Sunteți pe pagina 1din 881

oqsfordis mokle saxelmZRvanelo fsiqiatriaSi

gamomcemloba ar iZleva garantias imis Taobaze, rom winamdebare wignSi wamlis dozebi sworad aris miTiTeb-
uli. amitom, mkiTxvelma produqtis Sesaxeb informacia da klinikuri procedurebi yovelTvis unda gadaamow-
mos wamlis mwarmoeblis mier yvelaze bolos ganaxlebul instruqciebTan, ganaxlebul eTikis kodeqsTan da
usafrTxoebis wesebTan. wignis avtorebi da gamomcemlebi ar iReben pasuxismgeblobas teqstSi daSvebul Sec-
domebze an masalebis arasworad an borotad gamoyenebaze.

SHORTER OXFORD TEXTBOOK OF PSYCHIATRY


Michael Gelder, Paul Harrison and Philip Cowen

First published 2006


© Oxford University Press, 2006
The moral rights of the author have been asserted Database right Oxford University Press (maker)
All rights reserved. No part of this publication may be reproduced, stored in a retrieval system, or transmitted, in any form or by any
means, without the prior permission in writing of Oxford University Press, or as expressly permitted by law, or under terms agreed
with the appropriate reprographics rights organization. Enquiries concerning reproduction outside the scope of the above should be
sent to the Rights Department, Oxford University Press.
You must not circulate this book in any other binding or cover and you must impose this same condition on any acquirer
Gelder, Michael G.
Shorter Oxford textbook of psychiatry / Michael Gelder, Philip Cowen, Paul Harrison. – 5th ed. Includes bibliographical references
and index.
Oxford University Press is a department of the University of Oxford.
Oxford is a registered trade mark of Oxford University Press in the UK and in certain other countries.

1. Psychiatry. I. Cowen, Philip. II. Harrison, P. J. (Paul J.), 1960– III. Title.
[DNLM: 1. Mental Disorders. 2. Psychiatry. WM 140 G315s 2006]
RC454.G42 2006 616.89–dc22 2005033086

ISBN 0 19 856896 7 (Hbk: alk. paper) 978 0 19 856896 4


ISBN 0 19 856667 0 (Pbk: alk. paper) 978 0 19 856667 0
oqsfordis
mokle saxelmZRvanelo
fsiqiatriaSi

mexuTe gamocema

maikl gelderi
pol harisoni
filip qoueni

fondi `globaluri iniciativa fsiqiatriaSi _ Tbilisi~


oqsfordis mokle saxelmZRvanelo fsiqiatriaSi
mexuTe gamocema
maikl gelderi, pol harisoni, filip qoueni

mTargmnelebi
Tina CxeiZe
eka Wyonia

samecniero redaqtorebi
eka Wyonia
nino maxaSvili

stilisturi redaqtorebi
marina miqaSaviZe
ana xuroSvili

gamocemis menejeri
nino aRdgomelaSvili

kompiuteruli uzrunvelyofa
giorgi bagrationi

ufleba qarTul Targmanze

© globaluri iniciativa fsiqiatriaSi _ Tbilisi, 2012


© Global Initiative on Psychiatry – Tbilisi, 2012

yvela ufleba daculia. ikrZaleba am publikaciis da masSi gamoyenebuli cxrilebis,


suraTebis, sqemebis nebismieri teqnikuri saSualebiT gamocema, gamravleba an
gavrceleba piradi moxmarebis mizniT, gamomcemlis werilobiTi nebarTvis gareSe.

ISBN 978-9941-0-4605-6

qarTul enaze gamocema dafinansebulia gaeros ganviTarebis


programis (UNDP) mier proeqtis farglebSi:
`fsiqikuri jandacvis reformis xelSewyoba saqarTveloSi~.
gamocemaSi gamoTqmuli mosazrebebi avtoriseulia da SeiZleba
ar asaxavdes gaeros ganviTarebis programis Tvalsazriss.

Targmani saeqsperto rCevebiT uzrunvelyo


ilias saxelmwifo universitetma.
winasityvaoba qarTuli gamocemisTvis
w
winamdebare naSromi warmoadgens oqsfordis universitetis fsiqiatriis mokle saxelmZRvanelos
q
pirvel qarTul gamocemas.
wignis qarTul enaze Targmnisas da redaqtirebisas mTargmnelTa da redaqtorTa jgufi garkveul
s
siZneleebs waawyda, gansakuTrebiT problemuri iyo terminebis Targmna. zogierTi arazusti termi-
q
ni qarTul profesiul metyvelebaSi ukve didi xnis damkvidrebulia da Znelia misi Secvla; zogi _
b
gamoyenebulia qarTul enaze naTargmn da moqmed saerTaSoriso klasifikatorSi. TiToeul maTgans
j
Cveni jgufi jerovani yuradRebiT miudga _ Cven SevecadeT dagvecva balansi ukve damkvidrebuli
C
terminebis SenarCunebasa da mastigmatizebel da konceptualurad moZvelebul terminTa Secvla-
v
ganaxlebas Soris. mkiTxveli gadawyvets, ramdenad movaxerxeT es.
oqsfordis am saerTaSoriso aRiarebis mqone saxelmZRvanelos Targna da gamocema qarTul enaze,
v
vfiqrobT, fsiqikuri janmrTelobis sferoSi mniSvnelovani movlenaa da Tanabrad gamoiwvevs spe-
T
cialistTa axali Taobebisa da gamocdili profesionalebis dainteresebas.
wigni, ZiriTadad, gankuTvnilia fsiqikuri janmrTelobis sferos profesionalebis, leqtorebisa
s
da studentebisTvis, Tumca advilad, gasageb enaze mowodebuli masala mkiTxvelTa farTo wrisT-
x
visac xelmisawvdoms xdis mas.
saxelmZRvanelos qarTul enaze gamocema SesaZlebeli gaxda gaeros ganviTarebis programis
f
(UNDP) finansuri mxardaWeriT, risTvisac madlobas vuxdiT maT. aseve, aRsaniSnavia saqarTvelos
T
Sromis, janmrTelobis da socialuri dacvis saministros xelSewyoba publikaciis am programis
s
ganxorcielebaSi. ilias saxelmwifo universiteti CarTuli iyo Targmanis saeqsperto SefasebaSi.
n
madlobas vuxdiT wignis Targmna-redaqtireba-gamocemaSi CarTul yvela pirs _ fondis `global-
d
uri iniciativa fsiqiatriaSi-Tbilisi~ da ilias universitetis fsiqikuri janmrTelobis resurs
b
centris TanamSromlebsa da moxaliseebs, aseve b-n robert van vorens `globaluri iniciativa
fsiqiatriaSi~ saerTaSoriso federaciidan.
q
gansakuTrebuli madloba q-n Tina CxeiZes uaRresad kvalificiuri da gulisxmieri TargmanisaT-
m
vis; q-n eka Wyonias _ maRali xarisxis profesiuli eqspertizisTvis da q-n nino aRdgomelaSvils
_ saZieblis momzadebisa da Targmanis yoveli gverdis Tu terminis skrupulozuri Sedarebisas
gaweuli SromisTvis. m
j
vfiqrobT, winamdebare saxelmZRvaneloSi moyvanili Tanamedrove saerTaSoriso midgomebis Ses-
wavla mniSvnelovnad Seuwyobs xels qarTvel profesionalebs fsiqiatriis codnis gaRrmavebaSi,
rac fsiqikuri janmrTelobis problemebis mqone adamianebisTvis ukeTesi daxmarebis miwodebis
winapirobaa.

nino maxaSvili
fondi `globaluri iniciativa fsiqiatriaSi _ Tbilisi~, direqtori
ilias universitetis fsiqikuri janmrTelobis resurs centris xelmZRvaneli

agvisto, 2012 weli

_V_
mexuTe inglisuri gamocemis winasityvaoba

mocemuli saxelmZRvanelos mexuTe gamocema warmoadgens wina gamocemis safuZvlianad gada­mu­


Savebul versias da iTvaliswinebs kvlevasa da praqtikul saqmianobaSi momxdar yvela cvlilebas.
Cven madlierebas gamovTqvamT Cveni kolegebis mimarT, romlebmac konsultacia gagviwies saxelmZ-
Rvanelos TiToeuli Tavis werisas. maTi gvarebi momdevno gverdzea moxseniebuli.
winamdebare gamocemaSi Seicvala qveTavebis Tanmimdevroba. yvela adrindel gamocemaSi, qveTavi
klasifikaciis Sesaxeb mosdevs Tavs, romelSic gamokvlevis sakiTxebia ganxiluli. mocemul gamo-
cemaSi aseTi Tanmimdevroba Secvlilia, radgan sruli gamokvlevis Catarebamde praqtikosi kla-
sifikaciisa da diagnostikis sakiTxebs unda gaecnos. yvela TavSia Setanili cxrilebi da nusxebi,
romlebic amartivebs informaciis aTvisebasa da damaxsovrebas. Tu mkiTxvels surs damatebiTi in-
formaciis mopoveba, mas SeuZlia gaecnos wyaroebs, romlebic Tavad teqstSi da TiToeuli Tavis
dasasrulsaa warmodgenili. am gamocemaSi Cven pirvelad mivuTiTeT internet wyaroebi: Cochrane
Collaboration da National Institute for Clinical Excellence. aq ganTavsebuli informacia ufasoa da mravali
mkiTxvelisTvisaa xelmisawvdomi, maT Soris britaneTis erovnuli jandacvis sistemaSi momuSave
pirebisaTvis. is sxva tipis mkiTxvelisTvisac iqneba xelmisawvdomi biblioTekebisa da individual-
uri registraciis meSveobiT. aq ganxiluli yvela Tema ufro farTod da mravalmxrivadaa warmod-
genili mocemuli saxelmZRvanelos Tanmxleb mravalavtorian wignSi: New Oxford Textbook of Psychiatry.
es aris pirveli gamocema, romelic daiwera riCard meios gareSe, misi pensiaze gasvlis gamo.
fsiqiatriis farTo codnisa, da, gansakuTrebiT, zogad medicinasTan kavSiris gamo, man mniS-
vnelovnad ganapiroba wina gamocemebis warmateba. Cven didi mwuxarebiT viuwyebiT denis gaTis
gardacvalebas, romelic wignis adrindeli gamoecmebis erT-erTi avtoria. misma profesionalizmma
da azris gamoxatvis saocarma sizustem didad ganapirobes wignis warmateba. Cven vecadeT, rom es
maRali standarti mocemul gamocemaSic SegvenarCunebina.
fsiqiatriul naSromebSi farTod ixmareba iseTi terminebi, rogoricaa fsiqikuri aSliloba da
fsiqikuri daavadeba. es terminebi, Cveulebriv, sinonimebad gamoiyeneba. Cvenc gaviziareT es prin-
cipi da maT eqvivalenturi mniSvnelobiT viyenebT. amave dros aq isicaa gaTvaliswinebuli, Tu
Tavad konteqsti am ori terminidan romlis gamoyenebas moiTxovs.
dasasrul, madlobas vuxdiT valeri uests da linda karters im mniSvnelovani daxmarebisaT-
vis, romelic maT literaturis CamonaTvalis Sedgenisas da teqstis teqnikuri redaqtirebisas
gagviwies.

maikl gelderi,
pol harisoni,
filip qoueni

noemberi, 2005

_ VI _
sarCevi

1. fsiqikuri aSlilobis simptomebi 15. kvebiTi da Zilis aSlilobebi 380


da niSnebi 1
16. fsiqiatria da zogadi medicina 397
2. klasifikacia da diagnostika 23
17. suicidi da ganzrax TviTdazianeba 430
3. gamokvleva 37
18. alkoholizmi da narkomoxmareba 454
4. eTika da samoqalaqo samarTali 74
19. seqsualobasTan da genderul
5. etiologia 85 identobasTan dakavSirebuli
problemebi 502
6. mtkicebulebaze damyarebuli
midgoma fsiqiatriaSi 120 20. xandazmulTa fsiqiatria 539

7. pirovneba da pirovnuli aSliloba 133 21. medikamenturi da


sxva fizikuri mkurnaloba 555
8. reaqcia stresul gamocdilebaze 160
22. fsiqologiuri mkurnaloba 614
9. SfoTviTi da obsesiur-kompulsuri
aSlilobebi 186 23. fsiqiatriuli servisebi 659

10. somatoformuli da 24. bavSvTa fsiqiatria 688


disociaciuri aSlilobebi 218
25. daswavlis darRveva
11. guneb-ganwyobis (afeqturi) (gonebrivi CamorCeniloba) 749
aSlilobebi 233
26. sasamarTlo fsiqiatria 774
12. Sizofrenia 285
bibliografia 804
13. paranoiduli simptomebi da bodviTi
aSliloba 326 saZiebeli 841

14. demencia, deliriumi da sxva


fsiqikuri aSlilobebi 341

_ VII _
saxelmZRvanelos garkveuli Tavebis momzadebisas gaweuli rCevebisTvis avtorTa jgufi madlobas uxdis:

Kathryn Abel
Senior Lecturer, Department of Psychiatry, University of Manchester
Christopher Bass
Consultant Liaison Psychiatrist, Department of Psychological Medicine, John Radcliffe Hospital, Oxford;
Honorary Clinical Senior Lecturer, University of Oxford
Zubin Bhagwagar
Clinical Lecturer, Department of Psychiatry, University of Oxford
David Clark
Professor of Psychology, Institute of Psychiatry, King’s College London
John Cooper
Emeritus Professor of Psychiatry, University of Nottingham
Shoumitro Deb
Clinical Professor of Neuropsychiatry and Learning Disability, Department of Psychiatry, Division of Neuroscience,
University of Birmingham, Queen Elizabeth Hospital, Birmingham
Anke Ehlers
Professor of Experimental Psychopathology, Institute of Psychiatry, London
Christopher Fairburn
Wellcome Principal Research Fellow and Professor of Psychiatry, University of Oxford
Seena Fazel
Consultant in Forensic Psychiatry, Oxfordshire Mental Healthcare NHS Trust
Simon Fleminger
Consultant Neuropsychiatrist, Maudsley Hospital, London
Gillian Forrest
Formerly, Consultant Child and Adolescent Psychiatrist, Park Hospital for Children, Oxford;
Honorary Clinical Senior Lecturer, University of Oxford
Hamid Ghodse
Director of the International Centre for Drug Policy, St Georges Hospital Medical School, London
Ian Goodyer
Professor of Child and Adolescent Psychiatry, Cambridge University; Honorary Consultant Child Psychiatrist,
Department of Child Psychiatry, Douglas House, Cambridge
Keith Hawton
Professor of Psychiatry, University of Oxford; Director, University of Oxford Centre for Suicide Research, Warneford Hospital Oxford
Michael Hobbs
Consultant Psychiatrist in Psychotherapy, Oxfordshire Mental Health Trust; Medical Director, Oxfordshire and Berkshire Mental Health NHS
Trusts; Honorary Clinical Senior Lecturer, University of Oxford
Tony Hope
Professor of Medical Ethics and Director of the Ethox Centre, University of Oxford
Robin Jacoby
Professor of Old Age Psychiatry, Department of Psychiatry, University of Oxford
Max Marshall
Professor of Community Psychiatry, Manchester University; Honorary Consultant Psychiatrist and Medical Director, Lancashire Care NHS Trust
Steve Pearce
Consultant Psychiatrist in Psychotherapy, and Progamme Director, Complex Needs Service, Warneford Hospital, Oxford; Honorary Clinical Se-
nior Lecturer, University of Oxford
Roz Shafran
Wellcome Research Career Development Fellow, Department of Psychiatry, University of Oxford
Michael Sharpe
Professor of Psychological Medicine and Symptoms Research, School of Molecular and Clinical Medicine,
University of Edinburgh; Honorary Consultant in Psychological Medicine to NHS Lothian
Matthew Taylor
Research Fellow, Department of Psychiatry, University of Oxford
Sarah Welch
Consultant in Substance Misuse, Gloucestershire Partnership NHS Trust
Kevan Wylie
Consultant in Sexual Medicine and Psychosexual Therapy, Porterbrook Clinic, Sheffield;
Consultant Andrologist, Royal Hallamshire Hospital, Sheffield
_ VIII _
Tavi 1 fsiqikuri
aSlilobis simptomebi da niSnebi
Tavis Sinaarsi
imisTvis, rom fsiqiatrs kargad hqondes ganviTare-
zogadi sakiTxebi 2
buli pacientis gamokvlevisTvis saWiro unar-Cvevebi,
fsiqopaTologia 2
man unda safuZvlianad icodes, Tu rogor xdeba simp-
aRweriT fsiqopaTologiaSi gamoyenebuli
tomebisa da niSnebis dadgena. aseTi codnis gareSe
terminebi da cnebebi 2 fsiqiatrma SeiZleba fenomenebis araswori klasifika-
simptomebisa da niSnebis ganmarteba 4 cia moaxdinos da, aqedan gamomdinare, mcdari diagnozi
guneb-ganwyobisa da emociuri sferos dasvas. swored amitom, es Tavi fsiqikuri aSlilobis
paTologia 4 ZiriTadi simptomebisa da niSnebis gansazRvras eZRvne-
aRqmis paTologia 7 ba. pacientis simptomebisa da niSnebis dadgenisas fsiqi-
azrovnebis paTologia 9 atrma unda gadawyvitos, Tu ramdenad kargad jdeba es
asociaciuri procesis darRvevebi 16 fenomenebi sxva pacientebTan dadgenil paternebSi. sxva
depersonalizacia da derealizacia 17 sityvebiT rom vTqvaT, man unda gadawyvitos, Seesabam-
motoruli simptomebi da niSnebi 18 eba Tu ara konkretuli klinikuri niSnebi sayovelTaod
dadgenil sindroms. fsiqiatri amas akeTebs pacientis
sxeulis xatis darRvevebi 18
mocemul momentSi arsebuli mdgomareobis Seswavlisa
sakuTari `me~-s darRvevebi 19
da misi avadmyofobis istoriis Sesaxeb arsebuli in-
mexsierebis darRvevebi 19
formaciis Sejerebis safuZvelze. sindromis identifi-
cnobierebis darRvevebi 20
kacia mniSvnelovania, radgan es prognozis gakeTebasa
yuradRebisa da koncentraciis darRvevebi 21 da efeqturi mkurnalobis SerCevaSi gvexmareba. sin-
insaiTi 21 dromebis identifikaciis dros fsiqiatris yuradReba
warmarTulia imaze, Tu ra aris msgavsi pacientebis
fsiqiatrebs ori garkveuli unaris qona moeTxovebaT. avadmyofobis mizezi, ra saxis mkurnaloba utardebaT
pirvelia anamnezis Sekrebisa da fsiqikuri mdgomareo- maT da ra Sedegebi mosdevs aseT mkurnalobas. diagnos-
bis gamokvlevis gziT klinikuri monacemebis obieqturi, tikisa da klasifikaciis sakiTxebi ganxilulia meore
zusti Segrovebisa da maTi sistematuri, dabalansebuli TavSi, romelic sxvadasxva tipis fsiqikur aSlilobebs
saxiT organizebis unari, meore ki _ TiToeuli paci- eZRvneba. mesame TavSi ki saubaria imaze, Tu rogor unda
entis, rogorc calke individis, intuiciuri gagebis moxdes mocemul TavSi aRwerili simptomebis gamovlena
unari. pirveli unaris gamoyenebis dros fsiqiatri da interpretacia. garda amisa, ganxilulia informa-
eyrdnoba Tavis klinikur unar-Cvevebs da klinikuri ciis integrireba sindromuli diagnozis dasadgenad,
fenomenebis codnas, xolo meore unaris gamoyenebis rac, Tavis mxriv daavadebis marTvisa da prognozisadmi
SemTxvevaSi _ Tavis codnas adamianis bunebis Sesaxeb racionaluri midgomis safuZvels warmoadgens.
da wina pacientebTan muSaobisas SeZenil gamocdilebas, ramdenadac am Tavis umetesi nawili simptomebisa da
raTa Caswvdes im pacientis mdgomareobas, romelTanac niSnebis gansazRvrasa da aRweras eTmoba, SesaZloa is
is mocemul momentSi muSaobs. orive unaris ganviTareba ufro rTuli wasakiTxi aRmoCndes momdevno TavebTan
SesaZlebelia pacientis mosmenisa da ufro gamocdili SedarebiT. navaraudevia, rom mkiTxvels SeuZlia mo-
fsiqiatrisagan codnis miRebis meSveobiT. nebismier sax- cemuli Tavi or nawilad dayos: pirveli moicavs Sesa-
elmZRvanelos SeuZlia mogvawodos informacia da aR- val nawilsa da im fenomenebis zogad gagebas, rom-
weros is procedurebi, romlebic aucilebelia pirveli lebic ufro xSirad gvxvdeba. meore nawili ki foku-
unaris ganviTarebisTvis. is, rom am TavSi yuradReba sirebulia gansazRvrebebis detalebze da naklebad
swored am unarzea gamaxvilebuli, sulac ar gulisx- gavrcelebul simptomebsa da niSnebze. am nawilSi
mobs imas, rom intuiciuri gageba ar aris mniSvnelovani, mocemuli informaciis gamoyenebis saukeTeso gzas
aramed niSnavs mxolod imas, rom misi ganviTareba marto warmoadgens misi Sejereba pacientis interviuirebiT
saxelmZRvanelos daxmarebiT ar aris SesaZlebeli. miRebul monacemebTan.

_1_
1 fsiqikuri aSlilobis simptomebi da niSnebi

zogadi sakiTxebi levebidan. froidi anomaliuri fsiqikuri movlenebis


gamomwvev mizezebs pacientisTvis ucnobi (`aracnob-
calkeuli fenomenebis aRweramde, sasurvelia ganvi­
ieri~) fsiqikuri procesebis terminebiT xsnida. mag.,
xiloT zogierTi zogadi sakiTxi, romelic exeba simp-
is devnis bodviT ideebs ganmartavda, rogorc arac-
tomebisa da niSnebis Seswavlis meTodebs da im termi-
nobier fsiqikaSi mimdinare aqtivobis (represiisa da
nebs, romlebic maT aRsawerad gamoiyeneba.
proeqciis meqanizmebis muSaobis CaTvliT) cnobier
fsiqopaTologia gamoxatulebas.
amgvarad, eqsperimentuli fsiqopaTologia foku-
fsiqopaTologia fsiqikis anomaliur mdgomareobas
sirebulia cnobier fsiqikur procesebze, romelTa
Seiswavlis da sakiTxis mimarT or gansxvavebul mid-
empiriuli gazomva da Semowmeba savsebiT SesaZlebe-
gomas moicavs: aRweriTs da eqsperimentuls. mocemu-
lia. igi iyenebs iseT eqsperimentul meTodebs, ro-
li Tavi TiTqmis mTlianad pirvels exeba. meore mid-
gorebicaa kognituri da bihevioruli fsiqologiisa
goma (romelic aseve am TavSia warmodgenili) ufro
da funqciuri neirovizualizaciis meTodebi. mag.,
dawvrilebiT momdevno TavebSi iqneba ganxiluli.
arsebobs kognituri Teoriebi bodviTi ideebis, pani-
aRweriTi fsiqopaTologia kis Setevisa da depresiis warmoSobis Sesaxeb. miuxe-
davad imisa, rom eqsperimentuli fsiqopaTologia
aRweriTi fsiqopaTologia fsiqikis anomaliuri md-
dainteresebulia simptomebis gamomwvevi mizezebiT,
gomareobis obieqturi aRweraa. fsiqopaTologia
kvleva, Cveulebriv, tardeba im sindromebis konte-
cdilobs, SeZlebisdagvarad gaTavisufldes miker-
qstis gaTvaliswinebiT, romelSic es simptomebi iCens
Zoebuli ideebisa da Teoriebisagan da Semoifarglos
Tavs. amitom eqsperimentul fsiqopaTologiaSi Cat-
im cnobieri gamocdilebisa da TvalsaCino qcevebis
arebuli kvlevis Sedegebi ganxiluli iqneba im TavSi,
aRweriT, romlebze dakvirvebac SesaZlebelia. mas
romelSic Sesabamis aSlilobazea saubari.
zogjer fenomenologias an fenomenologiur fsiqopa-
Tologias uwodeben, Tumca, sinamdvileSi, es termine-
bi ar warmodgens sinonimebs da termins `fenomenolo- aRweriT fsiqopaTologiaSi gamoyenebuli
gia~ sxva mniSvnelobebic gaaCnia (Berrios, 1992). terminebi da cnebebi
aRweriTi fsiqopaTologiis mizania, naTeli moh- simptomebi da niSnebi
finos avadmyofuri fsiqikuri gamocdilebis arse- zogadi medicinis sferoSi arsebobs simptomebisa da
biT Taviseburebebs da gaigos, Tu ra saxiT ganicdeba niSnebis zusti ganmarteba da es cnebebi erTmaneTisa-
`sakuTari~ daavadeba TiToeuli pacientis mier. es gan mkafiod aris gamijnuli. gansxvavebuli mdgomareo-
moiTxovs fsiqikuri aSlilobis simptomebis gamovle- baa fsiqiatriaSi. aq, samedicino gagebiT Zalian cota
nis, identifikaciisa da interpretaciis unars, rac `niSani~ gvaqvs (katatonuri Sizofreniis, motoruli
klinikuri praqtikis ZiriTad elements warmoadgens darRvevebisa da nervuli anoreqsiis fizikuri mani-
da, rasakvirvelia, `fsiqiatris fundamentur profe- festaciebis gamoklebiT), xolo diagnostikuri Rire-
siul unar-Cvevad~ aris miCneuli (Sims, 2003). bulebis mqone informacia ZiriTadad pacientis avad-
aRweriTi fsiqopaTologiis yvelaze ufro Tval- myofobis istoriidan da mis garegnobasa da qcevaze
saCino warmomadgenelia germaneli fsiqiatri da fi- dakvirvebiT miiReba. amitomac, fsiqiatriaSi termini
losofosi karl iaspersi. misi klasikuri naSromi `niSani~ zusti mniSvnelobiT ar gamoiyeneba, aramed
Allgemeine Psychopathologie (zogadi fsiqopaTologia), ori Sinaarsi aqvs: erTis mixedviT is warmoadgens im
romelic pirvelad 1913 wels gamoqveynda, dResac am maxasiaTeblebs, romlebic dakvirvebas eqvemdebareba,
sferos yvelaze ufro srulyofil aRweras warmoad- da ara imas, rasac pacienti gveubneba (mag., pacientis
gens. xelmisawvdomia am naSromis meSvide gamocema, reaqcia halucinaciaze); meores mixedviT _ iseT simp-
romelic inglisur enaze hoenigis da hamiltonis mier tomTa jgufs, romelsac damkvirvebeli mTlianobaSi
aris naTargmni (Jaspers, 1963); simsis (Sims, 2003) mier ganixilavs, rogorc garkveuli darRvevisTvis damaxa-
SemoTavazebuli, wasakiTxad ufro ioli da Taname- siaTebel niSans. praqtikaSi `simptomebi da niSnebi~
drove varianti da 1968 wels gamocemuli iaspersis xSirad `simptomebis~ magivrad gamoiyeneba (rogorc
Teoriis mokle Sesavali. es am TavSia mocemuli) da orive termini fsiqikuri
aSlilobis fenomenebze miuTiTebs).
eqsperimentuli fsiqopaTologia
eqsperimentuli fsiqopaTologia cdilobs, ara mar- subieqturi da obieqturi
to aRweros, aramed axsnas kidec anomaliuri fsiqi- zogadi medicinis sferoSi terminebi `subieqturi~
kuri fenomenebi. aseTi mcdelobis erT-erTi pirveli da `obieqturi~ gamoiyeneba, rogorc simptomebisa da
magaliTia fsiqodinamikuri fsiqopaTologia, ro- niSnebis Sesabamisi cnebebi. obieqturad iTvleba is
melic saTaves iRebs froidis fsiqoanalitikuri kv- simptomebi da niSnebi, romlebze dakvirvebac eqims

_2_
zogadi sakiTxebi
uSualod SeuZlia (mag., meningialuri niSnebi, siyvi- lia, magram acnobierebdes, rom es sinamdviles ar See-
Tle). Tumca, ufro zusti mniSvnelobiT, esec subieq- sabameba. am SemTxvevaSi Sinaarsi igivea, rac pirvel
tur Sefasebas warmoadgens. magaliTSi (orive homoseqsualizms exeba), xolo for-
fsiqiatriaSi am terminebs TiTqmis iseTive mniSvn- ma ki gansxvavebulia.
elobiT iyeneben, rogorc zogad medicinaSi, Tumca diagnozis dasmisas formas xSirad gadamwyveti
fsiqiatriaSi maTi Sinaarsobrivi sazRvrebi ufro mniSvneloba aqvs. zemoT moyvanil pirvel or mag-
bundovania, iseve, rogorc simptomebisa da niSnebis. aliTSi, halucinaciis arseboba (gansazRvrebis mixed-
termini `obieqturi~ aRniSnavs im maxasiaTeblebs, viT) ama Tu im saxis fsiqozze miuTiTebs, maSin roca
romlebze dakvirvebac intervius mimdinareobis dros mesame magaliTSi, savaraudod, saqme gvaqvs obse-
xdeba (pacientis garegnoba da qceva) da Cveulebriv siur-kompulsur aSlilobasTan. diagnozis dasmisT-
maSin gamoiyeneba, rodesac fsiqiatrs unda sakuTari vis Sinaarsi nakleb yuradsaRebia, magram is SeiZleba
dakvirvebis Sedegad miRebuli informacia pacientis Zalian mniSvnelovani iyos daavadebis marTvis dros.
mier aRweril simptomebs Seadaros. mag., depresiis Se- mag., bodvis Sinaarsidan gamomdinare, SegviZlia vi-
fasebisas, iseTi Civilebi, rogorebicaa cud gunebaze varaudoT, rom pacienti SeiZleba Tavs daesxas ada-
yofna da tirilis survili subieqtur maxasiaTeblebs mians, romelic Tavisi mdevari hgonia. agreTve, unda
warmoadgens, maSin, rodesac susti mxedvelobiTi kon- gaviTvaliswinoT, rom is, rac pacients awuxebs, Si-
taqti, fsiqomotoruli Seneleba da tirili _ obieq- naarsia da ara forma. pirvel rigSi mas surs saubari
turi maxasiaTeblebia. Tu orive saxezea, fsiqiatrs im adamianze, romelic mas devnis, da ara imaze, rac
SeuZlia `depresiis subieqturi da obieqturi gamov- SeiZleba amas mohyves. pacienti SeiZleba gaaRizianos
linebebi~ daafiqsiros. subieqturi da obieqturi misi azriT uadgilo SekiTxvebma sakuTari warmod-
maxasiaTeblebis erToblivi mocemuloba ufro safuZ- genebis formis Sesaxeb. fsiqiatri sifrTxiliT unda
vliani daskvnis gakeTebis saSualebas iZleva, vidre moekidos formasa da Sinaarss Soris arsebul gansx-
TiToeuli maTganisa cal-calke. Tumca, Tu pacien- vavebebs da unda gadawyvitos, Tu romel maTganze
tis qceva da manerebi intervius mimdinareobis dros gaamaxvilos yuradReba.
savsebiT normaluria, miuxedavad subieqturi Civi-
pirveladi da meoradi
lebisa, fsiqiatri afiqsirebs, rom `obieqturi maxa-
siaTeblebis mixedviT, depresia ar aRiniSneba~. aseT terminebi `pirveladi~ da `meoradi~ xSirad gamoiy-
SemTxvevaSi fsiqiatrma unda gansazRvros Seusabamo- eneba simptomebTan dakavSirebiT, magram erTmaneTisa-
bis mizezebi da gadawyvitos, Tu rogori diagnosti- gan gansxvavebuli mniSvnelobiT. pirveli mniSvneloba
kuri daskvnebi gamoitanos. rogorc wesi, obieqtur simptomis gamovlenis droze amaxvilebs yuradRebas
niSnebs ufro didi mniSvneloba eniWebaT. mag., fsiqi- da ubralod miuTiTebs imaze, Tu romeli simptomi
atrs SeuZlia dasvas depresiuli aSlilobis diagnozi iCens Tavs pirvelad. meore ki kauzaluria. am mniSvn-
maSinac ki, rodesac pirovneba subieqturad ar ganic- elobis Tanaxmad, `pirveladi~ niSnavs `uSualod pa-
dis depresias, magram misi obieqturi maxasiaTeblebi Tologiuri procesidan aRmocenebuls~, xolo `meo-
sakmarisi xarisxiT aris warmodgenili, da piriqiT _ radi~ _ `reaqcias pirvelad simptomze~. es ori mniSvn-
fsiqiatrma SeiZleba saeWvod miiCnios pacientis Civi- eloba xSirad emTxveva erTmaneTs, radgan simptomebi,
lis (mag., uguneboba, ragind Zlieradac ar unda iyos romlebic uSualod fsiqopaTologiuri procesidan
es gamoxatuli) diagnostikuri Rirebuleba, Tu ar ar- aRmocendeba, Cveulebriv, pirveli iCens Tavs. Tumca,
sebobs am diagnozis obieqturi maxasiaTeblebi. aris SemTxvevebi, rodesac ufro gviandeli simptom-
ebi pirveladze sapasuxo reaqcias ki ar warmoadgens,
forma da Sinaarsi aramed isinic uSualod fsiqopaTologiuri proces-
fsiqiatriuli simptomebis aRweris Semdeg sasurve- ebidan arian aRmocenebuli. terminebs `pirveladi~ da
lia, ganvasxvaoT terminebi `forma~ da `Sinaarsi~, `meoradi~ ufro xSirad pirveli mniSvnelobiT iyene-
rasac yvelaze ukeT Semdegi magaliTi gviCvenebs: Tu ben, radgan maTi amgvari gaazreba Tavis TavSi ar Sei-
pacienti ambobs, rom marto yofnisas esmis xmebi, cavs kauzalur qveteqsts. miuxedavad amisa, bevr pa-
romlebic mas homoseqsuals uwodeben, aseTi gamoc- cients ar SeuZlia imis Tqma Tu rogori Tanmimdevro-
dilebis forma smeniTi halucinaciebia (ix. qvemoT), biT gamovlinda misi simptomebi. Tuki erTi simptomi
xolo Sinaarss warmoadgens azri, rom pacienti homo- meoreze gacemul reaqcias warmoadgens (mag., devnis
seqsualia. meore pacients SeiZleba Caesmodes xmebi, bodviTi idea aris reaqcia imaze, rom pirovnebas esmis
rom mas male moklaven. aseT SemTxvevaSic forma aris xmebi, romlebic mas adanaSauleben), mas, kauzaluri
smeniTi halucinaciebi, magram Sinaarsi pirvelisagan mniSvelobiT, meorad simptoms uwodeben. sindromebis
gansxvavebulia. mesame pirovnebas SeiZleba awuxebdes aRwerisas terminebi `pirveladi~ da `meoradi~ amgvari
ganmeorebadi intruziuli azri, rom is homoseqsua- mniSvnelobiTac gamoiyeneba.

_3_
1 fsiqikuri aSlilobis simptomebi da niSnebi

gageba da axsna filebuli aqvs da im adamianze, romelsac warsulSi


bevri marcxi ganucdia, magram momavlis imedi aqvs. im-
simptomebze saubrisas iaspersi (Jaspers, 1913) erTma-
isTvis, rom fsiqiatrma naTeli warmodgena Seiqmnas pa-
neTisagan ganasxvavebda gagebis or formas. pirveli,
cientis fsiqikuri aSlilobis gamocdilebiTi aspeqtis
romelsac verstehen (gageba) ewodeba, warmoadgens paci-
Sesaxeb, igi iseve unda ecados pacientis pirovnebis
entis subieqturi gamocdilebis Sefasebis mcdelobas
gagebasa da Secnobas, rogorc amas biografebi akeTeben.
(rogor ganicdeba mis mier es grZnoba?). amgvari Se-
am saxis midgomas zogjer pirovnebis cxovrebis isto-
faseba fsiqiatrisagan intuiciasa da empaTiis unars
riaze damyarebul midgomas uwodeben da mis praqtikaSi
moiTxovs. meore formas ewodeba erklaren (axsna) da is
gamoyenebis dros saxelmZRvanelo naklebad gviwevs dax-
movlenebs garegani faqtorebis gaTvaliswinebiT ga-
marebas. pacientis gagebis saukeTeso gza misi mosmenaa.
nixilavs. mag., pacientis cud xasiaTze yofna SeiZleba
fsiqiatrs Zalian waadgeba iseTi biografiuli da lit-
`aixsnas~ im faqtiT, rom is cota xnis win samsaxuri-
eraturuli nawarmoebebis kiTxva, romlebSic aRwer-
dan daiTxoves. `axsna~ etiologiis codnas moiTxovs.
ilia, Tu rogor ayalibebs cxovrebiseuli gamocdileba
calkeuli simptomebis mniSvnelovnoba pirovnebas, rac, Tavis mxriv, daexmareba mas gaacnobie-
fsiqikuri aSlilobis diagnozis dasasmelad garkveu- ros, rom adamianebi gansxvavebulad reagireben erTsa
li simptomebis jgufis (sindromis) arsebobaa da imave movlenaze.
saWiro. calke aRebuli nebismieri simptomi SeiZleba
janmrTel adamianebsac aReniSnebodes. halucinacia-
kulturiT ganpirobebuli gansxvavebebi
mac ki, romlis arseboba xSirad ganixileba rogorc fsiqopaTologiaSi
fsiqikuri aSlilobis ganmsazRvreli kriteriumi,
sruliad gansxvavebul kulturebSi simptomebi msgav-
SeiZleba xandaxan, xanmokle droiT, janmrTel adami-
sia Tavisi formis mixedviT. gansxvaveba vlindeba imaSi,
anebSic iCinos Tavi. saqme isaa, rom calkeuli (izoli-
Tu romel simptomebze saubroben pacientebi eqimebTan.
rebuli) bodviTi idea maSin iTvleba fsiqikuri aSli-
mag., indoeTSi mcxovrebi adamianebi, evropelebisagan
lobis maCveneblad, rodesac is mkveTrad gamoxatuli
gansxvavebiT, depresiuli aSlilobis dros iSviaTad
da persistentulia (ix. Tavi 13). sazogadod, mxolod
uCivian cud guneb-ganwyobas da ufro metad somatur
erTi simptomiT ver vimsjelebT fsiqikuri aSlilo-
simptomebze amaxvileben yuradRebas. kulturis mixed-
bis arsebobaze. aseTi simptomis arseboba mxolod
viT gansxvavebulia simptomebis Sinaarsic. mag., zogi-
imaze migvaniSnebs, rom unda Catardes safuZvliani
erTi afrikuli kulturis warmomadgenlebs SeiZleba
da, saWiroebis SemTxvevaSi, ganmeorebiTi gamokvl-
aReniSnebodeT bodva boroti sulebis Sesaxeb, rac ev-
eva fsiqikuri aSlilobis sxva simptomebisa da niS-
ropelebTan Zalian iSviaTad gvxvdeba. kulturologi-
nebis dasadgenad. rozenhanis gamokvlevaSi (Rosenhahn,
uri gansxvavebebi gavlenas axdens agreTve avadmyofo-
1973) naCvenebia, Tu ramdenad saxifaToa am prin-
bis subieqtur gancdaze da, aqedan gamomdinare, imaze,
cipis gauTvaliswinebloba. rva `pacients~, romlebic
Tu rogor aRiqvams da gaiazrebs pacienti Tavis avad-
acxadebdnen, rom esmodaT xmamaRla warmoTqmuli si-
myofobas (Fabrega, 2000). zogierT kulturaSi fsiqikuri
tyvebi _ `carieli, fuye~, dausves Sizofreniis di-
aSlilobis Sedegebi miewereba jadoqrobas _ rwmenas,
agnozi miuxedavad imisa, rom sxva simptomebi ar aR-
romelsac garkveuli wvlili Seaqvs pacientis mZime
eniSnebodaT da maTi qcevac savsebiT normaluri iyo.
mdgomareobis CamoyalibebaSi. zogierT kulturaSi ki
es gamokvleva imasac gviCvenebs, Tu ramdenad mniS-
fsiqikuri daavadebebi imdenad mZlavrad aris stigma-
vnelovania aRweriTi fsiqopaTologiis codna da san-
tizebuli, rom SeiZleba qorwinebisTvis dabrkolebad
do diagnostikuri kriteriumebis gamoyeneba (Tavi 2).
iqces. aseT kulturaSi fsiqikuri avadmyofobis gavlena
pacientis Sexedulebaze sakuTari Tavisa da momavlis
pacientis gamocdileba Sesaxeb Zalian gansxvavebuli iqneba im zegavlenisagan,
simptomebi da niSnebi fsiqopaTologiis sagnis mxolod romelsac fsiqikuri daavadebis mimarT tolerantul
nawils warmoadgens. fsiqopaTologia aseve moicavs pa- sazogadoebaSi mcxovrebi pacienti ganicdis.
cientis gamocdilebas, romelic mis daavadebasTan aris
dakavSirebuli da imas, Tu rogor cvlis fsiqikuri simptomebisa da niSnebis ganmarteba
aSliloba pacientis warmodgenas sakuTar Tavze, sa-
myaroze da momavalTan dakavSirebul imedebze. es aris guneb-ganwyobisa da emociuri sferos
erT-erTi magaliTi `gagebisa~, razec zemoT iyo saubari. paTologia
depresiulma aSlilobam SeiZleba Zalze gansxvavebuli
fsiqiatrias umeteswilad saqme aqvs paTologiur
gavlena iqonios im adamianze, romelic uproblemod,
emociur mdgomareobebTan, kerZod, guneb-ganwyobis
bednierad cxovrobs da ZiriTadi ambiciebic dakmayo-

_4_
simptomebis da niSnebis ganmarteba
darRvevebTan da emociuri sferos aSlilobasTan, intensivobis gazrdas Tan axlavs hiperaqtiuroba da
gansakuTrebiT ki SfoTvasTan. Sesabamisi simptom- kunTebis tonusis mateba; xolo depresias _ fsiqomo-
ebis aRweramde, gaugebrobis Tavidan asacileblad, toruli Seneleba da mZime sulieri mdgomareoba.
sasurvelia, moviyvanoT terminebis ganmarteba, miT
emociisa da guneb-ganwyobis cvlilebebi
umetes, rom droTa ganmavlobaSi maTi mniSvneloba
meryeobis mixedviT
sagrZnoblad Seicvala.
upirveles yovlisa, `guneb-ganwyoba~ SeiZleba emociebi da guneb-ganwyoba icvleba pirovnebis
gavigoT, rogorc farTo mniSvnelobis mqone termini, cxovrebiseul situaciasa da sazrunavTan erTad. pa-
romelic nebismier emocias moicavs (mag., SfoTviTi Tologiuri mdgomareobis dros isini SeiZleba, norm-
guneb-ganwyoba). Tumca, ufro viwro mniSvnelobiT, alurTan SedarebiT, metad an naklebad meryeobdes.
is iseT kontinuumze ganlagebuli emociebis aRsaniS- guneb-ganwyobis momatebul cvalebadobas guneb-gan-
navadac gamoiyeneba, romlis erT boloze depresiaa, wyobis labiloba anu sustsulovneba ewodeba, xolo
xolo meoreze _ mania. am terminis pirveli mniSvnelo- eqstremalur cvalebadobas zogjer emociur Seukave-
biT gamoyeneba SedarebiT iSviaTad xdeba. meore mniS- blobas uwodeben.
vneloba asaxavs im faqts, rom amJamindeli diagnosti- guneb-ganwyobis cvalebadobis Semcirebas siClunge
kuri sistemebis mixedviT guneb-ganwyobis (afeqturi) an gasadaveba ewodeba. am terminebs winaT odnav gansx-
aSlilobebi iseTi tipis darRvevebia, romelTa ganmsaz- vavebuli mniSvneloba hqondaT, magram axla maT erTi
Rvrel maxasiaTeblebs depresia da mania warmoadgens, da igive mniSvnelobiT iyeneben. cvalebadobis Semci-
xolo SfoTviTi xasiaTis da sxva saxis emociuri aSli- reba, Cveulebriv, gvxvdeba depresiisa da Sizofreniis
loba calke kategoriad moiazreba. am qveTavSi (sanam dros. srul ganurCevlobas apaTias uwodeben (SeniS-
SfoTvis, depresiisa da maniis specifikur maxasiaTe- vna: am SemTxvevaSi es termini gansxvavebuli mniSvelo-
blebs calke gamovyofdeT da ganvixilavdeT) aRwer- biT gamoiyeneba, vidre yoveldRiur metyvelebaSi).
ilia iseTi maxasiaTeblebi, romlebic saerToa rogorc emociis arakongruentuloba (Seusabamoba)
`guneb-ganwyobisTvis~, aseve `sxva emociebisTvis~.
emociur doneze momxdari cvlilebebi SeiZleba ar
meore nawilSi ganxilulia termini `afeqti~. dRes
Seesabamebodes pacientis azrebs da im viTarebas,
es sityva Cveulebriv termin `guneb-ganwyobis~ nacv­
romelSic is imyofeba.
lad gamoiyeneba, am ukanasknelis ufro viwro mniSvne­
aseT emocias arakongruentuli anu Seusabamo ewo-
lobiT. swored aqedan gamomdinare amboben: `misi
deba. mag., pacienti SeiZleba karg gunebaze gamoiy-
afeqturi mdgomareoba normaluria~ an `mas afeqturi
urebodes an icinodes sakuTari dedis gardacvaleba-
aSliloba aReniSneba~. Tumca, warsulSi am terminebs
ze saubrisas. aseTi arakongruentuloba gansxvavdeba
odnav gansxvavebuli mniSvnelobiT iyenebdnen: `guneb-
`morcxvi~ sicilisagan, rac imis maCvenebelia, rom
ganwyoba~ aRniSnavda dominantur da xangrZliv mdgo­
pirovneba uxerxulad grZnobs Tavs.
mareobas, xolo `afeqti~ ukavSirdeboda calke­ul
aspeqts an obieqts da SedarebiT xanmokle mdgo­ emociuri sferos aSlilobisa da guneb-
mareobaze miuTiTebda. ganwyobis darRvevebis klinikuri gamoxatuleba
fsiqikuri aSlilobebis dros guneb-ganwyobis paTo- emociuri sferos aSliloba da guneb-ganwyobis dar-
logia sami saxiTaa warmodgenili: Rvevebi arsebiTad nebismieri fsiqikuri aSlilo-
1. Secvlilia guneb-ganwyobis xasiaTi. bis dros iCens Tavs. isini afeqturi da SfoTviTi
2. CveulebrivTan SedarebiT metad an naklebad merye- aSlilobis ZiriTadi maxasiaTeblebia. agreTve, Cveu-
via. lebriv, Tan axlavs kvebiT aSlilobas, narkomoxmare-
biT gamowveul aSlilobas, deliriums, demenciasa da
3. ar Seesabameba pacientis azrebsa da qmedebebs an mis
Sizofrenias.
amJamindel mdgomareobas.
SfoTva
emociisa da guneb-ganwyobis cvlilebebi raime saSiSroebis arsebobis dros SfoTvis aR-
xasiaTis mixedviT moceneba normaluri reaqciaa. SfoTva paTologiu-
es cvlilebebi SeiZleba gamoixatebodes SfoTvaSi, rad iTvleba maSin, rodesac misi intensivoba arse-
depresiaSi, aweul guneb-ganwyobaSi, gaRizianebado- buli saSiSroebis xarisxis araproporciulia an masze
basa da sibrazeSi. nebismieri es cvlileba SeiZleba ufro didxans grZeldeba. SfoTviTi guneb-ganwyoba
dakavSirebuli iyos pacientis cxovrebaSi momxdar mWidrodaa dakavSirebuli somatur, vegetatiur da
movlenebTan, Tumca, SesaZloa yovelgvari TvalsaC- fsiqologiur komponentebTan. yvelaferi es SeiZleba
ino mizezebis gareSec ganviTardes. maT Cveulebriv ganxilul iqnes, rogorc ekvivalenti saSiSroebasTan
Tan sdevs sxva simptomebic da niSnebic. mag., SfoTvis gasamklaveblad mzadebis, rasac sxva ZuZumwovrebSic

_5_
1 fsiqikuri aSlilobis simptomebi da niSnebi
vxvdebiT. mag., mtaceblisagan gaqcevisTvis mzadeba, metad didxans gastans. depresiuli guneb-ganwyoba
misgan Tavis arideba an masTan SebrZoleba. msubuqi mWidrod aris dakavSirebuli sxva cvlilebebTanac,
da zomieri intensivobis SfoTva umetes wilad aum- gansakuTrebiT TviTSefasebis daqveiTebasTan, pesi-
jobesebs sxvadasxva tipis aqtivobas, magram Zlieri mistur an negatiur azrebTan da siamovnebis gancdis
intensivobis SfoTva piriqiT _ aferxebs mas. SesustebasTan an dakargvasTan (anhedonia). depresi-
SfoTviTi reaqcia ufro safuZvlianad mecxre Tav- ul pirovnebas aqvs damaxasiaTebeli gamometyveleba
Sia ganxiluli. qvemoT misi mTavari komponentebia mo- da garegnuli ieri: qvemoT daweuli piris kuTxeebi,
cemuli: Sekruli warbebi da moxrili, daTrgunuli Sesaxed-
w fsiqologiuri komponenti. aJitacia da cudi wi- aoba. zogierT depresiul pacients agznebis done
naTgrZnoba, romelsac Tan axlavs mousvenroba, daqveiTebuli aqvs (fsiqomotoruli retardacia), ma-
wuxili, gaRizianebadoba, momatebuli sifxizle (uZ- gram zogierTs piriqiT _ mousvenroba da aJitacia
ilobasTan erTad) da yuradRebis Seviwroeba (ker- aReniSneba. depresiis fsiqopaTologia ufro vrclad
Zod saSiSroebis wyaroze fokusireba). meTerTmete TavSia ganxiluli.
w somaturi komponenti. kunTebis daZabuloba da ga-
klinikuri gamoxatuleba
xSirebuli sunTqva. Tu am cvlilebebs Tan ar sdevs
fizikuri aqtivoba, isini SeiZleba ganicdebodes depresia SeiZleba dafiqsirdes nebismieri fsiqikuri
rogorc kunTebis daZabulobiT gamowveuli tremo- aSlilobis dros. is afeqturi aSlilobebis ganmsaz-
ri an rogorc hiperventilaciis efeqti (mag., Ta- Rvrel niSans warmoadgens da Cveulebriv Tavs iCens
vbrusxveva). Sizofreniis, SfoTvis, obsesiur-kompulsuri aSli-
lobebis, kvebiTi aSlilobis da fsiqoaqtiuri niv-
w avtonomiuri komponenti. guliscemis gaxSireba,
Tierebebis moxmarebiT gamowveuli aSlilobis dros.
momatebuli oflianoba da piris simSrale. aseve,
depresia SeiZleba organuli darRvevebis SemTxveva-
SesaZlebelia aRiniSnebodes Sardvis an defekaciis
Sic gamovlindes.
Zlieri moTxovnileba.
w saSiSroebisTvis Tavis arideba. fobia warmoadgens aweuli guneb-ganwyoba _ mania
konkretuli sagnis an movlenis gamudmebul, ira- depresiulTan SedarebiT, aweuli guneb-ganwyoba
cionalur SiSs. Cveulebriv, SeiniSneba saSiSi obi- ufro naklebadaa Seswavlili. maniakaluri mdgo-
eqtisTvis Tavis aridebis aSkara survili, magram mareoba warmoadgens aweuli guneb-ganwyobis eqs-
ara nebismier SemTxvevaSi (am ukanasknelis magaliTia tremalur xarisxs. igi, depresiis msgavsad, garkveul
ipoqondria _ avadmyofobis SiSi). aseTi SiSi obieq- cvlilebebTan aris dakavSirebuli: gazrdil TviT-
turad arsebuli safrTxis araadekvaturia, rasac dajerebulobasa da keTildReobis gancdasTan er-
Tavad pacientic acnobierebs. fobiebi SeiZleba Tad momatebulia aqtiuroba da sifxizlis done. es
ukavSirdebodes cocxal obieqtebs, bunebis movle- ukanaskneli, Cveulebriv, pacientisTvis sasiamovno
nebs an raime sxva situacias. fobiis mqone adamian- grZnobaa, Tumca zog SemTxveevaSi mis mier Semawuxeb-
ebi ganicdian SfoTvas ara mxolod saSiSi obieqtis el mousvenrobad ganicdeba. aweuli guneb-ganwyoba
an situaciis realurad arsebobis SemTxvevaSi, ar- yvelaze xSiria maniisa da hipomaniis dros.
amed maTze fiqris drosac. (anticipatoruli SfoT-
gaRizianebadoba da sibraze
va). fobiebi ufro safuZvlianad ganxiluli iqneba
SfoTviT aSlilobaze saubrisas. gaRizianebadoba aris iseTi mdgomareoba, romelic
gabrazebis mzaobis aqtivacias warmoadgens. rogorc
klinikuri gamoxatuleba gaRizianebadobam, aseve sibrazem SeiZleba Tavi iCi-
fobiebi gavrcelebuli movlenaa janmrTel bavSvebSi, nos mravali sxvadasxva saxis darRvevis dros, ris ga-
xolo mozardebTan da zrdasrul adamianebTan ufro moc erTsac da meoresac diagnozis dasmisas mcire
naklebi sixSiriT iCens Tavs. fobiis simptomebi nebi- mniSvneloba eniWebaT. Tumca, gaRizianebadobasa da
smieri saxis SfoTviTi aSlilobis dros gvxvdeba, ma- sibrazes didi mniSvneloba aqvs riskis Sefasebisa da
gram isini ufro fobikuri aSlilobis mTavar maxasi- riskis marTvis dros, ramdenadac SesaZlebelia, rom
aTeblebs warmoadgens. maTi arseboba TviT pacientisTvis an sxva pirisT-
vis zianis miyenebis saSiSroebas Seicavdes (Tavi 3).
depresia gaRizianebadoba SeiZleba Tan axldes SfoTviT aSli-
depresia aris normaluri reaqcia raime danakarg- lobas, depresias, manias, demencias da medikamentur
ze an ubedurebaze. aseT SemTxvevaSi mas glovas an intoqsikacas.
dards uwodeben. depresia maSinaa anomaliuri, rode-
sac is ubeduri SemTxvevis araproporciulia an zed-

_6_
simptomebis da niSnebis ganmarteba
aRqmis paTologia uri ganaTebis pirobebSi (mag., deliriumis mqone ada-
specifikuri saxis aRqmis darRvevebi mZime fsiqikuri mianebTan). rogorc normaluri mdgomareobis, aseve
aSlilobis simptomebs warmoadgens. aqedan gamomdin- deliriumis drosac, iluziebis gaCenis albaToba
are, mniSvnelovania, SegveZlos am simptomebis iden- ufro maRalia maSin, rodesac pirovneba SfoTvas gan-
tificireba da maTi gamocalkeveba sxva, naklebad icdis. amitom bnel quCaSi buCqis konturs adamianad
mniSvnelovani da gavrcelebuli cvlilebebisagan, ufro SeSinebuli pirovneba aRiqvams, vidre mSvid md-
romlebic sensorul darRvevebSi vlindeba. swored gomareobaSi myofi.
amitom, aRqmiTi fenomenebi ufro detalurad iqneba halucinaciebi
aRwerili.
halucinacia uobieqto aRqmaa, romelic grZnobaTa
aRqma da xati organoebis mier iseTive xarisxiT ganicdeba, rogorc
aRqma aris grZnobaTa organoebis meSveobiT miRebuli realurad arsebuli obieqtis zemoqmedeba. iluziisa-
informaciis Secnobis procesi. magram igi ar aris gan gansxvavebiT igi aRiqmeba, rogorc gare samyaros
grZnobaTa organoebis mier mowodebuli monacemebis an pirovnebis sxeulidan (da ara warmosaxvidan) wa-
uSualo asaxva, radganac maTze zemoqmedebs kognitu- mosuli impulsi. halucinaciis gaqroba survilze ar
ri procesebi, romlebic axdens monacemTa konstru- aris damokidebuli.
irebas da qmnis sqemebs, romelTa mixedviTac xdeba halucinacia umetes SemTxvevaSi mniSvnelovan fsiqi-
obieqtis aRqma. Cven SegviZlia Tvalyuri vadevnoT an kur aSlilobaze miuTiTebs. rogorc amas qvemoT vnax-
ignorireba gavukeToT aRqmis process, magram nebi- avT, sxvadasxva tipis darRvevas specifikuri haluci-
syofis ZalisxmeviT misi Sewyveta SeuZlebelia. naciebi axasiaTebs. Tumca, halucinaciebma SeiZleba
xati aris aRqmis obieqtis asaxva, romelic gonebaSi janmrTel adamianebSic iCinos Tavi, rac, Cveulebriv,
warmoiqmneba. is SeiZleba gamoviwvioT an gavaqroT CaZinebisas (hipnogogiuri halucinaciebi) an gamoRvi-
nebisyofis ZalisxmeviT. xatebi, aRqmis obieqtebisa- Zebisas (hipnopompiuri halucinaciebi) xdeba. halu-
gan gansxvavebiT, ganicdeba rogorc iseTi ram, rac cinaciis es ori saxeoba SeiZleba mxedvelobiTic iyos
realur mniSvnelobas aris moklebuli. ase rom, da smeniTic. smeniTi halucinaciis dros adamians
janmrTel adamians SeuZlia xati aRqmis obieqtisa- zogjer iseTi gancda eufleba, rom mas viRac eZaxis.
gan ganasxvavos. zogierTi adamiani aRiqvams eidetur amgvari halucinaciebi gavrcelebulia narkolefsiis
xats. es aris vizualuri xati, romelic imdenad in- dros. zogierT adamians, romelmac axlaxan dakarga
tensiuri da detaluria, rom igi fotografiulad
asaxavs aRqmis obieqts, Tumca, sxva mxriv, misgan
cxrili 1.1 halucinaciebis aRwera
gansxvavdeba. Cveulebriv, xati aRqmis procesis daw-
yebisTanave qreba, magram zogjer is aRqmis obieqtis sirTulis mixedviT
paraleluradac ganagrZobs arsebobas (im SemTxvevaSi, w martivi
Tu obieqti susti da arastruqturirebulia). aseTi
w rTuli
tipis xats pareidolia ewodeba.
aRqmis Sinaarsi SeiZleba icvlebodes rogorc in- SegrZnebis modalobis mixedviT
tensivobis mixedviT, ise Tvisobrivadac. adamianebi, w smeniTi
romlebsac SfoTva axasiaTebT SegrZnebebs Cveu- w mxedvelobiTi (vizualuri)
lebrivze ufro mZafrad ganicdian. mag., pirovneba w ynosviTi da gemovnebiTi
SeiZleba uCveulod mgrZnobiare iyos xmauris mimarT. w somaturi (taqtiluri da visceraluri)
maniis dros aRqmis Sinaarsebi Cveulebrivze ufro
specialuri maxasiaTeblebis mixedviT
mkveTria, xolo depresiis dros ki SeiZleba, piriqiT
_ mkrTali da usicocxlo iyos. w smeniTi
w meore piris
iluziebi w mesame piris
iluzia garegani stimulis mcdar aRqmas warmoadgens. w Gedankenlautwerden
is aRmocendeba maSin, rodesac sensoruli stimula- w écho de la pensée
ciis zogadi done daqveiTebulia da yuradReba ar w mxedvelobiTi
aris fokusirebuli relevantur sensorul modalo- w eqstrakampinuri
baze. mag., sibneleSi buCqis konturi Tavidan SeiZleba autoskopuri halucinacia
adamianad aRiqmebodes (Tu yuradReba ar aris kon-
refleqtoruli halucinacia
turze fokusirebuli). iluziebi SeiniSneba cno-
bierebis donis daqveiTebis drosac, Tundac normal- hipnogogiuri da hipnopompiuri halucinaciebi

_7_
1 fsiqikuri aSlilobis simptomebi da niSnebi
axlobeli, gardacvlili pirovnebis halucinacia aR- autoskopuri halucinaciis dros pacienti xanmokle
eniSneba. halucinaciebi SeiZleba dafiqsirdes senso- drois manZilze Tavis sxeuls xedavs gare sivrceSi
ruli deprivaciis Semdeg; periferiuli warmoSobis proecirebulad, Cveulebriv, sakuTari Tavis win. sen-
siyruis an sibrmavis mqone adamianebTan; nevrologi- soruli deprivaciis dros aseTi saxis gamocdilebas,
uri darRvevebisas, romlebic gavlenas axdens mxedv- xandaxan, janmrTeli adamianebic aRweren. aseT ganc-
elobiTi gadacemis gzebze da, agreTve, epilefsiisa das sxeulis miRma yofnis gancdas uwodeben. autos-
(Tavi 14) da Sarl bones sindromis dros. kopiuri halucinaciebi adamianebs seriozuli avariis
an guli Setevis Semdegac aReniSnebaT (orive SemTx-
halucinaciis tipebi
vevaSi adamians iseTi gancda aqvs, TiTqos sikvdils
halucinaciebi SeiZleba aRvweroT maTi sirTulisa da TvalebSi Caxeda). iSviaT SemTxvevaSi, aseTi gamoc-
sensoruli modalobebis mixedviT (cxrili 1.1). sir- dilebis dros, pacienti SeiZleba darwmunebuli iyos,
Tulis mixedviT arsebobs martivi da rTuli haluci- rom mas oreuli hyavs (Doppelganger).
naciebi. martivi smeniTi halucinaciis dros, adamians refleqtoruli halucinaciebi iSviaTi fenomenia,
esmis xmauri (mag. jaxunis xmebi) an stvena, xolo rTu- romlis drosac erTi romelime modalobis stimuli
lis dros _ xmebi an musika; martivi mxedvelobiTi meore modalobaSi iwvevs halucinacias. mag., musikam
halucinaciis dros, adamiani xedavs sinaTlis gaelve- SeiZleba mxedvelobiTi halucinaciebi gamoiwvios.
bas, xolo rTulis dros _ adamianebis saxeebs an sx-
vadasxva scenebs. halucinaciebis klinikuri gamoxatuleba
smeniTi halucinaciebis dros adamians SeiZleba halucinaciebs vxvdebiT sxvadasxva saxis darRvevebi-
esmodes xmauri, musika an xmebi. xmebi SeiZleba iyos sas, gansakuTrebiT Sizofreniis, mwvave afeqturi
mkveTri an bundovani da mas sityvebis, frazebis an aSlilobis, organuli darRvevebisa da disociaciuri
winadadebebis forma hqondes. isini SeiZleba pirdapir mdgomareobebis dros. amitomac, halucinaciis ar-
pacients mimarTavdnen (meore piris halucinaciebi) sebobis dadgena TavisTavad didad ver dagvexmareba
an erTmaneTSi saubrobdnen da pacients mesame pirSi diagnozis dasmaSi. Tumca, halucinaciis tipebs, rom-
ixseniebdnen (mesame piris halucinaciebi). zogjer lebsac qvemoT ganvixilavT, didi mniSvneloba aqvs
pacienti ambobs, rom xmebma winaswar ician is, ris diagnostikisTvis:
gafiqrebasac is cota xnis Semdeg apirebs. zogjer w smeniTi halucinaciebi. diagnostikisTvis mniS-
xmebi pacientis fiqrebs paralelurad axmovaneben vnelovania mxolod naTlad gamoxatuli xmebi (da ara
(Gedankenlautwerden) an imeoreben imas, rac pacientma xmauri an musika). mesame piris halucinaciebi (ix. ze-
cota xnis win gaifiqra (écho de la pensée). moT) mWidrod aris dakavSirebuli SizofreniasTan.
mxedvelobiTi halucinaciebi SeiZleba iyos martivi aseTi saxis xmebi SeiZleba ganicdebodes, rogorc
da rTuli, xolo halucinaciis obieqtis zomis mixed- pacientis ganzraxvaTa an qmedebaTa komentari (mag.,
viT _ normaluri an anomaliuri. iseT halucinacias, `mas unda am qalTan sqesobrivi kavSiris damyareba~
romlis drosac pirovnebas juja figurebi eCveneba, an `is pirs ibans~). garda amisa, xmebs SeiZleba kri-
zogjer liliputurs uwodeben. xandaxan pacienti tikuli SeniSvnebis saxec hqondeT. meore piris smen-
aRwers mxedvelobiT halucinacias, romlis drosac iTi halucinaciebi (xmebi, romlebic Tavad pacients
is raimes an vinmes sakuTari mxedvelobis aris miRma, mimarTaven) ar miuTiTebs romeliRac konkretul
Cveulebriv, Tavs ukan xedavs (eqstrakampinuri halu- diagnozze, Tumca maTi Sinaarsi da pacientis reaq-
cinaciebi). cia SeiZleba garkveul miniSnebas iZleodes. ase mag.,
ynosviTi da gemovnebiTi halucinaciebi xSirad er- Seuracxmyofeli Sinaaris mqone xmebi (`Sen uiRblo
Tad ganicdeba. suni da gemo umetes SemTxvevaSi usia- xar, Sen garyvnili xar~) mZime depresiul darRvevaze
movnoa. miuTiTebs, gansakuTrebiT maSin, rodesac pacienti
taqtiluri halucinaciebis dros, romelsac am Sefasebebs samarTlianad miiCnevs. SizofreniiT
zogjer haptur halucinaciebs uwodeben, adamiani daavadebul pacientebSi aseTi komentarebi ufro
SeiZleba grZnobdes Sexebas, Cxvletas an daxrCobas. xSirad aRSfoTebas iwvevs. Sizofreniaze migvaniS-
zogjer SeiZleba iseTi SegrZneba hqondes, TiTqos mis nebs iseTi xmebic, romlebic winaswar ganWvrets, ba-
kanqveS raRac moZraobs, rasac pacienti tansacmlis Zavs an imeorebs pacientis azrebs.
qsovilSi damalul mwerebs, Wiebs an sxva mcire zomis
w mxedvelobiTi halucinaciebi yovelTvis zrdis or-
qmnilebebs miawers. visceraluri SegrZnebebis halu-
ganuli darRvevebis arsebobis albaTobas. Tumca,
cinaciebis dros SeiZleba pacients eCvenebodes, rom
gvxvdeba mwvave afeqturi aSlilobis, Sizofreniis
Sinagani organoebi gawelili an daberili aqvs. aseve
da disociaciuri aSlilobis drosac. vizualuri
SesaZloa, aReniSnebodes sasqeso organoebis stimu-
halucinaciis Sinaarsi arcTu ise mniSvnelovania di-
laciis an eleqtroSokis SegrZnebebi.

_8_
simptomebis da niSnebis ganmarteba
agnozis dasadgenad. autoskopiuri halucinaciebi azrovnebis paTologia
aseve miuTiTebs organuli darRvevebis (mag., safeTq- fsiqiatriaSi azrovnebisa da asociacuri procesis
lis wilis epilefsiis) arsebobis SesaZleblobaze. darRvevebi diagnostikuri TvalsazrisiT yvelaze
w ynosviTi da gemovnebiTi halucinaciebi iSviaTad ufro mniSvnelovan simptomebad aris miCneuli. ami-
gvxvdeba. isini SeiZleba aRiniSnebodes Sizofre- tom, aRqmis darRvevebis msgavsad, aRweriTi fsiqopa-
niis, mZime depresiuli darRvevebis da safeTqlis Tologiis es sferoc ufro detalurad ganxilvas
wilis epilefsiis dros. agreTve, iseTi simsivnis saWiroebs. aseTi darRvevebi ori tipis fenomens ukav­
SemTxvevaSi, romelic gemovnebiT receptorebze mo- Sirdeba. esenia:
qmedebs. 1. Tavad azrovnebis paTologia, rac warmoadgens
w taqtiluri da somaturi halucinaciebi Sizofre- cvlilebas calkeuli azrebis bunebaSi. bodvis ti-
niaze migvaniSnebs, gansakuTrebiT maSin, Tu maTi Si- pis gansazRvra gansakuTrebiT mniSvnelovania. az-
naarsi an interpretacia ucnauria. kanqveS mwerebis rovnebis paTologia mocemul TavSia ganxiluli.
cocvis SegrZneba (formikacia) aqvT adamianebs, 2. asociaciuri procesis darRvevebi, rac moicavs
romlebic borotad iyeneben kokains. azrovnebisa da sxvadasxva azrebis erTmaneTTan
dakavSirebis process. am dros SeiZleba dairRves
fsevdohalucinaciebi
calkeuli azrebis urTierTdakavSirebis siswrafe
es termini miuTiTebs gamocdilebaze, romelic halu- an forma. es fenomenebi momdevno TavSia ganxiluli.
cinaciebis msgavsia, magram ar akmayofilebs misi
definiciis yvela moTxovnas. am termins ori gansx- bodva
vavebuli mniSvneloba aqvs da arc erTi maTgani ar bodva aris myari rwmena, romelsac araadekvaturi
pasuxobs `namdvili~ halucinaciis kriteriumebs. safuZveli aqvs. masze ar zemoqmedebs racionaluri ar-
pirveli mniSvnelobis mixedviT, fsevdohalucinacia gumentebi da faqtebi, romlebic sapirispiro viTarebaze
aris sensoruli gamocdileba, romelic namdvili miuTiTebs. aseTi rwmena atipiuria mocemuli pirovnebi-
halucinaciisagan Semdegi niSniT gansxvavdeba: paci- sTvis, romelsac garkveuli saxis ganaTleba aqvs da
entisTvis halucinacia ar miekuTvneba gare sinamd- garkveuli kulturisa da religiis warmomadgenelia. am
viles anu is lokalizebulia gonebaSi da ara gare gansazRvrebis mizania ganvasxvavoT erTmaneTisagan bod-
samyaroSi. am mxriv fsevdohalucinaciebi hgavs war- viTi idea, romelic mZime fsiqikuri aSlilobis ZiriTad
mosaxviT xatebs, magram, maTgan gansxvavebiT, nebisyo- simptoms (konkretulad fsiqozis simptoms) warmoadgens,
fis ZalisxmeviT fsevdohalucinaciis gaqroba Seu- sxva tipis paTologiuri azrebisagan da im mtkiced dam-
Zlebelia. meore mniSvnelobis mixedviT, sensoruli kvidrebuli rwmenebisagan, romlebsac janmrTel ada-
gamocdileba TiTqos gare samyarodan momdinareobs, mianebTan vxvdebiT. garkveuli problemebis arsebobis
magram pacientma icis, rom is realobas ar Seesabam- miuxedavad (ix, boqsi 1.1), mocemuli gansazRvreba (ro-
eba. sakiTxis ufro detaluri ganxilva ixileT hares- gorc amosavali wertili) sakmarisia imisTvis, rom bod-
Tan da teilorTan (Hare 1973; Taylor, 1981). vis fenomeni ufro detalurad ganvixiloT.
klinikuri TvalsazrisiT rTulia fsevdohaluci- bodvis kidev erTi damaxasiaTebeli Tviseba (ro-
naciebis am orive ganmartebis gamoyeneba, radgan pa- melic ar Sedis mocemul ganmartebaSi) aris is, rom
cientebi TavianTi gamocdilebis detalurad aRweras igi, mtkiced dafiqsirebuli normaluri rwmenis ms-
iSviaTad axerxeben. miuxedavad amisa, Cveulebriv, gavsad, mniSvnelovnad zemoqmedebs pirovnebis grZno-
mainc SesaZlebelia imis garkveva, warmoadgens Tu ara bebsa da qcevaze. qceviTi reaqcia bodvaze SeiZleba
mocemuli perceptuli gamocdileba namdvil haluci- Tavad iyos Seusabamo da zogjer ucnauric ki. amis
nacias, ramdenadac mxolod es ukanaskneli aris diag- gamo, xSirad swored es qceviTi reaqciaa fsiqi­
nostikuri mniSvnelobis matarebeli. Tu gamocdileba atris yuradRebis upirvelesi sagani, radgan is bod-
halucinacias ar warmoadgens, is aucileblad unda vis gamovlenis saSualebas iZleva. mag., mamakacma,
iqnes aRwerili, magram misi, rogorc ama Tu im saxis romelsac hqonda bodviTi idea, rom mas akustikuri
fsevdohalucinaciis, identificireba ar aris saWiro. talRebiT asxiveben, Tavisi fanjara vercxlis fol-
giT dafara da Semosasvleli karebi Caxerga. Tumca,
aRqmis obieqtisTvis miwerili mniSvnelobis zogjer bodviTi ideebi mcire zegavlenas axdes emo-
anomaliuroba ciebsa da qcevebze. mag., pacients SeiZleba sjerodes,
bodviTi aRqma warmoadgens bodvas, romelic uSua- rom is samefo ojaxis wevria da amave dros kmayofili
lod gamomdinareobs aRqmuli obieqtisagan. zogjer iyos saerTo sacxovrebelSi cxovrebiT. amgvar gaore-
mas SecdomiT perceptul darRvevad miiCneven, Tumca bas ormagi orientacia ewodeba da is, Cveulebriv,
realurad is azrovnebis darRvevas warmoadgens da qronikuli Sizofreniis dros iCens Tavs.
amitom Semdeg qveTavSia ganxiluli.

_9_
1 fsiqikuri aSlilobis simptomebi da niSnebi

boqsi 1.1 bodvis ganmartebasTan bodva ar warmoadgens rwmenas, romelsac imave kulturaSi
sxva warmomadgenlebic iziareben. es kriteriumi mniSv­
dakavSirebuli problemebi nelovania maSin, rodesac pacienti romelime kulturis
an qvekulturis (religiuri jgufis CaTvliT) wevria,
bodva aris myari Sexeduleba, romelic ar eqvemdebareba
radganac aseT jgufebSi janmrTeli adamianebic SeiZleba
koreqcias da romlis mimarT adamiani ar aris kritikuli.
iziarebdnen iseT rwmenas, romelic am jgufis gareT
bodvis ganmasxvavebeli niSania, rom igi gamyarebulia rwmeniT,
ar aris miRebuli. bodvis msgavsad, aseTi kulturiT
romlis Secvlac sawinaaRmdego faqtebiT SeuZlebelia.
gapirobebuli rwmena Cveulebriv, Znelad icvleba
magaliTad, im pacientis gadarwmuneba, romelsac aqvs
sawinaaRmdego faqtebisa da safuZvliani argumentebis
bodva, rom mezobel saxlSi cxovroben adamianebi, romlebic
meSveobiT (magaliTad, rwmena boroti sulebis arsebobis
mas devnian, SeuZlebelia imis mtkicebiT, rom es saxli
Sesaxeb). amitom, sanam gadavwyvetT, warmoadgens Tu
carielia. amis sapasuxod man SeiZleba Tqvas, rom mdevrebma
ara romelime mosazreba bodvas, mniSvnelovania, jer
saxli manamde datoves, sanam mas Seamowmebdnen. bodvis es
davadginoT, iziareben Tu ara am Sexedulebas imave
kriteriumi imitomaa rTuli, rom normaluri adamianebis
kulturis sxva warmomadgenlebi.
zogierTi warmodgenac zustad aseve mdgradia sapirispiro
mtkicebulebis mimarT. magaliTad, mtkice spiritualistis bodva, rogorc mcdari Sexeduleba. bodvis zogierTi
rwmenebs ver Searyevs skeptikosis kontrargumentebi. Zlierad ganmarteba gviCvenebs, rom is mcdar rwmenas (Sexedulebas)
fiqsirebul arabodviT Sexedulebebs zeRirebulovani ideebi warmoadgens. Tumca, es kriteriumi ar Sedis zemoT
ewodeba (ix. qvemoT). mocemul ganmartebaSi, radgan gansakuTrebul viTarebebSi
bodvis ganmartebis kidev erTi problema parcialuri bodviTi ideebi SeiZleba simarTles Seesabamebodes an
bodvaa. miuxedavad imisa, rom, Cveulebriv, bodva SemdgomSi aRmoCndes swori. amis sayovelTaod cnobili
aRmocenebisTanave myari rwmenaa, zogjer mas Tavidan magaliTia paTologiuri eWvianoba. amgvarad, TviT
garkveuli eWvi axlavs. garda amisa, gamojanmrTelebis Sexedulebis simcdare ki ar aris imis kriteriumi,
procesSi pacienti arcTu ise iSviaTad gadis iseT warmoadgens Tu ara es Sexeduleba bodviT ideas, aramed
etaps, rodesac mas sul ufro da ufro metad epareba im fsiqikuri procesis xasiaTi, romelmac adamiani am
eWvi sakuTari bodviTi warmodgenis sisworeSi, sanam Sexedulebamde miiyvana (am debulebis sirTule aris is,
sabolood ganTavisufldeba misgan. termini `parcialuri rom Cven ar SegviZlia amgvari fsiqikuri procesebis
bodva~ eWvis am orive variantze miuTiTebs. es termini zustad gansazRvra). arsebobs `simcdaris~, rogorc
gamojanmrTelebis procesis konteqstSi mxolod maSin bodvis kriteriumis gamoyenebasTan dakavSirebulis,
gamoiyeneba, rodesac cnobilia, rom pacientis arsebul kidev erTi praqtikuli xasiaTis problema, rac imaSi
Sexedulebebs win myari bodviTi azrebi uZRoda. amasTan, mdgomareobs, rom am kriteriumis gamoyenebisas, Cven
am termins bodvis Camoyalibebis mimarT mxolod maSin SeiZleba vivaraudoT, rom mocemuli Sexeduleba mcdaria
viyenebT, rodesac retrospeqtulad cnobilia, rom misi Zalian dabali albaTobis gamo. am varauds susti
bodviTi ideebi mogvianebiT Camoyalibda. calke aRebuli safuZveli aqvs, radgan zogierTi, viTomda dabali
parcialuri bodva, fsevdohalucinaciebis msgavsad, albaTobis mqone istoria (mag., mezoblebis mxridan
diagnozis dasasmelad ar gamodgeba. adamianis devna), SeiZleba zogjer swori aRmoCndes da
am daskvnamde pirovneba zusti dakvirvebisa da logikuri
bodvas araadekvaturi safuZveli aqvs. bodva ar warmoadgens
azrovnebis gziT iyos misuli. amitom, pirovnebis ideebi
dakvirvebisa da logikis procesis Cveulebriv Sedegs.
da rwmeniTi warmodgenebi Zalian safuZvlianad unda
zogierTi bodva uecrad, saganze yovelgvari winaswari
SeviswavloT manam, sanam maT bodvad miviCnevT.
fiqris gareSe, iCens Tavs (pirveladi bodva, ix. qvemoT).
zogierTi bodva Tavs iCens, rogorc sxva, anomaluri
gamocdilebis axsnis mcdeloba. amis magaliTia bodva, es sakiTxebi Semdeg wyaroebSia ganxiluli: Spitzer, 1990;
romlis mixedviT xmebi, romelic pacients esmis, ekuTvnis Butler and Braff, 1991.
im adamianebs, romlebic mas uTvalTvaleben.

bodvis tipebi aRqma iyos (ix. qevemoT). radganac pacients uWirs ase-
Ti uCveulo da usiamovno fsiqikuri movlenis zusti
zogierTi tipis bodviTi ideebis amocnoba da katego-
Tanmimdevrobis damaxsovreba, xSirad Znelia darw-
rizacia maTi maxasiaTeblebisa da Tematikis mixedviT
munebiT iTqvas, Tu romeli gamocdileba iCens Tavs
xdeba (cxrili 1.2). bevri termini mxolod aRwerisT-
pirvelad. pirvelad bodvas didi mniSvneloba eniWeba
vis aris gamosadegi, Tumca zogierT maTgans gansa-
Sizofreniis diagnostirebisas da is mxolod maSin
kuTrebuli diagnostikuri mniSvneloba aqvs. damate-
unda dafiqsirdes werilobiT, rodesac danamdvile-
biTi informaciisTvis ixileT simsi (Sims, 2003).
biT SegviZlia misi arsebobis dadastureba.
pirveladi da meoradi bodva meoradi bodva aSkarad wina avadmyofuri gamoc-
pirveladi anu avtoqtonuri bodva yovelgvari winms- dilebidan momdinareobs da SeiZleba saxvadasxva sax-
wrebi fsiqikuri movlenis gareSe, uecrad da sruli is iyos. is SeiZleba moicavdes: halucinaciebs (mag.,
darwmunebulobiT iCens Tavs. mag., SizofreniiT daa- adamians, romelsac xmebi esmis, SeiZleba sjerodes,
vadebulma pacientma SeiZleba uecrad, yovelgvari rom mas devnian), daqveiTebul guneb-ganwyobas (mag.,
winmswrebi mizezisa da fiqrebis gareSe, irwmunos, qals, romelsac Rrma depresia aqvs, SeiZleba sje-
rom mas sqesi Seecvala. pirveladi bodva yovelTvis rodes, rom adamianebi mas arafris maqnisad miiCneven)
azrebis gaCeniT ar iwyeba. zogjer pirveladi gamoc- an bodviT ideas (mag, adamians, romelic darwmunebu-
dileba SeiZleba bodviTi guneb-ganwyoba an bodviTi lia, rom irgvlivmyofebi mas usamarTlod amtyune-

_ 10 _
simptomebis da niSnebis ganmarteba
pacients mis winaTgrZnobas usabuTebs. germanulad
cxrili 1.2 bodvis aRwera am winmswreb guneb-ganwyobas Wahnstimmung ewodeba.
fiqsirebulobis mixedviT (ix. boqsi 1.1) es termini Cveulebriv, iTargmneba rogorc bodviTi
w sruli guneb-ganwyoba, Tumca, realurad, es aris guneb-ganw-
w parcialuri yoba, saidanac bodva aRmocendeba.
w sruli
w nawilobrivi bodviTi aRqma

aRmocenebis mixedviT
zogjer, kargad nacnobi aRqmis obieqtisTvis yovel-
w pirveladi gvari mizezis gareSe axali mniSvnelobis miniWeba
w meoradi pirvelad anomaliur gamocdilebas warmoadgens. mag.,
sawer magidaze werilebis ganlageba SeiZleba pacien-
sxva bodviTi gamocdilebebi
tis mier interpretirebuli iqnes rogorc niSani imi-
w bodviTi guneb-ganwyoba
sa, rom is male mokvdeba. aseT gamocdilebas bodviTi
w bodviTi aRqma
aRqma ewodeba. aRsaniSnavia, rom am dros Tavad aRqma
w bodviTi mexsiereba
normaluria. anomaliuri misi bodviTi interpreta-
Tematikis mixedviT ciaa.
w devnis (paranoiduli) bodva
w damokidebulebis bodva mcdari bodviTi identifikacia
w gandidebis (eqspansiuri) bodva es aris sakuTari Tavis an sxva adamianebis mcdari
w danaSaulis bodva bodviTi identifikacia. aRwerilia misi ramdenime
w nihilisturi eponimuri forma, romlebic simptomebad da sin-
w ipoqondriuli dromebad aris gamoyofili. mcdari bodviTi identi-
w religiuri
fikaciis aSliloba mecamete TavSi swored am pozi-
w eWvianobis
cidanaa ganxiluli.
w seqsualuri an siyvarulis
w zemoqmedebis bodva bodviTi mexsiereba
w bodva, romelic azrebis mikuTvnebulobas exeba
bodviTi mexsierebis dros bodviTi interpretacia
w azrebis Canergva
warsulSi momxdar movlenasTan aris dakavSirebuli.
w azrebis warTmeva
bodviTi mexsierebis ufro gavrcelebuli formis
w azrebis gaxmovaneba
SemTxvevaSi warsulSi momxdari faqti sinamdviles
sxva maxasiaTeblebis mixedviT Seesabameba, xolo sityva `bodviTi~ miuTiTebs im
w gaziarebuli/inducirebuli bodva mniSvnelobaze, romelic am faqts axla miewera. mag.,
pacients, romelsac sjera, rom amJamad viRac apir-
ben da gmoben, SeiZleba sjerodes, rom daapatimre- ebs mis mowamvlas, SeiZleba sworad axsovdes, rom mas
ben). zogierT meorad bodvas, rogorc Cans, gaaCnia pirRebineba hqonda sakvebis miRebis Semdeg (rac re-
integraciuli funqcia _ ufro naTeli gaxados pa- alurad moxda fsiqozis dawyebamde didi xniT adre),
cientisTvis misi pirveladi gamocdileba (rogorc xolo axla mcdarad askvnides, rom is ganzrax mowam-
es pirvel magaliTSia mocemuli). sxva tipis bodva ki les. amis sawinaaRmdegod, uecari (avtoqtonuri) bod-
piriqiT _ aZlierebs devnisa da marcxis gancdas, ro- vis dros pacienti ararsebul faqts warsulSi momx-
gorc es mesame magaliTSia mocemuli. meoradi bod- dar movlenad miiCnevs. es ukanaskneli SeiZleba gan-
viTi ideebi SeiZleba akumulirdes iqamde, sanam rTul vixiloT, rogorc WeSmariti bodviTi mexsiereba (anu,
da stabilur bodviT sistemad ar Camoyalibdeba. aseT Tavad mexsierebis Sinaarsi warmoadgens bodvas) maSin,
bodvas sistematizebuls uwodeben. rodesac pirvel SemTxvevaSi mexsierebis Sinaarsi
normaluria, magram pacienti mis bodviT interpre-
bodviTi guneb-ganwyoba
tacias axdens.
rodesac bodviTi idea pirvelad iCens Tavs, pacien-
ti am faqtze emociurad reagirebs. mag., pirovneba, inducirebuli bodva
romelsac sjera, rom adamianebis jgufs misi mokvla rogorc wesi, adamianebi bodviT ideebs Secdomad
aqvs gadawyvetili, Cveulebriv SiSs ganicdis. zogjer aRiqvamen. isini ekamaTebian avadmyofs da cdiloben,
bodvas win uZRvis guneb-ganwyobis Secvla. aseTi gun- Seusworon mas. zogjer, pirovneba, romelic aseT
eb-ganwyoba xSirad imis winaswari gancdaa, rom male, pacientTan erTad cxovrobs, misi bodviTi ideebis
jer kidev daudgeneli, avismomaswavebeli ram mox- gaziarebas iwyebs. aseTi viTareba kvalificirdeba
deba. rodesac aseTi bodva aRmocendeba, is TiTqos rogorc inducirebuli bodva anu folie á deux. erTad

_ 11 _
1 fsiqikuri aSlilobis simptomebi da niSnebi
cxovrebis periodSi am pirovnebis bodviTi idea ise- amajerebeli istoriebi zogjer sinamdviles Seesabam-
Tive Zlieria, rogorc pacientis, magram xSirad, maTi eba. aseve, unda gvaxsovdes, rom zogierT kulturaSi
daSorebis Semdeg, swrafadve qreba. daSvebuli da savsebiT normaluria sakuTari ubedru-
rebisa da marcxis axsna sxva adamianis mier ganxor-
bodvis Sinaarsi
cielebuli boroti qmedebebiT _ mag., jadoqrobiT.
klinikuri muSaobis dros sasargebloa bodviTi
ideebis dajgufeba mTavari Temebis mixedviT, radgan damokidebulebis bodva
maT garkveuli diagnostikuri mniSvneloba gaaCniaT. damokidebulebis bodviTi ideebis arsebobisas pacienti
Tumca, kargi iqneba, Tu manamde termin `paranoiduls~ obieqtebs, movlenebs an adamianebs, romelTac masTan
ganvixilavT. miuxedavad imisa, rom am termins xSirad aranairi kavSiri ar aqvT, sakuTar Tavs ukavSirebs. mag.,
iyeneben, misi mniSvneloba yovelTvis naTeli ar aris pacients SeiZleba sjerodes, rom gazeTSi gamoqveynebu-
(boqsi 1.2). li statia an televiziiT gakeTebuli gancxadeba uSua-
lod mas exeba _ an Tavad mas atyobinebs raimes, an sxvebs
devnis bodva
awvdis informacias mis Sesaxeb. damokidebulebis bodvis-
devnis bodva yvelaze ufro xSirad ukavSirdeba as sxva adamianis qmedeba an misi Jestikulacia pacientis
pirovnebebs an organizaciebs, romlebic, avadmyofis mier sakuTari Tavis Sesaxeb Setyobinebad aRiqmeba. mag.,
azriT, cdiloben, raime avnon mas, Selaxon misi repu- pacientma SeiZleba CaTvalos, rom adamiani, romelic
tacia an daaavadon igi. aseTi tipis bodva sakmaod Tmaze xels ikidebs, signals aZlevs mas, rom igi qalad
gavrcelebulia, magram nakleb diagnostikuri mniSvn- gadaiqces. miuxedavad imisa, rom damokidebulebis bod-
eloba aqvs, vinaidan gvxvdeba rogorc Sizofreniis, vis umetesoba devnasTan aris dakavSirebuli, zogjer
aseve organuli mdgomareobebisa da afeqturi paTol- gandidebis an darwmunebis Temebsac CairTavs.
ogiebis drosac. miuxedavad amisa, diagnozis dasmisas
bodvis mimarT pacientis damokidebulebas SeiZleba gandidebis bodva
garkveuli mniSvneloba hqondes. depresiis dros pa- gandidebis bodva sakuTar Tavze gazviadebul war-
cientisTvis, romelsac devnis bodva aqvs, damaxasi- modgenas gulisxmobs. pacienti SeiZleba fiqrobdes,
aTebelia is, rom mas, mdevaris qmedebebi samarTli- rom is mdidari, uCveulo unarebiT dajildoebuli
anad miaCnia da Tvlis, rom man es sakuTari amoraluri da gamorCeuli adamiania. aseTi ideebi gansakuTrebiT
saqcieliT daimsaxura, maSin, roca Sizofreniis dros maniisa da Sizofreniis dros iCens Tavs.
pacienti aRSfoTebulia aseTi qmedebebiT da maT
ar amarTlebs. devnis bodviTi ideebis Sefasebisas, danaSaulis bodva
aucilebelia, gvaxsovdes zemoT miniSnebuli gafrTx- danaSaulis bodva yvelaze ufro xSirad depresiuli
ileba imis Seaxeb, rom devnasTan dakavSirebuli arad- daavadebebis dros gvxvdeba da amitom mas zogjer
depresiul bodvas uwodeben. aseTi bodvis tipiuri
Temebia: is mciredi ukanonoba, romelic pacientma
boqsi 1.2 termini `paranoiduli~ warsulSi Caidina, momavalSi gamoaSkaravdeba da mas
termins `paranoiduli~ xSirad devnis bodvis ekvivalentad saxels gautexs; an pacientis codvebisTvis misi ojax-
iyeneben. miuxedavad amisa, zusti ganmartebis Tanaxmad, is wevrebi daisjebian.
am termins ufro farTo mniSvneloba aqvs (Lewis,
1970). sityvas `paranoiduli~ Zveli berZnebi `Wkuidan
nihilisturi bodva
gadamcdaris~ ekvivalentad xmarobdnen. magaliTad, am
sityvas hipokrate iyenebda febriluri deliriumis mqone nihilisturi bodva warmoadgens imis rwmenas, rom zo-
pacientebis aRwerisas. mogvianebiT, mravali avtori am gierTma pirovnebam an raime sxva obieqtma ukve Sew-
termins mimarTavda gandidebis, erotikuli, eWvianobis da
religiuri bodvis daxasiaTebisas. miuxedavad imisa, rom yvita an Zalian male Sewyvets arsebobas. amis maga-
istoriuli mosazrebidan gamomdinare, umjobesi iqneboda liTia pacientis bodva iseT Temebze, rom mas ar aqvs
SegvenarCunebina am terminis ufro farTo gageba, axla fuli, rom misi kariera daingra an rom msoflio
mas, Cveulebriv, viwro mniSvnelobiT iyeneben, ra saxiTac
ganadgurebis pirasaa misuli. nihilisturi bodva
es paranoiduli pirovnuli aSlilobis diagnostikur
kategoriaSia mocemuli. radgan termins `paranoiduli~ Tavs iCens mZime depresiis dros. zogjer nihilis-
ori SesaZlo mniSvneloba aqvs, termini `devna~ umjobesia turi bodva sxeulis funqciis darRvevas exeba (mag.,
maSin gamoviyenoT, rodesac `paranoiduls~ viwro
pacients hgonia, rom misi nawlavebi blokirebulia).
mniSvnelobiT vxmarobT. yovelive es, agreTve, gavlenas
axdens am sityvis gamoyenebaze iseTi sindromebis amas xSirad kotaris sindroms uwodeben.
aRwerisas, romlebSic amgvari simptomebi dominireben.
Zveli termini `paranoiduli fsiqozi~ (an `paranoiduli
ipoqondriuli bodva
mdgomareoba~), nawilobriv gaurkvevlobebis Tavidan ipoqondriuli bodva avad yofnis usafuZvlo gancdaa.
acilebis mizniT, axla Secvala terminma `bodviTi
pacients, yovelgvari sawinaaRmdego samedicino mtkice-
aSlilobebi~ (ix. Tavi 13).

_ 12 _
simptomebis da niSnebis ganmarteba
bulebebis miuxedavad sjera, rom raRac sneulebiTaa rom es misi surviliT ar xdeba. Cveulebriv, Sizofre-
daavadebuli. aseTi bodva ufro gavrcelebulia xanSi niis dros sxva simptomebic aRiniSneba.
Sesul adamianebTan da am asakobriv jgufSi janmrTelo-
bis mimarT gazrdil yuradRebas asaxavs. sxva ipoqondri- bodva, romelic azrebis mikuTvnebulobas exeba
uli bodva simsivneebTan an seqsualuri gziT gadamcem TavisTavad cxadia, janmrTelma adamianebma ician,
daavadebebTan aris dakavSirebuli. agreTve, pacienti rom maTi azrebi maTve ekuTvniT; rom maTi azrebis
SeiZleba wuxdes imis Taobaze, Tu rogor gamoiyureba gageba sxva adamianebs mxolod maSin SeuZliaT, Tu
misi sxeulis romelime nawili, gansakuTrebiT cxviri. maT xmamaRla warmoTqvamen, daweren an saxis gamom-
ipoqondriuli bodva unda ganvasxvaoT wuxilisagan etyvelebiT, JestebiT an saqcieliT gamoxataven. bod-
janmrTelobis Taobaze, rasac ipoqondriis dros vx- vis mqone pacientebisTvis es ase ar aris. maT SemTx-
vdebiT da romelic bodvas ar warmoadgens. vevaSi azrebis `~kuTvnilebasTan~ dakavSirebuli sami
bodvidan erTi aRiniSneba. samive mWidrodaa dakav-
Razoianobis (col-qmruli eWvianobis) bodva Sirebuli SizofreniasTan.
Razoianobis bodva ufro mamakacebSia gavrcelebuli, w azrebis `Canergva~ aris bodva, romlis drosac zo-
vidre qalebSi. eWvianoba yovelTvis bodva ar aris. eW- gierTi azri pacientis mier aRiqmeba ara rogorc sa-
vianobis naklebi intensivobis gancda da akviatebuli kuTari, aramed gareSe Zalis mier Canergili. xSiria
azrebi Cveulebriv movlenas warmoadgens. Razoianobis masTan asocirebuli ganmartebiTi xasiaTis bodva.
bodva mniSvnelovania imitom, rom man SeiZleba gamoi- mag., mdevari iyenebs radiotalRebs pacientisTvis
wvios agresiuli qmedeba im pirovnebis an pirovnebebis azrebis Casanergad. es gamocdileba ar unda agveri-
mimarT, romlebic, pacientis azriT, moRalateebi os obsesiis mqone pacientis gamocdilebasTan. obse-
arian. Razoianobis bodvis mqone pacienti ar dakmayo- siis mqone pacienti SeiZleba wuxdes iseTi azrebis
fildeba im faqtiT, rom man ver SeZlo Tavisi eWvis gamo, romlebic misi bunebisTvis ucxoa, Tumca, mas
damadasturebeli mtkicebulebis mopoveba da Ziebas arasodes epareba eWvi imaSi, rom es azrebi mas ekuT-
SemdgomSic ganagrZobs. es mniSvnelovani da potenciu- vnis. pacients, romelsac azrebis `Cadebis~ bodva
rad saSiSi fenomenebi mecamete TavSi iqneba aRwerili. aqvs, hgonia, rom es azrebi mas ki ar ekuTvnis, aramed
sxvis mieraa mis gonebaSi Canergili.
seqsualuri an siyvarulis bodva
w azrebis `warTmeva~ (miTviseba) aris bodva, romlis
aseTi tipis bodva iSviaTia da ufro xSirad qaleb- drosac pacients uCndeba gancda, rom mas sakuTar
Si gvxvdeba. seqsualuri bodva zogjer meoradia da azrebs arTmeven. aseT bodvas, Cveulebriv, Tan ax-
sasqeso organoebze dafiqsirebuli somaturi halu- lavs azrovnebis blokireba: pacientis azrovnebis
cinaciebis fonze aRmocendeba. sasiyvarulo bodvis procesSi xdeba uecari wyveta da is fiqrobs, rom
mqone pirovnebas sjera, rom is uyvars adamians, ro- `dakarguli~ azrebi gareSe Zalam miiTvisa. azris
melic realurad misTvis miuwvdomelia da romelsac `Cadebis~ bodvis msgavsad, zogjer, aqac vxvdebiT
xSirad ufro maRali socialuri statusi aqvs. umetes azrebis `warTmevasTan~ asocirebul ganmartebiTi
SemTxvevaSi, pacienti am adamians arc ki dalaparake- xasiaTis bodvas.
bia. siyvarulis (erotikuli) bodva klerambos sin-
w azrebis gaxmovaneba warmoadgens bodvas, romlis
dromis yvelaze ufro TvalsaCino maxasiaTebelia.
drosac pacients sjera, rom misi gamouTqmeli az-
zemoqmedebis bodva rebi SeiZleba cnobili gaxdes sxva adamianisTvis
pacienti, romelsac zemoqmedebis bodva aReniSneba, radiosa da telepatiis meSveobiT an raime sxva
darwmunebulia, rom misi qmedebebi, impulsebi da gziT. agreTve, zogierT pacients sjera, rom misi
azrebi garedan imarTeba. amas, agreTve, pasiurobis azrebi SeiZleba meore adamians esmodes. amgvari
fenomenebs uwodeben. radgan es simptomi didi alba- rwmena, aseve, Tan axlavs gancdas, romlis drosac
TobiT miuTiTebs Sizofreniis arsebobaze da mniS- pacients sjera, rom mis azrebs sxva axmovanebs (Ge-
vnelovania sasamarTlo medicinisTvis, igi werilo- dankenlautwerden), rac zemoT iyo aRwerili.
biT ar unda dafiqsirdes manam, sanam cxadad ar iCens
Tavs. amgvari simptomebi SesaZloa agverios impera- obsesiuri da kompulsuri simptomebi
tiuli halucinaciebisadmi morCilebaSi; religiur obsesiebi
mrwamsSi, rom RmerTi marTavs adamianis qmedebas, an obsesiebi warmoadgens periodulad ganmeorebad per-
nebis Tavisuflebis metaforul SefasebebSi. maTgan sistentul azrebs, impulsebs an xatebs, romlebic,
gansxvavebiT, pacients, romelsac zemoqmedebis bodva miuxedavad maTi SeCerebis mcdelobisa, mainc aRweven
aqvs, mtkiced sjera, rom misi moZraobebi an qmedebebi gonebaSi erT-erTi damaxasiaTebeli Tviseba aris brZo-
gareSe (magram araRvTaebrivi) ZaliT aris marTuli da lis subieqturi gancda _ pacienti winaaRmdegobas uw-

_ 13 _
1 fsiqikuri aSlilobis simptomebi da niSnebi
evs akviatebas, romelic, miuxedavad amisa, mainc iWreba frazebi, romlebic religiur pirovnebas `mosdis
mis gonebaSi. garda amisa, pacienti darwmunebulia, rom TavSi~.
Tu raimeze fiqrob, mosalodnelia rom es realurad w obsesiuri `azrovnebiTi coxna” aris ganmeorebadi
moxdes. obsesiuri azrebi sakuTar azrebad ganicdeba Semawuxebeli Temebi, romelTac ufro rTuli xasi-
da pirovneba ar Tvlis, rom isini sxvis mier aris Can- aTi aqvT. mag., azrebi qveynis dasasrulis Sesaxeb.
ergili (azrebis `Cadebis~ bodvisagan gansxvavebiT).
w obsesiuri eWvebi ganmeorebadi Temebia, romlebic
bodvisagan meore mniSvnelovani gansxvavebaa aseve is,
gamoxatavs daurwmuneblobas wina moqmedebasTan da-
rom pirovneba obsesiebs mcdarad da uazrod miiCnevs.
kavSirebiT (mag., gamorTo Tu ara eleqtroaparatu-
es, Cveulebriv, exeba iseT Temebs, razec pacienti wuxs
ra, romelmac SeiZleba xanZari gamoiwvios). rogor-
an rac misTvis usiamovnoa. maT xSirad (magram ara yov-
ic unda iyos eWvis xasiaTi, pirovneba acnobierebs,
elTvis) Tan sdevs kompulsiebi (ix. qvemoT).
rom daurwmuneblobis xarisxi da amiT gamowveuli
is faqti, rom pacienti winaaRmdegobas uwevs Tavis
wuxili arakeTilgonivrulia.
akviatebas, Zalze mniSvnelovania, radgan es, sxva niS-
nebTan erTad (ideis Sesaxeb mudmivi an sruli darw- w obsesiuri impulsebi aris garkveuli qmedebebis Ca-
munebulobis ararseboba), saSualebas gvaZlevs, obsesia denis ganmeorebadi Zlieri survili. Cveulebriv,
bodvisagan ganvasxvaoT. Tumca, praqtikaSi maTi erTma- aseTi qmedebebi agresiuli, saSiSi an socialuri
neTisagan gansxvaveba SeiZleba ufro rTuli aRmoCndes, TvalsazrisiT samarcxvinoa (mag., sxva adamianisTvis
radgan xangrZlivi obsesiis SemTxvevaSi winaaRmde- danis Cartyma, avtobusis win gadaxtoma, eklesiaSi
gobis gawevis Sesusteba SeiniSneba. garda amisa, rode- uwmawuri sityvebis wamoZaxeba). rogoric ar unda
sac obsesiebi Zalian intensiuria, pacienti SeiZleba iyos amgvari impulsi, pirovnebas ar aqvs misi ganx-
naklebad iyos darwmunebuli maT simcdareSi. aqedan orcielebis survili, Zlier winaaRmdegobas uwevs
gamomdinare, guldasmiT Sedgenili avadmyofobis is- mas da ltolva qmedebaSi ar gadadis.
toria, romelic ara marto simptomebs, aramed sxva w obsesiuri fobiebi. es termini aRniSnavs obsesiur
saWiro maxasiaTeblebsac moicavs (mag., kompulsiebs, simptomebs, romlebic, iseve rogorc SfoTva, gan-
fsiqozis sxva gamovlinebebs), Tavidan agvaridebs ridebasTan aris dakavSirebuli. mag., adamianisT-
diagnostikasTan dakavSirebul sirTuleebs. aseve, vis daniT Wrilobis miyenebis obsesiurma impulsma
aucilebelia, ganvasxvaoT klinikuri TvalsazrisiT SeiZleba Sedegad gamoiwvios is, rom pirovnebam
mniSvnelovani obsesiebi da msgavsi azrebi, romle- saerTod Tavi aaridos danis gamoyenebas. zogjer
bic janmrTel adamianebTan iCens Tavs, gansakuTrebiT daavadebebis obsesiur SiSs avadmyofobis fobias
daRlilobis an stresul mdgomareobaSi yofnis dros. uwodeben.
klinikuri TvalsazrisiT mniSvnelovani obsesiis dasa- w obsesiuri Seneleba. pacientebi, romlebsac akviate-
dgenad unda aRiniSnebodes iseTi maCveneblebic, rog- bebi aqvT, xSirad nela moqmedeben, radgan maT kom-
orebicaa disfunqcia da obsesiuri rwmenis mudmivi ar- pulsur ritualebs an ganmeorebad eWvebs didi dro
seboba. obsesiuri simptomebi pirovnebis anankasturi miaqvs da xdeba yuradRebis mTavari miznidan sxva
aSlilobisTvisac aris damaxasiaTebeli. saganze gadatana. miuxedavad amisa, zogjer Senel-
obsesiebs SeiZleba sxvadasxva forma hqondes (cxri- eba araa meoradad am problemebiT gamowveuli, ar-
li 1.3) amed ucnobi warmoSobis pirvelad maxasiaTebels
w obsesiuri azrebi ganmeorebadi da momabezrebeli warmoadgens.
sityvebi an frazebia, romlebic Semawuxebelia paci- aseve mravalferovania obsesiebis Tematika,
entisTvis. mag., uxamsi an RvTis mgmobi, mkrexeluri romelTa umetesoba SegviZlia qvemoT mocemuli eqvsi
kategoriis mixedviT davajgufoT:
cxrili 1.3 obsesiuri da kompulsuri 1. WuWyi da dabinZureba
simptomebi 2. agresia
obsesiebi 3. wesrigi
w azrebi 4. avadmyofoba
w azrovnebiTi coxna 5. seqsi
w eWvebi
6. religia
w impulsebi
w obsesiuri fobiebi bodvis Sinaarsi
kompulsiebi (ritualebi) azrebi WuWyisa da dabinZurebis Sesaxeb, Cveulebriv,
dakavSirebulia sxva adaminisTvis an sakuTari TavisT-
obsesiuri Seneleba

_ 14 _
simptomebis da niSnebis ganmarteba
vis avadmyofobis gavrcelebis gziT zianis miyenebis w dasufTavebis (gawmendis) rituali xSirad xelebis
ideasTan. agresiuli azrebi SeiZleba asaxavdes ada- ganmeorebiT banas ukavSirdeba, magram SeiZleba sax-
mianisTvis fizikuri Seuracxyofis miyenebas, sazoga- lis samuSaosac moicavdes.
doebaSi agresiulad yvirils an uwmawuri sityvebis w daTvlis rituali garkveuli wesiT daTvlas gu-
wamoZaxebas. wesrigTan dakavSirebuli azrebi sagnebis lisxmobs (mag., sameulebad Tvla). is xSirad daka-
wesrigSi moyvanas an samuSos organizebas exeba. azre- vSirebulia eWvis Semcvel azrebTan _ ramdenjerme
bi, romlebic avadmyofobas ukavSirdeba, Cveulebriv, daTvla aucilebelia raTa davrwmundeT, rom Tv-
SiSis Semcvelia (mag., simsivnis an veneriuli daa- lisas Secdoma ar dagviSvia. Cveulebriv, daTvla
vadebis Zlieri SiSi). obsesiuri ideebi seqsis Sesaxeb, xmamaRla ar xdeba, amitom meore adamianma SeiZleba
Cveulebriv, dakavSirebulia iseT qmedebebTan, rom- ar icodes am ritualis arsebobis Sesaxeb.
lebic pirovnebas samarcxvinod miaCnia. religiasTan
w Cacmis ritualis dros pirovneba alagebs an icvams
dakavSirebuli obsesiebi xSirad imaSi gamoixateba,
tansacmels garkveuli wesiT an TanmimdevrobiT. am
rom adamians uCndeba eWvi fundamentur sakiTxebSi
rituals xSirad Tan axlavs eWvis Semcveli azrebi,
(mag., `arsebobs Tu ara RmerTi?~) an imis Taobaze, Tu
ris gamoc es qceva usasrulod meordeba.
ramdenad srulad moinania Tavisi codvebi (`sindisis
qenjna~). zeRirebulovani ideebi

kompulsiebi zeRirebulovani ideebi pirvelad 1900 wels, vernikes


mier iqna aRwerili. zeRirebulovani idea aris
kompulsiebi obsesiis sapasuxo ganmeorebadi, gare-
izolirebuli, `misaRebi, gasagebi idea, romelic pa-
gnulad mizanSewonili da stereotipuli (kompul-
cients misi aragonivruli Sinaarsis miuxedavad gaaC-
suri qcevis alternatiuli saxelwodebaa) qcevebia.
nia.~ (Sims, 2003, gv. 143). mas SeiZleba mravali wlis
amis gamo maT zogjer kompulsur ritualebs uwode-
manZlze wamyvani adgili eWiros adamianis cxovrebaSi
ben. kompulsiebs yovelTvis Tan axlavs erTi mxriv
da gavlenas axdendes mis qmedebebze. amitom zeRire-
subieqturi gancda imisa, rom qceva aucileblad
bulovan ideas bodviTi ideebisTvis damaxasiaTebeli
unda ganxorcieldes da meore mxriv qcevis ganxor-
zogierTi Tviseba gaaCnia. miuxedavad amisa, aucile-
cielebisTvis winaaRmdegobis gawevis Zlieri sur-
belia am ori saxis ideis erTmaneTisagan gansxvaveba,
vili. obsesiebis msgavsad, kompulsiebic uazrobad
radgan maT Zalze gansxvavebuli diagnostikuri mniS-
aRiqmeba. kompulsia, Cveulebriv, azris Semcveli ob-
vneloba gaaCniaT.
sesiis Sinaarsis fonze xdeba. mag., xelebis xSirad da-
zeRirebulovani ideebi bodviTi ideebisagan sami
banis kompulsia gamowveulia obsesiuri azrebiT, rom
mTavari niSniT gansxvavdeba:
xelebi WuWyiania. zogjer obsesiuri ideebi exeba im
uaryofiT Sedegebs, romlebic kompulsias mohyveba w zeRirebulovani ideis Sinaarsi da safuZveli,
(mag., meore adamians raime ubedureba daemarTeba, Tu Cveulebriv, gasagebia, Tuki cnobilia pirovnebis
kompulsuri qceva `arasworad~ ganxorcielda). kom- cxovrebis istoria, maSin rodesac bodviT ideas
pulsiebma problemebi SeiZleba gamoiwvios ramdenime da mis pacientiseul ganmartebas Cvelebriv ucnau-
mizezis gamo: ri xasiaTi aqvs. mag., pirovneba, romlis jer deda,
xolo Semdeg da avTvisebiani simsivniT daavadda,
w uSualod gamoiwvios ziani (mag., dermatiti, xelis
SeiZleba mivides im daskvnamde, rom avTvisebiani
xSiri banis Sedegad).
simsivne gadamdebia (rac, Zneli gasagebi ar aris).
w xeli SeuSalos normalur cxovrebas, radgan maT-
w zeRirebulovani ideebis Tematika, Cveulebriv, im
Tvis garkveuli drois daTmoba xdeba saWiro.
kulturis warmomadgenlebisTvis, romelsac pa-
w miuxedavad imisa, rom kompulsuri qceva droe- cienti ganekuTvneba, misaRebia da maT mier gazi-
biT aqveiTebs obsesiasTan dakavSirebul SfoTvas, arebulia (mag., sxeulis formasTan dakavSirebuli
sinamdvileSi is xels uwyobs aseTi mdgomareobis zeRirebulovani ideebi, romlebic nervuli anoreq-
SenarCunebas. kompulsiebis Sesustebis strategiebs siisTvis aris damaxasiaTebeli).
centraluri adgili ukavia obsesiur-kompulsuri
w zeRirebulovani ideebis dros, pacients, Cveu-
aSlilobebis biheviorul mkurnalobaSi.
lebriv, gaaCnia survili, Cawvdes Tavisi Sexedule-
arsebobs sxvadasxva saxis kompulsuri qcevebi. maT- bebis bunebas da miiRos gansxvavebuli Tvalsazrisi,
gan, gansakuTrebiT, oTxia mniSvnelovani: Tumca aseTi survili sustia _ pacienti yovelTvis
w Semowmebis rituali, romelic xSirad usafrTxoe- ubrundeba Tavis pirvandel ideebs da inarCunebs
basTan aris dakavSirebuli. mag., araerTgzis Semow- maT.
meba imisa, rom eleqtro xelsawyo gamorTulia an zeRirebulovani ideebi obsesiebisganac unda gan-
kari daketilia. vasxvaoT. zeRirebulovani ideebis gansxvaveba obse-

_ 15 _
1 fsiqikuri aSlilobis simptomebi da niSnebi
siisagan ufro advilia, vidre bodviTi ideebisagan, kvirvebeli pacientis metyvelebaSi uecar wyvetas
radgan am dros ideebi ar ganicdeba uazrod, cno- afiqsirebs. am tipis fenomenis susti gamoxatuleba
bierebaSi SemoWrilad da adamiani ar uwevs maT wi- Cveulebrivi movlenaa, gansakuTrebiT daRlilobis,
naaRmdegobas. zeRirebulovani ideebi imiT gansx- SfoTvis an dabneulobis dros. azrebis blokirebi-
vavdeba normaluri religiuri rwemenisagan, rom es sas momxdar wyvetas uecari, TvalSi sacemi da gan-
ukanaskneli ufro farTo jgufis mier aris gazi- meorebadi xasiaTi aqvs. is pacientis mier ganicdeba,
arebuli, religiuri swavlebidanaa aRmocenebuli da rogorc gonebis ucabedi da sruli dacarieleba. az-
periodulad daeWvebis sagans warmoadgens. rovnebis blokireba mniSvnelovani simptomia, radgan
am gansxvavebebis miuxedavad, xandaxan SeiZleba is Sizofreniaze miuTiTebs. diagnostikuri kavSiri
Zneli iyos zeRirebulovani ideis amocnoba da mkve- SizofreniasTan ufro myaria maSin, rodesac pacienti
Tri sxvaobis danaxva zeRirebulovan azrebs, bodviT amgvar gancdebs uCveulo axsnas uZebnis (mag., rode-
ideebs, akviatebasa da normalur ideas Soris. Tumca, sac ambobs, rom misi azrebi meore adamianma waiRo).
es iSviaTad iwvevs praqtikuli xasiaTis problemebs,
asociaciuri procesis darRvevebi
radgan diagnozis dasma erTze meti simptomis arsebo-
formis mixedviT
ba-ararsebobazea damokidebuli.
asociaciuri procesis formis darRvevis dadgena Cveu-
sxeulis formasa da wonasTan dakavSirebuli war-
lebriv metyvelebisa da weris maCveneblebis mixedviT
modgenebi, romlebsac nervuli anoreqsiis dros
xdeba, Tumca zogjer is pacientis qcevaSic aSkarad
vxvdebiT, albaT zeRirebulovani ideebis yvelaze
vlindeba. mag., pacients SeiZleba ar SeeZlos doku-
ufro naTel magaliTs warmoadgens. makkenas Tanax-
mentebis dalageba Sesatyvis kategoriaTa dasaxelebebis
mad (McKenna, 1984), es termini aseve gamoiyeneba iseTi
mixedviT. azrovnebis formis darRveva ramdenime saxisaa
saxis anomaliuri ideebis mimarT, romlebic mraval
(ix. qvemoT). TiToeuli maTgani garkveuli tipis fsiqi-
sxva viTarebaSic iCens Tavs (dismorfofobia, ipoqon-
kur aSlilobas ukavSirdeba, magram calke aRebuli arc
dria, pirovnebis paranoiduli aSliloba da avadmyo-
erTi ar aris sakmarisi diagnozis dasasmelad.
furi eWvianoba). Tumca, mniSvnelovania, xazi gavusvaT
imas, rom zeRirebulovani ideebis identificireba perseveracia
xdeba ara Sinaarsis, aramed formis mixedviT da maT perseveracia aris erTi da imave azris mudmi-
ar gaaCniaT calsaxa kavSiri romelime calke aRebul vad da uadgilod gameoreba. am darRvevis dadgena
diagnostikur kategoriasTan. amgvarad, avadmyofo- pirovnebis metyvelebisa da qmedebebis SeswavliT
basTan dakavSirebuli eWvianobis zogierTi SemTxveva xdeba. kerZod, martivi SekiTxvebis Tanmimdevrulad
aSkarad bodviT xasiaTs atarebs, maSin roca ipoqon- dasmisas pacientma SeiZleba sworad upasuxos pirvel
driisa da dismorfofobiis dros aseT Sexedulebebs SekiTxvas, magram Semdgom kiTxvebze Seusabamod igive
xSirad obsesiis an wuxilis xasiaTi aqvs da ara zeRi- pasuxi gaimeoros. perseveracias vxvdebiT demenciisa
rebulovani ideis. da Sublis wilis dazianebisas; Tumca, sxva daavade-
bebis drosac aRiniSneba.
asociaciuri procesis darRvevebi
asociaciuri procesis darRvevebi tempis azrTa qariSxali
mixedviT azrTa qariSxalis dros azrebi da metyveleba swrafad
azris dinebis darRvevisas icvleba azrebis raodenoba inacvlebs erTi Temidan meoreze. erTi azri bolomde
da siswrafe. azrebis moWarbebisas aRiniSneba mraval- ar aris dasrulebuli, rodesac pacienti meoreze ga-
ferovani azrebis simravle. am dros aRmocenebuli dadis. Cveulebriv, azrebis normaluri, logikuri Tan-
azrebi swrafad miedineba. azrebis gaRaribebis dros mimdevroba SenarCunebulia, magram maTi erTmaneTTan
pacientis gonebaSi Cndeba ramdenime azri, romlebic dakavSireba SeiZleba garemodan Semosulma SemTxveviT-
erTferovania da nela miedineba. azrebis moWarbeba ma stimulebma gamoiwvios; an kidev, pacientis mier war-
Tavs iCens maniis dros, azrebis simwire ki _ depresiu- moTqmulma sityvam SeiZleba Secvalos azrebis Tanmim-
li aSlilobisas. orive maTgani SeiZleba dafiqsirdes devroba. aralogikuri verbaluri kavSirebi SeiZleba
Sizofreniis dros. radgan es fenomenebi metyvele- Semdegi saxisa iyos: bgeriTi asociaciebi (momdevno
baSi vlindeba, maT zogjer metyvelebis moWarbebas da sityva JReradobiT hgavs pirvels), sityvebis TamaSi
metyvelebis gaRaribebas uwodeben. (momdevno sityva wina sityvis meoradi mniSvnelobidan
gamomdinareobs) da gariTmva. praqtikaSi Znelia gan-
azrebis blokireba vasxvaoT azrTa qariSxali azrebs Soris kavSiris Ses-
zogjer azris nakadi SeiZleba uecrad Sewydes. pa- ustebisagan (ix. qvemoT), gansakuTrebiT maSin, rodesac
cienti grZnobs, rom goneba ubneldeba, xolo dam- pacienti swrafad laparakobs. aseT dros sasargebloa

_ 16 _
simptomebis da niSnebis ganmarteba
pacientis metyvelebis Cawera. azrTa qariSxali mani- myofuri gamocdilebis aRsawerad. neologizmebi unda
isTvis aris damaxasiaTebeli. ganvasxvaoT sityvebis arasworad warmoTqmis, dabali
ganaTlebis mqone adamianebis mier sityvebis araswori
azrebs Soris kavSiris Sesusteba mniSvnelobiT xmarebis, dialeqtis, bundovani teqnikuri
azrebs Soris kavSiris Sesusteba azrovnebis normal- terminebisa da im SeTxzuli sityvebisagan, romlebsac
uri struqturis dakargvis maCvenebelia. pacientis zogierTi ojaxi gasarTobad igonebs. imis dasadgenad,
saubari abneulia, alogikuria da damatebiTi kiTxvebis warmoadgens Tu ara esa Tu is sityva neologizms, in-
dasmiT ufro naTeli ar xdeba. interviuerebma, saku- terviueri unda SeekiTxos pacients, Tu ra mniSvnelo-
Tari gamocdilebidan kargad ician, rom, rac ufro bas debs is am sityvaSi. neologizmebi yvelaze xSirad
metad cdiloben isini naTeli gaxadon pacientis az- qronikuli Sizofreniis dros gvxvdeba.
rebi (an rac ufro didxans ar awyvetineben pacients
saubars), miT ufro naklebad esmiT misi naTqvami. depersonalizacia da derealizacia
aRwerilia am tipis azrovnebis darRvevis ramdenime depersonalizacia warmoadgens `me”-s cnobierebis Secv-
sfecifikuri niSan-Tviseba (ix. qvemoT), magram maTi las, romlis drosac pirovnebis mier sakuTari persona
dadgena sakmaod rTulia. klinicistisTvis yvelaze ganicdeba, rogorc ararealuri, mowyvetili sakuTar
metad TvalSi sacemi azrovnebis sicxadis naklebobaa. gamocdilebas. pacients ar SeuZlia emociis gancda. de-
am tipis azrovnebis aRweris saukeTeso gzaa pacientis realizacia igive saxis cvlilebaa, oRond is garemosTan
metyvelebis Cawera da imis dafiqsireba, Tu ra STabeW- aris dakavSirebuli. obieqtebi ararealurad gamoiy-
dilebas axdens is interviuerze. am SemTxvevaSi (azrebs ureba, xolo adamianebi _ rogorc usicocxlo, organ-
Soris kavSiris Sesustebis dros) pacientis araTanmim- zomilebiani figurebi. miuxedavad imisa, rom pacienti
devruli, aramkafio metyveleba gansxvavdeba iseTi uCivis emociaTa gancdis uunarobas, igi depersonal-
adamianis abneuli metyvelebisagan, romelic SfoTvas izaciasa da derealizacias aRwers, rogorc ukiduresad
ganicdis an romelsac dabali inteleqti aqvs. adamian- usiamovno gancdas. depersonalizaciisa da derealiza-
ebi, romlebic SfoTvas ganicdian, ufro Tanmimdevru- ciis am ZiriTad maxasiaTeblebs xSirad Tan sdevs sxva
lad metyveleben, Tuki maT mSvid atmosferos Sevuqm- avadmyofuri gancdebi: cvlilebebi drois aRqmaSi, sxe-
niT; xolo, dabali inteleqtis mqone adamianebi ki Ta- ulis xatTan dakavSirebuli cvlilebebi (mag., gancda,
vianT azrebs, Cveulebriv, ufro naTlad gamoxataven, rom kidurebi gaizarda an dapataravda an gansxvavebuli
rodesac interviueri SekiTxvebs umartivebs da ufro forma miiRo). zogjer adamians iseTi gancda eufleba,
met dros aZlevs pasuxis gasacemad. TiTqos is sxeulis gareT imyofeba da sakuTar qmedebebs
azrebs Soris kavSiris Sesustebis sami maxasiaTe- garedan (Cveulebriv, zemodan) uyurebs.
belia aRwerili. isini yvelaze xSirad Sizofreniis radganac pacientebs uWirT depersonalizaciasa da
dros gvxvdeba. am maxasiaTeblebs ganekuTvneba: derealizaciasTan dakavSirebuli gancdebis aRwera,
1. paralogia _ saTqmelis garSemo triali (Vorbeireden). isini xSirad mimarTaven metaforas, ris gamoc SeiZle-
raime Temaze saubrisas pacienti bolomde ver asru- ba depersonalizacia da bodviTi ideebi erTmaneTSi
lebs saTqmels da mudmivad trialebs mis garSemo. agverios. mag., pacientma SeiZleba Tqvas: `iseTi gancda
2. tangencialoba (mxedris svlis msgavsi azrovneba maqvs, TiTqos Cemi tvinis nawili ar muSaobs~ an `is-
anu mTavari gzidan gadacdena) _ yovelgvari logi- eTi gancda maqvs, TiTqos adamianebi, romlebsac vxe-
kuri kavSirebisa da TvalsaCino asociaciebis gar- dav, usicocxlo qmnilebebi arian~. zogjer deperson-
eSe erTi Temidan meoreze gadasvla (rogorc wina- alizaciisa da bodvis erTmaneTisagan gansasxvaveblad
dadebebs Soris, aseve winadadebis SigniT). saguldagulo gamokiTxvis Catarebaa saWiro. `TiTqos~
gancda sasargeblo diskriminators warmoadgens.
3. verbigeracia _ bgerebis, sityvebis an frazebis
depersonalizacia da derealizacia janmrTel ada-
uazro gameoreba. amgvari anomalia Tavs iCens mZime
mianebTanac SeiniSneba. is, Cveulebriv, Tavs iCens
eqspresiuli afaziisa da zogjer Sizofreniis dros.
daRlilobisas da uecrad aRmocenebuli droebiTi
misi ukiduresi gamovlinebaa `sityvieri salaTi~.
fenomenia (Sedman, 1970). agreTve, misi simptomebi fiq-
azrovnebis sxva darRvevebi sirdeba uZilobisa da sensoruli deprivaciis dros
zeCarTuloba _ cnebaTa sazRvrebis gafarToeba, rom- da, aseve, halucinogenuri narkotikebis miRebisas.
lis dros pacienti erTad ajgufebs iseT sagnebsa depersonalizacia da derealizacia aRiniSneba gen-
da movlenebs, romlebic, Cveulebriv, erTmaneTTan eralizebuli da fobikur-SfoTviTi aSlilobebis,
mWidrod ar aris dakavSirebuli. depresiuli aSlilobebis, Sizofreniisa da Sublis
neologizmebi _ pacientis mier gamogonili iseTi si- wilis epilefsiis dros. arsebobs, agreTve, iSviaTad
tyvebi an frazebi, romlebic xSirad gamoiyeneba avad- gamoyenebadi diagnostikuri kategoria _ deperson-
alizacia-derealizaciis sindromi.

_ 17 _
1 fsiqikuri aSlilobis simptomebi da niSnebi
motoruli simptomebi da niSnebi obebs maSinac imeorebs, rodesac mas sTxoven, rom
socialur qcevasTan, mimikasa da pozasTan dakavSire- Sewyvitos amis keTeba.
bul anomaliebs xSirad vxvdebiT nebismieri saxis w Mitgehen (raimes an vinmes miyola) _ agreTve, miu-
fsiqikuri aSlilobebis dros. motoruli simptom- TiTebs ukidures morCilebaze. am dros SegviZlia
ebi da niSnebi SeiZleba medikamenturi mkurnalobis pacientis kidurebi nebismieri saxiT vamoZraoT
gverdiT movlenasac warmoadgendes. isini ganxilulia msubuqi zewolis gziT.
mesame TavSi, sadac pacientis gamokvlevaa aRwerili. w ambitendencia _ pacienti monacvleobiT akeTebs
Senelebuli motorika da agznebuli mdgomareoba, erTmaneTis sapirispiro moZraobebs (mag., misasal-
romlebic depresiuli aSlilobis mniSvnelovani maxa- meblad xels xan win wevs xan ukan miaqvs), romlebsac
siaTeblebia, meTerTmete TavSia ganxiluli. tikebis Tan ramodenimejer imeorebs.
gamoklebiT, qvemoT CamoTvlili specifikuri simp-
tomebi umTavresad SizofreniT, kerZod ki, kataton- sxeulis xatis darRvevebi
uri SizofreniiT daavadebul pacientebs aReniSnebaT. sxeulis xati anu sxeulis sqema aris pirovnebis su-
w tikebi _ usistemo ganmeorebadi moZraobebi, romle- bieqturi warmodgena sakuTari sxeulis Sesaxeb. kli-
bic kunTebis garkveul jgufs CairTavs. mag., Tavis nicistisTvis mniSvnelovania imis codna, Tu ramdenad
gverduli moZraobebi an erT-erTi mxris aCeCva. mTliania pacientis sxeulis xati, rogor aris ganla-
w manerizmi _ ganmeorebadi moZraobebi, romelTac gebuli masSi sxeulis nawilebi da rogor moZraoben
garegnulad funqciuri mniSvneloba gaaCniaT (mag., isini. sxeulis xatisTvis damaxasiaTebeli anomaliebi
misalmeba). Tavs iCens nevrologiuri darRvevebisas. amis maga-
w stereotipuli moZraobebi _ ganmeorebadi moZrao- liTia fantomuri SegrZnebebi kiduris amputaciis
bebi, romelTac, tikisgan gansxvavebiT, regularu- Semdeg; pacientis uunaroba, gaacnobieros sakuTari
li xasiaTi aqvT, xolo manerizmisagan gansxvavebiT, sxeulis erT mxares momxdari cvlilebebi (Cveuleb-
garegnulad funqciuri mniSvneloba ar gaaCnia. riv, insultis Semdeg); hemisomatognozia (pirovneba
(mag., win da ukan rweva.) mcdarad ganicdis, rom kiduri ar aqvs) da anozog-
nozia (pacienti ver acnobierebs sxeulis funqciis
w katatonia _ mdgomareoba, romlis drosac momate-
dakargvas, rac Cveulebriv hemiplegiis Semdeg xdeba).
bulia kunTebis tonusi, rac gavlenas axdens gaSla-
es anomaliebi sxvadasxva nevrologiur saxelmZRvane-
sa da moxraze da wydeba mizanmimarTuli moZraobis
loSi da liSmanTanaa aRwerili (Lishman, 1998).
Sedegad.
sxeulis zomisa da formis damaxinjebul aRqmas xan-
w katalefsia (cvilisebri moqniloba) _ termini, daxan janmrTel adamianebTanac vxvdebiT daRlilo-
romelic katatoniis tonuss aRwers. katalefsiis bis an CaZinebis dros. gancda, rodesac pacients eCve-
dros pacientis kidurebis mdgomareoba SenarCune- neba, rom misi kiduri diddeba, pataravdeba an sxva
bulia xangrZlivi drois manZilze, xolo kunTebis saxis deformacias ganicdis, fiqsirdeba Sakikisa da
tonusi TandaTan izrdeba. aseve, am anomaliis mqone epilefsiuri gulyris winmswrebi auris SemTxvevaSi,
pacientebs zogjer Tavi baliSis odnav zemoT uWi- da, aseve, LSD-s miRebis Semdeg. am dros pirovneba
ravT (`fsiqologiuri baliSi~), rac Zalze moux- acnobierebs, rom misi gancda ararealuria. sxeulis
erxebeli pozaa janmrTeli adamianisTvis. katalef- nawilebis zomisa da formis Secvla aReniSneba Sizo-
sia ar unda agverios katapleqsiaSi. freniiT daavadebul zogierT pacients. am SemTxveva-
w pozireba _ uCveulo pozis SenarCuneba didi xnis Si es simptomebi bodviTi an halucinatoruli xasia-
manZilze. pozas SeiZleba simboluri mniSvneloba Tisaa da maTi gacnobierebis xarisxi dabalia.
hqondes (mag., gaSlili xelebiT dgoma jvarcmis po- sxeulis xatis darRveva nervuli anoreqsiisTvis
zaSi), zogjer ki mas aranairi mniSvneloba ar gaaCnia aris damaxasiaTebeli. am dros pacienti amtkicebs,
(mag., cal fexze dgoma). rom msuqania, maSin rodesac sinamdvileSi Zalian ga-
w manWva _ iseTive mniSvneloba aqvs, rogorc yovel- mxdaria da zogjer gamofitvamdea misuli.
dRiur metyvelebaSi. gaorebis fenomenis dros adamiani sakuTar sxeuls
an xseulis romelime nawils gaorebulad ganicdis.
w Schauzkampf _ tuCebis cxvirTan axlos mitana.
mag., pacients hgonia, rom ori marcxena xeli aqvs. Za-
w negativizmi _ pacienti akeTebs imis sapirispiros,
lian iSviaTad am tipis gamocdileba aRiniSneba Saki-
rasac sTxoven da aqtiurad ewinaaRmdegeba misi da-
kis, Sublis wilis epilefsiisa da Sizofreniis dros.
morCilebis nebismier mcdelobas.
msgavsi gamocdileba, aRwerili autoskopuri haluci-
w eqopraqsia _ pacientis mier interviueris moZra- naciisas, zemoT aris mocemuli.
obebis avtomaturi gameoreba. pacienti aseT moZra-

_ 18 _
simptomebis da niSnebis ganmarteba
sakuTari `me~-s darRvevebi vixiloT iseT fenomenad, romlis drosac pirovneba
`me~-s gancdas ramodenime aspeqti gaaCnia. is ufro ver acnobierebs ra imyofeba `me~-s SigniT da ra _
metia, vidre mxolod sxeulis Secnoba. Cven gancdaSi mis gareT. igive tipis darRvevebi (rodesac adamians
gveZleva erTianoba `me~-s sxvadasxva aspeqtebs Soris; ar SeuZlia ganasxvaos, ra warmoadgens `me~-s nawils
viciT, rom Cveni qmedebebi Cvenve gvekuTvins; vxedavT da ra ara) Tavs iCens pasiurobis fenomenebis dros.
zRvars Cvensa da gare samyaros Soris da ganvicdiT am SemTxvevaSic pacienti misTvis sasurvel qmedebebs
uwyvetobas Cvens warsul `me~-sa da awmyo `me~-s Soris. garedan inicirebulad ganicdis.
`me~-s cneba nawilobriv faravs sxeulis xatis cnebas.
Tumca, Cveulebriv, sxeulis xati `me~-s nawilad ga- mexsierebis darRvevebi
nicdeba, misi gancda ufro obieqturadac SeiZleba mexsierebis darRvevis maxasiaTeblebi da misi Sefase-
(mag., rodesac vambobT `fexs stkiva~.) garkveuli ti- ba detalurad mesame da meToTxmete TavSia aRwerili.
pis fsiqikuri aSlilobis dros Secvlilia `me~-s zo- aq Cven mxolod zogierT ZiriTad terminebsa da cne-
gierTi aspeqti. es cvlilebebi xSirad sxva paTolo- bebs warmogidgenT.
giur fenomenebs ukavSirdeba, ris gamoc `me~-s anoma- mexsierebis dakargvas amnezia ewodeba. xandaxan ga-
liebis aRwera am Tavis sxvadasxva nawilSia mocemuli. moiyeneba misi monaTesave termini dismnezia. param-
nezia aris mexsierebis damaxinjeba. zogierTi tipis
qmedebasTan dakavSirebuli darRvevebi mexsierebis darRveva gvxvdeba fsiqikuri aSlilobis
CvenTvis TavisTavad cxadia, rom Cveni qmedebebi Cven- dros da, Cveulebriv, aRiwereba droiTi parametre-
ve gvekuTvnis (Tu amaSi metaforuli da religiuri bis gamoyenebiT, romlebic fsiqologiuri kvleviT
Sinaarsi ar aris Cadebuli). pacienti, romelsac ze- dadgenili sqemebis msgavsia. ufro detaluri infor-
moqmedebis bodva aqvs, amas ver acnobierebs. mas is- maciis moZieba SesaZlebelia neirofsiqologiur li-
eTi gancda aqvs, rom misi azrebi mas ar ekuTvnis da teraturaSi da liSmanis naSromSi (Lishman, 1998).
darwmunebulia, rom isini garedan aris `Canergili~. w uSualo mexsiereba gulisxmobs informaciis Senax-
zogierT pacients dakarguli aqvs imis gancda, rom vas xanmokle periodiT, romelic wuTebiT izomeba.
misi qmedebebi mas ekuTvnis da swams, rom is gareSe aseTi mexsierebis klinikuri Semowmeba Semdegnairad
ZaliT aris marTuli. xdeba: pacients sTxoven daimaxsovros romelime
romanis saTauri an raime misamarTi da ramodenime
`me~-s mTlianobis cnobierebasTan dakavSirebuli
wuTis Semdeg gaixsenos igi.
darRvevebi
w axlo warsulis mexsiereba bolo ramodenime dRis
zog pacients dakarguli aqvs imis gancda, rom is erT
movlenebs exeba. aseTi mexsierebis klinikuri Semow-
mTlian arsebas warmoadgens. mravlobiTi pirovnuli
meba Semdegnairad xdeba: pacients ekiTxebian im mov-
aSlilobis mqone pacientebs iseTi gancda aqvT, rom
lenebis Sesaxeb, romlebic mis yoveldRiur cxov-
isini ori an ramdenime `me~-sagan Sedgebian, romlebic
rebaSi xdeba (mag., Tu ra Wama ramdenime dRis win)
sxvadasxva dros monacvleobiT iCenen Tavs. autosko-
an mis garemoSi momxdari movlenebis Sesaxeb (mag.,
piis an misi msgavsi gamocdilebis dros (Doppelganger)
kargad cnobili axali ambebi).
pirovneba erTdroulad or `me~-s ganicdis, magram is
darwmunebulia, rom isini misi sakuTari `me~-s nair- w xangrZlivi mexsiereba (Soreuli warsulis mexsie-
saxeobebia. reba) didi xnis winaT momxdar movlenebs exeba. am
dros, Semowmebis mizniT, pacientebs ekiTxebian is-
`me~-s mTlianobasTan dakavSirebuli darRvevebi eTi movlenebis Sesaxeb, romlebic mexsierebis dar-
Cven viciT, rom Tumca droTa ganmavlobaSi vicvle- Rvevamde xdeboda.
biT, mainc erTsa da imave adamianad vrCebiT. iSviaT mexsierebis nebismieri mdgomareobis Semowmebisas
SemTxvevebSi SizofreniiT daavadebul adamianebs da- unda ganvasxvaoT informaciis spontanuri gaxseneba
karguli aqvT amgvari uwyvetobis SegrZneba. pacient- da misi cnoba. zog SemTxvevaSi pacientebs, romlebsac
ma SeiZleba Tqvas, rom is axla sxva adamiania, vidre ar SeuZliaT informaciis gaxseneba, misi sworad
daavadebis dawyebamde iyo anu rom misi Zveli `me~ axa- amocnoba SeuZliaT.
li `me~-Ti Seicvala.
mexsierebis dakargva yvelaze ufro xSirad demen-
`me~-s sazRvrebTan dakavSirebuli darRvevebi ciisa da deliriumis dros gvxvdeba. aseT SemTxvevebSi
ufro rTulia bolo dros momxdari movlenebis gaxse-
am tipis darRvevebs vxvdebiT zogierT adamianTan
neba, vidre Soreul warsulSi momxdari faqtebisa. de-
LSD-s an sxva narkotikuli nivTierebis miRebis dros.
menciis dros mexsierebis dakargva, Cveulebriv, droSi
maT SeiZleba Tqvan, rom iseTi gancda euflebaT,
progresirebs da TandaTanobiT uaresdeba, Tumca mex-
TiTqosda uCinardebian. halucinaciebi SeiZleba gan-
sierebis sruli dakargva iSviaTia. zogierTi organu-

_ 19 _
1 fsiqikuri aSlilobis simptomebi da niSnebi
li mdgomareoba iwvevs saintereso nawilobriv efeqts, mcdari mexsierebis sindromi
romelic amneziuri darRvevis saxeliTaa cnobili. ase- is, Tu ramdenadaa SesaZlebeli, rom mogonebebi mTli-
Ti darRvevis dros pirovnebas ar axsovs is movlenebi, anad represirebul iqnes da mravali wlis Semdeg isev
romlebic ramdenime wuTis win moxda, magram SeuZlia aRdges mexsierebaSi, kamaTis sagans warmoadgens. es
Soreul warsulSi momxdari faqtebis gaxseneba. mexsie- kiTxva yvelaze ufro xSirad maSin Cndeba, rodesac
rebis sruli dakargva an pirovnuli identobis seleq- fsiqoTerapiis procesSi pacienti saubrobs seqsual-
tiuri dakargva fsiqogenur mizezebze (ix. qvemoT) an uri Zaladobis faqtebze, romlebic manamde arasodes
simulaciaze miuTiTebs. zogierT pacients, romelsac gaxsenebia da romelTac kategoriulad uaryofs is
mexsierebis darRveva aReniSneba, miniSnebebis micemas- piri, visac Zaladobis Cadena edeba bralad. bevri
Tan erTad uumjobesdeba gaxsenebis procesi. klinicisti miiCnevs, rom aseTi mogonebebi zedmetad
cnobierebis dakargvis Semdeg, drois garkveul mo- skrupulozuri gamokiTxviTaa provocirebuli, zogi-
nakveTSi (kerZod, aracnobieri mdgomareobidan ga- erTis azriT ki, es WeSmariti mogonebebia, romlebic
mosvlisa da cnobierebis srulad aRdgenis momentebs adreul periodSi srulad iqna represirebuli. isi-
Soris arsebul periodSi), mexsiereba gauaresebulia. ni, vinc meore mosazrebas uWeren mxars, miuTiTeben
aseT mdgomareobas anterograduli amnezia ewodeba. im faqtze, rom movlenebi, bavSvobaSi gadatanil Za-
garda amisa, arsebobs mizezebi (mag., Tavis travma an ladobasTan ar aris kavSirSi, zogjer SeiZleba sru-
eleqtrokrunCxviTi Terapia), romlebic cnobierebebis lad mieces daviwyebas, magram momavalSi kvlav moxdes
dakargvamde momxdari movlenebis gaxsenebis uunaro- maTi aRdgena. igive avtorebi im faqtzec miuTiTeben,
bas iwveevs, rasac retrograduli amnezia ewodeba. rom zogierTi aRdgenili mogoneba bavSvobaSi gancdi-
li Zaladobis Sesaxeb, SemdgomSi obieqturi monace-
cnobasTan dakavSirebuli darRvevebi
mebiT dasturdeba (Brewin, 2000). miuxedavad imisa,
cnobasTan dakavSirebuli darRvevebi zogjer aRiniS- rom amgvari faqtebis sandoobis xarisxi yovelTvis
neba nevrologiuri da fsiqikuri aSlilobis dros. kiTxvis niSnis qveS dgas, mogonebebis sruli da xan-
w Jamais vu _ adamiani ver cnobs adre momxdar movle- grZlivi represiis arseboba mainc dasaSvebad aris
nebs. miCneuli. Tumca, savaraudod, `aRdgenili mexsierebis
w Déjâ vu _ adamiani darwmunebulia, rom meordeba is- Sinaarsebis sindromis~ SemTxevevaTa mxolod mcire
eTi movlena, romelic sinamdvileSi warsulSi ara- nawils SeiZleba moeZebnos amgvari axsna.
sodes momxdara.
cnobierebis darRvevebi
w konfabulacia _ pacienti ixsenebs momxdari faq­
tebs, romlebsac is xan erT periods ukavSirebs, xan Cven vsaubrobT sakuTari `me~-sa da garemos cno-
meores. garda amisa, is, rogorc momxdarze, sau- bierebis Sesaxeb. cnobierebis xarisxi SeiZleba vari-
brobs iseT faqtebze, romlebic mas Tavs arasdros rebdes sifxizlesa da komatozur mdgomareobas So-
gadaxdenia. konfabulacia damaxasiaTebelia amnezi- ris. cnobiereba SeiZleba Tvisobrivadac icvlebodes:
uri sindromisTvis. Zili, iseve rogorc stupori, gansxvavdeba aracnob-
ieri mdgomareobisagan (ix. qvemoT).
movlenebis gaxseneba SeiZleba icvlebodes guneb-
ganwyobis mixedviT. depresiuli aSlilobis dros w koma cnobierebis daqveiTebis ukiduresi formaa.
ufro advilad ixseneben sevdian ambebs, rac, Tavis am dros pacients garegnulad aranairi fsiqikuri
mxriv, amZimebs pacientis isedac uaryofiT guneb-gan- aqtivoba ar aReniSneba; sunTqvis garda, SeiniSneba
wyobas. Zalin sustad gamoxatuli motoruli aqtivoba. pa-
cienti Zlier stimulzec ki ar iZleva reaqcias.
fsiqogenuri amnezia komatozuri mdgomareobis ranJireba SesaZlebelia
iTvleba, rom fsiqogenuri amnezia represiis aqtiuri SenarCunebuli refleqsuri reaqciebis xarisxisa da
procesis Sedegia. represia iseTi movlenebis gax- eleqtroencefalogramis monacemebis mixedviT.
senebas uSlis xels, romlebmac SeiZleba usiamovno w cnobierebis dabindva aris mdgomareoba, romlis dia-
emociebi gamoiwvion. es mosazreba disociaciuri am- pazonic meryeobs sustad gamoxatuli darRvevebidan
neziis Seswavlis Sedegad warmoiSva, magram igive faq- aSkarad gamoxatul somnolentur mdgomareobamde,
torebi SeiZleba organuli amneziis zogierT SemTx- romlis drosac adamiani srulyofilad ver reagirebs
vevaSic monawileobdes. maTi meSveobiT naTeli xdeba, stimulebze. am dros sxvadasxsva xarisxiTaa daqveiTe-
Tu ratom rTuldeba zogierTi faqtis gaxseneba sxva buli yuradReba, koncentracia da mexsiereba; aRiniS-
faqtebTan SedarebiT. neba dezorientacia. azrovneba areulia da arasworad
xdeba faqtebis interpretacia. cnobierebis aSla de-
liriumis specifikur niSans waramodgens.

_ 20 _
simptomebis da niSnebis ganmarteba
w stupors fsiqiatriaSi uwodeben iseT mdgomareo- ganuli darRvevebi). swored amitom yuradRebisa da
bas, romlis drosac pacienti aramobiluri, damun- koncentraciis darRvevebi ver gvexmareba diagnozis
jebuli da ureaqcioa, Tumca iseT STabeWdilebas dasmis dros. miuxedavad amisa, maT garkveuli mniSvn-
tovebs, TiTqos srul gonebazea, radgan, Cveu- eloba aqvT menejmentis (marTvis) TvalsazrisiT (mag.,
lebriv, Tvalebi gaxelili aqvs da mis garSemo myof isini zemoqmedebs pacientis unarze gasces da miiRos
sagnebs Tvals adevnebs. Tu pacients Tvalebi daxu- informacia intervius dros; an xels uSlis pacients
Wuli aqvs, Cvens mcdelobas, gavaxelinoT Tvali, is muSaobaSi, manaqanis marTvasa da Tavisufali drois
winaaRmdegobas uwevs. pacientis refleqsebi norm- gatarebaSi).
aluria da misi sxeuli mosvenebul mdgomareobaSia.
aseT viTarebas katatoniis dros vxvdebiT (SeniS- insaiTi
vna: nevrologiaSi es termini sxva mniSvnelobiT fsiqopaTologiaSi termini `insaiTi~ niSnavs paci-
gamoiyeneba da, Cveulebriv, cnobierebis xarisxis entis mier sakuTar TavSi momxdari avadmyofuri
daqveiTebas gulisxmobs). cvlilebebis gacnobierebas da maT mimarT swori
w abneva naTlad azrovnebis unaris arqonaa. is, Cveu- damokidebulebebis SemuSavebas, rac, zog SemTxveva-
lebriv, daqveiTebuli cnobierebis mdgomareobaSi Si imis gacnobierebasac gulisxmobs, rom es cvlile-
myof pacientebTan gvxvdeba, Tumca, SeiZleba norm- bebi fsiqikur darRvevaze miuTiTebs. es pacientisT-
aluri sicxadis cnobierebis mqone pacientebsac vis advili ar aris, radgan gulisxmobs garkveuli
aReniSnebodes. deliriumis SemTxvevaSi, abneva cno- xarisxiT imis codnasac, Tu sad gadis normaluri
bierebis nawilobriv dabindvasa da sxva gamoxat- fsiqikuri funqcionirebisa da fsiqikuri gamoc-
ulebebTan erTad fiqsirdeba. warsulSi deliriums dilebis sazRvrebi. garda amisa, insaiTis Sefaseba
abnevis mdgomareobas uwodebdnen. termini `abneva~ unda moxdes imis gaTvaliswinebiT, Tu ra icis pa-
aRniSnavda, rogorc cnobierebis daqveiTebas, ise cientma fsiqikuri darRvevis Sesaxeb da ras fiqrobs
azrovnebis darRvevas. is amis Taobaze. insaiTis miRweva ar gulisxmobs
sxva terminebi, romlebic cnobierebis daqveiTebis imas, rom pacienti savsebiT unda eTanxmebodes da
aRsaniSnad gamoiyeneba: iziarebdes eqimis pozicias. insaiTze, agreTve, kul-
turaluri faqtorebic axdens zegavlenas (Saravanan
w oneiroiduli mdgomareoba _ sizmris msgavsi mdgo-
et al., 2004).
mareoba, romlis drosac adamians realurad ar sZi-
miuxedavad imisa, rom adre insaiTis arseboba-
navs. Tu is xangrZlivia, mas SegviZlia bindiseburi
ararseboba fsiqozis (insaiTi ar aRiniSneba) da nev-
mdgomareoba vuwodoT.
rozis (insaiTi saxezea) ganmasxvavebel niSnad miiC-
w torpori _ mTvlemare mdgomareoba, romelic ad- neoda, dRes es gansxvaveba sandod da Rirebulebis
vilad gadadis ZilSi. am dros pacients aReniSneba mqoned aRar iTvleba. fsiqozis dros `insaiTis nak-
azrovnebis Seneleba da aRqmis velis Seviwroeba. leboba~ ukeT moiazreba iseTi terminebis meSveobiT,
garda zemoT aRniSnuli darRvevebisa, arsebobs rogorebicaa `realobis damaxinjeba~ da `realobis
Zil-RviZilis darRvevebi, romelTa drosac pirovne- darRveva~ (ix. Tavi 12).
bas cnobierebis donis daqveiTeba aReniSneba (mag., imis dafiqsireba aReniSneba Tu ara pacients in-
narkolepsiisas). am dros pacienti SeiZleba xSirad saiTi sakmarisi ar aris. insaiTs sxvadasxva aspeqtebi
da moulodnelad ecemodes, rasac kunTebis tonusis gaaCnia, romlebic pacientTan SeiZleba gansxvavebuli
daqveiTeba (katapleqsia) iwvevs. xarisxiT iyos warmodgenili. mag.:

yuradRebisa da koncentraciis darRvevebi w acnobierebs Tu ara pacienti sxvebisTvis TvalsaC-


ino movlenebs (mag., rom is uCveulod aqtiuri da
yuradReba raime saganze fokusirebis unaria, xolo
aJitirebulia)?
koncentracia fokusis SenarCunebis unars niSnavs.
fokusirebis unari informaciis garkveul nawilze, w gacnobierebis SemTxvevaSi, miiCnevs Tu ara igi am
romelic Tavis tvinamde aRwevs, Zalian mniSvnelovania movlenas anomaliurad (Tu Tvlis, rom uCveulo aq-
yoveldRiur cxovrebaSi, mag., xmaurian adgilas sau- tivoba da mxiaruleba mxolod karg gunebaze yof-
brisas. garda amisa adamians unda SeeZlos yuradRebis nis normaluri gamoxatulebaa)?
erTdroulad warmarTva informaciis ramdenime wya­ w Tuki is fiqrobs, rom es movlena anomaliuria, mi-
roze (mag., rodesac saWesTan zis da Tan saubrobs). iCnevs Tu ara igi mas fsiqikuri daavadebis gamoxat-
koncentraciisa da yuradRebis daqveiTeba mravali ulebad (Tu Tvlis, rom aseTi mdgomareoba ganapi-
saxis paTologiis dros gvxvdeba (depresiuli aSli- roba mag., raime fizikurma daavadebam an mtrebis
loba, mania, SfoTviTi aSliloba, Sizofrenia da or- mier misma mowamvlam)?

_ 21 _
1 fsiqikuri aSlilobis simptomebi da niSnebi
w Tu pacienti am movlenis mizezs fsiqikur daa- damatebiTi literatura
vadebaSi xedavs, Tvlis Tu ara, rom mkurnalobas Berrios, GE (1996) The history of mental symptoms.Cambrige,
saWiroebs? Cambrige University Press. (aRweriTi fsiqopaTologiis
am kiTxvebze gacemuli pasuxebi ufro sando da istoria.)
informaciulia, vidre mxolod imis dafiqsireba Jamison, KR (1996) An unquiet minde. Knopf, New York. (naS-
aReniSneba Tu ara pacients insaiTi (David, 1990). in- romSi aRwerilia maniakalur-depresiuli aSlilo-
saiTis xarisxis dadgena gvexmareba, ufro zustad bis mqone pirovnebis subieqturi gancdebi.)
ganvsazRvroT, Tu ramdenad daemorCileba pacienti
Jaspers, K (1963) General psychopathology (trans. from the
mkurnalobas. fsiqoTerapiaSi termini `insaiTi~ gansx-
7th German edition by J. Hoenig and M.W. Hamilton). Man-
vavebuli mniSvnelobiT ixmareba, vidre fsiqiatriaSi.
chester, Manchester university Press. (klasikuri naSromi
fsiqoTerapiaSi insaiTi miuTiTebs unarze gaigo saku-
zogadi fsiqopaTologis sakiTxebze. gansakuTrebiT
Tari motivebi da gaacnobiero fsiqikuri aqtivobis is
mniSvnelovania naSromis pirveli Tavi.)
mxareebi, romlebic adre ar gqonda gacnobierebuli.
termini inteleqtualuri insaiTi zogjer aRniSnavs Sims, A (2003) Symptoms in the mind, an introduction to de-
amgvari gageba/gacnobierebis formulirebis unars, scriptive psychopathology. 3rd edn, Elsevier Science, London.
xolo emociuri insaiTi _ unars, ganicado/SeigrZno (am Tanamdrove teqstSi mocemulia Temis detaluri
amgvari gacnobiereba da misce masze reaqcia. da farTo mimoxilva).

_ 22 _
Tavi 2 klasifikacia da
diagnostika
Tavis Sinaarsi
rac fsiqiatriaSi diagnostirebis safuZvels war­
fsiqikuri daavadebis koncefciebi 24
moadgens. mocemul TavSi Cven ganvixilavT fsi­
fsiqikuri daavadebis gansazRvreba 24
qiatriuli diagnostirebisa da klasificirebis prin­
biosamedicino da socialuri
cipebs, ramdenadac isini qmnian CarCos, romlis Sig­
koncefciebis urTierTmimarTeba 24 niTac mimdinareobs klinikuri procesebi.
dazianeba, unarSezRuduloba fsiqiatriaSi klasifikaciis saWiroebas ramdenime
da invalidoba 25 mizezi ganapirobebs, esenia:
diagnozi, daavadeba da aSliloba 25 w eqimebs Soris komunikaciis xelSewyoba paciente­
klasifikaciis kritika 25 bisTvis dasmuli diagnozis Taobaze;
klasifikaciis istoria 27 w diagnozis mniSvnelobis garkveva simptomebis, prog­
Tanamedrove klasifikaciis maorganizebeli no­zirebis, mkurnalobisa da etiologiis Tvalsaz­
principebi 28 risiT;
organuli da funqciuri 28 w klinikuri kvlevis Sedegebis gaTvaliswineba paci­
fsiqozi da nevrozi 29 entebTan yoveldRiuri muSaobisas;
kategoriebi, ganzomilebebi da
w epidemiologiuri kvlevisa da sando statistikuri
mraval­RerZuli (multiaqsialuri) sistema 30 informaciis mopovebis xelSewyoba;
diagnozTa ierarqia 31
w cdis pirebis urTierTSedarebad jgufebTan kvlevis
komorbidoba 31
Catarebis uzrunvelyofa.
sandooba da validuroba 31
aRniSnulTagan pirveli sami mizezi yvelaze
fsiqiatriuli diagnozis sandooba 31
rele­vanturia klinikuri praqtikisTvis. marTlac,
fsiqiatriuli diagnozis validuroba 33
Zneli warmosadgenia, Tu rogor ganxorcieldeboda
Tanamedrove fsiqiatriuli klasifikacia 33 racionalur mtkicebulebaze dafuZnebuli fsiqiat­
daavadebebis saerTaSoriso riuli praqtika im wesrigis gareSe, romelsac
klasifikacia (ICD), VTavi 33 klasifikacia qmnis. klasifikacia iseTive fun­da­
diagnostikuri da statistikuri menturi da mniSvnelovani komponentia fsiqiat­ri­
saxelmZRvanelo (DSM) 34 isTvis, rogorc medicinis sxva dargebisTvis. Tumca,
fsiqiatriuli klasifikaciis meore mxriv, fsiqiatriuli klasifikacia iwvevs
axlandeli da momavali sakiTxebi 36 specifikur sirTuleebs da winaaRmdegobebs, rac,
kultura, rogorc faqtori 36 umetesad, mravali saxis aSlilobis gaurkveveli
problemuri kategoriebi da etiologiis Sedegia. aq ori saxis sirTulesTan gvaqvs
saqme. pirveli konceptualuri saxis sirTuleebia.
atipiuri aSlilobebi 36
isini kavSirSia fsiqikuri daavadebis bunebasTan da
qvezRurblovani aSlilobebi da
imasTan, Tu ra unda daeqvemdebaros klasifikacias.
maTi klinikuri mniSvneloba 36
meore _ praqtikuli xasiaTisaa da kavSirSia imasTan,
mkvlevaris saWiroebebi 37
Tu rogor ganisazRvreba da organizdeba kategoriebi
ICD-11-sa da DSM-V-is mimarTulebiT 37 klasifikaciis sqemaSi. es Tavi, pirvel rigSi, moicavs
am wignSi gamoyenebuli klasifikaciebi 37 konceptualur sakiTxebsa da kritikas, romelsac
mosdevs klasifikaciis istoriuli rakursi. SemdgomSi
wignis pirveli Tavi moicavs fsiqikuri aSlilobebis Cven aRvwerT da erTmaneTs SevadarebT amJamad or
simptomebsa da niSnebs. mesame TavSi mocemulia farTod gavrcelebul sqemas: ICD-10-is V Tavs, DSM-
fsiqiatriuli gamokvleva, romlis saSualebiTac xdeba IV-s da im maorganizebel principebs, romlebsac isini
simptomebisa da niSnebis gamovlena da interpretacia, efuZneba.

_ 23 _
2 klasifikacia da diagnostika

fsiqikuri daavadebis koncefciebi biosamedicino koncefcias warmoadgens (Scadding,


1967). sqedingi ar iZleva biologiuri naklis
yoveldRiur metyvelebaSi sityva `daavadeba~ Tavi­
gansazRvrebas, magram fsiqiatriaSi is gulisxmobs
suflad gamoiyeneba. fsiqiatriul praqtikaSic termini
nayofierebis Semcirebas (reproduqciuli jan­
`fsiqikuri daavadeba~ naklebi sizustiT ixmareba da,
mrTeloba) da sikvdilianobis zrdas. arsebobs kidev
xSirad, `fsiqikuri aSlilobis~ sinonims warmoadgens.
erTi koncefcia, romelic daavadebas ganixilavs,
fsiqikuri daavadebis sworad gansazRvra rTu­
rogorc `evoluciur nakls ~ (Wakefield, 1992).
lia rogorc praqtikuli, ise filosofiuri Tval­
sazrisiT. rutinul klinikur muSaobaSi es sirTule w
paTologiuri procesi. zogierTi radikaluri Teo­
ZiriTadad mniSvnelovania eTikur da iuridiul retikosi (mag., Szasz, 1960), gamoTqvams mosazrebas,
sakiTxebTan mimarTebaSi (rogoric, mag., iZulebiTi rom daavadeba, rogorc aseTi, SeiZleba ganisazRvros
hospitalizaciaa). sasamarTlo fsiqiatriaSi fsiqikuri mxolod fizikuri paTologiis terminebSi. radganac
daavadebis iuridiuli gansazRvreba gansakuTrebiT umetesoba fsiqikuri daavadebis SemTxvevaSi ar
mniSvnelovania iseT sakiTxebTan mimarTebaSi, rogo­ aRiniSneba gamokveTili fizikuri paTologia, am
rebicaa kriminaluri pasuxismgebloba. Tval­sazrisiT isini daavadebebs ar warmoadgenen.
fsiqikuri daavadebis koncefciebis ganxilva Semdeg am Teoriis avtori kidev ufro Sors midis da
avtorebTanaa mocemuli: Lazare, 1973; Kendell, 1975; amtkicebs, rom, fsiqikuri daavadebis umetesoba, ar
Hafner, 1987; Clare, 1997. warmoadgens eqimebis kompetencias. amgvari mosazreba
paTologiis ukiduresad viwro gagebas gulisxmobs.
fsiqikuri daavadebis gansazRvreba garda amisa, es Sexeduleba dausabuTebelia da
fsiqikuri daavadebis dRes arsebuli gansazRvrebebi sruliad SeuTavsebelia informaciasTan fsiqikuri
arc damakmayofilebelia da arc sayovelTaod aSlilobebis genetikuri da neirobiologiuri
miRebuli. erT-erTi midgoma SemdegSi mdgomareobs: safuZvlebis Sesaxeb. es Sexeduleba, agreTve, ar
zogad medicinaSi dgindeba daavadebis koncefcia iTvaliswinebs am daavadebebTan dakavSirebuli
da xdeba misi identificireba fsiqikuri daavadebis avadobisa da sikvdilianobis maCveneblebs.
romelime analogTan. zogad medicinaSi arsebobs w
tanjvis gancda. am midgomas praqtikuli Rirebuleba
gansazRvrebis xuTi tipi: gaaCnia, radgan is gansazRvravs im adamianTa jgufs,
w
janmrTelobis arqona. am midgomas aqcenti jan­ romelic, Cveulebriv, eqims mimarTavs. misi nakli
mrTe­lobaze gadaaqvs, magram amiT problema ar imaSi mdgomareobs, rom am terminis gamoyeneba ar
wydeba, radgan Tavad janmrTelobis gansazRvreba SeiZleba yvelas mimarT, vinc Cveulebriv avadmyofad
bevrad rTulia. msoflio jandacvis organizaciam iTvleba. mag., maniiT daavadebuli pacientebi Se­
janmrTeloba gansazRvra, rogorc `sruli fizikuri, iZleba Tavs araCveulebrivad kargad grZnobdnen
fsiqikuri da socialuri keTildReoba da ara mxo­ da ar ganicdidnen tanjvas, Tumca adamianebis
lod daavadebis an uZlurebis ararseboba~. erT- umetesoba maT fsiqikurad daavadebulad miiCnevs.
erTi kritikosis azriT, `verc erTi gansazRvreba
biosamedicino da socialuri koncefciebis
ver iqneba amaze ufro yovlismomcveli an amaze
ufro uazro~ (Lewis, 1953). arsebobs kidev mravali urTierTmimarTeba
sxva gansazRvreba, magram arc erTi maTgani ar aris zemoTxsenebuli koncefciebi SeiZleba orad daiyos:
damakmayofilebeli. koncefcia, romelic fsiqikur daavadebas ganixilavs
w
daavadeba aris is, rasac eqimebi mkurnaloben. am wminda biosamedicino kuTxiT da koncefcia, romelic
gansazRvrebas aqvs simartivis xibli, magram is, Tvlis, rom fsiqikuri daavadeba socialuri feno­
realurad, ver iZleva problemis gadawyvetas. mid­ menia da upiratesobas subieqtur Sefasebas ani­
gomas, romlis Tanaxmad daavadeba aris is, risi Webs. debatebi am Temaze jer kidev grZeldeba da,
mkurnalobac eqimebs SeuZliaT, garkveulwilad nawilobriv, ganpirobebulia daavadebebis etio­
me­ti Rirebulebis mqonea. gamocdileba gviCvenebs, logiaze arsebuli SexedulebebiT. Tumca, amJamad
rom rogorc ki SesaZlebeli xdeba janmrTelobis damkvidrebulia mosazreba, rom maSinac ki, rodesac
ama Tu im mdgomareobis samedicino mkurnaloba (mag., aSliloba biosamedicino poziciidan ganixileba,
alkoholizmis an Warbwonianobis), ufro metadaa diagnostirebaSi subieqturi Sefaseba monawileobs
mosalodneli, rom es mdgomareoba ganixilebodes, (Fulford, 1989). mag., azrebi da emociebi centralur
rogorc daavadeba (Campbell et al., 1979). rols TamaSobs bevr fsiqikur aSlilobaSi, magram is,
Tu rogoria es azri da emocia (`kargia Tu cudi~) da
w biologiuri nakli. daavadebis, rogorc biologiuri
ra diagnostikuri mniSvneloba aqvs maT, es subieqtur
naklis gansazRvreba, warmodgenilia sqedingis
Sefasebazea damokidebuli.
mier da daavadebis yvelaze ufro radikalur

_ 24 _
klasifikaciis kritika
dazianeba, unarSezRuduloba da fsiqiatriaSi samedicino mniSvnelobiT daavadebis
invalidoba mkafio kategoriebis naklebobam ganapiroba ufro
zogadi terminis `aSliloba~, gamoyeneba. ICD-10-Si
medicinaSi da gansakuTrebiT fsiqiatriaSi mizan­
aSliloba gansazRvrulia, rogorc:
Sewonilia aRiweros da dajgufdes aSlilobis Se­
`klinikurad gamoxatuli qcevis an simptomebis
de­gebi. es midgoma dakavSirebulia daavadebis im
erToblioba, romelic umetes SemTxvevaSi aso­
koncefciasTan, romlis Tanaxmad, daavadeba di­s­
cirebulia distresTan da gavlenas axdens pirovnebis
funqciis arsebobas gulisxmobs (Wakefield, 1992),
funqcionirebaze. socialuri deviacia an konfliqti
rogorc es ICD-10-sa da DSM-IV-Si Setanili fsiq­
pirovnebis disfunqciis gareSe, am gansazRvrebis
ikuri aSlilobis gansazRvrebebSia mocemuli. qve­
Tanaxmad, fsiqikur aSlilobad ar ganixileba.
moT motanili sami urTierTdakavSirebuli ter­­­m­i­
DSM-IV gansazRvreba ufro vrceli, magram pirvelis
ni samedicino sociologiidan da socialuri fsi­
msgavsia:
qologiidan aris nasesxebi da aSlilobis saziano
`klinikurad mniSvnelovani qceva an fsiqologiuri
Sedegebis aRsawerad gamoiyeneba:
sindromi an paterni, romelic Tavs iCens individSi
1. dazianeba exeba paTologiur defeqts (mag., hemipa­
da romelic dakavSirebulia arsebul distresTan
rezi insultis Semdeg).
(avadmyofur simptomTan, mag., tkivilTan), an unar­
2. unarSezRuduloba _ fizikuri an fsiqologiuri SezRudulobasTan (funqcionirebis gauarese­basTan
funqciis SezRudva, romelic dazianebidan mom­di­ erT an met mniSvnelovan sferoSi) an tkivilis, an
nareobs (mag., sakuTari Tavis movlasTan dakavSi­ invalidobis, an letalobis riskis mniSvnelovan
rebuli sirTuleebi, romlebic gamowveulia hemi­ zrdasTan. amasTan, es sindromi anu paterni ar unda
pareziT). warmoadgendes ubralod mosalodnel reaqcias kon­­
3. invalidoba exeba socialur disfunqcias (mag., muS- kretul movlenaze. mag., Zvirfasi adamianis gar­
aobis uunaroba hemiparezis Sedegad). dacvalebaze. rac unda iyos misi pirveladi mizezi, is
4. qmeduunaroba SeiZleba ganxilul iqnes, rogorc unda ganixilebodes individSi qcevis, fsiqologiuri
daavadebis sxva saziano Sedegi, Tumca termins an biologiuri disfunqciis gamovlinebad. arc
Cveulebriv iuridiuli datvirTva aqvs da exeba deviaciuri qceva (politikuri, religiuri an
mkurnalobasTan dakavSirebuli gadawyvetilebebis seq­sualuri) da arc konfliqti individsa da
miRebis unarze daavadebis zegavlenas. (ix.Tavi 4). sazogadoebas Soris ar warmoadgens fsiqikur
aSlilobas, Tu deviacia an konfliqti araa individis
diagnozi, daavadeba da aSliloba disfunqciis simptomi, rogorc es zemoTaa aRwerili~.
miuxedavad msgavsebisa, am or gansazRvrebas Soris
termini `diagnozi~ ori ramdenadme gansxvavebuli
mniSvnelovani gansxvaveba SeiniSneba, romelic SeiZ­
mniSvnelobiT ixmareba. `erTis meorisgan garCevas~
leba advilad darCes yuradRebis miRma. ICD-10-Si
zogadi mniSvneloba aqvs. Tumca, medicinaSi amas
gansazRvreba _ `adamianis funqcionirebisTvis xelis
specifikuri mniSvneloba eniWeba. kerZod, es im
SeSla~, exeba mxolod sxvaze zrunvas da pirovnebis
simptomebisa da niSnebis gamomwvevi mizezebis
uSualo garemos; is ar gulisxmobs samsaxureobrivi
codnaa, rasac pacienti uCivis. gamomwvevi mize­
an sxva socialuri rolebis SesrulebisTvis xelis
zebi simptomebisgan gansxvavebuli terminebiT ga­
SeSlas. DSM-IV-Si ki _ `funqcionirebis gauareseba erT
moixateba. mag., mwvave apendicitis simptomebi
an met mniSvnelovan sferoSi~, exeba funqcionirebis
sruliad gansxvavebuli terminiTaa gadmocemuli,
yvela tips.
vidre misi gamomwvevi mizezi, rac, eqimis azriT,
orive gansazRvreba gviCvenebs, rom fsiqikuri aS­
peritoneumis gaRizianebaa, romelic apendiqsis
lilobebi dafuZnebulia ara Teoriul koncefciebs
anTebiTaa ganpirobebuli. am saxiT diagnozis dasmis
an prezumfciebze etiologiis Sesaxeb, aramed simpto­
SesaZlebloba damakmayofilebelia eqimisaTvis da
mebisa da qcevebis amocnobad jgufebze (Kendler,
sasargebloa pacientisTvis, radgan gansazRvravs,
1990). es gasagebs xdis mraval debats kategoriebis
Tu ra saxis gamokvlevebis da mkurnalobis Catarebaa
klasifikaciis sandoobasa da validurobaze, rac am
saWiro. aSkaraa, rom klasifikaciis praqtikuloba
TavSi iqneba ganxiluli.
sruliad zedmets xdis masTan dakavSirebul
filosofiur da Teoriul mosazrebebs. samwuxarod, am
saxiT diagnozis dasma fsiqiatriuli pacientebisTvis klasifikaciis kritika
iSviaTadaa SesaZlebeli. gamonakliss mxolod miuxedavad garkveuli upiratesobisa, fsiqiatriuli
`organuli~ fsiqikuri aSlilobebi warmoadgens (ix. klasifikaciis gamoyenebas xandaxan akritikeben,
qvemoT). ro­gorc aramarTebuls an sazianos. amgvari kri­

_ 25 _
2 klasifikacia da diagnostika

boqsi 2.1 stigma w fsiqikuri daavadeba ar ikurneba

adamianebis mier pirovnebis stigmatizacia maSin xdeba, roca w adamianis janmrTeloba verasdros aRdgeba
masze msjeloben ara pirovnuli Tvisebebis mixedviT, aramed amgvari warmodgenebis gamo, adamianebi Tavs arideben
im `iarliyis“ safuZvelze, romelic mas saSiS, arasasurvel fsiqikuri aSlilobebis mqone pirebs da sxvebsac uSlian
jgufs miakuTvnebs. stigmatizaciis tendencias, rogorc maTTan kontaqtis damyarebas. amis gamo, maT ar eZlevaT
Cans, Rrmad aqvs fesvebi gadgmuli adamianis bunebaSi. es saSualeba gaacnobieron, rom maTi Tavdapirveli daskvnebi
aris reagireba im adamianebze, romlebic gansxvavebulad am adamianebze mcdari iyo. fsiqikurad daavadebul adamianTa
gamoiyurebian an iqcevian. stigmatizacia emyareba SiSs, rom problemebs stigmatizaciis SiSic emateba. amitom, isini
gansxvavebuli adamianebi, SeiZleba moiqcnen SemaSineblad ver bedaven avadmyofobis adreul etapze daxmarebis Ziebas
da araprognozirebadni iyvnen; es SiSi mcirdeba, rodesac da sakuTari mZime mdgomareobis gaziarebas naTesavebisa da
naTeli xdeba, rom stigmatizebuli adamiani ar iqceva ise, megobrebisaTvis. stigmas ufro farTo socialuri efeqtic
rogorc amas misgan elian. aqvs. magaliTad, fsiqikuri problemebis mqone pirebisTvis
stigma fsiqiatriaSi. adamianebs eSiniaT fsiqikuri daa­ rTulia samsaxurSi mowyoba, daqorwineba da Svilebis yola.
vadebis da avadmyofi adamianebis stigmatizacias axdenen. zogierTi maTganisaTvis sakuTari mdgomareobis damalvis
amis gamomwvevi mizezebi rTulia. erT-erTi maTgani imaSi mcdeloba, stigmis Tavidan acilebis mizniT, TiTqmis iseve
mdgomareobs, rom fsiqikuri daavadebis mqone adamianebs ar mZimea, rogorc is tvirTi, romelic avadmyofobas moaqvs.
SeuZliaT sakuTari qcevis marTva da SeiZleba ucnaurad, stigmatizaciam SeiZleba imoqmedos fsiqikuri daavadebis
araprognozirebadad da Zaladobrivadac ki iqceodnen. mqone adamianebis movlisaTvis saWiro resursebis ga­mo­
amgvarad, isini pirdapiri da, SesaZloa, arapirdapiri yofaze, rac SeiZleba imaSi gamoixatebodes, rom sazo­
safrTxis Semcvelad aRiqmebodnen, radgan maTi TviT­ gadoebam ar mianiWos prioriteti am tipis adaminebis
kontrolis nakleboba safrTxes uqmnis imis rwmenas, rom momsaxurebas da maTTvis dafinansebis gamoyofas.
Cven SegviZlia vmarToT sakuTari qmedebebi. rogori stigmis Semcireba. araswori aRqmisa da crurwmenis Secvla,
fsiqologiuri meqanizmebic ar unda edos amas safuZvlad, rac safuZvlad udevs stigmas, sazogadoebis ganaTlebiT
fsiqikuri daavadebis SiSi aiZulebs adamianebs, erTnairi miiRweva. stigmatizaciaze mimarTuli kampania ZiriTadad
sifrTixiliT moeqcnen yvela fsiqikuri problemis mqone moicavs:
pirs, rac xSirad pacientebisTvis arasasurveli formiT w informaciis miwodebas fsiqikuri daavadebis namdvili
xdeba da zrdis stigmatizaciis xarisxs. diagnozi, rogorc bunebisa da saxifaTo qcevis dabali sixSiris Sesaxeb
iarliyi, potenciurad stigmatizacias gulisxmobs (maga­
liTad, keTri da Sidsi). varaudobdnen, rom fsiqikuri w warsulSi fsiqikuri daavadebis mqone, sazogadoebisaTvis
daavadebis stigma Semcirdeboda, Sizofreniasa da msgavs cnobili adamianebis dayoliebas sajaro gamosvlebze,
diagnozebze uaris Tqmis SemTxvevaSi, magram es winadadeba raTa maT sajarod isaubron TavianTi gamocdilebis
ar iTvaliswinebs imas, rom stigmis safuZveli SiSia da Sesaxeb
mxolod iarliyis moSoreba ar amcirebs SiSs. fsiqikuri
daavadebis mqone adamianebi Tanamedrove sadiagnostiko w axalgazrdebze fokusirebas, radgan maTi damo­kide­
terminebis Semotanamde bevrad ufro adre iyvnen bulebebi naklebad myaria, vidre ufrosi Taobisa.
stigmatizebulni. adamianebi, romelTac fsiqikuri daa­ marTalia, stigmis Semcireba SesaZlebelia, magram es
vadebis eSiniaT, igoneben sakuTar iarliyebs (mag., martivad da swrafad ar xdeba. warsulSi stigmatizebulni
„aranormaluri“), romlebic diagnozTan SedarebiT bevrad iyvnen epilefsiiT daavadebuli adamianebi, magram maTi
ufro Zlieri stigmis matarebelia. stigmis SemcirebisTvis mdgomareobis Sesaxeb codnis gavrcelebasa da mkurnalobis
aucilebelia SiSis Semcireba, rac moiTxovs zust gaumjobesebasTan erTad, maTdami damokidebuleba Tan­
informacias fsiqikuri daavadebis Sesaxeb da fsiqikuri daTanobiT Seicvala. amJamad, dadebiTi cvlilebebi ukve
daavadebis mqone adamianebis ukeTes gagebas. SeimCneva depresiuli aSlilobisa da alchaimeris daava-
saSiSroebis faqtori fsiqiatriuli stigmis mTavari debis mqone adamianebis stigmatizaciasTan dakavSirebiT,
komponentia. sxva mniSvnelovani komponentebi qvemoTaa Tumca es jer kidev ar vrceldeba SizofreniiT daavadebu-
CamoTvlili (Crisp et al., 2000) lebze. amgvarad, sazogadoebis saganamanaTleblo kampania,
romelic stigmis Tanmdevi SiSisa da gaugebrobis Semci-
w fsiqikuri daavadebis mqone adamianebi grZnoben, rom
rebazea mimarTuli, mudmivi xasiaTisa unda iyos. krispis
Cvengan gansxvavebulni arian
naSromSi (Crisp, 2004) mocemulia stigmis mravalmxrivi
w rTulia maTTan saubari ganxilva.

tika nawilobriv momdinareobs sxvadasxva winaaR­ mkurnalobis dros aucileblad unda iqnes gaT­
mdegobebidan, romlebic zemoT iyo naxsenebi. Tu valiswinebuli. standartuli klasifikaciis kri­
Tavad fsiqikuri aSlilobis koncefciaa sadavo, maSin ti­kosebma Tavad gamoiyenes idiosinkraziuli kla­
klasifikaciac aseve sakamaTo iqneba. gansakuTrebiT sifikaciebi sakuTar teqnikur terminebTan erTad,
xSiri da mwvave kritika iyo gamoTqmuli. `anti- rogorc informaciis Sejamebis saSualeba.
fsiqiatriuli~ moZraobis mwvervalze 1950 da 1960-ian w
zogierTi sociologi asabuTebs, rom pirovnebis
wlebSi. is ZiriTadad sami saxis iyo: mikuTvneba diagnostikuri kategoriisadmi calsaxad
w
pacientebis mikuTvneba diagnostikuri kategori­ imas niSnavs, rom am dros deviaciuri qcevisTvis
isTvis xels uSlis maTi unikaluri pirovnuli `daavadebis~ iarliyis miwebeba xdeba, rac mxolod da
sirTuleebis gagebas, Tumca, savsebiT SesaZlebelia mxolod zrdis pirovnebis sirTuleebs. eWvgareSea,
klasifikaciis gamoyeneba pacientis unikaluri rom terminebi `epilefsia~ da `Sizofrenia~ stigma­
Tvisebebis gaTvaliswinebiTac moxdes. aseTi kom­ tizacias gulisxmobs (boqsi 2.1). Tumca, iseTi
binacia marTlac mniSvnelovania, radgan am Tvi­ aSlilobebi, romlebic iwvevs adamianis tanjvas da
sebebma SeiZleba Secvalos prognozi da, amitom, saWiroebs mkurnalobas, amiT naklebad realuri ar

_ 26 _
klasifikaciis kritika
xdeba. am poziciaSi ubralod isaa xazgasmuli, rom am gziT SesaZlebelia stigmatizaciis problemis
fsiqikuri daavadeba ar unda ganisazRvros, rogorc nawilobrivi movla, Tumca misi moxsna SeuZlebelia,
mxolod socialurad deviaciuri qceva. mag., xSirad radgan, rogorc aRiniSna, stigma mravali faqtoris
amtkiceben, rom Tu adamianma sastiki mkvleloba zemoqmedebis Sedegia.
Caidina, is udavod fsiqikurad daavadebuli an miuxedavad imisa, rom es kritika mniSvnelovania, is
`avadmyofia~. miuxedavad imisa, rom aseTi qceva Zalze mxolod da mxolod argumentia klasifikaciis mcdari
iSviaTia, SeuZlebelia misi fsiqikur daavadebasTan gamoyenebis winaaRmdeg. iseTi aSlilobebi, rogorebicaa
gaigiveba. am ukanasknelis arseboba calke unda epilefsia da Sizofrenia da maTi saziano Sedegebi ver
dadgindes fsiqiatriuli istoriis da fsiqikuri gaqreba imiT, Tu maT am saxelebiT aRar movixseniebT.
mdgomareobis gamokvlevis safuZvelze. ufro ICD-10-sa da DSM-IV-Si, romlebic SemdgomSia gan­
metic, Tu fsiqikuri daavadebis arsebobis Sesaxeb xiluli, xazgasmulia is faqti, rom klasifikacia
daskvna gamogvaqvs mxolod da mxolod socialurad aris komunikaciis saSualeba da gzamkvlevi, romelic
deviaciuri qcevis arsebobis safuZvelze, aman gadawyvetilebis miRebaSi gvexmareba, magram, amave
SeiZleba politikur manipulaciebs Seuwyos xeli dros, isicaa gaTvaliswinebuli, rom klasifikacia
(ix. qvemoT). fsiqikuri daavadebis gansazRvrebidan droebiTi da arasrulyofili sqemaa. eqimebma da
da diagnostikuri kriteriumidan socialuri kri­ mkvlevarebma unda ixelmZRvanelon TavianTi ga­
teriumis gamoricxvis mizezi aris is, rom mravali moc­dilebiTa da saRi azriT da, agreTve, unda
qceva saxvadasxvagvarad fasdeba sxvadasxva qveyanaSi gaiTvaliswinon daavadebaTa is daxasiaTeba, romelic
da sxvadasxva dros. mag., homoseqsualoba 1970 klasifikaciaSia Setanili. garda amisa, klasifikaciis
wlamde fsiqikur aSlilobad ganixileboda. klinikuri upiratesobaa is, rom igi gvexmareba
w
adamianebi zustad arasdros ergebian dadgenil ka­ fsiqikuri problemebis mogvarebaSi danaSaulebrivi
te­goriebs. miuxedavad imisa, rom daavadebebis (an qcevis dros, gadawyvetilebis miRebaSi imis Taobaze,
pacientebis) mcire nawilis klasificireba ar aris Tu rogor davgegmoT racionalurad janmrTelobaze
SesaZlebeli, es ar warmoadgens imis safuZvels, rom zrunva da rogor ganvsazRvroT, Tu ramdenad sa­
uari vTqvaT maTi umravlesobis klasifikaciaze. fuZvliania sadazRvevo moTxovnebi. agreTve, gvex­
mareba politikuri miznebisTvis fsiqiatriis boro­
cxadia, rom fsiqiatriaSi zogjer mimarTavdnen
tad gamoyenebis Temaze kompetenturi diskusiis war­
klasifikaciiT manipulirebas politikuri, finansuri
marTvaSic.
da sxva mosazrebebis gamo. amis magaliTia sabWoTa
fsiqiatriaSi klasifikaciis gamoyenebis sxva saxis
kavSiri, sadac zogi fsiqiatri garigebaSi Sevida
kritika umetesad exeba detalebs da ara principebs
mTavrobasTan da gansxvavebuli politikuri Tval­­
(mag., aris Tu ara diagnostirebis kategoriebi sando
sazrisis arseboba fsiqikuri daavadebis gamo­xa­
da validuri). es sakiTxebi warmodgenilia mocemul
tu­lebad gamoacxada. aseTi faqtebi mkacrad iqna
TavSi da wignis sxva nawilebSi.
dagmobili, ris Sedegadac msoflio fsiqiatrTa
asociacia saTaveSi Caudga eTikuri wesebis SemuSavebas,
klasifikaciis istoria
raTa momavalSi Seemcirebina amgvari SemTxvevebis
aRmocenebis riski. anomaliuri fsiqikuri mdgomareobis klasifikaciis
amJamad, sabednierod, naklebad arsebobs amgvari mcdelobebs ukve antikur xanaSi vxvdebiT. erT-erTi
riski, Tumca, zemoT motanili SemTxvevebi imas mizezi, ris gamoc aq klasifikacia qronologiur
miuTiTebs, rom pacientebis diagnostireba da kla­ WrilSi ganixileba aris is, rom Tanamedrove fsiqi­
sificireba ar aris neitraluri aqti da rom is eTikuri atriuli klasifikacia, nawilobriv, sxvadasxva is­
da sxva saxis datvirTvis matarebelia (Tavi 4). erT- toriuli Temisa da mosazrebis hibrids warmoadgens.
erTi eTikuri problema stigmatizacias ukav­Sirdeba. adreul berZnul samedicino CanawerebSi fsiqikuri
isic ki, vinc ar aRiarebs zogierTi problemis eTikur aSlilobis sxvadasxva gamovlinebaa aRwerili (agzneba,
mniSvnelobas, udavod iziarebs im mosazrebas, rom depresia, abneuloba, mexsierebis dakargva). es martivi
stigmatizacia Zalze seriozuli sakiTxia fsiqikuri klasifikacia damkvidrda romaul medicinaSi da
janmrTelobis problemebis mqone pacientebisTvis daixvewa berZeni mkurnalis _ galenis mier, romlis
(Byrne, 2000). boqs 2.1-Si ganxilulia stigmatizaciis klasifikaciis sistemas me-18 saukunemde iyenebdnen.
sakiTxi fsiqiatriis sferoSi. fsiqiatrebma da zo­ me-18 saukuneSi gaCnda interesi bunebis movlenebis
ga­dad yvelam, vinc fsiqiatriuli diagnostikis klasifikaciis mimarT, rac, nawilobriv, ganapiroba
terminebs iyenebs, ueWvelad unda miaqcios saTanado lineis publikaciam mcenareTa klasifikaciis Sesaxeb.
yuradReba maT koreqtul gamoyenebas, imas, Tu ra linei samedicino kvalifikaciis mqone profesori
daniSnulebiT da ra konteqstSi xdeba maTi xmareba. botanikosi iyo, romelmac, agreTve, Seqmna daavadebaTa
naklebad cnobili klasifikacia, romelSic mTavari

_ 27 _
2 klasifikacia da diagnostika
klasi _ fsiqikuri aSlilobebia. am periodSi mravali sistemis baziss warmoadgens.
tipis klasifikacia iyo SemoTavazebuli, romelTagan amave dros, nevrologiis damoukidebel dargad
aRsaniSnavia Sotlandieli mkurnalis _ uiliam Camoyalibebam Seasusta samedicino interesi `nervuli
kalenis mier 1772 wels gamocemuli klasifikacia. pacientebis~ mimarT. es termini, romelic gamoiyeneboda
kalenma erTad daajgufa fsiqikuri aSlilobebi me-19 saukuneSi britaneTsa da CrdiloeT amerikaSi
deliriumis garda, romelic man gaaerTiana feb­ (Bynum, 1985), aRniSnavda sxvadasxva Civilebis mqone
rilur mdgomareobebSi. am sqemaSi fsiqikuri aS­ pacientebis did jgufs. es Civilebi TandaTan moeqca
lilobebi Setanili iyo farTo klasSi, romelsac axali dargis _ fsiqiatriis kompetenciis sferoSi
kalenma `nevrozebi~ uwoda. es termini man gamoiyena ZiriTad fsiqikur daavadebebTan erTad. froidisa
im daavadebebis aRsaniSnavad, romlebic nervul da misi Tanamedroveebis naSromebma ganapiroba ner­
sis­temaze zemoqmedeben (Hunter and McAlpine, 1963). vuli simptomebisa da `nevrotuli~ aSlilobebis
kalenis klasifikacia eyrdnoboda etiologiur fsiqologiuri mizezebis ufro farTod aRiareba
prin­cips (fsiqikuri daavadebebi nervuli sistemis da isteriisa da SfoTviTi aSlilobis Tanamedrove
aSlilobad iyo ganxiluli) da aRweriT princips, koncefciis Camoyalibeba. fsiqiatriaSi nozologiuri
romelic miznad isaxavda calkeuli klinikuri modelebis mimoxilva Semdeg wyaroSia mocemuli:
sindromebis urTierTgamoyofas nevrozebs SigniT. Pichot, 1994.
kalenis mier gamoyenebuli termini `nevrozi~ mo­
icavda yvela fsiqikur aSlilobas, iseve, rogorc, Tanamedrove klasifikaciis
mraval nevrologiur daavadebas. am terminis ufro
maorganizebeli principebi
viwro mniSvneloba, romelic amJamad gamoiyeneba,
istoriuli wyaroebis garda, yuradRebas imsaxurebs
mogvianebiT Camoyalibda (ix. qvemoT).
Tanamedrove klasifikaciis ZiriTadi sakiTxebi, rom­
me-19 saukunis adreul wlebSi ramdenime frangma
lebic klasifikaciis maorganizebel principebs exeba.
avtorma gamoaqveyna gavleniani klasifikacia. filip
pinelis klasifikaciaSi (Treatise on insanity), romelic
organuli da funqciuri
gamoica 1806 wels inglisur enaze, fsiqikuri
aSlilobebi Semdeg kategoriebadaa warmodgenili: pirveli sakiTxi ukavSirdeba fsiqiatriaSi damkvid­
mania deliriumiT, mania deliriumis gareSe, melan­ rebul gansxvavebas organul da funqciur aSlilobebs
qolia, demencia da idiotia. pinelis erT-erTma Soris.
Tana­memamulem, eskirolma, dawera saxelmZRvanelo, organuli aSliloba warmoiSoba TvalsaCino cereb­
romelic 1845 wels inglisur enaze gamoica da ruli an sistemuri paTologiuri procesis Sedegad.
romelsac mravali mkiTxveli gamouCnda. eskirolma ZiriTadi aSlilobebia demencia, deliriumi da sxva
Semoitana axali kategoria _ `monomania~ (`nawilobrivi neirofsiqiatriuli sindromebi (Lishman, 1998).
aSliloba~) anu mcdari ideebis Semcveli mdgomareoba, `funqciuri~ aris krebiTi termini, romelic yvela
romlis Secvla SeuZlebelia logikuri dasabuTebiT. sxva saxis fsiqikuri aSlilobis mimarT gamoiyeneba.
eskirolma monomania dayo qvejgufebad, romlebic klasifikaciis TvalsazrisiT, organul-funqciur da­
moicavda inteleqtualur, erotikul, mwvave, homo­ yofas ori ZiriTadi aspeqti gaaCnia:
cidur da simTvraliT gamowveul monomanias. im 1. amgvari diferenciaciis dros yovelTvis dgeba
drois sxva fsiqiatrebis msgavsad, arc pineli da arc sxeulisa da sulis koncefciebis da filosofiuri
eskiroli ar ganixilavdnen nevrozebs (am terminis dualizmis sakiTxi. radikaluri Tvalsazrisis
Tanamedrove mniSvnelobiT) da qceviT darRvevebs, Ta­­­naxmad, funqciur aSlilobebs ar gaaCniaT
radgan amas zogadad Terapevtebi mkurnalobdnen. biologiuri safuZveli, xolo fsiqologiuri da
amave periodSi, germaniaSi, kalbaumma Camoayaliba socialuri faqtorebi irelevanturia organuli
klasifikaciis kvlevisTvis saWiro ori moTxovna: aSlilobebis mimarT. aseTi polarizacia xels uwyobs
daavadebis gansazRvrisTvis ZiriTadi unda yofiliyo fsiqiatriaSi imgvari radikaluri Sexedulebebis
fsiqikuri daavadebis mimdinareoba da klasifikaciis damkvidrebas, romlebic srulad gamoricxaven erT
sistemis gansazRvrebebis formulirebisas gaTvalis­ SemTxvevaSi biologiuri, xolo, meore SemTxvevaSi,
winebuli unda yofiliyo sruli klinikuri suraTi. fsiqikuri faqtorebis monawileobas, nacvlad
es Sexeduleba gaiziara krepelinma, romelmac am imisa, rom gaiTvaliswinon orive rigis faqtorebis
midgomis safuZvelze ganasxvava maniakalur-dep­ wvlili daavadebis etiologiaSi (Eisenberg, 1986a;
resiuli fsiqozi (bipolaruli aSliloba) da Anonymous, 1994).
Sizofrenia (ix. boqsi 12.3). krepelinis wignis Semdegi 2. xsenebul diferenciacias praqtikuli aspeqti ga­
gamocema safuZvlad daedo fsiqikuri daavadebis aCnia, ramdenadac `organuli~ gansazRvravs aS­
klasifikaciis Semdgom srulyofas, rac dRevandeli lilobebs etiologiuri TvalsazrisiT, maSin, roca

_ 28 _
Tanamedrove klasifikaciis maorganizebeli principebi
yvela sxva fsiqikuri aSliloba mxolod aRweriTia gvxvdeba. garda imisa, rom am terminebis srulyofil
da simptomebisa da niSnebis konstalacias emyareba. gansazRvras problemebi ukavSirdeba (ICD-10 Tavs
amas mivyavarT winaaRmdegobamde da sirTuleebamde aridebs `bodvis~ gansazRvras), iarliyi `fsiqozi~
am ori koncefciis gadakveTisas. aradamakmayofilebelia, radgan daavadebebs, rom­
arsebobs saerTo SeTanxmeba, rom am da sxva mizezebis lebsac es termini moicavs, cota ram aqvT saerTo
gamo, organul-funqciuri diqotomia arc validuria da, Cveulebriv, ufro informatulia konkretuli
da arc sasargeblo, ris gamoc masze uari unda aSlilobis klasifikacia. am mizezebis gamo, gansxvaveba
iTqvas (Spitzer et al., 1992). Tumca, sxva alternativamde nevrozsa da fsiqozs Soris, romelic warmoadgenda
misvla ufro rTuli aRmoCnda. Tu rogor gadaWres fundamentur maorganizebel princips (ICD-9-
klasifikatorebma ICD-10 da DSM-IV es sakiTxi, mde), uaryofil iqna ICD-is da DSM-is amJamindel
ganxilulia am Tavis Semdeg nawilSi da me-14 TavSi. klasifikaciebSi.
miuxedavad imisa, rom fsiqozma dakarga kla­
fsiqozi da nevrozi sifikatoris mniSvneloba, igi dRemde moxerxebuli
terminia im aSlilobebis aRsaniSnavad, romlebic
warsulSi fsiqozebisa da nevrozebis cnebebi mniSvne­
Cveulebriv mZimea da xasiaTdeba bodviT, haluci­
lovani iyo klasifikaciur sistemaTa umravlesobaSi.
naciebiT da uCveulo an ucnauri qceviT. am terminis
miuxedavad imisa, rom arc erTi maTgani ar gamoiyeneba,
gamoyeneba gansakuTrebiT maSinaa mosaxerxebeli,
rogorc maorganizebeli principi ICD-10 da DSM-IV
roca ufro zusti diagnozis dasma SeuZlebelia.
klasifikaciebSi, yoveldRiur klinikur praqtikaSi
zedsarTavis formiT is, agreTve, SemorCenilia
es terminebi dRemde ixmareba, rogorc zogadi des­
ICD-10-sa da DSM-IV-is kategoriebSi, rogoricaa
kriptorebi, ris gamoc mniSvnelovania gavecnoT am
`daudgeneli saxis fsiqozuri aSlilobebi~, an kidev
cnebebis istorias.
iseT aRweriT terminebSi, rogorebicaa `fsiqozuri
fsiqozi simptomi~ da `antifsiqozuri medikamentebi~.
termini `fsiqozi~ SemoTavazebuli iyo foixtersle­
nevrozi
benis mier, romelmac 1845 wels gamosca wigni saTauriT
rogorc iTqva, kalenma gamoiyena termini `nevrozi~
`samedicino fsiqologiis principebi~. avtors Semoaqvs
nervuli sistemis daavadebebis aRsaniSnavad. TandaTan
termini `fsiqozi~ mZime fsiqikuri aSlilobebis aR­
nevrozis kategoria daviwrovda jer garkveuli
saniSnavad. man, agreTve, SemoiRo termini `nevrozi~
nevropaTologiis mqone aSlilobebis gamocalkevebis
zogadad fsiqikuri aSlilobebisTvis. is werda:
(rogoricaa epilefsia da insulti), xolo, Semdeg
`yve­la fsiqozi aris imavdroulad nevrozi, magram
fsiqozis calke kategoriad Camoyalibebis Sedegad.
yvela nevrozi ar aris fsiqozi~ (Hunter and MacAlpine,
terminebis `nevrozisa~ da `fsiqozis~ gamoyenebis
1963, gv. 950). nevrozis cnebis SeviwroebasTan er­
sawinaaRmdego argumenetebi erTmaneTis msgavsia
Tad, fsiqozebi aRar ganixileboda nevrozebis qve­
da gasagebs xdis imas, Tu ratom moxda `nevrozis~,
jgufebad da da­moukidebeli daavadebis statusi
rogorc maorganizebeli principis, uaryofa
SeiZina. mravali sirTule, romelic dRes `fsiqozisa~
arsebul klasifikaciaSi. pirvel rigSi, rTulia
da `nevrozis~ gansazRvrebas ukavSirdeba, swored
am cnebis gansazRvra (Gelder, 1986); meorec,
aqedan momdi­nareobs.
daavadebebs, romelTac nevrozi moicavs, cota ram
Tanamedrove mniSvnelobiT, termini `fsiqozi~
aqvT saerTo da, mesamec, ufro meti informaciis
aR­niSnavs mZime fsiqikur aSlilobebs da moicavs
gadacemaa SesaZlebeli SedarebiT konkretuli da
Sizofrenias da zogierT organul da afeqtur
aRweriTi diagnozebis gamoyenebiT, rogoricaa, mag.,
aSlilobas. uamravi kriteriumi iqna SemoTavazebuli
SfoTviTi aSliloba. Semdegi argumenti is aris, rom
ufro zusti gansazRvrebis formulirebis mizniT,
fsiqodinamikur literaturaSi `nevrozi~ xSirad
magram yvela maTgans garkveuli problemebi ukav­
etiologiuri mniSvnelobiT gamoiyeneba, magram,
Sirdeba. saerTo azris Tanaxmad, kriteriumad, daav­
radgan amas sak­marisi mecnieruli dasabuTeba ar
adebis simZime unda iqnes gamoyenebuli, magram
aqvs, es termini Seuferebelia zogad fsiqiatriaSi
`fsiqozis~ kategoriaSi Semavali zogierTi SemTxveva
gamoyenebuli saerTaSoriso klasifikaciisTvis.
SedarebiT msubuqia (xolo zogierTi nevrozi mZi­
`fsiqozis~ msgavsad, terminebi `nevrozi~ da `nev­
mea da damauZlurebeli). xSirad kriteriumad in­
rotuli~ sasargeblo martivi deskriptorebia.
saiTis naklebobas iyeneben, magram Tavad `insaiTis~
isini aRniSnaven iseT aSlilobebs, romlebic, Cve­
gansazRvra sakamaod rTulia (gv. 21). ramdenadme
u­lebriv, SedarebiT msubuqia da, rogorc wesi,
zusti kriteriumia subieqturi gamocdilebisa
asocirdeba SfoTvis zogierT formasTan an Sesam­
da obieqturi realobis erTmaneTisgan garCevis
Cnev daZabulobasTan, gansakuTrebiT maSin, Tu
uunaroba, rac halucinaciisa da bodvis dros

_ 29 _
2 klasifikacia da diagnostika
konkretuli aSliloba jer kidev ar aris dadgenili. mas eqneba maRali maCveneblebi nevrotizmis da
imis gamo, rom termini `nevrotuli~ nacnobia da eqstraversiis RerZebze da dabali maCvenebeli
gamosadegia, ICD-10-Si is gamoiyeneba zedsarTavis fsiqotizmis RerZze. aizenkis samganzomilebiani
formiT, rogorc aSlilobaTa erT-erTi jgufis sis­tema Camoyalibda multivariaciuli analizis
dasaxeleba (`nevrotuli, stresTan dakavSirebuli procedurebis gamoyenebiT, romelic Catarda didi
da somatoformuli aSlilobebi~), xolo DSM-Si, es raodenobis normaluri individebis monacemebze
termini zedsarTav saxeladac ki ar gamoiyeneba. da ara fsiqiatriuli pacientebisaze. sistemis gan­
zomilebebi Teoriulad misaRebia, magram un­da
kategoriebi, ganzomilebebi da gvaxsovdes, rom isini mniSvnelovnadaa damo­kidebuli
mravalRerZuli(multiaqsialuri) sistema sawyis varaudebze, cdis pirebisa da meTodebis
SerCevaze. seriozul problemas qmnis `fsiqotizmis~
klasifikacia kategoriebis mixedviT
ganzomileba, romelic nakleb kavSirSia `fsiqozis~
tradiciulad, fsiqikuri aSlilobebis klasifikacia
cnebasTan misi axlandeli mniSvnelobiT. mag., am
xdeba maTi kategoriebad dayofiT, rodesac ka­
ganzomilebis mixedviT, mxatvrebsa da patimrebs
tegoriebi erTmaneTisagan gancalkevebul nozolo­
maRali qulebi eniWebaT.
giur erTeulebs warmoadgenen. rogorc aRiniSna,
ganzomilebis cneba axlaxan iqna ganxiluli epi­
safuZvlad mdebare paTologiis arcodnisas, es
demiologiur gamokvlevebSi, romelTa Tanaxmad jan­
kategoriebi SeiZleba mxolod simptomTa paternebisa
mrTeli mosaxleoba da fsiqikuri aSlilobis diagnozis
da daavadebis mimdinareobis terminebSi ganisazRvros.
mqone pirebi SeiZleba erT kontinuumze moTavsdnen.
amgvari kategorizacia aadvilebs daavadebis mkur­
es mosazreba, sxvasTan erTad, fsiqozur simptomebsac
nalobisa da marTvis dros gadawyvetilebis miRebas,
exeba. motanilia argumentebi imis sasargeblod, rom
magram amas ori problema ukavSirdeba:
iseTi m~Zime aSlilobac ki, rogoric, mag., Sizofreniaa,
1. SesaZlebelia, mivaRwioT SeTanxmebas gansazRvrebasa faqtiurad ganzomilebiT konstruqts warmoadgens
da aRwerilobasTan dakavSirebiT (sandoobis gasa­ (Stefanis et al., 2002). fsiqikuri aSlilobis ganxilva
umjobeseblad, ix. qvemoT), magram es kriteriumebi mravalganzomilebiani TvalsazrisiT, SegviZlia Seva­
xSirad dausabuTebelia. gaurkvevelia, Tu daroT hipertenziisa da sxva samedicino diagnozebis
ramdenad warmoadgens es kategoriebi gansxvavebul mimarT midgomas, romlebic normaluri ganawilebis
erTeulebs (validuroba, ix. qvemoT). ukidures formebad aris miCneuli, rac ufro
2. pacientebis mniSvnelovani nawili ar `Tavsdeba~ gamomwvevi mizezis genetikuri winaganwyobis bunebas
romelime erT kategoriaSi an akmayofilebs ori asaxavs (rogorc raodenobrivi Tviseba, ix. me-5 Tavi),
an meti kategoriis kriteriums (komorbidoba, ix. vidre daavadebis kategoriul xedvas. Tumca problema
qvemoT). imaSia, rom mravalganzomilebiani klasifikacia didi
yoveli maTgani mniSvnelovani argumentia da am Rirebulebis mqone ar aris klinikur praqtikaSi.
wignis sxva nawilebSia ganxiluli. Tumca, unda iTqvas, yovel pacientTan dakavSirebiT saWiroa `ki~ an `ara~
rom jerjerobiT ar Seqmnila sxva, praqtikuli gadawyvetilebis miReba, romelic, upirveles yovlisa,
TvalsazrisiT ufro damakmayofilebeli sistema. imas exeba, sWirdeba Tu ara pacients mkurnaloba.
amisTvis unda gairkves, aqvs Tu ara pacients fsiqikuri
mravalganzomilebiani sistema aSliloba, romelic saWiroebs mkurnalobas da, Tu
sivrculi klasifikacia ar iyenebs calkeul ka­ es asea, ra saxis mkurnaloba unda Cautardes mas.
tegoriebs, aramed axasiaTebs subieqts qulebiT es klinikuri imperativi upiratesobas aniWebs iseT
ori an meti ganzomilebis mixedviT. warsulSi klasifikaciis sistemas, romelic kategorizaciis
kreCmeri da ramdenime sxva fsiqiatri mxars uWerdnen principzea agebuli (ix. Van Os et al., 1999).
amgvar klasifikacias. mogvianebiT, is ganaviTara
mravalRerZuli (multiaqsialuri) sistema
fsiqologma aizenkma, radgan Tvlida, rom ar mo­
iZebneba diskretuli kategoriebis arsebobis sis­ termini `mravalRerZuli~ gamoiyeneba iseTi kla­
temuri, realuri mtki­cebuleba. aizenkma (Eysenck, sifikaciis sqemisTvis, romelSic kodirebulia in­
1970b) Semoitana samganzomilebiani sistema, romelSic formaciis ori an meti calkeuli jgufi (rog­
Sedioda fsiqotizmi, nevrotizmi da eqstraversia- orebicaa simptomebi, etiologia an pirovnebis
introversia. am sistemis mixedviT, kiTxvarze pasuxis tipi). essen-mioleri iyo pirveli, vinc Semoitana
gacemis Semdeg pacientebs eniWebaT qulebi _ TiToeulze es sistema fsiqiatriaSi. is erT RerZs klinikuri
am sami RerZidan. mag., Tu pirovneba, kategoriaze sindromebisTvis iyenebda, meores ki _ etiologiisTvis
dafuZnebuli sistemis mixedviT, miekuTvneba diso­ (Essen-Moller, 1971). mravalRerZuli klasifikacia
ciaciuri aSlilobis kategorias, aizenkis sistemaSi axla DSM-is integraluri nawilia da, aseve, ICD-

_ 30 _
sandooba da validuroba
10-Sia gaTvaliswinebuli (ix. qvemoT). miuxedavad arsebul klasifikaciebSi gamoiyeneba (gansakuTrebiT
imisa, rom es sistema ramdenime mizezis gamo DSM-IV) xels uwyobs mravlobiTi diagnozis dasmas.
mimzidvelia, mravalRerZuli sqemebi Zalze rTulia gamoTqmulia mosazreba, rom zogierTi fsiqiatriuli
da did dros moiTxovs yoveldRiuri gamoyenebis komorbidoba faqtiurad amis artefaqtia (Maj, 2005).
dros, gansakuTrebiT maSin, Tu TiToeuli RerZis termini komorbidoba moicavs or gansxvavebul
klinikuri sargeblianoba (mag., daavadebis marTvasa garemoebas:
da mkurnalobis Sedegebze) ar aris naCvenebi. w aSlilobebs, romlebic amJamad ganixileba, rogorc
erTmaneTisgan gansxvavebuli, magram, savaraudod,
diagnozTa ierarqia mizezobrivad erTmaneTTan dakavSirebuli mdgo­
kategoriaze damyarebul sistemebSi xSirad mareobebi. sxva sityvebiT rom vTqvaT, saqme gvaqvs
igulisxmeba kategoriebis ierarqia. Tu saxezea ori erTi daavadebis procesTan, romelic ori an meti
an meti aSliloba, Cveulebriv, igulisxmeba, rom klinikuri suraTiT vlindeba da codnis naklebobis
erT-erTi maTgani wamyvania da ufro mniSvnelovnad an klinikuri SeTanxmebis gamo erTmaneTisagan
ganixileba rogorc mkurnalobis, ise aRricxvis damoukidebel aSlilobebad ganixileba (mag., paci­
TvalsazrisiT. mag., organul aSlilobas upiratesoba enti, romelsac depresiuli aSliloba da SfoTviTi
eniWeba SizofreniasTan SedarebiT, xolo Sizofrenia aSliloba aReniSneba). es komorbidobis yvelaze
wamyvania guneb-ganwyobis aSlilobasTan SedarebiT. gavrcelebuli formaa (Krueger, 1999).
es varaudi gamarTlebulia, radgan gvaqvs klinikuri w aSlilobebs, romlebic mizezobrivad ar arian da­
dasabuTeba ierarqiis arsebobisa aSlilobebs Soris. k­avSirebuli. anu rodesac viTardeba ori erT­
mag., SfoTvis simptomebi, Cveulebriv, gvxvdeba maneTisgan damoukidebeli aSliloba, mag., pirov­
depresiis dros da zogjer pacientis Civili nebas, romelsac didi xania aReniSneba panikuri
swored am simptoembs exeba. Tu mkurnaloba SfoTvis aSliloba, uviTardeba preseniluri demencia.
moxsnaze iqneba mimarTuli, pacientis mdgomareoba
aRsaniSnavia, rom komorbidobaze mxolod maSin
ar gaumjobesdeba, magram depresiis mkurnalobiT
saubroben, roca dakmayofilebulia ori an meti
SeiZleba Sesustdes rogorc SfoTvis, ise depresiuli
aSlilobis kriteriumi. es termini ar gamoiyeneba
simptomebi. es Tvalsazrisi SeiZleba mniSvnelovani
im pacientebis mimarT, romlebic diagnostikur
iyos gadawyvetilebis miRebisTvis mkurnalobis
kategoriebSi ver Tavsdebian da ver akmayofileben
Tanmimdevrobis Sesaxeb da, aseve, imis Taobaze, Tu
verc erT diagnostikuri kategoriis kriteriums.
romeli aSliloba unda iqnes Setanili momsaxurebis
statistikaSi, Tu mxolod erTi daavadeba unda iyos
registrirebuli. nebismier SemTxvevaSi, pacientis sandooba da validuroba
istoriaSi unda mieTiTos yvela aSliloba da simptomi, fsiqiatriuli diagnozis sandooba
romelic mocemul SemTxvevaSia warmodgenili da,
rac ar unda iyos klasifikaciis maorganizebeli
agreTve is, Tu rogor icvlebian isini droTa
principebi, damakmayofilebeli sistemis mier klasi-
ganmavlobaSi da mkurnalobasTan erTad.
ficirebuli diagnozebis amocnoba sandoobis maRali
xarisxiT unda xdebodes (Kendell, 1975). amJamad kat-
komorbidoba
egoriebis umetesobis sandooba sakmaod damakmayo-
bolo xanebSi naklebi yuradReba eTmoba diagnozebis filebelia, Tumca adre ase ar iyo qvemoT aRwerili
ierarqias da didi mniSvneloba eniWeba komorbidobas, mizezebis gamo. 1950-ian da 1960-ian wlebSi Catareb-
romlesac, agreTve, ormag diagnozs uwodeben. amas ulma gamokvlevebma cxadyo, rom fsiqiatrebs Soris
aqvs sami mizezi; jer erTi, kvlevam aCvena, rom arsebobs aSkara uTanxmoeba diagnostirebis Taobaze,
komorbidoba Zalian gavrcelebulia (Kessler, 2004); rac ori mTavari mizeziTaa gamowveuli (Kreitman, 1961).
mag., depresiuli pacientebis 50% amavdroulad
w interviuirebis teqnika da fsiqiatrebis maxasiaTe-
akmayofilebs SfoTviTi aSlilobebis kriteriumebs;
blebi. es exeba imas, Tu rogor dgindeba simptom-
meorec, es midgoma exmareba eqims, Tanabrad dauTmos
ebi da niSnebi, rogor xdeba maTi interpretacia da
yuradReba mocemul momentSi warmodgenil yvela
maTTvis mniSvnelobis miniWeba. es, Tavis mxriv, asax-
aSlilobas da ar dauSvas, rom romelime maTgani
avs imas, Tu ra saxis profesiuli ganaTleba miiRo
ierarqiulad yvelaze maRla mdgomad CaiTvalos
klinicistma, rogoria misi profesiuli kultura
da amis gamo, mkurnalobis TvalsazrisiT, mas
da a.S. videofirze gadaRebuli interviu aCvenebs,
mianiWos prioriteti. zemoT naxsenebi klasifikaciis
rom amerikelma fsiqiatrebma daafiqsires bevrad
mravalRerZuli sistema nawilobriv asaxavs am
ufro meti simptomi, vidre britanelebma (Sandifer et
Tvalsazriss. mesame, diagnostikuri `wesebi~, romlebic
al., 1968).

_ 31 _
2 klasifikacia da diagnostika

w diagnostikuri terminebisa da kriteriumebis sxva­ gamokvleva, organizebuli msoflio jandacvis or-


dasxvagvari gamoyeneba. ukanasknel periodamde ar ganizaciis mier. masSi cxra qveynis centrebma miiRes
arsebobda sakvanZo terminebis farTod miRebuli monawileoba (kolumbia (kali), Cexoslovakia (praRa),
leqsikoni an gansazRvrebebi. amdenad, ar arsebob- dania (orxusi), inglisi (londoni), indoeTi (agra),
da imis garantia, rom fsiqiatrebi simptomebisa da nigeria (ibadani), taivani (taibei), aSS (vaSingtoni)
sindromebisTvis erTsa da imave kriteriumebs iy- da ruseTi (moskovi). IPSS iyo pirveli gamokvleva,
enebdnen. stengelis mier Catarebulma ZiriTadma romelmac naTlad aCvena, rom struqturirebuli in-
gamokvlevam (Stengel, 1959) aCvena, rom `arsebobs qa- terviu SesaZlebelia iTargmnos da gamoyenebul iqnes
osi klasifikaciebis gamoyenebaSi~. man Tavi mouyara sxvadasxva kulturebSi, rac Seqmnis SesaZleblobas
sxvadasxva enaze warmodgenil 28 klasifikacias, cxrave qveyanaSi gamovavlinoT pacientebi tipiuri
romelTagan 11 iyo `oficialuri, naxevradoficial- Sizofreniuli simptomebiT (msoflio jandacvis or-
uri an erovnuli klasifikacia~, xolo 17 ufro in- ganizacia, 1973). IPSS-iT miRebuli monacemebi ganxi-
dividualurad iyo Seqmnili, magram mainc misaRebad lulia me-12 TavSi.
iTvleboda. 28-dan erTsac ar axlda raime miTiTeba
standartizebuli intervius sqema
Semadgeneli terminebis mniSvnelobis Sesaxeb.
mniSvnelovan wingadadgmul nabijs diagnostikuri
filadelfiaSi Catarebuli kvlevidan, romelic am sandoobis gaumjobesebis TvalsazrisiT standarti-
faqtorebis mniSvnelobis ilustracias iZleva, gamom- zebuli intervius sqemis Camoyalibeba warmoadgenda,
dinareobs daskvna, rom diagnozebis garSemo arsebuli romelmac minimumamde daiyvana interviurebis teqni-
uTanxmoebis 62% warmoiSva diagnostikuri iarliyebis kasa da Sefasebis doneebSi fsiqiatrebs Soris arseb-
araadekvaturi gamoyenebis gamo, 32% _ intervius uli gansxvavebebi (ganxilulia me-3 TavSi). es miRweul
araadekvaturi teqnikis da mxolod 5% _ pacientebis iqna intervius Sinaarsisa da mimdevrobis dazustebiT
araTanmimdevrulobis gamo (Ward et al., 1962). da qulebis daangariSebis wesebis dadgeniT, romelTa
mixedvT fasdeba simptomebis arseboba da simZime.
fsiqiatriuli diagnostikuri kriteriumis
standartizebuli intervius sqemis Seqmna pirdapir
saerTaSoriso gamokvleva
iyo dakavSirebuli zemoT xsenebul saerTaSoriso
stengelis naSromma (Stengel, 1959) da 1960-ian wlebSi gamokvlevasTan. aSS-britaneTis diagnostikur gamokv-
arsebulma mzardma SeSfoTebam qveynebs Soris diag- levaSi gamoiyenes amJamindeli statusis Sesafasebeli
nostikis garSemo Seqmnili uTanxmoebis gamo, moiTxo- instrumenti (Present State Examination, PSE) - erT-erTi
va saerTaSoriso kvlevebis Catareba, rac miznad pirveli struqturirebuli fsiqiatriuli interviu
isaxavda diagnostikur praqtikaSi arsebuli gansx- (Wing et al., 1974).
vavebebis wyaros identificirebas da, Sesabamisad, standartizebuli intervius sqemebs amJamad far-
sandoobis xarisxis gaumjobesebas. gaTvaliswinebul Tod iyeneben. specialistebisa da araspecialistebi-
iqna filosofos hempelisis winadadeba imis Taobaze, sTvis xelmisawvdomia formebi, romlebic sxvadasxva
rom aucilebeli iyo operaciuli gansazRvrebebis Se- garemosa da populaciaSi gamoiyeneba. Semdgomi mag-
muSaveba, rac gulisxmobda kategoriis (mag., simpto- aliTebi mocemulia me-3 TavSi.
mis) dazustebas CarTvisa da gamoricxvis zusti deb-
ulebebis saSualebiT. diagnostireba kompiuteriT
ZiriTad gamokvlevas warmoadgenda aSS-britaneTis IPSS- ma aCvena, rom miuxedavad imisa, rom fsiqiatrebis
(US-UK) diagnostikuri kvleva~ (Cooper et al., 1972), ro- mier simptomebis SefasebebSi arsebuli gansxvavebebis
melic mohyva imis demonstrirebas, rom maniakaluri didi nawili SeiZleba aRmoifxvras struqturirebu-
depresiisa da Sizofreniis diagnostikuri da hospi- li intervius saSualebiT, miRebul diagnozebs Soris
talizaciis maCveneblebi am or qveyanaSi mniSvnelovnad mainc SeiniSneba zogierTi gansxvaveba. amis mizezs
gansxvavdeboda. mag., britaneTSi maniakalur-depresiu- warmoadgenda simptomebisa da qcevebis gansxvavebuli
li daavadebis done aTjer ufro maRali iyo, vidre diagnostikuri interpretacia. yovelive aman ganapi-
aSS-is Sesabamis fsiqiatriul saavadmyofoebSi, maSin roba iseTi kompiuteruli programebis Seqmna, rog-
rodesac aSS-Si dadgenili Sizofreniis done orjer orebicaa DIAGNO (Spitzer and Endicott, 1968) da GATEGO
aRemateboda britaneTis maCvenebels (Kramer et al., 1969). (Wing et al., 1974). mocemuli programebi adgenen di-
Sedgomma kvlevam cxadyo, rom niu-iorki aratipiur su- agnozs simptomebis Sefasebis gamoyenebiT, rac gamo­
raTs iZleoda da rom CrdiloeT amerikaSi diagnosti- ricxavs eqimis subieqturobas da sxva mizezebiT daS-
kuri praqtika britaneTis msgavsi iyo. vebul SemTxveviT Secdomebs. miuxedavad imisa, rom
amas mohyva Sizofreniis saerTaSoriso piloturi kompiuteriT dasmuli diagnozi asaxavs programis
kvleva (IPSS). es iyo mniSvnelovani saerTaSoriso Semdgenlis Sexedulebas diagnozis dasmis Taobaze, am

_ 32 _
Tanamedrove fsiqiatriuli klasifikacia
saxis programebi mainc Rirebulia epidemiologiuri fsiqiatrias eZRvneba.
da sxva saxis gamokvlevebis Casatareblad.
ICD-is istoria
fsiqiatriuli diagnozis validuroba fsiqikuri aSlilobebi klasifikaciaSi pirvelad me-
eqvse gamocemaSi (ICD-6), 1948 wels Seitanes, magram
zemoT moyvanili diskursis centrSi moeqca diag-
arc ICD-6 da arc ICD-7 farTod ar gamoiyeneboda,
nozis sandooba, radgan sxvadasxva Semfaseblis mier
radgan isini moicavdnen mxolod dasaxelebebis sias
Catarebuli Sefasebis Sedegebis Sesabamisobis san-
da ricxviT kodebs, romelTa meSveobiT SesaZlebe-
doobis xarisxis gareSe SeuZlebelia Semowmdes vali-
li iyo hospitalizaciis nacionaluri statistikis
duria Tu ara cneba. validuroba gacilebiT ufro
cxrilebis Sedgena, magram maT ar axldaT Semadgeneli
rTuli cnebaa. zogadi gansazRvrebis mixedviT, is
terminebis mniSvnelobebis terminologiuri leqsiko-
miuTiTebs, Tu ra xarisxiT aRniSnavs cneba imas, rasac
ni. rogorc aRiniSna, stengelis 1959 wlis gamokvl-
unda aRniSnavdes. is, aseve, mWidro kavSirSia praqti-
eva, gaumjobesebis mimarTulebiT gadadgmul pirvel
kul gamoyenebasTan.
mniSvnelovan nabijs wrmoadgenda. man safuZveli
Cveulebriv ganixilaven validurobis sam formas:
moumzada msoflio jandacvis organizaciis gafar-
1. Sinaarsis validuroba: Sesabamisoba klinikur cne-
Toebul programas, romelic `saerTo enis~ miRwevaze
bebTan da deskripciebTan, romlebic amJamad dad-
iyo mimarTuli. es programa ukve ocdaaT welze met
genilia klinikur praqtikaSi. es sakmaod advili
xans xorcieldeba.
misaRwevia, Tu sworad gamoviyenebT terminolo-
1968 wels gamoica ICD-8. man garkveul progress
giis leqsikonsa da kriteriumebis nusxas (rac imas
miaRwia Zveli problemebis gadaWris mimarTulebiT.
gviCvenebs, rom sandooba da validuroba erTmane-
klasifikacias Tan axlda 1974 wels britaneTSi ga-
Tisagan srulad damoukidebelni ar arian).
mocemuli terminologiuri leqsikoni. miuxedavad
2. prognozuli validuroba gviCvenebs, Tu ra xarisxi- amisa, ICD-8 mainc ar warmoadgenda damakmayofilebel
Taa mosalodneli mkurnalobaze sapasuxo reaqcia sistemas, radgan Seicavda zedmetad bevr kategoriebs
da rogori iqneba daavadebis gamosavali; mas maRali da zogierTi sindromis alternatiuli kodirebis sa-
praqtikuli gamoyeneba aqvs. Sualebas iZleoda. 1978 wels gamoica ICD-9-is V Tavi.
3. konstruqciuli validuroba: es aris mesame, validu- zogadad is ICD-8-is msgavsi iyo, radgan msoflio
robis yvelaze Zireuli forma, romelic gviCvenebs jandacvis organizacia fiqrobda, rom nacionaluri
kavSirs daavadebasa da mis etio-paTogenezs Soris. mTavrobebi ar moisurvebdnen didi raodenobis cvli-
samwuxarod, fsiqikuri aSlilobebis umravlesobas lebebis miRebas, miuxedavad imisa, rom klasifikacias
aqvs ucnobi an umniSvnelo konstruqciuli vali- Tan axlda odnav ukeTesad damuSavebuli terminolo-
duroba, rac gamoixateba im aRwerilobiTi krite- giuri leqsikoni, romelic saerTaSoriso tendenciebs
riumebis arsebobaSi, romelic maT diagnostirebas asaxavda.
udevs safuZvlad.
ICD-10
dRemde, faqtobrivad, mcire progresi SeiniSneba
ICD-10-is SemuSavebamde cxadi gaxda, rom saerTaSor-
klasifikaciis arsebuli sqemebis validurobis dadge-
iso doneze TanamSromloba aucilebel process war-
nis mimarTulebiT. fsiqiatriaSi sandoobisa da vali-
moadgenda. am procesis miznebidan gamomdinare ICD-10-
durobis damatebiTi ganxilvisTvis ix. Kendell (1975),
is V Tavs unda daekmayofilebina Semdegi moTxovnebi:
Spitzer and Williams (1985), Jablensky and Kendell (2003).
w
is gamosadegi unda yofiliyo saerTaSoriso ko­
mu­nikaciisTvis avadobisa da sikvdilianobis sta­
Tanamedrove fsiqiatriuli
tistikis Sesaxeb.
klasifikacia
w
unda Seesrulebina standartis roli nacionalur
daavadebebis saerTaSoriso klasifikacia da sxva fsiqiatriul klasifikaciaSi.
(ICD), V Tavi w
unda yofiliyo misaRebi da sasargeblo farTo
daavadebebis saerTaSoriso klasifikacia (ICD) Camo- momxmareblisTvis sxvadasxva kulturaSi.
yalibebulia msoflio jandacvis organizaciis mier w
unda Seesrulebina saganmanaTleblo funqcia.
(WHO), rogorc daavadebis Sesaxeb saerTaSoriso xsenebuli procesi daiwyo 1982 wels. winaswari
statistikuri monacemebis Segrovebis damxmare sa- samuSaoebi Seasrules sxvadasxva qveynis eqspertebma.
Sualeba. sistemis gadasinjva xdeba sistematurad, savele gamocda Catarda 39 qveynis 112 centrSi, eqvs
ramdenime weliwadSi erTxel. amJamindeli gamocema enaze (Sartorius et al., 1993). savele gamocdiT dadginda
rigiT meaTea (ICD-10). ocdaerTi Tavidan, me-5 Tavi Sesabamisobis sando xarisxi sxvadasxva Semfaseblebis

_ 33 _
2 klasifikacia da diagnostika
mier mowodebul Sefasebebs Soris anu ramdenad fsiqoaqtiuri nivTierebiT ganpirobebuli fsiqikuri
erTnairad afasebdnen isini erTsa da imave kategoriebs. da qceviTi aSliloba (F1x) da stresTan dakavSirebuli
garda amisa, savele gamocdas unda uzrunvelyo is, aSliloba (F4x).
rom pacientebs, romlebTanac praqtikosi fsiqiatrebi radgan ICD-10 ramdenime mizniT gamoiyeneba, igi
muSaobdnen, kargad `morgebodaT~ eqspertTa mier ramdenime formiT arsebobs (cxrili 2.2). TiToeuli
SemuSavebuli aRwerilobebi. saboloo versia saTa­ Tavsebadia ZiriTad versiasTan da misgan aris na­
uriT _ `klinikuri aRwerebi da diagnostikuri sa­ warmoebi. pirveladi jandacvis versiaSi Sedis mxo­
xel­mZRvanelo principebi~ (Clinical Descriptions and lod 27 kategoria. yovel maTgans axlavs Sexseneba
Diagnostic Guidelines), 1992 wels gamoica msoflio jan­ Sesabamisi menejmentis da mkurnalobis Sesaxeb. es
dacvis organizaciis mier ICD-10 is saxiT (World Health versia, SesaZloa, erT-erT yvelaze metad farTod
Organization, 1992b). is moicavs klasifikaciaSi Semavali xmarebul versiad gadaiqces. kvlevis versia (DCR-
TiToeuli aSlilobis aRwerilobas ZiriTadad Txro­ 10) moicavs ufro specifikur diagnostikur kri­
biTi formiT. diagnostikurma instruqciebma mom­ teriumebs, romlebic DSM-IV-is kriteriumebis msga­
xmarebelTaTvis cxadi gaxada, rom es klinicistebs v­sia (ix. qvemoT) da, agreTve, moicavs `kulturisTvis
saSualebas aZlevs, msjeloba ufro farTo konteqstSi spe­cifikuri~ aSlilobis nusxas da terminologiur
awarmoon. leqsikons. miuxedavad amisa, jerjerobiT, kvle­
yvela diagnostikuri kodi iwyeba aso-bgeriT F da, vebisTvis DSM-IV ufro farTod gamoiyeneba.
sxva Tavebis msgavsad, Sedgeba 10 ZiriTadi nawilisgan
(cxrili 2.1), romelTagan TiTeuli SeiZleba dai­ diagnostikuri da statistikuri
yos aTad da a.S. mag., F20 Sizofrenias SeiZleba saxelmZRvanelo (DSM)
mohyvebodes Semdegi nomeri am jgufSi Semavali sxva
DSM-is istoria
kategoriisTvis (mag., F20.1, hebefrenuli Sizofrenia).
1952 wels amerikis fsiqiatriulma asociaciam
saWiroebis SemTxvevaSi sxva kodebic gamoiyeneba.
(APA) pirvelad gamosca diagnostikuri da sta­tis­
miuxedavad imisa, rom ICD-10 ZiriTadad aRweriTi
tikuri saxelmZRvanelo (DSM-I), rogorc farTod
klasifikaciaa, arsebuli codna da dadgenili kli­
gakritikebuli ICD-6-is alternativa. DSM-I ZiriTadad
nikuri praqtika gulisxmobs, rom etiologia gan­
asaxavda adolf maierisa (Meyer) da karl meningeris
msazRvreli kriteriumia zogierTi ZiriTadi kate­
Sexedulebebs, xolo terminologiuri leqsikoni asa­
goriisTvis. es gansakuTrebiT iseT kategoriebs
xavda fsiqoanalitikuri ideebis popularobas aSS-
exe­ba, rogorebicaa organuli daavadebebi (F0x),
Si. DSM-II gamoica 1968 wels, rogorc ICD-8-is ame­
rikuli nacionaluri leqsikoni. man gaaerTiana fsi­
cxrili 2.1 ICD-10-is V Tavi (F). ZiriTadi
kategoriebi qoanalituri da krepeliniseuli ideebi.

F00-F09 organuli, simptomaturis CaTvliT,


fsiqikuri aSlilobebi cxrili 2.2 ICD-10-is Tavi V-is dokumentebi
„standartuli“ ICD-10; klinikuri aRwerilobebi da
F10-F19 fsiqoaqtiuri nivTierebiT ganpirobebuli kvlevis saxelmZRvanelo principebi
fsiqikuri da qceviTi aSlilobebi (msoflio jandacvis organizacia, 1992b)
variantebi specialistebisTvis
F20-F29 Sizofrenia, Sizotipiuri da bodviTi
pirveladi jandacva
aSlilobebi
mravalRerZuli sistemebi zrdasrulTa zogadi
F30-F39 guneb-ganwyobis (afeqturi) aSlilobebi fsiqiatriisTvis
F40-F49 nevrotuli, stresTan dakavSirebuli da mravalRerZuli sistema bavSvTa fsiqiatriisTvis
somatoformuli aSlilobebi gonebrivi CamorCeniloba
kvlevis diagnostikuri kriteriumebi
F50-F59 fiziologiuri da fizikuri darRvevebiT
gamowveuli qcevis paTologia damatebiTi ganmartebebis, aRwerilobebisa da
gansazRvrebebis Semcveli dokumentebi
F60-F69 zrdasrulTa pirovnuli da qceviTi fsiqikuri janmrTelobis terminebis leqsikoni
darRvevebi fsiqikur janmrTelobaSi kroskulturaluri terminebis
leqsikoni
F70-F79 gonebrivi CamorCeniloba
alkoholisa da narkotikuli nivTierebis gamoyenebasTan
F80-F89 fsiqikuri ganviTarebis darRvevebi dakavSirebuli terminebis leqsikoni

F90-F99 bavSvTa da mozardTa asakSi dawyebuli ICD-10-is simptomebis Sesamowmebeli sia

qceviTi da emociuri aSlilobebi. swrafi instruqciebis jibis saxelmZRvanelo

_ 34 _
Tanamedrove fsiqiatriuli klasifikacia
DSM-III gamoica 1980 wels. es iyo mniSvnelovani SefasebisTvis.
wingadadgmuli nabiji (M. Wilson 1993). igi moicavda 1994 wels gavrcelda DSM-IV-is winaswari versia,
xuT mTavar inovacias: raTa mis publikaciamde Catarebuliyo diskusiebi
w
yoveli diagnozisTvis SemuSavebul iqna zusti da gamoTqmuliyo Sesabamisi komentarebi (amerikis
operaciuli kriteriumebi CarTvisa da gamoricxvis fsiqiatriuli asociacia, 1994). DSM-IV-is teqstobrivi
wesebTan erTad (Feighner et al., 1972; Endicott and Spitzer, Semowmeba (DSM-IV-TR) gamoica 2000 wels. is moicavs
1978). es iyo am saxiT momzadebuli pirveli sruli mcire teqstobriv cvlilebebs da ganaxlebul
klasifikacia da, aseve, pirveli klasifikacia, ro­ klasifikacias, rogorc ganaTlebis instruments,
melmac gaira savele testireba. magram ar moicavs diagnostikuri kriteriumebis
w
miRebul iqna mravalRerZuli klasifikacia xuTi mniSvnelovan cvlilebebs (amerikis fsiqiatriuli
RerZiT (cxrili 2.3). asociacia, 2000).
DSM-IV inarCunebs DSM-III-is (cxrili 2.3) mra­
w
gadaisinja nomenklatura da gadajgufda zogierTi
val­RerZovan bunebas. DSM-IV-is kategoriebi aq ar
sindromi. mag., nevrozisa da isteriis terminebi
aris naCvenebi, magram isini Sesabamis TavebSia war­
gauqmda da guneb-ganwyobis yvela aSliloba erTad
modgenili.
dajgufda.
w
amoRebul iqna mravali fsiqodinamikuri cneba. ICD-10-isa da DSM-IV-is urTierTSedareba
w
zogierTi mdgomareobisTvis, avadmyofobis xan­ ICD-10 da DSM-IV paralelurad Camoyalibda da,
grZli­voba warmodgenili iyo, rogorc erT-erTi raTa zedmeti gansxvavebebi Tavidan aecilebinaT,
diagnostikuri kriteriumi. or dokumentze momuSave jgufebs Soris xSiri
DSM-III mniSvnelovani iyo ara mxolod imitom, rom konsultaciebi mimdinareobda. es Zalisxmeva didad
warmoadgenda win gadadgmul nabijs klasifikaciis warmatebuli aRmoCnda, radgan sistemebi iziarebdnen
meTodebisa da diagnostikuri kategoriebis Semu­ umTavres cnebebsa da kategoriebs, Tumca, maT
Savebis TvalsazrisiT, aramed imitomac, rom man ga­ Soris zogierTi gansxvaveba SeiniSneba (cxrili 2.4).
iTvaliswina Tanamedrove aRweriTi kvlevis saWi­
roebebi. misi midgoma empiriuli xasiaTisa iyo wina cxrili 2.4 ICD-10-sa da DSM-IV Soris
versiisagan gansxvavebiT, romelic, ZiriTadad, asa­ arsebuli gansxvavebebi
xavda amerikuli fsiqiatriis klinikur da fsi­ ICD-10 DSM-IV
qodinamikur mosazrebebs. 1987 wels DSM-III-R daeq­
warmoSoba saerTaSoriso (WHO) amerikis fsi­qi­
vemdebara Sualedur gadamuSavebas, ramac safuZveli
atrTa asociacia
moumzada DSM-IV-is Seqmnas.
prezentacia sxvadasxva variantebi erTi dokumenti
klinikuri muSao­
DSM-IV
bisaTvis, kvlevisa
DSM-IV-is Semdegi gadamuSaveba ganxorcielda cameti da pirveladi
jandacvisaTvis
samuSao jgufis mier. am proceduram sami safexuri
gaiara: xelmisawvdomia xelmisawvdomia
enebi
yvela farTod mxolod
w
gamocemuli literaturis yovelmxrivi mimoxilva.
gavrcelebul enaze inglisur enaze
w
ukve Tavmoyril monacemTa analizi.
struqtura moqceulia ICD-is mravalRerZulia
w
savele gamokvlevebi SemoTavazebuli cvlilebebis erTiani struqturis
farglebSi ;
erTRerZiania V
TavSi;
cxrili 2.3 DSM-III-isa da DSM-IV-is xuTi RerZi arsebobs
damoukidebeli
RerZi I klinikuri sindromebi da mdgomareobebi,
mravalRerZuli
romlebic ar miekuTvnebian fsi­qikur sistema
aSlilobas da, romlebzec mi­mar­Tulia
yuradReba da mkurnaloba. Sinaarsi saxelmZRvanelo diagnostikuri
principebi da kriteriumebi,
RerZi II pirovnuli aSlilobebi kriteriumebi ar rogorc
RerZi III fizikuri aSlilobebi da mdgomareobebi moicavs aSlilobebis wesi, moicavs
socialur Sedegebs socialuri
RerZi IV fsiqosocialuri stresorebis simZime funqciebis
mniSvnelovan
RerZi V bolo wlis adaptaciuri funqcionirebis
gauaresebas
umaRlesi done


_ 35 _
2 klasifikacia da diagnostika
maTi umetesoba umniSvneloa da Sesabamis TavebSia kultura, rogorc faqtori
ganxiluli. ramdenime maTgani aRniSnulia qvemoT. miuxedavad imisa, rom ICD-10 da DSM-IV klasifikaciebi
w
Sizofreniis diagnostirebisTvis saWiroa gaviTva­ nakleb mniSvnelobas aniWebs nacionalur midgomebs
liswinoT simptomebis xangrZlivoba. miuxedavad (ix. boqsi 2.2), ramdenime TvalsazrisiT lokaluri
imisa, rom simptomebi Zalian msgavsia, ICD-10 da kulturaluri sakiTxebi klasifikaciisTvis mni­
miuTiTebs, rom isini unda iyvnen warmodgenilni Svnelovani rCeba (Mezzich et al., 1999).
maqsimum erTi Tvis ganmavlobaSi, xolo DSM-IV- zogierTi qveynis fsiqiatrebi da eqimebi (indoeTi,
is mixedviT, isini unda iCendnen Tavs eqvsi Tvis pakistani da CineTi), sadac arsebobs SexedulebaTa
ganmavlobaSi, avadmyofobis winmswrebi periodis tradiciuli da farTo sistemebi janmrTelobisa
CaTvliT (me-12 Tavi). da daavadebis Sesaxeb, zogjer gamoTqvamen ukma­
w
terminebi `nevrotuli~ da `nevrasTenia~ ar gamo­ yofilebas imis Taobaze, rom evropasa da CrdiloeT
iyeneba DSM-IV-Si. nevrasTenia Zalian gavrcelebuli amerikaSi Seqmnili klasifikaciebi zedmetad acal­
diagnozia CineTSi (ix. qvemoT), xolo termini keveben erTmaneTisagan sxeulsa da fsiqikas. mag.,
`nevrozi~ mraval qveynaSi gamoiyeneba. amis gamo somatoformuli aSlilobebis koncefciis ukan dgas
isini, garkveuli sifrTxiliT, Setanilia ICD fsiqikisa da somatikis urTierTisagan gamijvna.
klasifikaciaSi (me-8 da me-10 Tavebi). aseTi midgoma iwvevs problemebs dasavleTis medi­
cinaSi da yvelasTvis gasagebi ar aris. am sakiTxebis
DSM-IV-Si aSlilobebis socialuri Sedegebi Seta­
w
gamokvleva rTulia, radgan gansxvavebuli kulturis
nilia (rogorc SesaZlebloba) aSlilobaTa ume­
warmomadgenlebma SeiZleba ver dainaxon kulturaluri
tesobis kriteriumebis siaSi, maSin, roca ICD-
da adgilobrivi faqtorebis mniSvneloba, an kidev
10-Si isini ar ganixileba gamarTlebul maiden­
gauWirdeT imis gageba, Tu rogor aris aRwerili
tificirebel kriteriumebad. garda im SemTxvevebisa,
emociebi da qcevebi maTTvis ucnob enaze.
rodesac logikurad gamarTlebulia aSlilobis
`kulturisTvis specifikuri~aSlilobebis nus­
socialuri Sedegebis Setana mis gamosavlen faq­
xa, romelic ICD-10-sa da DSM-IV-is damatebas war­
torTa ricxvSi. unda gaviTvaliswinoT is faqtic,
moadgens, saSualebas gvaZlevs SevamowmoT am sin­
rom gansxvavebul garemoSi erTi da imave qcevis
dromebis sargeblianoba savele gamokvlevebis gziT.
mimarT sxvadasxva damokidebuleba arsebobs, ris
dReisTvis mopovebuli mwiri da usistemo informacia
gamoc globaluri moxmarebis klasifikaciaSi
gviCvenebs, rom am fsiqikur mdgomareobaTa umetesoba
kul­turuli zegavlenis amsaxveli daskvnebi min­i­
warmoadgens SfoTvis, depresiisa da Zaladobrivi
mumamde unda iqnes dayvanili.
qcevis kulturiT gamowveul variaciebs da ara
mniSvnelovania imis gacnobiereba, rom es ori
sxvadasxva tipis aSlilobas.
klasifikacia ufro metad avsebs, vidre ewinaaRmdegeba
erTmaneTs. ICD-10 Seiqmna saerTaSoriso Zalisxmevis
problemuri kategoriebi da atipiuri
Sedegad da gankuTvnilia nebismieri qveynisTvis,
aSlilobebi
romelsac Tavisi kultura, specifikuri profesiuli
saWiroebebi da klinikuri tradiciebi gaaCnia. Tanamedrove klasifikaciis ramdenime nawili aRia­
(Sartorius et al., 1995) DSM-IV aris aSS-is nacionaluri rebulia, rogorc gaurkveveli statusisa da mni­
klasifikacia, romelic asaxavs misi Semqmneli or­ Svnelobis mqone da moicavs stresTan dakavSirebul
ganizaciis _ amerikis fsiqiatrTa asociaciis (APA) aSlilobebsa da somatoformul aSlilobebs (ix.
profesiul, saganmanaTleblo da finansur pri­ Widiger and Clark, 2000; Mayou and Sharpe, 2004).
oritetebs. gansxvavebuli mosazrebebi ICD-10-isa ramdenime kategoriaSi aSlilobebis zedmetad di­
da DSM-IV-is urTierTmimarTebis Sesaxeb Semdeg di nawili kodirebulia, rogorc `atipiuri~ an `da­
wyaroebSia mocemuli: Andrews et al., (1999); First and uzustebeli~. STambeWdavi magaliTia `atipiuri kve­
Pincus (1999). biTi aSliloba~, romelic ufro gavrcelebulia,
vidre tipiuri kvebiTi aSlilobebis sixSireTa er­
Toblioba (me-15 Tavi).
fsiqiatriuli klasifikaciis
axlandeli da momavali sakiTxebi qvezRurblovani aSlilobebi da maTi
am TavSi ganxilulia mravali aqtualuri sakiTxi klinikuri mniSvneloba
klasifikaciis Sesaxeb, rac aqtiuri debatebis sagnad mdgomareobebi, romlebic klasifikaciaSi Setanili
rCeba. aq wamoweulia zogierTi damatebiTi sakiTxic, aSlilobebis msgavsia, magram ar akmayofilebs yvela
romelTac SeiZleba gavlena iqonion momaval pro­ diagnostikur kriteriums (xSiria gansakuTrebiT Tem­
cesebze. sa da pirveladi jandacvis SemTxvevebSi). axlaxan

_ 36 _
am wignSi gamoyenebuli klasifikaciebi
aRniSnuli. es midgoma aadvilebs kvlevaSi monawile
boqsi 2.2 klasifikaciis sxva erovnuli
pacientebis maxasiaTeblebis dadgenas, magram igi
sistemebi
farTo ganzogadebis saSualebas ar iZleva, radgan
ICD-10-sa da DSM-IV-is farTo mimReblobam saerTaSoriso kvlevisas gamoiricxeba mosazRvre mdgomareobis
doneze Seamcira manamde arsebuli erovnuli diagnos­
tikuri tradiciebis mniSvneloba. Tumca, isini, kvlav mqone individebi da `atipiuri SemTxvevebi~, maSin,
sainteresoa istoriuli TvalsazrisiT da, zogjer, roca am tipis pacientebi praqtikaSi xSirad gvxvdeba.
garkveul gavlenas axdens saganmanaTleblo programebze
(ix. Mezzich et al., 2000).
ICD-11-sa da DSM-V-is mimarTulebiT
krepelinisa da bloileris mier warmodgenilma aR­
we­­rilobiTma koncefciebma didi gavlena moipoves ICD-11-sa da DSM-V-Tan dakavSirebuli sawyisi
evropis qveynebis umravlesobaSi, kerZod germaniaSi, did diskusiebi am wignis mzadebis dros mimdinareobs.
britaneTsa da skandinaviis qveynebSi. skandinaviaSi agreTve
didi yuradReba daeTmo fsiqogenuri anu reaqtiuli msoflio jandacvis organizaciam uari Tqva ICD-
fsiqozebis koncefcias (Stromgren, 1985; Cooper, 1986). is yvela Tavis aT weliwadSi erTxel gadasinjvis
skandinavia aRniSvnis Rirsia imis gamoc, rom man adre programaze, ase rom momavali saqmianoba aRar iqneba
Semoitana mravalganzomilebiani diagnozis koncefcia.
am valdebulebiT datvirTuli. amerikis fsiqiatrTa
safrangeTSi krepelinis Sexedulebebi Sizofreniis Se­sa­
xeb naklebad damkvidrda, xolo fsiqozis ori diagnostikuri asociaciam (APA) gamoaqveyna DSM-V-is kvlevis gan­
kategoria (bouffée délirante da délires chroniques), romlebic, rigi, romelic iTvaliswinebs am dokumentis ga­
Cveulebriv, sxvagan ar gamo­iyeneboda, aq kvlav SenarCunda.
moqveynebas 2010 wlis Semdeg.
Bouffée délirante aRniSnavs bodviTi mdgomareobis uecar
ganviTarebas; mas Tan axlavs transis msgavsi SegrZnebebi, DSM-IV-Si Sesulia ramdenime `axali~diagnozi. gani­
igi mcire xangrZlivobisaa da kargi prognozi ukavSirdeba. xileba DSM-V-Si maTi Setanis sakiTxi. esaa qala-tvinis
mocemuli aSliloba Sevida ICD-10-Si, rogorc „mwvave travmis Semdgomi aSliloba da premenstrualuri
gardamavali fsiqozuri aSliloba“ (F23), romelic, agreTve,
aerTianebs reaqtiuli fsiqozis skandinaviuri koncefciis dis­foriuli aSliloba, Tumca, orive organizaciis
maxasiaTeblebs. Délires chroniques aRniSnavs mdgomareobebs, (WHO da APA) politika iTvaliswinebs cvlilebebisa
romlebic ICD-10-Si klasificirebuli iqneboda, rogorc da damatebebis Setanas mxolod im SemTxvevaSi, Tu
„myari bodviTi aSlilobebi“. isini dayofilia or jgufad:
isini axali mtkicebulebebiT iqneba dadasturebuli.
„arafokusirebuli“, romelSic fsiqikuri aqtivobis
ramdenime sfero ziandeba da „fokusirebuli“ _ romlis am adreul etapze mxolod imis Tqma SeiZleba, rom
drosac mxolod erTi bodviTi Sinaarsia wamyvani, magaliTad cvlilebebis Setana pirovnuli aSlilobebis nawi­
erotomania. es aSlilobebi ganxilulia me-13 TavSi.
lSia mosalodneli (Cooper, 2003). diagnostikuri
saerTaSoriso variaciis sxva magaliTia uaxlesi Cinuri
nacionaluri klasifikacia (Chinese classification of mental kategoriebis validurobis gasaumjobeseblad SeiZ­
disorders, second edn revised-CCMD-2-R). miuxedavad imisa, leba epidemiologiuri kvleviT miRebuli Sedegebic
rom igi ZiriTadad efuZneba ICD-10-s, am klasifikaciidan gaiTvaliswinon (Robins, 2004).
amoRebulia TiTqmis yvela somatoformuli aSliloba.
gansakuTrebuli adgili ukavia nevrasTeniis kategorias,
romelic jer kidev erT-erTi yvelaze xSiri diagnozia am wignSi gamoyenebuli
Cinur fsiqiatriaSi (Kleinman, 1982).
klasifikaciebi
Catarebuli kvleva xazs usvams imas, rom populaciaSi am wignSi ganxilulia ICD-10 da DSM-IV klasifikaciebi.
dadgenili aSlilobebis maCvenebli gansxvavebuli iqneba iseve, rogorc sxva saxelmZRvaneloebSi, aSlilobebi
imisda mixedviT, moicavs Tu ara statistika `msubuq~ dajgufebulia Tavebis mixedviT, radgan wignis aseTi
SemTxvevebs (fsiqikuri janmrTelobis konsorciumi. WHO struqtura ufro mosaxerxebelia da xels uwyobs
World Mental Health Consortium, 2004). grZeldeba debatebi masalis ukeT gagebas. Tavebis saTaurebi yovelTvis
imis Taobaze, Tu sad unda moTavsdes qveda zRvruli zustad ar Seesabameba DSM-IV-sa da ICD-10-Si
mniSvneloba da ris safuZvelze (Pincus et al., 1999; Spitzer gamoyenebul terminebs, rac imiTaa gapirobebuli,
and Wakefield, 1999; Regier, 2000; Kessler et al., 2003). rom saTauri ukeT ajamebs ama Tu im Sinaarss.

mkvlevaris saWiroebebi damatebiTi literatura


miuxedavad imisa, rom eqimebsac da mkvlevarebsac American Psychiatric Association (2000) Diagnostic and
sWirdebaT sando klasifikacia, maTTvis odnav statistical manual of mental disorders _ text revision, 4th edn.
gansxvavebuli aspeqtebia mniSvnelovani. kvleva American Psychiatric Association, Washington, DC.
saWiroebs zust kriteriumebs im individebis
Kendell, RE (1975) The role of diagnosis in psychiatry.
SesarCevad, romelTa simptomebi da sxva maxasi­
Blackwell Scientific Publications. Oxford.
aTeblebi garkveuli saxiT erTmaneTis msgavsia. es
mizani gaadvilda sxvadasxva SefasebiTi skalebis, World Health Organization (1992) The ICD-10 classification
intervius sqemebisa da kompiuteruli programebis of mental and behavioral disorders. Clinical descriptions and
Seqmnis Sedegad, rogorc es zemoT da me-3 TavSia diagnostic guidelines. World Health Organization, Geneva.

_ 37 _
Tavi 3 gamokvleva

Tavis Sinaarsi
fsiqiatriuli interviu 39 intervius Catareba zogad samedicino praqti-
interviusTvis mzadeba 39 kaSi da zogadi profilis saavadmyofoSi 59
intervius dawyeba 40 pacientis interviuireba binaze 60
intervius gagrZeleba da dasruleba 40 interviu pacientis ojaxTan 60
informatorebis interviuireba 42 ucxo kulturis pacientis interviuireba 60
pacientis maxasiaTebelebi, romlebmac SezRuduli inteleqtis mqone pacientis
SeiZ­leba zegavlena moaxdinon interviuze 42 ­interviuireba 61
bavSvebisa da xandazmulebis interviuireba 61
avadmyofobis istoria 44
informaciis integrireba da Sefaseba 61
anamnezis Sekrebis sqema 44
daskvnebis gamotana da
anamnezis Sekreba 45
gadawyvetilebis miReba 61
fsiqikuri statusis kvleva 48
sxva sakiTxebi, romlebic gavlenas
garegnoba da qceva 49
axdens informaciis Sefasebaze 63
metyveleba 49
Canaweris gakeTeba da informaciis gacvla 63
guneb-ganwyoba 50
SemTxvevis Canawerebis mniSvneloba 64
azrebi 51
Canawerebis gakeTeba pacientis
aRqma 52
saavadmyofoSi moTavsebisas 64
kognituri funqciebi 53 Canawerebi daavadebis
insaiTi 54 mimdinareobis Sesaxeb 64
fsiqiatriuli gamokvlevis sxva epikrizi 65
komponentebi 54 formulireba 65
fizikuri gamokvleva 54 problemebis CamonaTvali 66
laboratoriuli gamokvlevebi 54 werili zogadi profilis eqims 67
fsiqologiuri gamokvleva 55 pacientisTvis diagnozisa da daavadebis
riskis Sefaseba 56 marTvis gegmis axsna-ganmarteba 68
saWiroebaTa Sefaseba 58 Sefasebis standartuli meTodebi 68
fsiqiatriuli gamokvlevis standartuli diagnostikuri Sefaseba 68
gansakuTrebuli SemTxvevebi 58 simptomebis gasazomi instrumentebi 71
intervius Catareba sagangebo viTarebaSi 58 danarTi 73

fsiqiatriuli gamokvleva sami mizniT tardeba. esaa: da niSnebis (Tavi 1) gamovlenas da maTi diagnosti-
1. diagnozis dasma. miuxedavad imisa, rom diagnozs Ta- kuri mniSvnelobis Sefasebas.
visi susti mxareebi aqvs (Tavi 2), is fsiqiatriuli 2. diagnozis konteqstis gageba. klinicistma kargad
praqtikis centraluri komponentia, radgan saSu- unda Seiswavlos pacientis cxovrebis istoria, amJa-
alebas aZlevs klinicists, SeimuSaos racionaluri mindeli mdgomareoba da pirovnuli Tvisebebi, raTa
da faqtebze damyarebuli midgoma mkurnalobisa da gaigos, Tu ratom ganuviTarda mas esa Tu is aSlilo-
prognozis mimarT. gamokvlevis ZiriTadi mizani, ba. Segrovili informacia gavlenas axdens mkurnalo-
gansakuTrebiT axali pacientebis SemTxvevaSi, dife- bis SerCevasa da daavadebis prognozzec. gamokvlevis
rencialuri diagnozi da diagnozis dasmaa. es, Tavis es aspeqtebi am TavSia mocemuli, xolo konkretuli
mxriv, moiTxovs fsiqikuri aSlilobis simptomebisa etiologiuri faqtorebi me-5 TavSia ganxiluli.

_ 38 _
fsiqiatriuli interviu

3. Terapiuli urTierTobis damyareba. diagnozis das- sinamdvileSi, gamokvleva aqtiuri, seleqtiuri


misTvis aucilebeli informaciis mopovebisas fsiq- procesia. fsiqiatri cdilobs im informaciis
iatrma unda izrunos imaze, rom pacienti ganewyos gamoyofas, romelsac, SeiZleba, diagnostikuri
mis mimarT da gauCndes sruli da zusti informa- mniSvneloba hqondes. is amowmebs hipoTezebs da
ciis miwodebis survili. Terapiuli urTierTobis cdilobs interviuirebis procesi konkretul
damyareba Zalian mniSvnelovania im SemTxvevaSic, viTarebas da konkretuli pacientis saWiroebebs
Tu pacienti daeTanxmeba eqimis mier SeTavazebul miusadagos. gamokvlevis am dinamikuri aspeqtis
mkurnalobis gegmas. daufleba mxolod praqtikuli gamocdilebiTaa
fsiqikuri gamokvlevis procesi SeiZleba ramdenime SesaZlebeli. es saWiroebs fsiqiatris mier ZiriTadi
etapad daiyos. es etapebia: sindromebis codnas da am codnis praqtikaSi
gamoyenebis unars, raTa man saTanado mniSvneloba
w mosamzadebeli periodi: am etapze klinicisti unda
mianiWos gamokvlevis procesSi dadgenil konkretul
flobdes intervius CatarebisTvis sakmarisad gan­
simptomebs da anamnezis SekrebiT mopovebul
viTarebul unar-Cvevebs, raTa moaxerxos zemoT
informacias. swored amitom fsiqikuri aSlilobebis
xsenebuli amocanebis Sesruleba. am etapze aseve
klasifikacia wina TavSia Setanili.
unda gadawydes, kidev vis unda Cautardes interviu
igulisxmeba, rom mocemuli Tavis mkiTxvels Se­
(mag., naTesavebs) da arsebobs Tu ara iseTi
uZlia fizikuri mdgomareobis gamokvlevis kvali­
faqtorebi, romlebic modifikacias saWiroebs (mag.,
ficiurad Catareba, amitom mas mxolod mokled
enobrivi sirTuleebi an drois deficiti).
SevexebiT. ufro detaluri informaciis miReba
w informaciis Segroveba: informaciis Segroveba xdeba samedicino saxelmZRvaneloebidanaa SesaZlebeli.
organizebulad, im sakiTxebis gaTvaliswinebiT, rac
saWiroa anamnezis Sesakrebad da fsiqikuri statusis
fsiqiatriuli interviu
gamosavlenad.
w informaciis Sefaseba diagnozis an diferencialuri interviusTvis mzadeba
diagnozis dasmis mizniT: am etapis aRwera iseTi fsiqiatriuli interviu sxvadasxva tipis garemoSi
mkiTxvelisTvis, romelsac ar aqvs sakmarisi gamo­ tardeba. aq mocemuli rekomendaciebi im xarisxiT
c­dileba fsiqiatriaSi, yvelaze rTulia, rad­gan unda davicvaT, ramdenadac es praqtikuladaa
informaciis Sefaseba iTxovs konkretuli sim­ SesaZlebeli. maTi srulad dacva yovelTvis ver
ptomebisa da simptomTa kombinaciebis diag­nos­ xerxdeba. zogierTi tipis garemoSi es gansakuTrebiT
tikuri mniSvnelobis codnas. rTulia (mag., gadaudebeli da saswrafo momsaxurebis
w informaciis gamoyeneba: am etapze miRebuli mona­ ganyofileba). miuxedavad amisa, SeZlebisdagvarad
cemebis safuZvelze ganisazRvreba Sesabamisi mkur­ yvelaferi unda gakeTdes imisTvis, rom
naloba da keTdeba daavadebis prognozi. w pacientma komfortulad igrZnos Tavi;
w informaciisa da miRebuli daskvnebis dafiqsireba w daculi iyos saubris konfidencialoba;
da sxva specialistebisTvis gaziareba: klinicistma
w daculi iyos interviueris usafrTxoeba.
unda miawodos Sesabamisi informacia da das­
kvnebi janmrTelobis sferoSi momuSave sxva intervius mimdinareobas xels araferi ar unda
profesionalebs, romlebic pacientTan amJamad uSlides (is ar unda wydebodes ama Tu im mizezis
muSaoben an momavalSi imuSaveben da, aseve, gamo). Sesabamisi zomebi unda iqnes miRebuli imisT-
miRebuli Sedegebi unda ganumartos pacientsa da vis, rom ucxo pirma pacientis da eqimis saubari Sem-
mis naTesavebs. TxveviT ar moisminos. pacienti komfortulad unda
grZnobdes Tavs. interviueri pacientis pirispir ar
mocemul TavSi, romelic exeba mozrdilTa
unda ijdes. misi skami pacientis mimarT kuTxiT unda
fsiqiatris mier sawyis etapze pacientis srul
iyos moTavsebuli. garda amisa, interviueri da paci-
gamokvlevas, yvela es Tema cal-calkea ganxiluli.
enti erT simaRleze (doneze) unda isxdnen.
am TavSi isicaa naCvenebi, Tu rogor xdeba am pro­
sasurvelia, gamokiTxvis dros eqimma CainiSnos Ta-
cesis adaptacia konkretul viTarebebTan. Ta­vi­dan
visi STabeWdilebebi. intervius Semdeg Canawerebis
mocemulia fsiqiatriuli interviuirebis ZiriTadi
gakeTebas bevri dro miaqvs da es Canawerebi bolomde
procesis zogadi monaxazi. unda aRiniSnos, rom
zusti ar aris. ukeTesia, Canawerebis gakeTeba saubris
saxelmZRvaneloebSi (maT Soris, mocemul saxel­
dawyebidan ramdenime wuTis Semdeg daviwyoT, rode-
mZRvaneloSi) aRwerili gamokvlevis procesi iseT
sac pacienti darwmundeba imaSi, rom mas yuradRebiT
STabeWdilebas tovebs, TiTqos is monacemTa Segro­
usmenen. Tu interviueri cacia ar aris, pacienti mis-
vebis pasiuri, winaswar gansazRvruli procesia.
gan marcxniv unda ijdes. aseT poziciaSi mas saSuale-

_ 39 _
3 gamokvleva
ba eZleva yuradReba miaqcios pacients, SeinarCunos tardeba (mag., iuridiuli angariSi), es pacients
araoficialuri atmosfero da, amave dros, awarmoos naTlad unda ganvumartoT. pacients, aseve, unda
Canawerebi. zogjer, rodesac pacienti zedmetad Sfo- vacnoboT, Tu rogoria intervius zogadi struqtura
Tavs an aRelvebulia, ukeTesi iqneba, Tu STabeWdile- (mag., jer ganixileba amJamindeli movlenebi, Semdeg
bebs intervius dasrulebis Semdeg CaviniSnavT. ki warsulSi momxdari faqtebi) da ra dro daeTmoba
pacientebis Zalian mcire raodenobaa potenciurad intervius.
saSiSi. miuxedavad amisa, usafrTxoebis zomebi yoveli interviu Ria kiTxvebiT iwyeba (es is kiTxvebia,
intervius win unda iqnes miRebuli. Tuki arsebobs romlebzec SeuZlebelia `ki~ an `ara~ pasuxis gacema).
Zaladobis saSiSroeba, interviuerma unda daicvas es kiTxvebi SeiZleba Semdegi saxis iyos: `momiyeviT
Semdegi pirobebi: Tqveni problemebis Sesaxeb~. mieciT pacients
w respondentma unda icodes, Tu sad Catardeba saSualeba, ramdenime wuTis ganmavlobaSi Tavisuflad
interviu da ramdeni xani gagrZeldeba igi. es isaubros, sanam mas Semdeg kiTxvas dausvamdeT.
gansakuTrebiT maSinaa mniSvnelovani, rodesac daakvirdiT pacients, Tu ra saxiT aRwers is
interviu samedicino dawesebulebaSi ar tardeba; sakuTar problemebs, rogoria misi pasuxebi da ra
Tumca, aseve mniSvnelovania saavadmyofoSi Cata­ maneriT pasuxobs is dasmul kiTxvebs (mag., pacienti
rebis drosac, gansakuTrebiT ki maSin, Tu interviu zedmetad sityvaZunwia Tu zedmetad bevrs saubrobs
samuSao dRis dasasruls aris daniSnuli, rodesac meorexarisxovan detalebze).
personali saavadmyofoSi aRar imyofeba; qvemoT SemoTavazebulia ramdenime teqnika, rom­
lebic aumjobesebs intervius xarisxs (Goldberg et al.,
w interviuers nebismier momentSi unda SeeZlos
1980):
daxmarebisTvis mimarTos mesame pirs. saavadmyofoSi
intervius Catarebisas SeamowmeT yvela Rilaki, w interviueri mosvenebul mdgomareobaSi unda imyo­
romelic gansakuTrebul SemTxvevaSi gamoiyeneba. febodes. is iseT STabeWdilebas unda tovebdes,
Tu es SeuZlebelia, maSin im adgilis siaxloves, rom arsad eCqareba (drois deficitis pirobebSic
sadac tardeba interviu, aucileblad mesame piri ki);
unda imyofebodes; w mniSvnelovania pacientTan mzeriT kontaqtis dam­
w interviuersa da oTaxidan gasasvlels Soris yareba. interviueri ar unda iyos zedmetad fok­
arsebuli sivrce Tavisufali unda iyos, raTa xeli usirebuli Canawerebze;
ar SeuSalos mas, saWiroebis SemTxvevaSi, droulad w unda iyos yuradRebiT rogorc distresis gamom­
datovos oTaxi. arc pacienti da arc raime sagani xatveli verbaluri da araverbaluri niSnebis, aseve
winaRobas ar unda qmnides; saubris faqtobrivi Sinaarsis mimarT;
w gaitaneT oTaxidan nebismieri sagani, romelic pa­ w interviuers unda SeeZlos araTanmimdevrulad an
cients SeuZlia iaraRad gamoiyenos. zedmetad molaparake pacientebTan saubris war­
Tu riski maRalia, an Tu SeuZlebelia zemoT Ca­ marTva.
moTvlili pirobebis dacva, SesaZloa aucilebeli
gaxdes intervius gadadeba. intervius gagrZeleba da dasruleba
upirveles yovlisa, saWiroa naTeli informaciis
intervius dawyeba miReba pacientis problemebis Sesaxeb. mniSvnelovania,
interviueri esalmeba pacients, mimarTavs mas saxeliT, simptomebi ganvasxvavoT maTi Sedegebisagan da sxva
acnobs sakuTar Tavs (eubneba sakuTar saxelsa da cxovrebiseuli problemebisagan, romelTa ganxilva
statuss) da mokled ganumartavs, Tu ratom tardeba SeiZleba pacientma moisurvos. mag., pacienti SeiZle-
gamokvleva da ra mizans isaxavs igi. Tu pacients sxva ba ZiriTadad uCiodes ugunebobas, sirTuleebs seq-
eqimis TxovniT xvdebiT, es unda ecnobos mas. Tu sualur sferoSi an finansur problemebs. TiToeul
pacienti interviuze sxva pirebis TanxlebiT movida, SemTxvevaSi saerTo maCvenebeli depresiaa, magram amis
interviueri esalmeba maT da ganumartavs, Tu ramden dadgena Sefasebis Catarebas saWiroebs. upirveles
xans mouwevT maT lodini intervius dasrulebamde. yovlisa, yuradReba miaqcieT fsiqikuri aSlilobis
Tanmxleb pirebs unda ecnoboT, CautardebaT Tu simptomebsa da niSnebs, xolo danarCen problemebze
ara piradad maT interviu. Tu pacients SeuZlia muSaoba samomavlod gadadeT.
TqvenTvis saWiro informaciis mowodeba, jobs mas Tavidanve ifiqreT SesaZlo diagnozis Sesaxeb da
Tavidan calke SexvdeT. interviueri ganumartavs intervius msvlelobaSi iseTi kiTxvebi SearCieT,
pacients, rom intervius ganmavlobaSi gakeTdeba romlebic uaryofs an daadasturebs Tqvens mier na-
Canawerebi, romlebic konfidencialuri xasiaTisaa. varaudev diagnozs. mag., Tu pacienti ambobs, rom
Tu interviu romelime gareSe organizaciis dakveTiT esmis xmebi, es pirvel rigSi, Sizoferniaze badebs

_ 40 _
fsiqiatriuli interviu
eWvs. amis gamo, Sefasebis romelime etapze Seeca- Tu ramdenad misaRebi da efeqturi iyo es mkurnaloba
deT gamoavlinoT is ZiriTadi niSnebi, romlebic am pacientisTvis.
daavadebas axasiaTebs da daadastureT maTi arsebo- interviueri avsebs intervius sqemis Sesabamis se-
ba-ararseboba. interviueri imasac iTvaliswinebs, qciebs. es sqema qvemoTaa motanili. drois defici-
Tu ra saxis informacia aris Sesatyvisi daavadebis tis pirobebSi jobs pacientis fsiqikuri mdgomareoba
prognozisa da mkurnalobisTvis. amgvarad, intervi- SeafasoT misi ZiriTadi Civilebis dadgenis Semdeg.
uireba rutinuli kiTxvebis dasmas rodi gulisxmobs. es gagiadvilebT im sakvanZo momentebis gamoyo-
es aris dinamikuri interaqtiuli procesi. am dros fas, romelTa Sesaxebac dasvamT kiTxvebs anamnezis
fsiqiatris yuradReba warimarTeba hipoTeziT, ro- Sekrebis dros. sakmarisi drois arsebobis pirobebSi,
melic mopovebuli informaciis safuZvelzea Camoya- fsiqikur mdgomareobas, Cveulebriv, ikvleven inter-
libebuli da modificirdeba damatebiTi informaciis vius dasaruls, fizikuri mdgomareobis gamokvlevas-
mopovebis kvalobaze. intervius aqtiurad Catareba Tan erTad.
gansakuTrebiT mniSvnelovania drois deficitis pi- saSualeba mieciT pacients, ramdenadac es Sesa-
robebSi, rodesac saswrafod unda iqnes miRebuli Zlebelia, spontanurad aRweros Tavisi problemebi.
gadawyvetileba mkurnalobis Taobaze. fsiqiatriis aman, SesaZloa, moulodnelad `gamoaaSkaraos~ iseTi
sferoSi kompetenturobis zrdasa da sakuTar TavSi masala, romelic, SesaZloa, ar gamovlindes kiTxve-
darwmunebulobis SeZenasTan erTad, umjobesdeba bze pasuxis gacemisas. Tumca, SeiZleba, mainc gaxdes
SesaZlo diagnozis moazreba da intervius imgvarad saWiro kiTxvebis dasma, raTa pacienti aseTi gadaxve-
warmarTva, rom ufro swrafad da damajereblad mox- vis Semdeg Temas daubrundes da misgan konkretuli
des SesaZlo diagnozis dadastureba an gamoricxva. informacia movipovoT (mag., informacia SeiZleba exe-
ecadeT daadginoT simptomebis xasiaTi manam, sanam bodes kavSirs stresul movlenasa da simptomebs So-
dasvamdeT kiTxvebs imis Taobaze, Tu rodis da ra sax- ris). sadac ki es SesaZlebelia, interviueri daxuru-
iT gamovlinda isini. Tu romelime simptomi saeWvod li an mimaniSnebeli kiTxvebis nacvlad Ria kiTxvebs
mogeCvenaT, sTxoveT pacients, moitanos Sesabamisi unda svamdes, radgan mimaniSnebel kiTxvebSi pasuxia
konkretuli magaliTebi. yvela ZiriTadi simptom- nagulisxmevi, xolo daxuruli kiTxvebi mxolod `ki~
is safuZvliani Seswavlis Semdeg, dasviT pirdapiri an `ara~ pasuxis gacemis saSualebas iZleva. ase mag.,
kiTxvebi sxva simptomebis Sesaxeb, romlebic relevan- iseTi daxuruli kiTxvis nacvlad, rogoricaa _ `bed-
turia mocemuli SemTxvevebisTvis, magram romlebzec
jer ar yofila saubari. aseT dros, fsiqiatriul sin- boqsi 3.1 efeqturi fsiqiatriuli
dromebze arsebul informaciaze dayrdnobiT, inter-
Sefasebisas gamoyenebuli zogierTi
teqnika
viueri gadawyvets, Tu ra saxis kiTxvebi unda dasvas
mocemul SemTxvevaSi. mag., pirovnebas, romelic am- w daexmareT pacients Tavisuflad isaubros. amas
gagiadvilebT Ria kiTxvebis dasma da iseTi miniSnebebis
bobs, rom depresiulad grZnobs Tavs, usvamen kiTx-
gamoyeneba, rogoricaa dasturis niSnad Tavis
vebs momavalTan da suicidTan dakavSirebuli azrebis daqneva, an imgvari gamoTqmebis gamoyeneba, rogoricaa
Sesaxeb. Tu dadasturda suiciduri azrebis arse- `ganagrZeT saubari~, an `kidev raime miTxariT amis
Sesaxeb.~
boba, dasviT damatebiTi konkretuli kiTxvebi. aseve
hkiTxeT pacients, Tu ra zegavlena iqonia am simp- w ecadeT, rom pacienti ar gadadiodes sxva Temaze. aqac
SegiZliaT gamoiyenoT araverbaluri signalebi. garda
tomebma mis cxovrebaze, raTa moipovoT funqciebis amisa, gamoiyeneT konkretuli saxis Careva (mag. `axla
daqveiTebis damadasturebeli faqtebi. minda damatebiTi SekiTxvebi dagisvaT imis Taobaze, Tu
amis Semdeg dgindeba, Tu rogor vlindeba da vi- rogor grZnobT Tavs. Cven SegviZlia Tqvens finansur
problemas mogvianebiT davubrundeT~).
Tardeba simptomebi Sesabamis stresul movlenasTan
w kiTxvebis dasma gegmis mixedviT unda xdebodes, magram
an fizikur daavadebasTan maTi kavSiris gaTval-
nu dasvamT imden kiTxvas, rom pacients xeli SeeSalos
iswinebiT. saWiroa didi gulmodgineba, raTa dadg- spontanurad ama Tu im Temis win wamowevaSi, romelic
indes simptomebis gamovlenisa da gamwvavebis zusti intervius dros ar yofila gaTvaliswinebuli.
TariRi. zogjer sasargebloa kiTxvebis dasma imis w SeamowmeT, Tu ramdenad sworad gesmiT pacientis
Taobze, Tu ra kavSirSia simptomebis aRmoceneba im naTqvami. darwmundiT imaSi, rom moicaviT pacientisTvis
mniSvnelovani yvela problema. amaSi dagexmarebaT
movlenasTan, romelic pacients SeiZleba axsovdes ukukavSiri, anu pacientisaTvis ZiriTadi punqtebis
(mag., mis dabadebis dResTan). yuradReba miaqcieT Sejameba. es nabiji agreTve dagexmarebaT CamoiyaliboT
imas, Tu rogor cdilobs pacienti simptomebTan gam- azri diagnozisa da daavadebis mizezebis Sesaxeb.

klavebas (mag., xom ar moixmars alkohols stresis mo- w Sefasebisas moqniloba gmarTebT. es exeba rogorc
Sefasebis xangrZlivobas, ise mis Tanmimdevrobas.
saxsnelad). Tu pacients ukve Cautarda mkurnaloba,
SearCieT kiTxvebi imisda mixedviT, Tu rogori
CainiSneT, Tu ra saxis mkurnaloba Cautarda mas, ra varaudebi gagiCndebaT diagnozTan, daavadebis
xnis manZilze da rogori iyo Sedegebi. aseve CainiSneT, mizezebTan da samoqmedo gegmasTan dakavSirebiT.

_ 41 _
3 gamokvleva
nierad grZnobT Tavs col-qmrul cxovrebaSi?~, das- an rodesac zrdasruli pacienti munjia an zedmetad
viT kiTxva: `rogor ewyobiT Tqven da Tqveni meuRle abneulia). sxva SemTxvevebSi, eqimma unda ganumartos
erTmaneTs?~. rodesac aucilebelia daxuruli kiTx- pacients, Tu ratom aris saWiro informatoris
vis dasma, pasuxis miRebis Semdeg sTxoveT pacients, interviuireba. am dros isic aRiniSneba, rom
Sesabamisi magaliTebi moiyvanos. intervius dasrule- informators ar gaumJRavneben pacientis mier
bamde kargi iqneba, Tu dasvamT Semdegi saxis zogad mowodebul konfidencialur informacias. Tu
kiTxvebs: `xom ar damaviwyda iseTi ramis kiTxva, rac, naTesavs unda mivawodoT raime saxis informacia
Tqveni azriT, CemTvis saintereso unda iyos?~ (mag., informacia mkurnalobis Sesaxeb), es pacientis
boqsSi 3.1 Sejamebulia efeqturi interviurebisT- nebarTvas saWiroebs. zustad aseTive midgoma
vis saWiro teqnika. gamoiyeneba naTesavebis mimarT.
Tavidan interviueri ganmartavs intervius
informatorebis interviuireba Catarebis mizans. mas, SesaZloa, informatoris
sadac ki es SesaZlebelia, pacientis avadmyofobis damSvideba daWirdes. pacientis naTesavs SeiZleba
istoria unda Seivsos informaciiT, romelsac SeeSindes imisa, rom interviueri mas miiCnevs
gvawvdis pacientis axlo naTesavi an romelime sxva pacientis problemebze pasuxismgebel adamianad,
piri, romelic kargad icnobs pacients. es bevrad an mas raime moTxovnebs wauyenebs. interviueri
mniSvnelovania fsiqiatriaSi, vidre medicinis sxva sensitiuri unda iyos aseTi ideebis mimarT da,
dargebSi, radgan fsiqikuri daavadebis mqone zo­ saWiroebis SemTxvevaSi, ganixilos kidec isini,
gierTi pacienti ver acnobierebs Tavisi simptomebis magram is Rrmad ar unda SeiWras amgvar diskusiebSi
simZimes. zogi pacienti kargad acnobierebs Tavis da misi qceva ar unda imyofebodes konfliqtSi mis
problemas, magram ar surs misi gamJRavneba. mag., upirveles pasuxismgeblobasTan pacientis winaSe. Tu
adamianebi, romlebic borotad moixmaren alkohols, informators intervius pacientisagan damoukideblad
xSirad ar amxelen miRebuli alkoholis raodenobas. utareben, fsiqiatrma ar unda gaumJRavnos pacients
garda amisa, pacientebi da maTi naTesavebi SeiZleba intervius Sinaarsi informatoris nebarTvis
gansxvavebul informacias iZleodnen pacientis gareSe. am wesis dacva maSinacaa mniSvnelovani, Tu
pirovnul maxasiaTeblebze. interviu partniorTan informatorma interviuers iseTi ram uTxra, rac
an naTesavTan tardeba ara mxolod damatebiTi SemdgomSi pacientTan erTad unda iqnes ganxiluli
informaciis mosapoveblad, aramed pacientisa da (mag., acnoba interviuers pacientis mier alkoholis
daavadebisadmi maTi damokidebulebis gasarkvevad Warbad moxmarebis Sesaxeb).
da samkurnalo gegmaSi maTi CarTvis mizniT. garda zogjer, pacientis da misi daavadebis Sesaxeb
amisa, interviu saSualebas gaZlevT gaarkvioT, Tu damatebiTi informaciis Segrovebis mizniT,
ramdenad didi tvirTia pacientis avadmyofoba misi fsiqiatrs uwevs saubari pacientis damsaqmebelTan,
axloblebisTvis da rogor axerxeben isini Tavis megobrebTan, policiasTan an sxva pirebTan. aseTi ram
garTmevas. informatorisagan miRebuli informacia mxolod pacientis nebarTviT unda xdebodes, Tuki
maSinaa arsebiTi mniSvnelobis mqone, rodesac ar arsebobs ufro mniSvnelovani samarTlebrivi an
pacients ar SeuZlia Tavisi mdgomareobis zustad usafrTxoebasTan dakavSirebuli mizezebi (mag., Tu
aRwera, mag., daqveiTebuli mexsierebis gamo. da pacienti Tavisuflebis aRkveTis adgilas imyofeba an
bolos, Tu mniSvnelovania informaciis mopoveba Tu man SeiZleba ziani moutanos mesame mxares).
pacientis bavSvobis Sesaxeb, interviu mSobelTan
an ufros da-ZmasTan SeiZleba Zalze informatuli pacientis maxasiaTebelebi, romlebmac
aRmoCndes. SeiZleba zegavlena moaxdinon interviuze
informatorebs SegiZliaT SexvdeT calke, an isini intervius Catareba ramdenime mizezis gamo SesaZloa
pacientTan interviuze moiwvioT. es damokidebuli rTuli aRmoCndes. bevr mizezs ganapirobebs situacia
iqneba imaze, Tu Semfasebeli da pacienti ras (xmauriani garemo, drois deficiti), an interviueris
aniWeben upiratesobas. Tumca, orive SemTxvevaSi maxasiaTeblebi (mag., arasakmarisi gamocdileba, daR-
informatorTan dakavSireba pacientis nebarTviT liloba). zogi problema Tavad pacientis maxasiaTe-
xdeba. Tu pacienti ar rTavs informators nebas, blebiTaa ganpirobebuli da aq swored maTze iqneba
rom mas interviu CamoarTvan, gamoikvlieT amis saubari. gaxsovdeT, rom amgvari problemebi SeiZleba
mizezi da ganmarteT, Tu ra sirTuleebs gamoiwvevs sagulisxmo aRmoCndes diagnostirebis TvalsazrisiT
es Sefasebis procesis TvalsazrisiT. arsebobs (mag., pacienti SeiZleba sityvaZunwi iyos depresiis
ramdenime situacia, rodesac pacientis nebarTva ar gamo an Secvlili hqondes cnobiereba deliriumis
aris aucilebeli naTesavis an sxva informatoris gamo).
interviuirebis win (mag., rodesac pacienti bavSvia,

_ 42 _
fsiqiatriuli interviu

SfoTviani pacienti viTarebaSi yvelaferi unda gakeTdes imisTvis, rom


informacia sxva informatorebisagan movipovoT.
miuxedavad imisa, rom SfoTva zog SemTxvevaSi paci-
entis fsiqikuri mdgomareobis erT-erTi maxasiaTebe- araTanamSromluri pacienti
lia, is, SeiZleba, interviuTi iyos gamowveuli. Tu pa-
zog pacients ar surs, rom mas interviu CamoarTvan da
cienti zedmetad SfoTviania, interviuerma SeiZleba
interviuze mesame mxaris (mag., meuRlis) daJinebuli
mas uTxras, rom uamravi adamiani ganicdis SfoTvas,
TxovniT Tanxmdeba. rodesac pacienti ar midis Tanam-
rodesac pirvelad iRebs monawileobas fsiqiatriul
Sromlobaze, interviuerma xelaxala unda ganixilos
interviuSi da ganagrZos imis garkveva, Tu ra awuxebs
is mizezebi, ris gamoc mas pacientma momarTa da unda
pacients.
daarwmunos igi, rom intervius Catareba mis interes-
sityvaZunwi pacienti Sic Sedis. gaxsovdeT, rom pacientis uari interviuer-
Tan TanamSromlobaze SeiZleba gamowveuli iyos imiT,
interviueri daexmareba sityvaZunw pacients, isau-
rom pacienti ver acnobierebs sakuTar avadmyofobas.
bros Tavisuflad, Tu igi mis mimarT interess araver-
mag., deliriumis, depresiisa da fsiqozebis SemTxveva-
balurad gamoxatavs (mag., skamze jdomisas odnav win
Si. aseT dros pacientis xelaxla gamokvlevamde Sei-
gadaixreba da interesis gamomxatvel gamometyvele-
Zleba saWiro gaxdes informatorTan gasaubreba.
bas miiRebs). zogadad, interviuerma unda gamoiyenos
yvela is araverbaluri niSani, romelic efeqtur in- ukontaqto pacienti
tervius ganapirobebs.
Tu pacients mutizmi an stuporozuli mdgomareoba
ybedi pacienti aqvs, aucilebelia informatoris interviuireba, ro-
melic mogvawodebs informacias mdgomareobis ganviTa-
advili ar aris iseTi pacientis moTokva, romelic
rebisa da mimdinareobis Sesaxeb. aseTi pacientis fsiqi-
zedmetad bevrs laparakobs. Tu fsiqiatri ver
kuri mdgomareobis Sefasebisas interviuers mxolod
axerxebs saWiro Temaze intervius warmarTvas, is
qcevaze dakvirveba SeuZlia, Tumca esec sakmaod infor-
unda daelodos im moments, rodesac pacienti bune-
matiulia. radgan stuporis dros sruliad umoZrao pa-
brivad gaakeTebs pauzas da auxsnas mas, rom, radganac
cients SeiZleba ucbad ganuviTardes Zlieri fsiqo-mo-
interviu droSia SezRuduli, mas mouwevs, drodadro
toruli agzneba Zaladobrivi qmedebebiT, aucilebelia
Seawyvetinos saubari. man isic unda aRniSnos, rom es
Sesabamisi usafrTxoebis zomebis miReba.
saWiroa iseT sakiTxebze koncentraciisTvis, romle-
manam dasvamT mutizmis diagnozs, mieciT pacients
bic aucilebelia mkurnalobis dasagegmad. Tu fsiq-
sakmarisi dro pasuxis gasacemad da mosinjeT ramden-
iatri amas taqtianad gaakeTebs, maSin yvelaze ybed
ime sasaubro Tema. Tu pacienti mainc ar gipasuxebT,
pacientsac ki daiyoliebs.
sTxoveT daweros pasuxi. qcevaze dakvirvebis garda,
hiperaqtiuri pacienti daakvirdiT Tvalebis moZraobas: Ria aqvs Tu daxuWu-
zogi pacienti imdenad aqtiuri da mousvenaria, rom li, fiqsirebulia erT wertilze, Tu umiznod acecebs
misi fsiqikuri mdgomareobis gamosavlenad mizan- aqeT-iqiT, ayolebs Tu ara Tvals sagnebs. Tu Tvalebi
mimarTuli intervius Catareba Zalian Znelia. aseT daxuWuli aqvs, sTxoveT gaaxilos. daakvirdiT, gaax-
SemTxvevaSi interviueri ramdenime, yvelaze mniS- els Tu ara, an roca sTxovT, xom ar ewinaaRmdegeba
vnelovani kiTxviT ifargleba da pacientis qcevazea Tvalebis gaxelas. aseT SemTxvevebSi aucilebelia
koncentrirebuli. Tu pacients mimReb ganyofile- fizikuri da nevrologiuri gamokvleva. garda amisa,
baSi vnaxulobT, misi zedmeti aqtiuroba SeiZleba mniSvnelovania katatonuri SizofreniisTvis damaxa-
warmoadgendes reaqcias sxvaTa mcdelobaze, Sez- siaTebeli niSnebis gamovlenac (gv. 18).
Rudon igi. Tu aseT dros interviueri mSvidad da
sxva problemebi
TviTdajerebulad moiqceva, man SesaZloa moaxerxos
zogi pacienti cdilobs, Tavad warmarTos interviu.
pacientis damSvideba, rac sakmaris pirobas Seqmnis
es gansakuTrebiT maSin xdeba, rodesac interviueri
gamokvlevis Casatareblad.
masze axalgazrdaa. zogi pacienti zedmetad megobru-
abneuli pacienti lad iqceva, ris gamoc interviu SeiZleba Cveulebriv
rodesac avadmyofi Tavis istorias areulad yveba an saubrad gadaiqces. nebismier SemTxvevaSi, intervi-
dabneulia, interviuerma Tavidanve unda gamoikvlios uerma unda ganmartos, Tu ratom warmarTavs igi pa-
misi kognituri funqciebi. Tu saxezea cnobierebis cients swored garkveul Temebze sasaubrod. droTa
paTologia an kognituri daqveiTeba, interviuerma, ganmavlobaSi intervius warmarTva TviTdajerebuli
gamartivebuli intervius xelaxla dawyebamde, unda da asertuli (magram ara dominanturi) maneriT inter-
daamSvidos igi da daexmaros mas orientirebaSi. aseT vius warmarTva agvaridebs amgvar problemebs.

_ 43 _
3 gamokvleva

avadmyofobis istoria anamnezis Sekrebis sqema


fsiqikuri gamokvlevis ZiriTadi nawilebia avadmyo- informacia jgufdeba Sesabamis Temebad, rogorc es
fobis istoria da fsiqikuri statusis kvleva. es naCvenebia cxrilSi 3.1. es Tavi Seicavs mokle saxiT
ukanaskneli intervius dros gamovlenili simptom- mocemul Canawerebs da sailustracio kiTxvebs.
ebisa da niSnebis dafiqsirebas gulisxmobs, xolo
informatori
avadmyofobis istoria moicavs yvelafer danarCens.
gamokvlevis dasasruls tardeba fizikuri mdgomare- w Cveulebriv, mTavari informatori pacientia. Tu es
obis gamokvleva, xolo xandaxan Semdgomi gamokvlevis ase ar aris, daasaxeleT mizezi.
Catarebac xdeba saWiro. am qveTavSi saubaria fsiqi- w sxva informatoris (informatorebis) vinaoba, misi
atriul istoriaze, romelsac mosdevs fsiqikuri md- kavSiri pacientTan, nacnobobis xangrZlivoba.
gomareobis kvleva da sxva saxis gamokvlevebi. w visganaa momarTva da momarTvis mizezi.
qvemoT motanilia anamnezis Sekrebis yvelaze
gavrcelebuli sqema, romelic, advilad aRsaqmeli amJamindeli mdgomareoba
rom iyos, Temebisa da maTSi Semavali punqtebis saxi-
w CamoTvaleT simptomebi, rodis iCina simptomebma Tavi,
Taa warmodgenili. ufro detaluri informacia Sem-
maTi xangrZlivoba da TiToeuli maTganis dinamika.
dgom CanawerebSi unda iqnes dafiqsirebuli. rogorc
w ikiTxeT im simptomebis Sesaxeb, romelTa gamovlena
zemoT iTqva, intervius udidesi nawili diagnosti-
mosalodneli iyo, magram romlebmac ar iCines
kuri simptomebis gamovlenasa da aRricxvazea mimar-
Tavi (mag., daqveiTebuli guneb-ganwyobis mqone
Tuli, magram, amas garda, interviueri sxva kiTxveb-
pirovnebas ar aReniSneba azrebi TviTmkvlelobis
sac svams, romlebic exeba pacientis cxovrebasa da im
Sesaxeb; bodvis mqone pacients ar aqvs Sizofreniis
viTarebas, romelSic is amJamad imyofeba. amave dros,
ZiriTadi simptomebi). aRricxeT isini.
mTlianad interviu raportis damyarebaze unda iyos
mimarTuli, rac, saboloo jamSi, zemoT xsenebul w droSi kavSiri simptomebsa da romelime fsiqikur
miznebs emsaxureba da safuZvels uqmnis Terapiuli aSlilobas, an romelime fsiqologiur, an socialur
urTierTobis Camoyalibebas. problemas Soris.
qvemoT motanili sqema sruli da Tanmimdevrulia, w simptomiT gamowveuli nebismieri funqciuri gau­
radgan am tipis gamokvlevis Catareba Zalian mniS- aresebis buneba da xangrZlivoba;
vnelovania iqamde, sanam pacients mokle interviu w nebismieri saxis Catarebuli mkurnaloba; misi Se­
Cautardebodes. miuxedavad imisa, rom TiToeul Sem- degebi da gverdiTi movlenebi.
TxvevaSi sruli anamnezis Sekreba arc SesaZlebelia
da arc aucilebeli, mopovebuli informacia yov- ojaxis anamnezi
elTvis Tanmimdevruli da standartuli wesiT unda w mSoblebi da da-Zma. amJamindeli asaki an ra asakis
aRiricxos. es daexmareba interviuers, gaixsenos yvela gardaicvala (gardacvalebis SemTxvevaSi daasaxeleT
savaraudod mniSvnelovani Tema da is SemdgomSi dam- mizezi); saqmianoba, pirovnuli Tvisebebi, pacientTan
atebiTi informaciiT Seavsos. es praqtika, agreTve, urTierTobis xarisxi, fsiqikuri an somaturi
saqmes uadvilebs im kolegebs, romlebic am Canawerebs
momavalSi gamoiyeneben. Canawerebis warmoebisas Segvi-
cxrili 3.2 cxovrebis anamnezis sqema
Zlia mivsdioT mocemul struqturas maSinac ki, rode-
dedis orsuloba da mSobiaroba
sac SeuZlebelia sasurveli TanmimdevrobiT informa-
ciis Segroveba. CanawerebSi Semavali TiToeuli punqti adreuli ganviTareba
unda iqnes daTariRebuli da xelmowerili. ganSoreba bavSvobisas, emociuri xasiaTis problemebi,
avadmyofoba, ganaTleba
cxrili 3.1 avadmyofobis istoriis sqema SromiTi saqmianoba
pacientis saxeli da gvari, asaki da misasamrTi urTierTobebi
sxva informatoris vinaoba da misi kavSiri pacientTan Svilebi
amJamindeli mdgomareoba socialuri pirobebi
ojaxis anamnezi fsiqoaqtiuri nivTierebis moxmareba
cxovrebis anamnezi (ganvrcobilia cxrilSi 3.2) warsulSi gadatanili somaturi daavadebebi
gadatanili somaturi da fsiqikuri daavadebebi warsulSi gadatanili fsiqikuri daavadebebi
pirovnuli maxasiaTeblebi (ganvrcobilia cxrilSi 3.3) samarTaldarRvevebi

_ 44 _
avadmyofobis istoria
daavadebebis istoria.
cxrili 3.3 pirovnuli maxasiaTeblebi
w ojaxis socialuri mdgomareoba.
urTierTobebi
w im SemTxvevaSi, Tu ojaxis anamnezi rTuli da
relevanturia, SeadgineT sagvareulo xe. Tavisufali drois gatareba

dominanturi guneb-ganwyoba da emociebi


cxovrebis anamnezi (ix. cxrili 3.2)
xasiaTi
w orsuloba da dabadebis droindeli anomaliebi (mag.,
socialuri ganwyobebi da standartebi
infeqciebi, naadrevi mSobiaroba, mSobiarobasTan
dakavSirebuli problemebi). Cvevebi

w adreuli ganviTarebis ZiriTadi etapebi; siaruli,


w gadatanili fsiqikuri daavadebebi: TiToeuli
laparaki, spinqteris kontroli da sxva.
daa­vadebis xasiaTi da xangrZlivoba. aRricxeT
w bavSvoba: nebismieri xangrZlivi ganSoreba mSo­belTan da
TviT­dazianebis TiToeuli epizodi. mkurnalobis
masze pacientis reaqcia. nebismieri emociuri xasiaTis
TiToeuli SemTxvevis TariRi, xangrZlivoba, xa­
problemebi (asaki, rodesac problemam iCina Tavi;
siaTi, adgili da Sedegi.
ra mcdeloba gakeTda mis mosavlelad). bavSvobisas
w romel preparatebs iRebs amJamad, kontraceptuli
gadatanili nebismieri seriozuli daavadeba.
preparatebis CaTvliT, preparatebi, romlebic re­
w skola da umaRlesi ganaTleba: TiToeuli etapis
ceptis gareSe gaicema, sxva saSualebebi. nebismieri
dasawyisis da dasrulebis asaki. skolis, kolejis an
alergiuli an arasasurveli reaqcia.
universitetis tipi. akademiuri miRwevebi; sporti
w samarTaldarRvevebi: dakaveba, nasamarTleoba, pa­
da sxva klasgareSe aqtivoba. urTierToba sxva
timroba. samarTaldarRvevis xasiaTi, gansakuTrebiT
moswavleebTan/studentebTan da maswavleblebTan.
saSiSroebis TvalsazrisiT.
bulingi.
w SromiTi saqmianoba: axlandeli samuSao _ TariRebi, pirovnuli maxasiaTeblebi
movaleobebi, Sesruleba, kmayofileba. CamoTvaleT w intervius am etapze pacientis mier Tavisi
pacienti sad muSaobda manamde; ratom Seicvala istoriis aRwera da misi Txrobis manera garkveul
samuSao adgili. warmodgenas gviqmnis misi pirovnebis Sesaxeb. Tumca,
w axlandeli urTierTobebi: partnioris identoba da mniSvnelovania pacientis pirovnul maxasiaTeblebze
sqesi, urTierTobis xangrZlivoba, xasiaTi (mag., aris yuradRebis ufro metad gamaxvileba (cxrili
Tu ara daqorwinebuli). partnioris janmrTeloba, 3.3). pirovnuli maxasiaTeblebi da pirovnuli
misi damokidebuleba pacientis avadmyofobis mi­ aSlilobebi me-7 TavSia ganxiluli.
marT da urTierTobis xarisxi. w urTierTobebi: megobrebi, ramdenime Tu bevri,
w sqesobrivi sfero: damokidebuleba seqsisadmi, hete­ ze­dapiruli Tu axlo urTierToba, sakuTar Tu
roseqsualuri da homoseqsualuri gamocdileba, sawinaaRmdego sqesTan, urTierToba Tanam­Srom­
amJamindeli sqesobrivi cxovreba, kontraceptuli lebTan da ufrosebTan.
saSualebebis gamoyeneba. is, Tu ra saxiT da ramdenad w Tavisufali drois gatareba: hobi da interesebi.
Rrmad unda ganixilebodes seqsualur sferosTan da­ w dominanturi guneb-ganwyoba da emociebi. mag., pa-
kavSirebuli sakiTxebi, SemdgomSia ganxiluli. cienti SeiZleba iyos SfoTviani, daTrgunuli, op-
timisti an pesimisti, zedmetad TviTkritikuli an
w Svilebi: maTi vinaoba, abortebis an mkvdradSobis
Tavdajerebuli, stabiluri an cvalebadi xasiaTis.
SemTxvevebis raodenoba, temperamenti, emociuri
garda amisa, pacienti SeiZleba iyos TavSekavebuli
ganviTareba, fsiqikuri da fizikuri janmrTeloba.
an demonstraciuli.
w socialuri pirobebi: sacxovrebeli, ojaxis Semad­ w xasiaTis sxva Taviseburebani: perfeqcionisti, obse-
genloba da finansuri problemebi. siuri, ganmartoebuli, impulsuri, mgrZnobiare an
w alkoholis, Tambaqos da aralegaluri narkotikebis dominanturi.
moxmareba. w socialuri ganwyobebi da standartebi: moraluri
da religiuri standartebi, damokidebuleba janmr-
warsulSi gadatanili somaturi da
Telobisa da sxeulis mimarT.
fsiqikuri daavadebebi
w gadatanili somaturi daavadebebi: daavadebebi, anamnezis Sekreba
operaciebi, ubeduri SemTxvevebi, narkotikuli zemoT mocemul sqemaSi warmodgenilia is sakiTxebi,
nivTierebebis moxmarebis mkurnaloba. romlebic anamnezis Sekrebisas unda gaviTvaliswinoT.

_ 45 _
3 gamokvleva
Tumca, masSi araferia naTqvami imaze, Tu ratomaa es problemebs (mag., im faqtma, rom pacientis ufrosi da
sakiTxebi mniSvnelovani an ra sirTuleebs unda velo- an Zma Tavis tvinis simsivniT gardaicvala, SeiZleba
doT maTTan dakavSirebiT. isini ganixileba am nawil- nawilobriv agvixsnas, Tu ratom aris pacienti SeS-
Si, romelic motanili sqemis mixedviTaa dawerili. foTebuli Tavis tkivilis gamo).

momarTvis mizezebi pirovnebis ganviTarebis istoria


am SemTxvevaSi keTdeba mxolod mokle Canaweri; mag., orsuloba da mSobiaroba
`mZime depresia, ar reagirebs medikamentur mkurnalo-
orsulobasa da mSobiarobasTan dakavSirebuli gar-
baze. interviu, Cveulebriv (Tumca ara yovelTvis),
Tulebebi xSirad kavSirSia daswavlis darRvevasTan.
momarTvis mizezebzea fokusirebuli. SeamowmeT, asax-
aseve, isini zogierTi fsiqikuri aSlilobis risk-
elebs Tu ara pacienti momarTvis imave mizezebs. Tu
faqtors warmoadgenen. arasasurvel orsulobas Sesa-
es ase ar aris, es, TavisTavad, Rirebuli informa-
Zlebelia mohyves cudi urTierToba dedasa da Svils
ciaa. mag., pacienti SeiZleba ar gveTanxmebodes imaSi,
Soris.
rom depresiaSia da darwmunebuli iyos, rom mas avT-
visebiani simsivne aqvs. es, SesaZloa, diagnostikurad bavSvis ganviTareba
mniSvnelovani informacia iyos (mag., miuTiTebdes Zalian cota pacientma Tu icis, gaiara Tu ara man
ipoqondriis arsebobaze) da, aseve, zemoqmedeba moax- normalurad ganviTarebis yvela safexuri. es infor-
dinos pacientis survilze, Cautardes gamokvleva an macia ufro mniSvnelovania, Tu pacienti bavSvi an
Sesabamisi mkurnaloba. mozardia. aseT dros SegviZlia interviu mSoblebs
amJamindeli mdgomareoba CavutaroT. am tipis informacia aseve mniSvnelova-
nia daswavlis darRvevis mqone bavSvebTan muSaobisas.
istoriis es nawili SedarebiT vrcelia, radgan aq
dedasTan ganSorebis efeqti mniSvnelovnad cvaleba-
xSirad gvxvdeba ramdenime simptomi da TiToeulis
dobs imisda mixedviT, Tu ra asakSi moxda ganSoreba
srulyofil daxasiaTebas garkveuli dro sWirdeba.
da mis xangrZlivobasa da mizezebzea damokidebuli.
aRwereT TiToeuli simptomis simZime da xangrZlivoba
gamokiTxva bavSvis emociuri ganviTarebis Sesaxeb
(rogor aRmocenda da ganviTarda _ TandaTan an safex-
gvawvdis informacias bavSvis temperamentze adreul
ureobrivad, uwyvetia Tu Setevismagvari). daadgineT,
asakSi da misi pirovnebis Camoyalibebaze. ganviTare-
romeli simptomia Tanmdevi da romeli _ damoukide-
baSi Seferxeba an raime anomalia SeiZleba SemdgomSi
beli. aRnusxeT yvela Catarebuli mkurnaloba, misi
aRmocenebuli problemebis gamomwvev faqtors an
efeqturoba da gverdiTi movlenebi. Tu romelime
adreul niSans warmoadgendes. Tumca, bavSvis maxasi-
medikamenti araefeqturi gamodga, hkiTxeT pacients,
aTeblebi, Cveulebriv, ar gvaZlevs zrdasrul asakSi
regularulad da Sesabamisi dozebiT iRebda Tu ara
Camoyalibebuli darRvevebis zust prognozs, amitom
preparats.
maTi zedmiwevniTi ganxilva mxolod bavSvTa da mo-
ojaxis anamnezi zardTa gamokvlevis drosaa saWiro. bavSvTa fsiqi-
fsiqikuri aSlilobis ojaxis istoriam SesaZloa ga- atriaSi gamokvlevis Catareba 24-e TavSia aRwerili.
moavlinos genetikuri faqtorebi an garemos zegav-
ganaTleba
lena. zogierTi daavadeba genetikuri faqtoriT ukeT
skolis dokumentaciasTan gacnobiT vadgenT paci-
aixsneba. rac meti naTesavia daavadebuli, miT ufro
entis inteleqtis, miRwevebisa da socialuri ganvi-
safuZvliania genetikuri faqtoris gaTvaliswineba.
Tarebis dones. kiTxvebi unda daisvas imis Taobaze,
miuxedavad imisa, rom ojaxis istoriis konteqstSi
SeiZina Tu ara pacientma megobrebi da daamyara Tu
garemos faqtori nakleb mniSvnelovnad iTvleba ge-
ara kontaqti maswavleblebTan. aseve, unda gavarkvi-
netikurTan SedarebiT (Tavi me-5), pacientis prob-
oT, Tu ramdenad warmatebiT monawileobda bavSvi sx-
lemisa da misi warmoSobis gasarkvevad informacia
vadsaxva TamaSebsa da aqtivobebSi. Sesabamisi kiTxvebi
ojaxuri garemoebebis Sesaxeb kvlav ZiriTad infor-
unda davusvaT im pacientebsac, romlebic umaRles
maciadaa miCneuli. Sesabamisad, unda daisvas kiTxvebi
saswavlebelSi swavloben.
mSoblebisa da da-Zmis pirovnuli maxasiaTeblebis,
maTi urTierTobis da ojaxis socialuri da finans- SromiTi saqmianobis istoria
uri mdgomareobis Sesaxeb.
gamokiTxva amJamindeli samsaxuris Sesaxeb intervi-
ojaxis cxovrebaSi axlaxan momxdari ambebi, Sesa-
uers exmareba, gaarkvios pacientis socialuri da fi-
Zloa, pacientisTvis stresuli aRmoCndes (mag., seri-
nansuri mdgomareoba, rac SeiZleba stresis erT-erT
ozuli avadmyofoba an ganqorwineba). ojaxis cxovre-
potenciur mizezs warmoadgendes. pacientis pirovnu-
baSi momxdari faqtebi ufro gasagebs xdis avadmyofis
li Tvisebebis Sesafaseblad Zalian mniSvnelova-

_ 46 _
avadmyofobis istoria
nia gamovkiTxoT mas wina samsaxurisa da misi dato- bic zogjer arasasurvel fsiqologiur reaqciebTan
vebis mizezebis Sesaxeb. Tanamdebobrivi daqveiTeba asocirdeba. informacia pacientis Svilebis Sesaxeb
SeiZleba qronikuli daavadebis an alkoholis Warbi kavSirSia pacientis problemebTan da misi ojaxuri
moxmarebis mizezi gaxdes. samsaxuris xSiri gamocvla cxovrebis wesTan. radgan mSoblebis avadmyofobam
an samsaxuridan xSiri daTxovna SeiZleba asaxavdes SeiZleba Svilebze imoqmedos, mniSvnelovania vico-
pirovnul sirTuleebs. deT, uvlis Tu ara Cvil bavSvs mZime depresiaSi myo-
fi deda, an kidev, alkoholis momxmarebel agresiul
sqesobrivi sfero mamakacs hyavs Tu ara Svilebi, romlebic masTan er-
interviueri unda xelmZRvanelobdes saRi azriT imis Tad cxovroben. Tu stacionarSi iseTi pacienti unda
gansazRvrisas, Tu ramdenad detalurad unda Cau- moTavsdes, romelsac Svilebze zrunva akisria, mniS-
tardes gamokiTxva TiToeul pacients. es damokideb- vnelovania ganvsazRvroT maTi saWiroebebi da uzrun-
ulia imaze, Tu rogor pasuxobs pacienti sawyis kiTx- velvyoT bavSvebis movla-patronoba.
vebs da rogoria misi demografiuli maxasiaTeblebi.
agreTve, mniSvnelovania, Tu ra aris misi ZiriTadi gadatanili somaturi da fsiqikuri daavadebebi
Civilebi. mag., Tu pacienti gTxovT daxmarebas sqe- aucilebelia pacientis gamokiTxva warsulSi Catare-
sobriv sferoSi arsebuli siZneleebis gamo, Zalian buli Terapiuli da qirurgiuli mkurnalobis Sesaxeb.
mniSvnelovania detaluri gamokiTxva, Tumca, inter- gansakuTrebiT yuradRebiTaa Sesaswavli is fsiqi-
viuers xSirad isic ainteresebs, Tu ra saxis kavSiri kuri aSlilobebi, romlebic warsulSi aReniSneboda.
arsebobs pacientis sqesobriv cxovrebasa da mis am- pacientsa da mis naTesavebs SeuZliaT mogvawodon
Jamindel siZneleebs Soris anu sqesobrivi xasiaTis zogadi informacia warsulSi gadatanili avadmyofo-
problemebi pacientis sxva sirTuleebis mizezia, bisa da mkurnalobis Sesaxeb, magram mainc marTebulia
Sedegi, Tu Tanmdevi movlena. informacia miviRoT im pirebisagan, vinc uSualod
agreTve, unda gadawydes, Tu rodis unda daisvas mkurnalobda pacients.
kiTxvebi bavSvobisdroindeli seqsualuri Zaladobis
Sesaxeb da ramdenad detaluri unda iyos am tipis socialuri pirobebi
kiTxvebi. samwuxarod, am saxis warsuli gamocdileba pacientis socialuri garemoebebis SeswavlaSi gvex-
sakmaod gavrcelebulia, gansakuTrebiT qalebTan, mareba SekiTxvebi pacientis sacxovreblis, finansuri
ris gamoc fsiqiatrs uwevs Sesabamisi kiTxvebis in- mdgomareobis da ojaxis Semadgenlobis Sesaxeb. am
terviuSi Setana. miuxedavad amisa, mocemul Temaze dros xdeba pacientis resursebis (momvleli pirebis
saubris dawyeba pirvelive interviuze xSirad ar aris CaTvliT), problemebisa da stresis wyaros Sefaseba.
marTebuli, Tu iniciativa Tavad pacientisagan ar ar arsebobs zogadi kanoni imisa, Tu ramdenad deta-
modis. kiTxvebis dasmis Taobaze fsiqiatris gadaw- luri unda iyos am tipis informacia. amis dadgenaSi
yvetilebas ganapirobebs misi klinikuri gamocdile- saRi azri gvexmareba.
ba, kompetenturoba da interviusTvis gansazRvruli
fsiqoaqtiuri nivTierebebis gamoyeneba
drois xangrZlivoba. Tu intervius ganmavlobaSi ar
da maTi borotad moxmareba
iyo saubari seqsualuri Zaladobis Sesaxeb, Canawereb-
Si es faqtic unda aRiniSnos. seqsualur aSlilobas- es sakiTxi exeba alkoholisa da sxva nivTierebebis
Tan dakavSirebuli kiTxvebi me-19 TavSia ganxiluli. moxmarebas awmyosa da warsulSi. unda aRiweros im
wamlebis arasworad moxmareba, romlebic pacients
qorwinebis istoria gamouweres. pacienti SeiZleba Tavs aridebdes pasux-
aq igulisxmeba yvela saxis xangrZlivi intimuri urT- is gacemas an araswori pasuxebi gagvces, ris gamoc
ierToba. dasviT kiTxvebi amJamindeli da warsuli SeiZleba saWiro gaxdes maTi gadamowmeba rogorc sxva
xangrZlivi urTierTobebis Sesaxeb. kiTxvebi iseTi informatorebTan, ise sxva wyaroebis mixedviT (mag.,
saxiT unda daisvas, rom maTSi partnioris sqesi ar Sardisa da sisxlis analizi). ufro detaluri infor-
iyos nagulisxmevi. xSiri da wyvetili urTierTobebi, macia am sferoSi intervius Catarebis Sesaxeb me-18
SesaZloa, pirovnul anomaliaze miuTiTebdes. meuRl- TavSia mocemuli.
is saqmianoba, pirovnuli Tvisebebi da janmrTelobis
pirovnuli maxasiaTeblebis Sefaseba
mdgomareoba pacientis amJamindeli cxovrebiseuli
viTarebis mniSvnelovani ganmsazRvrelia. pirovnuli maxasiaTeblebis Sefaseba Semdeg monace-
mebs eyrdnoba: pacientis TviTSefasebis monacemebi,
Svilebi mis qcevaze dakvirveba da informaciis mopoveba imaT-
orsuloba, mSobiaroba da orsulobis bunebrivi gan, vinc pacients kargad icnobs. Tu pacientis TviT-
Sewyveta _ es is mniSvnelovani movlenebia, romle- Sefasebas zedmetad did mniSvnelobas mivaniWebT,

_ 47 _
3 gamokvleva
aman SeiZleba SecdomaSi Segviyvanos. zogi adamiani bis gamoxatuli meryeoba? Tu es asea, ramdenad xSiria
gadaWarbebulad dadebiTad afasebs sakuTar Tavs. da ra xangrZlivobisaa es cvlilebebi? aris Tu ara es
mag., antisocialurma pirovnebam SesaZloa ar gamoav- dakavSirebuli cxovrebiseul movlenebTan? informa-
linos Tavisi qcevis agresiuloba an sakuTari ara- ciam imis Sesaxeb, Tu rogoria pacientis guneb-ganwy-
keTilsindisiereba; an kidev, depresiuli adamianebi oba da rogor icvleba igi, SesaZlebelia migvaniSnos
xSirad sakuTar Tavs ganixilaven, rogorc agresiuls afeqtur aSlilobaze, romelic SegviZlia SemdgomSi
da kritikuls. amitom, Tuki es SesaZlebelia, infor- ufro Rrmad gamovikvlioT.
macia sxva pirebis gamokiTxviTac unda miviRoT.
pacientis pirovnebis dasaxasiaTeblad SegviZlia
fsiqikuri statusis kvleva
vkiTxoT pacients, Tu rogor iqceva is konkretul
situaciaSi, gansakuTrebiT maSin, rodesac misi so- avadmyofobis istoriaSi mocemulia is simptomebi,
cialuri roli icvleba (mag., samuSaos dawyeba, qor- romlebic iyo gasaubrebamde, xolo fsiqikuri statu-
wineba, mSoblis rolis miReba). sis kvleva ki gulisxmobs avadmyofobis im simptomebze,
qcevis mixedviT pacientis pirovnebis Sefasebisas, niSnebsa da qceviT darRvevebze dakvirvebas, romlebic
mniSvnelovania gaviTvaliswinoT, rom interviuSi gasaubrebis periodSi aRiniSneba. amgvari gamokvleva
monawileoba SfoTvis gamomwvevia. garda amisa, in- warmoebs istoriis daweris Semdeg. miuxedavad imisa,
terviu fsiqikuri aSlilobis efeqtebis gamovlenis rom aseTi Tanmimdevroba tradiciulia da konceptua-
saSualebas unda iZleodes. pirovneba, romelic kon- lurad sasargeblo, praqtikaSi anamnezsa da fsiqikur
taqturia da, Cveulebriv, Tavs akontrolebs, depre- statuss Soris mkveTri sazRvris gavleba SeuZlebelia.
siis dros SesaZlebelia gaxdes gulCaTxrobili da kerZod, axlo warsulSi arsebuli niSnebi da simptom-
sakuTar TavSi ar iyos darwmunebuli. ebi (mag., ukanaskneli ramdenime saaTis manZilze smen-
saRi azri da gamocdileba gvkarnaxobs, Tu ra siR- iTi halucinaciebis arseboba), Cveulebriv, aRwerilia
rmeze unda Catardes gamokiTxva pacientis xasiaTis fsiqikur statusSi, im SemTxvevaSic ki, Tu es fenomeni
dasadgenad da raze unda iyos is fokusirebuli. Tu uSualod interviuirebis dros ar vlindeba. fsiqikur
pacients (an informators) uWirs Ria kiTxvebis gamoy- statusSi mocemulia is niSnebic da simptomebic, rom-
enebiT aRweros sakuTari xasiaTi, dausviT mas Semdegi lebic ama Tu im mizezis gamo manamde ar yofila aRwer-
saxis kiTxvebi: `sakuTar Tavs pesimists uwodebT, Tu ili (mag., informacia suicidis Sesaxeb). amitom mniS-
optimists?~, `sakuTar Tavs martosuls uwodebT, Tu vnelovania, rom fsiqikur statusSi miTiTebuli iyos
kontaqtur adamians?~ aseT SemTxvevaSi ar unda gavamax- avadmyofobis niSnebisa da simptomebis aRmocenebis
viloT yuradReba mxolod uaryofiT atributebze, ar- dro da mimdinare momentisTvis maTi arseboba.
amed unda davsvaT kiTxvebi dadebiTi maxasiaTeblebis Tu stacionarSi an TemSi pacients naxulobs medda
Sesaxebac (mag., SevekiTxoT pacients, ramdenad advilad an sxva samedicino personali, maSin fsiqikur mdgo-
itans is sirTuleebs). es mniSvnelovania ara mxolod mareobaze maTi dakvirvebis Sedegebi Zalian mniS-
pacientis Sesaxeb dabalansebuli suraTis misaRebad, vnelovania da SeiZleba imaze metad informatiuli
aramed imitomac, rom pirovnebis Zlieri mxareebi war- iyos, vidre fsiqikuri statusis kvlevisas pacientis
moadgens ukeTes samiznes Terapiuli intervenciisTvis, qcevaze xanmokle dakvirvebiT miRebuli monacemebi.
Tuki pacienti Terapiuli Carevis saSualebas iZleva. fsiqikuri mdgomareobis kvleva iTvaliswinebs fsiq-
ikuri aSlilobis niSnebis arsebobis an ararsebo-
urTierTobebi bis Sesabamisi TanmimdevrobiT aRweras (cxrili 3.4).
pirovneba morcxvia, Tu advilad SeuZlia megobruli simptomebi da niSnebi, romlebzec qvemoTaa saubari,
urTierTobebis damyareba? SeuZlia mas adamianebTan pirvel TavSia aRwerili da, mcire gamonaklisis gar-
axlo da xangrZlivi urTierTobis SenarCuneba? aseve, da, Cven maT specialurad aRar SevexebiT. fsiqikuri
mniSvnelovania samsaxureobrivi urTierTobebi da urT- statusis kvleva moiTxovs sagangebo unar-Cvevebs,
ierTobebi megobrebTan da naTesavebTan. is, Tu rogor romlebic SemuSavdeba gamocdil interviuerze dak-
atarebs adamiani Tavisufal dros, naTels hfens mis virvebiT, profesionalis meTvalyureobis qveS mim-
pirovnul maxasiaTeblebs, asaxavs mis interesebs da dinare praqtikuli saqmianobiT da Sesabamisi lit-
imas, Tu ras aniWebs igi upiratesobas (mag., martoobas eraturis gacnobiT. fsiqikuri statusis gamokvle-
Tu sazogadoebaSi yofnas). es imasac gviCvenebs, Tu ram- viT xdeba mniSvnelovani diagnostikuri informaciis
denad energiulia igi da ra resursebi gaaCnia mas. mopoveba. amgvarad, fsiqikuri mdgomareobis zusti
da mravalmxrivi gamokvleva warmoadgens ZiriTad
guneb-ganwyoba unar-Cvevas, romelic aucilebelia fsiqiatrebisa da
SevekiTxoT pacients, Cveulebriv, mxiarulad aris fsiqikuri janmrTelobis sferoSi momuSave sxva pro-
xolme Tu ugunebod? aReniSneba Tu ara guneb-ganwyo- fesionalebisTvis.

_ 48 _
fsiqikuri statusis kvleva
Si moxrili jdoma; mas Tavi daxrili aqvs da mzera
cxrili 3.4 fsiqikuri statusis gamokvlevis sqema qveviTaa mimarTuli. SfoTvis mqone pacienti Se­
garegnoba da qceva iZ­leba ijdes skamis kideze, skamis gverdebze
metyveleba xelebCaWidebuli. SfoTvis mqone pacients, romelic
imyofeba aJitirebuli depresiis mdgomareobaSi,
guneb-ganwyoba
axasiaTebs tremori, mousvenroba. igi xeliT exeba
azrovneba samkaulebs an awvalebs frCxilebs. maniakaluri
aRqma pacienti aris zeaqtiuri da mousvenari. moZraobis sxva
darRvevebi moicavs mogvianebiT diskinezias (gv. 572)
kognituri funqciebi
da motorul niSnebs, romelic ZiriTadad katatonuri
insaiTi SizofreniisTvisaa damaxasiaTebeli (gv. 18)

garegnoba da qceva socialuri qceva


zogadi STabeWdileba garegnobaze pacientis socialuri qceva da urTierTobebi
pacientis garegnobas udidesi diagnostikuri mniSv­ ganpirobebulia misi pirovnuli TvisebebiT da,
neloba aqvs. rogorc SemdgomSi vnaxavT, gamocdili rogorc es zemoT iyo aRniSnuli, intervius
klinicisti am informaciaze dayrdnobiT, xSirad, mimarT damokidebulebiT. garda amisa, qcevaze
winaswar diagnozs pacientTan Sexvedris pirvelive SeiZleba gavlenas axdendes fsiqikuri aSliloba
wuTebidan svams. pirovnebaze dakvirveba masTan Sex­ da, amdenad, igi mniSvnelovani diagnostikuri
vedrisTanave iwyeba: rogoria misi manerebi? rogor informaciis matarebelia. maniakaluri pacientebi
iqceva igi mosacdel oTaxSi yofnisas? wynarad zis, midrekilni arian zedmeti familiarobisa da
bolTas scems, Tu TavisTvis icinis? rogor pasuxobs TavSeukavlobisaken, xolo demenciis mqone pa­
misalmebas? oTaxSi Semosvlisas aReniSneba Tu ara cientebi ise iqcevian, TiTqos isini samedicino
parkinsonizmis, ataqsiis an moZraoba-moqmedebebis interviuze ar imyofebodnen. Sizofreniis mqone
sxva darRvevebi? pacientis Cacmulobac garkveuli pacientebi, SesaZloa, sakuTar TavSi Caketilni da
informaciis matarebelia. WuWyiani, mouwesrigebeli TavianTi fiqrebiT moculebi iyvnen. antisocialuri
tansacmeli miuTiTebs sakuTari Tavis ugulebelyo­ pirovnuli darRvevis mqone pacientebi SeiZleba
faze. maniakalur pa­cientebs SeiZleba ecvaT Wreli an agresias avlendnen. Tu socialuri qceva Zalian
Seuferebeli tansacmeli. zogjer ucnauri Cacmuloba uCveuloa, zustad unda aRweroT, Tu ra aris
garkveul diagnozze mianiSnebs. mag., mSral amindSi masSi uCveulo, vidre gamoiyenoT zogadi frazebi,
sawvimaris tareba SeiZleba pacientis bodviTi azrebiT rogoricaa, mag., `ucnauri qceva~.
iyos ganpirobebuli, rom masze sxivebiT zemoqmedeben.
wonaSi mniSvnelovani klebis niSnebis arsebobisas eWvi metyveleba
unda mivitanoT depresiaze, nervul anoreqsias an miuxedavad imisa, rom pacientis azrebis gageba
somatur daavadebebze. mxolod metyvelebiTaa SesaZlebeli, fsiqikuri
statusis kvlevisas metyveleba da azrovneba cal-
saxis gamometyveleba da emociebis gamoxatva calke fasdeba. metyvelebis Sefasebisas yuradRebas
saxis gamometyveleba gvawvdis informacias guneb- vamaxvilebT saubris tempze, sisxarteze, sityvaTa
ganwyobis Sesaxeb. depresiis dros tuCis kuTxeebi maragze, JReradobasa da sityvis gamoTqmis sir­
daweulia; warbebs Soris aRiniSneba vertikaluri Tuleebze, xolo metyvelebis SinaarsiT (mag.,
Rarebi. SfoTvis mqone pacients Sublze horizonta­ sikv­­dilze fiqri an gandidebis azrebi) vafasebT
luri Rarebi, Tvalis quTuToebs Soris gafarToebuli azrovnebas.
naprali da dilatirebuli gugebi aqvs. saxis ga­
mometyveleba SeiZleba gamoxatavdes aweul guneb- metyvelebis tempi da raodenoba
ganwyobas, gaRizianebas da gabrazebas; `gaxevebuli~, metyveleba SeiZleba iyos uCveulod swrafi da
umetyvelo saxe preparatebis eqstrapiramiduli gver­ mravalsityviani maniakaluri mdgomareobis dros,
diTi efeqtebis Sedegs warmoadgendes. gamo­metyvelebis xolo depresiis SemTxvevaSi neli, gaRaribebuli da
Tavisebureba SeiZleba fizikur daavadebazec mig­ monotonuria. depresiis an demenciis arsebobisas
vaniSnebdes, mag., Tireotoqsikozze. SeiZleba mniSvnelovnad gaizardos kiTxvaze pasuxis
gacemis dro, rasac Semdeg mokle pasuxi mohyveba.
poza da moZraoba aseTi pacientebis metyveleba spontanurobasaa
poza da moZraoba aseve asaxavs guneb-ganwyobas. moklebuli. igive suraTi ixateba, Tu pirovneba
depresiuli pacientisTvis damaxasiaTebelia mxreb­ morcxvi an dabali inteleqtisaa.

_ 49 _
3 gamokvleva

metyvelebis sirTuleebi ris daqveiTeba depresiis dros. amitom fsiqikuri


mdgomareobis kvlevis es nawili sasurvelia gaR­
Tu pacients aReniSneba problemebi Sesatyvisi sit­
r­mavdes kiTxvebiT, romlebic Seexeba guneb-gan­
yvebis povnasa da gamoTqmaSi, SegviZlia vivaraudoT,
wyobis (afeqturi) aSlilobis diagnostikur niS­
rom pacienti disfaziiT an dizarTriiT aris daava­
nebs, da gamovlenili monacemebi, interviueris ga­
debuli. ufro detaluri informacia mocemulia boqsSi
dawyvetilebiT, Sevides anamnezis an fsiqikuri sta­
3.2 (gv. 55) da, aseve, nevrologiis saxelmZRvaneloSi.
tusis Sesabamis nawilSi.
neologizmebi
cvalebadi da Seusabamo guneb-ganwyoba
neologizmebi pacientis mier gamogonili sityvebia,
dominanturi guneb-ganwyobis Sefasebisas, inter­
romlebsac is iyenebs Tavisi avadmyofuri gancdebis
viuerma unda gaarkvios, Tu rogor cvalebadobs
aRsawerad (gv. 17).
igi. Tu guneb-ganwyoba intensiurad cvalebadobs,
metyvelebis sisxarte mas labiluri ewodeba. mag., pacienti intervius
Seferxeba metyvelebaSi SeiZleba asaxavdes SfoT­ erT momentSi ugunebo an daTrgunulia, magram
vas, gafantulobas an dabal inteleqts. ufro mniSv­ misi guneb-ganwyoba swrafad icvleba normaluri
nelovania is, rom es anomaliebi SeiZleba asaxavdes an zedmetad mxiaruli ganwyobilebiT. emociuri
asociaciuri procesis aSlilobebs (gv. 17). mag., re­aqciis nebismieri saxis daqveiTeba, romelsac
metyvelebis uecari wyveta SeiZleba miuTiTebdes emociur siClunges uwodeben (gv. 5), aseve unda iyos
azrebis blokirebaze, swrafi gadasvla erTi Temidan aRniSnuli.
meoreze _ ideaTa xtomaze. am anomaliebis analizis Cveulebriv, intervius dros guneb-ganwyoba gan­
gasaumjobeseblad saWiroa metyvelebis nimuSis Cawera xiluli Temebis paralelurad cvalebadobs. pacients
da misi ganmeorebiTi mosmena. CainiSneT TvalsaCino sevda eufleba, rodesac arasasiamovno SemTxvevebs
magaliTebi. ganvixilavT; brazobs, rodesac aRvwerT misTvis ga­
maRizianebel faqtebs da a.S. rodesac guneb-gan­
guneb-ganwyoba wyoba ar Seesabameba konteqsts, mas Seusabamos
tradiciulad, qveTavi guneb-ganwyobis Sesaxeb moicavs (arakongruentuls) vuwodebT (gv. 5).
emociebisa da maTTan dakavSirebuli fenomenebis suiciduri azrebi
aRricxvas, suiciduri azrebis CaTvliT.
zogi gamoucdeli interviueri erideba gamokiTxvas
depresia da mania suicidis Sesaxeb im mosazrebiT, rom ar gauCinos
guneb-ganwyobis Sefaseba iwyeba qcevaze dakvirvebiT, pacients TviTmkvlelobasTan dakavSirebuli azrebi.
rac ukve zemoT ganvixileT. da grZeldeba pirdapiri faqtebi gveubneba, rom aseTi ram nakleb savaraudoa,
kiTxvebiT (mag., `rogor xasiaTze xar?~ an `rogor Tumca, kiTxvebi etapobrivad unda daisvas. sawyisi kiTxva
grZnobT Tavs?~). depresiis Sesafasebelad unda aseTi SeiZleba iyos: `gifiqriaT Tu ara, rom cxovreba
daisvas kiTxvebi imis Taobaze, aqvs Tu ara pacients uazroa?~ da, saWiroebis SemTxvevaSi, vikiTxoT: `xom ar
tirilis moTxovnileba (xSirad avadmyofi uaryofs gagCeniaT sikvdilis survili?~ an `xom ar gifiqriaT,
tirilis faqts), aris Tu ara misi azrebi awmyos Sesaxeb ra gziT SeiZleba daasruloT Tqveni sicocxle?~
pesimisturi da uyurebs Tu ara uimedod momavals; SesaZloa interviuerma ar icodes, Tu rogor
awuxebs Tu ara danaSaulis grZnoba warsulis moagvaros pacientis problema, Tu pacienti aRiarebs,
movlenebTan dakavSirebiT. Sesaferisi kiTxvebia: `ras rom mas hqonia suiciduri azrebi an ganuzraxavs
eliT momavalSi?~ an `adanaSaulebT Tu ara sakuTar TviTmkvleloba. treningis gavla TviTdazianebisa da
Tavs raimes gamo~? kiTxvebi aweuli guneb-ganwyobis TviTmkvlelobis sakiTxebze specialists daexmareba
Sesaxeb Seesabameba depresiis Taobaze dasmul am problemis gadaWraSi. kiTxvebi suicidis Taobaze
kiTxvebs (mag., `rogor gunebaze xarT?~) Tu amas SemdgomSia ganxiluli (gv. 437).
saWiroeba moiTxovs, gaarZeleT gamokiTxva pirdapiri SfoTva
kiTxvebis dasmiT (mag., `xarT Tu ara uCveulod karg
SfoTvis Sefaseba xdeba subieqturi SegrZnebebis,
gunebaze?~). aRsaniSnavia, rom maniis dros pacients
SfoTvasTan dakavSirebuli fizikuri simptomebisa da
SeiZleba axasiaTebdes gaRizianebadoba, iseve rogorc
kogniciis Sesaxeb kiTxvebis dasmiT. mag., interviuers
mxiaruli guneb-ganwyoba.
SeuZlia daiwyos gamokiTxva Semdegi zogadi xasiaTis
klinikurad gamoxatuli depresiisa da aweuli
SekiTxviT: ”ras grZnobT SfoTvisas?~ da amis mere
guneb-ganwyobis dros saxezea TiToeuli maTganisTvis
gadavides kiTxvebze, romlebic exeba gulis cemis
damaxasiaTebeli, gansxvavebuli niSan _ Tvisebebi,
aCqarebas, piris simSrales, kankals, avtonomiuri
mag., anhedonia, daRliloba da koncentraciis una­

_ 50 _
fsiqikuri statusis kvleva
nervuli sistemis moqmedebis sxva efeqtebsa da amitom saWiroa intensiuri gamokiTxvis Catareba,
kunTebis daZabulobas. SfoTvis Semcveli azrebis romelic pacientis mimarT TanagrZnobis gamoxatvis
dadgenis SemTxvevaSi, SegiZliaT pacients dausvaT fonze unda mimdinareobdes. iqamde, sanam CavTvliT,
Semdegi kiTxvebi: `ra azrebi mogdiT TavSi SfoTvisas?~ rom pacients obsesiebi axasiaTebs, unda davrwmundeT
SesaZlo pasuxebi moicavs fiqrebs gulis wasvlisa da imaSi, rom pacienti, am azrebs, rogorc sakuTars ise
TviTkontrolis dakargvis Sesaxeb. aq dasmuli bevri aRiqvams da ara rogorc garedan Canergils.
kiTxva emTxveva anamnezis Sekrebisas dasmul kiTxvebs.
kompulsiebi
depersonalizacia da derealizacia akviatebul azrebs xSirad Tan sdevs kompulsuri
Cveulebriv, depersonalizacia da derealizacia qceva (gv. 15). zogierT qcevaze dakvirveba uSualodaa
SfoTviT aSlilobas axasiaTebs. mniSvnelovania maTi SesaZlebeli (Tumca, iSviaTad intervius dros),
gamijvna fsiqozuri simptomebisgan. pacientebs, zogierTze dakvirveba ki SeuZlebelia (mag., frazebis
romlebsac ganucdiaT depersonalizacia da dere­ gunebaSi gameoreba). maTze mxolod is mianiSnebs,
alizacia, uWirT am mdgomareobebis aRwera, xolo rom pacientis saubari drodadro wydeba. am dros
is pacientebi, romlebsac es ar ganucdiaT, kiTxvis pacients Semdegi kiTxva unda davusvaT: `iZulebuli
arasworad gagebis gamo, SeiZleba dagveTanxmon, rom xom ar xarT, gadaamowmoT iseTi qmedebebi, romlebic
aqvT es simptomebi. amitom pacientebs unda vTxovoT namdvilad iciT rom daasruleT?~; `xom ar asrulebT
aRweron amis konkretuli magaliTebi. aseT dros gamudmebiT erTsa da imave moqmedebas, romelsac
sasargebloa Semdegi kiTxvebis dasma: `gqoniaT Tu ara adamianTa umetesoba mxolod erTxel asrulebs?~;
odesme iseTi SegrZneba, rom Tqvens garSemo myofi `iZulebuli xom ar xarT erTi da igive moqmedeba
obieqtebi ararealuria?~, `xom ar gqoniaT odesme mravaljer gaimeoroT?~. Tu pacientis pasuxi erT-
iseTi gancda, rom Tqven an Tqveni sxeulis romelime erT kiTxvaze mainc dadebiTia, interviuerma unda
nawili ararealuria?~ derealizaciis mqone pacientebi sTxovos mas, moiyvanos konkretuli magaliTebi.
garemoSi arsebul obieqtebs aRweren rogorc
bodva
xelovnurs da usicocxlos. depersonalizaciis mqone
pacientebi amboben, rom sakuTar Tavs gaucxoebulad bodvis Sesaxeb pirdapiri kiTxvebis dasma SeuZ­le­be­
aRiqvamen da ar SeuZliaT emociebis gancda. maTi lia, radgan pacienti ver acnobierebs, rom is gan­sxva­
TqmiT, Tavs ise grZnoben, TiTqos raRac rols vebulia misi sxva Sexedulebebisagan. radgan bodvas
asruleben. diagnostikuri mniSvneloba aqvs da is, amave dros,
sirTuleebs uqmnis interviuers, es aSliloba ufro
azrebi detalurad pirvel TavSi ganvixileT (gv. 9-13).
bodvis arsebobaze eWvi interviuers SeiZleba
klinicistma yuradReba unda miaqcios pacientis
gauCndes sxvebisagan miRebuli informaciis an
azrebis ZiriTad Sinaarss (mag., devna, kiTxvebze
pacientis cxovrebaSi momxdari faqtebis safuZvelze.
negatiuri an TviTdamamcirebeli pasuxebis gacema,
rodesac vcdilobT bodviTi ideebis gamovlenas,
mudmivi triali dietisa da sakuTari sxeulis garSemo).
Tavidanve davsvaT kiTxvebi imis Sesaxeb, Tu ra
es informacia, SesaZloa, gvamcnobdes bodviTi
SeiZleba iyos pacientis mier aRwerili simptomebisa
aSlilobis, depresiis, kvebiTi darRvevebis arsebobas
da usiamovno gamocdilebis mizezi. mag., pacienti,
da man SeiZleba migviTiTos, Tu ra mimarTulebiT
romelic ambobs, rom cxovrebam azri dakarga, SeiZleba
waviyvanoT Semdgomi gamokiTxva. Tumca, gamokiTxvis
darwmunebuli iyos, rom is saSinlad garyvnili
am nawilis ZiriTadi mizania pacientis azrebis
adamiania da rom mas ulpeba Sinagani organoebi.
xasiaTis gansazRvra, saxeldobr ki, obsesiuri da
zogi pacienti moxerxebulad malavs sakuTar
bodviTi azrebis gamovlena
bodviT ideebs. aseT dros interviurma yuradReba
obsesiebi unda miaqcios TemisTvis Tavis aridebis da Temis
obsesiebi aRwerilia 13-14 gverdebze. obsesiebis Secvlis faqtebs da nebismier sxva niSnebs, romlebic
gamo­savlenad svamen Semdeg kiTxvas: `Tqvens gonebaSi informaciis damalvaze miuTiTebs. magram, rogorc ki
mudmivad xom ar iWreba iseTi azrebi, romlebisganac moxdeba bodviTi ideebis gamoaSkaraveba, pacientebi
ver TavisufldebiT, miuxedavad imisa, rom Zalian xSirad iwyeben maTze saubars interviueris mxridan
cdilobT gandevnoT isini?~ Tu pacienti am yovelgvari Zalisxmevis gareSe.
kiTxvaze dadebiT pasuxs iZleva, vTxovoT, moiyvanos mas Semdeg, rac gamovavlenT iseT ideebs, romlebsac
konkretuli magaliTi. pacients SeiZleba rcxvenodes SeiZleba bodviTi xasiaTi hqondeT, interviuerma
imis aRiareba, rom mas akviatebuli azrebi aqvs, unda gadawyvitos, akmayofileben Tu ara isini
gansakuTrebiT Tu isini Zaladobas an seqss exeba. bodvis kriteriumebs (gv. 10-13). upirveles yovlisa,

_ 51 _
3 gamokvleva
gaarkvieT, ramdenad myaria es ideebi. fsiqiatrs es kiTxva exeba `umarTav mdgomareobas~, romelic
sWirdeba sakmarisi moTmineba da taqti imisTvis, rom SeiZleba Zlierma SfoTvam gamoiwvios; zogis
am procesSi pacients ar daupirispirdes. pacienti dadebiTi pasuxi ki, faqtiurad, imas miuTiTebs, rom
unda grZnobdes, rom mas winaswari ganwyobis gareSe pacients aReniSneba smeniTi halucinacia, romelic
usmenen. Tu eqimi cdilobs pacientis bodviTi ideebis mas ubrZanebs, ganaxorcielos esa Tu is qmedeba.
simyaris dadgenas sawinaaRmdego Sexedulebebis aqedan gamomdinare, dadebiTi pasuxis miRebisas
gamoTqmis gziT, es unda xdebodes kiTxviTi formiT unda davsvaT damatebiTi kiTxvebi, raTa am saxis
da ara imgvari argumentaciiT, romelsac kamaTisas interpretaciebi gamovricxoT.
iyeneben. Semdeg safexurze unda gairkves pacientis da bolos, mkiTxvels unda SevaxsenoT bodvis sxva­
azrebi kulturiT gapirobebuli rwmenebia, Tu dasxva kategoriebi, romlebic pirvel TavSia aR­
bodviTi ideebi. am kiTxvaze pasuxis gacema rTulia, werili (gv. 10-13). agreTve, interviuers unda SeeZ­
Tu pacienti iseT kulturas an religiur jgufs los erTmaneTisagan pirveladi da meoradi bodvis
miekuTvneba, romlis Sexedulebebi da ganwyobebi gansxvaveba da yuradRebis gamaxvileba bodviT
ucnobia interviuerisTvis. aseT SemTxvevaSi inter­ aRqmasa da bodviT guneb-ganwyobaze. am sakiTxebze
viuers daexmareba gasaubreba imave qveynis an reli­ fokusireba mxolod maSin xdeba, rodesac fsiqozis
giuri jgufis warmomadgenelTan, saidanac is Seit­ niSnebi aSkaradaa gamoxatuli. aseT SemTxvevaSi isini
yobs, gaziarebulia Tu ara am jgufis mier pacientis SegviZlia gamoviyenoT imisTvis, raTa ganvasxvavoT
Sexedulebebi. Sizofrenia sxva fsiqozuri aSlilobisagan.
bodvis zogierTi forma, romlebic Sizofrenias
axasiaTebs, Zneli amosacnobia. esenia: aRqma
w azrebis gaxmovanebis bodva. am tipis bodva unda iseve, rogorc bodvis SemTxvevaSi, kiTxvebis dasma
ganvasxvavoT Semdegi rwmenisagan: adamianebs halucinaciebis Sesaxeb taqtianad unda xdebodes,
SeuZliaT daaskvnan, Tu ras fiqrobs adamiani, misi raTa pacients gavuadviloT sakuTar gamocdilebaze
qcevidan da saxis gamometyvelebidan gamomdinare. saubari. kiTxvebis dasmamde SegiZliaT aseTi Sesavali
azrebis gaxmovanebis bodvis gamosavlenad dasviT fraza gamoiyenoT: `zogierTi adamiani Tvlis, rom,
Semdegi kiTxvebi: `rodesme xom ar geuflebaT rodesac is nerviulad aris, SeiZleba uCveulo
iseTi gancda, rom sxvebma ician Tqveni azrebis gancdebi daeuflos.~ am frazas SeiZleba mohyvebodes
Sesaxeb maSinac ki, rodesac amaze xmamaRla ar kiTxvebi imis Taobaze, xom ar esmis pacients xmebi an
saubrobT?~ Tu pacienti am kiTxvaze dadebiTad bgerebi maSin, rodesac axlos aravinaa. Tu anamnezi
pasuxobs, interviuerma unda dasvas kiTxva imis amis safuZvels iZleva, kiTxvebi unda daisvas
Taobaze, Tu ranairad aris es SesaZlebeli. zogi mxedvelobiTi da sxva saxis halucinaciebis Sesaxeb,
pacienti kiTxvaze dadebiTi pasuxis gacemisas imas romlebmac, SesaZloa, sxva modalobebSi iCinon Tavi.
gulisxmobs, rom azrebis Sesaxeb daskvnis gamotana da piriqiT, Tu winaswari gamokvleviT ar dadginda
saxis gamometyvelebidan aris SesaZlebeli. fsiqozis niSnebis arseboba, SeiZleba umjobesi iyos,
w azrebis `Canergvis~ bodva. am tipis bodvis gamo­ am tipis gamokiTxva saerTod ar CavataroT.
savlenad SegviZlia davsvaT Semdegi kiTxva:
smeniTi halucinaciebi
`rodesme xom ar gigrZvniaT, rom Tqvens gonebaSi
arsebuli azrebi Tqven ki ar gekuTvniT, aramed Tu pacienti aRwers smeniT halucinaciebs, saWiroa
garedanaaa Canergili?~ azrebis `warTmevis~ bodvis damatebiTi kiTxvebis dasma imis mixedviT, Tu
gamosavlenad Semdeg kiTxvas svamen: `rodesme xom ranairad ganicdeba isini pacientis mier, radgan es
ar gigrZvniaT, rom viRaca Tqveni Tavidan azrebs mniSvnelovania diagnostikuri TvalsazrisiT (gv. 7-9).
iRebs?~ dadebiTi pasuxis SemTxvevaSi, CaatareT gasarkvevia pacients erTi xma esmis, Tu ramdenime?
ufro detaluri gamokvleva. Tu mas ramdenime xma esmis, unda gavigoT es xmebi
pacients mimarTaven, Tu erTmaneTs esaubrebian
w zemoqmedebis bodva (azris pasiuroba) aseve rTuli
pacientis Sesaxeb, anu mas mesame pirSi moixsenieben?
gamosavlenia. SeekiTxeT pacients: `rodesme xom ar
es ukanaskneli unda ganvasxvavoT im SemTxvevisagan,
gigrZvniaT, rom Tqveni qmedebebi sxva adamianis an
rodesac pacients esmis adamianebs Soris realuri
gareSe Zalis mier imarTeba?~ zogierTi pacienti
saubari da darwmunebulia, rom isini masze saubroben
am kiTxvaze dadebiT pasuxs iZleva imitom, rom
(damokidebulebis bodva). Tu pacienti ambobs, rom
kiTxva arasworad aqvs gagebuli da, religiuri an
xmebi mas mimarTaven, interviuerma unda gaarkvios,
filosofiuri mrwamsidan gamomdinare, gulisxmobs,
Tu ras amboben es xmebi da, aseve, ganicdeba Tu ara
rom adamianis qmedebebs RmerTi an raime sxva
maT mier naTqvami pacientis mier rogorc brZaneba,
gareSe Zala marTavs. zogi pacienti fiqrobs, rom
romlis Sesruleba, pacientis azriT, aucilebelia.

_ 52 _
fsiqikuri statusis kvleva
CainiSneT magaliTebis saxiT, Tu ra sityvebs sakuTari vinaobis Sesaxeb. autofsiqikuri cnobiereba
warmoTqvamen halucinatoruli xmebi. SenarCunebulia im SemTxvevebis garda, roca pacients
aReniSneba mZime demencia, disociaciuri aSliloba an,
mxedvelobiTi halucinaciebi
Tu saxezea simulacia.
mxedvelobiTi halucinaciebi unda ganvasxvavoT
mxe­d­velobiTi iluziebisagan. Tu halucinacia in­ yuradReba da koncentracia
ter­vius ganmavlobaSi ar iCens Tavs, es ori erT­ anamnezis Sekrebisas interviueri unda daakvirdes
maneTisagan Zneli gasarCevia, radgan maTi garCeva im monacemebs, romlebic pacientis yuradRebisa da
xdeba im vizualuri stimulis arseboba-ararsebobis koncentraciis unaris maCvenebelia. amdenad, fsiqikuri
mixedviT, romlis mcdar interpretaciasac pacienti statusis kvlevamde mas ukve garkveuli STabeWdileba
iZleva. imis dadgena, axlavs Tu ara vizualur xats Seeqmneba am unarebis Sesaxeb. standartuli testebiT
`TiTqosda~ gancda, an imis kiTxva _ `es xati gareT SesaZlebelia miviRoT damatebiTi informacia
imyofeba, Tu Tqvens gonebaSi~, SeiZleba dagvexmaros da raodenobrivi maxasiaTeblebi, rac saSualebas
diferencirebaSi. mogv­cems SevadaroT sxvadasxva dros Catarebuli
amis garda, interviuerma unda ganasxvavos halu­ gamokvlevebis monacemebi. Sefasebas, Cveulebriv,
cinacia disociaciuri gancdebisagan. am ukanasknelis Svidianebis seriuli testiT iwyeben (serial sevens test).
dros pacienti ambobs, rom masTan sxva adamiani an pacients sTxoven, 100-s gamoaklos 7 da miRebul cifrs
suli imyofeba, romelTanac saubari SeuZlia. am kvlav gamoaklos Svidi da es gaimeoros imdenjer,
tipis gancdebi aRiniSneba pirovnebis isteriuli sanam sabolood miRebuli sxvaoba Svidze naklebi
aSlilobis dros an zogierTi religiuri jgufis aRmoCndeba. unda aRiricxos am amocanis Sesrulebis
warmomadgenlebSi. es gancdebi diagnostikurad mniSv­ dro da Secdomebis raodenoba. Tu pacienti ver
nelovani ar aris. asrulebs am amocanas ariTmetikis arcodnis gamo,
mas unda vTxovoT, Seasrulos gamoklebis ufro
kognituri funqciebi martivi operacia an daasaxelos weliwadis Tveebi
kognituri daqveiTebis niSnebi intervius adreul Sebrunebuli TanmimdevrobiT.
etapzeve SeiZleba gamovlindes. aseT SemTxvevaSi
mexsiereba
aucilebelia kognituri funqciebis saTanadod
anamnezis Sekrebisas interviuerma pacientis mier
Sefaseba, radgan imisda mixedviT, Tu ra Sedegebs
aRwerili warsulis movlenebi unda Seadaros sxva
miviRebT, interviuers, SesaZloa, mouwios intervius
informatoris mier mowodebul informacias da
Semokleba an gadadeba iqamde, sanam sxva informators
yuradReba miaqcios maT Soris arsebul gansxvavebas.
ipovides. fsiqikuri mdgomareobis mini-Sefasebis
Tu mexsierebis funqcia daqveiTebulia, unda da­
tests (ix. am Tavis danarTSi) farTod iyeneben
fiqsirdes konfabulaciis nebismieri gamovlineba
kognituri funqciebis skriningis mizniT.
(gv. 19). fsiqikuri statusis kvlevisas Sesabamisi
demenciisa da sxva organuli aSlilobebis diag­
testebiT afaseben xanmokle da xangrZliv mexsierebas
nostirebisas, kognituri funqciebis kvleva Sefasebis
da imas, Tu ramdenad axsovs pacients axlo warsulis
centralur komponents warmoadgens, amitom xSirad
movlenebi. vinaidan arc erTi amaTgani ar gvaZlevs
damatebiTi, ufro formaluri testebic gamoiyeneba
srul suraTs, miRebuli Sedegebi unda Sefasdes
(ix. Tavi 14). xolo, im SemTxvevaSi, Tu gamokiTxvis
mexsierebis Sesaxeb mopovebul sxva informaciasTan
dasrulebisTvis interviuers ar uCndeba eWvi imisa,
erTad. saWiroebis SemTxvevaSi gamoiyeneba stan­
rom arsebobs kognituri deficiti, kognituri fun­
dartuli fsiqologiuri testebi. aseve, Zalian mni­
qciebi Zalian mokled unda Sefasdes. kognituri
Svnelovania mexsierebis daqveiTebaze obieqturi
Sefasebis mimoxilva mocemulia Semdeg wyaroSi: Kipps
monacemebis mopoveba da imis dadgena, Tu ra gavlenas
and Hodges, 2005.
axdens es yoveldRiur saqmianobaze (mag., yidva, Cacma
orientacia da sxva).
orientaciis Sefasebisas pacients usvamen kiTxvebs xanmokle mexsierebis Sesafaseblad pacients sTxo­
imis dasadgenad, Tu ramdenad kargad icis man, Tu ra ven, daimaxsovros saxeli, gvari da martivi misamarTi,
droa axla, sad imyofeba igi an vin aris mis garSemo. dauyovnebliv gaimeoros (raTa davrwmundeT, rom
Tavidan konkretuli kiTxvebi weliwads, Tvesa da is sworad dafiqsirda) da `Seinaxos mexsierebaSi~.
ricxvs exeba. pasuxebis Sefasebisas gaxsovdeT, rom gaxsenebis unaris Semowmebamde, momdevno 5 wuTis
bevrma janmrTelma adamianma zustad ar icis, Tu ra ganmavlobaSi interviueri agrZelebs sxva Temebze
dRea dRes an sad imyofeba konkretulad. Tu pacienti saubars da Semdeg sTxovs pacients, gaimeoros da­
sworad ver gascems pasuxs dasmul kiTxvebs, hkiTxeT maxsovrebuli informacia. am amocanis Sesrulebisas

_ 53 _
3 gamokvleva
saSualo inteleqtis janmrTeli adamiani umniSvnelo gamoyeneba) an is, rac pirdapir kavSirSi ar aris
Secdomebs uSvebs. Tu damaxsovrebuli masalis aR­ diagnostikasa da pirvelad mkurnalobasTan (mag.,
dgena aradamakmayofileblad xdeba, interviuers Sefaseba fsiqoTerapiuli CarevisTvis).
SeuZlia pacients es procesi karnaxiT gauadvilos
(mag., uTxariT pacients `Rviis 35~ da igi gaixsenebs, fizikuri gamokvleva
rom es quCis dasaxelebaa). fizikuri gamokvleviT SeiZleba gamovlindes:
mexsiereba axlo warsulis movlenebze: axlo war­
1. mniSvnelovani diagnostikuri niSnebi, mag., Ciyvi
sulis movlenebze mexsierebis Sesafaseblad pacients
an refleqsebis ar arseboba. es gansakuTrebiT
SegviZlia vkiTxoT, Tu ra moxda ukanaskneli xuTi
mniSvnelovania diferencialuri diagnozisTvis
dRis ganmavlobaSi.
an organuli darRvevebis gamosaricxad. saWiroa
xangrZlivi mexsierebis Sesafaseblad pacients
nevrologiuri (cerebrovaskuluris CaTvliT) da
sTxoven, gaixsenos, Tu gasul wlebSi ra moxda piradad
endokrinuli sistemebis gansakuTrebiT deta­lu­
misTvis an zogadad mniSvnelovani. piradulidan
ri gamokvleva; Tumca, arc sxva sistemebis ugu­
mas SeiZleba sTxovon, gaixsenos SviliSvilebis
lebelyofa SeiZleba. am sakiTxebTan dakavSirebiT
saxelebi an Svilebis dabadebis TariRi (ra Tqma
damatebiTi informaciis misaRebad mkiTxveli unda
unda, Tu interviurs SeuZlia amis gadamowmeba).
gaecnos Sesabamis saxelmZRvanelos (Kaufman, 2002).
zogadi xasiaTis Temebidan ki SegviZlia vkiTxoT
2. fsiqotropuli nivTierebebiT gamowveuli gverdiTi
warsulSi cnobili politikuri liderebis saxelebi
movlenebi, mag., hipertenzia, parkinsonizmi an gamo­
da gvarebi. movlenaTa Tanmimdevrobis gaxseneba
nayari.
iseve mniSvnelovania, rogorc calkeuli faqtebis
gaxseneba. 3. fsiqikuri aSlilobis gavlena pacientis zogad
kognituri funqciebis gamokvleva detalurad gan­ janmrTelobaze, kvebis statussa da sakuTari Tavis
xilulia me-14 TavSi. movla-patronobaze.
am mizezTa gamo, somaturi gamokvleva fsiqiatriuli
insaiTi (kritika mdgomareobis mimarT) gamokvlevis aucilebeli Semadgeneli nawilia, Tumca,
Canaweri _ `pacients insaiTi aReniSneba~ an `pacients praqtikaSi somaturi gamokvlevis xangrZlivoba
insaiTi ar aReniSneba~, nakleb Rirebulia. amis nacvlad da masze pasuxismgeblobis xarisxi gansxvavebulia.
interviuerma unda dasvas kiTxvebi insaiTis sxvadasxva mag., mravali ambulatoriuli pacientis momarTva
aspeqtis Sesaxeb, rac me-19 TavSia ganxiluli. es SeiZleba gaakeTos sxva eqimma, romelmac axlaxan
gulisxmobs pacientis mier sakuTari problemebisa Caatara misi somaturi gamokvleva. dRis samedicino
da perspeqtivis Sefasebas da imis garkvevas, Tu ras centrSi an stacionarSi avadmyofebi imyofebian
miawers igi maT: avadmyofur mdgomareobas Tu raime fsiqiatris dakvirvebis qveS, romelic zogadad
sxva mizezs (mag. devnas). Tu pacienti acnobierebs pasu­xismgebelia pacientis fizikur da fsiqikur
rom avadaa, unda gavarkvioT, misi azriT es daavadeba janmrTelobaze. saavadmyofoSi moxvedrilma yvela
fizikuria Tu fsiqikuri? Tvlis Tu ara, rom sWirdeba axalma pacientma unda gaiaros sruli fizikuri
mkurnaloba? Tu es asea, ras fiqrobs is medikamentebis gamokvleva. nebismier SemTxvevaSi, fsiqiatrma unda
miRebaze, stacionirebasa da fsiqoTerapiaze? gadawyvitos, Tu ra tipis fizikuri gamokvleva un­
interviuerma isic unda gaarkvios, miaCnia Tu ara da Cautardes pacients da Tavad gamoikvlios an
pacients, rom stresulma cxovrebiseulma movlenam uzrunvelyos misi Catareba sxva eqimis mier. Tu sawyisi
an sakuTarma qmedebam garkveuli roli iTamaSa misi gamokvlevis Sedegebi saeWvo an kompleqsuria, isini
avadmyofobis gaCenaSi. pacientis Tvalsazrisi am ganxilul unda iqnes nevrologTan an sxva profilis
sakiTxebze migvaniSnebs, Tu ramdenad iTanamSromlebs eqimTan erTad. zog SemTxvevaSi saWiroa umaRlesi
is mkurnalobis procesSi. nevrologiuri funqciebis detaluri gamokvleva,
rogorc neirofsiqiatriuli gamokvlevis dros (ix.
boqsi 3.2). is SeiZleba win uZRodes standartul
fsiqiatriuli gamokvlevis sxva neirofsiqologiur an nevrologiur gamokvlevas,
komponentebi romelic, ZiriTadad, neirofsiqikuri darRvevebis
anamnezis Sekreba da fsiqikuri statusis kvleva gamovlenazea mimarTuli.
fsiqiatriuli Sefasebis ZiriTad nawils warmoadgens.
Tumca, SesaZlebelia, pacientis mdgomareobis `sruli~ laboratoriuli gamokvlevebi
SefasebisTvis, saWiro gaxdes sxva elementebis laboratoriuli gamokvlevebi gansxvavebulia dife­
damatebac. am TavSi ar ganixileba Sefasebis sxva rencialuri diagnozis, pacientis janmrTelobis
specializebuli aspeqtebi (mag., Sefasebis skalebis zo­gadi mdgomareobisa da arsebuli resursebis Se­

_ 54 _
fsiqiatriuli gamokvlevis sxva komponentebi

boqsi 3.2 neirofsiqiatriuli gamokvleva • ideomotoruli apraqsiis dasadgenad, avadmyofma unda


Seasrulos sul ufro da ufro rTuli davalebebi,
lingvisturi unarebi romlebic, Cveulebriv, samsafexuriani TanmimdevrobiT
sruldeba: (i) Seexos marjvena yurs (ii) marcxena xelis Sua
dizarTria ewodeba metyvelebis unaris darRvevas.
TiTiT, rodesac (iii) marjvena cera TiTi magidaze udevs.
disfazia aris qerquli warmoSobis lingvisturi funqciis
Tu avadmyofs ar SeuZlia gaamTelos geometriuli
nawilobrivi daqveiTeba. is SeiZleba iyos recepciuli
figuris marcxena nawili an Caicvas tansacmeli marcxena
an eqspresiuli. dizarTriis dasadgenad pacients unda
mxares, apraqsia miuTiTebs Txemis wilis ukana ubnis
vTxovoT, warmoTqvas romelime rTuli fraza an enis
marjvenamxriv dazianebaze. amasTan erTad, SeiZleba
gasatexi.
Segvxvdes sxva darRvevebi, romlebic imave ubanSia
recepciuli disfazia. recepciuli disfaziis dasadgenad lokalizebuli – saxeldobr, sensoruli uyuradReboba
pacients unda wavakiTxoT Sesaferisi sirTulis teqsti. Tu da anozognozia.
pacienti amas ver moaxerxebs, sTxoveT calkeuli sityvebisa
agnozia esaa sensoruli stimulis Semecnebis uunaroba, im
an asoebis wakiTxva. Tu is moaxerxebs am monakveTis
SemTxvevaSi, rodesac grZnobaTa organoebi da gadacemis
wakiTxvas, sTxoveT, axsnas misi Sinaarsi. imis dasadgenad,
gzebi intaqturia. agnoziis diagnozis dasma xdeba mas
esmis Tu ara pacients zepiri metyveleba, moasmenineT mas
Semdeg, rac davrwmundebiT, rom pirovnebis sensoruli
teqstis monakveTi da sTxoveT, ganmartos igi (pirveli
aparati normalurad funqcionirebs da cnobiereba naTelia.
Semowmeba imisa, rom mexsiereba Senaxulia) an Seasrulos
martivi instruqcia (mag., miuTiTos dasaxelebul sagnebze). w astereognozia aris samganzomilebiani figurebis
identificirebis uunaroba. mis dasadgenad pacients
eqspresiuli disfaziis dasadgenad pacients unda vTxovoT,
xelSi dasaWerad aZleven sxvadasxva sagans _ gasaRebs,
daasaxelos yofiTi sagnebi, rogorebicaa saaTi, gasaRebi,
sxvadasxva zomis monetebs an qaRaldis samagrebs, xolo
kalmistari da maTi nawilebi (mag., saaTis ciferblati)
man, TvaldaxuWulma unda SeZlos maTi amocnoba.
an sxeulis nawili. aseve, unda vTxovoT, isaubros
spontanurad (mag., Tavisi hobis Sesaxeb) da daweros mokle w atopognozia aris sakuTari sxeulis kanze sagnis
teqsti, jer karnaxiT, xolo Semdeg spontanurad, misTvis mdebareobis gansazRvris uunaroba.
nacnob Temaze (mag., ojaxis wevrebis Sesaxeb). Tu pacienti
ver asrulebs am davalebas, vTxovoT, gadaiweros erTi w TiTebis agnoziis dros pacienti ver axerxebs, rom
mcire monakveTi. TvaldaxuWulma moaxdinos im TiTis identificireba,
romelsac exebian.
lingvisturi darRvevebi miuTiTebs marcxena hemisferoSi imisaTvis, rom gavigoT, xom ar ereva pacients
arsebul dazianebaze memarjvene pacientebSi. caciebSi erTmaneTSi marjvena da marcxena mxare, unda SevexoT mis
darRvevis lokalizacia ase zustad ver dgindeba, Tumca, xels an yurs da vkiTxoT, Tu romel mxares SevexeT.
ufro xSirad, is mainc marcxena hemisferos ukavSirdeba. w agrafognozia aris sxeulze `dawerili~ asoebis an ricxvebis
lingvisturi darRvevis tipi damatebiT miuTiTebs identificirebis uunaroba. agrafognoziis Sesamowmeblad
dazianebis lokalizaciaze. eqspresiuli disfazia pacients xelisgulze daxuruli kalmistriT an sxva msgavsi
gvafiqrebinebs wina dazianebaze, xolo recepciuli sagniT ricxvebis monaxazi `gamogvyavs~.
disfazia _ ukanaze, smeniTi disfazia _ safeTqlis wilis
dazianebaze, xolo mxedvelobiTi disfazia ufro ukana w anozognoziis dros pacienti ver aRiqvams avadmyofobiT
dazianebaze mianiSnebs. gamowveul funqciur darRvevebs. magaliTad, marjvena
Txemis wilis dazianebis Semdeg, pacienti ver acnobierebs
konstruirebis unari Tavisi sxeulis marcxena mxares ganviTarebul sisustes
apraqsia aris mizanmimarTuli moqmedebisa da moZraobis da aReniSneba sensoruli uyuradReboba.
darRveva, rodesac pirovnebas SenarCunebuli aqvs
agnoziis arseboba miuTiTebs asociaciuri areebis da­
motoruli da sensoruli funqciebi. apraqsia SeiZleba
zianebaze pirveladi sensoruli receptuli aris garSemo.
sxvadasxvagvarad Semowmdes.
marjvena da marcxena Txemis wilis dazianeba iwvevs
w konstruqciuli apraqsiis dasadgenad, pacients unda kontrlaterul astereognozias, agrafognozias da
vTxovoT, daxatos martivi sagnebi (mag., velosipedi, atopognozias. sensoruli uyuradReboba da anozognozia
saxli an saaTis ciferblati). ufro xSirad gamowveulia marjvena Txemis wilis dazianebiT.
TiTebis agnoziasa da marjvena-marcxena mxaris dezorientaciis
w Cacmis apraqsiis dasadgenad, pacients unda vTxovoT, mizezad umetesad Txemis wilis dazianebaa miCneuli.
Caicvas tansacmeli.

sabamisad. erT SemTxvevaSi, aranairi kvleva saWiro fsiqologiuri gamokvleva


araa, xolo, meoreSi, SeiZleba aucilebeli gaxdes klinikuri da fsiqologiuri testireba sxvadasxva
neirovizualuri gamokvlevebi, genetikuri testireba saxiT avsebs fsiqiatriul gamokvlevas, miuxedavad
da bioqimiuri skriningi. gansakuTrebiT maSin, Tu imisa, rom misi Catareba, umetes SemTxvevaSi ar aris
eWvi gvaqvs iseT organul darRvevaze, romelic aucilebeli da zogjer naklebad xelmisawvdomicaa.
mkurnalobas emorCileba an genetikuri warmoSobisaa. amitom am Temas mokled mimovixilavT. qvemoT mo­
ar arsebobs rutinuli gamokvlevebi, romelTa Ca­ cemulia fsiqologiuri gamokvlevis ZiriTadi for­
tareba yvela SemTxvevaSia aucilebeli, Tumca, ru­ mebi da maTi mniSvneloba.
tinuli sisxlis testebi (sisxlis saerTo analizi,
eleqtrolitebi, RviZlisa da farisebri jirkvlis neirofsiqologiuri gamokvleva
funqciebi), Cveulebriv, tardeba pacientis klinikaSi arsebobs mravali fsiqometruli testi neiro­
moTavsebisas. gamokvlevebis sqema, sindromebTan fsiqologiuri funqciebis sxvadasxva aspeqtis ga­
erTad, ganxilulia Semdgom. sazomad. maTi saSualebiT SeiZleba ganisazRvros

_ 55 _
3 gamokvleva
zogadi inteleqtis done, mexsierebis konkretuli specialuri skala eqTnisTvis, romelic aCvenebs,
sferoebi da informaciis gadamuSavebis siswrafe. Tu ra xnis ganmavlobaSi iyo pacienti aqtiuri an
agreTve, arsebobs testebi, romlebiTac xdeba Ta­ raime saqmianobiT dakavebuli. aseTi skala SeiZleba
vis tvinis calkeuli nawilis funqciebis Sefaseba xuTsafexuriani iyos. masSi TiToTeuli Sefasebis
(Lezak et al., 2004). fsiqiatriaSi neirofsiqologiuri kriteriumi Seexeba qcevas (mag., sxvebTan saubari an
testireba upiratesad gamoiyeneba (Grant and Adams, kartis TamaSi), romelic relevanturia TiToeuli
1996; Powell, 2000): pacientis mimarT. garda imisa, rom aseTi skalebi
w daswavlis darRvevebis (gonebrivi CamorCenilobis) gvawvdis bazisur informacias, maTi meSveobiT
dros. aseT SemTxvevaSi mdgomareobis simZime in­ warmoebs daavadebis ganviTarebisa da mkurnalobis
teleqtis koeficientiT ganisazRvreba; efeqturobis monitoringi. amgvari informacia
avsebs fsiqikuri statusis kvleviTa da pacientze
w demenciis dros, roca testirebiT izomeba kog­
dakvirvebis Sedegad miRebul Tvisobriv monacemebs.
nituri funqciebis gauaresebis xarisxi;
qcevis Sefaseba, aseve, gamoiyeneba aSlilobis
w roca savaraudoa premorbiduli kognituri fu­ komponentebis (mag., fobiis dros molodinis SfoTva,
n­qcionirebis gauareseba. aseT SemTxvevaSi, Se­ acileba da daZlevis strategia (kopingi)), garemos
saZ­lebelia, iyos gansxvaveba verbalursa da ara­ stimulebTan maTi kavSiris (mag., adgilis simaRle),
verbalur inteleqts Soris; zogadi garemoebebis (mag., xalxmravali adgili)
w daavadebis mimdinareobisas neirofsiqologiur de­ an Sinagani signalebis (mag., guliscemis SegrZneba)
ficitze dinamikaSi dakvirvebisTvis. am SemTxvevaSi Sesafaseblad. qcevis Sefaseba bihevioruli Terapiis
testireba ganmeorebiT tardeba; aucilebeli winapirobaa (gv. 628).
w funqciurad mniSvnelovani deficitis gamosavlenad,
pacientis pirovnuli Tvisebebis Sefaseba
romelic ar aris gamoxatuli da amitom SeiZleba
ugulebelyofil iqnes. mag., Sizofreniis dros warsulSi fsiqiatriuli Sefasebis ganuyofel
aRiniSneba mexsierebisa da yuradRebis daqveiTeba, nawils pacientis pirovnuli Tvisebebis testireba
rac, prognozuli TvalsazrisiT, cudi maCvenebelia. Seadgenda. amisaTvis, sxva meTodebTan erTad,
miuxedavad imisa, rom neirofsiqologiuri tes­ proeqciul meTodebs iyenebdnen (mag., rorSarxis
tireba, upirveles yovlisa, kvlevis iaraRs testi). dRes aseTi testebi farTod aRar gamoiyeneba,
warmoadgens, mas Semdeg, rac miRebuli monacemebi radgan maTi saSualebiT ver xerxdeba pirovnebis
ufro zusti da gasagebi gaxdeba, igi SeiZleba im aspeqtebis Seswavla, romlebic yvelaze metadaa
rutinuli klinikuri Sefasebis nawilad gadaiqces; dakavSirebuli fsiqikur aSlilobebTan da maT dabali
diagnostikuri da prognozuli Rirebuleba aqvT.
w Tu savaraudoa fsiqikuri aSlilobis organuli
amis nacvlad anamnezSi pirovnuli Taviseburebebis
mizezi. aseT SemTxvevaSi testirebis Sedegebi
aRwera keTdeba ise, rogorc es zemoT iyo ganxiluli,
SeiZleba dazianebis lokalizaciaze miuTiTebdes.
rasac, samecniero da diagnostikuri miznebidan
Tumca, Tavis tvinis dazianebis lokalizaciis
gamomdinare, SeiZleba daematos pirovnuli aSlilobis
gamosavlenad warmoebuli neirofsiqologiuri tes­
sqemebi, rogorebicaa pirovnuli aSlilobis kvlevis
tireba neirovizualurma meTodebma Caanacvla.
saerTaSoriso sqema (International Personality Disorder
kognituri Sefaseba Examination) da pirovnebis Sefasebis sqema (Personality
zogjer termini `kognituri~ ixmareba `neiro­ Assessment Schedule. Reich and de Girolamo, 2000). es
fsi­qologiuris~ sinonimad. mocemul konteqstSi sakiTxi, agreTve, ganxilulia me-7 TavSi.
`kognituri Sefaseba~ aRniSnavs pacientis kogniciis,
kerZod, azrebis, mosazrebebisa da azrovnebis
riskis Sefaseba
paternebis Sefasebas. es gvexmareba, ganvsazRvroT riskis Sefaseba fsiqiatriuli gamokvlevis arsebiTi
kognituri Terapiis Catarebis mizanSewoniloba da komponentia. am konteqstSi termini `riski~ moicavs sx-
mizani (Tavi 22). vebTan da sakuTar TavTan dakavSirebul risks. pirvel
SemTxvevaSi es aris Zaladoba, meoreSi _ TviTmkvlelo-
qcevis Sefaseba ba, TviTdazianeba an sakuTari Tavis ugulebelyofa.
qcevaze dakvirveba da misi Sefaseba sasargebloa fsiqikuri aSlilobis mqone pirebis TviTmkvlelobis
ga­moviyenoT yoveldRiur klinikur praqtikaSi, an maT mier mkvlelobis Cadenis SemTxvevaSi umetesad
gan­­sakuTrebiT maSin, roca saqme stacionarul uaryofiTadaa Sefasebuli is faqti, rom speciali-
avad­myofebs exeba (Hall, 2000). Tu ar arsebobs stebis mier saTanadod ar iqna Camoyalibebuli da
klinicistisTvis saWiro skalebi, Sefasebis skalebi dokumentirebuli riskis saSiSroeba da, Sesabamisad,
specialurad iqmneba. mag., SeiZleba Seiqmnas SemuSavebuli riskis marTvis gegma. TviTdazianebisa

_ 56 _
fsiqiatriuli gamokvlevis sxva komponentebi
warsulSi Cadenili Zaladobrivi qcevis istoria
cxrili 3.5 sxvebisTvis zianis miyenebasTan momavali Zaladobis saukeTeso prediqtoria, ami­tom
dakavSirebuli riski
masTan dakavSirebuli informaciis mopoveba warmoebs
pirovnuli faqtorebi ara mxolod pacientebisagan, aramed maTi naTesavebisa
warsulSi sxvaze ganxorcielebuli Zaladoba* da axloblebisagan, Zveli avadmyofobis istoriis
Canawerebidan da zogjer policiisaganac. asocialuroba,
asocialuroba, impulsuroba, gaRizianebadoba
impulsuroba da gaRizianebadoba iseTi pirovnuli
axalgazrda asaki da mamrobiTi sqesi maxasiaTeblebia, romlebic dam­atebiT risk-faqtors
axlaxans gadatanili cxovrebiseuli krizisi warmoadgens. warsulSi Ca­denili Zaladobis dros
arsebuli socialuri vi­Tarebis garkveva dagvexmareba,
susti socialuri kavSirebi
gamovavlinoT map­rovocirebeli faqtorebi, romlebic
ganqorwineba an ganSoreba unda ga­viTvaliswinoT amJamindel situaciaSi (ix.
umuSevroba qvemoT). riskis xarisxs zrdis, agreTve, socialuri
socialuri arastabiluroba izolacia da axlad gadatanili cxovrebiseuli krizisi.
avadmyofobasTan dakavSirebuli faqtorebidan mni­
avadmyofobasTan dakavSirebuli faqtorebi
Svnelovania fsi­qozuri aSliloba da narkomoxmareba
fsiqozuri simptomebi * da alkoholis avadmoxmareba, gansakuTrebiT maTi
narkomoxmareba* kombinacia. narkomoxmarebis, fsi­qozisa da pirovnuli
aSlilobis Tanaarseboba Zaladobis yvelaze maRali
mkurnalobis mimarT rezistentoba
riskis Semcvelia.
mkurnalobis reJimisadmi daumorCilebloba 3.5 cxrilSi CamoTvlili fsiqikur mdgomareobasTan
mkurnalobis Sewyveta dakavSirebuli faqtorebi gansakuTrebul yuradRebas
saWiroebs. sxvaze Zaladobis azrebi Zalian mniSv­
fsiqikur mdgomareobasTan dakavSirebuli faqtorebi
nelovania, miT umetes, Tu es im pirovnebas exeba,
gaRizianebadoba, mtruli ganwyoba, brazi romelic pacientisTvis xelmisawvdomia. mZime (fsi­
undobloba, eWvianoba qozuri) depresiis dros suicidur azrebTan erTad
SeiZleba gaCndes sxvebis, upiratesad ojaxis wevrebis,
sxvaze Zaladobis azrebi
daxocvis azric. avadmyofuri eWvianoba da sxva
im adamianebis mimarT muqara, romlebic pacientisTvis bod­viTi aSlilobebi SeiZleba sxva riskebTanac
xelmisawvdomni arian *
iyos dakavSirebuli da warmosaxviTi mtris an kon­
Zaladobrivi qmedebis dagegmva * kurentisTvis zianis miyenebas gulisxmobdes (gv. 334).
devnis bodva Zalze mniSvnelovania situaciuri faqtorebi. pa­
eWvianobis bodva
cientTan sxva pirebis realurma an warmosaxviTma
dapirispirebam, iseve, rogorc im situaciaSi dab­
zemoqmedebis bodva
runebam, romlis drosac warsulSi Zaladoba moxda,
Zaladobrivi Sinaarsis imperatiuli halucinaciebi SeiZleba biZgi misces axal agresiul qcevas. yovel
suiciduri azrebi, romlebsac Tan axlavs mZime depresia calkeul SemTxvevaSi aucileblad unda gairkves,
aris Tu ara pacientisTvis iaraRi xelmisawvdomi.
cnobierebis paTologia
imisTvis, rom risk-faqtorebi mTlianobaSi Seva­
daavadebisadmi insaiTis (kritikis) nakleboba fasoT, unda gamoviyenoT klinikuri gamocdileba
situaciuri faqtorebi da saR azrze dafuZnebuli msjeloba. saTanadod
SemuSavebuli riskis Sefasebis gegmis arsebobis miu­
sxvebis mier pacientis provocireba da konfrontacia
xedavad, aucilebelia ganmeorebiTi da safuZvliani
warsulSi momxdar Zaladobriv aqtebTan asocirebuli klinikuri gamokvlevebi. riskis Sefaseba unda ga­
situaciebi
keTdes im profesiuli gundis wevrebis mier, romlebic
iaraRis xelmisawvdomoba* mkurnaloben pacients, xolo, Tu pacients erTi eqimi
da TviTmkvlelobis riskebi ganxilulia me-17 TavSi. hyavs, man unda ganixilos riskis Sefasebis sakiTxebi
aq saubari iqneba sxvebze Zaladobis riskis Sefasebaze, sxva kolegebTan erTad. garkveul viTarebaSi
romlis drosac oTxi rigis faqtorebs iTvaliswineben: SeiZleba saWiro gaxdes Sefasebis Sedegebis gacnoba
pirovnuls, daavadebasTan dakavSirebuls, fsiqikur im pirisTvis, romelic riskis qveS imyofeba.
mdgomareobasTan dakavSirebulsa da situaciur faq- riskis Sefasebis Sedegebis ganxilva regularulad
torebs. es faqtorebi mocemulia cxrilSi 3.5. aqedan unda xdebodes da am dros klinicistTa gundis
yvelaze mniSvnelovani varskvlaviTaa moniSnuli. calkeuli wevrebisagan miRebuli informacia unda

_ 57 _
3 gamokvleva
urTierTSejerdes. am sakiTxs eZRvneba naSromebi: Seuferebel garemoSi. aq ganvixilavT, Tu rogor
Maden, 1996 and Mullen, 2000. modificirdeba intervius Catarebis procesi da
miuxedavad imisa, rom riskis SefasebiT miRebuli fsiqiatriuli gamokvleva aseT viTarebaSi.
informacia Zalian mniSvnelovania, aucilebelia
misi arsebul konteqstSi ganxilva. jer erTi, intervius Catareba sagangebo viTarebaSi
fsi­qiatriuli pacientebis didi umravlesoba sagangebo viTarebaSi Catarebuli interviu unda
sxve­­bisTvis riskis Semcveli ar aris da ufro iyos xanmokle da sakvanZo sakiTxebze fokusirebuli,
savaraudoa, pacienti msxverplis rolSi aRmoCndes raTa, rac SeiZleba swrafad daisvas winaswari
da ara damnaSavis. mosazreba, rom mZime fsiqikuri diagnozi da Camoyalibdes samoqmedo gegma. aseTi
daavadebis (gansakuTrebiT Sizofreniis) mqone pa­ gamokvleva, Cveulebriv, tardeba mwvave aSlilobis
ci­enti potenciuri moZaladea, usafuZvloa. ase­ mqone, aseve, Zalian mZime mdgomareobaSi myof
Ti Sexedulebebi xels uwyobs fsiqiatriuli avad­ pacientebTan. interviu ufro xSirad tardeba iseT
myofebis stigmatizacias. meorec, riskis sruli rTul garemoSi, rogoricaa policiis ganyofileba
Sefasebac ki Zaladobis realur prognozze mxolod an palata, romelSic erTdroulad ramdenime
mcire informacias gvawvdis. mag., moZalade xSirad pacienti imyofeba. Cveulebriv, aseT pirobebSi
iseTi pirovneba aRmoCndeba, romelsac ar aqvs xdeba fsiqozis (Sizofrenia, mania, narkotikuli
Zaladobis istoria, xolo adamiani, romelsac mra­ nivTierebis moxmarebiT gamowveuli mdgomareobebi),
vali risk-faqtori aReniSneba, arasodes xdeba deliriumisa da Tavis tvinis organuli dazianebebis
moZalade. SeuZlebloba imisa, rom winaswar gani­ diagnostireba. interviueri unda dafiqrdes imaze, Tu
sazRvros Zaladoba, seriozuli argumentia nebis­ romeli kiTxvebia aqtualuri mocemuli momentisTvis
mieri sakanonmdeblo aqtis winaaRmdeg, romelic da romeli unda daisvas mogvianebiT. yvelaze mni­
iT­valiswinebs maRali riskis mqone pirebis pro­ Svnelovania is Temebi, romlebic gvexmareba, swrafad
filaqtikuri mizniT dakavebas (Szmukler, 2001). miviRoT gadawyvetileba daavadebis mar­Tvis Taobaze:
mizanSewonilia Tu ara pacientis hospitalizacia,
saWiroebaTa Sefaseba unda Cautardes Tu ara pacients laboratoriuli
mZime an xangrZlivi fsiqikuri daavadebis (gan­ gamokvleva da sWirdeba Tu ara mas medikamentebi.
sakuTerbiT fsiqozis) mqone pacientebis SemTxvevaSi, radgan gamokvleva SeiZleba garTuldes imis gamo,
sul ufro da ufro metad maxvildeba yuradReba rom pacients ar SeuZlia an ar aqvs survili bolomde
maT saWiroebebze (am sityvis farTo mniSvnelobiT). CaerTos intervius procesSi, ecadeT moipovoT
amgvari saWiroebebi SeiZleba ukavSirdebodes yovelgvari xelmisawvdomi informacia intervius
fizikur janmrTelobas, higienas, socialur izo­ dawyebamde. mag., hkiTxeT pacientis Tanmxleb pirs
lacias, saSinao saqmis SesrulebisTvis saWiro (vinc ar unda iyos igi), ra icis pacientis Sesaxeb
unar-Cvevebs da a.S. saWiroebebis aqcentirebas ga­ da im movlenebis Sesaxeb, romlebic axlaxan moxda
na­pirobebs im faqtis gacnobiereba, rom amgvari sa­ mis cxovrebaSi. pacientis kuTvnilma nivTebma
Wiroebebi xSirad ugulebelyofilia da ar aris SeiZleba miganiSnoT imaze, Tu riT iyo pacienti
dakmayofilebuli. pirvel etapze unda dadgindes adre daavadebuli an ra wamals iRebda igi. Tu
saWiroebebi. informaciis didi nawili unda pacients warsulSi hqonda fsiqiatriuli problemebi,
Segrovdes avadmyofobis istoriis daweris procesSi, maqsimalurad unda ecadoT, moipovoT istoriis
Tumca, es SeiZleba sakmarisi ar iyos da pacientis Canawerebi an daukavSirdeT im specialists, romelic
irgvliv arsebuli situacia damatebiT gamokvlevas monawileobda pacientis mkurnalobaSi. rodesac
moiTxovdes. arsebobs specialuri skalebi, romlebsac vgegmavT, Tu sad da ra saxiT CavatarebT intervius,
saWiroebebis dasadgenad iyeneben (Marshall et al., 1995). unda gaviTvaliswinoT pacientisa da mis garSemo myof
pirTa usafrTxoeba.
fsiqiatriuli gamokvlevis gadaudebel viTarebaSi gamokvlevis Catarebisas,
ecadeT, ramdenadac es SesaZlebelia, moipovoT
gansakuTrebuli SemTxvevebi
Semdegi ZiriTadi informacia:
am TavSi ganixileba sruli fsiqiatriuli gamo­
w ra aris is mTavari fsiqikuri problema, romelic
kvleva, romelsac fsiqiatrebi atareben fsiqiatriul
unda aRiweros simptomebisa da qcevis TvalsazrisiT.
samsaxurebSi da aqvT gamokvlevisTvis sakmarisi
garda amisa, unda gairkves misi gaCenis dro,
dro. Tumca, gamokvlevaTa umetesoba ver akma­
mimdinareoba da mocemul momentSi misi simZime.
yofilebs am kriteriumebs, radgan umeteswilad
tar­deba araspecialistebis mier arafsiqiatriul w sxva relevanturi simptomebi (maTi aRmoceneba,
dawesebulebebSi, drois defecitis pirobebsa da mimdinareoba da simZime).

_ 58 _
fsiqiatriuli gamokvlevis gansakuTrebuli SemTxvevebi
w fsiqiatriuli an samedicino daavadebis istoria. 1.zogadi fsiqologiuri adaptacia: daRliloba,
w amJamindeli medikamenturi mkurnaloba. gaRizianebadoba, koncentraciis nakleboba, stresis
qveS yofnis SegrZneba;
w alkoholis an sxva nivTierebis avadmoxmareba.
2.SfoTva da wuxili: SfoTvisa da daZabulobis fi­
w stresuli viTareba simptomebis aRmocenebisas da
zikuri siptomebi, fobiebi da persistentuli mta­
mocemuli momentisTvis.
njveli fiqrebi;
w ramodenime sakvanZo kiTxvis meSveobiT ojaxisa da
3.depresiis simptomebi: persistentuli depresiuli
piradi istoriis gacnoba.
guneb-ganwyoba, tirili, cremlianoba, uimedoba,
w socialuri viTareba da mxardaWeris gawevis Sesa-
TviTdadanaSauleba, azrebi imis Sesaxeb, rom
Zlebloba.
cxovreba gausaZlisia, suiciduri azrebi, diliT
w riskis Sefaseba, TviTdazianebisa da sxvebis usafr­ adre gaRviZeba, dRis ganmavlobaSi cvalebadi guneb-
Txoebis gaTvaliswineba. ganwyoba, wonaSi kleba da libidos daqveiTeba.
4.fsiqologiuri konteqsti: (anu pacientis pirovnuli
intervius Catareba zogad samedicino praq­
maxasiaTeblebi da garemoebebi) miuxedavad imisa,
tikaSi da zogadi profilis saavadmyofoSi rom zogadi profilis eqimisTvis es yovelive
zogad samedicino praqtikaSi xSirad gvxvdeba fsiqi- wina kontaqtidanaa cnobili, mainc saWiroa am
kuri aSlilobis, gansakuTrebiT depresiisa da SfoT- parametrebis xelaxali ganxilva.
viTi aSlilobebis SemTxvevebi, aseve, narkomoxmareba
aqedan gamomdinare, skriningis mizniT, aSlilobebis
da somatoformuli aSliloba, romelic upiratesad
Sesaxeb Seiqmna ufro formalizebuli kiTxvebi,
fizikuri Civilebis saxiT vlindeba (mag., qronikuli
romlebic ufro Sesaferisi iqneboda pirveladi
tkivili, daRliloba). eqimma yovelTvis unda dauSvas,
jandacvis dawesebulebaSi mokle intervius Casa­
rom es simptomebi SeiZleba iyos fsiqikuri aSlilo-
tareblad. es kiTxvebi iyo fokusirebuli iseT
bis gamoxatuleba. fizikuri da fsiqikuri faqtorebis
aSlilobebze, romlebic ufro xSirad gvxvdeba aseT
urTierTkavSirze metyvelebs is faqti, rom standar-
garemoSi. cxrilSi 3.6. warmodgenili kiTxvebi adap­
tul SefasebasTan SedarebiT, fsiqikuri aSlilobis
tirebulia Semdegi wyarodan: Spitzer et al., 1994.
diagnozs ufro zustad svamen zogadi profilis eq-
Tu interviu tardeba CvenTvis saintereso kon­
imebi, romlebmac kargad ician zogadi medicina (Gold-
kretul fsiqologiur sakiTxTan dakavSirebiT
berg and Huxley, 1980). pirveladi jandacvis samsaxurs
da swored misiTaa mkafiod warmarTuli, aseve,
akiTxaven iseTi pacientebic, romlebsac garkveuli
fsiqologiuri Civilebi aqvT, mag., daqveiTebuli gun-
cxrili 3.6 fsiqikuri aSlilobis gamosavleni
eb-ganwyoba an panikis Setevebi.
kiTxvebi
miuxedavad imisa, Tu ra saxis CiviliT gvakiTxavs
pacienti (fizikuriT Tu fsiqologiuriT), SezRudul ukanaskneli Tvis manZilze ra mizniT tardeba skriningi
droSi efeqturi fsiqiatriuli gamokvlevis Catareba 1. gaqvT daqveiTebuli gu­ depresia
yovelTvis rTulia. miznis misaRwevad ori moTxovna neb-ganwyoba?
unda iyos daculi: jer erTi, interviu iseTi saxiT 2. naklebad gsiamovnebT depresia
unda warimarTos, rom xeli Seewyos arsebuli fsiqi- imis keTeba, rac
kuri aSlilobis dadgenas (mag., yuradRebis miqceva warsulSi siamovnebas
ganiWebdaT?
yvela im niSnisa Tu informaciisTvis _ Canaweri isto-
riaSi, pacientis garegnoba da qceva _ romlebic aSli- 3. gaqvT zogadad SfoTvis nevrozi (SfoTva)
gancda?
lobaze miuTiTebs). meorec _ skriningis mizniT iseTi
kiTxvebis dasma, romelTa meSveobiTac SesaZlebelia 4. nerviulobT Tqveni jan­ nevrozi (SfoTva
mrTelobisa an sxva konk- janmrTelobis gamo)
ZiriTadi aSlilobis identificireba da im sferoe- retuli ambebis gamo?
bis gamovlena, romlebic ufro detalur Sefasebas
5. umarTavi gaxda Tqveni kvebiTi aSliloba
saWiroebs (cxrili 3.6). kvebiTi Cvevebi?
pirvel fundamentur naSromSi, romelic am
6. iRebT Tu ara alkoholis moxmarebasTan
sferoSi Seiqmna (Goldberg and Huxley, 1980), aRwerilia alkohols? (Tu es asea, dakavSirebuli problema
gamokvleva, romelic unda Cautardes zogadi upasuxeT CAGE kiTxvebs
profilis samedicino dawesebulebaSi moxvedril (gv. 469)
pacients. es iseTi pacientebia, romelTa Civilebi 7. miawodeT pacients sami demencia/deliriumi
fsiqologiuri mizezebis arsebobas gvafiqrebinebs. obieqti da sTxoveT, ga­
ixsenos isini 2 wuTis
aseTi gamokvleva oTx sferos moicavs: Semdeg

_ 59 _
3 gamokvleva
Tu im kiTxvebis gamoyeneba, romlebic skrinings frustracias an Tavs damnaSaved grZnobdnen.
emsaxureba, sworad xdeba, maSin SesaZlebelia mravali interviuerma sifrTxile unda gamoiCinos, raTa ar
fsiqikuri aSlilobis identificireba 10-15 wuTis gauRrmaos maT es SegrZnebebi.
ganmavlobaSi. Cven SegviZlia SevadginoT winaswari interviuerma unda dasvas Semdegi kiTxvebi:
gegma da mogvianebiT xelaxla SevxvdeT pacients, raTa w rogor aisaxeba daavadeba ojaxis cxovrebaze da ro-
SevafasoT dasmuli diagnozi da ufro detalurad gor cdilobs igi gaumklavdes mas?
ganvixiloT misi daavadebis marTvis sakiTxebi.
w rogori urTierTobebi da aliansebia ojaxSi? aris
zemoT Tqmuli aseve miesadageba intervius Catarebas
Tu ara ojaxSi mniSvnelovani azrTa sxvadasxvaoba?
iseT garemoSi, rogoricaa gadaudebeli samedicino
samsaxuris ganyofileba an iseTi palata, romelSic w surT Tu ara ojaxis wevrebs, mosinjon pacientisT-
erTdroulad bevri pacienti imyofeba. amave dros, vis daxmarebis gawevis axali saSualebebi?
amgvar viTarebaSi gansakuTrebuli yuradReba unda damatebiTi informacia ojaxuri intervius Sesaxeb
mivaqcioT fizikur simptomebs, somatoformuli mocemulia Semdeg wyaroSi: Goldberg, 1997. ojaxis in-
aSlilobis Camoyalibebis SesaZleblobas da sui­ terviuireba ojaxis Terapiis konteqstSi 22-e TavSia
cidis riskis Sefasebas. garda amisa, Terapiul ganxiluli.
da qirurgiul pacientebs xSirad utareben fsi­
qiatriul konsultacias, romelic deliriumTanaa ucxo kulturis pacientis interviuireba
dakavSirebuli. Tu pacienti da interviueri saubroben sxvadasxva
enaze, maT, cxadia, mTargmneli esaWiroebaT. Tumca,
pacientis interviuireba binaze mxolod zusti Targmani sakmarisi ar aris. intervi-
xSirad mizanSewonilia, movipovoT informacia imis ueri SeiZleba pacientis kulturas iseve ar icnobdes,
Sesaxeb, Tu ra viTarebaSi cxovrobs pacienti. amis rogorc mis enas. garda amisa, qal pacients, romelic
garkveva binaze vizitiTaa SesaZlebeli, rac SeiZleba sxva kulturis warmomadgenelia, Tu interviueri ma-
fsiqiatriuli gundis romelime sxva wevrma gaakeTos. makacia, SeiZleba ar hqondes masTan pirad sakiTxebze
am dros irkveva, Tu rogoria pacientis yofa saxlSi. saubris survili. im SemTxvevaSic ki, rodesac ze-
binaze viziti, aseve, gvawvdis ufro zust informacias moT Tqmuli problemas ar warmoadgens, mesame piris
imis Taobaze, Tu rogoria ojaxis wevrebs Soris (Tarjimnis) monawileoba da Targmnis procesi, zemo-
urTierToba. viziti binaze gansakuTrebiT maSinaa qmedebs interviuze da mniSvnelovnad axangrZlivebs
mniSvnelovani, rodesac saqme xandazmul pacientebs mas. sasurvelia, rom Tarjimani jandacvis sferos
exeba (gv. 540). warmomadgeneli iyos, radgan is Tavad SeZlebs monaw-
Tuki es SesaZlebelia, sasurvelia, vizitamde, ileobas pacientis gamokvlevaSi.
fsiqiatri gaesaubros zogadi profilis eqims, zogierTi faqti an movlena ucxo kulturis pacien-
romelsac uSualo kontaqti aqvs ojaxTan mravali tisTvis ufro stresulia, vidre im kulturis war-
wlis manZilze. vizitamde yovelTvis unda iqnes momadgenlisTvis, romelsac interviueri ekuTvnis.
gaTvaliswinebuli interviueris usafrTxoebis sa­ am SemTxvevaSi, fsiqikuri daavadebis stigmatizacia
kiTxi. interviueri darwmunebuli unda iyos, rom SeiZleba ufro Zlieri iyos. ojaxuri prioritetebi
jgufis romelime sxva wevrma icis vizitis droca SesaZloa gansxvavebuli iyos da mTlianad ojaxis
da adgilic. Tuki arsebobs raime potenciuri riski, keTildReoba ufro mniSvnelovan Rirebulebas war-
interviu orive specialistis mier erToblivad unda moadgendes, vidre misi calkeuli wevrisa. emociuri
Catardes. aSlilobebi SeiZleba ufro metad gamoxatuli iyos
fizikur simptomebSi, vidre fsiqikurSi. garda amisa,
interviu pacientis ojaxTan pacients SeiZleba eSinodes mkurnalobis imitom, rom
zogjer ojaxTan interviu tardeba ojaxis ramdenime igi ar endoba specialistebs. es maSin xdeba, rode-
wevrTan erTdroulad, raTa gavarkvioT maTi sac pacientis qveyanaSi samedicino momsaxureba ar
damokidebuleba pacientisa da misi avadmyofobis aris ganviTarebuli. qceva, romelic erT kulturaSi
mimarT, aseve, davadginoT ojaxSi arsebuli SesaZlo daavadebis arsebobis eWvs iwvevs, SesaZlebelia sxva
konfliqtis xasiaTi. interviu ojaxTan, Cveulebriv, kulturaSi mZime fsiqikuri mdgomareobis socialu-
bavSvisa da mozardTa fsiqiatriaSia saWiro. rad dasaSveb formas warmoadgendes (mag., ukiduresi
interviuers unda axsovdes, rom ojaxis wevrebi, formiT emociebis gamoxatva). sxvadasxva kulturaSi
rogorc wesi, cdiloben daexmaron pacients, magram warmodgenebi mizezobrivi kavSiris Sesaxeb SeiZleba
maTi mcdeloba, Cveulebriv, uSedegoa, ris gamos sruliad gansxvavebuli iyos. mag., mZime mdgomareoba
isini, SesaZloa, demoralizebulni iyvnen, ganicdidnen SesaZloa miCneul iqnes boroti sulebis moqmedebad.
aseve, Zneli dasadgenia, warmoadgens Tu ara mocemul

_ 60 _
informaciis integrireba da Sefaseba
kulturas an qvekulturaSi damkvidrebuli warmod- sasargeblo iqneba, agreTve, Semdeg kiTxvebze pasuxis
genebi bodvas Tu normas. kulturul gansxvavebaTa gacema:
zemoqmedeba diagnostikasa da klasifikaciaze ganxi- w rogoria diagnozi?
lulia me-2 TavSi.
w ra gavlena aqvs mas pacientis cxovrebaze?

SezRuduli inteleqtis mqone pacientis w aRiniSneba Tu ara uSualo riski, romelsac mogva-
reba sWirdeba?
interviuireba
w rogoria pacientis amJamindeli mdgomareoba?
SezRuduli inteleqtis mqone pacientebis (anu das-
wavlis darRvevis mqone pacientebis) intreviuirebis w ratom ganviTarda aSliloba?
procedurebi normaluri inteleqtis mqone pacien- w ra saxis mkurnalobaa naCvenebi?
tebis intreviuirebis procedurebis msgavsia, magram w rogoria prognozi?
garkveul momentebs mainc unda mieqces gansakuTreb-
w ra damatebiTi informaciaa saWiro am kiTxvebze pa-
uli yuradReba. kiTxvebi unda iyos mokle da martivi.
suxis gasacemad?
ar unda gamoviyenoT metaforuli gamoTqmebi. Sesa-
Zloa, daxurul kiTxvebs gverdi ver avuaroT, magram w ra codna sWirdeba pacients da risi codna surs mas?
maTi gamoyenebis SemTxvevaSi pasuxebi unda gadamowm- rogoria diagnozi?
des. Tu kiTxvaze _ `Tqven naRvliani xarT?~ pasuxia _
pirveli safexuria simptomebisa da niSnebis meS­
`diax~, kiTxvaze _ `Tqven kargad grZnobT Tavs?~, pa-
veobiT miRebuli informaciis safuZvelze diag­
suxi igive ar unda iyos. zogierTi pacienti imeorebs
nozis dasma. am informaciis mopoveba xdeba anam­
interviueris bolo sityvas. aseTi pasuxi ar SeiZleba
nezis SegrovebiT, fsiqikuri statusisa da, saWi­
gadamowmebis gareSe dasturad CavTvaloT.
roebis SemTxvevaSi, fizikuri mdgomareobis ga­
daswavlis darRvevis mqone adamianebma SeiZleba ver
mo­kvleviT da igi SemdegSi gamoiyeneba im diag­
miuTiTon simptomis aRmocenebis dro an ver moax-
nozis dasasmelad, romelic dafuZnebuli iq­ne­­ba
erxon imis aRwera, Tu ra TanmimdevrobiT gamovlinda
fsiqiatriul klasifikaciaze da TiToeul di­
simptomebi. da mainc, interviuerisTvis mniSvnelova-
ag­nostikur kategoriasTan dakavSirebul kri­
nia yvela am saxis informaciis mopoveba. yuradReba
te­riumze. zogjer diagnozi SeiZleba iyis wi­
unda gavamaxviloT imaze, Tu rogor aRwers pacienti
naswari manam, sanam Semdgomi informacia ar
simptomebs da imazec, Tu ra awuxebs mas. ix. 25-e Tavi,
iqneba xelmisawvdomi. calkeuli tipis fsiqikuri
romelSic ganixileba daswavlis darRvevis gamokvleva.
aSlilobis diagnostireba momdevno TavebSia gan­
xiluli. xolo aq SemovifarglebiT gamokvlevis
bavSvebisa da xandazmulebis interviuireba
mimarT zogadi midgomiT. diagnozs Tan axlavs aS­
bavSvebisa da mozardebis interviuireba ganxilulia
lilobis Sefaseba misi xarisxis mixedviT _ msubuqi,
me-700 gverdze, xolo xandazmulebis _ 539-41 gverdze.
zomieri da mZime.

informaciis integrireba da Sefaseba cxrili 3.7 Temebi, romlebic unda Sefasdes


aqamde gamokvlevis process ZiriTadad ganvixilavdiT
fsiqiatriuli gamokvlevis dros
monacemTa Segrovebis TvalsazrisiT. gamokiTxvis pacientis problemebi da maTi Sedegebi
mizani iyo hipoTezebis Semowmeba im maniSneblebis
w diagnozi
gaTvaliswinebiT, romlebic ama Tu im diagnozsa da
etiologiaze miuTiTebda. Semdeg nawilSi axsnilia, w gavlena sakuTar Tavsa da sxvebze (disfunqcia)

Tu, sferoSi arsebuli codnis sistemaSi, rogor xdeba w sakuTar TavTan da sxvebTan dakavSirebuli riski
fsiqiatriaSi faqtebis Sefaseba da maTi integracia.
rogoria pacientis amJamindeli mdgomareoba
daskvnebma pirdapir unda migviyvanos gadawyvetilebebTan
_ rogor vumkurnaloT. kidev erTxel vusvamT xazs w pacientis cxovrebis istoria
imas, rom praqtikaSi informaciis Sefaseba imave w amJamindeli viTareba
TanmimdevrobiT xdeba, rogorc misi mopoveba.
w pacientis pirovnuli maxasiaTeblebi

daskvnebis gamotana da gadawyvetilebis etiologia


miReba mkurnaloba
Temebi, romlebic unda Sefasdes fsiqiatriuli
prognozi
gamokvlevis dros da romelTa mixedviTac unda iqnes
miRebuli gadawyvetileba, CamoTvlilia cxrilSi 3.7. ramdenad esmis pacients arsebuli problemebi

_ 61 _
3 gamokvleva

ra gavlena aqvs mas pacientis cxovrebaze? saSualebebs, romlebiTac pacienti cdilobs stresis
moxsnas (mag., SfoTvis gamomwvevi situaciebisTvis
sakuTari problemebis aRwerisas pacientebi sa­
Tavis arideba an alkoholis avadmoxmareba). Sema­
ubroben rogorc simptomebze, ise sxva sakiTxebzec.
narCunebeli faqtorebi mniSvnelovnad gansa­zRvravs
gamokvlevis mTavari mizania fsiqopaTologiis amo­
mkurnalobis formas.
cnoba da daxasiaTeba, radgan es gansazRvravs, Tu ra
etiologiaSi cxovrebis diagrama cxovrebiseuli
darRveva iqneba diagnostirebuli. aseve, aucilebelia,
movlenebis rolis Sefasebis airaRis warmoadgens
gavarkvioT, Tu ra gavlena aqvs am simptomebs
(Sharpe, 1990). misi meSveobiT xdeba fizikuri da
pacientis cxovrebaze, radgan diagnozis umetes
fsiqikuri aSlilobebis epizodebsa da potenciurad
SemTxvevaSi aRiniSneba gauaresebuli funqcionireba.
stresul movlenebs Soris droTa kavSiris damyareba.
amitom unda gairkves pacientis funqcionirebis
misi gamoyeneba sasargebloa xangrZlivi da rTuli
Cveuli done da is, Tu ramdenadaa igi gansxvavebuli
istoriebis SemTxvevaSi. diagramas aqvs sami sveti:
axlandeli donisagan.
erTi cxovrebiseuli movlenebisTvis da TiTo-TiTo
aRiniSneba Tu ara uSualo riski, romelsac _ fizikuri da fsiqikuri aSlilobebisTvis, xolo
mogvareba sWirdeba? mwkrivebSi mocemulia pacientis cxovrebis wlebi.
rogorc iTqva, riskis Sefaseba warmoadgens fsiqi- cxovrebis diagramis Sesavsebad unda davaTariRoT
atriuli gamokvlevis qvakuTxeds. riskis identi- TiToeuli movlena, radgan es gviCvenebs, Tu ra
ficirebis Semdeg unda moxdes misi marTva. mag., Tu kavSiria stresorebsa da avadmyofobis dawyebas
pacients aReniSneba TviTugulebelyofis an TviTda- Soris, aseve, fsiqikur da fizikur aSlilobebs Soris.
zianebis niSnebi, es imoqmedebs gadawyvetilebaze, am konteqstSi marTebulia visaubroT pirovnuli
movaTavsoT Tu ara pacienti stacionarSi misi nebis maxasiaTeblebis Sesaxeb. pacientis pirovnuli
gareSe. Tu arsebobs sxvisTvis zianis miyenebis saSiS- Tvisebebis dadgena misi cxovrebis istoriisa da
roeba, fsiqiatrma riskis qveS myofi piri unda gaaf- fsiqikuri aSlilobis srulad Secnobis nawilia.
rTxilos. amitom did mniSvnelobas vaniWebT gamokvlevis
procesSi sando da sruli informaciis Segrovebas
rogoria pacientis amJamindeli mdgomareoba? pacientis pirovnuli Tvisebebis Sesaxeb. garda imisa,
informacia pirovnebis sacxovrebeli pirobebis, fi- rom amgvari informacia dagvexmareba, davadginoT
nansuri mdgomareobis, interesebisa da urTierTo- daavadebis etiologia, is sasargebloa daavadebis
bebis Sesaxeb, gvexmareba daavadebis marTvasa da prog- marTvis dagegmvisa da prognozirebisTvis. mag.,
nozirebaSi. mag., usaxlkaro adamians gansaxvebuli komorbidul pirovnul aSlilobas, rogorc wesi,
mzrunveloba sWirdeba, vidre imave aSlilobis mqone cudi prognozi ukavSirdeba; garda amisa, is gavlenas
pacients, romelsac aqvs mudmivi sacxovrebeli da hy- axdens gadawyvetilebaze, Tu ra saxis fsiqologiuri
avs momvleli. arsebulma garemoebam SeiZleba imoqm- mkurnaloba Catardes.
edos pacientis avadmyofuri mdgomareobis SenarCu-
nebaze da Careva swored amaze unda iqnes mimarTuli. ra saxis mkurnalobaa naCvenebi?
mag., wuxili sacxovrebeli pirobebis gamo SeiZleba Tu pacients sWirdeba mkurnaloba, ZiriTadad
warmoadgendes stresors, romelic avadmyofs depre- gadasawyvetia is, Tu ra saxis mkurnaloba unda
siul mdgomareobas unarCunebs. Cautardes mas. gadawyvetileba mkurnalobis Cata­
rebis Sesaxeb pacientTan erTad ganixileba; irCeva
ratom ganviTarda aSliloba? mkurnalobis sxvadasxva saxe da TiToeuli ganixileba
etiologiis sakiTxebi ganxilulia me-5 TavSi. aq misi efeqturobis, gverdiTi movlenebisa da sxva
SemovifarglebiT mxolod imiT, Tu rogor unda parametrebis TvalsazrisiT. es sakiTxebi ganxilulia
mivudgeT etiologiur faqtorebs TiToeuli Semdeg TavebSi.
pacientis SemTxvevaSi. mocemul wignSi gamoyenebulia
qronologiuri midgoma. daavadebis mizezebi iyofa rogoria prognozi?
sam kategoriad: predispoziciur, precipitatur prognozi ZiriTadad damokidebulia imaze, Tu ra
da SemanarCunebel faqtorebad. predispoziciuri saxis aSlilobasTan gvaqvs saqme; aseve, pacientis
faqtorebi SeiZleba iyos genetikuri xasiaTis, individualur maxasiaTeblebze (mag., mis asakze,
ukavSirdebodes temperaments an tvinis dazianebas simptomebis simZimeze, komorbidobaze da a. S.). Tu am
cxovrebis adreul etapze. precipitaturi faqtorebi saxis informacias srulad ver movipovebT, pirveladi
xSirad stresuli movlenebia. SemanarCunebeli Sefasebisas, mocemul etapze mainc SesaZlebelia
faqtorebi SeiZleba warmoadgendes xangrZlivi moklevadiani prognozis gakeTeba. pacients SegviZlia
zemoqmedebis stresorebs an ukavSirdebodes im vuTxraT, rom ufro zusti, grZelvadiani prognozis

_ 62 _
Canaweris gakeTeba da informaciis gacvla
gakeTeba SesaZlebeli iqneba ufro vrceli informaciis momuSave sxva specialistebi yuradRebas amaxvileben
mopovebis Semdeg. klinicisti akvirdeba aSlilobis am faqtorebidan erT-erTze, sakuTari specialobidan
dinamikas ramdenime kvirisa da Tvis manZilze. gamomdinare. mag., fsiqologi yuradRebas amaxvilebs
normidan gadaxraze, xolo socialuri muSaki _
ra damatebiTi informaciaa saWiro am kiTxvebze
arsebul garemoebebze pacientis reaqciaze. amgvarma
pasuxis gasacemad?
gansxvavebebma midgomebs Soris SeiZleba migviyvanos
pacientTa umravlesobis gamokvleva ar Semoifar- uTanxmoebamde multidisciplinaruli gamokvlevis
gleba erTi interviuTi, romelic bevr kiTxvaze ver dros. mniSvnelovania, rom fsiqiatrebma gaacnobieron
gagvcems damajerebel pasuxs. gamokvleva unda war- am potenciuri problemis arseboba da Seecadon mis
movidginoT, rogorc interaqtiuli procesi, romlis gadaWras.
drosac xdeba miRebuli Sexedulebebisa da daskvnebis
mudmivi gadasinjva da pacientisa da misi avadmyofo- Sefaseba gamocdili fsiqiatris mier
bis Sesaxeb damatebiTi informaciis mopoveba. mocemu- am TavSi saubaria sistemur da logikur midgomaze
li Tavi aRweriTi xasiaTisaa, masSi ganixileba gamokv- gamokvlevis mimarT, romlis drosac xdeba
levis diagnostikuri miznebi, magram praqtikaSi ar informaciis guldasmiT Segroveba da simptomebisa
arsebobs gansxvaveba gamokvlevis am da sxva miznebs da niSnebis gamoyofa diagnozis dasmis mizniT.
Soris (mag., riskis Sefaseba an reaqcia mkurnalo- nebismieri axalbeda fsiqiatri yovelTvis mkacrad
baze). fsiqiatrisa da pacientis TiToeuli Sexvedra unda icavdes am midgomis principebs. Tumca, rogorc
gamokvlevis, Sefasebisa da gadawyvetilebis miRebis irkveva, gamocdili fsiqiatrebi gamokvlevas sakmaod
procesia. amdenad, gamokvleva xangrZlivi procesia, gansxvavebulad atareben. isini swrafad svamen
romelic mimdinareobs rogorc mkurnalobis, aseve diagnozs, xSirad intervius pirvelive wuTebSi,
Semdegi periodis ganmavlobaSic. pacientis garegnobis, qcevisa da metyvelebis
safuZvelze (Gauron and Dickinson, 1966; Kendell, 1975).
ra codna sWirdeba pacients da risi codna surs
fsiqiatri SeiZleba ver acnobierebdes, Tu riT
mas?
xelmZRvanelobda diagnozis dasmisas. Svarci da
es sakiTxi konkretul aSlilobebsa da mkurnalobasTan
uiginsi am process `tipizacias~ (typification) uwodeben
mimarTebaSi ganxilulia 68-e gverdze da, aseve,
(Schwartz and Wiggins, 1987). intervius danarCeni nawili
momdevno TavebSi.
diagnozis dadasturebasa da daxvewas emsaxureba.
mosalodnelia, rom, gamocdilebis SeZenasTan
sxva sakiTxebi, romlebic gavlenas axdens
erTad, fsiqiatrma gamokvlevis Catarebisas sul
informaciis Sefasebaze ufro xSirad gamoiyenos aseTi strategia. Tu eqimi
daavadeba da avadmyofoba kargad icnobs fsiqopaTologiasa da diagnostikur
es cnebebi, romlebic me-2 TavSi iyo Setanili, klasifikacias, mas SeuZlia `tipizaciis~ efeqturad
Sexsenebas saWiroebs. `avadmyofoba~ gulisxmobs gamoyeneba. amasTan, xazs vusvamT imasac, rom
pacientis gamocdilebas, xolo `daavadeba~ ki _ fsiqiatrma ar unda gamoiyenos aseTi midgoma
am gamocdilebis paTologiur mizezebs. pacienti manam, sanam is kargad ar aiTvisebs fsiqiatriul
SeiZleba iyos daavadebuli, magram ar ganicdides saxelmZRvaneloebSi ilustrirebul midgomas da
Tavs avadmyofad, an piriqiT _ avadmyofad ganicdides ar SeiZens sakmaris gamocdilebas. interviuerma
Tavs, magram ar aReniSnebodes raime daavadeba. arasodes ar unda gamoitanos naadrevi daskvna
zogad medicinaSi pacientebi uyvebian eqims TavianTi konkretuli SemTxvevis Taobaze, radgan man SeiZleba
avadmyofobis Sesaxeb, xolo eqimebi cdiloben ver SeniSnos saWiro informacia da ugulebelyos is
aRmoaCinon avadmyofobis gamomwvevi daavadeba, faqtebi, romlebic ar adasturebs mis Sexedulebas.
radgan amazea damokidebuli mkurnaloba. pacientebs
da maT axloblebs, aseve, surT gaigon, Tu ra aris Canaweris gakeTeba da informaciis
avadmyofobis mizezi da rogori iqneba mkurnaloba, gacvla
magram yovelTvis ar esmiT, rogor exmareba
gamokvlevis dasrulebis Semdeg aucilebelia mdgo­
samedicino diagnozi amis garkvevas. fsiqiatrebic
mareobis aRwera da, SemTxvevis marTvis mizniT,
cdiloben daavadebis, rogorc avadmyofobis mizezis,
sxva specialistebisTvis am informaciis miwodeba.
dadgenas, magram, amasTan, yovelTvis sxva mizezebsac
miznidan da recipientidan gamomdinare, Canawerebis
iTvaliswineben; zogjer pacientis gamocdileba
gaformeba da gagzavna sxvadasxva formiT xdeba,
SeiZleba gagebul iqnes, rogorc normidan ukiduresi
Tumca, es procesi yovelTvis unda iTvaliswinebdes
gadaxra, zojer _ rogorc reaqcia garemoebebze, zogjer
Semdeg ZiriTad principebs:
ki, maTi kombinacia. fsiqikuri janmrTelobis sferoSi

_ 63 _
3 gamokvleva
w Canaweri unda iyos gasagebi da mokle. unda did daxmarebas gauwevs mokle, amomwuravi da kargad
Seicavdes informacias mniSvnelovani simptomebis struqturirebuli SemTxvevis Canaweri, romelic gas-
ararsebobis Sesaxeb (mag., `pacients ar aReniSneba agebi eniTaa dawerili.
suiciduri azrebi da tendenciebi~). moerideT im
informaciis gameorebas, romelic ukve cnobilia Canawerebis gakeTeba pacientis
recipientisTvis. gamoiyeneT iseTi saTaurebi saavadmyofoSi moTavsebisas
da qvesaTaurebi, romlebic sakvanZo sakiTxebs rodesac pacienti saswrafod unda moTavsdes saavad-
gamoavlens (mag., `diagnozi~, `amJamindeli medi­ myofoSi, eqimi droSia SezRuduli. swored am drosaa
kamenturi mkurnaloba~.) gansakuTrebiT mniSvnelovani, rom Canawerebi Sesabam-
w bevr qveyanaSi pacients ufleba aqvs waikiTxos, Tu is Temebs exebodes. Canawerebi, romlebic keTdeba pa-
ra weria mis Sesaxeb. es informacia, aseve, SeiZleba cientis saavadmyofoSi moTavsebisas, sul cota, Sem-
gamoyenebul iqnes iuridiuli mizniT. zog qveyanaSi, deg informacias unda Seicavdes:
maT Soris britaneTSi, iTvleba, rom pacients w saavadmyofoSi moTavsebis mizezi;
ufleba aqvs, gaecnos eqimebis im korespondencias,
w nebismieri informacia, romelic saWiroa, ra­
romelic uSualod mas exeba, garda im SemTxvevebisa,
Ta miRebul iqnes gadawyvetileba saswrafo mkur­
rodesac es informacia garkveuli mizezebis gamo
nalobis Sesaxeb;
konfidencialuria. darwmundiT, rom informacia
w nebismieri informacia, romelic mogvianebiT aRar
zustia da rom Tqveni mosazrebebi da daskvnebi
iqneba xelmisawvdomi. mag., detalebi fsiqikuri
gonivrulia. moerideT dausabuTebel an zedmetad
mdgomareobis Sesaxeb saavadmyofoSi moTavsebisas
subieqtur komentarebs. zogjer mizanSewonilia,
(wamlis miwodebamde) da informaciis miReba iseTi
gaesaubroT zogadi profilis eqims an janmrTelobis
informatorisagan, romelsac, SesaZloa, momavalSi
sferos sxva specialists, raTa ufro vrclad
veRar SexvdeT.
ganixiloT mocemuli SemTxvevis zogierTi detali.
pacients unda uTxraT, rom is miiRebs Canaweris sakmarisi drois pirobebSi, SeiZleba sistemuri
asls da eqneba TqvenTan dakavSirebis saSualeba im anamnezis damateba. gamoucdeli interviueri sas­
SemTxvevaSi, Tu informacia gaugebari an mcdari wrafo gadawyvetilebis miRebisas xandaxan Zalian
aRmoCndeba. did dros kargavs meorexarisxovan detalebze da
ar aRricxavs fsiqikuri mdgomareobis im detalebs,
w nebismieri korespondencia unda iyos konfiden-
romlebic, SesaZloa, droebiTi xasiaTisaa, magram,
cialuri.
Zalian mniSvnelovania diagnostirebis TvalsazrisiT.
aq ganvixilavT gamokvleviT miRebuli informaciis
gamokvlevis danarCeni nawili SeiZleba mogvianebiT,
gaformebis sxvadasxva meTodebs, romelTa gaziareba
ramdenime dRis ganmavlobaSi Catardes. saavadmyofoSi
unda moxdes fsiqiatriuli jgufis wevrebs Soris,
moTavsebis Canaweri unda dasruldes saxeldaxelo
aseve, fsiqiatrsa da sxva eqimebs da fsiqiatrsa da
moqmedebis mokle gegmiT, romelic pacientze
pacients Soris.
mimagrebul ufros eqTanTan unda SevaTanxmoT.

SemTxvevis Canawerebis mniSvneloba


Canawerebi daavadebis mimdinareobis Sesaxeb
(Case Notes)
Canawerebi daavadebis mimdinareobis Sesaxeb unda
SemTxvevis Canawerebis saTanado warmoeba mniSvnelova- Seicavdes konkretul informacias, mxolod aseT
nia medicinis yvela dargSi. fsiqiatriaSi es sasicocx- SemTxvevaSi iqneba Rirebuli. nacvlad imisa, rom
lo mniSvnelobis mqonea, radgan didi raodenobis in- CanawerebSi iseTi zogadi frazebi CavweroT, ro­
formacia sxvadasxva wyarodan miiReba. mniSvnelovania gorebicaa `pacienti ukeT grZnobs Tavs~, an `pacientis
informaciis Tavmoyra iseTi saxiT, rom adamianma, ro- qceva SedarebiT mowesrigda~, umjobesia, ganmartoT,
melic ar icnobs mocemul SemTxvevas an, mag., kole- ra mxriv grZnobs is ukeTesad Tavs (mag., naklebadaa
gam, romelic mowveulia gadaudebeli saWiroebis gamo Sepyrobili suiciduri azrebiT) an rogor mowesrigda
swrafad SeZlos ZiriTad momentebSi garkveva. SemTxve- misi qceva (naklebad mousvenaria da ukve SeuZlia
vis Canawerebi ara mxolod misi SemdgenlebisTvis aris sakvebis miRebisas magidasTan jdoma).
mniSvnelovani (radgan samaxsovro dokumentis funq- CanawerebSi, romlebic daavadebis mimdinareobis
cias asrulebs), aramed pacientTan kavSirSi myofi sxva Sesaxebaa, unda iyos aRwerili pacientis mkurnaloba.
pirebisTvisac. SemTxvevis Canawerebs, agreTve, samed- miuxedavad imisa, rom medikamenturi mkurnalobis
icino-samarTlebrivi mniSvneloba aqvs. Tu fsiqiatri detalebi daniSnulebaSia miTiTebuli, ufro mo­
sakuTari qmedebebis gasamarTleblad an pacientis saxerxebelia es informacia davafiqsiroT nebis­
Civilis SemTxvevaSi gamoZaxebulia sasamarTloSi, mas mier aramedikamentur mkurnalobasTan erTad, im

_ 64 _
Canaweris gakeTeba da informaciis gacvla
Cana­werebis gverdiT, romlebic asaxaven cvli­ epikrizi mniSvnelovani Canaweria, gansakuTrebiT maSin
lebebs fsiqikur mdgomareobasa da qcevaSi. ar Cans, rodesac pacienti kvlav avad xdeba da masze
aris aucilebeli fsiqoTerapiuli seansebisa da mzrunveloba specialistTa sxva jgufs ekisreba.
konsultaciebis mimdinareobis srulad Cawera, magram epikrizis zogierTi punqti komentars saWiroebs.
unda gakeTdes mTavari Temebis Canawerebi, pacientis kerZod, momarTvis mizezSi dasaxelebuli unda iyos
reaqciebze dakvirvebis Sesabamis monacemebTan erTad. problema da ara savaraudo diagnozi. mag., `napovnia
xSirad mizanSewonilia ramdenime seansis Semajamebeli agznebul mdgomareobaSi RamiT xetialis dros. yviroda
Canaweris gakeTeba, romelSic procesis dinamika iqneba da RmerTs da eSmaks axsenebda~ da ara `Sizofreniis
asaxuli. agreTve, unda Caiweros fsiqoTerapiuli samkurnalod~. am SemTxvevaSi mniSvnelovania pacientis
jgufis Sexvedrebze miRebuli daskvnebi. Tu paci­ pirovnebis daxasiaTeba. epikrizis Semdgeneli unda
entTan Sexvedrebi poliklinikaSi mimdinareobs, unda ecados, ipovos Sesabamisi sityvebi da frazebi,
dafiqsirdes ukanaskneli vizitis Semdgomi mTavari romlebic pirovnul maxasiaTeblebs gadmogvcems. Tu
cxovrebiseuli movlenebi da stresorebi. ar dadginda konkretuli paTologiis arseboba, unda
unda gakeTdes zusti Canaweri nebismieri infor­ mokled Sejamdes fsiqikuri gamokvlevis Sedegebi.
maciis an rCevis Taobaze, romelic pacientma an misma rodesac keTdeba Canaweri fsiqikuri mdgomareobis
naTesavebma eqimisagan miiRes. es sakmarisi unda iyos Sesaxeb, TiToeul saTaurTan dakavSirebiT saWiroa
imis dasadgenad, iyo Tu ara pacienti saTanadod komentari imis Taobaze, dadgenilia Tu ara raime
informirebuli, rodesac axal mkurnalobaze Tan­ paTologia. diagnozi unda daiweros ICD-10-isa da
xmobas acxadebda. aseve, nebismier pirs, romelic DSM-IV-is terminebis gamoyenebiT. Tu diagnozi
pacients mogvianebiT miscems rCevas, saSualeba unda dadgenili ar aris, unda CamovTvaloT alternativebi
hqondes gaarkvios, gansxvavdeba Tu ara misi rCeva imis miTiTebiT, Tu romeli maTgania ufro savaraudo.
adre micemulisagan, raTa, saWiroebis SemTxvevaSi, zogierT SemTxvevaSi, SeiZleba saWiro gaxdes erTze
warmoadginos aucilebeli axsna-ganmarteba. meti diagnozis dasma.
fsiqiatrebis garda, daavadebis mimdinareobas ak­ mkurnalobis epikrizi unda Seicavdes monacemebs
virdebian eqTnebi, okupaciuri Terapiisa da kli­nikuri yvela medikamentis dozirebasa da gamoyenebis
fsiqologiis specialistebi da socialuri muSakebi. xangrZlivobis Sesaxeb. prognozi unda iyos mokled,
xSirad isini awarmoeben damoukidebel Canawerebs, magram magram maqsimalurad zustad formulirebuli.
sasurvelia, rom informaciis mniSvnelovani punqtebi fraza _ `prognozi gaurkvevelia~, arafris mTqme­
Setanil iqnes avadmyofobis istoriaSi. agreTve, unda lia. specialisti meti ZalisxmeviT unda miudges
gakeTdes fsiqoTerapiuli jgfis wevrebis oficialuri prognozirebis sakiTxebs, radgan sakuTari mosaz­
diskusiebis Canawerebi. gansakuTrebiT mniSvnelovania, rebisa da realuri gamosavlis Sedareba daexmareba
mkafiod ganisazRvros pacientze Semdgomi zrunvis mas klinikuri codnis gaRrmavebaSi. epikrizis
gegma mas Semdeg, rac igi saavadmyofodan gaewereba. Semdgenelma unda miuTiTos, Tu ramdenad saeWvoa
garda amisa, unda dadgindes, im piris vinaoba, romelic prognozi da, aseve, ra aris daeWvebis mizezi
ZiriTadad iqneba amaze pasuxismgebeli. britaneTSi es (mag., eWvi imis Taobaze, rom pacienti ar daicavs
principebi pacientze zrunvis specialur programaSia mkurnalobis reJims). momavali mkurnalobis mokle
for­mulirebuli. CanawerSi unda iyos miTiTebuli ara mxolod is, Tu
ra unda gakeTdes, aramed isic, Tu vin unda gaakeTos.
epikrizi specialistTa gundisa da zogadi profilis eqimis
epikrizi, Cveulebriv, stacionaruli pacientebisTvis funqciebi mkafiod unda iyos gansazRvruli.
iwereba. saukeTeso SemTxvevaSi is ori nawilisagan
Sedgeba. pirveli nawili ivseba stacionarSi formulireba (epikrizis daskvniTi nawili)
moTavsebisTanave da masSi sawyisi monacemebia formulireba exmareba klinicists, cxadad gaiazros
Setanili; meore nawili _ gawerisas da masSi mocemulia diagnozi, etiologia, mkurnaloba da prognozi.
informacia mimdinare progresis Sesaxeb, Tumca, formulireba ar unda Seicavdes spekulaciebs,
praqtikaSi iwereba saboloo epikrizi, romelSic Tumca, SeiZleba Seicavdes iseT hipoTezebs, romelTa
Sedis avadmyofobis istoriis umTavresi momentebi. Semowmeba SeiZleba Semdgomi informaciis mopovebis
epikrizi unda iyos mokle, magram amomwuravi; gziT. sxvadasxva tipis avadmyofobis istoriis
dawerili telegrafuli stiliT da standartuli formulirebis daweris Sedegad, vswavlobT mocemul
formatis gamoyenebiT, raTa gareSe pirma advilad SemTxvevebSi arsebuli problemebis gaanalizebas.
moiZios informaciis calkeuli punqtebi. Sevsebuli dawerili formulireba didad exmareba gamocdil
epikrizi, Cveulebriv, erTi an erT-naxevari nabeWdi fsiqiatrs, gaerkves rTul SemTxvevebSi.
gverdia. nimuSi mocemulia boqsSi 3.3. Sevsebuli formulirebaSi Semavali saTaurebi CamoTvlilia

_ 65 _
3 gamokvleva

boqsi 3.3 epikrizis nimuSi gamokvlevis dros arsebuli fizikuri mdgomareoba:


paTologia ar aRiniSneba. fsiqikuri mdgomareoba:
pacienti: q-ni a.b., dabadebis TariRi: 7.2.71 / asaki _ 34. garegnulad mouwesrigebeli (dauvarcxneli), dabneuli.
metyveleba: neli, xangrZlivi dayovnebebiT, Tanmimdevruli.
konsultanti: eqimi g.; epikrizi Seavso eqimma d-m. 25.7.05
azrovneba: moculia fiqrebiT sakuTari mZime mdgomareobis
Semosvlis TariRi: 27.6.05 Sesaxeb da Relavs imis gamo, rom qmari da misi sayvareli
gaweris TariRi: 22.7.05 mis winaaRmdeg moqmedeben. natrobs sikvdils.
momarTvis mizezi _ mZime depresia da suiciduri azrebi mkafiod gamoxatuli suiciduri azrebi, romelTac ver
uwevs winaaRmdegobas. ar aReniSneba bodva da obsesiebi.
ojaxis anamnezi: guneb-ganwyoba: depresiuli, adanaSaulebs sakuTar Tavs,
mama _ 66 wlis. pensiaze gasuli mebaRe, kargi fizikuri uimedo. aRqma: warmoidgens gardacvlili bebiis saubars,
janmrTelobiT. aReniSneba guneb-ganwyobis meryeoba. romelic mas damamcirebeli toniT mimarTavs, magram es
pacientTan aqvs cudi urTierToba. ar aris halucinacia. kogniciebi: daqveiTebuli yuradReba
da koncentracia. mexsiereba: ar aris gamokvleuli.
deda _ 57 wlis; janmrTeli, myari spiritualisti; insaiTi: fiqrobs, rom avadaa da darwmunebulia, rom ver
pacientTan aqvs distanciuri urTierToba. gamojanmrTeldeba.
da _ joani. 38 wlis. ganqorwinebuli. janmrTeli. ojaxi specialuri gamokvleva: hemoglobini da eleqtrolitebi:
materialurad uzrunvelyofilia. ojaxis wevrebs Soris normis farglebSi
naklebi emociuri siaxlovea. fsiqikuri aSlilobebi: biZa
mamis mxridan _ oTxjer iwva saavadmyofoSi `maniakaluri mkurnaloba da daavadebis mimdinareoba: imyofeba mudmivi
depresiis~ diagnoziT. meTvalyureobis qveS. fluoqsetini Canacvlebulia
amitriptiliniT, romlis dozac TandaTanobiT
cxovrebis anamnezi: pacientis muclad yofnis periodi, izrdeba 175 miligramamde dReSi. aqtivobis gazrda.
dabadeba da adreuli ganviTareba _ normaluri. kargi erToblivi interviu qmarTan colqmruli urTierTobis
janmrTeloba bavSvobaSi. skola _ Sevida 6 wlis, daamTavra gasaumjobeseblad. qmrisaTvis rCevis micema finansebis
16 wlis asakSi. swavlis periodi _ gansakuTrebuli marTvasTan dakavSirebiT. guneb-ganwyobis TandaTanobiTi
movlenebis gareSe. hyavda megobrebi. 16-idan 22 wlamde gaumjobeseba da suiciduri azrebis gaqroba. saxlSi
muSaobda maRaziaSi gamyidvelad. hyavda ramdenime warmatebulad gatarebuli SabaT-kvira saavadmyofodan
partniori mamakaci. daqorwinda 22 wlis asakSi. qmari sabolood gaweramde.
2 wliT ufrosi, satvirTo manqanis mZRoli. gasul wels
hqonda mZime gancdebi meuRlis Ralatis gamo. Svilebi: mdgomareoba gawerisas: msubuqi rezidualuri depresiuli
jeini _ 7 wlis, janmrTeli; poli _ 4 wlis, epilefsiiT simptomebi. imedianadaa, magram wuxs colqmruli
daavadebuli. seqsualuri cxovreba _ ukanasknel wlamde urTierTobis momavalze.
damakmayofilebeli. garemoebebi: sacxovrebeli _ diagnozi: depresiuli aSliloba.
municipaluri. finansuri problemebi. prognozi: damokidebulia imaze, Tu rogor warimarTeba
gadatanili daavadebebi: 27 wlis asakSi (mSobiarobis ojaxuri urTierTobebi. Tu gaumjobesdeba, moklevadiani
Semdeg) depresiuli aSliloba. xangrZlivoba _ 8 kvira. prognozi kargia. grZelvadiani prognozi _ momavalSi
Sexvda konsultants. depresiuli aSlilobis riski.
premorbiduli pirovnuli Tvisebebi: cota megobari.
cvalebadi guneb-ganwyoba; advilad nerviuldeba. ar aris daavadebis Semdgomi marTva:
darwmunebuli sakuTar TavSi; ar aqvs obsesiuri niSnebi.
dedis msgavsad, sjera zebunebrivi Zalebis. iSviaTad iRebs w gagrZeldes amitriptiliniT mkurnaloba _ 175 mg dReSi
alkohols. ar eweva. uaryofs narkotikebis moxmarebas. 9 Tvis ganmavlobaSi xelaxal Semowmebamde. zogadi
profilis eqimis daniSnuleba.
amJamindeli daavadebis anamnezi: 6 kviris ganmavlobaSi, mas
Semdeg, rac Seityo meuRlis Ralatis Sesaxeb, gauuaresda w jo smiTi, Temis eqTani, fsiqiatri _ mTavari pasuxismge-
guneb-ganwyoba; xSirad tiris, adre iRviZebs, uyuradReboa beli piri. pacientTan vizitis TariRi: 27.7.05.
bavSvebis mimarT, dakarga mada, daqveiTebuli libido.
intensiuri suiciduri azrebi, rasac mohyva Tavis CamoxrCobis w pacients aqvs misi mkurnalobisa da movlis gegmis
mcdeloba stacionarSi moTavsebis Rames. mdgomareoba asli; man da misma meuRlem ician, Tu vis mimarTon
uaresdeba, miuxedavad imisa, rom 4 kviris ganmavlobaSi gansakuTrebul SemTxvevaSi.
yovel dRe regularulad iRebs 20 miligram fluoqsetins. w fsiqiatrTan ambulatoriuli viziti _ 4.8.05.

cxrilSi 3.8, xolo konkretuli magaliTi boqs TiToeulma maTganma ufro adreul faqtorebSi. amas
3.4-Sia mocemuli. mokle Sesavlis Semdeg iwereba mosdevs gansakuTrebuli problemebis sia da sxva
diferencialuri diagnozi, romelsac Tan axlavs saWiro informacia. Semdeg iwereba daavadebis marTvis
TiToTeul diagnozTan dakavSirebuli albaToba. mokle gegma da bolos _ Canaweri prognozis Sesaxeb.
isini ranJirebuli saxiTaa warmodgenili. TiToeul
alternativas Tan axlavs damamtkicebeli argu­ problemebis CamonaTvali
mentebi an kontr-argumentebi, rasac mosdevs problemebis CamonaTvali rTuli socialuri
daskvna yvelaze maRali albaTobis mqone diagnozis problemebis arsebobis dros gviwevs daxmarebas. misi
Sesaxeb. `etiologiis~ qveS iwereba predispoziciuri, meSveobiT ufro advilia pacientis dasaxmareblad
precipitatuli da SemanarCunebeli faqtorebi. gasatarebeli RonisZiebebis naTlad Camoyalibeba;
Semdeg, Cveulebriv, qronologiuri TanmimdevrobiT, mkurnalobis ukve SeTanxmebuli miznebis miRwevaSi
ganixileba TiToeuli predispoziciis dasaxelebis progresis monitoringi. xSirad mizanSewonilia siis
safuZveli imis saCveneblad, Tu ra wvlili Seitana Sedgena pacientTan erTad, radgan es exmareba mas,

_ 66 _
Canaweris gakeTeba da informaciis gacvla

boqsi 3.4 formulirebis (epikrizis etiologia


daskvniTi nawilis) nimuSi rogorc Cans, simptomebi provocirebulia imiT, rom
pacientma Seityo qmris Ralatis Sesaxeb. a.b.-s meryevi,
(SeniSvna: es Canaweri boqsSi 3.3. ganxiluli hipoTeturi da eWviani bunebidan gamomdinare, aqvs winaganwyoba,
SemTxvevis Semoklebuli variantia. am ori midgomis rom usiamovno ambavTan dakavSirebiT ganuviTardes
SedarebiT mkiTxveli Seafasebs gansxvavebas sxvadasxva aseTi mZime sapasuxo reaqcia. stresul viTarebaSi igi,
formulirebebs Soris). SesaZloa, midrekili aRmoCndes depresiuli aSlilobis
q-ni a.b., 34 wlis, daqorwinebuli. 6 kviris ganmavlobaSi ganviTarebisken, radgan (a) pirveli Svilis dabadebis Semdeg
misi depresiuli mdgomareoba uaresdeboda. miuxedavad ganuviTarda depresia; (b) aqvs cvalebadi guneb-ganwyoba
ambulatoriuli mkurnalobisa antidepresantebiT, saxlis da aReniSneba (g) guneb-ganwyobis aSlilobis ojaxuri
pirobebSi ver SesZlo mdgomareobasTan gamklaveba. anamnezi, rac SeiZleba genetikur midrekilebas asaxavdes.
aSlilobis SenarCunebas xeli Seuwyo mudmivma colqmrulma
diagnozi uTanxmoebam da valze wuxilma. dis ganqorwinebisa da misi
depresiuli aSliloba. daqveiTebul guneb-ganwyobasTan mZime mdgomareobis gagebam gaaZliera q-ni a.b.-s dardi.
erTad, pacients eRviZeba Cveulebrivze ufro adre. Tavs
grZnobs uaresad dilis saaTebSi, aReniSneba madisa da mkurnaloba
libidos daqveiTeba. nakleb energiuli da uiniciativo. Tavs depresiuli aSlilobis simptomebis arseboba imaze mig­
adanaSaulebs imaSi, rom cudi dedaa (rac sinamdviles ar vaniSnebs, rom, savaraudod, pacienti daemorCileba anti­
Seesabameba) da darwmunebulia, rom ver gamojanmrTeldeba. aqvs depresantebis Sesabamisi dozebiT mkurnalobas. miuxedavad
mkafiod gamoxatuli suiciduri azrebi. arc erTi maxasiaTebeli imisa, rom serotoninis ukumitacebis seleqciuri inhibitoris
am diagnozis sawinaaRmdego mtkicebuleba ar aris. (SSRI) gamoyeneba uSedego aRmoCnda, amitriptilini SeiZleba
Sizofrenia Tu sxva fsiqozi. q-ni a.b. darwmunebulia, rom ufro efeqturi gamodges mZime depresiuli aSlilobis
qmari mis winaaRmdeg moqmedebs, rom esaubreba gardacvlili samkurnalod. erToblivma intervium pacientTan da mis
bebia. Tumca, es rwmena ar aris bodviTi xasiaTis da bebiis meuRlesTan SeiZleba gadaWras an Seasustos colqmruli
xma ar aris halucinacia. orive simptomi Seesabameba mis problemebi. qmars unda vurCioT, Tu rogor miiRos
guneb-ganwyobas da mZime depresiul mdgomareobas. mas konsultacia valis gadaxdasTan dakavSirebiT.
ar aReniSneba Sizofreniis pirveli rigis simptomebi da
inarCunebs insaiTis unars. prognozi
pirovnuli aSliloba. miuxedavad imisa, rom q-n a.b.-s Tu colqmruli problemebi nawilobriv mainc mogvardeba,
mravali wlis manZilze aReniSneba guneb-ganwyobis moklevadiani prognozi dadebiTi iqneba. Tumca, zemoT
cvalebadoba, es ar akmayofilebs cikloTimiuri pirovnuli aRniSnuli winaganwyobis faqtorebi imas miuTiTebs, rom
aSlilobis kriteriumebs. stresul situaciaSi pacients kvlav SeiZleba ganuviTardes
daskvna. depresiuli aSliloba. depresiuli aSliloba.

werili zogadi profilis eqims


cxrili 3.8 formulireba
zogadi profilis eqimisTvis werilis gagzavnisas,
problemis Camoyalibeba upirveles yovlisa, unda davfiqrdeT imaze, Tu ra
diferencialuri diagnozi icis man pacientis Sesaxeb da ra kiTxvebi dasva man
momarTvaSi. Tu eqimma momarTvis werilSi Cawera
etiologia
mocemuli SemTxvevis yvelaze mkafio detalebi, maSin
Semdgomi gamokvleva
pasuxSi maTi gameoreba aucilebeli ar aris. Tu zogadi
mkurnalobis gegma profilis eqimi pacients kargad ar icnobs, mas unda
prognozi mivawodoT ufro detaluri informacia. aseve, Tu
momarTvis werilSi mocemuli diagnozi sworia, maSin
gaiazros, Tu romeli problemis gadaWraa SesaZlebeli mxolod misi dadastureba iqneba saWiro, Tu ara _
da risi gakeTeba SeuZlia mas am TvalsazrisiT. Tqven mier dasmuli diagnozi unda dasabuTdes.
cxrili 3.9 gviCvenebs problemebis CamonaTvals, amis Semdeg, ganixileba mkurnaloba da prognozi.
romelic pirveli Sefasebis Semdeg SeiZleba gakeTdes, medikamenturi mkurnalobis aRwerisas unda dasaxeldes
iseT SemTxvevaze, rodesac qalbatonma miiRo preparatis doza, misi miRebis dro da xangrZlivoba.
wamlis gadaWarbebuli doza, mas aRmoaCnda SfoTvis agreTve, unda mivuTiToT momaval daniSnulebaze
simptomebi da, aseve, bevri socialuri problema. pasuxismgebeli pirebi. daasaxeleT pasuxismgebeli
siaSi Sesatan sakiTxebze muSaobis procesSi SegviZlia piri, Terapevti, nebismieri monawile samsaxuri
axali problemebis damateba, arsebuli problemebis da maTi konkretuli movaleobebi. unda aRiniSnos
modifikacia an zogierTis siidan amoReba. mag., pacientTan Semdegi Sexvedris TariRi da is, urCieT
SeiZleba aRmoCndes, rom qalis rTuli mdgomareoba Tu ara pacients, Sexvdes zogadi profilis eqims. es
seqsualur sferoSi col-qmars Soris wamoWrili detalebi, Tuki es SesaZlebelia, werilis daweris
problemis mizezia da ara Sedegi, rac imaze win telefoniT unda SevuTanxmoT zogadi profilis
mianiSnebs, rom mocemul SemTxvevaSi mizanSewonilia eqims, raTa man dagvidasturos isini. werilSi xazi
konsultaciis Catareba. amitom cxrilSi 3.9 unda unda gaesvas TanamSromlobiT midgomas, raTa aman
Seswordes punqti 4. waaxalisos zogadi profilis eqimi, daamyaros aqtiuri

_ 67 _
3 gamokvleva

cxrili 3.9 problemaTa CamonaTvali


problema qmedeba agenti gadasinjva

1. xSirad Cxubobs qmarTan erToblivi interviu eqimi 3 kvira

2. 3 wlis vaJiSvils aqvs metyvelebis CamorCena metyvelebis gamokvleva zogadi profilis 1 kvira
eqimis daxmarebiT

3. aradamakmayofilebeli sacxovrebeli pirobebi viziti binaTmowyobis pacienti 2 kvira


departamentis ofisSi

4. disfunqcia seqsualur sferoSi (#1-is gamo) gadavadeba

5. panikis Setevebi Sefaseba kognituri fsiqologi 6 kvira


Terapiis Catarebis
saWiroebis TvalsazrisiT

kontaqti. es saSualebas miscems mas, ukeT gaerkves boqsSi 3.5. Sejamebulia pacientTan da mis na­
saorganizacio mxareSi da hqondes pacientis Taobaze TesavebTan gansaxilveli punqtebi.
sakuTari mosazrebis gamoTqmis saSualeba.
Sefasebis standartuli meTodebi
pacientisTvis diagnozisa da daavadebis
rogorc kvlevaSi, ise klinikur praqtikaSi, sasarge-
marTvis gegmis axsna-ganmarteba
bloa simptomebisa da sindromebis, sxvadasxva saxis
rodesac pacientTan da mis naTesavebTan erTad unarSezRudulobisa da fsiqikuri aSlilobis Sede-
ganixilavT gamokvlevis Sedegad miRebul daskvnebs, gebis Sefaseba standartuli meTodebis gamoyenebiT.
SesaZloa, sasargeblo iyos, Tavidan mokled SeajamoT es meTodebi uzrunvelyofs sandoobas da aadvilebs
sakvanZo sakiTxebi. es dagexmarebaT daadginoT, rom sxvadasxva fsiqiatrebis mier sxvadasxva dros miRe-
sworad gesmiT avadmyofobis istoria da rom ar buli Sedegebis urTierTSejerebas.
gamogrCaT iseTi ram, rac mniSvnelovania pacientisa Sefasebis standartuli meTodebi ZiriTadad sami
da misi naTesavebisTvis. agreTve, dagexmarebaT tipisaa:
imis demonstrirebaSi, rom Tqven CarTuli xarT
1. meTodebi, romelTa meSveobiT, diagnozis dasmis
mkurnalobis procesSi da empaTias ganicdiT pacientis
mizniT, fasdeba simptomebi. am meTodebs mniSvn-
mimarT, rac gzas gauxsnis diagnozis Sesaxeb diskusias
eloba hqonda Tanamedrove fsiqiatriuli klasifi-
da samomavlo gegemebis ganxilvas.
kaciebis Seqmnisas da isini me-2 TavSia warmodge-
diagnozze saubrisas ar gamoiyenoT samedicino
nili. fsiqikuri statusis Sefasebis mokle skala,
terminebi maTi axsnis gareSe. pacientma, SesaZloa,
romelic mocemuli Tavis danarTSia mocemuli, am
ver gaigos maTi mniSvneloba. axseniT, ras niSnavs
tipis meTodebis erT-erT magaliTs warmoadgens.
mocemuli diagnozi mizezebis da prognozis Tval­
sazrisiT da ganumarteT pacients, Tu rogori 2. meTodebi, romelTa meSveobiT fasdeba simptomis an
samkurnalo saSualebebis gamoyenebaa SesaZlebeli simptomTa jgufis simZime.
mocemul SemTxvevaSi. 3. meTodebi, romelTa gamoyenebiT fasdeba fsiqi-
daavadebis marTvis gegmis SeTavazebisas, hkiTxeT kuri aSlilobis arsebobis zogadi indikatorebi da
pacients, Tu ra saxis mkurnalobas moelis igi da aqvs fsiqikuri aSlilobis efeqti. maT ewodeba global-
Tu ara mkafio damokidebuleba mkurnalobis mimarT uri Sefasebis skalebi da isini Seicaven cxovrebis
(mag., medikamenturi mkurnalobis mimarT). gegma din­ xarisxis maCveneblebs.
jad unda ganumartoT da dro da dro SeamowmoT, standartuli meTodebi da standartuli Sefasebi-
ramdenad esmis igi pacients. rogorc medikamenturi, sadmi arsebuli midgomebi mocemulia Semdeg wyaroe-
ise fsiqologiuri mkurnalobis dagegmvisas, ram­ bSi: Task Force for Psychiatric Measures (2000); Farmer et al.,
denime sakiTxia gansaxilveli (gv. 660 da 22-e Tavi). (2002).
mni­Svnelovania, rom intervius ganmavlobaSi am saxis
ganmartebebisTvis sakmarisi dro gamoyoT, rac gazrdis standartuli diagnostikuri Sefaseba
imis albaTobas, rom pacienti mkurnalobis gegmis arsebobs diagnostikuri Sefasebis mravali instru-
Sesatyvisad imoqmedebs. Tu sruli axsna-ganmartebis menti, romelTagan qvemoT mocemulia iseTebi, rom-
Semdeg pacientisTvis ar aris misaRebi gegmis romelime lebic yvelaze xSirad gamoiyeneba. specifikuri diag-
nawili, interviueri unda Seecados, rom pacientTan nozebis Sesafasebeli sxva meTodebi mocemulia TavSi,
erTad ganixilos misTvis misaRebi alternativa. romelic exeba calkeul sindromebs.

_ 68 _
Sefasebis standartuli meTodebi

axlandeli statusis Sefaseba (Present State


boqsi 3.5 komunikacia pacientTan da mis
Examination)
naTesavebTan
mocemuli nusxis saTanado SekiTxvebi dagexmarebaT, axlandeli statusis Sefasebis testze muSaoba 1950-
miiRoT gadawyvetileba, Tu ra informacia unda miawodoT iani wlebis dasasruls daiwyo. pirveli versiebi
pacientebs da maT naTesavebs. gamoiyeneboda mxolod avtoriseul gamokvlevebSi.
diagnozi mecxre gamocema (PSE 9) pirvelia, romelic sxva momx-
w rogoria fsiqiatriuli diagnozi? Tu is gaurkvevelia, mareblebisTvis gamoqveynda (Wing et al., 1974). testi
ra SeiZleba gakeTdes amasTan dakavSirebiT? sul cota 35 enazea gamoqveynebuli da farTod gamoi-
w dasmulia Tu ara fizikuri daavadebis diagnozi? yeneba bevr qveyanaSi. ZiriTadi principi imaSi mdgo-
w aris Tu ara saWiro damatebiTi informacia an spe­ mareobs, rom interviu, romelic aSkarad struqturi-
cialuri gamokvleva?
rebul xasiaTs atarebs, mainc inarCunebs klinikuri
w ras niSnavs es diagnozi pacientisaTvis?
gamokvlevis niSnebs. interviueri, romelsac fsiqi-
w ram gamoiwvia pacientis arsebuli mdgomareoba?
atriaSi treningi aqvs gavlili, cdilobs amoicnos
pacientis movlis gegma anomaliuri fenomenebi, romlebmac Tavi iCina drois
w rogoria mocemuli gegma da rogor daexmareba igi garkveul monakveTSi da daadginos maTi simZime.
pacientsa da mis ojaxs?
140 Sesafasebeli debuleba (punqti) detaluradaa
w arsebobs Tu ara samarTlebrivi berketebi, romelTa
gamoyenebac SesaZlebelia? Tu arsebobs, ratom aris
ganmartebuli terminologiur leqsikonSi. kompiut-
saWiro maTi gamoyeneba da ra Sedegebi mohyveba amas? eruli programebi iZleva simptomebis Sesafasebel
w ra unda icodnen pacientebma medikamenturi mkur­ qulebs, diagnozs (CATEGO) da ara fsiqozuri simp-
nalobis Sesaxeb? tomebis simZimis sazoms, romelic klinikuri monace-
w ra unda icodnen pacientebma fsiqologiuri mkur­ mebis safuZvelzea dadgenili (the Index of Definition).
nalobis Sesaxeb?

vin ras akeTebs?


klinikuri Sefasebis instrumenti
neirofsiqiatriaSi (Schedule for Clinical Assessment
w vin aris mTavari pasuxismgebeli piri da ra evaleba mas?
in Neuropsychiatry)
w ra roli aqvs fsiqiatrs da ra sixSiriT unda inaxulos
man pacienti? PSE-is meaTe gamocema integrirebulia neirofsiqia-
w ra roli aqvT fsiqiatriuli gundis sxva wevrebs? triaSi klinikuri Sefasebis instrumentTan, romelic
w ra roli aqvs zogadi profilis eqims? ufro moculobiTia da gamoiyeneba ufro meti tipis
w risi gakeTeba SeuZlia ojaxs pacientis dasaxmareblad? aSlilobis diagnostirebisTvis (kvebiTi, somatofor-
gadaudebeli SemTxveva muli, fsiqoaqtiuri nivTierebis borotad moxmare-
w savaraudoa Tu ara aseTi SemTxvevebi da ra gziT SeiZ- biT gamowveuli aSlilobebi da kognituri darRvevebi
leba maTi Tavidan acileba? (WHO, 1992 a). mocemuli sistema eTanxmeba PSE 9-s da
w arsebobs Tu ara SesaZlo krizisis adreuli gamafrTxi- iTvaliswinebs ICD-10-Si, DDSM-III R-Si da DSM-IV-Si
lebeli niSnebi?
Setanil diagnozebs (Janca et al., 1994). kompiuteruli
w vis unda mivmarToT gadaudebeli SemTxvevis dros da
versia xelmisawvdomia.
rogor davukavSirdeT swrafad am pirebs?

mniSvnelovani gansxvavebaa im instrumentebs Soris,


struqturirebuli klinikuri interviu
diagnostikisTvis (Structured Clinical Interviw for
romlebic gankuTvnilia fsiqiatriaSi treninggav-
Diagnosis)
lili interviuerebisTvis da romlebic navaraudevia
im interviuerebisTvis, romelTac aseTi treningi ar mocemuli instrumenti (SCID) warmoadgens diagnos-
gauvliaT. Tu interviuers fsiqiatriaSi treningi tikuri Sefasebis proceduras, romelic Seqmnilia
gavlili aqvs, sakmarisia mas gavacnoT simptomebis Se- DSM diagnozebis dasasmelad. is pirvelad DSM-III R-
fasebis zogadi wesebi. `axlandeli statusis Sefase- Tan erTad gamoica. is klinicistma SeiZleba gamoiye-
ba~ (Present State Examination) am tipis intervius war- nos rogorc gamokvlevis Cveuli proceduris nawili,
moadgens. boqsi 3.6-is zeda nawilSi mocemulia misi konkretuli diagnozis dasadastureblad; agreTve,
formatis ilustracia. instrumentebSi, romlebic gamokvlevis an skriningis Catarebisas, janmrTelobis
gankuTvnilia im interviuerebisTvis, romelTac ar sxvadasxva mdgomareobebis sistematuri SefasebisT-
aqvT miRebuli formaluri ganaTleba fsiqiatriaSi, vis (Spitzer et al., 1987). arsebobs SCID-is sxvadasxva
(rogorc es Cveulebriv xdeba farTomasStabiani epi- versia: pacientisTvis gankuTvnili versia gamoiyeneba
demiologiuri gamokvlevisas), gamoiyeneba simptom- im pirebTan, romlebic identificirebulni arian ro-
ebis aRricxvisa da sindromebis diagnostirebis ufro gorc fsiqiatriuli pacientebi, xolo meore gamo-
detaluri wesebi. boqsSi 3.6 am formatis nimuSicaa cema _ arapacientebisTvis _ epidemiologiur gamokv-
mocemuli. levebSi. garda amisa, SCID-II gamoiyeneba DSM IV-is

_ 69 _
3 gamokvleva

boqsi 3.6 standartuli Sefasebis gagviwios Semdegi kiTxvebis dasmam: `rodesac SeamCnieT
kiTxvebis nimuSebi fsiqozuri simptomebis arseboba, xom ar iRebdiT im
dros narkotikul nivTierebas an wamals? xom ar svamdiT
nimuSi 1. definicia PSE-Si. `bodva, rom Sens azrebs bevrs? fizikurad avadmyofobdiT?~ Tu pacienti ar
sxvebi kiTxuloben~ (ix. WING ET AL., 1974) . adasturebs fsiqozuri simptomebis arsebobas, gadadiT
Semdeg kiTxvaze: `axla minda dagisvaT kiTxva im uCveulo
es Cveulebrivi ganmartebiTi xasiaTis bodvaa. xSirad gancdebze, romlebic adamianebs uCndebaT xolme~.
is gvxvdeba damokidebulebis bodvasTan an mcdar Tu pacienti adasturebs fsiqozuri simptomebis
interpretaciasTan erTad, rac moiTxovs imis ganmartebas, arsebobas, interviu Semdegi saxiT gaagrZeleT: `Tqven
Tu saidan ician adamianebma pacientis momavali qmedebis miambeT amis (fsiqozuri gancdebis) Sesaxeb. axla vapireb
Sesaxeb. es azri SeiZleba iyos Sedegi iseTi gancdebisa, kidev ufro meti kiTxva dagisvaT msgavsi Temebis garSemo~.
rogorebicaa azrTa gaxmovaneba, azrebis Canergva, smeniTi
halucinaciebi, kontrolis, devnisa da zemoqmedebis bodva. es aris pirovnebis mcdari rwmena, romelic efuZneba
bodviTi ideebi. aseve, SeiZleba Tavi iCinos eqspansiur araswor daskvnebs gare realobis Sesaxeb. is myaria imisda
bodvasTan erTad (mag., pacients surs ganmartos, Tu rogor miuxedavad, Tu ras fiqroben sxva adamianebi da raze
mopara mas ainStainma originaluri ideebi). Sesabamisad, am metyvelebs utyuari da aSkara faqtebi. zeRirebulovani
simptoms ar aqvs diagnostikuri mniSvneloba. mTavaria, ideebi (aragonivruli mtkice rwmena), romelTa intensivoba
rom is SecdomiT ar unda CaiTvalos diagnostikurad ufro bodvaze sustia, unda iyos kodirebuli, rogorc `2~. SeniSvna:
mniSvnelovan simptomad, rogoric, magaliTad, azrebis bodva SeiZleba iyos kodirebuli, rogorc `3~, Tu pacienti
Canergva da gaxmovanebaa. dadebiTad pasuxobs Semdegi tipis erTze met kiTxvas:
Tu pacientisaTvis ubralod dasaSvebia, rom misi `odesme xom ar mogCvenebiaT, rom adamianebi Tqvens Sesaxeb
azri SeiZleba sxvam waikiTxos, magram ar aris amaSi saubroben an gansakuTrebul yuradRebas gaqceven?~...
darwmunebuli, SeafaseT es mdgomareoba quliT `1~, xolo damokidebulebis bodva, piraduli mniSvneloba, romelic
Tu is amaSi darwmunebulia, SeafaseT quliT `2~. gamoricxeT mcdarad miewereba garemos obieqtebsa da movlenebs.
is adamianebi, romlebic Tvlian, rom sxvebs SeuZliaT SekiTxva: `ras ityviT televiziidan, radiodan, gazeTidan
maTi azrebis wakiTxva, radgan isini miekuTvnebian jgufs, an garemodan gansakuTrebuli Setyobinebebis miRebis
romelsac aqvs `azrebis wakiTxvis~ praqtika. es SemTxveva Taobaze?~
Sefasdeba rogorc 1 an 2 #83 simptomze. (aRricxeT ?:1:2:3, sadac 1=SesaZlo/aSkarad organuli;
PSE-s nawili, romelic halucinaciebs exeba, grZeldeba 3=araorganuli).
kiTxvebiT mesame piris halucinaciebisa da araverbaluri devnis bodva. viRaca Tavs esxmis, ar asvenebs, atyuebs,
halucinaciebis Sesaxeb. devnis pacients an jgufs, romelsac is miekuTvneba,
an kidev SeTqmulebas awyobs mis winaaRmdeg. SekiTxva:
nimuSi 2. SCID kiTxvebi bodvis Sesaxeb (ix. Spitzer et al., `daJinebiT xom ar cdilobs vinme, rom usiamovneba an
1987) tkivili mogayenoT?~ (aRricxeT ?:1:2:3, sadac 1=SesaZlo/
fsiqozuri da asocirebuli simptomebi. es moduli aSkarad organuli; 3=araorganuli).
emsaxureba fsiqozuri da asocirebuli simptomebis gandidebis bodva. am bodvis Sinaarsia _ gazviadebuli
kodirebas, romlebmac Tavi iCina pacientis cxovrebis warmodgena sakuTari Zalauflebis, codnis an mniSv­
romelime monakveTSi. nelobis. kiTxva: `odesme xom ar gigrZvniaT, rom Tqven
nebismieri fsiqozuri da asocirebuli simptomis gansakuTrebulad mniSvnelovani xarT an SegwevT unari,
dadgenisas, romelic kodirebulia, rogorc `3~, daadgineT, gaakeToT iseTi ram, rac sxvebs ar SeuZliaT?~ aRricxeT
simptomi `araorganulia~, Tu pacients aReniSneba SesaZlo ?:1:2:3, sadac 1=SesaZlo/aSkarad organuli; 3=araorganuli).
an realuri `organuli~ mizezi. Tu zogadma mimoxilvam SCID-is es monakveTi grZeldeba kiTxvebiT sxva saxis
ar mogvawoda saWiro informacia, SesaZloa, daxmareba bodvebis Sesaxeb (somaturi, nihilisturi da sxva).

II aqsis aSlilobebis, kerZod, pirovnuli aSlilobis melic aRiniSneboda ukanaskneli 2 kviris, an ukanaskne-
diagnostirebisTvis. li 1, 2, 6 an 12 Tvis manZilze.

diagnostikuri interviu (Diagnostic Interview Schedule) kompleqsuri saerTaSoriso diagnostikuri


instrumenti, romelic diagnostikuri interviusTvis interviu (Composite International Diagnostic
aris gankuTvnili, Seiqmna SeerTebul StatebSi, rogorc
Interview. CIDI)
im proeqtis nawili, romelic miznad isaxavda fsiqi- Sedgenili saerTaSoriso diagnostikuri interviu Se-
kuri daavadebis gavrcelebis Seswavlas (Epidemiological muSavda msoflio jandacvis organizaciisa da aSS-s
Catchemnt Area (ECA) Project), (Robins et al., 1981). ara-klin- alkoholisa da narkotikuli nivTierebebis borotad
icistebisTvis Seiqmna srulad struqturirebuli in- gamoyenebisa da fsiqikuri janmrTelobis adminis-
terviu, romelic Seicavs diagnostikur kriteriumebs, traciuli departamentisTvis. es aris amomwuravi,
romlebsac klinicistebi iyeneben. DIS moicavs im di- standartuli interviu, romelic DIS-is safuZvel-
agnozebs, romlebic umetesad zrdasrul populaciaSi zea Seqmnili da gamoiyeneba fsiqikuri aSlilobebis
gvxvdeba. am diagnozebis dadgena SesaZlebelia mxolod Sesafaseblad da diagnozis dasasmelad ICD-is da
mocemuli intervius Sinaarsis SefasebiT (mag., masSi ar DSM-IV-is mixedviT. Targmnilia 16 enaze da Seqmnilia
Sedis neirogenuli bulimia). Tavidan diagnozs svamen klinicistebisa da araklinicistebisTvis, romlebic
cxovrebis mTeli ciklis safuZvelze. amis Semdeg in- sxvadasxva kulturaSi muSaoben. CIDI paketi Seicavs
terviueri kiTxulobs, Tu bolo dros rodis aReniSne- ZiriTad intervius mkvlevarisa da interviueris
boda pacients ukanaskneli simptomi. pacientis pasuxis versiebisTvis (interviueris versias Tan axlavs di-
safuZvelze, klinicisti afiqsirebs aSlilobas, ro- agnostikuri indeqsi, romelic iZleva saSualebas,

_ 70 _
Sefasebis standartuli meTodebi
rom konkretuli CIDI SekiTxvebi daukavSirdes ICD- zomavs depresiuli sindromis simZimes da ara depre-
10-is da DSM-IV-is konkretul diagnostikur krite- siis simptoms.
riumebs), damatebiT modulebs (romlebic exeba an-
tisocialur pirovnebas da posttravmuli stresiT
bekis depresiis skala (Beck Depression Inventory)
gamowveul aSlilobas), treningis saxelmZRvaneloe- am skalaze (BDI; Beck et al., 1961) izomeba 21 punqti da
bs da kompiuterul programebs. interviu Seicavs mas, Cveulebriv, pacienti avsebs. TiToeul punqts
SekiTxvebs cxovrebis nebismier periodSi aRmocenebu- ukavSirdeba oTxi debuleba, pacienti ki irCevs, Tu
li simptomebisa da problemebis, aseve, mimdinare md- romeli maTgani asaxavs yvelaze ukeT mis gancdebs ga-
gomareobis Sesaxeb (World Health Organization, 1989; Essau suli kviris manZilze.
and Wittchen, 1993; Janca et al., 1994).
montgomeri-asbergis depresiis Sefasebis skala
(Montgomery _ Asberg Depression Rating Scale)
simptomebis gasazomi instrumentebi
mocemuli skala (MADRS; Montgomery and Asberg, 1979) 10
kvlevaSi da zogjer klinikaSic saWiroa ara marto
punqtisagan Sedgeba. TiToeuli punqti fasdeba oTxqu-
imis dafiqsireba, saxezea Tu ara esa Tu is simptomi,
lian skalaze interviueris mier, romelic TiToeuli
aramed, aseve, maTi simZimis gazomva da imis Cveneba,
qulis Sesabamis definicias iyenebs. skalaze izomeba
Tu rogor icvlebian isini droTa ganmavlobaSi an
mxolod depresiis fsiqologiuri simptomebi.
mkurnalobis Sedegad. zogi instrumenti zomavs cal-
keul simptoms an simptomTa viwro jgufs, zogi ki _ sxva simptomebis Sefaseba
simptomTa farTo jgufs, rogorc aSlilobis simZi-
iel-braunis obsesiur-kompulsuri skala (Yale-
mis zogad maCvenebels.
Brown Obsessive Compulsive Scale)
SfoTvis simptomTa Sefaseba mocemul skalaze (YBOCS) (Goodman et al., 1989a) Se-
hamiltonis SfoTvis skala (Hamilton Anxiety Scale) fasebas akeTebs klinicisti. afasebs 10 simptoms 4
safexurian skalaze obsesiur-kompulsuri aSlilobis
hamiltonis SfoTvis skala farTod gamoiyeneba (HAS;
diagnozis mqone pacientebTan. skalaze ar keTdeba
Hamilton, 1959). interviueri afasebs xuTqulian skala-
depresiuli da SfoTviTi simptomebisa da obsesiuri
ze camet punqts. TiToeuli maTganis Sefaseba mokle
pirovnuli niSnebis Sefaseba.
aRweris safuZvelze keTdeba. is, Tu interviuirebis
ra meTodi gamoiyenos, amas Tavad Semfasebeli gadaw- iangis maniis Sefasebis skala (Young Mania Rating Scale)
yvets. skalaze izomeba zogierTi depresiuli simpto-
iangis skalaze fasdeba maniis simptomebi (Young et al.,
mi, swored amitom es skala zomavs SfoTvis sindromis
1978), rogorc pacientis, ise klinicistis mier. es
simZimes da ara SfoTvis siptomebs.
aris 11 punqtiani skala, romelSic TiToeuli pun-
SfoTvis klinikuri skala (Clinical Anxiety Scale) qtis Sefaseba 0-dan 5-mde qulebiT keTdeba.

SfoTvis klinikuri skala Seiqmna (CAS; Snaith et al., motoruli simptomebis Sefaseba
1982) hamiltonis skalis safuZvelze, SfoTvis simp-
es simptomebi SeiZleba Sefasdes ramdenime skalis
tomebze fokusirebis mizniT. is ar gamoiyeneba mx-
gamoyenebiT, romlebic ukavSirdeba antifsiqozuri
olod da mxolod SfoTviTi aSlilobis diagnozis
medikamenturi mkurnalobis gverdiT movlenebs. maT-
mqone pacientebTan.
Si Sedis eqstrapiramiduli simptomebis Sefasebis
mdgomareoba _ niSan-Tvisebebis SfoTvis skala (The skala (ESRS; Chouinard et al., 1980) da barnis akatiziis
State _ Trait Anxiety Inventory). skala (Barnes, 1989).

es instrumenti (STAI; Spielberger et al., 1983) TviTSe- kognituri funqciebis daqveiTebisa da demenciis Se-
fasebis skalaa, romelzec 20 debuleba fasdeba. ma- fasebis skala
Tze pasuxis gacema ori TvalsazrisiT xdeba: ras gan-
am Tavis danarTSi mocemuli fsiqikuri mdgomareobis
icdis pacienti skalis Sevsebisas (niSan-Tvisebebi) da
mini_Sefasebis testi (MMSE ; Folstein et al., 1975) zemoT
ras ganicdis igi zogadad (mdgomareoba).
iyo naxsenebi. sxva skalebi, romlebsac iyeneben kogni-
depresiuli simptomebis Sefaseba turi funqciebis daqveiTebisa da demenciis qceviTi
simptomebis Sesafaseblad, me-14 TavSia ganxiluli.
depresiis Sefasebis hamiltonis skala (Hamilton Rat-
ing Scale for Depression) Sizofreniis simptomebis Sefaseba
am skalas (HRSD; Hamilton, 1967) interviueri avsebs PSE iyo ganxiluli zemoT. sxva skalebi mocemulia
arastruqturirebuli intervius gamoyenebiT. is me-12 TavSi.

_ 71 _
3 gamokvleva

simptomebis farTo jgufebis Sefaseba cxovrebis xarisxis skalebi (Quality of Life Scales)
mzardi interesi SeiniSneba cxovrebis xarisxis mimarT,
zogadi janmrTelobis statusis kiTxvari (General
romelic medicinis sferoSi miRweuli Sedegebis Ziri-
Health Questionnaire)
Tad sazoms warmoadgens. amJamad arsebobs am tipis 100
am kiTxvaris Tavdapirveli versia (GHQ; Goldberg, skala. amaTgan fsiqiatriaSi xSirad gamoiyeneba EuroQoL.
1972) Seicavda 60 punqts, xolo Semdeg Seiqmna misi SF-36 da lankaSiris skala (Lancashire scale). zog skalas
Semoklebuli versia. es kiTxvari gamoiyeneba, ro- pacienti avsebs, zogs ki _ misi naTesavi an momvleli.
gorc skriningis instrumenti pirveladi jandacvis
sferoSi, zogad samedicino praqtikasa da TemSi Cat- janmrTelobis gasazomi erovnuli skala (Health of
arebul gamokvlevebSi. misi sruli versiac ki Ses- the Nation Outcome Scale)
aZlebelia 10 wuTSi Seivsos. simptomebis raodeno- es Tormetpunqtiani skalaa (HoNOS; Wing et al., 1998).
briv maCveneblebs emateba zogadi simZimis qula, ro- misi meSveobiT afaseben klinikur problemebs da so-
melic asaxavs fsiqiatris gadawyvetilebas, miiCnevs cialur funqcionirebas. is Seiqmna rogorc instru-
Tu ara igi am SemTxvevas fsiqiatriul problemad. menti, romelic zomavs im progress, romelsac bri-
arsebobs kidev erTi versia, romelSic Sedis soma- tanuli erovnuli janmrTelobis dacvis samsaxurma
turi simptomebis, SfoTvisa da uZilobis, depresii- dasaxuli miznebis ganxorcielebaSi miaRwia. am miznis
sa da socialuri disfunqciis skalebi (Goldberg and arsia fsiqikurad daavadebuli adamianebis janmrT-
Hillier, 1979). elobisa da socialuri funqcionirebis gaumjobese-
ba. samomavlod am skalis gamoyeneba yvela fsiqiatri-
swrafi fsiqiatriuli Sefasebis skala
ul pacientTanaa gaTvaliswinebuli. mocemuli skalis
(Brief Psychiatric Rating Scale).
testireba sxva qveynebSic gakeTda. misi gamoyenebis
es skala (BPRS; Overall and Gorham, 1962) 16 puqntisgan mizniT, Catarda skalis adaptacia xandazmul popula-
Sedgeba; TiToeuli punqti Svidquliani skaliT fas- ciasTan da daswavlis darRvevis mqone pirebTan.
deba. Sefasebis dro ar aris dadgenili da Tavad Sem-
faseblis mier ganisazRvreba. es instrumenti gamoi-
yeneba mZime da ara msubuqi fsiqikuri aSlilobebis
damatebiTi literatura
Sesafaseblad. Blumenthal, S and Lavender, T (2000) Violence and mental
disorder: a critical aid to the assessment and management of
globaluri Sefasebis skalebi (Global rating scales)
risk. Zito Trust, London.
funqcionirebis zogadi Sefaseba (Global Assessment Cooper, JE and Oates, M (2000) The principles of assessment
of Functioning) in general psychiatry. In MG Gelder, JJ Lopez Ibor jr, and
mocemuli skala (GAF) Setanilia DSM-IV-Si da glo- NC Andreason (eds) The new Oxford textbook of psychiatry,
baluri Sefasebis skalis gadamuSavebul versias war- Chapter 1.10.1. Osxford University Press, Oxford.
moadgens (Endicott et al., 1976). es aris 100-punqtiani Maguire, P and Pitceathly, C (2002) Key communication skills
skala, romelic zomavs pacientis zogadi funqcioni- and how to acquire them. BMJ 325: 697-700.
rebis dones. yovel aTbalian intervals Tan axlavs
Task Force for Psychiatric Measures (2000) Handbook of psy-
fsiqologiuri, socialuri da profesiuli funqcio­
chiatric measures. American Psychiatric Association Press,
nirebis mokle aRwera.
Washington, DC. (moicavs farTo informacias fsi-
zogadi klinikuri STabeWdileba qikuri daavadebis simptomebisa da sindromebis ga-
(Clinical global impression) mosavleni da gamzomi instrumentebis Sesaxeb)

am instrumentSi (CGI; Guy, 1976) Sedis ori punqti. Taylor, MA (1999) Fundamentals of clinical neuropsychiatry,
ZiriTadi punqti _ `zogadi simZime~, klinicistisagan Osxford University Press, New York and Oxford. (ix. Tavi
moiTxovs pacientis daavadebis zogadi simZimis Se- 2 neirofsiqiatriuli gamokvlevis Sesaxeb da Tavi 4
fasebas intervius Catarebisas, imave diagnozis mqone kognituri da qceviTi nevrologiuri gamokvlevis
sxva pacientebTan SedarebiT. `zogadi cvlilebebis~ Sesaxeb)
indeqsiT xdeba cvlilebis xarisxis Sefaseba sawyis J.C. Anthony, L Le Resche, U. Niaz, M.R. von Korff, M.F. Fol-
mdgomareobasTan SedarebiT. es instrumenti xSirad stein (1982). Limits of the `Mini Mental State~ as a screen-
gamoiyeneba, rogorc efeqturobis sazomi samkurnalo ing test for dementia and delirium among hospital patients.
preparatebis gamocdis dros. Psychological Medicine 12.397-408.

_ 72 _
Sefasebis standartuli meTodebi

danarTi. fsiqikuri mdgomareobis mini-Sefasebis testi (Mini-Mental State Examination - MMSE)


(daamateT qulebi TiToeuli swori pasuxis SemTxvevaSi) Sefaseba qula

orientacia

1 romeli welia? _ 1

sezoni? _ 1

ricxvi? _ 1

dRe? _ 1

Tve? _ 1

2 sad vimyofebiT? StatebSi? _ 1

sagrafoSi? _ 1

qalaqSi? _ 1

saavadmyofoSi? _ 1

iatakze? _ 1

aRricxva

3 daasaxeleT sami obieqti, romelTaganac TiToeulis Tqmas sWirdeba 1 wami. amis _ 3


Semdeg sTxoveT pacients, daasaxelos samive obieqti. mianiWeT TiToeul swor
pasuxs 1 qula. gaimeoreT pasuxi manam, sanam pacienti samive obieqts daiswavlis.

yuradReba da angariSi

4 seriuli Svidianebi. mianiWeT TiToeul swor pasuxs 1 qula. SewyviteT testi xuTi _ 5
pasuxis Semdeg.
alternatiuli testi: waikiTxeT sityva `samyaro~ (WORLD) ukuRma.

aRdgena

5 sTxoveT pacients, daasaxelos sami obieqti, romlebic kiTxva 3-Si daiswavla. _ 3


mianiWeT TiToeul swor pasuxs 1 qula.

ena

6 aCveneT fanqari an saaTi. sagnis miTiTebisas aTqmevineT pacients misi saxeli. _ 2

7 sTxoveT pacients ramdenjerme gaimeoros Semdegi: `araviTari `Tu~-ebi, `da~-ebi da _ 1


`magram~-ebi.”

8 sTxoveT pacients, Seasrulos samsafexuriani instruqcia: `daiWireT qaRaldi _ 3


marjvena xelSi. mokeceT qaRaldi orad. dadeT qaRaldi iatakze.”

9 waakiTxeT pacients Semdegi instruqcia da SeasrulebineT igi: ‘daxuWeT Tvalebi’ _ 1


(es sityvebi didi asoebiT dawereT).

10 daawerineT pacients winadadeba, romelic mas surs (winadadeba unda Seicavdes _ 1


subieqts da obieqts da azris Semcveli unda iyos. qulebis miwerisas ar
gaiTvaliswinoT marTlweris Secdomebi).

11 gaadideT qvemoT mocemuli naxazi 1.5 santimetramde da _ 1


sTxoveT pacients, gadaxazos igi (mianiWeT mas erTi qula,
Tu naxazSi mocemulia yvela gverdi da kuTxe da Tu
urTierTgadamkveTi gverdebi oTxkuTxeds qmnis).

_ sul =30

J.C. Anthony, L Le Resche, U. Niaz, M.R. von Korff, M.F. Folstein (1982). Limits of the ‘Mini Mental State’ as a screening test for dementia and
delirium among hospital patients. Psychological Medicine 12.397-408.

_ 73 _
Tavi 4 eTika da
samoqalaqo samarTali
Tavis Sinaarsi
aspeqtebi zogadi xasiaTisaa, radgan kanonebi gansx-
zogadi sakiTxebi 74
vavebulia sxvadasxva qveyanaSi. aqedan gamomdinare,
eTikuri midgomebi 74
mkiTxvelebma unda moipovon informacia im qvey-
eTikuri principebi 75
nebSi arsebuli kanonmdeblobis Sesaxeb, romelSic
praqtikis kodeqsi 75 isini muSaoben, da, saWiroebis SemTxvevaSi, mimarTon
eTikuri problemebi fsiqiatriul praqtikaSi 75 eqsperts rCevisTvis kanonis detalebTan da mis gamo-
eqimisa da pacientis urTierToba 75 yenebasTan dakavSirebiT.
konfidencialoba 76 es Tavi dayofilia sam nawilad. masSi Sedis:
Tanxmoba mkurnalobaze 78 1. zogadi sakiTxebi
fsiqikuri aSlilobis
2. eTikuri problemebi fsiqiatriaSi
aranebayoflobiTi mkurnaloba 80
3. fsiqiatriasTan dakavSirebuli samoqalaqo samarT-
kvlevis eTika 81
lis zogierTi aspeqti.
samoqalaqo samarTlis ramdenime aspeqti 82
mkiTxvelma unda gaiTvaliswinos, rom eTikis prob-
qmedunarianoba anderZis Sedgenisas 82
lemebze am wignis sxva TavebSicaa saubari. zogierTi
mindobiloba da qonebis marTva 83
problema, romelic specifikur sakiTxebs exeba, Sesa-
saojaxo samarTlis aspeqtebi 83
bamis TavebSia ganxiluli (ix. boqsi 4.1.)
samoqalaqo samarTlis normebis
darRveva da xelSekrulebebi 83
zogadi sakiTxebi
pirovnuli ziani 84
daskvna imis Sesaxeb, rom mocemuli qmedeba eTikurad
avtomanqanis marTvis ufleba 84
ufro gamarTlebulia sxva qmedebebTan SedarebiT,
unda iyos:
am TavSi saubaria fsiqikuri problemebis mqone pire-
w dafuZnebuli SeTanxmebul eTikur midgomebze da
bze zrunvasTan dakavSirebul zogadi eTikis sakiTxe-
principebze
bze, romlebic exeba pirovnebis konfidencialobas,
w logikurad dasabuTebuli
Tanxmobis micemasa da avtonomias. Cven vvaraudobT,
rom mkiTxvelebs ukve Seswavlili aqvT zogadi medi- w urTierTSesabamis gadawyvetilebebze dafuZnebuli.
cinis eTikuri aspeqtebi. vinc am principebs ar ic-
nobs, SeuZliaT gaecnon hopis da misi Tanaavtorebis eTikuri midgomebi
naSroms (Hope, Savalescu and Hendrick, 2003) an samedi- fsiqiatriaSi, iseve rogorc zogadad eTikaSi, arse-
cino eTikis sxva romelime saxelmZRvanelos. bobs ori farTo midgoma eTikuri problemebis mi­
eTikuri sakiTxebi Zalian mniSvnelovania medicinis marT: valdebulebaze dafuZnebuli da utilitaruli.
yvela sferoSi. fsiqiatriaSi am sakiTxebs damate- movaleobebze dafuZnebuli midgoma warmoadgens
biTi mniSvneloba eniWeba, radgan zogierT pacients klinicistebis valdebulebebTan dakavSirebuli wese-
ar SeuZlia gaacnobieros, rom mas mkurnaloba sWir­ bis mTel rigs (mag., wesi, romlis Tanaxmad, eqimebs ar
deba. xSirad Cndeba kiTxvebi fsiqikuri daavadebis unda hqondeT seqsualuri urTierToba TavianT pa-
mkurnalobaze Tanxmobis gamoxTvis unarTan dakav- cientebTan). es wesebi Tavs iyris praqtikis kodeqsSi.
SirebiT. medicinis sxva dargis specialistebi zogjer radgan arsebobs aseTi wesebi, klinicistebma ician Ta-
mimarTaven fsiqiatrebs TavianTi pacientebis im un- vianTi valdebulebebis Sesaxeb. Tumca, es midgoma mou-
arTan dakavSirebiT, romelic fizikuri daavadebis qnelia da misi gamoyeneba Znelia rTul SemTxvevebSi.
mkurnalobaze Tanmxobis gamoxatvas exeba. utilitaruli midgoma exeba sargeblisa da zianis
am TavSi Cven aseve visaubrebT fsiqiatriasTan da- Sesaxeb mosazrebebis dabalansebas. zogadi wesebis
kavSirebuli kanonmdeblobis zogierT aspeqtze. es gamoyenebis nacvlad, TiToeuli SemTxveva fasdeba

_ 74 _
eTikuri problemebi fsiqiatriul praqtikaSi
individualurad da keTdeba daskvna, rom eTikurad boqsi 4.1 eTikuri problemebi, romlebic
swori qmedeba is aris, romelsac saukeTeso mosal- sxva TavebSia ganxiluli
odneli Sedegebi mohyveba. es midgoma met-naklebad
klasifikacia (Tavi 2)
iTvaliswinebs klinikur problemebTan dakavSirebul
diagnozi, romelic efuZneba moralur an politikur
sirTuleebs, magram is yovelTvis ar iZleva erTiani, Sexedulebebs (gv. 27)
urTierTSeTanxmebuli daskvnis gamotanis saSualebas,
radgan sxvadasxva adamianma, SesaZloa, gansxvavebuli mtkicebulebaze dafuZnebuli fsiqiatria (Tavi 6)
wona mianiWos sargebelsa da zians mocemul, konkre- placeboTi kontrolirebadi klinikuri kvlevebi da
SemTxveviTi SerCeva (gv. 124)
tul SemTxvevaSi.
praqtikaSi es ori midgoma erTmaneTs kveTs. val- pirovnuli aSliloba (Tavi 7)
debulebaze dafuZnebuli midgoma SeiZleba gulisx- stigma da pacientis CarTuloba (gv. 158)
mobdes iseTi qmedebis ganxorcielebis valdebulebas,
kvebiTi aSliloba (Tavi 15)
romelic saukeTeso Sedegs moitans, xolo utili-
anoreqsiis aranebayoflobiTi mkurnaloba (gv. 386)
taruli midgomisas, saukeTeso Sedegi SeiZleba Sesa-
bamisi wesis gamoyenebis Sedegad miviRoT. fsiqiatria da medicina (Tavi 16)
pacientebi, romlebic uars amboben mkurnalobaze (gv. 415)
eTikuri principebi genetikuri konsultireba (gv. 415)
samedicino eTikaSi farTod gamoiyeneba Semdegi sami aiv (HIV) (gv. 422)
principi (Beauchamp and Childress, 2001):
suicidi da ganzrax TviT dazianeba (Tavi 17)
1. pirovnebis avtonomiurobis pativiscema: pacien­ pacientebi, romlebic sakuTar Tavs vneben da uars
tebis CarTva janmrTelobasTan dakavSirebul ga­ amboben mkurnalobaze (gv. 452)
dawyvetilebebSi; pacientebis informireba, raTa
wamlebi da sxva somaturi mkurnaloba (Tavi 21)
maT SeZlon gadawyvetilebebis miReba; pacientebis
medikamenturi mkurnaloba (gv. 561)
Sexedulebebis pativiscema.
eleqtrokrunCxviTi Terapia da fsiqoqirurgia (gv. 609 da 612)
2. gulmowyaleba (`ar avno~): praqtikaSi es ZiriTadad
imis keTebas niSnavs, rac profesionalis azriT fsiqiatriuli servisebi (Tavi 23)
saukeTesoa. `ar avno~ principi xandaxan winaaRmde- eTikuri problemebi fsiqiatriuli servisebis
uzrunvelyofisas (gv. 686)
gobaSi modis `avtonomiurobasTan~ (mag., rodesac
pacienti uars ambobs mkurnalobaze, profesionali bavSvTa fsiqiatria (Tavi 24)
ki Tvlis, rom es aucilebelia; ix. qvemoT). interesTa konfliqti, konfidencialoba da Tanxmoba (gv. 746)

3. samarTlianoba: samarTliani qmedeba da sxvadasxva daswavlis darRveva (Tavi 25)


adamianebis interesTa dabalanseba. normalizacia, avtonomia da interesTa konfliqti (gv. 771)
Tanxmoba mkurnalobaze da Tanxmoba kvlevaze (gv. 772)
praqtikis kodeqsi
praqtikis kodeqsi da saxelmZRvanelo principebi mzad- eTikuri problemebi fsiqiatriul
deba da kontroldeba profesiuli organizaciebis praqtikaSi
mier, rogorebicaa amerikis fsiqiatrTa asociacia
am Tavis momdevno nawilSi ganvixilavT eTikur prob-
(American Psychiatric Association) (1995), britaneTis zogadi
lemebs, romlebic exeba:
samedicino sabWo (UK General Medical Council) (2004) da
fsiqiatrTa samefo koleji (The Royal College of Psychia- w eqimisa da pacientis urTierTobas
trists) (2000). zogierT qveyanaSi eTikis kodeqsis praqti- w konfidencialobas
kaSi gatareba xdeba ara profesiuli organizaciebis, w Tanxmobas
aramed saxelmwifos mier, rac gamoiwvia britaneTSi w iZulebiT mkurnalobas
zogierTi profesiis mimarT ndobis dakargvam.
w kvlevas.
sxva profesiebis warmomadgenlebs, romlebic Car-
Tulni arian fsiqiatriul mkurnalobaSi (mag., saeqT- eTikuri problemebi, romlebic praqtikis speci-
no saqme da fsiqologia), sakuTari praqtikis kodeqsi fikuri aspeqtebidan momdinareobs, sxva TavebSia
aqvT da igi ar aris samedicino profesiis kodeqsis ganxiluli (ix. boqsi 4.1).
identuri. aseTma gansxvavebebma, SesaZloa, xandaxan
gaarTulos mkurnalobis eTikur aspeqtebTan dakav- eqimisa da pacientis urTierToba
Sirebuli gadawyvetilebebi, romlebic multidiscip- ndobiTi urTierToba eqimsa da pacients Soris
linurma gundma unda miiRos. eTikuri samedicino praqtikis safuZvelia. es urTi-

_ 75 _
4 eTika da samoqalaqo samarTali
erToba unda emsaxurebodes pacientis interesebs da aklisebi. es wesi Zalian Zvelia da hipokrates ficSia
unda eyrdnobodes zemoT aRniSnul principebis _ av- gacxadebuli:
tonomiis, gulmowyalebis (`ar avno~) da samarTliano- `nebismier rames, rac kavSirSia an ar aris kavSirSi
bis pativiscemas. Cems profesiul praqtikasTan, rasac me davinaxav an
movismen adamianis pirad cxovrebaze, rac ar unda
urTierTobis borotad gamoyeneba
iTqvas sxvagan, me ar gavaxmovaneb, radgan CavTvli,
rac ufro intensiuria eqimisa da pacientis urTier- rom es yvelaferi saidumlod unda iqnes Senaxuli~.
Toba da rac ufro mowyvladia pacienti, miT ufro ad- es wesi Seicvala 1948 wels, Jenevis deklaraciaSi,
vilia am urTierTobis borotad gamoyeneba. swored ami- romelmac Semdegi mniSvnelovani punqti daamata: kon-
tom gansakuTrebiT unda gamaxvildes yuradReba imaze, fidencialobis valdebuleba grZeldeba pacientis
rom ar moxdes am urTierTobis borotad gamoyeneba sikvdilis Semdegac:
fsiqoTerapiis dros. Terapevtebi borotad iyeneben `me pativs vcem CemTvis gandobil saidumlos paci-
eqimisa da pacientis urTierTobas rodesac isini: entis sikvidilis Semdegac~.
• Tavs axveven pacients sakuTar Rirebulebebsa da bevr qveyanaSi erovnuli profesiuli organizacie-
rwmenas, magaliTad, orsulobis Sewyvetis kon- bi aqveyneben saxelmZRvanelo principebs, romle-
sultaciisas. es zegavlena SeiZleba iyos Ria (mag., bic exeba zogad klinikur situaciebs, rogorebicaa
eqimi eubneba, rom orsulobis Seyveta moralurad Canawerebis dacva, informaciis gaziareba naTesavebi-
arasworia), an faruli (mag., rodesac eqimi pirda- sTvis, da informaciis gamJRavneba mesame mxarisTvis
pir ar gamoTqvams Tavis azrs, magram yuradRebas (ix. mag., General Medical Council, 2004 da internet gver-
amaxvilebs orsulobis Sewyvetis sawinaaRmdego, di www. gmc-uk.org). konfidencialoba, aseve, daculia
vidre mxardamWer argumentebze). msgavsi probleme- kanoniT da samuSao xelSekrulebiT da, Tumca, pro-
bi SeiZleba warmoiSvas ojaxuri Terapiisas, rode- fesiul saxelmZRvanelo principebs ar aqvT kanonis
sac Terapevtis Rirebulebebi xels uSlis mas ga- Zala, maT sasamarTlo seriozulad ekideba, rogorc
nixilos wyvilis daSoreba-ardaSorebis sakiTxi. zogadad aRiarebul standartebs.
• mesame mxaris interesebs pacientTa interesebze maR- bevr qveyanas aqvs konfidencialobis dacvis kanone-
la ayeneben (mag., upiratesoba eniWeba ara pacientis, bi da, aseve, kanonebi, romlebic exeba dawerili da
aramed damsaqmeblis interesebs). Tumca, calkeuli eleqtronuli Canawerebis Senaxvis wesebs. kanonebi,
pacientis interesebi ver iqneba sxvebisgan izolire- aseve, iTvaliswinebs pacientis uflebebs, gaecnon Ta-
bulad gaTvaliswinebuli. mag., TemisTvis resursebis vianT pirad informacias. fsiqiatrebi unda icnobdnen
gamoyofisas, an potenciurad saSiSi pacientis im organizaciis eTikur da iuridiul moTxovnebs, sa-
mkurnalobaze gadawyvetilebis miRebisas, pacientTa dac isini muSaoben. britaneTSi Sesabamisi kanonebi mo-
interesebi unda dabalnsdes sxva adamianTa intere- nacemTa dacvis aqtSia asaxuli (Data Protection Act) (1998).
sebis Sesabamisad. es rTuli gadawyvetilebebi sxva inglisis samarTlebrivi sistemis poziciidan, ro-
TavSia ganxiluli (gv. 686-87). gorc sazogadoeba, ise calkeuli individia daintere-
sebuli imaSi, rom pacientebi endobodnen eqimebs da
• pacientebs seqsualur eqspluatacias uweven. praq-
hqondeT imis garantia, rom eqimebi daicaven konfi-
tikis samedicino kodeqsi kategoriulad krZalavs
dencialur informacias pacientebis Sesaxeb. aqedan
pacientTan seqsualuri urTierTobis damyarebas.
gamomdinare, rodis aris kanonieri eqimis mier konfi-
gansakuTrebuli sifrTxilea saWiro, rodesac in-
dencialobis darRveva da rodis ara, damokidebulia
tervius dros wamyvani Tema seqsualuri probleme-
ara piradi da sazogadoebrivi interesebis dabalan-
bia (mag., seqsologTan konsultaciisas).
sebaze, aramed ori konfliqturi sazogadoebrivi in-
• pacientebs eqspluatacias uweven finansuri mogebis teresis dabalansebaze.
mizniT (mag., kerZo praqtikaSi mkurnalobis proce-
sis xelovnurad gaxangrZliveba). konfidencialobasTan dakavSirebuli eTikuri
principebi
konfidencialoba informaciis dacva
konfidencialoba Zalian mniSvnelovania pacientsa da piradi informacia unda iyos daculi da Canawere-
eqims Soris ndobis dasamyareblad. es gansakuTrebiT bi usafrTxod unda iyos Senaxuli. aseve, yuradRe-
mniSvnelovania fsiqiatriaSi, radgan informaciis ba unda gamaxvildes mobiluri telefonebisa da
mopoveba pirad da Zalian sensitiur sakiTxebs exe- eleqtronuli fostis usafrTxoebaze. imisaTvis,
ba. zogadi wesis mixedviT, informacia ar unda gam- rom ar moxdes informaciis SemTxveviTi gaJonva,
JRavndes pacientis Tanxmobis gareSe, Tumca, rogorc konsultaciebi unda Catardes iseT adgilas, sadac
es SemdgomSia ganxiluli, arsebobs garkveuli gamon- SeuZlebeli iqneba saubris mosmena mosaubris survi-

_ 76 _
eTikuri problemebi fsiqiatriul praqtikaSi
lis gareSe (es zogjer rTulia, rodesac pacientebis gaices mxolod pacientis TanxmobiT. Tumca, rodesac
monaxuleba saxlSi an Terapiul ganyofilebaSi xdeba). pacients ar aqvs unari ganacxados Tanxmoba infor-
aseve, TanamSromlebma Tavi unda Seikavon diskusiebi- maciis gamJRavnebaze (mag., demenciis dros), infor-
sgan iseT adgilebSi, sadac sxvebma SeiZleba maT sau- maciis gamJRavneba SesaZlebelia, Tu es emsaxureba
bars mousminon. pacientis interesebs.
gamokvlevis Catareba mesame mxaris moTxovniT.
Tanxmoba informaciis gamJRavnebaze rodesac pacientebs utardebaT gamokvleva mesame
konfidencialoba ar irRveva, rodesac pacienti acxadebs mxaris moTxovniT (mag., samuSaosTvis vargisianobis
informirebul Tanxmobas informaciis gamJRavnebaze. am Sefaseba damsaqmeblis moTxovniT), aucilebelia pa-
konteqstSi informirebuli Tanxmoba gulisxmobs, rom cientma Tavidanve icodes Sefasebis mizani da, aseve,
pacienti srulad iazrebs gamJRavnebis mizezebs, imas, eqimis valdebulebebi mesame mxaris mimarT. am dros,
Tu ra gamJRavndeba da amis SesaZlo Sedegebs. konfi- pacientisgan, werilobiTi Tanxmoba unda iqnes miRe-
dencialobis principi ar irRveva, rodesac ver xdeba buli. sxvagvarad, informaciis gamJRavneba SeiZleba
pacientis identificireba, mag., SeniRbuli SemTxvevis moxdes mxolod sazogado interesebidan gamomdinare
angariSSi. Tumca zogadad, rogorc wesi, saregistra- (ix. qvemoT), sikvdilis an seriozuli zianis preven-
cio JurnalebSi Setanilia moTxovna, rom pacientebma ciis mizniT.
ganacxadon informirebuli, xelmowerili Tanxmoba maT Temze dafuZnebuli momsaxureba. pacientebma Ta-
Sesaxeb informaciis gamJRavnebaze, maSinac ki, roca vidanve unda icodnen, rom saWiroebis SemTxvevaSi
maTi identoba SeniRbulia. informacia gamJRavnebuli iqneba im jgufisTvis,
romelsac pacientze mzrunveloba akisria. jgu-
konfidencialoba bavSvTa mkurnalobisas
fis wevrebma unda daicvan konfidencialobis prin-
bavSvTa mkurnalobisas aRZruli es da sxva eTikuri cipebi. jgufis zogierT wevrs (mag., socialur mu-
problemebi ganxilulia 24-e TavSi. aq sakmarisia Sakebs) SeiZleba mouwios informaciis ganxilva Tavis
aRvniSnoT, rom dadgenilze ufrosi asakis bavSvebs zedamxedvelebTan an informaciis gacema sxva dawe-
(rogorc wesi, es zRvari 16 welia) konfidencialobas- sebulebebisTvis (mag., rodesac isini pacientebs ex-
Tan dakavSirebiT igive uflebebi aqvT, rac ufrosebs. marebian binaTmowyobis sakiTxebSi). rodesac dgeba
umcrosi asakis bavSvebis SemTxvevaSi, rogorc wesi, mkurnalobis gegmebi, mniSvnelovania, rom aseTi
mSoblebs acnoben klinikur informacias. mSoblebs sakiTxebi iqnes gaTvaliswinebuli da, aucileblobis
aqvT iuridiuli valdebuleba imoqmedon TavianTi SemTxvevaSi, am sakiTxebis ganxilva pacientTan erTad
Svilebis interesebidan gamomdinare da, amitom, saTa- unda moxdes. mezoblebma SeiZleba Seityon pacient-
nadod unda iyvnen informirebulni. Tan vizitis Sesaxeb. ufro metic, savele programebma
situaciebi, romelTa drosac SeiZleba gaCn­des SeiZleba moiTxovos gamokiTxvis Catareba im maRali
konfidencialobasTan dakavSirebuli problemebi riskis mqone pacientebTan dakavSirebiT, romlebic ar
dadian daniSnul Sexvedrebze. am da msgavsi potenci-
sxvebisgan informaciis mopoveba. rogorc wesi, sx-
uri problemebis warmoSoba mosalodnelia da isini
vebisgan informaciis moZiebisTvis saWiroa pacientis
pacientTan erTad unda iqnes ganxiluli, misgan wi-
nebarTva. fsiqikuri aSlilobis dros, rodesac paci-
naswari saWiro Tanxmobis misaRebad. sagangebo situa-
enti ver axerxebs sakuTar Tavze informaciis miwo-
ciaSi, piradulobis dacvis ufleba unda dabalansdes
debas, xolo saTanado mkurnalobis Casatareblad es
pacientisTvis an sxvebisTvis zianis miyenebis riskTan.
informacia mniSvnelovania, fsiqiatrma unda gadaw-
Tu pacienti uars ambobs informaciis gamJRavnebaze
yvitos, moiZios Tu ara informacia pacientis Tanx-
miuxedavad imisa, rom mas naTlad auxsnes, Tu ra Sei-
mobis gareSe. saxelmZRvanelo principebis funqciaa,
Zleba moxdes informaciis gaumJRavneblobis SemTx-
daculi iqnes pacientebis interesebi da, ramdenadac
vevaSi, mis survils pativi unda vceT, Tu es sxvebs ar
es SesaZlebelia, informacia axlo naTesavebisgan
ayenebs riskis qveS da ar moaqvs maTTvis ziani.
iqnes mopovebuli.
jgufuri Terapia. jgufuri Terapia warmoSobs kon-
sxvebisTvis informaciis gamJRavneba. informacia
fidencialobasTan dakavSirebul specifikur prob-
unda gamJRavndes mxolod pacientis nebarTviT, gar-
lemebs, radgan pacienti uziarebs pirad informacias
da im specifikuri garemoebebisa, romlebic qvemoT
ara mxolod Terapevts, aramed jgufis sxva wevrebsac.
aris aRwerili. dasaSvebia mxolod im informaciis
sanam mkurnaloba daiwyeba, Terapevtma unda axsnas,
gamJRavneba, romelic konkretuli amocaniT aris gan-
rom aucilebelia yvela moekidos konfidencialobiT
pirobebuli. Tuki es SesaZlebelia, araidentifici-
sxvebis mier gamJRavnebul informacias. informaciis
rebadi monacemebi unda iqnes gamoyenebuli. xSir-
gamJRavnebaze Tanxmoba aucileblad unda iqnes miRe-
ad informacias naTesavebi iTxoven, magram is unda
buli jgufis yvela wevrisgan.

_ 77 _
4 eTika da samoqalaqo samarTali

wyvilTa Terapia. zogadad wyvilTa Terapias win uZ- genels SeuZlia waikiTxos klinikuri Canawerebi da
Rvis individualuri gasaubreba wyvilis TiToeul werilebi, romlebic pacientis Sesaxeb informacias
wevrTan. am saxiT miRebuli informacia ar unda gam- Seicavs, Tumca, SesaZloa arsebobdes garkveuli Sez-
JRavndes meore adamianTan pirvelis Tanxmobis gar- Rudvebi, Tuki arsebobs sxvebisTvis zianis miyenebis
eSe. erToblivi sesiebis dros, Tu es SesaZlebelia, albaToba (mag., garkveuli saxis informaciis gacnobi-
yvela relevanturi informacia unda gamJRavndes im sas, romelic informatorma saidumlod gasca).
adamianisgan, romelsac es informacia exeba. Tu Tera- damatebiTi informaciis misaRebad konfidencialo-
piis dawyebis Semdeg saWiro xdeba wyvilis erT-erT basTan dakavSirebul problemebze ix. Hope et al., (2004,
wevrTan individualuri Sexvedra, mag., depresiis Tavi 7).
simptomebis Sesafaseblad, SesaZloa ukeTesi iyos,
rom Terapevtma Tavis kolegas sTxovos amis gakeTe- Tanxmoba mkurnalobaze
ba. msgavsi problemebi SeiZleba warmoiSvas ojaxuri Tanxmoba mniSvnelovania zogadad samedicino praq-
Terapiis drosac. tikisTvis. Cven vvaraudobT, rom mkiTxvelebi icnoben
saTanado koncefciebs da procedurebs zogadi sa-
konfidencialobis wesis gamoyenebisas
medicino praqtikidan. maT, vinc ar icnobs am konce-
gamonaklisis daSveba
fciebsa da procedurebs, SeuZliaT gaecnon zogadi
gamonaklisis daSveba pacientis interesebidan ga-
medicinis sabWos uaxles saxelmZRvanelo principebs,
momdinare. gamonaklis situaciebSi eqimebma SeiZleba
Tu isini muSaoben britaneTSi (www.gmc-uk.org), an Se-
gaumJRavnon informacia mesame mxares pacientis Tanx-
sabamis dokuments sxva qveynebSi muSaobisas; agreTve,
mobis gareSe, rodesac es pacientis interesebs emsax-
SeuZliaT gaecnon eTikis saxelmZRvanelos (mag., Hope
ureba. mag., rodesac informacia pacientis Sesaxeb es-
et al., 2004).
aWiroeba meore eqims, romelic uwevs mas gadaudebel
daxmarebas reanimaciul ganyofilebaSi, xolo paci- Tanxmobis miReba
entisgan Tanxmobis miReba ver xerxdeba; an rodesac
1. pacients naTlad da amomwuravad unda esmodes daa-
pacients mZime fsiqikuri an fizikuri daavadebis gamo
vadebis buneba, arsebuli procedurebi da SesaZlo
ar SeuZlia informirebuli Tanxmobis micema, xolo
gverdiTi movlenebi;
informaciis gamJRavneba aucilebelia misi mkurnalo-
2. pacienti Tavisi nebiT unda daTanxmdes mkurna­
bisTvis.
lobaze;
gamonaklisis daSveba sazogadoebis interesebidan
gamomdinare. miuxedavad imisa, rom eqimebs gaaCniaT 3. mas unda hqondes gadawyvetilebebis miRebis unari,
zogadi iuridiuli valdebulebebi (maT unda konfi- anu unda iyos qmedunariani am sityvis iuridiuli
dencialurad Seinaxon is, rasac pacientebi eubnebi- mniSvnelobiT (ix. qvemoT). gaiTvaliswineT, rom
an), arsebobs gansakuTrebuli garemoebebi, rodesac britaneTisgan gansxvavebiT, amerikis SeerTebul
eqimebi movaleni arian gaumJRavnon informacia mesame StatebSi sityva `qmedunarianoba~, zogadad, ixmareba
mxares, radgan es emsaxureba sazogadoebis, jgufis ufro klinikuri, vidre iuridiuli mniSvnelobiT.
an am jgufis wevrTa interesebs. arsebobs normatu-
Tanxmobis SenarCuneba
li valdebulebebi, romelTa Tanaxmadac informacia
zogierTi pacienti Tanxmdeba qronikuli daavadebis
unda gamJRavndes, Tu saqme exeba gadamdeb daavadebas,
mkurnalobaze, magram mogvianebiT veRar axerxebs
fsiqoaqtiuri wamlebis gamoyenebas, manqanis marTvis
Sesabamisi qcevis ganxorcielebas. aseT SemTxvevaSi,
uunarobas, da bavSvze Zaladobis eWvs. aseve, arsebobs
klinicisti unda ecados, rom xelaxla miiRos pacien-
valdebuleba, rom gamJRavndes informacia sasamarT-
tisgan Tanxmoba da aRadginos masTan TanamSromloba.
los moTxovniT an rodesac saxezea seriozuli dana-
amis misaRwevad gamarTlebulia damatebiTi daxmare-
Saulis Cadenis mtkicebuleba. es, Cveulebriv, exeba
bis SeTavazeba, magram araviTar SemTxvevaSi ar unda
iseT danaSauls, romelmac SeiZleba sxvas seriozuli
davemuqroT pacients, rom mas Seumcirdeba saWiro
ziani miayenos an sikvdilis riskis qveS daayenos (mag.,
daxmareba.
bavSvze Zaladoba). aseT SemTxvevaSi, yvela Rone unda
vixmaroT, raTa davarwmunoT pacienti, rom man gaam- rodis ar aris saWiro sityvieri Tanxmoba
JRavnos saWiro informacia. Tu pacienti amaze uars
aris situaciebi, rodesac sityvieri Tanxmoba ar aris
ambobs, mas unda avuxsnaT, Tu ra mizeziTaa aucile-
aucilebeli (es situaciebi damokidebulia adgilob-
beli amgvari informaciis gamJRavneba da es mizezebi
riv kanonze da konkretul precedentze):
werilobiT unda dafiqsirdes.
w nagulisxmevi Tanxmoba (mag., rodesac pacienti Tvi-
gamonaklisis daSveba iuridiuli warmomadgenlebi-
Ton wevs xels wnevis gasazomad).
sTvis. pacientis msgavsad, mis iuridiul warmomad-
w aucilebloba. es iseTi garemoebaa, rodesac Cau-

_ 78 _
eTikuri problemebi fsiqiatriul praqtikaSi
revlobis SemTxvevaSi arsebobs seriozuli zianis mkurnalobaze, aqvs fsiqikuri aSliloba, rac xels uS-
an sikvdilis albaToba, xolo pacientis qmedunari- lis informirebuli Tanxmobis gancxadebaSi, saWiroa
anoba saeWvoa (ix. qvemoT). fsiqikuri aSlilobis mkurnaloba, aucilebelobis
w sagangebo situacia iseTi viTarebaa, rodesac SemTxvevaSi, iZulebiTi iuridiuli Zalis gamoyenebiT.
saWiroa saswrafod moxdes pacientis an sxva pirisT- inglisis kanonis Tanaxmad, dauSvebelia pacientis
vis seriozuli zianis miyenebis prevencia an, rode- nebis gareSe misi fizikuri daavadebis mkurnaloba,
sac unda aRikveTos danaSauli. magram dasaSvebia fsiqikuri aSlilobis mkurnaloba.
fsiqikuri aSlilobis warmatebuli mkurnalobis Sem-
uaris Tqma samedicino mkurnalobaze
deg, pacientma SeiZleba Tanxmoba ganacxados fizikuri
britaneTSi kanoni ganasxvavebs Tanxmobas samedici- daavadebis mkurnalobaze, razec adre uars ambobda.
no mkurnalobaze da fsiqiatriul mkurnalobaze. es
nawili exeba samedicino mkurnalobaze uaris Tqmas. Tanxmobis iuridiuli aspeqtebi
qmedunarian zrdasrul adamianebs ufleba aqvT, uari Tanxmobis gancxadebasTan dakavSirebuli qmedunari-
Tqvan samedicino mkurnalobaze maSinac ki, Tu uaris anobis iuridiuli koncefcia exeba pacientis unars
Tqmas sikvdili an samudamo fizikuri invalidoba mo- (a) gaiazros da axsovdes informacia mkurnalobis
hyveba. Sesaxeb; (b) sjerodes am informaciis; (g) gamoiyenos es
Tu pacienti uars ambobs samedicino mkurnalobaze, informacia informirebuli arCevanis gasakeTeblad.
eqimma unda gaarkvios ori mniSvnelovani sakiTxi, sa- pacientebs, SesaZloa, akldeT qmedunarianoba, rom
nam daaskvnides, rom pacients aqvs uaris Tqmis ufle- ganacxadon informirebuli Tanxmoba Semdegi mizeze-
ba: (a) aris Tu ara pacienti qmedunariani (anu, aqvs bis gamo:
Tu ara mas iuridiulad miniWebuli qmeduunaroba, ix. 1. axalgazrda asaki _ mSoblebi iZlevian Tanxmobas
qvemoT), da Sesabamisad, aqvs Tu ara unari, daTanx- bavSvebisa da mozardebis nacvlad, Tu isini im
mdes mkurnalobaze an uari Tqvas masze fsiqikuri asakisani arian, rom kanoniT ar aqvT Tanxmobis mi-
daavadebis gamo? (b) xom ar imyofeba pacienti sxvisi cemis ufleba. Tanxmoba mkurnalobaze bavSvebsa da
zegavlenis qveS, anu misi uari xom ar aris iZulebiTi mozardebSi 24-e TavSia ganxiluli.
xasiaTis da sulac ar gamoxatavs pacientis nebas?
2. daswavlis darRvevebi
uaris Tqma qmedunariani pacientebis mier. aseTi
pacientebisgan miRebuli uari SeiZleba gamowveuli 3. fsiqikuri aSliloba. fsiqiatrebs, SesaZloa, mo­
iyos gaugebrobiT an daavadebis da misi mkurnalo- uwioT im pacientebis gamokvleva, romlebic,
bis SiSiT. eqimebma garkveuli dro unda dauTmon savaraudod, am mesame jgufs ekuTvnian. amisaTvis
imis gagebas, Tu rogor aRiqvams pacienti sakuTar isini mimarTaven gamokiTxvas, romlis forma
mdgomareobas da ra awuxebs mas, sanam kidev erTxel mocemulia boqsSi 4.2.
auxsnian maT sxvadasxva samedicino sakiTxs. aseTi daskvna Tanxmobis iuridiuli qmedunarianobis Se­
midgomis arCevis SemTxvevaSi, orive mxare Tanxmdeba saxeb yovelTvis exeba konkretul gadawyvetilebas.
mkurnalobis iseT gegmaze, romelic gamarTlebulia mwvave fsiqikuri aSlilobis mqone pacienti SeiZleba
samedicino TvalsazrisiT da, aseve, misaRebia paci- araqmedunariani iyos zogierT sakiTxSi, magram
entisTvis. zogierTi qmedunariani zrdasruli paci- hqondes unari, miiRos gadawyvetileba raime saxis
enti eqimTan erTad msjelobis Semdegac uars ambobs konkretul mkurnalobaze. mag., pacients, romelsac
mkurnalobaze da mas amis sruli ufleba aqvs. Sizofrenia da paranoiduli bodva aqvs, SeuZlia
uaris Tqma araqmedunariani pacientebis mier. bri- miiRos gadawyvetileba mkurnalobis Catarebaze
taneTSi da sxva qveynebSi pacientis mkurnal eqims gulis Setevis dros. (ix. Katz et al., 1995 _ Seexeba fsi-
ufleba aqvs imoqmedos pacientis interesebidan ga- qiatriuli konsultaciis Catarebas im pacientebTan,
momdinare da SeuZlia Caataros saswrafo mkurnaloba romlebic uars acxadeben samedicino mkurnalobaze).
sicocxlisTvis saSiS sagangebo situaciebSi maSin,
Tanxmobis gancxadeba ndobiT aRWurvili mxaris mier
roca pacients ar Seswevs Tanxmobis gancxadebis un-
ari. rodesac ki es SesaZlebelia, janmrTelobis sxva inglisis kanonmdeblobis mixedviT, Tu zrdasrul
specialistebTan unda Catardes konsultacia. unda adamians ar gaaCnia mkurnalobaze daTanxmebis unari
gakeTdes im mizezebis detaluri Canaweri, romelTa janmrTelobis mdgomareobis gamo, aravis SeuZlia
gamoc moxda konkretuli gadawyvetilebis miReba. eq- misi saxeliT Tanxmobis micema. zogierT iurisdiq-
imebi unda icnobdnen im qveynis kanonebs, romelSic ciaSi daSvebulia ndobiT aRWurvili piris mier Tanx-
muSaoben. Semdgomi diskusiisTvis ix. Hope et al., (2004). mobis gacemis garkveuli forma (mag., Sotlandiur
uaris Tqma fsiqikuri aSlilobis mqone pacientebis kanonmdeblobaSi meurvis daniSvna). im SemTxvevaSi,
mier. Tu pacients, romelic uars ambobs samedicino rodesac ndobiT aRWurvili piris Tanxmoba ar aris

_ 79 _
4 eTika da samoqalaqo samarTali
kanoniT gaTvaliswinebuli, xolo pacients winaswar
boqsi 4.2 zrdasruli pacientebis
ar gaukeTebia Sesabamisi miTiTebebi (ix. qvemoT), da am
qmedunarianobis Sefaseba
dros aucilebelia gadawyvetilebis miReba imis Tao-
baze, Cautardes Tu ara pacients mkurnaloba, paci- nabiji 1 daadgineT, Tu ra gadawyvetilebaa misaRebi da
ra informaciaa amisaTvis saWiro
entebis interesebidan gamomdinare, gadawyvetilebas
w gadawyvetileba, romelic miRebul unda iqnes
iRebs pasuxismgebeli eqimi kolegebTan SeTanxmebiT.
w alternatiuli, gonivruli gadawyvetilebebi
sasurvelia naTesavebTan konsultaciis gavla (Tum-
w TiToeuli gonivruli gadawyvetilebis da­debiTi da
ca, inglisis kanonis mixedviT, dReisTvis, maT ar aqvT uaryofiTi mxareebi
Tanxmobis gamoxatvis an misgan Tavis Sekavebis ufle-
nabiji 2 SeafaseT pacientis kognituri una­rebi
ba) da mocemuli SemTxvevis ganxilva sxva profesion-
SeafaseT, aqvs Tu ara adamians unari:
alebTan erTad. unda gakeTdes detaluri Canawerebi
w gaigos informacia
im mizezebze, romelTa gamoc miRebul iqna konkret-
w daimaxsovros informacia
uli gadawyvetileba da aseve, werilobiT unda dafiq-
w Seafasos informacia da miiRos gadawyve­tileba
sirdes gaweuli konsultaciebi.
nabiji 3 gaarkvieT daqveiTebuli kognituri
winaswari Tanxmoba SesaZleblobis savaraudo mizezebi
w deliriumi
winaswari miTiTebebi, romlebsac xandaxan `sicocxlis
w demencia
anderZs~ (“Living Will”) uwodeben, bevr qveyanaSia daS-
w sxva nevrologiuri darRvevebi, romlebic SesaZloa
vebuli (magram ara inglissa da uelsSi). maTi arseboba uaryofiTad moqmedebdes kognitur funqciebze
gamarTlebulia imiT, rom adamianebs, romlebsac war- w daswavlis darRvevebi
sulSi hqondaT gadawyvetilebis miRebis unari, magram
nabiji 4 SeafaseT sxva faqtorebi, romlebic SesaZloa
Semdeg dakarges igi (mag., demenciis gamo) ise umkurna-
xels uSlides qmedunarianobas
lon, rogorc maT es endomebodaT. imisaTvis, rom ada-
fsiqikuri daavadeba:
mianma gaakeTos winaswari miTiTebebi, igi unda iyos w bodva
qmedunariani da kargad informirebuli. winaswari w halucinacia
miTiTebebi pativs scems pirovnebis avtonomiurobas w guneb-ganwyobis (afeqturi) aSliloba
da, zogadad, miCneulia, rom exmareba rogorc pacien- arasakmarisi simwife:
tebs, aseve eqimebs. Tumca, xandaxan Znelia janmrTel w SeafaseT emociuri da kognituri simwife
mdgomareobaSi gamoTqmuli survilebis morgeba Sem-
dgomi situaciidan gamomdinare gadawyvetilebasTan. doebas aqvs ufleba, iyos daculi.
zogierT iurisdiqciaSi (magram amJamad ara inglisSi) umetes qveynebSi moqmedebs kanonebi, romlebic
naTesavebs da ndobiT aRWurvil pirebs SeiZleba hqon- icavs fsiqikuri aSlilobis mqone adamianebs da icavs
deT uflebamosileba, miiRon gadawyvetileba araq- sazogadoebas im Sedegebisgan, rac maT fsiqikur aSli-
medunariani pacientis magivrad, Tumca, es ar aris lobas mohyveba, Tumca, sxvadasxva qveyanaSi fsiqikuri
savsebiT damakmayofilebeli imis gansasazRvrad, Tu aSlilobis gansazRvreba da procedurebi gansxvave-
ra endomeboda Tavad pacients. adamians, romelic bulia. skandinaviis zogierT qveyanaSi aranebayo-
iZleva miTiTebebs, unda esmodes, rom garemoeba flobiTi mkurnalobis procedurebi martivia, xolo
SeiZleba Seicvalos da sxvebis interesebis gaTval- amerikaSi, zogjer sasamarTlo mosmenis proceduraa
iswineba gaxdes saWiro. amitom, miTiTebebis ganxor- saWiro. inglissa da uelsSi fsiqikuri janmrTelo-
cieleba SeiZleba ufro moqnilad Sesruldes, vidre bis aqti (1983) Seicavs debulebas aranebayoflobiTi
mkacri instruqcia, romlis yvela detali nebismier hospitalizaciisa da mkurnalobis Sesaxeb, Tumca, iq
situaciaSi unda iyos gaTvaliswinebuli. axali kanonmdeblobis Seqmnaa dagegmili.
iZulebis xerxebi unda iyos gamoyenebuli mxolod
fsiqikuri aSlilobis aranebayoflobiTi
maSin, rodesac ar arsebobs sxva alternativa.
mkurnaloba gamocdil fsiqiatrs SeuZlia Tavi aaridos aseTi
arsebobs specialuri iuridiuli usafrTxoebis xerxebis gamoyenebas, Tu gamarTavs pacientTan
zomebi adamianebisTvis, romlebic safrTxes warmoad- da mis naTesavebTan mSvid da taqtian diskusias
genen sakuTari TavisTvis an sxvebisTvis fsiqikuri da ganixilavs im mizezebs, Tu ratom aris
aSlilobis gamo da, romlebic uars amboben saWiro hospitalizacia aucilebeli. Tu aman ver daarwmuna
mkurnalobaze, radgan ar aRiareben sakuTar fsiqi- pacienti da iZulebiTi mkurnaloba gamarTlebulia,
kur aSlilobas. aseT viTarebaSi warmoiSoba eTikuri Semdgomi saubari unda gagrZeldes ojaxis wevrebTan,
dilema: maT aqvT Tavisuflebis ufleba, magram, aseve, raTa mopovebul iqnes maTi mxardaWera iZulebiTi
saWiroeben mkurnalobasa da zrunvas, xolo sazoga- mkurnalobis Taobaze. ojaxis wevrebTan saubrisas

_ 80 _
eTikuri problemebi fsiqiatriul praqtikaSi

boqsi 4.3 kvlevis eTikasTan dakavSirebuli Tanxmoba


ramdenime sakiTxis Sefaseba w aris Tu ara cdis piri qmedunariani, raTa ganacxados
Tanxmoba?
SeniSvna: klinikur kvlevebSi monawileTa CarTvasTan da
klinikuri kvlevis CatarebasTan dakavSirebuli eTikuri w miiReben Tu ara cdis pirebi mkafio da sakmaris
problemebi ganxilulia (gv. 124) informacias?
w eqnebaT Tu ara maT sakmarisi dro, raTa miiRon
mecnieruli Rirebuleba gadawyvetileba imis Taobaze, ganacxadon Tu ara
Tanxmoba an uari Tqvan Tanxmobis gancxadebaze aseTis
w Rirebuli iqneba Sedegebi?
survilis SemTxvevaSi?
w uzrunvelyofs Tu ara gamoyenebuli meTodebi da w naTeli iqneba Tu ara cdis pirebisaTvis, rom uaris Tqma
monawile jgufebis zoma dasaxuli miznebis miRwevas? ar imoqmedebs mkurnalobis raodenobriv Tu Tvisobriv
parametrebze?
w arsebobs Tu ara finansuri da sxva saxis resursebi da
aris Tu ara mosalodneli interesTa konfliqti? w aris Tu ara urTierToba mkvlevarsa da cdis pirs
Soris iZulebiTi (mag., iseTi rogoricaa moswavlesa da
w aris Tu ara mosalodneli, rom romelime mkvlevars maswavlebels Soris)?
Seeqmnas interesTa konfliqti?
w SeiZleba Tu ara, rom pacientebis xarjebis dafarva
w SeiZleba Tu ara igive miznebi miRweul iqnes ufro gaxdes stimuli pacientisgan Tanxmobis miRebisa?
eTikuri gziT? w imyofeba Tu ara mkvlevari raime zemoqmedebis qveS
cdis pirebis mozidvisas (mag., Tanxis gadaxda sponsori
usafrTxoeba kompaniis mier)?
w aris Tu ara procedurebi usafrTxo? riskis arsebobis
SemTxvevaSi, miRebulia Tu ara usafrTxoebis yvela konfidencialoba
zoma? w Tanaxmani arian Tu ara cdis pirebi kvlevaSi
konfidencialuri informaciis gamoyenebaze?
w misaRebia Tu ara riskis dadgenili xarisxi mkvleva­
rebisaTvis, cdis pirebisa da maTi naTesavebisTvis? w usafrTxod iqneba Tu ara Senaxuli kvlevis monacemebi?
adaptirebulia Hope et al., (2004, gv. 196), Weingarten and
Leibovici (2004, gv. 1013)

eqimma unda gaiTvaliswinos, rom SesaZloa isini naTesavebisTvis an axloblebisTvis Zalian rTulia.
mRelvarebam Seipyros da Tavi damnaSaved igrZnon. aseTi konfliqti SeiZleba Semdegnairad gadawydes:
stacionarSi moTavsebis Semdeg, akrZalvebi mini­ma­ pacientze pasuxismgebel fsiqiatrs SeuZlia awarmoos
luri unda iyos. mxolod is akrZalvebia gamarTlebuli, dialogi zogadi profilis eqimTan an sxva special-
romlebic aucilebelia usafrTxoebisTvis da sak­ istTan, romelic angariSvaldebulia pacientis momv-
marisia mkurnalobis Casatareblad. Tu pacientis leli pirebis winaSe.
momvleli personali keTilganwyobili, momTmeni
usafrTxoebis zomebi
da mtkicea da, amave dros, aqvs lavirebis unari,
male pacientic da misi naTesavebic dainaxaven, rom nebismieri samarTlebrivi aqti iZulebiT hospital-
iZulebiT mkurnaloba mxolod odnav gansxvavdeba izaciasa da mkurnalobaze Seicavs debulebas, romlis
nebayoflobiTi mkurnalobisgan da daiwyeben maTTan Tanaxmad sawyisi gadawyvetileba apelacias eqvemde-
TanamSromlobas. Tu ��������������������������������
isini uars ityvian TanamSrom- bareba, rac usafrTxoebis garantias qmnis. sxvadasxva
lobaze da mkurnaloba unda gagrZeldes maTi Tanxmo- samarTlebriv sistemebSi sxvadasxva saapelacio pro-
bis gareSe, eqimma pacients da mis naTesavebs unda aux- cedurebia gaTvaliswinebuli da mkiTxvelebma Tavad
snas amis mizezebi da werilobiT daafiqsiros isini. unda gaarkvion, Tu ra regulaciebia im samarTlebriv
inglissa da uelsSi arsebobs damatebiTi iuridiuli sistemaSi, romlis farglebSic isini muSaoben.
moTxovnebi, rodesac saavadmyofoSi moTavsebul pa-
cients esaWiroeba eleqtro konvulsiuri Terapia (ECT) kvlevis eTika
da ar iZleva an ver iZleva gacnobierebul Tanxmobas. fsiqiatriul kvlevas, iseve rogorc yvela saxis sa-
fsiqiatrma es problema safuZvlianad unda ganixilos medicino kvlevas, warmarTavs eTikuri principebi,
naTesavebTan da, aseve, damoukidebeli fsiqiatrisgan romlebic eyrdnoba adamianebze kvlevis Catarebis
konsultacia unda miiRos. damoukidebelma fsiqiatrma saerTaSoriso doneze SeTanxmebul saxelmZRvanelo
unda gaiaros konsultacia sxva profesionalebTan, principebs. am principebis Camoyalibebas biZgi misca
romlebsac konkretuli pacientis mkurnaloba exebaT. nacistur germaniaSi Catarebuli samedicino kvlevis
aRmaSfoTebeli formebis gamoaSkaravebam. es princi-
interesTa konfliqti iZulebiTi mkurnalobis dros
pebi Caiwera helsinkis deklaraciaSi, romelic pirve-
interesTa konfliqti warmoiSoba maSin, rodesac, lad gamoqveynda 1964 wels msoflio samedicino aso-
mag., pacienti uars ambobs hospitalizaciaze, xolo ciaciis mier (ix. World Medical Association, 2000). mas
saavadmyofos farglebs gareT masze zrunva misi Semdeg Seiqmna sxvadasxva erovnuli da saerTaSor-

_ 81 _
4 eTika da samoqalaqo samarTali
iso saxelmZRvanelo principebi, romelTa praqtikul mocemul kvlevaSi monawileobaze Tanxmoba ganacxa-
ganxorcielebas eTikis erovnuli da adgilobrivi dos?
sabWoebi uzrunvelyofen. w Seicavs Tu ara mocemuli kvleva raime risks an dis-
fsiqiatriuli kvlevis eTikuri problemebi sxva komforts mocemuli adamianisTvis?
saxis samedicino kvlevis problemebis identuria (ix.
w moaqvs Tu ara mas raime potenciuri sargebeli sxva
britaneTis saerTo samedicino sabWos saxelmZRvane-
adamianebisTvis, romlebsac msgavsi problemebi
lo principebi (www.gmc-uk.org) an britaneTis kvle-
aqvT da aseve araqmedunarianebi arian?
vis komitetis centraluri ofisis internet-gverdi
www.corec.org.uk). magram am SemTxvevaSi gansakuTrebiT w arsebobs Tu ara raime arapirdapiri miniSneba imaze,
xazgasmulia is principebi, romlebic exeba Tanxmobis rom adamiani uars ambobs kvlevaSi monawileobis
gancxadebas qmedunariani, magram mowyvladi zrdas- miRebaze?
ruli pirebis mier, romlebmac, advili SesaZlebelia sasurvelia konsultaciis gavla naTesavebTan an
Tanxmoba zewolis qveS ganacxadon; aseve, Tanxmobis sxva adamianebTan, romlebmac ician pacientis mdgo-
gancxadebas araqmedunariani adamianebis mier. mareoba. kvlevis moTxovnebidan gamomdinare, iuridi-
uli regulaciebi gansxvavdeba, amitom mkvlevari val-
informirebuli Tanxmobis gancxadeba kvlevaSi debulia gaecnos da zedmiwevniT Seasrulos adgilo-
monawileobaze brivi eTikuri da iuridiuli procedurebi.
kvlevis eTikurad CatarebisTvis Zalian mniSvnelova-
nia informirebuli Tanxmobis miReba. amasTan dakav-
samoqalaqo samarTlis ramdenime
SirebiT milerma (Miller, 2000) mniSvnelovani punqtebi
Camoayaliba:
aspeqti
samoqalaqo samarTali exeba individebis ufleba-
w pacientebma Zalian kargad unda icodnen, rom kvl-
movaleobebs erTmaneTis mimarT, ojaxis kanonis CaT-
eva ar tardeba maTi piradi sargebelisTvis;
vliT, romelsac gansakuTrebuli mniSvneloba aqvs
w pacientebze ar unda xdebodes zewola; bavSvTa fsiqiatrebisTvis. amiT igi gansxvavdeba sisx-
w pacientebs aqvT ufleba nebismier dros uari Tqvan lis samarTlisgan, romelic exeba danaSaulis Cade-
kvlevaSi monawileobaze yovelgvari sasjelis gar- nas saxelmwifos an sxva adamianis mimarT (mag., mkv-
eSe; leloba). garda im sakiTxebisa, romlebic am TavSi
w mkvlevaris garda, pacientis ojaxis wevri an sxva, iyo ganxiluli, samoqalaqo samarTali agvarebs iseT
am saqmisTvis Sesaferisi piri, unda akvirdebodes sakiTxebs, rogorebicaa sakuTreba, memkvidreoba da
pacientis mdgomareobas da Seatyobinos mkvlevars xelSekrulebis dadeba. sasamarTlos mimarTaven indi-
nebismieri problemis Sesaxeb; videbi an jgufebi, romlebic Tvlian, rom maT mimarT
w placebo-kontrolirebad kvlevebSi pacientebma ukanonoba ganxorcielda. amisgan gansxvavebiT, sisx-
naTlad unda gaiazron placebos miRebis albaToba, lis samarTlis saqmeebis garCeva saxelmwifos sax-
is, rom amas SesaZloa ar mohyves maTi mdgomareobis eliT xdeba.
gaumjobeseba da rom maTi simptomebi SeiZleba gau- xandaxan, ama Tu im samoqalaqo saqmesTan dakavSire-
aresdes kidec (ix. aseve Lavori, 2000). biT, fsiqiatrebs sTxoven werilobiT angariSs pacien-
tis fsiqikuri mdgomareobis Sesaxeb. aseTi angariSebi
kvlevis Catareba im adamianebis monawileobiT, unda momzaddes pacientis mdgomareobis amomwuravi
romlebsac ar SeuZliaT informirebuli ganxilvis Semdeg da pacientis informirebuli Tanx-
Tanxmobis gancxadeba mobis safuZvelze, unda iyos mokle da faqtebs eyrd-
fsiqiatriuli pacientebis umravlesobas SeuZlia ga- nobodes. angariSis struqtura unda mihyvebodes geg-
nacxados informirebuli Tanxmoba, magram zogierTs mas, romelic 802-3 gverdzea mocemuli. rac Seexeba
aqvs imgvari aSliloba, romelic gavlenas axdens az- Sinaarss, sasurvelia iuridiuli rCevis miReba im
rovnebis processa da gadawyvetilebis miRebis un- samarTlebriv aspeqtebTan dakavSirebiT, romlebic am
arze. Tu aseT pacientebs yvela tipis gamokvlevidan konkretul SemTxvevas exeba. am Tavis momdevno nawili
gamovricxavT, maT SeiZleba ver isargeblon im upi- iTvaliswinebs inglissa da uelsSi arsebul praqtikas,
ratesobiT, rac kvlevaSi monawile pacientebs aqvT. Tumca misi principebi ufro farTodac gamoiyeneba.
gadawyvetilebis miReba imis Taobaze _ CavrToT Tu
ara aseTi pacienti kvlevaSi, xdeba Semdegi konkre- qmedunarianoba anderZis Sedgenisas
tuli sakiTxebis gaTvaliswinebis Semdeg: es termini exeba sando da dasabuTebuli anderZis
w Seicavs Tu ara mocemuli kvleva raime potenciur Sedgenis unars. Tu adamians aqvs fsiqikuri aSliloba
sargebels im adamianisTvis, romelsac sTxoven, rom anderZis weris procesSi, anderZis sandooba SeiZleba

_ 82 _
samoqalaqo samarTlis ramdenime aspeqti
eWvqveS dadges da masSi SeiZleba eWvi iqnes Setanili. gadacema martivi meTodia, romelic pacientisgan
anderZi SeiZleba iuridiulad sandod CaiTvalos, Tu moiTxovs uflebamosilebis werilobiT gadacemas
anderZis Semdgeneli piri `saR gonebaze~ iyo (ix. qve- sxva adamianisTvis, romelic imoqmedebs pacientis
moT) anderZis Sedgenis dros. fsiqiatrebs SeiZleba saxeliT misi avadmyofobis dros. uflebamosilebis
sTxovon, gamoTqvan TavianTi mosazreba Semdegi ori gadacemis xelmowerisas, pacients kargad unda es-
sakiTxis garSemo: modes, Tu ras akeTebs. mas SeuZlia uflebamosileba
1. qmedunarianoba anderZis Sedgenis dros; nebismier dros gaauqmos.
qonebis gankargva daniSnuli piris mier ufro
2. ramdenad SesaZlebelia, rom anderZis Semdgeni piri
formaluri proceduraa da ukeT emsaxureba pacien-
anderZis werisas imyofeboda sxvisi zegavlenis
tis interesebs. inglissa da uelsSi mimarTva keTdeba
qveS.
dacvis sasamarTloSi, romelmac SeiZleba gadawyvi-
imisaTvis, rom dadgindes, aris Tu ara anderZis Sem-
tos qonebis ganmkargavi piris daniSvna. es procedura
dgeni piri saR gonebaze, eqimma Semdeg kiTxvebs unda
ufro asakovan adamianebs exebaT. qonebis ganmkargavi
upasuxos:
piris daniSvnis sakiTxi gansakuTrebul pasuxismge-
w esmis Tu ara anderZis Semdgen pirs, Tu ra aris an- blobas akisrebs fsiqiatrs. Tu hospitalizaciis pe-
derZi da ra Sedegebi mohyveba mis Sedgenas? riodSi pacients aqvs unari marTos Tavisi sakuTre-
w icis Tu ara man, ra saxisa da odenobis sakuTrebas ba, magram mogvianebiT kargavs mas inteleqtualuri
flobs (Tumca, detalebis codna ar moeTxoveba)? funqciebis gauaresebis gamo, eqimis valdebulebaa,
w icis Tu ara axlo naTesavebis saxelebi da gvarebi Seatyobinos naTesavebs mis sakuTrebasTan dakavSire-
da SeuZlia Tu ara gansazRvros maTi SesaZlo pre- buli riskis Sesaxeb. Tu naTesavebi arafers moimoq-
tenzia mis sakuTrebaze? medeben, maSin eqimi valdebulia, gaakeTos mimarTva
dacvis sasamarTloSi. eqims SeiZleba ar hqondes sa-
w misi fsiqikuri mdgomareoba ar aris imdenad pa-
samrTlosTvis mimarTvis survili, magram yvela Sem-
Tologiuri, rom daarRvios misi logika da imoqm-
dgomi qmedeba ukve sasamarTlos pasuxismgeblobaa da
edos mis emociebze, ramac, Tavis mxriv, SeiZleba
ara eqimis.
zegavlena moaxdinos anderZis Sedgenaze (bodvebis
mqone adamiani uflebamosilia Seadginos anderZi,
saojaxo samarTlis aspeqtebi
Tu misi bodva ar axdens zegavlenas anderZis Sedge-
nis procesze). saqorwino kontraqti miiCneva aravalidurad, Tu qor-
winebis dros erT-erT mxares hqonda iseTi fsiqikuri
am sakiTxebis gadasawyvetad eqimi, pirvel rigSi,
aSliloba, rom ar esmoda kontraqtis arsi. Tu aseTi
pirispir unda gaesaubros anderZis Semdgenels, Sem-
xarisxis fsiqikuri aSlilobis dadastureba SesaZle-
deg ki mis naTesavebsa da axloblebs, raTa darw-
belia, qorwineba SeiZleba baTilad gamocxaddes gan-
mundes mis mier gamoTqmuli debulebebis faqtobriv
qorwinebis sasamarTlos mier. Tu wyvilidan erT-erTi
sisworeSi, rom Seamowmos faqtebi.
piri saR gonebaze ar aris da misi gankurneba SeuZle-
arasasurveli zegavlenis Sefaseba ufro rTulia
belia, qorwinebis Semdeg es SeiZleba ganqorwinebis
da moiTxovs anderZis Semdgenel pirsa da beneficia-
safuZvlad CaiTvalos da fsiqiatrs SeiZleba prog-
rs Soris arsebuli urTierTobis garkvevas, anderZis
nozis gakeTeba mosTxovon. fsiqiatrs, aseve, SeiZleba
Semdgeneli piris fsiqikuri mdgomareobis Semowmebas
sTxovon azris gamoTqma imis Taobaze, Tu ramdenad
da, agreTve, imis codnas, Tu ra hqonda mas adre gan-
qmedunariania mSobeli an meurve imisaTvis, rom saTa-
zraxuli.
nadod mouaros bavSvs.

mindobiloba da qonebis marTva


samoqalaqo samarTlis normebis darRveva da
Tu pacients ar SeuZlia gankargos Tavisi sakuTreba
xelSekrulebebi
fsiqikuri aSlilobis gamo, saWiroa alternatiuli
samoqalaqo samarTlis normebis darRvevisas pirovne-
zomebis miReba, gansakuTrebiT maSin, Tu misma araq-
bas ekisreba samoqalaqo samarTliT da ara sisxlis
medunarianobam SeiZleba did xans gastanos. aseTi
samarTliT gaTvaliswinebuli pasuxismgebloba. am
zomebis gatareba SeiZleba saWiro gaxdes, rogorc
tipis samarTaldarRvevebia gulgriloba, diskredit-
TemSi mcxovrebi, aseve hospitalizebuli pacientisT-
acia, ciliswameba, gadacdena da sxvisTvis zianis miy-
vis. inglisis kanoni iTvaliswinebs orgvari zomebis
eneba. Tu am saxis danaSauli Cadenilia saR gonebaze
miRebas _ ndobiT aRWurvili pirisTvis ufle-
armyofi adamianis mier, maSin sasamarTlos mier dawe-
bamosilebis gadacemas da qonebis marTvas daniSnuli
sebuli sasjeli, rogorc wesi, nominaluri xasiaTi-
piris mier.
saa. am konteqstSi arasaR gonebaze yofnis gansazRvra
ndobiT aRWurvili pirisTvis uflebamosilebis

_ 83 _
4 eTika da samoqalaqo samarTali
SezRudulia da, sasurvelia, fsiqiatrma am sakiTxze is, Tu ramdenad usafrTxoa pirovnebisTvis manqanis
konsultacia iuristisgan miiRos. marTva, aseve aqtualuri xdeba fsiqotropuli prepa-
Tu adamiani xels awers xelSekrulebas da mas, Sem- ratebis miRebisas, romlebsac axasiaTebT sedaciuri
dgomSi, uviTardeba fsiqikuri aSliloba, maSin kon- an sxva gverdiTi movlenebi (mag., trankvilizatorebis
traqtis dacva savaldebuloa. Tu adamiani arasaR an antifsiqozuri medikamentebis miReba).
gonebazea kontraqtis Sedgenisas, maSin, inglisis eqimebi unda icnobdnen da icavdnen avtomobi-
kanonis mixedviT, erTmaneTisgan imijneba cxovrebi- lis marTvis uflebis adgilobriv iuridiul stan-
seuli `saWiroebebi~ da `is, rac aucilebel saWiroe- dartebs. es standartebi gansxvavdeba im SedarebiT
bas ar warmoadgens~. saWiroebebia saqoneli (an mom- mkacri moTxovnebisgan, romlebsac msubuqi avtoman-
saxureba), romelic `mocemuli adamianis cxovrebis am qanis da didi satvirTo manqanebis mZRolebs uyene-
konkretul momentSi misi realuri moTxovnebis Ses- ben. britaneTis marTvis mowmobis mflobels ekisreba
abamisia~ (Sale of Goods Act. 1893). yovel konkretul valdebuleba, Seatyobinos marTvisa da satransporto
SemTxvevaSi sasamarTlom unda gadawyvitos, am gansaz- licenzirebis saagentos (Driving and Vehicle Licensing
Rvrebis mixedviT, mocemuli saqoneli da momsaxureba Agency _ DVLA), Tu aqvs raime daavadeba, romelmac
aucilebel saWiroebas warmoadgens, Tu ara. saWiroe- SeiZleba gavlena iqonios misi, rogorc mZRolis,
bebTan dakavSirebuli kontraqtis dacva yovelTvis usafrTxoebaze. eqimebma unda gaacnobierebinon paci-
aucilebelia. entebs maTi mdgomareoba da unda uzrunvelyon is,
rodesac arasaR gonebaze myofi piri kontraqts ad- rom pacientebs esmodeT, Tu ramdenad mniSvnelova-
gens iseT saqonelsa da momsaxurebasTan dakavSire- nia am faqtis gancxadeba. marTvis sakiTxis gadawyve-
biT, romelic aucilebel saWiroebas ar warmoadgens, tisas eqimi unda dafiqrdes imaze, SesaZlebelia Tu
kontraqtis dacva aucilebelia, Tu ar aris naCvenebi, ara pacientis mdgomareobam an misma mkurnalobam
rom mocemul pirovnebas kontraqtis Sedgenisas ar gamoiwvios TviTkontrolis dakargva, aRqmis gaua-
esmoda, ras akeTebda da, Tu meore pirma icoda misi reseba, koncentraciis daqveiTeba, an im motorul
qmeduunarobis Sesaxeb. funqciebze zemoqmedeba, romlebic manqanis marTvaSi
iReben monawileobas. Tu amomwuravi diskusiis Semdeg
pirovnuli ziani aseTi mdgomareobis mqone pacienti mainc agrZelebs
fsiqiatrebs SeiZleba sTxovon, warmoadginon weri- avtomanqanis marTvas, britaneTSi momuSave eqimma
lobiTi angariSi pacientebis mier wamoyenebul saTanado samedicino informacia unda miawodos sa-
moTxovnebTan dakavSirebiT, romlebic posttravmu- transporto licenzirebis saagentos mrCevels medi-
li stresuli aSlilobis an ubeduri SemTxvevebis cinis sakiTxebSi.
fsiqologiuri Sedegebis kompensacias exeba (ix. gv.
424 es angariSebi unda Seesabamebodes adgilobriv iu-
ridiul procedurebs da unda moicavdes Semdeg kom- damatebiTi literatura
ponentebs: (a) informaciis wyaro, (b) travmis istoria,
American Psychiatric Association (2001) Psychiatric ethics
(g) fsiqiatriuli da socialuri istoria, (d) ubeduri
primer. American Psychiatric Publishing Inc., Washington
SemTxvevis Semdgomi mimdinareoba. angariSebSi deta-
DC.
lurad unda iyos Sefasebuli mniSvneloba da kavSiri
travmasa da yvela Semdgom simptomsa da unarSez- Bloch, S, Chodoff, P and Green S (eds) (1999) Psychiatric eth-
Rudulobas Soris. ics, 3rd edn. Oxford University Press, Oxford.
Dickenson, D and Fulford, KWM (2000) In two minds: a case
avtomanqanis marTvis ufleba book of psychiatric etics. Oxford University Press, Oxford.
es sakiTxi SeiZleba daisvas bevri fsiqikuri aSlilobis Hope, T, Savelescu, J and Hendrick, J (2003) Medical ethics
dros. manqanis saxifaTod marTva SeiZleba gamowveu- and law: the core curriculum. Churchill Livingstone, London.
li iyos suiciduri midrekilebiT an maniakaluri ag- Montgomery, J (2002) Health care law, 2nd edn. Osxford Uni-
znebiT. manqanis panikuri an agresiuli marTva SeiZle- versity Press, Oxford.
ba ganpirobebuli iyos devnis bodviT; gaubedavi an
vebgverdi:
araakuratuli marTva SeiZleba demenciis Sedegi iyos.
manqanis marTvis dros koncentracia SeiZleba dair- National Reference Center for Bioethics Literature: www.geor-

Rves SfoTviTi an depresiuli aSlilobebis dros. getown.edu/research/nrcbl

_ 84 _
Tavi 5 etiologia

Tavis Sinaarsi
fsiqikuri aSlilobis mizezebi, romelic ama Tu im
etiologiuri midgoma fsiqiatriaSi 85
pacients aReniSneba. meorec, etiologiis sakiTxebis
etiologiis zogadi sakiTxebi 85
farTo konteqstSi ganxilvisas, ainteresebT daavad­
etiologia da intuiciuri gageba 85
ebebis etiologiis Sesaxeb arsebuli is monacemebi,
daavadebis gamomwvevi mizezebis
romlebic klinikuri, TemSi Catarebuli da labo­
kompleqsuroba da sirTule 86
ratoriuli gamokvlevebidan miiReba. aqedan gamom­
daavadebis gamomwvevi mizezebis klasifikacia 87
dinare, mocemuli Tavis pirvel nawilSi saubaria
stresis cneba 87
etiologiis im zogad sakiTxebze, romlebic dgeba
fsiqologiuri reaqciis cneba 88
konkretuli pacientebis gamokvlevisas, xolo me­
gageba da axsna 88
o­re nawilSi ganxiluli iqneba is mecnieruli dis­
calkeuli SemTxvevis etiologia 89
ciplinebi, romlebic garkveul rols TamaSoben
etiologiuri modelebi 89
etiologiis sakiTxebis garkvevaSi.
reduqcionistuli da
arareduqcionistuli modelebi 89
neiromecnieruli midgoma 89 etiologiis zogadi sakiTxebi
samedicino modeli 89
etiologia da intuiciuri gageba
qceviTi modeli 90
ganviTarebis modelebi 91 rodesac klinicisti calkeul pacients ikvlevs,
politikuri modelebi (`antifsiqiatria~) 91 igi eyrdnoba etiologiis Sesaxeb arsebul codnas,
fsiqikur aSlilobaTa etiologiaze arsebuli romelic mocemuli pacientis msgavs pacientebze
mosazrebebis istoriuli ganviTareba 91 dakvirvebis Sedegad aris miRebuli. magram, klinicisti
fsiqoanalizi 94 mxolod am saxis codniT ver ixelmZRvanelebs. man,
mecnieruli disciplinebis wvlili fsiqikuri aseve, unda gamoiyenos codna adamianis bunebis
daavadebebis etiologiis dadgenaSi 96 Sesaxeb, rac yoveldRiuri praqtikiT miiRweva. ma­
aRweriTi klinikuri gamokvlevebi 97 galiTad, depresiuli pacientis gamokvlevisas, kli­
epidemiologia 97 nicistma aucileblad unda icodes, Tu rogori fsi­
socialuri mecnierebebi 99 qologiuri da neiroqimiuri cvlilebebi axlavs Tan
eqsperimentuli da klinikuri fsiqologia 101 depresiul aSlilobas, ra aris cnobili stresis
eTologia da evoluciuri fsiqologia 103 gamomwvevi faqtorebis Sesaxeb mocemuli daavadebis
genetika 104 etiologiaSi da rogoria pacientis genetikuri pre­
bioqimiuri gamokvlevebi 111 dispozicia depresiuli aSlilobis mimarT. ama­
farmakologia 113 ve dros, mas kargi intuicia unda hqondes, raTa
endokrinologia 114 gaiTvaliswinos, rom mocemuli pacientis depresiis
fiziologia 115 mizezi misi meuRlis avadmyofobaa.
nevropaTologia 118 fsiqiatriaSi, daavadebis etiologiaze msjelobisas,
mocemuli qveTavis kavSiri im qveTavebTan, am tipis saRi azri mniSvnelovan rols TamaSobs,
rom­lebic fsiqikuri daavadebebis magram, am dros, didi sifrTxilecaa saWiro, raTa
sindromebs exeba 119 Tavidan aviciloT daavadebis gamartivebuli xedva.
etiologiis Sesaxeb daskvnis gamotana mxolod
maSinaa marTebuli, Tu kargad gvesmis garkveuli
etiologiuri midgoma fsiqiatriaSi konceptualuri xasiaTis problemebi. magaliTad:
fsiqiatriaSi daavadebis etiologiis mimarT orgvari 38 wlis gaTxovili qalis depresiuli mdgomareoba
midgoma arsebobs. pirveli is, rom yoveldRiur klini­­ uaresdeboda 4 kviris ganmavlobaSi. masTan simp­
kur praqtikaSi fsiqiatrebi cdiloben aRmoaCinon im tomebma swrafad iCina Tavi, mas Semdeg, rac is

_ 85 _
5 etiologia
qmarma miatova da uTxra, rom marto cxovreba w es martivi SemTxveva fsiqiatriaSi ramodenime eti­
erCivna. pacientis dedasac adre Turme orjer ologiuri sakiTxis mniSvnelobas usvams xazs. esenia:
dasWirvebia fsiqiatriuli mkurnaloba: erTxel mas daavadebis gamomwvevi mizezebis kompleqsuroba da
mZime depresiuli aSliloba daudginda, meored ki sir­Tule
_ mania, Tumca, mis cxovrebaSi araferi momxdara w daavadebis gamomwvevi mizezebis klasifikacia
iseTi, rasac SeeZlo gamoewvia es daavadebebi.
w stresis cneba
rodesac pacienti 14 wlis iyo, mamam ojaxi miatova
da sxva qalTan gadavida sacxovreblad, bavSvebi w fsiqologiuri reaqciis cneba
ki dedasTan datova. amis Semdeg, ramdenime wlis w intuiciisa da mecnieruli codnis roli daavadebis
manZilze pacienti uaryofilad da ubedurad etiologiis dadgenisas.
grZnobda Tavs, magram, sabolood, am gancdebisagan
gaTavisuflda. Semdeg is daojaxda da ori Svili daavadebis gamomwvevi mizezebis
gauCnda. rodesac igi avad gaxda, isini 10 da 13 kompleqsuroba da sirTule
wlisani iyvnen. pacienti qmarma miatova, magram ori fsiqiatriaSi daaavadebis gamomwvev mizezebs Soris
kviris Semdeg is ojaxs daubrunda. cols uTxra, urTierTkavSiris Seswavlas sami ZiriTadi problema
rom Secdoma dauSva da rom namdvilad uyvarda igi. arTulebs (msgavsi sirTuleebi, oRond naklebi xa­
miuxedavad qmris dabrunebisa, pacients simptomebi risxiT, medicinis sxva dargebSic gvxvdeba). esenia:
SeunarCunda da kidev ufro gauZlierda. mas adre
eRviZeboda, Tavi daaneba Cveul saqmianobas da droiTi kavSirebis nakleboba
TviTmkvlelobazec laparakobda. xSirad mizezi Sedegisagan garkveuli droiTaa da­
am pacientis simptomebis analizisas, klinicisti, Sorebuli. magaliTad, cnobilia, rom bavSvobis­
upirveles yovlisa, ixsenebs daavadebis etiologiis droindeli gamocdileba nawilobriv gansazRvravs
Sesaxeb arsebul im informacias, romelic mecnieruli zrdasrul asakSi emociuri xasiaTis sirTuleebis
gamokvlevebidanaa cnobili. genetikuri analizi gvi­ arsebobas. am mosazrebis Semowmeba ar aris mar­
Cvenebs, rom, Tu mSobels aReniSneba mania da dep­ tivi, radgan saWiro informaciis mopoveba Se­saZ­
resiuli aSliloba, mosalodnelia, rom Svils dep­ lebelia an bavSvebis gamokvleviT da maTze ka­
resiuli aSlilobisaken midrekileba gadaeces. amitom, tamnestikuri dakvirvebis warmoebiT (rac rTuli
unda vivaraudoT, rom konkretul pacientsac amgvari gansaxorcielebelia), an zrdasruli adamianebis ga­
midrekileba dedisagan memkvidreobiT gadaeca. mokiTxviT maTi bavSvobisdroindeli gamocdilebis
klinikuri gamokvleva gvawvdis garkveul infor­ Taobaze, rac arasando informaciaa.
macias imis Sesaxeb, Tu ra Sedegi aqvs bavSvebis
mizezi da Sedegi
mSoblebisagan ganSorebas. mocemul SemTxvevaSi ase­
Ti informacia didad Rirebuli ar aris, radgan Semdegi problemaa is, rom erTma mizezma SeiZleba
exeba adamianebs, romlebic bevrad patara asakSi ramdenime SedegTan migviyvanos. magaliTad, iTvleba,
daSordnen mSoblebs, vidre es konkretuli pacienti. rom Tu bavSobaSi adamians mSoblis siyvaruli aklia,
mecnieruli TvalsazrisiT, ar gvaqvs safuZveli es mas antisocialuri qcevis, suicidis, depresiuli
imisa, rom gansakuTrebuli yuradReba gavamaxviloT aSlilobisa da sxva saxis darRvevebisaken ganawyobs.
pacientis mamis mier ojaxis mitovebaze, magram da piriqiT, ramdenime mizezema SeiZleba erTi
intuicia gvkarnaxobs, rom es mniSvnelovani movlena Sedegi gamoiwvios. amis ilustracia SesaZlebelia an
unda yofiliyo. cxovrebiseuli gamocdilebidan sxvadasxva adamianTan erTi Sedegis sxvadasxva mizezis
gamomdinare viciT, rom qalebi qmris ojaxidan wasvlas CvenebiT, an erT adamianTan erTi Sedegis ramdenime
ganicdian da isic gasagebia, rom qalis gancdebi ufro mizezis gamovleniT. magaliTad, daswavlis darRveva
mZimea, Tu msgavsi faqti ukve moxda mis bavSvobaSi. (erTi Sedegi) SeiZleba hqondes ramdenime bavSvs,
aqedan gamomdinare, klinicisti intuiciiT xvdeba magram TiToeuli bavSvis SemTxvevaSi mizezi SeiZleba
rom, savaraudod, pacientis depresiuli mdgomareoba gansxvavebuli genetikuri anomalia iyos. an kidev,
esaa reaqcia qmris mier ojaxis mitovebaze. klinicists erTi adamianis depresiuli aSliloba (erTi Sedegi)
intuicia imasac karnaxobs, rom pacientma, wesiT, ukeT SeiZleba mraval sxvadasxva mizezTa (genetikuri
unda igrZnos Tavi meuRlis Sin dabrunebis Semdeg. faqtorebi, bavSvobisdroindeli uaryofiTi gamoc­
mocemul SemTxvevaSi pacientis mdgomareoba ar dileba, stresi zrdasrul cxovrebaSi) kombinaciiT
gaumjobesebula. pacientTan simptomebis arseboba im iyos ganpirobebuli.
periodSi, rodesac is meuRlis mier aris mitovebuli, arapirdapiri meqanizmebi
gasagebia, magram gaugebaria Tu ratom narCundeba es
mesame problema isaa, rom etiologiuri faqtorebi
simptomebi meuRlis Sin dabrunebis Semdegac.

_ 86 _
etiologiis zogadi sakiTxebi
fsiqikuri aSlilobebis ganviTarebaze iSviaTad naTeli warmodgena Seeqmnas pacientis pirovnebaze.
axdens pirdapir gavlenas. magaliTad, depresiisadmi am tipis gamokvleva gvexmareba avxsnaT is, Tu ratom
genetikuri winaganwyoba gaSualebulia iseTi fsi­ misca pacientma reaqcia stresul movlenaze da ratom
qologiuri faqtorebiT, romlebic zrdis am pi­ hqonda mas swored aseTi da ara sxvagvari reaqcia.
rovnebis mowyvladobas uaryofiTi cxovrebiseuli TiToeuli pacientis SemTxvevaSi udavoa pirovnuli
gamocdilebisadmi. amgvarad, etiologiuri faqto­ Tvisebebis mniSvneloba, amitom gaugebaria, Tu ratom
rebis gavlena, Cveulebriv, rTuli meqanizmebiTaa aris am Temaze arsebuli mecnieruli literatura
gaSualebuli, romlebic Seswavlasa da gagebas sa­ ase mwiri. amgvarad, pacientis pirovnebis Sefasebisas
Wiroebs. Zalian mniSvnelovania klinikuri unar-Cvevebis SeZena
gamocdili kolegis zedamxedvelobis qveS.
daavadebis gamomwvevi mizezebis
klasifikacia precipitatuli faqtorebi
rogorc iTqva, calkeuli fsiqikuri aSliloba arsebobs iseTi movlenebi, romlebic daavadebis
SeiZleba ramdenime mizeziT iyos gamowveuli, amitom dawyebamde cota xniT adre iCenen Tavs da romlebic
saWiroa mizezebis klasifikaciis sqemis Sedgena. erT- daavadebis gamomwvev mizezebs hgavs. es movlenebi
erTi mosaxerxebeli gza mizezebis qronologiuri SeiZleba, fizikuri, fsiqologiuri an socialuri
klasifikaciaa. am dros gamoiyofa sami rigis faq­ xasiaTis iyos. gamoiwvevs Tu ara es movlenebi raime
torebi: predispoziciuri, precipitatuli da Sema­ aSlilobas da isic Tu ra saxis SeiZleba iyos maT
narCunebeli. mier gamowveuli aSliloba, rogorc es zemoT iTqva,
nawilobriv, pacientis konstituciur faqtorebzea
predispoziciuri faqtorebi damokidebuli. fizikur precipitatul faqtorebs
SeiZleba warmoadgendes Tavis tvinis simsivne an wamlis
zogierTi faqtori cxovrebis adreul periodSive
miReba . fsiqologiuri precipitatuli faqtorebia
iwyebs moqmedebas da gansazRvravs pirovnebis
pirovnebis cxovrebaSi momxdari usiamovno faqtebi,
mowyvladobas im mizezebis mimarT, romlebic drois
magaliTad, samsaxuris dakargva da cxovrebis Cveuli
TvasazrisiT axlosaa avadmyofobis dawyebasTan. es
wesis Secvla (magaliTad, sacxovrebeli adgilis).
faqtorebia genetikuri memkvidreoba, Canasaxis garemo
zogjer erTi da igive faqtori ramdenime saxiT
da aseve, Cvilobasa da adreul asakSi pirovnebis
moqmedebs. magaliTad, qala-tvinis travmam SeiZleba
ganviTarebaze moqmedi fizikuri, fsiqologiuri da
gamoiwvios fsiqikuri aSliloba Tavis tvinSi
socialuri faqtorebi. xSirad, adamianis fizikuri
ganviTarebuli garkveuli cvlilebebis an im stresis
da fsiqologiuri maxasiaTeblebis aRsawerad (misi
gamo, romelic travmis miRebam gamoiwvia.
cxovrebis nebismier monakveTSi) gamoiyeneba termini
`konstitucia~. es maxasiaTeblebi icvleba droTa SemanarCunebeli faqtorebi
ganmavlobaSi Semdgomi fizikuri, fsiqologiuri da es faqtorebi axangrZlivebs fsiqikur aSlilobas
socialuri faqtorebis zemoqmedebis Sedegad. zo­ misi provocirebis Semdeg. mkurnalobis dagegmvisas
gierTi avtori termins `konstitucia~ ufro viwro gansakuTrebiT mniSvnelovania maTi gaTvaliswineba.
mniSvnelobiT xmarobs da gulisxmobs cxovrebis pacientTan kontaqtamde predispoziciuri da
dasawyisSi mocemul fizikur da fsiqologiur ma­ precipitatuli faqtorebis moqmedeba SesaZloa
xasiaTeblebs, zogi ki _ mogvianebiT SeZenils. mo­ ukve Sewyvetili iyos, magram SemanarCunebeli
cemul wignSi meore definiciaa nagulisxmevi. faqtorebis movla kvlavac SeiZlebodes. magaliTad,
konstituciis cnebaSi Cadebulia is azri, rom sawyis etapze mravali fsiqikuri aSliloba iwvevs
adamiani SesaZlebelia garkveuli aSlilobis an meorad demoralizacias da socialuri aqtivobis
darRvevisaken (mg., Sizofreniisaken) iyos midre­ Sewyvetas, rac, Tavis mxriv, xels uwyobs aSlilobis
kili, magram am aSlilobam SeiZleba arasodes gaxangrZlivebas. xSirad mizanSewonilia aseTi meoradi
iCinos Tavi. fsiqiatriuli daavadebebis etio­ faqtorebis marTva, miuxedavad imisa, tardeba Tu ara
logiis TvalsazrisiT, konstituciis erT- raime sxva konkretuli RonisZiebebi. SemanarCunebel
erTi um­niSvnelovanesi Semadgenelia pirovnuli faqtorebs, aseve, gamaxangrZlivebel faqtorebsac
maxasiaTeblebi. uwodeben.
individualur SemTxvevebSi etiologiis dadgenisas,
yovelTvis unda iyos gaTvaliswinebuli pirovnuli stresis cneba
maxasiaTeblebi, rogorc erT-erTi ZiriTadi elementi.
stresis cnebis garSemo gamarTuli diskusiebi xSirad
amitom, klinicistma sakmarisi dro unda dauTmos
sakmaod damabnevelia, radganac am termins ori
pacientTan da mis axloblebTan saubars, raTa mas
gansxvavebuli mniSvnelobiT iyeneben. erT SemTxvevaSi

_ 87 _
5 etiologia
is aRniSnavs ama Tu im movlenas an situacias (mag., w adamiani unda gamovides aseTi fsiqologiuri
mecadineobas gamocdis Casabareblad), romelsac mdgomareobidan Sesabamisi movlenis SewyvetasTan
SeiZleba adamianze arasasurveli zemoqmedeba hqondes. erTad (garda, ra Tqma unda,
meore SemTxvevaSi _ gamowveul negatiur efeqtebs, im SemTxvevisa, rodesac naTlad Cans, rom ga­
romlebsac SeiZleba fsiqologiuri an fiziologiuri maxangrZlivebeli faqtorebi xels uwyobs mdgoma­
zegavlena hqondes. etiologiis ganxilvisas sjobs, es reobis SenarCunebas).
ori mniSvneloba erTmaneTisagan gavmijnoT. es sami kriteriumi SeiZleba gamoviyenoT klinikur
pirveli rigis faqtorebs SegviZlia stresorebi praqtikaSi, magram SesaZlebelia es rTuli aRmoCndes,
vuwodoT. isini moicaven mraval fizikur, fsi­ gansakuTrebiT es exeba meore kriteriums.
qologiur da socialur faqtors, romelTac
SeuZliaT arasasurveli efeqtis gamowveva. zogjer gageba da axsna
am cnebas ufro farTo mniSvnelobiT iyeneben da
rogorc iTqva, konkretul pacientTan dakavSirebiT
masSi aerTianeben im movlenebs, romlebic imwuTas
gakeTebuli etiologiuri daskvna unda aerTianebdes
uaryofiTad ar ganicdeba, magram maT SeiZleba
erTi mxriv codnas, romelic pacientTa jgufze
Soreuli uaryofiTi efeqti hqondeT. magaliTad,
Catarebuli kvlevebiTaa miRebuli da meore mxriv
Sejibrebam SeiZleba im momentSi sasiamovno da­
_ yoveldRiuri gamocdilebidan SeZenil intuiciur
Zabuloba gamoiwvios, magram iqonios arasasurveli
gagebas. fsiqikuri aSlilobis Taobaze daskvnis
grZelvadiani Sedegi.
gamotanis am or gzas iaspersi aRniSnavs Semdegi
adamianze aseTi movlenis zemoqmedebas, Cveulebriv,
ori terminiT: 'Erklaren' da 'Verstehen' (Jaspers 1963, gv.
stresul reaqcias uwodeben da mas ganasxvaveben
302), rac germanulad `axsnas~ da `gagebas~ niSnavs
maprovocirebeli movlenisagan. es reaqcia moicavs
da iaspersis naSromebis inglisur TargmanSi swored
avtonomiuri nervuli sistemis reaqciebs (mag.,
asea warmodgenili. magram iaspersi maT gansxvavebuli
arteriuli wnevis momateba), endokrinul cvlilebebs
mniSvnelobiT xmarobda. terminiT _ Erklaren, is
(mag., adrenalinisa da noradrenalinis gamoyofa) da
aRniSnavda mizezobrivi kavSiris gamomxatvel de­
fsiqologiur reaqcias (agznebis gancda). mravali
bu­lebas, romlis msgavsic sabunebismetyvelo mec­
saxis neirobiologiuri gamokvleva Seiswavlis Tavis
nierebebSi gvxvdeba. magaliTad debuleba, rom
tvinze stresis zemoqmedebas, konkretulad ki imas,
pacientis agresiuli qceva Tavis tvinis simsivniTaa
Tu rogor zemoqmedebs stresi guneb-ganwyobis
gamowveuli. iaspersi termins _ Verstehen, iyenebda
regulaciasa da emociuri xasiaTis informaciis
fsiqologiuri gagebis aRsaniSnavad, rac gulisxmobs
gadamuSavebaSi monawile meqanizmebze.
pirovnebis cxovrebaSi momxdar movlenebsa da
mis fsiqologiur mdgomareobas Soris arsebuli
fsiqologiuri reaqciis cneba
bunebrivi kavSiris intuiciur wvdomas. sasaubro
rogorc iTqva, sayovelTaod aRiarebulia, rom mZime inglisurSi amas ewodeba `sxvis tyavSi CaZromis~ unari,
fsiqologiuri mdgomareoba SeiZleba iyos reaqcia ris sailustraciodac Semdegi naTqvami gamodgeba: `me
usiamovno faqtze. zogjer aseTi faqtis an movlenis mesmis ratom gabrazda pacienti, rodesac mis Svils
kavSiri distressTn TvalsaCinoa (mag., qals emarTeba mezobelma dauyvira~.
depresia meuRlis gardacvalebis Semdeg), zogjer ki zemoT aRwerili gansxvaveba sakmaod naTelia
Zneli gasarkvevia, fsiqologiuri aSliloba reaqciaa calkeul pacientze saubrisas, magram zogjer ga­
konkretuli faqtis mimarT, Tu es ori ubralod ugebroba iqmneba individualuri SemTxvevis far­
daemTxva erTmaneTs (mag., depresia Soreuli naTesavis To ganzogadebis dros, rodesac gageba da axsna
gardacvalebis Semdeg). SeiZleba erTmaneTSi agverios. iaspersi ambobda, rom
iaspersma (Jaspers 1963, gv. 392) SemogvTavaza sami zogierTi fsiqoanalitikuri idea intuiciuri gagebis
kriteriumi, romlebic gvexmareba imis dadgenaSi, gansakuTrebul saxes warmoadgens. es individebis
aris Tu ara fsiqologiuri mdgomareoba reaqcia detaluri SeswavliT miRebuli daskvnebis gene­
konkretul faqtze. es kriteriumebia: ra­­lizaciaa da ara axsna, romlis mecnieruli
w faqti/movlena iseTive simwvavis (simZimis) unda Semowmeba SesaZlebelia. es ideebi adamianis bunebaSi
iyos, rogoricaa fsiqologiuri mdgomareoba da wvdomis Sedegia, rac maRali donis literaturuli
droSi misgan daSorebuli ar unda iyos. nawarmoebebis kiTxviT miiRweva da adamianis bu­
w unda arsebobdes naTeli kavSiri movlenis xasiaTsa nebis gagebisaTvis udidesi Rirebulebis mqonea.
da fsiqologiuri aSlilobis Sinaarss Soris (zemoT fsiqiatriaSi maTi ugulebelyofa araswori iqneboda,
mocemul magaliTSi, adamiani SeiZleba moculi iyos magram, aseve, ar iqneboda swori, Tu maT mecnieruli
Tavis Soreul naTesavze fiqriT). Rirebulebis mqone informaciad miviCnevdiT.

_ 88 _
etiologiuri modelebi
calkeuli SemTxvevis etiologia neiromecnieruli midgomis Camoyalibebas, romlis
me-3 TavSi saubaria imaze, Tu rogor gamoaqvT das­kv­na safuZvelze gamoTqmuli mosazrebebi mocemulia
daavadebis etiologiis Sesaxeb. mocemulia axal­gazrda kendelis naSromSi (Kandel, 1998):
qalis magaliTi, romlis depresiuli mdgo­ma­reoba w yvela fsiqikuri procesi Tavis tvinis moqmedebis
TandaTanobiT uaresdeboda. Cven vnaxeT, Tu ro­gor xdeba Sedegia. Sesabamisad, yvela qceviTi darRveva, sa­
etiologiuri faqtorebis dajgufeba pre­dispociziur, bolood, tvinis funqciis darRvevaa, maSinac ki,
precipitatul da SemanarCunebel faqtorebad da rodesac sawyisi `mizezi~ aSkarad garemoSia mo­
rogor akavSireben mecnieruli kvle­vebis meSveobiT cemuli;
(am SemTxvevaSi genetikuriT) miRebul informacias w cilebis warmoqmnis gziT, genebi mniSvnelovnad
pirovnebis intuiciur gagebasa da im faq­tebis codnasTan, zemoqmedebs tvinis funqciaze, Sesabamisad, mniSv­
romlebic pacientze ojaxuri prob­lemebis zemoqmedebas nelovnia maTi monawileoba qcevis marTvaSi;
exeba. mkiTxvelisaTvis SesaZloa sasargeblo iyos 67
w socialuri da qceviTi gamocdileba Tavis tvinze
gverdze mocemuli formulirebis ga­dakiTxva manam, sanam
gavlenas, nawilobriv, genebis eqspresiaSi momxdari
am Tavis Semdeg nawilze ga­davidodes.
cvlilebebis meSveobiT axdens. genebis eqspresiaSi
momxdari cvlilebebi, Tavis mxriv, gansazRvravs
etiologiuri modelebi sinafsuri kavSirebis paternebs. swored es iZleva
sanam ganvixilavdeT etiologiuri faqtorebis Ses­ imis saSualebas, rom qceva fsiqoTerapiiTa da
wavlaSi calkeuli mecnieris mier Setanil wvlils, daswavlis gziT Seicvalos.
unda gavecnoT im etiologiur modelebs, romlebic es ukanaskneli mosazreba eyrdnoba im faqts, rom
fsiqiatriaSi gamoiyeneba. nebismieri modeli in­ garemos stimulebis did nawils SeuZlia genebis
formaciis mowesrigebis saSualebaa. iseve, rogorc eqspresiis modulireba genebis transkrifciis faq­
Teoriis, modelis meSveobiT vcdilobT garkveuli torebSi cvlilebebis Setanis gziT. Tumca, kon­
fenomenebis axsnas, magram modeli amas iseTi kretuli cilebis genuri kodireba Tandayolilia,
farTo, yovlismomcveli saxiT akeTebs, rom advili garemosa da ganviTarebis zemoqmedeba gansazRvravs
dasamtkicebeli ar aris, rom igi mcdaria. imas, moxdeba Tu ara konkretuli genebis eqspresia
da ra xarisxiT. es gvaZlevs sarwmuno meqanizms,
reduqcionistuli da romelic gviCvenebs, Tu rogor urTierTzemoqmedebs
arareduqcionistuli modelebi Tandayolili da SeZenili faqtorebi qceviTi fe­
arsebobs ganmartebiTi modelis ori tipi. reduq­ notipis gansazRvrisas.
cionistuli modeli cdilobs mizezobrivi kavSirebis amgvarad, neiromecniereba cdilobs, qcevaSi so­
axsnas ufro da ufro martiv etapebze ukusvlis cialuri, ojaxuri da pirovnuli faqtorebis rolis
gziT. qvemoT aRwerili `viwro~ samedicino modeli dadgenas, tvinis funqciebSi momxdar cvlilebebTan
da fsiqoanalitikuri modelebi reduqcionistuli maTi dakavSirebis gziT. magaliTad, Tu Cven gvinda
modelis ilustracias warmoadgens. aseTi tipis mo­ gavigoT, rogor zemoqmedebs ufrosebis gulgrili
delis magaliTia Semdegi debuleba: Sizofreniis mi­zezi damokidebuleba bavSvis depresiisadmi midrekilebis
tvinis garkveul ubanSi neirotransmisiis dar­Rvevaa. Camoyalibebaze, mniSvnelovania gavarkvioT, Tu rogor
arareduqcionistuli modeli cdilobs problemebis cvlis bavSvobisdroindeli uaryofiTi gamocdileba
dakavSirebas ufro farTo sakiTxebTan. Cveulebriv, Tavis tvinis Sesabamis meqanizmebs (mag., endokrinul
am saxisaa sociologiaSi arsebuli axsniTi modelebi. reaqcias stresze) da rogor SeiZleba am anomaliam
fsiqiatriSi aseTi modelis ilustracias warmoadgens ganapirobos depresiisadmi midrekileba ukve zrda­
debuleba, romlis Tanaxmad pacientis daavadebis srul asakSi sirTuleebTan dapirispirebisas. am­
_ Sizofreniis, mizezi mis ojaxSi unda veZeboT. gvarad, miuxedavad imisa, rom neiromecniereba iT­
pacienti yvelaze TvalSi sacemi elementia adamianebis valiswinebs socialuri da pirovnuli faqtorebis
mouwesrigebel jgufSi. zustad aseve SeiZleba iTqvas, mniSvnelobas, is cdilobs maTi zemoqmedebis Sedegebis
rom garkveuli depresiuli mdgomareoba socialuri gagebas reduqcionistuli TvalsazrisiT.
deprivaciisa da izolaciis maxasiaTeblebTan aris
dakavSirebuli da es faqtorebi am mdgomareobis samedicino modeli
gamomwvev mizezebad CaiTvalos. fsiqiatriul etiologiaSi gamoyenebuli modelebidan
yvelaze didi mniSvneloba samedicino models eniWeba.
neiromecnieruli midgoma is asaxavs kvlevis im zogad strategias, romelic karg
teqnikur-konceptualuri xasiaTis progresma xeli Sedegs iZleva medicinaSi, gansakuTrebiT infeqciuri
Seuwyo Tavis tvinis Semswavlel mecnierebebSi daavadebebis Seswavlisas. daavadeba, rogorc erTeuli,

_ 89 _
5 etiologia
identificirebulia simptomTa paternis, tipiuri negatiuri movlenebi da deprivacia, sabolood,
klinikuri mimdinareobis, konkretuli bioqimiuri uaryofiTad aisaxeba pirovnebis qcevaze. miuxedavad
monacemebisa da paTologiis Sesaxeb mopovebuli imisa, rom es ukanaskneli Tvalsazrisi Teoriulad
informaciis safuZvelze (ix. me-2 Tavi, romelSic validuria da zrdis samedicino modelis etiologiur
daavadebebis modelebia aRwerili). aseTi erTeulis Rirebulebas, mTavari gadawyvetileba, romelic unda
identificirebis Semdeg, iwyeba aucilebeli da miiRos klinicistma an sxva, gadawyvetilebis mimRebma
sakmarisi mizezebis Zieba. magaliTad, tuberkulozis pirma, exeba imas, Tu ra donezea yvelaze ukeT
SemTxvevaSi, tuberkulozis bacila daavadebis SesaZlebeli daavadebis gageba da marTva. magaliTad,
aucilebel, magram arasakmaris mizezs warmoadgens, problemebi, romlebic gamowveulia fsiqoaqtiuri
maSin roca, tuberkulozis bacilis arseboba, nivTierebis araswori moxmarebiT SegviZlia tvinis
Tu mas zed erTvis cudi kveba da daavadebisadmi damajildoebeli sistemis defeqtad ganvixiloT.
daqveiTebuli winaaRmdegoba, sakmarisi mizezia. es mowyvlad individebTan iwvevs `normalur~
am tipis `viwro~ samedicino modelebis gamoyeneba eqsperimentirebas narkotikuli nivTierebiT, rasac,
fsiqiatriaSi kargi Sedegebis momcemi aRmoCnda, Tavis mxriv, mivyavarT, fsiqoaqtiuri nivTierebis
magram ara yvela SemTxvevaSi. isini aSkarad miesadageba arasworad moxmarebasTan da mis Tanmxleb pirov­
iseT sindromebs, romelTac mkafiod gamoxatuli nul da socialur SedegebTan. garda amisa, sazoga­
organuli etiologia aqvT (mag., fsiqikuri aSlilobis doebaSi narkotikuli nivTierebebis Warbad moxma­
mdgomareobebs, romlebic aSkarad ukavSirdeba reba SegviZlia ganvixiloT, rogorc socialuri
cerebrul darRvevebs an janmrTelobis zogad deprivaciisa da ojaxis institutis ngrevis simptomi
statuss). isini, agreTve, miesadageba iseT mZime (ix. me-18 Tavi). orive saxis etiologia Tavsdeba ufro
fsiqikur aSlilobebs, rogorebicaa Sizofrenia farTo samedicino modelSi, magram TiToeuli maTgani
da bipolaruli aSliloba. bolo dromde aseT aS­ sxvadasxva saxis intervencias gulisxmobs.
lilobebs, organulisagan gansasxvaveblad funqciurs
uwodebdnen, radgan iTvleboda, rom aseT SemTxvevaSi qceviTi modeli
SeimCneoda Tavis tvinis disfunqcia, xolo tvinis rogorc zemoT iTqva, zogierTi fsiqikuri aSliloba,
paTologia (rasac imdroindeli meTodebiT adgen­ romelsac Cveulebriv anomaliur qcevas uwodeben,
dnen) ar aRiniSneboda. Sizofreniis etiologiis Se­ advilad ar Tavsdeba samedicino modelSi. am tipis
saxeb bolo drois gamokvlevebma gvaCvena, rom es qcevaSi moiazreba TviTdazianeba, narkotikuli
Tvalsazrisi, ZiriTadad, swori iyo (ix. me-12 Tavi). niv­Tierebebisa da alkoholis avadmoxmareba da
Tumca, socialuri da kulturaluri faqtorebi aseve danaSaulis Cadenis ganmeorebiTi SemTxvevebi. qceviTi
TamaSoben garkveul rols daavadebis gamovlenasa da modeli am saxis aSlilobaTa gagebis alternatiul
mimdinareobaSi. gzas warmoadgens. am modelis Tanaxmad, qceviTi
socialuri da kulturaluri faqtorebis roli darRveva ganixileba im faqtorebis TvalsazrisiT,
amJamad saTanadodaa aRiarebuli zogad medicinaSi. romlebic normalur qcevas ganapirobebs. esenia
Sesabamisad, Tanamedrove samedicino modelebi draivebi, ganmtkiceba, socialuri da kulturaluri
bevrad ufro farToa, vidre modelebi, romlebic zegavlena da Sinagani fsiqologiuri procesebi,
infeqciuri daavadebis meqanizmis gamovlenaze iyo rogorebicaa socialuri damokidebulebebi, rwmenebi
dafuZnebuli. Tanamdrove samedicino modelebic da molo­dinebi. qceviTi modelis Tanaxmad ar arsebobs
adasturebs im faqts, rom bevri daavadeba xasiaTdeba mkveTri sxvaoba normalur da anomaliur qcevas
normidan raodenobrivi da ara Tvisobrivi gadaxriT Soris, gansxvaveba mxolod da mxolod xarisxobrivia.
(mag., maRali arteriuli wneva). es Tvalsazrisi sworia, amitom, es modeli gamodgeba mravali viTarebis
Tu mas gamoviyenebT garkveuli tipis fsiqikuri gasaanalizeblad, rasTanac fsiqiatrs aqvs Sexeba.
aSlilobebis mimarT (mag., SfoTvisa da ufro msubuqi miuxedavad imisa, rom qceviTi modeli ZiriTadad
depresiuli aSlilobis mimarT), romelTa Casma ufro fsiqologiur da socialur mizezebs iTvaliswinebs,
farTo samedicino modelSia SesaZlebeli. is ar gamoricxavs genetikuri, fiziologiuri da
samedicino modelebTan dakavSirebuli sirTuleebi bioqimiuri mizezebis moqmedebas. es imiT aixsneba,
gansakuTrebiT maSin iCens Tavs, rodesac saubaria rom qcevis normaluri paternebi nawilobriv gene­
qcevis darRvevebsa da socialuri qcevis paTologiaze; tikuri faqtorebiTaa ganpirobebuli an imiT,
magaliTad, antisocialuri qceva, narkomoxmareba rom fsiqologiur faqtorebs (mag., ganmtkicebas)
da a.S. rogorc zemoT iTqva, neiromecniereba cdi­ fizi­ologiuri da bioqimiuri meqanizmebi udevs
lobs, gaigos am tipis aSliloba tvinis Sesabamis safuZvlad. garda amisa, qceviTi modeli iyenebs,
sistemebSi momxdari cvlilebebis meSveobiT. Tavis rogorc reduqcionistul, ise ara-reduqcionistul
tvinis meqanizmebSi momxdari cvlilebebis Sedegad, axsna-ganmartebas. magaliTad, qceviTi anomaliis axsna

_ 90 _
etiologiuri modelebi
xdeba anomaliuri ganpirobebis (reduqcionistuli li~ Tvalsazrisi ar uwyobs xels fsiqikuri daa­
modeli) an socialur zemoqmedebaTa qselis cnebebis vadebis ukeT gagebas da, faqtiurad, sakmaod
gamoyenebiT. aradamakmayofileblad ganmartavs klinikuri fsi­
qopaTologiis SemTxvevaTa umetesobas. magaliTad,
ganviTarebis modelebi is ver xsnis, Tu ratom arsebobs Sizofrenia yvela
samedicino da qceviTi modelebi iTvaliswinebs, saxis sazogadoebaSi (ix. me-12 Tavi). miuxedavad amisa,
rom arsebobs predispoziciuri da precipitatuli fsiqiatriis ganxilva politikuri TvalsazrisiT
mizezebi. igulisxmeba, rom SesaZlebelia warsulma mainc mniSvnelovania, radgan es gavlenas axdens
movlenebma gansazRvros, gamoiwvevs Tu ara amJamindeli imaze, Tu rogor epyrobian fsiqikurad daavadebul
mizezi aSlilobas. zogi modeli kidev ufro metad adamianebs da ra saxis momsaxurebas sTavazoben maT
amaxvilebs yuradRebas warsul movlenebze da met­ (ix. 23-e Tavi). garda amisa, udavoa, rom fsiqikurad
yvelebs gamocdilebaTa Tanmimdevrobaze, ramac am­ daavadebuli adamianebis politikuri miznebisaTvis
Jamindel aSlilobamde migviyvana. amas etiologiis gamoyenebis araerTi faqti arsebobs. amis magaliTia
mimarT `cxovrebis istoria~-ze dafuZnebuli mid­ mravali germaneli fsiqiatris monawileoba evTanaziis
goma ewodeba. misi erT-erTi magaliTia froidis programebSi, romlebic nacisturi reJimis dros
fsiqoanalizi; meore _ maieris fsiqobiologia. es xorcieldeboda (Dudley and Gale, 2002). miuxedavad
Tvalsazrisebi qvemoT iqneba ganxiluli. imisa, rom TanamSromlobis es Semzaravi magaliTi
ukiduresi xasiaTisaa, mainc xazgasasmelia is, rom
politikuri modelebi (`antifsiqiatria~) politikur konteqstSi fsiqiatriuli praqtikis
zemoT ganxiluli modelebi efuZneba mecnierul ana­lizi miuTiTebs imaze, rom saWiroa pacientis
midgomas fsiqikuri daavadebis etiologiis mimarT, uflebaTa dacva da rom aucilebelia misi gamocdileba
rac imas niSnavs, rom fsiqikuri aSlilobis gageba pirad da socialur konteqstSi iyos moazrebuli.
da Seswavla SesaZlebelia obieqturi da empiriuli fsiqikuri daavadebis mimarT mecnieruli midgomis
gziT, sabunebismetyvelo mecnierebebis meTodebis susti mxareebi ganxilulia Tomasisa da breqenis
gamoyenebiT. fsiqiatriis istoriaSi am Tvalsazriss naSromSi (Thomas and Bracken, 2004).
xSirad aradamajereblad miiCnevdnen, ris gamoc Se­
fsiqikur aSlilobaTa etiologiaze
mohqondaT sxva konceptualuri modelebi. magaliTad,
Sua saukuneebSi fsiqikur daavadebas demonuri arsebuli mosazrebebis istoriuli
ZalebiTa da jadoqrobiT xsnidnen (ix. qvemoT). uka­ ganviTareba
naskneli 50 wlis manZilze, etiologiis mimarT adreuli droidan moyolebuli, fsiqikuri aSlilobis
mecnieruli midgomis kritikisas, xSirad gamoTqvamden kauzaluri Teoriebis mier aRiarebuli iyo rogorc
mosazrebas, rom fsiqikuri daavadebis gansazRvra somaturi, ise fsiqologiuri zemoqmedebis arseboba.
socialuri da politikuri imperativebiT xdeba berZnul samedicino literaturaSi fsiqikuri
da rom amas, ukeTes SemTxvevaSi, safuZvlad udevs aSlilobis mizezebze saubari ZiriTadad hipokrates
kulturiT ganpirobebuli subieqturi Sefaseba, xolo naSromebSi gvxvdeba (IV s. Zv.w). seriozuli fsiqikuri
yvelaze uares SemTxvevaSi _ socialuri kontrolis daavadebebi ZiriTadad fizikur mizezebs miewereboda
borotad gamoyenebis survili. da, Sesabamisi Teoriis mixedviT, janmrTeloba da­
am tipis argumentebi, romlebic pirvelad wamoayena mokidebuli iyo sxeulis oTxi siTxis swor Ta­
frangma fsiqiatrma miSel fukom (1926_1984), nafardobaze (sisxli, lorwo, yviTeli naRveli, Savi
ganaviTara ronald leingma (1927_1989). is iyenebda naRveli). melanqoliis gamomwvev mizezad iTvleboda
fenomenologiur midgomas da amtkicebda, rom Savi naRvelis siWarbe. garda amisa, miaCndaT, rom
Sizofrenia aris individis gasagebi reaqcia eqs­ SedarebiT msubuqi fsiqikuri daavadebebi ze­
pluatatorul da gaucxoebul kulturaze. agreTve, bunebrivi ZalebiT iyo gamowveuli da rom maTi
fsiqiatri Tomas sasi kritikulad afasebda fsiqikuri mkurnaloba mxolod reliigiis prerogativa iyo.
gamocdilebis mimarT mecnierul midgomas. `ar gamonakliss warmoadgenda isteria, romlis mizezadac
arsebobs fsiqologia. arsebobs mxolod biografia da _ saSvilosnos mdebareobis Secvlas asaxelebdnen.
avtobiografia~ _ ambobda igi. am tipis Sexedulebebs dResdReobiT miiCneven, rom isteriis gamomwvevi
`antifsiqiatrias~ uwodeben, riTac xazs usvamen mizezebi, ZiriTadad fsiqologiuri xasiaTisaa.
imas, rom mocemuli Tvalsazrisi radikalurad romaelma mkurnalebma, berZnul medicinaSi
gan­sxvavdeba samedicino modelisagan, romelic damkvidrebuli kauzaluri Sexedulebebi gaiziares
tradiciul fsiqiatriaSi gamoiyeneba. da garkveuli saxiT ganaviTares. galenis azriT,
fsiqiatrTa umravlesobis azriT, `antifsiqiatriu­ melanqoliis gamomwvevi mizezi Savi naRvelis

_ 91 _
5 etiologia
siWarbea, rasac ganapirobebs an sisxlis gacieba an etiologia nozologiazea damokidebuli. manam,
yviTeli naRvelis zedmetad gaxureba. iTvleboda, sanam gavarkvevT, Tu ra kavSiria sxvadasxva fsiqikur
rom frenits, romelsac deliriumis TanmxlebiT mim­ daavadebebs Soris, cota ram unda vicodeT kauzaluri
dinare febrilur mdgomareobas uwodebdnen, yviTeli kavSiris Sesaxeb. italieli eqimi morgani, romelic
naRvelis moWarbeba iwvevda. akvirdeboda fsiqikuri aSlilobis mqone pacientebs,
Sua saukuneebSi zemoT xsenebuli warmodgenebi im daskvnamde mivida, rom arsebobs ara erTi, aramed
fsiqikuri daavadebis mizezebis Sesaxeb daviwyebas ramdenime saxis sigiJe (Morgagni, 1769). amas mohyva
mieca, Tumca, zogierTi mecnieris SromebSi aSlilobaTa klasifikaciis ramdenime mcdeloba, aqe­
ganviTareba hpova (mag., barTolomeus anglikusi). dan yvelaze cnobilia uiliam kalenis klasifikacia,
am periodSi fsiqikuri daavadebebis mizezebi cod­ romelmac nevrozis kategoria Seitana im aSlilobebis
visa da borotebis Teologiuri cnebebiT iyo aRsaniSnavad, romlebic ar aris nervuli sistemis
formulirebuli, ris gamoc fsiqikuri daavadebis lokalizebuli daavadebiT gamowveuli.
mqone adamianebs sdevnidnen, rogorc jadoqrebs. mosazreba, rom adamianis fsiqikuri aSlilobebi
mxolod meTeqvsmete saukunis Sua wlebSi uaryves gamowveulia Tavis tvinis konkretuli ubnebis
rwmena, rom fsiqikuri aSlilobis mizezi zebunebivi dazianebiT, momdinareobs frenologiis Teoriidan,
Zalebi da jadoqrobaa. am mxriv, sagulisxmoa romlis avtorebi arian gali (1758-1828) da misi
flamandieli avtoris iohan veieris (1515-1588) wigni moswavle Spurchaimi (1776-1832). galis azriT, tvini
De praestigiis demonum, romelic 1563 wels gamoqveynda. aris fsiqikis organo, xolo fsiqika sxvadasxva
ufro adre, cnobilma mkurnalma paracelsusma (1491- konkretuli unarebisagan Sedgeba, romelTa safuZ­
1541), xazi gausva im faqts, rom fsiqikur daavadebebs veli tvinis garkveuli ubnebia. gali imasac am­
bunebrivi mizezebi warmoSobs. tkicebda, rom tvinis ubnebis zoma gansazRvravs
meCvidmete da meTvramete saukuneebSi Camoyalibda masSi arsebuli unarebis siZlieres da rom tvinis
ufro mecnieruli midgoma fsiqikuri daavadebebis ubnebis zoma aisaxeba Tavis qalis moyvanilobaSi.
mizezebis mimarT, rac gamoiwvia eqimebis dainteresebam Sesabamisad, Tavis forma asaxavs pirovnebis fsiqikur
fsiqikuri aSlilobebiT, gansakuTrebiT ki isteriiTa monacemebs. miuxedavad imisa, rom am logikuri
da melanqoliiT. ingliseli eqimi Tomas uilisi jaWvis ukanaskneli rgolis Semadgeneli msjeloba
melanqolias `gulis vnebas~ miawerda, magram, amave mcdaria, ideebma cerebruli lokalizaciis Sesaxeb
dros, Tvlida, rom sigiJe (avadmyofoba, romelsac Tan SemdgomSic hpova ganviTareba. mzard interess tvinis
axlavs azrovnebis darRvevebi, bodva da halucinaci­ paTologiis mimarT mohyva iseTi Teoriebis Seqmna,
ebi) `tvinis defeqtiT~ iyo gamowveuli. uilisi acno­ romelTa mixedviTac fsiqikuri aSlilobis sxvadasxva
bierebda, rom es defeqti iyo ara TvalSisacemi formas Tavis tvinis sxvadasxva nawilis dazianeba
struqturuli dazianeba, aramed funqciuri anomalia. ukavSirdeboda.
im dros gamoyenebuli terminologiis Sesabamisad, mosazreba, rom seriozuli fsiqikuri daavdeba
is saubrobda `sasicocxlo sulebis~ aSlilobaze, ojaxis erT wevrze mets aReniSneba (anu, STamomavlobiT
romlebic, imxanad gavrcelebuli SexedulebiT, pasuxs gadadis), didi xnis manZilze arsebobda, magram
agebdnen nervul qmedebaze. uilisi imasac aRniSnavda, mecxramete saukuneSi man axali saxe miiRo. 1809 wels,
rom isteria ver iqneboda gamowveuli saSvilosnos frangma fsiqiatrma morelma wamoayena mosazreba,
gadaadgilebiT, radgan am organos mdebareoba menjis romelic, SemdgomSi, `degeneraciis Teoriis~ saxeliT
RruSi myari iyo. gaxda cnobili. am Teoriis Tanaxmad, ara marto
meCvidmete saukunis kidev erTma ingliselma eqimma, zogierTi fsiqikuri daavadebaa Tandayolili, aramed
Tomas sidenhamma, uaryo Teoria, romlis Tanaxmad Tandayolili SeiZleba iyos garemos zegavlenis
isteria saSvilosnos funqciuri paTologiiT un­ Sedegebic. cud sacxovrebel pirobebs da alkoholis
da yofiliyo gamowveuli (`saSvilosnosmieri ga­ avadmoxmarebas SeuZlia gamoiwvios fizikuri cvli­
gudva~), radgan man am fenomenis (isteriis) arseboba lebebi, romlebic Semdeg Taobas gadaecema. moreli
mamakacebTanac daadgina. miuxedavad eqimebis inte­ ambobda, rom radganac TiToeul TaobaSi zemomqmed
resis ganaxlebisa fsiqikuri daavadebebis mizezebis garemo faqtorebs STamomavlobiTi efeqti aqvT,
mimarT, meCvidmete saukunis yvelaze avtoritetuli daavadebebi sul ufro mZime formiT vlindeba yovel
naSromi sasuliero pirs _ robert bertons, ekuTvnis. momdvno TaobaSi. es mosazreba gulisxmobs, rom
mis SromaSi The anatomy of melancholy (1621) (melanqoliis fsiqikuri daavadebebi erTmaneTisagan gansxvavdeba
anatomia) detaluradaa aRwerili fsiqologiuri da ara Tvisobrivad, aramed simZimis mixedviT. nevrozi,
socialuri mizezebi (siRaribe, SiSi da martooba), fsiqozi da fsiqikuri defeqti warmoadgens erTi
romlebic ukavSirdeba melanqolias da, rogorc Cans, da imave Tandayolili procesis sxvadasxva xarisxis
iwvevs mas. (simZimis) gamoxatulebas.

_ 92 _
etiologiuri modelebi
radgan es ideebi Seesabameboda da adasturebda ~fsiqikuri daavadebis etiliogiis ufro yuradRebiT
farTod aRiarebul Teoriebs, romelTa Tnaxmadac, ganxilva gviCvenebs, rom umetes SemTxvevaSi daavadeba
SeZenili maxasiaTeblebi STamomavlobiT gadaecemoda, sabolood yalibdeba ara erTi konkretuli mizezis
amitom maT advilad moikides fexi. samwuxarod, aman zegavleniT, aramed ramdenime, xSirad mravali
ganapiroba pesimisturi damokidebulebis gaCena mizezis Sedegad, romlebic predispoziciuricaa
daavadebis mkurnalobis mimarT da, aseve, biZgi da gamomwvevic. Zalian xSirad daavadebis embrioni
misca evgenikuri moZraobis Camoyalibebas, romlis Casaxulia cxovrebis im adreul periodSi, rodesac
Tanaxmadac, saWiro iyo fsiqikurad daavadebuli iwyeba xasiaTis formireba. es embrioni izrdeba
adamianebis izolacia sazogadoebisagan, raTa isini ganaTlebisa da garemo faqtorebis zemoqmedebis
ar gamravlebuliyvnen. amgvari faqtebi kidev erTxel Sedegad.~ (Greisinger 1867, gv.130).
Segvaxsenebs imas, rom etiologiurma Teoriebma
mecxramete saukunis britaneTSi etiologiis Se­
SeiZleba gansazRvros da ganapirobos pacientebze
saxeb gabatonebuli Sexedulebebi kargad aris
zrunvis mimarT arasasurveli damokidebulebis
ilustrirebuli Semdeg naSromebSi: A Manual
gaCena.
of psychological medicine (Bucknill and Tuke, 1858)
mecxramete saukunis Sua wlebSi fsiqikur daava­
(`fsiqologiuri medicinis saxelmZRvanelo~); The
debasTan dakavSirebul mizezobriv kavSirebze yve­
pathology of mind (Henry Maudsley, 1879) (`gonebis
laze srul warmodgenas gviqmnis frangi fsiqiatris,
paTologia~). moudsli mizezebs grizingeris msgavs
eskirolis, da germaneli fsiqiatris, grizingeris,
terminebiT aRwerda. is ambobda, rom fsiqikur
naSromebi. eskirols (Esquirol, 1845) ainteresebda
daavadebebs mravlobiTi mizezi aqvs. dispoziciuri
calkeuli pacientis avadmyofobis mizezebi da
mizezebi (memkvidreobiToba da aRzrda) iseTive
nak­lebad _ etiologiis zogadi sakiTxebi. man
mniSvnelovania, rogorc ufro TvalsaCino proq­
daafiqsira fsiqologiuri da fizikuri faqtorebi,
simaluri mizezebi. moudsli Tvlida, rom mizezebis
romlebic, misi azriT, mniSvnelovania calkeuli
gansazRvrisas daSvebuli Secdomebi xSirad imiTaa
SemTxvevis etiologiaSi da ganasxvava erTmaneTisagan
ganpirobebuli, rom `calkeuli, TvalSisacemi faqti,
predispoziciuri da precipitatuli mizezebi. is
romelic erT-erTia movlenaTa jaWvSi katastrofis
Tvlida, rom STamomavlobis faqtori yvelaze mni­
gamomwvev sakvanZo mizezad ganixileba. WeSmariteba ki
Svnelovania predispoziciur faqtorebs Soris, magram
isaa rom, umetes SemTxvevaSi, urTierTSeTanxmebulad
imasac aRniSnavda, rom predispoziciur faqtorebze
`moqmedebs~ pirovnebis SigniT da gareT arsebuli
zemoqmedebs fsiqologiuri da socialuri (anu
ramdenime mizezi da ara erTi efeqturi mizezi~
`moraluri~, rogorc maT im dros uwodebdnen) mi­
(Maudsley, 1879, gv. 83).
zezebi, rogoricaa ojaxuri problemebi, imed­
miuxedavad imisa, rom mecxramete saukuneSi, amgvari
gacrueba siyvarulSi da bedis ukuRmarToba. fsi­
fsiqiatriuli naSromebis avtorebi da fsiqiatriis
qikuri aSlilobis mniSvnelovan mizezebad miiC­neoda
maswavleblebi xazs usvamdnen mravlobiTi mize­
epilefsia, alkoholis avadmoxmareba, intensiuri
zebis arsebobas, bevri mkvlevari ufro viwro
masturbacia, mSobiaroba, laqtacia da menstrualuri
Tvalsazriszec idga da mxolod genetikur kvlevasa
ciklis xelovnuri Sewyveta. eskirolis dakvirvebiT,
da paTologiis Seswavlaze iyo fokusirebuli, rac
asaki zemoqmedebs daavadebis tipze. magaliTad,
ganapirobebda sakmaod pesimistur damokidebulebas
demencia ar gvxvdeba axalgazrdebSi, xolo mania ar
mkurnalobis mimarT. Tumca, Sveicarieli fsiqiatri
aris tipiuri xandazmulTaTvis. is aRiarebda, rom
adolf maieri (1866_1950), romelic StatebSi mu­
pirovnuli Tvisebebi xSirad asrulebs dispoziciuri
Saobda, xazs usvamda fsiqologiuri da socialuri
faqtoris rols.
faqtorebis rols fsiqikuri aSlilobis etiologiaSi.
naSromSi `fsiqikuri aSlilobis paTologia da
midgomas, romelic aSlilobis gamomwvevi mizezebis
Terapia~ (Pathology and therapy of mental disorder), ro­
dadgenisas iTvaliswinebs warsul gamocdilebas da
melic 1845 wels gamoqveynda, vilhelm grizingeri
eyrdnoba saR azrs, maieri fsiqobiologias uwodebda.
amtkicebda, rom fsiqikuri aSliloba warmoadgens
is iTvaliswinebda memkvidreobiTobisa da tvinis
tvinis fizikur darRvevas. man vrclad ganixila
dazianebis mniSvnelobas, magram imasac aRniSnavda,
fsiqikuri daavadebis nevropaTologia, aseTive,
rom es faqtorebi modificirebulia cxovrebiseuli
yu­radReba miaqcia sxva mizezebs, maT Soris: mem­
gamocdilebiT, romelic xSirad gansazRvravs, iqneba
kvidreobiT faqtors, alkoholis miRebis Cvevas,
Tu ara esa Tu is aSliloba klinikurad gamoxatuli.
ojaxur usiamovnebebs, sasiyvarulo urTierTobebiT
maieris midgomas dResac iTvaliswineben calkeuli
miRebul travmasa da mSobiarobas. gansakuTrebiT
pacientis daavadebis etiologiis dadgenisas. gan­
amaxvilebda yuradRebas mizezTa simravleze, rac
xiluli etiologiuri Teoriebi, umTavresad, exe­
Semdegi citatidan Cans:

_ 93 _
5 etiologia
boda ZiriTad fsiqikur daavadebebs. naklebad mZime esmodaT, rom arc etiologia da arc mkurnaloba ar
daavadebebs _ nevrozs, isterias, ipoqondrias da unda yofiliyo viwrod fokusirebuli imJamindel
msubuq depresias, ZiriTadad, zogadi profilis mecnierul ideebze, aramed unda yofiliyo farTo
eqimebi mkurnalobdnen. frangi nevrologi pier Jane da gaeTvaliswinebina nebismieri fsiqologiuri,
ikvlevda isteriis mqone pacientebs da maT reaqcias socialuri da biologiuri faqtorebi, romlebic
hipnozze. is Tvlida, rom isteria tvinis funqciuri yvelaze mniSvnelovania konkretul SemTxvevaSi.
darRvevis Sedegia da SeiZleba hipnoziT ganikurnos. Tanamedrove mecnierebi muSaoben neiromecnierebis
StatebSi ueir mitCelma gamoTqva mosazreba, rom swrafi ganviTarebis epoqaSi, magram maT unda
msubuqi qronikuli depresiis msgavs mdgomareobebs SeinarCunon farTo klinikuri midgoma etiologiis
iwvevs nervuli sistemis gamofitva, rasac man sakiTxebisadmi da, amave dros, gaiTvaliswinon
nevrasTenia uwoda. winamorbedTa Rirebuli miRwevebi.
avstriaSi nevrologma zigmund froidma sca­
da nervuli daavadebebisaTvis ufro farTo gan­ fsiqoanalizi
marteba moeZebna (jer isteriis da mere sxva mdgo­ fsiqoanalizis kvlevis meTodi gansxvavdeba Semdgom
mareobebisaTvis). Tavidan froidi intress iCenda ganxiluli meTodebisagan, radgan fsiqoanalizi
fiziologiuri mizezebis mimarT. Semdeg man fsiqikuri aSlilobebis Seswavlidan aRmocenda, anu
gamoTqva mosazreba, rom es mizezebi TavianTi klinikuri gamocdilebidan da ara fundamenturi
bunebiT fsiqologiuria, oRond isini dafarulia mecnierebidan. fsiqoanalizs aqvs gansakuTrebiT
pacientisTvis, radgan misi fsiqikis aracnobierSi kargad damuSavebuli da farTo Teoria, romelic
imyofeba. froidi etiologias moiazrebda ganviTarebis exeba rogorc normalur, ise paTologiur fsiqikur
konteqstSi, radgan miaCnda, rom zrdasrulobaSi funqcionirebas. eqsperimentuli fsiqologiisagan
gamovlenili aSlilobis sawyisi bavSvis ganviTrebis gansxvavebiT, mas ufro fsiqikuri aqtivobis ira­
procesSi iyo saZiebeli (ixileT qvemoT). safrangeTSi cionaluri aspeqti ainteresebs. fsiqoanalitikuri
pier Janem warmoadgina alternatiuli fsiqologiuri Teoria gvawvdis klinikuri fenomenebis mraval­
modeli _ damyarebuli nervuli aqtivobis siZlieris ferovan axsna-ganmartebas da amitom gansakuTrebiT
cvalebadobasa da cnobierebis velis Seviwroebaze. mimzidvelia. Tumca, is maxasiaTeblebi, romelTa gamoc
interesi fsiqologiuri axsna-ganmartebis mimarT ma­ es Teoria amdenad mravlismomcvelia, arTulebs mis
Sin gaCnda, rodesac nevropaTologiuri da genetikuri mecnierul Semowmebas.
gamokvlevebi veRar iZleoda axal mniSvnelovan fsiqoanalitikuri Teoria froididan momdina­
informacias. froidma da misma mimdevrebma, fsiqozis reobs, magram masSi wvlili sxva avtorebmac Seitanes,
axsnis mizniT, scades nevrozis Teoriis gafarToeba. romelTaganac bevrma Seqmna alternatiuli Teoriebi.
miuxedavad imisa, rom Seiqmna fsiqologiuri Teoria, amjerad mxolod froidis Teoriaze iqneba saubari,
ver moxerxda axali obieqturi monacemebis miReba xolo sxvaTa Teoriebs wignis sxva nawilebSi gan­
mZime fsiqikuri daavadebebis mizezebis Sesaxeb. Tumca, vixilavT. mocemuli Tavi exeba fsiqoanalizis ZiriTad
am Teoriebis mier SemoTavazebuli axsna-ganmarteba mosazrebebs, hipoTezebi konkretuli sindromebis
zogierTi fsiqiatrisaTvis ufro misaRebi gamodga, Sesaxeb sxva TavebSia warmodgenili.
vidre sakuTari uvicobis aRiareba. fsiqoanalizi fsiqoanalitikuri Teoria, ZiriTadad, eyrdnoba
sul ufro popularuli xdeboda, gansakuTrebiT fsiqoanalitikuri mkurnalobis procesSi miRebul
amerikul fsiqiatriaSi 1970-ian wlebamde. Semdeg monacemebs pacientis azrebis, fantaziebis, sizmrebisa
ganaxlda interesi fsiqikuri daavadebis genetikuri, da bavSvobisdroindeli gamocdilebis Sesaxeb. froidi
bioqimiuri da nevropaTologiuri mizezebis mimarT. Terapiis procesSi pasiur rolSi imyofeboda, raTa
am axal midgomas biologiuri fsiqiatria ewodeboda miRebuli masala pacientis Tavisufali asociaciebis
(Guze, 1989). gamomxatveli yofiliyo da ara froidis sakuTari,
albaT, fsiqikuri aSlilobis mizezebis dadgenis es winaswar Semzadebuli mosazrebebis.
mokle mimoxilva, pirvel rigSi, imas gveubneba, rom Tumca, froidi pacientis mier miwodebuli masa­
yoveli Taoba Tavis etiologiur Teorias afuZnebda lis interpretirebasac axdenda da mis zogierT
Tavisi droisaTvis yvelaze aqtiur da damajerebel naSromSi Znelia mkafiod ganvasxvaoT froidiseuli
mecnierul midgomebze. zogjer fsiqologiuri interpretacia pacientis naTqvamisagan. aman gamoiwvia
ide­ebi xdeboda wamyvani, zogjer ki genetikur da azrTa sxvadasxvaoba imis Taobaze, Tu ra mniSvnelobis
nevropaTologiur mosazrebebs eniWebodaT upi­ matarebelia zrdasruli pacientis monaTxrobi bav­
ratesoba. saukuneebis manZilze, dakvirvebuli Svobisdroindeli seqsualuri gamocdilebis Se­
klinicistebi kargad acnobierebdnen fsiqikuri saxeb _ asaxavs is realur faqtebs, Tu aracnobier
aSlilobis mizezebis sirTules da isic kargad fantaziebs. gaugebrobas ZiriTadad ganapirobebda

_ 94 _
etiologiuri modelebi
froidis muSaobis specifikuri stili da is teqnika, ideebi originalurad daakavSira erTmaneTs. misi
romelsac is wlebis manZilze iyenebda aracnobieri koncefciis yvelaze mTavari aspeqti aracnobieri
masalis gamosaaSkaraveblad (ix. Esterson, 1998). fsiqikaa. froids miaCnda, rom yvela fsiqikuri
fsiqoanalizi farTo diapazonis mqone Teoriis procesi aracnobieridan iRebs saTaves. zogierT
nimuSia, romlis msgavsi sxva sferoebSic moiZebneba. process (magaliTad, SegrZnebebs) saSualeba eZleva
aseTi Teoriebis arseboba metad sasargebloa mec­ Tavisuflad SeaRwios cnobier fsiqikaSi, zogs _ ara
nierebisaTvis, radgan maTi meSveobiT iqmneba Car­Co, (WeSmaritad aracnobier procesebs), zogi ki dro da
romlis SigniT mravalferovani ideebi yalibdeba. es dro SeaRwevs cnobierebaSi (mexsierebis SinaarsTa
Teoriebi ar unda Sefasdes mxolod imis mixedviT, umravlesoba, romelic `winacnobierSi~ imyofeba).
xdeba Tu ara maTSi `Semowmebadi~ hipoTezebis froidis Tanaxmad, aracnobier fsiqikas aqvs sami
formulireba. Tumca, imisaTvis, rom am Teoriebma maxasiaTebeli, romlebic mniSvnelovania nevrozis
imuSaos, maTSi unda moxdes dakvirvebaTa axali genezisis TvalsazrisiT:
Sedegebis integracia. amis magaliTia darvinis 1. aracnobieri gamocalkevebulia realobidan;
evoluciis Teoria, romelic imitom gadarCa, rom is
2. aracnobieri dinamikuria da Zlevamosil Zalebs
Seesabameba uaxles informacias, romelic genebisa
Secavs;
da geologiuri epoqebis ganmarxebuli organizmebis
SeswavliT miiReba. froidi fiqrobda, rom odesme 3. aracnobieri konfliqtSia cnobier fsiqikasTan.
moxdeboda misi mosazrebebis dasabuTeba Tavis es sami maxasiaTebeli cal-calke iqneba ganxiluli.
tvinis meqanizmebis gamoyenebiT, magram ukanasknel iTvleboda, rom aracnobieri fsiqika ramdenime
dromde mecnierebas tvinis Sesaxeb ar hqonda saxiTaa realobas mowyvetili. is Seicavs uzarmazar
sakmarisi konceptualuri da teqnikuri saSualebebi. winaaRmdegobebsa da paradoqsebs da azviadebs im
amJamad ukve SesaZlebelia zogierTi mniSvnelovani situaciebsa da fantaziebs, romlebic erTmaneTisagan
fsiqoanalitikuri cnebis neirobiologiuri safuZ­ droSia daSorebuli. froidis azriT, am Tvisebebs
vlebis gasagebad garkveuli cdebis gakeTeba (ixileT kargad gamokveTs sizmris analizi. mas miaCnda,
qvemoT). rom sizmris manifestirebuli Sinaarsis analiziT
rogorc ukve aRiniSna, fsiqiatriaSi erTmaneTisagan (Sinaarsi, romelic axsovs imas, vinc sizmars xe­
ganasxvaveben movlenis gagebasa da axsnas. am Tval­ davs) SesaZlebelia misvla sizmris `latentur~
sazrisiT, fsiqoanalizi gagebis Zalian kar­gad SinaarsTan, romelic bavSvobisdroindel survils
damuSavebuli formaa, romelic cdilobs, uf­ warmoadgens. is, vinc xedavs sizmars, faqtiurad,
ro gasagebi gaxados, rogorc normaluri fsi­ sizmarSi asrulebs samuSaos, romelic warmoadgens
qikuri procesebis, ise fsiqikuri aSlilobis latenturi Sinaarsis manifestirebul Sinaarsad
buneba. fsiqoanalizs ar mivyavarT iseT amxsnel gardaqmnas. gardaqmnisas gamoiyeneba sxvadasxva me­
hipoTezasTan, romelic eqsperimentul Semowmebas qanizmi, rogorebicaa: SekumSva (ramdenime xatis
eqvemdebareba. miuxedavad amisa, mecnierebma scades erTSi gaerTianeba), grZnobebis gadanacvleba obi­
misi ramdenime martivi hipoTezis Semowmeba. zemoT eqtis arsebiTi maxasiaTeblidan meorexarisxovan
ganvixileT fsiqologiuri gagebis Rirebuleba; aq maxasiaTebelze da meoradi damuSaveba, anu awyobili
kvlav SevCerdebiT am Temaze, sanam fsiqoanalitikuri elementebis gadawyoba. froidi did mniSvnelobas
Teoriis aRweraze gadavalT. fsiqoanalizs SeuZlia aniWebda sizmris am Teorias, radgan Tvlida, rom
ufro siRrmiseul doneze axsnas is, Tu ra xdeba nevrotuli simptomebis warmoqmna da sizmris
pacientis fsiqikaSi, Tumca, es sxva gzebiTac miiRweva. konstruireba erTnairi procesebia, oRond, meore
aq warmovadgenT froidis Teoriis ZiriTad aspeqtebs; SemTxvevaSi, ufro didia meoradi gadamuSavebis wili.
Cveneuli prezentacia bevrad moklea, vidre amas aracnobieri fsiqika dinamikuri struqturaa,
froidis Teoria imsaxurebs. dainteresebul mkiTxvels anu is Seicavs iseT impulsebs, romelTa balansis
SeuZlia gaecnos froidis originalur naSromebs SenarCuneba Semowmebisa da gawonasworebis mudmivi
(magaliTad `Sesavali leqciebi fsiqoanalizSi~ procesis meSveobiT xdeba. froidis adreuli
(Introductory Lectures on Psychoanalysis), romlebic axsna- naSromebis Tanaxmad, aracnobieri mxolod seqsualur
ganmartebis mkafio nimuSebia. impulsebs Seicavs. mogvianebiT, man ufro didi
aqcenti agresiul impulsebze gaakeTa. iTvleboda,
janmrTeli fsiqikis struqtura rom seqsualuri impulsebi adreul bavSvobaSic
froidis TeoriaSi Semavali mravali idea manamdec ki aqtiuria. maTi intensivoba iklebs daaxloebiT
arsebobda sanam froidi Tavis fsiqologiur 4 wlis asakSi da latentur mdgomareobaSi im­
kvle­vas daiwyebda. magaliTad, idea fsiqikis yofeba pubertatul asakamde. froidis azriT,
aracnobieri nawilis Sesaxeb. Tumca, froidma aseTi fsiqoseqsualuri ganviTareba ara mxolod adre

_ 95 _
5 etiologia
iwyeba, aramed is xangrZlivi da rTuli procesia. ganmartebis da arc rogorc praqtikuli saqmianobis
ganviTarebis pirveli faza oraluria, anu seqsualuri saxelmZRvanelo principis TvalsazrisiT. rac Seexeba
draivis aqtivacia xdeba wovisas piris stimulaciiT fsiqoanalitikur midgomas interpersonaluri ur­
da tuCebiT Sexebis dros. meore faza analuria, TierTobis mimarT, is kvlavac gamoiyeneba sxvadasxva
anu seqsualuri draivis aqtivacia xdeba fekaliebis saxis fsiqoTerapiaSi iseve, rogorc yoveldRiur
Sekavebis an gamonTavisuflebis gziT. genitaliebi fsiqiatriul praqtikaSi (22-e Tavi). garda amisa,
seqsualuri energiis pirvelad wyarod mxolod mesame fsiqoanalitikuri cnebebis meSveobiT SesaZlebelia
fazaSi yalibdeba. zogjer sqesobrivi ganviTarebis am ufro metis gageba aSlilobis etiologiis Sesaxeb.
fazebis gavla ar xdeba umtkivneulod. libido, anu amJamad maTi kvleva neiromecnierebis gamoyenebiTaa
seqsualuri instinqtis energia, SeiZleba dafiqsirdes SesaZlebeli. arsebobs mravali magaliTi imisa, rom es
(anu datyvevebul iqnes) ganviTarebis erT-erT ori midgoma urTierTgadamkveTia (Tutte, 2004):
adreul safexurze. aseT SemTxvevaSi, adamianis qceva w is, rom mzrunvel pirze mijaWvuloba mniSvnelovania
infantiluri xdeba da stresis qveS misi qceviTi bavSvis ganviTarebis TvalsazrisiT, mudmivad
paternebi regress ganicdis. am mniSvnelobiT, mtkicdeba cxovelebze dayenebuli eqsperimentebiTa
fiqsaciis adgili gansazRvravs im nevrozis xasiaTs, da adamianebze Catarebuli gamokvlevebiT. mi­
romelic Semdeg cxovrebaSi yalibdeba. jaWvulobis wyvetas hipoTalamur-hipofizarul-
libidos ganviTarebasa da sxvadasxva fazaSi mis adrenaluri sistemis funqcionirebaSi SeiZleba
aqtivaciasTan erTad, icvleba is obieqtic, romelzec Seuqcevadi Sedegebi mohyves, xolo zrdasrul asakSi
libidoa mimarTuli. sakuTari Tavis siyvaruls, stresisadmi fiziologiuri da qceviTi adaptaciis
rogorc gogonebTan, ise vaJebTan, dedis siyvaruli gauareseba.
Caenacvleba. amis Semdeg, kvlav adreul bavSvobaSi,
w mexsierebis proceduruli (implicituri, aracno­
biWebi ufro intensiurad warmarTaven dedaze TavianT
bieri) sistemis formirebam, romelic muSaobs
seqsualur survilebs, xolo mamis mimarT mtruli
mexsierebis deklaraciul (eqsplicitur, cnobier)
damokidebuleba uCndebaT (oidiposis kompleqsi).
sistemasTan erTad, SeiZleba gansazRvros, Tu
gogonebs sapirispiro saxis mijaWvuloba axasiaTebT,
rogor imoqmedebs qcevaze travmuli gamocdileba
romelic qreba seqsualuri impulsebis represiis
aracnobieri meqanizmebis meSveobiT.
Sedegad. aqedan gamomdinare, Cndeba sircxvilisa da
zizRis gancdis unari da bavSvi gadadis latentur w prefrontaluri korteqsis funqciaa aracnobieri
fazaSi. da bolos, seqsualuri impulsebi kvlav iCens masalis SerCeva eqsplicituri mexsierebis sacavidan
Tavs pubertatul periodSi da warimarTeba sxva da operatiul mexsierebaSi misi Semotana cnobieri
zrdasrul adamianebTan urTierTobebis damyarebis Sefasebis, dagegmvisa da qmedebis uzrunvelsayofad.
mimarTulebiT. amgvarad, prefrontaluri korteqsi SegviZlia
aracnobieri fsiqikis mesame aspeqtia _ brZola ganvixiloT, rogorc tvinis iseTi ubani, romelic
cno­bieri fsiqikis winaaRmdeg. es konfliqti egos `saSemsruleblo funqciasTan~ dakavSirebuli
ganixileba iseTi SfoTvis wyarod, romelic SeiZleba aqtivobebis koordinacias ganagebs.
SenarCundes mTeli cxovrebis manZilze da romelmac
SesaZloa warmoSvas nevrotuli simptomebi. froidis mecnieruli disciplinebis wvlili
erT-erTi mniSvnelovani ideaa is, rom SfoTva fsiqikuri daavadebebis
SeiZleba Sesustdes sxvadasxva dacviTi meqanizmebis etiologiis dadgenaSi
gamoyenebiT, romlebic dro da dro janmrTeli
cxrili 5.1 gviCvenebs disciplinaTa im jgufebis
adamianis qcevaSic iCens Tavs. es meqanizmebi
CamonaTvals, romelTac TavianTi wvlili Seitanes
ganxilulia 162-e gverdze.
fsiqikuri daavadebebis etiologiis ganszaRvraSi.
fsiqoanalizi da fsiqiatria mocemul TavSi TiToeuli jgufi ganxilulia Tan­
mimdevrulad da gacemulia pasuxebi Semdeg kiTxvebze:
froidis ideas Zalian didi gavlena hqonda fsiqiatriis
sferoSi. misi mosazreba imis Sesaxeb, rom ganviTarebis w calkeulma disciplinam fsiqikur aSlilobaTa
procesebi mniSvnelovan rols TamaSobs daavadebis etiologiis ra problemebs SeiZleba gasces pasuxi?
etiologiaSi, farTodaa miRebuli. miuxedavad ami­ w zogadad, ra saxiT cdilobs TiToeuli disciplina
sa, froidis Teoriis mraval detals (mag., ara­ am kiTxvebze pasuxis gacemas?
cnobieri homoseqsualizmis, rogorc paranoiduli w Cndeba Tu ara konkretuli sirTuleebi, rodesac
mdgomareobebis gamomwvevis mniSvneloba) ar mieca am disciplinebis meTodebs viyenebT fsiqikuri
mniSvneloba arc klinikuri sindromis etiologiuri aSlilobebis etiologiis axsnisas?

_ 96 _
mecnieruli disciplinebis wvlili fsiqikuri daavadebebis etiologiis dadgenaSi
ganxiluli, uaxlesi sabuTia imisa, Tu rogor
cxrili 5.1 mecnieruli disciplinebi, gviRrmavebs Semdgomi klinikuri dakvirveba codnas
romlebsac TavianTi wvlili SeaqvT fsiqikuri
SedarebiT msubuqi guneb-ganwyobis aSlilobisa
daavadebebis etiologiis dadgenaSi
da bipolaruli aSlilobis urTierTkavSiris Se­
aRweriTi klinikuri gamokvlevebi saxeb. kargad Catarebuli klinikuri gamokvleva,
epidemiologia albaT, kidev didxans SeinarCunebs saTanado adgils
fsiqiatriul mecnierebaSi.
socialuri mecnierebebi

eqsperimentuli da klinikuri fsiqologia epidemiologia


genetika epidemiologia Seiswavlis konkretuli populaciis
bioqimiuri gamokvlevebi SigniT daavadebis ganawilebas drosa da sivrceSi da,
aseve, im faqtorebs, romlebic am saxis ganawilebaze
farmakologia
zemoqmedebs. misi interesebis sferoa adamianTa
endokrinologia
jgufebi da ara calkeuli individi.
fiziologia
epidemiologiis cnebebi da meTodebi
nevropaTologia
epidemiologiis ZiriTadi cneba aris sixSire (rate),
aRweriTi klinikuri kvlevebi anu mocemul populaciaSi SemTxvevaTa raodenobis
manam, sanam ganvixilavdeT ufro srulyofilad Tanafardoba adamianebis raodenobasTan. SemTxveva
damuSavebul mecnierul midgomebs etiologiis SeiZleba gavigoT, rogorc (1) daavadebis epizodi
mimarT, gvsurs mkiTxvelis yuradRebis mipyroba an (2) amJamad an warsulSi daavadebuli adamianebi.
martivi klinikuri gamokvlevis Rirebulebaze. fsi­­ SegviZlia gamoviTvaloT an mocemul momentSi ar­
qiatria swored aseT gamokvlevebs efuZneba. maga­ sebuli sixSire (point prevalence), an sixSire drois
liTad, Tvalsazrisi, rom Sizofreniasa da guneb- garkveul intervalSi (period prevalence).
ganwyobis aSlilobas, savaraudod, gansxvavebuli garda amisa, epidemiologiis sakvanZo cnebebia
mizezebi aqvs, ZiriTadad, emyareba fsiqiatrebis avadobis sixSire (ganisazRvreba im adamianebis ra­
Zveli Taobis mier Catarebul skrupulozur aRweriT odenobiT, romlebic janmrTelni iyvnen garkveuli
gamokvlevebs da Semdgom dakvirvebebs. periodis dasawyisSi, xolo, Semdeg, imave periodSi
mas, visac eWvi epareba imaSi, Tu ramdenad Rirebulia daavadnen), da avadobis albaToba cxovrebis manZilze
aRweriTi klinikuri gamokvlevebi, vurCevT gaecnos (ganisazRvreba im adamianebis raodenobiT, romlebsac,
obri luisis naSroms melanqoliis Sesaxeb (Lewis, SesaZlebelia, cxovrebis manZilze ganuviTardeT gar­
1934), romelSic warmodgenilia mZime depresiuli kveuli daavadeba). kohortul gamokvlevebSi ada­
aSlilobis 61 SemTxveva da am aSlilobis niSnebisa da mianebis jgufs akvirdebian garkveuli periodis
simptomebis detaluri kvleva. esaa inglisur enaze manZilze, raTa daadginon konkretuli maxasiaTeblebis
dawerili yvelaze srulyofili aRweriTi gamokvleva, gaCena an Secvla potenciurad mniSvnelovani adreuli
yvelaze Rirebuli wyaro depresiuli aSlilobis im faqtoris zemoqmedebis pirobebSi an misi zemoqmedebis
klinikuri niSnebis Sesaxeb, romelTa mkurnaloba ver gareSe (magaliTad, moweva da filtvis avTvisebiani
xerxdeba Tanamedrove meTodebis gamoyenebiT. luisis simsivne).
dakvirvebebma mecnierTa yuradReba miapyro iseT epidemiologiaSi gansakuTrebiT mniSvnelovania Sem­
gadauWrel problemebs, rogorebicaa fsiqomotoruli degi sami meTodologiuri aspeqti:
Sekaveba, depersonalizaciis kavSiri afeqtur 1. risk-jgufebis gansazRvra;
cvlilebebTan, maniakaluri simptomebis arseboba, 2. daavadebis gansazRvra;
reaqtiul da endogenur jgufebad depresiuli 3. daavadebis SemTxvevaTa gamovlena.
aSlilobis klasifikaciis validuroba. jerjerobiT
Zalian mniSvnelovania risk-jgufebis zustad gan­
verc erTi am problemis gadaWra ver moxerxda, magram
sazRvra. es populacia SeiZleba moicavdes garkveul
luisis analizi mniSvnelovania Tundac imitom, rom
teritoriaze mcxovreb yvela adamians (mag., qveyana,
is maTze amaxvilebs yuradRebas.
kunZuli an mikroraioni), an kidev qvejgufs, romelSic
miuxedavad imisa, rom xsenebuli problemebi mra­
erTi da imave asakis, sqesis an sxva potenciurad mniS-
valmxriv da araerTgzis iyo gamokvleuli es ar niSnavs
vnelovani saerTo niSnebis mqone adamianebi Sedian.
imas, rom klinikurma gamokvlevam Tavisi Rirebuleba
fsiqiatriaSi daavadebis gansazRvra erT-erTi cen-
dakarga. magaliTad, judis da misi Tanaavtorebis
traluri epidemiologiuri problemaa. SedarebiT ad-
gamokvleva (Judd et al., 2002), romelic me-6 TavSia
vilia iseTi mdgomareobis dadgena, rogoricaa daunis

_ 97 _
5 etiologia
sindromi, magram fsiqiatriuli diagnozis sandooba da klinikur da socialur cvladebs Soris. aseTi
dRemde aradamakmayofilebelia. standartuli kiTx- kavSirebis codna, SesaZloa sasargeblo iyos klini-
varebis SemuSavebam, romelTa meSveobiTac xdeba fsiq- kuri TvalsazrisiT. magaliTad, epidemiologiurma
ikuri daavadebebis gamovlena, identifikacia, kla- gamokvlevebma aCvena, rom suicidis riski gazrdilia
sifikacia da Sefaseba, didad gaaumjobesa viTareba garkveuli maxasiaTeblebis mqone xanSi Sesul mamaka-
epidemiologiuri kvlevis sandoobisa da validobis cebTan. am kategoriis mamakacebi, Cveulebriv, marto
TvalsazrisiT. cxovroben, avad moixmaren narkotikebs an alkohols,
daavadebis SemTxvevebis gamosavlenad or meTods aReniSnebaT fsiqikuri aSliloba da suicidis ojaxu-
iyeneben. pirveli gulisxmobs yvela im SemTxvevis ri anamnezi.
aRricxvas, romelic samedicino da sxva saxis orga-
nizaciebisaTvis aris cnobili (gancxadebuli SemTx- garemoSi arsebuli mizezebi
vevebi). hospitalizaciis SemTxvevaTa raodenoba sak- epidemiologiuri kvlevis obieqtia predispoziciuri
maod informaciulia im daavadebaTa sixSiris dasa- da precipitatuli faqtorebi, aseve, misi interesebis
dgenad, romlebic `did fsiqiatrias~ ganekuTvneba, sferoSi Sedis fsiqikuri daavadebis pirovnuli da
magram nakleb informaciulia afeqtur da SfoTviT socialuri korelatebis analizi. predispoziciuri
aSlilobaTa umetesobis sixSiris dasadgenad. garda faqtorebidan memkvidreobiTobis zegavlenas Seiswav-
amisa, hospitalizaciis SemTxvevaTa sixSireze mrava- lian ojaxebis, tyupebisa da naSvilebi pirebis kvlevis
li cvalebadi faqtori zemoqmedebs (mag., saavadmyo- meSveobiT, rac genetikisadmi miZRvnil qveTavSia gan-
foebis teritoriuli siaxlove, eqimebis damokideb- xiluli. imave rigis gamokvlevebSi Seiswavleba dedis
uleba stacionaruli mkurnalobis mimarT, hospital- asakis zegavlena daunis sindromiT daavadebis riskze
izaciasTan dakavSirebuli wesebi da kanonmdebloba, da adreul bavSvobaSi mSoblis dakargvis efeqti. pre-
romelic aregulirebs aranebayoflobiT hospital- cipitatuli faqtorebis Semswavleli gamokvlevebi
izacias). swavlobs cxovrebiseul movlenebs, rac ganxilulia
meore meTodi gulisxmobs gancxadebuli da ara- qveTavSi, romelic socialur mecnierebebs eZRvneba.
gancxadebuli SemTxvevebis dadgenas mocemul raionSi. etiologiis mimarT epidemiologiuri midgomis ma-
amgvar viTarebaSi yvelaze Sedegiania oretapiani galiTia gamokvlevebi, romlebic iZiebs korelacias
gamokvlevis Catareba. pirvel etapze tardeba winas- garemo faqtorebsa da fsiqikur aSlilobas Soris.
wari skriningi daavadebebis potenciuri SemTxvevebis magaliTad, cnobilia, rom Sizofrenia ufro gavrce-
aRsaricxavad. am dros gamoiyeneba iseTi TviTSe- lebulia qalaqSi (gansakuTrebiT qalaqis centralu-
fasebis formebi, rogoricaa janmrTelobis zogadi ri nawilis im raionebSi, sadac mdgomareoba naklebad
mdgomareobis sakvlevi kiTxvari (General health question- saxarbieloa). es faqti an etiologiuri Tvalsazri-
naire, Goldberg, 1972). pirvel etaps mosdevs potenci- siTaa mniSvnelovani, an warmoadgens imis Sedegs, rom
uri SemTxvevebis klinikuri gamokvleva standartuli Sizofreniis ganviTarebis adreul etapze adamianebi
fsiqiatriuli intervius gamoyenebiT. izolaciaSi yofnas amjobineben. am sakiTxTan dakavSi-
rebulma uaxlesma kvlevebma (van Os et al., 2003) daamt-
epidemiologiuri gamokvlevis miznebi kica, rom fsiqozis gavrcelebis xarisxi aCvenebs wr-
fsiqiatriaSi epidemiologiurma kvlevam pasuxi unda fiv korelacias urbanizaciis xarisxTan (Seusabamobis
gasces sam ZiriTad kiTxvas: saerTo koeficienti: 1.57, 95% CI 1.30_1.89). es mniSv-
1. rogoria fsiqikuri aSlilobis gavrcelebis six- nelovani efeqti ar Seamcira iseTi faqtorebis gaTva-
Sire mocemul risk-jgufSi? liswinebamac, rogorebicaa asaki, genderi, ganaTlebis
done, mSoblis fsiqikuri daavadebis istoria da daba-
2. romelia fsiqikuri aSlilobis klinikuri da soci-
debis adgili (qveyana).
aluri korelatebi?
rogorc es mosalodneli iyo, gamoikveTa kidev erTi
3. romeli faqtorebi SeiZleba iyos mniSvnelovani
Zlieri da damoukidebeli faqtori _ fsiqozis oja-
etiologiuri TvalsazrisiT?
xuri istoria, romelic zemoqmedebs fsiqozis ganvi-
daavadebis gavrcelebis sixSiris dadgena xdeba Te- Tarebis riskze (Seusabamobis koeficienti: 4.59, 95%
mis doneze SerCeuli populaciis, zogadi profilis CI 2.41_8.74). Semdgomma analizma aCvena, rom urbani-
eqimTa pacientebisa da stacionaruli pacientebis zacia bevrad ufro metad zrdis fsiqozis ganviTare-
raodenobis gaTvaliswinebis safuZvelze. etiolo- bis risks fsiqozis ojaxuri istoriis mqone individe-
giuri monacemebis Segrovebas xels uwyobs daavadebis bTan, vidre im pirebTan, romlebsac aseTi istoria ar
gavrcelebis xarisxis dadgena sxvadasxva geografiul aqvT. es monacemebi genebsa da garemos Soris arsebul
teritoriebze, socialur jgufebsa da klasebSi. ima- mniSvnelovan urTierTkavSirebze miuTiTebs: urbani-
ve mizans emsaxureba kavSirebis dadgena daavadebasa zaciis uaryofiTi efeqti (garemos efeqti) gansakuT-

_ 98 _
mecnieruli disciplinebis wvlili fsiqikuri daavadebebis etiologiis dadgenaSi
rebiT aisaxeba im individebze, romelTac axasiaTebT etiologiuri TvalsazrisiT.
genetikuri predispozicia fsiqozis mimarT. sapirispirod amisa, depresiuli aSlilobis gavr­
celebis xarisxi sxvadasxva kulturaSi sakmaod
socialuri mecnierebebi gansxvavebulia. krosnacionalurma TanamSromlobiTma
sociologebis mier gamoyenebuli mravali cneba re- jgufma (Weissman et al., 1996) daadgina, rom depresiis
levanturia fsiqiatriis mimarT (ix. cxrili 5.2). sa- gamovlenis sixSire 1.5%-ia taivanSi da 19% _ libanSi.
mwuxarod, am cnebaTagan zogierTi, romelic poten- garda amisa, depresiuli mdgomareobis klinikuri
ciurad Zalian sasargebloa, yovelgvari kritikis ga- suraTic metad mravalferovania. aSkarad gamoxatuli
reSe gamoiyeneba. magaliTad, iTvleba, rom fsiqikuri somaturi simptomebi ufro gavrcelebulia ara­
daavadeba aris mxolod da mxolod iseTi iarliyi, dasavlur kulturebSi. amave dros, naRvliani gan­
romelic socialuri gadaxris mqone adamianebis mi- wyoba, sixarulis gancdis Sesusteba, SfoTva da
marT ixmareba (`miTi fsiqikuri daavadebis Sesaxeb.~). energiis nakleboba yvela tipis sazogadoebis war­
es imaze mianiSnebs, rom saWiroa iseTi sociologiuri momadgenelTaTvis saerTo simptomebia (Bhugra and
Teoriebis SemuSaveba, romlebic, sxva nebismieri Teo- Mastrogianni, 2004).
riis msgavsad, unda Semowmdes (anu Sesabamisi monace-
cxovrebiseuli movlenebis Seswavla
mebis Segrovebis gziT).
socialur gamokvlevebSi epidemiologiur meTodebs
sociologiisa da socialuri fsiqologiis zogier-
iyeneben avadmyofobasa da pirovnebis cxovrebaSi
Ti cneba urTierTgadamkveTia (magaliTad, atribuciis
momxdar movlenebs Soris kavSiris dasadgenad.
Teoria, romelic exeba adamianis mier cxovrebiseul
adreul gamokvlevebSi, volfma (Wolff, 1962) ramdenime
movlenaTa mizezebis interpretaciasa da TviTSefase-
aseul adamianTan Seiswavla avadobis maCveneblebi.
bis cnebasTan dakavSirebuli mosazrebebs). sociolo-
am monacemebs igi mravali wlis manZilze agrovebda
giur kvlevaTa nawili, romelic Seiswavlis cxovre-
da aRmoaCina, rom avadmyofobis epizodebi emTxveva
biseul movlenebs, epidemiologiur meTodebs iyenebs
pirovnebis cxovrebaSi momxdar cvlilebaTa periods.
(ix. qvemoT).
holmsma da rahem (Holmes and Rahe, 1967) scades im
transkulturaluri kvlevebi Zalze subieqturi meTodebis gaumjobeseba, romelTac
sxvadasxva sazogadoebaSi Catarebuli gamokvlevebi volfi iyenebda. maT gaakeTes nusxa, romelSic 41
gvexmareba davadginoT etiologiuri TvalsazrisiT saxis cxovrebiseuli movlena Seitanes (mag., samuSao,
mniSvnelovani gansxvavebebi. fsiqikuri aSlilobis sacxovrebeli adgili, finansebi, ojaxuri kavSirebi)
biologiurad gansazRvruli maxasiaTeblebi, rogorc da TiToeuls, simZimisda mixedviT, garkveuli qu­
Cans, msgavsia sxvadasxva kulturaSi, maSin, roca la mianiWes. magaliTad, 100 qula _ meuRlis gar­
fsiqologiurad da socialurad gansazRvruli niS­ dacvalebas, xolo 13 qula _ samsaxuridan droebiT
nebi gansxvavebulia. ase magaliTad, Sizofreniis `Zi­ daTxovnas.
reuli~ simptomebis sixSire msgavsia gansxvavebul garda amisa, cxovrebiseuli movlenebis fsiqo­
sazogadoebebSi, rac imas niSnavs, rom saerTo ne­ logiuri zemoqmedebis Seswavlis srulyofis mizniT,
irobiologiuri anomaliis arseboba mniSvnelovania mkvlevarebma garkveul zomebs mimarTes:
w raTa Tavidan aecilebinaT mexsierebiT gamowveuli
Secdomebi daadgines is periodi, romelTan dakav­
cxrili 5.2 fsiqiatriis mimarT socialuri
Teoriis gamoyenebis zogierTi magaliTi SirebiTac moxdeboda movlenaTa gaxseneba;
w Seecadnen, daedginaT avadmyofobis dawyebis zusti
cneba gamoyeneba
TariRi;
socialuri klasi da fsiqoaqtiuri nivTierebis
ava­d­moxmarebis epidemiologia w Seecadnen, gamoericxaT iseTi movlenebi, romlebic
qve­kultura
aSkarad ar iyo dakavSirebuli avadmyofobasTan (ma­
stigma da iarliyis sirTuleebi, romelsac awyde­ galiTad, samuSaos dakargva cudad muSaobis gamo);
miwera bian mZime fsiqikuri daava­
debis mqone adamianebi sazo­ w Seecadnen movlenaTa daxasiaTebas maTi bunebis
gadoebaSi cxovrebisas (ma­galiTad, danakargi an saSiSroeba) da simZimis
institucionalizacia hospitalizaciis uaryofiTi TvalsazrisiT;
qceviTi efeqti
w scades monacemebis Segroveba naxevrad struqturi-
socialuri deviacia danaSaulebrivi qceva rebuli intervius gamoyenebiT da maTi sandoobis
avadmyofobasTan dakav­ fizikuri daavadebis fsiqo­ maRal doneze Sefaseba.
Sirebuli qcevis anoma­ lo­giuri Sedegebi
miuxedavad imisa, rom calkeuli cxovrebiseuli
luroba movlenebis mniSvneloba aRiarebulia, sinamdvileSi,

_ 99 _
5 etiologia
maTi gavlena arc ise didia, rogorc es pirveli Sexed- im adamianisaTvis, romelsac bavSvobaSi ganucdia
viT Cans. magaliTad, erT-erTi gamokvlevis Tanaxmad, igive. amgvarad, uaryofiTma gamocdilebam, romelic
respondentis socialuri velidan axlobeli ada- droSia daSorebuli uaryofiTi cxovrebiseuli mov-
mianis gasvlis faqti (misi gardacvalebis an masTan lenisagan, SeiZleba ganawyos adamiani imisaken, rom
ganSorebis gamo) dafiqsirda depresiuli aSlilobis mas SemdgomSi ganuviTardes fsiqikuri aSliloba.
mqone pacientebis 25%-Tan da sakontrolo jgufis xolo, danarCeni ori mizezia is, rom garkveulma am-
mxolod 5%-Tan. es aSkarad STambeWdavi gansxvaveba Jamindelma faqtorebma SeiZleba gazardos pirovnebis
statistikurad mniSvnelovani gamodga 1%-is doneze. mowyvladoba cxovrebiseuli movlenebis mimarT an
Tumca, am monacemTa Rirebuleba feiqkelma (Paykel, daicvas igi maTgan. mosazrebebi am ori faqtoris Ses-
1978) Semdegnairi gamoTvlebis gziT eWvqveS daayena: axeb, ZiriTadad, eyrdnoba brounisa da harisis naS-
depresiuli aSlilobis sixSire zustad ar aris romebs (Brown and Harris, 1978). am avtorebis Tanax-
gansazRvuli, magram, Tu vivaraudebT, rom is Sead- mad, qalebTan mowyvladobis faqtorebia mcirewlovan
gens 6 Tvis manZilze gamovlenili axali SemTxvevebis bavSvze zrunvis valdebuleba da umuSevroba, xolo
2%-s, maSin 10 000 adamianisagan Semdgar hipoTetur dacvas uzrunvelyofs pirovneba, romelsac SeuZlia
populaciaSi, aseTi axali SemTxvevebis raodenoba 200 maTi problemebis gaziareba. damcavi faqtorebis cne-
iqneba. Tu socialuri velidan gasvlis faqti dadg- ba Semotanil iqna iseTi faqtis asaxsnelad, rodesac
inda im adamianebis 5%-Tan, romlebsac ar ganuviTar- zogierTi adamiani ar xdeba avad mZime viTarebaSi mox-
daT depresiuli aSliloba, hipoTetur populaciaSi, vedrisas. uaxlesi gamokvlevebis Tanaxmad, zogierT
velidan gasvlis faqti Segvxvdeboda 9800 adamianidan kulturaSi damcavma da mowyvladobis faqtorebma
490-Tan, romlebic ar warmoadgenen axal SemTxvevebs. SeiZleba Secvalos reaqcia cxovrebiseul stresul
200 axali SemTxvevidan, velidan gasvla Segvxvdeboda movlenebze. magaliTad, zimbabveSi, urbanul teri-
25%-Tan, anu 50 adamianTan. amgvarad, im adamianTa er- toriebze mcxovreb qalebTan, ojaxis mxardaWeris
Toblioba, romlebmac gamocades socialuri velidan gamo, mniSvnelovnad Semcirda mZime cxovrebiseuli
gasvlis fenomeni, Seadgenda 490 + 50, anu 540, saidanac movlenebiT gamowveuli depresiis ganviTarebis riski
mxolod 50-s (anu 10-dan 1-ze naklebs) ganuviTarde- (Broadhead et al., 2001).
boda depresiuli aSliloba. Sesabamisad, depresiuli
ojaxuri mizezebi
aSlilobis gansazRvrisas gaCenili am gansxvavebis
didi nawili raime sxva faqtors unda mivaweroT, es arsebobs mosazreba, rom zogjer fsiqikuri aSli-
ki imas niSnavs, rom cxovrebiseuli movlenebi biZgs loba gamoxatavs ojaxSi arsebul emociur aSlilobas
aZlevs depresiis ganviTarebas, ZiriTadad, winaswari da ara mxolod im adamianisas, romelic mkurnalobas
dispoziciis mqone individebTan. saWiroebs (`identificirebuli pacienti~). miuxedavad
am mosazrebas logikurad mivyavarT mowyvladobisa imisa, rom ojaxuri problemebi xSirad aqvT fsiqikuri
da damcavi faqtorebis gaTvaliswinebis aucileblo- aSlilobis mqone adamianebs, maTi mniSvneloba daa-
basTan (ix. qvemoT). aq isic unda aRiniSnos, rom ge- vadebis etiologiaSi aSkarad gazviadebulia, radgan
netikuri epidemiologiis gamokvlevebma seriozuli ojaxis wevrebis emociuri xasiaTis sirTuleebi Sei-
wvlili Seitana cxovrebiseuli movlenebis Seswavlis Zleba pacientis problemebis Sedegs warmoadgendes
saqmeSi, aCvena ra, rom uaryofiTi cxovrebiseuli da ara mizezs. garda amisa, ar aris gamoricxuli,
movlenebis gancdis tendencia nawilobriv geneti- rom axlo naTesavebis emociuri xasiaTis sirTuleebi
kuri faqtoriTaa ganpirobebuli. magaliTad, adami- saerTo genetikuri memkvidreobiT iyos ganpirobe-
anebi genetikurad gansxvavdebian imiT, Tu ramdenad buli. magaliTad, Sizofreniis mqone bavSvebis mSo-
arian midrekilni `airCion~ is garemo, romelic maT blebs axasiaTebT Sizotipuri pirovnuli aSlilobis
uaryofiTi cxovrebiseuli movlenebis gancdis ufro gazrdili riski (gv. 299) savaraudoa, rom ojaxur
maRali riskis qveS daayenebs. alabaT, es aris erT- sirTuleebs SeuZlia ukve Camoyalibebuli aSlilobis
erTi midgoma, romliTac SeiZleba aixsnas genetikuri mimdinareobis Secvla. magaliTad, ojaxis wevrebTan
mowyvladoba depresiis mimarT (Kendler et al., 2004). `gamoxatuli emociebis~ maRali intensivoba zrdis
Sizofreniis mqone pacientebTan daavadebis xelaxa-
mowyvladobis da damcavi faqtorebi li gamwvavebis risks (gv. 313). rac Seexeba imas, rom
adamianebi cxovrebiseul movlenebze gansxvavebul fsiqikur aSlilobaTa umetes SemTxvevaSi, aSlilobis
reaqcias sami mizeziT iZlevian. jer erTi, erTsa da gamomxatveli niSnebi ojaxis sxva wevrebsac aReniS-
imave movlenas sxvadasxva adamianisaTvis SeiZleba nebaT, tyupebze Catarebuli gamokvlevebi gviCvenebs,
gansxvavebuli mniSvneloba hqondes misi warsuli ga- rom saerTo (ojaxuri) garemo naklebad mniSvnelovani
mocdilebidan gamomdinare. magaliTad, ojaxis wevr- faqtoria, vidre saerTo genebi.
Tan ganSoreba SeiZleba ufro mtkivneuli aRmoCndes

_ 100 _
mecnieruli disciplinebis wvlili fsiqikuri daavadebebis etiologiis dadgenaSi

migracia w is aRiarebs uwyvetobas normasa da paTologias


sacxovreblad gadasvla sxva qveyanaSi an imave qveynis Soris. am Sexedulebas iseT kvlevasTan mivyavarT,
sxva teritoriaze iseTi cxovrebiseuli cvlilebaa, romelic cdilobs, fsiqiatriuli anomaliebi axsnas
romelic SeiZleba CaiTvalos fsiqikuri aSlilobebis normaluri qcevis ganmsazRvreli procesebiT.
gamomwvev mizezad. mecnierTa mier dadgenilia aseT w mas ainteresebs pirovnebisa da garemos urTierTq-
cvlilebebTan dakavSirebuli Semdegi meqanizmebi: medeba. fsiqologiuri midgoma imiT gansxvavdeba
w seleqciuri migracia. iseTi daavadebis adreul socialurisagan, rom mas naklebad ainteresebs
etapze, rogoricaa, magaliTad, Sizofrenia, mi- garemos cvladebi da ufro metadaa fokusirebuli
graciis mizezi SeiZleba iyos is, rom adamiani imaze, Tu rogor gadaamuSavebs adamiani garemodan
ver axerxebs sakuTar samSobloSi socialuri kon- da sakuTari sxeulidan momdinare informacias.
taqtebis SenarCunebas. w fsiqologia yuradRebas amaxvilebs im faqtore-
w migraciis procesi. migraciis procesTan dakavSire- bze, romlebic xels uwyobs paTologiuri qcevis
bulma movlenebma (fizikuri da emociuri travma, SenarCunebas. fsiqologebi ar ganixilaven qcevas,
molodinis gaxangrZlivebuli periodi, gamofitva, rogorc daavadebis Sinagani procesis Sedegs; isini
socialuri deprivacia, izolacia) SeiZleba gamoi- varaudoben, rom qcevis SenarCuneba xdeba daZle-
wvios stresTan dakavSirebuli ramdenime saxis vis anomaliuri meqanizmebis wyalobiT, rogoricaa,
aSliloba. magaliTad, SfoTvis Semcirebis mizniT ganridebis
strategiis gamoyeneba.
w migraciis Semdgomi faqtorebi. migraciis Semdeg
xdeba mravali faqtoris aqtivacia, ramac SeiZleba neirofsiqologia
zegavlena moaxdinos fsiqikuri aSlilobis ganvi- neirofsiqologiasa da biologiur fsiqiatrias saer-
Tarebis riskze. amgvari faqtorebia iseTi arasa- To safuZveli aqvs, radgan orive cdilobs fsiqolo-
surveli socialuri movlenebi, rogorebicaa ra- giuri fenomenebis neirobiologiuri substratebis
sobrivi diskriminacia da akulturacia. akultu- identificirebas. amisaTvis sxvadasxva meTodologia
raciis dros xdeba tradiciuli kulturaluri gamoiyeneba, magram, nebismier SemTxvevaSi, saboloo
struqturebis rRveva, rac iwvevs TviTSefasebis mizania fsiqopaTologiis neiromecnierebis konte-
daqveiTebas da socialuri mxardaWeris dakargvas. qstSi gageba. amis ganxorcieleba xdeba cxovelebze
aseve, stresi da depresia SeiZleba gamoiwvios gan- eqsperimentebis Catarebisa da adamianebis Seswavlis
sxvavebam aspiraciis donesa da realur miRwevas gziT, kerZod Tavis tvinis garkveuli dazianebisa da
Soris. da bolos, imigrantebi SeiZleba aRmoCndnen fsiqikuri aSlilobis mqone pacientebis gamokvleviT.
ucxo virusebis zemoqmedebis qveS, ramac, SesaZloa, magaliTad, cxovelebze Catarebuli eqsperiment-
Tavis mxriv, imoqmedos embrionis ganviTarebaze da ebi gviCvenebs, rom SiSis fenomenSi gadamwyvet rols
ganapirobos fsiqikuri aSlilobis aRmoceneba Sem- amigdala TamaSobs. radgan amigdala TalamusTan aris
deg TaobaSi. dakavSirebuli, mis aqtivacias axdens safrTxis Sem-
cnobilia, rom zogierT eTnikur jgufSi imigracia cveli stimuli. amigdalas SeuZlia SiSis avtonomi-
dakavSirebulia fsiqozis ufro maRal sixSiresTan, uri reaqciis gamowveva safrTxis gacnobierebamde.
magram amis meqanizmi ar aris cnobili (ix. me-12 Tavi). es sqema travmul gamocdilebasTan daakavSira le
imigraciis gavlena sxva fsiqikur aSlilobebze nakleb duqsma (LeDoux, 1998), risTvisac man dauSva orive
Tanmimdevrulia. zog jgufSi aRiniSneba fsiqikuri sistemaSi disbalansis arsebobis SesaZlebloba _ ro-
janmrTelobis gaumjobeseba, SedarebiT adgilobriv gorc emociuri mexsierebis implicitur (aracnobier)
populaciasTan. aSkaraa, rom ltolvilebSi, romleb- sistemaSi (romelic moicavs Talamussa da amigdalas),
mac devnas daaRwies Tavi, aRiniSneba ufro gamokveTi- ise mexsierebis eqsplicitur (cnobier) deklaraciul
li, strestTn dakavSirebuli simptomatologia. mra- sistemaSi (romelic safeTqlis wilsa da hipokamps
val ltolvils aqvs posttravmuli stresuli aSli- moicavs) (ix. qvemoT).
lobis simptomebi. Tumca, mniSvnelovania, rom am simp- neirofsiqologiuri gamokvlevebi, cxovelebze
tomebis interpretireba iseTi saxiT gakeTdes, rom Catarebuli eqsperimentuli gamokvlevebis msgavsad,
gaTvaliswinebul iqnes mocemul kulturaSi travmul adamianebsac utardebaT. mniSvnelovani informaci-
gamocdilebasTan gamklavebis specifika (Bhugra, 2004). is mopoveba SesaZlebelia im individebis SeswavliT,
romelTac aReniSnebaT Tavis tvinis mkafiod lokali-
eqsperimentuli da klinikuri fsiqologia zebuli dazianeba. magaliTad, amigdalas bilateruli
fsiqikuri aSlilobebis etiologiis mimarT fsiqolo- dazianebis mqone pacientebs SeuZliaT adamianis saxis
giuri midgoma Semdegi TaviseburebebiT xasiaTdeba: amocnoba, magram isini ver cnoben SiSis amsaxvel ga-

_ 101 _
5 etiologia
mometyvelebas. es faqti amtkicebs im mosazrebas, rom amis ilustraciaa strupis testis modificirebuli
amigdala mniSvnelovan rols asrulebs SiSTan dakav- variantis gamoyeneba. testis Sesrulebisas cdis pirs
Sirebuli stimulebis gadamuSavebaSi. moeTxoveba, daasaxelos im fonis feri, romelzec si-
amJamindeli neirofsiqologiuri midgoma aqtiu- tyvebia dawerili. rodesac sityva safrTxis Semcvelia
rad iyenebs Tavis tvinis tomografias. es saSuale- (magaliTad, `mokvla~), cdis pirs meti dro sWirdeba,
bas iZleva movaxdinoT Tavis tvinis im regionebisa imisTvis, rom Tqvas, ra ferisaa foni. davalebis Ses-
da wredebis lokalizacia, romlebic monawileobs rulebas gansakuTrebiT met dros andomeben SfoTvis
konkretul fsiqologiur procesebSi da aadvilebs mqone cdis pirebi (Monk and Pine, 2004).
janmrTeli pacientebis Sedarebas maTTan, visTanac es Semdgom gamokvlevebSi ori, klinikurad mniS-
procesebi paTologiurad mimdinareobs. magaliTad, vnelovani Sedegi iqna miRebuli. jer erTi, is, rom
magnitur rezonansulma tomografiam aCvena, rom, yuradRebis Secdomebi SfoTviTi aSlilobis dros
rodesac depresiis mqone pacientebi uyureben su- gamowveuli unda iyos adamianis uuanrobiT mowyvitos
raTebs, romlebzec saxis SeSinebuli gamometyvelebaa yuradReba safrTxis Semcvel stimulebs da ara am
gamosaxuli, maT aReniSnebaT Tavis tvinis neironuli stimulebze zedmeti koncentraciiT. meorec, SfoT-
wredis ufro Zlieri aqtivacia, vidre sakontrolo vis mqone cdis pirebi ufro Zlier reaqcias iZlevian
jgufis wevrebs, rac ukavSirdeba SfoTvis aRmZvreli safrTxis Semcvel stimulebze, vidre sakontrolo
stimulebis gadamuSavebas, maT Soris, amigdalas mi- jgufis wevrebi, maSinac ki, rodesac stimuli `SeniR-
erac. aqtivaciis maRali xarisxi iklebs antidepresan- bulia~, anu misi `miReba~ aracnobierad xdeba. SeniR-
tebis zemoqmedebis Sedegad (Fu et al., 2004), rac Sei- bva niSnavs cdis pirisaTvis stimulis miwodebas xan-
Zleba imaze metyvelebdes, rom amigdalas gaZliereb- mokle drois manZilze (<40 milisekundi), rasac uSua-
uli aqtivoba, sxva faqtorebTan erTad, ganapirobebs lod mosdevs sxva stimulis (`niRbis~) miwodeba ufro
depresiul pacientTan SfoTvis dominantobas, xolo xangrZlivi droiT. is faqti, rom SeniRbuli stimuli
antidepresantebi aqveiTebs amigdalas funqcias. iwvevs ufro Zlier qceviT reaqcias SfoTvis mqone
cdis pirebTan, imaze miuTiTebs, rom SfoTvisas moq-
informaciis gadamuSaveba
medi yuradRebis anomaliuri meqanizmebi CairTavs xi-
informaciis Teoriaze dafuZnebuli midgomis Tanax- faTis gadamamuSavebel aracnobier saSualebebs, rom-
mad, fsiqologia ganixilavs Tavis tvins rogorc arxs, lebic dakavSirebulia amigdalasTan (Monk and Pine,
romlis mier xdeba SegrZnebis organoebis mier mowo- 2004). miuxedavad am Sedegebis mniSvnelobisa, unda
debuli informaciis miReba, gafiltvra, gadamuSaveba gvaxsovdes, rom es SeiZleba warmoadgendes SfoTviTi
da Senaxva, aseve, mexsierebidan amoReba. es midgoma aSlilobis Sedegs da ara mis mizezs; Tumca, maSinac
Tavis tvins adarebs kompiuters da gvawvdis aparats, ki, rodesac Sedegs warmoadgens, mainc xels uwyobs
romelic gvexmareba gavigoT fsiqikuri aSlilobis daavadebis simptomebis SenarCunebas.
zogierTi anomalia. informaciis gadamuSavebis sx-
vadasxva etapze sxvadasxva meqanizmia CarTuli. ami- mexsiereba
tom informaciis disfunqciurma gadamuSavebam, rac informaciis gadamuSavebis modeli gamosadegia mex-
biZgs aZlevs fsiqikuri aSlilobis ganviTarebas, Sei- sierebis Sesaswavladac. am modelis Tanaxmad, ar-
Zleba sxvadasxva momentSi iCinos Tavi. am procesebSi sebobs damaxsovrebuli masalis sxvadasxva sacavi _
ori meqanizmi monawileobs: mexsiereba da yuradReba. sensoruli, romelSic miRebuli informacia xanmokle
maTSi momxdari cvlilebebi ukavSirdeba fsiqiatri- drois manZilze inaxeba Semdgomi gadamuSavebis molo-
ul simptomatologias. dinSi; xanmokle sacavi, romelSic damaxsovrebuli ma-
sala mxolod 20 wuTis ganmavlobaSi inaxeba, Tu ar
yuradReba
moxda misi mudmivad ganmeoreba, da xangrZlivi sacavi,
yuradReba sensoruli stimulebis masidan seleqciis romelSic informacia ufro didi xniT inaxeba. arse-
aqtiuri procesia, romelic seleqciis dros mimdinare bobs meqanizmi, romlis meSveobiTac, saWiroebisamebr,
informaciis gadamuSavebis procesis relevanturia. xdeba informaciis amoReba xangrZlivi sacavidan. aR-
arsebobs imis mtkicebuleba, rom yuradRebis procesi saniSnavia, rom es meqanizmi SeiZleba maSinac moiSa-
darRveulia zogierTi fsiqikuri aSlilobis dros. mag- los, rodesac mexsierebis kvali SenarCunebulia. am
aliTad, SfoTvis mqone pacientebi, SfoTvis dabali do- modelma mkvlevarebi saintereso eqsperimentebTan mi-
nis mqone adamianebTan SedarebiT, ufro metad aqceven iyvana. magaliTad, amneziis mqone pacientebs (gv. 347)
yuradRebas safrTxis Semcvel stimulebs. es faqti, ro- ukeTesi maCveneblebi aqvT mexsierebis sakvlevi iseTi
gorc fsiqologiuri funqcionirebis Sewyveta, vlinde- testebis Sesrulebisas, romelTa moiTxovnaa ukve
ba eqsperimentSi, romlis drosac amocana moiTxovs nacnobi masalis amocnoba da ara misi gaxseneba dax-
safrTxesTan dakavSirebuli sityvebis ugulebelyofas. marebis gareSe. es monacemebi miuTiTebs mexsierebis

_ 102 _
mecnieruli disciplinebis wvlili fsiqikuri daavadebebis etiologiis dadgenaSi
sacavidan informaciis amoRebis uunarobaze da ara w zemoqmedebs informaciis gadamuSavebaze, cnobier
misi Senaxvis uunarobaze. azrovnebaze, emociebsa da qcevaze;
cnobilia, rom cudi guneb-ganwyoba xels uwyobs w miuxedavad imisa, rom rwmenebi (Sexedulebebi) ar
usiamovno movlenebis aRdgena-ganaxlebas, rasac eqvemdebareba uSualo introspeqcias, SesaZlebelia
adasturebs rogorc janmrTeli pirebis, romlebSic maTi Sinaarsis verbaluri rekonstruqcia (rasac
iwvevdnen uaryofiT guneb-ganwyobas, ise depresiuli uwodeben daSvebebs an rwmenebs);
pacientebis monacemebi (Clark and Teasdale, 1982). es
w fsiqikuri aSlilobis mqone pacientebSi, es rwmene-
fenomeni depresiul pacientebSi depresiuli guneb-
bi disfunqciuria, ewinaaRmdegeba uaryofas da
ganwyobis gamovlenaa, Tu amgvari ganwyobis mizezi
garkveul rols TamaSobs aSlilobis etiologiasa
bolomde gaugebaria. Tumca, is, SeiZleba, garkveul
da, aseve, mis SenarCunebaSi.
rols TamaSobdes depresiuli mdgomareobis SenarCu-
nebaSi. SedarebiT axali gamokvlevebi fokusirebulia zemoTxsenebuli ideebi gamoiyenes kognituri Terapi-
imaze, Tu rogor aRadgenen guneb-ganwyobis aSli- is Seqmnisas. kognitur TerapiaSi nacadia konkretul
lobis mqone pacientebi TavianT cxovrebiseul mov- aSlilobasTan dakavSirebuli disfunqciuri Sexed-
lenebs. magaliTad, rodesac maT sTxoven, gaixsenon ulebebis identifikacia da iseTi teqnikis gamoyeneba,
raime konkretuli SemTxveva, romelic asocirdeba romelic exmareba pacients, gadaafasos da Secvalos
sityvasTan `bednieri~, depresiuli pacientebi, Cveu- sakuTari Sexedulebebi. magaliTad, eqsperimentuli
lebriv, Zalze ganzogadebul pasuxebs iZlevian (mag- kvleviT dadginda, rom panikuri aSlilobis mqone pa-
aliTad: `rodesac me didxans vseirnobdi sxvisi dax- cientebs (gv. 206) aqvT molodini, rom sensoruli in-
marebis gareSe~), vidre janmrTeli pirebi, romelTa formacia aCqarebuli guliscemis Sesaxeb gulis Sete-
pasuxebi ufro konkretuli da specifikuria (mag- vis momaswavebelia. es molodini, amgvari sensoruli
aliTad: `rodesac, gasul kviras, leiTonis tyeSi informaciis miRebisas iwvevs SfoTvas, rasac, Tavis
vseirnobdi Cemi ojaxis wevrebTan erTad~). mogone- mxriv, mosdevs guliscemis aCqareba. pacientis SfoT-
baTa aRdgenis zedmetad ganzogadebuli stili dakav- va izrdeba da iqmneba Caketili wre. zemoT xsenebuli
Sirebulia uaryofiTi cxovrebiseuli movlenebis is- molodinebis Secvla asustebs panikis Setevas.
toriasTan, aseve, SesaZlebelia, problemis gadaWris
unaris daqveiTebasTan. depresiuli mdgomareobis eTologia da evoluciuri fsiqologia
ganviTarebaSi es SeiZleba asrulebdes precipitatu- mravali fsiqologiuri gamokvleva gulisxmobs qcev-
li faqtoris rols (Williams, 2000 ; van Vreeswijk and De aze raodenobrivi xasiaTis dakvirvebis warmoebas.
Wilde, 2004). zogi maTgani iyenebs im meTodebs, romlebic eTolo-
rogorc ukve aRiniSna, izrdeba interesi imis mi­ giis sferoSi Seiqmna. rTuli qceva iyofa ufro martiv
marT, Tu ra saxiT monawileobs eqsplicitur deklara- komponentebad da sistemtur daTvlas eqvemdebareba.
ciuli da implicitur emociuri mexsiereba travmuli aRiricxeba regularuli Tanmimdevrobebi da adami-
gamocdilebis gadamuSavebaSi. gamoTqmulia varaudi, anebis urTierTqmedeba (magaliTad, urTierTqmede-
rom Zlieri travmuli movlenebis dros, eqsplicitu- ba dedasa da Cvilobis asakSi myofi Svilis). amgvar
ri mexsiereba SedarebiT bundovania, xolo implici- meTodebs mimarTavdnen im efeqtis Sesaswavlad, rac
turi (aracnobieri emociuri mexsiereba) _ cxadi. mohyveboda primatebSi Cvilis dedasTan ganSorebas.
aman SeiZleba gamoiwvios avtomaturi intruziebi da Semdeg, primatebis am qcevas adarebdnen Cvili bavSvis
eqsplicituri mexsierebis daqveiTeba posttravmuli qcevas, romelic dedisagan iyo mowyvetili.
stresuli aSlilobis dros (Halligan et al., 2003). ufro gviandel eTologiur kvlevebSi gamoiyenes
evoluciuri fsiqologiis miRwevebi, raTa ganesaz-
rwmenebi (Sexedulebebi) da molodinebi RvraT normaluri da paTologiuri qceva evoluciis
informaciis gadamuSavebis modelis Tanaxmad, reaq- konteqstSi. amgvarad cdilobdnen zogierTi qcevis
cias informaciaze (emociuri saxis reaqciis CaTvliT) evoluciuri adaptaciiT axsnas. magaliTad, radgan
gansazRvravs rwmenebi da molodinebi. es Tvalsazrisi depresiuli mdgomareoba gavrcelebuli movlenaa
gulixmobs, rom yoveli individis qcevas warmarTavs adamianTa sazogadoebaSi, sakiTxavia, Tu ra aris misi
misi rwmenebi (Sexedulebebi) da rom fsiqopaTologia adaptaciuri funqcia. erT-erTi mosazrebis mixedviT,
esaa sakuTar TavTan da samyarosTan dakavSirebuli depresia SeiZleba asaxavdes subordinaciis formas
rwmenebis (Sexedulebebis) Sinaarsis Secvla. kogni- cxovelebSi, romelTac dakarges adgili socialur
turi fsiqologia amtkicebs, rom aseTi rwmenebi sqe- ierarqiaSi. brZolaSi CarTvis nacvlad, rac SeiZle-
mebad aris organizebuli. sxvadasxva saxis fsiqopa- ba marcxiT damTavrdes, depresiaSi myofi individi
TologiasTan mimarTebaSi sqemebi mniSvnelovan Tvise- ganerideba situacias da emociur resursebs samoma-
bebs avlens: vlod inaxavs.

_ 103 _
5 etiologia
am mosazrebis eqsperimentiT Semowmeba advili ar aseT gamokvlevebSi SerCeva mkacradaa ganszaRvru-
aris, magram mis safuZvelze SeiZleba warmoiSvas li. garda amisa, ar aris sakmarisi paTologiuri fsiq-
hipoTeza mocemul procesSi monawile cerebruli ikuri mdgomareobis dadgena naTesavebSi, radgan pop-
meqanizmebis Sesaxeb. erT-erTi Teoriuli sirTule ulaciis nawils es mdgomareoba SeiZleba cxovrebis
aris is, rom fsiqikuri aSlilobebi xSirad warmoad- ufro gviandel etapze ganuvaTardes. amitom mkvl-
gens araadaptaciur qcevas. volperts (Wolpert, 1999) evarebi mimarTaven maCveneblebis Sesabamis koreqcias,
analogiisTvis mohyavs avTvisebiani simsivnis mag- romelic cnobilia, rogorc molodinis koeficienti
aliTi, romlis drosac ujredebis paTologiuri (anu daavadebis riski). am tipis kvlevebiT miRebuli
gamravlebis Sedegebi aSkarad araadaptaciuri da sa- Sedegebis interpretaciisas, garkveuli mizezebis
zianoa individisaTvis. rogorc avTvisebiani simsivne gamo, sifrTxile unda gamoviCinoT, razec qvemoT
SeiZleba CaiTvalos ujredebis gayofis normaluri gveqneba saubari.
procesis darRvevad, ise depresiac SeiZleba miviC- ojaxis gamokvleva
nioT normaluri emociis darRvevad. am poziciidan ojaxis riskis Sefaseba farTod gamoiyeneba fsiqi-
gamomdinare, sakiTxi is ki ar aris, Tu raSi mdgo- atriaSi. amaze mimarTuli gamokvlevebi kargad ver
mareobs anomaliuri qcevis adaptaciuri Rirebuleba, ganasxvavebs memkvidreobiT efeqts ojaxisa da gare-
aramed is, Tu ra warmoadgens im normaluri qcevis mos gavlenis Sedegebisagan. Tumca, ama Tu im aSli-
adaptaciur Rirebulebas, romelTanac dakavSirebu- lobis SemTxvevaSi, ojaxuri kavSirebis arsebobis
lia paTologiuri mdgomareoba. es sakiTxi ganxilu- demonstrireba mniSvnelovani pirveli nabijia da
lia Semdeg wyaroSi: Nettle, 2004. miuTiTebs imaze, rom aucilebelia sxva tipis gamokv-
levebis Catareba.
genetika
tyupebis gamokvleva
genetikuri gamokvlevebi sami mimarTulebiT xor-
cieldeba: tyupebis kvleva Zalzed mniSvnelovania imis dasad-
genad, Tu ra wvlili Seaqvs genetikur informacias
1. genetikuri da garemo faqtorebis fardobiTi wv-
fenotipSi (anu dakvirvebad maxasiaTeblebSi, rogore-
lilis dadgena daavadebis etiologiaSi;
bicaa pirovnuli niSan-Tvisebebi an darRvevebi). tyu-
2. genetikuri daavadebebis memkvidreobiTobis Ta- pebis Seswavlisas mkvlevari cdilobs, erTmaneTisagan
viseburebis gansazRvra; ganacalkeos genetikuri da garemo faqtorebis zegav-
3. Sesabamisi genebis identifikacia, maTi mutacia da lena konkordantobis xarisxis urTierTSedarebiT,
polimorfizmi. anu imis dadgeniT, aRiniSneba Tu ara erTi da igive
fsiqiatriaSi SedarebiT meti codna pirveli sakiTx- darRveva monozigotur da dizigotur tyupebSi. Tu
is garSemo dagrovda. kvlevis genetikuri meTodebi, fsiqikuri aSlilobis konkordantobis maCvenebeli,
zogadad, sami saxisaa: populaciisa da ojaxis Ses- dizigoturTan SedarebiT, ufro maRalia monozigo-
wavla (genetikuri epidemiologia), citogenetika da tur tyupebSi igulisxmeba, rom es genetikuri kompo-
molekuluri genetika. populaciisa da ojaxis kvleva nentiTaa gansazRvruli. rac ufro didia gansxvaveba
ZiriTadad fokusirebulia genetikuri faqtorebis konkordantobis maCveneblebs Soris monozigotur da
wvlilze da imaze, Tu ra saxiT xdeba daavadebis mem- dizigotur tyupebSi, miT ufro Zlieria memkvidreo-
kvidreobiT gadacema. citogenetika da molekuluri biTi faqtori.
genetika gvawvdis informacias memkvidreobiTobis memkvidreobiToba aris populaciis SigniT fsiqi-
meqanizmis Sesaxeb. fsiqiatriuli genetikis cnebebi, kuri aSlilobisadmi midrekilebis proporcia, ro-
meTodebi da terminologia Zalian rTulia da aq mx- melic gansazRvrulia genetikuri faqtorebiT da igi
olod mokled ganvixilavT. ufro detaluri aRwera procentebSi gamoixateba. gavrcelebuli fsiqikuri
mocemulia ouenis saxelmZRvaneloSi (Owen et al., 2003). aSlilobebis uaxlesi monacemebi, romlebic tyupebis
kvlevas efuZneba, mocemulia cxrilSi (cxrili 5.3).
genetikuri faqtorebis monawileobis xarisxi memkvidreobiTobis maCveneblebi exeba konkretul
populaciuri genetikis meTodebs (genetikuri epide- populacias; igi SeiZleba varirebdes sxvadasxva popu-
miologia) iyeneben riskis Sesafaseblad da am Tvalsaz- laciaSi da sxvadasxva garemo faqtorebis zegavleniT;
risiT ikvleven sam jgufs: ojaxebs, tyupebsa da naS- garda amisa, es maCveneblebi ar miesadageba calkeul
vileb pirebs. ojaxuri riskis Seswavlisas mkvlevari individebs. fsiqikur aSlilobaTa umetesoba da qce-
gansazRvravs fsiqikuri daavadebis risks daavadebuli vis maxasiaTeblebi garkveuli xarisxiT memkvidreobi-
piris naTesavebSi da adarebs mosalodnel risks zogad Tia da maTgan bevri memkvidreobiTi faqtoris aSkara
populaciaSi. (daavadebis mqone pirs, Cveulebriv, uwo- monawileobas adasturebs. garda autosomuri domi-
deben indeqsur SemTxvevas an probands). nanturi demenciisa, sxva SemTxvevebSi memkvidreobi-

_ 104 _
mecnieruli disciplinebis wvlili fsiqikuri daavadebebis etiologiis dadgenaSi

cxrili 5.3 memkvidreobiTobis maCveneblebi boqsi 5.1 genetikur epidemiologiaSi


sxvadasxva fsiqikuri aSlilobisas tyupebze Catarebuli gamokvlevebis
Sefaseba
aSliloba memkvidreobiTobis
maCvenebeli (%) w moxda Tu ara zigoturobis zustad gansazRvra?
igulisxmeba, rom monozigoturi tyupebi genetikurad
Sizofrenia 80 identurebi arian, magram es SeiZleba ase ar iyos
bipolaruli aSliloba 80 iseTi faqtorebis gamo, rogoric mitoqondriuli
memkvidreobiTobaa;
didi depresiuli aSliloba 40 w iTvleba, rom rodesac tyupebi erTad izrdebian,
generalizebuli SfoTviTi 30 rogorc es Cvulebriv xdeba xolme, monozigotur da
aSliloba dizigotur tyupebze saerTo garemo Tanabrad moqmedebs.
magram es yovelTvis ase ar aris, gansakuTrebiT maSin,
panikuri aSliloba 40 Tu prenataluri periodic iqneba gaTvaliswinebuli.
(logikis sawinaaRmdegod, is naklebad msgavsia
fobia 35 monozigoturi, vidre dizigoturi tyupebis SemTxvevaSi).
alkoholTan dakavSirebuli 60 w miuxedavad zemoTqmulisa, rodesac tyupebzea saubari,
problemebi an alkoholur daSvebis gakeTeba erTnairi garemos arsebobis Sesaxeb,
nivTierebaze damokidebuleba Owen et al., 2000 gamosadegia aSlilobaTa umetesobisTvis. garda amisa,
unda aRiniSnos, rom, genebisa da garemos zegavlena
Toba yovelTvis mniSvnelovnad naklebia 100 %-ze, rac erTmaneTze zemoqmedebs, anu maTi zegavlena krebiTi
ar aris. magaliTad, mSoblebma, romelTac aReniSnebaT
imaze miuTiTebs, rom genetikuri faqtori erTaderTi
antisocialuri aSliloba, SeiZleba gadascen Svilebs
determinanti ar aris da garemo faqtorebi aseve unda iseTi genebi, romlebic SvilebTan zrdis qceviTi
iyos gaTvaliswinebuli (Bouchard and McGue, 2003). darRvevisadami midrekilebis risks. Tumca, aseTi
mSoblebi, SeiZleba, amave dros, qmnidnen iseT ojaxur
memkvidreobiToba ar unda agverios konkor­dan­
atmosferos, romelic TavisTavad zrdis qceviTi
tobasa da penetrantobaSi. fenotipma SesaZlebelia darRvevebis risks.
gviCvenos konkordantobis maRali xarisxi mono­ w tyupebze Catarebuli kvlevebis umetesi nawili
zigotur tyupebSi genetikuri faqtoris monawileobis populaciis SeswavliT xorcieldeba da ar aris
gareSe (magaliTad, saerTo religiuri rwmena, erTi dafuZnebuli registrirebul fsiqiatriul istoriebze.
miuxedavad imisa, rom amiT mcirdeba am ukanaskneliT
da imave fexburTis gundis mxardaWera); amave dros, gamowveuli cdomilebebi, mainc aRsaniSnia, rom didi
konkordantobis SedarebiT dabali maCvenebeli mo­ zomis SerCevebSic ki aRiricxeba SedarebiT mcire
nozigotur tyupebSi SeiZleba memkvidreobiTi faq­ raodenobis Secdomebi, ris Sedegadac miRebul
Sefasebebs, zogjer farTo sandoobis intervali aqvT.
toris mniSvnelovan rolze miuTiTebdes. mocemul garda amisa, diagnozis sandooba SeiZleba nakleb
konteqstSi penetrantoba aRniSnavs maRal albaTobas sarwmuno iyos. da bolos, gamoTqmulia mosazreba,
imisas, rom pirovnebis fenotipSi SesaZloa gamovlindes rom tyupad yofna SeiZleba TavisTavad zemoqmedebdes
fsiqikuri aSlilobis ganviTarebis riskze, Tumca am
Sesabamisi genotipi. Tumca, es yovelTvis ase ar
mosazrebas sakmarisi mtkicebuleba ar gaaCnia.
xdeba, rac, albaT, asaxavs individze dacviTi xasiaTis
genetikuri da garemos faqtorebis zemoqmedebas. mniSvnelovania fsiqikuri daavadebis etiologiaSi
realurad, mxolod ramdenime mdgomareobaa srulad ojaxuri garemo.
penetrantuli. miuxedavad imisa, rom tyupebze Catarebul gamo­
garda imisa, rom tyupebze Catarebuli Tanamedrove kvlevebs didi mniSvneloba eniWeba genetikur epi­
gamokvlevebi gviCvenebs genetikuri faqtorebis mo­ demiologiaSi, maTi ukritikod miReba ar SeiZleba,
nawileobis xarisxs, amave dros, saSualebas gvaZ­ radgan es kvlevebi emyareba garkveul daSvebebs,
levs, garemos faqtorebis zemoqmedebaSi ori ka­ romelTa monaxazi mocemulia boqsSi 5.1.
tegoria gamovyoT: zemoqmedeba, romelic mxolod
naSvilebi pirebis gamokvleva
mocemul individze vrceldeba (anu ar aris sxva­
sTan gaziarebuli) da zemoqmedeba, romelic sa­ am tipis kvlevebi genetikuri da garemos faqtorebis
erToa tyupebisaTvis da gaziarebulia maT mier. zemoqmedebis diferencirebisTvis metad sasargebloa.
garemos faqtorebis zemoqmedebis diferenciacia ZiriTadi meTodia biologiuri naTesavebisa da
mi­iRweva daxvewili statistikuri midgomiT, ra­ arabiologiuri naTesavebis urTierTSedareba fsi­
sac struqturuli tolobiT modelireba ewo­ qikuri aSlilobis sixSiris TvalsazrisiT. amisaTvis
deba. fsiqikuri daavadebis fenotipSi saerTo (ga­ gamoiyeneba sami ZiriTadi sqema:
ziarebuli) garemos wvlili ufro dabalia, vid­ w naSvilebi pirebis gamokvleva: erTmaneTs udareben
re calkeuli specifikuri an memkvidreobiTi aSlilobis sixSires im bavSvebSi, romlebic fsi­
faqtorebisa (gamonakliss warmoadgens Sizofrenia). qikuri aSlilobis mqone mSoblebis mier arian ga­
amasTan dakavSirebiT ibadeba kiTxva, Tu ramdenad Svilebulebi da adareben fsiqikur aSlilobaTa

_ 105 _
5 etiologia
ganviTarebis sixSires im bavSvebSi, romlebic rogor xdeba memkvidreobiTi fsiqikuri
janmrTeli mSoblebis mier arian gaSvilebulebi; daavadebebis gadacema
w mSvilebeli ojaxis Seswavla: biologiuri naTe­ memkvidreobiTobis tipis gansazRvra, anu imis gar­kveva, Tu
savebisa da mSvilebeli ojaxis naTesavebis fsiqikur rogor xdeba memkvidreobiTi safuZvlis mqone daavadebis
aSlilobaTa sixSiris Sedareba; gadacema, Sualeduria etapia Semdeg or safexurs Soris:
w kros-ojaxuri kvlevebi: izomeba im naSvilebi pi­ ufro dabal safexurze igulisxmeba imis dadgena,
rebis aSlilobis xarisxi, romelTac hyavT da­ rom fsiqikuri aSliloba da sxva fenotipebi ojaxur
avadebuli biologiuri mSoblebi, magram jan­mrTeli konstelaciebs qmnis da memkvidreobiTi xasiaTisaa;
arabiologiuri mSoblebi; es monacemebi utardeba im xolo ufro maRal sfexurze gamoiyeneba molekuluri
pirebis maCveneblebs, romelTac hyavT janmrTeli meTodebi im genebis aRmosaCenad, romlebic aSlilobazea
biologiuri, magram daavadebuli arabiologiuri pasuxismgebeli. faqtiurad, sakiTxi exeba imas, aqvs Tu ara
mSoblebi. mocemul aSlilobas mendelianuri maxasiaTeblebi, anu aC­
naSvilebi pirebis kvlevis Sedegebze mravali faq­ venebs Tu ara ojaxis istoria mendelis klasikur paterns:
tori axdens gavlenas, rogoricaa Svilad ayvanis dominantur, recesiul da X qromosomasTan dakavSirebul
mizezi, socio-ekonomikuri statusis mixedviT bav­ memkvidreobiTobas. Tu es asea, maSin SeiZleba davaskvnaT,
Svebis araSemTxveviTi ganawileba da mSvilebel mSob­ rom mocemuli aSliloba ga­mowveulia erTi ZiriTadi
lebze problemuri bavSvis aRzrdis zemoqmedeba. geniT, romlis dadgena yvelaze ukeT genTa SeWidulobiTaa
garda amisa, aseT kvlevebSi, Cveulebriv, mcire SesaZlebeli (ix. qvemoT).
moculobis SerCeva gamoiyeneba, rac imiTacaa gan­ fsiqiatriaSi, iseve rogorc medicinis sxva dargebSi,
pirobebuli, rom mraval qveyanaSi Svilad ayvana am tipis aSlilobebi kargadaa cnobili (mag., ojaxuri
sul ufro iSviaTad xdeba. kidev ufro seriozuli demenciis da daswavlis unaris daqveiTebis zogierTi
xarvezia is, rom naSvileb pirebze Catarebuli mizezi), magram es aSlilobebi pasuxs ageben mTeli
kvlevebi naklebad Seicavs informacias prenataluri daavadebis mxolod mcire segmentze. fsiqikuri
garemos Sesaxeb. amgvari informaca ki metad mni­ aSlilobebis umetesoba ar avlens memkvidreobiTobis
Svnelovania iseTi aSlilobebis Sesaswavlad, rom­ klasikur mendelianur paterns. iseve, rogorc zogad
lebic dakavSirebulia muclad yofnisas momqmed medicinaSi gavrcelebuli darRvevebis umetesobas,
faqtorebTan da mSobiarobis garTulebebTan. rogoricaa, magaliTad asTma an Saqriani diabeti,
fsiqikur aSlilobebsac ramdenime (an mravali) genis
fenotipis sazRvrebi kombinirebuli moqmedeba ganapirobebs da am qmedebaSi
zemoT aRwerili genetikuri epidemiologiuri gamo­ TiToeuli geni zomieri an susti efeqtis mqonea. amas
kvlevebi gvexmareba im klinikuri fenotipis sazRvrebis ewodeba aramendelianuri, rTuli an mravalfaqtoriani
dadgenaSi, romelic dakavSirebulia calkeuli genebis genetikuri aSlilobebi. ar arsebobs iseTi erTi geni,
memkvidreobiTobasTan. magaliTad, dadginda, rom romelic aSlilobis gamowvevis aucilebeli an sakmarisi
genetikuri midrekileba Sizofreniis mimarT saerTo pirobaa. genebi ganixileba risk-faqtorebad da maT
mowyvladobis nawilia. am tipis faqtebma mecnierebi uwodeben mowyvladobis genebs, romlebic erTobliobaSi
miiyvana Sizofreniuli speqtris aSlilobebis cnebasTan gansazRvraven mowyvladobis genetikur zRurbls. am
(gv. 300). magaliTad, did depresiul aSlilobas da saxis `genetikuri arqiteqturidan~ gasagebad Cans, Tu
generalizebul SfoTviT aSlilobas, rogorc Cans, ratom aris rTuli genebis da maTi Sida variantebis
saerTo genetikuri safuZveli aqvs (Kendler et al., 1992 a). identificireba (Owen et al., 2000). am problemas kidev ori
garda imisa, rom kvlevebSi aris diagnostikuri sakiTxi arTulebs. jer erTi, genebis mier gamowveuli
kategoriebis validobisa da sazRvrebis dadgenis efeqti SeiZleba aditiuri an interaqtiuli xasiaTis iyos
mcdeloba, isini sul ufro metadaa fokusirebuli (epistazi); amave tipis urTierToba SeiZleba arsebobdes
endofenotipebze (an Sualedur fenotipebze). es is genebsa da garemos faqtorebs Soris. meorec, genebis
maxasiaTeblebia, romlebic ufro mWidro kavSirSia regulireba TavisTavad memkvidreobiTi bunebisaa da ar
aSlilobis biologiur da genetikur safuZvlebTan, aris damokidebuli dnm-Si nukleotidebis mimdevrobaSi
vidre Tavad klinikuri sindromi. magaliTad, Tvalis momxdar cvlilebaze (epigenetika).
midevnebis disfunqcia da daqveiTebuli operatiuli
genebis lokalizaciis da identifikaciis
mexsiereba Sizofreniis endofenotipebia. amgvarad,
meTodebi
miiCneva, rom endofenotipebi ufro Zlieri faqtorebi
da ufro mniSvnelovani biologiuri konstruqtebia, citogenetikuri gamokvlevebi
vidre Tavad fenotipebi (anu sindromebi) (Gottesman citogenetika adgens qromosomebSi arsebul struq­
and Gould, 2003). turul darRvevebs da maT daavadebas ukavSirebs. am

_ 106 _
mecnieruli disciplinebis wvlili fsiqikuri daavadebebis etiologiis dadgenaSi
Tu im qromosomis rolis Sesaxeb arsebuli varaudi
boqsi 5.2 genetikuri variaciebis
emyareba mis garegnul maxasiaTeblebs. qromosomuli
terminologia: polimorfizmi, alelebi
darRvevebi, Cveulebriv, dakavSirebulia daswavlis
da mutaciebi
darRvevasTan. klinicisti genetikosebi maT di­
agnostirebas SedarebiT advilad axerxeben, iyeneben w ar arsebobs ori iseTi adamiani, romelsac zustad
erTnairi genomi aqvs. es imas niSnavs, rom yoveli
ra kariotipirebis meTods, romelic qromosomebis adamianis dnm-s aqvs nukleotidebis unikaluri
vizualizaciis saSualebas iZleva. fsiqiatriaSi amis Tanmimdevroba (monozigoturi tyupebis garda). dnm-Si
naTeli ilustraciaa daunis sindromi. am SemTxvevaSi nukleotidebis TanmimdevrobaTa variantebs ewodeba
polimorfizmi an aleluri variantebi. isini gvxvdeba,
ori tipis paTologiaa dadgenili. ufro xSirad saSualod, yovel 10000 nukleotidze mTeli genomis
gvxvdeba 21-e qromosomis damatebiTi asli (trisomia gaswvriv, rogorc genebSi, ise maT Soris. konkretuli
21. es aris aneuploidiis magaliTi, rac qromosomebis polimorfizmi SeiZleba iSviaTad gvxvdebodes, an kidev
variantebi (alelebi) SeiZleba populaciaSi Tanabari
araswor raodenobaze miuTiTebs). meore SemTxvevaSi
sixSiriT iyos ganawilebuli.
21-e qromosomis segmenti gaicvleba sxva qromosomis
w polimorfizmebis umetesoba moicavs cvlilebas cal­­
segmentSi, rasac translokacia ewodeba. sxva dar­
keul nukleotidSi, saidanac gamomdinareobs ter­
RvevebSi monawileobs X da Y qromosomebi (mag., mini erTeuli nukleotiduri polimorfizmi, xolo
terneris sindromi (XO) da klainfelteris sindromi sxva polimorfizmebis dros xdeba dnm-is jaWvSi nuk­
leotidebis CarTva, amovardna an replikacia. po­
(XXY). dRes ukve SesaZlebelia im sustad gamoxatuli
limorfizmTa umetesobis mniSvneloba ucnobia, gan­
citogenetikuri darRvevebis dadgena, romlebic sakuTrebiT Cumi an konservatoruli Canacvlebebis
zemoqmedebs qromosomebis mcire zomis segmentebze SemTxvevaSi (anu iseT SemTxvevaSi, rodesac maT ar
(myife X sindromi (gv. 762) da velokardiofacialuri Se­uZliaT Secvalon cilaSi kodirebuli aminomJavaTa
Tanmimdevroba, an isini warmoadgenen dnm-is ara­ma­
sindromi (VCFS), romlis drosac 22-e qromosomis kodirebel nawilebs, an kidev genetikuri kodis de­
grZeli mxris erTi aslis nawili waSlilia (gv. 301). generaciis gamo). Tumca, zogierT polimorfizms
miuxedavad imisa, rom citogenetikuri anomaliebi aqvs funqciuri korelati, rogorc es SemdgomSi iq­
neba ganxiluli. radgan yovel autosomur gens ori
iSviaTadaa daavadebis mizezi, maTi arseboba gvaZ­
asli aqvs (autosoma aris yvela qromosoma X da Y-is
levs sagulisxmo miniSnebas imaze, Tu sad SeiZleba garda), genomis nebismier adgilas ori aleli SeiZleba
iyos lokalizebuli mowyvladobis genebi. maga­liTad, identuri iyos (homozigoturi) an gansxvavebuli (hete­
rozigotuli).
SeniSnulia, rom daunis sindromis dros xSirad gvxvdeba
alchaimeris daavadeba. aman ubiZ­ga mkvlevarebs, w termini mutacia SeiZleba polimorfizmis sinonimad
gamoviyenoT da vigulisxmoT nebismieri variacia dnm-
miekvliaT im genebis 21-e qro­mosomisaTvis, romlebmac,
is TanmimdevrobaSi. Tumca, xSirad, termini `mutacia~
SesaZloa, gamoiwvios es daavadeba trisomiis armqone ufro viwro mniSvnelobiT gamoiyeneba da saziano
individebSic ki. am gziT moxda amiloiduri prekursori cvlilebas gulisxmobs, Cveulebriv imitom, rom es
genis identificireba (APP, Tavi 14). es iyo pirveli cvlileba daavadebis gamomwvevia. am mxriv, mutacia
gansxvavdeba polimorfizmisagan, romelsac, rogorc
SemTxveva, rodesac daadgines fsiqikuri aSlilobis ukve aRiniSna, SesaZloa ar mosdevdes raime cvlilebebi;
gamomwvevi geni. amis msgavsad, fsiqozis sixSiris xolo cvlilebebis gamowvevis SemTxvevaSi, isini
mateba VCFS-is mqone pacientebSi daexmara mecnierebs dadebiTi, neitraluri an saziano SeiZleba iyos. garda
amisa, es efeqtebi gansamzRvreli ki ar aris, aramed,
am ubanSi lokalizebuli im sami genis identifikaciaSi,
ubralod, cvlis konkretuli fenotipis albaTobas.
romlebic, SesaZloa, warmoadgenen zogadad fsiqozis Sesabamisad, termini `mutacia~ gamoiyeneba farTo
predispozicias (Tavi 12). mniSvnelobiT da mendelianuri tipis aSlilobaze
miuTiTebs.
molekuluri genetika
molekuluri genetikis gamokvlevebis mizania im kvidreobiT gadacema daavadebul ojaxSi. Tu qro-
genebis identificireba, romlebic gvixsnis fenotipis mosomis konkretuli ubani an adgili, Cveulebriv,
memkvidreobiTobas fsiqikuri aSlilobis dros. genebis segregirebulia daavadebasTan, maSin mosalodnelia,
identifikaciisaTvis ori midgoma gamoiyeneba: genebis rom es ubani Seicavdes daavadebis gamomwvev gens. Se-
SeWidulobisa (poziciuri klonireba) da asociaciuri sabamisad, amboben, rom arsebobs kavSiri am ubansa da
gamokvlevebi (Owen et al., 2003). boqsSi 5.2 mocemulia daavadebas Soris. mocemuli ubnis daavadebasTan kav-
genetikur variabilobasTan dakavSirebuli zogierTi Siris albaToba albaTobis logariTmis maCvenebliT
cneba da termini, romlebic gvexmareba, gavigoT da (LOD) gamoisaxeba. Tu es maCvenebeli 3-s aRemateba, es
SeviswavloT daavadebaTa genetikuri safuZveli. SeWidulobis sakmaris mtkicebulebad iTvleba. Tavi-
dan mkvlevarebi yovel jerze calkeul qromosomas
genebis SeWidulobis gamokvlevebi Seiswavlidnen, axla ki xdeba mTliani genomis SeWidu-
daavadebis gamomwvevi genis dasadgenad, Cveulebriv, lobis skanireba, romelSic yvela qromosoma Seiswav-
arkveven, Tu rogor xdeba dnm-is segmentebis mem- leba. ubani SeiZleba didi zomis iyos, moicavdes dnm-

_ 107 _
5 etiologia
is milionobiT fuZes da Seicavdes uamrav gens. mas fizmebs) da mutacias (mutaciebs), rac naTels hfens
Semdeg, rac moxdeba adgilis identifikacia, gamoiy- SeWidulobis signals.
eneba ufro natifi meTodebi manam, sanam ar ganisaz-
genetikuri asociaciebis Seswavla
Rvreba da ar gaiSifreba daavadebis gamomwvevi geni,
rac gamoamJRavnebs mutacias da ganasxvavebs daavade- asociaciuri gamokvlevebis safuZvelia polimor-
bulis dnm-s ojaxis janmrTeli wevrebis dnm-isagan. fizmi (boqsi 5.2.). aseTi tipis kvleva amJamad yvelaze
fsiqiatriaSi SeWidulobis strategiis gamoyenebis gavrcelebuli meTodia fsiqiatriul genetikaSi. ixi-
yvelaze warmatebuli magaliTia alchaimeris daa- leT salivanis naSromi (Sullivan et al., 2001), romelSic
vadebisas 21-e qromosomaSi APP genis identifikacia ganxilulia am gamokvlevebis Catarebis safuZveli da
da hanTingTonis daavadebisas me-4 qromosomaSi han- maTi struqtura.
TingTonis genis identifikacia (me-14 Tavi). yvelaze martivi saxis asociaciuri kvleva zoma-
Tumca, rogorc iTqva, genebis SeWidulobis strate- vs genetikuri polimorfizmis sixSires im jgufSi,
giam fsiqiatriaSi mainc da mainc warmatebulad ar romelsac axasiaTebs mkvlevarTaTvis saintereso
imuSava, Tu ar CavTvliT ojaxuri demenciisa da das- fenotipi da adarebs mas janmrTeli individebis sa-
wavlis darRvevis zogierTi mizezis gamokvlevas. kontrolo jgufs. Cveulebriv, xdeba Sesaswavli genis
es ramdenime faqtorma ganapiroba (Owen et al., 2000): SerCeva, radgan is kandidat genad iTvleba. es is genia,
yvelaze mniSvnelovania is, rom SeWidulobiT ukeT romelsac, savaraudod, Tavisi wvlili Seaqvs sakvlev
aixsneba mendelianuri darRvevebi, anu iseTi SemTx- fenotipSi; amave dros, SeirCeva im saxis polimor-
vevebi, rodesac darRveva gamowveulia calkeuli fizmi, romelic gavrcelebulia, advili gasazomia
geniT, romelic dominanturi an recesiuli genebiT an, wina monacemebis Tanaxmad, qmediTia. Tu polimor-
gadaicema da romelsac maRali genuri penetrantoba fizmis sixSire jgufebSi mniSvnelovan gansxvavebas
axasiaTebs. es meTodi ar gamodgeba susti efeqtis gvaZlevs (Cveulebriv, ganisazRvreba xi-kvadratis
mqone mravlobiTi genebis identifikaciisaTvis, rom- testiT), maSin miiCneva, rom mocemuli saxis polimor-
lebic, rogorc iTqva, monawileobs fsiqikur aSli- fizmi an aleli daavadebasTanaa dakavSirebuli da am
lobaTa umetesobaSi. es meTodi arc maSinaa gamosa- daavadebis risk-faqtors warmoadgens. Seusabamobis
degi, rodesac ojaxSi aRniSnuli aSliloba gamowveu- koeficientebisa da sarwmunoebis intervalebis Se-
lia ramdenime calkeuli genis urTierTSereviT (ge- faseba dadgenili wesiT xdeba.
netikuri heterogenoba) an sindromis aragenetikuri fsiqiatriaSi `SemTxveva-kontrolis~ asociaciuri
formebiT (fenokopiebi). genebis SeWidulobis meTo- kvlevebi (case control association study) Zalian bevria da
dis sust mxareTa minimumamde dayvana SesaZlebelia SedarebiT advili Casatarebelia, radgan aramonaTe-
sxvadasxva gziT; magaliTad, sxvadasxva memkvidreo- save individebis Sekreba ufro advilia, vidre Se-
biTi modelebis Semowmeba an fenotipis sxvadasxva Widulobis genetikis Sesaswavlad saWiro informa-
gansazRvrebis gamoyeneba da imis dadgena, Tu rom- ciis matarebeli ojaxebis moZieba. amasTan, poli-
eli maTgani gvaZlevs yvelaze maRal LOD maCvenebels. morfizmis genotipireba sisxlidan an loyis nacxi-
Tumca, saboloo jamSi, am tipis manipulaciebs mcdar dan eqstragirebuli dnm-idan swrafad da martivad
dadebiT pasuxTan mivyavarT. SeiZleba. es meTodi efuZneba polimerazul jaWvur
ukeTes Sedegebs iZleva axlaxans danergili meta- reaqcias (PCR), romelic dnm-is TvalsaCino amplifi-
analizuri kvlevebi. gamomuSavebulia iseTi meTode- kacias gulisxmobs. zogierTi Sedegi dasabuTebulia,
bi, romelTa meSveobiT SegviZlia gavakeToT ama Tu rogoricaa, magaliTad, apoE4-is kavSiri alchaimeris
im aSlilobis dros genomis mravlobiTi skanirebiT daavadebasTan (ix. boqsi 5.3). Tumca, yvela Sedegze
miRebuli Sedegebis metaanalizi. aseTi analiziT amas ver vityviT, rac asociaciuri kvlevebis Semdeg
SesaZlebelia sarwmuno monacemebis miReba, maSinac sust mxareebze migviTiTebs:
ki, rodesac calkeuli kvlevebis Sedegebi unmiSvne- w SerCeva xSirad Zalian patara moculobisaa (mag., 50
loa (rac gamowveulia maTi arasakmarisi potenciiTa SemTxveva TiTo jgufSi), ris gamoc miiReba mcdari
da sxva zemoT xsenebuli mizezebiT). amas ganapiro- pozitiuri da mcdari negatiuri Sedegebi. mcdari
bebs is, rom metaanalizis dros xdeba sxvadasxva kv- pozitiuri Sedegebi ufro problemuria, radgan
levebiT miRebuli didi masalis erTiani damuSaveba. maT ufro xSirad aqveyneben.
metaanalizis gamoyeneba gansakuTrebiT sasargebloa w jgufebi msgavsi eTnikuri warmoSobisa unda iyos,
Sizofreniis dros. misi meSveobiT sarwmuno xarisx- radgan polimorfizmis sixSire SeiZleba mniS-
iT mJRavndeba daavadebis ramdenime Sesabamisi ubani. vnelovnad varirebdes. magaliTad, populaciebSi
sabolood, imis dasabuTeba, rom daavadebis lokusi fermenti kateqol_0_meTiltransferazas (COMT)
namdvilad napovnia, eyrdnoba genebis identifikacias, meT 158 aleli (ix. boqsi 5.3) cvalebadia 1%-dan
Semdgom maTSi mimdinare polimorfizms (polimor- 60%-mde mTeli msoflios masStabiT. aman, SesaZloa,

_ 108 _
mecnieruli disciplinebis wvlili fsiqikuri daavadebebis etiologiis dadgenaSi

boqsi 5.3 polimorfizmebis magaliTebi Sualeduria. daSveba, romelic sxva aRmoCenebiT


fsiqiatriaSi dadasturda, imaSi mdgomareobs, rom (valin_COMT)
iwvevs dofaminis ufro dabal aqtivobas meTioninis
• apolipoprotein E4-is roli alchaimeris daavadebaSi. formasTan SedarebiT. monacemebi gviCvenebs, rom
me-19 qromosomaSi apolipoprotein E4 arsebobs sami am polimorfizmiT aixsneba winafrontaluri qerqis
ZiriTadi formiT (alelebi): apo E2, apo E3, apo E4. 1993 funqcionirebis donis individualuri variabilobis
wlis Semdeg, aTasobiT adamianze Catarebulma mravalma 4%. eganisa da misi kolegebis (Egan et al., 2001) da sxva
gamokvlevam gvaCvena kavSiri apo E4-sa da alchaimeris mkvlevarebis mier dadginda valinis Semcveli alelis
daavadebas Soris. genis apo E4 varianti aRiniSneba maRali sixSire SizofreniiT daavadebul pacientebSi
pacientebis ufro did jgufTan, vidre igive asakobrivi janmrTel subieqtebTan SedarebiT. es Sedegi eTanxmeba im
jgufis janmrTel adamianebTan. amgvarad, iTvleba, rom faqtebs, romlebic am daavadebas akavSireben dofaminTan
apo E4 dakavSirebulia alchaimeris daavadebasTan da da prefrontalur qerqTan. sxva gamokvlevebi aCvenebs,
warmoadgens mis genetikur risk faqtors. individebSi, rom igive polimorfizmiT SesaZlebelia gakeTdes
romlebsac aqvT apo E4-is erTi asli (heterozigotebi), antifsiqozur medikamentebze reaqciis prognozi.
samjer ufro maRalia alchaimeris daavadebis COMTvalin1158 meTionini _ fermentis es forma
ganviTarebis albaToba. es riski TiTqmis aTjer izrdeba gviCvenebs, rom genetikurma polimorfizmma SeiZleba
homozigotebSi (rodesac genis orive asli aris apo E4). iqonios gavlena normaluri qcevis maxasiaTeblebze,
Tumca, TiTqmis 50%-is SemTxvevaSi alchaimeris daavadeba daavadebisadmi mowyvladobasa da imaze, Tu rogor
Tavs iCens iseT adamianebSi, romelTac ar aqvT apo E4 reagirebs pacienti medikamentur mkurnalobaze
aleli, xolo apo E4 - is mqone homozigotebSi, is SeiZleba (farmakogenetika).
saerTod ar ganviTardes. es imaze miuTiTebs, rom apo
• 5-HT transporteri (5-HTT) geni da SfoTva. 5-HTT aris
E4, iseve rogorc fsiqikur aSlilobaze pasuxismgebeli
SSRI-is samizne da aregulirebs sinafsuri 5-HT-is
genebis umravlesoba, warmoadgens polimorfizms,
aqtivobas. es geni Seicavs polimorfizms, romelic
romelic moqmedebs, rogorc risk faqtori. me-14 TavSi
lokalizebulia mis promotorul (sakontrolo) ubanze.
saubaria imaze, Tu ra rols TamaSobs apo E4 alchaimeris
es polimorfizmi, zemoT aRwerili SemTxvevisgan Semdegi
daavadebaSi da rogor zrdis am daavadebis risks.
ori niSniT gansxvavdeba: (a) is ar aris makodirebeli,
• COMT val158meT, winafrontaluri qerqis funqcionireba anu igi ver cvlis aminomJavaTa Tanmimdevrobas cilaSi;
da Sizofrenia. fermenti kateqol-O-meTiltransferaza (b) is aris ara erTeuli nukleotidis polimorfizmi,
(COMT) monawileobs monoaminebis, gansakuTrebiT ki aramed sigrZeebis polimorfizmi. misi ori alelidan
dofaminis, metabolizmSi. es fermenti funqcionirebs, erTs uwodeben mokles (S), meores ki _ grZels (L).
rogorc maRalaqtiuri, ise dabalaqtiuri formiT. evropul populaciebSi, grZeli alelis sixSire 50%-
aq sxvaoba aqtivobis xarisxSi ganpirobebulia ia. zogierT gamokvlevaSi naCvenebia (Lesch et al., 1996),
polimorfizmis kodirebiT genSi, rac cvlis fermentSi rom es aleli asocirdeba nevrotizmTan (trait anxiety.
erTeul aminomJavebs: maRalaqtiuri aleli CarTavs SfoTviTi gancdebisadmi midrekileba). kaspim da misma
valins (val_COMT), dabalaqtiuri ki – meTionins kolegebma (Caspi et al, 2004) aRmoaCines, rom mocemuli
(meTionin_COMT). eganma da misma kolegebma (Egan et al., aleli warmoadgens predispozicias depresiisadmi,
2001) aCvenes, rom (valin_COMT)-is mqone subieqtebs, romelic mosdevs cxovrebis adreul etapze momxdar
axasiaTebT naklebaqtiuri prefrontaluri qerqi uaryofiT movlenebs. polimorfizms SeuZlia Tavisi
(vlindeba operaciuli mexsierebis amocanebis wvlili Seitanos imaSi, Tu ramdenad gansxvavebuli
Sesrulebisas), vidre (meTionin_COMT)-is mqone iqneba reaqcia mkurnalobaze. is, agreTve, nawilobriv
adamianebs. heterozigotebTan efeqturobis xarisxi ganapirobebs susi-ebis gverdiT movlenebs.

eTnikuri stratifikaciis Sedegad, mogvces arte- w individis mSoblebis sakontrolo mizniT gamoye­
faqtuli gansxvavebebi jgufebs Soris, risi aR- neba, ramac unda aCvenos, gadaeca Tu ara mas mem-
ricxvac da Tavidan acileba Zalian Znelia. kvidreobiT mSoblis polimorfizmi ufro maRali
w genomSi daaxloebiT 30 000-mde genia da asobiT da xarisxiT, vidre es SemTxveviT moxdeboda. xSirad am
aTasobiT polimorfizmi. imis albaToba, rom rome- mizniT mimarTaven gadacemis uwonasworobis tests.
lime calkeuli geni an polimorfizmi namdvilad ojaxis struqturis gaTvaliswinebiT xdeba eTni-
aris dakavSirebuli gasazom fenotipTan, Zalian kur stratifikaciasTan dakavSirebuli problemis
dabalia, Tu ar arsebobs sakmarisi damajerebeli gadaWra.
mtkicebuleba romelime genis monawileobis Sesaxeb w erT genSi arsebuli ramdenime polimorfizmis
(rac fsiqiatriaSi sakmaod iSviaTia). gazomva, ramac mecnierebi miiyvana im daskvnamde,
ufro gviandeli periodis asociaciur kvlevebSi rom polimorfizmebi ramdenime aTas nukleotidSi
scades am sirTuleebis daZleva sxvadasxva gziT (Page SeiZleba erTdroulad gamovlindes, radgan maTi
et al., 2003): gancalkeveba meiozis dros rekombinaciis gziT
iSviaTad xdeba. amas ewodeba SeWidulobis uwonas-
w kvlevis Sedegebis xarisxis gaumjobeseba didi
woroba. rogorc ki moxdeba SeWiduli polimor-
moculobis SerCevis gamoyenebiT, rac moiTxovs
fizmebis blokis (haplotipis) identificireba, misi
statistikur sizustes, cdebis damoukidebel
`saxeldeba~ SesaZlebeli xdeba erT-erTi Semadgene-
gameorebas da biologiuri TvalsazrisiT sarwmuno
li polimorfizmis gazomviT.
monacemebis miRebas (ixileT qvemoT). asociaciuri
kvlevebi aseve eqvemdebareba metaanalizs. w asociaciuri kvlevebis dakavSireba SeWidulobis

_ 109 _
5 etiologia
kvlevebTan. am ori midgomis kombinaciiT moxerxda Weinberger, 2005).
neiregulin 1-is, rogorc Sizofreniis mimarT mow- bolos, unda aRiniSnos, rom genebis eqspresiis reg-
yvladi genis, identifikacia. ulireba nawilobriv memkvidreobiTia da damoukidebe-
w polimorfizmis analizi mTeli genomis gaswvriv. lia dnm-Si nukleotidebis TanmimdevrobaTa variaci­
teqnikuri saSualebebis ganviTarebasTan erTad, ebisagan, rasac epigenetika ewodeba da mniSvnelovania
SesaZlebeli xdeba aseul aTasobiT polimorfiz- ori mizezis gamo. jer erTi, is arTulebs genetikuri
mis erTdrouli gazomva (erTeuli nukleotiduri gamokvlevebis Sedegebis interpretacias da meorec,
polimorfizmis rukaze gamosaxva anu haplotipuri igi relevanturia ramdenime fsiqikuri aSlilobis
rukis Seqmna). es gvexmareba im problemis daZlevaSi, mimarT (Petronis, 2004). amis magaliTia iseTi SemTx-
rasac iwvevs kandidati genebis simwire (es is genebia, veva, rodesac mamisagan (an dedisagan) memkvidreobiT
romlebzec unda moxdes dakvirveba) da saSualebas miRebuli genis mxolod aslis eqspresia xdeba, xolo
gvaZlevs miukerZoeblad veZioT is genebi, romlebic meore qromosomis asli inaqtiuria. amas ewodeba ge-
daavadebisadmi mowyvladobas ganapirobebs. nomuri imprintingi, romlis klasikuri ilustraciaa
prader-vilis da angelmanis sindromebi (25-e Tavi).
rogor zemoqmedebs genebi daavadebis riskze
genebi da genebis eqspresia
genetikurma variantma SeiZleba gamoiwvios daavadeba
ori mizezidan erT-erTis gamo. Tu varianti makodi- molekuluri genetikis meTodebis gamoyenebiT ad-
rebelia (anu cvlis cilaSi aminomJavaTa Tanmimdev- vilad Seiswavleba genebis eqspresia. Tavis tvinSi
robas, romlebic geniTaa kodirebuli), cilam, ro- SesaZlebelia mRNA-is aRmoCena da raodenobrivi
gorc am cvlilebis pirdapirma Sedegma, SeiZleba ga- gansazRvra, aseve, SemTxvevebisa da sakontrolo
moamJRavnos gansxvavebuli funqcionireba (1. rogorc maCveneblebis Sedareba iseTi meTodebis gamoyenebiT,
es naCvenebia boqs 5.3-is pirvel or magaliTSi; 2. ro- rogorebicaa in situ hibridizacia da reversuli tran-
gorc APP mutacia alchaimeris ojaxur SemTxveveb- skriptazas polimerazuli jaWvuri reaqcia (RT-PCR).
Si). es efeqti SeiZleba orgvari iyos: igi SeiZleba mgavsad amisa, SesaZlebelia SeviswavloT kodirebu-
warmoadgendes normalurad funqcionirebis uunaro- li cilebi imunocitoqimiuri an vestern blotingis
bas (funqciis dakargvis mutacia), an cila SeiZleba meTodebiT specifikuri antisxeulebis gamoyenebiT.
gaxdes toqsikuri (funqciis SeZenis mutacia). Tumca, amJamad aseve SesaZlebelia aTasobiT mRNA-is erT-
genetikuri variantebis umetesoba, romelTac amJamad drouli Seswavla dnm _ mikroCipebis meSveobiT. am
ukavSireben fsiqikur aSlilobas, ar aris makodire- sferos ewodeba transkriptomika. dResdReobiT iq­
beli. aseT SemTxvevebSi, moqmedi meqanizmia is, rom mneba analogiuri midgoma cilebis mimarT (pro-
icvleba genis eqspresiuloba da, Sesabamisad, cilis teomika). aRniSnuli meTodebiT SegviZlia, agreTve,
sinTezi. am cvlilebam, SeiZleba, imoqmedos cilis SeviswavloT genis eqspresiaSi momxdari cvlilebebi,
raodenobaze, sinTezis droze da cilis specifi- romlebsac iwvevs dazianeba, farmakologiuri niv-
kur maxasiaTeblebze. magaliTad, maregulirebel Tierebebi, hormonebi da a.S. aseve, es midgoma Sei-
regionSi momxdarma polimorfizmma SeiZleba gazar- Zleba gamoviyenoT mRNA-is an iseTi cilis mimarT,
dos genis transkrifcia, Sedegad gamoiwvios mRNA-s romelic eqstragirebulia periferiuli sisxlidan
zrda da Semdgom cilis gazrdili raodenobis sin- an ujredul kulturaSi imyofeba. SesaZlebelia sxva
Tezi (rogorc es ilustrirebulia boqsi 5.3-is bolo eqsperimentuli paradigmebis gamoyenebac (Bunney et
magaliTSi, romelSic 5-HTT-is mokle aleli asoci- al., 2003; Rohlff and Hollis, 2003).
rebulia 5-HT-is transporteris sinTezis daqveiTe- da bolos, transgenuri Tagvebis Seswavla kidev
basTan da, Sesabamisad, naklebi 5-HT-is xelmeored erTi damatebiTi gzaa fsiqikur aSlilobaSi genebisa
SewovasTan). sxva ara-makodirebeli polimorfizmebi da genebis eqspresiis rolis kvlevisa. amJamad Seda­
zemoqmedebs mRNA-is precesingze, romelsac al- re­biT advilia genis mospoba, Semotana, an misi eqspre-
ternatiul splaisings uwodeben. misi meSveobiT er- siis donis regulireba RNA-is interferenciis gamoy-
Teulma genma SeiZleba warmoSvas cilis ori an meti enebiT. transgenur cxovelebze Catarebuli gamokv-
varianti (izoformebi). cilis izoformebs SeiZleba levebi metad mniSvnelovania iseTi daavadebebis
hqondes gansxvavebuli Tvisebebi. maT TanafardobaSi Sesaswavlad, romlebic erTeuli genis mutaciiTaa
momxdar cvlilebas SeiZleba mohyves fiziologiuri gamowveuli (magaliTad, Tagvebs, romlebsac hqodaT
da paTofiziologiuri Sedegebi. amJamad iTvleba, adamianis APP genis mutaciuri forma, ganuviTardaT
rom mowyvladobis genebis gazrdili raodenobis alchaimeris daavadeba. me-14 Tavi). genebiT manipuli-
efeqti SeiZleba realizebul iqnes genis eqspresi- reba cxovelebze modelirebis ZiriTadi formaa, ro-
ulobis modulirebiT da alternatiuli splaisingiT. melic fsiqiatriaSi gamoiyeneba (Seong et al., 2002).
Sizofrenia erT-erT maTgans warmoadgens (Harrison and

_ 110 _
mecnieruli disciplinebis wvlili fsiqikuri daavadebebis etiologiis dadgenaSi
bioqimiuri gamokvlevebi orotransmiterTa da fermentebis koncentracias,
bioqimiuri kvlevebi SeiZleba mimarTuli iyos an daa- gardacvalebis Semdeg; metic, fsiqikuri aSliloba
vadebis gamomwvev mizezebze, an daavadebis gamovle- uSualod ar iwvevs sikvdils, aramed gardacvalebis
nis meqanizmebze. bioqimiuri gamokvlevis meTodebi saboloo mizezi ZiriTadad sxva paTologiaa (xSir-
sakmaod mravalricxovania da amdenad, SeuZleblad ad bronqopnevmonia an wamlis gadaWarbebuli doza),
migvaCnia yvela maTganis aq ganxilva vvaraudobT ra, romelmac, SesaZloa, gamoiwvios cvlilebebi Tavis
rom mkiTxveli sakmaod informirebulia maT Sesaxeb. tvinSi.
amjerad visaubrebT fsiqikur aSlilobaTa gamokvl- Tu am SesaZleblobas gamovricxavT, mainc dasaSve-
evaSi bioqimiuri meTodebis gamoyenebaze. bia, rom miRebuli qimiuri cvlilebebi mkurnalobis
zemoT Tqmulidan naTelia, rom molekulur geneti- Sedegia da ara daavadebis. magaliTad, dofaminis re-
kaSi Catarebuli gamokvlevebis masStabis gafarToebas ceptorebis gazrdili simkvrive SizofreniiT daa-
didad Seuwyo xeli bioqimur doneze garkveuli anom- vadebuli pacientebis Tavis tvinSi mdebare birTvebSi
aliebis arsebobam, rac ganasxvavebs erTmaneTisagan (nucleus accumbence-sa da caudate nucleus-Si) SeiZleba mi-
konkretuli fsiqikuri aSlilobis mqone pacientebs. viCnioT im hipoTezis mtkicebulebad, rom Sizofre-
aseTi anomaliebis mniSvneloba kidev ufro gaizrde- niis gamomwvevi mizezi aris dofaminis funqciis cv-
boda, Tuki isini daavadebis etiologiasa da paTo- lileba Tavis tvinis aRniSnul ubnebSi. meores mxriv,
fiziologiaSi mniSvnelovan rols Seasrulebdnen. da es SeiZleba iyos antifsiqozuri wamlebis xangrZlivi
mainc, fsiqikur aSlilobasTan dakavSirebuli bioqi- miRebis Sedegi, rac blokavs dofaminis receptorebs,
miuri cvlilebebi umetes SemTxvevaSi Seuswavlelia, ramac SeiZleba gamoiwvios receptorebis ricxvis
rac ori mizeziTaa gamowveuli: pirvelia informa- kompensatoruli gazrda.
ciis nakleboba Tavis tvinSi normis doneze mimdin- rogorc zemoT iyo aRniSnuli, molekuluri gene-
are rTuli bioqimiuri procesebis Sesaxeb; meore _ tikis meTodebis meSveobiT SeiZleba SevavsoT gvamur
cocxal Tavis tvinze bioqimiuri gamokvlevebis Cat- masalaze bioqimiuri kvlevis meTodebiT miRebuli
arebis sirTule. metic, radgan fsiqikur aSliloba- informacia. magaliTad, in situ hibridizacia gvawvdis
Ta umetesoba ar iwvevs sikvdils (garda suicidisa), informacias gamosakvlev neorotransmiterTa recep-
gvamuri masala Znelad mosapovebelia (gardacvlili torebis genebis eqspresiis Sesaxeb (mRNA). am meTo-
xandazmulebis gamoklebiT). amitom, mkvlevarebi iy- debis gamoyenebiT dadginda, rom glutamatis recep-
eneben mraval arapirdapir meTods, maT Soris, per- torTa mRNA Semcirebulia SizofreniiT daavadebul
iferiuli qsovilebis, Tavzurgtvinis siTxis, sisxlis pacientTa hipokampSi. es Sedegebi avsebs glutamatis
ujredebisa da Sardis gamokvlevas. es gamokvlevebi receptorebis ligand-damakavSirebel gamokvlevebs
advili Casatarebelia, magram maTi interpretacia Tavis tvinis am ubanSi (Harrison, 2004). mniSvnelovani
xSirad rTulia (magaliTad, Tavzurgtvinis siTxeSi progresia miRweuli gvamuri masalis SeswavlaSi ram-
neirotransmiterTa da metabolitebis koncentraciis denime meTodis kombinirebuli gamoyenebis wyalobiT
kavSiri funqciurad aqtiur neirotransmiterebTan (genebis eqspresia, neiroqimiuri da nevropaTologi-
Tavis tvinSi). Sesabamisad, neirotransmiterebis re- uri meTodebi). yovelive es miznad isaxavs nervuli
ceptorebi da maTi meoradi mesenjerebi sisxlis funqciis darRvevaTa Seswavlas Tavis tvinis gansaz-
trombocitebsa da limfocitebSi xSirad gansxvavebu- Rvrul ubnebSi.
lad Seesatyviseba maTive analogebs Tavis tvinSi. da Tavis tvinis bioqimia da vizualizacia
bolos, plazmisa da Sardis maCveneblebi Zlier eqve-
ukanasknel wlebSi Seiqmna cocxal Tavis tvinSi bioqi-
mebareba dietur da qceviT cvlilebebs (ix. qvemoT).
miuri procesebis Seswavlis efeqturi meTodebi, rom-
bioqimiuri gamokvlevebis Sedegebs mkiTxveli Sem-
lebic zogierTi fsiqikuri aSlilobis kvlevisaTvis
dgom TavebSi gaecnoba. es sakiTxebi ufro deta-
gamoiyeneba. esenia:
luradaa ganxiluli im qveTavebSi, romlebic guneb-
ganwyobis aSlilobebsa da Sizofrenias eZRvneba. am w magnitur rezonansuli tomografia (MRI);
etapze mimovixilavT ramodenime magaliTs sxvadasxva w erTeuli fotonis emisiis tomografia (SPET);
tipis kvlevebidan. w pozitronis emisiis tomografia (PET).

gardacvalebis Semdgomi kvlevebi aRniSnuli meTodebis gamoyeneba Tavis tvinis


struqturisa da sisxlis mimoqcevis Seswavlisas
Tavis tvinis gvamuri masalis gamokvleviT SesaZle-
qvemoT, Sesabamis TavebSi iqneba ganxiluli. Tumca,
belia Tavis tvinSi mimdinare qimiuri cvlilebebis
Tavis tvinis vizualizacias Tavis tvinis bioqimiis
pirdapiri aRwera. samwuxarod, rTulia am monacem-
zogierTi aspeqtis gansasazRvradac mimarTaven. ma­
Ta interpretacia, radgan Zneli dasadgenia, mox-
galiTad, fsiqiatriuli pacientebis sxvadasxva jgu­
da Tu ara nebismieri cvlileba, romelic exeba ne-

_ 111 _
5 etiologia
febSi SesaZlebelia receptorTan dakavSirebis in vivo hidroqsilazas inhibitori, α-meTil-para-Tirozini
Seswavla pozitron niSandebuli ligandebis da PET-is (AMPT). am modelebis gamoyeneba saSualebas gvaZlevs
da SPET-is gamoyenebiT (Seibyl et al., 2004). davaskvnaT, rom dofaminis gamoyofa gazrdilia mw-
vave Sizofreniis mqone pacientebSi (gv. 305). mimdin-
receptorTan dakavSirebis Seswavla PET-isa da are gamokvlevebis meSveobiT SegviZlia davadginoT,
SPET-is gamoyenebiT Tu rogor gamoviyenoT aRniSnuli meTodebi sxva nei-
5-HT1A receptors mniSvnelovani roli eniWeba neiro- rotransmiterTa gamoyofis Sesaswavlad.
transmiter 5-HT-is funqcionirebis regulaciaSi. igi,
aseve, antidepresantuli medikamenturi mkurnalo- magnitur rezonansuli tomografia (MRI)
bis mniSvnelovani samiznea. PET vizualizaciis gam- MRI-s upiratesoba PET da SPET meTodebTan Sedar-
oyenebiT pozitron niSandebul 5-HT1A-sTan erTad, ebiT aris is, rom aRniSnuli gamokvlevis dros paci-
mkvlevarTa jgufma daadgina, rom didi depresiuli entebi ar imyofebian radiaciuli zemoqmedebis qveS.
aSlilobis mqone pacientebis Tavis tvinSi 5-HT1A-is (MRI) efeqturia Tavis tvinis struqturuli vizual-
receptorTan dakavSireba sustdeba. ufro metic, izaciisaTvis da, agreTve, Tavis tvinSi sisxlis mimo-
es paTologia SenarCunebuli aqvT im pacientebsac, qcevis Seswavlisas. Tumca, ar aris sakmarisad mgrZno-
romlebic gamovidnen depresiuli mdgomareobidan biare Tavis tvinSi bioqimiuri procesebis gamosakv-
da Sewyvites medikamenturi mkurnaloba. es imaze levad (magnitur rezonansuli speqtroskopia, MRS).
miuTiTebs, rom 5-HT1A-is receptorTan susti daka- miuxedavad amisa, MRS sul ufro farTod gamoiyeneba
vSireba SeiZleba warmoadgendes depresiis markers. fsiqikuri aSlilobebis Sesaswavlad da samkurnalod
meores mxriv, receptorTan dakavSirebis Sesusteba, (Lyoo and Renshaw, 2002).
SesaZloa depresiul mdgomarebaSi yofnis Sedegi iyos w proton (1H) MRS SegviZlia gamoviyenoT CvenTvis
(Bhagwager et al., 2004). saintereso neirobiologiuri funqciis mqone na­
finansuri mizezebis gamo, gamokvlevebi PET-is gam- erTebis raodenobis dasadgenad, maT Soris, mni­
oyenebiT tardeba mxolod mcirericxovan speciali- Svnelovani aminomJavuri neirotransmiterebis _
zebul sakvlev centrebSi. Tumca, SPET vizualizacia GABA-sa da glutamatis (cxrili 5.4).
ufro farTod gamoiyeneba da iqmneba receptoris
w aseve, MRS-s meSveobiT SegviZlia fosforis Sem­
mimarT specifikuri, SPET gamokvlevisaTvis Sesaferi-
cveli naerTebis speqtris dadgena da, Sesabamisad,
si, sul ufro meti ligandi. magaliTad, ramodenime
informaciis miReba energiis metabolizmsa da
gamokvleva ukve iyenebs SPET-s specifikur dofaminis
intraujredul pH-ze.
receptor ligandebTan erTad dofaminis receptor-
Tan dakavSirebis Sesaswavlad, afeqturi aSlilobisa w fsiqotropuli preparatebis nawili (magaliTad,
da Sizofreniis dros. flu­oqsetini) warmoqmnis fluorin atomebs, ro­
melTa vizualizacia SesaZlebelia MRS-iT, rac
neirotransmiterebis gamoyofa in vivo gviCvenebs am preparatebis ganawilebas Tavis tvinSi
PET da SPET meTodebis gamoyeneba specifikur dofam- maT specifikur receptorTa saitebze.
inur receptorebTan ligandebis dakavSirebiT in vivo w aseve, MRS SegviZlia gamoviyenoT liTiumis ga­
dofaminis gamoyofis Sefasebis SesaZleblobas iZl- mosavlenad adamianis Tavis tvinSi. cnobilia,
eva. pacientis skanireba or gansxvavebul SemTxveva- rom Tavis tvinSi liTiumis raodenoba Seesabameba
Si xdeba: (1) iseTi wamlis Seyvanis Semdeg, romelic sisxlis plazmaSi arsebuli liTiumis raodenobis
cvlis endogenuri dofaminis gamoyofas (mag., amfe- naxevars.
tamini); (2) placebos Semdeg. amfetamini zrdis do- protonuli magnitur rezonansuli speqtroskopiiT
faminis gamoyofas presinafsur ubanSi. endogenuri
dofaminis es gazrdili raodenoba konkurenciaSia
cxrili 5.4 MRS meTodiT gansazRvruli
treiseris ligandTan, raTa miaRwios postsinafsur
neirotransmiterebi da neironuli metabo­
receptoramde. Sesabamisad, treiseris specifikuri litebi
bma Semcirebulia da skanirebis meSveobiT amfetamini-
1
H – NMR 31
P-NMR
sa da placebos mier gamowveul tresieris signalebs
Soris gansxvavebis dadgena saSualebas gvaZlevs gan- N – acetil aspartati (NAA) ATP
vsazRvroT, Tu ra raodenobiT gamoiyo dofamini am- kreatini fosfokreatini
fetaminis gavleniT.
mioinozitoli araorganuli fosfati
msgavsi midgoma SegviZlia gamoviyenoT im prepa-
ratebTan, romlebic amcirebs endogenuri dofami- GABA fosfodiesteri
nis gamoyofas, rogorebicaa, magaliTad, Tirozin- glutamati fosfomonoesteri

_ 112 _
mecnieruli disciplinebis wvlili fsiqikuri daavadebebis etiologiis dadgenaSi
miRebuli Sedegebi naTlad gviCvenebs, rom depresiuli periferiuli sisxlis ujredebi, rogorebicaa
avadmyofebis qerqSi GABA-s raodenoba Semcirebulia. Trombocitebi da limfocitebi, Seicaven neirotrans-
es axleburad warmoaCens im faqts, rom aTwleulebis miterTa receptorebs, romlebic xSirad Tavis tvinSi
manZilze etiologiuri hipoTezebis Camoyalibeba arsebuli analogiuri receptorebis damakavSirebeli
monoaminur Teorias eyrdnoboda. saitebis msgavsia. mravali gamokvlevaa Catarebuli
depresiuli pacientebis Trombocitebze, magram Se-
periferiuli gazomvebi degebi ar aris Tanmimdevruli da icvleba iseTi
didi xnis ganmavlobaSi arsebobda eWvi imis Sesaxeb, faqtorebis zemoqmedebiT, rogoricaa, magaliTad,
aisaxeba Tu ara Tavzurgtvinis siTxeSi (CSF) arsebul medikamenturi mkurnaloba. garda amisa, Znelia imis
neirotransmiterTa Semcveloba Tavis tvinSi mimdi­ mtkiceba, rom aRniSnul periferiul damakavSirebel
nare, funqciurad mniSvnelovan cvlilebebze. arsebobs saitebze aRwerili cvlilebebi Tavis tvinSic unda
kavSiri Tavzurgtvinis siTxeSi 5-hidroqsindoleas mimdinareobdes. marTlac, im kvlevebiT, romelTa
mJavas (5-HIAA) dabal Semcvelobasa da impulsur- drosac dakvirveba mimdinareobda erToblivad
agresiul qcevas Soris adamianebsa da primatebSi periferiul receptorTan dakavSirebasa da in vivo re-
(Gerald et al., 2002). es gvafiqrebinebs, rom CSF ceptoris vizualizaciaze, ver daadgines maT Soris
5-HIAA korelaciaSia qcevis dadgenil aspeqtebTan. korelaciis arseboba (Yatham et al., 2000). msgavsi SeniS-
Tavzurgtvinis siTxis Seswavlis garkveuli susti vnebi SeiZleba gamoiTqvas im SemTxvevebTan dakavSire-
mxarea is, rom xSirad, rogorc eTikuri TvalsazrisiT, biTac, rodesac sisxlis ujredebs iyeneben neiro-
ise praqtikuladac Znelia CSF nimuSebis aReba transmiterebTan dakavSirebul meoreuli mesenjere-
fsiqiatriuli pacientebisagan. amasTan, SeuZlebelia bisa da ionTa gadaadgilebis procesebis Sesaswavlad
neirotransmiterTa metabolizmis droze damo­ki­ (mag., kalciumis ganvladoba).
debuli cvlilebebis monitoringi nimuSebis ganme­
orebiTi Seswavlis gziT. farmakologia
im mizniT, rom sisxlSi sxvadasxva substanciebis Zalian xSirad, daavadebis warmatebuli mkurnalobis
gazomvis safuZvelze emsjelaT Tavis tvinSi mim­ Seswavla naTels hfens mis etiologias. im seriozu-
dinare bioqimiuri cvlilebebis Sesaxeb, sakmaod li problemebis gamo, rac Tan axlavs fsiqiatriaSi
seriozuli kvlevebi Catarda. magaliTad, cnobilia, Tavis tvinis uSualod Seswavlas, mecnierebi ikvleven
rom 5-HT-is sinTezi damokidebulia 5-HT-is efeqturi fsiqotropuli wamlebis zemoqmedebas, raTa
prekursoris _ triptofanis, koncentraciaze Tavis SemdgomSi daadginon daavadebis dros mimdinare bi-
tvinSi. ramdenime kvlevam aCvena, rom didi depresiis oqimiuri anomaliebi. ra Tqma unda, amgvari midgoma
mqone pacientebis sisxlis plazmaSi triptofanis did sifrTxiles moiTxovs. Tu efeqturad momqmedma
Semcveloba daqveiTebulia. es adasturebs im hi­ wamalma dabloka konkretuli transmiteruli sistema,
poTezas, rom depresiuli aSlilobis dros Tavis Cven ver davaskvniT, rom es daavadeba am neirotrans-
tvinSi 5-HT-is funqcia daqveiTebulia. Tumca, Se­ miteris Warbi raodenobiTaa gamowveuli. amis naTeli
uZlebelia davaskvnaT, rom plazmis triptofanis magaliTia parkinsonizmi; antiqolinerguli wamlebi
zomieri daqveiTeba aucileblad Tavis tvinSi 5-HT- cvlian simptomebs, magram daavadeba gamowveulia do-
is neirotransmisiis gauaresebas ukavSirdeba. ufro faminerguli transmisiis deficitiT da ara qoliner-
metic, sisxlis plazmis triptofanis koncentraciis guli transmisiis siWarbiT.
msgavsi daqveiTeba aReniSnebaT im janmrTel ada­ vgulisxmobT, rom neirofarmakologiis zogadi me-
mianebsac, romlebmac dietis meSveobiT daikles wo­ Todebi cnobilia mkiTxvelisaTvis, amitom yuradRe-
naSi. Sesabamisad, advili SesaZlebelia, rom plazmis bas SevaCerebT fsiqiatriaSi am meTodebis gamoyenebis
triptofanis donis daweva depresiul pacientebSi calkeul sirTuleebze. aq ori ZiriTadi problema
wonaSi klebiT iyos gamowveuli. gamoikveTeba: (1) fsiqotropul wamalTa umravlesobas
sazogadod, sisxlsa da SardSi bioqimiuri anoma- ara erTi zemoqmedeba aqvs da xSirad Zneli dasadgen-
liebis kvleva fsiqikuri aSlilobebis etiologiis ia, romeli maTgania relevanturi Terapiuli efeqtis
dasadgenad, arc ise produqtiuli aRmoCnda. amgvari misaRwevad. magaliTad, miuxedavad imisa, rom li-
kvlevebidan realuri Sedegebis miReba SesaZlebe- Tiumis karbonats aqvs mravali cnobili farmakolo-
lia daswavlis darRvevis sferoSi, sadac sisxlSi da giuri efeqti, aqamde SeuZlebeli iyo bipolaruli
SardSi calkeuli metabolitebis gazomvebi zogjer aSlilobis mqone pacientebis guneb-ganwyobaze misi
Tavis tvinSi arsebuli darRvevebis Sesaxeb gvawvdis mastabilizebeli zemoqmedebis axsna; (2) kidev erTi
informacias. am tipis gazomva, agreTve, sasargeblo sirTule Cndeba imis gamo, rom bevri fsiqotropuli
diagnostikur tests warmoadgens, risi magaliTicaa wamlis Terapiuli efeqti nela vlindeba, maSin rode-
fenilketonuria (gv. 760). sac laboratoriaSi maTi farmakologiuri efeqtis

_ 113 _
5 etiologia
dadgena swrafad xdeba. magaliTad, arsebobs varaudi, endokrinologia
rom antidepresiuli preparatebis dadebiTi efeqti sisxlSi hormonTa koncentraciis cvlilebebi mniS-
damokidebulia presinafsur neironSi maTi ukumita- vnelovnad zemoqmedebs guneb-ganwyobasa da qcevaze.
cebis cvlilebebze, rac ukumitacebis dros swrafad endokrinuli funqciis darRvevebi iwvevs zogierT
viTardeba, xolo Terapiuli efeqtis gamosavlenad, dadgenil klinikur sindroms, romelTaganac zogs
daaxloebiT, ori kviraa saWiro. es SeiZleba imas ni- aqvs damaxasiaTebeli neirofsiqiatriuli gamovli­
Snavdes, rom klinikuri antidepresiuli mniSvneloba nebebi (magaliTad, depresia kuSingis daavadebis
antidepresantebze Tavis tvinis `adaptaciuri~ dros).
reaqciiTaa ganpirobebuli. wlebis manZilze Seswav- miuxedavad aseTi kavSirebis arsebobisa, fsiqiku-
lili iqna antidepresiuli preparatebis mravali gan- ri aSlilobis dros, hormonTa bazaluri plazmuri
sxvavebuli adaptaciuri reaqcia, magram verc erTma donis gazomvam, zogadad, ar aCvena Tanmimdevruli
ver migviyvana axali antidepresantis Seqmnamde. Tan- darRvevebi fsiqiatriul pacientebTan; amitom am
amedrove kvlevebi swavlobs antidepresantebis gav- faqtebma mniSvnelovani wvlili ar Seitana etiologi-
lenas genebis transkrifciis faqtorebsa da neiro- is dadgenaSi. gamonakliss warmoadgens didi depresia.
tropinebze (rogoricaa Tavis tvinis SeZenili neiro- am aSlilobis mqone pacientTa mniSvnelovan nawils
tropuli faqtori _ BDNF), romlebic gansazRvravs kortizolis hipersekrecia aReniSneba. sul ufro
sinafsuri kavSirebis zrdasa da tvinis plastikuro- meti empiriuli masala adasturebs, rom depresiis
bas (Duman, 2004). mqone zogierTi pacientis sisxlSi momatebuli kor-
axali medikamentebis SemoReba, romlebic Sedgeba tizolis done SesaZloa TamaSobdes garkveul rols
tradiciuli komponentebisagan, magram gansxvavebuli depresiis paTofiziologiaSi (gv. 258).
farmakologiuri moqmedeba aqvT, gvexmareba SevimuSa-
voT hipoTezebi konkretuli aSlilobis warmatebuli hormonebi da genebis eqspresia
mkurnalobis meqanizmisa da paTofiziologiis Ses- arsebobs uaxlesi monacemebi imis Sesaxeb, Tu rogor
axeb. magaliTad, serotoninis ukumitacebis seleq- SeuZlia hormonebs Tavis tvinis funqcionirebis Secv-
tiuri inhibitorebis (susi, SSRI) gacnobisas irkveva, la. es saSualebas gvaZlevs, davinaxoT paTofiziolo-
rom mxolod is antidepresantebi, romlebsac aqvT po- giuri kavSirebi hormonTa sekreciis cvlilebasa da
tenciuri 5-HT-is ukumitacebis inhibitoruli Tvise- Tavis tvinis Sesabamisi meqanizmebis cvlilebebs So-
bebi, efeqturia obsesiur-kompulsuri aSlilobis ris. hormonebs SeuZlia rogorc intraceluluri, ise
farmakologiuri mkurnalobisas. sayovelTaod miRe- eqstraceluluri signalirebis Secvla, rac, Cveule-
buli tricikluri antiodepresantebis gamoyeneba ki, briv, genebis eqspresiis cvlilebiT xdeba.
uSedegoa (garda klomipraminisa). rogorc Cans, ob- magaliTad, kortikosteriodebi moqmedebs ujred-
sesiur-kompulsuri aSlilobis paTofiziologia gan- Ta birTvebze da cvlis sxvadasxva neirotransmitere-
sxvavdeba didi depresiisagan, romlis samkurnalodac bis receptorTa eqspresias. cxovelebze Catarebuli
erTnairad efeqturia orive klasis naerTebi. eqsperimentebiT dadginda, rom 5-HT1A receptorTa
kidev erTi medikamenti, romelmac stimuli misca simkvrive icvleba sisxlSi cirkulaciaSi myofi kor-
am mimarTulebiT kvlevis Catarebas, klozapinia. es tizolis doniT. SesaZloa, kortizolis Warbma sekre-
antifsiqozuri medikamenti efeqturad moqmedebs im ciam gamoiwvios depresiisadmi winaswari ganwyoba,
pacientebis umravlesobaze, romlebic ar reagireben rasac ganapirobebs 5-HT1A receptorTa funqciis
tradiciul antifsiqozur wamlebze. cnobilia, rom daqveiTeba Tavis tvinis limbur ubanSi. cxovelebze
antifsiqozuri wamlebis umravlesobis samkurnalo Catarebulma cdebma aseve gviCvena, rom kortikos-
efeqti miiReba maT mier dofamin D2-is receptore- teroidebis zemoqmedeba iwvevs ujredebis raode-
bis blokirebiT, xolo klozapins aqvs susti mgrZno- nobis Semcirebas hipokampSi. mocemulma aRmoCenam
beloba am receptoris mimarT. klozapini ukavSirdeba migviyvana hipoTezamde, rom depresiis mqone xan-
5-HT receptoris qvetips, kerZod 5-HT2A receptors. dazmul pacientebSi kognituri funqciis daqveiTeba
ase gaCnda axali `atipiuri~ antifsiqozuri wamleb- SesaZloa warmoadgendes kortizolis hipersekreciiT
is didi raodenoba, romlebsac axasiaTebT kombinire- gamowveuli neironebis dazianebis Sedegs (Holsboer and
buli 5-HT2-is da dofamin D2-is receptorebis antago- Kunzel, 2004 da gv. 257).
nisturi Tvisebebi. miuxedavad imisa, rom am wamlebs
garkveuli upiratesoba aqvT sayovelTaod aRiarebul peptiduri rilizing faqtorebi
antifsiqozur preparatebTan SedarebiT, mkurnalo- Tiroid mastimulirebeli hormonisa (TSH) da
bisadmi rezistentuli pacientebis SemTxvevaSi klo- adrenokortikotropuli hormonis (ACTH) gamoyofa
zapinis msgavsi efeqti ar aqvT. regulirdeba peptiduri rilizing faqtorebis mier.
Tavis tvinis sxva regionebSi maT aqvT damatebiTi

_ 114 _
mecnieruli disciplinebis wvlili fsiqikuri daavadebebis etiologiis dadgenaSi
sasignalo funqcia, romelic xSirad emociaTa regu- mkurnaloba asustebs neirotransmisias 5-HT recep-
laciaSi monawileobs. es peptidebi xSirad gvxvdeba torTa specifikur subpopulaciaSi (am SemTxvevaSi
klasikur neirotransmirebTan erTad. magaliTad, Ti- 5-HT2C receptori). es gavlena SeiZleba dakavSirebu-
rotropin rilizing hormoni (TRH) lokalizebulia li iyos mis uCveulo Terapiul efeqtTan, an iseTi
5-HT-sTan erTad 5-HT neironebSi. sul ufro mzardia gverdiTi moqmedebis gamovlenasTan, rogoricaa wo-
interesi imis mimarT, rom Seiqmnas iseTi peptidebi nis Warbi momateba.
rolebic zemoqmedebs peptidur receptorebze. amis
magaliTia kortikotropuli rilizing hormonis fiziologia
(CRH) antagonistebis SesaZlo gamoyeneba depresiis fiziologiuri meTodebis gamoyeneba
dros (gv. 258).
daavadebis mdgomareobasTan dakavSirebuli cere-
neiroendokrinuli testebi bruli da periferiuli aSlilobebis gamosakvlevi
sisxlis plazmaSi hormonTa donis gansazRvra Segvi- fiziologiuri meTodebi:
Zlia gamoviyenoT Tavis tvinis neirotransmiterTa w fsiqofiziologiuri meTodebi, maT Soris, pulsis,
funqciuri aqtivobis monitoringisTvisac. hipofizis sisxlis wnevis, sisxlis mimoqcevis, kanis gamtaro-
hormonebis sekrecia sxvadasxva neirotransmiterebiT bisa da kunTis aqtivobis gansazRvra;
kontroldeba. garkveul viTarebaSi sisxlis plazmis w Tavis tvinis sisxlis mimoqcevis Seswavla;
hormonTa koncentraciis cvlilebebi SegviZlia gam-
w eleqtroencefalografia (EEG gamokvleva).
oviyenoT maT sekreciaSi monawile neirotransmiter-
Ta funqciis Sesafaseblad. magaliTad, specifikuri fsiqofiziologiuri gazomvebi
preparatebiT Tavis tvinis 5-HT-is funqciis stimu- fsiqofiziologiuri gazomvebis interpretacia mi­
lireba iwvevs plazmis prolaqtinis donis amaRlebas. ni­mum ori saxisaa. pirveli interpretacia erT­
Sesabamisad, prolaqtinis koncentraciis gazrdili mniSvnelovania. gazomvis monacemebi gamoiyeneba da­ava­
done, gamowveuli preparatis standartuli dozis debis dros periferiuli organoebis funqcionirebis
gamoyenebiT, saSualebas gvaZlevs, ganvsazRvroT dasadgenad (magaliTad, imis gaasarkvevad, imatebs
Tavis tvinis 5-HT-is metaboluri gzebis funqciuri Tu ara Tavis qalis kunTebis eleqtromiografiuli
mdgomareoba. (EMG) aqtivoba im pacientebSi, romlebic uCivian
neiroendokrinuli Celenj testebi warmoadgens maRali arteriuli wneviT gamowveul Tavis tkivils).
Tavis tvinis neirotransmiterTa metaboluri gzebis meore interpretacia gamomdinareobs varaudidan, rom
dinamikur funqciur gasazom saSualebas. garkveuli periferiuli gazomvebi SesaZlebelia gamoviyenoT
fsiqikuri aSlilobebis dros es testebi aCvenebs nei- agznebis mdgomareobaSi myofi centraluri nervuli
rotransmiterTa funqcionirebis daqveiTebis Tanmim- sistemis cvlilebebis dasadgenad. amgvarad, kanis
devrul suraTs. magaliTad, depresiul pacientebs gamtareblobis, pulsis sixSirisa da sisxlis wnevis
prolaqtinis reaqcia 5-HT-is stimulaciaze Senelebu- mateba centraluri nervuli sistemis momatebuli
li aqvT da aseve rCeba klinikuri gamojanmrTelebi- agznebis indikatoria.
sas.
es imaze miuTiTebs, rom depresiuli aSlilobebi Tavis tvinis metabolizmisa da sisxlis
dakavSirebulia Tavis tvinSi 5-HT-is neirotransmi- mimoqcevis gazomva
siis deficitTan. Tumca, iseve rogorc sxva biolo- Tavis tvinis tomografiis (vizualizaciis) meTode-
giuri maCveneblebis SemTxvevaSi, aqac sifrTxile bis gaumjobesebis Sedegad, ufro zustad izomeba
unda gamoviCinoT da gavakontroloT sxva, gareSe Tavis tvinis sisxlis mimoqceva fsiqikuri aSlilobe-
faqtorebiT gamowveuli efeqtebi (rogoricaa wonis bis dros. PET-iT da SPET-iT Catarebul gamokvlev-
dakargva da Zilis funqciis darRveva) (Cowen, 2005). ebaSi, SedarebiT Zveli teqnika Caanacvles qsenonis
neiroendokrinuli testebiT SesaZlebelia, inhalaciis meTodiT, radgan tomografiis Semotana
aseve, Tavis tvinis neirotransmiterul funqci- regionuli sisxlis mimoqcevis samganzomilebiani Se-
aze fsiqotropul nivTierebaTa efeqtebis Seswavla. fasebis saSualebas iZleva.
magaliTad, kortizolis reaqcia 5-HT2C agonist re-
funqciuri magnitur-rezonansuli tomografia
ceptorze, rogoricaa m-qlorofenilpiperazini, ib­
lokeba im pacientebTan, romlebic mkurnalobdnen wylis protonis signaliT magnitur-rezonansuli
atipiuri antifsiqozuri preparatiT _ klozapiniT tomografiis meTodi, sakmaod mgrZnobiarea imisa-
da ar iblokeba imaTTan, romlebic iRebdnen iseT Tvis, rom misi meSveobiT ganisazRvros Tavis tvinSi
tradiciul antifsiqozur preparats, rogoricaa regionaluri sisxlis mimoqcevis zrda, rac mosdevs
flufenazini. es gvafiqrebinebs, rom klozapiniT neironul aqtivobas. es meTodi mniSvnelovani miRw-

_ 115 _
5 etiologia

evaa da, Cveulebriv, moixsenieba, rogorc funqciuri kusia fsiqikuri aSlilobebis dros funqciuri mag-
magnitur-rezonansuli tomografia (fMRI). funqciu- nitur-rezonansuli tomografiis gamoyenebis Seaxeb,
ri magnitur-rezonansuli tomografiis ZiriTad me- mocemulia Semdeg wyaroSi: Seibyl et al., 2004.
Tods warmoadgens sisxlis oqsigenaciis doneze da-
PET
mokidebuli vizualizacia (BOLD). BOLD efuZneba
deoqsihemoglobinis paramagniturobas da, aqedan PET vizualizacia SegviZlia gamoviyenoT, rogorc
gamomdinare, Seesabameba im magnituri velis gamoyene- Tavis tvinis metabolizmis, ise Tavis tvinis sisxlis
bas, romelic adgilobriv magnitur vels aZlierebs. mimoqcevis gansazRvrisaTvis. Cveulebriv, es ori
amis sawinaaRmdegod, oqsihemoglobini gacilebiT nak- monacemi mWidro korelaciaSia erTmaneTTan. zrdas-
lebadaa diamagnituri da warmoqmnis velis lokalur ruli adamianis Tavis tvinSi funqciuri aqtivoba
sust cvlilebebs. mTlianadaa damokidebuli JangviT metabolizmze,
neironuli aqtivobis gazrda dakavSirebulia Tavis romelic moixmars glukozasa da Jangbads, rogorc
tvinis sisxlis mimoqcevis lokalur gazrdasTan, rac substratebs. Sesabamisad, metabolizmis done Sei-
iwveves deoqsihemoglobinis koncentraciis Semcire- Zleba ganisazRvros Jangbadis moxmarebis gazomviT an
bas. es xdeba imis gamo, rom aqtivaciis normalur deoqsiglukozas dagrovebiT. Tavis tvinSi regionu-
pirobebSi sisxlis mimoqceva Zlierdeba neironebis li sisxlis mimoqcevis gansazRvra SesaZlebelia Sesa-
mier Jangbadis moxmarebasTan SedarebiT. adgilo- bamisad moniSnuli CO2- inhalaciis dros akumulire-
brivi deoqsihemoglobinis doneTa cvlileba SeiZleba buli radioaqtivobis gansazRvriT (Seibyl et al., 2004).
gaizomos da moxdes misi vizualizacia. es gviCvenebs, SPET
rom funqciuri magnitur-rezonansuli tomografiis
SPET-is meSveobiT sisxlis mimoqcevis gansazRvrisas
gamoyenebiT SeiZleba gaizomos aqtivaciis cvlile-
gamoiyeneba lipofiluri moniSnuli (radioaqtiuri)
bebi, magram ara bazisuri lokaluri Tavis tvinis
atomebi, rogoricaa teqnecium _ heqsameTilpro-
sisxlis mimoqceva. Sesabamisad, is unda gamoviyenoT
pilenaminoqsimi (99mTc-HMPAO). intravenurad Seyvanis
aqtivaciis paradigmasTan erTad. Cveulebriv, aseTi
Semdeg, aRniSnuli naerTi ramdenime saaTiT akumu-
paradigmebi SeiZleba droTa ganmavlobaSi xelaxla
lirdeba Tavis tvinSi stabiluri formiT. es gvaZlevs
gamoviyenoT `CarTva_gamorTvis~ reJimSi. aseTia, ma-
maRalxarisxiani gamosaxulebis miRebis saSualebas
galiTad, kognituri funqciis Sesamowmebeli martivi
iseTi tradiciuli deteqtoris gamoyenebiT, rogori-
testi. fMRI-is upiratesoba isaa, rom mas axasiaTebs
caa mbrunavi gama-kamera. 99mTc-HMPAO-is STanTqma
ukeTesi droiTi da sivrciTi detalizacia vizuali­
pirdapirproporciulia Tavis tvinSi sisxlis mi-
zaciis sxva meTodebTan SedarebiT da ar saWiroebs
wodebasTan. Tumca, PET-isagan gansxvavebiT, SPET-s ar
radioaqtivobis gamoyenebas.
SeuZlia Tavis tvinis regionuli sisxlis mimoqcevis
funqciuri magnitur-rezonansuli tomografia far-
absoluturi gazomva. amitom SPET-is gamoyenebiT
Tod gamoiyeneba janmrTel subieqtebSi fsiqologiu-
miRebuli Sedegebi xSirad gamoisaxeba Tavis tvinis
ri funqciebis neironuli reprezentaciebis gansas-
gamosakvlevi ubnis aqtivobis SedarebiT mTeli Tavis
azRvrad. am meTodma mravali saintereso Sedegi mogv-
tvinis an naTxemis aqtivobasTan.
ca. magaliTad, pantevma da misma kolegebma (Pantev et
al., 1998) SeZles imis Cveneba, rom trenirebul musiko- Tavis tvinis sisxliT momarageba fsiqikuri
sebSi musikaluri tonebi axdenen sensoruli qerqis aSlilobebis dros
gacilebiT didi farTobis aqtivacias, SedarebiT ar- fsiqikuri aSlilobebis dros Tavis tvinis sisxliT
amusikosebTan. es gamokvleva kargad gviCvenebs, Tu momaragebis Sesaswavlad bevri gamokvlevaaa Catare-
daswavlis procesSi rogor axdens Tavis tvinis qerqi buli, magram Sedegebi xSirad urTierTgamomricxavia.
TviTreorganizacias, savaraudod, genebis eqspresiis umetes SemTxvevaSi, azrTa sxvadasxvaobas iwvevs me-
cvlilebis gziT. am tipis efeqtebi SeiZleba mniS- Todologiuri sirTuleebi, rac exeba tomografiis
vnelovani aRmoCndes garkveuli fsiqikuri aSlilobe- Casatarebeli pirobebis standartizacias da, agreTve,
bis ganviTarebaSi. mogvianebiT, andersonma (Anderson pacientTa populacias. SesaZloa, mosvenebiTi mdgo-
et al., 2004) gamoiyena funqciuri magnitur-rezonan- mareoba ar iyos idealuri imisTvis, rom davadginoT
suli tomografia imis demonstraciisaTvis, rom ar- pacientebsa da sakontrolo jgufs Soris arsebuli
asasurveli mogonebebis aqtiuri daviwyeba dakavSire- gansxvaveba, radgan mosvenebiTi mdgomareoba memkvid-
bulia prefrontaluri dorsolateruli korteqsis rulad fiziologiuria da fsiqologiurad cvale-
gaaqtivebasTan da hipokampis aqtivobis daqveiTe- badi.
basTan. aRniSnuli aRmoCenebi miuTiTebs represiis _ miuxedavad am sirTuleebisa, uaxles, skrupuloz-
froidis mier aRwerili erT-erTi ZiriTadi dacviTi urad Catarebul gamokvlevebSi im pacientebze, rom-
meqanizmis _ SesaZlo biologiur substratebze. dis-

_ 116 _
mecnieruli disciplinebis wvlili fsiqikuri daavadebebis etiologiis dadgenaSi
lebic ar iReben medikamentebs, saTanado Sefasebisas eleqtroencefalografia
miRebul iqna SeTanxmebis sakmaod maRali xarisxi.
meTodebi
PET-isa da SPET-is meSveobiT obsesiur-kompulsuri
aSlilobis mqone pacientebTan gamovlinda gazrdili eleqtroencefalografiis meSveobiT (EEG) xdeba
metaboluri aqtivoba da gaaqtivebuli sisxlis mimo- Tavis tvinis qerqis neironuli aqtivobis gazomva
qceva frontalur korteqsSi, saxeldobr, orbifron- Tavis qalas gaswvriv potencialTa sxvaobis gan-
talur regionebSi (Saxena and Rausch, 2000). garda sazRvris gziT. eleqtroencefalografiis gansxvave-
amisa, meti informaciis mopovebaa SesaZlebeli Tavis buli meTodebi fsiqiatriul gamokvlevebSi eti-
tvinis regionaluri sisxlis mimoqcevisa da pacien- ologiis Sesaswavlad gamoiyeneba. es meTodebia:
tis fsiqopaTologiis korelirebiT skanirebis dros. w standartuli (analogiuri) eleqtroencefalo­gra­
aseTma midgomam warmatebiT imuSava da mosaxerxebe- fia;
li aRmoCnda Sizofreniis mqone pacientebSi dadge- w raodenobrivi (digitaluri) eleqtroencefalo­gra­
nil simptomTa erTobliobis dasakavSireblad Tavis fia;
tvinis konkretul ubnebTan (gv. 289).
w Zilis eleqtroencefalografia
aqtivaciis paradigmebi (polisomnografia);
rogorc es fMRI-is ganxilvisas aRiniSna, fsiqologiu- w magnitoencefalografia;
ri aqtivaciis paradigmebs, PET-is gamoyenebiT, xSirad w aRZruli potencialebi.
mimarTaven moxalise janmrTeli pirebis kvlevisas.
gamokvleva tardeba Tavis tvinis ubnebisa da maTSi standartuli eleqtroencefalografia
ganTavsebuli im neironebis wredebis aRsawerad, rom- standartuli klinikuri eleqtroencefalografiis
lebic monawileobs metyvelebisa da mexsierebis fun- dros keTdeba qaRaldze Cawerili gamosaxulebis
damentur procesebSi. aqtivaciis paradigmebs, aseve, xarisxobrivi Sefaseba, romelsac atarebs gamocdili
mimarTaven fsiqikuri aSlilobebis mqone paciente- specialisti vizualuri inspeqciiT. am xasiaTis
bis SemTxvevaSi. aseT dros, aqtivaciis paradigmebis Canaweri did daxmarebas gviwevs epilefisiasa da
gamoyenebam SeiZleba mogvces ufro Tanmimdevruli fsiqikur aSlilobebs Soris arsebuli kavSirebis
Sedegebi, vidre Tavis tvinis sisxliT momaragebis SeswavlaSi, magram is ver gvawvdis sakmaris
gamokvlevebma. informacias etiologiis Sesaxeb. fsiqiatriul
magaliTad, rodesac sakontrolo jgufis janmrTe­ pacientTa daaxloebiT 30%-s, romelTac CautardaT
li subieqtebi asruleben viskonsinis baraTebis dax- eleqtroencefalografiuli gamokvleva, aReniSne­
arisxebis tests (Wisconsin Card Sort Test), prefron- bodaT anomaliuri Canawerebi, magram maTi rele­
talur korteqsSi aRiniSneba sisxlis mimoqcevis vanturoba mcdari aRmoCnda. wamlis miRebiT ga­
gaZliereba. SizofreniiT daavadebuli pacientebi mowveuli artefaqtebi, albaT, gavrcelebuli mov­
ufro cudad asruleben am tests, vidre sakontrolo lenaa. standartul eleqtroencefalografias gaaCnia
jgufis cdis pirebi da iZlevian sisxlis mimoqcevis kargi droiTi, magram SedarebiT susti sivrciTi
gansxvavebul suraTs qerqis Sesabamis midamoSi. es gamosaxuleba.
gviCvenebs, rom SizofreniiT daavadebul zogierT raodenobrivi eleqtroencefalografia
pacients, SesaZloa aReniSnebodes prefrontaluri eleqtroencefalografiis signalis gamokvleva, SesaZ­
qerqis disfunqcia, rac ganapirobebs davalebaTa ar- lebelia, aseve, raodenobrivad, risTvisac gansxvavebuli
adamakmayofileblad Sesrulebas, es ki, Tavis mxriv, maTematikuri midgomebi gamoiyeneba. yvelaze farTod
dakavSirebulia Tavis tvinis am ubnis neioronuli gavrcelebuli meTodia sig­nalTa simZlavris speq­
aqtivobis gazrdasTan. uaxlesi gamokvlevebi aRniS- traluri analizi furies transformaciis gamoyenebiT.
nul cvlilebas da sisxlis mimoqcevis darRvevebs arsebobs garkveuli fsiqikuri aSlilobebis dama­
ukavSirebs kateqol-O-meTiltransferazas genis po­ xasiaTebeli speqt­raluri nimuSebi, Tumca, maTi kav­
li­morfizms (COMT). es fermenti monawileobs do- Siri Tavis tvinis Sesabamis meqanizmebTan ar aris
faminis metabolizmSi da misi Sesabamisi geni ganix- calsaxa. eleqtroencefalografiis Sedegebidan ar­
ileba, rogorc Sizofreniis kandidati geni (ix. boqsi tefaqtebis statistikuri amoReba aseve problemuria.
5.3). gamokvlevebi, romelTa meSveobiTac cdiloben aqamde eleqtroencefalografias klinikur kvlevaSi,
genetikuri polimorfizmis integrirebas kognitur Zi­riTadad, gansxvavebuli medikamentebis moqmedebis
funqcionirebasa da Tavis tvinis sisxlis mimoqceva- analizisa da dadgenis mizniT mimarTavdnen. mimdinareobs
Si momxdar cvlilebebTan, xels uwyobs Sizofreniis muSaoba uaxles fsiqotropul naerTTa skriningis
ufro srulyofil gagebas (Berman and Meyer_Linden- obieqturi meTodis Seqmnaze (Saletu et al., 2002).
berg, 2004).

_ 117 _
5 etiologia

Zilis eleqtroencefalografia (polisomnograma) xdeba. aRZrul (an movlenebTan dakavSirebul) poten-


Zilis dros eleqtroencefalograma aCvenebs damaxa- cialTa aRricxva SesaZlebelia kompiuterizirebuli
siaTebel talRaTa ganmeorebad paternebs, romlebic gamaSualebeli meTodebiT. isini talRovani formiT
SeiZleba safexurebad daiyos. ZiriTadi sxvaoba iCens Tavs konkretuli stimulis Semdeg, garkveuli
aRiniSneba swrafi Zilis fazasa (rodesac Tvalis kak- drois intervaliT. magaliTad, reaqcia P300 warmoad-
lebi swrafad moZraobs, REM anu sizmriani Zili) da gens dadebiT gadaxras, romelic Cndeba 300 msek-Si
Rrma Zilis fazas (non-REM anu mSvidi Zili) Soris. mas Semdeg, rac subieqti axdens miznobrivi stimulis
Zilis eleqtroencefalograma anu polisomnogra- identificirebas, romelic CarTulia ararelevantur
ma gviCvenebs sakmarisad Tanmimdevrul anomaliebs stimulTa seriaSi.
depresiul pacientebSi, kerZod, gaxangrZlivebuli P300 talRebi SesaZlebelia Seesabamebodes kog-
swrafi Zilis fazas. zogierTi aseTi anomalia Sesa- nitur process, romelic saWiroa konkretuli stimu-
Zlebelia gagrZeldes klinikuri remisiis drosac da lis amocnobisaTvis, mexsierebidan aRdgenisa da Se-
SeiZleba gaxdes guneb-ganwyobis aSlilobisadmi mowy- fasebisaTvis. SizofreniiT daavadebul pacientebSi
vladobis indikatori. P300 talRis amplituda daqveiTebulia. aRsaniSnavia,
polisomnografiis erT-erTi susti mxare isaa, rom igive anomalia aRmoaCndaT SizofreniiT daavade-
rom am gamokvlevis Catarebas esaWiroeba special- bul pacientTa pirveli rigis naTesavebs da Sizo-
uri pirobebi (`Zilis laboratoria~), Tumca saxlis tipur pirovnebebs.
pirobebSic SesaZlebelia Zilis monitoringis Catare- am individebSi, P300 reaqciaSi cvlilebebi, savar-
ba ambulatoriuli aRWurvilobis gamoyenebiT (Shar- audod, gamomdinareobs informaciis gadamuSavebis
pley et al., 2000). polisomnografia aseve efeqturia darRvevidan da warmoadgens Sizofreniis winaganwyo-
Zilis xarisxsa da struqturaze medikamentebis zemo- bis markers (vulnerability trait marker). Tumca, es cvli-
qmedebis gansazRvrisas. polisomnografiis gamoyeneba lebebi araspecifikuria da maTi aRmoCena SesaZlebe-
fsiqiatriul kvlevebSi ganxilulia Semdeg wyaroSi: lia sxva darRvevebis drosac (magaliTad, alkoholis
Nishino et al., 2004. Warbi moxmarebis dros) (Blackwood, 2000). garda amisa,
aRZrul potencialTa interpretacia Tavis tvinis
magnitoencefalografia meqanizmebis TvalsazrisiT advili ar aris, radgan
magnitoencefalografia aris iseTi gamokvleva, rom- Tavis qalidan Cawerili potencialebi Sors imyofeba
liTac izomeba eqstrakranialuri magnituri velis maTi aRmocenebis wyarosagan da asaxavs paralelurad
cvlilebebi, raTa ganisazRvros ionTa nakadi Tavis momqmed gansxvavebul nervul sistemaTa aqtivobas
tvinis qerqis neironebSi. eleqtroencefalografiis (Grillon and Ameli, 2004).
msgavsad, magnitoencefalografiis saSualebiT Sesa-
Zleblia fiziologiuri signalebis cvlilebis dafiq- nevropaTologia
sireba drois milisekundebis intervaliT. eleqtro- nevropaTologiuri gamokvlevebis mizania, pasuxi
encefalografiasTan SedarebiT, magnitoencefalo- gasces kiTxvas, Tu ramdenad axlavs Tan Tavis tvinSi
grafia ukeT aRircxavs signalTa lokalizacias, ma- mimdinare struqturul cvlilebebs specifikuri xas-
gram yvelaze ufro sasargeblo informaciis miReba iaTis fsiqikuri aSliloba. dResdReobiT Tavis tvinis
SesaZlebelia meTodebis kombinaciiT, anu magni- struqturis Seswavla cocxali masalis gamoyenebiTaa
toencefalografiis kombinaciiT funqciur vizual- SesaZlebeli magnitur-rezonansuli tomogrfiis meS-
izaciasTan. am gziT SesaZlebelia miviRoT qerquli veobiT da, agreTve, gvamuri masalis tradiciuli
procesingis ukeTesi sivrciTi da droiTi detaluri pirdapiri gamokvleviT.
gamosaxuleba. arc magnitoencefalografia da arc nevropaTologias Zalian didi mniSvneloba eni-
eleqtroencefalografia ar aris efeqturi qerqqveSa Weba, rodesac laparakia demenciisa da im ramoden-
neironuli aqtivobis cvlilebebis dasadgenad. fsi- ime fsiqikuri aSlilobis bunebis gagebaze, rodesac
qiatriul avadmyofebze Catarebul zogierT gamokv- dazianebis keris dadgena da gazomvebis Catareba
levaSi magnitoencefalografia aRZruli potencial- advili da sarwmunoa. sxva fsiqikuri aSlilobebis
ebis gansazRvrisaTvis gamoiyeneba (fsiqiatriaSi mag- SemTxvevaSi, ar aris aRwerili dazianebis Sesabamisi
nitoencefalografiis gamoyenebis Sesaxeb ix. wyaro: diagnostikuri ekvivalentebis arseboba. swored es
Stern and Silbersweig, 2001). faqti ganapirobebs tradiciul mosazrebas, rom fsi-
qikur aSlilobaTa umravlseoba funqciuri xasiaTisaa
aRZruli potenciali da ar aqvs organuli safuZveli. Tumca, magnitur-re-
eleqtroencefalografiuli meTodis meSveobiT Sesa- zonasuli tomogrfiisa da sxva gaumjobesebuli nev-
Zlebelia Tavis tvinis eleqtruli aqtivobis cvlile- rologiuri meTodebis gamoyenebam aCvena, rom mraval
baTa aRricxva, romelic garemos stimulis sapasuxod fsiqikur aSlilobas aqvs struqturuli korelatebi.

_ 118 _
mecnieruli disciplinebis wvlili fsiqikuri daavadebebis etiologiis dadgenaSi
magaliTad, SizofreniiT daavadebuli adamianis Tavis midgomebi amdidrebs da warmarTavs erTmaneTs, raTa
tvini msubuqi da momcro zomisaa, rac am daavadebis sabolood Seiqmnas ufro integrirebuli Sexeduleba
damaxasiaTebeli ujreduli da sinafsuri kavSirebis fsiqikuri daavadebis etiologiis Sesaxeb.
cvlilebebis Sedegia (me-12 Tavi). msgavsi cvlilebebi
Tavis tvinis limburi sistemis nawilTa moculobasa mocemuli qveTavis kavSiri im qveTavebTan,
da citoarqiteqturaSi aRwerilia depresiebis dros rom­lebic fsiqikuri daavadebebis
(me-12 Tavi). miuxedavad imisa, rom arc erT am cvli- sindromebs exeba
lebas ar eniWeba diagnostikuri mniSvneloba, radgan am TavSi ganxiluli iyo ramdenime gansxvavebuli
aRiniSneba TiToeuli am parametris urTierTgada- midgoma etiologiis mimarT. mkiTxveli, albaT, ukeT
farva Sesadarebel subieqtebsa da diagnozebs Soris, dainaxavs am midgomebis mniSvnelobas calkeuli fsi-
isini mainc warmoadgens Zlier arguments funqciur- qikuri daavadebis sindromebis, gansakuTrebiT ki
organuli dixotomiis sawinaaRmdegod. guneb-ganwyobis aSlilobebisa (gv. 248) da Sizofreni-
kvlevis ganviTarebuli meTodebi Segvaxsenebs, rom is (gv. 297) etiologiebis gacnobisas, rac wignis sxva
konkretuli drois monakveTSi xelmisawvdomma me- qveTavebSia mocemuli.
Todebma SeiZleba ver SeZlos Sesabamisi biologiuri
anomaliebis dadgena maTi arsebobis SemTxvevaSic ki.
alois alchaimerma aTeuli weli moandoma Sizof-
reniis nevrologiur gamokvlevas, sanam gadaaw-
damatebiTi literatura
yda preseniluri demenciis SemTxvevas da aRmoaCina
dazianebuli kerebi, romelTa meSveobiT dRes xdeba Charney, DS, Nestler, EJ (2004) Neurobiology of mental illness,
misi saxeliT cnobili daavadebis dadgena. mas Semdeg, 2nd edn. Oxford University Press, Oxford.
rac nevropaTologiuri gamokvlevebi molekulur Freud, S (1916_17) Introductory lectures on psychoanalysis.
doneze tardeba, gansxvaveba `funqciur~ da `stru- Reprinted in Penguin Freud Library, Vol. 1. Penguin, Har-
qturul~ darRvevebs Soris TavisTavad gaxda piro- mondsworth.
biTi. da bolos, unda aRiniSnos, rom progresi fsi- Jaspers, K (1963) General psychopathology (trans. J Hoenig
qikur daavadebaTa etiologiis gansazRvraSi miRweul and MW Hamilton), PP 301-11, 355 - 64, 383-99. Manches-
iqna genetikur, paTologiur da bioqimiur gamokvl- ter University press, Manchester.
evaTa kombinaciiT da miRebuli Sedegebis SejerebiT
Owen MJ. O’Donovan M, Gottesman II. (2003) Psychiatric
avadmyofis epidemiologiur, klinikur, socialur
genetics and genomics. Oxford, Oxford University Press.
da fsiqologiur aRwerasTan. Sesabamisad, sxvadasxva

_ 119 _
Tavi 6 mtkicebulebaze
damyarebuli midgoma fsiqiatriaSi
Tavis Sinaarsi
w saukeTeso mtkicebulebis moZieba
ra aris mtkicebulebaze
damyarebuli medicina 120 w mtkicebulebis validurobisa da sargeblianobis
kritikuli Sefaseba Sedegebis implementacia
mtkicebulebaze damyarebuli midgomis
istoria 120 w Sesrulebis Sefaseba.
ratom gvWirdeba mtkicebulebaze mdm-is principebi gamoiyeneba sxvadasxva samedicino
damyarebuli medicina? 121 procedurisTvis. fsiqiatriaSi mas ZiriTadad iyeneben
mtkicebulebis saxeebi 121 Terapiuli intervenciebis Rirebulebis Sesafaseb­-
lad. momdevno nawilebSi mdm-is gamoyeneba mkurnalobis
calkeuli kvlevebi mkurnalobis Sesaxeb 122
Sesaxeb kvlevebTan iqneba dakavSirebuli. rac Seexeba
validuroba 122
iseT sferoebs, rogoric aris diagnostireba da
Sedegebis warmodgena 122
prognozi, mogvianebiT ganvixilavT.
intervenciebis klinikuri gamoyeneba 122
Terapiuli gamokvlevebis eTikuri sakiTxebi 124 mtkicebulebaze damyarebuli midgomis
sistemuri mimoxilvebi 125 istoria
validuroba 125
medicinis xangrZliv istoriaSi arsebobs mkur­nalobis
Sedegebis warmodgena 126
kvlevis erTeuli SemTxvevebi, romlebsac SeiZleba
klinikuri gamoyeneba 126 `mtkicebulebaze damyarebuli midgomis~ magaliTebi
meta-analizis problemebi 127 ewodos. 1747 wels sazRvao qirurgma jeims lindma
gamoyeneba 127 (James Lind, 1747) Seiswavla `SesaZleblobis farglebSi
mdm-is implementacia 128 erTmaneTis msgavsi~ mezRvaurebis 6 wyvili, romlebic
mdm-is implementacia calkeul pacientTan 128 suravandiT iyvnen daavadebulni. mezRvaurebi, rom­­lebic
mdm-is implementacia servisis doneze 128 iRebdnen forToxalsa da limons, ga­mo­janmrTeldnen
klinikuri praqtikis gaidlaini 129 ramdenime kviraSi, gansxvavebiT im mezRvaurebisgan,
mdm-is Sefaseba 129 romlebic igive pirobebSi imyofebodnen da Cveulebrivad
mdm-is sxvagvari gamoyeneba 129 ikvebebodnen. lindis kvleva ar iyo `brma~. 1784 wels
benJamin franklinma (Benjamin Franklin, 1784) hipnotizmis
diagnozi 129
monawileebi SearCia SemTxveviTi wesiT, man ar icoda,
prognozi 131
romeli maTgani iyo namkurnalebi . `brmad moqmedebam~
Tvisobrivi kvleva 131
uaryo hipnotizmis samkurnalo efeqti, anu gaCnda Zlieri
rodis gamoiyeneba Tvisobrivi meTodi 131
mtkicebuleba, rom efeqti STagonebiT iyo gamowveuli
Tvisobrivi kvlevis Sefaseba 132 (Devereaux, et al., 2002).
Tanamedrove randomizebuli kvlevis meTodi
medicinaSi gamoiyena ser austin bradford-hilma
ra aris mtkicebulebaze
(Sir Austin Bradford-Hill, 1897-1991), romelmac 1948 wels
damyarebuli medicina Seqmna samedicino kvlevis saxelmwifo sabWosTvis
mtkicebulebaze damyarebuli medicina (mdm) aris kli­ tu­berkulozis mkurnalobaSi streptomicinis gamo­
nikurad mniSvnelovani informaciis miRebis sistemuri yenebis kvlevis dizaini. mogvianebiT bradford-hilis
gza etiologiis, diagnozis, prognozisa da mkurnalobis ran­domizebuli meTodiT isargebles fsiqiatriuli
Sesaxeb. mtkicebulebaze damyarebuli midgoma aris mkur­nalobis Sesamowmeblad. pirveli fsiqiatriuli
procesi, romelic moicavs Semdeg etapebs: kvleva, romelSic es meTodi gamoiyenes, 1955 wels
w klinikuri kiTxvis formulireba, romelzec SesaZ­ Catarda moudslis klinikaSi (Maudsley Hospital) (lon­
lebelia pasuxis gacema donSi), devid devisis da miSel Seperdis (David Davies

_ 120 _
ra aris mtkicebulebaze damyarebuli medicina
and Michael Shepherd, 1955) mier, romlebmac aCvenes, ratom gvWirdeba mtkicebulebaze
rom depresiisa da SfoTvis SemTxvevaSi placebosTan damyarebuli medicina?
SedarebiT, ufro efeqturia rezerpinis gamoyeneba.
mdm-is gamoyenebiT SesaZlebelia klinikur praqtikaSi
ramdenime wlis Semdeg aknerma da oldhamma (Ackner and
arsebuli ori ZiriTadi problemis gadaWra:
Oldham, 1962) gamoiyenes ormagad brma randomizebuli
w sirTuleebi, romelic dakavSirebulia Tanamedrove
meTodi insulinuri komis Terapiis uarsayofad.
klinikuri da mecnieruli miRwevebis codnis ganax­
Semdeg, 1965 wels samedicino kvlevebis saxelmwifo
lebasTan
sabWom gamoaqveyna pirveli didi multicentruli
randomizebuli kontrolirebadi kvle­va fsiqiatriaSi, w praqtikosi specialistebis Taviseburad muSaobis
romelmac aCvena, rom depresiis mqo­ne hospitalizebul tendencia, romelic ar aris gamyarebuli arsebuli
pacientebSi imipramini da eleqtrokrunCxviTi Terapia mtkicebulebebiT.
placeboze ufro efeqtur samkurnalo saSulebebs klinikuri da samecniero Jurnalebis mzardi
warmoadgens (Tansella, 2002). ra­odenobis gamo, bejiTi klinicistic ki ver
mtkicebulebaze damyarebuli midgomis SedarebiT moaxerxebs yvela Tanamedrove sarwmuno statiis
axali formulireba ekuTvnis arCibald kokreins (Archibald gacnobas (Tavis viwro specialobaSic ki). amisTvis
Cochrane, 1909-1988), epidemiologs da gavleniani wignis mas yoveldRiurad 20 statiis wakiTxva dasWirdeba
“efeqtianoba da efeqturoba: randomizeba jandacvis (!) amitomac klinicists uwevs informaciis sxva
servisebSi” (1972w.) avtors. kokreinma xazgasmiT miu­ wyaroebis gamoyeneba. is eyrdnoba eqspertul,
TiTa mkurnalobis dagegmvisTvis randomizebuli kon­ arasistemur mimoxilvebs, ko­legebis mosazrebebs,
trolirebadi kvlevebis, rogorc yvelaze sarwmuno farmakologiuri firmebis war­momadgenlebis mi­
mtkicebulebebis, gamoyenebis saWiroebaze. misi yve­ er miwodebul informacias da sakuTar gamoc­
laze xSirad citirebuli gamonaTqvamia (1979): `Cveni dilebas an Sexedulebebs. es iw­vevs praqtikis
profesiis didi naklia, rom Cven ver movaxerxeT yvela iseT mravalferovnebas, rogoric, magaliTad,
Rirebuli randomizebuli kontrolirebadi kvlevis eleqtrokrunCxviTi Terapiis gamoye­nebisas iyo
kritikuli Sejameba specialobebis an qvespecialobebis aRwerili (UK ECT Review Group, 2003).
mixedviT, romelic, periodulad, adaptacias gaivlida~.
kokreinis mosazreba farTod gavrcelda da ori mtkicebulebis saxeebi
mimarTulebis ganviTarebam SesaZlebeli gaxada misi mdm-is fundamenturi piroba imaSi mdgomareobs, rom
Tvalsazrisis ganxorcieleba. jer erTi, konkretuli zogi mtkicebuleba sxvebTan SedarebiT ukeTesia,
Terapiuli sakiTxis garSemo mtkicebulebebis Se­ anu ufro sarwmuno da klinikurad gamosayenebeli.
sagroveblad daiwyes eleq­tronuli bazis gamoyeneba es piroba gansakuTrebiT advilad SemuSavda kvle­
da kompiuteris meS­veobiT yvela (an TiTqmis yvela) vebisTvis mkurnalobis Sesaxeb. ierarqia, romelsac
sarwmuno randomizebuli kvlevis moZieba. meorec, yvelaze xSirad iyeneben mocemulia cxrilSi 6.1.
meta-analizis statistikurma teqnikam SesaZlebeli
gaxada randomizebuli kvlevebis kombinireba, riTic
moxerxda mkurnalobis efeqtis sarwmuno gazomva.
cxrili 6.1 ierarqia kvlevebisTvis
aseTi meTodologiis gamoyenebiT warmoebuli mkurnalobis Sesaxeb
kvle­­vebis Sedegebi `sistemuri mimoxilvis~ saxe­ Ia mtkicebuleba randomizebuli kontrolirebadi
liTaa cnobili. kvlevis es Sedegebi emijneba Se­ kvlevebis sistemuri mimoxilvidan
darebiT ufro tradiciul, naklebad sarwmuno Ib mtkicebuleba sul mcire erTi randomizebuli
`aRwerilobiT mimoxilvis~, meTods, sadac mTavaria kontrolirebadi kvlevidan
avtorTa gadawyvetileba imis Taobaze, Tu romeli
IIa mtkicebuleba sul mcire erTi kontrolirebadi
mtkicebuleba unda iyos gaTvaliswinebuli an ra
ararandomizebuli kvlevidan
wona unda mieniWos mas. kokreinis kolaboracia,
romelic Camoyalibda 1993 wels, msoflios udidesi IIb mtkicebuleba sul mcire erTi, sxva tipis
nawilobriv eqsperimentuli kvlevidan
organizaciaa, igi CarTulia sistemuri mimoxilvebis
warmoebasa da mxardaWeraSi (http://www.cochrane.org), III mtkicebuleba araeqsperimentuli aRwerilobiTi
xolo did britaneTSi iorkis universitetTan arse­ kvlevebidan, maT Soris SedarebiTi kvlevebidan,
buli mimoxilvebisa da diseminaciis centri (the Centre korelaciuri kvlevebidan da SemTxveva-kontrolis
For Reviews and Dissemination, University of York, UK) qmnis kvlevebidan

jandacvis intervenciebis sistemuri mimoxilvebis IV mtkicebuleba eqspertTa komitetis angariSidan


bazas, romelic mudmivad axldeba. an mosazrebidan da/an avtoritetuli wyaros
klinikuri gamocdilebidan

_ 121 _
6 mtkicebulebaze damyarebuli midgoma fsiqiatriaSi

am ierarqiaSi randomizebuli kvleviT miRebuli Tavsdeba). rac ufro mcirea sarwmunoobis intervali,
mtkicebuleba iTvleba ufro validurad, vidre miT ufro metia kvlevis sizuste.
ararandomizebuli kvleviT miRebuli mtkicebuleba, Tu Sansebis Tanafardoba iseTi movlenisTvis, rogoric
xolo randomizebuli kvlevebis sistemuri mimoxilva stacionirebaa 1.0-ia, es niSnavs, rom xelaxali mimarTvis
iTvleba klinikur kiTxvebze pasuxis oqros stan­ sixSire sakontrolo da eqsperimentul jgufs Soris
dartad (Geddes and Harrison, 1997). es piroba saWiroebs ar aris gansxvavebuli. ase rom, Tu kvlevaSi Sansebis
sistematur gadamowmebas, radgan arsebobs mo­ Tanafardobis sarwmunoobis intervali moicavs 1.0-s,
sazreba, rom martivi, klinikurad relevanturi es niSnavs, rom kvlevam ver aCvena eqsperimentul da
gamosavlis mqone msxvili kvlevebi SeiZleba ufro sakontrolo mkurnalobas Soris gansxvavdeba.
validuri iyos, vidre meta-analizi (Fukukawa, 2004).
mniSvnelovania, rom sistemuri mimoxilvis Sedegebis efeqtis sidide
klinikur praqtikaSi gamoyenebamde klinicists bevri kvlevis Sedegi uwyveti cvladia, rogoricaa,
SeeZlos maTi kritikulad Sefaseba (ix. qvemoT da magaliTad, saSualo qula depresiis Sefasebis ha­
Collins et al., 2003). miltonis skalaze. meta-analizSi SesaZlebelia sawyisi
parametris gamoyeneba, magram ufro xSirad isazRvreba
calkeuli kvlevebi efeqtis sidide, radgan is statistikurad ufro
mkurnalobis Sesaxeb damajerebelia.
efeqtis sidide miiReba eqsperimentuli da sakon­
validuroba trolo jgufis Sedegebs Soris sxvaobis gayofiT maTi
mkurnalobis Sesaxeb kvlevebis validurobis sakvanZo sxvaobis standartul gadaxraze. efeqtis sididis
kriteriumi aris randomizacia. amasTan, klinicistma, klinikuri interpretacia qvemoTaa ganmartebuli.
romlis pacientic CarTulia Terapiul kvlevaSi,
ar unda icodes, ra saxis mkurnalobis jgufSia misi intervenciebis klinikuri gamoyeneba
pacienti ganawilebuli. amas, Cveulebriv, uwodeben
riskis Semcireba da mkurnalobisTvis saWiro
randomizaciis siis SeniRbvas. SeniRbuli randomizaciis
raodenoba
gareSe kvlevis validuroba saeWvoa da misi Sedegebic
SeiZleba mcdari iyos. mdm-is mniSvnelovan nawils warmoadgens pacientebis
kvlevis validurobis Sefaseba damatebiT moiTxovs jgufze Catarebuli randomizebuli kvlevebis Se­degebis
pasuxis gacemas Semdeg kiTxvebze: gamoyeneba konkretuli pacientisTvis. mkurnalobis
Rirebulebis Sesafaseblad gamoiyeneba cneba riskis
w kvlevebiT miRebul daskvnaSi gaTvaliswinebuli Tu
abso­luturi Semcireba. es cneba gulisxmobs, rom
iyo masSi monawile yvela pacienti?
pacientebi, romlebsac CautardaT eqsperimentuli
w pacientebis analizi im jgufebSi Tu moxda, sadac isini mkurnaloba da gamouvlindaT klinikurad mniSvnelovani
gaanawiles (e.w. `mkurnalobis ganzraxvis~ analizi)? arasasurveli efeqtebi (magaliTad, klinikuri re­
w iyo Tu ara dafaruli pacientebisa da eqimebisaTvis cidivi) unda SevadaroT im pacientebs, romlebsac
Catarebuli mkurnaloba utardebodaT sxva saxis mkurnaloba. am or sidides
w CautardaT Tu ara jgufebs erTnairi mkurnaloba ewodeba eqsperimentul jgufSi movlenaTa sixSire
eqsperimentuli mkurnalobis garda? da sakontrolo jgufSi movlenaTa sixSire da isini
procentebSi gamoiTvleba. am or sidides Soris sxvaoba
w ganapiroba Tu ara jgufebis identoba bazisur
aris riskis absoluturi Semcireba (ARR).
doneze randomizaciis procesma?
absoluturi riskis Semcireba SeiZleba gar­da­iqmnas
Sedegebis warmodgena klinikurad ufro gamosayenebel sidi­ded _ mkur­na­
lobisTvis saWiro raodenobad (NNT). mkurnalobisTvis
Sansebis Tanafardoba saWiro raodenoba aris abso­luturi riskis Semcirebis
rodesac klinikuri kvlevis Sedegi aris movlena Seqceuli sidide da aRniSnavs pacientebis raodenobas,
(magaliTad hospitalSi mimarTva), efeqturobis Se­ romelsac un­da Cautardes eqsperimentuli mkurnaloba,
fasebis yvelaze xSirad gamoyenebuli sazomia San­ rom miviRoT erTiT ufro meti dadebiTi Sedegis
sebis Tanafardoba (odds ratio). Sansebis Tanafardoba mqone movlena, vidre Sesadarebeli mkurnalobis (anu
warmoadgens eqsperimentul jgufSi movlenis Sanss mkurnalobis Cautareblobis) SemTxvevaSi (boqsi 6.1).
gayofils sakontrolo jgufSi misi arsebobis San­sze. Sansebis Tanafardobis msgavsad, mkurnalobisTvis
Sansebis Tanafardoba mocemulia 95%-iani sarwmunoobis saWiro raodenobac Cveulebriv mocemulia 95%-
intervaliT (rac miuTiTebs sididis im diapazonze, iani sarwmunoobis intervalis farglebSi (Geddes and
romelSic WeSmariti sidide 95%-iani sarwmunoobiT Harrison, 1997).

_ 122 _
calkeuli kvlevebi mkurnalobis Sesaxeb

magaliTi cxrili 6.2 fsiqiatriaSi gamoyenebuli


peikelma da misma kolegebma (Paykel et al., 1999) Caatares intervenciebis Sesabamisi mkurnalobisTvis
158 pacientis didi depresiuli epizodis Semdgomi
saWiro raodenoba (msr)
randomizacia. am pacientebis nawils klinikuri marTva
intervencia gamosavali msr
Cautarda kognitur-bihevioruli Terapiis 18 seansiT,
nawils ki _ ara. momdevno 68 kviris ganmavlobaSi nervuli bulimiis
remisia 2
recidivebis sixSire im jgufSi, romelsac kognitur- kognituri Terapia
bihevioruli Terapia Cautarda (29%) mniSvnelovnad klinikuri reaqcia
zamTris depresiis
naklebi iyo maT sixSireze im jgufSi, romelsac kognitur- (simptomebis qulis 2
sinaTliT mkurnaloba
bihevioruli Terapia ar Catarebia (47%; p=0.02). 50%-iani kleba)
am SemTxvevaSi, recidivis absoluturi riskis Sem­ klinikuri reaqcia
rezistentuli depresiis
cireba kognitur-bihevioruli Terapiis gamoyenebisas (simptomebis qulis 4
dros liTiumis damateba
aris 47-29=18%. mkurnalobisTvis saWiro raodenoba am 50%-iani kleba)
ricxvis Seqceuli sididea da daaxloebiT 6-is tolia
Sizofreniis dros
(mkurnalobisTvis saWiro raodenoba Cveulebriv recidivis prevencia 4
qlorpromazini
mrgvaldeba momdevno umaRles mTel ricxvamde). es
niSnavs, rom erTi recidivis Tavidan asacileblad Sizofreniis dros recidivis SemTxvevebi
7
kbT-iT mkurnaloba unda Cautardes rezidualuri ojaxuri Terapia 1 wlis ganmavlobaSi
depresiuli simptomebis mqone 6 pacients. zogadad
mwvave depresiis dros mkurnalobis
iTvleba, rom Tu mkurnalobisTvis saWiro raodenoba 33
susi-is da tca-s Sedareba xangrZlivoba 6 kvira
10-ze naklebia, aseTi mkurnaloba efeqturia.
mkurnalobisTvis saWiro raodenobis interpretireba susi – serotoninis ukumitacebis seleqciuri
damokidebulia mkurnalobis tipze da gamovlenil inhibitorebi; tca – tricikluri antidepresantebi

Terapiul da arasasurvel moqmedebebze. zogierTi


Tu intervenciis Sedegi ufro sasargeblo movlenaa
xSirad gamoyenebuli fsiqiatriuli mkurnalobis
(rogoricaa gamojanmrTeleba), vidre arasasurveli
Sesabamisi mkurnalobisTvis saWiro raodenoba mo­
movlenis Tavidan acileba, intervenciis efeqti ga­
cemulia cxrilSi 6.2.
moiTvleba sargeblis absoluturi namatiT, rac
imave gziT xorcieldeba, rogorc absoluturi ris­
boqsi 6.1 klinikur praktikaSi kvlevis kis Semcirebis miReba mkurnalobisTvis saWi­ro
Sedegebis gamoyenebis maCveneblebi raodenobidan. mkurnalobisTvis saWiro rao­denobasTan
dakavSirebuli sididea zianisaTvis sa­Wiro raodenoba,
eqsperimentis kontroli romelic aRniSnavs konkretuli Terapiis arasasurveli
X-mkurnaloba Y-mkurnaloba moqmedebis risks (magaliTad, antifsiqozuri wamlebis
dadebiTi eqstrapiramiduli gverdiTi moqmedeba).
a b
Sedegi
Sansebis Tanafardobidan mkurnalobisTvis
uaryofiTi
c d saWiro raodenobis (NNT) gamoangariSeba
Sedegi
Tu kvleviT an meta-analiziT miRebulia Sansebis
sakontrolo jgufSi movlenis sixSire = b/(b+d) Tanafardoba, SesaZlebelia klinikuri praqtikisa
eqsperimentul jgufSi movlenis sixSire = a/(a+c) da pacientisaTvis ufro gamosadegi sididis _ mkur­
absoluturi riskis Semcireba nalobisTvis saWiro raodenobis, gamoangariSeba.
sxvaoba X da Y mkurnalobebis dadebiTi Sedegebis
zemoT motanil magaliTSi (Paykel et al., 1999) reci­
Sefardebebs Soris = sakontrolo jgufSi
divi ganuviTarda 78-dan 35 adamians, romelsac
movlenis sixSire - eqsperimentul jgufSi
kognitur-bihevioruli Terapia ar Cautarda da 80-
movlenis sixSire
dan 23 pacients, romelTanac mkurnaloba swored am
Sansebis Tanafardoba meTodiT Catarda. am ori tipis mkurnalobas Soris
X da Y mkurnalobis dros dadebiTi Sedegis recidivis riskis Sansebis Tanafardoba aris 0.49.
Sansebis Tanafardoba = (a/c)/(b/d)=ad/bc Sansebis Tanafardobidan mkurnalobisTvis saWiro
mkurnalobisTvis saWiro raodenoba – ramden raodenobis gamoangariSebisTvis aucilebelia vi­
pacients unda Cautardes X mkurnaloba, rom co­deT an gamoviTvaloT sakontrolo jgufSi re­
miviRoT Y mkurnalobaze erTiT meti dadebiTi cidivis mosalodneli sixSire. am sidides ewodeba
Sedegi (=1/absoluturi riskis Semcireba)
pacientTan mosalodneli movlenis sixSire. pacientTan
Geddes, Harrison, 1997

_ 123 _
6 mtkicebulebaze damyarebuli midgoma fsiqiatriaSi
mosalodneli movlenis sixSire (Patient Expected event tis sididis gardaqmna mkurnalobisTvis saWiro
rate - PEER) da Sansebis Tanafardoba (odds ratio - OR) rao­denobad. magaliTad, antidepresantebiT mkur­
Semdeg formulaSia gaerTianebuli: na­lobisas, Tu efeqtis sidide 0.2 Seesabameba (anu
1-PEER(1-OR) pla­cebos jgufSi efeqtis sixSire _ 30%-ia, xolo
NNT= ____________________ eqsperimentul jgufSi _ 60%), maSin mkurnalobisTvis
(1-PEER) PEER(1-OR)
saWiro raodenoba 10-is tolia. xolo, roca efeqtis
Tu moyvanili magaliTidan aviRebT recidivebis sidide 0.5-ia, mkurnalobisTvis saWiro raodenoba
ganviTarebis maCvenebels (35X100/78≈45%) da for­ 5-mde mcirdeba.
mulaSi CavsvamT, maSin miviRebT:
1-[0.45 x (1-0.49)]
NNT= ___________________
Terapiuli gamokvlevebis eTikuri sakiTxebi
(1-0.45) x 0.45 x (1-0.49)
randomizacia
es ricxvi 6-is tolia. igive monacemi miviReT randomizacia aris mtkicebulebaze damyarebuli
absoluturi riskis Semcirebis sididis gamoyenebiTac. kli­nikuri kvlevis sakvanZo procesi, romlis
Tu adgilobrivi auditis mixedviT viciT, rom Cvens daxmarebiT SesaZlebelia SansiTa da SemTxveviTobiT
servisSi gamwvavebis % maCvenebeli rezidualuri gamowveuli cdomilebis Tavidan acileba. miuxedavad
depresiuli simptomebis mqone pacientebisTvis (peikelis amisa, klinicistisTvis randomizeba SeiZleba
45%-is nacvlad) (Paykel et al., 1999) 20%-ia, maSin mocemuli arakomfortulic aRmoCndes, magaliTad, imis gamo,
formulis gamoyenebiT mkurnalobisTvis saWiro rom mas Rrmad swams im mkurnalobis efeqturobis,
raodenoba daaxloebiT 11 iqneba. es imas niSnavs, rom Cvens romlis Sefasebac xdeba. randomizacia eTikuria, roca
servisSi kognitur-bihevioruli TerapiiT 11 pacients namdvilad gaurkvevelia, Tu ra tipis mkurnalobaa
unda vumkurnaloT, rom erTiT naklebi recidivi miviRoT. saukeTeso mocemuli individisaTvis. mdm varaudobs,
amdenad, Sansebis Tanafardobis gamoyenebiT SegviZlia rom aseTi situacia ufro xSirad gvxvdeba, vidre es
mkurnalobisTvis saWiro raodenobis lokalur klinikur klinicists warmoudgenia, radgan bevri endoba gamoc­
pirobebze morgeba, rac intervenciis gamoyenebasTan dilebaze damyarebul efeqturobas da ara sistemur
dakavSirebiT gadawyvetilebis miRebaSi dagvexmareba. mtkicebulebebs.

efeqtis sididis klinikuri relevantoba placebos gamoyeneba


Sansebis Tanafardobis msgavsad efeqtis sididis kli­ fsiqotropuli medikamentebis kvlevebSi mosazrebebi
nikuri interpretireba advili ar aris. misi gamoyeneba preparatis placebod gamoyenebis Sesaxeb araerT­
sasargebloa sakontrolo da eqsperimentuli po­ gvarovania. amis miuxedavad, samkurnalwamlo li­
pu­laciis monacemTa gadafarvis Sesafaseblad. cen­zirebis saagentoebi antidepresantebis licenzi­
aseTi gziT miRebuli sakontrolo jgufis qulebi rebisTvis am tipis kvlevebis Catarebas moiTxoven.
eqsperimentuli jgufis qulebze ufro dabalia antidepresantebis gamokvlevebSi placebos gamoyenebis
(uaryofiTi efeqtis sidide martivad imas niSnavs, argumentacia Semdeg debulebebs efuZneba (Miller, 2000):
rom sakontrolo jgufis qulebi eqsperimentuli w didi depresiis dros placeboze reaqcia vari­
jgufis qulebze maRalia). abiluri da araprognozirebadia da misi Terapiuli
magaliTad, nouelis da misi kolegebis mier Ca­ efeqti, arc Tu ise iSviaTad, aqtiuri mkurnalobis
tarebuli kvlevis mixedviT, Zilis saerTo droze ekvivalenturia;
benzodiazepinebisa da zolpidemis efeq­tis
w placebo saWiroa axali antidepresantebis efeq­
Seswavlisas placebos efeqtTan SedarebiTi, saerTo
turobis dasadgenad. aqtiur mkurnalobasTan Sesa­
efeqtis sidide aRmoCnda 0.71. (Nowell et al., 1997).
dareblad gamoyenebuli meTodologia arasakmarisia,
normaluri ganawilebis mixedviT es imas niSnavs,
radgan antidepresantis moqmedebasTan `gansxvavebis
rom sakontrolo pirebis 76%-is Zilis saerTo
ararseboba~ SeiZleba imas niSnavdes, rom axal da
xangrZlivoba naklebi iyo, vidre im jgufisTvis,
ukve dadgenil mkurnalobas Tanabari efeqti aqvs an
sadac saZile saSualebebi gamoiyenes. efeqtis sidide
arc erTi mkurnaloba ar aris efeqturi konkretul
Semdegnairad ganawilda:
gamokvlevaSi;
0.2 _ mcire
0.5 _ zomieri w antidepresanti preparatebis Seqmnisas placebo-
0.8 _ gamoxatuli kontrolirebadi kvlevis dizainis ararsebobam
antidepresantebis Sedegis zoma placebosTan Se­ SeiZleba gamoiwvios iseTi preparatebis gayidva,
darebiT 0.4-0.5-s Seadgens. furukavam (Furukawa, romlebic araefeqturia da, amiT, ziani miayenos
1999) Seqmna tabula, romliTac SesaZlebelia efeq­ sazogadoebriv janmrTelobas.

_ 124 _
sistemuri mimoxilvebi
es argumentebi unda aiwonos imis gaTvaliswinebiT, kombinireba raodenobrivi wesiT. radgan meta-analizi
rom depresiis dros antidepresantebi placeboze iyenebs yvela xelmisawvdom validur monacems, misi
metad efeqturia. amitom, randomizebul kvlevaSi statistikuri Zala individualur gamokvlevebze
pacientis mier placebos miReba ar warmoadgens ufro didia. amitom, mas SeuZlia gamoaaSkaraos
saukeTeso mkurnalobas. amis gamarTleba SeiZleba zomieri, magram klinikurad mniSvnelovani samkurnalo
mxolod imiT, rom pacienti am periodSi imyofeba efeqti, romelic calkeul randomizebul kvlevebSi
mkacri klinikuri meTvalyureobis qveS da cudad ar gamomJRavnda.
yofnis SemTxvevaSi maSinve SeiZleba misi kvlevidan mkurnalobis Sesaxeb sistemuri mimoxilvebi, iseve
gamoTiSva. rogorc calkeuli Terapiuli gamokvleva, unda
Semowmdes validurobisa da xarisxis TvalsazrisiT.
informirebuli Tanxmoba
am SemTxvevaSi unda daisvas ramdenime kiTxva:
randomizebuli kontrolirebadi kvlevis eTikurad
w Sedgeba Tu ara sistemuri mimoxilva relevanturi
CatarebisTvis gadamwyvetia informirebuli Tanxmobis
da randomizebuli kvlevebisgan? mdm-is upirvelesi
roli. es sakiTxi sirTuleebs qmnis iseTi fsiqikuri
amocanaa pasuxi gasces naTlad formulirebul
aSlilobebis SemTxvevaSi, romelTa drosac pacientis
kiTxvebs, amitom aucilebelia ganisazRvros, aris
saRad azrovnebisa da gadawyvetilebis miRebis unari
Tu ara sistemuri mimoxilvis mizezi im Terapiuli
daqveiTebulia. milerma (Miller, 2000) gamoyo ramdenime
kiTxvis Sesabamisi, romelsac unda gavceT pasuxi.
mniSvnelovani faqtori:
Semdegi nabijia imis garkveva, Sedgeba Tu ara
w pacienti gansakuTrebiT unda iyos informirebuli mimoxilva mxolod randomizebuli kvlevebisgan. Tu
imis Sesaxeb, rom kvleva ar tardeba misi piradi sistemuri mimoxilva warmoadgens randomizebuli da
sargebelisTvis; ararandomizebuli kvlevebis narevs, Sedegi mcdari
w placebo mkurnalobisas pacients aucileblad iqneba.
unda ganvumartoT, rom masTan SeiZleba gamoiyenon w aRweren Tu ara avtorebi im meTodebs, romelTa
placebo, rom SeiZleba ar moxdes mdgomareobis mixedviTac ganTavsda relevanturi kvlevebi?
gaumjobeseba da rom arsebobs misi mdgomareobis eleqtronuli ZiebiT gaiolebulia klinikuri
gauaresebis albaToba; kvlevebis identifikacia, magram relevanturi
w pacienti Tavisufali unda iyos iZulebisa da kvlevebis TiTqmis naxevari SeiZleba gamotovebuli
waqezebisgan; iyos araswori kodirebis gamo. amitom mni­
w pacients ufleba aqvs gamoeTiSos kvlevas nebismier Svnelovania, rom avtorebma miuTiTon, gamoiyenes
dros dausjelad; Tu ara Sesabamisi Jurnalebis eleqtronuli Zieba
xeliT ZiebasTan erTad. SeiZleba, aseve, kvlevebis
w saWiroa ojaxis wevris an sxva Sesabamisi piris
avtorebTan an farmacevtuli industriis Sesabamis
CarTva, raTa mkvlevaris garda isic akontrolebdes
jgufebTan dakavSireba. saerTod, uaryofiTi
pacientis mdgomareobas da saWiroebis SemTxvevaSi
kvle­vebi ufro naklebad qveyndeba, vidre da­
Sesabamisi informacia miawodos mkvlevars.
debiTi, ramac SeiZleba gamoiwvios konkretuli
mniSvnelovania pacientisa da misi ojaxis Ria da mkurnalobis efeqturobisa da amtanobis Sesaxeb
eqsplicituri informireba da yvela zomis miReba, mcdari optimisturi daskvnis gamotana. magaliTad,
raTa placebo mkurnalobam ar miayenos ziani pi­ mozardebSi antidepresantebis gamoyenebis Sesa­
rovnebas. yvelafris miuxedavad, mosazrebebi am xeb Catarebuli kvlevebis analiziT aRmoCnda,
sakiTxis Sesaxeb araerTgvarovani rCeba. rom serotoninis ukumitacebis seleqtiurma in­
hibitorebma da venlafaqsinma SeiZleba gazardon
sistemuri mimoxilvebi suiciduri qcevis riski. es mniSvnelovani infor­
macia mxolod gamoqveynebuli monacemebis analizis
validuroba
Sedegad gaxda cnobili (Whittington et al., 2004).
sistemuri mimoxilvebis mizania yvela validuri
w ris mixedviT SearCies avtorebma sistemur mimoxilvaSi
mtkicebulebis mopoveba specifikuri proceduris
Sesatani gamokvlevebi? sistemuri mimoxilvisas avto­
an intervenciis Sesaxeb da amiT misi efeqturobis
rebma unda gadawyviton, Tu romel kvlevebs Cautardeba
zusti raodenobrivi Sefaseba. sistemuri mimo­
analizi. es niSnavs xarisxis zusti sazomis gansazRvras
xil­vebis ganxorcielebas xeli Seuwyo orma faq­
im faqtorebze dayrdnobiT, romlebic zemoT iyo
torma: pirveli, xelmisawvdomia monacemTa iseTi
CamoTvlili. radgan daskvnis gamotana nawilobriv
eleqtronuli baza, rogoricaa medlaini (Medline)
subieqturia, sasurvelia, minimum ori erTmaneTisgan
da embeizi (Embase); meore, axali statistikuri
damoukidebeli mkvlevaris monawileoba.
teqnikiT SesaZlebelia sxvadasxva kvlevis Sedegebis

_ 125 _
6 mtkicebulebaze damyarebuli midgoma fsiqiatriaSi

w ramdenad Tavsebadia Terapiuli intervenciebis Sesaxeb audini-londoni


arsebuli kvlevebis Sedegebi? xSirad Sedegis zoma bondi-Cikago 1
sxvadasxva kvlevaSi sxvadasxvaa. Tu Sedegebi Sereulia, lemani-baltimori
anu zogi kvlevis mixedviT klinikuri efeqti didia, bondi-indiana 1
xolo zogierTis mixedviT efeqti saerTod ar aris testi-viskonsini
miRebuli, aseTi kvlevebi heterogenulad iTvleba. Candleri-kalifornia
zogjer heterogenobis mizezi aris iseTi faqtorebi, gaerTianebuli Sansebis
Tanafardoba (fiqsirebuli Sedegi)
rogoricaa wamlis dabali doza an gansxvaveba monawile
gaerTianebuli Sansebis
pacientebis maxasiaTeblebSi. Tu heterogenobas Tanafardoba (SemTxveviTi Sedegi)
ganmarteba ar moeZebneba, maSin mimoxilvis Sedegebi
dausabuTebelad ver CaiTvleba.
suraTi 6.1 asertuli stacionargareSe Terapiis (asT) gavlena
stacionirebis sixSireze (Freemantle and Geddes, 1998).
Sedegebis warmodgena
gafarToebas, rogorc gamokvlevebis jamuri SemTxve-
Sansebis Tanafardobebis kombinireba viTi efeqtis Sansebis Tanafardoba asT kvlevebSi. Tu
meta-analizis Sedegebi xSirad warmodgenilia kvlevebiT populaciis mkurnalobis erTaniri Sedege-
blobogramiT (Forest plot), sadac sxvadasxva kvlevis bia miRebuli (anu heterogenoba naklebia), mkurnalobis
monacemebi diagramis saxiTaa mocemuli (suraTi gaerTianebuli analizisTvis gamoyenebuli unda iyos
6.1). rogorc zemoT iyo miTiTebuli, im kvlevebSi, fiqsirebuli Sedegis modeli. aq sarwmunoobis interva-
sadac Sedegi movlenaa da Sansebis TanafardobiTaa li ufro mcirea, Tumca mniSvnelovani heterogenobis
warmodgenili, sarwmunoobis intervali 95%-ia. arsebobisas, man, SeiZleba, SecdomaSi Segviyvanos.
meta-analizis mizania mkurnalobis efeqturobis suraTi 6.1 aCvenebs kvlevebs Soris statistikurad
jamuri Sefaseba, rac xdeba yvela gamokvlevis Sansebis mniSvnelovan heterogenobas. amasTan, dadebiTi Sedegis
Tanafardobis an Sedegebis zomis gaerTianebiT. es ZiriTadi wvlili, arc Tu ise did, or kvlevaze modis.
ar warmoadgens yvela Sansis Tanafardobis martiv efeqturobis randomizebuli da fiqsirebuli mode-
gasaSualoebul maCvenebels, aramed igi Sewonili lis gamoyenebiT, erTnairi zomieri efeqti gamovlinda.
maCvenebelia. didi statistikuri informaciis Semcvel amasTan randomizebuli kvleviT miRebuli sarwmunoo-
da maRali sizustis (sarwmunoobis viwro intervali) bis intervali ufro farToa da kveTs 1-s. kvlevebis he-
kvlevebs SedarebiT ufro didi wvlili SeaqvT saboloo terogenobidan gamomdinare randomizebuli kvlevis mo-
SedegSi. gaerTianebuli Sansebis Tanafardobasac aqvs nacemebi ufro mniSvnelovania. amdenad, am monacemebze
95%-iani sarwmunoobis intervali. Tu es intervali dayrdnobiT, restacionirebaze asertuli mkurnalobis
1.0-s kveTs, iTvleba, rom eqsperimentuli intervencia efeqturobis analizi, manam aseTi gansxvavebis sarwmu-
ar gansxvavdeba sakontrolosgan. no axsna ar moiZebneba, Zalian frTxilad unda gakeTdes
suraTze 6.1 mocemulia im kvlevebis Sedegebi, (Freemantle and Geddes, 1998)
romliTac swavlobdnen ganmeorebiT stacionirebaze
asertuli mkurnalobis efeqts (asT _ asertuli sta­ efeqtis sidide
cionargareSe Terapia). zogierTi kvleva gviCvenebs asT-s rogorc zemoT iyo aRniSnuli, iq sadac saboloo
efeqturobas ganmeorebiT stacionirebaze, zogi ki ara. monacemi uwyveti cvladia, Sedegis gamosaTvlel
ori kvlevis gaerTianebuli analizis interpretire­ba saukeTeso meTods efeqtis sidide warmoadgens. imis­
rTulia, radgan erT-erTis sarwmunoobis intervali Tvis, rom uzrunvelvyoT jamuri Sefasebis ma­Rali
(fiqsirebuli efeqtis modeli) ar gadafaravs 1.0-s, sizuste, Sansebis Tanafardobebis msgavsad Se­
rac miuTiTebs TemSi Catarebuli asT mkurnalobis saZlebelia sididis zomebis kombinaciasac mivmarToT.
mniSvnelovan gansxvavebaze sakontrolosagan, xolo me­
ore kvlevaSi (SemTxveviTi Sedegis modeli) kveTs 1.0-s, klinikuri gamoyeneba
da amitomac statistikurad minimalurad sarwmunoa. meta-analizis klinikuri gamoyenebis Sefaseba iseve
meta-analizic heterogenobaze miuTiTebs. amis sta- xdeba, rogorc es calkeuli kvlevebis SemTxvevaSi
tistikurad testireba qsi-kvadratis (X2) testis modi- iyo aRwerili. meta-analizi xSirad iZleva mkur­
ficirebiTaa SesaZlebeli. Tu heterogenoba mniSvnelo- nalobisTvis saWiro raodenobis diagramul gamo­
vania, yvelaze Sesaferisi meta-analizuri teqnika iqneba saxulebas. miuxedavad amisa, rogorc zemoT iTqva,
jamuri SemTxveviTi efeqtis modeli. jamuri Sefasebisas mkurnalobisTvis saWiro raodenobis gamoTvla Se­
aseTi modeli imas iTvaliswinebs, rom sxvadasxva gamo- saZlebelia meta-analizis iseT monacemebze dayr­
kvleva SeiZleba mkurnalobis sxvadasxva Sedegs aCveneb- dnobiT, rogoric aris absoluturi riskis Semcireba
des. es xSirad iwvevs sarwmunoobis intervalis iseTive an Sansebis Tanafardoba.

_ 126 _
sistemuri mimoxilvebi
meta-analizis problemebi kvlevebSi, sadac ufro metia SesarCevi raodenoba. amdenad,
didi kvlevis efeqtis zomebi grafikulad Tavs iyris
mcdari daskvna
eqsperimentul da sakontrolo jgufebs Soris sxvaobis
mtkicebulebebis sistemuri dalagebis garda, meta- saerTo saSualo sididesTan. amis sapirispirod, mcire
analizis mizania ramdenime kvlevis monacemTa gamokvlevebis Sedegebi gafantulia saSualos garSemo. es
kombinireba mkurnalobis efeqtis erTi Sefasebis imas niSnavs, rom rodesac calkeuli kvlevis sizuste unda
misaRebad. arsebobs ramdenime mizezi, ris gamoc am gamoisaxos grafikulad Sansebis Tanafardobis an efeqtis
proceduram SeiZleba araswori Sedegi mogvces: sididis mixedviT, miRebuli mrudi emsgavseba simetriul
w gamocemis Secdoma _ mtkicebulebebi aCvenebs, rom amobrunebul Zabrs (Zabrisebri grafiki). statistikurad
ufro xSirad qveyndeba mkurnalobis dadebiTi mniSvnelovani gadaxra am grafikidan mianiSnebs meta-
Sedegebis mqone kvlevebi, vidre uaryofiTi analizis Secdomaze, romelsac sifrTxiliT unda
Sedegebis mqone kvlevebi. Tu meta-analizSi ar movekidoT (ix. Egger et al., 1997).
iqneba Seyvanili uaryofiTi Sedegebis kvlevebic,
mkurnalobis efeqti SeiZleba `gaberili~ aRmoCndes; msxvili randomizebuli kvlevebi
w gamocemis dublireba _ dadebiTi Sedegis mqone rogorc zemoT iyo aRniSnuli, meta-analizis
kvleva SeiZleba gamoqveyndes ramdenjerme sxvadasxva upiratesobaa calkeuli kvlevebis kombinirebiT
formiT da sxvadasxva avtorobiT (!) erTi da igive sakmarisi raodenobis pacientebis Sekreba da amis
kvlevis ramdenjerme gaTvaliswinebam SeiZleba safuZvelze saSualo zomis, magram klinikurad
mcdarad gazardos mkurnalobis efeqturoba; mniSvnelovani Terapiuli efeqtis dadgena. mkur­
w kvlevebis heterogenoba _ rogorc zemoT iyo nalobis saSualo zomis efeqtis dadgenis kidev
aRniSnuli, calkeul kvlevebSi Sedegebi SeiZleba erTi gza calkeul gamokvlevaSi pacientebis Zalian
gansxvavebuli iyos kvlevis dizainis, xarisxisa da didi raodenobis randomizebaa. aseTi msxvili
pacientTa populaciis sul mcire sxvaobis gamo. randomizebuli (martivi) kvlevebi (anu mega-kvlevebi)
Tu aseTi heterogenoba meta-analizis warmoebisas meta-analizTan SedarebiT upiratesobis mqonea, radgan
ar iqna amocnobili da gaTvaliswinebuli, daskvna yvela pacienti kvlevis saerTo dizainSi Tavsdeba.
SeiZleba mcdari aRmoCndes. mega-kvlevis ganxorcielebas esaWiroeba mkvlevarTa
ramdenime jgufis TanamSromloba da Sesabamisad _
ramdenad zustia meta-analizi?
kvlevis martivi dizaini da naTeli saboloo gamosavali.
cnobilia ramdenime SemTxveva, rodesac meta-analiziT aseTi meTodologia warmatebiT gamoiyeneba me­
miRebuli daskvna gaabaTila calkeulma, didi masStabis dicinis iseT dargebSi, rogoricaa, magaliTad,
randomizebulma gamokvlevam. magaliTad, miokardiumis kardiologia, sadac intervencia zogjer SeiZleba
infarqtis gamosavalze intravenuri magneziis da­ martivi iyos (magaliTad aspirinis erTi doza dReSi)
debiTi efeqti, romelic meta-analizis mier iyo da saboloo gamosavali _ naTlad gansazRvruli
dadasturebuli, gadaWriT iqna uaryofili erTi didi, (kardialuri infarqti an sikvdili). fsiqiatriuli
58000 pacientze Catarebuli randomizebuli gamokvlevis kvlevebis gamowvevas warmoadgens aseTi meTodologiis
mier. meta-analiziT miRebuli mcdari daskvnis mizezi adaptireba iseT mdgomareobebTan, romelTa drosac
mogvianebiT axsnes gamocemisas daSvebuli SecdomiT, intervencia SedarebiT ufro rTulia da saboloo
mcire zomis gamokvlevis meTodologiuri uxarisxobiT gamosavali - Znelad SesamCnevi (Rendell et al., 2004).
da klinikuri heterogenobiT (Collins et al., 2003).
am tipis kvlevebis ganxilvisas aRmoCnda, rom gamoyeneba
meta-analizis 80% Seesabameba erTi didi kvlevis randomizebuli kvlevebiTa da meta-analiziT miRebuli
Sedegebs mkurnalobis efeqtis TvalsazrisiT, magram mtkicebulebebis rutinul klinikur praqtikaSi
am ori meTodiT dadasturebuli efeqtis zoma da gamoyenebis sirTuleebi ZiriTadad ukavSirdeba im
statistikuri mniSvneloba xSirad gansxvavebulia. problemas, rom klinikuri kvlevebi xSirad tardeba
aseve, erTi da igive Terapiuli intervenciis sakmarisad `idealur” pirobebSi da mravali aspeqtiT
sxvadasxva meta-analizidan SeiZleba gansxvavebuli ar Seesabameba rutinuli klinikuri muSaobis pirobebs:
daskvna gamomdinareobdes (ix. Furukawa, 2004).
w pacientebis populacia _ kontrolirebad kvlevebSi
Zabrisebri grafiki CarTuli pacientebi rutinuli klinikuri paciente-
bisgan SeiZleba gansxvavdebodnen daavadebis simZi-
meta-analizis sandoobis gazrdis erT-erTi gza
misa da Tanmxlebi problemebis naklebobiT. Sesaba-
`Zabrisebri grafikis~ gamoyenebaa. Zabrisebri grafiki
misad, kvleva SeiZleba Catardes iseT pacientebze,
efuZneba im varauds, rom Sesafasebeli mkurnalobis
romlebic faqtiurad ar warmoadgenen pacientebis
efeqturobis sizuste (sarwmunoobis intervali) metia im
Cveulebriv populacias.

_ 127 _
6 mtkicebulebaze damyarebuli midgoma fsiqiatriaSi

w zedamxedvelobis done _ wamlebis moqmedebis Ses­ mdm-is implementacia


wavlisas xorcieldeba regularuli monitoringi
xSiri Semowmebisa da zedamxedvelobis saxiT. mdm-is implementacia calkeul pacientTan
amdenad mosalodnelia, rom pacientebi maSinac ki ar saukeTeso Terapiuli intervenciis mtkicebulebis,
gamoeTiSebian gamokvlevidan, rodesac preparatebis misi validurobisa da Terapiuli saWiroebis Sesaxeb
amtanoba kargi ar aris. monacemebis arsebobisas, aucilebelia gadawydes, Tu
w Terapevtebis cvalebadoba _ gansakuTrebiT fsi­qo­ ramdenad gamoiyeneba is calkeul pacientTan. farTo
Terapiul kvlevebSi, mkurnalobas atarebs gamocdili gagebiT es imazea damokidebuli, Tu rogori pasuxi
da daxelovnebuli Terapevti, im dros rodesac gaecema qvemoT mocemul sakvanZo kiTxvebs:
yoveldRiur praqtikaSi mkurnaloba SeiZleba w ramdenad hgavs es pacienti randomizebul kvlevaSi
naklebad gamocdilma Terapevtmac Caataros. aseve, monawile sxva pacientebs?
mkurnalobis protokolis Sesrulebis Sesamowmeblad w SesaZlebelia Tu ara adgilobrivi servisiT am
Terapevtis saqmianoba xSirad monitorings eqvem­ intervenciis warmatebiT ganxorcieleba? (maga­liTad,
debareba mTeli kvlevis ganmavlobaSi, xolo rutinul interpersonaluri Terapiis rekomendacia azrs
praqtikaSi ki protokols naklebad icaven. kargavs, Tu ar arsebobs Sesabamisi momzadebis mqone
Terapevti, romelic am tipis Terapias Caatarebs).
pragmatuli kvlevebi
implementaciis Sesaxeb gadawyvetilebis misaRebad
zemoT CamoTvlili sirTuleebis dasaZlevad
aucilebelia mkurnalobisTvis saWiro raodenobis
pragmatuli kvlevebis Catareba ufro Sesaferis
morgeba adgilobriv klinikur situaciaze da re­
gzad CaiTvala zogierTi fsiqiatriuli intervenciis
levanturi informaciis floba (ix. zemoT). garda amisa,
efeqturobis dasadgenad. aseTi kvlevis mizania
klinikuri gadawyvetilebis miRebisas gaT­va­liswinebuli
randomizebuli kvlevis `realur situaciaSi~ Catareba.
unda iyos `daxmarebis an zianis albaTobis~ koncefcia.
kvlevis meTodologia waagavs im mega-kvlevebisas
Straussa da makalisters (Straus and McAlister, 2001)
gamoyenebul meTodologias, romelic zemoT iyo
mohyavT magaliTi, sadac eqimi da pacienti ganixilaven
aRwerili, xolo dizaini asaxavs pasuxs martiv
antiqolinesTeraza donepezilis gamoyenebas kognituri
da mniSvnelovan klinikur kiTxvaze. pragmatuli
funqciis daqveiTebis riskis Sesamcireblad. donepezilis
kvlevebi tardeba maqsimalurad rutinul klinikur
Cvenebis `gamoyenebis saWiro raodenoba~ (NNT) 6-is tolia,
garemoSi. am tipis kvlevebis sxva mniSvnelovan niSnebs
xolo do­nepezilis gverdiTi efeqtebis `zianisaTvis
miekuTvneba:
saWiro raodenoba~ (NNH) 11-is tolia. daxmarebis an
w gansakuTrebiT didi raodenobis sakvlevi obieqtis
zianis albaToba gamoiTvleba TanafardobiT (1/ NNT):(1/
randomizacia, radgan warmatebulma mkurnalobam
NNH) anu 1/6:1/11, rac daaxloebiT (2/1)-s anu donepezilis
SeiZleba mogvces mxolod zomieri sididis Sedegis zoma.
sasargeblod 2-s udris. aseve SesaZlebelia mkur­
brma meTodis gamoyeneba randomizaciasTan SedarebiT
nalobisTvis saWiro da zianis gamomwvevi raodenobebis
naklebad mniSvnelovnad iTvleba, gansakuTrebiT,
Sedareba im faqtorebTan, romlebic iTvaliswinebs
aqtiuri mkurnalobis saxeebis Se­darebisas.
pacientisTvis kognituri daqveiTebisa da gverdiTi
w pacientebis kvlevaSi CarTvis gamartiveba Sem­ efeqtebis ganviTarebis mniSvnelobas. aseTi gamoT­vlebis
zRudavi kriteriumebis Tavidan acilebis gziT. sargebeli jerjerobiT dauzustebelia. mTa­varia, rom
principuli kriteriumi is aris, rom arc eqimma moxdes randomizebuli kvlevis Sedegebis adaptireba
da arc pacientma ar unda icodes, Tu sacdeli TiToeuli pacientis gansxvavebul sa­WiroebebTan.
mkurnalobis saxeebidan romelia ufro efeqturi.
w Sefasebis imdenad gamartiveba, rom SesaZlebeli mdm-is implementacia servisis doneze
iyos misi rutinul klinikur praqtikaze morgeba. heinesma (Haynes, 1999) SemogvTavaza axali mkurnalobis
`bevr SemTxvevaSi kvlevas ufro maRali mecnieruli danergvisTvis mniSvnelovani safexurebi:
Rirebuleba eqneboda, rom Segroviliyo 10-jer naklebi w qmediToba _ muSaobs Tu ara intervencia kon­
monacemi 10-jer meti pacientisgan~ (Collins et al., 2003). trolirebul (`idealur~) garemoSi?
w Sedegis klinikurad relevanturi sazomis gamo­ w efeqturoba _ imoqmedebs Tu ara intervencia
yeneba. magaliTad, Sizofreniis dros Terapiuli Cveulebriv praqtikaSi?
intervenciis efeqturobis dasadgenad pacientisa da
w sargeblianoba _ rogoria intervenciis efeqturoba
ojaxis wevrebisgan Sefasebis miReba martivi skalis
resursebis moxmarebasTan SedarebiT (xarjT-
gamoyenebiT klinikurad ufro relevanturad iTvleba,
efeqturoba anu xarji/sargebeli)?
vidre qulobrivi Sefaseba standartizebuli skaliT.
idealur SemTxvevaSi, mdm-is srul danergvamde

_ 128 _
mdm-is sxvagvari gamoyeneba
ganxiluli unda iyos yvela safexuri da gada­ Seqmnisas gamoyenebuli zogi mtkicebuleba emyareba
wyvetileba intervenciis Sesaxeb samive kriteriums unda mcire raodenobis kvlevebs, romelTa relevantobac
akmayofilebdes. fsiqiatriul praqtikaSi ga­moyenebuli realur garemoSi SeiZleba saeWvo iyos. miuxedavad
Terapiuli intervenciebis (wamlebiT mkurnaloba amisa, praqtikuli klinikuri saxelmZRvanelo unda
da kognitur-bihevioruli Terapia) qmediToba dam­ Seicavdes SedarebiT konkretul rCevebs. aman SeiZleba
tkicebulia, magram dasazustebelia misi efeqturoba gamoiwvios subieqturi rekomendaciebis gamoyenebis
da ekonomikuri sargeblianoba. magaliTad, liTiumiT saSiSroeba da Seamciros axali, ufro informatiuli
mkurnaloba qmediTia bipo­laruli aSlilobebis pro­ kvlvevebis Catarebis albaToba.
filaqtikisTvis, magram misi efeqturoba imedebs ar
amarTlebs, radgan standartul klinikur viTarebaSi mdm-is Sefaseba
pacientebis mxo­lod mcire raodenoba iRebs stabilurad mdm saWiroebs Sefasebas efeqturobis randomizebuli
liTiums (ix. Goodwin, 1999). kvlevebiT, rogorc es zemoT iyo aRwerili depresiis
mkurnalobis saxelmZRvanelo principebze saubrisas.
klinikuri praqtikis saxelmZRvanelo calkeulma praqtikosma SeiZleba Semdegnairad
principebi (gaidlaini) Seafasos mdm-is gamoyeneba:
medicinis zogierT sferoSi arsebobs sxvadasxva saxis w Seafasos, klinikuri gadawyvetilebis ra nawi­lia
mtkicebulebis sakmarisi raodenoba, magram ar aris mtkicebulebebze damyarebuli;
cnobili, Tu romelia saukeTeso Terapiuli marTva.
w gaacnobieros praqtikaSi arsebuli xarvezi, ro­
aseT situaciaSi Rirebulia klinikuri praqtikis iseTi
melic saWiroebs relevanturi mtkicebulebebis
saxelmZRvanelo principebis SemuSaveba, romlebic
moZiebasa da Sefasebas;
eqspliciturad iqneba mtkicebulebebze damyarebuli.
w Seamowmos mtkicebulebebze damyarebul praqtikaSi
aseTi saxelmZRvanelo principebis SemuSavebis
momxdari cvlilebis efeqturoba.
saukeTeso gza Semdeg komponentebs gulisxmobs:
am gziT mdm-is procesi SeiZleba iqces mudmivi
w saxelmZRvanelo principebis Semqmneli jgufi,
profesiuli ganviTarebisa da gadamowmebis ciklis
romelic Sedgeba multidisciplinuri jgufisgan
ganuyofel nawilad.
da pacientebis warmomadgenlebisgan, adgens im zust
klinikur kiTxvebs, romlebsac unda gaeces pasuxi;
w xelmisawvdomi mtkicebulebebi sistematurad un­
mdm-is sxvagvari gamoyeneba
da gadaisinjos da klasificirdes cxrilSi 6.1 wina qveTavebi fokusirebuli iyo mdm-is gamoyenebaze
miTiTebuli ierarqiis mixedviT; fsiqiatriuli Terapiuli intervenciebis Sesa­
faseblad. mdm-is gamoyeneba aseve SeiZleba di­
w saxelmZRvanelo principebis Semqmneli jgufi iZ­
agnostikasTan, prognozTan da etiologiasTan da­
leva rekomendaciebs, romlebic naTlad aCve­nebs
kavSirebuli mtkicebulebebis SefasebisTvis, rac
am rekomendaciebis kavSirs xelmisawvdom mtki­
randomizebuli kvlevebis gansxvavebul me­Todologias
cebulebebTan.
moiTxovs. etiologiis mimarT gamo­yenebuli midgoma
klinikuri saxelmZRvanelo principebis gansazRvris
me-5 TavSia ganxiluli, xolo diagnozisa da prognozis
saukeTeso variantia maTi SemuSaveba erovnul do­
sakiTxebi qvemoTaa mo­cemuli. rogorc mkurnalobis, ise
neze, Sesabamisi profesiuli organizaciebis mier,
nebismieri sxva sakiTxebis mimarT mdm-is gamoyenebisas,
magram, Cveulebriv, saWiro xdeba maTi modifikacia
pirvel rigSi xdeba kiTxvis formulireba, romelic:
adgilobrivi klinikuri viTarebis gaTvaliswinebiT.
w uSualod unda exebodes gamovlenil problemas da
saxelmZRvanelo principebi maSinaa efeqturi, ro­
desac isini aqtiurad vrceldeba da inergeba. w ise unda iyos Camoyalibebuli, rom aiolebdes
did britaneTSi klinikuri daxelovnebis erov­nuli zusti pasuxis moZebnas (Geddes 1999, cxrili 6.3)
instituti (National Institute for Clinical Excellence) asrulebs
gansakuTrebul funqcias Terapiuli intervenciebis diagnozi
Sesaxeb mtkicebulebebis Segrovebis, analizis da Tu vcdilobT SevafasoT im konkretuli kvlevis
erovnuli saxelmZRvanelo principebis Seqmnis saqmeSi Rirebuleba, romliTac fasdeba diagnostikuri
(http://www.nice.org.uk/). klinikur praq­tikaze am procesis testi, praqtikos eqims mouwevs pasuxis gacema Semdeg
warmatebuli zegavlena sabolood dadgenili ar aris kiTxvebze (ix. Sackett et al., 1997):
da SeiZleba damokidebuli iyos iseT faqtorebze, w moxda Tu ara testis damoukideblad, brmad
rogoricaa mtkicebulebebis siZliere da stabiluroba Sedareba diagnostikis oqros standartTan?
da xarjebis sidide (Freemantle, 2004). damatebiT
w moicavda Tu ara SerCeva imis msgavs pacientebs, rom­
problemebs qmnis is faqti, rom rekomendaciebis

_ 129 _
6 mtkicebulebaze damyarebuli midgoma fsiqiatriaSi
lebTac testireba CautardebaT klinikur praqtikaSi?
w rogoria testis sensitiuroba da specifikuroba? alkoholis avadmoxmareba
an masze damokidebuleba
w daexmareba Tu ara is Cemi pacientebis marTvas?
diax ara

magaliTi 60 1
dadebiTi 3 an 4 (WeSmariti+) (cru+) 61
kiTxva: ramdenad gamosadegia CAGE-is kiTxvari pasuxebis a b a+b
alkoholis Warbi moxmarebis dasadgenad hospi­ raodenoba c d c+d
CAGE-is 2.1 an
talizebul Terapiul da qirurgiul pacientebSi? arc
57 400
kiTxvariT (cru+) (WeSmariti+) 457
CAGE-is kiTxvari aris martivi, oTx punqtiani, erTi
Seqmnilia alkoholis avadmomxmarebeli pa­ci­entebis
a+c b+d a+b+c+d

cxrili 6.3 klinikuri kiTxvebis 117 401 518

gavrcelebuli tipebi
kiTxvis forma kvlevis yvelaze sando sqema sensitiuroba=a/(a+c)=60/117=0.51 anu 51%

ramdenad SesaZlebelia, tardeba kros-seqciuri specifikuroba=d/(b+d)=400/401=0.998 anu 99.8%


rom pacients, romelsac kvleva. pacientebis im
aqvs konkretuli simptomi, nawils, romelsac namdvilad suraTi 6.2. alkoholis avadmoxmareba/alkoholze
damokidebuleba CAGE-is kiTxvaris mixedviT. Sackett, 1996
niSani an diagnozi, aqvs mocemuli aSliloba
mocemuli darRveva da testze dadebiTi pasuxi,
axasiaTebdes? adareben pacientebis im identificirebisTvis (Tavi 18, gverdi 467). seketma
nawils, romelsac ara aqvs (Sackett, 1996) aRwera bostonis Temze-dafuZnebul
es aSliloba, magram testze saswavlo hospitalSi Catarebuli ga­mokvleva,
dadebiT pasuxs iZlevian
sadac 518 pacientTan CAGE-is kiTxvari gamoiyenes.
sasurveli Sedegis randomizebuli oqros standarti, romelTanac Seadares CAGE-
misaRebad CvenTvis mtkicebuleba. pacientebi is kiTxvari, dawvrilebiTi socialuri anam­­n­ezi da
sainteresoa, mkurnalobaa SemTxveviTi wesiT klinikuri Sefaseba warmoadgenda, romelsac, Cvenebis
ufro efeqturi Tu ganTavsdebian jgufebSi. zog SemTxvevaSi, emateboda RviZlis biofsia. am­denad,
alternatuli mkurnaloba jgufs CvenTvis saintereso
sarwmunod SeiZleba iTqvas, rom am ga­mokvlevaSi
(maT Soris – mkurnalobis mkurnaloba utardeba, zogs
identificirebuli iyo alkoholis avadmoxmarebis
Cautarebloba)? ki alternatuli (cxrili 6.1)
yvela SemTxveva.
ramdenad maRalia imis kvleva, sadac sawyisi klinikuri monacemebis (`oqros standartis~) sa­
albaToba, rom mocemul kohortis pacientebi
fuZ­velze gamovlinda 117 pacienti, romlebic ak­
pacientTan daavadebas imyofebian daavadebis
mayofilebdnen alkoholis borotad gamoyenebis an
swored aseTi gamosavali ganviTarebis saerTo
masze damokidebulebis kriteriumebs. im 61 pa­cientidan,
eqneba? stadiaze (gansakuTrebiT
romlebmac CAGE-is kiTxvariT miiRes dadebiTi Sefaseba
daavadebis debiutis
etapze) da eqvemdebarebian (3 an 4 qula), 60-s daudginda alkoholis avadmoxmareba
meTvalyureobas Sesabamisi oqros standartis mtkicebulebis mixedviT. amitom,
drois manZilze CAGE-is kiTxvari Zalian specifikuria (suraTi
6.2). miuxedavad amisa, ver moxerxda alkoholis
ram gamoiwvia darRveva (an kvlevaSi, zemoqmedebis
avadmoxmarebis danarCeni 57 SemTxvevis CAGE-is
ramdenad mosalodnelia, sixSiris TvalsazrisiT,
rom konkretulma erTmaneTs adareben CvenTvis kiTxvariT iden­tificireba. ase rom, CAGE-is kiTxvari
intervenciam arasasurveli saintereso daavadebis zomierad sensitiuri instrumentia.
efeqti mogvces)? mqone pirebs (SemTxvevebi) im es Sedegebi imas mianiSnebs, rom CAGE-is kiTxvari
jgufTan, romelsac ara aqvs warmoadgens skriningis sasargeblo instruments, ro­
es daavadeba (sakontrolo desac mas viyenebT zogadi profilis saavadmyofoSi
jgufi). kvleva SeiZleba alkoholis problemuri moxmarebis dasadgenad, rad­gan
sxvadasxva formiT dadebiTi pasuxis maRali xarisxi alkoholis problemuri
tardebodes (randomizebuli moxmarebis prognozs iZleva. testis gamoyenebisas
kontrolirebadi kvleva,
gasaTvaliswinebelia, rom uaryofiTi pasuxi ar
SemTxveva-kontrolis kvleva
gamoricxavs alkoholis avadmoxmarebas, gansakuTrebiT
an kohortuli kvleva)
iseT SemTxvevaSi, rodesac arsebobs alkoholis
Geddes, 1999. avadmoxmarebis damadasturebeli sxva mtkicebulebac.

_ 130 _
Tvisobrivi kvleva
prognozi an guneb-ganwyobis msubuqi aSliloba, vidre didi
kvlevebi prognozis Sesaxeb Semdegnairad unda depresia. pacientebis daaxloebiT 48%-s aReniSneboda
Sefasdes (ix. Sackett et al., 1997): guneb-ganwyobis ciklurobis an Sereuli afeqturi
mdgomareoba sul mcire erTi kviris manZilze.
w iyvnen Tu ara nimuSad aRebuli jgufis pacientebi
am kvlevis Tanaxmad, bipolaruli aSlilobis
identificirebuli aSlilobis erTi da igive, sawyis
mqone pacientebs, romlebic guneb-ganwyobis aS­
etapze?
li­lobis epizodis gamo mimarTaven mesameuli
w iyo Tu ara meTvalyureoba sakmarisad xangrZlivi donis centrebs, ramdenime momdevno wlis manZilze
da sruli? umetesad aReniSnebaT guneb-ganwyobis aSlilobis
w iyo Tu ara gamosavlis obieqturi kriteriumebi br- simptomebi, romlebSic Warbobs depresiuli simp­
mad gamoyenebuli? tomebi, kerZod ki msubuqi da qve-sindromuli dep­
w ergeba Tu ara Semdgomi dakvirvebis monacemebi Cems resiuli mdgomareobebi. miuxedavad amisa, droTa
pacientebs? ganmavlobaSi pacientebs SeiZleba ganuviTardeT
prognozuli kvlevebis xSiri problema Semdgomi rogorc maniakaluri, ise depresiuli an Sereuli
srulyofili dakvirvebis naklebobaa. uxeSi gamoTvlis simptomebis meryeoba. am kvlevas aseve aqvs eti­
mixedviT, idealuri SemTxvevaa, rodesac kvlevidan 5%-ze ologiuri mniSvnelobac, radgan gamoiTqva varaudi,
naklebi pacienti gamoiTiSeba, xolo rodesac kvlevidan rom bipolarul aSlilobas da sxva ufro msubuq
20%-ze meti gamoiTiSeba, es kvlevis validurobas depresiul da hipomaniakalur mdgomareobebs aqvT
eWvqveS ayenebs. am kvlevebis gamoyenebis SesaZlebloba gansxvavebuli gamovlineba, magram maT erTi saerTo
imazea damokidebuli, Tu ramdenad hgvanan erTmaneTs aSliloba udevT safuZvlad. kvlevaSi CarTuli pa­
kvlevaSi monawile pacientebi da realuri pacientebi. cientebi warmoadgendnen mesameul doneze refe­
rirebul pacientebs, ris gamoc SeuZlebelia pirvelad
magaliTi jandacvaSi am monacemebis gamoyeneba.
kiTxva: Semdgomi xangrZlivi dakvirvebis mixedviT,
ramden xans ugrZeldebaT bipolaruli aSlilobebis Tvisobrivi kvleva
mqone pacientebs afeqturi simptomebi da rogori iyo
Tvisobrivi kvlevis meTodi gamoiyeneba im monacemebis
am simptomebis paterni?
Segrovebisa da analizisTvis, romelTa gamoxatvac
judi Tavis kolegebTan erTad (Judd et al., 2002)
ricxvebiT SeuZlebelia (ix. Brown and Lloyd, 2001). miuxedavad
akvirdeboda bipolaruli aSlilobis diagnozis mqone
imisa, rom Tanamedrove fsiqiatriaSi mtkicebulebebze
146 pacients, romlebmac guneb-ganwyobis aSlilobis
damyarebuli midgoma randomizebul kontrolirebul
mimdinare epizodis gamo mimarTes aSS-is mesameuli
kvlevebzea fokusirebuli, romelTa saboloo Sedegic
donis 5 centrs. Semdgomi dakvirveba warmoebda
ricxvebSi aisaxeba, Tvisobriv midgomas xangrZlivi istoria
interviuirebiT pirveli 5 wlis ganmavlobaSi, jer 6
aqvs. am tipis midgomas miekuTvneba krepelinis naSromi
TveSi erTxel, Semdeg – weliwadSi erTxel. intervius
klasifikaciis Sesaxeb da froidiseuli SemTxvevebis
dros vlindeboda afeqturi simptomebi `fsiqiatriuli
analizi. SemTxvevebis SedarebiT Tanamedrove seriac
statusis Sefasebis skaliT~, romelic dakavSirebuli
(mag. raselis naSromebi, romlebSic nervuli bulimiaa
iyo `kvlevis diagnostikur kriteriumebTan~. afeq­
aRwerili. Russell, 1979), eyrdnoba Tvisobriv midgomas.
turi simptomebi, romlebic ar akmayofilebdnen
Tvisobrivi da raodenobrivi kvlevebis sakvanZo
`kvlevis diagnostikur kriteriumebs~ miewereboda
gansxvavebebi mocemulia cxrilSi 6.4.
depresiis an maniis qve-sindromul kategoriebs.
Semdgomi dakvirvebis saSualo periodi 14.2 weli
rodis gamoiyeneba Tvisobrivi meTodi?
iyo, pacientTa 93% or welze meti xani akvirdebodnen.
fsiqiatriul kvlevaSi da servisis ganviTarebis
maT simptomebi aReniSnebodaT mTeli periodis na­
sferoSi zogjer marTebulia Tvisobrivi meTodis
xevarze meti xnis ganmavlobaSi. pacientebis 90%-s
gamoyeneba (Brown and Lloyd, 2001):
erTi an meti kviris ganmavlobaSi umJRavndeboda
depresiuli simptomebi, xolo daaxloebiT amave w kvlevis sawyis etapze, relevanturi kiTxvis kon­
raodenobas (86%), sul mcire erTi kviris manZilze­­ _ cefciisa da ganmartebis Camosayalibeblad da
maniakaluri da hipomaniakaluri simptomebi. mi­uxedavad hipoTezis Sesaqmnelad
amisa, depresiuli simptomebi momdevno periodis w servisis momxmareblebis, ganmxorcieleblebis da
ganmavlobaSi (momdevno kvirebis 32%) 3-jer ufro xSiri profesionalebis damokidebulebis, Sexedulebebisa
iyo, vidre maniakaluri da hipomaniakaluri simptomebi da gamocdilebis Sesagroveblad da Sesadareblad
(9.3%). depresiuli mdgomareobebi ufro metad kla­ w Sesafasebeli instrumentebisa da Sesafasebeli ska­
sificirdeboda, rogorc qve-sindromuli depresia lebis Sesaqmnelad

_ 131 _
6 mtkicebulebaze damyarebuli midgoma fsiqiatriaSi

cxrili 6.4 sakvanZo gansxvaveba Tvisobriv da raodenobriv kvlevebs Soris


raodenobrivi kvleva Tvisobrivi kvleva

ZiriTadi mizani obieqturoba, sandooba, mecnieruli gageba personaluri kontaqtiT da dakvirvebiT.


WeSmariteba `gamtaroba~

SerCeva SemTxveviTi SerCeva; dizani, romliTac `mizanmimarTuli~. obieqtebis SerCeva xdeba gamiznulad,
kvlevis obieqtebi warmoadgenen saerTo kvlevis kiTxvis relevanturi maxasiaTeblebis mocviT
populacias da cdomilebis Tavidan acileba

monacemTa standartizebuli, `obieqturi~; validuri dakvirveba da interviu, xSirad interaqtiuri da Ria


Segroveba skalebi, bioqimiurad gansazRvruli gamosavlis mqone. werilobiTi masalis sistemuri kvleviT
gamosavali da a.S.

monacemTa raodenobrivi, statistikuri, hipoTezis TxrobiTi; kategoriebisa da Temebis generireba; analizis


analizi testireba ganmeorebiT warmoeba monacemTa Segrovebis procesSi

w mtkicebulebebze damyarebuli intervenciebis praq­ w iteracia/gameoreba _ grZelvadiani dakvirvebis


tikaSi gamoyenebis, Sefasebisa da implementaciis sa­fuZvelze xdeba Tu ara interpretaciebis ga­
problemebis gasagebad. dasinjva da reformulireba?
raodenobrivi da Tvisobrivi kvlevebi erTmaneTis w dasabuTeba _ naTladaa warmodgenili procedurebi,
sapirispiro kvlevebi ar aris, TiToeuls iyeneben romlebic dakvirvebis interpretacias ukavSirdeba,
garkveul situaciebSi, konkretuli saxiT. magaliTad, da moyvanilia sailus­tracio magaliTebi?
rojersma Tavis kolegebTan erTad (Rogers, 2004) w konteqsti _ aris Tu ara kvlevis Rirebuleba da
moaxerxa Tvisobrivi meTodologiis raodenobriv mkvlevaris molodini gancxadebuli? ganumartes Tu
randomizebul kvlevasTan kombinireba, rac Sizo­ ara monawileebs kvlevis kulturaluri konteqsti
freniis mqone pacientebisTvis antifsiqozuri wam­ da misi mniSvneloba?
lebis marTebulad gamoyenebaSi daexmara. Tvisobrivi
kvleva aCvenebda, rom kvlevis monawileebi advilad validuroba
ver ixsenebdnen intervenciis moqmedebis detalebs. Tvisobriv kvlevaSi validurobis cneba miuTi­Tebs
meores mxriv, isini Rirebulad Tvlidnen imas, ufro interpretaciis damajereblobaze, vidre
rom kvlevaSi monawileoba maT profesionalebTan obi­­eqtur, garegan kriteriumebTan Sedarebaze. va­
kontaqtisa da urTierTobis saSualebas aZlevda. lidurobac icvleba rolTan erTad. magaliTad,
es asocirebuli iyo TviTefeqturobis gazrdasa da gamokvlevis mkiTxvels ainteresebs, ramdenad Tan­
klinikur gaumjobesebasTan. mimdevruli da Sinaganad Sekrulia masala, mo­
nawiles ki ainteresebs, ramdenad zustad aris in­
Tvisobrivi kvlevis Sefaseba terpretirebuli misi gancdebi. sabolood, avtorebma
raodenobrivi kvlevis msgavsad, Tvisobrivi kvlevac unda gaiTvaliswinon, rom kvlevis procesma SeiZleba
unda iyos relevanturi da validuri. igive principebi zegavlena moaxdinos Segrovebul monacemebze (`re­f­
gamoiyeneba monawileTa SerCevisas, rac imas niSnavs, leqsuroba~).
rom isini naTeli da gamarTlebuli unda iyos. Tvisobrivi kvleva yovelTvis calsaxad ar fasdeba
mniSvnelovania Tvisobrivi midgomis SerCevis mizezis da specialurma terminologiam SeiZleba diskomforti
ganmarteba da monacemTa Segrovebis da analizis Seuqmnas araprofesional mkiTxvels. braunma da lo­
meTodebis naTeli aRwera. Tvisobrivi kvlevis idma (Brown and Lloyd, 2001) miuTiTes, rom iseTi kiT­
konteqstSi mniSvnelovania gamtarobis cneba. rac xvarebi, romlis terminologia jandacvis servisebis
imas exeba, Tu ramdenad axdens gavlenas dakvirvebaze mkvlevarebisTvis gaugebaria, naklebad vargisia gamo­
gageba. stailsma (Stiles, 1999) gamoyo faqtorebi, sayeneblad.
romlebic gavlenas axdenen kvlevis gamtarobaze:
w masalaSi CarTulobis xarisxi _ ramdenad pirdapiria damatebiTi literatura:
kontaqti, magaliTad interviuireba, bunebrivi 1.Sackett DL, Richardson WS, Rosenberg W and Haynes RB (1997)
dakvirveba da werilobiTi wyaroebis gacnoba? Evidence-based Medicine, Churchill Livingstone, New York.

_ 132 _
Tavi 7 pirovneba da
pirovnuli aSliloba
Tavis Sinaarsi
kaluri aSlilobis dros) da ufro rTuli dasanaxia,
pirovneba 133
rodesac qceva icvleba nela, ufro xangrZlivi drois
pirovnebis mniSvneloba 133
manZilze (mag., Sizofreniis adreuli gamovlenisas).
pirovnebis tipebi 134
pirovnebis Camoyalibeba 135
pirovnebis mniSvneloba
pirovnebis gamokvleva 136
pirovnuli aSliloba 137 pirovnuli Taviseburebebi mniSvnelovania, vinaidan
anomaliuri pirovnebis cneba 137 isini SeiZleba gansazRvravdnen fsiqikuri aSlilobe-
rogor Camoyalibda warmodgena bisadmi winaganwyobas (predispozicias), fsiqikuri aS-
anomaliuri pirovnebis Sesaxeb 138 lilobis uCveulo maxasaiTeblebs (anu warmoadgenen
anomaliuri pirovnebis klasifikacia 140 `paToplastikur~ faqtors) da, aseve, pacientis mkur-
aRwera da diagnostikuri kriteriumebi 141 nalobis procesis mimarT damokidebulebas.
epidemiologia 148 pirovneba, rogorc predispozicia
etiologia 149
pirovnulma maxasiaTeblebma SeiZleba ganawyos indi-
pirovnuli aSlilobis prognozi 152
vidi fsiqikuri aSlilobisadmi stresul movlenebze
mkurnaloba 153
reaqciis modifikaciis gziT. mag., uaryofiTi movle-
pirovnuli aSlilobis marTva 155
nebi SfoTviT aSlilobas ufro iseT adamianSi gamoi-
pirovnuli aSlilobis konkretuli
wvevs, romelic yovelTvis wuxs umniSvelo probleme-
tipebis marTva 156
bis gamo.
paranoiduli pirovnuli aSliloba 156
Sizoiduri pirovnuli aSliloba 156 pirovneba, rogorc paToplastikuri faqtori
antisocialuri (disocialuri) individis pirovnuli Tvisebebi ganapirobebs aSlilo-
pirovnuli aSliloba 156 bis uCveulo maxasiaTeblebs. es, Cveulebriv, avadmyo-
isteriuli pirovnuli aSliloba 157 fobasTan asocirebuli stresuli movlenebis sapa-
mosazRvre pirovnuli aSliloba 157 suxod pirovnuli Tvisebebis gamZafrebiT vlindeba.
obsesiuri pirovnuli aSliloba 158 mag., isteriuli niSnebi, romlebic disociaciur aS-
acilebadi (SfoTviTi) lilobaze miuTiTebs, isteriuli pirovnuli Tvisebe-
pirovnuli aSliloba 158 bidan momdinareobs. rodesac aseTi uCvelo niSnebi
sxvaze damokidebulebis aSliloba 158 gamokveTil xasiaTs atarebs, diagnozi Zneli dasasme-
eTikuri problemebi 158 lia, Tu fsiqiatrma ar Caatara pacientis pirovnebis
danarTi 159 zusti gamokvleva.

pirovneba pirovneba da mkurnaloba


termini `pirovneba~ aRniSnavs adamianis myar Tvise- individis pirovnuli maxasiaTeblebi mniSvnelovnad
bebsa da qcevis paternebs, romlebsac individi gansx- gansazRvravs mis damokidebulebas mkurnalobis mi-
vavebul viTarebaSi avlens. amdenad, `personologia~ marT. mag., obsesiuri Tvisebebis mqone individi SeiZ-
gansxvavdeba fsiqikuri aSlilobisgan imiT, rom qce- leba gabrazdes, Tu mkurnaloba zustad ar emTxveva
vebi, romlebic gansazRvravs pirovnebas, misi mTeli mis molodins; SfoTvisadmi midrekili adamianebi zed-
zrdasruli cxovrebis manZilze vlindeba, xolo qce- metad frTxilebi arian, rodesac maT sTxoven ufro
vebi, romlebic gansazRvravs fsiqikur aSlilobas, meti Zalisxmeva gamoiCinon reabilitaciis dros; an-
gansxvavdeba individis premorbiduli qcevisgan. es tisocialuri Tvisebebis mqone adamianebi ar emorCi-
gansxvaveba advili dasanaxia, rodesac qceva sagrZ- lebian daniSnulebas an, SeiZleba agresia gamoxaton
noblad icvleba xanmokle drois manZilze (mag., mania- medpersonalis mimarT. mZime pirovnuli aSlilobis

_ 133 _
7 pirovneba da pirovnuli aSliloba
mqone adamianebs uWirT samedicino servisebisgan mom- qcevis inhibicia da qcevis SenarCuneba. kloningeris
saxurebis miReba, radgan klinicistebs ar aqvT maTTan mixedviT qcevis aqtivacia asocirebulia siaxlis Zie-
urTierTobis survili (Lewis and Appleby, 1988). bis bazisur temperamentTan, qcevis inhibicia _ zia-
nis aridebasTan, xolo qcevis SenarCuneba _ jildoze
pirovnebis tipebi damokidebulebasTan. meoTxe bazisuri temperamentia
pirovnebis gagebis pirveli etapi pirovnebis tipis Seupovroba. iTvleba, rom siaxlis Zieba dakavSirebu-
dadgenas gulisxmobs. Cveulebriv, klinicistebi gan- lia dofaminergul funqciasTan, xolo zianis arideba
szaRvraven pirovnebis tips klinikur gamocdilebaze _ serotoninergul funqciasTan. kloningeris sqema
dayrdnobiT, rac gulisxmobs iseTi zogadad aRiare- xasiaTis sam Tvisebas Seicavs. esenia mizanmimarTule-
buli ramdenime kategoriis gamoyenebas, rogoric aris ba, TanamSromloba da transcendenturoba. iTvleba,
komunikabeluri da megobruli tipi da ganmartoebis rom xasiaTis es Tvisebebi ufro metad momdinareobs
moyvaruli adamiani, romelic acnobierebs da akon- bavSvobisa da mozardobis droindeli gamocdilebi-
trolebs Tavis qcevas. fsiqologebma scades ufro dan da ara biologiurad ganpirobebuli qceviTi dis-
mecnieruli kategoriebis SemuSaveba pirovnebis gam- poziciebidan.
zomi testebis gamoyenebiT, romlebic zomavs piro- pirovnebisa da pirovnuli aSlilobis sxvadaxva ti-
vnebis sxvadasxva aspeqtebs (Tvisebebs). am testebiT pebi agebulia am oTxi ZiriTadi temperamentidan da
dadgenili Tvisebebi damuSavda statistikuri meTo- xasiaTis sami Tvisebidan. mag., siaxlis Zieba SeiZleba
debiT da gamoiyo urTierTdakavSirebuli Tvisebebis gamovlindes cnobismoyvareobiT, enTuziazmiT, ara-
jgufebi anu faqtorebi. pirovnuli Tvisebebia SfoT- standartuli qceviT, advilad mobezrebiT. klonin-
vianoba, energiuloba, moqniloba, mtruli damokide- geris sqema imiTaa sainterso, rom pirovnebisTvis da-
buleba, impulsuroba, guneb-ganwyobis cvalebadoba, maxasiaTebeli ZiriTadi qceviTi dispociziebis iden-
disciplinirebuloba, TviTdajerebuloba. sxvadsaxva tifikaciis mcdelobas warmoadgens. es dispoziciebi
mkvlevarebma am Tvisebebidan gamomdinare mogvces pi- ganapirobebs pirovnebisTvis specifikur dakvirvebad
rovnebis sxvadasxva tipis gansazRvreba. ketelma ga- qcevas. garda amisa, kloningeris sqema iTvaliswinebs,
moyo xuTi faqtori (Cattel, 1963), xolo aizenkma Seqmna rogorc memkvidreobiTi faqtoriT ganpirobebul va-
sqema (Eysenck, 1970a), romelSic Tavidan Sedioda ori riaciebs Tavis tvinis funqcionirebaSi, ise gamocdi-
ganzomileba (anu maRali rigis faqtori), romlebsac lebis zegavlenas. am Svidi faqtoris Sesaswavlad Sei-
man eqstraversia-introversia da nevrotizmi uwoda. qmna temperamentisa da xasiaTis kiTxvari (Temperament
SemdgomSi aizenkma daamata mesame ganzomileba _ fsi- and Character Inventory. Brandstrom et al., 2003). ramdejer-
qotizmi (Eysenck and Eysenck, 1976). am terminiT is aR- me scades kiTxvarze miRebuli Sedegebis dakavSireba
niSnavda garkveuli Tvisebebis klasters, romelSic Tavis tvinis funqcionirebis maCveneblebTan, magram
Sedioda sicive, agresiuloba, sisastike da antiso- miRebuli Sedegebi saboloo daskvnis gamotanis saSu-
cialuri qcevisken midrekileba. alebas ar iZleva (Turner et al., 2003).
amJamad iTvleba, rom pirovnebis aRwera xuTi fa- am mecnieruli Sedegebis miuxedavad, kliniciste-
qtoriT aris SesaZlebeli. am faqtorebs sxvadasxva bi ganagrZoben yoveldRiuri metyvelebidan aRebuli
saxeliT aRniSnavdnen, magram maT, zogadad, SeiZle- sityvebis gamoyenebas normaluri pirovnebis dadebi-
ba ewodos Riaoba gamocdilebis mimarT (anu siaxlis Ti da uaryofiTi Tvisebebis aRsawerad. pozitiuri
Zieba), keTilsindisiereba, eqstraversia-introversia, Tvisebebia: megobruloba, Tavdajerebuloba, stabi-
ukonfliqto xasiaTi (afilacia) da nevrotizmi. am luroba, adaptirebuloba. uaryofiTi maxasiaTeble-
faqtorebis inglisuri saxelwodebebis pirveli asoe- bia: morcxvoba, gulCaTxrobiloba, daurwmunebloba,
bisagan iqmneba akronimi OCEAN. mgrZnobiaroba, eWvianoba, gaRizianebuloba, impulsu-
uidigerma da kostam (Widiger and Costa, 1994) Semogv- roba, ego-centruloba, sixiste da agresiuloba. gar-
Tavazes sqema, romelSic yoveli faqtori Sedgenilia da amisa, arseobobs kidev ori termini: obsesiuri niS-
eqvs Tvisebaze miniWebuli qulebisgan. am faqtorebis nebi da isteriuli niSnebi. isini moicaven garkveuli
gamosakvlevi instrumentebi SemuSavda pacientebisgan niSnebis erTobliobas, romlebic, xSirad, erTdrou-
da sxva respondentebisgan miRebuli informaciis sa- lad gvxvdeba.
fuZvelze (Costa and McCrae, 1992), iseve, rogorc naxev- obsesiuri niSnebi moicavs iseT dadebiT Tvisebebs,
rad struqturirebuli intervius meSveobiT (Trull and rogoricaa sando, Seupovari da sizustis moyvaru-
Widiger, 1997). kloningerma (Cloninger, 1986) kolegebTan li. aseTi Tvisebebis mqone adamianebi isaxaven maRal
erTad (Cloninger et al., 1993) SeimuSava alternatiuli standartebs, icaven socialur normebs da kanonmor-
sqema. am sqemaSi sami `ZiriTadi qceviTi dispozicia~ Cilni arian. rodesac es Tvisebebi ufro mkafiodaa
gamoxatulia oTxi temperamentiT (Svidfaqtoriani gamoxatuli, isini vlindeba iseT negatiur maxasiaTe-
modeli). es qceviTi dispoziciebia qcevis aqtivacia, blebSi, rogoricaa sijiute, umniSvnelo detalebze

_ 134 _
pirovneba
yuradRebis gamaxvileba, fanatizmi da iumoris grZ- Zlia davaskvnaT, rom nevrotizmisa da eqstraversiis
nobis arqona. maxasiaTeblebis CamoyalibebaSi memkvidreobiTi faq-
rodesac isteriuli niSnebi msubuqadaa gamoxatu- toris monawileoba 35-50 procents Seadgens (McGuf-
li, isini socialurad momgebiania. aseTi Tvisebebis fin and Thapar, 1992). msgavsi viTarebaa sxva maxasiaTe-
mqone adamianebTan urTierToba cocxali da momxibl- blebis SemTxvevaSi. aqac saerTo da gansxvavebuli
velia; isini kargi maspinZlebi da stumrebi arian, war- garemo faqtorebi mcire efeqtis mqonea. miRebuli
matebiT TamaSoben moyvarulTa Teatralur dadgmebSi Sedegebi, SeiZleba, mxolod normaluri populaci-
da sajaro gamosvlisas SeuZliaT auditoriis dain- isTvis iyos marTebuli. tyupebis kvleva, romelSic
tereseba. magram, rodesac isteriuli niSnebi ufro DSM-III-R -is pirovnuli aSlilobis kriteriumebia
Zlierad aris gamoxatuli, isini aSkarad wamgebiani gamoyenebuli, memkvidreobiTi faqtoris umniSvnelo
xdeba. aseTi Tvisebebis mqone adamianebs advilad ere- monawileobaze miuTiTebs (Torgesen et al., 1993).
vaT cremli da axdenen situaciebis dramatizacias. SeWidulobis kvlevebi. molekuluri genetikis
isini, aseve, demonstratiulad reagireben avadmyofo- meTodebis gamoyenebiT Seiswavles kavSiri siaxlis
baze (warsulSi amas `isteriul safars~ uwodebdnen), Ziebasa da nevrotizaciis maCveneblebs Soris. kv-
rac arTulebs maTi gancdebis intensivobis Sefasebas. levebis Sedegad raodenobrivi maxasiaTeblebis ram-
pacientis rolSi yofnisas isini SeiZleba momTxovnebi denime lokusi gamovlinda, romlebic nevrotiza-
da keklucebi iyvnen. ciis Taviseburebaze axdenen gavlenas (Fullerton et al.,
2003). es da sxva monacemebi damatebiT dadasturebas
pirovnebis Camoyalibeba saWiroeben, Tumca erT-erTi kvleviT (Zohar et al.,
pirovnebis tipebis biologiuri safuZvlebi 2003) dadasturda kavSiri zianis acilebasa da 8p21-is
ubans Soris. marTalia, aseTi gamokvlevebis Catareba
genetikuri zegavlena Znelia, Tumca maTi saSualebiT, sabolood, SesaZle-
yoveldRiuri dakvirveba gviCvenebs, rom Svilebi beli gaxdeba pirovnuli maxasiaTeblebis biologiuri
xSirad pirovnulad hgvanan TavianT mSoblebs. aseTi safuZvlebis dadgena.
msgaveseba an Tandayolilia an daswavlili socialuri
bavSvobisdroindeli temperamenti da
urTierTobis procesSi. pirovnuli maxasiaTeblebis
zrdasruli pirovneba
memkvidreobiTobis sakiTxi sami tipis gamokvlevebis
meSveobiT Seiswavleba. Cvili bavSvebi gansxvavdebian erTmaneTisgan Zilisa
aRnagoba da pirovneba. zogi avtori miiCnevs, rom da RviZilis, axal situacebTan gamklavebis, emoci-
pirovnuli maxasiaTeblebi sxeulis aRnagobasTan aris uri reagirebisa da yuradRebis koncentraciis pa-
dakavSirebuli. Tu es asea, amgvari kavSiris mizezi ternebiT. es Taviseburebebi, romlebic 24-e TavSia
SeiZleba genetikuri iyos. kreCmerma (Kretschmer, 1936) ganxiluli, SesaZloa, qmnian im safuZvels, saidanac,
aRwera konstituciis sami tipi: piknikuri (dabali da SemdgomSi, unda ganviTardes pirovnuli gansxvave-
momrgvalebuli formebis mqone), aTleturi da asTen- bebi. miuxedavad imisa, rom es Taviseburebebi mTeli
iuri (wvrili da gamxdari sxeulis mqone). kreCmeri bavSvobis manZilze narCundeba, maTi kavSiri mozrdi-
Tvlida, rom sxeulis piknikuri aRnagoba dakavSire- li pirovnebis specifikur maxasiaTeblebTan dadge-
bulia pirovnebis cikloTimur tipTan (kontaqturi, nili ar aris (Berger, 1985).
cvalebadi guneb-ganwyobis mqone), xolo asTeniuri bavSvobisdroindeli gamocdileba da
aRnagoba _ `Sizotipur~ niSnebTan (civi, distanciuri pirovnebis ganviTareba
da TviTkmayofili). kreCmeris Sefasebebi subieqtur
yoveldRiuri gamocdileba imaze metyvelebs, rom
msjelobas emyareboda. Seldonma (Sheldon et al., 1940)
bavSvobisdroindeli gamocdileba ayalibebs pirovne-
gaimeora kreCmeris gamokvlevebi, magram gamoiyena
bas. Tumca, advili ar aris am mosazrebis damadas-
raodenobivi meTodebi fizikuri maxasiTeblebis Sesa-
turebuli obieqturi mtkicebulebis Semowmeba. Se-
faseblad da ufro obieqturad gansazRvra pirovnu-
sabamisi gamocdilebis raodenobrivi gamoxatva da
li maxasiaTeblebi. misma Sedegebma ar daadastura
sandod aRricxva sakmaod Znelia. garda amisa, Znelia
arc erTi martivi korelacia sxeulis aRnagobasa da
iseTi prospeqtuli gamokvlevis dagegmva, romelic
pirovnebis tips Soris (Sheldon et al., 1940).
dafaravs xangrZliv intervals bavSvobisdroindel
tyupebis kvlevebi. ufro pirdapiri mtkicebuleba
movlenebsa da zrdasrulobis periods Soris. retro-
pirovnuli niSnebis genetikuri safuZvelis Sesaxeb
speqtuli kvleva ufro advili Casatarebelia, magram
mopovebulia erTad da cal-calke aRzrdili identu-
mozrdili adamianebis mier bavSvobisdroindeli ga-
ri tyupebis pirovnuli testebiT Seswavlisas miRe-
mocdilebis gaxsenebiT miRebuli informacia arasan-
buli maCveneblebis SedarebiT. am da sxva kvlevebiT
doa. miuxedavad amisa, mainc arsebobs monacemebi am
miRebuli Sedegebis ganzogadebis safuZvelze Segvi-

_ 135 _
7 pirovneba da pirovnuli aSliloba
sakiTxis Taobaze (ix. pirovnuli aSlilobis etiolo- eriksonis Teoria Tavisi arsiT froidis Teoriis
gia). qveviT ganxilulia froidis fsiqodinamikuri msgavsia, Tumca is gansxvavebul terminebs iyenebs.
Teoria da sxva avtorebis mosazrebebi. eriksoni oralur fazas uwodebda ndoba-undoblobis
froidis Teoria. pirovnebis ganviTarebis froidi- fazas (imis aRsaniSnad, rom am periodSi usafrTxoe-
seuli sqemis mixedviT sicocxlis pirveli xuTi weli bis grZnoba yalibdeba), analur fazas avtonomiuro-
yvelaze didi mniSvnelobis mqonea. imisTvis, rom ba-eWvis fazas (am dros bavSvi daiswavlis sazogadoe-
pirovnuli ganviTareba normalurad mimdinareobdes, bis wesebs, sakuTari Tavis marTvas da iZens sakuTar
adamianma warmatebiT unda gaiaros libidos ganviTa- TavSi darwmunebulobas), xolo genitaliur stadias
rebis ZiriTadi stadiebi (oraluri, analuri da geni- uwodebda iniciativa-danaSaulis gancdis fazas,
taliuri). Tu man marcxi ganicada romlime am safex- rodesac bavSvs uyalibdeba warmodgena sakuTari Ta-
urze, is, zrdasrul asakSi, garkveuli Tvisebebis vis, rogorc pirovnebis Sesaxeb. Tu bavSvi warmatebiT
matarebeli iqneba. mag., analur stadiaze sirTuleebis gaivlis am safexurebs, is sakuTar TavSi darwmunebu-
aRmoceneba ganapirobebs obsesiuri pirovnuli niS- li da iniciativiani xdeba. sawinaaRmdego SemTxvevaSi
nebis Camoyalibebas. am sqemis mixedviT, mogvianebiT is SeboWil da daucvel pirovnebad yalibdeba. erik-
asakSi, SesaZlebelia, mSoblebis garda sxva adamian- sonma froidisgan isesxa latenturi periodis cneba,
ebTan identifikaciis gziT pirovnebam garkveuli magram, misi azriT, es periodi mozardobis xanazec
modificireba ganicados. Tumca iTvleba, rom Semd- vrceldeba. am ukanasknel stadias man gulmodgineba-
gomi gavlena nakleb mniSvnelovania, vidre adreuli arasrulfasovneba uwoda. am etapze bavSvi swavlobs
gamocdileba. froidis sqema mravalmxrivi da moqnil- skolasa da ojaxs gareT mimdinare socialur urT-
ia. misi saSualebiT, adreuli gamocdilebis safuZ- ierTobebSi sakuTari miRwevebis mniSvnelobas. er-
velze, pirovnebis bevri Tvisebis axsnaa SesaZlebeli. iksonis sqemam zegavlena moaxdina mozardobis xanis
Tumca, swored amis gamo, Teoriis kompleqsurobidan Seswavlaze, albaT, ZiriTadad imis gamo, rom eriksoni
gamomdinare, rTulia misi mecnieruli dasabuTeba. cxovrebis am periods mniSvnelobas aniWebda im dros,
iungis Teoria. pirovnebis ganviTarebis Teoria rodesac froidi am periods nakleb mniSvnelovnad
froidis Teoriis msgavsia im azriT, rom isic aRi- Tvlida.
arebs cxovrebis adreul periodSi momxdari fsiqi-
kuri movlenebis mniSvnelobas. Tumca, froidisgan pirovnebis gamokvleva
gansxvavebiT, iungi Tvlida, rom pirovnebis ganvi- pirovnebis gamokvleva ganxilulia me-2 TavSi, ma-
Tarebis procesi mTeli cxovrebis manZilze grZel- gram aq gvsurs or sakiTxze gavamaxviloT yuradReba.
deba. cxovrebis ciklis pirvel etaps iungi `sakuTari pirveli is aris, rom saSualebebi, romlebsac, Cveu-
movaleobebis Sesrulebad~ ganixilavda da am termins lebriv, pirovnebis kvlevisas iyeneben, gamousadegar-
iyenebda iseTi movlenebis mimarT, rogoricaa mSo- ia klinikur praqtikaSi. ukanasknel SemTxvevaSi igu-
blebis ojaxidan wamosvla, meuRlis povna da saku- lisxmeba, rom pirovnebis amJamindeli qceva misTvis
Tari ojaxis Seqmna. iungis modeli imiT aris mniS- Cveul qcevas asaxavs (da, Sesabamisad, mis pirovnul
vnelovani, rom yuradRebas amaxvilebs pirovnuli Tvisebebsac). aseTi daskvna, zogadad, sworia. Tumca,
Tvisebebis cvlilebebze mTeli cxovrebis manZilze. igive daskvna SecdomaSi Semyvania pacientebis gamokv-
Tumca, iungis modeli arasodes yofila iseTive gav- levisas, radgan avadmyofi adamianis amJamindeli qce-
leniani, rogorc froidis Teoria. garda amisa, misi va asaxvs ara mxolod mis pirovnul Tvisebebs, aramed
mecnieruli Semowmeba, aseve, Zalian rTulia. misi daavadebis efeqtebsac. avadmyofi adamianis pi-
adleri da neofroidianelebi. adlerma uaryo froi- ovnuli maxasiaTeblebis Sesaxeb informaciis mopove-
dis ideebi libidos ganviTarebis Sesaxeb. misi konce- ba SeiZleba misi warsuli qcevis Sesaxeb sando monace-
fciis mixedviT pirovneba viTardeba mudmivi Zalisx- mebis miRebis safuZvelze, romlebic miiReba rogorc
mevis procesSi, romelic arasrulfasovnebis ganc- pacientisgan, ise sxva informatorebisgan.
dis kompensaciazea mimarTuli. neofroidianelebis pirovnebis tipebis Sesaxeb nawilSi (gv. 134) nax-
Tanaxmad (fromi, horni da salivani) ganviTarebis senebi iyo pirovnuli niSnebis gazomvis zogierTi
procesze ufro metad socialuri faqtorebi zemoq- instrumenti. Cven, SeiZleba, vivaraudoT, rom es in-
medebs, vidre froidis modelis biologiurad deter- strumentebi da msgavsi standartizebuli testebi
minirebuli stadiebi. am saerTo poziciis miuxedavad, ukeTes informacias gvawvdis pacientze, vidre klini-
mocemuli avtorebi gansxvavdebodnen erTmaneTisgan cisti. pirovnebis gamzomi testebi sandoa, rodesac
socialuri faqtorebis detalebis gansazRvris Tval- maTi meSveobiT xdeba janmrTeli adamianebis gamokvl-
sazrisiT. maTi konkretuli Teoriuli debulebebi ar eva, magram maT Sedegebze SeiZleba gavlena moaxdinos
iqna farTod miRebuli, magram idea socialuri faq- fsiqikurma aSlilobam. garda amisa, maTi gamoyenebiT
torebis mniSvnelobis Sesaxeb, gavleniani gamodga. ver xerxdeba klinikuri praqtikisTvis mniSvnelovani

_ 136 _
pirovnuli aSliloba
pirovnuli Tvisebebis gazomva. amitom, pirovnebis blebiT gansxvavdeba. maTi gamyofi xazi ganisazRvreba
testebi, romlebic kvlevebSi farTod gamoiyeneba, Sesabamisi maCvenebliT, romelic qulebis garkveul
naklebad ixmareba klinikur praqtikaSi. raodenobaSi gamoixateba. aseTi sistema Zalian mim-
pirovnebis sakvlevi meTodebis mimoxilva mocemu­ zidvelia, radgan is Seesabameba meTods, romelsac
lia Semdeg wyaroebSi: Westen (1997); Clark, Harrison (2001). warmatebiT iyeneben inteleqtualur ganviTarebaSi
gadaxrebis gansasazRvrad. aseT meTods, kvlevisTvis
pirovnuli niSnebis gamokvlevis mniSvneloba
aSkara Rirebuleba gaaCnia, magram misi sargeblianoba
rogorc mocemuli Tavis SesavalSi aRvniSneT, klinikur muSaobaSi jerjerobiT ar yofila dadge-
pirovnuli maxasiaTeblebis gamokvleva mniSvnelova- nili.
nia gadawyvetilebis misaRebad daavadebis etiolo- socialuri kriteriumis gamoyenebisas anomali-
giis dadgenis, misi diagnostirebisa da mkurnalobis uri pirovnuli Tvisebebi iwvevs Tavad am Tvisebebis
TvalsazrisiT. etiologiis sakiTxebis ganxilvisas, matarebeli adamianis an mis garSemo myofi pirebis
pirovnuli maxasiaTeblebis codna gasagebs xdis imas, tanjvas. mag., anomaliuri sensitiuroba da pesimizmi
Tu ratom aris zogierTi movlena pirovnebisTvis Tavad am Tvisebebis matarebeli piris tanjvis mizezia,
stresuli. diagnostirebis dros, pacientis pirovnu- xolo sicive da agresiuloba sxva adamianebis tanjvis
li Tvisebebis codna gvagebinebs, Tu ratom axasi- gamomwvevia. miuxedavad imisa, rom aseTi kriteriumebi
aTebs aSlilobas uCveulo niSnebi, ratom reagirebs subieqturia da maT aklia sizuste, romelic statis-
pacienti swored aseTi saxiT avadmyofobasa da mis tikur midgomas axasiaTebs, isini Seesabameba klini-
mkurnalobaze. pirovnuli maxasiaTeblebi, agreTve, kuri praqtikis realiebs da, amis gamo, farTod aris
prognozze zemoqmedebs. pirovnuli maxasiaTeblebis miRebuli.
Sefaseba unda moxdes TiToeul SemTxvevaSi da ara Tu gaviTvaliswinebT am sferoSi konceptualuri
mxolod pirovnuli aSlilobis dros (anu normisgan xasiaTis problemebis arsebobas, ar gagvikvirdeba,
ukiduresi gadaxris dros. ix. qvemoT). rom anomaliuri pirovnebis damakmayofilebeli defi-
gamokvlevis Sedegebis aRircxva yvelaze metad nicia rTuli SesamuSavebelia. ICD-9-Si pirovnuli
aRweriTi terminebis gamoyenebiTaa xelsayreli. es aSlilobebi asea aRwerili:
terminebi unda SevarCioT imis gaTvaliswinebiT, Tu es aris individis pirovnuli da qceviTi tenden-
ra Tvisebebi axasiaTebs anomaliur pirovnebas. amis ciebis darRveva, romelic uSualod ar momdinareobs
mizezi is aris, rom zemoT aRwerili pirovnuli faq- daavadebidan, Tavis tvinis dazianebidan an romelime
torebi zedmetad zogadia imisTvis, rom klinicists fsiqikuri aSlilobidan. is, Cveulebriv, moicavs
misTvis mniSvnelovani informacia miawodos. aRweri- pirovnebis ramdenime sferos da TiTqmis yovelTvis
Ti terminebis magaliTebia sensitiuri, sakuTar TavSi aris asocirebuli mniSvnelovani xarisxis distrest-
daurwmunebeli, midrekili usafuZvlo wuxilisaken, Tan da socialur disfunqciasTan. amgvari darRveva,
zedmetad agresiuli, ar axasiTebs sinanulis gancda, Cveulebriv, vlindeba bavSvobas an mozardobaSi da
ar aris gulisxmieri adamianebis mimarT. am tipis aR- zrdasrulobis asakSic narCundeba.
weriTi sityvebi sasargebloa TiToeul pacientze ICD-10-Si gansxvavebuli definiciaa gamoyenebuli
warmodgenis Sesaqmnelad, romelic misTvis unikal- qceviTi paternebis simyaris TvalsazrisiT, magram
uri Tvisebebis kombinaciaze iqneba damyarebuli. ICD-9-is definicia ufro lakonuria, da, Sesabamisad,
ase Seqmnili zogadi suraTi warmatebuli klinikuri ufro Rirebuli.
praqtikis erT-erT safuZevels warmoadgens. aRsaniSnavia, rom pirovnebis mier gancdili dis-
tresi, romelic ICD-9-Si aris naxsenebi, SeiZleba
pirovnuli aSliloba mxolod mogvianebiT gamovlindes (mag., xangrZlivi
mxardamWeri urTierTobis dakargvis Semdeg). garda
anomaliuri pirovnebis cneba
amisa, Cveulebriv (magram ara yovelTvis) aRiniSneba
zogierTi tipis pirovneba aSkarad anomaliuria. mag., profesiul da socialur qcevasTan dakavSirebuli
paranoidul pirovnebas axasiaTebs ukiduresi eWvi- mniSvnelovani problemebi.
anoba, sensitiuroba da undobloba. Tumca, Zalian miuxedavad imisa, rom definiciebi anomaliur Tvise-
Znelia normaluri da anomaliuri pirovnebis erTma- bebzea fokusirebuli, mniSvnelovania gvesmodes, rom
neTisgan mkafiod gamijvna. isic ki Zneli gadasawyve- anomaliuri niSnebis mqone adamianebs, Cveulebriv, ax-
tia, Tu ra kriteriumebi unda gamoviyenoT maT gas- asiaTebT rogorc dadebiTi, ise uaryofiTi Tvisebebi.
amijnad. am mizniT ori kriteriumi iqna Semotanili: klinicistma yovelTvis unda Seafasos orive tipis
statistikuri da socialuri. Tvisebebi, raTa, SesaZleblobis SemTxvevaSi, marTvis
statistikuri kriteriumis mixedviT anomaliuri gegma swored pacientis dadebiT Tvisebebze daafuZ-
pirovneba normalurisgan raodenobrivi maxasiaTe- nos.

_ 137 _
7 pirovneba da pirovnuli aSliloba

pirovnuli cvlilebebi lobas, mtrul damokidebulebas, advilad Riziandeba,


socialurad izolirebulia, aqvs sicarielis, uim-
zogjer, zrdasruli cxovrebis manZilze, Tavs iCens
edobisa da gaucxoebis gancda. igi ukidures zRvram-
Rrma da xangrZlivi pirovnuli cvlilebebi, romle-
dea misuli. es niSnebi ar gvxvdeba stresul gamoc-
bic gansxvavdeba stresis an avadmyofobis Tanmdevi
dilebamde. miuxedavad imisa, rom pirovnebis amgvari
droebiTi qceviTi cvlilebebisgan. aseTi xangrZlivi
mdgomareoba SeiZleba mosdevdes posttravmul stre-
cvlilebebi SeiZleba momdinareobdes:
sul aSlilobas, is, mainc, misgan gansxvavebul mdgo-
w Tavis tvinis dazianebisgan an organuli daavadebis-
mareobas warmoadgens.
gan;
w mZime fsiqikuri aSlilobisgan (gansakuTrebiT, Si­ rogor Camoyalibda warmodgena anomaliuri
zofrenia); pirovnebis Sesaxeb
w gansakuTrebiT mZime stresuli gamocdilebidan fsiqiatriaSi anomaliuri pirovnebis cneba mecxramete
(gvxvdeba wamebis msxverpl patimrebSi an tyveobaSi saukunis dasawyisSi damkvidrda, rodesac frangma fsiq-
myof pirebSi). iatrma pinelma aRwera manie sans delire. man es termini
ICD-10-Si Setanilia kategoriebi TiToeuli am ti- gamoiyena im pacientebis mimarT, romlebsac axasiaTebda
pis cvlilebisTvis. Tavis tvinis organuli daavadeb- agresiisa da Zaladobrivi qcevis ucabedi Setevebi, ma-
iT gamowveuli pirovnuli cvlilebebi organuli gram ar aReniSnebodaT bodviTi ideebi. im dros bodvi-
fsiqikuri aSlilobebis jgufSia Setanili (F00), ro- Ti ideebi ganixileboda fsiqikuri aSlilobis specifi-
melic Seicavs Tavis tvinis daavadebiT, dazianebiTa kur niSnad (termini delire frangulad bodvas niSnavs).
da disfunqciiT gamowveuli pirovnuli da qceviTi savaraudod, am jgufSi Sediodnen ara mxolod isini,
aSlilobebis kategorias. kerZod, es aris encefali- visac dRes pirovnebis antisocialuri aSlilobis diag-
tis da qala-tvinis travmiT gamowveuli pirovnuli nozi eqneboda, aramed sxva fsiqikuri aSlilobis mqone
cvlilebebi. DSM-IV-Si isini diagnostirebulia, ro- pirebi, romlebsac bodva ar aReniSnebodaT, mag., zogi
gorc zogadi samedicino mdgomareobiT gamowveuli maniakaluri pacientic (ix. Kavka, 1949. aq mocemulia
pirovnuli cvlilebebi. pinelis wignis meore gamocemis Sesabamisi monakveTis
pirovnuli cvlilebebis ori danarCeni forma ICD- Targmani. pirveli gamocema gamoqveynda 1801 wels).
10-is F60 rubrikaSia gaerTianebuli (zrdasruli ada- Tumca, sxva avtorebi (mag., amerikeli benjamen raSi;
mianis pirovnuli da qceviTi aSlilobebi). fsiqikuri Rush) dainteresebulebi iyvnen msgavsi klinikuri
daavadebis Semdgomi xangrZlivi pirovnuli aSlilo- problemebiT, Semdegi mniSvnelovani nabiji swored
bis diagnostirebisTvis pirovnuli aSliloba unda ingliselma eqimma gadadga. 1835 wels, priCardma
aRiniSnebodes minimum 2 wlis ganmavlobaSi, aSkarad (Prichard), bristolis saavadmyofos ufrosma eqimma,
unda iyos dakavSirebuli fsiqikur daavadebasTan da gamoaqveyna `traqtati SeSlilobisa da fsiqikis sxva
ar unda aRiniSnebodes am daavadebis gaCenamde. ase- darRvevebis Sesaxeb~ (J.C. Prichard. `A treatise on insanity
Ti aSlilobis mqone pacienti SeiZleba iyos sxvaze and other disorders of the mind~). pinelis terminze (manie
damokidebuli, pasiuri da momTxovni, an arakomunik- sans delire) dayrdnobiT, man Semoitana axali termini:
abeluri da izolirebuli im (ara bodviTi) rwmenis moraluri SeSliloba, romelic gansazRvra, ro-
gamo, rom is Seicvala an stigmatizebulia. ICD-is av- gorc bunebrivi grZnobebis, emociuri mijaWvulobis,
torebi aRniSnaven, rom aseTi cvlileba gasagebi xde- midrekilebebis, xasiaTis, Cvevebis, ganwyobilebebisa
ba pirovnebis avadmyofobisdroindeli gamocdile- da bunebrivi impulsebis avadmyofuri damaxinjeba
bidan gamomdinare, iseve, rogorc misi adrindeli inteleqtis, msjelobis unaris da SemecnebiTi fun-
damokidebulebebis, Seguebis paternisa da cxovrebi- qciebis aSkarad gamoxatuli darRvevisa da defeqtis
seuli situaciis gaTvaliswinebis Semdeg. Tumca, iTv- gareSe, konkretulad ki avadmyofuri bodviTi idee-
leba, rom Sizofrenias SeuZlia Secvalos pirovnuli bis an halucinaciebis gareSe (Prichard, 1835, gv. 6).
Tvisebebi uSualod an arapirdapiri gziT. miuxedavad imisa, rom aseTi gansazRvreba miesad-
ICD-10-is mixedviT, katastrofuli gamocdilebis ageboda pinelis mier aRweril agresiul avadmyofebs,
Semdgomi xangrZlivi pirovnuli aSliloba, aseve unda priCardi aSkarad gulisxmobda ufro farTo jgufs,
aRiniSnebodes minimum 2 wlis ganmavlobaSi. stresu- radgan man dasZina, rom `midrekileba qurdobisken
li gamocdileba ukiduresad intensiuri unda iyos. zogjer warmoadgens moraluri SeSlilobis niSans,
am tipis gamocdilebaa bunebrivi katastrofa; xan- zogjer ki _ wamyvan Tu ara, mis erTaderT Tavise-
grZlivi tyveoba an sakoncentracio banakSi moxvedra, burebas~ (gv. 28).
rodesac pirovnebis sicocxles gardauvali safrTxe priCardis mier Semotanili moraluri SeSlilobis
emuqreba, an pirovneba terorizmis an wamebis msxver- kategoria, pinelis mier aRwerili manie sans delire-s
plia. aseTi gamocdilebis adamiani amJRavnebs undob- msgavsad moicavda afeqtur aSlilobasac. is werda:

_ 138 _
pirovnuli aSliloba
`moraluri SeSlilobis yvelaze RirsSesaniSnavi Sem- Tavi dauTmo. man daaxasiaTa ara mxolod antisocial-
Txvevebis umetesobis wamyvani niSania naRveli da dar- uri tipi, aramed, kidev eqvsi tipi: agznebadi, arastabi-
di~ (gv. 18). `naRvliani da melanqoliuri depresiis luri, maCxubari, eqscentriuli, matyuara da TaRliTi.
mdgomareoba zogjer adgils uTmobs arabunebrivi ag- kurt Snaiderma gaafarTova fsiqopaTiuri pi­rov­
znebis sapirispiro mdgomareobas~ (gv. 19). nebis cneba. Tu krepelinis mixedviT fsiqopaTiuri
priCardis moraluri SeSliloba moicavda iseT pirovnebis Svidi tipi miesadageboda iseT adamianebs,
mdgomareobebs, romlebic dRes diagnostirebulia, romlebic sxvisTvis tanjvisa da usiamovnebis mom-
rogorc pirovnuli aSliloba. Tumca, is am termins tanni arian, Snaiderma am kategoriaSi is adamianebic
mxolod im adamianebis mimarT ar iyenebda, romlebic gaaerTiana, romlebic Tavadac ganicdian tanjvas. ase
yovelTvis amgvarad iqceodnen: mag., man am kategoriaSi gaaerTiana aSkarad depresiu-
`rodesac amgvari fenomenebi aRiniSneba Tavneba da li da daucveli xasiaTis mqone adamianebi. amgvarad,
Wirveul xasiaTTan, socialuri kontaqtebis darRvev- Snaideris mixedviT, fsiqopaTiur pirovnebaSi Sedis
asTan da warsulSi sayvareli axloblebisa da mego- mTeli rigi pirovnuli paTologiebi da ara mxolod
brebis mimarT antipaTiis gancdasTan erTad, anu in- antisocialuri pirovneba. aqedan gamomdinare, am
dividis moraluri Tvisebebis SecvalasTan erTad, es terminma ori mniSveneloba SeiZina: ufro farTo mniS-
mdgomareoba mkafiod gamoxatuli xdeba.~ vnelobiT, is aerTianebda yvela saxis pirovnul pa-
am nawyvetSi, xasiaTSi momxdari clileba imas Tologias, xolo viwro mniSvnelobiT, gulisxmobda
miuTiTebs, rom priCardi gulisxmobda, ara mxolod antisocialur pirovnebas.
dRevandel dRes pirovnul aSlilobad klasifici- gaurkvevloba fsiqopaTiuri pirovnebis terminTan
rebul mdgomareobebs, aramed fsiqikur aSlilobad dakavSirebiT ar dasrulebula Snaideriseuli farTo
klasificirebul mdgomareobebsac. gansazRvrebiT. am SemTxvevaSi mocemuli terminis ori
mogvianebiT, mecxramete saukuneSi, dadginda, rom aspeqti iqcevs yuradRebas. pirvelis avtoria Sot-
fsiqikurma aSlilobam SeiZleba Tavi iCinos bodvis landieli fsiqiatri ser deivid hendersoni, romelmac
gareSe da moraluri SeSlilobis cnebis mniSvneloba 1939 wels gamoaqveyna gavleniani wigni `fsiqopaTiuri
ufro daviwrovda. mag., henri moudsli am termins iy- mdgomareobebi~ (D. Henderson, Psychopathic states). man
enebda iseTi adamianebis mimarT, romlebsac is Semde- gansazRvra fsiqopaTebi, rogorc adamianebi, romle-
gnairad aRwerda: bic, miuxedavad imisa, rom maT ar aReniSnebaT gone-
`ar aqvs WeSmaritad moraluri grZnobebis ganc- brivi daqveiTeba, mTeli cxovrebis manZilze an Sedar-
dis unari. yvela misi survili da impulsi, romelsac ebiT dabali asakidan moyolebuli amJRavneben qceviT
is gauazreblad emoCileba _ egoisturia. misi qceva aSlilobas, romelic antisocialuri an asocialuri
marTulia amoraluri motivebiT... da mas araviTari bunebisaa da, Cveulebriv, ganmeorebiT an epizodur
survili ar aqvs, gauwios maT winaaRmdegoba~ (Maudsley saxes atarebs. am adamianebze Znelia socialuri, sad-
1885, gv. 171). amsjelo da samedicino meTodebiT zemoqmedeba da
moudslim gamoTqva sakuTari mosazreba im ukmayo- maT mosavlelad Cven ar mogveZebneba Sesabamisi pro-
filebasTan dakavSirebiT, romelsac iwvevda termini filaqtikuri da samkurnalo zomebi.
`moraluri SeSliloba~. mas es termini esmoda, rogorc marTalia, es definicia, kvlav, fsiqopaTiuri pi­
`fsiqikuri gaucxoebis forma, romelic imdenad hgavs rovnebis adreul viwro gagebas Seesabameba, hender-
borotebas an kriminals, rom mravali adamiani mas me- sonma gaafarTova Tavisi definicia imiT, rom gamoyo
dikosebis usafuZvlo gamogonebad miiCnevs~ (gv. 170). fsiqopaTebis sami jgufi:
Semdegi nabiji Tanamedrove warmodgenebis Camo- 1. upiratesad agresiuli pirovnebebi; ara mxolod
yalibebis mimarTulebiT gadadga koxma (Koch, 1891), isini, vinc mudmivad agresias amJRavnebs, aramed
romelmac Semoitana termini fsiqopaTiuri arasrul- isinic, vinc midrekilni arian suicidisken, wamal-
fasovneba. am terminiT is aRniSnavda adamianTa jgufs, damokidebulebisa da alkoholis avadmoxmarebi-
romelsac axasiTebs qcevis aSkarad gamoxatuli pa- saken;
Tologia fsiqikuri daavadebisa da inteleqtualuri
2. pasiuri da araadeqvaturi pirovnebebi, arastabi-
funqciis daqveiTebis gareSe. mogvianebiT, termini
luri, ipoqondriuli da sensitiuri pirovnebebis
arasrulfasovneba, Caanacvles sxva terminiT, raTa
CaTvliT, paTologiuri matyuarebi da Sizoiduri
gaeneitralebinaT SefasebiTi da kritikuli toni, ro-
bunebis mqone adamianebi;
melic sityva `arasrulfasovnebas~ axlavs Tan. Tavi-
dan, krepelins ar hoqnda mkafio warmodgena imaze, Tu 3. kreatiuli fsiqopaTebi. es jgufi zedmetad farToa,
rogor moexdina am adamianebis klasifikacia. mxolod ris gamoc is nakleb Rirebulia. hendersonma moitana
Tavisi saxelmZRvanelos merve gamocemaSi Semoitana man mesame jgufSi Semavali adamianebis magaliTi. esenia
termini `fsiqopaTiuri pirovneba~ da mas erTi vrceli t.e. lourensi da Jana d’arki. miuxedavad imisa, rom

_ 139 _
7 pirovneba da pirovnuli aSliloba
orive maTgani kreatiuli pirovneba iyo, maT cota rodesac SemTxvevebis Seswavla xdeba an epidemio-
ram hqondaT saerTo. hendersonis wvlili, ZiriTa- logiuri kvlevis an klinikuri auditisTvis. Tumca,
dad, imaSi mdgomareobs, rom man yuradReba gaamax- SerCeuli kriteriumi, rogoricaa, sakuTari Tavis an
vila araadekvaturi pirovnebebis kategoriaze. sxvebis tanjva pirobiTi da arazustia. SemTxvevebi,
terminma `fsiqopaTiam~ axali mniSvneloba SeiZina romlebic am kategoriis miRma rCeba (qvezRurblovani
inglisisa da uelsis 1959 wlis fsiqikuri janmrT- SemTxvevebi) sakmaod xSiria da maTTvis igive klini-
elobis aqtSi. is igive mniSvnelobiT Sevida 1983 wlis kuri problemebia damaxasiaTebeli, rac gamoxatuli
aqtSi, sadac fsiqopaTuri aSliloba gansazRvru- aSlilobebis dros iCens Tavs.
lia 41(42) TavebSi, rogorc `fsiqikis persistentu-
komorbidoba
li aSliloba an darRveva (inteleqtis seriozuli
daqveiTebiT, an mis gareSe), rac Sedegad anomaliurad pirobiTi da arazustia gansxvaveba ara mxolod nor-
agresiul da upasuxismgeblo qcevas iwvevs.~ malur da anomaliur pirovnebas Soris, aramed sxva-
es definicia warmoadgens mobrunebas fsiqopaTiuri dasxva tipis pirovnebis aSlilobebs Sorisac. garda
pirovnebis viwro gansazRvrebisaken, romlis Tanax- amisa, mraval pacients axasiaTebs iseTi niSnebi, rom-
mad, pirovnebis agresiul da upasuxismgeblo qcevas lebic erTze meti pirovnuli aSlilobis kriteri-
moaqvs tanjva sxva adamianebisTvis. garda amisa, es umebs akmayofilebs (ix. Fyer et al., 1988). termini ko-
definicia im SesaZleblobasac moicavs, rom tanjva, morbidoba maSin gamoiyeneba, rodesac erT pacients
SeiZleba, mxolod mocemul pirovnebas miadgebodes SegviZlia davusvaT erTze meti pirovnuli aSlilo-
xolme, ris gamoc is pirovnuli aSlilobis ufro bis diagnozi. es termini maSinac gamoiyeneba, rodesac
farTo diagnostikur speqtrs moicavs. mocemuli pacienti erTdroulad akmayofilebs, rogorc fsiqi-
aqti iTvaliswinebs mkurnalobis Catarebas (para- kuri aSlilobis, ise pirovnuli aSlilobis kriteri-
grafi 3 (2b)) iseT SemTxvveaSi `rodesac fsiqopaTiuri umebs. meore SemTxvevaSi iTvleba, rom saxezea ori
aSlilobis mkurnaloba amsubuqebs mdgomareobas an gansxvavebuli mdgomareobis erTdrouli arseboba,
xels uSlis mis gauaresebas~. xolo ori pirovnuli aSlilobis erTdrouli moce-
ar aris gasakviri, rom am definicias da mis dam- mulobisas igives ver vityviT aseTive damajereblo-
atebiT debulebas mravali sirTule ukavSirdeba. biT. am dros, rogorc Cans, pacients aqvs erTi pirov-
(mocemul saxelmZRvaneloze muSaobis periodSi mim- nuli aSliloba, romlis niSnebi erTdroulad akmayo-
dinareobs axali britanuli kanonmdeblobis ganxilva filebs ori rigis pirobiT kriteriumebs, romlebic
fsiqikuri janmrTelobis Sesaxeb). uaxlesi midgomaa arsebul diagnostikur sistemaSi gamoiyeneba.
iseTi terminis Semotana, rogoricaa saxifaTo da pirovnul aSlilobasTan dakavSirebuli
mZime pirovnuli aSliloba. es termini, ZiriTadad, mdgomareobebi, romlebic sxvaganac aris
miuTiTebs antisocialuri aSlilobisa da Zalado- klasificirebuli
brivi qcevis mqone mamakacebze da misi Semotanis
winaT, cikloTimia da Sizotipuri aSliloba klasifi-
mizani am populaciiT gamowveuli riskis Semcirebaa
cirebuli iyo, rogorc pirovnuli aSliloba, radgan
(Home Office, 1999). ������������������������������
mocemul termins ufro politiku-
isini warmoadgens qcevis stabilur paternebs, rom-
ri datvirTva aqvs, vidre klinikuri da mecnieruli.
lebsac SeuZlia distresis gamowveva. ICD-10-Si orive
dRemde SemorCenilia fsiqopaTiuri pirovnebis ori
maTgani amoRebulia pirovnuli aSlilobis kategori-
gansazRvreba. farTo mniSvnelobiT is yvela saxis
idan da klasificirebulia fsiqikur aSlilobebTan
anomaliur pirovnebas moicavs, xolo viwro mniSvne-
erTad; cikloTimia afeqtur aSlilobasTan erTad,
lobiT _ antisocialur pirovnebas. radganac termini
xolo Sizotipuri aSliloba _ SizofreniasTan erT-
fsiqopaTiuri pirovneba sakmaod bundovania, upira-
ad. amgvari klasifikacia iTvaliswinebs im faqts,
tesobas aniWeben terminebs pirovnuli aSliloba, ro-
rom es ori mdgomareoba SeiZleba zrdasrul asakSi
melic definiciis farTo mniSvnelobas Seesabameba da
aRmocendes (mas Semdeg, rac pirovneba savsebiT Ca-
antisocialuri pirovnuli aSliloba, romelic defi-
moyalibebulia). garda amisa, Sizotipuri aSlilobis
niciis viwro mniSvnelobis Sesabamisia.
SemTxvevaSi ojaxis gamokvlevebi gviCvenebs, rom is
genetikurad SizofreniasTan aris dakavSirebuli (gv.
anomaliuri pirovnebis klasifikacia
299). DSM-IV-Si, cikloTimuri aSliloba klasifici-
zogadi sakiTxebi rebulia, rogorc guneb-ganwyobis aSliloba, xolo
kategoriebis gamoyeneba Sizotipuri aSliloba pirovnul aSlilobad aris
kvalificirebuli. orive klasifikaciaSi, mravlobiTi
pirovneba uwyveti cvladia, magram fsiqikuri aSli-
pirovnuli aSliloba klasificirebulia, rogorc di-
lobis klasifikaciis sistemebi iyeneben zRvruli
sociaciuri aSliloba (gv. 229).
mniSvnelobis kategoriebs. kategoriebi sasargebloa,

_ 140 _
pirovnuli aSliloba

pirovnuli aSlilobebis klasifikacia ICD-10-sa


cxrili 7.1 pirovnuli aSlilobebis klasifikacia
da DSM-IV-Si
ICD-10 DSM-IV
cxril 7.1-Si Sedarebulia pirovnuli aSlilobebis
klasifikacia ICD-10-sa da DSM-IV-Si. es ori sqe- paranoiduli paranoiduli
ma erTmaneTis msgavsia, Tumca maT Soris garkveuli Sizoiduri Sizoiduri
gansxvavebebic SeiniSneba.
Sizotipuri (ix. teqsti) Sizotipuri
II RerZis gamoyeneba disocialuri antisocialuri
DSM-IV-Si pirovnuli aSlilobebi da fsiqikuri aSli- emociurad arastabiluri: mosazRvre
lobebi sxvadasxva RerZzea klasificirebuli: pirov- impulsuri tipi
nuli aSlilobebi _ II RerZze, xolo fsiqikuri aSli- mosazRvre tipi
lobebi _ I RerZze. amgvari klasifikacia gulisxmobs,
isteriuli isteriuli
rom es ori diagnozi sxvadasxva bunebisaa da mkvle-
vars ubiZgebs pirovnuli aSlilobis dadgenisaken Ti- - narcisuli

Toeul SemTxvevaSi. ICD-10-Si gansxvavebuli midgomaa anankasturi (obsesiur- obsesiur-kompulsuri


gamoyenebuli. Tu ar dadginda pirovnuli aSlilobis kompulsuri)
arseboba, mainc unda moxdes normaluri pirovnebis SfoTviani (acilebadi) acilebadi
gamokvleva zemoTxsenebuli mizezebis gamo, xolo ga-
sxvaze damokidebuli sxvaze damokidebuli
mokvlevis Sedegebi unda iyos Setanili formulire-
baSi, miuxedavad imisa, rom isini ar iqneba diagnozSi - pasiur-agresiuli
gaTvaliswinebuli.
Setanilia DSM-IV-Si, magram ara ICD-10-Si
klasterebad dajgufeba w narcisuli pirovnuli aSliloba;
DSM-IV-Si (magram ara ICD-10-Si) pirovnuli aSlilo- w pasiur-agresiuli pirovnuli aSliloba (Setanilia,
bebi sam klasteradaa dajgufebuli: rogorc kategoria, romelic Semdgom Seswavlas
1. A klasteri ���������������������������������
_ paranoiduli, Sizoiduri, Sizoti- saWiroebs).
puri;
mdgomareobebi, romlebic gansxvavebulad aris kla-
2. B klasteri _ antisocialuri, mosazRvre, isteriu- sificirebuli ICD-10-sa da DSM-IV-Si
li, narcisuli;
rogorc zemoT aRvniSneT, Sizotipuri pirov­nu­li
3. C klasteri _ acilebadi, damokidebuli, obsesiur- aSliloba klasificirebulia ICD-10-Si Sizo­fre­
kompulsuri. niasTan erTad da mas Sizotipuri aSliloba ewod­eba.
mocemuli Tavis struqtura swored amgvar katego- DSM-IV-Si is klasificirebulia, rogorc pirovnuli
rizacias eyrdnoba. aSliloba.

erTi da igive pirovnuli aSlilobis


aRwera da diagnostikuri kriteriumebi
gansxvavebuli saxelwodeba
am nawilSi aRwerilia anomaliuri pirovnebis tipebi,
w pirovnuli aSliloba, romlis mimarTac ICD-10-
romlebic ICD-10-sa da DSM-IV-Si aris Setanili (ix.
Si gamoiyeneba, termini disocialuri, DSM-IV-Si
cxrili 7.1). diagnostikuri kriteriumebi vrcelia
antisocialuris saxeliTaa cnobili;
da gansxvavdeba formulirebis TvalsazrisiT. garda
w pirovnuli aSliloba, romlis mimarTac ICD-10-
amisa, am or sistemaSi isini erTi da igive aSlilobis
Si gamoiyeneba termini anankasturi, DSM-IV-Si Se­
sxvadasxva aspeqtze amaxvilebs yuradRebas. qvemoT
sulia, rogorc obsesiur-kompulsuri aSliloba;
motanili aRwera exeba definiciaTa ori rigis saerTo
w pirovnuli aSliloba, romlis mimarTac ICD-10-
niSnebs. sadac ki es SesaZlebelia, kriteriumebi
Si gamoiyeneba termini SfoTviani, DSM-IV-Si mox­
gamartivebuli saxiT aris warmodgenili, raTa
seniebulia, rogorc acilebadi.
mogawodoT ama Tu im pirovnuli aSlilobis ufro
Setanilia ICD-10-Si, magram ara DSM-IV-Si zogadi aRwera.
orive SemTxvevaSi arsebuli mdgomareoba unda
w emociurad arastabiluri impulsuri pirovnuli
pasuxobdes pirovnuli aSlilobis zogad kriteriumebs.
aSliloba;
aseTi zogadi kriteriumebis gansazRvris mizniT ICD-
w persistentuli pirovnuli cvlileba, romelic ar
10-is kriteriumebi Semdegi saxiTaa Sejamebuli:
miewereba Tavis tvinis disfunqcias an dazianebas
(ix. zemoT). w pirovnebis maxasiaTeblebi da qcevis stabiluri pa­

_ 141 _
7 pirovneba da pirovnuli aSliloba
ternebi aSkarad gadaxrilia kulturuli normebidan.
garda amisa, amgvari deviaciebi aRiniSneba erTze met
cxrili 7.2 paranoiduli pirovnuli
aSlilobis niSnebi
kognitur sferoSi (mag. damokidebulebebi, aRqmisa
da interpretaciis stili), afeqtur sferoSi, im­ eWviania
pulsebis marTvisa da dakmayofilebis sferoSi da undoblobas iCens sxvebis mimarT
sxvebTan urTierTobebSi;
Suriania
w deviacia ar aris lokalizebuli; qceva _ mraval
sensitiuria
situaciaSi mouqneli, araadapturi da disfunqciu-
ria; aRSfoTebulia

w pirovnebas aReniSneba distresi an is garSemomyof gulRvarZliania


adamianebze uaryofiTad moqmedebs; sakuTari Tavi mniSvnelovan adamianad miaCnia
w deviacia, Cveulebriv, stabiluri da xangrZlivia.
is bavSvobis asakis miwuruls an mozardobis asakSi kreCmerma aRwera, Tu rogor iwvevs aseTi adamianebis
vlindeba; sensitiuroba damcirebasTan da eWvTan dakavSirebul
azrebs, romlebic imdenad Zlieria, rom devnis
w deviaciuri qceva ar aris gamowveuli sxva fsiqi-
bodvaSic ki SeiZleba agverios. es `sensitiurobis
kuri aSlilobiT;
ideebis damokidebulebis bodva~ me-13 TavSia gan­
w deviaciuri qceva ar aris gamowveuli Tavis tvinis xiluli. garda amisa, aseTi adamianebi xSirad gamo­
dazianebiT, daavadebiT an disfunqciiT. xataven aRSfoTebas da boRmianebi (gulRrZoni) arian.
arsebobs ramdenime diagnostikuri instrumenti (ix. isini arasodes patioben sxvas wyenas, romelic an
mocemuli Tavis danarTi; gv. 159). es instrumentebi realuria an kidev maT mier aseTad aris aRqmuli.
Zalian sasargebloa kvlevis Catarebisas, magram maT maT aqvT sakuTari uflebebis gazviadebuli gancda.
SedarebiT naklebi klinikuri Rirebuleba gaaCniaT. xSirad Civian sasamarTloSi da daJinebiT cdiloben
moigon procesi, rasac, SeiZleba, wlebi dauTmon.
A klasteri
maT adgilas, sxvebi didi xnis win daanebebdnen Tavs
paranoiduli pirovnuli aSliloba saasamarTloSi davas.
am tipis pirovnuli aSlilobis adamiani eWviani da paranoidul pirovnebebs aqvT sakuTari Tavis mni­
sensitiuria (ix. cxrili 7.2). isini sakuTar Tavs Zalian Svnelovnebis SegrZnebis gamZafrebuli gancda. maT
mniSvnelovnad ganicdian, magram Zalian advilad sjeraT, rom Zalian niWierebi arian da SeuZliaT
euflebaT sircxvilis da damcirebis gancda. isini saocrad maRali miRwevebi hqondeT cxovrebaSi. es
eWvianebi arian, ris gamoc maTi yuradReba mudmivad ararealisturi warmodgena ar icvleba umniSvnelo
mimarTulia imaze, rom sxvebma ar moatyuon. amis miRwevebis miuxedavad. aseTi rwmenis SenarCuneba
Sedegad, sxvebi maT `rTul, mZime~ adamianebad Tvlian maTTan imis gamoa SesaZlebeli, rom maTi azriT, sxva
da miaCniaT, rom maTi qceva ar aris saRi azriT adamianebi xels uSlian sakuTari potenciis srulad
warmarTuli. aseT adamianebs undobloba axasiaTebT. ganxorcielebaSi.
maT eWvi SeaqvT adamianebis erTgulebaSi da amitom ar
endobian maT. xSirad axasiaTebT eWvianoba seqsualur Sizoiduri pirovnuli aSliloba
niadagze. isini advilad ar iCenen megobrebs da termini `Sizoiduri pirovnuli aSliloba~ kreCmers
naklebad erTiandebian sxvadasxva saxis jgufebSi. ekuTvnis (Kretschmer, 1936). is Tvlida, rom am tipis pi-
maT zedmetad uyvarT yvelafris gasaidumloeba, rovnuli konstitucia SizofreniasTan aris dakavSi-
arapirdapiri da TviTkmayofilni arian. maT advilad rebuli, magram misi es mosazreba SemdgomSi ar dadas-
wyinT da xSirad ise aRiqvamen sxvis qcevas, TiTqos turda (Tavi 12). am tipis aSlilobis mqone adamianebi
sxvebi civad da uxeSad icileben maT. rodesac emoiciurad civi, ganze mdgomi da distancirebulia.
paranoiduli pirovnuli aSlilobis mqone pirebs maT naklebad aqvT ganviTrebuli iumoris grZnoba da
raimes sTavazoben, isini, pirvel rigSi, iwyeben imaze introspeqciisaken da fantaziisaken arian midrekilni
fiqrs, Tu ra saxiT SeiZleba am SemoTavazebam avnos (cxrili 7.3).
maT interesebs. isini civi adamianebi arian. maT ar SeuZliaT nazi
aseTi adamianebi sensitiurebi (mgrZnobiareni) grZnobebisa da brazis gamoxatva. naklebad aintere-
arian civi mopyrobis mimarT. maTTan urTierToba sebT seqsualuri urTierToba. rodesac aSliloba
arakomfortulia; xSirad gadadian Cxubsa da kamaTze; ukiduresad intensiuria, isini ugrZnobi da civi ada-
iseT komentarebSic ki, romlebic sruliad uwyinaria, mianebis STabeWdilebas toveben. isini distanciurni
damamcirebel da muqaris Semcvel Sinaarss deben. arian da naklebad ainteresebT sxva adamianebis azri.

_ 142 _
pirovnuli aSliloba

cxrili 7.3 Sizoiduri pirovnuli aSlilobis cxrili 7.4 antisocialuri pirovnuli


niSnebi aSlilobis niSnebi
emoiciurad civi ugrZnobia

indiferentuli amyarebs droebiT urTierTobebs

distanciuri upasuxismgebloa

uWirs siamovnebis miReba impulsuria da advilad Riziandeba

introspeqtuli ar axasiaTebs danaSaulisa da sinanulis gancda

uWirs pasuxismgeblobis aReba


sazogadoebaSi yofnisas cudad grZnoben Tavs, ar
Sedian axlo kontaqtSi; ojaxuri cxovreba maTTvis ar isini ucnaurad icvamen, ar icaven qcevis normebs da
aris kmayofilebis momtani. maT uyvarT ganmartoeba, ucnauri socialuri qceva axasiaTebT.
marto mihyvebian cxovrebis gzas da iSviaTad qmnian
ojaxs. maT uWirT cxovrebisgan siamovnebis miReba, B klasteris pirovnuli aSlilobebi
naklebad axasiaTebT iumoris grZnoba da ver iReben antisocialuri (disocialuri)
siamovnebas iseTi aqtivobebisgan, romlebic adamianTa pirovnuli aSliloba
umravlesobisTvis siamovnebis momtania. am Tvisebebis
termini `antisocialuri~ gamoiyeneba DSM-IV-Si,
gamo isini kidev ufro Sordebian garSemo myofT.
xolo termini `disocialuri~ _ ICD-10-Si. am wignSi,
aseTi adamianebi midrekilni arian introspeqciisa
upiratesoba eniWeba termins `antisocialuri~. am aS-
da fantaziisaken. ufro metad ainteresebT inteleq-
lilobis mqone adamianebs naklebad anaRvlebT sxve-
tualuri Temebi, vidre adamianebi. aqvT warmosaxvis
bis gancdebi da ugrZnobni arian maT mimarT. isini ar
rTuli Sinagani samyaro, magram emociebisgan daclili.
iTvaliswineben sxvebis uflebebs, iqcevian impulsu-
Sizotipuri pirovnuli aSliloba rad da ar axasiaTebT danaSaulis gancda, xolo ua-
Sizotipuri pirovnuli aSlilobis mqone adamianebs ryofiTi gamocdileba maT arafers aswavlis (cxrili
axasiaTebT socialuri SfoTva. maTi kogniciebi 7.4). xSirad maTi anomaliuri qceva alkoholisa da
da percepcia darRveulia, metyveleba ucnauri, narkotikebis zemoqmedebiTaa damZimebuli. 1941 wels,
xolo afeqturi reaqciebi _ Seusabamo. maTi qceva kleklim safuZvlianad aRwera es aSliloba Tavis naS-
eqscentrulia. rogorc Cans, mocemuli pirovnuli romSi (Cleckley, The mask of insanity, 1964).
aSliloba SizofreniasTan aris dakavSirebuli. ICD- am or klasifikaciaSi odnav gansxvavebuli diag-
10-Si (magram ara DSM-IV-Si) is ar aris klasificire- nostikuri kriteriumebia gamoyenebuli. qvemoT mot-
buli, rogorc pirovnuli aSliloba. is kategorize- anili aRwera ICD-10-Si gamoyenebul aRweras Seesabam-
bulia SizofreniasTan erTad da klasifikaciaSi eba. DSM-IV-is kriteriumebis mixedviT, pirovnebas 15
Sizotipuri aSlilobis saxeliT aris Setanili. wlamde asakSi qceviTi aSliloba unda axasiaTebdes.
am tipis adamianebs socialuri SfoTva axasiaTebT. aseTi aSlilobis mqone adamianebi sxvebis mimarT
isini sazogadoebaSi yofnisas SfoTvas ganicdian, gulqva da gulgrilebi arian. maTi seqsualuri aq-
ris gamoc maT uWirT urTierTobebis damyareba da tivoba daclilia nazi grZnobebisgan. isini SeiZleba
cota megobari hyavT. isini Tavs sxvebisgan gansxvave- sastikad da damamcireblad eqceodnen sxva adaminebs,
bulad ganicdian da Znelad ergebian maT. kognituri seqsualuri partniorebisa da bavSvebis CaTvliT,
darRvevebi moicavs damokidebulebisa da eWvianobis da maTze seqsualur da fizikur Zaladobas axor-
ideebs (magram ara bodvas), ucnauri da fantastikuri cielebdnen. maTi urTierTobebi zedapiruli da xan-
Sinaarsis azrebs (mag., naTelmxilveloba, telepatia moklea, miuxedavad imisa, rom maT zedapiruli xibli
da sxvaTa azrebis kiTxva). aseT adamianebs axasiaTebT axasiaTebT. es adamianebi upasuxismgebloni arian da
uCveulo perceptualuri gamocdileba (mag., viRa- ar icaven socialur normebs. isini ar eqvemdebarebian
cis arseboba an halucinaciismagvari gancdebi), aseT sazogadoebrivi cxovrebis wesebs da SeiZleba regu-
pirebs aReniSnebaT ucnauri metyveleba (uCveulo larulad arRvevdnen kanons da xSirad seriozul
enobrivi konstruqciebi, sityvebi da frazebi, bun- kanondarRvevas axorcieleben. maTi arakanonieri qce-
dovani metyveleba da mTavari Temidan gadaxveva). va, Cveulebriv, mozardobis asakSi iwyeba.
aseTi pirebis afeqturi reaqciebi uCveuloa. isini aseTi adamianebi impulsurebi arian. isini ar isax-
xisti, ucnauri adamianebis STabeWdilebas toveben, aven miznebs, winaswar arafers gegmaven, Cveulebriv
romlebsac Raribi emociuri sfero aqvT. maTi qce- aqvT arastabiluri samuSao da xSirad acdenen mas.
va eqscentrulia da ucnauri manerizmiT xasiaTdeba. isini midian riskze, ar iTvaliswineben sakuTar an
sxvaTa usafrTxoebas. advilad brazdebian da Rizi-

_ 143 _
7 pirovneba da pirovnuli aSliloba
andebian da Seuracxyofas ayeneben sxvebs. am Tvise- nakleb `mowifuli~ dacviTi meqanizmebis gamoyeneba,
bebs Tan axlavs is, rom isini iSviaTad ganicdian sin- rogoric proeqcia da uaryofaa; (4) difuzuri pi­
anulsa da danaSauls da ver cvlian sakuTar qcevas rovnuli identoba.
dasjis an raime uaryofiTi Sedegebis sapasuxod. isini rodesac am tipis pirovnuli aSliloba Seitanes
icileben pasuxismgeblobas, mimarTaven gadabralebas kla­sifikaciis sistemebSi, SemuSavda ufro obieqturi
da axdenen sakuTari marcxis racionalizacias. garda kriteriumebi, magram ufro rTuli gaxda misi
amisa, isini upatiosno da upasuxismgebloni arian fi- ZiriTadi niSnebis gamoyofa. garda amisa, DSM IV da
nansur sakiTxebSi. ICD 10 klasifikaciebSi maT gansxvavebuli saxeli
mieniWaT: mosazRvre pirovnuli aSliloba DSM-IV-Si
mosazRvre pirovnuli aSliloba da emociurad arastabiluri pirovnuli aSliloba
termini `mosazRvre pirovnuli aSliloba~ Tavidan ICD-10-Si. es ukanaskneli iyofa mosazRvre tipad da
aSkarad arastabiluri adamianebis aRsawerad impulsur tipad. DSM-IV-Si mosazRvre pirovnuli
gamoiyeneboda. amgvar arastabilurobas pirvelad aS­liloba cxra niSniT xasiaTdeba, saidanac, sul
aRwerdnen fsiqodinamikuri cnebebis gamoyenebiT. cota, xuTi niSnis arsebobaa aucilebeli DSM-IV-is
amis magaliTia kernbergiseuli aRwera (Kernberg, mixedviT diagnozis dasasmelad. ICD-10-Si TiToeul
1975), romelic iyenebda terminebs (1) egos sisuste qvetips xuTi kriteriumi aqvs. pirovnebis mosazRvre
impulsebis cud kontrolTan erTad; (2) azrovneba tipis aSlilobis diagnozisTvis maTgan, sul cota,
`pirveladi procesebis~ doneze (anu iracionaluri oTxis arsebobaa savaldebulo. es kriteriumebi 7.5
azrovneba) realobis testirebis miuxedavad; (3) iseTi cxrilSi Semajamebeli terminebiT aris mocemuli
da ar warmoadgens gamoqveynebuli kriteriumebis
cxrili 7.5 emociurad arastabiluri sityvasityviT citirebas. cxrili 7.5 aCvenebs,
da mosazRvre pirovnuli aSlilobis rom DSM-IV-is mosazRvre pirovnuli aSlilobis
kriteriumebis Semoklebuli versia
kriteriumebs Soris ramdenime ICD-10-is impulsuri
ICD-10 DSM-IV tipis kriteriumic aris Sesuli.
emociurad arastabiluri mosazRvre pirovnuli mosazRvre pirovnuli aSlilobis gansazRvris am
pirovnuli aSliloba, aSliloba mcdelobebis miuxedavad, ar aris naTeli, arsebobs
mosazRvre tipi Tu ara igi, rogorc calke mdgomi mocemuloba.
mravali adamiani, romelic akmayofilebs mosazRvre
darRveuli an bundovani identobis darRveva
me-s xati pirovnuli aSlilobis DSM-IV-is kriteriumebs, ag­
reTve akmayofilebs isteriuli, narcisuli da an­
intensiuri da intensiuri da
tisocialuri pirovnuli aSlilobis kriteriumebs
arastabiluri arastabiluri
(Skodal, 2002a).
urTierTobebi urTierTobebi

Zalisxmeva, rom ar iyos Zalisxmeva, rom ar iyos impulsuri pirovnuli aSliloba


sxvebisgan mitovebuli sxvebisgan mitovebuli rogorc zemoT iTqva, es aSliloba ICD-10-Si
ganmeorebiTi muqara an ganmeorebiTi muqara an Setanilia, rogorc emociurad labiluri pirovnuli
TviTdazianebis aqtebi TviTdazianebis aqtebi aSlilobis tipi. is ar aris calke Setanili DSM-IV-
sicarielis mudmivi gancda sicarielis mudmivi Si, Tumca misi ramdenime niSani mosazRvre pirovnuli
gancda aSlilobis kriteriumebSia Setanili. diagnostikuri
kriteriumebi naCvenebia cxrilSi 7.5. diagnozis
- gardamavali stresTan
dasasmelad minimum sami kriteriumi unda iyos
dakavSirebuli
dakmayofilebuli. impulsuri pirovnuli aSlilobis
paranoiduli azrebi
mqone adamianebs ar SeuZliaT sakmarisi xarisxiT
impulsuri tipi sakuTari emociebis marTva. isini midrekilni arian
impulsuri impulsuri ucabedi, Seukavebeli sibrazis Semotevebisaken, rasac
mogvianebiT nanoben. amgvari afeTqebebi yovelTvis
midrekilia sibrazisa da uWirs brazis kontroli
sityvieri agresiiT ar ifargleba da SeiZleba
Zaladobisaken
moicavdes fizikur Zaladobas, romelsac droebiTi
arastabiluri, Wirveuli afeqturi arastabiluroba
seriozuli ziani moaqvs. antisocialuri pirovnuli
ganwyoba
aSlilobis mqone adamianebisgan gansxvavebiT,
maCxubara - romelTaTvisac aseve tipiuria brazis Setevebi,
uWirs moqmedebis kursis - impulsuri aSlilobis mqone adamianebs ar axasiaTebT
SenarCuneba sirTuleebi urTierTobebSi.

_ 144 _
pirovnuli aSliloba

isteriuli pirovnuli aSliloba fizikur mimzidvelobas. sxvebze zemoqmedebis mizniT,


Tumca isteriuli pirovnuli aSliloba Setanilia, isini did drosa da fuls uTmoben tansacmlis SeZenas,
rogorc ICD-10, ise DSM-IV klasifikaciaSi, am ori sakuTari Tavis movlas. isini zedmetad mZimed ganicdian
klasifikaciis mier gamoyenebuli kriteriumebi umniSvnelo kritikasac ki maTi garegnobis Taobaze.
er­T­gvarad urTierTgansxvavebulia. cxrilSi 7.6 garda im Tvisebebisa, romlebic diagnostikur
naCvenebia is niSnebi, romlebic ICD-10-Si di­ kriterumebad gamoiyeneba, isteriul pirovnul aS­
agnostikur kriteriumebad gamoiyeneba, amave dros, lilobas axasiaTebs kidev ori niSani, romelic
aq, agreTve, mocemulia is kriteriumebi, romlebic imsaxurebs yuradRebas. isteriuli pirovnuli aS­
gansxvavebulia am or klasifikaciaSi. lilobis mqone adamianebi egocentrulni arian.
TviTdramatizacia am aSlilobis yvelaze TvalSi maT naklebad anaRvlebT sxva adamianebi da sakuTar
sacemi niSania. man SeiZleba SeiZinos emociuri interesebsa da siamovnebas upirveles mniSvnelobas
`SantaJis~ forma. pirovneba, SeiZleba, risxvisa da aniWeben. isini pativmoyvareni da momTxovni arian.
TviTmkvlelobis demonstrirebis scenebs awyobdes. naklebad iTvaliswineben sxva adamianebs. Zalian
aseTi adamianebi sugestiurni arian da advilad cdiloben, rom adamianebi iZulebiT sakuTar sur­
eqcevian sxvaTa (gansakuTrebiT avtoritetuli vilebs moargon. garda amisa, maT aqvT sakuTari Tavis
figurebis) gavlenis qveS. isini ahyvebian xolme motyuebis unari. sjeraT Tavis mier naTqvami tyuilis,
sxvaTa Sexedulebebsa da gemovnebas da cdiloben rogori ararealuri da daujerebelic ar unda iyos
ar CamorCnen modas. isini eZieben yuradRebasa da is, maSinac ki, rodesac sxvebi kargad xedavan mas.
amaRelvebel gamocdilebas. maT swyuriaT axali qcevis aseTi paterni yvelaze mkafiod aRiniSneba
gamocdileba, advilad bezrdebaT xolme da xanmokle `paTologiuri matyuarebisa~ da TaRliTebis umrav­
enTuziazmi axasiaTebT. lesobis SemTxvevaSi.
aseTi adamianebi zedapiruli da labiluri emociebiT radganac zogierTi zemoTxsenebuli Tviseba
gamoirCevian. isini dramatuli saxiT gamoxataven bavSvebis normaluri maxasiaTebelia (mag., droebiTi
emociebs da SeiZleba qanci gamoacalon garSemomyofT enTuziazmi, warmosaxulis dajereba da sxvisTvis misi
risxvis SetevebiTa da sasowarkveTilebis ukontrolo realuri faqtebis saxiT miwodeba), zogi fsiqiatri
gamoxatviT. emociebis aseTi mozRvaveba zedapirulia isteriuli pirvnuli aSlilobis mqone adamianebis
da pirovneba swrafad gamodis am mdgomareobidan. mimarT iyenebs termins `umwifari~. Cveni azriT, unda
mas ukvirs, rom garSemo myofT ise advilad ar veridoT aseTi terminebis gamoyenebas, radganac isini
aviwydebaT es scenebi, rogorc Tavad mas. maT arazusti da damamcirebelia.
axasiaTebT keklucoba da cdiloben moxiblon
narcisuli pirovnuli aSliloba
sxvebi sruliad uadgilo viTarebaSi, magram maTi
es pirovnuli aSliloba mocemulia DSM IV-Si da ara
seqsualuri gancdebi, iseve rogorc sxva emociebi,
ICD-10-Si, sadac is warmodgenilia, rogorc erT-erTi
zedapirulia. maT, SeiZleba, ver miaRwion orgazms
aSliloba, romelic Setanilia narCen kategoriaSi
vnebis demonstrirebis miuxedavad.
`sxva specifikuri pirovnuli aSlilobebi~. DSM IV-is
aseTi adamianebi zedmetad did mniSvnelobas aniWeben
kriteriumebis perifrazi dajamebulia cxrilSi 7.7.

cxrili 7.6 isteriuli pirovnuli aSlilobis


niSnebi cxrili 7. 7 narcisuli pirovnuli aSlilobis
TviTdramatizacia niSnebi
sugestiuroba sakuTari grandiozulobisa da mniSvnelovnebis gancda

zedapiruli, labiluri afeqti fantaziebi sakuTari ganuzomeli warmatebisa da


Zalauflebis Sesaxeb da sxva
iTxovs yuradRebas da eZebs amaRelvebel gamocdilebas
gansakuTrebulobis SegrZneba
cdilobs moxiblos sxvebi uadgilo viTarebaSi
moiTxovs gansakuTrebul aRfrTovanebas
zedmetad did mniSvnelobas aniWebs fizikur
mimzidvelobas Tvlis, rom imsaxurebs gansakuTrebul privilegiebs da
rom sxvebi mas survilebs unda usrulebdnen
SeniSvna: DSM IV-Si gamoiyeneba ori damatebiTi
kriteriumi: eqspluatacias uwevs sxvebs

aklia empaTia
w metyveleba zedmetad impresiulia
Suriania; sjera, rom sxvebs SurT misi
w urTierTobas aRiqvams, rogorc ufro intimurs,
vidre is sinamdvileSia qedmaRalia

_ 145 _
7 pirovneba da pirovnuli aSliloba
am tipis adamianebs aRmatebuli warmodgena aqvT sa- pirovnebis mqone adamianebisgan gansxvavebiT, isini ar
kuTar Tavze; isini mkvexara da pretenziulebi arian. arian emociurad civi. maT namdvilad didi survili
isini mudmivad dakavebulni arian fantaziiT sakuTari aqvT daamyaron socialuri urTierTobebi, magram ver
ganuzomeli warmatebis, Zalauflebisa da inteleq- axerxeben amis ganxorcielebas.
tualuri brwyinvalebis Sesaxeb. isini Tvlian, rom
gansakuTrebulni arian, ris gamoc sxvebisgan elian sxvaze damokidebulebis pirovnuli aSliloba
Tayvaniscemas da gansakuTrebul privilegiebs. isini cxrili 7.9 gviCvenebs, rom diagnostikur krite-
Tvlian, rom saukeTesos Rirsni arian da cdiloben riumebSi gamoyenebuli niSnebi DSM-IV-sa da ICD-
maRali statusis mqone adamianebTan dakavSirebas. isi- 10-Si odnav gansxvavebulia. am aSlilobis mqone
ni eqspluatacias uweven adamianebs da naklebad ain- adamianebi nebas rTaven sxvebs maT nacvlad aiRon
teresebT maTi gancdebi. maT SurT sxvebis qonebisa da pasuxismgebloba TavianTi cxovrebis mniSvnelovan
miRwevebis da fiqroben, rom sxvebsac SurT maTi. isini gadawyvetilebebze. maT susti neba aqvT da zedme-
qedmaRalni arian da sxvebs zevidan qveviT uyureben. tad damyolni arian. isini pirdapir moTxovnebs ar
uyeneben sxva adamianebs, magram amas arapirdapiri
C klasteris pirovnuli aSlilobebi gziT akeTeben, radgan iseT STabeWdilebas toveben,
acilebadi (SfoTviTi) pirovnuli aSliloba rom ar SeuZliaT mouaron sakuTar Tavs. maT akli-
aT energia da Zala da grZnoben, rom ar SeuZliaT
DSM-IV-Si termini `acilebadi~ am tipis pirovnuli
mouaron sakuTar Tavs; amavdroulad eSiniaT, rom
aSlilobis aRsawerad gamoiyeneba. ICD-10-Si upirate-
amis gakeTeba mouwevT. maT akliaT sakuTari Zale-
soba eniWeba termins `SfoTviani pirovneba~, xolo
bis rwmena, eridebian pasuxismgeblobas da sWirde-
termini `acilebadi~ mis erT-erT alternativas war-
baT aqtiuri daxmareba gadawyvetilebis miRebisas;
moadgens. rogorc cxrili 7.8 gviCvenebs, am or kla-
xSirad ekiTxebian sxvas rCevas da elian sxvisgan
sifikaciaSi odnav gansxvavebuli niSnebi gamoiyeneba.
dasturis miRebas.
midrekileba daZabulobisaken kriteriumad mxolod
Tu aseTi aSlilobis mqone adamianebi daqorwine-
ICD-10-Sia Setanili.
bulni arian, maTi pirovnuli TvisebebiT gamowveuli
mocemuli aSlilobis mqone adamianebi mudmiv daZ-
efeqtebi SeiZleba gawonaswordes ufro energiuli da
abulobas ganicdian. isini Tavs daucvelad grZnoben
gadawyvetilebis unaris mqone meuRlis mier, romels-
da dabali TviTSefaseba aqvT. isini Tavs ganicdian
ac surs gadawyvetilebebis miReba da aqtiuri pirov-
socialurad arasrulyofilad, aramimzidvelad da
nebaa. aseTi adamianebis sirTuleebi maSin gadaiqceva
uunarod. maT mudmivad awuxebT is, rom SeiZleba
samedicino problemad, rodesac meuRle maT gverdiT
sxvebis mier iyvnen uaryofilni da gakritikebulni;
aRar imyofeba. sakuTari Tavis amara darCenili, zogi
wuxan, rom SeiZleba Sercxvnen da sxvebma dascinon
maTgani warumatebeli xdeba sazogadoebriv cxovreba-
maT. isini sifrTxiliT ekidebian axal gamocdilebas
Si, kargavs samuSaos da, zogjer, saxl-karsac ki. war-
da eridebian axali kontaqtebis damayarebas. isini
sulSi aseTi tipis adamians asTeniur, araTviTkmars
eridebian risks, sazogadoebaSi yofnisas uxerxulad
da pasiurs uwodebdnen.
grZnoben Tavs da ar monawileoben socialur aqtivo-
baSi. hyavT cota axlo megobari, axal intimur situa-
ciebSi SeboWilni arian da maT intimur urTierTobas cxrili 7.9 sxvaze damokidebulebis pirovnuli
zRudavs sircxvilisa da dacinvis SiSi. Sizoiduri aSlilobis niSnebi
nebas rTavs sxvebs aiRon pasuxismgebloba

cxrili 7.8 acilebadi (SfoTviani) pirovnuli zedmetad damyolia


aSlilobis niSnebi ar surs gonivruli moTxovnebi wauyenos sxva
daZabulobis gancda * adamianebs*
Tavs socialurad arasrulyofilad ganicdis grZnobs, rom ar SeuZlia mouaros sakuTar Tavs
mudmivad awuxebs imis SiSi, rom uaryofili iqneba
eSinia, rom marto darCeba da Tavad mouwevs sakuTar
sxvebis mier
Tavze zrunva
erideba urTierTobebSi Sesvlas
erideba risks sWirdeba aqtiuri daxmareba gadawyvetilebis miRebis
erideba socialur aqtivobas dros
SeniSvna: DSM-IV Seicavs or damatebiT kriteriums: SeniSvna: DSM-IV Seicavs sam damatebiT kriteriums:
w SeboWilia intimur urTierTobaSi, radgan eSinia, rom w uWirs proeqtebis dawyeba
Searcxvenen da dascineben
w Zalian cdilobs mxardaWeris mopovebas
w SeboWilia axal intimur situaciebSi ukmarisobis
grZnobis gamo w mouTmenlad eZebs mxrdamWer urTierTobebs
*ar warmoadgens DSM-IV-is kriteriums *ar warmoadgens DSM-IV-is kriteriums

_ 146 _
pirovnuli aSliloba
ar uyvarT nivTebis gadagdeba da zogjer nivTebsa da
cxrili 7.10 obsesiur-kompulsuri fuls imarageben xolme.
(anankasturi) pirovnuli aSlilobis niSnebi isini pedanturebi arian da did mniSvnelobas aniWe-
zedmetad did yuradRebas uTmobs detalebsa da wesebs ben socialur normebsa da pirobiTobebs; zedmetad
frTxilebi arian da axasiaTebT orWofoba; uWirT ga-
amuxruWebs perfeqcionizmi
dawyvetilebis miReba; uWirT situaciis dadebiTi da
zedmetad keTilsindisieria da skrupulozuri
uaryofiTi mxareebis awona; gvian iReben gadawyveti-
zedmetad did mniSvnelobas aniWebs produqtiulobas lebebs da xSirad iTxoven rCevas; eSiniaT Secdomebis
xistia da jiuti daSvebis da gadawyvetilebis miRebis Semdeg wuxan ima-
ze, xom ar miiRes mcdari gadawyvetileba.
surs, rom sxvebic emorCilebodnen mis wesebs
am tipis pirovnebas axasiaTebs kidev ori mniSvne-
zedmetad pedanturia da did mniSvnelobas aniWebs lovani Tviseba, romelic ar warmoadgens diagno-
socialur normebsa da pirobiTobebs* stikur kriteriums. erTia mgrZnobeloba kritikis
zedmetad frTxilia da axasiaTebs orWofoba* mimarT, rac gamoixateba imaSi, rom maT zedmetad
mniSvnelovnad miaCniaT sxvisi azri da elian, rom
SeniSvna: DSM-IV Seicavs or damatebiT kriteriums:
Zalian mkacrad iqnebian gakritikebulebi. aseTi
w uWirs Zveli da gamousadegari nivTebis gadagdeba adamianebi naklebad amJRavneben emociebs. meorea
w axasiaTebT siZunwe; agrovebs fuls gamouxatavi brazisa da aRSfoTebis gancda. is xSi-
rad mimarTulia im adamianebze, romlebic xels uS-
*ar Sedis DSM-IV-is krteriumebSi
lian maT rutinul cxovrebas. aseT gancdas SeiZ-
leba Tan axldes agresiuli Sinaarsis azrebi da
obsesiur -kompulsuri pirovnuli aSliloba
warmodgenebi.
termini obsesiur-kompulsuri pirovnuli aSliloba
DSM-IV-Si gamoiyeneba. ICD-10-Si gamoiyeneba termini pasiur-agresiuli pirovnuli aSliloba
anankasturi aSliloba (am terminis avtoria Kahn, 1928), es termini miesadageba pirovnebas, romelic pasiuri
rac xazs usvams imas, rom am tipis pirovnuli Tvisebe- winaaRmdegobis reaqcias iZleva mis mimarT wayenebul
bi ar aris uSualod obsesiur-kompulsur aSliloba- moTxovnaze qcevis adekvaturobasTan dakavSirebiT.
sTan dakavSirebuli. cxrili 7.10 gviCvenebs, rom DSM- aseTi reaqciebi gamoixateba gasakeTebeli saqmis ga-
IV-sa da ICD-10-Si diagnostikur kriteriumebad odnav dadebaSi, drois flangvaSi, sijiuteSi, saqmis ganzrax
gansxvavebuli niSnebia gamoyenebuli. uxarisxod SesrulebaSi, ganzrax gulmaviwyobaSi da
am aSlilobis mqone adamianebi zedmetad did yur- Tanamdebobis pirebis usafuZvlo kritikaSi. es kat-
adRebas uTmoben detalebsa da wesebs, wesrigsa da egoria ar aris Setanili DSM-IV-sa da ICD-10-Si, ro-
gegmebs. maT axasiaTebT damamuxruWebeli perfeq- gorc erT-erTi tipis pirovnuli aSliloba.
cionizmi, rac Cveulebriv samuSaos tvirTad aqcevs.
muSaobis procesSi pirovnebis azrovneba trivialu- afeqturi pirovnuli aSliloba
ri detalebiT aris warmarTuli. mas aklia warmosax- zog adamians aReniSneba guneb-ganwyobis regulaciis
va da ver axerxebs Sansebis gamoyenebas. aqvs maRali aSliloba mTeli cxovrebis manZilze. isini mudmivad
moraluri standartebi, rac gamoixateba Warb keTil- mZime gunebaze arian (depresiuli pirovnuli aSlilo-
sindisierebasa da skrupulozurobaSi da SefasebiT ba) an araadekvaturad aweul mdgomareobaSi imyofebi-
damokidebulebaSi movlenebis mimarT. am Tvisebebis an (hiperTimikuli pirovnuli aSliloba). mesame jgu-
gamo is ver axerxebs siamovnebis miRebas. mas aklia fi monacvleobs am or poluss Soris (cikloiduri an
iumori da diskomforts ganicdis iseTi qmedebisas, cikloTimuri pirovnuli aSliloba). pirovnuli aSli-
romelic sxvebisTvis saxaliso da siamovnebis momta- lobis es tipebi mravali wlis win aRweres da maTi
nia. misTvis zedmetad mniSvnelovania samuSao proce- amocnoba klinikur praqtikaSi advilad xdeba, Tumca
sis produqtiuloba, rac urTierTobebis daTmobis isini ar aris Setanili DSM-IV-sa da ICD-10 klasifi-
xarjze xdeba. kaciebSi. amis mizezi is aris, rom orive sistemaSi es
aseT adamianebs uWirT Segueba axal situaciebTan. aSlilobebi klasificirebulia, rogorc guneb-ganwy-
isini xisti da mouqnelebi arian, ar uyvarT cvlile- obis aSliloba da ara rogorc pirovnuli aSliloba.
bebi da upiratesobas aniWeben usafrTxo da nacnob ICD-10-Si isini klasificirebulia, rogorc `guneb-
rutinul saqmianobas; jiutebi da direqtiulebi arian ganwyobis (afeqturi) persistentuli mdgomareobebi ~
da surT, rom sxvebic emorCilebodnen maT wesebs. ase- (cikloTimia an disTimia) da rogorc cikloTimia an
Ti adamianebi uferulebi arian. zogjer siZunwiT ga- disTimia DSM-IV-Si. miuxedavad amisa, isini aq mokled
moirCevian da ar uyvarT saCuqrebis miReba da gacema; iqneba aRwerili.

_ 147 _
7 pirovneba da pirovnuli aSliloba

depresiuli pirovnuli aSlilobis dros aRiniSneba meore terminia umwifari pirovneba. mas bundovani
persistentuli daweuli guneb-ganwyoba, pesimisturi mniSvneloba aqvs da gamoiyeneba im Seusabamobis aR-
damokidebuleba cxovrebis mimarT da cudis molo- saniSnavad, romelic pirovnebis qcevas da mis qro-
dini. pirovneba dardobs Tavisi problemebis gamo da nologiur asaks Soris SeiniSneba. pacientis qceva
zedmetad nerviulobs. aseT adamianebs xSirad axasi- ufro dabali asakis adamianisTvis aris Sesaferisi,
aTebs mkveTrad gamoxatuli pasuxismgeblobis grZno- vidre pacientis asakis adamianebisTvis. imisTvis, rom
ba. maT naklebad SeuZliaT miiRon siamovneba da ga- aviciloT termin `umwifaris~ bundovaneba, sjobs
moTqvamen ukmayofilebas sakuTari cxovrebiT. zogi davazustoT problemis xasiaTi (problema exeba so-
advilad Riziandeba da mZime xasiaTi aqvs. cialur urTierTobebs, emociaTa marTvas, mzaobas pa-
hipoTimuri pirovnuli aSlilobis mqone adamian- suximgeblobis aRebisadmi, Tu raime sxvas). pacientis
ebi, Cveulebriv, mxiarulebi da optimisturebi arian, problemis aseTnairi dazusteba ufro konstruqci-
gamoirCevian energiulobiT. Tu maT es Tvisebebi zomi- ul midgomasTan migviyvans, vidre pirovnebis monaT-
erad axasiaTebT, isini xSirad efeqtur da warmatebul vla umwifar adamianad. garda amisa, es termini iseTi
adamianebad gvevlinebian. Tu es Tvisebebi ukiduresad mizezis arsebobas gulisxmobs, romelic ar aris das-
iqna gamoxatuli, maSin qveiTdeba gansjis unari, aseT abuTebuli, anu mowiful pirovnebad Camoyalibebis
pirebs, SeuZliaT, ukritiko da usafuZvlo gadaw- uunarobas. amis gamo, mocemuli terminisTvis Tavis
yvetilebebis miReba. maTi Cveuli mxiaruleba xSirad arideba, aseT sirTulesac agvaridebs.
icvleba gaRizianebis periodebiT, gansakuTrebiT ma-
Sin, rodesac maTi miznebi ar xorcieldeba. warsulSi, pirovnuli aSlilobis epidemiologia
am jgufSi Semaval zedmetad kritikul da mokamaTe zogad populaciaSi pirovnuli aSlilobis epide-
adamianebs fsevdokverulantebs uwodebdnen. miologiuri gamokvleva daiwyo im standartizebu-
cikloiduri pirovnuli aSlilobis mqone adamian- li instrumenetebis SemuSavebis Semdeg, romlebic
ebi meryeoben ukiduresad depresiul da hiperTimur DSM-III-is kriteriumebze iyo dafuZnebuli. am tipis
mdgomareobebs Soris. guneb-ganwyobis aseTi arastabi- gamokvlevebi didi zomis SerCevebs moiTxovs, radgan
luroba bevrad ufro damangrevelia, vidre romelime zogierTi pirovnuli aSlilobis gavrcelebis sixSire
persistentuli mdgomareoba. aseTi aSlilobis mqone Zalin dabalia. garda amisa, Znelia pirovnuli aSli-
adamianebi periodulad ukiduresad mxiaruli, aqti- lobis identificireba Temze dafuZnebuli gamokv-
uri da produqtiulebi arian. aseT dros isini iReben levebis doneze. aseT gamokvlevebSi, interviuers
damatebiT pasuxismgeblobas samuSaosTan da socialur iSviaTad miuwvdeba xeli informantebis mier mowo-
cxovrebasTan dakavSirebiT. Semdeg maTi guneb-ganwy- debuli informaciaze. epidemiologiuri monacemebi,
oba icvleba. optimizmi icvleba uaryofiTi, uimedo ZiriTadad, miRebulia rva gamokvleviT, romlebic
damokidebulebiT cxovrebis mimarT. maTi energiis britaneTSi, aSS-sa da germaniaSi Catarda (Girolamo and
done dabla iwevs. Tu aweul mdgomareobaSi yofnisas Dotto, 2000).
isini xalisiT iReben sxvadasxva valdebulebebs, axla pirovnuli aSlilobis gavrcelebis sixSiris erTo-
yovelive es maTTvis mZime tvirTad iqceva. isini iRe- blivi monacemi (anu yvela tipis pirovnuli aSlilobis
ben araswor gadwyvetilebebs da uars amboben iseTi jami) am rva gamokvlevaSi 6-15%-s Seadgens. sixSiris
SesaZleblobebis gamoyenebaze, romlebzec, sxva SemTx- maCvenebeli ufro maRalia qalaqis dasaxlebebSi sof-
vevaSi, uars ar ityodnen. sabolood isini ubrundebian lis dasaxlebebTan SedarebiT (Casey and Tyrer, 1986).
normalur guneb-ganwyobas an aweul mdgomareobas. britaneTSi uaxlesi da yvelaze sando maCvenebeli
ufro dabalia da 4.4 procents Seadgens (Singleton et
terminebi, romelTa gamoyenebasac unda veridoT
al., 2000). pirvnuli aSlilobis sixSiris maCveneblebi
zemoT ukve aRiniSna, rom termini `fsiqopaTiuri ar gansxvavdeba mamakacebSi da qalebSi da iklebs asa-
pirovneba~ aradamakmayofilebelia (gv. 138-9). aseve, kis matebasTan erTad.
unda moveridoT Semdegi ori gavrcelebuli termi- pirovnuli aSlilobis ufro maRali zogadi maCvene-
nis xmarebas, romlebsac, upiratesad, maSin mimarTavs beli dadginda fsiqiatriuli simptomebis mqone paci-
interviueri, rodesac saTanadod ar aqvs Seswavlili entebTan, romlebic pirveladi jandacvis servisebs
Tavisi pacientis problemebi. aseTi terminia araadek- akiTxaven. maTTan es monacemi 30%-s Seadgens (Moran et
vaturi pirovneba, romelsac damamcirebeli elferi al., 2000). ambulatoriul da stacionarul fsiqiatri-
aqvs. am terminis nacvlad sjobs davazustoT ra saxiT ul pacientebSi pirovnuli aSlilobis saerTo maCvene-
aris pirovneba araTviTkmari cxovrebis moTxovnebTan beli daaxloebiT 50%-ia (Girolamo and Dotto, 2000).
mimarTebaSi. es migviyvans ufro konstruqciul war- cxrilSi 7.11 naCvenebia sxvadasxva tipis pirovnuli
modgenasTan imis Sesaxeb, Tu ranairad davexmaroT mas aSlilobis gavrcelebis sixSire. am gamokvlevebSi
cxovrebasTan ukeTesad gamklavebaSi. SerCevis zoma meryeobs 200-dan 1600-mde. zogierTi

_ 148 _
pirovnuli aSliloba
maCveneblis meryeobis diapazoni farToa, rac, va-
riaciis sxva mizezebis garda, kvlevis gansxvavebuli
cxrili 7.11 epidemiologiur kvlevebSi
pirovnuli aSlilobis gavrcelebis sixSiris
instrumentebis gamoyenebas asaxavs. zogi aSlilobis
gasaSualoebuli maCvenebeli
maCvenebeli gansxvavebulia mamakacebSi da qalebSi.
mag., antisocialuri pirovnuli aSliloba ufro pirovnuli pirovnuli gamokvlevebis sixSire
metad mamakacebSia gavrcelebuli (Tanafardoba klasteri aSliloba raodeboba (procenti)

meryeobs 2.1 da 7.1 Soris). miuxedavad imisa, rom mo- klasteri A paranoiduli 8 0.6
sazRvre da isteriuli pirovnuli aSlilobebi ufro
Sizoiduri 9 0.4
xSirad qalebSia aRwerili, mocemul gamokvlevebSi es
kanonzomiereba calsaxad ar dadasturda. Sizotipuri 8 0.6
gavrcelebis sixSiris saintereso maCveneblebi
klasteri B antisocialuri 18 1.9
dadginda qveynebis mixedviT. mag., antisocialuri
mosazRvre 9 1.6
pirovnuli aSlilobis sakmaod dabali maCvnebeli
dadginda taivanSi. gavrcelebis sixSiris maCvene- isteriuli 8 2.0
blebis farTo variabiloba ar aris sakmarisad sarw-
munod axsnili. es exeba kargad dagegmil gamokvleveb- klasteri C obsesiur- 8 1.7
kompulsuri
sac, romlebic didi moculobis SerCevaze Catarda.
zogierTi pirovnuli aSlilobis gavrcelebis sixSire amridebluri 7 0.7
SeiZleba cvalebadobdes sxvadasxva kulturul gare-
damokidebuli 8 0.7
moSi. is, rogorc Cans, gaSualebulia bavSvobisdro-
indeli garemoTi (ix. qvemoT) da adgilobrivi gene- pasiur- 7 1.7
tikuri variaciebiT; is aseve SeiZleba warmoadgendes agresiuli
pirovnuli aSlilobis amJamindeli definiciis mier Girolamo and Dotto, 2000.
kulturuli normebis gaTvaliswinebis efeqts.
iyos zrdasrul asakSi dabal TviTSefasebasTan.
pirovnuli aSlilobis etiologia retrospeqtuli gamokvlevebi aSkara problemebs
warmoSobs, magram prospeqtuli gamokvlevis Catareba
zogadi sakiTxebi ufro perspeqtiulia. erT-erTi aseTi gamokvlevis
pirovnuli aSlilobis mizezebi ucnobia. zogi avtori Tanaxmad, damoukideblad dadgenili ukiduresi
asaxelebs genetikur faqtorebs sxvadasxva tipis adreul fizikuri ugulebelyofa, sastiki mopyroba da
cxovrebiseul gamocdilebasTan erTad. zogi pirovnuli seqsualuri Zaladoba asocirebulia zrdasrul
aSliloba etiologiurad aris urTierTdakavSirebuli asakSi klasterSi Semavali pirovnuli aSlilobebis
mis msgavs fsiqikur aSlilobasTan. aRmocenebis riskTan (Johnson et al., 1999).
qvemoT ganxilulia genetikuri mizezebi konkretuli Cven ukve ganvixileT kavSiri pirovnul aSlilobasa
pirovnuli aSlilobis etiologiis monaxazTan erTad. da fsiqikur aSlilobas Soris. msgavsebam cik­
adreuli cxovrebiseuli gamocdilebis zegavlenis loTimur pirovnebasa da maniakalur-depresiul aS­
Seswavla rTulia imis gamo, rom am gamocdilebasa lilobas Soris mkvlevarebi miiyvana daskvnamde maT
da zrdasrul cxovrebaSi pirovnuli aSlilobis Soris mizezobrivi kavSiris arsebobis Sesaxeb. es
diagnozs Soris xangrZlivi droiTi intervalia. Tvalsazrisi klasifikaciis sistemaSia asaxuli (gv.
bavSvobisdroindeli gamocdilebisa da pirovnebis 147). agreTve, gamoiTqva mosazreba, rom Sizoiduri
damakavSirebeli fsiqodinamikuri Teoriebi aq pi­rovnuli aSliloba Sizofreniis nawilobriv ga­mo­­
naxsenebia im konteqstSi, sadac isini gavlenis mqonea. xatulebas warmoadgens, magram es mosazreba ar da­
miuxedavad imisa, Tu ramdenad aris klini­ dasturda saTanado mtkicebulebiT (gv. 309). Tumca,
cistebisTvis misaRebi fsiqodinamikuri Teoria, aseTi kavSiris arseboba dadginda Sizotipuri pirov­
maTi umravlesoba miiCnevs, rom bavSvobisdroindel nuli aSlilobis SemTxvevaSi. aseve, ar da­dasturda
gamocdilebas, pirovnul maxasiaTeblebsa da pirovnul kavSiri obsesiur pirovnul aSlilobasa da obsesiur-
aSlilobas Soris mizezobrivi kavSiri arsebobs. kompulsur aSlilobas Soris (Pfohl and Blum, 1991).
praqtikaSi gamarTlebulia bavSvobisdroindeli gam­ imis gamo, rom sxvadasxva tipis pirovnul aS­
o­cdilebis Seswavla da saR azrze dafuZnebuli lilobas sxvadasxva mizeziT xsnian, isini qvemoT
msjelobis gamoyeneba imis dasadgenad, Tu ramdenad iqneba ganxiluli. Tavidan ganvixilavT antisocialur
SesaZloa ama Tu im gamocdilebas zegavlena moexdina pirovnul aSlilobas, radgan mas ufro meti kvleva
pirovnebis ganviTarebaze. mag., mSoblebis mier eZRvneba. sxva saxis aSlilobebi igive TanmimdevrobiT
bavSvis mudmivi uaryofa SeiZleba dakavSirebuli aris dalagebuli, rogorc am Tavis dasawyisSi.

_ 149 _
7 pirovneba da pirovnuli aSliloba

antisocialuri pirovnuli aSliloba narkomoxmareba) zrdasruli pirebis antisocialuri


qcevis damoukidebel prediqtors warmoadgens.
genetikuri mizezebi
genebis SeWidulobis gamokvlevebi rTuli Casa­
tyupebze Catarebuli gamokvlevebi. yvelaze xSi­ tarebelia. amJamad, am tipis kvlevebiT SeWidulobis
rad citirebuli gamokvlevebi langesa da roza­ faqtebi ar aris dadasturebuli.
nofs ekuTvnis (Lange, 1931; Rosanoff et al., 1934). am
gamokvlevebSi Seiswavleboda probandebi _ ram­ cerebruli paTologia da centraluri nervuli
denjerme msjavrdebulni sisxlis samarTlis dana­ sistemis ganviTareba
Saulis gamo da ara antisocialuri pirovnuli erT-erTi dakvirvebis Tanaxmad, Tavis tvinis dazianebis
aSlilobis mqone adamianebi, ris gamoc am gamokvlevebis mqone zogierTi pacienti agresiul qcevas amJRavnebs,
Sedegebis relevantoba aseTi aSlilobis mqone ada­ rac imas gulixmobs, rom pirovnebis antisocialurobis
mianebis mimarT saeWvoa. tyupebze Catarebulma ufro mizezs SeiZleba Tavis tvinis umniSvnelo disfunqcia
gviandelma gamokvlevebma daadastura antisocialuri warmoadgendes. es mosazreba jerjerobiT ar yo­
qcevis memkvidreobiTi xasiaTi zrdasrul ada­mi­ fila dadasturebuli. magnitur-rezonansuli tomo­
anebSi da aCvena, rom genetikuri faqtorebi uf­ grafia aCvenebs, rom antisocialuri pirovnuli
ro mniSvnelovania zrdasrul pirebSi, vidre anti­ aSlilobis mqone adamianebTan prefrontalur ubanSi
socialur bavSvebsa da mozardebSi, romlebTanac Semcirebulia ruxi nivTierebis simkvrive Tavis
saerTo garemo faqtorebi ufro didi mniSvnelobis tvinis uxeSi dazianebis gareSe (Raine et al., 2000),
mqonea (Lyons et al., 1995). rac, SeiZleba, garkveuli saxis prefrontalur
naSvilebi pirebis gamokvleva. kadores mier Cata­ disfunqcias asaxavdes. sanam davadgendeT, Tu ram­
rebul mniSvnelovan gamokvlevaSi (Cadoret, 1978) Se­ denad mniSvnelovania es monacemebi, unda moxdes
mdegi Sedegebi iqna miRebuli: naSvileb pirebs, maTi dadastureba. SedarebiT axali neirovizualuri
romlebic dabadebidanve daaSores persistentuli gamokvlevebiT dadginda amigdalas arasakmarisi
antisocialuri qcevis mqone mSobels, ufro reaqcia emociuri xasiaTis stimulebze. garda amisa,
xSirad aReniSnebodaT antisocialuri pirovnuli sociopaTiis mqone individebSi amigdalas moculoba
aSliloba, vidre im naSvileb pirebs, romelTa Semcirebulia. es monacemebi daukavSires im faqts,
mSobels antisocialuri qceva ar axasiTebda. ga­ rom sociopaTebs naklebad axasiaTebT empaTia
mokvleva iTvaliswinebda, Tu romel mSobels axa­ adamianebis mimarT (ix. Blair, 2003).
siaTebda antisocialuri qceva _ biologiur de­
d­as Tu biologiur mamas. STamomavlobaSi, an­ 5-hidroqsitriptamini da agresia
tisocialuri pirovnuli aSliloba ufro xSirad impulsuri da agresiuli qcevis mqone pacientebTan
iyo diagnostirebuli mamakacebTan, vidre qalebTan, dadginda 5-hidroqsitriptaminis (5-HT) neirotrans­
Tumca qalebTan ufro didi sixSiriT dafiqsirda misiis anomaliebi, Tumca ara konkretulad anti­
aSlilobis tipi, romelsac im dros isterias socialur pirovnul aSlilobasTan mimarTebaSi.
uwodebdnen. kadore Tvlida, rom isteria qalebSi im pirebis cerebrospinalur siTxeSi, romlebmac
iseTive genetikuri datvirTvis gamoxatulebaa, rac Cai­dines Zaladobis aqti winaswari ganzraxvis ga­
antisocialuri pirovnuli aSliloba mamakacebSi. reSe, dadginda 5-HT metabolitis _ 5-HIAA-is (5-
miuxedavad imisa, rom am gamokvlevas Tavisi si­ ideoqsindileacetikuri mJavis) dabali done (Linnoila
susteebi axasiaTebda (30%-ma uari Tqva interviuSi and Virkkunen, 1992). 5-HT-iT gaSualebuli prolaqtinis
monawileobis miRebaze), man mainc daamtkica manamde gamonTavisufleba SedarebiT mcire raodenobiT xde­
miRebuli Sedegebi (Crowe, 1974). mcire masStabis ba impulsuri agresiulobis istoriis mqone pirebSi
gamokvlevam, romelic Seiswavlida antisocialuri (Coccaro et al., 1989). igive anomaliebi SeiZleba kavSirSi
qcevis mqone naSvilebi pirebis biologiur mSoblebs, imyofebodes im pirovnul aSlilobasTan, romelic
daadgina antisocialuri qcevis ufro maRali sixSire xasiTdeba impulsuri qceviT, gansakuTrebiT, pre­
im bavSvebis biologiur mSoblebTan SedarebiT, frontaluri deficitis pirobebSi (Dolan et al., 2002;
romlebsac antisocialuri qceva ar axasiaTebdaT New et al., 2004).
(Schulsinger, 1982).
ganviTarebis Teoriebi
kadorem (Cadoret et al., 1995) Seiswavla naSvilebi
pirebis aRzrda da ojaxuri garemo. am SemTxvevaSic, mSobelTan ganSoreba. xSirad citirebul adreul
biologiuri mSoblebis antisocialuri pirovnuli gamokvlevaSi, boulbim (Bowlby, 1944; 1946) Seiswavla
aSliloba gamodga naSvilebi bavSvebis antisocialuri 44 `mcirewlovani qurdi~. man daaskvna, rom bavSvis
qcevis prediqtori. Tumca, mSvilebeli ojaxis ganSoreba dedasTan iwvevs antisocialur qcevas
uaryofiTi faqtorebi (col-qmruli problemebi da da axlo urTierTobis Camoyalibebis uunarobas. am

_ 150 _
pirovnuli aSliloba
gamokvlevam biZgi misca sxva mravali gamokvlevis Soris (Robins, 1966). miuxedavad imisa, zrdasrul asakSi
Catarebas, romlebic Seiswavlida ganSorebis persistentuli antisocialuri qceviT xasiaTdeboda
efeqts. Sedegebi bevrad ufro mravalferovani mxolod Zalian mcire nawili im adamianebisa, romlebsac
aRmoCnda, vidre amas boulbi varaudobda. aRmoCnda bavSvobaSi antisocialuri qceva aReniSnebodaT,
rom dedasTan ganSoreba yvela bavSvze uaryofiTad antisocialuri pirovnuli aSlilobis mqone mozrdili
ar moqmedebs da rom ganSorebis efeqti mraval adamianebis umravlesobas bavSvobaSi aReniSneboda
faqtorzea damokidebuli (bavSvis asaki, dedasTan da qceviTi xasiaTis problemebi. bavSvobisdroindeli
mamasTan winare urTierToba da ganSorebis mizezi). problemebis gamovlena zrda­srul asakSi ufro maSin iyo
mSoblebidan gamomdinare mizezebi. mSoblebTan mosalodneli, rod­esac bavSvobis periodSi pirovnebas
ganSoreba xSirad mosdevs mSoblebs Soris daZabulo­ erTze meti antisocialuri qceva aReniSneboda da
bisa da usiamovnebis xangrZliv periods, ramac rodesac antisocialuri aqtebi ganmeorebiT xasiaTs
TavisTavad SeiZleba moaxdinos bavSvze uaryofiTi atarebda. qurdobas biWebSi da arakanonier seqsualur
gavlena. erT-erT mniSvnelovan gamokvlevaSi (Rutter, qme­debebs gogonebSi gansakuTrebiT xSirad mohyveboda
1972) dadasturda, rom uTanxmoeba col-qmars antisocialuri qceva zrdasrul asakSi. es adreuli
Soris nawilobriv ganapirobebs kavSirs ganSorebasa monacemebi SemdgomSic dadasturda. agreTve, da­das­
da antisocialur aSlilobas Soris, romelic va­ turda, rom qceviTi problemebi warmoadgens anti­
Jebs aReniSnebaT. radganac bavSvobisdroindeli an­ socialuri pirovnebis prediqtors iseTi faqtorebis
tisocialuri qceva dakavSirebulia antisocialur zemoqmedebisgan damoukideblad, rogoric uaryofiTi
qceviT aSlilobasTan zrdasrul asakSi (ix. qvemoT), ojaxuri da socialuri faqtorebis zegavlenaa (Hill,
es monacemebi miuTiTebs kavSirze mSoblebTan 2003).
asocirebul faqtorebsa da antisocialur pirovnul
paranoiduli pirovnuli aSliloba
aSlilobas Soris.
socialuri daswavla bavSvobaSi. mravali wlis cotaa cnobili am aSlilobis mizezebis Sesaxeb. zo­
win, skotma (Scott, 1960) warmoadgina antisocialuri gierTi mkvlevaris Tanaxmad, paranoiduli pirovnuli
qcevis Camoyalibebis socialuri daswavlis modeli. aSliloba ufro xSirad gvxvdeba Sizofreniis
amgvari qcevis Camoyalibeba SeiZleba SemdegiT iyos mqone probandis pirveli rigis naTesavebSi zogad
ganpirobebuli: populaciasTan SedarebiT (Kendler et al., 1985a). ����
Tum-
ca, zogierTma gamokvlevam ar daadastura es Sedegebi
1. bavSvi antisocialur ojaxSi izrdeba;
(Coryell and Zimmerman, 1989).
2. ojaxSi ar arsebobs Tanmimdevruli wesebi;
3. pirovnebam SeiZleba daiswavlos antisocialuri Sizoiduri pirovnuli aSliloba
qceva, rogorc sxva problemebTan gamklavebis am aSlilobis mizezi ar aris cnobili. rogorc iT-
saSualeba (mag., rogorc arasrulfasovnebis gan­ qva, Sizoiduri pirovneba genetikurad mWidrod ar
cdis damalvis saSualeba); aris dakavSirebuli SizofreniasTan (Winokur and Fulton
4. yuradRebis koncentraciis uunaroba da sxva faq­ 1993). fsiqoanalitikosebi gamoyofen am tipis piro-
torebi, romlebic xels uSlis daswavlas. vnebis uunarobas miiRos da gasces siyvaruli. aseTi
uunaroba iTvleba Tavdacvad, romelic Camoyalibda
arsebobs am faqtorebis moqmedebis garkveuli cxovrebis adreul etapze deda-Svilis arasrulyofi-
mtkicebuleba. mag., antisocialuri pirovnuli aSli­ li urTierTobis sapasuxod. klainma (Klein, 1952) ga-
loba dakavSirebulia fizikur ZaladobasTan da moTqva mosazreba, rom yvela bavSvi ganviTarebis pro-
Zaladobriv aRzrdasTan Tanmimdevruli wesebis cesSi gaivlis garkveul etaps, romelsac is `Sizo-
dac­vis gareSe (Pollock et al., 1990), inteleqtis da­ idur pozicias~ uwodebda. am etapze bavSvi oralur
bal koeficientTan da did ojaxSi aRzrdasTan da sadistur impulsebs saxifaTod ganicdis da axdens
(Farrington et al., 1988). mocemuli sqemis Rirebuleba, maT proeqcias mSobelze. am Teoriis Tanaxmad, bavSve-
ZiriTadad, imaSi mdgomareobs, rom is klinicists bis umravlesoba gaivlis am stadias, magram maTi mci-
awvdis sasargeblo sqemas antisocialuri pirovnebis re raodenoba inarCunebs proeqciis dacviT meqanizms.
SesaZlo mizezebis gamosakvlevad. Tumca, es ideebi Sizoidur pirovnul aSlilobasTan
bavSvobisdroindeli qceviTi problemebi da anti­ dakavSirebiT araa gaTvaliswinebuli amJamindel dia-
socialuri pirovneba. erT-erTma mniSvnelovanma 30 gnostikur saxelmZRvaneloSi.
wlianma Semdgomma gamokvlevam, romelic bavSvTa fsiqikuri
janmrTelobis klinikaSi Catarda, daadgina kavSiri Sizotipuri pirovnuli aSliloba
bavSvobisdroindel qceviT problemebsa da zrdasrul Sizotipuri pirovnuli aSlilobis yvelaze maRali
asakSi gamovlenil antisocialur pirovnul aSlilobas maCvenebeli aRiniSneba am aSlilobis mqone probandis

_ 151 _
7 pirovneba da pirovnuli aSliloba
naTesavebSi, vidre janmrTeli tyupebis naTesavebs an fsiqoanalizis mixedviT, mocemuli aSliloba dakavSi-
(Torgersen, 1984) sxva ojaxis wevrebSi (Baron et al., 1985), rebulia an oidiposis (Fenichel, 1945), an kidev oralu-
rac am aSlilobis genetikur safuZvelze miuTiTebs. ri konfliqtis gadaWris uunarobasTan (Marmor, 1953).
Sizotipuri pirovnuli aSliloba, aseve, ufro xSirad
obsesiuri pirovnuli aSliloba
gvxvdeba Sizofreniis mqone probandis biologiur da,
naklebad, arabiologiur naTesavebSi an sakontrolo rogorc Cans, obsesiur pirovnul aSlilobas mniSv-
pirebSi (Kendler et al., 1981). struqturuli vizualiza- nelovani genetikuri safuZveli gaaCnia (Murray and
ciiT Catarebuli 17 gamokvlevis mixedviT, romlebSic Reveley, 1981), Tumca misi buneba ar aris cnobili.
swavlobdnen mocemuli aSlilobis mqone pirebs, na- fsiqoanalitikuri Teoriis mixedviT obsesiuri piro-
xes, rom am aSlilobis dros gamovlenili Tavis tvi- vnuli aSliloba momdinareobs ganviTarebis analur
nis anomaliebi garda safeTqlis wilisa da lateru- stadiaze aRmocenebuli problemebidan. am aSlilobis
li parkuWis anomaliebisa, Sizofreniis mqone pirebSi klinikuri niSnebi sxvadasxva dacviTi meqanizmis (re-
dadgenili paTologiis msgavsia (Dickey et al., 2002). es gresia, reaqciis formireba, izolacia; gv. 162) moqme-
monacemebi imaze miuTiTebs, rom Sizotipuri pirov- debis Sedegad iTvleba. arc erTi am ganmartebaTagani
nuli aSliloba SeiZleba warmoadgendes Sizofreniis ar aris mecnierulad dasabuTebuli.
ufro msubuq formas, an es ori paTologia SeiZleba
SfoTviTi (acilebadi) pirovnuli aSliloba
sxva saxiT iyos erTmaneTTan dakavSirebuli.
SfoTviT-acilebadi pirovnuli aSliloba ar Seuswav-
mosazRvre pirovnuli aSliloba liaT SfoTviTi aSlilobisgan damoukideblad. bekma
am SemTxvevaSi ar dadginda mniSvnelovani genetiku- da frimanma warmoadgines kognituri modeli (Beck and
ri faqtorebi. gamokvlevebi, romlebic Seiswavlida Freeman, 1990), romlis centraluri elementebia ua-
mosazRvre pirovnuli aSlilobis gavrcelebas ama- ryofis SiSi, TviTkritika, sxva adamianebis reaqciebis
ve aSlilobis mqone probandis naTesavebSi, winaaRm- araswori Sefaseba da maTgan gamomdinare sxva pirov-
degobriv Sedegebs iZleva. Tumca, maTTan aRiniSneba nuli Tvisebebi. mocemul Teorias ar moeZebneba empi-
afeqturi aSlilobis (Stone, 1987) da sxva tipis pirov- riuli dasabuTeba.
nuli aSlilobebis gazrdili maCveneblebi (Pope et al.,
sxvaze damokidebulebisa da pasiur-agresiuli
1983). albaT, ufro sasasrgeblo iqneba im Tvisebebis pirovnuli aSliloba
genetikuri safuZvlis Seswavla, romlebsac TavianTi
am pirovnuli aSlilobis mizezi ar aris cnobili. ar
wvlili SeaqvT saerTo klinikur suraTSi (mag., ase-
momxdara genetikuri faqtorebis identificireba.
Ti Tvisebebia afeqtis regulaciis uunaroba da im-
fsiqoanlitikuri interpretaciiT orive aSliloba
pulsebis aradamakmayofilebeli marTva. (Siever et al.,
momdinareobs ganviTarebis oralur stadiaze warmo-
2002). fsiqoanalitikuri Teoriebi aSlilobis mizezs
qmnili problemebidan. sxvaze damokidebulebis pi-
xedaven deda-Svilis arasrulyofil urTierTobaSi
rovnuli aSlilobis mqone adamianebi aRniSnaven, rom
bavSvis individualizaciis safexurze (Kernberg, 1975).
bavSvobisas mSoblebi zedmet mzrunvelobas iCendnen
am mosazrebas adasturebs is faqti, rom mosazRvre
maT mimarT (Head et al., 1991), magram, rogorc zemoT
pirovnuli aSlilobis mqone adamianebi sakontrolo
iTqva, amgvari informaciis sandooba dabalia.
jgufTan SedarebiT ufro xSirad ganicdidnen bavSvo-
baSi seqsualur da fizikur Zaladobas (Berelowicz and
pirovnuli aSlilobis prognozi
Tarnopolsky, 1993). 28-wlian Semdgom dakvirvebaSi helge-
landma (Helgeland) daadgina kavSiri, erTi mxriv, bavSvis pirovnuli aSliloba aris mdgomareoba, romelic
ugulebelyofasa da masze Zaladobas da, meore mxriv, mTeli cxovrebis manZilze gastans, ase rom, droTa
gviandel periodSi mosazRvre pirovnuli aSlilobis ganmavlobaSi, ar aris raime cvlilebebi mosalodne-
ganviTarebas Soris. artistuli da sxva tipis niWi da li. pirovnuli aSlilobebis gamosavlis Sesaxeb ar
inteleqtualuri unarebi dadebiTi efeqtis mqonea. moiZebneba sando informacia. cxra gamokvlevis mi-
moxilvam, romelTa drosac warmoebda Semdgomi dak-
isteriuli pirovnuli aSliloba virveba, aCvena, rom mxolod ori maTgani grZeldebo-
am tipis pirovnuli aSlilobis mizezebis Seswavlas da 4 welze met xans. es gamokvlevebi erTmaneTisgan
sul ramdenime obieqturi kvleva eZRvneba. isteriuli gansxvavdeboda SerCevis wesis da kvlevis meTodebis
pirovnuli aSlilobis genetikuri faqtori ar Seus- TvalsazrisiT; garda amisa, Seswavlili pirebis rao-
wavliaT standartizebuli meTodebis gamoyenebiT. denoba Zalin mcire iyo. mimdinare farTomasStabu-
arsebobs standartizebuli meTodebis gamoyenebiT ri gamokvleva, romelsac atarebs aSS-is fsiqikuri
Catarebuli ramdenime gamokvleva da isinic winaaRm- janmrTelobis erovnuli instituti, albaT ufro
degobriv Sedegebs iZleva (McGuffin and Thapar, 1992). xarisxian informacias mogvawodebs.

_ 152 _
pirovnuli aSliloba

agresiuli da antisocialuri pirovnuli aSliloba. ris, sakmaod gavrcelebul movlenas warmoadgens.


klinikuri dakvirvebidan gamomdinare, am SemTxvevaSi Zalian cota kvleva aCvenebs imas, rom mkurnalobis
SeiZleba umniSvnelo gaumjobesebas hqondes adgili, Semdgomi cvlilebebi pirovnuli aSlilobis gaumjo-
romelic nela mimdinareobs. es gansakuTrebiT agre- besebiTaa gamowveuli da ara komorbiduli mdgoma-
siul da antisocialur qcevas exeba. robinsis (Robins) reobis gaumjobesebiT. es gansakuTrebiT exeba mosaz-
zemoT xsenebul gamokvlevaSi, persistentuli anti- Rvre pirovnul aSlilobas, romlis drosac xSirad
socialuri qcevis mqone pirebis daaxloebiT erTi gvxvdeba guneb-ganwyobis aSliloba.
mesamedis mdgomareoba gaumjobesda cxovrebis gvi- idealur SemTxvevaSi unda Catardes ori saxis ga-
andel etapze, razec metyvelebs patimrobisa da so- mokvleva: (1) kvlevebi uSualod pirovnul aSlilobeb-
cialur saagentoebTan urTierTobis sixSiris maCve- ze, rom vaCvenoT mkurnalobis efeqturoba komorbidu-
neblebi. Tumca, am adamianebs mainc aReniSnebodaT li aSlilobebisgan damoukideblad da (2) pragmatuli
sirTuleebi urTierTobebSi, rac vlindeboda mtrul kvlevebi, calkeuli komorbiduli aSlilobebisTvis,
damokidebulebaSi colebisa da mezoblebis mimarT da rom vaCvenoT mkurnalobis efeqti, romelic mosalod-
suicidis maCveneblis zrdaSi. nelia klinikur praqtikaSi, im mdgomareobebisTvis,
mosazRvre pirovnuli aSliloba. am aSlilobis Sem- romlisTvisac komorbidoba damaxasiaTebelia.
TxvevaSi mravalgvari gamosavalia dafiqsirebuli,
mkurnalobis xangrZlivoba da Semdgomi
rac imas niSnavs, rom mosazRvre pirovnuli aSliloba
dakvirveba
SeiZleba erT mocemulobas ar warmoadgendes (Skodal
et al., 2002b). mag., stounma (Stone et al., 1987) daadgina, klinikur kvlevaTa umravlesoba, pirovnuli aSlilo-
rom maRali socialuri klasis oTxi warmomadgenli- bebis mimdinareobasTan SedarebiT, Zalian xanmoklea,
dan, romelsac es diagnozi 20-30 wlis asakSi dausves, taireri da devidsoni (Tyrer and Davidson) Tvlian, rom
mxolod erTi akmayofilebda mocemuli diagnozis kvlevisTvis 2 weli aucilebel minimums warmoadgens.
kriteriumebs saSualo asakSi. Tumca, maTi umravle-
TanamSromloba da Cavardnebi
soba akmayofilebda sxva pirovnuli aSlilobis kri-
teriumebs (maT Soris, isteriuli, acilebadi da ob- pirovnuli aSlilobis mqone pacientebi xSirad ar
sesiuri tipis aSlilobis). is adamianebi, romlebsac icaven mkurnalobis reJims, xolo kvlevebSi ki ise-
kvlavac aReniSnebodaT sawyisi diagnozi, xSirad fsi- Ti pirebis monawileobaa aucilebeli, vinc Tanxmaa
qoaqtiuri nivTierebis momxmareblebi an kriminalebi TanamSromlobaze. damyoli pacientis SemTxvevaSic,
iyvnen. stounis mier Catarebul gamokvlevaSi dadgin- Cavardnebis jamuri maCvenebeli arTulebs miRebuli
da suicidis maRali procenti (8.5%) (Stone et al., 1987), Sedegebis ganzogadebas. am problemas isic emateba,
Tumca, es Sedegi yvela gamokvleviT ar dadasturda. rom Semdgomi dakvirvebis periodi sakmaod xangrZli-
Sizotipuri pirovnuli aSliloba. 3-5 wliani Semdgo- vi unda iyos (ix. zemoT).
mi dakvirvebiT dadginda, rom Sizotipuri pirovnuli gamosavali, rogorc sazomi
aSlilobis dros gamosavali uaresia, vidre mosazRvre
pirovnuli aSlilobis gamokvleva asaxavs rogorc
pirovnuli aSlilobis SemTxvevaSi (Mehlum et al., 1991).
fsiqikur mdgomareobas, aseve pirovnul cvlilebebs
C klasterSi Semavali pirovnul aSlilobebs (gv.
(xolo fsiqikuri mdgomareobis cvlileba SeiZleba ga-
146) ukeTesi prognozi aqvT, vidre sxva klasterebSi
mowveuli iyos komorbiduli aSlilobiT. ix. zemoT).
Semaval aSlilobebs.
pirovnuli aSliloba ganisazRvreba, rogorc tanjvis
momtani sakuTari TavisTvis an sxvebisTvis, magram
mkurnaloba
aseTi cvladebiT pirovnuli cvlilebebis gazomva Za-
Zalian cotaa iseTi mtkicebuleba, romliTac kli-
lian Znelia. antisocialuri pirovnebis mkuranlobis
nicisti ixelmZRvanelebda pirovnuli aSlilobis
efeqturobis dasadgenad ufro martivia ganmeoreba-
mkurnalobis dros. amas garda, Zalian cotaa iseTi
di kanondarRvevebis sixSiris maCveneblis gamoyeneba,
gamokvleva, romelic akmayofilebs randomizaciis,
Tumca aseT cvladebSi momxdari cvlilebebi SeiZleba
brma kvlevis da Sesabamisi sakontrolo mkurnalobis
gamowveuli iyos sxva faqtorebiT da ara pirovnuli
moTxovnebs. tairerma da devidsonma (Tyrer and David-
cvlilebebiT.
son, 2000) daadgines damatebiTi mizezebi, romlebic
gvixsnis klinikurad relevanturi kvlevis simwires. medikamenturi mkurnaloba
garda imisa, rom medikamenturi mkurnaloba gavlenas
komorbidoba
axdens komorbidul guneb-ganwyobis aSlilobaze, mas
komorbidoba pirovnul aSlilobasa da sxva aSlilo-
SeuZlia imoqmedos pirovnuli aSlilobis biologi-
bebs, gansakuTrebiT guneb-ganwyobis aSlilobasa da
ur safuZvelze (ix. etiologia), an SeiZleba iqonios
fsiqoaqtiuri nivTierebis borotad moxmarebas So-

_ 153 _
7 pirovneba da pirovnuli aSliloba
araspecifikuri moqmedeba SfoTvaze, agresiasa da mcire, magram Rirebul progress aRweven ramdenime
sxva simptomebze. Tvis manZilze. Tumca, antisocialuri pirovnuli aS-
lilobis mqone pacientebs SeiZleba mxardaWera mra-
antifsiqozuri medikamentebi vali wlis manZilze dasWirdeT. am kategoriis paci-
tipiuri antifsiqozuri preparatebi gamoiyeneba mo- entebs mxardaWera SeuZlia aRmouCinos fsiqiatrTa
sazRvre da Sizotipuri pirovnuli aSlilobis sam- jgufis wevrma, xolo kanondarmRvev pacientebs _
kurnalod, magram klinikuri kvleva Sereul Sedegebs probaciis oficerma. probaciis orderi gamodgeba ga-
gviCvenebs (Tyrer and Bateman, 2004). atipiuri antifsiqo- regani kontrolis mizniT antisocialuri qcevis mqo-
zuri preparatebi, rogoricaa olanzapini da risperi- ne iseT pirebTan, romlebic Tavidan naklebad arian
doni asustebs mtrul damokidebulebas da qronikul motivirebulni Secvalon TavianTi qceva.
disforias mosazRvre pirovnuli aSlilobis dros (Bo-
genschutz et al., 2004; Zanarini et al., 2001). es preparatebi, konsultireba
aseve, efeqturia Sizotipuri pirovnuli aSlilobis problemis gadaWra (gv. 622) exmareba pacientebs iseT
dros (Keshaven et al., 2004; Koenigsberg et al., 2003). stresul viTarebasTan gamklavebaSi, romelic pro-
vocirebas ukeTebs anomaliur qcevas an mtkivneul
antidepresantebi gancdebs. savaraudod, konsultirebis sxva formeb-
amitriptilinis efeqti Seudares placebo efeqts mo- Tan SedarebiT, mocemuli midgoma iwvevs nakleb pro-
sazRvre pirovnuli aSlilobis dros (Soloff et al., 1986; blemebs damokidebulebisa da gadatanis (transferis)
Soloff, 1994). zogi pacienti daemorCila mkurnalobas, Camoyalibebis TvalsazrisiT C klasterSi Semavali
zogi ki ara. miRebuli Sedegebi SeiZleba aixsnas Tan- aSlilobis mqone pacientebSi. es midgoma B tipis aS-
mxleb depresiul aSlilobaze moqmedebiT. mosazRvre lilobis mqone pacientebTanac aris efeqturi masSi
pirovnuli aSlilobis mqone pacientebSi fluoqseti- gamoyenebuli safexurebrivi procedurebis gamo.
ni ufro efeqturad asustebs brazis emocias, vidre fsiqodinamikuri konsultacia erTmaneTTan akavSi-
placebo (Salzmann et al., 1995; Coccaro and Kavoussi, 1997). rebs warsul gamocdilebas da axlandel sirTuleebs.
Ria kvlevis dros venlafaqsinis gamoyenebam Seamcira pirovnuli aSlilobis dros es midgoma Zalian sele-
TviTdazianeba mosazRvre pirovnuli aSlilobis mqo- qciurad unda gamoviyenoT. is yvelaze efeqturia im
ne pacientebSi (Markovitz and Wagner, 1995). usafrTxo axalgazrdebTan, romlebsac akliaT Tavdajerebulo-
dozebis dacva gadamwyveti mniSvnelobis mqonea. es ba, uWirT urTierTobis dmayareba da kargad ar ician,
gansakuTrebiT exeba iseT pirebs, romlebsac hqoniaT Tu rogor warmarTon sakuTari cxovreba. isini moti-
wamlis Warbi doziT miRebis SemTxvevebi. virebulni unda iyvnen, rom ganixilon da gadaafason
TavianTi damokidebulebebi da emociebi. mosazRvre
guneb-ganwyobis stabilizatorebi
da antisocialur pirovnebebTan fsiqodinamikuri
mosazRvre pirovnuli aSlilobis mqone pacientebTan midgoma, zogadad, nakleb efeqturia, vidre proble-
valproatis moqmedeba Seiswavles mciremasStabiani mis gadaWraze muSaoba.
randomizebuli kvlevis farglebSi. am preparats aR-
moaCnda dadebiTi zemoqmedeba agresiaze, depresiaze dinamikuri fsiqoTerapia
da zogad simptomatologiaze (Hollander et al., 2003). dinamikuri fsiqoTerapia moiTxovs, rom pirovneba
ganmeorebiTma kvlevam bolomde ar daadastura is fa- mzad iyos cvlilebisTvis da surdes TerapevtTan Ta-
qti, rom liTiumi asustebs brazis emocias da aqvei- namSromloba. maSinac ki, rodesac es moTxovnebi da-
Tebs impulsurobas antisocialur pirovnebebSi (Nils- culia, unda moxdes arsebuli teqnikis modifikacia:
son, 1993). nebismier SemTxvevaSi SeiniSneba praqtiku- naklebi aqcenti gakeTdes warsuli movlenebis rekon-
li xasiaTis Semdegi sirTule: agresiuli qcevis mqone struqciaze da meti yuradReba daeTmos sxva adami-
adamianebi ar icaven mkacr reJims, romelic liTiumis anebTan urTierTobas, sirTuleebTan gamklavebas da
miRebis dros eniSnebaT. pirovnuli aSlilobebis sa- sakuTari emociebis marTvas. mniSvnelovania gadatani-
marTavi erT-erTi preparatia karbamazepini, magram sa da ukugadatanis analizi urTierTobaSi arsebuli
misi efeqti zustad ar aris dadgenili. problemebis identifikaciis mizniT. SedarebiT axal
medikamenturi mkurnaloba pirovnuli aSlilobis modifikacias mentalizacia ewodeba. is exmareba pa-
dros ganxilulia Semdeg wyaroSi: Tyrer and Bateman, 2004. cients gaerkves Tavis grZnobebSi, rwmenebsa da sur-
vilebSi, iseve, rogorc Tavis reaqciebSi sxva adami-
fsiqologiuri mkurnaloba
anebis mimarT da maT reaqciebSi pacientis qcevaze
mxardamWeri Terapia (Bateman and Fonagy, 2004).
pirovnuli aSlilobis mqone adamianebTan, ZiriTadad, pirovnuli aSlilobis mkurnalobas dinamikuri
fsiqologiuri mxardaWera gamoiyeneba. zogierTTan fsiqoTerapiis gamoyenebiT Zalian cota kontroli-

_ 154 _
pirovnuli aSliloba
rebadi kvleva eZRvneba, ris gamoc rTuldeba daskvnis ris ganmavlobaSi, raTa davadginoT, Tu ra situaciebi
gamotana misi efeqturobis Sesaxeb (Bateman and Tyrer, aRZravs arasasurvel qcevas (mag. agresias). paciente-
2004a). erT-erT xSirad citirebul gamokvlevaSi erT- bi, Cveulebriv, xedaven aseTi praqtikuli midgomis
maneTs udarebdnen xanmokle dinamikur Terapias da efeqturobas da gamokvlevis procesSi TerapevtTan
adaptaciis gaumjobesebaze mimarTul xanmokle Tera- TanamSromloben. Tu kvlevam gamoavlina iseTi fa-
pias. orive maTgani met-naklebad Tanabrad efeqtu- qtorebi, romlebic kidev ufro auaresebs anomaliur
ri gamodga, Tumca sakontrolo jgufTan SedarebiT, qcevas, unda vecadoT maT Secvlas an maTTvis Tavis
ukeTesi Sedegebi aCvena (Winston et al., 1991). aridebas. zogjer gamokvlevis Sedegebi axali midgo-
mis gamoyenebis upiratesobaze miuTiTebs. mag., qale-
kognituri Terapia bis mimarT agresiuli mamakaci SeiZleba gabrazdes,
bekma da frimanma moaxdines kognituri Terapiis ad- Tu is uaryofili iqna qalis mier, xolo es uaryofa
aptacia mis mosargebad pirovnul aSlilobasTan (Beck SeiZleba provocirebuli iyos misi mouxeSavi midgo-
and Freeman, 1990). mkurnalobisas Terapevtebi foku- miT qalis mimarT. konsultirebam da treningma so-
sirebulni arian azrovnebasa da rwmenebze, romlebic cialuri unar-Cvevebis gaumjobesebaSi, romelic pa-
axasiaTebs pirovnul aSlilobas da safuZvlad udevs cientis mouxeSav qcevaze iqneba mimarTuli, SeiZleba
problemur emociebsa da qcevas. isini cdiloben am mas seriozuli daxmareba gauwios.
kogniciebis Secvlas kognituri Terapiis teqnikis
gamoyenebiT (gv. 632). am wesiT muSaobisas dadebiTi marTvis zogadi miznebi
Sedegebia miRebuli, magram es meTodebi mainc ar aris miuxedavad imisa, rom garkveuli progresi SeiniSneba
efeqturi. mag., saxelmZRvanelos daxmarebiT Catare- pirovnul aSlilobebze zemoqmedebis TvalsazrisiT,
buli kognituri Terapia ar gamodga efeqturi TviT- maTi marTva mainc imazea mimarTuli, rom adamianis
dazianebis ganmeorebis Semcirebaze muSaobisas mosaz- cxovrebis stili ar modiodes winaaRmdegobaSi mis
Rvre pirovnuli aSlilobis mqone adamianebTan (Tyrer xasiaTTan. ra mkurnalobasac unda viyenebdeT, dasa-
et al., 2004). xuli miznebi ar unda iyos ambiciuri da maT miRwe-
vas sakmarisi dro unda davuTmoT. mkurnalobis sa-
kognitur-analitikuri Terapia fuZveli ndobaze damyarebuli urTierTobaa, magram
es midgoma (gv. 640) gamoiyenes mosazRvre pirovnuli aseTi urTierToba ar unda gadaizardos Terapevtze
aSlilobis mqone adamianebis mimarT (Ryle, 1997), ma- damokidebul urTierTobaSi (rogorc, mag., iseTi pi-
gram misi Rirebuleba ar dadgenila klinikuri kvle- rovnuli aSlilobisas, romlis drosac pacienti sx-
vebis meSveobiT. agreTve, gamoiyeneba sqemaze fokusi- vebze xdeba damokidebuli). amisaTvis Tavis aridebis
rebuli midgoma (Young, 1999), magram isic unda Sefas- mizniT, Terapevti ar unda xvdebodes pacients zed-
des kontrolirebadi kvlevis meSveobiT. metad xSirad da sifxizles unda iCendes masze da-
meta-analitikuri kvleva, romelSic Seiswavleboda mokidebulebis nebismieri signalis mimarT. jgufuri
pirovnuli aSlilobis mkurnaloba fsiqodinamikuri mkurnaloba zogjer amsubuqebs amgvar problemebs.
meTodiT (14 gamokvleva) da kognituri Terapiis meS- aseT pacientebze zrunvaSi xSirad erTze meti spe-
veobiT (11 gamokvleva) gviCvenebs, rom efeqtis sidi- cialisti monawileobs, romlebic pasuxs ageben mkur-
de fsiqodinamikuri Terapiis SemTxvevaSi aris 1.46, nalobis farmakologiur, fsiqologiur da socialur
xolo kognituri Terapiis SemTxvevaSi _ 1.00 (Leich- aspeqtebze. specialistebi mWidrod unda TanamSrom-
senring and Leibing, 2003). Tumca, am sidideebs uSualod lobdnen erTmaneTTan, raTa maTi taqtika Tanmimde-
ver SevadarebT erTmaneTs pacientebis populaciaSi vruli iyos. am tipis pacientTa umravlesoba cudad
da sxva cvladebSi arsebuli gansxvavebebis gamo. reagirebs personalis Secvlaze, ramac SiZleba gaaR-
pirovnuli aSlilobis fsiqologiuri mkurnaloba viZos mtkivneuli mogonebebi warsulSi gancdili da-
ganxilulia Semdeg wyaroSi: (Bateman and Tyrer, 2004a). nakargis, uaryofisa da ganSorebis Sesaxeb.
zogadi gegma. pacients vexmarebiT, rom naklebad
pirovnuli aSlilobis marTva Sevides sirTuleebis Semcvel situaciebSi. misTvis
gamokvleva sasargebloa iseT situaciebSi Sesvla, romlebic avi-
diagnozis dasmis garda unda Sefasdes individis Tarebs pirovnebis Zlier mxareebs. pacientma aqtiuri
Zlieri da susti mxareebi. Zlieri mxareebis codna Za- monawileoba unda miiRos Tavisi samkurnalo gegmis
lian mniSvnelovania, radgan mkurnaloba swored ama- SemuSavebaSi. mas naTlad unda avuxsnaT miRebuli ga-
ze unda iyos dafuZnebuli da susti mxareebis modi- dawyvetilebebis mizezebi da srulad ganvixiloT isi-
fikaciaze mimarTuli. amis Semdeg ikvleven im viTare- ni. pacientma ar unda Seiqmnas damatebiTi sirTuleebi
bas, romelSic pacienti amJamad imyofeba. pacientze alkoholisa da narkotikuli nivTierebis moxmarebis
unda vawarmooT detaluri dakvirveba ramdenime kvi- gamo an arasasurvel urTierTobaSi monawileobiT.

_ 155 _
7 pirovneba da pirovnuli aSliloba
mas unda ganvuviTaroT Tavisfali drois gamoyenebis progresi
unarebi, xeli SevuwyoT mis Semdgom ganaTlebas da progresi xSirad safexurebad, nabij-nabij miiRweva. am
socialuri urTierTobebis qselis gafarToebas. Tu gziT pirovneba uaxlovdeba adaptaciis met-naklebad
saerTod ar SeiniSneba gaumjobeseba, unda vecadoT misaReb xarisxs. Cveulebriv, xdeba ukan daxevac, magram
situaciis stabilizacias iqamde, sanam raime bednieri misi gamoyeneba konstruqtiuladaa SesaZlebeli, radgan
SemTxveva ar Secvlis pacientis cxovrebas da ar ga- swored aseT dros arian adamianebi yvelaze mondome-
aumjobesebs mas. bulebi gaumklavdnen problemebs. miuxedavad imisa,
fsiqoTerapiis SerCeva. zemoxsenebul procedurebs rom Terapevti aqtiurad da did xans unda cdilobdes
SegviZlia davamatoT fsiqoTerapiuli Careva fsiqo- daexmaros am kategoriis pirovnuli aSlilobis mqone
dinamikuri an kognituri Terapiis gamoyenebiT, Tu adamianebs, mas kargad unda esmodes, rom zogi adamianis
pacienti sakmaod motivirebulia da sakmaod stabilu- mdgomareoba SeiZleba saerTod ar gamoswordes.
rad grZnobs Tavs imisTvis, rom SeZlos mkurnalobaze
fokusireba. fsiqoTerpiuli midgomis SerCeva damoki-
debulia pirovnuli aSlilobis tipze (ix. qvemoT) da
pirovnuli aSlilobis konkretuli
imaze, Tu ras aniWebs Tavad pacienti upiratesobas. tipebis marTva
medikamentebis SerCeva. medikamentebi mcire adgils pirovnuli aSlilobis tipi yovelTvis ar gansaz-
ikavebs pirovnuli aSlilobis mkurnalobaSi. medika- Rvravs mkuranlobis saukeTeso meTods. miuxedavad
meneturi mkurnaloba upirveles saSualebas ar unda amisa, klinikuri gamocdilebis safuZvelze SesaZle-
warmoadgendes, aramed unda Sediodes mzrunvelobis belia garkveuli daskvnebis gamotana, romlebic qve-
ufro farTo gegmaSi, romelic fsiqologiur da so- moT iqneba ganxiluli.
cialur zrunvas moicavs. gansakuTrebuli sifrTxi-
liT unda gamoviyenoT anqsiolizuri medikamentebi paranoiduli pirovnuli aSliloba
maTze damokidebulebis ganviTarebis riskis gamo. an- am aSlilobis mqone pacientebis CarTva mkurnalo-
tidepresantebs, ZiriTadad, asocirebuli guneb-ganwy- bis procesSi Zalian rTulia, maTi eWviani bunebisa
obis aSlilobis dros iyeneben, romelic gamoixateba da advilad gaRizianebis gamo. Tu es moxerxda, mxar-
pirovnul aSlilobasTan dakavSirebuli emociuri da damWerma mkurnalobam SeiZleba xeli SeuSalos iseTi
qceviTi problemebis gauaresebaSi (mosazRvre pirov- problemebis akumulirebas, romlebic sxva adamiane-
nuli aSlilobis dros antidepresantebis gamoyeneba bis mimarT pacientis eWviani da braziani damokiebu-
qvemoTaa ganxiluli). zogjer sasargebloa antifsiqo- lebiTaa gamowveuli.
zuri medikamentebis gamoyeneba agresiuli qcevis Se-
sasusteblad. maTi gamoyenebis es da sxva konkretuli Sizoiduri pirovnuli aSliloba
SemTxvevebi zemoT iyo ganxiluli (nawilSi mkurnalo- am tipis aSlilobis mqone adamianebi eridebian axlo
bis Sesaxeb). maTze qvemoTac iqneba saubari konkretu- urTierTobas da xSirad eTiSebian mkurnalobas ramde-
li pirovnuli aSlilobebis mkurnalobis konteqstSi. nime seansis Semdeg. Tu maT davarwmunebT gaagrZelon
servisebis organizeba. pirovnuli aSlilobis mqo- mkurnaloba, isini iwyeben sakuTari problemebis inte-
ne adamianebis mkurnaloba SeuZlia calkeul praqti- leqtualizacias da eWvis Setanas mkurnalobis Rire-
koss, romelic pasuxismgebeli iqneba mkurnalobis bulebaSi. Terapevti unda daexmaros aseT adamianebs
fsiqologiur, farmakologiur da socialur mxare- sakuTari problemebis gacnobierebaSi da maTze imgvar
ze da saWiroebis SemTxvevaSi daxmarebisTvis spe- reagirebaSi, romelic rac SiZleba nakleb sirTules ga-
cialists mimarTavs. es gauadvilebs mas pacientis moiwvevs. saukeTeso SemTxvevaSi mkurnalobis procesi
urTierTobebis gagebas da mis daxmarebas, radagan, nelia, xolo Sedegebi _ umniSvnelo. kvleviTi fsiqo-
pirovnebis problemebis nebismier mravalferovne- Terapia, savaraudod, warumatebeli unda iyos, xolo
bas, saboloo jamSi, erTi safuZveli gaaCnia. Tumca, medikamenturi mkurnaloba, zogadad, araefeqturia.
praqtikosisTvis SeiZleba gaZneldes aseTi wesiT mu-
Saoba, Tu pirovnuli aSliloba kidev ufro damZimda. antisocialuri (disocialuri) pirovnuli
aseT SemTxvevaSi, pacientze zrunvas kisrulobs Temis aSliloba
doneze momuSave jgufi, romlis centraluri wevri
mkurnaloba, Cveulebriv, moicavs zemoT aRweril
koordinacias gauwevs jgufis wevrebis muSaobas. zog
zomebs. medikamentebi nakleb efeqturia, Tumca an-
adgilas moqmedebs specialistTa jgufebi, romelTa
tifsiqozurma preparatebma SeiZleba iqonios droe-
wevrebi damatebiT daxmarebas uweven pirovnuli aSli-
biTi damamSvidebeli zemoqmedeba agresiul qcevaze,
lobis mqone adamianebs. pirovnuli aSlilobis mqone
romelic Cndeba mzardi stresis sapasuxod, xolo
adamianebisTvis gankuTvnili servisebi ganxilulia
antidepresantebi, SeiZleba, saWiro gaxdes komorbi-
Semdeg wyaroSi: (Bateman and Tyrer, 2004b).

_ 156 _
pirovnuli aSlilobis konkretuli tipebis marTva
duli depresiuli aSlilobis dros. iTvleba, rom zo- isteriuli pirovnuli aSliloba
gierT pacientTan liTiumi asustebs agresiul qcevas aseTi pacientebi zedmetad maRal moTxovnebs uyene-
(gv. 154), Tumca is mxolod maSin unda dainiSnos, Tu ben TavianT momvlelebs. isini xSirad cdiloben Tavs
pacienti zustad daicavs dozas da usafrTxoebasTan moaxvion personals mkurnalobasTan dakavSirebuli
dakavSirebul moTxovnebs (gv. 598). unda veridoT an- arapraqtikuli pirobebi, iTxoven Seusabamo wamals
qsiolizuri preparatebis gamoyenebas, radgan isini da Seuferebel dros moiTxoven daxmarebas. sxva pro-
ganmuxruWebasa da damokidebulebas iwvevs. blemebia uadgilod momxibvleli qceva, TviTdazian-
Sesabamisi resursebis arsebobisas, SegviZlia gamo- ebis muqara da mcdeloba usafuZvlod gaaxangrZli-
viyenoT individualuri an jgufuri Terapia, magram vo interviu. mniSvenlovania am problemebis adreul
misi Sedegebi naTeli ar aris. antisocialuri (diso- etapze identificireba, radgan Tu isini damkvidrda,
cialuri) pirovnuli aSlilobis mkurnalobisas unda maTi marTva Zalian rTuli xdeba. am tipis qcevebi pa-
gaviTvaliswinoT Semdegi: cientTan erTad unda ganvixiloT. mas unda naTlad
individualuri fsiqoTerapia avuxsnaT, rom samedicino personali mas aucileblad
gauwevs saWiro daxmarebas, magram misi zogierTi qce-
es aris dinamikuri fsiqoTerapiis modificirebuli
va arasodes CaiTvleba misaRebad. aseT pacientebTan
forma, romelic gulisxmobs pacientis ganmeorebiT
unda veridoT individualuri analizuri fsiqoTera-
dapirispirebas Tavisi anomaliuri qcevis SedegebTan.
piis gamoyenebas. mkurnaloba unda warimarTos stre-
individualuri fsiqoTerapia sakamaod efeqturia.
sul situaciebze adaptaciuri reaqciebis SemuSavebis
is momdinareobs Smidebergis (Schmideberg, 1947) naS-
mimarTulebiT. medikamentebi naklebad gamoiyeneba,
romidan da moiTxovs iseT Terapavets, romelic ne-
Tu ar gvaqvs saqme komorbidul depresiul aSlilo-
bisyofian da Zlier pirovnebas warmoadgens. am tipis
basTan.
Terapiis dadebiTi Sedegebi jerjerobiT ar yofila
specialuri kvleviT dadasturebuli.
mosazRvre pirovnuli aSliloba
Terapia mcire jufebSi mosazRvre pirovnuli aSlilobis marTvasTan dakav-
antisocialuri pirovnuli aSlilobis dros mcire Sirebuli problemebi isteriuli pirovnuli aSlilo-
jufebSi Terapiis Catareba iSviaTad aris efeqturi. bisTvis damaxasiaTebeli problemebis msgavsia. Tumca,
pacientebi xSirad xels uSlian jgufis sxva wevre- mosazRvre pirovnuli aSlilobis dros Terapiuli
bis muSaobas. mxolod antisocialuri pacientebisgan meTodebis arCevani ufro farToa. zogjer, sasar-
Sedgenili jgufi, zogjer, ufro konstruqciulia, ma- gebloa problemis gadaWraze mimarTuli konsulti-
gram misi muSaobis warmarTva rTulia. Terapevts unda rebis gamoyeneba (gv. 622). antifsiqozuri preparate-
gaaCndes sakmaod safuZvliani zogadi xasiaTis fsiqo- bis mcire dozam SeiZleba xanmokle droiT Seasustos
Terapiuli unar-Cvevebi da sgangebod iyos gawrTvnili agresiuli qceva. SegviZlia gamoviyenoT serotoninis
aseTi Semadgenlobis jgufebTan muSaobaSi. ukumitacebis seleqciuri inhibitorebi, radgan isini
amcirebs zogierT pacientTan impulsur qcevas. unda
Terapiuli Temi veridoT anqsiolizuri medikamentebis gamoyenebas,
zogierTi adre daarsebuli Terapiuli Temi (mag., radgan maT SeiZleba ganmuxruWebisa da damokidebu-
hendersonis saavadmyofo inglisSi) specializebulia lebis efeqti gamoiwvion. maTi daniSvnisas, medikamen-
antisocialuri pirovnuli aSlilobis mkurnaloba- tis miReba ufro farTo samkurnalo gegmis nawils
Si. am tipis mkurnalobis principebi mocemulia 647 unda warmoadgendes.
gverdze. jerjerobiT ar Catarebula Terapiul Tem- Sesabamisi resursebis arsebobisas SegviZlia mov-
Si mkurnalobis kontrolirebadi Sefaseba, ris gamoc sinjoT ramdenime saxis fsiqologiuri mkurnaloba,
Znelia daskvnis gamotana misi efeqturobis Sesaxeb. miuxedavad imisa, rom arc erT maTgans ar axasiaTebs
mniSvnelovani da sando efeqti.
jgufuri Terapiis reJimi
inglisis grendonis sapyrobileSi jgufuri meTode- dinamikuri fsiqoTerapia
bi gamoiyenes avtoritarul garemoSi mcxovrebi pi- mosazRvre pirovnuli aSlilobis mqone adamianebi
rovnuli aSlilobis mqone patimrebis mimarT maTi ar reagireben dinamikuri fsiqoTerapiis Ceulebriv
mkurnalobisa da reabilitaciis mizniT. am tipis pa- formebze, xolo araprofesiulma mkurnalobam SeiZ-
cientebTan ar gamodga efeqturi sxva tipis reJimSi leba gamoiwvios emociebis kontrolis Sesusteba da
muSaoba. mocemul SemTxvevaSi dadebiTi Sedegebi iqna impulsurobis zrda. kernbergma (Kernberg, 1993) aR-
miRebuli, Tumca, jer ar Catarebula kontrolire- wera alternatiuli midgoma aseTi pacientebis mi-
badi gamokvleva, romelic am Sedegebis efeqturobas marT, romlis gamoyenebisas nakleb savaraudoa aseTi
daadasturebda. uaryofiTi Sedegebis miReba, miuxedavad imisa, rom

_ 157 _
7 pirovneba da pirovnuli aSliloba
Terapiis procesi ZiriTad fsiqopaTologiaze moqme- obsesiuri pirovnuli aSliloba
debs. aseT midgomas ewodeba eqspresiuli fsiqoTera- am tipis pirovnuli aSlilobis mqone pirebisTvis
pia. iTvleba, rom is kargi Sedegebis momtania (Stone et fsiqoTerapia ar aris efeqturi. araprofesiulma
al., 1987), magram jerjerobiT ar Catarebula Sesabami- mkurnalobam SeiZleba gamoiwvios intensiuri avad-
si randomizebuli kontrolirebadi kvleva. dinamiku- myofuri introspeqcia, rac namdvilad ar aumjobe-
ri fsiqoTerapiis gamoyeneba mosazRvre pirovnuli sebs pacientis mdgomareobas. mkurnaloba mimarTuli
aSlilobisas ganxilulia Semdeg wyaroSi: Higgitt and unda iyos iseTi situaciebis acilebaze, romlebic
Fonagy, 1993. aRrmavebs pacientis sirTuleebs, da, agreTve, stre-
jgufuri fsiqoTerapia sul situaciebTan ukeTes gamklavebaze. pacientebi
xSirad iTxoven daxmarebas asocirebuli depresiuli
aseTi tipis mkurnalobas is upiratesoba aqvs, rom ga-
aSlilobis dro. Zalian mniSvnelovania am komorbidu-
datanis urTierToba Terapevtze fokusirebis nacv-
li mdgomareobis identifikacia da mkurnaloba.
lad jgufze nawildeba. jgufis komentarebi pacien-
tis mier qcevaSi emociebis gamotanis Sesaxeb SeiZleba
acilebadi (SfoTviTi) pirovnuli aSliloba
misTvis ufro misaRebi iyos, vidre Terapevtis ko-
mentarebi. Terapevts sWirdeba kargad ganviTarebuli aseT pacientebs, Cveulebriv, dabali TviTSefase-
profesiuli unar-Cvevebi mosazRvre pirovnuli aSli- ba aqvT da kritikis eSiniaT. maT daxmarebas gauwevs
lobis mqone pacientisTvis daxmarebis gasawevad, raTa iseTi Terapiuli urTierToba, romlis drosac isi-
aseT pacientebTan jgufuri muSaobisas jgufis sxva ni Rirebulad igrZnoben Tavs da SeZleben sakuTari
wevrebis mkurnalobis xarisxi ar gauaresdes. jgufSi, aRqmisa da sakuTari Tavis axleburad danaxvas. zogi
Cveulebriv, imyofeba mosazRvre pirovnuli aSlilo- pacienti Tavs anebebs mkurnalobas, radgan kritiki-
bis mqone mxolod erTi pacienti. mimoxilvisTvis ix. sa da uaryofis eSinia. Cven winaswar unda gaviTvals-
Clarkin et al., 1991. winoT aseTi gancdebis aRmocenebis SesaZlebloba
da konstruqciulad ganvixiloT pacientTan erTad,
dialeqtikuri bihevioruli Terapia rogorc ki Tavs iCenen. Terpavets ar unda gamorCes
am tipis Terapia 638-e gverdzea aRwerili. es aris komorbiduli depresiuli aSliloba, romelic mkur-
is iSviaTi SemTxveva, rodesac mkurnalobis meTodma nalobas saWiroebs.
gaiara Sefaseba kontrolirebadi kvlevis meSveobiT.
kontrolirebadi kvleva Catarda mosazRvre pirovnu- sxvaze damokidebulebis aSliloba
li aSlilobis mqone qalebze, romlebTanac dafiqsir- dinamikurma fsiqoTerapiam SeiZleba gaaZlieros pa-
da suicidis ganmeorebiTi epizodebi. dialeqtikuri cientis sxvaze damokidebuleba. aseT pacientebTan
bihevioruli Terapia ufro efeqturi gamodga sakon- sjobs gamoviyenoT problemis gadaWraze orientire-
trolo mkurnalobasTan SedarebiT TviTdazianebis buli konsultireba, romelic xels uwyobs sakuTar
reduqciis dros, magram uSualod ar Sefasebula ze- Tavze ufro meti pasuximgeblobis aRebas. unda veri-
moqmedeba Tavad pirovnul aSlilobaze. ufro grZel- doT medikamentebis gamoyenebas, garda im SemTxvevisa,
vadianma Semdgomma gamokvlevam aCvena, rom Terapiis rodesac aRiniSneba asocirebuli depresiuli aSli-
procesSi miRebuli efeqtebis umetesoba xangrZlivi loba.
drois manZilze ar narCundeba (Linehan et al., 1991).
eTikuri problemebi
fsiqoanalitikuri orientaciis mqone dRis
mkurnaloba stigma da pacientis CarTuloba
am tipis mkurnaloba warmoadgens analitikuri jgu- moraluri SeSlilobis adreuli ideebidan moyole-
furi da fsiqoanalitikuri individualuri mkur- buli, pirovnuli aSlilobis cneba dakavSirebulia
nalobis kombinacias. misi mizania pacientis daxmareba moralur SefasebasTan. rodesac adamianebs pirov-
sxva adamianebis Sinagani mdgomareobis ukeT gagebaSi. nuli aSlilobis diagnozs usvamen, maT hgoniaT, rom
es mkurnaloba ganmtkicebulia mcire randomizebuli raRaca saxis ukmarisoba axasiaTebT. es problema ais-
kontrolirebadi kvleviT, romelic mosazRvre piro- axeba zogierTi profesionalis damokidebulebaSi da
vnuli aSlilobis mqone pacientebzea Catarebuli. pa- im sirTuleebSi, romelsac aseTi adamianebi awydebian
cientebi aCveneben gaumjobesebas yvela testirebul fsiqiatriuli da sxva saxis momsaxurebis miRebisas.
sferoSi mkurnalobidan 18 Tvis Semdeg (Bateman and pirovnuli aSlilobis diagnozi zemoqmedebs pacien-
Fonagy, 1999). mkurnalobis dadebiTi Sedegebi Senar- tis mimarT gaweul mzrunvelobaze da sxvaTa warmod-
Cunda an gaumjobesda 18-Tviani Semdgomi dakvirvebis genaze maT Sesaxeb. amis gamo, bevri klinicisti Tavs
periodSi (Bateman and Fonagy, 2001). ikavebs aseTi diagnozis dasmisgan. pacientebis mzar-

_ 158 _
danarTi
di CarTuloba servisis miwodebisa da kvlevis dagegm- danarTi
vaSi, romelic, nawilobriv, Terapiuli Temis moZrao-
bidan momdinareobs, SeiZleba am uaryofiTi mxareebis boqsi 7.1 pirovnuli aSlilobis
SesustebaSi dagvexmaros. gansakuTrebiT mniSvnelova- diagnostirebis zogierTi instrumenti
nia wavaqezoT pacienti, rom man monawileoba miiRos
pirovnuli aSlilobis saerTaSoriso kvleva (International
Tavis movlasTan dakavSirebuli gadawyvetilebebis Personality Disorders Examination. Laranger et al., 1994)
miRebaSi. es fsiqikuri aSlilobis Tanamedrove marT-
w ikvlevs DSM-IV-Si da/an ICD-10-Si Semaval pirovnul
vis mTavari elementia da misi mniSvneloba kidev ufro aSlilobebs kategoriebis da/an ganzomilebebis mixe­
izrdeba pirovnuli aSlilobis marTvisas. dviT;
w naxevrad struqturirebuli klinikuri intervius
damatebiTi literatura ori versia: DSM-IV-is versia, romelic Sedgeba 99
kiTxvisgan da ICD-10-is versia, romelSic 67 kiTxva
Gelder, MG, Lopez-Ibor, JJ Jr and AndreasenNC (eds) (2000).
Sedis. TiTo versiaSi Sedis kiTxvari skriningisaTvis.
The new Oxford textbook of psychiatry, Section 4.12: Person-
maT iyeneben iseTi pirebis identificirebisaTvis,
ality disorder. Oxford University Press, Oxford. (wignis am romlebsac nakleb savaraudoa, rom aReniSnebodeT
nawilis Svid TavSi mocemulia pirovnuli aSlilo- pirovnuli aSliloba.
bis farTo mimoxilva)
struqturirebuli klinikuri interviu DSM-IV-is II
Gunderson, JG and Hoffman, PD (eds) (2005) Understand-
RerZSi Semavali pirovnuli aSlilobebisaTvis (Structured
ing and treating borderline personality disorder; a guide for
Clinical Interview for DSM-IV Axis II Personality Disorders
professional and families. American Psychiatric Publishing,
(SCID-II) (First et al., 1995)
Washington DC.
w ikvlevs DSM-IV-Si pirovnul aSlilobebs kategoriebis
Schneider, K (1950) Psychopathic personalities (trans. MW da/an ganzomilebebis mixedviT;
Hamilton). Cassell, London. (es aris ganuzomlad didi
w naxevrad struqturirebuli klinikuri interviu,
mniSvnelobis mqone klasikuri teqsti pirovnul ro­­melSic Sedis 119 kiTxva. masSi Sedis kiTxvebi
aSlilobasTan dakavSirebuli mosazrebebis ganvi- skri­ningisaTvis. maT iyeneben iseTi pirebis iden­
Tarebis Sesaxeb). tificirebisaTvis, romlebsac nakleb savaraudoa, rom
Tyrer, P (ed.) (2000) Personality disorders, disagnosis, manage- aReniSnebodeT pirovnuli aSliloba.
ment and course, 2nd edn. Butterworth _ Heinemann, Oxford.
struqturirebuli klinikuri interviu DSM-IV-Si
(am wignSi warmodgenilia mocemuli Temis sistem-
Semavali pirovnuli aSlilobebisaTvis (Structured Clinical
uri mimoxilva da gamomcemlis mier mowodebuli Interview for DSM-IV Personality (SIDP - IV) (Pfohl et al, 1997)
pirovnebis kvlevis sqema).
w ikvlevs DSM-IV-Si da ICD-10-Si Semaval pirovnul aS­
lilobebs kategoriebis an ganzomilebebis mixedviT;
w naxevrad struqturirebuli klinikuri interviu, ro­
melSic Sedis 101 kiTxva Tematur versiaSi da 107 kiTxva
aSlilobebis mixedviT dalagebul versiaSi.
damatebiTi informacia pirovnuli aSlilobis sakvlevi
am da sxva instrumentebis Sesaxeb mocemulia Semdeg
wyaroSi: Task Force for Psychiatric Measures (2000). Chapter 32.

_ 159 _
Tavi 8 reaqcia stresul
gamocdilebaze
Tavis Sinaarsi
reaqcia stresul movlenebze 160 etiologia 168
emociuri da somaturi reaqciebi 161 gamokvleva 170
daZlevis strategiebi 161 mkurnaloba 170
dacviTi meqanizmebi 162 reagireba gansakuTrebuli
amJamindeli viTareba, warsuli gamocdileba tipis mZime stresze 172
da reaqcia stresul movlenebze 162 gaupatiureba da fizikuri Zaladoba 172
stresul movlenebze sapasuxo omi da sxva saxis SeiaraRebuli konfliqti 172
reaqciebis klasifikacia 163 ltolvilebTan da wamebis
mwvave reaqcia stresze 163 msxverplTan dakavSirebuli problemebi 173
posttravmuli stresuli aSliloba 163 adaptaciis aSliloba 174
adaptaciis aSliloba 163 klinikuri maxasiaTeblebi 174
mwvave stresuli reaqcia da diagnostikuri kategoriebi
mwvave stresuli aSliloba 164 ICD-10-isa da DSM-IV-is mixedviT 174
klinikuri suraTi 164 epidemiologia 174
diagnostika ori klasifikaciis mixedviT 164 etiologia 174
epidemiologia 165 prognozi 175
etiologia 165 mkurnaloba 175
mkurnaloba 165 gansakuTrebuli tipis adaptacia 175
marTva 166 fizikur daavadebasa da
posttravmuli stresuli aSliloba 166 fizikur defeqtTan adaptacia 175
sxva saxis reaqciebi mwvave stresze 167 adaptacia fizikuri daavadebis debiutTan 176
posttravmuli stresuli adaptacia letalur daavadebasTan 177
aSlilobis klinikuri suraTi167 glova da mZime danakargTan adaptacia 179
diagnozi 168 xangrZlivi adaptacia bavSvobaSi
epidemiologia 168 gadatanil seqsualur ZaladobasTan 183

stresuli movlenebi xSirad iwvevs fsiqikur aSlilobas. lenebze, sxvadasxva sindromebi, romlebSic Sedis mw-
maT, agreTve, SeiZleba gamoiwvion uaryofiTi emociuri vave stresuli reaqciebi, posttravmuli stresuli
reaqciebi, romelic, TavianTi xasiaTidan da simZimidan aSliloba, mZime stresze reagirebis gansakuTrebuli
gamomdinare, ar iZleva imis sakmaris safuZvels, rom formebi da adaptaciis darRvevebi. bolos ganxilu-
daisvas SfoTviTi aSlilobis an guneb-ganwyobis aSli- lia gansakuTrebuli tipis adaptaciuri reaqciebi,
lobis diagnozi. msgavsi, naklebad mwvave reaqciebi, romlebic moicavs adaptacias mZime danakargTan da
posttravmul stresul aSlilobasTan erTad (romelic letalur daavadebebTan; aseve, im zrdasruli adami-
intensiuri da xangrZlivi reaqciaa mwvave stresorze) anebis problemebi, romelTac bavSvobaSi seqsualuri
mocemul TavSia ganxiluli. am TavSi aRwerili yvela Zaladoba gadaitanes.
fsiqikuri mdgomareoba, garda normaluri glovis reaq-
ciisa, kategorizirebulia DCM-IV-sa da ICD-10-is kla- reaqcia stresul movlenebze
sifikaciebSi, rogorc fsiqikuri aSliloba.
reaqcia stresul movlenebze sami komponentisgan
mocemuli Tavi iwyeba stresul movlenebze sapasuxo
Sedgeba:
reaqciis zogierTi komponentis aRweriT, romlebic
daZlevis strategiasa (kopingi) da dacviT meqanizmebs 1. emociuri xasiaTis reaqcia, romelsac Tan axlavs
moicavs. Semdeg ganxilulia reaqciebi stresul mov- somaturi cvlilebebi;

_ 160 _
reaqcia stresul movlenaze
2. daZlevis strategia; sxva adamianTan saubari da emociis gamoxatva.
3. dacviTi meqanizmi. w problemis Sefaseba _ imis dadgena, Tu ra SeiZleba
daZlevis strategiisa da dacviTi meqanizmebis Seicvalos da ra _ ara. SesaZlebeli cvlilebebis
cnebebi nawilobriv gadafaravs erTmaneTs, magram, ganxorcielebis mcdeloba problemis gadaWris gziT
radgan sxvadasxva Teorias miekuTvneba, cal-calke da Segueba imasTan, risi Secvlac SeuZlebelia.
iqneba ganxiluli. w problemis pozitiuri gadafaseba _ imis gacnobiere-
ba, rom problema SeiZleba raime sasikeTos momtani
emociuri da somaturi reaqciebi iyos. mag., samsaxuris dakargvam SeiZleba SesaZle-
arsebobs ori tipis sapasuxo reaqcia: SfoTviTi, bloba mogvces, ukeTes saqmianobas movkidoT xeli.
romelsac Tan axlavs vegetatiuri nervuli siste- w problemis Tavidan acileba _ problemis Sesaxeb
mis agzneba, rac iwvevs mosalodneli saSiSroebis fiqrze uaris Tqma; problemis gamomwvevi adamian-
gancdas, gaRizianebadobas, taqikardias, kunTebis ebisTvis Tavis arideba; an im situaciebisTvis, rom-
tonusis matebas da piris simSrales; da depresiuli lebmac SesaZloa gamoiwvion problemis gaxseneba.
reaqcia, romelsac Tan axlavs pesimisturi azrebi da daZlevis strategiebi, Cveulebriv, sasargebloa
fizikuri aqtivobis daqveiTeba. SfoTviTi reaqcia, problemis gadasaWrelad an emociuri reaqciis Sesa-
Cveulebriv, xifaTis Semcvel movlenebTan aris daka- susteblad. miuxedavad amisa, is yovelTvis ar asru-
vSirebuli, maSin, rodesac depresiuli reaqcia daka- lebs adaptaciur funqcias. mag., adreul stadiaze
vSirebulia iseT movlenebTan, rogoricaa ganSoreba somaturi daavadebis ugulvebelyofa ver iqneba adap-
an danakargi. am reaqciebis maxasiaTeblebi igivea, rac taciuri, vinaidan aman SeiZleba Seaferxos Sesabamisi
SfoTviTi da depresiuli aSlilobis simptomebi (aR- mkurnalobis droulad dawyeba. aqedan gamomdinare,
werilia mecxre da meTerTmete TavebSi), magram, isini pirovnebam unda SeZlos ara mxolod daZlevis strat-
nakleb intensiuria. egiebis gamoyeneba, aramed imis daadgenac, Tu romeli
strategia Seesabameba mocemul viTarebas.
daZlevis strategiebi
daZlevis strategiebi stresuli movlenebis zemo- gamklavebis araadaptaciuri strategiebi
qmedebis Sesustebas emsaxureba; arbilebs emociur aseTi strategiebi droebiT asustebs stresul mov-
da somatur reaqciebs da met-naklebad aadvilebs lenebze emociur reaqcias, magram SemdgomSi ufro
normalur funqcionirebas (Tumca, ara grZelvadian did sirTuleebamde mivyavarT.
perspeqtivaSi, ix. qvemoT). termini `daZlevis strat- gamklavebis araadaptaciuri strategiebia:
egiebi~ socialur fsiqologiaSi Catarebuli kvlevis w alkoholis an medikamentebis gamoyeneba (romle-
Sedegad warmoiqmna da pirovnebis gacnobierebul bic eqimis mier ar aris daniSnuli) emociuri reaq-
aqtivobas gulisxmobs (mag., stresorisTvis Segnebu- ciis Sesasusteblad an stresuli viTarebis gac-
lad Tavis arideba). pirovnebis aracnobier reaqciebs, nobierebis Sesamcireblad.
romlebic qvemoT iqneba ganxiluli, dacviTi meqa- w ganzrax TviTdazianeba wamlis dozis gadaWarbebis
nizmebi ewodeba. an sxeulis dazianebis gziT. zogi adamiani, imisaT-
daZlevis strategiebi ori tipisaa: problemis vis, rom daZabuloba Seimsubuqos, basri instrumen-
gadaWraze mimarTuli strategiebi, romelTa moq- tiT iseravs kans da amiT iwvevs tkivilsa da sisx-
medebis Sedegad araxelsayreli viTareba naklebad ldenas. zogi wamlis gadaWarbebul dozas iRebs,
stresuli xdeba da emociis Sesustebis strategiebi, raTa situacias Tavi daaRwios an gaagebinos sxvebs,
romlebic aqveiTebs stresoris sapasuxo emociur rom daxmareba sWirdeba.
reaqciebs.
w emociebis TavSeukaveblad gamoxatvas SeuZlia daZ-
problemis gadaWris strategiebia:
abulobis Sesusteba. zog sazogadoebaSi aseTi qceva
w daxmarebis Zieba; sruliad misaRebia garkveuli garemoebebis dros
w iseTi informaciisa da rCevebis moZieba, romlebic (mag., glovis dros). imave qcevam gansxvavebul viTa-
problemis gadawyvetaSi dagvexmareba; rebaSi SeiZleba gaafuWos urTierToba iseT adami-
w problemebis gadaWra _ problemis gadasaWreli geg- anTan, romelic sxva SemTxvevaSi daxmarebis aRmoCe-
mebis SemuSaveba da ganxorcieleba; nas moisurvebda.
w konfrontacia _ sakuTari uflebebis dacva da sxva w agresiuli qceva sibrazis gancdis myisier Sesuste-
adamianebis darwmuneba, Secvalon sakuTari qceva. bas iwvevs, magram mis gamo pirovneba SeiZleba moma-
emociis Sesustebis strategiebia: valSi ufro meti sirTuleebs waawydes da urTier-
Tobebi gaufuWdes.
w emociebisgan gantvirTva, `emociuri ventilacia~ _

_ 161 _
8 reaqcia stresul gamocdilebaze

daZlevis stili siis, uaryofis, gadatanis, proeqciisa da regresiis


meqanizmebs iyeneben. dacviTi meqanizmebi aracnobieri
rodesac erTi da igive adamiani sxvadasxva situaci-
procesebia, rac imas niSnavs, rom maTi gamoyeneba
aSi erTsa da imave daZlevis meqanizms iyenebs, iTv-
ganzrax ar xdeba da gamoyenebis realuri motive-
leba, rom mas daZlevis (kopingis) garkveuli stili
bi ar aris gacnobierebuli. miuxedavad amisa, isini
aqvs Camoyalibebuli. zogierTi adamiani gamklavebis
SeiZleba mogvianebiT gacnobierdes introspeqciis
strategiebs viTarebis mixedviT cvlis. mag., samsax-
gziT an sxvaTa axsna-ganmartebis Sedegad. naSromSi
urSi iyenebs problemis gadaWris strategias, magram,
`yoveldRiuri cxovrebis fsiqopaTologia~, froidma
rodesac cudad grZnobs Tavs, ganridebis strategias
mogvca dacviTi meqanizmebis gansazRvreba. es ter-
mimarTavs. zogi adamiani, Cveulebriv, gamklavebis
mini man gamoiyena mexsierebaSi uecari Cavardnebisa
araadaptaciur strategiebs iyenebs (mag., stresis
da wamocdenebis mimarT. dacviTi meqanizmebis cnebis
dros Warbad miiRebs wamals an alkohols). daZlevis
gamoyeneba sasargeblo aRmoCnda stresSi myofi ada-
strategiebi ganxiluli aqvs lazaruss (Lazarus, 1993).
mianebis yoveldRiuri qcevis sxvadasxva aspeqtis gas-
mogvianebiT mecnierebma ganasxvaves erTmaneTisgan
agebad, gansakuTrebiT ki iseTi adamianebis, romleb-
`daZlevis stili~, romelic ganixileba, rogorc qce-
sac fizikuri an fsiqikuri daavadeba aqvT. am cnebas
vis SedarebiT mdgradi maxasiaTebeli da `daZlevis
froidi iyenebda agreTve fsiqikuri aSlilobis eti-
reaqcia~, romelic specifikuri xasiaTis reaqciaa
ologiis asaxsnelad, magram am SemTxvevaSi is nak-
konkretul stresul viTarebaze (Beutler et al., 2003).
lebad sasargeblo aRmoCnda.
dacviTi meqanizmebi ZiriTadi dacviTi meqanizmebi ganmartebulia boqsSi 8.1.

dacviTi meqanizmebi (boqsi 8.1) esaa aracnobieri reaq-


cia gare stresorze an SfoTvaze, romelic Sinagani
amJamindeli viTareba, warsuli gamocdileba
konfliqtiT aris gamowveuli. pirvelad es meqanizme- da reaqcia stresul movlenebze
bi zigmund froidma aRwera, xolo mogvianebiT, ufro braunma da harisma (Brown and Harris, 1978) gvaCvenes, rom
detalurad, misma qaliSvilma _ ana froidma (A. Freud, cxovrebiseul stresul movlenebze reagireba modi-
1936). stresze reaqciis dros yvelaze xSirad repre- ficirdeba amJamindeli viTarebisa da warsuli gamoc-

boqsi 8.1 dacviTi meqanizmebi regresia aris iseTi qcevebis gaTaviseba, romlebic
ganviTarebis ufro adreuli periodisaTvis aris
represia gulisxmobs iseTi impulsebis, emociebis an Sesaferisi (magaliTad, sxvebze damokidebuleba). regresias
mogonebebis cnobierebidan gandevnas, romlebic po­ xSirad vxvdebiT fizikurad daavadebul adamianebTan.
tenciurad uaryofiTi gancdebis gamomwvevia. magaliTad, daavadebis gamwvavebis dros mas SeiZleba adaptaciuri
gansakuTrebiT mtkivneuli mogonebebi bavSvobaSi ga­ funqcia hqondes, radgan pacienti ufro damyoli xdeba
datanili seqsualuri Zaladobis Sesaxeb SeiZleba medikamentur an sxva saxis mkurnalobaze. rodesac regresia
cnobierebidan didi xniT ganidevnos. gamojanmrTelebis an reabilitaciis stadiazec grZeldeba,
is SeiZleba araadaptaciuri gaxdes, radgan asustebs
uaryofa represiasTan dakavSirebuli cnebaa. uaryofis pacientis Zalisxmevas, daexmaros sakuTar Tavs.
dros pirovneba ise iqceva, TiTqos man araferi icis imis
Sesaxeb, rac, wesiT, unda icodes. magaliTad, man icis, rom reaqciis formireba iseTi aracnobieri qcevaa, romlis
avTvisebiani simsivnisagan iRupeba, magram ise agrZelebs drosac adamiani sakuTari moqmedebiT Tavis grZnobebsa
cxovrebas, TiTqos arc ki gaugia Tavisi diagnozi. da gancdebs srulad ewinaaRmdegeba. magaliTad, seqsis
mocemul situaciaSi uaryofas adaptaciuri funqcia aqvs, mimarT gadametebuli mgrZnobeloba zogjer (magram ara
radgan man SeiZleba depresiis Sesustebas Seuwyos xeli, yovelTvis) warmoadgens pirovnebis reaqcias sakuTar,
magram avadmyofobis adreul stadiaze uaryofam SesaZloa misTvis miuRebel, seqsualur impulsebze.
ganapirobos is, rom adamianma uari Tqvas aucilebeli
gamokvlevebisa da mkurnalobis Catarebaze. am SemTxvevaSi racionalizacia aris miuRebeli qcevisaTvis mcdari,
uaryofa araadaptaciuri iqneba. magram pirovnebisTvis misaRebi axsnis aracnobierad
moZieba. magaliTad, qmars ar dahyavs coli wveulebebze,
gadatana _ pirovnebasTan, obieqtsa an situaciasTan radgan ar siamovnebs misi sazogadoeba, magram arwmunebs
dakavSirebuli emociis gadatanaa sxva wyaroze. magaliTad, sakuTar Tavs imaSi, rom misi coli morcxvia da Tavad ar
mamakacma, romelsac coli axlaxans gardaecvala, SeiZleba siamovnebs gareT gasvla.
eqimi mkurnalobis arasworad warmarTvaSi daadanaSaulos,
raTa Tavidan aicilos sakuTari Tavis dadanaSauleba imis sublimacia aris miuRebeli impulsebis aracnobieri
gamo, rom bolo erTi Tvis ganmavlobaSi, colis movlaze gardaqmna iseT impulsebad, romlebic ufro misaRebia
ufro win sakuTar saqmes ayenebda. pirovnebisTvis. amis magaliTia organizaciaSi sxvebze
mbrZaneblobis survilis Canacvleba saqvelmoqmedo
proeqcia aris sakuTari azrebis an gancdebis sxva saqmianobiT (Tumca, ra Tqma unda, saqvelmoqmedo
adamianisaTvis miwera, raTa isini ufro misaRebi gaxdes. saqmianobis bevri sxva motivic arsebobs).
magaliTad, pirovneba, romelsac ar moswons Tavisi kolega,
sakuTar uaryofiT emociebs mas miawers. amis Semdeg ufro identifikacia aris sxva adamianis Tvisebebis an qmedebebis
ioli xdeba kolegis mimarT uaryofiTi damokidebulebis aracnobieri gaTaviseba, rac xSirad am adamianTan ganSorebis
gamarTleba. an misi dakargvis gamo gamowveuli tkivilis Semcirebas
emsaxureba. magaliTad, qvrivma SeiZleba xeli mokidos
saqvelmoqmedo saqmianobas, romelsac misi meuRle eweoda.

_ 162 _
stresul movlenaze sapasuxo reaqciebis klasifikacia
dilebis Sedegad. zogi garemoeba pirovnebas cxovreb-
cxrili 8.1 stresul movlenebze sapasuxo
iseuli stresuli movlenebis mimarT mowyvlads reaqciebis klasifikacia
xdis, mag., erTguli adamianis ararseboba, romelsac
ICD-10 DSM-IV
pirovneba Tavis problemebs gauziarebda. aseT viTa-
mwvave stresuli reaqcia mwvave stresuli aSliloba
rebebs mowyvladobis faqtorebi ewodeba. warsul ga-
posttravmuli stresuli posttravmuli stresuli
mocdilebas aseve SeuZlia mowyvladobis gazrda. mag., reaqcia aSliloba
bavSvobaSi mSoblebis dakargvam SeiZleba pirovneba adaptaciis aSliloba adaptaciis aSliloba
zrdasrul asakSi ufro mgrZnobiare gaxados im stre- w xanmokle depresiuli w romelsac depresiuli
suli movlenebis mimarT, romlebic danakargTan aris reaqcia guneb-ganwyoba axlavs Tan
dakavSirebuli. Tumca, droSi daSorebul movlenebs w Sereuli SfoTviTi da w romelsac Sereuli
depresiuli reaqcia SfoTviTi da depresiuli
Soris urTierTkavSiris mecnieruli Seswavla Znelia guneb-ganwyoba axlavs Tan
(cxovrebiseuli sirTuleebi da mowyvladobis faq- w romelsac SfoTva axlavs
w upiratesad, sxva
torebi mogvianebiT iqneba ganxilulia gv. 251). emociuri aSliloba Tan
w upiratesad, qcevis upira­ w romelsac qceviTi
tesi (predominant) aSliloba aSliloba axlavs Tan
stresul movlenebze sapasuxo w romelsac emociisa da
w emociisa da qcevis
reaqciebis klasifikacia Sereuli aSliloba qcevis Sereuli aSliloba
axlavs Tan
nebismieri reaqcia, romelic stresuli movlenis
w sxva reaqciebi mwvave w dauzustebeli.
dros iCens Tavs (da daavadebebis klasifikaciebSia stresze
warmodgenili), yovelTvis ar aris paTologiuri. qvejgufebis Tanmimdevroba Secvlilia, raTa naTlad gamo­
glova normalur reaqcias warmoadgens mZime dana- Cndes msgavseba da gansxvaveba am or klasifikacias Soris.
kargis dros da mxolod adamianTa umciresoba iZleva
Zalian mZime an paTologiurad xangrZliv reaqcias. Tu igi iwyeba stresoris aRmocenebidan erTi saaTis
aseve, arsebobs bunebrivi sapasuxo reaqciis pater- ganmavlobaSi da sustdeba araumetes 48 saaTis Sem-
nebi saSiS an travmul movlenebze, rogoricaa, mag., deg. DSM-IV-is ganmartebis mixedviT, mwvave stresuli
saavtomobilo katastrofa. adamianebis umravlesobas aSliloba uaryofiTi movlenis gancdis dros an mis
uCndeba Zlieri SfoTvis myisieri gancda. ramodenime Semdeg unda gamovlindes da es mdgomareoba minimum
saaTis ganmavlobaSi isini gaognebulebi da agzneb- or dResa da maqsimum 4 kviras unda grZeldebodes.
ulebi arian. Semdeg ki maTi mdgomareoba TandaTan es ori gansazRvreba moicavs SfoTviTi reaqciis gan-
umjobesdeba. Zalian cota adamians aqvs ufro mZime sxvavebul fazebs, rac Semdeg terminologiur gan-
da xangrZlivi simptomebi, anu paTologiuri reaqcia. sxvavebaSi aisaxeba: reaqcia da aSliloba. ICD-10-Si
simZimisa da xangrZlivobis mixedviT Zneli dasadge- ufro xanmokle, normaluri sapasuxo reaqciebi moi-
nia, Tu sad gadis zRvari stresul movlenaze norm- azreba, xolo DSM-IV ufro gaxangrZlivebul, nakle-
alur da paTologiur reaqciebs Soris. praqtikaSi bad gavrcelebul reaqciebs moicavs. orive diagnos-
aseTi dayofa subieqtur xasiaTs atarebs. igive md- tikuri sistemis mixedviT, stresori gansakuTrebuli
gomareobaa im pacientebis SemTxvevaSi, romlebic saa- xasiaTis unda iyos. DSM-IV-is mixedviT, unda aRin-
vadmyofoSi medikamentur an qirurgiul mkurnalobas iSnebodes TviTdazianebis an sxvebisTvis zianis miy-
gadian. maTi umravlesoba SfoTavs, magram mxolod enebis qmedeba an amis saSiSroeba.
ramdenimes aReniSneba iseTi simwvavis SfoTva, rom-
lis drosac vlindeba uaryofis an sxva dacviTi meqa- posttravmuli stresuli aSliloba
nizmebi, romlebic xels uSlian pacientis CarTulo- es aris xangrZlivi da paTologiuri reaqcia gansa-
bas mkurnalobis procesSi. kuTrebuli intensivobis mqone stresul viTarebaze,
stresul gamocdilebaze arsebuli reaqciebi ICD- rogoricaa, mag., bunebrivi katastrofa da seqsual-
10-is da DSM-IV-is mixedviT sam jgufad klasi- uri an fizikuri Zaladoba.
ficirdeba (cxrili 8.1).
adaptaciis aSliloba
mwvave reaqcia stresze adaptaciis darRvevebi safexureobrivi da gaxan-
am kategorias ganekuTvneba uecrad aRmocenebul in- grZlivebuli reaqciaa pirovnebis cxovrebaSi momxdar
tensiur stresorze myisieri da xanmokle reaqcia. stresis Semcvel cvlilebebze. rogorc ICD-10-Si, aseve
amave dros, pirovnebas, romelic amgvar reaqcias iZl- DSM-IV-Si adaptaciis aSliloba, wamyvani simptomebis
eva, mocemuli momentisTvis ar unda aReniSnebodes mixedviT, dayofilia depresiul, Sereul SfoTviT
raime sxva fsiqikuri aSliloba. ICD-10-is gansazRvre- aSlilobad; depresiul aSlilobad, romelsac qceviTi
bis mixedviT, mwvave stresul reaqcias maSin vxedavT, aSliloba axlavs Tan; da emociisa da qcevis Sereul

_ 163 _
8 reaqcia stresul gamocdilebaze
aSlilobad. DSM-IV-Si Setanilia damatebiTi katego- moadgens. amis yvelaze kargi magaliTia sagzao Sem-
ria _ adaptaciis aSliloba, romelsac SfoTva axlavs Txveva, romlis drosac erT-erTi mgzavri iRupeba.
Tan, xolo ICD-10-Si Setanilia damatebiTi kategoria stresze reaqciis sxva simptomebia: gaSeSeba, gaogneba
_ upiratesi sxva emociuri aSliloba, romelSic Se- da mgrZnobelobis daqveiTeba, travmuli movlenebis
dis ara mxolod SfoTvis TanxlebiT mimdinare adapta- zusti TanmimdevrobiT gaxsenebis uunaroba, uZiloba,
ciis aSliloba, aramed iseTi adaptaciis aSlilobac, mousvenroba, koncentraciis gaZneleba da vegetati-
romelsac risxva axlavs Tan. uri reaqciebi: oflianoba, gaxSirebuli guliscema da
ICD-10-Si stresul gamocdilebaze sami tipis reaq- tremori. SesaZlebelia iyos mrisxaneba da isteriu-
cia gaerTianebulia kategoriaSi `reaqcia stresze da li qcevac. zogjer aRiniSneba gaqcevis reaqcia (mag.,
adaptaciis darRvevebi~ da Sedis TavSi F4, romelsac roca mZRoli garbis sagzao katastrofis adgilidan).
ewodeba `nevrozuli, stresTan dakavSirebuli da so- daZlevis strategia da dacviTi meqanizmebi aseve
matoformuli aSlilobebi~. am jgufSi Semavali aSli- warmoadgens stresul movlenebze mwvave reaqci-
lobebis ganmsazRvreli maxasiaTeblebia: is Semadgenel nawils. amridebloba yvelaze ufro
w es aSlilobebi mwvave stresis an gaxangrZlivebuli, gavrcelebuli daZlevis strategiaa. pirovneba
arasasurveli viTarebis uSualo Sedegia; aridebs Tavs stresul movlenaze fiqrs da saubars
da gaurbis yvelafers, rac ki am movlenas axsenebs.
w am faqtorebis gareSe es aSlilobebi ar viTardeba.
yvelaze gavrcelebuli dacviTi meqanizmia uaryofa.
DSM-IV gansxvavebul maorganizebel princips iy- Cveulebriv, amridebloba da uaryofa SfoTvis Ses-
enebs: mwvave stresuli aSliloba da posttravmuli ustebasTan erTad iklebs. adamiani ufro advilad ix-
stresuli aSliloba klasificirebulia, rogorc senebs stresul movlenasTan dakavSirebul faqtebs
SfoTviTi aSlilobebi, maSin, roca adaptaciis dar- da naklebad uWirs maTze fiqri da saubari. aseTi
Rvevebs calke adgili aqvT miCenili klasifikaciaSi dinamika saSualebas iZleva, rom adamianma moaxerxos
da ar aris SfoTviT aSlilobasTan dakavSirebuli. stresuli gamocdilebis `gadaxarSva~ da misi miReba.
ICD-10-Si mocemuli damatebiTi kodebi Tumca, zogjer adamians uWirs Zlieri stresuli mov-
lenis detalebis gaxseneba.
Tu am reaqciebidan romelimes Tan sdevs ganzrax
TviTdazianeba, am faqtis dasafiqsireblad SeiZleba klinikur suraTSi arsebuli variaciebi
sxva kodi iqnes damatebuli (kodi X60-X82). es kodi mwvave stresze adaptaciuri reaqciis dros adamiani
Seicavs TviTdazianebis 23 meTods. agreTve, SesaZle- iyenebs daZlevis strategiebsa da dacviT meqanizmebs
belia garkveuli tipis stresuli movlenis dazusteba manam (rac mas normaluri funqcionirebis saSuale-
misTvis Tavi Z-dan aRebuli kodis miniWebiT (mag., Z58- bas aZlevs), sanam SfoTva da depresia Sesustdeba.
is gamoyeneba dasaqmebasTan, xolo Z63-is _ ojaxur vi- amis Semdeg is wyvets maT gamoyenebas, raTa SeZlos
TarebasTan dakavSirebuli problemebisTvis). stresuli gamocdilebis `gadamuSaveba~. magram mwvave
glovis reaqciebis kodireba stresze sapasuxo yvela reaqcias ar aqvs aseTi din-
amika da yvela daZlevis strategia ar aris adaptaci-
ICD-10-Si paTologiuri glova Sedis adaptaciur
uri. amis magaliTia distresis Sesasusteblad alko-
darRvevebSi. reaqciebi mZime danakargze, romlebic
holisa da narkotikuli nivTierebebis gadaWarbebuli
damaxasiaTebelia mocemuli kulturisTvis, saerTod
miReba. zogierTi dacviTi meqanizmic naklebad adap-
ar aris am klasifikaciaSi Setanili. Tu marTebuli
taciuria (mag., regresia da gadatana). zogjer dacvi-
iqneba maTi, rogorc pacientis mdgomareobis aRweris
Ti meqanizmebis gamoyeneba zedmetad didxans grZel-
Semadgeneli nawilis kodireba, SegviZlia gamoviyenoT
deba. aseT dros isini adaptaciur funqcias aRar
kodi Z63.4 (ojaxis wevris gardacvaleba).
asruleben. mag., uaryofa SeiZleba imdenad didxans
gagrZeldes, rom gamoiwvios stresuli gamocdilebis
mwvave stresuli reaqcia da mwvave gadamuSavebis gadavadeba. zogjer stresuli movle-
stresuli aSliloba nebis cxadi mogonebebi cnobierebaSi xatebis, fleS-
beqis an Semawuxebeli sizmrebis saxiT iWreba. didxans
klinikuri suraTi
 gagrZelebul aseT mdgomareobas posttravmul stre-
sul aSlilobas uwodeben.
stresze mwvave fsiqologiuri reaqciis ZiriTadi
simptomebi aris SfoTva da depresia. SfoTva _ esaa
diagnostika ori klasifikaciis mixedviT
reaqcia saSiSroebis Semcvel gamocdilebaze, xolo
depresia _ danakargze. SfoTva da depresia xSirad rogorc zemoT aRiniSna, `mwvave stresuli reaqciebi~
erTdroulad gvxvdeba, radganac stresuli mov- ICD-10-Si da `mwvave stresuli aSliloba~ DSM-IV-Si
lena xSirad saSiSroebisa da danakargis nazavs war- stresze fsiqologiuri reaqciis sxvadasxva fazas

_ 164 _
mwvave stresuli reaqcia da mwvave stresuli aSliloba
moicavs. DSM-Si mocemuli gansazRvreba, romelic terminebi `mwvave stresuli reaqcia da mwvave
farTod gamoiyeneba, exeba klinikuri TvalsazrisiT stresuli aSliloba~ mxolod maSin gamoiyeneba, Tu
ufro mniSvnelovan SemTxvevebs. adamianebs, romleb- pirovnebas uSualod stresuli movlenis zemoqmede-
sac mwvave stresuli aSliloba axasiaTebT, ufro meti bamde ar aReniSneboda aseTi simptomebi. sxva SemTx-
albaToba aqvT imisa, rom mogvianebiT posttravmuli vevaSi reaqcia miiCneva manamde arsebuli fsiqikuri
stresuli aSliloba ganuviTardeT (Brewin et al., 2003). aSlilobis gamwvavebad.
ra Tqma unda, posttravmul stresul aSlilobas is-
eTive simptomebi axasiaTebs, rac mwvave stresul epidemiologia
aSlilobas. mTavari gansxvaveba simptomebis gamovle- populaciaSi mwvave stresuli aSlilobis gavrcelebis
nis drosa da xangrZlivobaSia. miuxedavad amisa, im sixSire ucnobia. mwvave stresuli aSliloba dafiq-
adamianebis 50%-s, romlebsac travmis Sedegad sab- sirebulia sagzao-satransporto SemTxvevebis dros
olood uviTardebaT posttravmuli stresuli aSli- gadarCenil adamianTa 13%-Si (Harvey and Bryant, 1998),
loba, travmis Semdeg maSinve ar aReniSnebaT yvela is Zaladobis msxverplTa 19%-Si (Brewin et al., 1999) da
simptomi, romlebic mwvave stresul aSlilobas axasi- masobrivi mkvlelobebis TviTmxilvelebis 33%-Si
aTebs (McNally et al., 2003). (Classen et al., 1998).
klasifikaciis orive sistema am aSlilobis tipiur
simptomebs aRwers. DSM-IV-is Tanaxmad, imisaTvis, rom etiologia
davsvaT mwvave stresuli aSlilobis diagnozi, saxeze stresze mwvave reaqcia SeiZleba mravali saxis movle-
unda iyos SfoTvis aSkara simptomebi an Zlieri agzne- nam gamoiwvios. aseTia mniSvnelovani, magram xanmokle
ba, movlenis xelaxali gancda da qvemoT CamoTvlili movlenebi (mag., saavtomobilo katastrofa, xanZari)
xuTi disociaciuri simptomidan sami. es simptomebia: da movlenebi, romlebic iwvevs realur dazianebas an
1. gaSeSeba da gansvla garemo situaciidan; Seicavs amgvar xifaTs (fizikuri Seuracxyofa, gaupa-
2. cnobierebis Seviwroeba (`gabruebul mdgomareobaSi tiureba an seriozuli daavadebis uecrad aRmoCena).
yofna~); zogierTi aseTi stresuli movlena iwvevs cxovrebi-
3. derealizacia; seul cvlilebebs, romlebic adaptacias saWiroebs
(mag., ubeduri SemTxveva, romlis drosac pirovnebas-
4. depersonalizacia;
Tan erTad myofi axlo megobari seriozulad daSavda).
5. disociaciuri amnezia. erTsa da imave stresul situaciaze adamianebi erT-
agreTve, SeiZleba aRiniSnebodes Tavis arideba is- nairad ar reagireben (ix. epidemiologia). reaqciebis
eTi stimulebisTvis, romlebic travmis gaxsenebas, mravalferovneba gvafiqrebinebs, rom konstituciuri
mniSvnelovan distress an socialuri funqcionirebis gansxvavebebi, warsuli gamocdileba da gamklavebis
gauaresebas iwvevs. ICD-10-is mixedviT, aseve aucile- stili etiologiaSi garkveul rols TamaSobs. Tumca,
belia generalizebuli SfoTviTi aSlilobisTvis dam- amis Sesaxeb Zalze mcire faqtobrivi informacia ar-
axasiaTebeli yvela simptomis arseboba. sebobs, radgan, Cveulebriv, yuradReba eTmoba ufro
ICD-10-is Tanaxmad, msubuqi aSlilobis diagnozis mZime da xangrZlivi posttravmuli stresuli aSli-
dasadgenad ar aris aucilebeli disociaciuri da sxva lobis gamokvlevas.
saxis simptomebis arseboba (F43.00). zomieri aSlilo-
bis (F43.01) diagnozis dasadgenad, qvemoT CamoTvli- mkurnaloba
li simptomebidan, aucilebelia iyos ori simptomi, katastrofisTvis mzadeba
xolo mZime formis dasadgenad (F43.02) _ oTxi. es
katastrofis fsiqologiur Sedegebze myisieri da
simptomebia:
Sesatyvisi reagirebis uzrunvelsayofad saWiroa
w mosalodneli socialuri urTierTobebis mimarT garkveuli gegmis SemuSaveba. am tipis reagireba Sei-
amridebloba Zleba miRweul iqnes im pirebis mozidviTa da swavle-
w yuradRebis velis Seviwroeba biT, romlebic mzad arian daxmareba gauwion msxver-
w dezorientaciis gamovlineba pls nebismier momentSi. maTTan dakavSirebis proce-
w sityvieri agresia da sibraze durebi Tavidanve iyos garkveuli. katastrofis dros
prioritetebi unda dadgindes msxverplisa da misi
w uimedoba an sasowarkveTileba
naTesavebis (bavSvebis CaTvliT) saWiroebebis gaTval-
w araadekvaturi an umizno hiperaqtiuroba iswinebiT. agreTve, gasaTvaliswinebelia gadaudebeli
w arakontrolirebadi da Zalze Rrma dardi (glovis daxmarebis samsaxuris TanamSromlebis saWiroebebi,
fenomeni ganixileba kulturul standartebTan Se- romlebzec katastrofis Sedegebma SeiZleba Zlieri
sabamisobaSi) zegavlena moaxdinon. katastrofis msxverplisTvis

_ 165 _
8 reaqcia stresul gamocdilebaze
davad amisa, kargi iqneba, Tu pirovnebas SevTavazebT
boqsi 8.2 gadaudebeli fsiqologiuri
gaagrZelos konsultantTan Sexvedrebi daaxloebiT
daxmarebis ZiriTadi komponentebi
erTi Tvis ganmavlobaSi. amgvari Sexvedrebi saWiroa
w komforti da nugeSiscema im pirebis gamosavlenad, romelTac droTa ganmav-
w Semdgomi saSiSroebisa da stresisgan dacva lobaSi ar SeusustdaT stresuli simptomebi da amis
w dauyovnebeli fizikuri mzrunvelobis gaweva gamo SeiZleba posttravmuli stresuli aSlilobis
w axlobeli adamianebis xelaxali dakavSireba erTmaneTTan
ganviTarebis maRali riskis qveS imyofebodnen.
w gamocdilebis urTierTgaziareba (magram ara iZulebiT)
Tu ar moiZebneba megobari an profesionali,
w gadarCenili pirebis dakavSireba im adamianebTan,
romlebsac maTTvis daxmarebis gaweva SeuZliaT
romelsac pirovnebisTvis daxmarebis gaweva SeuZlia,
w daxmarebis gaweva, rom SeZlon TviTkontrolis SenarCuneba Tu misTvis ar aris ioli stresuli garemoebis mego-
w im adamianebis gamovlena, romelTac Semdgomi brebTan an naTesavTan ganxilva (mag., gaupatiurebis
daxmareba sWirdebaT (SerCeva) zogierTi SemTxveva) an Tu stresze reaqcia mZime da
xangrZlivia, SeiZleba saWiro gaxdes ufro formal-
fsiqologiuri daxmarebis gawevis aucilebeli ele- uri fsiqoTerapiis gamoyeneba. msxverpls unda avux-
mentebi aRwerilia aleqsanderis mier (Alexander, 2005) snaT, rom misi mdgomareoba bunebrivia da rom es
(boqsi 8.2). swrafad gaivlis. SesaZloa dagvWirdes misTvis rCevis
micema, Tu rogor gaumklavdes travmuli movlenebis
debrifingi
Sedegebs. Tu aRiniSneba Zlieri SfoTva, pirovnebas
incidentis Semdeg konsultacia xSirad debrifingis SeiZleba erTi an ori dRiT anqsiolizuri saSualeba
an `kritikul incidentTan dakavSirebuli stresis~ daeniSnos, xolo Zilis seriozuli darRvevebisas,
debrifingis formiT tardeba. amgvari konsultacia erTi an ori dRis ganmavlobaSi _ saZile saSualeba.
SeiZleba iyos individualuri an jgufuri. debrifin- SesaZloa, pacienti fsiqoTerapiis Catarebas saWiroe-
gis dros, mas Semdeg, rac konsultanti proceduras bdes. rogorc irkveva, fokusirebuli da xanmokle
ganmartavs, msxverpli Semdeg safexurebs gaivlis: kognitur-bihevioruli Terapia ufro efeqturia, vi-
w faqtebi _ msxverpli yveba momxdaris Sesaxeb; dre mxardamWeri konsultaciebi. kognitur-bihevior-
w azrebi _ msxverpli yveba, Tu ra azrebi gauCnda mas ulma Terapiam SeiZleba SemdgomSi Tavidan agvacilos
uSualod incidentis Semdeg; posttravmuli stresuli aSlilobis Camoyalibeba
w gancdebi _ msxverpli ixsenebs incidentTan dakav- (Bryant et al., 1998; McNally et al., 2003).
Sirebul emociebs;
w Sefaseba _ msxverpli xelaxla afasebs Tavis reaq- posttravmuli stresuli aSliloba
cias; es termini aRniSnavs intensiur, xangrZliv da zogjer
w gaTviTcnobiereba _ konsultanti sTavazobs msx- droSi gadavadebul reaqcias Zlier stresul mov-
verpls informacias stresze reaqciisa da stresis lenaze. posttravmuli stresuli reaqciis aucileb-
marTvis Sesaxeb. el maxasiaTeblebs warmoadgens:

debrifingi farTod gamoiyeneba. monacemebi gviC­ 1. zesifxizle;


venebs, rom Tu debrifingi Catarda, rogorc erTjera- 2. stresuli movlenis ganmeorebadi gancda;
di, `calke aRebuli~ procedura, is ar gamodgeba 3. travmasTan asocirebuli stimulebisTvis Tavis
fsiqologiuri distresis Sesasusteblad da SeiZleba arideba.
sazianoc ki aRmoCndes (metaanalizis Tema ganxilulia
amgvari aSlilobis gamomwvevi eqstremaluri
Semdeg wyaroSi: Rose et al., 2003). gaurkveveli rCeba
stresorebia bunebrivi katastrofebi (mag., wyal-
sakiTxi, Tu romelia ufro efeqturi _ debrifingi,
didoba an miwisZvra), adamianis mier gamowveuli
rogorc koordinirebuli mkurnalobis programis
katastrofebi (mag., xanZari, seriozuli sagzao-sa-
nawili, Tu rogorc jgufuri procedura.
transporto avaria, saomari viTareba, gaupatiure-
ba an pirovnebisTvis seriozuli fizikuri Seura-
marTva
cxyofis miyeneba). Tavisi pirvandeli mniSvnelobiT
travmuli movlenis Semdeg bevri adamiani mis mimarT cneba `posttravmuli stresuli aSliloba~ miuTiTeb-
TanagrZnobiT ganwyobil naTesavebTan, megobrebTan da reaqcias iseT eqstremalur stresorze, romelic
an profesionalebTan saubrobs incidentis Sedegad nebismier adamianze moaxdens zemoqmedebas. epidemi-
miRebuli fizikuri zianis Sesaxeb. radgan umetes ologiurma gamokvlevebma aCvena, rom erTsa da imave
SemTxvevaSi stresuli reaqciebi droTa ganmavloba- eqstremalur stresorze yvela adamians ar uyalib-
Si TavisTavad sustdeba da qreba, xelsayrelia lo- deba posttravmuli stresuli aSliloba da rom amaSi
dinisa da dakvirvebis strategiis gamoyeneba. miuxe-

_ 166 _
posttravmuli stresuli aSliloba
garkveul rols pirovnuli midrekileba TamaSobs. beli. omis veteranebs, am aSlilobis garda, xSirad
ubeduri SemTxvevebis dros xSirad msxverpli ara mx- aqvT depresia, somatizirebuli aSliloba da al-
olod fsiqologiur distress ganicdis, aramed fizi- koholisa da fsiqoaqtiuri nivTierebebis avadmox-
kur dazianebasac iRebs, ramac SeiZleba gazardos marebis mimarT midrekileba. sagzao avariis Semdeg
posttravmuli stresuli aSlilobis albaToba. sxva ufro xSirad aRiniSneba sxvadasxva saxis SfoTviTi
predispoziciuri faqtorebi ganxilulia qveTavSi, aSliloba, vidre posttravmuli stresuli aSlilo-
romelic etiologiis sakiTxebs eZRvneba. ba. sakoncentracio banakSi namyof adamianebs SeiZ-
mdgomareoba, romelic amJamad posttravmuli stre- leba ganuviTardeT posttravmuli stresuli aS-
suli aSlilobis saxeliTaa cnobili, mravali wlis liloba, Tumca, maT SeiZleba aseve aReniSnebodeT
winaT iyo identificirebuli, Tumca, axla mas sxva mudmivi gaRizianebadoba da mexsierebis daqveiTeba.
saxelwodebiT icnoben. es termini gaCnda amerikaSi ICD-10-Si Setanilia `katastrofis Semdgomi xangrZ-
vietnamis omidan dabrunebuli samxedro mosamsaxuree- livi pirovnuli cvlilebebis~ kategoria (boqsi 8.3).
bis Seswavlis Sedegad. posttravmuli stresuli aSli- am tipis mdgomareobebi SesaZloa aRmocendes post-
lobis diagnozi miuTiTebda, rom dazaralebul samx- travmuli stresuli aSlilobis nacvlad an masTan
edro mosamsaxureebs ar aReniSnebodaT sxva fsiqikuri erTad. mag., vietnamis omis veteranebis 43%-s, ro-
aSliloba da maT ubralod samedicino da socialuri melic akmayofilebs posttravmuli stresuli aSli-
daxmareba unda mieRoT. msgavsi fsiqologiuri efeq- lobis yvela diagnostikur kriteriums, damatebiT
ti dafiqsirebuli iyo (sxva saxelwodebiT) samxedro aqvs sul cota erTi saxis aSliloba. am dros yve-
mosamsaxureebTan orive msoflio omis dros, aseve, laze xSiria atipiuri depresia, alkoholze damoki-
1942 wels, bostonis erT-erT Ramis klubSi momxdari debuleba, SfoTviTi aSliloba, fsiqoaqtiuri niv-
Zlieri xanZris TviTmxilvelebTan (Adler, 1943). (post-
������ Tierebebis borotad gamoyeneba da somatizirebuli
travmuli stresuli aSlilobis istoriuli mimoxilva aSliloba (McFarlane, 1985).
mocemulia Semdeg wyaroSi: Jones et al., 2003).
posttravmuli stresuli aSlilobis
sxva saxis reaqciebi mwvave stresze klinikuri suraTi
posttravmuli stresuli aSliloba gvxvdeba mxo- posttravmuli stresuli aSlilobis klinikuri maxa-
lod gansakuTrebuli stresuli movlenebis Semdeg, siaTeblebi SeiZleba sam jgufad daiyos (cxrili 8.2).
magram aseT movlenebze nebismieri saxis reaqcia ar simptomebis pirveli jgufi zesifxizleze miuTiTebs
aris posttravmuli stresuli aSlilobis maniSne- da moicavs persistentul SfoTvas, gaRizianebadobas,
uZilobas da koncentraciis daqveiTebas. simptomebis
boqsi 8.3 `katastrofis Semdgomi meore jgufi ukavSirdeba intruzias (anu cnobiere-
xangrZlivi pirovnuli cvlilebebis”
kriteriumebi ICD-10-is mixedviT
cxrili 8.2 posttravmuli stresuli
(A) qvemoT CamoTvlili kriteriumebidan saxeze unda iyos
aSlilobis ZiriTadi simptomebi
minimum ori kriteriumi. esenia:
w garSemomyofTa mimarT permanentulad mtruli zesifxizle
damokidebuleba an undobloba
w persistentuli SfoTva
w socialuri izolacia
w gaRizianebadoba
w sicarielis an uimedobis mudmivi gancda
w uZiloba
w sasowarkveTis xangrZlivi gancda an saSiSroebis
gancda realuri, obieqturi mizezis gareSe w koncentraciis daqveiTeba
w permanentuli gancda imisa, rom icvlebi an sxva intruziebi
adamianebisgan gansxvavebuli xar.
w intensiuri intruziuli xatebi
(B) amgvari cvlileba iwvevs mniSvnelovan distress
da sagrZnoblad uSlis xels pirovnul an socialur w `fleSbeqi~
funqcionirebas. w ganmeorebadi distresuli sizmrebi

(C) pirovnuli cvlileba yalibdeba katastrofuli ganrideba


movlenis Semdeg; pirovnebas ar aReniSneba pirovnuli
aSliloba im movlenamde, romliTac SeiZleba aixsnas misi w stresuli movlenebis sakuTari nebiT gaxsenebasTan
amJamindeli Tvisebebi. dakavSirebuli sirTuleebi
w im movlenebisaTvis Tavis arideba, romlebic stresuli
(D) pirovnuli cvlilebebi unda aRiniSnebodes sul gamocdilebis gaxsenebas iwvevs
cota ori wlis manZilze da ar unda iyos dakavSirebuli
romelime sxva saxis fsiqikuri aSlilobis epizodTan (garda w gaucxoeba
posttravmuli stresuli aSlilobisa), tvinis dazianebasa w emociebis gancdis uunaroba (`emociuri siClunge~)
an raime sxva daavadebasTan. w sxvadasxva saxis aqtivobebis mimarT interesis dakargva.

_ 167 _
8 reaqcia stresul gamocdilebaze

baSi SeWras) da Seicavs momxdari movlenebis inten- diagnozi


siur intruziul xatebs, uecar `fleSbeqebs~ da gan- ICD-10-sa da DSM-IV-Si mocemuli diagnostikuri kri-
meorebad distresul sizmrebs. mesame jgufis simp- teriumebi erTmaneTis msgavia, Tumca, am ukanasknelSi
tomebi ganridebasTan aris dakavSirebuli da moicavs emociur gasadavebas bevrad ufro didi mniSvneloba
stresuli movlenebis sakuTari nebiT gaxsenebasTan eniWeba. DSM-IV-Si mocemulia ori kriteriumi, romle-
dakavSirebul sirTuleebs, Tavis aridebas imisaTvis, bic ar aris warmodgenili ICD-10-Si. kerZod: simptom-
rac stresuli movlenis gaxsenebas iwvevs, gaucxoe- ebi unda vlindebodes aranakleb erTi Tvis manZilze
bis gancdas, emociebis gancdis uunarobas (~emociuri da aman mniSvnelovani distresi an socialuri funq-
siClunge”, emociuri gasadaveba) da aqtivobis mimarT cionirebis daqveiTeba unda gamoiwvios. ori klasifi-
interesis dakargvas. yvelaze xSirad vxvdebiT Semdeg kaciis kriteriumebis mixedviT posttravmuli stre-
simptomebs: fleSbeqi, Ramis koSmari da intruziuli suli aSlilobis diagnozis dasmisas, am gansxvavebis
xatebi. zogjer am simptomebs saerTo saxels simptom- gamo, Tanxvedra mxolod 35%-s Seadgens (Andrews et
ebis ganmeorebad gancdas uwodeben. gamklavebis ara- al., 1999). SeTanxmebis Tanaxmad, konvenciis mixedviT,
adaptaciurma reaqciebma SeiZleba Tavi iCinos per- posttravmuli stresuli aSlilobis diagnozis dasma
sistentuli agresiuli qcevis, alkoholisa da nar- SeiZleba im adamianebisTvisac, romlebsac, stresul
kotikuli nivTierebebis gadaWarbebulad moxmarebis, movlenamde fsiqikuri aSliloba aReniSnebodaT.
winaswar ganzraxuli TviTdazianebisa da suicidis diferencialuri diagnozi unda daisvas Semdegi md-
saxiT (Hendin and Haas, 1991). gomareobebis dros:
sxva maxasiaTeblebi w ukve arsebuli SfoTviTi da guneb-ganwyobis aSli-
lobebis stresiT gamowveuli gamwvaveba;
am tipis aSlilobisTvis depresiuli simptomebi Cveu-
lebrivi movlenaa. katastrofis dros gadarCenili w mwvave stresuli aSlilobebi, romlebic mimdinare-
adamianebi xSirad ganicdian danaSaulis grZnobas. obis xangrZlivobiT gansxvavdeba;
zogierTi travmuli movlenis Semdeg xdeba cxovrebis w adaptaciis darRvevebi, romlebsac gansxvavebuli
sazrisisa da daniSnulebis gadafaseba, rac sakmaod simptomebi axasiaTebs;
mtkivneuli procesia (Janoff-Bulman, 1985). arsebobs w katastrofis Semdgom gaxangrZlivebuli pirovnuli
mosazreba, rom disociaciuri simptomebi da deper- cvlilebebi.
sonalizacia posttravmuli stresuli aSlilobis
posttravmuli stresuli aSliloba SeiZleba gamo­
mniSvnelovan simptomebs warmoadgens (Foa et al., 1995).
xatuli iyos ganzrax TviTdazianebis an fsiqoaqti-
posttravmuli stresuli aSlilobis dasawyisi uri nivTierebebis borotad gamoyenebis saxiT. orive
da mimdinareoba _ araadaptaciuri daZlevis strategiaa (ix. zemoT).
posttravmuli stresuli aSlilobis simptomebi
SeiZleba stresuli movlenis Semdeg Zalian male an epidemiologia
ramodenime dReSi gamovlindes; zogjer ramodenime zogad populaciaSi posttravmuli stresuli aSli-
Tvis, iSviaTad eqvsi Tvis Semdegac ki (McFarlane, 1988). lobis Sesaxeb arsebuli monacemebi ZiriTadad aSS-dan
DSM-IV-is mixedviT, am tipis aSlilobis diagnozi aris miRebuli. sxva qveynebis monacemebi gansxvave-
SeiZleba daisvas mxolod maSin, rodesac simptomebi bulia, rac bunebrivi da xelovnuri katastrofebis
aranakleb erTi Tvis manZilze grZeldeba. Tu ufro sixSiriTaa ganpirobebuli. aSS-Si mosaxleobis did
nakleb xans gastans, aseTi mdgomareoba SeiZleba Se- nawilze Catarebuli kvlevis Sedegebis safuZvel-
fasdes, rogorc mwvave stresuli aSliloba. aseTi ze keslerma da misma kolegebma (Kessler, et al., 1995)
midgomisas, stresTan dakavSirebuli aSlilobisa da daadgines, rom DSM-III-R-is kriteriumebis mixedviT
posttravmuli stresuli aSlilobis diagnozebi na- 7.8%-s posttravmuli stresuli aSliloba mTeli
klebad asaxavs erTmaneTisgan gansxvavebul or md- cxovrebis manZilze aReniSneboda (qalebi _ 10.4%; ma-
gomareobas (Brewin et al., 2003). Tu pirovneba ganic- makacebi _ 5.0%). Tormeti Tvis ganmavlobaSi post-
dis kidev erT, axal travmul movlenas, simptomebma travmuli stresuli aSlilobis gavrcelebis maCvene-
SeiZleba ganmeorebiT iCinos Tavi maSinac ki, rode- beli 1.3%-dan (avstralia) (Creamer et al., 2001) 3.6%-
sac es movlena, pirvelTan SedarebiT, ufro sustia. mde (aSS) (Narrow et al., 2002) meryeobda.
umeteswilad amgvar aSlilobas persistentuli xasi-
aTi aqvs. pacientebis daaxloebiT naxevari erTi wlis etiologia
manZilze ikurneba, magram maTi mesamedis gankurneba
stresori
mravali wlis manZilzec ki SeuZlebelia. (Kessler et al.,
1995). posttravmuli stresuli aSlilobis ganviTarebis
aucilebeli mizezia gansakuTrebuli stresuli mov-

_ 168 _
posttravmuli stresuli aSliloba
lena. ar aris aucilebeli, rom pirovneba Tavad dazi- sabrZolo moqmedebebSi CarTulobis xarisxi, gairkva,
andes an piradad mas emuqrebodes saSiSroeba. am ti- rom genetikuri faqtori ganapirobebda erT mesa-
pis aSliloba adamians SeiZleba sxva mizezebis gamoc meds im gansxvavebebisas, romlebic SeiniSneboda
ganuviTardes. mag., posttravmuli stresuli aSli- mowyvladobaSi posttravmuli stresuli aSlilobis
loba SeiZleba ganuviTardes matareblis mZRols, mimarT. garemos, romelSic bavSvi an mozardi izrde-
romelsac TviTmkvlelobis mizniT adamiani gadauxta ba, ar Seaqvs mniSvnelovani wvlili am gansxvavebaSi.
liandagze an adamians, romelic ubeduri SemTxvevis posttravmuli stresuli aSlilobis riski matulobs
TviTmxilveli gaxda. DSM-IV-is avtorebis Tanaxmad, fsiqikuri aSlilobis ojaxuri anamnezis arsebobi-
aseTi movlenebi moicavs sikvdilis faqts an Tavad sas, rac genetikuri faqtoris moqmedebis amsaxvelia
pirovnebis da/an sxvebis sikvdilis, dasaxiCrebis an (Koenen et al., 2002).
sxeulis dazianebis seriozul safrTxes; vulkanis
predispoziciuri sxva faqtorebi
amofrqvevis Semdeg dazaralebuli mosaxleobis
gamokvlevam aCvena, rom posttravmuli stresuli ozerma (Ozer et al., 2003) Seajama individualuri faq-
aSliloba yvelaze maRali sixSiriT gamovlinda im torebi, romlebic zrdis mowyvladobas posttravmu-
pirebSi, romlebic ufro Zlieri zemoqmedebis velSi li stresuli aSlilobis Camoyalibebis mimarT. esenia:
imyofebodnen (Shore et al., 1989). Tumca, maT Soris yve- w guneb-ganwyobisa da SfoTviTi aSlilobis anamnezi;
las ar ganuviTarda posttravmuli stresuli aSli- w travmis preistoria;
loba. es monacemebi imaze metyvelebs, rom mocemul
w mdedrobiTi sqesi;
SemTxvevaSi garkveul rols pirovnuli mowyvladoba
TamaSobs. mas SeiZleba genetikuri an SeZenili xasiaTi w nevrotizmi;
hqondes. epidemiologiurma gamokvlevebma (Kessler et w dabali inteleqti;
al., 1995; Stein et al., 1997 and Creamer et al., 1992) gviCvena, w socialuri mxardaWeris nakleboba.
rom:
neirobiologiuri faqtorebi
w adamianebis umravlesoba mTeli Tavisi cxovrebis
manZilze erT travmul movlenas mainc ganicdis; dResdReobiT, posttravmuli stresuli aSlilobis
neirobiologiuri kvleva monoaminur neirotransmi-
w gamiznuli interpersonaluri Zaladobivi qmede-
terebze da HPA RerZzea fokusirebuli (orive stre-
bebis, gansakuTrebiT seqsualuri Zaladobis an sao-
sul movlenebze dacviTi reaqciebis mediatoria).
mari moqmedebebis dros, ufro metia posttravmuli
garda amisa, gamokvlevebma, romlebSic gamoiyeneba
stresuli aSlilobis ganviTarebis albaToba, vidre
Tavis tvinis vizualizacia, aCvena cvlilebebi hipo-
avariis an ubeduri SemTxvevis dros;
kampSi _ tvinis nawilSi, romelic mniSvnelovan rols
w qalebTan SedarebiT, mamakacebis cxovrebaSi ufro asrulebs mexsierebis formirebaSi da amigdalaSi,
xSiria travmuli movlenebi, magram qalebis cxovre- romelic monawileobs aracnobieri emociuri stim-
baSi ufro xSirad xdeba iseTi travmuli movlene- ulebis gadamuSavebaSi (boqsi 8.4) es faqtebi imaze me-
bi, romlebmac SeiZleba posttravmuli stresuli
aSliloba gamoiwvios (mag., bavSvobaSi gadatanili
boqsi 8.4 neirobiologiuri anomaliebi
seqsualuri Zaladoba, gaupatiureba an ojaxuri Za-
posttravmuli stresuli aSlilobis dros
ladoba).
HPA (hypothalamic-pituitary-adrenal axis) hipoTalamur-
w mamakacebTan SedarebiT, qalebTan ufro maRalia
hipofizarul-adrenaluri sistema: aRiniSneba sisxlis
imis albaToba, rom maT travmuli movlenebis sapa- plazmaSi kortizolis dabali done da aweuli mgrZnobeloba
suxod posttravmuli stresuli aSliloba ganuvi- deqsametazonis supresiis mimarT. Tavzurgtvinis siTxeSi
aRiniSneba kortikotropin-rilizing hormonis CRH-
TardeT. es gazrdili riski ver aixsneba imiT, rom is maRali done. grZelvadiani kvlevebiT dadginda
qalebisa da mamakacebis cxovrebaSi sxvadasxva tipis HPA sistemis disregulacia, rac garemo stresuli
travmuli movlenebi xdeba. movlenebisadmi zogadi labilobiT vlindeba. (Mason, 2002)
noradrenalinis gavleniT aqtiurdeba simpaTikuri nervuli
genetikuri faqtorebi sistema, aRmocendeba gangaSis reaqcia, anu start-refleqsi.
Tavzurgtvinis siTxeSi momatebulia noradrenalinis
tyupebze Catarebuli gamokvlevebi imaze metyvelebs,
metabolitis (3-Methoxy-4-hydroxyphenylglycol _ MHPG)-
rom gansxvaveba mowyvladobis TvalsazrisiT nawilo- done. noradrenalinis gaaqtiureba aZlierebs SfoTviT
briv genetikur xasiaTs atarebs. Trum da misma ko- reaqciebs (O'Donnel et al., 2004).
legebma (True et al., 1993) Seiswavles 2224 monozigo- Tavis tvinis neirovizualuri kvlevebi (brain imaging) avlens
turi da 1818 dizigoturi tyupi (mamakacebi), rom- hipokampis mcire moculobas (rac, SeiZleba, mowyvladobis
faqtors warmoadgendes) da travmuli fsiqologiuri
lebic vietnamis omis dros aSS-is samxedro ZalebSi stimulis sapasuxod _ amigdalas hiperaqtivobas. (Nutt and
msaxurobdnen. mas Semdeg, rac gaTvaliswinebul iqna Malizia, 2004).

_ 169 _
8 reaqcia stresul gamocdilebaze
tyvelebs, rom hipokampuri disfunqcia xels uSlis situaciebis gaxsenebas iwvevs (es xels uSlis refleq-
mexsierebis process, xolo amigdalaSi noradrener- sis Caqrobas da kognitur gadafasebas). cnobilia,
guli inervaciis gaZliereba iwvevs zesifxizles da rom intruziuli mogonebebis daTrgunva maT xelaxal
xels uwyobs travmuli mogonebebis avtomatur kodi- aRmocenebas uwyobs xels (Murray et al., 2002).
rebas da gaxsenebas (O’Donnell et al., 2004).
gamokvleva
fsiqologiuri faqtorebi
gamokvleva gulisxmobs monacemebis Segrovebas simp-
SiSis refleqsi tomebis bunebisa da xangrZlivobis, pacientis adrin-
posttravmuli stresuli aSlilobis mqone zogi- deli pirovnuli Tvisebebisa da fsiqikuri aSlilo-
erT pacients sensoruli stimuli, rogoricaa, mag., bis istoriis Sesaxeb. Tavis travmuli dazianebis
stresul situaciasTan dakavSirebuli suni an xmebi, dros (Tavdasxma, avaria) unda Catardes nevrologi-
travmuli movlenis cocxal mogonebebs uRviZebs. amis uri gamokvleva. sibraze da TviTdazianebis azrebi
safuZvelze SegviZlia vivaraudoT, rom am procesSi gavrcelebuli movlenaa posttravmuli stresuli
pirobiTi refleqsebi monawileoben. aSlilobis dros. aseT SemTxvevebSi saWiroa riskis
saTanado Sefaseba. meorad garTulebebs, rogoricaa,
kognituri Teoriebi mag., fsiqoaqtiuri nivTierebebis borotad gamoyene-
kognituri Teoriis warmomadgenlebi varaudoben, ba, SeiZleba dasWirdes damoukidebuli mkurnaloba
rom posttravmuli stresuli aSliloba aris maSin, (ix. meTvramete Tavi).
rodesac emociurad datvirTuli informaciis norm-
aluri gadamuSaveba Seferxebulia, ris gamoc mo- mkurnaloba
gonebebi gadaumuSavebeli rCeba da is amgvari for-
konsultacia
miT iWreba cnobierebaSi. am mosazrebas adasturebs
posttravmuli stresuli aSlilobis mkurnaloba
is faqti, rom posttravmuli stresuli aSlilobis
SesaZloa Zneli aRmoCndes, gansakuTrebiT maSin,
mqone pacientebi travmul movlenebs xSirad arasru-
rodesac misi simptomebis gamovlenidan erT wel-
lad da qaoturad ixseneben (Van Kolk and Fisler, 1995). am
ze metia gasuli. zogadi midgoma im SemTxvevebis
Teoriis Tanaxmad, erTsa da imave travmul movlenaze
mimarT, romelTa Camoyalibebidan SedarebiT nakle-
reaqciebs Soris arsebuli individualuri gansxvave-
bi droa gasuli, gulisxmobs emociuri mxardaWeris
bebi travmisa da misi zegavlenis Sefasebebs Soris
uzrunvelyofas, travmuli movlenebis gaxsenebis
arsebuli gansxvavebiTaa ganpirobebuli. analogiu-
xelSewyobas (raTa moxdes maTi integrireba paci-
rad, adreuli simptomebis SefasebaSi arsebuli gan-
entis gamocdilebasTan) da aseT movlenebTan daka-
sxvavebiT SeiZleba aixsnas, Tu ratom aReniSneba zo-
vSirebuli emociebis gadamuSavebis procesis gaad-
gierT adamians simptomebi ufro xangrZlivi drois
vilebas. mkunaloba agreTve mimarTulia danaSaulis
manZilze. sagzao avariis Semdeg intruziuli azrebis
gancdaze (kerZod, danaSaulis gancdaze, romelic
negatiuri interpretacia (mag., `me vgiJdebi~) imis mo-
gamowveulia stresul movlenaze `araswori~ reaq-
maswavebelia, rom pacients posttravmuli stresuli
ciiT da imiT, rom pacienti gadarCa, xolo misi ax-
aSliloba erTi wlis Semdegac aReniSneba (Ehlers et al.,
loblebi daiRupnen) da dardis gancdaze. pirovneba
1998). posttravmuli stresuli aSlilobis kognituri
SeiZleba moculi iyos sicocxlisa da sikvdilis
modeli ganxilulia ehlersisa da klarkis mier (Ehlers
sazrisze fiqriT (Horowitz, 1986). adamians, romelic
and Clark, 2000).
pirovnuli Seuracxyofis an gaupatiurebis msxver-
fsiqodinamikuri Teoriebi plia, damatebiTi problemebi aqvs.
am Teoriebis Tanaxmad, emociuri ganviTareba ganapi- kognitur-bihevioruli mkurnaloba
robebs mZime stresul movlenebze reaqciebs Soris
rodesac simptomebi mZime an xangrZlivia, kognitur-
arsebul individualur gansxvavebebs (Horowitz, 1986).
bihevioruli Terapia yvelaze ufro Sesaferisi meTo-
aseTi midgoma damajerebelia, magram ar aris mecni-
dia. amgvari mkurnaloba ramodenime komponentisgan
eruli mtkicebulebiT gamyarebuli.
Sedgeba:
SemanarCunebeli faqtorebi w informaciis miwodeba, Tu rogori unda iyos Zlier
rogorc zemoT iTqva, adreuli simptomebis negatiur- stresze normaluri reaqcia da imis axsna, Tu ram-
ma Sefasebam SeiZleba nawilobriv xeli Seuwyos post- denad mniSvnelovania travmul movlenebTan dakav-
travmuli stresuli aSlilobis simptomebis Senar- Sirebuli situaciebisa da mogonebebisTvis Tvalis
Cunebas. sxva, savaraudo xelSemwyobi faqtorebia im gasworeba;
movlenebisTvis Tavis arideba, romelic travmuli w simptomebis TviT-monitoringi;

_ 170 _
posttravmuli stresuli aSliloba
w im situaciebSi CarTva, romlebsac pirovneba gaurbis;
boqsi 8.5 posttravmuli stresuli
w travmuli movlenebis mexsierebaSi aRdgena, raTa aSlilobisa da masTan dakavSirebuli
moxdes maTi integracia pacientis sxva saxis gamoc- travmuli sindromebis marTvis
dilebasTan. rodesac am xatebis mexsierebaSi aRd- saxelmZRvanelo principebi
gena pirvelad xdeba, xSirad isini fragmentuli xa- 1. katastrofaSi moxvedril nebismier adamians
siaTisaa da maT ar aqvT mkafio kavSiri mexsierebis posttravmuli aSlilobis dasadgenad unda Cautardes
sxva SinaarsebTan. mokle skriningi. es rutinuli xasiaTis procedura unda
Catardes incidentidan erTi Tvis Semdeg.
w kognituri restruqturizacia faqtebze msjelobis 2. rodesac simptomebi sustia da travmis Semdeg oTx
meSveobiT _ pirovneba afasebs faqtebs da ganixi- kviraze met xans ar rCeba, medicinis muSakebma momlodine
lavs maT dadebiT da uaryofiT mxareebs. pozicia unda daikavon da daakvirdnen pacients. amgvari
pozicia saSualebas aZlevs maT, marTon pacientis
w sibrazis marTva im adamianebTan, romlebsac jer problemebi. es midgoma janmrTelobis sferoSi momuSave
kidev aqvT sibrazis gancda travmul movlenebsa da yvela profesionalma unda gaiTvaliswinos. Semdegi
kontaqti pacientsa da medicinis muSaks Soris erTi Tvis
maT mizezebTan dakavSirebiT. ganmavlobaSi unda Sedges.
posttravmuli stresuli aSlilobis fsiqoTera- 3. im pacientebs, romlebsac travmuli movlenis Semdeg
piuli kvlevis metaanalizma aCvena, rom kognitur- erTi Tvis manZilze mZime posttravmuli simptomebi
aReniSnebaT, unda CautardeT travmaze fokusirebuli
bihevioruli mkurnalobis Terapiuli efeqti sakon- kognitur-bihevioruli Terapia. yvela adamians,
trolo jgufTan SedarebiT aris 1.65 da relaqsa- visac amgvari aSliloba aqvs, unda SevTavazoT
travmaze fokusirebuli fsiqologiuri mkurnalobis
ciasa da mxardamWer TerapiasTan SedarebiT 1.01.
kursi. Cveulebriv, aseTi saxis mkurnaloba tardeba
rodesac efeqtis sidide 1-is tolia, es mocemuli individualurad, ambulatoriul pirobebSi.
simptomebis erTeuli standartuli deviaciiT 4. posttravmuli stresuli aSlilobis mqone pacientebTan
gaumjobesebis Sesabamisia, xolo, rodesac efeqtis medikamenturi mkunaloba wamyvani ar unda iyos. aseT
dros upiratesoba eniWeba travmaze fokusirebul
sidide 1-ze metia, es mkurnalobis mniSvnelovan fsiqoTerapias.
efeqturobaze miuTiTebs (gv. 182). fsiqologiuri 5. medikamenturi mkurnaloba (paroqsetini, tricikluri
mkurnalobis dasasruls pacientebis daaxloebiT 55% antidepresantebi an mirtazapini) unda Catardes im
aRar pasuxobs posttravmuli stresuli aSlilobis SemTxvevaSi, rodesac pacienti uars acxadebs travmaze
fokusirebul fsiqologiur mkurnalobaze.
kriteriumebs, Tumca, bevr maTgans kvlav aReniSneba
garkveuli simptomebi. miuxedavad imisa, rom Sede- National Institute of Clinical Excellence (2005)
gebi damaimedebelia, saWiroa kvlevebis gagrZeleba,
raTa dadgindes, ramdenadaa SesaZlebeli yovel- aRmoCnda ramodenime antidepresanti, maT Soris se-
dRiur klinikur praqtikaSi aseTi Sedegebis miRweva rotoninis ukumitacebis seleqtiuri inhibitore-
(Bradley et al., 2005). bi (SSRI), tricikliuri antidepresantebi (TCA) da
Tvalebis moZraobis desensitizacia da reprocesia. monoamin oqsidaza inhibitorebi (MAOI). aseve arse-
es teqnologiebi posttravmuli stresuli aSlilobis bobs winaswari monacemebi, romlebic mirtazapinis
samkurnalod SemuSavda. aseTi aSlilobis mqone ada- efeqturobaze miuTiTebs (Davidson, 2003). miuxedavad
mianebis mkurnalobam aRniSnuli teqnologiebis gam- amisa, klinikuri daxelovnebis erovnuli institutis
oyenebiT imave sididis efeqti aCvena, rac kognitur- mier (National Institute of Clinical Excellence, NICE, 2005)
biheviorulma Terapiam, magram amis damamtkicebeli Catarebulma metaanalizma aCvena, rom posttravmu-
faqtebi SedarebiT naklebia (Bradley et al., 2005). zogi li stresuli aSlilobis medikamentur mkurnalobas
avtori eWvqveS ayenebs imas, Tu Tvalebis moZraobis ufro susti efeqti aqvs, vidre struqturirebul
meTodi ramdenad iZleva specifikur informacias ga- fsiqoTerapias. amitom, is mocemuli aSlilobis dros
momwvev mizezebze (Davidson and Parker, 2001). ar miiCneva wamyvan mkurnalobad garda im SemTxvevebi-
rac Seexeba sxva saxis fsiqoTerapias (mag., fsiqo- sa, rodesac Tavad pacienti aniWebs mas upirateso-
dinamikuri Terapia da hipnoTerapia), maT efeqturo- bas, an rodesac fsiqoTerapiis Catareba SeuZlebelia.
bas Zalian cota faqti adasturebs (am sakiTxze in- miuxedavad amisa, rodesac posttravmuli stresuli
formaciis misaRebad ix. National Insitute of Clinical Excel- aSlilobis mqone pacients komorbiduli depresiuli
lence, 2005). aSliloba aReniSneba, fsiqoTerapiis paralelurad
SegviZlia CavataroT antidepresantebiT mkurnalo-
medikamenturi mkurnaloba bac. posttravmuli stresuli aSlilobis mkurnalo-
posttravmuli stresuli aSlilobis mkurnalobis bis mimoxilva mocemulia Semdeg wyaroebSi: Ehlers
dros unda veridoT anqsiolizuri preparatebis (2000), National Institute of Clinical Excellence (2005), (boqsi
daniSvnas, radgan maTi xangrZlivi gamoyeneba iwvevs 8.5) da Bradley et al., (2005).
damokidebulebas. klinikuri gamocdisas efeqturi

_ 171 _
8 reaqcia stresul gamocdilebaze

reagireba gansakuTrebuli tipis sxva tipis posttravmuli stresuli aSlilobis dros


mZime stresze da gulisxmobs travmuli movlenebis warmosaxvisa da
xelaxali gancdis gziT mtkivneuli gamocdilebisT-
gaupatiureba da fizikuri Zaladoba vis Tvalis gasworebas. garda amisa, yuradReba gamax-
gaupatiurebisa da fizikuri Zaladobis msxverpli sx- vilebulia mowyvladobisa da sakuTari Tavis dadana-
vadasxva reaqcias iZleva. es SeiZleba iyos stresze Saulebis daZlevaze (Jaycox et al., 2002). sxvadasxva ti-
mwvave reaqcia, posttravmuli stresuli aSliloba, pis fsiqoTerapia, romelic aqcents kognitur proce-
SfoTviTi aSliloba, depresiuli aSliloba da fsiqo- sebze akeTebs, iseTive efeqturi aRmoCnda, rogoric
seqsualuri disfunqcia. aqedan yvelaze xSirad post- eqspoziciuri Terapia (Resick et al., 2002).
travmuli stresuli aSliloba gvxvdeba. erT-erTi
gamokvlevis Sedegad dadginda, rom im qalebis 94%- omi da sxva saxis SeiaraRebuli konfliqti
s, romlebic gaupatiurebis msxverplni gaxdnen, mw- saomari moqmedebebis dros miRebuli fsiqikuri
vave stresuli aSliloba CamouyalibdaT da maTgan travma da stresi an omis nevrozi _ es iseTi ter-
47%-s es simptomebi Tavdasxmidan sami Tvis Semdeg minebia, romlebic pirveli msoflio omis dros dam-
ganuviTarda (Rothbaum et al., 1992). meore gamokvlevis kvidrda. is im fsiqologiuri reaqciebis aRwerisTvis
Sedegad aRmoCnda, rom amgvari gamocdilebis mqone gamoiyeneboda, romlebic britanel da amerikel samx-
qalebis or mesameds Tavdasxmis Semdeg seqsualuri edroebSi saomari moqmedebebis dros iCenda Tavs. am
aqtivoba dauqveiTda. maTgan 40%-ma gaupatiurebis reaqciebis umravlesoba amJamad diagnostirdeba, ro-
Semdeg uari Tqva seqsualur urTierTobebze an maT gorc posttravmuli stresuli aSliloba. danarCeni
SeumcirdaT orgazmi eqvsi Tvis manZilze (Burgess and reaqciebi, rogorc Cans, hgavs panikur da depresiul
Holmstrom, 1979). aSlilobas. SemTxvevebi, romelTa drosac xdeba pani-
posttravmuli stresuli aSlilobis simptom- kis Semoteva an aris gulTan dakavSirebuli Civilebi
ebis garda, gaupatiurebisa da fizikuri Zaladobis da romlebic amJamad diagnostirdeba, rogorc pani-
msxverpli ganicdis damcirebas, sircxvils da mow- kuri aSliloba, winaT cnobili iyo, rogorc dakos-
yvladia Semdgomi Tavdasxmis mimarT. igi aRar aris tas (Da Costa's) sindromi anu gulis funqciis moSla.
TviTdajerebuli, mas uqveiTdeba TviTSefaseba, uCn­ samxedro fsiqiatrebis simciris gamo SeuZlebeli iyo
deba kiTxvebi imis Taobaze, Tu ratom mainc da mainc im mravalricxovan SemTxvevebTan gamklaveba, rom-
is aRmoCnda msxverplis rolSi da sakuTar Tavs ad- lebsac omis dros awydebodnen eqimebi. gamocdileba,
anaSaulebs imaSi, rom yovelgvari aucileblobis ga- romelsac isini fsiqiatriul hospitalSi mZimed daa-
reSe Tavi safrTxeSi Caigdo (Janoff-Bulman and Frieze, vadebul pacientebTan muSaobis Sedegad iZendnen, ar
1983). rodesac amgvari Zaladobis Camdeni ojaxis iyo sakmarisi saomari moqmedebebis dros aRmocenebu-
wevri an megobaria, zemoTxsenebul problemebs emate- li reaqciebis samkurnalod. amitom, saomari moqmede-
ba Ralatsa da konspiraciasTan dakavSirebuli prob- bebis dros miRebuli fsiqikuri travmis mqone paci-
lemebi. msxverpls SeiZleba gauCndes undoblobis entebs umTavresad nevropaTologebi da fsiqologebi
grZnoba, qronikuli sibraze, gaRizianebadoba da sx- mkurnalobdnen. mag., v.h. riversi, viliam brauni da
vebze gadaWarbebuli damokidebuleba. amgvari prob- viliam makdaugoli, britaneli fsiqologebi, romle-
lemebi pirvelad qalebTan dafiqsirda, Tumca, igive bic pirveli msoflio omis dros amgvari fsiqikuri
siZneleebi aRiniSneba mamakacebTanac, romlebmac se- travmis mqone adamianebs mkurnalobdnen. maT omis
qsualuri Zaladoba gadaitanes (Mezey and King, 1989). Semdgom wlebSi, TavianTi gamocdilebis safuZvelze,
problemebi ufro didi xnis ganmavlobaSi Senar- mniSvnelovani naSromebi Seqmnes samedicino fsiqolo-
Cundeba, Tu adamianis sicocxles realuri an warmo- giaSi (Rivers, 1920; McDougall, 1926; Brown, 1934).
saxuli safrTxe emuqreba, an Tu warsulSi mas hqonda
fsiqologiuri da socialuri xasiaTis problemebi, mkurnaloba
viqtimizacia (gansakuTrebiT, bavSvobaSi gadatanili Tavdapirvelad saomari moqmedebis dros miRebul
Zaladoba), fsiqikuri avadmyofoba, borotad iyenebda fsiqikur travmas mkurnalobdnen imave meTodebiT,
fsiqoaqtiur nivTierebebs an aklda socialuri mx- rogoriTac nevrasTenias (gv. 407) _ dasveneba, izola-
ardaWera (Mezey and Robbins, 2000). cia, masaJi, dieta, magram es warumatebeli aRmoCnda.
hipnozis meSveobiT STambeWdavi Sedegebi iqna miRweu-
mkurnaloba li, magram es teqnika zogadad ar gamodga efeqturi.
socialuri mxardaWera mniSvnelovania imisaTvis, rom eqimi fsiqologebi iyenebdnen fsiqoTerapiul meTo-
saSualeba mivceT msxverpls ilaparakos arsebuli debs, romlebic froidma SeimuSava, kerZod, stresu-
problemis Sesaxeb da amiT daibrunos sakuTari Tavis li movlenebis gaxseneba, raTa momxdariyo represiis
mimarT pativiscema. aseT dros mkurnaloba igivea, rac daZleva da stresul movlenebTan dakavSirebuli emo-

_ 172 _
reagireba gansakuTrebuli tipis mZime stresze
ciebis gamoxatva. aqcenti gadatanili iyo aSlilobis da misma kolegebma (Fazel et al., 2005) sistematuri dak-
mkurnalobaze adreul stadiaSi. naTeli gaxda, rom virvebis Sedegad daadgines, rom evropaSi gadasaxle-
zogadi fizikuri janmrTelobisa da sabrZolo su- buli ltolvilebis daaxloebiT 10%-s posttravmuli
liskveTebis SesanarCuneblad fsiqoTerapia samxedro stresuli aSlilobis simptomebi aqvs, 5%-s aReniSneba
swavlebasTan erTad unda Catarebuliyo. aseTi kom- didi depresia, xolo 4%-s _ generalizebuli SfoT-
binirebuli Terapia ufro warmatebuli aRmoCnda. viTi aSliloba. bevr SemTxvevaSi es aSlilobebi erT-
avadmyofobis adreul stadiaze mkurnalobis, maneTs gadafaravs.
abreaqciis, fizikuri janmrTelobisa da sabrZolo
mkurnaloba
suliskveTebis SenarCunebis es zogadi principebi
SemdgomSi meore msoflio omisa da sxva samxedro mkurnaloba unda moicavdes rogorc fizikur, ise
konfliqtebis dros gamoiyenes. meore msoflio omis fsiqiatriul aspeqtebs. fsiqiatriuli mkurnaloba
dros xSirad mimarTavdnen anqsiolizur samkurnalo didi sifrTxiliT unda daviwyoT, radgan mas, ro-
saSualebebs abreaqciasTan erTad (Sargant and Slater, gorc stigmatizaciis gamomwvevs, SeiZleba mohyves wi-
1940). Semdgomi samxedro konfliqtebis dros dadgin- naaRmdegoba, rogorc ltolvilis, ise damxmare piris
da, rom gadaudebeli konsultaciebis Sedegad (emoci- mxridan. gansakuTrebuli yuradReba unda mieqces
uri daZabulobis medikamentebiT moxsnis gareSe) `sa- ndobaze damyarebuli urTierTobis Camoyalibebas.
brZolo Sokis~ mqone personalis daaxloebiT 70 pro- xSirad, kontaqtSi Sesvlamde aucilebelia praqtiku-
cents SeeZlo xuT dReSi dabruneboda Tavis samxedro li daxmarebis gaweva. bevr ltolvils ganSorebasTan,
nawils (Brandon, 1991). britaneTis armiaSi pirveli mZime danaklissa da qonebis dakargvasTan dakavSire-
msoflio omis dros miRebuli fsiqikuri travmebis buli problemebi aqvs. amitom, mniSvnelovania, rom
mkurnaloba aRwerili aqvs stouns (Stone, 1985). ar moxdes fiqsacia mxolod posttravmul stresul
aSlilobaze. wamebis msxverpls SeiZleba damatebiTi
ltolvilebTan da wamebis msxverplTan daxmareba dasWirdes, raTa SeZlos pirad Seuracxyo-
dakavSirebuli problemebi fasTan da sxva dazaralebulebis mimarT sindisis qen-
jnasTan gamklaveba. Tu eqimi da ltolvili sxvadasxva
ltolvilebs, Cveulebriv, mTeli rigi travmuli mov-
kulturis wamomadgenlebi arian, maT SesaZloa gansx-
lenebi aqvT gadatanili. magaliTad:
w saomari mdgomareoba
boqsi 8.6 ltolvilebisaTvis tipiuri
w naTesavebisa da megobrebis sikvdili an maTTan zogierTi stresori
ganSoreba
mizezebi
w sacxovreblisa da qonebis dakargva
omi
w fizikuri dazianeba (tvinis dazianebis CaTvliT), adamianis uflebebis darRveva
romlis mizezic SeiZleba iyos saomari moqmede- devna politikur, religiur, genderul an eTnikur niadagze
ba an Tavdasxma, gaupatiureba an wameba. agreTve,
ltolvili SeiZleba aRmoCndes sxvaze ganxorciele- danakargebi
buli Zaladobis TviTmxilveli. samSoblo
aseTma stresulma movlenebma SeiZleba nebismie­ri kultura
saxis reaqcia gamoiwvion, gansakuTrebiT ki post- ojaxi
travmuli stresuli da depresiuli aSliloba profesia
(Turner et al., 2003). am tipis aSlilobebi dafiqsirda ena
ltolvilebTan, romlebic sxvadasxva kulturas mi­ megobrebi
ekuTvnebian. miuxedavad amisa, mniSvnelovania gvax­ qoneba
sovdes, rom sxvadasxva kulturis warmomadgenlebis samomavlo gegmebi
ZiriTadi Civilebi SeiZleba garkveulwilad gansx-
vavdebodes erTmaneTisgan. mag., araevropelebi fizi- maspinZel qveyanasTan dakavSirebuli problemebi
kur simptomebze ufro amaxvileben yuradRebas, vidre fsiqologiuri da praqtikuli adaptacia

fsiqologiurze. identur movlenebze wamebis msxver- gaurkveveli momavali


travmuli cxovrebiseuli movlenebi
plT fizikuri dazianebis garda xSirad posttravmu-
socialuri gariyuloba da siRatake
li stresuli aSlilobac aReniSnebaT. agreTve, mniS-
rasizmi
vnelovania gvaxsovdes, rom ltolvilebisTvis amJa-
maspinZel qveyanaSi gabatonebuli stereotipebi
mindel stresorebTan gamklaveba SeiZleba iseTive
ucnobi kulturuli tradiciebi
rTuli iyos, rogorc im stresorebTan, romelTa ga-
Tribe 2002
moc saxlis datoveba mouxdaT (boqsi 8.6). feizelma

_ 173 _
8 reaqcia stresul gamocdilebaze
vavebuli warmodgena hqondeT imaze, Tu ras niSnavs (Casey et al., 2001).
janmrTeloba da rogori unda iyos stresze `norm- cxovrebiseulma stresulma movlenebma SeiZleba
aluri~ fsiqologiuri reaqcia. amitom, TiToeuli depresiis, SfoTvis, Sizofreniisa da sxva fsiqikuri
pacientis SemTxvevaSi unda gaviTvaliswinoT, Tu ram- aSlilobis provocireba gamoiwvios. amitom, adapta-
denad mizanSewonilia masTan formaluri fsiqoTera- ciis aSlilobis diagnozs ar svamen maSin, rodesac
piis Catareba da ramdenad marTebulia fsiqikuri daa- saxezea sxva fsiqikuri aSlilobebi. praqtikaSi am
vadebebisa da travmebis aRmniSvneli terminologiis aSlilobis diagnostireba faqtobrivad SfoTviTi da
gamoyeneba fsiqoTerapiis dros (Tribe, 2002). depresiuli aSlilobis gamoricxviT xdeba. garda ami-
gansakuTrebuli sifrTxile unda gamoviCinoT iseT sa, erT-erTi diagnostikuri pirobaa is, rom aSlilo-
SemTxvevebSi, rodesac ltolvilebTan muSaoba Tar- bam cxovrebiseuli cvlilebebis Semdeg maleve unda
jimnis meSveobiT gvixdeba. Tu es SesaZlebelia, Tar- iCinos Tavi. ICD-10-isa da DSM-IV-is moTxovnebis
jimnis funqcia ar unda Seasrulon ojaxis wevrebma, Tanaxmad, adaptaciis aSliloba stresuli movleni-
Temis uxucesebma an sxva pirebma, romelTa Tandas- dan sami Tvis ganmavlobaSi unda gamovlindes (ICD-
wrebiTac ltolvils ar siamovnebs sakuTar samarcx- 10-is mixedviT, Cveulebriv, erTi Tvis ganmavlobaSi).
vino gamocdilebaze saubari. es gansakuTrebiT mniS- mniSvnelovani aris is, rom pacientis adreuli ga-
vnelovania maSin, rodesac qalebs seqsualuri Seura- mocdilebisa da misi pirovnuli Tvisebebis Sesaxeb
cxyofa aqvT gadatanili, rac SeiZleba mTeli ojax- informaciis mopovebis Semdeg, naTeli unda gaxdes,
isTvis samarcxvino iyos. idealuri iqneba, Tu amgvar rom amgvari reaqcia uSualod aris dakavSirebuli
problemebze imuSavebs qali fsiqiatri, romelmac stresul gamocdilebasTan da misi proporciulia.
icis pacientis ena da kultura, Tumca, praqtikulad
es Zneli gansaxorcielebelia. diagnostikuri kategoriebi ICD-10-isa da
ltolvilebTan dakavSirebuli fsiqologiuri pro­ DSM-IV-is mixedviT
b­lemebis Sesaxeb informaciis misaRebad ix. Mollica rogorc zemoT ukve aRvniSneT (gv. 163), ICD-10-is
(2000) da Lustig et al., (2004). mixedviT adaptaciis aSliloba dayofilia: depre-
siul reaqciebad; SfoTvisa da depresiis Sereul
adaptaciis aSliloba reaqciebad; reaqciebad, romlebsac sxva emociuri
es termini aRniSnavs fsiqologiur reaqciebs, ro- aSliloba axlavs Tan da reaqciebad, romelsac qcev-
melic axal garemoebebTan Seguebis dros aRmocende- iTi aSliloba axlavs Tan (qceviT aSlilobas, Tavis
ba. aseTi garemoebebia: ganqorwineba da ganSoreba, is- mxriv, SeiZleba axldes an ar axldes emociuri aSli-
eTi radikaluri cvlilebebi, rogoricaa, mag., samuS- loba). DSM-IV-Si mocemulia eqvsi tipis adaptaciis
aos Secvla, skolidan universitetSi gadasvla, migra- aSliloba (ix. cxrili 8.2).
cia an fizikuri defeqtis mqone Svilis dabadeba. rac
Seexeba iseT SemTxvevebs, rogoricaa mZime danakargi, epidemiologia
letaluri daavadebis bolo stadia da seqsualuri zogadad, populaciaSi adaptaciis aSlilobis
Zaladoba, es moiTxovs specialuri saxis adaptacias, gavrcelebis xarisxi ucnobia. savaraudod, zogierT
ris Sesaxebac qvemoT gveqneba saubari. garemoSi, mag., zogadi profilis saavadmyofoebsa da
pirveladi jandacvis dawesebulebebSi, am aSlilobis
klinikuri maxasiaTeblebi gavrcelebis sixSire metia. sakmaod bevri Terapiuli
adaptaciis aSlilobis simptomebia SfoTva, wuxili, pacientis fsiqiatriuli Semowmebis Sedegad dadgin-
daqveiTebuli koncentracia, depresia da gaRizianeba- da, rom maTgan 12%-s aReniSneboda adaptaciis aSli-
doba. amas Tan axlavs vegetatiuri nervuli siste- loba; aseve, insultis mqone pacientebis 27%-s (Strain
mis agznebiT gamowveuli iseTi fizikuri simptom- et al., 1998).
ebi, rogoricaa gaxSirebuli guliscema da tremori.
SeiZleba, agreTve, vxedavdeT dramatul an agresiul etiologia
qcevas, TviTdaSavebis erTjerad an ganmeorebad epi- adaptaciis aSlilobis gamomwvevi aucilebeli piro-
zodebs da alkoholis an narkotikuli nivTierebebis baa stresuli viTareba. Tumca, aseve mniSvnelovania
avadmoxmarebas. adaptaciis aSlilobis debiuti, mw- individualuri mowyvladoba, radgan erTsa da imave
vave stresul reaqciebTan SedarebiT, TandaTanobi- stresul viTarebaSi yvela adamians ar uviTardeba
Tia da misi mimdinareoba ufro xangrZlivia. xSirad adaptaciis aSliloba. am tipis mowyvladobis buneba
uaresdeba socialuri funqcionireba, rac distresis ucnobia; savaraudod, es gansxvaveba damokidebulia
intensivobis xarisxTan erTad adaptaciis aSlilobas individualur maxasiaTeblebze da, SesaZloa, nawilo-
normaluri adaptaciuri reaqciebisgan ganasxvavebs briv warsul gamocdilebasTan iyos dakavSirebuli.

_ 174 _
gansakuTrebuli tipis adaptacia
prognozi tebs sakuTar daavadebaze da ra zegavlenas axdens is
klinikuri gamocdileba gviCvenebs, rom adaptaciis maT cxovrebaze, anu, rogor afaseben isini TavianT
aSlilobaTa umravlesoba ramodenime Tve grZeldeba avadmyofobas. pacientebis da maTi mkurnali eqimebis
da mxolod mcire nawili SeiZleba gagrZeldes wlebis Sefaseba SeiZleba erTmaneTs emTxveodes an Zalian gan-
manZilze. adaptaciis aSlilobis mqone pacientebze sxvavdebodes, radgan pacientebis Sefaseba SeiZleba
Semdgomi sistemuri dakvirveba mwir informacias iZl- emyarebodes mcdar informacias, emociebs da ara obieq-
eva. zogierTi gamokvleva aCvenebs (Andreasen and Hoenck tur faqtebs; an, SesaZloa, es Sefaseba kulturaSi ga-
1982), rom zrdasrulebTan adaptaciur aSlilobas kargi batonebuli Sexedulebebis zegavleniT iyos Camoyali-
prognozi ukavSirdeba, zogierT mozards ki _ SeiZleba bebuli. amgvari Sefaseba SeiZleba ganamtkicon ojaxis
zrdasrul asakSi fsiqikuri aSliloba ganuviTardes. wevrebma, romlebic iziareben pacientis Sexedulebebs;
aseve, ojaxis wevrebi SeiZleba ewinaaRmdegebodnen paci-
mkurnaloba entis Tvalsazriss, rac kidev ufro daamZimebs mis md-
gomareobas. fizikur daavadebasa da fizikur defeqt-
mkurnaloba gulisxmobs pacientis stresuli prob-
Tan adaptaciaze msjelobisas yvelaze ufro xSirad iy-
lemebis gadaWras da xels uwyobs adaptaciis bune-
eneben or termins: avadmyofobiT ganpirobebuli qceva
briv process. adaptaciis bunebrivi procesi imazea
da avadmyofis roli. ganvixiloT es terminebi:
mimarTuli, rom pacientma naklebad gamoiyenos stre-
suli movlenebis uaryofisa da aridebis meqanizmebi. avadmyofobiT ganpirobebuli qceva
agreTve, pacients xeli unda SevuwyoT imaSi, rom man meqeinikis (Mechanic, 1978) mier termini `avadmyofobiT
gadaWras problemebi da winaaRmdegoba gauwios gam- ganpirobebuli qceva~ SemoTavazebul iqna im qcevis
klavebis araadaptur reaqciebs. SfoTva, Cveulebriv, aRsaniSnad, romelic fizikur an fsiqikur aSlilo-
mcirdeba, Tu pacients wavaxalisebT, isaubros arse- basTan adaptaciur an araadaptaciur Seguebas ukav-
bul problemebze da gamoxatos sakuTari gancdebi. Sirdeba. am tipis qceva moicavs: eqimTan konsulta-
zogjer saWiroa, rom pacientma ramdenime dRis ganma- cias, medikamentebis miRebas, naTesavebisa da mego-
vlobaSi anqsiolizuri da saZile saSualebebi miiRos. brebisgan daxmarebis Ziebas da uaris Tqmas araSesa-
problemis gadaWraze mimarTuli konsultaciebi tyvisi aqtivobebis ganxorcielebaze. amgvari qcevebi
(gv. 622) stimuls aZlevs pacients moZebnos stre- adaptaciuria avadmyofobis adreul stadiaze, magram
suli problemebis gadaWris gzebi da ganixilos is, SeiZleba araadaptaciuri gaxdes, Tu SenarCundeba
Tu ramdenad xelsayrelia ama Tu im saxis qmedebis gamojanmrTelebis stadiazec, rodesac adamiani da-
ganxorcieleba. samomavlod es saSualebas miscems moukidebeli unda gaxdes. qcevis am tips ganapirobebs
mas, amoirCios da ganaxorcielos iseTi tipis aqtivo- pacientis rwmena, rom is avad aris da ara obieqtu-
ba, romelic problemis gadaWraSi daexmareba. Tu es rad arsebuli daavadeba. avadmyofobiT ganpirobe-
aqtivoba warmatebuli aRmoCndeba, pacienti Semdegi buli qceva SeiZleba Camoyalibdes maSinac, rodesac
problemis ganxilvaze gadava. warumateblobis SemTx- daavadeba saerTod ar aRiniSneba. zogad praqtikaSi
vevaSi ki daubrundeba pirvel problemas da axlebur pacientis amgvari qceva, romelic daavadebis ararse-
midgomas mosinjavs. Tu problemis gadaWra ver xerx- bobisas mJRavndeba, mniSvnelovan problemas warmoad-
deba, pacients unda vurCioT Seeguos mas. maina da misi gens, radgan, Tu Camoyalibda, Zneli aRmosafxvrelia.
kolegebi amtkiceben (Maina et al., 2005), rom adapta- marTalia, avadmyofobiT ganpirobebuli qcevis cneba
ciis aSlilobis mqone pacientebTan ufro efeqturia nawilobriv gadafaravs avadmyofis rolis cnebas (ix.
xanmokle dinamikuri da mxardamWeri fsiqoTerapiis qvemoT), magram mocemul wignSi cal-calkea aRweri-
gamoyeneba, vidre mkurnalobis dawyebis dayovneba da li, radgan sxvadasxva warmoSobisaa.
intervenciis mxolod maSin ganxorcieleba, rodesac
raime problema iCens Tavs. avadmyofis roli
sazogadoeba avadmyof adamianebs gansxvavebulad epy-
gansakuTrebuli tipis adaptacia roba, rasac parsonsi (Parsons, 1951) avadmyofis rols
uwodebs. avadmyofis roli ori privilegiisa da ori
fizikur daavadebasa da fizikur defeqtTan valdebulebisgan Sedgeba. esenia:
adaptacia
w zogierTi socialuri pasuxismgeblobisgan gaTavi-
avadmyofobis Sefaseba sufleba;
avadmyofobasTan adaptacia ar SeiZleba gaazrebul w sxva adamianebisgan daxmarebisa da zrunvis molodi-
iqnes mxolod daavadebis Sesaxeb arsebuli faqtebisa nis ufleba;
da misi obieqturi Sedegebis TvalsazrisiT. adaptacia
w mkurnalobis Catarebisa da eqimTan TanamSromlobis
damokidebulia imaze, Tu ra warmodgena aqvT pacien-
valdebuleba;

_ 175 _
8 reaqcia stresul gamocdilebaze
w gamojanmrTelebis survili. pacientis guneb-ganwyobaze, qcevasa da cnobierebaze.
sanam pirovneba avad aris, avadmyofis roli misTvis amgvari efeqtis gamomwvevi medikamentebi meTeqvsmete
adaptaciuria. Tu igi avadmyofobis Semdegac agrZe- TavSia CamoTvlili (cxrili 16.6).
lebs am rolSi yofnas, xdeba gamojanmrTelebis gada-
adaptacia somatur daavadebasTan
vadeba, radgan is Tavs aridebs pasuxismgeblobas da
sxvebze damokidebuli rCeba. adamianebis umravlesoba kargad adaptirdeba fizikur
daavadebasTan, magram, rodesac adaptacia nela da
adaptacia fizikuri daavadebis debiutTan arasrulyofilad mimdinareobs, SeiZleba fsiqologi-
uri mkurnaloba gaxdes saWiro. amgvari mkurnaloba
rodesac adamianebi fizikurad avaddebian, SeiZleba
ar unda iyos rTuli da somaturi daavadebebis mkur-
SfoTvas, depresias an sibrazes ganicdidnen. Cveu-
nali zogadi profilis praqtikosebi, saavadmyofos
lebriv, aseTi emociuri reaqciebi droebiTia da
eqimebi da meddebi, Cveulebriv, warmatebiT arTmeven
maleve sustdeba, radgan pacients axali situaciis
mas Tavs. rogorc wesi, fsiqiatri pacients yvelaze
mimarT mimRebloba uviTardeba. iseve, rogorc sxva
mZime problemebis daZlevaSi exmareba; aseve, daxmare-
saxis adaptaciuri reaqciebis dros, uaryofam an mini-
bas uwevs eqimebsa da eqTnebs. upirveles yovlisa,
mizaciam SeiZleba daicvas pacienti Zlieri SfoTvis-
xdeba cudi adaptaciis mqone pacientebis identifi-
gan, romelic mas diagnozis gagebisas uCndeba. miuxe-
kacia, romlebic ver umklavdebian daavadebas. amas,
davad amisa, uaryofa, romelic am mxriv sasargebloa,
Cveulebriv, akeTebs profesionalTa jgufi, romelic
SeiZleba araadaptaciuric iyos, radgan man SeiZleba
somatur daavadebebze muSaobs. cudi adaptaciis
SeuSalos xeli avadmyofobis adreul stadiaze dax-
mqoned iseTi pacientebi iTvlebian, romelTa gamo-
marebis droul moZiebas, xolo gviandel safexurze
janmrTelebis procesi ufro nela mimdinareobs, vi-
pacienti mkurnalobis mimarT naklebad damyoli gaxa-
dre es mosalodnelia daavadebis simZimidan gamomdi-
dos. gamklavebis sxva strategiebi SeiZleba daiyos
nare. guneb-ganwyobis aSlilobebi amgvari progresis
or jgufad: emociis Sesustebasa da problemis gadaw-
Senelebis gavrcelebul mizezs warmoadgens (aRsan-
yvetaze mimarTul strategiebad (gv. 161). daZlevis
iSnavia, rom gamojanmrTelebis Senelebuli procesi
strategiebi, romlebic emociis Sesustebas iwvevs,
zog SemTxvevaSi normalur reaqciad aris miCneuli).
xSirad Sesabamisia avadmyofobis adreuli stadiebi-
pacientebis am jgufTan guneb-ganwyobis aSlilobebis
sTvis, magram Semdeg etapze maT adgili unda dauTmon
dasadgenad SeiZleba gamoviyenoT kiTxvarebi skrinin-
problemis gadaWraze mimarTul gamklavebis strate-
gisTvis, magram miRebuli rezultatebi, sul cota,
giebs. gamklavebis strategiebma SeiZleba marcxi gani-
mokle intervius meSveobiT mainc unda gadamowmdes.
cadon, rodesac moTxovnebi Zalian maRalia, an rode-
mokle interviu unda Catardes iseT garemoSi, sadac
sac gamklavebis resursebi SezRudulia. amas SeiZle-
daculi iqneba konfidencialoba. Cveulebriv, pacien-
ba sxvadasxva mizezi hqondes: droTa ganmavlobaSi
tis ojaxis erT-ori wevrisgan unda movipivoT infor-
resursebis ganleva, Tavis tvinis daavadeba an travma.
macia problemebTan da avadmyofobasTan pacientis
somaturi daavadeba, rogorc fsiqiatriuli adaptaciis Sesaxeb da, agreTve, gavarkvioT, Tu ras
simptomebis uSualo gamomwvevi mizezi fiqroben ojaxis wevrebi pacientis avadmyofobaze.
somaturma daavadebam, rogorc stresorma, SeiZleba zogierTi pacienti medikamentur mkurnalobas
fsiqiatriuli simptomebis aRmoceneba gamoiwvios. saWiroebs, magram umravlesobisTvis ufro mizanSe-
SfoTva, depresia, daRliloba, sisuste, wonaSi dak- wonilia konsultaciis Catareba (gv. 621), risTvisac
leba da paTologiuri qceva SeiZleba uSualod so- saWiroa, rom pacientsa da eqims Soris ndoba damyard-
maturi darRvevebiT iyos gamowveuli. SedarebiT es, rac, Tavis mxriv, interviusTvis Sesabamisi drois
gavrcelebuli SemTxvevebi meTeqvsmete TavSia moce- daTmobas moiTxovs. konsultacia iwyeba pacientisTvis
muli (cxrili 16.5). zustad aseve, seqsualuri dis- daavadebis bunebisa da misi Sesabamisi mkurnalobis axs-
funqcia SeiZleba gauaresdes somaturi daavadebis an na-ganmartebiT. amis Semdeg, pacients unda davexmaroT,
misi mkurnalobis Sedegad (gv. 508). nebismieri amgvari rom misTvis diagnozi misaRebi gaxdes, rom is Seeguos
simptomis arsebobisas pirovnebam SeiZleba eqims mim- avadmyofobas da uari Tqvas araadaptaciur qcevebze
arTos. fsiqiatrma sifxizle unda gamoiCinos, raTa (mag., arasakmarisi damoukidebloba da mkurnalobis
ar gamorCes pacientis somaturi daavadeba. aucileblobis uaryofa). zogierT SemTxvevaSi, SeiZle-
ba sasargeblo aRmoCndes iseTi teqnologiebis gamoy-
somaturi daavadebis mkurnalobiT gamowveuli eneba, rogoricaa safexureobrivi aqtivobebi, moti-
fsiqiatriuli simptomebi vaciuri interviuireba da brazis marTva.
zogierTma medikamentma, romelic fizikuri daa- Tu pacienti somatur daavadebaze SfoTviT an
vadebis samkurnalod gamoiyeneba, SeiZleba imoqmedos depresiuli aSlilobiT reagirebs, am aSlilobebis

_ 176 _
gansakuTrebuli tipis adaptacia
Sesabamisi mkurnalobaa Casatarebeli (ix. mecxre da uCndeba. Tavidan man SeiZleba ar daijeros es faq-
meTerTmete Tavebi). ti da mSvid cxovrebas daubrundes. uaryofa Tan-
daTanobiT mcirdeba, rodesac adamiani urigdeba
adaptacia letalur daavadebasTan Tavis avadmyofobas, magram daavadebis progresire-
daaxloebiT naxevars im avadmyofebisas, romlebic saa- basTan erTad SeiZleba xelmeored iCinos Tavi. am
vadmyofoSi kvdebian, SfoTvis, depresiis, sibrazis an dros pacienti kvlav ise iqceva, TiTqos araferi
danaSaulis gancdis emociuri simptomebi aReniSnebaT icis sakuTari daavadebis bunebis Sesaxeb.
(Meyer et al., 2003). emociuri reaqciebis ganmsazRvre- w sxvebze damokidebuleba adaptaciuria mZime fizikuri
li faqtorebia pacientis pirovnuli maxasiaTeblebi avadmyofobis adreul stadiaze, rodesac saWiroa,
da im mxardaWeris siZliere da xarisxi, romelsac is rom pacienti pasiurad daemorCilos mkurnalobas.
ojaxis wevrebisgan, megobrebis an momvlelebisgan gadaWarbebuli da xangrZlivi sxvebze damokideb-
iRebs. cxadia, emociuri reaqciebi ufro damaxasiaTe- uleba ufro arTulebs Semdgom mkurnalobas da zr-
belia axalgazrda momakvdavi pacientebisTvis, vidre dis ojaxis wevrebis datvirTvas. rodesac pacienti
xandazmulebisTvis. amgvar reaqciebs ufro iSviaTad sikvdilis piras imyofeba, sxvebze damokidebuleba
vxvdebiT im pacientebTan, romelTac swamT imqveyn- SeiZleba kvlav adekvaturi gaxdes.
iuri cxovrebis. w gadatana _ xSirad esaa sibraze, romelic SeiZleba
SfoTva mimarTuli iyos samedicino personalis an naTe-
savebis mimarT. maTTvis amgvari reaqcia SeiZleba
SfoTvas SeiZleba iwvevdes Zlieri tkivili, fizikuri
gaugebari aRmoCndes da moTmineba dakargon pa-
damaxinjebis an Seukaveblobis (Sardvisa da defeka-
cientTan urTierTobisas. amis gamo maT SeiZleba
ciis) ganviTarebis molodini; agreTve, sikvdilis
naklebi dro dauTmon pacients, rac gaaZlierebs
SiSi da ojaxis momavalze wuxili. ojaxis wevrebi da
mis sasowarkveTas.
momvlelebi, pacientis SfoTvis Semsubuqebis mizniT,
zogjer malaven mis realur mdgomareobas. radgan uaryofas, sxvebze damokidebulebasa da gadatanas
maTma umravlesobam icis sakuTari diagnozi, misi da- Cveulebriv mosdevs mimRebloba. eqimis mizania dae-
malvis mcdeloba mxolod aZlierebs SiSs (rogoricaa, xmaros pacients sakuTari mdgomareobis `miiReba-
mag., tkivilis an Seukaveblobis SiSi). Si~, sanam avadmyofoba bolo stadiaSi gadaizrdeba.
am miznis miRweva ufro advilia maSin, rodesac pa-
depresia cients, samedicino personalsa da naTesavebs Soris
depresia SeiZleba gamoiwvios ojaxTan da megobrebT- kargi urTierTobaa damyarebuli.
an ganSorebis perspeqtivam, an iman, rom pacienti ve-
fsiqologiuri simptomebi
Rar Seasrulebs misTvis Rirebul saqmianobas. garda
amisa, uaryofiTi guneb-ganwyobis mizezebia avadmyo- pacientis distress SeiZleba daematos daavadebiTa
fobiT gamowveuli garegnuli cvlilebebi, operaciis da misi mkurnalobiT gamowveuli fsiqologiuri simp-
Sedegebi da radioTerapiiT gamowveuli sisuste. tomebi. kavSirebi, romlebic xSirad gvxvdeba daavade-
basa da fsiqologiur simptomebs Soris, Sejamebulia
danaSaulis grZnoba da sibraze cxrilSi 16.5. gansakuTrebiT Zlieri kavSiri arsebobs
zogierT pacients aqvs danaSaulis grZnoba, radgan dispnoesa da SfoTvas Soris. medikamentur mkurnalo-
Tvlis, rom gadaWarbebul moTxovnebs uyenebs naTe- basa da fsiqologiur simptomebs Soris dadgenili ka-
savebsa da megobrebs. religiur pacientebs SeiZleba vSirebi Sejamebulia cxrilSi 16.6.
sjerodeT, rom avadmyofoba sasjelia, romelic war-
mkurnaloba
sulSi Cadenili araswori qmedebebisTvis daimsaxures.
pacienti moaxloebuli sikvdilis usamarTlobis gamo Cveulebriv, momakvdav pacients adaptaciaSi exmareba
SeiZleba sibrazes ganicdides. es gancda man SeiZleba samedicino personali, romelic mis somatur daavade-
eqimebze, meddebsa da naTesavebze gadaitanos, ramac, bas mkurnalobs. fsiqiatrs mxolod maSin iZaxeben,
SesaZloa, gaarTulos pacientis movla (ix. qvemoT). rodesac aRiniSneba gansakuTrebuli problemebi (ix.
qvemoT) an saWiroa personalisTvis daxmarebis gaweva
dacviTi meqanizmebi da treningis Catareba.
uaryofa, sxvebze damokidebuleba da gadatana is
mkurnalobis miznebi
dacviTi meqanizmebia, romlebsac yvelaze ufro xSir-
ad vxvdebiT momakvdav pacientebTan. heqeTisa da vaismanis mixedviT (Hackett and Weisman,
1962), momakvdavi pacientebis mkurnalobis mizani
w uaryofa, Cveulebriv, pirveli reaqciaa, romelic
unda iyos `Sesaferisi sikvdili~, raSic avtorebi Sem-
pirovnebas fataluri avadmyofobis gagebis Semdeg
degs gulisxmoben:

_ 177 _
8 reaqcia stresul gamocdilebaze
ramdenadac es SesaZlebelia, pirovneba ar unda lemebis Sesaxeb srul informacias flobdes, maSin,
grZnobdes tkivils; efeqturad unda funqcioni- Cveulebriv, ukeTesia am informaciis miwodeba moma-
rebdes im xarisxiT, ra xarisxiTac SeuZlia; unda vlisTvis gadavdoT. Sesabamis stadiaze pacients unda
gaacnobieros da gadaWras arsebuli konfliqtebi; vuTxraT, Tu ra SeiZleba gakeTdes imisaTvis, rom misi
SeZlebisdagvarad unda daikmayofilos yvela dar- darCenili cxovreba SeZlebisdagvarad komfortuli
Cenili survili; unda miandos sakuTari Tavis mar- iyos. daavadebis Sesaxeb sruli informacia simarTles
Tva imaT, visac endoba. unda Seesabamebodes, magram gadawyvetilebis miReba
imis Taobaze, Tu TiToeul SemTxvevaSi informaciis
am miznebis gansxvavebul formulirebas gvTavazobs
ra nawili gavumJRavnoT, damokidebulia pacientis
kubler-rosi (Kubler-Ross, 1969). igi sikvdilTan
reaqciebze da mis mier dasmul SekiTxvebze. aucile-
fsiqologiuri adaptaciis xuT fazas gamoyofs,
blobis SemTxvevaSi, eqimi unda miubrundes problemis
romelTa Tanmimdevroba yovelTvis erTi da igive ar
ufro Rrma ganxilvas maSin, rodesac pacienti amisT-
aris _ zogi SeiZleba saerTod `amovardnili~ iyos. am
vis mzad iqneba. mniSvnelovania yovelTvis gvaxsovdes,
fazebis codna sasargebloa im profesionalebisTvis,
rom momakvdavi pacientebis umravlesoba acnobierebs
romlebic momakvdav pacientebs uweven daxmarebas. es
sakuTari avadmyofobis prognozs (miuxedavad imisa,
fazebia:
arian Tu ara amis Sesaxeb uSualod informirebulni),
w uaryofa da izolacia; momvlelebis qcevaze dakvirvebiT maT SeuZliaT swori
w sibraze; daskvnebis gamotana. isini xvdebian, rom adamianebi maT
w nawilobrivi mimRebloba (`vaWroba drois mogebis mier dasmul SekiTxvebze pasuxis gacemas da maTTan
mizniT~); laparaks eridebian. pacientebs, romlebic SfoTvas,
w depresia; sibrazes an sasowarkveTilebas ganicdian, saSualeba
unda mieceT, gamoxaton TavianTi gancdebi da maTi ga-
w sruli mimRebloba.
momwvevi azrebis Sesaxeb imsjelon.
simptomebis Sesusteba
personalisTvis informaciis miwodeba
gansakuTrebiT mniSvnelovania tkivilisa da gaZnele-
mTelma samedicino personalma unda icodes, Tu ra in-
buli sunTqvis adekvaturi kontroli da deliri-
formacias flobs pacienti. sxva SemTxvevaSi maT Sei-
umiT gamowveuli dabneulobis Semcireba. SfoTva da
Zleba urTierTgamomricxavi rCevebi miscen pacients
depresia SeiZleba Semcirdes tkivilisa da gaZneleb-
da misi TandaswrebiT urTierTsawinaaRmdego mosazre-
uli sunTqvis gakontrolebis Semdeg. deliriumis ga-
bebi gamoTqvan. Tu procesis yvela monawilem icis, Tu
momwvevi mizezebi mocemulia 349 gverdze. momakvdavi
ra aris pacientisTvis cnobili, es maT urTierTobas
pacientebis movlisas SesaZlebelia zogierTi mniS-
gauadvilebs. winaaRmdeg SemTxvevaSi, maTsa da pacients
vnelovani simptomis mkurnaloba. esenia: dehidrata-
Soris gaCndeba distancia, rac izolaciaSi moaqcevs
cia, samkurnalo saSualebebis gverdiTi movlenebi,
avadmyofs da gaarTulebs adaptaciis process.
meoradi infeqciebi, kardialuri an respiratoruli
dekompensacia da hiperkalcemia. naTesavebisTvis informaciis miwodeba da mxarSi
amodgoma
pacientisTvis adaptaciaSi daxmarebis gaweva
naTesavebma unda icodnen, Tu ra informacias flobs
aucilebelia pacientTan kargi urTierTobis da-
pacienti. aseT SemTxvevaSi isini naklebad uxerxulad
myareba, raTa man SeZlos sakuTari problemebis Ses-
igrZnoben Tavs masTan saubrisas. naTesavebs iseve
axeb saubari da kiTxvebis dasma. avadmyofobis xasiaTi
sWirdebaT daxmareba, rogorc pacientebs. maT Sei-
mas gulwrfelad da martiv enaze unda ganvumartoT.
Zleba SfoTva da depresia ganuviTardeT da pacientis
zogjer eqimebi SiSoben, rom aseTi axsna avadmyofis
avadmyofobis mimarT uaryofiTi, agresiuli reaqcia
mdgomareobas kidev ufro daamZimebs. miuxedavad imisa,
gauCndeT. maT SeiZleba gauCndeT danaSaulis ganc-
rom detalebis mSralad miwodebam SeiZleba gamoiwvios
dac. aseTi reaqciebi xels SeuSlis maT, daamyaron
amgvari efeqti, umetes SemTxvevaSi ar aris Zneli ga-
normaluri urTierToba pacientTan da samedicino
dasawyveti is, Tu ra saxis informacia unda mivawodoT
personalTan. naTesavebs sWirdebaT informacia pa-
pacients diagnozisa da prognozis Sesaxeb. aucile-
cientis mdgomareobis Sesaxeb. maT unda mieceT Ses-
belia, rom pacients hqondes saSualeba, warmarTos
aZlebloba, isaubron TavianT gancdebze da moemza-
diskusia da gamoxatos Tavisi wuxili da survilebi.
don gardauvali, mZime danakargisTvis. winaaRmdeg
Tu mas ainteresebs, rogoria avadmyofobis prognozi,
SemTxvevaSi, pacientsa da mis ojaxis wevrebs Soris
simarTle ar unda davumaloT, radgan mikibul-mokib-
distancia SeiZleba gaizardos da isini gaucxovdnen
uli pasuxebi aryevs momvlelebis mimarT pacientis
erTmaneTisgan.
ndobas. xolo Tu mas ar aqvs survili sakuTari prob-

_ 178 _
gansakuTrebuli tipis adaptacia

specialuri momsaxureba SevamciroT, an is sxva preparatiT unda CavanacvloT.


avTvisebiani simsivnis ganviTarebis gviandel stadiaze
bevr saavadmyofoSi momakvdavi adamianebis mosavle-
sakmaod Znelia depresiuli aSlilobis zogierTi
lad ojaxis eqimTan da saavadmyofos personalTan
simptomis Sefaseba. mag., wonaSi kleba, anoreqsia,
specialisti eqTnebi TanamSromloben. aseT eqTnebs
uZiloba, interesis dakargva da daRliloba _
gavlili aqvT treningi momakvdavi pacientis ro-
yvelaferi es SeiZleba fizikuri daavadebiT iyos
gorc fsiqologiuri, aseve fizikuri movlis Tval-
gamowveuli. xolo dilas adre gaRviZeba, ukiduresi
sazrisiT. zogjer amgvar avadmyofebs uvlian pali-
sasowarkveTileba da sakuTari Tavis dadanaSauleba
atiuri mzrunvelobis klinikaSi (e.w. hospisSi), sa-
_ ufro zust miniSnebas gvaZlevs diagnozis Sesaxeb.
dac SesaZlebelia yuradReba gamaxvildes iseT de-
sifrTxile unda gamoviCinoT suiciduri azrebis
talebze, romlebic momakvdavi adamianis cxovrebis
Sefasebisas: Tu konsultaciebi da daavadebis marTvis
xarisxs gaaumjobesebs. aseT hospisebSi pacientebs
gaumjobeseba ar iwvevs guneb-ganwyobis gamosworebas,
maSin aTavseben, rodesac maTi movla saxlis piro-
maSin pacients unda davuniSnoT antidepresantebi
bebSi arapraqtikulia. aseTi klinikis TanamSromlebi
da yuradRebiT mivadevnoT Tvali mkurnalobis
uzrunvelyofen pacientis droebiT movlas da amiT
process. sawyisi doza mcire unda iyos da, saWiroebis
umsubuqeben tvirTs im adamianebs, romlebic saxlis
SemTxvevaSi, Seicvalos sxva antidepresantiT, raTa
pirobebSi uvlian avadmyofs.
mivakvlioT iseT medikaments, romlis mimarTac
fsiqiatrTan pacientis gadamisamarTeba pacienti ufro tolerantulia (Dein, 2003).
fsiqiatrTan pacientis gadamisamarTeba xdeba maSin,
kontaqti eqimebsa da eqTnebTan
rodesac saxezea mZime xasiaTis fsiqiatriuli simp-
kontaqti eqimebsa da eqTnebTan Zalze mniSvnelovania.
tomebi an qceviTi darRvevebi (Lyness, 2004). es xdeba
mas Semdeg, rac fsiqiatri mkurnalobis gegmas
Semdegi tipis pacientebis gamokvlevisa da marTvis
Seadgens, xSirad mkurnalobis process swored es
mizniT:
personali warmarTavs. momakvdavi pacientis movlis
w depresiuli pacientebis, raTa dadgindes depresiis
Sesaxeb ix. Billings, 2000.
mizezi da gadawydes Tu romeli tipis mkurnalo-
bis Catarebaa ukeTesi _ medikamenturis Tu struq-
glova da mZime danakargTan adaptacia
turirebuli fsiqoTerapiis.
sityvebi: mZime danakargi, glova da dardi _ zogjer
w arakomunikabeluri pacientebis, romlebsac ar
sinonimuria, magram maT sxvadasxva datvirTva aqvT,
surT saubari TavianT avadmyofobaze.
rac mniSvnelovania fsiqiatriisTvis.
w pacientebis, romlebic uars amboben TanamSromlo-
w mZime danakargi sayvareli adamianis sikvdils
baze. aseTi pacientebi ar iReben avadmyofobis gamo
ukavSirdeba.
Tavsmoxveul socialur SezRudvebs, ar adgenen
w glova aris mZime danaklisze uneblie emociuri da
saWiro gegmebs da ar iReben aucilebel gadaw-
qceviTi reaqcia.
yvetilebebs.
w trauri _ esaa im qcevebisa da ritualebis Segnebuli
garda amisa, fsiqiatrTan pacientis momarTva
Sesruleba, romlebic mZime danakargze socialurad
mizanSewonilia:
dadgenil reaqcias warmoadgens. es qcevebi da
w xangrZlivi problemebis dros, romlebsac amZimebs
ritualebi TavianTi formiTa da xangrZlivobiT
daavadeba da romlebic ukavSirdeba pacientis
gansxvavebulia sxvadasxva socialur da religiur
pirovnul Tvisebebsa da ojaxur konfliqts.
jgufSi.
w sxva simptomebis arsebobisas. aseTi pacientebisTvis
klasifikaciis sistemebi yovelTvis erTnairad ar
SfoTva da deliriumi Cveulebrivi movlenaa,
asaxavs am gansxvavebebs. ICD-10-Si mZime danakargi
ris movlasac samedicino personali fsiqiatris
gansazRvrulia, rogorc Z63.4, anu ganekuTvneba
daxmarebis gareSec axerxebs. gamonakliss war­
kategorias `faqtorebi, romlebic gavlenas axdens
moadgens deliriumi fsiqozuri simptomebiT.
janmrTelobis statusze da jandacvis samsaxurebTan
depresiuli aSlilobis marTva kontaqtze~. DSM-IV-Si ki rogorc `mdgomareoba,
romelzec SeiZleba klinicistis yuradReba iqnes
depresiuli aSliloba SeiZleba gamoiwvios iseTma
fokusirebuli~. amgvarad, am termins ufro mZime
simptomebma, rogorebicaa tkivili da sunTqvis
danakargze reaqciis aRsaniSnad iyeneben, vidre Tavad
garTuleba. aucilebelia am simptomebis Sesabamisi
faqtis. ICD-10-Si dardi kodirebulia, rogorc
mkurnaloba. Tu medikamenti potenciurad depresiis
adaptaciis aSliloba, magram gamoyenebulia termini
gamomwvevia (ix. cxrili 16.6), misi doza an unda
`glovis reaqcia~. trauri, romelic socialuri

_ 179 _
8 reaqcia stresul gamocdilebaze
qcevis formas warmoadgens, ar aris aSliloba da,
Sesabamisad, ar aris Setanili arc erTi klasifikaciis
cxrili 8.3 normaluri glovis reaqciebi
indeqsSi. am TavSi terminiT `reaqcia danakargze~ safexuri I: ramdenime saaTidan _ ramdenime dRemde
aRiniSneba mZime danakargze nebismieri tipis reaqcia momxdaris uaryofa da miuRebloba
(rogorc normaluri, aseve paTologiuri). normalur `emociuri siClunge~
reaqciebs `glova~ ewodeba, xolo paTologiuri glova
safexuri II: ramdenime kviridan _ 6 Tvemde
da depresiuli aSlilobebi anomaliuri reaqciebia.
wuxili, tirili, dardis Semotevebi
glova SfoTvis somaturi simptomebi
glova uwyveti procesia, magram meti sicxadisTvis is mousvenroba
SeiZleba sam safexurad daiyos (cxrili 8.3). cudi Zili
pirveli safexuris xangrZlivoba ramdenime saaTi umadoba
an ramdenime dRe SeiZleba iyos. am dros vxedavT danaSaulis gancda, sxvebis dadanaSauleba da sxv.
uaryofas, rac vlindeba emociuri reaqciis sisusteSi gancda, TiTqos gardacvlili adamiani gverdiT imyofeba
(`emociuri siClunge~). mas xSirad Tan axlavs arar- iluziebi, cocxali xatebi
ealurobis gancda. pirovneba bolomde ver aRiqvams smeniTi halucinaciebi (esmis gardacvlili adamianis xma)
axlobeli adamianis gardacvalebas. is SeiZleba mous- pirovneba moculia gardacvlili adamianis mogonebebiT
socialuri cxovrebidan gandgoma
venrad iyos da iseT STabeWdilebas tovebdes, TiTqos
gardacvlil adamians eZebs. safexuri III: ramdenime kviridan _ ramdenime Tvemde
meore safexuri ramodenime kviridan daaxloebiT
simptomebis moxsna
6 Tvemde grZeldeba, Tumca, SeiZleba bevrad ufro socialuri aqtivobebis aRdgena
didxans gastanos. am dros adamiani wuxs, tiris, mas pozitiuri mogonebebi
eufleba martoobis gancda da periodulad gar-
(simptomebi SeiZleba ganmeordes garkveuli TariRebis
dacvlili adamiani Zlier enatreba. am safexurze
dros)
SfoTva Cveulebrivi movlenaa. pirovneba, romelmac
danaklisi ganicada, SfoTviani da mousvenaria, aqvs reaqciebi ar aris yovelTvis erTnairi da arc erTi
cudi Zili, uCivis umadobas da SeiZleba panikis Sete- maxasiaTebeli ar aris universaluri (Schuchter and
vebi hqondes. bevr adamians aqvs danaSaulis gancda Zisook, 1993).
imis gamo, rom gardacvlils sakmarisad kargad ver
mouara. zogierTi adamiani ganicdis sibrazes da sa- anomaliuri anu paTologiuri glova
kuTari danaSaulis gancdis proeqcias axdens (mag., glova anomaliuria, Tu is uCveulod intensiuria,
adanaSaulebs eqimebs an sxva adamianebs imaSi, rom maT gaxangrZlivebulia, droSi gadavadebuli an saxe­
maqsimalurad kargad ar mouares gardacvlils). bevr Secvlilia. paTologiuri intensivobis kriteriumebi
maTgans agreTve iseTi gancda eufleba, TiTqos gar- igivea, rac depresiuli aSlilobis simptomebisa.
dacvlili adamiani maT gverdiTaa. daaxloebiT aTi- miiCneva, rom reaqcia paTologiuri xangrZlivobisaa,
dan erTs SeiZleba xanmokle halucinaciebic hqondes Tu is eqvs Tveze met xans grZeldeba. reaqcia
(Clayton, 1979). pirovneba gamudmebiT igonebs gardacv- dagvianebulad miiCneva, Tu adamiani ar gaivlis dardis
lil adamians da xandaxan am mogonebebs akviatebuli pirvel etaps sayvareli adamianis gardacvalebidan
xatebis saxe aqvs. xSiria socialuri urTierTobebi- ori kviris manZilze. dardis yvela formisTvis
sTvis Tavis arideba. gavrcelebul movlenas warmoad- damaxasiaTebelia im situaciebisa da viTarebebisTvis
gens fizikuri xasiaTis Civilebi (Parkes and Brown, mudmivad Tavis arideba, romlebic sikvdils ukav­
1972). daqvrivebuli qalebi ufro xSirad iTxoven sa- Sirdeba.
medicino daxmarebas, vidre isini, visac danakargi ar paTologiuri intensivobis dardi. xSirad dep­
ganucdia (Stein and Susser, 1969). resiuli simptomebi normaluri dardis komponentebia.
mesame safexurze es simptomebi sustdeba da ada- im adamianebis 35%-s, romlebmac mZime danakargi
miani yoveldRiur saqmianobas ubrundeba. pirovneba ganicades, glovis romelime etapze uviTardeba
TandaTanobiT urigdeba danakargs da ixsenebs im sa- depresiuli aSlilobis simptomebi (Schuchter and Zisook,
siamovno wuTebs, romlebic gardacvlil adamianTan 1993). umetes SemTxvevaSi depresiuli aSliloba eqvsi
erTad gautarebia. xSirad simptomebi xelaxla iCens Tvis mere aRar aRiniSneba, magram daaxloebiT 20%-
Tavs, rac garkveul TariRebTan aris dakavSirebuli s is didi xnis manZilze SeiZleba SeunarCundes. Tu
(mag., gardacvalebis dRe). im adamianebis erT mesameds, romelmac danakargi
marTalia, am safexurebis codna sasargebloa, ma- ganicada, romeliRac etapze depresiuli aSlilobis
gram isic gasaTvaliswinebelia, rom individualuri simptomebi aReniSneba, es SeiZleba imas niSnavdes,

_ 180 _
gansakuTrebuli tipis adaptacia
rom dadgenili zRvari zedmetad dabalia. Tumca, loa an Tavisi xarisxis (mag., aSkarad gamoxatuli
depresiuli aSlilobis simptomebis mqone adamianebis mtruli damokidebuleba, zeaqtiuroba da ukiduresi
SemTxvevaSi ufro metia imis albaToba, rom maT socialuri TviTizolacia) an Tavisi xasiaTis mixedviT
hqondeT cudi socialuri adaptacia, rom xSirad (mag., iseTi fizikuri simptomebis arseboba, romlebic
dadiodnen eqimebTan da avad moixmardnen al­kohols gardacvlil adamians ukanaskneli avadmyofobis dros
(Schuchter and Zisook, 1993). amitom, am kriteriumebis hqonda). es deformirebuli gamovlinebebi aRwerili
gamoyenebasa da depresiuli aSlilobis damatebiTi aqvs lindermans (Lindemann, 1944) Tavis gamokvlevaSi,
diagnozis dasmas praqtikuli mniSvneloba aqvs. romelic Ramis klubSi gaCenili xanZris dros
rodesac arsebobs eWvi depresiul aSlilobaze, gadarCenil adamianebs exeba.
gansakuTrebuli yuradReba unda mivaqcioT retar­ am formis nebismieri glovis dros Cveulebriv
daciisa da TviTSefasebis zogadi daqveiTebis SeiniSneba mudmivi Tavis arideba im situaciebisa da
simptomebs, radganac es maxasiaTeblebi iSviaTad viTarebebisTvis, romelic sikvdilTan dakavSirebul
gvxvdeba Cveulebrivi glovis dros (Jacobs et al., 1989). mogonebebs iwvevs.
suiciduri azrebi gvxvdeba intensiuri dardis
dros. mZime danakargis Semdeg suicidis procentuli paTologiuri glovis gamomwvevi mizezebi
maCvenebeli izrdeba erTi wlis manZilze, Tumca, Cveulebriv iTvleba, rom paTologiuri glovis
meuRlis an mSoblebis gardacvalebis SemTxvevaSi, is albaToba ufro maRalia maSin, rodesac:
maRalia xuTi wlis ganmavlobaSi. axalgazrda qvrivi w sikvdili uecari da moulodnelia;
qalebi da xandazmuli qvrivi mamakacebi suicidis w pirovnebas Zalian axlo an ambivalenturi urTier-
ufro maRali riskis qveS imyofebian, vidre sxva Toba hqonda gardacvlil adamianTan an masze iyo
adamianebi, romlebmac mZime danakargi ganicades damokidebuli;
(Bunch, 1972). suiciduri azrebis arsebobis dros
w pirovneba daucvelia, uWirs sakuTari gancdebis
aucilebelia suicidis riskis dauyovnebliv Sefaseba
gamovlena an adre aReniSneboda fsiqikuri aSli-
(gv. 437).
loba;
gaxangrZlivebuli glova. rogorc zemoT iTqva,
gaxangrZlivebul (qronikul) glovas xSirad gan­ w pirovneba valdebulia mouaros bavSvebs da amitom
martaven, rogorc glovas, romelic eqvs Tveze met iolad ver avlens dards.
xans grZeldeba. am dros normaluri procesis gavlis morbiduloba mZime danakargis Semdeg
nacvlad, pirveli da meore safexurebis simptomebi
zogierTma gamokvlevam (Stroebe and Stroebe, 1993)
didi xnis manZilzea SenarCunebuli. miuxedavad amisa,
uCvena, rom gansakuTrebiT mZime danakargis SemTx-
normaluri glovis zusti limitis dadgena Znelia da
vevaSi, momxdari faqtidan pirveli eqvsi Tvis ganma-
mdgomareobidan srul gamosvlas SeiZleba gacilebiT
vlobaSi gazrdilia meuRleebis an sxva axlo naTe-
meti dro dasWirdes. erT-erTi gamokvlevis Sedegad
savebis sikvdilianobis procentuli maCvenebeli, risi
aRmoCnda, rom daqvrivebuli qalebis mxolod mcire
mizezicaa gulis daavadebebi, avTvisebiani simsivne,
nawili aRar dardobs meuRlis gardacvalebas
RviZlis cirozi, suicidi da ubeduri SemTxveva. ra
erTi wlis Semdeg (Parkes, 1971). gaxangrZlivebuli
ganapirobebs aseT kavSirebs, zustad ar aris dadge-
glova SeiZleba dakavSirebuli iyos depresiul
nili; savaraudod, mizezi gansxvavebulia sxvadasxva
aSlilobasTan, magram SesaZloa mis gareSec iCinos
viTarebebSi. am dros xSiria suicidis SemTxvevebi
Tavi. gaxangrZlivebul dards `travmul glovasac~
(Bunch, 1972), ekonomiuri mdgomareobis gauareseba da
uwodeben, romlis drosac subieqtebi mudmivad
gazrdilia fsiqologiuri morbiduloba (Valdimarsdot-
`eZeben~ gardacvlil adamians, aqvT Zlieri monatrebis
tir, 2003).
gancda, ar eguebian sikvdilis faqts da moculebi
arian gardacvlilze fiqriT (Boelen et al., 2003). dardis marTva
gadavadebuli glova. gadavadebuli glovis dros dardi _ es normaluri reaqciaa. adamianebis umete-
pirveli safexuri Tavs iCens gardacvalebidan soba dards ojaxis wevrebis, megobrebis, moZRvris da
mxolod ori kviris (an ufro didi xnis) Semdeg. amgvari glovis ritualebis daxmarebiT umklavdeba. zogierT
dardi da glova ufro xSiria uecari, travmuli an dasavlur sazogadoebaSi bevr adamians ar aqvs kav-
moulodneli sikvdilis dros (Jacobs 1993, gv. 175). Siri religiasTan; maTi glovis ritualebi SeiZleba
Sekavebuli da deformirebuli glova. termini ar iyos mkveTrad gamoxatuli da ojaxis wevrebi
`Sekavebuli glova~ miuTiTebs iseT reaqciaze, ro­ SeiZleba maTgan Sors imyofebodnen. am da kidev sxva
melsac zogierTi normaluri maxasiaTebeli aklia. mizezTa gamo ojaxis eqimi TamaSobs mniSvnelovan
deformirebul dards aqvs depresiuli simptomebisgan rols im adamianebis cxovrebaSi, romlebmac mZime da-
gansxvavebuli iseTi niSan-Tvisebebi, romlebic uCveu­

_ 181 _
8 reaqcia stresul gamocdilebaze
nakargi ganicades. paTologiuri glovis SemTxvevaSi CioT, daarqvan gardacvlil bavSvs saxeli da naxon
adamianebma SeiZleba fsiqiatrsac mimarTon. misi cxedari. Tu isini grZnoben, rom amisTvis mzad
zogierTi saerTo problemis garda, am adamianebs ar arian, moviZioT gardacvlili bavSvis foto, rom-
individualuri xasiaTis problemebic aqvT. mag., ax- lis Sexedvasac mSoblebi SeZleben, Tu momavalSi amis
algazrda qvriv mamakacs, romelsac mcirewlovani survili eqnebaT. amgvari zomebis miReba konsulta-
Svilebi hyavs, bevri iseTi sirTule eqmneba, ro- ciebTan erTad Seamcirebs mkvdradSobili bavSvis
melic xanSiSesuli qvrivi mamakacis winaSe ar dgeba, dedis mZime mdgomareobas im mSoblebTan SedarebiT,
radgan ukve zrdasruli Svilebi hyavs da isini Tavad visac aseTi daxmareba ar miuRia (Forrest and Standish,
exmarebian mas. agreTve, dedas, romelic mkvdradSo- 1984).
bil Svilze dardobs, gansakuTrebuli problemebi
awuxebs (ix. qvemoT). marTvis dagegmvisas, zogadi medikamenturi mkurnaloba
mimarTulebis garda (razec qvemoT iqneba yuradReba medikamenturi mkurnalobiT normaluri dardiT
gamaxvilebuli), mniSvnelovania pacientis individu- gamowveuli distresis Tavidan acileba ver xerxde-
aluri viTarebebis gaTvaliswinebac. ba, magram aseTi mkurnalobis Catareba SeiZleba gan-
sakuTrebul viTarebebSi aucilebeli iyos. dardis
konsultacia pirvel safexurze Zilis mosawesrigeblad an Zl-
am dros imave tipis konsultaciebi tardeba, rogor- ieri SfoTvis Sesasusteblad SeiZleba saWiro gaxdes
ic sxva saxis adaptaciuri reaqciebis dros. adamianma, ramodenime dRis ganmavlobaSi saZile da anqsiol-
romelmac mZime danakargi ganicada, unda ilaparakos ituri medikamentebis gamoyeneba. meore safexurze,
Tavisi danakargis Sesaxeb, gamoxatos mwuxareba, dana- depresiuli aSlilobis simptomebis SemTxvevaSi, Sei-
Saulis grZnoba an sibraze da gaacnobieros glovis Zleba mizanSewonili iyos antidepresantebis miReba,
normaluri mimdinareobis procesi. unda icodes, rom Tumca, mocemul jgufSi maTi gamoyenebis efeqturoba
mas SeiZleba gauCndes uCveulo gancdebi _ iluziebi, ar aris sakmarisad Seswavlili. meore safexurze, imi-
halucinaciebi an gancda imisa, TiTqos gardacvlili saTvis, rom Sesustdes Zlieri SfoTva, SeiZleba mar-
adamiani mis gverdiT imyofeba. winaaRmdeg SemTxvevaSi Tebuli iyos xanmokle medikamenturi mkurnalobis
aseTma gamocdilebam SeiZleba pirovnebis SeSfoTeba Catareba.
gamoiwvios. adamians SeiZleba dasWirdes daxmareba,
raTa: mxardamWeri jgufebi

w aRiaros, rom danakargi realobaa; mxardamWeri jgufebi iqmneba im adamianebis dasaxmare-


blad, romlebmac axlaxan ganicades mZime danakargi
w gaiaros glovis safexurebi;
(kerZod, axalgazrda qvrivi qalebis mxardasaWerad).
w Seeguos gardacvlili adamianis gareSe cxovrebas. erT-erTi amgvari organizacia britaneTSi CRUSE-is
aseve, raTa gadalaxos dardis pirveli safexuri saxeliT aris cnobili. sakuTari gamocdilebis ga-
(danakargis uaryofa) da mivides realobis mimRe- ziarebiT maTTvis, vinc warmatebiT gaumklavda mZime
blobamde. gardacvlili adamianis sxeulis yureba danakargs, adamianebs SeuZliaT TavianTi dardis sx-
da misi nivTebis dalageba exmareba am process, ami- vebisTvis gandoba, praqtikuli rCevebis miReba da
tom pirovnebas xeli unda SevuwyoT, raTa man ganax- gamklavebis gzebze msjeloba (Clark, 2004).
orcielos amgvari aqtivobebi. ganxiluli unda iqnes
iseTi praqtikuli xasiaTis problemebi, rogorebicaa, fsiqoTerapia
mag., dakrZalvis organizeba da finansuri sirTulee- fsiqoTerapiis Catareba yvela im adamianTan, vinc
bi. axalgazrda qvrivs SeiZleba davexmaroT patara mZime danakargi ganicada, ar aris mizanSewonili.
bavSvebis movla-patronobaSi da imaSi, rom bavSvebis garda amisa, ar aris damtkicebuli, rom maTTvis
TandaswrebiT zedmetad ar Seikavos Tavi dardis fsiqoTerapiis Catareba sasargebloa. ramodenime
gamoxatvisgan. garkveuli drois Semdeg, pirovnebas faqti metyvelebs imaze, rom krizisuli intervencia
unda davexmaroT, rom man SeZlos aRadginos social- SeiZleba sasargeblo iyos im adamianebisTvis, rom-
uri kontaqtebi, isaubros sxva adamianebTan sakuTari lebic paTologiuri dardis reaqciis ganviTarebis
danakargis Sesaxeb, gaixsenos gardacvlil adamianTan maRali riskis qveS imyofebian (Raphael, 1977), magram
erTad gatarebuli bednieri momentebi da ifiqros im misi gamoyeneba yvela im pirTan, romelic ganicdis
pozitiur aqtivobebze, romelTa ganxorcielebasac dards mZime danakargis gamo, ar aris mizanSewonili.
gardacvlili adamiani misTvis moisurvebda (informa- marmarma da misma kolegebma Seiswavles dinamikuri
ciisTvis ix. Klark, 2004). fsiqoTerapiis xanmokle kursis efeqti da daadgines,
mSoblebs, romlebic mkvdradSobil bavSvze dardo- rom es meTodi ar aris ufro qmediTi, vidre urT-
ben, specialuri daxmareba sWirdebaT. maT unda vur- ierTmxardamWeri jgufebis gamoyeneba (Marmar et al.,

_ 182 _
gansakuTrebuli tipis adaptacia
1988). fsiqoTerapiis Catarebam im adamianebis jguf- aRdgenili mogonebebi da cru mogonebebi
Tan, romlebsac meuRleebi gardaecvalaT, ar aCvena
bevr adamians, romlebsac seqsualuri Zaladoba an
ukeTesi Sedegebi sakontrolo jgufTan SedarebiT,
sxva mZime stresuli movlena aqvT gadatanili, aR-
romelsac Terapia ar Catarebia (Lieberman and Ya-
eniSneba nawilobrivi (parcialuri) amnezia, romelic
lom, 1992). paTologiuri dardis dros dinamikuri
movlenis yvelaze ufro stresul monakveTs ukav-
fsiqoTerapiis gamoyeneba seriozul argumentebs
Sirdeba. amgvari amnezia Tavs iCens maSinac, rodesac
efuZneba, magram misi efeqturoba jerjerobiT ar
pirovnebas ar miuRia qala-tvinis travma, rasac See-
aris Seswavlili (Clark, 2004).
Zlo travmis Semdgomi amnezia gamoewvia. nawilobrivi
glovis warmarTva (parcialuri) amnezia posttravmuli stresuli aSli-
lobis klinikuri suraTis nawils warmoadgens. sruli
`glovis warmarTva~ ewodeba procedurebs, romlebic
amnezia ufro iSviaTia. fsiqiatrTa umravlesobas
asustebs dardis ganmaxangrZlivebel ganridebis qcev-
ganmeorebadi stresuli movlenis, romlis gaxsenebac
ebs. pirovnebas, romelmac mZime danakargi ganicada,
SemdgomSi xdeba, sruli amnezia aradamajereblad mi-
exmarebian imaSi, rom man Tvali gausworos mogonebebs
aCnia. miT ufro, Tu am movlenis arsebobis sxva dama-
gardacvlili adamianis Sesaxeb da ar ganeridos iseT
mtkicebeli sabuTebi ar arsebobs. am faqtebs kidev
situaciebs, romlebic am mogonebebs aRZravs, rac
ufro saeWvos xdis is, rom adamianebis erT meoTxeds
eqspoziciuri Terapiis formas warmoadgens. kontro-
bavSvobis movlenebis `gaxseneba~, romlebic ar aris
lirebadi kvlevebis dros amgvarma midgomam susti
dakavSirebuli ZaladobasTan, SeiZleba STagonebis
efeqti aCvena (Foa et al., 1991). paTologiuri dardis
meSveobiT hqondes Canergili (Brewin, 2000; McNally,
fsiqologiuri mkurnalobis Sesaxeb informaciis mo-
2003).
sapoveblad ix. klarki (Clark, 2004).
faqtebi, romelTa Tanaxmad, WeSmariti mogonebebi
SeiZleba mravali wlis ganmavlobaSi miviwyebul iqnes,
xangrZlivi adaptacia bavSvobaSi gadatanil
xolo Semdeg amotivtivdes cnobierebaSi, umTavresad
seqsualur ZaladobasTan
klinikuri angariSebidanaa cnobili (Brewin, 2000). am
seqsualuri Zaladobis dros bavSvebi SeiZleba ganic- angariSebis mixedviT, adamianebis 25%-50%, romelic
didnen SfoTvas, depresias da posttravmul stresul afiqsirebs, rom bavSvobaSi seqsualuri Zaladoba aqvs
aSlilobas (gv 166). Cveulebriv, bavSvobis periodSi gadatanili, aRwers cxovrebis xangrZliv periodebs,
aRniSnuli efeqtebi sustdeba, magram adamianebi, rom- rodesac ar axsovda es faqti. klinicistebi, agreTve,
lebsac bavSvobaSi seqsualuri Zaladoba aqvT gadat- amtkiceben, rom Terapiis procesSi aRdgenili mo-
anili, zrdasrul asakSi sxvebze ufro mowyvladni gonebebis 40%-mde sxva faqtebiTac aris gamyarebuli.
xdebian fsiqikuri aSlilobis mimarT. garda amisa, konsultaciis an fsiqoTerapiis dros amotivtive-
bavSvobaSi gadatanili seqsualuri Zaladoba ganapi- bul mogonebebze sxva sarwmuno faqtebis ararsebobis
robebs dabal TviTSefasebas da fsiqoseqsualuri xa- SemTxvevaSi, klinicistma unda
siaTis sirTuleebs, imisda miuxedavad, ganviTardeba
w gamoiCinos gansakuTrebuli sifrTxile, raTa ar
Tu ara fsiqikuri aSliloba.
Caagonos, Tavs ar moaxvios pirovnebas seqsualuri
zogierT zrdasrul adamians, romelmac ar icis,
Zaladobis mogonebebi;
rom bavSvobaSi seqsualuri Zaladoba aqvs gadat-
anili, uecrad, mTeli sicxadiT axsendeba es faqti. w gansakuTrebuli yuradRebiT ganixilos Terapiis
zogjer amgvar gaxsenebas spontanuri xasiaTi aqvs (es porcesSi `pirvelad aRdgenili mogonebebi~, sanam
Cveulebriv maSin xdeba, rodesac adamians amas raime daaskvnis, rom isini realuri movlenebis WeSmariti
situacia an movlena Seaxsenebs). spontanuri gaxsene- mogonebebia.
ba SeiZleba moxdes konsultaciis an fsiqoTerapiis savaraudoa, rom mravali e.w. `aRdgenili mogoneba~,
dros, bavSvobisdroindel gamocdilebaze saubri- romelsac mieniWa `mexsierebis aRdgenili Sinaarsis~
sas. zogierTi aseTi mogonebis siswore sxva faqte- statusi, gansakuTrebuli frTxili analizis gareSe
biTac dasturdeba, magram maT, Cveulebriv, gadaWriT SeiZleba mcdari aRmoCndes. garda amisa, safiqre-
uaryofs savaraudo moZalade, romelic xSirad erT- belia, rom `aRdgenili mexsierebis Sinaarsebi~ mra-
erTi mSobelia. varaudoben, rom xSirad aseTi, mt- valjeradi seqsualuri Zaladobis Sesaxeb iSviaTad
kicebulebebs moklebuli Zaladobis faqtebi mcdar Seesabameba sinamdviles.
mogonebebs warmoadgens da SesaZloa Terapevtis mier
epidemiologia
dasmuli SekiTxvebiT an interpretaciiT iyos provo-
cirebuli. am fenomens mcdari mogonebebis sindromi adamianebs, romlebic acxadeben, rom bavSvobaSi seq-
ewodeba (McNally, 2003). sualuri Zaladoba aqvT gadatanili, zrdasrul asak-
Si maRali fsiqikuri aSlilobis procentuli maCvene-

_ 183 _
8 reaqcia stresul gamocdilebaze
beli aReniSnebaT (Mullen et al., 1993; Kendler et al., 2000). seqsualuri Zaladobis faqtebs, umetes SemTxvevaSi,
Catarebuli kvlevebis umravlesoba retrospeqtuli fsiqikuri aSlilobis mqone qalebi ixseneben, ar aris
xasiaTisaa da upiratesad qalebs Seiswavlis. fsiqi- damajerebeli, radgan TemSi Catarebuli gamokvleve-
atriul stacionarebSi myofni ufro xSirad afiq- biTac dadasturda, rom arsebobs kavSiri bavSvo-
sireben bavSvobaSi seqsualuri Zaladobis faqtebs, baSi seqsualuri Zaladobis gadatanasa da fsiqikuri
vidre janmrTeli kontrolebi. aseT gancxadebebs gan- aSlilobis simptomebis arsebobas Soris (Bushnell et
sakuTrebiT xSirad iseTi pacientebi akeTeben, rom- al., 1993). garda amisa, rogorc zemoT ukve aRvniSneT,
lebsac aReniSnebaT somatizirebuli aSliloba, diso- arsebobs prospeqtuli monacemebi, romelTa Tanax-
ciaciuri da mosazRvre pirovnuli aSlilobebi (Sar mad, bavSvobaSi gadatanili seqsualuri Zaladoba nam-
et al., 2004). ar aris naTeli, bavSvobaSi seqsualuri dvilad aris dakavSirebuli fsiqikur aSlilobasTan
Zaladobis msxverpli qalebis ra procents uviTarde- zrdasrul asakSi (Spataro et al., 2004).
ba amgvari aSlilobebi zrdasrul asakSi. spatarom da is, Tu ramdenadaa Tavad seqsualuri Zaladoba zr-
misma kolegebma (Spataro et al., 2004) Caatares prospeq- dasrul asakSi fsiqikuri aSlilobis uSualo gamom-
tuli gamokvleva Zaladobis msxverpl 1600 bavSvze. wvevi mizezi, daudgenelia. mag., kavSiri bavSvobaSi
gamokvlevis Sedegad dadginda, rom Zaladobis msx- gadatanil Zaladobasa da zrdasrul asakSi gaCenil
verplTa 12.4 procents mogvianebiT Cautarda fsiqi- fsiqikur aSlilobas Soris SeiZleba nawilobriv aix-
atriuli mkurnaloba, im dros, rodesac sakontro- snas imiT, rom ojaxis wevrebs Soris cudi urTier-
lo jgufSi aseTi mkurnaloba mxolod 3.6 procents Toba iyo (Neumann et al., 1996). adamianebi, romlebsac
dasWirda. biWebTan mniSvnelovnad ufro maRali iyo bavSvobaSi Zaladoba aqvT gadatanili, ufro xSirad
fsiqiatriuli mkurnalobis Catarebis albaToba, vi- acxadeben, rom mSoblebi maT mimarT mzrunvelobas ar
dre gogonebTan. Zaladobis msxverpls ufro xSirad iCendnen an maTgan emociurad iyvnen distancirebulni
aReniSneboda ramodenime saxis fsiqiatriuli aSli- (Alexander and Lupfer, 1987). mulenma da misma kolegebma
loba, romlebic moicavda, rogorc mTel rig bavS- (Mullen et al., 1993) daadgines, rom Zaladobis naklebad
vTa asakis fsiqikur aSlilobebs, aseve zrdasruli mZime formis dros urTierTkavSiri Zaladobasa da
asakisTvis damaxasiaTebelsac, rogorebicaa guneb- SemdgomSi ganviTarebul aSlilobas Soris SeiZleba
ganwyobis, somatoformuli, stresuli da pirovnuli aixsnas mxolod ojaxuri faqtorebiT, xolo mZime
aSlilobebi, aseve fsiqoaqtiuri nivTierebebis mox- formis Zaladobas ki damoukidebeli da pirdapiri
marebiT gamowveuli aSlilobebi. Cveulebriv, fsiqi- efeqti aqvs.
kuri aSliloba gansakuTrebiT maSin viTardeba, rode-
mkurnaloba
sac moZalade pirovneba mSobelia, rodesac Zalado-
bas mravaljeradi xasiaTi aqvs an didi xnis manZilze bavSvobaSi gadatanili Zaladobis gviandel Sedegebs
grZeldeba (Steel et al., 2004). mkurnaloben konsultaciebiT, dinamikuri fsiqoTer-
apiiT, kognituri TerapiiTa da jgufuri mkurnalo-
etiologia biT. sxvadasxva tipis am mkurnalobas ramodenime
bavSvobaSi seqsualuri Zaladobis gadatanis Sesaxeb saerTo maxasiaTebeli aqvs:
gakeTebul gancxadebebsa da zrdasrul asakSi gaCenil w mTavari mizania davexmaroT pacients gaacnobie-
fsiqikuri aSlilobis simptomebs Soris arsebul kav- ros adreuli gamocdileba da is, Tu ra zegavle-
Sirs SeiZleba sami tipis axsna moeZebnos: nas axdens amgvari gamocdileba mis cxovrebaze. es
1. sakontrolo pirebTan SedarebiT, fsiqikuri aSli- saWiroa imisTvis, rom gaumjobesdes pacientis amJa-
lobis mqone adamianebma SeiZleba ufro xSirad is- mindeli adaptacia.
aubron bavSvobaSi gadatanili Zaladobis Sesaxeb, w Terapiul urTierTobas iyeneben imisaTvis, rom pa-
radgan fsiqiatriuli gamokvlevis dros maT usva- cientma igrZnos, rom misi esmiT, rom mas endobian
men kiTxvebs maTi bavSvobis Sesaxeb. da pativs scemen; agreTve, TviTSefasebis gasaum-
2. bavSvobaSi gadatanilma seqsualurma Zaladobam Sei- jobeseblad.
Zleba uSualod gamoiwvios zrdasrul asakSi mowyv- w Terapiis procesSi pacients ufleba aqvs Tavad
ladoba fsiqikuri daavadebebis mimarT. gansazRvros, Tu ra dros isaubrebs bavSvobaSi ga-
3. seqsualuri Zaladoba SeiZleba zogierT sxva faq- datanili Zaladobrivi gamocdilebis Sesaxeb (sxva
torze mianiSnebdes (mag., cudi urTierTobebi ojax- SemTxvevaSi, is SeiZleba imdenad moicvas Zaladobis
is wevrebs Soris, rac zrdasrul asakSi fsiqikuri faqtis gaxsenebisas aRZrulma eqstremalurma emo-
aSlilobis realur mizezs warmoadgens). ciebma, rom aman uaryofiTad imoqmedos mis CarTu-
es sami SesaZlo mizezi rig-rigobiT iqneba ganxiluli. lobaze mkurnalobis procesSi).

zemoTxsenebuli kavSiris axsna mxolod imiT, rom w amJamad arsebuli adaptaciis problemebis identi-

_ 184 _
gansakuTrebuli tipis adaptacia
ficireba. am mxriv gansakuTrebiT mniSvnelovania am- damatebiTi literatura
ridebloba da brazis gamoxatva. pacients daxmareba
Golder, MG, López-Ibor, Jr, and Andreasen, NC (eds) (2000)
unda gaewios, raTa man SeZlos amgvari siZneleebis
The new Oxford textbook of psychiatry, Section 4.6: Stress-
gadalaxva.
related and adjustment disorders. Oxford University Press,
w zogierT pacients daxmareba sWirdeba, raTa man mo-
Oxford (am nawilis oTx TavSi mocemulia ramdenime
agvaros fsiqoseqsualuri xasiaTis problemebi.
Temis sistemuri mimoxilva. esenia: mwvave reaqcia
mTavari gansxvaveba dinamikur da kognitur-bihevi- stresze, posttravmuli stresuli aSliloba, aRd-
orul midgomebs Soris Semdegia: dinamikuri midgoma genili mogonebebi da cru mogonebebi, adaptaciis
ufro did mniSvnelobas aniWebs imis gagebas, Tu ra aSliloba)
gavlenas axdens travma TviTSefasebasa da emociebis
Parkes, CM (1996) Bereavement: studies of grief in adult life,
gamoxatvaze, xolo kognitur-bihevioruli midgoma
3rd edn. Penguin Books, Harmondsworth (am wignSi moce-
cdilobs imis dadgenas, Tu rogor moqmedebs az-
mulia Temis mokle, magram detaluri mimoxilva. is
rovnebis arsebuli paternebi pirovnebis amJamindel
Seicavs profesionalebisTvis sasargeblo informa-
qcevaze.
cias. wigns Tan axlavs danarTi).
seqsualuri Zaladobis grZelvadiani Sedegebis fsi­
McNally, RJ (2003) Remembering trauma. Harvard University
qologiuri mkurnalobis Sesaxeb damatebiTi informa-
Press, Cambrige, MA (mexsierebaze travmis zegavlenis
ciis mosapoveblad ixileT Semdegi wyaroebi: Kessler et
safuZvliani da kritikuli analizi).
al., (2003); Callahan et al., (2004).

_ 185 _
Tavi 9 SfoTviTi da
obsesiur-kompulsuri aSlilobebi
Tavis Sinaarsi
ICD-10-Si isini calke kategoriad aris gamoyofili.
terminologia da klasifikacia 186
Cven DSM-IV klasifikaciiT vixelmZRvaneleT, ris ga-
SfoTviTi aSlilobebi 186
moc obsesiuri aSlilobebi mocemul TavSi SevitaneT.
SfoTviTi aSlilobebis Sesaxeb
arsebuli mosazrebebis ganviTareba 186
SfoTviTi aSlilobebis klasifikacia 188
SfoTviTi aSlilobebi
generalizebuli SfoTviTi aSlilobebi 188 SfoTviTi aSliloba aris anomaliuri mdgomareba.
fobikur-SfoTviTi aSlilobebi 195 mis ZiriTad niSan-Tvisebas SfoTvis iseTi fsiqikuri
fobikuri aSlilobebis klasifikacia 195 da fizikuri simptomebi warmodgens, romlebic Tavs
specifikuri fobia 195 iCens Tavis tvinis organuli daavadebis an sxva fsiqi-
socialuri fobia 198 kuri aSlilobis gareSe. SfoTviTi simptomebi aRweri-
agorafobia 202 lia me-5 gverdze, xolo maTi CamonaTvali 9.1 cxril-
panikuri aSliloba 206 Sia mocemuli. miuxedavad imisa, rom amgvari simpto-
klinikuri maxasiaTeblebi 207 mebi nebismieri SfoTviTi aSlilobis dros SeiZleba
diagnostikuri kriteriumebi 207 aRmocendes, TiToeuli tipis aSlilobas gaaCnia da-
diferencialuri diagnozi 207 maxasiaTebeli paterni, romelic mogvianebiT iqneba
epidemiologia 207 aRwerili. klinikuri suraTisa da etiologiis Tval-
etiologia 208 sazrisiT SfoTviT aSlilobebs bevri saerTo maxa-
mimdinareoba da prognozi 208 siaTebeli gaaCniaT, magram maT Soris garkveuli gan-
mkurnaloba 209 sxvavebebic SeiniSneba:
marTva 210 w generalizebuli SfoTviTi aSlilobis dros SfoT-
Sereuli SfoTviTi da depresiuli aSliloba 210 vas persistentuli xasiaTi aqvs, Tumca is SeiZleba
diagnostikis sakiTxebi 210 cvalebadobdes intensivobis mixedviT.
etiologia 210 w fobikur-SfoTviTi aSlilobisas SfoTvas periodu-
mkurnaloba 210 li xasiaTi aqvs da garkveul viTarebebSi aRmocen-
SfoTviTi aSlilobis deba.
transkulturaluri saxesxvaobebi 211
w panikuri aSlilobisas SfoTvas perioduli xasiaTi
obsesiur-kompulsuri aSliloba 211
aqvs, magram misi aRmoceneba ar aris dakavSirebuli
klinikuri suraTi 211
raime konkretul viTarebasTan.
diferencialuri diagnozi 212
es gansxvavebebi (da aseve zogierTi gamonaklisi
epidemiologia 213
SemTxveeva), ganxiluli iqneba mogvianebiT, sxvadasxva
etiologia 213
tipis SfoTviTi aSlilobebis aRwerasTan erTad.
prognozi 215
mkurnaloba 215
SfoTviTi aSlilobebis Sesaxeb arsebuli
terminologia da klasifikacia mosazrebebis ganviTareba
SfoTviTi simptomi mravali aSlilobis dros iCens cnobilia, rom SfoTva bevri fsiqikuri aSlilobis
Tavs. SfoTviTi aSlilobebisas is yvelaze ufro mZime erT-erT mkveTrad gamoxatul simptoms warmoadgens.
da aSkarad gamoxatuli niSania. SfoTva obsesiuri aS- SfoTva da depresia xSirad erTad iCens Tavs. amitom
lilobebis drosac sakmaod mkveTrad aris gamoxatu- mecxramete saukunis meore naxevramde SfoTviTi aS-
li, Tumca, obsesiuri aSlilobebis dros mainc yvela- lilobebi ar iyo calke klasificirebuli da guneb-
ze TvalSisacemi specifikuri obsesiuri simptomebia. ganwyobis aSlilobebs miekuTvneboda. froidma (1895b)
DSM-IV-Si obsesiuri aSlilobebi klasificirebulia, pirvelma gamoTqva Semdegi mosazreba: SemTxvevebi,
rogorc SfoTviTi aSlilobis erT-erTi tipi, magram romelTa drosac SfoTva wamyvan da ZiriTad simptoms

_ 186 _
SfoTviTi aSlilobebi
warmoadgens, calke kategoriad unda iyos gamoyofi-
li `SfoTviTi nevrozebis~ saxelwodebiT.
cxrili 9.1 SfoTvis simptomebi
Tavdapirvelad, froidi SfoTviTi nevrozebis ka- fsiqologiuri agzneba
tegoriaSi fobiebisa da panikis Setevebis mqone pa- saSiSroebis molodini
cientebs aerTianebda, magram, mogvianebiT, man es ka- gaRizianebadoba
tegoria or jgufad dayo. pirvel jgufs, romelsac sensitiuroba xmauris mimarT
igive saxelwodeba SeunarCunda (SfoTviTi nevrozebi) mousvenroba
miekuTvneboda iseTi SemTxvevebi, romelTa drosac cudi koncentracia
pacientebs, ZiriTadad, SfoTvis fsiqologiuri simp- Semawuxebeli azrebi
tomebi aReniSnebodaT. meore jgufs, romelsac man vegetatiuri agzneba
`SfoTviTi isteria~ uwoda, ki iseTi SemTxvevebi, ro-
gastrointestinuri
melTa drosac pacientebs, ZiriTadad, SfoTvis fizi-
piris simSrale
kuri simptomebi da fobiebi aReniSnebodaT. amgvarad,
ylapvis gaZneleba
SfoTviT isteriaSi Sedioda SemTxvevebi, romlebic
epigastruli diskomforti
CvenTvis agorafobiis diagnozis saxeliT aris cnobi- meteorizmi
li. Tavdapirvelad froidi varaudobda, rom SfoTvi- faRaraTi anu gaxSirebuli peristaltika
Ti nevrozebi da SfoTviTi isteria seqsualuri kon- respiratoruli
fliqtebiT iyo gamowveuli, Tumca, mogvianebiT, man moWeris SegrZneba gulmkerdis areSi
maTi gamomwvevi sxva mizezebis arsebobis SesaZleb- CasunTqvis gaZneleba
lobac dauSva. 1930-ian wlebSi fsiqiatrebis umrav- kardiovaskuluri
lesoba Tvlida, rom SfoTviTi nevrozebis gamowveva gaZlierebuli guliscema
mraval sxvadasxva saxis stresul problemebs SeeZlo diskomforti gulmkerdis areSi
majis amovardnis SegrZneba
(mag., Henderson and Gillespie, 1930, gv. 416-17).
genito-urinuli
fobikuri aSlilobebi antikuri xanidan aris cnobi-
xSiri Sardva an Sardis urgentuli Seukavebloba
li, magram am mdgomareobebis sistemuri samedicino
ereqciis darRveva
gamokvleva pirvelad, meTvramete saukuneSi, le ka-
menstrualuri diskomforti
mium (Le Camus) Caatara (Errera, 1962). mecxramete sau- amenorea
kunis pirvel naxevarSi arsebuli klasifikaciebis
kunTebis daZabuloba
mixedviT, fobiebi monomaniebis jgufs miekuTvne-
boda, romlebic ufro azrovnebis darRvevebs war- tremori
moadgendnen, vidre emociur aSlilobebs. Tumca, Tavis tkivili
rodesac vestfalma (Westphal, 1872) pirvelad aRwera kunTebis tkivili
agorafobia, man xazi gausva am tipis fobiaSi SfoT- hiperventilacia
vis mniSvnelovnebas. mogvianebiT, 1895 wels, froid-
Tavbrusxveva
ma fobiebi or jgufad dayo: zogad da specifikur
kidurebSi Cxvletis SegrZneba
fobiebad. pirvel SemTxvevaSi, pirovnebas aReniSneba sunTqvis gaZneleba
iseTi movlenebis, situaciebisa da arsebebis gazvia-
Zilis darRveva
debuli SiSi, romlebic, Cveulebriv, saSiSad aRiqmeba
(mag., sibnelis an simaRlis SiSi); meore SemTxvevaSi pa- uZiloba
cients eSinia iseTi movlenebis, romlebic janmrTeli Ramis SiSebi
adamianisaTvis realur saSiSroebas ar warmoadgens.
mag., gaSlili sivrcis SiSi (Freud 1895a, gv. 135-6). ter- xolo agorafobia _ zrdasruli cxovrebis adreul
mins `specificikuri fobia~ dResdReobiT ramdenadme etapze). daaxloebiT igive periodSi dadginda, rom
gansxvavebuli mniSvneloba gaaCnia, razec mogvianebiT rodesac fobiebs Tan axlavs mkveTrad gamoxatuli
gveqneba saubari. panikis Setevebi, isini naklebad eqvemdebareba bihe-
imis gamo, rom garkveuli tipis fobiebi sxvadas- viorul Terapias, ris gamoc am dros umjobesia imip-
xvagvarad emorCileboda bihevioruli meTodebiT raminiT mkurnaloba (Klein, 1964). mogvianebiT, aseTi
mkurnalobas, 1960-ian wlebSi gamoiTqva mosazreba, SemTxvevebi calke jgufad, panikur aSlilobebad,
rom fobiebi dajgufebuliyo martiv fobiebad, so- iqna klasificirebuli. amgvarma miRwevebma dRevan-
cialur fobiebad da agorafobiad. aRmoCnda, rom es del klasifikaciamde migviyvana, romlis mixedviTac
jgufebi gansxvavdeba erTmaneTisagan debiutis asakis arsebobs generalizebuli SfoTviTi aSliloba, fo-
mixedviTac (martivi fobiebi, Cveulebriv, bavSvobaSi bikur-SfoTviTi aSliloba (martivi, socialuri da
viTardeba, socialuri fobia _ mozardobis xanaSi, agorafobia) da panikuri aSliloba.

_ 187 _
9 SfoTviTi da obsesiur-kompulsuri aSlilobebi
urTierTkavSiri obsesiur-kompulsur aSlilobebsa
da SfoTviT aSlilobebs Soris kvlavac gaurkveveli
cxrili 9.2 SfoTviTi aSlilobebis klasifikacia
rCeba. froidi Tavdapirvelad fiqrobda, rom fo- ICD-10 DSM-IV
biebsa da obsesiebs Soris mWidro kavSiri arsebobs F4 SfoTviTi aSlilobebi SfoTviTi aSlilobebi*
(Freud, 1895a). mogvianebiT, man gamoTqva varaudi, rom
F40 fobikur-SfoTviTi
SfoTva ZiriTad problemas warmoadgens rogorc aSliloba
SfoTviTi, aseve obsesiur-kompulsuri aSlilobis
agorafobia agorafobia
dros da damaxasiaTebeli simptomebi (fobiebi da
obsesiebi) SfoTvis sawinaaRmdego sxvadasxva tipis panikuri aSlilobis panikuri aSlilobis
dacviTi meqanizmebiTaa gamowveuli. sxva meciniere- gareSe anamnezis gareSe
bis azriT, obsesiuri aSlilobebi nevrozebis calke panikur panikuri aSliloba
jgufs ganekuTvneba, romlis etiologiac daudgen- aSlilobasTan erTad agorafobiasTan erTad
elia. rogorc zemoT aRvniSneT, SexedulebaTa amgva- socialuri fobia socialuri fobia
ri dayofa dResdReobiT or ZiriTad klasifikaciaSia
specifiuri fobia specifiuri fobia
asaxuli: DSM-IV-Si obsesiur-kompulsuri aSlilobe-
bi klasificirebulia, rogorc SfoTviTi aSlilobe- F41 sxva SfoTviTi
aSlilobebi
bis qvejgufi, xolo ICD-10-Si isini calke kategoriad
aris gamoyofili. panikuri aSliloba panikuri aSliloba
agorafobiis gareSe

SfoTviTi aSlilobebis klasifikacia generalizebuli generalizebuli SfoTviTi


SfoTviTi aSlilobebis klasifikacia DSM-IV-isa da SfoTviTi aSliloba aSliloba
ICD-10-is mixedviT 9.2 cxrilSia mocemuli. miuxedavad Sereuli SfoTviT- _
imisa, rom umetes SemTxvevaSi isini erTmaneTs em­ depresiuli aSliloba
Txveva, maT Soris SeiniSneba oTxi mniSvnelovani * sqemebis Sedarebis gasaioleblad kategoriebis
gansxvaveba: Tanmimdevroba Secvlilia.
w ICD-10-Si SfoTviTi aSlilobebi dayofilia or
qvejgufad: (a) fobikur-SfoTviT aSlilobad (F40) w wuxili da cudi winaTgrZnoba, romelic ufro xan-
da (b) sxva SfoTviT aSlilobad (F41), romelSic grZlivia, vidre es janmrTeli adamianisTvis aris
Sedis panikuri aSliloba da generalizebuli SfoT­ damaxasiaTebeli. wuxils yovlismomcveli xasiaTi
viTi aSliloba; aqvs da ar aris fokusirebuli raime konkretul
sakiTxze, rogorc es panikuri aSlilobis (panikis
w panikuri aSliloba am or sqemaSi gansxvavebulad
Seteva), socialuri fobiis (sircxvilis gancda)
aris klasificirebuli (amis mizezi 206-e gverdzea
an obsesiur-kompulsuri aSlilobis (dabinZureba)
ganmartebuli);
dros xdeba. pirovneba grZnobs, rom es yovlismom-
w DSM-IV-Si obsesiur-kompulsuri aSliloba klasi- cveli wuxili Zneli gasakontrolebelia.
ficirebulia, rogorc erT-erTi SfoTviTi aS­
w fsiqologiuri agzneba, romelic SeiZleba gamoix-
liloba, xolo ICD-10-Si is calke kategoriad aris
atebodes gaRizianebadobaSi, sust koncentraciasa
gamoyofili;
da xmauris mimarT sensitiurobaSi. zogierTi pa-
w ICD-10-Si mocemulia Sereuli SfoTviT-depresiuli cienti mexsierebis gauaresebas uCivis, rac sinamd-
aSlilobis kategoria, romelic DSM-IV-Si ar aris vileSi yuradRebis susti koncentraciiT aris gan-
warmodgenili. pirobebuli. Tu mexsierebis gauaresebas realurad
aqvs adgili, aucilebelia misi gamomwvevi mizezebis
generalizebuli SfoTviTi aSlilobebi (SfoTvisgan gansxvavebuli mizezebis) guldasmiT
klinikuri suraTi gamokvleva.
generalizebuli SfoTviTi aSlilobis simptomebi w vegetaturi hiperaqtiuroba, romlis yvelaze ufro
(cxrili 9.3) persistentulia da, fobikur-SfoTviTi xSiri somaturi simptomebia oflianoba, gulis
aSlilobebisagan gansxvavebiT, maTi gamovlena an in- cemis aCqareba, piris simSrale, epigastruli dis-
tensifikacia ar aris asocirebuli raime konkretul komforti da Tavbrusxveva. Tumca, pacienti Sei-
viTarebasTan. generalizebuli SfoTviTi aSlilobis Zleba 9.1 cxrilSi CamoTvlil nebismier simptoms
dros pacients SeiZleba nebismieri SfoTviTi simptomi uCiodes. zogierTi pacienti, romelic am simptom-
aReniSnebodes (cxrili 9.1), magram misTvis damaxasiaTe- ebis arsebobisas eqims mimarTavs, damoukideblad
belia paterni, romelic Semdeg niSan-Tvisebebs moicavs: ver ixsenebs SfoTvis fsiqologiur simptomebs.

_ 188 _
SfoTviTi aSlilobebi

w kunTebis daZabuloba, romelic SeiZleba ganicde- aseve maTi xangrZlivobis mixedviT. raodenobisa da
bodes, rogorc mousvenroba, kankali, modunebis xangrZlivobis diagnos­tikuri kriteriumebi ar aris
uunaroba da, aseve, mxrebis, zurgisa da Tavis mkacrad gansazRvruli da DSM-IV-sa da ICD-10-Si
tkivili (Cveulebriv bilaterul da frontalur an ramdenime niSniT gansxvavdebian erTmaneTisagan. rac
osipitalur nawilSi). Seexeba simptomebis raodenobas, rogorc DSM-IV-is,
w hiperventilacia, romelmac SeiZleba gamoiwvios ise ICD-10-is sakvlevi versiis mixedviT, aucilebelia,
Tavbrusxveva, kidurebSi Cxvletis SegrZneba da (rac rom pacients arsebuli CamonaTvalidan minimaluri
ar unda paradoqsuli iyos) sunTqvis gaZnelebis anu raodenobis simptomebi aReniSnebodes. Tumca, ICD-10-
qoSinis SegrZneba. is CamonaTvali Seicavs SfoTvis 22 fizikur simptoms,
maSin roca DSM-IV-isa _ mxolod eqvss. garda amisa,
w Zilis darRvevebi, romlebic moicavs CaZinebas-
ICD-sagan gansxvavebiT, DSM-Si ZiriTad simptoms Relva
Tan dakavSirebul problemebs da persistentul
(nerviuloba) war­moadgens.
Semawuxebel fiqrebs. Zils xSirad wyvetili, araja-
rac Seexeba simtomebis xangrZlivobas, rogorc DSM-
nsaRi xasiaTi aqvs da usiamovno sizmrebi sdevs Tan.
IV-is, ise ICD-10-is sakvlevi versiis mixedviT, pacients
zogierT pacientebs awuxebs Ramis SiSebi, romelTa
simptomebi minimum eqvsi Tvis manZilze unda aReniSne-
drosac maT uecrad, Zlieri SfoTvis SegrZnebiT
bodes. Tumca ICD-10-is kriteriumebi klinikuri praq-
eRviZebaT. diliT adre gaRviZeba ar aris damaxasi-
tikisaTvis ufro moqnilia: simptomebi unda aRiniS-
aTebeli generalizebuli SfoTviTi aSlilobisaT-
nebodes `TiTqmis yovel dRe, sul cota ramdenime
vis da ufro depresiul aSlilobaze miuTiTebs.
kviris, Cveulebriv ki, ramdenime Tvis ganmavlobaSi.”
w sxva niSan-Tvisebebs ganekuTvneba daRliloba, depre-
siuli simptomebi, obsesiuri simptomebi da deperson- komorbidoba
alizacia. isini ar warmoadgens generalizebuli SfoT- SfoTva da depresia
viTi aSlilobis yvelaze ufro mkveTrad gamoxatul
mocemuli klasifikaciebi gansxvavdebian erTman-
simptomebs. Tu isini mkveTrad aris gamoxatuli, maSin
eTisagan im SemTxvevebisadmi midgomis TvalsazrisiT,
unda ganvixiloT sxva daavadebis arsebobis SesaZle-
romlebic akmayofileben rogorc generalizebuli
bloba (ix. qvemoT diferencialuri diagnozi).
SfoTviTi aSlilobis, aseve depresiuli aSlilo-
klinikuri niSnebi bis diagnostikur kriteriumebs. ICD-10-Si aseTi
SemTxvevebi calke kategoriadaa gamoyofili da maT
generalizebuli SfoTviTi aSlilobis dros adamians
Sereuli SfoTviT-depresiuli aSliloba ewodeba. es
saxe daZabuli aqvs, Subli SeWmuxnuli da mTlianad
kategoria ar aris warmodgenili DSM-IV-Si (Tumca,
pozac daZabulia. adamiani mousvenrad grZnobs Tavs
Sedis rubrikaSi _ `kriteriumebis jgufi, romlebic
da SeiZleba kankalebdes. damaxasiaTebelia kanis si-
Semdgom Seswavlas saWiroebs~) da, aqedan gamomdinare,
fermkrTale da oflianoba (gansakuTrebiT xelebis,
orive diagnozi SeiZleba daisvas. aseTi mdgomareobe-
fexebisa da iRliebis). cremlianoba, romelic Tavda-
bi 210-e gverdze da meTerTmete TavSi iqneba ganx-
pirvelad SeiZleba depresias mivaweroT, zogadad
iluli.
cudi winaTgrZnobis gamomxatvelia.

diagnostikuri kriteriumebi generalizebuli SfoTviTi aSliloba da sxva SfoT-


viTi aSlilobebi
ar arsebobs mkveTri gansxvaveba generalizebul SfoTviT
aSlilobasa da Cveulebriv SfoTviT aS­lilobas Soris. am ori aSlilobis diagnostikuri kriteriumebi gan-
isini gansxvavdebian, rogorc simptomebis raodenobis, sxvavebulia DSM-IV-sa da ICD-10 klasifikaciebSi:
w ICD-10-is mixedviT, generalizebuli SfoTviTi aS­
cxrili 9.3 generalizebuli SfoTviTi li­lobis diagnozis dasma ar xdeba maSin, rodesac
aSlilobis simptomebi simptomebi fobikur-SfoTviTi aSlilobis (F40),
wuxili da cudi winaTgrZnoba pani­­kuri aSlilobis (F41) an obsesiur-kompulsuri
kunTuri daZabuloba* aS­lilobis (F42) diagnostikur kriteriumebs akmay-
vegetatiuri hiperaqtiuroba*
fsiqologiuri agzneba*
ofileben.
Zilis darRveva* w DSM-IV-Si generalizebuli SfoTviTi aSlilo-
sxva maxasiaTeblebi bis dros aqcenti keTdeba wuxilze. es saSualebas
iZleva misi arsebobisas daisvas generalizebuli
depresia
obsesiebi SfoTviTi aSlilobis diagnozi maSinac ki, rodesac
depersonalizacia pacients zemoT CamoTvlili sami sxva aSlilobidan
erT-erTis simptomebi aReniSneba. Tu am kriteri-
* ixileT cxrili 9.1.

_ 189 _
9 SfoTviTi da obsesiur-kompulsuri aSlilobebi
umebiT vixelmZRvanelebT, komorbidoba gener- vadebisaTvis damaxasiaTebeli mexsierebis gauareseba
alizebul SfoTviT aSlilobasa da sxva SfoTviT an SecdomiT CaTvalos, rom es yuradRebis cudi kon-
aSlilobebs Soris xSiria: generalizebuli SfoTvi- cetraciiT aris gamowveuli. amitom, saSualo asakisa
Ti aSlilobis mqone pacientebis 23%-s socialuri da xanSiSesul pacientebs, romlebic SfoTvas uCivian,
fobia aReniSneba, 21%-s _ martivi fobia, 11%-s ki _ aucileblad unda SevumowmoT mexsiereba.
panikuri aSliloba (Brawman-Mintzer et al., 1993).
fsiqoaqtiuri nivTierebebis araswori moxmareba
diferencialuri diagnozi zogierTi adamiani SfoTvis Sesamsubuqeblad narko-
generalizebuli SfoTviTi aSliloba unda ganvasxva- tikul nivTierebas an alkohols moixmars. alkohol-
voT ara marto sxva fsiqikuri aSlilobebisagan, ar- damokidebulebis an wamaldamokidebulebis mqone
amed zogierTi somaturi daavadebisaganac. SfoTvis zogierT pacients aRkveTis simptomebi SfoTvis
simptomebi TiTqmis yvela fsiqikuri aSlilobis dros simptomebSi ereva da amitom, maT gasakontrole-
SeiZleba aRmocendes, magram zogierT SemTxvevaSi isini blad, anqsiolizur preparatebs iyenebs. klinicisti
gansakuTrebul diagnostikur sirTuleebs warmoSobs. sifxizles unda iCendes aseTi SemTxvevebis mima-
rT gansakuTrebiT maSin, rodesac pacients SfoTva
depresiuli aSliloba
diliT, gaRviZebisas uZlierdeba, radgan fsiqoaq-
depresiuli aSlilobis dros SfoTva tipiur simptoms tiuri nivTierebebis aRkveTis simptomebi yvelaze
warmoadgens, xolo generalizebuli SfoTviTi ufro xSirad swored am dros iCens Tavs (dRis am
aSlilobisas xSiria zogierTi depresiuli simptomi. monakveTSi SfoTvis gaZliereba SeiZleba depresiul
Cveulebriv, diagnozis dasma xdeba imis safuZvelze, aSlilobazec miuTiTebdes _ ix. zemoT).
Tu am ori tipis simptomidan romelia ufro mZimea da
ra TanmimdevrobiT iCens Tavs. informacia amis Ses- somaturi daavadebebi
axeb unda movipovoT pacientisagan, pacientis naTe- zogierTi somaturi daavadebis simptomebi SeiZleba
savebisgan, da, Tu SesaZlebelia, sxva informatorebi- SfoTviTi aSlilobis simptomebSi agverios. aseTi
sagan. upirveles yovlisa, yuradReba unda mivaqcioT SesaZlebloba nebismieri SemTxvevis dros unda iyos
im tipis simptomebs, romlebmac pirvelad iCina Tavi gaTvaliswinebuli, gansakuTrebiT ki maSin, rode-
da yvelaze ufro mwvaved aris gamoxatuli. erT-erT sac ar arsebobs SfoTvis gamomwvevi TvalsaCino
seriozul diagnostikur Secdomas warmoadgens iseTi fsiqologiuri mizezebi an pacients warsulSi (avadmy-
SemTxvevebi, rodesac aJitaciuri tipis mZime depre- ofobis istoriis mixedviT) ar aReniSneboda SfoTvis
siuli aSliloba generalizebul SfoTviT aSlilo- simptomebi. am mxriv gansakuTrebiT mniSvnelovania:
baSi erevaT. aseT Secdomebs iSviaTad davuSvebT, Tu w Tirotoqsikozi, romlis drosac pacients SeiZleba
SfoTvis mqone pacientebs yovelTvis gamovkiTxavT tremorTan da taqikardiasTan erTad gaRizianebado-
depresiuli aSlilobis simptomebis Sesaxeb (depre- ba da mousvenroba aReniSnebodes. pacientis fiziku-
siuli da suiciduri azrebis CaTvliT). xSirad, ri janmrTelobis Semowmebam SeiZleba gamoavlinos
depresiuli aSlilobis dros, pacientis mdgomareoba TireotoqsikozisaTvis damaxasiaTebeli niSnebi,
yvelaze mZime diliTaa da Tu SfoTva, am periodSi, rogoricaa mag., farisebri jirkvlis gadideba, atri-
ufro Zlierad aris gamoxatuli, es, savaraudod, aluri fibrilacia da egzoftalmi. Tireotoqsikozze
depresiul aSlilobaze miuTiTebs. eWvis gaCenis SemTxvevaSi aucilebelia farisebri
jirkvlis funqciis Semowmeba.
Sizofrenia
w feoqromocitoma da hipoglikemia, romlis drosac
SizofreniiT daavadebuli adamianebi, sxva simptome-
SfoTviT simptomebs, Cveulebriv, epizoduri xasiaTi
bis gamovlenamde, xSirad SfoTvas uCivian. diagnos-
aqvs da amitom ufro fobikur an panikur aSlilobas
tikuri Secdomis Tavidan asacileblad unda SevekiTx-
mogvagonebs. Tumca, isini, aseve, ganxiluli unda
oT SfoTvis mqone pacients, Tu misi azriT, ra aris
iyos rogorc generalizebuli SfoTviTi aSlilobis
arsebuli simptomebis gamomwvevi mizezi. Sizofre-
diferencialuri diagnozi. feoqromocitomasa da
niiT daavadebulma pacientma am kiTxvaze SeiZleba
hiperglikemiaze eWvis gaCenis SemTxvevaSi pacients
uCveulo pasuxi gagvces, rac manamde gamouvleneli
Sesabamisi fizikuri Semowmeba da laboratoriuli
bodviTi ideebis dadgenaSi dagvexmareba.
testireba unda Cautardes.
demencia
meoradi SfoTva somaturi daavadebebis
preseniluri da seniluri demenciis dros pacien-
simptomebis mimarT
ti, SeiZleba, pirvel rigSi, SfoTvas uCiodes. aseTi
zogjer somaturi daavadebis mqone pacienti, pirvel
SemTxvevebisas klinicists SeiZleba gamorCes am daa-
rigSi, uCivis SfoTvas, romelic gamowveulia RelviT

_ 190 _
SfoTviTi aSlilobebi
imis Taobaze, rom garkveuli fizikuri simptomebi seri- etiologia
ozuli somaturi daavadebebis momaswavebelia. rodesac
rogorc Cans, generalizebul SfoTviT aSli­lo­
fizikur simptomebs araspecifikuri xasiaTi aqvT, isini
bas iwvevs stresorebis zemoqmedeba iseT pirov­
SeiZleba, SecdomiT, SfoTvas mivaweroT. garda amisa,
ne­baze, romelsac genetikuri faqtorebisa da bav­
zogierTi pacienti ar saubrobs garkveul fizikur
Svobisdroindeli garemos zegavlenis Sedegad Se­
simptomebze, Tu eqmimma maT Sesaxeb kiTxva ar dausva.
sabamisi predispozicia aqvs Camoyalibebuli. Tumca,
es gansakuTrebiT maSin xdeba, rodesac pacientis SiSi
am mizezebis buneba da mniSvneloba bolomde ar aris
seriozuli daavadebis Taobaze konkretuli mizeziTaa
dadgenili.
gamowveuli. mag., Tu misi naTesavi an megobari avTvise-
biani simsimvniT gardaicvala, mas, SemdgomSi, SeiZleba stresuli movlenebi
igive simptomebi ganuviTardes. amitom pacients yov- klinikuri dakvirvebebi gviCvenebs, rom generalize-
elTvis unda davusvaT kiTxva imis Sesaxeb, xom ar aRen- buli SfoTviTi aSlilobebis ganviTareba stresul
iSneba mis romelime nacnobs analogiuri simptomebi. movlenebTan aris dakavSirebuli da stresis Semcveli
problemebis mougvareblobis SemTxvevaSi, SfoTviT-
somaturi daavadebis mcdari diagnostireba
ma aSlilobam SeiZleba qronikuli xasiaTi SeiZinos.
generalizebuli SfoTviTi aSlilobis nacvlad
SfoTviT aSlilobasTan ufro metad dakavSirebulia
aseT SemTxvevaSi pacients SeiZleba sxvadasxva saxis
saSiSroebis Semcveli stresuli movlenebi, xolo
gamokvleva Cautaron, rac kidev ufro aZlierebs mis
depresias ufro danakargTan dakavSirebuli movle-
SfoTvas. somaturi daavadebis arsebobis SesaZle-
nebi iwvevs (Finlay-Jones and Brown, 1981). erT-erTi ga-
bloba nebismier SemTxvevaSi unda davuSvaT, Tum-
mokvlevis mixedviT (Epidemilolgical Catchment Area Stu-
ca, aseve mniSvnelovania gvaxsovdes, rom SfoTvis
dy) mamakacebSi, romlebmac wina wels oTxi an oTxze
simptomebi mravalferovnebiT xasiaTdeba. pulsis aC-
meti stresuli movlena gadaitanes, rvajer ufro
qareba, Tavis tkivili, xSiri Sardva da abdominaluri
xSirad vxvdebiT DSM-IIIR-Si arsebuli kriteriumebis
diskomforti SeiZleba SfoTvis mqone pacientis pir-
Sesabamis generalizebul SfoTviT aSlilobas, vidre
velad Civilebs warmoadgendes. swori diagnozis dasma
maTTan, vinc igive periodSi sami an naklebi stresuli
damokidebulia generalizebuli SfoTviTi aSlilo-
movlena gadaitana (Blazer et al., 1991).
bis sxva simptomebis dadgenaze. aseve, aucilebelia,
gamovkiTxoT pacients, Tu rogori TanmimdevrobiT genetikuri mizezebi
iCines Tavi simptomebma daavadebis ganviTarebisas. ojaxis gamokvleva. generalizebuli SfoTviTi aS-
epidemiologia liloba ufro xSirad gvxvdeba am aSlilobis mqone
probandebis pirveli rigis naTesavebTan, vidre sakon-
monacemebi zemoT xsenebuli daavadebis gavrcelebis
trolo jgufis wevrebis pirveli rigis naTesavebTan.
sixSiris Sesaxeb cvalebadobs kvlevebSi gamoyenebuli
tyupebis Seswavla. tyupebze Catarebuli adreuli
diagnostikuri kriteriumebis mixedviT. aseve, gasa-
gamokvlevebis mixedviT (mag., Slater and Shields, 1969)
Tvaliswinebelia, gamoyenebulia, Tu ara, klinikuri
SfoTviTi aSlilobis konkordantoba ufro maRalia
mniSvnelobis mqone kriteriumi. SfoTviTi aSlilobis
monozigotur tyupebSi dizigoturTan SedarebiT, rac
gavrcelebis sixSire erTi wlis manZilze, daaxloebiT,
imas gulisxmobs, rom ojaxur kavSirebs genetikuri mi-
3%-s Seadgens, xolo mTeli cxovrebis manZilze _
zezebi gaaCniaT. Tumca, unda aRiniSnos, rom am gamokv-
4-5%-s. garda amisa, dadginda, rom is ufro qalebTan
levis dros sxvadasxva tipis SfoTviTi aSlilobebi ar
aris gavrcelebuli, vidre mamakacebTan. erT-erTi
iyo erTmaneTisagan gamijnuli. meta-analizma aCvena,
kvlevis mixedviT (US Epidemiological Catchment Area Study)
rom ojaxuri agregacia mniSvnelovanwilad aixsneba ge-
generalizebuli SfoTviTi aSlilobis maCvenebeli
netikuri faqtorebiT. aseve, mniSvnelovania is garemo
erTi wlis manZilze DSM-IIIR-is kriteriumebis mi­
faqtorebi, romlebic tyupebisaTvis ar aris saerTo.
xedviT 3.8%-s Seadgenda (Blazer et al., 1991), xolo me­
rac Seexeba ojaxur garemos _ misi roli daudgenelia
ore kvlevis mixedviT (US National Comorbidity Study),
(Hettema et al., 2001). genetikuri mowyvladoba, rogorc
romlis drosac klinikuri mniSvnelobis mqone kri­
Cans, afeqturi aSlilobebisadmi midrekilebasac ga-
te­riumi iyo gamoyenebuli _ 2.8%-s (Narrow et al.,
napirobebs. rac imas niSnavs, rom garemos faqtorebi
2002). afrikaSi Catarebuli gamokvlevis mixedviT,
raRac saxiT gansazRvraven imas, Tu rogor gamovlin-
romelSic DSM-IV-is kriteriumebi iyo gamoyenebuli,
deba Tandayolili mowyvladoba (Roy et al., 1995).
gavrcelebis saSualo maCvenebeli 3.7 procents Se­ad­
genda (Bhagwanjee et al., 1998). generalizebuli Sfo­ adreuli gamocdileba
TviTi aSlilobis epidemiologiis Sesaxeb Sem­dgomi SfoTvis mqone pacientebisagan miRebuli informacia,
informaciis mosapoveblad ix. Kessler et al., (2001). bavSvobisdroindeli gamocdilebis Sesaxeb, imaze me-

_ 191 _
9 SfoTviTi da obsesiur-kompulsuri aSlilobebi
tyvelebs, rom generalizebul SfoTviT aSlilobas iyo, rom ganviTarebis am etapze gancdili marcxi
iwvevs adreuli asakis uaryofiTi gamocdileba. aseT- zrdasrul asakSi SfoTvis mimaT mowyvladobis kidev
ma informaciam obieqtur kvlevebsa da fsiqoanaliti- erT mizezs warmoadgens. fsiqoanalitikuri Teoriebi
kur Teoriebs misca dasabami. ar aris dadasturebuli mecnieruli kvleviT.
obieqturi kvlevebi. braunma da harisma (Brown and
Harris, 1993) ikvlies urTierTkavSiri bavSvobisdro- kognitur-bihevioruli Teoriebi
indel uaryofiT gamocdilebasa da zrdasrulobis ganpirobebis Teoriebis mixedviT generalizebuli
periodSi SfoTviTi aSlilobis ganviTarebas Soris. SfoTviTi aSliloba maSin aRmocendeba, rodesac
gamokvleva Catarda 404 qalze, romlebic muSaTa pirovnebas axasiaTebs Tandayolili predispozicia
klass miekuTvnebodnen da didi qalaqis SedarebiT reaqciisas vegetaturi nervuli sistemis zedmetad
Rarib nawilSi cxovrobdnen. adreuli uaryofiTi aqtivaciisadmi da rodesac xdeba reaqciis gene­
gamocdilebis Sefaseba xdeboda mSoblebis gulgrili ralizacia. reaqciis generalizaciis safuZvelia war­
damokidebulebisa da fizikuri an seqsualuri Zala- sulSi neitraluri xasiaTis stimulebis SfoTvasTan
dobis faqtebis Sesaxeb pacientebis mier mowodebuli asocireba ganpirobebis meqanizmis meSveobiT. es Te­oria
informaciis safuZvelze. aseTi gamocdilebis mqone obieqturi mtikicebulebebiT ar aris gam­yarebuli.
qalebSi gazrdili iyo generalizebuli SfoTviTi aS- kognituri Teoriis mixedviT, generalizebuli
lilobis (aseve, agorafobiisa da depresiuli aSli- SfoT­viTi aSliloba aRmocendeba problemebze ara­
lobis, magram ara martivi fobiebis) sixSiris maCve- sagnobrivi wuxilisa da potenciurad saSiSroebis
nebeli. kendlerma da misma kolegebma (Kendler et al., Semcvel viTarebebze yuradRebis fokusirebisaken
1992b) aseve aRmoaCines, rom SfoTviTi aSlilobis (da midrekilebis safuZvelze. es Teoria gamyarebulia,
zogierTi sxva fsiqikuri aSlilobis) sixSiris maCve- rogorc SfoTvis mqone pacientebisa da sakontroli
nebeli ufro maRalia iseT qalebSi, romlebic 17 jgufis wevrebis azrovnebis SeswavliT miRebuli
wlamde udedod izrdebodnen. uSualo monacemebiT, ise kognitur-bihevioruli mkur­
fsiqoanalitikuri Teoriebi. fsiqoanalitikuri Teo- nalobis efeqturobis analiziT, rac mtkicebulebebis
riebis mixedviT SfoTva intrafsiqikuri konfliqtiTaa mopovebis arapirdapir meTods warmoadgens (��������
general-
gamowveuli. SfoTva maSin aRmocendeba, rodesac ego izebuli SfoTviTi aSlilobis kognituri aspeqtebis
agznebiTaa moculi. amis mizezi SeiZleba iyos: kvlevis Sesaxeb informaciis misaRebad ix. Wells and
w gare samyaro (realisturi SfoTva) Butler, 1997).

w id-is instinqtebi, siyvarulis, sibrazisa da seqsis pirovneba


instinqtebis CaTvliT (nevrotuli SfoTva) pirovnuli Tvisebebi. SfoTvis simptomi nevrotizm-
w superego (moraluri SfoTva) Tan aris dakavSirebuli. tyupebis Seswavlam aCvena,
fsiqoanalitikuri Teoriis mixedviT, generali­ rom nevrotizmTan da generalizebul SfoTviT aSli-
zebuli SfoTviTi aSlilobisas SfoTva uSualod lobasTan dakavSirebuli genetikuri faqtorebi, gar­
ganicdeba da ar aris modificirebuli dacviTi kveulwilad, emTxveva erTmaneTs (Hettema et al., 2004).
meqanizmebiT, romlebic, savaraudod, fobiebis an pirovnuli aSliloba. generalizebuli SfoTviTi
obsesiebis safuZvels warmoadgenen (gv. 196 da 214). am aSliloba Tavs iCens, rogorc SfoTviT-acilebadi
Teoriis mimdevrebis azriT, generalizebuli SfoTviTi pirovnuli aSlilobis, aseve sxva saxis pirovnuli
aSlilobisas, ego iolad iTrguneba, radganac is aSlilobis mqone adamianebSi.
dasustebulia bavSvobis periodSi ganviTarebis
neirobiologiuri meqanizmebi
procesis araswori mimdinareobiT. am marcxis
gamomwvevi mizezebidan gansakuTrebiT mniSvnelovani zogad SfoTviT aSlilobaSi, savaraudod, monawileo-
ganSoreba da danakargia (Bowlby, 1969). normalur ben is neirobiologiuri meqanizmebi, romlebic axor-
viTarebaSi bavSvebi SfoTvis daZlevas moyvarul cieleben normaluri SfoTvis mediacias. aseTi meqa-
mSoblebTan usafrTxo urTierTobebis meSveobiT nizmebi kompleqsuria da Tavis tvinis zogierT sis-
axerxeben. Tu bavSvi usafrTxo garemoSi ar izrdeba, temebsa da neirotransmiterebs CairTavs. cxovelebze
is, zrdasrul asakSi, adamianebTan ganSorebisas Catarebuli kvlevebis Sedegad dadginda amigdalas
SfoTvisaken iqneba midrekili. froidi varaudobda, gansakuTrebuli roli, romelic sensorul informa-
rom bavSvobis ufro gviandel etapze SfoTva cias iRebs rogorc uSualod Talamusidan, ise ufro
mamis mimarT metoqeobriv damokidebulebasTanaa grZeli gzebidan, romlebic moicavs somatosenso-
asocirebuli. man gamoiyena termini kastraciis rul korteqss da qerqis sartylisebri xveulis wina
SfoTva da mamasTan metoqeoba aRwera, rogorc nawils (ix. le Doux, 2000). garda amisa, iTvleba, rom
oidiposis konfliqti (gv. 96). froidi darwmunebuli SfoTvis regulaciaSi hipoTalamusic mniSvnelovan

_ 192 _
SfoTviTi aSlilobebi
rols asrulebs, radganac is akavSirebs SiSis Semcvel li aSlilobis sixSire ar aris gazrdili (Kerr, 1974).
mogonebebs relevantur awmyo konteqstTan. am meqa- SfoTvasa da depresias Soris arsebuli kavSiri mogvi-
nizmis funqcionirebis moSlas SeuZlia gamoiwvios anebiT, 238-e gverdze iqneba ganxiluli.
SiSis zegeneralizacia iseTi stimulebis sapasuxod,
mkurnaloba
romlebic saSiSroebas ar Seicaven.
cxovelebis Seswavlam, aseve, gasagebi gaxada, Tu konsultaciebi
rogor xdeba Tavis tvinSi SfoTvis regulacia neiro- rodesac kargad organizebuli kontrolirebadi kv-
transmiterebisa da neiromodulatorebis meSveobiT. levis Sedegad miRebuli monacemebi ar aris sakmari-
noradrenerguli neironebi, romlebic lurji laqi- si, mkurnaloba klinikuri gamocdilebis safuZvelze
danaa (locus ceruleus _ laT.) aRmocenebuli, aZlierebs unda warimarTos. generalizebuli SfoTviTi aSlilo-
agznebasa da SfoTvas. serotoninerguli neironebi, bis adreul stadiaze (sanam jer kidev ar Camoyalibe-
romlebic nakeris birTvSi (nuclei raphe _ laT.) war- bula simptomebi, romlebic DSM-IV-is diagnostikuri
moiqmneba, kompleqsuri efeqtis mqonea. zogs Semaka- kriteriumis Tanaxmad eqvsi Tvis manZlze unda aRin-
vebeli efeqti aqvs, zogs ki anqsiogenuri. gama-ami- iSnebodes) konsultaciebi, xSirad, dadebiT efeqts
noerbo mJavis receptorebi, romlebic Tavis tvinSi iZleva. zogjer, ufro persistentuli xasiaTis gen-
farTodaa warmodgenili, inhibiciuri funqciis mqo- eralizebuli SfoTviTi aSlilobis mqone pacientebic
nea, iseve, rogorc misi benzodiazepinis mierTebis dadebiTad reagireben konsultaciebze, Tumca, isini,
ubani. rogorc Cans, kortikotropinis relizeri ufro xSirad, kognitur-biheviorul Terapias an me-
hormonic, agreTve, mniSvnelovan rols TamaSobs. es dikamentur mkurnalobas saWiroeben (orive mogvi-
hormoni aZlierebs SfoTvasTan dakavSirebul qcevas anebiT iqneba aRwerili). generalizebuli SfoTviTi
da amigdalaSi maRali koncentraciiTaa warmodgenili aSlilobis dros konsultaciebi zogadi princpebis
(ix. Charney and Bremner, 2004). mixedviT tardeba (aRwerilia 621-e gverdze) da yur-
savaraudod, es meqanizmebi generalizebul SfoT- adReba Semdeg momentebzea gamaxvilebuli:
viTi aSlilobis drosac asrulebs garkveul funq-
w marTvis gegmis detalurad SemuSaveba, romelic
cias, magram aseTi daskvnis gamotana rTulia, radgan
pacientTan, da, saWiroebis SemTxvevaSi, mis naTe-
adamianebze Zalian cota relevanturi kvlevaa Cat-
savTan an partniorTan unda SevaTanxmoT.
arebuli. Tavis tvinis funqciurma skanirebam aCvena,
rom generalizebuli SfoTviTi aSlilobis mqone pa- w pacientisaTvis aSlilobis bunebis Sesaxeb infor-
cientebSi gazrdilia Tavis tvinis qerqis aqtivoba da maciis miwodeba da misi darwmuneba, rom SfoTvis
Sesustebulia bazaluri gangliebis aqtivoba, magram fizikuri simptomebi yovelTvis somaturi daa-
am cvlilebebis funqciuri mniSvneloba gaurkvevelia. vadebiT ar aris gamowveuli (radgan SfoTvis mqone
neirobiologiuri cvlilebebi, romlebic generali- adaimanebs xSirad axasiaTebT cudi koncentracia,
zebuli SfoTviTi aSlilobis dros aRiniSneba, ganxi- sasargebloa maTTvis am Temaze sainformacio bro-
lulia Semdeg wyaroSi: Nutt (2001). Surebis miwodeba).
w problemebis gadaWraSi an maTTan adaptaciaSi paci-
prognozi entisaTvis daxmarebis gaweva.
DSM-IV-is erT-erTi kriteriumis mixedviT, gener- w rCevis micema kofeinis miRebis Taobaze. gener-
alizebuli SfoTviTi aSlilobis simptomebi pacients alizebuli SfoTviTi aSlilobis mqone pacientebi
eqvsi Tvis manZilze unda aReniSnebodes. am kriteriu- janmrTel adamianebze ufro sensitiurebi arian ko-
mis erT-erT safuZvels is warmoadgens, rom SfoTviT feinis anqsiogenuri efeqtebis mimarT (Bruce et al.,
aSlilobebs, romlebic eqvs Tveze didxans grZeldeba, 1992). bevri pacienti amas Tavadve xvdeba da amci-
cudi prognozi ukavSirdeba. mag., erT-erTi gamokv- rebs mis moxmarebas. wianaaRmdeg SemTxvevaSi, eqimma
levis mixedviT, aseTi pacientebis 80%-s SfoTviTi unda urCios pacients, rom man Tavi Seikavos kofei-
aSliloba sami wlis Semdegac aReniSnebodaT (Abelson nis gadaWarbebuli moxmarebisagan.
et al., 1991). Znelia imis prognozireba, Tu ra moxdeba
sami wlis Semdeg, Tumca, SfoTviTi aSlilobis mqone relaqsaciis treningi
pacientebis Seswavlam aCvena, rom eqvsi wlis ganma- vinaidan generalizebuli SfoTviTi aSlilobis di-
vlobaSi maTi ori mesamedi ganikurna an maTi mdgo- agnozis mqone pacientebze ar Catarebula sakmari-
mareoba sagrZnoblad gaumjobesda (Yonkers et al., 1996). si raodenobis kontrolirebadi kvlevebi, maTTvis
generalizebuli SfoTviTi aSlilobis (iseve, ro- rCevis micema klinikur gamocdilebas unda efuZne-
gorc sxva saxis SfoTviTi aSlilobis) mqone pacien- bodes. naklebad mZime SemTxvevebSi, regularulma
tebSi gazrdilia didi depresiis ganviTarebis riski relaqsaciurma varjiSebma SeiZleba SfoTvis Sesuste-
(Bittner et al., 2004), Tumca, Sizofreniisa da bipolaru- ba gamoiwvios. Tumca, mravali pacienti relaqsaciur

_ 193 _
9 SfoTviTi da obsesiur-kompulsuri aSlilobebi
varjiSebs regularulad ar akeTebs. pacientis moti- bulebas, magram ufro neli moqmedeba axasiaTebs.
vacia SeiZleba gaizardos, Tu relaqsaciur trenings rodesac SfoTvasTan erTad Zlieri palpitaciac
jgufurad CavatarebT. zogierTi adamiani ufro aRiniSneba, sxva saxis mkurnalobis araefeqturobis
CarTulia mkurnalobis procesSi, rodesac pacients SemTxvevaSi, zogjer betaadrenergul antagonistebs
relaqsacias aswavlian iogas varjiSebTan erTad. niSnaven (gv. 566), Tumca, isini ufro xSirad sajaro
gamosvlis SiSiT gamowveuli SfoTvis Sesamsubuqe-
kognitur-bihevioruli Terapia blad gamoiyeneba, vidre generalizebuli SfoTviTi
amgvari mkurnaloba warmoadgens relaqsaciisa da aSlilobis dros. am medikamentebis daniSvnisas si-
kognituri procedurebis nazavs da pacients wuxilis frTxile unda gamoviCinoT da gaviTvaliswinoT is
Semcveli azrebis gakontrolebaSi exmareba. kogni- ukuCvenebebi, romlebic maT axasiaTebT. aseve, unda
tur-bihevioruli mkunalobis meTodi 633-e gverdzea mivdioT im rekomendaciebs, romlebic 566-e gverdze
aRwerili. am meTodiT mkurnalobisas pacientebi bev- da mwarmoeblis anotaciaSi aris mocemuli.
rad ufro kargad grZnoben Tavs, vidre im SemTxvevaSi, grZelvadiani mkurnaloba. generalizebuli SfoT-
rodesac maT araspecifikuri mkunaloba utardebad viTi aSlilobebi xSirad saWiroebs xangrZliv
an saerTod ar utardebaT mkurnaloba (Borkovec and mkurnalobas, romlis drosac benzodiazepinebis
Ruscio, 2000). aseT dros pacientebis 50%-s simptomebi gamoyeneba ar aris mizanSewonili (ix. zemoT). garda
umsubuqdeba da maT ufro xSirad mihyavT mkurnalo- amisa, depresiuli aSlilobebi xSirad mkurnalobis
bis kursi bolomde (Barlow et al., 1997). kognitur-bi- Semdgom periodSi viTardeba. amitom, grZelvadiani
hevioruli Terapiis efeqtebi sul cota, ori wlis mkurnalobisas, Cveulebriv, romelime anqsiolizur
manZilze narCundeba (Borkovec et al., 2002) da SeiZleba antidepresants iyeneben (ix. 21-e Tavi). am miznisaT-
bevrad ufro didi xanic gastanos (Durham et al., 2003). vis SeiZleba rogorc tricikluri antidepresantebis,
Tumca, ar aris cnobili mTliani proceduris Cat- aseve, serotoninis gamonTavisuflebis inhibitorebis
areba ufro efeqturia, Tu cal-calke relaqsaciis gamoyeneba. pacients, aseve, SeiZleba mcire doziT da-
an kognituri Terapiis Catareba (Borkovec et al., 2002). vuniSnoT antifsiqozuri preparatebi, magram, Cveu-
lebriv, mxolod im SemTxvevaSi, rodesac pirovneba
medikamenturi mkurnaloba
agresiulia an sxva medikamentebis mimarT damokideb-
anqsiolizuri preparatebi 563-e gverdzea aRwerili. uleba aqvs Camoyalibebuli.
aq Cven SevexebiT zogierT specialur sakiTxs, rom- miuxedavad imisa, rom xSirad grZelvadiani
lebic generalizebuli SfoTviTi aSlilobis dros mkurnalobis Catarebaa saWiro, antidepresantebis
anqsiolitikebis gamoyenebas exeba. medikamenturi klinikuri testireba SfoTviTi aSlilobebisaTvis
mkurnaloba ufro swrafad zemoqmedebs simptom- or an sam Tveze didxans iSviaTad grZeldeba. amitom
ebze, vidre fsiqologiuri. aseTi mkurnaloba maSin aucilebeli xdeba depresiuli aSlilobis grZelvadi-
gamoiyeneba, rodesac fsiqologiuri mkurnaloba ani medikamenturi mkurnalobis farTo gamocdilebis
araefeqturia. miuxedavad amisa, eqimebi pacientebs eqstrapolacia. aseTi gamocdileba gviCvenebs, rom
medikamentur mkurnalobas zedmetad `iolad~ da mkurnaloba SeiZleba mravali Tvis manZilze uvneblad
zedmetad xangrZlivi droiT uniSnaven. medikamentis da efeqturad grZeldebodes. xelmisawvdom prepa-
daniSvnamde unda gavixsenoT, rom generalizebuli ratebs Soris yvelaze xangrZlivi drois manZilze
SfoTviTi aSlilobisas placeboze reagirebis pro- Catarda venlafaqsinisa da paroqsetinis testireba.
centuli maCvenebeli daaxloebiT 40%-s Seadgens (Fos- aRmoCnda, rom isini ufro efeqturi arian grZelvadi-
sey and Lydiard, 1990), rac imaze miuTiTebs, rom pacien- ani mkurnalobisas, vidre sxva preparatebi (ix. Rouillon,
tis mdgomareobis gaumjobeseba xSirad medikamenturi 2004). SfoTviTi aSlilobebis samkurnalod pirvelad
mkurnalobis gareSecaa SesaZlebeli. monoamin oqsidazas inhibitorebi gamoiyenes (Sargant
moklevadiani mkurnaloba. generalizebuli SfoT- and Dally, 1962), magram maT am mizniT dRes iSviaTad
viTi aSlilobis mkunalobisas, mizanSewonili, xan- iyeneben, radgan isini ufro xSirad Sedian reaqciaSi
grZlivi zemoqmedebis mqone benzodiazepinebis (mag., sxva preparatebTan da sakveb produqtebTan (gv. 588).
diazepamis) gamoyeneba: 5mg orjer dReSi msubuqi Sem- generalizebuli SfoTviTi aSlilobebis dros anti-
Txvevebis dros da 10 mg samjer dReSi yvelaze mZime depresantebis gamoyenebis kokreiniseuli mimoxilva
SemTxvevebis dros. anqsiolizuri preparatebis dan- Semdeg wyaroSia mocemuli: Kapczinski et al., (2003).
iSvna sam kviraze ufro xangrZlivi vadiT iSviaTad
xdeba, radgan aman SeiZleba maTze damokidebuleba marTva
gamoiwvios. generalizebuli SfoTviTi aSlilobis pirveeladi daxmarebis gawevisas, generalizebuli
moklevadiani mkunalobisas, aseve, efeqturia buspi- SfoTviTi aSlilobis diagnozis formalurad dadge-
roni (gv. 565), romelic naklebad iwvevs damokide- namde, bevr pacients SfoTviTi aSlilobis adreuli

_ 194 _
fobikur-SfoTviTi aSlilobebi
stadia aReniSneba. rogorc zemoT ukve aRvniSneT, am gegmis SemuSavebisas unda gaviTvaliswinoT, rom
stadiaze xSirad konsultaciebis Catarebac sakmari- generalizebuli SfoTviTi aSliloba xSirad xan­
sia. Zlieri SfoTvisas benzodiazepiniT mkurnalobis grZliv problemas warmoadgens.
mokle kursma SeiZleba swrafad Seumsubuqos pacients
mdgomareoba. fsiqiatrebs SfoTviTi aSlilobebis fobikur-SfoTviTi aSlilobebi
ukve Camoyalibebul formebTan aqvT saqme. aseTi pa-
fobikur-SfoTviT aSlilobas, ZiriTadaT, igive
cientiebis marTvis safexurebia:
simptomebi gaaCnia, rac generalizebul SfoTviT
w diagonizisa da komorbidobis Semowmeba gansakuTrebiT aSlilobas, magram es simptomebi mxolod garkveul
aucilebelia depresiuli aSlilobis, fsiqoaqtiuri viTarebaSi iCens Tavs. zogierTi fobikuri
nivTierebebis borotad moxmarebis an iseTi somaturi aSlilobisas aseTi viTarebebi iSviaTia da pacienti
mizezis arsebobisas, rogoricaa Tireotoqsikozi. umetesad ar ganicdis SfoTvas. sxva fobikuri
Tu pacients romelime maT­gani daudginda, saWiroa aSlilobebisas, arsebobs SfoTvis gamomwvevi mravali
Sesatyvisi mkurnalobis Catareba. viTareba da, Sesabamisad, SfoTvac ufro xSirad iCens
w xelSemwyobi fsiqosocialuri faqtorebis Sefaseba, Tavs, Tumca, aseT SemTxvevebSic ki, pacienti, zogierT
rogoricaa mag., persistentuli socialuri prob­ situaciaSi saerTod ar ganicdis SfoTvas. fobikur
lemebi, colqmruli konfliqtebi an wuxili imis aSlilobas kidev ori damaxasiaTebeli Tviseba gaaCnia:
Taobaze, rom SfoTvis fizikuri simptomebi seri­ adamiani Tavs aridebs viTarebebs, romlebic SfoTvis
ozuli somaturi daavadebis maCvenebelia. provocirebas iwvevs da ganicdis anticipatorul
w gamokvlevis Sedegebis axsna da savaraudo mkur­ SfoTvas, rodesac arsebobs aseT viTarebaSi aRmoCenis
nalobis ganmarteba. gansakuTrebiT mniSvnelovania perspeqtiva. SfoTvis gamomwvevi viTarebebi SeiZleba
avuxsnaT pacients, Tu ra iwvevs SfoTvis fizikur dajgufdes situaciebad (mag., xalxmravali adgilebi),
simptomebs. aseve, masTan erTad unda ganvixiloT, `obieqtebad~ (cocxali arsebebi; mag., obobebi) da
Tu rogor auxsnis igi sakuTar mdgomareobas Tavis bunebriv movlenebad (mag., Weqa-quxili). klinikuri
damsaqmeblebs, megobrebsa da ojaxis wevrebs. TvalsazrisiT erTmaneTisagan ganansxvaveben sam
garda amisa, pacients unda mivawodoT wignebi ZiriTad fobikur sindroms. esenia specifikuri fobia,
TviTdaxmarebis Sesaxeb (mag., Kennerley, 1997), mivceT socialuri fobia da agorafobia. es sindromebi
safuZvliani axsna-ganmartebebi da aRvuweroT mar­ mogvianebiT iqneba ganxiluli.
tivi kognitur-bihevioruli teqnikebi, romlebic
SeuZliaT gamoiyenon damoukideblad, an, rogorc fobikuri aSlilobebis klasifikacia
mkurnalobis ufro farTo gegmis nawili. DSM-IV-sa da ICD-10-Si fobikuri aSlilobebi da­
w fsiqologiuri an socialuri daxmarebis SeTavazeba. yofilia specifikur fobiad, socialur fobiad
daxmareba SeiZleba ganxorcieldes konsultaciebis da agorafobiad. Tumca DSM-IV-Si (ICD-10-sgan gan­
formiT (rogorc es zemoT iyo aRwerili), soci­aluri sxvavebiT) agorafobiis mqone pacientebi, romlebsac
problemis mogvarebaSi praqtikuli daxma­rebis gaweviT panikis regularuli Setevebi axasiaTebT (mag., oTxze
an kognitur-bihevioruli Terapiis meSveobiT. meti Seteva oTxi kviris manZilze an erTi Seteva,
romelsac mTeli Tvis manZilze Setevis gameorebis
w medikamenturi mkurnaloba. aseTi mkurnalobis
persistentuli SiSi sdevs Tan) panikuri aSlilobis
saWiroebis SemTxvevaSi sawyis etapze Zlieri Sfo­
kategorias miekuTvnebian. amgvari klasifikaciis
Tvis Sesamcireblad pacients, SeiZleba, ben­
safuZveli 206-e gverdzea ganmartebuli.
zodiazepinebiT mkurnalobis xanmokle kursi
daeniSnos, magram is iSviaTad unda gagrZeldes
specifikuri fobia
sam kviraze met xans. fsiqologiuri mkurnalobis
dawyebamde an iseT SemTxvevebSi, rodesac aseTma klinikuri suraTi
mkurnalobam Sedegi ar gamoiRo, SfoTvis ufro specifikuri fobiis mqone adamiani garkveuli obi­
xangrZlivi droiT gasakontroleblad gamoiyeneba eqtebis danaxvisas an garkveul situaciebSi mo­
antidepresantebis mcire doza. aseve, unda iqnes xvedrisas araadekvatur SfoTvas ganicdis. aseT
ganxiluli medikamentebis ZiriTadi da gverdiTi dros pirovnebas aReniSneba SfoTviTi simptomebi,
efeqtebi, rogorc es depresiis igive preparatebiT romlebic zemoT, 9.1 cxrilSia CamoTvlili. spe­
mkurnalobis dros xdeba. cifikuri fobiis dros anticipatoruli SfoTva
w mkurnalobis gegmis ganxilva pacientTan, zogadi gavrcelebul movlenas warmoadgens da pirovneba,
praqtikis eqimTan da Temze dafuZnebul servisebSi Cveulebriv, cdilobs gaeqces da Tavi aaridos
momuSave personalTan, raTa saTanadod moxdes misTvis saSiS situaciebs. specifikur fobiebs, maTi
amocanebisa da pasuxismgeblobebis gansazRvra. ufro detaluri daxasiaTebis mizniT, win SegviZlia

_ 195 _
9 SfoTviTi da obsesiur-kompulsuri aSlilobebi
Sesabamisi stimulis saxeli davurToT (mag., obobebis isi stimulebis (sisxli, fizikuri dazianeba) ararsebo-
fobia). winaT xSirad iyenebdnen iseT terminebs, bis SemTxvevaSc (Accurso et al., 2001). aqedan gamomdinare,
rogoricaa araqnofobia, (obobebis fobiis nacvlad) kunTebis daZabvam SeiZleba sinkopes prevencias Seu-
an akrofobia (simaRlis fobiis nacvlad), magram aseTi wyos xeli. aseTi mdgomareoba Zalze gavrcelebulia
midgoma arc ise praqtikuli aris. avadmyofis pirveli rigis naTesavebTan. Semdgomi in-
DSM-IV-is mixedviT arsebobs oTxi tipis specifi- formaciis mosapoveblad ix. Marks (1988).
kuri fobia, romlebic dakavSirebulia:
gagudvis fobia
1. cxovelebTan
am tipis fobiis dros adamianebs aqvT ylapvis pro-
2. bunebriv movlenebTan
cesSi gagudvis Zlieri SiSi. maT gaZlierebuli aqvT
3. sisxlTan, inieqciasTan da fizikur dazianebasTan gulisrevis refleqsi da gadaylapvis mcdelobisas
4. situaciebTan da sxva maprovocirebel faqtorebTan. intensiur SfoTvas ganicdian. es fobia SeiZleba
am jgufs miekuTvneba stomatologiuri da same­ aRmocendes bavSvobaSi an zrdasrul asakSi sakvebis
dicino situaciebis SiSi da, agreTve, gagudvis SiSi. gadacdenis Semdeg. gagudvis fobiis mqone zogierT
mokled ganvixiloT zogierTi specifikuri fobia. adamians stomatologiuri mkurnalobisac eSinia,
xolo zogierTi Tavs aridebs sazogadoebriv adgi-
stomatologiuri mkurnalobis fobia lebSi Wamas. mkurnaloba desensitizaciis meSveobiT
zrdasruli adamianebis daaxloebiT 5%-s eSinia sto- xorcieldeba. Semdgomi informaciis mosapoveblad
matologiuri mkurnalobis. amgvari SiSi SeiZleba is- ix. McNally (1994).
eTi Zlieri iyos, rom pirovnebam Tavi aaridos nebi-
avadmyofobis fobia
smier stomatologiur mkurnalobas. bihevioruli
mkurnalobis efeqturobis Semswavleli 38 gamokvle- aseTi fobiis dros adamians xSirad awuxebs SemaS-
vis meta-analiziT dadginda, rom mkurnalobis Cat- foTebeli azrebi imis Taobaze, rom SeiZleba avTvise-
arebidan oTxi wlis Semdeg individebis saSualod biani simsivne, veneriuli daavadeba an sxva seriozuli
77%-s mniSvnelovnad uqveiTdeba stomatologiuri avadmoyofoba hqondes. bodviTi ideebis mqone adami-
mkurnalobis SiSi (Kvale et al., 2004). anebisagan gansxvavebiT avadmyofobis fobiis mqone
adamianebi acnobiereben, rom maTi azrebi iraciona-
sahaero transportiT frenis fobia luria (yovel SemTxvevaSi maSin, rodesac uSualod
TviTmfrinaviT mgzavrobisas SfoTva gavrcelebul avadmyofobaze ar fiqroben). ufro metic, isini ar
movlenas warmoadgens, magram zogierTi adamiani iseT uweven winaaRmdegobas aseT azrebs, rogorc es ob-
Zlier SfoTvas ganicdis, rom misTvis TviTmfrinaviT sesiuri azrebis aRmocenebisas xdeba. zogierTi ada-
mgzavroba SeuZlebeli xdeba. zogi Tavad gamoTq- miani SeiZleba Tavs aridebdes saavadmyofoSi moxve-
vams mkurnalobis survils. xandaxan am tipis SiSi im dras, magram, sxva mxriv, maTi SiSi ar aris romelime
mfrinavebsac aReniSnebaT, romlebmac warsulSi avi- konkretul situaciasTan dakavSirebuli. Tu pacien-
akatastrofa ganicades. arsebobs aviaxazebi, romle- ti darwmunebulia, rom mas raime daavadeba aqvs, aseTi
bic atarebs desensitizaciiT mkurnalobas (gv. 629). mdgomareoba klasificirdeba, rogorc ipoqondria,
garda amisa, SegviZlia gamoviyenoT wignebi TviTdax- xolo Tu is Tvlis, rom misi azrebi iracionaluria
marebis Sesaxeb da virtualuri realobis programebi, da winaaRmdegobas uwevs maT _ rogorc obsesiur-kom-
romlebSic realuri da warmosaxviTi eqspoziciebi pulsuri aSliloba.
gamoiyeneba. arsebobs monacemebi aseTi meTodebis
epidemiologia
efeqturobis Sesaxeb (Rothbaum et al., 2002), Tumca,
isini mecnierulad ar aris dadasturebuli (Maltby et DSM-IIIR-is kriteriumebis gamoyenebiT zrdasrul
al., 2002). adamianebTan cxovrebis manZilze specifikuri fo-
biebis gavrcelebis sixSire Sefasda, rogorc 4% ma-
sisxlisa da fizikuri dazianebis fobia makacebTan da 13% qalebTan (Kessler et al., 1994). klini-
aseTi fobiis dros sisxlis an fizikuri dazianebis da- kuri TvalsazrisiT mniSvnelovani kriteriumebis gam-
naxva SfoTvas iwvevs. Tumca, mas sxva fobikuri aSli- oyenebis dros, erTi wlis manZilze amgvari fobiebis
lobebisagan gansxvavebuli vegetaturi reaqcia axlavs gavrcelebis saerTo maCvenebeli 4.4%-s Seadgens
Tan. pirvelad taqikardias mosdevs iseTi vazovagal- (Narrow et al., 2002). specifikuri fobiebis umeteso-
uri reaqciebi, rogoricaa bradikardia, gafiTreba, baSi debiutis asaki bavSvobis xanaze modis: cxoveli-
Tavbrusxveva, gulisrevis SegrZneba da zogjer gulis bis fobia daaxloebiT 7 wlis asakSi viTardeba, sisx-
wasvla. am tipis fobiis mqone adamianebi midrekilni lis fobia _ 9 wlis asakSi, xolo stomatologiuri
arian vazovagaluri sinkopes ganviTarebisaken Sesabam- mkurnalobis fobia _ 12 wlis asakSi (Ost, 1987a).

_ 196 _
fobikur-SfoTviTi aSlilobebi

etiologia aris dadgenili, gansazRvravs Tu ara igive procesi


bavSvTan specifikuri fobiis ganviTarebas.
bavSvuri SiSebis persistentuloba
zrdasruli asakis specifikuri fobiebis umeteso- cerebruli lokalizacia
ba bavSvobaSi SeZenil fobiebs warmoadgens. amgvari specifikuri fobiis mqone adamianebSi SiSis Semcveli
fobiebi bavSvobis asakSi Zalze gavrcelebulia. mo- stimulebis zemoqmedebisas sisxlis mimoqcevaSi momx-
zardobis periodis dasawyisisaTvis bavSvuri SiSebis dari cvlilebebis Sesaswavlad pozitronul-emisiuri
umravlesoba qreba, magram zogierTi maTgani zrdas- tomografia gamoiyeneba. rodesac specifikuri fo-
rul periodSic narCundeba. amgvari persistentobis biis mqone adamianebi fobiis Sesatyvisi stimulebis
mizezi daudgenelia. savaraudod, yvelaze Zlieri zemoqmedebas ganicdian, maT Zlieri SiSis reaqcia
fobiebi yvelaze ufro didxans narCundeba. uCndebaT, romelsac Tan sdevs amigdalas, hipokampis
ubnis da wina sartylisebri qerqis aqtivaciis gazrda
genetikuri faqtorebi
(Pissiota et al., 2003; Frederickson and Furmark, 2003).
erT-erTi gamokvlevis mixedviT specifikuri fobiis
mqone adamianebis pirveli rigis naTesavebis 31%- diferencialuri diagnozi
s specifikuri fobiebi aReniSneba (Fyer et al., 1995). specifikuri fobiis diferencialuri diagnostika iS-
specifikuri fobiis mqone mdedrobiTi sqesis tyu- viaTad aris sirTuleebTan dakavSirebuli. yovelTvis
pebis Seswavlis Sedegebi Seesabameba etiologiur unda gvaxsovdes, rom aseT fobias SeiZleba safuZv-
models, romelSic zomieri genetikuri mowyvladoba lad udevs depresiuli aSliloba, radgan zogierTi
kombinirebulia fobiasTan dakavSirebul stresul pacienti xangrZlivi specifikuri fobiis dros dasax-
movlenasTan (Kendler et al., 1992a). genetikuri mowyv- mareblad eqims swored maSin mimarTavs, rodesac
ladoba SeiZleba gulisxmobdes gansxvavebebs SiSis depresiuli aSlilobis gamo naklebad tolerantuli
ganpirobebis siZliereSi, romelTan dakavSirebiT- xdeba fobikuri simptomebis mimarT. obsesiuri aSli-
ac memkvidreobiTobis faqtori daaxloebiT 40%-s lobebis dros, zogjer, pacienti ganicdis SiSs da
gansazRvravs (Hettema et al., 2003). Tavs aridebs iseT sagnebs, rogoric aris mag., dana.
aseT SemTxveevebSi pacientis avadmyofobis istori-
fsiqoanalitikuri Teoriebi
is sistematiuri Segroveba da misi fsiqikuri mdgo-
fsiqoanalitikuri Teoriebis mixedviT fobiebi daka- mareobis Semowmeba Sesabamisi obsesiuri azrebis (mag.,
vSirebulia ara TvalsaCino gare stimulTan, aramed azrebi adamianisTvis daniT zianis miyenebis Sesaxeb)
SfoTvis Sinagan wyarosTan, romelic gandevnilia dadgenaSi dagvexmareba.
cnobierebidan represiis gziT da mibmulia gare obi-
eqtze Canacvlebis meSveobiT. fsiqoanalitikuri Teo- prognozi
ria ar aris gamyarebuli obieqturi mtkicebulebebiT. zrdasrul cxovrebaSi specifikuri fobiebis prog-
nozi sistemurad ar aris Seswavlili. klinikuri
ganpirobebis Teoria da kognituri Teoria gamocdilebis Tanaxmad, bavSvobaSi aRmocenebuli
ganpirobebis Teoriis mixedviT specifikuri fobiebi specifikuri fobiebi mravali wlis manZilze nar-
asociaciuri daswavlis Sedegad aRmocendeba. zrdas- Cundeba, xolo zrdasrul asakSi stresuli situa-
rul cxovrebaSi am gziT fobiebis aRmoceneba iSviaTia ciebiT gamowveul specifikur fobiebs ukeTesi prog-
da, ZiriTadad, Zlieri stresuli gamocdilebiT aris nozi ukavSirdeba.
ganpirobebuli. mag., cxenTan dakavSirebuli saxifaTo
incidentis Semdeg adamians SeiZleba cxenis SiSi ganu- mkurnaloba
viTardes. zogierTi specifikuri fobia SeiZleba sxvis ZiriTadi mkurnalobisaTvis bihevioruli Terapiis
reaqciebze dakvirvebis Sedegad iqnes daswavlili: bavSvi eqspoziciuri forma gamoiyeneba (gv. 629). Cveulebriv,
akvirdeba sxva adamianis SiSis reaqciebs da igive stim- amgvari mkurnalobis Sedegad fobiis intensivoba da
ulebis mimarT SiSs daiswavlis. kognituri faqtorebi socialuri funqcionirebis uunaroba (social disabil-
xels uwyobs SiSis SenarCunebas, gansakuTrebiT, fobi- ity) iklebs. Tumca, fobiis sruli gankurneba iSvia-
kuri stimulebisaTvis seleqciurad yuradRebis miqcevas Tad xdeba. mkurnalobis Sedegi mniSvnelovnad aris
da aseTi stimulebis SiSis Semcvel anticipacias. damokidebuli mravaljerad da xangrZliv eqspozi-
ciaze. dadgenilia, rom aseTi pacientebis 50%-s bo-
daswavlisTvis mzaoba lomde ar mihyavs mkurnaloba (Schneier et al., 1995).
es termini aRniSnavs garkveul stimulebze persis- zogierTi pacienti eqimebs dasaxmareblad mxolod
tentuli SiSis reaqciebis ganviTarebis Tandayolil maSin mimarTavs, rodesac mas fobia mnivnelovani saq-
predispozicias. zogierT mcirewlovan primats aqvs mis ganxorcielebaSi uSlis xels. aseT SemTxvevebSi,
gvelis mimarT SiSis Camoyalibebis mzaoba, magram ar mkurnalobis dawyebamde pacients fobikuri SfoTvis

_ 197 _
9 SfoTviTi da obsesiur-kompulsuri aSlilobebi
Sesasusteblad mcire doziT benzodiazepins uniS-
naven. eqspoziciis seansi, Cveulebriv, erTi saaTi
cxrili 9.4 socialuri fobiis diagnostikuri
kriteriumebi ICD-10-sa da DSM-IV-is mixedviT*
grZeldeba. eqspoziciis seansi ramdenjerme tardeba,
(Semoklebuli versia)
Tumca, aseve, SeiZleba Catardes erTi, xangrZlivi da
intensiuri seansi, romelic ramodenime saaTs gastans ICD-10 DSM-IV

(Ost et al., 2001). socialur situaciebSi ucnobi adamianebis winaSe


yu­radRebis centrSi mox­ wardgomisas an maTi
vedris an uxerxuli da yuradRebis centrSi
socialuri fobia samarcxvino qcevis gan­xor­ yofnisas samarcxvino
klinikuri suraTi cielebis mkveTrad gamo­xa­ qcevis ganxorcielebis
tuli SiSi; an amgvari si­tu­ SiSi; an amgvari situaci­
amgvari aSlilobisas pirovnebas socialur situa- aciebisTvis Tavis ar­deba. ebisaTvis Tavis ari­deba
ciebSi araadekvaturi SfoTva eufleba. mas iseTi SiSis gamomwvev _
gancda aqvs, rom sxvebi akvirdebian da akritikeben mas. situaciebSi SfoTvis ori
socialuri fobiis mqone adamianebi cdiloben Tavi simptomisa da damatebiT,
socialuri fobiis sul
aaridon aseT situaciebs da Tu amas ver axerxeben, cota erTi romelime
bolomde ar erTvebian situaciaSi (mag., Tavs aride- simptomis (gawiTleba/
tremori, gulisrevis SiSi,
ben saubarSi monawileobas an iseT adgilas jdebian,
Sardvis an defekaciis
sadac naklebad miiqceven yuradRebas). amgvar situa- SiSi) arseboba.
ciebSi aRmoCenis perspeqtivamac ki SeiZleba pirovne-
mkveTrad gamoxatuli pirovneba acnobierebs, rom
baSi sakmaod Zlieri SfoTva gamoiwvios. emociuri distresi. SiSi gadaWarbebuli an usa­
SfoTvis gamomwvev situaciebs miekuTvneba restor- pirovneba acnobierebs, fuZvloa.
rom distresi gavlenas axdens
nebi, sasadiloebi, wveulebebi, seminarebi, sxdome-
gadaWarbebuli an funqcionirebaze an iwvevs
bi da sxva RonisZiebebi. aseT situaciebSi yofnisas usafuZvloa mkveTrad gamoxatul
pirovnebas iseTi gancda uCndeba, rom mas akvirdebi- distress
an. zogierTi pacienti SfoTvas mraval gansxvavebul simptomebi, romlebic _
situaciaSi ganicdis (generalizebuli socialuri Tavs iCens an prevalirebs
mxo­lod pirovnebisaTvis
fobia), xolo zogierT maTgans SfoTva mxolod rome-
saSiS situaciebSi an maTi
lime konkretul situaciaSi eufleba (mag., sxvebis warmodgenisas
TandaswrebiT werisas, sazogadoebis winaSe sityviT
socialuri fobia ar aris socialuri fobia ar aris
gamosvlisas an musikalur isntrumentze dakvrisas). gamowveuli sxva fsiqikuri aris gamowveuli sxva
DSM-IV-Si es gansxvavebuli socialuri fobiebi cal- aSlilobiT fsiqikuri aSlilobiT.
calkea klasificirebuli (magram ara ICD-10-Si).
18 welze ufro axal­
simptomebi. socialuri fobiis mqone adamianebs gazrda asakis pirov­
SeiZleba aReniSnebodes 9.3 cxrilSi mocemuli SfoT- nebasTan simptomebi sul
cota eqvsi Tvis manZilze
vis nebismieri simptomi, magram gansakuTrebiT xSirad unda grZeldebodes.
pacientebi uxerxulobisagan gamowveul gawiTlebasa
*
ICD-10-sa da DSM-IV-Si mocemuli kriteriumebis Sedarebis
da tremors uCivian. isini xSirad Sepyrobilni arian
gasaioleblad formulirebebi perefrazirebulia, xolo
ideiT, rom sxva adamianebi maT kritikuli TvaliT zogierTi punqtebis Tanmimdevroba _ Secvlili.
akvirdebian, Tumca acnobiereben amgvari mosazrebis
usafuZvlobas. debiuti da ganviTareba. socialuri fobia, Cveu-
kogniciebi koncentrirebulia SiSze, romelic sx- lebriv, mozardobis adreul periodSi iwyeba. pirveli
vaTa mier kritikuli Sefasebis SesaZleblobiT aris epizodi Tavs iCens sazogadoebriv adgilas yofnisas,
gamowveuli. amgvari kogniciebi mogvianebiT, etiolo- umetes SemTxvevaSi, yovelgvari TvalsaCino mizezis
giis ganxilvisas, iqneba aRwerili. gareSe. mogvianebiT SfoTva amis msgavs situaciebSic
sxva problemebi. zogierTi pacienti SfoTviTi simp- aRmocendeba. SfoTvis gancdis epizodebi TandaTano-
tomebis Sesasusteblad alkohols moixmars. alko- biT ufro mwvavdeba da pirovneba sul ufro xSirad
holis avadmoxmareba sxva fobiebze ufro socialuri aridebs Tavs amgvar situaciebs.
fobiis dros aris gavrcelebuli. socialuri fobia, arsebobs ori, erTmaneTisagan gansxvavebuli, so-
agreTve, alkoholis avadmoxmarebis prediqtors war- cialuri fobia, romelic calke ganxilvas saWiroebs.
moadgens (Zimmermann et al., 2003). mas xSirad Tan ax- esenia:
lavs depresiuli aSliloba. suicidis mcdeloba am w eqskreciis fobia. aseTi fobiis dros adamianebs
tipis fobiis mqone pacientebTan ufro xSiria, vidre sazogadoebriv tualetSi SfoTva ewyebaT da amis
zogad populaciaSi (Schneier et al., 1992). gamo ver axerxeben moSardvas, an moSardvis xSiri

_ 198 _
fobikur-SfoTviTi aSlilobebi
moTxovnilebis gamo Sardis Seukaveblobis SiSi gan, romlis drosac adamians mTeli cxovrebis man-
uCndebaT. eqskreciis fobiis mqone adamianebi cdi- Zilze simorcxve da sakuTar TavSi daurwmunebloba
loben tualetisagan axlos imyofebodnen. defeka- axasiaTebs. socialur fobias mkveTrad gansazRvruli
ciasTan dakavSirebuli analogiuri simptomebi debiuti da xanmokle avadmyofobis istoria gaaCnia,
ufro iSviaTad gvxvdeba. Tumca praqtikaSi gansxvavebis dadgena SeiZleba Zneli
w gulisrevis fobia. zogierT pacients eSinia, rom aRmoCndes, radganac socialuri fobia, Cveulebriv,
SeiZleba sazogadoebriv adgilas guli aerios (mag., mozardobis xanaSi iCens Tavs da, amitom, pacientma,
avtobusSi an matarebelSi). aseT adgilas yofnisas SeiZleba zustad ver gaixsenos, Tu rodis gamouv-
isini gulisrevis SegrZnebasa da SfoTvas ganicdian. linda pirvelad igi. bevr adamians aReniSneba iseTi
zogierT maTgans aqvs gamudmebuli SiSi, rom sxvebs, simptomebi, romlebic orive aSlilobis diagnosti-
misi TandaswrebiT, guli aerevaT, Tumca, aseTi Sem- kur kriteriumebs akmayofilebs (Schneier et al., 1992).
Txvevea ufro iSviaTad gvxvdeba. socialuri unar-Cvevebis nakleboba. aseT dros so-
cialuri unar-Cvevebis nakleboba pirveladia, xolo
diagnostikuri kriteriumebi SfoTva _ meoradi. igi warmoadgens ara socialur
9.4 cxrilSi mokled aris Sejamebuli ICD-10-sa da fobias, aramed garkveuli tipis qcevas, romelic Tavs
DSM-IV-Si mocemuli socialuri fobiis diagnosti- iCens pirovnuli aSlilobebis, Sizofreniis da dab-
kuri kriteriumebi. orive klasifikacias analogiuri ali inteleqtis mqone adamianebTan. ganuviTarebeli
kriteriumebi aqvT, Tumca ICD-10-Si yuradReba ufro socialuri unar-Cvevebis mqone adamianisaTvis damaxa-
SfoTviT simptomebzea gamaxvilebuli (saxeze unda siaTebelia enis borZiki, monotonuri da gaurkveveli
iyos SfoTvis ori zogadi simptomi da socialur fo- diqcia. aseve, araadekvaturi saxis gamometyveleba
biasTan dakavSirebuli sami simptomidan erT-erTi). da Jestikulacia. aseTi pirovneba saubrisas, Cveu-
DSM-IV-Si damatebiT mocemulia kidev erTi krite- lebriv, Tvals aridebs mosaubres.
riumi, romlis mixedviTac 18 wlamde asakis adamians normaluri simorcxve. zogierTi adamiani, romelsac
simptomebi, sul cota, eqvsi Tvis manZilze unda aR- arc erTi zemoT CamoTvlili aSliloba ar aReniS-
eniSnebodes. neba, ubralod morcxvia da sazogadoebaSi uxerxu-
lad grZnobs Tavs. socialuri fobiis diagnostikuri
diferencialuri diagnozi kriteriumebi adgens simptomebis simwvavis zRurbls,
agorafobia da panikuri aSliloba. socialuri fobiis rac, aseT adamianebTan, socialuri fobiis mcdari di-
simptomma SeiZleba Tavi iCinos rogorc agorafobi- agnozis dasmas gamoricxavs.
is, ise panikuri aSlilobis dros. aseT SemTxvevebSi
epidemiologia
orive diagnozis dasma aris SesaZlebeli, Tumca,
Cveulebriv, ufro mizanSewonilia klinicistma Tavad SeerTebul StatebSi Catarebuli erT-erTi gamokvle-
gadawyvitos, Tu romel sindroms mianiWos upirate- vis mixedviT (US Study), erTi wlis manZilze social-
soba. uri fobiis gavrcelebis sixSire 7.4%-s Seadgenda.
generalizebuli SfoTviTi aSliloba da depresi- klinikurad mniSvnelovani kriteriumis gamoyenebi-
uli aSliloba. socialuri fobia unda ganvasxvavoT sas am maCvenebelma 18-54 wlis adamianebTan 3.7%-mde
generalizebuli SfoTviTi aSlilobisagan im situa- iklo. socialuri fobiebis gavrcelebis sixSire im
ciebis dadgeniT, romlebSic SfoTva iCens Tavs, xolo mamakacebTan da qalebTan, romlebic samedicino dax-
depresiuli aSlilobisagan _ anamnezisa da fsiqikuri marebisaTvis eqimebs mimarTaven, TiTqmis erTnairia,
statusis mixedviT. Tumca, sazogadoebrivi gamokiTxvebisas is qalebTan
Sizofrenia. SizofreniiT daavadebuli zogierTi odnav ufro xSirad fiqsirdeba, vidre mamakacebTan
pacienti socialur situaciebs aridebs Tavs devnis (Kessler et al., 1994). rogorc zemoT ukve aRvniSneT, so-
bodviTi ideebis gamo. maTgan gansxvavebiT, social- cialuri fobia depresiasTan da alkoholizmTan aris
uri fobiis mqone adamianebi (Tu isini SiSis gamomwvev asocirebuli.
situaciebSi ar imyofebian) acnobiereben, rom maTi
etiologia
Sexedulebebi simarTles ar Seesabameba.
sxeulis dismorfuli aSliloba. amgvari aSlilobis genetikuri faqtorebi
mqone adamianebi SeiZleba Tavs aridebdnen socialur aRmoCnda, rom socialuri fobia (magram ara sxva
situaciebs. aseT SemTxvevebSi swori diagnozis dad- SfoTviTi aSlilobebi) ufro xSirad gvxvdeba
gena Cveulebriv pacientis mier dafiqsirebuli prob- aseTi fobiis mqone adamianebis naTesavebTan, vidre
lemebis safuZvelze xdeba. zogad populaciaSi. es imaze miuTiTebs, rom mis
acilebadi pirovnuli aSliloba. socialuri fo- CamoyalibebaSi, savaraudoT, genetikuri faqtorebi
bia unda ganvasxvavoT iseTi pirovnuli aSlilobisa- monawileobs (Fyer et al., 1993). socialuri fobia

_ 199 _
9 SfoTviTi da obsesiur-kompulsuri aSlilobebi
ufro xSiria generalizebuli socialuri fobiis funqcionuri mniSvneloba SeiZleba imaSi mdgo-
mqone probandebis pirveli rigis naTesavebTan, mareobdes, rom amigdala warmoadgens Tavis tvinis
vidre arageneralizebuli socialuri fobiis mqone ubans, romelic monawileobs safrTxeze reagirebaSi.
probandebis pirveli rigis naTesavebTan (Stein et al., citalopramiT an kognitur-bihevioruli TerapiiT
1998a). 2000-ze meti mdedrobiTi sqesis tyupebis mkurnaloba aqveiTebs sisxlis mimoqcevas amigdalaSi
populaciidan miRebul SerCevaSi socialuri fobiis da masTan dakavSirebul Tavis tvinis ubnebSi (Furmark
mqone probandebTan dadgenili Sedegebi Seesabameba et al., 2002).
garkveul models. am modelSi zomieri genetikuri
mimdinareoba da prognozi
zegavlena, romelic variabelobis erT mesamedze nak­
lebs ganapirobebs, urTierTqmedebaSi imyofeba ara­ adamianebs, romlebsac socialuri fobia daudgindaT
specifikur garemo faqtorebTan (Kendler et al., 1992a). sazogadoebaSi Catarebuli gamokiTxvis safuZvelze,
simptomebi, saSualod, 20-25 wlis ganmavlobaSi aR-
ganpirobeba eniSnebodaT (Davidson et al., 1993). rogorc ukve iTqva,
socialuri fobiebis umravlesoba iwyeba SfoTvis alkoholizmi da depresia Semdgomi dakvirvebis pro-
uecari epizodiT iseT viTarebebSi, romlebic fo­ cesSi iCens Tavs. miuxedavad imisa, rom aseT paci-
biis gamomwvevi viTarebebis msgavsia. savsebiT Se­saZ­ entebTan dafiqsirebulia ganzrax TviT-dazianebis
lebelia, rom fobikuri simptomebis Semdgomi gan­ maRali procentuli maCvenebeli, rogorc Cans, aseTi
viTareba, nawilobriv, ganpirobebis meSveobiT xdeba. qceva gvxvdeba mxolod komorbiduli mdgomareobis
dros (mag., depresiuli aSliloba da alkoholis avad
kognituri faqtorebi moxmareba). (Schneier et al., 1992).
socialuri fobiis etiologiaSi ZiriTad kognitur
faqtors warmoadgens pirovnebis gazviadebuli wu­
mkurnaloba
xili imis Taobaze, rom socialur situaciebSi sxva fsiqologiuri mkurnaloba
adamianebis mier iqneba gakritikebuli (xSirad amas kognitur-bihevioruli Terapia warmoadgens fsiqo­
`negatiuri Sefasebis SiSs~ uwodeben). aseT wuxils logiur mkurnalobas. mas upiratesobas aniWeben so-
Tan axlavs azrovnebis garkveuli stili: cialuri fobiis dros (aRwerilia 633-e gverdze).
w socialuri qcevis metismetad maRali standartebi Tavdapirvelad, kognituri meTodika efuZneboda
w uaryofiTi Sexeduleba sakuTar Tavze. mag., `me mo­ iseT procedurebs, romlebsac warmatebiT iyenebdnen
sawyeni adamiani var.~ agorafobiisa da panikuri aSlilobis samkurnalod.
SemdgomSi aRmoCnda, rom am procedurebis gamoyene-
w socialur situaciebSi sakuTari qcevis gadaWar­
ba eqspoziciis teqnikasTan erTad mniSvnelovnad ar
bebuli kontroli
aumjobesebs mkurnalobis efeqturobas (Gould et al.,
w `me~-s Sesaxeb intruziuli, negatiuri warmodgenebi,
1997; Taylor, 1996). rogorc Cans, socialuri fobiis
romlebsac adamiani sxvas miawerss.
mkurnalobisas ufro efeqturia kognitur-bihevior-
socialuri fobiis mqone adamianebi xSirad iTvise- uli Terapiis modificirebuli formis gamoyeneba (ix.
ben `usafrTxo qcevebs~ (gv. 626), rogoricaa, mag., Clark 2001, Clark et al., 2003). aseTi modificirebuli
mxedvelobiTi kontaqtis Tavidan arideba, rac arTu- mkurnaloba iTvaliswinebs sfecifikur kognitur
lebs maT normalur urTierTobas sxva adamianebTan. anomaliebs, romelebsac socialuri fobiis dros vx-
(socialuri fobiis kognituri modelis Sesaxeb in- vdebiT (ix. zemoT, etiologiisadmi miZRvnil qveTav-
formaciis mosapoveblad ix. Clark, 2001. Si). am dros paralelurad tardeba zomebi, romlebic
`usafrTxoebis qcevebis~ Semcirebazea mimarTuli (gv.
nevrologiuri meqanizmebi
626) da, agrTve, gamoiyeneba video da audio ukukav-
socialuri fobiis mqone pacientebis PET-iT Seswav- Siri. kognitur-bihevioruli Terapia SeiZleba jgu-
lis Sedagad dadginda, rom maTTan, anticipatoruli furadac Catardes, magram Terapiis jgufuri forma
SfoTvis dros, gaZlierebulia sisxlis mimoqceva SesaZloa ar iyos iseTive efeqturi, rogorc indi-
marjvena dorsolaterul prefrontalur korteqsSi, vidualuri mkurnaloba (Stangier et al., 2003).
marcxena qveda safeTqlis wilis qerqSi da marcxena relaqsaciis treningi. rogorc Cans, socialuri
hipokampisa da amigdalas ubanSi. aqtivaciis es pater- fobiis mkurnalobisas, mxolod relaqsaciaSi trenin-
ni igivea, rac jansaR adamianTan molodinis SfoTvis gis gamoyeneba ar aris efeqturi (Alstrom et al., 1984).
dros dadgenili paterni, im gansxvavebiT, rom: a) jan- mkurnalobis Sedegebi SeiZleba gaumjobesdes, Tu mas
saR adamianTan aseT dros amigdala ar aris aqtivire- eqspoziciis teqnikasTan erTad gamoviyenebT. Tumca,
buli da b) socialuri fobiis dros aqtivacia ufro savaraudod, relaqsaciis treningi nakleb efeqturia,
did ubans moicavs (Tilfors et al., 2001). am aRmoCenebis vidre kognituri Terapia (Jerremalm et al., 1986).

_ 200 _
fobikur-SfoTviTi aSlilobebi

dinamikuri fsiqoTerapia. klinikuri gamocdilebis tacia, romlebic yvelaze xelisSemSleli simptom-


Tanaxmad, aseTi mkurnaloba SeiZleba sasargeblo iyos ebia specifikuri socialuri fobiebis dros (mag.,
zogierTi pacientisaTvis, gansakuTrebiT ki imaT- musikosebisTvis, nawarmoebis sajarod SesrulebiT
Tvis, visTanac socialuri fobiis aRmoceneba pirad gamowveuli SfoTvisas). Tumca, zogadad, social-
urTierTobebSi manamde arsebul problemebTan aris uri fobiis dros beta-adrenerguli blokatorebis
dakavSirebuli. Tumca, am mosazrebis Sesamowmeblad efeqti mniSvnelovnad ar aRemateba placebos efeqts
kontrolirebadi kvleva ar yofila Catarebuli. (Turner et al., 1994).
socialuri fobiis mkurnaloba ganxilulia Semdeg
medikamenturi mkurnaloba wyaroSi: Veale (2003).
arCevani, pirvel rigSi, serotoninis ukumitacebis
seleqciur inhibitorebze keTdeba. kontrolirebadma
marTva
kvlevebma aCvena, rom fluvoqsamini (van Vliet et al., ra unda icodes pacientma. pacientebs unda esmodeT,
1994), paroqsetini (Stein et al., 1998b) da sertrali- rom miuxedavad konstituciuri faqtorebis moq-
ni (Katzelnick et al., 1995) efeqturia socialuri fo- medebisa, socialuri SfoTvis xarisxi da simZime um-
biis samkurnalod. fluoqsetinic SeiZleba efeqtu- Tavresad gamowveulia SfoTvis aRmZvrel situaciebSi
ri gamodges (Davidson et al., 2004). nebismieri zemoT maT mier aTvisebuli araadapturi azrovnebisa da qce-
CamoTvlili medikamentis ZalaSi Sesvlas SeiZleba 6 vis stiliT. amgvari paternebis Secvla SesaZlebelia
kvira dasWirdes. medikamenturi mkurnaloba, Cveu- fsiqologiuri da medikamenturi mkurnalobis meS-
lebriv, cxra Tvidan erT wlamde grZeldeba, radgan veobiT. garda amisa, Semdgomi daxmarebis miRebamde,
mkurnalobis naadrevad Sewyvetis SemTxvevaSi pacien- pacienti SegviZlia uzrunvelvyoT TviTdaxmarebis
tebis daaxloebiT naxevars recidivi aReniSneba (mag., wignebiT (mag., Butler, 1999), romlebic maT miawodebs
Haug et al., 2003). medikamentebis dozis Semcireba Tan- saWiro informacias da daexmareba martivi kognitur-
daTanobiT unda moxdes. bihevioruli midgomebis gamoyenebaSi.
monoamin oqsidazas inhibitorebi. socialuri fo- mkurnalobis SerCeva. medikamentur da fsiqolo-
biis mkurnalobisas, placebosTan (Liebowitz et al., giur mkurnalobas Soris arCevanis gakeTebaSi pa-
1988) da atenololTan (Liebowitz et al., 1992) Sedar- cientmac unda miiRos monawileoba. amisaTvis pa-
ebiT ufro efeqturi gamodga fenelzini (Heimberg cients unda mivawodoT informacia medikamentebis
1998). pacients, aseve, SeiZleba daeniSnos moklobe- gverdiTi efeqtebisa da ramdenime Tvis ganmav-
midi (monoamin oqsidazas Seqcevadi inhibitori), ma- lobaSi maTi miRebis saWiroebis Sesaxeb. aseve, unda
gram miRebuli Sedegebi sakmaod gansxvavebulia. mwar- avuxnaT, rom fsiqologiuri mkurnaloba seanse-
moeblebis mier dafinansebuli gamokvlevis mixedviT, bze regularul daswrebasa da aqtiur CarTulobas
pacientebis 47%-s am preparatiT mkurnalobisas mniS- moiTxovs. bevr samedicino servisebSi fsiqologiuri
vnelovani gaumjobeseba aReniSneba (International Multi- mkurnalobis Casatareblad pacients SeiZleba didi
center Clinical Trial Group on Moclobemide in Social Phobia, xnis lodini dasWirdes, maSin, roca medikamenturi
1997); meore, mciremasStabiani gamokvlevis mixedviT, mkunalobis Catareba dauyovnebliv aris SesaZlebe-
aseTi mkurnaloba mxolod 17.5%-Tanaa efeqturi li.
(Schneier et al., 1998). Tu serotoninis ukumitacebis medikamentis SerCeva. benzodiazepinebi SegviZlia
seleqciuri inhibitorebiT uSedego mkurnalobis Sem- gamoviyenoT simptomebis xanmokle vadiT Sesamsub-
deg monoamin oqsidazas inhibitorebs gamoviyenebT, uqeblad manam, sanam sxva saxis mkurnaloba Sedegs
unda gvaxsovdes, rom aucilebelia davicvaT minimum gamoiRebdes. Tu socialuri fobiis mqone pacienti
orkviriani intervali, xolo fluoqsetinis gamoy- fsiqoaqtiuri nivTierebebis momxmarebelicaa, ben-
enebisas _ xuTkviriani intervali. zodiazepinebis gamoyeneba ar aris rekomendebuli.
benzodiazepinebi SegviZlia gamoviyenoT simptom- serotoninis ukumitacebis seleqciur inhibitorsa
ebis xanmokle vadiT Sesamsubuqeblad, magram pacien- da monoamin oqsidazas inhibitors Soris arCevanis
tisaTvis maTi didi xniT daniSvna, damokidebulebis gakeTebisas, Cveulebriv, upiratesoba serotoni-
ganviTarebis riskis gamo, ar aris rekomendebuli. nis ukumitacebis seleqciur inhibitorebs eniWeba.
benzodiazepinebs, ZiriTadad, im mizniT niSnaven, fsiqologiuri mkurnalobis saxeebs Soris yvelaze
rom daexmaron pacients socialuri valdebulebebis ufro efeqturad kognitur-bihevioruli Terapia iT-
SesrulebaSi iqamde, sanam sxva tipis mkurnaloba vleba. fsiqodinamikuri mkurnaloba SeiZleba sasarge-
gamoiRebdes Sedegs. blo gamodges zogierTi pacientebisaTvis, magram misi
beta-adrenerguli blokatorebi. beta-andrener- gamoyeneba (kognitur-bihevioruli Terapiisagan gan-
gulma blokatorebma (mag., atenololma) SeiZleba sxvavebiT) ar emyareba klinikuri kvlevebis Sedegad
xanmokle vadiT daareguliron tremori da palpi- miRebul monacemebs.

_ 201 _
9 SfoTviTi da obsesiur-kompulsuri aSlilobebi
agorafobia mier maTi gazviadeba xdeba.
klinikuri maxasiaTeblebi anticipatoruli SfoTva (molodinis SfoTva)
agorafobiis dros pacientebi ganicdian SfoTvas sax-
molodinis SfoTva gavrcelebul movlenas warmoad-
lisgan moSorebiT yofnisas, xalxmraval adgilas an
gens. mZime SemTxvevebSi, pirovnebas SfoTva ramdenime
iseT situaciaSi aRmoCenisas, romelsac Tavs iolad
saaTiT adre ewyeba, vidre igi misTvis safrTxis Sem-
ver daaRweven. isini Tavs arideben aseT viTarebebs da
cvel situaciaSi moxvdeba. es kidev ufro aZlierebs
maTi anticipaciisas SfoTva an sxva saxis simptomebi
pacientis distress da zogjer SeiZleba gvafiqrebi-
aReniSnebaT. agorafobiis maxasiaTebeli cal-calke
nos, rom SfoTvas ufro generalizebuli xasiaTi aqvs,
iqneba ganxiluli.
vidre fobikuri.
SfoTva
sxva simptomebi
fobikur situaciebSi agorafobiis mqone pacientebs
anticipatoruli SfoTvis dros pacientebs xSirad
sxva SfoTviTi aSlilobisTvis damaxasiaTebeli SfoT-
aReniSnebaT depresiuli simptomebi. aseTi simptom-
viTi simptomebi aReniSnebaT (ix. 9.1 cxrili), Tumca
ebi zogjer SfoTvisa da ganridebis gamo normaluri
ori maTgani gansakuTrebiT mniSvnelovania:
cxovrebis wesis SezRudviT aris gamowveuli, zog Sem-
1. panikis Setevebi, romlebic aRmocendeba spontanu-
TxvevaSi ki Tavad aSlilobis Semadgenel nawils war-
rad an rogorc reaqcia gare stimulebze.
moadgens (iseve, rogorc sxva SfoTviTi aSlilobebis
2. SfoTvis gamomwvevi kogniciebi gulis wasvlis an sa-
dros). am dros pacientebs SeiZleba mZime deperson-
kuTar Tavze kontrolis dakargvis Sesaxeb.
alizaciac aReniSnebodeT.
iseTi SemTxvevebi, rodesac pacients oTxi kviris
ganmavlobaSi oTxze meti panikis Seteva aReniSneba, debiuti da mimdinareoba
DSM-IV-Si klasificirebulia ara rogorc agorafo-
agorafobias sxva fobikuri aSlilobebisagan ramde-
bia, aramed rogorc panikuri aSliloba agorafobiis
nadme gansxvavebuli debiuti da mimdinareoba gaaCnia.
meoradi simptomebiT. aseTi klasifikaciis mizezebi
debiutis asaki. umetes SemTxvevebSi agorafobia 20-
206-e gverdzea ganxiluli.
dan 25 wlamde asakSi iwyeba. aseve xSiria misi gamovle-
situaciebi na 35 wlis asakSi. anu, is ufro gvian viTardeba vidre
SfoTvisa da ganridebis reaqciis provocirebas mra- martivi fobiebi (bavSvobaSi) an socialuri fobiebi
vali situacia iwvevs. erTi SexedviT maT cota ram (umetesad mozardobis periodSi).
aqvT saerTo, magram realurad isini sami ZiriTadi ra viTarebaSi iCens Tavs agorafobia. pirveli epizo-
Temis garSemo erTiandeba: saxlisagan moSorebiT yof- di, Cveulebriv, Tavs iCens maSin, rodesac pirovneba
na, xalxmravali adgilebi da adgilebi, sadac gadaadg- (umetes SemTxvevaSi qali, ix. qvemoT) sazogadoebriv
ileba SezRudulia. aseT situaciebs ganekuTvneba transports elodeba an xalxmraval savaWro centrSi
sazogadoebrivi transporti, matareblebi, maRaz- sayidlebze imyofeba. uecrad, misTvis gaurkveveli
iebi, supermarketebi da, aseve, adgilebi, romelTa mizezis gamo, mas Zlieri SfoTva ewyeba, rasac gulis
swrafad datoveba sxvaTa yuradRebis miqcevis gareSe, wasvlis SegrZneba da gaxSirebuli guliscema axlavs
SeuZlebelia (mag., savarZeli saparikmaxeroSi an Sua Tan. is maSinve tovebs am adgils da saxlSi an saavad-
adgili sakoncerto darbazSi). radganac pacientis myofoSi midis, sadac swrafadve gamodis mdgomareo-
mdgomareoba TandaTanobiT uaresdeba, is sul ufro bidan. garkveuli drois Semdeg, igive an msgavs viTa-
da ufro met situaciebs aridebs Tavs da sabolood, rebaSi aRmoCenisas, mas isev ewyeba SfoTva da kvlav
mZime SemTxvevebis dros, met-naklebad mijaWvuli gaqceviT Svelis Tavs. miuxedavad amisa, zogierTi
xdeba sakuTar saxlze (aseT mdgomareobas zogjer pacienti sakuTari mdgomareobis aRwerisas ar afiq-
`diasaxlisis saxlze mijaWvulobis sindroms~ uwode- sirebs im faqts, rom SfoTva panikis auxsneli Sete-
ben). am paternis sxvadasxva variaciebi, Cveulebriv, viT daewyo. iseTi Zlieri stresis dadgena, romelsac
ganpirobebulia iseTi faqtorebiT, romlebsac, uSualod SeuZlia pirveli panikuri Setevis gamowveva,
garkveuli droiT, simptomebis Sesusteba SeuZliaT. iSviaTad aris SesaZlebeli, Tumca zogierT pacients
mag., pacientebis umravlesoba naklebad SfoTavs, mizezad seriozuli problemebi mohyavs (mag., Svilis
rodesac iseT adamianTan erTad imyofeba, romelsac avadmyofobaze nerviuloba). aris SemTxvevebi, rode-
endoba, xolo zogierTisaTvis SfoTvis Sesasuste- sac pacientebs simptomebi somaturi daavadebebis an
blad bavSvTan an Sinaur cxovelTan (mag., ZaRlTan) mSobiarobis Semdeg maleve uvlindebaT.
erTad yofnac ki sakmarisia. SfoTvis intensivobis Semdgomi mimdinareoba. pirveli epizodis Semdeg
amgvarma cvalebadobam SeiZleba SecdomiT gvafiqre- SfoTva da ganrideba kvirebisa da Tveebis manZilze
binos, rom Zlieri simptomebis arsebobisas pacientis meordeba. panikis Setevebi sul ufro met viTarebaSi

_ 202 _
fobikur-SfoTviTi aSlilobebi
iCens Tavs da, TandaTanobiT, pirovnebas ganridebis
Cveva uyalibdeba.
cxrili 9.5 ICD-10-is (agorafobia) da DSM-
IV-is (agorafobia panikis Setevebis gareSe)
ojaxze zegavlena. mdgomareobis progresirebasTan
diagnostikuri kriteriumebi (Semoklebuli
erTad, agorafobiis mqone pacienti sul ufro da
versia)
ufro damokidebuli xdeba meuRleze an ojaxis sxva
ICD-10 DSM-IV
wevrebze, radgan isini exmarebian mas im saqmianobis
SesrulebaSi, romelic pacientSi SfoTvas iwvevs (mag., pacients aReniSneba pirovneba ganicdis
wayvnen maRaziaSi sayidlebze). moTxovnebi, romleb- mkveTrad gamoxatuli, SfoTvas iseT situaciebSi
permanentuli SiSi an aRmoCenisas, saidan
sac pacienti amis gamo meuRles uyenebs xSirad maT ganridebis reaqcia minimum gaqceva an panikis Setevis
Soris davasa da kamaTs iwvevs, Tumca agorafobiis ori saxis situaciaSi. SemTxvevaSi daxmarebis
amgvar situaciebs miReba Zneli iqneba.
mqone pirebis SemTxvevaSi seriozuli col-qmruli
ganekuTvneba xalxmravali magaliTad: saxls gareT,
problemebi ar aris ufro xSiri, vidre igive social- da sazogadoebrvi xalxmraval adgilebSi,
uri wris sxva warmomadgenlebSi (Buglass et al., 1977). adgilebi, saxlidan mogzaurobis dros an
moSorebiT yofna an marto xidze yofnisas
diagnostikuri kriteriumebi mogzauroba

agorafobiis mqone pacientebis umravlesobas aReniS- pirovneba ganicdis pirovneba aseT


mniSvnelovan distress, situaciebSi aRmoCenisas
neba panikis Setevebi, romlebsac SeiZleba situaci- romelic gamowveulia ganicdis distress an Tavs
uri an spontanuri xasiaTi hqondeT. aseTi pacien- ganridebiT an SfoTviT. aridebs maT
tebis umravlesoba akmayofilebs rogorc agorafo- am dros SfoTva
gadaWarbebuli an
biis, ise panikuri aSlilobis kriteriumebs. ICD-10- usafuZvloa
is mixedviT, mdgomareobebi, romelTa drosac orive
saSiSroebis Semcvel pacientebi ar
jgufis kriteriumebia wamodgenili, diagnostirdeba situciaSi pirovnebas akmayofileben panikuri
rogorc agorafobia, DSM-IV-Si ki aseTi mdgomareo- aReniSneba vegetatiuri aSlilobis kri­teriumebs
bebi diagnostirebulia, rogorc panikuri aSliloba agznebis sul cota erTi
simptomi da damatebiT,
agorafobiasTan erTad. Sesabamisad, am klasifika- SfoTvis erT-erTi
ciaSi gamoyofilia calke kategoria _ agorafobia simptomi
panikis Setevebis gareSe. kidev erTi gansxvaveba imaSi simptomebi Tavs iCens an
mdgomareobs, rom ICD-10-is kriteriumebis mixedviT dominirebs mxolod iseT
gadamwyveti mniSvneloba SfoTvis simptomebis arse- situaciebSi, romelic
aSinebs pacients; an aseTi
bobas eniWeba. (ix. cxrili 9.1). (DSM-IV-Si mocemuli situaciebis warmodgenisas
panikuri aSlilobis diagnostikuri kriteriumebi
simptomebi ar aris gamo­ simptomebi ar aixsneba ro­
207-e gverdzea ganxiluli). wveuli sxva aSlilobiT an melime sxva aSlilobiT
pacientis kulturisaTvis
diferencialuri diagnozi damaxasiaTebeli rwmenebiT

socialuri fobia * Sedarebis gasaioleblad ICD-10-sa da DSM-IV-is krite-


riumebi Semoklebuli da perefrazirebulia, xolo zogi-
agorafobiis mqone zogierTi pacienti, socialur
erTi punqtebis Tanmimdevroba _ Secvlili.
situaciebSi moxvedrisas SfoTvas ganicdis, xolo
socialuri fobiis mqone zogierTi pacienti Tavs panikuri aSliloba
aridebs xalxiT gadaWedil sazogadoebriv trans- agorafobiis dros pacientebs xSirad panikis Setevebi
ports an maRaziebs, sadac iseTi gancda uCndebaT, aReniSnebaT. am or aSlilobas Soris arsebuli gansx-
rom adamianebi kritikuli TvaliT uyureben maT. vavebebis Sesaxeb zemoT ukve gvqonda saubari.
swori diagnozis dasadgenad saWiroa ganridebis am-
Jamad arsebuli paternisa da orive aSlilobisaTvis depresiuli aSliloba
damaxasiaTebeli simptomebis ganviTarebis dinamikis depresiuli aSlilobis dros SeiZleba Tavi iCinos
detaluri Seswavla. agorafobiis simptomebma, xolo agorafobiis mqone
pacientebs xSirad depresiuli simptomebi aReniSne-
generalizebuli SfoTviTi aSliloba baT. imis dadgena, Tu rogori TanmimdevrobiT ganvi-
mZime agorafobiis dros SfoTva SeiZleba imdenad Tarda pacientTan simptomebi, swori diagnozis das-
bevr situaciaSi aRmocendes, rom Zneli gaxdes misi maSi dagvexmareba. xandaxan pacientebs depresiuli
gansxvaveba generalizebuli SfoTviTi aSlilobisa- aSliloba xangrZlivi agorafobiis fonze uviTarde-
gan. aseT dros aSlilobis ganviTarebis istoriis baT. mniSvnelovania davadginoT aseTi SemTxvevebi
Seswavla, Cveulebriv, swori diagnozis dasmaSi gvex- da pacients depresiuli aSlilobisaTvis Sesatyvisi
mareba. mkunaloba CavutaroT (ix. qvemoT).

_ 203 _
9 SfoTviTi da obsesiur-kompulsuri aSlilobebi

paranoiduli aSlilobebi vad imisa, rom fsiqoanalituri Teoria warsulSi


xandaxan pacienti, romelsac paranoiduli bodva axa- farTod iyo gavrcelebuli, igi ar aris empiriuli
siaTebs (aRmocendeba bodviTi aSlilobis dros an masaliT ganmtkicebuli.
Sizofreniis adreul stadiebze), Tavs aridebs saxli- gavrcelebisa da SenarCunebis Teoriebi
dan gasvlas da xalxmraval adgilebSi yofnas. aseT
daswavlis Teoriebi. SfoTvis aRmoceneba sul ufro
SemTxvevebSi swori diagnozis dasasmelad saWiroa pa-
met situaciaSi SeiZleba aixsnas ganpirobebiT, xolo
cientis fsiqikuri mdgomareobis Seswavla, rac Cveu-
SemdgomSi aseTi situaciebisaTvis Tavis arideba _
lebriv devnis an damokidebulebis bodviTi ideebis
ganridebis qcevis daswavliT. miuxedavad imisa, rom
gamovlenas uwyobs xels.
amgvari axsna damajereblad da logikurad gamoiy-
epidemiologia ureba, cxovelebTan daswavlis procesze dakvirvebiT
erT-erTi gamokvlevis mixedviT, romlis drosac DSM- am Teoriis mxardamWeri pirdapiri mtkicebulebebi ar
IIIR-is kriteriumebi gamoiyenes, agorafobiis (panikis iqna mopovebuli.
Setevebis gareSe) gavrcelebis procentuli maCvenebe- pirovnuli Tvisebebi. agorafobiis mqone pacientebs
li erTi wlis manZilze Seadgenda mamakacebTan 1.7%-s xSirad aRweren, rogorc sxvebze damokidebul ad-
da qalebTan 3.8%-s (Kessler et al., 1994), xolo mTeli aminebs, romlebic midrekilni arian Tavidan aicilon
cxovrebis manZilze _ daaxloebiT 6-10%-s (Weissman problemebi, nacvlad imisa, rom gaumklavdnen maT. sx-
and Merikangas, 1986). vebze damokidebuleba SeiZleba gamowveuli iyos bavS-
vobaSi ufrosebis mxridan gadametebuli mzrunvelo-
etiologia biT, romlis Sesaxebac isini ufro xSirad saubroben,
agorafobiis etiologiurma Teoriebma unda agvixsnan, vidre sakontrolo jgufis wevrebi. Tumca, am retro-
Tu ratom iCina Tavi SfoTvis Tavdapirvelma Sete- speqtuli Setyobinebebis miuxedavad, ar aris naTeli,
vebma da ratom xdeba maTi gavrceleba da gameoreba. iyvnen Tu ara es adamianebi sxvebze damokidebulni
orive es problema rig-rigobiT iqneba ganxiluli. agorafobiis ganviTarebamde.
ojaxis gavlena. agorafobiis SenarCunebas SeiZleba
debiutis Teoriebi xels uwyobdes ojaxuri problemebi, Tumca, erT-
agorafobia, iseve rogorc panikuri Seteva, Cveu- erTi kargad kontrolirebadi gamokvlevis (Buglass
lebriv (magram ara yovelTvis) sazogadoebriv adgi- et al., 1997) mixedviT, agorafobiis mqone pacientebs
lebSi SfoTvis aRmocenebiT iwyeba. inicialuri ar aqvT ufro meti ojaxuri problema, vidre sakon-
SfoTvis aRmoceneba samgvarad aixsneba: trolo jgufis warmomadgenlebs. klinikuri dak-
1. kognituri hipoTezis Tanaxmad SfoTva maSin vi- virvebis Sedegebi saSualebas gvaZlevs vivaraudoT,
Tardeba, rodesac pirovnebas usafuZvlod eSinia rom zogjer simptomebi SeiZleba SenarCundes pacien-
situaciis zogierTi aspeqtis an garkveuli somaturi tis mimarT ojaxis gadametebuli mzrunvelobis gamo.
simptomebis, romlebic am situaciaSi uCndeba (ix. 208 Tumca, ojaxis wevrebis mxridan pacientisadmi aseTi
gverdze qveTavi panikuri aSlilobis Sesaxeb). miuxe- damokidebuleba yovelTvis ar fiqsirdeba.
davad imisa, rom usafuZvlo SiSi agorafobiis diag-
prognozi
nozis mqone adamianebisaTvis aris damaxasiaTebeli,
zogadi samedicino praqtika gviCvenebs, rom zogjer
daudgenelia, hqondaT Tu ara maT amgvari SiSebi ad-
agorafobia maleve ikurneba, Tumca, Tu is erTi wlis
rec, iqamde, sanam aSliloba ganuviTardebodaT.
manZilze SenarCunda, Cveulebriv, Semdegi xuTi wlis
2. biologiuri Teoriis Tanaxmad inicialuri SfoTvis
manZilzec ganagrZobs arsebobas (Marks, 1969). qroni-
Seteva gamowveulia moulodneli gare stimulebiT,
kuli agorafobiis dros xSiria depresiis epizodebi.
romlebic zemoqmedebs gadametebuli SfoTviTi
klinikuri gamocdileba gveubneba, rom adamianebi eq-
reaqciis mimarT konstituciuri predispoziciis
ims daxmarebisaTvis yvelaze ufro xSirad swored am
mqone adamianze. arsebobs mtkicebulebebi, romelTa
epizodebis dros mimarTaven.
mixedviTac aseTi predispozicia genetikur kompo-
nents Seicavs (Kendler 1992a). mkurnaloba
3. fsiqoanalitikuri Teoriis Tanaxmad inicialuri fsiqologiuri mkurnaloba
SfoTva gamowveulia aracnobieri fsiqikuri kon-
eqspoziciuri Terapia erT-erTi pirveli bihevior-
fliqtebiT, romlebic pirovnebisaTvis miuRebel
uli meTodia, romelic agorafobiis samkurnalod
seqsualur an agresiul impulsebTan aris dakav-
gamoiyenes. aRmoCnda, rom eqspoziciuri mkurnaloba
Sirebuli. aseTi impulsebis aRmocenebas arapirda-
ufro efeqturia, rodesac misi gamoyeneba SfoTvis
piri gziT biZgs aZlevs sawyisi situacia. miuxeda-
marTvasTan erTad xdeba (gv. 629; aseve Cohen et al.,

_ 204 _
fobikur-SfoTviTi aSlilobebi
1984). aseTi mkurnalobis dros prognozi ukeTesia efeqti TiTqmis orjer ufro sustia eqspoziciur
im adamianebTan, romlebsac mkurnalobis dawyebamde mkurnalobasTan SedarebiT; recidivis SemTxvevebic
kargi col-qmruli urTerToba hqondaT (Monteiro et ufro xSiria. Tumca, am gamokvlevis dros gamoyenebu-
al., 1985) vidre imaTTan, vinc cxovrebiseul stress li meTodologia mogvianebiT iqna gakritikebuli.
qronikulad ganicdis (Wade et al., 1993). antidepresantebi. agorafobiis dros antidepre-
kognitur-bihevioruli mkurnaloba panikuri aSli- santebi misi Tanmxlebi depresiuli aSlilobis sam-
lobisa da agorafobiis dros 628 gverdzea aRweri- kurnalod gamoiyeneba. isini, aseve, im pacientebTanaa
li. klinikuri kvlevebis Sedegad (ganxilulia 209 efeqturi, romlebsac depresia ar aReniSnebaT, ma-
gverdze, qveTavSi panikuri aSlilobis Sesaxeb) dadg- gram panikis xSiri Setevebi axasiaTebT. yvelaze ufro
inda, rom moklevadiani mkurnalobisas kognituri Te- detalurad imipraminis zemoqmedebaa Seswavlili.
rapia daaxloebiT iseTive efeqturia, rogorc medika- dadginda, rom klomipramins igive efeqtebi axasi-
menturi mkurnaloba, xolo grZelvadiani mkurnalo- aTebs (Gentil et al., 1993). aRsaniSnavia, rom imiprami-
bisas _ ufro efeqturi. niT mkurnalobis Sewyvetisas xSiria recidivis SemTx-
veebi. antidepresantebiT agorafobiis mkurnalobis
medikamenturi mkurnaloba reJimi igivea, rac panikuri aSlilobis dros (gv. 209)
agorafobiis dros iseTive medikamentur mkurnalo- (Zitrin et al., 1978).
bas iyeneben, rasac panikuri aSlilobisas (gv. 209). serotoninis ukumitacebis seleqciuri inhibitore-
gansxvaveba imaSi mdgomareobs, rom agorafobiis bi. panikuri aSlilobis (rogorc agorafobiasTan er-
dros medikamentur mkurnalobasTan erTad pacienti Tad, aseve mis gareSe) mkurnalobisas efeqturia se-
ganmeorebiT SeyavT situaciebSi, romlebic misTvis rotoninis ukumitacebis zogierTi seleqciuri inhib-
saSiSroebis Semcvelia, ris gamoc is Tavs aridebs itoris gamoyeneba. erT-erTi meta-analizis Sedegad
maT. aseTma eqspoziciam SeiZleba garkveuli Tval- aRmoCnda, rom panikuri aSlilobisas ufro mizanSewo-
saCino cvlilebebi gamoiwvios. radgan medikamenturi nilia am preparatebiT mkurnaloba, vidre imipraminis
mkurnalobis efeqturobis Semswavleli gamokvlevebis an alprazolamis gamoyeneba (Boyer, 1995).
umravlesoba orive aSlilobis mqone pacientebze monoamin oqsidazas inhibitorebi ganekuTvneba im
erTdrouladaa Catarebuli, rTulia erTmaneTisa- preparatebs, romlebsac, Tavdapirvelad, agorafo­
gan gavmijnoT pacientis reaqciebi am ori aSlilobis biis medikamenturi mkurnalobisas mimarTavdnen (Sar-
mkurnalobaze. amitom mizanSewonilia, rom Semdgomi gant and Dally, 1962). dRes, zogierT medikamentTan da
qveTavebis wakiTxvisas panikuri aSlilobis medikamen- sakvebTan reaqciaSi Sesvlis gamo, maT ufro iSviaTad
tur mkurnalobasac gavecnoT (gv. 209). iyeneben (gv. 588). garda amisa, mravali Tvis manZilze
anqsiolizuri preparatebi SegviZlia gamoviyenoT mkurnalobis Semdegac ki, am preparatebis Sewyveta pa-
mxolod konkretuli, moklevadiani miznisaTvis _ mag., cientTan xSirad recidivs iwvevs.
imisTvis, rom davexmaroT pacients Tavi gaarTvas
misTvis mniSvnelovan valdebulebebs manam, sanam sxva marTva
saxis mkurnaloba Sedegs gamoiRebdes. anqsiolizuri ra unda icodes pacientma. agorafobiis mqone pacien-
saSulebebis daniSvna sam kviraze ufro xangrZlivi tebsa da maT axloblebs xSirad uWirT am daavadebis
vadiT ar aris rekomendebuli, radgan aman SeiZleba bunebis gageba. isini SeiZleba fiqrobdnen, rom ago-
damokidebuleba gamoiwvios (gv. 565). zogierT qveya- rafobia normaluri SfoTvis daZlevis arasakmarisi
naSi agorafobiis samkurnalod, romlis drosac xSi- motivaciiT aris gamowveuli. am dros, umjobesia
ria panikuri Setevebi (DSM-IV-is mixedviT _ panikuri maT informacia or etapad mivawodoT. pirvel rigSi,
aSliloba agorafobiasTan erTad) Zlieri moqmedebis unda avuxsnaT panikis Setevebis buneba. panikis Seteva
benzodiazepinsa da alprazolams iyeneben. Tumca, bri- SeiZleba SevadaroT mcdar gangaSs iseT SemTxevebSi,
taneTSi amgvari praqtika iSviaTia. anqsiolizuri sa- rodesac dacviTi sistema zedmetad mgrZnobiarea. imis
SualebebiT mkurnaloba aRwerilia mogvianebiT, pani- mixedviT, Tu rogoria pacientis avadmyofobis isto-
kuri aSlilobis ganxilvisas (gv. 209). alprazolamis ria, gadaWarbebuli mgrZnobeloba SeiZleba aixsnas an
efeqturobis dasadgeni klinikuri cdebis umravle- fsiqologiuri konstituciiT an qronikuli stresiT,
soba Catarebul iqna rogorc panikuri aSlilobis, ise xolo garkveuli situaciebisaTvis Tavis arideba
agorafobiis (kerZod, agorafobiis panikasTan erTad) _ ganpirobebiT (am dros mag., SegviZlia moviyvanoT
mqone pacientebTan. gamonakliss warmoadgens marqsi- iseTi persistentuli SfoTva, romelic adamians ve-
sa da misi kolegebis (Marks et al., 1993a, b) klinikuri losipedidan gadmovardnis an avtokatastrofaSi mox-
gamokvleva, romelic mxolod agorafobiis mqone paci- vedris Semdeg uviTardeba). pacientis meuRles, mego-
entebze Catarda. am gamokvlevis Sedegad dadginda, rom brebsa da naTesavebs, Cveulebriv, kargad esmiT, Tu
alprazolamiT mkurnalobis dros miRebuli xanmokle raSi mdgomareobs bihevioruli Terapiis principebi,

_ 205 _
9 SfoTviTi da obsesiur-kompulsuri aSlilobebi
magram isini SeiZleba uaryofiTad iyvnen ganwyobilni moxdes alprazolamis dozis Semcireba.
medikamenturi mkurnalobis mimarT. amitom, pacien- medikamenturi mkurnalobis Semdgomi recidi-
tisaTvis SfoTvis sawinaaRmdegoT antidepresantebis vis SemTxvevaSi, pacientebs SegviZlia bihevioruli
daniSvnam, SesaZlebelia, maTSi gakvirveba da dabneu- mkunaloba SevTavazoT, Tumca kontrolirebadi kv-
loba gamoiwvios. pacientebs unda avuxsnaT, rom me- leva konkretulad aseT pacientebze ar Catarebula.
dikamenturi mkurnaloba `dacviTi sistemis~ sensiti- mkurnalobis Semdeg pacientebis umravlesoba ukeT
urobis dasaqveiTeblad aris saWiro da rom zogierTi grZnobs Tavs, magram mxolod mcire nawilTan xdeba
antidepresanti swored amas emsaxureba. simptomebisagan sabolood gaTavisufleba. agorafo-
garda amisa, pacientebma unda icodnen, rom medika- biis dros xSiria recidivebi, amitom rekomendebulia,
menturi mkurnaloba mxolod maSin iqneba efeqturi, rom pacientebma daxmarebisaTvis eqims adreul sta-
Tu isini gamudmebiT da daJinebiT ecdebian maTTvis diaze mimarTon.
saSiSroebis Semcveli situaciebisaTvis Tavis aridebis
tendenciis daZlevas. Terapevtma unda auxsnas pacien-
panikuri aSliloba
tebs, Tu ra gziT SeiZleba amis miRweva da yuradReba
gaamaxvilos imaze, rom rezultati maT Zalisxmevazea miuxedavad imisa, rom panikuri aSlilobis diagnozi
damokidebuli. TviTdaxmarebis wignebi (ix. qveviT) pirvelad gaCnda 1980 wels, rodesac is erT-erTi di-
aseve sasargebloa agorafobiisa da sakuTari TavisaT- agnostikuri kategoriis saxiT DSM-III klasifikaciaSi
vis daxmarebis gawevis Sesaxeb informaciis mosapove- Seitanes, ukve asze meti welia, rac mecnierebi msgavs
blad. Tu es SesaZlebelia, sasurvelia, rom qveyanaSi SemTxvevebs sxvadasxva saxeliT aRweren. am aSlilobis
arc Tu ise didi xnis win Camosul emigrantebs (rom- ZiriTad niSan-Tvisebas panikis Setevebi waroadgens,
lebsac cudaT esmiT inglisuri ena) sainformacio buk- anu SfoTvis uecari Setevebi, romlis drosac domini-
letebi maTTvis gasageb enaze mivawodoT. rebs somaturi simptomebi. somatur simptomebs Tan ax-
bihevioruli marTva. avadmyofobis adreul stadi- lavs janmrTelobis seriozuli garTulebis SiSi (mag.,
aze pacientebi yovelmxriv unda wavaxalisoT, raTa gulis Setevis SiSi). warsulSi aseT simptomebs kar-
isini Sevidnen situaciebSi, romlebsac SiSis gamo dionevrozs, da kostas sindroms (Da Costa’s syndrome),
gaurbian. rodesac aSliloba myarad aris Camoyalibe- neirocirkularul asTenias, gulis funqcionirebis
buli, mkurnalobisas upiratesobas aniWeben bihevior- darRvevas an gadaRlis sindroms uwodebdnen. aqedan
uli Terapiis eqspoziciur formas (pacientze fobiis gamomdinare iTvleboda, rom pacienti sworia, rodesac
gamomwvevi situaciebiT zemoqmedeba) kognitur Tera- gulis funqcionirebis darRvevis eSinia. mogvianebiT,
piasTan (panikis Setevebis daZleva) erTad (gv. 629). Tu zogierTma avtorma gamoTqva mosazreba, rom pacien-
kognituri Terapiis Catareba mocemul momentSi ar tebis mdgomareoba SeiZleba fsiqologiuri mizezebiT
aris SesaZlebeli, pacients utardeba eqspoziciuri yofiliyo gamowveuli. Tumca, mxolod meore msoflio
mkurnaloba, romelic klinicistis zedamxedvelobis omis dros (rodesac panikis Setevebis mimarT interesi
qveS unda mimdinareobdes. gamocemulia ramdenime kvlav ganaxlda) vudma (Wood, 1941) daasabuTa, rom ase-
TviTdaxmarebis saxelmZRvanelo, romlebic Terape- Ti mdgomareoba SfoTviTi aSlilobis erT-erT for-
vtebs amgvari zedamxedvelobis gawevaSi daexmareba mas warmoadgens. mas Semdeg, 1980 wlamde, panikis Sete-
(mag., Andrews et al., 1994). vebis mqone pacientebs generalizebuli an fobikuri
medikamenturi mkurnaloba, pirvel rigSi, iseT pa- aSlilobis diagnozs usvamdnen. 1980 wels DSM-III-is
cientebs unda SevTavazoT, romlebsac xSiri da/an avtorebma Semoitanes axali diagnostikuri katego-
Zlieri panikis Setevebi axasiaTebT. Tumca, amis para- ria _ panikuri aSliloba. panikuri aSlilobis kate-
lelurad, aucilebelia pacienti ganmeorebiT movax- gorias miakuTvnebdnen iseT pacientebs, romlebTanac
vedroT iseT situaciebSi, romlebic winaT misTvis panikis Setevebi generalizebul SfoTvasTan erTad an
saSiSroebis Semcveli iyo, ris gamo is gaurboda maT. mis gareSe iCenda Tavs. pacientebi, romlebsac panikis
britaneTSi medikamenturi mkurnalobisas Cveulebriv Setevebi agorafobiis fonze uviTardebodaT, am kat-
antidepresantebs _ umetesad imipraminis an sero- egoriSi ar Sediodnen. DSM-IV-is mixedviT, pacientebi,
toninis ukumitacebis seleqciur inhibitorebs _ iy- romlebsac xSirad aqvT panikis Setevebi (imisda miuxe-
eneben. zogierT qveyanaSi upiratesobas alprazolams davad, aqvT Tu ara agorafobia) panikuri aSlilobis
aniWeben. medikamenturi mkurnalobis xangrZlivoba kategoriaSi erTiandebian. (agorafobia, panikis Sete-
zustad ar aris gansazRvruli, magram, depresiuli vebis gareSe, calke rubrikad aris gamoyofili). pani-
aSlilobis msgavsad, am SemTxvevaSic pacientebs an- kuri aSlilobis kategoria ICD-10-Sic aris mocemuli,
tidepresantebi xSirad cxra Tvidan erT wlamde magram DSM-IV-isgan gansxvavebiT panikuri aSlilobis
eniSnebaT. nebismieri medikamenturi mkurnaloba Tan- diagnostireba ar xdeba iseT pacientebTan, romlebsac
daTanobiT unda Sewydes. gansakuTrebiT nela unda panikis SetevebTan erTad agorafobiac aReniSnebaT.

_ 206 _
panikuri aSliloba

cxrili 9.6 hiperventilaciiT gamowveuli cxrili 9.7 panikis Setevis simptomebi (DSM-IV)
simptomebi qoSini, romelsac Tans sdevs sunTqvis ukamrisobis
Tavbrusxveva usiamovno SegrZneba
yurebSi xmauri gagudvis SegrZneba
gaxSirebuli guliscema
Tavis tkivili
diskomforti an tkivili gulmkerdis areSi
sisustis SegrZneba oflianoba
gulis wasvlis SegrZneba Tavbrusxveva an gulis wasvlis SegrZneba
mgrZnobelobis dakargva gulisrevis SegrZneba an abdominaluri diskomforti
depersonalizacia an derealizacia
saxis, xelebis da fexebis areSi Cxvletis SegrZneba
mgrZnobelobis dakargva an Cxvletis SegrZneba
karpopedaluri spazmebi (mtevnisa da terfis kunTebis SekumSva)
saxis uecari siwiTle an Semcivneba
prekordialuri diskomforti kankali
sunTqvis ukmarisobis SegrZneba sikvdilis SiSi
gagiJebis an arakontrolirebuli qmedebis ganxorcielebis SiSi
klinikuri maxasiaTeblebi
panikis Setevis simptomebi 9.7 cxrilSia mocemuli. kviris ganmavlobaSi panikis Seteva oTxze metjer me-
ar aris aucilebeli, rom pacients yvela simptomi ordeba an erT panikur Setevas oTxi kviris manZilze
erTdroulad aReniSnebodes. DSM-IV-is mixedviT, Tan sdevs misi ganmeorebis an garTulebis (mag., gulis
diagnozis dasasmelad sakmarisia minimum oTxi Setevis) persistentuli SiSi. ICD-10-s msgavsi kvlevi-
simptomis arseboba. panikis Setevebis mniSvnelovan Ti kriteriumebi gaaCnia, Tumca, arsebobs gansxvavebe-
damaxasiaTebel niSan Tvisebas warmoadgens is, rom: bi im kriteriumebSi, romlebic Setevebis mimdinareo-
w SfoTva swrafad aRmocendeba bas exeba. kerZod, ICD-10-Si isini naklebad zustad
w simptomebi mZimea aris gansazRvruli: Setevebi periodulad unda me-
w pirovnebas aqvs katastrofuli Sedegebis SiSi ordebodes da ar unda iyos mudmivad dakavSirebuli
fobiis gamomwvev situaciasTan/obieqtTan, mkveTrad
zogierTi pacientisaTvis, sxva simptomebTan erTad
gamoxatul daZabulobasTan an sicocxlisaTvis saSiS
damaxasiaTebelia hiperventilaciac, romelic, Tavis
situaciebSi aRmoCenasTan.
mxriv, zemoqmedebs sxva simptomebze.
hiperventilacia aris xSiri da zedapiruli sunTq-
diferencialuri diagnozi
va, romelsac sisxlSi narxSirorJangis koncentraciis
daqveiTeba mosdevs. hipokapniam, Tavis mxriv, SeiZleba panikis Setevebs adgili aqvs generalizebuli SfoT-
9.6 cxrilSi CamoTvlili simptomebi gamoiwvios. cx- viTi aSlilobis, fobikur-SfoTviTi aSlilobis (gana-
rilSi moyvanili ukanaskneli simptomi _ sunTqvis uk- sakuTrebiT agorafobiis), depresiuli aSlilobis da
marisobis SegrZneba _ paradoqsuli xasiaTisaa, rad- mZime organuli darRvevebis dros. DSM-IV-Si mocemu-
gan pirovneba am dros zedmetad xSirad sunTqavs. es lia ori kriteriumi, romelic dagvexmareba ganvasx-
simptomi mniSvnelovania, radgan aseTi SegrZneba sun- vavoT amgvari meoradi Setevebi panikuri aSlilobebi-
Tqvis gaxSirebas iwvevs, rac auaresebs pacientis md- sagan: panikuri aSlilobis mqone pacientisaTvis dam-
gomareobas. yovelTvis unda gvaxsovdes, rom hiper- axasiaTebelia mkveTrad gamoxatuli, persistentuli
ventilacia SeiZleba auxsneli fizikuri simptomebis wuxili, romelic Setevis xelmeored ganmeorebasTan
mizezs warmoadgendes. misi dadgena, Cveulebriv, xde- da SeteviT gamowveul SesaZlo SedegebTan aris daka-
ba pacientis sunTqvis paternze dakvirvebiT im dros, vSirebuli.
rodesac pacients es simptomebi aReniSneba. hiperven-
tilaciaze eWvis gaCenis SemTxvevaSi, pacients unda
epidemiologia
arteriuli sisxlis airebis analizi (ABG) Cautardes, DSM-IIIR-is kriteriumebis mixedviT Catarebuli epi-
Tumca, qronikuli SemTxvevebisas analizis rezulta- demiologiuri gamokvlevebis Tanaxmad, erTi wlis
tebi SeiZleba normaluri aRmoCndes. manZilze zogad populaciaSi panikuri aSlilobis
gavrcelebis sixSire 1000 adamianSi daaxloebiT 14
diagnostikuri kriteriumebi SemTxvevas (Narrow et al., 2002) Seadgens. am SemTxveveb-
DSM-IV-is mixedviT, panikuri aSlilobis diagnozis Si Sedis panikuri aSliloba agorafobiasTan erTad
dasma SesaZlebelia maSin, rodesac: (a) panikis Seteve- (zogad populaciaSi SemTxvevebis daaxloebiT naxeva-
bi moulodnelad iwyeba (mag., ar warmoadgens reaqcias ri swored amgvar aSlilobas ganekuTvneba). umetesi
identificirebul fobikur stimulebze); (b) oTxi gamokvlevebis mixedviT qalebSi panikuri aSliloba
TiTqmis orjer ufro xSiria, vidre mamakacebSi. ro-

_ 207 _
9 SfoTviTi da obsesiur-kompulsuri aSlilobebi
gorc zemoT ukve aRvniSneT, diagnostikuri krite- panikis Setevebi SeiZleba 5-HT-s an benzodiazepinis
riumebi iTvaliswinebs panikis Setevebis sixSirisa receptorebis funqcionirebis darRveviTac iyos
da siZlieris zRurbls, Tumca, gamokvlevebma aCvena, gamowveuli. ukanaskneli mosazrebis sasargeblod
rom panikis Setevebis raodenoba gamudmebiT cvaleba- metyvelebs Tavis tvinis funqciuri neirovizual-
dobs. amis gamo Catarda gamokvlevebi iseT paciente- uri meTodebiT Catarebuli gamokvlevebis Sedegebi,
bze, romelTa panikuri Setevebic, Tavisi sixSirisa da romlebmac aCvena, rom panikuri aSlilobis mqone
simZimis mixedviT, ar akmayofilebda panikuri aSli- pacientebSi Semcirebulia benzodiazepinuri recep-
lobis kriteriumebs. aRmoCnda, rom aseTi panikuri torebis SeerTebis ubnebi (Malizia et al., 1998).
Setevebis gavrcelebis sixSire eqvsi Tvis manZilze w panikuri Setevebis reduqcia. panikis Setevebis Sem-
1000 adamianSi daaxloebiT 30 SemTxvevas (Von Korff et cirebas iwvevs imipramini (zemoqmedebs 5-HT-isa da
al., 1985) Seadgenda, xolo mTeli cxovrebis manZilze noradrenergul sistemebze), klomipramini da flu-
_ 1000 adamianSi 56 SemTxvevas (Katernbahl, 1993). voqsamini (ZiriTadad, zemoqmedeben 5-HT-is trans-
misiaze), magram ara maprotilini, romelic seleqci-
etiologia uri noradrenerguli ukumitacebis blokators war-
genetika moadgens (Den Boer and Westerberg, 1988). klomipramini,
panikuri aSliloba xSirad gvxvdeba pacientis ojaxis rogorc panikis sawinaaRmdego saSualeba, savarau-
sxva wevrebTanac (mag., Mendelwicz et al., 1993). misi six- dod, ufro efeqturia, vidre imipramini. es SeiZleba
Sire monozigotur tyupebSi ufro maRalia dizigo- imiT iyos gamowveuli, rom imipramini 5-HT-is ukumi-
tur tyupebTan SedarebiT, rac imaze miuTiTebs, rom tacebis SedarebiT ufro susti blokatoria.
aSlilobis ojaxuri agregacia nawilobriv mainc ge- panikuri aSlilobis etiologiasTan dakavSirebuli
netikuri faqtorebiT aris ganpirobebuli (Skre et biologiuri Teoriebi ganxilulia Semdeg wyaroSi:
al., 1993), sadac memkvidreobiToba 30-40%-s Seadgens Ballenger, 2000.
(Kendler et al., 1993e). am sakiTxTan dakavSirebiT mrav- kognituri hipoTeza dafuZnebulia dakvirvebis
alricxovani gamokvleva Catarda genebis SeWidulo- Sedegad miRebul monacemebze, romelTa mixedviTac
baze. am gamokvlevebiT dadginda, rom qromosomebis seriozuli somaturi da fsiqikuri daavadebebis SiSi
SeWiduloba 7, 9q da 13q Seadgens. Tumca, sarwmuno ufro xSiria panikis Setevebis mqone pacientebSi, vi-
dadebiTi rezultatebi arc erTi gamokvlevis Sede- dre SfoTviTi aSlilobis mqone iseT pacientebSi,
gad ar iqna miRebuli. romlebsac panikuri Setevebi ar aReniSnebaT. am hipo-
arsebobs ori ZiriTadi hipoTeza panikuri aSli- Tezis mixedviT panikuri aSlilobis dros SfoTva
lobis sxva gamomwvevi mizezebis Sesaxeb: bioqimiuri spiralurad viTardeba: SfoTvis somaturi simptom-
da kognituri. pirveli hipoTezis mixedviT panikuri ebi iwvevs avadmyofobis SiSs, rac, Tavis mxriv, kidev
aSliloba SeiZleba bioqimiuri darRvevebiT iyos ufro aZlierebs SfoTvas (Clark, 1986). amgvari monace-
gamowveuli, xolo meore hipoTezis mixedviT _ kogni- mebi saSualebas gvaZlevs vivaraudoT, rom kognituri
turi procesebis darRvevebiT. Terapia efeqturia panikuri aSlilobis mkurnalobi-
bioqimiuri hipoTeza ori rigis dakvirvebebs efuZ­ sas (ix. qveviT).
neba:
hiperventilacia, rogorc panikuri aSlilobis
w panikis Setevebis induqcia. qimiur agentebs panikis mizezi
Setevebis gamowveva ufro iolad SeuZliaT panikuri
arsebobs meoradi hipoTeza, romlis Tanaxmadac
aSlilobis mqone pacientebSi, vidre janmrTel ada-
panikuri aSliloba hiperventilaciiT aris gamowveu-
mianebSi (gansakuTrebiT natriumis laqtats [Pitts and
li. eWvgareSea, rom Segnebul hiperventilacias (xSir
McClure, 1967)] iohimbins [Charney et al., 1984], fluma-
sunTqvas) panikis Setevis gamowveva SeuZlia. Tumca,
zenils [benzodiazepinis receptorebis antagonisti],
ar aris dadgenili, rom uneblie hiperventilaciac
qolecistokinins da mCCP-s [5-HT receptorebis
panikuri aSlilobis mizezs warmoadgens.
agonisti]) (Nutt and Lawson, 1992). qimiuri agentebis
simravle, romlebsac aseT pacientebTan panikis
mimdinareoba da prognozi
Setevebis provocireba SeuZliaT, arTulebs erTi
zogadi kauzaluri meqanizmis dadgenas. arsebobs mo- Cveulebriv, Semdgomi dakvirvebebi tardeba rogorc
sazreba, rom panikis Setevebi SeiZleba gamowveuli im pacientebze, romlebsac erTdroulad panikis Sete-
iyos anomaliebiT presinafsur adrenoreceptoreb- vebi da agorafobia aReniSnebaT, ise mxolod panikuri
Si, romlebic normaluri funqcionirebisas zRu- aSlilobis mqone pacientebze. adreuli gamokvleve-
daven presinafsuri neironebis aqtivobas SfoTvis biT, romlebic gadaRlis sindromis termins iyenebda,
kontrolTan dakavSirebul Tavis tvinis ubnebSi. dadginda, rom pacientebis umravlesobas simptomebi

_ 208 _
panikuri aSliloba
20 wlis Semdegac aReniSneboda, Tumca, umetesobisaT- sneba simptomebi, doza SegviZlia maqsimum 175-225mg-
vis socialur situaciebSi yofna nakleb problematu- mde gavzardoT (yovel jerze 25mg-iT) imis gaTval-
ri gaxda (mag., Wheeler et al., 1950). garda amisa, panikuri iswinebiT, Tu rogoria pacientis fizikuri janmr-
aSlilobis diagnozis mqone pacientebze Catarebulma Telobis mdgomareoba. Tu arsebobs raime eWvi kar-
gamokvlevebma aCvena, rom avadmyofoba xangrZlivad, diologiuri problemebis Taobaze, imipraminis didi
SfoTvisa da depresiis monacvleobiT mimdinareobs doziT daniSvnamde, pacients eleqtrokardiograma
(Roy-Byrne and Cowley, 1995). arabunebrivi mizezebiT unda gadavuRoT. maqsimaluri doziT mkurnalo-
gamowveuli sikvdilianobis sixSire, mamakacebSi kar- ba 3-6 Tvis manZilze unda gagrZeldes. imipraminiT
diovaskuluri darRvevebiT gamowveuli sikvdiliano- mkurnalobis Sewyvetis Semdeg recidivis sixSire 30%-
bis CaTvliT, saSualoze maRalia (Coryell et al., 1982). s aRwevs (Zitrin et al., 1978), Tumca es maCvenebeli Sei-
Zleba Semcirdes, Tu dozis dakleba ufro nela, eqvs
mkurnaloba Tveze didxans gastans (Mavissakalian and Perel, 1992).
panikuri aSlilobisas, pacientebs mxardaWerisa da klomipramini. klomipramins imipraminis msgavsi
cxovrebiseuli problemebis gadawyvetaSi daxmarebis efeqti gaaCnia (Cassano et al., 1988).
garda, medikamenturi an kognituri Terapia sWird-
serotoninis ukumitacebis seleqciuri
ebaT. am dros SegviZlia sami saxis medikamenturi inhibitorebi
mkurnaloba gamoviyenoT.
panikuri aSlilobis mkurnalobisas efeqturia se-
benzodiazepinebi rotoninis ukumitacebis zogierTi seleqciuri in-
didi doziT miRebisas benzodiazepinebs panikis Sete- hibitoris gamoyeneba, romelsac, imipraminisagan gan-
vebis kontroli SeuZliaT, magram maT umravlesobas, sxvavebiT, kardialuri xasiaTis gverdiTi efeqtebi
aseTi doziT gamoyenebisas sedaciuri efeqti gaaCnia. ar gaaCnia. am preparatebs ganekuTvneba fluvoqsamini
gamonakliss warmoadgens alprazolami, romelic Zl- (Bakish et al., 1996), paroqsetini (Ochberg et al., 1995),
ieri moqmedebis preparats warmoadgens. amis gamo mas sertralini (ix. Ballenger, 2000) da fluoqsetini (Mi-
panikuri aSlilobis samkurnalod iyeneben. kontroli- chelson et al., 2001).
rebadma kvlevam aCvena, rom is ufro efeqturia place- kognituri Terapia
bosTan SedarebiT (ix. Ballenger, 2000). mkurnalobis bolo
kognituri Terapia asustebs SfoTvis somaturi
etapze, aRkveTis simptomebis Tavidan asacileblad,
efeqtebiT gamowveul SiSs. iTvleba, rom amgvari SiSi
alprazolamis dozis Semcireba Zalian nela da Tan-
panikis Setevebis provocirebas axdens da xels uwy-
daTanobiT unda xdebodes. maSinac ki, rodesac dozis
obs maT SenarCunebas. Cveulebriv, pacientebs eSini-
Semcireba 30 dRis manZilze mimdinareobs, pacientebis
aT, rom gaxSirebul guliscemas aucileblad gulis
erT mesameds mkveTrad gamoxatuli aRkveTis simptomebi
Seteva mohyveba, xolo Tavbrusxvevas _ cnobierebis
aReniSneba (Cross-National Collaborative Panic Study, 1992). al-
dakargva. mkurnalobis procesSi hiperventilaciis an
prazolamiT mkurnaloba SeerTebul StatebSi daiwyes,
varjiSis meSveobiT xdeba iseTi fizikuri simptomebis
xolo britaneTSi am meTods naklebad iyenebdnen. dRes,
gamowveva, romlisac pacients eSinia. Terapevtma pa-
britaneTSi, panikuri aSlilobis benzodiazepinebiT
cientis yuradReba maTi aRmocenebis Tanmimdevrobaze
mkurnaloba NHS-is mier (National Institute for Clinical Excel-
unda gaamaxvilos da auxsnas mas, rom panikis Setevis
lence, 2004a) ar aris rekomendebuli.
adreul etapzec SiSis gamowveva swored aseTi Tan-
imipramini da klomipramini mimdevrobiT xdeba. es procedura mogvianebiT, 629-e
imipramini iyo pirveli antidepresanti, romelic gverdzea aRwerili.
efeqturi aRmoCnda panikuri aSlilobis mkurnalo- kontrolirebadma gamokvlevebma aCvena, rom pani-
bisas (Klein, 1964). xSirad am preparatis pirvelad kuri aSlilobis dros kognituri Terapia minimum
miRebisas pacients uZiloba da gulis cemis gaxSireba iseTive efeqturia, rogorc imipraminiT mkurnaloba
aReniSneba. garda amisa, mas mosalodneli saSiSroebis (Clark et al., 1994; Barlow et at., 2000). garda amisa, aR-
usiamovno winaTgrZnoba uCndeba. amis gamo imiprami- moCnda, rom imipraminiT mkurnalobis damTavrebis
nis sawyisi doza mcire unda iyos. mag., pirveli sami Semdeg adreuli recidivis aRmocenebis albaToba
dRis manZilze pacients dReSi 10mg imipramins uniS- ufro didia, vidre kognitur-bihevioruli Terapiis
naven. Semdeg, yovel sam dReSi erTxel, dozas 10mg-iT Semdeg. ramdenime gamokvlevis mixedviT grZelvadiani
zrdian, sanam yovedRiuri doza 50mg-s ar miaRwevs. kognitur-bihevioruli Terapia odnav ufro efeqtu-
amis Semdeg doza kviraSi erTxel 25mg-iT izrdeba ria, vidre grZelvadiani medikamenturi mkunaloba
da, sabolood, dReSi 150mg-mde adis. Tu pacients, (Nadiga et al., 2003). barlous (Barlow) mier Catarebuli
amgvari sqemiT mkurnalobis miuxedavad, mainc ar ex- gamokvlevis Tanaxmad, imipraminiT mkurnalobisa da

_ 209 _
9 SfoTviTi da obsesiur-kompulsuri aSlilobebi
kognitur-bihevioruli Terapiis erTdrouli gamoy- al., 1989] mier fsiqiatriul pacientebze Catarebuli
eneba ar zrdis mkurnalobis efeqturobas. gamokvlevis Tanaxmad avadmyofebis 52%-Tan) da ufro
iSviaTad, rodesac isini sakmarisad mwvavea imisTvis,
marTva rom fsiqikuri aSlilobis diagnozi daisvas (igive
ra unda icodes pacientma. iseve, rogorc agorafobiis gamokvlevis mixedviT avadmyofebis 29%-Tan). msgavsi
SemTxvevaSi (gv. 202), pacientebs unda SeeZloT pani- Sedegebi iqna miRebuli im adamianebze Catarebuli
kuri aSlilobis mdgomareobis axsna naTesavebisa da saTemo epidemiologiuri gamokvlevis Sedegad, rom-
megobrebisTvis. eqimma unda ganumartos pacients, rom lebic SfoTviTi aSlilobis diagnostikur krite-
garkveuli tipis azrebi da qcevebi aZlierebs da ax- riumebs akmayofilebdnen: 28% akmayofilebda mcire
angrZlivebs panikur aSlilobas (ix. zemoT kognituri depresiis kriteriumebs, xolo 21% _ didi depresiis
Terapia). kargi iqneba, Tu pacienti gaecnoba Sesabamis kriteriumebs (Angst and Dobler-Mikola, 1985).
literaturas (mag., Rachman and De Silver, 1998). sasurve-
lia, rom qveyanaSi arc Tu ise didi xnis win Camosul diagnostikis sakiTxebi
migrantebs (romlebsac cudaT esmiT inglisuri ena) aris SemTxvevebi, rodesac diagnostikuri krite-
literatura maTTvis gasageb enaze mivawodoT. riumebis dasakmayofileblad SfoTvis an depresiis
mkurnalobis SerCeva. radgan kognitur da medikamen- simptomebi ar aris sakmarisad Zlieri. aseT mdgo-
tur mkunalobas daaxloebiT erTnairi efeqti gaaCnia mareobas, zogjer, mcire afeqtur aSlilobas (ix. me-
da maTi erTdrouli gamoyeneba mniSvnelovnad ar zr- TerTmete Tavi) an koTimias uwodeben. sxva diagnos-
dis Terapiul efeqts, mkurnalobis SerCeva damokideb- tikuri terminebia:
ulia pacientis survilze da kognituri Terapiis Cat- w Sereuli SfoTviT-depresiuli aSliloba. es kate­
arebis SesaZleblobaze. aseve, unda gaviTvaliswinoT goria mocemulia ICD-10-Si, magram ar figurirebs
mkurnalobasTan dakavSirebuli xarjebi da misi grZel- DSM-IV-is ZiriTad klasifikaciaSi, Tumca, Seta­
vadiani Sedegebi (kognituri Terapia ufro Zvirad Ri- nilia im mdgomareobebis CamonaTvalSi, romlebic
rebulia, magram mas SeiZleba ufro xangrZlivi efeqti Semdgom Seswavlas saWiroebs.
hqondes). medikamenturi mkurnalobis arCevisas imip-
w adaptaciis aSliloba. adaptaciis aSlilobis diag­
raminTan SedarebiT upiratesobas serotoninis ukumi-
nozis dasma xdeba maSin, rodesac sustad gamoxatuli
tacebis seleqciur inhibitorebs aniWeben, radgan maT
SfoTvisa da depresiis simptomebi cxovrebiseuli
naklebi gverdiTi efeqtebi gaaCniaT. zogierT qveya-
garemoebebis SecvlasTan aris dakavSirebuli.
naSi iyeneben alprazolams, magram britaneTSi am pre-
paratis gamoyeneba ar aris rekomendebuli (ix. zemoT).
etiologia
rodesac igive medikamenti pacients sxva mizezebis
arsebobs sami mizezi, ris gamoc SfoTvam da depresiam
gamo eniSneba, mas am preparatis ZiriTadi da gverdiTi
SeiZleba erTad iCinos Tavi:
efeqtebis Sesaxeb garkveuli informacia unda miva-
wodoT. mag., unda avuxsnaT, rom medikamenti garkveuli 1. maT SeiZleba erTi da igive predispoziciuri mizezebi
drois Semdeg iwyebs moqmedebas, rom arsebobs zedoz- hqondeT. mecnierebma (Brown and Harris, 1993) aRmoaCines,
irebis saSiSroeba da rom misi Sewyveta erTbaSad ar rom bavSvobisdroindeli uaryo­fiTi gamocdileba
unda moxdes. Tu pacientis mdgomareoba daaxloebiT zrdasrul cxovrebaSi rogorc SfoTviT, ise
12 kviris Semdeg ar gaumjobesda, mkurnaloba sxva kla- depresiul aSlilobasTan aris da­kavSirebuli.
sis antidepresantiT unda gavagrZeloT an daviwyoT 2. zogierTi stresuli movlenebi danakargisa da sa­
kognituri TerapiiT muSaoba. SiSroebis elementebs Seicavs. pirveli dep­resi­asTan
panikur aSlilobas xSirad garkveuli donis agora- aris dakavSirebuli, xolo meore _ SfoTvasTan.
fobiuli ganrideba axlavs Tan. aseT dros medikamen- 3. persistentuli SfoTva meorad depresias iwvevs.
tur an kognitur-biheviorul mkurnalobasTan erTad Semdgomma dakvirvebebma aCvena, rom persistentuli
eqspoziciuri teqnikac unda gamoviyenoT (agorafo- SfoTvis mqone adamianebs ufro xSirad uviTardebaT
biis mkurnaloba ix. 204-e gverdze). depresia, vidre persistentuli depresiis mqone
adamianebs _ SfoTva.
Sereuli SfoTviTi da depresiuli Sereuli SfoTviT-depresiuli aSlilobis prognozi
aSliloba ar aris zustad dadgenili.
rogorc zemoT aRvniSneT, SfoTviTi da depresiu-
li simptomebi xSirad erTdroulad iCens Tavs. es mkurnaloba
xdeba ufro maSin, rodesac simptomebi sustad aris mkurnalobis dros, Cveulebriv, iyeneben erT-erT
gamoxatuli (hilerisa da misi kolegebis [Hiller et antidepresants, romelsac rogorc anqsiolizuri,

_ 210 _
obsesiur-kompulsuri aSliloba
aseve antidepresiuli efeqtebi gaaCnia (meTerTmete lebTan (upirveles yovlisa, iaponelebTan), sa­dac
Tavi). arCevani SeiZleba triciklur antidepresantebze is taifin-kyofu-sho-s anu interpersonaluri urTi­
SeCerdes. Tu am preparatis mkurnalobam Sedegi ar erTobebis SiSis saxeliT aris cnobili. aseTi
gamoiRo, maSin monoamin oqsidazas inhibitorebs fobiis dros, socialur situaciebSi yofnisas,
iyeneben, magram aseT SemTxveevaSi sifrTxile unda pirovneba ganicdis intensiur SfoTvas da (TiTqmis
gamoviCinoT gverdiTi movlenebis an maTi sxva bodvis doneze) darwmunebulia, rom sxva adamianebi
preparatebTan urTierTqmedebis Tavidan asacileblad mis mimarT uaryofiTad arian ganwyobilni. garda
(gv. 588). garda amisa, pacientebs serotoninis uku­ amisa, pacientebs sxva simptomebic aReniSnebaT. mag.,
mitacebis seleqciur inhibitorebsac uniSnaven, Tumca arasasiamovno sxeulebrivi sunis gavrcelebis SiSi,
maT SeiZleba, Tavdapirvelad, SfoTvis gaZliereba dismorfofobia da aversia mxedvelobiTi kontaqtis
gamoiwvion. mimarT (Tseng et al., 1992).
am sakiTxTan dakavSirebiT Semdgomi informaciis
mosapoveblad ix. gv. 238 da Tyrer et al., (2003). obsesiur-kompulsuri aSliloba
obsesiur-kompulsuri aSlilobis mokle aRwera
SfoTviTi aSlilobis ICD-9-Sia mocemuli. am aRweris mixedviT, obsesiur-
transkulturaluri saxesxvaobebi kompulsuri aSliloba aris mdgomareoba, romlis
zogierT kulturaSi SfoTviTi aSlilobis sim­ drosac:
ptomebs ufro xSirad somaturi xasiaTi aqvT, vid­ wamyvan simptoms warmoadgens subieqturi kompul­
re fsiqologiuri. lefma (Leff, 1981) yuradReba siis gancda, romelsac pirovneba uwevs winaaRmdegobas.
miaqcia im faqts, rom es gansxvavebebi Seesatyviseba kompulsia SeiZleba exebodes raime qmedebis gan­
gansxvavebebs im sityvebSi, romlebsac Sesabamis xorcielebas, romelime ideaze yuradRebis dafiq­
kulturaSi SfoTvis aRsawerad iyeneben. ase mag., sirebas, garkveuli gamocdilebis gaxsenebas an
zogierT afrikul da aziur enebSi (da aseve amerikis raime abstraqtul Temaze fiqrs. arasasurveli
indielebis enaze) ar arsebobs sityva `SfoTva~. mis fiqrebi SeiZleba sxvadasxva saxiT iyos warmodgenili
nacvlad ixmareba gamoTqma, romelic sxeulebriv (intruziuli sityvebi, azrebis Tanmimdevroba,
SegrZnebas gamoxatavs (mag., iorubas enaze (afrika) azrovnebiTi coxna) da pirovnebis mier ganicdeba,
_ `guli wynarad ar aris~). garda amisa, mecnierebis rogorc araadekvaturi an uazro. obsesiuri impulsi
mier aRwerilia ramdenime mdgomareoba, romlebic, an idea aRiqmeba, rogorc pirovnebisaTvis ucxo,
SeiZleba, SfoTviTi aSlilobis transkulturalur magram misi Sinagani mdgomareobidan aRmocenebuli.
saxesxvaobas warmoadgendes, Tumca, maTi kavSiri obsesiuri qmedebebi SeiZleba gamoixatebodes
SfoTviT aSlilobebTan ar aris zustad dadgenili. kvazi ritualebis SesrulebaSi, romlebic SfoTvis
koro aris panikuri aSlilobis msgavsi mdgomareoba, Semsubuqebas emsaxureba (mag., xelebis xSiri dabana,
romelsac aziel, ufro xSirad ki, Cinel mamakacebTan dabinZurebis Tavidan acilebis mizniT). arasasurveli
vxvdebiT. guanCJous (CineTi) mcxovrebni mas suk-yeong-s azrebisa da impulsebis Tavidan acilebis mcdelobam
uwodeben, rac penisis dapataravebas niSnavs. pirovneba SeiZleba Zlieri Sinagani konfliqti gamoiwvios,
30 wuTis an 1-2 dRis ganmavlobaSi ganicdis Zlier rasac intensiuri SfoTva sdevs Tan.
SfoTvas, romlis drosac is gaxSirebul guliscemas,
oflianobas, perikardialur diskomfortsa da kankals klinikuri suraTi
uCivis. amavdroulad, pirovneba darwmunebulia, rom obsesiur-kompulsuri aSlilobisaTvis damaxasiaTebe­
misi penisi TandaTanobiT muclis RruSi Sedis da rom lia obsesiuri azrovneba, kompulsuri qceva, sxvadasxva
igi am procesis dasrulebisTanave mokvdeba. koros intensivobis SfoTva, depresia da depersonalizacia.
epizodebi umTavresad RamiT, zogjer ki sqesobrivi obsesiuri da kompulsuri simptomebi 9.8 cxrilSia
aqtivobis Semdeg iCens Tavs. SiSis gamo pacientma mocemuli. miuxedavad imisa, rom isini gv. 13-14-zea
SeiZleba penisi raime sagans miamagros an sxva adamians aRwerili, mkiTxvelisaTvis sasargeblo iqneba maTi
sTxovos misi daWera. aseTi rwmena panikis Setevis ZiriTadi maxasiaTeblebis Sexseneba.
dros gancdili SiSis analogiuria, romlis drosac obsesiuri azrebi warmoadgenen sityvebs, ideebsa da
pacienti darwmunebulia, rom mas guli dauziandeba rwmenebs, romlebic pacientis nebisagan damoukideblad,
da amis gamo mokvdeba. koros epidemiebi aRwerilia naZaladevad iWreba cnobierebaSi, Tumca, mis mier aRiqmeba,
im adamianebTan, romlebTanac SfoTva socialuri rogorc sakuTari. obsesiuri azrebi, Cveulebriv,
stresorebiT an crurwmenebiT aris gamowveuli (Tseng usiamovnoa da amitom pacienti cdilobs win aRudges
et al., 1988). maT. obsesiuri simptomebisTvis damaxasiaTebelia
socialuri fobiis saxesxvaobebi aRwerilia azie­ erTdroulad naZaladeobis Sinagani gancdisa da

_ 211 _
9 SfoTviTi da obsesiur-kompulsuri aSlilobebi

misTvis winaaRmdegobis gawevis Zalisxmevis arseboba,


cxrili 9.8 obsesiur-kompulsuri aSlilobis
Tumca winaaRmdegobis gawevis Zalisxmeva am ors Soris
ZiriTadi maxasiaTeblebi
ufro Zlieria. obsesiur azrebs SeiZleba calkeuli
sityvebis, frazebis an gariTmuli leqsis forma obsesiuri simptomebi
azrebi
hqondes. Cveulebriv, isini pacientisaTvis usiamovno
azrovnebiTi coxna
an Sokis momgvrelia da SeiZleba uxamsi an mkrexeluri
impulsebi
xasiaTi hqondes. obsesiuri xatebi warmoadgens naTlad
`fobiebi~
warmosaxul scenebs, romlebsac xSirad Zaladobrivi
kompulsuri ritualebi
an zizRismomgvreli Sinaarsi aqvT (mag., paTologiuri paTologiuri sinele
seqsualuri aqtivobis Semcveli scenebi). SfoTva
azrovnebiTi coxna wamoadgens Sinagan debatebs, depresia
romelTa drosac dausruleblad xdeba argumentebis depersonalizacia
awon-dawonva, rac yoveldRiur umartives qmedebebzec
vrceldeba. zogierTi obsesiuri eWvi dakavSirebulia simptomebTan SedarebiT, gacilebiT ufro mkveTrad
qmedebebTan, romlebic SeiZleba arasworad iyos aris gamoxatuli.
Sesrulebuli an ar iyos dasrulebuli (mag., gazquris obsesiuri fobiebi. pacients SeiZleba obsesiuri
gamorTva an karis Caketva), zogi ki qmedebebTan, azrebi da kompulsuri ritualebi gansakuTrebiT
romlebmac SeiZleba adamianebs ziani miayenos (mag., gauZlierdes garkveul situaciebSi aRmoCenisas. mag.,
velosipedists Tu manqaniT gverdze CauvliT, is pacients sxva adamianebisaTvis zianis miyenebasTan
SeiZleba velosipedidan gadmovardes). aris Sem­Tx­vevebi, dakavSirebuli obsesiuri azrebi SeiZleba gauZ­
rodesac obsesiuri eWvebi religiuri kano­nebisa da lierdes samzareuloSi an iseT adgilas yofnisas,
ritualebis SesaZlo darRvevasTan aris da­kavSirebuli sadac danebi inaxeba. distresis gamo, pirovnebam
(`sindisis qenjna~), rac kargad aris cnobili im (fobikuri aSlilobis mqone adamianebis msgavsad)
adaminebisaTvis, romlebic aRsarebas isme­nen. SeiZleba Tavi aaridos amgvar situaciebs, ris gamoc
obsesiuri impulsebi warmoadgens ltolvas ise­ aseT mdgomareobas obsesiuri fobia ewodeba.
Ti qmedebebis ganxorcielebisaken, romlebsac, Cve­ SfoTva obsesiur-kompulsuri aSlilobis mniSvne­
ulebriv, Zaladobrivi an samarcxvino xasiaTi aqvs lovan Semadgenel nawils warmoadgens. zogierTi
(mag., manqanis win Caxtoma, bavSvisaTvis zianis miyeneba rituali asustebs SfoTvas, zogi ki _ aZlierebs mas.
an eklesiaSi xmamaRla RvTisgmoba). depresia. obsesiebis mqone pacientebi xSirad dep­
obsesiur ritualebs ganekuTvneba rogorc fsi­ resiulebi arian. zogierT SemTxvevaSi depresia
qi­kuri aqtivobebi (mag., gansakuTrebuli xerxiT obsesiur simptomebze gacemul reaqcias warmoadgens.
Tvla an garkveuli sityvebis warmoTqma, romlebsac Tumca, arsebobs SemTxvevebi, rodesc depresia maTgan
pirovneba gamudmebiT imeorebs), aseve ganmeorebadi, damoukidebelad viTardeba.
uazro qcevebi (mag., dReSi ocjer an metjer xelis depersonalizacia. obsesiebis mqone zogierT paci­
dabana). zogierTi ritualis kavSiri mis winmswreb ents depersonalizacia aReniSneba. urTierTkavSiri
obsesiur azrebTan savsebiT gasagebia (mag., xelebis aseT distresul simptomsa da obsesiur-kompulsur
xSiri dabana dainficirebis SiSis Semcveli azrebidan aSlilobis sxva maxasiaTeblebs Soris ar aris
momdinareobs), Tumca, arsebobs ritualebi, romlebSic dadgenili.
aseTi kavSirebi naTeli ar aris (mag., sagnebis dalageba kavSiri obsesiur pirovnebasTan. obsesiuri pirov­
raime gansakuTrebuli pricnipis mixedviT). pirovneba neba meSvide TavSia aRwerili. miuxedavad imisa, rom
ganicdis Zlier survils gaimeoros aseTi qmedebebi obsesiuri pirovnuli Tvisebebi xSirad gvxvdeba
da Tu maTi Tanmimdevroba dairRva, iZulebuli obsesiur-kompulsuri aSlilobis mqone adamianebTan,
xdeba yvelaferi Tavidan daiwyos. obsesiuri ri­ maT Soris pirdapiri, erTmniSvnelovani kavSiri ar
tualebis mqone pacienti yovelTvis acnobierebs arsebobs. obsesiebis mqone pacientebis daaxloebiT erT
maT alogikurobas da, Cveulebriv, cdilobs ar mesameds sxva tipis pirovnuli maxasiaTeblebi gaaCniaT
gamoamJRavnos isini. zogierT maTgans eSinia, rom (Lewis, 1936). garda amisa, aseTi pirovnuli Tvisebebis
aseTi simptomebi gagiJebis momaswavebelia. amitom, mqone adamianebTan ufro didia depresiis ganviTarebis
aucilebelia, davarwmunoT pacientebi, rom es ase ar albaToba, vidre obsesiur-kompulsuri aSlilobisa.
aris da rom maTi SiSi usafuZvloa.
obsesiuri sinele. obsesiuri azrebi da ritualebi, diferencialuri diagnozi
nebismier SemTxvevaSi, iwvevs pirovnebis aqtivobis obsesiur-kompulsuri aSliloba unda ganvasxvavoT
Senelebas. Tumca, obsesiebis mqone zogierT paci­ sxva aSlilobebisagan, romelTa drosac obsesiuri
entTan amas gansakuTrebiT mZime xasiaTi aqvs da, sxva simptomebi iCens Tavs.

_ 212 _
obsesiur-kompulsuri aSliloba

SfoTviTi aSlilobebi etiologia


pacientis anamnezisa da misi fsiqikuri mdgomareobis seqsualuri, agresiuli an sxva Sinaarsis intruziuli
yuradRebiTa da safuZvilanad Seswavlis SemTxvevaSi azrebi, romlebic obsesiis mqone pacientebisaTvis
generalizebul SfoTviT aSlilobas, panikur aris damaxasiaTebeli, drogamoSvebiT janmrTel
aSlilobas da fobikur aSlilobas Soris gansxvavebebis adamianebTanac iCens Tavs (Rachman and Hodgson, 1980).
dadgena iSviaTadaa sirTuleebTan dakavSirebuli. obsesiuri fenomenebis sixSire, intensivoba da, rac
mTavaria, persistentoba Semdgom Seswavlasa da axsnas
depresiuli aSliloba saWiroebs.
obsesiur-kompulsuri aSlilobis mimdinareobas
xSirad enacvleba depresiuli periodebi, romelTa genetika
drosac gansakuTrebiT Zlierdeba obsesiuri simp­ adreuli gamokvlevebis mixedviT, obsesiur-
tomebi. aseT dros SeiZleba Zneli iyos depresiuli kompulsuri aSlilobis mqone pacientebis mSoblebis
aSlilobis dafiqsireba. agreTve, arsebobs SemTxve­ 5-7 procents igive diagnozi daudgindaT (Brown, 1942;
vebi, rodesac pirveladi depresiuli aSlilobis Rűdin, 1953). es maCvenebeli maRalia zogad populaciaSi
mimdinareobisas obsesiuri simptomebi iCens Tavs. dafiqsirebul gavrcelebis maCvenebelTan SedarebiT
(ix. zemoT). tyupebze Catarebuli ramdenime gamo­
Sizofrenia kvlevis Tanaxmad, konkordantoba monozigotur tyu­
xandaxan obsesiur-kompulsuri aSliloba bodviT pebSi ufro maRalia dizigotur tyupebTan SedarebiT
ideebs waagavs, ris gamoc is SeiZleba SizofreniaSi (Rasmussen and Tsuang, 1986), rac imaze miuTiTebs, rom
agverios. es gansakuTrebiT maSin xdeba, rodesac obsesiur-kompulsur aSlilobaSi memkvidreobiToba
obsesiuri azrebis Sinaarsi ucnauria an ritualebi garkveul rols TamaSobs. molekuluri genetikis
gansakuTrebuli eqscentrulobiT gamoirCeva da maT sferoSi Catarebuli kvlevebis mixedviT, arsebobs
mimarT rezistentoba sustia. aseTi SemTxvevebis dros mTeli rigi asociaciebi obsesiur-kompulsur aSli­
swori diagnozis dasasmelad aucilebelia pacientis lobasa da garkveuli tipis genebs Soris, romlebic
avadmyofobis istoriis dawvrilebiT moZieba da axdenen 5-HT receptorebis (mag., 5-HT1D receptoris)
masTan Sizofreniis sxva simptomebis dakvirvebiT kodirebas, Tumca es monacemebi jer ar aris bolomde
gamokvleva. dadasturebuli (Mundo et al., 2002).

organuli aSlilobebi monacemebi Tavis tvinSi arsebuli darRvevebis


obsesiuri simptomebi zogjer organuli cerebruli Sesaxeb
darRvevebis mqone pacientebsac aReniSnebaT. ase­ obsesiur-kompulsuri aSlilobis dros Tavis tvinis
Ti SemTxvevebi gavrcelebuli iyo 1920-ian wlebSi funqcionirebis darRvevaze ori tipis monacemebi
qronikuli leTargiuli encefalitis mqone paci­ miuTiTebs: asociaciebi im mdgomareobebTan, ro­
entebs Soris am daavadebis epidemiis Semdeg. melTa zemoqmedeba Tavis tvinis funqcionirebaze
kargad aris cnobili da Tavis tvinis skanirebis
epidemiologia rezultatebi.
erTi wlis manZilze obsesiur-kompulsuri asociaciebi Tavis tvinis sxva saxis darRvevebTan.
aSlilobis gavrcelebis maCvenebeli 2.1%-s Seadgens. rogorc zemoT aRvniSneT, obsesiuri simptomebi
iseTi obsesiur-kompulsuri aSlilobis gavrcelebis gavrcelebuli iyo 1920-ian wlebSi leTargiuli
maCve­nebeli, romelic ar aris komorbiduli sxva encefalitis epidemiis Semdeg. garda amisa, Jil de la
SfoTviT aSlilobasTan _ 1.2 procentia (Narrow et turetma Seitana obsesiuri simptomebi im aSlilobis
al., 2002). originalur aRweraSi, romelic axla mis saxels
zogad populaciaSi qalebis Tanafardoba mamaka­ atarebs (Gilles de la Tourette, 1885). mis mier gakeTebuli
cebTan cxovrebis manZilze gavrcelebis sixSiris daskvnebi mogvianebiT Catarebuli kvlevebiTac
TvalsazrisT cvalebadobs 1.2-dan (puertoriko) das­­turdeba (mag., Cummings and Frankel, 1985;
3.8-mde (axali zelandia). Tumca, hospitalizebul Robertson et al., 1988). bavSvobis periodSi sidenhamis
pacientebSi Tanafardoba Cveulebriv erTi erTzea. qoreis gadatanisas, romelic zemoqmedebs kudian
Temis doneze Catarebul SerCevaSi SemTxvevebis 20- birTvebze, pacientebis 70%-s obsesiur-kompulsuri
60%-Si mxolod obsesiebi iqna dafiqsirebuli, maSin simptomebi aReniSneba. zogierT bavSvSi obsesiur-
rodesac stacionaruli pacientebis 70 procentSi kompulsuri aSlilobis ganviTareba A jgufis strep­
dafiqsirda obsesiebisa da kompulsiebis erTdrouli tokokul infeqciebTan aris dakavSirebuli (Snider
arseboba (Weissman et al., 1994). and Swedo, 2004). es mdgomareoba, romelic PANDAS
saxelwodebiT aris cnobili (pediatriuli vegetaturi

_ 213 _
9 SfoTviTi da obsesiur-kompulsuri aSlilobebi
neirofsiqikuri aSliloba, romelic streptokokul 2003). am kvlevebis Sedegebi urTierTgamomricxavia,
infeqciebTan aris dakavSirebuli), mogvianebiT, 729-e ris gamoc Znelia erTmniSvnelovani daskvnebis gamo­
gverdze iqneba ganxiluli. tana. sxva gamokvlevebSi Seiswavlidnen obsesiur-
Tavis tvinis funqciuri neirovizualuri meTo­ kompulsur simptomebze iseTi nivTierebebis moqme­
debiT Catarebuli kvlevebi. kompiuteruli da mag­ debas, romlebsac garkveuli tipis 5-HT receptorebis
nitur-rezonansuli tomografiis meTodebiT ar mimarT specifikuri efeqti gaaCnia. zogierTi
aris dadgenili Tavis tvinis raime struqturuli gamokvleva 5-HT1D da 5-HT2C receptorebze miuTiTebda,
paTologiis arseboba, romelic uSualod obsesiur- Tumca, am SemTxvevaSic urTierTgamomricxavi Sedegebi
kompulsuri daavadebis mqone pancientebisaTvis iqna miRebuli (Zohar et al., 2004).
iqneboda damaxasiaTebeli (Sexena et al., 1998). Tumca,
adreuli gamocdileba
SPET-iTa da PET-iT Catarebulma gamokvlevebma
am aSlilobis dros Tavis tvinis funqciuri zustad ar aris dadgenili, TamaSobs Tu ara raime
anomaliebi aCvena. kerZod, momatebulia aqtivoba rols adreuli gamocdileba obsesiur-kompulsuri
orbitofrontalur qerqSi, sartylisebr xveulSi, aSlilobis etiologiaSi. bavSvs SeuZlia obsesiur-
kudian birTvSi da Talamusis nawilebSi (Saxena kompulsuri simptomebi dedisagan, imitaciuri
et al., 2001), rac miuTiTebs im neironuli gzebis das­wavlis gziT, gadaiRos. Tumca, adreuli gamo­
paTologiur aqtivobaze, romlebic am struqturebs kvlevebiT dadginda, rom aseTi aSlilobis mqone
CairTavs. rogorc Cans, am anomaliebidan mkurnalobas pacientebis SvilebTan maRalia araspecifikuri
mxolod zogierTi maTgani emorCileba (Saxena nevrotuli simptomebis da araobsesiuri simptomebis
et al., 2002). im pacientebSi, visac kompulsuri ganviTarebis riski (Cowie, 1961).
Semgrovebloba axasiaTebs, aqtivobis gansxvavebuli
fsiqoanalitikuri Teoriebi
paternia dafiqsirebuli, rac saSualebas gvaZlevs
miuxedavad imisa, rom fsiqoanalitikuri Teoriebi ar
vivaraudoT, rom es iSviaTi mdgomareoba Tavisi
aris mtkicebulebiT gamyarebuli, isini am qveTavSi
paTofiziologiiT gasxvavdeba sxva obsesiur-
TavianTi istoriuli mniSvnelobis gamoa Setanili.
kompulsuri aSlilobebisgan (Saxena et al., 2003).
Tavdapirvelad froidi (Freud, 1895a) Tvlida, rom
paTologiuri serotoninerguli funqcia obsesiuri simptomebi agresiuli an seqsualuri
garkveuli monacemebi gviCvenebs, rom obsesiur- xasiaTis aracnobieri impulsebiT aris gamowveuli.
kompulsuri simptomebi reagirebs iseT preparatebze, is miiCnevda, rom aseT stimulebs ukiduresad Zlieri
romlebic zemoqmedebs 5-HT-is funqciaze. aqedan SfoTvis gamowveva SeuZliaT, magram misi Sesusteba
gamomdinare, SeiZleba davaskvnaT, rom obsesiur- represiis dacviTi meqanizmis moqmedebiT da reaqciis
kompulsuri aSlilobis dros 5-HT-is funqcia ano­ formirebiT xdeba. es idea asaxavs obsesiebis mqone
maliuria. obsesiur-kompulsur simptomebze 5-HT-is mravali pacientis seqsualur da agresiul fantaziebs
ukumitacebis inhibitorebiT zemoqmedebas ramdenime da maT mier seqsualuri da agresiuli impulsebis
kvira sWirdeba, ris gamoc wamlis moqmedebis efeqts Sekavebis faqts. froidi, aseve, varaudobda, rom
SedarebiT gvian unda velodoT. Tumca, aseT gviandel obsesiuri simptomebi maSin iCens Tavs, rodesac xdeba
efeqtebs kompleqsuri xasiaTi aqvs da Zneli saTqmelia, regresia ganviTarebis analur stadiaze. regresiis
Tu romeli efeqtia ufro mniSvnelovani. nebismier meSveobiT adamiani Tavidan icilebs iseT impulsebs,
SemTxvevaSi, obsesiur-kompulsuri simptomebis rea­ romlebic ganviTarebis Semdgom stadiebze, kerZod
gireba iseT preparatebze, romlebic zemoqmedebs 5-HT- ki, genitaliur stadiaze da oidiposis kompleqsis
is funqciaze, ar adasturebs obsesiur-kom­pulsuri arsebobisas aRmocendeba. es idea asaxavs obsesiebis
aSlilobis dros 5-HT-is funqciis anomaliurobas. mqone pacientebis eqskretorul funqcionirebasa da
es mogvagonebs parkinsonizmis SemTxvevas, romlis dabinZurebaze fiqsacias.
drosac antiqolinerguli preparatebi, normalur
daswavlis Teoria
qolinergul sistemebze zemoqmedebis meSveobiT,
daswavlis Teoriis mixedviT obsesiur-kompulsuri
akontroleben simptomebs iseT pacientebSi, visTanac
aSliloba anomaliuri daswavlis Sedegad viTardeba.
aSliloba paTologiuri dofaminerguli funqciiT
magaliTad, obsesiuri ritualebi ganridebis re­
aris gamowveuli.
aqciebis erT-erT formas warmoadgenen. miuxedavad
obsesiur-kompulsuri aSliobis dros 5-HT-is
imisa, rom amgvari meqanizmebiT SesaZlebelia
funqciis Sefasebisas iyeneben rogorc neiro-en­
obsesiuri simptomebis zogierTi aspeqtis axsna,
dokrinul testebs (Barr et al., 1992; Hollander et al., 1992),
isini, zogadad, obsesiur-kompulsuri aSlilobis
ise serotoninis transportirebis gazomvas PET-isa
asaxsnelad ar gamodgeba.
da SPET-is meSveobiT (Pogarell et al., 2003; Simpson et al.,

_ 214 _
obsesiur-kompulsuri aSliloba

kognituri Teoria Sesasusteblad am preparatis didi doziT daniSvna


(200-250mg dReSi) ufro efeqturia, vidre placebo
kognituri Teoriis winapirobas warmoadgens is mo­
(Clomipramine Collaborative Study Group, 1991).
sazreba, rom axsnas saWiroebs ara Tavad akviatebuli
pacientebis umetesoba tolerantulia klomipraminiT
azrebis arseboba (amgvari azrebi drogamoSvebiT
mkurnalobis mimarT, magram didi dozis gamoyenebisas
janmrTel adamianebsac axasiaTebT _ ix. zemoT),
xSirad Tavs iCens antiqolinergiuli gverdiTi
aramed obsesiebis mqone pacientis uunaroba akon­
efeqtebi; zogierT pacients ki SeiZleba gulyra
trolos aseTi azrebi. salkovskisi (Salkovskis,
ganuviTardes. klinikuri TavalsazrisiT dadebiTma
1997) varaudobda, rom obsesiuri aSlilobis mqone
efeqtebma SeiZleba mkurnalobis dawyebidan daax­
adamianebi akviatebul azrebze ise reagireben,
loebiT 6 kviris Semdeg iCinos Tavi, xolo pacientis
TiTqos piradad arian pasuxismgebelni maT SesaZlo
mdgomareobis Semdgom gaumjobesebas kidev eqvsi kvira
Sedegebze (mag., pasuxismgebloba sxva adamianisaTvis
dasWirdes. preparatis Sewyvetis Semdeg ramdenime
zianis miyenebaze). aseT pasuxismgeblobis grZnobas
kviris manZilze, xSiria recidivis SemTxvevebi
adamiani mihyavs gamudmebul da gadaWarbebul
(Pato et al., 1988). recidivi ufro iSviaTia, rodesac
mcdelobamde Tavidan aicilos akviatebuli azrebi
klomipraminTan erTad pacients eqspoziciur Tera­
da maTi SesaZlo Sedegebi. amisaTvis igi iTvisebs
piasac utareben (Simpson et al., 2004). obsesiur-
kompulsur qcevebs, daiswavlis ganridebas da
kompulsuri aSlilobis dros sxva tricikluri
gamudmebiT iTxovs sxvisgan damSvidebas. miuxedavad
antidepresantebis gamoyenebas, romelTac 5-HT
imisa, rom kognituri Teoria ar aris mecnierulad
uku­mitacebis ufro susti mablokirebeli efeqtebi
dasabuTebuli, mniSvnelovania, rom is, aSkarad
gaaCnia, aseTi Terapiuli zemoqmedeba ar axasiaTebs
gamoxatuli obsesiebisa da kom­pulsiebis nacvlad,
(Foa et al., 1987).
yuradRebas obsesiur-kompulsuri aSlilobis sxva
serotoninis ukumitacebis specifikuri inhibi­
aspeqtebze amaxvilebs.
torebi, maT Soris fluoqsetini, fluvoqsamini,
prognozi paroqsetini da sertralini efeqturad zemoqmedebs
obsesiuri simptomebis Sesustebaze (Goodman et al.,
pacientebis daaxloebiT or mesameds erTi wlis
1989b; Jenike et al., 1990). meta-analizis Sedegad dadginda,
Tavze garkveuli gaumjobeseba aReniSneba. im Sem­
rom am preparatebze gacilebiT ufro efeqturia
Txvevebidan, romlebic erT welze didxans gastans,
klomipramini (Ackerman and Greenland, 2002), Tumca,
zogierTis mimdinareobas fluqtuaciuri xasiaTi
isic gasaTvaliswinebelia, rom klomipraminisagan
aqvs, xolo zogierTisas _ qronikuli. (Ravizza et al.,
gansxvavebiT, maT antiqolinergiuli gverdiTi
1997). prognozi ukeTesia maSin, rodesac: (a) adgili
efeqtebi ar gaaCniaT. radgan mkurnalobis Catarebis
aqvs precipitatorul, maprovocirebel movlenas
Semdeg mniSvnelovani gaumjobeseba pacientebis
(b) pirovnebas kargi socialuri da profesiuli
daaxloebiT naxevars aReniSneba, Sedegebis
adaptacia axasiaTebs, da (g) simptomebs epizoduri
gasaumjobeseblad saWiroa serotoninis ukumitacebis
xasiaTi aqvs. prognozi uaresia, rodesac: a) saxezea
seleqciur inhibitorebTan erTdroulad sxva
pirovnuli aSliloba, da b) obsesiur-kompulsuri
preparatebic dainiSnos. rac Seexeba damatebiT
aSliloba bavSvobis periodSi ganviTarda (Iancu et
preparatebs, erTaderTi medikamenti, romelic
al., 2000). mZime SemTxvevebs SeiZleba gansakuTrebuli
mudmivad gvaZlevs dadebiT, Tumca sust Terapiul
persistentoba axasiaTebdes. mag., obsesiebis mqone
efeqts, antifsiqozuri preparatebia. maT, Cveulebriv,
hospitalizebul pacientebze Catarebuli erT-
mcire doziT iyeneben. dadebiTi efeqtebi dafiqsirda,
er­Ti gamokvlevis mixedviT (Kringlen, 1965), aseTi
rogorc tipiuri, ise atipiuri antifsiqotikis
pacientebis sam meoTxeds simptomebi 13-20 wlis
gamoyenebisas, Tumca, ukanaskneli pacientebs ufro
Semdegac ucvleli saxiT SeunarCunda, xolo kidev
kargad gadaaqvT (Sareen et al., 2004). klomipraminis
erTi gamokvlevis mixedviT pacientebis TiTqmis
msgavsad, serotoninis ukumitacebis seleqciuri
naxevarTan obsesiur-kompulsuri aSliloba 50 welze
inhibitorebis Sewyvetis Semdeg, ramdenime kviris
didxans grZeldeboda (Skoog and Skoog, 1999).
manZilze xSiria recidivis SemTxvevebi.
anqsiolizuri preparatebi, garkveulwilad, xan­
mkurnaloba
mokle vadiT, amsubuqebs simptomebs, magram paci­
medikamenturi mkurnaloba entisaTvis maTi sam kviraze didi xniT daniSvna
klomipramini aris tricikluri antidepresanti, ar aris rekomendebuli. Tu aucilebelia, rom
romelsac 5-HT ukumitacebis Zlieri mablokirebeli anqsiolitikebiT mkurnaloba ufro didxans ga­
efeqti gaaCnia. obsesiur-kompulsuri aSlilobis grZeldes, SeiZleba tricikluri antidepresantis an
mqone pacientisaTvis obsesiuri simptomebis antifsiqotikis mcire doziT gamoyeneba.

_ 215 _
9 SfoTviTi da obsesiur-kompulsuri aSlilobebi

kognitur-bihevioruli Terapia dinamikuri fsiqoTerapia


reaqciis prevencia obsesiebis gamomwvevi mizezebis kvlevis meTodika
da interpretaciuli fsiqoTerapia iSviaTad aris
obsesiuri ritualebis dros, pacientis mdgomareobas,
efeqturi obsesiebis mqone pacientebTan. maT, zogjer,
Cveulebriv, ori meTodis erTdrouli gamoyenebiT
SeiZleba gaauareson pacientis mdgomareoba, radgan
aumjobeseben. es meTodebia reaqciis prevencia (gv. 630)
aseTi procedurebi pacientSi iwvevs mtkivneul da
da pacientze iseTi garegani stimulebiT zemoqmedeba,
araproduqtiul akviatebul msjelobas (`azrovnebiT
romlebic arsebul simptomebs aZlierebs (eqspozicia).
coxnas~) iseTi sakiTxebis Sesaxeb, romelTa ganxilvac
SegviZlia vivaraudoT, rom aseTi mkurnalobis
mkurnalobis procesSi xdeba.
Sedegad saSualo simZimis ritualebis mqone pa­
cientebis daaxloebiT ori mesamedis mdgomareoba neiroqirurgia
mniSvnelovnad gaumjobesdeba, Tumca, sruli gamo­
mZime obsesiur-kompulsuri aSlilobis dros neiro­
janmrTeleba ar aris mosalodneli (Rachman and
qirurgiuli Carevis uSualo rezultats, xSirad,
Hodgson, 1980). Tu kompulsuri ritualebi mkurnalobas
daZabulobisa da distresis gansacvifreblad swrafi
eqvemdebareba, maTi Tanmxlebi obsesiuri azrebic,
Semcireba warmoadgens. Tumca, daudgenelia, Tu
Cveulebriv, iklebs. aseTi mkurnlobis Sedegebi,
ramdenad grZelvadiania aseTi Sedegebi, radgan
klomipraminiTa da serotoninis ukumitacebis seleq­
amasTan dakavSirebiT kontrolirebadi kvleva jer ar
ciuri inhibitorebiT miRweuli rezultatebis
Catarebula. Catarda aTwliani Semdgomi gamokvleva
msgavsia (Cox et al., 1993; van Bolkom et al., 1998).
(Hay, 1993), romelSic Seiswavles obsesiur-kompul­
bihevioruli Terapia bevrad ufro nakleb
suri aSlilobis mqone 26 pacienti. am pacientebs
efeqturia im pacientebTan, romlebTanac obsesiuri
aReniSnebodaT dazianeba orbitomedialur an
azrebi ritualebis gareSe iCens Tavs. mravali wlis
sartyelisebr ubnebSi, an erTdroulad oriveSi.
manZilze iyenebdnen `azris SeCerebis~ meTods, Tumca
18 gamokiTxuli pacientidan rvas meored gaukeTda
zustad ar aris dadgenili, gaaCnia Tu ara mas raime
operacia, orma sicocxle TviTmkvlelobiT daasrula,
specifikuri efeqti. sternma da misma kolegebma
xolo daaxloebiT erTi mesamedi ukeT grZnobda Tavs.
(Stern et al., 1973) aRmoaCines, rom `azris SeCerebis~
ganmeorebiTi operaciebis sixSire da avadmyofis
meTodi marto irelevanturi azrebis SeCerebaze ar
mdgomareobis gaumjobesebis dabali maCvenebeli imaze
moqmedebs.
miuTiTebs, rom amgvari mkurnaloba SezRudulad
kognituri Terapia mimarTulia obsesiuri az­
unda gamoviyenoT. am sakiTxis gansaxilvelad ix.
rebis CaxSobisa da Tavidan aridebis mcdelobebis
Christmas et al., (2004).
Sesustebaze, radgan amgvari mcdeloba ufro metad
obsesiur-kompulsuri aSlilobisas neiroqirurgi­
zrdis maT sixSires. pacients sTxoven aRricxos
uli Careva mizanSewonilia mxolod iseTi qronikuli
da Semdeg Seadaros erTmaneTs obsesiuri azrebis
SemTxvevebis dros, romlebic wlebis manZilze
aRmocenebis sixSire Cveulebriv pirobebSi da
ar eqvemdebareba sxva saxis mkurnalobas. amitom,
Cax­Sobisa da yuradRebis gadatanis meTodebis
operaciis Sesaxeb gadawyvetilebis miRebamde, pa­
gamoyenebisas. CaxSoba da ganrideba, savaraudod,
cients saavadmyofoSi an dRis stacionarSi mini­
gamowveulia im rwmeniT, rom raime movlenaze fiqriT
mum erTwliani intensiuri mkurnalobis kursi un­
xdeba am movlenis realurad gamowveva. amitom, aseTi
da Cautardes (medikameturi mkurnalobisa da bi­
rwmenis Sesasusteblad, pacientTan erTad iseTi
hevioruli Terapiis CaTvliT).
faqtebis gaanalizebac xdeba, romlebic am rwmenis
sasargeblod an sawinaaRmdegod metyvelebs. aseTi marTva
teqnikis paralelurad SegviZlia magnitofirze mkurnalobis dros aucilebelia gvaxsovdes, rom
CaviweroT pacientis is azrebi, romlebsac is obsesiur-kompulsuri aSlilobis mimdinareoba
mudmivad imeorebs da Semdeg movasmeninoT isini mas flu­qtuaciiT xasiaTdeba. mas axasiaTebs remi­si­
(eqspozicia); an kongituri Terapiis ZiriTadi kursis is xangrZlivi periodebi. garda amisa, unda gvax­
Catarebis procesSi pacientTan erTad sxva kognituri sovdes, rom obsesiur-kompulsuri aSlilobis
xasiaTis darRvevebic ganvixiloT (gv. 629). mocemuli mqone pacientebs xSirad depresiuli aSlilobac
momentisaTvis ar arsebobs kognituri Terapiis aReniSnebaT. aseTi SemTxvevebis dros, depresiuli
grZelvadiani efeqturobis damadasturebeli sak­ma­ aSlilobis efeqturi mkurnaloba, xSirad, obsesiuri
risi mtkicebulebebi. obsesiur-kompulsuri aSli­ simptomebis Sesustebas iwvevs. swored amitom, dep­
lobis samkurnalod kognituri Terapiis Sefasebis resiuli aSlilobis dasadgenad, TiToeuli pacienti
Sesaxeb informaciis mosapoveblad ix. Salkovskis, 1997. safuZvlianad unda iqnes gamokvleuli.
ra unda icodes pacientma. mkurnaloba pacien­

_ 216 _
obsesiur-kompulsuri aSliloba
tisaTvis simptomebis axsniT unda daviwyoT. obsesiur-kompulsuri aSliloba ganxilulia Semdeg
saWiroebis SemTxvevaSi unda davarwmunoT pacienti, wyaroSi: Jenicke (2004).
rom simptomebi ar aris sigiJis momaswavebeli
(rac obsesiebis mqone pacientebs xSirad awuxebT).
pacientis Tanxmobis SemTxvevaSi, SegviZlia mi­ damatebiTi literatura
si meuRle an axlo naTesavebi davaswroT sagan­ Gelder, MG, López-Ibor, JJ Jr and Andreasen. NC (eds) (2000)
manaTleblo sesiebze, sadac isini miiReben infor­ The new Oxford textbook of psychiatry. Oxford University
macias aSlilobis bunebisa da misi mkurnalobis Press, Oxford. (ix. nawili 4.7: SfoTviTi aSlilobebi:
Sesaxeb. pacientebisa da maTi ojaxis wevrebisaTvis, generalizebuli SfoTviTi aSlilobebi, social-
aseve, sasargebloa obsesiur-kompulsuri aSlilobis uri da specifikuri fobiebi, panikuri aSliloba
Sesaxeb arsebuli literaturis gacnoba. obsesiebis da agorafobia. ix. agreTve, nawili 4.8 _ obsesiuri
mqone pacienti SeiZleba sakuTar ritualebSi aSlilobebi.)
ojaxis wevrebis CaTrevas Seecados. aseT dros unda
Menzies, R and de Silva, P (eda) (2003) Obsessive compul-
davexmaroT ojaxis wevrebs iseTi gzebis gamonaxvaSi,
sive disorders: theory, research and treatment. John Wiley,
romelTa meSveobiTac isini winaaRmdegobas gauweven
Chicester. (mocemulia Sesabamisi sakiTxebis farTo
pacietis amgvar moTxovnebs da, mis mimarT saTanado
mimoxilva)
TanagrZnobasTan erTad. simtkicesac gamoiCenen.
mkurnalobis SerCeva. rogorc zemoT aRvniSneT, xSir Nathan, PE and Gorman, JM (eds) (2002) A guide to treat-
SemTxvevaSi, medikamentur mkurnalobas simptomebis ments that work, 2nd edn. Oxford University Press, New
gakontroleba SeuZlia, magram misi Sewyvetis york. (ix. Tavebi panikuri aSlilobis, fobiis, gen-
Semdeg xSiria recidivis SemTxvevebi. eqspoziciuri eralizebuli SfoTviTi aSlilobebis da obsesiur-
Terapia, reaqciis prevenciasTan erTad, savaraudod, kompulsuri aSlilobebis fsiqosocialuri da far-
ukeTes grZelvadian rezultatebs iZleva, magram makologiuri mkurnalobis Sesaxeb).
Zlieri simptomebis arsebobisas reaqciis prevenciis National Insitute for Clinical Excellence (2004) Anxiety: man-
miRweva rTulia. amis gamo am meTods xSirad agement of anxiety (panic disorder, with and without agora-
medikamentur mkurnalobasTan erTad iyeneben (garda phobia, and generalized anxiety disorder) in adults in primary,
im SemTxvevebisa, rodesac pacienti medikamenturi secondary and community care. National Institute for Clini-
mkurnalobis winaaRmdegia). Tu bihevioruli Terapiis cal Exellence Guideline 22. (periodulad ganaxlebadi
Catareba mocemuli momentisaTvis ver xerxdeba, safuZvliani mimoxilva. ix. www.nice.org.uk.)
mkurnaloba SeiZleba medikamentebiT daviwyoT.

_ 217 _
Tavi 10 somatoformuli
da disociaciuri aSlilobebi
Tavis Sinaarsi
klasifikacia 218 klasifikacia
somatoformuli aSliloba 218 DSM-IV-Si zogadi termini `somatoformuli aSlilo-
klasifikacia DSM-IV-sa da ba~ gamoiyeneba iseTi somaturi simptomebiT mimdina-
ICD-10-is mixedviT 219 re mdgomareobebis SemTxvevaSi, romlebsac Sesabamisi
konversiuli aSliloba 220 fizikuri mizezebi ar gaaCniaT (cxrili 10.1). ICD-10-Si
somatizebuli aSliloba 223 es aSlilobebi calke kategoriad gamoyofili ar aris
aradiferencirebuli da klasificirebulia `nevrotuli, stresTan dakavSi-
somatoformuli aSliloba 223 rebuli da somatoformuli aSlilobebis~ jgufSi.
ipoqondria 224 am or klasifikacias isic ganasxvavebs, rom ICD-10-
sxeulis dismorfuli aSliloba 225 Si miTiTebuli mdgomareoba, romelsac konversiuli
somatoformuli aSliloba, romelic aSliloba ewodeba, DSM-Si gaerTianebulia `disocia-
sxvagvarad ar aris dazustebuli 226 ciuri aSlilobebis~ jgufSi, maSin, rodesac DSM-IV-
tkivilis aSliloba 226 Si, konversiuli aSliloba klasificirebulia, ro-
tkivilis zogierTi specifikuri sindromi 227 gorc somatoformuli aSliloba. mocemul TavSi Cven
disociaciuri aSlilobebi 228 DSM-IV-iT vixelmZRvanelebT.
disociaciuri aSlilobis tipebi 228
disociaciuri amnezia 229 somatoformuli aSliloba
disociaciuri fuga 229 am TavSi mocemuli masalis ganxilva unda moxdes
identobis disociaciuri aSliloba 229 me-16 TavSi Semaval, auxsneli somaturi simptomebis
depersonalizaciuri aSliloba 230
ICD-10-Si mocemuli sxva disociaciuri boqsi 10.1 zogierTi ganmarteba
aSlilobebi (romlebic DSM-IV-Si somatoformuli aSlilobebi. es zogadi termini DSM-IV-
ar aris miTiTebuli) 231 Si gamoyenebulia iseTi aSlilobebis jgufis aRsaniSnad,
romlis damaxasiaTebeli somaturi simptomebi organuli
faqtorebiT ver aixsneba.
mocemuli Tavi ZiriTadad exeba somatur simptomebs,
somatizacia. procesi, rodesac xdeba somaturi simptomebis
romlebsac aSkara fizikuri mizezebi ar gaaCniaT da aRmoceneba maTTvis adekvaturi organuli mizezebis ga­
ufro fsiqologiuri mizezebiTaa ganpirobebuli. reSe.
aseT aSlilobebs somatoformuli aSlilobebi ewo- somatizebuli aSliliba. Sesabamisi fizikuri mizezebis
deba. aseve ganxiluli iqneba aSlilobebi, romelTac gareSe aRmocenebuli mravlobiTi somaturi simptomiT
mimdinare xangrZlivi mdgomareoba.
cnobierebis an identobis darRvevebi axasiaTebs, mag.,
amnezia da mravlobiTi pirovnuli aSliloba (diso- disociacia hipoTeturi meqanizmia. disociaciis dros
cnobierebasTan dakavSirebuli fsiqologiuri pro­
ciaciuri aSlilobebi). romlebic, aseve, ar arian cesebi danawevrebuli da fragmentulia. disociacia
somaturi mizezebiT gamowveuli. DSM-IV-Si somato- ufro dawvrilebiT ganxilulia me-8 TavSi, stresTan
formuli da disociaciuri aSlilobebi erT TavSia dakavSirebul aSlilobebze saubrisas.

klasificirebuli da Cvenc maT erTad ganvixilavT. disociaciuri simptomebi. simptomebi, romlebic, savara­
udod, disociaciis meqanizmis meSveobiT aRmocendeba.
Tumca, es aSlilobebi erTmaneTTan mWidrod dakavSi-
rebuli araa. amitom, am TavSi mocemuli masala etio- konversia. froidis mier SemoRebuli termini iseTi
hipoTeturi meqanizmis aRsaniSnad, romlis meSveobiT xdeba
logiuri TvalsazrisiT nakleb Tanmimdevruli da ar- fsiqologiuri stresis somatur simptomebad gardaqmna
gumentirebulia. (fsiqologiuri stresi iwvevs somatur simptomebs) (anu).
zogierTi termini, romelic am TavSi iqneba gamoyene- konversiuli aSliloba. es termini iseT mdgomareobebs
buli, 10.1 boqsSia ganmartebuli. aRniSnavs, romlebic, SeiZleba, konversiiT iyos ga­
mowveuli. aseTi mdgomareobebi warsulSi isteriis saxeliT
iyo cnobili.

_ 218 _
somatoformuli aSlilobebi

qveTavTan erTad. aq visaubrebT iseT auxsnel fizikur


cxrili 10.1 somatoformuli aSlilobebis
simptomebze, romlebic somatoformul daavadebebSia
kategoriebi ICD-10-sa da DSM-IV-is mixedviT
klasificirebuli. somatoformuli aSliloba, ro­
gorc pirobiTi diagnostikuri kategoria, mravali ICD-10 DSM-IV

wlis win iqna Setanili DSM-III-Si, Tumca am kate­ somatizebuli aSliloba somatizebuli aSliloba
goriis Rirebuleba dRemde gaurkveveli rCeba. aradiferencirebuli aradiferencirebuli
somatoformuli aSlilobis ganmsazRvrel niSan- somatoformuli aSliloba somatoformuli aSliloba
Tvisebas warmoadgens:
ipoqondriuli aSliloba ipoqondria
somaturi daavadebisTvis damaxasiaTebeli fizikuri
somatoformuli kategoriis gareSe
simptomebis arseboba, romlebsac TvalsaCino or­
avtonomiuri vegetatiuri
ganuli mizezebi ar gaaCniaT. amasTan, arsebobs myari disfunqcia
mtkicebuleba, rom es simptomebi fsiqologiur
qronikuli tkivilis aSliloba, romelic
faqtorebTan an konfliqtTan arian dakavSirebulni. somatoformuli tkivili fsiqologiur faqtorebTan
eWvgareSea, rom es simptomebi, romlebic mniSvnelovan (da zogad somatur
mdgomareobasTan) aris
distressa da unarebis SezRudvas iwveven, bevr
dakavSirebuli
adamians aReniSneba (Bass et al., 2001). Tumca, ramdenad
sxva somatoformuli somatoformuli aSlilobebi,
mizanSewonilia iseTi mdgomareobebis erT jgufSi
aSlilobebi romlebic sxvagvarad ar
gaerTianeba, romlebic mravali niSniT gansxvavdebian aris dazustebuli
erTmaneTisgan da, amasTan, garkveulwilad gada­
kategoriis gareSe sxeulis dismorfuli
faraven SfoTviT da depresiul aSlilobebs (maRa­ aSliloba
li komorbidoba), dRemde ar aris saTanadod da­
kategoriis gareSe konversiuli aSliloba
sabuTebuli. amasTan, ipoqondria da somatizebuli
aSliloba imdenad mdgradi mdgomareobebia, rom zogi nevrasTenia kategoriis gareSe
mecnieris azriT, pirovnuli aSlilobis jgufSi unda
gaerTiandes. (somatoformuli aSlilobis cne­bis w ipoqondriuli aSlilobebis diagnostikuri krite-
kritika mocemulia Semdeg wyaroSi: Sharpe and Mayou riumebi SemuSavebulia stacionarul pacientebze
(2004). dakvirvebis Sedegad da naklebad miesadageba mo-
saxleobaSi gavrcelebul auxsnel somatur mdgo-
klasifikacia DSM-IV-isa da ICD-10-is mareobebs.
mixedviT w mosaxleobaSi gavrcelebuli mravali SemTxveva ar
DSM-IV-sa da ICD-10-Si somatoformuli aSlilobebis akmayofilebs somatoformuli aSlilobis diagnos-
kategoriebs Soris mravali msgavsebis miuxedavad ori tikur kriteriumebs. aseTi SemTxvevebi ori ara-
mniSvnelovani gansxvaveba aRiniSneba: specifikuri kategoriidan erT-erTs unda mivakuT-
vnoT. esenia: aradiferencirebuli somatoformuli
w nevrasTenia ar aris mocemuli DSM-Si, radgan es
aSliloba da sxva somatoformuli aSlilobebi.
kategoria SeerTebul StatebSi iSviaTad gamoiy-
es rezidualuri kategoriebi naklebad aris Ses-
eneba. ICD-10-Si ki, rogorc saerTaSoriso klasifi-
wavlili da imdenad vrcelia maTi diagnostikuri
kaciur sistemaSi, nevrasTeniis kategoria Seta-
kriteriumebi, rom SeiZleba moicvas TiTqmis yvela
nilia, radgan mas zogierT Soreul aRmosavleTis
persistentuli auxsneli somaturi simptomi.
qveyanaSi iyeneben.
w DSM-IV-isa da ICD-10-is kriteriumebs Soris erTi
w konversiuli aSliloba warmoadgens somatoformul
SexedviT umniSvnelo gansxvavebebi somatoformuli
aSlilobas DSM-IV-is mixedviT, magram ara ICD-is
aSlilobis da misi subkategoriebis gavrcelebis Se-
mixedviT (ix. zemoT).
fasebaSi seriozul gansxvavebebs iZleva (Simon, 2000).
w sxeulis dismorfuli aSliloba ICD-10-Si calke
Cven ar vflobT sakmaris informacias klasifikaci-
kategoriad ar aris gamoyofili, igi ipoqondriuli
is am nawilis safuZvlianad ganaxlebisTvis da amitom
aSlilobis diagnostikur kriteriumebSia Setanili.
vTvliT, rom mcire cvlilebebis Setanas, arc Tu ise
garda amisa, arsebobs orive klasifikaciisTvis didi mniSvneloba aqvs. amis magivrad SeiZleba ufro
saerTo problemebi: sasargeblo iyos somatoformuli aSlilobebis mra-
w jgufs SigniT arsebuli diagnostikuri kriteri- valganzomilebiani aRwera (klinikuri sindromi, xan-
umebi araerTgvarovan principebzea dafuZnebuli grZlivoba, simptomebis raodenoba, kogniciebi da am
(etiologia, simptomebis raodenoba, konsultacie- kategoriasTan dakavSirebuli fsiqikuri aSlilobebi)
bi, somatur mkurnalobaze sapasuxo reaqcia). (ix. Sharpe and Mayou 2004).

_ 219 _
10 somatoformuli da disociaciuri aSlilobebi

boqsi 10.2 isteriis mokle istoria didi STabeWdileba moaxdina pacientebis sugestiurobam
hipnozis mimarT (ix. Sulloway, 1979). venaSi dabrunebis
isteriis aRwera jer kidev Zvel berZnul samedicino Semdeg, froidma da misma kolegam bruerma (Breuer)
teqstebSi gvxvdeba. im dros iTvleboda, rom isteria Seiswavles isteriuli pacientebi da TavianTi kvlevis
saSvilosnos mdebareobis an funqciis paTologiiT iyo Sedegebi pirvelad gamoaqveynes fundamentur naSromSi
gamowveuli. amgvari Sexeduleba meCvidmete saukunemde `isteriis fenomenebis fsiqikuri meqanizmebis Sesaxeb~)
iyo gabatonebuli. SemdgomSi, TandaTanobiT, damkvidrda (On the psychical mechanisms of hysterical phenomena, 1893), xolo
mosazreba, rom isteria Tavis tvinis darRvevas war­ mogvianebiT monografiaSi gamokvlevebi isteriis Sesaxeb
moadgenda. mecxramete saukuneSi daadgines, rom tvi­ (Studies on Hysteria, 1893-5). isini Tvlidnen, rom isteria
nis am darRvevis dros mniSvnelovan rols TamaSobs gamowveulia emociurad datvirTuli (Cveulebriv,
predispoziciuri, konstituciuri da organuli faq­ seqsualuri xasiaTis) ideebiT, romlebic garkveuli saxis
to­rebi. garda amisa, isteriis maprovocirebel mizezad warsuli gamocdilebis gamo cnobierebidan represiis
Zlieri emocia iqna miCneuli. meSveobiT aracnobierSia gandevnili. froidma termini
mecxramete saukunis meore naxevarSi gansakuTrebuli `konversia~ gamoiyena im hipoTeturi procesis aRsaniSnad,
popularobiT sargeblobda frangi nevrologis, Sarkos romlis meSveobiTac aseTi faruli, gamoumJRavnebeli
naSromebi isteriis Sesaxeb. Sarko parizis erT-erT emocia fizikur simptomebad gardaiqmneba. bruerma da
saavadmyofoSi (Salpêtrière Hospital) muSaobda. Tavdapirvelad froidma es idea Semdegi fraziT gamoxates: `isteriuli
is darwmunebuli iyo, rom isteriis simptomebi gamowveuli adamianebi, ZiriTadad, mogonebebiT itanjebian~.
iyo Tavis tvinis disfunqciiT da rom aseTi darRvevebi momdevno wlebSi froidi mivida im daskvnamde, rom es
pacients hipnozisadmi gansakuTrebiT mgrZnobiares Tavdapirveli formulireba ar iyo swori da sugestiuri
xdida. pacientebis mier gamogonil, yalb monaTxrobs efuZneboda.
Sarko Tvlida, rom momatebuli mgrZnobelobis amis Semdeg mas isteriis Sesaxeb araferi dauweria. sxva
gamo pacientTan sugestiis meSveobiT SesaZlebeli iyo mecnierebi isteriis mimarT nakleb interess iCendnen
axali simptomebis gamowveva da arsebuli simptomebis da amis gamo am fenomenis dazustebaSi mniSvnelovani
modificireba. mogvianebiT, Sarko dainteresda Tavisi progresi ar yofila miRweuli. ganviTarebul qveyenebSi
yofili moswavlis, pier Janes ideiT imis Taobaze, rom isteria seriozul problemad ar iTvleboda. arsebobda
isteriis dros, ZiriTad darRvevas warmoadgens ara mosazreba, rom bevri aSkarad gamoxatuli SemTxveva,
sugestiuroba, aramed midrekileba disociaciisaken. sinamdvileSi, daudgenel organul daavadebas warmo­
kerZod, Jane imas gulisxmobda, rom isteriis dros adgenda. am Sexedulebas gansakuTrebiT uWerda mxars
darRveulia fsiqikur funqciebs Soris normaluri sleiteri (Slater, 1965), romelic isteriis diagnozis mqone 85
integracia. igi miiCnevda, rom aseTi disociacia iwvevs pacients Svidi wlis ganmavlobaSi akvirdeboda. dakvirvebis
fsiqikuri funqcionirebis garkveuli aspeqtebis Sedegad 30 pacients organuli daavadeba daudginda, xolo
gacnobierebis uunarobas. garkveuli periodis manZilze 34-s _ isteriisagan gansxvavebuli fsiqikuri aSliloba.
Janes ideebi Zalze popularuli iyo, Tumca isini arasodes mogvianebiT, isteriis Sesaxeb arsebulma Sexedulebam
yofila iseTi gavleniani, rogorc froidis ideebi. cvlilebebi ganicada, razec 222-e gverdze iqneba saubari.
isteriis Sesaxeb Janes ideebis mimoxilva mocemulia (isteriis istoriis Sesaxeb informaciis mosapoveblad
Semdeg wyaroSi: van der Kolk and van der Hart (1989). ixileT Shorter (1992), xolo konversiis cnebis istoriis
1895-96 wlis zamTarSi froidma Sarko moinaxula. masze Sesaxeb informaciis mosapoveblad _ Mace (2001).

konversiuli aSliloba 1. konversiuli aSliloba motoruli darRvevebiTa


termini `konversiuli aSliloba~ DSM-Si moZ­velebuli da motoruli simptomebiT. am qvetipSi Sedis iseTi
terminis `isteriis~ magivrad gamoi­yeneba. ICD-10-Si is simptomebi, rogoricaa koordinaciis an balansis
disociaciuri (konversiuli) aSlilobis ekvivalenturia darRveva; paralizi (dambla) an lokaluri sisuste;
da miuTiTebs iseT mdgomareobaze, romlis drosac ylapvis gaZneleba an `yelSi burTis gaCxeris~ Seg-
pacients aReniSneba calkeuli nevrologiuri rZneba; afonia da Sardis Sekaveba.
simptomebi, romelTa axsnac romelime cnobili 2. konversiuli aSliloba sensoruli darRvevebiTa
paTologiuri meqanizmiT ver xerxdeba; garda amisa, am da sensoruli simptomebiT. am qvetipSi Sedis is-
dros arsebobs mniSvnelovani fsiqologiuri stresori. eTi simptomebi, rogoricaa Sexebis an tkivilis Seg-
aseTi simptomebis Seswavlas xangrZlivi istoria aqvs da rZnebis dakargva, mxedvelobis gaoreba, sibrmave,
misi codna aucilebelia konversiuli aSlilobis cnebis siyrue da halucinaciebi.
dRevandeli statusis gasagebad. 10.2 boqsSi mocemuli 3. konversiuli aSliloba gulyrebiT an kon-
aRwera ufro vrcelia, vidre es am miznisTvis aris vulsiebiT. am qvetipSi Sedis gulyrebi an kon-
saWiro, magram isteriis Sesaxeb warsulSi arsebuli vulsiebi, romelTac nebelobiTi motoruli an sen-
mosazrebebis codna aseve mniSvnelovania froidis soruli komponentebi axlavs Tan.
ideebis gagebisTvis, romlebmac Zalze didi gavlena
4. Sereuli konversiuli aSliloba. am qvetips iyene-
moaxdines meoce saukunis fsiqiatriaze.
ben maSin, rodesac pacients erTze meti kategoriis
klinikuri maxasiaTeblebi simptomi aReniSneba.
DSM-IV-Si konversiuli aSliloba oTx qvetipad aris Cveulebriv, konversiuli simptomebi ar asaxaven
dayofili: iseT fiziologiur an paTologiur meqanizmebs, rom-

_ 220 _
somatoformuli aSlilobebi
lebic sxva nevrologiur dazianebebSi aisaxeba. kon- w neirofiziologiuri meqanizmebi: Tavis tvinis fun-
versiuli simptomebi, aseve, Zalian mgrZnobiarea sug- qciuri neirovizualuri gamokvlevebiT miRebuli
estiis mimarT da SeiZleba mniSvnelovnad Seicvalon Sedegebi esadageba mosazrebas, rom Seferxebulia
sxva adamianebis, gansakuTrebiT ki eqimebis, komen- informaciis gadacema moZraobis intenciasa da moZ-
tarebis Sedegad. mag., pacients, romelsac siaruli raobis iniciaciasTan dakavSirebul Tavis tvinis
uWirs, SeiZleba simptomebi `gauZlierdes~ Tu mas in- ubnebs Soris (Athwal et al., 2001).
validis etls SevTavazebT. garda amisa, konversiuli w kognituri axsna. brauni (Brown, 2002) Tvlida, rom
aSlilobebis mqone adamiani SeiZleba naklebad wuxdes konversiuli simptomebi warmoadgenen mexsierebaSi
Tavisi simptomebisa da maTi Sedegebis gamo. am Tvise- Senaxuli simptomebis qronikuli aqtivaciis Sedegs.
bas zogjer la belle indifference (~lamaz gulgrilobas~) es ki ganpirobebulia am simptomebis gamovlinebebis
uwodeben (es termini mecxramete saukunis frangi mw- mimarT gadaWarbebuli yuradRebiT.
erlebisganaa nasesxebi).
w kulturologiuri axsna. zogierTi fenomeni, ro-
xSirad Tvlian, rom konversiuli aSlilobis mqone
melic dasavlur qveynebSi klasificirebulia, ro-
adamianebisTvis maT simptomebs meoradi gamorCena
gorc konversiuli aSliloba, SeiZleba sxva qvey-
aqvT, rac garkveul privilegiebsa da maTTvis arasa-
nebis kulturaSi Sepyrobilobis mdgomareobad iyos
surveli pasuxismgeblobebis Tavidan acilebaSi md-
miCneuli (ix. transi da Sepyrobilobis mdgomareo-
gomareobs (termini `pirveladi gamorCena~ imaze
ba, gv. 232).
miuTiTiTebs, rom fsiqikuri distresis gardaqmna
fizikur simptomebad anu konversia pacientisTvis etiologiasTan dakavSirebuli Teoriebis gansaxil-
Svebis momtania). meoradi gamorCenis dadgena zogjer velad ix. Halligan et al., (2001).
SeuZlebelia. garda amisa, meoradi gamorCeniT sxva prognozi
fsiqikuri an somaturi darRvevebis mqone paciente-
mogvianebiT ganviTarebuli nevrologiuri aSlilobe-
bic sargebloben.
bis prognozi. zogad praqtikaSi da saavadmyofos sas-
epidemiologia wrafo daxmarebis ganyofilebis pacientebze dakvirve-
zogad populaciaSi rTulia konversiuli aSlilobis bis Sedegad dadginda, rom konversiuli aSlilobebi
gavrcelebis sixSiris dadgena. monacemebi cvaleba- swrafad ikurneba adreul stadiaze. aSlilobebi, rom-
dobs gamoyenebuli kriteriumebisa da demografiuli lebic erT welze didxans mimdinareobs, savaraudod,
kvlevebis tipis mixedviT. xuTi gamokvlevis Sedegebis mravali wlis manZilze grZeldeba. erT-erT sayovel-
ganxilvisas aRmoCnda, rom am aSlilobis gavrcelebis Taod cnobil grZelvadian kvlevaSi, romelzec zemoT
sixSire weliwadSi 100 000-dan 5-12 SemTxvevas Sead- ukve gvqonda saubari, sleiteri (Slater, 1965) aRniSnavs,
gens. yvelaze dabali maCvenebeli fsiqiatriul praq- rom pacientebis did nawils, droTa ganmavlobaSi, so-
tikaSi dadginda, radgan konversiuli aSlilobis maturi da fsiqikuri aSliloba uviTardebaT. amJamad
mqone bevri pacienti ar mimarTavs fsiqiatrs. monace- iTvleba, rom aseTi Sedegi atipiuri SerCeviT iyo ga-
mebi SeiZleba ufro metadac varirebdes, magram Cveu- mowveuli. kerZod, sleiteris SerCevaSi Sediodnen is
lebriv 100 000-dan 50 SemTxvevas ar aRemateba (mag., nevrologiuri pacientebi, romlebic specializire-
Singh and Lee, 1997). mcirericxovanma gamokvlevebma, bul stacionarSi gadiodnen mkurnalobas. igive sta-
romlebiTac xdeboda konversiuli aSlilobis Sem- cionarSi, mogvianebiT Catarebulma kvlevam im pacien-
Txvevebis grZelvadiani monitoringi, ar daadastura tebze, romelTa simptomebis axsnac arsebuli kvlevis
Sexeduleba, rom konversiuli aSlilobebi SeiZleba meTodebiT SeuZlebeli iyo, gamoavlina, rom am paci-
savsebiT ganikurnos (Akagi and House, 2002). entebis mxolod Zalian mcire nawils aReniSneboda
sxva fsiqikuri aSlilobebi an somaturi daavadebebi,
etiologia romliTac SesaZlebeli gaxdeboda am simptomebis axsna
konversiuli aSlilobebis etiologia ucnobia. arse- (Crimlisk et al., 1998). amasTan, konversiuli aSlilobis
bobs ramdenime etiologiuri Teoria, Tumca maT mci- diagnozis SemTxvevaSi, es mdgomareoba, droTa ganmav-
redi mtkicebuleba gaaCniaT. lobaSi, sakmaod stabiluri iyo.
w fsiqodinamikuri TeoriiT konversia ganmartebiTi mogvianebiT ganviTarebuli fsiqikuri aSlilobis
cnebaa, romelic miuTiTebs emociuri distresis prognozi. aseT pacientebTan mogvianebiT ganviTare-
gardaqmnaze simboluri mniSvnelobis somatur simp- buli nevrologiuri aSlilobebi iSviaTad iCens Tavs,
tomebad. Tumca maRalia fsiqiatriuli avadoba. Cveulebriv
fsiqikuri aSlilobis simptomebi eqimTan pirvelive
w socialuri faqtorebi konversiuli simptomebis aR-
vizitze vlindeba da ara mogvianebiT, ramdenime wlis
mocenebisa da ganviTarebis mTavar determinantebs
Semdeg.
warmoadgenen.

_ 221 _
10 somatoformuli da disociaciuri aSlilobebi

prognozis prediqtorebi. dadebiTi gamosavalis avadmyofis mimarT damokidebuleba gulisximieri da


prediqtorebs warmoadgens avadmyofobis xanmokle mxardamWeri unda iyos. arc erT SemTxvevaSi ar SeiZ-
istoria da pacientis axalgazrda asaki. arasasurve- leba uyuradRebobis gamoCena an raime sadamsjelo
li gamosavalis prediqtorebs warmoadgens avadmyo- zomebis miReba. am miznebis misaRwevad aucilebelia
fobis xangrZlivi istoria, pirovnuli aSliloba da detaluri gegmis SemuSaveba, romelsac medpersonali
invalidobis daxmarebis miReba an sasamarTlo davaSi Tanmimdevrulad ganaxorcielebs pacientTan urTier-
monawileoba (Ron, 2001). Tobis prcesSi.
konversiuli aSlilobebis dros medikamenturi
mkurnaloba mkurnaloba nakleb efeqturia. Tumca, Tu mdgoma-
pirveladi da gadaudebeli daxmarebis dawesebule- reoba depresiuli an SfoTviTi aSlilobis fonze
bebSi pacientebze dakvirvebis Sedegad dadginda, rom meoradad viTardeba, saWiroa, ZiriTadi aSlilobis
mwvave konversiuli aSlilobebis dros saWiroa da- mkurnaloba. pirveladi mdgomareobis mkurnaloba,
vamSvidoT pacienti, gamoviyenoT STagoneba da dau- Cveulebriv, meoradi simptomebis Sesustebas iwvevs.
yovnebliv miviRoT zomebi im stresuli situaciebis kognitur-bihevioruli Terapia nakleb efeqturia,
mosagvareblad, romlebmac gamoiwvia pacientis reaq- Tumca is SegviZlia gamoviyenoT, rogorc araspeci-
ciis provocireba (boqsi 10.3). eqimma pacientis mimarT fikuri damxmare saSualeba, romelic pacientis gamo-
unda gamoamJRavnos TanagrZnoba da pozitiuri damo- janmrTelebas Seuwyobs xels.
kidebuleba. is unda ecados, rom pacienti swrafad Zalze mniSvnelovania, rom simptomebis Sesasuste-
daubrundes normalur fizikur funqcionirebas (mag., blad gatarebuli zomebis paralelurad, pacients
uzrunvelyos, fizioTerapiis mokle kursis Catare- gaewios daxmareba aSlilobasTan dakavSirebuli ne-
ba). pacienti unda grZnobdes, rom eqimi mis problemas bismieri piradi da socialuri problemebis daZle-
seriozulad ekideba, rom misi mdgomareoba gavrce- vaSi. am mxriv sasargeblo iqneba xanmokle da foku-
lebul movlenas warmoadgens da rom gamojanmrTe- sirebuli fsiqologiuri mkurnalobis Catareba, ma-
leba namdvilad SesaZlebelia. Terapevtma unda gani- gram ufro intensiurma Terapiam SeiZleba pacientTan
xilos pacientis nebismieri pirovnuli problema da gadatanis (transferis) reaqcia gamoiwvios, romlis
CaTvalos, rom is TavisTavad imsaxurebs yuradRebas. marTvac sakmaod rTulia.
Tu simptomebi erT kviraze didxans gagrZelda, saWi- pacientebi, romlebsac mkurnalobis Sedegad gaum-
roa ufro aqtiuri mkurnalobis Catareba. am dros jobeseba ar aReniSnebaT, safuZvlianad unda gamo-
intervencia mimarTulia normaluri qcevis waxali- vikvlioT somaturi daavadebis gamovlenis mizniT.
sebaze da im faqtorebis aRmofxvraze, romlebic nebismier pacientze (ganurCevlad imisa, aReniSneba
aZliereben pacientis simptomebsa da disfunqcias. Tu ara mas gaumjobeseba), unda vawarmooT xangrZlivi
eqimma unda ganumartos mas, rom misi simptomebi da dakvirveba, raTa gamovricxoT raime organuli daa-
unarebis SezRudva (mag., damaxsovrebis an xelis moZ- vadeba, romelic SeiZleba Tavdapirveli gamokvlevis
raobis unaris dakargva) gamowveulia ara somaturi dros gamogvrCes.
daavadebiT, aramed intenciis qmedebaSi gardaqmnis
uunarobiT. mas, aseve, unda avuxsnaT, rom sensoru- `epidemiuri isteria~
li problemebi gamowveulia sensoruli informaciis xandaxan disociaciuri (konversiuli) aSliloba adami-
Secnobis uunarobiT da ara sensoruli gzebis dazia- anebis garkveul jgufSi `epidemiis~ msgavsad vrcel-
nebiT, anu gamowveulia fsiqologiuri faqtorebiT. deba. yvelaze xSirad, es movlena qalTa daxurul jgu-
eqimma unda gaamxnevos pacienti da uTxras, rom mas febSi aRiniSneba (mag., qalTa skolaSi, moxucebulTa
SeuZlia darRveul funqciaze kontrolis aRdgena. TavSesafarSi an qalTa monasterSi). rodesac jgufs
garda amisa, saWiroebis SemTxvevaSi, unda SesTavazos raime saSiSroeba emuqreba (mag., regionSi gavrcele-
samedicino daxmareba, rac, Cveulebriv, fizioTera- buli mZime somaturi daavadebiT dasnebovnebis riski),
piis kursis Catarebas gulisxmobs. jgufis wevrebSi SfoTva TandaTanobiT Zlierdeba.
mkurnalobis procesSi yuradReba gadaaqvT simp- rogorc wesi, epidemia erTi adamianidan iwyeba, ro-
tomebidan im problemebze, romlebmac aSlilobis melic jgufis wevrebis yuradRebis centrSi imyofeba
provocireba gamoiwvies. saavadmyofos personalma da gansakuTrebuli sugestiurobiTa da isteriulo-
mzrunveloba unda gamoiCinos pacientis mimarT, ma- biT gamoirCeva. es pirveli SemTxveva SeiZleba provo-
gram, amavdroulad, is TviTdaxmarebisaken unda waaxa- cirebuli iyos somaturi daavadebis saSiSroebasTan
lisos. Zalze mniSvnelovania, rom personali, pacien- dakavSirebuli zogadi winaTgrZnobiT an konkretuli
tis unarSezRudulobis gamo, ar wavides zedmet daT- adamianis (nacnobis) avadmyofobaze wuxiliT. Tanda-
mobebze. mag., pacientisTvis, romelsac siaruli ar TanobiT jgufSi sxva SemTxvevebic iCens Tavs: pirve-
SeuZlia, ar aris saWiro invalidis etlis SeTavazeba. lad im adamianebTan, romlebic ufro sugestiurebi

_ 222 _
somatoformuli aSlilobebi
arian, xolo Semdeg, SfoTvis gaZlierebasTan erTad, _ 1%-dan 2%-mde meryeobs. somatizebuli aSliloba
maT Sorisac, visac naklebi predispozicia gaaCnia. qalebTan orjer ufro xSiria, vidre mamakacebTan.
simptomebi sxvadasxvagvaria, magram maTSi yvelaze mas mniSvnelovani komorbidoba gaaCnia sxva fsiqikur
ufro gavrcelebuli Tavbrusxveva da gulis wasvlaa. aSlilobebTan, mag., did depresiasTan. somatizebu-
isteriis epidemiuri afeTqebebi dafiqsirebuli iyo li aSliloba bevrad ufro naklebad stabiluria,
skolis moswavleebTan. zogierTi avtori Tvlis, rom vidre es sindromis Tavdapirveli aRweris dros iyo
Sua saukuneebSi gavrcelebuli qoreomania (`dancing navaraudevi. am sakiTxTan dakavSirebiT informaciis
manias~) savaraudod isteriul epidemias warmoadgen- mosapoveblad ix. Simon (2000); Fink (2000).
da, romelic religiuri aRtkinebiT iyo gamowveuli
etiologia
(ix. Wessely, 1987).
sent-luiselma mecnierebma daafiqsires memkvidreo-
somatizebuli aSliloba biTi kavSirebis arseboba somatizebuli aSlilobis
mqone qalebsa da maTi mamrobiTi sqesis naTesavebs
somatizebuli aSlilobis ZiriTad niSan-Tvisebas war-
Soris, romlebsac sociopaTia an alkoholizmi aRe-
moadgens xangrZlivi, mravlobiTi somaturi Civile-
niSnebodaT. maT, aseve, daaskvnes, rom katamnestiku-
bi, romlebic 30 wlamde vlindeba. 1962 wels sent-
ri dakvirvebebisa da ojaxis gamokvlevebis mixedviT,
luiselma fsiqiatrebma (Perley and Guze, 1962) aRweres
somatizebuli aSliloba warmoadgens unitarul sin-
qronikuli mravlobiTi somaturi Civilebi, romel-
droms, romelic droTa ganmavlobaSi stabiluria.
Ta organuli mizezebic daudgeneli iyo. maT aseTi
aseTi Sexeduleba SemdgomSi ar iqna dadasturebuli.
mdgomareoba isteriis erT-erT formad miiCnies da
vinaidan somatizebuli aSlilobis diagnostirebisT-
mas brikes sindromi uwodes. es saxelwodeba momdi-
vis xangrZlivi droa saWiro, gamoTqmulia mosazreba,
nareobs mecxramete saukunis frangi eqimisgan, ro-
rom umjobesia is pirovnul aSlilobad CavTvaloT.
melsac isteriis Sesaxeb monografia aqvs dawerili.
Tumca, amgvari mosazreba ar aiolebs am mdgomareobis
sinamdvileSi brikes ar aqvs aRwerili is sindromi,
gamomwvevi mizezebis gagebas. auxsneli somaturi simp-
romelsac dRes misi saxeli hqvia da mis mier aRweri-
tomebis gamomwvevi mizezebi mogvianebiT, me-16 TavSia
li simptomebi ar Seesatyviseba isteriis Sesaxeb amJa-
ganxiluli.
mad gavrcelebul warmodgenas.
msgavsi sindromi DSM-III-Si iyo Setanili. misi dia- mkurnaloba
gnostikuri kriteriumebi imdenad iyo SezRuduli,
somatizebuli aSlilobis mkurnaloba rTulia da xSi-
rom bevri adamiani, romelsac mravlobiTi somaturi
rad did xarjebTan aris dakavSirebuli. kargi iqne-
Civilebi aReniSneboda, ar esadageboda am katego-
ba, Tu mkurnalobas warmarTavs erTi eqimi, romelic
rias, ris gamoc, am adamianebs aradiferencirebuli
pacientis mimarT mudmiv mzrunvelobas gamoiCens da
somatoformuli aSlilobis rezidualur kategorias
mxolod aucilebel gamokvlevebs Cautarebs. aseT-
miakuTvnebdnen. DSM-IV-is diagnostikuri kriteri-
ma midgomam SeiZleba Seamciros imis saWiroeba, rom
umebi naklebad SezRudulia. aucilebelia oTxi tki-
pacientebma janmrTelobis dacvis samsaxurebs mi-
vilis simptomis _ ori gastrointenstinuri simpto-
marTon. es, agreTve, gaaumjobesebs maTi funqcioni-
mis, erTi seqsualuri da erTi fsevdonevrologiuri
rebis xarisxs (Smith et al., 1986; G.R.Smith, 1995). fsi-
simptomis arseboba, saidanac arc erTi bolomde ar
qiatriuli gamokvleva dagvexmareba gaverkveT avad-
aixsneba somaturi daavadebiT. ICD-10-is diagnosti-
myofobis rTul istoriaSi, SevimuSavoT pacientis
kuri kriteriumebis mixedviT dadgenili ToTxmeti
movlis gamartivebuli gegma da mkurnalobis miznebi
simptomidan aucilebelia sul cota eqvsi simptomis
pacientTan da mis ojaxis wevrebTan da isini paci-
arseboba, romlebic minimum or organoTa sistemasTan
entis fizikur janmrTelobaze pasuxismgebel eqimTan
iqneba dakavSirebuli. simptomebis CamonaTvali oTx
SevaTanxmoT. xSirad mkurnalobis mizans, avadmyofo-
jgufadaa dayofili _ gastrointenstinuri, kardio-
bis Semdgomi ganviTarebis SeCereba ufro warmoad-
vaskuluri, neirogenitaluri da kanis an tkivilis
gens, vidre pacientis sruli gankurneba. mkurnalobis
simptomebi.
Sesaxeb informaciis mosapoveblad ix. Fink (2000).
epidemiologia
aradiferencirebuli somatoformuli
somatizebuli aSlilobis gavrcelebis maCvenebeli
damokidebulia kvlevis dros gamoyenebul meTodeb- aSliloba
ze. sazogadoebrivi gamokiTxvis Sedegad miRebuli aradiferencirebuli somatoformuli aSliloba war-
monacemebis mixedviT, maTi gavrcelebis sixSire 1%- moadgens rezidualur kategorias iseTi auxsneli so-
ze naklebia, maSin, roca pirveladi samedicino daxma- maturi simptomebis klasifikaciisTvis, romlebic mi-
rebis dawesebulebebSi Catarebuli kvlevis mixedviT nimum eqvsi Tvis manZilze grZeldeba da ar aris sakma-

_ 223 _
10 somatoformuli da disociaciuri aSlilobebi
risi somatizebuli aSlilobis diagnozis dasasmelad. genas arTulebs Sefasebis aprobirebuli standarti-
somatizebul aSlilobasTan SedarebiT ufro gavrce- zebuli meTodebis ararseboba. pirveladi samedicino
lebuli mdgomareobaa aradiferencirebuli somato- daxmarebis dawesebulebebSi Catarebuli zogierTi
formuli aSliloba. auxsneli simptomebis raodeno- kvlevis mixedviT am aSlilobis gavrcelebis sixSire
bisa da gavrcelebis Sesaxeb arsebuli monacemebi ar daaxloebiT 5%-s udris, xolo jandacvis msoflio
iZleva am ori aSlilobis mkveTrad urTierTgamijvnis organizaciis mier pirveladi jandacvis doneze Cata-
saSualebas. aqedan gamomdinare, gamoiTqva mosazreba, rebuli multicentruli gamokvlevis mixedviT _ mxo-
rom somatizebuli aSlilobis kriteriumebi nakle- lod 0.8%-s (Gureje et al., 1997a). naklebad mkacri defi-
bad SemzRudavi unda iyos. (mag., Escobar et al., 1998). niciis gamoyenebisas gavrcelebis sixSirem 2.2% Sead-
es problema dRemde gadauWrelia, sindromis subie- gina. aseTi definicia ar iTvaliswinebs kriteriums _
qturad, auxsneli somaturi simptomebis raodenobis `sawinaaRmdego samedicino mtkicebulebebis mudmivi
mixedviT gansazRvra, miCneuli dausabuTeblad, vin- uaryofa~, magram masSi SenarCunebulia triada: wuxi-
aidan kvlevebiT Sedegad aseTi mdgomareobebis spe- li avadmyofobis gamo, masTan dakavSirebuli distre-
qtria gamovlenili. si da eqimebTan ganmeorebiTi vizitebi. ipoqondriuli
aSlilobis dros xSiria komorbidoba depresiul da
ipoqondria SfoTviT aSlilobebTan. epidemiologiis Sesaxeb in-
termini ipoqondria erT-erT uZveles samedicino formaciis mosapoveblad ix. Simon (2000).
termins warmoadgens. mas Tavdapirvelad iyenebdnen
prognozi
iseTi aSlilobebis aRsawerad, romlebic, rogorc es
barskis da misi kolegebis mier Catarebuli (Barsky et
maSin iTvleboda, gamowveulia neknqveSa areSi mdebare
al., 1998) 4-5 wliani dakvirvebebis Sedegad aRmoCnda,
organoebis daavadebiT. mas Semdeg am termins sxva-
rom ipoqondria, xSirad, mTeli am periodis ganmav-
dasxva mniSvnelobiT iyenebdnen. dRes, DSM-IV-sa da
lobaSi narCundeba.
ICD-10-Si ipoqondria gansazRvrulia, rogorc mdgo-
mareoba, romlis drosac pirovneba darwmunebulia, etiologia
rom is garkveuli daavadebiT aris dasnebovnebuli
ipoqondriis gamomwvevi mizezebi ucnobia. ipoqondri-
(da, amis gamo, SiSiTaa Sepyrobili), rac saTanado sa-
is dros adgili aqvs normaluri sxeulebrivi SegrZne-
medicino gamokvlevebiT ar dasturdeba. DSM-IV-Si
bebis mcdar Sefasebas, rac pirovnebis mier daavade-
ipoqondria aRwerilia rogorc:
bis niSnebad aRiqmeba. amgvari mcdari interpretaciis
mdgomareoba, romlis drosac pacienti Sepyrobilia SenarCunebas xels uwyobs iseTi qcevebi, rogoricaa
SiSiT an darwmunebulia, rom seriozuli daavadeba pacientis mxridan daavadebis damamtkicebeli ar-
sWirs. pacientis mdgomareoba imiTaa gamowveuli, gumentebis mudmivi Zieba da sxeulze warmosaxviTi
rom is SegrZnebebis fizikur niSnebs somatur daa- dazianebis Tvaliereba an damuSaveba. auxsneli simp-
vadebas miawers. pacientis fizikuri janmrTelobis tomebis etiologia mogvianebiT, me-16 TavSi aris gan-
saTanado gamokvleva ar adasturebs iseTi somaturi xiluli.
daavadebis arsebobas, romliTac SeiZleba aixsnas es
mkurnaloba
fizikuri niSnebi da SegrZnebebi da pacientis mier
maTi araadekvaturi interpretacia. amgvari SiSi da radganac ipoqondria qronikuli an periodulad gan-
rwmena myaria miuxedavad sawinaaRmdego samedicino meorebadi aSlilobaa, misi marTva rTulia. eqimis
mtkicebulebebisa. mier pacientis mudmivi damSvideba usargebloa da,
SeiZleba, xelic ki Seuwyos pacientis wuxilis ga-
ipoqondriis diagnostikuri kriteriumebi isea Ser-
xangrZlivebas. aseT dros unda Catardes mxolod is
Ceuli, rom gamoricxavs panikuri aSlilobisa da bod-
gamokvlevebi, romlebic samedicino TvalsazrisiTaa
viTi ideebis arsebobas. am kriteriumebis mixedviT,
prioritetuli. pacientis sxva Civilebis dasakmayo-
pirovnebas simptomebi minimum eqvsi Tvis manZilze
fileblad gamokvlevebis Catareba ar aris mizanSewo-
unda aReniSnebodes. arsebobs erTgvari gaurkvevlo-
nili. pacientebs daxmareba unda gavuwioT sxeulebri-
ba iseTi mdgomareobebis SemTxvevaSi, romlebic eqvs
vi SegrZnebebis mcdari interpretaciis koreqciaSi da
Tveze naklebi xangrZlivobisaa; an ipoqondriuli pi-
simptomebTan gamklavebis konstruqciuli gzebis Zie-
rovnuli aSlilobis diferencirebisas; an imasTan da-
baSi. gamokvlevebma aCvena, rom ipoqondriuli simp-
kavSirebiT, unda Sediodes Tu ara avadmyofobis SiSi
tomebis dros ufro efeqturia kognitur-bihevioru-
(nozofobia) mocemul kategoriaSi.
li mkurnaloba, vidre stresis bihevioruli marTva,
epidemiologia intervenciisgan Tavis Sekaveba (Clark et al., 1998), an
Cveulebrivi samedicino daxmarebis gaweva (Barsky and
ipoqondriuli aSlilobis gavrcelebis sixSiris dad-

_ 224 _
somatoformuli aSlilobebi
Aherne, 2004). ufro mZime fsiqopaTologiisa da so- pacientis mdgomareoba droTa ganmavlobaSi, gark-
cialuri funqcinirebis daqveiTebis SemTxvevaSi pro- veulwilad, gaumjobesdes, Tumca am sakiTxTan dakav-
gnozi naklebad saxarbieloa (Hiller et al., 2002). SirebiT grZelvadiani prospeqtuli gamokvlevebi ar
ipoqondriis zogadi mimoxilvisTvis ix. Noyes (2000). Catarebula.
fsiqiatriul literaturaSi mZime SemTxvevebi iS-
sxeulis dismorfuli aSliloba viaTad aris aRwerili. ufro gavrcelebulia dis-
sxeulis dismorfuli aSliloba warmoadgens termins, morfofobiis SedarebiT msubuqi SemTxvevebi, gansa-
romelic DSM-Si dismorfofobiis ufro farTo, ma- kuTrebiT im adamianebTan, romlebsac plastikuri
gram bundovani sindromis qvejgufis aRsaniSnad ga- operaciis gakeTebis survili aqvT an xSirad akiTxaven
moiyeneba. dismorfofobiis pirveli gansazRvreba dermatologs. rogorc mZime, ise SedarebiT msubu-
morselis ekuTvnis (Morselli, 1886). misi ganmartebiT, qi formis dismorfofobiis mqone pacienti, zogjer,
es aris `im simaxinjisa da fizikuri defeqtis subie- sxva aSlilobebis diagnostikur kriteriumebsac ak-
qturi aRwera, romelsac, pacientis azriT, sxva adami- mayofilebs.
anebic amCneven~. DSM-Si termini `sxeulis dismorfu-
gamokvleva
li aSliloba~ miuTiTebs iseT dismorfofobiaze, ro-
gamokvlevis dros unda davadginoT, Tu rogoria sa-
melic ar erTiandeba sxva fsiqikuri aSlilobis kate-
kuTar garegnobasTan dakavSirebiT pacientis wuxilis
goriaSi. Cveulebriv, warmosaxul garegnul defeqtze
xasiaTi da ra saxiT uSlis es xels mis pirad da sazo-
wuxili zeRirebulovan ideas warmoadgens, magram,
gadoebriv cxovrebas. diagnozis dasma SeiZleba rTu-
aseTi mdgomareobis dros, individs, SeiZleba damate-
li aRmoCndes, radgan zogierTi pacienti, simorcx-
biT bodviTi aSlilobis (somaturi Sinaarsis) diagno-
vis gamo, ar amJRavnebs Tavisi simptomebis WeSmarit
zi daudgindes. es sindromi, nawilobriv, gadafaravs
bunebas. aqedan gamomdinare, klinicistma SeiZleba
bodviT aSlilobas, ipoqondriasa da obsesiur-kom-
SecdomiT socialuri fobiis, panikuri aSlilobis an
pulsur aSlilobas. ICD-10-Si aseTi mdgomareoba ipo-
obsesiur-kompulsuri aSlilobis diagnozi dasvas.
qondriis farTo kategoriis qvejgufs warmoadgens.
dismorfofobiis mqone pacientebi darwmunebul- mkurnaloba
ni arian, rom maTi sxeulis zogierTi nawili zedme-
dismorfuli aSliloba SeiZleba ganviTardes meoradi
tad didi, zedmetad patara an deformirebulia. sxva
fsiqikuri aSlilobis an depresiis fonze. aseT SemTx-
adamianebi Tvlian, rom maTi garegnoba normaluria an
vevebSi unda Catardes pirveladi aSlilobis Sesabami-
umniSvnelo anomaliiT xasiaTdeba. umniSvnelo anoma-
si mkurnaloba. im SemTxvevaSi, rodesac sxeulis dis-
liis arsebobis dros Zneli dasadgenia, Tu ramdenad
morfuli aSliloba pirveladia, misi mkurnaloba, xSi-
gazviadebulia pirovnebis wuxili sakuTari garegno-
rad, sirTuleebTan aris dakavSirebuli. mkurnalobis
bis Taobaze. pacientis fizikuri arasrulfasovne-
dros aucilebelia pacientTan TanamSromlobiTi
bis gancda yvelaze xSirad dakavSirebulia cxvirTan,
urTierTobebis damyareba. pacienti unda grZnobdes,
yurebTan, pirTan, mkerdTan, dundulebTan da peni-
rom fsiqiatri mis mimarT TanagrZnobiT aris ganwy-
sTan, Tumca SeiZleba sxeulis nebismier sxva nawilsac
obili, acnobierebs problemebis sirTules da mzad
exebodes. pacienti, SeiZleba, mudmivad moculi iyos
aris aRmouCinos daxmareba. radganac pacientebi xSi-
Tavisi mcdari warmodgenebiT da maTgan itanjebo-
rad qirurgiul Carevas moiTxoven, mniSvnelovania
des. pacients hgonia, rom sxvebi amCneven mis `fizi-
maT avuxsnaT, rom amgvari midgoma ar aris warmate-
kur nakls~ da laparakoben amis Sesaxeb. man SeiZleba
bis momtani da arsebobs mkurnalobis ufro efeqtu-
nebismieri problema sakuTar fizikur arasrulf-
ri saSualebebi. sxeulis dismorfuli aSlilobisTvis
sovnebas miaweros (mag., CaTvalos, rom ufro lamazi
damaxasiaTebeli nebismieri saxis profesiuli, so-
cxviri rom hqonoda, ufro met warmatebas miaRwevda
cialuri an seqsualuri problemebis arsebobisas, pa-
samsaxurSi, sazogadoebriv cxovrebaSi da seqsualur
cientebs unda CavutaroT konsultacia da gavuwioT
urTierTobebSi). dismorfofobiis mqone paciente-
praqtikuli daxmareba. mudmiv mxardaWerasTan erTad,
bi xSirad did dros uTmoben sakuTari sxeulis na-
aseTi midgoma zogi pacientisTvis, efeqturia, Tumca
wilebis Seswavlas, maT srulyofas da `defeqtebis~
ara yvela SemTxvevaSi. kosmetikuri qirurgia. kosme-
damalvas. maT, aseve, socialuri funqcionirebis
tikuri qirurgia, xSirad, warmatebulia im pacienteb-
mniSvenlovani gauareseba aReniSnebaT. dismorfofo-
Tan, romlebsac ar aReniSnebaT dismorfofobia. qir-
biis dros xSiria Tanmxlebi fsiqikuri aSlilobebi,
urgiuli Careva dismorfofobiis mqone pacientebTan,
rogoricaa depresia da socialuri fobia. dismor-
Cveulebriv, ar aris rekomendebuli, radganac maTi
fofobia, Cveulebriv, mozardobis asakSi iwyeba. es
umravlesoba ukmayofilo rCeba operaciis SedegebiT.
qronikuli mdgomareobaa, Tumca droTa ganmavlobaSi
amitom, operaciisTvis pacientebis SerCevisas gul-
fluqtuacia axasiaTebs. savsebiT SesaZlebelia, rom

_ 225 _
10 somatoformuli da disociaciuri aSlilobebi
dasmiT unda gamovikvlioT maTi molodinebi. im paci- bunebis tkivilis mimarT pirovnebis subieqtur rea-
entebTan, romlebsac ararealisturi warmodgena aqvT qciaze fsiqologiuri faqtorebi axdenen gavlenas.
operaciis Sedegebze, qirurgiul Carevas, Cveulebriv, zogad samedicino praqtikaSi, emociuri problemebis
dadebiTi Sedegebi ar mohyveba. plastikuri operaciis dros, tkivili gavrcelebul simptoms warmoadgens.
mizanSewoniloba qirurgis, fsiqiatris da fsiqolo- fsiqiatriul praqtikaSi stacionaruli avadmyofe-
gis saerTo gadawyvetilebazea damokidebuli. bis erTi mexuTedi da ambulatoruli pacientebis
antidepresantebi. dadgenilia, rom antidepresante- naxevarze meti tkivils uCivis. tkivilis simptomebi
biT, gansakuTrebiT ki serotoninis ukumitacebis sele- gansakuTrebiT xSiria depresiuli, SfoTviTi, paniku-
qciuri inhibitorebiT mkurnaloba dadebiT efeqtebs ri da somatoformuli aSlilobebis dros. fsiqikuri
iZleva. aseTi mkurnaloba efeqturia ara mxolod gamo- aSlilobis albaToba gansakuTrebiT maRalia im paci-
xatuli depresiuli simptomebis mqone pacientebisTvis. entebTan, romlebsac mravlobiTi tkivili aReniSne-
nebismieri tipis mkurnalobis dros aucilebelia baT (Gureje et al., 1998).
pacienti grZnobdes, rom mas yuradRebiT usmenen da
etiologia
mis azrs iTvaliswineben. qirurgebis an fsiqiatre-
bis mxridan pacientisTvis uneblied kategoriuli qronikuli tkivili bevri mdgomareobisTvis aris dama-
winaaRmdegobis gawevam SeiZleba gaarTulos aSli- xasiaTebeli (nevrologiuri da Zval-kunTovani siste-
lobis marTva. dismorfofobiis Sesaxeb informaciis mis darRvevebis CaTvliT). mas xSirad gaaCnia rogorc
mosapoveblad ixilieT Phillips (2000). fizikuri, ise fsiqologiuri mizezebi. tkivilis mqo-
ne zogierT pacients (miuxedavad imisa, aReniSneba, Tu
somatoformuli aSliloba, romelic ara fizikuri paTologia), depresiuli aSliloba aqvs.
sxvagvarad ar aris dazustebuli warsulSi varaudobdnen, rom arsebobs `tkivilisaken
midrekilebis aSliloba~ (pain-prone disorder), romelic
es rezidualuri kategoria aerTianebs somatoformu-
depresiuli aSlilobis erT-erT saxeobas warmoadgens,
li simptomebis farTo speqtrs, romelic ar akmayo-
Tumca am mosazrebas arc Tu ise bevri mtkicebuleba
filebs aqamde ganxiluli specifikuri somatofor-
gaaCnia (Von Korff and Simon, 1996). aseT dros tkivili,
muli kategoriebis an fizikuri CivilebiT mimdinare
savaraudod, pirovnuli an socialuri faqtorebiTaa
adaptaciis darRvevebis kriteriumebs.
gamowveuli da pacientis warmodgena tkivilis Sesa-
xeb mniSvnelovnad gansazRvravs misi persistentobis
tkivilis aSliloba
xarisxs (Linton, 2000). qronikuli tkivili SeiZleba mZi-
am aSlilobis mqone pacientebisTvis damaxasiaTebe-
me tvirTad daawves pacientis ojaxis wevrebs. garda
lia qronikuli tkivili, romelic ar aris gamowveuli
amisa, tkivilis aRqmaze, mis mimdinareobasa da mkur-
romelime somaturi daavadebiT an sxva fsiqikuri aS-
nalobaze SeiZleba zegavlena moaxdinos pacientis
lilobiT. DSM-IV-Si aRniSnulia, rom am aSlilobis
ojaxis wevrebisa da momvlelebis damokidebulebam.
arsebiT niSans warmoadgens tkivili, romelic klini-
kurad mkveTradaa gamovlenili da sakmarisad Zlieria gamokvleva
imisTvis, rom distresi an pirovnebis funqcionirebis im pacientebis gamosakvlevad, romlebic gaurkveveli
gauareseba gamoiwvios. amgvari tkivilis gamomwvevi mizezebiT gamowveul tkivils uCivian saWiroa:
organuli paTologia da paTofiziologiuri meqaniz-
w SesaZlo somaturi mizezebis safuZvliani gamokvle-
mi an daudgenelia an kidev organul paTologiasTan
va. Tu gamokvlevis Sedegebi uaryofiTia, unda gvax-
gvaqvs saqme, magram tkiviliT gamowveuli socialu-
sovdes, rom tkivili SeiZleba warmoadgendes iseTi
ri an profesiuli funqcionirebis gauareseba bevrad
somaturi daavadebis pirvel simptoms, romlis dad-
ufro mZimea, vidre es pacientis fizikuri mdgoma-
genac adreul stadiaze ver xerxdeba.
reobis Semowmebis Sedegad aris mosalodneli.
w tkivilis da im garemoebebis sruli aRwera, romlis
epidemiologia drosac tkivili iCens Tavs.
zogad populaciaSi Catarebuli gamokiTxebis mixed- w im simptomebis dadgena, romlebic depresiuli an
viT tkivili farTod gavrcelebul movlenas war- sxva fsiqikuri aSlilobisTvis aris damaxasiaTebe-
moadgens. adamianebis umetesoba afiqsirebs, rom maT li.
gardamavali xasiaTis tkivili ganucdiaT, magram Zal- w tkivilTan dakavSirebuli qcevebis aRwera. mag.,
ze cota adamiani aRwers persistentul an ganmeore- simptomebis gamovlenis, pacientis mier medikamen-
bad tkivils, romelic SesaZleblobebis SezRudvas tebis moTxovnisa da tkivilze reaqciis aRwera.
iwvevs (Gureje et al., 1998). pacientebis umravlesoba
w imis garkveva, Tu rogori warmodgena aqvs pacients
eqimebs tkivilis gamo mimarTavs. mwvave tkivili, Cveu-
tkivilis gamomwvev mizezebsa da mis Sedegebze.
lebriv, organuli mizeziTaa gamowveuli. nebismieri

_ 226 _
somatoformuli aSlilobebi

mkurnaloba (arakardialuri tkivili gulmkerdis areSi (gv. 420),


abdominaluri tkivili (gv. 409), kidurebis fantomuri
qronikuli tkivilis marTva unda iyos individualu-
tkivili (gv. 417) da fibromialgia (gv. 410).
rad dagegmili da kompleqsuri. saWiroa, rom mkur-
nalobis procesSi pacientis ojaxis wevrebic iyvnen Tavis tkivili
CarTulni. klinicistma unda SeZlos TanamSromlo-
zogjer qronikuli an periodulad ganmeorebadi
biTi urTierTobebis damyareba pacientebTan, rom-
Tavis tkivilis mqone pacientebis gadamisamarTeba
lebsac ar surT fsiqologiuri meTodebis gamoyene-
fsiqiatrTan xdeba. arsebobs Tavis tkivilis gamomwvevi
biT mkurnalobis Catareba. tkivilTan dakavSirebuli
mravali somaturi mizezi, gansakuTrebiT ki Sakiki,
nebismieri somaturi darRvevis dros pacients unda
romelic cxovrebis garkveul periodSi, daaxloebiT,
Cautardes adekvaturi mkurnaloba da Sesaferisi
aTidan erT adamians aReniSneba. bevr pacients,
analgetikebi daeniSnos. Tu tkivili fsiqikur aSli-
romelic nevrologiur klinikaSi gadis mkurnalobas,
lobasTan aris dakavSirebuli, saWiroa am pirveladi
awuxebs Tavis tkivili, romlis somaturi mizezebic
mdgomareobis mkurnaloba.
daudgenelia. maT Soris yvelaze ufro gavrcelebulia
fsiqologiuri daxmarebisas unda Sefasdes:
`daZabvis~ Tavis tkivili, romlis drosac pacients
w nebismieri fsiqikuri aSlilobis arseboba: Sefaseba iseTi SegrZneba aqvs, TiTqos Tavze marwuxebs uWeren.
unda moxdes fsiqikuri aSlilobis arsebiTi niSnebis aseTi tkivili Cveulebriv xanmoklea da analgeziis
gamovleniT da ara mxolod iqidan gamomdinare, an kargi Ramis Zilis Semdeg swrafadve gadis,
rom ver moxerxda tkivilis gamomwvevi raime Tumca, xandaxan, SeiZleba mudmivi xasiaTic hqondes.
konkretuli somaturi mizezis dadgena. depresiuli zogierT pacients aReniSneba depresiuli simptomebi
daavadebis SemTxvevaSi pacients aucileblad unda an SfoTva, romelic cxovrebiseul stresTan aris
Cautardes Sesabamisi safuZvliani mkurnaloba. dakavSirebuli. fsiqologiuri faqtorebi, rogorc
zogjer antidepresantebiT mkurnaloba efeqturia Cans, Tavis tkivilis erT-erT gamomwvev faqtors
qronikuli tkivilebis mqone iseT pacientebisTvisac, warmoadgens. ar arsebobs imis damadasturebeli
romlebsac depresiuli aSliloba ar aReniSnebaT faqtebi, rom Tavis tkivili kunTTa daZabulobis
(O'Malley et al., 1999). zrdiT aris gamowveuli. ufro misaRebia Sexeduleba,
w fsiqologiuri Terapiis mizanSewoniloba: tkivilis romlis mixedviTac Tavis tkivilis mizezs vaskuluri
Sesasusteblad an masTan dakavSirebuli qcevebis meqanizmebi warmoadgens.
Sesacvlelad. kognitur-bihevioruli midgoma iT­ aris SemTxvevebi, rodesac pacientebs Tavis tkivilis
valiswinebs yuradRebis gadatanis, relaqsaciis gamomwvevi somaturi mizezebi ar udgindebaT. aseTi
da sxva saxis meTodebis gamoyenebas, romlebic pacientebis umravlesobis damSvideba SesaZlebelia,
pacients tkivilis daZlevaSi daexmareba. garda Tu maT avuxsniT, rom Catarebulma gamokvlevebma
amisa, misi mizania tkivilTan dakavSirebuli qcevis uaryofiTi Sedegebi aCvena. antidepresantebiT mkur­
socialuri ganmtkicebis Sesusteba. meta-analizuri naloba da stresis marTvis teqnikis gamoyeneba,
kvleviT erTmaneTs Seadares sami sxvadasxva jgufi: garkveulwilad, aumjobesebs maT mdgomareobas
pacientebi, romlebsac CautardaT kognitur-bihe­ (Holroyd et al., 2001).
vioruli Terapia, sakontrolo jgufi da pacientebi,
saxis tkivili
romelTac alternatiuli mkurnaloba CautardaT.
aRmoCnda, rom kognitur-bihevioruli mkurnalobas saxis tkivils bevri somaturi mizezi gaaCnia. Tumca,
upiratesi, Tumca zomieri efeqti gaaCnia (Morley et arsebobs minimum ori forma, romlis drosac
al., 1999). mniSvnelovan rols, savaraudod, fsiqologiuri
faqtorebi asruleben. maTgan ufro xSiria tem­
tkivilze momuSave mravalprofilian klinikebSi
poromandibuluri saxsris sindromi (kostenis
Tavmoyrilia mTeli gamocdileba dakavSirebuli
sindromi an facialuri arTralgia), romlis drosac
tkivilis mkurnalobis somatur da fsiqologiur
pacients safeTqel-qveda ybis saxsris irgvliv yru
meTodebTan. qronikuli tkivilis mkurnalobis fsi­
tkivili aReniSneba. aseTi CivilebiT Cveulebriv
qologiuri midgomebis Sesaxeb informaciis mo­
stomatologs mimarTaven. `atipiuri~ saxis tkivilis
sapoveblad ix. Bass and Jack (2002).
dros pacients ufro Rrma an pulsaciuri tkivili
awuxebs da, savaraudod, ufro nevrologis Care­
tkivilis zogierTi specifikuri sindromi
vas saWiroebs. xSirad, aseTi simptomebis mqone
miuxedavad imisa, rom aRwerilia tkivilis bevri
pacientebs ar surT mimarTon fsiqiatrs. Tumca,
sxvadasxva tipi, am qveTavSi ganxilulia Tavis, saxis,
zogierTi gamokvlevis mixedviT, garkveuli tipis
zurgisa da menjis tkivili. tkivilis zogierTi
antidepresantebma SeiZleba simptomebis Semsubuqeba
sxva specifikuri sindromi me-16 TavSia ganxiluli

_ 227 _
10 somatoformuli da disociaciuri aSlilobebi
gamoiwvion maSinac ki, rodesac pacients depresiuli disociaciuri aSlilobebi
aSliloba ar aReniSneba. aseve aRmoCnda, rom
DSM-IV-is mixedviT, disociaciuri aSlilobebis
temporomandibuluri darRvevebis dros kognitur-
ZiriTad niSan-Tvisebas cnobierebis, mexsierebis,
bihevioruli Terapia aZlierebs stomatologiuri
identobis da aRqmis funqciebis integraciis dar­
mkurnalobis efeqts (Dworkin et al., 2002).
Rveva warmoadgens. aseTi darRveva SeiZleba uecrad
saxis tkivilis fsiqologiuri aspeqtebis Semdeg
an TandaTanobiT ganviTardes da perioduli an
wyaroSia ganxiluli: Feinmann (1999).
qronikuli saxe miiRos.
zurgis tkivili termini `disociaciis~ mokle istoria 10.4 boqsSia
aRwerili.
zurgis tkivili erT-erTi yvelaze ufro gavr­
celebuli Civilia, romliTac pacientebi pirveladi
disociaciuri aSlilobis tipebi
daxmarebisTvis eqimebs mimarTaven da romelic
pirovnebis daqveiTebuli funqcionirebis mTavar cxrilSi 10.3 CamoTvlilia disociaciuri aSlilobis
mizezs warmoadgens. gansakuTrebulad Zlieri tipebi DSM-IV-is mixedviT da maTi ekvivalentebi ICD-
tki­vili, umetes SemTxvevaSi, droebiTia, Tumca 10-Si. ICD-10-Si am jgufis aSlilobebis dasaxelebaSi
pacientebis daaxloebiT erT mexuTeds eqvs Tve­ mocemulia termini konversia, romelic frCxilebSia
ze met xans unarCundeba. zurgis tkivilis Casmuli. es imaze miuTiTebs, rom ufro adreuli SeT-
aRmocenebis sawyis etapze fsiqologiuri da qceviTi nxmebis mixedviT, aseTi mdgomareobebi konversiul
xasiaTis problemebis arseboba cudi gamosavalis aSlilobebTan erTad unda yofiliyo klasificire-
momaswavebelia (Linton, 2000). mkurnaloba Seicavs buli.
pacientisTvis tkivilis gamomwvevi mizezebisa da misi zogierTi avtori miiCnevs, rom disociaciuri aSli-
mdgomareobis prognozis Sesaxeb zusti informaciis lobebis arseboba kargad aris dasabuTebuli da aseTi
miwodebas, analgetikebis SezRuduli raodenobiT mdgomareobebi sakmaod gavrcelebulia (mag., Coons,
gamoyenebas da pacientis aqtivobis etapobrivad 1998), zogi ki saeWvod miiCnevs im mtkicebulebaTa ba-
gazrdas. zogierTi mkvlevaris azriT (Von Korff et al., zas, romelic, rogorc mTlianad kategoriis, ise misi
1994), pirveladi daxmarebis gawevisas pacientisTvis Semadgeneli komponentebis klasifikaciisTvis gamoi-
TviTdaxmarebis Taobaze rCevebis regularulad micema yeneba (mag., Merskey, 2000).
iseTive dadebiT Sedegs iZleva, rogorc analgezia an
woliTi reJimi. garda amisa, amgvari midgoma iafia boqsi 10.4 disociaciis mokle istoria
da ufro Seesabameba pacientis moTxovnilebebs. termini `disociacia~ frangi filosofosisa da fsiqiatris
kokreinis meTodologiiT Catarebuli mimoxilvis pier Janes saxelTan aris dakavSirebuli (Pierre Janet, 1859-
1947). is garkveuli periodi SarkosTan erTad parizis
Sedegebma aCvena, rom bihevioruli mkurnaloba ufro
erT-erT saavadmyofoSi (Salpêtrière Hospital) muSaobda. Jane
efeqturia, vidre intervenciisgan Tavis Sekaveba, ikvlevda fsiqikuri integraciisa da sensoruli aRqmis
Tumca is mniSvnelovnad ar aumjobesebs im samkurnalo aspeqtebs isteriisa da sxva saxis nevrozebis dros. aseTi
integraciis darRvevis aRsawerad Jane iyenebda termins
programebis efeqturobas, romlebsac, Cveulebriv,
‘dèsagregation psychologique’ (iTargmneba rogorc disociacia).
welis qronikuli tkivilebis dros iyeneben (van garkveuli periodis manZilze Janes ideebi Zalze
Tulder et al., 2002). kidev erTi metaanalizuri kvleviT gavrcelebuli iyo (ix. van der Kolk and van der Hart, 1989),
dadginda, rom zurgis tkivilis Sesamcireblad magram SemdgomSi misi Teoria froidis ideebma daCrdila.
1970-ian wlebSi kvlav ganaxlda interesi disociaciis
antidepresantebi ufro efeqturia, vidre placebo, mimarT. es gamowveuli iyo fsiqologiuri travmis
Tumca ver aumjobesebs pacientis funqcionirebas efeqtebis SeswavliT, romelic gansakuTrebiT vietnamis
(Salerno et al., 2002). omis veteranebs aReniSnebodaT. gamokvlevebis Sedegad
dafiqsirda iseTi simptomebi, romlebic aRmocendeba
menjis qronikuli tkivili travmuli movlenebis sapasuxod da dadginda, rom maT
saerTo safuZveli (kerZod, disociaciuri meqanizmi)
qalebis umravlesobas, vinc ginekologiur klin­ gaaCniaT. garda amisa, daadgines disociaciuri simptomebi
ikebs mimarTavs menjis tkivili aReniSneba. xSirad, (ix. cxrili 10.2) da disociaciuri aSlilobebis axali
diagnostikuri kategoria.
aseT tkivils, gamokvlevebis uaryofiTi Sedegebis
miuxedavad, persistentuli xasiaTi aqvs. menjis
tkivili, mniSvnelovanwilad, fsiqologiuri faqto­ cxrili 10.2 disociaciuri simptomebi
rebiT aris gamowveuli da pirovnebis funqcionirebis
subieqturi sicarielis gancda
daqveiTebis erT-erT ZiriTad mizezs warmoadgens.
realobidan gansvla
zogjer, SeiZleba, efeqturi gamodges kognitur-
garemos srulyofilad aRqmis unaris daqveiTeba
bihevioruli intervencia (Glover and Pearce, 1995).
mexsierebis fragmentacia an dakargva
derealizacia da depersonalizacia

_ 228 _
disociaciuri aSlilobebi
mocvidan gaqceva. rogorc wesi, pacientebi amboben,
cxrili 10.3 disociaciuri aSlilobebis rom ar axsovT sad imyofebodnen xetialis dros da,
klasifikacia DSM-IV-is mixedviT da maTi
zogierT maTgans, pirovnuli identoba aqvs darRveu-
ekvivalentebi ICD-10-Si
li (ar icis TviTon vin aris). aseT SemTxvevebze mra-
DSM-IV ICD-10 vali dramatuli istoriaa gamoqveynebuli (ix. Hacking,
disociaciuri aSliloba F44 disociaciuri 1998). disociaciuri fuga unda ganvasxvavoT organu-
(konversiuli) aSliloba li darRvevebisgan, epilefsiisa da fsiqoaqtiuri niv-
disociaciuri amnezia disociaciuri amnezia TierebebiT gamowveuli intoqsikaciis CaTvliT.
disociaciuri fuga disociaciuri fuga
identobis disociaciuri aSliloba
identobis disociaciuri mravlobiTi pirovnuli
aSliloba aSliloba aseTi aSlilobis dros (aseve cnobilia, rogorc ICD-
(klasificirebulia 10-is termini _ `mravlobiTi pirovnuli aSliloba~)
depersonalizaciuri
aSliloba F. 48.1-Si) pacientisTvis damaxasiaTebelia qcevis ori paternis
uecari monacvleoba, romelTagan mas mxolod erTi
disociaciuri aSliloba, disociaciuri (konversiuli)
romelic sxvagvarad ar aris aSliloba, romelic (mocemul momentSi arsebuli) axsovs, xolo meore avi-
dazustebuli sxvagavarad ar aris wdeba. am paternebidan erTi asaxavs adamianis realur
dazustebuli
pirovnebas, xolo meore `pirovneba~ warmoadgnes emo-
disociaciuri stupori ciuri reaqciebis, damokidebulebebis, mogonebebis
transi da Sepyrobilobis da socialuri qcevebis integrirebul erTobliobas,
mdgomareoba romelic xSirad kontrastulad gansxvavdeba real-
ganzeris sindromi urisgan. zogjer adamianSi orze meti `pirovnebaa~.
SeniSvna: ICD-10-Si aseve mocemulia sensoruli da 10.4 boqsSi mocemulia am aSlilobis diagnostikuri
motoruli darRvevebis kategoriebi, romlebic DSM-IV- kriteriumebi DSM-IV-is mixedviT. identobis disoci-
Si somatoformul aSlilobebSi, kerZod konversiuli aciuri aSliloba iSviaTad gvxvdeba, magram garkveul
aSlilobis qvekategoriaSia klasificirebuli.
periodebSi, gansakuTrebiT mecxramete saukunis miwu-
disociaciuri amnezia ruls, is ufro xSirad iyo dafiqsirebuli. es faqti,
albaT, ufro am aSlilobis mimarT eqimebis interesis
disociaciuri amneziis mTavar damaxasiaTebel ni­
cvalebadobaze miuTiTebs, vidre misi gavrcelebis
Sans warmoadgens pirovnebis uunaroba gaixsenos
sixSireze. bolo ormoci wlis ganmavlobaSi idento-
mniSvnelovani (Cveulebriv stresTan dakavSirebuli)
bis disociaciuri aSlilobis daregistrirebuli Sem-
periodebi Tavisi piradi cxovrebidan, rac normaluri
Txvevebis raodenoba kvlav gaizarda (gansakuTrebiT
gulmaviwyobis farglebs scildeba. disociaciuri
SeerTebul StatebSi), magram ar aris dadgenili, asax-
amnezia SeiZleba aRmocendes calke an sxva disociaciur
avs Tu ara es realur viTarebas. epidemiologiuri
aSlilobebTan erTad; aseve, posttravmuli stre­
gamokvlevebi ar iZleva pasuxs imis Taobaze, Tu riT
suli aSlilobis, mwvave stresuli aSlilobis da
SeiZleba aixnsas aseTi gansxvavebebi gavrcelebis six-
somatizirebuli aSlilobis dros. disociaciuri amn­
Siris maCvenebelebSi.
eziis diagnozi ismeba mxolod maSin, rodesac pacients
pacientebTan, romlebic 10.5 boqsSi aRweril kri-
sxva, zemoT CamoTvlili aSlilobebi ar aReniSneba.
teriumebs akmayofileben, xSirad vxvdebiT sxva aSli-
disociaciuri amnezia unda ganvasxvavoT iseTi
lobebis, mag., Sizofreniis, pirovnuli aSlilobis
amneziisgan, romelsac somaturi mizezebi gaaCnia. is
da fsiqoaqtiuri nivTierebebis borotad gamoyenebis
ori formiT aris aRwerili:
diagnostikur kriteriumebs. bevr pacients, aseve,
1. fsiqogenuri amnezia, romelic erT, axlaxan momx- SfoTvisa da depresiis simptomebi aReniSneba. iden-
dar travmul movlenas exeba. tobis disociaciur aSlilobasa da am mdgomareobebs
2. bavSvobis xangrZlivi periodebis gaxsenebis uun- Soris urTierTkavSiri grZelvadiani kvlevebiT unda
aroba. aseTi SemTxvevebis dros zogierT pacients dadgindes, Tumca, aseTi meToduri kvlevebi Catare-
paralelurad organuli daavadebac aReniSneba. buli araa.
am sakiTxze informaciis mosapoveblad ix. Coons identobis disociaciuri aSlilobis etiologiis
(1998). ganxilvisas ori sakiTxi gansakuTrebiT iqcevs yur-
adRebas:
disociaciuri fuga 1. mZime travmis roli. klinikuri gamocdileba da
disociaciuri fuga Zalze iSviaTad gvxvdeba. aseTi kvlevebi aCvenebs, rom aseTi aSlilobis mqone pa-
aSlilobis mqone pacientebs axasiaTebs ara mxolod cientebis umravlesoba bavSvobaSi mZime fizikuri
mexsierebis dakargva, aramed maTTvis Cveuli gare- an seqsualuri Zaladobis msxverpli iyo. arsebuli

_ 229 _
10 somatoformuli da disociaciuri aSlilobebi
ba, zustad ar aris dadgenili, warmoadgens Tu ara
boqsi 10.5 identobis disociaciuri
disociacia depersonalizaciuri aSlilobis ga­momwvev
aSlilobis diagnostikuri kriteriumebi
meqanizms (ix. qveviT, etiologia). ICD-10-Si amgvari
DSM-IV-is mixedviT
gaurkvevloba gaTvaliswinebulia da depersonalizaciur
a. ori an ufro meti gansxvavebuli identobis an
aSlilobas calke adgili aqvs miCenili.
pirovnuli mdgomareobis arseboba. TiToeul maTgans
gare samyarosa da sakuTari Tavis aRqmis, gaazrebisa da
klinikuri suraTi
maTTan urTierTdamokidebulebis met-naklebad myari
paterni axasiaTebs. mTavar niSans warmoadgens sakuTari Tavisa da aRqmuli
b. arsebuli identobidan an pirovnuli mdgomarebidan samyaros ararealurobis SegrZneba. pacients iseTi
minimum ori, perioduli monacvleobiT, akontrolebs
gancda aqvs, rom misi emociebi daClungebulia, xolo
pirovnebis qcevas.
g. mniSvnelovani piradi informaciis gaxsenebis uunaroba, qmedebebi _ meqanikuri, rac misTvis (rac ar unda
rac normaluri gulmaviwyobis sazRvrebs scildeba. ucnauri iyos es) ukiduresad usiamovnoa. pacients
d. darRvevebi ar aris ganpirobebuli fsiqoaqtiuri SenarCunebuli aqvs sakuTari gancdebis subieqturi
nivTierebebis uSualo fiziologiuri efeqtebiT
gacnobierebis unari. aseTi simptomebi SeiZleba
(mag. alkoholuri intoqsikaciisas gonebis dabindva
an qaoturi qceva) an somaturi daavadebiT (mag., intensiuri iyos da Tan axldes déjà vu da cvlilebebi
kompleqsuri parcialuri gulyra). drois aRqmaSi. zogierTi pacienti uCivis sensorul
SeniSvna: am aSlilobis simptomebi ar unda davukavSiroT darRvevebs sxeulis erT romelime nawilSi (mag.,
bavSvebSi warmosaxviT megobrebTan TamaSs an sxva saxis Tavis, cxviris an kiduris deformacias). mas iseTi
TamaSebs, romlebSic fantazia monawileobs.
gancda aqvs, TiTqos sxeulis es nawili bambisganaa
gakeTebuli.
mosazrebis Tanaxmad, disociacia aRmocendeba, ro-
pacientebis ori mesamedi mdedrobiTi sqesis war­
gorc fsiqologiuri dacviTi meqanizmi, romelic,
momadgenelia. avadmoyofoba xSirad mozardobis
pirveladi travmis miRebisas distresis Semcirebas
periodSi an zrdasruli cxovrebis adreul wlebSi
iwvevs, magram, SemdgomSi, mas xangrZlivi savalalo
iwyeba. SemTxvevebis daaxloebiT naxevari 30 wlis
Sedegebi mohyveba.
asakamde iCens Tavs. simptomebi, Cveulebriv, uecrad
2. iatrogenuli faqtorebi. avtorTa jgufi Tvlis, rom vlindeba _ zogjer maSin, rodesac pirovneba aqtiuria,
garkveul SemTxvevebSi, identobis disociaciuri zogjer ki _ daZabuli fizikuri varjiSis Semdeg
aSlilobis diagnozis dasmas ganapirobebs cnobili relaqsaciis mdgomareobis dros (Shorvon et al., 1946).
SemTxvevebi pirovnebis mravlobiTi gaorebis Sesaxeb, depersonalizaciuri aSliloba, xSirad, mravali wlis
diagnozis dasma sakmarisi mtkicebulebis gareSe manZilze grZeldeba, Tumca mas nawilobrivi an sruli
da hipnozis gamoyeneba. am sakiTxis mimoxilva Sem- remisiis periodebi axlavs Tan.
deg wya­roSia mocemuli: Putnam and Loewenstein (2000).
zogi avtori, identobis disociaciur aSlilobas diferencialuri diagnozi
iatrogenul avadmyofobad ganixilavs (Merskey, 2000). depersonalizaciuri aSlilobis diagnozis dasmam­
de aucilebelia gamovricxoT pirveladi aSlilobis
depersonalizaciuri aSliloba arseboba, gansakuTrebiT Sublis wilis epilefsia,
depersonalizaciuri aSlilobisTvis damaxasiaTe­ Sizofrenia, depresiuli aSliloba, obsesiuri aSli­
belia usiamovno mdgomareoba, romlis drosac loba, konversiuli aSliloba, sxva disociaciuri
pirovneba gareT arsebul sagnebs an sxeulis nawilebs aSliloba, generalizebuli da fobikur-SfoTviTi
deformirebulad aRiqvams da iseTi gancda aqvs, aSlilobebi da panikuri aSliloba. deperso­na­
TiTqos isini ararealuri an misgan distancirebulia. lizaciuri aSliloba aseve dakavSirebulia Sa­
depersonalizaciis xanmokle simptomebi, rogorc kik­Tan, epilefsiasTan (Lambert et al., 2002) da
meorexarisxovani niSnebi, sakmaod xSirad gvxvedeba narkomoxmarebasTan (Medford et al., 2003). mZime da
sxva sindromebis dros da am aSlilobis simptomebi persistentuli depersonalizacia zogjer SeiZleba
xandaxan sxva fsiqikuri aSlilobis drosac iCens Sizoiduri pirovnuli aSlilobis mqone adamianebsac
Tavs (ix. diferencialuri diagnozi). pirveladi aReniSnebodes.
depersonalizaciuri aSliloba iSviaTia. misi gavr­ depersonalizaciis pirveladi sindromi iSviaTia
celebis sixSire ar aris zustad dadgenili, rad­ da pacientebis umravlesoba romelime zemoT
gan arsebuli monacemebi imdenad gansxvavdeba erT­ CamoTvlili aSlilobiT aris daavadebuli.
maneTisgan, rom calsaxa daskvnis gakeTebis saSualebas
etiologia
ar iZleva (ix. Hunter et al., 2004).
miuxedavad imisa, rom DSM-IV-Si aseTi mdgomareobebi pirveladi depersonalizaciuri aSlilobis gamomwvevi
klasificirebulia, rogorc disociaciuri aSlilo­ mizezebi ucnobia. Sizoidur pirovnul aSlilobasTan

_ 230 _
disociaciuri aSlilobebi
misi SesaZlo kavSiris garda zustad gansazRvruli arsebobis SemTxvevaSic, pacients funqcionirebis
konstituciuri faqtorebi ar aris dadgenili. sieram normalizebaSi daexmareba. aseve, aucilebelia, SeZ­
da misma kolegebma (Sierra et al., 2002) daadgines, rom lebisdagvarad, SevamciroT pacientis cxovrebaSi
depersonalizaciuri aSlilobis mqone pacientebi arsebuli stresorebi. lamotrijiniT mkurnaloba, rac
moulodnel xmebze ufro adre reagireben, vidre glutamatis gamo Tavisuflebis Semcirebas iwvevs, ar
sakontrolo jgufis wevrebi, rac saSiSroebis mimarT gamodga efeqturi (Sierra et al., 2003). aseve araefeqturia
maT momatebul sifxizleze miuTiTebs. amavdroulad kognitur-bihevioruli mkurnaloba da dinamikuri
aRmoCnda, rom maT daqveiTebuli aqvT vegetatiuri fsiqoTerapia (ix. Simeon et al., 2003). mniSvnelovania,
reaqciebi usiamovno stimulebze, rac, savaraudod, rom Znelad gankurnebadi mdgomareobebis SemTxvevaSi
emociebis gadamuSavebis procesis seleqciuri ar gamoviyenoT mkunalobis araefeqturi meTodebi.
inhibiciiT aris gamowveuli. funqciuri magnitur- umjobesi iqneba, Tu maT nacvlad mxardaWeris
rezonansuli tomografiiis gamoyenebiT (Phillips et meTodebs davuTmobT sakmaris dros.
al., 2001), erTmaneTs Seadares depersonalizaciuri depersonalizaciis sindromis Sesaxeb informaciis
aSlilobis mqone pacientebis, obsesiur-kompulsuri mosapoveblad ix. de Pauw (2000).
aSlilobis mqone pacientebisa da janmrTeli
adamianebisgan Semdgari sakontrolo jgufis reaqciebi ICD-10-Si mocemuli sxva disociaciuri
emociurad datvirTul stimulebze. aRmoCnda, rom aSlilo­bebi (romlebic DSM-IV-Si ar aris
depersonalizaciuri aSlilobis mqone pacientebs miTiTebuli).
insulasa da safeTqel-kefis qerqSi Sesustebuli,
xolo marjvena ventralur prefrontalur korteqsSi disociaciuri stupori
gaZlierebuli aqtivoba aReniSnebodaT. kvlevis disociaciuri stuporis dros pacients stuporisTvis
aseTi Sedegebi (Tu isini Semdgomi gamokvlevebiT damaxasiaTebeli niSnebi aReniSneba. isini ar moZraoben,
dadasturda) SeiZleba interpretirebul iqnas, metyveleben da gare gamRizianeblebze ar reagireben,
rogorc reaqciis daqveiTeba Tavis tvinis im Tumca acnobiereben irgvliv mimdinare movlenebs.
ubnebSi, romlebic emociis reprezentaciasTan aris disociaciuri stupori iSviaTia da diagnozis
dakavSirebuli da reaqciis gaZliereba im ubnebSi, dasmamde aucilebelia sxva SesaZlo mdgomareobebis,
romlebic emociis regulacias ukavSirdeba. es kidev kerZod, Sizofreniis, depresiuli aSlilobis, maniis
erTxel miuTiTebs imaze, rom depesonalizaciuri da Tavis tvinis organuli daavadebebis gamoricxva.
aSlilobis dros xdeba emociuri reaqciebis inhibicia.
Tumca, mocemuli kvlevis Sedegebi ver gvixsnis imas, ganzeris sindromi
Tu ratom aRiniSneba depersonalizacia adamianebis ganzeris sindromi iSviaTi mdgomareobaa. mas oTxi
umravlesobasTan xanmokle periodis manZilze, maSin ZiriTadi damaxasiTebeli niSani aqvs:
rodesac pacientebis mcire nawilTan is stabilur 1. inteleqtis kvlevisas kiTxvebze `miaxloebiTi pasu­
depersonalizaciur aSlilobad yalibdeba. xebis~ gacema (ix. qvemoT);

prognozi 2. fsiqogenuri somaturi simptomebis arseboba;

meoradi, sxva fsiqikuri aSlilobebis fonze, gan­ 3. halucinaciebi;


viTarebuli SemTxvevebis prognozi pirveladi aSli­ 4. cnobierebis gamoxatuli darRvevebi.
lobebis gamosavalzea damokidebuli. pirveladi de­ ganzeris sindromi pirvelad patimrebTan iqna
per­sonalizaciuri aSlilobis grZelvadiani kvlevebi aRwerili (Ganser, 1898), Tumca es sindromi mxolod
ar Catarebula. klinikuri gamocdileba gviCvenebs, maTTvis ar aris damaxasiaTebeli. termini `miaxloebiTi
rom SemTxvevebs, romlebic erT welze didxans pasuxi~ gulisxmobs iseT pasuxs (martiv SekiTxvaze),
grZeldeba, qronikuli mimdinareoba axasiaTebs. romelic TvalsaCinod arasworia, Tumca aSkaraa
misi kavSiri swor pasuxTan, rac gvafiqrebinebs,
mkurnaloba
rom pirovnebam icis swori pasuxi. mag., SekiTxvaze
sxva aSlilobebis Sedegad meoradad ganviTarebuli
`ramdenia ors mivumatoT ori?~ pacientma SeiZleba
depersonalizaciis dros, pirvel rigSi, ZiriTad
gvipasuxos `xuTi~, xolo SekiTxvaze `ramdenia sams
aSlilobas unda vumkurnaloT. pirveladi deper­
mivumatoT sami?~ gvipasuxos _ `Svidi~. anu yovelTvis
sonalizaciuri aSlilobis dros anqsiolizurma
pasuxi erTiT metia swor pasuxze. ZiriTadad, adgili
preparatebma SeiZleba xanmokle droiT Seamsubuqon
aqvs vizualur halucinaciebs, romlebic xSirad
pacientis mdgomareoba, magram maTi xangrZlivi vadiT
gazviadebuli an gamogonilia. aseTi mdgomareobiT
daniSvna, damokidebulebis riskis gamo, ar aris
miRebuli aSkara gamorCena, miaxloebul pasuxebTan
rekomendebuli. mxardamWeri interviu, simptomebis
erTad, utifari simulaciis STabeWdilebas qmnis.

_ 231 _
10 somatoformuli da disociaciuri aSlilobebi
Tumca, aseTi mdgomareba imdenad Tanmimdevruli da da qronikuli daRlilobis sindromi). kulturisTvis
persistentulia, rom masSi, savaraudod, aracnobieri specifikuri sindromis magaliTebia:
fsiqikuri meqanizmebi monawileoben. diagnozis das­ w lata. sindromi, romlis SemTxvevebic malaiel qa-
mis dros aucilebelia gamovricxoT Sizofrenia an lebze iyo aRwerili. misi damaxasiaTebeli niSnebia
Tavis tvinis organuli daavadeba. es ukanaskneli eqolalia, eqopraqsia da paTologiurad damyoli
gansakuTrebiT yuradRebiT unda iqnas gamokvleuli qceva. aseTi mdgomareoba, Cvelebriv, Tavs iCens Si-
maSin, rodesac klinikuri suraTi aRreul azrovnebasa Sis gancdis Semdeg.
da mxedvelobiT halucinaciebze miuTiTebs.
w amoki. amokis SemTxvevebi aRwerilia indoneziasa
ganzeris sindromis Sesaxeb informaciis mosapoveb-
da malaiaSi mcxovreb mamakacebze. (Van Loon, 1927).
lad ixileT Dwyer and Reid (2004).
Tavdapirvelad adamiani mZime fiqrebSi iZireba, ra-
transi da Sepyrobilobis mdgomareoba sac Semdgom agresiuli qceva da zogjer iaraRis
saxifaTo gamoyeneba moyveba. Cveulebriv, mdgoma-
ICD-10-is mixedviT transi da Sepyrobilobis mdgo-
rebidan gamosvlis Semdeg, adamians araferi axsovs.
mareoba disociaciur (konvresiul) aSlilobebs gan-
naklebad sarwmunoa, rom aseTi qcevis paternis mqone
ekuTvneba. DSM-IV-Si, is Setanilia B danarTis Camo-
yvela pacienti disociaciuri aSlilobiT iyos daava-
naTvalSi (`kriteriumebi da aqsisebi, romlebic Semd-
debuli. zogierT maTgans SeiZleba mania, Sizofrenia
gom Seswavlas saWiroebs~).
an post-epilefsiuri mdgomareoba aReniSnebodes.
transisa da Sepyrobilobis mdgomareobisTvis dama-
xasiaTebelia pirovnuli identobis gancdisa da gare w arqtikuli isteria. sindromi, romelic eskimoseb-
samyaros gacnobierebis unaris droebiTi dakargva. Tan, ufro metad qalebs Soris gvxvdeba. am mdgo-
aseTi mdgomareoba SeiZleba gamoiwvios pirovnebis mareobis dros adamiani iglejs tansacmels, yviris,
religiur an sxva saxis ceremoniebSi monawileobam. tiris, gaSmagebuli darbis aqeT-iqiT da SeiZleba
am SemTxvevebSi msgavsi movlena aSlilobad ar gani- gaciebis gamo sakuTar sicocxles saSiSroeba Seu-
xileba. DSM-IV-is mixedviT, transi aris uneblie md- qmnas. zogjer aseT mdgomareobaSi myofi adamianebi
gomareoba, romelic ar aris pirovnebis kulturis agresias avlenen. am mdgomareobis kavSiri disocia-
an religiisTvis damaxasiaTebeli da masSi klinikuri ciur aSlilobasTan ar aris zustad dadgenili da
TvalsazrisiT mniSvnelovan distress an funqcioni- is, SeiZleba, sxvadasxva mizeziT iyos gamowveuli.
rebis gauaresebas iwvevs.
aRdgenili mogonebebi da mcdari mogonebebis
zogierTi SemTxveva mravlobiT pirovnul aSli-
sindromi
lobas hgavs, radganac adamiani ise iqceva, TiTqos
aseTi mdgomareobebi 183-e gverdzea aRwerili.
xanmokle droiT sxva pirovnebad aris gardaqmnili.
rodesac aseTi mdgomareba religiuri ritualebiT disociaciuri identobis imitaciuri aSliloba
aris gamowveuli, pirovnebas SeiZleba iseTi gancda
arsebobs sruli Tanxmoba imis Taobaze (im mecnierebs
hqondes, rom is romelime RvTaebiT an suliT aris
Sorisac ki, romlebic Tvlian, rom disociaciuri
Sepyrobili. am dros yuradReba Seviwroebulia da
identobis aSliloba gavrcelebuli movlenaa), rom si-
mxolod uaxloesi garemocvis ramdenime aspeqtzea
mulaciuri da imitaciuri gamovlinebebi gavrcelebul
fokusirebuli (mag., sasuliero piris mier religi-
(Cveulebriv) movlenas warmoadgens (ix. Coons, 1998).
uri ritualis Catarebaze). transSi myofi pirovneba
SeiZleba gamudmebiT erTi da igive moZraobebs imeo-
rebdes, erTi da igive frazebs warmoTqvamdes an gark-
veul pozebs iRebdes. damatebiTi literatura
kulturisTvis specifikuri sindromebi Gelder, MG, López-Ibor JJ Jr and Andreasen. NC (eds) (2000)
New Oxford texbook of psychiatry. Oxford, Oxford University
arsebobs mosazreba, romlis Tanaxmadac uCveulo
Press. (See setions 4.6.3; 4.9; 5.2.)
qcevis zogierTi paterni, romelic mxolod garkveu-
li kulturisTvis aris damaxasiaTebeli, disociaciis Halligan, PW, Bass, C and Marshall, JC (eds) (2001) Con-
fsiqologiur meqanizmebs asaxavs. zogierTi aseTi temporary approaches to the study of hysteria: clinical and
qceva SeiZleba klasificirebul iqnas, rogorc kul- theoretical perspectives. Oxford, Oxford University Press. (es
turisTvis specifikuri sindromi (es termini gaakri- aris sasargeblo wigni, romelSic ganxilulia moce-
tikes, radganac is mxolod aradasavlur kulturaSi mul TavSi aRwerili mdgomareobebis yvela aspeqti.)
arsebuli sindromebis aRsawerad gamoiyeneboda da ar Manu, P (ed.) (1998) Functional somatic syndromes. Cambridge,
miesadageboda iseT sindromebs, romlebic dasavluri Cambridge University Press. (ganxilulia gavrcelebuli
kulturisTvis iyo tipiuri (mag., kvebiTi aSliloba funqciuri sindromebi.)

_ 232 _
Tavi 11 guneb-ganwyobis
(afeqturi) aSlilobebi
Tavis Sinaarsi
Sesavali 233 etiologiis fsiqologiuri axsna 252
depresia 233 etiologiis neirobiologiuri axsna 253
mania 234 daskvna 261
klinikuri niSnebi 234 mimdinareoba da prognozi 262
depresiuli sindromi 234 sikvdilianoba afeqturi aSlilobebis dros 263
mania 239 prognozuli faqtorebi 263
transkulturaluri faqtorebi 241 depresiis mkurnaloba mwvave fazaSi 264
guneb-ganwyobis (afeqturi) aSlilobebis antidepresantebi 264
klasifikacia 241 liTiumi 265
depresiis klasifikacia 242 antikonvulsantebi 266
klasifikacia savaraudo etiologiuri eleqtrokrunCxviTi Terapia 266
faqtorebis mixedviT 242 fsiqologiuri mkurnaloba 267
klasifikacia klinikuri suraTis mixedviT 242 sxva mkurnaloba 268
klasifikacia mimdinareobis mixedviT 243 maniis mkurnaloba mwvave fazaSi 269
ICD-10 da DSM-IV klasifikaciebi 243 medikamentebi 269
bipolaruli aSlilobebi 244 eleqtrokrunCxviTi Terapia 270
klasifikacia da aRwera yoveldRiur afeqturi aSlilobebis
praqtikaSi 245 xangrZlivi mkurnaloba 270
diferencialuri diagnozi 245 recidivebis da rekurentobis prevencia 270
depresia 245 fsiqoTerapia 273
mania 246 depresiuli aSlilobebis Sefaseba 273
afeqturi aSlilobebis epidemiologia 246 depresiuli aSlilobebis marTva 275
bipolaruli aSlilobebi 246 antidepresantebis SerCeva da gamoyeneba 276
depresia 247 eleqtrokrunCxviTi Terapiis gamoyeneba 276
disTimia da rekurentuli aqtivobebi 276
xanmokle depresia 247 fsiqoTerapia 276
msubuqi afeqturi aSlilobebi 247 uSedego inicialuri mkurnaloba 277
afeqturi aSlilobebis etiologia 248 recidivebisa da rekurentobis prevencia 280
genetikuri mizezebi 248 maniis Sefaseba 280
pirovnuli Tvisebebi 249 maniis marTva 281
garemo faqtorebi adreul asakSi 250 mwvave epizodebi 281
precipitatuli faqtorebi 250 recidivebisa da rekurentobis prevencia 282

Sesavali xSirad `afeqtur aSlilobebsac~ uwodebdnen da am


termins dResac farTod gamoiyeneben.
saxelwodeba guneb-ganwyobis aSlilobebi momdin-
areobs iqidan, rom maTi erT-erTi ZiriTadi maxasi-
aTebeli guneb-ganwyobis paTologiaa. dResdReobiT depresia
am terminis mniSvneloba iseTi darRvevebiT Semoi- ubedurebis dros dardi normaluri cxovrebiseuli
fargleba, rogorebicaa guneb-ganwyobis daqveiTeba emociaa. depresiuli gancda xSirad Tan axlavs ro-
an aweuli guneb-ganwyoba, Tumca warsulSi zogierTi gorc fsiqikur aSlilobebs, aseve fizikur daavade-
avtori am jgufSi SfoTviT aSlilobebsac aerTianeb- bebsac, mag., iseT infeqciebs, rogorebicaa hepatiti
da. SfoTviTi aSlilobebi mocemuli wignis me-9 Tav- an nevrologiuri daavadebebi. am TavSi ganvixilavT
Sia aRwerili. guneb-ganwyobis aSlilobebs warsulSi ara Cveulebriv dards an sxva daavadebis Tanmxleb

_ 233 _
11 guneb-ganwyobis (afeqturi) aSlilobebi
depresiul ganwyobas, aramed sindroms, romelic am sindroms mania ewodeba. zogierTi diagnostikuri
depresiul aSlilobadaa cnobili. klasifikaciis mixedviT gamoyofilia maniis msubuqi
am sindromis ZiriTadi maxasiaTeblebia: forma _ hipomania (ix. qvemoT).
w guneb-ganwyobis daqveiTeba
w negatiuri azrebi klinikuri niSnebi
w interesebisa da siamovnebis miRebis unaris dakargva depresiuli sindromi
w energiis daqveiTeba depresiuli epizodis klinikuri maxasiaTeblebi gan­
w Seneleba. sxvebulia da maTi dayofa sxvadasxvagvaradaa SesaZ­
CamoTvlili niSnebidan, guneb-ganwyobis daqveiTeba lebeli. am TavSi aSlilobebi dajgufebulia maTi
yvelaze xSiri simptomia. simwvavis mixedviT. Tavdapirvelad ganvixilavT zo­
mierad gamoxatul depresias, Semdeg ufro mZime
mania aSlilobebs, romlebic garkveuli klinikuri niSne­
bis mixedviTaa dajgufebuli. xolo, sul bolos,
analogiuri mdgomareobaa aweuli guneb-ganwyobis Sem­
ganxilulia msubuqi depresiuli aSlilobis damaxa­
TxvevaSic. garkveuli xarisxiT aweuli guneb-ganwyoba
siaTebeli niSan-Tvisebebi. is, Tu ra warmoadgens
Cveulebrivi movlenaa bednierebis Jams, magram igi,
klinikuri depresiis `epizods~, garkveulwilad,
rogorc simptomi, SesaZloa gamovlindes sxvadasxva
sa­­ka­maTo sakiTxia. `depresiuli epizodis~ ICD-
fsiqikuri aSlilobebis drosac, Tumca, Cveulebriv,
10 klasifikaciis diagnostikuri kriteriumebi da
ufro iSviaTia, vidre depresia. am TavSi SevexebiT
simwvavis sxvadasxva doneebi mocemulia cxrilSi 11.1.
sindroms, romlis ZiriTadi maxasiaTeblebic aris:
cxrili 11.2 gviCvenebs `depresiuli epizodis~ DSM-
w momatebuli aqtivoba
IV-klasifikaciis kriteriumebs.
w aweuli an gaRizianebuli guneb-ganwyoba
zomierad gamoxatuli depresiuli epizodi
w sakuTari SesaZleblobebis gadafaseba.
zomieri depresiis ZiriTadi maxasiaTeblebia guneb-
ganwyobis daqveiTeba, interesebisa da siamovnebis
cxrili 11.1 `depresiuli epizodis~ miRebis unaris dakargva, pesimisturi fiqrebi da
diagnostikuri kriteriumebi ICD-10 fizikuri sisuste. yovelive es iwvevs socialuri da
klasifikaciis mixedviT profesiuli funqcionirebis gauaresebas.
A
garegnoba
w guneb-ganwyobis daqveiTeba
avadmyofs damaxasiaTebeli garegnoba aqvs. Cacmuloba
w interesebisa da siamovnebis miRebis unaris dakargva da varcxniloba SesaZloa ugulebelyofil iqnes. rac
w energiis daqveiTeba da aqtivobebis Semcireba Seexeba saxis nakvTebs, damaxasiaTebelia Camoweuli
tuCis kuTxeebi da vertikaluri naoWi warbebs Soris
B
(Subli SeWmuxnulia). Tvalebis xamxami SesaZloa
w yuradRebis koncentraciis daqveiTeba Semcirebuli iyos. mxrebi Camovardnilia da Tavi
w TviTrwmenisa da TviTSefasebis daqveiTeba isea daxrili, rom mzera qvemoT aris mimarTuli
w TviTbraldebisa da TviTdamcirebis ideebi (TavCaqindruli da Tvalebdaxrilia). Jestikulacia
minimumamdea dayvanili. mniSvnelovania imis aRniSvna,
w pesimisturi fiqrebi
rom, miuxedavad Rrma depresiisa, zogierTi pacienti
w TviTdazianebis ideebi
saxeze Rimils mainc inarCunebs.
w Zilis darRveva
guneb-ganwyoba
w madis daqveiTeba.
avadmyofi sakmaod sevdian guneb-ganwyobazea. ganwyoba
msubuqi depresiuli epizodi: klinikur suraTSi
warmodgenili unda iyos minimum ori A da ori B simptomi mniSvnelovnad ar umjobesdeba arc iseT garemoebaSi,
rodesac wuxili SeiZleba Semsubuqdes, mag., sasiamovno
zomieri (saSualo simZimis) depresiuli epizodi: klinikur
suraTSi warmodgenili unda iyos minimum ori A da sami B sazogadoebaSi yofna an kargi ambis gageba. ufro
simptomi metic, xSir SemTxvevaSi guneb-ganwyoba Cveulebrivi
mZime depresiuli epizodi: klinikur suraTSi warmodgenili mowyenilobisagan gansxvavebulad ganicdeba. zogjer
unda iyos yvela A da minimum oTxi B simptomi. avadmyofebi saubroben Sav Rrubelze, romelic Tan
klasifikaciaSi aseve gaTvaliswinebulia simptomebis axlavs yvela gonebriv aqtivobas. zogierT avadmyofs
simwvave da funqciuri gauareseba. aqvs unari, drois garkveul monakveTSi mainc SeniRbos

_ 234 _
klinikuri niSnebi
uvargisad miiCneven mas. mas aklia Tavdajerebuloba
cxrili 11.2 didi depresiuli epizodis da ugulebelyofs nebismier warmatebas, radgan
diagnostikuri kriteriumebi - DSM-IV
mis miRwevaSi sakuTar damsaxurebas ver xedavs.
aranakleb ori kviris ganmavlobaSi warmodgenili unda iyos pesimisturi fiqrebi exeba samomavlo gegmebs. pacienti
qvemoT mocemuli xuTi (an meti) simptomi da unda aRiniSnos
cvlilebebi adreul funqcionirebasTan SedarebiT.
yvelaze uaress moelis. igi momavalSi xedavs mxolod
aucilebelia oridan erT-erTis arseboba: a) daqveiTebuli warumateblobas samsaxurSi, finansur kriziss,
guneb-ganwyoba an b) interesebis an siamovnebis miRebis ubedurebas ojaxSi da sakuTari janmrTelobis gar­
unaris dakargva
dauval gauaresebas. am tipis uimedobis gancdas
1. daqveiTebuli guneb-ganwyoba mTeli dRis ganmavlobaSi, Tan axlavs fiqri, rom sicocxle arafrad Rirs da
TiTqmis yoveldRe, rac pacientis piradi CiviliT
(sicarielis, sevdis SegrZneba) an garSemomyofTa
sikvdili mxolod Svebis momgvreli iqneba. aman
obieqturi dakvirvebiT (mag., movida cremliani Tva­ pirovneba SeiZleba suicidur azrebamde an gegmebamdec
lebiT) vlindeba ki miiyvanos. amitom, yvela SemTxvevaSi mniSvnelovania
2. interesebis SezRudva da siamovnebis miRebis unaris pacienti gamovkiTxoT, raTa davadginoT am azrebis
daqveiTeba yvela an TiTqmis yvela saqmianobisas, arseboba (suicidis riskis Sefaseba detalurad
mTeli dRis ganmavlobaSi, TiTqmis yoveldRe (rac
vlindeba, rogorc subieqturi CiviliT, aseve sxvebis ganxilulia me-17 TavSi).
dakvirvebiTac) TviTbraldeba xSirad gazviadebuli, mizezTan
3. wonis mniSvnelovani kleba dietis gareSe an wonaSi
Seusabamo danaSaulis gancdaa, mag,. pacients SesaZloa
mateba (mag., saerTo wonis 5%-ze metis cvlileba Tvis danaSaulis grZnoba gauCndes mis mier warsulSi
ganmavlobaSi); madis momateba an daqveiTeba TiTqmis vinmes motyuebis an ganawyenebis gamo. Cveulebriv,
yoveldRe.
pacientebs msgavsi ambebi ar axsovT wlebis manZilze
4. insomnia an hipersomnia TiTqmis yoveldRe da axsendebaT mxolod depresiis dros, rasac Tan
5. fsiqomotoruli Sekaveba an piriqiT _ aJitacia. axlavs intensiuri emocia. aseTi viTareba pirdapir
(mousvenrobis an Senelebis ara mxolod subieqturi migviTiTebs depresiul mdgomareobaze. zogierT
SegrZnebaa, aramed TvalsaCinoa garSemo myofTaTvisac)
pacients SesaZloa hqondes braleulobis gancda
6. advilad daRla da anergia TiTqmis yoveldRe warsulSi momxdari konkretuli movlenis arsebobis
7. TviTSefasebis daqveiTeba an Seusabamo, an gazviadebuli gareSe. sxva tipis mogonebebi ukavSirdeba uiRblo/
TviTbraldebis gancda (SeiZleba iyos bodviTi ideebic) ubedur faqtebs; pacienti ixsenebs sevdiani Sem­
TiTqmis yoveldRe (ara ubralod TviTbraldeba an
Txvevebs, rodesac ar gaamarTla sxvisi molodini
avadmyofobis gamo sakuTari Tavis dadanaSauleba)
an, roca iRbalma umtyuna. depresiis gaRrmavebis
8. yuradRebisa da koncentraciis unaris an TviTrwmenis paralelurad sevdiani mogonebebi sul ufro xSiri
daqveiTeba TiTqmis yoveldRe (subieqturi Civili an
garSemomyofTa dakvirvebis safuZvelze) xdeba. pacienti Tavs idanaSaulebs daTrgunulobisa
da uunarobis gamo da amas pirovnul naklovanebebsa
9. perioduli fiqrebi sikvdilze (ara ubralod sikvdilis
SiSi), ganmeorebadi suiciduri azrebi konkretuli da moralur sisustes miawers (xSir SemTxvevaSi am
gegmisa an mcdelobis gareSe, an dagegmili suicidi azrs sxvebi ar iziareben).

mizanmimarTuli saqcieli
ganwyobis cvlileba garSemomyofTaTvis. zogierTi
uxasiaTobas eqimTan gasaubrebis drosac ostaturad interesTa sferos SezRudva da siamovnebis gan­
malavs, rac diagnozis dasmas kidev ufro arTulebs. cdis unaris daqveiTeba (cnobilia, rogorc anhe­
guneb-ganwyoba dilas ufro daqveiTebulia, rodesac donia) damaxasiaTebelia depresiisTvis, Tumca pa­
avadmyofi iRviZebs, xolo Semdeg, dRis ganmavlobaSi, cienti yovelTvis ar amJRavnebs am Civilebs. mas
is garkveulwilad, umjobesdeba. aRniSnul movlenas ar aqvs enTuziazmi gaakeTos is, rac Cveulebriv
guneb-ganwyobis dRe-Ramuri meryeoba ewodeba. moswonda. igi kargavs cxovrebisa da yoveldRiuri
saqmianobisadmi interessa da xaliss. xSir SemTxvevaSi
depresiuli Semecneba cdilobs, ganeridos sazogadoebas. energiis Sem­
negatiuri fiqrebi (`depresiuli Semecneba~) mniSvne­ cirebac, Cveulebriv, damaxasiaTebeli niSania (Tumca
lovani simptomebia, romelTa dayofa SesaZlebelia xandaxan gamoixateba fizikuri mousvenrobiT da
sam jgufad: SecdomaSi Sehyavs damkvirvebeli). pacienti xdeba
1. uRirsobis gancda, leTargiuli, didi Zalisxmeva sWirdeba nebismieri
saqmis gasakeTeblad da uWirs dawyebuli samuSaos
2. pesimizmi,
dasruleba. magaliTad, Cveulebriv, sisufTavis
3. TviTbraldeba da TviTdadanaSauleba. moyvaruli pirovneba am dros ar alagebs sawols
uRirsobis gancdis dros pacients miaCnia, rom, an WuWyian TefSebs tovebs magidaze. saxlis gareT
rasac akeTebs, araferi gamosdis da rom sxvebic muSaoba sul ufro da ufro SeuZlebeli xdeba.

_ 235 _
11 guneb-ganwyobis (afeqturi) aSlilobebi
gasagebia, rom bevri pacienti aseT mdgomareobas wonaSi kleba ufro metia, vidre depresiuli
fizikur avadmyofobas ukavSirebs. mdgomareobiT ganpirobebulma madis daqveiTebam
SeiZleba gamoiwvios. zog SemTxvevaSi viTareba
fsiqomotoruli darRvevebi
sapirispiroa _ pacientebs uZlierdebaT mada da
fsiqomotoruli Seneleba, aseve, Cveulebrivi mov­ wonaSic sagrZnoblad imateben. xSirad sakvebis miReba
lenaa (Tumca, rogorc Semdgom iqneba aRwerili, droebiT ayuCebs dards.
zogierTi pacienti Tavs ufro aJitirebulad grZnobs, depresiuli aSlilobis dros xSiria somaturi Ci­
vidre Senelebulad). Senelebuli pacienti moZraobs vilebic. fizikuri simptomebi mravalgvaria, Tum­
da moqmedebs nela. pacientTan saubrisas aSkarad Cans ca gansakuTrebiT damaxasiaTebelia: yabzoba, advi­
azrovnebis Seneleba; kiTxvaze pasuxis gacemis dro lad daRla da tkivilis SegrZneba sxeulis sxva­
gaxangrZlivebulia, saubrisas akeTebs arabunebrivad dasxva nawilSi. matulobs ukve arsebul fizikur
gawelil pauzebs. aJitacia aris pacientis mousvenari daavadebasTan dakavSirebuli Civilebi da Tavs iCens
mdgomareoba, rasac iwvevs modunebis uunaroba da ipoqondriuli fiqrebi.
garSemomyofTa mier aRiqmeba, rogorc mousvenroba.
msubuqi forma vlindeba imiT, rom pacienti sxva niSnebi
mousvenrad aTamaSebs TiTebs an ver aCerebs fexebs. depresiuli aSlilobis dros SesaZloa, ramdenime
mwvave SemTxvevebSi pacients ar SeuZlia erT adgilze sxva simptommac iCinos Tavi da ZiriTad klinikur
didxans jdoma da dadis win da ukan. suraTSi erT-erTi maTgani dominirebdes. esenia:
saSualo simZimis depresiis dros SfoTva xSiria, depersonalizacia, akviatebuli azrebi, panikuri
magram ara mudmivi (rogorc Semdgom iqneba aRwerili, Seteva da disociaciuri aSlilobebis simptomebi,
is ufro msubuqi depresiuli aSlilobebisTvisaa rogoricaa: fuga an parezi da kidurebSi
damaxasiaTebeli). momdevno, aseve xSiri simptomi, mgrZnobelobis dakargva. xSiria Civilebi mexsierebis
aris gaRizianebadoba, rac gamoixateba imaSi, rom daqveiTebazec; depresiuli pacientebi, rogorc
nebismier umniSvnelo Txovnas pacienti zomagadasuli wesi, neirofsiqologiur testebs cudad asruleben,
gabrazebiT da gaRizianebiT pasuxobs. magram gansakuTrebiT TvalsaCinoa is, rom axlo
warsulSi daswavlili masalis aRdgena da gaxseneba
biologiuri simptomebi
uWirT. zogjer depresiuli pacientis mexsiereba
Zalian mniSvnelovania simptomTa jgufi, romlebsac imdenadaa daqveiTebuli, rom klinikuri suraTi
xSirad `biologiurs~ (aseve `melanqoliur~, `so­ demencias emsgavseba. aseT mdgomareobas, romelic
maturs~ da `vegetaturs~) uwodeben. es simptomebi ufro xandazmul pacientebSi gvxvdeba, depresiul
moicavs: Zilis darRvevebs, guneb-ganwyobis dRe­ fsevdodemenciasac uwodeben (gv. 549).
Ramur meryeobas, madis dakargvas, wonaSi klebas,
yabzobas, libidos daqveiTebas da qalebSi amenoreas mZime depresiuli epizodi da fsiqozuri
(sqesobrivad momwifebul qalebSi ciklis arqonas). depresia
zemoT CamoTvlili simptomebi xSiria, oRond, gar­ rodesac depresiuli aSliloba mwvavdeba, yvela da­
damavali xasiaTis saSualo simZimis depresiuli maxasiaTebeli simptomi ufro intensiurad vlin­deba.
aSlilobis dros. naklebad savaraudoa, rom pacienti SeZlebs socialuri
Zilis darRveva depresiis dros SesaZloa ramdenime an samsaxurebrivi movaleobebis Sesrulebas. higienis
tipis iyos. yvelaze saxasiaTo diliT adre gaRviZebaa, elementaruli wesebisa da kvebis ugulebelyofa
magram SeiZleba aRiniSnebodes CaZinebis gaZneleba eWvqveS ayenebs pacientis keTildReobas. fsiqomo­
da Ramis ganmavlobaSi xSirad gaRviZebac. diliT torulma Senelebam SesaZlebelia pacientTan interviu
adre gaRviZeba gulisxmobs, rom pacienti xSirad gaarTulos an saerTod SeuZlebeli gaxados. zogjer
iRviZebs gamTeniisas, Cveulebrivze 2-3 saaTiT viTardeba bodviTi azrebic da halucinaciebic.
adre. amis Semdeg ukve aRar eZineba, wevs fxizlad, aseTi mdgomareoba fsiqozuri depresiis saxeliTaa
aqvs SfoTvis, mousvenrobisa da gamouZineblobis cnobili.
gancda. igi gaTenebuli dRis mimarT pesimisturadaa mwvave depresiuli epizodis dros ganviTarebuli
ganwyobili, danaRvlianebulia warsulSi gancdili bodviTi ideebi imave xasiaTisaa, rac saSualo simZimis
warumateblobebis gamo da momavals damwuxrebuli depresiuli azrebi. amitom maT guneb-ganwyobis
elis. diagnozis dasmisas swored es kombinacia aris kon­gruentuli bodviTi azrebi ewodeba. esenia:
mniSvnelovani _ adre gaRviZeba depresiul fiqrebTan TviTdamcireba, TviTbraldeba, azrebi avadmyofobisa
erTobliobaSi. aRsaniSnia isic, rom zogi depresiaSi da, ufro iSviaTad, qonebis dakargvis Sesaxeb. es
myofi pacienti zedmeti Zilis SemTxvevaSic Tavs bodvebi ZiriTadad pirvel TavSia aRwerili, xolo aq
gamouZineblad grZobs. ramdenime maTgans ganvixilavT: TviTbraldebis bodvis

_ 236 _
klinikuri niSnebi

dros pacients SesaZloa sjerodes, rom umniSvnelo depresiuli stupori.


TaRliTobis gamo, magaliTad, pi­ra­di Semosavlebis
depresiuli stupori
deklarirebisas informaciis mcire uzustobisTvis,
mas sastikad dasjian da daamcireben. miaCnia, rom mZime depresiuli epizodis dros moZraobis Seneleba
msgavsi sasjeli namdvilad daimsaxura. ipoqondriuli da metyvelebis gaRaribeba SeiZleba ise gamwvavdes,
bodvebis mqone pacienti darwmunebulia, rom simsivne rom pacienti gaxdes umoZrao da damunjdes.
an veneriuli daavadeba aqvs. gaRatakebis bodvisas dRevandel dRes, ramdenadac aqtiuri mkurnaloba
pacients miaCnia, rom mTeli fuli dakarga raime xelmisawvdomia, msgavsi tipis mwvave depresiuli
bizneswamowyebaSi (rac ar aris adekvaturi). SesaZloa, stupori iSviaTad gvxvdeba. swored amitom krepelinis
Tavi iCinos devnis bodvamac. pacients miaCnia, rom (1921, gv. 80) aRwera gansakuTrebul interess iwvevs:
garSemomyofebi masze damamcireblad saubroben `pacientebi utyvad wvanan loginSi, SekiTxvebze
an masze SurisZieba surT. rodesac devnis bodva pasuxs ar gvcemen, xSir SemTxvevaSi cdiloben Tavi
depresiuli sindromis farglebSia, pacienti ZiriTadad aaridon Sexebas, magram ZiriTadad ar reagireben
sakuTar Tavs mi­iCnevs damnaSaved da miiCnevs, rom is qinZisTavis Cxvletaze (Tavs ar icaven). isini
imsaxurebs aseT damokidebulebas. zogierTi pacientis umweod da ususurad sxedan, Sescqerian sakvebs da
bod­va da halucinaciebi aSkara kavSirSi ar aris dep­ winaaRmdegobas ar uweven sxvas kovziT kvebisas (da
resiul guneb-ganwyobasTan, anu guneb-ganwyobis ara­ gvemorCilebian, rodesac vaWmevT)~.
kongruentuli fsiqozuri simptomebia, rac metad krepelinis SeniSvniT, gamojanmrTelebul pacien­
arTulebs daavadebis prognozirebas. tebs uWirdaT stuporis dros gancdili movlenebis
gansakuTrebiT mZime depresiuli bodvebi dama­xa­ mogoneba. dRes arsebuli zogadi mosazrebis mixed­
siaTebelia kotaris sindromisaTvis (Cotard's syndrome), viT, gankurnebul pacientebs metnaklebi sizustiT
romelic frangma fsiqiatrma kotarma aRwera 1882 wels. axsovT stuporis dros momxdari yvela SemTxveva.
am sindromis damaxasiaTebeli Tvisebaa ukiduresad SesaZloa, krepelinis pacientebs hqondaT cnobierebis
nihilisturi bodvebi. magaliTad, zogierTi pacienti paTologia (es SeiZleba siTxis arasakmarisi rao­
SeiZleba Ciodes, rom ganadgurebuli aqvs nawlavebi denobiT miRebas ukavSirdebodes, rac xSiria msgavs
ise, rom verasdros SesZlebs eqskrementis gamoyofas. pacientebSi). depresiuli stuporis SemTxvevaSi pa­
zogierTma SesaZloa amtkicos, rom Ratakia da cientebs SesaZloa ganuviTardeT motoruli sferos
veRarasdros SesZlebs momavalSi fulis Sovnas. zogs katatonuri darRvevebi (gv. 18).
ki Rrmad sjera, rom ojaxi amouwyda da TviTonac
gardacvlilia. miuxedavad imisa, rom am simptomebis atipiuri depresia
ukiduresi simZime SeSfoTebas iwvevs, aseTi SemTxvevebi termini atipiuri depresia zogadad saSualo sim­
mniSvnelovnad ar gansxvavdeba sxva mZime depresiuli Zimis darRvevebis SemTxvevaSi gamoiyeneba. wlidan
aSlilobebisagan. wlamde misi mniSvneloba icvleboda da amJamad ix­
mareba Semdegi tipis darRvevebis aRsaniSnad:
zomieri da mZime depresiis sxva klinikuri
w cvalebadi depresiuli ganwyoba, guneb-ganwyoba
suraTebi
reagirebs pozitiur movlenebze;
aJitaciuri depresia
w sakvebis gadaWarbebulad miReba da didxans Zili;
es termini asaxavs depresiuli aSlilobis iseT
w ukiduresi sisuste da simZimis SegrZneba kidurebSi
SemTxvevebs, roca gamoxatulia aJitacia. rogorc ukve
(tyviis dambla);
aRiniSna, aJitacia Tan sdevs bevr mZime depresiul
w gamoxatuli SfoTva.
aSlilobas, magram aJitaciuri depresiis SemTxvevaSi,
is gansakuTrebiT mwvavea. aJitaciuri depresia ufro am klinikuri niSnebis mqone pacientebs aqvT ten­
xSiria saSualo asakisa da xandazmul pacientebSi da dencia, gaazviadon mosalodneli an savaraudo uari
iSviaTia _ axalgazrdebSi. (uaris mimarT sensitiuroba). atipiuri depresiis
amocnoba mniSvnelovania, radgan interpersonaluri
retardirebuli depresia sensitiurobis gamo, pacientebi rTulad samarTavebi
es termini gamoiyeneba iseTi depresiuli aSli­ xdebian. maT ufro `rTuli~ xasiaTis adamianebad
lobebis aRsaniSnavad, romelTa TvalsaCino niSania miiCneven. miiCneva, rom atipiuri depresia naklebad
fsiqomotoruli Sekaveba. ar arsebobs monacemebi emorCileba tricikluri antidepresantebiT mkur­
imisa, rom es damoukidebeli sindormia, Tumca, Sekaveba na­lobas da am SemTxvevaSi ufro efeqturia mono­
prognozulad kargi simptomia eleqtrokrunCxviTi amin oqsidazasa (MAOIs) da serotoninis seleqciuri
TerapiisTvis. am termins ufro aRwerilobiTi ukumitacebis inhibitorebi (SSRIs) (Quitkin et al., 1993.
mniSvneloba aqvs. misi ukiduresi gamovlinebaa Joyce et al., 2004).

_ 237 _
11 guneb-ganwyobis (afeqturi) aSlilobebi

msubuqi depresiuli epizodi 2002); es ki imas niSnavs, rom zog SemTxvevaSi msubuqi
simptomebi SesaZloa mxolod reducirebulad
SeiZleba vivaraudoT, rom msubuqi depresiuli
gamoxatavdes guneb-ganwyobis mZime darRvevebs.
aSlilobisTvis igive, oRond naklebi intensivobis
simptomebia damaxasiaTebeli, rac zemoT aRwerili guneb-ganwyobis msubuqi aSlilobebi
mZime formebis SemTxvevaSi gvqonda. nawilobriv
Cven ukve vnaxeT, rom SfoTvisa da depresiis
es asea, Tumca msubuqi depresiisas sxva damatebiTi
simptomebi xSirad erTdroulad iCens Tavs. marTlac,
simptomebic viTardeba, romlebic naklebadaa gamo­
Zveli saxelmZRvaneloebis avtorebs (ix. Lewis, 1956)
xatuli mwvave mdgomareobis dros. aseTi simptomebi
miaCndaT, rom SfoTvisa da depresiuli darRvevebis
warsulSi aRweres, rogorc `nevrozuli~ da maT
mkafio gamijvna stacionirebuli pacientebis Sem­
miekuTvneba: SfoTva, fobiebi (SiSi), obsesiuri sim­
TxvevaSic rTuli iyo. Tumca, Tanamedrove fsiqi­
ptomebi da, ufro iSviaTad, disociaciuri simptomebi.
atrebi Tanxmdebian mosazrebaze, rom simptomebis
orive DSM-IV da ICD-10 klasifikaciebSi Sedis
diferencireba SesaZlebelia ufro fsiqiatriul
msubuqi depresiis kategoria, romelic depresiuli
dawesebulebebSi myofi mwvave pacientebis SemTxvevaSi,
epizodis kriteriumebSi jdeba, magram am SemTxvevaSi
vidre pirveladi jandacvis rgolSi warmodgenili
depresiuli simptomebi raodenobrivadac cotaa da
msubuqi afeqturi aSlilobebis dros.
simwvaviTac naklebi (ix. cxrili 11.1).
`nevrozuli~ simptomebis garda, romlebic Tan klasifikacia
axlavs zogierT SemTxvevas, msubuqi depresiuli fsiqiatrebs mWidro TanamSromloba uxdebaT zogadi
aSlilobebisaTvis damaxasiaTebelia cud gunebaze profilis eqimebTan; Sesabamisad, msubuqi SfoTviTi
yofna, advilad daRla, interesebis daqveiTeba depresiis mniSvnelobis aRqma adekvaturia, Tumca,
da gaRizianebadoba. darRveulia Zilic, Tumca SeTanxmeba ar aris miRweuli klasifikaciis sakiTxebze.
damaxasiaTebelia ara diliT adre gaRviZeba, rogorc ICD-10 moicavs kategorias _ `Sereuli SfoTviTi
es mZime depresiis dros xdeba, aramed ufro xSiria da depresiuli aSliloba~, romelic im SemTxvevaSi
CaZinebis garTuleba da Rame xSiri gamoRviZeba, gamoiyeneba, roca SfoTvisa da depresiis simptomebi
rasac ZiriTadad Zili mxolod gamTeniisas moh­ ar aris imdenad Zlieri, rom SfoTviTi aSlilobis
yveba. `biologiuri~ niSnebi (umadoba, wonis kleba an depresiuli aSlilobis diagnozi daisvas da,
da libidos daqveiTeba) xSir SemTxvevaSi ar Sei­ roca simptomebi mWidrod ar ukavSirdeba stresul
niSneba. Tumca, guneb-ganwyoba dRis ganmavlobaSi movlenebs an seriozul cvlilebebs cxovrebaSi, rac
ramdenjerme icvleba _ dilasTan SedarebiT saRamos aucilebeli pirobaa mwvave stresuli reaqciebis an
ufro mZimdeba. pacients garegnulad SesaZloa arc adaptaciuri aSlilobebisTvis.
etyobodes daTrgunuloba an moZraobis Seneleba. ICD-10-is mixedviT, msgavsi mdgomareobis mqone
bodvebi da halucinaciebi ar aRiniSneba. pirebi xSirad pirveladi daxmarebis dawesebulebebSi
yvelaze iol formebSi es SemTxvevebi iZens msu­ xvdebian, Tumca, Zalian bevria iseTi, visac gamokvleva
buqi afeqturi aSlilobebis formas, romelTa aR­ saerTod ar Catarebia. ICD-10-Si es diagnozi SfoTviT
werac qvemoT aris mocemuli. rogorc Semdgom iqneba aSlilobebSia moqceuli, magram, zogierTi fsiqiatris
naCvenebi, maTi klasifikacia sakmaod rTulia. msubuqi azriT, igi ufro guneb-ganwyobis aSlilobebs ukav­
aSlilobebis umravlesoba sakmaod xanmoklea; dawyebas Sirdeba; am Sexedulebas asaxavs alternatiuli
ganapirobebs pirovnuli warumatebloba, xolo, ro­ termini `msubuqi afeqturi aSlilobebi~.
ca situacia icvleba, maSinve iklebs an xdeba axal DCM-IV-is klasifikaciaSi amis Sesatyvisi diag­
garemoebebTan Segueba. Tumca, aris SemTxvevebi, nozebi mocemuli araa. klasifikaciis danarTSi
rodesac aRniSnuli mdgomareoba grZeldeba TveobiT an aris winaswari diagnozis ori varianti, romlebic
wlobiT da iwvevs mniSvnelovan problemebs, miuxedavad SeiZleba gamoviyenoT, roca gvaqvs Sereuli SfoTviTi
imisa, rom simptomatika ar uaresdeba. am qronikul da depresiuli aSliloba da msubuqi depresiuli
depresiul mdgomareobas disTimia ewodeba. terminiT aSliloba. miCneulia, rom faqtobrivi informacia ar
cikloTimiuri darRveva aRniSnaven guneb-ganwyobis aris sakmarisi, raTa romelime maTgani klasifikaciaSi
xangrZliv arastabilurobas, roca xSiria msubuqi movaTavsoT. miuxedavad imisa, rom cota ram aris
depresiisa da aRtacebis epizodebi. miCneulia, rom igi cnobili am mdgomareobebisa da sxva darRvevebTan maTi
bipolaruli aSlilobis msubuqi variantia. ufro mZime kavSiris Sesaxeb, am aSlilobis mqone pacientebi mainc
guneb-ganwyobis darRvevebis dros, arcTu ise iSviaTia mimarTaven eqims. maSinac ki, rodesac diagnozis zusti
SemTxvevebi, roca disTimiisa da cikloTimiuri kriteriumebis Camoyalibeba TiTqmis SeuZlebelia,
aSlilobis mqone adamianebs uviTardebaT ufro saWiroa arsebobdes mdgomareobis ganmsazRvreli
seriozuli darRvevebi an piriqiT (Judd et al., 1998, Sesabamisi kategoria.

_ 238 _
klinikuri niSnebi

advilad daRla
Zilis problemebi
gaRizianebadoba
dardi
suraTi. 11.1 randomizebulad depresia
gamokvleuli 10 000 mozrdi­
depresiuli ideebi
lis klinikuri interviurebiT
SfoTva
gamovlenili nevrozuli sim­
ptomebis maCveneblebi. yve­­­la obsesia
simptomi ufro xSirad vlin­­ koncentraciis unaris daqveiTeba
deba qalebSi (Ria Sefe­rilobis somaturi simptomebi
mxare), vidre mamakacebSi (muqi
akviateba
Seferilobis mxa­re). yvelaze
gavrcelebuli simptomia `ad­ fobiebi
vi­lad daRlis~ SegrZneba, ro­ fizikur janmrTelobasTan
dakavSirebuli wuxili
melic gamokiTxulTa 27%-s ga­
panika
mouvlinda (Jenkins et al., 1997 w.).

monacemebi procentebSi

klinikuri suraTi sakuTari SesaZleblobis gadafaseba.


msubuqi afeqturi aSlilobis erT-erTi yvelaze sa­
guneb-ganwyoba
ukeTeso ganmarteba mogvca goldbergma da kolegebma
roca guneb-ganwyoba amaRlebulia, pacienti op­ti­
(Goldberg et al., 1976), romelTac 88 pacienti Seiswavles
misturad ganwyobili da mxiarulia. aseT mdgomareo­-
filadelfiaSi. yvelaze xSiri simptomebi iyo:
bas adreul SromebSi uwodebdnen `gadamdeb
w daRliloba
simxiarules~, Tumca, zogjer pacienti ufro ga­
w depresia Rizianebulia, vidre eiforiuli da es gaRizianeba
w gaRizianebadoba sibrazeSi martivad gadadis. damaxasiaTebelia guneb-
w koncentraciis unaris daqveiTeba ganwyobis dReRamuri meryeoba regularuli ritmis
gareSe, gansakuTrebiT, mZime depresiuli aSlilobebis
w uZiloba
SemTxvevaSi. aweul guneb-ganwyobas, rogorc wesi,
w somaturi da dismorfuli simptomebi. depresiis msubuqi epizodebi mohyveba.
msgavsi simptomebia mocemuli National Psychiatric
Morbidity Household Survey-Si (Jenkins et al., 1997), garegnoba da qceva
romelic Seiswavlida `nevrozuli~ simptomatikis pacientis garegnoba xSirad pirdapir asaxavs mis guneb-
sixSires konkretul TemSi (suraTi 11.1). ganwyobas. mas SeiZleba ecvas kaSkaSa feris da cudad
msubuqi afeqturi aSlilobis mqone pacientebi Sexamebuli tansacmeli. ufro mwvave mdgomareobaSi
eqimTan gamoxatuli somaturi CivilebiT midian. amis myofi ki SeiZleba usufTao da dauvarcxneli iyos.
mizezi gaurkvevelia; zogierTi simptomi avtomaturad maniakaluri pacientebi hiperaqtiurebi arian, rac
axlavs Tan SfoTvas da, SesaZloa, pacientebi ufro met xSirad fizikur gamofitvas iwvevs. pacientebi
yuradRebas somatur Civilebs uTmoben, vidre emociur erTdroulad bevr sxvadasxva saqmes iwyeben, magram
problemebs. meore mxriv, msubuqi afeqturi aSliloba verc erTs ver asruleben. mada momatebulia da
SesaZloa gaxangrZlivdes da zogierT SemTxvevaSi pacientebi sakvebs yovelgvari etiketis dacvis gareSe
gamoiwvios pirovnuli da profesiuli funqcionirebis iReben. seqsualuri moTxovnilebebi gazrdilia,
moSla. amgvarad, termini `msubuqi~ ar moiazrebs pacienti misTvis uCveulod ganmuxruWebulia da misi
darRvevis seriozul Sedegebs individisaTvis. rogorc qceva zedmetad Tavisufalia. reproduqciul asakSi
zemoT aRiniSna, zog SemTxvevaSi msubuqi afeqturi myofi qalebi orsulobis Tavidan acilebisTvis
aSliloba SesaZloa iyos guneb-ganwyobis mZime saWiro usafrTxoebis zomebis dacvas xSirad ugu­
aSlilobis rezidualuri forma (Judd et al., 1998, 2002). lebelyofen, rasac saTanado yuradReba unda
mieqces. Zilis moTxovnileba daqveiTebulia. paci­
mania entebi dgebian adre da, garSemomyofebis gasakvirad,
rogorc zemoT iTqva, maniis ZiriTadi maxasiaTeblebia energiulad da xmaurianad iwyeben saqmianobas.
_ aweuli guneb-ganwyoba, momatebuli aqtivoba da

_ 239 _
11 guneb-ganwyobis (afeqturi) aSlilobebi

metyveleba da azrovneba informaciis sxva pirebisganac mopoveba. henri mo­


maniis dros metyveleba aCqarebuli da mraval­sit­ udslim (1879, gv. 398) Semdegnairad aRwera es prob­
yviania, radgan fiqrebi da azrebi swrafad enacvlebian lema:
erTmaneTs. am dros xdeba asociaciuri procesis aC­ `iseve, rogorc araRrma Trobisas, naklebad gamo­
qareba _ azrTa qariSxali (gv. 16), anu imdenad swra­ xatuli maniakaluri mdgomareobis dros, pirovnebas
fad xdeba erTi Temidan meoreze gadasvla, rom SeuZlia, daZabos goneba, Tavi mouyaros azrebs,
Znelia miyve asociaciaTa jaWvs. Tumca maT Soris gaakontrolos Tavisi qceva da mcire drois manZilze
kavSiris gageba rTuli araa, gansakuTrebiT, Tu sa­ isaubros mSvidad da gonivrulad ise, rom SecdomaSi
ubars CaviwerT da Semdeg gavSifravT. es movlena Seiyvanos gamoucdeli mosaubre~.
gansxvavdeba SizofreniisTvis damaxasiaTebeli azrov­ DSM-IV-is mixedviT, maniakaluri epizodis diag­
nebis darRvevebisagan, rodesac Canaweris Seswavlis nostikuri kriteriumebi mocemulia cxrilSi 11.3.
Semdegac asociaciebs Soris kavSiris dadgena SeuZ­ ICD-10-is mixedviT, es kriteriumebi msgavsia, Tumca,
lebelia. zustad ar aris miTiTebuli diagnozis dasmisTvis
xSiria eqspansiuri/gandidebis ideebi. pacientebs aucilebeli simtomebis raodenoba.
sjeraT, rom maTi azrebi originaluri da mniSvne­
lovania da rom maT mier Sesrulebuli samuSao
gamorCeuli xarisxisaa. bevri pacienti xdeba eqstra­ cxrili 11.3 maniakaluri epizodis
vaganturi, iwyebs fulis flangvas. xarjavs imaze diagnostikuri kriteriumebi - DSM-IV
mets, vidre SeuZlia. yidulobs Zvirian manqanasa A. calkeuli, minimum, 1-kviriani periodi (nebismieri
da samkaulebs, Tavs anebebs karg samsaxurs, ebmeba xangrZlivoba hospitalizaciis SemTxvevaSi), romlis
drosac vxedavT uCveulod, mudmivad aweul,
ugunur da sarisko biznes wamowyebebSi. eqspansiur guneb-ganwyobas an gaRizianebadobas
xandaxan gandidebis azrebs Tan axlavs gandidebis
B. guneb-ganwyobis aSlilobis periodSi qvemoT
bodva. zogierTma pacientma SesaZloa irwmunos,
CamoTvlilTagan warmodgenili unda iyos, minimum,
rom aris mesia, an saxelmwifo moRvaweebis mrCeveli 3 simptomi (xolo gaRizianebadobis SemTxvevaSi _ 4
mniSvnelovan sakiTxebSi. SeiZleba ganviTardes devnis simptomi):
bodvac, rodesac pacients sjera, rom gansakuTrebuli 1. gadaWarbebuli TviTSefaseba an sakuTari Tavis
gandideba;
misiis gamo devnian. aseve, gvxvdeba damokidebulebisa
2. Zilis daqveiTebuli moTxovnileba (mag: 3 saaTi Zilic
da zemoqedebis bodviTi ideebic. Snaideris (ix. Tavi ki sakmarisia imisaTvis, rom Tavi dasvenebulad
me-12, cxrili 12.4) pirveli rigis simptomebi aRe­ igrZnos);
niSneba pacientTa 10-20 procents. bodvebi da pirveli 3. pacienti Cveulebrivze ufro mravalsityviania, aqvs
laparakis mudmivi moTxovnileba;
rigis simptomebi ar aris xangrZlivi _ maTi umetesoba
4. ideaTa xtoma an azrebis mozRvavebis subieqturi
nivelirdeba an ramdenime dReSi Sinaarsobrivad SegrZneba;
icvleba. 5. yuradRebis advilad gadanacvleba (pacientis
yuradReba��������������������������������������
ad�����������������������������������
v����������������������������������
ilad inacvlebs
�����������������������������
er�����������������
�������������������
T����������������
i gam�����������
R����������
izianebli-
aRqmis paTologia dan meoreze);
maniis dros xSiria halucinaciebic, romlebic upi­ 6. gazrdili ���������������������������������������
mizanmimar�����������������������������
T����������������������������
uli�������������������������
aqtivoba ���������������
(socialuri, sa-
muSao/sas���������������������������������������
w��������������������������������������
avlo an se����������������������������
q���������������������������
sualuri ku�����������������
T����������������
xi��������������
T�������������
) an fsi�����
q����
omo-
ratesad guneb-ganwyobis fonis Sesamabisia. maga­ toruli aJitacia;
liTad, xma, romelic arwmunebs pacients, rom mas 7. siamovnebis momniWebel, magram potenciurad
gansakuTrebuli unari aqvs an religiuri Sinaarsis mtkivneul da sarisko aqtivobebSi monawileoba (mag.,
xilvebi. TavSeukavebeli xarjva, SemTxveviTi seqsualuri
kontaqtebis damyareba, sarisko biznes-garigebebSi
monawileoba).
sxva damaxasiaTebeli niSnebi
mwvave maniakalur mdgomareobaSi sakuTari mdgoma­ C. simptomebi ar emTxveva Sereuli epizodis diagnostikur
kriteriumebs.
reobis mimarT kritika mniSvnelovnadaa daqveiTebuli.
pacients ar esmis, ratom unda Seikavos Tavi D. guneb-ganwyobis darRveva imdenad mZimea, rom SeuZlia
gamoiwvios mniSvnelovani gauareseba samsaxureobriv
grandiozuli gegmebisagan an Seamciros xarjebi da saqmianobaSi, socialur aqtivobebsa da urTierTobebSi
uari Tqvas eqstravaganturi nivTebis SeZenaze. igi an saWiroebs hospitalizacias, raTa Tavidan iqnes
iSviaTad miiCnevs Tavs avadmyofad an Tvlis, rom acilebuli TviTdazianeba an sxvebisTvis zianis
miyeneba an saxezea fsiqozuri simptomatika.
sWirdeba mkurnaloba.
pacientebis umravlesobas SeuZlia Tavisi mdgoma­ E. guneb-ganwyobis darRveva araa dakavSirebuli raime
nivTierebis (narkotikuli nivTierebis da samkurnalo
reobis gakontroleba da disimulacia, gansakuTrebiT medikamentebis�������������������������������������
miRebasa an sxva mkurnalobasTan�����
) mi-
maSin, rodesac maTi mkurnalobis sakiTxi ganixileba; Rebasa an sxva somatur mdgomareobebTan (magaliTad,
amitom, Tu ki amis saSualeba arsebobs, mniSvnelovania hiperTiroidizmi).

_ 240 _
guneb-ganwyobis (afeqturi) aSlilobebi

Sereuli afeqturi mdgomareobebi gansakuTrebiT yuradsaRebia:


`pacienti, Cveulebriv, miuwvdomelia, gulgrilia
depresiuli da maniakaluri simptomebi zogjer erT­
irgvliv mimdinare movlenebis mimarT, SekiTxvebze
droulad aRmocendeba. pacients, romelsac aReniSneba
pasuxs ar gvcems an saubrobs Cumad... icinis umizezod,
Warbsityvianoba da energiis mozRvaveba, SesaZloa,
mowesrigebuli tansacmliT utyvad wevs sufTa loginSi,
hqondes gamoxatuli depresiuli azrebi. zogierTi
eqstraordinalurad aris morTuli da es yvelaferi
pacientis SemTxvevaSi mania da depresia swrafad
Sinagani aRelvebis yovelgvari niSnis gareSea~.
enacvleba erTmaneTs; mag., maniakaluri pacienti Se­
gamojanmrTelebul pacientebs axsovT stuporis
saZloa ramdenime saaTiT gaxdes ukiduresad dep­
dros gancdili movlenebi. es mdgomareoba SesaZloa,
resiuli da Semdeg swrafad daubrundes maniakalur
ganviTardes maniakaluri epizodis an depresiuli
mdgomareobas, rac aRwerilia grizingeris (Griesinger,
epizodidan maniakalur mdgomareobaSi gadasvlis
1867) adreul naSromebSi maniakaluri mdgomareobebis
etapze.
Sesaxeb. bolo wlebSi sakiTxi kvlav aqtualuri
gaxda, vinaidan aseTi mdgomareobebis samkurnalod,
sxva guneb-ganwyobis stabilizatorebTan SedarebiT, transkulturaluri faqtorebi
yvelaze efeqturad valproati gamoiyeneba. mania gvxvdeba yvela kulturaSi. mniSvnelovania
distresis gamoxatvis kulturaluri Taviseburebebis
swrafad cirkulirebadi aSlilobebi
gaTvaliswineba, vinaidan, zog SemTxvevaSi, es mdgo­
zogierTi bipolaruli aSliloba regularulad mareoba SesaZloa SecdomiT maniad iqnes miCneuli
meordeba epizodebs Soris ramdenime dRiani an (Kirmayer and Groleau, 2001). depresiuli epizodis
kviriani intervaliT. me-19 saukuneSi ganmeorebadi klinikuri maxasiaTeblebi sxvadasxva kulturaSi
aSlilobebi frangma fsiqiatrma falrem (1854) aR­ gan­sxvavebulia, amasTan, bevr qveyanaSi misi diag­
wera, rogorc cirkularuli SeSliloba. dRevandel nostireba arasaTanadod xdeba, gansakuTrebiT, pir­
dRes bipolaruli aSlilobis mqone pacientebSi veladi jandacvis qselSi. somaturi simptomebi yvela
guneb-ganwyobis xSir rekurentobas, Cveulebriv, sazogadoebisTvisaa damaxasiaTebeli, Tumca ufro
swrafad cirkulirebad aSlilobebs uwodeben. reku­ xSiri da gavrcelebulia aradasavlur kulturebSi.
rentuli epizodebi SesaZloa iyos depresiuli, emociuri mdgomareobis ganxilvisas, mniSvnelovania,
maniakaluri an Sereuli. swrafad cirkulirebadi somatizacia ganvasxvavoT somaturi metaforebisgan
aSlilobebis Taviseburebebia: xSiri rekurentoba (ix. me-10 Tavi). magaliTad, londonSi mcxovrebi
(minimum, oTxi mkafiod gamoxatuli epizodi wlis samxreT azieli qalebi TavianTi, sruliad gacno­
manZilze), epizodebs Soris xanmokle remisia an bierebuli emociuri gancdebis aRsawerad xmaroben
erTi epizodidan sapirispiroze gadasvla. sw­ra­ iseT gamonaTqvamebs, rogorebicaa: `gulze simZime
fad cirkulirebadi aSlilobebis marTvisa da pre­ mawevs~ an `sxeuli mixurs~. guneb-ganwyobisa da
venciisTvis gansakuTrebiT mniSvnelovania Semdegi energiis daqveiTeba, saimovnebis miRebis uunaroba da
klinikuri maxasiaTeblebi: SfoTva yvela kulturaSi depresiis ZiriTadi niSnebia
w ufro xSiria qalebSi; (ix. Bhugra and Mastrogianni, 2004).
w xSirad Tan axlavs hipoTireozi;
w SesaZloa gamowveuli iyos antidepresantebis miRe­
biT;
guneb-ganwyobis (afeqturi)
w mis samkurnalod liTiumi naklebad efeq­turia. aSlilobebis klasifikacia
swrafad cirkulirebadi aSlilobebis klinikuri guneb-ganwyobis (afeqturi) aSlilobebis klasifi­
maxasiaTeblebisa da mkurnalobis Sesaxeb damatebiTi ka­ciebSi fundamenturi klinikuri gansxvaveba aris
informaciis misaRebad ix. makini da iangi (Mackin and depresiasa da manias Soris. arsebobs depresiuli
Young, 2004). epizodebis mravalgvari dayofa (ix. qvemoT), Tumca
am mimarTulebiT Catarebuli kvlevebis Sedegebi nak­
maniakaluri stupori lebad mniSvnelovania. gansakuTrebiT yuradsaRebia
am iSviaT aSlilobas axasiaTebs sruli umoZraoba guneb-ganwyobis aSlilobebis mimdinareobaze xangrZ­
da damunjeba (mutizmi), pacientebs mxiaruli saxis livi dakvirvebis Sedegebi, romelTa Tanaxmadac
gamometyveleba aqvT, rac aweul guneb-ganwyobas arsebobs gamoxatuli klinikuri sxvaoba im mdgo­
gamoxtavs, xolo mdgomareobidan gamosvlis Semdeg, mareobebs Soris, rodesac mxolod depresiuli epi­
aRweren gadatanil, maniisTvis damaxasiaTebel, ideaTa zodebi viTardeba (rekurentuli depresiuli aS­
xtomis gancdas. dRes, radgan aqtiuri mkurnaloba liloba) da rodesac depresiis garda aRiniSneba
xelmisawvdomi gaxda, msgavsi mdgomareoba iSviaTad ma­niakaluri da/an hipomaniakaluri epizodebic (bi­
gvxvdeba. amdenad, krepelinis aRwera (1921, gv. 106) polaruli aSliloba).

_ 241 _
11 guneb-ganwyobis (afeqturi) aSlilobebi
da imave pacientis SemTxvevaSic da pacientebs So­
cxrili 11.4 melanqoliuri da somaturi risac gansxvavebulia. depresiis klinikuri niS­
depresiis klinikuri niSnebi
nebis Seswavlisas gamovlinda, rom zogi dep­re­siuli
melanqoliuri niSnebi (DSM-IV) mdgomareobisTvis damaxasiaTebelia e.w. `biologiuri~
interesTa sferos SezRudva da siamovnebis miRebis uu- simptomebi, rogorebicaa: umadoba, fsiqomotoruli
naroba* cvlilebebi, wonaSi kleba, yabzoba, libidos daqveiTeba,
sasiamovno stimulebze sapasuxo reaqciis nakleboba amenorea da diliT adre gaRviZeba. am simptomebs xSirad
da, damatebiT, qvemoT CamoTvlilTagan sul cota, sami melanqoliursac uwodeben; isini qmnian depresiuli
simptomi: aSlilobebis specifikur qvejgufs, romelic DSM-IV-
siamovnebis miRebis unaris daqveiTeba (gansxvavebuli Si mocemulia saxelwodebiT _ `depresia melanqoliiT~,
Cveulebrivi mowyenilobisgan)
xolo ICD-10-Si _ `depresiuli epizodi somaturi
xasiaTis damZimeba diliT*
simptomebiT~ (cxrili 11.4).
fsiqomotoruli Sekaveba an aJitacia*
anoreqsia an wonis mniSvnelovani kleba*
klasifikaciis meSveobiT diagnozis dasma rTulia,
braleulobis gadaWarbebuli gancda radgan pacientebis umravlesobas aqvs melanqoliis
libidos sagrZnobi daqveiTeba (mxolod ICD-10) esa Tu is niSani, romlis gamovlenas yuradRebiT
gamokvleva sWirdeba. Sesabamisad, melanqoliuri dep­
*ICD-10-Si depresiis somaturi simptomebi (minimum oTxis
arsebobaa aucilebeli diagnozis dasasmelad). resiis diagnozis dasasmelad aucilebeli simptomebis
raodenoba, garkveulwilad, sakamaToa. miuxedavad
depresiis klasifikacia amisa, zogadad miRebulia, rom gamoxatuli melan-
zogadi SeTanxmeba depresiuli aSlilobebis klasi­ qoliuri depresia asocirdeba rig saerTo klinikur
fikaciis saukeTeso meTodze jerjerobiT miRweuli maxasiaTebelTan (Parker et al., 2001):
ar aris. arsebobs ramdenime midgoma: w ufro mwvave simptomatika
w klasifikacia savaraudo etiologiuri faqtorebis w susti pasuxi placebo-mkurnalobaze
mixedviT;
w eleqtrokrunCxviTi Terapiis efeqturoba (ECT)
w klasifikacia klinikuri suraTis mixedviT;
w klasifikacia mimdinareobis mixedviT. w neirobiologiuri paTologiebis meti mtkicebuleba
(swrafi Zilis fazaSi Semcirebuli latenturi
klasifikacia savaraudo etiologiuri periodi, kortizolis hipersekrecia).
faqtorebis mixedviT dRemde gaurkvevelia, aris Tu ara melanqoliuri
istoriulad ganasxvavebdnen ori saxis depresiul depresia damoukidebeli aSliloba, Tu igi depresiul
aSlilobas. iTvleboda, rom erT SemTxvevaSi simp­ aSlilobaTa kontinuumis simwvaviT gansxvavebul
tomebi mxolod Sinagani, gare faqtorebisgan damo­ mdgomareobas warmoadgens.
ukidebeli mizezebiT iyo ganpirobebuli (endogenuri kendlerma (Kendler, 1997) am kiTxvaze pasuxis gasacemad
depresia), xolo meore SemTxvevaSi, simptomebi gare gamoikvlia tyupebi. man daadgina, rom melanqoliuri
stresorze sapasuxod viTardeboda (reaqtiuli depresia warmoadgens depresiis validur qvejgufs,
depresia). mravali wlis ganmavlobaSi aseTi dayofa romelic viTardeba depresiisadmi maRali genetikuri
aradamakmayofileblad iyo miCneuli. magaliTad, winaganwyobis mqone individebSi. amasTan, melanqoliis
luisi (Lewis, 1934) werda: diagnozi miuTiTebda raodenobrivad gansxvavebul
ufro mwvave formis arsebobaze, vidre gansxvavebul
`yvela daavadeba ori faqtoris Sedegia _ garemo
etiologiur qvejgufze.
zemoqmedebas axdens organizmze. konstituciuri
fsiqozuri depresia _ rogorc zemoT aRiniSna,
faqtorebia wamyvani, Tu garemo faqtorebi, es
mZime depresiis dros SesaZloa ganviTardes
verasodes gaxdeba gansjis sagani~.
fsiqozuri simptomatika (depresiul fsiqozs TiTqmis
rogorc me-5 TavSia aRniSnuli, depresiis indi­ mudmivad axlavs melanqoliis niSnebi). fsiqozuri
vi­dualuri SemTxvevebis ganxilvisas, saWiroa sxva­ simptomatikis arseboba miuTiTebs imaze, rom mxolod
dasxva etiologiuri faqtorebis xvedriTi wi­ antidepresantebiT mkurnaloba ar aris sakmarisi
lis gaTvaliswineba. arc ICD-10 da arc DSM-IV da saWiroa maTi antifsiqozur medikamentebTan
klasifikaciebSi reaqtiuli da endogenuri depresiis kombinacia (ix. Cowen, 2005).
kategoriebi ar aris Sesuli. aramelanqoliuri depresia _ simptomatikis profi­
lis mixedviT, depresia (aramelanqoliuri depresia)
klasifikacia klinikuri suraTis mixedviT moicavs sxvadasxva tipis klinikur aSlilobebs, maT
melanqoliuri depresia _ cnobilia, rom depresiuli Sorisaa: msubuqi depresiuli epizodi, atipiuri
epizodis dros ganviTarebuli simptomebi erTi depresia da disTimia. am tipis depresiuli aS­

_ 242 _
ICD-10 da DSM- IV klasifikaciebi
lilobebis mqone pacienti arakeTilganwyobilia, depresiuli xdeba weliwadis erTsa da imave dros,
SfoTavs, aReniSneba fobiebi da obsesiebi. Camo­ upiratesad, Semodgomasa da zamTarSi. sezonuri
Tvlili simptomebis gamo, aramelanqoliur dep­ afeqturi aSlilobis ganviTarebas SesaZloa, xeli
resias `nevrozul depresias~ uwodeben, Tumca, es Seuwyos cxovrebiseulma problemebmac, Tumca, xSirad
termini Tanamedrove diagnostikur kriteriumebSi sruliad umizezodac iCens Tavs. amdenad, varaudoben,
aRar gvxvdeba. rogorc zemoT aRiniSna (gv. 237), rom sezonuri afeqturi aSliloba weliwadis droebis
atipiur depresias aqvs damaxasiaTebeli klinikuri cvlilebas, magaliTad, dRis sinaTlis xangrZlivobas
simptomatika da pasuxi mkurnalobaze; amitomac igi ukavSirdeba. sezonuri afeqturi aSlilobebis Ziri­
aramelanqoliur depresiebs Soris gamoyofilia Tadi maxasiaTebeli maTi sezonuroba; amasTan, guneb-
damoukidebel kategoriad. ganwyobis sxva aSlilobebTan SedarebiT, am dros
ufro xSiria Semdegi simptomebi:
klasifikacia mimdinareobis mixedviT w hipersomnia;
unipolaruli da bipolaruli aSlilobebi _ guneb- w madis momateba _ naxSirwylebis miRebis dauokebeli
ganwyobis aSlilobebs, rogorc wesi, rekurentoba survili;
axasiaTebs da krepelini swored mimdinareobiT
w saRamoobiT energiis daqveiTeba.
xelmZRvanelobda, roca mania da depresia erT
daavadebad gaaerTiana. man aRmoaCina, rom daavadeba Seteva, rogorc wesi, Semodgomaze, an zamTarSi
ZiriTadad erTnairad mimdinareobda, miuxedavad viTardeba. aqedan gamomdinare, mas `zamTris dep­
imi­sa, sawyisi epizodi mania iyo, Tu depresia. resiasac~ uwodeben. zog pacients zafxulis peri­
swored amitom, man es ori mdgomareoba maniakalur- odSi SeiZleba mania an hipomania ganuviTardes,
depresiuli fsiqozis kategoriaSi gaaerTiana. rac bipolarul sezonur aSlilobaze miuTiTebs.
es Sexeduleba, sazogadod, miRebuli iyo 1962 amdenad, SegviZlia vivaraudoT, rom dRis sinaTlis
wlamde, sanam leonhardma (Leonhard et al.,) ar Semo­ Semcireba mniSvnelovani faqtoria depresiis paTo­
gvTavaza dayofa Semdeg sam jgufad: fiziologiisTvis, amitom mkurnalobis meTodebi unda
iTvaliswinebdes dabnelebisas xelovnur sinaTleze
w pacientebi, romelTac mxolod depresiuli aSli­
yofnas (Eagles, 2004). (sinaTliT mkurnalobis Sesaxeb
loba aqvT _ unipolaruli depresia;
informaciis misaRebad ix. gv. 610).
w pacientebi, romlebsac mxolod maniakaluri aSli­ xanmokle rekurentuli depresia _ zog SemTxvevaSi
loba aqvT _ unipolaruli mania; rekurentuli depresia mxolod mcire drois manZilze,
w pacientebi, romlebsac rogorc depresiuli, ise 2-dan 7 dRemde, iCens Tavs. xanmokle periodis gamo
maniakaluri aSliloba aqvT _ bipolaruli. mdgomareoba ar akmayofilebs arc didi depresiisa
Cvens droSi, rogorc wesi, ar ixmareba termini da arc depresiuli epizodis kriteriumebs. epi­
`unipolaruli mania~ da maniis yvela SemTxveva zodebi meordeba garkveuli sixSiriT (saSualod,
erTiandeba bipolarul jgufSi, rasac ganapirobebs TveSi erTxel). qalebTan raime TvalsaCino kavSiri
is, rom, maniakalur pacientebs TiTqmis yovelTvis menstrualur ciklTan ar aRiniSneba. miuxedavad imisa,
uviTardebaT depresiuli aSlilobac. rom depresiuli epizodebi xanmoklea, isini iseTive
imisTvis, rom xazi gaesva unipolarul da bipolarul mwvavea, rogorc mZime depresiuli aSlilobebis
aSlilobebs Soris arsebul gansxvavebaze, leonhardma SemTxvevaSi da, SesaZlebelia, TviTmkvlelobasac
(Leonhard et al., 1962) aRwera am jgufebis memkvidreobiTi ukavSirdebodes. xanmokle rekurentuli aSliloba
sxvaobac, rac Semdgomi kvlevebiTac dadasturda asocirebulia pirovnul distresTan da socialuri
(gv. 243). sazogadod, Tanxmdebian, rom depresiis da profesiuli funqcionirebis gauaresebasTan.
dros am ori jgufis simptomebi ZiriTadad msgavsia. komorbidoba maniakalur aSlilobas an disTimiasTan
unda arsebobdes garkveuli gadafarva jgufebs nakleb savaraudoa. xanmokle rekurentuli depresiis
Soris, radgan pacientebs, romlebsac unipolaruli SemTxvevebSi pacientebi iReben antidepresantebs, Tumca
depresiis diagnozi aqvT, SeiZleba mogvianebiT sakamaToa, ramdenad efeqturia isini (ix. Baldwin, 2003).
maniakaluri simptomebic ganuviTardeT. anu, sxva­
gvarad rom vTqvaT, unipolaruli mdgomareobebi
ICD-10 da DSM- IV klasifikaciebi
aucileblad moicavs bipolarul SemTxvevebs, rom­
lebic jer ar gamovlenila. am SezRudvis miuxedavad, guneb-ganwyobis aSlilobebis ZiriTadi kategoriebi
dayofa unipolarul da bipolarul aSlilobebad DSM-IV-isa da ICD-10-is mixedviT, mocemulia cxrilebSi
mkurnalobis TvalsazrisiT Zalian mosaxerxebelia 11.4 da 11.5. aq naTlad Cans am or klasifikacias Soris
(gv. 264-284). mniSvnelovani msgavseba da garkveuli gansxvavebebic.
sezonuri afeqturi aSliloba. zogierTi pacienti pirveli msgavsebaa is, rom oriveSi Sesulia guneb-

_ 243 _
11 guneb-ganwyobis (afeqturi) aSlilobebi

cxrili 11.5 bipolaruli aSlilobebis cxrili 11.6 depresiul aSlilobaTa


klasifikacia klasifikacia
ICD-10 DSM IV ICD-10 DSM-IV

maniakaluri epizodi hipomaniakaluri epizodi depresiuli epizodi didi depresiuli epizodi

msubuqi msubuqi
hipomania maniakaluri epizodi
saSualo saSualo
mania msubuqi
mZime mZime
mania fsiqozuri saSualo mZime fsiqoziT mZime fsiqoziT
simptomebiT
sxva depresiuli epizodebi
mwvave
atipiuri depresia
mwvave fsiqozuri
simptomebiT rekurentuli depresiuli didi depresiuli aSliloba
aSliloba rekurentuli
bipolaruli afeqturi bipolaruli I da
aSliloba bipolaruli II aSlilobebi mimdinare epizodSi msubuqi
mimdinare epizodSi mimdinare (an ukanaskneli
hipomaniiT epizodi) mimdinare epizodSi
zomieri
mimdinare epizodSi maniiT hipomania
mimdinare epizodSi mZime
mimdinare epizodSi mania*
mimdinare epizodSi mZime
depresiiT
depresiuli rekurentuli
mimdinare epizodSi depresia aSliloba fsiqozuri
Sereuli aSlilobiT simptomebiT

bipolaruli aSliloba Sereuli rekurentuli depresiuli


remisiis mdgomareobaSi aSliloba remisiis
mdgomareobaSi
cikloTimia cikloTimia
guneb-ganwyobis xangrZlivi disTimiuri aSlilobebi
aSlilobebi
*gamoricxavs bipolarul II aSlilobas
cikloTimia
ganwyobis erTaderTi epizodi da rekurentuli
disTimia
epizodebi. aseve, orive aRwers qronikul msubuq
guneb-ganwyobis aSlilobebs, rodesac aRiniSneba guneb-ganwyobis sxva sxva mxriv dauzustebeli
aweuli guneb-ganwyobidan daqveiTebamde perioduli aSlilobani guneb-ganwyobis aSliloba
meryeoba (cikloTimia), an xangrZlivi daqveiTebuli xanmokle rekurentuli xanmokle rekurentuli
guneb-ganwyoba (disTimia). aRniSnul SemTxvevebSi depresia depresia
guneb-ganwyobis aSlilobebi ar aris imdenad mwvave,
sak­marisia bipolaruli aSlilobis kriteriumebis
rom daakmayofilos hipomaniakaluri an depresiuli
dasakmayofileblad. ICD-10-is Tanaxmad ki, am
epizodis kriteriumebi. DSM-IV-is klasifikaciaSi
diagnozis dasasmelad, saxeze unda iyos minimum
zogadi samedicino mdgomareobebiT gamowveuli
ori epizodi. DSM-IV klasifikacia bipolarul aS­
guneb-ganwyobis aSlilobebi Sedis guneb-ganwyobis
lilobebs or nawilad yofs:
aSlilobaTa qvejgufSi, xolo ICD-10-Si ki _ organuli
fsiqikuri aSlilobebis kategoriaSi. w bipolaruli I aSliloba (sakmarisia minimum erTi
maniakaluri epizodis arseboba);
bipolaruli aSlilobebi w bipolaruli II aSliloba (rodesac iyo hipomania da
orive klasifikaciaSi manias hipomaniisgan gana­ ara mania).
sxva­vebs simptomebis xangrZlivoba, fsiqozuri niS­ bipolaruli II aSlilobis diagnozi yuradRebas
nebis arseboba, socialuri da samsaxureobrivi amaxvilebs msubuqi hipomaniakaluri epizodis mni­
funqcionirebis gauareseba. simwvavisa da fsiqozuri Svnelobaze iseT SemTxvevebSi, rodesac SesaZlebelia
simptomebis arsebobis an ararsebobis mixedviT, daisvas rekurentuli depresiis diagnozi. aseTi
maniakaluri epizodi SesaZlebelia daiyos qve­jgu­ epizodebis arseboba gavlenas axdens mkurnalobis
febad; DSM-IV klasifikaciis mixedviT maniis an strategiazec. DSM-IV miTiTebulia, rom Tu mania
hipomaniis erTi konkretuli epizodis arseboba an hipomania gamowveulia somaturi mkurnalobiT,

_ 244 _
diferencialuri diagnozi
magaliTad, antidepresantebis miRebiT, maSin ver
davsvamT bipolaruli I an bipolaruli II aSlilobebis
cxrili 11.7 guneb-ganwyobis aSlilobebis
klinikuri aRweris sistemuri sqema
diagnozs. Tumca, ukanasknel wlebSi Catarebul
kvlevaTa Sedegebis safuZvelze dagrovda mzardi epizodi msubuqi, saSualo, mZime
mtkicebulebebi imisa, rom antidepresantebiT ga­ simwvave depresiuli, maniakaluri,
mowveuli mania an hipomania unda miviCnioT bi­ Sereuli
polaruli aSlilobebis maCveneblad (Goodwin, 2003). tipi melanqoliuri simptomebiT

depresiuli aSlilobebi atipiuri simptomebiT

orive klasifikaciaSi, ICD-10-sa da DSM-IV-Sic, depre- damaxasiaTebeli gamokveTili SfoTviT


siuli epizodi ganisazRvreba simwvavisa da fsiqozuri simptomebi
simptomebis arsebobisa an ararsebobis mixedviT. aseve, fsiqozuri simptomebiT
calkea gamoyofili depresiuli epizodi, romlisTvi-
sac damaxasiaTebelia melanqoliuri (DSM-IV mixed- aJitaciiT, retardaciiT
an stuporiT
viT) an somaturi (ICD-10 mixedviT) niSnebi. DSM-IV
klasifikaciaSi aseTi didi depresiuli epizodi kla- mimdinareobis tipi unipolaruli an
bipolaruli
sificirdeba, rogorc atipiuri depresia, xolo ICD-
10klasifikaciaSi, rogorc “sxva depresiuli epizodi”. etiologiuri faqtorebi organuli
rogorc DSM-IV, aseve ICD-10 klasifikaciaSi Sesulia guneb-ganwyobis aSlilo­
rekurentuli xanmokle depresia, Tumca odnav gansx- bebis ojaxis istoria
vavebuli saxelwodebebiT (cxrili 11.6). guneb-ganwyobis aSli­
lobebis piradi istoria
klasifikacia da aRwera yoveldRiur bavSvobis droindeli
praqtikaSi gamocdileba
miuxedavad imisa, rom arc DSM-IV da arc ICD-10 pirovnuli Tvisebebi/
klasifikaciebi ar aris bolomde damakmayofilebeli, xasiaTis Taviseburebebi
nakleb savaraudoa, rom aRwerilobiTi kategoriebis socialuri mxardaWera
momavalma gadajgufebam ukeTesi Sedegi gamoiRos.
realurad, sakiTxi maSin gadaiWreba, rodesac cxovrebiseuli movlenebi
moxerxdeba aSlilobaTa etiologiis ukeT gaazreba.
Tumca, orive klasifikacia, ICD-10 da DSM-IV w tvinis organuli sindromisgan.
vargisia statistikuri monacemebisTvis. klinikuri depresiisa da Cveulebrivi dardis diferencireba
miznebis umravlesobisTvis ki umjobesia aSlilobaTa xdeba depresiuli sindromisTvis damaxasiaTebeli
sistemuri aRwera, vidre maTi klasifikacia. simptomebis arsebobis gaTvaliswinebiT (gv. 234).
yvela SemTxvevaSi, mdgomareobis Sefaseba un­da depresiuli aSliloba maRali komorbidobiT gamo­
­moxdes simwvavis, gamoxatuli simptomebis, mimdi­ irCeva. xSiria Tanmxlebi SfoTviTi, kvebiTi da
nareobis tipisa da etiologiuri faqtorebis gaT­ pirovnuli aSlilobebi an narkomoxmareba. yve­la am
va­liswinebiT (cxrili 11.7). Cveulebriv, yvela ma­ SemTxvevaSi mniSvnelovania depresiis amocnoba da
niakaluri epizodi, depresiuli epizodis ganvi­ saTanado mkurnalobis Catareba.
Tarebis gareSec, bipolarul aSlilobad ganixileba,
SfoTviTi aSlilobebi
vinaidan maniakaluri pacientebis umetesobas sabo­
lood mainc uviTardeba depresia. amasTan, ma­ msubuqi depresiuli aSlilobebis garCeva SfoTviTi
niakaluri pacientebi ramdenime maxasiaTebliT gvanan aSlilobebisagan zogjer sakmaod rTulia. diagnozis
bipolaruli aSlilobis mqone pirebs. aRniSnul sizuste damokidebulia depresiuli da SfoTviTi
sakiTxebze msjeloba gagrZeldeba Semdeg TavebSi. simptomebis simwvavis SedarebiT Sefasebasa da am
simptomebis ganviTarebis Tanmimdevrobaze. msgavsi
problemebi iCens Tavs gamoxatuli fobikuri an
diferencialuri diagnozi obsesiuri simptomebis an disociaciuri aSli­
depresia lobebis SemTxvevaSic (Teatraluri qceviTi dar­
depresiuli aSlilobebi unda ganvasxvavoT: Rvevebis arsebobis an ararsebobisas). yvela aseTi
w Cveulebrivi dardisgan; mdgomareobis dros klinicistma SeiZleba ver ga­
w SfoTviTi aSlilobebisgan; moavlinos depresiuli simptomebi da daniSnos
araswori mkurnaloba.
w Sizofreniisgan;

_ 245 _
11 guneb-ganwyobis (afeqturi) aSlilobebi

Sizofrenia aSlilobisTvis damaxasiaTebeli simptomebi Tanabradaa


warmodgenili, aseT mdgomareobas Sizoafeqturi
Sizofreniis SemTxvevaSi diferencialuri diagnozis
aSliloba ewodeba da igi ufro detalurad me-12
sizuste damokidebulia am mdgomareobisTvis dama­
TavSia ganxiluli. diagnostikisTvis damatebiTi
xasiaTebeli simptomebis gamovlenaze (me-12 Tavi).
informaciis mosaZieblad saWiroa pacientis ojaxisa
diferencirebis problemebi SesaZloa gaCndes dep­
da misi piradi istoriis guldasmiT Seswavla.
resiuli fsiqozis dros, Tumca, am SemTxvevaSic,
saWiroa fsiqikuri mdgomareobis saguldagulod Tavis tvinis organuli daavadeba da
Seswavla, damaxasiaTebeli simptomebisa da maTi narkotikuli nivTierebebis moxmareba
ganviTarebis Tanmimdevrobis gamovlena. yuradsaRebia
saSualo an xandazmuli asakis eqspansiuri qcevis
warsuli fsiqiatriuli istoriac. gansakuTrebiT
pacientebis SemTxvevaSi yovelTvis unda gamoiricxos
rTulia iseTi mdgomareobebis diferencireba, ro­
Tavis tvinis SesaZlo paTologia, gansakuTrebiT
desac depresiuli da Sizofreniuli simptomebi
maSin, Tu anamnezurad guneb-ganwyobis aSliloba ar
Tanabradaa warmodgenili. aseTi mdgomareobebi, e.w.
aRiniSneba. gamoxatuli afeqturi mdgomareobis gareSe
Sizoafeqturi aSlilobebi, ganxilulia 295-e gverdze.
ukiduresi socialuri ganmuxruWeba (magaliTad,
demencia da sxva organuli mdgomareobebi sazogadoebaSi moSardva) miuTiTebs Sublis wilis
paTologiaze. aseT dros aucilebelia nevrologiuri
Sua an xanSiSesuli asakis pacientebSi depresiuli
gamokvlevis Catareba. axalgazrda asakSi maniakaluri
aSlilobis gansxvaveba demenciisagan sakmaod rTulia,
mdgomareobis ganviTarebas SeiZleba xeli Seuwyos aiv
vinaidan maT umetesobas mexsierebis problemebi
infeqciam an Tavis tvinis travmam.
aReniSneba. mZime depresiuli aSlilobebis dros
maniasa da narkotikebis moxmarebiT gamowveul
kognituri testebis Sesruleba gaZnelebulia, amitom
agznebas Soris diferencialuri diagnozis dasa­
am mdgomareobebis diferencireba mxolod kognituri
smelad mniSvnelovania pirovnebis istoriis Seswavla
daqveiTebis maCveneblebiT faqtobrivad SeuZlebelia.
da narkotikebis Semcvelobaze Sardis gamokvleva.
amgvar viTarebaSi gansakuTrebiT mniSvnelovania
pacientis stacionirebis SemTxvevaSi narkotikebiT
dep­resiuli simptomebis gamovlena. depresiis dama­
gamowveuli mdgomareoba swrafad swordeba. Tumca,
dasturebeli iqneba isic, Tu guneb-ganwyobis nor­
aucileblad unda gvaxsovdes, rom bipolaruli
malizebasTan erTad, moxdeba mexsierebis gaum­
aSlilobis mqone pirebi maRali sixSiriT moixmaren
jobeseba. depresia SeiZleba ganviTardes Zalian
alkoholsa da narkotikul nivTierebebs.
bevr zogad-samedicino mdgomareobis fonze (gverdi
402). diagnozisTvis gansakuTrebiT mniSvnelovania
avadmyofobis istoriis codna, sruli fizikuri afeqturi aSlilobebis
gamokvlevis Catareba da, ramdenadac es SesaZlebelia, epidemiologia
damatebiTi monacemebis moZieba. depresiis gavrcelebis maCveneblis dadgena rTulia,
rac, nawilobriv, ukavSirdeba sxvadasxva kvlevebSi
mania gansxvavebuli diagnostikuri meTodebis gamoyenebas.
maniakaluri aSlilobebi unda ganvasxvavoT: Tanamedrove mkvlevarebi ufro xSirad mimarTaven
w Sizofreniisgan; struqturirebul diagnostikur intervius, rome­
lic moicavs Semdeg standartul diagnostikur
w Tavis tvinis organuli daavadebebisagan, romlebic
instrumentebs: diagnostikuri intervius sqema (DIS),
Sublis wils moicaven (magaliTad, simsivne an aiv
Sedgenili saerTaSoriso diagnostikuri interviu
infeqcia);
(CIDI) da neirofsiqiatriaSi klinikuri Sefasebis
w amfetaminebis an sxva narkotikuli nivTierebebis mi­
sqema (SCAN), romlebSic gamoyenebulia mimdinare
RebiT gamowveuli agznebis xanmokle epizodebisagan
mdgomareobis kvlevis me-10 gamocema (PSE) (gv. 69).
Sizofrenia radgan maniis dadgena da diagnostika SedarebiT
martivia, guneb-ganwyobis aSlilobebs Soris bipo­
yvelaze rTulia maniakaluri mdgomareobis dife­
laruli SemTxvevebis gamovlena ufro sandoa.
rencireba Sizofreniisagan. maniakaluri aSli­
lo­­bis SemTxvevaSic SesaZloa, ganviTardes sme­
bipolaruli aSlilobebi
ni­Ti halucinaciebi da bodvebi, maT Soris, Si­
zofreniisaTvis damaxasiaTebeli simptomebic, magal­ industriul qveynebSi mosaxleobis ukanasknelma
iTad, damokidebulebis bodva. Tumca, es simptomebi gamokiTxvebma (Kessler et al., 1997) aCvena, rom:
swrafad icvlis Sinaars da iSviaTad grZeldeba w sicocxlis manZilze bipolaruli aSlilobis
momatebuli aqtivobis fazis Semdegac. Tu orive ganviTarebis riski meryeobs 0.3-dan 1.5 procentamde;

_ 246 _
afeqturi aSlilobebis epidemiologia
w 6 TveSi gamovlenili bipolaruli aSlilobebis depresiisadmi winaganwyobas, momavali kvlevis saga­
SemTxvevaTa ricxvi mniSvnelovnad ar gansxvavdeba nia. gasaTvaliswinebelia, rom zog kulturaSi
sicocxlis manZilze daavadebis ganviTarebis six­ qalebi socialuri Cagvrisa da diskriminaciis
Si­risgan, rac aSlilobis qronikul xasiaTze miu­ obieqts warmoadgenen. isini ufro xSirad ganicdian
TiTebs; seqsualur da fizikur Zaladobas, vidre mamakacebi.
w bipolaruli aSlilobis gavrceleba qalebsa da ma­ amdenad, msgavsi faqtorebic SesaZloa ganapirobeben
makacebSi Tanabaria; qalebis momatebul depresiulobas.
adre iTvleboda, rom depresiuli aSlilobebis
w mosaxleobaSi Catarebuli kvlevebis Sedegebis Tana­
ganviTarebis riski asakTan erTad matulobs, Tumca
xmad daavadebis sawyisi asakia daaxloebiT 17 weli;
ukanasknelma kvlevebma aCvena, rom depresia yvelaze
w bipolaruli aSliloba maRali komorbidobiT metad gavrcelebulia 18-44 asakobriv jguSi. 1945
xasiaTdeba, gansakuTrebiT xSiria SfoTviTi aSli­ wels da Semdgom dabadebuli pacientebis kvlevam
lobebi da narkomoxmareba. industriul qveynebSi gamoavlina am populaciaSi
cxovrebis manZilze depresiis ganviTarebis moma­
depresia tebuli riski da pirveli epizodis ganviTarebis
mosaxleobis kvlevisas depresiuli epizodis zusti ufro axalgazrda asaki. es kvlevebi ZiriTadad
sazRvrebis dadgena rTulia, Tumca, ukanaskneli retrospeqtulia da, SesaZloa, axalgazrdebTan Seda­
kvlevebiT, romlebSic DSM-IV-is kriteriumebi ga­ rebiT, asakovan pacientebTan depresiuli epizodebis
moiyenes, ganviTarebul qveynebSi Semdegi Sedegebi SemTxvevebSi naklebia, radgan maT daqveiTebuli
miiRes (Alonso et al., 2004): aqvT mexsiereba, an warsulSi gadatanili depresiuli
w mosaxleobaSi didi depresiis 12-Tviani gavrcelebis mdgomareobis gamJRavneba ar surT (Joyce, 2000; Paykel,
sixSire 2-5% -ia; 2000).
w sicocxlis manZilze depresiis gamovlenis maCve­
nebeli sxvadasxva kvlevebSi mniSvnelovnad gan­
disTimia da rekurentuli xanmokle
sxvavdeba (4-30%). zusti cifri, savaraudod, 10- depresia
20%-s Soris meryeobs; cxovrebis manZilze disTimiis riski daaxloebiT 4
w daavadebis sawyisi asakia daaxloebiT 27 weli; procentia (Alonso et al., 2004). disTimiis maCvenebeli
ufro maRalia qalebsa da ganqorwinebulebSi. xan­
w gansxvavebul kulturebSic depresia TiTqmis or­
mokle rekurentuli depresiis epidemiologiaze ar­
jer metia qalebSi, vidre _ mamakacebSi;
sebuli monacemebi metad mwiria. ciurixSi Cata­rebuli
w 1945 welsa da Semdgom dabadebul adamianebs dep­ kvlevebiT, xanmokle depresiuli aSlilobisaTvis
resiis maCvenebeli SesaZloa gazrdili hqondeT; 12-Tviani gavrcelebis sixSirea daax­loebiT 2.6%,
depresiis maCvenebeli ufro maRali aqvT umuSevar xolo disTimiisTvis _ 2.3% (Pezawas et al., 2003).
da ganqorwinebul pirebs;
w didi depresiis dros xSiria komorbidoba, gan­­ msubuqi afeqturi aSlilobebi
sakuTrebiT, SfoTviTi aSlilobebisa da narko­ msubuqi afeqturi aSlilobebis sixSire Zalian va­
moxmarebis. riabeluria, vinaidan sxvadasxva kvlevebSi gan­
mizezi imisa, Tu ratomaa qalebs Soris maRali sxvavebuli midgomebia gamoyenebuli. es aSlilobebi
maCvenebeli, dadgenili araa. sixSire izrdeba sqesobrivi yvelaze ufro gavrcelebulia mosaxleobaSi. ma­
momwifebis asakSi da, SesaZloa, garkveulwilad, ga­liTad, erovnuli fsiqiatriuli avadobis sayo­
qalebSi depresiuli simptomebisadmi momatebuli facxovrebo kvlevis (National Psychiatric Morbidity
mzaobis mizezs warmoadgendes. Tumca, aseTi `arCeviTi~ Household Survey) mixedviT, nevrozuli aSlilobis
axsna ver iqneba sakmarisi mtkicebuleba. depresiis erTkviriani gavrcelebis sixSire saSualod 16%-
mqone mamakacebs, romlebic xSirad alkoholis didi ia (12.3% _ kacebSi da 19.5% _ qalebSi). am sakvlevi
odenobiT momxmareblebi arian, rac niRbavs depresiul jgufidan TiTqmis naxevari akmayofilebda Sereuli
simptomatikas, SesaZlebelia swored amitom, upi­ SfoTviTi aSlilobis ICD-10-is kriteriumebs (Jenkins
ratesad, alkoholTan dakavSirebuli problemebi et al., 1997). msubuqi depresiis (DSM-IV-is mixedviT)
aReniSnebaT. Tumca, arc es mosazreba iZleva srul­ epidemiologiurma kvlevebma aCvena, rom misi
yofil axsnas sqesTan dakavSirebuli gansxvavebis gavrcelebis sixSire 55 da meti asakis pirebSi 9.8%-
Taobaze. sqesTan dakavSirebuli neirobiologiuri ia (Beekman et al., 1999). saocrad msgavsi Sedegebi iqna
gansxvavebebi (magaliTad, serotoninuli centraluri miRebuli mozardebsa da axalgazrdebze Catarebul
gadacemis gzis organizeba) ramdenad ganapirobebs kvlevebSic (9.9%) (Kessler and Walters, 1998).

_ 247 _
11 guneb-ganwyobis (afeqturi) aSlilobebi

cxrili 11.8 boqsi 11.1 guneb-ganwyobis aSlilobebis


mravalfaqtoruli buneba
kvlevis sagani Sesabamisi kvleva
w guneb-ganwyobis aSlilobebis genetikur safuZvels
genetikuri genetikuri epidemiologia qmnis mravali genis individualuri Tvisebebis
molekuluri genetika erToblioba. calkeuli genis Tavisebureba SeiZleba
gamovlindes uSualod kortikuli meqanizmebis
pirovnuli temperamenti modifikaciiT, an iribad aisaxos pirovnul Tvisebebsa
kognituri Taviseburebebi da fsiqologiuri daZlevis meqanizmebze.
bavSvobis mSoblebis deprivacia w bavSvobis droindeli uaryofiTi gamocdileba
droindeli arasasurveli garemo da Zaladoba gavlenas axdens pirovnul Tvisebebze da, Sesabamisad,
garemo bavSvobaSi qveiTdeba misi mijaWvulobisa da socialuri
mxardaWeris miRebis unari. negatiuri garemo pirobebi
socialuri garemo cxovrebiseuli movlenebi moqmedebs hipoTalamur-hipofizarul-adrenaluri
qronikuli sirTuleebi si­s­temis ganviTarebasa da mozardobaSi stresze
neirobiologiuri pasuxis Taviseburebaze.
fsiqologiuri fsiqodinamikuri
kognituri w guneb-ganwyobis aSlilobebi xSirad provocirebulia
mimdinare movlenebiT, gansakuTrebiT maSin, rodesac
biologiuri monoaminebi pirovnebas arasakmarisi socialuri mxardaWera aqvs.
hipoTalamur-hipofizarul- cxovrebiseuli sirTuleebis gavlena modificirdeba
adrenaluri sistema bavSvobis droindeli gamocdilebiT, piradi Tvi­
neirofsiqologia sebebiTa da genetikuri winaganwyobiT. am sami faqtoris
neirovizualizacia erToblioba gansazRvravs individis mdgradobas
nevropaTologia an mowyvladobas uaryofiTi movlenebis mimarT da,
Sesabamisad, guneb-ganwyobis aSlilobis ganviTarebis
risks.
afeqturi aSlilobebis etiologia
w guneb-ganwyobis aSlilobebis neirobiologia ukav­
afeqturi aSlilobebis etiologiasTan dakavSirebiT Sirdeba aqtivobis cvlilebas monoaminur neironebsa
sxvadasxva Teoria arsebobs. safuZvlianadaa Ses­ da hipoTalamur-hipofizarul-adrenalur sistemaSi,
wavlili depresiis genetikuri epidemiologia da romelTa erToblivi moqmedeba ganapirobebs guneb-
ganwyobaSi monawile neironuli qselis Secvlil
is bavSvobisdroindeli gamocdileba, romelic pi­ muSaobas.
rovnebas zrdasrul asakSi ufro mowyvlads xdis
w guneb-ganwyobis aSlilobebis dros tvinis zogierTi
depresiisadmi. aseve, dagrovilia mniSvnelovani cod­ struqturuli paTologia migviTiTebs qronikul bi­
na imis Sesaxeb, Tu ra mniSvneloba aqvs depresiisadmi ologiur mowyvladobaze, rac, savaraudod, genetikuri
an neiroganviTarebis faqtorebiTaa ganpirobebuli.
midrekili individebisTvis cxovrebiseul sirTu­
leebsa da stress, rogorc maprovocirebel faqtorebs.
TesavebSi. es riski orjer metia bipolaruli aSli­
bevrad naklebia cnobili im meqanizmebze, romlebic
lobebis SemTxvevaSi (cxrili 11.9). bipolaruli
monawileoben gamomwvevi da maprovocirebeli faq­
pro­bandebis naTesavebs aqvT rogorc unipolaruli
torebis klinikur simptomebad `gadaTargmnaSi~.
depresiisa da Sizoafeqturi aSlilobebis, aseve
am meqanizmebis Seswavlisas (rac, bunebrivia, mni­
bipolaruli aSlilobis ganviTarebis momatebuli
Svnelovania mkurnalobisaTvis) iyeneben or ZiriTad
riski. amis sapirispirod, unipolaruli depresiis
konceptualur midgomas, romlebic, zogadad, `fsi­
qologiur~ da `biologiur~ meqanizmebad SeiZleba daiyos. cxrili 11.9 bipolaruli aSlilobebisa da
sruliad naTelia, rom es midgomebi warmoadgens didi depresiis genetikuri epidemiologia
erTiani suraTis sxvadasxva dones, romlebic avse-
bipolaruli unipolaruli
ben erTmaneTs. ZiriTadi mimarTulebebi, romleb-
aSliloba aSliloba
sac SemdgomSi ganvixilavT, CamoTvlilia cxrilSi
riski cxovrebis manZilze ≈ 1% 10–20%
11.8. imisTvis, rom mkiTxveli advilad gaerkves Sem-
deg qveTavSi, boqsSi 11.1 Sejamebulia, Tu kvlevebiT sqesis mixedviT 1:1 1:2
miRebuli monacemebi ra gavlenas axdens Cvens gage- ganawileba (mamrobiTi:
mdedrobiTi)
baze guneb-ganwyobis paTogenezTan dakavSirebiT. kv-
levebis umravlesobaSi ufro meti monacemia depre- pirveli rigis naTesavebi

siis etiologiaze maniis etiologiasTan SedarebiT. bipolaruli aSlilobebis ≈10% ≈2%


riski cxovrebis manZilze
genetikuri mizezebi
unipolaruli 20–30% 20–30%
ojaxisa da tyupebis kvleva aSlilobebis riski
cxovrebis manZilze
ojaxuri kvlevebi
guneb-ganwyobis aSlilobebis riski maRalia, rogorc daavadebis dawyebis 21 27
bipolaruli, ise unipolaruli pirveli rigis na­ saSualo asaki

_ 248 _
afeqturi aSlilobebis etiologia
dros bipolaruli da Sizoafeqturi aSlilobebis calke Seswavla. zogadad, savaraudoa, rom genetikuri
ganviTarebis gazrdili maCveneblebi ar aRiniSneba. winaganwyoba afeqturi aSlilobebisadmi ganpirobebulia
mravali genis mcire efeqtis erToblivi moqmedebiT,
tyupebis kvleva e.w. poligenuri memkvidreobiT.
tyupebis Seswavlam aCvena, rom ojaxSi guneb-
ganwyobis aSlilobaTa SemTxvevebs genetikuri molekuluri genetika
faqtorebi ganapirobebs; konkordantoba ufro guneb-ganwyobis aSlilobebis molekuluri kavSirebis
maRalia monozigotur, vidre _ dizigotur tyupebSi, Seswavlam mniSvnelovani veraferi gamoavlina, risi
rogorc bipolaruli, ise unipolaruli aSlilobebis mizezic aris calkeuli genis mcire efeqti da genetikuri
dros. magaliTad, bipolaruli aSlilobebisTvis heterogenoba. marTalia, miRebulia garkveuli
konkordantobis maCvenebeli monozigotur tyupebSi pozitiuri monacemebic, magram maTi dublireba Zalian
60-dan 70%-mde, xolo dizigotur tyupebSi mxo­ Znelia, magaliTad, bipolaruli aSlilobis SedarebiT
lod 20%-mdea. unipolaruli depresiis drosac axalma kvlevebma gamoavlina mniSvnelovani kavSirebi
kon­kordantoba ufro maRalia monozigoturi (46%), 13q da 22q qromosomebTan (ix. Badner and Gershon, 2003),
vidre dizigoturi tyupebis SemTxvevaSi (20%). zo­ Tumca aucilebelia am Sedegis gameoreba.
gadad, SeiZleba iTqvas, rom genetikis gavlena ufro
genetikuri kavSirebis Seswavla
didia bipolaruli aSlilobebis SemTxvevaSi, vidre
unipolarulis (ix. McGuffin et al., 1996). depresiis monoaminuri Teoriis Tanaxmad, alelebis gene-
tikurma variaciam, romelic Seicavs informacias mono-
guneb-ganwyobis aSlilobebis klasifikaciis geneti- aminebis sinTezis, metabolizmis an specifikuri recep-
kuri safuZveli torebis Sesaxeb, SeiZleba gansazRvros afeqturi aSli-
genetikuri kvlevebi gvexmareba ukeT gavigoT guneb- lobebis ganviTarebis riski. uamravi kvlevaa Catarebuli
ganwyobis aSlilobebis sxvadasxva qvejgufebs Soris kandidati genebis gamosavlenad, magram jerjerobiT
arsebuli etiologiuri kavSirebi, magaliTad, tyupebis damakmayofilebeli monacemebi ar arsebobs (Fanous and
kvlevisas, karkovski da kendleri (Karkowski and Kendler, Kendler, 2004). serotoninis transporteris gens aleluri
1997) mividnen im daskvnamde, rom unipolaruli da variabeloba axasiaTebs, romlidanac erT-erTi trans-
bipolaruli depresiebis genetikuri winaganwyoba porteris ubnis eqspresias gansazRvravs. aseTi polimor-
ufro simwvaviT, da ara etiologiiT, ganasxvavebs am fizmis damadasturebeli monacemebi depresiul pacien-
or mdgomareobas erTmaneTisagan. makgafinma (McGuffin tebze Catarebuli kvlevebis CvenebiT araerTgvarovania
et al., 2003) ki aCvena, rom genetikuri mowyvladoba (Anguelova et al., 2003). prospeqtuli kvlevis safuZvelze
maniisadmi ufro specifikuria da, rogorc Cans, ar kaspim (Caspi et al., 2003) daadgina, rom serotoninis trans-
warmoadgens mxolod simwvaviT gansxvavebul guneb- porteris garkveuli alelis matarebel pirebs uaryofi-
ganwyobis aSlilobas. Ti cxovrebiseuli movlenebis dros ufro xSirad uvi-
tyupebis kvelvam gamoavlina, rom genetikuri mo­ TardebaT depresia. es SesaZloa iyos arasasurveli gare-
wyvladoba depresiisa da SfoTviTi aSlilobebis mosa da genetikuri winaganwyobis faqtorebis urTierT-
mimarT erTi da imave genebiT, magram gansxvavebuli kavSiris saintereso magaliTi.
garemo risk-faqtorebiTaa ganpirobebuli (Kendler,
1996). amasTan, depresiis mowyvladobaze garemo pirovnuli Tvisebebi
faqtorebis efeqti ufro metad moicavs pirovnebis garkveuli pirovnuli Tvisebebi warmoadgens guneb-
individualur gamocdilebas, vidre gaziarebul ganwyobis aSlilobaTa winaganwyobas. magaliTad,
(ojaxis) gamocdilebas. klinikurad vlindeba, rom depresiul pacients pre-
memkvidreobis tipi morbidSi xSirad SfoTvis maRali done aReniSneba.
pirovnuli Tvisebebis Tavisebureba guneb-ganwyobis
guneb-ganwyobis aSlilobaTa ojaxuri ganawileba ar
aSlilobebTan Semdegnairad asocirdeba:
eqvemdebareba mendelis martiv kanonebs. cnobilia, rom
qali ufro midrekilia depresiisadmi, vidre _ mamakaci. 1. pirovnul Tvisebad miCneuli maxasiaTebeli Sesa­
SesaZlebelia, genetikuri faqtorebi qalebSi ufro Zloa daavadebis msubuq formas warmoadgendes. ma­
mniSvnelovan rols asrulebs, gansakuTrebiT maSin, Tu galiTad: krepelini (Kraepelin, 1921) varaudobda,
afeqturi aSlilobebis ufro farTo diagnostikuri rom cikloTimiuri temperamentis mqone adamianebi
kriteriumebia gamoyenebuli (Kendler et al., 2001). amdenad, (e.i. ganmeorebadi da xangrZlivi guneb-ganwyobis
genetikuri SeWidulobisa da kavSirebis kvlevisas cvlilebebiT) ufro metad iyvnen midrekilni mani­
mniSvnelovania mamakacebsa da qalebSi sxvadasxva akalur-depresiuli aSlilobisadmi. Cvens droSi am
lokusebis depresiisadmi winaganwyobaze gavlenis cal- tipis temperamenti klasificirdeba guneb-ganwyobis
aSlilobad (cikloTimiuri aSliloba) da miCneulia

_ 249 _
11 guneb-ganwyobis (afeqturi) aSlilobebi
bipolaruli aSlilobebis msubuq formad. gadametebuli zrunva, Tanabrad ukavSirdeba ara­melan­
2. zogierTi pirovnuli Tviseba gavlenas axdens ada­ qoliuri dep­resiis ganviTarebis risks zrdasrul asak­
mianebis qcevaze arasasurvel garemoSi moxvedrisas Si; am kavSiris meqanizmis dadgena Semdgom Seswavlas mo­­
da, Sesabamisad, zrdis depresiuli aSlilobis iT­xovs (Enns, 2000). postnataluri depresiis mqone de­
risks. magaliTad: kognituri Tavisebureba, ro­ disTvis damaxasiaTebelia ugulebelyofa da emo­ciuri
go­ricaa `sociotropoba~ (mowonebis Zlieri moT­ indi­ferentuloba axalSobilis mimarT. zru­nvis aseTma
xovnileba) asocirdeba depresiis gazrdil riskTan stilma SesaZloa grZelvadiani uaryofiTi gavlena iqo­
cxovrebiseuli sirTuleebis gadatanis Semdeg nios bavSvis TviTSefasebasa da mijaWvulobis unarze,
(Mazure and Maciejewski, 2003). rac Semdgom TaobebSi gazrdis depresiis ganviTarebis
risks.
3. garkveuli tipis pirovnul ganviTarebasa da fsiqikur
aSlilobebs SesaZloa saerTo genetikuri safuZveli
precipitatuli faqtorebi
hqondes, magaliTad: nevrotizmi, rac aizenkis
pirovnebis tipis gamosavleni testiT izomeba, cxovrebiseuli movlenebi
depresiis winaganwyobas warmoadgens. tyupebis kvleva
meTodologiuri midgomebi
ki gviCvenebs, rom nevrotizmsa da depresias saerTo
yoveldRiuri klinikuri praqtika gviCvenebs, rom
genebi aqvs (ix. Fanous and Kendler, 2004).
depresiul aSlilobebs xSirad stresuli movlenebi
amrigad, Tanamedrove monacemebi gviCvenebs, rom
iwvevs. Tumca, sanam davaskvniT, rom stresuli
depresiis genetikuri riski nawilobriv xasiaTis
garemo ganapirobebs depresiul aSlilobebs, saWiroa
garkveuli tipisa da kognituri Taviseburebis mem­
gaviTvaliswinoT sxva faqtorebic. pirvel rigSi, kavSiri
kvidreobiTobaSi vlindeba, rac, SesaZloa, aqveiTebdes
SeiZleba iyos SemTxveviTi. meorec, kavSiri SeiZleba
stresTan gamklavebis unars (ix. Goodyer, 2002).
iyos araspecifikuri; ar aris gamoricxuli, rom sxva
tipis daavadebebs zustad aseTive stresuli movlena
garemo faqtorebi adreul asakSi
uZRodes win. mesamec, SesaZlebelia, is iyos yalbi;
mSoblis deprivacia pacienti stresulad aRiqvams movlenebs, roca cdilobs
fsiqoanalitikosebis azriT, bavSvobaSi dedobrivi retrospeqtulad axsnas daavadebis mizezi, an imitom,
siyvarulis nakleboba, gamowveuli mSoblis da­ rom ukve depresiulia. dabolos, SesaZlebelia, rom
kargviT an masTan ganSorebiT, zrdis depresiuli Tavad depresia iyos cxovrebiseuli movlenis gamomwvevi.
aSlilobebisadmi mowyvladobas zrdasrul asakSi. mkvlevarebi cdiloben am meTodologiuri sir­Tu­
Tumca, epidemiologiuri kvlevebiT ar dasturdeba leebis gadaWras. pirveli ori problemis Se­sas­wav­lad,
zrdasrulobaSi depresiuli aSlilobis riskis mateba, kerZod, imis gamosavlenad, aris es movlenebi Sem­TxveviTi
Tu ganSorebis mizezi mSoblis gardacvalebaa. zogadad, Tu specifikuri, saWiroa janmrTeli mo­saxleobidan da
meti mxardamWeri hyavs mosazrebas, rom depresiuli sxva daavadebebis mqone pirebidan sa­kontrolo jgufebis
aSliloba mowiful asakSi ukavSirdeba mSoblebis saTanadod SerCeva. xolo, yalbi kavSiris gamosavlenad
daSorebas, ufro konkretulad ki _ ganqorwinebas. ori gansxvavebuli mi­dgoma ga­moiyeneba: pirveli
am SemTxvevaSi gadamwyvet rols mSoblebis mxridan gulisxmobs daavadebisagan sru­liad damoukidebeli
yuradRebis nakleboba da maT Soris arsebuli uTanxmoeba movlenebis (magaliTad, sam­sa­xuridan daTxovna sawarmos
ufro TamaSobs, vidre konkretuli danaklisi. marTlac, daxurvis gamo) ga­mi­jvnas iseTi movlenebisgan, romlebic
uTanxmoeba ojaxSi da adekvaturi zrunvis nakleboba SeiZleba da­­ava­debis Sedegs warmoadgendes (rogoricaa
depresiisaken midrekilebas im ojaxebSic zrdis, sadac sam­saxuridan mxo­lod am pirovnebis daTxovna). meore
ganqorwineba ar momxdara (ix. Harris, 2001). mid­goma gu­lisxmobs movlenis stresis xarisxis gan­
sazRvras janmrTeli pirebis SeTanxmebul mo­saz­rebaze
urTierToba mSoblebTan dayrdnobiT.
naTelia, rom mSoblis Zaladobrivi damokidebuleba,
magaliTad fizikuri an seqsualuri Zaladoba, zrdasrul miRebuli Sedegebi:
asakSi sxvadasxva fsiqikuri aSlilobebis, maT Soris meTodologiurad sando kvlevebma aCvena, rom:
didi depresiis ganviTarebis risk-faqtoria (Harris, 2001). w depresiuli epizodis ganviTarebis wina TveebSi
naklebadaa cnobili aRzrdis gansxvavebuli tipis gavlena uar­yofiTi cxovrebiseuli movlenebis ricxvi eqvs­
depresiis winaganwyobaze. erT-erT sirTules warmoadgens jer metia;
mSoblebTan urTi­erTobis tipis retrospeqtulad gan­
w SfoTviTi aSlilobebisa da Sizofreniis gan­vi­
sazRvra. pacientis mogonebebs SesaZloa, aferxebdes
Ta­rebas da TviTmkvlelobis mcdelobebs bevri
sxva­dasxva faqtori, maT Soris, depresiuli aSlilobac.
stresuli movlena uZRvis win;
Tum­ca, savaraudoa, rom, rogorc uyuradReboba, ise

_ 250 _
afeqturi aSlilobebis etiologia
w zogadad, `danaklisi~ ukavSirdeba depresias, xolo mowyvladobis faqtorebi da cxovrebiseuli
`safrTxis Semcveli movlenebi~ _ SfoTvas; sirTuleebi
w depresiis ganviTarebis TvalsazrisiT, didi mniSvn­ zogadi klinikuri dakvirvebis safuZvelze SeiZleba
eloba aqvs cxovrebiseul movlenebs, magram maTi iTqvas, rom zemoqmedebs is movlenebi, romlebic
gavlena naklebia melanqoliuri tipis aSlilobebisa uSualod win uZRvian depresiul aSlilobebs.
da Zlieri ojaxuri istoriis arsebobis SemTxvevaSi. faqtiurad, esaa `ukanaskneli wveTi~ im adamianisTvis,
ukanaskneli kvlevebi gviCvenebs, rom depresiis romelic xangrZlivi uaryofiTi garemo faqtorebis
ganviTareba ufro metad Rirsebis Semlaxvel da gavlenas ganicdis. magaliTad, uiRblo qorwineba,
pirovnebisTvis Seuracxmyofel movlenebTanaa da­ problemebi samsaxurSi an mZime sacxovrebeli pi­
kavSirebuli. xolo, depresiis remisia xSirad aso­ robebi. braunma da harisma (1978) winaganwyobis
cirebulia `axali cxovrebis dawyebasTan~ (axa­ movlenebi or tipad dayves. pirvel tips miekuTvneba
li nacnoboba an swavlis dawyeba) (Harris, 2001). xangrZlivi stresuli garemoebebi, rolebsac Se­
mniSvnelovania genetikuri faqtorebis roli cxov­ uZliaT rogorc Tavad ganapirobon depresia, aseve
rebiseuli sirTuleebis daZlevaSi. magaliTad, gar­ gaaZlieron xanmokle cxovrebiseuli movlenebis
kveuli tipis individebs axasiaTebs swrafva riskis efeqti. braunma da harisma am tipis garemoebebs
Semcvel garemosken; aseve, genetikuri faqtorebi, xangrZlivi sirTuleebi uwodes.
pirovnuli Taviseburebebidan gamomdinare, ganapi­ meore tipi ki Tavad ar axdens gavlenas depresiaze,
robebs konkretuli individis mier cxovrebiseuli aramed mxolod aZlierebs xanmokle cxovrebiseuli
movlenebis aRqmas (Kendler et al., 1999). movlenebis zemoqmedebas. aseT garemoebebs uwodeben
zogadad, depresiuli epizodebis ricxvis zrdas­ mowyvladobis faqtors. am or tips Soris arsebuli
Tan erTad, iklebs cxovrebiseuli movlenebis mniSv­ gansxvaveba ar aris naTlad Camoyalibebuli. magaliTad,
nelobac. es niSnavs, rom didi depresiuli aSlilobis colqmrul urTierTobaSi grZelvadiani problemebi
Camoyalibebis Semdeg, depresiuli epizodi SeiZleba (xangrZlivi sirTule) SesaZloa ukavSirdebodes intimuri
stresuli movlenebis gareSec ganviTardes. aseTi urTierTobis problemebs, xolo braunis mixedviT, es
urTierTkavSiri naklebad TvalsaCinoa dep­resiuli ukanaskneli mowyvladobis faqtors warmoadgens.
aSlilobis ojaxuri istoriis SemTxvevaSi. SesaZloa, kvlevebi gviCvenebs, rom depresiuli epizodebis
rom depresiis ojaxuri istoria akninebs depresiuli ganviTarebis riski izrdeba Semdegi cxovrebiseuli
epizodis ganviTarebisas garemo faqt­orebis mniSv­ movlenebis Sedegad, rodesac pirovneba:
nelobas, riTac SeiZleba aixsnas aseT ojaxebSi dep­ w uvlis bavSvebs;
resiis gazrdili riski (Kendler et al., 2001). w muSaobs saxlidan gausvlelad;
w ar hyavs axlobeli adamiani.
mania zogadad, cnobilia, rom sazogadoebrivi mxar­
darwmunebiT Znelia imis Tqma, iwvevs Tu ara manias da­Werisa da Tanadgomis nakleboba an socialuri
cxovrebiseuli movlenebi. warsulSi iTvleboda, rom gaucxoeba xels uwyobs depresiis ganviTarebas. es
mania mxolod endogenuri (Sinagani) daavadebaa, Tumca, meqanizmi bolomde Seswavlili araa, amitom sxvadasxva
klinikuri gamocdileba gviCvenebs, rom garkveul interpretaciiT cdiloben mis axsnas: (1) SesaZlebelia
SemTxvevebSi iseTi cxovrebiseuli gamocdileba, pirovneba depresiisadmi ufro mowyvladia, rodesac
romelic depresias unda iwvevdes, SeiZleba maniis sando adamiani gverdSi ar udgas, an (2) depresia Tavad
mizezic gaxdes, magaliTad, mZime danaklisi. cvlis sxva adamianebTan urTierTobis unars, an (3)
iseve rogorc rekurentuli depresiis SemTxvevaSi, garkveuli pirovnuli Tvisebebis gamo individi ver
cxovrebiseuli movlenebis gavlena ufro Zlieria axerxebs saimedo urTierTobebis damyarebas sxvebTan,
maniakalur-depresiuli aSlilobis sawyis etapze, rac depresiis ganviTarebas ganapirobebs (Harris, 2001).
xolo aSlilobis Camoyalibebis Semdeg, gare faq­ am Temaze damatebiTi informaciis misaRebad ix. gv. 100.
torebi kargavs Tavis mniSnvelobas. Tumca, uar­
yofiTi cxovrebiseuli movlenebi gavlenas axdens fizikuri avadmyofobis Sedegebi
bipolaruli aSlilobis, gansakuTrebiT, depresiuli yvela tipis  daavadebas an maT mkurnalobas, rog­orc
epizodis simptomebze. sainteresoa, rom maniakaluri araspecifikur stresors, SeuZlia depresiisadmi mid­
simptomebi SeiZleba gamoiwvios mniSvnelovani rekil individebSi gamoiwvios afeqturi aSli­lobebi.
miznis miRwevam, anu sixarulisa da kargad yofnis Tumca, zogierT SemTxvevaSi, somatur daavadebebs gu­
`Cveulebrivi~ SegrZneba, Sesabamisi winaganwyobis neb-ganwyobis aSlilobebis ganviTarebaze uSualo gav­
mqone pirovnebebis SemTxvevaSi, SesaZloa maniakalur lenis moxdenac SeuZliaT. magaliTad, Tavis tvinis sim­­
aSlilobaSi gadaizardos (ix. Rush, 2003). sivne, konkretuli infeqciebi _ aiv Sidsis CaTvliT, da

_ 251 _
11 guneb-ganwyobis (afeqturi) aSlilobebi
endokrinuli daavadebebi. aseT Tanmxleb afeqtur aS­ pacients ar hqonda konkretuli danakargi, aucilebeli
lilobebs organul guneb-ganwyobis aSlilobebs uwo­de­ gaxda danakargis `garkveuli abstraqciis~ an misi
ben. maTze damatebiTi informacia mocemulia me-16 TavSi. Sinagani warmodgenebis pos­tulireba, an, froidis
unda vaRiaroT, rom zemoT aRniSnuli dayofa pirobiTia. sityvebiT rom vTqvaT `obieqtis~ dakargva.
magaliTad, kuSingis daavadebis dros, pacientTa mxolod froidi aRniSnavda, rom depresiuli pacientebi xSirad
naxevars aReniSneba Tanmxlebi depresiuli mdgomareoba. TviTkritikulebi arian da misi azriT, TviTbraldebas
radgan yvela pacients ar aqvs depresia, es niSnavs, udavod iwvevs im adamianis faruli dadanaSauleba, vis
rom depresiis ganviTarebisTvis plazmaSi kortizolis mimarTac pacienti gulgrili ar aris. sxva sityvebiT
gazrdili donis garda, sxva faqtorebic mniSvnelovania. rom vTqvaT, depresia maSin Cndeba, roca siyvaruli da
Tumca, gasaTvaliswinebelia, rom organul afeqtur siZulvili erTdrouladaa gamoxatuli (erTmaneTis
aSlilobebs SeuZliaT meti informacia mogvcen guneb- sapirispiro grZnobebi). roca sayvareli `obieqti~
ganwyobis aSlilobaTa etiologiaze, magaliTad: ku­ ikar­geba, pacienti sasowarkveTilia; amavdroulad,
Singis daavadebis dros depresiuli mdgomareoba um­ ne­bis­mieri agresiuli grZnobebi, rac am `obieqts~
jobesdeba kortizolis donis normalizebiT. swored ukav­Sirdeba, TviTbraldebis grZnobebis saxiT ga­
am aRmoCenam migviyvana im daskvnamde, rom kortizolis damisamrTdeba pacientze.
Warbi gamoyofa mniSvnelovan rols TamaSobs depresiis froidis azrebi mogvianebiT melani klainma (1882-
paTofsiqologiaSi (gv. 255). aRsaniSnavia isic, rom pu­ 1960) ganaviTara; mas sjeroda, rom bavSvis ZuZudan
erperiumi (romelic ar aris daavadeba) aseve ukavSirdeba mocileba (rZis arqonis gamo) umniSvnelovanesi sim­
afeqturi aSlilobebis gazrdil risks. boluri danaklisia CvilisTvis, romelsac `kar­
gi obieqtis~ gaqrobis gamo sindisis qenjna da da­
etiologiis fsiqologiuri axsna naSaulis grZnoba uCndeba. normaluri ganviTarebis
fsiqologiuri Teoriebis Tanaxmad, uaxlesma da SemTxvevaSi, `depresiuli SfoTva~ ganapirobebs
warsulma cxovrebiseulma gamocdilebam SeiZleba zaralis anazRaurebisa da sxvaze zrunvis survils.
gamoiwvios depresiuli aSlilobebi. am Temaze ar­ marcxi am procesis marTvaSi iwvevs depresiul
sebuli literaturis did nawilSi ver xerxdeba reaqciebs momavali danaklisis saxiT. klaini nakleb
depresiuli simptomisa da depresiuli aSlilobis yuradRebas uTmobda dedis saqciels am procesSi,
adekvaturi gamijvna. am problemisadmi ZiriTadi savaraudod imitom, rom gadamwyvet faqtorad Cvilis
midgomebi momdinareobs fsiqoanalizuri da kogni­ Sinagan impulss miiCnevda. Tumca, jon boulbis
tur-bihevioruli Teoriebidan. naSromma (1907-1990) gviCvena, rom aRmzrdelis
unar-Cvevebi (dasavlur kulturaSi, ZiriTadad, de­
fsiqoanalitikuri Teoria da) Cvilis usafrTxo, emociuri `mijaWvulobis~
depresiis fsiqoanalitikur Teorias dasabami misca ganviTarebisTvis Zalian mniSvnelovania da mas
statiam, romelic abrahamma gamoaqveyna 1911 wels. udidesi roli eniWeba samomavlod interpersonaluri
SemdgomSi igi ganaviTara froidma Tavis naSromSi urTierTobebis Camoyalibebis procesSi. arasaimedo
`glova da melanqolia~ (1917). man yuradReba mijaWvulobas SeuZlia gazardos sxvadasxva tipis
gaamaxvila im gansxvavebaze, romelic glovis fe­ fsiqopaTologiuri mdgomareobebis, maT Soris
nomensa da depresiuli aSlilobis simptomebs depresiis, ganviTarebis riski. aseT pirovnebas zrda­
Soris arsebobs da daaskvna, rom maTi gamomwvevi srul asakSi cxovrebiseuli sirTuleebis dros uWirs
mizezebi SesaZloa msgavsi iyos. Tumca, mocemuli da emociuri mxardaWeris miReba (ix. Gabbard, 2000).
Semdgomi SemuSavebuli Teoriebi ar aris gamyarebuli
kognituri Teoriebi
mtkicebulebebiT. maTi ganxilva mniSvnelovania
imdenad, ramdenadac vecnobiT depresiis Sesaxeb depresiul pacientebs rekurentuli da invaziuri
arsebul mosazrebaTa ganviTarebis istorias. negatiuri fiqrebi (`avtomaturi fiqrebi~) axasiaTebT.
unda aRiniSnos, rom froidi ar miiCnevda, rom mwvave bekma (1967) gamoTqva mosazreba, rom depresiuli
depresiuli aSlilobis safuZveli yovelTvis erTi da Semecnebis dros pirovneba negatiurad aRiqvams
igive mizezi iyo. igi fiqrobda, rom zogi aSliloba sakuTar Tavs, samyarosa da momavals (xSirad,
`ufro somaturi da ara fsiqogenuria~. Tumca, es Tavis warsulsac). aRniSnuli avtomaturi fiqrebi
midgoma mxolod im SemTxvevaSi miaCnda gamarTlebulad, alogikuri azrovnebis gamo sakmaod myaria (rasac
rodesac `fsiqogenuri buneba eWvs ar iwvevda~ (Freud, beki kognitur damaxinjebas uwodebda). esenia:
1917, gv. 243). froidi Tvlida, rom, rogorc glovis w subieqturi daskvnebi (daskvnis gamotana dausa­
mizezi SeiZleboda yofiliyo sikvdiliT gamowveuli buTeblad an sapirispiro mtkicebulebis safuZ­velze);
danakargi, ise melanqoliac _ sxva tipis danakargis w SerCeviTi abstraqcia (aqcentis gakeTeba erT de­
Sedegi. radgan aSkara iyo, rom yvela depresiul talze da mdgomareobis ufro mniSvnelovani

_ 252 _
afeqturi aSlilobebis etiologia
maxasiaTeblebis ignorireba); mixedviT, (`latenturi~) dis­funqciuri azrebi SeiZleba
w zedmetad ganzogadeba (zogadi daskvnis gakeTeba arsebobdes, magram maTi gamovlena rTulia manam, sanam
erTi SemTxvevis safuZvelze); Sesabamisi stresori an guneb-ganwyobis cvlileba
(nor­mis farglebSi) ar moaxdens maT aqtivacias. am
w personalizacia (sruliad Seusabamod gare movle­
modelis mixedviT, guneb-ganwyobis (normis farglebSi)
nebis sakuTar TavTan dakavSireba).
umniSvnelo daqveiTebam SeiZleba gaaaqtiuros yvela
fsiqiatrTa umetesoba guneb-ganwyobis aSli­lo­ warmodgena da mosazreba, rac klinikur depresiasTan
bebis ganviTarebisTvis am depresiul kognicias asocirdeba. daweuli guneb-ganwyobisa da negatiuri
meorexarisxovnad miiCnevda. bekma (Beck, 1967), azrovnebis in­teraqtiuri cikli mocemulia suraTze
Camoayaliba Tavisi mosazreba da SemogvTavaza gan­ 11.2 (Abela and D'Alessandro, 2002).
sxvavebuli xedva, romlis Tanaxmadac, depresiuli kognituri Teoriis erT-erTi mosazrebis mixedviT,
kognicia win uswrebda depresias da ganapirobebda guneb-ganwyobasTan dakavSirebuli kognituri pro­
pirovnebis depresiisadmi midrekilebas da maT dis­ cesebi asaxavs cvlilebebs fsiqikur modelebSi,
funqciuri azrebi uwoda. aseTi azria, magaliTad: `me romlebsac Cven Cveni gamocdilebis gasaazreblad
Tu yvelaferSi warmatebuli ar var, maSin araraoba viyenebT. aman ganapiroba `metakognituri cnobi­e­
var~. sakiTxis ase dayeneba gavlenas axdens pirovnebis rebis~ dakargvis koncefciis ganviTareba, rac imaSi
unarze daZlios stresi da sirTuleebi. magaliTad, mdgomareobs, rom negatiuri fiqrebi da grZnobebi
warumateblobam samsaxurSi SesaZlebelia ufro im aRiqmeba rogorc fsiqikuri movlena da ara obieqturi
adamianisTvis iyos depresiis gamomwvevi mizezi, visac simarTle sakuTari Tavis Sesaxeb. `meditaciaze
msgavsi ideebi aqvs. sxva kvlevebiT daadgines, rom (mindfulness) dafuZnebuli~ kognituri Terapia miznad
depresiis dros pirovnebas ufro metad uaryofiTi isaxavs metakognituri cnobierebis gazrdas da,
movlenebi amaxsovrdeba (Clark and Teasdale, 1982). Sesabamisad, depresiis recidivis Tavidan acilebas
aseTi seleqciuri mogonebebi amZimebs depresiul (ix. Teasdale et al., 2002).
mdgomareobas da ufro rTuli xdeba masTan gamklaveba.
kognitur modelTan dakavSirebuli ZiriTadi pro­b­ etiologiis neirobiologiuri axsna
lemaa is, rom disfunqciuri azrebi da da­mokidebulebebi,
nebismier SemTxvevaSi, rogoric ar unda iyos
iseve, rogorc uaryofiTi Sinaarsis movlenebisadmi
depresiis etiologia, misi klinikuri gamovlinebebi
arCeviTi interesi, depresiuli mdgo­mareobidan gamo­
Tavis tvinSi arsebuli neiroqimiuri cvlilebebiTa
svlis Semdeg qreba. Tanamedrove kog­nituri Teoriis
da emociebis regulaciis rkalSi mimdinare pro­
(adreuli) gamocdileba cesebiTaa ganpirobebuli. depresiuli pacientebis
bioqimiuri gamokvlevebi ZiriTadad mimarTuli iyo
monoaminis neirotransmiterebze, radgan efeqturi
disfunqciuri azrebis formireba antidepresantebis moqmedebaSi monoaminuri gzebi
mniSvnelovan rols TamaSobs (ix. qvemoT). bunebrivia,
antidepresantebi ver moaxdens gavlenas depresiis
kritikuli/gadamwyveti movlena
gamomwvev mizezebze, magram maT SeuZliaT imoqmedon
daavadebis simptomebze. garda amisa, monoaminebis
varaudebis gaaqtiureba Seswavlas sxva mizezic aqvs. maT stresuli mov­
lenebis mimarT adaptaciuri reaqciis formirebaSi
mniSvnelovani adgili ukaviaT.
avtomaturi negatiuri azrebi monoaminuri gzebi, ufro konkretulad _ nora­
drenalini da serotonini, iwvevs tvinis im kortikuli
da subkortikuli struqturebis agznebas, romlebic,
iTvleba, rom guneb-ganwyobis regulirebaSi mona­
wileoben. Tanamedrove neirovizualuri da struq­
depresiis simptomebi
turuli kvlevebiT swavloben Tavis tvinSi mimdinare
qceviTi somaturi cvlilebebs, romlebic afeqturi simptomatikis kli­
motivaciuri kognituri nikur gamovlinebebs udevs safuZvlad. amis Tanxvedria is
mosazreba, rom klinikuri mimdinareobis Taviseburebis
afeqturi
miuxedavad, afeqturi aSlilobebi, romlebsac axasiaTebs
suraTi 11.2 kognituri modeli gviCvenebs, Tu rogor xdeba simptomebis meryeoba da sru­li alagmva, mainc Tavis
latenturi disfunqciuri azrebis gaaqtiureba kritikuli
tvinis Sesabamis ubnebSi garkveul neiropaTologiur
SemTxvevis Sedegad, rac, Tavis mxriv, qmnis depresiuli guneb-
ganwyobisa da negatiuri fiqrebis mankier wres (Fennell, 1993 ). cvlilebebTanaa da­kavS­irebuli. am cvlilebebis nawili

_ 253 _
11 guneb-ganwyobis (afeqturi) aSlilobebi
temis funqcionirebis gazomvad indeqsebze (Zi­
boqsi 11.2 monoaminuri neirotransmisiis
riTadad, neiroendokrinuli indeqsebi);
darRvevebi depresiis dros
w antidepresantebis saerTo farmakologiuri Tvise­bebi.
serotonini
triptofanis daqveiTeba plazmaSi informacia antidepresantebis bioqimiuri efeq­
serotoninis neiroendokrinuli pasuxis Sesusteba tis Sesaxeb mocemulia 21-e TavSi, romelic exeba
tvinSi 5-HT1A receptoruli SeboWvis daqveiTeba monoaminis neirotransmiterebis darRvevebis ga­
(pozitronul emisiuri tomografia _ PET) mov­­linebas im pacientebSi, romlebic ar gadian
serotoninis transporteris aqtivobis Sesusteba mkurnalobis kurss (boqsi 11.2). am kuTxiT gacilebiT
triptofanis Semcirebisas recidivis ganviTareba naklebi samuSaoa gaweuli maniis mimarTulebiT,
noradrenalini amitom mocemuli ganxilva Semoifargleba ZiriTadad
noradrenalinis mediatoruli zrdis hormonis depresiuli aSlilobebiT, Tumca, yuradReba aseve
gamotyorcnis daqveiTeba gamaxvilebuli iqneba maniis dofaminis hipoTezazec.
klinikuri gamwvaveba AMPT-s Semdeg (Alpha-methyl-para-
tyrosine - alfa-meTil-para-Tirozini) serotoninis funqcia
dofamini plazmis triptofani. serotoninis sinTezi tvinSi,
homovaniluri mJavis (HVA) donis daweva Tavzurgtvinis damokidebulia misi prekursoris _ aminomJavis,
siTxeSi L-triptofanis, saTanado raodenobis arsebobaze.
dofamin D2-is receptorebis SeboWvis gaZliereba (PET/SPET) sisxlis plazmaSi triptofanis done daweuli aqvT im
klinikuri gamwvaveba AMPT-s Semdeg. pacientebs, romelTac ar utardebaT mkurnalobas,
gansakuTrebiT, melanqoliuri depresiis mqone
SesaZloa ganviTarebis procesTan iyos asocirebuli
pacientebs. janmrTeli pirebis gamokvlevam aCvena,
da, sa­varaudod, genetikuri mow­yv­ladobis an bavSvobaSi
rom dietis meSveobiT wonis klebam SesaZloa dawios
cudi mopyrobis Sedegs war­moadgendes. dResdReobiT,
triptofanis done. am faqtoriT nawilobriv, magram
mravali kvleva Seiswavlis cxo­velebsac da ada­mianebsac
ara srulad, SesaZlebelia aixsnas depresiis dros
imis Sesafaseblad, Tu ra gavlenas axdens adreuli
sisxlis plazmaSi triptofanis Semcireba. plazmuri
ganviTarebis travmuli ga­mocdileba hi­poTalamur-
triptofanis donis daqveiTeba gavlenas axdens
hipofizarul-adrenalur sis­te­maze, ro­melic TavisTavad
Tavis tvinSi serotoninis funqciis gauaresebaze,
monawileobs stresze sa­pasuxo reaqciis formirebaSi.
magram, savaraudod, es ar unda iyos mniSvnelovani
da bolos, aucileblad un­da aRiniSnos, rom rac metia
mizezobrivi faqtori (ix. Cowen, 2005).
epizodebis ricxvi, afeqturi aSlilobis gamosavalic
Tavzurgtvinis siTxis kvleva. depresiuli paci­
ufro cudia. SesaZlebelia, aseT Sedegs guneb-ganwyobis
entebis Tavzurgtvinis siTxis Seswavlisas xdeboda
aSlilobebis simwvavesa da cud prognozs Soris kavSiri
depresiis dros tvinSi 5-HT funqciis iribad Se­
ganapirobebdes, Tumca, arc isaa gamoricxuli, rom
faseba. amasTan dakavSirebiT mravali kvleva
guneb-ganwyobis aSlilobebis mwva­ve epizodebi Tavad
Catarda dep­resiis mqone aranamkurnaleb pirebze,
gansazRvravdes neirobiologiur ef­eqts da auaresebdes
magram sabolood ar dadasturda cerebrospinalur
prognozs (e.w. `naiarevis~ fenomeni).
siTxeSi 5-hidroqsiindolaceturi mJavis (5-HIAA),
monoaminis hipoTeza romelic 5-HT ZiriTadi metabolitia, koncentraciis
monoaminis hipoTezis mixedviT, depresiul aSlilobas Sesabamisi daqveiTeba. Tumca, arsebobs ufro
ganapirobebs monoaminis neirotransmiteruli sis­ myari monacemebi imisa, rom suicidur pacientebs
temis darRvevebi tvinis erT an ramdenime ubanSi. Tavzurgtvinis siTxeSi 5-HIAA-s stabilurad dabali
adre arsebuli hipoTezis Tanaxmad, amas iwvevda done aReniSnebaT. es ar aris damaxasiaTebeli mxolod
monoaminebis miwodebis Seferxeba; uaxlesi Teoriebis depresiuli pa­cientebisTvis. msgavsi daqveiTeba
mixedviT ki, gvaqvs rogorc aminebis koncentraciis, gvxvdeba pirovnuli aSlilobebis an Sizofreniis
aseve receptorebis cvlilebebic. am procesebTan drosac im pirebSi, romlebsac sxvebis mimarT
dakavSirebiT sami monoaminis transmiteri aris ga­ agresiuli qmedebebi axasiaTebT. aqedan gamomdinare,
movlenili: serotonini (5-hidroqsitriptamini, 5-HT), gamoiTqva mosazreba, rom cerebrospinalur siTxeSi
noradrenalini da dofamini. bolo or nei­rot­ 5-HIAA-s dabali done ganapirobebs cxovrebiseul
ransmiters kateqolaminebsac uwodeben. sirTuleebze individis impulsur pasuxs (Placidi et al.,
hipoTeza sam fenomenze dakvirvebiT Semowmda: 2001).
tvinis autofsiis Semdgomi kvleva. gardacvlil
w afeqturi aSlilobis mqone pacientebis neiro­
(ZiriTadad, TviTmkvlelobiT) depresiul pacientebs
trans­miterebis bioqimiuri monacemi;
CautardaT tvinSi serotoninisa da 5-HIAA-s ga­
w SerCeviTi preparatebis efeqti monoaminuri sis­

_ 254 _
afeqturi aSlilobebis etiologia
mokvleva. miuxedavad imisa, rom es monoaminuri serotoninis neirotransmisiis darRvevebze. Tumca,
hipoTezis ufro pirdapiri testia, Sedegebis in­ maTze dayrdnobiT Znelia imis gansazRvra, aris Tu ara
terpretacia problemuria ori mizezis gamo: (1) es cvlilebebi paTofiziologiisTvis centraluri,
aRmoCenili cvlilebebi SesaZloa sikvdilis Sem­ Tu Tanmdevi fenomenebia (e.w. epife­nomenebi). amis
dgom iyos ganviTarebuli; (2) cvlilebebi SesaZ­loa Sesaswavlad saWiroa 5-HT-s daq­veiTebuli funqciiT
sikvdilamdec iyo, magram ganpirobebuli ara depresiuli gamowveuli mdgomareobebis kvleva rogorc janmrTel,
aSlilobiT, aramed sxva iseTi mizezebiT, rogorebicaa: ise depresis momatebuli riskis mqone individebSi.
anoreqsia, an samkurnalod an TviTmkvlelobis mizniT rogorc zemoT aRvniSneT, tvinSi serotoninis sin­
miRebuli wamlebi. mTli­anobaSi, mtkicebulebebi Tezi damokidebulia Tavis tvinSi misi prekursoris,
imisa, rom depresiuli pa­cientis tvinSi bunebrivi L-triptofanis xelmisawvdomobaze. organizmSi trip­
sikvdilisa Tu TviTmkvlelobis Semdeg serotoninisa tofans moklebuli aminomJavebis nazavis SeyvaniT
da 5-HIAA-s daweuli koncentracia aRiniSneba, Zalian SesaZlebelia plazmis triptofanis donisa da Tavis
ususuria. Tanamedrove kvlevebma, romlis drosac tvinSi 5-HT moqmedebis mcire xniT daqveiTeba.
iyeneben receptoris avtoradiografiul da mRNA am proceduras triptofanis deplecia ewodeba.
gamo­saxulebis teqnikas, aCvena, rom TviTmkvlelebs triptofanis deplecias umniSvnelo efeqtis mox­
5-HT2A eqspresiis momateba da prefrontalur nawilSi dena SeuZlia im pirebis guneb-ganwyobaze, rom­
serotoninis transporteris aqtivobis Sesusteba lebsac ar aqvT afeqturi aSlilobebis piradi an
aReniSnebaT (ix. Stockmeier, 2003). ojaxuri istoria da, bunebrivia, igi ar warmoSobs
tvinis neiroqimiuri kvlevis meTodebi _ tvinis mniSvnelovan klinikur depresiul simptomatikas. amis
Seswavlis neirovizualuri meTodebis daxvewam, sapirispirod, mkurnalobis gareSe myof euTimiur
rac SerCeviTi ligandebis markirebis gamoyenebas pacientebs, romlebsac afeqturi aSlilobebis
gulisxmobs, SesaZlebeli gaxada tvinSi serotoninis anamnezi aqvT, triptofanis depleciis Sedegad
receptorebis garkveuli qvetipebis in vivo Sefaseba. Zalian swrafad, magram xanmokle droiT, depresiuli
damtkicebulia, rom kortikul da subkortikul epizodi uviTardebaT (K.A.Smith et al., 1997). aqedan
ubnebSi 5-HT1A-s receptorebis SeboWvis unari zo­ Semdegi daskvnebis gamotana SegviZlia:
mierad daqveiTebulia (Sargent et al., 2000). aseve, w tvinSi serotoninis funqciis gauareseba depresiis
aRiniSneba 5-HT transporteris aqtivobis Sesusteba ganviTarebisTvis ar aris sakmarisi piroba, radgan
da 5-HT ujredebis sxeulebis simkvrivis Semcireba. triptofanis deplecia ver axdens gavlenas im
Tumca, msgavsi cvlilebebi ar SeiniSneba kortikul pirebis guneb-ganwyobaze, romlebic midrekilni ar
ubnebSi (Meyer et al., 2004). arin afeqturi aSlilobebisadmi;
neiroendokrinuli testebi. tvinSi serotoninis
w afeqturi aSlilobebisadmi mowyvladi pirebis
sistemis funqciuri aqtivobis Sesamowmeblad
SemTxvevaSi serotoninis funqciis gauareseba iwvevs
gamoiyeneba iseTi nivTierebebi, romlebic iwveven
klinikurad gamoxatul depresiul simptomatikas;
5-HT funqciis stimulirebas; aseve, zomaven endo­
w tvinSi serotoninis funqciis gauareseba gavlenas
krinul pasuxs, romelic 5-HT gzebiT kon­trol­deba,
axdens sxva mowyvlad faqtorebze da riskis mqone
rac ZiriTadad prolaqtinis, zrdis hormonis an
individebSi iwvevs depresiul aSlilobas.
kortizolis gamoyofas gulisxmobs. neiroendokrinuli
testebiT SesaZlebelia tvinSi serotoninis funqciis sxva mowyvladi faqtorebis buneba gaurkveveli
gazomva. Tumca, am procesebSi monawile 5-HT sinafsebi, rCeba. ar aris gamoricxuli, rom depresiisadmi mid­
savaraudod, hipoTalamusSia ganlagebuli, ris gamoc rekili individebi gansxvavebulad reagirebdnen pre­
Tavis tvinis sxva ubnebSi mimdinare cvlilebebi, kursoris deficitze. aseve, SeiZleba davuSvaT isic,
SesaZloa, yuradRebis miRma darCes. neiroendokrinuli rom centraluri guneb-ganwyobis maregulirebel
testirebisTvis 5-HT moqmedebis gasaZliereblad sistemaSi deficiti winaswar arsebobs da Tavs iCens
sxvadasxva wamlebs iyeneben. 5-HT_s funqciis daqveiTebis dros (Smith et al., 1999).
aranamkurnalebi depresiuli pacientebis kvle­vam
noradrenalinis funqcia
aCvena, rom 5-HT-Ti regulirebuli endokri­nuli reaqcia
stabilurad daqveiTebulia. rigi am darRvevebisa metabolizmi da receptorebi. ar arsebobs Tan­mim­
SenarCunebulia klinikuri ga­mojanmrTelebis Semdegac, devruli monacemebi depresiuli pacientebis tvinSi
rac depresiis riskis mqone pacientebSi serotoninis an cerebrospinalur siTxeSi noradrenalinis an
funqciis garkveuli aspeqtebis qronikul disfunqciaze misi ZiriTadi metabolitis 3-metoqsi-4-hidroqsi-
miuTiTebs (ix. Cowen, 2005 w). fenilglikolis (MHPG) cvlilebis Sesaxeb (ix.
triptofanis deplecia. arsebuli monacemebi aSkarad Anand and Charney, 2000). iseve, rogorc serotoninis
migvaniSnebs depresiis mqone pacientebis tvinSi receptorebi, noradrenalinis receptorebic SeiZ­

_ 255 _
11 guneb-ganwyobis (afeqturi) aSlilobebi
leba daiyos qveklasebad. arsebobs monacemebi, Z­levs safuZvels vifiqroT, rom dofaminis neiro­
rom im pacientebis Tavis tvinis zogierT ubanSi, nebic monawileobs depresiuli mdgomareobis paTo­
romlebmac sicocxle TviTmkvlelobiT daasrules, fiziologiaSi:
α2-adrenoceptoris SeboWvis gaZlierebuli eqspresia w mezolimbur sistemaSi, mastimulirebeli qcevisa
aRiniSneba (ix. Escriba et al., 2004). da dajildoebis procesebSi, dofaminuri neironebi
neiroendokrinuli testebi. tvinSi noradre­na­ umniSvnelovanes rols asrulebs; es procesebi
linis funqciis gaZliereba zrdis plazmaSi adre­ depresiis, gansakuTrebiT ki melanqoliuri mdgo­
nokortikotropuli hormonis (ACTH), kortizolisa mareobis dros, darRveulia;
da zrdis hormonis koncentracias. arsebobs kargad
w cxovelebis antidepresantebiT mkurnalobis Sede­
dasabuTebuli mosazreba, rom melanqoliuri dep­
gad izrdeba dofaminis receptorebis eqspresia
resiis SemTxvevaSi, zrdis hormonis sapasuxo re­
nucleus accumbens_Si;
aqcia, rogorc noradrenalinis ukumitacebis inhi­
bitoris _ dezipraminis, aseve noradrenalinis re­ garkveuli mtkicebulebebis safuZvelze arsebobs
cep­toris agonistis _ klonidinis  mimarT, Sesus­ mosazrebebi, rom dofaminis funqcia darRveulia
tebulia. klonidini hipoTalamusSi uSualod depresiis dros:
zemo­qmedebs postsinafsur α2-adrenoceptorze da w cerebrospinalur siTxeSi dofaminis metabolitis
iwvevs plazmaSi zrdis hormonis donis momatebas. homovanilinuri mJavis (HVA) done mudmivad dabalia
amdenad, Sesustebuli neiroendokrinuli pasuxi depresiuli pacientebis SemTxvevaSi;
depresiul pacientebSi migviTiTebs hipoTalamusSi w depresiuli pacientebis tvinis neirovizualurma
postsinafsur α2-adrenoceptorebis daqveiTebul kvlevebma aCvenes striatumSi D2/D3 receptorebis
mgrZnobelobaze (Anand and Charney, 2000). es migneba momatebuli SeboWva, rac presinafsuri dofaminis
aSkarad ewinaaRmdegeba zemoT aRniSnul faqts, gamoyofis daqveiTebis Sedegia (ix.Verhoeff, 1999).
rom kortikul SreSi α2-adrenoceptoris eqspresia aRniSnuli monacemebi da is faqti, rom AMPT_
gaZlierebulia. Ti SesaZlebelia gamojanmrTelebul depresiul
kateqolaminebis deplecia. kateqolaminebis sin­ pacientebSi recidivis gamowveva, gviCvenebs, rom
Tezis Sesusteba enzimis Tirozin-hidroqsilazas dofaminis funqciis Sesustebam, SesaZloa garkveuli
inhibaciiTaa SesaZlebeli, romelic, Tavis mxriv, roli iTamaSos depresiuli simptomebis ganviTarebasa
aka­talizebs amino-mJavis, Tirozinis, gardaqmnas da antidepresiuli medikamentebis moqmedebis
nordarenalinisa da dofaminis prekursorad _ efeqturobaSi.
L-dofad. am efeqtis miRweva SesaZlebelia medikamentis mania. Sizofreniis paTofiziologiaSi dofaminis
_ alfa-meTil-para-Tirozinis (AMPT) miRebiT. hiperaqtivobis hipoTezas gansakuTrebuli adgili
janrmTel pirebSi AMPT iwvevs sedacias, magram ara ukavia (gv. 305). arsebobs varaudi, rom maniakaluri
depresiis gamoxatul simptomebs. iseve, rogorc mdgomareobac dofaminis gaZlierebul aqtivobasTanaa
triptofanis depleciis dros, gamojanmrTelebuli dakavSirebuli (Silverstone and Cookson, 1982). dofaminis
depresiuli pacientebis SemTxvevaSi, romlebic moqmedebisa da misi metabolizmis Seswavla amis
medikamentebs ar iReben, kateqolaminebis deplecia uSualo mtkicebulebebs ar gvaZlevs. Tumca, kargadaa
ganapirobebs depresiuli mdgomareobis TvalsaCino cnobili, rom maniis gamowveva dofaminis agonists _
klinikur gamwvavebas (Berman et al., 1999). amas SeiZleba bromokriptins SeuZlia. xolo, fsiqostimulatorebi _
iwvevdes dofaminisa da noradrenalinis funqciis amfetamini da kokaini, eiforiasa da zedmet sifxizles
gauareseba an aRniSnuli neirotransmiterebis kom­ iwvevs. amasTan, dofaminis receptorebis antagonisti
binirebuli inhibicia. medikamentebi, magaliTad, haloperidoli, efeqturad
es monacemebi gviCvenebs, rom afeqturi aSlilobebis gamoiyeneba maniis samkurnalod.
maRali riskis mqone pirebi mowyvladni arian rogorc bipolaruli aSlilobis mqone, intermisiaSi myof
serotoninis, aseve kateqolaminebis neirotransmisiis pacientebs amfetaminis intravenurad Seyvanisas ga­
mimarT. es Tanxvedria im klinikuri mtkicebulebisa, moxatuli fsiqopaTologiuri simptomebi ganu­
rom medikamentebi, romlebic seleqciurad moqmedeben viTardaT. amasTan (rogorc moniSnul raklopridze
adrenalinisa da serotoninis receptorebze, efeq­ dakvirvebis teqnikam aCvena) ar gaZlierebula pre­­
turi antidepresantebi arian. sinafsuri dofaminis gamoyofa (gv. 305). amis sa­
dofaminis funqcia fuZvelze, SegviZlia davaskvnaT, rom maniis riskis
mqone pirebs dofaminis neirotransmisiis gaZlierebis
depresiis dros dofaminis moqmedeba, serotoninis
mimarT momatebuli mgrZnobeloba aqvT, Tumca, nak­
an noradrenalinis funqciebTan SedarebiT, nakle­
leb savaraudoa, rom es dofaminis presinafsuri
badaa Seswavlili, magram garkveuli mizezebi gva­

_ 256 _
afeqturi aSlilobebis etiologia
gamoyofis gaZlierebis Sedegi iyos (Yatham et al., 2002). ubnebis anatomiur struqturazec (ix. qvemoT).
meore kiTxvasTan dakavSirebuli informacia Se­
monoaminebis roli is­wavles emociuri informaciis gadamuSavebis pro­
dReisaTvis sakmaod myari monacemebi arsebobs cesze monoaminebis moqmedebis manipulaciis gziT.
imisa, rom aranamkurnaleb depresiul pacientebs na­xes, rom orive jgufis (rogorc serotoninerguli,
monoaminuri funqciebis mniSvnelovani darRvevebi aseve noradrenerguli) antidepresantebi, socialuri
aReniSnebaT. Tumca, es darRvevebi gansxvavebulia percefciisa da emociuri mexsierebis Semswavleli
sxvadasxva SemTxvevaSi da gamowveuli cvlilebebi ar testebis Sesrulebisas, amcirebs negatiur damo­ki­
aris imdenad gamoxatuli da sakmarisad sensitiuri, debulebas da aZlierebs pozitiur xedvas. es mig­vi­
rom moxerxdes maTi diagnostika. TiTebs, rom monoaminebis aqtivobis cvlilebiT Se­
yvelaze sarwmuno kvlevebi, romlebic depresiis sa­Z­lebelia kogniciis modificireba, rasac, rogorc
paTofiziologiaSi monoaminebis umniSvnelovanes rol­ cno­bilia, gansakuTrebuli mniSvneloba aqvs depresiis
ze migviTiTeben, 5-HT_isa da kateqolaminebis depleciis ganviTarebisa da gaxangrZlivebis procesSi (Harmer,
paradigmebia. ukve dadasturebulia, rom afeqturi 2004).
aSlilobebisadmi midrekil individebSi klinikuri
depresiis gamowvevisTvis sakmarisia se­rotoninis, endokrinuli darRvevebi
noradrenalinisa da dofaminis funqciebis Sesusteba. endokrinuli darRvevebi, SeiZleba ori mizeziT iyos
aRniSnulidan gamomdinare, ibadeba ori kiTxva: saintereso etiologiisaTvis:
1. ra gavlenas axdens monoaminebis funqciebis cvli­ 1. zogierTi endokrinuli darRveva, ufro xSirad,
lebebi guneb-ganwyobis regulirebaSi CarTul afeqturi aSlilobebis Semdeg viTardeba, rac
kortikul Sreze? garkveul mizez-Sedegobriv kavSirze migviTiTebs;
2. depresiis dros ganviTarebuli endokrinuli dar­
2. ra gavlenas axdens monoaminebis funqciebis cvli­
Rvevebi migvaniSneben, rom SesaZloa adgili hqondes
lebebi depresiis klinikur niSnebze?
hipoTalamusis centrebis darRvevebs, romlebic
pirvel kiTxvaze pasuxis gasacemad aucilebelia endokrinul sistemas uweven kontrols.
ukeT gavecnoT monoaminis moqmedebas ujredul
doneze. amJamad arsebobs mzardi monacemebi meorad endokrinuli darRvevebi da depresia
mesenjerebsa da nervul ujredebs Soris signalebis kuSingis sindromis mqone pacientTa naxevarze
gadacemaze monoaminebis moqmedebis Sesaxeb. cxoveleb­ mets aReniSneba depresia, romelic, rogorc we­
ze Catarebuli Tanamedrove eqsperimentuli kvlevebi si, kortizolis donis regulirebasTan erTad um­
gviCvenebs, rom cikluri adenozin monofosfatis jobesdeba. depresia Tavs iCens adisonis daavadebis,
(AMP) stimulirebas mivyavarT specifikuri samiz­ hipoTiroidizmis da hiperparaTiroidizmis dros.
ne genebis eqspresiis cvlilebamde, romlebic nei­ ­SesaZloa, premenstrualur, menopauzisa da mSo­biarobis
rotropinis _ tvinis neirotropuli faqtoris Semdgom periodebSi depresiis gan­viTareba endokrinuli
(BDNF), gamomuSavebis procesSi monawileoben. es cvlilebebiT iyos ganpirobebuli. aRniSnuli klinikuri
neirotropinebi aucilebelia centraluri ner­ kavSirebi ufro detalurad me-16 TavSia ganxiluli.
vu­­li sistemis neironebis funqcionirebisa da ga­
darCenisTvis. maSasadame, monoaminebis funqciis hipoTalamur-hipofizarul-adrenaluri sistema
cvlileba, SesaZloa, gansazRvravs guneb-ganwyobis uamravi kvlevaa Catarebuli imisaTvis, rom gan­
regulirebaSi CarTuli kortikuli neironebis sazRvruliyo depresiis dros kortizolis done. ukve
funqcionirebasa da sicocxlisunarianobas. zomierad mwvave depresiis SemTxvevaSic, pacientebis
eqsperimentul cxovelebSi BDNF-is eqspresia naxevarze mets, 24 saaTiani ciklis manZilze, plazmaSi
stresis fonze sustdeba, xolo antidepresantebiT kortizolis done momatebuli aqvs. kortizolis
mkurnalobisas Zlierdeba. aman xeli Seuwyo Sem­ sekreciis momateba asocirebulia Tirkmelzeda
degi hipoTezis ganviTarebas: stresiT induci­re­buli jir­kvlis gadidebasa da kortikotropinis (adre­
afeqturi aSlilobebis ganviTareba da monoaminebis nokortikotropuli hormoni _ ACTH) momatebul
Terapiuli efeqti dakavSirebulia im ujredTSorisi aqtivobasTan.
meqanizmebis cvlilebebTan, romlebic neirotropinebis depresiis mqone pacientebTan deqsametazonis
warmoqmnaze arian pasuxismgeblebi (ix. Duman, 2004). supresiis testis gamoyenebam saintereso Sedegebi
am mosazrebis safuZvelze SeiZleba aixsnas isic, Tu aCvena. am dros pacientis organizmSi 1 mg sinTezuri
rogor axdens gavlenas cxovrebiseuli usiamovnebebi kortikosteroiduli deqsametazonis SeyvaniT, ro­
neironebis sicocxlisunarianobaze da, SesaZloa, melic glukokortikoidul receptorebze moq­
guneb-ganwyobis regulaciaSi monawile Tavis tvinis medebs, xdeba hipofizarul doneze ACTH inhibicia

_ 257 _
11 guneb-ganwyobis (afeqturi) aSlilobebi
da, Sesabamisad, kortizolis donis supresia. sta­ adrenaluri sistemis regulirebaSi. es SesaZloa,
cionaruli pacientebis daaxloebiT 50%-s kor­ migviTiTebdes neirobiologiur meqanizmze, romlis
tizolis sekreciis normaluri supresia ar aReniSneba. meSveobiTac, savaraudod, xdeba bavSvobaSi miRebuli
deqsametazoniT supresia, umetesad, ar xdeba fsiqologiuri travmis Sedegebis guneb-ganwyobis
melanqoliuri depresiis dros. Tumca, specifikuri aSlilobebisadmi midrekilebad `gadaTargmna~. Tana­
kavSiri sxva fsiqopaTologiur maxasiaTebelTan medrove kvlevebi adasturebs, rom zrdasrul pirebs,
ar aRiniSneba. deqsametazonis supresiis testi ar romlebic bavSvobaSi Zaladobas ganicdidnen, stresze
aris specifikurad Secvlili mxolod afeqturi hipoTalamur-hipofizarul-adrenaluri sistemis re­
aSlilobebis dros; msgavsi Sedegebi miRweulia maniis, aq­cia momatebuli aqvT (Heim and Nemeroff, 2000).
qronikuli Sizofreniisa da demenciis SemTxvevebSic. CRH da depresia. garda imisa, rom gavlenas axdens
aqedan gamomdinare, melanqoliuri depresiis diag­ kortizolis sekreciaze, depresiis etiologiaSi
nostikis mizniT deqsametazonis supresiis testis CRH uSualod monawileobs. cnobilia, rom CRH
gamoyenebam dakarga Tavisi mniSvneloba. tvinis limbur sistemaSi neorotransmiteris rols
Semdegi meTodologia, romelic gamoiyenes dep­ asrulebs, sadac igi stresze bioqimiuri da qceviTi
resiis dros, gulisxmobda saRamos deqsametazonis pasuxis regulirebaSia CarTuli. cxovelebSi CRH-
micemas, xolo momdevno dRes ki kortikotropin- is micema iwvevs neiroendokrinuli regulaciis,
rilizing-hormonis Seyvanas (CRH-kortikotropin- Zilisa da madis cvlilebebs, rac depresiisTvisac
rilizing-hormoni, romelic aZlierebs hipofizSi damaxasiaTebelia. garda amisa, kortizol_rilizing
adrenokortikotropuli hormonis _ ACTH-s sek­ faqtoris done Tavzurgtvinis siTxeSi SeiZleba
recias). janmrTel pirebSi deqsametazonis Seyvana momatebuli iyos. Sesabamisad, savaraudoa, rom
aneitralebs ACTH-sa da kortizolis reaqcias kor­­tikotropin-rilizing hormonis hipersekrecia
CRH-ze; depresiul pacientebs ki _ ACTH-is monawileobs depresiis paTofiziologiaSi da, SesaZ­
moqmedebac da kortizolis reaqciac gamoxatuli loa, CRH receptorebis arapeptidur antagonistebs
aqvT. es kidev erTxel cxadyofs, rom depresiuli antidepresiuli moqmedeba hqondeT (ix. Heim and
pacientebis SemTxvevaSi deqsametazoni ar axdens Nemeroff, 2000).
gavlenas ACTH-is sekreciaze. amis safuZvelze kortizoli, monoaminebis funqcia da neironuli
ganviTarda `glukokortikoiduli receptorebis hi­ toqsikuroba. Tanamedrove kvlevebma aCvena, rom
poTeza~, romlis Tanaxmadac, hipoTalamur-hipo­ kortikosteroidebi axdens mTeli rigi mono­
fizarul-adrenaluri sistemis disfunqcia da aminuri receptorebis genomuri eqspresiisa da
mis Sedegad ganviTarebuli depresiuli sindromi funqcionirebis regulirebas Tavis tvinSi. ma­
dakavSirebulia glukokortikoiduli receptorebis galiTad, kortikosteroidebs SeuZliaT, Seasus­
genetikur an SeZenil defeqtTan. es monacemebi da ton postsinapturi 5-HT1A receptorebis eqspre­
cxovelebze Catarebuli eqsperimentuli kvlevebi sia hipokampSi. amis safuZvelze gaCnda mosa­
gvaCvenebs, rom antidepresantebiT mkurnaloba aZ­ zreba, rom kortizolis Warbi gamoyofa, 5-HT ne­
lierebs glukokortikoiduli receptorebis eqs­ irotransmisiis Sesustebis gamo, qmnis depresiis
presias. amdenad, antidepresantebis moqmedebis ganviTarebis winapirobas. cxovelebze Catarebulma
erT-erTi Terapiuli Tviseba, glukokortikoiduli eqsperimentulma kvlevebma gamoavlina kavSiri kor­
receptorebis maregulirebeli efeqtis gaumjo­ tizolis gazrdil sekreciasa da hipokampSi nei­
besebiT, hipoTalamur-hipofizarul-adrenaluri sis­ ronebis dazianebas Soris. Sesabamisad, arsebobs
temis normalizeba unda iyos (ix. Holsboer and Kunzel, mosazreba, rom kortizolis qronikuli hipersekrecia
2004). ukavSirdeba kognitur gauaresebas, rac qronikuli
zogadad, depresiul pacientebSi hipoTalamur- depresiisTvis damaxasiaTebelia (mimoxilva ix.
hipofizarul-adrenaluri sistemis cvlilebebi Holsboer and Kunzel, 2004).
mdgomareobis darRvevebad miiCneva, rac gulisxmobs,
rom mdgomareobidan gamosvlis Semdeg es deficiti farisebri jirkvlis funqcia
aRar aRiniSneba. Tumca, arsebobs monacemebi, rom depresiis dros plazmaSi Tavisufali Tiroqsinis
gamojanmrTelebis Semdegac umniSvnelo cvlilebebi koncentracia normis farglebSia, Tumca, SesaZlebelia
isev rCeba. es niSnavs, rom depresiisadmi midrekil Semcirebuli iyos Tavisufali triiodoTironinis
pirebs SesaZloa, hqondeT hipoTalamur-hipofizarul- koncentracia. depresiuli pacientebis daaxloebiT
adrenaluri sistemis sakmaod stabiluri darRvevebi. erT meoTxeds Tirotropin-rilizing hormonis (TRH)
eqsperimentuli cxovelebis magaliTze naCvenebia, intravenurad Seyvanisas Tiroidmastimulirebeli
rom adreuli uaryofiTi movlenebi ganapirobebs hormonis gasadavebuli pasuxi (TSH) aReniSneba; es
xangrZliv cvlilebebs hipoTalamur-hipofizarul- darRvevebi ar aris depresiisTvis specifikuri,

_ 258 _
afeqturi aSlilobebis etiologia
maT alkoholizmisa da panikuri aSlilobebis w Zilis mimdinareobisa da xangrZlivobis darRvevebi;
dro­sac vxvdebiT. iseve rogorc CRH, TRH-sac w Rrma Zilis fazis Semcireba (me-3 da me-4 etapi);
tvinis neirotransmisiaSi sakuTari roli aqvs
w REM Zilis CaZinebis fazis Semcireba;
da aRmoCenilia tvinis neironebSi klasikuri mo­
noaminuri neirotransmiterebis, magaliTad, 5-HT_is w Ramis pirvel nawilSi REM Zilis fazis gaxangrZli-
gverdiT. amdenad, SesaZlebelia, rom depresiis dros veba.
farisebri jirkvlis funqciis darRvevebi TRH-is did interess iwvevs REM Zilis CaZinebis fa­zis
Secvlil moqmedebas ukavSirdebodes (ix. Holsboer and Semcireba, misi etiologiasTan kavSiris ga­mo. arsebobs
Kunzel, 2004). garkveuli monacemebi, rom gamo­janmrTelebis Semdegac
CaZinebis faza Secvlilia da, SesaZloa, gamwvavebis
depresia da imunuri sistema niSanic ki iyos. Zilis REM fazasa da depresiis kavSirze
arsebobs mzardi monacemebi imisa, rom depresiis dros isic metyvelebs, rom antidepresantebis umravlesoba
imunuri sistemis sxvadasxva tipis darRvevebi iCens zrdis REM Zilis CaZinebis fazas da amoklebs REM
Tavs. adre Catarebulma kvlevebma aCvena ujreduli Zilis fazas. garda amisa, rogorc zogadad Zilis, aseve
imunuri pasuxis daqveiTeba (Herbert and Cohen, 1993). REM Zilis deprivaciac iwvevs depresiuli simptomebis
amave dros, Tanamedrove kvlevebiT fiqsirdeba droebiT Semsubuqebas (damatebiTi informacia ix.
imunuri aqtivacia, kerZod ki, garkveuli citokinebis Nishino et al., 2004).
gamoyofis gaZliereba (boqsi 11.3). cnobilia, rom ar aris cnobili amis neiroqimiuri meqanizmebi. REM
citokinebi iwvevs hipoTalamur-hipofizarul-adre­ Zilis cvlilebebi SesaZlebelia dakavSirebuli iyos
naluri sistemis gaaqtiurebas. amdenad, depresiis muskarinuli qolinerguli receptorebis momatebul
dros imunuri regulaciis cvlilebebs hipoTalamur- sensitiurobasTan (Perlis et al., 2002).
hipofizarul-adrenaluri sistemis disfunqciazec
garkveuli gavlenis moxdena SeuZlia. tvinis neirovizualuri gamokvlevebi afeqturi
SesaZlebelia isic, rom imunur sistemaSi ar­
aSlilobebis dros
sebuli cvlilebebi depresiuli mdgomareobis Se­ struqturuli neirovizualuri gamokvlevebi
degad viTardebodes. magaliTad, sakvebis mcire tvinis moculoba. depresiis mqone pacientebis
raodenobiT miReba an sakuTari Tavis movlis ugu­ kom­piuteruli tomografiiTa (CT) da magnitur-
lebelyofa. Tumca, cnobilia, rom organizmSi rezonansuli kvlevebiT (MRI) Seswavlis Sedegad
zogierTi citokinis (magaliTad, interferoni mTeli rigi cvlilebebi gamovlinda. gansakuTrebiT
an simsivnis nekrozis faqtori) Seyvanam SeiZleba TvalsaCino cvlilebebi aRiniSneba mZime da xan­
gamo­xatuli depresiuli simptomebis ganviTareba grZlivad mimdinare depresiuli mdgomareobebis
ganapirobos. es faqti metyvelebs imaze, rom imunuri dros. yvelaze xSirad gvxvdeba Semdegi cvlilebebi:
sistemis darRvevebi, savaraudod, uSualo gavlenas
w lateruli parkuWis gadideba (gansakuTrebiT,
axdes depresiuli mdgomareobis ganviTarebaze.
xandazmuli pacientebis SemTxvevaSi, depresiis
Tanamedrove Sexedulebebis Tanaxmad, citokinebs
mogvianebiT asakSi ganviTarebis dros);
SeuZlia triptofanis metabolizmSi monawile enzimis
_ triptofan oqsigenazas gaaqtiureba. es iwvevs w hipokampis zomaSi Semcireba (ufro unipolaruli,
triptofanis donis daqveiTebas, rac depresiisadmi vidre bipolaruli depresiis dros);
midrekili pirebisTvis depresiis mniSvnelovan risk_ w bazaluri birTvebis moculobis Semcireba (uni­
faqtors warmoadgens (ix. Capuron and Miller, 2004). polaruli, magram ara bipolaruli depresiis dros);

Zilis darRvevebi depresiis dros


boqsi 11.4 afeqturi aSlilobebis mqone
depresiuli pacientebis Zilis eeg-s (polisomnograma) pacientebisTvis damaxasiaTebeli
CanawerebiT registrirebulia Semdegi tipis Zilis zogierTi paTologiuri ujreduli
darRvevebi, rac depresiisaTvis aris damaxasiaTebeli: cvlileba
boqsi 11.3 imunuri sistemis cvlilebebi 1. gliuri ujredebis raodenobis Semcireba (qerqis
depresiis dros sartylisebri xveulis wina nawilSi
2. neironebis zomisa da sixSiris daqveiTeba (pre­
mitogenze limfocitebis proliferaciuli pasuxis
frontalur korteqssa da qerqis sartylisebri
daqveiTeba
xveulis wina nawilSi)
bunebrivi kilerebis aqtivobis Sesusteba
3. sinafsuri markerebis daqveiTeba (prefrontalur
„mwvave fazis cilis“ zrda korteqsSi)

citokinebis donis momateba (magaliTad, IL-1, IL-6). Harrison, 2002

_ 259 _
11 guneb-ganwyobis (afeqturi) aSlilobebi
w ruxi nivTierebis moculobis Semcireba pre­fron­ aSliloba, savaraudod, vaskuluri daavadebiTaa
talur nawilSi; gamowveuli, romelic Tavis mxriv azianebs guneb-
w amigdalas moculobis gazrda (bipolaruli subi­ ganwyobis maregulirebeli gzebis funqcionirebas (ix.
eqtebi). Drevets et al., 2004). TeTri nivTierebis hiperintensivoba
nanaxia bipolaruli aSlilobis mqone rogorc
am struqturuli darRvevebis warmoSoba ucnobia,
axalgazrda, ise xandazmul pirebSic, Tumca, am
magram is, SesaZloa, kavSirSi iyos ujredul nev­
darRvevebis mniSvneloba dRemde naTeli ar aris.
ropaTologiur darRvevebTan, rasac sul ufro da
ufro xSirad aRweren depresiis dros (boqsi 11.4). cerebruli sisxlis mimoqceva da metabolizmi
depresiis neirotropuli hipoTeza gulisxmobs, rom
cerebruli sisxlis mimoqcevis (nakadis) gazomva sxva­
stresi (savaraudod, kortizolis hipersekreciis
dasxva gziT xdeba: fotonuri emisiuri tomografiiT
xelSewyobiT) SesaZloa, win uZRodes neironebis
(SPET), pozitronuli emisiuri tomografiiT (PET)
atrofias an kvdomas, xolo mozrdil pirebSi _
an magnitur-rezonansuli gamokvlevebiT (MRI).
neirogenezis Sesustebul regulacias, gansakuTrebiT
am ukanasknels cerebruli metabolizmis ga­
hipokampSi (ix. Duman, 2004). savaraudoa, rom am tipis
zomvac SeuZlia. cerebruli sisxlis mimoqceva da
procesebi ganapirobebs boqsSi 11.4 CamoTvlil
metabolizmi, Cveulebriv, mWidro urTierTkavSirSia.
struqturul cvlilebebs.
mravali kvlevaa Catarebuli depresiuli paci­en­
TeTri nivTierebis hiperintensivoba. magnitur-
tebis cerebruli sisxlis mimoqcevisa da meta­
rezonansuli kvlevebis meSveobiT gamovlinda Tavis
bolizmis Sesaswavlad. miRebuli monacemebi zog­
tvinis zogierT ubanSi (gansakuTrebiT periventrikul
jer urTierTgamomricxavia. arsebobs uamravi me­
ubanSi) TeTri nivTierebis hiperintensivoba rogorc
To­dologiuri faqtori _ pacientebis SerCeva,
xandazmul pirebSi, ise depresiis mqone pacientebSi.
Catarebuli mkurnaloba da neirovizualuri teqnika,
TeTri nivTierebis es hiperaqtivoba asocirebulia:
rac Sedegebis Seusabamobas ganapirobebs. miuxedavad
w mogvianebiT asakSi ganviTarebul depresiasTan; amisa, mecnierebi Tanxmdebian, rom depresiis dros
w daavadebis simZimesa da medikamentur mkurnalobaze sisxlis mimoqceva da metabolizmi Semdeg ubnebSia
cud pasuxTan; Secvlili:
w apaTiasa da fsiqomotorul SenelebasTan; w prefrontaluri qerqi (orbitofrontaluri, dor­
w vaskuluri risk-faqtorebis arsebobasTan. so­lateruli da dorsomedialuri qerqi);

arsebobs mosazreba, rom aseTi klinikuri da w qerqis sartylisebri xveulis wina nawili;
radiologiuri maxasiaTeblebis mqone depresiuli w amigdala da Talamusi;
w kudiani birTvi.
boqsi 11.5 neirofsiqologiuri
funqciuri kvlevebiT miRebuli monacemebi
korelatebi depresiis dros
adasturebs mosazrebas, rom afeqturi aSlilobebis
dorsolateruli da dorsomedialuri dros gvaqvs Tavis tvinis sxvadasxva ubnebs So­
prefrontaluri qerqi
ris urTierTqmedebis darRvevebi da ara erTi ro­
w kognituri disfunqcia (kerZod, aRmasrulebeli
melime struqturis cvlilebebi. am procesSi Car­
funciebis darRvevebi) da kognituri Seneleba
Tulia Sublisa da safeTqlis wilebSi da maTTan
orbitaluri da lateruli prefrontaluri qerqi dakavSirebul bazalur gangliasa da TalamusSi mo­
Tavsebuli Sesabamisi ubnebi (ix. Drevets et al., 2004).
w Secvlili emociuri procesebi
tvinis am ubnebsa da depresiis klinikur niSnebs Soris
w perseveraciuli azrovneba
korelaciis Sesaxeb arsebuli informacia mocemulia
boqsSi 11.5.
qerqis sartylisebri xveulis wina nawili
w yuradRebis daqveiTeba neirofsiqologiuri cvlilebebi afeqturi
w Secvlili emociuri procesebi aSlilobebis dros
sxvadasxva neirofsiqologiuri testebis Sesrule­
amigdala
bisas, depresiisa da maniis mqone pacientebs da­bali
w Secvlili emociuri procesebi maCveneblebi aReniSnebaT. gansakuTrebiT Tval­
saCinoa yuradRebis, daswavlis, mexsierebisa da
bazaluri ganglia
aRmasrulebeli funqciebis deficiti. dRemde ar aris
w fsiqomotoruli darRvevebi dazustebuli, es kognituri gauareseba zogadi da
w qcevis stimulirebis darRvevebi difuzuri defeqtia, Tu garkveuli specifikurobiT

_ 260 _
afeqturi aSlilobebis etiologia
xasiaTdeba. magaliTad, arsebobs mosazreba, rom es meqanizmebi ar gamoricxavs erTi meores da,
aRmasrulebeli funqciis deficiti SesaZloa, pre­ SesaZloa, erTiani paTologiuri procesis sxvadasxva
frontalur ubnebSi neirovizualuri kvlevebiT dones warmoadgendes. fsiqologiuri kvlevebi jer
dafiqsirebul cvlilebebs Seesabamebodes. sawyis etapzea. depresiul pacientebs aReniSnebaT
kognituri deficiti depresiuli mdgomareobis azrovnebis procesis darRvevebi, rac depresiuli
gaumjobesebasTan erTad mcirdeba. Tumca, Tana­med­ mdgomareobis gaxangrZlivebis TvalsazrisiT, sava­
rove monacemebis safuZvelze miiCneven, rom zomieri raudod, mniSvnelovan rols asrulebs. Tumca, amis
kognituri gauareseba epizodis amowurvis Semdegac damadasturebeli sakmarisi mtkicebulebebi ar ar­
rCeba (Chamberlain and Sahakian, 2004). kognituri daq­ sebobs.
veiTeba gansakuTrebiT TvalsaCinoa xandazmul pa­ SeiZleba gamoviyenoT sxvadasxva bioqimiuri Teoriebi
cientebSi. SesaZloa, am SemTxvevaSi es darRvevebi imisaTvis, rom avxsnaT, Tu rogor xdeba depresiis
ukavSirdeba hipokampis moculobis Semcirebas (O'Brien gamomwvevi stresisa da cxovrebiseuli sirTuleebis
et al., 2004). neiroqimiur cvlilebebad `gadaTargmna~. monoaminuri
neirotransmiterebi monawileobs stresze reaqciis
daskvna regulirebasa da im qcevebis modificirebaSi, rom­
maniis an mwvave depresiuli aSlilobis ganviTa­ lebic darRveulia afeqturi aSlilobebis dros.
rebisadmi winaganwyoba (predispozicia) mniSvnelovnad savaraudod, rogorc gare movlenebi, aseve genetikuri
aris damokidebuli genetikur mowyvladobaze. ge­ faqtorebi erToblivad ganapirobebs depresiisTvis
netikuri faqtorebis gavlena bolomde naTeli ar damaxasiaTebel monoaminebis funqciebis cvlilebebs.
aris. isini SeiZleba moqmedebdnen rogorc mono­ mowyvladi pirebis SemTxvevaSi, monoaminebis trans­
aminebis neirotransmiterebis regulirebaze, aseve misiis daqveiTeba depresiis klinikuri suraTis
sxva faqtorebzec, rogorebicaa temperamenti da ganviTarebas iwvevs.
cxovrebiseul stresul movlenebze reagirebis una­ depresiuli mdgomareoba asocirebulia prefron­
ri. uaryofiTi adreuli gamocdileba, rogoricaa talur korteqsSi aqtivobis darRvevebTan. zogjer,
mSoblebs Soris uTanxmoeba an fizikuri da sxva gansakuTrebiT cudi prognozis SemTxvevaSi, ar­
saxis Zaladoba, garkveul rols TamaSobs pirovnuli sebobs monacemebi nevropaTologiuri cvlilebebis
Tvisebebis CamoyalibebaSi, rac, Tavis mxriv, gan­ Sesaxeb, romlebic moqmedeben, rogorc Semdgomi
sazRvravs mZime viTarebaSi individis mier emociuri predispoziciuri faqtorebi (gamartivebuli neiro­
mxardaWeris miRebisa da stresTan gamklavebis unars. bavSvobisdroindeli
amasTan, adreul uaryofiT gamocdilebas SeuZlia uaryofiTi gamocdileba
stresze hipoTalamur-hipofizarul-adrenaluri sis­
temis iseTi pasuxis Camoyalibeba, romelic afeqturi hipoTalamur-hipofizarul-adrenaluri sistema (HPA)
aSlilobebis ganviTarebis winapirobas Seqmnis. amJamindeli stresi
arasasurveli cxovrebiseuli movlenebi da
sxva­­dasxva somaturi daavadebebi depresiis pre­ kortizoli

cipitatul faqtorebs warmoadgens. miRweulia


genetikuri faqtorebi
garkveuli progresi aseTi stresuli SemTxvevebis
gamovlenasa da maTi zemoqmedebis xarisxis Se­ NA-s funqcia 5-HT-s funqcia
fasebaSi. aseTi kvlevebiT dadginda, rom danaklisi
SesaZloa iyos mniSvnelovani, magram ara erTaderTi,
precipitatuli faqtori. SesaZloa, konkretuli prefrontaluri korteqsi
hipokampi
movlenis efeqti sxvadasxva faqtorebis zegavleniT warsuli
gaZlierdes (magaliTad, ramdenime mcirewlovani depresiuli epizodi
bavSvis movla an socialuri izolacia), rac zrdis depresiuli
sindromi
pirovnebis midrekilebas depresiisadmi. rogorc
ukve aRvniSneT, stresuli movlenis zemoqmedebis suraTi 11.3 depresiis paTofiziologiis gamartivebuli
neirobiologiuri modeli. bavSvobaSi miRebul uaryofiTi
xarisxi, aseve, damokidebulia adreul cxovrebiseul gamocdileba gavlenas axdens HPA sistemis funqcionirebaze,
gamocdilebaze, pirovnul Tvisebebsa da genetikur romelic stresuli cxovrebiseuli movlenebis Sesabamisad
mowyvladobaze. SemdgomSic icvleba (mgrZnobeloba, romelic genetikuri
faqtorebiTaa ganpirobebuli). kortizolis sekreciis
raTa aixsnas precipitatuli movlenebis Sedegad darRvevebi aqveiTebs noradrenalinisa (NA) da serotoninis
depresiuli aSlilobebis ganviTareba, ori tipis (5-HT) funqciebs, rac, Tavis mxriv, prefrontalur qerqsa
paTofsiqologiuri meqanizmia gamoyenebuli: pirveli da hipokampSi Tandayolili an SeZenili darRvevebis arsebo­
bisas, depresiis klinikuri suraTis ganviTarebas iwvevs.
_ fsiqologiuri, xolo meore _ neirobiologiuri.

_ 261 _
11 guneb-ganwyobis (afeqturi) aSlilobebi
biologiuri modeli mocemulia suraTze 11.3). sabolood maniakaluri epizodi uviTardeba. aseT
Tanamedrove kvlevebSi depresiis sxvadasxva risk_ pacientebs, meti albaTobiT, maniis ojaxuri istoria
faqtorebis Tvisobrivi maCveneblebis Sesafaseblad an antidepresantebiT mkurnalobisas guneb-ganwyobis
rTul statistikur gamoTvlebs iyeneben. magaliTad, xanmokle da msubuqi aweva aReniSnebaT. stacionarul
kedlerma (Kendler et al., 2002) 1 942 mdedrobiTi da zogad populaciaSi Catarebuli Tanamedrove
sqesis tyupebis prospeqtuli kvlevis safuZvelze kvlevebis safuZvelze SesaZlebelia Semdegi zogadi
gamoTvala, rom naxevarze met SemTxvevaSi dep­ daskvnebis gakeTeba (ix. Angst, 2000):
resiisadmi midrekileba Semdegi faqtorebiT iyo
ganpirobebuli (faqtorebi dalagebulia maTi mni­ bipolaruli aSlilobebi
Svnelovnebis mixedviT): w stacionarSi Catarebuli kvlevebis Tanaxmad,
w ukanaskneli periodis stresuli movlenebi da sir­ bipolaruli aSlilobebi, Cveulebriv, 21 wlis
Tuleebi; asakidan iwyeba, Tumca, zogadi populaciis kvlevebma
ufro adreuli asaki (daaxloebiT 17 weli) aCvena.
w mozardobis periodis risk-faqtorebi (nevrotizmi,
bipolaruli aSlilobebis gviani dasawyisi iSviaTia
adre ganviTarebuli SfoTviTi aSlilobebi da
da ufro xSirad tvinis organuli daavadebebiTaa
qcevis darRvevebi);
gamowveuli;
w genetikuri riski;
w maniakaluri epizodis (mkurnalobis an mkurnalobis
w depresiis anamnezi. arCatarebis SemTxvevaSic) saSualo xangrZlivoba
imave kvleviT gamovlinda, rom bavSvobisdroindeli daaxloebiT 6 Tvea;
uaryofiTi gamocdilebac, iribad (kerZod, cxov­ w maniakaluri epizodis mqone pacientTa 90%-s guneb-
rebiseuli sirTuleebis gazrdili riskisa da ganwyobis darRvevebis sxva epizodebi SemdgomSic
ara­sakmarisi socialuri mxardaWeris gamo) gav­ uviTardebaT;
le­nas axdens SemdgomSi depresiis ganviTarebis w bipolarul pacientebs 25-wliani dakvirvebis pe­ri­
riskze. sainteresoa, rom genetikuri faqtorebis odSi guneb-ganwyobis saSualod 10 epizodi gan­u­
zogierTi efeqti adreuli uaryofiTi gamocdilebis viTardaT;
gazrdil riskTanaa asocirebuli. savaraudoa, rom w epizodebs Soris intervali, asakisa da epizodebis
depresiisadmi genetikuri mowyvladoba, ufro didi raodenobis zrdasTan erTad, progresulad mcir­
albaTobiT, negatiur ojaxur garmeoSi iCens Tavs. es deba.
SeiZleba mSoblebisa da Svilebis xasiaTTanac iyos w TiTqmis yvela mwvave afeqturi epizodis Semdeg
dakavSirebuli. pacienti gamodis mdgomareobidan, Tumca, daava­
Tanamedrove kvlevebis safuZvelze SeiZleba debis saboloo gamosavlis prognozireba rTulia.
davaskvnaT, rom depresia aris daavadeba, romelic bipolaruli pacientebis daaxloebiT 20%-s 5
genetikuri, garemo da interpersonaluri faqto­ wlis manZilze kargi socialuri da profesiuli
rebiTaa determinirebuli. es faqtorebi erTmaneTTan funqcionireba da klinikuri stabiluroba aReniS­
rTul urTierTqmedebaSia da pirdapir an iribad neba. bipolaruli II tipis aSlilobis SemTxvevaSi
gavlenas axdens erTmaneTze. mocemuli formulireba, gamosavali ufro keTilsaimedoa, magram epizodebis
erTi mxriv, arTulebs depresiis etiologiis swrafi monacvleoba prognozs auaresebs.
asaxsnelad martivi modelebis gamoyenebas, magram,
meore mxriv, Seesabameba klinikur gamocdilebas. unipolaruli depresia
amasTan, SegviZlia gamovyoT sxvadasxva saxis
(rekurentuli didi depresia)
intervenciebi, romelTa meSveobiTac SesaZlebelia w unipolaruli depresia SeiZleba sxvadasxva asakSi
depresiis ganviTarebis riskis Semcireba. gamovlindes. zogadad, iTvleba, rom, ufro
gvia­n iwyeba, vidre bipolaruli aSlilobebi. si­
mimdinareoba da prognozi cocxlis manZilze praqtikulad identuri epi­
zodebi viTardeba. adreul da mogvianebiT asakSi
radgan afeqtur aSlilobebs gansxvavebuli mim­
dawyebuli aSlilobebis ganviTarebaze, savaraudod,
dinareoba da prognozi aqvs, mizanSewonilia, bi­
gansxvavebuli etiologiuri faqtorebi axdens
polaruli da unipolaruli aSlilobebis cal-calke
gavlenas.
ganxilva. amasTan, unda gvaxsovdes, rom unipolaruli
depresiis mqone pacientebis garkveul nawils w epizodis xangrZlivoba saSualod 6 Tvea; pacientTa
is pirebi warmoadgenen, romlebsac bipolaruli 25%-s depresia, SesaZloa, erT wlamde (da metic)
aSlilobebi jer ar CamouyalibdaT. miCneulia, gaugrZeldes, xolo 10-20%-s qronikuli uwyveti
rom depresiis mqone pirebis daaxloebiT 10%-s mimdinareoba aReniSneba.

_ 262 _
mimdinareoba da prognozi
w depresiis pirveli epizodis Semdeg, pacientTa 80%-
boqsi 11.6. sikvdilianobis standartuli maCve­
s Semdgomi epizodebi uviTardeba (anu rekurentuli nebeli sxvadasxva depresiuli aSlilobebis dros
depresia uviTardeba).
w didi depresia 20.35
w 25-wliani dakvirvebis periodSi, rekurentuli
w bipolaruli aSliloba 15.05
depresiis pacientebs saSualod xuTi depresiuli w disTimia 12.12
epizodi ganuviTardaT. (Harris da Barraclough, 1997)
w iseve, rogorc bipolaruli aSlilobis mqone pa­
anobis standartuli maCvenebeli orjer metia, vidre
cientebis SemTxvevaSi, epizodebs Soris intervali,
zogad populaciaSi. amgvar viTarebas, TviT­mkvlelobis
asakisa da epizodebis raodenobis zrdasTan erTad,
garda, ganapirobebs sxvadasxva ube­duri SemTxveva,
progresulad mcirdeba.
kardiovaskuluri daavadebebi da komorbiduli
w depresiuli pacientebis didi nawili (daaxloebiT narkotikebis da alkoholis avadmoxmareba. epide­
erTi mesamedi) epizodebs Soris sruli remisiis miologiurma kvlevebma aCvena, rom afeqturi aS­
mdgomareobas ver aRwevs. lilobebis mkurnaloba sikvdilianobis SemTxvevebs
w zogadad, rekurentuli depresiis grZelvadiani ga­ amcirebs (ix. Angst et al., 2002).
mosavali, bipolarul aSlilobebTan SedarebiT, afeqturi aSlilobebis dros TviTmkvlelobis maC­
keTilsaimedoa, Tumca, bevrad ukeTesi araa. pa­ venebeli 12-jer ufro maRalia, vidre zogad po­
cientebis mxolod 25% xuTi wlis manZilze inar­ pulaciaSi (Harris and Barraclough, 1997). riski sxvadasxva
Cunebs klinikur stabilurobas da kargi socialuri diagnostikuri qvekategoriebis mixedviT, magram
da profesiuli funqcionirebis unars. yvelaze metia didi depresiis SemTxvevaSi (boqsi 11.6).
depresiul pacientebze xangrZlivi dakvirvebis
disTimia
Sedegad sicocxlis manZilze TviTmkvlelobis riskis
ganmartebis mixedviT, disTimia aris xangrZlivad gansxvavebuli maCveneblebi gamovlinda. mZime depresiis
mimdinare qronikuli afeqturi aSliloba, romlis mqone da stacionirebuli pacientebis SemTxvevaSi
drosac, mosaxleobaze Catarebuli kvlevebis Ta­ suicidis riski TiTqmis 15%-ia. Tumca, zogadad,
naxmad, spontanuri gamojanmrTelebis SemTxvevebi mosaxleobaSi Catarebuli kvlevebis Tanaxmad, ufro
iSviaTia. disTimiis mqone zogierT pacients si­cocxlis msubuqi formebis dros riski mniSvnelovnad dabalia.
manZilze SeiZleba didi depresia (e.w. ormagi depresia) droTa ganmavlobaSi, daavadebis ganviTarebasTan er­
ganuviTards, an didi depresiis mqone pirebs _ Tad, suicidis SemTxvevebi iklebs da sikv­dilianobis
disTimia. maniakaluri epizodebi iSviaTiad viTardeba. maCvenebelSi misi xvedriTi wili mcirdeba. SeiZleba
msubuqi afeqturi aSliloba es avxsnaT imiT, rom mogvianebiT periodSi izrdeba
bunebrivi mizezebiT grdacvalebis SemTxvevebi an,
msubuq depresiasTan dakavSirebiT yvelaze meti
SesaZloa, TviTmkvlelobis riski daavadebis sawyis
informacia arsebobs, romlis Tanaxmadac, msubuqi
etapze gansakuTrebiT maRalia.
depresiisa da didi depresiis rekurentoba Ti­
Tqmis msgavsia. pacientebs, romlebsac aqvT msubuqi
prognozuli faqtorebi
depresiis diagnozi, SeiZleba mogvianebiT didi
aSlilobebis samomavlo prognozis saukeTeso maC­
depresia ganuviTardeT da piriqiT. amgvarad, msubuqi
venebelia wina epizodebis istoria. cxadia, rom
depresia, disTimiis msgavsad, SesaZloa, warmoadgendes
ram­denime wina epizodis arsebobis recidivis gan­
didi depresiis risk-faqtors an rezidualur
viTarebis riski gacilebiT maRalia. momavalSi epi­
mdgo­mareobas, romelic didi depresiis Semdgomi
zodebis ganviTarebis momaswavebeli faqtorebia:
remisiis periodSi aRiniSneba. zogadad, xangrZlivi
kvlevebis monacemebze dayrdnobiT miCneulia, rom w simptomebis arasruli remisia;
didi da msubuqi depresia da disTimia warmoadgens w bipolaruli aSlilobebi;
ara damoukidebel aSlilobebs, aramed depresiuli w daavadebis dawyeba adreul asakSi;
aSlilobebis speqtris sxvadasxva mdgomareobebs (ix.
w cudi socialuri mxardaWera;
Hermens et al., 2004).
w susti fizikuri janmrTeloba;
sikvdilianoba afeqturi aSlilobebis dros w Tanmxlebi pirovnuli aSlilobebi;
afeqturi aSlilobebis mqone pacientebis Sem­Txve­ w Tanmxlebi narko- da alkoholis avadmoxmareba..
vaSi sikvdilianobis maCvenebeli, ZiriTadad, TviT­ recidivebis ganviTarebis sxvadasxva risk-faqto­
mkvlelobis (magram ara mxolod) gamo, mniSvnelovnad rebis arseboba, gadatanili epizodebis paternebi
gazrdilia. afeqturi aSlilobebis dros sikvdi­li­ da amJamindeli remisiis xarisxi mniSvnelovani maC­

_ 263 _
11 guneb-ganwyobis (afeqturi) aSlilobebi
venebelia, romelTa safuZvelzec xangrZlivi mkur­ kvlevebiT bevrjer Seudares placebos da naxes,
naloba unda Catardes (ix. qvemoT). afeqturi aS­lilobis rom yvela, gansakuTrebiT ki mZime depresiis mqo­
mqone bevri pacienti miiCnevs, rom mas aqvs qronikuli ne pacientebis SemTxvevaSi, triciklur antid­
rekurentuli mdgomareoba, romelic xangrZliv komp­ epresantebs, placebosTan SedarebiT, aSkara upira­
leqsur mkurnalobas saWiroebs (ix. Young, 2001). tesoba aqvs (Morris da Beck, 1974). informacia
imis Sesaxeb, Tu ramdenad gansxvavdeba klinikuri
depresiis mkurnaloba mwvave fazaSi efeqturobis TvalsazrisiT sxvadasxva tricikluri
aq ganvixilavT depresiis mwvave fazis dros sxvadasxva antidepresantebi, Zalian mwiria, amasTan, maT gan­
tipis mkurnalobis efeqturobas. am nawilis wa­ sxvavebuli gverdiTi movlenebi aqvT (ix. 21-e Tavi).
kiTxvamde dagWirdebaT 21-e Tavis gadaxedva, ro­ lofepramini SedarebiT usafrTxoa zedozirebis Sem­
melSic mocemulia antidepresiul medikamentebsa TxvevaSi. antidepresantebis sxva jgufebTan Seda­
da eleqtrokrunCxviT TerapiasTan dakavSirebuli rebiT, triciklurebi yvelaze efeqturia, Tumca,
detaluri informacia. afeqturi aSlilobebis mqone calkeul SemTxvevebSi sasurveli Sedegis miRweva
pacientebisTvis mkurnalobis SerCevis, maTi movlisa sxva jgufis antidepresantebiTacaa SesaZlebeli (ix.
da zrunvis sakiTxebi ganxilulia TavSi, romelic qvemoT).
daavadebis marTvas exeba.
pasuxi mkurnalobaze sxvadasxva
klinikur qvejgufebSi
antidepresantebi
tricikluri antidepresantebi naklebad efeqturia
antidepresantebs efeqturad iyeneben didi depresiis
Semdegi diagnozis dros:
mwvave fazis samkurnalod. placebosTan SedarebiT,
antidepresantebi yvelaze efeqturia im depresiuli w depresia fsiqozuri simptomebiT (rogorc mono­
pacientebisTvis, romlebsac, sul mcire, zomieri Terapia);
depresia aReniSnebaT. kontrolirebadi kvlevebis w SedarebiT msubuqi depresiuli mdgomareoba (ham-
Tanaxmad, xanmokle dadebiTi pasuxi aqtiur mkur­ iltonis depresiis Sefasebis skaliT 14-ze naklebi
nalobaze myofi pacientebis 60%-s, xolo placebos qula);
jgufSi _ 30%-s aReniSneba (mkurnalobisTvis sa­ w atipiuri depresia.
Wiro raodenoba [NNT]=4-5) (ix. Anderson et al., 2003).
efeqturobis TvalsazrisiT, sxvadasxva anti­dep­ monoamin oqsidazas inhibitorebi
resantebs Soris arCevanis gakeTeba Znelia, Tum­ arsebobs azrTa sxvadasxvaoba imasTan dakavSirebiT, Tu
ca, garkveul situaciaSi romelimes gamoyeneba, ramdenad efeqturia didi depresiis (gansakuTrebiT,
SesaZlebelia, ufro mizanSewonili iyos (ix. qvemoT). melanqoliuri depresiis) monoaminoqsidazas inhi­
disTimiis SemTxvevaSic msgavsi klinikuri monacemebi bitorebiT (mao-s inhibitorebi) mkurnaloba. pla­
miiRes. naxes, rom disTimiis drosac sxvadasxva jgufis cebo-kontrolirebadma kvlevebma gviCvena, rom
antidepresantebi _ rogorc tricikluri, aseve mao-s inhibitorebi efeqturi antidepresantebia
serotoninis ukumitacebis seleqciuri inhibitorebi da saSualo da mZime depresiis dros tricikluri
(susi-ebi), efeqturad moqmedebs. Catarebuli meta- antidepresantebis msgavsi Terapiuli efeqti aqvs.
analizis, aqtiur mkurnalobaze myofi pirebis 55%-s, Tumca, gasaTvaliswinebelia, rom mao-s inhibitorebi
xolo placebos miRebisas _ 30%-s dadebiTi pasuxi bevr wamalsa da sakvebTan SeuTavsebelia da, SesaZloa,
aReniSna (NNT=4) (Lima et al., 1999). mZime garTulebebi gamoiwvios. amitom, isini ar
ar aris dadgenili, Tu ramdenad mizanSewonilia warmoadgenen pirveli arCevis antidepresantebs.
ioli formis depresiuli aSlilobebis dros, ro­ kontrolirebadi kvlevebis Tanaxmad mao-s inhi­
goricaa msubuqi depresia an Sereuli SfoTviT- bitorebs, triciklur antidepresantebTan SedarebiT,
depresiuli mdgomareoba, antidepresantebis gamo­ garkveuli upiratesoba eniWebaT Semdegi mdgomarebis
ye­neba. zogadad miiCneven, rom am tipis darRvevebis dros:
dros tricikluri antidepresantebis gamoyeneba w atipiuri depresia;
SedarebiT araefeqturia. SesaZloa, rom serotoninis
w asTeniuri bipolaruli depresia (Semdegi maxasi­
ukumitacebis seleqciuri inhibitorebiT mkurnaloba
aTeblebiT: daRliloba, retardacia, momatebuli
ufro Sedegiani iyos, Tumca, maTi klinikuri mni­
mada da Zili);
Svneloba Seswavlili ar aris (Judd et al., 2004).
w tca-sa da susi-ebis mimarT rezistentuli depresia.
tricikluri antidepresantebi mao-s Seqcevadi A-tipis inhibitori _ moklobemidi,
tricikluri antidepresantebi, rogorc staci­o­ garkveuli upiratesobiT gamoirCeva. misi daniSvnisas
narul, ise ambulatoriul pacientebze Catarebuli ar aris saWiro Tiraminis dabali Semcvelobis dietis

_ 264 _
depresiis mkurnaloba mwvave fazaSi
daniSvna. Tumca, sxva wamlebTan urTierTqmedebisas monacemebi susi-ebis sasargeblod izrdeba (ix.
SesaZloa garTulebebis ganviTareba (gv. 590). kon­ Anderson et al., 2000). amasTan, susi-ebis gadaWarbebuli
trolirebadi kvlevebiT dadginda, rom, placebosTan doziT (magaliTad, TviTmkvlelobis mizniT) miReba
SedarebiT, moklobemidi efeqturia garTulebebis SedarebiT usafrTxoa. gasaTvaliswinebelia isic,
gareSe mimdinare didi depresiis SemTxvevaSi. rom zedozirebisas venlafaqsini susi-ebze naklebad
dReisaTvis ar aris damtkicebuli, rom moklobemidis usafrTxoa (Cheeta et al., 2004).
standartuli dozebiT gamoyeneba iseTive efeqturia,
sxva antidepresantebi
rogorc tipuri maoi-ebisa iseTi depresiis dros,
romelic rezistentulia tca-sa da susi-ebis mimarT amJamad xelmisawvdomia antidepresantebis farTo
(ix. Cowen, 2005). speqtri (ix. 21-e Tavi). yvela maTganis efeqturoba,
placebosTan SedarebiT, kargadaa Seswavlili. medi­
mao-s inhibitorebisa da tricikluri kamentebs Soris ZiriTad sxvaobas maTi ramdenime
antidepresantebis kombinacia gverdiTi efeqti gvaZlevs (cxrili 11.10). reboqsetinis
arsebobs garkveuli monacemebi, rom mao-s inhi­ garda, antiqolinerguli gverdiTi movlenebi an­
bitorebiTa da tricikluri antidepresantebiT tidepresantebs iSviaTad axlavs. trazodoni da
mkurnalobis mimarT rezistentul SemTxvevebSi, am mirtazapini meti sedaciurobiT gamoirCeva. sero­
ori medikamentis kombinacia ufro Sedegis momcemia, toninisa da noradrenalinis ukumitacebis inhibitors
vidre Sesabamisi dozebiT maTi cal-calke miReba. es _ duloqsetins, susi-ebis msgavsi gverdiTi movlenebi
varaudi ar aris dadasturebuli; orjer Catarebuli aqvs. zedozirebis SemTxvevaSi yvela CamoTvlili
klinikuri cdiT amis damtkiceba ver moxerxda (ix. antidepresanti, triciklurebTan SedarebiT, ufro
Cowen, 2005). Tumca, SesaZloa, es imitom moxda, rom usafrTxoa.
kvlevebi ar Catarda romelime preparatis mimarT
rezistentul pacientebze (anu pacientTa im jgufze, liTiumi
romelTac kombinirebuli mkurnaloba ufro xSirad liTiumi, rogorc monoTerapia
eniSnebaT).
am nawilSi ganvixilavT liTiumis gamoyenebas de­
serotoninis ukumitacebis seleqciuri p­resiuli darRvevebis dros, xolo maniisa da
inhi­bi­torebi (susi-ebi) da serotoninisa afeqturi aSlilobebis mkurnalobisas misi xma­
da nor­ad­renalinis ukumitacebis rebis wesebs mogvianebiT SevexebiT. placebo-
inhibitorebi (snusi-ebi) kontrolirebadma kvlevebma aCvena, rom bipolaruli
serotoninis ukumitacebis seleqciuri inhibitorebi depresiis SemTxvevaSi liTiums antidepresiuli
(susi-ebi) safuZvlianad Seiswavles placebosa da sxva moqmedeba axasiaTebs. magram unipolaruli depresiis
antidepresantebTan Sedarebis gziT. dadasturebulia, samkurnalod liTiumis monoTerapiis saxiT gamoyeneba
rom umetes wilad maT triciklurebis msgavsi efeqti nakleb efeqturia (Goodwin, 2003).
aqvT, magram ara stacionaruli pacientebisTvis.
liTiumiT augmentacia
venlafaqsini, romelic serotoninisa da noradr­
enalinis ukumitacebis inhibitoria, mZime depresiis miuxedavad imisa, rom liTiumi monoTerapiis saxiT
dros susi-ebze ufro efeqturia (Smith et al., 2002). iSviaTad gamoiyeneba depresiis samkurnalod, rezis­
obsesiur-kompulsuri darRvevebis Tanmxlebi dep­ tentul SemTxvevebSi misi antidepresantebTan erTad
resiis samkurnalod sus-ebi, triciklur anti­ daniSvna karg Sedegs iZleva (liTiumiT augmentacia).
depresantebTan (qloropaminis garda) SedarebiT, metaanalizurma kvlevam aCvena, rom liTiumiT au­
gacilebiT ukeTesia (ix. Anderson et al., 2000). gmentaciis SemTxvevaSi dadebiTi pasuxi hqonda
depresiuli pacientebis 50%-s, xolo placebos jgufSi,
triciklur antidepresantebTan dakavSirebuli mxolod 20%-s (NNT=3-4) (Bauer and Döpfmer, 1999).
tolerantoba marTalia, ramdenime kvlevam aCvena, rom liTiumis
xanmokle klinikuri kvlevebis meSveobiT dadginda, damatebis Sedegad mdgomareoba swrafad (48 saaTis
rom triciklur antidepresantebs, maTi gamoxatuli ganmavlobaSi) umjobesdeba, magram, ZiriTadad,
gverdiTi movlenebis gamo, Tavs ufro meti pacienti simptomebis alagmva TandaTanobiT, daaxloebiT 2-3
anebebs, vidre es xdeba susi-ebis SemTxvevaSi kviris manZilze, xdeba. unipolaruli depresiis dros
(gverdiTi movlenebiT ganpirobebuli mkurnalobidan liTiumis damateba iseTive efeqturia, rogoric
`amovardnis~ riskis SedarebiTi maCvenebelia: bipolaruli aSlilobebis SemTxvevaSi. dRemde ar
0.73, NNT=33). rutinul klinikur situaciebSi, arsebobs sarwmuno klinikuri an bioqimiuri maC­
gansakuTrebiT or kviraze meti mkurnalobis dros, veneblebi, romelTa meSveobiTac SeiZleba gani­
sazRvros, Tu romeli pacientebisTvis iqneba aseTi

_ 265 _
11 guneb-ganwyobis (afeqturi) aSlilobebi

cxrili 11.10 zogierTi antidepresantis klinikuri maxasiaTeblebi


antiqolinerguli sedaciuri wonis mateba seqsualuri toqsikuroba zedozirebis
disfunqcia SemTxvevaSi

amitriptilini +++ +++ +++ + +++

lofepramini + 0 0 + 0

susi-ebi 0 0 + +++ 0*

venlafaqsini 0 0 + +++ ++

duloqsetini 0 0 + +++ ?

trazodoni 0 +++ + 0 ++

reboqsetini + 0 0 + 0

mirtazapini 0 +++ +++ 0 0

0, aranairi, +, msubuqi ++, saSualo +++, markirebuli


*citaloprami SesaZloa ufro toqsikuri iyos, vidre sxva susi-ebi.

mkurnaloba efeqturi. liTiumiT augmentaciis efeqti, Sedareba mkurnalobis sxva tipebTan


rogorc Cans, ar aris SezRuduli antidepresantebis
ramdenime kvlevis meSveobiT stacionaruli pacientebi,
romelime specifikuri jgufisTvis.
romlebic ekT-iT mkurnalobdnen, Seadares pacientebs,
romlebic antidepresantebs iRebdnen. triciklur an-
antikonvulsantebi
tidepresantebTan Sedarebisas, cxra kvlevidan eqvsSi
iseTi antikonvulsantebi, rogorebicaa karbamazepini, ekT-is aSkara upiratesoba gamovlinda, xolo danar-
valproati da lamotrijini, warmatebiT gamoiyeneba CenebSi msgavsi Sedegebi miiRes. mao-s inhibitorebTan
bipolaruli aSlilobebis marTvis procesSi da xels Sedarebisas, yvela Catarebulma (xuTma) kvlevam aCvena,
uwyobs depresiuli epizodebis prevencias. ar aris rom ekT-s ufro swrafi da gamoxatul efeqti hqonda.
damtkicebuli, ramdenad efeqturia es wamlebi depresiis es monacemebi gviCvenebs, rom stacionirebuli mZime
mwvave fazaSi. Tumca, placebo-kontrolirebadi depresiis mqone pacientebis SemTxvevaSi ek-Terapia
kvlevebis Tanaxmad, bipolaruli depresiis mqone ufro Sedegiania (yovel SemTxvevaSi, xanmokle perio-
pacientebis efeqti saxezea (Calabrese et al., 1999). dis ganmavlobaSi), vidre antidepresantebiT mkurna-
loba (UK ECT Review Group, 2003, boqsi 21.12).
eleqtrokrunCxviTi Terapia (ekT)
ekT-is gamoyenebis Cvenebebi
ekT mkurnaloba aRwerilia 21-e TavSi, romelSic
yuradReba gverdiT movlenebsac eTmoba. am nawilSi klinicistebi, rogorc wesi, Tanxmdebian, rom ekT-iT
ki ganvixilavT depresiis dros eleqtrokrunCxviTi mkurnaloba yvelaze efeqturia mZime depresiis dros,
Terapiis efeqturobasTan dakavSirebul monacemebs. gansakuTrebiT maSin, roca wonis sagrZnobi kleba,
diliT adre gaRviZeba, Sekaveba da bodva aRiniSneba.
simulirebuli ekT kvlevebi kvlevebma, romlis drosac moxda sruli ekT-s Seda-
didi depresiis mqone pacientebze eqvsi ormagi brma reba simulirebul ekT-sTan, gviCvena, rom bodva da
meTodiT Catarebuli kontrolirebadi kvleviT (ufro naklebad) retardacia is simptomebia, romlebic
erTmaneTs Seudarda ekT-sa da simulirebuli ekT-s ganasxvavebs srul da simulirebul ekT-ze dadebiTi
(pacients utardeba anesTezia, magram eleqtrodSi pasuxis mqone pacientebs (UK ECT Review Group, 2003).
dens ar atareben) efeqturoba. xuTi kvlevis Tanaxmad sxva kvlevebiT daadgines, rom fsiqozuri simptome-
sruli ek-Terapia simulaciaze bevrad ufro efeqturi bis SemTxvevaSi ekT-s gamoyeneba ufro efeqturia,
aRmoCnda. kvlevaSi, romelSic sruli proceduris vidre cal-calke tricikluri antidepresantebiTa an
upiratesoba ar gamovlinda, ekT procedurisTvis antifsiqozuri medikamentebiT mkurnaloba. Tumca, am
gamoiyenes dabali dozebiT unilateruli ekT preparatebis kombinacia SesaZloa iseTive Sedegiani
(rac, zogadad, sxvadasxva mosazrebiT naklebad iyos, rogorc ek_Terapia (uSualod amis Sesaswavlad
efeqturia). saerTo monacemebis mixedviT. sruli pirdapiri kvlevebi ar Catarebula) (ix. Cowen, 2005).
ekT-is efeqturoba _ 70%-Si, xolo simulaciuris _ ekT_s praqtikuli mniSvneloba aris is, rom misi gamoye-
40%-Si gamovlinda (NNT=3-4) (ix. UK ECT Review Group, neba iZleva Sedegs maSin, rodesac (fsiqozuri niSnebis
2003, Tavi 21-e). arsebobisa Tu ararsebobis miuxedavad) sruli kursiT

_ 266 _
depresiis mkurnaloba mwvave fazaSi
Catarebuli mkurnalobiT saTanado Sedegi miRweuli daZlevis, rodesac eqimi da pacienti erTad akeTeben
araa. Tumca, aseT SemTxvevebSi maRalia recidivebis problemebis identificirebas da maT gadasaWrelad
sixSire (Sackheim et al., 1990). (ix. moqmedi NICE-is gai- realistur gegmebs saxaven. randomizebulma kvlevebma
dlaini; ekT-s gamoyenebis Sesaxeb ix. gv. 603). aCvenes, rom zomieri depresiis mqone pacientis
mkurnalobisas problemis daZlevaze mimarTuli
fsiqologiuri mkurnaloba Terapia ufro efeqturia, vidre jandacvis pirvelad
yvela depresiul pacients, ra mkurnalobasac ar unda rgolSi gamoyenebuli Cveuli mkurnaloba. ramdenad
gadiodes, esaWiroeba fsiqoTerapia, misi zogadi ga- efeqturia is medikamentur mkurnalobasTan Seda­
gebiT, rac gulisxmobs pacientis fsiqoganaTlebasa rebiT, Seswavlili ar aris (National Institute for Clinical
da gamxnevebas. aseTma damokidebulebam (`klinikuri Excellence, 2004d).
menejmenti~), SesaZloa, ganapirobos garkveuli simp-
kognitur-bihevioruli Terapia
tomaturi gaumjobeseba da xeli Seuwyos pacientis
mier mkurnalobis reJimis saTanadod dacvas. fsiqo- depresiis dros, kognitur-bihevioruli Terapiis
ganaTleba da gamxneveba pacientis mewyviles, ojaxis Zi­riTadi mizania daexmaros pacientebs Secvalon
wevrebsa da mis zrunvaSi CarTul sxva pirebsac sWir- Ta­vianTi azrovneba da qceva cxovrebiseuli
debaT. movlenebisa da depresiuli simptomebis mimarT,
fsiqologiuri mkurnaloba, romelsac depresiis Tavisi azrovnebisa da qcevis SecvlaSi (damatebiTi
dros iyeneben, moicavs sxvadasxva saxis Terapias: informacia ix. gv. 626). mravali kvlevaa Catarebuli
imis Sesaswavlad. Tu ramdenad efeqturia kognitur-
w mxardaWeris fsiqoTerapia;
bihevioruli Terapia mwvave depresiuli epizodebis
w kognitur-bihevioruli Terapia; mqone pacientebis mkurnalobisas (National Institute for
w interpersonaluri fsiqoTerapia; Clinical Excellence, 2004d). maT safuZvelze SesaZlebelia
w wyvilebis Terapia; Semdegi daskv­nebis gakeTeba:
w dinamikuri fsiqoTerapia. w arsebobs myari mtkicebulebebi imisa, rom depresiis
simptomebis gasaumjobeseblad, kognitur-bihe­vi­
fsiqoTerapiis aRniSnuli tipebi SeiZleba gamo­
orul Terapias (sakontrolo jgufTan SedarebiT,
viyenoT rogorc antidepresantebis alternatiuli
romelsac ar utardeboda mkurnaloba) garkveuli
mkurnaloba an rogorc damxmare saSualeba. ram­
upiratesoba aqvs;
denadaa efeqturi fsiqoTerapia didi depresiis
dros antidepresantebTan SedarebiT, es naklebadaa w depresiuli mdgomareobebis samkurnalod kogni­
Seswavlili. SedarebiT meti da sarwmuno informacia tur-bihevioruli Terapiis upiratesoba, SedarebiT
arsebobs kognitur-biheviorul Terapiaze. zoga­ placebo_medikamentTan, klinikur menejmentsa da
dad, msubuqi da saSualo simZimis depresiis Sem­ pirvelad rgolSi Catarebul Cveul mkurnalobasTan,
TxvevaSi, fsiqoTerapia garkveulwilad ufro efeq­ arasakmarisadaa Seswavlili;
turia, vidre pirvelad jandacvaSi gamoyenebuli w depresiuli mdgomareobebis samkurnalod kogni­
Cveuli mkurnaloba. jandacvis pirvelad rgolSi tur-bihevioruli Terapiis upiratesoba, SedarebiT
struqturirebul midgomas, rogoricaa kognitur- sxva fsiqoTerapiebTan (iqneba es struqturirebuli,
bihevioruli Terapia, sxva saxis TerapiasTan Se­ Tu arastruqturirebuli), ar aris saTanadod
darebiT (magaliTad, arapirdapiri konsultireba), dasabuTebuli.
aranairi upiratesoba ar aqvs (Wampold et al., 2002), rac antidepresantebTan SedarebiT, kognitur-bihevio­
imas niSnavs, rom imisaTvis, rom mkurnaloba efeqturi rulma Terapiam garkveulwilad ukeTesi Sedegi
iyos, mniSvnelovania sxvadasxva fsiqoTerapiisTvis gviCvena. magaliTad, antidepresiuli efeqtis mxriv,
damaxasiaTebeli saerTo faqtorebi (gv. 620). ran­ gansxvaveba kognitur-biheviorul Terapiasa da an­
domizebulma kvlevebma aCvena, rom zomieri depresiis ti­depresantebs Soris ar gamovlinda; amasTan,
dros fsiqoTerapia, xSirad, iseTive Sedegiania, depresiul simptomebze kognituri Terapiis gavlena
rogorc medikamenturi mkurnaloba (National Instutute ufro xangrZlivi da myari aRmoCnda (Evans et al.,
for Clinical Excellence, 2004). 1992). zomieri da mZime depresiis dros kognitur-
mxardaWera da problemebis daZleva bihevioruli Terapiisa da antidepresantebiT mkur­
nalobis kombinacia bevrad ufro efeqturia, vidre
mxardaWeriTi fsiqoTerapia scdeba klinikur menej­
mxolod medikamenturi mkurnaloba (National Institute for
ments da iTvaliswinebs mimdinare cxovrebiseuli
Clinical Excellence, 2004d). klinicistebis azriT, mZime
sirTuleebis gamovlenasa da maT dasaZlevad
depresiis mqone pacientebisTvis mxolod kognitur-
pacientis Zlieri mxareebisa da arsebuli resursebis
bihevioruli Terapiis Catareba ar aris Sedegiani
gamoyenebas. es midgoma gulisxmobs problemebis

_ 267 _
11 guneb-ganwyobis (afeqturi) aSlilobebi
(Thase and Friedman, 1999), Tumca, es dakvirveba dinamikuri fsiqoTerapia
kvlevebiT ar dasturdeba (National Institute for Clinical
dinamikur fsiqoTerapias gansxvavebuli mizani aqvs,
Excellence, 2004d). aseTi Seusabamoba, SesaZloa, ter­
vidre ukve aRweril Terapiebs. igi cdilobs gadaWras
mini `simwvave~, gansxvavebul ganmartebasTan an
is Sinagani pirovnuli konfliqtebi da maT mier
randomizebuli kvlevebis pirdapir praqtikaSi
gamowveuli cxovrebiseuli sirTuleebi, romlebic
gad­motanis problemebTan iyos dakavSirebuli.
depresiis ganviTarebasa da gaxangrZlivebas gana­
mniSvnelovania praqtikosi eqimis gamocdilebac (De
pirobeben. misi samkurnalo Rirebulebis Sesaxeb
Rubeis et al., 2005). msubuqi depresiuli mdgomareobebis
arsebuli mosazrebebi gansxvavebulia. sul ram­
dros, SesaZloa, dadebiTi Sedegi mogvces
denime kvlevaa Catarebuli, romelTa meSveobiTac
kompiuteruli kognitur-bihevioruli Terapiis an
cdilobdnen di­namikuri fsiqoTerapiis Sefasebas,
TviTdaxmarebis saxelmZRvanelos gamoyenebam (National
Tumca, upiratesad Seiswavles xanmokle da jgufuri
Institute for Clinical Excellence, 2004d).
Terapiis SemTxvevebi. depresiis dros am Terapiis
interpersonaluri fsiqoTerapia efeqturoba, kognitur-biheviorul Terapiasa da
antidepresantebiT mkur­nalobasTan SedarebiT, nak­
interpersonaluri fsiqoTerapia aris pirovnuli
leb Sedegiani aRmoCnda (National Institute for Clinical
urTierTobebisa da cxovrebiseuli proble­
Excellence, 2004d).
mebisadmi sistemuri da standartizebuli Terapiuli
midgoma (gv. 625). misi moqmedeba depresiis dros
sxva mkurnaloba
naklebadaa Seswavlili, vidre kognitur-bihevioruli
Terapia, magram, zogadad, miiCneven, rom efeqturia Zilis deprivacia
(Weisman et al., 1979; Elkin et al., 1989). klinikuri ramdenime kvlevam aCvena, rom zogierTi depresiuli
daxelovnebis erovnuli institutis (National Institute aSlilobis dros guneb-ganwyobaSi xanmokle cvli­
for Clinical Excellence, 2004d) monacemebis mixedviT, lebebis gaumjobeseba Zilis deprivaciiT miiRweva.
ineterpersonaluri Terapia: depresiuli simptomebis gaumjobeseba sruli uZilobis
w ufro efeqturia, vidre placebo-mkurnaloba, SemTxvevaSi, TiTqmis yovelTvis droebiTia; es efeqti
kli­nikuri menejmenti da zogadi praqtikis eqimis qreba momdevno Ramis Zilis Semdeg, an, SesaZloa,
Cveuli mkurnaloba; uZilo Ramis Semdeg dRisiT CaTvlemis SemTxvevaSic
w iseTive efeqturia, rogorc antidepresantebiT ki. Zilis deprivaciis antidepresiuli efeqti did
mkur­naloba; Teoriul interess iwvevs, Tumca, xanmokle efeqti
mas praqtikul mniSvnelobas ukargavs. miuxedavad
w ufro efeqturia antidepresantebTan kombinaciaSi,
amisa, arsebobs garkveuli monacemebi, rom Zilis
vidre mxolod medikamentebis miReba. Tumca, ucnobia
deprivaciam SeiZleba daaCqaros antidepresantebis
mwvave mdgomareobis dros ra ufro efeqturia _
moqmedeba, an rom zogierTi farmakologiuri CareviT,
interpersonaluri Terapiisa da antidepresantebis
SesaZloa, Zilis deprivaciis efeqtis gaxangrZliveba
kombinacia, Tu marto antidepresantebi.
(ix. Berger et al., 2003).
wyvilebis Terapia
sinaTliT mkurnaloba
wyvilebis Terapias iyeneben iseT depresiul paci­
rekurentuli zamTris depresiis mqone pacientebis
entebTan, romlebTanac partniorTan urTierToba
50%-s sinaTliT (daaxloebiT, 10 000 luqsi) mkur­
iwvevs an amwvavebs depresias. intervenciis mizania
nalobaze dadebiTi Sedegi aqvs. mkurnaloba, rogorc
am urTierTobebis bunebis gansazRvra-dadgena da
wesi, diliT, erTi an ori saaTis ganmavlobaSi
misi imdagvari modificireba, rom orivesTvis mi­
tardeba; Tumca, es ar aris yovelTvis savaldebulo
saRebi iyos. am Terapiis Sesafaseblad mxolod
da proceduris an SuadRiT Catareba, SeiZleba,
ramdenime randomizebuli kvlevaa Catarebuli da
iseTive efeqturi iyos. proceduris xangrZlivoba,
naCvenebia misi upiratesoba im sakontrolo jgufTan
Cveulebriv, 1-2 saaTia (gv. 609).
SedarebiT, romelsac mkurnaloba ar utardeba.
zamTris depresiis mqone pacientebze sinaTliT
Tumca, sakmarisi monacemebi wyvilebis Terapiis
mkurnalobis placebo-kontrolirebadi kvlevis Cata­
SedarebiTi efeqturobis Sesaxeb, sxva fsiqoTerapiebs
reba problemuria, radgan pacientebis umravlesobas,
an medikamentur mkurnalobasTan, ar arsebobs
mkurnalobis dawyebamde mtkiced swams, rom sinaTliT
(National Institute for Clinical Excellence, 2004d). praqtikaSi
Terapia mkurnalobis Zalian mniSvnelovani meTodia.
antidepresantebiT mkurnaloba da wyvilebis Terapia
am SezRudvis gaTvaliswinebiT, kvlevebis umetesobam
erTad gamoiyeneba, magram aRniSnuli kombinacia
daadastura kaSkaSa Suqis upiratesoba mkrTal SuqTan
saTanadod Sefasebuli ar aris.
SedarebiT. Cveulebriv, antidepresiuli efeqti

_ 268 _
maniis mkurnaloba mwvave fazaSi
miiReba sinaTliT mkurnalobis dawyebidan 2-5 dReSi, haloperidoli. placebo-kontrolirebadi kvlevebi
magram zogierT pacients mkurnalobis Catareba adasturebs, aseve, rom maniis dros efeqturia
ufro xangrZlivi droiT sWirdeba. sinaTliT Terapia kvetiapini, aripiprazoli da risperidoni (Schatzberg,
gansakuTrebiT Sedegiania `atipiuri~ niSnebiT mim­ 2004). mniSvnelovania aRiniSnos, rom darRvevis ufro
dinare depresiis dros, rodesac aRiniSneba sakvebis mwvave formis mqone pacientebi, SesaZloa saerTod ar
gadaWarbebulad miReba da didxans Zili. raTa iyvnen CarTulni placebo-kontrolirebad kvlevebSi,
Tavidan aviciloT gamwvavebebi, sinaTliT Terapia rac zRudavs kvleviT miRebuli monacemebis gan­
unda gagrZeldes bunebrivi remisiis periodamde, anu zogadebis saSualebas.
adre gazafxulamde (informacia sinaTliT Terapiasa
guneb-ganwyobis stabilizatorebi
da zamTris depresiaze ix. Eagles, 2004; Golden et al.,
(normoTimikebi)
2005; gv. 609).
liTiumi
maniis mkurnaloba mwvave fazaSi is, rom liTiumi efeqturia maniis mwvave fazis
maniis mkurnaloba mniSvnelovani klinikuri gamowvevaa samkurnalod, xuTi placebo-kontrolirebadi kvlev­
da xSirad fsiqiatriuli gundis marTvis unar-Cvevebis iTaa dadasturebuli. erTma kvlevam, romelSic
seriozul gamocdas warmoadgens. maniis marTvaSi Seadares liTiumi rogorc placebos, ise sxva
ZiriTadi da mTavari medikamentebiT mkurnalobaa. normoTimikebs (Bowden et al., 1994), aCvena, rom dadebiTi
maniis mkurnaloba miznad isaxavs: momatebuli pasuxi liTiumis SemTxvevaSi 49%, valproatze _ 48%,
fizikuri da fsiqikuri aqtivobis Semcirebas, fsiqozis xolo placeboze _ 25% iyo. metaanalizma gviCvena,
niSnebis Semsubuqebas, gadaRlis, Zilis naklebobisa rom liTiumi maniis dros, saSualod, 2-jer ufro
da, mcire raodenobis siTxis miRebis gamo, somaturi efeqturia, vidre placebo (NNT=5) (Poolsup et al.,
gauaresebis prevencias. mniSvnelovania aRiniSnos, 2000). gamoxatuli depresiuli epizodebis, fsiqozuri
rom Tanamedrove medikamenturi mkurnalobis da­ simptomebisa da swrafad cirkulirebadi afeqturi
nergvamde, maniiT gardacvalebis maCvenebeli sta­ aSlilobebis SemTxvevaSi, liTiumiT monoTerapia
cionarSi 20%-s aRemateboda; pacientTa TiTqmis nakleb Sedegiania (Goodwin, 2003).
naxevari gamofitvisgan kvdeboda (Derby, 1933). karbamazepini
Tu ramdenad efeqturia maniis mkurnalobisas
medikamentebi
mwva­­ve fazaSi karbamazepini, kvlevis dizainTan
antifsiqozuri saSualebebi dakavSirebuli problemebis gamo (kvlevebis mcire
tipiuri antifsiqozuri saSualebebi raodenoba, damatebiTi medikamentebis gamoyenebis
SemTxvevebi da diagnostikurad araerTgvarovani
ramdenime randomizebulma kontrolirebadma kvle­
jgufebis monawileoba), saTanadod araa Sefasebuli.
vam aCvena, rom maniis mkurnalobisas efeqturia
Tumca, axali, 200 pacientze Catarebuli placebo-
qlorpromazini da haloperidoli, miuxedavad imisa,
kontrolirebadi kvlevis Tanaxmad, karbamazepinze
aqvT Tu ara pacientebs gamokveTili fsiqozuri niSnebi
(42%) dadebiTi pasuxi gacilebiT maRali aRmoCnda,
(Chou et al., 2000). Tumca, tipiuri antifsiqozuri
vidre placeboze (21%). zogadad, maniis mwvave fazaSi
medikamentebi zomierad unda gamoviyenoT; maniakalur
mkurnalobis dros karbamazepins, efeqturobis
pacientebs es medikamentebi xSirad maRali doziT
TvalsazrisiT antifsiqozuri medikamentebis ekvi­
eniSnebaT, rac eqstrapiramiduli gverdiTi mov­
valenturi moqmedeba aqvs; Tumca, SesaZloa, li­
lenebis riskis zrdas uwyobs xels. garda amisa,
TiumTan da valpoatTan SedarebiT, nakleb efeqturi
standartuli antifsiqozuri medikamentebiT ver
iyos (Grunze et al., 2003). rogorc liTiumis, aseve
xerxdeba depresiuli epizodis prevencia, romelic
karbamazepinis daniSvnisas, gverdiTi movlenebis
mosalodnelia, rom maniakaluri epizodis amowurvis
Tavidan acilebis mizniT, aucilebelia dozebis
Semdeg ganviTardes.
mzardi titracia. garda amisa, karbamazepini axdens
atipiuri antifsiqozuri saSualebebi RviZlis metaboluri enzimebis stimulacias, ra­
maniis samkurnalod atipiuri antifsiqozuri medi­ mac SesaZlebelia, gamoiwvios karbamazepinTan
kamentebi sul ufro xSirad gamoiyeneba maTi ukeTesi erTad daniSnuli sxva medikamentebis plazmuri
amtanobis gamo. sistemuri mimoxilviT (Rendell et al., koncentraciis daqveiTeba.
2003) dadginda, rom maniis mkurnalobisas mwvave
valproati
fazaSi olanzapini ufro efeqturia, vidre placebo
mTeli rigi randomizebuli kontrolirebadi kvle­
da valproati, magram ara imdenad, ramdenadac
vebiT dadgenilia, rom maniis mkurnalobisas val­

_ 269 _
11 guneb-ganwyobis (afeqturi) aSlilobebi
proats liTiumis ekvivalenturi, xolo placebosTan paratiT mkurnalobis mi­marT. dadebiTi pasuxi ekT
SedarebiT gacilebiT Zlieri efeqti aqvs. gamokveTili mkurnalobaze (22-dan 13) mniSvnelovnad aRemateboda
disforiuli simptomebisa da swrafad cirkulirebadi kombinirebuli mkur­­­nalobis efeqturobas (arcerTi
afeqturi aSlilobebis mqone pacientebis qvejgufSi 5-dan). uni­lateruli da bilateruli ekT-s Sedegebs
valproati SesaZloa liTiumze efeqturi iyos. Soris sxvaoba ar dafiqsirebula (Mukherjee et al.,
arsebuli monacemebis mixedviT, maniis mwvave 1988)
fazis mkurnalobisas valproati TiTqos naklebad retrospeqtulma kvlevam gviCvena, rom maniis
efeqturia, vidre olanzapini, magram, meores mxriv, mwva­­ve fazis mkurnalobisas ekT-s efeqturobis
igi naklebad sedaciuria da ar iwvevs wonaSi matebas saerTo maCvenebeli daaxloebiT 80%-ia. am kvle­
(ix. Macritchie et al., 2003). vaSi monawile bevri pacienti medikamenturi mkur­
valproatis upiratesoba aris is, rom igi ufro nalobis mimarT rezistentuli iyo (Mukherjee et
swrafad iwyebs moqmedebas, vidre guneb-ganwyobis sxva al., 1994). klinikur praqtikaSi medikamentebisadmi
stabilizatorebi. magaliTad, valproatis (20mg/kg/ rezistentuli an sicocxlisaTvis saSiSi (ukiduresi
dReSi) miRebis dros misi moqmedebis Sedegi, SesaZloa, hiperaqtivobis an fizikuri gamofitvis dros)
1-4 dReSi gamovlindes. amas albaT ganapirobebs is, rom maniakaluri mdgomareobebis samkurnalod ekT-s
valproatis amtanoba dozis swrafi matebis saSualebas gamoyenebis mzardi tendencia SeiniSneba. depresiis
iZleva; liTiumisa da karbamazepiniT mkurnalobis mkurnalobasTan SedarebiT, maniis SemTxvevaSi ekT
SemTxvevaSi ki dozis mateba TandaTanobiT xdeba mokle intervalebiT tardeba. Tumca, ramdenad aum­
(Goodwin, 2003). Catarebuli kvlevebis mixedviT, maniis jobesebs an aCqarebs mkurnalobis Sedegs aseTi
mkurnalobis dros valproatis efeqturoba vlindeba reJimi, cnobili araa. maniakaluri mdgomareobebis
plazmaSi misi 50 mkg/ml-isa da meti koncentraciis samkurnalod bilateruli da unilateruli ekT-s
SemTxvevaSi (ix. Hirschfeld et al., 1999). upiratesi efeqturobac, dReisaTvis ar aris
saTanadod Seswavlili (damatebiTi informacia ix.
benzodiazepini
Mukherjee et al, 1994).
benzodiazepinebi maniis mkurnalobisTvis saWiro
damatebiTi medikamentebia. maT swrafad SeuZliaT
afeqturi aSlilobebis xangrZlivi
momatebuli aqtivobisa da uZilobis daregulireba.
maniis dros benzodiazepinebis monoTerapiis saxiT
mkurnaloba
gamoyeneba ar aris mizanSewonili, vinaidan izrdeba xangrZlivi kvlevebis meSveobiT dadginda, rom xSiri
ganmuxruWebis riski. benzodiazepinebi yvelaze efeq­ gamwvavebebisa da aranamkurnalebi SemTxvevebis
turia guneb-ganwyobis stabilizatorebTan kom­ dros daavadebis prognozi mniSvnelovnad uaresia;
binaciaSi xmarebisas, radgan mxolod normoTimikebiT amitom sul ufro meti yuradReba eTmoba daavadebis
mkurnalobis dros Sesabamisi efeqti mogvianebiT grZelvadian marTvas.
miiRweva. benzodiazepinebi, aseve, efeqturia anti­
fsiqozur medikamentebTan erTad. maTi miReba recidivebisa da rekurentobis prevencia
amcirebs antifsiqozuri preparatis dozas, romelic sityvaSi _ recidivi igulisxmeba mocemuli epizo-
saWiroa agznebuli da momatebuli aqtivobis mqone dis inicialuri mkurnalobiT miRweuli dadebi-
pacientis dasamSvideblad. Cveulebriv, iniSneba iseTi Ti efeqtis Semdeg simptomebis gauareseba. xolo
maRalpotenciuri benzodiazepinebi, rogorebicaa rekurentoba niSnavs erTi epizodis sruli amowurvis
lorazepami da klonazepami. isini unda dainiSnos Semdeg axali epizodis ganviTarebas. recidivis pre-
`aucileblobis~ SemTxvevaSi da xanmokle droiT, rom venciul mkurnalobas _ xangrZlivi, xolo rekuren-
ar ganviTardes tolerantoba da damokidebuleba tobis prevenciul mkurnalobas _ profilaqtikuri/
(Grunze et al., 2004). Se­ma­narCunebeli mkurnaloba ewodeba. Tumca, praq­
tikaSi yovelTvis ar aris advili maTi gamijvna,
eleqtrokrunCxviTi Terapia radgan Tavdapirvelad mkurnaloba SeiZleba dainiS­
ekT-s farTod iyeneben maniiis samkurnalod, Tumca, nos gamwvavebis profilaqtikisTvis, Semdeg _
amasTan dakavSirebiT mxolod ori kontrolirebadi rekurentobis prevenciisTvis.
kvlevaa Catarebuli. erTi kvleviT dadginda, rom
unipolaruli depresiis medikamenturi
ormxrivi ekT liTiumze efeqturia (Small et al., 1988). mkurnaloba
meore kvlevaSi bilateruli da uni­lateruli ekT_s
efeqturoba Seadares liTiumisa da haloperidolis xangrZlivi mkurnaloba
kombinacias iseTi pacientebis SemTxvevaSi, romlebic dadgenilia, rom dadebiTi efeqtis miRwevis
rezistentulebi arian er­Ti antifsiqozuri pre­ SemTxvevaSic ki antidepresantebis moxsna recidivis

_ 270 _
afeqturi aSlilobebis xangrZlivi mkurnaloba
maRal risks ganapirobebs. pacientTa daaxloebiT Tidan or wlamde gaxangrZlivebam recidivis maCvene-
erT mesameds medikamentebis moxsnis Semdeg erTi beli 18%-mde, xolo placebos SemTxvevaSi ki mxolod
wlis ganmavlobaSi uviTardebaT recidivi, romelTa 41%-mde Seamcira. xangrZlivi mkurnalobis dros
umetesoba pirveli 6 Tvis manZilze iCens Tavs. pla­ miRebuli praqtikaa medikamentebis, gansakuTrebiT
cebo-kontrolirebadi kvlevebis safuZvelze xan­ tricikluri antidepresantebis, `SemanarCunebel~
grZlivi Terapiis rolis Sesaxeb Semdegi daskvnebis do­­zamde Semcireba. aman, SesaZloa, arasaTanado moni-
gakeTeba SeiZleba (ix. Anderson et al., 2000): toringis SemTxvevaSi, Seasustos prevenciuli efeq-
w remisiis miRwevis Semdeg, antidepresantiT mkurna­ ti. profilaqtikuri mkurnalobis zogadi principia:
lobis gagrZeleba 6 Tvis manZilze anaxevrebs re­ `rac mdgomareobas aumjobesebs, is mdgomareobas kar-
cidivis maCvenebels; gad inarCunebs~ (Anderson et al., 2000).
liTiumi xSirad gamoiyeneba rekurentuli unipo-
w Tuki es SesaZlebelia, mkurnaloba unda gagrZeldes
laruli depresiis prevenciisaTvisac, Tumca, arsebu-
Tavdapirveli efeqturi doziT;
li monacemebiT, misi efeqturoba bevrad ufro Tval-
w rekurentobis dabali riskis mqone pacientebisaTvis saCinoa bipolaruli aSlilobebis dros (ix. Burges et
naklebad efeqturia antidepresantebiT mkurnalo- al., 2001). gamomdinare iqidan, rom liTiumiT SesaZle-
bis 6 Tveze meti droiT gagrZeleba. gamonakliss belia maniakaluri epizodis prevencia, misi daniSvna
warmoadgenen asakovani pacientebi, romlebisTvi- mizanSewonilia depresiis mqone iseTi pacientebisT-
sac rekomendebulia mkurnalobis 12 TviT gaxan- vis, romlebsac aweuli guneb-ganwyobis nebismieri
grZliveba. simptomi aReniSnebaT (ix. qvemoT).
profilaqtikuri/SemanarCunebeli mkurnaloba bipolaruli depresiis medikamenturi
rekurentuli depresiis mqone pacientebis (Cveu- mkurnaloba
lebriv, igulisxmeba sul mcire, sami epizodi gasu-
xangrZlivi mkurnaloba
li 5 wlis ganmavlobaSi) kontrolirebadma gamokvl-
evam gviCvena, rom profilaqtikuri antidepresiuli naklebadaa Seswavlili, Tu ra roli eniWeba maniakal-
mkurnaloba mniSvnelovnad amcirebs recidivebis gan- uri epizodis Semdgom xangrZliv mkurnalobas bipo-
viTarebis risks. magaliTad, 128 pacientze Catarebu- laruli aSlilobebis dros. Tumca, arsebobs zogadi
li samwliani kvleviT (Frank et al., 1990) daadgines 22%- klinikuri gamocdileba, rom medikamentebis dozis
iani recidivis maCvenebeli im pacientebSi, romlebic swrafma klebam SesaZloa, ganapirobos efeqturad
imipramins iRebdnen da 78% _ placebos SemTxvevaSi. namkurnalebi maniakaluri mdgomareobis uecari
sistemurma mimoxilvam (Geddes et al., 2003) daadastura gamwvaveba. cnobilia, rom maniakaluri epizodis sa-
grZelvadiani SemanarCunebeli mkurnalobis mniSvn- Sualo xangrZlivoba 6 Tvea. amdenad, mkurnalobis
eloba. am kvlevis mixedviT, aqtiuri mkurnalobis er- gagrZeleba, mizanSewonilia, sul mcire, am periodis

SemTxvevebi/pacientebi antidepresantuli SemTxvevebi


Sansebis Tanafardoba
cdebis Seswavlili koreqtirebuli dispersia gansxvaveba (95% CI) – sarwmunoebis intervali Semcireba
raodenoba antidepresanti placeboTi O-E O-E-Si koreqtirebuli placeboTi (SE)
noradrenalinis
ukumitacebis seleqciuri
inhibitori _ nusi
monoaminoqsidazas
inhibitori _ maoi

triciklurebi
serotoninis
ukumitacebis seleqciuri
inhibitorebi _susi
sxva

sul

99% an 95% konfidencialobis intervali

heterogenoba xuTi kategoriis mixedviT antidepresanti ukeTesia antidepresanti uaresia

mkurnalobis efeqti 2p<0.00001


suraTi 11.4 depresiuli epizodebis recidivebis sixSiris metaanalizi randomizebulad SerCeuli pacientebis SemTxvevaSi,
romlebsac antidepresantebiT grZelvadiani mkuraloba (daaxloebiT erTi weli) utardebodaT (Geddes et al., 2003).

_ 271 _
11 guneb-ganwyobis (afeqturi) aSlilobebi
ganmavlobaSi. mwvave mdgomareobaSi myofma pacien- SemTxvevebi gvaqvs. karbamazepini SeiZleba dainiSnos
tebma SeiZleba miiRon rogorc guneb-ganwyobis sta- monoTerapiis saxiT an liTiumTan kombinaciaSi.
bilizatorebi, aseve antifsiqozuri preparatebi. an- valproati _ valproati sul ufro xSirad
tifsiqozuri medikamentebis gamoxatuli gverdiTi gamoiyeneba mwvave maniis samkurnalod da, Sesabamisad,
movlenebis gamo sasurvelia jer maTi dozebis Tan- aucilebelia misi xangrZlivi profilaqtikuri
daTanobiT Semcireba da mere moxsna. efe­q­tis dadgena. 372 pacientze Catarebuli ran­
domizebuli kvlevis meSveobiT Seadares erTi wlis
profilaqtikuri/SemanarCunebeli mkurnaloba ganmavlobaSi valproatiT, liTiumiTa da pla­ce­
liTiumi _ safuZvlianadaa damtkicebuli, rom boTi Catarebuli SemanarCunebeli mkurnalobis
rekurentuli bipolaruli aSlilobis mqone pacien- pro­filaqtikuri efeqti (Bowden et al., 2000). am pe­
tebTan efeqturia profilaqtikuri mizniT liTiumis riodis farglebSi axali epizodebis ganviTarebis
gamoyeneba. sistemurma momoxilvam (Geddes et al., 2004) sixSiriT es jgufebi erTmaneTisgan mniSvnelovnad ar
aCvena, rom yvela tipis afeqturi aSlilobis dros gansxvavdebodnen. Tumca, im pacientebis raodenoba,
recidivis prevenciisTvis liTiumi gacilebiT ukeTe- romlebic axali afeqturi epizodis ganviTarebis
sia, vidre placebo (saSualo fardobiTi riski 0.65, gamo kvlevidan `amovardnen~, gacilebiT meti iyo
95% CI = 0.5-0.84). maniakaluri epizodebis profilaq- placebos jgufSi. pacientebs, romlebic iRebdnen
tikisTvis liTiumi aSkarad efeqturia, magram, ramde- valproats (placebosTan SedarebiT), ufro xSirad
nad mniSvnelovania misi roli depresiuli epizodebis aReniSnebodaT tremori, alopecia da wonis mateba.
prevenciisTvis, naklebadaa dadasturebuli (saSualo dReisTvis valproatiT xangrZlivi mkurnalobis
fardobiTi riski 0.72, 95% CI = 0.49-1.07). profilaqtikuri efeqtis damadasturebeli masala
zogadad, liTiumiT mkurnalobisas bipolaruli pa- mwiria da liTiumze arsebul monacemebTan SedarebiT
cientebis daaxloebiT 50%-s dadebiTi Sedegi aReniS- bevrad naklebi.
neba. profilaqtikis mizniT, liTiumiT mkurnalobis rezistentuli bipolaruli aSlilobebis uamravi
SedarebiT cud Sedegs moaswavebs Semdegi faqtorebi: klinikuri SemTxvevis magaliTze naCvenebia, rom
w swrafad cirkulirebadi darRvevebi da qronikuli valproats dadebiTi profilaqtikuri efeqti aqvsi
depresia; iseTi mdgomareobebis dros, rodesac karbamazepiniTa
w Sereuli afeqturi mdgomareoba; da liTiumiT mkurnaloba ar aris Sedegiani. am
kvlevebSi valproats xSirad liTiumTan an guneb-
w guneb-ganwyobis arakongruentuli fsiqozuri
ganwyobis sxva stabilizatorebTan kombinaciaSi
niSnebi.
iyenebdnen (Goodwin, 2003).
aseve, dadasturebulia, rom rekurentuli afeqturi lamotrijini _ ori prospeqtuli placebo-kon­
aSlilobebis dros liTiumis gamoyeneba iwvevs trolirebadi kvleviT naCvenebia bipolaruli aSli­
TviTmkvlelobis gamo sikvdilianobis maCveneblis lobebis mqone pacientebis SemTxvevaSi lamotrijinis
mniSvnelovan klebas (Capriani et al., 2005). am efeqts profilaqtikuri efeqti. lamotrijini umniSvnelo
yvelaze xSirad liTiumisadmi miZRvnili kvlevebi gavlenas axdens maniis prevenciaze, Tumca, depresiis
aCvenebs, amitom aseTi damokidebulebis meqanizmi da profilaqtikis TvalsazrisiT mas gamoxatuli efeqti
specifika damatebiT Seswavlas moiTxovs. nebismier aqvs. am TvisebiT igi gansxvavdeba liTiumisa da
SemTxvevaSi, klinikuri TvalsazrisiT Zalian mniSv­ valproatisgan, romlebic ufro efeqturia maniis
nelovania is, rom liTiumi amcirebs suiciduri prevenciisTvis (Goodwin, 2004). amasTan, britaneTSi
qcevis risks. aseTi efeqti ar aris aucilebeli guneb- afeqturi aSlilobebis samkurnalod lamotrijini ar
ganwyobis sxva stabilizatorebsac axasiaTebdes aris licenzirebuli.
(Muller_Oerlinghausen et al., 2003). antifsiqozuri medikamentebi _ bipolaruli aSli­
karbamazepini _ randomizebuli kontrolirebadi lobebis dros stabiluri mdgomareobis Sesa­nar­
kvlevebi, romlebic Catarebulia imis Sesaswavlad, Cuneblad zogjer tipiuri antifsiqozuri medi­
Tu ramdenad efeqturia karbamazepini bipolaruli kamentebi gamoiyeneba. maT, ZiriTadad, guneb-ganwyobis
aSlilobebis profilaqtikis TvalsazrisiT, paci­ stabilizatorebTan erTad niSnaven. zogadad, Tuki
entTa SedarebiT mcire ricxvs moicavs. zogadad, es SesaZlebelia, mizanSewonilia am preparatebis
bipolaruli aSlilobebis profilaqtikisTvis karba­ Semcireba an moxsna, vinaidan ar xdeba depresiis
mazepinis gamoyeneba karg Sedegs gvaZlevs, Tumca, profilaqtika da maRalia tardiuli (mogvianebiTi)
`klasikuri~ bipolaruli aSlilobebis dros liTiumze diskineziis ganviTarebis riski.
nakleb efeqturia (Goodwin, 2003). gamomdinare aqedan, bipolaruli aSlilobebis xangrZlivi Semanar­
karbamazepinis daniSvnaze unda vifiqroT maSin, Tu Cunebeli mkurnalobis dros atipiuri antifsiqozuri
liTiumze cudi pasuxi an swrafad cirkulirebadi medikamentebi calke an guneb-ganwyobis stabili­

_ 272 _
depresiuli aSlilobebis Sefaseba
zatorebTan kombinaciaSi iniSneba. aseTi SemTxvevebis
dros sakmaod kargadaa dasabuTebuli olanzapinis
cxrili 11.11 �����������������������������
nortriptilinis da interperso-
naluri Terapiis (ipT) gavlena bolo sami wlis
efeqturoba, rac, mTlianobaSi, liTiumis efeq­
ganmavlobaSi ganviTarebuli recidivebis six-
turobas utoldeba (McCormack and Wiseman, 2004).
Sireze, 60-is da meti asakis mqone pacientebSi
atipiuri antifsiqozuri preparatebi naklebad iwvevs
eqstrapiramidul aSlilobebs, magram maT metaboluri mkurnaloba raodenoba recidivis
koeficienti (95% CI)
gverdiTi movlenebi axasiaTebT, rogoricaa wonaSi
mateba da diabeti. bipolaruli aSlilobebis dros nortriptilini + ipT 22 20% (4-36)
atipiuri antifsiqozuri preparatebis xangrZlivi nortriptilini 24 43% (25-61)
gamoyeneba sifrTxilesa da mkacr meTvalyureobas
ipT da placebo 21 64% (45-83)
moiTxovs.
placebo 29 90% (79-100)
fsiqoTerapia
ar aris saTanadod gaTvaliswinebuli mkurnalobis
kognituri Terapia araspecifikuri efeqti) (Jones, 2004). raTa moxdes
unipolaruli depresia specifikuri Terapiuli meqanizmebis saTanadod Ses­­
wavla da Sefaseba, aucilebelia, ukeTesi kon­tro­
rogorc zemoT aRvniSneT, cnobilia, rom depresiis
lirebadi kvlevis Catareba.
mwvave fazaSi kognituri Terapiis Catareba
xangrZlivi drois manZilze aumjobesebs depresiul interpersonaluri Terapia
simptomatikas da amcirebs recidivis risks (Hollon rekurentuli depresiuli epizodebis mqone paci­
et al., 2005). kognituri Terapiis profilaqtikuri entebisTvis interpersonaluri Terapiis TveSi
da SemanarCunebeli mkurnalobis mizniT gamoyeneba er­Txel Catareba ayovnebs depresiuli epizodis
sul ufro met interess iwvevs. gansakuTrebiT iseTi ganviTarebas, magram ar axdens mis prevencias,
pacientebisTvis, visac depresiis rezidualuri rogorc es standartuli klinikuri menejmentis dros
simptomebi da, Sesabamisad, recidivis ganviTarebis xdeba. imave kvlevis mixedviT, interpersonaluri
maRali riski aqvT. Seiswavles 158 pacienti, rom­ Terapia naklebad efeqturia, vidre imipraminiT
lebsac didi depresiis epizodis mkurnalobis profilaqtikuri mkurnaloba; arc fsiqoTerapiiTa da
Semdgomi rezidualuri simptomebi aReniSnebodaT imipraminiT erTobliv mkurnalobas hqonda ukeTesi
(Paykel et al., 1999). yvela pacienti fsiqoganaTlebasa Sedegi, vidre mxolod imipraminis gamoyenebas
da gamxnevebasTan (`klinikur menejmentTan~) erTad, (Frank et al., 1990). Tumca, bolodroindelma kvlevam
xangrZlivi drois manZilze iRebda antidepresantebs. cxadyo, rom ukanaskneli sami wlis manZilze
maT naxevars damatebiT Cautarda kognituri Terapiis depresiuli recidivis prevenciis mizniT, ufrosi
16 sesia. Semdgomi 16 Tvis manZilze im pacientebis asakis depresiuli pacientebis nortriptiliniT da
jgufSi, romlebmac kognituri Terapiis kursi ga­ interpersonaluri TerapiiT kombinirebuli mkur­
iares, recidivebis sixSire 29% iyo, xolo im jgufSi, naloba ufro efeqturia, vidre nortriptiliniT da
romelsac mxolod klinikuri menejmenti Cautarda _ klinikuri menejmentiT (Reynolds st al, 1999) (boqsi 11.7).
47%.

bipolaruli aSlilobebi depresiuli aSlilobebis Sefaseba


ramdenad efeqturia fsiqoTerapia bipolaruli Sefasebis safexurebia:
pacientebis SemTxvevaSi, naklebadaa Seswavlili; w depresiuli aSlilobis diagnozis dadgena;
Tumca, kognituri Terapia SesaZlebelia ufro w aSlilobis simwvavis gansazRvra, suicidis riskis
Sedegiani iyos, radgan igi exmareba pacientebs CaTvliT;
TavianTi daavadebis xasiaTisa da mkurnalobis
w gamomwvevi mizezebis Sesaxeb azris Camoyalibeba;
aucileblobis gaazrebaSi. randomizebuli kvlevis
Sedegad dadgenilia, rom pacientisTvis recidivis w pacientis socialuri resursebis Sefaseba;
adreuli niSnebis Sesaxeb informaciis miwodeba w sxva adamianebze am aSlilobis gavlenis Sefaseba.
maniakaluri epizodebis ganviTarebis risks 18 Tvis diagnozi damokidebulia pacientis istoriis de­
ganmavlobaSi 30%-iT amcirebs (Perry et al., 1999). aseve, talur aRwerasa da misi fizikuri da fsiqikuri
Sedegiani aRmoCnda ufro specifikuri, kognitur- mdgomareobis Sefasebaze. aRniSnuli sakiTxi mocemuli
bihevioruli Terapiis gamoyeneba, romelic dadebiTad Tavis dasawyisSia ganxiluli. gansakuTrebuli yu­
moqmedebs afeqtur simptomebze da aumjobesebs radRebaa saWiro, raTa ar gamogveparos im pacientebis
socialur funqcionirebas (Tumca, aseT kvlevebSi depresiuli aSliloba, romlebic Tavad ar uCivian

_ 273 _
11 guneb-ganwyobis (afeqturi) aSlilobebi
depresiul mdgomareobaSi yofnas (`SeniRbuli dep­
boqsi 11.7 risi codna surT pacientebs da
resia~). Zalian mniSvnelovania, rom depresiuli
maTi ojaxis wevrebs
aSlilobis diagnozi ar dadgindes mxolod Tval­
Sisacemi depresiuli simptomebis safuZvelze. amis qvemoT mocemuli kiTxvebi gansakuTrebiT mniSvnelovania
mwvave depresiis pirveli epizodis mqone pacientebisTvis:
mizezi SeiZleba iyos sxva daavadebebi, magaliTad,
1. ra mWirs?
zogadi samedicino mdgomareoba. unda gvaxsovdes,
rom garkveul nivTierebebs _ rogorc legalurs, 2. gamovjanmrTeldebi?
aseve aralegalurs, SeuZlia depresiis gamowveva 3. ra saxis mkurnaloba mWirdeba?
(Tavi 18). 4. rogor SevZleb mdgomareobis gaumjobesebas?
imisTvis, rom SevZloT mdgomareobis Sefaseba, mni­
5. SesaZlebelia Tu ara, rom daxmareba gauwion Cems
Svne­lovania vicodeT guneb-ganwyobis aSlilobis ojaxs?
wi­na epizod(eb)i. zogierT pacients aReniSneba gu­
am kiTxvebze pasuxis gacema pacientisa da misi
neb-ganwyobis rekurentuli epizodebi. maTze mopo­ mdgomareobis safuZvlian codnas moiTxovs. Tavis mxriv,
vebuli informacia gvexmareba mimdinare epizodis pacientebi gagebiT moekidebian da mxedvelobaSi miiReben
imas, rom yuradRebian eqims garkveuli informaciis
prognozirebasa da mkurnalobaze pasuxis sworad
moZieba sWirdeba imisTvis, rom am mniSvnelovan kiTxvebze
gansazRvraSi. gansakuTrebiT mniSvnelovania, gamo­ pasuxi gasces.
vikiTxoT maniisa da hipomaniis wina epizodebi, qvemoT mocemulia ramdenime zogadi xasiaTis rCeva:
maSinac ki, Tu es epizodebi msubuqi da xanmokle iyo.
w depresia samedicino mdgomareobaa da amaSi pirovneba
im SemTxvevaSi, Tu arsebobs maniis istoria, guneb- ar aris damnaSave. braleulobis gancda ganzogadebulia
ganwyobis aSliloba bipolarulia. naTesavebisa da da ganixileba, rogorc arsebuli mdgomareobis nawili;
axlo megobrebis gamokiTxva dagvexmareba davadginoT, w depresiuli epizodebis prognozi kargia, Tumca,
aseTi epizodebis arseboba warsulSi. depresiuli adamianebi, Cveulebriv, prognozis mimarT
pesimisturad arian ganwyobilni;
aSlilobis simwvave ganisazRvreba arsebuli sim­
ptomatikiT. mdgomareobis seriozul gamwvavebaze w mkurnaloba iTvaliswinebs fsiqologiur daxmarebasa
da, saWiroebis SemTxvevaSi, medikamentur mkurnalobas.
metyvelebs `biologiuri~, halucinaciuri da bod­ mkurnalobis gegma klinikuri gundisa da pacientis
viTi simptomebi (gansakuTrebiT mniSvnelovania erToblivi muSaobis Sedegad unda SemuSavdes. aucilebelia
ukanaskneli ori). aseve, mniSvnelovania imis dadgena, pacientis uflebebisa da arCevanis gaTvaliswineba;
Tu ra gavlenas axdens depresiuli aSliloba w mkurnalobis gegmis nawili moicavs pacientis
pacientis Sromisunarianobas an mis CarTulobaze mdgomareobisTvis yvelaze Sesaferisi profesiuli
da socialuri aqtivobebis dadgenas. klinikuri
ojaxur da socialur aqtivobebSi. Sefasebis dros mdgomareobis Sesabamisi adaptaciis uzrunvelsayofad
unda gaviTvaliswinoT rogorc arsebuli simptomebis saWiroa amis xSiri gadamowmeba;
simwvave, aseve mdgomareobis xangrZlivoba da w Zalian mniSvnelovania, rom daavadebis bunebis
mimdinareoba. daavadebis xangrZlivoba ara marto ganxilvasa da mkurnalobis gegmis SemuSavebaSi
monawileobdes ojaxi; misi mxardaWera fasdaudebelia.
prognozis TvalsazrisiTaa mniSvnelovani, aramed
depresiuli adamianebis mimarT kritikulma SeniSvnebma
gviCvenebs pacientis distresTan gamklavebis unarsac. SesaZloa maTi demoralizeba gamoiwvios. ojaxis
gaxangrZlivebul, Tundac aramwvave aSlilobas, CarTvis erT-erTi mizania urTierTobis gaumjobeseba
da mxardaWeris gazrda.
pacientis sasowarkveTamde miyvana SeuZlia. auci­
lebelia yovelTvis Sefasdes suicidis riski iyos uaxlesi da mwvave problemebi an qronikuli
(Sefasebis meTodebi aRwerilia 437-e gverdze). sirTuleebi (magaliTad, mudmivi colqmruli usi­
Semdeg etapze xdeba etiologiis Sefaseba: pre­ amovnebebi, bavSvebTan dakavSirebuli sirTuleebi da
cipitatuli, maprovocirebeli da SemanarCunebeli finansuri problemebi).
faqtorebis gamovlena. mdgomareoba unda Sefasdes ara Semdegi safexuria pacientis socialuri resursebis
rogorc `endogenuri~ an `reaqtiuli~, aramed yovel ganxilva. gamokiTxvam unda moicvas ojaxi, megobrebi
konkretul SemTxvevaSi saWiroa yvela relevanturi da samuSao. depresiuli aSlilobis periodSi mosi­
risk-faqtoris saTanadod Sefaseba. yvarule ojaxma SesaZloa, daxmareba gauwios pacients
maprovocirebeli mizezebi SeiZleba iyos fsi­ da Seuqmnas megobruli garemo, waaxalisos maSin,
qologiuri da socialuri (am TavSi ukve ganvixileT roca mas dakarguli aqvs rwmena da xeli Seuwyos
cxovrebiseuli movlenebi), an fizikuri daavadeba da mis CarTvas Sesaferis aqtivobebSi. zogierTi pa­
misi mkurnaloba. msgavsi SemTxvevebis Sesafaseblad cientisTvis samuSao aris Rirseuli socialuri
kargi praqtikaa pacientis samuSaos, finansuri mdgo­ resursi, romelic uzrunvelyofs relaqsacias da
mareobis, ojaxuri cxovrebis, socialuri aqtivobebis, megobrul urTierTobebs. zogisTvis samuSao stresis
cxovrebis pirobebisa da fizikuri janmrTelobis gamomwvevi mizezia. yoveli calkeuli SemTxvevis
Sesaxeb rutinuli gamokiTxvis Catareba. SesaZloa Sefasebisas didi yuradRebaa saWiro.

_ 274 _
depresiuli aSlilobis marTva
mowodebiT. pirveli kiTxvaa, sWirdebaT Tu ara
boqsi 11.8 depresiis marTva
pacientebs stacionarSi an dRis stacionarSi
1. msubuqi depresiis mqone pacientebs, romlebic SesaZloa mkurnaloba. pasuxi damokidebulia mdgomareobis
mkurnalobis gareSec swrafad gamojanmrTeldnen,
xanmokle periodebis intervaliT unda CautardeT simwvavesa da pacientis socialur resursebze. simwvavis
Semowmeba („fxizeli molodini“). ganxilvisas, gansakuTrebuli yuradReba unda mieqces
2. msubuqi depresiis mqone pacientebisaTvis anti­ suicidis risks (an sxva nebismier risks, ris winaSec
depresantebis daniSvna ar aris rekomendebuli. SeiZleba aRmoCndes ojaxis wevrebis sicocxle an
3. xangrZlivi msubuqi depresiis mqone pacientebisaTvis keTildReoba, gansakuTrebiT, bavSvebi) da, aseve, imas,
rekomendebulia marTuli TviTdaxmarebis programaSi
rom pacientma ar SeWamos an ar dalios iseTi ram, rac
CarTva, romelic efuZneba kognitur-biheviorul
Terapias. am dros rekomendebulia savarjiSo programa safrTxes Seuqmnis mis sicocxles. Tu yovelive amas
da Zilis higiena. gamovricxavT, pacientebis umetesobas, romlebsac
4. rogorc msubuqi, aseve zomieri depresiis dros, unda ojaxis mxardaWera aqvT, Zalian mwvave depresiis drosac
vifiqroT depresiaze fokusirebuli fsiqologiuri ki SeiZleba mkurnaloba saxlSi Cautardes. pacientebma,
mkurnalobis (rogoricaa: problemebis gadaWra,
kog­nitur-bihevioruli moklevadiani Terapia da romlebic marto cxovroben an romelTa ojaxebsac ar
konsultacia) Catarebaze. aqvT SesaZlebloba dRis ganmavlobaSi maTi movlis,
5. zomieri depresiis dros, antidepresantebis gamoye­ im SemTxvevaSi, Tu Temze dafuZnebuli intensiuri
nebis saWiroebis SemTxvevaSi, rogorc wesi, unda mkurnaloba xelmisawvdomi ar aris, stacionarSi an
da­vniSnoT serotoninis seleqciuri ukumitacebis
dRis stacionarSi unda imkurnalon. aucilebelia,
inhibitorebi.
rom marTvis mniSvnelovani gadawyvetilebebi, iseve
6. mZime depresiis mqone pacientebs unda daeniSnoT
kognituri Terapia antidepresantebTan kombinaciaSi. rogorc Semdgomi mkurnalobis gegmebi, miRebul iqnes
pacientTan erTad, masTan TanamSromlobis gziT. ojaxis
7. pacientebs, romlebsac uaxloes warsulSi ori an meti
depresiuli epizodi hqondaT, antidepresantebiT CarTulobac, Tuki es SesaZlebeli iqneba, savaraudod,
mkurnaloba ori wlis ganmavlobaSi unda CautardeT. ukeTesi Sedegis miRebas Seuwyobs xels (boqsi 11.7).
8. rezistentuli depresiis mqone pacientebis SemTxvevaSi Tu pacients ar sWirdeba klinikaSi moTavseba,
antidepresantebiTa da kognitur-bihevioruli Tera­ dgeba sakiTxi imisa, gaagrZelos Tu ara man muSaoba.
piiT kombinirebuli mkurnaloba unda ganvixiloT.
msubuqi aSlilobis SemTxvevaSi, samsaxuri daexmareba
9. rekurentuli depresiis mqone pirebs, antidep­re­ pacients ganTavisufldes depresiuli azrebisagan;
santebiT mkurnalobis miuxedavad, xSiri gamwvavebebi
aReniSnebaT, an im pacientebs, romlebic upiratesobas aseve, es kargi iqneba urTierTobebisTvisac. rodesac
fsiqologiur intervencias aniWeben, kognitur-bi­ aSliloba ufro mwvavea, am dros gamoxatuli
hevioruli Terapia unda CutardeT. Senelebuli moZraobebi, cudi koncentracia, manqanis
(NICE 2004d) marTvis unarisa da samsaxurSi Sromisunarianobis
daqveiTeba kidev ufro umZafrebs pacients uimedobis
gansakuTrebuli yuradReba unda mivaqcioT imas,
gancdas. im SemTxvevaSi, Tu mwvave aSlilobis mqone
Tu ra gavlenas axdens pacientis mdgomareoba da
pacienti samsaxurSi siaruls agrZelebs, SesaZloa,
misi aSliloba sxva adamianebze. yvelaze TvalsaCino
sxva adamianebi safrTxis winaSe aRmoCndnen.
problemebi warmoiqmneba maSin, rodesac pacienti
am dros yuradReba unda gamaxvildes antidep­
masze damokidebuli patara bavSvebis dedaa. obi­
resantebiT mkurnalobaze. mkurnaloba eniSneba didi
eqturi kvlevebiTaa dadasturebuli klinikuri da­
depresiis mqone pacientebis umravlesobas, romlebsac,
kvirvebis Sedegebi, rom romelime mSoblis dep­
sul cota, zomieri depresia aqvT. gan­sakuTrebiT,
resiuli aSliloba asocirebulia maT SvilebSi
gamoxatuli melanqoliuri simptomebis dros. sxva
afeqturi aSlilobebis ganviTarebasTan (Cooper and
Cveneba moicavs ojaxis istoriasa da pacientis dep­
Murray, 1998). mniSvnelovania imis gaTvaliswineba, Tu
resiis personalur istorias, gansakuTrebiT maSin,
ramdenad usafrTxoa irgvlivmyofebisTvis pacientis
ro­ca medikamentur mkurnalobas kargi Sedegi mohyveba.
samsaxurSi yofna (magaliTad, avtobusis mZRolad
disTimiis dros aseve iniSneba antidepresantebi, Tum­
muSaoba). depresiuli bodviTi azrebis arsebobisas
ca, ramdenad efeqturia isini msubuqi depresiuli
unda ganvsazRvroT, Tu ra SeiZleba moimoqmedos
aS­lilobebis samkurnalod, Seswavlili ar aris. an­
pacientma. magaliTad, mwvave mdgomareobaSi myofma
tidepresantebis daniSvna SesaZlebelia maSinac, ro­
depresiulma dedam SeiZleba moklas Svili, radgan mas
desac didi depresiis mqone pacients Semdgom uvi­
sjera, rom sicocxleSi is tanjvisTvisaa ganwiruli.
Tardeba msubuqi depresiis simptomebi. depresiis mar­
Tvis etapobrivi mkurnalobis Sesaxeb instruqciebi
depresiuli aSlilobebis marTva SemuSavebulia britaneTis janmrTelobisa da kli­
am nawils viwyebT zomieri da mZime depresiis mqone nikuri daxelovnebis erovnuli institutis mier
pacientebis marTvis Sesaxeb arsebuli informaciis (2004d) (boqsi 11.8).

_ 275 _
11 guneb-ganwyobis (afeqturi) aSlilobebi
antidepresantebis SerCeva da gamoyeneba eleqtrokrunCxviTi Terapiis (ekT)
arsebobs antidepresantebiT mkurnalobis ramdenime gamoyeneba
meTodi da maTi SerCeva pacientTan SeTanxmebiT unda eleqtrokrunCxviTi Terapia (ekT) iSviaTad SeiZle-
moxdes; Tanac yuradReba unda gavamaxviloT wamlis ba iyos depresiis pirveli arCevis mkurnaloba. igi,
mosalodnel ukuCvenebebze. es yovelive aRwerilia Cveulebriv, mxolod klinikaSi myof pacientebs
21-e TavSi. utardebaT. ekT, rogorc pirveli rigis RonisZieba,
w serotoninis ukumitacebis seleqciuri inhibi­ maSin unda Catardes, rodesac saWiroa mdgomareobis
to­rebi (susi), Cveulebriv, pirveli arCevis anti­ swrafad gaumjobeseba. praqtikaSi mas iyeneben pacien-
dep­resantebia zomieri depresiis mqone paci­en­ tebis or ZiriTad jgufTan:
tebisTvis im SemTxvevaSi, Tu pacienti ar Tvlis, w maTTan, vinc uars ambobs sakmarisi raodenobis siTx-
rom adre gamoyenebul sxva wamals ukeTesi is miRebaze, rac aucilebelia Sardis adekvaturi ra-
moqmedeba hqonda. lofepramini _ tricikluri odenobiT gamoyofis uzrunvelsayofad (depresiuli
antidepresanti, romelic zedozirebis SemTxvevaSi stuporis iSviaTi SemTxvevebis CaTvliT);
SedarebiT usafrTxoa, aris sxva tipis arasedaciuri w pacientebTan, romlebsac suicidis maRali riski aqvT.
Semadgenlobis mqone gansxvavebuli ukuCvenebebis
zogjer ekT eniSneba pacients, romelic ukidures-
profilis medikamenti (boqsi 11.8).
ad daTrgunulia da, amdenad, gamarTlebulia swrafi
w mirtazapini SeiZleba dainiSnos, Tu pacients sWird- Terapiis kursis Catareba. aseTi SemTxvevebi iSviaTia.
eba damxmare sedaciuri saSualeba. unda gvaxsovdes, rom garda im SemTxvevebisa, rodesac
w tricikluri antidepresantebi, rogoricaa amitrip- pacientebi rezistentulebi arian antidepresantebiT
tilini, SeiZleba iyos pirveli arCevani mZime depre- mkurnalobis mimarT, ekT antidepresantebisagan mx-
siis mqone, gansakuTrebiT, stacionaruli depre- olod swrafi efeqtiT da ara saboloo Terapiuli
siuli pacientebisTvis. mwvave darRvevis mqone pa- SedegiT gansxvavdeba. fsiqozuri simptomebiT mimdi-
cientebs, romlebic ver uZleben triciklur pre- nare depresiis dros ekT-Ti mkurnaloba gacilebiT
paratebs an medikamentebi maTTvis ukunaCvenebia, efeqturia, vidre mxolod antidepresantebis miReba;
arsebobs venlafaqsinis alternativa (Tumca eq- magram, savaraudod, antidepresantisa da antifsiqo-
imebma unda icodnen, rom britaneTis samedicino zuri medikamentis kombinirebuli gamoyeneba, Sedar-
usafrTxoebis komisiis mier venlafaqsinis gamoy- ebiT nela, magram imave efeqts iZleva.
enebaze bolo dros SezRudvebia dawesebuli. orive
medikamenti _ amitriptilini da venlafaqsini. nak- aqtivobebi
lebad usafrTxoa, vidre aq CamoTvlili sxva Semad- yoveli pacientisTvis saWiroa Sesaferisi aqtivobis
genlobis mqone medikamentebi. gaTvaliswineba. depresiis mqone pacientebi uars am-
am medikamentebis dozirebis, usafrTxoebis zomebis boben sxvadasxva saqmianobebze da sxvebisgan izolire-
dacvisa da pacientebisaTvis misacemi instruqciebis bas amjobineben. amitom isini socialuri mxardaWer-
Sesaxeb arsebuli informacia mocemulia 21-e TavSi. isa da waxalisebis gareSe rCebian, rac auaresebs
aucilebelia, rom daniSnulebis micemis dros, pacients depresiul mdgomareobas. aucilebelia davrwmundeT
kidev erTxel gavumaxviloT yuradReba imaze, rom gver- imaSi, rom pacienti adekvaturadaa dasaqmebuli. mas
diTi movlenebi maleve gamovlindeba, Terapiuli efeq- ar unda SevTavazoT iseTi saqme, romelsac koncen-
ti ki, savaraudod, 2 kviris Semdeg iCens Tavs; xolo traciis daqveiTebisa da Senelebuli moZraobebis
maqsimaluri gaumjobeseba 6-12 kviris Semdeg gveqneba. gamo Tavs ver gaarTmeves. amitomaa, rom depresiuli
am drois ganmavlobaSi saWiroa pacientebis regularu- pacientebisTvis SeTavazebuli aqtivobebis CamonaT-
lad Semowmeba, raTa moxdes maTi Sesaferisi klinikuri vali sakmaod SezRudulia; Tumca, mdgomareobis cv-
marTvis uzrunvelyofa (ix. zemoT); am periodis ganma- lilebasTan, erTad maTi ricxvic icvleba. pacientis
vlobaSi mZime aSlilobis mqone pacientebma Semowmeba saxlSi mkurnalobis SemTxvevaSi, aucilebelia ojaxis
yovel 2-3 dReSi erTxel unda gaiaron, xolo sxva md- wevrebTan imis garkveva, Tu ramdenad iqnebian isini
gomareobebis dros _ kviraSi erTxel. mniSvnelovania CarTulni mis movlaSi. stacionaruli pacientebis
davrwmundeT, Tu ramdenad icavs pacienti daniSnul sakiTxi klinikaSi momuSave multidisciplinurma
dozas. pacientebi unda gavafrTxiloT, Tu ra Sedegi gundma unda gadawyvitos.
SeiZleba mohyves alkoholis miRebas. maT unda gaewioT
konsultacia manqanis marTvasTan dakavSirebiT; kerZod, fsiqoTerapia
maT unda aekrZaloT manqanis marTva, Tu aReniSnebaT Sesaferisi fsiqologiuri mkurnalobis forma yovel
sedaciuri gverdiTi movlenebi an sxva zemoqmedeba, rac calkeul SemTxvevaSi individualurad unda ganisaz-
Seaferxebs maT moqmedebas kritikul viTarebaSi. Rvros. ukve aRvniSneT, rom yvela pacients sWirdeba

_ 276 _
depresiuli aSlilobis marTva
gadametebulma saubarma SesaZloa, gaaRrmavos paci-
boqsi 11.9 rezistentuli depresiis
entis uimedobis gancda. TviTanalizze mimarTuli
farmakologiuri mkurnaloba
Terapia kidev ufro auaresebs mdgomareobas. aseTi
w gazardeT antidepresantis doza maqsimalurad mkurnalobis Catareba SesaZlebelia gamwvavebebs So-
to­le­rantul dozamde; gazomeT tricikluri
antidepresantebis plazmuri koncentracia; im ris intervalSi. gansakuTebiT, iseT SemTxvevebSi,
Sem­TxvevaSi, Tu pacients fsiqozuri simptomebi rodesac daavadebis rekurentobas mniSvnelovnad ga-
aReniSneba, daniSneT antifsiqozuri medikamenti;
napirobebs cxovrebiseul movlenebze pacientis re-
gamoiyeneT sxva klasis antidepresantebi ven­
lafaqsinisa da triciklurebis CaTvliT; agirebis Tavisebureba.
w gamoiyeneT antidepresantebis kombinacia (mag., susi-ebi
an venlafaqsini mirtazapinTan erTad); uSedego inicialuri mkurnaloba
w antidepresantebTan erTad daniSneT liTiumi;
uSedego inicialuri mkurnalobis dros, rodesac
w susi-ebs an venlafaqsins daumateT antifsiqozuri
medikamenti;
depresiuli epizodis SemTxvevaSi antidepresante-
w triciklur antidepresantebs daumateT triiod­ biTa da fsiqologiuri TerapiiT kombinirebuli
Tironini; mkurnaloba gonivrul vadaSi Sedegs ar gvaZlevs,
w gamoiyeneT mao inhibitorebi (SeiZleba efeqturi iyos saWiroa mkurnalobis gegmis gadaxedva. pirvel rigSi,
liTiumTan erTad); unda gadamowmdes, iRebda Tu ara pacienti daniSnul
w ekT.
medikamentebs. im SemTxvevaSi, Tu pasuxi uaryofiTia,
saWiroa mizezebis gaanalizeba. SesaZloa, pacienti
mxardaWera, gamxneveba da fsiqoganaTleba. maT unda darwmunebulia imaSi, rom mkurnaloba mas ver uSve-
icodnen, rom depresia avadmyofobaa da ara maTi lis, an Sewuxebulia gverdiTi movlenebis gamo. yur-
pirovnuli sisuste. msgavsi konsultaciebi pacien- adRebiT unda gadaixedos diagnozic da gadamowmdes,
tebis ojaxis wevrebTanac da partniorebTanac Zalian aris Tu ara gamovlenili yvela mniSvnelovani stre-
sasargebloa. suli movlena an gaxangrZlivebuli sirTule.
sxvadasxva SemTxvevaSi zemoT ganxiluli specifi- Tu am mxriv aranairi siaxle ar aris, maSin SeZlebi-
kuri fsiqologiuri Terapiebidan erT-erTi unda sdagvarad unda gaizardos antidepresantebis doza.
gamoviyenoT. msubuqi da zomieri depresiis dros Sei- tricikluri antidepresantebis SemTxvevaSi, gansa-
Zleba mivmarToT monoTerapias, gansakuTrebiT maSin, kuTrebiT, Tu dRiuri doza 150 mg-ia, rekomendebu-
rodesac pacients ar aqvs melanqoliuri niSnebi an ar lia plazmaSi preparatis koncentraciis Semowmeba (gv.
surs medikamenturi mkurnaloba (britaneTis janmr- 580). zogadad, optimaluri Terapiuli dozebi sero-
Telobisa da klinikuri daxelovnebis erovnuli in- toninis ukumitacebis seleqciuri inhibitorebisT-
stituti, 2004d). fsiqologiuri mkurnalobis SerCeva vis ar aris dadgenili. zogi pacienti, SesaZlebelia,
damokidebulia Sesabamisi kvalifikaciis mqone Tera- ufro maRal dozas saWiroebs, gansakuTrebiT iseT
pevtis arsebobasa da pacientis arCevanze. Tumca, aqve SemTxvevebSi, Tu standartul dozaze nawilobrivi
aRvniSnavT, rom zomieri depresiis samkurnalod ram- pasuxi SeimCneva. mkurnalobisadmi rezistentuli pa-
denad efeqturia struqturuli Terapiebi (rogori- cientebisaTvis, savaraudod, venlafaqsinis maRali
caa interpersonaluri Terapia da kognituri Tera- dozebi ufro efeqturi iqneba (ix. Cowen, 2005). im Sem-
pia), ufro kargadaa Seswavlili. antidepresantebis TxvevaSi, Tu pacientis mdgomareoba ar umjobesdeba,
miRebisas Terapiuli pasuxi, Cveulebriv, ufro swra- saWiroa Semdegi RonisZiebebis gatareba (boqsi 11.9):
fia, vidre fsiqoTerapiis SemTxvevaSi.
amJamindeli rekomendaciebis Tanaxmad, mwvave antidepresantebis Secvla
depresiis mqone pacientebisTvis mizanSewonilia an- im SemTxvevaSi, Tu pacients daniSnul antidepresantze
tidepresantebTan erTad kognitur-bihevioruli saTanado pasuxi ar aReniSneba, saWiroa am preparatis
Terapiis daniSvna (britaneTis janmrTelobisa da Sewyveta da axali medikamentis daniSvna. am sakiTxTan
klinikuri daxelovnebis erovnuli instituti, 2004d). dakavSirebiT gamoqveynebuli kvlevebis umetesoba
praqtikaSi, kognitur-bihevioruli Terapiis organi- Ria kvlevebia da, Sesabamisad, Znelia gamoiricxos
zebisTvis garkveuli droa saWiro. nebismier SemTx- iseTi SemTxvevebi, rodesac iyo placebo efeqti an
vevaSi, mdgomareobis antidepresantebiT inicialuri spontanuri gamojanmrTeleba. miuxedavad amisa,
gaumjobeseba xels uwyobs fsiqologiuri mkurnalo- arsebobs sakmarisi monacemebi imis dasamtkiceblad,
biT maqsimaluri Sedegis miRebas (ix. Wolpert, 1999). rom inicialur mkurnalobaze rezistentuli pa­
aseve mniSvnelovania mogvardes is fsiqologiuri cientebis daaxloebiT 50% antidepresantis cvli­
problemebi, romlebic xels uwyoben depresiis ganvi- lebis SemTxvevaSi dadebiT Sedegs gvaZlevs (ix. Nelson,
Tarebasa da gaxangrZlivebas. 2003).
mZime depresiis dros, sawyis etapze, problemebze maSin, roca pacienti rezistentulia erTi romelime

_ 277 _
11 guneb-ganwyobis (afeqturi) aSlilobebi
antidepresantis mimarT, logikuria gansxvavebuli entebis SemTxvevaSi, pirvel rigSi, antidepresantebTan
farmakologiuri profilis antidepresantze gada­ erTad unda davniSnoT sxva preparati, anu gamo­
svla. Tumca, gasaTvaliswinebelia, rom Ria kvlevebis viyenoT `augmentacia~. unda gaviTvaliswinoT, rom
Tanaxmad, erTi susi_dan am jgufis meore preparatze augmentaciis dros izrdeba medikamentebis urTi­
gadasvla aseve efeqturia aRmoCnda. susi_ebis erTqmedebiT gamowveuli gverdiTi efeqtebis riski.
daniSvnis SemTxvevaSi, rodesac erT serotoninergul
preparats vanacvlebT amave jgufis meore medi­ liTiumis augmentacia
kamentiT, gansakuTrebuli sifrTxilea saWiro, raTa randomizebuli kvlevebis monacemebiT, liTiumis
Tavidan aviciloT serotonuli sindromi. praqtikaSi gamoyeneba SesaZloa, efeqturi iyos rezistentuli
es gulisxmobs erTi preparatis Semcirebasa da depresiis mkurnalobisas. antidepresantebis augmen­
srul moxsnas da amis Semdeg meore antidepresantis tacia liTiumiT, Cveulebriv, usafrTxo da iolad
naxevari an naklebi doziT dawyebas. fluoqsetinis asatania, Tu sxva ukuCvenebebi ar arsebobs (gv.
gamoyenebisas (misi xangrZlivi naxevrad daSlis peri­ 598). depresiuli pacientebis daaxloebiT naxevars
odis gamo) misi moxsnis Semdeg, sul cota, erTi dadebiTi pasuxi ukve 1-3 kviraSi aReniSneba. liTiumi
kvira unda gavides, rom meore susi dainiSnos. SegviZlia davniSnoT kargi efeqtis mqone nebismier
Tumca, roca vcvliT sxvadasxva farmakologiuri pirvelad arCeul antidepresantTan erTad. Tumca,
Tvisebis mqone agentebs (magaliTad, citalopramis susi-ebTan da venlafaqsinTan augmentaciisas, sa­
Secvla mirtazapiniT an reboqsetiniT), SeiZleba Wiroa sifrTxilis gamoCena, raTa ar ganviTardes
erTi preparatis dozis Semcirebis paralelurad serotoninuli neirotoqsikuroba (gv. 589). aseT
gavzardoT meoris doza (detaluri informaciisTvis SemTxvevebSi umjobesia liTiumis dabali dozebiT
SegiZliaT ixiloT Maudsley Prescribing Guideline, Taylor dawyeba (200 mg dReSi) da kviraSi maqsimum 200 mg-iT
et al., 2003). gazrda. augmentaciis dros ZiriTadi mizania liTiumis
amitriptilini (Barbui and Hotopf, 2001) da ven­ profilaqtikur doneze SenarCuneba (0.5-0.8 mmoli/l);
lafaqsini (Smith et al., 2002) ufro efeqturi sasurvelia liTiumis plazmuri koncentraciis da­
antidepresantebia, vidre susi-ebi; Sesabamisad, maTi bali maCvenebeli susi-ebTan kombinaciis dros.
daniSvna mizanSewonilia im SemTxvevebSi, rodesac ar­sebobs mosazreba, rom liTiumis SeTavseba
inicialuri mkurnaloba uSedegoa. igive SeiZleba mao inhibitorebTan an klomipraminTan (zogjer
iTqvas mao inhibitorebis Sesaxebac, romlebsac triptofanis damatebiT) SeiZleba efeqturi iyos
rezistentuli depresiis zogierT SemTxvevaSi Tval­ iseTi depresiuli mdgomareobebis dros, romlebic
saCino pozitiuri efeqti aqvT (Nolen et al., 1988). Tumca, Znelad emorCilebian mkurnalobas (ix. Cowen, 2005).
sxva wamlebTan da zog produqtTan urTierTqmedebis
antifsiqozuri medikamentebi
gamo, maTi daniSvna SezRudulia. dasawyisSive re­
zistentuli depresiis samkurnalod maT iSviaTad fsiqozuri simptomebiT mimdinare depresiis Sem­
iyeneben, garda im SemTxvevebisa, rodesac warsulSi TxvevaSi saukeTeso Sedegs iZleva antidepresantiT
inhibitorebiT mkurnalobaze pacients kargi Sedegi da antifsiqozuri medikamentiT kombinirebuli
hqonia. mkurnaloba (ix. zemoT). arafsiqozuri rezistentuli
depresiis dros tipiuri antifsiqozuri medikamentis
antidepresiuli medikamenturi mkurnalobis daniSvna nakleb efeqturia, garda im SemTxvevebisa,
augmentacia rodesac agznebisa da distresis Semcireba mcire
antidepresiuli preparatebis cvlilebis dros prob­ dozebiT xdeba. atipiur antifsiqozur preparatebTan
lemaa is, rom pirveli preparatis moxsnam SeiZleba dakavSirebiT arsebobs pirveladi monacemebi imisa,
mdgomareoba gaauaresos. inicialuri mkurnalobiT rom maT, arafsiqozuri depresiis mkurnalobisas,
SesaZlebelia mcire gaumjobesebis miRweva, maga­ susi-ebTan kombinaciaSi antidepresiuli efeqti axa­
liTad: SedarebiT mowesrigdes Zili an Semcirdes siaTebT. randomizebulma kontrolirebadma kvle­
daZabuloba. Tu movxsniT preparats, es mcire efeqtic vam (Shelton et al., 2001) aCvena, rom fluqsetiniT
daikargeba. aseve, arsebobs riski, rom pirveladi mkurnalobis mimarT rezistentul SemTxvevebSi
mkurnalobis swrafad Sewyvetam SesaZlebelia moxsnis olan­zapinis damatebam (5-20mg) mniSvnelovnad gaa­
mdgomareoba gamoiwvios (ix. 21-e Tavi); amasTan, dozis um­jobesa Sedegi, vidre placebos damatebam an
TandaTanobiTi Semcireba axangrZlivebs preparatis olanzapiniT monoTerapiam. aseve, Ria kvlevebi adas­
Secvlis process, risi gadatanac depresiuli da turebs risperidonis dabali doziT augmentaciis
uimedo pacientisTvis advili araa. efeqturobas susi-sadmi rezistentul SemTxvevebSi
aqedan gamomdinare, inicialuri mkurnalobisadmi (ix. Cowen, 2005).
nawilobrivi pasuxis mqone an rezistentuli paci­ susi-ebis augmentaciisaTvis atipiur antifsiqozur

_ 278 _
depresiuli aSlilobis marTva
preparatebs ufro dabali dozebiT iueneben, vidre araefeqturi mkurnalobis SemTxvevebSi mirtazapinis
Sizofreniis samkurnalodaa saWiro. savaraudod, an misi winamorbedis _ mianserinis, damatebiT
amis mTavari farmakologiuri meqanizmi ufro 5-HT2 daniSvnis Sedegebi. farTo randomizebulma kvlevam,
receptoris, da naklebad, dofamin D2 receptoris rezistentuli depresiis SemTxvevebSi, sertralinisa
blokirebasTanaa dakavSirebuli. miuxedavad amisa, da mianserinis kombinirebuli mkurnalobis upi­
olanzapinis mcire dozac iwvevs Semawuxebel sedaciasa ratesoba, mianseriniT monoTerapiasTan SedarebiT,
da wonaSi matebas. risperidonis miRebasac, aseve, Tan ar daadastura (ix. Cowen, 2005). triciklurebis
axlavs wonaSi mateba da hiperprolaqtinemia. koncentraciis momatebis gamo, yuradRebiT unda
movekidoT triciklurebisa da susi-ebis kombinacias
triiodTironini (T3) (gv. 585).
zogierTi Ria da kontrolirebadi kvlevis Tanaxmad,
tricikluri antidepresantebiT araefeqturi mkur­ ekT-s gamoyeneba rezistentuli depresiis dros
nalobis SemTxvevaSi, triiodTironinis (T3) 20-40 ekT-Ti mkurnalobis sakiTxi mZime depresiebis
mkg dRiuri dozis damateba sasurvel klinikur SemTxvevaSi unda ganvixiloT. ekT karg Sedegs iZleva,
Sedegs gvaZlevs. Tumca, gamoqveynebuli oTxi ran­ roca pacienti medikamenturi mkurnalobis mimarT
domizebuli kvlevis meta-analiziT, romliTac rezistentulia. ekT medikamentebze ufro efeqturia
Sefasda tricikluri antidepresantebis mimarT mZime depresiisa da fsiqozuri simptomebiT mimdinare
rezistentuli SemTxvevebisTvis T3-iT augmentaciis depresiis dros. kvlevebi gviCvenebs, rom ekT-s
efeqturoba, ar aris miRebuli saimedo Sedegebi efeqturoba medikamentebisadmi rezistentuli dep­
(Aronson et al., 1996). unda aRiniSnos, rom T3-iT susi- resiuli pacientebis mkurnalobisas mosalod­nel­
ebis augmentacia ar aris Seswavlili kontrolirebadi ze ufro dabalia (daaxloebiT 50%), vidre ara­
kvlevebiT. miuxedavad arasakmarisi monacemebisa, rezistentuli pacientebis SemTxvevaSi (daaxloebiT
zogierTi depresiuli pacientisTvis T3-is damateba 80%) (Prudic et al., 1990).
SeiZleba Sedegiani iyos. aseT SemTxvevebSi T3 iniSneba unda aRiniSnos, rom antidepresantebis (sruli
10 mkg dRiuri doziT da, Tu amtanobac kargia, erTi dozebiT mkurnalobis) mimarT rezistentul Sem­
kviris Semdeg 20 mkg-mde izrdeba. am dozaze gverdiTi TxvevebSi ekT-iT mkurnalobis Semdeg momdevno
movlenebi, Cveulebriv, umniSvneloa, Tumca, SesaZloa, wlis ganmavlobaSi, recidivis riski 50%-ia. amis
tremorisa da oflianobis ganviTareba. gonivrulia, mizezi SeiZleba iyos is, rom pacientebi xSirad im
Tu kardiovaskularuli daavadebis dros T3-iT antidepresants iReben, romelic warsulSi ara­
augmentacias ar gamoviyenebT. efeqturi iyo (Sackheim et al., 1990). aseT SemTxvevebSi
logikuria ekT-iT mkurnalobis Semdeg xangrZlivi
antidepresantebiT kombinirebuli mkurnaloba mkurnalobisTvis sxva jgufis antidepresantis an
antidepresantebis kombinacia gulisxmobs araefeqtur liTiumis gamoyeneba. Tumca, dReisTvis monacemebi
an nawilobriv efeqtur antidepresantTan erTad imis Sesaxeb, rom aseTi midgoma amcirebs recidivebis
meore antidepresantis daniSvnas. aseTi midgoma sixSires, ar arsebobs.
SeiZleba ganvixiloT, rogorc efeqtis gaZlierebis
strategia. Tumca, Tu pacientis mdgomareoba um­ sxva mniSvnelovani sakiTxebi
jobesdeba, Znelia imis garkveva, es efeqti ori aucilebelia mkurnalobisadmi rezistentuli pa­
antidepresantis kombinirebuli moqmedebis Sedegia, ci­entebis mxardaWera. im SemTxvevaSi, Tu mdgo­
Tu meore antidepresantis damoukidebeli aqtivobis. mareoba ar umjobesdeba, pacientebSi matulobs
aseTi kombinacia farmakologiurad mizanSewonilia pesimisturi ganwyobilebebi. amitom mniSvnelovania,
imdenad, ramdenadac ori preparatiT monoaminur pacients avuxsnaT, rom, sabolood, depresiuli
gzebze ufro aqtiuri zemoqmedebaa SesaZlebeli, mdgomareobidan gamosvlis didi Sansi arsebobs,
vidre erTi medikamentis gamoyenebisas. praqtikaSi miuxedavad imisa, SesaZlebelia Tu ara mkurnalobiT
es niSnavs, rom susi-ebi an venlafaqsini xSirad gamojanmrTelebis procesis daCqareba. Tu pacienti
noradrenergul preparatebTan, kerZod, triciklur ar aris Zalian depresiuli, unda vesaubroT yvela
antidepresantebTan, reboqsetinTan an mirtazapinTan im problemaze, romlebic, SesaZloa, xels uwyoben
(romelic α2 -adrenoceptoris blokirebiT zrdis depresiuli mdgomareobis ganviTarebas. kognituri
noradrenalinis funqcias) erTad iniSneba. Terapiis meSveobiT SeiZleba pacients davexmaroT
aseTi strategiis damadasturebeli mtkicebulebebi imaSi, rom man SeZlos Secvlili azrovnebisa da
Zalian mwiria. Tumca, am midgomis sasargeblod msjelobis gaumjobeseba. rezistentul SemTxvevebSi
ramdenime kvleva da eqspertTa mosazrebebi met­ gansakuTrebiT mniSvnelovania suicidis riskis
yvelebs. yvelaze ukeTesad Seswavlilia susi-ebiT saTanadod Sefaseba.

_ 279 _
11 guneb-ganwyobis (afeqturi) aSlilobebi
recidivebisa da rekurentobis prevencia ramdenadac SesaZlebelia, imave doziT. xangrZlivad
miRebisas, ukeTesi amtanobis gamo, SemanarCunebeli
medikamentebiT mkurnaloba
mkurnalobisTvis umjobesia axali antidepresantebis
xangrZlivi mkurnaloba gamoyeneba. Tu arasasurveli efeqtis mizeziT
gamojanmrTelebis Semdeg, pacients ramdenime saWiroa medikamentis Secvla (magaliTad, seqsualuri
Tvis ganmavlobaSi meTvalyureoba unda gauwios disfunqcia susi-ebis gamoyenebisas), alternatiuli
fsiqiatriulma gundma an zogadi profilis eqimma. preparatis daniSvnisas, saWiroa am gverdiTi
im SemTxvevaSi, Tu antidepresantebiT mkurnalobis movlenebis gaTvaliswineba.
Sedegad mdgomareoba gaumjobesda, maSin maTi miReba SesaZloa, liTiumi efeqturi iyos rekurentuli
unda gaxangrZlivdes daaxloebiT 6 Tvis ganmavlobaSi. depresiis xangrZlivi profilaqtikisTvis. Tumca,
Semdeg, ramdenime kviris manZilze, TandaTanobiT radgan misTvis damaxasiaTebelia gverdiTi movlenebi
unda SevamciroT doza da movxsnaT preparati. da aucilebelia plazmuri koncentraciis monitoringi,
rezidualuri simptomebis arsebobisas, medikamentis xSir SemTxvevaSi, liTiumi ver iqneba pirveli arCevis
moxsna ar aris sasurveli. dozebis Semcirebisa da medikamenti. Tumca, anamnezSi maniakaluri (Tundac
preparatis moxsnis periodSi saTanado yuradReba msubuqi an xanmokle) epizodis arsebobisas, unda
unda mivaqcioT moxsnis mdgomareobis an recidivis gaviTvaliswinoT misi gamoyenebis SesaZlebloba.
ganviTarebis risks. gamwvavebis adreuli niSnebis liTiumi SeiZleba efeqturi iyos antidepresantebis
pacientTan ganxilva da aseTi mdgomareobisTvis mimarT rezistentuli, rekurentuli depresiis mqone
samoqmedo gegmis SemuSaveba mniSvnelovnad exmareba pacientebis SemTxvevaSic.
mas. Tu pacienti Tanaxmaa, sasurvelia, rom gegmis
sxva mniSvnelovani sakiTxebi
SemuSavebis procesSi monawileoba miiRon, sasurvelia,
ojaxis wevrebma an axloblebma. Tuki depresia dakavSirebulia Tavad pirovnebis mier
provocirebul stresebTan, magaliTad, ukidures
profilaqtikuri mkurnaloba gadaRlas an rTul socialur urTierTobebTan,
didi depresia xSirad rekurentulia da, SesaZloa, maSin saWiroa davexmaroT pacients, raTa man SeZlos
saWiro gaxdes xangrZlivi profilaqtikuri mkur­ cxovrebis wesis Secvla da Semdgomi gauaresebis
nalobis Catareba. rekurentobis risk-faq­to­rebze ukve Tavidan acileba. amis miRweva SesaZlebelia fsi­
visaubreT (gv. 263). klinicistma un­da gaiTvaliswinos qoTerapiiT. fsiqoTerapiis Catareba SeiZleba jgu­
damatebiTi individualuri faq­torebi: furad, individualurad an wyvilebSi. ukve aRvniSneT,
rom kognitur-bihevioruli fsiqoTerapiiT SeiZleba,
w rekurentobis SesaZlo gavlena pacientis cxov­
rezidualuri simptomebis mqone pacientebis Sem­
rebaze;
TxvevaSi, recidivebis ricxvis Semcireba. TemSi mo­muSave
w medikamenturi mkurnalobis warsuli gamocdileba;
fsiqiatriul eqTans an Terapevts aseT mkurnalobaSi
w pacientis damokidebuleba xangrZlivi mkurnalobis mniSvnelovani rolis Sesruleba SeuZliaT.
mimarT. mniSvnelovania ojaxis eqimis monawileoba pacientis
dadgenilia, rom sami didi depresiuli epizodis mdgomareobis grZelvadian monitoringSi. igi, aseve,
mqone pacientebs axali epizodis ganviTarebis CarTuli unda iyos mkurnalobis gegmis SemuSavebis
90%-iani riski aqvT. zogadi rekomendaciiT, pro­ procesSi. misi monawileoba, SesaZloa, gansakuTrebiT
filaqtikur mkurnalobas saWiroeben is pacientebi, sasargeblo aRmoCndes interkurentuli mdgoma­
romlebsac 5 wlis manZilze orjer ganuviTardaT reobebis dros.
depresiuli epizodi. gansakuTrebiT, rekurentuli
didi depresiis ojaxuri istoriis an gamwvavebis maniis Sefaseba
xelSemwyobi pirovnuli da socialuri faqtorebis
maniis Sefaseba moicavs imave safexurebs, rac dep­
arsebobis SemTxvevaSi (Anderson et al., 2000b). qro­
resiis SemTxvevaSi aRvwereT:
nikuli rezidualuri simptomebis arseboba, aseve,
w diagnozis dadgena;
profilaqtikuri mkurnalobis aucileblobaze miu­
TiTebs. w aSlilobis simwvavis gansazRvra;
w gamomwvevi mizezebis Sesaxeb azris Camoyalibeba;
medikamentis SerCeva
w pacientis socialuri resursebis Sefaseba;
umetes SemTxvevaSi, antidepresanti unda SeirCes
w mocemuli aSlilobis sxva adamianebze gavlenis
mkurnalobis mwvave da profilaqtikur fazaSi, masze
Sefaseba.
sapasuxo reaqciis gaTvaliswinebiT. sasurvelia
mkurnaloba gagrZeldes imave medikamentiT da, diagnozis dadgena damokidebulia pacientis

_ 280 _
maniis marTva
avadmyofobis istoriis safuZvlianad Seswavlasa da Tumca, daavadebis mimarT arakritikulma damoki­
mdgomareobis Sefasebaze. anamnezis Sekrebisas, Tu debulebam da iZulebiTi stacionirebiT gamowveulma
es SesaZlebelia, unda mivmarToT naTesavebs, radgan gaRizianebam, SesaZloa, es mcdeloba Zalian ga­
pacienti SeiZleba ver acnobierebdes avadmyofurad arTulos. konfrontaciis Tavidan asacileblad,
Secvlil qcevas. am TavSi ukve ganvixileT dife­ren­ umjobesia, gagebiT movekidoT pacients, Tumca,
cialuri diagnozi. unda gvaxsovdes, rom msubuqi amasTan, saWiroa simtkicis gamoCena. maniis mqone
ganmuxruWeba, SesaZloa, maniis garda, tvinis fron­ pacientTan urTierTobisas, SegviZlia visar­geb­
ta­luri qerqis dazianebiT (rogoricaa simsivne) loT misi mdgomareobisTvis damaxasiaTebeli yu­
iyos gamowveuli. fsiqoaqtiuri nivTierebebis ga­mo­ radRebis gafantulobiT da Tavi avaridoT kamaTs.
savlenad SesaZ­lebelia Sardis analizi gaxdes saWiro. winaaRmdegobis gawevis nacvlad, umjobesia dave­
Semdegi safexuria simwvavis gansazRvra. am mizniT lodoT, rodis gadavlen sxva Temaze da mivyveT maT.
mniSvnelovania rogorc pacientis, aseve informaciis klinikaSi maTi movla ZiriTadad ekisrebaT eqTnebs da
momwodeblis gamokiTxva. maniiT daavadebuli pa­ eqTnis TanaSemweebs. isini uzrunvelyofen pacientis
cientebi cdiloben eqimTan saubrisas Tavis Se­ mSvid da naklebad mastimulirebel garemos, rac am­
kavebas da qcevebis gakontrolebas. aseT daZabul cirebs konfliqtebisa da arakeTilgonivruli seq­
mdgomareobas, SesaZloa, dauyovnebliv mohyves Tav­ sualuri kavSirebis damyarebis SesaZleblobas.
Seukavebeloba da ganmuxruWeba. maniis sawyis stadiaze damxmare, realobaze orientirebuli, fsiqoTerapia
eqimi SeiZleba advilad Secdes da xelidan gauSvas mkurnalobis mniSvnelovani nawilia, romelSic, Se­
pacientis klinikaSi moTavsebis SesaZlebloba manam, saZloa, saWiro gaxdes axloblebisa da ojaxis
sanam igi araadekvaturi azrovnebisa da aragonivruli wevrebis CarTva, romlebic Tavadac ganicdian daZa­
gadawyvetilebebis gamo Tavis Tavs problemebs ar bulobas maniis ganviTarebuli epizodis gamo.
Seuqmnis. Zalian mniSvnelovania identificireba im saganmanaTleblo sesiebi unda Catardes mas Semdeg,
cxovrebiseuli movlenebisa, romlebic maniakaluri rodesac pacienti SedarebiT damSviddeba. pacients,
mdgomareobis provocirebas axdenen. mania zogjer SesaZloa, meti praqtikuli daxmareba dasWirdes,
viTardeba sxvadasxva somaturi daavadebis fonze, raTa Semcirdes daavadebis finansuri, iuridiuli da
an medikamentebis (gansakuTrebiT, steroidebis an profesiuli xasiaTis uaryofiTi Sedegebi.
antidepresantebis) miRebisas, an operaciis Semdeg. Tu
medikamentebi
adamiani emociuria, mania SesaZloa, Zilis deprivaciam
gamoiwvios. medikamentebi Zalian did rols asrulebs maniis
maniakaluri mdgomareobebis gavlena sxva pirebze mwvave fazis marTvaSi. Tumca, moqmedebisa da am­
iseve unda SevafasoT, rogorc depresiis SemTxvevaSi. tanobis TvalsazrisiT, medikamentebiT mkur­na­
Zalian megobruli da mzrunveli ojaxisTvisac Znelia lo­bas mainc aqvs SezRudvebi. britaneTSi maniis
ojaxis pirobebSi maniakaluri pacientis movla. mwvave fazis samkurnalod, Cveulebriv, Tavidanve
yovelTvis saTanadod unda Sefasdes pacientis antifsiqozur preparatebs iyeneben. guneb-ganwyobis
pasuxismgebloba masze damokidebuli bavSvebis movlas stabilizatorebi, antifsiqozur prepartebTan er­
an samsaxureobriv saqmeebTan dakavSirebiT. Tad, iniSneba grZelvadiani profilaqtikis mizniT
an maSin, roca antifsiqozuri medikamentebiT mkur­
naloba aradamakmayofilebelia. im SemTxvevebSi, ro­
maniis marTva
desac pacientebi jer ar iReben guneb-ganwyobis
mwvave epizodebi stabilizatorebs, medikamenturi marTva SeiZleba
pirvel rigSi unda gadawydes, movaTavsoT Tu Semdegnairad SevajamoT:
ara pacienti klinikaSi. yvela SemTxvevaSi, garda w mkurnaloba unda daviwyoT atipiuri antifsiqozuri
msubuqi formebisa, sasurvelia pacientis klinikaSi medikamentebiT (haloperidolis zomieri dozebiT);
moTavseba, raTa is, misive qcevidan gamomdinare, w imisTvis, rom SevamciroT antifsiqozuri pre­
mosalodneli Sedegebisgan davicvaT. Tu aSliloba paratebis saWiro doza da, saWiroebis SemTxvevaSi,
ar aris Zalian mwvave, klinikaSi gadayvanis Taobaze uzrunvelvyoT damakmayofilebeli Zili, unda
misi darwmunebis Semdeg, pacienti eTanxmeba am gamoviyenoT maRali aqtivobis benzodiazepinebi
gadawyvetilebas. rodesac aSliloba Zalian mwvavea, (magaliTad, lorazepami an klonazepami);
klinikaSi moTavsebis aucilebloba gardauvalia.
w Tu aRniSnuli mkurnalobiT Sedegs ver mivaRwevT,
klinikuri marTva damatebiT unda davniSnoT guneb-ganwyobis sta­
mkurnalobis mniSvnelovani mizania Terapiuli bilizatori (liTiumi _ `klasikuri~ maniis dros
kavSiris damyareba maniiT daavadebul pacientTan. da valproati _ gamoxatuli disforuli maniis an

_ 281 _
11 guneb-ganwyobis (afeqturi) aSlilobebi
Sereuli mdgomarebis, dros an rodesac liTiumi bipolaruli depresiis mkurnaloba
ukunaCvenebia). bipolaruli aSlilobebisTvis damaxasiaTebelia dep­
im SemTxvevaSi, rodesac gadawyvetilia inicialur resiuli epizodebi. depresiis mkurnaloba bipolaruli
periodSi guneb-ganwyobis stabilizatorebis daniSvna, aSlilobis dros, SesaZloa, problematuri iyos,
arCevani unda gakeTdes liTiumsa da valproats Soris. radgan standartuli antidepresantebiT mkurnalobas
valproati ufro advili gamosayenebelia da swrafad Tan axlavs mTeli rigi sirTuleebi:
moqmedebs. benzodiazepinebi iniSneba damatebiTi w unipolarul depresiasTan SedarebiT, bevrad
hiperaqtivobis prevenciis mizniT da normaluri Zilis naklebi efeqturoba;
uzrunvelsayofad. antifsiqozuri medikamentebis w maniis stimulirebis riski;
miReba unda gaagrZelon im pacientebma, romlebsac
w swrafi cirkulirebis stimulirebis riski.
Catarebul mkurnalobaze arasakmarisi pasuxi aRe­
niSnebaT. Tu pacients maniakaluri epizodi aqvs da bipolaruli pacientebisTvis liTiumi SeiZleba
is iRebs guneb-ganwyobis stabilizators, pirvel Sesaferisi antidepresanti iyos da ar gamoiwvios mania.
etapze unda gavzardoT wamlis doza. mniSvnelovania meores mxriv, umetes SemTxvevaSi, is araefeqturia
daniSnulebis mkacrad dacvis uzrunvelyofa. Sem­ da bevria iseTi bipolaruli pacienti, romelic,
dgom, SesaZlebelia, saWiro gaxdes antifsiqozuri miuxedavad liTiumiT mkurnalobisa, depresiulia.
medikamentebis damateba. rezistentul SemTxvevebSi aseT viTarebaSi antidepresantebis gamoyeneba
SeiZleba meore stabilizatoris damatebac (Goodwin, Cveulebrivi movlenaa da, miuxedavad zemoTaRniSnuli
2003). problemebisa, bolodroindeli sistemuri kvlevebis
maniakaluri epizodis gaumjobesebis Sefaseba Se­ Tanaxmad (Gijsman et al., 2004), bipolaruli depresiis
saZlebelia ara marto fsiqikuri mdgomareobis mkurnalobis dros antidepresantebis miReba efeq­
da zogadi qcevis, aramed Zilis paternebisa da turia. Tumca, gasaTvaliswinebelia isic, rom
daavadebis dros dakarguli wonis aRdgenis mixed­ tri­cikluri antidepresantebis (10%) miRebisas,
viTac. Tu mdgomareoba gaumjobesda, antifsiqozuri maniaSi gadasvlis riski ufro maRalia, vidre susi-
medikamentebiT mkurnaloba TandaTan unda Sevam­ ebisa (3.2%) da placebos (4%) SemTxvevaSi, rac
ciroT. mniSvnelovania, rom medikamenti Zalian imas mowmobs, rom susi-ebi am TvasazrisiT ufro
swrafad ar SevwyvitoT; winaaRmdeg SemTxvevaSi Se­­ usafrTxo antidepresantebia. bipolaruli depresiis
saZloa, ganviTardes recidivi da ganaxldes mar­ antidepresantebiT mkurnalobisas, Cveulebriv, gu­neb-
TvasTan dakavSirebuli problemebi. ganwyobis stabilizatorebi iniSneba, rac, sa­varaudod,
ekT-s iyenebdnen maniis sankurnalod manam, sanam amcirebs maniis ganviTarebis risks (Goodwin, 2003).
SemoiRebdnen antifsiqozur medikamentebs, magram bipolaruli depresiis marTvisas mwvave fazaSi,
misi efeqturobis damadasturebeli cnobebi jer SesaZloa, lamotrijinic efeqturi iyos (Calabrese
kidev sakmarisi ar aris (ix. zemoT). ekT-iT mkurnaloba et al., 1999); savaraudod, igi ar warmoqmnis maniis
unda ganvixiloT iseT SemTxvevebSi, rodesac stimulirebis an swrafi cirkulirebis risks. aseve,
maqsimaluri dozebiT mkurnalobac ki uSedegoa. Seswavlilia atipiuri antifsiqozuri medikamentebis
klinikuri gamocdilebis Tanaxmad, msgavs SemTxvevebSi moqmedeba. randomizebuli kvleviT Seadares ori
ekT mkurnalobas xSirad mohyveba simptomebis jgufi (Tohen et al., 2003). erT jgufs utardeboda
mniSvnelovani gaumjobeseba, rac mkurnalobis mkurnaloba olanzapiniT, xolo meores _ olanzapiniTa
medikamentebiT gagrZelebis saSualebas iZleva. ekT-s da fluoqsetiniT. Seiswavles bipolaruli dep­resiis
gamoyeneba SeiZleba efeqturi iyos Sereuli afeqturi mqone 833 pacienti da naxes, rom remisiis saukeTeso
mdgomareobis dros, rodesac depresiuli simptomebi maCvenebeli olanzapin-fluoqsetinis jgufSi
mkveTradaa gamoxatuli. dafiqsirda (48.8%). mxolod olanzapiniT mkurnalobisas
depresiuli aSlilobis simptomebze dakvirveba remisia _ 32.8%-Si, xolo placebos SemTxvevaSi _
nebismieri saxis mkurnalobisas unda gagrZeldes. 24.5%-Si iqna miRweuli. maniakaluri mdgomareobebis
unda gvaxsovdes, rom gardamavali, magram, amave dros, ganviTarebis sixSiriT es jgufebi erTmaneTisgan ar
Rrma depresiuli guneb-ganwyoba, rasac Tan axlavs gansxvavdebodnen (bipolaruli depresiis mkurnalobis
depresiuli ideebi, maniakaluri mdgomareobebis dros Sesaxeb informaciis misaRebad ix. Frangou, 2005).
Cveulebrivi movlenaa (ix. Sereuli mdgomareobebi, gv.
241). klinikuri suraTi SeiZleba swrafad Seicvalos recidivebisa da rekurentobis prevencia
da ganviTardes xangrZlivi depresiuli epizodi.
aseT dros ar aris gamoricxuli suiciduri ideebis xangrZlivi mkurnaloba
ganviTareba. Tuki ganviTarda depresiuli mdgomareoba, maniakaluri epizodi, SesaZloa, ramdenime Tve
aucilebelia saTanado mkurnalobis Catareba. gagrZeldes; amitom iseve, rogorc depresiis

_ 282 _
maniis marTva
SemTxvevaSi, sasurvelia mkurnalobis xangrZlivad, arsebobs Cveneba, rom bipolaruli darRvevis dros
sul mcire 6 Tvis manZilze Catareba. mkurnaloba liTiumis gamoyeneba amcirebs suicidis risks.
unda Semcirdes da Sewydes mxolod mas Semdeg, Tuki liTiumis gamoyeneba Semdgomi epizodebis pre­
8 kviris ganmavlobaSi pirovnebas maniakaluri niSnebi venciis mizniT ganxilulia 598-e gverdze. liTiumiT
aRar aReniSneba. gansakuTrebuli sifrTxiliT unda mkurnlobisas gasaTvaliswinebelia ori mniSvnelovani
Sewydes liTiumis miReba (magaliTad, kviraSi ara sakiTxi: pirveli _ unda gaisinjos pacienti da
umetes 100 mg-isa), radgan ucbad Sewyvetam SesaZloa regularuli intervalebiT Semowmdes plazmaSi
maniis `ganaxleba~ gamoiwvios (Goodwin, 2003). liTiumis, Tirkmlisa da farisebri jirkvlis
funqciebi; meore _ zogierTi pacienti Tavad wyvets
SemanarCunebeli mkurnaloba
liTiumis miRebas, radgan eSinia misi xangrZlivi
medikamentebi miRebiT gamowveuli gverdiTi movlenebis da aqvs
rogorc vnaxeT, bipolarul aSlilobebs upiratesad `gasadavebis~ subieqturi gancda. liTiumis miRebis
rekurentuli mimdinareoba axasiaTebs. pacientebs swrafi Sewyveta zrdis recidivis ganviTarebis risks.
aReniSnebaT depresiuli da maniakaluri epizodebi, amitom, pacientebs unda avuxsnaT, rom liTiumis
Tumca, calkeul SemTxvevebs gansxvavebuli paternebi Sewyveta unda moxdes TandaTanobiT da mkacri
axasiaTebs. profilaqtikuri mkurnalobis Catareba monitoringis qveS. dispanseruli dakvirvebisa da
rekomendebulia im pacientebisTvis, romlebsac 5 profilaqtikuri mkurnalobis meSveobiT recidivis
wlis manZilze (an nakleb droSi) ori an orze meti riski SeiZleba sagrZnoblad Semcirdes, Tumca,
epizodi ganuviTardaT. gansakuTrebiT maSin, rodesac guneb-ganwyobis meryeoba mainc aRiniSneba. aseTi
avadmyofuri mdgomareoba pirovnebisTvis saSiSi da meryeoba xSirad moiTxovs antidepresantebiTa an
safrTxis Semcvelia. es, Cveulebriv, guneb-ganwyobis antifsiqozuri medikamentiT damatebiT mkurnalobas.
stabilizatorebiT grZelvadian mkurnalobas guli­ liTiumze arasakmarisi pasuxis SemTxvevaSi, SeiZleba
sxmobs. guneb-ganwyobis stabilizatorebis daniSvna. miuxe­
bipolaruli aSlilobis mqone pirebi xSirad davad imisa, rom gverdiTi movlenebis riski Se­
uars amboben medikamentebis xangrZlivad miRebaze. iZleba gaizardos, dasaSvebia guneb-ganwyobis sta­
amis bevri mizezi arsebobs, amitom mniSvnelovania bilizatorebis kombinaciis gamoyenebac.
pacientTan saubari da misi mosazrebebisa da swrafad cirkulirebadi aSliloba. bipolaruli
Sexedulebebis gaTvaliswineba. sayuradRebo piradi aSlilobis mqone zogierT pacients uviTardeba
gamocdileba gagviziara jamisonma (1997). misi azriT, swrafad cirkulirebadi guneb-ganwyobis aSliloba (gv.
uaris Tqmis mizezi SeiZleba iyos is, rom: 241). zogjer am aSlilobas aSkarad antidepresantebi
iwvevs; am dros umjobesia antidepresantis Sewyveta.
w pacientebs uWirT qronikuli daavadebis diagnozisa
swrafad cirkulirebadi aSliloba xSirad moiTxovs
da xangrZlivi mkurnalobis aucileblobis aRiareba.
guneb-ganwyobis stabilizatorebiT kombinirebul
Zalian mniSvnelovania stigmasTan dakavSirebuli
mkurnalobas da drodadro atipiuri antifsiqozuri
sakiTxebi.
medikamentebis daniSvnas. iTvleba, rom rezistentul
w arsebuli mosazreba imis Taobaze, rom pirovnebas SemTxvevebSi efeqturia triiodTironinis maRali
wamlebis gareSec SeuZlia Tavisi guneb-ganwyobis doziT daniSvna (damatebiTi informacia ix. Mackin and
marTva da am mizniT medikamentebis gamoyeneba Young, 2004).
mxolod pirovnul sisusteze mianiSnebs.
w pacientebs eSiniaT, rom medikamentebi gamoiwvevs fsiqo-socialuri midgomebi
emociur gasadavebas. zog SemTxvevaSi guneb- bipolaruli aSliloba xSir SemTxvevaSi xasiaTdeba
ganwyobis stabilizatorebi garkveulad aqveiTebs qronikuli mimdinareobiTa da avadobis maCvenebliT.
sixarulis gancdasa da SemoqmedebiT unars. es fsiqo-socialur funqciebTan dakavSirebuli prob­
ukanaskneli, hipomaniis SemTxvevaSi, medikamenturi lemebi bevr sferoSi iCens Tavs:
mkurnalobiT qveiTdeba, rasac pacienti ise w diagnozTan da, aqedan gamomdinare, cxovrebis axal
aRiqvams, rogorc mniSvnelovan danakargs. amitom wesTan Segueba;
mniSvnelovania mdgomareobis dabalanseba da dep­
w interpersonaluri da colqmrul urTierTobaTa
resiuli epizodis prevencia.
sirTuleebi;
britaneTSi liTiumi ganixileba guneb-ganwyobis
w profesiuli saqmianobis problemebi;
pirvel stabilizatorad, Tumca, amerikaSi, misi
w fsiqoaqtiuri nivTierebebis borotad gamoyeneba;
amtanobis gamo, valproati ufro popularulia.
miuxedavad amisa, ar aris sakmarisad dasabuTebuli w medikamentebis miRebasTan dakavSirebuli prob­
misi xangrZlivi profilaqtikuri efeqti. amasTan, lemebi.

_ 283 _
11 guneb-ganwyobis (afeqturi) aSlilobebi

boqsi 11.10 fsiqologiuri midgomebi damatebiTi literatura


bipolaruli aSlilobebis dros Griez EJ, Faravelli C, Nutt DJ, Zohar J (2005) Mood disorders:
w cxovrebis wesis Sesaxeb rCevis micema (mniSvnelovania clinical management and research issues. John Wiley,
Zilis reJimis dacva; dauSvebelia fsiqoaqtiuri Chichester. (saxelmZRvanelo klinikuri kvlevebisa da
nivTierebebis moxmareba);
guneb-ganwyobis aSlilobis marTvis kompleqsuri
w recidivis gamomwvevi mizezebis droulad gamovlena
midgomebiT).
da profilaqtika (magaliTad, Zilis darRvevebis
ganviTareba, fsiqoaqtiuri nivTierebebis moxmareba); Kraepelin, E (1921) Manic-depressive insanity and paranoia
w recidivis adreuli subieqturi niSnebis amocnoba (transl. R. M. Barclay), Churchill Livingstone, Edinburgh,
(magaliTad, mousvenrobis gancda, Zilis darRvevebi)
da Sesabamisi moqmedebis gegmis SemuSaveba; pp. 1_164. Reprinted in 1976 by Arno Press, New York. (kla-
sikuri angariSi. gansakuTrebiT sayuradReboa aR-
w fsiqoganaTleba mkurnalobis mniSvnelobis Taobaze.
preparatebis gverdiTi movlenebis mimarT Sesabamisi wera ganukurnebeli maniisa, romelic dRes iSviaTad
yuradRebis miqceva da maT Sesamcireblad aqtiuri gvxvdeba).
zomebis miReba.
Jamison, KR (1997) An unquiet mind. Picador, London.
am problemebis mogvarebaSi gvexmareba fsiqo­lo­ (araCveulebrivi avtobiografia bipolaruli mdgo-
giuri mkurnalobis meTodebi. romlebic iyeneben mTel mareobisa da misi mkurnalobis gamocdilebis aR-
rig Teoriul midgomebs. maTi simravlis miuxedavad, weriT).
yvela Terapia iTvaliswinebs fsiqoganaTlebas Lewis, AJ (1934) Melancholia: a clinical survey of depressive
da sakuTari Tavis marTvis unarebis gaZlierebas states. Journal of Mental Science 80, 277_378. Reprinted
(Goodwin, 2003) (boqsi 11.11). in Lewis, AJ (1967) Inquiries in Psychiatry, Routledge and
miuxedavad imisa, rom arsebobs bipolaruli Kegan Paul, London, pp. 30_117. (es SesaniSnavi kvleva
aSlilobebis efeqturi medikamenturi mkurnaloba, Seicavs depresiuli aSlilobis klinikuri suraTis
klinikuri praqtikis Sedegebi yovelTvis damaimedebeli detalur aRweras).
ar aris. fsiqo-socialuri meTodebis gamoyenebam,
savaraudod, unda gaaumjobesos mkurnalobis saerTo
done. imedismomcemia am mimarTulebiT Catarebuli
winaswari randomizebuli kvlevebi (Goodwin, 2003).

_ 284 _
Tavi 12 Sizofrenia

Tavis Sinaarsi
klinikuri niSnebi 285 mimdinareoba da prognozi 311
mwvave sindromi 286 mkurnaloba 314
qronikuli sindromi 287 antifsiqozuri preparatebi 314
Sizofreniis tipebi 287
antidepresantebi da guneb-ganwyobis
klinikuri sindromis sxva aspeqtebi 288 stabilizatorebi (normoTimikebi) 317
diagnostika da klasifikacia 290
eleqtrokrunCxviTi Terapia 317
Sizofreniis Sesaxeb arsebuli
mosazrebebis istoriuli mimoxilva 290 fsiqosocialuri midgomebi 317
Sizofreniis klasifikacia daavadebis marTva 319
ICD-10-isa da DSM-IV-is mixedviT 292 mwvave mdgomareoba 319
Sizofreniismagvari aSlilobebi 294 antifsiqozuri preparatebis arCeva 320
diferencialuri diagnozi 296
Semdgomi movla `kargi prognozis~
epidemiologia 297 SemTxvevaSi 321
etiologia 297
gamoxatuli daqveiTebis mqone „cudi
zogadi mimoxilva 297 prognozis“ pacientebze Semdgomi movla 321
genetika 298
pacientebi `cudi prognoziT~
garemo risk-faqtorebi 302
da gamoxatuli daqveiTebiT 322
Tavis tvinis struqturuli cvlilebebi 303
daavadebis marTvis sxva sakiTxebi 322
cerebruli sisxlis mimoqceva 305
neiroqimiuri monacemebi 305 sxva sakiTxebi 324
neirofiziologiuri monacemebi 307 qalebi da Sizofrenia 324
socialuri da fsiqosocialuri faqtorebi 307 rasobrivi gansxvaveba da Sizofrenia 324
fsiqologiuri faqtorebi 309 Sizofreniis Sesaxeb saubari
Tanamedrove etiologiuri pacientebTan da maT axloblebTan 325
hipoTezebi Sizofreniis Sesaxeb 310

fsiqozuri aSlilobebidan yvelaze rTulia Sizofre- tomebia: bodva, halucinacia da ideatoruli avtoma-
niis gansazRvra da aRwera. amas, ZiriTadad, ganapi- tizmi (ix. cxrili 12.1). am simptomebs xSirad pozitiur
robebs is faqti, rom 100 wlis manZilze sxvadasxva simptomebs uwodeben. zogi pacienti gamodis am mwvave
qveyanaSi sxvadasxva fsiqiatris mier sruliad gansx- mdgomareobidan an daavadeba gadadis qronikul for-
vavebuli koncefciebi iyo Seqmnili da SemoTavazeb- maSi. qronikuli formisTvis damaxasiaTebeli simp-
uli. dRes ZiriTad sakiTxebze SeTanxmeba miRweulia, tomebi Zalian gansxvavebulia: apaTia, motivaciisa da
Tumca, garkveuli uzustobebi bevr problemasTan da- interesebis nakleboba, socialuri izolacia (cxrili
kavSirebiT mainc arsebobs. Sizofrenia kvlav rCeba im 12.2). am simptomebs negatiur simptomebs uwodeben
fundamentur sakiTxTa krebulad, romelTa gadaWra- da maTi ganviTarebis Semdeg pacientTa Zalian mcire
sac fsiqiatrebi dRemde cdiloben: daavadebis konce- nawili gamodis mdgomareobidan. daavadebis orive fa-
fcia, klasifikacia da etiologia. zaSi SesaZlebelia afeqturi da sxva simptomebis gan-
sirTulidan gamomdinare, saubars daviwyebT ori viTarebac (gv. 288).
bazisuri koncefciis ganxilviT _ mwvave Sizofre-
nia da qronikuli Sizofrenia. unda gvaxsovdes, rom klinikuri niSnebi
es idealuri aRwera da ganmartebaa, Tumca sakiTxis
am wignis mkiTxvels, savaraudod, wakiTxuli unda
amgvarad gamartiveba dagvexmareba ukeT gavigoT gan-
hqondes pirveli da mesame Tavebi, romlebSic mocemu-
sxvavebuli mosazrebebi.
lia SizofreniisTvis damaxasiaTebeli kardinaluri
mwvave Sizofreniis ZiriTadi damaxasiaTebeli simp-
niSnebisa da simptomebis ganmarteba.

_ 285 _
12 Sizofrenia

cxrili 12.1 mwvave SizofreniisTvis boqsi 12.1 amonaridi mwvave Sizofreniis


damaxasiaTebeli yvelaze xSiri simptomebi mqone pacientis istoriidan

simptomi sixSire (%) 20 wlis axalgazrda, manamde janmrTeli mamakaci,


ucnaurad iqceva. periodulad brazdeba da eubneba
kritikuli damokidebulebis (insaiTis) ar qona 97 megobrebs, rom dasdeven. zogjer TavisTvis umizezod
icinis. ramdenime Tvea moculia mzardi intensivobis
smeniTi halucinaciebi 74 gancdebiT. misi akademiuri moswreba dabalia. eqimTan
damokidebulebis azrebi 70 saubrisas mousvenari da dabneulia. ambobs, rom esmis
komentaris Semcveli da Seuracxmyofeli xmebi. mas
undobloba 66 sjera, rom policia da universitetis pedagogebi mis
winaaRmdeg awyoben SeTqmulebas da surT, rom momwamlavi
emociuri gasadaveba 66 airiT imoqmedon mis tvinze da amouRon azrebi. igi, aseve,
darwmunebulia, rom sxvebs SeuZliaT misi azrebis kiTxva.
xmebi, romlebic pacients esaubrebian 65

bodviTi guneb–ganwyoba 64 ZliaT misi (pacientis) fsiqozebis gageba-amocnoba.


devnis bodva 64
garegnoba da qceva SizofreniiT daavadebul zo-
gierT pirs SeiZleba sruliad Cveulebrivi hqondes,
azrTa gaucxoeba 52
pacientTa nawili ki iyos Secvlili, Tumca, SeiZleba
xmamaRali azrebi 50 garegnoba yovelTvis ar miuTiTebdes fsiqozze. isi-
wyaro: msoflio jandacvis organizacia (1973) ni, SesaZloa, moculni iyvnen TavianT garegnobasa da
janmrTelobaze zrunviT, religiuri ideebiT an sxva
mwvave sindromi intensiuri gancdebiT. socialuri izolacia vlinde-
boqsSi 12.1 mocemulia informacia mwvave Sizofre- ba, magaliTad, imiT, rom pirovneba sakuTar oTaxSia
niisTvis damaxasiaTebeli ramdenime niSnis Sesaxeb: Caketili an, zogjer, gaunZrevlad wevs sawolSi. zogi
gamoxatuli devnis bodva, romelsac Tan axlavs halu- pacienti umizezod icinis an tiris. zogierTi TiTqos
cinaciebi, TandaTanobiT ganviTarebuli socialuri mudmivad Secbunebuli da gaognebulia, zogi _ mous-
izolacia, samsaxureobrivi movaleobebis Sesrulebis venari da xmauriani, zogi pacienti SeiZleba moulod-
gauareseba da ucnauri azrebi, rom sxva adamianebs Seu- nelad araadekvaturad moiqces.
azrovnebisa da asociaciuri procesis darRvevebi
aisaxeba metyvelebaSi. adreul stadiaze pacientis
cxrili 12.2 qronikuli SizofreniisTvis
metyveleba bundovania da xSirad Znelia naTqvamidan
damaxasiaTebeli niSnebis sixSire
saerTo azris gamotana. zogs uWirs abstraqtuli az-
niSnebi sixSire (%) rovneba. zogi pacienti moculia fsevdomecnieruli
socialuri izolacia 74 an mistikuri azrebiT. azrovnebis darRvevebis gamw-
vavebisas asociaciuri procesis ori damaxasiaTebeli
daqveiTebuli aqtivoba 56
paTologia vlindeba: asociaciuri nakadis darRveve-
saubris iSviaTad warmarTva 54 bi SenelebiT, aCqarebiTa an blokirebiT, (rac me-15
interesTa sferos SezRudva 50 gverdzea aRwerili), an daukavSirebeli asociacie-
Seneleba 48 bi. am dros aRiniSneba alogia (magaliTad, `mxedris
svla~) an kiTxvis sibrtyeSi saubari (Vorbeireden). Za-
zedmeti aqtivoba 41
lian mwvave SemTxvevebSi darRveulia metyvelebis
ucnauri azrebi 34 Tanmimdevrobac da struqturac (sityvieri salaTi,
depresia 34 verbigeracia). pacientebi sityvebSi xSirad sxva Si-
naarss deben (metonimia an parafazia), SesaZlebelia
ucnauri qceva 34
axali sityvebis warmoqmnac (neologizmi).
garegnobis ugulebelyofa 30 xSiria guneb-ganwyobis aSlilobebi da ZiriTadad
ucnauri poza da moZraobebi 25 sami saxiT vlindeba: (1) aRiniSneba gamoxatuli dar-
Rvevebi SfoTvis, depresiis, gaRizianebis an eiforiis
Zaladobis saSiSroeba 25
saxiT; (2) emociuri gasadaveba, rodesac dominirebs
kvebiTi Cvevebis gauareseba 13
emociuri indiferentuloba an daqveiTebulia emoci-
socialurad miuRebeli qceva 8 uri pasuxi (gv. 5); (3) afeqtis inkongruentuloba (Seu-
ucnauri seqsualuri qceva 8 sabamo afeqti), rodesac pacientis emociebi ar See-
sabameba situacias an Tavad pacientis gancdebs (gv. 5).
suicidis mcdeloba 4
yvelaze xSiri damaxasiaTebeli simptomebia smeniTi
Seukavebloba 4 halucinaciebi. pacients esmis xmauri, musika, calkeu-

_ 286 _
klinikuri niSnebi
li sityvebi, mokle frazebi an mTeli saubari. xmebma
boqsi 12.2 amonaridi qronikuli
SesaZloa ar Seawuxos pacienti an SeiZleba gamoiwvi-
Sizofreniis mqone pacientis istoriidan
os Zlieri distresi. zogjer pacients esmis xmamaRla
saSualo asakis mamakaci cxovrobs usaxlkaroTa TavSe-
������
naTqvami sakuTari azrebi gafiqrebisTanave (Gedanken-
safarSi da dadis TavSesafris saxelosnoSi. ZiriTadad
lautwerden) an uSualod gafiqrebis Semdeg (echo de la ganmartoebulia, dauvarcxneli da gauparsavia. Tavs
pensee). zogjer xma mesame pirTan erTad msjelobs da mxolod sxvebis miTiTebiT iwesrigebs. misi so­ci­a­
komentars ukeTebs pacientis qcevas. Semdgom naCvene- luri qceva ucnauri da arabunebrivia. metyveleba Se­
nelebulia, azrebi bundovani da daukavSirebeli. emo­
bi iqneba, rom bolo sami simptomi gansakuTrebiT ciurad gasadavebulia. ramdenime wlis manZilze pa­
mniSvnelovania diagnostikuri TvalsazrisiT. mxed- cientis mdgomareoba praqtikulad ucvlelia, garda
velobiTi halucinaciebi iSviaTia da, upiratesad, xanmokle mwvave periodebisa, romlis drosac igi arRvevs
sacxovreblis mSvid garemosa da mcxovrebTa simyudroves.
aRmocendeba sxva saxis halucinaciebTan erTad. zog
pacients aReniSneba taqtiluri, ynosviTi, gemovnebi-
daqveiTeba, rac vlindeba imaSi, rom izRudeba moti-
Ti da somaturi halucinaciebi. maTi interpretacia
vaciisa da interesTa sfero. Tavis nebaze mitovebuli
xSirad bodviTia. magaliTad, usiamovno halucinaci-
pacienti xangrZlivi drois ganmavlobaSi SeiZleba sru-
uri SegrZnebebi mcire menjSi, SeiZleba aRqmul iqnes
liad umoqmedo iyos an akeTebdes ganmeorebad, umizno
mdevnelis seqsualur zemoqmedebad.
saqmes. igi, upiratesad, ganmartoebulia, rac ise auare-
SizofreniisTvis damaxasiaTebelia bodvebi. pirve-
sebs mis socialur qcevas, rom xSirad iwvevs irgvliv-
ladi bodva (gv. 10) naklebad gvxvdeba da Znelia maTi
myofebis gaognebas. pacienti SeiZleba saTanadod ver
gamovlena. bodva SeiZleba aRmocendes e.w. pirveladi
uvlides Tavs. Cacmuloba, gansakuTrebiT qalebis, Sei-
bodviTi guneb-ganwyobis (Wahnstimmung, gv. 10) niadagze.
Zleba iyos saguldagulod SerCeuli, magram raRaciT
xSiria devnis bodva, magram igi araspecifikuria Sizo-
uCveulo. zogi pacienti agrovebs da imaragebs nivTebs,
freniisTvis. marTalia, naklebi sixSiriT gvxvdeba, ma-
ris gamoc maTi sacxovrebeli adgili gadatenili da
gram gansakuTrebuli diagnostikuri mniSvneloba aqvs
binZuria. sxvebi arRveven sazogadoebis myudroebas
damokidebulebisa da kontrolis bodvasa da azrebis
ucxo pirTan intimuri saubris gabmiT an xmamaRali yvi-
mikuTvnebis bodvas; am ukanasknels SeiZleba mivakuT-
riliT. aseTi qceva SeiZleba gauuaresdes xandazmul
vnoT azrebis Canergva, amoReba an gadacema (gv. 13).
pacientebs kognituri daqveiTebis Sedegad.
insaiTi (krtikuli damokidebuleba daavadebis
metyveleba darRveulia da asaxavs azrovnebis pa-
mimarT), rogorc wesi, darRveulia. pacientebis um-
Tologias, rac mwvave mdgomareobaSic vlindeba. emo-
ravlesoba uaryofs, rom maTi gancdebi daavadebis
ciebi, Cveulebriv, gasadavebulia, xolo emociis ar-
Sedegia. miaCniaT, rom maT mdgomareobas arakeTilmo-
sebobisas, upiratesad, aRiniSneba inkongruentuloba
surne adamianebis qmedebebi iwveven.
(Seusabamoba). xSiria, Tumca yovelTvis ar gvxvdeba,
orientacia, Cveulebriv, Senaxulia. Tumca, az-
halucinaciebi da bodvebi. am simptomebis arsebobisas
rovnebis procesis gamoxatuli aSlilobis dros an
pacients maT mimarT umniSvnelo emociuri damokideb-
rodesac pacienti mTlianad moculia Tavisi fsiqo-
uleba aqvs. magaliTad, pacienti darwmunebulia, rom
zuri gancdebiT da ver mihyveba interviueris kiTx-
devnian, magram arc eSinia da arc brazobs.
vebs, Znelia amis gansazRvra.
viTardeba sxvadasxva motoruli darRvevebi: ste-
Cven vaCveneT, Tu raoden mravalferovani SeiZleba
reotipia, manerizmi an sxva katatonuri simptomebi
iyos klinikuri suraTi. Zalian iSviaTad aRiniSneba
da diskineziebi (gv. 18, Hamilton, 1984). diskineziebi
yvela es simptomi. zog pacients daavadebis sawyis
upiratesad, magram ara yovelTvis, antifsiqozuri
etapzec SeiZleba ganuviTardes negatiuri simptoma-
preparatebis xangrZlivi miRebis Sedegad viTardeba
tikac. diagnozis dasmisas mxedvelobaSi unda mivi-
(gv. 572).
RoT daavadebis paternebi, xangrZlivoba da Tavise-
qronikuli Sizofreniis dros iseve, rogorc mwvave
burebebi, rac momdevno TavSi iqneba ganxiluli.
Sizofreniis SemTxvevaSi, simptomebi da daavadebis
niSnebi didi mravalferovnebiT gamoirCeva. nebis-
qronikuli sindromi
mier safexurze SeiZleba ganviTardes an gamwvavdes
mwvave sindormis `pozitiuri~ simptomebisgan gansx-
pozitiuri simptomatika, risi mizezic SeiZleba iyos
vavebiT, qronikul sindroms axasiaTebs `negatiuri~
mkurnalobis Sewyveta an cxovrebiseuli movlenebi.
simptomebi, rogorebicaa daqveiTebuli aqtivoba, mo-
tivaciisa da interesebis nakleboba, emociuri gasa- Sizofreniis tipebi
daveba da azrovnebis darRvevebi (boqsi 12.2).
ZiriTadi klinikuri suraTis mixedviT, Sizofrenia
es CamonaTvali moicavs zogierT negatiur simptoms,
ramdenime qvetipad iyofa:
romelsac xSirad `defeqtur mdgomareobad~ moixse-
nieben. yvelaze gamoxatuli Taviseburebaa nebelobis w paranoiduli Sizofrenia yvelaze gavrcelebuli

_ 287 _
12 Sizofrenia
formaa. misTvis, umetesad, damaxasiaTebelia sis­ aTeblebis mixedviT Sizofreniis sxvadasxva tipebad
tematizebuli devnis bodva Sesabamisi Sinaarsis dayofis mcdeloba. ori TvalsaCino magaliTi qvemo-
smeniTi halucinaciebiT. asociaciuri procesis Taa moyvanili.
aSliloba, afeqturi, katatonuri da negatiuri sim­
Sizofrenia _ tipi I da tipi II
ptomebi ar aris gamoxatuli. pirovneba SedarebiT
kargad gamoiyureba. daavadeba iwyeba gviandel qroum (Crow, 1985) klinikur da neirobiologiur maxa-
asakSi da ukeTesi prognozi aqvs, vidre sxva tipis siaTeblebze dayrdnobiT Sizofreniis ori sindromi
Sizofrenias. aRwera. pirvel tips axasiaTebs mwvave dasawyisi, upi-
ratesad, pozitiuri simptomebi da Senaxuli social-
w hebefrenuli Sizofrenia aseve cnobilia dezor­
uri funqcionireba remisiis periodSi. damaxasiaTe-
ganizebuli Sizofreniis saxelwodebiT. am for­
belia antifsiqozur mkurnalobaze dadebiTi pasuxi
misTvis damaxasiaTebelia azrovnebisa da emociuri
da bioqimiurad dadasturebuli dofaminis hiperaq-
sferos paTologia. guneb-ganwyoba cvalebadia,
tivoba. amis sapirispirod, meore tipis Sizofrenia
xolo qcevebi umetesad moulodneli da aSkarad
iwyeba TandaTanobiT, upiratesad, negatiuri simptom-
`suleluri~. bodvebi da halucinaciebi perioduli
ebiT. antifsiqozuri mkurnaloba xSirad araefeqtu-
da arasistematizebulia. xSiria maneruloba, met­
ria. dofaminis hiperaqtivoba ar dasturdeba, Tumca
yveleba qaoturi da daukavSirebelia. negatiuri
aris struqturuli cvlilebebi Tavis tvinSi (gansa-
simptomebi adre iCens Tavs da ganapirobebs cud
kuTrebiT parkuWepis dilatacia). klinikuri praqtika
prognozs.
gviCvenebs, rom zogi pacienti SeiZleba mivakuTvnoT
w katatonuri Sizofreniis yvelaze TvalsaCino Tavi­
pirvel tips, meore tipis SemTxvevebi SedarebiT na-
seburebaa motoruli simptomebi (gv. 18). motoruli
klebia, xolo umetesobas Sereuli niSnebi aqvs. Sem-
aqtivoba icvleba agznebidan stuporamde. SesaZ­
dgomi kvlevebi naklebad amyarebs am modeliT Semo-
lebelia sizmrisebri (oneroiduli) mdgomareobis
Tavazebul neirobiologiuri dayofis principsa da
ganviTarebac. Sizofreniis es forma gavrcelebuli
korelaciebs. miuxedavad amisa, Tavis droze es mosaz-
iyo warsulSi; dRes ganviTarebul qveynebSi Seda­
reba Zalian mniSvnelovani iyo, Sizofreniis neirobi-
rebiT iSviaTia, rac SeiZleba aixsnas daavadebis
ologiur aspeqtebze yuradRebis mipyrobis Tvalsaz-
bunebis SecvliT, mkurnalobis gaumjobesebiT an
risiT.
warsulSi organuli katatoniis araswori diag­
nostikiT. sami klinikuri sindromi
w martivi Sizofrenia iwyeba `Semparavad~ da axasiaTebs bolo drois kvlevebi gvTavazobs fsiqopaTologiis
ucnauri qceva, socialuri izolacia da Sromis ufro kompleqsur gansazRvrebasa da korelatebs.
unaris daqveiTeba. bodvebi da halucinaciebi ga­ yvelaze TvalsaCino am mxriv lidlis (Liddle, 1987) kv-
mo­xatuli ar aris. radgan am formis dros Si­ levaa. igi swavlobda qronikuli Sizofreniis mqone
zofreniisTvis damaxasiaTebeli simptomebis gamov­ pirebs da gamoavlina urTierTgadamfaravi sami
lena Zalian rTulia, es diagnozi iSviaTad daismis. klinikuri sindromi, romlebsac uwoda realobis dam-
w aradiferencirebuli Sizofrenia aRniSnavs iseT axinjeba, dezorganizacia da fsiqomotoruli gaRari-
SemTxvevebs, romelTac arc erTi diagnozi ar beba (cxrili 12.3). Tanamedrove kvlevebi adasturebs
miesadageba an romelTa drosac yvela formisTvis am monacemebs. lidlma miusadaga simptomTa es klas-
damaxasiaTebeli niSnebi Tanabradaa gamoxatuli. terebi neirofsiqologiuri deficitis paternebs da
momdevno ori kategoria axlaxans gamoyves. rezidu- regionalur cerebrul sisxlis mimoqcevas (Liddle et
aluri Sizofreniis diagnozi daismis maSin, rode- al., 1992). yvelaze xSiri dublirebuli aRmoCenaa kav-
sac, sul cota, erTi wlis manZilze, pacients aRe- Siri fsiqomotorul gaRaribebas, Sublis wilis amo-
niSneba mxolod negatiuri simptomebi da pozitiuri canebis gauaresebul Sesrulebasa da frontaluri
simptomebis recidivebi ar aRiniSneba. deficituri mimoqcevis nakadis Semcirebas Soris.
sindromi ewodeba Sizofreniis qvetips, romelsac
axasiaTebs adre ganviTarebuli, gamoxatuli da per- klinikuri sindromis sxva aspeqtebi
sistentuli negatiuri simptomebi (Carpenter et al., depresiuli simptomebi
1988). krepelinis droidan cnobilia, rom depresia SeiZle-
yvela es forma ufro aRwerilobiTia da ar ganasx- ba Sizofreniis nebismier stadiaze ganviTardes. igi
vavebs realurad Sizofreniis sxvadasxva sindroms, SeiZleba win uZRodes gamoxatuli pozitiuri simp-
Tumca paranoidul Sizofrenias SeiZleba marTlac tomebis ganviTarebas. amasTan, pacientTa daaxloe-
hqondes gansxvavebuli (da naklebi) genetikuri dat- biT meoTxeds aReniSneba persistentuli depresia,
virTva. arsebobs Sizofreniis biologiuri maxasi- romelsac postSizofreniuli depresia ewodeba.

_ 288 _
klinikuri niSnebi

cxrili 12.3 simptomTa sami klasteris cerebruli da fsiqologiuri korelatebi


sindromi simptomi regionaluri cerebruli sisxlis fsiqologiuri testis
mimoqcevis korelacia Sesrulebis deficiti

sinamdvilis bodva, halucinacia marcxena medialur temporaluri wili, TviTmonitoringis


damaxinjeba sartylisebri xveulis qerqi darRvevebi

dezorganizacia asociaciuri procesis sartylisebri xveulis wina nawili, seleqciuri yuradRebis


aSliloba, Seusabamo afeqti, marjvena ventralur-frontaluri daqveiTeba
ucnauri qceva korteqsi, bilateruli parietaluri
ubani

fsiqomotoruli gasadavebuli afeqti, sponta­ frontaluri korteqsSi daqveiTebuli sityvebis ganzogadebis


gaRaribeba nuri moZraobebis Semcireba aqtivoba testi dagegmvis testebi

Sizofreniisa da depresiis kavSiris ramdenime veiTebuli inteleqtualuri maCvenebeli. daavadebis


mizezi arsebobs: ganviTarebas mosdevs Semdgomi kognituri gauareseba,
w depresia SeiZleba iyos Sizofreniis integrirebuli romelic nawilobriv aRdgeba mwvave epizodidan
nawili. amas adasturebs is faqti, rom pacientTa gamosvlis Semdeg. kognituri funqciebis deficiti
50%-s mwvave mdgomareobaSi aReniSneba gamoxatuli ufro winaganwyobis (trait) markeria da ara mdgomareobis
depresiuli simptomebi; fsiqozis CaTavebasTan er- (state) da mniSvnelovnad damoukidebelia sxva, daa­
Tad mdgomareoba umjobesdeba; vadebisTvis damaxasiaTebeli simptomebisagan. 70
wlisTvis pacientTa garkveul nawils aReniSneba Rrma
w postfsiqozur fazaSi depresiul simptomebs Sei-
kognituri darRvevebi, bunebiT alchaimeris demenciis
Zleba ganapirobebdes insaiTis gaumjobeseba, rode-
msgavsi, magram damaxasiaTebeli nevropaTologiuri
sac pacienti acnobierebs daavadebis bunebasa da
niSnebi ar aris gamovlenili.
masTan dakavSirebul sirTuleebs. aseTi mdgomareo-
sxva niSnebis msgavsad, kognituri deficiti, oRond
bac droebiTia da ganzogadebisTvis ver gamodgeba;
naklebi xarisxiT, pacientis janmrTel naTesavebsac
w depresia SeiZleba warmoadgendes antifsiqozuri aReniSnebaT, rac genetikur winaganwyobaze miuTi­
mkurnalobis gverdiT efeqts. esec ver iqneba Tebs.
erTaderTi axsna, vinaidan depresia SeiZleba ganvi- ukanasknel dros kognituri darRvevebi aqtualuri
Tardes aranamkurnaleb pacientebSic. Semdegi mizezebis gamo gaxda: (1) cudi prognozis
Sizofreniis dros arsebuli depresiuli simptom- ZiriTadi ganmsazRvreli kognituri darRvevebia
ebi ar unda agverios motorul gverdiT movlenebSi (Green et al., 2000); (2) amJamad Sizofreniis mkurnalobis
an negatiur simptomebSi. maT Soris gansxvaveba mniS- ZiriTad samiznes warmoadgens (gv. 318); (3) arsebobs
vnelovani, magram Znelad dasadgenia. depresiasa da mzardi monacemebi imis Sesaxeb, rom kognituri
Sizofrenias Soris urTierTkavSiris mimoxilva ix. Taviseburebebi Sizofreniis ZiriTadi, bazisuri
malholandisa da kuperis naSromi (Mulholland and Coo- simptomebi an endofenotipia (gv. 301). kognituri
per, 2000) darRvevebis mniSvnelobidan gamomdinare, SemuSavda
kvlevis meTodebi, romlebic yoveldRiur praqtikaSi
kognituri niSnebi
maTi swrfad Sefasebis saSualebas iZleva (magaliTad,
kognituri darRvevebi Sizofreniis mniSvnelovani, neirofsiqologiuri statusis Sefasebis ganmeorebadi
magram ugulebelyofili komponentia (Sharma and batarea RBANS; Gold et al., 1999).
Harvey, 2000, Goldberg et al., 2003). kognituri darRvevebi
mexsierebisa da daswavlis yvela aspeqtSi vlindeba. nevrologiuri niSnebi
gansakuTrebiT gamoxatulia semantikuri mexsierebis, fsiqiatriis mier aseve ugulebelyofilia Sizo­
muSa mexsierebisa da yuradRebis deficiti, romelic, f­re­niis dros nevrologiuri niSnebis arseboba
daaxloebiT 1-2 standartuli deviaciiT ganasxvavebs (Heinrichs and Buchanan, 1988). maT uwodeben `rbil
pacientebs janmrTeli individebisgan. arCveviTad ga­ niSnebs~, radgan isini ar gansazRvraven konkretul
uaresebuli muSa mexsiereba dafiqsirebulia sxvamxriv traqtSi an birTvSi lokalizebul paTologias. isini
intaqturi neirofsiqologiuri Sesrulebis mqone aerTianeben sensoruli integraciis, koordinaciisa
pacientebSic. da kompleqsuri motoruli aqtebis darRvevebs. aseve,
Sizofreniis dros neirofsiqologiuri maCvene­ am kategoriaSi SeiZleba gaerTiandes katatonia da
blebis droSi cvalebadoba rTulia da ar aris diskineziebi. nevrologiuri aSlilobebi aRiniSneba
bolomde Seswavlili. im pirebs, romlebsac uviTa­ aranamkurnaleb, pirvelad pacientebSi (amiT gamij­
rdebaT Sizofrenia, ukve skolaSi aReniSnebaT daq­ nulia antifsiqozuri preparatebis moqmedebis

_ 289 _
12 Sizofrenia
gavlena), Tumca ufro qronikuli SizofreniisTvisaa nizebuli bodvebiT.
damaxasiaTebeli. nevrologiuri niSnebi korelaciaSia inteleqtsac aqvs garkveuli gavlena klinikur
kognitur darRvevebTan, rac miuTiTebs Tavis tvinis suraTze. daswavlis darRvevebis dros pacients Se-
difuzur paTologiasa da ganviTarebis anomaliaze. darebiT martivi simptomatika aReniSneba. aseT md-
es faqti miCneulia imis dasturad, rom Sizofrenia gomareobas zogjer moixsenieben profSizofreniis
neiroganviTarebis daavadebaa. Sizofreniis dros nev­ (pfropfschizophrenie) saxelwodebiT. amis sawinaaRmde-
rologiuri simptomebis Sefaseba SeiZleba gakeTdes god, maRali inteleqtis pirebi Zalian rTul bodviT
nevrologiuri Sefasebis skaliT (Buchanan and Heinrichs, sistemebs qmnian da bevrad ukeTesad SeuZliaT Tavi-
1989). Temis ufro safuZvliani mimoxilva ix. bombinis anTi azrebis gadmocema da sxvebis darwmuneba.
naSromi (Bombin et al., 2005). klinikur suraTze mniSvnelovani gavlenis moxdena
SeuZlia socialuri stimulaciis intensivobas. ara-
ynosviTi disfunqcia
sakmarisi stimulireba negatiur simptomatikas aR-
Sizofreniis mqone pacientebs aqvT ynosviTi funqciis rmavebs, xolo zedmeti stimulireba xels uwyobs
deficiti, rac sunis identificirebis, sunis mimarT pozitiuri simptomebis ganviTarebas. Tanamedrove
mgrZnobelobisa da sunze mexsierebis deficitiT fsiqosocialuri midgomebi dagegmilia imgvarad, rom
vlindeba (Moberg et al., 1999). es darRvevebi ar aris orive ukiduresoba Tavidan iqnes acilebuli. arasak-
dakavSirebuli antifsiqozur mkurnalobasa da Tam- marisi stimulireba dakavSirebulia institucional-
baqos wevasTan. isini ufro TvalsaCinoa deficituri izaciasTan, xolo zedmeti stimulireba _ emociebis
sindromis mqone pacientebTan da ufro gamoxatulia gadaWarbebul eqspresiasTan.
marcxena, vidre marjvena nestoSi, rac miuTiTebs
Sizofreniis dros paTologiis lateralizaciaze. am
diagnostika da klasifikacia
niSnis klinikuri mniSvnelobaa is, rom es darRvevebi
SeiZleba socialuri interesebis naklebobasTan iyos am nawilSi upiratesad SevexebiT Sizofreniis diag-
asocirebuli (Malaspina and Coleman, 2003). nostikur kriteriumebs da Sizofreniis klasifi-
kacias, rogorc es ICD-10 da DSM IV-Sia mocemuli.
wyliT intoqsikacia Tumca, Tanamedrove midgomebisa da problemebis ukeT
Sizofreniis mqone zogi pacienti svams didi raodeno- gageba istoriuli perspeqtivis gaTvaliswinebiTaa
biT wyals, rac iwvevs wyliT intoqsikaciisTvis damax- SesaZlebeli.
asiaTebel mdgomareobas _ poliuriasa da hiponatri-
emiis saxiT. mwvave SemTxvevebSi SeiZleba ganviTardes Sizofreniis Sesaxeb arsebuli mosazrebebis
tvinis SeSupeba, koma, aseve, ar aris gamoricxuli istoriuli mimoxilva
avadmyofis sikvdilic. wyurvilis mosaklavad paci- Sizofreniis Sesaxeb arsebul mosazrebaTa ganviTare­
enti SeiZleba iyenebdes uvargis wyalsac. am qcevis bis istoria mocemulia boqsSi 12.3. farTo gagebiT,
mizezi Seswavlili araa. SesaZlo meqanizmebia: saerTo masSi fsiqikuri aSlilobebis ganviTarebis mTeli
genetikuri faqtorebi, bodviTi ideebi an hipoTala- istoria aisaxeba, saidanac Cans, rom gasuli saukunis
musSi mimdinare cvlilebebi, romlebic gavlenas ax- manZilze fsiqiatriaSi Sizofreniis Seswavlas cen­
denen antidiurezuli hormonis gamoyofaze (ix. Mer- traluri adgili ukavia. (ix. Berrios, 2000).
ceir-Guidez and Loas, 1998). samocian wlebSi gamoiTqva mosazreba, rom terminis _
`Sizofrenia~, xmarebasTan dakavSirebiT gansxvavebuli
faqtorebi, romlebsac aqvT gavlena klinikur
midgomebi arsebobda. es savsebiT gasagebia, im is­
Taviseburebebze
toriuli Sexedulebebisa da tradiciebidan ga­
socialurma da kulturalurma faqtorebma SeiZleba
mo­m­dinare, romlebic 12.3 boqsSia Sejamebuli. ma­
gavlena iqonios simptomebis Sinaarsze. magaliTad,
galiTad, inglissa da evropaSi Sizofreniis, da­
dRes religiuri Sinaarsis bodviTi ideebi wina sau-
ava­debaTa am viwro jgufis, diagnostikisTvis
kunesTan SedarebiT iSviaTia. ufro xSiria kloni-
Snaideris pirveli rigis simptomebi gamoiyeneboda.
rebasTan, kosmosTan da aiv infeqciasTan dakavSire-
aSS-Si, fsiqodinamikuri procesebis mimarT arsebuli
buli bodvebi. asakic, rogorc Cans, gavlenas axdens
interesebidan gamomdinare, diagnozi fsiqikuri
Sizofreniis Taviseburebaze. mozardebsa da axalgaz-
me­qanizmebis gaTvaliswinebiT ismeboda da ufro
rdebSi klinikuri niSnebi ufro xSirad vlindeba az-
met SemTxvevebs moicavda. pirveli stacionirebis
rovnebis paTologiiT, guneb-ganwyobis aSlilobebiT,
sixSirec ufro maRali iyo aSS-Si, vidre inglisSi.
avtomatizmebiT, azrTa CanergviTa da socialuri
aseTi gansxvavebis arsebobam ganapiroba ori mniS­
izolaciiT. asakis matebasTan erTad, ufro damaxasi-
vnelovani kroskulturaluri kvlevis Catareba
aTebeli xdeba paranoiduli simptomatika ukeT orga-
(romelic ganxilulia me-2 TavSi), romlebmac udi­

_ 290 _
diagnostika da klasifikacia

boqsi 12.3 SizofreniasTan dakavSirebuli kurt Snaideri (Kurt Schneider, 1887-1967) ar unda
koncefciebisa da terminologiis agverios karl SnaiderSi, romelsac ekuTvnis azrovnebis
paTologiis klasifikacia. kurt Snaideri cdilobda
ganviTareba gamoeyo SizofreniisTvis damaxasiaTebeli simptomebi, rac
diagnozis ufro zustad dasmis da misi sxva aSlilobebisagan
me–19 saukuneSi arsebobda mosazreba, rom yvela gamorCevis saSualebas mogvcemda. Snaideris pirveli rigis
fsiqikuri aSliloba erTi mTlianobis gamovlenaa, romelsac simptomebi (cxrili 12.4) wamyvania Sizofreniis dRes
grizingerma (Griesinger) erTiani fsiqozi (Einheitpsychose) arsebul diagnostikur kriteriumebSi. Tumca, bloileris
uwoda. amis sapirispirod, morelma (Morel) ganacxada, rom fundamenturi simptomebis msgavsad, am niSnebsac,
SesaZlebelia fsiqikuri aSlilobebis gancalkeveba da savaraudod, ar aqvT centraluri fsiqopaTologiuri
klasifikacia. moreli cdilobda gamoeyo calkeuli jgufebi mniSvneloba. garda amisa, Snaideri miuTiTebda, rom am
da, gamomwvev mizezebze, simptomebsa da gamosavalze simptomebis arseboba ar aris aucilebeli da sakmarisi
dayrdnobiT, Seeqmna klasifikacia. 1852 wels man aRwera piroba diagnozisTvis: „SizofreniisTvis damaxasiaTebeli
daavadeba demence precoce, romelic iwyeboda mozardobis mravali paTologiuri modelidan, arsebobs ramdenime,
asakSi da iwvevda jer socialur izolacias, ucnaur, romlebic miesadagebian pirveli rigis mniSvnelobis
manerul qcevebsa da sakuTari Tavis ugulebelyofas, xolo darRvevebs, imitom ki ara, rom Cven maT bazisur niSnebs
sabolood, mTavrdeboda inteleqtualuri daqveiTebiT. mivakuTvnebT, aramed imitom, rom maT gansakuTrebuli
cota xnis Semdeg, kalbaumma (Kahlbaum, 1863) aRwera katatonia, mniSvneloba aqvT Sizofreniis gansazRvrasa da di­ag­
xolo hekerma (Hecker, 1871) _ hebefrenia. emil krepelinma nostikaSi. maSin, rodesac saxezea aseTi modelis arseboba
(Emil Kraepelin, 1855-1926) avadmyofobis mimdinareobasa da bazisuri somaturi avadmyofoba ar aRiniSneba, Cven
da simptomebze dakvirvebis Sedegad Camoayaliba Tavisi SegviZlia davsvaT Sizofreniis diagnozi. `diagnozis
Sexedulebebi. igi uaryofda erTiani fsiqozis ideas da dasmisaTvis yovelTvis ar aris saWiro pirveli rigis
SemogvTavaza daavadebebis ori jgufi: dementia praecox da simptomebis arseboba“ (Schneider, 1959).
maniakalur-depresiuli fsiqozi. dementia praecox-is jgufSi ramdenime germanelma fsiqiatrma scada Sizofreniis
man Seiyvana manamde damoukideblad miCneuli mdgomareobebi qvejgufebis gamoyofa. vernikes (Wernicke) moswavle karl
_ katatonia da hebefrenia (sityviT demencia krepelinma klaisti (Karl Kleist) swavlobda asociacias daavadebis
xazi gausva am daavadebisTvis damaxasiaTebel kognitur sxvadasxva tipebsa da Tavis tvinis paTologias Soris.
daqveiTebas, romelic 289-e gverdzea aRwerili). dementia misTvis misaRebi iyo krepelinis ZiriTadi diagnostikuri
praecox-is pirveli aRwera krepelinma gamoaqveyna Tavis midgomebi, magram cdilobda, klinikuri suraTis guldasmiT
fsiqiatriis saxelmZRvanelos meoTxe gamocemaSi 1893 wels Seswavlis safuZvelze, gaemijna Sizofreniis qvetipebi da
da ganavrco Semdgom gamocemebSi. igi daavadebas aRwerda, atipiuri formebi. misi mcdeloba ganesazRvra Sizofreniis
rogorc naTeli cnobierebis fonze ganviTarebuli qvetipebi Tavis tvinSi arsebuli paTologiebis mixedviT
mdgomareobebis serias, saerTo damaxasiaTebeli niSniT, Zalian saintereso, magram warumatebeli aRmoCnda.
rogoricaa Sinagani kavSirebis ucnauri rRveva (Kraepelin, leonhardma gaagrZela klinikuri suraTis Seswavla
1919). man Tavidan gamoyo sami mdgomareoba (paranoiduli, da gamoaqveyna sakmaod rTuli klasifikacia, romelic
hebefrenuli da katatonuri) da Semdgom daamata meoTxe ganasxvavebda Sizofrenias „cikloiduri“ – kargi gamosavlis
(martivi). parafrenia gamijna dementia praecox–gan imis mqone araafeqturi fsiqozebisagan (Leonhard, 1957). man, aseve,
safuZvelze, rom es mdgomareoba iwyeba saSualo asakSi da gamoyo Sizofreniis ori jgufi. pirveli, anu sistemuri jgufi,
ar axasiaTebs iseTive emociuri da nebelobiTi cvlilebebi, xasiaTdeboda progresuli mimdinareobiT da aerTianebda
rogorc dementia praecox–s. krepelini ganixilavda dementia katatonias, parafrenias da hebefrenias. meore, arasistemur
praecox–s, rogorc progresirebad qronikul mdgomareobas, jgufSi, Sedioda parafrenia afeqturi aSlilobebiT,
romelic uciloblad iwvevs pirovnebis daqveiTebas. Sizofazia da perioduli katatonia. afeqturi parafreniis
aRsaniSnavia, rom krepelinis mier klinikuri SemTxvevebis dros pacients aReniSneboda afeqturad Seferadebuli
13% mTavrdeboda sruli gamojanmrTelebiT (Tumca, zog paranoiduli bodvebi. Sizofaziis dros gamoxatuli iyo
SemTxvevaSi Semdgomi recidivebiT), xolo pacientTa 17% asociaciuri procesis darRvevebi, praqtikulad gaugebari
cxovrobda damoukideblad da axerxebda muSobas. metyvelebiT. perioduli katatoniisTvis damaxasiaTebeli
eugen bloilerma (Eugen Bleuler, 1857 -1959) krepelinis iyo katatonur simptomebs Soris regularuli remisiebi.
Sromebze dayrdnobiT gamosca wigni, romelSic werda: „idea katatonur simptomebs adgenda Sekaveba da uecari agzneba.
naadrevi Wkuasustobis Sesaxeb ekuTvnis krepelins“ (Bleuler, skandinavieli fsiqiatrebi imyofebodnen iaspersis (Jaspers)
1911). igi, aseve, madlobas uxdida Tavis axalgazrda kolegas gavlenis qveS, romelmac gamoyo Sizofrenia da reaqtiuli
karl iungs (Carl Jung), romelmac naadrevi Wkuasustobis fsiqozebi. 1930 wels langfeldma (Langfeldt) gamijna
koncefcia froidiseuli mosazrebebiT gaamdidra. erTmaneTisagan WeSmariti Sizofrenia (cudi gamosavlis mqone
krepelinisgan gansxvavebiT, bloileri naklebad amaxvilebda mdgomareoba) da Sizofreniformuli mdgomareobebi (kargi
yuradRebas prognozze. igi ufro metad dainteresebuli gamosavlis mqone) (Langfeldt, 1961). WeSmariti Sizofreniis
iyo simptomTa formirebis meqanizmebiT. bloilerma ganmarteba axlos idga dementia praecox–is krepeliniseul
gamoiyena termini „Sizofrenia“, raTa aReniSna fsiqikuri koncefciasTan. Sizofreniismagvar mdgomareobas aRwerda,
funqciebis gaxleCiloba, rac misi azriT am daavadebis rogorc stresiT gamowveul mdgomareobas, gamoxatuls
centralur niSans warmoadgenda. bloilers sjeroda, dabneulobiTa da afeqturi simptomatikiT. langfeldis
rom arsebobda fundamenturi da damatebiTi niSnebi. misi mosazrebam karg da cud prognozze Zalian didi gavlena iqonia,
azriT, fundamentur simptomebs warmodgendnen: asociaciaTa magram kvlevebma am kriteriumebis prognozuli mniSvneloba
procesis aSlilobebi, emociuri reaqciis cvlilebebi da ar daadastura. Tanamedrove kriteriumebis Tanaxmad,
autizmi (realuri samyarodan izolacia da sakuTari samyaros langfeldiseuli Sizofreniformuli mdgomareobebis
Seqmna). sainteresoa, rom SizofreniisTvis damaxasiaTebeli ume­tesoba moxvdeboda afeqturi aSlilobebis jgufSi
yvelaze xSiri simptomebi (halucinacia, bodva, katatonia, (Bergen et al., 1990). xazi unda gaesvas imas, rom DSM-IV –Si
ucnauri qcevebi) man damatebiT niSnebad miiCnia. bloilers termini „Sizofreniformuli aSlilobebi“ sruliad sxva
Sizofreniuli SemTxvevebis fsiqologiuri mxare mniSvnelobiT ixmareba (gv. 294).
ainteresebda, Tumca, ar uaryofda neirofiziologiuri daniasa da norvegiaSi gansakuTrebul interess iwvevda
mizezebis arsebobasac. radgan bloileri yuradRebas ufro stresis Semdgom ganviTarebuli mdgomareobebi. terminebs
metad fsiqopaTologiur meqanizmebze amaxvilebda, amitom _ „reaqtiuli“ fsiqozi da „fsiqogenuri“ fsiqozebi,
misi diagnostikuri midgomebi, krepelinTan SedarebiT, xSirad iyeneben stresiT gamowveuli mdgomareobebis
nakleb specifikuri iyo. bloilers ufro optimisturi aRsaniSnad, romelTa niSnebi, garkveulwilad, gasagebia da
prognozi hqonda, Tumca, iqve aRniSnavda: „vsaubrobT ara kargi gamosavali axasiaTebT. Tanamedrove klasifikaciis
gamojanmrTelebaze, aramed xangrZliv gaumjobesebaze“. mixedviT, es darRvevebi SeiZleba gaerTiandes xanmokle
igi aseve werda: „Tu pacients arasdros gamouvlenia gardamaval an Sizofreniformul aSlilobebSi (xanmokle
Sizofreniis niSnebi da kvlavac ar aReniSneba daavadebisTvis fsiqozebis istoriuli mimoxilva ixileT Garrabe & Cousin,
damaxasiaTebeli simptomebi, rCeba mxolod Zalian mcire 2000 ).
SemTxvevebi, rodesac unda veZeboT es niSnebi“ (Bleuler, 1911).

_ 291 _
12 Sizofrenia
desi gavlena moaxdines ara marto Sizofreniis, afeqturi aSlilobebisa da Sizofreniis kiTxvari
aramed mTeli diagnostikuri kriteriumebisa da (Schedule of Affective Disorders and Schizophrenia _ SADS).
klasifikatoruli sistemebis Seqmnaze. britanul- daskvnis saxiT, SeiZleba iTqvas, rom krepelinisa da
amerikulma diagnostikurma proeqtma (Cooper et al, bloileris mier daavadebis koncefciis gansazRvris
1972) aCvena, rom niu-iorkSi termini `Sizofrenia~, Semdeg, SizofreniasTan dakavSirebiT mravali Sexe­
ufro farTod esmodaT, vidre inglisSi. niu- duleba da mosazreba gamoiTqva. Tanamedrove kla­
iorkSi Sizofreniis diagnozi hqondaT dasmuli iseT sifikaciebze dayrdnobiT, es termini amJamad gan­
pacientebs, romlebsac inglisSi guneb-ganwyobis an sazRvravs sindroms, romlis diagnostireba ma­Rali
pirovnuli aSlilobebis diagnozs daudgendnen. cxra sizustiTaa SesaZlebeli. amas gadamwyveti mniSvneloba
qveyanaSi Sizofreniaze Catarebulma saerTaSoriso aqvs klinikur praqtikaSi. Tumca, rogorc me-3 TavSi
piloturma kvlevam (mso­flio jandacvis organizacia, iyo aRniSnuli, sarwmuno diagnozi sakmarisi ar aris.
1973), romelic exe­boda diagnostikis sakiTxebs, magaliTad, Snaideris pirveli rigis simptomebis ga­
gamoavlina, rom erTnairi kriteriumebi gamoiyeneboda moyeneba zrdis daavadebis diagnostirebis sar­wmunoebas,
kolumbiaSi, CexoslovakiaSi, daniaSi, indoeTSi, magram prognozuli mniSvneloba ar gaaCnia. aseve, am
nigeriaSi, tai­vansa da britaneTSi. sabWoTa kavSirsa da simptomebs ar axasiaTebs Tval­saCino memkvidreobiToba,
aSS-Si am kriteriumebis sazRvrebi gafarToebuli iyo. rasac etiologiurad SizofreniisTvis didi
am aRmoCenam cxadyo, rom aucilebeli iyo SeTan­ mniSvneloba aqvs (McGuffin et al., 1984). radgan saTanadod
xmebuli diagnostikuri kriteriumebis Seqmna. saWiro ar viciT Sizofreniis gamomwvevi mizezebi, am sindromis
iyo standartuli meTodebis SemuSaveba, romelTa validuroba kvlav sakamaTo rCeba. sanam ZiriTad kiTxvas
mixedviTac gansazRvravdnen da gamoavlendnen daa­ pasuxi ar gaecema, manamde diskusiebi diagnostikur saz­
vadebas. aq mokled ganvixilavT sam meTods, ro­ Rvrebze, damaxasiaTebel niSnebsa da qvetipebze kvlav
melTa danergvam xeli Seuwyo Tanamedrove kla­si­ gagrZeldeba.
fikaciebis ganviTarebas (ICD-10-sa da DSM-IV-s). (1)
CATEGO _ es aris kompiuteruli programa, romelic Sizofreniis klasifikacia ICD-10-isa da
Seqmnilia standartuli intervius Sedegad miRebuli DSM-IV -is mixedviT
informaciis aRsaricxad, rogorc es xdeba fsiqikuri Sizofreniisa da Sizofreniismagvari aSlilobebis
statusis Sefasebis SemTxvevaSi (gv. 68). yvelaze viwro klasifikacia ICD-10-isa da DSM- IV-is mixedviT
gagebiT, es sindromi moicavda Semdeg simptomebs: mocemulia da Sedarebulia cxrilSi 12.5, saidanac Cans,
(1) azrTa Canergva, gadacema an amoReba, kontrolis rom mocemuli klasifikaciebi ZiriTadad msgavsia.
bodva da smeniTi halucinaciebsi, rodesac mesame piri
komentars ukeTebs pirovnebis qcevebs. (2) faineris DSM-IV
(Feighner et al., 1972) kriteriumebi SeimuSaves sent DSM-IV klasifikaciaSi Sizofrenia gansazRvrulia
luisSi (St. Louis), raTa gamoeyoT cudi prognozis mwvave fazis simptomebisa da daavadebis niSnebis
mqone pacientebi. maT daamates iseTi kriteriumebi, xangrZlivobis mixedviT, rac unda grZeldebodes sul
romlebic naklebi sizustiT gamoirCeoda, vidre cota 6 Tvis manZilze (cxrili 12.6). mwvave simptomebi
CATEGO; gamoikvlies iseTi mdgomareobebi, (A kriteriumebi) moicavs: bodvebs, halucinaciebs,
rodesac daavadeba uwyvetad mimdinareobda 6 Tvis dezorganizebul metyvelebasa da qcevas, aseve,
manZilze da gamoricxes iseTi SemTxvevebi, rodesac negatiur simptomebs. CamoTvlili simptomebidan
pacients aReniSneboda guneb-ganwyobis aSlilobebi aranakleb ori, erTi Tvis (SesaZlebelia, warmatebuli
da fsiqoaqtiuri nivTierebebis an alkoholis mkurnalobis SemTxvevaSi, drois nakleb monakveTSic)
avadmoxmareba. es kriteriumebi validuri, mag­ manZilze unda aRiniSnebodes. im SemTxvevebSi, ro­
ram Zalian SezRuduli iyo. aseTi kriteriumebis desac mwvave simptomebTan erTad gamoxatulia guneb-
gamoyenebis Sedegad bevri SemTxveva diagnozis dasmis
gareSe darCa, Tumca prognozulad cudi SemTxvevebis cxrili 12.4 Snaideris pirveli rigis simptomebi
gamovlena kargad moxerxda (savaraudod, im ZiriTadi esmiT xmamaRla naTqvami azrebi
kriteriumis gamo, rom daavadeba 6 Tvis manZilze mesame piris halucinaciebi
uwyvetad mimdinareobda). (3) spiTzerma (Spitzer et al.,
makomentirebeli halucinaciebi
1978) faineris kriteriumebis gamoyenebiT SeimuSava
samecniero-diagnostikuri kriteriumebi (Research somaturi halucinaciebi
Diagnostic Criteria _ RDC). erTaderTi gansxvaveba iyo azrebis amoReba an Canergva
is, rom orkviriani anamnezi diagnozisTvis ar iyo
bodviTi aRqma
sakmarisi. samecniero-diagnostikuri kriteriumebis
(RDC) struqturirebuli gamokiTxvisTvis Seiqmna sxva Zalis mier gamowveuli grZnobebi an qcevebi

_ 292 _
diagnostika da klasifikacia
simptomebi grZeldeba 6 Tveze naklebi dro, unda
cxrili 12.5 Sizofreniis da Sizofreniisma­ daisvas Sizofreniformuli an mwvave da gardamavali
gvari aSlilobebis klasifikacia ICD-10-sa da
fsiqozuri aSlilobis diagnozi.
DSM-IV-Si
wamyvani simptomebis mixedviT, DSM-IV-Si Sizo­f­
ICD-10 DSM-IV reniis ramdenime qvetipia gamoyofili. mwvave sim­
Sizofrenia Sizofrenia ptomebis gamovlenidan erTi wlis Semdeg, kla­
sifikaciis mixedviT, SeiZleba gamoviyenoT xan­
paranoiduli paranoiduli
grZlivi mimdinareobis gansazRvreba da mivuTiToT
hebefrenuli dezorganizebuli gamwvavebebisa da remisiis Taviseburebebze.
katatonuri katatonuri DSM-IV-Si Sizofrenia gamoyofilia Semdegi ori
Zi­riTadi kategoriisagan: bodviTi aSlilobebi (Ta­
aradiferencirebuli aradiferencirebuli
vi me-13) da sxvagvarad dauzustebeli fsiqozuri
rezidualuri rezidualuri
aSlilobebi.
martivi Sizofrenia
ICD-10
postSizofreniuli depresia
ICD-10-Si DSM-IV-Tan SedarebiT Sizofreniis diag­
sxva Sizofrenia nozis dasmisTvis pirveli rigis simptomebze meti
aqcentia gakeTebuli (cxrili 12.7) da erTi Tvis
dauzustebeli Sizofrenia
manZilze simptomebis arseboba sakmarisadaa miCneuli.
Sizotipuri aSliloba ICD-10-Si Sizofreniis ufro meti tipia gamoyofili,
rac yvelaze TvalsaCinod ganasxvavebs am or kla­
Sizoafeqturi aSliloba Sizoafeqturi aSliloba sifikacias erTmaneTisagan. DSM-IV-Si ar aris
xangrZlivi bodviTi bodviTi aSlilobani Setanili martivi Sizofrenia da postSizofreniuli
aSlilobani depresia. orive klasifikaciaSi is SemTxvevebi, ro­
bodviTi aSliloba
desac Sizofreniul simptomebTan erTad gvxvdeba
sxva qronikuli bodviTi
aSlilobani gamoxatuli afeqturi epizodebi, Sizoafeqtur aS­
lilobebSi klasificirdeba.
mwvave da gardamavali xanmokle fsiqozuri
fsiqozuri aSlilobani aSlilobani garkveuli pirovnuli aspeqtebi genetikuradaa
dakavSirebuli SizofreniasTan. Sizotipuri aSliloba
mwvave Sizofreniismagvari Sizofreniformuli
ICD-10-Si Sesulia Sizofreniis jgufSi, xolo DSM-
fsiqozuri aSliloba aSlilobani IV klasifikaciaSi ki ganxilulia pirovnul aS­
lilobebTan erTad. Sizotipuri aSlilobisTvis da­
mwvave polimorfuli
fsiqozuri aSliloba maxasiaTebelia socialuri izolacia, gasadavebuli
afeqti, aseve, aRiniSneba perceptualuri, azrovnebisa
sxva mwvave fsiqozuri
aSliloba da metyvelebis darRvevebi, ucnauri da eqscentruli
qcevebi.
inducirebuli bodviTi gaziarebuli fsiqozuri
aSliloba aSliloba orive klasifikaciaSi bodviTi aSlilobebi gamo­
yofilia Sizofreniisgan (ix. me-13 Tavi). aseve, gamij­
sxva araorganuli fsiqozuri
nulia mwvave da gardamavali fsiqozebi, romlebic
aSlilobani
mwvaved iwyeba da 2-3 TveSi sruliad amoiwureba.
dauzustebeli araorganuli sxvagvarad
fsiqozi dauzustebeli DSM-IV-isa da ICD-10 klasifikaciebis
fsiqozuri aSliloba gansxvavebaTa Sejameba
DSM-IV-sa da ICD-10 klasifikaciebs Soris ZiriTadi
ganwyobis aSlilobebis epizodebi, unda daisvas
gansxvaveba diagnostikur midgomebSia:
Sizoafeqturi an fsiqozuri epizodiT mimdinare
afeqturi aSlilobebis diagnozi. DSM-IV-is mixedviT, w ICD-10-Si Snaideris pirveli rigis simptomebze
Sizofreniis momdevno diagnostikuri kriteriumia _ meti aqcentia gakeTebuli. DSM-IV yuradRebas
daavadebis dawyebis Semdeg pirovnebisTvis Sesabamisi amaxvilebs daavadebis mimdinareobasa da funqciur
okupaciuri, akademiuri da socialuri funqcionirebis gauaresebaze;
gauareseba. rogorc zemoT aRvniSneT, darRvevebi w ICD-10-is Tanaxmad, sakmarisia simptomebis arseboba
unda vlindebodes 6 Tvis manZilze da SeiZleba erTi Tvis manZilze, xolo DSM-IV-is mixedviT,
moicavdes prodromul da rezidualur periodebsac, daavadebis niSnebi unda aRiniSnebodes (prodromuli
rodesac mwvave simptomebi ar aris gamoxatuli. Tu da rezidualuri periodebis CaTvliT) aranakleb 6

_ 293 _
12 Sizofrenia

cxrili 12.6 Sizofreniis kriteriumebi DSM-IV-is mixedviT


A. aqtiuri fazisTvis damaxasiaTebeli kriteriumebi D. Sizoafeqturi da guneb-ganwyobis
ori (an meti) Semdegi simptomi aRiniSneba drois umetes periodebSi 1 aSlilobebis gamoricxva
Tvis ganmavlobaSi (an, warmatebuli mkurnalobis SemTxvevaSi, naklebi Sizoafeqturi da guneb-ganwyobis aS­
drois ganmavlobaSi) li­lobebi unda gamoiricxos Semdegi
1. bodvebi ori niSniT: (1) didi depresiis, maniis an
2. halucinaciebi Sereuli epizodebi ar unda gamovlindes
3. dezorganizebuli metyveleba (xSiria Temidan gadaxveva an inko­ aqtiuri fazis simptomebTan erTad, an (2)
herencia) aqtiuri fazis SemTxvevaSi ganviTarebuli
4. gamoxatuli dezorganizebuli an katatonuri qceva aseTi epizodebi unda iyos aqtiur da
5. negatiuri simptomebi, e.i. gasadavebuli afeqti, aligia an abulia rezidualur fazebze xanmokle.

B. socialuri/okupaciuri disfunqcia E. wamlebis/zogadi somaturi problemebis


daavadebis dawyebidan, drois ZiriTad periodSi, manamde arsebul gamoricxva
donesTan SedarebiT, gauaresebulia funqcionireba Semdeg ZiriTad aSliloba ar aris gamowveuli nivTi­e­
sferoebSi: samsaxuri, interpersonaluri urTierTobebi an sakuTari rebebis (narkotikuli saSualebebi, sam­
Tavis movla (Tu daavadeba iwyeba adreul asakSi, interpersonaluri, kurnalo preparatebi) uSualo moqmedebiT
akademiuri da okupaciuri unarebi Sesabamis doneze ar ganviTardeba). an zogadi samedicino problemebiT.

C. mimdinareoba F. kavSiri ganviTarebis zogad aSlilobebTan


daavadebis niSnebi unda grZeldebodes aranakleb 6 Tve (an naklebi Tu aris autizmis an sxva ganviTarebis
xangrZlivobiT, warmatebuli mkurnalobis SemTxvevaSi). am 6 Tvis zogadi aSlilobebi, Sizofreniis diag­
manZilze, sul cota, erTi Tvis ganmavlobaSi unda aRiniSnebodes A nozi ismeba maSin, rodesac aranakleb
kriteriumebSi mocemuli simptomebi (aqtiuri fazis simptomebi) da erTi Tvis manZilze (an, warmatebuli
SeiZleba moicavdes: prodromuls an rezidualurs; SesaZloa iyos mkurnalobis SemTxvevaSi, drois nakleb
mxolod negatiuri simptomebi ori an meti naklebi intensivobis A monakveTSi) gamoxatulia bodvebi da
kriteriumebSi warmodgenili simptomebi (ucnauri azrebi, uCveulo halucinaciebi.
perceptualuri gancdebi)

cxrili 12.7 Sizofreniis kriteriumebi ICD-10-is mixedviT


Sizofreniis diagnozis dasasmelad unda aRiniSnebodes e. nebismieri modalobis myari halucinaciebi, romlebsac
minimum ori aSkara (an, Cveulebriv, orze meti, naklebad axlavs gardamavali an naklebad formirebuli bodviTi
gamoxatuli simptomebis SemTxvevaSi) simptomi romelime ideebi, Camoyalibebuli afeqturi Sinaarsis gareSe, an
erTi jgufidan, romelic mocemulia (a) – (d) CamonaTvalSi zeRirebulovani ideebi, romlebic vlindeba yovel dRe
an simptomebi aranakleb ori jgufidan, romelic kvirebisa da Tveebis manZilze
mocemulia (e) – (h) CamonaTvalSi erTi Tvis an meti xnis v. asociaciuri nakadis darRvevebi, rac iwvevs inko­he­
manZilze ZiriTadi drois ganmavlobaSi. rencias, Seusabamo metyvelebasa an neologizmebs
a. eqo azrebi, azrebis Canergva an amoReba, an azrebis z. katatonuri qceva, rogoricaa agzneba, maneruloba,
gadacema cvilisebri moqniloba, negativizmi, mutizmi da stupori
b. kontrolis, zemoqmedebis an pasiurobis bodva, romelic T. negatiuri simptomebi, rogorebicaa gamoxatuli apa­
exeba konkretul azrebs, moqmedebebs, SegrZnebeb, Tia, metyvelebis gaRaribeba, emociuri gasadaveba
sxeulis, an kidurebis moZraobas; bodviTi aRqma an Seusabamo afeqti, romelic, Cveulebriv, iwvevs
g. komentaris Semcveli smeniTi halucinaciebi. xmebi, socialur izolacias da socialuri funqcionirebis
romlebic komentars ukeTeben pirovnebis qcevas an daqveiTebas. aseTi mdgomareoba ar unda iyos depresiis
erTmaneTSi saubroben masze, an xmebi, romlebic pacients an neirolefsiuri preparatebis Sedegi
sxeulis sxvadasxva nawilidan esmis i. mniSvnelovani da myari xarisxobrivi cvlilebebi qcevaSi,
d. myari bodviTi ideebi, romlebic kulturalurad Seu­ rac gamoixateba interesebis SezRudviT, motivaciis
sabamo da ucnauria arqoniT, usaqmurobiT, sakuTar TavSi CaketviTa da
socialuri izolaciiT

Tvis manZilze; Sizofreniismagvari aSlilobebi


w Sizotipuri aSliloba Sesulia orive klasi­fi­ka­ Sizofreniis nebismieri ganmartebis SemTxvevaSi, yo­
ciaSi, magram DSM-IV-Si pirovnul aSli­lobadaa velTvis aris iseTi mdgomareobebi, romlebic hgavs
klasificirebuli; Sizofrenias, magram bolomde ver akmayofilebs
w ICD-10-Si mocemulia Sizofreniis damatebiTi qve­ daavadebis diagnostikur kriteriumebs. ICD-10 da
tipebi: martivi Sizofrenia da postSizofreniuli DSM-IV klasifikaciebSi aseTi aSlilobebi oTx
depresia; jgufadaa dayofili:
w dezorganizebuli Sizofrenia, mocemuli DSM-IV-Si, 1. bodviTi aSlilobebi (paranoiduli fsiqozebi);
ICD-10-Si warmodgenilia hebefrenul Sizofreniad. 2. xanmokle fsiqozebi;
3. gamoxatuli aSlilobebi afeqturi simptomebiT;

_ 294 _
diagnostika da klasifikacia
4. aSlilobebi SizofreniisTvis aucilebeli yvela rom orive klasifikaciaSi aseTi mdgomareobebi Si­
kriteriumis gareSe. zoafeqtur aSlilobebad klasificirdeba.
termins `Sizoafeqturi aSliloba~ sxvadasxva mni­
xanmokle fsiqozebi
SvnelobiT iyenebdnen. pirvelad igi SemoiRo ka­
DSM IV klasifikaciaSi termini `xanmokle fsiqozuri zaninma (Kasanin) 1933 wels. man aRwera mwvave
aSliloba~, ixmareba iseTi mdgomareobebis aRsaniSnad, fsiqikuri aSlilobis mqone axalgazrda pacientebis
romlis drosac cxrilSi 12.6 CamoTvlili mwvave mcire jgufi, romlebsac daavadeba mwvaved daewyoT
simptomebidan, sul cota, erTi mainc SeiZleba da aReniSnebodaT TvalsaCino afeqturi simptomebi.
gagrZeldes erTi dRe, magram ar aRemateba erT mdgomareoba ramdenime kvira grZeldeboda da dam­
Tves. am xnis ganmavlobaSi unda moxdes sruli Tavrda sruli gamojanmrTelebiT.
gamojanmrTeleba. aSlilobebi SeiZleba (magram ara am terminis Tanamedrove ganmarteba mniSvnelovnad
aucileblad) gamowveuli iyos stresoriT, magram ar gansxvavdeba misi Tavdapirveli definiciisgan. DSM-
unda iyos wamlebis an somaturi daavadebis uSualo IV-is mixedviT, aucilebelia daavadebis uwyveti
Sedegi. Sizofreniformuli fsiqozebi Sizofreniis periodis arseboba, romlis drosac erTsa da imave
msgavsi aSlilobebia (axasiaTebs A kriteriumebi), ro­ periodSi aRiniSneba rogorc depresiuli, maniakaluri
melTa xangrZlivoba 1 Tveze metia (amitomac ver iq­ an Sereuli epizodi, ise Sizofreniis A kriteriumebic.
neba klasificirebuli, rogorc xanmokle fsi­qozuri amasTan, daavadebis am uwyveti mimdinareobis dros
aSliloba), magram ar aRemateba 6 Tves (rac saWiroa mwvave fazis fsiqozuri simptomebi, sul cota, 2 kviris
Sizofreniis diagnozisTvis). diagnozis dasmisTvis ganmavlobaSi unda gagrZeldes, gamoxatuli afeqturi
socialuri da okupaciuri disfunqcia saWiro ar aSlilobebis gareSe (winaaRmdeg SemTxvevaSi, daismeba
aris. guneb-ganwyobis (afeqturi) aSlilobebis diagnozi).
ICD-10 klasifikaciaSi Setanilia mwvave da gar­ guneb-ganwyobis aSlilobebi unda TvalsaCino iyos
damavali fsiqozuri aSlilobebis jgufi. maTTvis daavadebis mTeli mimdinareobis manZilze. ICD-10-
damaxasiaTebelia mwvave dasawyisi da sruli gamo­ Si Sizoafeqturi aSlilobis diagnostikuri kri­
janmrTeleba 2-3 Tvis manZilze. aSliloba SeiZleba teriumebi msgavsia. aq miTiTebulia, rom diagnozis
(Tumca ara yovelTvis) gamowveuli iyos stresuli dasma SeiZleba mxolod im SemTxvevaSi, rodesac
cxovrebiseuli situaciiT. es kategoria dayofilia daavadebis suraTSi Sizofreniuli da afeqturi
ramdenime urTierTgadamfarav da am mxriv gaugebar simptomebi Tanabradaa gamoxatuli da erTdrouladaa
qvetipebad. pirveli oris SemTxvevaSi _ mwvave po­ (an ramdenime dRis intervaliTaa) warmodgenili. (es
limorfuli fsiqozuri aSliloba SizofreniisTvis mniSvnelovani kriteriumia: termini `Sizoafeqturi~,
damaxasiaTebeli simptomebiT an damaxasiaTebeli ar gamodgeba, Tu simptomebi izolirebuladaa an
simptomebis gareSe, halucinaciebi, bodviTi ideebi arsebobs ori damoukidebeli diagnozis, an, rodesac
da perceptuli darRvevebi TvalsaCino, magram Tavisi pirveladi diagnozis gamosavlenad mdgomareoba
bunebiTa da simwvaviT cvalebadia. xSiria TandarTuli sakmarisad detalurad araa Seswavlili).
guneb-ganwyobisa da motoruli darRvevebi. Bouffee ICD-10-Si gamoyofilia Sizoafeqturi aSlilobebi
delirante da cikloiduri fsiqozebi (boqsi 12.3) am depresiuli, maniakaluri da Sereuli epizodebiT.
aSlilobebis sinonimebadaa gamoyenebuli, miuxedavad DSM-IV-Si mocemulia depresiuli tipi da bipolaruli
imisa, rom skandinaviuri fsiqiatriuli skola maT tipi.
damoukidebel aSlilobebad miiCnevs da mocemul ojaxuri kvlevebi gviCvenebs, rom Sizoafeqturi
formulirebas ar eTanxmeba. aSlilobis SemTxvevaSi gazrdilia rogorc afeqturi
Semdegi, mesame tipi _ mwvave Sizofreniismagvari aSlilobebis, aseve Sizofreniis ganviTarebis ris­
fsiqozuri aSliloba, iseTi mdgomareobaa, rodesac ki. iTvleba, rom Sizoafeqturi aSlilobis dros
saxezea SizofreniisTvis damaxasiaTebeli niSnebi, gamosavali, zogadad, ufro keTilsaimedoa, vidre
magram erT Tveze naklebi xangrZlivobisaa. danarCeni Sizofreniis SemTxvevaSi. iSviaTia negatiuri sim­
SemTxvevebi, romlebic ver akmayofileben am qvetipis ptomebis ganviTareba (Tsuang et al., 2000).
kriteriumebs, Sesulia sxva mwvave da gardamavali Sizofreniis dros ar aris iSviaTi fsiqozisgan
fsiqozebis kategoriaSi. ICD-10-Si mocemuli am aS­ damoukideblad depresiis ganviTareba (rogorc ze­
lilobaTa jgufebi gamosavlis mixedviT ara­erT­ viT aRvniSneT). ICD-10-Si aseTi mdgomareobebi Se­
gvarovania (Singh et al., 2004). tanilia postSizofreniul aSlilobebSi. diagnozi
gamoxatuli aSlilobebi afeqturi simptomebiT ismeba im SemTxvevaSi, rodesac saxezea Sizofreniuli
simptomebi (pozitiuri an negatiuri), xolo dep­
zog pacients metad an naklebad aReniSneba Tanabari
resiuli simptomatika aRiniSneba, sul cota, ori
Sizofreniuli da afeqturi simptomebi. ukve aRvniSneT,
kviris manZilze.

_ 295 _
12 Sizofrenia

qronikuli aSlilobebi SizofreniisTvis gaurkveveli da, garkveulwilad, subieqturia. ase­


arasakmarisi simptomebiT ve, ar arsebobs mkafio gansxvaveba Sizofreniis va­
rTul problemas warmoadgens mdgomareobebi, ro­ ri­antebad miCneul aSlilobebs Soris (Adler and
melTac qronikuli mimdinareoba aqvT, magram ver Strakowski, 2003). zogi aSliloba ICD-10-sa da DSM-
akmayofileben Sizofreniis kriteriumebs. maTSi oTxi IV klasifikaciebSi erTi da imave kategoriaSi er­
jgufia gaerTianebuli: Ti­andeba, magaliTad, bodviTi aSlilobebi; xolo
Si­zotipuri aSliloba ICD-10-Si SizofreniaSi,
1. pacientebi, romlebsac warsulSi ganuviTardaT
xolo DSM-IV-Si pirovnul aSlilobebSi moiazreba.
sruli Sizofreniuli simptomatika, magram am­
aseTi sirTuleebi miuTiTebs sindrom(eb)is ucnob
Jamad diagnozisTvis saWiro yvela kriteriumi ar
validobaze da, savaraudod, sakiTxis gadawyveta mxo­
aReniSnebaT. es SemTxvevebi ICD-10-sa da DSM-IV-Si
lod maSin gaxdeba SesaZlebeli, rodesac klasifikacia
klasificirebulia, rogorc rezidualuri Sizofrenia;
etiologiur an empiriulad validur markerebze day­
2. pirebi, romlebic bavSvobidan gamoirCeodnen uc­ rdnobiT gadakeTdeba.
nauri qceviT da hqondaT SizofreniisTvis dama­ amis gaTvaliswinebiT, Tanamedrove klinikuri praq­
xasiaTebeli niSnebi, magaliTad, damokidebulebisa tika moiTxovs Sizofreniis diferencirebas sxva
da devnis ideebi, ucnauri msjeloba. gaxangrZ­ aSlilobebisagan:
li­vebuli mdgomareobis dros, DSM-IV-Si ase­Ti
w organuli sindromi: mwvave Sizofrenia SeiZleba
SemTxvevebi klasificirdeba, rogorc pirovnuli
SemTxveviT deliriumad miviCnioT, gansakuTrebiT
aSlilobebi (Sizotipuri pirovnuli aSliloba),
maSin, Tu gamoxatulia azrovnebis paTologia da
xolo ICD-10-Si _ rogorc Sizofrenia (Sizotipuri
guneb-ganwyobis aSlilobebi. aseT dros, guldasmiT
aSliloba). am aSlilobis SizofreniasTan mWidro
unda Sefasdes cnobiereba, dezorientacia da
kavSiris gamo mas xSirad latentur Sizofrenias
deliriumis sxva damaxasiaTebeli simptomebi (Tavi
uwodeben, an Sizofreniis speqtris aSlilobad
me-14). Sizofreniismagvari aSlilobebi SeiZleba
miiCneven.
ganviTardes naTeli cnobierebis fonzec sxvadasxva
3. pirebi, romlebsac aReniSnebaT socialuri izo­ nevrologiuri da somaturi daavadebebis Sedegad.
lacia, ucnauri qceva, gasadavebuli afeqti, mo­ DSM-IV klasifikaciis mixedviT, aseT mdgomareobebs
tivaciis nakleboba, xolo pozitiuri simptomebi ewodeba zogadi samedicino mdgomareobebis Sedegad
arasdros hqoniaT. aseTi mdgomareobebis aRsa­niSnavad ganviTarebuli fsiqozuri aSlilobebi, xolo ICD-
sxvadasxva termini iyo SemoTavazebuli, maT Soris, 10-is mixedviT _ organuli bodviTi aSlilobebi.
martivi Sizofrenia (gv. 288), Sizoiduri pirovnuli klasikuri magaliTebia Sublis wilis epilefsia
aSliloba (gv. 142) da aspergeris sindromi (gv. 718). (rTuli parcialuri krunCxvebiT), progresuli dam­
4. da bolos, kvlav gamovyofT iseT SemTxvevebs, bla da metaqromuli leikodistrofia (Tavi me-14).
romelTa drosac saxezea myari bodviTi aSlilobebi, organuli aSlilobebisTvis ufro damaxasiaTebelia
magram SizofreniisTvis damaxasiaTebeli sxva mxedvelobiTi halucinaciebi. organuli fsiqozebis
niSnebi ar aRiniSneba (Tavi me-13). arseboba miuTiTebs fsiqozis dros samedicino
istoriisa da fizikuri mdgomareobis Rrmad da
jesingis (Gjessing's) sindromi
guldasmiT Seswavlis mniSvnelobaze. londonSi
jesingma 1947 wels aRwera Sizofreniismagvari mdgo­ Catarebulma erT-erTma kvlevam aCvena, rom Si­
mareoba, romlis drosac katatonuri simptomatika zofreniis pirveli epizodis diagnozis 268 Sem­
periodulad viTardeboda da am periodebSi (Tumca, Txvevidan 10 (3.7%) organuli mizezebiT (ara
ara yovelTvis) aRiniSneboda azotis balansis alkoholiT an fsiqoaqtiuri nivTierebebiT) iyo
cvlilebebi. jesings miaCnda, rom am mdgomareobas gamowveuli (Johnstone et al., 1987);
ganapirobebda farisebri jirkvlis disfunqcia
w preparatebis miRebiT inducirebuli mdgomareobebi
da misi warmatebuli mkurnaloba TiroqsiniT iyo
(fsiqoaqtiuri nivTierebebis avadmoxmarebis CaTv­
SesaZlebeli. Tu es mdgomareoba marTlac arsebobs,
liT). samkurnalo mizniT daniSnuli preparatebi,
igi Zalian iSviaTia da SesaZloa fazebis swrafi
gan­sa­kuTrebiT steroidebi da dofaminis agonistebi,
monacvleobiT mimdinare bipolaruli aSlilobis
rig SemTxvevebSi, gamoxatul fsiqozur simptomebs
variants warmoadgendes.
iwveven. Sizofreniismagvari fsiqozuri simptomebis
diferencialuri diagnozi gamovlenisas fsiqoaqtiuri preparatebis, ker­
Zod, fsiqostimulatorebis an fenciklidinis
Cven ukve ganvixileT Sizofreniisa da Sizofre­ni­is­
War­bi dozebiT miReba da, aseve, alkoholis
magvari aSlilobebis Tanamedrove klasifikacia da
avadmoxmareba yovelTvis unda gamoiricxos. swori
vnaxeT, rom sazRvrebi am aSlilobebs Soris sakmaod

_ 296 _
etiologia
diagnozis dasmaSi Sardis an Tmis Reris analizi (Jablensky, 2003). romelic 1000 sul mosaxleze aris
dagvexmareba. aseve, yuradsaRebia kavSiri wamlis 1.4-4.6-ia da erTnairia sxvadasxva qveyanaSi (Jablensky,
miRebasa da simptomebs Soris. axalgazrdebis mier 2003). magaliTad, britaneTis erovnuli avadobis
rekriaciuli wamlebis maRali sixSiriT gamoyeneba kvlevam gamoavlina, rom `funqciuri fsiqozebis~
mniSvnelovnad arTulebs wamliT inducirebuli wliuri gavrcelebis maCvenebeli 1000 sul mo­
fsiqozisa da Sizofreniis erTmaneTisgan dife­ saxleze 4 SemTxvevaa (Jenkins et al., 1998). arsebobs
rencirebas. gamonaklisebic, magaliTad, maRali maCveneblebia
w guneb-ganwyobis aSlilobebi fsiqozuri simpto­ Sve­deTisa da fineTis garkveulad izolirebul Tem­
mebiT: gansxvaveba Sizofrenias, Sizoafeqtur aSli­ Si da britaneTSi mcxovreb karibul-afrikul popu­
lobebsa da guneb-ganwyobis aSlilobebs Soris laciaSi. amis sapirispirod, stabilurad da­bali
ganisazRvreba afeqturi simptomebis gamoxSirvis maCvenebeli (1.2 yovel aTasze) aRiniSneba aSS-Si
xarisxiTa da xangrZlivobiT, halucinaciur da hateritebisa da anabaptistebis seqtebis mimdevrebSi
bodviT simptomebsa da afeqtur simptomebs Soris (Nimgaonkar et al., 2000). aseT Sedegebs SeiZleba
urTierTkavSiriTa da wina epizodebSi ganviTare­ ganapirobebdes gansxvavebuli diagnostikuri krit­
buli simptomebis bunebiT. axalgazrdebSi maniakalu­ eriumebi, genetikuri winaganwyoba an migracia. zogi
ri mdgomareobis diferencireba gansakuTrebiT kvlevis mixedviT, industriul qveynebSi Sizofreniis
Zne­lia da zogjer diagnozis dasmisTvis saWiroa axali SemTxvevebis ricxvi Semcirebulia. magaliTad,
da­avadebis mimdinareobaze xangrZlivi dakvirveba. SotlandiaSi (Eagles andWhalley, 1985) 1969-dan 1978
mniSvnelovania afeqturi aSlilobebis ojaxuri wlamde 40%-iT Semcirda SizofreniiT pirveli
anamnezis gamokiTxva. stacionirebis SemTxvevebi. es monacemebi SemdgomSi
ramdenime, (magram ara yvela) kvleviT dadasturda.
w bodviTi aSlilobebi: es aSlilobebi xasiaTdeba
amdenad, ramdenad asaxavs es monacemebi Sizofreniis
qronikuli, sistematizebuli paranoiduli bodve­
SemTxvevaTa realur Semcirebas, Zneli saTqmelia.
biTa da periodulad aRmocenebuli halucinaciebiT.
magaliTad, kendelma (Kendel et al., 1993) aCvena, rom
am aSlilobebis dros ar vxvdebiT SizofreniisTvis
SotlandiaSi Sizofreniis SemTxvevaTa ricxvis Sem­­
damaxasiaTebel sxva simptomebs da fsiqikuri
cireba dakavSirebuli iyo diagnostikuri krite­
mdgomareoba, sxvamxriv, TiTqmis ucvlelia.
riumebis Secvlasa da pirveli stacionirebis ara­
w pirovnuli aSlilobebi: diferencialuri di­
zust dokumentirebasTan. arsebobs sapirispiro
ag­nozis dasma paranoiduli, Sizotipuri da
monacemebic, rom Sizofreniis pirveladi SemTxvevebis
Sizoidur pirovnuli aSlilobebis dros
ricxvi gazrdilia (Jablensky, 2003).
gansakuTrebiT Znelia axalgazrda pacientebis
Sizofrenia, Cveulebriv, iwyeba 15-45 wlis asakSi.
SemTxvevaSi, Tu daavadeba TandaTanobiT iwyeba
daavadebis dawyebis asakis, SemTxvevaTa sixSirisa da
an, rodesac saxezea paranoiduli bodviTi ide­
sikvdilianobis TvalsazrisiT, qalebsa da kacebs
ebi. SesaZloa, sxva fsiqozuri niSnebisa da Si­
Soris umniSvnelo gansxvavebaa. gviandel asakSi gan­
zofreniisTvis damaxasiaTebeli simptomebis gamo­
viTarebuli Sizofrenia ganxilulia me-20 TavSi.
savlenad saWiro gaxdes xangrZlivi dakvirveba.
mosazRvre pirovnuli aSlilobis SemTxve­vaSic,
SesaZloa fsiqozuri simptomebis ganviTareba,
etiologia
Tumca, afeqturi arastabiluroba da am aSlilobis zogadi mimoxilva
sxva Taviseburebebi iZleva Sizofreniisgan mosazrebebi Sizofreniis etiologiis Sesaxeb uSua­
diferencirebis saSualebas. lodaa dakavSirebuli am daavadebis klasifikaciasa
da bunebaze arsebul azrTa sxvadasxvaobasTan.
epidemiologia amitom SizofreniaSi gaerTianebulia mTeli speqtri
Sizofrenia xasiaTdeba axali SemTxvevebis SedarebiT im biologiuri, fsiqologiuri da socialuri faq­
dabali sixSiriT, magram gavrcelebisa da xarjebis torebisa, romlebic zogadad fsiqikuri aSli­
maRali maCveneblebiT (Knapp et al., 2004), rac daavadebis lobebisTvis mniSvnelovnadaa miCneuli (me-5
qronikul xasiaTze miuTiTebs. gavrcelebisa da Tavi da cxrili 12.8) da is meTodebi, romlebic
SemTxvevaTa gamovlenis sixSire damokidebulia maT Sesaswavlad gamoiyeneba. winamdebare TavSi
diagnostikur kriteriumebze da gamokvleul popu­ Sejamebulia TiToeul faqtorTan dakavSirebuli
laciaze. yovelwliurad axali SemTxvevebis ricxvi Tanamedrove codna da Teoriebi, aseve, moyvanilia
Tanamedrove diagnostikuri kriteriumebiT, 1000 moZvelebuli, magram mainc didi avtoritetis
sul mosaxleze 0.16-dan 0.54-mde meryeobs. es ricxvi mqone Sexedulebebi. am TavSi etiologia moiazreba
daaxloebiT 2-3-jer naklebia gavrcelebis sixSireze farTo mniSvnelobiT da masSi paTogenezuri da

_ 297 _
12 Sizofrenia
paTofiziologiuri sakiTxebicaa gaerTianebuli.
Sizofreniis etiologiis Taobaze arsebuli ZiriTadi
cxrili 12.8 Sizofreniis etiologiuri
faqtorebi da Teoriebi
Tanamedrove midgomebi, romlebTan dakavSirebiTac
SeTanxmeba miRweulia, Semdegnairad SeiZleba Se­jamdes: kategoria magaliTi
yvelaze ufro mniSvnelovania genetika, Sizofreniis genebi neiregulini
riskis daaxloebiT 80% memkvidreobiT gadadis. disbindini
memkvidreobiToba rTuli da kompleqsuria. genebi, garemo mSobiarobis garTulebebi
romlebic ukanaskneli periodis manZilze gamoyves, gripi orsulobis dros
daavadebas ki ar gansazRvravs, aramed daavadebis zamTarSi dabadeba
haSiSis moxmareba adreul asakSi
risk-faqtorebia. mniSvnelovania garemos gavlenac. mamis asaki
sxvadasxva garemo faqtorebi moqmedebs mucladyofnis
socialuri migracia
periodidan da Semdgomac da, ge­netikur winaganwyobasTan urbanul garemoSi dabadeba da
erTad, ganapirobebs ne­i­roganviTarebis Seferxebas, rac gazrda
daavadebis sim­ptomebis ganviTarebis uSualo mizezadaa cxovrebiseuli movlenebi

miC­ne­u­li. premorbidulad igi vlindeba mTeli rigi struqturuli Tavis tvinis Semcirebuli zoma
inteleqtualuri, qceviTi da neiroanatomiuri Ta­ sinafsuri markerebis simcire

viseburebebiT. Sizofreniis dros Tavis tvinis mo­ funqciuri hipofrontaloba


culoba normasTan SedarebiT mcirea da aRiniSneba neirovizualizacia
lokaluri struqturuli da funqciuri gansxvavebebi. neirofiziologiuri Tvalis gayolebis disfunqcia
aqedan gamomdinare, arsebobs mosazreba, rom am Secvlili sensoruli gamowveuli
potencialebi
sindroms gansazRvravs Tavis tvinis sxvadasxva ubans
Soris da ubnebs SigniT kavSirebis darRvevebi. mwvave fsiqologiuri kognituri darRvevebi
pirovnuli faqtorebi
simptomebi asocirebulia dofaminis momatebul nei­ fsiqodinamikuri Teoriebi
rotransmisiasTan, xolo kognituri daqveiTeba pre­ ojaxis dinamika da
frontalur qerqSi dofaminis deficitur aqti­­vobasTan. urTierTobebi
orive darRveva SeiZleba iyos meoradi da gamowveuli hipoTezebi neiroganviTareba
glutamaturi sistemis ara­swo­ri funqcionirebiT. stres–mowyvladoba
aberantuli kavSirebi
miuxedavad imisa, rom fsi­qosocialuri faqtorebi
udides gavlenas axdens daavadebis dawyebasa da 12.9). riski, garkveulwilad, damokidebulia fenotipis
mimdinareobaze, axlo war­sulamde maT, garkveulwilad, de­finiciaze. magaliTad, prospeqtuli kvlevebis
ugulebelyofdnen. daskvnis saxiT SeiZleba vTqvaT, rom dros, rodesac Seiswavles SizofreniiT daavadebuli
Sizofreniis etiologiasTan dakavSirebiT arsebobs dedebis 200-ze meti bavSvi (Parnas et al., 1993), aRmoCnda,
mxolod ram­denime dasabuTebuli mosazreba. maSinac rom ufro xSiri iyo ara marto Sizofreniis (16.2%
ki, rodesac gvaqvs myari faqtebi, maTi interpretacia sakontrolo jgufis 1.9%-Tan SedarebiT), ara­med
xSirad sakmaod bundovania. Sizoiduri, para­noiduli da Sizotipuri pirovnuli
aSli­lobebis SemTxvevebic (21.3% sakontrolo jgufis
genetika 5%-Tan SedarebiT). Sizofreniis mqone pacientebis
mexuTe TavSi aRvniSneT, rom genetikuri winaganwyobis pirveli rigis naTesavebis Seswavlis safuZvelze
gamosavlenad ikvleven ojaxs, tyupebsa da naSvileb kendlermac msgavsi Sedegebi miiRo (Kendler et al., 1993
pirebs. Sizofreniis SemTxvevaSi samive amgvari gamo­ b,c,d) (cxrili 12.9). ojaxis kvlevebis erTiani analizi
kvleva intensiuradaa Catarebuli (ix. Gottesman, 1991). naTlad adasturebs daavadebis etiologiaSi ojaxuri
anamnezis mniSvnelobas, Tumca, am kvlevebiT ver
ojaxis kvlevebi
xerxdeba genetikuri da ojaxuri garemo faqtorebis
ojaxis pirveli sistemuri kvleva krepelinis kli­nikaSi gamijvna.
Caatara ernst rudinma (Ernst Rudin), ro­melmac aCvena, ojaxis kvlevebi mniSvnelovania imis dasadgenadac,
rom Sizofreniis SemTxvevebi ufro xSiria avadmyofTa Tu ramdenad damoukideblad gadaecema mowyvladoba
probandebSi, vidre zogad popu­laciaSi. Tanamedrove Sizofreniisa da guneb-ganwyobis aSlilobebis mi­
kvlevebSi naTesavebisa da probandebisTvis diagnostikis marT. im SemTxvevaSi, Tu saqme gvaqvs or damo­
ufro zusti kri­teriumebia gamoyenebuli da probandebic ukidebel sindormTan, sakmaod TvalsaCino pater­
ukeTesadaa SerCeuli. aseTi gaumjobesebuli kvlevebiT nebi unda gamovlindes. miRebuli Sedegebi urTi­
miRebuli Sedegebi gviCvenebs, rom cxovrebis manZilze erTgamomricxavia. zogi avtori am sindromebis mimarT
daava­debis riski pirveli rigis naTesavebSi 5-10%-ia, damoukidebel mowyvladobaze saubrobs, xolo sxvebi
xolo janmrTel populaciaSi mxolod 0.2-0.6% (cxrili amtkiceben, rom memkvidreobiToba gansazRvravs

_ 298 _
etiologia

tyupebis kvleva
cxrili 12.9 Sizofreniis mqone pacientebis
naTesavebSi cxovrebis manZilze Sizofreniis tyupebis kvlevebis mizanSewoniloba, meTodebi da
ganviTarebis riski problemebi ganxilulia 98-e gverdze. am kvlevebs
SizofreniisTvis gansakuTrebuli mniSvneloba aqvT,
riski %-Si
vinaidan maTi meSveobiT mudmivad dasturdeba Sizo-
naTesauri kavSiri gamovlenili gamovlenili freniis memkvidruli xasiaTi.
SemTxvevebi da savaraudo
SemTxvevebi
tyupebis pirveli safuZvliani kvleva miunx-
enSi Caatara luqsenbergerma (Luxenberger, 1928). man
mSoblebi 4.4 5.5
monozigoturi tyupebis 19 wyvilidan konkordantoba
yvela saxis da-Zma 8.5 10.2 11-s aRmouCina, xolo dizigoturi tyupebis 13 wyvi-
da-Zma (saerTo 13.8 17.2 lidan _ arcerTs. marTalia, Semdgomma kvlevebma es
daavadebuli mSobliT) gansxvavebuli Sefardeba aCvena, magram yvela Tanx-
Svilebi 12.3 13.9
mdeba imaSi, rom konkordantoba identur tyupebSi
mniSvnelovnad maRalia araidentur tyupebTan Sedar-
Svilebi (orive 36.6 46.3
daavadebuli mSobliT)
ebiT, rac aSkara memkvidrul komponentze miuTiTebs.
arsebuli monacemebiT, monozigotur tyupebSi kon-
naxevar da-Zma 3.2 3.5
kordantoba daaxloebiT 50%, xolo dizigoturebSi
Zmis an diswulebi 2.2 2.6 10%-ia (Cardno and Gottesman, 2000). moudslis (Mouds-
Shields (1980) ley) fsiqiatriis institutis mier Catarebul kvleva-
Si, romlis drosac tyupebis 108 wyvili Seiswavles
ICD-10 kriteriumebis mixedviT, Sizofreniis sixSire
ara romelime daavadebis ganviTarebas, aramed zo­
identur tyupebSi _ 42%, xolo araidenturebSi 1.7%
gad winaganwyobas fsiqikuri aSlilobebis mimarT
dafiqsirda.
(Crow, 1994). Tanamedrove kvlevebze dayrdnobiT,
tyupebis Tanamedrove kvlevebi, romelTa meSveo-
SesaZlebelia Semdegi daskvnebis gakeTeba:
biTac fasdeba memkvidreobis xarisxi, (mosaxleobaSi
w Sizofreniis, Sizoafeqturi aSlilobisa da Sizo­
Sizofreniisadmi winaganwyobis sixSiris gamovlena
tipuri aSlilobis ganviTarebis riski maRalia
SeiZleba genebs mivaweroT, gv. 104) iZleva garemo
Sizofreniis mqone pacientebis pirveli rigis na­
faqtorebis individualur (mxolod erT pirze moq-
TesavebSi;
medi faqtorebi) da gaziarebul (tyupebisTvis saerTo
w Sizofreniisa da guneb-ganwyobis aSlilobebis gan­ anu Tanafaqtorebi) faqtorebad dayofis saSualebas.
viTarebis riski maRalia Sizoafeqturi aSlilobis metaanalizurma kvlevam (Sullivan et al., 2003) daadas-
mqone pacientebis pirveli rigis naTesavebSi; tura, rom Sizofrenias aqvs gamoxatuli memkvidruli
w bipolaruli aSlilobebis ganviTarebis riski ar buneba (81%; 95%-iani ndobis intervaliT 73-90%). mar-
aris maRali Sizofreniis mqone pacientebis pirveli Talia, monacemTa interpretaciasTan dakavSirebiT
rigis naTesavebSi (Kendler et al., 1993 a, b, c, d; Maier azrTa sxvadasxvaobaa, magram, amasTanave, dagrovili
et al., 1993; Parnas et al., 1993). ix. cxrili 12.10. monacemebi araorazrovnad miuTiTebs Sizofreniis

cxrili 12.10 cxovrebis manZilze fsiqikuri aSlilobebis ganviTarebis riski


Sizofreniisa da Sizoafeqturi aSlilobisa probandebsa da janmrTeli
kontrolebis pirveli rigis naTesavebSi
probandis diagnozi
daavadeba
Sizofrenia (%) Sizoafeqturi (%) janmrTeli kontrolebi (%)

Sizofrenia 6.5 6.7 0.5

Sizotipuri aSliloba 6.9 2.8 1.4

Sizoafeqturi aSliloba 2.3 1.8 0.7

yvela saxis afeqturi aSliloba 24.9 49.7 22.8

fsiqozuri afeqturi aSlilobebi 8.3 12.4 2.6

bipolaruli aSlilobebi 1.2 4.8 1.4

Kendler et al., (1993 b,c,d).

_ 299 _
12 Sizofrenia
risk-faqtorebs Soris genebis upirates mniSvnelo- speqtris aSlilobebis ganviTarebis riski aTjer ufro
baze. metaanalizuri kvlevebiT, aseve dadginda, rom maRalia (Kety et al., 1994).
garemo faqtorebidan meti wvlili miuZRvis gaziare- Svilad ayvanis gamokvlevaTa monacemebi srulad
bul da ara individualur-specifikur faqtorebs amyarebs mosazrebas, rom Sizofreniis ojaxuri Sem-
(11%; 95%-iani ndobis intervaliT 3-19%). gaziarebul Txvevebi genetikuri faqtorebiTaa ganpirobebuli.
faqtorebSi adreuli fsiqodinamikuri Teoriebis yuradsaRebia is, rom am kvlevebSi ver xerxdeba prena-
Tanaxmad, Sedis ojaxuri garemo, Tumca, aranakleb taluri garemos gaTvaliswineba, rasac sxva kvlevebi
mniSvnelovania biologiuri faqtorebic, magaliTad, did mniSvnelobas aniWeben. aseve, Znelia genetikuri
virusuli infeqciebi an kveba, rac Tanamedrove epi- faqtorebisa da mimRebi ojaxis garemo pirobebis
demiologiuri kvlevebiTaa Seswavlili. urTierTgavlenis gamoricxvac. miRebuli monacemebis
monozigoturi tyupebi identuri genetikuri in- Tanaxmad, Sizofreniis maRali riskis mqone gaSvileb-
formaciis matareblebi arian. rogorc daavadebul, uli pirebi metad mgrZnobiareni arian aRzrdis arasa-
ise janmrTel tyupiscalsac daavadebis ganviTarebis surveli pirobebis mimarT (Tienari et al., 2004).
Tanabari genetikuri riski aqvs, magram Sizofrenia, ra-
memkvidreobis tipi
Rac mizezis gamo, fenotipurad yovelTvis ar vlinde-
ba (e.w. `SemTxveviTi procesi~ albaTobis TeoriaSi). Sizofreniis mqone pacientebis naTesavebSi daavadebis
ganviTarebis sixSire ar eqvemdebareba martiv mende-
Svilad ayvanis kvlevebi lianuri ganawilebis princips, rodesac niSan-Tviseba
hestonma (Heston, 1966) Seiswavla 47 mozrdili adami- erTi dominanturi an recesiuli geniT gadaecema. aseTi
ani, romlebic dabadebidan 3 dRis vadaSi gaaSviles da genis arseboba SesaZlebelia, magram igi cvalebadi pen-
romlebsac SizofreniiT daavadebuli dedebi hyavdaT. etrantobiT unda xasiaTdebodes. genetikuri kvlevebis
isini gansxvavebul garemoSi, Tumca, ara avadmyof de- Sedegebi praqtikulad gamoricxavs im mosazrebas, rom
dasTan izrdebodnen. kvlevis dros maTi saSualo asaki Sizofrenia sxvadasxva modifikaciisa da ZiriTadi
36 weli iyo. hestonma Sesadareblad SearCia aRzrdis efeqtis mqone erTi geniT gamowveuli daavadebaa (Owen
pirobebis TvalsazrisiT dabalansebuli sakontrolo et al., 2004).
jgufi, romlis wevrebsac janmrTeli dedebi hyavdaT. arsebobs ori alternatiuli (SesaZloa, orive swori)
avadmyofi dedis Svilebidan xuTs daudasturda Sizo- midgoma:
freniis diagnozi, sakontrolo jgufSi ki _ arcerTs. 1. Sizofrenia aris mravali genis jamuri efeqtis
Sizofreniis ganviTarebis sixSiris maCvenebeli gaS- Sedegi, e.w. kompleqsuri anu aramendelianuri
vilebul bavSvebSi daaxloebiT iseTive iyo, rogoric genetikuri daavadeba. Sizofreniisadmi midrekileba
avadmyof mSobelTan darCenilebSi. mosaxleobaSi sxvadasxva xarisxiT arsebobs, magram
1965 wels danieli da amerikeli mecnierebis mier Cat- gamovlena xdeba maSin, rodesac Sizofreniisadmi
arebuli kvlevebis safuZvelze dagrovda damatebiTi winaganwyoba genetikuri mowyvladobis zRurbls
Sedegebi. am kvlevebSi gamoiyenes fsiqikuri aSlilo- gadaaWarbebs. arc erTi calke aRebuli geni ar
bebisa da Svilad ayvanis SemTxvevebis daniis erovnuli aris sakmarisi da aucilebeli daavadebis gan­
aRricxvis monacemebi. erT-erT ZiriTad proeqtSi (Kety viTarebisTvis, aramed mxolod Sizofreniis risk-
et al., 1975) Svilad ayvanili bavSvebis ori jgufi gamo- faqtors warmoadgens. Sizofrenia aris poli­
yves: 33 bavSvi, romlebsac hyavdaT Sizofreniis mqone morfizmis da ara mutaciis Sedegi (gv. 107).
deda da sakontrolo jgufi, romlis wevrebsac ar
2. Sizofrenia aris sxvadasxva daavadebaTa jgufi,
hyavdaT avadmyofi deda. orive jgufisTvis Seadares
romlebsac gansxvavebuli genetikuri da ara­
Sizofreniis ganviTarebis sixSire biologiur da mim-
genetikuri safuZvlebi aqvT. sxva sityvebiT rom
Reb ojaxebSi. daavadebis SemTxvevaTa sixSire meti iyo
vTqvaT, Sizofrenia heterogenuli daavadebaa.
Sizofreniis mqone naSvilebi pirebis biologiur naTe-
savebSi, vidre kontrolebisaSi, rac aSkarad genetikur Sizofreniis ganviTarebaSi monawile ramdenime ge­nis
winaganwyobaze miuTiTebda. amasTan, mimRebi ojaxis gamovlena (ix. qveviT) pirveli mosazrebis sa­sargeblod
wyvilebSi, romlebic arajanmrTeli dedisgan naSvileb metyvelebs. jerjerobiT ar aris Ses­wavlili cal­
bavSvs zrdidnen, Sizofreniis SemTxvevaTa raodenoba keuli genis sxvadasxva qvejgufebTan kavSiri, rac
momatebuli ar iyo, rac, savaraudod, imas adasturebs, meore (heterogenobis) Teoriasac ga­amyarebda.
rom garemo faqtorebs arsebiTi mniSvneloba ar unda qrous lateralizaciis hipoTeza
hqondes. daniaSi Catarebulma Semdgomi Sefasebis kv-
Sizofreniis etiologiasTan dakavSirebiT sruliad
levebma, gaSvilebulTa erovnuli monacemebis safuZ-
gansxvavebuli Teoria SemogvTavaza qroum (Crow,
velze gamoavlina, rom daavadebuli pirebis pirveli
2002). man gamoTqva mosazreba, rom Sizofrenia erTi
rigis naTesavebSi Sizofreniisa da sxva Sizofreniuli
genis daavadebaa, romelic, aseve, pasuxismgebelia

_ 300 _
etiologia
adamianis Tavis tvinis or umniSvnelovanes Tvisebaze: SemTxvevebis 1%), magram gviCvenebs, Tu ra mniSvneloba
cerebrul asimetriasa da metyvelebaze. aranairi aqvs Sizofreniis ganviTarebisTvis 22q11 qromosomas.
sxva genetikuri Tu garemo faqtorebi saWiro
Sizofreniis ganmsazRvreli genebi
araa. sxvadasxva mosazrebidan gamomdinare, es geni
sasqeso qromosomis garkveul ubanSi mdebareobs. Sizofreniis maRali memkvidreobiTobisa da Cat­a­
SizofreniasTan dakavSirebuli sxva aspeqtebi, men­ rebuli mravali kvlevis miuxedavad, Zalian rTu­
delianuri paternebis ararsebobis CaTvliT, rac li aRmoCnda Sizofreniis genis qromosomuli lo­
mosalodnelia erTi genis daavadebebis SemTxvevaSi, kalizebis dadgena, rom araferi vTqvaT Tavad genebis
epigenuri faqtorebiTaa axsnili (gv. 110). es midgoma gansazRvraze. am sirTuleebs ganapirobebs zeviT
sakmaod originaluria da yuradRebas amaxvilebs CamoTvlili mravali problema, kerZod, fenotipis
SizofreniisTvis damaxasiaTebeli cerebruli asi­ memkvidrul xasiaTTan dakavSirebuli gaurkvevloba
metriis Sesustebaze (Sommer et al., 2001), magram ar da mravali mcire, Znelad gasazomi efeqtis mqone
arsebobs pirdapiri mtkicebulebebi am konkretuli genis arseboba. Tumca, am mxriv, ukanasknel wlebSi
genis Sesaxeb da arc im meqanizmebis axsna, rac ga­ mniSvnelovan progress miaRwies (ix. Owen et al., 2004).
napirobebda aseTi farTo speqtris normalur da ori metaanalizuri kvlevis meSveobiT moxerxda Si­
paTologiur gamovlinebebs. zofreniasTan dakavSirebuli qromosomuli lo­
ku­sis gansazRvra, kerZod, maRali da Zalian ma­
ra aris memkvidruli? Rali albaTobiT gamovlinda 2p, 8p, 13q da 22q
daavadebis genis gamovlena ufro advilia, rodesac (p-qromosomis mokle da q-qromosomis grZel mxares).
dadgenilia memkvidruli fenotipis sazRvrebi. ukve gamoiyo SizofreniasTan asocirebuli ramdenime geni
visaubreT Sizofreniuli speqtris daavadebebisa (monacemebi ix. cxrilSi 12.11). naCvenebia, rom arc
da guneb-ganwyobis aSlilobebisagan Sizofreniis erTi geni ar iwvevs Sizofrenias (rogorc es xdeba
sazRvrebis dadgenasTan dakavSirebul sirTuleebze. mendelianuri genuri daavadebebis SemTxvevaSi),
sxvagvari midgomiT SesaZlebelia iseTi konkretuli magram TiToeuli genis variaciebi (polimorfizmi)
komponentis an masTan dakavSirebuli im Tvisebebis dakavSirebulia daavadebis riskis zomier (naklebad,
gamovlena, romlebic memkvidreobiT gadaecema. vidre 3-jer) gazrdasTan.
mravali mtkicebulebiT dadgenilia, rom aseTi saukeTeso Sedegebia miRebuli neiregulinisa
niSnebia endofenotipebi anu Sualeduri fenotipebi. da disbindinis SemTxvevaSi. monacemebi sakmarisad
fenotipi ufro axlosaa genebTan da etiologiurad myaria, vinaidan ramdenjerme gadamowmda sxvadasxva
meti validobiT gamoirCeva. Sizofreniis endo­fe­ populaciaSi. orive geni sakmaod kompleqsuria;
notipebia: gamowveuli potencialebi, muSa mexsiereba, amasTan, maTi biologia da funqciebi ar aris
tvinis struqtura, Tvalis gayolebis disfunqcia
da a.S. (gv. 306-7). SesaZlebelia, rom sxvadasxva cxrili 12.11 SizofreniaSi monawile genebi da
endofenotips sxvadasxva geni gansazRvravdes. maTi qromosomuli lokalizeba
imis dasadgenad Tu, ramdenadaa mocemuli endo­
genis
fenotipi Sizofreniis ganmsazRvreli nawili, unda alternatiuli dasaxeleba lokusi
saxelwodeba
dadasturdes misi genetikuri safuZveli da gakeTdes
neiregulini NRG1 8p
imis demonstrirebac, rom igi saimedo da sasargebloa,
magaliTad, daavadebis gamosavlis an mkurnalobis disbindini DTNBP1 6p
efeqturobis gansazRvrisas. G72 D-amino mJava oqsidazas 13q
aqtivatori
velokardiofacialuri sindromi
RGS-4 G proteinis impulsis 1q
velokardiofacialuri sindromi anu di jorjis gadacemis regulatori
sindromi (di George syndrome) gamowveulia 22q11
DISC-1 dazianebuli Sizofreniis 1q
qromosomis deleciiT (aqedanaa misi alternatiuli dros – 1
dasaxeleba _ 22q11 qromosomis deleciis sindromi).
GRM3 metabotropuli glutamaturi 7q
es sindromi SedarebiT gavrcelebuli citogenuri receptori 3
anomaliaa (1 SemTxveva 4000 sul mosaxleze) da iwvevs
COMT kateqol-O-meTil 22q
mTel rig fizikur da kognitur darRvevebs (Murphy, transferaza
2002). SemTxvevaTa daaxloebiT 30%-Si viTardeba
DAAO D-aminomJava oqsidaza 12q
sxvadasxva saxis fsiqikuri aSliloba (rogorc
Sizofreniismagvari, aseve guneb-ganwyobis). marTalia, HTR2A 5-HT2A receptori 13q
es sindromi Sizofreniis iSviaTi mizezia (mTeli DRD3 dofaminis D3 receptori 3q

_ 301 _
12 Sizofrenia
saTanadod Seswavlili. neiregulini gansazRvravs gamo); (2) samSobiaro garTuleba SeiZleba gamowveuli
gliuri ujredebis zrdisa da sinafsuri plas­ iyos nayofis anomaliurobiT an misi genetikuri
tikurobis mraval aspeqts. disbindini ki mona­wileobs TaviseburebebiT; (3) asaxavdes orsulobis periodSi
sinafsuri kavSirebis funqciurobasa da impulsebis dedis janmrTelobis mdgomareobas.
gadacemaSi. sxva genebze miRebuli Se­de­gebi (cxr.
orsulobaSi gadatanili gripi
12.11) naklebad damajerebelia, xolo zogi, sa­
erTodac, cru-pozitiuri aRmoCnda. momavalSi mo­ ramdenime kvlevam aCvena, rom mesame trimestris
salodnelia ufro meti genis (magaliTad, me-2 qro­ dros nayofze gripis virusis (gansakuTrebiT 1957
mosomaSi lokalizebuli genebis) identificireba. wlis pandemiuri A2 gripis virusis) zemoqmedeba
Sizofreniis yvela savaraudo genis dasaxeleba an zrdis Sizofreniis ganviTarebis risks. amis bio­
maTi mniSvnelobis, moqmedebis da urTierTgavlenis logiuri dadastureba cxovelebze Catarebulma
gansazRvra amJamad SeuZlebelia. magaliTad, ni­ kvlevebma mogvca, romelTa meSveobiTac gairkva, rom
ure­gulinisa da disbindinis SizofreniasTan da­ prenataluri gripi uaryofiTad moqmedebs tvinis
kav­Sirebuli polimorfizmi sxvadasxva kvlevis mi­ ganviTarebaze. amave dros kvlevebis umravlesoba
xedviT gansxvavebulia. amasTan, moniSnuli cilebis negatiur Sedegebs gvaZlevs da kavSiri Sizofreniasa
aminomJavebSi cvlilebebi ar dadasturda. erT-erTi da grips Soris Znelad dasadgenia. amas damatebiT
SesaZlo variantia, rom Sizofreniis dros gvaqvs adasturebs axali kvlevebiT miRebuli Sedegebi,
genis eqspresiis darRvevebi da geni gansazRvravs romelTa mixedviTac orsulobis adreul periodSi
Tavis tvinSi glutamatur da dofaminur gadacemas, gripze dadebiTi serologiuri reaqciis SemTxvevaSi,
romelTa mniSvnelobac SizofreniisTvis, arsebuli SizofreniiT daavadebis riski 7-jeraa gazrdili
Teoriebis Tanaxmad, dadasturebulia (Harrison and (Brown et al., 2004).
Weinberger, 2005). dedisa da bavSvis sxva infeqciebic SeiZleba da­
kavSirebuli iyos SizofreniasTan, magaliTad, toq­
garemo risk-faqtorebi soplazmozi, poliomieliti, wiTela da Cutyvavila
(Buka et al., 2001), magram es damtkicebuli araa.
tyupebis kvleva, rac ukve ganvixileT, gviCvenebs, rom
Sizofreniis ganviTarebaze garemo faqtorebis mcire, sxva prenataluri faqtorebi
magram aSkara gavlena arsebobs. am mimarTulebiT
Sizofreniis ganviTarebasTan dakavSirebuli orsu­
mTeli rigi, gansakuTrebiT pre- da postnataluri,
lobis periodis sxva garTulebebia rezus Seu­
faqtorebia Seswavlili. am TavSi aRwerilia ZiriTadi
Tavsebloba, kvebis Raribi racioni da stresi (McGrath
biologiuri faqtorebi, xolo socialuri sakiTxebi
and Murray, 2003; Neugebauer, 2005).
momdevno nawilSia mocemuli (Sizofreniis risk-
faqtorebis mimoxilva ix. McGrath and Murray, 2003). zamTarSi dabadebuli bavSvebi
Sizofreniis SemTxvevebi umniSvnelod metia zamTarSi
samSobiaro garTulebebi
dabadebul bavSvebSi, zafxulSi dabadebulebTan Se­
retrospeqtuli kvlevebi gviCvenebs, rom Sizofreniis
darebiT (Davies et al., 2003). aseve, erTnairad gamovlinda
mqone pacientebs meti samSobiaro garTulebebi
rogorc CrdiloeT, ise samxreT naxevarsferoebsa
aReniSnebaT, vidre maT janmrTel da-Zmas. meta-
da, meti intensivobiT, zeda ganedebze. SizofreniiT
analizur kvlevebSi Sansebis Sefardeba TiTqmis 2-s
daavadebuli pirebi, ojaxuri anamnezis gareSe, ufro
udris (Geddes et al., 1999). Tumca, am mimarTulebiT
xSirad zamTarSi arian dabadebulebi. amis axsna
Catarebuli ramdenime, maT Soris, prospeqtuli kvlevis
SesaZlebelia zamTris dasawyisSi gripis gazrdili
Sedegebi uaryofiTi aRmoCnda. SesaZloa, genetikuri
sixSiriT an mzisa da D vitaminis naklebobiT; aseve,
garTulebebi Sizofreniis mimarT wina­ganwyobis
SeiZleba dakavSirebuli iyos Casaxvis periodTan da
mqone pirebis SemTxvevaSi metad mniSvnelovania
genuri informaciis sezonur fluqtuaciasTan.
(McNeil et al., 2000). jerjerobiT ucnobia, romeli
samSobiaro garTulebaa yvelaze metad dakavSirebuli bavSvis ganviTareba
SizofreniasTan; gedesma (Geddes et al., 1999) naxa, rom parnasma (Parnas et al., 1982) gamosca naSromi, romelSic
amnionuri membranis naadrevi darRveva, 37 kviramde Sizofreniis mqone 207 dedis Svilebis Seswavlis
mSobiaroba, reanimaciis an inkubatoris saWiroeba monacemebi gamoaqveyna. isini pirvelad 8-12 wlis asakSi
da nayofis mcire wona aSkarad moqmedebs daavadebis Seafases, mere ki _ 18 wlis Semdeg. am droisTvis 13-s
ganviTarebaze. samSobiaro garTulebasa da Sizo­ hqonda Sizofreniis diagnozi da 29-s aReniSneboda
frenias Soris kavSirs ramdenime SesaZlo axsna aqvs: `Sizofreniis mosazRvre mdgomareoba~. pirveli Se­
(1) samSobiaro garTuleba SeiZleba daavadebis uSualo fasebisas miRebuli monacemebiT, prognozulad
mizezs warmoadgendes (magaliTad, nayofis hipoqsiis mniSvnelovani iyo:

_ 302 _
etiologia
w interviurebisas susti urTierTkavSiri; unda daisvas ara Sizofreniis, aramed Sesabamisi
w Tanatolebisgan socialuri izolacia; fsiqikuri aSlilobis daignozi (Tavi me-18). Tumca,
arsebobs monacemebi, rom zogierTi nivTierebis
w mSoblebis gancxadeba, rom pacienti bavSvobidanve
gamoyeneba zrdis Sizofreniis ganviTarebis risks,
pasiuria.
gansakuTrebiT haSiSis. andreasenma (Andreasson et al.,
mogvianebiT, donma (Done et al., 1994) 16 000-ze me­ 1987) gamoikvlia 45 000 Svedi wvevamdeli, romlebic
ti cdis piris 16-wliani kohortuli kvlevis Se­ ganmeorebiT Seafasa 15 wlis Semdeg. man aCvena, rom
degad aCvena, rom Sizofreniis ganviTarebis prog­ haSiSis momxmareblebSi Sizofreniis ganviTarebis
nozireba SesaZlebelia ukve 11 wlis asakSi (an riski 2.5-jer, xolo intensiur momxmareblebSi
ufro adrec). aseT bavSvebs ufrosebis mimarT aqvT 6-jeraa gazrdili. es monacemebi SeiZleba orgvarad
mtruli damokidebuleba da werisa da metyvelebis aixsnas: (1) haSiSis moxmareba Sizofreniis ganviTarebis
sirTuleebi aReniSnebaT. msgavsi gansxvaveba aCvena risk-faqtoria an (2) Sizofreniisadmi winaganwyobis
im jgufebis Sedarebamac, romlebSic gamoikvlies mqone pirebs (an Sizofreniis prodromSi) aqvT
nevrologiuri daavadebebis mqone bavSvebi da midrekileba haSiSis mimarT. ukanaskneli kvlevebi
isi­nic, romlebsac nevrologiuri problemebi miuTiTebs haSiSis WeSmarit kauzalur mniSvnelobaze.
ar aReniSnebodaT. analogiuri kvleva Caatara riski gansakuTrebiT maRalia haSiSis adreuli
jons­mac (Jones et al., 1994) da naxa, rom bavSvebi, asakidan moxmarebis SemTxvevaSi (Arsenault et al., 2004).
romlebsac mogvianebiT uviTardebaT Sizofrenia, amasTan, Sizofreniis ganviTarebis safrTxe, raime
Tanatolebs ramdenadme CamorCebian ganviTarebaSi; sxva mizezis gamo fsiqozisadmi mowyvlad pirebSi,
maT aReniSnebaT metyvelebis problemebi, aqvT TvalsaCinod momatebulia (Henquet et al., 2005). maT
dabali maCveneblebi saswavlo testebSi da nak­ Soris, mniSvnelovania genetikuri faqtorebic (Caspi
lebad interesdebian socialuri TamaSebiT. is, et al., 2005).
rom arsebobs kavSiri ganviTarebis CamorCenasa
(magaliTad siarulis dawyeba) da Sizofrenias Soris, sxva risk-faqtorebi
dadasturda daniaSi adgilobriv mosaxleobaze Cata­ Sizofreniis SemTxvevebs ufro xSirad vxvdebiT
rebuli kvlevebiT. devidsonma (Davidson et al., 1999) epilefsiis mqone pacientebsa (me-14 Tavi) da dabali
naxa, rom mamrobiTi sqesis bavSvebi, romlebsac inteleqtis mqone pirebSi (25-e Tavi). ojaxuri
sabolood Sizofrenia ganuviTardaT, gamoirCeodnen anamnezis ararsebobis dros Sizofrenia mamis asak­
socialuri funqcionirebis, organizaciuli una­ Tanaa asocirebuli (Sipos et al., 2004), rasac, Se­
ri­sa da inteleqtualuri aqtivobis deficitiT. saZloa, ganapirobebdes asakTan erTad spermaSi de
uolkerma (Walker) kolegebTan erTan Seiswavla novo genetikuri mutaciis sixSiris mateba. Zveli
axalSobilebis qceva da motoruli aqtivoba (ojaxuri kvlevebis Tanaxmad, qala-tvinis travma warmoadgens
videoCanawerebis saSualebiT) da daaskvna, rom am Sizofreniisa da sxva fsiqozebis ganviTarebis
monacemebis safuZvelze SesaZlebelia Sizofreniis risk-faqtors, Tumca monacemebi arasakmarisi da
adreuli prognozireba (Schiffman et al., 2004). dausabuTebelia (David and Prince, 2005).
amdenad, arsebobs sakmarisi mtkicebulebebi imi­
sa, rom Sizofreniis mqone pirebs bavSvobaSi inte­ Tavis tvinis struqturuli cvlilebebi
leqtualuri da motoruli disfunqcia da socialuri mravali saukunea mimdinareobs dava Sizofreniis
deficiti aReniSnebaT. Tumca, bolomde naTeli ar aris, dros nevropaTologiuri cvlilebebis arsebobis
ramdenad specifikuria es cvlilebebi an ra kavSirSia Taobaze. pirvelad amis damtkiceba scada alchaimerma,
momavalSi Sizofreniis ganviTarebasTan. bavSvebis romelmac ramdenime aTeuli weli miuZRvna dementia
umetesobas, romlebsac SemdgomSi ganuviTardaT praecox-is Seswavlas da bolos gamoaqveyna naSromi
Sizofrenia, kvlevis periodSi klinikuri anomalia preseniluri demenciis Sesaxeb, romelic misi
ar gamouvlinda, xolo bevr bavSvs, romlebsac saxeliTaa cnobili. alchaimerma da sxva mkvlevarebma
aReniSnebodaT deficituri maCveneblebi, Sizofrenia ver SeZles Tavis tvinSi damaxasiaTebeli da sarwmuno
ar ganuviTarda. miuxedavad amisa, es kvlevebi amyarebs cvlilebebis aRmoCena, amitom CaTvales, rom
mosazrebas imis Taobaze, Tu ra mniSvneloba aqvs Sizofrenia funqciuri da ara organuli daavadebaa.
SizofreniisTvis adreul neiroganviTarebas. ukanaskneli ocdaaTi wlis manZilze neirovizualuri
fsiqoaqtiuri nivTierebebis avadmoxmareba meTodebisa da gakveTis meSveobiT miRebuli
monacemebi erTmniSvnelovnad iZleva imis mtkicebis
sadavoa urTierTkavSiri alkoholis an fsiqoaqtiuri
saSualebas, rom Sizofrenia `tvinis daavadebaa~
nivTierebebis moxmarebasa da Sizofrenias Soris.
(Weinberger, 1995), Tumca daavadebis nevropaTologia
radgan narkomoxmareba fsiqozis uSualo gamomwvevia,
dRemde ar aris saTanadod Seswavlili da gagebuli.

_ 303 _
12 Sizofrenia
aranamkurnaleb pacientebSic, rac imaze miuTiTebs,
cxrili 12.12 tvinis struqturuli
rom isini mkurnalobiT ar aris gamowveuli. es
cvlilebebis monacemebi Sizofreniis dros
cvlilebebi zomieria (magaliTad, tvinis moculobis
tvinis neirovizualuri kvlevebi cvlileba mxolod 3%-ia), aRiniSneba kontrolebisa
Semcirebulia tvinis moculoba da pacientebis monacemebis urTierTgadafarvac.
amasTan, maT ar aqvT diagnostikurad specifikuri
gafarToebulia lateruli parkuWebi
mniSvneloba. magaliTad, gafarToebuli parkuWebi da
gafarToebulia mesame parkuWi cerebruli atrofia damaxasiaTebelia alchaimeris
Semcirebulia medialuri temporaluri wili daavadebisTvisac, xolo SeWmuxnili hipokampi gvxvdeba
guneb-ganwyobis aSlilobebis drosac. arsebobs
Semcirebulia qerqis ruxi nivTiereba
mxo­lod ramdenime klinikopaTologiuri kavSiri;
Sesustebulia cerebruli asimetria
zogierTi struqturuli cvlileba asocirebulia
nevropaTologia garkveul kognitur deficitTan, magaliTad, az­
Semcirebulia tvinis masa
rovnebis darRvevebi _ safeTqlis wina xveulasTan.
axali kvlevebis meSveobiT mecnierebi cdilobdnen
neirodegeneraciuli cvlilebebis ararseboba
daedginaT Tavis tvinis struqturuli cvlilebebis
gliozis ararseboba ganviTareba daavadebis msvlelobis periodSi. miRe­
Semcirebulia presinafsuri markerebi buli Sedegebi Zalian kompleqsuri da, xSir SemTxvevaSi,
urTierTgamomricxavia (Weinberger and McClure, 2002).
Semcirebulia dendritis markerebi
zogi cvlileba simptomebis gamovlenamde arsebobs,
Semcirebulia oligodendroglia xolo zogierTi pirveli epizodis periodSi vlindeba
tvinis zogierT ubanSi Semcirebulia piramiduli neironebi (Pantelis et al., 2003). darRvevebis umetesoba ar
progresirebs, Tumca ramdenime kvlevam aCvena, rom
Semcirebulia Talamuri neironebi
damatebiTi cvlilebebis ganviTareba xdeba pacientTa
dReisTvis arsebuli ZiriTadi Sedegebi Sejamebulia garkveul jgufSi an daavadebis garkveul etapze.
cxrilSi (cxrili 12.12) pacientebis pirveli rigis naTesavebsac aReniSnebaT
tvinis moculobis Semcirebis tendencia da maTi
struqturuli neirovizualuri gamokvlevebi
monacemebi moqceulia pacientebisa da janmrTeli
erT-erT pirvel kvlevaSi jonstounma (Johnstone et kontrolebis maxasiaTeblebs Soris (Lawrie et al., 1999).
al., 1976) Tanamedrove kompiuteruli tomografiuli es metyvelebs imaze, rom tvinis anomalia genetikuri
teqnikis gamoyenebiT gamoikvlia samocdaaTi xan­ faqtorebiTaa ganpirobebuli.
dazmuli Sizofreniuli pacienti da rva janmrTeli
kontroli. man naxa, rom pacientebs janmrTelebTan nevropaTologia
SedarebiT Tavis tvinis parkuWebis mniSvnelovani gakveTiT miRebuli monacemebis safuZvelze SesaZ­
gafarToeba aReniSnebodaT. Sizofreniis dros lebelia neirovizualuri gamokvlevebiT gamovlenili
lateruli parkuWis gafarToeba jer kidev ramdenime Sedegebis ujredul da molekulur doneze Seswavla
aTeuli wlis win daadgines pnevmoencefalografiuli (Harrison et al., 1999) (ix. cxrili 12.12).
gamokvlevebiT, magram swored jonstounis mier dReisTvis cnobilia, rom:
Catarebulma kvlevam gaaZliera interesi am faqtis w tvinis masa Semcirebulia;
mimarT. SemdgomSi Catarebuli mravali, upiratesad
w mtkicebuleba neirodegeneraciuli cvlilebebis
magnitur-rezonansuli, gamokvlevebiT es aRmoCena
Sesaxeb ar arsebobs, rac miuTiTebs paTologiis
dadasturda da axali monacemebiT gamdidrda (ix.
neiroganviTarebis bunebaze da gviCvenebs, rom
Shenton et al., 2001).
daavadebis manZilze progresirebadi cvlilebebi,
Tanamedrove metaanalizuri kvlevebiT dadgenilia,
romlebic ramdenime magnitur-rezonansuli kvle­
rom Sizofreniis dros tvinis saerTo moculoba,
viT gamovlinda, ar aris neirotoqsikuri an
lateruli da mesame parkuWebi da hipokampi mni­
neirodegeneraciuli xasiaTis.
Svnelovnad da namdvilad Secvlilia (Wright et al.,
2000). parkuWebis dilatacia da, savaraudod, sxva w dafiqsirebulia sinafsuri da dendrituli mar­
cvlilebebic yvela pacientisTvis unimodaluria, kerebis, gliisa da specifikuri populaciis ne­
rac imis maniSnebelia, rom es anomaliebi mxo­ ironebis simkvrivis cvlilebebi. es darRvevebi
lod `organuli~ SizofreniisTvis ara aris dama­ lokalizebulia cerebrul korteqsSi, hipokampsa
xasiaTebeli. aSkara kavSiri sqesTan ar arsebobs. es da TalamusSi da miuTiTebs sinafsuri kavSirebis
darRvevebi Tavdapirveladve vlindeba da, aseve, deficitze, rac Sizofreniis `aberantuli kav­

_ 304 _
etiologia
Sirebis~ hipoTezas amyarebs. tes­tis) Sesrulebisas (Liddle and Pantelis., 2003).
w bevrma kvlevam aCvena, rom neironebis garkveul am cvlilebebaTa monacemebis analizi sakmaod
jgufs zog ubanSi, gansakuTrebiT, entorinalur rTulia, vinaidan pacientebi, zogadad, cudad
qerqs an TeTr nivTierebaSi, Secvlili aqvs mde­ asruleben kognitur operaciebs da SesaZlebelia,
bareoba. es aRmoCena mWidrodaa dakavSirebuli rom daqveiTebuli aqtivoba, ubralod, testis cud
prenataluri neironuli migraciis darRvevebis Sesrulebas an amocanaSi warumateblad CarTvas
Sesaxeb arsebul mosazrebasTan. Tumca, es monacemebi asaxavdes. zogi monacemiT, pacientebs, kontrolebis
ar aris sakmarisad dublirebuli. msgavsad, kognituri amocanis SesrulebisTvis fron­­
taluri korteqsis ufro metad gaaqtiureba esa­
w genebis eqspresiis kvlevisas, gamovlenilia cvli­
WiroebaT, rac, SesaZloa, qerqSi mimdinare pro­cesebis
lebebi im genebSi, romlebic gansazRvraven nervuli
`efeqturobis~ Semcirebaze mianiSnebdes (Callicot et al.,
da oligodendrogliuri ujredebis monawileobas
2003). aseTi darRvevebi dakavSirebulia `aberantuli
SizofreniaSi. kavSiri molekulur, struqturul
kavSirebisa~ da dofaminis TeoriebTan, romlebic
da genetikur faqtorebs Soris naTeli araa (ix.
qvemoTaa ganxiluli.
Harrison and Weinberger, 2005).
kvlevebis nawili swavlobs specifikuri simptomebis
cerebrul korelatebs. magaliTad, funqciurma mag­
cerebruli sisxlis mimoqceva
nitur-rezonansulma gamokvlevebma aCvena, rom au­
sxvadasxva teqnikis meSveobiT, kerZod. pozitronul-
ditoruli halucinaciebis arsebobisas aRiniSneba
emisiuri tomografiiT (PET), funqciuri magnitur-
safeTqlis wilis im regionis susti aqtivoba, romelSic
rezonansuli gamokvlevebiT (FMRI), erT-fotonuri
xdeba garedan miRebuli sityvieri informaciis ga­
emisiuri tomografiiT (SPET) SesaZlebelia Sizo­
damuSaveba. unda vivaraudoT, rom saerTo nervul
freniis dros gamovikvlioT cerebruli sisxlis
substratze mimdinareobs konkurencia (ix. David and
nakadisa da metaboluri aqtivoba (ix. me-5 Tavi).
Busatto, 1999).
Sizofreniis dros kvlevebi, ZiriTadad, Semdegi sami
mimarTulebiT xorcieldeba: neiroqimiuri monacemebi
1. mosvenebul mdgomareobaSi cerebruli sisxlis dReisTvis Seswavlilia mravali neirotransmiteri,
mimoqcevis Seswavla; maTi receptorebi, enzimebi da metabolitebi da
2. specifikuri kognituri amocanebis Sesrulebisas aRnusxulia maTi cvlilebebi Sizofreniis dros.
cerebruli aqtivaciisa da deaqtivaciis paternebis mkvlevarebi amJamad iyeneben Zalian kargad damu­
dadgena; Savebul da sensitiur meTodebs, raTa SeZlon ne­
3. specifikur simptomebsa da regionaluri cerebruli iroqimiuri da neiroanatomiuri cvlilebebis dakav­
sisxlis mimoqcevis paternebs Soris korelaciis ga­ Sireba da SizofreniisTvis `neiroqimiuri anatomiis~
movlena. erTiani suraTis Seqmna (Fallon et al., 2003). aseve, didi
pirveli gamokvleva Caatares ingvarma da franzerma Zalisxmevaa mimarTuli iqiTken, rom gaerTiandes
(Ingvar and Franzen, 1974). maT Seiswavles cerebruli gakveTiTa da in vivo neirovizualuri meTodebiT
sisxlis mimoqceva qronikuli Sizofreniis mqone miRebuli informaciisa da, ukanasknel wlebSi,
nam­kurnaleb pacientebSi. kvlevisad gamoiyenes ra­ neiroqimiuri da genetikuri kvlevebiT miRebuli
dioaqtiuri qsenonis inieqcia da naxes, rom sisxlis Sedegebi. Tumca, am TavSi aRwerili bevri monacemis
nakadi Tavis tvinis frontalur qerqSi, sxva mniSvneloba Sizofreniis etiologiisTvis yovelTvis
ubnebTan SedarebiT, daqveiTebuli iyo. mas Sem­ ar aris naTeli. Znelia am darRvevebidan im cvli­
deg `hipofrontaloba~iTvleba Sizofreniis dama­ lebebis gamoyofa, romlebic daavadebaze tvinis
xa­­siaTebel Taviseburebad. marTalia, bevrma kvle­ adaptaciuri an araadaptaciuri reaqciis nawils an
vam msgavsi Sedegi aRar aCvena, magram uaxlesi medikamentebis Sedegs warmoadgenen.
metaanaliziT am mosazrebis siswore kvlav dadas­ dofamini
turda (Hill et al., 2004). aRsaniSnavia, rom kavSiri
ukanaskneli ocdaaTi wlis ganmavlobaSi Catarebuli
Sizofreniasa da hipofrontalobas Soris maSinaa
kvlevebis ori ZiriTadi jgufi SizofreniisTvis
ufro gamoxatuli, roca gaTvaliswinebulia sim­
dofaminis gansakuTrebul mniSvnelobaze miuTiTebs
ptomebis Tavisebureba da daavadebis faza, maga­
(Seeman, 1987). pirveli jgufi ganixilavs amfetaminebis
liTad, fsiqomotoruli gaRaribebis dros (cxrili
efeqts, romlebic, sxva moqmedebasTan erTad, iwveven
12.3). frontaluri perfuziisa da aqtivobis dar­
centralur sinafsebSi dofaminis gamoTavisuflebas.
Rvevebi ufro TvalsaCinoa kognituri amocanebis
janmrTeli adamianis mier amfetaminebis maRali
(magaliTad, viskonzinis kartebis daxarisxebis
doziT ganmeorebadi miReba iwvevs mwvave Sizofreniis

_ 305 _
12 Sizofrenia
msgavs mdgomareobas. amasTan, Sizofreniuli paci­ dofaminis disregulacia meoradad, glutamaturi
entebisTvis amfetaminebis daniSvna auaresebs fsi­ darRvevebiTaa ganpirobebuli (ix. qvemoT). dofaminTan
qozur simptomebs. meore mimarTuleba efuZneba dakavSirebiT kapurma (Kapur, 2003) fenomenologiuri
im aRmoCenas, rom yvela antifsiqozuri preparati midgoma SemogvTavaza. misi mosazrebiT, is faqti,
dofaminis receptorebis antagonistia da maTi moq­ rom dofamini monawileobs kognitur da qceviT
medeba D2 receptorze yvelaze ukeTesad gansazRvravs aqtivobebSi, met­yvelebs imaze, rom dofamini gare
maT antifsiqozur efeqturobas. impulsebis Sinagan warmodgenebad `gardaqmnis~
sakmaod myari monacemebi gvaqvs antifsiqozuri mediatoria. Sizofreniis dros dofaminerguli
preparatebis moqmedebaSi dofaminis centralur darRvevebi iwvevs stimulebisa da maTi mniSvnelobis
rolze, magram mtkicebulebebi SizofreniaSi do­ araswor gagebas, xolo bodvebi, halucinaciebi da
faminis neirotransmisiis monawileobis Sesaxeb, pacientis survili _ gaerkvios maTSi, am gamocdilebis
ukanasknel dromde, naklebad myari iyo. es gamo­ Sedegia.
wveulia daavadebisa da wamlis moqmedebis efeqtis
glutamati
erTmaneTisgan gamijvnis sirTuliT. uaxlesi neiro­
vizualuri (PET da SPET) kvlevebiT SesaZlebeli gaxda ukanasknel wlebSi gaizarda interesi imis mimarT,
aranamkurnaleb pacientebSi moniSnuli radioaqtiuri Tu ra mniSvneloba aqvs SizofreniisTvis aminomJava
ligandebiT Tavis tvinSi dofaminis receptorebisa da neirotransmiteris glutamats. es ganapiroba im
dofaminis sinTezis Seswavla. kvlevaTa umravlesobam sakvanZo aRmoCenam, rom N-meTil-D-aspartatis
ver gamoavlina ubralo gansxvaveba dofaminis (NMDA) tipis glutamaturi receptorebis anta­
receptorebis raodenobaSi. Tumca, iq, sadac ufro gonistebs (fenciklidini da ketamini) SeuZliaT
kompleqsuri paradigmebi gamoiyenes, dofaminerguli Sizofreniismagvari mdgomareobebis kopireba. amas
darRvevebis damajerebeli monacemebi miiRes (Harrison, daemata axali monacemebi NMDA receptorebis
2000). me-5 TavSi aRwerili iyo, Tu rogor SeiZleba modulatorebis (magaliTad, glicinis) antifsiqozuri
ganxorcieldes farmakologiuri zemoqmedebiT gamo­ efeqtis Sesaxeb (Goff and Coyle, 2001). arsebuli
wveuli dofaminis gamoTavisuflebaze in vivo dakvirveba. sxva Sedegebi, romlebic metyveleben glutamatis
am dros zomaven D2 receptoris radioligands _ monawileobaze Sizofreniul procesebSi (Konradi
[11C]rakloprids. Sizofreniis mqone pacientebSi, and Heckers, 2003) moicavs glutamaturi gadacemis
sa­kontrolo jgufTan SedarebiT amfetaminebis pre da post-sinafsuri maCveneblebis darRvevebs,
inieqcia iwvevs [11C]raklopridis SeboWvis 2-jer metad gansakuTrebiT safeTqlis wilis medialur nawilSi,
Semcirebas. maimunebze Catarebulma kvlevebma aCvena, sadac aRiniSneba ara-NMDA receptorebis Semcireba.
rom SeboWvis aseTi daqveiTeba ganapirobebs dofaminis arsebobs ramdenime Teoria SizofreniaSi gluta­
gamoTavisuflebis 3-jer metad gazrdas (Laruelle maturi receptorebis monawileobis Sesaxeb: (1)
and Abi-Dargham, 1999). Semdgomi kvlevebi gviCvenebs `NMDA receptorebis hipofunqciis modeli~, romlis
mwva­ve Sizofreniis dros amfetaminis gamoyenebis mixedviTac, am receptorebis disfunqcia Sizofreniis
ga­reSe dofaminis gamoyofis gaZlierebas, rac am­ ganviTarebisTvis mniSvnelovan paTogenur faqtors
tkicebs imas, rom `hiperdofaminergia~ Sizofreniis warmoadgens (Olney and Farber, 1995); (2) kvlevebis
damaxasiaTebeli niSania. remisiis periodSi dofaminis umravlesoba aCvenebs, rom Sizofreniis dros dofa­
gamoTavisufleba normalur niSnuls ubrundeba. rac minerguli darRvevebi glutamaturi neironebis abe­
miuTiTebs imaze, rom arsebobs pirdapiri kavSiri rantuli regulaciis Sedegia (Laruelle et al., 2003);
dofaminis Warbi rodenobiT gamoTavisuflebasa (3) Sizofreniis ganviTarebaSi glutamatis uSualo
da fsiqozur simptomatikas Soris (Laruelle and Abi- monawileobaze miuTiTebs is faqti, rom SizofreniaSi
Dargham, 1999). monawile genebis umravlesoba glutamatur trans­
Sizofreniis sxva fazebi da niSnebi SeiZleba da­ misiaSia CarTuli (Harrisson and Weinberger, 2005).
kavSirebuli iyos dofaminis funqciis sxva dar­
GABA (γ-aminoerbomJava)
RvevebTan. kerZod, arsebobs garkveuli monacemebi
GABA _ γ-aminoerbomJava tvinis mTavari mainhi­
Sizofreniis dros prefrontalur korteqsSi do­
birebeli transmiteria. SizofreniaSi mis monawi­le­
faminuri regulaciis deficitze (Winterer and
obas ramdenime mizezi ganpirobebs (Blum and Mann,
Weinberger, 2004), rac daavadebisTvis damaxasiaTebel
2002): (1) daavadebis dros Tavis tvinis qerqSi misi
kognitur daqveiTebas Seesabameba.
enzimis glutamin mJava dekarboqsilazas (GAD) eqs­
Sizofreniis ganviTarebaSi dofaminerguli meqa­
presiis daqveiTeba; (2) garkveuli tipis gabaerguli
nizmis monawileoba ar aris bolomde Seswavlili.
neironebisa (romlebic Seicaven parvalbumins) da
SesaZlebelia genetikuri komponentis arseboba (Egan
maTi sinafsuri terminalebis simkvrivis Semcireba; (3)
et al., 2001) Tum­ca, Tanamedrove Teoriebis Tanaxmad,

_ 306 _
etiologia
GABAA receptorebis eqspresiis darRvevebi (Lewis et dadgenilia P50-is deficitis kavSiri genebTan,
al., 2005). am cvlilebebis mizezi da maTi kavSiri zemoT romlebic nikotinuri qolinerguli receptoris qve­
aRweril sxva neirotransmiterebis darRvevebTan jgufis kodirebas gansazRvraven. Sizofreniis dros
gaurkvevelia. GABA-s SesaZloa hqondes kauzaluri qolinerguli neirotransmisiis darRvevebi SeiZleba
rolic, vinaidan winaswari monacemebiT cnobilia, rom iyos informaciuli procesis damuSavebis anomaliis
erT-erTi GAD-is geni asocirebulia SizofreniasTan. mizezi. uaxlesi metaanalizuri kvlevebiT damtkicda
Sizofreniis dros P300-isa da P50-is deficitis
serotonini
arseboba (Bramon et al., 2004)
didi xania msjeloben imis Taobaze, Tu ra roli
eniWeba serotonins (5-HT) Sizofreniis dros. amis Tvalis gayolebis disfunqcia
mizezi serotoninis antagonistis lizerginuli mJa­ Sizofreniis mqone pacientebis 50%-ze meti ver
vis dieTilamidis (LSD) halucinogenuri moqmedebaa. asrulebs am tests. pirveli rigis naTesavebSi msgavsi
axali monacemebiT dadginda, rom 5-HT2 receptorebis darRvevebi SemTxvevaTa 25%-Si gamovlinda. holcmanma
mimarT antagonizmi sxvadasxva antifsiqozuri pre­ (Holzman., 2000) gamoTqva mosazreba, rom Tvalis
paratebis atipiur moqmedebas gansazRvravs (gv. 568). gayolebis disfunqcia genetikuradaa ganpirobebuli
amasTan 5-HT2A genis aleluri variaciebi SeiZleba iyos da Sizofreniis msubuq variants warmoadgens.
Sizofreniis umniSvnelo risk-faqtoric. damatebiTi
monacemebi serotoninis paTofiziologiuri mniSv­ socialuri da fsiqosocialuri faqtorebi
nelobis Sesaxeb efuZneba imas, rom gakveTiTa da socialuri klasi
neirovizualuri gamokvlevebiT miRebuli Sede­
ramdenime kvleva miuTiTebs imaze, rom Sizofrenia
gebi adasturebs frontalur korteqsSi 5-HT2A re­
ufro xSirad emarTeba dabali socialuri klasis
ceptorebis eqspresiis daqveiTebas (Dean, 2003).
warmomadgenlebs. magaliTad, CikagoSi (Hollingshead
aseve, gaZlierebulia 5-HT1A receptorebis Se­
and Redlich, 1958) Catarebulma gamokvlevebma aC­
boWva. gansakuTrebul interess serotoninis Se­
vena, rom daavadebis gavrcelebis sixSirec da
saxeb arsebuli monacemebis mimarT ganapirobebs
SemTxvevaTa raodenobac metia yvelaze dabal socio-
neiroganviTarebaSi misi monawileobis mniSvneloba da
ekonomikur jgufebSi. Tavdapirvelad egonaT, rom
serotonins, dofaminsa da glutamats Soris arsebuli
am faqts etiologiuri mniSvneloba hqonda, magram
urTierTkavSiri (Carlsson et al., 2001).
aRmoCnda, rom es SeiZleba Sizofreniis Sedegic
yofiliyo. magaliTad, goldbergma da morisonma
neirofiziologiuri monacemebi
(Goldberg and Morrison, 1963) naxes, rom Sizofreniis
eleqtroencefalografia mqone pirebs ufro dabali socialuri statusi
eeg gamokvlevebi ZiriTadad gviCvenebs Tetaaqtivobis hqondaT, vidre maT mSoblebs. amasTan, statusis
momatebas, aCqarebul da paroqsizmul aqtivobas. ar gauareseba emTxveoda daavadebis dawyebas. kastelma
aris cnobili am aRmoCenis mniSvneloba. ukanasknel (Castle et al., 1993) daadgina, rom Sizofreniis mqone
periodSi iyeneben ufro daxvewil teqnikas, romelSic pirebi, kontrolebTan SedarebiT, ufro xSirad
SemTxvevasTan dakavSirebuli potencialebisa da eeg socialurad deprivirebul ojaxebSi ibadebian.
analizia gaerTianebuli. am kvlevebiT gamovlinda mecnierebi miiCneven, rom garkveul garemo pirobebs
prefrontalur korteqsSi eleqtruli aqtivobis etiologiuri mniSvneloba aqvs da isini ufro xSirad
sinqronizaciis problemebi, rac Sizofreniis dros dabal socio-ekonomikur klasSi iCenen Tavs.
`xmaurian~ an araefeqtur qerqul procesebze
sacxovrebeli adgili
miuTiTebs (Winterer and Weinberger, 2004).
CikagoSi, fsiqikuri aSlilobis mqone pirebis sac­
sensoruli gamowveuli potencialebi: P300 da P50 xovrebeli adgilis Seswavlisas, naxes, rom Si­
P300 pasuxi aris auditoruli gamowveuli poten­ zofreniis mqone pirebi upiratesad Rarib ub­
ciali, romelic aRmocendeba 300 miliwamSi, mas ne­b­Si cxovrobdnen (Faris and Dunham, 1939). sxva
Semdeg, rac pirovneba aramiznobrivi stimulebidan qalaqebSic msgavsi monacemebi miiRes da daaskvnes,
samizne stimuls gamoarCevs. es pasuxi auditoruli rom aradamakmayofilebeli sacxovrebeli pirobebi
informaciis damuSavebis maCvenebelia. Sizofreniis SeiZleba Sizofreniis gamomwvevi mizezi iyos. am
mqone pacientebsa da maTi pirveli rigis naTesavebs monacemebis axsna SesaZlebelia zemoT ganxiluli
P300 talRis amplituda Semcirebuli aqvT. so­cialuri da okupaciuri gauaresebiTac, an Si­
Sizofreniis mqone pacientebisa da maTi pirveli zofreniis mqone pirebis izolaciisaken mid­re­
rigis naTesavebis P50 talRis maCveneblebic Secv­ kilebiT.
lilia. amasTan, molekuluri genetikis kvlevebiT Tanamedrove monacemebi miuTiTebs imaze, rom

_ 307 _
12 Sizofrenia
dabadebis adgili da garemo, sadac bavSvi izrdeba, gazrdilia, es SeiZleba aixsnas imave biologiuri
mogvianebiT Sizofreniis ganviTarebasTanaa dakav­ da socialuri faqtorebiT, magaliTad, virusuli
Sirebuli. es faqti ver aixsneba, rogorc daavadebis infeqciebiT, haSiSis moxmarebiT, fsiqosocialuri
Sedegi. sxvadasxva qveyanaSi Catarebuli populaciaze warumateblobiT, stresiTa da rasobrivi diskri­
dafuZnebuli kvlevebi gviCvenebs, rom qalaqSi minaciiT (Sharpley et al., 2001).
dabadeba zrdis Sizofreniis ganviTarebis risks.
socialuri izolacia
did qalaqebSi Sansebis Tanafardoba ufro maRalia,
vidre patara qalaqebSi an qalaqgareT (Pedersen Sizofreniis mqone pirebi xSirad marto cxovroben.
andMortensen, 2001). amis mizezi ar aris bolomde isini iSviaTad arian daqorwinebulebi da Zalian
dadgenili da SeiZleba dakavSirebuli iyos socialur cota megobari hyavT. zemoT aRwerili monacemebidan
deprivaciasTan, migraciasTan, infeqciebTan, stresTan gamomdinare, SeiZleba vivaraudoT, rom izolaciis
an genetikur mowyvladobasa da urbanul garemos paternebma SesaZloa daavadebis dawyebamde da,
Soris urTierTkavSirTan (Peen and Dekker, 2004). zogjer, adreuli bavSvobidanve iCinos Tavi. ra Tqma
unda, zogi pacienti imitom miiswrafvis izolaciisken,
migracia rom Tavidan aicilos socialuri stimulacia. aqedan
Sizofreniis maRali maCvenebeli aRiniSneba mig­ gamomdinare, socialuri izolacia, miuxedavad imisa,
rantebSi. odegaardma (Odegaard, 1932) daadgina, rom rom, zogadad, arasasurveli faqtoria, ar SeiZleba
Sizofreniis SemTxvevaTa raodenoba minesotaSi mig­ uSualo stresorad CaiTvalos.
rirebul norvegielebSi 2-jer aRemateboda nor­
cxovrebiseuli gamocdileba da sirTuleebi
vegiaSi mcxovrebi norvegielebis maCveneblebs. aseTi
maRali sixSiris mizezi gaugebaria. es SeiZleba aixsnas cxovrebiseul sirTuleebs xSirad ganixilaven,
imiT, rom fsiqikuri problemebis mqone pirebi, rogorc Sizofreniis gamSveb meqanizms, Tumca am
romlebic avadmyofobis gamo ver axerxeben cxovrebis mimarTulebiT mxolod ramdenime damakmayofilebeli
mowyobas, ufro xSirad migrireben. axali garemoc kvlevaa Catarebuli. erT-erTma, yvelaze metad
SeiZleba xelSemwyobi faqtori iyos daavadebisadmi sarwmuno kvlevam (Brown and Birley, 1968) gamoiyena
mowyvladi pirebisTvis. amdenad, `socialuri se­ informaciis Segrovebis standartuli procedura.
leqciac~ da `socialuri mizez-Sedegobrivi~ kavSiric gamoikvlies axlad stacionirebuli pirveladi an
mniSvnelovnad ganapirobebs migrantebs Soris Si­ gamwvavebuli 50 pacienti. sakontrolo jgufTan Se­
zofreniis mqone pirebis maRal maCvenebels. darebiT, `damoukidebeli~ SemTxvevebis sixSire,
uaxlesma metaanalizma daadastura, rom migracia sta­cionirebamde sami kviris ganmavlobaSi, mniSvne­
Sizofreniis ganviTarebis mniSvnelovani risk-faq­ lovnad iyo gazrdili. am SemTxvevebis (magaliTad,
toria. am faqtis mxolod~socialuri seleqciiT~ sacxovreblis Secvla, samuSaos dawyeba an dakargva,
axsna SeuZlebelia (Cantor-Grae and Selten, 2005). ojaxuri krizisi) Sedarebisas im movlenebTan, rom­le­
daavadebis ganviTarebis riski migrantebs Soris 2.7- bic win uswreben depresias, nevrozul aSlilobebsa
ia (95% sarwmuno intervali, 2.3-3.2-ia). es ricxvi da suicids, maTi specifikuroba ar gamovlinda. pe­
gansakuTrebiT maRalia migrantebis Svilebisa (4.5, 95% ikelma (Paykel., 1978) gamoTvala, rom cxovrebiseuli
sarwmuno intervali, 1.5-13.1) da, aseve, ganviTarebadi sirTuleebis SemTxvevaSi Sizofreniis ganviTarebis
qveynebis migrantebSi. riski momdevno 6 Tvis manZilze gaormagebulia. es
urTierTgamomricxavi monacemebia miRebuli brita­ monacemi sxva kvlevebiTac dadasturda da naxes,
neTSi emigrirebuli afro-karibul populaciaSi rom, rogorc pirveli epizodisTvis, aseve daavadebis
Sizofreniis maCveneblebTan dakavSirebiT. arse­ gamwvavebisTvisac igive riski arsebobda (Bebbington
bobs monacemebi, rom Sizofreniis SemTxvevebi dau­ et al., 1993). normanma da mallam (Norman and Malla,
jereblad matulobs (daaxloebiT 6 SemTxveva 1000 1993) ivaraudes, rom qronikuli Sizofreniis mqone
sul mosaxleze; Harrison et al., 1988), gansakuTrebiT pirebisTvis simptomebis simwvave cxovrebiseul faq­
meore TaobaSi, maTTan, vinc britaneTSia dabadebuli, tebTan korelirebs. Tumca, unda aRiniSnos, rom
maSin, rodesac karibebze es maCvenebeli ucvlelia. mwiri monacemebi arsebobs imis Taobaze, ganicdian Tu
amis erT-erTi axsna SeiZleba iyos arasworad dasmuli ara pacientebi met cxovrebiseul sirTuleebs, vidre
diagnozi, rasac, SesaZloa, ganapirobebs is, rom janmrTelebi adamianebi.
britaneli fsiqiatrebi kargad ar icnoben karibis
kultura
mcxovrebTa faseulobebs, rwmenasa da tradiciebs.
Tu Sizofreniis etiologiaSi kulturaluri
Tumca, es faqti uaxlesi metaanalizuri kvleviT ar
faqtorebi monawileobs, maSin daavadebis gavrceleba
dadasturda (Cantor-Grae and Selten, 2005). Tu afro-
sxvadasxva qveyanaSi sxvadasxva sixSiris unda iyos.
karibelebs Soris Sizofreniis SemTxvevebi namdvilad

_ 308 _
etiologia
kvlevaTa umravlesoba gviCvenebs, rom avadobis di sifrTxiliT unda mivudgeT, radgan Zalian
maCvenebeli sxvadasxva kulturebSi da erTmaneTisgan rTu­lia premorbiduli pirovnuli cvlilebebisa
sruliad gansxvavebul qveynebSi absoluturad da dunedganviTarebuli procesis prodromuli
erTnairia (Jablensky, 2003). periodis gamijvna. Tumca, kreCmeris idea axlos
dgas Sizofreniis speqtris daavadebebis Tanamedrove
fsiqologiuri faqtorebi koncefciasTan, romlis mixedviTac, daavadebaTa
pirovnuli faqtorebi am speqtrSi, Sizofrenia yvelaze mZime formaa.
daskvnis saxiT SeiZleba iTqvas, rom im pirebs,
mravali avtori da maT Soris bloileric (Bleuler,
romlebsac mogvianebiT Sizofrenia uviTardebaT
1911) miiCnevda, rom garkveuli tipis pirovnuli
da, aseve, maTi pirveli rigis naTesavebs, xSirad
aSlilobebi win uswrebs Sizofreniis ganviTarebas.
aqvT pirovnuli aSlilobebi. Tumca, unda iTqvas,
kreCmerma (Kretschmer, 1936) SemogvTavaza mosazreba,
rom bevr Sizofreniis mqone pacients daavadebamde
rom Sizofreniac da pirovnuli aSlilobebic
aranairi pirovnuli aSlilobebi ar aReniSneba, xolo
dakavSirebulia asTeniur agebulebasTan. man erT
Sizoiduri da Sizotipuri aSlilobebis mqone pirebis
xazze ganalaga normaluri pirovnebis mdgomareoba,
did nawils arasdros uviTardebaT Sizofrenia.
Sizoiduri aSliloba da Sizofrenia da ivarauda,
rom Sizoiduroba aris fsiqologiuri anomaliis neirofsiqologiuri faqtorebi
nawilobrivi manifestacia, romelic srulad ga­ cnobilia da kargadaa dasabuTebuli, rom Sizo­
movlindeba Sizofreniis dros. am mosazrebas di­ freniis mqone pacientebs kognituri deficitis

boqsi 12.4 etiologiis fsiqodinamikuri da ojaxuri uTanasworoba – rodesac erTi mSobeli


ojaxis Teoriebi (upiratesad deda) emorCileba ojaxSi dominanturi
pirovnebis eqscentrul moTxovnebs;
fsiqodinamikuri Teoriebi
ojaxuri uTanxmoeba – rodesac mSoblebs gansxvavebuli
froidma Tavisi Teoria Sizofreniis asaxsnelad gamoiyena Sexedulebebi aqvT da bavSvi iZulebulia gaixliCos maT
1911 wels gamoqveynebuli Sreberis SemTxvevis analizSi Soris.
da, aseve, Camoayaliba 1914 wels dabeWdil naSromSi
„narcisizmze: `Sesavali“. froidis mixedviT libido gare ojaxis am Taviseburebebs miiCnevdnen Sizofreniis
obieqtidan gadatanilia „ego“–ze. amis Sedegad pirovnebas mizezad da ara Sedegad.
uCndeba sakuTari Tavis gadametebuli mniSvnelobis
sxva kvlevebma ar daadastura es monacemebi. dadasturebis
gancda. radgan „me“–ze gadatanili libido mniSvnelobas
SemTxvevaSic, aRwerili problemebi ganpirobebulia ufro
ukargavs gare samyaros, pacienti cdilobs am mniSvnelobis
metad mSoblebis genetikuri TaviseburebebiT an meoradia
anomaliuri rwmenebiT Sevsebas. gadatanili libidos
da pacientis avadmyofobiTaa gamowveuli. am da sxva tipis
gamo transferi ver xorcieldeba da amitom SeuZlebelia
mosazrebebma, romlebic ojaxs Sizofreniis gamomwvev
pacientis fsiqoanaliziT mkurnaloba. Tavisi zogadi
mizezad moiazrebden, arasasurveli Sedegebi gamoiRo da
debulebebi froidma, savaraudod, 1914 wlis Semdeg
mSoblebs, sruliad usafuZvlod, braleulobis gancda
Camoayaliba, magram Sizofreniaze Tavisi originaluri
gauCina.
mosazreba aRar Seucvlia.
melani klaini (Melanie Klein, 1952) miiCnevda, rom uwesrigo urTierTobebis mimdevrebi xelmZRvanelobdnen
Sizofrenia bavSvobidan iRebs saTaves. misi mosazrebiT, ormagi gzavnilis ideiT (Bateson et al., 1956). ormagi
axalSobili „paranoiduli Sizoiduri poziciis“ etapze gzavnilis mdgomareoba viTardeba maSin, roca pirovneba
(dabadebidan oTx an eqvs Tvemde) cdilobs daZlios erTdroulad iRebs gacxadebul instruqcias, romelsac
sakuTari Sinagani destruqciuli impulsebi Tavisi Tan axlavs sawinaaRmdego Sinaarsis SeniRbuli gzavnili.
„ego“–sa da dedis xatis or sapirispiro mxared, erTis magaliTad, deda, romelic uxmobs Svils da sityvierad
mTlianad karg da meoris sruliad cud nawilebad gayofis eubneba, rom masTan mivides, amave dros, Tavisi xmis
gziT. bavSvi mxolod mogvianebiT xvdeba, rom erTi da toniTa da sxeulis eniT gamoxatavs, rom surs SvilTan
igive adamiani SeiZleba erTdroulad kargic iyos da urTierTobas Tavi aaridos. betsonis azriT, ormagi
cudic. am stadiis adekvaturad gadalaxvis uunaroba qmnis gzavnilze bavSvs SeuZlia mxolod orazrovani an uazro
Sizofreniis ganviTarebis safuZvels. sapasuxo reaqciis miReba da Tu es procesi mudmivia, maSin
viTardeba Sizofrenia. Teoria TavisTavad originaluria,
ojaxi, rogorc Sizofreniis gamomwvevi mizezi magram mtkicebulebebiT gamyarebuli araa.
Sizofreniis ganviTarebaSi ojaxis rolis Sesaxeb arsebobda
Seiswavles ra Sizofreniis mqone ojaxebis urTierTobebi,
ori saxis Teoria: devianturi urTierTobis roli (From-
miiRes urTierTgamomricxavi monacemebi (Singer and
Reichmann and Lidz) da uwesrigo urTierTobebi (Bateson
Wynne, 1965; Hirsch and Leff, 1975). Tumca, savaraudoa, rom
andWyenne). ojaxis gavlenas Sizofreniis mimdinareobaze
mSoblebisa da Svilebis araswori komunikaciis mizezi
mogvianebiT ganvixilavT.
gaziarebuli genebi iyos. magaliTad, naCvenebia, rom
„Sizofrenogenuri dedis“ koncefcia 1948 wels Semoitana
Sizofreniis mqone pacientis pirveli rigis naTesavebSi
from–reiCmanma. lidzma (Lidz, 1965), Tavis TanamoazreebTan
Sizotipuri aSlilobis SemTxvevebi (romelsac axasiaTebs
erTad gamoiyena intensiuri fsiqoanalizuri kvleva, raTa
azrovnebisa da metyvelebis darRvevebi) mniSvnelovnad
Seeswavla 17 Sizofreniis mqone pacientis ojaxi. aqedan
gazrdilia.
14 pacienti maRali socialuri fenis warmomadgeneli iyo.
gamovlinda ojaxis ori tipis anomaluri paterni:

_ 309 _
12 Sizofrenia
farTo gamovlinebebi axasiaTebT, rac gansakuTrebiT dinamikuri da interpersonaluri faqtorebi
TvalsaCinoa daswavlisa da mexsierebis testebis
es Teoriebi mtkicebulebebze dafuZnebuli eti­
Sesrulebisas. neirofsiqologiuri kvlevebis mizania,
ologiis TvalsazrisiT mxolod istoriuli rakur­
pasuxi gasces or gansxvavebul kiTxvas:
siTaa saintereso (boqsi 12.4). Tumca isini ar
1. romelia SizofreniisTvis damaxasiaTebeli neiro­ kargaven TavianT mniSvnelobas, radgan yuradRebas
fsiqologiuri defeqtis paternebi da rogor amaxvileben interpersonalur aspeqtebze. Tu
asaxaven isini am procesebSi monawile Tavis tvinis gaviTvaliswinebT, rom Sizofreniis mqone pacientebs
sxvadasxva ubnis darRvevebs? bavSvobidanve socialuri ganviTarebis problemebi
2. rogoraa dakavSirebuli specifikuri kognituri aqvT, interpersonalur faqtorebs gansakuTrebuli
darRvevebi Sizofreniis damaxasiaTebel simpto­ yuradReba unda mieqces. garda amisa, medicinis bevri
mebTan? muSaki da pacientebis momvleli miiCnevs, rom es
kargad cnobili neirofsiqologiuri modeli Se­ Teoriebi aqtualuria (ix. Jackson and Cawley, 1992).
mogvTavaza greim (Grey et al., 1991). misi azriT, Si­
zofreniis pozitiuri simptomebi gamowveulia Tanamedrove etiologiuri hipoTezebi
imiT, rom pirovneba ver axerxebs mimdinare Sizofreniis Sesaxeb
stimulebisa da damaxsovrebuli informaciis erT­ Cven ukve ganvixileT dofaminuri (gv. 305), glu­
maneTTan integrirebas. es Teoria im droisTvis tamaturi (gv. 306) da cerebruli asimetriis (gv.
sakmaod originaluri iyo, radgan cdilobda aexsna 301) hipoTezebi. am TavSi visaubrebT damatebiT sam
fsiqologiuri Taviseburebebi limburi sistemisa da Tanamedrove hipoTezaze, romlebSic zemoT motanili
dofaminuri gzebis CarTulobis TvalsazrisiT. etiologiuri faqtorebia asaxuli.
gamoiyena ra sxvadasxva modeli, friTma (Frith,
neiroganviTarebis hipoTeza
1996) uaryo Sizofreniis dros fsiqikuri moqmedebis
Sinagani dezintegraciis arseboba. mas miaCnda, rom wamyvani hipoTezis arsia is, rom Sizofrenia neiro­
gare wyarodan wamosuli azrebi da qmedebebi imitom ganviTarebis daavadebaa. pirvelad es mosazreba
ganapirobeben kontrolis bodvis ganviTarebas, rom gamoTqva kloustonma 1892 wels (Clouston, 1892),
pirovnebas uWirs Tavisi survilebisa da miznebis xolo SemdgomSi, gasuli saukunis mijnaze, gaimeora
identificireba da monitoringi. krepelinma (Kraepelin). TanamedroveTa interesi am
socialuri kogniciis koncefciam (Sizofreniis sakiTxis mimarT ganapiroba miureis da luisisa
dros socialuri funqcionirebis gauaresebaSi (Murray and Lewis, 1987) da vainbergeris (Weinberger,
kognituri faqtoris mniSvneloba) ukanasknel wlebSi 1987) Sromebma. hipoTeza TavisTavad Zalian mar­
farTo aRiareba moipova. mniSvneloba mieniWa saxeebis tivia: Sizofrenia Tavis tvinis ganviTarebis zo­
amocnobisa da emociuri procesebis darRvevebs, aseve, gi­erTi aspeqtis darRvevis Sedegia. es mosaz­re­
gonebis Teorias. xazi gaesva imas, rom am procesebSi ba ewinaaRmdegeba azrs, rom Sizofrenia neiro­
monawileobas iRebs frontaluri korteqsi da degeneraciuli daavadebaa (McClure and Liberman, 2003).
amigdala (Pinkham et al., 2003). neiroganviTarebis hipoTeza yuradRebas amaxvilebs
prenatalur da mozardobis periodebze da maT
Soris urTierTkavSirze. mtkicebulebebi, romlebic
cxrili 12.13 monacemebi, romlebic adastu­rebs am modelis sasargeblod metyveleben, miRebulia
Sizofreniis neiroganviTarebis hipoTezas ramdenime wyarodan (Lewis and Levitt, 2002) da
daavadebis dawyebamde an pirveli epizodis dros tvinis Sejamebulia cxrilSi (cxrili 12.13). masSi motanili
struqturuli cvlilebebi;
faqtorebis umravlesoba ukve iyo ganxiluli,
daavadebis dawyebis Semdeg struqturuli cvlilebebis danarCeni ki mokledaa CamoTvlili. msubuqi fizikuri
umniSvnelo progresi;
anomaliebis arseboba, aberantuli TiTis anabeWdebis
bavSvobaSi kognituri da socialuri deficiti; paternebi (dermatoglifika; Bramon et al., 2005) da
nevropaTologiuri cvlilebebi gliozis gareSe; cavum septum pellucidum (iSviaTi warmonaqmni, romelic
daavadebis etapze „rbili“ nevrologiuri niSnebi; magnitur-rezonansulma gamokvlevebma aCvena) uf­
ro xSiria Sizofreniis dros. yvela es cvlileba
msubuqi fizikuri darRvevebi da aberantuli
dermatoglifia; adreuli neiroganviTarebis damadasturebel niSnadaa
pre- da perinataluri risk-faqtorebi;
miCneuli (McGrath and Murray, 2003). mniSvnelovania
gliozis ararseboba (astrocitebis proliferacia
cavum septum pellucidum gazrdili sixSire;
da hipertrofia), radgan ewinaaRmdegeba mosazrebas
cxovelebis Tavis tvinis adreuli dazianebebis modeli prenatalur periodSi (mesame trimestrSi) nervuli
gviCvenebs mogvianebiT efeqts.

_ 310 _
mimdinareoba da prognozi
paTologiis ganviTarebis Sesaxeb. mimdinareoba da prognozi
Sizofreniis neiroganviTarebis hipoTezis, rogorc
krepelini (Kraepelin) Tavdapirvelad fiqrobda, rom
daavadebis paTogenezuri modelis, seriozuli sapi­
dementia praecox-s aucileblad cudi gamosavali unda
rispiro mtkicebulebebi ar arsebobs. es, SesaZloa,
hqonoda, magram mogvianebiT gamoaqveyna monacemebi,
nawilobriv gamowveulia imiT, rom misi sazRvrebi
rom misi pacientebis 17% socialurad adaptirebuli
bundovania, rac saSualebas iZleva, rom masSi
iyo. miuxedavad amisa, dRemde iTvleba, rom Sizofreniis
mravali monacemi gaerTiandes. misi meore naklia is,
gamosavali, yvela sxva fsiqikur aSlilobasTan
rom am hipoTeziT ver xerxdeba verc Sizofreniis
SedarebiT, yvelaze arakeTilsaimedoa. Zalian Znelia
dawyebisa da mimdinareobis (Broome et al., 2005) da verc
am sakiTxTan dakavSirebiT erTmniSvnelovani daskvnis
SemTxvevaTa raodenobis axsna.
gakeTeba (Hafner and der Heiden, 2003).
aberantuli kavSirebi mniSvnelovani kvleva Caatara evgen bloileris
Svilma manfred bloilerma (Manfred Bleuler, 1974). igi
bloilers Sizofreniis fundamentur niSnad `fsi­
piradad akvirdeboda 208 pacientis mdgomareobas,
qikuri gaxleCa~ anu mentaluri funqciebis integraciis
romlebic Sveicariis fsiqiatriul saavadmyofoebSi
uunaroba miaCnda. es Sexeduleba Tanxvedri aRmoCnda
1942-43 wlebSi iyvnen moTavsebulni. stacionirebidan
aberantuli kavSirebis Sesaxeb arsebuli mosazrebis,
20 wlis Semdeg 20%-s aReniSneboda sruli remisia
romlis mixedviTac, Sizofreniis dros tvinis
yovelgvari simptomis gareSe, 35% socialurad
sxvadasxva ubnebs Soris kavSirebi anomaliuria
kargad iyo adaptirebuli, xolo 24%-s hqonda
(McGuire and Frith, 1996; Andreasen, 1999). am modelis zogi
gamoxatuli darRvevebi. sruli gamojanmrTeleba,
variaciis Tanaxmad amaSi struqturuli komponenti
rogorc wesi, xdeboda pirveli ori wlis manZilze.
monawileobs, magaliTad, hipoTeza, rom Sizofrenia
rekurentuli mdgomareobebis SemTxvevaSi, yoveli
sinafsebis an TeTri nivTierebis daavadebaa (Frankle
momdevno epizodi hgavda pirvel Setevas. bloileri
et al., 2003). Tumca, arsebobs mosazreba, rom
iyenebda SezRudul diagnostikur kriteriumebs.
SesaZlebelia struqturuli nevropaTologiuri
mas miaCnda, rom mosazreba Sizofreniaze, rogorc
cvli­lebebis gareSec advilad xdebodes kavSirebis
progresirebad daavadebaze, romelic iwvevs ga­
fun­qciuri darRvevebi (magaliTad, impulsis max­
moxatul unarSezRudulobas, mcdaria da saWiroebs
asiaTeblebi). am hipoTezebis umravlesoba miiCnevs,
gadasinjvas. Tumca, unda aRiniSnos, rom misi
rom kavSirebis darRvevebi TandaTanobiT viTardeba,
pacientebis 10% daavadebis gamo imdenad mZime
Tumca es yovelTvis aucilebeli ar aris.
mdgomareobaSi imyofeboda, rom saWiroebda xangrZliv
stres-mowyvladobis modeli stacionarul mkurnalobas.
es modeli, romelic, aseve, cnobilia stres-diaTezis bloileris mosazrebas iziarebda kiompi, romelmac
modelis saxelwodebiT, yuradRebas amaxvilebs ufro farTo, magram naklebad detaluri kvleva
pirovnebis ganviTarebaze, da, amasTan, xazs usvams Caatara (Ciompi, 1980). man Seiswavla me-20 saukunis
adreuli garemo faqtorebis mniSvnelobas (magaliTad, dasawyisidan 1962 wlamde lozanis fsiqiatriul
narkomoxmarebas, cxovrebiseul movlenebs). adreuli saavadmyofoebSi Sizofreniis diagnoziT stacioni­
faqtorebi aZlierebs Sizofreniisadmi mowyvladobas, rebuli 1642 pacientis istoria. pacientebze dak­
es ukanaskneli ki gansazRvravs daavadebis dawyebasa vi­rveba grZeldeboda daaxloebiT 37 weli. man na­
da mimdinareobas (Neuchterlein and Dawson, 1984). es xa, rom pacientebis mesameds hqonda kargi an damak­
modeli msgavsia depresiis ganviTarebis Teoriisa mayofilebeli gamosavali. amasTan, droTa gan­
(Brown and Harris), romelic me-11 TavSia ganxiluli. mavlobaSi simptomebis simwvavec iklebda.
mizanSewonilia pacientis axlo warsulSi momxdari igive Sedegebia miRebuli SedarebiT axali kvlevebiT.
cxovrebiseuli movlenebis mxedvelobaSi miReba, magaliTad 3_13-wliani dakvirvebis Semdeg jonstouni
radgan isini SeiZleba mniSvnelovani aRmoCndes (Johnstone, 1991) darwmunda, rom stacionaridan
mkur­nalobis procesSi. amasTan, aucilebelia yu­ 1975-1985 wlebSi gawerili Sizofreniis mqone pa­
rad­Rebis gamaxvileba sxvadasxva etiologiuri cientebis TiTqmis naxevari socialurad kargad iyo
faq­torebis urTierTkavSirze. mravali kvleva adaptirebuli. CineTSi 330 pirvelad stacionirebul
gviCvenebs, rom garemo faqtorebi uSualod axdens pacientze 15-wliani dakvirvebis Sedegad naxes, rom
gavlenas im pirebze, romlebsac genetikuri an sxva maTi erTi mesamedi gamojanmrTelda, xolo 17%-
saxis mowyvladoba aReniSnebaT. imisaTvis, rom aseTi is mdgomareoba imdenad mZime iyo, rom ar SeeZloT
damokidebuleba dasabuTdes, saWiroa samomavlod stacionaris gareT funqcionireba (Tsoi and Wong,
farTomasStabiani kvlevebis Catareba. 1991). ukanasknelma 15 da 25-wlianma kohortulma
kvlevam, romelic 15 qveyanaSi Catarda, aCvena,

_ 311 _
12 Sizofrenia
rom avadmyofebis erT meeqvsedze meti srulad prediqtori Sizofreniis DSM-IV-is kriteriumebi aR-
ganikurna. aRsaniSnavia, rom daavadebis mogvianebiT moCda, SesaZloa imitom, rom am klasifikaciis Tanaxmad,
stadiebze gamojanmrTeleba TiTqmis ar xdeboda, rac diagnozis dasmisTvis aucilebelia simptomebis arse-
ganapirobebda Terapiul pesimizms da amyarebda azrs, boba, sul cota, 6 Tvis manZilze mainc.
rom Sizofreniis dros gaumjobeseba Zalian iSviaTia Sizofreniis arakeTilsaimedo prognozis maCvene-
(Harrison et al., 2001). blebia: daavadebis dawyebis adreuli asaki, mamrobiTi
ramdenad gaumjobesda gamosavali krepelinis sqesi, cudi premorbiduli funqcionireba da gamoxat-
(Kraepelin) Semdeg, dReisTvis ucnobia. metaanaliziT uli negatiuri simptomebi. arsebobs monacemebi, rom
daadgines, rom `gamojanmrTelebis maCvenebeli~ 1955 fsiqozuri simptomebis xangrZlivoba mkurnalobis
wlamde 35% iyo, xolo 1956-85 wlebSi 49%-mde gaizarda, dawyebamde korelirebs remisiis xangrZlivobasa da
rac, savaraudod, antifsiqozuri preparatebis ga­ xarisxTan (Marshall et al., 2005). SesaZlebelia pacien-
moyenebis Sedegi unda iyos. es maCvenebeli kvlav tis eqimisaTvis mimarTva dakavSirebuli iyos cudi
Semcirda 1986-92 wlebSi 36% (Hegarty et al., 1994). gamosavlis sxva prediqtorebTan, Tumca, savaraudoa,
monacemTa sxvaoba drois nebismier intervalSi rom, rogorc medikamenturi, aseve fsiqologiuri
didi sifrTxiliT unda Sefasdes, vinaidan saukunis mkurnalobis drouli dawyeba mniSvnelovnad aum-
ganmavlobaSi icvleboda rogorc Sizofreniis jobesebs gamosavals.
diagnostirebis praqtika, aseve daavadebis gamosvalis cxrilSi (12.14) CamoTvlilia sxvadasxva prediq-
kriteriumebi. torebi, romlebic mravali kvleviTaa gamovlenili. am
monacemebiT Tavisuflad SegviZlia vixelmZRvaneloT
sikvdilianoba Sizofreniis dros
praqtikaSi, magram didi sifrTxiliT unda movekidoT
yvela grZelvadiani kvleva Sizofreniis dros sikv­ yoveli individualuri SemTxvevis prognozirebas.
dilianobis maRal maCvenebels adasturebs. 36000 aqamde ganvixilavdiT faqtorebs, romlebic win
pacientze Catarebuli metaanaliziT harisma da
barakloum (Harris and Barraclough, 1998) daadgines,
rom Sizofreniis dros, yvela SesaZlo mizezis cxrili 12.14 faqtorebi, romlebic
gaTvaliswinebiT, sikvdilis riski 1.6-jeraa gazrdili. gansazRvraven Sizofreniis gamosavals
TiTqmis 40% modis arabunebriv mizezebze, ZiriTadad kargi prognozi cudi prognozi
TviTmkvlelobaze, romlis maCvenebelic 10-jeraa
uecari dasawyisi Semparavi dasawyisi
mo­matebuli. TviTmkvlelobis riski daavadebis
manZilze 10%-ia, Tumca qronikuli mimdinareobisas, xanmokle epizodi xangrZlivi epizodi
mogvianebiT stadiebze es ricxvi 4%-mde iklebs fsiqiatriuli istoriis fsiqiatriuli istoriis
(Palmer et al., 2005). es imiTaa gamowveuli, rom suicidis ararseboba arseboba
yvelaze maRali riski diagnozis dasmidan Zalian gamoxatuli afeqturi negatiuri simptomebi
maleve aRiniSneba da droTa ganmavlobaSi mcirdeba. simptomebi
axali kvlevebis monacemebze dayrdnobiT, SeiZleba
daavadebis paranoiduli gafarToebuli lateruli
vivaraudoT, rom ukanasknel wlebSi Sizofreniis
tipi parkuWebi
dros suicidis sixSire Semcirebulia (Nordentoft et al.,
mamrobiTi sqesi
2004). sikvdilis xSiri mizezia gulsisxlZarRvTa da
daavadebis dawyebis gviani daavadebis dawyebis
respiratoruli daavadebebi, rac Tambaqos moxmarebis,
asaki axalgazrda asaki
arasakmarisi kvebisa da umoZrao cxovrebis wesis
Sedegia. Sizofreniis mqone pacientebs simsuqne da daojaxebuli dauqorwinebeli, gayrili
Saqriani diabetic maRali procentiT aReniSnebaT. an daqvrivebuli

kargi fsiqoseqsualuri cudi fsiqoseqsualuri


gamosavlis prediqtorebi
adaptacia adaptacia
Sizofreniis gamosavali araerTgvarovani da araprog-
kargi premorbiduli anomaliuri premorbiduli
nozirebadia (Hafner and an der Heiden, 2003). magaliTad,
pirovnuli maCveneblebi pirovnuli maCveneblebi
Sizofreniis saerTaSoriso piloturi kvlevis kon-
teqstSi (msoflio janmrTelobis organizacia, 1973) Sromisunarianoba Sromisuunaroba

Seiqmna gamosavlis ganmsazRvreli testebis ramdenime kargi socialuri socialuri izolacia


kompleqti, romlebsac sxvadasxva simptomebze damyare- urTierTobebi
buli kriteriumebi edo safuZvlad. 2-5 wlis Semdgom mkurnalobis reJimis daniSnulebis
damdgari gamosavlis gansazRvrisTvis amaTgan arc erTi dacva Seusrulebloba
ar iyo damakmayofilebeli. cudi gamosavlis saukeTeso

_ 312 _
mimdinareoba da prognozi
uZRvis Sizofrenias an daavadebis sawyis etapze and Brown, 1970) pacientebi sam sxvadasxva stacionarSi
iCens Tavs. SemdgomSi visaubrebT im garemoebebze, gamoikvlies. erTi iyo tradiciuli institucia,
romelTac aqvT gavlena daavadebis mimdinareobaze. meores hqonda aqtiuri reabilitaciuri programa
da mesame gamoirCeoda progresuli politikiTa da
Sizofreniis mimdinareobis geografiuli
xanmokle dayovnebiT. mkvlevarTa jgufma SeimuSava
variaciebi
`socialuri garemos~ Sefasebis kiTxvari, romelSic
saerTaSoriso kvlevebma aCvena, rom, marTalia, Si­­ gaTvaliswinebuli iyo gare samyarosTan kontaqti,
zofreniis avadobis maCveneblebi sxvadasxva qve­ pacientis kuTvnili nivTebi, konstruqciuli saq­
yanaSi praqtikulad erTnairia, magram gamosavali mianobis saSualeba da samedicino personalis pe­
da mimdinareoba gansxvavebulia. SizofreniasTan simisturi molodinis xarisxi. aradamakmayofilebel
dakavSirebuli saerTaSoriso piloturi kvleva socialur garemos ukavSirebdnen Semdeg sam klinikur
(msoflio janmrTelobis organizacia, 1973) gviCvenebs, aspeqts: socialur izolacias, emociur gasadavebasa
rom orwliani vadis gasvlis Semdeg gamosavali da metyvelebis gaRaribebas. mizez-Sedegobrivi
ukeTesi iyo indoeTSi, nigeriasa da kolumbiaSi, kavSiri am socialur faqtorebsa da klinikur
risi axsnac mxolod pacientebis gansxvavebuli mdgomareobas Soris daadastura 4 wlis Semdgom
inicialuri maCveneblebiT SeuZlebelia, magram es Ca­tarebulma kvlevam. kerZod, gaumjobesebuli
gasaTvaliswinebelia; aRmoCnda, rom am sam qveyanaSi stacionaruli ga­remo pacientis mdgomareobis am sam
fsiqiatriul saavadmyofos ufro xSirad mimarTaven klinikur aspeqtze dadebiTad aisaxa.
mwvave simptomebis mqone pacientebi da naklebad is saavadmyofoSi arasaTanadod mastimulirebeli
pirebi, romlebsac Semparavi dasawyisiT mimdinare so­cialuri garemo sazianod moqmedebs pacientis
formebi aReniSnebaT. Semdgomi kvlevebiT, romlebSic mdgomareobaze, Tumca, zedmeti stimulacia xels
gaTvaliswinebuli iyo es gansxvaveba, igive Sedegebi uwyobs pozitiuri simptomebis ganviTarebasa da
miiRes (Jablensky, 2003). ZiriTadi daskvna, rac gamwvavebas. gamomdinare iqidan, rom stacionarSi ar­
daavadebis gamosavalTan dakavSirebiT gakeTda, sebuli garemo faqtorebi mniSvnelovnad zemoqmedebs
iyo is, rom ganviTarebad qveynebSi gamosavali daavadebis prognozze, unda vivaraudoT, rom imave
ukeTesia da pacientebi srul remisias ufro xSirad faqtorebis gaTvaliswineba aucilebelia sociumSic.
aRweven. ganviTarebul qveynebSi ki Sizofreniis
mqo­ne pirebisTvis metadaa damaxasiaTebeli gaxan­ ojaxi da emociebis eqspresia
grZlivebuli rezidualuri simptomebis arseboba. brauni (Brown et al., 1958) darwmunda, rom stacionaridan
ganviTarebad qveynebSi Sizofreniis ukeTesi gamoweris Semdeg Sizofreniis mqone pacientebis
gamosavlis mizezi axsnili ar aris, rac ar SeiZleba prognozi gacilebiT uaresia ojaxSi dabrunebisas,
mxolod emociuri eqspresiis gansxavebuli xarisxis vidre sacxovrebelSi gadasvlisas. man daadgina (Brown
Sedegi iyos. 15 da 25-wliani grZelvadiani kvlevebiT et al., 1962), rom gamwvavebaTa sixSire metia emociuri
dadasturda daavadebis mimdinareobis geografiuli eqspresiis (ee) maRali intensivobis mqone ojaxebSi.
variabeloba da dadginda, rom pirveli epizodis dros aseTi ojaxebisTvis damaxasiaTebelia kritikuli da
mdgomareobis simwvave da daavadebis tipi daavadebis arakeTilganwyobili damokidebulebebi an zedmeti
mimdinareobis mniSvnelovani ganmsazRvreli faq­ emociuri CarTuloba. gamwvavebaTa sixSire matulobs,
torebia (Harrison et al., 2001). Tu pacienti iZulebulia ojaxis wevrebTan kviraSi 35
saaTze meti dro gaataros. es monacemebi dadasturda
cxovrebiseuli movlenebi
da gamdidrda axali faqtebiT, rodesac gamoikvlies
mwvave simptomebis manifestaciamde ramdenime kvi­ kavSiri naTesavebis emociebis eqspresias, cxovrebiseul
riT adre zogi pacientis SemTxvevaSi aRiniSneba movlenebsa da gamwvavebebs Soris (Leff and Vaughn, 1981).
cxovrebiseuli movlenebis gaxSireba. es xdeba daavadebis dawyeba da axali epizodebis ganviTareba
ara marto pirveli epizodis, aramed gamwvavebebis ukavSirdeba sami Tvis ganmavlobaSi emociebis
drosac (Bebbington et al., 1993). amasTan, gaxSirebuli eqspresiisa da damoukidebeli cxovrebiseuli
cxovrebiseuli movlenebis dros damaxasiaTebelia SemTxvevebis maRal maCveneblebs. mniSvnelovani
ufro gamoxatuli simptomaturi mimdinareoba. iyo, aseve, naTesavebis emociuri eqspresiisa da
socialuri stimulacia pacientebis medikamenturi mkurnalobis efeqturobis
kavSiri (Vaughn and Leff, 1976). im SemTxvevebSi, rodesac
1940-50-ian wlebSi Catarebulma kvlevebma aCvena, rom
pacientebi 35 saaTze met xans atarebdnen maRali
hospitalizebuli pacientebisTvis damaxasiaTebeli
emociuri eqspresiis ojaxebSi da ar iRebdnen wamlebs,
bevri klinikuri Tavisebureba aramastimulirebel
gamwvavebebi 92%-s, xolo mkurnalobis reJimis dacvis
garemosTan iyo dakavSirebuli. vingma da braunma (Wing
pirobebSi pacientTa mxolod 53%-s aReniSneboda.

_ 313 _
12 Sizofrenia
xolo Tu pacientebi iRebdnen daniSnulebas da ojaxSi pacientebisa da maTi ojaxebis wevrebisTvis ar aris
35 saaTze nakleb dros atarebdnen, mdgomareoba sakmarisi. britaneTis fsiqikuri jandacvis erovnuli
mxolod 15%-s umwvavdeboda. programis prioritetia pacientebis momvlelTa
Semdgom kvlevebSi lefma (Leff, 1985) gamoTqva servisis gaumjobeseba avadmyofTa mimarT Tanadgomis,
mosazreba, rom emociur eqspresias kauzaluri daxmarebis TvalsazrisiT (jandacvis departamenti,
mniSvneloba unda hqondes. man Seiswavla 24 1999). lefs (Leff, 1998) uweria:
ojaxi, romlebSic Sizofreniis mqone pacientebi
`pativi unda vceT pacientis naTesavebs im zrunvis
TavianT maRali eqspresiis mqone naTesavebTan
gamo, rasac isini dRe da Rame mravali wlis
intensiur kontaqtSi imyofebodnen. yovel maTgans
ganmavlobaSi ewevian. maT ar surT, rom ganixilavdnen
utardeboda mkurnaloba. 12 ojaxidan pacientebi
maT, rogorc paTogenur faqtors da miiCnevdnen
mxolod ambulatoriul daxmarebas iRebdnen. da­
mkurnalobis samizned, aramed, SizofreniasTan
narCeni 12 ojaxis SemTxvevaSi _ medikamentur
brZolaSi maT mxolod partnioroba surT.~
mkurnalobasTan erTad, pacientebi da maTi ojaxis
wevrebi eswrebodnen mecadineobebs, romlebzec pacientis momvlelebTan muSaobis sakiTxebi
SizofreniasTan dakavSirebul informacias iRebdnen. ganxilulia amave TavSi, `daavadebis marTvis~ nawilSi
meore jgufSi gamosavali gacilebiT ukeTesi iyo. (gv. 325).
es Sedegi adasturebs, erTi mxriv, mdgomareobis
daskvna
gamwvavebisTvis emociuri eqspresiis mniSvnelobas da,
meore mxriv, xazs usvams kombinirebuli mkurnalobis, Seswavlili SemTxvevebis safuZvelze SeiZleba iT­qvas,
e.i. medikamenturi da fsiqosocialuri intervenciis rom socialuri faqtorebi gavlenas ax­dens Sizofreniis
erToblivi gamoyenebis efeqturobas. dawyebasa da simptomatikis Ta­viseburebaze. axloblebis
emociuri eqspresiis mniSvneloba sakmaod farTod emociurma CarTulobam SeiZleba gaamwvavos mdgomareoba.
Seiswavles da daadgines, rom aseT ojaxebSi SesaZlebelia, rom ganviTarebad qveynebSi dabali
cxovrebisas, gamwvavebis sixSire 2-3-jeraa gazrdili. intensivobis emociuri eqspresia dadebiT gavlenas
Sesabamisad, dabali emociuri eqspresiis ojaxebSi axdendes daavadebis gamosavalze. zogadad, garemo
ufro adekvaturi damokidebulebaa Sizofreniisa faqtorebTan dakav­SirebiT, unda gaviTvaliswinoT,
da daavadebasTan dakavSirebuli qcevis mimarT, rac rom zedmeti stimulacia xels uwyobs pozitiuri
TavisTavad gavlenas axdens gamosavalze (Barrowclough simptomebis ganviTarebas da mdgomareobis gamwvavebas,
et al., 1994) xolo aramastimulirebeli garemo auaresebs negatiur
simptomatikas.
Sizofreniis gavlena ojaxze
stacionarsgareTa fsiqiatriuli momsaxurebis da­ mkurnaloba
nergvam ojaxebs garkveuli sirTuleebi Seuqmna. Sizofreniis mkurnaloba iTvaliswinebs rogorc
Sizofreniis mqone pacientebis naTesavebi ZiriTadad mwvave, ise qronikuli mdgomareobebis marTvas. zo­
ori saxis problemaze amaxvileben: pirvelia gadad, saukeTeso Sedegis miRweva SesaZlebelia
socialuri izolacia. pacienti gaurbis ojaxis sxva antifsiqozuri mkurnalobisa da garkveuli fsiqo­
wevrebTan urTierTobas. isini iSviaTad saubroben, socialuri RonisZiebebis kombinaciiT. am nawilSi
arian Senelebulebi, aqvT SezRuduli interesebi da ganvixilavT calkeuli mkurnalobis efeqturobas.
ar uvlian sakuTar Tavs. meore ZiriTadi problemaa TavSi _ `daavadebis marTva~, visaubrebT imis
aSkarad Semawuxebeli da socialurad miuRebeli Taobaze, Tu rogor gamoiyeneba mkurnalobis es
qcevebi da Zaladobis saSiSroeba. es problema xels saxeebi praqtikaSi. antifsiqozuri preparatebis
uwyobs ojaxis wevrebs Soris maRali emociuri farmakologiuri aspeqtebi ganxilulia 21-e TavSi,
eqspresiis ganviTarebas, rac, Tavis mxriv, auaresebs xolo Temze dafuZnebuli zrunva da daxmarebis
mdgomareobas. dagegmva _ 23-e TavSi.
pacientis axloblebs SeiZleba aReniSnebodeT mkurnalobis Tanamedrove midgomebi mocemulia
SfoTva, depresia, braleulobis gancda an klinikuri praqtikis erovnul rekomendaciasa (NICE,
dabneuloba. maT ar ician, rogor moiqcnen rTul 2002) da lemanis saxelmZRvaneloSi (Lehman et al., 2004).
viTarebaSi an ra reaqcia hqondeT ucnaur qcevaze.
damatebiTi sirTuleebi SeiZleba gamoiwvios ojaxis antifsiqozuri preparatebi
wevrebs Soris gansxvavebulma damokidebulebam da
axloblebisa da mezoblebis mxridan Tanadgomis
mwvave Sizofrenia
ararsebobam. axloblebis cxovrebaze gavlena xSirad mwvave Sizofreniis dros antifsiqozuri prepa­ratebis
Zalian seriozulia. samwuxarod, TemSi momsaxureba efeqturoba kargadaa Seswavlili. maga­liTad, fsiqikuri

_ 314 _
mkurnaloba
janmrTelobis erovnuli ins­titutis xelmZRvanelobiT antifsiqozuri preparatebis depo formebis arseboba;
Catarda kvleva, rom­lis drosac qlorpromazini, amJamad mxolod risperidonis depo variantia
flufenazini da Tioridazini Seadares placebos xelmisawvdomi.
(Cole et al., 1964). 6 Tvis ganmavlobaSi antifsiqozuri
gansxvavebebi antifsiqozur preparatebs Soris
mkurnalobis Sedegad pacientebis erTi meoTxedis
mdgomareoba gaumjobesda, placeboze myofi pacientebis tipiuri preparatebis efeqturoba erTmaneTisagan
naxevrisa ki _ gauaresda. metaanalizur kvlevaSi mniSvnelovnad ar gansxvavdeba. klozapinis garda,
(Thornley et al., 1997) gaaanalizes qlorpromazinze atipiuri preparatebis SemTxvevaSic, atipiuri
Catarebuli 42 randomizebuli kvlevis Sedegi. 8 kviris antifsiqozuri medikamentebi TiTqmis erTnairad
Semdeg qlorpromazini, placebosTan SedarebiT, ufro moqmedebs.
xSir SemTxvevaSi, iwvevda gaumjobesebas (55% vs. 37%, tipiur da atipiur preparatebs Soris gan­sxva­veba
NNT=6). mravalma kvlevam Seiswavla da xSirad urTierT­
medikamenturma mkurnalobam ufro kargi Sedegi gamomricxavi monacemebi miiRo. metaanalizuri
gamoiRo pozitiuri (bodva da halucinacia) da naklebi kvlevebis monacemebi mwvave fazis mkurnalobasa da
negatiuri da kognituri simptomebis mkurnalobis preparatis amtanobaze, aseve, gansxvavebis SemTxvevaSi,
dros. sedatiuri efeqti Tavidanve iyo gamoxatuli, efeqtis sididesa da klinikur mizanSewonilobaze
Tumca, antifsiqozuri moqmedeba, romelic iTvleba, araerTgvarovania. magaliTad, gedesma (Geddes et
rom dauyovnebliv unda gamovlindes (Agid et al., al., 2000) daaskvna, rom nebismieri upiratesoba
2003) Zalian nela, zogjer ramdenime kviris Semdeg, umniSvneloa, xolo devisma (Davis et al., 2003) atipiuri
xdeboda SesamCnevi. preparatebis mniSvnelovani efeqturoba aCvena. axali
grZelvadiani kvleviT, romlis drosac mravali
mwvave fazis mkurnaloba atipiuri preparati Seadares tipiur antifsiqozur
gamwvavebis profilaqtikisTvis xangrZlivi anti­ medikaments perfenazins, mcire gansxvavebebi miiRes
fsiqozuri Terapia mravali kontrolirebadi kvle­ (Lieberman et al., 2005). mkurnalobis saxelmZRvaneloSi
viTaa dadasturebuli (Pasmanick et al., 1964., Gilbert et (gaidlaini), romelsac amJamad britaneTSi iyeneben,
al., 1995). sistematurma analizma (Thornley et al., 2003) miTiTebulia, rom atipiuri antifsiqozuri pre­
aCvena, rom qlorpromazinis 6-24 Tvis ganmavlobaSi parati pirveli arCevis medikamentia Sizofreniis
miRebisas, gamwvavebis riski mcirdeba (SedarebiTi samkurnalod, Tumca, tipiuri antifsiqozuri pre­
riski=0.65, NNT=3) da zogadi funqcionireba umjo­ paratebis mniSvnelobac aRiarebulia (NICE, 2002).
besdeba (SedarebiTi riski=0.76; NNT=7), preparatis azrTa sxvadasxvaoba arsebobs gamwvavebebis pro­
wyvetilad, mxolod gamwvavebis niSnebis gamovlenisas, filaqtikis mizniT preparatebis gamoyenebasTan
micema nakleb efeqturia, vidre profilaqtikis dakavSirebiTac, Tumca, unda iTqvas, rom monacemebi
mizniT wamlis xangrZlivad miReba (Jolley et al., 1990). mainc atipiuri preparatebis sasargeblod metyvelebs.
zogi qronikuli Sizofreniis mqone pacienti amasTan dakavSirebiT pirveli fundamenturi kvleva
rezistentulia xangrZlivi mkurnalobis mimarT, Catarda 2002 wels, romlis drosac 365 stabilur
xolo zogi _ TavisTavad gamodis mdgomareobidan. pacientze dakvirvebiT Seiswavles haloperidolisa
samwuxarod, ar arsebobs validuri maCveneblebi, da risperidonis efeqturoba (Csernansky et al., 2002). 12
romlebic dagvexamreba sworad ganvsazRvroT, Tu Tvis ganmavlobaSi mdgomareoba gaumwvavda pacientebis
romel pacients esaWiroeba preparatis xangrZlivad 25%-s, romlebic risperidoniT mkurnalobdnen,
miReba da ramden xans unda gagrZeldes grZelvadiani xolo haloperidebis mimRebTagan _ 40%-s. gansxvaveba
profilaqtikuri mkurnaloba. zogadad Tanxmdebian, TvalsaCino da sarwmuno iyo rogorc klinikurad,
rom xangrZlivi remisiac ar iZleva imis garantias, ise statistikurad. axali, sistematuri mimoxilvis
rom wamlis Sewyvetis SemTxvevaSi mdgomareoba Sedegebis mixedviT (Leucht et al., 2003), gamwvavebis
ar gamwvavdeba (Cunningham and Johnstone, 2000). profilaqtikisTvis atipiuri preparatebi placeboze
antifsiqozuri preparatis moxsnisas, aucilebelia ufro efeqturi aRmoCnda (NNT=3_5). amasTan,
dozebis TandaTanobiT, nela Semcireba da Tveebis tipiurebTan SedarebiT, gamwvavebebis sixSire bevrad
manZilze xangrZlivi monitoringi. naklebi iyo (NNT=9_13). am kvlevis monacemebi
arsebobs mosazreba, romelic zogad klinikur safuZvlianad gaanalizda da dasabuTda (Csernansky
STabeWdilebas eyrdnoba da romlis mixedviTac, et al., 2002). aqve unda aRiniSnos, rom sxva kvlevebiT
gamwvavebebis profilaqtikisTvis depo preparatebi miRebuli monacemebi naklebad STambeWdavia.
ufro Sedegiania (Davis et al., 1994) SesaZloa imitom, klinikur praqtikaSi atipiuri preparatebi pirveladi
rom pacientebs uadvildebaT mkurnalobis reJimis SemTxvevebis samkurnalod gamoiyeneba, an iniSneba
dacva. aqedan gamomdinare, sasurvelia atipiuri maSin, Tu Catarebuli mkurnaloba araefeqturia an

_ 315 _
12 Sizofrenia
pacients tipiur preparatebze gverdiTi movlenebi sisxlis mudmivi monitoringi, vinaidan arsebobs
uviTardeba. wamlebis individualur arCevans mTeli agranulocitozis ganviTarebis saSiSroeba. pre­
rigi faqtorebi ganapirobebs, rasac daavadebis paratis miRebam SesaZlebelia gamoiwvios wonaSi
marTvasTan dakavSirebul TavSi ganvixilavT (gv. 319). mateba, sedacia da hipersalivacia (gv. 574). mosazreba,
rom klozapinis gamoyeneba Sizofreniis adreul
mkurnalobis mimarT rezistentuli Sizofrenia
stadiaze aumjobesebs gamosavals, ar dadasturda.
pacientebis 30% antifsiqozuri mkurnalobis mimarT magaliTad, erTwlianma kvlevam ar aCvena klozapinis
rezistentulia an, upiratesad, eqstrapiramiduli aSkara upiratesoba qlorpromazinTan, pirveli
garTulebebis gamo, preparatebis autanloba aRe­ epizodisa da aranamkurnalebi pacientebis SemTxvevaSi
niSnebaT. aseTi mdgomareobebis samkurnalod erT­ (Lieberman et al., 2003).
aderTi rekomendebuli preparatia klozapini, rezistentuli pacientebis mkurnalobasTan da­
ro­­melic efeqts iZleva SemTxvevaTa mesameds an kav­SirebiT, romlebsac sxvadasxva mizezis gamo
TiT­q­mis naxevarSi (Kane et al., 1988). es monacemebi klozapinis miReba ar SeuZliaT an visTvisac es
ramodenime kvlevam daadastura (Wahlbeck et al., 1999. preparati araefeqturia, Zalian cota monacemi
ix. suraTi 12.1). arc erTi sxva atipiuri preparati arsebobs. miRebuli strategiaa (romlis garkveuli
ar xasiaTdeba aseTi efeqturobiT (Chakos et al., 2001). mtkicebulebebi arsebobs) augmentacia D2 receptoris
klozapini unikaluria Sizofreniis dros suicidis mimarT gamoxatuli afinurobis mqone preparatebiT,
prevenciisTvisac (gv. 324). magaliTad, sulpiridiT, amisulpiridiT an ris­
klozapiniT mkurnalobis rekomendacia unda ga­ peridoniT. es erTaderTi SemTxvevaa, rodesac anti­
ewios yvela im pacients, visTvisac ori sxvadasxva fsiqozuri polifarmacia dReisTvis gamarTlebulia
antifsiqozuri preparatiT mkurnaloba ar aRmoCnda (Freudenreich and Goff, 2002). arsebobs lamotrijiniTa
efeqturi an visac sxva preparatebis mimarT da valproatiT augmentaciis susti mtkicebulebebi
autanloba aReniSneba. xazi unda gaesvas imas, rom (mkurnalobis mimarT rezistentuli Sizofreniis
klozapinis gamoyeneba misi sxva gverdiTi efeqtebis mimoxilva ix. Barnes et al., 2003).
gamo SezRudulia. misi daniSvnisas aucilebelia

suraTi 12.1 klozapiniT (eqsperimentuli kgufi) an tipiuri antifsiqozuri preparatebiT (sakontrolo jgufi) xanmokle da
grZelvadiani mkurnalobis Sedegebi. analizi gakeTebulia 30 kvlevis monacemebis safuZvelze.
Sedegi modeli OR 95%CL eqsperimentuli sakontrolo NNT/NNH
sikvdili
relafsi
moklevadiani
grZelvadiani
klinikuri gaumjobesebis gareSe
moklevadiani
grZelvadiani
gaweras ar eqvemdebareba
moklevadiani
grZelvadiani
Sromisuunaro
moklevadiani
mkurnalobis miuRebloba
moklevadiani
grZelvadiani
pacientis ukmayofileba
moklevadiani
grZelvadiani
gverdiTi efeqtebi
sisxlis problemebi
hipersalivacia
sicxe
sedacia
gulyra
hipotenzia an Tavbrusxveva
wonaSi mateba
eqstrapiramiduli simptomebi
qserostomia

Odds ratio -Sansebis Tanafardoba, CL-sarwmunoebis intervali, NNT-mkurnalobisTvis saWiro raodenoba, NNH-zianisTvis
saWiro raodenoba. FEM-fiqsirebuli efeqtis modeli, REM-randomuli efeqtis modeli. svetebSi saTauriT „Experimental“
da `Control~ mocemulia pacientebis raodenoba jgufebSi. terminebisTvis ixileT Tavi 5.

_ 316 _
mkurnaloba
antidepresantebi da guneb-ganwyobis dros ekT-s gamoyenebasTan dakavSirebiT arsebuli
stabilizatorebi (normoTimikebi) mtkicebulebebi Zalian sustia (Tharyan and Adams,
2008). amitom, sxva qveynebTan SedarebiT, britaneTSi
Sizofreniis xSiri Tanmxlebi simptomia depresia.
ekT-s iSviaTad mimarTaven.
gamomdinare iqidan, rom Znelia depresiuli da ne­
gatiuri simptomebis diferencireba, Sizofreniis
fsiqosocialuri midgomebi
dros antidepresantis efeqturad gamoyenebis Seswavla
sakmaod garTulebulia. ris gamoc am sakiTxTan Sizofreniis samkurnalod Temze dafuZnebuli ser­
dakavSirebiT mxolod ramdenime damakmayofilebeli visebis ganviTarebam fsiqosocialuri intervenciis
kvlevaa Catarebuli (Whitehead et al., 2003). mimarT interesi mniSvnelovnad gazarda. aq ga­
sirisma (Siris et al., 1987) imipraminis placebo- erTianebulia sxvadasxva saxis intervencia, romlebsac
kontrolirebadi kvleviT Se­iswavla Sizofreniis saerTo miznebi aqvT:
mqone pacientebi, romlebsac daniSnuli hqondaT 1. socialuri da interpersonaluri funqcionirebis
flufenazini da romlebsac fsiqozuri simptomebis gaumjobeseba;
nivelirebis Semdeg ganu­vi­TardaT gamoxatuli 2. sazogadoebaSi damoukideblad cxovrebis xelSew­
depresiuli simptomebi. dep­resiuli guneb-ganwyobis yoba;
gaumjobesebisTvis mni­Svnelovnad efeqturi aRmoCnda
3. simptomebis simwvavis Sesusteba da komorbiduli
imipramini, vidre placebo; amasTan, igi ar iwvevs
mdgomareobebis (magaliTad, narkomoxmarebis) mar­Tva;
fsiqozuri sim­ptomebis gamwvavebas (Plasky, 1991).
serotoninis uku­mitacebis seleqciuri inhibitorebi 4. sakuTari daavadebis marTvis unaris gaumjobeseba.
farTod gamoiyeneba Sizofreniis dros depresiuli arsebobs mTeli rigi mtkicebulebebisa, rom­le­
sim­ptomebis samkurnalod, miuxedavad imisa, rom bic ukavSirdeba garkveuli fsiqosocialuri inter­
jerac ar momxdara maTi saTanadod Sefaseba. venciebis efeqturobas (cxrili 12.15).
ar aris dasabuTebuli liTiumisa da sxva nor­
ojaxuri Terapia
moTimikebis gamoyeneba Sizofreniis dros. arc
mtkicebulebebi arsebobs maT antifsiqozur moq­ Sizofrenia mniSvnelovani tvirTia pacientis oja­
medebasTan dakavSirebiT. ramdenime kvleviT miRebuli xisTvis, amitom daavadebis sxvadasxva etapze xSi­
sasurveli Sedegi SeiZleba afeqtur simptomebze rad mimarTaven ojaxur Terapias. ojaxuri Terapia,
moqmedebiT aixsnas. magaliTad, norTvikis parkis romelic gamoiyeneba ojaxis wevrebs Soris emociis
funqciuri fsiqozebis (Northwick Park Functional eqspresiis Sesasusteblad, yvelaze kargadaa Ses­
Psychosis study) kvlevaSi, diagnozis miuxedavad, wavlili. procedura ZiriTadad moicavs fsiqo­
li­Tiumi efeqturi iyo aweuli guneb-ganwyobis ganaTlebas daavadebis niSnebisa da misi Sedegebis
dros, Tumca, aranairi gavlena ar mouxdenia Sesaxeb, aseve, rCevebs mdgomareobis marTvasTan
pozitiur an negatiur simptomebze (Johnstone et al., dakavSirebiT (cxrili 12.16). axlaxans Catarebulma
1988). axalma sistematurma mimoxilvam aCvena, rom metaanalizma daadastura, rom aseTi intervenciis
Sizofreniis dros liTiumis gamoyeneba mxolod dros mcirdeba hospitalizaciis SemTxvevebi (NNT=7)
afeqturi simptomebis (an Sizoafeqturi aSlilobis) da umjobesdeba mkurnalobis reJimis dacva; Tumca,
SemTxvevaSi iZleva dadebiT Sedegs. am simptomebis calkeuli kvlevebiT gansxvavebuli Sedegebia miRe­
gareSe, Sizofreniis dros liTiumis efeqturobis buli. magaliTad, SedarebiT axalma kvlevam (Pharoah
aSkara mtkicebulebebi ar arsebobs (Leuch et al.,
2004). klozapinis augmentaciisTvis guneb-ganwyobis cxrili 12.15 fsiqosocialuri intervenciebi,
stabilizatorebis gamoyenebis Sesaxeb zeviT iyo romlebic efeqturia Sizofreniis samkurnalod
saubari.
ojaxuri Terapia (fsiqoganaTleba)

eleqtrokrunCxviTi Terapia kognitur–bihevioruli Terapia

Sizofreniis dros ekT-s gamoyenebis tradiciuli socialuri unarebis daswavla


Cvenebaa katatonuri mdgomareoba da depresiuli dasaqmeba mxardaWeriT
simptomebi. orive mdgomareobisTvis ekT-s moqmedebis
daavadebis marTvis unarebi
efeqti xSirad Zalian swrafi da gasaocaria. arsebobs
garkveuli mtkicebulebebi, rom mwvave epizodebis integrirebuli mkurnaloba komorbiduli
mkurnalobisas ekT iZleva swraf efeqts da, aseve, narkomoxmarebisTvis

aumjobesebs rezistentuli SemTxvevebis dros asertuli stacionargareSe mkurnaloba


antifsiqozur mkurnalobaze pasuxs. Sizofreniis
Mueser & McGurk (2004)

_ 317 _
12 Sizofrenia

socialuri unarebis treningi


cxrili 12.16 ojaxuri Terapiis elementebi
socialuri unarebis treningi gulisxmobs komp­
Sizofreniis mkurnalobis dros
leqsuri interpersonaluri unarebis daswavlas,
Sizofreniis Sesaxeb ganaTleba rom­lisTvisac bihevioruli Terapia, ukukavSiri,
komunikaciis gaumjobeseba in­terpersonaluri unarebis treningi da sxva in­
emociebis eqspresiis Sesusteba tervenciebi gamoiyeneba. SeiZleba, unarebis treningis
kombinireba fsiqoganaTlebasa da daavadebis marTvis
socialuri kavSirebis gazrda
treningTan, romelic iTvaliswinebs mkurnalobis
molodinis marTva reJimTan adaptaciasa da cxovrebis imdagvarad
dRiuri sakontaqto saaTebis Semcireba organizebas, rom Semawuxebeli simptomebis gavlena
minimaluri iyos. aseTi Terapiis efeqti zogadad
Leff., 1998
Zalian pozitiuria, Tumca bolomde naTeli araa,
ramdenad myaria es efeqti intevenciis dasrulebis
et al., 2003) gamoavlina ojaxuri Terapiis naklebi
Semdegac, an xom ar aris efeqturi mxolod im
efeqturoba. Tanamedrove midgomis Tanaxmad, fsi­
pacientebisTvis, romlebsac prognozulad ukeTesi
qoganaTleba da ojaxuri Terapia rekomendebulia
mdomareoba aqvT. dReisTvis arsebuli metaanaliziT
pacientebisTvis, romlebic cxovroben an axlo ur­
socialuri unarebis treningis TvalsaCino efeqti
TierTobaSi imyofebian TavianT ojaxebTan (Pilling et
dadasturebuli araa, amitom socialuri unarebis
al., 2002b; NICE, 2002).
treningis rutinulad gamoyeneba rekomendebuli ar
kognitur-bihevioruli Terapia aris (Pilling et al., 2002b).
is, rom Sizofreniis dros kognitur-bihevioruli kognituri daqveiTebis mkurnaloba
Terapiis (kbT) gamoyeneba mizanSewonilia, efuZneba
kognituri daqveiTeba Sizofreniis cudi gamo­sav­
mosazrebas, rom pozitiuri simptomebi struqturul
lis mniSvnelovani determinantia. dReisTvis ori­
msjelobasa da qceviT modifikacias eqvemdebareba.
ve midgoma, rogorc farmakologiuri, ise fsi­
magaliTad, bodviTi azrebis SemTxvevaSi ganixilaven
qologiuri, miznad isaxavs kognituri funqciebis
misi warmoSobis mizezebs da sTavazoben alternatiul
gaumjobesebasac.
axsnas. Tumca, bodviT azrebTan roca gvaqvs saq­
konvenciuri antifsiqozuri preparatebi mini­
me, pirdapiri konfrontacias unda moveridoT. amis
malurad moqmedeben kognitur simptomebze (Mishara
msgavsad, SesaZlebelia halucinaciebis yovlis­
and Goldberg, 2004), xolo maRali dozebiT miRebuli,
SemZleobaze, identurobasa da miznebze pacientis
gansakuTrebiT antiqolinerguli moqmedebis pre­
rwmenis modificireba. amiT SevZlebT am gancdis
paratebi, auareseben mdgomareobas. atipiuri anti­
Tanmxlebi distresisa da sixSiris Semcirebs.
fsiqozuri saSualebebi zogierTi funqciis umni­
ramdenime kontrolirebadma klevam aCvena, rom
Svnelo gaumjobesebas iwveven (Harvey and Keefe, 2001).
Si­zofreniis dros kbT dadebiT Sedegebs iZleva.
dReisTvis gaurkvevelia da arc mtkicebulebebi
erT-erTis Tanaxmad (Tarrier et al., 1998), pozitiuri
arsebobs, Tu ra ganasxvavebs medikamentebs kognitur
simptomebis simwvavis Sesamcireblad kbT, mxardaWeriT
funqciebze moqmedebis TvalsazrisiT. mimdinareobs
TerapiasTan SedarebiT, ufro efeqturia. meore
sxvadasxva wamlis Seswavla da SemuSaveba im mizniT,
kvlevam gamoavlina, rom kbT-c da nakleb specifikuri
rom es wamlebi antifsiqozuri moqmedebisagan damo­
`megobruli~ intervenciac rogorc pozitiuri, ise
ukideblad, efeqturi iyos kognituri mdgomareobis
negatiuri simptomebis mniSvnelovan gaumjobesebas
gasaumjobeseblad.
iwvevda. mkurnalobis 9 Tvis manZilze kbT-s jgufSi
kognituri deficitis dasaZlevad mTeli rigi
efeqti ufro TvalsaCino iyo (Sensky et al., 2000).
fsiqologiuri mkurnalobis meTodebic gamoscades.
turkingtonma (Turkington et al., 2004) gamoiTqva mosazreba,
ZiriTadi aqcenti gakeTda trenirebaze da praqtikis
rom kbT karg Sedegebs iZleva pozitiuri, negatiuri
saSualebiT Sesrulebis gaumjobesebaze. yvelaze
da, zogadad, Sizofreniis simptomebis mkurnalobisas
intensiurad Seiswavles kognituri aRdgenis Terapia,
da rom is fsiqiatriulma eqTanma unda Caataros. kbT-s
Tumca, Sedegebma aSkara suraTi ar mogvca. erTi
efeqturobis, mniSvnelobis, gansakuTrebiT, klinikaSi
metaanalizisa da Semdgomi grZelvadiani kvlevis
misi rutinulad gamoyenebis mimarT ufro frTxili
meSveobiT pozitiuri Sedegebi miiRes (Krabbendam
midgomac arsebobs (Pilling et al., 2002a; Turkington and
and Aleman, 2003; Hogarty et al., 2004), xolo meore me­
McKenna, 2003). miuxedavad amisa, Sizofreniis mqone
taanaliziT daaskvnes, rom es intervencia mniSvnelovan
pacientebisTvis kbT integrirebuli mkurnalobis
gaumjobesebas ar iwvevs (Pilling et al., 2002b)
paketis nawilad unda moiazrebodes.

_ 318 _
daavadebis marTva

dinamikuri fsiqoTerapia daavadebis bunebidan gamomdinare, Zalian Znelia,


Tumca profesiuli unar-Cvevebisa da moTminebis
warsulSi, Sizofreniis dros dinamikuri fsiqoTerapia
wyalobiT SesaZlebelia am rTuli amocanis daZ­
Zalian xSirad gamoiyeneboda ufro metad aSS-Si, vidre
leva. mniSvnelovania realuri miznebis dasaxva (gan­
britaneTSi. miRebuli Sedegebi Zalian usistemoa,
sakuTrebiT mZime pacientebis SemTxvevaSi), romlebic
arc erTi ar metyvelebs am Terapiis Catarebis
misaRebi iqneba pacientisa da misi axloblebisTvisac.
mizanSewonilobaze. mei (May, 1968) darwmunda, rom
yovelTvis unda avuxsnaT maT, Tu riTia daniSnuli
fsiqoTerapia umniSvnelod aumjobesebda mdgo­
wamali sasargeblo da, aseve, unda mivawodoT
mareobas. Tumca, mis mier Seswavlili mkurnaloba iyo
informacia preparatis gverdiTi movlenebis Sesaxebac.
xanmokle da mas SedarebiT gamoucdeli fsiqiatrebi
ukanasknel wlebSi SemuSavebulma mkurnalobis axalma
atarebdnen. garda imisa, rom Sizofreniis dros
meTodebma mniSvnelovnad gaaumjobesa daavadebis
individualuri fsiqoTerapia araefeqturia, arsebobs
marTva, amitom aucilebelia am mimarTulebiT codnis
imis saSiSroebac, rom SeiZleba moxdes pirovnebis
mudmivi ganaxleba.
zedmetad stimulacia da fsiqozuri simptomebis
cxrilSi 12.17 Sejamebulia Sizofreniis marTvis
gamwvaveba (Malberg and Fenton, 2000).
ramdenime ZiriTadi sakiTxi (NICE, 2002) (zogadi
wamlebis urTierTqmedeba da fsiqosocialuri mimoxilva ix. Cunningham Owens and Johnstone, 2000).
mkurnaloba
fsiqosocialuri mkurnaloba upiratesad farmako­Te­ mwvave mdgomareoba
rapiasTan erTad tardeba. orive intervencia amJamad stacionarSi moTavseba da mkurnaloba, Cveulebriv,
Sizofreniis mkurnalobis integrirebuli paketis saWiroa, rodesac saxezea Sizofreniis pirveli
ganuyofel nawils warmoadgens. Zneli saTqmelia, epizodi da gamwvavebis faza. Tumca, adekvaturi
ramdenad efeqturia fsiqosocialuri intervencia resursebis arsebobisas, SesaZlebelia saxlSi
damoukideblad, radgan igi, pirvel rigSi, aumjobesebs mkurnaloba, rasac Tavisi upiratesoba aqvs (maT
mkurnalobis reJimis dacvas. es ar aris mniSvnelovani Soris, pacientis survilis gaTvaliswineba) (Dedman,
argumenti fsiqosocialuri intervenciis sasargeblod, 1993). amis mxedvelobaSi miRebiT, Seiqmna krizisuli
radgan fsiqologiuri intervencia, romelic miznad intervenciis jgufi, romelic miznad isaxavs mwvave
isaxavs komplaenturobis (mkurnalobis reJimis dacvis) mdgomareobaSi myofi pacientis mkurnalobas binaze.
gaumjobesebas, rogorc Tanmxlebi mkurnaloba, Tumca, stacionarul mkurnalobas Tavisi upiratesoba
TavisTavadaa efeqturi (Kemp, 1996). aqvs: klinikaSi uzrunvelyofilia daculi garemo,
SesaZlebelia pacientze ufro safuZvliani dak­
daavadebis marTva virveba, da ojaxsac, romelic xangrZlivi drois
manZilze ganicdis distress, amosunTqvis saSualeba
daavadebis marTvis upirvelesi sawindaria paci­
eZleva.
entTan kargi urTierTobis damyareba. amis miRweva,
mniSvnelovania pacientze dakvirveba mkurnalobis
Catarebamde, magram es xSirad ver xerxdeba
cxrili 12.17 Sizofreniis marTvis principebi da saWiroa gadaudebeli Terapiis dawyeba. da­
da komponentebi kvirveba pacientze, romelic medikamentebs ar
Terapiuli partnioroba pacientsa da mis mzrunvelebTan iRebs, gvexmareba fsiqikuri statusisa da qcevis
srulyofil SeswavlaSi, diagnozis dasmasa da
integrirebuli, multidisciplinuri muSaoba, romelic
sxva daavadebebisagan, magaliTad, fsiqoaqtiuri
pirvelad da meorad jandacvas moicavs
nivTierebebiT gamowveuli mdgomareobisa da
antifsiqozuri preparatebiT mkurnaloba da organuli fsiqozebisagan, diferencirebaSi. SesaZloa,
profilaqtika _ minimaluri efeqturi dozebiT
saWiro iyos mkurnalobisagan Tavisufali pacientebis
kognitur bihevioruli Terapia specialurad Seswavla. praqtikaSi yvelaze rTulia
ojaxuri intervencia eWviani (interviueris mimarT ar aris ndobiT
ganwyobili) an sakuTar TavSi Caketili pacientis
adreuli intervencia
gamokvleva. diagnozis dasasmelad SeiZleba saWiro
mowyvladi pacientebis asertuli momsaxureba gaxdes ramdenime intervius Catareba, axloblebis
saWiroebebis regularulad Sefaseba gamokiTxva da eqTnebis dakvirvebiT miRebuli
monacemebis gaTvaliswineba.
krizisuli intervencia da Sin momsaxurebis gundi,
antifsiqozuri mkurnaloba Sizofreniisa da sxva
rogorc stacionirebis alternativa
fsiqozebis mkurnalobis mTavari saSualebaa, igi
realisturi Terapiuli optimizmis SenarCuneba
xSirad diagnozis dasmisTanave iwyeba da SesaZlebelia

_ 319 _
12 Sizofrenia
mTeli cxovrebis manZilze gagrZeldes. amdenad, nalobis mniSvneloba da miviRoT misgan sruli
fsiqofarmakoTerapiaze gadawyvetilebis miReba Tanxmoba, radgan arsebobs mogvianebiT seriozuli
da pacientisa da axloblebis adekvaturi CarTvis da xangrZlivi garTulebis, rogoricaa tardiuli
uzrunvelyofa Sizofreniis marTvis umniSvnelovanes diskinezia ganviTarebis riski. im SemTxvevaSi, Tu
aspeqts warmoadgens. mwvave fazaSi unda Sesustdes pacients ar SeuZlia gacnobierebuli gadawyvetilebis
pozitiuri simptomebi da agznebis kontroli. miReba, mkurnaloba unda warimarTos `fsiqiatriuli
amasTan, maqsimalurad unda aviciloT Tavidan daxmarebis Sesaxeb~ kanonis sruli dacviT. pacientis
gverdiTi efeqtebis ganviTareba, gansakuTrebiT, naTesavebi, ramdenadac es SesaZlebelia, unda Ca­
mwvave distonia. amis misaRwevad sasurvelia, ben­ erTon mkurnalobis Sesaxeb gadawyvetilebis miRebis
zodiazepinebTan erTad, antifsiqozuri prepa­ procesSi ori mizezis gamo: (1) amas SeiZleba kanoni
ratebis saSualo dozebiT daniSvna (magaliTad, moiTxovdes da (2) pacientis mier mkurnalobis
haloperidoli 2-10 mg/dRe an risperidoni 2-6 mg/ reJimis dacva SeiZleba mniSvnelovnad waaxalison
dRe plus lorazepami 2 mg, saWiroebis dros, yovel axloblebma. SesaZloa, saWiro gaxdes pacientis
saaTSi erTxel). haloperidolic da lorazepamic advokatis daxmarebac.
SeiZleba mivceT intramuskulurad, Tu amis saWiroeba simptomebis nivelirebis Semdeg, mkurnalobaSi Car­
arsebobs. alternatiuli daniSnulebis saxiT, SeiZ­ Tulma gundma, daavadebis Semdgomi marTvisTvis,
leba gamoviyenoT ufro sedatiuri antifsiqozuri unda SeimuSaos mkurnalobis grZelvadiani gegma,
preparatebi, rogorebicaa olanzapini (10-20 mg/dRe) an romelic socialur Sefasebas efuZneba. marTalia,
qlorpromazini (200-400mg/dRe). umjobesia oraluri Znelia mdgomareobis samomavlo prognozi, magram
medikamentebis gamoyeneba, Tumca, im SemTxvevaSi, aucilebelia daskvnis gakeTeba axlo periodis gamo­
Tu pacienti Zalian agznebulia an ar emorCileba savalze. daskvna keTdeba mkurnalobaze pasuxis
mkurnalobas, saWiroa wamlis inieqciis gziT Seyvana. xarisxisa da xangrZlivobis mixedviT, aseve, wina
Tu eWvi gvepareba, rom pacienti ar ylapavs abebs, maSin epizodebisa da sxva faqtorebis gaTvaliswinebiT,
unda mivceT suspenziis an pirSi xsnadi tabletis saxiT. romlebic cxrilSia (cxrili 12.14) CamoTvlili.
SesaZlebelia xanmokle periodis depo preparatebis
gamoyeneba, magaliTad zuklopenTiqsol acetatis an
antifsiqozuri preparatebis arCeva
olanzapinis. aucilebelia depo preparatebis didi
sxvadasxva antifsiqozuri preparatebis efeqturobisa
sifrTxiliT xmareba. zuklopenTiqsol acetati ar
da maT Soris arsebuli msgavsebis Sesaxeb ukve
unda davniSnoT, Tu ar viciT antifsiqozur mkur­
visaubreT, aqedan gamomdinare, medikamentis Ser­
nalobaze pacientis amtanoba (fsiqiatrTa samefo
Cevisas sxva faqtorebi unda gaviTvaliswinoT, kerZod:
koleji, 1993). antiqolinerguli preparatebi iniSneba
warsulSi pacientis pasuxi mkurnalobaze, misi ar­
parkinsonuli niSnebis gamovlenis Semdeg. ar SeiZleba
Cevani, preparatis forma (abebi, suspenzia, xsnadi
maTi rutinulad an xangrZlivad gamoyeneba. sakiTxebi,
tabletebi, depo) da mosalodneli gverdiTi efeqtebi,
romlebic exeba imas, Tu ramdenad itans pirovneba
riTac, farmakologiuri moqmedebis Sesabamisad,
individualurad antifsiqozur preparatebs, Semdeg
wamlebi mniSvnelovnad gansxvavdeba erTmaneTisagan
nawilSi iqneba ganxiluli.
(gv. 569). preparatis arCevisas, gasaTvaliswinebelia
mosalodnelia, rom agzneba, mousvenroba, gaRi­
Semdegi gverdiTi efeqtebi:
zianebadoba, insomnia, stacionirebidan ramdenime
dReSi alagdeba. bodviTi azrebi, halucinaciebi ♦ eqstrapiramiduli sindromi: yvela metaanaliziT
da sxva fsiqozuri simptomebi ufro nela, xSirad, eqstrapiramiduli gverdiTi movlenebi ufro nak­
ramdenime kviris Semdeg, emorCileba mkurnalobas. lebad viTardeba atipiuri antifsiqozuri pre­
Tu mdgomareoba ar umjobesdeba, savaraudoa, rom paratebis miRebisas. tardiv (mogvianebiTi) dis­
pacienti an ar iRebs wamals, an iRebs arasakmarisi kineziis ganviTarebac ufro iSviaTia atipiuri
doziT. pacientebis mxolod Zalian mcire nawilia preparatebiT mkurnalobis dros (Correll et al., 2004).
rezistentuli yvelanairi mkurnalobis mimarT. ♦ hiperprolaqtinemias iwvevs D2 receptoris mi­
mas Semdeg, rac TvalsaCino gaumjobeseba eWvs marT gamoxatuli afinurobis mqone preparatebi.
aRar iwvevs, simptomebis mudmivi monitoringis maT miekuTvneba tipiuri da ramdenime atipiuri
qveS (raTa mdgomareoba ar gamwvavdes) SegviZlia antifsiqozuri preparati (magaliTad, amisulpi­
dozebis frTxilad Semcireba. dozebis dakleba xdeba ridi, risperidoni). danarCenebi naklebad moq­
TandaTanobiT, xangrZlivi drois ganmavlobaSi (ix. medeben prolaqtinze, xolo aripiprazoli ki
qveviT). amcirebs prolaqtinis dones. prolaqtinis momateba
Tu pacientis fsiqikuri mdgomareoba amis saSualebas yuradsaRebia rogorc swrafi efeqtis gamo, rac
iZleva, aucilebelia avuxsnaT medikamenturi mkur­ menstrualuri ciklis darRvevebsa da galaqtoreaSi

_ 320 _
daavadebis marTva
gamoixateba, ise mogvianebiTi garTulebis Tval­ qmnis. amis gaT­valiswinebiT, pirovnebas, romelsac
sazrisiTac, vinaidan zrdis simsivneebisa da aReniSneba kardialuri an vaskuluri movlenebi, unda
osteoporozis ganviTarebis risks (Wieck and Haddad, mivceT iseTi antifsiqozuri preparati, romelsac am
2004). unda gvaxsovdes, rom orive gverdiTi efeqti cvlilebebis gamowvevis yvelaze naklebi potencia aqvs.
dakavSirebulia dozasTan da ufro mwvavdeba aseve, saWiroa xandazmuli pirebisTvis anti­fsiqozuri
Terapiul dozaze meti doziT miRebisas (Kapur et wamlebis didi sifrTxiliT daniSvna (me-20 Tavi).
al., 1999). maTi ganviTareba miuTiTebs preparatis yvela am faqtoridan gamomdinare, klinicisti Za­
zedmet dozaze. Tu Terapiuli pasuxi ar aris lian kargad unda erkveodes tipiur da atipiur
damakmayofilebeli, saWiroa preparatis Secvla preparatebsa da gverdiTi efeqtebis mixedviT maT
naklebi gverdiTi efeqtebis mqone medikamentiT. Soris gansxvavebaSi. aseve, mniSvnelovania preparatis
♦ sedacia. zog antifsiqozur preparats gamoxatuli oraluri da parenteraluri formebisa da sxva
sedaciuri efeqti aqvs. upiratesad im medikamentebs, wamlebTan urTierTqmedebis codna.
romlebsac histaminuri da muskarinuli recep­
torebisadmi gamoxatuli afinuroba axasiaTebT, Semdgomi movla `kargi prognozis~
magaliTad, qlorpromazini, olanzapini da klo­zapini. SemTxvevaSi
am preparatebis es Tviseba xSirad saWiroc aris, Sizofreniis pirveli epizodis Semdeg, efeqturi
gansakuTrebiT, fsiqomotoruli agznebis SemTxvevaSi, mkurnalobis SemTxvevaSi, rodesac axlo periodis
Tumca xangrZlivi gamoyenebis dros SeiZleba zogadi prognozi dadebiTia, mniSvnelovania ori principis
funqcionirebis daqveiTeba gamo­iwvios. dacva: (1) mdgomareobidan gamosvlis Semdeg, ramdenime
♦ wonaSi mateba mravali tipiuri da atipiuri Tvis ganmavlobaSi, umciresi efeqturi doziT
antifsiqozuri preparatis mniSvnelovani gverdiTi medikamenturi mkurnalobis gagrZeleba da (2) aSkara
efeqtia. gansakuTrebiT damaxasiaTebelia im wam­ stresuli situaciisTvis Tavis arideba.
lebisTvis, romlebic histaminisa da 5-HT2C pacienti TemSi momuSave multidisciplinuri
receptorebs blokaven da nawilobriv 5-HT2C gundis wevrma, ZiriTadad fsiqiatriulma eqTanma,
re­ceptorebis genetikur variaciasTan arian regularulad unda moinaxulos. dakvirveba mkur­
dakavSirebulni. magaliTad, olanzapiniT sami nalobis Sewyvetidan ramdenime Tve grZeldeba.
kviris mkurnalobis Semdeg wonaSi saSualo mateba miuxedavad dadebiTi da optimisturi prognozisa,
5 kg-ia. atipiuri preparatebidan amisulpirids, ojaxis wevrebs unda ecnobos, rom dauyovnebliv
aripiprazolsa da risperidons yvelaze naklebad mimarTon specialists, Tu mdgomareobis gauaresebis
axasiaTebs wonaSi momateba. raime eWvi gaCndeba. mkurnalobis am etapze ojaxis
♦ II tipis Saqriani diabeti xSirad problemuri eqims gansakuTrebuli roli akisria.
xdeba. bolomde naTeli ar aris, es antifsiqozuri
mkurnalobiTaa gamowveuli, Tu dakavSirebulia gamoxatuli daqveiTebis mqone `cudi
daavadebis faqtorebTan (magaliTad, saerTo prognozis~ pacientebis Semdgomi movla
genetikuri winaganwyoba, cxovrebis stili). aseve, Semdgomi movla `cudi prognozis~ mqone paciente­
naklebadaa cnobili, Tu romeli antifsiqozuri bisa, romlebsac ar aqvT gamoxatuli daqveiTeba,
preparatia metad negatiuri sxvasTan SedarebiT. umravles SemTxvevaSi savaraudoa momavali gam­wva­
zogi gamokvleva gviCvenebs, rom riski gansakuTrebiT vebebis ganviTarebis fonze. amas dasWirdeba grZel­
momatebulia klozapinisa da olanzapinis miRebisas vadiani zrunva.
(Lieberman et al., 2005). gamomdinare iqidan, rom aseT viTarebaSi antifsiqozuri preparatebis
arsebobs azrTa sxvadasxvaoba, antifsiqozuri xangrZlivad gamoyeneba daavadebis marTvis mniS­
mkurnalobisas aucilebelia diabetze rutinuli vnelovani komponentia. SesaZloa, ukeTesi iyos depo
gamokvlevis Catareba. aseve, unda gavakontroloT preparatebis daniSvna, vinaidan pacientebis did
lipidebis done sisxlSi da pacientis wona (amerikis nawils uWirs xangrZlivi mkurnalobis reJimis dacva.
diabetis asociacia da sxvebi, 2004). Tumca, am SemTxvevaSi, risperidonis garda, sxva
♦ kardiovaskuluri risk-faqtorebi. antifsiqozuri atipiuri preparatebis miReba gamoricxulia. wamlis
preparatebis miReba dakavSirebulia kardiovas­kuluri dozis (simptomebis SemcirebisTvis minimaluris)
da cerebrovaskuluri garTulebebis maR­al riskTan, regulireba pacientis klinikur mdgomareobaze
rac nawilobriv ganpirobebulia maTi gavleniT wonis dakvirvebiTaa SesaZlebeli. Tu pirvelad arCeuli
matebaze, insulin-rezistentobasa da dislipidemiaze. antifsiqozuri wamlis maqsimaluri doza saTanado
zogi preparati iwvevs kardiogramaze QTc intervalis Sedegs ar iZleva, saWiroa preparatis gamocvla.
gazrdas, rac kardialuri ariTmiis saSiSroebas sasurvelia sxva receptorebze moqmedi medikamentebis

_ 321 _
12 Sizofrenia
gamoyeneba. Tumca, aseTi situaciebis marTvis Sesaxeb unda gakeTdes reabilitaciaze, fsiqosocialur
naklebi informacia arsebobs. klozapini erTaderTi intervenciasa da socialur Tanadgomaze, rac
preparatia, romlis efeqturoba pacientTa am konkretuli pirovnebis saWiroebebze iqneba mor­
jgufisTvis dadasturebulia, magram aucilebelia gebuli. aseve, mniSvnelovania okupaciuri Te­
am wamlis miRebasTan dakavSirebuli riskis gaT­ rapevtisa da klinikuri fsiqologis wvlili. sa­
valiswineba (gv. 576). suicidis riskis arsebobac kiTxebi, romlebic gansakuTrebul yuradRebas
klozapinis adreuli gamoyenebis Cvenebaa (gv. 324). saWiroeben:
Tuki kognitur-bihevioruli Terapia xelmisawvdomia, sacxovrebeli garemo pirobebi _ SeuZlia pacients
mizanSewonilia rezidualur pozitiur simptomebze damoukideblad cxovreba? SeiZleba pacienti
mimarTuli kbT-s Catareba (gv. 318). dabrundes Tavis mSoblebTan an naTesavebTan? xom ar
mkurnalobis grZelvadiani gegma unda moicavdes aris saWiroa sacxovrebelSi (sacxovrisSi) gadayvana?
pacientis fsiqikuri mdgomareobis, mkurnalobis, w dasaqmeba _ SeuZlia pirovnebas raime anazRaurebadi
socialuri adaptaciisa da saqmianobis regularul an voluntaruli samuSaos Sesruleba?
Semowmebas. SesaZloa, sasargeblo aRmoCndes
w yoveldRiuri unar-Cvevebi _ pacienti xSirad
stresul da ojaxur problemebTan dakavSirebiT
saWiroebs bazisuri unar-Cvevebis aRdgenas,
rCevebis micema; agreTve, ojaxisTvis specifikuri
magaliTad, saWmlis momzadeba, Tanxis gadanawileba,
daxmarebis gaweva, raTa ojaxis wevrebs hqondeT
sayidlebis gakeTeba, binis dasufTaveba da piradi
ufro realuri molodini pacientis mdgomareobis
higienis dacva;
mimarT, ukeT gaerkvnen daavadebaSi da, saWiroebis
SemTxvevaSi, moxerxdes emociuri damokidebulebis w socialuri unar-Cvevebi da is, Tu rogor atarebs
Semcireba. aseTi moculobis samuSaos Sesruleba pacienti Tvisufali dros;
SesaZlebelia TemSi momuSve fsiqiatriuli eqTnis, w socialuri da kognituri funqciebis aRdgena
socialuri muSakis, fsiqiatrisa da ojaxis eqimis _ rodesac SesaZlebelia, zeviT ganxiluli,
erToblivi ZalisxmeviT. zogi pacienti, gasagebi Tanamedrove Terapiebis gamoyeneba socialuri da
mizezebis ga­mo, xSirad anebebs Tavs mkurnalobas kognituri funqciebis gasaumjobeseblad;
da mxolod mdgomareobis gaumjobesebis Semdeg w antifsiqozuri mkurnalobis optimizacia saukeTeso
ubrundeba. iseT SemTxvevebSi, rodesac gamwvavebebi wamlisa da saTanado dozis SerCevis gziT.
xSiria, asertul stacionargareSe mkurnalobas im SemTxvevaSi, Tu pacients aReniSneba gamo­
gansakuTrebuli roli eniWeba (ix. 23-e Tavi) (Marshall xa­tuli qcevis problemebi, misi ojaxis wevrebi
and Lockwood, 2000). gansakuTrebul zrunvas saWiroeben. naTesavebisTvis
garkveul SemTxvevebSi, pozitiuri simptomebis SesaZloa mizanSewonili iyos jgufebSi gaerTianeba
nivelirebis miuxedavad, pacientebi veRar ub­run­ da Sexvedra maTTan, vinc msgavsi problemebis
debian funqcionirebisa da aqtivobis Zvel dones. daZleva iswavla. maT unda hqondeT imis imedi, rom
amis mizezi SeiZleba iyos negatiuri, depresiuli mdgomareobis garTulebis SemTxvevaSi, miiReben
an kognituri simptomebis arseboba, an sedaciuri profesiul daxmarebas. axloblebs unda vurCioT,
an antiqolinerguli preparatebis miReba. yvela Tu rogor unda upasuxon anomaliur qcevas da
es faqtori unda gaviTvaliswinoT da Sesabamisi avuxsnaT, ras unda elodon pacientis mxridan.
zomebi miviRoT. es problemebi SeiZleba nawilobriv aseT SemTxvevebSi saukeTeso rCevebis micema TemSi
mogvardes medikamentebis optimizaciisa da fsiqo­ momuSave fsiqiatriul eqTans SeuZlia (Gournay,
socialuri intervenciis meSveobiT. 2000). axloblebis darigebisa da daxmarebis saqmeSi
socialur muSaksac mniSvnelovani roli eniWeba.
pacientebi `cudi prognoziT~ da
gamoxatuli daqveiTebiT daavadebis marTvis sxva sakiTxebi
pacientebs romlebsac aqvT gamoxatuli negatiuri
zrunvis gegma
simptomebi, cudi socialuri adaptacia da qcevis
fsiqiatriuli daavadebis marTvisas, Zalian didi
problemebi, rac qronikuli SizofreniisTvisaa
mniSvneloba aqvs zrunvis gegmis SemuSavebas, raTa
da­maxasiaTebeli, ufro metad organizebuli da
sworad warimarTos multidisciplinuri gun­
SeuzRudavi zrunva sWirdebaT. qronikuli Sizof­
dis koordinirebuli muSaoba da riskis marTva.
reniis mqone pirebisTvis gaTvaliswinebuli, Temze
masSi detaluradaa gawerili gundis wevrebis
dafuZnebuli fsiqiatriuli zrunvis komponentebi
movaleobebi da servisis miwodebis saSualebebi
23-e TavSia aRwerili.
(23-e Tavi). aseTi midgoma gansakuTrebiT saWiroa
medikamenturi mkurnaloba daavadebis marTvis
rTuli da grZelvadiani momsaxurebis dros, Tumca
mniSvnelovani Semadgeneli nawilia, Tumca, aqcenti

_ 322 _
daavadebis marTva
mizanSewonilia yvela Sizofreniis mqone pacientis fsiqoaqtiuri nivTierebebis avadmoxmareba
SemTxvevaSic. zrunvis gegmis mTavari Semadgeneli
Sizofreniis mqone bevri pacienti borotad moixmars
komponentebia Semdegi sakiTxebis identificireba da
rogorc legalur, aseve aralegalur fsiqoaqtiur
dokumentireba:
nivTierebebs. magaliTad, aSS-Si, gansazRvrul raionSi
w samedicino da socialuri saWiroebebis sistematuri Catarebulma epidemiologiurma kvlevam aCvena, rom
Sefaseba; fsiqoaqtiur nivTierebaTa avadmoxmarebis riski
w mkurnalobis gegma, romelic SeTanxmebulia Sesa­ Sizofreniis mqone pacientebSi 4-5-jer iyo gazrdili.
bamis StatTan, pacientTan da mis axloblebTan; amas mravali mizezi unda hqondes; gamovyofT
w ZiriTadi personalis CamonaTvali, romlebsac ramdenimes:
aqvT pacientTan kontaqti, uweven monitorings ♦ meti sensitiuroba socioekonomikuri faqtorebis
da uzrunvelyofen mkurnalobis programis Ses­ mimarT, rac narkomoxmarebasTan dakavSirebiT
rulebas; janmrTeli populaciisTvisac mniSvnelovania;
w pacientis mdgomareobis progresisa da misi saWi­ ♦ pirovnuli distresis, romelic fsiqikuri si­mp­
roebebis regularuli mimoxilva. tomebiTa an mkurnalobiTaa gamowveuli, Semsu­
buqebis mcdeloba;
adreuli intervencia
♦ saerTo/gaziarebuli genetikuri winaganwyoba.
sul ufro izrdeba interesi im mosazrebis mimarT, rom
narkomoxmarebis SemTxvevaSi Sizofreniis mim­di­
Sizofreniis mkurnalobis adreul stadiaze dawyeba
nareoba simptomaturad mZimdeba da aseTi pacientebis
aumjobesebs gamosavals. am mxriv, gansakuTrebiT
mkurnalobaSi CarTva nelia. narkomoxmareba aso­
mniSvnelovania avstraliaSi Catarebuli kvleva
cirebulia usaxlkarobasTan, Zaladobriv qcevasa da
(McGorry and Killackey, 2002). es mosazreba Semdeg
zogadi janmrTelobis gauaresebasTan. Tanamedrove
faqtebs efuZneba:
kvlevebiT dadginda, rom dadebiTi Sedegis miRweva
w xangrZlivad aranamkurnaleb pacientebs mniSvne­
SeiZleba kompleqsuri ambulatoriuli da asertuli
lovnad uaresi gamosavali aqvT (Marshall et al., 2005);
Terapiis programebiT, rac orive mdgomareobis
w yoveli momdevno epizodis mkurnalobas meti dro (narkomoxmarebisa da fsiqozis) integrirebulad
esaWiroeba; mkurnalobas iTvaliswinebs (Drake et al., 1998). aseve,
w socialuri daqveiTeba yvelaze intensiurad di- am jgufisTvis SeiZleba efeqturi iyos kbT (Haddock
agnozis dasmidan pirveli ori wlis manZilze vi- et al., 2003).
Tardeba;
moZalade pacienti
am monacemebidan gamomdinare, miiCneven, rom mni­
Sizofreniis dros xSirad gvxvdeba qcevis darRvevebi
Svnelovania fsiqozis mqone pacientebis, ramdenadac
da mousvenroba. marTalia, sxvebis mimarT Zaladobrivi
SesaZlebelia, adreuli gamovlena da mkurnalobis
qceva SizofreniisTvis damaxasiaTebeli ar aris,
dawyeba. amJamad mimdinareobs adreuli intervenciis,
magram arc gamoricxulia. magaliTad, rodesac
rogorc dabali dozebiT antifsiqozuri mkurnalobis,
Se­iswavles 253 pacienti Sizofreniis pirveli
ise fsiqologiuri intervenciis efeqturobis
epizodis dros, naxes, rom 52 pacienti Tavisi qceviT
Seswavla da, winaswari monacemebiT Tu vimsjeleT,
sxvebis sicocxles safrTxes uqmnida (Humphreys and
misi upiratesoba aSkaraa (Marshall and Lockwood, 2004).
Johnstone, 1992). amasTan, daaxloebiT SemTxvevaTa
umravlesoba eTanxmeba mosazrebas, rom adre dawye-
naxevarSi Zaladobrivi qceva fsiqozuri simptomebiT,
buli mkurnaloba prognozis TvalsazrisiT ukeTesia.
upiratesad bodviT iyo ganpirobebuli. Zaladobrivi
Tumca, zogi Tvlis, rom mkurnalobis dawyeba sa-
qcevis saSiSroebas narkomoxmarebac zrdis (Citrome
survelia daavadebis prodromul periodSi, rodesac
and Volavka, 1999).
fsiqozuri simptomebi jer kidev ar aris gamovleni-
moZalade pacientebis daavadebis marTvis zogadi
li an, rodesac pirovneba janmrTelia, magram Sizo-
principebi igivea, rac Sizofreniis mqone sxva
freniis maRali riskis mqonea (magaliTad, Sizofre-
pacientebisa, Tumca, SesaZloa, ufro xSirad ara­
niis mqone mSoblebis Svilebi). es mosazreba dReisT-
nebayoflobiTi mkurnalobis Catareba iyos saWiro.
vis seriozuli kamaTis sagans warmoadgens, radgan
aseT SemTxvevebSi, mdgomareobis gakontrolebis
gaurkvevelia, rogor SeiZleba `usimptomo pacientis~
mizniT, medikamenturi mkurnalobis dauyovnebliv
sworad amocnoba. amasTan, gasaTvaliswinebelia im
dawyebasTan erTad aucilebelia didi Zalisxmeva
pirebis mkurnalobisa da stigmatizaciis riski, rom-
mSvidi da stabiluri garemos Sesaqmnelad, romelSic
lebsac arasdros ganuviTardebaT Sizofrenia (Warner,
Zaladobis provocireba Tavidan iqneba acilebuli.
2002; Pelosi and Birchwood, 2003).
Zaladobis saSiSroebas saTanado yuradReba un­

_ 323 _
12 Sizofrenia
da mivaqcioT. gansakuTrebiT yuradsaRebia ise­ Semdegi gansxvavebebi:
Ti SemTxvevebi, rodesac warsulSi pacients (avad­ (1) daavadebis dawyebis asaki _ krepelinis dro­idan
myofobis arseboba_ararsebobis miuxedavad) Zala­ moyolebuli, mravalma kvlevam, qalebSi Sizofreniis
dobrivi qmedeba aqvs Cadenili. mwvave simptomebis dawyebis mogvianebiTi asaki daadastura. SedarebiT
gakontrolebasTan erTad, Zaladobis saSiSroeba naklebi maCvenebelia cxovrebis meore da mesame
ixsneba. pacientebis mxolod Zalian mcire nawili aTwleulSi, xolo meore piki, upiratesad, mexuTe
didi xnis manZilze rCeba sazogadoebisTvis saSiS aTwleulSi aRiniSneba;
pirovnebad. Zaladobis marTva ganxilulia 26-e TavSi.
(2) Sizofreniis sixSire qalebTan SedarebiT mama­
suicidis riski kacebSi metia (SemTxvevaTa riskis Tanafardoba
1.42; 95% sarwmunoebis intervaliT 1.30-1.56; Aleman
kvlevebidan Cans, rom Sizofreniis dros suicidis
el al., 2003); mamakacebSi daavadeba ufro mZimed
riski mniSvnelovnadaa gazrdili. iseve, rogorc
da mwvaved midis. es ar aris dakavSirebuli arc
sxva fsiqikuri aSlilobebis dros, Sizofreniis Sem­
daavadebis asakTan da arc imasTan, mimarTa Tu
TxvevaSic demografiuli risk-faqtorebia: mamrobiTi
ara pacientma eqims. amis mizezad estrogenebis
sqesi, socialuri izolacia, umuSevroba da warsulSi
neiroproteqtoruli bunebaa miCneuli, Tumca,
suiciduri qcevis arseboba.
sakmarisi damamtkicebeli monacemebi ar gvaqvs;
sxva risk-faqtorebs miekuTvneba:
sqesTa Soris gansxvavebas, SesaZloa, genetikuri da
♦ depresia da uimedoba;
epigenetikuri risk-faqtorebic ganapirobebs;
♦ fsiqozuri mdgomareobis xSiri gamwvavebebi;
(3) sikvdilianobis maCvenebeli Sizofreniis mqone
♦ premorbidulad kargi funqcionireba; mamakacebSi, qalebTan SedarebiT, 2-jer metia.
♦ daavadebis adreuli stadia; genderuli faqtorebi gavlenas axdens mkurnalobis
♦ stacionarSi yofnis an stacionirebis Semdgomi proceszec (Seeman, 2004):
periodi. (1) wamlebis farmakokinetika, maT Soris kloza­
gamoxatuli negatiuri simptomebis mqone pacients pinisTvisac, mamakacebsa da qalebSi gansxvavebulia;
suicidis mcdeloba naklebad aReniSneba. suicidi (2) hiperprolaqtinemia da estrogenebis Semcireba,
ufro metad asocirebulia pozitiuri simptomebis rac antifsiqozuri mkurnalobis xSiri gverdiTi
simwvavesTan, rogoricaa auditoruli halucinaciebi movlenebia, ufro negatiurad moqmedebs qa­
da kontrolis bodva. daavadebis arafsiqozur pe­ lebze, vidre mamakacebze. es saSiSia ara marto
riodSi TviTmkvlelobis faqtebs ufro xSirad menstrualuri ciklis darRvevebis TvalsazrisiT,
vxvdebiT ganaTlebis maRali donis mqone pacientebSi. aramed zrdis osteoporozisa da zogierTi simsivnis
aseTi pacientebis depresias da daqveiTebul TviT­ ganviTarebis risksac (Wieck and Haddad, 2003).
Sefasebas ganapirobebs is, rom avadmyofobamde pa­
cients hqonda maRali molodinisa da perspeqtiuli rasobrivi gansxvaveba da Sizofrenia
momavlis gancda, rac daavadebis gamo ganadgurda da
eTnikuri umciresobebis aranebayoflobiTi mkur­
daingra.
nalobis gazrdili maCvenebeli azrTa sxvadasxvaobas
Sizofreniis dros suicidis riskis Semcireba niSnavs
iwvevs. gansakuTrebiT, afro-karibuli populaciis
suicidis risk-faqtorebis karg codnasa (De Hert and
SemTxvevaSi, romelic did britaneTSi cxovrobs
Peuskens, 2000) da depresiuli simptomebis aqtiur
(Morgan et al., 2005). ramdenime avtoris mier es, rogorc
mkurnalobas. randomizebuli kvlevebiT dadgenilia,
`instituciuri rasizmi~, ise Sefasda (Sashidharan,
rom Sizofreniis dros klozapini mniSvnelovnad
2001). Tumca, ar aris saubari am populaciis
amcirebs suicidis risks (Meltzer et al., 2003), Tumca
mimarT siZulvilze. diagnozi yovelTvis unda
efeqtis zomisa da meqanizmis gansazRvrisTvis dama­
efuZnebodes ICD-10-sa da DSM-IV-is kriteriumebs,
tebiTi kvlevebia saWiro (Hennen and Baldessarini, 2005).
eTnokulturaluri Taviseburebebis gaTvaliswinebiT,
rogorc am klasifikaciebSia miTiTebuli (gv. 9).
sxva sakiTxebi qceviTi manifestacia (magaliTad, agresia), romelic
SecdomiT SeiZleba rasobriv gansxvavebas mivaweroT,
qalebi da Sizofrenia
ar ganixileba sxva simptomebisagan damoukideblad.
Sizofreniis zogierTi aspeqtisa da misi mkurnalobis
medikamentebis gamoyeneba da aranebayoflobiTi
TvalsazrisiT, qalebsa da mamakacebs Soris mni­
mkurnalobis principebi yvela erovnebisa da rasis
Svnelovani gansxvavebebi arsebobs (ix. Castle et al.,
warmomadgenlisTvis erTnairi unda iyos (eTnikuri
2000).
variaciebis mimoxilva ix. Bhui et al., 2003).
epidemiologiuri kvlevebis meSveobiT dadginda

_ 324 _
sxva sakiTxebi
Sizofreniis Sesaxeb saubari pacientebTan Semdegi gansxvaveba samedicino xedvasa da ojaxis
da maT axloblebTan wevrebis damokidebulebas Soris aris is, rom
pacientic da misi axloblebic ufro met aqcents
Sizofreniis dros, sxva fsiqozur daavadebebTan
akeTeben simptomebis Sinaarsze da ara bunebaze
SedarebiT, metia gaugebroba da ufro Zlieri stigma
(McCabe et al., 2002). fsiqiatrs ufro metad ain­
arsebobs. amitom Zalian mniSvnelovania terminebis
teresebs azrebis bodviTi buneba, an aRqmis paTo­
sworad da miznobrivad gamoyeneba. yvela pacientsa
logiis arseboba (aris Tu ara halucinaciebi), xolo
da mis axlobels, yovelgvari SezRudvis gareSe, unda
pacientebs bodvisa da halucinaciebis Sinaarsa da
SeeZlos kiTxvebis dasma, Tavisi Sexedulebebisa da
maT mniSvnelobaze surT saubari. fsiqiatrma unda
problemebis ganxilva.
acados pacientsa da mis axloblebs, gamoTqvan
msjelobis saSualeba unda mivceT pacientebsa
TavianTi mosazrebebi fsiqopaTologiuri simptomebis
da mis naTesavebs daavadebis bunebaze, gamwvavebis
SinaarsTan dakavSirebiT da axsnan, ratom aris
niSnebze, realur molodinsa da Sizofreniis
mniSvnelovani fsiqozuri gamocdilebis bunebaze
Tanamedrove monacemebze (ix. Barrowclough et al., 2001).
detaluri kiTxvebis dasma.
unda davsaxoT daavadebis realisturi gamosavali da,
pacentebTan da maT axloblebTan am farTo dia­
amasTan, SeZlebisdagvarad, optimisturi molodinis
pazonis Temebis ganxilva verc erTi konkretuli
gancda SevqmnaT. unda gvaxsovdes, rom umravlesoba
proceduriT ver moxerxdeba. amaze daxarjul dros,
Sizofrenias miiCnevs ganukurnebel daavadebad,
sakiTxis Sinaarssa da SexvedrebSi monawileobas
romlis drosac mdgomareobis permanentuli gau­
gansazRvravs maTi saWiroebebi, survilebi, pacientis
areseba gardauvalia. unda ganvumartoT maT, Tu
fsiqikuri statusi, warsulis gamocdileba da
ra mniSvneloba aqvs daavadebis mimdinareobisa da
ojaxis moTxovnileba. fsiqiatri mzad unda iyos
gamosavlisTvis medikamentebsa da fsiqosocialur
nebismieri sakiTxis ganxilvisTvis. pacientisa
faqtorebs (ojaxuri garemo, nivTierebaTa avad­
da misi axloblebis CarTva Sizofreniis marTvis
moxmareba). aseve, aucilebelia antifsiqozuri
ganuyofeli nawilia. danamdvilebiT SeiZleba iTqvas,
mkurnalobis dadebiTi da gverdiTi efeqtebis
rom WeSmariti Terapiuli aliansis damyareba da misi
gan­xilva. kargia, Tu visaubrebT Sizofreniis
SenarCuneba zrdis imis albaTobas, rom pacienti
etiologiazec, raTa Tavidan aviciloT daavadebis
gaagr­Zelebs kontaqts fsiqiatriul servisebTan,
araswori interpretaciiT gamowveuli braleulobis
daicavs mkurnalobis reJims da, yovelive amis
gancda. magaliTad, zogierTi mSobeli ganicdis, rom
Sedegad, daavadebis prognozi gaumjobesdeba.
daavadeba misi araswori qceviTaa gamowveuli da mas
Semdeg, rac gaigebs, rom aseTi fiqris safuZveli ar
arsebobs, Tavisufldeba danaSaulis gancdis mZime
tvirTisgan. gamomdinare iqidan, rom Sizofrenias damatebiTi literatura
memkvidruli xasiaTi aqvs, SeiZleba amasTan da­ Bleuler, E (1911) Dementia praecox or the group of schizophre-
kavSirebiT bevri kiTxva gaCndes. kompetenturi nias (English edition 1950). International University Press,
pasuxis gasacemad SegiZliaT gamoiyenoT cxrili 12.9. New York.
miuTiTeT gazrdil riskze da iqve aRniSneT, rom
Kraepelin, E (1919) Dementia praecox and paraphrenia.
janmrTeli naTesavebi kargad iqnebian. miuxedavad
Churchill Livingstone, Edinburgh.
micemuli axsna-ganmartebebisa, unda gvaxsovdes, rom
pacientis ojaxis wevrebi Sizofrenias samedicino Hirsch SR, Weinberger D (2003) Schizophrenia, 2nd edn.
personalisagan gansxvavebulad aRiqvamen da maT am Blackwell Scientific, Oxford. (ganaxlebuli rekomenda-
damokidebulebas pativi unda vceT. ciebi Sizofreniis yvela aspeqtze)

_ 325 _
Tavi 13 paranoiduli
simptomebi da bodviTi aSliloba
Tavis Sinaarsi
dasmas, aramed misi winapirobaa (rogorc es xdeba stu-
paranoiduli simptomebi 326
poris an depersonalizaciis dadgenis SemTxvevaSi).
paranoiduli simptomebis
paranoiduli sindromebi mniSvnelovan problemebs
gamomwvevi mizezebi 327
qmnis klasifikaciisa da diagnostikis TvalsazrisiT,
paranoiduli pirovnuli aSliloba 328
romelTa nawilobrivi daZleva maTi or gansxvavebul
paranoiduli simptomebi fsiqikuri
jgufSi ganTavsebiTaa SesaZlebeli:
aSlilobebis dros 328
bodviTi aSlilobebi (paranoiduli fsiqozi) 331 1. paranoiduli simptomebi, romlebic warmoadge-
bodviTi aSlilobebis klasifikacia 331 nen sxva fsiqikuri aSlilobis Semadgenel nawils
bodviTi aSlilobebis epidemiologia 331 (mag., iseTi daavadebebis, rogorebicaa Sizofrenia,
bodviTi aSlilobis etiologia 332 guneb-ganwyobis aSliloba an organuli fsiqikuri
specifikuri bodviTi aSlilobebi 332 aSliloba).
paTologiuri eWvianoba 332 2. paranoiduli simptomebi, romlebic Tavs iCenen ma-
erotomania da siyvarulis bodva 335 Sin, rodesac ar aRiniSneba safuZvlad mdebare dar-
somaturi daavadebis bodva 336 Rveva. aSlilobaTa es jgufi sxvadasxva saxeliT aris
kverulanturi bodva da cnobili. Cveulebriv mas paranoidul mdgomareobas
reformistuli bodva 336 an paranoidul fsiqozs uwodeben. Tumca, diagnos-
mcdari identifikaciis tikuri da statistikuri saxelmZRvanelos IV gamo-
bodviTi sindromi 337 cemis (DSM-IV) da daavadebebis meaTe saerTaSoriso
inducirebuli bodva 338 klasifikaciis (ICD-10) mixedviT, isini klasificire-
paranoiduli simptomebis gamokvleva 338 bulia, rogorc bodviTi aSliloba. es meore jgufi
paranoiduli simptomebis mkurnaloba 338 terminologiuri TvalsazrisiT gamudmebul siZne-
zogadi principebi 338 leebs warmoqmnis, SizofreniasTan mimarTebaSi da
fsiqologiuri mkurnaloba 339 sasamarTlos mier ganaCenis gamotanisas.
medikamenturi mkurnaloba 339 es Tavi iwyeba gavrcelebuli paranoiduli simp-
tomebis ganmartebiT, ris Semdegac maTi gamomwvevi
termini paranoiduli SeiZleba gamoviyenoT simpto- mizezebia ganxiluli. Semdeg modis paranoiduli pi-
mebis, sindromebisa da pirovnebis tipebis mimarT. rovnebis mokle aRwera, rasac Tan axlavs im ZiriTa-
paranoiduli simptomebi warmoadgens zeRirebulo- di fsiqikuri aSlilobebis ganxilva, romlebTanac
van ideebs an bodvas, romelsac Cveulebriv (magram Cveulebriv asocirdeba paranoiduli simptomebi da
ara yovelTvis) devnis Sinaarsi aqvs (boqsi 1.2, gv. 12). amgvari aSlilobebis gamijvna bodviTi aSlilobebis-
paranoiduli sindromis mniSvnelovani nawili speci- gan. aseve, ganxilulia bodviTi aSlilobebis zogadi
fikuri paranoiduli bodviTaa warmodgenili (mag., maxasiaTeblebi da maTi ZiriTadi qvetipebi. aqve moce-
paTologiuri eWvianoba an erotomania). paranoiduli mulia paranoiasa da parafreniis istoriuli perspeq-
pirovnuli aSlilobis dros, adamiani gadaWarbebu- tiva. mocemuli Tavi mTavrdeba paranoiduli simpto-
lad ukavSirebs sakuTar Tavs nebismier movlenasa Tu mebis mqone pacientebis gamokvlevasa da mkurnalo-
faqts da realuri an warmosaxviTi Seuracxyofis an basTan dakavSirebuli sakiTxebis SejamebiT.
ukmexi uaris miRebis mimarT Seusabamo mgrZnobelobas
iCens. yovelive zemoT Tqmuli xSirad gvxvdeba saku- paranoiduli simptomebi
Tari TavisTvis gadaWarbebuli mniSvnelobis miniWe-
rogorc zemoT iyo aRniSnuli, yvelaze ufro gavr-
basTan da agresiulobasTan erTad. amgvarad, termi-
celebuli paranoiduli bodva devniTi Sinaarsisaa.
ni paranoiduli aRweriTi xasiaTisaa. paranoiduli
termini paranoiduli aseve ixmareba ufro naklebad
sindromis an simptomis dadgena ar niSnavs diagnozis
gavrcelebuli gandidebisa da eWvianobis bodvasTan

_ 326 _
paranoiduli simptomebi
dakavSirebiT. xandaxan am termins agreTve siyvarul-
boqsi 13.1 zogierTi paranoiduli sindromi
Tan, sasamarTlo davas an religiasTan dakavSirebul
bodvasTan dakavSirebiTac iyeneben. Tumca, aseTi gan- damokidebulebis ideebi aqvT adamianebs, romelTac
gazviadebuli `me~-s cnobiereba axasiaTebT. subieqti
sxvavebuli saxis bodvebis erT jgufSi gaerTianeba ver Tavisufldeba im SegrZnebisgan, rom adamianebi
SeiZleba damabnevlad mogveCvenos, amas Tavisi mize- mas yuradRebas aqceven avtobusSi, restoranSi an sxva
zi aqvs. anomalia, romelsac ZiriTadad termini pa- sazogadoebriv adgilebSi da akvirdebian imas, rac mas
ar unda, rom sxvam dainaxos. pirovneba acnobierebs, rom
ranoiduli gulisxmobs, warmoadgens im rwmenisa da es gancda misgan momdinareobs da rom is sxvebze ufro
damokidebulebis avadmyofur deformacias, romelic metad ar imyofeba yuradRebis centrSi. miuxedavad
pirovnebasa da sxva adamianebs Soris urTierTobebs amisa, is mainc ver Tavisufldeba realobasTan Seusabamo
amgvari gancdebisagan.
exeba. Tu adamians SecdomiT an usafuZvlod sjera,
rom is msxverplia, sxvaze aRmatebulia, motyuebulia damokidebulebis bodva damokidebulebis ideebis ufro
kargad damuSavebul variants warmoadgens, rodesac es
an romeliRac gamoCenil adamians uyvars, TiToeul am
ideebi TavianTi intensivobiT iseT xarisxsa da masStabs
SemTxvevaSi is sxva adamianebTan urTierTobebs avad- aRwevs, rom bodvaSi gadadis. subieqts hgonia, rom mTeli
myofuri deformaciis gziT agebs. samezoblo masze Woraobs an, rom mediaSi gakeTebuli
gancxadeba mas exeba. man SeiZleba radioSi gaigonos iseT
paranoiduli simptomis saxeebi pirvel TavSi iyo
Temaze saubari, romelzedac swored axlaxan fiqrobda.
ganxiluli, magram maTi mniSvnelovani tipebi naCvene- mas, aseve, SeiZleba egonos, rom uTvalTvaleben an
bia aseve boqsSi 13.1. ganmartebebi `statusis gamokv- mis saubars iweren. damokidebulebis bodvisa da
levis~ (Present State Examination) terminologiuri leq- damokidebulebis ideebis gansxvaveba mniSvnelovania,
radgan pirveli fsiqozis simptoms warmoadgens.
sikonidanaa aRebuli (Wing et al., 1974).
devnis bodvis arsebobisas pirovnebas sjera, rom adamiani,
organizacia an raime Zala cdilobs, moklas igi, an
paranoiduli simptomebis gamomwvevi raime sxva saxiT avnos mas, an mis reputacias. simptomma
mizezebi SeiZleba mravalgvari forma miiRos: dawyebuli rwmeniT,
rom garkveul adamianTa jgufs misi xelSi Cagdeba surs,
rodesac paranoiduli simptomebi Tavs iCens, rogorc damTavrebuli gaurkveveli, ucnauri an warmoudgeneli
sxva fsiqiatriuli aSlilobis Semadgeneli nawili, SeTqmulebiT, romelsac mis winaaRmdeg awyoben.
mTavari etiologiuri faqtorebi is faqtorebia, rom- gandidebis bodva SeiZleba or jgufad daiyos: unarebTan
lebic pirvelad daavadebas gansazRvraven. miuxedavad dakavSirebuli gandidebis bodva da identurobasTan
amisa, kvlavac dgas sakiTxi imis Sesaxeb, Tu ratom uy- dakavSirebuli gandidebis bodva. pirvel SemTxvevaSi
subieqti fiqrobs, rom is Tavisi araCveulebrivi
alibdeba zog adamians paranoiduli simptomebi, zogs
niWierebis gamo raRac Zalis an bedis mier gansakuTrebuli
ki _ ara. am kiTxvaze pasuxis gasacemad, Cveulebriv, miznisTvis aris arCeuli. man SeiZleba ifiqros, rom
premorbiduli pirovnuli Tvisebebisa da socialuri sxva adamianebis azrebis kiTxva SeuZlia, rom sxvebze
ufro Wkviania an, rom misi gamogoneba an maTematikuri
izolaciis cnebebs iSvelieben.
problemis miseuli gadawyveta imdenad genialuria, rom
adamianebis umetesobas misi gageba ar SeuZlia.
premorbiduli pirovnuli Tvisebebi
subieqti, romelsac identurobasTan dakavSirebuli
mravali avtori, krepelinis CaTvliT, miiCnevs, rom bodva axasiaTebs, darwmunebulia, rom saxelganTqmul,
paranoiduli simptomebi ufro metad Tavs iCens iseT mdidar an gamoCenil adamianTa ricxvs miekuTvneba. mas
SeiZleba sjerodes, rom is bavSvobaSi ipoves, xolo
pacientebTan, romelTac paranoiduli tipis premor- sinamdvileSi ki samefo ojaxis warmomadgenelia.
biduli pirovnuli Tvisebebi aqvT (ix. Semdegi qveTa-
vi). kreCmeric Tvlida (Kretschmer, 1927), rom aseT da axdens maT proeqcias gare samyaroze. froidi,
adamianebs uviTardebaT damokidebulebis sensiti- aseve, miiCnevda, rom paranoiduli simptomebi Sei-
uri bodva (sensitive Beziehungswahn), rogorc gasagebi Zleba aRmocendes maSin, rodesac uaryofa da proeq-
fsiqologiuri reaqcia winmswreb, biZgis mimcem mov- cia gamoiyeneba, rogorc aracnobieri homoseqsual-
lenaze. e.w gvian aRmocenebuli parafreniis Taname- uri tendenciebisgan dacvis meqanizmi. es daskvna man
drove kvlevebi adasturebs aseT Sexedulebas (ix. bo- gamoitana daniel Sreberis, drezdenis saapelacio
qsi 3.2). qeim da roTma (Kay, Roth, 1961) aRmoaCines, rom sasamarTlos mTavari mosamarTlis, SemTxvevis Seswav-
99 cdis piridan, romlebTanac parafreniam cxovrebis lis safuZvelze (Freud, 1911). froidi arasodes Sexve-
gviandel periodSi iCina Tavi, naxevarze meti para- dria Srebers, magram mas wakiTxuli hqonda misi av-
noiduli an hipersensitiuri pirovneba iyo. tobiografiuli mogonebebi, romelSic is Tavis para-
froidi (Freud, 1911) varaudobda, rom Sesabamisi noidul daavadebas aRwers (amJamad mas paranoidul
midrekilebis mqone adamianebSi paranoiduli simp- Sizofrenias uwodeben). garda amisa, froidi gaecno
tomebi SeiZleba aRmocendes uaryofisa da proeqci- misi eqimis, veberis, Canawerebs. froidi fiqrobda,
is dacviTi meqanizmebis meSveobiT. is Tvlida, rom rom Sreberi cnobierad ar uSvebda Tavis homoseqsua-
pirovneba cnobierad ar aRiarebs sakuTar arasru- lobas da amitom azri _ `me is miyvars~ (mamakacs exeba)
lyofilebasa da undoblobas sakuTari Tavis mimarT uaryo da Caanacvla reaqciis formirebiT, romelic

_ 327 _
13 paranoiduli simptomebi da bodviTi aSliloba
Camoyalibda, rogorc `me is mZuls~, rac SemdgomSi w eWvianoba.
proeqciis meSveobiT Seicvala azriT _ `me ki ar mZuls w midrekileba arasworad ganmartos sxvaTa qmedebebi,
is, aramed mas vZulvar me~, xolo es ukanaskneli, Ta- rogorc mis mimarT mtruli da damamcirebeli.
vis mxriv, gardaiqmna azrad _ `me is mdevnis~. froids
w agresiuloba da piradi uflebebis araswori gageba.
sjeroda, rom nebismieri paranoiduli bodva SeiZleba
reprezentirebuli iyos, rogorc winaaRmdegobis Sem- es gansazRvreba sxvadasxva tipis adamians miesadageba:
cveli idea _ `me (mamakacs) miyvars is (mamakaci)~. is dawyebuli metismetad mgrZnobiare axalgazrdaTi, ro-
imdenad Sors wavida, rom amtkicebda, rom eWvianobis melic gaurbis socialur kontaqtebs da fiqrobs, rom
bodva SeiZleba aracnobieri homoseqsualizmiT aix- yvela mas akritikebs, damTavrebuli sakuTar TavSi dar-
snas. eWvian qmars aracnobierad izidavs is mamakaci, wmunebuli da momTxovni qaliT, romelTanac sul mcire
romlis siyvarulSic is Tavis cols adanaSaulebs. provocirebac afeTqebas iwvevs. amerikaSi axlaxan Cat-
aseT SemTxvevaSi gvaqvs Semdegi formulireba: `me ki arebulma gamokvlevebma aCvena, rom 4.4%-s aReniSneba
ar miyvars is (mamakaci), aramed Cems cols~. erT dros paranoiduli pirovnuli aSliloba DSM-IV-is mixedviT.
froidis es ideebi farTod iyo gavrcelebuli, magram es monacemi wina wlebis monacemebTan SedarebiT ufro
dResdReobiT naklebadaa miRebuli, radgan ar das- maRalia. gamokvlevebma aseve aCvena, rom am aSlilobas
turdeba klinikuri monacemebiT. mniSvnelovani zegavlena aqvs socialuri da roluri
funqciebis ganxorcielebaze (Grant et al., 2004).
socialuri izolacia da siyrue mkurnalobis TvalsazrisiT, mniSvnelovania, erTma-
socialuri izolacia aseve xels uwyobs paranoiduli neTisgan ganvasxvaoT paranoiduli pirovnuli aSli-
simptomebis aRmocenebas. patimrebi (gansakuTrebiT isi- loba da paranoiduli sindromebi (bodviTi aSlilo-
ni, romlebic calke sakanSi imyofebian), ltolvilebi da bebi), romlebic mogvianebiT iqneba aRwerili. gan-
migrantebi, paranoiduli simptomebisa da sindromebi- sxvavebis danaxva SeiZleba Zalze rTuli aRmoCndes.
saken midrekil pirebad ganixilebian, romlebTanac mTa- diferenciacia efuZneba im faqts, rom paranoiduli
var faqtors socialuri izolacia warmoadgens. migra- pirovnuli aSlilobis dros ar aris bodva da halu-
ciasTan dakavSirebuli monacemebi da maTi interpreta- cinaciebi (saxezea mxolod zeRirebuli ideebi).
cia meTormete TavSia ganxiluli (gv. 308). paranoiduli ideebis bodvisgan gamocalkeveba sak-
faqtia, rom siyrue zrdis paranoiduli simptomebis maod kargad ganviTarebul profesiul unar-Cvevebs
risks (rogorc es Tavdapirvelad krepelinma aRniSna) moiTxovs. saWiro kriteriumebi, romlebic gansx-
da, Cveulebriv, miewereba socialur izolacias, ro- vavebis dadgenaSi gvexmareba, pirvel TavSia moce-
melic siyruiT aris gamowveuli. houstonma da roisma muli, xolo boqsSi 13.1 magaliTis saxiT naCvenebia,
(Houston and Royse 1954) daadgines kavSiri siyruesa da Tu ra gansxvavebaa damokidebulebis bodvasa da
paranoidul Sizofrenias Soris. xolo qeim da roTma damokidebulebis ideebs Soris. es ori mdgomareoba,
(Kay and Roth, 1961) daafiqsires smenis daqveiTeba im faqtiurad, raodenobrivad gansxvavdeba erTmaneTis-
pacientebis 40%-Tan, romlebic daavaddnen parafre- gan. mag., ojaxebis Seswavlam uCvena, rom paranoidul
niiT cxovrebis gviandel periodSi. pirovnul aSlilobasa da bodviT aSlilobas Soris
ufro gviandeli gamokvlevebi adasturebs, rom genetikuri kavSiri arsebobs, xolo paranoiduli
smenis daqveiTeba warmoadgens risk-faqtors iseTi pirovnuli Tvisebebis mqone adamianebi bodviTi aSli-
aSlilobebisTvis, romelTa drosac paranoiduli lobis Camoyalibebis ufro maRali riskis qveS imy-
simptomebi aRiniSneba da es kavSiri xandazmul ada- ofebian (filosofosis _ Jan Jak rusos da diqtato-
mianebTan ufro TvalsaCinoa (David et al., 1995; Prager ris _ ioseb stalinis magaliTi). (Hachinski, 1999).
and Jeste, 1993). miuxedavad amisa, unda gvaxsovdes, rom
smenadaqveiTebuli adamianebis udidesi nawili ar paranoiduli simptomebi fsiqikuri
aris paranoiiT daavadebuli da bevri maTgani SeiZle- aSlilobebis dros
ba socialur izolaciaSi ar imyofebodes.
paranoiduli simptomebi xSirad meoradi xasiaTisaa
ZiriTadi anu pirveladi fsiqikuri aSlilobis mimarT.
paranoiduli pirovnuli aSliloba amdenad, paranoiduli simptomebis, gansakuTrebiT
pirovnuli aSlilobis cneba ganxilulia meSvide ki devnis bodvis gamovlenis Semdeg, mniSvnelovania
TavSi. am TavSi paranoiduli pirovnuli aSlilobis aSlilobis sxva maxasiaTeblebis gamokvlevac. bod-
mokle aRweraa mocemuli. am daavadebis mqone pirebi- viTi aSlilobis diagnostika, romelic qvemoT iqneba
sTvis damaxasiaTeblia: ganxiluli, ase vTqvaT, `narCeni~ kategoriaa da im pa-
w ukiduresi mgrZnobeloba marcxisa da uxeSi, ugul- cientebis mimarT gamoiyeneba, romelTa bodvis mikuT-
vebelmyofeli damokidebulebis mimarT. vnebac ver xerxdeba romelime kategoriisTvis. ramde-

_ 328 _
paranoiduli simptomebi fsiqikuri aSlilobebis dros
nadac pirveladi aSlilobebi momdevno TavebSi iqneba romlis drosac aseTi devna Zlier aRSfoTebas iwvevs.
aRwerili, aq maT mxolod mokled SevexebiT. paranoiduli simptomebi gvxvdeba aseve maniis dros
da Seesabameba pacientis guneb-ganwyobas. aqedan gamom-
paranoiduli simptomebi deliriumisa da
dinare, maT gandidebis Sinaarsi aqvT da ara devnisa.
demenciis dros
paranoiduli simptomebi Cveulebrivi movlenaa de- paranoiduli simptomebi da paranoiduli
liriumis dros. pacients darRveuli aqvs garemoSi Sizofrenia
garkvevis unari, rac iwvevs daZabulobas, movlenebis paranoiduli Sizofrenia meTormete TavSi iyo aR-
mcdar interpretacias, da, Sesabamisad, undoblobas. werili. misi gansxvaveba bodviTi aSlilobebisgan gan-
aseT SemTxvevaSi SeiZleba aRiniSnebodes bodva, ro- sakuTrebiT problematuria rogorc konceptualuri,
melic, Cveulebriv, xanmokle da araorganizebulia. aseve praqtikuli TvalsazrisiT (ix. boqsi 13.2). magram
aman SesaZloa, migviyvanos iseT qceviT aSlilobam- amaSi gvexmareba im ZiriTad maxasiaTeblebze miTiTe-
de, rogoricaa agresia. analogiurad, devnis bodva ba, romlebic gansxvavebulia am ori daavadebisTvis
Cveulebriv Tavs iCens demenciis zogierT stadiaze (SeadareT erTmaneTs cxrilebi 12.6 da 13.1). qvemoT
da zogjer mis ZiriTad maxasiaTebels warmoadgens. mocemulia sami maxasiaTebeli, romlebic dagvexmareba,
paranoiduli simptomebisa da mdgomareobebis gamom- davadginoT gansxvaveba saorWofo SemTxvevebis dros.
wvevi organuli mizezebi ganxiluli aqvT gormansa da w paranoiduli Sizofreniis diagnozis dasma savarau-
kamings (Gorman and Cummings, 1990). doa maSin (ufro, vidre bodviTi darRvevis), rode-
sac paranoiduli bodva gansakuTrebiT ucnauria
nivTierebebis borotad gamoyenebiT gamowveuli
aSlilobis paranoiduli simptomebi Sinaarsis TvalsazrisiT (fsiqiatrebi mas xSirad uc-
naur bodvas uwodeben). gansakuTrebuli SemTxvevebis
paranoiduli simptomebi vlindeba nivTierebebis
garda, daskvna imisa, Tu ramdenad ucnauria esa Tu
borotad gamoyenebiT gamowveuli mravali aSlilobis
is bodva, TviTneburi iqneba (Flaum et al., 1991). diag-
dros, gansakuTrebiT amfetaminis, kokainis an alko-
nostikuri da statistikuri saxelmZRvanelos IV ga-
holis moxmarebisas. mniSvnelovania kavSiri, romelic
mocemaSi mocemuli ganmartebis mixedviT, ucnauro-
alkoholisa vadmoxmarebasa da avadmyofur eWviano-
bis elfers moklebuli bodva exeba iseT situaciebs,
bas Soris SeiniSneba (aRwerilia qvemoT). zogierTma
romlebic SeiZleba namdvilad arsebuliyo realur
Terapiuli daniSnulebis mqone preparatma, mag. le-
cxovrebaSi. mag., pirovnebas, SesaZloa, realurad
vodopam, SeiZleba agreTve misces biZgi paranoiduli
devnidnen, wamlavdnen an Soridan etrfodnen. daa-
simptomebs aRmocenebas (Gorman and Cummings, 1990).
vadebebis me-10-e saerTaSoriso klasifikacia ugule-
paranoiduli simptomebi guneb-ganwyobis belyofs am kriteriums, iTvliswinebs ra `ucnauro-
aSlilobis dros bis~ gansazRvrebasTan dakavSirebul sirTules.
paranoiduli simptomebi gavrcelebulia pacientebSi, w Sizofreniis dros bodva ufro fragmentuli da
romlebsac mZime depresiuli aSliloba aqvT, xolo, mravalobiTi Sinaarsisaa, xolo bodviTi aSlilobi-
paranoiduli bodva fsiqozuri depresiis maxasiaTeb- sas is sistematizebuli da monoTematuria. agreTve,
els warmoadgens. bodviTi aSlilobis dros bodviTi sistema, Cveu-
xandaxan Zneli dasadgenia, paranoiduli simptomebi lebriv, isea inkafsulirebuli, rom danarCeni
meoradia depresiuli aSlilobis mimarT, Tu, piriqiT, fsiqikuri aqtivoba (Sizofreniisgan gansxvavebiT),
win uswrebs depresiul aSlilobas. orive SemTxveva savsebiT normalurad gamoiyureba.
sakmaod gavrcelebulia, Tumca, maT diferenciacias w paranoiduli Sizofreniis mqone pacientebs xSirad
garkveuli mniSvneloba aqvs, radgan aSlilobis es ori aqvT smeniTi halucinaciebi da maTi Sinaarsi, rogorc
tipi gansxvavdeba mkurnalobisa da prognozis Tval- Cans, ar aris pacientebis bodvasTan dakavSirebuli.
sazrisiT. depresiuli aSliloba mosalodnelia maSin, bodviTi aSlilobis dros halucinaciebis arseboba
rodesac mas win uswrebs guneb-ganwyobis cvlilebebi iSviaTia da, rodesac halucinaciebi iCens Tavs, isini
da am cvlilebebs ufro intensiuri xasiaTi aqvT, vidre droebiTia da aSkarad bodvasTanaa dakavSirebuli.
paranoidul maxasiaTeblebs. fsiqiatriuli daavade-
bebis adreulma istoriam da ojaxurma anamnezma Sei- paranoiduli simptomebi Sizofreniismagvari
Zleba sasargeblo informacia mogvawodos. da bolos, sindromebis dros
depresiuli aSlilobis dros pacienti, rogorc wesi, paranoiduli simptomebi zogierTi Sizofreniis­
Tvlis, rom mas samarTlianad devnian Cadenili dana- magvari sindromebis maxasiaTeblebia da isini
Saulis an uzneobis gamo. klinikuri TvalsazrisiT, es meTormete TavSia ganxiluli (maTi CamonaTvali mo-
sasargeblo maxasiaTebelia, radganac amiT depresiu- cemulia 12.5 cxrilSi). isini moicaven DSM-IV-is kat-
li aSliloba gansxvavdeba ara-afeqturi fsiqozisgan, egoriebs _ `xanmokle fsiqozuri aSliloba~ da `Sizo-

_ 329 _
13 paranoiduli simptomebi da bodviTi aSliloba

boqsi 13.2 istoriuli konteqsti: paranoia mimdinareobs, Tumca, gauareseba ar aris aucilebeli.
da parafrenia mniSvnelovania, rom paranoiis dros pacients ar
aReniSneba halucinaciebi.
terminebs _ paranoia da parafrenia, mniSvnelovani adgi- w parafrenia Sualeduri daavadebaa im gagebiT, rom am
li ukavia fsiqiatriul azrovnebaSi. maTTan dakavSirebu- dros pacients aReniSneba ganuwyveteli sistemuri bodva,
li konceptualuri siZneleebis ganxilva, udavod, zogadi magram is demenciaSi ar gadaizrdeba. paranoiisagan
sargeblobis momtania. ganmasxvavebeli mTavari niSania is, rom parafreniis
termins _ paranoia, romlisganac Tanamedrove zedsar- dros halucinaciebic aRiniSneba.
Tavi saxeli _ `paranoiduli~, warmoiqmna, xangrZlivi da naadrevi Wkuasustobis paranoiduli formis bloileriseuli
mravalmxrivi istoria aqvs. SeiZleba iTqvas, rom man gaci- gageba (romelsac man mogvianebiT paranoiduli Sizofrenia
lebiT meti kamaTi da azrTa sxvadasxvaoba gamoiwvia, vidre uwoda) ufro farToa krepelinis TvalsazrisTan SedarebiT
sxva terminebma, romlebic fsiqiatriaSi gamoiyeneba. lui- (Bleuler 1906, 1911). bloileri parafrenias ganixilavs ara
si (Lewis, 1970) gvTavazobs saTanado literaturis amomwu- rogorc calke arsebul mdgomareobas, aramed rogorc
rav mimoxilvas. es umeteswilad germanuli literaturaa, naadrevi Wkuasustobis Semadgenel nawils. Tumca, is
romelic ZiriTadad 1970 wlamdea Seqmnili (agreTve, ixi- eTanxmeba krepelinis Sexedulebas, rom paranoia calke
leT boqsi 1.2). sityva `paranoia~ berZnuli warmoSobisaa: daavadebaa, magram misgan gansxvavebiT Tvlis, rom am dros
para (gareSe) da nous (goneba). Zvel berZnul literaturaSi halucinaciebi xSirad aRiniSneba. bloileri gansakuTrebiT
igi `gonebis gadacdenis~, anu arajansaRi gonebis, sulieri dainteresebuli iyo paranoiis fsiqologiuri ganviTarebiT.
avadmyofobis mniSvnelobiT ixmareboda. am sityvis farTo man Riad datova kiTxva _ udevs Tu ara paranoias safuZvlad
mniSvnelobiT gamoyeneba aRadgines meTvramete saukune- somaturi paTologia.
Si; magram, rodesac mecxramete saukunis meore naxevarSi dRevandel dRes paranoiis ori xedvaa gabatonebuli.
germanul fsiqiatriaSi man gansakuTrebuli mniSvneloba pirvelis mixedviT paranoia gansxvavdeba Sizofreniisagan da
SeiZina, es termini uSualod daukavSirda mdgomareobas, Tavisi warmoSobiT fsiqogenur daavadebas warmoadgens. meore
romelic devnis da gandidebis bodvisaTvis aris damaxa- Sexedulebis Tanaxmad paranoia Sizofreniis Semadgeneli
siaTebeli. germanuli termini Verrucktheit xSirad gamoiye- nawilia. calkeuli SemTxvevis zogierTi gamokvleva pirvel
neboda aseTi mdgomareobebis aRsawerad, magram sabolood Sexedulebas adasturebs. magaliTad, gaupma (Gaupp, 1974)
is paranoiam Secvala. am aSlilobis Sesaxeb mravali Se- intensiurad gamoikvlia seriuli mkvlelis, vagneris,
xeduleba arsebobda. ZiriTadi sakiTxebi, romlebic dRe- dRiurebi da misi fsiqikuri mdgomareoba. vagnerma mokla
sac problemad rCeba, Semdegia: coli, oTxi Svili da kidev rva adamiani. es misi kargad
w warmoadgens Tu ara amgvari mdgomareoba pirvelad aSli- gaTvlili gegmis nawili iyo, raTa Suri eZia Tavis `mtrebze“.
lobas, Tu is meoradia sxva aSlilobis mimarT? gaupma daaskvna, rom vagneri paranoiiT iyo daavadebuli
(am terminis krepeliniseuli gagebiT). amavdroulad mas
w ucvlelia Tu ara is wlebis manZilze, Tu mxolod avad-
sjeroda, rom vagners pirveli Camouyalibebeli bodva
myofobis ganviTarebis etapia, romlis Semdgom stadiaze
ganuviTarda, rogorc fsiqogenuri reaqcia. fsiqogenezisis
inteleqtisa da pirovnebis daqveiTeba vlindeba?
sasargeblod yvelaze ufro detaluri argumetebi
w aRmocendeba Tu ara halucinaciis gareSe? wamoayena kreCmerma (Kretschmer, 1927) Tavis monografiaSi
w arsebobs Tu ara am aSlilobis iseTi forma, romelsac “Der Sensitive Beziehungswahn”. kreCmers miaCnda, rom paranoia
kargi prognozi aqvs? unda ganxiluliyo ara rogorc daavadeba, aramed rogorc
kalbaumma es sakiTxebi jer kidev 1863 wels wamoWra, rodesac fsiqogenuri reaqcia, romelic Tavs iCens iseT adamianebSi,
man paranoia gamoyo, rogorc damoukidebeli pirveladi romlebic gansakuTrebuli mgrZnobelobiT gamoirCevian.
mdgomareoba, romelic ucvlelad narCundeba wlebis Tumca, dResdReobiT, kreCmeris mier aRwerili mravali
manZilze. krepelinma Zlieri zegavlena moaxdina paranoiis SemTxveva klasificirebulia, rogorc Sizofrenia. 1931 wels
cnebis Camoyalibebaze, Tumca mas ar akmayofilebda es kolem warmoadgina meore Tvalsazrisis mxardamWeri faqtebi,
termini da misi Sexeduleba amis Taobaze droTa ganmavlobaSi romelTa mixedviTac, paranoia Sizofreniis Semadgenel nawils
mniSvnelovnad icvleboda. 1896 wels is am termins iyenebda warmoadgens. man gaaanaliza 66 pacientisagan Semdgari jgufi,
mxolod ganukurnebeli, qronikuli da sistematuri bodvis romlis wevrebsac egreTwodebuli paranoia aReniSnebodaT
mniSvnelobiT, romelsac ar axlavs mZime pirovnuli (im pacientebis CaTvliT, romlebsac diagnozi krepelinma
aSliloba. Tavisi naSromis meeqvse gamocemaSi is wers: dausva). garkveuli mosazrebis gamo, romelic iTvaliswinebda
`bodva, romelic naadrevi Wkuasustobis [Sizofrenia] simptomatikasa da genetikur faqtorebs, kole mivida im
dros gvxvdeba, ukiduresad fantastikuria. is icvleba daskvnamde, rom paranoia realurad Sizofreniis msubuq
yovelgvari mizezis gareSe, usistemod da pacienti mas ver formas warmoadgens.
ukavSirebs Tavisi warsuli cxovrebis movlenebs; maSin, roca parafreniis Sesaxeb gacilebiT ufro cota ram aris
paranoiis dros bodva ZiriTadad Semoifargleba realuri dawerili. miuxedavad amisa, sainteresoa, rom maierma
movlenebis avadmyofuri interpretaciiT, rac erTmaneTSia (Mayer, 1921) Seiswavla 78 pacienti, romelTac, krepelinis
gadaxlarTuli da _ organizebul, _ arawinaaRmdegobriv klasifikaciis mixedviT, parafrenia aReniSnebodaT da
mTlianobas qmnis. bodva TandaTanobiT farTovdeba da axlad aRmoaCina, rom aqedan ormocdaaTs droTa ganmavlobaSi
momxdar movlenebsac moicavs. am movlenebis Seusabamobebsa Sizofrenia Camouyalibda. aseve, aRmoCnda, rom am 78
da mizezebs pirovneba Tavisebur axsnas uZebnis~. pacientis sawyisi klinikuri suraTi erTnairi iyo, Tumca
(Kraepelin 1904, p.199) zogierT maTgans SemdgomSi Sizofrenia Camouyalibda,
zogierTs ki ara. aqedan moyolebuli, parafrenia sul ufro
ufro gvian krepelini (Kraepelin, 1919) iyenebs iaspersis xSirad ganixileba, rogorc mogvianebiTi Sizofrenia an
(Jaspers, 1913) mier dadgenil gansxvavebas pirovnebis Sizofreniismagvari aSliloba, romelsac kargi prognozi
ganviTarebasa da daavadebis process Soris. is Tvlis, rom ukavSirdeba. qei da roTi (Kay and Roth, 1961) iyenebdnen
paranoia, rogorc daavadebis procesis magaliTi, gansxvavdeba termins _ `gviani parafrenia~ xandazmul adamianebSi
naadrevi Wkuasustobis ganviTarebis procesisagan. Tavis iseTi paranoiduli mdgomareobis aRsaniSnad, romelic
bolo naSromSi krepelini (Kraepelin, 1919) erTmaneTisagan ar iyo ganpirobebuli pirveladi organuli an afeqturi
ganasxvavebs naadrev Wkuasustobas, paranoias da mesame daavadebiT. am avtorebma daadgines, rom maTi pacientebis
paranoidul fsiqozs anu parafrenias. is varaudobda, rom: (99 pacienti) did umravlesobas SizofreniisaTvis
w naadrevi Wkuasustoba adreul asakSi iwyeba da savalalo damaxasiaTebeli niSan-Tvisebebi aReniSneboda.
Sedegi aqvs, radgan fsiqikuri mdgomareobis gauaresebiT Tanamedrove klasifikaciebSi termini `paranoia~,
mTavrdeba. is arsebiTad afeqturi da nebelobiTi faqtiuriad, Canacvlebulia, `bodviTi aSlilobiT~.
sferos paTologiiT xasiaTdeba termini `parafrenia~ aseve amoRebulia xmarebidan, magram
w paranoia gvxvdeba im pacientebTan, romlebTanac srulad klinicistebi dRemde iyeneben, raTa aRweron qronikuli,
sistematizirebuli bodva mogvianebiT iCens Tavs. paranoia atipiuri, paranoiduli fsiqozebi saSualo da xandazmuli
xangrZlivad, Cveulebriv, gamojanmrTelebis gareSe asakis pacientebSi.

_ 330 _
bodviTii aSlilobebis epidemiologia
freniformuli aSliloba~, xolo ICD-10-is mixedviT
ki, im kategoriebs, romlebic `mwvave da gardamavali cxrili 13.1 bodviTi aSlilobis kriteriumebi
DSM-IV-is mixedviT
fsiqozuri aSlilobebis~ jgufSia gaerTianebuli.
A. `ara-ucnauri~ bodva gulisxmobs situaciebs, rom­
le­bic SeiZleba arsebobdes realur cxovrebaSi
bodviTi aSlilobebi (paranoiduli (mag., pirovnebis devna, mowamvla, inficireba,
fsiqozi) Soridan trfoba, meuRlis an partnioris Ralati
an avadmyofoba), romlebic, sul cota, erTi Tvis
rogorc am wignis SesavalSi ukve aRvniSneT, fsiqoze- ganmavlobaSi grZeldeba.
bTan dakavSirebuli terminologia da maTi klasifi-
B. Sizofreniis dros A kriteriumi arasodes gvxvdeba.
kacia (laparakia fsiqozebze, romlebic arc afeq-
SeniSvna: taqtilur da ynosviT halucinaciebs SeiZleba
turia da arc organuli) wlebis ganmavlobaSi davis SevxvdeT bodviTi aSlilobisas, Tu maT kavSiri aqvT
sgans waroadgens. boqsSi 13.2 Sejamebulia mTavari bodvis SinaarsTan.
tradiciuli terminebi da Temebi da am aSlilobebis C. garda im zemoqmedebisa, romelic gamowveulia
uaxlesi kategorizacia. am qveTavSi aRwerilia bod- bodviT an bodviT ganpirobebuli simptomatikiT,
funqcionireba ar aris SesamCnevad gauaresebuli da
viTi aSlilobebis ZiriTadi maxasiaTeblebi da moce-
qceva ar aris axirebuli an ucnauri.
mulia terminologia, romelic amJamad maT aRsawerad
D. Tu bodvis paralelurad aRiniSneba guneb-ganwyobis
gamoiyeneba. bodviTi aSlilobis konkretuli tipebi
aSlilobis epizodebi, maSin maTi saerTo xangrZlivoba
ganxilulia Semdeg TavSi. xanmoklea bodviT periodTan SedarebiT.

E. aseTi darRveva ar aris ganpirobebuli nivTierebebis


bodviTi aSlilobebis klasifikacia uSualo fiziologiuri zegavleniT (mag., fsiqoaqtiuri
DSM-IV-Si termini bodviTi aSliloba gamoyenebulia nivTierebebis borotad gamoyeneba, medikamenturi
mkurnaloba) an janmrTelobis zogadi mdgomareobiT.
myari, ara ucnauri bodvebis aRsawerad, romlebic
raime sxva darRveviT ar aris ganpirobebuli. `bod- garda, ar aris savaldebulo, rom bodva ar iyos ucn-
viTi aSliloba~ farTod gavrcelebuli terminis _ auri. ICD-10 agreTve Seicavs qvetipebs (modaveoba da
paranoiduli fsiqozis, sinonimia da, aseve, moicavs damokidebulebis bodva) da, aseve, calke qvekatego-
araspecifikur termins _ paranoiduli mdgomareobe- rias (F22.8), romelsac `sxva myari bodviTi aSlilo-
bi. ICD-10-Si mocemulia msgavsi kategoria, romelsac bebi~ ewodeba (ix. qvemoT).
myari bodviTi aSliloba ewodeba. bodviTi aSlilobis bodviTi aSlilobis Sesaxeb informaciis mosapove-
Tanamedrove koncefciis arsi imaSi mdgomareobs, rom blad ix. (Sedler, 1995) da (Munro, 2000).
stabiluri bodviTi sistema Suaxnisa da xanSiSesul
pirebTan SeumCnevlad yalibdeba, naTlad gamoxatuli bodviTi aSlilobebis
simptomebis gareSe. bodviTi sistema inkafsulirebu- epidemiologia
lia da sxva fsiqikuri funqciebi ar aris dazianeb-
bodviTi aSliloba ganixileba, rogorc iSviaTi
uli. xSir SemTxvevaSi, pacients SeuZlia, samsaxurSi
aSliloba, Tumca amis Sesaxeb SedarebiT naklebi
siaruli da misi socialuri cxovreba SeiZleba norm-
monacemebi arsebobs. rodesac koplendma da misma
alurad mimdinareobdes.
kolegebma (Copeland et al., 1998) Caatares gamokiTxva
DSM-IV-Si mocemuli bodviTi aSlilobis kriteri-
5000 kacian jgufSi, romlis wevrebi 65 wlis an ufro
umebi Sejamebulia cxrilSi 13.1, romelSic aRwerilia
asakovani adamianebi iyvnen, aRmoCnda, rom maT 0.04%-
bodviTi aSlilobis xuTi konkretuli qvetipi da ori
s bodviTi aSliloba aReniSneboda. 10000 ambulato-
damatebiTi kategoria:
riuli pacientis retrospeqtuli gamokvlevis Sede-
w devnis gad, 86 (0.83%) pirovnebas dausves sxvadasxva saxis
w eWvianobis bodviTi aSlilobis diagnozi, romelic DSM-IV-Si
w erotomaniis mocemul kriteriumebs Seesabameba (Hsiao et al., 1999)
(cxrili 13.2). bodviTi aSliloba ondav ufro metad
w somaturi
gavrcelebulia qalebSi, vidre mamakacebSi. simp-
w gandidebis tomebis aRmocenebis saSualo asaki 42 welia. fsiqi-
w Sereuli atriuli pacientebis daaxloebiT 5 procenti, rom-
w dauzustebeli lebic stacionarulad mkurnalobdnen da funqci-
ICD-10 myari bodviTi aSlilobebis ZiriTadi kat- uri fsiqoziT iyvnen daavadebulni, akmayofilebdnen
egoriis (F22.0) msgavs ganmartebas iZleva. DSM-IV-gan bodviTi aSlilobis kriteriumebs (Kendler and Walsh,
gansxvavebiT, ICD-10-is mixedviT, simptomebi unda 1995).
aRiniSnebodes sul mcire sami Tvis manZilze. amas mkveTrad gamoxatuli depresiuli sindromebi Cveu-
lebrivi movlenaa bodviTi aSlilobis dros (ix. cxri-

_ 331 _
13 paranoiduli simptomebi da bodviTi aSliloba
li 13.1-is D kategoria). aseTi simptomebi Tavs iCens zogadad, rogorc Cans, sustia bodviTi aSlilobis ge-
yovel mesame pacientTan (Hsiao, 1999; Serretti, 2004). netikuri kavSiri erTi mxriv SizofreniasTan da, meore
mxriv, paranoidul pirovnul aSlilobasTan. miuxeda-
bodviTi aSlilobis etiologia vad amisa, am daavadebebs Soris arsebuli genetikuri
gadafarvis xarisxi ar aris naTeli. avtoritetuli mkv-
is mciredi, rac cnobilia bodviTi aSlilobis eti-
levarebis umravlesoba bodviT aSlilobas Sizofreniis
ologiis Sesaxeb, efuZneba mis kavSirs Sizofreniasa
Semadgenel nawilad miiCnevs (Kendler, 2003).
da paranoidul pirovnul aSlilobasTan da mis Se-
ojaxuri fonis kvlevisas gamovlinda kavSiri alko-
darebas am daavadebebTan. am sakiTxis Sesaswavlad
holizmsa da bodviT aSlilobas Soris (Kendler and
gamoiyeneba ojaxuri anamnezi da neirobiologiuri
Walsh, 1995), ramac SeiZleba axsnas kavSiri avadmyo-
gamokvleva. Catarebuli kvlevebi SerCevis simcirisa
fur eWvianobasa da alkoholis avadmoxmarebas Soris
da gansxvavebuli diagnostikuri definiciebis gamo,
(ix. qvemoT).
mwiri daskvnebis gakeTebis saSualebas iZleva. bod-
viTi aSlilobis fsiqologiuri axsna Tavad bodvazea neirobiologiuri kvlevebi
mimarTuli da sxva adgilas iqneba moxseniebuli. magnitur-rezonansuli tomografiis gamoyenebiT Cat-
bodviTi aSlilobis kvleva ojaxur konteqstSi arebuli Tavis tvinis struqturuli kvlevis Sedegebi
gviCvenebs, rom bodviTi aSlilobis mqone xandazmul
bodviTi aSlilobis mqone pacientis uaxloes naTe-
pacientebs, Sizofreniis mqone pacientebis msgavsad,
savebSi (mSoblebi, Svilebi, da-Zma) xSirad gvxvdeba
gafarToebuli aqvT Tavis tvinis parkuWebi (Howard et
paranoiduli pirovnuli aSliloba (Kendler et al., 1985).
al., ., 1995). am orive jgufis warmomadgenlebs SeiZleba
naklebad naTelia ojaxuri kavSirebis roli bodviTi
aReniSnebodeT msgavsi anomalia Tvalis gayolebis amo-
aSlilobisa da Sizofreniis urTierTmimarTebaSi.
canis Sesrulebisas. (Campana et al., 1998). zogierTi mo-
rogorc Cans, bodviTi aSlilobis riski SizofreniiT
nacemebis mixedviT (romlebic urTierTgamomricxavia
daavadebuli pacientebis uaxloes naTesavebTan gaz-
da savsebiT damajerebeli ar aris), bodviTi aSliloba
rdilia, magram, bodviTi aSlilobis mqone pacientebis
SeiZleba dakavSirebuli iyos dofaminerguli genebis
naTesavebTan Sizofreniisa da Sizotipuri aSlilobis
polimorfulobasTan (Morimoto et al., 2002).
riski ar aris gazrdili (Kendler et al., 1995; Kendler
and Walsh, 1995; Tienari et al., 2003). ojaxuri kavSirebis
amgvar paterns asimetriul koagregacias uwodeben da specifikuri bodviTi aSlilobebi
is SeiZleba mravali faqtoriT iyos ganpirobebuli: rogorc zemoT uvke aRvniSneT, bodviTi aSlilobis
w saerTo populaciaSi am ori tipis aSlilobis six- specifikuri qvetipebis dadgena xdeba upiratesi bod-
Siris gansxvavebuli xarisxi. vis Sinaarsis safuZvelze (cxrili 13.3). istoriulad,
amgvari simptomebiT frangi fsiqiatrebi iyvnen dain-
w probandebTan da naTesavebTan diagnostikuri
teresebulni. am sferoSi arsebuli klasifikacia dam-
cdomilebis xarisxis gansxvaveba. probandebs, Cveu-
abnevelia ramdenime mizezis gamo:
lebriv, ufro intensiuri gamokvleva utardebaT.
w zogierTi aSliloba xSirad moZvelebuli, epon-
w mZime daavadebebis ufro didi genetikuri datvirTva
imuri terminebiT aRiniSneba.
im adamianebTan, romlebic klinicistebis yuradRebis
centrSi eqcevian (Sesabamisad, maTi matarebeli ada- w zogierTi sindromi SeiZleba ganixilebodes, ro-
mianebis Sefaseba probandebis msgavsad xdeba). gorc simptomi (mag., mcdari bodviTi identifika-
cia) an rogorc sxva fsiqikur aSlilobaze meora-
dad aRmocenebuli.
cxrili 13.2 bodviTi aSlilobis qvetipebi 86
Cinel ambulatorul pacientTan w yvela kategoria ar aris Setanili DSM-IV-is da
ICD-10-is klasifikaciebSi. miuxedavad amisa, moce-
devnis 61
mul wignSi isini mainc naxsenebia, radgan am kat-
Sereuli 12 egoriebs mudmivad iyeneben.
am qveTavSi Cven ganvixilavT devnasa da modaveo-
eWvianobis 7
bas, radgan orive qceva SeiZleba bodviTi aSlilobis
somaturi 2 Sedegi iyos.

erotomanuli 1
paTologiuri eWvianoba
gandidebis 1 am wignSi, upirveles yovlisa, yvelaze detalurad
dauzustebeli 1 aRwerilia avadmyofuri eWvianoba (sxva sinonimebi

_ 332 _
specifikuri bodviTi aSlilobebi
mocemulia 13.3 cxrilSi), radgan is arqetipuli bodviTi eWvianoba ar aris iSviaTi fsiqiatriul praqtikaSi da
aSlilobaa da garda `devnis bodviTi aSlilobisa, srul ganakveTze momuSave fsiqiatrebis umravlesoba
romelic sxvagvarad ar aris dazustebuli~, yvelaze albaT weliwadSi erT an or aseT SemTxvevas mainc
gavrcelebul formas warmoadgens. mniSvnelovani xvdeba. aseTi paTologia saguldagulo yuradRebas
isaa, rom igi safrTxis udidesi riskis matarebelia. moiTxovs ara mxolod imitom, rom uaRresad
arsebiTi maxasiaTebeli paTologiuri rwmenaa, rom amZimebs colqmrul da ojaxur urTierTobebs,
pacientis partniori moRalatea. am mdgomareobas aramed imitomac, rom SeiZleba Zalian did safrTxes
paTologiurs uwodeben, radgan aseTi rwmena Seicavdes.
(romelic bodvas an zeRirebul ideas SeiZleba rogorc Cans, paTologiuri eWvianoba ufro
warmoadgendes) araadekvatur safuZvels emyareba gavrcelebulia mamakacebSi, vidre qalebSi. mag.,
da masze racionaluri argumentebi ar moqmedebs. gamokiTxvebi gviCvenebs, rom paTologiuri eWvianobis
aseT rwmenas xSirad Tan sdevs Zlieri emociebi SemTxvevebi mamakacebSi orjer ufro xSirad
da damaxasiaTebeli qceva, magram es TavisTavad gvxvdeba. miuxedavad amisa, zusti Sefardebis dadgena
ar warmoadgens paTologiur eWvianobas. mamakacs, qalebsa da mamakacebs Soris imazea damokidebuli,
romelmac Tavis cols sayvarelTan Seuswro, SeiZleba Tu konkretulad romeli jgufi Seiswavleba da,
ukiduresad Zlieri eWvianobis grZnoba daeuflos da rac mTavaria, imaze, warmoadgens Tu ara eWvianoba
misi qcevac SesaZloa, umarTavi gaxdes, magram amas meorad movlenas sxva aSlilobasTan mimarTebaSi.
paTologiur eWvianobas ver davarqmevT. es termini mag., stacionaruli pacientebis retrospeqtuli
mxolod maSin unda gamoviyenoT, rodesac eWvianoba gamokiTxvisas soikam Tavis kolegebTan erTad (Soyka
dausabuTebel mtkicebulebebs da gansjas emyareba. et al., 1991) aRmoaCina, rom paranoiduli Sizofreniis
paTologiuri eWvianobis Sesaxeb informaciis mqone pacientebis SemTxvevaSi eWvianobis bodva
mTavari wyaroa Seperdis klasikuri naSromi (Shepherd, umetesad qalebs axasiaTebT, xolo alkoholuri
1961), langfeldtis mier Catarebuli gamokiTxva fsiqozis dros eWvianobis bodva umetesad mamakacebs
(Langfeldt, 1961) da sxva naSromebi (Vaukhonen, 1968; uviTardebaT (im faqtis gaTvaliswinebiTac ki, rom
Mullen and Maack, 1985). Seperdma londonSi Seiswavla qalebTan ufro naklebad aRiniSneba alkoholuri
81 pacientis avadmyofobis istoria. igive gaakeTa fsiqozi).
langfeldtma norvegiaSi (66 pacienti). vaukhonenma
paTologiuri eWvianobis klinikuri
fineTSi 55 pacienti gamokiTxa, xolo mulenma da
maxasiaTeblebi
maakma Seiswavles 138 pacientis istoriis Canawerebi.
paTologiuri eWvianobis sixSire saerTo popu­ rogorc zemoT aRvniSneT, paTologiuri eWvianobis
laciaSi ucnobia, Tumca eWvianobis gancda sayovelTao arsebiTi maxasiaTebelia paTologiuri rwmena, rom
movlenaa (Mullen and Martin, 1994). paTologiuri partniori moRalatea. mas SeiZleba Tan sdevdes
sxva paTologiuri rwmena (mag., pacients sjera,
rom partniori mis winaaRmdeg SeTqmulebas awyobs,
cxrili 13.3 bodviTi aSlilobis tipebi
cdilobs mowamlos, arTmevs seqsualur potencias
tipi sinonimuria Semdeg aSlilobebTan/ an cdilobs misi veneriuli daavadebiT inficirebas).
sindromebTan an moicavs Semdeg
aSlilobebs/sindromebs
paTologiuri eWvianobis mqone pacientis guneb-
ganwyoba SeiZleba icvlebodes ZiriTadi aSlilobis
eWvianobis avadmyofuri eWvianoba; paTologiuri
eWvianoba; erotikuli xasiaTis mixedviT, magram xSirad is tanjvis, undoblobis,
eWvianoba; eWvianoba seqsualur gaRizianebisa da sibrazis nazavs warmoadgens.
niadagze; otelos sindromi.
Cveulebriv, pacienti intensiurad eZebs partnioris
erotikuli erotomania; de klerambos sindromi Ralatis damamtkicebel sabuTs. mag., kiTxulobs
dRiurs, amowmebs TeTreulsa da sacvlebs sqesobrivi
somaturi monosimptomuri ipoqondriuli fsi­
qo­zi; sxeulis dismorfuli bodviTi aqtis damadasturebeli niSnebis dasadgenad.
aSliloba pacientma SeiZleba uTvalTvalos partniors an
kverulanturi inducirebuli bodviTi aSliloba; fole á kerZo deteqtivi daiqiraos. xSirad eWviani pirovneba
deux; Tanaziari SeSliloba ganuwyvetliv uwyobs partniors jvaredin dakiTxvas.
devnis mcdari identifikaciis bodviTi aman SeiZleba pacienti Zalmomreobamde an Zlieri
sindromi; kapgras sindromi; fregolis brazis Setevamde miiyvanos. zogjer partniori
bodva; intermetamorfoza;
aRSfoTebuli da qancgamoleulia da SesaZloa
gaziarebuli subieqturi oreulebis sindromi iZulebuli Seiqnas, `aRiaros Tavisi danaSauli~. aseT
SemTxvevaSi pacientis eWvianoba Cacxrobis magivrad
sxva kidev ufro Zlierdeba.

_ 333 _
13 paranoiduli simptomebi da bodviTi aSliloba
saintereso isaa, rom xSirad pacients warmodgena ar klinikurma gamokvlevebma ar daadastura kavSiri
aqvs imaze, Tu vin an rogori pirovneba SeiZleba iyos pomoseqsualizmsa da paTologiur eWvianobas Soris.
misi partnioris savaraudo sayvareli. ufro metic, aseve, mosazreba, rom paTologiuri eWvianoba zogjer
man SeiZleba Tavi aaridos iseTi nabijebis gadadgmas, SeiZleba mieweros seqsualuri xasiaTis problemebis
romlebic amas gamoaaSkaravebs. aRmocenebas, naklebad dadasturda (Langfeldt, 1961;
pirovnebis qceva SeiZleba TvalSi sacemad Shepherd, 1961).
paTologiuri iyos. mag., warmatebul biznesmens Tan
paTologiur eWvianobasTan dakavSirebuli
daaqvs portfeli, romelSic ara marto finansuri
prognozi
dokumentebi udevs, aramed iaraRic, raTa gauswordes
colis sayvarels, Tu mas sadme aRmoaCens. xelosans paTologiur eWvianobasTan dakavSirebuli prognozis
ise aqvs damontaJebuli Tavis saxlSi sarkeebis rTuli Sesaxeb cota ram aris cnobili. is SeiZleba damokide-
sistema, rom meore oTaxidan colis TvalTvali buli iyos mraval faqtorze, maT Soris ZiriTadi
SeuZlia. mesame pacienti cdilobs, SuqniSanze manqana fsiqikuri aSlilobis bunebaze da pacientis premor-
ar gaaCeros sxva manqanis gverdiT, raTa misma colma bidul pirovnul Tvisebebze. langfeldtma (Langfeldt,
meore manqanis mZRols paemani ar dauniSnos. 1961), romelic 17 wlis manZilze 27 pacientze at-
arebda Semdgom dakvirvebas, daadgina, rom maTgan
paTologiuri eWvianobis etiologia naxevarze mets kvlav aReniSneboda mudmivi (persis-
paTologiuri eWvianoba, iseve rogorc sxva tentuli) an perioduli eWvianoba. es adasturebs
paranoiduli simptomebi da sindromebi, mTel rig klinicistebis zogad mosazrebas imis Taobaze, rom
pirvelad aSlilobebTan aris dakavSirebuli (cxrili paTologiur eWvianobasTan dakavSirebuli prognozi
13.4). zemoT xsenebuli gamokiTxvebis mixedviT dad­ xSirad optimisturi ar aris.
genilia, rom sxvadasxva tipis aSlilobebi sxvadasxva
Zaladobis riski
sixSiriT gvxvdeba. miRebul Sedegebs, savaraudod,
sakvlevi populacia da gamoyenebuli diagnostikuri miuxedavad imisa, rom ar arsebobs Zaladobis riskis
sqema ganapirobebs. mag., paranoiduli Sizofrenia jerovani Sefaseba, aranair eWvs ar iwvevs is faqti,
dadgenilia pacientebis 17-44%-Tan, depresiuli aS­ rom paTologiuri eWvianobis mqone adamianebi Sei-
liloba _ 3-16%-Tan, pirovnuli aSliloba da nevrozi Zleba saSiSni iyvnen (Silva et al., 1998). Seperdis (Shep-
_ 38-57%-Tan, alkoholizmi _ 5-7%-Tan da organuli herd, 1961) jgufSi 81 pacientidan samma mkvlelobis
aSliloba _ 6-20%-Tan. tendencia gamoavlina. garda mkvlelobis momatebu-
paTologiuri eWvianobis genezSi xazgasasmelia li riskisa, angariSgasawevia aseTi pacientebis mier
pirovnuli maxasiaTeblebis roli. xSirad pacients, fizikuri Zaladobis riski. mulenisa da makis (Mullen
dabal TviTSefasebasTan erTad, axasiaTebs zogadi and Maack, 1985) jgufSi pacientebis meoTxedi imuqre-
arasrulfasovnebis gancda. mis ambiciebsa da mis boda, rom moklavda an fizikur zians miayenebda
miRwevebs Soris Seusabamobaa. aseTi pirovneba partniors. am pacientebidan mamakacebis 56%-ma da
gansakuTrebiT mowyvladia yvelafris mimarT, ramac qalebis 43%-ma an ukve Zaladoba ixmara warmosaxul
SeiZleba misi arasrulfasovnebis gancda gaaZlieros metoqeze an amis survils gamoTqvamda. Sanda (Schanda
(mag., statusis dakargva an sibere). rodesac adamiani et al., 2004), romelmac Seiswavla msjavrdebuli mkv-
aseTi saSiSroebis winaSe aRmoCndeba, man SeiZleba lelebi avstriaSi, amtkicebs, rom bodviTi aSliloba
sxva adamianze danaSaulis proeqcia moaxdinos, ramac (qvetipi ar aris gansazRvruli) dakavSirebulia mkvl-
SesaZloa RalatSi dadanaSaulebis paTologiuri elobasTan (SefardebiT 1:6). aseve, arsebobs suicidis
forma miiRos. rogorc ukve aRvniSneT, froidi Tvlida, riski, gansakuTrebiT maSin, rodesac pacientis mier
rom nebismieri saxis eWvianobis gancda aracnobieri braldebuli partniori sabolood gadawyvets urT-
homoseqsualuri xasiaTis ltolvis Semcvelia, magram ierTobebis gawyvetas.

paTologiuri eWvianobis gamokvleva


cxrili 13.4 paTologiur eWvianobasTan
dakavSirebuli aSlilobebi paTologiuri eWvianobis mqone pacientebis gamokvl-
eva gansakuTrebiT amomwuravi unda iyos da yovelT-
Sizofrenia
vis, rodesac ki es SesaZlebelia, unda CavrToT part-
guneb-ganwyobis aSliloba niori, romelsac interviu calke unda Cautardes.
organuli aSliloba partniorma SeiZleba bevrad ufro detalurad aR-
weros pacientis avadmyofuri azrebi da qmedebebi,
nivTierebebis (gansakuTrebiT alkoholis)
avadmoxmarebis Sedegad gamowveuli aSliloba vidre pacientma. eqimi taqtianad unda ecados imis
dadgenas, Tu ramdenad mtkiced aris darwmunebuli
pirovnebis paranoiduli aSliloba

_ 334 _
specifikuri bodviTi aSlilobebi
pacienti partnioris RalatSi, ramdenad aRSfoTebu- vti saSualebas aZlevs pacients (da mis partniors),
lia da xom ar aqvs ganzraxuli raime saxis SurisZieba. isaubros da imsjelos sakuTari gancdebis Sesaxeb,
man pasuxi unda gasces Semdeg kiTxvebs: ra faqtoreb- rasac gantvirTva moaqvs. bihevioristuli meTodebis
ma moaxdina braldebebisa da dakiTxvebis afeTqeba- gamoyenebiT partniors exmarebian, ganaxorcielos is-
amoxeTqvis provocireba? rogor reagirebs part- eTi qceva, romelic pacientis eWvianobas Seasustebs
niori amaze? rogor reagirebs pacienti, Tavis mxriv, (mag., uari Tqvas kamaTze, Tumca esec individualur
partnioris aseT qcevaze? xom ar ganuxorcielebia SemTxvevazea damokidebuli). erT-erTma gamokvlevam
aqamde pacients raime Zaladobrivi qceva? xom ar hqo- daadastura, rom kognituri Terapiis gamoyenebisas,
nia pacients raime saxis seriozuli zianis miyenebis romlis drosac pacients exmarebian, amoicnos Ta-
mcdeloba? visi mcdari azrebi da aswavlian emociebis marTvis
am kiTxvebis garda, eqimma, orive partniorisgan unda strategiebis gamoyenebas, ukeTesi rezultatebi mi-
moiZios colqmruli da seqsualuri cxovrebis deta- iReba, vidre sakontrolo jgufSi, sadac Terapia ar
luri istoria da gamoavlinos fsiqikuri aSliloba, Catarebula (Dolan and Bishay, 1996).
radganac es mkurnalobis process gansazRvravs. Tu pacientis ambulatoriul mkurnalobas Sedegi
ar moyveba an Tu maRalia Zaladobis gamovlenis ris-
paTologiuri eWvianobis mkurnaloba
ki, maSin SeiZleba aucilebeli gaxdes misi staciona-
paTologiuri eWvianobis, iseve rogorc sxva bodviTi ruli mkurnaloba. arcTu ise iSviaTad, pacientis md-
aSlilobis, mkurnaloba sakmaod calsaxaa (ZiriTadad gomareoba stacionarSi yofnisas umjobesdeba, magram
xdeba antifsiqozuri medikamentebis daniSnva), ma- gaweris Semdeg kvlav mosalodnelia recidivi.
gram praqtikaSi SeiZleba bevr sirTules wavawydeT, Tu eqimi daadgens Zaladobis riskis arsebobas, man
radganac pacienti SeiZleba insaiTis naklebobas gan- amis Sesaxeb unda gaafrTxilos partniori maSinac
icdides da mkurnalobis dadgenil gegmas uxalisod ki, Tu es konfidencialurobis darRvevas moiTxovs
asrulebdes. (ix. meoTxe Tavi). zogierT SemTxvevaSi yvelaze ufro
upirveles yovlisa mkurnaloben paTologiur eW- usafrTxo proceduraa, vurCioT partniorebs urT-
vianobasTan dakavSirebul aSlilobas (mag. Sizofre- erTobis gawyveta. urTierTobis gawyvetis Semdeg
nias an guneb-ganwyobis afeqtur aSlilobas). alko- paTologiuri eWvianobis gancda xSirad sustdeba,
holis an sxva nivTierebebis arasworad gamoyenebis Tumca, zogjer problema kvlav iCens Tavs, rodesac
SemTxvevaSi, specialuri mkurnalobis Catareba iqneba pacienti axal urTierTobebs iwyebs.
saWiro. garkveul SemTxvevebSi paTologiuri eWvi-
anoba SeiZleba warmoadgendes bodviTi aSlilobis erotomania da siyvarulis bodva
simptoms an zeRirebulovan ideas iseT pacientTan,
erotikul bodvas SeiZleba SevxvdeT nebismieri fsiq-
romelsac dabali TviTSefaseba da pirovnuli sirTu-
ikuri aSlilobis dros, gansakuTrebiT paranoiduli
leebi axasiaTebs.
Sizofreniisas, magram is dominanturi da persisten-
maSin, rodesac eWvianoba Tavisi bunebiT bodviTi
tuli simptomia iseTi formis bodviTi aSlilobisT-
xasiaTisaa, rekomendebulia antifsiqozuri medika-
vis, romelsac erotomanias uwodeben. frangma fsiqi-
mentebis frTxili gamoyeneba, Tumca Sedegi xSirad
atrma _ de klerambom 1921 wels gamoTqva mosazreba,
damakmayofilebeli ar aris. rodesac eWvianoba zeRi-
rom unda movaxdinoT paranoiduli bodvisa da Cveu-
rebulovan ideas warmoadgens, SeiZleba sasargeblo
lebrivi vnebiT, siyvaruliT gamowveuli bodvis dife-
aRmoCndes serotoninis mitacebis seleqtiuri inhib-
renciacia. es ukanaskneli gansxvavebulia paTogenezis
itorebiT mkurnaloba (Stein et al., 1994). miuxedavad
mixedviT da mas Tan axlavs agzneba. es gansxvaveba mx-
amisa, jerjerobiT araferia cnobili SemTxveviTi
olod istoriuli TvalsazrisiT aris saintereso, ma-
SerCevis meTodis gamoyenebiT Catarebuli kvlevis
gram mocemuli sindromi dResac klerambos sindro-
Sedegebis Sesaxeb. rogorc zemoT aRvniSneT, rode-
mis saxelwodebiTaa cnobili. igi iSviaTi movlenaa
sac depresiuli aSliloba pirvelad diagnozs ar war-
da ZiriTadad qalebTan gvxvdeba. Tumca, teilorma
moadgens, is xSirad amZimebs paTologiur eWvianobas
(Taylor et al., 1983) daafiqsira oTxi SemTxveva 112 ma-
da SeiZleba gaauaresos pacientis mdgomareoba. aseT
makacisgan Semdgar jgufSi, romlebsac ZaladobaSi
dros SesaZloa sasargeblo iyos antidepresantebiT
edebodaT brali.
mkurnaloba.
erotomaniis dros subieqts, Cveulebriv martoxela
fsiqoTerapiuli mkurnaloba rekomendebulia
qals, sjera, rom is keTilSobil pirovnebas uyvars.
iseT pacientebTan, romlebsac, eWvianoba, SesaZloa
es warmosaxviTi Seyvarebuli, Cveulebriv, miuwvdo-
pirovnul TvisebebTan dakavSirebuli problemebis
melia, radgan ukve coliania, an saxeganTqmuli msax-
Sedegad hqondeT aRmocenebuli. fsoqoTerapiis
iobia, an sazogado moRvawea. klerambos mixedviT
erT-erTi mizani daZabulobis Semcirebaa. Terape-
uzomod Seyvarebul qals sjera, rom warmosaxviT

_ 335 _
13 paranoiduli simptomebi da bodviTi aSliloba
Seyvarebuls is pirvelad Tavad Seuyvarda da rom an erotikuli aSliloba, rac sxva fsiqozuri aSli-
mamakacis grZnoba mis mimarT ufro Zlieria, vidre lobis meorad movlenas warmoadgens. paTologiuri
misi am kacis mimarT. es rwmena mas kmayofilebisa da eWvianobis mqone pacientebi, agreTve, SeiZleba uT-
siamayis grZnobas uRvivebs. is darwmunebulia, rom valTvalebdnen TavianT msxverpls (Silva et al., 2000).
warmosaxviTi Seyvarebuli verasodes ver iqneba mis ufro xSirad mdevnelebi mosazRvre, narcisuli
gareSe bednieri an srulyofili adamiani. da sociopaTuri Tvisebebis matarebeli pirovnuli
pacients xSirad sjera, rom mis warmosaxvaSi ar- aSlilobis mqone pirebia. isini xSirad kontaqtSi imy-
sebul Seyvarebuls ar SeuZlia gamoamJRavnos si- ofebian TavianT msxverplTan. am saxis kontaqti Sei-
yvaruli mTeli rigi gaugebari mizezebis gamo, uWirs Zleba sakmaod zedapiruli iyos, zog SemTxvevaSi ki,
masTan miaxloeba, arapirdapiri gziT esaubreba mas odesRac seriozuli urTierTobis narCens warmoad-
da iZulebulia, paradoqsulad da araadekvaturad gendes. Tu msxverplisa da mdevnelis urTierTobas
moiqces. qalma SeiZleba sakmaod didi uxerxuloba ojaxuri Zaladobis adreuli istoria aqvs, msxver-
Seuqmnas warmosaxviT Seyvarebuls, romelic SeiZleba pli Tavdasxmisa da dazianebis gansakuTrebiT maRali
iqamde mivides, rom mas policiaSi an sasamarTloSi riskis qveS imyofeba. miuxedavad imisa, moxdeba Tu
uCivlos. zogjer pacientis bodva uryevi rCeba da igi ara Tavdasxma realurad. msxverpli mudmivad ganic-
sxva adamianis paradoqsul qcevas axsnas uZebnis. is dis Zlier fsiqologiur stress, romelmac SeZleba
SeiZleba realobis mimarT ukiduresad jiuti da Seu- SfoTva, guneb-ganwyobis (afeqturi) aSliloba an po-
vali iyos. zogierTi pacienti siyvarulis bodvidan stravmuli stresuli aSliloba gamoiwvios (Kamphuis
devnis bodvaze gadadis, xdeba uxeSi da sazogadoe- and Emmelkamp, 2000; Mullen et al., 2000). agreTve ix.
baSi xmamaRla gamoTqvams ukamyofilebas `Seyvarebu- ocdameeqvse Tavi.
lis~ mimarT. es dinamika klerambos mier aRwerilia
ori fazis saxiT _ imedi, romelic mtruli damokide- somaturi daavadebis bodva
bulebiT icvleba. somaturi bodviTi aSlilobis mqone adamianebs
erotomaniis cneba ganxilulia Semdeg wyaroSi: Berrios sjeraT, rom raRac fizikuri daavadeba an defeqti
and Kennedy, 2002. aqvT. es termini moicavs monosimptomur ipoqon-
driul fsiqozs, romlis drosac am tipis mxolod
devna
erTi bodviTi idea aRiniSneba. somaturi bodviTi
pacientebis garkveul nawils, romelic devnas ax-
aSliloba unda ganvasxvaoT ipoqondriuli bodvis-
orcielebs, aqvT sxvadasxva bodviTi aSliloba, maT
gan, romelsac mZime depresiis da Sizofreniis dros
Soris erotomaniac. swored amitom es Tema aq aris
vxvdebiT; agreTve, sxeulis mZime dismorfuli aSli-
ganxiluli. devnis definiciasTan dakavSirebiT er-
lobisgan (mas aseve dismorfofobias uwodeben), rom-
Tiani, SeTanxmebuli azri ar arsebobs. gansazRvre-
lis drosac zeRirebulovani ideebi SeiZleba bodvis
baTa umetesoba Semdeg elementebs Seicavs:
intensivobas miuaxlovdes. realurad, rogorc Cans,
w mabezari, intruziuli qcevis paterni. sxeulis dismorfuli aSlilobis bodviTi da ara-
w mabezari, intruziuli qceva dakavSirebulia aSkara bodviT formebis klinikuri suraTi erTmaneTis ms-
an dafarul muqarasTan. gavsia da mkurnalobis sqemac ar aris didad gansx-
w pirovneba, romelic devnis obieqtia, SiSisa da daZ- vavebuli (Phillips, 2004). somaturi bodviTi aSlilobis
abulobis qveS imyofeba. samkurnalod rekomendebulia specifikuri medikamen-
turi mkurnaloba, romelic qvemoT iqneba ganxiluli.
mdevneli, Cveulebriv, uTvalTvalebs Tavis msxver-
pls da misi saxlis an samsaxuris win usaqmod daxeti-
kverulanturi bodva da reformistuli
alobs. msxverplTan kontaqts telefonis, werilebis,
bodva
kedelze warwerebisa da, ukanasknel xans, eleqtro-
nuli fostis saSualebiT amyarebs. pacientis qcevam kverulanturi bodva (Krafft-Ebing, 1888) specialuri
droTa ganmavlobaSi SeiZleba ufro saSiSi forma mi- Seswavlis sagans warmoadgenda. am tipis bodvis mqone
iRos (msxverplis Sesaxeb iseTi gancxadebebis gakeTe- pacientebi mudmiv ukmayofilebas gamoTqvamen Tanam-
ba, romlebic realobas ar Seesabameba, misTvis raimes debobis mqone pirebis mimarT da mudmivad uCivian
davaleba, skandaluri Worebis gavrceleba, msxverp- maT. am tipis pacientebTan axlos dganan paranoid-
lis qonebis dazianeba, muqara da realuri Tavdasxma). uli momCivanebi, romlebsac ganuwyvetliv SeaqvT
mdevnelebi warmoadgenen heterogenul jgufs. maT, sasamarTloSi saCivari da uamravi saqmis mosmenaSi
Cveulebriv, sxvadasxva saxis fsoqopaTologia aR- iReben monawileobas. sasamarTlo procesis msvlelo-
eniSnebaT, rac safuZvlad udevs maT qcevas. zogierT bisas isini SeiZleba ukiduresad gacxardnen da dae-
maTgans, Cveulebriv qalebs, aReniSnebaT erotomania muqron mosamarTleebs. kverulanturi bodvis mqone

_ 336 _
specifikuri bodviTi aSlilobebi
pacientebisTvis damaxasiaTebeli Tvisebebi ganxilu- kapgras sindromi
li aqvT roulends (Rowlands, 1988) da lesters (Lester
miuxedavad imisa, rom qvemoT ganxiluli SemTxveva ad-
et al., 2004).
rec iyo aRwerili, is amJamad kapgras sindromis sax-
baruks (Baruk, 1959) aRwerili aqvs `reformatoruli
eliTaa cnobili, radgan 1923 wels safuZvlianad iqna
bodva~, romelic religiur, filosofiur an poli-
aRwerili rebus da laSozis mier (Reboult _ Lachauz,
tikur Tematikazea koncentrirebuli. aseTi bodvis
1923). isini mas l’illusion des sosies (oreulebis iluzias)
mqone adamianebi mudmivad akritikeben sazogadoebas
uwodebdnen, Tumca es bodvaa da ara iluzia. aqedan
da zogjer dagegmil qmedebebsac axorcieleben. maTi
momdinareobs alternatiuli termini _ kapgras bodva.
qceva SeiZleba Zaladobrivic iyos, gansakuTrebiT
pacients sjera, rom misi axlobeli adamiani
maSin, rodesac bodvas politikuri xasiaTi aqvs. am
oreuliT aris Secvlili. is aRiarebs, rom arasworad
jgufs ganekuTvneba, aseve, zogierTi adamiani, ro-
identificirebuli pirovneba Zalin hgavs mis nacnobs,
melic politikur mkvlelobas sCadis. uaRresad
magram mainc darwmunebulia, rom es ori sxvadasxva
mniSvnelovania, rom am dros diagnozi daisvas fsiqi-
adamiania. es iSviaTi mdgomareobaa da ufro xSirad
atriul da ara politikur konteqstSi, rogorc es
mas qalebTan vxvdebiT. depersonalizacia, dereal-
sabWoTa kavSirSi xdeboda (ix. meore Tavi; Bloch and
izacia da déjâ vu gancda. yvelaze xSirad am dros
Chodoff, 1981).
Sizofreniis diagnozs svamen (Berson, 1983). arasworad
identificirebuli pirovneba, Cveulebriv, pacien-
mcdari identifikaciis bodviTi sindromi
tis partniori an naTesavia. kapgras sindromis mqone
bodviTi aSlilobebis Semdegi jgufi moicavs aras- zogierTi pacienti SeiZleba agresiulad moiqces da
wori identifikaciis sxvadasxva aspeqtebs, romle- Tavs daesxas warmosaxviT oreuls. mocemuli sindro-
bic sakuTar Tavs an sxva adamianebs exeba. mas xSirad mi reduplicirebuli paramneziis magaliTs warmoad-
vxvdebiT sxva fsiqozuri aSlilobebis SemTxvevaSi, gens (Lishman, 1998). es sakiTxi agreTve sxva wyaroSi-
gansakuTrebiT _ Sizofreniisa da organuli aSli- caa ganxiluli (Edelstyn and Oyebode, 1999).
lobebis dros. Tumca, SeiZleba izolirebuladac aR-
mocendes da am SemTxvevaSi maT `mcdari identifika- fregolis sindromi
ciis bodviT sindroms~ uwodeben (Ellis and Young, 1990; am sindroms, aseve, fregolis bodvas uwodeben. es
Christodoulou, 1991). mocemuli kategoria ar aris calke saxelwodeba dakavSirebulia msaxiob fregolisTan,
gamoyofili DSM-IV-Si da ICD-10-Si, magram ICD-10-Si romelsac ieris Secvlis araCveulebrivi unari hqon-
Sesulia `sxva mudmivi bodviTi aSlilobis~ katego- da. fregolis sindromi pirvelad 1927 wels kurbonma
riaSi. erT-erTi argumenti, ris safuZvelzec aseTi da failma aRweres. es sindromi ufro iSviaTia, vidre
aSlilobebi erT kategoriaSi unda gaerTiandnen, aris kapgras bodva. pacients sjera, rom erTma an ramden-
is, rom isini, rogorc Cans, warmoadgenen `adamianis ime adamianma Seicvala garegnoba, raTa mis axlobels
saxidan wamosuli informaciis gadamuSavebis dar- (an axloblebs) damsgaveboda, Cveulebriv, im mizniT,
Rvevas~ da dakavSirebulni arian marjvena hemisferos rom mis mimarT devna ganexorcielebina. Tumca paci-
ukana wilis anomaliasTan, romelic, saxis amocnobis enti aRiarebs, rom ar arsebobs fizikuri msgavseba
procesSi monawileobs (Cutting, 1991; Breen et al., 2000). mis axloblebsa da am adamianebs Soris, isini mainc
agreTve aRsaniSnavia am darRvevebis mWidro kavSiri fsiqologiurad identurebi arian. es simptomi, Cveu-
prozopagnoziis nevrologiur kategoriasTan, rac lebriv, SizofreniasTan an tvinis organul daavade-
aris kargad nacnobi adamianebis saxeebis amocnobis basTan aris dakavSirebuli (Portwich and Barocka, 1998).
uunaroba. sainteresoa, rom amgvari bodva mxolod
intermetamorfozis sindromi
ramdenime, Cveulebriv nacnob adamians exeba, xolo
sxva adamianebis saxis (da obieqtebis) amocnoba ar am sindromis dros pacients sjera, rom pirovneba (an
aris darRveuli. miuxedavad imisa, rom pacientis pirovnebebi) rogorc fizikurad, aseve fsiqologiu-
rwmena bodviTi xasiaTisaa, mas gacnobierebuli aqvs, rad transformirda da sxva adamianad gadaiqca an, rom
rom im adamianTan dakavSirebiT, romliTac nacnobi adamianebma erTmaneTSi identuroba gacvales. unda
adamiania Canacvlebuli, `raRac ise ar aris~. pacienti aRiniSnos, rom mcdari identifikaciis bodvis sxva
SeiZleba Zlier distress ganicdides da zogjer im formebis msgavsad, intermetamorfozac ar aris halu-
pirovnebis winaaRmdeg imoqmedos, romelic, misi az- cinacia; es interpretacis da ara aRqmis paTologiaa.
riT, TviTmarqviaa.
sakuTari oreulis sindromi
mcdari identifikaciis bodvis oTxi ZiriTadi vari-
am dros pacients aReniSneba bodva, rom sxva pirovne-
antia dadgenili da TiToeul SemTxvevaSi sakamaToa
ba fizikurad masSi transformirda, rogorc es Dop-
simptomebia es Tu sindromi.
pelganger-is dros xdeba.

_ 337 _
13 paranoiduli simptomebi da bodviTi aSliloba
inducirebuli bodva moavlinos TanagrZnoba da hkiTxos pacients, Tu riT
zogjer adamians, romelic axlo urTierTobaSia meore SeuZlia daexmaros mas. Tumca, is ar unda gaxdes pa-
pirovnebasTan, romelsac ukve Camoyalibebuli aqvs cientis bodviTi ideebis Tanamonawile da ar unda da-
bodviTi sistema, igive ideebi uyalibdeba. yvelaze pirdes imas, rasac ver Seasrulebs. Terapevtma unda
ufro gavrcelebuli terminia folie â deux. Tumca, is gamoiCinos sakmarisi taqti da ar unda moiSvelios
ICD-10-Si mocemulia, rogorc kategoria _ gaziare- iseTi argumenetebi, romlebic gaanawyenebs pacients.
buli bodviTi aSliloba, xolo DSM-IV-Si _ rogorc Tumca, miuxedavad yovelive amisa, gamocdilma fsiqi-
inducirebuli bodviTi aSliloba. mas, Tanaziar SeS- atrma SeiZleba xangrZlivi intervius Semdegac ki
lilobas uwodebdnen. zustad ar aris cnobili in- ver daadginos pacientis morbiduli azrebi. rode-
ducirebuli fsiqozis sixSire, magram is arcTu ise sac aSkarad mcdari rwmena ukve aRmoCenilia, saWiroa
xSirad gvxvdeba. zogjer inducirebul fsiqozSi or didi dro da Zalisxmeva, raTa ganisazRvros es rwmena
adamianze metia CarTuli (folie á plusieurs), magram es bodvis kriteriumebs Seesabameba, Tu zeRirebulovani
Zalze iSviaTia. arsebobs mosazreba, rom zogierTi idea an raime sxva saxis rwmenaa. amas gadamwyveti di-
apokalifsuri kulti am tipis fenomenebs Seicavs. agnostikuri mniSvneloba aqvs, radgan bodvis arse-
dafiqsirebuli SemTxvevebis 90%-ze meti adas- boba, savaraudod, is simptomia, romlis safuZvelzec
turebs, rom es adamianebi erTi da imave ojaxis wevre- fsiqozuri aSlilobis diagnozi daismis, maSin, rode-
bi arian. Cveulebriv, arsebobs fiqsirebuli bodvis sac arabodviTi azrebi, romlebic Sinaarsobrivad
mqone dominanturi partniori, romelic, rogorc Cans, SeiZleba igive iyos, pirovnul aSlilobaze an nev-
unergavs daqvemdebarebul an sugestiur partniors rotul aSlilobaze (mag., ipoqondriaze) miuTiTebs,
msgavs rwmenas (zogjer Tavdapirveli winaaRmdegobis imisda mixedviT, Tu ras gvaCvenebs avadmyofobis is-
gawevis Semdeg). recipientTan es rwmena SeiZleba iyos toria da fsiqikuri mdgomareobis gamokvleva.
an ar iyos WeSmaritad bodviTi xasiaTis. Cveulebriv, Tu bodva ukve dadgenilia, Semdegi nabijia im fsiqi-
es ori adamiani didi xnis ganmavlobaSi cxovrobs er- kuri aSlilobis diagnostireba, romelic mas udevs
Tad, xSirad gare samyarosgan izolirebulad, da maT safuZvlad, rac gulisxmobs aSlilobebis diagnosti-
axlo, intimuri urTierToba aqvT. damkvidrdeba ra kuri maxasiaTeblebis Ziebas. es maxasiaTeblebi mox-
erTxel, es mdgomareoba qronikul saxes iZens. seniebulia mocemul TavSi, xolo maTi detaluri aR-
Cveulebriv, zegavlenis qveS myof adamians urCeven, wera sxva TavebSi iqneba mocemuli. mniSvnelovania da-
daSordes Tavis partniors, radgan swored am gziT vadginoT, xom ar aris albaToba imisa, rom pacientma
partniori SeiZleba gamovides kvazi-bodviTi mdgo- Tavis warmosaxviT mdevars raime ziani miayenos, rac
mareobidan. pacients unda Cautardes mkurnaloba, pacientis pirovnuli Tvisebebis, misi bodvisTvis dam-
romelic Cveulebrivi bodviTi aSlilobis dros tar- axasiaTebeli Tvisebebisa da masTan dakavSirebuli
deba xolme (Silveira and Seeman, 1995). halucinaciebis dawvrilebiT Seswavlas moiTxovs. ga-
nakuTrebuli yuradReba unda mivaqcioT homicidze
miniSnebebs an muqaras. es suicidsac exeba. aseT dros
paranoiduli simptomebis
saWiroa, moxdes riskis sruli Sefaseba. eqimi mzad
gamokvleva unda iyos, taqtianad dausvas pacients SekiTxvebi mkv-
paranoiduli simptomebis gamokvleva or safexurad lelobis SesaZlo gegmisa da misTvis mzadebis Taobaze,
warmoebs: Tavad simptomebis dadgena da im mdgomare- raTa daadginos, xom ar aqvs pacients dagegmili vinmes
obis diagnostireba, romelic maT udevs safuZvlad. mokvla an xom ar emzadeba amisTvis. gamokiTxvis meTo-
zogjer, is, rom pacients devnis ideebi an bodva di mravali TvalsazrisiT suicidis riskis Sefasebis
aqvs, aSkaraa, zogjer ki paranoiduli simptomebis msgavsia: `amasTan dakavSirebiT xom ar gifiqriaT raime
dadgena SeiZleba uaRresad Zneli aRmoCndes. paci- qmedebaze?~, `raime gegma xom ar gaqvT mofiqrebuli?~,
enti SesaZloa, undoblobas iCendes an gabrazebuli `ram SeiZleba gibiZgoT amis gakeTebisaken?~.
iyos, SeiZleba TavdacviT pociziaSi imyofebodes, Tema _ xifaTis Sefaseba, ufro mogvianebiT, ocda-
cotas laparakobdes an Tavisuflad laparakobdes meeqvse TavSi iqneba ganxiluli.
sxva Temebze, xolo devnasTan dakavSirebul rwmen-
aze saubars ki gaurbodes an saerTod uaryofdes mis paranoiduli simptomebis
arsebobas. imisTvis, rom fsiqiatrma SeZlos mcdari
mkurnaloba
rwmenis dadgena, mas gansakuTrebuli unar-Cvevebi
unda hqondes, kerZod, igi unda iyos tolerantuli zogadi principebi
da momTmeni. is unda iqceodes rogorc miukerZoebe- xSirad sakmaod Znelia paranoiduli simptomebisa da
li, magram dainteresebuli msmeneli, romelsac surs, bodviTi aSlilobis marTva. pacients SeiZleba sje-
gaigos pacientis Tvalsazrisi. interviuerma unda ga- rodes, rom fsiqiatriuli mkurnaloba misTvis zia-

_ 338 _
paranoiduli simptomebis mkurnaloba
nis miayenebazea gamiznuli da amitom mkurnalobis antifsiqozuri saSualebebi, romlebic bodviTi
mimarT eWvsa da undoblobas iCendes an Tavis bod- aSlilobis dros gamoiyeneba
viT ideebs gamarTlebulad miiCnevdes da Tvlides, munro momxrea pimozidis gamoyenebis, gansakuTrebiT
rom mkurnaloba saerTod ar sWirdeba. aqac taqti monosimptomuri ipoqondriuli fsiqozis (DSM-IV-is
da unar-Cvevebia saWiro, raTa davexmaroT mas deta- mixedviT, somaturi tipis bodviTi aSliloba) da pa-
lurad aRweros Tavisi simptomebi. aseve, aucilebe- Tologiuri eWvianobis dros (Munro, 2000). miuxedavad
lia, mkurnalobaze daviTanxmoT igi. zogjer, Sesa- amisa, ar arsebobs kargad randomizebuli monacemebi,
Zloa, pacientisTvis mkurnaloba misaRebi gaxdes, romelTa Tanaxmad, pimozidi ufro efeqturia, vidre
Tu mas araspecifikuri simtomebis, mag., SfoTvis sxva antifsiqozuri saSualebebi (Sultana and McMona-
an uZilobis daZlevaSi SevTavazebT daxmarebas an, gle, 2000). aseve, gasaTvaliswinebelia, rom pimozidi
mivuTiTebT imaze, Tu ra saziano Sedegebi SiZle- kardiotoqsikuria. uaxlesi antifsiqozuri saSu-
ba mohyves mis Sexedulebebs. amgvarad, pacienti, alebebis mimarT tolerantoba SeiZleba ufro maRa-
romelsac sjera, rom garSemortymulia adamian- li aRmoCndes. Cveulebriv, umjobesia, gamoviyenoT
ebiT, romlebic mas devnian, SeiZleba dagveTanxmos, arasedaciuri medikamentebi. romeli medikamentic ar
rom is imdenad daZabulia, rom mis am daZabulobas unda SeirCes, mniSvnelovania, rom misi miReba mcire
mkurnaloba sWirdeba. dozidan daviwyoT da gaviTvaliswinoT pacientis
klinicistma unda gadawyvitos, saWiroa Tu ara pa- asaki, misi janmrTelobis statusi, adre Catarebul
cientis stacionarul mkurnalobaze daTanxmeba. amis mkurnalobaze pacientis reaqcia.
dasadgenad unda gairkves, ramdenad SeiniSneba sxve-
bze Zaladobis an suicidis maRali an pirdapiri riski. antidepresantebi, romlebic gamoiyeneba bodviTi
aseTi faqtorebis Sefasebisas konsultaciisTvis unda aSlilobis dros
mivmarToT im pirebs, romlebic floben informacias zogierTi randomizebuli sakontrolo kvlevis mona-
pacientis Sesaxeb da movipovoT misi qcevis istoria. cemebi gviCvenebs, rom sxeulis dismorfuli aSlilo-
Tu nebayoflobiTi Tanxmoba ver iqna miRebuli, paci- bis bodviTi formis mkurnaloba unda daiwyos sero-
entis an sxva adamianebis dasacavad, gamarTlebulia toninis seleqciuri ukumitacebis inhibitorebiT da
misi stacionarSi iZulebiT moTavseba. Tumca, imasac ara antifsiqozuri saSualebebiT. antifsiqozur sa-
unda velodoT, rom es pacients kidev ufro aRaS- Sualebebs damatebiT vuniSnavT im pacientebs, romle-
foTebs. bic ar reagireben serotoninis seleqciuri ukumita-
cebis inhibitorebze (Phillips, 2004). gaurkveveli rCeba
fsiqologiuri mkurnaloba antidepresantebis roli sxva bodviTi aSlilobebis
paranoiduli simptomebis mqone pacients mxardaWera, dros, Tumca, isini xSirad gamoiyeneba mkurnalobis
waxaliseba da damSvideba sWirdeba. araspecifikuri zogierT etapze, romlis drosac xSirad gvxvdeba ko-
fsiqologiuri mkurnalobis es forma daavadebis mar- morbiduli depresiuli simptomebi da maTi aRmocene-
Tvis ganuyrel nawils warmoadgens da mas arsebiTi ba mkurnalobis procesSi. suicidis riskis monitor-
mniSvneloba eqneba, Tu davarwmunebT pacients, rom ingi regularulad unda xdebodes.
miznobrivi Careva sasargebloa. rogorc wesi, medi- gaumjobesebis niSnebi (gansakuTrebiT ki imis
kamentebi mkurnalobis ZiriTadi saSualebaa (ix. qve- dadgena, rom pacienti naklebadaa bodviT moculi
moT), magram specifikurma fsiqologiurma Terapia- da nakleb aJitirebulia) SeiZleba medikamenturi
mac SeiZleba garkveuli roli iTamaSos. kerZod, kog- mkurnalobis dawyebidan ramdenime dReSi dafiq-
niturma Terapiam Sizofreniis dros arsebuli bodvis sirdes. arsebobs Zalian cota monacemi imis Sesaxeb,
mkurnalobisas SeiZleba Sedegi gamoiRos, Tu Terape- Tu rogoria am daavadebis mkurnalobis grZelvadi-
vtsa da pacients Soris sakmarisad kargi Terapiuli ani Sedegebi. klinikuri monacemebi imaze miuTiTebs,
raporti damyarda. axsna-ganmartebiTi da jgufuri rom bodviT aSlilobasTan dakavSirebuli prognozi
fsiqoTerapia ar aris efeqturi. ar aris saxarbielo. Tumca munro (Munro, 2000) amt-
kicebs, rom damyoli pacientebis 50%-Tan aRiniSneba
medikamenturi mkurnaloba sruli gamojanmrTeleba, xolo pacientebis 30%-Tan
bodviTi aSlilobis dros paranoidul simptomebs, aSkara gaumjobeseba SeiniSneba. zogierT pacients
sxva fsiqozebis msgavsad, antifsiqozuri medikamente- medikamentis doza SeiZleba Seumcirdes an saerTod
biT mkurnaloben. Tu ra mniSvneloba aqvs pacientTan Seuwydes medikamenturi mkurnaloba uaryofiTi Sede-
kargi Terapiuli urTierTobis damyarebas imisTvis, gebis gareSe, xolo zogs (savaraudod, pacientebis
rom igi mkurnalobis procesSi CaerTos, zemoT ukve umravlesobas) bodva medikamentebis Sewyvetis Semdeg
aRvniSneT. swrafadve aRudgeba da mkurnaloba am SemTxvevaSi
didi xnis manZilze unda gagrZeldes. am problemis

_ 339 _
13 paranoiduli simptomebi da bodviTi aSliloba
Sesaxeb msjeloba SesaZlebelia mxolod sagulda- Hirsch, SR and Shepherd, M (eds) (1974) Themes and vari-
gulo klinikuri gamokvlevisa da fsiqikuri mdgo- ations in European psychiatry. John Wright, Bristol. (ix. E
mareobis regularuli monitoringis safuZvelze. Strömgren, Psychogenic psychoses; R Gaupp, The scientific
garda amisa, pacientTan erTad unda ganvixiloT, Tu significance of the case of Ernst Wagner and The illness and
ramdenad sasargebloa grZelvadiani medikamenturi death of the paranoid mass murderer schoolmaster Wanger: a
mkurnaloba da, aseve, masTan dakavSirebuli riskebi. case history; E Kretschmer, The sensitive delusion of refer-
ence; H Baruk, Delusions of passion; H Ey,)
Lewis, A (1970) Paranoia and paranoid: a historical perspec-
damatebiTi literatura tive. Psychological Medicine 1, 2-12. (ganixileba `ter-
Enoch MD, Ball HN (2001) Uncommon psychiatric syndromes, mini paranoiduli~ _ misi warmoSoba da ganviTareba,
4th edn. London, Edward Arnold. (wignSi mocemulia da masTan masTan dakavSirebuli cnebebi.)
mravali bodviTi aSlilobis, iSviaTi da eponimuri Munro A (1999) Delusional disorder. Cambridge, Cambridge
fsiqiatriuli sindromis saintereso aRwera) University Press.

_ 340 _
Tavi 14 demencia, deli-
riumi da sxva fsiqikuri aSlilobebi
Tavis Sinaarsi
klasifikacia 342 prionuli daavadebebi 364
Tavis tvinis sxvadasxva ubnis hanTingTonis daavadeba 365
paTologiasTan asocirebuli simptomebi 343 aiv infeqciiT gamowveuli demencia 366
Sublis wili 343 alkoholis avadmoxmarebiT
Txemis wili 344 gamowveuli demencia 366
safeTqlis wili 344 demenciis Tanamedrove koncefciebi 366
kefis wili 344 epilefsia 366
korZiani sxeuli (Corpus Callosum) 344 gulyris saxeebi 366
subkortikuli da epilefsiis epidemiologia 368
kortikul_subkortikuli kavSirebi 344 epilefsiis etiologia 368
TeTri nivTiereba 345 diagnozis dasma 368
mexsiereba da misi neiroanatomia 345 epilefsiis fsiqiatriuli aspeqtebi 369
kognituri darRvevebis mqone epilefsiis socialuri aspeqtebi 371
pacientis Sefaseba 346 epilefsiis mkurnaloba 371
anamnezis Sekreba da fsiqikuri qala-tvinis travma 372
statusis kvleva 346 mwvave fsiqologiuri Sedegebi 372
gamokvlevebi 346 qronikuli fsiqologiuri Sedegebi 372
amneziuri sindromi 347 qala-tvinis travmis mkurnaloba 373
gardamavali globaluri amnezia 348 sxva neirofsiqiatriuli sindromebi 374
deliriumi 349 distonia 374
klinikuri niSnebi 349 tikebi 374
etiologia 349 gafantuli (mravlobiTi) sklerozi 375
deliriumis marTva 350 hidrocefalia normaluri wneviT 375
demencia 350 anoqsia, hipoglikemia da naxSirJangiT
demenciis klinikuri niSnebi 351 intoqsikacia 376
demenciis Sefaseba 353 insulti 376
alchaimeris daavadeba 355 subduruli hematoma 376
vaskuluri demencia 359 subaraqnoiduli hemoragia 377
levis sxeulebis demencia 360 Tavis tvinis simsivne 378
parkinsonis daavadeba 360 meoradi an simptomuri
frontotemporaluri demencia 362 neirofsiqiatriuli sindromebi 378

neirofsiqiatria moicavs fsiqikur aSlilobebs, rom- dokrinuli an metaboluri daavadebebi). es daavade-


lebic gamowveulia Tavis tvinis gamoxatuli struq- bebi ganxilulia me-16 TavSi. unda aRiniSnos, rom
turuli da funqciuri darRvevebiT. am aSlilobebs, termini `organuli~, fundamentur problemas warmo-
mag., demenciasa da deliriums, yvelaze metad kogni- Sobs, radgan SeiZleba SecdomiT miviCnioT, TiTqos
turi daqveiTeba axasiaTebs, Tumca xSirad viTarde- sxva fsiqikur aSlilobebs aseTi safuZveli ar aqvs
ba qceviTi da emociuri simptomebic da SeiZleba es (ix. me-2 Tavi). am mcdari diqotomiuri Sexedulebis
mdgomareobis erTaderT gamovlinebas warmoadgendes. sawinaaRmdegod neiromedicinas uamravi mtkicebuleba
termini��������������������������������������������
`neirofsiqiatria~, xSirad ixmareba `organu- aqvs.
li fsiqiatriis sinonimad~ (Lishman, 1998). Tumca, ter- orive terminis gamoyenebisas arsebobs fsiqologi-
minis Tanamedrove gageba ufro farToa da moicavs uri da socialuri faqtorebis ugulebelyofis ris-
fsiqikur aSlilobebs, romlebic zogadi samedicino ki, radgan aseTi aSlilobebi, upiratesad, `fizikur~
problemebiTaa ganpirobebuli da mizezic SeiZleba problemad ganixileba.
Tavis tvinis gareT iyos lokalizebuli (mag., en- am TavSi gamoviyenebT termins `neirofsiqiatria~ da

_ 341 _
14 demencia, deliriumi da sxva fsiqikuri aSlilobebi
ganvixilavT im aSlilobebs, romlebic, Cveulebriv,
daavadebaTa mocemul jgufSi moiazreba:
cxrili 14.1 organuli fsiqikuri aSlilobebis
klasifikacia
w deliriumi: mwvave generalizebuli kognituri
DSM-IV ICD-10
daqveiTeba Secvlili cnobierebis fonze;
w demencia: qronikuli, generalizebuli kognituri deliriumi, demencia, amneziuri organuli warmoSobis
da sxva kognituri darRvevebi aS­lilobani, simptom-
daqveiTeba naTeli cnobierebis dros. uri fsi­qikuri aSli-
deliriumic da demenciac SeiZleba gamoiwvios lobebis CaTvliT

sxva­dasxva damoukidebelma daavadebam. mocemul deliriumi: deliriumi, romelic


TavSi ganxilulia demenciis klinikuri niSnebi w deliriumi _ gamowveuli zo­ ar aris gamowveuli
gadi samedicino mdgomareo- fsi­qoaqtiuri niv­Ti­
da etiologia, xolo demenciis mkurnalobisa bebiT e­­rebebiTa da alkoh­o­
da marTvis Sesaxeb saubari gveqneba me-20 TavSi, w fsiqoaqtiuri nivTierebebiT liT
romelic xandazmulTa fsiqikur problemebs eZRvneba gamowveuli deliriumi
w fsiqoaqtiuri nivTierebebis
(miuxedavad imisa, rom demencia SeiZleba SedarebiT moxsniT gamowveuli deliriumi
axalgazrda asakSic ganviTardes, misi marTva da w mravlobiTi etiologiis de-
mkurnaloba mainc geriatriul servisebSi xdeba). liriumi
w sxvagvarad dauzustebeli
w amnezia: amneziuri sindromi _ mexsierebis daqveiTeba de­­liriumi
(sxva kognituri funqciebi Senaxulia)
demencia: alchaimeris tipis de­
w epilefsia w alchaimeris tipis demencia mencia (adreuli da
adreuli dasawyisiT gviani dasawyisiT)
w qala-tvinis travma w alchaimeris tipis demencia
mogvianebiTi dasawyisiT vaskuluri demencia
w sxva neirofsiqiatriuli mdgomareobebi: fokaluri
w vaskuluri demencia
cerebruli sindromi, infeqciebi, simsivneebi da w pikis daavadebiT gamow­veuli demencia im daava­de­
gafantuli sklerozi demencia bebis dros, romlebic
w parkinsonis daavadebiT gamo­ sxva TavSia mocemuli
w meoradi an simptomuri neirofsiqiatriuli daava­ wveuli demencia
debebi. igulisxmeba iseTi fsiqikuri aSlilobebi w hanTingTonis daavadebiT w demencia pikis daava­
gamowveuli demencia debis dros
(mag., depresia an SfoTviTi aSlilobebi), rom­
w Creutzfeldt-Jakob–is daavadeb- w demencia parkinsonis
lebic aSkarad neirofsiqiatriuli mizezebiTaa iT gamowveuli demencia daavadebis dros
gan­pirobebuli. mag., cerebruli vaskulitis Sede­ w aiv infeqciiT gamowveuli w demencia hanTingtonis
de­mencia daavadebis dros
gad ganviTarebuli fsiqozebi. (meoradi fsiqi­ w fsiqoaqtiuri nivTiere­bebis w demencia Creutzfeldt-
kuri aSlilobebi, gamowveuli sxva somaturi daa­ moxmarebiT gamo­wveuli de- Jakob–is daavadebis
vadebebiT, ganxilulia me-16 TavSi). mencia dros
w qala–tvinis travmiT ga­ w demencia aiv infeq­
owveuli demencia ciis dros
klasifikacia w multietiologiuri demencia
w sxvamxriv dauzustebeli de- dauzustebeli
ICD-10-Si organuli fsiqikuri aSlilobebi mocemulia mencia demencia
saTauriT `organuli warmoSobis aSlilobani, sim­
amnezia: organuli amneziuri
ptomur fsiqikur aSlilobaTa CaTvliT~, xolo DSM- w zogadi samedicino mdgomareo- sindromi, romelic ar
IV-Si _ `deliriumi, demencia, amnezia da sxva kog­ bebiT gamowveuli amnezia aris gamowveuli alko-
w fsiqoaqtiuri nivTierebebis holisa an sxva fsiqoaq-
nituri darRvevebi~. am ori klasifikaciis Sedareba
moxmarebiT gamowveuli per- tiuri nivTierebebis
mocemulia cxrilSi 14.1. maT Soris arsebobs Semdegi sistentuli amnezia mi­RebiT
ZiriTadi gansxvavebebi:
Tavis tvinis daziane­
w DSM-IV klasifikaciis avtorTa gadawyvetilebam biTa da disfunqciiT,
_ amoeRoT sityva `organuli~, gamoiwvia im agreTve, somaturi daa­
vadebebiT gamo­wveuli
mdgomareobebis gadajgufeba, romlebic organul fsiqikuri aSlilobebi:
aSlilobebad moiazrebodnen. mag., organuli etio­ w organuli halucin­
logiis didi depresia klasificirdeba `zogadi ozi
w organuli bodv­i­Ti
samedicino problemebiT~ an `fsiqoaqtiuri niv­ (Sizofreniismag­v a­
TierebebiT~ gamowveuli afeqturi aSlilobebis ri) aSliloba
w organuli afeqturi
qveS. aseTi cvlilebebis Sedegad DSM-IV ascda
aSlilobebi
im problemebs, romlebic ICD-10-Si terminebis w organuli SfoTviTi
_ `organuli, simptomuri da meoradi~, defini­ aSlilobebi
ciasTanaa dakavSirebuli (Spitzer et al., 1992).

_ 342 _
Tavis tvinis sxvadasxva ubnis paTo­lo­giasTan asocirebuli simptomebi
vidre Zlieri. disfazia, agnozia da dispraqsia, rac
cxrili 14.1 organuli fsiqikuri aSlilobebis tradiciulad nevrologiuri sakiTxia, aq detalurad
klasifikacia (gagrZeleba)
ganxiluli ar aris (damatebiTi informacia ix. Lishman,
DSM-IV ICD-10 1998; aseve, ix. gv. 55, neirofsiqiatriuli gamokvlevis
Sesavali).
sxvamxriv dauzustebeli kogni- Tavis tvinis dazianebi-
turi darRvevebi: Ta da disfunqciiT,
w postkomociuri mdgomareoba agreTve, somaturi daa- Sublis wili
vadebebiT gamowveuli
Sublis wili, masTan ormxrivad dakavSirebuli kor­
pirovnuli da qceviTi
aSlilobebi tikuli da subkortikuli regionebiT, mniSvne­
w organuli pirovnu- lov­nad gansazRvravs pirovnul Tvisebebsa da ga­
li aSliloba
w postencefaluri si­
dawyvetilebebis miRebis unars (Dolan, 1999). Sublis
n­dromi wilis dazianebis dros SeiZleba sxvadasxva klinikuri
w postkomociuri sin- sindromi ganviTardes:
dromi
w pirovneba SeiZleba iyos zedmetad ganmuxruWebuli,
dauzustebeli familaruli, utaqto, Seusveneblad saubrobdes,
organuli da
simptomuri fsiqikuri uniWod xumrobdes an Sairobdes (Witzelsucht),
aSlilobebi iReb­des araswor gadawyvetilebebs, aseve, iyos
seqsualurad TavSeukavebeli da ar uwevdes angariSs
w orive klasifikaciis mixedviT, mdgomareobis ga­
irgvlivmyofebs;
momwvevi samedicino problema SegviZlia damatebiT
mivuTiToT. DSM-IV-Si damatebiTi kodisTvis III w SeiZleba iyos uiniciativo, apaTiuri, abuliuri da
aqsisi gamoiyeneba. aReniSnebodes spontanuri metyvelebis, moZraoba-
moqmedebebisa da emociuri gamoxatvis deficiti;
w ICD-10-Si organuli aSlilobebi moicavs qveka­
tegoriebs: `Tavis tvinis dazianebiTa da dis­ w SeiZleba axasiaTebdes obsesiebi, ritualuri qceva
funqciiT, agreTve, sxva somaturi daavadebebiT da azrebisa da Jestikulaciis perseveracia.
gamowveuli fsiqikuri aSlilobebi~ da `Tavis Sublis wilis daavadebebis dros inteleqti, Cve­
tvinis dazianebiTa da disfunqciiT, agreTve, sxva ulebriv, Senaxulia. Tumca, SeiZleba gaZnelebuli iyos
somaturi daavadebebiT gamowveuli pirovnuli abstraqtuli azrovneba (riTi gansxvavdeba yi­nuli
da qceviTi aSlilobebi~. mag., `organuli SfoT­ SuSisgan?), aseve, sazomi erTeulebiT Se­faseba araswori,
viTi aSliloba, Tireotoqsikozi~. DSM-IV-Si es magram konkretulia (mag., 364 mili londonidan niu-
kategoriebi Sesulia Sesabamisi fsiqikuri aS­ iorkamde). koncentracia da yuradReba daqveiTebuli
lilobebis jgufebSi da damatebiTi kodiT mivu­ da, xSirad, TvalsaCinod darRveulia. sityvaTa maragi
TiTebT, rom aSliloba meoradia da zogadi sa­ (romelic fasdeba, mag., erT asoze garkveul droSi
medicino mdgomareobiTaa gamowveuli. CamoTvlili sityvebis raodenobiT) Semcirebulia
w DSM-IV-Si am kategoriaSi, aseve, Sesulia fsiqo­ da kategorizacia _ gaZnelebuli. pacients SesaZloa
aqtiuri nivTierebebiT gamowveuli deliriumi, (umniSvnelo sixSiriT) sxva darRvevebic aReniSnebodes.
demencia da amneziuri sindromi. ICD-10-Si ki es pirovnebas uWirs erTi amocanidan meoreze gadasvla
mdgomareobebi fsiqoaqtiuri nivTierebebis miRebiT (perseveracia), Tanmimdevruli qmedebebisa da
gamowveuli fsiqikuri da qceviTi aSlilobebis moZraobebis ganxor­cieleba da wesebis gageba. SeiZleba
jgufSia Setanili. gamoxatuli iyos utilizaciuri qceva (mag., ramdenime
saTvalis erTad gakeTeba).
dominanturi Sublis wilis dazianeba, romelic bro­
Tavis tvinis sxvadasxva ubnis paTo­ kas ubans moicavs, ganapirobebs eqspresiul disfazias.
lo­giasTan asocirebuli simptomebi dazianebis motorul korteqsze an Rrma proeqciiT
sindromebis ganxilvamde sasurvelia visaubroT gavrcelebis SemTxvevaSi, SeiZleba kontralateruli
Tavis tvinis sxvadasxva ubnis dazianebis niSnebze da hemiparezi ganviTardes. sxva niSnebidan aRsaniSnavia
mexsierebis neiroanatomiur safuZvlebze. ifsilateruli mxedvelobis nervis atrofia da
nevrologiuri da fsiqopaTologiuri niSnebis re­ anosmia, tacebisa da sxva primitiuli refleqsebi.
gionaluri kavSirebis codna dagvexmareba neiro­ Tu dazianeba bilaterulia an medialuradaa
fsiqiatriuli mdgomareobebis lokalizaciis gansa­ lokalizebuli, SeiZleba iyos Sardis Seukavebloba.
zRvraSi. Tumca, gasaTvaliswinebelia, rom klinikuri (Sublis wilis darRvevebis Tanmxlebi fsiqikuri
Taviseburebebi diagnostikurad araspecifikuria da problemebis Sesaxeb informacia ix. Ron, 1989; Garrard
klinikopaTologiuri korelaciebi ufro sustia, and Hodges, 2000).

_ 343 _
14 demencia, deliriumi da sxva fsiqikuri aSlilobebi
Txemis wili domiT SeiZleba fsiqologiur paTologiad miviCnioT.
Txemis wilis dazianebis dros ganviTarebuli neirof- aseTi fenomenebi xSirad gvxvdeba Sakikisa da kefis
siqiatriuli problemebi SeiZleba advilad agverios wilis epilefsiis dros. mxedvelobasTan dakavSirebu-
konversiul aSlilobebSi (gv. 220). aradominanturi li ubnebis dazianebisas SeiZleba ganviTardes rTuli
Txemis wilis dazianebisas, Cveulebriv, viTardeba halucinaciebi, poliopia _ pirovneba erT sagans ram-
sivrciT-mxedvelobiTi darRvevebi kontalateruli denime sagnad aRiqvams, palinofsia _ pirovneba xedavs
sivrcis ugulebelyofiT, konstruqciuli da Cacmis sagans misi mxedvelobis velidan gaqrobis Semdegac da
apraqsia. dominanturi mxaris dazianebas SeiZleba mo- metamorfofsia _ rodesac realuri sagnebis formebi
hyves recepciuli disfazia, kidurebis apraqsia, sxe- da zomebi darRveulia. parietaluri da temporaluri
ulis sqemis darRvevebi, marjvena da marcxena mxaree- ubnebis CarTvisas, SeiZleba ganviTardes vizualuri
bis aRreva, diskalkulia, TiTebis agnozia da agra- dezorientacia (sivrceSi sagnis lokalizaciis dad-
fia. sxva niSnebidan SeiZleba iyos kontralaterulad genis uunaroba), simultagnozia _ (pirovnebas ar Seu-
mgrZnobelobis dakargva, astereognozia (sagnebis Zlia sagnis mTlianad danaxva, miuxedavad imisa, rom
Secnobis uunaroba SexebiT, rodesac SenarCunebu- aRiqvams mis calkeul nawilebs) da prozopagnozia _
lia taqtiluri, temperaturuli da Rrma kunTovani (pirovneba ver cnobs nacnob saxeebs). kefis wilis pa-
mgrZnobeloba), agrafestezia (agraphaesthesia). ufro Tologiis SemTxvevaSi, agnoziis dasadgenad, neirof-
didi dazianebis SemTxvevaSi SeiZleba ganviTardes siqologiuri testebis gamoyenebiT unda gamovikv-
kontralateruli hemiparezi da homonimuri qveda lioT mxedvelobis veli. zogi pacienti, romelic ver
kvadrantanopia (homonymous inferior quadrantanopia). xedavs kefis wilis dazianebis gamo, uaryofs Tavis
ar aris iSviaTi anozognozia (nevrologiuri defi- sibrmaves (antonis (Anton’s) sindromi).
citis ugulebelyofa), gansakuTrebiT, aradominantu-
ri Txemis wilis dazianebis dros. mwvave SemTxvevebSi korZiani sxeuli (Corpus Callosum)
pacienti SeiZleba uaryofdes, rom paralizebuli ki- korZiani sxeulis dazianeba (klasikurad, gliomis
duri mas ekuTvnis. es mdgomareoba unda ganvasxvavoT dros), Cveulebriv, orive naxevarsferos mimarTule-
fsiqologiuri mizezebiT gamowveuli uaryofisgan, biT vrceldeba. am dros swrafad viTardeba inteleq-
rodesac pirovnebas ar surs daijeros Tavisi avad- tualuri daqveiTeba. lokaluri nevrologiuri niSne-
myofoba da misi Sedegebi. bi gansxvavebulia xarisxisa da mdebareobis mixedviT
da dazianebul ubnebs Seesabameba. korZiani sxeulis
safeTqlis wili umniSvnelo dazianeba (romelic, Cveulebriv, iatro-
temporolimbur sindroms axasiaTebs rTuli da mra- genulad, qirurgiulma Carevam SeiZleba gamoiwvios)
valsimptomuri neirofsiqiatriuli klinikuri su- Zalian Zneli gamosavlenia. saWiroa specialuri nei-
raTi (Trimble, 1997). SesaZlebelia iyos Sublis wilis rofsiqologiuri testireba `gaTiSulobis sindro-
dazianebisTvis damaxasiaTebeli pirovnuli cvlile- mis~ dasadgenad, rac hemisferoebs Soris urTierT-
bebi. amasTan, ufro xSiria kognituri deficiti da kavSiris darRvevebs gamoavlens. korZiani sxeulis
nevrologiuri niSnebi. qceviTi darRvevebi SedarebiT dazianebiT gamowveuli `gaxleCili tvinis~ fenomeni
metadaa gamoxatuli frontotemporaluri demen- warmoSobs saintereso sakiTxs tvinis erTian muSao-
ciebis dros, rodesac frontaluri da temporaluri basTan dakavSirebiT: ra meqanizmebiT xdeba ori nax-
niSnebi kombinirebuli da urTierTdakavSirebulia. evarsferos erToblivi, SeTanxmebuli moqmedebiT
safeTqlis wilis unilateruli medialuri da- mTliani `me~-s gancda (Gazzaniga, 2000). korZiani sxeu-
zianebis SemTxvevaSi, gansakuTrebiT maSin, rodesac lis degeneracia markiafava_biniamis (Marchiafava_Big-
hipokampia CarTuli, viTardeba lateralizebuli mex- nami) (iSviaTi mdgomareoba, romelic mZime alkohol-
sierebis deficiti. hipokampis marcxenamxrivi daziane- damokidebulebis dros viTardeba) sindromis ZiriTa-
ba iwvevs verbaluri mexsierebis darRvevebs (SesaZloa di maxasiaTebelia.
gamoiwvios semantikuri da recepciuli disfazia),
xolo marjvenamxrivi _ azianebs mexsierebis araver- subkortikuli da kortikul-subkortikuli
balur (sivrciT) aspeqtebs. zogi monacemis Tanaxmad, kavSirebi
safeTqlis wilis marcxena medialuri dazianeba ganapi- `lokaluri~ klasikuri midgoma nevrologiasa da nei-
robebs fsiqozuri simptomebis, xolo marjvenamxrivi rofsiqiatriaSi, romlis mixedviTac kognituri, afeq-
defeqti _ afeqturi simptomebis ganviTarebas. turi da qceviTi Taviseburebebi Tavis tvinis konkre-
tul ubnebTanaa dakavSirebuli, TiTqmis mTlianad
kefis wili
Seicvala `kavSirebis~ TeoriiT, romlis Tanaxmadac,
oqcipitaluri wilis dazianebisas SeiZleba ganvi- qerquli ubnebi subkortikul struqturebTanaa daka-
Tardes mxedvelobis iseTi darRvevebi, romlebic Sec-

_ 344 _
Tavis tvinis sxvadasxva ubnis paTo­lo­giasTan asocirebuli simptomebi
vSirebuli da maTTan erTad `gadanawilebul~ nervul mag., leikodistrofiam (TeTri nivTierebis degenera-
sistemebs qmnis. subkortikuli ubnebis mniSvnelobas, cia) SeiZleba gamoiwvios Sizofreniismagvari mdgo-
aseve, gansazRvravs maTi CarTuloba mexsierebis pro- mareoba (Hyde et al., 1992), xolo TeTri nivTierebis
cesebsa da sxva umaRles funqciebSi (Brown and Mars- mravlobiTi fokaluri dazianeba zrdis afeqturi
den, 1998). aSlilobebisa da demenciis ganviTarebis risks. iTv-
leba, rom aseTi klinikur-paTologiuri gamovline-
Talamusi da bazaluri ganglia
bebi aris Tavis tvinis sxvadasxva ubnebs Soris urT-
subkortikuli ruxi nivTierebis dazianebam, SeiZleba, ierTkavSiris darRvevis Sedegi.
mravali kognituri da fsiqikuri darRveva gamoiwvi-
os; maT Soris: mexsierebis, metyvelebisa da guneb-gan- mexsiereba da misi neiroanatomia
wyobis cvlilebebi da inicirebis problemebi.
klinikuri, neirofsiqologiuri da neirovizualuri
retikuluri formacia kvlevebi (orive _ struqturuli da funqciuri) ada-
mianis Tavis tvinSi mexsierebis ramdenime sistemis ar-
tvinis Reros rostraluri dazianebis SemTxvevaSi
sebobaze miuTiTebs. am sistemebis darRvevebi Tavis
xSiria qceviTi darRvevebi. yvelaze metad damaxa-
tvinis sxvadasxva ubnis dazianebis dros garkveuli
siaTebelia amneziuri sindromi, hipersomnia da `aki-
seleqciurobiT gamoirCeva. mexsierebis yvelaze ba-
netikuri mutizmi~ (`fxizeli koma~).
zisuri dayofis safuZvelze ganasxvaveben implici-
kortikul-subkortikuli kavSirebi tur (procedurul) da eqsplicitur (deklaraciul)
arsebobs ramdenime kortikul-subkortikuli qseli mexsierebas. es ukanaskneli moicavs iseT fenomenebs,
da sistema, romlebic, arsebuli mosazrebiT, adamia- romlebic, Cveulebriv, cnobier analizs ar eqvemde-
nis tvinis umaRles funqciebSi monawileoben. 5 aseTi bareba, mag., motoruli unarebi, pirobiTi refleqsebi
qseli aRwera mezulamma (Mesulam, 1998): da ganmeorebiTi praimingi. eqsplicitur mexsierebas
aqvs epizoduri (autobiografiuli movlenebi) da se-
1. marjvena naxevarsferos sivrciTi Secnobis qseli,
mantikuri (samyaros Sesaxeb codna) funqciebi.
romelic moicavs ukana parietalur korteqssa da
mexsiereba SeiZleba iyos xanmokle da xangrZlivi.
frontalur mxedvelobiT velebs;
xanmokle mexsiereba exmareba muSa mexsierebas (mag.,
2. marcxena hemisferos metyvelebis qseli, romelic rodesac vimaxsovrebT telefonis ucnob nomers).
moicavs brokasa da vernikes centrebs; iTvleba, rom arsebobs ori anatomiurad gansxvave-
3. mexsiereba _ emociuri qseli, romelic moicavs buli substrati verbaluri da sivrciTi xanmokle
hipokamps, amigdalasa da sartylisebri xveulis mexsierebisTvis, romlebic centraluri meqanizmebiT
qerqs; kontrolirdeba. neirofsiqologiaSi xanmokle mex-
4. muSa mexsiereba _ aRmasrulebeli funqciebis qseli, siereba niSnavs dauyovnebliv gaxsenebas. amis sawi-
romelic moicavs prefrontalur korteqssa da uka- naaRmdegod, klinicistebis mier xSirad naxmari ter-
na parietalur korteqss; mini `xanmokle mexsiereba~, romelic asaxavs ramdenime
5. saxeebisa da sagnebis cnobis qseli temporoparieta- saaTisa da winadRis mogonebebs ar gulisxmobs amis
lur da temporooqcipitalur qerqSi. Sesabamis anatomiur substrats.
mexsierebis gansakuTrebuli formebi, rogorebicaa
aleqsanderma da kreCerma (Alexander and Crutcher,
saxeebis damaxsovreba, topografiuli informacia,
1990) SeimuSaves sxva mniSvnelovani modeli, romlis
SesaZloa, Sesabamisi qvesistemebiT ganisazRvrebodes.
Tanaxmad, oTxi paraleluri wredi cerebruli korte-
epizoduri mexsiereba SeiZleba moicavdes antero-
qsis sxvadasxva nawilebs bazalur gangliasa da Tal-
gradul (axali masalis daswavla) da retrogradul
amur birTvebTan akavSirebs. yoveli wredi calkeul
(Zveli masalis gaxseneba) komponentebs. savaraudod,
funqciebzea pasuxismgebeli. mag., `limburi~ wredi,
igi regulirdeba qerquli da qerqqveSa struqture-
romelic moicavs emociebsa da motivacias, akavSirebs
biT, romelic moicavs hipokamps, parahipokampur da
sartylisebri xveulas qerqs da medialur prefron-
entorinalur qerqs, amigdalas, sartylisebur xveu-
talur korteqss ventralur striatumTan, ven-
las, mamilarul sxeulebs, TaRs da frontobaza-
tralur palidumTan da Talamusis mediodorsalur
lur korteqss. semantikuri mexsiereba, nawilobriv,
birTvebTan.
damoukidebeli qseliT regulirdeba, romelic me-
tyvelebis ubnebs gadafaravs. farTo gagebiT, ver-
TeTri nivTiereba
baluri mexsiereba marcxena (dominantur) naxevars-
gaizarda interesi subkortikuli da periventraluri ferosTan, xolo araverbaluri _ marjvena naxevars-
TeTri nivTierebis dazianebiT gamowveuli qceviTi da ferosTanaa dakavSirebuli. damatebiT ix. Hodges
neirofsiqiatriuli paTologiebisadmi (Filley, 1998). (1992), Budson and Price (2005).

_ 345 _
14 demencia, deliriumi da sxva fsiqikuri aSlilobebi

kognituri darRvevebis mqone warmodgenili (gv.549). orive mdgomareobisTvis mniS-


pacientis Sefaseba vnelovania `organuli~ da `funqciuri~ gamomwvevi
mizezebis gamijvna, radgan es gansazRvravs mkurnalo-
kognituri funqciebis Sefaseba, rogorc zogadi
bis taqtikas da gvexmareba daavadebis prognozireba-
fsiqikuri statusis kvlevis nawili, pirvel da mesame
Si. deliriumis, amneziuri sindromisa da funqciuri
TavebSia mocemuli. am TavSi damatebiT visaubrebT
mdgomareobebis gamoricxvis Semdeg rCeba demencia,
amneziis, deliriumisa da demenciis gamovlenaze.
romelic daavadebis tipisa da mdgomareobis simwvavis
ganvixilavT inicialuri midgomis sakvanZo sakiTxebs
dasadgenad detalur gamokvlevas saWiroebs.
iseT pacientebTan dakavSirebiT, romlebsac, Sesa-
Zloa, kognituri darRvevebi aReniSnebodeT (mimox-
gamokvlevebi
ilva ix. Kipps and Hodges, 2005; aseve, waikiTxeT me-20
damatebiTi gamokvlevebis SerCeva xdeba avadmyofobis
TavSi xandazmuli pirebis Sefasebis sakiTxebi).
istoriis, fsiqikuri statusisa da fizikuri kvlevis
anamnezis Sekreba da fsiqikuri statusis safuZvelze. Tumca, arsebobs ZiriTadi testebis kom-
pleqti, rogorebicaa kognituri testebis batarea da
kvleva
sisxlis analizebi, romlebic demenciis dros keTdeba
miuxedavad imisa, rom fizikuri gamokvleva da lab-
(ix. qvemoT). rTul da atipiur SemTxvevebSi an, rode-
oratoriuli testireba daavadebaTa am jgufisTvis
sac pacienti axalgazrdaa, gamokvleva SeiZleba ufro
gansakuTrebulad mniSvnelovania, vidre sxva fsiqi-
intensiuri iyos da saWiro gaxdes nevrologis, Tera-
kuri aSlilobebis dros, umTavresi mainc, anamnezis
pevtisa da neiroqirurgis konsultacia.
srulfasovani Seswavlaa. saWiroa axloblebisa da
zogierTi gamokvleva, romelic neirofsiqiatriaSi
sxva pirebis gamokiTxvac, visac informaciis mowo-
gamoiyeneba:
deba SeuZlia, vinaidan kognituri funqciebis gaua-
w struqturuli neirovizualuri gamokvlevebi mag-
reseba gavlenas axdens pacientis unarze _ zustad da
nituri rezonansiTa (MRI) da kompiuteruli tomo-
Tanmimdevrulad aRweros Tavisi mdgomareoba. avad-
grafiiT (CT). am kvlevebiT SeiZleba gamovavlinoT
myofobis istoriis gamokiTxvisas, gansakuTrebuli
fokaluri da difuzuri paTologiebi. longitu-
yuradReba unda movaqcioT daavadebis dawyebas, xan-
dinaluri skanirebiT, SegviZlia SeviswavloT pro-
grZlivobasa da simptomTa gauaresebis progresulo-
gresuli cvlilebebi, romlebic klinikur gauare-
bas. mwvave dawyeba miuTiTebs deliriumze an, Tu vi-
sebas Seesabamebian. zog SemTxvevaSi MRI_s CT_Tan
Tardeba Zirs dacemis Semdeg, SeiZleba saqme gvqondes
SedarebiT garkveuli upiratesoba aqvs. mag., TeTri
subduralur hematomasTan. yvelaferi _ nevrologi-
nivTierebis daavadebaTa kvlevisas, aseve, SesaZle-
uri, samedicino da ojaxis istoria, mniSvnelovania,
belia volumetruli gazomvebis warmoeba.
vinaidan kognituri darRvevebi SeiZleba samedicino
problemis Sedegad, meoradad ganviTardes an, Sesa- w neirofsiqologiuri testireba kognituri defici-
Zloa, mas genetikuri safuZveli hqondes. fizikuri tis xarisxisa da xasiaTis dasadgenad dRes ufro
mdgomareobis Sefaseba did yuradRebas moiTxovs, iSviaTad gamoiyeneba, risi mizezic, SesaZloa, nei-
radgan daavadebis niSnebi yovelTvis ar aris aSkarad rovizualuri kvlevebis xelmisawvdomoba iyos, ma-
gamoxatuli. gansakuTrebiT unda gamovikvlioT ner- gram mas kvlav didi roli eniWeba kognituri dar-
vuli sistema, aseve, sistemuri daavadebebis niSnebi Rvevebis xasiaTis gansazRvraSi (mag., yvelaze metad
da alkoholdamokidebuleba. darRveuli kognituri funqciis gamovlena), da-
Tavidanve unda SevafasoT cnobiereba, raTa gamovav- zianebis lokalizebis dadgenasa da mdgomareobis
linoT deliriumi da daviwyoT misi gamomwvevi mizeze- progresirebis SeswavlaSi.
bis Zieba. im SemTxvevaSi, Tu cnobiereba naTelia, unda w eeg kvlevebi SedarebiT naklebad gamoiyeneba, ma-
vifiqroT demencias an amneziaze an kognituri dar- gram garkveul SemTxvevebSi mainc didi mniSvn-
Rvevebis `funqciur~ mizezebze. amneziuri sindromis eloba eniWeba. eeg maxasiaTeblebi informaciulia
ZiriTadi niSania epizoduri mexsierebis deficiti deliriumis, prionuli daavadebebisa da krunCxvis
(rogorc zemoT iyo aRwerili). mexsierebis sxva, iSvi- gareSe mimdinare epilefsiis dros. aseve, eeg mona-
aTi darRvevebi, aseve saWiroebs guldasmiT gamokvl- cemebi gamoiyeneba stuporis diferencialuri diag-
evas, gansakuTrebiT alkoholdamokidebulebis SemTx- nozisTvis, kerZod, eeg-ze cvlilebebis ararseboba
vevaSi. aucilebelia amneziis `funqciuri~ mizezebis miuTiTebs disociaciur aSlilobaze.
gamoricxvac, radgan mexsierebis darRvevebi SeiZleba w Tavzurgtvinis siTxis (CSF) gamokvleva, lumbaluri
meoradad ganviTardes sxvadasxva fsiqikuri aSlilo- punqciis Semdeg, informaciulia anTebadi da in-
bebis fonze. mag., depresiis dros xandazmul paci- feqciur daavadebaTa diagnozis TvalsazrisiT. CSF
entebs, SeiZleba, `fsevdodemenciis~ saxiT hqondeT gamokvleva ukanasknel dros ufro farTod gamoiy-

_ 346 _
amneziuri sindromi
eneba demenciis diagnozisTvis, radgan aRmoCenilia klinikuri suraTi
sxvadasxva cila, romlebsac prognozuli an diag-
mdgomareobis kardinaluri niSania epizoduri mex-
nostikuri mniSvneloba aqvT.
sierebis deficiti. saerTo klinikuri suraTi sakmaod
w tvinis biofsia, Cveulebriv, marjvena naxevarsfer- gamoxatulia. pirovneba dezorientirebulia droSi,
osi, rekomendebulia, rogorc ukanaskneli meTodi ar axsovs avtobiografiuli faqtebi (xSirad moicavs
gaurkveveli genezis kognituri daqveiTebis diag- sakmaod did epizods), aReniSneba mwvave antero-
nozis dasadgenad. mag., prionuli daavadebebis Sem- graduli amnezia (verbaluri da vizualuri masalis
TxvevaSi; Tumca, yovelTvis unda gaviTvaliswinoT damaxsovrebis mwvave deficiti). pacientma SeiZleba
am meTodis gamoyenebasTan dakavSirebuli riski gaimeoros axlad damaxsovrebuli masala, magram ram-
da kargad avwonoT, Tu ramdenad Seefardeba di- denime wuTSi advilad daiviwyos. amdenad, testis
agnostikuri da prognozuli informaciis miRebis Sedegebi xanmokle mexsierebaze, Cveulebriv, normis
saWiroebas. farglebSia. axali masalis daswavla mniSvnelovnad
gaZnelebulia, Tumca, retrograduli mexsiereba met-
amneziuri sindromi naklebad Senaxulia da axasiaTebs TandaTanobiTi gau-
amnezia aris mexsierebis dakargva, xolo amneziuri areseba axlidan Zveli mogonebebisken (Zveli mogone-
sindromebi an amneziuri daavadebebi iseTi mdgomareo- bebi ukeTesadaa Senaxuli). sxva kognituri funqciebi
bebia, rodesac aRiniSneba mexsierebis specifikuri da SedarebiT intaqturia, Tumca, xSiria garkveuli emo-
persistentuli darRvevebi (cxrili 14.2). DSM-IV- ciuri gasadavebisa da inertulobis gamovlinebebi.
Si amneziuri sindromi ganmartebulia, rogorc epi- sxva klasikuri niSani, romelic damaxasiaTebelia
zoduri mexsierebis specifikuri darRveva, romlis korsakovis sindromisTvis, esaa konfabulacia, rode-
drosac aRiniSneba axali masalis daswavlis gaZneleba sac mexsierebis Cavardnebi Sevsebulia cocxali da
(anterograduli amnezia) da Zveli movlenebis gax- detaluri, magram mTlianad mcdari mogonebiT, rom-
senebis uunaroba (retrograduli amnezia). amas Tan lis WeSmaritebaSic pacienti darwmunebulia. kon-
axlavs socialuri da okupaciuri funqcionirebis fabulaciebis mqone pirovneba, Cveulebriv, advilad
gauareseba; aseve, saxezea zogadi samedicino prob- eqvemdebareba STagonebas.
lema, romelic kavSirSia mexsierebis daqveiTebasTan. etiologia da paTogenezi
demenciisgan gansxvavebiT, amneziuri sindromis dros
amnezia viTardeba medialuri Talamusis, sxva dience-
mexsierebis darRvevebs ar axlavs inteleqtis zoga-
faluri struqturebis an medialuri safeTqlis wilis
di gauareseba. termini korsakovis sindromi, xSirad
(hipokampi da mimdebare temporaluri korteqsi) da-
SecdomiT ixmareba amneziuri sindromis sinonimad,
zianebis SemTxvevaSi. yvelaze ufro `sufTa~ saxis am-
sinamdvileSi ki mis erT-erT formas warmoadgens (mi-
nezia viTardeba safeTqlis wilis medialuri nawilis
moxilva ix. Kopelman, 2000; Berrios and Hodges, 2000).
dazianebisas. am dros iSviaTia dezorientacia da kon-
fabulaciebi, rac ufro xSirad Talamuri da dience-
cxrili 14.2 amneziis mizezebi faluri struqturebis dazianebis dros iCens Tavs.
neirofsiqologiaSi amneziuri sindromisTvis dam-
gardamavali
axasiaTebeli axali informaciis damuSavebis defeqti
w gardamavali globaluri amnezia (masalis grZelvadian `sacavSi~ moTavseba da Semdgom
w gardamavali epilefsiuri amnezia gaxseneba), sxvadasxva xarisxiT, dazianebis konkretul
w qala-tvinis travma anatomiur mdebareobazea damokidebuli (Hodges, 1994).

w alkoholuri amovardnebi korsakovis sindromi


w posteleqtroSokuri Terapia yvelaze gavrcelebuli amneziuri sindromia koras-
w posttravmuli stresuli aSliloba kovis sindromi, romelic rusma fsiqiatrma korsa-
w fsiqogenuri fuga kovma aRwera 1889 wels. misi alternatiuli saxelwo-
w amnezia kriminalur danaSaulze
deba _ vernike_korsakovis sindromi, Semoitana viq-
torma (Victor et al., 1971), radgan es sindromi xSirad
persistentuli (amneziuri sindromi) aRmocendeba mwvave nevrologiuri paTologiis Sem-
w korsakovis sindromi deg, romelsac vernikes encefalopaTia ewodeba (aR-
w encefaliti wera vernikem 1881 wels). vernikes encefalopaTiis
dros viTardeba deliriumi, sxeulis ataqsia, Tva-
w ukana cerebruli arteriisa da Talamusis insulti
lis moZraobis darRvevebi, nistagmi, oftalmoplegia
w qala-tvinis travma
da periferiuli neiropaTia. korsakovis sindromi,

_ 347 _
14 demencia, deliriumi da sxva fsiqikuri aSlilobebi
Cveulebriv, Tiaminis (B1 vitaminis) naklebobiTaa travmis Sedegad ganviTarebuli amneziuri sindromi
gamowveuli, rac alkoholis avadmoxmarebis Sedegia. prognozis TvalsazrisiT ufro keTilsaimedoa. pro-
Tumca, SeiZleba ganviTardes orsulTa toqsikozisa gresuli amnezia miuTiTebs nela ganviTarebad struq-
(Hyperemesis gravidarum) da sakvebis mwvave ukmarisobis turul dazianebaze, rogoricaa Sua tvinis simsivne.
drosac. gakveTis Sedegad, rogorc wesi, aRiniSneba
peteqialuri sisxlCaqcevebi, mamilarul sxeulebSi gardamavali globaluri amnezia
astrocitebis degeneracia da dazianebis kerebi mesa- mniSvnelovania gardamavali globaluri amneziuri
me parkuWis, mediodorsaluri Talamuri birTvebis, sindromis paroqsizmuli nevrologiuri da fsiqi-
ruxi nivTierebisa da varolis xidis midamoebSi. am- atriuli mdgomareobebisgan diferencireba (cxrili
neziuri sindromis sxva mizezebia: simsivneebi da in- 14.3). es mdgomareoba, Cveulebriv, Sua an mogvianebiT
farqti medialur TalamusSi (diencefaluri amnezia), asakSi viTardeba. klinikuri suraTisTvis damaxa-
encefalopaTiebi. siaTebelia mwvave dasawyisi da naTeli cnobierebis
fonze ganviTarebuli izolirebuli anterograduli
gamokvlevebi da marTva
amnezia, romelic 24 saaTi grZeldeba. gardamavali
mniSvnelovania amneziis arsebobis SesaZleblobis
globaluri amneziis dros funqciuri neirovizua-
mimarT fxizeli damokidebuleba, radgan pacienti
luri kvlevebiT naCvenebia epizoduri mexsierebis
SeiZleba ar tovebdes alkoholis Warbi momxmareblis
maregulirebeli rkalis tranzitoruli hipo da hip-
STabeWdilebas. korsakovis sindromi potenciurad
erperfuziis Sesabamisi disfunqcia. am dros pacien-
Seqcevadi mdgomareobaa. Tiaminis naklebobis damaxa-
tebi dabneulebi arian da saWiroeben mudmivad re-
siaTebeli markeria eriTrocitebis transketolazas
orientacias (saWiroa erTi da imave kiTxvis xanmokle
donis daqveiTeba da MRI signalis intensivobis gaz-
intervalebis Semdeg gameoreba). cnobiereba naTelia
rda Tavis tvinis Suamdebare struqturebSi.
(fsiqologiuri fugisgan gansxvavebiT), Senaxulia sa-
praqtikaSi, Tu ar aris dadgenili sxva etiolo-
kuTari identobis gancda. proceduruli mexsiereba
gia (cxrili 14.2), amneziuri sindromis mizezad,
intaqturia (pacients Setevis periodSi manqanis uSec-
pirvel rigSi, korsakovis sindromi unda miviCnioT
domod tareba SeuZlia). mexsierebis darRvevebis gar-
da dauyovnebliv unda daviwyoT Tiaminis deficitis
da, nevrologiuri gamokvleva sruliad normaluria.
mkurnaloba (gamokvlevis pasuxis miRebamde). Tiamini
rogorc wesi, xdeba sruli gamojanmrTeleba da md-
pacients eZleva parenteralurad. mwvave SemTxveveb-
gomareoba iSviaTad meordeba. Tumca, yovelTvis unda
Si, rehidrataciasTan erTad, xdeba sakvebis miRebis
Catardes gamokvleva, radgan aseTi mdgomareoba Sei-
daregulireba da alkoholuri abstinenciis marTva.
glukozis Semcveli siTxis intravenurad Seyvanamde,
aucilebelia Tiaminis micema. mniSvnelovania nevrolo-
cxrili 14.3 paroqsizmuli neirofsiqiatriuli
simptomebis diferencialuri diagnozi
gebTan da TerapevtebTan mWidro TanamSromloba.
mdgomareobis grZelvadiani marTva saWiroebs in- organuli
tensiur reabilitaciasa da pirovnebis aqtiur mx- w sinkope (kardiogenuri, vazovagaluri, refleqsuri)
ardaWeras, radgan aRiniSneba normaluri funqcioni- w tranzitoruli iSemiuri Seteva
rebisa da Tavis movlis uunaroba. w Sakiki
w epilefsiuri krunCxva
amneziuri sindromis mimdinareoba da prognozi
w hipoglikemia, sxva metaboluri encefalopaTia, feo-
viqtorma (Victor et al., 1971) kolegebTan erTad Seiswav- qromocitoma
la 245 pacienti vernike_korsakovis sindromiT, aqe- w gardamavali globaluri amnezia
dan 96%-s hqonda vernikes encefalopaTia. mwvave w narkolefsia, katapleqsia, somnambulizmi, parasomnia
mdgomareobaSi sikvdilianobis maCvenebeli 17% iyo, w mravlobiTi sklerozi (tonuri spazmebi)
xolo gadarCenili pacientebis 84%-s amneziuri sin- w parkinsonis mkurnalobasTan dakavSirebuli garTulebebi
dromi ganuviTarda. pacientTa naxevris mdgomareoba w narkomoxmareba (faruli)
ar gaumjobesebula, meoTxedi _ mTlianad gamovida funqciuri
mdgomareobidan, xolo danarCeni _ nawilobriv gamo-
w panikuri Setevebi da hiperventilacia
janmrTelda. kargi gamosavlis winapirobebi iyo diag-
w disociaciuri aSlilobebi
nozamde avadmyofobis xanmokle istoria da TiaminiT
w Sizofrenia
mkurnalobis dauyovnebliv dawyeba.
w bipolaruli afeqturi aSlilobebi
encefalopaTiiT an sxva mizezebiT gamowveuli amne-
w agresiis Setevebi pirovnuli aSlilobebis dros
ziuri sindromis prognozi cudia, Tu gvaqvs hipokampu- w risxvis Setevebi (bavSvebSi)
ri an diencefaluri Seuqcevadi dazianeba. qala-tvinis w sunTqvis Sekaveba bavSvebSi

_ 348 _
deliriumi
Zleba ganviTardes safeTqlis wilis simsivnis SemTx- saZlebelia. xSiria damokidebulebis ideebi da
vevaSic. aseve, unda gamoiricxos amneziuri sindromis bodva (upiratesad, devnis), magram gardamavali da
sxva mizezebic (cxrili 14.2). gardamavali global- naklebad Camoyalibebulia. mxedvelobiTi aRqma,
uri amneziis mqone pacientebi, ZiriTadad, gadaude- Cveulebriv, Secvlilia. damaxasiaTebelia iluziebis,
beli Terapiis ganyofilebaSi an ojaxis eqimebTan cru Secnobebis an (zogjer fantastikuri Sinaarsis)
mkurnaloben, sadac maT SeiZleba arasworad dausvan vizualuri halucinaciebis arseboba. SeiZleba aRe­
disociaciuri fugis diagnozi. niSnebodes taqtiluri da smeniTi halucinaciebic.
aseve, xSiria depresia, SfoTva da emociuri meryeoba.
deliriumi pacienti SeiZleba SeSinebuli an dabneuli iyos.
zogjer pirovneba aRwers depersonalizaciisa da
deliriumisTvis damaxasiaTebelia cnobierebis glo­
derealizaciis gancdas. gansakuTrebiT, darRveulia
baluri gauareseba (gabruebidan komamde), rac iwvevs
yuradReba da mimdinare movlenebis fiqsacia, amitom
gare movlenebis aRqmisa da maT mimarT yuradRebisa
mdgomareobidan gamosvlis Semdeg, rogorc wesi,
da sifxizlis daqveiTebas. am mdgomareobas sxva
deliriumis periodi amnezirebulia.
terminebiTac aRniSnaven, mag., `konfuziuri mdgo­
mareoba~ an `mwvave organuli sindromi~, Tumca, orive
etiologia
klasifikaciaSi gamoyenebulia termini `deliriumi~.
deliriumi uviTardeba Terapiul da qirurgiul deliriumis ZiriTadi mizezebi CamoTvlilia cxrilSi
ganyofilebaSi moTavsebuli pacientebis 15_30%- (cxrili 14.4). xandazmuli asaki, zogadi sisuste da
s; ufro mets _ intensiuri Terapiis ganyofilebaSi arsebuli somaturi an nevrologiuri daavadebebi
(Lipowski, 1990). deliriumi ufro xSirad uviTardebaT
xandazmul pirebs, romlebsac `SezRuduli cerebruli
cxrili 14.4 deliriumis gamomwvevi mizezebi
unarebi~ an demencia aqvT. prognozi damokidebulia wamlebi
gamomwvev mizezze. ZiriTadad, pacientebi male
w alkoholuri intoqsikacia
gamodian mdgomareobidan, xolo SemTxvevaTa 25% sami w alkoholuri abstinencia da TeTri cxeleba
Tvis manZilze letalurad mTavrdeba. monacemebi w opiatebi
imis Taobaze, rom deliriumi demenciaSi gadadis, ar w samkurnalod daniSnuli medikamentebi
arsebobs (deliriumisa da misi marTvis sakiTxebi ix. w nebismieri antiqolinerguli moqmedebis preparatebi
Burns et al., 2004). w nebismieri sedaciuri saSualeba
w digoqsini
klinikuri niSnebi w Sardmdenebi
deliriumis ZiriTadi niSania cnobierebis darRveva. w liTiumi
am dros pirovneba gabruebulia, adgilsa da dro­ w steroidebi
Si dezorientirebulia, srulad ver aRiqvams ga­ samedicino mdgomareobebi
re movlenebs da axasiaTebs yuradRebis swrafi
w febriluri daavadebebi (magaliTad, saSarde gzebis
gadanacvleba. mwvave SemTxvevebSi pacients SeiZ­ infeqcia)
leba hqondes stuporozuli mdgomareoba da ar w septicemia
reagirebdes gare gamRizianeblebze, Tumca, umetesad, w ukmarisoba (RviZlis, Tirkmlis, gulis)
Secvlili cnobiereba naklebad SesamCnevia. amdenad, w hipo an hiperglikemia
pirvel niSnebs, romlebic deliriumze miuTiTeben, w postoperaciuli hipoqsia
miekuTvneba: fsiqikuri funqciebis Seneleba, yurad­ w Tiaminis deficiti
Rebis gadanacvleba, aRqmis paTologia da dReRamuri
nevrologiuri daavadebebi
ciklis darRveva.
simptomebi da niSnebi didi mravalferovnebiT w epilefsiuri krunCxva (postiqtaluri)

gamoirCeva. erTsa da imave pacients dRis sxvadasxva w qala–tvinis travma


w moculobiTi simsivneebi
periodSi an sxvadasxva pacients, SeiZleba sru­liad
w encefalitebi
gansxvavebuli gamovlinebebi hqondes. mag., zo­
w cerebruli hemoragia
gi pacienti gaRizianebuli, mousvenari da hiper­
aqtiuria da fsiqozuri simptomebi aqvs, xolo zogi sxva
fsiqomotorulad Senelebulia da perseveraciebi w yabzoba
aReniSeneba. ganmeorebadi, umizno qceva orive w faRaraTi
mdgomareobisTvisaa damaxasiaTebeli. azrovneba Se­ w tkivili
ne­lebuli da abneulia, Tumca, azris gageba Se­ w sensoruli deprivacia

_ 349 _
14 demencia, deliriumi da sxva fsiqikuri aSlilobebi
zrdis deliriumis ganviTarebis risks. benzodiazepinisa da qlordiazepoqsidis dozebis
deliriumis ganviTarebis paTofiziologiuri sa­ Tan­daTanobiTi SemcirebiT warmoebs. RviZlis ukma­
fuZv­lebi ucnobia. mdgomareobis simwvave kore­lirebs risobis dros yvela wamali minimalur dozebSi unda
eeg-ze cerebruli ritmis Senelebis xarisxTan. aseve, davniSnoT, raTa ar ganviTardes RviZlismieri koma.
naCvenebia neirotransmiterebis _ dofaminisa da
acetilqolinis, monawileobac (Trzepacz, 2000). demencia
demencia gulisxmobs inteleqtis, mexsierebisa da
deliriumis marTva
pirovnebis globalur daqveiTebas cnobierebis dar­
zogadi sakiTxebi
deliriumi samedicino gadaudebeli problemaa. cxrili 14.5 demenciis mizezebi
mniSvnelovania misi gamomwvevi mizezis dadgena da
pirveladi neirodegeneraciuli daavadebebi
mkurnaloba. deliriumi xSirad aris Sedegi wamlebis
alchaimeris daavadeba*, levis sxeulebis demencia, pikis
rogorc moxmarebis, ise abstinenciis, amitom es daavadeba da sxva fronto–temporaluri demencia*,
mizezi Tavidanve unda gamoiricxos. distresis parkinsonis daavadeba*, prionuli daavadebebi*,
Semsubuqebis, agznebis kontrolisa da gamofitvis hanTingTonis daavadeba*.
prevenciis mizniT saswrafo zomebis miReba iseve vaskuluri
aucilebelia, rogorc gamokvlevebis dauyovnebliv vaskuluri demencia, mravlobiTi insulti, fokaluri
Catareba. amis ganxorcieleba SesaZlebelia, Tu pa­ Talamuri da bazaluri gangliis insulti, subduruli
hematoma.
cients xSirad mivcemT axsna-ganmartebebs, reori­
entacias da gavamxnevebT mas. sasurvelia, pacients anTebiTi da autoimunuri
emsaxurebodes erTi da igive samedicino personali. wiTeli mglura da sxva vaskulitebi, rodesac
centraluri nervuli sistemac CaTreulia. Bechet-is
idealur SemTxvevaSi, pacienti unda movaTavsoT
daavadeba, neirosarkoidozi, Hashimoto-s encefalopaTia,
mSvid garemoSi, calke oTaxSi. axloblebi xSirad mravlobiTi sklerozi.
unda naxulobdnen mas. Ramis ganaTeba sakmarisi unda
travmuli
iyos orientaciisTvis da Tanac iseTi, rom xels ar
mZime qala–tvinis dazianeba an ganmeorebiTi qala–tvinis
uSlides Zils (mimoxilva ix. amerikis fsiqiatrTa travma (magaliTad, mokriveebSi – „mokriveebis demencia“)
asociacia _ APA, 1999; Burns et al., 2004). da sxva.

medikamenturi mkurnaloba infeqciebi da maTTan dakavSirebuli mdgomareobebi


aiv infeqcia, prionuli daavadebebi, neirosifilisi,
pirvel rigSi, unda gamovavlinoT deliriumis postencefaliti, limis daavadeba
gamomwvevi mizezi, raTa minimalurad gamoviyenoT
metaboluri da endokrinuli
sxva medikamentebi. Tumca, miuxedavad zogadi (zemoT
qronikuli uremia, Tirkmlis dializi, RviZlis
aRwerili) intervenciisa, romelic yovelTvis Ta­ ukmarisoba, hipoTiroidizmi, hiperTiroidizmi (apaTiuri
vidanve unda ganxorcieldes, SesaZlebelia agzne­ an maskirebuli), hipoglikemia, kuSingis sindromi,
bis, distresisa da Zilis mosawesrigeblad saWiro hipopituitarizmi, Tirkmelzeda jirkvlis ukmarisoba
gaxdes medikamentebis daniSvna. pirveli arCevis simsivneebi
wamlebi, Cveulebriv, antifsiqozuri preparatebia. ixileT cxrili 14.21
haloperidoli iniSneba dozebis TandaTanobiTi
postradiaciuli
matebiT, sanam ar miiRweva sasurveli efeqti ga­
ixileT cxrili 14.21
dametebuli sedaciisa da gverdiTi movlenebis gareSe.
es doza meryeobs 2_10 mg/dRe farglebSi. Tu saWiro postanoqsiuri
gaxda, pirveli doza SeiZleba intramuskulurad mwvave anemia, operaciisSemdgomi (gansakuTrebiT, gulis
Suntireba), naxSirJangiT mowamvla, qronikuli filtvis
gakeTdes. deliriumis gamomwvevi zogierTi mizezis ukmarisoba
arsebobis SemTxvevaSi, antifsiqozuri preparatebi
vitaminebisa da sxva nivTierebebis nakleboba
didi sifrTxiliT unda gamoviyenoT, mag., demenciis,
B12 vitamini, foliumis mJava
kerZod, levis sxeulebis (Lewy bodies) demenciis dros
aseTi pacientebi gansakuTrebiT mgrZnobiareni arian toqsikuri
antifsiqozuri preparatebis mimarT. antifsiqozuri alkoholi, mZime metalebiT mowamvla, organuli
nivTierebebiT, organofosfatebiT intoqsikacia
medikamentebis daniSvnas unda moveridoT alko­
holuri abstinenciis (TeTri cxelebis) an epilefsiis sxva
SemTxvevaSi, radgan izrdeba krunCxvebis ganviTarebis hidrocefalia (normaluri wneviT)
riski. TeTri cxelebis standartuli mkurnaloba *genetikurad determinirebuli formebi

_ 350 _
demencia
Rvevis gareSe (Lishman, 1998). igi upiratesad, magram cientis premorbiduli pirovnuli Tvisebebi. kargi
ara yovelTvis, progresirebs. demencias iwvevs socialuri unarebis mqone pirebi, inteleqtis daq­
bevri daavadeba (cxrili 14.5), maT Soris yvelaze veiTebis miuxedavad, agrZeleben adekvatur fun­
gavrcelebulia alchaimeris daavadeba (SemTxvevaTa qcionirebas. asakovani, socialurad izolirebuli,
50_60%), vaskuluri demencia (20_25%) da levis cudi smenadobis mqone pirebi ki naklebad axerxeben
sxeulebis demencia (15_20%) (mimoxilva ix. Ritchie and daqveiTebuli inteleqtualuri SesaZleblobebis kom­
Lovestone, 2002). pensirebas. amasTan, maTi problemebi, SeiZleba ara­
demencia globaluri da generalizebuli aSlilobaa, saTanadod iqnes Sefasebuli an ugulebelyofilic ki.
Tumca, xSirad iwyeba fokaluri kognituri an qceviTi Cveulebriv, yvelaze pirveli da TvalsaCino simptomia
darRvevebiT. orive klasifikaciiT _ rogorc gulmaviwyoba, Tumca, misi adreul stadiebze gamovlena
ICD-10-iT, aseve, DSM-IV-iT, demenciis diagnozis yovelTvis advili araa. mexsierebis problemebi
dasmisTvis saWiroa ori an orze meti kognituri ar aris anatomiurad lokalizebuli: SeiZleba ga­
funqciis (mexsierebis, metyvelebis, abstraqtuli movlindes registraciis (frontotemporaluri kav­
azrovnebisa da msjelobis, vizuoperceptualuri Sirebi), kodirebis (medialuri safeTqlis wili) an
unarebis, pirovnuli Taviseburebebisa da socialuri reminescenciis (Sublis wili) unaris daqveiTebis
funqcionirebis) iseTi gauareseba, romelic gavlenas saxiT. yuradRebisa da koncentraciis deficiti
axdens socialur da okupaciur funqcionirebaze. gvxvdeba xSirad, magram ar aris specifikuri niSani.
Tavdapirvelad gamovlenili deficiti SeiZleba iyos erT-erTi yvelaze gamoxatuli maxasiaTebelia axa­
umniSvnelo an situaciuri da ver akmayofilebdes am li masalis daswavlis gaZneleba. mexsiereba daq­
kriteriumebs. aseT SemTxvevaSi saqme gvaqvs msubuq veiTebulia ufro metad axali, vidre Zveli
kognitur daqveiTebasTan (gv. 354). demenciis dros movlenebis mimarT. epizoduri mexsierebis darRvevebi
deliriumisTvis damaxasiaTebeli fxizeli pe­riodebis vlindeba axlo warsulis movlenebis Tanmimdevruli
fluqtuacia, Cveulebriv, ar aRiniSneba, garda levis daviwyebiT. SedarebiT Senaxulia warsuli codna
sxeulebis demenciisa, rodesac saxezea cnobierebis da gamocdileba (yovel SemTxvevaSi, Tavidan), mag.,
gardamavali darRvevebi (ix. qvemoT). velosipedis tareba an zogadi codna samyaros
am TavSi ganxilulia demenciisTvis, rogorc kla­ Sesaxeb. semantikuri mexsierebis darRvevebis dros
nikuri sindromisTvis, damaxasiaTebeli klinikuri (mag., frontotemporaluri demenciis dros), sityvebi
niSnebi da maTi gamokvlevis principebi. Semdeg vi­ da, Sesabamisad, sagnebi, romlebsac es sityvebi
saubrebT demenciis gamomwvevi ZiriTadi daavadebebis aRniSnaven, kargaven TavianT mniSvnelobas.
klinikur, epidemiologiur, etiologiur da nev­ daqveiTebulia axal situaciasTan adaptaciis una­
ropaTologiur Taviseburebebze. cxrilSi 14.5 moce­ ri. pirovneba naklebad moqnilia, rigidulad da
mulia sxva neirofsiqiatriuli daavadebebic, rom­ stereotipulad icavs cxovrebis dadgenil wess
lebic SedarebiT iSviaTad an naklebi xarisxiT iwveven (`organuli mowesrigebuloba~). moxvedra iseT si­
kognitur daqveiTebas (mag., gafantuli sklerozi, tuaciaSi, romelic pacientisgan zedmet Zalis­
hidrocefalia normaluri wneviT), rasac winamdebare xmevas moiTxovs, xSirad iwvevs ganrisxebas an glovis
Tavis Semdeg nawilSi mimovixilavT. cxrilSi 14.5. reaqcias (`katastrofuli reaqcia~). demenciis
CamoTvlilia samedicino daavadebebi (mag., wi­ gauaresebasTan erTad, pirovneba naklebad axerxebs
Teli mglura), romlebic me-16 TavSia mocemuli. Tavis movlas da ugulebelyofs socialur normebs.
fsiqoaqtiuri nivTierebebiT, gansakuTrebiT, al­ damaxasiaTebelia droSi, mogvianebiT, adgilsa da
ko­holis moxmarebiT gamowveuli demencia me-18 sakuTar TavSi dezorientacia, qceva xdeba umizno.
TavSia ganxiluli. demenciis mkurnaloba da marTva, SesaZlebelia, saxeze iyos stereotipia da maneruloba.
agreTve, demenciis kavSiri asakTan mocemulia me-20 azrovneba Senelebuli da TandaTan Sinaarsobrivad
TavSi. perseveraciuli da Raribi xdeba. advilad aRmo­
cendeba mcdari ideebi (ufro devnis Sinaarsis).
demenciis klinikuri niSnebi daavadebis mogvianebiT etapze azrovneba sruliad
yvelaze xSirad uCivian mexsierebis daqveiTebas. fragmentuli da inkoherentulia, rac aisaxeba
sxva simptomebia: qcevis, metyvelebis, pirovnuli, metyvelebaSi sintaqsuri da disnomiuri Secdomebis
guneb-ganwyobisa da aRqmis darRvevebi. demenciis saxiT. ukanasknel stadiaze pirovnebam SeiZleba
ganviTarebas xSirad biZgs aZlevs Secvlili so­ dakargos metyvelebis unari da dadumdes. maRalia
cialuri garemo an interkurentuli daavadebebi. letaloba. sikvdils, ufro xSirad, bronqopnevmonia
demenciis mqone pacientebi ufro metad arian mid­ an terminaluri koma uZRvis win.
rekilebi deliriumisadmi. demenciis dros qceviTi, afeqturi da fsiqozuri
klinikur niSnebs mniSvnelovnad gansazRvravs pa­ simptomebi kognituri daqveiTebis xSiri Tanmxlebi

_ 351 _
14 demencia, deliriumi da sxva fsiqikuri aSlilobebi

cxrili 14.6 klinikuri niSnebi, romlebic gvexmareba demenciis mTavari gamomwvevi mizezebis
diferencirebaSi
gamoxatuli niSnebi da simptomebi sxva klinikuri Taviseburebebi

alchaimeris mexsierebis, gansakuTrebiT xanmokle mexsierebis, da­ swrafad progresirebs,


daavadeba kargva, disfazia da dispraqsia, ynosvis daqveiTeba, grZeldeba 5–8 weli
qceviTi darRvevebi (magaliTad, xetiali)

vaskuluri demencia pirovnuli cvlilebebi, emociuri labiloba, Senaxulia safexureobrivi progresireba, ce­
kritika daavadebis mimarT reb­rovaskuluri daavadebis niS­­
nebi, anamnezSi hipertenziis ar­
seboba, ufro xSiria mamakacebsa da
mwevelebSi

levis sxeulebis fxizlad yofnis periodebis fluqtuacia, parkinsonizmi, antifsiqozuri preparatebis mi­
demencia mxedvelobiTi halucinaciebi, xSirad Zirs dacema da marT momatebuli mgrZnobeloba
gulis wasvla

frontotemporaluri gamoxatuli qceviTi darRvevebi, eqspresiuli disfazia, Cveulebriv, iwyeba 70 wlamde.


demencia daavadebis mimarT kritikis adreul stadiazeve dakargva, iyofa klinikur qvetipebad
primitiuli refleqsebis arseboba

hanTingTonis Sizofreniismagvari fsiqozi, anomaliuri moZraobebi iwyeba cxovrebis mesame–mexuTe de­


daavadeba (qoreaformuli), depresia da gaRizianebadoba. demencia kadaSi. ojaxuri anamnezis arseboba
mogvianebiT viTardeba

prionuli mioklonuri krunCxvebi, krunCxviTi Setevebi, cerebruli xSirad adreuli dasawyisi, swrafi
daavadebebi ataqsia, fsiqiatriuli simptomebi dawyebiTa da progresirebiT. ga­
dam­debia

hidrocefalia mentaluri Seneleba, apaTia, uyuradReboba, Sardis gvxvdeba 50–70 wlis pirebSi. aqvs
normaluri wneviT Seukavebloba, siarulis Secvla (siarulis maneris apraqsia) Seqcevadi xasiaTi

niSnebia. maT, savaraudod, daavadebis biologiuri inteleqtualuri amocanebis gadawyvetis problemebi,


procesebi udevs safuZvlad. Tumca, adreul sta­ emociuri gasadaveba da pirovnuli daqveiTeba;
diaze, rodesac kritika Senaxulia, am simptomebs, xolo metyvelebis, daTvlisa da daswavlis unarebi
SesaZloa, daavadebaze fsiqologiuri pasuxi gana­ SedarebiT Senaxulia. amis sapirispirod, kortikuli
pirobebdes. yvelaze xSiria afeqturi paTologia, demenciis dros, mag., alchaimeris demenciis
romelsac Tan axlavs SfoTva, gaRizianebadoba da SemTxvevaSi, aRiniSneba mexsierebis, saxeldebisa da
agresiac. mogvianebiT emociuri reaqciebi gasa­ mxedvelobiT-sivrciTi procesebis disfunqcia.
dave­bulia. iSviaTad, SesaZlebelia moxdes guneb_
preseniluri da seniluri demencia
ganwyobis ucabedi da moulodneli cvlilebebis
ganviTareba. demenciis SemTxvevaSi xSiria fsiqozuri warsulSi mkveTrad ganasxvavebdnen 65 wlamde
simptomebi da isini gardamavali xasiaTisaa. balansi ganviTarebul demenciasa (preseniluri demencia) da
demenciis ZiriTad niSnebsa da simptomebs Soris, sxva 65 wlis Semdeg ganviTarebul demencias (seniluri
TaviseburebebTan erTad, qmnis demenciis klinikuri demencia), im mosazrebidan gamomdinare, rom maT
diferencirebis safuZvels (cxrili 14.6), rasac am sxvadasxva mizezi ganapirobebda. kerZod, iTvleboda,
TavSi mogvianebiT ganvixilavT. rom preseniluri demencia ZiriTadad alchaimeris
daavadebiT iyo gamowveuli, xolo seniluri ki,
subkortikuli da kortikuli demencia upiratesad, vaskulur demenciad miaCndaT. dReisTvis
savaraudo neiroanatomiuri Taviseburebebidan cnobilia, rom orive asakobriv jgufSi alchaimeris
gamomdinare, ganasxvaveben kortikul da subkortikul daavadeba demenciis mTavar mizezs warmoadgens da,
demencias (Cummings, 1990), Tumca, klinikuri da amdenad, aseTi dayofa dRes aRaraa aqtualuri. Tumca,
paTologiuri niSnebis mixedviT aseTi gamijvna sak­ arsebobs ramdenime aspeqti, romelTa mixedviTac
maod bundovania da mas mxolod aRwerilobiTi ganasxvaveben senilur da presenilur demenciebs
mniS­vneloba aqvs (Turner et al., 2002). ZiriTadi (Greicius et al., 2002). preseniluri demenciis dros,
maxasiaTeblebi Sejamebulia cxrilSi 14.7, xolo am vaskulurTan SedarebiT, ufro xSiria genetikurad
mdgomareobebis magaliTebi CamoTvlilia cxrilSi ganpirobebuli daavadebebiT gamowveuli demencia,
14.8. termini `subkortikuli demencia~, aRniSnavs frontotemporaluri demencia da prionuli daava­
iseT mdgomareobas, romlisTvisac damaxasiaTebelia debebiT gamowveuli demencia. es gansazRvravs daa­
azrovnebis Seneleba, kompleqsuri, Tanmimdevruli, vadebis marTvis Taviseburebebsac. preseniluri

_ 352 _
demencia
pasuxi unda gaeces, imis dadgenaa, aris Tu ara
cxrili 14.7 kortikuli da subkortikuli demencia. unda gamovricxoT deliriumi, amnezia,
demenciis niSnebi
fsevdodemencia da unda vixelmZRvaneloT me-3
subkortikuli kortikuli TavSi aRwerili Sefasebis principebiT. demenciis
diagnozis dasmis Semdeg, vafasebT simptomebis
mexsierebis zomieri gamoxatuli,
daqveiTeba adreul etapze simwvaves, qceviT darRvevebsa da riskis xarisxs;
bolos, vikvlevT gamomwvev mizezs (mimoxilva ix.
maTematikuri Senaxulia gauaresebulia
unarebi adreuli Fleminger, 2000a; Ross and Bowen, 2002).
etapidanve
demenciis simwvavisa da profilis gansazRvra
metyveleba normaluri disfazia,
adreul etapze skrining-testebiT efeqturad xdeba demenciisa da misi
simwvavis Sefaseba, aseve, daavadebis progresirebis
pirovnuli apaTiuri, ganurCeveli
Tvisebebi inertuli gansazRvra. sxvadasxva skalebiT fasdeba kognicia,
qceva, globaluri funqcionireba, yoveldRiuri
guneb–ganwyoba gasadavebuli, normaluri
depresiuli aqtivoba da depresia. mniSvnelovania am ukanasknelis
dadgena, radgan depresia SesaZlebelia Tan axldes
koordinacia darRveuli normaluri
demencias da ufro auaresebdes funqcionirebas.
kognituri da Senelebuli normaluri zogierTi kvlevis testi CamoTvlilia cxrilSi
motoruli
aqtivoba 14.9. kognituri gauaresebis Sefasebis saorientacio
testia fsiqikuri mdgomareobis mini-Sefasebis
anomaliuri damaxasiaTebelia iSviaTia
moZraobebi tremori an testi (mocemulia me-3 Tavis danarTSi), romlis
qoreaformuli specifikuroba da sensitiuroba demenciis mimarT
moZraobebi `23~ zRvruli qulis SemTxvevaSi 80%_ia.
Svidi wuTis testi da saaTis testebi validuri da
cxrili 14.8 kortikuli, subkortikuli da mokle alternativaa. ADAS-Cog arCeviTad alchaimeris
Sereuli demenciis gamomwvevi mizezebi daavadebisTvisaa SemuSavebuli da mdgomareobis
kortikuli
cxrili 14.9 demenciis skriningis testebi
w alchaimeri
w frontotemporaluri kognituri funqciebi
w Creutzfeldt-Jacob (kroicfeld–iakobis) daavadeba
w fsiqikuri mdgomareobis mini-Sefasebis testi (MMSE)
subkortikuli w SvidwuTiani skriningi (7MS)
w saaTis testi
w hidrocefalia normaluri wneviT w hopkinsis verbaluri daswavlis testi (HVLT)
w hanTingTonis daavadeba w mentaluri testi (MTS)
w parkinsonis daavadeba w alchaimeris daavadebis Sefasebis skala – kognituri
w fokaluri Talamuri da bazaluri gangliis dazianeba seqcia (ADAS-Cog)
w gafantuli sklerozi w kembrijis asakovani pirebis fsiqikuri aSlilobebis
Sefasebis testi – kognituri nawili (CAMCOG)
Sereuli
qceviTi da fsiqologiuri maxasiaTeblebi
w vaskuluri demencia
w levis sxeulebis demencia w neirofsiqiatriuli gamokvleva
w kortikobazaluri degeneracia w demenciis fsiqopaTologiis Sefasebis manCesterisa da
w neirosifilisi oqsfordis universitetebis skala (MOUSPAD)
w alchaimeris – qcevis Sefasebis kiTxvari (BEHAVE-AD)
demenciis SemTxvevaSi, ufro mosalodnelia, rom w koen–masfildis agresiis Sefasebis kiTxvari

pacientma mimarTos nevrologs da mxolod mogvi­ dRiuri aqtivobis Sefaseba


anebiT _ fsiqiatrs. gamokvlevebi ufro intensiuri
w bristolis skala
da kompleqsuria, radgan aucilebelia gamomwvevi w alchaimeris – funqcionirebis Sefasebisa da
mizezis zusti diagnostireba da prognozis gan­ funqcionirebis cvlilebebis skala
w unarebis daqveiTebis Sefaseba demenciis dros
sazRvra. genetikuri daavadebis SemTxvevaSi, gamok­
vlevis Sedegebs garkveuli mniSvneloba aqvs naTe­ depresia
savebisTvisac (Sampson et al., 2004).
w kornelis skala
w geriatriuli depresiis Sefasebis skala
demenciis Sefaseba
globaluri Sefaseba
kognituri problemebis mqone pirovnebis gamokvleva
ramdenime etaps moicavs. pirveli sakiTxi, rasac w klinikuri demenciis Sefaseba (CDR)

_ 353 _
14 demencia, deliriumi da sxva fsiqikuri aSlilobebi
progresirebis gansazRvrisTvis gamoiyeneba. xolo, glukozis metabolizmi), struqturuli da nevro­
CAMCOG-s samecniero kvlevebisTvis iyeneben. logiuri darRvevebi didi xniT adre iCens Tavs
qceviTi simptomebis guldasmiT Sefaseba demenciis (Scheltens et al., 2002; Nestor et al., 2004). mag., hipokampis
gamokvlevis mniSvnelovan nawils warmoadgens. yovelwliurad 2%-iT (normaa mxolod 0.5%) atrofia
aucilebelia maTi periodulad gadamowmeba, radgan alchaimeris daavadebis simptomebis gamovlenamde
xSiria da pacientis movlasTan dakavSirebiT uamrav ramdenime wliT adre iwyeba. Tavzurgtvinis siTxeSi
problemas qmnis. es sakiTxi detalurad me-20 TavSia maRali specifikurobiTa da sensitiurobiT SeiZleba
ganxiluli (gv. 543). specifikuri cilebis gamovlena (mag., β-amiloidi da
tau, ix. qvemoT) (Blennow and Hampel, 2003). dReisTvis,
demenciis dros riskis gansazRvra
pozitronul-emisiuri tomografiiT SesaZlebelia
demenciis mqone pacientebi maRali riskis jgufs tvinSi β_amiloidis adgilmdebareobis gansazRvra (PIB
miekuTvnebian. xSiria Tavis movlis ugulebelyofa, ligandis gamoyenebiT). es mniSvnelovnad aumjobesebs
moxetiale cxovrebis stili da Zaladobis SemTxvevebi. alchaimeris daavadebis droulad diagnostirebis
gamomdinare iqidan, rom daavadebas axasiaTebs qceviTi Sansebs an, daavadebis ganviTarebis SemTxvevaSi, gvex­
ganmuxruWeba da agresia, SeiZleba gareSemomyofebs mareba sxva demenciebisgan diferencialuri diagnozis
safrTxe SeeqmnaT. specifikuri sakiTxia manqanis dasmaSi.
marTvis mowmobis gacema. daavadebis sawyis etapze amis premorbiduli diagnostireba klinikurad Zalian
dadgena gansakuTrebiT Znelia (Brown and Ott, 2004). mniSvnelovania, radgan uaxloes momavalSi ukve
britaneTSi arsebuli regulaciiT, demenciis neli SesaZlebeli iqneba misi prevencia an daavadebis
`progresirebis~ dros, im pirebs, romlebsac aqvT retardaciuli mkurnaloba (me-20 Tavi).
`saTanado gamocdileba~, marTvis mowmobis licenziis
gasagrZeleblad yovelwliurad utardebaT gamokvleva. demenciis mizezis gansazRvra
amdenad, riskis gansazRvra demenciis Sefasebis demenciis mizezis zusti gamovlena SesaZlebelia
ganuyofeli nawilia. Zalian mniSvnelovania anamnezis mxolod nevropaTologiuri gamokvlevebiTa da, iSviaT
srulfasovnad Sekreba da axloblebis gamokiTxva. SemTxvevaSi, genetikuri mutaciis identifikaciiT.
okupaciur Terapevts gansakuTrebuli roli eniWeba Tumca, sxvadasxva demenciis ganmasxvavebeli niSnebi
pirovnebis funqcionirebis xarisxis dadgenaSi. gamocdil klinicists `savaraudo~ diagnozis dasmis
saSualebas aZlevs. mag., naCvenebia, rom alchaimeris
demenciis adreuli gamovlena
diagnozi SemTxvevaTa 88%-Si autofsiiT dadasturda
msubuqi kognituri daqveiTeba (Burns et al., 1990). gavrcelebuli mizezebiT gamo­
gazrdilia interesi demenciis adreuli diagnos­ w­veuli demenciis SemTxvevaSi, bioqimiuri, radio­
tirebis mniSvnelobis mimarT. am mxriv, sayuradReboa logiuri da genetikuri gamokvlevebi zomierad
pirovnebis subieqturi Civili mexsierebis gaua­ zrdis diagnozis dazustebis Sansebs, amasTan maTi
resebaze (Peterson et al., 2001). ICD-10-Si aseT mdgo­ monacemebi mniSvnelovania demenciis iSviaTi an
mareobas msubuqi kognituri daqveiTeba ewodeba.
SemTxvevaTa 10_20%-Si erTi wlis manZilze demencia cxrili 14.10 bazisuri gamokvlevebi demenciis
viTardeba. am etapis dadgena ufro didi sizustiT dros
SesaZlebelia neirofsiqologiuri testebiT yvela pacientisTvis
(Blackwell et al., 2004). nevropaTologiurad msubuqi
w sisxlis saerTo analizi
kog­nituri daqveiTeba asocirebulia alchaimeris w eriTrocitebis sedimentaciis siCqare
daavadebebisTvis damaxasiaTebel cvlilebebTan da w Sardovana da eleqtrolitebi
w RviZlis funqciebi
vaskulur paTologiasTan (Bennett et al., 2005); (msu­
w kalciumi da fosfati
buqi kognituri daqveiTebis mimoxilva ix. Davis and w Tiroidis funqcia
Rockwood, 2004). w serologiuri analizi sifilisze
w Sardis saerTo analizi
presimptomuri diagnozi w foliati da B12

arsebobs mzardi monacemebi imisa, rom alchaimeris SesaZloa saWiro gaxdes


diagnostireba premorbiduladaa SesaZlebeli, bevrad w aiv gamokvleva
adre, vidre simptomebi gamovlindeba. grZelvadianma w gulmkerdis radiografia
kvlvebma aCvena, rom arsebobs seleqciuri da da­ w eleqtrokardiograma
w kompiuteruli tomografia, magnitur–rezonansuli
maxasiaTebeli nevropaTologiuri niSnebi, romelTa gamokvleva
gamovlenac daavadebis ganviTarebamde 20 wliT adrea w eleqtroencefalografia
w neirofsiqologiuri gamokvlevebi
SesaZlebeli. Tavis tvinis funqciuri (regionaluri

_ 354 _
demencia
Seqcevadi mizezebis gamosaricxad an gamosavlenad
(Lovestone, 2000; Sheltens et al., 2002). cxrilSi 14.10
cxrili 14.11 alchaimeris daavadebis ZiriTadi
klinikuri niSnebi (DSM IV-is mixedviT)
Sejamebulia demenciis sabaziso kvlevis meTodebi.
asakis, anamnezis, sawyisi testebis monacemebisa da mexsierebis daqveiTeba;
Semdgomi diferencialuri diagnozisTvis, SesaZloa, TandaTanobiTi dasawyisi da progresuli gauareseba;
metad specifikuri gamokvlevebis Catareba gaxdes erTi an meti qveviT CamoTvlili niSnebis arseboba:
saWiro. axalgazrda pacientebis SemTxvevaSi (rogorc w afazia,
w apraqsia,
zemoT aRvniSneT), gamokvlevebi ufro intensiur
w agnozia,
xasiaTs atarebs.
w aRmasrulebeli funqciebis deficiti (dagegmva,
msjeloba).
alchaimeris daavadeba demenciis gamomwvevi sxva daavadebebi ar aRiniSneba.
1907 wels alchaimerma gamoaqveyna daavadebis aR­
wera erTi preseniluri demenciis diagnozis mqo­ depresia
ne qalbatonisa (Auguste D), romlis tvinSic damaxa­
depresiasa da alchaimeris daavadebas Soris rTuli
siaTebeli cvlilebebi naxes. krepelinma aseT mdgo­
urTierTkavSiri arsebobs. depresia alchaimeris
mareobas alchaimeris daavadeba uwoda (Maurer et al.,
demenciis ganviTarebis risk-faqtoria. depresia
1997). didi xnis manZilze iTvleboda, rom es iSviaTi
SeiZleba demenciaSi agverios an SeiZleba mis nawils
daavadebaa da, rom mxolod presenilur demencias
warmoadgendes. pacientTa 10%-s didi depresia
udevs safuZvlad. Semdgomi klasikuri kvlevebiT
aReniSneba, xolo nakleb gamoxatuli an calkeuli
rotma (Roth) daadgina, rom es daavadeba seniluri
depresiuli simptomebi 50%-s uviTardeba. depresiis
demenciis yvelaze xSiri mizezia (Blessed et al., 1968).
mqone pacientebs autofsiiT serotoninisa da
es monacemebi daadastura mosaxleobis SedarebiT
noradrenerguli markerebis daqveiTeba metad aqvT
axalma gamokvlevamac, romlis mixedviT, demenciis
gamoxatuli, vidre alchaimeris daavadebis mqone sxva
mqone pacientebis 64%-s autofsiiT alchaimeris
pacientebs.
daavadeba daudasturda (Neuropathology Group of
the MRC Cognitive Functioning and Aging Study, 2001). fsiqozuri simptomebi
daavadebis gavrcelebis sixSire 65 wlis asakisTvis
bodviTi ideebi da halucinaciebi, daavadebis
2-7%-ia, 80 wlisTvis _ 8-10%, xolo 90 wlisTvis 30-
garkveul stadiaze, iSviaTad viTardeba. maTi sixSiris
40%-mde izrdeba (Nassbaum and Ellis, 2003; ix. suraTi
zusti gansazRvra Znelia, kvlevaTa umravlesobaSi
20.3, gv. 534; alchaimeris daavadebis epidemiologiis
ar aris gamijnuli alchaimerisa da levis sxeulebis
mimoxilva ix. Jorm, 2000).
demencia (ix. qvemoT). ukanaskneli kvlevebiT bodviTi
alchaimeris daavadebis klinikuri niSnebi ideebi SemTxvevaTa 10-50%-Si, xolo halucinaciebi
_ 10-25%-Sia naCvenebi. yvelaze damaxasiaTebelia
alchaimeris daavadebis (ufro sworia vixmaroT
qurdobis Sinaarsis Semcveli devnis bodva (Tumca,
termini `alchaimeris tipis demencia~, radgan
Tu bodviTi azrebi gulmaviwyobas ukavSirdeba,
formaluri diagnozisTvis nevrologiuri dasa­
maSin gasarkvevia, es azrebi WeSmarit bodvas unda
buTebaa saWiro) ZiriTadi niSnebi CamoTvlilia
mivakuTvnoT, Tu ara). fsiqozis mkurnalobisas
cxrilSi 14.11. ix. agreTve, cxrili 14.6.
unda gaviTvaliswinoT am simptomebis gardamavali
Tavdapirveli niSani, Cveulebriv, gulmaviwyobaa,
xasiaTi da pacientis momatebuli mgrZnobeloba
romlis gansxvavebac normaluri asakobrivi cvli­
antifsiqozuri medikamentebis mimarT (gv. 545_6).
lebebisgan, Tavidan Znelia. pirveli 2-4 wlis manZilze
mdgomareoba nela progresirebs. TandaTan uaresdeba qceva
mexsiereba da spontanuroba. daavadebis dasawyisSi
damaxasiaTebelia qceviTi cvlilebebi da es gan­
pacients jer axlo warsulis mogonebebi aviwydeba.
sakuTrebiT problematuria momvlelisTvis. pacienti
metyvelebis problemebi adreul etapzeve vlindeba.
mousvenaria da Rame xSirad dgeba, dezorientirebuli
aRiniSneba saxeldebisa da saWiro sityvebis moZebnis
da agznebulia. motoruli aqtivoba momatebulia
sirTuleebi. pirovneba kargavs informaciuli da sxarti
saRamos saaTebSi (`mzis Casvlis~ simptomi), SesaZ­
winadadebis Sedgenis unars. mxedvelobiT-sivrciTi
lebelia areuli iyos dReRamuri cikli. xSiria agre­
darRvevebi vlindeba figuris kopirebis problemebis an
siuloba _ verbaluric da fizikuric. piradi higienis
ucxo garemoSi gzis gakvlevis sirTuleebis saxiT (mag.,
dacvis dros pacienti SeiZleba aqtiur winaaRmdegobas
sastumroSi an ucxo saxlSi). droSi dezorientacia
uwevdes momvlelebs. seriozuli fizikuri Zaladoba
iwvevs daniSnul dros gamocxadebis uunarobas da
SedarebiT iSviaTia. damaxasiaTebelia, rogorc aq­
dReRamuri saqmianobis paternebis Secvlas.

_ 355 _
14 demencia, deliriumi da sxva fsiqikuri aSlilobebi
tivobis momateba, aseve gaRaribeba. sxvadasxva xa­ lebis demenciis dros mxedvelobiTi halucinaciebi da
risxiTaa gamoxatuli umizno saqmianoba. xetialisken bodviTi ideebi ufro gamoxatuli da persistentuli
midrekileba SeiZleba sarisko aRmoCndes pacien­ simptomebia, romlebic daavadebis adreul stadi­
tisTvis, vinaidan igi SeiZleba potenciurad saSiS azeve iCenen Tavs. aseve, ufro damaxasiaTebelia
garemoSi aRmoCndes. demenciis mqone pacienti sak­ parkinsonizmi, cnobierebisa da kognituri gauaresebis
vebs zedmeti an arasakmarisi raodenobiT iRebs, rac fluqtuacia da umizezod Zirs dacema.
iwvevs wonisa da saWiro nivTierebebiT organizmis
momaragebis cvlilebebs. seqsualuri qceva upira­ gamokvlevebi
tesad gamoixateba survilis daqveiTebiT, Tumca, genetikuri testi da neirovizualuri meTodebi
SeiZleba gvqondes seqsualuri ganmuxruWebac. gvexmareba alchaimeris sxva daavadebebisgan dife­
yvela am maxasiaTeblis gamokvleva unda Sevides rencirebaSi, maagram maTi gamoyeneba sxvadasxva
`riskis gansazRvris~ nawilSi, rogorc me-20 TavSi qveyanaSi rutinulad ar xdeba. kompiuteruli tomo­
iyo miTiTebuli. Tavis movla da socialuri qceva grafiiTa da magnitur-rezonansuli gamokvleviT
mniSvnelovnad uaresdeba, Tumca, zog pacients aRiniSneba hipokampis atrofia, parkuWebis dilatacia
garegnuli fasadi Senaxuli aqvs, gansakuTrebiT maSin, da am cvlilebebis swrafi progresireba. genetikuri
Tu pacients amaSi momvlelebi exmarebian. testis validurobas ori mizezi ganapirobebs: (1)
alchaimeris daavadebis iSviaTi ojaxuri SemTxvevebis
mimdinareoba dros SeiZleba dadgindes kauzaluri genetikuri
daavadebis sawyis etapze klinikur suraTs gansazRvravs mutacia da (2) apoE4 (ix. boqsi 5.3. es aris daavadebis
pacientis premorbiduli pirovnuli Tvisebebi da ZiriTadi genetikuri risk-faqtori) statusis dadgena
maTi gamkacrebis tendencia. daavadebis mogvianebiT zomierad zrdis daavadebis adreuli diagnostirebis
stadiaze gamoxatulia kognituri daqveiTeba, rasac sizustes. nebismier SemTxvevaSi, gasaTvaliswinebelia
Tan axlavs, zemoT aRwerili, nevrologiuri da qce­ genetikuri gamokvlevis klinikuri mniSvneloba
viTi cvlilebebi. Tanmxlebma daavadebam SeiZleba da eTikuri mxare (rogorc alchaimeris, aseve
gamoiwvios deliriumi, ramac, Tavis mxriv, SeiZleba sxva demenciebis SemTxvevaSi), romelic dReisTvis
gaauaresos kognituri mdgomareoba. daavadebis sa­ sakamaToa da ar aris rekomendebuli (van der Cammen
Sualo xangrZlivoba daaxloebiT 5_8 welia da mama­ et al., 2004). (alchaimeris dros naTesavebisTvis ge­
kacebSi SedarebiT xanmokle, vidre qalebSi. ufro netikuri analizis gakeTebasTan dakavSirebuli
swraf mimdinareobas ganapirobebs xandazmuli asaki mimoxilva, ix. Liddell et al., 2001). amJamad, arsebobs
da kognituri daqveiTebis xarisxi. SeTanxmeba imis Taobaze, rom momavali demenciis
ganviTarebis gamosavlenad janmrTeli adamianebis
alchaimeris daavadebis diferencialuri
genetikuri gamokvleva ar unda moxdes.
diagnozi
klinikuri niSnebi alchaimeris daavadebis nevropaTologia
tvinis saerTo Seswavlisas aRiniSneba misi zomebSi
klinikuri niSnebis saTanado Sefaseba, sakmarisad
Semcireba da xveulebisa da parkuWebis gafarToeba.
maRali sizustiT, iZleva alchaimeris daavadebis sxva
tvini wonaSi daklebulia. mikroskopuli gamokvleviT
mdgomareobisgan diferencirebis saSualebas (cxrili
fiqsirdeba kardinaluri niSani _ cerebrul qerqsa
14.6). amasTan, unda gvaxsovdes, rom SesaZlebelia
da qerqqveSa ubnebSi neirofibriluri gorglebisa
Sereuli demenciis arsebobac (gv. 366). alchaimeris
da amiloiduri folaqebis arseboba. es cvlilebebi
demencia, rogorc vTqviT, demenciis yvelaze gav­
damaxasiaTebelia normaluri daberebis procesisTvis
rcelebuli mizezia, amitom misi diferencirebisas,
an sxva daavadebebisTvisac, Tumca, alchaiemeris
pirvel rigSi, unda gaviTvaliswinoT sxva demen­
dros Tavis tvinis sxvadasxva ubanSi ufro metadaa
ciebisTvis damaxasiaTebeli niSnebis arseboba.
warmodgenili. diagnozi maT raodenobasa da gana­
vaskuluri demenciisgan diferencireba unda moxdes
wilebazea damokidebuli (CERAD_alchaimeris da­
safexurebrivi progresirebis, fokaluri motoruli
avadebis kriteriumebis registraciis SemuSavebis
niSnebis, fluqtuaciuri mimdinareobisa da vaskuluri
konsorciumi, Mirra et al., 1991).
daavadebis arsebobis safuZvelze. ganviTarebis gar­
gorglebsa da folaqebTan erTad gamoxatulia
kveul etapamde, alchaimeris daavadebis dros, ufro
hipokampsa da entorinalur korteqsSi neironebis
metad epizoduri mexsierebis daqveiTebaa gamoxatuli,
arCeviTi kvdoma, astrocitebis proliferacia
xolo vaskuluri demenciis dros semantikuri
(gliozi) da sinafsebis masiuri degeneracia. es
mexsiereba da yuradRebis koncentraciis problemebi
ukanaskneli korelaciaSia kognitur gauaresebasTan.
aRiniSneba (Graham et al., 2004).
sxva cvlilebebi moicavs sisxlZarRvebis kedlebSi
alchaimeris demenciisgan gansxvavebiT, levis sxeu­

_ 356 _
demencia

amiloidis Calagebas (vaskuluri amiloidi an dominanturi tipi. gamovlenilia sami genis mu­
kongofiluri angiopaTia), hiranos sxeulebisa tacia: (1) amiloiduri cilis prekursori (APP,
(intraceluluri aqtinisa da aqtinTan dakavSirebuli 21-e qromosomaSi), (2) presenilini 1 (PS1, me-14
cilebis depoziti) da granulovakuoluri degene­ qromosomaSi) da (3) presenilini 2 (PS2, pirvel
raciis (neironebSi warmoiqmneba vakuolebi e.w. qromosomaSi). pirveli `alchaimeris genis~ gamoyofa
`xvrelebi~) arsebobas. (alchaimeris nevropaTologiis (APP) didi movlena iyo fsiqiatriaSi (cxrili 14.1).
mimoxilva ix. Morris and Nagy, 2004). ojaxuri SemTxvevebis ZiriTad mizezad es sami genia
miCneuli. TiToeuli genisTvis sxvadasxva mutaciaa
alchaimeris daavadebis progresireba cnobili. daavadebis dawyebis asaki, daavadebis
daavadeba iwyeba entorinalur korteqsSi, xolo mimdinareobis Tavisebureba da progresirebis xarisxi
Semdeg hipokampze, parietalur asociaciur ubnebsa mniSvnelovnadaa damokidebuli kazualur mutaciaze.
da zogierT subkortikul birTvebze vrceldeba.
gan­asxvaveben eqvs, braakis stadiebad (Braak and alchaimeris daavadebis sporaduli SemTxvevebis ge-
Braak, 1991) cnobil, nevropaTologiur etaps, rom­ netikuri faqtorebi
lebic β-amiloidis depozitTanaa dakavSirebuli da alchaimeris daavadebebis SemTxvevaTa umravlesoba,
daavadebis simwvavesTan korelirebs. kortiko-kor­ xolo mogvianebiT asakSi ganviTarebuli ki, praq­
tikuli proeqciis gaswvriv paTologiuri procesis tikulad, yvela, memkvidreobiTobis mendelianur
ganviTareba iwvevs dazianebul ubnebs Soris kav­ kanonzomierebas ar eqvemdebareba. amitom maT xSirad
Sirebis gawyvetas. `sporadul~ SemTxvevebs uwodeben. Tumca, xandazmul
asakSi ganviTarebuli alchaimeris daavadebis mqo­
seniluri (amiloiduri) folaqebi ne pacientebis pirveli rigis naTesavebs, zogad
seniluri folaqebi qerqis dazianebuli ubnebia, populaciasTan SedarebiT, demenciis ganviTarebis
romlebic uxsnadi cilebis (milodebis), degeneraciuli samjer ufro maRali riski aReniSnebaT. genetikuri
neiritebisa (aqsonebisa da dentritebis) da astro­ winaganwyobis mniSvneloba mravali kvleviTaa naCvenebi,
citebisa da mikrogliebis erToblivi Calagebis rac daavadebis polimorfizmsa da ramdenime gens
adgilebs warmoadgenen. isini neironebs Soris mde­ Soris urTierTkavSiriTaa dasabuTebuli. kerZod,
bareoben. rogorc degeneraciuli neiritebis, aseve dadgenilia asociacia apo E4-isa da alchaimeris
difuzuri folaqebis gamovlena vercxlis saRebaviTaa daavadebis yvela formas Soris. boqsSi 5.3 (gv. 109)
SesaZlebeli. neiritebis folaqebis birTvebi muqad
iRebeba, xolo difuzuri folaqebi bambis qulebs boqsi 14.1 APP genis mutaciis aRmoCena
mogvagonebs. neiritebis folaqebi paTologiurad alchaimeris ojaxuri SemTxvevebis dros
ufro mniSvnelovania. seniluri folaqebis centrSi 1984 wels naxes, rom cila, romelic grovdeba senilur
gamuqebuli ubani β_amilodia (romelsac agreTve Aβ folaqebSi, sisxlZarRvovan qselsa da meningialur
an A4 ewodeba). es cila da misi makodirebeli geni garsSi, β–amiloidia. aminomJavebis Tanmimdevrobis
codnis safuZvelze, masSi daadgines makodirebeli geni,
daavadebis etiologiaSi wamyvan rols asrulebs.
romelsac amiloiduri cilis prekursori daarqves (APP).
cnobili iyo, rom arsebobs kavSiri daunis sindromsa da
neirofibriluri gorglebi alchaimeris daavadebas Soris (21–e qromosomis trisomia;
neirofibriluri gorglebi mdebareobs neironebis Holland & Oliver, 1995); amdenad, APP 21–e qromosomaSi unda
yofiliyo lokalizebuli. am hipoTezis Sesamowmeblad,
sxeulSi, gansakuTrebiT, cerebruli korteqsisa da
Seiswavles autosomuri dominanturi alchaimeris
hipokampis piramidul neironebSi. maT Sewyvilebuli daavadebis SemTxvevebi. Seagroves yvela pacientisa da maTi
spiraluri boWkoebis forma aqvT. es boWko, Tavis mxriv, ojaxis wevrebis dnm. kvlevis Sedegad dadginda, rom iyo
APP–s mutacia (717–e poziciaSi valini Canacvlebuli iyo
tau-cilas warmoadgens. normaSi tau-cila aqsonur
izoleiciniT), rac alchaimeris daavadebis ganviTarebas
transportirebasa da ujredis ConCxis SenarCunebaSi ganapirobebda. es aRmoCena gakeTda londonSi (Goate
monawileobs. varaudoben, rom gorglebi tau-cilebis et al, 1991). mas Semdeg APP–s mutacia sxva ojaxebis
hiperfosforilebis Sedegad warmoiqmneba, rac mis kvlevamac aCvena. APP–s mutaciasTan dakavSirebuli
yvela eWvi Tagvebze Catarebulma cdebma gaaqarwyla.
uxsnadobas ganapirobebs. gorglebis arseboba iwvevs transgenuri kvlevebiT miiRes, rom APP mutaciuri
neironebis disfunqciasa da kvdomas. genis matarebel yvela Tagvs daavadebis niSnebi da β–
amiloidis Calagebis ubnebi aReniSneboda (Games et al.,
alchaimeris daavadebis etiologia 1995). APP–s mutacia daavadebis paTogenuri niSania,
vinaidan igi pirdapir arRvevs β–amiloidis sinTezs.
ojaxuri alchaimeris daavadeba APP–s mutaciiT alchaimeris daavadebis SemTxvevaTa
mxolod mcire nawilis axsnaa SesaZlebeli, maSin rodesac
ojaxebSi iSviaTad, gansakuTrebiT maSin, rodesac
APP–s metabolizmis darRvevebi, romlebic mravali
aris adreuli dasawyisis mqone SemTxvevebi (60 faqtoriTaa gamowveuli, alchaimeris daavadebis yvela
wlamde), aRiniSneba memkvidreobiTobis autosomur- SemTxvevaSi mTavar rols TamaSobs.

_ 357 _
14 demencia, deliriumi da sxva fsiqikuri aSlilobebi
ganxilulia mogvianebiTi alchaimeris daavadebis TerapiisTvis gamoyenebuli HRT (LeBlance et al., 2001)
ganviTarebaSi apo E4-is monawileobis mniSvneloba preparatebis gamoxatuli dadebiTi efeqti. mag.,
(daaxloebiT 50%-ia). misi ZiriTadi efeqti daavadebis NSAID gamoyeneba 50%-iT amcirebs daavadebis ganvi-
adreuli ganviTarebis xelSewyobaSi gamoixateba. sxva Tarebis risks. igi specifikur gavlenas axdens APP
monacemebiT, pozitiuri apo E4-is dros SesaZlebelia metabolizmze. Tumca, naadrevia imis mtkiceba, rom
iyos gansxvavebuli paTologia. kavkasiur rasaSi apo E2 es medikamentebi pirovnebas daavadebis gamovlenamde
variantis arsebobas proteqtoruli mniSvneloba aqvs, profilaqtikuri mizniT unda daeniSnos, vinaidan maTi
Tumca msgavsi asociacia afro_amerikelebis SemTxvevaSi mizezobrivi kavSiri alchaimeris daavadebasTan jer-
ar dadasturda. diagnozis dazustebis mizniT apo E4-is jerobiT gaurkvevelia. SesaZloa, sapirispiro asocia-
gamovlena (rogoc ukve aRvniSneT) araa mizanSewonili. ciac arsebobdes. mag., HRT-s, ufro xSirad ganaTle-
apo E4 ar warmoadgens daavadebis paTognomur niSans. buli da janmrTeli pirebi iReben. homocistinis mo-
pacientTa 1/3-is apo E4 _ negatiuria. apo E4-is mqone mateba daavadebis damoukidebel risk-faqtoradaa miC-
monozigoturi tyupebis SemTxvevaSic, zogjer, meore neuli. amiT SeiZleba aixsnas alchaimeris daavadebisa
tyupiscals arasdros uviTardeba daavadeba. da vaskuluri demenciis msgavseba da urTierTkavSiri
cnobilia, rom apo E4 asocirebulia alchaimeris (Seshadri et al., 2002). naCvenebia, rom maRali fizikuri
daavadebis momatebul riskTan, Tumca, savaraudoa, rom da inteleqtualuri aqtivoba xels uSlis alchaim-
es misi β-amiloidis metabolizmTan, qolesterolTan eris demenciis ganviTarebas da amyarebs hipoTezas _
da tvinis sxva ujredul funqciebTan kavSiriT `gamoiyene an dakargav~ (aseTi damokidebuleba `amdi-
aixsnas. SesaZlebelia misi modificireba garemo risk- drebs cerebrul rezervebs~) (Wilson et al., 2002). Saqri-
faqtorebiTac xdeba (Lahiri et al., 2004). ani diabeti alchaimeris daavadebis ganviTarebis mniS-
gamovlenilia alchaimeris daavadebis ganviTarebis vnelovani risk-faqtoria, Tumca, meqanizmi Seswavlili
sxva genetikuri risk-faqtorebic, Tumca, isini saTa- ar aris (Green et al., 2003). arsebobs mosazreba, romelic
nadod dasabuTebuli ar aris. erT-erTi aseTi kan- luminis Warb raodenobas ukavSirdeba, magram monace-
didatia ubiqvilin 1, romelic me_9 qromosomaSia mebi sustia da, zogadad, dasabuTebul risk-faqtorad
lokalizebuli (Bertram et al., 2005). ubiqvilin 1 pro- ar ganixileba Shnaider Beeri et al., 2004).
teinebis degradaciaSi monawileobs.
amiloiduri kaskadis hipoTeza
garemo faqtorebi APP-s mutaciis aRmoCenam, romelic aRwerilia
uamravi garemo faqtori dakavSirebulia daavadebis boqsSi 14.1, `amiloiduri kaskadis hipoTezas~ misca
ganviTarebasTan (ix. cxrili 14.12). umetes SemTx- dasabami (Hardy and Higgins, 1992). es daavadebis wamyvani
vevaSi, ar aris dadgenili, isini kazualuri Tu da- molekuluri hipoTezaa da mkurnalobis Tanamedrove
moukidebeli faqtorebia, Tu genetikur winaganwyo- meTodebis kvlevebis safuZvels warmoadgens (ix. me-
baze moqmedebiT xasiaTdebian. 20 Tavi). arsebuli mosazrebis Tanaxmad, daavadebis
dadgenilia arasteroiduli anTebis sawinaaRmdego mTavar paTogenur mizezs β-amilodis, kerZod, misi
(NSAID) (Szekely et al., 2004) da hormon-CanacvlebiTi 42-e aminomJavas variacia warmoadgens (Hardy and Selkoe,
2002). APP transmembranuli proteinia, romelic
sami enzimis (α, β da γ -sekretazas) saSualebiT
cxrili 14.12 garemo faqtorebi da alchaimeris
iSleba. Cveulebriv, normaSi α-sekretazas aqtivoba
daavadeba
dominirebs. am SemTxvevaSi ar xdeba β-amiloidis
risk–faqtorebi warmoqmna. alchaimeris dros APP-s daSlaSi, upi­
w ganaTlebis dabali done; ratesad, β an γ -sekretaza monawileobs. es ganapirobebs
w qala–tvinis travmis anamnezi; β-amiloidis formirebasa da dagrovebas. presinili,
w cerebrovaskuluri daavadeba; romelic ojaxuri SemTxvevebis paTognomur efeqts
w depresiis anamnezi; ganapirobebs, γ-sekretaza kompleqsis nawilia.
w homocistinis maRali done; β-amiloidis didi raodenobiT dagroveba iwvevs
w Saqriani diabeti. daa­va­debis ganviTarebas. saxezea β-amiloidis ag­
damcavi faqtorebi regacia, romelic uxsnadi da neirotoqsikuria.
dReisTvis dazustebuli araa, ra kavSirSia tau-
w arasteroiduli anTebis sawinaaRmdego preparatebis
gamoyeneba;
ci­la da neirofibriluri gorglebi amiloidur
w hormon–CanacvlebiTi Terapia; paTologiasTan. iTvleba, rom β-amiloidis Calageba
w statinis miReba (savaraudod); ufro mniSvnelovania, vidre neirofibriluri gor­
w kognituri da fizikuri aqtivoba zrdasrul da glebis arseboba.
xandazmul asakSi. alchaimeris daavadebis paTogenezis damatebiTi

_ 358 _
demencia
hipoTezebi moicavs oqsidaciur stress, anTebas, vaskuluri demenciis klinikuri niSnebi
apoptozs (ujredis daprogramebuli TviTlikvidacia)
daavadeba, Cveulebriv, cxovrebis meSvide an merve
da ujredebis ciklis Seferxebas (Mattson, 2004). am
aTwleulSi vlindeba. upiratesad, mwvave dasawyisi
Teoriebis ume­tesoba sxvadasxva xarisxiT β-amiloidis
axasiaTebs da xSirad insultis Semdeg viTardeba.
metabolizmis darRvevebs ukavSirdeba.
Tavdapirvelad TvalsaCinoa pirovnuli da emo­
neirotransmiterebis cvlilebebi: qolinerguli ciuri cvlilebebi, rasac Semdgom mexsierebisa
hipoTeza da inteleqtis daqveiTeba mohyveba. gauareseba sa­
fexurebrivad progresirebs. xSiria depresia, dama­
amiloidur hipoTezis gaCenamde dominirebda qoli­
xasiaTebelia emociuri labilobisa da cnobierebis
nerguli hipoTeza, romelsac safuZvlad edo 1970
darRvevis epizodebi, gansakuTrebiT, Ramis saa­
wels aRmoCenili faqti, rom cerebrul korteqsSi
TebSi. SeiZleba ganmeordes tranzitoruli iSe­
aris acetilqolinis gamoxatuli deficiti. es
miuri mdgomareobebi an mikroinsulti. kritika,
gamowveulia mainertis bazaluri birTvis ujredebis
Cveulebriv, gviani stadiis dadgomamdea Senaxuli.
atrofiuli da paTologiuri procesebiT. am hipoTezis
qceviTi darRvevebi da SfoTva ufro gamoxatulia,
safuZvelze daavadebis mkurnalobisTvis SemuSavda
vidre alchaimeris dros.
acetilqolinis Canacvlebis Terapia (gv. 546).
diagnostikuri kriteriumebi moicavs ramdenime
marTalia, qolinerguli Teoria iZleva kognituri
damaxasiaTebel simptoms (Gold et al., 2002). vasku­
daqveiTebis axsnis karg SesaZleblobas, magram igi
luri demenciis mimdinareobas axasiaTebs safexu­
ver ganmartavs daavadebis mizezs (mimoxilva ix.
rebrivi progresi. gauaresebis periodebs mosdevs
Francis et al., 1999). qolinerguli paTologia SeiZleba
gaumjobesebis an nawilobrivi aRdgenis etapi, ro­
ufro metad dakavSirebuli iyos levis sxeulebis
melic SeiZleba ramdenime Tve gagrZeldes. pacientebis
demenciasTan, romelsac adre, xSirad, alchaimeris
50% kvdeba gulis iSemiuri daavadebis Sedegad, xolo
daavadebis SemTxvevebTan erTad ganixilavdnen.
danarCeni _ cerebruli infarqtis an Tirkmlis
ukmarisobis gamo. diagnozis dasmis Semdeg daavadebis
vaskuluri demencia
xangrZlivoba farTo diapazons moicavs. kvlevebis
cerebrovaskuluri daavadebebis Sedegad ganviTare­ umravlesoba aCvenebs, rom daavadebis mimdinareoba
bul demencias, warsulSi `aTerosklerozul fsiqozs~ vaskuluri demenciis SemTxvevaSi, alchaimeris daava­
uwodebdnen. mogvianebiT asakSi ganviTarebuli sxva debasTan SedarebiT, xanmoklea.
fsiqozebisgan gansxvavebiT, aseT SemTxvevaSi demencia Znelia vaskuluri demenciis diagnozis dazustebiT
asocirebulia Tavis tvinSi mravlobiTi infarqtis dadgena, Tu ar gvaqvs insultis anamnezi an lokaluri
kerebTan, amitom mas multiinfarqtuli demencia nevrologiuri niSnebi. damaxasiaTebeli simptomebia:
ewoda (Roth et al., 1955; Hachinski et al., 1974). es termini (1) mravalferovani fsiqologiuri deficiti, (2)
kvlav ixmareba, Tumca, kvlevebiT gamovlinda, rom mdgomareobis gauaresebis araTanabari progresi da
es mdgomareoba warmoadgens ufro farTo jgufis (3) SedarebiT Senaxuli pirovneba. fizikuri gamo­
`vaskuluri demenciis~ qvejgufs. amitom dRes upi­ kvlevebis Sedegad, rogorc wesi, aRiniSneba hiper­
ratesad gamoiyeneba termini `vaskuluri demencia~. tenzia, periferiuli da Tvalis sisxlZarRvebis
paTogenuri meqanizmebi gansxvavebulia da moicavs arteriosklerozi. SesaZlebelia arsebobdes ise­Ti
wvrili da msxvili sisxlZarRvebis arteriosklerozs, nevrologiuri niSnebi, rogorebicaa fsevdobul­
embolias, vaskulits, amiloidur angiopaTias da in­ baruli dambla, rigiduloba, akinezia, gacxovelebuli
trakranialur sisxlCaqcevebs. gansxvavebuli qve­ refleqsebi. zogjer gamoiyeneba haCinskis skala
jgufebis dasaxasiaTeblad Semotanilia terminebi: (mimoxilva ix. Erkinjuntti, 2000).
binsvangeris daavadeba, leikoareozi da état lacunaire
(lakunuri sindromi). vaskuluri demenciis etiologia
demenciis gamomwvev mizezebs Soris vaskuluri fokaluri iSemiiT gamowveuli vaskuluri demencia
demencia meore adgilzea. SedarebiT ufro xSiria neironuli disfunqciisa da neironebis kvdomis
mamakacebSi, vidre qalebSi. daavadebis sixSire asak­ Sedegad viTardeba. bunebrivia, vaskuluri demenciis
Tan erTad matulobs da yovel 5 weliwadSi 2-jer risk-faqtoria cerebro-vaskuluri daavadebebi.
izrdeba. geografiuli gavrcelebis TvalsazrisiTac ukanaskneli wlebis kvlevebiT naCvenebia misi kavSiri
daavadeba gansxvavebul suraTs gviCvenebs; mag., da msgavseba alchaimeris tipis demenciasTan. mag.,
CineTSi, iaponiasa da ruseTis federaciaSi ufro iTvleba, rom maT saziaro risk-faqtorebi da
xSirad gvxvdeba (vaskuluri demenciis mimoxilva ix. paTofiziologiuri maxasiaTeblebi aqvT (Jagust, 2001;
Roman, 2002; O'Brien et al., 2003). gv. 345).

_ 359 _
14 demencia, deliriumi da sxva fsiqikuri aSlilobebi
levis sxeulebis demencia vizualuri halucinaciebi. am kriteriumebis maRali
1980-ian wlebSi aRweres demenciis axali tipi, sensitiurobiTa da specifikurobiT gamoyeneba iZleva
romelsac SedarebiT gansxvavebuli klinikuri da diagnozis zustad dadgenis saSualebas. daavadebis
paTologiuri niSnebi axasiaTebda. mas sxvadasxva xangrZlivoba daaxloebiT 5 welia.
terminebiT aRniSnavdnen, mag., `levis sxeulakebi~, levis sxeulebis nevropaTologia
`levis sxeulebis demencia~, `kortikuli levis
damaxasiaTebeli histologiuri cvlilebebia ce­
sxeulis daavadeba~ da `alchaimeris daavadebis levis
re­brul korteqsSi levis sxeulebis arseboba.
sxeulebis varianti~. `levis sxeulebis demencia~ _
iseve, rogorc parkinsonis daavadebis dros, isini
amJamad SeTanxmebuli terminia. nevropaTologiuri
SesaZlebelia bazalur gangliaSi, Sav substanciaSic
kvlevebiT dadgenilia, rom levis sxeulebis demencia
aRiniSnebodes. aseT SemTxvevaSi vlindeba orive
demenciebis saerTo SemTxvevebis 15_20%-is mizezia.
daavadebis niSnebi. mTavari cila alfa-sinukleinia.
iTvleba, rom igi demenciis ganviTarebis rigiT
Tumca, dRes levis sxeulebis gamovlena, ufro xSirad,
mesame, Tu ara meore, yvelaze gavrcelebuli mizezia
sxva cilis (ubiqvetinis) arsebobas efuZneba. bolomde
(alchaimeris daavadebisa da vaskuluri demenciis
ar aris dasabuTebuli, Tu ramdenadaa levis sxeulebis
Semdeg). daavadebis saxelwodebidan gamomdinare, mis
demencia parkinsonis daavadebisgan damoukidebeli
kardinalur nevropaTologiur niSans cerebrul
mdgomareoba an ramdenad gansxvavebuli etiologiuri
korteqsSi levis sxeulebis arseboba warmoadgens.
da nevropaTologiuri safuZveli aqvs mas (McKeith et al.,
aseve, mas damaxasiaTebeli klinikuri suraTi aqvs.
2004; Singleton and Gwinn-Hardy, 2004). levis sxeulebis
demenciis SedarebiT axali `aRmoCena~ ganapiroba iman,
demenciis dros amiloiduri folaqebi uxvadaa
rom kortikuli levis sxeulebis `danaxva~ (autofsiis
warmodgenili, Tumca, iSviaTia neirofibriluri
Sedegadac ki) rutinuli reagentebiT ver xerxdeba
gorglebi. es mdgomareoba asocirebulia neokorteqsSi
(ix. McKeith et al., 2004).
acetiltransferazas gamoxatul deficitTan (ufro
levis sxeulebis demenciis klinikuri niSnebi metad, vidre alchaimeris daavadebis dros). kudian
daavadebisTvis damaxasiaTebeli klinikuri niSnebi, birTvSi aRiniSneba dofaminerguli markerebis
ro­mlebic komisiis SeTanxmebiTaa miRebuli (McKeith donis Semcireba. es cvlilebebi ganapirobebs
et al., 1996), mocemulia cxrilSi 14.13. yve­l­ fsiqopaTologiuri simptomebis maRali sixSiriT
aze xSiria deliriumis msgavsi fazebis mona­ ganviTarebas. tvinis (gansakuTrebiT, hipokampis)
cvle­oba, parkinsonizmis niSnebis arseboba da atrofia naklebadaa gamoxatuli, vidre alchaimeris
daavadebis dros.

cxrili 14.13 levis sxeulebis demenciis levis sxeulebis demenciis etiologia


klinikuri niSnebis mokle CamonaTvali levis sxeulebis demencia mWidrodaa dakavSirebuli
ZiriTadi niSnebi parkinsonis daavadebasTan. orivesTvis damaxasi­
aTebelia `sinukleinopaTia~, romelic levis sxe­
w progresirebadi kognituri gauareseba. gansakuTrebiT
gamoxatulia yuradRebisa da mxedvelobiT–sivrciTi u­lebSi arsebuli protein alfa-sinukleinis ano­
unarebis daqveiTeba; maliur agregacias asaxavs. misTvis ar aris dama­
w kogniturisa da yuradRebis deficitis gamoxatuli xasiaTebeli TvalsaCino genetikuri komponenti,
fluqtuacia;
Tumca, dakavSirebulia apo E4 statusTan. naklebadaa
w Cveulebriv, kargad formirebuli, detaluri da
ganmeorebadi mxedvelobiTi halucinaciebi; Seswavlili garemo faqtorebis gavlena. savaraudoa,
w parkinsonuli motoruli niSnebi. rom is garemoebebi, romlebic gavlenas axdenen
parkinsonis daavadebis ganviTarebaze, levis sxeulis
damatebiTi niSnebi
demenciisTvisac mniSvnelovani iyos.
w ganmeorebadi Zirs dacema;
w sinkope; parkinsonis daavadeba
w gardamavali cnobierebis darRvevebi;
miuxedavad imisa, rom parkinsonis daavadeba ar
w antifsiqozuri preparatebisadmi momatebuli mgrZnobeloba;
warmoadgens demenciis gamomwvev mTavar mizezs,
w sistemuri bodviTi ideebi;
mas mainc ganvixilavT. es aris neirodegeneraciuli
w sxva (aravizualuri) halucinaciebi.
daavadeba, romelic mWidrodaa dakavSirebuli levis
diagnozi SesaZloa gamoiricxos am niSnebis arsebobisas sxeulebis demenciasTan.
w cerebrovaskuluri daavadebebis arseboba; demencia da fsiqikuri darRvevebi mravali eqs­
w sxva daavadebebi, romelTa arseboba sakmarisia trapiramiduli daavadebis (mag., idiopaTuri parkin­
gamovlenili niSnebis asaxsnelad. sonis daavadebis, progresuli supranuklearuli

_ 360 _
demencia
xangrZlivobasTan da, SesaZloa, dakavSirebuli iyos
cxrili 14.14 parkinsonis daavadebis dofaminergul sistemasa da Sublis wilSi arsebul
neirofsiqiatriuli manifestacia
darRvevebTan. antidepresantebi didi sifrTxiliT
deliriumi, stupori (xSirad gamowveulia wamlebiT an unda gamoviyenoT, raTa Tavidan aviciloT kognituri
interkurentuli infeqciiT);
gauareseba an deliriumis ganviTareba. triciklurebis
kognituri daqveiTeba;
magivrad, umjobesia susi-ebis an axali Taobis
depresia, mania;
antidepresantebis gamoyeneba, romlebsac naklebi
halucinaciebi (ZiriTadad mxedvelobiTi);
antiqolinerguli efeqti aqvT.
bodviTi ideebi;
Zilis Setevebi, REM Zilis qceviTi aSliloba; fsiqozuri simptomebi
seqsualuri aSlilobebi.
fsiqozuri simptomebi vlindeba SemTxvevaTa 20%-
damblisa da sxva, maTTan dakavSirebuli sindromebis) Si. vizualuri halucinaciebi, ZiriTadad, do­
Tanmxlebi mdgomareobebia. am daavadebebisTvis da­ fa­minerguli preparatebis gamoyenebis Sedegad
maxasiaTebelia rigidoba, Seneleba, mizanmimarTuli viTardeba. aseve, SeiZleba dakavSirebuli iyos asakis
moZraobebis ganxorcielebis unaris daqveiTeba, rac matebasTan, daavadebis simwvavesa da xangrZlivobasTan,
akinetikur-rigidul sindromSi erTiandeba. ynosvis depresiisa da kognituri daqveiTebis ganviTarebasa
deficiti ganasxvavebs idiopaTur parkinsonul daa­ da mxedvelobis gauaresebasTan. bodviTi ideebi
vadebas parkinsonis msgavsi sindromebisgan. mniS­ iSviaTia da upiratesad paranoiduli Sinaarsisaa.
vnelovania, gavarCioT parkinsonis daavadeba da iTvleba, rom fsiqozuri simptomatikis ganviTarebas
antifsiqozuri medikamentebiT gamowveuli par­ antiparkinsonuli preparatebi uwyobs xels, amitom,
kinsonuli gverdiTi efeqtebi (gv. 572). ramdenadac SesaZlebelia, mcire dozebi unda
vixmaroT. antifsiqozuri mkurnalobis saWiroebis
klinikuri niSnebi SemTxvevaSi, umjobesia, atipiuri preparatebi _
parkinsonuli daavadebis kardinaluri niSnebia: (1) klozapini an kvetiapini, gamoviyenoT.
mosvenebis tremori, (2) rigidoba da (3) bradikinezia.
yvelaze xSiri fsiqiatriuli niSnebia: (1) subkortikuli sxva neirofsiqiatriuli simptomebi
tipis kognituri daqveiTeba da (2) depresia (cxrili momatebuli Zilianoba, areuli dReRamuri cikli,
14.14). (mimoxilva ix. Lauterbach, 2004). Zilis Setevebi da REM Zilis mdgomareobaSi yofnis
msgavsi qceva yvelaze damaxasiaTebelia parkinsonis
demencia daavadebisas. amitom, demenciis ar arsebobis Sem­
parkinsonis daavadebis dros demenciis ganviTarebis TxvevaSic, unda daisvas parkinsonis daavadebis mqone
sixSire gamoirCeva didi variabelobiT. SesaZloa, pirisTvis avtomobilis marTvis mowmobis gagrZelebis
es gamowveulia imiT, rom kvlevebi sxvadasxva sakiTxi (Schrag, 2005).
populaciazea Catarebuli da gansxvavebuli diag­
parkinsonis daavadebis etiologia
nostikuri kriteriumebia gamoyenebuli. amasTan, uka­
nasknel wlebSi gaizarda levis sxeulebis demenciis idiopaTuri parkinsonis daavadeba mogvianebiTi
diagnostirebac. SeTanxmebis Tanaxmad, diagnozi asakis mniSvnelovani problemaa, romelic 55 wels
`demencia parkinsonis daavadebis dros~, ismeba maSin, gadacilebuli populaciis 1%-s aReniSneba (Nussbaum
rodesac demenciis niSnebi viTardeba parkinsonis and Ellis, 2003). igi Savi substanciis kompaqtur zonaSi
daavadebis dawyebidan 12 Tvis Semdeg (Emre, 2003). ganlagebuli dofaminuri neironebis dazianebis
parkinsonis daavadebis dros SemTxvevaTa 40%-Si Sedegad viTardeba. pirveladi procesi iwyeba IX da
demencia viTardeba. gansakuTrebiT xSiria maSin, X kranialuri nervebis birTvebSi da Semdgom sxva
rodesac daavadeba mogvianebiT iwyeba an gamoxatuli dofaminur neironebze vrceldeba. dofaminergul da
bradikinezia aRiniSneba. L-dofa ver aumjobesebs sxva neironebSi levis sxeulebis arseboba parkinsonis
mdgomareobas, xolo acetilqolinesTerazas inhibi­ daavadebis paTognomur niSnad iTvleba (levis
torebi gacilebiT ufro efeqturia (Press, 2004). sxeulebze zemoT iyo saubari).
iSviaTia parkinsonis daavadebis autosomuri do­
depresia minanturi forma, romelic α-sinukleinis, UCHL1,
depresiisa da parkinsonis daavadebis kavSiri kar­ NR4A2 da LRRK2 (dardarini) genebis mutaciiTaa
gadaa Seswavlili. depresiis gamovlenaTa sixSire gamowveuli. arsebobs autosomuri recesiuli formac,
daaxloebiT 40%-ia. igi ufro xSiria daavadebis sawyis da romlis drosac sxva genebis (Parkin, Dj-1 da Dj-1 da
terminalur etapze. meqanizmi gaurkvevelia. depresia Pink1) mutaciaa. am da sxva genebis polimorfizmi
ar asocirdeba invalidobis xarisxs an daavadebis ganapirobebs parkinsonis daavadebis sporadiul

_ 361 _
14 demencia, deliriumi da sxva fsiqikuri aSlilobebi

cxrili 14.15 frontotemporaluri demenciis cxrili 14.16 frontotemporaluri demenciis


zogierTi klinikuri kriteriumi diagnostikuri qvekategoriebi
qceviTi simptomebi w pikis daavadeba
w lobaruli (wilovani) atrofia
w Semparavi dasawyisi, neli progresireba
w araalchaimeruli tipis Sublis wilis degeneracia
w kritikis dakargva adreul stadiaze
w demencia gamoxatuli histologiis gareSe
w qceviTi ganmuxruWebisa da gansjis unaris daqveiTeba
adreul stadiaze w motoruli neironebis daavadeba demenciiT
w fsiqikuri rigidoba w semantikuri demencia
w stereotipuli da imitaciuri qceva w progresuli afaziuri sindromi
w hiperoraloba (didi raodenobiT tkbili sakvebis w frontotemporaluri demencia parkinsonizmiT
miReba) w kortikobazaluri degeneracia
w impulsuroba da TavSeukavebloba w progresuli supranuklearuli dambla
w guamis kompleqsi
metyveleba

w metyvelebis progresuli gaRaribeba klinikuri niSnebi da qvetipebi


w perseveracia
frontotemporaluri demencia moicavs heterogenul
w eqolalia
mdgomareobebs, romlebsac gansxvavebuli klini­
afeqturi niSnebi kuri suraTi aqvT (cxrili 14.16). misTvis, kog­
w depresia nitur daqveiTebaze metad, qceviTi darRvevebia
w apaTia damaxasiaTebeli (Perry and Miller, 2001). ganasxvaveben
w emociuri gasadaveba frontalur da temporalur variantebs imis mixedviT,
w ipoqondria Tu romeli wilis paTologiaa metad gamoxatuli (gv.
343_4). frontaluri formis SemTxvevaSi, pirovnuli
fizikuri niSnebi
da qceviTi cvlilebebi metad TvalsaCinoa, xolo
w primitiuli refleqsebi (adreul stadiaze) temporaluri variantis dros gvaqvs metyvelebis
w Sardisa da defekaciis Seukavebloba (adreul stadiaze) darRvevebi. xSirad aRiniSneba cerebruli korteqsis
w mogvianebiTi parkinsonizmi asimetriuli CarTuloba. marjvenamxrivi deficiti
w dabali da labiluri sisxlis wneva ganapirobebs qceviT darRvevebs, xolo marcxenamxrivi
dazianeba _ metyvelebis problemebs. sxvagvari
SemTxvevebs (mimoxilva ix. Hardy et al., 2003). garemo
klasifikacia SeiZleba efuZnebodes genetikur da
risk-faqtorebia zogierT toqsinTan, gamxsnelTan da
sporadul SemTxvevebad dayofas da parkinsonizmis an
naxSirJangTan Sexeba, xolo Wis wyals, kofeinsa da,
motoruli neironebis dazianebas.
SesaZloa, nikotinsac damcavi efeqti aqvs (Di Monte,
2003). paTofiziologiuri TvalsazrisiT miiCneva, pikis daavadeba
rom aris mitoqondriuli da sinafsuri moqmedebis
arnold pikma (Arnold Pick, 1892) aRwera daavadeba, romlis
darRvevebi da oqsidaciuri stresi (Moore et al., 2005).
ZiriTadi klinikuri gamovlinebaa afazia de­menciasTan
erTad. pikis daavadebis dros aRi­niSneba TvalsaCino
frontotemporaluri demencia
fokaluri atrofiuli ubnebi Sublisa da safeTqlis
frontotemporaluri demencia preseniluri demen­ polusebze (ukiduresad gan­leuli cerebruli korteqsi
ciis meore, yvelaze gavrcelebuli formaa. igi, `knife-blade~ atro­fia), piramiduli neironebis gajirjveba
aseve, mogvianebiT asakSi ganviTarebuli demenciis da maT­Si pikis sxeulebis arseboba. pikis sxulebi
SemTxvevaTa 7%-s Seadgens. Cveulebriv, iwyeba 45_70 hipo­kampSic gvxvdeba. igi Sedgeba tau, ubiqvinisa da
wlis asakSi. es termini, daavadebis kriteriumebTan sxva proteinebisgan. alchaimeris daavadebisTvis
erTad, 1994 wels SemoiRes (Lund-Manchester kri­ damaxasiaTebeli cvlilebebi ar vlindeba. pikis
teriumebi SemdgomSi ganaxlda; Neary et al., 1998). am daavadeba arqetipuli frontotemporaluri daava­
jgufisTvis damaxasiaTebelia (Sublisa da safeTqlis debaa da xSirad mis sinonimadac xmaroben, Tumca, igi
wilebis darRvevebis) saziaro klinikuri simptomebi frontotemporaluri demenciis SemTxvevebis mxolod
(cxrili 14.15) da nevropaTologiuri niSnebi (cxrili mcire nawils moicavs.
14.16). ukanasknel periodSi dagrovili monacemebis
Tanaxmad, frontotemporalur demencias iwvevs frontotemporaluri demenciis
procesebi, romlebSic tau-cila mTavar rols ojaxuri SemTxvevebi
asrulebs (mimoxilva ix. Neary et al., 2005). pacientTa daaxloebiT 1/3-is pirveli rigis naTe­
savs igive daavadeba aReniSneba. miuxedavad amisa,

_ 362 _
demencia
frontotemporaluri demenciis genetikuri safu­ rovizualuri da eeg gamokvlevebi gvexmareba. nei­
Zveli da memkvidruli xasiaTi mTlianobaSi (da rovizualuri kvlevebiT frontotemporaluri demen­
calke pikis daavadebis SemTxvevaSic) Seswavlili ciis SemTxvevaSi aRiniSneba fokaluri, asimetriuli,
ar aris (Bird et al., 2003). gamoyofilia qvejgufebi, atrofiuli ubnebis arseboba Sublisa da safeTqlis
romlebsac autosomuri dominanturi tipis mem­ polusebze da ara medialuri temporaluri wilis
kvidreobiToba axasiaTebT. erT-erTi aseTi formaa midamoSi, rogorc es aris alchaimeris dros. eeg-
frontotemporaluri daavadeba parkinsonizmiT, ze cvlilebebi ar gvaqvs, alchaimeris daavadebisgan
ro­melic me-17 qromosomasTanaa dakavSirebuli gansxvavebiT, rodesac aRiricxeba difuzuri Seneleba.
(FTDP-17 da, SesaZloa, tau genis mutaciiTaa gan­
frontotemporaluri demenciis nevrologia
pirobebuli. Tumca, tau mutacia SeiZleba sxva
frontotemporaluri demenciis drosac Segvxvdes, pikis daavadebisTvis damaxasiaTebeli nevrolo­
magram am formis dros yovelTvis ar gamovlindes. gi­uri niSnebi zemoT ukve ganvixileT. sxva fron­
sxva ojaxuri SemTxvevebi dakavSirebulia me-3 totemporalur demenciebs ar axasiaTebT aseTi
qromosomasTan, xolo frontotemporaluri demencia gamoxatuli nevropaTologiuri korelatebi. yvela
motoruli niSnebiT ki _ me-10 qromosomasTan. SemTxvevaSi aris progresuli atrofia Sublisa da
safeTqlis wilis midamoSi. aRiniSneba neironebis
semantikuri demencia kvdoma, gliozi, korteqsis zeda Sris Rrublisebri
semantikuri demenciisTvis damaxasiaTebelia seleq­ cvlilebebi da, xSirad, gajirjvebuli neironebi,
ciurad verbaluri da araverbaluri masalis semantikis romlebSic tau, ubiqvitini da fosforilirebuli
(mniSvnelobis) progresuli gauareseba, rasac Tan neirofilamentebia. arsebul cvlilebebsa da klinikur
axlavs saxeldebis, kategorizaciisa da gagebis niSnebs Soris pirdapiri korelacia ar arsebobs.
gamoxatuli sirTuleebi (Gerrard and Hodges, 2000). daavadebis paternebi sakmaod mravalferovania,
mas yovelTvis miakuTvnebdnen frontotemporalur kavSiri paTologiur cvlilebebsa da daavadebis
demencias, vinaidan igi arCeviTad asocirebulia simptomebs Soris _ gaurkveveli (Munoz et al., 2003).
safeTqlis, upiratesad, marcxena wilis atrofiasTan. neiroqimiuri TvalsazrisiT, alchaimeris demen­
avtobiografiuli mexsiereba SedarebiT Senaxulia ciisgan frontotemporaluri demencia imiT ga­
(Tumca, SeiZleba gagviWirdes gamokiTxva). rodesac moirCeva, rom qolinerguli deficiti ar aRiniSneba.
pacients vTxovT raime nivTis Cvenebas an raime dofaminic normaSia, xolo serotonini tvinis da­
moqmedebis demonstrirebas, igi gaognebuli gviyu­ zianebul ubnebSi mniSvnelovnadaa daqveiTebuli
rebs, imeorebs instruqcias ise, TiTqos misTvis (Perry and Miller, 2001).
ucxo enaze iyos naTqvami. kognituri, fsiqikuri da
frontotemporaluri demenciis etiologia
nevrologiuri niSnebi sawyis etapze umniSvnelodaa
gamoxatuli; mravali wlis manZilze simptomatika frontotemporaluri demenciis etiologia, praq­
SeiZleba SemoisazRvros mwvave progresirebadi tikulad, ucnobia, garda ojaxuri SemTxvevebisa,
semantikuri metyvelebis darRvevebiT. razec zemoT visaubreT da romelic, savaraudod,
tau-s mutaciiTaa gamowveuli. genetikuri faqtorebi,
diferencialuri diagnozi da gamokvlevebi SeiZleba, sxva faqtorebzec iyos damokidebuli,
1993 wels Catarebuli kvlevebiT naxes, rom 21-dan 18 Tumca, es ar aris bolomde Seswavlili.
SemTxvevaSi pikis daavadebis mqone pacientebs SecdomiT miuxedavad imisa, rom tau-s mutacia yovel­
alchaimeris daavadebis diagnozi hqondaT dasmuli. Tvis ar vlindeba da uciloblad ar mona­wi­
ukanasknel wlebSi, mas Semdeg, rac diagnostikuri leobs nevropaTologiur cvlilebebSi, mas fron­
kriteriumebi SemuSavda da frontotemporaluri totemporaluri demenciis paTogenezSi cen­tra­
demenciis Sesaxeb eqimebis informirebuloba gaum­ luri adgili ukavia; savaraudod, imitom, rom
jobesda, situacia SedarebiT gamosworda. Tumca, cilis sinTezia darRveuli. am cilis sxvadasxva
frontotemporaluri demenciis diagnostireba varianti (izoformebi) `gameorebebis~ gansxvavebul
kvlav rTulia, rac misi heterogenulobiTa da mas­ raodenobas Seicavs. zogi, SesaZloa, asocirebuli
Tan dakavSirebuli kvlevebis naklebobiT aixsneba. iyos frontotemporalur demenciasTan. mag., pikis
alchaimeris daavadebisa da sxva demenciebisgan daavadebis dros gvaqvs `samjer gameorebuli~ tau
diferencirebisTvis ufro mniSvnelovania qceviTi cila, xolo progresirebadi supranuklearuli
cvlilebebis gamovlena, vidre neirofsiqologiuri dam­blis dros ki _ `oTxjer gameorebuli~ tau
gamokvlevebi (Perry and Miller, 2001). zusti diagnozis da kortikobazaluri degeneracia (cxrili 14.16).
dasmis gasaumjobeseblad Zalian cota kvlevaa tau-paTologiis gansxvaveba frontotemporaluri
Catarebuli (Pasquier et al., 2003). difdiagnozSi nei­ demenciisa da alchaimeris daavadebis SemTxvevebSi

_ 363 _
14 demencia, deliriumi da sxva fsiqikuri aSlilobebi
cnobili ar aris da, savaraudod, tau `gameorebebis~ Creutzfeldt-Jakob_is daavadebis (axali) varianti
ricxvsa da hiperfosforilirebis xarisxzea damo­ 1996 wels britaneTSi Creutzfeldt_Jakob-is erT-erTi
kidebuli (mimoxilva ix. Lee et al., 2001). variantis (vCJD) gamovlenisa da aRweris Semdeg,
prionuli daavadebebis mimarT interesi gaizarda. mas
prionuli daavadebebi
Semdeg 150 SemTxveva Seiswavles, romlebic dakavSire-
prionuli daavadebebi daavadebaTa unikaluri jgu­ buli iyo im dros inglisSi gavrcelebul msxvilfexa
fia. isini SeiZleba ganviTardnen rogorc gen­ saqonlis Rrublisebri encefalopaTiis (BSE) epi-
etikuri, infeqciuri an iatrogenuli mizezebis ga­ demiasTan. vCJD-isa da BSE-s SemTxvevebis Sedarebisas
mo, aseve, sporadiulad (Collins et al., 2004). maTi erT gamovlinda msgavseba prionul Stamebs Soris da daas-
jgufSi gaerTianeba saerTo ZiriTadi gamomwvevi kvnes, rom pirovneba dainficirebuli xorciT daavad-
mizezis, cila prionis (PrP), gamo moxda. maT saerTo da (Harrison, 1997). Zneli saTqmelia, arsebuli SemTx-
nevropaTologiuri niSnebic aqvT, kerZod: difuzuri vevebi ramdenad miuTiTebs momavalSi ufro moculo-
spongiozi (Zveli saxelwodebaa transmisiuli Rrub­ biTi epidemiebis ganviTarebaze, amJamad iTvleba, rom
lisebri encefalopaTia), neironebis kvdoma, gliozi es aRar ganmeordeba. gamovlenilia polimorfizmi
da, xSir SemTxvevaSi, amiloiduri folaqebi (Johnson, prionis genis 129-e kodonSi, romelic meTioninisa da
2005). es ukanaskneli Sedgeba ara β-amiloiduri valinis kodirebas axdens. yvela vCJD SemTxvevaSi iyo
cilisgan (rogorc es aris alchaimeris daavadebis homozigoturi formebi meTioniniT (zogad popula-
dros), aramed prionis cilisgan. ciaSi 40%-Tan SedarebiT), rac miuTiTebs imaze, rom
aseTi genetikuri maxasiaTeblebis mqone qvejgufi
Creutzfeldt-Jakob-is daavadeba
metadaa midrekili vCJD_sadmi.
Creutzfeldt_Jakob-is daavadeba (CJD) ZiriTadia pri­onuli
CJD-is sxva formebisgan gansxvavebiT, vCJD-s axasi-
daavadebebis jgufSi. yovel weliwads erT milion
aTebs ufro adreuli dasawyisi, neli mimdinareoba da
mosaxleze 1 axali SemTxveva vlindeba. gar­kveuli
fsiqikuri aSlilobebis (depresia, pirovnuli cvli-
SemTxvevebi autosomur dominanturi ti­piT gadadis,
lebebi) arseboba (Spencer et al., 2002); eeg cvlilebebi
rodesac aris PrP genis konkretuli monakveTisa
naklebad aRiniSneba. magnitur-rezonansuli gamokv-
da sigrZis dazianeba (ix. qvemoT). aseve, daavadeba
leviT gamovlenili `pulvinaruli~ niSani (hiperin-
SeiZleba iatrogenulad ganviTardes, mag., hipofizisgan
tensivoba TalamusSi) mniSvnelovani da arainvaziuri
warmoebuli zrdis hormoniT, dabinZurebuli
diagnostikuri maxasiaTebelia. vCJD-s diagnostiki-
neiroqirurgiuli instrumentebiT, an uxarisxo
sTvis SeiZleba nuSisebri jirkvlis biofsiac, Tumca,
qirurgiuli masaliT, an, SesaZloa, sisxlis gadasxmiT.
am gamokvlevis klinikuri mniSvneloba saeWvoa.
inkubaciuri periodi daaxloebiT 20 welia. inficirebis
potenciuri saSiSroebis gamo arc erTi daavadebuli sxva prionuli daavadebebi
piri ar SeiZleba iyos organos an sisxlis donori. kuru aRwerilia fores mosaxleobaSi (papua axali
sporadiuli CJD SemTxvevebi orive sqesTan Tanabrad gvineas xalxi); igi gadadis ritualuri kanibalizmiT.
gvxvdeba. daavadeba, Cveulebriv, 50_60 wlis asakSi es daavadeba oficialurad aRar dafiqsirebula 1950
iwyeba. pirveli niSani mexsierebis daqveiTebaa, rasac wlidan, mas Semdeg, rac es rituali aikrZala. 1970
Tan sdevs qceviTi darRvevebi, pirovnuli cvlilebebi, wels maimunebze kurus transmisia prionuli daavade-
rac fsiqiatrTan vizitis mizezi xdeba. xSiria bebis infeqciuri bunebis pirveli eqsperimentuli
vizualuri simptomebi, naTxemis dazianebis niSnebi, dasabuTeba iyo.
uneblie moZraobebi, mioklonuri krunCxvebi da sxva sxva memkvidruli prionuli daavadebebia gerst-
motoruli niSnebi. krunCxviTi Setevebi daavadebis man_Strausler_Seinkeris (Gerstmann_Sträussler_Scheink-
mogvianebiT stadiaze viTardeba. daavadeba uwyvetad er) sindromi da fataluri insomnia. iseve, rogorc
da swrafad progresirebs da 6 TveSi, SesaZloa, ojaxuri CJD-is SemTxvevaSi, es orive mdgomareoba
sikvdiliT dasruldes. eeg-ze samfazuri ganmuxtva gamowveulia prionuli cilis genis autosomuri dom-
(1_2Hz), anamnezsa da swraf mimdinareobasTan erTad, inanturi mutaciiT. pirdapiri korelacia mutaciis
diagnostikurad sarwmunoa. Tavzurgtvinis siTxeSi xasiaTs, klinikuri sindromebis Taviseburebasa da
bioqimiurad vlindeba `14_3_3 proteinebi~, rasac, nevropaTologiur cvlilebebs Soris ar aris gamov-
aseve, didi diagnostikuri mniSvneloba aqvs. Tumca, lenili. es orive daavadeba Zalze iSviaTia.
imisTvis, rom pacients sicocxleSive zusti diagnozi
davusvaT, saWiroa tvinis biofsia. prionuli daavadebis etiologia
britaneTSi yvela prionuli daavadebis mqone paci- saxelwodeba `prioni~ niSnavs cilovan infeqciur
enti an misi monacemebi igzavneba edinburgis erovnu- nawilaks. igi 1982 wels gamoavlina prusinerma,
li meTvalyureobis centrSi. romelmac 1999 wels miiRo nobelis premia medicinaSi

_ 364 _
demencia
(Prusiner, 2001). prionuli cilis (PrP) kodireba xdeba gadametebuli umizno `mousvenrobis~ saxiT (Tumca,
me-20 qromosomaSi moTavsebuli genis mier. normal- pacienti SeiZleba cdilobdes amis SeniRbvas). aseTma
uri prionuli cilis (PrPC) funqcia ucnobia. ner- avadmyofebma SeiZleba mimarTon fsiqiatrs depresiis
vul ujredSi man SeiZleba Seasrulos receptoruli gamo, rac damaxasiaTebelia daavadebis adreul sta-
funqcia da gavlena moaxdinos sinafsur gadacemaze. diaze. mogvianebiT, ufro xSirad, aRiniSneba sakuTar
prionuli daavadebebis dros PrPC iZens anomaliur TavSi Caketva, `eqscentruli~ qceva da socialuri
Tvisebebs da warmoiqmneba PrPSc.(`scrapie~ pironuli izolacia. depresiis klinikuri suraTi msgavsia didi
daavadebis saxelia, romelic cxvris am saxeobas depresiis simptomebisa. savaraudod, mis ganviTare-
emarTeba). PrPSc aris daavadebis ZiriTadi molekuluri baSi rogorc biologiuri, aseve reaqtiuli komponen-
markeri da, savaraudod, ZiriTadi gamomwvevi agentic. tebic monawileobs. xSiria, paranoiduli simptomebi,
PrP-sTan SedarebiT, PrPSc uxsnadi, proteazas mimarT Sizofreniismagvari an afeqturi fsiqozebi. subkor-
rezistentuli cilaa. mas axasiaTebs TviTagregacii- tikuli bunebis kognituri daqveiTeba, Cveulebriv,
saken midrekileba da warmoqmnis dagrovebis ubnebs mogvianebiT stadiebze vlindeba. misi simwvave da
tvinSi. iTvleba, rom PrPSc xels uwyobs sinafsebisa progresirebis siswrafe mniSvnelovnad meryeobs (Ho
da neironebis kvdomas, gliozs da ganapirobebs et al., 2003). damaxasiaTebelia yuradRebis advilad
Rrublisebr cvlilebebs Tavis tvinSi. gadanacvleba. pacients aReniSneba koncentraciis
miiCneven, rom ojaxur SemTxvevebSi mutaciuri daqveiTeba da mizanmimarTuli fsiqomotoruli aqti-
PrP metadaa midrekili TviTagregaciisaken. SeZenili vobis ganxorcielebis uunaroba da mogvianebiT _ apa-
formebis dros ki (iatrogenulad an sakvebiT daa- Tia. mzeris apraqsia da enis myari protruzia (`gve-
vadebis SemTxvevaSi) varaudoben, rom normaluri cila lis ena~) tipiuria hanTingTonis daavadebisTvis (meti
PrPC `ziandeba~ SeZenili PrPSc mier da mTlianad gar- informaciis misaRebad ix. Tost et al., 2004).
daiqmneba anomaliur (PrPSc) formad. amis Sedegad PrPSc
hanTingTonis daavadebis nevropaTologia
raodenoba kidev ufro matulobs. am mniSvnelovani
molekuluri procesis detalebi ucnobia. periferi- paTologiuri cvlilebebi, upiratesad, vlindeba
uli dainficirebis SemTxvevaSi, PrPSc cila SeiZleba kudian birTvsa da Sublis wilSi. kudiani birTvi
gavrceldes nervebis, sisxlisa da limfis saSuale- TvalsaCinod atrofiuli da gliozuria. Sublis
biT da miaRwios Tavis tvins. PrP cilis gansxvavebuli wilSi ziandeba piramiduli ujredebi da xdeba ruxi
konfiguraciisa da modifikaciis Stamebi (glikozil- nivTierebis gaTxeleba. zogierTi ujredis birTvSi
irebis paternebidan gamomdinare) sxvadasxva daavade- aRiniSneba poliglutaminuri CanarTebi, rac, qveviT
bas iwvevs. ar aris dadgenili `sporadiuli~ prionu- aRwerili, kauzaluri mutaciis Sedegia (ix. qvemoT).
li daavadebis etiologia, rac SeiZleba gamowveuli neiroqimiurad kudian birTvSi daqveiTebulia mainhi-
iyos normaluri prionuli cilis (PrPC) spontanuri birebeli neirotransmiteris, gama_amino_erbo mJavas
konversiiT an mutaciiT anomaliur prionul cilaSi (GABA), koncentracia.
(PrPSc); an SeiZleba okulturi miznebiT gamoyenebuli
hanTingTonis daavadebis etiologia
nivTebiT gadavides. jerjerobiT ar aris garkveuli,
hanTingTonis daavadeba fsiqiatriaSi erT-erTi auto-
ratom aqvs PrPSc cilas infeqciuri buneba, maSin roca
somur dominanturi daavadebaa im iSviaTi daavadebe-
sxva amiloidogenur cilebisTvis es ar aris damaxa-
bidan, romlebic erTi geniT gadadis. axasiaTebs sru-
siaTebeli (magaliTd, β-ailoidi). winaT egonaT, rom
li penetrantoba (rac niSnavs imas, rom aseTi mutaci-
prionis daavadebas neli virusi iwvevda, rac Semdgom-
uri genis mqone yvela pirs uviTardeba es daavadeba).
Si ar dadasturda.
axali mutacia Zalian iSviaTia. gamokvleuli spora-
diuli SemTxvevebis umetesoba ar iZleoda sakmaris
hanTingTonis daavadeba
informacias ojaxis anamnezs an pacientis biologiur
es daavadeba, romelsac hanTingTonis qoreasac uwo-
mSoblebTan dakavSirebiT. 4p qromosomaSi moTavse-
deben, pirvelad aRwera niu inglendSi moRvawe eq-
bulia geni, romelic axdens hanTingTonis cilis ko-
imma jorj hanTingTonma 1872 (George Huntington, gan-
direbas. mutacia, romelic 1993 wels gamoavlines,
meorebiT gamoica 2003 wels). hanTingTonis qorea
warmoadgens `tripletur gameorebas~ anu xdeba CAG
gavrcelebulia mTels msoflioSi da misi sixSire
kodonis, romelic glutamins akodirebs, `trinukle-
meyeobs 4_7%-is farglebSi 100 000 sul mosaxleze.
otiduri gameoreba~. normaSi aseTi poliglutaminuri
Cveulebriv, iwyeba saSualo asakSi, Tumca, SesaZlebe-
Tanmimdevroba 30-ze nakleb gameorebas Seicavs, xolo
lia, mozardobaSic gamovlindes. ufro xSirad axasi-
daavadeba vlindeba im SemTxvevaSi, rodesac es ricx-
aTebs progresirebadi kognituri da qceviTi gauare-
vi 36-ze metia. memkvidreobaSi aRiniSneba am ricxvis
seba. damaxasiaTebeli qoreaformuli moZraobebi yov-
gazrdis tendencia, rac iwvevs daavadebis ufro ax-
elTvis ar aris gamoxatuli. igi SeiZleba gamovlindes

_ 365 _
14 demencia, deliriumi da sxva fsiqikuri aSlilobebi
algazrda asakSi ganviTarebas (am Tvisebas ewodeba nis daavadebisas (Lovestone and McLoughlin, 2001; Soto,
anticipacia) da damaxasiaTebel `trinukleotiduri 2003). msgavsebaa imaSic, rom ar aris pirdapiri kavSiri
gameorebis~ daavadebas (Everett and Wood, 2004). han- proteinsa da sindroms Soris. mag., tau cila monawil-
TingTonis cilis normaluri funqcionireba da muta- eobs rogorc alchaimeris daavadebis, ise frontotem-
ciis meqanizmi amJamad intensiuri kvlevis sagania (Li poraluri demenciis etiologiaSic. am faqtorebidan
and Li, 2004). diagnostikuri da prognozuli testire- gamomdinare, molekuluri klasifikaciis mixedviT, de-
ba farTodaa danergili. daavadebis memkvidruli xa- menciebi, rogorc amiloidopaTebi, iyofa `taupaTebad~
siaTidan gamomdinare, am genis matarebeli pirebi da da `sinukleinopaTebad~ (Hardy and Gwinn-Hardy, 1998;
maTi naTesavebi genetikur konsultacias saWiroeben Forman et al., 2004). arsebuli klasifikaciiT, prionuli
(Harper et al., 2004). daavadebebi ukve amis mixedviTaa klasificirebuli.
hanTingTonis daavadebis raime specifikuri Te- garda amisa, calkeuli demenciis genetikuri qveti-
rapia ar arsebobs. mwvave qoreas SemTxvevaSi, gansa- pebis gamovlena (mag., alchaimeris daavadeba, romelic
kuTrebiT, gamofitvis saSiSroebis an mobilurobis gamowveulia sxvadasxva genis _ APP, PS1 da PS2 muta-
SezRudvis dros, SeiZleba saWiro gaxdes dofaminuri ciiT) miuTiTebs imaze, rom es gansxvavebuli daavade-
blokada. depresiul mdgomareobas antidepresante- bebia. yvela es sakiTxi amJamad kvlevis sagania; axlo
biT mkurnaloben. momavalSi, mas Semdeg, rac dadasturdeba maTi mniS-
vneloba mkurnalobasa da daavadebis prognozirebis
aiv infeqciiT gamowveuli demencia sakiTxebSi, es gavlenas moaxdens klinikur azrovnebasa
ix. me-16 Tavi da praqtikul saqmianobaze (me-20 Tavi).

alkoholis avadmoxmarebiT gamowveuli epilefsia


demencia epilefsia esaa rekurentuli gulyrebisadmi mid­
ix. me-18 Tavi rekileba. gulyra warmoadgens paroqsizmul
eleqtrul ganmuxtvas Tavis tvinSi da mis klinikur
demenciis Tanamedrove koncefciebi Sedegs. gulyris ganmeorebis tendencia ganasxvavebs
demenciis klasifikacia da klinikuri praqtika eyrd- epilefsias izolirebuli gulyrebisgan. gulyras
noba zemoT aRweril demenciis sindromebs. Tumca, iwvevs uamravi mizezi, maT Soris: medikamentebi, hipo-
epidemiologiuri da biologiuri kvlevebi eWvqveS glikemia da interkurentuli daavadebebi. epilefsiis
ayenebs arsebul diagnostikur koncefciebs. mkurnaloba da marTva nevrologebis saqmea, amitom
daavadebis Sesaxeb sruli informaciis misaRebad
Sereuli demencia gamoiyeneT nevrologiis saxelmZRvanelo. Tumca, epi-
ufro TvalsaCino gaxda demenciis Sereuli formebis lefsias garkveuli fsiqiatriuli aspeqtebic axlavs
sixSire da mniSvneloba. es gansakuTrebiT exeba al- Tan (rac fsiqiatriul da nevrologiur problemebs
chaimerisa da vaskuluri demenciis Tanaarsebobas. Soris mWidro kavSirze miuTiTebs):
aseTi Sereuli formebi demenciis saerTo SemTx- w qcevis epizoduri darRvevebi, kerZod, `atipiuri
vevebis 20%-s warmoadgens. am daavadebebis erTdrou- Setevebis~, agresiuli qcevisa da Zilis problemebi,
li ganviTareba auaresebs demencias (Nagy et al., 1997) rac saWiroebs diferencialur diagnozs epilef­
da gavlenas axdens mkurnalobaze (Langa et al., 2004). siisgan;
vaskuluri demenciisa da alchaimeris demenciis
w epilefsiis fsiqiatriuli da socialuri garTu­
klinikuri gadafarva SeiZleba aixsnas maTi risk_faq-
lebebis mkurnaloba;
torebis gadafarviTa (mag., apoE, homocistini; Mattson
and Shea, 2003) da im mosazrebiT, rom alchaimeris daa- w fsiqotropuli preparatebiT gamowveuli gulyrebi;
vadebas vaskuluri safuZveli aqvs (de la Torre, 2004). w antikonvulsantebis gverdiTi efeqtebi.

neirodegeneraciuli daavadebebis molekuluri gulyris saxeebi


klasifikacia
gulyrebis Tanamedrove klasifikacia SemogvTavaza
diagnostikuri kriteriumebis sazRvrebi molekulur
epilefsiis sawinaaRmdego saerTaSoriso ligam 1969
doneze ufro metadaa waSlili. damaxasiaTebelia erTi
wels, rac mogvianebiT gadaisinja (Dreifuss et al., 1981).
da igive bioqimiuri procesebi _ proteinebis dagrove-
es klasifikacia gamartivebuli saxiT mocemulia
ba, agregacia da akumulacia, rac centraluria yvela
cxrilSi 14.17. masSi ZiriTadad gamijnulia ori saxis
neirodegeneraciuli daavadebisTvis; mag., β-amilodi
gulyra: (1) gulyra fokaluri dasawyisiT, romelsac
alchaimeris daavadebis dros, PrP _ prionis daavade-
parcialuri gulyra ewodeba da (2) gulyra, romelic
bebis SemTxvevaSi da hanTingTonis cila _ hanTingTo-

_ 366 _
epilefsia

rTuli parcialuri gulyrebi


cxrili 14.17 gulyrebis klasifikacia
kompleqsuri parcialuri gulyrebis dros alo da
fokalurad dawyebuli gulyrebi
autofsiqikuri cnobiereba Secvlilia. pirovnebas
w martivi motoruli an sensoruli (Secvlili aReniSneba mTeli rigi `fsiqiatriuli~ simptomebi
cnobierebis gareSe); (cxrili 14.8), rasac warsulSi `fsiqomotorul
w rTuli parcialuri (Secvlili cnobierebiT);
epilefsias~ uwodeben. am niSnebis gamo epilefsia
w parcialuri gulyra meoradi generalizaciiT.
fsiqiatrebisTvisac mniSvnelovania; xSirad saWiroa
generalizebuli gulyra fokaluri dasawyisis gareSe maTi sxva fsiqikuri aSlilobebisgan diferencireba.
meoradi generalizaciis ganviTarebamde pacienti
w tonur–klonuri;
w mioklonuri; gonebas ar kargavs. miuxedavad amisa, igi kontaqtisTvis
w atonuri; miuwvdomelia da mogvianebiT uWirs gadatanili
w absansi; mdgomareobis gaxseneba da aRwera. gulyrebis um­
w araklasificirebuli. ravlesoba, ufro xSirad, safeTqlis wilSi aR­
mocendeba, amitom iyeneben termins `safeTqlis wilis
epilefsia~, magram es ar aris Sesabamisi termini,
cxrili 14.18 kompleqsuri parcialuri gul­ vinaidan rTuli parcialuri gulyra SeiZleba Sub­
yrebis klinikuri niSnebi lis wilSi an sxva ubnebSic aRmocendes. aseT
sfero niSnebi SemTxvevebSi gulyrebi SeiZleba SecdomiT CaiTvalos
cnobiereba Secvlili funqciurad, radgan mas xSirad Tan axlavs ucnauri
pozebi, nawilobriv mizanmimarTuli moZraobebi da
avtonomiuri da „epigastruli aura“, Tavbrusxveva,
visceruli taqikardia, sisxlis mowola, sxva rTuli motoruli qcevebi. safeTqlis wilis rTuli
usiamovno SegrZnebebi sxeulSi parcialuri gulyrebi, Cveulebriv, iwyeba auriT,
perceptualuri Secvlili aRqma, smeniTi, mxedve­lo­ romelsac ynosviTi, gemovnebiTi, auditoruli,
biTi ynosviTi, gemovnebiTi, somaturi vizualuri an somaturi halucinaciebis saxe aqvs.
halucinaciebi, déjà vu, jamais vu gansakuTrebiT xSiria `epigastruli (visceruli)
kognituri metyvelebis, azrovnebisa da mexsi­ aura~ _ kuWis midamodan kisris aremde aRmavali
erebis, darRvevebi, derealizacia da ucnauri, arasasiamovno (buybuyis) SegrZneba.
depersonalizacia
pacients SeiZleba hqondes ucnauri azrebi da
afeqturi SiSi, SfoTva, zogjer eiforiuli an emociebi, maT Soris `nacnobis~ déjà vu (ukve nanaxis)
eqstazuri mdgomareoba
an `ucnobis~ jamais vu (arasdros nanaxis) intensiuri
fsiqomotoruli avtomatizmebi, manWva da sxeulis sxva SegrZneba, depersonalizacia, derealizacia an, iS­
moZraobebi, ganmeorebadi an ufro
vi­aTad, gadatanilis cocxali halucinaciebi (`ga­
rTuli, stereotipuli moZraobebi.
moc­dilebis fenomeni~ experiential phenomena). gul­yris
ganviTarebis Tanmimdevroba yovel indi­vidualur
Tavidanve generalizebulia. amitom diagnostikurad
SemTxvevaSi stereotipulobiT gamoir­Ceva, risi
gulyris dasawyisis zusti aRwera Zalian mniSv­
gaTvaliswinebac diagnostikurad mniS­vnelovania. sruli
nelovania. aseve, aucilebelia ganvasxvavoT epilefsiis
iqtaluri (epilefsiur Sete­vasTan dakavSirebuli)
tipebi da gulyris saxeebi. tradiciuli terminebi
faza, Cveulebriv, 1-2 wuTi grZeldeba. mdgomareobidan
petit mal da grand mal orazrovania da umjobesia
gamosvlis Semdeg, pa­cientma, SeiZleba, mxolod aura
moveridoT maT gamoyenebas. unda gvaxsovdes, rom
gaixsenos. krunCxvis gareSe mimdinare epilefsiurma
`aura~ praqtikulad parcialuri gulyraa. petit mal
statusma, SesaZloa, erTi gaxangrZlivebuli gulyris
da `gaTiSvebi~ sinamdvileSi rTuli parcialuri
an mravali swra­fad monacvle gulyris forma miiRos.
gul­yrebia, romlebic, WeSmariti absansebisgan gan­
droSi gaWianurebuli avtonomiuri qceviTi darRvevebi
sxvavebiT, fokalur da ara generalizebul gulyrebs
SeiZleba SecdomiT disociaciur fugad an sxva fsiqikur
ganekuTvneba. calkeuli gavrcelebuli gulyrebis
daavadebad miviCnioT.
aRwera qveviTaa mocemuli.

martivi parcialuri gulyrebi absansebi


absansis ZiriTadi maxasiaTebelia cnobierebis uc­
am tips ganekuTvneba jeqsonis gulyrebi, sxvadasxva
bad dakargva, rac iwyeba moulodnelad, auris
motoruli da sensoruli, naklebad formirebuli
gareSe, grZeldeba ramdenime wami da uecrad mTavr­
gulyrebi. cnobiereba ar aris Secvlili. gulyris
deba. martivi avtomatizmebi (mag., quTuToebis
Semdeg fokaluri nevrologiuri da kognituri
TrTola) xSirad Tan axlavs Setevas. postiqtaluri
disfunqcia SeiZleba gagrZeldes gaurkveveli vadiT.
darRvevebi, Cveulebriv, ar aRiniSneba. diagnozisa

_ 367 _
14 demencia, deliriumi da sxva fsiqikuri aSlilobebi
da mkurnalobisTvis mniSvnelovania WeSmariti epilefsiis etiologia
absansi rTuli parcialuri gulyrisgan ganvasxvavoT. daavadebis dawyebis asaki etiologiuri faqtoris
es ukanaskneli ufro xangrZlivia, Setevis dros mniSvnelovani maCvenebelia. mag., axalSobilebSi
ganviTarebuli avtomatizmebi ufro kompleqsuri gan­viTarebuli epilefsiis mizezebia samSobiaro
xasiaTisaa; gamojanmrTeleba ufro nela xdeba da tra­vma, Tandayolili tvinis malformaciebi da
mdgomareobidan gamosvlis Semdeg pacientma SeiZleba metaboluri darRvevebi. bavSvebSi febriluri krun­
aura gaixsenos. bavSvebSi ganviTarebul absansebs winaT Cxvebi, gansakuTrebiT status epilepticus, Cveulebriv,
`petit mal” ewodeboda. igi klasikurad asocirdeba eeg- dakavSirebulia mogvianebiT parcialuri gulyrebis
ze wamSi 3 `pik talRis~ arsebobasTan. ganviTarebasTan, rasac hipokampis dazianeba gana­
generalizebuli tonur-klonuri gulyrebi pirobebs (hipokampuri sklerozi). arsebobs mzar­
di monacemebi genetikuri mutaciis Sedegad gan­
generalizebuli tonur-klonuri gulyra aris
viTarebuli epilefsiis Sesaxeb. Tumca, es SemTxvevebi
kargad cnobili krunCxviTi Seteva, romlisTvisac
epilefsiiT daavadebulTa saerTo raodenobis
damaxasiaTebelia moulodneli dasawyisi, tonuri
Zalian mcire nawilia (Gutirriez-Delicado and Serratosa,
da klonuri fazebi da sxvadasxva (ramdenime saaTis)
2004). mozrdilebSi gamovlenili mizezebia: cereb­
xangrZlivobis krunCxvisSemdgomi periodi. Setevis
rovaskuluri daavadebebi, Tavis tvinis simsivneebi,
Semdeg pacienti dezorientirebulia, mTvlemare an
qala-tvinis travma, neirodegeneraciuli daavadebebi.
Rrma Zilis mdgomareobaSi imyofeba. krunCxvis dros
alkoholisa da narkomoxmarebis faqtebi yovelTvis
SeiZleba iyos uneblie Sardva an defekacia; saSiSia enis
saTanadod unda Sefasdes, gansakuTrebiT axal­
mokvneta an sxva saxis TviTdazianeba. postiqtalur
gazrdebSi. krunCxviTi zRurbli SeiZleba daqveiTdes,
periodSi SesaZloa deliriumis ganviTarebac, rac
Tu gamoviyenebT sxvadasxva preparats, mag., an­
SeiZleba diagnostikuri Secdomis mizezi gaxdes, Tu
tifsiqozur preparatebsa da antidepresantebs.
krunCxvis epizodis mowme aravinaa. generalizebuli
antikonvulsiuri moqmedebis wamlebis, kerZod,
tonur-klonuri gulyris ganviTarebas SeiZleba win
diazepamisa da alkoholis ucbad moxsnam, SeiZleba
uZRodes parcialuri gulyra (rac SeiZleba mxe­d­
xeli Seuwyos gulyrebis da, zogjer, epilefsiuri
velobidan gamogvrCes), romelic Tavis tvinis lo­
statusis ganviTarebas.
kalur dazianebaze miuTiTebs. aucilebelia pirveladi
da meoradi generalizebuli gulyrebis zusti
diagnozis dasma
diagnostika, radgan isini gansxvavdebian TavianTi
mniSvnelobiT da sxvadasxva midgomas saWiroeben. epilefsiis diagnozi efuZneba daavadebis klinikur
suraTs, romelic iTvaliswinebs Setevis detalur
mioklonuri, atonuri da sxva saxis gulyrebi aRweras rogorc TviTmxilvelis, aseve pacientis
arsebobs ramdenime tipis gulyra, upiratesad, mier. anamnezuri, fizikuri mdgomareobisa da
motoruli simptomebiT. maT miekuTvneba mioklonuri damatebiTi specialuri gamokvlevebis monacemebi
krunCxvebi _ Zirs dacemis Setevebi kunTTa tonusis gvexmareba epilefsiis etiologiis dadgenaSi. gamo­
gamoxatuli sisustiT. aseTi gulyrebis SemTxvevebSi kvlevebis moculoba damokidebulia pirvelad
pacientebi iSviaTad xvdebian fsiqiatrTan. maCve­neblebze, Setevebis Taviseburebasa da paci­
entis asakze. am sakiTxebs aq Zalian zogadad
epilefsiis epidemiologia ganvixilavT. ufro sruli informaciis mosaZieblad
britaneTSi daadgines, rom epilefsiis gavrcelebis ix. nevrologiis an epilefsiis saxelmZRvanelo. eeg
sixSire mozrdilebSi daaxloebiT 6 kacia 1000 sul gamokvleviT SegviZlia davadasturoT diagnozi,
mosaxleze. daavadeba upiratesad adreul bavSvobaSi magram ver gamovricxavT mas. misi gamoyeneba ufro
iwyeba. epilefsiis ganviTarebis Semdegi pikebi modis saWiroa epilefsiis tipisa da dazianebuli keris
mozardobis asaksa da 65 wlis zemoT. epilefsias, dasadgenad. standartul eeg gamokvlevas SeiZleba
Cveulebriv, xanmokle mimdinareoba aqvs da qronikuli davamatoT Zilis eeg, ambulatoriuli monitoringi
mdgomareoba pacientTa mxolod mexuTeds aReniSneba. da video eeg anu video telemetria. ukanasknel
es niSnavs, rom pacientebi, romlebic klinikebs dros neirovizualur gamokvlevebs didi klinikuri
regularulad akiTxaven, epilefsiiT daavadebulTa mniSvneloba eniWeba (Koepp and Duncan, 2004), Tumca
saerTo raodenobis mcire nawils warmoadgenen. specifikuri tvinis anomalia epilefsiis mqone
maT Soris arian pirebi, romlebsac gamoxatuli pacientebis umravlesobaSi ar aris dafiqsirebuli.
samedicino da socialuri problemebi aqvT. bavSvobaSi epilefsias xSirad SecdomiT miiCneven sxvadasxva
ganviTarebuli epilefsia ufro xSirad asocirebulia paroqsizmuli, nevrologiuri da fsiqiatriuli simp­
kognitur daqveiTebasTan. tomebis mizezad. es aucileblad unda gaviTvaliswinoT

_ 368 _
epilefsia
diferencialuri diagnozis SemTxvevaSi (ix. cxrili postiqtalur periodSi sisxlis plazmaSi prolaqtinis
14.3). Zalian mniSvnelovania Setevis epizodisa da momateba mniSvnelovani maCvenebelia (prolaqtinis
gare faqtorebis zusti aRwera. upirveles yovlisa, momateba, Cveulebriv, generalizebuli gulyris
generalizebuli gulyris diferencialuri diagnozis Semdeg xdeba), Tumca, amaze dayrdnobiT ar unda
dros unda gamovricxoT vazovagaluri sinkope, gakeTdes saboloo daskvna (informacia epilefsiasa
romelic xSirad uneblie moZraobebTanaa asocirebuli da epizoduri qceviTi darRvevebis fsiqiatriul
(es faqti xSirad ugulebelyofilia) da kardialuri mizezebs Soris arsebuli gansxvavebis Sesaxeb ix.
ariTmia. hiperventilacia (romlis arsebobac xSirad Brown and Trimble, 2000).
Tavad pacients ar aqvs gacnobierebuli) da panikuri
Seteva zogjer rTuli parcialuri gulyris msgavs epilefsiis fsiqiatriuli aspeqtebi
gulyras iwvevs da gaxangrZlivebis SemTxvevaSi pa­ epilefsiis mqone pirebs Soris xSiria fsiqiatriuli
cientma SeiZleba gonebac ki dakargos. Sizofreniis garTulebebi; saerTo maCvenebeli, sul cota,
dros SeiZleba moxdes aqtivobisa da kognituri 2_jeraa gazrdili. es ricxvi ufro maRalia im
funqcionirebis ucabedi Secvla. pacientebis SemTxvevaSi, romlebsac specialistis
epilefsiuri gulyris arsebobaze miuTiTebs Sem­ mudmivi meTvalyureoba esaWiroebaT. epilefsiasTan
degi niSnebis erToblioba: moulodneli dasawyisi, mravali fsiqikuri aSlilobaa asocirebuli, maT
stereotipuli mimdinareoba, romelic ramdenime Soris, kognituri, afeqturi, emociuri da qceviTi
wamidan ramdenime wuTamde grZeldeba; Setevis dros _ darRvevebi. es darRvevebi SeiZleba gamovlindes
enis mokvneta, cianozi, uneblie Sardva, TviTdazianeba gulyris dawyebamde, mimdinareobis periodSi an
da postiqtalur periodSi Secvlili cnobierebis Semdeg (cxrili 14.19). urTierTkavSiri epilefsiasa
gaxangrZlivebuli mdgomareoba. calke aRebuli da fsiqikur aSlilobebs Soris moicavs Semdeg
ro­melime niSani ar aris aucilebeli da sakmarisi faqtorebs:
piroba diagnozis dasmisTvis. xSirad frontaluri
w saerTo etiologia an paTofiziologia. mag.,
epilefsiis zogierTi forma SecdomiT fsiqogenur
safeTqlis wilis paTologia qmnis rogorc epi­
gulyrad diagnostirdeba. Tu diagnozis dazusteba
lefsiis, aseve fsiqozis ganviTarebis winaganwyobas;
ver xerxdeba, xolo gulyrebi xSirad viTardeba,
w epilefsiasTan asocirebuli stigma da fsiqo­so­
umjobesia, dakvirvebis mizniT, pacientis stacionarSi
cialuri gauareseba;
moTavseba, video da eeg telemetriis Catareba an
ambulatoriuli monitoringis uzrunvelyofa. w antiepilefsiuri mkurnalobis gverdiTi movlenebi.
Zalian Znelia araepilefsiuri Setevebisa (fsevdo­
gulyrebis) da disociaciuri mdgomareobebis dife­ cxrili 14.19 asociacia epilefsiasa da
rencireba epilefsiisgan. pacientebis TiTqmis 50%-s, fsiqologiur darRvevebs Soris
romelic epilefsiis samsaxurebs mimarTavs, epilefsia
fsiqikuri aSlilobebi, romlebic gamomwvev mizezTanaa
ar aReniSneba an Sereuli gulyrebi aqvs (Brown and asocirebuli
Trimble, 2000). diagnozis dasasmelad umTavresia
qceviTi darRvevebi, romlebic gulyrasTanaa dakav­Si­
gulyrebis aRmocenebisa da mimdinareobis detaluri rebuli:
aRwera. niSnebi, romlebic miuTiTeben araepilefsiur w preiqtaluri: prodromuli mdgomareobebi da guneb–
gulyraze: aSkara maprovocirebeli fsiqosocialuri ganwyobis darRvevebi;
faqtorebis arseboba, fizikuri an seqsualuri w iqtaluri: kompleqsuri parcialuri gulyra (afeqturi
aSlilobebi, halucinaciebi, „gamocdilebis fenomeni“,
Zaladobis anamnezi, fsiqikuri aSlilobebis piradi avtomatizmebi), absansebi (Secvlili cnobiereba, avto­
an ojaxuri istoria da uCveulod gansxvavebuli matizmebi);
Setevebi, romlebic Tavs iCens an sazogadoebaSi an w postiqtaluri: cnobierebis darRvevebi, deliriumi,
fsiqozebi, todis parezebi (Todd’s paresis), hemiparezi,
mxolod marto yofnis dros. aseTi gulyrebis dros
disfazia da sxva.
pacients ar aReniSneba avtonomiuri niSnebi, kanis
safarveli ar icvlis fers. igi SeiZleba iyos zedmetad epilefsiuri fsevdodemencia (aragulyriTi mdgomareoba)

STagonebuli da arasworad axsovdes Setevis dros interiqtaluri aSlilobebi:


mimdinare movlenebi. rTuli umizno moZraobebi ufro kognituri
disociaciuri mdgomareobebisTvisaa damaxasiaTebeli. fsiqozebi
ambulatoriuli eeg gamokvleva SeiZleba dagvexmaros seqsualuri qceva
diagnozis dazustebaSi. Tumca, unda gvaxsovdes, rom w depresia da afeqturi aSlilobebi
zogierTi gulyra SeiZleba ar dafiqsirdes eeg-ze w TviTmkvleloba da TviTdazianeba
da piriqiT (janmrTeli populaciis TiTqmis 3%-s w kriminaluri da antisocialuri qceva

aReniSneba cvlilebebi eeg-ze). zog SemTxvevaSi, w pirovnuli cvlilebebi

_ 369 _
14 demencia, deliriumi da sxva fsiqikuri aSlilobebi
(epilefsiis fsiqiatriuli aspeqtebis mimoxilva ix. postiqtaluri Zaladobis SemTxvevebi SeiZleba
Marsh and Rao, 2002; Gaitatzis et al., 2004). ganmeorebadi da stereotipuli xasiaTis iyos. ufro
xSirad gvxvdeba mamakacebSi gulyrebis klasteruli
preiqtaluri fsiqikuri darRvevebi
Setevebis Semdeg (Gerard et al., 1998). pacients, Cveulebriv,
gulyris ganviTarebamde ramdenime saaTisa da, amnezirebuli aqvs gadatanili mdgomareoba.
SesaZloa, ramdenime dRiT adrec pacienti SeiZleba
grZnobdes daZabulobas, SfoTvas, gaRizianebas, interiqtaluri fsiqikuri darRvevebi
romelTa intensivoba gulyris moaxloebasTan erTad kognituri darRvevebi
izrdeba.
me-19 saukuneSi, institucionirebul pirebze dak­
iqtaluri fsiqikuri darRvevebi virvebis Sedegad, farTod iqna aRiarebuli, rom
epilefsias axasiaTebs gamoxatuli inteleqtualuri
iqtaluri fsiqikuri darRvevebi, anu is fsiqo­
daqveiTeba. amJamad cnobilia, rom epilefsiis mqone
paTologiuri niSnebi, romlebic uSualod gulyris
pacientTa mxolod mcire nawils aReniSneba kognituri
dros vlindeba, mravalferovnebiT gamoirCeva.
cvlilebebi. am niSnebis gamovlenis SemTxvevaSi,
rogorc ukve aRvniSneT, damaxasiaTebelia cnobierebis
rogorc wesi, unda vifiqroT Tanmxleb tvinis
Secvla, afeqturi aSlilobebi, SfoTva, avtomatizmebi
dazianebaze, aradiagnostirebul, krunCxvisgareSe
da sxva anomaliuri qceva (gansakuTrebiT, parcialuri
mimdinare gulyrebis arsebobas an antiepilefsiuri
gulyris dros). zogjer fsiqikuri darRvevebi
preparatebis gverdiT movlenebze. progresuli
SeiZleba krunCxvis gareSe mimdinare epilefsiuri
kognituri daqveiTeba epilefsiis mqone pacientebis
statusis erTaderTi gamovlineba iyos (rTuli
umniSvnelo nawilisTvisaa damaxasiaTebeli. aseT
parcialuri gulyrebi an absansebi), rac SesaZloa
dros aucilebelia, gamovricxoT sxva nevrologiuri
diagnostikuri Secdomis mizezic gaxdes.
daavadebebis arseboba. amas gansakuTrebuli
fsiqozi SeiZleba iqtaluri fenomenis saxiT ga­
mniSvneloba eniWeba pediatriul praqtikaSi.
movlindes. diferencirebaSi dagvexmareba Semdegi
niSnebis gaTvaliswineba: mdgomareobis dawyebisa pirovnuli cvlilebebi
da dasrulebis moulodneli, krizisuli xasiaTi,
istoriulad `epilefsiuri pirovnebis~ koncefcia
gemovnebiTi da ynosviTi halucinaciebis arseboba
gulisxmobda iseT adamians, romelsac axasiaTebs
(gansakuTrebiT parcialuri krunCxvebis dros),
egocentruloba, gaRizianebadoba, religiuroba,
pirveladi niSnebis iSviaToba da amnezia gadatanil
kverulantoba da `webovani~ azrovneba. ukanasknel
mdgomareobasTan dakavSirebiT.
periodSi, kvlevebis monacemebis safuZvelze, es
Zaladobis SemTxvevebi iqtalur periodSi uki­
midgoma Seicvala. zogadi mosaxleobis kvlevebma
duresad iSviaTia (erT-erTi farTomasStabiani
aCvena, rom epilefsiis mqone pirTa mxolod um­
gamo­kvlevebis mixedviT, 0.3%-ze naklebia, Delgado_
ciresobas aReniSneboda pirovnuli Tavise­
Escueta et al., 1981). kidev ufro cotaa epilefsiuri
burebebi, rasac, upiratesad, ganapirobebda tvinis
avtomatizmebis dros Cadenili kriminaluri Sem­
dazianebis gavlena ganaTlebaze, dasaqmebasa da
Txvevebi. es monacemebi mniSvnelovania samedicino da
socialur urTierTobebze, da ara, specifikurad,
iuridiuli TvalsazrisiT (Treiman, 1999).
epilefsia (Trimble, 1997). arsebobs mosazreba, rom
postiqtaluri darRvevebi qceviTi anomaliebi (hipergrafiis CaTvliT _ we­
fsiqikuri aSlilobebi SeiZleba gamovlindes gulyris ris stili, romlisTvisac damaxasiaTebelia mra­
Semdeg periodSic. postiqtaluri fsiqopaTologiuri valsityvaoba, umniSvnelo detalebze yuradRebis
simptomebis ganviTareba aReniSneba pacientTa 10%- gamaxvileba, pedanturoba) dakavSirebulia medialur-
s da asocirebulia bilateruli keris arsebobasTan, temporaluri wilis dazianebasTan.
epilefsiis xangrZlivobasa da tvinis struqturul
depresia da afeqturi aSlilobebi
dazianebasTan. es gardamavali fsiqozebi gasnxvavdeba
depresia gansakuTrebiT damaxasiaTebelia epilefsiis
zemoT aRwerili iqtaluri fsiqikuri darRvevebisgan.
mqone pirebisTvis. amas rogorc biologiuri, aseve
am dros damaxasiaTebelia sxvadasxva motoruli,
socialuri mizezebi gaaCnia. amitom depresiis sixSire
sensoruli, kognituri da avtonomiuri disfunqcia.
epilefsiis dros ufro maRalia, vidre sxva qronikuli
fsiqozuri niSnebi SeiZleba gamovlindes deliriumis
nevrologiuri daavadebebis SemTxvevaSi (Kanner,
klinikur suraTSi an aRmocendes naTeli cnobierebis
2003). afeqturi aSlilobebis, kerZod, unipolaruli
fonze. postiqtaluri Zaladoba iSviaTia, Tumca, ufro
depresiis gavrcelebis sixSire ramdenjermea
xSiria, vidre iqtalur periodSi da SesaZloa iyos
gazrdili da SemTxvevaTa 22_77%-Si aRiniSneba. bevri
fsiqosocialuri gamocdilebis Sedegi. eqs­tremaluri
pacientis mdgomareoba akmayofilebs disTimiis

_ 370 _
epilefsia
naklebad didi depresiis kriteriumebs. depresiis and Barraclough, 1997). epilefsiis SemTxvevaSi suicidis
risk-faqtorebi Sejamebulia cxrilSi 14.20. risk-faqtorebi imave sakiTxebs moicavs, romlebic
zogad mosaxleobaSi gvxvdeba.
interiqtaluri fsiqozebi
interiqtaluri fsiqozebis xasiaTi da sixSire xan­ epilefsiis socialuri aspeqtebi
grZlivi drois manZilze kamaTis sagans warmoadgenda. cxovrebis xarisxze epilefsiis gavlena korelirebs
gansxvavebul azrs gamoTqvamdnen fundamentur daavadebis simwvavesa da tvinis struqturuli
sa­kiTxTan dakavSirebiTac _ Tu ramdenad mosa­ paTologiis arsebobasTan. epilefsiis mimarT ar­
lodnelia am Tu im sixSiriT orive mdgomareobis sebuli stigma da masTan dakavSirebuli socialuri
Tanaarseboba (mimoxilva ix. Mace, 1993). Catarebuli izolacia mtkivneuli sakiTxia da mniSvnelovan
farTomasStabiani kvlevis Sedegebis mixedviT (Slater gavlenas axdens pacientis cxovrebaze. miT ufro, rom
et al., 1963) dadginda, rom epilefsia fsiqozebis Znelia gulyris ganviTarebis winaswar prognozireba,
gazrdil riskTanaa asocirebuli. gansakuTrebiT rac zrdis SiSisa da daucvelobis gancdas. kon­
damaxasiaTebelia (Tumca, ara eqskluziurad) Sizo­ sultirebisas, yovelTvis unda gvaxsovdes, rom
freniismagvari simptomebi (Sachdev, 1998). aseve, re­ pacientisa da misi ojaxisTvis es sensitiuri Temebia
ligiuri da paranoiduli bodviTi ideebi, xolo da unda vecadoT gavuqarwyloT maT epilefsiasTan
afeqturi gasadaveba naklebad SeimCneva. fsiqozebis dakavSirebuli mcdari Sexedulebebi. erT-erTi
ganviTarebis risk-faqtorebia: rTuli parcialuri mTa­vari problema, romelic SeiZleba zRudavdes
gulyrebi, dazianebis upiratesi arseboba medialur pirovnebis socialur CarTulobas, marTvis mowmobis
frontalur da temporalur ubnebSi, ufro marcxena uflebaa. britaneTSi marTvis licenziis misaRebad
naxevarsferoSi, prenataluri dazianeba (Flor- aucilebelia, rom epilefsiis mqone pirovneba,
Henry, 1969) da gulyrebis ganviTareba mozardobis aranakleb erTi wlis manZilze, gulyrebisgan Ta­
asakSi. es biologiuri maxasiaTeblebi asocirebulia visufali iyos (miuxedavad imisa, iRebs Tu ara
neiroganviTarebasTan, lateralizaciasTan da sa­ antiepilefsiur preparatebs). im pirebs, romlebsac
feTqlis wilTan dakavSirebul Sizofreniis Teo­ gulyra mxolod ZilSi uviTardebaT, marTvis mowmoba
riebTan (Roberts et al., 1990a). eZlevaT mas Semdeg, rac dadasturdeba mdgomareobis
stabiluroba sami wlis manZilze.
suicidi
biologiuri da fsiqologiuri mizezebidan gamom­
zogad populaciasTan SedarebiT, epilefsiis
dinare, epilefsias xSirad, kriminalur qmedebebs
dros suicidi 4-jer, xolo TviTdazianeba 6-jeraa
ukavSireben (Toone, 2000). Tumca, es, SesaZloa, epi­
gazrdili. es ricxvi gacilebiT maRalia safeTqlis
lefsiaze arsebuli kidev erTi miTi iyos, vinaidan
wilis epilefsiis dros (25-jeraa gazrdili) da
patimrebs Soris epilefsiis SemTxvevebis raodenoba,
epilefsiis qirurgiuli mkurnalobis Semdeg (Harris
zogad populaciasTan SedarebiT, ar aris gazrdili
(Fazel el al, 2002).
cxrili 14.20 epilefsiis dros depresiis
ganviTarebis risk-faqtorebi epilefsiis mkurnaloba

biologiuri
epilefsiis medikamentur mkurnalobas nevrologebi
atareben (McCorry et al., 2004). am TavSi SevexebiT
w afeqturi aSlilobebis ojaxuri anamnezi;
ramdenime iseT sakvanZo sakiTxs, romlebic
w dazianeba upiratesad safeTqlisa da Sublis wilebSi;
fsiqiatriul problemebTanaa dakavSirebuli.
w dazianeba upiratesad marcxena mxares.
mkurnalobis dagegmvisas, mniSvnelovania ganva­
fsiqosocialuri sxvavoT periiqtaluri da interiqtaluri fsiqikuri
w stigma;
aSlilobebi. peri-iqtaluri fsiqikuri aSlilobebis
w gulyrebis ganviTarebis SiSi; mkurnaloba miznad isaxavs gulyrebis kontrols.
w daswavlili uZlureba; interiqtaluri fsiqikuri aSlilobebis mkurnaloba
w pesimisturi atribuciis stili; ki araepilefsiuri fsiqikuri problemebis mqone
w arasakmarisi socialuri Tanadgoma; pacientebis mkurnalobis msgavsia. Tumca, unda
w umuSevroba. gvaxsovdes, rom zogierTi fsiqotropuli preparati
zrdis krunCxviT mzaobas da SeiZleba gulyrebis
iatrogenuli
ganviTarebis sixSirec gaizardos. epilefsiis
w epilefsiis qirurgiuli mkurnalobis Sedegi; dros Sesabamisi antidepresantebia susi-ebi da mao
w antiepilefsiuri preparatebis gamoyeneba, gansakuT­ inhibitorebi, xolo antifsiqozuri preparatebidan
rebiT polifarmacia da plazmaSi maRali Semcveloba.

_ 371 _
14 demencia, deliriumi da sxva fsiqikuri aSlilobebi
umjobesia amisulpiridis, risperidonis an halo­ dazianebebsa da destruqciul cvlilebebs TeTr
peridolis gamoyeneba. nivTierebaSi. es faqtorebi gansazRvravs komis
antikonvulsantebma SeiZleba sxvadasxva fsiqikuri xangrZlivobas. sxva garTulebebi moicavs eqstra da
da kognituri problemebi ganapirobos (Ovsiew, 2004). subdurul hemoragiebsa da anoqsias. zog SemTxvevaSi
mag., vigabatrinis da topiramatis gamoyenebis Sedegad xdeba β-amiloidis Calageba garkveul ubnebSi, riTac
SeiZleba guneb-ganwyobis aSlilobebi an fsiqozuri SesaZloa aixsnas kavSiri qala_tvinis travmas,
simptomebi ganviTardes. topiramati, marTalia alc­haimeris daavadebasa (Fleminger et al., 2003) da
iSviaTad, magram iwvevs gamoxatul Seqcevad kognitur `mokriveebis demencias~ (dementia pugilistica) Soris.
gauaresebas, gansakuTrebiT, metyvelebis darRvevebs. garkveuli monacemebis Tanaxmad, apolipoproteinis
garda amisa, yovelTvis unda gaviTvaliswinoT (apoE4) genotipi zrdis sikvdilis an kognituri
antiepilefsiuri da antifsiqozuri preparatebis daqveiTebis risks qala-tvinis travmis Semdeg (qala-
urTierTSeTavsebis sakiTxebic. aucilebelia dozis tvinis travmasTan dakavSirebuli fsiqiatriuli
sworad SerCeva, raTa Tavidan aviciloT toqsikuroba sakiTxebis mimoxilva ix. Fleminger, 2000b).
an, piriqiT, preparatis subTerapiuli doziT gamo­
yeneba (Monaco and Cicolin, 1999). mwvave fsiqologiuri Sedegebi
qala-tvinis travmiT gamowveuli komis Semdeg
qala-tvinis travma SesaZloa ganviTardes deliriumi. gaxangrZlivebul
fsiqiatriul praqtikaSi, upiratesad, gvxvdeba qala- deliriums SeiZleba Tan axldes gardamavali
tvinis travmis mqone pacientTa ori jgufi: konfabulatoruli mdgomareoba. zogjer viTardeba
cru Secnobebis bodviTi ideebi an reduplicirebuli
1. SedarebiT mcirericxovani _ persistentuli, gamo­
paramnezia (gv. 337). mag., stacionaris TanamSromels
xatuli kognituri da qceviTi aSlilobebiT da
pacienti Tavis Zvel megobrad miiCnevs an Tvlis,
2. ufro farTo �������������������������������
_ pirovnuli da afeqturi paTolo- rom ganyofileba, romelSic igi imyofeba, Soreul
giebiT. qalaqSi arsebuli sxva dawesebulebis aslia. xSiria
daxuruli qala-tvinis travmis simZimis xarisxis seqsualuri an qceviTi agzneba da ganmuxruWeba, rac
Sefaseba yvelaze kargad SesaZlebelia travmis SeiZleba ramdenime dRe an kvira gagrZeldes.
Semdgomi amneziis xangrZlivobiT (posttravmuli
amnezia _ pta). es aris drois intervali travmidan qronikuli fsiqologiuri Sedegebi
normaluri yoveldRiuri mexsierebis aRdgenamde. am orive saxis _ rogorc pirveladi, aseve meoradi
parametris upiratesobaa is, rom sakmarisi sizustiT (Tavis tvinis SeSupeba da qalaSida wnevis momateba)
misi gansazRvra SesaZlebelia retrospeqtulad _ dazianebebi mTel rig nevrologiur da kognitur
ramdenime xnis Semdegac. mag., ramdenime Tvis Semdeg darRvevebs iwvevs. mdgomareobis grZelvadiani
pacients vekiTxebiT, ra iyo misi pirveli mogoneba prognozi damokidebulia premorbidul pirovnul
travmis Semdeg. Tu pta erT kviraze nakleb xans maxasiaTeblebze, okupaciur unarebze, socialuri
grZeldeba, es ukeTes gamosavalze metyvelebs. aseTi Tanadgomis arsebobasa da kompensatorul meqanizmebze.
pacientebis umravlesoba ubrundeba samsaxurs da travmis Semdeg zogjer posttravmuli epilefsia
agrZelebs Tavis profesiul moRvaweobas. xolo, Tu viTardeba, rac SesaZloa damatebiTi seriozuli
pta erT Tveze metxans gastans, umravlesoba veRar dazianebebis mizezi gaxdes da mniSvnelovnad gaar­
axerxebs muSaobis gagrZelebas. retrograduli (anu Tulos mdgomareoba. qala-tvinis travmis Semdeg
qala-travmamde) amneziis ganviTareba prognozulad suicidis riski samjeraa gazrdili.
nakleb mniSvnelovania. magnitur-rezonansuli gamo­
kvlevebi Zalian informaciulia Tavis tvinis dazi­ Tavis tvinis Seryevis Semdgomi mdgomareoba
anebis xarisxis dasadgenad; Tumca, normis farglebSi qala-tvinis travmis Semdeg bevri pacienti aRwers
miRebuli Sedegebi ar gamoricxavs Tavis tvinis simptomTa jgufs, romelic post-kontuziuri sin­
garkveuli xarisxis dazianebas. naklebad sensitiuria dromis saxeliTaa cnobili. am mdgomareobis mTa­
kompiuteruli tomografia. vari damaxasiaTebeli niSnebia SfoTva, depresia,
daxurul qala-tvinis travmebs iwvevs garegani gaRizianebadoba, rasac Tan axlavs Tavis tkivili,
Zalis amaCqarebeli an damamuxruWebeli moqmedeba. Tavbrusxveva, advilad daRla, koncentraciis daq­
ramdenime wamiT gonebis dakargvis mizezad miiCneven veiTeba da insomnia. aseTi mdgomareobis xangrZlivoba
tvinis ReroSi qolinerguli transmisiis Seferxebas. da simwvave sxvadasxva pacientis SemTxvevaSi
ufro mZime dazianebis SemTxvevaSi vxedavT Semdeg sxvadasxvaa. gamomdinare iqidan, rom msgavsi niSnebi
ZiriTad paTologiur procesebs: dartymis Sedegad qala-tvinis msubuqi travmis Semdgomac aRiniSneba,
hemoragiuli ubnebis ganviTarebas, difuzur aqsonur maT nawilobriv an mniSvnelovanwilad fsiqologiuri

_ 372 _
qala-tvinis travma
safuZveli gaaCniaT (Lishman, 1988; Jacobson, 1995). mag., erT-erTma kvlevam qala-tvinis travmis
umetes SemTxvevaSi mdgomareoba specifikuri mkur­ mqone omis monawileebSi 2-3-jer gazrdili riski
nalobis gareSe umjobesdeba. gamoavlina (Davison and Bagley, 1969). Tumca, SedarebiT
Tanamedrove kvlevebi fsiqozebis ganviTarebaSi
gaxangrZlivebuli kognituri darRvevebi
qala-tvinis travmis gazrdil rols ar adasturebs
daxuruli qala-tvinis travmis dros, frontaluri (David and Prince, 2005).
da temporaluri wilebis upiratesi dazianebis gamo,
neirofsiqologiuri deficitis damaxasiaTebeli krivi da qala-tvinis travma
pa­ternebi iCens Tavs. yvelaze metad ziandeba mex­ profesionali mokriveebis 10_12%-s uviTardeba
siereba da aRmasrulebeli funqciebi. pacientebs, qronikuli travmuli encefalopaTia, romelsac
mniSvnelovani inteleqtualuri daqveiTebis gareSe, xSirad `Sekavebulis~ (`cemisgan mTvralis~) sindroms
SeiZleba aReniSnebodeT saqmianobis dagegmvisa da an `mokrivis demencias~ (dementia pugilistica) uwodeben
organizebis gamoxatuli deficiti (e.i. aRmasrulebeli (Roberts., 1969). aseTi mdgomareoba viTardeba Tavis
funqciebis deficiti). aRmasrulebeli funqciebis tvinis mravlobiTi dazianebis SemTxvevaSi.
Sesafaseblad gamoiyeneba axali da ufro sensitiuri es sindromi, Cveulebriv, Tavs iCens da pro-
instrumenti, rogoricaa aRmasrulebeli disfunqciis gresirebs ringidan daTxovnis Semdeg da, savaraudod,
qceviTi Sefaseba (BADS _ Behavioral assessment of asakTanaa dakavSirebuli. gamoxatuli adreuli niSne-
Dysexecutive Syndrome). bidan damaxasiaTebelia aRmasrulebeli funqciebis
deficiti, bradifrenia, msubuqi dizarTria, koordi-
pirovnuli cvlilebebi
naciis darRvevebi, rasac Semdeg daerTvis parkinso-
qala-tvinis mZime travmis Semdeg xSirad viTardeba nizmi, spastikuroba da ataqsia. sindromis gaSlili
pirovnuli cvlilebebi, gansakuTrebiT, Tu Sublis suraTi moicavs naTxemur, piramidul da eqstrapir-
wilia dazianebuli. am dros pirovneba advilad amidul niSnebs, Sereul kortikul da subkortikul
Riziandeba; damaxasiaTebelia apaTia, spontanurobisa kognitur deficits da qceviTi darRvevebis farTo
da motivaciis nakleboba, qceviTi ganmuxruWeba da, speqtrs.
zogjer, agresiul impulsebze kontrolis dakargva. gakveTis Semdeg qerqSi, Sav substanciasa da naTx-
ICD-10-Si aris kategoria _ `organuli pirovnuli emSi fiqsirdeba nervuli ujredebis kvdoma, neiro-
aSlilobebi~, romelic am jgufis diagnostirebisTvis fibriluri gorglebi da difuzuri amiloiduri fo-
gamoiyeneba. aseTi mdgomareobebis mkurnaloba da laqebi (Roberts et al., 1990b).
marTva Zalian Znelia. xSir SemTxvevaSi saWiroa
mniSvnelovani socialuri mxardaWera da xangrZlivi qala-tvinis travmis mkurnaloba
reabilitacia, risi resursic, Cveulebriv, naklebia
prospeqtuli kvlevebiT dadgenilia, rom adreuli
an, umeteswilad, arc arsebobs.
nevrologiuri niSnebis monacemebi grZelvadiani
afeqturi aSlilobebi fizikuri mdgomareobis paternebis prognozisTvis,
informaciis TvalsazrisiT, Zalian mniSvnelovania.
qala-tvinis travmis Semdeg xSirad viTardeba depresia,
aucilebelia saTanadod Sefasdes neirofsiqiatri-
SfoTva da emociuri labiloba. persistentuli dep­
uli problemebi, maTi savaraudo Sedegebi da, aseve,
resia da SfoTva pacientebis meoTxeds aReniSneba da
gakeTdes yovelmxrivi socialuri Sefaseba. klinikur
sixSiriT sxva seriozuli somaturi daavadebebisTvis
fsiqologs qceviTi da kognituri teqnikebis gamoy-
damaxasiaTebeli raodenobis tolia. marcxena Sub­
enebasa da Terapiis CatarebaSi didi wvlili miuZRvis
lis wilis dazianeba dakavSirebulia depresiis
(Wilson. 1999). rodesac saWiro xdeba fsiqotropuli
ganviTarebis ufro maRal riskTan, Tumca, qala-
preparatebis daniSvna, yovelTvis unda daviwyoT
tvinis Ria travmis dros marjvenamxrivi dazianeba
mcire dozebiT, avarCioT iseTi medikamenti, ro-
ufro metad asocirebulia afeqtur aSlilobebTan.
melic gavlenas ar axdens krunCxviT mzaobaze da na-
SedarebiT iSviaTia travmisSemdgomi maniis SemTxvevebi
klebad iwvevs antiqolinergul da eqstrapiramidul
da isini xSirad, SecdomiT, pirovnul aSlilobebSi
gverdiT movlenebs. ojaxis wevrebsa da momvlelebs
erevaT.
sWirdebaT praqtikuli daxmareba. ramdenadac Sesa-
fsiqozebi Zlebelia, droulad unda mogvardes iuridiuli da
qala-tvinis travmis Semdeg, deliriumis dros, finansuri kompensaciis sakiTxebi (mdgomareobis mar-
sakmaod xSirad viTardeba gardamavali fsiqozuri Tvis sakiTxebxe arsebuli damatebiTi informacia ix.
simptomebi. is, Tu ramdenadaa gazrdili am fazis janmrTelobis erovnuli institutis ganviTarebis
dasrulebidan didi xnis Semdeg Sizofreniismagvari jgufis SeTanxmebaSi, 1999).
simptomebis ganviTarebis riski, dRemde sakamaToa.

_ 373 _
14 demencia, deliriumi da sxva fsiqikuri aSlilobebi

sxva neirofsiqiatriuli sindromebi meti gansxvavebuli Setevaa damaxasiaTebeli (mrav-


lobiTi tiki). iseve, rogorc sxva uneblie moZraobe-
distonia bi, tikebic SfoTvisas uaresdeba. maTi gakontroleba
distonia aris arakontrolirebadi, lokaluri kunT- SesaZlebelia mcire drois manZilze, magram es usia-
Ta spazmi, romelic iwvevs warbebis, saxis, kisris, movno daZabulobis SegrZnebas iwvevs. tikebis umrav-
ybis, yelis, mxrebis, xelebisa da, ufro iSviaTad, sxe- lesoba ramdenime kviraSi qreba. maTi 80_90% gaivlis
ulis sxva nawilebis uneblie moZraobebs. es niSnebi 5 wlis ganmavlobaSi. bavSvebSi tikebis arseboba Sei-
iSviaTia; xolo maTi arseboba gamoxatuli unarSez- Zleba ramdenime fsiqikur problemasTan iyos asoci-
Rudulobis ganviTarebas uwyobs xels. etiologia rebuli. maT Sorisaa obsesiur-kompulsuri aSliloba,
ucnobia. adre mas konversiul fenomenad miiCnevdnen. yuradRebis deficitiTa da hiperaqtivobiT mimdinare
amJamad arsebobs myari mtkicebuleba imisa, rom dis- aSliloba da SfoTviTi aSlilobebi (Kurlan et al., 2002).
tonia genetikuri, idiopaTiuri an wamlis miRebiT tikebis samkurnalod gamoiyeneba antifsiqozuri pre-
gamowveuli nevrologiuri darRvevaa da iSviaTadaa paratebis an alfa_2_adrenoreceptorebis agoniste-
ganpirobebuli fsiqogenuri mizezebiT (Trost, 2003). bi.
fsiqiatriulma faqtorebma SeiZleba daamZimos mdgo-
mareoba da gaaRrmavos Sromisunarianobis daqveiTeba. Jil de la turetis sindromi
distoniis klinikuri tipebia: blefarospazmi, tor- es sindromi pirvelad aRwera itardma (Itard) 1825 wels
tikolisi (dagrexili kiseri), xelis distonia (`mw- da Semdgom Jil de la turetma (Gilles de la Tourette)
erlis spazmi~) da laringealuri distonia. yvelaze 1885 wels. Jil de la turetis sindromi yvelaze
efeqturi mkurnalobaa uSualod dazianebul kunTSi gavrcelebul tikur aSlilobad iTvleba. ZiriTadi
botulinis toqsinis inieqcia; agreTve, Tavis tvinis damaxasiaTebeli niSania 16 wlis asakamde mravlobiTi
Rrma stimulacia. fizikuri problemebiT gamowveuli tikis ganviTareba, rasac vokaluri tikebi axlavs Tan
fsiqikuri aSlilobebis samkurnalod SesaZlebelia (mag., Rrutuni, Rmuili da a.S.). pacientTa daaxloe-
antidepresantebis an qceviTi Terapiis gamoyeneba. biT mesameds (maT Soris, bavSvebs ufro iSviaTad) aR-
eniSneba koprolalia (uxamsi frazebisa da sityvebis
okupaciuri distonia uneblie wamoZaxili). daaxloebiT 10_40%-s aqvs eqo-
kunTebTan dakavSirebuli problemebi xSirad gvx- lalia da eqopraqsia. SesaZloa, iyos stereotipuli
vdeba musikosebs Soris da es maTi karierisTvis did moZraobebi, rogoricaa xtoma an cekva. tikebs xSirad
safrTxes warmoadgens. amas mravali mizezi aqvs, ker- win uZRvis prodromaluri SegrZnebebi. damaxasiaTe-
Zod, zedmeti datvirTviT gamowveuli dazianeba, per- beli damatebiTi simptomebia: hiperaqtivoba, swavlas-
iferiul nervebze zewola da lokaluri distonia. es Tan dakavSirebuli sirTuleebi, emociuri darRvevebi
mdgomareobebi unda Seafasos am sferoSi gamocdilma da socialuri problemebi. zogad populaciasTan
specialistma. mniSvnelovania warmodgenasTan daka- SedarebiT, Jil de la turetis mqone pacientsa da
vSirebuli SfoTvac, romelic gavlenas axdens Ses- misi ojaxis wevrebs obsesiur-kompulsuri aSliloba
rulebis xarisxze. aseT SemTxvevebSi gamoiyeneba ufro xSirad uviTardebaT. aseve, ar aris iSviaTi yu-
beta-blokatorebi; bevri musikosi am preparatebs radRebis deficitiTa da hiperaqtivobiT mimdinare
xSirad eqimis meTvalyureobis gareSec iyenebs. zog aSlilobis SemTxvevebic.
SemTxvevaSi SfoTvis marTvis teqnika sakmaod efeq- sindromis gavrcelebis sixSire meryeobs daavadebis
turia (sxva okupaciur distoniebs gansxvavebuli niS- diagnostikuri kriteriumebisa da maTi Sefasebis
nebi da maxasiaTeblebi aqvs, mag., `aqcionerebis yba~ meTodebis gamoyenebis Sesabamisad. zogadad miCneu-
an `golfis moTamaSeebis TeZo~. mimoxilva ix. Frucht lia, rom SemTxvevaTa raodenoba 0.5-ia 1000 sul mo-
et al., 1999). saxleze. 3-jer da 4-jer ufro xSiria biWebSi, vidre
gogonebSi; xolo mozrdilebTan SedarebiT, bavSvebSi
tikebi 10-jer metia.
tikebi esaa umizno, stereotipuli da ganmeorebadi, etiologia ucnobia. mniSvnelovania genetikuri wi-
Setevismagvari uneblie moZraobebi, romlebic upi- naganwyoba rogorc tikebis, aseve obsesiur-kompul-
ratesad saxisa da kisris areSi warmoiqmneba. ufro suri aSlilobis mimarT. gamovlenilia, aseve, dofam-
xSirad gvxvdeba bavSvobaSi da, iSviaTad, mozrdil inuri gadacemis darRvevebi da aberantuli kortiko-
asakSi. mcire raodenobis SemTxvevebi iwyeba 40 wlis striatuli kavSirebis disfunqcia (Hoekstra et al., 2002).
Semdeg. tikebis aRmocenebis piki 7 wlis asakze mo- msubuq SemTxvevebSi ar aris saWiro specifikuri
dis da xSirad emociur gancdebTanaa dakavSirebuli. mkurnalobis Catareba; xolo saSualo da mZime md-
ufro metad biWebs axasiaTebT. umravlesobas saxis gomareobis dros medikamenturi mkurnalobis mra-
erTi da igive moZraobebi aReniSneba. iSviaTad orze vali meTodi gamoiyeneba. efeqturia haloperidoli,

_ 374 _
sxva neirofsiqiatriuli sindromebi
Tumca, gasaTvaliswinebelia am preparatis Tanmxlebi naklebi simwvaviT xasiaTdeba da nela progresirebs.
gverdiTi movlenebi. randomizebuli kvlevebiT dad- problemis gadaWris, abstraqtuli azrovnebisa da
genilia, rom efeqturia risperidoniT, dezipraminiTa daswavlis unaris, aseve, mexsierebis daqveiTebis
da klonidiniT mkurnaloba. SeiZleba ufro Sedegiani miuxedavad, sityvaTa maragi, Cveulebriv, Senaxulia.
aRmoCndes komorbiduli fsiqikuri aSlilobebis kognituri daqveiTeba korelirebs dazianebis saerTo
(obsesiur-kompulsuri da hiperaqtivobiTa da yur- moculobasTan da kalozuri atrofiis xarisxTan.
adRebis deficitiT mimdinare aSliloba) mkurnaloba, magnitur-rezonansuli gamokvlevebis CvenebiT de-
vidre Tavad daavadebis ZiriTadi simptomebisa. mielinizaciaze metad gamoxatulia aqsonuri daziane-
rac Seexeba daavadebis gamosavals, aRwerilia mxo­ ba (gafantuli sklerozis fsiqiatriuli aspeqtebis
lod umniSvnelo warmatebuli SemTxvevebi. klinikuri mimoxilva, ix. Feinstein, 2004).
gamocdileba gviCvenebs, rom axalgazrda pacientebis
mdgomareoba umjobesdeba an gvaqvs xangrZlivi remis- hidrocefalia normaluri wneviT
ia SemTxvevaTa or mesamedSi; Tumca, daavadebis sab- am mdgomareobis damaxasiaTebeli klinikuri triada
oloo gamosavali, Cveulebriv, cudia. koprolalia aRweres adamsma da hakimma 1965 wels (Adams and Ha-
nivelirebs pacientTa erT mesamedSi, Tumca, tikebi kim, 1965). igi moicavs: (1) damaxasiaTebel `siarulis
da obsesiur-kompulsuri simptomebi SeiZleba mTeli apraqsias~ (niSandoblivia moZraobebis diapazonis
cxovrebis manZilze aRiniSnebodes. (mimoxilva ix. Semcireba, mokle nabijebiT siaruli, siarulis inici-
Robertson, 2000). rebis gaZneleba); (2) bradifrenias (progresul sub-
kortikul frontalur sindroms bradifreniiT) da
gafantuli (mravlobiTi) sklerozi (3) mogvianebiT, Sardis Seukaveblobis ganviTarebas.
ganviTarebuli qveynebis axalgazrdebSi gafantuli gamoxatuli demencia iSviaTia. ar aris dadgenili hi-
sklerozi Sromisunarianobis daqveiTebis gamomwvev drocefaliis gavrcelebis sixSire. zogadad iTvleba,
yvelaze gavrcelebul nevrologiur daavadebas war- rom SemTxvevebis mizezs mogvianebiT asakSi ganviTa-
moadgens. misi Sedegebi, mogvianebiT stadiaze mZime rebuli demenciebis 0-6% warmoadgens. es mdgomareo-
tvirTad awveba ojaxebsa da pacientis momvlelebs. ga- ba ufro xandazmuli asakisTvisaa damaxasiaTebeli,
fantuli sklerozi dakavSirebulia gamoxatul okupa- Tumca, SesaZloa saSualo asakis pirebSic Segvxvdes
ciur da interpersonalur problemebTan. daavadebis an Tandayolili anomaliebis mqone bavSvebSic iCinos
adreul stadiaze misi diagnostireba rTulia; xSirad Tavi.
somatur Civilebs SecdomiT fsiqikur aSlilobad mi- paTogenezurad iTvleba, rom hidrocefaliis dros
iCneven. iSviaTad daavadeba fsiqopaTologiuri simp- xdeba parkuWebSi Tavzurgtvinis siTxis blokireba,
tomebiT vlindeba, Tumca SemTxvevaTa or mesamedSi, rodesac Seferxebulia liqvoris Tavisufali dineba
daavadebis sxvadasxva stadiaze, aRiniSneba depresia, parkuWovani sistemidan subarqnoidul sivrceSi. hi-
eiforia, emociuri labiloba da advilad daRla. es drocefaliis ganviTarebis yvelaze xSiri mizezi sil-
niSnebi, SesaZloa, uSualod daavadebiT iyos ganpiro- viis wyalsadenis stenozia. Tumca, zogjer, SeiZleba
bebuli an Tanmxlebi Sromisunarianobis daqveiTebis mizezi verc dadgindes. ventrikuluri wneva, zoga-
Sedegs warmoadgendes. gafantuli sklerozis dros dad, normaluri an daqveiTebulia. SesaZlebelia, wn-
suicidis riski Svidjeraa gazrdili. evis momatebac, rac am sindromisTvis saxelis gadar-
sxva nevrologiur daavadebebTan SedarebiT, gafan- qmevis sababs iZleva (Bret er al, 2002). neirovizualuri
tuli sklerozis SemTxvevaSi depresia ufro xSirad gamokvlevebis meSveobiT vlindeba qerquli atrofiis
viTardeba. cxovrebis manZilze depresiis ganviTa- disproporciuli parkuWebis gafarToeba da periven-
rebis riski 50%-s aRwevs. misi ganviTareba, rogorc trikuluri cvlilebebi, rac am sindromis damaxasi-
Cans, ar aris uSualod dakavSirebuli mdgomareobis aTebel niSan-Tvisebas warmoadgens.
simwvaves an dazianebis mxaresTan. savaraudoa, rom mniSvnelovania am mdgomareobis diferencireba de-
biologiur faqtorebs afeqturi paTologiebis gan- generaciuli demenciisa da depresiuli fsevdodemen-
viTarebaSi mniSvnelovani roli eniWeba (Siegert and ciisgan. SemTxvevebi, romlebsac axasiaTebT SedarebiT
Abernethy, 2005). depresia, SesaZloa, beta interfer- xanmokle mimdinareoba da gamoxatuli siarulis dar-
onis (romelsac zogjer gafantuli sklerozis sam- Rvevebi da, amavdroulad, inteleqtualuri daqveiTeba
kurnalod iyeneben) gverdiTi efeqtic iyos. naklebad TvalsaCinoa, SeiZleba operaciul mkurnalo-
pacientTa 40 %-s aReniSneba kognituri daqveiTe- bas daeqvemdebaron. am dros mizanSewonilia Suntire-
ba. es, SeiZleba, daavadebis adreul manifestacias ba, romelic Tavzurgtvinis siTxis mimoqcevis aRdge-
warmoadgendes. iSviaTad viTardeba swrafad pro- nas Seuwyobs xels. Tumca, gasaTvaliswinebelia isic,
gresirebadi demencia (Zarei et al., 2003). umetes Sem- rom operaciis Sedegis winaswar gansazRvra Znelia da
TxvevaSi, inteleqtualuri daqveiTeba gvian vlindeba, gamosavalic gansxvavebulia. hipokampSi atrofiuli

_ 375 _
14 demencia, deliriumi da sxva fsiqikuri aSlilobebi
kerebis arseboba miuTiTebs alchaimeris daavadebis `katastrofuli reaqciis~ (gv. 351) ganviTareba. qcev-
arsebobaze da prognozulad cudia. iTi darRvevebi xSirad iseTive distresuli da un-
arSemzRudavia, rogoricaa rezidualuri hemiplegiis
anoqsia, hipoglikemia da naxSirJangiT an disfaziis dros. es ufro metad dakavSirebulia
intoqsikacia difuzur aTerosklerozul cvlilebebTan, vidre
anoqsias (stenokardiuli daavadebebis Sedegi), hipo- erTjeradad ganviTarebul insultTan da, Sesabam-
glikemiasa da naxSirJangiT intoqsikacias Tavis tvi- isad, insultis lokaluri niSnebis gaumjobesebis
nis dazianebis erTnairi niSnebi aqvs. SeiZleba ganvi- miuxedavad, SeiZleba, progresirebdes.
Tardes atrofiuli cvlilebebi qerqs an naTxemSi, gan- insultis Semdeg zogi pirovneba zedmetad emociuri
sakuTrebiT mgrZnobiarea hipokampi da mkrTali sfero. xdeba. SeiZleba aReniSnebodes spontanurad ganviTa-
klinikuri gamocdileba aCvenebs, rom gamojanmrTele- rebuli tirilisa da sicilis Sereuli epizodebi. pa-
ba, qala-tvinis travmasTan SedarebiT, ufro swrafad cientis emociuri mdgomareoba xSirad mis guneb-gan-
xdeba da nevrologiuri garTulebebic naklebad iwvevs wyobas ar Seesabameba. aseT SemTxvevebSi efeqturadaa
invalidizacias. latenturi periodis Semdeg ar aris miCneuli antidepresantebiT mkurnaloba.
iSviaTi parkinsonizmis ganviTareba. yvelaze xSiri guneb-ganwyobis aSlilobebi
kognituri darRveva mexsierebis daqveiTebaa. (mimox-
insultis Semdeg xSirad viTardeba depresia, rac gav-
ilva ix. Caine and Watson, 2000; Auer, 2004).
lenas axdens inteleqtualur daqveiTebaze da afer-
naxSirJangiT intoqsikacia ufro xSiria suicidis
xebs reabilitaciis process (Robinson, 2003). depre-
an TviTdazianebis mizniT manqanis gamonabolqviT
siis ganviTarebis sixSire meryeobs 12_64%-s Soris;
an naxSiris wviT miRebuli toqsikuri gaziT mowamv-
xolo, albaToba damokidebulia imave premorbidul
lisas. Tumca, SeiZleba ubeduri SemTxvevis Sedegic
fsiqologiur da socialur faqtorebze, romlebic,
iyos, mag., gazis gamaTboblis an Rumelis cudi ven-
zogadad, afeqturi aSlilobebis ganviTarebisTvisaa
tilacia. mowamlvis Sedegad ganviTarebul garTule-
mniSvnelovani (Sharpe et al., 1994). arsebobs mosazreba,
baTa Taviseburebebi saTanadod Seswavlili ar aris
rom depresiis ganviTareba asocirebulia dazianebis
da moicavs simptomTa farTo speqtrs. aseve, ucnobia,
lokalizaciasTan marcxena wina an marjvena ukana
ramdenad viTardeba tvinis dazianeba maSin, rodesac
hemisferoSi (Starkstein and Robinson, 1993), Tumca, es
mowamlva gonebis dakargvas ar iwvevs. pirebi, rom-
dRemde dazustebuli araa. postinsulturi depresia
lebmac naxSirJangiT intoqsikacia gadaitanes, uCiv-
dakavSirebulia sikvdilianobis maRal maCvenebelTan.
ian mexsierebisa da koncentraciis unaris daqveiTe-
insultisSemdgomi depresiis mkurnaloba aqtiuri re-
bas, advilad daRlasa da Tavis tkivils (mimoxilva ix.
abilitaciis Semadgenel nawils warmoadgens. xSirad
Ernst and Zibrak, 1998).
gamoiyeneba antidepresantebi, Tumca, gverdiTi mov-
lenebidan gamomdinare, maTi daniSvnisas didi si-
insulti
frTxile unda gamoviCinoT. amasTan, gasaTvaliswine-
kognituri deficiti belia isic, rom sistemurma mimoxilvam ar daadas-
insulti, romelic SeiZleba mwvaved ganviTardes (rac tura TvalsaCino kavSiri medikamentur mkurnalobas,
yovelTvis ar aris aucilebeli), xSirad vaskuluri fsiqoTerapiasa da mdgomareobis gaumjobesebul ga-
demenciis ganviTarebas ganapirobebs (aRwerilia ze- mosavals Soris (Hackett et al., 2004). pacientebs, rom-
moT, ix. gv. 359; Leys et al., 2005). garda amisa, insults lebsac insulti aqvT gadatanili, suicidis gazrdili
sxva neirofsiqiatriuli garTulebebic axasiaTebs. riski aReniSnebaT (Strnager et al., 1998).
insultian pacientebs intensiuri Terapiis nevrolo-
giur ganyofilebaSi aTavseben. maT xSirad aReniSne- subduruli hematoma
baT hemiparezi, disfazia an sxva lokaluri dazianebis subduruli hematoma viTardeba, upiratesad, xan-
niSnebi. mdgomareobidan gamosvlis Semdeg, rig SemTx- dazmul asakSi Zirs dacemis Sedegad, gansakuTrebiT
vevebSi, es simptomebi rCeba da sxva neirofsiqiatri- alkoholizmTan dakavSirebul SemTxvevebSi. Tumca,
ul problemebs emateba. gamosavali damokidebulia aRsaniSnavia, rom anamnezSi travmis arseboba xSirad
dazianebuli ubnis lokalizaciasa da moculobaze. gamorCenilia. moculobiTi hematomis ganviTarebas
Tan axlavs koma da cnobierebis fluqtuacia, hemipa-
pirovnuli cvlilebebi
rezi an okulomotoruli niSnebi. ufro savaraudoa,
pirovnuli cvlilebebidan damaxasiaTebelia gaRiz-
rom fsiqiatrs qronikulma pacientebma miakiTxon; maT,
ianebadoba, apaTia, guneb-ganwyobis labiloba,
visac Tavis tkivili, advilad daRla, koncentraciis
zogjer agresiuloba; aseve, problemebis gadawyve-
daqveiTeba, auxsneli somaturi Civilebi da gardama-
tisas rigiduloba, xolo eqstremalur SemTxvevebSi
vali cnobierebis paTologia aReniSnebaT. aseT pacien-

_ 376 _
sxva neirofsiqiatriuli sindromebi
tebs iSviaTad aqvT lokaluri nevrologiuri niSnebi. warmodgenili afeqturi da fsiqozuri simptomebi.
neirodegeneraciuli progresirebadi demenciis Sem- klasikurad aRiniSneba eiforia da gandidebis
TxvevaSi, Zalian mniSvnelovania saTanadod Sefasdes bodviTi ideebi. progresuli damblis gamomwvevi
mdgomareoba, vinaidan hematomis qirurgiuli gziT mizezis aRmoCena didi movlena iyo fsiqiatriis
evakuaciis dros SesaZlebelia simptomTa reversia. istoriaSi, ramac dasabami misca sxva fsiqikuri
aSlilobebis organuli mizezebis Ziebas (Hare, 1959).
subaraqnoiduli hemoragia 3. zurgis tvinis tabesis (Tabes dorsalis) dros zurgis
subaraqnoidul sisxlCaqcevas, Cveulebriv, ganapiro- tvinSi degeneraciuli procesebi viTardeba. aseTi
bebs didi tvinis arteriuli wris midamoSi intrakra- pacientebi iSviaTad xvdebian fsiqiatrTan.
niuli anevrizmis gaskdoma. gadarCenis SemTxvevaSi, daavadebis adreul stadiaze peniciliniT mkur­
kognituri darRvevebi da pirovnuli cvlilebebi naloba aumjobesebs mdgomareobas da daavadebis
(rac xSirad viTardeba) rogorc Tavad sisxlCaqceviT progresirebas uSlis xels. pacienti, romelic ar
gamowveuli dazianebebis, aseve anevrizmis emboliza- itarebs mkurnalobas, Cveulebriv, 5 weliwadSi iRu­
ciis an klipirebis Sedegia. wina SemaerTebeli arte- peba.
riis anevrizmis dros ufro xSiria amneziuri sindro-
mis ganviTareba konfabulaciiT. es SesaZloa bazal- encefaliti
uri wina tvinis dazianebiT iyos gamowveuli. encefaliti SeiZleba iyos pirveladi _ (upiratesad
virusuli) infeqciiT gamowveuli an meoradi (romelime
intrakranialuri infeqciebi
daavadebis fonze), mag., baqteriuli meningitis,
intrakranialuri infeqciebis didi nawili kognitur septicemiis an cerebruli abscesis garTulebis Se­
daqveiTebas iwvevs. maTi umravlesobis efeqturi degi. dReisTvis gamovlenilia encefalitis uam­
mkurnaloba SesaZlebelia. aiv infeqcia me-16 TavSia ravi virusuli mizezi, maT Soris, herpes simplex,
ganxiluli. auxsneli kognituri da fsiqiatriuli romlis warmatebiT mkurnaloba (intravenuri aci­
simptomebis dros yovelTvis unda gaviTvaliswinoT kloviriT) SesaZlebelia. mkurnalobis ar Catarebis
uCveulo infeqciis arsebobis SesaZlebloba. SemTxvevaSi Sedegebi SeiZleba Zalian mZime iyos.
neirosifilisi mwvave mdgomareobas axasiaTebs Tavis tkivili, pir­
Rebineba, cnobierebis darRvevebi da gulyrebis
neirosifilisi, romelic mkrTali treponemiTaa
ganviTareba. xSiria deliriozuli mdgomareobac.
gamowveuli, daavadebis meoTxe stadias warmoadgens.
aseT SemTxvevebSi, SeiZleba, fsiqiatris konsultacia
es daavadeba ganviTarebul qveynebSi iSviaTad gvxvde-
gaxdes saWiro, Tumca, ufro xSirad fsiqiatrTan
ba. Tumca, misi sixSire gazrdilia aRmosvleT evro-
xvdebian qronikuli simptomebis mqone pacientebi,
pis qveynebSi da aiv infeqciasTanaa asocirebuli. misi
romlebsac gaxangrZlivebuli SfoTviTi simptomebi,
araerTgvarovani klinikuri suraTidan gamomdinare,
depresia, gamoxatuli mexsierebis daqveiTeba,
am infeqciis arseboba unda Semowmdes yvela `neirof-
pirovnuli cvlilebebi an rTuli parcialuri
siqiatriuli~ simptomebis, gansakuTrebiT, delirium-
gulyrebi aReniSnebaT.
isa da demenciis mqone pacientebSi. amisTvis aucile-
mozrdilebSi encefalitis gamomwvev sxva mizezebs
belia sisxlis an Tavzurgtvinis siTxis serologiuri
Sorisaa virusuli encefalitebi, romlebic cxo­
gamokvleva. antibiotikebiT mkurnalobam SeiZleba
velebs gadaaqvT (mag., iaponuri B encefaliti,
Secvalos klinikuri suraTi da parcialuri an atipi-
avstraliuri encefaliti) da Cutyvavilas gamomwvevi
uri simptomebis ganviTareba ganapirobos.
virusi (varicella zoster).
daavadebis klinikur manifestacias win uswrebs sx-
vadasxva xangrZlivobis asimptomuri mdgomareoba. leTargiuli encefaliti
cnobilia simptomuri neirosifilisis sami forma: epidemiuri leTargiuli encefalitis (romelic,
1. meningovaskuluri sifilisi, romelic infici­ aseve, postencefaluri parkinsonizmis saxeliTaa
rebidan daaxloebiT 5 weliwadSi viTardeba. misTvis cnobilia) xanmokle afeTqeba pirvelad, 1917 wels,
da­ma­­xasiaTebelia insulti an pirovnuli cvli­ aRwera ekonomom (Von Economo, 1929), romelic venis
lebebi, emociuri labiloba da Tavis tkivili. fsiqiatriul klinikaSi moRvaweobda. leTargiulma
mogvianebiT viTardeba demencia da Tan fsiqozuri encefalitma epidemiur dones 1920 wels miaRwia,
simptomebi axlavs. xolo 1930 wlisTvis TiTqmis mTlianad gaqra. amJamad
2. progresuli dambla (paralizuri demencia) _ mxolod erTeuli sporadiuli SemTxvevebi gvxvdeba
viTardeba inficirebidan daaxloebiT 20 wlis (Howard and Lees, 1987). iTvleba, rom misi gamomwvevi
Semdeg. gamoxatulia demencia, pirovnuli cvli­ mizezia gripis virusi an masze imunuri reaqcia.
lebebi, dizarTria da motoruli niSnebi. farTodaa yvelaze mZime garTulebaa parkinsonizmi, xolo meore

_ 377 _
14 demencia, deliriumi da sxva fsiqikuri aSlilobebi
adgilzea antisocialuri pirovnuli aSliloba, ro­
melsac gamoxatuli qceviTi darRvevebi axasiaTebs.
cxrili 14.21 simsivnis mqone pacientebSi kog­
nituri daqveiTebis gamomwvevi ramdenime mizezi
zog SemTxvevaSi viTardeba Sizofreniismagvari
mdgomareoba. zaksma (Sacks, 1973) detalurad aRwera es simsivnis uSualo efeqti
mdgomareoba da, zogi pacientis SemTxvevaSi, L-dofas w moculobiTi efeqti (Tavis tvinis pirveladi simsivne
xanmokle da gasaocari `gamojanmrTelebis~ efeqti an metastazebis arseboba Tavis tvinSi)
aCvena. nevropaTologiurad es daavadeba progresuli w obstruqciuli hidrocefalia
supranukleuri damblis msgavsia. w Tavis tvinSi simsivnis difuzuri infiltracia
w gliomatozi (Gliomatosis cerebri)
Tavis tvinis simsivne w karcinomatozuri meningiti
w meningioma (En plaque meningioma)
Tavis tvinis simsivneebi daavadebis sxvadasxva etap­
ze mTel rig fsiqologiur da kognitur simp­ simsivnis arapirdapiri Sedegi
tomebs ganapirobebs (Ron, 1989; Jarguin-Valdivia,
w paraneoplasturi sindromi (magaliTad, limburi
2004). fsiqiatrebi ufro xSirad naxuloben paci­ encefaliti)
entebs, romlebsac nelad mzardi `Cumi~ simsivne w hiperkalcemia
aReniSnebaT (upiratesad Sublis wilSi). aseTi w hiponatriemia
mdgomareobisTvis ufro metad fsiqologiuri da, w hipoglikemia
iSviaTad, nevrologiuri niSnebia damaxasiaTebeli. w gulyrebi
amis magaliTia subfrontaluri meningioma an
oportunistuli infeqciebis Sedegi
korZiani sxeulis glioma. fsiqologiuri simptomebis
Tavisebureba, simsivnis lokalizaciasTan erTad, w herpes zosteri
w kriptokoki da sxva sokovani infeqciebi
damokidebulia moculobiTi procesiT (mag., qalaSida
w progresuli multifokaluri leikoencefalopaTia
wnevis momatebiT) gamowveul globalur efeqtze.
mniSvnelovania simsivnis zrdis siswrafec. swrafad mkurnalobis efeqti
mzardi simsivnis SemTxvevaSi, ufro savaraudoa w radioTerapia (radionekrozi, TromboangiopaTia, lei­
de­liriumis ganviTareba, xolo Senelebuli pro­ ko­distrofia)
cesis dros _ qronikuli kognituri daqveiTeba. es w qimioTerapia
ukanaskneli ufro xSirad simsivnis dominantur w neiroqirurgia
naxevarsferoSi ganviTarebis Sedegad vlindeba.
kraniofaringioma da hipoTalamusis midamoSi simptomuri an organuli daavadebebia da ICD-10-sa
ganviTarebuli simsivneebi ufro metad asocirebulia da DSM-IV-is klasifikaciebSi maT dasaxasiaTeblad
pirovnul aSlilobebsa da apaTiasTan. sxvadasxva terminologia gamoiyeneba. am wignSi Tavis
tvinis dazianebiT gamowveuli fsiqikuri aSlilobebi
kognituri darRvevebi simsivneebis dros mocemul TavSia ganxiluli, xolo sistemuri
simsivnis uSualo zemoqmedebis garda, qala-tvinis daavadebebiT ganpirobebuli cvlilebebi me-16 TavSia
SigniT da gareT arsebuli neoplazmuri warmonaqmnebi aRwerili. meoradi neirofsiqiatriuli daavadebebis
kognitur unarebze mravali meqanizmis saSualebiT magaliTebi moyvanilia cxrilSi 14.22.
moqmedebs (Taphoorn and Klein, 2004; cxrili 14.21). mag., am daavadebebis klinikuri niSnebi, Cveulebriv,
centraluri nervuli sistemis limfomas SemTxvevaSi pirveladi fsiqikuri aSlilobebisgan ar gansxvavdeba.
kognituri daqveiTeba daavadebis mogvianebiT amdenad, meoradi daavadebis diferencialuri di­
stadiaze iCens Tavs da, upiratesad, radioTerapiis agnozis dasma masTan asocirebuli simptomebiTaa
garTulebas warmoadgens. SesaZlebeli. ICD-10-is safuZvelze SemuSavebuli
kriteriumebis mixedviT somaturi daavadebis Sede­gad
meoradi an simptomuri ganviTarebul meorad fsiqikur aSlilobebad iTvleba
iseTi mdgomareobebi, rodesac:
neirofsiqiatriuli sindromebi
w gvaqvs cerebruli daavadebis, dazianebis an
am TavSi aRweril yvela daavadebas bazisuri paTo­
disfunqciis, an romelime CamoTvlil sindromTan
logiuri meqanizmebi (mag., demencia) an aSkara
asocirebuli somaturi daavadebis arsebobis da­
biologiuri mizezebi (mag., epilefsia) aqvs. marTalia,
madasturebeli monacemebi;
neirofsiqiatriaSi arsebobs daavadebaTa jgufi,
w saxezea droSi Tanxvedrili kavSiri (kvirebis an
romelic am kategoriaSi ar jdeba (anu aris e.w.
Tveebis manZilze) gamomwvev daavadebasa da gan­
`funqciuri~ an idiopaTuri), Tumca maTi axsna
viTarebul fsiqikur aSlilobebs Soris;
msgavsi midgomiT xSirad SesaZlebelia. es meoradi,
w fsiqikuri gamojanmrTeleba gamomwvevi daavadebis

_ 378 _
meoradi an simptomuri neirofsiqiatriuli sindromebi
mkurnalobis Sedegad miiRweva;
cxrili 14.22 simptomuri an meoradi fsiqikuri w ar arsebobs fsiqikuri aSlilobis sxva `fsiqo­
aSlilobebis zogierTi gamomwvevi mizezi
logiuri~ mizezi. mag., rodesac depresiis Sem­
sindromi gamomwvevi mizezi TxvevaSi ar aRiniSneba afeqturi aSlilobis oja­
fsiqozebi safeTqlis wilis daavadebebi, han­ xuri anamnezi, damaxasiaTebeli pirovnuli Tavi­
TingTonis daavadeba, bazaluri seburebebi an gmomwvevi cxovrebiseuli movlenebi.
gan­gliis lokaluri dazianeba, de­
men­ciebi, endokrinopaTiebi, metabo­
luri darRvevebi, cerebruli vas­ damatebiTi literatura
kulitebi, neirosifilisi
Lishman, WA. (1998) Organic psychiatry, 3rd edn. Blackwells,
afeqturi alchaimeris daavadeba, insulti,
qa­la-tvinis travma, gafantuli Oxford. (standartuli saxelmZRvanelo neirofsiqi-
aSlilobebi
skle­rozi, hanTingTonis daavadeba, atriaSi)
kroicfeld-iakobis daavadeba (CJD),
pa­raneoplasturi limburi en­­ce­fa­ Asbury AK, McKhann GM, McDonald WI, et al. (2002) Dis-
liti, endokrinopaTiebi, meta­bo­ eases of the nervous system. Clinical neuroscience and thera-
luri darRvevebi (gansakuTrebiT, peutic principles, 3rd edn. Cambridge University Press, Cam-
hiperkalcemia), neirosifilisi
bridge. (ortomeuli, romelic moicavs nevrologiur
pirovnuli frontotemporaluri demencia, Sub­ da neirofsiqiatriul aSlilobebs da maTi neirobi-
aSlilobebi lis wilis simsivneebi, hanTingTonis
daavadeba, bazaluri gangliis loka­ ologiuri safuZvlebis ganaxlebul mimoxilvas)
luri dazianeba, neirosifilisi,
kroicfeld-iakobis (CJD) daava­de­
ba, paraneoplasturi limburi en­
cefalopaTia,

obsesiur- frontotemporaluri demencia, rTu­


kompulsuri li parcialuri gulyrebi, bazaluri
gangliis dazianeba, retis sindromi
aSliloba

TviTdazianeba leS-nihenis sindromi

_ 379 _
Tavi 15 kvebiTi da
Zilis aSlilobebi
Tavis Sinaarsi
jgufis qvejgufi, romelic Sedgeba am ori ZiriTa-
kvebiTi aSlilobebi 380
di diagnozis klinikurad msgavsi mdgomareobebisgan,
nervuli anoreqsia 380
magram isini ver akmayofileben am diagnozebis zust
nervuli bulimia 386
kriteriumebs. es aSlilobebi DSM-IV-is mixedviT kla-
dauzustebeli kvebiTi aSlilobebi (atipiuri
sificirdeba, rogorc kvebiTi aSlilobebi, romlebic
kvebiTi aSlilobebi) 390
sxvagvarad ar aris dazustebuli (EDNOS). isini ase-
ukontrolo kvebasTan dakavSirebuli aSli-
ve cnobilia, rogorc atipiuri kvebiTi aSlilobebi
loba 390
da realurad ufro xSirad gvxvdeba, vidre nervuli
simsuqne 390
anoreqsia da nervuli bulimia. am tipis aSlilobebis
fsiqogenuri pirRebineba 392
mqone bevr pacients anamnezSi aReniSneboda nervuli
Zilis aSlilobebi 392
anoreqsia an nervuli bulimia da maTi nawili sabo-
epidemiologia 392
lood SesabamisobaSi movida am ori daavadebis krite-
insomnia 393
riumebTan. is faqti, rom kvebiTi aSlilobis mqone pa-
parasomniebi 395
cientebi midrekilni arian `meryeobisken~ am or diag-
sxva parasomniebi 396
nozs Soris (suraTi 15.1), gvafiqrebinebs, rom nervul
anoreqsias, nervul bulimiasa da EDNOS-s saerTo pa-
fsiqiatriaSi kvebiT aSlilobebs ganmartaven, rogorc Tofiziologia aqvs, romelic SeiZleba ase ganisazRv-
kvebis paternebis darRvevas, romelsac ganapirobebs ros: sxeulis wonisa da formisTvis gansakuTrebuli
pirovnebis damokidebuleba sakuTari sxeulis wonisa mniSvnelobis miniWeba. es imas niSnavs, rom kvebiTi aS-
da formis mimarT. am TavSi ganxiluli aSlilobebi lilobis mqone pacientebi sakuTar Rirsebas afaseben
moicavs nervul anoreqsias, nervul bulimias da msgavs mxolod sxeulis wonis, formisa da misi kontrolis
mdgomareobebs. aqve ganxilulia simsuqne, magram is ar unaris TvalsazrisiT (Fairburn and Harrison, 2003).
iTvleba fsiqikur aSlilobad, Tumca, mas SeiZleba ax-
ldes rogorc fsiqologiuri, ise somaturi garTule- nervuli anoreqsia
bebi. amave TavSi saubari iqneba Zilis aSlilobebze.
termini `nervuli anoreqsia~, pirvelad gamoiyena ing-
liselma eqimma uiliam galma 1868 wels, Tumca, nervu-
kvebiTi aSlilobebi li anoreqsiis mravali SemTxveva adrec iyo dafiqsi-
1970 wlamde kvebiTi aSlilobebi iSviaT, gamonaklis
SemTxvevad iTvleboda. nervuli bulimiis aRweris
nervuli
Semdeg imata gamovlenili SemTxvevebis ricxvma, ro- anoreqsia
melTac gamoxatuli simptomatika da qmedunarianobis
daqveiTeba axasiaTebdaT. dRemde sakamaToa, aris Tu
ara kvebiTi aSlilobebis sixSire SemTxvevaTa WeSma-
riti matebis Sedegi, Tu gaumjobesda am aSlilobis
gamovlena da diagnostika (Curren et al., 2005). kvebi-
Ti aSlilobebis klinikurad Sefaseba yovelTvis ver
xerxdeba. naCvenebia, rom pirvelad jandacvaSi nervu- atipiuri kvebiTi
aSliloba nervuli
li anoreqsiis SemTxvevaTa mxolod naxevris amocnoba bulimia
da diagnostireba xdeba, xolo nervuli bulimia, ro-
gorc wesi, bevrad iSviaTia da bulimiiT daavadebul suraTi 15.1. kvebiTi aSlilobebis erTmaneTSi gadasvlis
pirTa umravlesobas mkurnaloba ar utardeba. sqematuri gamosaxuleba. isris zoma mianiSnebs gadasvlis
albaTobasa da mimarTulebaze. wridan gareT mimarTuli
nervuli anoreqsia da nervuli bulimia SeiZleba isrebi gamojanmrTelebis maniSnebelia (gadmotanilia
ganvixiloT rogorc kvebiTi aSlilobis ufro didi Fairburn da Harrissn-is TanxmobiT, 2003).

_ 380 _
kvebiTi aSlilobebi
rebuli. man xazi gausva am mdgomareobis fsiqolo- wonaSi matebis mizniT sxvisagan daxmareba miiRos.
giur safuZvels, wonis aRdgenis saWiroebas da ojaxis sigamxdrisaken swrafva SeiZleba ramdenime formiT
rols. amave periodSi mocemuli mdgomareoba aRwera gamovlindes. zogadad, pacientebi Wamen Zalian co-
Sarl lasegmac (Charles Lasègue), romelic parizSi moR- tas da sakuTar Tavs Zalian dabalkaloriul zRvars
vaweobda (ix. Palmer, 2000). nervuli anoreqsiis wamyva- uweseben (xSirad 600-sa da 1000 kkal-s Soris). zogi-
ni niSnebia sxeulis Zalian dabali wona (standartul erTi cdilobs, wonis daklebas miaRwios pirRebinebis
wonaze 15%-iT naklebi; sxeulis masis indeqsi <17.5), gamowveviT, intensiuri varjiSiT da safaRaraTe sa-
gansakuTrebuli damokidebuleba sxeulis wonisa da Sualebebis borotad gamoyenebiT. xSirad pacientebs
formis mimarT, wonaSi matebisa da simsuqnis Zlieri moicavs sakvebze fiqri da drodadro siamovnebas
SiSi, sigamxdris Zlieri moTxovnileba da amenorea qa- iReben imiT, rom sxvisTvis `kulinarul Sedevrebs~
lebSi (ix. boqsi 15.1 DSM-IV-is kriteriumebi). qmnian. nervuli anoreqsiiT daavadebuli zogierTi
pacientebis umravlesoba axalgazrda qalia (ixile pacienti aRiarebs, rom saWmels malavs, zogi ki maRa-
epidemiologia). es mdgomareoba, rogorc wesi, vi- ziidan iparavs an sxva gziT Soulobs mas.
Tardeba mozardobis periodSi, Tumca, is SesaZlebe- ukontrolo kveba. pacientebis erT jgufs axasiaTebs
lia bavSvobaSi an ufro gviandel asakSic ganviTardes. ukontrolo kvebis ganmeorebiTi epizodebi. aseTi ti-
is Cveulebrivi dietis dacvis msgavsad iwyeba, magram pis qceva intensiuri xdeba asakTan erTad da qroni-
SemdgomSi umarTavi xdeba. centraluri fsiqolo- kul saxes iRebs. ukontrolo kvebis epizodebis dros
giuri niSania sxeulis formasa da wonasTan dakav- pacienti, rogorc wesi, iseT sakvebs iRebs, romlis-
Sirebuli zeRirebulovani ideebi. pacients SeiZleba ganac, Cveulebriv, Tavs ikavebs. gadaWarbebuli Wamis
hqondes damaxinjebuli warmodgena Tavis sxeulze, Semdeg pacienti Seberilobas grZnobs da, SeiZleba man
sjerodes, rom is Zalian msuqania, xolo sinamdvileSi xelovnurad gamoiwvios pirRebineba. aseT epizodebs
wonis mwvave deficits ganicdides. amiT aixsneba is Tan sdevs sindisis qenjna da wonaSi daklebis inten-
faqti, rom pacientebis umravlesobas ar surs, rom siuri Zalisxmeva. pacientis aRSfoTebas iwvevs nebis-
mieri adamiani, romelic urCevs mas Wamisagan Tavi ar
boqsi 15.1 nervuli anoreqsiis Seikavos. mas SeuZlia, gadamalos sakvebi, an Wamis dam-
kriteriumebi DSM-IV mixedviT TavrebisTanave, sxvebisTvis SeumCnevlad, gamoiwvios
w uaris Tqma simaRlisa da asakis mixedviT dadgenili pirRebineba. DSM-IV-is mixedviT, nervuli anoreqsia,
wonis minimaluri normis SenarCunebaze (mag. wonaSi romelic ukontrolo kvebasTan da gamwmendi saSuale-
klebisas, pacientis wona mosalodneli wonis 85%-–s bebis (laqsativebi, diuretikebi da oyna) avadmoxmare-
an naklebs Seadgens an wonaSi matebisas is ver aRwevs
basTan aris dakavSirebuli, restriqciulisagan gansx-
saWiro standarts, ris gamoc misi wona mosalodnel
wonaze naklebia da standartuli wonis 85%-s, an vavebul tipad iTvleba.
naklebs Seadgens) amenorea erT-erTi fizikuri anomaliaa, romelic
w wonis naklebobis miuxedavad wonaSi matebisa da tradiciulad Setanilia diagnostikur kriteriumeb-
gasuqebis Zlieri SiSi
Si. is vlindeba nervuli anoreqsiis adreul stadiaze
w wuxili sxeulis wonis da formis gamo; sxeulis wonisa
da SemTxvevaTa mexuTedSi win uswrebs wonis mkveTr
da formis araadekvaturi zegavlena TviTSefasebaze;
im faqtis miuRebloba, rom sxeulis dabali wona klebas; Tumca, anamnezis Sekrebis dros irkveva, rom
seriozul problemas warmoadgens pacients dieta adre hqonda dawyebuli. rig SemTx-
w amenorea reproduqciuli asakis qalebSi, anu erT­ vevebSi, Tavidan yuradRebas iqcevs amenorea, xolo
maneTis miyolebiT sami ukanaskneli menstrualuri mogvianebiT _ kvebiTi aSliloba.
ciklis gamotoveba (qals maSin udasturdeba amenorea,
Tu cikli aRdgeba mxolod hormonis – mag. estrogenis sxva simptomebi: depresiuli, SfoTviTi da obsesi-
miRebis Semdeg). uri simptomebi, guneb-ganwyobis labiloba da sociumi-
dan gariyva am mdgomareobis saerTo niSnebia. rogorc
nervuli anoreqsiis tipebi wesi, mas Tan sdevs seqsualuri interesis daqveiTebac.
SezRudviTi/restriqciuli tipi. nervuli anoreqsiis
mim­dinare epizodis dros pirovneba regularulad ar fizikuri Sedegebi
aris dakavebuli ukontrolo kvebiTa da gamwmendebis nervuli anoreqsiisTvis damaxasiaTebeli mniSvne­
gamoyenebiT (TviTgamowveuli pirRebinebiT an safaRaraTe
saSualebebiT, diuretikebisa da oynis borotad gamo­ lo­vani simptomebi da niSnebi meoradia da SimSilis
yenebiT) Sedegs warmoadgens. maT SeiZleba organizmis sx-
gawmendiTi tipi/ukontrolo kveba. nervuli anoreqsiis vadasxva sistema daazianon (cxrili 15.1).
mimdinare epizodis dros pirovneba regularulad aris
dakavebuli ukontrolo kvebiT da gamwmendebis gamo­ epidemiologia
yenebiT (TviT-gamowveuli pirRebinebiT an safaRaraTe
saSualebebis, diuretikebisa da oynis borotad gamo­ye­ nervuli anoreqsiis sixSiris maCvenebeli efuZneba
nebiT). britaneTsa da aSS-Si SemTxvevaTa registraciis mona-

_ 381 _
15 kvebiTi da Zilis aSlilobebi

cxrili 15.1 nervuli anoreqsiis fizikuri cxrili 15.1 nervuli anoreqsiis fizikuri
maxasiaTeblebi maxasiaTeblebi (gagrZeleba)
fizikuri simptomebi
w sicivis mimarT momatebuli mgrZnobeloba; sxva metaboluri anomaliebi
w gastrointestinuri simptomebi _ Sekruloba, Wamis w hiperqolesterolemia;
Semdeg sisavsis SegrZneba, Seberiloba; w plazmis karotinis maRali done;
w Tavbrusxveva da sinkope; w hipofosfatemia (zemoT iwevs kvebis Semdeg);
w amenorea qalebSi, romlebic ar iReben oralur w dehidracia;
kontraceptivebs; seqsualuri moTxovnilebis w eleqtolituri disbalansi (damokidebulia formaze;
daqveiTeba; unayofoba; aReniSnebaT pirebs, romlebic xSirad aRebineben
w cudi Zili, diliT adre gaRviZeba. an didi raodenobiT iyeneben laqsativebsa da
diuretikebs);
fizikuri niSnebi w hipokaliemia.
w ganleva, zrdaSi Seferxeba, mkerdis ganviTarebis
SeCereba (prepubertatis dros);
sxva saxis anomaliebi
w mSrali kani, nazi RinRli (lanugo) zurgze, winamxrebsa
w osteopenia da osteoporozi (motexilobis maRali
da saxeze; kanis, fexisa da xelis gulebis agurisferi
riskiT).
Seferiloba;
w yursukana da ybisqveSa jirkvlebis Sesieba
(gansakuTrebiT, bulimiis mqone pacientebSi); Fairburn, Harrison, 2003.
w wina kbilebis Sida zedapiris erozia (perimilolizisi)
maTTan, visac xSirad aqvs pirRebineba;
w civi xelebi da fexebi; hipoTermia; gavrceleba _ sakmaod rTulia daadgino nervuli an-
w bradikardia; hipotenzia, ariTmia (gansakuTrebiT, oreqsiis gavrcelebis WeSmariti maCvenebeli, radgan
dabali wonis mqone pacientebSi, romlebsac aqvT
am mdgomareobis mqone bevri piri uaryofs misTvis
eleqtrolituri darRvevebi);
w damokidebuli SeSupeba (rac arTulebs sxeulis wonis damaxasiaTebeli simptomebis arsebobas. gamokiTxva
Sefasebas); gviCvenebs, rom gavrcelebis miaxloebiTi xarisxi
w proqsimaluri kunTebis sisuste (mjdomare
skolis moswavle da student gogonebSi 0.7%-ia.
mdgomareobidan wamodgomis gaZneleba).
sqesi, socialuri fena da eTnikuri warmoSoba. ro-
fizikuri gamokvlevebiT gamovlenili anomaliebi gorc zemoT iyo aRniSnuli, axalgazrda qalebis sak-
w endokrinuli darRvevebi;
w maluTeinizirebeli hormonis, maod didi raodenoba zRudavs sakvebis miRebas da
folikulomastimulirebeli hormonisa da zedmet mniSvnelobas aniWebs sxeulis formasa da wo-
estradiolis dabali koncentracia; nas, magram mainc ar akmayofilebs nervuli anoreqsiis
w T4-is normaluri maCveneblis dros dabali T3,
Tiroidmastimulirebeli hormonis normaluri diagnostikur kriteriumebs. klinikur praqtikaSi,
koncentracia (dabali T3 sindromi); nervuli anoreqsiiT daavadebuli mamakacebi pacien-
w plazmaSi kortizolis maRali done deqsametazonis
tebis populaciis mxolod 5-10%-s Seadgenen. SemTx-
supresiis gareSe;
w zrdis hormonis maRali koncentracia; vevaTa raodenoba, dabalTan SedarebiT, ufro metia
w hipoglikemia (iSviaTad). maRal socialur fenaSi; Zalze iSviaTia aRmosavlur
kardiovaskuluri qveynebSi da aRmosavluri qveynebis araTeTrkanian
w darRvevebi ekg-ze (gansakuTrebiT, eleqtrolituri mosaxleobaSi (Hoek and van Hoeken, 2003).
disbalansis dros);
w gamtareblobis defeqtebi, gansakuTrebiT, Q-T genetika
intervalis gaxangrZliveba.
nervuli anoreqsiis dadgenili SemTxvevebi biologiur
gastrointestinuri debSi 5-10%-s Seadgens, maSin rodesac amave asakis go-
w kuWis daclis dagvianeba;
w msxvili nawlavis moZraobis Seneleba (meoradia - gonebis mTel populaciaSi is mxolod 0.5-1.0%-ia. bi-
laqsativebis xSiri gamoyenebis gamo); ologiur debSi aseve maRalia kvebiTi aSlilobis sxva
w kuWis mwvave gafarToeba (iSviaTia, meoradia formebis ganviTarebis riski (rogoricaa nervuli buli-
ukontrolo da gadaWarbebuli Wamis gamo).
mia da EDNOS), rac adasturebs ojaxuri predispoziciis
hematologiuri mniSvnelobas. maRali ojaxuri riski SeiZleba iyos ro-
w saSualo simZimis normoqromul-normocituli anemia;
w msubuqi leikopenia SedarebiTi limfocitoziT;
gorc ojaxuri garemos, aseve genetikuri zemoqmedebis
w Trombocitopenia. Sedegi; miT umetes, rom tyupebis Seswavlam gamoavlina
monizigotur tyupebSi nervuli anoreqsiis sixSiris bev-
cemebs da Seadgens 100000 sul mosaxleze weliwadSi
rad ufro maRali Tanxvedra (daaxloebiT 55%), dizigo-
0.37-4.06 SemTxvevas. savaraudod, es monacemebi re-
tur tyupebTan SedarebiT (daaxloebiT 5%), rac nervuli
alurze ufro dabalia. meoce saukunis dasawyisidan
anoreqsiis SemTxvevaSi genetikuri komponentis arsebiT
1970-ian aRricxul SemTxvevaTa sixSire gaizarda da
rolze mianiSnebs (Treasure and Holland, 1989).
mas Semdeg garkveulwilad stabiluri gaxda (Hoek and
nervuli anoreqsiis ganviTarebaSi genetikuri faq-
van Hoeken, 2003, Currin et al., 2005) (suraTi 15.2).
toris roli naTeli ar aris. zogierTi asociaciuri

_ 382 _
kvebiTi aSlilobebi
75

sixSiris maCvenebeli 100 000 SemTxvevaze


nervuli bulimia

50

suraTi 15.2 nervuli anoreqsiisa 25


da bulimiis yovelwliuri sixSiris
grafikuli gamosaxuleba 10-39
wlis asakobrivi jgufis qalebSi. nervuli anoreqsia
1988-2000 wlebis monacemebi. cdo­
milebis Zelaki warmoadgens sar­
wmunoebis 95%-ian intervals (Currin 0
et al., 2005) 1988 1989 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000
wlebi
gamokvlevis mixedviT, am SemTxvevaSi adgili aqvs robebi. misi azriT, nervuli anoreqsiis mqone pacien-
5-HT2A receptoris promotoruli regionis polimor- tebi CarTulni arian sakuTar TavTan umowyalo brZo-
fizms, magram sxva gamokvlevebis Sedegebi amas ar adas- laSi TviTkontrolis, identobis gancdisa da efeq-
turebs. amis msgavsad, 200 ojaxis (ojaxis minimum or turobis miRwevis mizniT. maTi Zalisxmevis saboloo
wevrs dausves nervuli anoreqsiis diagnozi) Seswavlam, mizania gaxdoma. am mosazrebas adasturebs epidemi-
SeWidulobis farTo-genomuri analizis gamoyenebiT, ologiuri kvlevebis Sedegebi, romelTa mixedviT,
naklebad daadastura SeWidulobis arseboba qromo- mocemuli aSlilobis ganviTarebis meqanizmSi dabali
soma 1p-is ubanTan (Grice, 2002). nervuli anoreqsiisad- TviTSefaseba da srulyofilebisken swrafva erTma-
mi Tandayolili predispozicia SeiZleba gamowveuli neTzea gadajaWvuli (Fairburn, 1999). savaraudoa, rom
iyos iseTi pirovnuli maxasiaTeblebiT, rogorebicaa es premorbiduli pirovnuli Taviseburebebi gansa-
srulyofilebisaken swrafva da obsesiuri azrovneba kuTrebiT arTulebs axalgazrdis morgebas mozardo-
(ix qvemoT). da bolos, ojaxurma gamokvlevebma daad- bis xanis moTxovnebTan. aSlilobis debiutis periodi
gina kavSiri kvebiT aSlilobebsa da guneb-ganwyobis gvafiqrebinebs, rom pirovnebis ganviTarebasTan daka-
aSlilobas Soris, magram nakleb savaraudoa, rom am vSirebuli problemebi marTlac mniSvnelobis mqonea,
or mdgomareobas erTi, saerTo etiologiuri faqtori rac daadastura epidemiologiur doneze gakeTebul-
hqondes (Lilenfeld and Kaye, 1998). ma SemTxveva-kontrolis gamokvlevebma (Fairburn, 1999).

socialuri faqtorebi Sida ojaxuri mizezebi


is faqti, rom nervuli anoreqsia garkveuli social- nervuli anoreqsiiT daavadebuli pacientebis ojaxeb-
uri fenis problemas warmoadgens, gvafiqrebinebs, Si sakmaod xSiria garTulebuli urTierTobebi, rac
rom mis ganviTarebaSi mniSvnelovan rols asrulebs avtorebis nawils afiqrebinebs, rom am tipis prob-
kulturaluri faqtorebi. am faqtorebs Soris cen- lemebi garkveul rols TamaSobs daavadebis ganviTa-
traluria farTod gavrcelebuli Tvalsazrisi, rom- rebis meqanizmSi. zogi avtori Tvlis (Minuchin, 1978),
lis Tanaxmad, sigamxdre mimzidveli da sasurvelia. rom daavadebis ganviTarebis safuZvels SesaZloa
SeZlebuli socialuri fenis Seswavlam aCvena, rom am ojaxuri urTierTobebis specifikuri modeli war-
fenis moswavle da studenti gogonebis umravlesoba moadgendes. aseTi modeli gulisxmobs gadaWarbebul
drogamoSvebiT dietas icavs. Tu ar gaviTvaliswinebT mfarvelobas, sixistes da konfliqtebis mogvarebis
erTjerad risk-faqtorebs, pirebi, romlebsac uvi- uunarobas. avtorebi aseve miiCneven, rom nervuli an-
TardebaT nervuli anoreqsia, ar ganicdian sxva risk- oreqsiiT ojaxis wevris daavadeba emsaxureba ojax-
faqtorebis mniSvnelovan zemoqmedebas. es gvafiqre- uri uTanxmoebebis mowesrigebas.
binebs, rom am SemTxvevaSi mTavaria individis reaqcia epidemiologiuri kvlevebiT dadginda, rom pirebi,
dietaze da ara TavisTavad dietis dacva (Fairburn, 1999). romelTac uviTardebaT nervuli anoreqsia, bavSvoba-
Si izrdebodnen konfliqtur ojaxur garemoSi (cudi
individualuri fsiqologiuri mizezebi
urTierToba mSoblebTan; mSoblebis fsiqikuri aSli-
bruxi (Bruch, 1974) iyo pirveli mkvlevari, romelmac lobebi, kerZod, depresia). Tumca, unda aRiniSnos,
Seiswavla nervuli anoreqsiis fsiqologiuri winapi- rom es risk-faqtorebi ar aris specifikuri nervuli

_ 383 _
15 kvebiTi da Zilis aSlilobebi
anoreqsiisTvis, radgan am fonze imave sixSiriT gvx- gamokvleva
vdeba sxva fsiqikuri aSlilobebic, mag., guneb-ganwyo-
pacientebis umravlesobas ar surs fsiqiatrTan kon-
bis aSlilobebi (Fairburn, 1999). rogorc Cans, nervuli
taqti, amitom Zalian mniSvnelovania maTTan kargi
anoreqsiis ganviTarebis winapirobaa am zogadi risk-
urTierTobis damyareba, rac gulisxmobs pacientis
faqtorebis urTierTqmedeba individis iseT konkret-
mosmenas da misi Tvalsazrisis gagebas; pacientisTvis
ul Sinagan faqtorebTan, rogoricaa srulyofilebi-
mkurnalobis alternativebis ganmartebas. garda ami-
saken swrafva da dabali TviTSefaseba.
sa, dasaSvebi unda iyos kompromisuli gadawyvetilebis
aSlilobis mimdinareoba da prognozi miReba. aucilebelia, dawvrilebiTi anamnezis Sekreba
aSlilobis ganviTarebis, axlandeli kvebis racionis,
sawyis stadiebze nervuli anoreqsiis mimdinareoba
wonis kontrolisa da sxeulis sasurvel wonaze pa-
cvalebadi xasiaTisaa. erTmaneTs enacvleba gamwvave-
cientis Sexedulebis Sesaxeb (ix. boqsi 15.2 da 15.3).
bebisa da nawilobrivi remisiis periodebi. xanmokle
fsiqikuri statusis Sefasebisas, gansakuTrebuli
anamnezis SemTxvevebSi sruli gamojanmrTeleba ar
yuradReba unda mivaqcioT depresiul simptomebs.
warmoadgens iSviaT movlenas. grZelvadiani prog-
sruli informaciis misaRebad da pacientis ndobis
nozis gakeTeba rTulia, radgan gamoqveynebuli ma-
mosapoveblad SeiZleba saWiro gaxdes erTze meti in-
sala efuZneba arCeviT SemTxvevebs, xolo Semdgomi
tervius Catareba. mSoblebisa da sxva informatorebis
dakvirvebiT miRebuli monacemebi _ arasruli. gamo-
gamokiTxva rac SeiZleba adreul etapze unda moxdes.
savali sakmaod gansxvavebulia, Tumca, dadgenilia
aucilebelia fizikuri mdgomareobis gamokvleva.
Semdegi zogadi kanonzomierebebi:
gansakuTrebuli yuradReba unda mivaqcioT kaxeqsiis
1. miuxedavad imisa, rom, Cveulebriv, wona da men-
xarisxs, gul-sisxlZarRvTa sistemis mdgomareobas,
strualuri cikli normaSi dgeba, kvebiTi Cvevebi da
vitaminebis naklebobis niSnebs. aucilebelia sxva ga-
damokidebuleba sxeulis wonisa da formis mimarT
momfitavi darRvevebis (rogorebicaa malabsorbcia,
anomaliuri rCeba da zogierT pacients uviTardeba
endokrinuli darRvevebi, simsivne) gamoricxva. Tu
bulimia an sxvagvarad dauzustebeli kvebiTi aSli-
gvaqvs eWvi, rom pacienti xelovnurad iwvevs pirRe-
lobebi.
binebas an xmarobs gamwmend saSualebebs, aucileblad
2. nervuli anoreqsia arasodes gardaiqmneba fsiqi- unda ganvsazRvroT sisxlSi eleqtrolitebi.
kuri aSlilobis sxva formad.
mtkicebulebaze damyarebuli mkurnaloba
3. miuxedavad aSlilobis qronikuli mimdinareobisa,
pacienti SeiZleba gamojanmrTeldes mravali wlis fsiqoTerapia
Semdeg. Cven ara gvaqvs sakmarisi raodenobis mtkicebuleba
4. im gamokvlevebis mixedviT, romelTa drosac tar- nervuli anoreqsiis mkurnalobisa da marTvis Sesaxeb.
deboda mZime SemTxvevebze xangrZlivi Semdgomi da- es, nawilobriv, asaxavs nervuli anoreqsiis simZimis
kvirveba, letalobis maCvenebeli daaxloebiT 15% xarisxis farTo diapazons da kompleqsuri interven-
aRmoCnda, rac eqvsjer aRemateba letalobis stan- ciis Sefasebis siZneleebs, rac imas niSnavs, rom bevri
dartul maCvenebels. zogadad, sikvdilis uSualo Tanamedrove mosazreba mkurnalobis Taobaze mxolod
mizezia TviTmkvleloba an samedicino garTulebe- klinikur gamocdilebaze da Sexedulebebzea damyare-
bi. savaraudoa, rom letalobis maCvenebeli ufro buli. nervuli anoreqsiis dros sxvadasxva saxis
dabali iqneba, Tuki kvleva Catardeba ufro did fsiqoTerapias iyeneben. saerTo mosazrebis Tanaxmad,
populaciaze; is SeiZleba kidev ufro metad Sem- am SemTxvevaSi gamousadegaria intensiuri fsiqoanali-
cirdes mkurnalobis gaumjobesebuli meTodebis tikuri meTodebis gamoyeneba. klinikuri gamocdileba
danergvis Semdeg (Nielson, 1998). imas gveubneba, rom pirovnuli urTierTobebis gaum-
5. pacientebis erTi mexuTedi aRwevs srul gamo- jobesebasa da TviTefeqturobis gancdis amaRlebaze
janmrTelebas, xolo meore mexuTedi mZime avadmyo- mimarTuli saSualebebi garkveulwilad Rirebulia.
fi rCeba. danarCen pacientebs aReniSnebaT sxvadasx- bolo wlebSi rekomendebulia ojaxuri Terapi-
va xarisxis qronikuli da cvalebadi darRvevebi. is Catareba. Sedegebi aCvenebs, rom am tipis Tera-
pia garkveul rezultatebs iZleva SedarebiT ufro
6. keTilsaimedo gamosavlis mTavari prediqtori
axalgazrda pacientebis SemTxvevaSi, magram, zogadad,
aris xanmokle avadmyofobis istoria da aSlilobis
ojaxuri Terapiis efeqturoba saeWvoa (Russel et al.,
gamovlena adreul asakSi. xolo, simsuqne bavSvobis
1987). Tu am tipis Terapia mainc gamoiyeneba, is unda
asakSi, dabali TviTSefaseba da pirovnuli aSlilo-
CavataroT seleqciurad, anu iq, sadac dominirebs
bebi arakeTilsaimedo gamosavlis prediqtorebia
ojaxuri problemebi da ojaxis sxva wevrebi gamoT-
(Sullivan, 1998).
qvamen Terapiis procesSi monawileobis survils. ar

_ 384 _
kvebiTi aSlilobebi

boqsi 15.2 kvebis Sefaseba; boqsi 15.3 fsiqologiuri mdgomareobis


gasaTvaliswinebeli kiTxvebi: Sefaseba; gasaTvaliswinebeli kiTxvebi:
ras Wams Cveulebriv dRis manZilze pacienti? ra xarisxiT ras fiqrobs pacienti sakuTari sxeulis wonasa da for-
izRudavs Tavs? maze?
misdevs Tu ara igi kvebis raime sqemas? icvleba Tu ara es ikavebs Tu ara Tavs Wamisgan? ra motiviT?
sqema? aris Tu ara kveba ritualuri procesi?
Tavs msuqan adamianad aRiqvams? ar moswons Tavisi
aridebs Tu ara Tavs raime konkretul sakvebs? Tu ki, sxeuli? Tu ki, ra niSniT?
ratom?
aqvs Tu ara damaxinjebuli warmodgena sxeulze? Tu ki,
zRudavs Tu ara siTxis miRebas? ra saxiT?
ra xdeba SimSilis an Wamis Zlieri moTxovnilebis dros? ras fiqrobs, ra moxdeba, Tu ar gaakontrolebs wonasa
rogoria am mxriv pacientis gamocdileba? da kvebas?
axasiaTebs Tu ara mas ukontrolo kveba? iRebs Tu ara eSinia Tu ara kontrolis dakargvis? SeuZlia ganmartos,
obieqturad marTla didi raodenobis sakvebs ? grZnobs ras gulisxmobs amaSi?
Tu ara, rom ver akontrolebs sakuTar Tavs?
miiCnevs Tu ara Tavs damnaSaved da aqvs Tu ara sakuTari
dagegmilia Tu ara sakvebis ukontrolod miReba? rogor Tavis mimarT zizRi? Tu ki, ra udevs amas safuZvlad?
iwyeba es procesi? rogor mTavrdeba? ramdenad xSiria?
aris Tu ara am aSlilobaSi iseTi ram, ris gamoc is kargad
iwvevs Tu ara pacienti xelovnurad pirRebinebas? Tu ki, grZnobs Tavs?
rogor?
Tu aqvs ukontrolo kvebis epizodebi, rogoria misi ganc-
xom ar aRebinebs sisxls? iyenebs Tu ara Camosarecxad debi am epizodebis dawyebamde, mimdinareobisas da dam-
didi raodenobiT wyals? Tavrebis Semdeg?
iRebs Tu ara gamxsnelebs, Sardmdenebs, pirRebinebis ga- ras eubneba sxvebs sakuTari kvebiTi aSlilobis Sesaxeb?
momwvev da madis damTrgunav saSualebebs? rogoria maTi Tu arafers ambobs amis Sesaxeb?
miRebis efeqti?
ras fiqrobs Tavis mdgomareobaze? ra sargebels xedavs
ise xom ar xdeba, rom pacienti jer ReWavs sakvebs, xolo masSi?
mere gadmoafurTxebs mas? erTi dRe SimSilobs Tu meti?
B. Palmer (ed), (2000). Helping people with eating disorders. A
SeuZlia Tu ara Wama sxvisi TandaswrebiT? clinical guide to assessment and treatment. John Wiley, Chichester
varjiSobs Tu ara? ratom varjiSobs? “kaloriebis da-
sawvavad”? xovs (Kaye, 2001). arsebobs, agreTve, calkeuli faq-
tebi, romlebic nervuli anoreqsiis dros atipiuri
B. Palmer (ed), (2000). Helping people with eating disorders. A antifsiqozuri agentis _ olanzapinis, efeqturo-
clinical guide to assessment and treatment. John Wiley, Chichester
baze miuTiTebs, magram am sakiTxTan dakavSirebiT
aris cnobili, ojaxuri Terapiis sxvadasxva formi- dRemde randomizebuli gamokvleva ar Catarebula
dan, nervuli anoreqsiis SemTxvevaSi, romels eniWeba (Powers and Santana, 2004).
upiratesoba. sxeulis formaze, wonasa da kvebaze ano-
marTva
maliuri warmodgenebis Secvlis mizniT, kognitur-bi-
hevioruli Terapiac gamoiyeneba (Hay et al., 2003). am mkurnalobis dawyeba
sferoSi arsebul siZneleebs asaxavs bolodroindeli mkurnalobis warmateba didad aris damokidebuli pa-
randomizebuli kvlevis Sedegebi, romelTa mixedviT, cientTan kargi urTierTobis damyarebaze. pacients
arc kognitur-bihevioruli da arc interpersonalu- kargad unda gavagebinoT, rom aucilebelia adekva-
ri Terapia ar SeiZleba CaiTvalos nervuli anoreq- turi wonis aRdgena SimSiliT gamowveuli fizikuri
siis araspecifikuri klinikuri marTvis warmmarTvel da fsiqologiuri efeqtebis mosaxsnelad. mniSvnelo-
meTodad (McIntosh et al., 2005). vania, rom Terapevti pacients SeuTanxmdes dietis
sqemaze, magram ar unda CaerTos kamaTSi. aqve unda
medikamenturi mkurnaloba
aRiniSnos, rom wonis kontroli problemis gadaWris
nervuli anoreqsiis mkurnalobis dros medikamentu- mxolod erTi aspeqtia; amitom pacients unda SevTa-
ri Terapia ar aris wamyvani. Tumca, bevr pacients vazoT daxmareba, raTa man SeZlos Tanmdevi fsiqolo-
aReniSneba depresiis seriozuli niSnebi da am miz- giuri problemebis mogvareba.
niT, rig SemTxvevebSi, serotoninis ukumitacebis aucilebelia pacientis da mSoblebis gaTviTcnobie-
seleqciuri inhibitori gamoiyeneba. Cveulebriv, reba aSlilobasTan da mis mkurnalobasTan dakavSire-
depresiuli simptomebi wonis aRdgenisTanave qreba. bul sakiTxebSi. SemTxvevaTa umravlesobis mkurnalo-
arsebobs winaswari monacemebi axlad aRdgenili wo- ba mimdinareobs ambulatoriul da dRis stacionaris
nis SenarCunebis mizniT fluoqsetinis gamoyenebis pirobebSi. hospitalizacia unda moxdes maSin, Tu sa-
Taobaze, magram misi efeqturoba damtkicebas moiT- xezea qvemoT CamoTvlili Cvenebebi:

_ 385 _
15 kvebiTi da Zilis aSlilobebi
1. pacientis ukiduresad dabali, safrTxis Semcveli wona;
boqsi 15.4 iZulebiTi mkurnaloba
2. gamoxatuli mZime depresia da TviTmkvlelobis riski;
3. Tu ambulatoriul mkurnalobas ar mohyva Sedegi. kanonmdebloba iZulebiTi mkurnalobis Catarebis
SemTxvevaSi moiTxovs mtkicebulebas imis Taobaze,
pacientis hosiptalizacia aucilebelia, Tu saWiroa rom saxezea fsiqikuri daavadeba da nebayoflobiTi
wonis klebis Sedegad ganviTarebuli, sicoxlisTvis mkurnalobis Catareba SeuZlebelia. iZulebiTi
mkurnalobis gamoyeneba nervuli anoreqsiis mimarT
saSiSi eleqtrolituri darRvevebis, hipoglikemiisa winaaRmdegobis Semcvelia. aris Tu ara nervuli anoreqsia
da mwvave infeqciis mkurnaloba. fsiqikuri daavadeba samarTlebrivi TvalsazrisiT?
SesaZlebelia Tu ara warmatebuli mkurnaloba pacientis
wonis aRdgena Tanxmobis gareSe?

ambulatoriuli mkurnaloba. wonis aRdgena, Cveu- iZulebiTi mkurnaloba praqtikaSi iSviaTad gamoiyeneba.
mas mimarTaven, rogorc ukidures saSualebas maSin,
lebriv, ambulatoriulad xdeba. racionaluri miza- rodesac pacientis sicocxles safrTxe emuqreba. aseT
nia _ kviraSi 0.5 kg-is mateba, rac, rogorc wesi, dros iZulebiTi mkurnalobiT SegviZlia gadavarCinoT
dReSi 500-1000 zedmeti kaloriis akrefas moiTxovs. pacientis sicocxle da gamoviyenoT es periodi Terapiuli
urTierTobis dasamyareblad, rac dagvexmareba imaSi,
saboloo wona, Cveulebriv, unda iyos kompromisuli rom Semdgom CavataroT xangrZlivi nebayoflobiTi
wonis normalur maCvenebelsa (smi.>20) da pacientis mkurnaloba.
sasurvel maCvenebels (ramdens unda rom iwonides) iZulebiT mkurnalobas bevri uaryofiTi mxare aqvs.
Soris. dabalansebuli dieta gulisxmobs dReSi daax- aseT SemTxvevebSi mniSvnelovnad mcirdeba, pacientis
nebismier racionaluri mkurnalobis sqemaSi CarTvis
loebiT 3000 kkal-is miRebas, rac 3-4 kvebad unda
SesaZlebloba.
daiyos. sasurvelia pacientis fizikuri mdgomareobis
regularuli monitoringi da Cvenebis mixedviT vita- xdeba misi iZulebiTi hospitalizacia (boqsi 15.4).
minebis daniSvna. aseve, unda Sefasdes da Seicvalos ix. klinikuri daxelovnebis erovnuli institutis
wonis damklebi sxva strategiebi, romlebsac pacienti (National Institute of Clinical Excellence) mier Sedgenili
adre iyenebda, mag., gadaWarbebuli varjiSi da gamw- nervuli anoreqsiis mkurnalobis saxelmZRvanelo
mendi saSualebebis borotad gamoyeneba. principebi (2004b) (boqsi 15.5).
stacionaruli mkurnaloba. Tu saWiro gaxda paci-
entis hospitalizacia, masTan winaswar unda SevTanx- nervuli bulimia
mdeT, rom igi darCeba saavadmyofoSi samizne wonis
termini `bulimia~, asaxavs ukontrolo, gadaWarbe-
miRwevasa da mis SenarCunebamde. aseve, masTan unda
buli Wamis epizodebs. rogorc zemoT iyo aRniSnuli,
SevaTanxmoT momdevno ambulatoriuli mkurnalobis
bulimiis simptomi Cndeba nervuli anoreqsiis zogi-
detalurad Sedgenili gegma. stacionarSi mkurnalo-
erT SemTxvevaSi. nervuli bulimiis sindromi pirve-
bis warmateba didad aris damokidebuli pacientis
lad aRwera raselma (Russel, 1979) Tavis sakmaod gavle-
movlaze, mkafio miznis SemuSavebasa da mkurnalo-
nian naSromSi, romelic asaxavda 1972-1978 wlebSi 30
bis daxvewil, kargad gaazrebul gegmaze. warsulSi
pacientze Catarebuli dakvirvebis Sedegebs, maTi md-
hospitalSi myofi, pacientis mimarT mkacr reJims
gomareobis sakvanZo klinikur niSnebs da am mdgomare-
iyenebdnen, Tumca, amas mxolod sadamsjelo xasiaTi
obis diagnostirebas. Tumca, bulimiis SemTxvevebSi,
hqonda da araviTari sargebeli ar mohqonda.
romlebsac raseli Seiswavlida, nervuli anoreqsiis
pacientis kveba meddis meTvalyureobis qveS unda
SemTxvevebic iyo Sereuli, ris gamoc maTi aRwera gan-
iyos. meddas sami mniSvnelovani funqcia akisria: man
sxvavdeba im paTologiis aRwerisagan, romelic dRes
unda daarwmunos pacienti, rom mas SeuZlia Wamos
`nervuli bulimiis~ saxelwodebiTaa cnobili. mas
wonaze kontrolis dakargvis riskis gareSe; naTlad
Semdeg, rac sindromi `bulimia~ Setanil iqna DSM-
ganumartos dasaxuli mizani; daarwmunos pacienti,
III klasifikaciaSi, cxadi gaxda, rom nervuli bulimia
rom man ar unda gamoiwvios pirRebineba da ar unda mi-
sakmaod gavrcelebulia im populaciaSi, romelsac
iRos gamwmendi saSualebebi. kviraSi 0.5-1.0 kg-s mateba
nervuli anoreqsia ar aReniSneba (Palmer, 2004).
realistur mizans warmoadgens. am SemTxvevaSi wonis
miuxedavad imisa, rom raselma daaxasiaTa bulimiis
srul aRdgenas 8-12 kvira sWirdeba. zogierTi pacien-
sindromi, rogorc nervuli anoreqsiis `avismomas-
ti iTxovs saavadmyofos datovebas mkurnalobis dam-
wavebeli mdgomareoba~, nervuli bulimiiT daavade-
Tavrebamde, magram medpersonalma moTminebiT unda
bul pacientTa mxolod meoTxeds daudginda nervuli
daarwmunos igi, rom misTvis umjobesia mkurnalobis
anoreqsiis diagnozi.
bolomde saavadmyofoSi darCena.
nervuli bulimiis ZiriTadi niSnebia:
wonis dakargva iSviaTadaa imdenad mZime, rom si-
cocxlis SesanarCuneblad saswrafo, gadaudebel 1. gadametebuli Wamis dauZleveli survili;
mkurnalobas moiTxovdes. Tu aseT pacients ver varw- 2. sxeulis wonis kontrolis mizniT ukiduresi saSu-
munebT, rom aucilebelia hospitalizacia, saWiro alebebis gamoyeneba;

_ 386 _
kvebiTi aSlilobebi

boqsi 15.5 nervuli anoreqsiis marTvis boqsi 15.6 nervuli bulimiis DSM -IV
saxelmZRvanelo principebi kriteriumebi
w nervuli anoreqsiis SemTxvevaTa umravlesobis mar­ ukontrolo kvebis ganmeorebiTi epizodebi. aseT
Tva unda moxdes ambulatoriulad, fsiqologiuri epizodebs axasiaTebs qvemoT mocemuli ori niSani:
mkurnalobisa da fizikuri mdgomareobis monitoringis
pirobebSi; w drois calkeul monakveTSi (mag., 2 saaTis ganmavlobaSi)
sakvebis iseTi raodenobiT miReba, romelic
w fsiqologiuri Terapia moicavs kognitur-anali­ti­ sagrZnoblad aRemateba adamianTa umravlesobis mier
kur Terapias, kognitur-biheviorul Terapias, in­ drois imave monakveTSi da pirobebSi miRebuli sakvebis
terpersonalur fsiqoTerapias, fokusur fsiqo­ raodenobas;
dinamikur Terapias da ojaxur intervencias, romelic
uSualod kvebiT aSlilobazea mimarTuli; w aseTi epizodebis dros Wamaze kontrolis dakargva
(pacients iseTi SegrZneba aqvs, rom mas ar SeuZlia
w ambulatoriuli fsiqologiuri Terapia, Cveulebriv, Wamis Sewyveta an ver akontrolebs imas, Tu ras Wams da
sul mcire, 6 Tvis manZilze unda gagrZeldes. Tu ra raodenobiT).
pacientis mdgomareoba arc umjobesdeba da arc
uaresdeba, saWiroa mkurnalobis ufro intensiur wonis matebis Tavidan asacileblad perioduli, Seusabamo,
formaze gadasvla (mag., gadasvla individualuri kompensatoruli qceva, rogoricaa: xelovnurad gamo­
Terapiidan kombinirebul-individualur Terapiaze wveuli pirRebineba, laqsativebis, diuretikebisa da
an ojaxTan muSaobaze, an dRis stacionarul an sxva medikamentebis miReba an oynis borotad gamoyeneba;
hospitalur mkurnalobaze). nervuli anoreqsiis SimSiloba da gaZlierebuli varjiSi. ukontrolo kvebisa
mkurnalobis erTaderTi meTodi ar unda iyos dietis da Seusabamo kompensatoruli qcevis epizodebi kviraSi
mowesrigeba. saSualod orjer aRiniSneba da 3 Tve grZeldeba. zemoT
aRwerili qcevis darRvevebi mxolod nervuli anoreqsiis
w kvebis aRdgenis periodSi hospitalizebul pacientebTan epizodebis dros ar iCens Tavs.
aucilebelia fizikuri mdgomareobis monitoringis
Catareba. fsiqologiuri daxmareba mimarTuli unda nervuli bulimiis tipebi
iyos rogorc kvebasTan dakavSirebul qcevebze, aseve
gawmendiTi tipi _ nervuli bulimiis mimdinare epi­zodis
sxeulis wonisa da formis mimarT damokidebulebis
dros pirovneba regularulad dakavebulia TviT­
Secvlaze da ufro farTo fsiqosocialur sakiTxebze.
gamowveuli pirRebinebiT an gamwmendebis _ laqsativebis,
igulisxmeba, rom aseTi Careva wonaSi matebas Seuwyobs
diuretikebisa da oynis borotad gamoyenebiT;
xels. nervuli anoreqsiis mqone stacionaruli
pacientebis mimarT ar unda gamoviyenoT qcevis aragawmendiTi tipi - nervuli bulimiis mimdinare epizodis
modifikaciis xisti programebi. dros pirovneba mimarTavs sxva, Seusabamo kompensatorul
saSualebebs, rogoricaa: SimSili, gaZlierebuli varjiSi,
w stacionarSi wonis aRdgenis Semdeg, pacients
magram xelovnurad ar iwvevs pirRebinebas da ar xmarobs
unda SevTavazoT ambulatoriuli fsiqologiuri
laqsativebs, diuretikebs da oynas.
mkurnaloba, romelic unda iyos fokusirebuli rogorc
kvebasTan dakavSirebul qcevaze, ise sxeulis wonisa
da formis mimarT damokidebulebis Secvlaze, aseve,
mierve Tavsmoxveuli dietis darRveva. es epizodebi
ufro farTo fsiqosocialur sakiTxebze. garda amisa,
mudmivad unda warmoebdes fizikuri da fsiqologiuri zogjer SeiZleba dagegmilic iyos. bulimiis epizo-
riskebis monitoringi. dis dros pacienti didi raodenobiT iRebs sakvebs,
TiTo kvebaze daaxloebiT 2000 kkal-ze meti ode-
3. sxeulis wonasa da formasTan dakavSirebuli zeRi-
nobis. mag., pacientma erT kvebaze SeiZleba SeWamos
rebulovani ideebi, romlebic nervuli anoreqsiis
erTi puri, torti, erTi qila muraba da a.S. aseTi
drosac SeiniSneba.
gaumaZRroba maSin iCens Tavs, rodesac pirovneba
DSM-IV ganasxvavebs nervuli bulimiis or qvetips marto imyofeba. Wamis dawyebisas Cndeba daZabulobis
(boqsi 15.5): (1) `gawmendiTi tipi~ xasiaTdeba wonis moxsnis gancda, magram gantvirTvis gancdas mohyveba
matebis Tavidan asacileblad TviTgamowveuli pir- sinanuli da zizRi sakuTari Tavis mimarT. pacientma
RebinebiT, laqsativebis (safaRaraTe saSualebebis) SeiZleba xelovnurad gamoiwvios pirRebineba an mi-
da diuretikebis moxmarebiT; (2) `aragawmendiTi tipi~ iRos laqsativebi. dRis manZilze bulimiisa da gaw-
_ am dros pirovneba ar iyenebs `gamwmendebs~ wona- mendis epizodebis monacvleoba mravaljer SeiZleba
Si matebis Tavidan asacileblad, aramed mimarTavs ganmeordes.
sxva saSualebebs, rogoricaa intensiuri varjiSi da depresiuli simptomebi ufro metadaa gamoxatuli,
SimSili. nervuli bulimiiT daavadebul pacientebs, vidre nervuli anoreqsiis dros da, savaraudod, meo-
rogorc wesi, normaluri wona aqvT. normaze dabali radia kvebiTi aSlilobis mimarT. pacientebis didi
wonis mqone pacientebi nervuli anoreqsiis krite- nawilis mdgomareoba akmayofilebs mZime depresiis
riumebs akmayofileben, rac SemdgomSi maTi wamyvani kriteriumebs. depresiis simptomebi, rogorc wesi, ix-
diagnozi xdeba. pacientebis umravlesobis menstrua- sneba kvebiTi aSlilobis gamosworebasTan erTad. iS-
luri cikli savsebiT normaluria. viaTad gvxvdeba mZime da persistentuli depresiuli
bulimiiT daavadebul pacientebs kvebaze kontro- aSlilobis mqone pacientebi, romlebic antidepresan-
li TiTqmis sruliad dakarguli aqvT. bulemiis epi- tebiT mkurnalobas saWiroeben.
zodebs SeiZleba win uZRvodes stresi an pacientis

_ 387 _
15 kvebiTi da Zilis aSlilobebi

zemoqmedeba fizikur janmrTelobaze gansxvavebiT, nervuli bulimiis mqone pacientebi imy-


ofebian iseTi faqtorebis zemoqmedebis qveS, rom-
xSiri pirRebineba iwvevs mraval garTulebas; ker-
lebic pirovnebas dietis dacvisaken ubiZgeben (sim-
Zod, kaliumis donis daqveiTebas, rac sakmaod serio-
suqne bavSvobaSi, mSoblebis simsuqne da adreuli
zuli darRvevaa da iwvevs sisustes, gulis ariTmias
menarxe). srulyofilebisaken swrafva aseve SeiZleba
da Tirkmlebis dazianebas. iSviaTad Cndeba saSarde
CaiTvalos specifikur risk-faqtorad, Tumca, aq is
sistemis infeqciebi, tetania da epilefsiuri krunCx-
naklebad mniSvnelovania, vidre nervuli anoreqsiis
vebi. kuWis mJave SigTavsis zemoqmedebis gamo kbile-
SemTxvevaSi (Fairburn et al., 1999).
bze Cndeba saxasiaTo Rrmulebi, romlebsac stoma-
genetikuri risk-faqtorebi. radgan arsebobs urT-
tologi advilad scnobs.
ierTgamomricxavi mtkicebulebebi, nervuli bulimiis
epidemiologia ganviTarebaSi genetikuri faqtorebis roli da mniS-
dasavleTis qveynebSi mcxovreb 16-dan 40 wlamde asa- vneloba bundovania. rogorc Cans, mniSvnelovania ge-
kis qalebSi nervuli bulimiis gavrcelebis xarisxi netikuri komponenti, kerZod, nervuli anoreqsiisa
daaxloebiT 1%-s Seadgens. es ricxvi mamakacebis Sem- da bulimiis jvaredini ojaxuri transmisia, magram
TxvevaSi, sul cota, aTjer naklebia. nervuli bulimia individualuri geni jerjerobiT ar aris identi-
gvxvdeba mxolod ganviTarebul qveynebSi. daavadebis ficirebuli (Fairburn and Harrison, 2003).
gamovlenisa da diagnostikis katastrofuli mateba 5-HT neirotransmisia. sxvadasxva eqsperimentuli
aRiricxeboda britaneTSi 1990-iani wlebis dasawyis- paradigmebi, maT Soris neiroendokrinuli stimuli-
Si, rasac Semdgom zomieri klebis tendencia mohyva rebis testi da tvinis radiologiuri kvlevis Sede-
(ix. suraTi 15.2). amgvari zrda albaT iman gamoiwvia, gebi, gvafiqrebinebs, rom Tavis tvinis 5-HT funqcia
rom gaizarda SedarebiT xangrZlivi SemTxvevebis aR- nervuli bulimiis SemTxvevaSi anomaliuria (Keye et
ricxvis sixSire (Currin et al., 2005). al., 2001). triptofanis nakleboba gamojanmrTelebul,
bulimiis simptomebis armqone pacientebSi, iwvevs mw-
aSlilobis ganviTareba vave recidivs guneb-ganwyobisa da kognitur sferoSi,
nervuli bulimia Tavs iCens gviani mozardobis asakSi romelic sxeulis wonasa da formasTan aris dakav-
(e.i. ramdenime wliT gvian, vidre nervuli anoreqsia). Sirebuli. es faqti gvafiqrebinebs, rom nervuli bu-
is, rogorc wesi, Tan axlavs im periods, rodesac ada- limiis anamnezis mqone pacientebs axasiaTebT neirof-
miani wuxs sakuTari sxeulis wonisa da formis gamo. siqologiuri mowyvladoba Tavis tvinSi serotoninis
pacientTa meoTxeds anamnezSi aReniSneba nervuli an- dabali donis mimarT. interss moklebuli ar aris is
oreqsiis epizodi. Cveulebriv, daavadebis sawyisi pe- faqti, rom dietiT daklebuli wona iwvevs triptofa-
riodi xasiaTdeba dieturi SezRudvebiT, rasac mogvi- nis moxmarebis daqveiTebas, rac adasturebs imas, rom
anebiT (ufro xSirad 3 wlis ganmavlobaSi), enacvleba maRali riskis mqone pirebisTvis, gadametebuli dieta
gadametebuli Wamis bevrad xSiri epizodebi. gadamete- nervuli bulimiis CamrTav meqanizmad iqceva (Smith et
buli Wamis gaxSirebas mohyveba sxeulis wonis dabrune- al., 1999).
ba normalur sazRvrebSi. garkveul stadiaze, gadame-
tebuli Wamis kompensaciis mizniT, iwyeba pirRebinebis
mimdinareoba da gamosavali
TviTgamowveva da laqsativebis borotad gamoyeneba, nervuli bulimiis mimdinareoba da gamosavali sak-
rasac Sedegad Wamaze kontrolis dakargva mohyveba. maod bundovania imdenad, ramdenadac ar arsebobs
grZelvadiani gamokvlevebis sakmarisi raodenoba. im
etiologia pirebis SemTxvevaSi, romelTac mkurnaloba ar Cat-
zogadi risk-faqtorebi. nervuli anoreqsiis ms- arebiaT, daavadebis mimdinareoba da gamosavali uc-
gavsad, nervuli bulimiis ganviTareba sxvadasxva nobia. klinikuri SemTxvevebis saSualo xangrZlivoba
risk-faqtorebis zemoqmedebis Sedegia. es faqtore- daaxloebiT 5 welia, rac am qvejgufSi aSlilobis
bia: ojaxur anamnezSi mSoblebis fsiqikuri aSliloba, qronikuli mimdinareobis maCvenebelia. zogadad, daa-
gansakuTrebiT, depresia da medikamentebze damokide- vadebis gamosavali sakmaod gansxvavebulia. faqtebze
buleba; aseve, bavSvobisdroindeli gamocdilebis damyarebuli mtkicebulebebis mixedviT, aSlilobis
mTeli gama. arsebobs mosazreba, rom nervuli bulimi- mwvave forma qronikulSi gadadis. amgvarad, 5-10
is yvelaze xSiri risk-faqtori seqsualuri Zalado- wlis Semdeg, 1/3-dan ½-mde pacientebs isev aReniSne-
baa, Tumca, faqtobrivi mtkicebulebebis Tanaxmad, baT klinikurad gamoxatuli kvebiTi aSliloba, Tum-
am fonze bulimiis sixSire ar aRemateba sxva tipis ca, umravles SemTxvevaSi, atipiuri formiT (Fairburn
fsiqikuri aSlilobebis sixSires (Fairburn et al., 1999). et al., 2000). ar arsebobs imis mtkicebuleba, rom ner-
specifikuri risk-faqtorebi. epidemiologiuri kv- vuli bulimia asocirebulia sxva fsiqikuri aSlilo-
levebiT dasturdeba, rom, nervuli anoreqsiisgan bis dawyebasTan.

_ 388 _
kvebiTi aSlilobebi
nervuli bulimiis letalobis maCvenebeli, nervul marTva
anoreqsiasTan SedarebiT, dabalia, magram aris Tu ara
nervul anoreqsiasTan SedarebiT, nervuli bulimiis
is momatebuli saerTo populaciasTan mimarTebaSi,
marTva iolia, radgan aseT pacientebs ufro metad
gaurkvevelia (Keel et al., 2003). asea Tu ise, nervuli
aqvT gamojanmrTelebis survili da advilad modian
bulimia mtkiced aris asocirebuli depresiasa da im
urTierTTanamSromlobaze. amas garda, am SemTxvevaSi
medikamentebis avadmoxmarebasTan, romlebic sakmaod
ar arsebobs wonis aRdgenis saWiroeba. aucilebelia
maRali letalobis maCveneblebiT xasiaTdebian (Harris
gamovikvlioT pacientis fsiqikuri mdgomareoba da
and Barraclough, 1995). pacientis mdgomareoba umjobes-
ganvsazRvroT iseTi pacientebis eleqtrolitebis
deba orsulobis periodSi, xolo orsulobis Semdeg
done, romlebsac xSirad aqvT pirRebineba da romle-
viTardeba recidivi. ar arsebobs daavadebis mimdi-
bic gamwmend saSualebebs iyeneben.
nareobisa da prognozis damajerebeli winapiroba,
aseTive tipis sxva mravali aSlilobis msgavsad,
Tumca, simsuqne bavSvobis asakSi da dabali TviTSe-
aqac `safexurebrivi movla~ saukeTeso gzaa pacien-
faseba, rogorc wesi, asocirebulia arakeTilsaimedo
tebis didi raodenobisTvis, romelTac sxvadasxva
gamosavalTan (Fairburn et al., 2000).
simZimis aSliloba axasiaTebT. nervuli bulimiis mar-
mkurnalobasTan dakavSirebuli mtkicebulebebi Tva klinikuri daxelovnebis erovnuli institutis
bolo wlebis ganxilvis sagani gaxda (2004b).
mocemuli aSlilobis SemTxvevaSi, yvelaze ukeT Ses-
wavlili fsiqologiuri mkurnalobaa kognitur-bi- w safexuri pirveli _ pacientebis im mcire raode-
hevioruli Terapia, romelic pacients kvebaze kon- nobis identifikacia (5%-ze naklebi), romlebic
trolis aRdgenaSi exmareba. agreTve, araerTgzisaa saWiroeben specializebul mkurnalobas _ a) mZime
nacadi antidepresantebis (kerZod, serotoninis depresiis gamo; b) iseTi fizikuri garTulebebis
ukumitacebis seleqciuri inhibitoris) gamoyeneba. gamo, romelTa drosac saWiroa saavadmyofos an
mkurnalobis sxvadasxva meTodis efeqturobis Sej- dRis stacionaris pirobebSi mkurnaloba; g) niv-
amebis Sedegad (Bakaltchuk et al., 2000; Wilson and Fairburn, TierebaTa aramiznobrivad gamoyenebis gamo, rac
2002), SesaZlebelia Semdegi daskvnebis gamotana: damoukidebel mkurnalobas moiTxovs.

w sadReisod nervuli bulimiis mkurnalobis yvelaze w safexuri meore _ warimarTeba kognitur-bihevioru-


efeqtur saSualebad miCneulia specifikuri kogni- li TviTdaxmarebis saxiT, specialuri wignis gamoy-
tur-bihevioruli Terapia, romelic fokusirebu- enebiTa da araprofesionali fasilitatoris xelmZ-
lia im qcevisa da azrebis Secvlaze, romlebic xels RvanelobiT. pacienti fasilitators 4 Tvis ganmav-
uwyoben kvebiTi aSlilobis SenarCunebas. lobaSi xvdeba. ewyoba daaxloebiT 8-10 Sexvedra. ase-
Ti tipis mkurnaloba pirveladi jandacvis doneze
w am formis kognitur-bihevioruli TerapiiT
unda xorcieldebodes. am tipis Terapia pacientebis
mkurnalobisas pacientebis 1/3-dan 1/2-mde srul da
myar gamojanmrTelebas aRwevs.
w antidepresantebiT mkurnaloba (mag., serotoninis boqsi 15.7 kiTxvebi, romlebic unda dasvan
ukumitacebis seleqciuri inhibitoris gamoyeneba) pacientma da misi ojaxis wevrebma kvebiTi
amcirebs ukontrolo Wamas da, aqedan gamomdinare, aSlilobisa da misi mkurnalobis Sesaxeb
gamwmendebis gamoyenebis sixSiresac; aumjobesebs
pacientis guneb-ganwyobas, Tumca, kognitur-bihevi- pacienti
orul TerapiasTan SedarebiT, misi efeqti sustia 1. ra tipis kvebiTi problema maqvs?
da Sedegic SeiZleba myari ar iyos. 2. rogor imoqmedebs igi Cems janmrTelobaze, yoveld-
Riur cxovrebaze, muSaobasa da swavlaze?
w kognitur-bihevioruli Terapiisa da antidepre- 3. ratomgadawyviteT, SemomTavazoT aseTi saxis mkur-
santebiT mkurnalobis kombinacia, calke Catare- naloba?
bul fsiqologiur mkurnalobasTan SedarebiT, ar 4. arsebobs Tu ara sxva tipis mkurnaloba, romelic CemT-
vis ufro misaRebi iqneba?
aCvenebs aSkara upiratesobas.
ojaxi
w interpersonaluri fsiqoTerapia, SesaZloa, iseTive
1. riT SegviZlia dagexmaroT?
efeqturi aRmoCndes, rogoric kognitur-bihevior-
2. SeiZleba Tu ara uSualo monawileoba miviRoT
uli Terapiaa, magram mis Catarebas meti dro sWird- pacientis kvebis meTvalyureobaSi?
eba. 3. SeiZleba Tu ara vicodeT mkurnalobis mimdinareobis
w martivi, TviTdaxmarebiTi mkurnaloba SegviZlia Sesaxeb?
4. SegviZlia Tu ara Cven, rogorc ojaxma, mxardaWeriT
sawyis stadiebze gamoviyenoT, magram, rogorc wesi,
visargebloT?
umravles SemTxvevaSi is uSedegoa.
National Institute for Clinical Excellence (2004 b)

_ 389 _
15 kvebiTi da Zilis aSlilobebi
mesamedi nawilisTvis warmatebis momtania. siuli simptomebi da hqondeT ukmayofilebis gancda
w safexuri mesame _ pacientebi, romlebTanac 6 kviris sakuTari sxeulis wonisa da formis gamo, Tumca, es
ganmavlobaSi meore safexurze muSaoba uSedego aR- ukanaskneli, nervul bulimiasTan SedarebiT, nak-
moCnda, saWiroeben srul kognitur-biheviorul Te- lebad mwvavedaa gamoxatuli.
rapias. pacientebis im mcire nawilisTvis, romleb- ukontrolo kvebasTan dakavSirebuli aSliloba,
sac aReniSnebaT Tanmxlebi mZime depresiuli simp- zogadad, asocirebulia rogorc fsiqikuri aSlilo-
tomebi, Sedegiania antidepresantebis (fluoqsetini bebis, aseve, Warbwonianobis ganviTarebis maRal risk-
60 mg/dR) damateba. depresiuli simptomebis didi Tan. pacientebis daaxloebiT 25%-s, romelic Warbwo-
nawili qreba warmatebuli kognitur-bihevioruli nianobis gamo mkurnalobas itarebs, ukontrolo kve-
mkurnalobis fonze. basTan dakavSirebuli aSlilobis simptomebi aReniSne-
ba. nervuli bulimiisgan gansxvavebiT, es mdgomareoba
w safexuri meoTxe _ pacientebi, romelTa mdgomareoba
viTardeba SedarebiT gviandel asakSi. pacientebis meo-
ar umjobesdeba kognitur-bihevioruli mkurnalo-
Txeds mamakacebi Seadgenen. zemoT ganxiluli sxva kve-
biT, ganmeorebiT da srulad unda gamoikvlios spe-
biTi aSlilobebisgan gansxvavebiT, ukontrolo kvebas-
cialistma. rig SemTxvevaSi kognitur-bihevioruli
Tan dakavSirebuli aSliloba xasiaTdeba spontanuri
Terapia an antidepresantebiT mkurnaloba SesaZloa
remisiis maRali sixSiriT. is advilad emorCileba
Sedegiani aRmoCndes. mniSvnelovania mkurnalobis
kognitur-biheviorul Terapias da serotoninis uku-
sqemis ganxilva pacientTan erTad da misTvis mis-
mitacebis seleqciuri inhibitoris antidepresantebiT
aRebi midgomebis gaTvaliswineba (ix. boqsi 15.7).
mkurnalobas (Dingemans et al., 2002).

dauzustebeli kvebiTi aSlilobebi simsuqne


(atipiuri kvebiTi aSlilobebi) simsuqne aris mdgomareoba, romelsac axasiaTebs sxe-
DSM-IV-isa da ICD-is mixedviT, dauzustebeli kvebiTi ulis Warbi cximianoba. simsuqnis diagnozi maSin da-
aSlilobebi mwvave klinikuri mimdinareobis daavade- ismis, rodesac sxeulis masis indeqsi (smi = sxeulis
bebia, romlebic ar akmayofileben nervuli anoreq- wona(kg)/simaRle(m2) aRemateba 30-s. britaneTis zr-
siisa da nervuli bulimiis diagnostikur kriteri- dasruli mosaxleobis 20% am kriteriums akmayofi-
umebs. rogorc zemoT iyo aRniSnuli, es daavadebebi lebs da es maCvenebeli yovelwliurad matulobs. sim-
sakmaod xSiria da misi diagnozi daismis am CiviliT suqne asocirebulia letalobis maRal maCvenebelTan,
momarTuli pirebis, sul cota, erT mesameds. atipi- xolo mZime SemTxvevebSi (smi >40) 25-35 wlis asako-
uri kvebiTi aSlilobebis mimdinareobaze cota ramaa briv populaciaSi letalobis riski 12-jer izrdeba.
cnobili, Tumca, SegviZlia vivaraudoT, rom isini iTvleba, rom yovelwliurad aSS-Si 300 000 letaluri
nervuli anoreqsiisa da nervuli bulimiis SemTxve- SemTxvevis mizezi simsuqnea, ris gamoc is sazogadoe-
- vaTa daaxloebiT naxevarSi gvxvdeba. atipiuri kvebi- brivi jandacvisTvis, prevenciis TvalsazrisiT, Tam-
- Ti aSlilobebis mkurnalobas arasakmarisi yuradReba baqos moxmarebis Semdeg, rigiT meore problemas war-
s eqceva. klinicistebs rekomendebuli aqvT, mihyvnen moadgens (Zohrabian, 2005).
nervuli anoreqsiis mkurnalobis sqemas dabali wo-
nis pacientebTan da nervuli bulimiis mkurnalobis etiologia
sqemas, upiratesad, ukontrolo kvebasTan dakavSire- simsuqnis axsna SeiZleba genetikuri faqtoriT. amas
buli problemebis dros (Fairburn and Harrison, 2003). aZlierebs socialuri faqtorebic, rac Tavis mxriv
xels uwyobs mag., maRalkaloriuli sakvebis gadame-
ukontrolo kvebasTan dakavSirebuli tebuli raodenobiT miRebas da arasakmaris fizikur
aSliloba varjiSs. fsiqologiuri mizezebi, ZiriTadad, nakleb
DSM-IV-is dauzustebeli kvebiTi aSlilobebis (ED- mniSvnelovania, magram, rig SemTxvevebSi, rodesac ga-
NOS) jgufi, romelic `saWiroebs Semdgom Seswavlas~. dametebuli Wama, savaraudod, emociuri faqtorebiT
am jgufSi Sedis ukontrolo kvebasTan dakavSirebu- aris ganpirobebuli, saWiroa fsiqiatris konsulta-
li aSliloba (binge eating disorder). mocemuli termi- cia. fsiqiatrs gacnobierebuli unda hqondes, rom
nis definicia da misi validuroba sakmaod bundova- fsiqotropuli preparati xels uwyobs wonis matebas
nia, radgan mis Sesaxeb mwiri informacia mogvepoveba. da masTan asocirebul metabolur darRvevebs (boqsi
mas axasiaTebs ganmeorebiTi bulimiuri epizodebi, 15.8).
Tumca, nervuli bulimiisagan gansxvavebiT, am dros fsiqologiuri Sedegebi
pacienti ar mimarTavs pirRebinebasa da gamwmend sa-
miuxedavad imisa, rom afeqturi aSlilobebis diag-
Sualebebs. pacientebs SeiZleba aReniSnebodeT depre-
nozi xSirad daesmiT Warbwonian adamianebs, mravalma

_ 390 _
atipiuri kvebiTi aSlilobebi
kvlevam, romelTa drosac Seadares guneb-ganwyobis
boqsi 15.8 wonis matebasTan asocirebuli
aSlilobebis sixSire Warbi wonis mqone pirebsa da
zogad populaciaSi, umniSvnelo gansxvaveba aCvena. zogierTi fsiqotropuli wamali
Warbwonianobis sakiTxi yvelaze metad maRali da sa- antidepresantebi: amitriptilini, imipramini, mianserini,
Sualo socio-ekonomikuri klasis Tineijer da axal- mirtazapini, fenelzini
gazrda qalebs awuxebT. isini iseT socialur gare- antifsiqozuri agentebi: qlorpromazini, klozapini,
olanzapini, kvetiapini
moSi cxovroben, romelSic diskriminacia da winas-
guneb-ganwyobis stabilizatorebi: liTiumi, valproati
warganwyobebia gavrcelebuli.
msuqani adamianebis fsiqopaTologiis damaxasiaTebeli neba (Padwal et al., 2003). antidepresanebTan da antif-
niSania is, rom maT sakuTar sxeulze damaxinjebuli siqozur wamlebTan erTad ar aris rekomendebuli
warmodgena aqvT, sakuTar Tavs groteskulad aRiqva- sibutraminis daniSvna.
men da swamT, rom garSemo myofi pirebi agdebulad
nebismieri formis mkurnalobis grZelvadiani Sede-
uyureben maT. es darRveva dakavSirebulia garkveuli
gi aradamakmayofilebelia, ganurCevlad imisa, imy-
saxis TviTcnobierebasTan da socialur SezRudvebT-
ofeboda pacienti eqimis meTvalyureobis qveS, Tu
an. is aReniSneba msuqani adamianebis mxolod mcire
_ ara. qcevis modifikaciis principebze dafuZnebul
nawils, romelsac bavSvobidan Warbi wona da dabali
jgufur Terapias da TviTdaxmarebis jgufebs aqvs
TviTSefaseba axasiaTebs (Stunkard and Waddon, 2000).
moklevadiani sargebeli, magram grZelvadian Sedegs
mimdinareoba ver aumjobeseben. igive SeiZleba iTqvas iseT meTo-
debze, rogoricaa madis daTrgunva da bihevioruli
simsuqne qronikuli, mudmivi problemaa. msuqani bavS-
meTodi (Eckel, 2002).
vebi da mozardebi am problemas mkurnalobis gareSe
ver umklavdebian. zrdasruli adamianebis udidesi qirurgiuli mkurnaloba
nawili, romelsac ar gauvlia mkurnaloba, agrZelebs
qirurgiuli Careva dasaSvebia mxolod mZime simsuq-
wonaSi matebas da yovelwliurad daaxloebiT 1 kg-s
nis dros (smi>40), rodesac sxeulis masis indeqsi
imatebs.
aRemateba 35-s, da iseTi seriozuli samedicino gar-
mkurnaloba Tulebebis dros, romlebsac wonaSi kleba amsubuqebs.
dResdReobiT sayovelTaod miRebulia, rom mkur­ simsuqnis dros ori tipis qirurgiul Carevas mimar-
nalobis mizania wonis 5-10 %-iT Semcireba. ideal- Taven: pirvelia kuWis Seviwroeba, rac gulisxmobs
uri wonis miRwevis mcdelobebi realur Sedegebs ar damWerebis gamoyenebiT kuWis zomis Semcirebas da,
iZleva, radgan Zneli misaRwevi da SesanarCunebelia. aqedan gamomdinare, zrdis kuWis avsebis SegrZnebas.
zomieri miznis dasaxvas ki moaqvs samedicino sarge- meore meTodi gulisxmobs nawlavebis Suntirebas.
beli da, aseve, sxeulis xatisa da guneb-ganwyobis aseT dros mokldeba is nawlavebi, romlebic sakvebis
gaumjobeseba. agreTve, saWiroa, rom pacients See- SewovaSi monawileoben. es ori operacia seriozuli
Zlos xangrZlivi periodis manZilze wonis marTva. riskis Semcvelia da mas mxolod im SemTxvevaSi mimar-
mkurnalobis ZiriTadi variantebia: Taven, rodesac mkurnalobis sxva meTodebi uSedegoa
(National Institute for Clinical Excellence, 2002).
w qcevis modifikacia. am SemTxvevaSi gamoyenebuli in-
tervenciis samiznea kvebis paternebi da moxmarebu- marTva
li sakvebis Tavisebureba. amave dros, aseT inter- mkurnaloba ZiriTadad tardeba pirveladi jandacvis
vencias mosdevs miRebuli kaloriebis raodenobis dawesebulebebsa da samedicino klinikebSi. fsiqia-
zomieri Semcireba. qcevis modifikaciis meTodis trebma kargad unda icodnen, Tu rogori standartu-
gamoyenebisas, TandaTanobiT zrdian fizikur aq- li mkurnaloba tardeba simsuqnis dros da ra roli
tivobas. miuxedavad imisa, rom es midgoma efeqtu- eniWeba TviTdaxmarebisa da komerciul programebs,
ria xanmokle periodSi gamoyenebis dros, mogvi- mag., programa Weight Watcher. miuxedavad imisa, rom am
anebiT wonis TandaTanobiTi aRdgena xdeba. ukanasknelis efeqturoba bundovania, gasaTvaliswine-
w farmakologiuri mkurnaloba. britaneTSi sa- belia, rom esa da sxva msgavsi programebi kvebisa da
dReisod mkurnalobis ori saSualeba gamoiyene- fizikuri aqtivobis mkafio da validur principebzea
ba: orlistati _ lipazas inhibitori, romelic dafuZnebuli, ris gamoc, isini, savaraudod, sasarge-
aqveiTebs cximebis absorbcias da sibutramini, ro- blo unda iyos zomieri xarisxis gacximovnebisa da
melic Sereuli monoaminebis ukumitacebis inhibi- janmrTelobasTan dakavSirebuli riskis SemTxvevaSi.
toria da madas aqveiTebs. orive wamali zomieri msubuqi Warbwonianobis mqone pirebis daxmareba Ses-
sargeblis momtania, iwvevs wonaSi klebas da Ses- aZlebelia martivi rCevis micemiT dietisa da varji-
aZlebelia miRebuli Sedegis erT wlamde SenarCu- Sis Sesaxeb; xolo ufro mZime SemTxvevebi ki saWiroebs

_ 391 _
15 kvebiTi da Zilis aSlilobebi
ufro metad struqturirebul biheviorul progr-
amebs Tanmxlebi farmakologiuri mkurnalobiT, Tu
cxrili 15.2 Zilis pirveladi darRvevebis
klasifikacia DSM-IV mixedviT
wina mkurnaloba uSedego aRmoCnda. pacients unda
vurCioT, SezRudos kvebis racionSi rafinirebuli dissomniebi
Saqari da comeuli da miiRos boWkos Semcveli naxSir- w pirveladi insomnia
wylebi. Cveulebriv, dReSi miRebuli kaloriebis ra- w pirveladi hipersomnia
odenoba unda SeizRudos 500kkal-iT, raTa wonaSi kle- w narkolefsia
ba kviraSi erT girvanqas (daaxloebiT, 0.45 kilograms) w sunTqvasTan dakavSirebuli Zilis aSliloba
Seadgendes. aseve, unda gaizardos fizikuri aqtivoba, w cirkaduli ritmis darRvevasTn dakavSirebuli Zilis
aSliloba
rac xels Seuwyobs wonaSi klebas da gaaumjobesebs
w dissomnia, romelic sxvagvarad ar aris dazustebuli
gul-sisxlZarRvTa sistemis mdgomareobas. miuxeda-
vad imisa, rom gavrcelebuli azris Tanaxmad, dietis parasomnia
dacvas arasasurveli fiziologiuri da fsiqologi- w koSmarebi (Zilis SfoTviTi aSliloba)
uri gverdiTi movlenebi axlavs Tan, es, wesiT, ar unda w Ramis SiSebi
iyos problema im Warbwoniani pirebisTvis, romlebic w somnambulizmi
zomier dietas icaven (Hitchcock and Pugh, 2002). w parasomnia, romelic sxvagvarad ar aris dazustebuli

mZime Warbwonianobis mqone adamianebs sWird- sxva fsiqikur aSlilobasTan dakavSirebuli Zilis
ebaT gamokvleva da mkurnaloba specializirebul aSliloba
klinikebSi. simsuqnis problemebi ganxilulia Semdeg w insomnia
wyaroSi: Stunkard and Wadden (2000); Eckel (2002). w parasomnia

sxva Zilis aSlilobebi


fsiqogenuri pirRebineba w meoradi Zilis aSliloba gamowveuli janmrTelobis
saerTo mdgomareobiT
fsiqogenuri pirRebineba qronikuli da epizoduri
w fsiqoaqtiuri nivTierebebiT gamowveuli Zilis
pirRebinebaa, romelsac ar aqvs organuli mizezebi.
aSliloba
Cveulebriv, iwyeba Wamis Semdeg da mas ar axlavs gu-
lisrevis SegrZneba. is unda gaimijnos ufro farTod garda im SemTxvevebisa, rodesac adamianis movaleobebi
gavrcelebuli nervuli bulimiis sindromisgan, rom- da saqmianoba gansakuTrebul sifxizles moiTxovs. simp-
lis drosac TviTgamowveuli pirRebineba Tan sdevs tomebi, romlebic dRis ganmavlobaSi iCens Tavs insom-
ukontrolo kvebis epizodebs. fsiqogenuri pirRe- niis mqone pirebTan, ufro metad uZilobis mizezebTan
bineba ufro xSirad aqvT qalebs, vidre mamakacebs da (depresias an SfoTviT aSlilobasTan) unda iyos dakav-
vlindeba axalgazrda da saSualo asakSi. rekomende- Sirebuli, vidre uSualod uZilobasTan.
buli mkurnalobis saxeebia fsiqoTerapia da bihevi-
oruli Terapia. klasifikacia
cxrilSi 15.2 naCvenebia Zilis aSlilobebis klasifi-
Zilis aSlilobebi kacia DSM-IV-is mixedviT, romelic eTanxmeba Zilis
aSlilobebis bevrad ufro damuSavebul saerTaSor-
fsiqiatrebs xSirad mimarTaven TxovniT, konsul-
iso klasifikacias.
tacia gauwion pacientebs, romelTa mTavari prob-
ICD-10-Si Sesuli kategoriebi sakmaod gansxvavebulia.
lema uZiloba an, SedarebiT iSviaTad, gadametebuli
aq Zilis aSlilobebis klasifikacia sam sxvadasxva
Zilianobaa. am sferoSi arsebuli problemebidan unda
nawilSi gvxvdeba.
gamoiyos:
w Zilis pirveladi aSliloba, razec swored mocemu-
epidemiologia
li qveTavia fokusirebuli;
Zilis aSliloba xSiri movlenaa. monacemebi insomniis
w Zilis aSliloba, rogorc fsiqologiuri simptom-
gavrcelebis xarisxis Sesaxeb Zalian gansxvavebulia,
ebis mizezi
rac ganpirobebulia am cnebis gansazRvrebaTa simrav-
w Zilis aSliloba, rogorc fsiqikuri aSlilobis, liT da Seswavlili populaciiT. zrdasruli pirebis
gansakuTrebiT, depresiuli da SfoTviTi aSlilo- 30%-ze meti uCivis uZilobas, amaTgan erTi mesamedi
bebis simptomi, rac Sesabamis TavebSia ganxiluli. ki _ qronikul uZilobas. zedmeti Zilianoba zrdas-
bevri pacienti, visac cudad sZinavs, uCivis dRis gan- rulebis 5%-s da mozardebis daaxloebiT 15%-s aqvs.
mavlobaSi daRlilobas da ugunebobas. miuxedavad imisa, zrdasruli populaciis 14%-s awuxebs Zil-RviZilis
rom xangrZlivi uZiloba iwvevs inteleqtualuri aqti- sxvadasxva formis qronikuli aSliloba.
vobis xarisxis gauaresebas da guneb-ganwyobis daqveiTe- mocvis epidemiologiuri zonis gamokvlevis monace-
bas, drogamoSvebiTi uZiloba nakleb mniSvnelovania, mebis Tanaxmad (Epidemiologic Catchment Area Study, Ford

_ 392 _
Zilis aSlilobebi
problemebi, aseve, iCens Tavs tkivilTan da diskom-
boqsi 15.9 Zilis darRvevebis Sefaseba
fortTan asocirebuli avadmyofobisa da metaboluri
skrininguli kiTxvebi darRvevebis dros. uZiloba, SesaZloa, provocireb-
w sakmaod kargad gZinavT? sakmaod didxans gZinavT? uli iyos eqimis mier daniSnuli wamlebiT. uZilobis
w geZinebaT dRis ganmavlobaSi? 15%-is mizezi ar aris dadgenili (pirveladi insom-
w darRveuli gaqvT Ramis Zili? nia). adamianebi gansxvavdebian Zilis xangrZlivobis
Zilis anamnezi moTxovnilebis mixedviT da garkveul nawils, vinc
w ZilTan dakavSirebuli Civilebis detaluri istoria;
uCivis uZilobas, SeiZleba sakmarisad didxansac sZi-
w uZilobis epizodebis modeli; faqtorebi, romlebic
navs, magram ver acnobierebs am faqts. insomniis mi-
iwveven Zilis gaumjobesebas da gauaresebas;
w gavlena xasiaTze, yoveldRiur cxovrebaze, ojaxze;
moxilva ix. Sateia and Nowell, 2004.
w warsuli da axlandeli mkurnaloba; insomniis gamokvleva
w tipiuri dReRamuri Zil-RviZilis grafiki.
Cveulebriv, insomniis diagnozs svamen pacientis mier
Zilis dRiuri
mowodebuli informaciis safuZvelze. yuradReba
w sistematiuri Canawerebi 2 kviris an ufro xangrZlivi
drois manZilze. eqceva, rogorc Zilis problemebis bunebas, ise maT
im piris mier gadmocemuli anamnezi, romelsac pacientTan zemoqmedebas dRis ganmavlobaSi mimdinare aqtivobaze.
erTad sZinavs garda amisa, tardeba fsiqikuri da zogadi samedicino
gamokvleva darRvevebis skriningi. agreTve, yuradRebis gamaxvile-
w video Canaweri baa saWiro narkotikebisa da alkoholis moxmarebaze.
w manJetiani scintigrafia (sxeulis moZraobebis
Zilis laboratoriuli Seswavla iSviaTad xdeba.
monitoringi)
w polisomnografia (eeg, emg) insomniis mkurnaloba
(ix. Stores, 2000)
Sedegiani SeiZleba gamodges rogorc farmakologiuri,
and Kamerow, 1989), populaciis 10.2% uCioda insomnias, ise ara-farmakologiuri mkurnaloba (Sateia and Nowell,
xolo 3.2% _ hipersomnias. uZilobis mqone pirebis 40.%- 2004). miuxedavad imisa, rom ufro farTod gamoiyeneba
sa da Warbi Zilianobis mqone pirebis 46.5%-s aReniSne- medikamenturi mkurnaloba, is dRes ar aris rekomende-
boda fsiqikuri aSlilobebi, im dros, rodesac popula- buli, rogorc pirveli rigis saSualeba.
ciaSi, romelsac ar aReniSneboda ZilTan dakavSirebuli Zilis higiena moicavs ramdenime safexurs, romelic
Civilebi, fsiqikuri aSlilobebi 16.4%-s Seadgenda. Zi- efeqturia insomniis mqone yvela pirisTvis da, SeiZle-
lis persistentuli aSlilobebis risk-jgufSi Sedian
bavSvebi, mozardebi, somaturi daavadebis mqone pacien- boqsi 15.10 ra unda vicodeT Zilis Sesaxeb
tebi, daswavlis darRvevisa da demenciis mqone pirebi. (Zilis higiena)
gamokvleva Zilis garemo:
gamokvlevisas xdeba sruli anamnezis Sekreba (fsiqi- w nacnobi da komfortuli;
atriuli da samedicino istoria) da ZilTan dakav- w Cabnelebuli;
Sirebuli Civilebis Sesaxeb detaluri gamokiTxvis w mSvidi;

Catareba (boqsi 15.9). rig SemTxvevebSi aucilebelia ecadeT:


w daZinebis win SeasruloT yvela saWiro procedura da
specialuri gamokvlevebis Catareba (Stores, 2000).
rituali;
w adgeT da dawveT erTsa da imave dros;
insomnia w dasaZineblad mxolod maSin dawveT, rodesac
gardamavali uZiloba Cndeba stresis da `jet-legis~ daiRlebiT;
(cirkaduli ritmis desinqronizacia) dros; xanmokle w ifiqroT sakuTar problemebze dawolamde;
uZiloba dakavSirebulia pirovnul problemebTan, w regularulad ivarjiSoT;
rogorebicaa: avadmyofoba, axloblis dakargva, urT- garda amisa:

ierTobebis garTuleba, stresi da damqancavi samuS- w dawolamde ecadeT, ar CaerToT iseT aqtivobaSi,
romelic Zlier aRgagznebT;
ao. klinikur praqtikaSi uZiloba meoradia da Cndeba
w gvian nu ivarjiSebT;
gansakuTrebiT mtkivneuli fizikuri mdgomareobebis,
w dRis bolos ar miiRoT kofeinis Semcveli sasmelebi;
depresiuli da SfoTviTi aSlilobebis fonze. is w bevrs nu mowevT da ar miiRoT didi raodenobiT
xSirad axlavs alkoholis da kofeinis gadametebul alkoholi;
gamoyenebas da demencias. Zili SeiZleba dairRves xan- w dRis manZilze didxans nu daiZinebT;
grZlivi drois manZilze didi raodenobis alkoholis w dawolis win nu miiRebT didi raodenobiT sakvebs;
Sewyvetidan ramodenime kviris ganmavlobaSi. Zilis w fxizel mdgomareobaSi sawolSi didxans nu gaCerdebiT.

_ 393 _
15 kvebiTi da Zilis aSlilobebi
Sesaxeb Semdgom iqneba saubari (gv. 567). insomniis xan-
cxrili 15.3 insomniis mkurnaloba mokle mkurnalobis alternatiuli saSualebaa tra-
arafarmakologiuri mkurnaloba zodoni _ sedaciuri antidepresanti. is SeiZleba
w Zilis higiena; dainiSnos serotoninis ukumitacebis seleqciuri in-
w kognituri Terapia; hibitorebiT mkurnalobis adreul stadiaze.
w stimul-makontrolebeli Terapia;
w Zilis SezRudva; hipersomnia da dRis manZilze gadametebuli
w progresuli kunTTa relaqsacia; Zilianoba
dRis manZilze gadametebuli Zilianoba gavrcelebu-
farmakologiuri mkurnaloba
li mdgomareobaa (gancxadebuli gavrcelebis sixSire
w benzodiazepinebi, mag., temazepami;
_ 3-5%), Tumca, is xSirad ar aris diagnostirebuli.
w z-wamlebi _ zolpidemi, zaleploni, zopikloni;
w sedaciuri antidepresantebis dabali dozebi, mag., SemTxvevaTa umravlesoba meoradia da gamowveulia
trazodoni. Ramis uZilobiT. cxrilSi 15.4 mocemulia hipersomni-
is ZiriTadi mizezebi. mimoxilva ix. Zeman et al., 2004.
dRis manZilze gadametebuli Zilianobis mkurnaloba
cxrili 15.4 dRis manZilze gadametebuli
Zilianobis mizezebi ganxilulia Semdeg wyaroSi: Anonymous, 2004.

arasakmarisi Ramis Zili narkolefsia


aradamakmayofilebeli Zilis reJimi da pirobebi Cveulebriv, narkolefsia iwyeba 10-dan 20 wlamde,
Zilis cirkaduli ritmis darRveva Tumca, is SeiZleba ufro adrec daiwyos. narkolefsia
xSiri parasomniebi
iSviaTad iwyeba saSualo asakis Semdeg. gavrcelebis
qronikuli somaturi daavadeba
sixSirea 5/10000 sul mosaxleze. misi ZiriTadi niSania
fsiqikuri aSlilobebi
katapleqsia (paralizis uecari, xanmokle epizodi,
paTologiuri Zili
kunTTa tonusis dakargviT), rac damaxasiaTebelia
narkolefsia
SemTxvevaTa umravlesobisTvis; aseve, paralizi
obstruqciuli Zilis apnoe
ZilSi da hipnagogiuri halucinaciebi, rac mxolod
centraluri nervuli sistemis sxva daavadebebi
pacientTa meoTxed nawilSi iCens Tavs. narkolefsia,
wamlismieri efeqti
klein-levinis sindromi
rogorc wesi, vlindeba gadametebuli Zilianobis
depresiuli daavadeba an katapleqsiis Sedegebis saxiT (mag., kolafsi) da
seriozul gavlenas axdens cxovrebis Cveul wesze.
ba, pirveladi jandacvis doneze ganxorcieldes (boqsi mimoxilva ix. Zeman et al., (2004.
15.10). ufro seriozuli da persistentuli insomniis
SemTxvevaSi arafarmakologiuri Carevis ufro farTo narkolefsiis etiologia
speqtria rekomendebuli (cxrili 15.3). kognituri Te- arsebobs narkolefsiis mravali etiologiuri Te­
rapia (aseve cnobilia, rogorc kognituri restruq- oria. mtkicebulebebi metyvelebs kompleqsuri ge­
turizacia) gansazRvravs da cvlis insomniis Sesaxeb netikuri predispoziciis sasargeblod, Tumca, dro­
arsebul araswor Sexedulebebs. stimul-makontrole- dadro gvxvdeba iseTi ojaxebic, romlebSic aRiniSneba
beli Terapiis mTavari principia is, rom adamiani unda autosomur-dominanturi tipis transmisia. yvelaze
dawves dasaZineblad mxolod maSin, roca eZineba da mWidro genetikuri asociacia aRiniSneba HLA DR2
Tu 20 wuTis ganmavlobaSi ver daiZina, unda adges da tipis qsovilTan, konkretulad ki HLA DQB1*0602
xelmeored dawolamde CaerTos nebismier aqtivobaSi, tipTan, rac dadginda narkolefsiis SemTxvevaTa
romelic misTvis simSvidis momtania. umetesobaSi (85%-ze meti), im dros, rodesac zogad
ar aris rekomendebuli saZile saSualebebis pro- populaciaSi mxolod 18-35%-s Seadgens. es asociacia
longirebuli moxmareba, miuxedavad imisa, rom autoimunuri meqanizmis arsebobaze miuTiTebs.
zogjer gamarTlebulia maTi gamoyeneba ramdenime hipokretinebi (anu oreqsinebi) warmoadgens hipo­
Ramis ganmavlobaSi. amis mizezi is aris, rom saZilee- Talamur neiropeptidur transmiterebs, romlebic
bis moxsnam SesaZloa TavisTavad gamoiwvios insomnia, aregulireben Zil-RviZilis cikls. uaxlesi mona­
rac aranakleb stresulia, vidre Zilis pirveladi cemebiT, isini narkolefsiasTan, gansakuTrebiT
aSliloba. saZileebis xangrZlivi gamoyeneba SeiZle- katapleqsiasTan, arian dakavSirebulebi. aseT pirebs
ba asocirebuli iyos dRis ganmavlobaSi aqtivobis hipokretin-1 da hipokretin-2-is koncentracia Tavis
xarisxis gauaresebasTan. garda amisa, pirovnebas uvi- tvinsa da Tavzurgtvinis siTxeSi daqveiTebuli aqvT
Tardeba tolerantoba sedativebis mimarT da maTze da hipoTalamusSi aReniSnebaT hipokretin-dadebiTi
xdeba damokidebuli. saZile saSualebebis gamoyenebis ujredebis mcire raodenoba.

_ 394 _
Zilis aSlilobebi

narkolefsiis gamokvleva mkurnaloba gulisxmobs obstruqciis mizezis Semsub-


narkolefsia, Cveulebriv, nevrologebis kompetenciis uqebas da wonis daklebaze muSaobas. xSir SemTxvevaSi
sferos ganekuTvneba. diferencialuri diagnozis efeqti aqvs dadebiTi wneviT uwyvet ventilacias saxis
dasmisas xdeba narkolefsiis gamijvna gadametebuli niRbis gamoyenebiT. pacientebi, rogorc wesi, ar as-
Zilianobis sxva mizezebisagan, rogorebicaa iSviaTi ruleben eqimis rekomendacias. obstruqciuli Zilis
SetevebiT mimdinare epilefsia, Sizofrenia an qronikuli apnoe insultis maRali riskis Semcveli faqtoria.
daRlilobis sindromi. Tu aris eWvi am daavadebaze, klaine-levinis sindromi
aucilebelia pacientis gagzavna fsiqiatrTan. diagnozis
es Zalian iSviaTi meoradi Zilis aSliloba warmoad-
dazustebis mTavari iaraRia sruli anamnezis Sekreba
gens somnolenciisa da gaZlierebuli madis epizo-
Zilze fokusirebiT. xSirad gamoiyeneba epuorTis
debis erTobliobas. es epizodebi ramdenime dRe an
(Epworth) Zilis skala. sakmaod informaciulia Zilis
ramdenime kvira grZeldeba da monacvleobs normal-
laboratoriuli gamokvleva. HLA statusi da hipokreti-
uri mdgomareobis xangrZliv periodebTan. madisa da
nis donis gansazRvra Tavzurgtvinis siTxeSi ar warmoad-
Zilis aSlilobebis kombinacia hipoTalamuri funqci-
gens rutinul procedurebs.
is darRvevasa da autoimunuri safuZvlis arsebobaze
narkolefsiis fsiqiatriuli mxareebi mianiSnebs, Tumca Cven ar gagvaCnia Sesabamisi sarwmu-
no mtkicebuleba. klinikuri gamocdileba gviCvenebs,
zogjer Zlieri emociebi katapleqsiis precipitatu-
rom liTiumis miReba amcirebs epizodebis simwvaves.
li faqtoria. narkolefsiis mqone pacientebs xSirad
aReniSnebaT meoradi xasiaTis emociuri da social- idiopaTiuri hipersomnia
uri sirTuleebi, romlebic ufro sagrZnobi xdeba
esaa iSviaTi mdgomareoba, romlis drosac pacientebi
imis gamo, rom adamianebi ar ekidebian gagebiT maT
Civian, rom ver axerxeben srulad gamoRviZebas ad-
mdgomareobas.
gomidan ramdenime saaTis ganmavlobaSi. am xnis man-
narkolefsiis mkurnaloba Zilze pacienti dabneuli da dezorientirebulia (`Zi-
lis simTvrale~); damaxasiaTebelia gaxangrZlivebuli
raTa gaumklavdnen qronikul daavadebas, romelic
da Rrma Ramis Zili. pacientebis TiTqmis naxevars aR-
Sromisunarianobis gamoxatul daqveiTebas iwvevs, pa-
eniSneba avtomaturi qceva dRis ganmavlobaSi, rom-
cientebs mniSvnelovani daxmreba sWirdebaT, kerZod,
lis etiologia bundovania. pacientebis umravlesoba
unda movexmaroT, rom Cveuli wesiT icxovron da dRis
kargad reagirebs stimulantebis dabal dozebze.
ganmavlobaSi Zilis xanmokle epizodebi dagegmon (Tv-
lema). Tu savaraudoa, rom stresulma movlenam an cirkaduli ritmis Zilis aSlilobebi
romelime sxva faqtorma (mag., daRlilobam) SeiZleba (Zil-RviZilis ciklis darRveva)
katapleqsiis provocireba gamoiwvios, unda vecadoT, arsebobs cirkaduli Zilis aSlilobebis ramdenime
Tavidan aviciloT an, yovel SemTxvevaSi, maTi zemoq- forma, romelTagan yvelaze cnobilia `jet-legi~
medeba minimumamde daviyvanoT. (bioriTmis darRveva saaTobrivi sartylebis gadafre-
pacientebis umravlesobas sWirdeba stimulantebiT nis Sedegad). dilisa da Ramis cvlaSi monacvleobiT
mkurnaloba (mag., deqsamfetamini), romlebic amcire- muSaoba sakmaod xSiri da mzardi problemaa, romlis
ben Zilianobas da zomierad aiSviaTeben Zilis Sete- Sedegebsac ar eqceva saTanado yuradReba. samuSao
vebis sixSires. bolo drois preparatia modafinili, grafikis regularul cvlilebebs Tan axlavs daRli-
araamfetaminis jgufis stimulanti, romelic aseve loba da daZinebis droebiTi gaZneleba. aseve, Ramis
amcirebs Zilianobas dRis ganmavlobaSi da xasiaTdeba cvlisa da Tavisufali dReebis araregularuli mona-
naklebi gverdiTi movlenebiT. katapleqsiis Sesamci- cvleoba iwvevs qronikul cud Zils, daRlilobas, kon-
reblad, aseve, SegviZlia klomipraminisa da sxva anti- centraciis darRvevas, ubeduri SemTxvevebis sixSiris
depresantebis gamoyeneba. matebas da uaryofiTad moqmedebs ojaxur probleme-
bze. aseT SemTxvevebSi rekomendebulia modafinilis
sunTqvasTan dakavSirebuli Zilis aSliloba
daniSvna, magram TavisTavad sakamaToa, Tu ramdenad
am sindroms axasiaTebs dRis ganmavlobaSi Zilianoba,
marTebulia aseT mdgomareobaSi myofi pacientisTvis
periodul da ganmeorebad apnoes epizodebTan erTad;
medikamenturi mkurnalobis Catareba (Anonymous, 2004).
aseve, RamiT Zlieri xvrinva. xSirad asocirdeba zemo
sasunTqi gzebis obstruqciasTan. aqedanaa misi sax-
parasomniebi
elwodeba _ obstruqciuli Zilis apnoes sindromi.
parasomniebs axasiaTebs ZilTan asocirebuli anoma-
gavrcelebis sixSirea daaxloebiT 4% mamakacebis pop-
liuri qceva an specifikuri Zilis stadiebi, an Zil-
ulaciaSi. tipiuri pacienti saSualo asakis, Warbi wo-
RviZilis gardamaval periodebTan dakavSirebuli
nis mqone mamakacia, romelic ZilSi xmamaRla xvrinavs.

_ 395 _
15 kvebiTi da Zilis aSlilobebi
fiziologiuri Zvrebi. mimoxilva ix. Mahowald et al., 2004. izianos, saWiroa misi usafrTxoebis dacva. fanjrebi
da karebi Caketili unda iyos da saxifaTo sagnebi
Ramis koSmarebi (Ramis SfoTviTi aSliloba)
_ mocilebuli. Tu zrdasrul adamians am tipis se-
koSmaruli sizmrebi aris REM-Zilidan gamoRviZe- riozuli problema aqvs, mas unda vurCioT, daicvas
ba, srul gamofxizlebamde, sizmris detaluri gax- usafrTxoebis wesebi, mouaros uZilobas da ar miiRos
senebiT. bavSvebSi koSmaruli sizmrebis sixSire piks Rrma Zilis gamomwvevi saSualebebi (mag., alkoholi
aRwevs 5-6 wlis asakSi. koSmaruli sizmrebi SeiZle- Zilis win).
ba stimulirebuli iyos dRis manZilze gadatanili
SiSiT. koSmaruli sizmrebi xSirad aRiniSneba SfoTvis sxva parasomniebi
periodSi. sxva mizezebia: posttravmuli stresuli
Tvalis swrafi moZraobis Zilis (REM-Zilis) qceviTi
aSliloba, cxeleba, fsiqotropuli wamlebis zemoq-
aSliloba warmoadgens parasomnias. mas axasiaTebs
medeba da alkoholuri detoqsikacia.
qceviTi problemebi, kerZod aJitacia an agresia, rac
Ramis SiSebi. Ramis SiSebi, koSmarul sizmrebTan
RamiT iCens Tavs. savaraudoa, rom is viTardeba REM
SedarebiT, iSviaTad gvxvdeba. isini rig SemTxvevebSi
Zilis normaluri atoniis gaqrobisas, rac iwvevs
ojaxuri genezisaa. es aSliloba, rogorc wesi, iwyeba
sizmrebis `qcevaSi gamotanas~. am tipis aSliloba
bavSvobis asakSi da imave asakSi mTavrdeba, magram,
ufro xSirad aqvT xanSiSesul adamianebs, upiratesad
rig SemTxvevebSi, SeiZleba zrdasrulobis asakSic
mamakacebs da igi nevrologiur darRvevebTan (gan-
gagrZeldes. CaZinebidan ramdenime saaTis Semdeg,
sakuTrebiT, parkinsonis daavadebasTan) aris asoci-
bavSvi, romelic REM Zilis III-IV fazaSi imyofeba,
rebuli. mis samkurnalod, SeiZleba, klonazepami da
SeSinebuli gamometyvelebiT sawolSi wamojdeba. man
donepezili efeqturi aRmoCndes.
SeiZleba wamoiyviros, magram, Cveulebriv, dabneuli
Zilis dambla aris nebelobiTi moZraobis Ses-
gamoiyureba. sunTqvis da guliscemis sixSire mkve-
rulebis uunaroba Zilsa da sifxizles Soris gar-
Trad momatebulia. ramdenime wuTis Semdeg bavSvi mS-
damaval periodSi; aseve, Zilis dasawyisSi (hipnogo-
viddeba da mSvid Zils ubrundeba. sizmris gaxseneba
giuri periodi) an Zilis bolos (hipnopompiuri peri-
uWirs. dadebiTi Sedegi aqvs erTsa da imave dros da-
odi). Zilis damblis epizodebs, rogorc wesi, Zlieri
wolas da Zilis higienis gaumjobesebas. efeqturia
SiSi axlavs Tan.
benzodiazepinebisa da imipraminis daniSvna, Tumca,
unda veridoT maT xangrZliv moxmarebas.

somnambulizmi (ZilSi siaruli) damatebiTi literatura


ZilSi siaruli es aris avtomatizmi, romelic Cndeba
Cooper M (2003) A psychology of bulimia nervosa: a cognitive
Rrma Zilis dros da ara-REM Zilis fazaSi. is damaxa-
perspective. Oxford University Press, Oxford (naSromSi aR-
siaTebelia 5-12 wlis asakisTvis; am asakis bavSvebis
werilia bulimiasTan dakavSirebuli ZiriTadi kog-
15%-Tan ZilSi siarulis erTi epizodi mainc fiqsird-
nituri fsiqologiuri sakiTxebi).
eba. zogjer aSliloba grZeldeba zrdasrul asakSic.
ZilSi siaruli SeiZleba ojaxur aSlilobas warmoad- Fairburn C and Brownell K (2001) Eating disorders and obesi-
gendes. bavSvebis umravlesoba ZilSi ar dadis am si- ty. a comprehensive handbook. Guilford Press, London (sax-
tyvis zusti mniSvnelobiT, aramed jdeba sawolSi da elmZRvaneloSi aRwerilia yvela kvebiTi aSliloba).
asrulebs ganmeorebiT moZraobebs. zogierTi Tval- Kryger MH, Roth T, Dement WC (2000) Principles and practice
gaxelili iwyebs meqanikur siaruls, magram gars uv- of sleep medicine. Saunders, Philadelphia (ganxilulia meT-
lis nacnob sagnebs. bavSvi ar pasuxobs dasmul kiTx- odologiuri sakiTxebi da Zilis medicinis ZiriTadi
vebs da Znelad iRviZebs. Cveulebriv, SesaZlebelia sferoebi, fsiqiatriuli aspeqtebis CaTvliT).
bavSvis sawolSi dabruneba. epizodebis umravlesoba Palmer B (2000) Helping people with eating disorders (gzam-
grZeldeba ramdenime wamidan erT wuTamde, Tumca, iS- kvlevis tipis naSromi, romelic exeba klinikuri
viaTad SeiZleba 1 saaTic gagrZeldes. gamokvlevisa da mkurnalobis sakiTxebs.) John Wiley,
radgan ZilSi mosiarulem SeiZleba zogjer Tavi da- Chichester.

_ 396 _
Tavi 16 fsiqiatria da
zogadi medicina
Tavis Sinaarsi
Sesavali 398 mzrunvelobis qveS myof adamianebSi
fsiqiatria, zogadi medicina da paTomimikriuli aSlilobis gamowveva 411
fsiqikisa da sxeulis dualizmi 398 simulacia 412
zogadi samedicino diagnozi 398 fsiqiatriuli samsaxurebi 412
fsiqiatriuli diagnozi 398 rogor aris agebuli
zogadi medicina, fsiqiatria da dualizmi 398 fsiqiatriuli samsaxuri 412
dualizmis praqtikuli Sedegebi 399 fsiqiatriuli konsultacia
integrirebuli midgoma 399 samedicino garemoSi 413
fsiqikuri aSlilobebis zogierTi gadaudebeli SemTxveva 414
epidemiologia samedicino garemoSi 400 problemebi, romlebic ukavSirdeba
fsiqikuri aSlilobis gamovlinebebi mkurnalobaze Tanxmobis gacemas 415
samedicino garemoSi 400 zogadi samedicino procedurebisa da
komorbidoba: fsiqikuri da mdgomareobebis fsiqiatriuli aspeqtebi 415
somaturi daavadebebis Tanxvedra 401 genetikuri konsultacia 415
epidemiologia 401 daavadebis skriningi 416
fsiqikuri aSlilobis prevencia qirurgiuli Carevis
somaturi daavadebis mqone pirebTan 403 fsiqiatriuli aspeqtebi 416
fsiqiatriuli mkurnalobis efeqturoba plastikuri qirurgia 417
somaturi daavadebis mqone pirebTan 403 kiduris amputacia 417
fsiqikuri aSlilobis marTva organoTa transplantacia 417
somaturi daavadebis mqone pirebTan 403 diabeti 418
somaturi paTologiiT auxsneli sxva endokrinuli aSlilobebi 419
somaturi simptomebi 404 sxva metaboluri da
terminologia 404 autoimunuri darRvevebi 419
epidemiologia 405 kardialuri darRvevebi 419
etiologia 405 sensoruli aSlilobebi 421
samedicino TvalsazrisiT infeqciebi 421
auxsneli simptomebis klasifikacia 405 aiv-infeqcia 421
samedicino TvalsazrisiT avTvisebiani simsivne 422
auxsneli simptomebis prevencia 406 ubeduri SemTxvevebi 423
samedicino TvalsazrisiT auxsneli meanobisa da ginekologiis
simptomebis mkurnaloba 406 fsiqiatriuli aspeqtebi 424
samedicino TvalsazrisiT auxsneli orsuloba 424
simptomebis marTva 406 arasasurveli orsulobis Sewyveta 425
qronikuli daRlilobis sindromi 407 spontanuri aborti 425
gaRizianebuli nawlavis sindromi 409 antenataluri sikvdili 425
fibromialgia 410 sakeisro kveTa 426
paTomimikriuli aSliloba 410 mSobiarobis Semdgomi fsiqikuri aSlilobebi 426
miunhauzenis sindromi 411 ginekologiis fsiqiatriuli aspeqtebi 428

_ 397 _
16 fsiqiatria da zogadi medicina

Sesavali biT. zogadi samedicino diagnozis msgavsad, fsiqi-


atriuli diagnozic miuTiTebs im mdgomareobaze,
am TavSi saubaria fsiqiatriis kavSirze sxva saxis sa-
romelsac, Cveulebriv, eqimebi _ fsiqiatrebi an sxva
medicino praqtikasTan. kerZod, ganxilulia Semdegi
praqtikosebi, mkurnaloben. fsiqiatriuli diagnozi
Temebi:
Setanilia daavadebaTa klasifikaciaSi zogad samedi-
1. fsiqiatria, zogadi medicina da fsiqikurisa da
cino diagnozTan erTad, magram zog fsiqiatriul di-
fizikuris dualizmis cneba;
agnozs Tan axalavs Sesabamisi fizikuri paTologia,
2. fsiqikuri aSlilobis epidemiologia samedicino zogs ki _ ara. swored imitom, rom fsiqiatriul di-
garemoSi; agnozs, Cveulebriv, Tan ar axlavs Sesabamisi paTo-
3. komorbidoba: fsiqikuri da somaturi darRvevebis logia, fsiqikuri daavadebis magivrad mas fsiqikur
erTdrouli mocemuloba; aSlilobas uwodeben.
4. samedicino TvalsazrisiT auxsneli simptomebi: so- warsulSi fsiqiatriul diagnozebs, maTi xasiaTidan
maturi simptomebi, romlebic ar aixsneba somaturi gamomdinare, `fsiqikuri~ bunebis mqoned ganixilavd-
darRvevebiT; nen, zogadi samedicino diagnozis `fizikuri~ bunebis
sapirispirod. es gansxvaveba miuTiTebs mniSvnelovani
5. momsaxureba da konsultacia _ kooperaciuli
paTologiis ararsebobaze fsiqiatriul aSlilobaTa
fsiqiatria;
umravlesobis SemTxvevaSi. aseve, im faqtsac asaxavs,
6. calkeuli somaturi darRvevebis fsiqiatriuli as- rom es paTologia, Cveulebriv, vlindeba darRveuli
peqtebi. fsiqikuri mdgomareobis an qcevis saxiT da ara fizi-
am Tavis gacnoba rekomendebulia sxva qveTavebTan kuri simptomebis saxiT (fizikuri simptomebiT gamov-
erTad. es gansakuTrebiT exeba im qveTavebs, romle- lenili mdgomareobebi am TavSi mogvianebiT iqneba
bic eZRvneba stresTan dakavSirebul aSlilobebs, ganxiluli).
adaptaciur aSlilobebsa da neirofsiqiatrias.
zogadi medicina, fsiqiatria da dualizmi
fsiqiatria, zogadi medicina da fizikuri da fsiqikuri avadmyofobis gamijvna emyare-
fsiqikisa da sxeulis dualizmi ba im mosazrebas, rom janmrTel adamianebSi SegviZlia
davuSvaT ori paraleluri mocemulobis _ sxeulisa
pacientebi, Cveulebriv, akiTxaven eqims imis gamo, rom
da fsiqikis, arseboba, rac dualizmis saxeliTaa
awuxebT TavianTi mZime mdgomareobisa da disfunq-
cnobili. iTvleba, rom es Tvalsazrisi filosofos
ciis gamomwvevi simptomebi, anu isini maSin mimarTaven
dekartes ekuTvnis. kartezianuli dualizmi kvlav
eqims, rodesac avad arian. samedicino gamokvleva miz-
mniSvnelovan gavlenas axdens dasavlur samedicino
nad isaxavs maTi avadmyofobis Sesaferisi diagnozis
azrovnebaze (Brown, 1989). fizikurisa da fsiqikuris
dasmas. Semdgom,
��������������������������������������������
diagnozi warmarTavs daavadebis mar-
erTmaneTisgan gamocalkeveba garkveulwilad sa-
Tvis gegmas. tradiciulad, pacients usvamen somatu-
sargebloa, Tumca, erTgvar problemebs qmnis.
ri an fsiqikuri daavadebis diagnozs.
dualizmis susti mxareebi
zogadi samedicino diagnozi
dualizmi realobis zedmetad gamartivebuli saxiT
somaturi daavadebis diagnozs upiratesad sva- warmogvidgens, radgan ar arsebobs arc janmrTeli
men simptomebis, fizikuri niSnebisa da biologiuri da arc avadmyofi adamianebis wminda fizikuri an
gamokvlevis Sedegebis safuZvelze. yvela es monacemi fsiqikuri mdgomareoba. mosazreba, romlis Tanax-
erToblivad miuTiTebs sxeulis paTologiis arsebo- mad fsiqologiuri simptomebis arseboba miuTiTebs
baze (sxeulis paTologiuri struqtura da/an funq- fsiqopaTologiaze, xolo fizikuri simptomebisa _
cionireba), rasac daavadebas uwodeben. Tumca, yvela fizikur paTologiaze, Sedegad gvaZlevs kategoriebs,
samedicino diagnozis dasma am saxiT ar xdeba (mag., romlebic warmodgenilia cxrilSi 16.1. masSi mocemu-
Sakiki). saboloo jamSi, zogadi samedicino diagnozi lia ori kategoria _ daavadeba da aSliloba; danar-
warmoadgens im mdgomareobis saxelwodebas, romelsac Ceni ori kategoria _ komorbidoba da somatizacia _
eqimebi mkurnaloben da romelic daavadebaTa kla- qvemoT iqneba ganxiluli.
sifikaciaSia Setanili (mag., ICD-10 klasifikaciaSi). komorbidoba aRniSnavs ori aSlilobis/darRvevis
erTdroul mocemulobas. is Setanilia cxrilSi aS­
fsiqiatriuli diagnozi karad gamoxatuli fizikuri paTologiisa da fsiqikuri
fsiqiatriul diagnozze am wignSi ukve iyo saubari. simptomebis erTdrouli mocemulobis aRsaniSnad,
aq mokled SegaxsenebT im ZiriTad punqtebs, romle- radgan aseT dros pacientebs, Cveulebriv, usvamen
bic ganvixileT fsiqiatriul diagnozTan dakavSire- rogorc somaturi daavadebis, ise fsiqikuri daavadebis

_ 398 _
fsiqiatria, zogadi medicina da fsiqikisa da sxeulis dualizmi
integrirebuli midgoma
cxrili 16.1 somaturi da fsiqikuri daavade-
bis tradiciuli `dualisturi~ kategoriebi fsiqikuri aSlilobis nevrologiuri safuZvlebis
fsiqologiuri fizikuri Sesaxeb mecnierebis uaxlesma miRwevebma aCvena,
simptomebi simptomebi rom dualisturi midgoma aradamajerebelia. amaze
sxeulebrivi komorbidoba samedicino miuTiTebs miokardiumis infarqtze fsiqikuri aS­
paTologia daavadeba lilobis zemoqedebis faqtebi (Frasure_Smith et al.,
fsiqopaTologia fsiqikuri somatizacia 1993). sul ufro metad mkvidrdeba Tvalsazrisi,
aSliloba
romlis Tanaxmadac fsiqikuri da fizikuri erTi
diagnozs (Kisely and Goldberg, 1996). praqtikaSi, am mocemulobis ori ganuyofeli mxarea (Granville _
diagnozTagan verc erTma SeiZleba ver migviyvanos Grossman, 1993). aseTi cvlileba mecnierul paradigmaSi
efeqtur mkurnalobamde, radgan fsiqiatriul an gulisxmobs imas, rom fsiqikuri aSliloba fizikuri
zogad samedicino diagnozze yuradRebis gamaxvilebam daavadebisgan imaze metad araa daSorebuli, vidre
SesaZloa gamoiwvios meore diagnozis ugulebelyofa. umaRlesi nervuli sistema _ sxeulis danarCeni
amis magaliTia depresiis ugulebelyofa somaturi sistemebisgan (Sharpe and Carson, 2001). aizenbergis
daavadebis mqone pacientebTan, rac gavrcelebul sityvebiT rom vTqvaT (Eisenberg, 1986a), fsiqiatria
movlenas warmoadgens (Sharpe et al., 2004). naklebad unda iyos `daclili tvinisgan~, xolo
somatizacia. zogierT pacients aReniSneba soma­ zogadi medicina _ `fsiqikisagan~. Sesabamisad, pa­
turi simptomebi fizikuri paTologiis gareSe cientis zogadi samedicino da fsiqiatriuli movla
(DeGucht and Fischler, 2002). aseT SemTxvevaSi sadavoa erTmaneTTan ufro metad unda iyos integrirebuli
is, Tu rogor unda moxdes maTi avadmyofobis ka­ (Mayou et al., 2004).
tegorizacia _ rogorc somaturis (nagulisxmevi, Tumca, dResdReobiT, azrovnebasa da praqtikas
magram araidentificirebuli somaturi paTologiiT), mainc dualizmi warmarTavs. daavadebebs usvamen
Tu rogorc fsiqiatriulis (nagulisxmevi fsiqo­ zogad samedicino an fsiqiatriul diagnozs, es
paTologiiT). warsulSi, aseTi viTarebis dros diagnozebi ki codnisa da mzrunvelobis gansxvavebul
svamdnen funqcionaluri avadmyofobis diagnozs sistemebs efuZneba. samedicino garemoSi momuSave
(fun­qcionireba anomaliuria, magram paTologia fsiqiatrebi unda acnobierebdnen am problemebs
ar aRiniSneba). dRes aseT SemTxvevaSi, Cveulebriv, da xels unda uwyobdnen maT gadaWras. magaliTad,
svamen fsiqiatriul diagnozs anu somatoformuli pacientTan muSaobisas isini yuradRebas unda
aSlilobis diagnozs, rac imas gulisxmobs, rom: amaxvilebdnen ara mxolod biologiur, aramed
(1) somaturi simptomebi fsiqopaTologiiTaa gamo­ fsiqologiur da socialur aspeqtebzec. es swored is
wveuli; (2) saxezea hipoTeturi procesi _ soma­ biofsiqosocialuri midgomaa, romelsac didi xnis win
tizacia, romlis meSveobiTac fsiqopaTologia engeli gvTavazobda (Engel, 1977). biofsiqosocialuri
iw­vevs sxeulebriv simptomebs. Sesabamisad, aseT midgomis dros gaTvaliswinebuli faqtorebi mo­
paci­entebs SeiZleba dausvan rogorc zogadi sa­ cemulia cxrilSi 16.2. isini SeiZleba daiyos pre­
medicino diagnozi (funqcionaluri darRveva), ise dispoziciur, precipitatul da SemanarCunebel faq­
fsiqiatriulic (somatoformuli aSliloba). is, Tu torebad. faqtorebis ukanaskneli jgufi mkurnalobis
ra winaaRmdegobasa da gaurkvevlobas iwvevs yovelive samiznes warmoadgens, xolo wina or jgufze prevencia
zemoT Tqmuli, ilustrirebulia literaturaSi qro­ unda iyos mimarTuli.
nikuli daRlilobis sindromisa da mialgiuri en­
cefalomielitis Sesaxeb (Sharpe, 2002). cxrili 16.2 bio-fsiqo-socialuri
formulireba
dualizmis praqtikuli Sedegebi biologiuri faqtorebi

dualizmis erT-erTi praqtikuli Sedegia zogadi daavadeba

medicinisa da fsiqiatriis sferoebis gamijvna pro­ fiziologia


fesiuli da organizaciuli TvalsazrisiT, rac fsiqologiuri faqtorebi
ar­Tulebs komorbidobisa da somatoformuli aS­ kognicia
li­lobis mqone pacientebze mzrunvelobis ga­we­ guneb-ganwyoba
vas. organizaciul doneze am problemis ga­daW­ qceva
ris mcdelobis magaliTia zogadi profilis saa­ socialuri faqtorebi
vadmyofoebSi fsiqiatriuli samsaxurebis Seqmna (ix. interpersonaluri
qvemoT). socialuri da okupaciuri
jandacvis sistemasTan dakavSirebuli

_ 399 _
16 fsiqiatria da zogadi medicina

cxrili 16.3 fsiqikur aSlilobaTa sixSire sxvadasxva arafsiqiatriul dawesebulebaSi


zogadi samedicino saswrafo Terapiuli da Terapiuli da
profilis daxmarebis qirurguli qirurguli
dawesebuleba ganyofileba poliklinika saavadmyofo

depresia/SfoTva ++ ++ +++ +++


deliriumi _ + _ +++
alkoholis avadmoxmareba ++ +++ ++ +++
fsiqozi + + _ _
somatoformuli aSliloba +++ + +++ ++

fsiqikuri aSlilobebis ganuyofel nawils, radgan, rogorc cnobilia, es


epidemiologia samedicino garemoSi mniSvnelovnad gansazRvravs Sedegebis gaumjobesebas.
depresia janmrTelobis mdgomareobis gauaresebis
miuxedavad imisa, rom fsiqikuri aSlilobebi
gavrcelebuli mizezia.
yvela samedicino garemocvaSi gvxvdeba, isini mainc
specifikuria TiToeuli maTganis SemTxvevaSi. yvelaze Terapiuli da qirurgiuli saavadmyofo
gavrcelebuli diagnozebi mocemulia cxrilSi 16.3. Terapiul da qirurgiul ganyofilebaSi myofi sta­
zogadi samedicino profilis dawesebuleba cionaruli pacientebis 20%-s aReniSneba depresiuli
an SfoTviTi aSliloba somatur daavadebasTan erTad.
zogadi samedicino profilis dawesebulebaSi yve­
10%-s _ alkoholis avadmoxmarebasTan dakavSirebuli
laze gavrcelebuli fsiqikuri aSlilobebia soma­
seriozuli problemebi, xolo xandazmuli pacientebis
toformuli aSlilobebi, depresia, SfoTva, stresTan
erT meoTxeds _ deliriumis epizodebi (Mayou et al.,
dakavSirebuli aSlilobebi da narkomoxmareba. fsi­
1991). diagnozis dasmamde, mwvave somatoformuli
qozis mqone pacientebi aq naklebad gvxvdeba (Ansseau
aSlilobis mqone zog pacients utardeba ramdenime
et al., 2004).
saxis gamokvleva da zogjer qirurgiuli operaciac
saswrafo daxmarebis ganyofileba ki.
aq umTavresi fsiqiatriuli problema ganzrax TviT­
fsiqikuri aSlilobis gamovlinebebi
dazianebaa. miuxedavad imisa, rom pacientebis mci­
re raodenobas aReniSneba persistentuli fsi­ samedicino garemoSi
qikuri aSlilobebi, bevr maTgans aqvs stresTan miuxedavad imisa, rom samedicino garemoSi fsiqikuri
dakavSirebuli aSlilobebi, xolo zogierTs _ aSliloba Cveulebriv vlindeba fsiqologiuri
depresiuli aSliloba. agreTve, gavrcelebulia simptomebisa da qceviTi darRvevebis saxiT, xSirad
alkoholiTa da narkotikebiT gamowveuli into­ gvxvdeba sxva, naklebad TvalsaCino gamovlinebebic.
qsikacia da deliriumi. es gansakuTrebiT xSiria esaa: (a) somaturi simptomebi; (b) janmrTelobis
qalaqis centralur saavadmyofoebSi; umetesad marTvis problemebi; (g) janmrTelobis mdgomareobis
emarTebaT im adamianebs, romlebic katastrofaSi aSkara gauareseba.
moxvdnen. saswrafo daxmarebis ganyofilebaSi xSi­
somaturi simptomebiT gamovlenili fsiqikuri
rad gvxvdeba somatoformuli aSlilobis mqone
aSliloba
pacientebis garkveuli raodenoba da paTomimikriuli
poliklinikebisa da zogadi profilis eqimebis pa­
aSlilobis mqone ramdenime pacienti (E.R. Williams et
cientTa mniSvnelovan umciresobas aReniSneba
al., 2001).
somaturi simptomebi, romlebic ver aixsneba somaturi
Terapiuli da qirurgiuli poliklinika daavadebiT. maTgan mravals aReniSneba fsiqikuri
im adamianTa erT mesameds, romelic samedicino aSliloba (Gureje et al., 1997a).
da qirurgiul poliklinikebs akiTxavs, aReniSneba depresiuli da SfoTviTi aSlilobiT gamowveuli
fsiqikuri aSliloba (Carson et al., 2000; Maiden et al., somaturi simptomebi. depresia dakavSirebulia iseT
2003). amaTgan naxevars aReniSneba depresiuli da somatur simptomebTan, rogorebicaa daRliloba,
SfoTviTi aSliloba, xolo danarCeni pacientebis wonaSi kleba da tkivili. am simptomebis gamo SeiZleba
umetesobas _ somatoformuli aSliloba. am orive saWiro gaxdes pacientis gadamisamarTeba iseT
jgufSi fsiqikuri aSlilobis saTanado identifikacia specialistTan, romelic fizikuri janmrTelobis
da mkurnaloba unda warmoadgendes daavadebis marTvis problemebze muSaobs. SfoTva dakavSirebulia ve­

_ 400 _
komorbidoba: fsiqikuri da somaturi daavadebebis Tanxvedra
getaturi nervuli sistemis agznebasTan (pulsis
gaxSireba, sunTqvis ukmarisoba da sensoruli sim­
cxrili 16.4 fsiqikuri aSlilobebi, romlebic
ptomebi). jandacvis saerTaSoriso organizaciis xSirad gvxvdeba somaturi daavadebis mqone pirebSi
kolaboraciul gamokvlevaSi Seiswavles 14 qveynis adaptaciuri aSliloba
pacientebi, romlebic pirveladi jandacvis orga­
didi depresia
nizaciebs akiTxavdnen. gamokvlevam dadgina aSkarad
SfoTviTi aSliloba
gamoxatuli kavSiris arseboba, erTi mxriv, somatur
simptomebsa, xolo, meore mxriv, depresiul da generalizebuli SfoTviTi aSliloba
SfoTviT aSlilobas Soris. es kavSiri gamovlinda panikuri aSliloba
yvela samedicino centris pacientebTan, miuxedavad
fobikuri aSliloba
kulturuli gansxvavebisa da samedicino momsaxurebis
xarisxis sxvaobisa. yvela SemTxvevaSi dadasturda mwvave stresuli aSliloba
wrfivi damokidebuleba somatur simptomebsa da posttravmuli stresuli aSliloba
depresiul da SfoTviT aSlilobas Soris (Simon et
somatoformuli aSliloba
al., 1999). SfoTviT aSlilobebSi, samedicino Tval­
sazrisiT, panikuri aSliloba auxsneli simptomebis fsiqotropuli niviTierebebis arasworad moxmareba

(tkvili mkerdis areSi, Tavbrusxveva, xmauri yurebSi) kvebiTi aSliloba


yvelaze mniSvnelovani mizezia (Katon, 1996). Zilis darRveva
somatoformuli aSlilobebi. rodesac depresiuli
simulaciuri avadmyofoba
an SfoTviTi aSlilobis ar arsebobis dros, Tavs iCens
pacientis fizikuri janmrTelobis mdgomareobiT seqsualuri aSliloba
auxsneli somaturi simptomebi, yvelaze xSirad svamen
somatoformuli aSlilobis diagnozs (ix. zemoT). mu­Saveblad garkveuli modifikaciebi iqna Semo­
tanili, arc erTi maTgani ar aRmoCnda savsebiT
fsiqikuri aSliloba, romelic vlindeba fiziku­ri damakmayofilebeli. aqedan gamomdinare, umjobesia
janmrTelobis mdgomareobis gauaresebis saxiT Tavidan gamoviyenoT standartuli kriteriumebi,
Civilebis mateba janmrTelobis qronikul mdgo­ xolo Semdeg gaviTvaliswinoT somatur daavadebaze
ma­reobasTan dakavSirebuli simptomebis an unar­ arsebuli informacia da am gziT gadavwyvitoT,
SezRudulobis Taobaze, zogjer gamowveulia komor­ fsiqikuri aSlilobis romeli simptomebi SeiZleba
biduli depresiuli aSlilobiT. momdinareobdes somaturi mdgomareobidan. Tumca,
mkurnalobaze uaris Tqma zogjer fsiqikuri aSli­ aseTi midgoma SeiZleba ganaxorcielos gawafulma
lobis pirveli indikatoria. interviuerma da, amdenad, misi farTo masStabiT
gamoyeneba advili ar aris.
komorbidoba: fsiqikuri da somaturi ufro advilia suicidis identificireba. somaturi
daavadebebis Tanxvedra daavadebis mqone pacientebTan, zogad populaciasTan
SedarebiT, gazrdilia suicidis albaToba. dadginda
fsiqikuri aSlilobis komorbidoba somatur daava­
suicidis kavSiri iseT daavadebebTan, rogoricaa
debebTan mniSvnelovani problemaa. magaliTad, kve­
avTvisebiani simsivne, gafantuli sklerozi da a.S.
biTma aSlilobam SeiZleba Zalian gaarTulos diabetis
(Harris and Barraclough, 1995).
mkurnaloba; xolo, depresia miokardiumis infarqtis
cxrilSi 16.4 warmodgenilia is fsiqikuri da
Semdgomi sikvdilianobisa da avadobis risk-faqtoria.
somaturi daavadebebi, romlebic xSirad erTdroulad
gvxvdeba. fsiqikuri aSlilobis epidemiologia soma­
epidemiologia
tur daavadebebTan kavSirSi ganxilulia Semdeg
fsiqikuri aSliloba aReniSneba seriozuli mwvave, wyaroSi: Mayou and Sharpe, 1995.
ganmeorebadi da progresirebadi somaturi daavadebis
mqone pacientTa erT mesameds. am pacientTa zus­ fsiqikuri aSlilobis komorbidobis mniSvneloba
ti proporciis dadgena Zalin rTulia, radgan somaturi daavadebis mqone adamianebis SemTxvevaSi
fsiqikuri aSlilobis diagnostirebis standartuli fsiqikuri aSlilobis komorbidobas SeuZlia mni­
kriteriumebi moicavs zogierT iseT simptoms, romelic Svnelovnad imoqmedos somaturi daavadebis efeqtsa
SeiZleba somaturi daavadebiTac iyos gamowveuli da Sedegebze, magaliTad, gulis iSemiuri daavadebis
(magaliTad, daRliloba an cudi Zili). miuxedavad (Lesperance et al., 1996) da diabetis (Ludman et al., 2004)
imisa, rom somaturi darRvevebisa da fsiqikuri mqone pacientebSi. SfoTva da depresia somaturi
aSlilobebisTvis specifikuri kriteriumebis Sesa­ daavadebis mkurnalobisadmi pacientis daumorCile-

_ 401 _
16 fsiqiatria da zogadi medicina
blobis risk-faqtors warmoadgens (ix. zemoT; DiMat-
teo et al., 2000).
cxrili 16.6 fsiqologiuri gverdiTi
efeqtebis mqone zogierTi medikamenti
fsiqikuri aSlilobis komorbidobis mizezebi medikamenti gverdiTi efeqti
somaturi daavadebis mqone adamianebis SemTxvevaSi
antiparkinsonuli preparatebi
somaturi daavadebis mqone pacientebTan fsiqikuri
aSliloba ZiriTadad sami mizezis gamo gvxvdeba: antiqolinergiuli dezorientacia,
preparatebi (benzheqsoli, aJitacia, cnobierebis
1. SemTxveviT, ramdenadac orive gavrcelebulia; benztropini, Secvla, mxedvelobiTi
prociklidini) halucinaciebi
2. fsiqikurma aSlilobam SeiZleba gamoiwvios soma-
turi daavadeba. magaliTad, alkoholuri damokide- L-Dopa mwvave organuli sindromi,
depresiuli fsiqozuri
buleba iwvevs RviZlis cirozs.
sindromi
3. somaturma daavadebam SeiZleba gamoiwvios fsiqi-
hipertenziis sawinaaRmdego preparatebi
kuri aSliloba daavadebis an misi mkurnalobis Ta-
vis tvinze zemoqmedebis Sedegad; fsiqikuri aSli- meTildofa daRliloba, sisuste,
depresia
loba SeiZleba iyos reaqcia somaturi mdgomareobis
an misi mkurnalobisa fsiqologiur efeqtze; fsiqi- kalciumis arxis
kuri aSliloba SeiZleba warmoadgendes somaturi blokatorebi

daavadebis an misi mkurnalobis socialuri efeqtis klonidini


Sedegs (magaliTad, samuSaos dakargva). yvela es
simpaTikuri blokatorebi impotencia, msubuqi
faqtori urTierTqmedebs pirovnebis premorbidul depresia
mowyvladobasTan.
digitalisi dezorientacia,
somaturi daavadeba da misi mkurnaloba cnobierebisa da guneb-
ganwyobis darRvevebi
biologiuri meqnizmebi
diuretikebi sisuste, apaTia da
deliriumis da demenciis garda, mravali fsiqikuri depresia (gamowveuli
aSliloba SeiZleba gamowveuli iyos Tavis tvinze so- eleqtrolitebis
raodenobis SemcirebiT)
maturi daavadebis zemoqmedebiT. amgvari zemoqmede-
ba SeiZleba hqondes mwvave infeqciis, endokrinul analgetikebi
darRvevebsa da avTvisebian simsivnur warmonaqmnebs. salicilamidi cnobierebis paTologia,
DSM-Si aseT fsiqikur mdgomareobebs organul fsiq- aJitacia, amnezia
ikur aSlilobas uwodeben. cxrilSi 16.5 mocemulia
fenacetini demencia qronikuli Warbi
moxmarebisas
cxrili 16.5 samedicino problemebi, romle- antituberkulozuri
bic uSualod iwveven fsiqikur aSlilobebs Terapia

depresia izoniazidi mwvave organuli sindromi


da mania
karcinoma
cikloserini cnobierebis paTologia,
infeqciebi Sizofreniismagvari
sindromi
nevrologiuri darRvevebi (Tavi 14)
steroidebi
diabetis, farisebri jirkvlis funqciis darRvevebi,
adisonis daavadeba ZiriTadi somaturi daavadebebi, romlebic SeiZleba
sistemuri daavadeba wiTeli mglura am saxiT moqmedebdnen.
somaturi daavadebis mkurnalobam, Tavis tvinze zemo-
SfoTva
qmedebis gamo, agreTve, SeiZleba gamoiwvios fsiqikuri
hiperTiroidizmi aSliloba. cxrilSi 16.6 warmodgenilia medikamentebi,
hiperventilacia romlebsac xSirad iyeneben da romelTac SeuZliaT
feoqromocitoma
gamoiwvion fsiqikuri aSliloba, rogorc gverdiTi mov-
lena. mkurnalobis saxeebi, romlebic kavSirSia fsiqi-
hipoglikemia
kur aSlilobasTan, esaa: radioTerapia, qimioTerapia
narkotikebis moxmarebis aRkveTa avTvisebiani simsivnis dros da operaciebi, romelTa
zogierTi nevrologiuri darRveva (Tavi 14) drosac sxeulis dasaxiCreba xdeba (mag., masteqtomia).

_ 402 _
komorbidoba: fsiqikuri da somaturi daavadebebis Tanxvedra

fsiqologiuri da socialuri meqanizmebi le­va, radgan aseT gamokvlevebSi, Cveulebriv, ar


yvelaze xSirad somaturi daavadebebi fsiqikur aSli- monawileoben iseTi pacientebi, romlebsac ko­mor­
lobas iwvevs fsiqologiuri zemoqmedebis gamo. zo- bidoba aReniSnebaT. arsebobs mxolod ramdenime
gierTi somaturi daavadeba ufro advilad axdens se- gamokvleva, romelic Seiswavlis somaturi daavadebis
riozuli fsiqikuri Sedegebis provocirebas. aseTia mqone pacientebis antidepresantebiT mkurnalobas
sicocxlisTvis saSiSi daavadebebi da ganmeorebiT aR- (Gill and Hatcher, 1999). klinikuri gamocdileba imasac
mocenebadi, progresirebadi mdgomareobebi. fsiqikuri gviCvenebs, rom kognitur-bihevioruli Terapia efeq­
aSliloba ufro xSiria iseTi qronikuli somaturi daa- turia somaturi daavadebis dros, magram esec ar
vadebis dros, rodesac aRiniSneba mtkivneuli an usia- aris mtkiced dadasturebuli sakmarisi raodenobis
movno simptomebi (Zlieri tkivili, uwyveti pirRebineba klinikuri gamokvlevebiT. ufro meti mtkicebuleba
an Zlierad gamoxatuli sunTqvis ukmarisoba). kidev metyvelebs `TanamSromlobiTi zrunvis~ sasargeblod,
erTi mizezia mZime invalidoba (Mayou and Sharpe, 1995). rac gulisxmobs somaturi daavadebisa da fsiqikuri
somaturi daavadebis mqone pacientebi, romlebic imy- aSlilobis koordinirebul mkurnalobas, gansak­
ofebian mwvave da persistentuli fsiqikuri aSlilobis u­TrebiT qronikuli daavadebebis marTvisas (mag.,
ganviTarebis riskis qveS, Semdeg kategoriebad iyofa: Saqriani diabeti). (Katon et al., 2004).

w pacientebi, romlebsac warsulSi hqondaT fsiqolo-


fsiqikuri aSlilobis marTva somaturi
giuri problemebi stresis gancdis dros;
daavadebis mqone pirebTan
w pacientebi, romlebmac axlaxan gadaitanes mZime
gamokvleva
cxovrebiseuli movlenebi;
am SemTxvevaSic gamokvleva iseTive saxiT tardeba,
w pacientebi, romlebic mZime socialur pirobebSi
rogorc sxva fsiqikuri aSlilobebis dros, im
imyofebian.
gansxvavebiT, rom aq damatebiT gasaTvaliswinebelia
ojaxis, megobrebis, damsaqmeblebisa da eqimebis
Semdegi:
reaqciam SeiZleba zegavlena iqonios somaturi daavadebis
w eqimi kargad unda iyos informirebuli pacientis
fsiqologiur efeqtze. maT SeuZliaT somaturi
somaturi daavadebisa da misi mkurnalobis Sesaxeb;
daavadebis Sedegebis Sesusteba pacientis mxardaWeris,
misi damSvidebis da sxva saxis dax­marebis gziT. amasTan, w unda moxdes SfoTvisa da depresiis gamijvna im
zedmeti sifrTxile, urT­i­erTgamomricxavi rCevebis normaluri emociuri reaqciisgan, romelsac adamiani
micema da TanagrZnobis nakleboba aZlierebs somaturi avadmyofobasa da mkurnalobaze iZleva. amaSi gvex­
daavadebis uaryofiT Sedegebs. mareba is simptomebi, romlebic iSviaTad iCens Tavs
normaluri distresis dros (uimedoba, danaSaulis
fsiqikuri aSlilobis prevencia somaturi gancda, interesis dakargva da Zlieri insomnia);
daavadebis mqone pirebTan w kargad unda gavacnobieroT, rom somaturi da­
arsebobs prevenciis sami strategia: (1) riskis qveS avadeba da misi mkurnaloba SeiZleba iwvevdes iseT
myofi pirebis identifikacia; (2) daavadebis uaryofiTi simptomebs, rogoricaa daRliloba da umadoba,
efeqtebis minimizacia xarisxiani samedicino dax­ma­ romlebic mniSvnelovania fsiqikuri aSlilobis di­
rebisa da mzrunvelobis meSveobiT; (3) nebismieri agnostirebis dros;
fsiqikuri aSlilobis adreul stadiaze dadgena da w kargad unda gvesmodes, Tu rogor aRiqvams pacienti
efeqturi mkurnaloba. prevenciuli zomebi, mimarTuli sakuTar avadmyofobas da mis mkurnalobas.
unda iyos im adamianebze, romlebic daavadebulni
zogadi principebi
arian an itareben mkurnalobas da romelTa daavadeba
fsiqikuri aSlilobis ganviTarebis saSiSroebas Se­ pacients naTlad unda avuxsnaT, Tu rogoria mi­
icavs. aseve, fsiqologiurad mowyvlad pacientebze, si somaturi daavadebis buneba da mkurnalobis
romelTa gamovlena, magaliTad, fsiqikuri aSlilobis procedura. mas saSualeba unda, mivceT gamoxatos
istoriiT xdeba. Tavisi wuxili da SiSi. somatur daavadebasTan da­
kavSirebuli fsiqikuri aSlilobis mkurnaloba ise­
fsiqiatriuli mkurnalobis efeqturoba ve unda warimarTos, rogorc es xdeba janmrTeli
somaturi daavadebis mqone pirebTan pacientebis SemTxvevaSi. gansakuTrebuli yuradReba
unda mivaqcioT fsiqiatriuli mkurnalobis SesaZlo
klinikuri gamocdileba gviCvenebs, rom fsiqiatriuli
urTierTqmedebas somatur daavadebasa da mis mkur­
mkurnaloba zogadad efeqturia somaturi daava­
nalobasTan. mkurnalobas, Cveulebriv, atarebs
debis mqone pirebTan. Tumca, randomizebuli kon­
zogadi profilis eqimi an Terapevti, magram rTul
trolirebadi gamokvlevebi mcire informacias iZ­
SemTxvevebSi saWiroa fsiqiatris Carevac.

_ 403 _
16 fsiqiatria da zogadi medicina

medikamentebi erTi ar aris bolomde damakmayofilebeli. es ter-


minebia: isteria, ipoqondria, somatizacia, somato-
hipnozuri da anqsiolizuri saSualebebis gamoyeneba
formuli simptomebi, funqcionaluri somatofor-
iZleva xanmokle, magram mniSvnelovan Svebas mZime
muli simptomebi da arsebul daavadebasTan axali
distresis dros. antidepresantebis daniSvna ise­
daavadebis funqcionaluri dakavSireba.
ve xdeba, rogorc somaturi daavadebis armqone
pirebTan. wamlis gamoweramde unda gaviTvaliswinoT w somatizacia. mocemuli termini meoce saukunis da-
fsiqotropuli preparatebis gverdiTi movlenebi da sawyisSi Semoitana germanelma fsiqoanalitikosma
maTi SesaZlo urTierTqmedeba sxva preparatebTan. Stekelma (Stekel) sxeulebrivi simptomebis saxiT
gamoxatuli emociuri distresis aRsawerad. mogvi-
fsiqologiuri mkurnaloba anebiT am termins iyenebdnen rogorc aSlilobis,
yoveli pacientis mkurnalobis ganuyofeli nawilia ise misi gamomwvevi procesis aRsaniSnad. am termi-
axsna-ganmartebisa da rCevis micema. kognitur- nis dRevandeli mniSvneloba ufro farToa. is gu-
bihevioruli Terapia gamoiyeneba distresis, aseve, lisxmobs sxeulebrivi SegrZnebebis somatur simp-
iseTi xarisxis uunarobis Sesamcireblad, romelic tomebad aRqmas da amis gamo samedicino daxmarebis
araproporciulia daavadebis simZimis mimarT da, Ziebas; qcevas. mocemuli terminis mniSvnelobaTa
aseve, cxovrebis stilTan dakavSirebuli risk- umetesobaSi gancxadebuli an nagulisxmevia Steke-
faqtorebis Sesasusteblad. agreTve, gvexmareba imaSi, lis sawyisi idea, romlis Tanaxmad, fizikuri simp-
rom pacienti mkurnalobaze daviyolioT. tomebi warmoadgens fsiqopaTologiis gamoxat-
ulebas, magaliTad, `tendenciisa, ganicado da sx-
somaturi paTologiiT auxsneli vas Seatyobino fsiqologiuri distresi somaturi
somaturi simptomebi simptomebis formiT da eZio maTTan dakavSirebiT
samedicino daxmareba~ (Lipowski, 1988). zogierTi
iseTi somaturi simptomebi, romlebic mkafiod
definicia uaryofs Stekelis Sexedulebas da Se-
ar ukavSirdeba romelime fizikur paTologias,
moaqvs iseTi kriteriumebi, romlebic moiTxovs,
gavr­celebulia rogorc zogad populaciaSi, ise
rom fizikur simptomebs Tan axldes SfoTviTi an
samedicino dawesebulebebis pacientebSi (Mayou and
guneb-ganwyobis aSliloba, rac standartuli kri-
Farmer, 2002). miuxedavad imisa, rom am simptomebis
teriumebis Sesabamisad iqneba diagnostirebuli
umetesoba droebiTi xasiaTisaa, maTi mcire nawili
Tanamedrove kvlevebiT emociuri distresi da so-
did xans narCundeba da pacientis dauZlurebas
maturi simptomebi pozitiurad da ara sapirispi-
iwvevs, rac xSiri samedicino konsultaciebis mizezi
rod arian erTmaneTTan dakavSirebuli, rogorc im
xdeba. zogierTi aseTi mdgomareoba, romelic aRZravs
SemTxvevaSi iqneboda, isini rom ZiriTadi fsiqopa-
somatur simptomebs, Setanilia cxrilSi 16.7.
Talogiis alternatiul klinikur gamoxatulebas
cxrilSi 16.7. CamoTvlilia sxeulebrivi SegrZnebebis
warmoadgendnen. erTiani dadgenili gansazRvrebis
is wyaroebi, romlebic SeiZleba interpretirebul
ararsebobisa da dausabuTebeli etiologiuri daS-
iqnas, rogorc daavadebis simptomi.
vebebis gamo, termini `somatizacia~ ar aris damak-
rogorc ukve aRiniSna, yvelaze xSirad es simptomebi
mayofilebeli.
gvxvdeba SfoTviTi da depresiuli aSlilobis dros,
xolo zog viTarebaSi pacientis mdgomareoba ufro w somatoformuli aSliloba. es termini Tavidan
somatoformuli aSlilobis kriteriumebs Seesabameba gamoiyenes DSM-III klasifikaciaSi aSlilobaTa ise-
(gv. 218). am tipis pacientebidan ramdenimes aReniSneba Ti jgufis aRsawerad, romelSic Sedioda tradici-
paTomimikriuli aSliloba da Zalian mcire nawils _ uli fsiqiatriuli kategoriebi (isteria da ipoqon-
simulacia. Tumca, mravali adamiani, romelic akiTx- dria) da axali kategoriebi, somatizaciis aSlilo-
avs eqims auxsneli somaturi simptomebis gamo, arc bis CaTvliT. somatoformuli aSliloba ganxilu-
erTi am aSlilobis diagnostikur kriteriumebs ar lia 218-227 gverdze.
akmayofilebs. aradiagnostirebul SemTxvevebSic ki, w funqcionaluri somaturi simptomebi esaa termini,
fsiqologiuri da socialuri faqtorebi xSirad simp- romelsac mxolod zogadi profilis eqimebi iyene-
tomebis mniSvnelovan mizezs warmoadgens, iseve, ro- ben. is miuTiTebs sxeulis funqciis darRvevaze
gorc daxmarebis Ziebis motivs. amis gamo sasargebloa struqturuli paTologiis gareSe. es termini Se-
fsiqologiuri meTodebis gamoyeneba. darebiT misaRebia pacientebisTvis, magram sityva
`funqcionaluris~ gamoyeneba (organulis sapirisp-
terminologia irod) ar miiCneva misaRebad.
samedicino TvalsazrisiT auxsneli simptomebis aR- w samedicino TvalsazrisiT auxsneli simptomebi. am
sawerad mraval termins iyeneben, magram maTgan arc terminis upiratesoba SemdegSi mdgomareobs: igi

_ 404 _
somaturi paTologiiT auxsneli somaturi simptomebi
mxolod da mxolod aRwers klinikur problemebs pirovnebis reaqcias sakuTar SegrZnebebsa da
da aranair miniSnebas ar akeTebs maT safuZvlad- simptomebze. aseT Sexedulebebs SeiZleba gana­
mdebare mizezebze. mocemuli termini gaakritikes, pirobebdes cxovrebis adreul etapze gadatanili
radgan is gulisxmobs, rom pacientis mdgomareo- daavadebis gamocdileba, avadmyofobaSi ojaxisa da
bis gageba SeuZlebelia. miuxedavad misTvis damaxa- megobrebis CarTuloba, an daavadebis is suraTi,
siaTebeli xarvezebisa, es termini mainc iqneba am romelsac media warmogvidgens (ix. cxrili 16.8);
TavSi gamoyenebuli. w bavSvobisdroindeli uaryofiTi gamocdileba.
samedicino TvalsazrisiT auxsneli simptomebis
epidemiologia mqo­ne zrdasrul adamianebs, Cveulebriv, aqvT
samedicino TvalsazrisiT auxsneli simptomebi uaryofiTi bavSvobisdroindeli gamocdileba (ara­
gavrcelebulia zogad populaciasa da pirveladi sakmarisi mzrunveloba mSoblebis mxridan an ama Tu
jandacvis samedicino dawesebulebebis pacientebSi. im saxis sastiki mopyroba);
mamakacebTan SedarebiT, ufro xSirad qalebTan gvx- w socialuri mdgomareoba. samedicino TvalsazrisiT
vdeba (Gureje et al., 1997b). miuxedavad imisa, rom aseTi auxsneli simptomebi dakavSirebulia cud socialur
simptomebis umetesoba ar miiCneva seriozulad, da mdgomareobasTan da mwvave an qronikul uaryofiT
isini, Cveulebriv, did xans ar gastans, maTi sagrZno- movlenebTan;
bi umciresoba iwvevs distress da imas, rom pacienti w pirovnuli maxasiaTeblebi. samedicino Tval­
acdens samsaxurs, konsultaciisTvis mimarTavs eqims, sazrisiT auxsneli simptomebis mqone zog ada­
iwyebs medikamentebis miRebas (Kroenke et al., 1994). mians fizikur janmrTelobasTan dakavSirebuli
sakiTxebi mozardobidan an ufro adreuli asakidan
etiologia aRelvebs, rac maT pirovnul maxasiaTeblad unda
miuxedavad imisa, rom xsenebuli simptomebi ar aixs- CaiTvalos.
neba fizikuri xasiaTis paTologiiT, am simptomebis
mizezebis Sesaxeb mainc arsebobs garkveuli infor- SemanarCunebeli faqtorebi:
macia. maTi umetesoba aRmocendeba normaluri sxeu- w qceviTi faqtorebi, rogoricaa daavadebis Sesaxeb
lebrivi SegrZnebebis mniSvnelobis mcdari interpre- informaciis ganmeorebiTi Zieba da inaqtiuroba;
taciis gamo da daavadebis niSnebad aRiqmeba. es iwvevs w emociuri faqtorebi, gansakuTrebiT SfoTva da
yuradRebis koncentracias am SegrZnebebze, rac kidev depresia;
ufro aZlierebs maTTan dakavSirebul wuxils, iwvevs w sxva adamianebis reaqcia, eqimebis, ojaxis wevrebisa
cud winaTgrZnobas da SfoTvas, rac xels uwyobs da megobrebis CaTvliT. eqimebma SeiZleba uneblieT
simptomebis SenarCunebas. magaliTad, SfoTvisas an gaaxangrZlivon pacientis problema, Tu isini mas ar
aRelvebisas gulis cemis aCqarebis gacnobierebam Sei- miawodeben Sesabamis, naTel informacias avadmyo-
Zleba gamoiwvios wuxili gulis daavadebis Taobaze, fobasTan dakavSirebuli SiSisa da wuxilis Sesaxeb.
yoveldRiuri aqtivobis SezRudva da mravaljeradi auxsneli simptomebis mizezebi ganxilulia Semdeg
gamokvlevebis Catareba eqimebisgan damaimedebeli in- wyaroSi: Mayou and Farmer, 2002.
formaciis misaRebad. klinicistebis mier efeqturi
komunikaciis uzrunvelyofa exmareba pacients, gaum- samedicino TvalsazrisiT auxsneli
klavdes aseTi mcdari interpretaciis Sedegebs. simptomebis klasifikacia
predispoziciuri faqtorebi: samedicino TvalsazrisiT auxsneli simptomebis kla-
w Sexedulebebi avadmyofobis Sesaxeb ayalibebs sifikacia ori sxvadasxva kuTxiTaa ganxiluli.
1. zogadi samedicino midgoma gulisxmobs fizikuri
cxrili 16. 7 sxeulebrivi SegrZnebebis simptomebis identificirebas, rogoricaa gaRiz-
zogierTi mizezi ianebuli nawlavis sindromi da fibromialgia. es
sinusuri taqikardia da keTilTvisebiani ariTmia
sindromebi sxvadasxva qveyanSi sxvadasxvaa. magali-
Tad, dabali arteriuli wnevis sindromi miRebulia
daRlilobis efeqti
germaniaSi, mal de foie _ safrangeTSi, magram arc
abstinencia erTi maTgani ar aris miRebuli inglisSi. isini aR-
zedmeti sakvebis miRebis efeqti weriTi sindromebia, ar warmoadgens etiologiur
erTeulebs da nawilobriv emTxveva sxva darRvevebs
xangrZlivi umoqmedobis efeqti
(Wessely et al., 1999). zogierT sindromTan dakavSire-
SfoTvis vegetaturi efeqti biT SemuSavda diagnostikuri kriteriumebi, romle-
uZilobis efeqti bic kvlevis Catarebisa da momsaxurebis dagegmvisT-

_ 405 _
16 fsiqiatria da zogadi medicina
bisa da kognitur-bihevioruli Terapiis gamoyenebisa.
cxrili 16. 8 gamocdileba, romelic zemoqmedebs zogi maTgani moxseniebulia mocemul TavSi.
sxeulebrivi SegrZnebebis interpretaciaze
naCvenebia, rom antidepresantebi Svelis samedicino
bavSvobisdroindeli avadmyofoba, samedicino TvalsazrisiT auxsnel zogierT simptoms, maT Soris
dawesebulebebTan urTierTobisa da skolis gacdenis gaRizianebuli nawlavis sindromsa da fibromialgias.
CaTvliT
facialur tkivilze kargad moqmedebs tricikluri
bavSvobisdroindeli gamocdileba - axlo ojaxis wevris antidepresantebi. samedicino TvalsazrisiT, isini
avadmyofoba gansakuTrebiT rekomendebulia auxsneli simptomebis
somaturi daavadeba zrdasrul asakSi mqone iseTi pacientebisTvis, romelTa simptomebs Tan
axlavs aSkarad gamoxatuli depresia (O’Malley et al.,
zrdasruli asakis gamocdileba – ojaxis wevris an
1999). Tumca, mocemuli preparatebis efeqturoba am
megobris avadmyofoba
tipis pacientebiT ar Semoifargleba.
masmediis siuJetebi daavadebis Sesaxeb kognitur-bihevioruli Terapia iZleva saSualo
sxva informaciis wyaroebi daavadebis Sesaxeb xarisxis efeqts gulmkerdis arakardialuri tkivi-
lis, gaRizianebuli nawlavis sindromisa da qroniku-
vis metad sasargeblo aRmoCnda. li daRlilobis sindromis dros (Kroenke and Swindle,
2. fsiqiatriuli midgoma. es alternatiuli midgoma 2000).
cdilobs im fsiqiatriuli sindromebis identifika-
cias, romlebic simptomebis safuZvels warmoadgens samedicino TvalsazrisiT auxsneli
da moicavs SfoTvasa da depresiul aSlilobas, so-
simptomebis marTva
matoformul aSlilobasa da paTomimikriul aSli-
lobas. gamokvleva
erTi da imave pacientisTvis SesaZlebelia fsiqi- arsebiTi mniSvneloba aqvs saTanado gamokvlevis Cat-
atriuli da zogadi samedicino diagnozis dasma. arebas. gamokvlevis dasrulebisas eqimma unda SeZlos
magaliTad, pacients, romelsac aReniSneba tkivili Semdegi ganmartebis micema:
gulmkerdis areSi da ar aqvs gulis daavadeba, SeiZle- w axsnas yvela Catarebuli gamokvlevis mizani da
ba dausvan samedicino diagnozi _ `ara-kardialuri Sedegi; aseve, unda ganmartos, Tu ras efuZneba is
tkivili gulmkerdis areSi~ an `panikuri aSlilobis~ daskvna, rom simptomebs ar aqvs somaturi safuZve-
fsiqiatriuli diagnozi, erTi da imave simptomebis li;
aRsawerad. w rom, miuxedavad amisa, simptomebi realuradaa miC-
neuli da rom azri aqvs sxva mizezebis Ziebas.
samedicino TvalsazrisiT auxsneli
Tu eqimma pacienti fsiqiatrTan gadaamisamarTa, am
simptomebis prevencia ukanasknels unda ecnobos gamokvlevis Sedegebi da
iqmade, sanam dadgindeba samedicino TvalsazrisiT is, Tu ra saxiT ganumartes pacients isini.
auxsneli simptomebis mizezebi, ar arsebobs prevenci- fsiqiatri arkvevs, Tu ra xasiaTisaa auxsneli simp-
is Catarebis seriozuli safuZveli. miuxedavad imisa, tomebi da ra mniSvnelobis mqonea isini pacientisT-
rom populaciaSi zogierTi predispoziciuri faqto- vis. is wers fsiqiatriuli daavadebis istorias da
ris Sesusteba (sastiki mopyroba bavSvobis asakSi an fsiqikuri statusis gamokvlevis Sedegebs. am dros
arasakmarisi mzrunveloba mSoblis mxridan) garkveul igi gansakuTrebul yuradRebas uTmobs Semdegs:
Sedegs mogvcemda, ufro realuria iseT faqtorebze
w wuxda Tu ara warsulSi pacienti daavadebis gamo;
muSaoba, rogoricaa eqimebis mier komunikaciis ara-
w avadmyofobaze pacientis axlandel Sexedulebebs;
damakmayofileblad ganxorcieleba (Ring et al., 2004)
da depresiisa da SfoTvis arasakmarisi mkurnaloba w mis pirovnul maxasiaTeblebs;
somaturi Civilebis mqone pacientebTan. prevenciis w mis socialur da fsiqologiur problemebs;
zomebi ufro srulad ganxilulia Semdeg wyaroSi: Ho- w SfoTviTi an depresiuli aSlilobis dadgenas.
topf, 2004.
informaciis mopoveba unda warmoebdes ara mxolod
pacientisgan, aramed sxva informatorebisganac.
samedicino TvalsazrisiT auxsneli
simptomebis mkurnaloba marTva
arsebobs Zalian mwiri monacemebi samedicino Tval- marTvis ZiriTadi gegma erTi da igivea samedicino
sazrisiT auxsneli simptomebis mkurnalobis Sesaxeb. TvalsazrisiT auxsneli nebismieri simptomis Sem-
ramdenjerme iyo mcdeloba medikamenturi mkurnalo- TxvevaSi, magram individualuri samkurnalo gegma

_ 406 _
somaturi paTologiiT auxsneli somaturi simptomebi
unda iTvaliswinebdes pacientis individualur prob- damatebiTi axsna-ganmartebis micema.
lemebs, auxsneli simptomebis tips da maTTan dakav- Semdgomi mkurnaloba unda daefuZnos pacientis in-
Sirebul nebismier fsiqikur aSlilobas. dividualuri problemebis formulirebas. mkurnalo-
qronikuli daRlilobis sindromisa da zogierTi bis gegma SeiZleba moicavdes antidepresantebiT
sxva funqcionaluri samedicino sindromis marTva mkurnalobas, SfoTvis marTvas da kognitur Tera-
ganxilulia qvemoT; somatoformuli aSlilobis mar- pias, raTa pacients SevucvaloT mcdari Sexedulebebi
Tva aRwerilia me-10 TavSi. simptomebis warmoSobisa da mniSvnelobis Sesaxeb.
boqsSi 16.1 mocemuli procedurebis Sesrulebis pirveladi jandacvis jgufi SeiZleba Zalian efeq-
Semdeg, bevri pacienti mSviddeba, xolo vinc kvlav turi aRmoCndes, iseve, rogorc zogadi profilis
daeWvebulia, agrZelebs gamokvlevebis Catarebas, eqimi, romelic ZiriTad procedurebs atarebs. Tum-
raTa moispos eWvis mizezi. rodesac yvela zogadi ca, qronikuli da ganmeorebiTi xasiaTis problemebis
samedicino gamokvleva Catarebulia, klinicistma gamo SeiZleba saWiro gaxdes pacientis gadamisamarTe-
safuZvlianad unda auxsnas pacients, Tu ratom aRar ba fsiqiatrTan an klinikuri fsiqologiis special-
aris saWiro damatebiTi gamokvlevebis Catareba. aseTi istTan, raTa pacients Cautardes simptomebTan da-
sawyisi diskusiis Semdeg, mizezebTan dakavSirebuli kavSirebuli fsiqikuri aSlilobis mkurnaloba an
damatebiTi argumentebis motana iSviaTad gvaZlevs kognituri da dinamikuri fsiqoTerapia. fsiqiatrma,
Sedegs. pacientebis umetesoba misaRebad miiCnevs im SeiZleba, moaxdinos nebismieri saxis uwyveti samedi-
mosazrebas, rom maT simptomebs ganapirobebs rogorc cino momsaxurebis koordinacia. es gansakuTrebiT
biologiuri, ise fsiqologiuri faqtorebi. pacien- maSin xdeba, rodesac pacientze zrunvis gegmaSi sx-
tebis mier am faqtis mimRebloba SegviZlia fsiqolo- vadasxva profilis specialistia CarTuli.
giuri marTvis safuZvlad gamoviyenoT.
Tu problema axlad gaCenilia, xSirad sakmarisia ax- prognozi
sna-ganmartebis micema da pacientis darwmuneba. rode- prognozi dadebiTia axlad gamovlenili SedarebiT
sac simptomebi ufro didi xnis manZilzea gamovleni- martivi SemTxvevebis dros, magram is bevrad uaresia,
li, darwmuneba da damSvideba iSviaTad aris sakmarisi; rodesac saqme gvaqvs qronikul, mravlobiT da ganmeo-
Tu Cven gavagrZelebT pacientis damSvidebas, aman Sei- rebad SemTxvevebTan. am ukanasknelis dros yvelaze
Zleba kidev ufro gazardos misi survili _ moisminos realuri mizania unarSezRudulobisa da arasaWiro
ufro meti damamSvidebeli argumenti. fsiqosocialur samedicino gamokvlevaTa moTxovnilebis minimizacia.
mizezebTan simptomebis dasakavSireblad ufro dama- ufro sruli informacia samedicino TvalsazrisiT
jerebeli da efeqturi iqneba dRiuris warmoeba, vidre auxsneli simptomebis marTvis Sesaxeb mocemulia Sem-
deg wyaroebSi: Richardson and Engel, 2004; Mayou et al.,
1995.
boqsi 16.1 samedicino TvalsazrisiT
auxsnel simptomebTan dakavSirebuli
ZiriTadi procedurebi qronikuli daRlilobis sindromi
am sindromis aRwerisTvis, romlis wamyvani niSani
xazi gausviT imas, rom simptomebi realuria da nacnobia
klinicistisaTvis qronikuli, damauZlurebeli daRlilobaa, mraval
termins iyeneben, rogoricaa: virusis Semdgomi daR-
axseniT fsiqologiuri faqtorebis roli yvela somatur
SemTxvevaSi
lilobis sindromi, nevrasTenia da mialgiuri ence-
falomieliti. amJamad upiratesoba eniWeba termins
warmoadgineT da ganixileT simptomebis fsiqologiuri
_ `qronikuli daRlilobis sindromi.~ am diagnozis
axsna
mixedviT, avadmyofoba unda grZeldebodes minimum
sakmarisi dro mieciT pacientsa da partniors/ojaxs
eqvsi Tve da unda gamoiricxos daRlilobis sxva mize-
kiTxvebis dasasmelad.
zebi (Fukuda et al., 1994).
SeTanxmdiT mkuranlobis gegmaze, romelic moicavs:
qronikuli daRlilobis sindroms xangrZlivi isto-
w im nebismieri umniSvnelo samedicino problemis mov­ ria aqvs. mecxramete saukuneSi is diagnostirebuli
las, romelsac Tavisi wvlili Seaqvs simptomatikaSi
iyo, rogorc nevrasTenia (Wessely, 1990). ICD-10-Si es
w nebismieri dakavSirebuli fsiqikuri aSlilobis mkur­ sindromi kvlav aseTi saxelwodebiTaa Sesuli. CineTsa
nalobas (Cveulebriv esaa depresia da SfoTva) da zogierT sxva qveyanaSic amave saxeliTaa cnobili.
w Tu es mizanSewonilia, fsiqikuri janmrTelobis gaum­ qronikuli daRlilobis sindromis diagnostikuri
jobesebas safexurebivi aqtivobiT; kriteriumebi nawilobriv emTxveva sxva fsiqikuri
w Tu es mizanSewonilia, dRiuris warmoebas simptomebsa aSlilobebis diagnostikur kriteriumebs, depresiis,
da SesaZlo fsiqosocialur mizezebs Soris kavSiris SfoTvis da somatoformuli aSlilobis CaTvliT.
gasarkvevad.

_ 407 _
16 fsiqiatria da zogadi medicina

klinikuri niSnebi
cxrili 16.9 qronikuli daRlilobis sind­
sindromis ZiriTadi niSania daRlilobis SegrZneba
romis SemTxvevis gansazRvra (Fukuda et al., 1994)
dasvenebisas da qancgamoleulobis gaxangrZlivebuli
gancda umniSvnelo fizikuri da fsiqikuri Zalisxme- kriteriumebi, romlebic sindromis arsebobaze miuTiTebs
vis Semdeg. amas Tan axlavs kunTebis tkivili, cudi klinikurad Sefasebuli, samedicino TvalasazrisiT
koncentracia da sxva simptomebi, romlebic moce- auxsneli daRliloba, romelic minimum 6 Tve grZeldeba:
mulia cxrilSi 16.9. am mdgomareobaSi myof adamian-
w axali dawyebuli (ar aRiniSneba mTeli cxovrebis
ebs, upirveles yovlisa, awuxebT aqtivobisTvis Ta- manZilze)
vis aridebis sakiTxi. frustracia, depresia da cud
w ar warmoadgens amJamad gaweuli fizikuri an sxva
fizikur formaSi yofna yvelaze gavrcelebuli maxa-
saxis Zalisxmevis (daZabulobis) Sedegs
siaTeblebia.
w mniSvnelovnad ar mcirdeba dasvenebis Sedegad
epidemiologia
w aqtivobis Cveuli done mniSvnelovnad daweulia
zogadi populaciis gamokvleva gviCvenebs, rom
persistentul daRlilobas uCivis yovel gamokiTxvaSi qvemoT CamoTvlili simptomebidan 4 an meti simptomis
arseboba:
monawile populaciis erTi meoTxedi. am tipis
Civilebi aqvT im adamianebs, romlebic pirveladi w individi Tvlis, rom mexsiereba gauuaresda
jandacvis dawesebulebebsa da poliklinikebs
w yelis tkivili
akiTxaven. Tumca, im adamianebidan, romlebic uCivian
gansakuTrebulad intensiur daRlilobas, mxolod w mgrZnobiare limfuri jirkvlebi

mcire nawili akmayofilebs qronikuli daRlilobis w kunTebis tkivili


sindromis kriteriumebs. gavrcelebis sixSire zogad
w saxsrebis tkivili
populaciaSi 0.3-1%-s Seadgens (Jason et al., 1999).
w Tavis tkivili
etiologia
w Zili, romelsac ar mosdevs Zalebis ganaxleba
qronikuli daRlilobis sindromis etiologia wi­
w Zalisxmevis gawevis Semdegomi diskomforti, romelic
naaRmdegobrivi xasiaTisaa. sindromis gamomwvevad
24 saaTze met xans grZeldeba
iTvleba Semdegi faqtorebi:
w biologiuri mizezebi. qronikuli daRlilobis kriteriumebi, romlebic gamoricxavs sindromis arsebobas

sin­dromis mizezad asaxeleben qronikul infeq­ w amJamindeli daavadeba; daavadeba, romelic ar


cias, imunur disfunqcias, kunTuri sistemis ganikurna; eWvi daavadebis arsebobaze
darRvevebs, neiroendokrinul disfunqciasa da w fsiqozuri, melanqoliuri an bipolaruli depresia
cudad gansazRvrul nevrologiur darRvevas. (magram ara didi depresia garTulebebis gareSe)
arc erTi am mizezTagani ar dasturdeba sakmarisi
w fsiqozuri aSliloba
mtkicebulebiT, garda infeqciisa, romelic SeiZleba
precipitatuli faqtoris rols asrulebdes. w demencia

w fsiqologiuri da qceviTi faqtorebi. eseni, w nervuli anoreqsia an bulimia


ro­gorc Cans, mniSvnelovani faqtorebia, gansa­
w alkoholisa da sxva fsiqoaqtiuri nivTierebis
kuTrebiT, wuxili simptomis mniSvnelovnebis gamo,
avadmoxmareba
ris Sedegadac xdeba simptomebze yuradRebis kon­
centracia da fizikuri da fsiqikuri aqtivobisTvis w mZime simsuqne

Tavis arideba, rac auaresebs misi Sesrulebis


xarisxs. mravali pacienti depresiulia da/an Sfo­ gulisxmobs predispoziciuri, precipitatuli da
Tvas ganicdis. SemanarCunebeli faqtorebis rolis dadgenas:

w socialuri faqtorebi. samuSao adgilze miRebuli w predispoziciur faqtorebSi Sedis didi depr­
stresi zogjer Zalian mniSvnelovan faqtors esiuli aSlilobis warsuli istoria da, albaT,
warmoadgens. rwmena, romlis Tanaxmad, mizezi iseTi pirovnuli maxasiaTeblebi, rogoricaa
wesiT fizikuri xasiaTisa unda iyos, SeiZleba perfeqcionizmi;
ganpirobebuli iyos fsiqiatriul diagnozebTan w precipitatul faqtorebSi Sedis virusuli infeqcia
dakavSirebuli stigmiT da, agreTve, pacientebisgan da cxovrebiseuli stresuli movlena;
da praqtikosebisgan miRebuli informaciiT. w SemanarCunebel faqtorebSi SeiZleba Sediodes
etiologiis mimarT alternatiuli midgoma ne­iroendokrinuli disfunqcia, emociuri aSli­

_ 408 _
somaturi paTologiiT auxsneli somaturi simptomebi
loba, arsebuli darRvevis mTlianad fizikur 3. etiologiuri formulirebis wardgena samuSao
daavadebasTan dakavSireba, ganridebis daZlevis hipoTezis saxiT, romelic kamaTis sagnad ki ar
strategiis gamoyeneba, qronikuli pirovnuli da unda iqces, aramed safuZvlianad unda gadamowmdes;
socialuri siZneleebi, mediisa da sxva wyaroebis 4. dadgenili depresiisa da SfoTvis mkurnaloba;
mier mowodebuli mcdari informacia.
5. xelis Sewyoba pacientisTvis, raTa igi TandaTano-
damatebiTi informacia mocemulia Semdeg wyaroSi: biT daubrundes funqcionirebis normalur dones,
Wessely et al. (1998). qronikuli daRlilobis sindromi ganridebis daZlevisa da fizikuri aqtivobis unaris
bavSvebTan 730 gverdzea ganxiluli. aRdgenis gziT;
mimdinareoba da prognozi 6. daxmarebis gaweva, raTa pacientma SeZlos samuS-
aosTan dakavSirebuli an nebismieri sxva saxis praq-
grZelvadiani prognozi, Cveulebriv, dadebiTi ar
tikuli problemebis mogvareba.
aris. Tumca, unda gvaxsovdes, rom prognozis Semswav-
lel gamokvlevaTa umetesobaSi monawile pacientebs, medikamentebi
samedicino centrebSi moxvedramde, albaT, bevrad
rodesac depresiuli aSlilobis niSnebi mkafiodaa
ufro adre aReniSnebodaT daRlilobis sindromi.
gamoxatuli, pacients antidepresantebi Cveulebrivi
garda amisa, gamokvlevaTa umravlesoba prognozis
doziT unda gamovuweroT. klinikuri gamocdileba
problemas Seiswavlida iqamde, sanam farTod damkvi-
gviCvenebs, rom pacientebi yvelaze maRal toleran-
drdeboda mkurnalobis axali meTodebi (ix. qvemoT).
tobas serotoninis ukumitacebis seleqciuri inhibi-
mkurnaloba torebis mimarT amJRavneben. antidepresantebi gamo-
qronikuli daRlilobis sindroms mravali meTodiT sadegia, aseve, SfoTvisa da tkivilis Sesamcireblad
mkurnaloben, magram mxolod ramdenime maTgania efeq- da Zilis gasaumjobeseblad.
turi. Catarda ramdenime randomizebuli kontroli-
fsiqologiuri mkurnaloba
rebadi gamokvleva kognitur-bihevioruli Terapiisa
minimaluri intervenciis dros pacients unda mi-
da graduirebuli varjiSis reJimis gamoyenebiT. aR-
vawodoT informacia misi mdgomareobis Sesaxeb;
moCnda, rom es procedurebi ufro efeqturia samedi-
aseve unda SevZloT am mdgomareobis mizezebisa da
cino procedurebTan da relaqsaciis TerapiasTan
mkurnalobis Sesaxeb arsebuli mcdari warmodgenebis
SedarebiT, im SemTxvevaSi, Tu maT damoukideblad iy-
koreqcia. kognitur-bihevioruli meTodebi mimarTu-
eneben (Whiting et al., 2001).
lia pacientis mcdar warmodgenebze sakuTari mdgo-
marTva mareobis Sesaxeb da mis gadametebul wuxilze aqti-
vobis donis daqveiTebis gamo. amave dros, pacients
gamokvleva
xeli unda SevuwyoT, raTa man SeZlos aqtivobis donis
iseve, rogorc nebismieri sxva tipis samedicino
TandaTanobiT amaRleba. pacientis pirovnuli da so-
TvalsazrisiT auxsneli viTarebis SemTxvevaSi, aqac
cialuri xasiaTis sirTuleebis dasaZlevad SeiZleba
gamokvlevis Sedegad unda gamoiricxos qronikuli
problemis gadaWraze mimarTuli teqnikis gamoyenebac.
daRlilobis gankurnebadi somaturi da fsiqikuri
daRlilobis qronikuli sindromi ganxilulia Sem-
mizezebi. mniSvnelovania, pacients saguldagulod
deg wyaroSi: Afari and Buchwald (2003); Wessely et al.,
gamovkiTxoT depresiuli simptomebis Sesaxeb, radgan
(1998).
man SeiZleba sakuTari surviliT ar moindomos maTi
gamJRavneba. miuxedavad imisa, rom azri ar aqvs mra- gaRizianebuli nawlavis sindromi
valmxrivi somaturi gamokvlevis Catarebas, aseTi pa-
gaRizianebuli nawlavis sindroms axasiaTebs abdomi-
cientebis gamokvlevisas fsiqiatrs SeuZlia zogadi
naluri tkivili da diskomforti, rasac Tan axlavs an
profilis eqimTan iTanamSromlos. SemTxvevis nebism-
ar axlavs nawlavis Cveuli funqcionirebis Secvla da
ieri saxiT formulireba Sesabamis etiologiur faq-
es yovelive grZeldeba sam Tveze met xans yovelgvari
torze unda miuTiTebdes (ix. zemoT).
gamovlenili daavadebis gareSe. gamoiyeneba e.w. romis
mkurnalobis dawyeba kriteriumebi, romlebic sadiagnostiko operaciuli
kriteriumebia (Thompson et al., 1999).
gasavlelia eqvsi ZiriTadi safexuri:
epidemiologia. gaRizianebuli nawlavis sindromi
1. pacientis simptomebis realurobisa da maTTan da-
gvxvdeba zogadi populaciis aT procentTan (Wilson
kavSirebuli uunarobis gaTvaliswineba;
et al., 2004). amaTgan umravlesoba rCevisTvis eqims ar
2. pacientisa da misi ojaxisTvis Sesabamisi informa- mimarTavs.
ciis miwodeba sindromis bunebis Sesaxeb; etiologia. sindromis mizezi ar aris cnobili,

_ 409 _
16 fsiqiatria da zogadi medicina
Tumca, am dros, rogorc Cans, darRveulia nawla-
cxrili 16.10 samedicino TvalsazrisiT
vis funqcia da masTan dakavSirebuli SegrZnebebi.
am sindromis mqone mraval adamians, romlebic gas-
auxsnelia zogierTi sxva simptomi da sindromi
facialuri tkivili
troenterologiur klinikas akiTxaven, ZiriTadad
depresiuli da SfoTviTi aSliloba axasiaTebs. isini zurgis tkivili

Seadgenen pacientTa im jgufs, romelic, Cveulebriv, ara-kardialuri warmoSobis tkivili gul-mkerdis areSi

mkurnalobas ar eqvemdebareba. gaxSirebuli majiscema


mkurnaloba. msubuqi simptomebis mqone pacientebi, Tavbrusxveva
Cveulebriv, reagireben sganmanaTleblo xasiaTis in- arawylulovani dispepsia
formaciasa da damamSvidebel saubarze seriozuli alergia garemo gamRizianeblebze
paTologiis ararsebobis Sesaxeb, iseve rogorc di- wina mxris tkivili (ganmeorebiTi daWimuloba)
etaSi cvlilebebis Setanasa da medikamentebze, rom- sparseTis yuris sindromi
lebic iwveven kuW-nawlavis traqtis peristaltikis
dros xdeba simptomebis gamogoneba, rac pirovnebas
inhibicias. ufro mZime da qronikul simptomebs dam-
saSualebas aZlevs, Sevides avadmyofis rolSi da
atebiTi mkurnaloba esaWiroeba. efeqturia rogorc
miiRos samedicino daxmareba. (simptomebis simulaciis
kognitur-bihevioruli, ise dinamikuri fsiqoTera-
mizania sxva saxis sargeblis mopoveba. ix. qvemoT).
piis gamoyeneba, iseve, rogorc antidepresantebiT
termini `miunhauzenis sindromi~, am aSlilobis
mkurnaloba (Raine et al., 2002).
ukidures formas asaxavs.
gaRizianebuli nawlavis sindromi ganxilulia Sem-
epidemiologia. paTomimikriuli aSlilobis gavrce­
deg wyaroSi: Ringel et al., 2001.
lebis sixSire zustad ar aris cnobili; kooperaciul
samsaxurebSi gadamisamarTebuli pacientebis daax­
fibromialgia
loebiT erT procents Seadgens. mocemuli aSliloba,
termini `fibromialgia~, miuTiTebs sindromze, ro­ Cveulebriv, iwyeba 30 wlamde asakSi.
melsac axasiaTebs kunTebis aralokalizebuli tkivi- etiologia. aSlilobis mizezebi ar aris cno­
li, mgrZnobiaroba, daWimuloba da daRliloba. am sin- bili, nawilobriv imis gamo, rom pacientebis
droms Tan axlavs cudi Zili. operaciuli definicia mier monaTxrobi istoriebi arazustia. xSirad
SemuSavebulia amerikis revmatologiis kolejis mier gvxvdeba mSoblebis mxridan sastiki mopyrobis an
(Wolfe et al., 1990). erT-erT fizikur maxasiaTeblad Svilis ugulebelyofis SemTxvevebi; qronikuli
iTvleba mravlobiTi mgrZnobiare ubnebis arseboba, daavadeba, adreul asakSi samedicino samsaxurebTan
magram, rogorc Cans, es ar warmoadgens specifikur xSiri kontaqtis CaTvliT; zogjer, saavadmyofoSi
niSans. ufro xSirad es sindromi aReniSnebaT qalebs, gatarebuli xangrZlivi periodi, zogjer ki imis
vidre mamakacebs; umetesad saSualoi asakis adamian- mtkiceba, rom eqimebis mier daavadebis marTva
ebTan gvxvdeba. etiologia daudgenelia, magram Sein- arasworad warimarTeboda. xSirad aRiniSneba
iSneba misi aSkara kavSiri depresiasa da SfoTvasTan. warsulSi fsiqoaqtiuri nivTierebebis borotad
kontrolirebadma gamokvlevebma aCvena, rom anti- moxmareba, guneb-ganwyobis aSliloba da pirovnuli
depresantebs aqvT efeqturi moqmedeba (O’Malley et al., aSliloba. mravalia pacienti, ro­melic medicinasTan
2000). garda amisa, dadebiTi Sedegi aCvena qceviTma dakavSirebul sferoebSi muS­aobda.
intervenciamac, gansakuTrebiT _ fizikuri varjiSis prognozi sxvadasxvagvaria, magram Tavad pacientis
intensivobis gazrdam (Sim and Adams, 2002). mdgomareoba did xans gastans. Zalian cota pacien-
fibromialgia ganxilulia Semdeg wyaroSi: Thompson tisTvisaa misaRebi fsiqologiuri mkurnaloba, magram
et al., 2003. zogierTis mdgomareoba umjobesdeba mxardamWeri sa-
medicino momsaxurebis gawevis SemTxvevaSi. zogjer
paTomimikriuli aSliloba aRiniSneba sxva saxis qceviTi darRvevebi, rogoricaa,
DSM-IV-Si paTomimikriuli aSliloba gansazRvrulia, magaliTad, bavSvebTan sastiki mopyroba (maTi mxri-
rogorc `fizikuri an fsiqologiuri simptomebis dan, vinc jandacvis sferoSi muSaobs) da pacientisT-
ganzrax gamowveva an gamogoneba, rac SeiZleba vis zianis miyeneba.
ganpirobebuli iyos pirovnebis moTxovnilebiT _ iyos
daavadebis marTva
avadmyofis rolSi~. es kategoria iyofa: SemTxvevebad,
romelSic Sedis mxolod fsiqologiuri simptomebi; gamokvleva. rodesac arsebobs eWvi paTomimikriul
SemTxvevebad, romelSic mxolod fizikuri simp­ aSlilobaze, yuradRebiT unda ganvixiloT CvenT-
tomebia da, aseve, SemTxvevebad, romlebic orive vis xelmisawvdomi informacia, informatorebisa da
saxis simptomebs moicavs. paTomimikriuli aSlilobis Tavad pacientis mier moTxrobili istoriis CaTv-
liT. fsiqiatrs SeuZlia daxmarebis gaweva gamokvle-

_ 410 _
somaturi paTologiiT auxsneli somaturi simptomebi
las. is, agreTve, unda SeTanxmdes imis Taobaze, Tu
boqsi 16.2 paTomimikriuli aSlilobis
mqone jandacvis muSakebi ra saxis daxmareba sWirdeba pacientsa da mis ojaxs
aSlilobasTan dakavSirebuli poroblemebis gamo. Tu
sazogadoebisaTvis cnobili gaxda, rom paTomimikriuli
pacienti jandacvis sferoSi muSaobs, es damatebiT
aSlilobis mqone jandacvis muSakebis raRac raodenoba
seriozul fizikur zians ayenebda pacientebs. aseve aRmoCnda, risks Seicavs da aRZravs rTul eTikur problemebs
rom paTomimikriis SemTxvevebi aRiniSneboda im adamianebSi, (ix. boqsi 16.2).
romlebic maTi mzrunvelobis qveS imyofebodnen. aqedan
mocemuli sakiTxi ganxilulia Semdeg wyaroSi: Bass
gamomdinare, rodesac pacienti janmrTelobis dacvis
sferoSi muSaobs, arsebiTi mniSvnelobis mqonea sxvebisaTvis and Gill, 2000.
zianis miyenebis riskis gaTvaliswineba.
amgvari iSviaTi SemTxvevebi warmoSoben rTul same­ miunhauzenis sindromi
dicino da samarTlebriv problemebs. Tu diagnozi
riCard aSerma (Ascher, 1951) Semoitana termini `mi-
saeWvoa, SeiZleba saWiro gaxdes damatebiTi mtki­
cebulebis mopoveba pacientis kuTvnilebaSi myofi iseTi unhauzenis sindromi~, paTomimikriuli aSlilobis
nivTebis gaCxrekiT (nemsebi an medikamentebi), romlebsac ukiduresi formis aRsaniSnad. am aSlilobis mqone
igi SeiZleba simptomebis stimulaciisaTvis iyenebdes.
pacientebi akiTxaven saavadmyofos yalbi, magram dam-
zogadad araeTikuria pacientebis nivTebis Cxreka axsna-
ganmartebisa da nebarTvis mopovebis gareSe. Tu pacienti ajerebeli da xSirad dramatuli istoriebiT, romle-
Cxrekaze uars acxadebs, xolo diagnozis daudgenlobis bic seriozul daavadebaze miuTiTebs. xSirad aseTi
SemTxvevaSi sxva adamianebi seriozuli riskis qveS adamianebi bevr saavadmyofos akiTxaven da eqimebi
imyofebian, swori iqneba, Tu rCevisaTvis erT-or gamocdil
profesionals mivakiTxavT, romelic samedicino da SecdomaSi SehyavT. pacienti, Cveulebriv, saavadmyo-
iuridiul konsultacias Cagvitarebs. rCevis miReba foebs sxvadasxva gamogonili saxeliT akiTxavs xolme.
SeiZleba aseve saWiro gaxdes riskis Sefasebisas, maTgan mravals aqvs iara, romelic uaryofiTi war-
seriozuli riskis pirobebSi, da konfidencialobis
suli gamocdilebis Sedegia.
darRvevasTan dakavSirebiT gadawyvetilebis miRebisas
iseT SemTxvevaSi, rodesac pacienti ar iZleva Tanxmobas aseTi aSlilobis mqone adamianebma SeiZleba xeli
damsaqmeblebTan misi problemis garCevis Taobaze. SeuSalon maTze informaciis mopovebas, xolo zogi-
erTma _ diagnozis dadgenas. Semdgomi informaciis
vis Catarebisas. eWvis gaCenis SemTxvevaSi, SeiZleba mopovebisas (gansakuTrebiT, saavadmyofoebSi vizitis
saWiro gaxdes damatebiTi samedicino gamokvlevis istoriis Sesaxeb), pacienti, Cveulebriv, gauCinardeba
Catareba. damatebiTi informaciis miReba SesaZle- xolme. am ucnauri aSlilobis etiologia da gamosava-
belia pacientze faruli dakvirvebis gziT, magram li ucnobia.
aseTi SesaZleblobis ganxilvisas seriozulad unda
movekidoT mocemuli proceduris samarTlebriv da mzrunvelobis qveS myof adamianebSi
eTikur aspeqtebs. paTomimikriuli aSlilobis gamowveva
mkurnalobis dawyeba. diagnozis dasmis Semdeg,
1977 wels medoum aRwera bavSvebis mimarT sastiki
eqimma unda auxsnas pacients miRebuli Sedegebi da
mopyrobis erT-erTi forma, romlis drosac mSoble-
ganixilos maTi mniSvneloba. am dros eqimi gagebiT
bi (an sxva momvlelebi) mcdarad warmoadgenen bavS-
unda moekidos pacientis distress da Seqmnas Sesa-
vebis simptomebs, ayalbeben daavadebis niSnebs, usas-
Zlo fsiqosocialuri mizezebis ganxilvis pirobebi.
rulod utareben bavSvebs samedicino gamokvlevas da
am etapze zogi pacienti aRiarebs, rom simptomebi
arasaWiro mkurnalobas (Meadow, 1985). (saxelwodebis
mis mieraa gamogonili, xolo zogierTi gamudmebiT
miuxedavad, DSM-IV-is mixedviT, es ar aris paTomimi-
uaryofs amas. meore SemTxvevaSi, eqimma mainc unda
kriuli aSliloba).
warmarTos pacienti imisaken, rom man SeZlos Sesabam-
gamowveuli simptomebidan yvelaze xSirad asaxele-
isi fsiqologiuri da socialuri siZneleebis iden-
ben nevrologiur niSnebs, sisxldenasa da gamonayars.
tifikacia da daZleva im imediT, rom problemebis
zogi bavSvi Tavadac monawileobs simptomebisa da
gadaWra sabolood Seasustebs aSlilobas. personali,
niSnebis gamowvevaSi. Cveulebriv, am danaSaulebrivi
romelic zrunavs pacientze gamokvlevis Catarebis
qcevis Camdens axasiaTebs mZime pirovnuli aSlilo-
procesSi, SeiZleba ukmayofilo iyos imis gamo, rom
ba da Tavad aReniSneba paTomimikriuli aSliloba.
pacienti mas atyuebda. personalis aseTi gancdebi ar-
bavSvebisTvis ufrosebis amgvar qcevas moaqvs iseTi
Tulebs daavadebis marTvas. fsiqiatrma unda Searbi-
uaryofiTi Sedegebi, rogoricaa ganaTlebis procesis
los amgvari viTareba da ganumartos samedicino per-
CaSla da socialuri ganviTarebis Seferxeba. prognozi
sonals, Tu ra saxisaa da ramdenad mZimea pacientis
uaryofiTia, rogorc bavSvisTvis, ise damnaSavisTvis.
fsiqosocialuri problemebi. pacientTan momuSave
aRiniSneba sikvdilianobis maRali koeficienti. aRwer-
mTeli samedicino personali unda iRebdes monaw-
ilia bavSvTa mkvlelobis SemTxvevebic profesionali
ileobas samkurnalo gegmis SemuSavebaSi, romelic
mzrunvelebis mier, rac aSlilobis ukidures formad
gansazRvravs pacientis samomavlo samedicino mov-

_ 411 _
16 fsiqiatria da zogadi medicina
iTvleba. am adamianTagan zogierTs Tavad aReniSneba gairCes kritikis gareSe. mas xeli unda SevuwyoT
paTomimikriuli aSliloba (ix. boqsi 16.2). imaSi, rom is ufro Sesaferisi saxiT gaumklavdes
zemoT aRwerili mdgomareoba iSviaTia da diagnozis iseT problemebs, romlebic simulaciur qcevas
dasma didi sifrTxiliT unda moxdes (safuZvliani iwvevs. Sesaferis SemTxvevaSi, pacients vutarebT
gamokvlevis Semdeg). britaneTSi sagangebod gamoqveyn- xanmokle intervencias, romelic mas unda daexmaros
da sasamarTlo SeTxvevebi imis saCveneblad, Tu ramde- TviTSefasebis SenarCunebasa da simptomebis ukug­
nad saxifaToa, roca diagnozis dasma xdeba arasakma- debaSi. simulaciis Tema ganxulilia Semdeg naSromSi:
risi dadebiTi mtkicebulebis safuZvelze da bavSvis Sharpe, 2003.
simptomebis sxva mizezebis gamoricxvis gareSe.
fsiqiatriuli samsaxurebi
simulacia
zogadi profilis saavadmyofoebis fsiqiatriuli
simulacia ar aris samedicino diagnozi. es termini samsaxurebi ramdenime saxiTaa organizebuli.
aRwers qcevas. is gulisxmobs simptomebis ganzrax sakonsultacio da kooperaciuli fsiqiatria tra­
gazviadebas an simulirebas raime sargeblis miRebis diciuli terminia. sakonsultacio samsaxurSi fsi­
mizniT (mag., finansuri kompensaciis misaRebad). Zne- qiatri gamoTqvams Tavis Sexedulebas im pacientebze,
lia misi diferencireba paTomimikriuli da somato- romlebsac masTan Terapevti an qirurgi agzavnis.
formuli aSlilobisgan, radgan amisTvis kargad unda kooperaciul samsaxurSi fsiqiatri eqimTa gundis
gvesmodes, Tu ra motivacia aqvs pirovnebas. wevria. is iZleva rCevas nebismier pacientTan da­
simulaciuri aSlilobis gavrcelebis sixSire daba- kavSirebiT, romlis mkurnalobaSic SeuZlia Tavi­
lia da umetesad gvxvdeba patimrebSi, samxedroebSi si wvlili Seitanos. kooperaciuli samsaxuris
da im adamianebSi, romelTac surT, miiRon kompensa- fsiqiatri, agreTve, exmareba danarCen personals im
cia ubeduri SemTxvevis gamo. simulaciis ramdenime fsiqologiuri problemebis gadaWraSi, romlebsac
klinikuri suraTia aRwerili: isini yoveldRiuri profesiuli saqmianobisas awy­
w somaturi mdgomareobisa da unarSezRudulobis debian (im pacientis problemebis CaTvliT, romlebic
simulacia; ukve ganixila samedicino personalma, magram
w simulirebuli fsiqozi, romelic aReniSneba mas, fsiqiatris azri jer ar mousmenia).
visac surs saavadmyofoSi dawola, TavSesafris fsiqologiuri medicina zogadi terminia, romelic
mopovebis an saavadmyofoSi ufro did xans darCe- gulisxmobs eqimebisa da eqTnebis mier sakonsultacio
nis mizniT; agreTve, samarTaldarRvevaSi dadana- da kooperaciuli meTodebis gamoyenebas ZiriTadi
Saulebul pirebs, romlebsac ar undaT sasamarTlo fsiqologiuri da fsiqiatriuli daxmarebis gawevis
procesze gasvla an surT zegavlena moaxdinon sa- mizniT (Mayou et al., 2004).
samarTlos gadawyvetilebaze; termini `bihevioruli medicina~, aRniSnavs msgavsi
ti­pis daxmarebas, romelSic fsiqiatrebis nacvlad
w simulirebuli an gazviadebuli posttravmuli
klinikuri fsiqologiis specialistebi monawileoben.
stresuli aSliloba;
fsiqosomaturi medicina esaa termini, romelic
w kognituri funqciis daqveiTebis simulireba.
warsulSi farTod gamoiyeneboda aSS-Si da sxva
simulaciis Sefaseba qveynebSi. am terminiT isev sargebloben germaniaSi.
aSS-Si igi aRadgines sakonsultacio-kooperaciuli
simulaciis Sesafaseblad dakvirvebiT ikribeba anam­
fsiqiatriis aRsaniSnad, romelic fsiqiatriis dargad
nezi da tardeba klinikuri gamokvleva. am dros
ganixileba (Gitlin et al., 2004).
yuradRebas aqceven imas, Tu ramdenad Tanmimdevrulia
adamianis qceva. advokatebi da dazRvevis war­
rogor aris agebuli fsiqiatriuli
momadgenlebi zogjer videos an sxva saSualebebis
gamoyenebiT akvirdebian adamians, raTa daafiqsiron
samsaxuri
simulaciuri qceva, magram, eTikuri mizezebis gamo, sakonsultacio da kooperaciuli erTeulebi gan­
klinicistebi aseT zomebs iSviaTad mimarTaven. si­ sxvavdeba TavianTi zomiTa da struqturiT. zo­
mulaciuri qcevis dasafiqsireblad iyeneben fsi­ gierTi mxolod fsiqiatrebisgan Sedgeba, zogSi
qologiur testirebas, magram gamoyenebuli teste­ ki muSaoben multidisciplinaruli jgufebi, rom­
bidan arc erTis validuroba ar aris dadgenili. lebSic Sedian fsiqiatrebi, eqTnebi, socialuri
muSakebi da klinikuri fsiqologiis specialistebi.
marTva ramdenime kooperaciul samsaxurs aqvs stacionari,
rodesac simulacia aSkaraa, pacients taqtianad rogorc somaturi, ise fsiqikuri daavadebebis mqone
unda ecnobos amis Sesaxeb da misi mdgomareoba unda pacientebisTvis. Crdilo amerikis saavadmyofoebis

_ 412 _
fsiqiatriuli samsaxurebi
did sakonsultacio samsaxurebSi Semosuli pa­ pacients awuxebs fsiqiatriul vizitTan dakavSirebiT
cientebis 5 procentis referali fsiqiatrebTan (magaliTad, fsiqiatrTan viziti ar gulisxmobs imas,
xdeba. britaneTsa da mraval sxva qveyanaSi SedarebiT rom adamiani aranormaluria) da imis ganmarteba,
naklebi raodenobis hospitalizebuli pacientebis Tu ra mniSvneloba aqvs intervius mkurnalobis
referali xdeba. maTgan umravlesobas ganzrax TviT- gegmisTvis (interviu iZleva damatebiT informacias).
dazianebis SemTxvevebi warmoadgens (ix. me-17 Tavi). amis Semdeg xdeba detaluri anamnezis Segroveba da
sakonsultacio-kooperaciul fsiqiatrias miZRvnili warmoebs fsiqikuri statusis gamokvleva. Cveulebriv,
literaturis udidesi nawili fokusirebulia sta­ zogadi janmrTelobis statusi ukve mocemulia
cionarul avadmyofebze, Tumca, pacientebis um­ CanawerebSi. zogjer aucilebelia fizikuri jan­
ravlesoba aq poliklinikebidan da gadaudebeli mrTelobis Sesamowmeblad zogierTi gamokvlevis
samedicino momsaxurebis dawesebulebidan xvdeba. Catareba (magaliTad, nervuli sistemis gamokvleva).
sakonsultacio-kooperaciuli fsiqiatria sul intervius Semdeg, SeiZleba saWiro gaxdes palataSi
ufro metadaa fokusirdeba fsiqiatriuli da fsi­ momuSave personalisTvis an socialuri muSakebisTvis
qologiuri gamokvlevis Catarebaze da iseTi damatebiTi kiTxvebis dasma, naTesavebis gamokiTxva, an
pacientebis kolaboraciul marTvaze, romlebsac ojaxis eqimTan telefoniT dakavSireba, raTa miviRoT
samedicino TvalsazrisiT auxsneli simptomebi an informacia pacientis socialuri mdgomareobisa da
qronikul somatur daavadebasTan komorbiduli warsulSi fsiqikuri aSlilobis arsebobis Sesaxeb.
fsiqikuri aSliloba axasiaTebT. mTavari amocanaa
klinikuri Canawerebi
is, rom am saxis momsaxureba gavrceldes pirveladi
jandacvis sistemaSi myof amave kategoriis pa­ gamokvlevis sruli Canawerebi da informatorebisgan
cientebze. miRebuli informacia fsiqiatrma calke unda Seinaxos.
konsultaciis, kooperaciuli fsiqiatriisa da samedicino Canawerebis punqtebi unda gansxvavdebodes
fsiq­osomaturi medicinis sakiTxebi ganxilulia Sem­ fsiqiatriuli Canawerebis punqtebisgan. isini unda
deg wyaroSi: Kornfeld, 2002. iyos mokle da maTSi ar unda iyos gamoyenebuli
fsiqiatriuli terminebi. unda Seicavdes mxolod
fsiqiatriuli konsultacia samedicino iseT informacias, romelic arsebiTi mniSvnelobisaa
garemoSi pacietze mzrunvelobis gamwevi pirebisTvis. same­
dicino Canawerebi, ramdenadac es SesaZlebelia,
konsultacia ori komponentisgan Sedgeba: pacientis
ar unda Seicavdes konfidencialur informacias.
gamokvleva da pacientTan da mis eqimTan (romelmac
yuradReba unda iyos gamaxvilebuli praqtikul
igi fsiqiatrTan gadaamisamarTa) komunikacia. am
sakiTxebze da gacemuli unda iyos pasuxi im
SemTxvevaSi iseTive gamokvleva tardeba, rogoric
eqimis kiTxvebze, romelmac pacienti fsiqiatrTan
nebismier sxva SemTxvevaSi, rodesac saWiroa fsiqiatris
gamoagzavna.
konsultaciis miReba, Tumca, am dros aucilebelia
damatebiT gaviTvaliswinoT janmrTelobis zogadi referalze werilobiTi pasuxis gacema
mdgomareoba da Catarebuli mkurnaloba; aseve is,
zogjer, saboloo fsiqiatriuli daskvnis daweramde,
unda Tu ara pacients fsiqiatrTan Sexveda.
swori iqneba, Tu ganvixilavT marTvis gegmas
pirveli nabiji konsultantTan, palatis eqimTan an eqTanTan erTad.
es saSualebas aZlevs fsiqiatrs darwmundes imaSi, rom
mas Semdeg, rac fsiqiatrs mimarTaven konsultaciis
misi rekomendaciebi ganxorcielebadi da misaRebia da
gawevis TxovniT, igi unda darwmundes imaSi, rom
rom is pasuxs scems pacientTan dakavSirebiT dasmul
eqimma, romelmac masTan pacienti gamogzavna, ganixila
kiTxvebs.
pacientTan referalis sakiTxi da rom pacienti
samedicino Canawerebis punqtebi unda Seesa­ba­
Tanaxmaa Sexvdes fsiqiatrs. pacientTan intervius
mebodes zogadi profilis eqimisadmi miwerili we­
Catarebamde, fsiqiatri unda gaecnos samedicino
rilis Sesabamis punqtebs (gv. 67). mniSvnelovania
Canawerebs da gaesaubros eqTnebs pacientis fsiqikuri
Tavidanve dadgindes, Tu amJamad ra tipis mkur­
mdgomareobisa da qcevis Sesaxeb. fsiqiatrma unda
nalobis Catarebaa rekomendebuli; aseve, saWiroa
gaarkvios, Tu ra mkurnaloba utardeba pacients da,
mivuTiToT, Tu vis mier Catardeba mkurnaloba. Tu
Tu es saWiroa, gaecnos wamlebis gverdiT movlenebs.
gamokvlevis Sedegebi saboloo ar aris iqamde, sanam
gamokvlevisas Catarebuli interviu interviu informatorebTan Catardeba, fsiqiatrma
intervius dasawyisSi fsiqiatrma unda ganumartos unda miuTiTos, Tu rodis gakeTdeba saboloo
pacients, Tu ra mizani aqvs konsultacias. SeiZleba fsiqiatriuli daskvna. man garkveviT unda moaweros
saWiro gaxdes im sakiTxebis garCeva, romlebic xeli Canawers da palatis personals dautovos

_ 413 _
16 fsiqiatria da zogadi medicina
sakuTari an Tavisi asistentis koordinatebi, raTa, SfoTviani pacienti
saWiroebis SemTxvevaSi, mas advilad daukavSirdnen.
panikis Seteva. panikis Setevis somaturi simptomebi
marTva xSirad ganapirobebs pacientis mdgomareobis
imgvar gamovlenas, romelic saWiroebs gadaudebel
iniSneba iseTive mkurnaloba, rogoric fsiqikuri
daxmarebas. gavrcelebuli simptomebia arakardialuri
aSlilobis mqone pacientis SemTxvevaSi, romelic
tkvili gulmkerdis areSi, Cxvletis SegrZneba
fizikurad janmrTelia. fsiqikuri mdgomareobis
kidurebSi da hiperventilaciis efeqti (gv. 207).
samkurnalo medikamentebis daniSvnisas, gansakuT­reb­
pacientebis umravlesobasTan SesaZlebelia panikis
uli yuradReba unda mivaqcioT pacientis somaturi
epizodis safuZvliani ganxilva. hiperventilaciis
daavadebis zegavlenas medikamentebis metabolizmze,
dros sasargebloa qaRaldis paketSi CasunTqvis
organizmidan gamodevnaze da medikamentebis urTi­
teqnikis gamoyeneba. zogjer SfoTvis samarTavad
erTqmedebas sxva preparatebTan, romlebsac im
saWiroa benzodiazepinis mcire dozis gamoyeneba.
periodSi iRebs pacienti. samkurnalo gegma unda
panikuri aSlilobis mkurnalobis dasrulebis Semdeg,
iTvaliswinebdes imas, Tu realurad ra xarisxiTaa
SeiZleba saWiro gaxdes pacientze Semdgomi dakvirveba
SesaZlebeli meTvalyureobis gaweva qirurgiul
(gv. 208).
an Terapiul palataSi myof pacientebze (mag., meT­
generalizebuli SfoTvis mZime forma SeiZleba
valyureobis gaweva suiciduri azrebis mqone
arTulebdes nebismier somatur gamovlinebas. ga­
pacientze). SeiZleba zogadi profilis saavadmyofoSi
daudebeli samedicino daxmarebis ganyofilebaSi
gamovlenili xanmokle fsiqikuri aSlilobebis marTva
moxvedrisas pacients SeiZleba gauCndes SiSi, rom­
fsiqiatris daxmarebiT SeuZliaT eqTnebs, Tumca maT
liT gamowveuli SfoTva SesaZloa gaaZlieros saa­
SeiZleba dasWirdeT fsiqiatriaSi specializaciis
vadmyofos personalis reaqciam, romelic kargad ver
mqone eqTnis daxmarebac (es ukanaskneli SeiZleba iyos
acnobierebs pacientis mdgomareobas. Cveulebriv,
sakonsultacio-kooperaciuli gundis wevri).
SfoTva sustdeba, rodesac pacients TanagrZnobiT
uwyveti mzrunveloba ganumartaven arsebul mdgomareobas. zogjer SfoT­
fsiqiatrs SeiZleba dasWirdes hospitalizebuli pa­ vis samarTavad saWiroa benzodiazepinis mcire dozis
cientis mdgomareobis dinamikaze dakvirveba. saavad­ gamoyeneba.
myofodan gamoweris Semdeg, mniSvnelovania, ar Sewydes
braziani pacienti
pacientze mzrunveloba. swored amitom fsiqiatri
klinicistebisTvis da pacientze mzrunveli sxva
kontaqtSi imyofeba zogadi profilis eqimTan. mo­
pirebisTvis usiamovnoa, rodesac pacienti, romlis
cemuli SemTxvevis saWiroebebidan gamomdinare,
daxmarebasac isini cdiloben, maT agresiiT pasuxobs.
mzrunvelobis Semdgom procesze pasuxismgebelia
aseT SemTxvevaSi mTavaria simSvidis SenarCuneba
zogadi profilis eqimi, samedicino gundis wevri
da iseTi saqcielis an sityvebisgan Tavis Sekaveba,
fsiqiatri an TemSi momuSave fsiqiatrTa jgufi.
romlebic kidev ufro metad gaabrazebs pacients. amave
dros, gasaTvaliswinebelia fizikuri usafrTxoebac
zogierTi gadaudebeli SemTxveva
(ix. qvemoT). klinicistma unda gaarkvios, Tu ratom
zogadi midgoma aris pacienti gabrazebuli. zogjer sasargebloa
nebismieri gadaudebeli fsiqiatriuli SemTxvevis komentaris gakeTeba pacientis brazze da misTvis
marTva mniSvnelovnadaa damokidebuli sawyis klinikur pirdapiri kiTxvis dasma imis Taobaze, Tu ra aris
interviuze. pacientis gamosakvlevi nebismeri misi amgvari mdgomareobis mizezi. arasodes ar aris
intervius amocanaa masTan kargi urTierTobis swori brazze braziTve reagireba an pacientis mimarT
damyareba, pacientisa da sxva informatorebisgan morCilebis gamoxatva. Tu, magaliTad, pacients
informaciis miReba da pacientis qcevasa da fsiqikur did xans valodineT, albaT, aucilebelia bodiSi
mdgomareobaze dakvirveba. Sinaganad mtkice, mSvidi da movuxadoT am problemisTvis, ramac misi sibraze
TanamgrZnobi Terapevti xels uwyobs daZabulobisgan gamoiwvia.
Tavisufali atmosferos Seqmnas. es saSualebas
aZlevs mas, gaigos pacientis wuxilis mizezi da
agresiuli an moZalade pacienti
SesTavazos mas iseTi gegma, romelic pacientisTvis Tu pacienti realurad an potenciurad agresiulia,
misaRebi iqneba. gadaudebel SemTxvevaSi yovelTvis mniSvnelovania, uzrunvelvyoT sakmarisi xarisxis
ar aris SesaZlebeli Catardes pacientis gamosakvlevi daxmareba, romelic pacientis mier Tavs moxveulad
sruli interviu, magram is gegmazomieri da, ar unda ganicdebodes. fizikuri kontaqti (fizikuri
SeZlebisdagvarad, sruli unda iyos (gv. 58). mdgomareobis gamokvleva) ar aris rekomendebuli, Tu
pacients ar esmis gamokvlevis mizani da Tu masTan

_ 414 _
zogadi samedicino procedurebisa da mdgomareobebis fsiqiatriuli aspeqtebi
ver SevTanxmdebiT amis Taobaze. Tu aucilebelia pa-
boqsi 16.3 samedicino-iuridiuli da eTi­
cientis fizikuri SezRudva, es swrafad unda gakeT- kuri sakiTxebi: pacientebi, romlebic
des Sesabamisi raodenobis adamianebis mier da Zalis uars amboben rCevis miRebaze gadaudebeli
minimaluri gamoyenebiT. personalma ar unda gamoi- mkurnalobis CatarebasTan dakavSirebiT
yenos erTi xelis moZraobis SezRudvis teqnika. ra w rodesac sococxlisaTvis saSiS viTarebebSi SuZlebe-
Tqma unda, gansakuTrebiT frTxilad unda viyoT im lia pacientisagan Tanxmobis miReba (cnobiereba daq-
SemTxvevaSi, Tu pacients saSiSi iaraRi aqvs. agresiul veiTebulia, SeimCneva fsiqikuri aSlilobis niSnebi,
romelTa gamokvleva im momentSi ver xerxdeba) unda
da moZalade pacientTan dakavSirebuli sakiTxebi 56 gavesaubroT eqimebsa da eqTnebs da, Tuki es SesaZle-
gverdzea ganxiluli. belia, pacientis naTesavebs. miRebuli gadawyvetilebis
mizezebi detalurad unda iyos aRnusxuli. aucilebe-
agznebuli an moZalade pacientis gadaudebeli lia, rom yvela eqimma icodes, Tu rogori kanonebi mo-
medikamenturi mkurnaloba qmedebs aseT SemTxvevaSi im qveyanaSi, sadac isini mu-
Saoben.
SeSinebul pacientebTan sasargebloa 5-idan 10 mili-
w Tu pacents aReniSneba fsiqikuri aSliloba, romelic
gramamde diazepamis gamoyeneba. ufro agznebuli pa- aqveiTebs mis unars ganacxados informirebuli Tan-
cientebis swrafad dasamSvideblad rekomendebulia xmoba, SeiZleba mizanSewonili iyos gamoviyenoT pa-
2-5 mg haloperidolis kunTebSi inieqcia. saWiroe- cientis mdgomareobis gamokvlevisa da fsiqikuri aS-
lilobis mkurnalobis iZulebiT Catarebis iuridiuli
bis SemTxvevaSi, keTdeba ganmeorebiTi inieqcia. aseT ufleba. britaneTSi, fsiqikuri aSlilobis iZulebiT
dros wamlis dozas, Cveulebriv, maqsimumamde zrd- mkurnalobis ufleba ar aZlevs eqims uflebas umkur-
ian (30 mg-s 24 saaTSi), pacientis sxeulis zomisa da nalos Tanmdev fizikur daavadebas pacientis nebar-
Tvis gareSe. Tumca, fsiqikuri aSlilobis warmatebuli
fizikuri mdgomareobis mixedviT. rodesac pacienti mkurnalobis Semdeg, pacientma, SeiZleba, ganacxados
zedmetad agznebulia an mZime distresSi imyofeba, informirebuli Tanxmoba somaturi daavadebis mkuran-
SeiZleba efeqturi iyos haloperidolis da benzo- lobaze.
diazepinis kombinacia. pacientis damSvidebis Semdeg, pacientze pasuxismgebel eqims ufleba aqvs Caataros
SeiZleba gavagrZeloT haloperiodolis ufro mci- gadaudebeli mkurnaloba sicocxlisTvis saxifaTo
re dozebiT mkurnaloba (Cveulebriv, orjer-samjer momentebSi. am sakiTxis samedicino da iuridiuli
dReSi), dasalevi siropis saxiT, Tu pacients uWirs aspeqtebi ganxilulia boqsSi 16.3.
abebis gadaylapva. dozireba damokidebulia pacien- intensiur palataSi fsiqiatriuli sindromebis
tis wonaze da imaze, Tu rogoria misi sawyisi reaqcia. marTva ganxilulia bolandisa da misi kolegebis
mkurnalobis ganmavlobaSi eqTnebi yuradRebiT unda mier (Boland et al., 2000), xolo somaturi daavadebis
akvirdebodnen pacientis fsiqikur mdgomareobas da mqone pacientebis movlasTan dakavSirebuli eTikuri
qcevas. SeiZleba saWiro gaxdes parkinsonis sawinaaR- sakiTxebi streinisa da misi kolegebis naSromSia mo-
mdego preparatebis gamoyeneba, eqstrapiramiduli cemuli (Strain et al., 2000).
gverdiTi efeqtebis samkurnalod.

zogadi samedicino procedurebisa


problemebi, romlebic ukavSirdeba
da mdgomareobebis fsiqiatriuli
mkurnalobaze Tanxmobis gacemas
aspeqtebi
ZiriTadi principebi, romlebic dakavSirebulia
mkurnalobaze Tanxmobis gacemasTan, me-4 TavSia ganxi-
luli. zogjer fsiqiatrebs rCevas ekiTxebian iseT
genetikuri konsultacia
pacientebTan dakavSirebiT, romlebic uars amboben genetikuri konsultacia reproduqciul risksa da
Terapiuli an qirurgiul mkurnalobaze. arsebobs ram- memkvidreobiT daavadebebTan dakavSirebiT ZiriTa-
denime mizezi, ris gamoc pacientma SeiZleba uari Tq- dad unda gavuwioT im wyvilebs, romlebic fiqroben
vas daniSnul mkurnalobaze. pacients SeiZleba ar es- daqorwinebas an elodebian bavSvs. am konsultaciis
modes misTvis miwodebuli informacia, an is SeiZleba gaweva ufro iolia, Tu Catarebulia im saxis winas-
SeSinebuli an gabrazebuli iyos. zogjer mas aqvs iseTi wari testireba, romelic minimumamde daiyvans dis-
fsiqikuri daavadeba, romelic xels uSlis mas, miuxe- tress (boqsi 16.4). konsultaciis dros pacients
davad informirebulobisa, miiRos gadawyvetileba. w awvdian informacias riskis Sesaxeb;
saR gonebaze myof, fsiqikurad janmrTel zrdas- w exmarebian imaSi, rom man moaxerxos diagnozTan
rul pirs ufleba aqvs uari Tqvas mkurnalobaze, dakavSirebuli wuxilis daZleva;
mkurnalobis Catarebis mizezebis srulad da racio-
w saSualebas aZleven, miiRos informirebuli gadaw­
nalurad ganxilvis Semdegac ki. rodesac pacients
yvetileba ojaxis dagegmvis Taobaze.
Tavisi mdgomareobis gamo ar SeuZlia Tanxmobis
konsultacia aradireqtiuli unda iyos. wyvilebs
micema, maSin did britaneTSi da bevr sxva qveyanaSic,

_ 415 _
16 fsiqiatria da zogadi medicina
eZlevaT saSualeba, mocemuli momentisTvis arsebuli
boqsi 16.4 genetikuri testirebis
sruli informaciis mopovebis Semdeg, Tavad mi­ warmatebuli praqtika
iRon gadawyvetileba. konsultaciis Catareba gan­
w testirebis programis dawerili protokoli, romel­
pirobebulia Semdegi mizezebiT: SfoTvis gancda
Sic asaxulia rogor unda Catardes laboratoriuli
prenataluri testebis Sedegebis molodinSi; gancdebi, testireba da rogor warimarTeba pacientTan
romlebic Tan axlavs samedicino mizezebiT Sewyvetil urTierToba.
orsulobas, Sewyvetamde da mis Semdeg; pirovnebas w advilad gasagebi informacia. sanam pirovnebas vTxovT
aRelvebs, Tu ramdenad aris is memkvidreobiTi miiRos gadawyvetileba testirebis Catarebaze, mas
kargad unda avuxsnaT, Tu raSi mdgomareobs gamokvlevis
daavadebis matarebeli da imyofeba Tu ara misi Svili upiratesoba, gamokvlevis uaryofiTi mxareebi da,
aseTi daavadebis ganviTarebis riskis qveS. agreTve, yvela SesaZlo Sedegis mniSvneloba.
Cveulebriv, konsultacia pacientis SfoTvis Sem­ w sakmarisi dro gadawyvetilebis misaRebad. testirebis
cirebisa da misi damSvidebis SesaZleblobas iZleva. Catarebis SeTavazeba unda moxdes erTi, an ramdenime
dRiT adre biologiuri nimuSebis aRebamde.
aseve, aucilebelia davexmaroT wyvilebs Tvali
w aucilebelia Sedegebis axsna-ganmarteba da mxar­da­
gausworon distresul faqtebs da miiRon rTuli Weris aRmoCena testirebagavlili pirebisa da maTi
gadawyvetilebebi. am SemTxvevaSi aucilebelia vi­ naTesavebisaTvis
codeT, Tu rogoria mocemuli wyvilis zogadi w programis Sefaseba. unda Sefasdes testirebis pro-
viTareba, ra rwmenebi da Sexedulebebi aqvT maT da, gramis efeqturoba im TvalsazrisiT, Tu ramdenad
aadvilebs is im qcevis gagebasa da xelSewyobas,
agreTve, gaviTvaliswinoT is, Tu ra Sedegebi SeiZleba
romelic mimarTulia riskis Semcirebaze Zlieri
mohyves maTTvis am saxis informaciis miwodebas. distresis gamowvevisa da pacientis usafuZvlod
riskis Sesaxeb informaciis miwodebis Semdeg, damSvidebis gareSe.
konsultanti unda moeTaTbiros wyvilebs moqmedebis
alternatiuli gzebis Sesaxeb. aq igulisxmeba efeqturi boqsi 16.5 genetikuri konsultacia: zogi­
kontracefcia da drouli prenataluri diagnozi, erTi eTikuri da samarTlebrivi sakiTxi
orsulobis Sewyvetis SesaZleblobis CaTvliT. or­ w Tanxmoba testirebis Catarebaze
sulobis Sewyvetis Sesaxeb gadawyvetilebis miReba Zalian w testis Sedegebis konfidencialoba
mZimea, gansakuTrebiT im wyvilebisTvis, romlebsac w Svilebi. zogadad miRebulia, rom bavSvebze testireba
ukve hqondaT paTologiuri orsulobis SemTxveva. Catardes im asakSi, rodesac isini sakmarisad mzad
bevri aseTi wyvili mainc iRebs ga­dawyvetilebas, arian gadawyvetilebis misaRebad.

SeinarCunos orsuloba, miuxedavad imisa, rom icis w genetikuri informaciis Senaxvisa da gamoyenebis dacu-
lobis garantiebi
Svilis mosalodneli daavadebis maRali riskis Sesaxeb.
w Sedegebis ufro zogadi mniSvneloba, maT Soris sico-
Zalian mZimea imis gageba, rom Svils axasiaTebs cxlis dazRvevis CaTvliT
genetikuri mowyvladoba garkveuli daavadebebis
mimarT, magram am gancdiT gamowveuli distresi, ara pirovneba skrinings; arian Tu ara skriningisTvis
Cveulebriv, ar utoldeba Tavisi simZimiT fsiqikur mosul pacientebs Soris iseTebi, romlebSic aseTi
aSlilobas. da mainc, aseTi pacientebis nawils gamocdileba iwvevs distress. adamianebis umetesoba
sWirdeba konsultacia; aseve, maTi ojaxis wevrebsac, kargad umklavdeba skriningis dadebiT Sedegebs.
romelTac Seityves testirebis Sedegebi. uaryofiTi Sedegi yovelTvis ar amcirebs SfoTvas
gadawyvetilebebi genetikuri konsultaciis moc­ da skriningma SeiZleba gazardos janmrTelobasTan
emuli da sxva aspeqtebis Sesaxeb unda iTvaliswinebdes dakavSirebuli SiSi, gansakuTrebiT im adamianebSi,
eTikis principebs. zogierTi zogadi xasiaTis eTikuri romlebic Semdgom gamokvlevas saWiroeben. fsiqiatrebi
problema CamoTvlilia boqsSi 16. 5. monawileoben skriningis programebSi. isini CarTulebi
genetikuri darRvevebis testirebis fsiqologiuri arian personalis treningis programebSi, exmarebian
aspeqtebi ganxilulia Semdeg naSromSi: Svenson and eqi­mebs pacientebisTvis misawodebeli informaciis
Folstein, 2000. formulirebaSi; agreTve, utareben gamokvlevasa da
mkurnalobas mZime distresis mqone pacientebs (Rimes
daavadebis skriningi and Salkovskis, 2000).
presimptomuri (adreuli) skriningi gulisxmobs pre­­
qirurgiuli Carevis fsiqiatriuli aspeqtebi
natalur (nayofis) skrinings nayofis arasrul­
fasovnebis gamosavlenad; agreTve, sarZeve jirkvlisa operaciamdeli problemebi
da saSvilosnos yelis avTvisebiani simsivnisa da qirurgiuli Carevis molodinSi myof pacientebs
hipertenziis skrinings. skriningis nebismieri prog­ramis xSirad aReniSnebaT SfoTva. im pacientebis ume­
warmateba, nawilobriv, damokidebulia fsi­qologiur tesobas, romlebic gansakuTrebiT SfoTaven ope­
faqtorebze, romlebic gansazRvraven: mimarTavs Tu raciamde, operaciis Semdegac aReniSnebaT Zlieri

_ 416 _
zogadi samedicino procedurebisa da mdgomareobebis fsiqiatriuli aspeqtebi
SfoTva. gamokvlevaTa umetesoba, romelic exe­ eTi qirurgiuli operaciebis Semdeg, romlebsac ar
ba qirurgiuli operaciisTvis fsiqologiur mom­ mohyveba mosalodneli gaumjobeseba. fsiqiatrebis
zadebas, gviCvenebs, rom mosamzadebeli periodi Careva, aseve, saWiroa maSin, rodesac qirurgiuli
amcirebs postoperaciuli distresis ganviTarebas, operacia tardeba recidivis mkurnalobis mizniT,
gansakuTrebiT maSin, rodesac mosamzadebel periodSi agreTve, qronikuli an progresirebadi daavadebebis
mimdinareobs muSaoba gamklavebis saSualebaTa dros. fsiqiatrebs SeuZliaT daxmarebis gaweva im
gaumjobesebaze. fsiqosocialuri faqtorebis aRmoCenaSi, romle-
operaciis win, SesaZloa, saWiro gaxdes, rom pa­ bic aferxeben adaptacias, xels uwyoben pacients _
cienti fsiqiatrma gamoikvlios. am saWiroebas Semdegi gadaWras an Seeguos problemas. zogierT pacients
mizezebi ganapirobebs: sWirdeba antidepresantebiT mkurnaloba (Rodin and
w pacientis fizikur CivilebSi emociuri faqtoris Abbey, 2000 ; Stoddard et al., 2000).
gacnobiereba;
plastikuri qirurgia
w ar aris naTeli, rogoria pacientis kognituri md-
gomareoba da aqvs Tu ara mas unari, ganacxados in- fizikuri naklis mqone adamianebi xSirad grZno-
formirebuli Tanxmoba; ben uxerxulobas da ganicdian distress, rac mniS-
vnelovnad zRudavs maT cxovrebas, rogorc bavS-
w daxmareba mimdinare fsiqiatriuli problemebis
vobisas, aseve zrdasrul asakSi. Tu aseTi pacien-
marTvaSi;
ti fsiqikurad janmrTelia, plastikur operacias
w daxmareba operaciaze avadmyofis reaqciis prog- dadebiTi Sedegi mohyveba. maSinac ki, rodesac gare-
nozirebaSi. agreTve, fsiqiatri uzrunvelyofs gnuli obieqturi defeqti SeSfoTebis safuZvels
imas, rom pacientma iTanamSromlos samedicino per- ar iZleva, cxviris, saxisa da mkerdis plastikuri
sonalTan postoperaciuli mkurnalobisa da re- operaciebi, Cveulebriv, warmatebulia. da mainc,
abilitaciis procesSi. fsiqologiurma gamokvlevam SeiZleba Tavisi wv-
fsiqiatriuli problemebi postoperaciul lili Seitanos plastikur operaciamde Catarebul
periodSi gamokvlevaSi. aRsaniSnavia, rom dadebiTi Sedegi ar
aris mosalodneli iseTi pacientebis SemTxvevaSi,
deliriumi romlebsac aReniSnebaT garegnobasTan dakavSireb-
didi qirurgiuli operaciebis Semdeg, gansakuTrebiT uli bodva, dismorfofobia, Zlieri ararealisturi
xandazmuli pacientebis SemTxvevaSi, ZiriTad gar- molodini an ukmayofileba wina operaciis gamo (Sar-
Tulebas deliriumi warmoadgens (Brown and Boyle, wer et al., 1998).
2002). ganviTardeba Tu ara deliriumi, es damokide-
bulia qirurgiuli Carevis tipze, anesTeziis tipze, kiduris amputacia
postoperaciuli fizikuri garTulebebis arsebobasa axalgazrda da xandazmul pacientebSi kidurebis
da medikamenturi mkurnalobis tipze. amputacias gansxvavebuli fsiqologiuri Sedegebi
deliriumi asocirdeba sikvdilianobis maRal risk- axlavs. axalgazrdebi, romlebsac kiduri aqvT ampu-
Tan da avadmyofis hospitalizaciis gaxangrZlivebas- tirebuli (sagzao SemTxvevis an samxedro moqmedebis
Tan. gamo), Cveulebriv, Tavidan iZlevian uaryofiT reaq-
cias, rasac SeiZleba mohyves depresia da fantomuri
tkivili
tkivilebi. bavSvebsa da mozardebSi igive Sedegebia
fsiqiatrebs xSirad mimarTaven konsultaciisTvis
mosalodneli. xandazmul adamianebs, Cveulebriv,
maSin, rodesac avadmyofs aReniSneba operaciis Sem-
amputacia utardebaT sisxlZarRvebis daavadebiT
dgomi uCveulod mZime tkivilebi. pacientebi, rom-
gamowveuli, xangrZlivi problemebis Semdeg. aseTi pa-
lebsac ufro meti saSualeba eZlevaT, dagegmon anal-
cientebi, zogadad, ar ganicdian distress uSualod
getikebis miRebis perioduloba, Cveulebriv, nakleb
operaciis Semdeg, magram xSirad awuxebT fantomuri
tkivils ganicdian da naklebad iReben analgetikebs.
tkivilebi. zogierTs aReniSneba proTezTan dakav-
zogierTTan iyeneben SfoTvis marTvas, zogs ki aswav-
Sirebuli problemebi da fizikuri mdgomareobis Seu-
lian sibrazis marTvas, romelic SeiZleba saavadmyo-
sabamo funqcionaluri uunaroba.
fos personalTan uTanxmoebiT iyos gamowveuli.

qirurgiuli operaciis Semdgomi, xangrZlivi organoTa transplantacia


fsiqologiuri problemebi am saxis operaciebTan asocirebulia mniSvnelovani
adaptaciuri problemebis regulireba gansakuTrebiT fsiqiatriuli Sedegebi, romlebic damokidebulia
mniSvnelovania masteqtomiis, laringeqtomiisa da is- qirurgiuli operaciis xasiaTze, agreTve, imaze, es-

_ 417 _
16 fsiqiatria da zogadi medicina
aWiroebaT Tu ara SemdgomSi avadmyofebs uwyveti da diabetiT daavadebuli adamianis problemebi
intensiuri samedicino movla.
diabetiT daavadebuli adamianis fsiqologiur da so-
organoTa SerCeva transplantaciisTvis. SerCevis
cialur problemebs SeiZleba ganapirobebdes dieta da
procesi SeiZleba stresuli aRmoCndes. pacientisT-
aqtivobis SezRudva, sakuTari Tavis movlis aucile-
vis, aseve, stresulia imis molodini, Tu rodis gax-
bloba da iseTi seriozuli fizikuri garTulebebi,
deba misTvis xelmisawvdomi Sesaferisi organo. vi-
rogoricaa sisxlZarRvovani daavadebebi da mxedv-
Tareba ufro martivia Tirkmlis transplantaciis
elobis daqveiTeba. miuxedavad imisa, rom diabetiT
SemTxvevaSi, radgan alternativa dializis gagrZele-
daavadebuli adamianebis umravlesoba umklavdeba
baa. aseT operaciebTan dakavSirebuli fsiqologi-
am saxis problemebs, anu adaptacias axdens maTTan,
uri ukuCvenebebi bevri ar aris. maTi umravlesoba
mniSvnelovan umciresobas aReniSneba siZneleebi. te-
xangrZlivi postoperaciuli periodis moTxovnebTan
stirebis Catarebis, dietisa da insulinis miRebis re-
gamklavebis uunarobasTanaa dakavSirebuli.
Jimis dacva xSirad ar aris damakmayofilebeli. aseT
transplantaciis operaciis Semdgom periodSi
SemTxvevebSi glikemiis kontroli ar aris optimal-
gvxvdeba igive fsiqiatriuli da emociuri xasiaTis
uri. am tipis problemebi, savaraudod, ufro mozard-
problemebi, rogorebic sxva didi operaciebis Sem-
ebTanaa mosalodneli.
degaa. gansakuTrebiT xSiria SfoTva, deliriumi da
depresia. arsebobs, agreTve, problemebi, romlebic sxva problemebi
specifikurad ukavSirdeba garkveuli tipis trans- diabetTan dakavSirebuli kvebiTi aSliloba. diabetis
plants. magaliTad, RviZlis transplantacias Tan kontroli ufro rTulia, rodesac diabetiT daa-
axlavs maqsimaluri neirofsiqiatriuli garTulebebi vadebul pirovnebas kvebiTi aSliloba aqvs. arsebobs
operaciamde da mis Semdeg. SemTxvevebi, rodesac diabetiT daavadebuli qalebi,
es problemebi sakmarisad xSiri da seriozulia, rac romelTac, amave dros, kvebiTi aSlilobac aqvT,
imaze migvaniSnebs, rom aucilebelia fsiqiatrebis borotad moixmaren insulins wonaSi daklebis mizniT.
TanamSromloba transplantaciis centrebTan, sadac diabetTan dakavSirebuli samedicino garTulebebi.
isini SeZleben samedicino personalis daxmarebas da fsiqosocialuri problemebi ufro metad axasiaTebT
maT momzadebas, raTa SeZlon pacientebis amgvari im avadmyofebs, romelTac aReniSnebaT diabetiT
problemebis gamovlena da maTze saTanado reagireba. gamowveuli mZime garTulebebi: mxedvelobis dakarg-
transplantaciis fsiqiatriuli aspeqtebi ganxilu- va, Tirkmlis ukmarisoba da sisxlZarRvovani daavade-
lia Semdeg wyaroSi: Trzepacz and DiMartini (2000); House bebi.
(2000). seqsualuri problemebi. seqsualuri problemebi
tipiuria diabetiT daavadebuli avadmyofebisTvis.
diabeti diabetiT daavadebul mamakacebSi ori tipis impoten-
Saqriani diabeti cia gvxvdeba. pirveli aris fsiqogenuri impotencia,
romelic sxva qronikuli daavadebebiT dauZlurebul
diabeti qronikuli mdgomareobaa, romelic moiTxovs
avadmyofebsac aReniSnebaT. meore tipi metad dam-
xangrZliv samedicino dakvirvebas da sakuTari Ta-
axasiaTebelia diabetisTvis da SesaZloa win uswreb-
vis movlis codnas. bevri eqimi gansakuTrebul yur-
des daavadebis sxva gamovlinebebs. iTvleba, rom igi
adRebas aqcevs diabetis mkurnalobis fsiqologiur
dakavSirebulia menjis avtonomiur neiropaTiasa da
aspeqtebs.
vaskulitTan, raSic, SeiZleba endokrinuli faqtore-
fsiqologiuri faqtorebi da diabetis kontroli bi garkveul rols TamaSobdes.
Camoyalibebuli diabetisTvis mniSvnelovania fsi­ orsuloba. orsuloba rTuli periodia diabetiT
qologiuri faqtorebi, radgan isini zemoqmedeben daavadebuli qalebisTvis, romelTac uWirT diabetis
mis kontrolze. dReisTvis dadgenilia, rom sisxlSi kontroli da orsulobis Sewyvetisa da nayofis aras-
glukozis donis kontroli yvelaze mniSvnelovani wori ganviTarebis riskis qveS imyofebian.
damoukidebeli faqtoria Semdgomi garTulebebis
organuli fsiqiatriuli sindromebi diabetis
prevenciisTvis. fsiqologiur faqtorebs SeuZlia mqone pacientebSi
kontrolis ori gziT Sesusteba: pirveli, stress
deliriumi. zog SemTxvevaSi, diabeturi koma SeiZle-
SeuZlia gamoiwvios endokrinuli cvlilebebi. meo-
ba, upirveles yovlisa, darRveuli qcevis epizodSi
rec, diabetis mqone bevri avadmyofi kargad ver icavs
gamoixatos, romelic myisierad an farulad iwyeba.
mkurnalobis reJims, gansakuTrebiT, stresuli mdgo-
aseTi qcevis mizezi naTeli xdeba mas Semdeg, rac
mareobebis dros da swored es xdeba e.w. `labiluri~
gamovlindeba diabetisTvis damaxasiaTebeli sxva pro-
Saqriani diabetis ganviTarebis mizezi.
dromuli simptomebi, rogorebicaa wyurvili, Tavis

_ 418 _
zogadi samedicino procedurebisa da mdgomareobebis fsiqiatriuli aspeqtebi

daavadebis marTvis fsiqiatriuli aspeqtebi


boqsi 16.6 sxva endokrinul darRvevaTa
fsiqiatriuli aspeqtebi da steroidebiT depresiuli aSlilobis dros Semdeg saSualebebs
mkurnaloba. mimarTaven: depresiuli aSlilobis mkurnalobas;
hiperTiroidizmi (Tireotoqsikozi). fsiqiatriul simp- sisxlSi glukozis donis gazomvis mniSvnelobis gac-
tomebTan erTad xSirad vxvdebiT Semdeg simptomebs: nobierebas, raTa gaumjobesdes da dastabilurdes
SfoTva, gaRizianebadoba, emociuri labiluroba da yura-
sisxlSi glukozis Semcveloba; sxeulis wonis mar-
dRebis koncentraciis problemebi. Tu zemoTCamoTvlil
simptomebs Tan erTvis hiperaqtiuloba, daRlilobis Tvas; kognitur-biheviorul midgomas sakuTari Ta-
SegrZneba da tremori, sakmaod rTuli xdeba diferen- vis movlis xarisxis gasaumjobeseblad; daxmarebas
cialuri diagnozis gatareba SfoTviT aSlilobebTan. fsiqosocialuri problemebis gadaWraSi da seqsual-
Cveulebriv, Tiroiduli disfunqciis mkurnaloba xels
uwyobs fsiqikuri simptomebis gaumjobesebas. uri disfunqciis mkurnalobas.
hipoTiroidizmi (miqsedema). am dros, Cveulebriv, gvxvde- tricikluri antidepresantebi SeiZleba gamoviye-
ba kognituri funqciis gauareseba da sxva fsiqikuri aS- noT neiropaTiiT gamowveuli tkivilis gasayuCeblad.
lilobebi. guneb-ganwyobis aSlilobas, SesaZloa, hqondes insulin-damokidebuli diabetiT daavadebuli pacien-
swrafad cvalebadi cikluri forma. CanacvlebiTma Te-
rapiam SeiZleba Seasustos guneb-ganwyobis simptomebi, tebis fsiqologiuri momsaxureba ganxilulia Semdeg
magram neiro-fsiqiatriuli problemebi SesaZlebelia wyaroSi: Jacobson, 1996.
kvlavac grZeldebodes (Dugbartey, 1998).
hiperadrenalinizmi (kuSingis sindromi). am dros Zi- sxva endokrinuli darRvevebi
riTadia depresiuli simptomebi. maTi simZime ar aris
mWidro kavSirSi sisxlis plazmaSi kortizolis Semcve- fsiqikur aSlilobebs Tan sdevs mravali saxis en-
lobasTan. pirovnuli faqtorebi da stresis Semcveli dokrinuli darRveva. maT Soris, yvelaze xSiria
movlenebi SeiZleba garkveul rols TamaSobdnen. sa- farisebri jirkvlis disfunqcia.
medicino aspeqtebis gakontrolebasTan erTad Cveule-
briv swrafad umjebesdeba fsiqologiuri simptomebi. boqsSi 16.6 Sejamebulia xSiri Tanmxlebi daavadebe-
gansakuTrebiT mZime daavadebebis dros SesaZloa Tavi bi da, agreTve, mocemulia steroiduli preparatebiT
iCinos paranoidulma simptomebma. (W.F. Kelly, 1996; mkurnalobis aspeqtebi.
Sonino and Fava, 1998).
endokrinul darRvevaTa fsiqiatriuli aspeqtebi
steroiduli preparatebiT mkurnaloba. steroiduli
preparatebiT mkurnalobisas xSiria afeqturi simptomebi;
ganxilulia Semdeg wyaroSi: Kornstein et al., 2000.
gansakuTrebiT, eiforia an sustad gamoxatuli mania.
paranoiduli simptomebi naklebadaa damaxasiaTebeli. sxva metaboluri da autoimunuri
fsiqikuri aSlilobis simZime ar aris mWidro kavSirSi darRvevebi
steroidebis dozebTan. simptomebi, Cveulebriv, umjo­
besdeba dozebis Semcirebisas, magram mZime mdgomareobis porfiriebis, sarkoidozis, sistemuri wiTeli mglu-
dros avadmyofs SeiZleba SevTavazoT liTiumiT profi­ rasa da mZime miasTeniis fsiqiatriuli aspeqtebi ganx-
laqtika. es xdeba im SemTxvevaSi, rodesac guneb-ganwyobis ilulia Semdeg wyaroSi: New Textbook of Psychiatry; Sec-
gakontrolebis Semdeg avadmyofi saWiroebs steroidebiT
mkurnalobis gagrZelebas. kortikosteroidebiT mkurna­ tion 5.3.4. (Gelder et al., 2000).
lobis uecarma Sewyvetam SeiZleba gamoiwvios leTargia,
sisuste da saxsrebis tkivili. kardialuri darRvevebi
anaboluri steroidebi. anabolur-androgenuli steroi-
mravali wlis ganmavlobaSi emociuri xasiaTis dar-
debi farTod gamoiyeneba sportsmenebis mier. am prepara-
tebis moxmarebisas aRwerilia guneb-ganwyobis aSliloba Rvevebi ganixileboda, rogorc gulis iSemiuri daa-
da agresiulobis mateba (Wroblewska, 1997; W.F. Kelly, 1996; vadebis winaswari dispozicia. dunbarma (Dunbar, 1954)
Sonino and Fava, 1998).
aRwera `pirovnebis koronaruli tipi~. uaxlesi kv-
levebi Seiswavlis gulis iSemiuri daavadebis ganvi-
tkivili, tkivili muclis areSi, gulis revis SegrZne-
Tarebis ramdenime SesaZlo risk-faqtors. maT Sori-
ba, pirRebineba. pulsi aCqarebulia, xolo arteriuli
saa qronikuli emociuri aSliloba, socialuri da
wneva _ dabali. avadmyofs aReniSneba dehidrataci-
ekonomiuri warumatebloba, Zlieri datvirTva da
is niSnebi. SesaZlebelia pacientis mier amonasunTq
sxva saxis qronikuli stresi; agreTve, e.w. A tipis
haerSi acetonis suni SevigrZnoT.
qceviTi paterni. es ukanaskneli moicavs agresiulo-
kognituri funqciis qronikuli daqveiTeba. qroniku-
bas, konkurenciis Zlier draivs, ambiciurobas, drois
li diabetis mqone avadmyofebisTvis aseve damaxasiaTe-
qronikuli ukmarisobis SegrZnebas da Zlier wuxils
belia msubuqi demencia. misi gamomwvevi mizezia hipog-
imis gamo, rom dadgenil vadebSi SeiZleba ver moxerx-
likemiis ganmeorebadi SemTxvevebi, an Tavis tvinis sisx-
des amocanis Sesruleba (Friedman and Rosenman, 1959).
lZarRvebis sklerozi (Tavis tvinis arteriosklerozi).
miuxedavad imisa, rom qcevis A tipi iTvleba gulis
ufro mZime demencia SeiZleba ganuviTardeT im pacien-
iSemiuri daavadebis damoukidebel risk-faqtorad,
tebs, romlebsac, aseve, aReniSnebaT demenciasTan daka-
uaxlesi monacemebi saeWvos xdis amas.
vSirebuli cerebrovaskuluri daavadeba.

_ 419 _
16 fsiqiatria da zogadi medicina

gulis stenokardiuli Seteva (gulis angina) sikvdilianobis SemTxvevaTa zrda, mohyva specialuri
gamokvlevebi, romlebsac unda SeefasebinaT depresiis
gulis stenokardiul Setevas xSirad win uZRvis is-
mkurnalobisa da socialuri izolaciis Semcirebis Sede-
eTi emociuri mdgomareobebi, rogorebicaa SfoTva,
gebi. kognitur-bihevioruli Terapia (Berkman et al., 2003)
sibraze da agzneba. es aris SiSis-momgvreli simptomi.
da antidepresantuli medikamentebi (Glassman et al., 2002)
zogierTi pacienti zedmet sifrTxiles iCens, miuxe-
efeqturia miokardiumis infarqtis Semdgomi depresiis
davad imisa, rom mas amSvideben da mouwodeben, Sein-
samkurnalod, magram es ver amcirebs sikvdilianobis Sem-
arCunos cxovrebis normaluri riTmi.
TxvevaTa raodenobas (Frasure-Smith et al., 1997).
gulis stenokardiul Setevas zogjer Tan axlavs
atipiuri tkivili mkerdis areSi da sunTqvis ukmari- arakardialuri tkivili gulmkerdis areSi
soba, rac gamowveulia SfoTviT an hiperventilaciiT.
aSS-Si, samoqalaqo omis periodSi da kostam (Da Costa,
stenokardiuli Setevis sawinaaRmdego medikamentur
1871) aRwera mdgomareoba, romelsac `gaRizianebuli
mkurnalobaze fokusirebis nacvlad, Zalian mniS-
guli~ uwoda. am sindromis dros avadmyofi darwmune-
vnelovania yuradReba gavamaxviloT misi mizezebis
bulia imaSi, rom misi guli daavadebulia. mas aReniS-
dadgenaze.
neba gaZlierebuli guliscema, sunTqvis ukmarisoba,
miokardiumis infarqti daRliloba da tkivili gulmkerdis areSi. simptomTa
am kombinacias, aseve, ewodeba: `gulis muSaobis aSli-
pacientebi ZiriTadad, uaryofen miokardiumis in-
loba~, `neirocirkularuli asTenia~ da `daZabvis sin-
farqtis adreul simptomebs, ris gamoc gviandeba
dromi~. es simptomebi Tavidan miiCnies gulis funqci-
mkurnalobis daniSvna. hospitalizaciis pirvel dRee-
uri darRvevebis maCveneblebad.
bSi wamyvani simptomebia mwvave organuli fsiqikuri
gulis daavadebis gareSe arsebuli arakardialuri
aSliloba da SfoTva.
tkivili gulmkerdis areSi, romelsac Tan axlavs
uaxlesi gamokvlevebi fokusirebulia im ukve dad-
sunTqvis ukmarisoba da gaxSirebuli guliscema, Za-
genil monacemebze, rom depresia, SfoTva da social-
lian gavrcelebulia pirveladi samedicino dax-
uri izolacia miokardiumis infarqtiT gamowveu-
marebisa da kardiologiuri poliklinikebis pacien-
li sicocxlis dabali xarisxis (Ruo et al., 2003) da
tebSi. pacientTa umravlesoba mSviddeba safuZvliani
sikvdilianobis (Frasure-Smith, 1993, 2000) mniSvnelovani
gamokvlevebis Catarebis Semdeg, magram mniSvnelovan
risk-faqtorebia.
umciresobasTan kvlav gvxvdeba fizikuri da fsiqi-
miokardiumis infarqtis gadatanis Semdeg zogierT
kuri xasiaTis Civilebi da yoveldRiur aqtivobaTa
pacients aReniSneba kognituri disfunqcia. rodesac
SezRudva. Semdgomma dakvirvebebma im pacientebze,
disfunqcia msubuqia, SemdgomSi is SeiZleba gamov-
romlebsac aReniSnebaT tkivili gulmkerdis areSi
lindes pirovnuli cvlilebebis an qceviTi simptom-
da normaluri koronaruli angiograma, aCvena, rom
ebis saxiT, romlebic SeiZleba mcdarad miviCnioT
maTTan mosalodnelze odnav ufro xSiria gulis
emociur reaqciad gadatanil daavadebaze.
daavadebebi da amiT gamowveuli gardacvalebis Sem-
saavadmyofodan dabrunebis Semdeg, pacientebi
Txvevebi, magram persistentuli unarSezRuduloba
xSirad uCivian iseT araspecifikur simptomebs, ro-
gavrcelebul movlenas warmoadgens.
gorebicaa daRliloba, uZiloba, koncentraciis
atipiuri kardialuri simptomebi, SeiZleba
unaris daqveiTeba. aseve, aRiniSneba somatur simp-
gamowveuli iyos mravali mizeziT, maT Soris tki-
tomebze zedmeti koncentracia da gansakuTrebuli
viliT, romelic aRmocendeba mkerdis ZvalSi, say-
sifrTxilis gamoCena fizikuri datvirTvis mimarT.
lapavi milis refleqsiTa da spazmiT, mikrovasku-
Tumca, pacientebis umravlesoba umklavdeba am prob-
laruli warmoSobis gulis tkiviliT, mitraluri
lemebs da ubrundeba srulyofil, aqtiur cxovre-
sarqvelis prolapsiTa da fsiqikuri aSlilobiT.
bas. maTi mxolod mcire nawili agrZelebs cxovrebas
pacientebis umravlesobaSi tkivils gulmkerdis
fizikur statusTan Seusabamo emociuri distresiTa
areSi SeiZleba iwvevdes umniSvnelo arakardialuri
da socialuri unarSezRudulobiT, rasac xSirad Tan
fizikuri mizezebi an hiperventilacia, rac mcdarad
sdevs atipiuri somaturi simptomebi. msgavsi prob-
miiCneva gulis daavadebad da SfoTvasTan aris aso-
lemebi ufro damaxasiaTebelia xangrZlivi fsiqi-
cirebuli. etiologia igivea, rac medicinaSi arse-
kuri an socialuri problemebis mqone pacientebisT-
buli sxva auxsneli simptomebis SemTxvevaSi (gv. 405).
vis; aseve, iseT ojaxebSi mcxovrebi adamianebisTvis,
Cveulebriv am simptomebis fsiqiatriuli Tanmdevia
romelTa ojaxis wevrebi zedmet mzrunvelobas iCenen
panikuri aSliloba. naklebad gvxvdeba depresiuli
avadmyofis mimarT da imaTTvisac, vinc garTulebebiT
aSliloba da ipoqondria.
mimdinare miokardiumis infarqti gadaitana.
daavadebis marTva unda ganxorcieldes 406-e
im dakvirvebas, rom depresiasa da socialur izola-
gverdze aRwerili zogadi principebis gaTval-
cias Tan sdevs miokardiumis infarqtiT gamowveuli

_ 420 _
zogadi samedicino procedurebisa da mdgomareobebis fsiqiatriuli aspeqtebi
iswinebiT. gansakuTrebuli yuradReba unda mivaqcioT lebsac sibrmave mogvianebiT ganuviTardaT, xSirad
hiperventilaciis mkurnalobas, aqtivobis safexure- aqvT misiT gamowveuli seriozuli distresi. sawyis
briv zrdas da tkivilis warmoSobis Sesaxeb pacientis etapze xSiria uaryofa da Semdgomi depresia, agreTve,
azris ganxilvas. SesaZloa, kognitur-bihevioruli gaxangrZlivebuli adaptaciuri xasiaTis sirTuleebi
Terapia efeqturi iyos hiperventilaciiT mimdinare (Fitzgerald and Parkes, 1998).
SfoTvis mkurnalobisas. antidepresiuli medikamen-
turi mkurnaloba naCvenebia depresiuli aSlilobebis infeqciebi
dros (Chambers et al., 1999). mwvave infeqciebi. mravalma fsiqologiurma faqtorma
SeiZleba imoqmedos mwvave infeqciuri daavadebis Sem-
sensoruli aSlilobebi dgom gamojanmrTelebis procesze (Hotopf et al., 1996).
adreul klasikur gamokvlevebSi fsiqologiuri tes-
siyrue
tebi Cautarda 600 adamians, romlebsac momavalSi
siyrue SeiZleba ganviTardes metyvelebis daswav- ganuviTardaT aziuri gripi. gripis Semdgomi gviani
lamde (prelingvuri siyrue) an mis Semdeg. adreuli gamojanmrTelebis SemTxvevebi ar iyo ufro xSiri im
sruli siyrue xels uSlis metyvelebas, enis Tvise- pirebSi, romlebsac daavadeba mZimed daewyoT, magram
bas da emociur ganviTarebas. prelingvuri siyruis aRmoCnda SedarebiT xSiri im adamianebSi, romlebsac
mqone zrdasruli adamianebi xSirad erTiandebian so- hqondaT ufro anomaliuri monacemebi avadmyofobis
cialur jgufSi da erTmaneTTan niSnebis enis saSu- dawyebamde Catarebul fsiqologiur testebze (Imboden
alebiT urTierToben. maT ufro xSirad axasiaTebT et al., 1961). uaxlesma kvlevebma, romlebic Catarda
qceviTi da socialuri dezaptaciis problemebi, vi- zogadi profilis klinikaSi virusul daavadebebsa da
dre emociuri aSliloba. am problemebs ukeT marTavs infeqciur mononukleozze, igive Sedegebi aCvena (White
is pirovneba, romelmac icis siyruis efeqtebi. et al., 1998). infeqcia, rogorc qronikuli daRlilobis
mogvianebiT siyruis efeqtebi SedarebiT msubuqi xde- sindromis mizezi, 408-e gverdzea ganxiluli.
ba. Tumca, mwvaved ganviTarebulma srulma siyruem Sei- virusul encefalits xSirad Tan axlavs fsiqiatri-
Zleba Zlieri stresi gamoiwvios; smenis SedarebiT zom- uli simptomebi. amasTan, zogierT infeqciur daavade-
ieri dakargva ki SesaZloa, depresiisa da mniSvnelovani bas, mag., hepatit A-s, grips da brucelozs, xSirad
socialuri unarSezRudulobis mizezi gaxdes. mosdevs depresiisa da daRlilobis periodebi.
krepelinma pirvelma gamoTqva mosazreba, rom siyrue
SeiZleba gaxdes mniSvnelovani faqtori devniTi xasi- aiv-infeqcia
aTis bodviTi ideebis ganviTarebisa. Semdgomma mona-
aiv-infeqcia ganviTarebis sawyis stadiaSive azianebs
cemebma daadastura, rom xandazmul asakSi arsebobs
Tavis tvins. mas axasiaTebs qronikuli, progresuli
kavSiri siyruesa da paranoidul aSlilobas Soris (gv.
ganviTareba, rasac Tan axlavs fsiqiatriul simptom-
328). am sakiTxis mimoxilva ix. Hindley and Kitson, 1999.
Ta farTo speqtri. miuxedavad amisa, SidsiT daavade-
xmauri yurebSi (tinitusi) buli bevri pacienti axerxebs cxovrebis normaluri
wesis SenarCunebas sakmaod didi xnis manZilze. Tu
xmauri yurebSi Zalian xSiri movlenaa, Tumca arc
gaviTvaliswinebT fizikuri simptomebis bunebas, maT
Tu ise bevri pacienti mimarTavs mkurnalobas. maTi
ganviTarebas da sxva adamianebis reaqcias, gasagebi
umetesoba Cveul cxovrebas ganagrZobs. mudmivi xmau-
iqneba, Tu ratom aris emociuri distresi wamyvani aiv-
ri yurebSi SesaZloa ukavSirdebodes daqveiTebul
inficirebul avadmyofebSi. amgvari distresis kidev
guneb-ganwyobas. zogierTi pacienti xmarobs yuris
erTi mizezia is, rom zogierT adamians, romelic aiv-
aparats, romelic yurebSi xmaurs gadafaravs ufro
inficirebis maRali riskis qveS imyofeba (magaliTad,
advilad asatani xmebiT. antidepresiulma mkurnalo-
moixmars narkotikul nivTierebebs), SeiZleba sxva
bam SeiZleba gaaumjobesos guneb-ganwyoba da Seam-
fsiqologiuri problemebic axasiaTebdes. Tu ojaxSi
ciros yurebSi xmauris intensivoba (Sullivan et al.,
erT-erTi partniori an erTi an meti bavSvia inficire-
1993). kognituri da qceviTi meTodebi exmareba ada-
buli, amas mniSvnelovani gavlena aqvs ojaxis cxovre-
mianebs, Seurigdnen xmaurs da minimumamde daiyvanon
baze. qalebs SeiZleba adardebdeT is, rom infeqciis
socialuri unarSezRuduloba.
gamo ziani miadgeba nayofs mucladyofnis periodSi.
sibrmave fsiqiatrebs SeuZliaT daxmarebis gaweva SidsiT daa-
miuxedavad imisa, rom sibrmave aseve warmoSobs uamrav vadebuli pacientebisTvis neirofsiqiatriuli da
siZneles, adreul asakSi sibrmave yovelTvis ar iwvevs sxva saxis fsiqiatriuli garTulebebis mkurnalobisa
bavSvis anomaliur fsiqologiur ganviTarebas an Sem- da saTanado konsultaciebis gziT.
dgomi ganviTarebis Seferxebas. im adamianebs, rom- reaqciebi testirebaze. miuxedavad imisa, rom aiv

_ 421 _
16 fsiqiatria da zogadi medicina
antisxeulebze testireba mZime gancdebs iwvevs im problemebi arTulebs aiv-infeqciis mkurnalobas.
pirebis umravlesobaSi, vinc testirebas itarebs, dis- eTikuri problemebi dakavSirebulia konfidenci­
tresi xanmoklea imisda miuxedavad, Tu rogoria te- alobasTan. esaa: konfidencialobis SenarCunebis mniS-
stirebis Sedegebi. im pirebs, romlebsac aReniSnebaT vneloba; informaciis gandoba mesame pirisTvis, vinc
mdgradi da usafuZvlo gancdebi SidsiT daavadebas- inficirebis riskis qveS imyofeba; sadazRvevo samsax-
Tan dakavSirebiT, esaWiroebaT iseTive fsiqiatriuli uris muSakTa da damsaqmeblebis saqmis kursSi Cay-
daxmareba, rogoric gamoiyeneba sxva daavadebebTan eneba; sazogadoebis dacva aiv-infeqciis gavrcelebis
dakavSirebuli SiSis dros (gv. 196). riskisgan, rodesac inficirebis saSiSroeba janmrT-
fsiqiatriuli problemebi. sxvadasxva saxis fsiqia- elobis dacvis muSakisgan momdinareobs.
triuli problemebi, (rogorebicaa adaptaciuri aSli- aiv-infeqciis fsiqiatriuli aspeqtebi ganxilulia
loba, depresiuli aSliloba da SfoTviTi aSliloba) Semdeg wyaroebSi: Bialer et al. (2000) da Grant and Atkinson
xSirad vlindeba diagnozis dasmis periodSi. Tumca, (2000)
SesaZlebelia ganviTardes daavadebis nebismier sta-
diazec. adamianebi, romlebsac adre aReniSnebodaT
avTvisebiani simsivne
fsiqologiuri problemebi, xangrZlivi socialuri
avTvisebiani simsivniT gamowveuli fsiqologiuri
sirTuleebi an hqondaT arasakmarisi socialuri mx-
Sedegebi yvela sxva seriozuli fizikuri daavadebis
ardaWera, gansakuTrebiT mowyvladebi arian.
Sedegebis msgavsia:
suicidi da ganzrax TviTdazianeba SeiZleba damaxas-
iaTebeli iyos im adamianebisTvis, romlebsac awuxebT w samedicino daxmarebisTvis dagvianebuli mimarTva,
aiv-infeqciiT daavadebis SesaZlebloba, iseve, ro- SiSis an daavadebis arsebobis faqtis uaryofis
gorc im pirebisTvis, romlebsac, es daavadeba daudg- gamo.
indaT. am ukanasknelTa Soris riski gazrdilia ufro w reaqcia diagnozze, rac SeiZleba gamoixatebodes
Sorswasuli daavadebis simptomebis arsebobisas. Tum- SfoTviT, SokiT, sibraziT, depresiiT. pacients
ca, ar aris dadgenili, ramdenad maRalia suicidisa SeiZleba uWirdes daavadebis faqtis aRiareba.
da ganzrax TviTdazianebis riski SidsiT daavadebul zogjer diagnozze reaqcia imdenad mZimea, rom
pacientebSi zogad populaciasTan SedarebiT. igi fsiqikuri aSlilobis, Cveulebriv, adaptaciis
neirofsiqikuri aSlilobebi xSiria, rogorc imu- aSlilobis, zogjer ki depresiuli aSlilobis kri-
nodeficitis garTulebebiT gamowveuli meoradi teriumebs akmayofilebs. izrdeba suicidis riski
reaqcia da, aseve, rogorc aiv-infeqciis Tavis tvinze (Harris and Barraclough, 1995).
uSualo zemoqmedebis Sedegi. xSiria umniSvnelo kog- w Semdgomi Sedegebi. daavadebis mimdinareobisas Rrma
nituri darRvevebi. aiv-infeqciasTan dakavSirebuli depresia aReniSneba pacientTa 10-20%-s da ufro
demencia (Sidsi-demenciis komleqsi), aiv-iT gamowveu- xSirad gvxvdeba im pacientebSi, romlebic tkiviliT
li encefalopaTia da qvemwvave encefaliti gvxvde- itanjebian. zogadad, misi sixSire iseTivea, rogoric
ba pacientTa daaxloebiT erT mesamedSi, daavadebis sxva fizikuri daavadebebis SemTxvevaSi (Holland, 1998).
mogvianebiT stadiaze. Cveulebriv, demenciis dawyeba
w avTvisebiani simsivnuri daavadebis progresireba
SeumCnevelia. Semdgom is progresirebs da Rrma de-
da recidivebi xSirad asocirebulia fsiqikuri
menciad yalibdeba. aiv-infeqciam SesaZloa gamoiwvios
aSlilobebis sixSiris matebasTan, rac SeiZleba
nevrologiuri simptomebi da demencia im pirebSic,
gamowveuli iyos iseTi fizikuri simptomebiT, rog-
visac Sidsi ar aReniSneba. deliriumi SesaZloa ganvi-
orebicaa tkivili da gulisrevis SegrZneba, sikvdi-
Tardes, agreTve, oportunistuli infeqciis an Tavis
lis SiSi da organuli fsiqiatriuli sindromebi.
tvinis simsivnis dros. aiv-infeqciasTan dakavSire-
buli demencia ganxilulia Semdeg wyaroSi: Maj, 2000. w deliriumi da demencia SeiZleba gaCndes Tavis
socialuri Sedegebi mniSvnelovania stigmisa da im tvinSi arsebuli metastazebisgan, romlebic ufro
SiSis gamo, romelic arsebobs sazogadoebaSi am daa- xSirad Cndeba filtvis karcinomisgan, agreTve,
vadebasTan dakavSirebiT. kulturaluri gansxvavebe- sarZeve jirkvlis, saWmlis momnelebeli traqtis
bi, romlebic SeiniSneba damokidebulebaSi mocemuli simsivneebisgan da melanomisgan. zogjer, metasta-
daavadebis mimarT (mimRebloba/ miuRebloba), iseve zebi Tavis tvinSi ganapirobebs fsiqiatriuli simp-
rogorc ojaxuri da sxva saxis mxardaWeris arseboba/ tomebis gaCenas dazianebis pirveladi keris aRmoCe-
ararseboba, avadmyofis cxovrebis xarisxis ZiriTadi namde (ix. agreTve, me-14 Tavi).
ganmsazRvreli faqtorebia. w neirofsiqiatriuli problemebi (para-neoplasti-
narkomoxmarebasTan dakavSirebuli problemebi ganx- kuri sindromebi). aRniSnuli problemebi zogjer
ilulia 482-e gverdze. narkomomxmarebelTa araorga- gamowveulia avTvisebiani simsivniT, romelic
nizebuli cxovrebis wesi, maTi piradi da socialuri metastazebis gareSe mimdinareobs, ufro xSirad

_ 422 _
zogadi samedicino procedurebisa da mdgomareobebis fsiqiatriuli aspeqtebi
filtvis, sakvercxeebis, sarZeve jirkvlisa da kuWis uaryofa. zogjer Tveebia saWiro imisTvis, rom maT
karcinomebiTa da hojkinis limfomiT. iTvleba, rom srulad aRiqvan mocemuli diagnozi. zogierT dedas
am problemebs warmoSobs simsivneze autoimunuri uviTardeba SfoTva an depresiuli aSliloba. diag-
reaqcia (ix. agreTve, me-14 Tavi). nozis codna aseve zemoqmedebs ojaxis sxva wevrebzec.
avTvisebiani simsivnis mkurnalobam SeiZleba daavadebis sawyis stadiaze mSoblebisTvis daxmare-
gamoiwvios fsiqikuri aSliloba. emociuri distresi ba, Cveulebriv, praqtikuli rCevebis micemaa, xolo
gansakuTrebiT xSiria masteqtomiis da adamianis sxe- mogvianebiT rekomendebulia maTi gancdebis ganxilva,
ulis sxva damasaxiCrebeli operaciebis Semdeg. ra- romelTa Soris xSirad danaSaulis gancdaa wamyvani.
dioTerapia iwvevs gulisrevisa da daRlilobis Seg- zrdasruli adamianebi, romlebic bavSvobaSi da mo-
rZnebas da emociur distress. qimioTerapia xSirad zardobaSi avTvisebiani simsivniT iyvnen daavadebul-
iwvevs sisustes, pirRebinebas da SfoTvas imis gamo, ni, xSirad imyofebian socialuri xasiaTis siZnelee-
rom qimioTerapiam SesaZloa gamoiwvios anticipator- bis riskis qveS.
uli gulisrevis SegrZneba mkurnalobis dawyebamde. avTvisebiani simsivnis fsiqiatriuli aspeqtebi ganx-
am ukanasknelis sawinaaRmdegod SesaZlebelia Cat- ilulia Semdeg wyaroebSi: Rouhani and Holland, 2000;
ardes bihevioruli mkurnaloba da masTan erTad pir- Roth et al., 2000; Holland, 1998.
Rebinebis sawinaaRmdego medikamenturi mkurnaloba.
ojaxi da sxva axlo naTesavebi. avTvisebiani sim- ubeduri SemTxvevebi
sivniT daavadebuli adamianis ojaxis wevrebsa da
fsiqiatriuli asociaciebi
axlo naTesavebs SesaZloa gauCndeT fsiqologiuri
problemebi, romlebic SeiZleba pacientis gankur- fsiqikuri aSlilobebi, romlebic ganapirobeben
nebis Semdegac gagrZeldes. miuxedavad amisa, bevri midrekilebas ubeduri SemTxvevebis mimarT. es, Cveu-
pacienti da misi naTesavebi adekvaturad eguebian lebriv, xdeba kognituri darRvevebis gamo, romleb-
avTvisebian simsivnes. maTi adaptaciis done nawilo- sac sxvadasxva gamomwvevi mizezebi aqvT (mag., alko-
briv damokidebulia maT informirebulobaze. holiT an wamlebiT intoqsikacia, deliriumi an de-
mencia).
fsiqologiuri SedegebisTvis mkurnaloba ubeduri SemTxvevebiT gamowveuli fsiqikuri aSli-
warsulSi eqimebi eridebodnen avadmyofebisTvis imis lobebi moicavs: adaptaciis aSlilobas, SfoTviT da
Tqmas, rom maTi daavadebis diagnozi avTvisebiani depresiul aSlilobebs da posttravmul stresul
simsivnea. Tumca pacientebis umravlesobas urCev- aSlilobas. xSirad aRiniSneba ubedur SemTxvevebTan
nia icodes Tavisi diagnozi da informirebuli iyos dakavSirebuli situaciebis Tavidan acileba, ramac
imis Sesaxeb, Tu ra gavlenas iqoniebs es daavadeba SeiZleba imdenad mZime formebi miiRos, rom fobikur-
mis cxovrebaze. aucilebelia, rom amgvari informa- SfoTviTi aSlilobis suraTi mogvces. Tavis daziane-
cia sworad iyos miwodebuli. winaaRmdeg SemTxveva- bam SeiZleba specifikuri kognituri aSlilobebi
Si, SesaZlebelia gaCndes fsiqologiuri adaptaciis gamoiwvios (gv. 372).
problemebi. aseTi pacientebisTvis ar aris damaxasi-
kavSiri gansakuTrebuli saxis ubedur
aTebeli SfoTviTi da depresiuli aSliloba. am pa-
SemTxvevebTan
cientebTan rekomendebulia regularuli skriningis
Catareba (Sharpe et al., 2004). kriminalur Tavdasxmas msxverplisTvis gansakuT­rebiT
kognitur-bihevioruli midgomebi gvexmareba gavaum- mZime da mdgradi Sedegebi moaqvs (Acierno et al., 1997).
jobesoT aseTi pacientebis adaptaciis unari (Sheard msxverplis problemebi ganxilulia 172-e gverdze.
and Maguire, 1999). es yvelaze metad esaWiroebaT iseT sagzao SemTxvevebi 40 wlamde asakis adamianTa gar-
pacientebs, romelTac anamnezSi aqvT fsiqikuri aSli- dacvalebis yvelaze gavrcelebuli mizezia. agreTve,
loba, axasiaTebT arasakmarisi adaptacia sxva prob- somaturi daavadebebis ZiriTad mizezs warmoadgens.
lemebis mimarT an ar hyavT mxardamWeri ojaxi. fsiqiatriuli faqtorebi, romelTac TavianTi wvli-
li SeaqvT sagzao SemTxvevebSi, moicavs: narkotikuli
avTvisebiani simsivne bavSvobis asakSi nivTierebebisa da alkoholis avadmoxmarebas, fsiqi-
bavSvobis asakSi avTvisebian simsivnes axasiaTebs kur daavadebebs, suicidur da sxva riskis Semcvel
specifikuri problemebi. gansakuTrebiT Znelia di- qcevebs, zogierTi fsiqotropuli wamlis gverdiT
agnozis Setyobineba, magram, sazogadod, umjobesia movlenebs. fsiqiatriuli Sedegebi moicavs: mwvave
diagnozis axsna-ganmarteba bavSvis ganviTarebis do- stresul aSlilobas, SfoTviT da depresiul aSlilo-
nis gaTvaliswinebiT. bavSvi xSirad daavadebasa da bas, posttravmul stresul aSlilobas, mogzaurobis
mis mkurnalobaze qceviTi problemebiT reagirebs. fobias da Tavis tvinis dazianebiT gamowveul dar-
aseT dros mravali mSoblis pirveli reaqciaa Soki da Rvevebs. zogierTi aseTi mdgomareoba gardamavalia,

_ 423 _
16 fsiqiatria da zogadi medicina
magram zog SemTxvevaSi gvaqvs mdgradi darRvevebi, daewvaT. aseTi pacientebi amjobineben socialuri
rasac SeiZleba mohyves seriozuli unarSezRudulo- cxovrebisgan gandgomas. maT sWirdebaT garkveuli
ba. umetes SemTxvevaSi, aseT adamianebs ubedur SemTx- mxardaWera damwvrobis centris TanamSromelTa mxri-
vevamde fsiqologiuri mowyvladoba ar aReniSnebaT dan; mxolod calkeuli pacientebi saWiroeben fsiqi-
(Hickling and Blanchard, 1999). atriul daxmarebas (mimoxilva ix. Bernstein, 2000).
profesiuli travmebiT gamowveuli fsiqiatriuli
`kompensaciuri nevrozi~
Sedegebi sxva ubeduri SemTxvevebis Sedegebis msgav-
sia. zogierTi mosazrebis Tanaxmad, simptomebisa da termini `kompensaciuri nevrozi~ (an ubeduri SemTx-
unarSezRudulobis SenarCunebas xels uwyobs kompen- vevebiT gamowveuli nevrozi), aRniSnavs fsiqologi-
saciisa da daxmarebebis miRebis molodini (ix. qvemoT uri faqtorebiT ganpirobebul fizikur an fsiqikur
_ `kompensaciuri nevrozi~). simptomebs, romlebic maSin Cndeba, rodesac mougva-
zurgis tvinis dazianeba. im pacientTa daaxloe- rebelia kompensaciis miRebis sakiTxi. sakuTar gamoc-
biT meoTxeds, romelTac dazianebuli aqvT zurgis dilebaze dayrdnobiT, nevrologma milerma (Miller,
tvini, aReniSnebaT fsiqiatriuli problemebi, romle- 1961) daaskvna, rom aseTi fsiqologiuri faqtorebi
bic mkurnalobas saWiroebs. zurgis tvinis dazianebas mniSvnelovania kompensaciis miRebis moTxovnisas,
uSualod mohyveba depresia, romelic wamyvani simp- profesiuli travmebiTa da sagzao SemTxvevebiT
toms warmoadgens, magram droTa ganmavlobaSi paci- gamowveuli mdgradi fizikuri unarSezRudulobis
enti gamodis depresiuli mdgomareobidan. Tumca, gamo. igi gansakuTrebul mniSvnelobas aniWebda kom-
zogad populaciasTan SedarebiT, swored am pacien- pensaciis moTxovnis rols simptomTa gaxangrZlive-
tebSi gvxvdeba yvelaze xSirad suicidis SemTxvevebi. baSi da Tvlida, rom gamojanmrTeleba xdeba am prob-
damwvroba. bavSvebSi damwvroba asocirdeba hiper- lemis daregulirebis Semdeg. uaxlesi monacemebi ar
aqtiurobasTan da daswavlis darRvevasTan. agreTve, adasturebs am mosazrebas.
damwvrobis faqtebi xSiria iseT bavSvebSi, romlebsac realurad, ubeduri SemTxvevis Sedegad dazarale-
sastikad epyrobian da romelnic mzrunvelobas ari- buli mravali adamiani ar iTxovs kompensacias, xolo
an moklebulni. zrdasruli adamianebis SemTxvevaSi zogierTi ki kompensaciis mosapoveblad ebmeba xan-
damwvroba asocirdeba alkoholisa da narkotikuli grZliv sasamrTlo davaSi. Tumca, rogorc aRmoCnda,
nivTierebebis avadmoxmarebasTan, ganzrax TviTda- samuSaos gareSe gatarebuli dro da unarSezRudu-
zianebasa da demenciasTan. mZime damwvroba da misi loba damokidebulia ubeduri SemTxvevis tipze, so-
gaxangrZlivebuli mkurnaloba SeiZleba gaxdes mZime cialur faqtorebsa da kompensaciis miRebis perspeq-
fsiqologiuri problemebis gamomwvevi mizezi. ham- tivaze,
burgma da misma kolegebma (Hamburg et al., 1953) aR- socialur dacvasa da sxva sargebelze. Cveulebriv,
weres damwvrobis sami stadia: SegviZlia davaskvnaT, rom kompensaciis problemis
mogvarebas mohyveba pacientis mdgomareobis gaum-
w I stadia grZeldeba dReebi, an kvirebi; am dros
jobeseba. Tumca es mosazreba ar aris gaziarebuli
ZiriTadi reaqciaa uaryofa. yvelaze xSiri fsiqi-
gamokvlevebSi, romlebic pacientebze Semdgom dak-
kuri aSlilobaa organuli sindromebi. am stadiaze
virvebas awarmoeben (Mendelson, 1995).
xSirad seriozuli daxmareba esaWiroebaT naTe-
ubedur SemTxvevebTan, damwvrobasa da sxva saxis
savebs.
travmebTan dakavSirebuli fsiqiatriuli problemebi
w II stadia xangrZlivi da mtkivneulia; aq uaryofis
ganxilulia Semdeg wyaroSi: Malt, 2000.
nacvlad wina planze gamodis emociuri aSliloba.
pacientebs sWirdebaT daxmareba, raTa gaumklavdnen
tkivilebs, gamoxaton emociebi da TandaTanobiT
meanobisa da ginekologiis
Seeguon sxeulis damaxinjebas. fsiqiatriuli aspeqtebi
w III stadiaze pacienti tovebs klinikas da saWiroebs orsuloba
Semdgom adaptacias sxeulis deformaciasa da fizi- orsulobis mimdinareobis dros fsiqikuri aSlilo-
kur invalidobasTan. garda amisa, pacienti unda bebi, meoresTan SedarebiT, ufro damaxasiaTebelia
Seeguos im reaqciebs, romlebsac adamianebi gamoav- pirveli da mesame trimestrisTvis. pirvel trimes-
lenen masTan Sexvedrisas. trSi arasasurvel orsulobas Tan sdevs SfoTva
posttravmuli stresuli aSliloba ZiriTadad aR- da depresia. mesame trimestrSi SesaZloa gaCndes
eniSnebaT im adamianebs, romlebmac gadaitanes mZime SiSi mosalodneli mSobiarobis an nayofis arasru-
damwvroba. maTgan daaxloebiT erT mesamedze mets lyofilebis gamo. orsulobis periodSi fsiqiatriu-
aReniSneba mdgradi SfoTva da depresia. gamosava- li simptomebi ufro xSirad aReniSnebaT im qalebs,
li ufro mZime aqvT im pacientebs, romlebsac saxe romlebsac warsulSi hqondaT fsiqikuri aSliloba an

_ 424 _
meanobisa da ginekologiis fsiqiatriuli aspeqtebi
iseTi seriozuli samedicino problemebi (mag., dia- arasasurveli orsulobis Sewyveta
beti), romlebmac SeiZleba imoqmedon orsulobaze. warsulSi, did britaneTSi fsiqiatrebs xSirad mimar-
Tumca, orsulobis dros ufro xSiria susti afeq- Tavdnen imisTvis, rom maT SeemowmebinaT orsuli qa-
turi simptomebi, xolo seriozuli fsiqikuri aSli- lebi, romlebic cdilobdnen, fsiqikuri daavadebis
lobebi ufro iSviaTad gvxvdeba, vidre imave asakis gamo, Terapiuli abortis gamowvevas. did brita-
araorsul qalebSi. neTSi da sxva qveynebSi amJamad arsebuli kanonmde-
zogierT qals, romelsac orsulobamde aReniSnebo- bloba ufro metad iTvaliswinebs ojaxis eqimisa da
da qronikuli fsiqologiuri problemebi, orsulobis ginekologis gadawyvetilebas fsiqiatris Carevis
periodSi mdgomareoba uumjobesdeba, maSin rodesac gareSe. Tumca, zogjer mainc xdeba fsiqiatris rCe-
sxva pacientebi saWiroeben damatebiT fsiqiatriul vis gaTvaliswineba ara mxolod orsulobis Sewyvetis
daxmarebas. pacientebis meore kategoria xSirad dagvi- safuZvlis Taobaze, aramed, calkeuli pacientis Sem-
anebiT moiTxovs antenatalur daxmarebas da cudad mi- TxvevaSi, orsulobis Sewyvetis fsiqologiur Sede-
hyveba mkurnalobis gegmas, rac zrdis sameano da fsiq- gebTan dakavSirebiT. SemTxvevaTa umetesoba mowmobs,
iatriuli problemebis risks. alkoholis, opiatebisa rom orsulobis Sewyvetis fsiqologiuri Sedegebi,
da sxva fsiqoaqtiur nivTierebaTa avadmoxmareba Cveulebriv, msubuqi da cvalebadia. Tumca, es Sede-
mkacrad unda aikrZalos, gansakuTrebiT pirvel tri- gebi ufro mZimea im SemTxvevaSi, roca orsulobis
mestrSi, rodesac nayofze zemoqmedebis riski udide- Sewyveta kulturalur da religiur rwmenebTan aris
sia (gv. 562). orsuloba ar iwvevs kvebiTi aSlilobis dakavSirebuli (Major et al., 2000). orsulobis Sewyve-
provocirebas da bulimiuri simptomebi SeiZleba Ses- ta genetikuri testirebis Semdeg ganxilulia 415-e
ustdes kidec. didi sifrTxiliT unda movekidoT or- gverdze.
sulobisa da ZuZuTi kvebis periodSi fsiqotropuli
nivTierebebis gamoyenebas (21-e Tavi, gv. 562). spontanuri aborti
orsulTa hiperemezisi dadasturebuli orsulobis SemTxvevaTa daaxloebiT
orsul qalTa daaxloebiT naxevars pirvel trimes- mexuTedi wydeba 20 kviramde periodSi, ZiriTadad,
trSi aReniSneba gulisrevis SegrZneba da pirRebineba. nayofis arasrulfasovani ganviTarebis gamo. frid-
zogierT avtors miaCnia, rom es simptomebi, iseve ro- manma da gaTma (Friedman and Gath, 1989) Caatares qa-
gorc orsulTa hiperemezisis mZime forma, upirveles lTa interviuireba spontanuri abortidan 4 kviris
yovlisa, fsiqologiuri etiologiisaa, Tumca, es ar Semdeg da aRmoaCines, rom maT naxevars aReniSneboda
aris damtkicebuli. savaraudoa, rom fsiqologiuri depresiis fsiqiatriuli forma (rac 4-jer aRemateba
faqtorebi zemoqmedebs am simptomTa mimdinareobasa SemTxvevaTa ricxvs qalebis zogad populaciasTan Se-
da simZimeze. darebiT).
bevr qals aReniSneboda dardis niSnebi. depre-
cru orsuloba siuli simptomebi, umetesad, aRmoaCndaT im qalebs,
cru orsuloba aris iSviaTi mdgomareoba, rodesac romelTa anamnezi moicavda spontanuri abortis Sem-
qals mcdarad sjera, rom is orsuladaa da uviTarde- Txvevas. miuxedavad imisa, rom umravlesobas droTa
ba amenorea, ezrdeba muceli da aReniSneba adreuli ganmavlobaSi gauumjobesda mdgomareoba (Janssen et al.,
orsulobisTvis damaxasiaTebeli sxva cvlilebebi. es 1996), avadobis sixSire gviCvenebs, Tu ramdenad mniS-
mdgomareoba ufro xSiria axalgazrda qalebSi. cru vnelovania, gaviTvaliswinoT im qalebis saWiroebebi
orsuloba, Cveulebriv, swrafad gadis pirvelive di- romlebsac SeuwydaT orsuloba.
agnostirebasTan erTad, magram zogierT pacients
amis Semdegac mtkiced sjera, rom igi orsuladaa. antenataluri sikvdili
xSiria am mdgomareobis ganmeoreba. igi iSviaTadaa da- antenataluri (dabadebamde) sikvdili iwvevs danakar-
kavSirebuli fsiqikur aSlilobasTan. gis gancdis mwvave reaqcias da, zogierTi qalis Sem-
TxvevaSi, xangrZliv fsiqiatriul problemebs, rasac
kuvadis sindromi
ganapirobebs momaval orsulobasTan dakavSirebuli
am sindromis dros, orsuli qalis qmari grZnobs gancdebi. glovis dros unda davexmaroT mSoblebs
orsulobisTvis damaxasiaTebel zogierT simptoms. raTa maT naxon gardacvlili bavSvi da xeliT Seexon
es mdgomareoba SeiZleba gaCndes qalis orsulo- mas, daarqvan mas saxeli da dakrZalon igi. isini aseve
bis adreul TveebSi. am dros mamakaci, Cveulebriv, saWiroeben Tanadgomas dakrZalvis Semdeg da Semdgo-
uCivis gulisrevas, dilis sisustes da xSirad _ kbi- mi orsulobis dros, romelic, SesaZloa, emociurad
lis tkivils. Civilebi, Cveulebriv, qreba ramdenime gansakuTrebiT mZime periods warmoadgendes.
kviris Semdeg.

_ 425 _
16 fsiqiatria da zogadi medicina
sakeisro kveTa logias, gansxvavebuls sxva fsiqikuri daavadebebisgan
iTvleba, rom sakeisro kveTas aqvs arasasurveli (Esquirol, 1845). mogvianebiT, fsiqiatrebma miiCnies, rom
fsiqologiuri Sedegebi rogorc mSoblebis, ise Cvi- samSobiaro fsiqozi ar gansxvavdeba sxva fsiqozebisgan.
li bavSvebisTvis. gamokvlevaTa umravlesobam ver es ukanaskneli azri dResac farTodaa damkvidrebuli.
moaxerxa am kavSiris dadgena, radgan ar gancalkevda epidemiologia. mSobiarobis Semdgomi fsiqozebis
qirurgiuli operaciebis Sedegebi sxva uaryofiTi faq- ricxvi gamoangariSebulia fsiqiatriul saavadmyo-
torebisgan. Tumca, gonivruli iqneba, Tu mivaqcevT foSi mimarTvianobis safuZvelze (Kendell et al., 1987).
saTanado yuradRebas mSoblebis mxardaWerasa da deda- aRricxul SemTxvevaTa raodenoba cvalebadia, magram
Svils Soris sawyisi kavSiris damyarebis sakiTxs. erTi SemTxveva 500 mSobiarobaze reprezentatuli
orsulobis fsiqiatriuli aspeqtebi ganxilulia maCvenebelia. sixSiris es maCvenebeli seriozulad
Semdeg wyaroSi: Brockington (1998, 2000). aRemateba mosalodnel fsiqozTa raodenobas imave
asakis aramSobiare qalebTan. samSobiaro fsiqozi
mSobiarobis Semdgomi fsiqikuri ufro xSirad aqvT pirvelad mSobiare qalebs,
aSlilobebi romelTac adre gadatanili aqvT fsiqiatriuli daa-
vadeba, aqvT fsiqikuri aSlilobis ojaxuri istoria
es aSlilobebi iyofa: guneb-ganwyobis msubuqi aSli-
da ar arian daqorwinebulebi. ar arsebobs mkafiod
loba, samSobiaro fsiqozi da saSualo simZimis qroni-
gamoxatuli urTierTdamokidebuleba fsiqozsa da
kuli depresiuli aSliloba.
sameano faqtorebs Soris. mSobiarobasTan dakavSire-
mSobiarobis Semdgomi guneb-ganwyobis msubuqi buli daavadebebi, ganviTarebulTan SedarebiT, ufro
aSliloba (maternity blues) xSiria ganviTarebad qveynebSi. amas SesaZloa ganapi-
im qalebs, romelTac janmrTeli Svili uCndebaT, robebs organuli etiologiis mqone SemTxvevebi.
xSirad (SemTxvevaTa naxevridan or mesamedamde) aR- etiologia. mSobiarobis Semdgomi fsiqozis adreuli
eniSnebaT gaRizianebadobis, labiluri guneb-ganwyo- gamovlinebis faqtebma mecnierebi im mosazrebamde mi-
bisa da tirilis xanmokle epizodebi. gansakuTrebiT iyvana, rom am tipis fsiqozi SeiZleba hormonuli faq-
damaxasiaTebelia guneb-ganwyobis labiloba, romelic torebiT iyos gamowveuli (rogorc mSobiarobis Semd-
gvxvdeba swrafad cvalebadi formiT. is meryeobs gomi guneb-ganwyobis msubuqi aSlilobis SemTxvevaSi).
eiforiasa da ubedurebis gancdas Soris. Tumca, ar arsebobs imis damadasturebeli faqtebi, rom
simptomebi piks aRwevs mSobiarobidan mesame an meo- mSobiarobis Semdgomi fsiqozis mqone qalebSi mimdin-
Txe dRes. are hormonuli cvlilebebi gansxvavdeba im hormonuli
pacientebi xSirad uCivian dabneulobas, magram Zvrebisgan, romlebic aReniSnebaT sxva qalebs mSobiar-
kognituri funqcionirebis testebze maTi maCvene- obis Semdgom periodSi. Sesabamisad, Tu endokrinuli
blebi normaluria. miuxedavad imisa, rom pacientebs faqtori raime rols TamaSobs, is moqmedebs rogorc
cremlianoba axasiaTebT, isini tirilis momentSi ar precipitatuli faqtori predispoziciis mqone qalebSi.
grZnoben Tavs depresiulad, magram daZabulni da bipolaruli aSlilobis genetikuri faqtorebi ganxi-
gaRizianebulni arian. lulia Semdeg wyaroSi: Chaudron and Pies, 2003.
guneb-ganwyobis msubuqi aSliloba ufro xSirad
klinikuri maxasiaTeblebi
gvxvdeba pirvel mSobiareebs Soris. es mdgomareoba
samSobiaro fsiqozis gamovlineba, Cveulebriv, xdeba
ar aris damokidebuli mSobiarobasTan dakavSirebul
mSobiarobidan 1-2 kviris manZilze, magram iSviaTad
garTulebebze an anesTeziaze. pacientebi orsulo-
_ pirveli ori dRis ganmavlobaSi. aq gvxvdeba sami
bis bolo trimestrSi xSirad ganicdian SfoTvas da
tipis klinikuri suraTi: deliriumi, guneb-ganwyobis
depresiuli simptomebi axasiaTebT. maTi istoria
aSliloba da Sizofreniformuli aSliloba. deliri-
miuTiTebs premenstrualur daZabulobaze, mSobiaro-
umi xSirad gvxvdeboda, magram axla is ufro iSviaTia,
bis SiSsa da cud socialur adaptaciaze.
radgan antibiotikebma Seamcira samSobiaro sefsisis
emociuri mdgomareobis cvalebadobis dro da sixSire
SemTxvevebi. dResdReobiT dominirebs guneb-ganwyo-
gvafiqrebinebs, rom is, SesaZloa, dakavSirebuli iyos
bis aSliloba, bipolaruli aSliloba an Sizoafeqtu-
mSobiarobis Semdgom hormonul cvlilebebTan, Tum-
ri aSliloba. Sizofreniformuli aSlilobis pirve-
ca, es ar aris damtkicebuli. am dros ar aris saWiro
ladi gamovlinebis SemTxvevebi iSviaTia. am sindromTa
mkurnalobis Catareba, radgan mdgomareoba spontanu-
klinikuri maxasiaTeblebi, Cveulebriv, iseTivea, ro-
rad regulirdeba ramdenime dRis ganmavlobaSi.
goric arasamSobiaro sindromebis dros.
mSobiarobis Semdgomi fsiqozi uZiloba da hiperaqtiuroba gavrcelebuli adreu-
mecxramete saukuneSi samSobiaro da laqtaciur li gamovlinebebia. avadmyofebs xSirad aReniSnebaT
fsiqozs ganixilavdnen, rogorc specifikur nozo- gaogneba da abneva.

_ 426 _
meanobisa da ginekologiis fsiqiatriuli aspeqtebi

marTva siuli aSlilobis recidivi mSobiarobis peroidSi


gamokvleva. iseve, rogorc nebismieri standartuli daaxloebiT 20-30 procentTan gvxvdeba. zogi avto-
fsiqiatriuli gamokvlevis dros, aqac mniSvnelovania ris monacemebiT (Protheroe, 1969), im qalebis minimum
dadgindes dedis warmodgenebi Svilis Sesaxeb. gansa- 50%-s, romlebsac gadatanili hqondaT samSobiaro
kuTrebiT, mZime depresiis mqone pacientebs SesaZlebe- depresia, SemdgomSi arasamSobiaro depresia aReniS-
lia, hqondeT bodviTi ideebi bavSvis arasrulyofili neboda. yvela qalma, romelmac gadaitana samSobiaro
ganviTarebis an raime sxva saxis arasrulfasovnebis fsiqozi, yoveli Semdgomi orsulobis dros fsiqia-
Sesaxeb. aseTma uaryofiTma azrebma SeiZleba pacienti triuli gamokvleva unda Caitaros, raTa droulad da
bavSvis mokvlis mcdelobamde miiyvanos, raTa, saku- efeqturad moxdes mSobiarobis Semdgomi problemebis
Tari warmodgeniT, daicvas igi Semdgomi tanjvisgan. identificireba da gadaWra.
Sizofreniis mqone pacientebsac SeiZleba hqondeT
bavSvTan dakavSirebuli bodviTi ideebi. magaliTad, msubuqi an zomierad gamoxatuli mSobiarobis
Semdgomi depresia
maT SeiZleba sjerodeT, rom bavSvi anomaliuria an
borotebis gansaxierebas warmoadgens. aseTi ideebi mSobiarobis Semdeg, ramdenime kviris manZilze qalTa
mSoblebis mier bavSvis mokvlis riskze miuTiTebs. daaxloebiT 10 procents aReniSneba naklebad mZime
depresiisa da Sizofreniis mqone pacientebs aseve depresiuli aSliloba, romelic, Tavis mxriv, gacile-
SeiZleba gauCndeT suicidis mcdelobebi. biT ufro xSiria, vidre samSobiaro fsiqozi. ufro
mkurnaloba iniSneba klinikur sindromTa Sesabam- metad fiqsirdeba daRlilobis SegrZneba, gaRiz-
isad, rogorc es sxva TavebSia aRwerili. Cveulebriv, ianebadoba da SfoTva, vidre guneb-ganwyobis depre-
saWiroa pacientis hospitalizacia. gamoTqmulia mo- siuli cvlilebebi. aseve, gvxvdeba fobikuri simptom-
sazreba, rom pacienti unda moTavsdes deda-SvilisT- ebic. pacientebis umravlesobis gamojanmrTelebas
vis gankuTvnil specialur blokSi, raTa SesaZle- daaxloebiT 2-6 Tve sWirdeba.
beli iyos bavSvis dedasTan darCena, rac Seasustebs etiologia. klinikurma gamokvlevebma cxadyo, rom
uaryofiTi faqtorebis zemoqmedebas dedasTan mis amgvari aSlilobebi mowyvlad dedebSi provocirebu-
kavSirze. Tumca, am dros Zalze rTuldeba bavSvis lia fsiqologiuri adaptaciiT mSobiarobis Semdgomi
usafrTxoebis dacva da masze zrunva. amas garda, periodis mimarT, uZilobiTa da mZime datvirTviT,
amgvari midgomis dadebiTi Sedegebi jerjerobiT rasac bavSvze zrunva moiTxovs. empiriuli monace-
ar aris dadgenili. Tu gadawydeba deda-Svilis hos- mebi naklebad adasturebs am aSlilobaTa biologi-
pitalizacia, urTierToba bavSvsa da dedas Soris uri safuZvlis arsebobas. ZiriTad risk-faqtors war-
mudmivi zedamxedvelobis qveS unda mimdinareobdes, moadgens adre gadatanili depresia (gansakuTrebiT
razec eqTani unda iyos pasuxismgebeli. SemdgomSi, maSin, rodesac mas Tan erTvis sameano garTulebebi)
ganixileba individualuri SemTxvevebi klinikuri da socialuri xasiaTis problemebi.
progresis TvalsazrisiT. marTva. miuxedavad imisa, rom mSobiarobis Semdeg
eleqtrokrunCxviTi Terapia (ECT) xSirad mkur­ qalebi samedicino da sxva saxis mzrunvelobis qveS
nalobis saukeTeso meTodia depresiuli da saSualo imyofebian, mSobiarobis Semdgomi depresiis mravali
simZimis mqone maniakaluri aSlilobis mqone paci- faqti ar aris aRricxuli, xolo maTi dadgenis SemTx-
entebisTvis, radgan igi swrafad iZleva efeqts da vevaSi, ar aris namkurnalevi. aqedan gamomdinare, maT,
saSualebas aZlevs dedas maleve ganaaxlos zrunva visac dedisa da Cvilis janmrTelobaze zrunva akis-
Tavis Svilze. naklebad urgentuli depresiuli riaT, gansakuTrebuli sifxizle marTebT, raTa ar
aSlilobebis dros, sasurvelia Tavidan movsinjoT gamorCeT depresiis ganviTareba. antidepresantebiT
antidepresantuli medikamentebiT mkurnaloba. Tu mkurnalobasTan erTad, aranaklebi mniSvneloba eni-
pacientis simptomebSi Warbobs Sizofreniis magvari Weba fsiqologiur da socialur daxmarebas. qalebis
simptomebi, SeiZleba saWiro gaxdes antifsiqozuri umravlesobisTvis efeqturia mkurnaloba pirveladi
wamlebis daniSvna. Tu drois xanmokle periodSi ar jandacvis dawesebulebebSi, sadac maT aRmouCenen mx-
fiqsirdeba aSkara gaumjobeseba, albaT mizanSewo- ardaWeras da daexmarebian praqtikuli problemebis
nilia eleqtrokrunCxviTi Terapiis gamoyeneba, gan- gadaWraSi. qalebis mcire nawils sWirdeba antidepre-
sakuTrebiT, daavadebis mwvave debiutis SemTxvevaSi. santebiT mkurnaloba da mxolod erTeulebi (mZime da
rTuli problemebis mqone pirebi) saWiroeben fsiqi-
prognozi atris daxmarebas.
pacientebis umravlesoba swrafad gamodis samSo- bavSvebze zegavlena. postnataluri depresia mZimed
biaro fsiqozis mdgomareobidan, magram isini, visac aisaxeba bavSvis urTierTobaze dedasTan da mis ad-
aReniSneboda Sizofreniuli aSliloba, qronikul reul kognitur da emociur ganviTarebaze (Stein et al.,
avadmyofebad rCebian. Semdgomi mSobiarobisas depre- 1991). negatiuri Sedegebi bavSvobis gviandel peri-

_ 427 _
16 fsiqiatria da zogadi medicina
odze naklebadaa cnobili (Murray and Cooper, 1997). vagvari fsiqologiuri TeoriebiT, romlebic ar aris
postnataluri depresiis sakiTxi ganxilulia ku- empiriulad dadasturebuli. es Teoriebi mocemul
perisa da miureis naSromSi (Cooper and Murray, 1998), sindroms ukavSirebs nevrotulobas an damokideb-
xolo broqingtonis naSromebSi mSobiarobis Semd- ulebas menstruaciis mimarT.
gomi fsiqologiuri garTulebebis yvela aspeqtia mkurnaloba. premenstrualuri sindromis sam-
mimoxiluli (Brockington, 1998, 2000). orsulobisa da kurnalod farTod gamoiyeneba progesteroni da
orsulobis Semdgomi periodis fsiqofarmakologiis masTan erTad oraluri kontraceptivebi _ bro-
sakiTxebis mimoxilva ix. Viguera and Cohen, 2000. mokriptini, diuretikebi da fsiqotropuli prepa-
ratebi. ar arsebobs am wamalTa efeqturobis dama-
ginekologiis fsiqiatriuli aspeqtebi dasturebeli mtkicebulebebi. maTi gamoyenebiT Cat-
premenstrualuri sindromi arebuli mkurnalobis gamokvleva placebo efeqtis
maRal maCvenebelze miuTiTebs (65%-mde). am dros aR-
es termini aRniSnavs fizikur da fsiqologiur simp-
moCenilma fsiqologiurma daxmarebam da mxardaWeram
tomTa jgufs, romelic Tavs iCens menstrualuri pe-
SesaZloa iseTive dadebiTi Sedegi mogvces, rogorc
riodis dawyebamde ramdenime dRiT adre da swrafad
medikamenturma mkurnalobam. zogierTi gamokvleva
qreba menstruaciis damTavrebis Semdeg. fsiqologi-
miuTiTebs mowyvladobis periodSi serotoninis uku-
uri simptomebia: SfoTva, gaRizianebadoba, Wamis Zl-
mitacebis seleqciuri inhibitoris, antidepresan-
ieri survili da depresia.
tebis maRalefeqturobaze da kognitur-bihevioruli
fizikuri simptomebia: mkerdis momatebuli mgrZno-
Terapiis upiratesobaze.
beloba, diskomforti muclis areSi da Seberilo-
menstrualuri sindromi da misi fsiqologiuri
bis SegrZneba. premenstrualuri sindromi ar Sedis
mkurnaloba ganxilulia Semdeg wyaroSi: Blake et al.,
fsiqikur aSlilobaTa Tanamedrove klasifikaciaSi,
1995.
Tumca, premenstrualuri disforiuli aSliloba
moxseniebulia DSM-IV-Si, rogorc mdgomareoba, ro- menopauza
melic Semdgom Seswavlas saWiroebs. es sindromi unda menopauzis dros, iseT fizikur simptomebTan erTad,
ganvasxvavoT ufro xSirad fiqsirebuli msgavsi simp- rogorebicaa wamowiTleba, oflianoba da saSos simS-
tomebisgan, romlebic ar warmoadgenen viwro gagebiT rale, qalebi uCivian Tavis tkivils, Tavbrusxvevasa
premenstrualur simptomebs, maTi gamovlenis peri- da depresias. Tumca, ar aris garkveuli, ramdenad
odidan gamomdinare. ufro metadaa gavrcelebuli es simptomebi menopauz-
epidemiologia. premenstrualuri sindromis Sem- is mqone qalebSi im qalebTan SedarebiT, romlebsac
Txvevebis sixSire farTod varirebs (30-80%-is far- menopauza ar dawyebiaT. da mainc, im pacientebs So-
glebSi) zogad populaciaSi reproduqciuli asakis ris, romlebic emociuri xasiaTis simptomebis gamo
qalebs Soris. aseT farTo varirebas sami mTavari mimarTaven zogadi profilis eqims, disproporci-
mizezi aqvs: upirveles yovlisa, es aris simptom- ulad maRalia saSualo asakis qalTa ricxvi, romle-
ebis dadgenis problema. msubuqi da xanmokle simp- bic menopauzis periodSi imyofebian.
tomebi xSiria premenstrualur periodSi da rTulia menopauzis periodSi depresiasTan da SfoTvas-
imis gadawyveta, unda klasificirdnen Tu ara isini Tan dakavSirebul simptomebs SeiZleba gansxvave-
premenstrualur sindromad. meorec, informacia am buli mizezebi hqondes. erT-erT mizezad xSirad
simptomebis Sesaxeb ufro xSirad grovdeba gasuli, asaxeleben hormonul cvlilebebs, gansakuTrebiT ki
adrindeli ricxviT, anu qalebis mier menstrual- estrogenebis naklebobas. zogierT qveyanaSi, gansa-
uri periodis gaxsenebiT, rac arcTu ise sarwmunoa kuTrebiT ki aSS-Si, estrogenebs iyeneben menopauzis
am simptomebis drosTan dasakavSireblad. da bolos, asakis mqone qalebTan, emociuri xasiaTis simptomebis
premenstrualur simptomTa aRwera subieqturia. pa- samkurnalod; magram, rodesac amgvari mkurnalo-
cientze SeiZleba gavlena iqonios imis codnam, rom ba Seiswavles, Sedegebi ar aRmoCnda damaimedebeli
mas gamokiTxva utardeba swored premenstrualur (Pearce et al., 1995). cxovrebis am periodis fsiqiatri-
sindromTan dakavSirebiT. uli simptomebi SeiZleba zustad aseve gamoiwvios
etiologia. etiologia dadgenili ar aris. am sin- qalis rolis Secvlam, ojaxidan Svilebis wasvlis
droms biologiuri TvalsazrisiT xsnidnen sakvercx- Semdeg; cvlilebam qmarTan urTierTobaSi da saku-
eebisa da hipofizis funqcionirebiT (estrogenebis Tari mSoblebis avadmyofobam an sikvdilma. aqedan ga-
siWarbe da progesteronis nakleboba; hipofizis hor- momdinare, menopauzis mqone qalebis depresias unda
monis gamoyofa) da, agreTve, siTxisa da eleqtro- vumkurnaloT yvela im meTodiT, romelic efeqturad
litebis balansis darRveviT. arc erTi es mosazreba gamoiyeneba cxovrebis nebismier etapze ganviTarebu-
ar dadasturda. am sindroms, aseve, xsnian sxvadasx- li depresiis dros.

_ 428 _
meanobisa da ginekologiis fsiqiatriuli aspeqtebi

histereqtomia (saSvilosnos amokveTa) seba. Civilebi gauaresebis Taobaze gvxvdeba mxolod


20-idan 1 SemTxvevaSi.
ramdenime retrospeqtuli kvlevis Semdeg dadginda,
ginekologiis fsiqologiuri aspeqtebi ganxilulia
rom histereqtomiis Semdeg depresiuli aSlilo-
Semdeg wyaroebSi: Robinson(2000); Brockington (2000).
bebis sixSire izrdeba. mniSvnelovanma prospeqtulma
gamokvlevam, romelic Catarda standartuli meTo-
debis gamoyenebiT (Gath et al., 1982a, 1982b), gviCvena, damatebiTi literatura
rom im pacientebs, romelTac ar aReniSnebaT fsiqia- Gelder, MG, López-Ibor, JJ Jr and Andreasen, NC (eds) (2000)
triuli simptomebi operaciamde, iSviaTad uviTarde- The new Oxford textbook of psychiatry. Oxford University
baT isini operaciis Semdeg. aRwerilia SemTxvevebi, Press, Oxford. (ix. Tavi 5, romelSic ganxilulia sx-
rodesac pacients operaciis Semdeg moexsna manamde vadasxva avtorebis mosazrebebi fsiqiatriisa da
arsebuli fsiqiatriuli simptomebi, xolo zog SemTx- zogadi medicinis Sesaxeb.)
vevaSi, es simptomebi mdgradi aRmoCnda.
Rundell, JR and Wise, MG (eds) (1999) Essentials of consulta-
savaraudoa, rom isini, visac aReniSneba simptomebi
tion liaison psychiatry. Americal Psychiatric Press, Washing-
operaciamde da operaciis Semdgom, dafiqsirebulni
ton, DC. (am naSromSi mokledaa ganxiluli ZiriTadi
arian retrospeqtul kvlevebSi, rasac mivyavarT mc-
klinikuri sakiTxebi.)
dar daskvnamde, rom histereqtomia iwvevs depresiul
aSlilobas. Stoudemire, A, Fogel, BS and Greenbury, D (eds) (2000) Psy-
chiatric care of the medical patient, 2nd edn. Oxford Uni-
sterilizacia versity Press, Mew York. (am wignSi detaluradaa ganxi-
Sexedulebebi am proceduraze Zalian hgavs histereq- luli fsiqiatriuli daxmarebis sakiTxebi.)
tomiis Sesaxeb arsebuls. miuxedavad imisa, rom ret- Levenson, JL (ed.) (2004) Textbook of psychosomatic medicine.
rospeqtuli kvlevebis mixedviT, sterilizacia iwvevs American Psychiatric Publishing, Washington DC. (detal-
fsiqikur aSlilobasa da sqesobriv disfunqcias, uri saxelmZRvanelo.)
prospeqtuli kvlevebi sawinaaRmdegos amtkicebs.
Mayou, R, Sharpe, M and Carson, A (2003) ABC of psychologi-
marTlac, albaT, am dros ufro mosalodnelia sqe-
cal medicine. BMJ Books, London. (praqtikuli xasiaTis
sobrivi urTierTobebis gaumjobeseba, vidre gauare-
mimoxilvebis mokle krebuli.)

_ 429 _
Tavi 17 suicidi da
ganzrax TviTdazianeba
Tavis Sinaarsi
umetes qveynebSi, sadac Sesabamisi informacia xelmi-
suicidi 431
sawvdomia, TviTmkvleloba sikvdilis mizezTa pirvel
suicidis aqti 431
aTeulSi Sedis. britaneTSi daavadebiT ganpirobebu-
suicidis epidemiologia 431
li dakarguli wlebis mixedviT, gulis daavadebebisa
demografiuli maxasiaTeblebi 432
da avTvisebiani simsivnis Semdeg, suicidi mesame adg-
suicidis mizezebi 433
ilzea. ukanaskneli ori aTwleulis manZilze ramden-
gansakuTrebuli jgufebi 435
ime qveyanaSi axalgazrda mamakacebs Soris TviTmkv-
suicidis riskis Sefaseba 437
lelobis SemTxvevebi gaizarda, Tumca, bolo dros
suiciduri ideebis mqone
am tendenciis kleba aRiniSneba. suicidis Tema mniS-
pacientebis marTva 439
vnelovania yvela eqimisTvis, visac saqme aqvs sui-
suicidis prevencia 441
cidis riskis mqone adamianebTan da vinc daxmarebas
ganzrax TviTdazianeba 443
uwevs gardacvlili piris ojaxsa da axloblebs. am
ganzrax TviTdazianebis aqti 443
sakiTxis mniSvneloba suicidis prevenciis erovnul
ganzrax TviTdazianebis epidemiologia 444
da saerTaSoriso iniciativebSia asaxuli (World Health
ganzrax TviTdazianebis mizezebi 445
Organization. 1998; Department of Health, 2002).
motivacia da ganzrax TviTdazianeba 445
arsebuli monacemebiT, erTi TviTmkvlelobis Ses-
ganzrax TviTdazianebis aqtis Sedegebi 446
abamisad 30 da met arafatalur mcdelobas aqvs ad-
mkurnalobis Sedegebi ganzrax
gili. ganzrax TviTdazianebas, ufro xSirad, mimar-
TviTdazianebis Semdeg 447
Taven is pirebi, romlebsac depresia, narkomoxmarebis
specialuri jgufebi 447
problemebi an sxva fsiqikuri aSlilobebi aReniSne-
ganzrax TviTdazianebis marTva 448
baT. TviTdazianebis epizodis momdevno wlis ganma-
servisebis saorganizacio mowyoba 448
vlobaSi TviTmkvlelobis SemTxvevebi, zogad popu-
pacientebis gamokvleva ganzrax
laciasTan SedarebiT. 60-100-jer aris gazrdili.
TviTdazianebis aqtis Semdeg 448
(Hawton et al., 2003a). suicidis sixSire momatebulia,
pacientis marTva gamokvlevis Semdeg 452
agreTve, fsiqiatriuli saavadmyofodan gaweris Semd-
marTvis zogierTi
gom periodSic. amitom, fsiqiatri kargad unda erkve-
gansakuTrebuli problema 453
odes TviTdazianebisa da suiciduri qcevis bunebasa
da mizezebSi da unda icodes prevenciis meTodebi.
ganzrax TviTdazianebisa da suicidis yvela aspeqti
ganxilulia Semdeg wyaroSi: Hawton and van Heeringen,
2000.
sixSire

suraTi 17.1. suicidis sixSiris


zogadi maCveneblebi (100 000-
ze) sqesis mixedviT. 1990-1995
World Health Organization Figures sul
and Facts about Suicide. World kacebi
Health Organization. Geneva. 1999. qalebi
wlebi

_ 430 _
suicidi

suicidi brivi an ucabedi sikvdilis SemTxvevebs) sasamarTlos~


mier miRebul gadawyvetilebas. sasamarTlos mxolod
suicidis aqti maSin gamoaqvs gadawyvetileba suicidis Sesaxeb, rode-
suicids gansazRvraven, rogorc letaluri dasasru- sac arsebobs naTeli mtkicebuleba, rom saqme gvaqvs
lis mqone aqts, romelic ganzrax aris inicirebuli TviTdazianebasTan da gardacvlil pirs TviTmkvl-
da ganxorcielebulia im adamianis mier, romelmac eloba hqonda ganzraxuli. Tu am oridan erT-erTi
icis am aqtis letaluri dasasrulis Sesaxeb an elis piroba mainc eWvs iwvevs, miiReba gadawyvetileba Sem-
aseT dasasruls. suicidi SeiZleba sxvadasxva meTo- TxveviTi gardacvalebis anu `Ria verdiqtis~ Sesaxeb.
diT ganxorcieldes. 2001 wels, inglissa da uelsSi `Ria verdiqtis~ gamotana ufro xSirad maSin xdeba,
Tavis CamoxrCoba yvelaze gavrcelebuli meTodi iyo rodesac TviTdazianebis aqti SedarebiT pasiuria
mamakacebs Soris da suicidis SemTxvevebis saerTo (mag., wyalSi Tavis daxrCoba Tavis CamoxrCobasTan Se-
raodenobis 40%-s Seadgenda. mas, sixSiris Tval- darebiT) da rodesac gardacvlili piri SedarebiT
sazrisiT, mohyveboda wamlis gadaWarbebuli doziT axalgazrdaa (Neeleman and Wessely, 1997). yovelive
miReba (20%), Tavis mowamvla manqanis gamonabolqviT amis gamo, miiCneva, rom TvTmkvlelobis SemTxvevebi
(TiTqmis 10%), Tavis daxrCoba wyalSi da simaRlidan ufro xSiria, vidre es oficialur statistikaSia
gadmoxtoma. qalebSi yvelaze gavrcelebuli meTodi asaxuli. erT-erTi naSromis Tanaxmad (Barraclough et
iyo wamlis didi doziT miReba (46%-ze meti), Tavis al., 1973), im adamianebidan, romelTa gardacvaleba
CamoxrCoba (TiTqmis 27%) da wyalSi Tavis daxrCoba SemTxveviTobad iyo kvalificirebuli, ukanasknel
(7%) (Brock and Griffiths, 2003). aSS-Si cecxlsasroli xanebSi mravals aReniSneboda depresia da alkoholis
iaraRisa da sxva Zalismieri meTodebis gamoyeneba an narkotikebis moxmareba, anu isini iseT cxovrebas
ufro xSiri movlenaa, vidre britaneTSi. eweodnen, romelic ar gamoricxavda TviTmkvlelobis
letaluri dasasrulis mqone suicidis SemTxvevaTa aqtis ganxorcielebas. mag., im periodSi, fsiqiatrebma
umetesoba dagegmilia. pirovneba, romelsac suicidi dublinSi aRricxes oTxjer meti suicidis SemTxve-
aqvs dagegmili, xSirad sgangebo zomebs mimarTavs (ar- va, vidre koroneris sasamarTlom. aseTi didi gansx-
Cevs ganmartoebul adgils da iseT dros, rodesac mo- vaveba monacemebs Soris sxvaganac iyo SeniSnuli. am
salodnelia, rom aravin gamoCndeba). Tumca, umravles problemis gadaWra nacadi iyo `SesaZlo suicidebis~
SemTxvevaSi, is mainc, raRac saxiT migvaniSnebs Tavisi SemTxvevebis aRricxviT, romlebSic gaerTianebuli
ganzraxvis Sesaxeb. aSS-Si Catarebuli gamokvlevebis iyo TviTmkvlelobis da `Ria verdiqtis~ SemTxvevebi
mixedviT, im adamianebis or mesamedze meti, vinc sui- (Schapira et al., 2001).
cidi ganaxorciela, manamde gamoxatavda suicidur gansxvaveba suicidis maCveneblebSi. zemoT ganxi-
ideebs, xolo TviTmkvlelobis ganzraxvaze erT mesa- luli mizezebis gamo, gansakuTrebuli sifrTxile
medze meti saubrobda. xSirad, pirovneba erTze met unda gamoviCinoT, rodesac erTmaneTs vadarebT sui-
adamians afrTxilebs suicidis SesaZlo aqtis Sesaxeb. cidis maCveneblebs qveynebisa da periodebis mixed-
erT-erTi mniSvnelovani britanuli gamokvlevis Tanax- viT. miuxedavad amisa, aSkaraa, rom sxvadasxva qveynis
mad (Barraclough et al., 1974), im adamianebis orma mesamedma, maCveneblebs Soris stabiluri gansxvaveba SeiniSneba.
romelmac SemdgomSi suicidi ganaxorciela, sxvadasxva kvlevebis saSualebiT, romelic aSS-Si mcxovrebi 11
mizeziT gaiara konsultacia zogadi profilis eqimTan sxvadasxva qveynis emigrantebze Catarda (Sainsbury and
suicidis aqtis wina Tves, xolo 40%-ma _ wina kviras. Barraclough; 1968), miiRes arapirdapiri mtkicebuleba
suicidis aqtamde erTi meoTxedi Sexvda Tavis fsiqi- imisa, rom sxvadasxva eris warmomadgenlebisTvis sui-
atrs. aqedan, naxevari Sexvda fsiqiatrs erTi kviriT cidis sixSire realurad gansxvavebulia, rac dadas-
adre suicidis aqtis ganxorcielebamde. SedarebiT turda imiT, rom emigrantebSi TviTmkvlelobis ra-
axali monacemebi adasturebs suicidis aqtamde fsiqi- odenoba Seesabameboda maTi qveynebis suicidis maCvene-
kuri janmrTelobis dacvis samsaxurebTan kontaqtis blebs. suicidis oficialuri maCvenebeli britaneTSi
gaxSirebas. aRsaniSnavia, rom aseTi kontaqti ufro iS- dasavleTis qveynebis maCveneblebTan SedarebiT da-
viaTia axalgazrda mamakacebSi. balia. zogadad, ufro maRali maCveneblebia Crdilo
aRmosavleT evropis qveynebSi, xolo xmelTaSua zR-
suicidis epidemiologia vis qveynebSi isini SedarebiT dabalia. oficialuri
statistikuri monacemebis sizuste. zusti statisti- maCvenebeli Zalian dabalia mahmadianur qveynebSi.
kuri monacemebi suicidis Sesaxeb advili mosapove- genderuli gansxvaveba sixSiris TvalsazrisiT ufro
beli ar aris, radgan informacia ucabedi sikvdilis gamokveTilia dasavleTis qveynebSi aziur qveynebTan
zust mizezze yovelTvis ar aris xelmisawvdomi. mag., SedarebiT. suicidis zogierTi meTodi damaxasiaTebe-
inglissa da uelsSi, oficialuri monacemebi eyrdno- lia adgilobrivi kulturisTvis (mag., sakuTari Tavis
ba `koroneris (gamomZiebeli, romelic iZiebs Zalado- dawva an ritualuri gamofatvra) (Cantor, 2000; Cheng,

_ 431 _
17 suicidi da ganzrax TviTdazianeba
Lee, 2000). ukanasknel xans, Tavis mowamvla qvanaxSiris sezonuri cvlilebebi
wvisas gamoyofili gaziT honkongSi TviTmkvlelobis
1921-1930-iani wlebidan moyolebuli, yvela aTwliani
gavrcelebul meTodad gadaiqca (Leung et al., 2002).
periodis maCveneblebiT, inglissa da uelsSi suicidis
cvlilebebi suicidis maCveneblebSi sixSire gazafxulisa da zafxulis TveebSi yvelaze
maRalia. igive monacemebia miRebuli CrdiloeTis
gasuli saukunis dasawyidan suicidis maCveneblebi
naxevarsferos sxva qveynebSic. miuxedavad imisa, rom
ramdenjerme Seicvala. yvelaze maRali maCvenebeli,
zafxulisa da zamTris sezoni samxreT naxevarsfero-
rogorc qalebSi ise mamakacebSi, orive msoflio omis
Si sxva Tveebs emTxveva, aqac TviTmkvlelobis SemTx-
dros aRiricxa. garda amisa, es maCvenebeli kidev
vevebi metia am periodSi. amgvari fluqtuaciis mizezi
ori periodis ganmavlobaSi gaizarda. pirvelad es
cnobili ar aris, Tumca arsebobs mosazreba, rom es
moxda 1932-1933 wlebSi, ekonomikuri depresiisa da
afeqturi aSlilobebis sezonur meryeobasTanaa da-
umuSevrobis dros. meore periodi moqceulia 1950-
kavSirebuli. yovel SemTxvevaSi, arsebobs garkveu-
iani wlebis dasasrulsa da 1960-iani wlebis dasawyiss
li mtkicebuleba, rom inglissa da uelsSi da zo-
Soris, rodesac arc ekonomikuri depresia iyo da arc
gierT sxva qveyanaSi, sezonuri variaciebi Semcirda
umuSevroba. 1963-1974 wlebSi suicidis maCvenebeli
ukanaskneli aTwleulis ganmavlobaSi (Yip et al., 2000).
Semcirda inglissa da uelsSi (magram ara evropis
sxva qveynebSi, saberZneTis gamoklebiT) da Crdilo
demografiuli maxasiaTeblebi
amerikaSi. inglissa da uelsSi suicidis maCveneblis
Semcireba albaT imiT iyo gamowveuli, rom Seicvala suicidi daaxloebiT samjer ufro xSirad gvxvde-
sacxovrebeli saxlebisTvis miwodebuli gazis Semad- ba mamakacebSi, vidre qalebSi. rogorc mamakacebSi,
genloba. Tu adre iyenebdnen gazis toqsikur formas, ise qalebSi, suicidis yvelaze maRali maCvenebeli
romelic qvnaxSiris wviT iyo miRebuli, SemdgomSi asakovan adamianebTan aris dadgenili. garda amisa,
daiwyes CrdiloeTis zRvidan miRebuli sawvavis ara- suicidis sixSire ufro dabalia daqorwinebul ada-
toqsikuri formis gamoyeneba. am cvlilebamde, gaziT mianebTan imaTTan SedarebiT, vinc arasodes yofila
mowamvla TviTmkvlelobis xSir meTods warmoadgenda. daqorwinebuli da aCvenebs zrdis tendencias Semdeg
suraTi 17.2 gviCvenebs cvlilebas suicidis sixSiris jgufebSi aseTi TanmimdevrobiT: qvrivi mamakacebi,
maCveneblebSi inglissa da uelsSi 1979-2001 wlebSi. qvrivi qalebi, ganqorwinebulebi. suicidis sixSire
monacemebi genderis da suicidis meTodis mixedvi- dasaqmebulebTan SedarebiT umuSevar pirebTan ufro
Taa gaanalizebuli. rogorc vxedavT, ufro maRali maRalia. socialuri klasis mixedviT, umaRlesi
maCveneblebi aRiricxeba mamakacebTan. diagrama, maCvenebeli gvxvdeba V klasSi (profesiuli unar-
agreTve, miuTiTebs maCveneblebis zrdas kategori- Cvevebis armqone fizikuri SromiT dakavebuli ada-
aSi `CamoxrCoba, moxrCoba da mogudva~ (ZiriTadad mianebi). am jgufs mosdevs I socialuri klasi (pro-
CamoxrCoba) da klebis tendencias kategoriaSi `sxva fesionalebi), romlis maCveneblebi aRemateba II, III
saxis mowamvla~ (ZiriTadad manqanis gamonabolqvi). da IV klasebis monacemebs. suicidis sixSire maRalia

inglisi da uelsi
100 000-ze (evropis standartul populaciasTan)

100 000-ze (evropis standartul populaciasTan)

mamakacebi qalebi
asakis mimarT standartizebuli maCvenebeli

asakis mimarT standartizebuli maCvenebeli

CamoxrCoba, moxrCoba da mogudva

sxva saxis
mowamvla
wamliT mowamvla

wamliT mowamvla sxva saxis wyalSi


mowamvla daxrCoba CamoxrCoba, moxrCoba
da mogudva
wyalSi daxrCoba

wlebi wlebi
suraTi 17. 2 asakis mimarT suicidis xarisxis standartizebuli maCvenebeli TviTdazianebis meTodisa da
sqesis mixedviT. 15 weli da zemoT. 1979-2001 (3-wliani moZravi saSualo maCvenebeli).

_ 432 _
suicidi
patimrebTan, gansakuTrebiT ki droebiT dapatimre- lobis mqone adamianebis daaxloebiT 6 procenti
bul pirebTan. sicocxles TviTmkvlelobiT amTavrebs. depresiuli
suicidis done gansakuTrebiT maRalia zogierTi pacientebis avadmyofobis istoriaSi, romlebmac
profesiis adamianebTan. veterinar qirurgebs mosa- TviTmkvleloba Caidines, sxva depresiul paci­en­
lodnelze samjer ufro maRali maCvenebeli aqvT, tebTan SedarebiT ufro xSirad fiqsirdeba TviT­
xolo farmacevtebisa da fermerebis monacemebi mo- dazianebis epizodebi da uimedobis gancda (Fawcett
salodnelze orjer ufro maRalia (Charlton et al., et al., 1990). garda amisa, am jgufSi ufro xSirad
1993). aseve, suicidis maCvenebeli SedarebiT maRalia gvxvdeba martoxela, ganqorwinebuli, daqvrivebuli
eqimebSi (mamakac eqimebTan SedarebiT, qal eqimebTan da ufrosi asakis adamianebi, ufro xSirad _
suicidis ufro maRali maCvenebelia dadgenili) (Haw- mamakacebi.
ton et al., 2001a; Schernhammer, Colditz, 2004). suicidi eq- w alkoholis avadmoxmareba. alkoholdamokidebu­
imebSi 436 gverdzea ganxiluli. lebis mqone pacientebze Catarebulma Semdgomma
dakvirvebam aCvena suicidis mudmivi riskis arseboba.
suicidis mizezebi 7%-is SemTxvevaSi aseTi riski sicocxlisTvis sa­
kvlevis meTodebi SiSi iyo (Inskip et al., 1998). alkoholdamokidebul
suicidis mizezebis gamokvlevas ramdenime sirTule adamianebSi suicidis SemTxvevebi ufro xSirad
ukavSirdeba. SeuZlebelia piradapiri informaciis mop- da­fiqsirebulia ufrosi asakis mamakacebTan, ro­
oveba pirovnebis janmrTelobisa da misi mdgomareobis melTac aqvT alkoholizmis xangrZlivi istoria,
Sesaxeb suicidis ganxorcielebis momentSi. suicidis depresiis istoria da warsulSi hqondaT suicidis
prospeqtuli gamokvlevebis Catareba rTulia, radgan mcdeloba. suicidis riski agreTve, gazrdilia im
suicidi iSviaT movlenas warmoadgens da, Sesabamisad, adamianebSi, visTanac alkoholis avadmoxmarebam
misi Seswavla didi jgufebis gamokvlevas moiTxovs. am ga­moiwvia somaturi problemebi, problemebi col-
sirTuleebis dasaZlevad or strategias iyeneben: qmrul da samsaxureobriv urTierTobaSi da, agreT­
ve, imaTTan, vinc dapatimrebuli yofila nasvam
1. retrospeqtul gamokvlevebSi grovdeba informa-
mdgomareobaSi Cadenili kanondarRvevis gamo.
cia im viTarebis Sesaxeb, romelSic ganxorcielda
suicidi. es xdeba Canawerebis SeswavliT da im eq- w narkomoxmareba SedarebiT gavrcelebulia im ada­
imebis, naTesavebisa da megobrebis interviuirebiT, mianebSi, visTanac suicidis mcdeloba fatalu­
romlebic gardacvlils kargad icnobdnen. rad mTavrdeba. es pirebi, Cveulebriv, axalgazrda
asakis arian (Oyefeso et al., 1999).
2. epidemiologiur gamokvlevebSi Seiswavlian kavSirs
erTi mxriv socialur da demografiul faqtorebs, w Sizofrenia. suicidis maCvenebeli izrdeba am aS­
xolo, meore mxriv, sxvadasxva periodSi da popula- lilobis mqone axalgazrda mamakacebSi daava­de­
ciaSi suicidis maCveneblebs Soris. bis sawyis etapze. suicidis maCveneblebis zrda
gansakuTrebiT dafiqsirebulia (a) recidivis
TiToeul midgomas specifikuri meTodologi-
dros; (b) depresiuli simptomebis dros; (g) maRali
uri problemebi ukavSirdeba, Tumca, pirveli tipis
akademiuri moswrebis mkveTrad gauaresebisas avad­
gamokvleva, romelsac `fsiqologiur autopsias~
uwodeben, gvexmareba suicidis winmswrebi faqtorebis
identifikaciaSi. meore midgoma gvexmareba gaverkveT
cxrili 17.1 fsiqikuri aSlilobis procentu-
li maCvenebeli letaluri dasasrulis mqone
im socialur viTarebaSi, romelmac ganapiroba suici-
suicidis xuT fsiqologiur autopsiur gamo-
dis maCveneblebis zrda.
kvlevaSi. DSM–III an DSM–III R kriteriumebis
calkeuli fsiqologiuri da somaturi faqtorebi gamoyenebiT
calkeuli faqtorebis Seswavlisas (cxrili 17.1) Sem- depresiuli aSliloba 36-90
degi ZiriTadi Sedegi iqna miRebuli: im adamianebis um- alkoholis avadmoxmareba an alkoholdamokidebuleba 43-54
ravlesobas, vinc sicocxles suicidiT amTavrebs, gar-
narkomoxmareba an wamaldamokidebuleba 4-45
dacvalebis momentSi ama Tu im saxis fsiqikuri aSli-
loba aReniSneba (Barraclough et al., 1974). msgavsi Sede- Sizofreniuli aSliloba 3-10

gebi sxva qveynebSic miiRes (Cheng and Lee, 2000), esenia: organuli fsiqikuri aSliloba 2-7
w pirovnuli aSliloba. aRiniSneba erT mesa­medidan pirovnuli aSliloba 5-44
naxevramde raodenobis im adamianebSi, visac hqonda
Lonnqvist, JK (2000). Epidemiology and causes of suicide. In MG
suicidis mcdeloba (Foster et al., 1997). Gelder, JJ Lopez-Ibor JR, and NC Andreasen (eds). The new Oxford
textbook of psychiatry. Chapter 4.15.1. Oxford University Press,
w guneb-ganwyobis aSliloba. guneb-ganwyobis aSli­
Oxford

_ 433 _
17 suicidi da ganzrax TviTdazianeba
myofobis gamo. am jgufSi suicidis riski cxovrebis Ceulia suicidis gaxmaurebuli faqtebis zegavleniT,
manZilze 7%-s Seadgens (Inskip et al., 1998). romlebmac miipyres sazogadoebis, presis da televi-
suicidTan asocirebuli sxva faqtorebia ganzrax ziis yuradReba (Eisenberg, 1986b; Gould et al., 1990).
TviTdazianebis istoria da mZime fizikuri daavadeba
biologiuri faqtorebi
(gansakuTrebiT epilefsia). (ix. Harris and Barraclough,
ikveTeba kavSiri suicidsa da suicidis ojaxur isto-
1995; Stenager and Stenager, 2000).
rias Soris. naSvilebi pirebis gamokvlevebi (Wender et
suicidTan dakavSirebuli socialuri faqtorebi al., 1986) imaze miuTiTebs, rom suicidis meqanizmi ge-
ukve didi xania tardeba iseTi gamokvlevebi, romelTa netikuri xasiaTisaa. es genetikuri meqanizmi SeiZleba
meSveobiT xdeba suicidis maCveneblis Sedareba erTi damoukidebeli iyos im meqanizmebisgan, romlebic ga-
qveynis SigniT da ramdenime qveyanas Soris. amaTSi napirobebs nebismier fsiqikur aSlilobas (Roy et al.,
arc erTi maTgani ar aris iseTi gavleniani, rogorc 2000) da, SesaZloa, iseT pirovnul TvisebebTan iyos
emil durkhaimis mier mecxramete saukunis dasasruls dakavSirebuli, rogoric impulsuroba da agresiaa.
Catarebuli gamokvleva (Durkheim, 1951). durkhaim- suiciduri qceva, agreTve, dakavSirebulia Tavis
ma Seiswavla suicidis maCveneblebi safrangeTSi da tvinis 5-HT-is gzebis aqtivobis daqveiTebasTan. mag.,
Seadara isini evropis sxva qveynebis monacemebs. man suicidantebSi daqveiTebulia 5-HT funqciis presinaf-
aCvena, rom suicidis sixSires mravali socialuri suri markerebisa (CSF da 5-HIAA) da 5-HT transpor-
faqtori ganapirobebs. suicidis xarisxi ufro daba- teris ubnis simkvrive. amis sapirispirod, prefronta-
li aRmoCnda omianobisa da revoluciis periodSi da lur korteqsSi gazrdilia 5-HT1A da 5-HT2A postsinaf-
izrdeboda ekonomikuri aRmavlobis da ekonomikuri suri receptorebis simkvrive, rac SeiZleba asaxavdes
depresiis dros. amis safuZvelze man daaskvna, rom 5-HT-is daqveiTebuli gamoTavisuflebis sapasuxo kom-
suicidis dones, ZiriTadad, ganapirobebs socialuri pensatorul regulacias (Mann, 2003). rogorc Cans,
integracia da socialuri regulacia. durkhaimma aR- asociacia 5-HT-is gzebis aqtivobis daqveiTebasa da
wera suicidis oTxi tipi, saidanac erT-erTi _ anomi- suicidur qcevas Soris ufro farToa da ukavSirdeba
uri suicidia. mocemul konteqstSi suicidis swored Tavis tvinis daqveiTebuli 5-HT funqciis mqone adami-
am tipis ganxilvaa yvelaze saintereso. termini `ano- anebis impulsurobisa da agresiulobis maRal xarisxs
miuri suicidi~ aRwers iseTi adamianis TviTmkvl- (Mann, 2003). 5-HT-is funqciasa da suicids Soris gamov-
elobas, romelsac gawyvetili aqvs kavSiri sxva ada- lenilma kavSirma ganapiroba interesi iseTi kvlevebis
mianebTan da aRar miiCnevs Tavs sazogadoebis wevrad mimarT, romliTac swavloben 5-HT receptorebis ma-
(durkhaimis mier identificirebuli danarCeni tipe- kodirebeli genebis polimorfizms suicidisadmi
bia egoisti, altruisti da fatalisti). midrekil pirebSi. jerjerobiT sarwmuno asociaciebis
ufro gviandelma gamokvlevebma aCvena, rom suici- dadgena ver moxerxda (Arango et al., 2003).
dis SedarebiT maRali maCvenebeli dakavSirebulia
fsiqologiuri faqtorebi
umuSevrobisa da siRaribis maRal donesTan (Gunnel
suicidis fsiqologiuri faqtorebis Sesaxeb, ZiriTa-
et al., 1995), ganqorwinebasTan da socialur fragmen-
dad, msjeloben ganzrax TviTdazianebis qcevis Seswav-
taciasTan (Whitley et al., 1999). miuxedavad imisa, rom
liT, romelsac ar aqvs letaluri dasasruli, Tumca,
am gamokvlevebis Sedegebi ar gvaZlevs saSualebas Se-
suicidis faqtorebi SeiZleba amisgan gansxvavebuli
viswavloT im adamianebis maxasiaTeblebi, romlebmac
iyos. gamonakliss warmoadgens bekisa da misi ko-
TviTmkvleloba Caidines, isini gvawvdis mniSvnelo-
legebis gamokvleva. maT Caatares dakvirveba 200 pa-
van informacias sazogadoebaSi arsebul faqtorze,
cientze, romlebic manamde hospitalizebulni iyvnen
romlebic zemoqmdeben suicidis doneze. kros-kul-
suiciduri azrebis gamo (Beck et al., 1985). aRmoCnda,
turuli monacemebi imas miuTiTebs, rom suicidis
rom uimedobis maRali maCveneblis mqone pirebs aR-
mniSvneloba da misdami damokidebuleba Zalian gan-
eniSnebodaT suicidis momatebuli sixSire momdevno
sxvavebulia sxvadasxva kulturaSi, rac, Tavis mxriv,
5-10 wlis manZilze. Semdgomi kvlevebiT dadgenilia,
kavSirSia suicidis xarisxTan.
rom suiciduri qceva SeiZleba dakavSirebuli iyos: im-
kidev erTi faqtori, romelic, rogorc Cans zemoq-
pulsurobasTan, diqotomiur azrovnebasTan (ukidure-
medebs suicidis xarisxze, mediis mier suicidis Temis
si azrovneba, rodesac pirovnebisTvis yvelaferi, mx-
gaSuqebaa. aRmoCnda, rom suicidis da suicidis mcd-
olod, an TeTri an Savia)kognitur SezRudulobasTan,
elobis SemTxvevebis raodenoba izrdeba iseTi mxat-
problemis gadaWris daqveiTebul unarTan da auto-
vruli satelevizio filmebisa da programebis Semdeg,
biografiuli mexsierebis zedmetad ganzogadebasTan.
romlebic Seicavs kadrebs suicidis Sesaxeb (Hawton
yvela am faqtors SeuZlia, impulsuri qcevisaken ga-
et al., 1999b). zogjer, suicidis mizniT gamoyenebuli
nawyos adamiani (Williams and Pollock, 2000).
saSualebebi da suicidis ganxorcielebis dro Ser-

_ 434 _
suicidi

daskvna w aucilebelia pacientebisTvis intensiuri mxar­


CamoTvlil faqtorebs ar aqvT uSualo mizez-Sedego- daWeris gaweva saavadmyofodan gaweris Semdeg
brivi kavSiri suicidTan, Tumca isini miuTiTeben sa- ramdenime kviris ganmavlobaSi. pacientebze Sem­
mive jgufis faqtorebis mniSvnelobaze: (1) somaturi dgomi pirveli dakvirveba unda ganxorcieldes
faqtorebi, romlebic moicavs depresiul aSlilobas, saavadmyofodan saboloo an droebiTi gaweridan
alkoholis avadmoxmarebasa da pirovnul aSlilo- ramdenime dRis Semdeg.
bebs; (2) fsiqologiuri faqtorebi, romelTa Sorisac w winaswar dagegmeT is RonisZiebebi, romlebic
yvelaze Zlieria uimedobis gancda; (3) socialuri unda ganaxorcieloT pacientis mier mkurnalobis
faqtorebi, gansakuTrebiT, izolacia da siRaribe. reJimis daucvelobis SemTxvevaSi.
SesaZloa, mniSvnelovani iyos iseTi pirovnuli maxasi- w CataareT medikamentebis gverdiTi efeqtis moni­
aTeblebi, rogoricaa impulsuroba da agresiuloba, toringi. Tu aRmoCnda, rom pacienti uars ambobs
romelTa biologiur safuZvels 5-HT sistemis da- damatebiTi medikamenetebis miRebaze misTvis da­
zianeba unda warmoadgendes. niS­nuli preparatebis gverdiTi efeqtebis gamo,
CaanacvleT es medikamanetebi naklebi gverdiTi
gansakuTrebuli jgufebi efeqtis mqone erTi preparatiT.
suicidi fsiqiatriuli servisebis momxmareblebSi w palataSi myofi sagnebi: radgan suicidis gavrce­
Tu gaviTvaliswinebT mWidro kavSiris arsebobas lebuli meTodi Tavis CamoxrCobaa, palataSi ar
fsiqikur aSlilobasa da suicids Soris, ar unda iyos unda iyos iseTi sagnebi, romelTa gamoyenebasac
gasakviri, rom bevri piri, romelic TviTmkvlelobiT SeZlebs pacienti Tavis CamoxrCobis mizniT.
asrulebs cxovrebas, fsiqiatriuli servisis momx- am zogadi punqtebis garda, depresiuli aSlilobisa
marebelia. da Sizofreniis dros, damatebiTi punqtebia gasaT­
inglissa da uelsSi daarsebuli konfidencialuri valiswinebeli.
erovnuli gamokiTxvis centris meSveobiT Segrovda depresiuli aSliloba. depresiuli aSlilobis
informacia yvela suicidant pacientze, romelic mqone pacientebSi suicidis riski SeiZleba gai­
ukanaskneli 12 Tvis manZilze fsiqiatriuli momsax- zardos mkurnalobis dasawyisSi, fsiqomotoruli
urebiT sargeblobda (Appleby et al., 2001). suicidis retardaciis SemcirebasTan erTad. Tumca, sava­ra­
maCveneblebi SedarebiT maRali iyo stacionirebul udoa, rom suicidis ganxorcielebis etapze pa­cientTa
pacientebs Soris. TviTmkvlelobis SemTxvevebis umetesoba antidepresiul mkurnalobas ar itarebs
TiTqmis erTi meoTxedi stacionirebis pirvel kvi- (Isacsson et al., 1994). zogierTi antidepresantis mier
raze modioda. suicidis SemTxvevebis daaxloebiT suiciduri qcevis riskis gazrdis sakiTxi 584-e
erTi mesamedi emTxveoda stacionaridan droebiT gverdzea ganxiluli.
gaweris periods, xolo pacientebis erTi meoTxedi Sizofrenia. Sizofreniis diagnozis mqone pi­
_ gaweridan sami Tvis, upiratesad ki pirveli ori rebTan suicidTan asocirebuli faqtorebia afeq­
kviris ganmavlobaSi (eqimTan sakontrolo vizita- turi aSliloba, suiciduri azrebi, wuxili imis
mde) iklavda Tavs. suicidis faqtebi ufro xSiri iyo Taobaze, rom daavadeba uaryofiTad imoqmedebs
xanomkle hospitalizaciis Semdeg da maSin, rodesac maT fsiqikur funqcionirebaze, marcxis gancda,
pacienti samedicino Cvenebis sawinaaRmdegod ewere- medikamenturi mkurnalobisadmi daumorCilebloba
boda stacionaridan. da narkomoxmareba. Sizofreniis, rogorc daavadebis
gamokiTxvaSi monawile suicidis mcdelobis mqone maxasiaTeblebi naklebad warmoadgens pirdapir risk-
pacientebis TiTqmis naxevari CarTuli iyo specialur faqtors, magram isini arapiradipiri gziT moqmedeben
programaSi (Care Programm Approach) (gv. 679), romlis zemoT xsenebul faqtorebze (Hawton et al., 2005).
farglebSic xdeboda maTi mdgomareobis dinamikis
multidisciplinuri Sefaseba. pacientebis erTi meo-
racionaluri suicidi
Txedi ar icavda programis moTxovnebs da erTi mex- zemoT Tqmulis miuxedavad, suicidi, zogjer, fsi­
uTedi ar iRebda daniSnul medikamentebs. pacientebis qikurad janmrTeli adamianis racionalur qmedebas
TiTqmis ori mesamedis SemTxvevaSi, fsiqikur prob- warmoadgens. garda amisa, aRwerilia masobrivi TviT­
lemebze momuSave gunds dasWirda gansakuTrebuli mkvlelobis faqtebi, mag., garkveuli tipis religiur
Zalisxmeva pacientebTan TanamSromlobis aRsadgenad. jgufebSi. am faqtebis aRwera namdvilad saeWvos
im pacientebis did nawils, romelic uars ambobda xdis imas, rom religiuri ritualis yvela monawiles
TanmSromlobaze, Sizofreniis diagnozi dausves. fsiqikuri daavadeba aReniSneboda. miuxedavad ase­
zemoTxsenebuli monacemebi Semdeg saWiroebebze Ti gamonaklisi SemTxvevebis arsebobisa, mainc
miuTiTebs: unda davuSvaT, rom adamians, romelic saubrobs

_ 435 _
17 suicidi da ganzrax TviTdazianeba
suicidis Sesaxeb, fsiqikuri problemebi aReniSneba, siuli da sakuTar TavSi Caketilebi iyvnen da
Tu faqtebis Semdgomi analizi sapirispiros zogierTma Sewyvita skolaSi siaruli. meore jgufSi
ar daamtkicebs. Tu es daSveba sworia (zogjer Sedioda impulsuri bavSvebi, romlebic Zaladobisaken
rTulia depresiuli aSlilobis identifikacia iyvnen midrekilni da zedmetad mgrZnobiareni iyvnen
pacientis pirvelad naxvisas), sikvdilis impulsi kritikis mimarT (Pfeffer, 2000; Shaffer et al., 2000).
unda Sesustdes normaluri sulieri mdgomareobis mozardebi. ukanasknel wlebSi gaizarda suicidis
aRdgenis Semdeg. ufro metic, Tu gadawyvetileba done mozardebis populaciaSi. inglissa da uelsSi
TviTmkvlelobis Sesaxeb racionaluradaa miRebuli, suicidis xarisxis zrda, ZiriTadad, aRiniSneba 15-
mainc mizanSewonilia TviTdazianebis prevencia, 19 wlis asakis vaJebis populaciaSi (McClure, 2000).
radgan racionaluri gadawyvetileba suicidis TviTmkvlelobis ZiriTadi meTodebia Tavis CamoxrCoba
Sesaxeb SeiZleba mcdar Sexedulebebs emyarebodes da manqanis gamonabolqviT Tavis mowamvla (Hawton et
da damatebiTi informaciis miRebis Semdeg SeiZleba al., 1999a). fsiqologiurma autofsiam (Houston et al.,
Seicvalos (mag., rodesac mas ecodineba, rom 2001) aCvena, rom im mozardebis daaxloebiT 70%-s,
avTvisebiani simsivniT gardacvaleba iseTi mtkivneuli romlebmac suicidiT daasrules cxovreba, fsiqikuri
ar aris, rogorc mas hgonia). aSliloba aReniSnebodaT (ZiriTadad, depresiuli
da pirovnuli aSlilobis komorbidoba). mravali
xandazmuli adamianebi
axalgazrda narkotikebisa da alkoholis momxmarebeli
qveynebis umravlesobaSi, suicidis SemTxvevebi yvelaze iyo. TviTmkvleloba xSirad warmoadgenda xangrZlivi
xSiria 75 wels gadacilebul pirebSi. mamakacebSi problemebis kulminacias interpersonalur da
yvelaze gavrcelebuli meTodi Tavis CamoxrCobaa, fsiqosocialur sferoSi. mozardebis or mesamedTan
xolo qalebSi _ wamlis gadaWarbebuli doziT miReba warsulSi dafiqsirda suicidis mcdeloba. damatebiTi
(Harwood et al., 2000a). aqtiuri TviTdazianebis garda, informaciisTvis ix. Wilde, 2000.
zogierTi adamiani kvdeba sakuTari Tavis ganzrax
ugulebelyofisgan (mag., uars ambobs sakvebze an eTnikuri jgufebi
mkurnalobis Catarebaze). axalgazrdebis msgavsad, emigrantebs Soris suicidis sixSire maTi mSobliuri
depresia xandazmul adamianebTanac suicidis Zlier qveynebis suicidis maCveneblebs Seesabameba. bri­ta­
prediqtors warmoadgens. danarCeni faqtorebia neTSi azieli qalebis populaciaSi suicidis sagangaSo
izolacia da susti fizikuri janmrTeloba, Tum­ monacemebi aRiniSneba.
ca es ukanaskneli faqtori SeiZleba depresiis ga­
maRali riskis profesiuli jgufebi
mowvevis gziT moqmedebdes (Conwell et al., 2002).
aseve, mniSvnelovania pirovnuli maxasiaTeblebi, eqimebi. suicidis maCveneblebi ufro maRalia
gansakuTrebiT, SfoTva da obsesia (Harwood et al., eqimebSi zogad populaciasTan SedarebiT, da ufro
2000b). suicidi xandazmul pirebTan Semdeg wyaroSia maRalia qal eqimebSi, mamakac eqimebTan SedarebiT
ganxiluli: Harwood, Jacoby, 2000. (Hawton et al., 2000; Schernhammer and Colditz, 2004).
eqimebTan suicidis maRali maCveneblis axsna mrvali
bavSvebi da mozardebi mizeziT iyo nacadi (medikamentebis xelmisawvdomoba,
bavSvebi. suicidi iSviaTia bavSvebSi. 1989 wels, wamaldamokidebulebisa da alkoholdamokidebulebis
suicidis sixSire 5-14 wlis asakis bavSvebSi Seadgenda ma­Rali xarisxi, samuSaosTan dakavSirebuli stresi,
0.7/100000 aSS-Si da 0.8/100000 _ britaneTSi. depresiuli aSlilobis mkurnalobis dabali motivacia,
Zalian cotaa cnobili im garemoebebis Sesaxeb, eqimis profesiis arCeva garkveuli predispoziciis
romlebic iwvevs suicids bavSvobis asakSi, garda im mqone pirebis mier). suicidiT gardacvlili 38
faqtorebisa, romlebic mZime pirovnul da socialur eqimis fsiqologiurma autofsiam (Hawton et al., 2004a)
problemebTan aris dakavSirebuli. suicidis Sedegad aCvena, rom maT or mesameds aReniSneboda fsiqikuri
gardacvlil bavSvebs, Cveulebriv, aReniSnebaT an­ aSliloba (ZiriTadad depresiuli aSliloba) da
tisocialuri qceva, xolo suiciduri qceva da alkohol an narkomoxmareba. amdenive SemTxvevaSi
depresiuli aSliloba bavSvis mSoblebTan da da- dafiqsirda samsaxureobrivi problemebi. daaxloebiT
ZmasTan fiqsirdeba (Shaffer, 1974). Saferi (Shaffer) erT mesameds hqonda urTierTobebTan dakavSirebuli
asxvavebda bavSvebis or jgufs: pirvel jgufSi problemebi, xolo erT meoTxeds _ finansuri
Sedioda gansakuTrebiT maRali inteleqtis mqone poblemebi. suicidis meTodebSi yvelaze xSiri
bavSvebi, romlebic, rogorc Cans, izolirebulni gamodga wamliT Tavis mowamvla (rac aRemateboda
iyvnen TavianTi, naklebad ganaTlebuli, mSoblebisgan. zogadi populaciis Sesabamis maCvenebels). garda
aseTi bavSvebis dedebs xSirad aReniSnebodaT fsi­ amisa, anesTeziologebis naxevarma gamoiyena
qikuri daavadeba. gardacvalebamde, bavSvebi depre­ saanesTezio saSualebebi. orive rigis faqtorebi

_ 436 _
suicidi
gaTvaliswinebulia prevenciis programebis mier. suicidis riskis Sefaseba
zogadi medicinis dargSi momuSave eqimebis popu­
zogadi sakiTxebi
laciasTan SedarebiT, suicidis ufro maRali
nebismier eqims unda SeeZlos suicidis riskis
maCvenebeli dafiqsirda anesTeziologebTan, Temis
Sefaseba. suicidis riskis Sefaseba or moTxovnas
doneze momuSave eqimebTan, zogadi profilis eqimebTan
unda akmayofilebdes: pirvelia eqimis mcdeloba,
da fsiqiatrebTan (Hawton et al., 2000). ar aris cnobili,
dasvas pirdapiri, magram taqtiani kiTxvebi
es maCveneblebi individualuri maxasiTeblebiTaa
pacientis ganzraxvis Sesaxeb. arsebobs damajerebeli
gamowveuli (romlebic ganapirobeben specialobis
mtkicebuleba imis Taobaze, rom pacientisTvis
arCevas da suicidis xarisxs) Tu samuSaos xasiaTiT.
suicidTan dakavSirebiT kiTxvebis dasma zrdis
fermerebTanac SeiniSneba suicidis maRali xarisxi.
suicidiuri qcevis albaTobas. amis sapirispirod,
SesaZlo mizezebs Soris asaxeleben TviTdazianebis
rodesac eqimi Seexeba suicidis Temas adamianTan,
saSualebebis (momwamvleli nivTiereba da iaraRi)
romelsac ufiqria TviTmkvlelobaze, pacients
xelmisawvdomobas, samuSaosTan dakavSirebul stress
uCndeba gancda, rom misi ukeTesad esmiT, ramac
da finansur sirTuleebs (Malmberg et al., 1999).
SeiZleba Seamciros suicidis riski.
studentebSi suicidis maCveneblebi, Cveulebriv,
meore moTxovna gulisxmobs sifxizlis gamoCenas
zogadi populaciis Sesabamisi asakobrivi jgufis
iseTi faqtorebis mimarT, romlebic suicidis pred­
maxasiaTeblebis msgavsia, rac ar Seesabameba im mo­
iqtorebs warmoadgenen. Tumca, am faqtorebze dam­
saz­rebas, rom studentebi maRali riskis jgufs
yarebuli prognozi ar aris sakmarisad sensitiuri
warmoadgenen.
da specifikuri. amis gamo, maSinac ki, rodesac ris­
SeTanxmeba suicidis Sesaxeb ki, sruliad marTebulad, maRali xarisxis riskad
suicidis Sesaxeb SeTanxmebis dadebisas ori an meti aris kvalificirebuli, Zneli gansasazRvria, Tu
adamiani Tanxmdeba, rom sicocxles daasruleben rodis ganxorcieledeba suicidis aqti. gold­
TviTmkvlelobiT erTsa da imave dros. aseTi Stainis gamokvlevaSi (Goldstein et al., 1991) mcdeloba
SeTanxmebebi xSirad ar sruldeba. Soreuli aR­ iyo, suiciduri qcevis prognozis mizniT, statis­
mosavleTis qveynebSi xelSekrulebas, Cveulebriv, tikuri modelis Seqmna. avtorebma scades am
deben 30 wlamde asakis Seyvarebulebi, xolo da­ modelis gamoyenebiT suicidis 46 SemTxvevis prog­
savleTis qveynebSi _ 50 wels gadacilebuli wyvi­ nozi stacionaruli pacientebis maRali riskis
lebi, romlebic erTmaneTze arin damokidebuli. jgufSi, magram ver moaxerxes verc erTi pacientis
SeTanxmeba suicidis Sesaxeb unda gavarCioT iseTi identifikacia, romelmac momavalSi suicidi gana­
SemTxvevebisgan, rodesac mkvlelobas suicidi xorciela.
mohyveba (gansakuTrebiT maSin, rodesac erTi adamiani
riskis Sefaseba
kvdeba, meore ki gadarCeba) an rodesac erTi adamiani
yvelaze aSkara gamafrTxilebeli niSani aris suicidis
exmareba meores suicidis aqtis ganxorcielebaSi,
Sesaxeb ganzraxvis pirdipiri gancxadeba. rogorc
xolo Tavad TviTmkvleloba ar aqvs ganzraxuli.
ukve aRvniSneT, moaruli azri, romlis Tanaxmad, is,
amgvari SeTanxmebebis mizezebi zustad ar aris
vinc xSirad laparakobs TviTmkvelobaze, arasodes
dadgenili. Cveulebriv, or adamians gansakuTrebiT
axorcielebs mas, arasworia. piriqiT. im adamianebis
axlo urTierToba akavSirebs, magram isini sxvebisgan
ori mesamedi, vinc sicocxles TviTmkvlelobiT
socialurad izolirebulni arian. xSirad suicidis
asrulebs, yovelTvis atyobinebs sxvebs sakuTar
iniciatori dominanturi partnioria.
ganzraxvas. zogi adamiani gamudmebiT laparakobs
masobrivi suicidi iSviaTobas warmoadgens. masob­
TviTmkvlelobaze, ris gamoc mis naTqvams seriozulad
rivi suicidis magaliTia 1978 wels xalxebis taZris
aravin uyurebs da is aRiqmeba, rogorc muqara,
kultis 913 mimdevris TviTmkvleloba jeimstaunSi
romelic sxvebze zegavlenis moxdenas emsaxureba.
(gaiana) da 1997 wels samoTxis karibWis kultis 39
Tumca, adamianebi, romlebic xSirad imuqrebian,
mimdevris TviTmkvleloba kaliforniaSi. amgvari
rom Caidenen TviTmkvlelobas, sabolood marTlac
tragikuli movlenebi, Cveulebriv, inicirebulia
iklaven Tavs. uSualod suicidis aqtamde, maT,
qarizmatuli lideris mier, romelsac mtkice rwmena
SeiZleba, gansxvavebulad daiwyon saubari sikvdilis
aqvs da, zogjer, iluzoruli ideebiT aris Sepyrobili.
Sesaxeb da Ria gancxadebebis gakeTebis nacvlad masze
aseT jgufebSi suicids, xandaxan, mkvleloba mohyveba.
miniSnebebiT isaubron.
bolo xans SeSfoTebas gamoTqvamen imis gamo, rom
riskis Sefaseba, agreTve, xdeba im faqtorebis
suicidis Sesaxeb SeTanxmebis miRweva internetis meS­
gaTvaliswinebiT, romlebic suicidTanaa asocirebuli
veobiT xdeba (Rajagopal, 2004). SeTanxmeba suicidis Tao­
(gv. 584).
baze Semdeg wyaroSia ganxiluli: Nock and Marzuk, 2000.

_ 437 _
17 suicidi da ganzrax TviTdazianeba
maRal riskze Semdegi faqtorebi mianSinebs: fsiqikuri statusis gamokvleva
w aSkarad gamoxatuli uimedoba; gansakuTrebiT safuZvlianad unda moxdes guneb-
w warsulSi suicidis mcdeloba: im pirebis 40-60%-s, ganwyobis gamokvleva. garda amisa, Sesafasebelia
romlebic cxovrebas TviTmkvlelobiT asruleben, pa­cientis kognituri funqciebi. amis Semdeg, in­
adrec hqoniaT suicidis mcdeloba; ter­viuerma unda Seafasos suicidis ganzraxva.
w socialuri izolacia; Tavidan pacients ekiTxebian, xom ar Tvlis is, rom
cxovreba gausaZlisi gaxda an surs Tu ara cxovrebis
w SedarebiT xandazmuli asaki;
gagrZeleba. pirvel kiTxvas mivyavarT ufro pirdapir
w depresiuli aSliloba, gansakuTrebiT guneb-gan­ gamokiTxvamde suiciduri azrebis, konkretuli
wyobis cvlilebebi, romlebsac Tan axlavs insomnia, gegmebis da TviTmkvlelobisTvis mzadebis Sesaxeb
anoreqsia da wonaSi dakleba; (mag., abebis momarageba). mniSvnelovania gvaxsovdes,
w alkoholdamokidebuleba, romelsac Tan axlavs so­ rom mZime depresiis mqone pacientebs drodadro
maturi garTulebebi da mZime uaryofiTi socialuri aReniSnebaT homiciduri ideebi. maT SeiZleba
Sedegebi; sjerodeT, rom meore adamianis (xSirad meuRlis an
w wamaldamokidebuleba; Svilis) mokvla mowyalebis aqtia, radgan amiT xdeba
maTi autaneli tanjvisgan gaTavisufleba. aseT
w Sizofrenia, gansakuTrebiT axalgazrda mamakacebSi,
homicidur ideebs yovelTvis seriozulad unda
romelTac aReniSnebaT ganmeorebadi mZime daavadeba,
movekideoT.
depresia, inteleqtualuri funqciis daqveiTeba da
warsulSi suicidis mcdeloba (ix. gverdebi 324 da 435); suicidis riskis Sefaseba stacionarul
w qronikuli daavadeba Tanmxlebi tkiviliT; pacientebSi
w epilefsia; stacionaruli pacientis TviTmkvleloba gansa­
w paTologiuri pirovneba. kuT­rebiT SemaSfoTebeli faqtia, ris gamoc
Zal­ze sasurvelia, rom moxdes riskis mqone
anamnezis Sekreba pacientebis identifikacia. samwuxarod, es rTuli
zogadi risk-faqtorebis dadgenis Semdeg, saWiroa gansaxorcielebelia, radgan zemoT mocemuli
informaciis mopoveba detalebis Sesaxeb. interviu zogadi risk-faqtorebi stacionaruli pacientebis
unda Catardes auCqareblad. intervius ganmavlobaSi umravlesobas aReniSneba, amitom maTze dayrdnobiT
eqimi TanagrZnobas unda gamoxatavdes pacientis Znelia riskis xarisxis dadgena. mocemuli problemis
mimarT, rac pacients gauadvilebs aRiaros Tavisi ilustracia SesaZlebelia im stacionarul pa­cie­
sasowarkveTili mdgomareoba da TviTganadgurebasTan ntebze Catarebuli SemTxveva-kontrolis gamo­
dakavSirebuli azrebi. Umjobesia, interviu daviwyoT kvlevis Sedegebis retrospeqtuli analiziT, rome­
kiTxvebis dasmiT amJamindeli problemebis da maTze lTac suiciduri aqti ganaxorcieles (Powell et
pacientis reaqciis Sesaxeb. kiTxvebi unda exebodes al., 2000). avtorebma moaxdines xuTi prediqtoris
pacientis mier gancdil danakargs (axloblis dakargva identifikacia. esenia: (1) suiciduri azrebi; (2) axlo
an ganqorwineba), finansur zarals da statusis warsulSi mZime danakargi; (3) bodviTi ideebi; (4)
dakargvas. pacientisgan unda movipovoT informacia qronikuli fsiqikuri daavadeba; (5) suicidis ojaxuri
sxva adamianebTan konfliqtisa da socialuri istoria. xuTive risk-faqtoris mqone pacientTan
izolaciis Sesaxeb. yovelTvis unda davsvaT kiTxvebi riskis xarisxi 30 procents Seadgenda, magram 100
somatur daavadebasTan dakavSirebiT. xandazmul pacientSi mxolod 1-Tan dadginda xuTive risk-
pacientebTan gansakuTrebiT unda gavamaxviloT faqtoris arseboba. danarCenebTan prediktorebis
yuradReba mtkivneul simptomebze. depresiul sensitiuroba da specifikuroba dabali iyo. kerZod,
pacientebTan suicidi zogjer ukavSirdeba fizikuri oci erTTan Tanafardobis riskis mqone pirebidan
daavadebis usafuZvlo SiSs, romelic, pacientis moxerxda mxolod 2 procentis zusti identifikacia,
azriT, Tan axlavs fsiqikur aSlilobas. xolo gardacvlili pirebis umravlesobasTan riskis
pirovnuli Tvisebebis gamokvlevisas, unda xarisxi 1 procents an naklebs Seadgenda. amgvarad,
gvaxsovdes, rom pacientis mier sakuTari Tavis riskis mqone pacientebis gamovlena SesaZlebelia
aRwera SeiZleba mis depresiul mdgomareobas mxolod bevri damatebiTi mcdari dadebiTi
asaxavdes. roca ki es SesaZlebelia, interviu unda faqtorebis gaTvaliswinebiT. rasac Tan axlavs im
CamovarTvaT kidev erT informators. anamnezis pirebze, romlebic arasdros Caidenen suicids,
Sekrebisas yuradReba unda mivaqcioT guneb-ganwyobis intensiuri supervizia (pirovnebisTvis am superviziis
cvalebadobas, impulsur da agresiul tendenciebs da Sedegebis gaTvaliswinebiT) da momsaxure personalis
damokidebulebas religiisa da sikvdilis mimarT. Statis gazrda.

_ 438 _
suicidi
suiciduri ideebis mqone pacientebis marTva suicidis riskis regularul Sefasebas da Sesatyvisi
mkurnalobisa da daxmarebis SeTanxmebuli gegmis
zogadi sakiTxebi
SemuSavebas (ix. cxrili 17.2). Tu es SesaZlebelia,
suicidis riskis Sefasebis Semdeg, klinicistma unda
pacientis Tanxmobis SemTxvevaSi, pacientis marTvis
Seadginos mkurnalobis gegma da daarwmunos pacienti,
procesSi naTesavebi da mzrunvelobis gamwevi sxva
rom Seasrulos am gegmis moTxovnebi. pirvel
pirebic unda monawileobdnen. wamyvani personali
etapze unda gadawydes, pacienti saavadmyofoSi
intensiurad unda TanamSromlobdes Temis doneze
unda moTavsdes, Tu mas ambulatorulad an dRis
momuSave gundis wevrebTan, raTa uzrunvelyos
centrSi unda Cautardes mkurnaloba. gadawyvetileba
drouli da Sesatyvisi reagireba pacientis an misi
damokidebuli iqneba suicidis ganzraxvis siZliereze,
momvlelis moTxovnebis sapasuxod. Tu saWiroa
asocirebuli fsiqikuri daavadebis simZimeze da
pacientis medikamentebiT mkurnaloba (mag., depr­
saavadmyofos gareT socialuri mxardaWeris xel­
esiuli aSlilobis gamo), iseTi preparatebi unda
misawvdomobaze. Tu gadawydeba ambulatoruli
SevarCioT, romelTa gadametebuli doziT gamoyeneba
mkur­nalobis Catareba, pacients unda mivceT sa­
naklebad saSiSia. medikamentis SerCeva zogadi pro­
kon­taqto telefoni, romelsac is gamoiyenebs ne­
filis eqimTan erTad unda xdebodes. TiTo jerze
bismier momentSi, rodesac uaresad igrZnobs Tavs
pacients mcire doza unda gamovuweroT. pacientis
da specialistis rCeva dasWirdeba. eqimis povnis
momvlelma wamali usafrTxo adgilas unda Seinaxos.
uSedego mcdeloba SeiZleba aRmoCndes is ukanaskneli
pacientmac da misma momvlelebmac unda icodnen,
wveTi, romelic suiciduri ganzraxvis mqone pacients
Tu rogor miiRon daxmareba sagangebo viTarebis
TviTmkvlelbas Caadeninebs.
SemTxvevaSi.
Tu suicidis momentaluri riski maRalia, albaT
pacients stacionaruli mkurnaloba dasWirdeba, pacientebis marTva saavadmyofos pirobebSi
garda im SemTxvevebisa, rodesac (1) TemSi moqmedebs upirveles yovlisa, yvelaferi unda gakeTdes imisT-
krizisis marTvis efeqturi gundi, an (2) rodesac vis, rom pacients xeli SevuSaloT Tavis CamoxrCo-
pacienti mzrunvel naTesavebTan erTad cxovrobs, baSi. es moiTxovs sakmarisi raodenobis personals da
romelTac kargad esmiT TavianTi pasuxismgebloba palatis usafrTxod mowyobas. pacientis hospital-
da mzad arian am pasuxismgeblobis Sesasruleblad. izaciisas unda SemuSavdes Sesabamisi politika mTeli
amgvari gadawyvetileba saWiroebs pacientis, misi personalis monawileobiT (cxrili 17.3).
problemisa da naTesavebis zedmiwevniT kargad codnas. palatis mowyoba. palatis dizaini iseTi unda iyos,
Tu aucilebelia pacientis hospitalizacia, razedac rom minimumze daiyvanos TviTdazianebis riski. es
is uars ambobs, saWiro xdeba specialuri orderiT Semdegi pirobebis dacvas gulisxmobs: (1) SeuZlebeli
gacemuli brZanebiT misi iZulebiTi hospitalizacia. unda iyos Ria fanjarasTan an nebismier iseT adgilT-
personali unda icnobdes Tavisi samuSao adgilis an miaxloeba, saidanac gadmoxtoma seriozul fizi-
iuridiul moTxovnebs da unda icavdes maT. kur travmas gamoiwvevs; (2) oTaxSi ar unda imyofe-
bodes iseTi sagnebi, romelTa gamoyenebiT SesaZlebe-
pacientis marTva pirveladi jandacvis sistemis
lia Tavis CamosaxrCobi mowyobilobis konstruireba
doneze
(mag., yuTebis erTmaneTze dawyoba). (3) pacientisTvis
suicidis riskis mqone im pacientebis marTva,
blokirebuli unda iyos palatis iseTi adgilebi, sa-
romlebic ar saWiroeben hospitalizacias, moiTxovs
dac ufro advilia sakuTari Tavis dazianeba; (4) pi-
radi moxmarebis iseTi saxifaTo nivTebis amoReba,
cxrili 17.2 suiciduri ideebis mqone paciene- rogoric samarTebeli da qamaria. maRali riskis Sem-
tebis movla pirveladi jandacvis (Temis) doneze TxvevaSi palataSi mudmivad unda imyofebodes erT-
pacientisa da misi momvlelebisaTvis sruli gamokvlevis erTi eqTani, raTa pacienti marto ar darCes.
Catareba suicidis marTvis politika (cxrili 17.3)
Sesabamisi socialuri mxardaWeris organizeba w marTvis politika yuradRebiT unda ganvixiloT
suicidis riskisa da masTan gamklavebis saSualebebis garkveuli periodulobiT, manam, sanam Caivlis
regularuli ganxilva
saxifaTo periodi;
usafrTxo fsiqiatriuli mkurnaloba medikamentis
sakmarisi dozebiT da SedarebiT nakleb toqsikuri w yoveli axali cvlis personals unda avuxsnaT da
preparatebis gamoyenebiT SevaTanxmoT masTan suicidis marTvis politika.
wamlis mcire doziT gamowera es gansakuTrebiT mniSvnelovania maSin, rodesac
naTesavebis monawileoba wamlis usafrTxod SenaxvaSi mimoxilvis Sedegad gegmaSi Setanilia cvlilebebi;
pacientisa da misi momvlelebisaTvis damatebiTi w suicidis marTvis politika unda avuxsnaT pacients
gadaudebeli daxamarebis gawevis organizeba

_ 439 _
17 suicidi da ganzrax TviTdazianeba
asocirebuli fsiqikuri daavadebis drouli mkur­
cxrili 17.3 suicidis ganzraxvis mqone hospi- naloba da mxardaWera aRmouCinos pacients iqamde,
talizebuli pacientebis movla
sanam mkurnaloba Sedegs gamoiRebs. ramdenad mtkicec
1. usafrTxo palata ar unda iyos TviTmkvlelobasTan dakavSirebuli
2. kargad momzadebuli personalis sakmarisi raodenoba gadawyvetileba, yovelTvis arsebobs cxovrebis
gagrZelebis Tundac sustad gamoxatuli survili.
3. kargi TanamSromloba personals Soris da personalsa
da pacients Soris
Tu saavadmyofos personali mzrunvelobiT moeqceva
pacients da imedianad iqneba ganwyobili, pacientis
4. dakvirvebis, gamokvlevisa da ganxilvis SeTanxmebuli Tundac minimaluri pozitiuri survili SeiZleba
politika
gaZlierdes da mas, SeiZleba, gauCndes ufro
hospitalizaciis dros dadebiTi damokidebuleba momavlis mimarT. amave
riskis Sefaseba dros, pacients unda vaCvenoT, rom Cven SegviZlia
movuaroT problemebs, romliTac is aris moculi, Tu
SeTanxmeba dakvirvebis intensivobis Taobaze
maT gadaWraze saTiTaod vimuSavebT.
iseTi sagnebis mocileba, romlebic SeiZleba pacientma suicidis riski maSin izrdeba, rodesac paci­
TviTmkvlelobis mizniT gamoiyenos
ents, saavadmyofodan droebiT saxlSi uSveben (sa­
mkurnalobis gegmis pacientTan SeTanxmeba da ganxilva avadmyofodan paientis droebiTi gawera). es xdeba
mnaxvelebTan dakavSirebuli politikis SeTanxmeba (mnax- imis Sesamowmeblad, Tu ramdenad mzad aris pacienti
velebis raodenoba, vizitis xangrZlivoba, ra unda icod- saavadmyofodan gasawerad. suicidis riski aseve,
nen mnaxvelebma)
SedarebiT maRalia, uSualod saavadmyofodan ga­
hospitalizaciis ganmavlobaSi weramde da ramdenime kviris ganmavlobaSi saavad­
riskebisa da gegmebis regularuli ganxilva myofodan gaweris Semdeg. aqdan gamomdinare, sta­
cionaridan gaweris gegmaSi unda Sediodes pa­cientis
SeTanxmebuli gegmebi superviziis xarisxis Taobaze
xelaxali gamokvleva, efeqturi fsiqo­logiuri da
aqtiuri komunikacia sxvadasxva cvlaSi momuSave saavad- socialuri daxmarebis gaweva da swrafi reagireba
myofos personals Soris Sefasebebisa da gegmebis Tao-
baze damatebiTi daxmarebis miRebis saWiroebaze. pa­
ci­entTan erTad unda ganvixiloT stacionaridan
SeTanxmeba qmedebaze, romelic unda ganxorcieldes
pacientis mier palatis gaufrTxileblad an nebarTvis gawerisa da saavadmyofodan droebiTi gaweris
gareSe datovebis SemTxvevaSi sakiTxebi, raTa gavarkvioT, Tu ra awuxebs mas.
saWiroebis SemTxvevaSi gegmaSi cvlilebebi unda iqnes
saavadmyofodan gawerisas
Setanili.
saavadmyofodan gaweramde SeTanxmdiT pacientis Semdgomi
ra didi mzrunvelobiTac ar unda vekidebodeT
movlis gegmaze
pacientebs, personalis maqsimaluri Zalisxmevis mi­­
ganixileT pacientTan da mis momvlelebTan erTad u­xedavad, drodadro, mainc aqvs adgili TviT­mkvle­
pacientis movlis gegma da SeTanxmdiT mis Taobaze
lobis SemTxvevebs. eqimi mniSvnelovan rols asrulebs
gamowereT wamali sakmarisi, magaram ara potenciurad personalis mxardaWeris saqmeSi. es upiratesad
saziano doziT
im eqTnebs exeba, romlebic gansakuTrebiT kargad
awarmoeT pacientze Semdgomi dakvirveba da SeTanxmdiT icnobdnen pacients. miuxedavad imisa, rom namdvilad
im qmedebebze, romlebsac mimarTavT pacientis mier
eqimis miTiTebebis Seusruleblobis SemTxvevaSi sasargebloa suicidis TiToeuli SemTxvevis gaana­
lizeba saWiro daskvnebis gamotanis mizniT, es ar
da, SesaZleblobis SemTxvevaSi, SevaTanxmoT masTan. unda iqces procedurad, romelic TviTmkvlelobaSi
Tu pacienti ar eTanxmeba gegmis mniSvnelovan damnaSave piris gamovlenaze iqneba mimarTuli.
punqtebs, mas guldasmiT unda avuxsnaT, Tu ratom
pacientis naTesavebi
aris gegmaSi es punqtebi Setanili. Tu pacienti
kvlav uars ambobs TanamSromlobaze, xolo su­ adamianis gardacvalebis SemTxvevaSi misi naTesavebi
icidis riski maRalia, mkurnalobis Casatareblad saWiroeben mxardaWeras, magram, rodesac pacienti
unda gamoviyenoT qveyanaSi moqmedi samarTlebrivi amTavrebs sicocxles TviTmkvlelobiT, garda Cveu-
berketebi. lebrivi nugeSisa, mis axloblebs sWirdebaT daxmare-
ba brazisa da danaSaulis grZnobis daZlevaSi. garda
rodesac intensiuri zedamxedveloba ramdenime
amisa, axloblebs xSirad uCndebaT iseTi gancda, rom
dReze did xans grZeldeba, pacienti SeiZleba
maT yvelaferi ar gaakeTes TviTmkvlelobis Tavi-
gaaRizianos mudmivma zedamxedvelobam da ecados
dan asacileblad. naTesavebs am gancdis daZlevaSic
misgan Tavis daRwevas. saavadmyofos personalma
unda davexmaroT. erT-erT mniSvnelovan gamokvlevaSi
winaswar unda ganWvritos es problema, uzrunvelyos

_ 440 _
suicidi
(Barraclough and Shepherd, 1976), naTesavebi aRniSnavdnen, aSlilobis diagnostirebasa da mkurnalobaze. mo­
rom policia, Cveulebriv, gulisxmier damokidebule- cemuli saganmanaTleblo programis danergvis Semdeg,
bas iCenda dakiTxvis dros, magram sasamarTloSi sa- suicidis maCveneblebi mniSvnelovnad Sem­cirda im
jaro dakiTxva TiTqmis yvelasTvis distresis gamom- maCveneblebTan SedarebiT, romlebic xangrZlivi drois
wvevi iyo. amasTan, suicidis faqtis presaSi gaSuqeba manZilze aRiricxeboda ara marto kunZul goTlandze,
xelaxla acocxlebda suicidTan dakavSirebul deta- aramed mTel SvedeTSi. momdevno gamokvlevam aCvena,
lebs da kidev ufro amZafrebda mZime mdgomareobas rom 1988 wlisTvis (anu proeqtis dasrulebidan 3
da stigmatizaciis gancdas. TanagrZnobiT mosmena, wlis Semdeg), suicidis maCveneblebi TiTqmis sawyis
axsna-ganmarteba da konsultacia daxmarebas uwevs doneze avida (Rutz et al., 1992). mkvlevarebma daaskvnes,
am rTul viTarebaSi gardacvlili piris naTesavebs. rom sganmanaTleblo programa efeqturia, magram
mniSvnelovania gvesmodes, rom brazi xSirad dardis grZelvadiani Sedegebis misaRwevad is or weliwadSi
nawilia da rom mas unda davupirispiroT moTmineba erTxel unda ganmeordes. garda amisa, gairkva, rom
da TanagrZnobiT mosmenis unari, raTa respondentis- programa mxolod qalebisTvisaa sasargeblo. msgavsi
gan sruli informacia miviRoT. is, Tu ra Sedegebi kvleva mas Semdeg aRar Catarebula.
mohyveba pacientis naTesavebisTvis suicidis faqts, fsiqiatriuli momsaxurebis gaumjobeseba. mo­
Semdeg wyaroSia ganxiluli: Wertheimer, 2001. salodnelia, rom fsiqikuri aSlilobis adreuli
diagnostika da mkurnalobis gaumjobeseba Seamcirebs
suicidis prevencia suicidis maCveneblebs. gamoqveynebuli gamokvlevebi
zogad populaciaSi suicidi iSviaTi movlenaa. dasav- calsaxad ar miuTiTebs amgvar kanonzmierebaze,
lur kulturaSi weliwadSi sikvdilis 10 000 SemTx- magram, servisis xarisxis gaumjobesebas, ra Tqma
vevaze modis suicidis erTi an ori SemTxveva. xolo, unda, sxva mizezebic gaaCnia.
kontrolirebadi kvlevebi, romliTac SesaZlebe- maRali riskis jgufebze mimarTuli daxmareba.
li gaxdeboda intervenciis efeqturobis Seswavla maRali riskis mqone jgufebisTvis damatebiTi
im pirebisTvis, vinc TviTmkvlelobiT daasrula daxmarebis gaweva gavrcelebul klinikur praqtikas
cxovreba, bevri cdis piris gamokvlevas moiTxovs. warmoadgens. aseT jgufebSi Sedian stacionaruli
amitom, aseTi kvlevebi Catarebuli araa. Tumca arse- pacientebi, romelTac axalaxan CautardaT fsi­
bobs dakvirvebis Sedegad miRebuli monacemebi, rom- qiatriuli mkurnaloba da pacientebi, romlebsac
lebic gviCvenebs, Tu ra faqtorebi axdenen gavlenas hqondaT ganzrax TviTdazianebis SemTxvevebi (krizisis
suicidis riskis Semcirebaze zogad populaciaSi (ix. centrebi qvemoTaa ganxiluli).
cxrili 17.4). es sakiTxebi SemdgomSia ganxiluli. dam- grZelvadiani medikamenturi mkurnaloba. miuxe­
atebiTi informaciisTvis ix. Hawton, 2000b. davad imisa, rom depresiis epizodis Semdeg anti­
depresantebis uwyvetad miReba amcirebs depresiis
cvlilebebi servisebis muSaobaSi Semdgomi epizodebis risks, amas ar mosdevs suiciduri
pirveladi jandacvis sistemis eqimebis ganaTleba. qcevis sixSiris Semcireba. Tumca, sakmarisi mtki­
sakiTxavia, Tu ramdenad efeqturia pirveladi cebuleba dagrovda im mosazrebis sasageblod,
jandacis doneze ganxorcielebuli intervencia. rom liTiumiT Catarebuli profilaqtika amcirebs
erT-erT cnobil gamokvlevaSi, rucma da misma suicidis xarisxs (Cipriani et al., 2005c) da rom klozapinma
kolegebma, 1983-1984 wlebSi, Caatares intervenciuli SeiZleba Seamciros suicidis mcdelobis maCveneblebi
gamokvleva, romelSic monawileobda SvedeTis kunZul Sizofreniis da Sizoafeqturi aSlilobis dros
goTlandze (Gotland) momuSave yvela zogadi profilis (ufro detalurad 324-e gverdzea ganxiluli).
eqimi. mocemul gamokvlevas unda daedgina, Tu ra nakleb toqsikuri antidepresantebis daniSvna.
gavlenas axdens eqimebis informirebuloba afeqturi serotoninis ukumitacebis seleqciuri inhibitorebis
Warbi doziT miReba nakleb toqsikuria, vidre tri­
cxrili 17.4 suicidis prevencia cikluri antidepresantebis. meores mxriv, se­
rotoninis ukumitacebis seleqciuri inhibitorebi
ukeTesi da xelmisawvdomi fsiqiatriuli servisi
apirobebs suiciduri azrebis aRmocenebas an gaZ­
suicidis saSualebebis gamoyenebis SezRudva lierebas, albaT imis gamo, rom es preparatebi
sando angariSgebis xelSewyoba pirvelad miRebisas SfoTvis momatebasa da insomnias
iwvevs. miuxedavad imisa, rom Znelia arsebuli mtki­
saganmanaTleblo programebi
cebulebis safuZvelze saboloo daskvnis ga­keTeba,
ufro intensiuri mzrunvelobis uzrunvelyofa maRali rogorc Cans, suicidis zogadi riski serotoninis
riskis jgufebisTvis
ukumitacebis seleqciuri inhibitorebis gamoyenebisas
krizisis centrebi da cxeli xazi iseTivea, rogorc tricikluri anti­depresantebis

_ 441 _
17 suicidi da ganzrax TviTdazianeba
SemTxvevaSi (Cipriani et al., 2005 b). da mainc, epidemi­ met adamians SeunarCundeba sicocxle. Tumca, unda
ologiuri gamokvlevebi gviCvenebs, rom nakleb toq­ gvaxsovdes, rom adamianebi, romlebsac TviTmkvleloba
sikuri antidepresantebis daniSvna suicidis riskis aqvT ganzraxuli, yovelTvis axer­xeben suicidis aqtis
SemcirebasTanaa asocirebuli (Grunebaum et al., 2004). ganxorcielebas Cvens mier gamoyenebuli zomebis
aseTi kavSiris dadasturebis SemTxvevaSi, dasadgeni miuxedavad. qvemoT mocemulia suicidis prevenciis
iqneba am kavSiris xasiaTi. iqamde, sanam movipovebdeT zomebi, romlebic britaneTSi gamoiyenes:
mtkicebulebas, romelic saboloo daskvnis gakeTebis w gazis detoqsikacia: britaneTSi, 1948-1950 wleb­
saSualebas iZleva, calkeul pacientTan dakavSirebiT Si, suicidis mizniT qvanaxSiris wviT miRebul
unda gadawydes, Tu romeli preparatis daniSvnaa am gazs iyenebdnen (registrirebuli SemTxvevebis
SemTxvevaSi yvelaze mizanSewonili. amasTan, preparatis 40% mamakacebSi da 60% _ qalebSi). CrdiloeTis
miRebidan ramdenime kviris manZilze unda davakvirdeT zRvidan miRebuli nakleb toqsikuri gazis ga­
pacientis mdgomareobis dinamikas da davexmaroT mas. moyenebis Semdeg, mniSvnelovnad Semcirda gaziT
serotoninis ukumitacebis seleqciuri inhibitorebis TviTmkvlelobis SemTxvevebis raodenoba; garda
gamoyenebasTan dakavSirebuli riski 584-e gverdzea amisa, Semcirda suicidis erovnuli maCvenebelic.
ganxiluli. arsebobs mosazreba, rom es gansxvaveba nakleb
sakonsultacio samsaxurebi. britaneTSi arsebobs toqsikuri gazis gamoyenebiT iyo gamowveuli.
organizacia `samaritelebi~, romelic daaarsa reverend
w manqanebis gamonabolqvis detoqsikacia. varau­
Cad varahma (Chad Varah) 1953 wels. es organizacia
doben, rom manqanebis gamonabolqvis detoqsikacia
exmareba adamianebs, romlebic sasowarkveTil
Seamcirebs am meTodis gamoyenebiT ganxorcielebuli
mdgo­mareobaSi imyofebian da TviTmkvlelobaze
TviTmkvlelobis sixSires.
fiqroben. am organizaciis sakontaqto nomrebi
w analgetikebis xelmisawvdomobis SezRudva. didi
farTod aris reklamirebuli. aq momuSave adamianebi
bri­taneTis kanoniT paracetamolis, salicilatebis
araprofesionali moxaliseebi arian, romlebsac
da maTi komponentebis erTjeradi gacema garkveuli
gavlili aqvT Sesaferisi treningi da SeuZliaT
odenobiT aris daSvebuli. arsebobs mtkicebuleba,
TanagrZnobiT mousminon adamianebs, romlebic maT
rom am kanonis amoqmedebam Seamcira aRniSnuli
SvelisTvis mimarTaven. amave dros, samaritelebi
preparatebis gadaWarbebuli dozis miRebiT ga­
Tavis Tavze ar iReben im pasuxismgeblobas, romelic
mowvuli suicidis sixSire (Hawton et al., 2004b).
profesionalebis kompetenciis sferos ganekuTvneba.
xSirad, citirebuli gamokvlevis monacemebiT, im w saxifaTo sagnebis xelmisawvdomobis SezRudva.
pirebs Soris, romlebic samaritelebs telefoniT saavadmyofos palatebSi policiisa da cixis saknebSi
mimarTaven, Semdgom weliwads TviTmkvlelobis ar unda iyos iseTi sagnebi, romelTa gamoyeneba
maCvenebeli ufro maRalia, vidre zogad populaciaSi SesaZlebelia CamoxrCobis mizniT. xidebze, sadguris
(Barraclough and Shea, 1970). es monacemebi imaze platformebze da sxva potenciurad saxifaTo
miuTiTebs, rom samaritelebis organizacia izidavs adgilebze fizikuri barierebis aRmarTvam SeiZleba
suicidis riskis qveS myof adamianebs, magram, amave Seamciros aseT adgilebSi suicidis riski.
dros, eWvs badebs misi efeqturobis Taobaze. am
sxva zomebi
organizaciis efeqturobis dasadgenad SearCies
ori qalaqi, saidanac erT-erTSi samaritelebis medias mier pasuximgeblobiT SerCeuli informaciis
organizacia moqmedebda, meoreSi ki ara. aRniSnul mowodeba. zogjer suicidisTvis meTodebis SerCeva
qalaqebSi suicidis maCveneblebis urTierTSedarebam iseTi SemTxvevebis zegavleniT xdeba, romlebic
ar aCvena mnivnelovani gansxvaveba (Jennings et al., 1978). mediis yuradRebis centrSi moeqca. am da sxva
Tumca, amis gaTvaliswinebiTac Znelia daaknino iseTi mizezebis gamo, Jurnalistebisa da masmediis sxva
organizaciis mniSvneloba, romelic daxmarebas uwevs warmomadgenlebs unda movuwodoT, pasuximgeblobiT
sasowarkveTil da martoxela adamianebs. moekidon reportaJebs suicidis Sesaxeb.
socialuri politika. vinaidan mudmivad aRiniSneba
suiciduri ganzraxvis mqone populaciasTan umuSevrobasa da suicids Soris kavSiris arseboba,
dakavSirebuli strategiebi gamoiTqva mosazreba, rom umuSevrobis donis
suicidis saSualebebis xelmisawvdomobis Semcirebam SeiZleba Seamciros suicidis ricxvi (Lewis
SezRudva et al., 1997). zogi avtoris azriT, sxva faqtorebic (mag.,
mzardi socialuri izolacia) aseTive yuradRebas
suicidis saSualebebis xelmisawvdomoba zemoqmedebs
imsaxurebs. miuxedavad imisa, rom ar aris naTeli, Tu
gamoyenebuli saSualebebiT gaxorcielebuli sui­cidis
rogor SeiZleba ganxorcieldes aseTi strategiebi da
sixSireze da, zogadad, suicidis maCveneblebze. Tu
rogor unda Sefasdes maTi efeqturoba am faqtorebze
xelmisawvdomi meTodebi naklebad saziano iqneba, ufro

_ 442 _
ganzrax TviTdazianeba
miTiTeba mainc mniSvnelovania, radgan isini xvdeba da gadaWarbebuli doziT wamlis miRebas
Segvaxsenebs socialur politikasa da janmrTelobas ukavSirdeba. am SemTxvevebis umravlesoba ar aris
Soris kavSiris mniSvnelobas. sicocxlisTvis saSiSi. gamoyenebuli preparatebis
sazogadoebis informireba. sazogadoebis infor­ saxeoba damokidebulia asakze, wamlis gamoweris
mireba fsiqikuri daavadebebisa da maTi mkurnalobis adgilobriv praqtikaze da wamlis xelmisawvdomobaze.
Sesaxeb xorcieldeba saskolo saganmanaTleblo preparatebidan yvelaze xSirad araopiaturi
prog­ramebis meSveobiT. am programebis farglebSi analgetikebi gamoiyeneba (paracetamoli da aspirini).
moswavleebTan muSaoben problemis gadaWraze da paracetamoli gansakuTrebiT saxifaToa, radgan is
daxmarebis Ziebaze distresis pirobebSi. azianebs RviZls da SeiZleba, mogvianebiT, gamoiwvios
im pirebis sikvdili, romlebsac ar aqvT sikvdili
ganzrax TviTdazianeba ganzraxuli. gansakuTrebiT SemaSfoTebelia is
faqti, rom axalgazrda pacientebi, romlebic ver
1950-ian wlebamde TviTmkvlelobis letalur Sem­
acnobiereben riskis seriozulobas, am preparats
Txvevebs naklebad ganasxvavebdnen iseTi Sem­
xSirad iyeneben. epizodebis erTi meoTxedis
Txvevebisgan, rodesac suicidis aqtis Semdeg adamiani
SemTxvevaSi gamoiyeneba rogorc tricikluri, ise
cocxali rCeboda. britaneTSi, stengelma (Stengel,
seratononis ukumitacebis seleqciuri inhibitorebis
1952), pirvelma daadgina epidemiologiuri gansxvaveba
jgufis antidepresantebi. mamakacebis, daaxloebiT,
am or jgufs Soris. man Semoitana termini `suicidis
erTi mesamedi da, qalebis, daaxloebiT erTi meoTxedi
mcdeloba~ iseTi TviTdazianebis aRsaniSnad, romlis
moixmars alkohols TviTmowamvlis aqtamde 6 saaTiT
Semdegac adamians ar aqvs gadarCenis garantia.
adre (Hawton et al., 2003b).
Semdgomma gamokvlevebma Seiswavla amgvari epizodebis
motivacia da aRmoaCines, rom Zalian xSirad, sikvdili ganzrax TviTdaSavebis meTodebi
ar warmoadgenda pirovnebis mizans. amas mohyva
ganzrax TviTdaSaveba Seadgens britaneTis zogadi
iseTi terminebis damkvidreba, rogoricaa `sakuTari
profilis saavadmyofoebSi registrirebuli ganzrax
Tavis ganzrax mowamvla~, `parasuicidi~ da `ganzrax
TviTdazianebis SemTxvevebis 10%-s. TviTdaSavebis
TviTdazianeba~. yoveli maTgani aRwerda ganzrax
yvelaze gavrcelebuli meTodi sakuTari TavisTvis
TviTdazianebis SemTxvevebs letaluri gamosavlis
Wrilobebis miyenebaa (ZiriaTadad mklavze, an ma­
gareSe, romlebic iyo an ar iyo sikvdilis surviliT
jebze). WrilobebiT TviTdaSaveba zogadi profilis
motivirebuli. kraitmanma (Kreitman, 1977) aRwera es
saavadmyofoSi registrirebuli TviTdaSavebis Sem­
qceva, rogorc `arafataluri aqti, romlis drosac
Txvevebis daaxloebiT oTx mexuTeds Seadgens. (sa­
adamiani ganzrax iwvevs TviTdazianebas an Warbi
kuTari TavisTvis Wrilobebis miyeneba SemdgomSia
doziT iRebs wamals~. aseTi definicia sasargebloa,
ganxiluli). TviTdaSavebis sxva formebia simaRlidan
radgan is ar azustebs suiciduri ganzraxvis xarisxs.
gadmoxtoma, matareblis an avtomanqanis win Caxtoma,
am TavSi, termini `ganzrax TviTdazianeba~ aseTi
cecxlsasroli iaraRis gamoyeneba da Tavis daxrCoba.
incidentebis aRsawerad gamoiyeneba.
aseTi Zaladobrivi aqtebi ZiriTadad, SedarebiT,
suicidiT dasrulebuli aqtebi da ganzrax TviT­
xan­dazmul adamianebTan gvxvdeba, romelTac TviT­
dazianebis aqtebi urTierTgadamkveTia. zogi ada­miani,
mkvleloba aqvT ganzraxuli (Harwood and Jacoby, 2000).
visac ar aqvs sikvdili ganzraxuli, wamlis Warbi dozis
msxverpli xdeba, zogi ki, visac sikvdili aqvs ganzraxuli, sakuTari TavisTvis Wrilobebis ganzrax miyeneba
cocxali rCeba. mniSvnelovania, rom TviTdazianebis arsebobs sakuTari TavisTvis Wrilobebis ganzrax
momentSi Zalin bevr adamians ar aqvs mkafiod gamoxatuli miyenebis sami forma: (1) Rrma da saSiSi Wrilobebi,
sicocxlis an sikvdilis survili. unda gvaxsovdes, romlebic, ZiriTadad, miyenebulia suicidis se­
rom adamianebTan, romlebmac ganaxorcieles ganzrax riozuli mcdelobis mqone mamakacebis mier; (2)
TviTdazianebis aqti, momdevno 12 Tvis manZilze suicidis sakuTari Tavis dasaxiCreba Sizofreniis mqone
aqtis albaToba asjer maRalia, vidre zogad populaciaSi pacientebis mier (xSirad smeniTi halucinaciebis
da is mravali wlis manZilze maRali rCeba. Sesabamisad, sapasuxod) an daswavlis seriozuli sirTuleebis
ganzrax TviTdazianebis SemTxvevebs saTanado yuradReba mqone pirebis mier; (3) zedapiruli, sicocxlisTvis
unda mivaqcioT. usafrTxo Wrilobebis miyeneba, ZiriTadad, qalebis
mier. aq mxolod es ukanaskneli jgufi iqneba aRwerili.
ganzrax TviTdazianebis aqti sakuTari TavisTvis Wrilobis miyenebis aqts xSirad
ganzrax TviTmowamvlis meTodebi win uZRvis mzardi daZabuloba da gaRizianeba, romlebic
britaneTSi, ganzrax TviTmowamvlis SemTxvevebis SemdgomSi sustdeba. aqtis Semdeg, pacients xSirad
daaxloebiT 90%, zogadi profilis saavadmyofoSi sircxvilisa da zizRis grZnoba eufleba. zogierTi

_ 443 _
17 suicidi da ganzrax TviTdazianeba

mamakacebi

qalebi

orive sqesi
raodenoba

asakobrivi jgufi

suraTi 17.3 ganzrax TviTdazianebis epizodebis mqone pacientebi asakobrivi jgufebis mixedviT.
(reproduqcia nebadarTulia prof. K. E. Hawton, oqsfordis universiteti)

maTgani ambobs, rom TviTdazianebis dros cnobiereba maCvenebelia dafiqsirebuli (Kerkhof, 2000).
ramdenadme Secvlili hqonda da tkivils saerTod
variaciebi pirovnuli maxasiaTebelebis mixedviT
an odnav ganicdida. Cveulebriv aRiniSneba miniTa
an samarTebliT miyenebuli mravlobiTi Wrilobebi, ganzrax TviTdazianebis epizodebi ufro xSiria
ZiriaTadad, mklavebze, an majebze. zogi adamiani axalgazrdebSi da maTi raodenoba iklebs saSualo
gansxvavebuli saxiT izianebs Tavs (mag., sigaretis asakis adamianebSi (suraTi 17.3). ukanasknel
sxeulze CaqrobiT an sisxlCaqcevebis gamowveviT). wlebSi, epizodebis sixSire gaizarda mamakacebis
sakuTari TavisTvis Wrilobebis miyenebis gamo, populaciaSi. 1960-ian da 1970-ian wlebSi, epizodebis
saavadmyofoSi ufro xSirad mamakacebi xvdebian sixSiris Tanafardoba qalebsa da mamakacebs Soris
(Hawton et al., 2004c). adamianebi, romlebic zereled 2:1-s Seadgenda. uaxlesi gamokvlevebi ufro mcire
iWrian Tavs, ar mimarTaven samedicino dawesebulebebs. gansxvavebaze miuTiTebs. qalebTan SedarebiT, epi­
maTi umravlesoba axalgazrda qalia, romelTac zodebis piki mamakacebSi ufro maRal asaks emTxveva.
xSirad pirovnuli xasaiTis problemebi aReniSnebaT orive sqesis SemTxvevaSi, maCveneblebi Zalian dabalia
(dabali TviT-Sefaseba, impulsuri an agresiuli 12 wlamde asakis bavSvebSi. ganzrax TviTdazianebis
qceva, arastabiluri guneb-ganwyoba). maT, SeiZleba, epizodebi ufro gavrcelebulia dabal socialur
agreTve, axasiaTebdeT sirTuleebi interpersonalur fenaSi. gansxvaveba SeiniSneba agreTve ojaxuri
urTierTobaSi da alkohol da narkomoxmarebasTan statusis TvalsazrisiT. mamakacebSic da qalebSic
dakavSirebuli problemebi. yvelaze maRali maCvenebeli ganqorwinebul pirebTan
gvxvdeba, iseve, rogorc mozardi asakis (Tineijer)
ganzrax TviTdazianebis epidemiologia colebTan da SedarebiT axalgazrda martoxela
mamakacebTan da qalebTan (Hawton et al., 2003b).
1960-iani wlebis dasawyisSi, ganzrax TviTdazianebis
ukanasknel wlebSi, xandazmul adamianebTan Sei­
epizodebis sixSire gaizarda dasavleTis qveynebis
cvala TviTdazianebis maCveneblebi. isini im pi­
umetesobaSi. didi britaneTis zogadi profilis
rebis maxasiaTeblebis msgavsi gaxda, romlebsac
saavadmyofoebSi, 1973 wlamde mimarTvis sixSire
TviTmkvleloba aqvT ganzraxuli da ara ganzrax
oTxjer gaizarda 10 wlis ganmavlobaSi. mimarTvianobis
TviTdazianeba. es ukanaskneli ufro axalgazrda
maCvenebeli ufro neli tempiT izrdeboda 1970-
populaciisTvis aris tipiuri (Harwood and Jacoby, 2000).
iani wlebis Sua periodSi, magram 1970-iani wlebis
miwuruls is mniSvnelovnad Semcirda. amis Semdeg variaciebi sacxovrebeli adgilis mixedviT
isev SeiniSneboda zrdis tendencia. dRevandeli
maRali maCveneblebi gvxvdeba im teritoriebze,
monacemebiT, britaneTSi ganzrax TviTdazianebis
romlebic xasiaTdeba umuSevrobis maRali doniT,
epizodebis sixSire weliwadSi 1000 SemTxvevaze
mosaxleobis maRali simWidroviT da mniSvnelovani
3-is tolia. evropis sxva qveynebSi ufro dabali

_ 444 _
ganzrax TviTdazianeba
socialuri mobilurobiT. garda amisa, isini iseT fsiqikuri aSliloba
teritoriebzec registrirdeba, sadac mzrunvelobis
winaT iTvleboda, rom adaptaciuri aSlilobis gamo­
qveS mravali bavSvi imyofeba (Gunnel et al., 1995).
klebiT, fsiqikuri aSliloba ar iyo gavrcelebuli
im adamianebSi, romlebsac aReniSnebodaT ganzrax
ganzrax TviTdazianebis mizezebi
TviTdazianebis epizodebi. Tumca, standartizebuli
precipitatuli faqtorebi Sefasebis danergvis Semdeg, fsiqikuri aSliloba
generalur populaciasTan SedarebiT, adamianebs, dadginda TviTdazianebis epizodebis mqone hospi­
romlebic ganzrax izianeben Tavs, 6 TviT adre talizebuli populaciis daaxloebiT 90%-Si (Haw et
TviTdazianebis aqtamde, oTxjer meti stresuli al., 2001; Suominen et al., 1996). yvelaze gavrcelebuli
movlena aqvT gadatanili (Paykel et al., 1975). es diagnozi depresiuli aSlilobaa. mas mosdevs al­
movlenebi sxvadasxvagvari SeiZleba iyos. maT Soris kohol da wamaldamokidebuleba. qalebSi, meore
yvelaze gavrcelebulia uTanxmoeba meuRlesTan, ad­gil­ze imyofeba SfoTviTi aSliloba. xSiria ko­
partniorTan, daSoreba seqsualur partniorTan an mis morbidoba, gansakuTrebiT fsiqikur aSlilobasa da
mier uaryofa; agreTve, ojaxis wevris avadmyofoba, pirovnul aSlilobas Soris.
axlo warsulSi somaturi daavadebis gadatana da
sasamarTlos winaSe wardgoma. motivacia da ganzrax TviTdazianeba
predispoziciuri faqtorebi ganzrax TviTdazianebis motivebi, xSirad, ara­
erTgvarovania, ris gamoc, rTulia maTi identifikacia.
ojaxurma da ganviTarebasTan dakavSirebulma faq­
maSinac ki, rodesac pacientebi acnobiereben TavianT
to­rebma SeiZleba winaswar ganawyon pirovneba gan­
motivebs, maT SeiZleba ar gaamJRavnon isini. mag.,
zrax TviTdazianebis mimarT (Statham et al., 1998).
adamianebi, romlebmac didi doziT miiRes wamali
gavrcelebuli faqtorebia adreul asakSi mSoblis
frustraciisa da sibrazis gamo, SeiZleba sircxvils
gardacvaleba, mSoblis mier bavSvis ugulebelyofa
ganicdidnen da amis gamo Tqvan, rom maT sikvdilis
da masze Zaladoba.
survili amoZravebda. da piriqiT; adamianebma,
pirovnuli aSliloba. britaneTsa (Haw et al., 2001)
romlebsac ganzraxuli hqondaT TviTmkvleloba,
da sxva qveynebSi (Suominen et al., 1996) pirovnuli
SeiZleba uaryon es faqti. amis gamo, pacientis
aSliloba ganzrax TviTdazianebis epizodebis mqone
gamokvlevis dros, misi qmedebis motivis Sefasebisas,
pacientebis TiTqmis naxevarTan aRiniSneba. mosazRvre
umjobesia daveyrdnoT saR azrs, vidre pacientis mier
pirovnuli aSliloba gavrcelebul faqtorad iTv­
mowodebul informacias sakuTari motivebis Sesaxeb.
leba, Tumca im gamokvlevebSi, romlebSic stan­
zemoT Tqmulis miuxedavad, pacientebis gamokiTxvam
dartuli meTodebi gamoiyeneba, ufro xSirad dasa­
maTi motivebis Sesaxeb mkvlevarebs sasargeblo
xelebulia SfoTviTi, anankastiuri (obsesiuri) da
informacia miawoda. evropis 13 qveyanaSi Catarebulma
paranoiduli pirovnuli aSliloba (Haw et al., 2001).
gamokvlevam daafiqsira erTi da igive motivebis
sxva faqtorebia interpersonaluri problemebis
arseboba yvela adgilas, sadac es gamokiTxva Catarda
gadaWrisTvis arasakmarisad ganviTarebuli unar-
(Hjelmeland et al., 2002). dasaxelebuli motivebi
Cvevebi da impulsuroba.
xangrZlivi problemebi partniorTan urTierTobaSi.
erT-erT mniSvnelovan adreul gamokvlevaSi (Bancroft cxrili 17.5 ganzrax TviTdazianebis dasaxele-
et al., 1977), ganzrax TviTdazianebis epizodebis mqone buli mizezebi
pacientebis daaxloebiT or-mesamedTan dadasturda
sikvdili
problemebi partniorTan urTierTobaSi.
gausaZlisi tanjvis acileba
ekonomikuri da socialuri garemo. ganzrax TviT­
dazianebis maCveneblebi ufro maRalia dausaqmebel Svebis mopoveba
populaciaSi. Tumca, umuSevroba dakavSirebulia sxvaTa qcevis Secvla
gan­zrax TviTdazianebasTan asocirebul sxva faqto­
situaciidan Tavis daRweva
rebTan (mag., finansuri sirTuleebi), ris gamoc Zneli
saTqmelia, ramdenad warmoadgens umuSevroba pirvelad sxvisTvis sasowarkveTili mdgomareobis Cveneba
mizezs. ganzrax TviTdazianebis maCveneblebi agreTve sxvebis dasja; maTTvis danaSaulis grZnobis gaCena
SedarebiT maRalia socio-ekonomikuri TvalsazrisiT
sxvebisgan daxmarebis miReba
dabalganviTarebul regionebSi (Gunnell et al., 1955;
Hawton et al., 2001b). Hawton K. (2000). Treatment of suicide attempters and prevention
of suicide and attemted suicide. In MG Gelder, JJ Lopez-Ibor Jr, and
cudi fizikuri janmrTeloba gavrcelebul mizezs NC Andreasen (eds) The new Oxford textbook of psychiatry, Chapter
warmoadgens. 4.15.4. Oxford University press, Oxford.

_ 445 _
17 suicidi da ganzrax TviTdazianeba
CamoTvlilia cxrilSi 17.5. mxolod ramdenime motivi izianebs Tavs, rasac, zogjer, letaluri dasasruli
miuTiTebs imaze, rom TviTdazianebis aqti ganzrax mohyveba. ouenma Caatara 90 gamokvlevis sistemuri
iyo ganxorcielebuli. gamokiTxul pirTa daaxloebiT mimoxilva (Owens et al., 2003), da daaskvna, rom im
erTi meoTxedi acxadebs, rom maT sikvdilis survili adamianebSi, vinc ganaxorciela TviTdazianebis aqti:
amoZravebdaT. zogi ambobs, rom zustad ar icoda, w daaxloebiT 6-dan 1 imeorebs am aqts erTi wlis gan-
undodaT Tu ara sikvdili, zogi `beds~ miendo, sxvebi mavlobaSi;
ki ambobdnen, rom undoda daekargaT cnobiereba, raTa
w daaxloebiT 4-dan 1 imeorebs am aqts oTxi wlis gan-
droebiT mainc gaqceodnen TavianT problemebs. erT-
mavlobaSi.
erTma jgufma ganacxada, rom am aqtiT undoda sxva
adamianebze zemoqmedeba moexdina (mag., danaSaulis ganzrax TviTdazianebis gameorebasTan asocirebu-
grZnoba gaeRviZebina erT-erT naTesavSi, radgan li faqtorebi (Kreitman, 1977; Appleby, 1993), 17.6 cx-
man imedi gaucrua). sxvaze zemoqmedebis motivis rilSia CamoTvlili.
arsebobaze pirvelad stengelma da kukma miuTiTes ganzrax TviTdazianebis Semdgomi suicidi
(Stengel and Cook, 1958). es avtorebi werdnen, rom am
adamianebi, romlebmac ganzrax daizianes Tavi,
saqcieliT adamianebi cdiloben sxvebis reaqciis
mogvianebiT suicidis ufro maRali riskis qveS
gamowvevas. mas Semdeg, aseT qcevas `Svelis Zaxili~
imyofebian. ouensis mimoxilvaSi (Owens et al., 2003) am
uwodes. zogierT TviTdazianebis aqts mosdevs
populaciaSi
pacientze ufro aqtiuri zrunva. Tumca, arsebobs
SemTxvevebi, rodesac aseTi aqti sxvebSi uaryofiT w 1 wlis manZilze suicidis aqts axorcielebs 200-Si
reaqcias iwvevs, gansakuTrebiT maSin, rodesac is 1 adamianidan 40-Si 1 adamianamde;
ramdenjerme meordeba. w 9 wlis da ufro xangrZlivi periodis manZilze
suicidis aqts 15-Si 1 adamiani axorcielebs.
ganzrax TviTdazianebis aqtis Sedegebi es monacemebi riskis Sesaxeb sxvadasxva qveynebis
TviTdazianebis aqtis gameoreba monacemebis kompilaciiTaa miRebuli, ris gamoc
SeuZlebelia maTi Sedareba didi britaneTis maC­
ganzrax TviTdazianebis epizodis Semdeg, mravali
venebelTan, romelic weliwadSi 10 000 SemTxvaSi 1-s
pacienti aRniSnavs cvlilebebs ukeTesobisaken. fsi­
Seadgens. miuxedavad amisa, suicidis riski aSkarad
qikuri aSlilobis simptomebis mqone pacientebi
bevradaa gazrdili.
aR­niSnaven, rom maTi simptomebi sustdeba. aseTi
im populaciaSi, vinc axorcielebs ganzrax
ga­umjobeseba SeiZleba ganpirobebuli iyos pro­
TviTdazianebis aqts, suicidis riski ufro maRalia
fesionalebis mier gaweuli daxmarebiT an pirovnebis
xandazmul adamianebSi, alkoholikebSi da depresiis
urTierTobebSi, damokidebulebebSi da qcevaSi
mqone pirebSi. TviTdazianebisas saxifaTo da Zala­
momxdari cvlilebebiT. zogi adamiani xelaxla
dobrivi meTodebis gamoyeneba, agreTve, maRal
riskze miuTiTebs. Tumca, nakleb saxifaTo meTodebis
cxrili 17.6 suicidis mcdelobis gameorebis gamoyeneba suicidis riskis Semcirebaze calsaxad ar
riskTan dakavSirebuli faqtorebi metyvelebs da, SeiZleba, nawilobriv, imis amsaxveli
iyos, rom pacienti ar flobs srul informacias
warsulSi ganxorcielebuli mcdeloba
xelmisawvdomi meTodebis saSiSroebis xarisxis Se­
pirovnuli aSliloba saxeb.
alkoholis an narkotikebis avadmoxmareba Znelia imis winaswarmetyveleba, Tu romeli pa­
fsiqiatriuli mkurnalobis istoria
cientebi gardaicvlebian suicidis Sedegad winmswrebi
TviTdazianebis aqtis Semdeg. amis mizezi SemdegSi
umuSevroba
mdgomareobs: miuxedavad imisa, rom am populaciaSi
dabali socialuri klasi suicidis maCvenebeli maRalia zogad populaciasTan
kriminaluri warsuli SedarebiT, is, mainc sakmaod dabalia; garda amisa,
prediqtorebi ar aris sakmaod specifikuri. bekis
Zaladobrivi qcevis istoria
suicidis ganzraxvis skala suicidis imwuTieri riskis
asaki 24-54 weli Sesafaseblad gamoiyeneba (Beck Suicide Intent Scale; Beck
martoxela, ganqorwinebuli an gacilebuli et al., 1974), magram is mainc sasargebloa suicidis
riskis Sesafaseblad pirveli wlis manZilze, romelic
Hawton K. (2000). Treatment of suicide attempters and prevention
of suicide and attemted suicide. In MG Gelder, JJ Lopez-Ibor Jr, and mosdevs ganzrax TviTdazianebis pirvelad aqts (Harris
NC Andreasen (eds) The new Oxford textbook of psychiatry, Chapter et al., 2005).
4.15.4. Oxford University Press, Oxford.

_ 446 _
mkurnalobis Sedegebi ganzrax TviTdazianebis Semdeg

mkurnalobis Sedegebi ganzrax zogadi profilis eqimisgan, romelsac SeuZlia sTxo-


TviTdazianebis Semdeg vos eqTans ojaxis Sesaxeb saWiro informaciis mopoveba.

randomizebuli kontrolirebadi gamokvlevis mixed­ bavSvebi da mozardebi


viT, sxvadasxva saxis mkurnalobis Semdeg aRiniSneba 1990-ian wlebSi mraval ganviTarebad qveyanaSi gaiz-
fsiqopaTologiis Sesusteba da socialuri prob­ arda bavSvebsa da mozardebSi ganzrax TviTdazianebis
lemebis mogvareba. miuxedavad amisa, ar arsebobs imis SemTxvevebi. amis Taobaze rTulia zusti monacemebis
sakmarisi mtkicebuleba, rom mkurnaloba am­cirebs mopoveba, radgan mravali aseTi aqti mdgomareobda
ganzrax TviTdazianebis aqtis gameorebis albaTobas. wamlis odnav gadaWarbebuli doziT miRebaSi an um-
mtkicebulebis nakleboba, nawilobriv, imiTaa gamowveuli, niSvnelo TviTdaSavebaSi, ris gamoc isini ar regis-
rom Seiswavleboda sxvadasxva saxis mkurnaloba da trirdeboda samedicino dawesebulebebis mier (Hawton
gamokvlevebis umravlesobaSi Zalian cota SemTxveva et al., 2002). zogadad iTvleba, rom ganzrax TviTda-
iyo gaanalizebuli. Catarda 20 ranmdomizebuli zianeba iSviaTi movlenaa skolamdeli asakis bavSveb-
kontrolirebadi gamokvlevis meta-analizi, romlis Si da misi zrdis tendencia 12 wlis Semdeg SeiniS-
Sesaswavl cvlads ganzrax TviTdazianebis aqtis neba. aRsaniSnavia, rom ufro dabal asakSi is ufro
ganmeorebiToba warmoadgenda. am 20 gamokvleviT gogonebSia gavrcelebeuli. garda amisa, ganzrax
Seiswavleboda 10 tipis intervencia, ris gamoc miRebuli TviTdazianeba TeTrkanian qalebSi ufro gavrcele-
Sedegebi winaswar xasiaTs atarebda (Hawton et al., 1998). bulia, vidre aziel qalebSi (Hawton et al., 2003c).
meta-analizis Sedegad gakeTda Semdegi daskvnebi: gamoyenebuli meTodebi. wamlis gadaWarbebuli doz-
w im pirebTan, romlebTanac aRiniSneboda gan­zrax iT miReba saavadmyofoSi moxvedris yvelaze gavrcele-
TviTdazianebis mravlobiTi epizodebi, TviT­ buli mizezia. sakuTari TavisTvis Wrilobebis miyeneba
dazianebis aqtis prevenciis TvalasazrisiT de­po gansakuTrebiT axalgazrda gogonebSia gavrcelebu-
flupenTiqsoli ufro efeqturi gamodga placebosTan li, magram aseTi pacientebi saavadmyofoSi iSviaTad
SedarebiT (es daskvna erT gamokvlevas efuZneba); xvdebian. TviTdazianebis SedarebiT saxifaTo meTo-
w mosazRvre pirovnuli aSlilobis mqone adamianebTan debs ufro metad biWebi iyeneben (Hawton et al., 2003c).
ganmeorebis xarisxi ufro dabali iyo dialeqtikuri motivacia. Znelia bavSvebSi TviTdazianebis moti-
bihevioruli Terapiis Catarebisas, vidre pacientze vis dadgena, gansakuTrebiT imis gaTvaliswinebiT, rom
Semdgomi standartuli movlis ganxorcielebis sikvdilis cneba 12 wlamde Cveulebriv ar yalibdeba.
SemTxvevaSi (erTi kvlevis monacemebi); savaraudoa, rom suicidis seriozuli ganzraxva, daba-
li asakis bavSvebidan sul ramdenimes aReniSneba. ufro
w TviTdazianebis SemTxvevebis klebis tendencia
xSirad, aseTi qcevis motivia sxvebisTvis sakuTari
aRiniSneboda (1) problemis gadaWraze mimarTuli
mZime mdgomareobis demonstrireba, stresisgan ganTa-
Terapiis dros; (2) pacientisTvis sakontaqto
visufleba da sxva adamianebze zemoqmedebis moxdena.
baraTebis miwodebisas, romlebic uzrunvelyofdnen
fsiqiatriulSi da sxva dawesebulebebSi myof axalgaz-
daxmarebisTvis myisier mimarTvas; (3) TemTan
rdebSi, ganzrax TviTdazianebis epidemia iSviaTad war-
muSaobisas, rac ufro efeqturi gamodga Semdgom
moadgens imitaciuri qcevis Sedegs (Wilde, 2000).
standartul movlasTan SedarebiT. Tumca, pacientis
mizezebi. mozardebSi, ganzrax TviTdazianebasTan
uzrunvelyofis efeqturoba sakontaqto baraTebiT
asocirebuli faqtorebia ganqorwinebuli mSoblebi,
ar dadasturda evansis mier (M.O.Evans et al., 1999).
fsiqikuri aSlilobis mqone ojaxis wevris arseboba
erT-erTi randomizebuli gamokvlevis mixedviT
da bavSvze Zaladoba. precipitatuli faqtoris rolSi
(gv. 641) xanmokle fsiqodinamikuri Terapia amcirebs
xSirad gamodis socialuri problemebi. SedarebiT da-
TviTdazianebis mcdelobis SemTxvevebs (Guthrie et al.,
bali asakis mozardebSi _ ufro metad ojaxuri prob-
2001).
lemebi; maRali asakis axalgazrdebSi _ megobar gogo-
nasTan an biWTan urTierTobaSi arsebuli sirTuleebi;
specialuri jgufebi
orive asakobriv jgufSi _ skolaSi swavlasTan daka-
dabali asakis bavSvebis dedebi vSirebuli sirTuleebi. mozardebSi, gansakuTrebiT
dabali asakis bavSvebis dedebs gansakuTrebuli yu- vaJebSi, ganzrax TviTdazianebasTan asocirebuli sxva
radReba unda mivaqcioT, radgan, rogorc cnobilia, faqtorebia alkoholmoxmareba da narkomoxmareba,
SeiniSneba kavSiri ganzrax TviTdazianebas da bavSvze Za- Zaladoba da Zaladobis msxverplad yofna, afeqturi
ladobas Soris. mniSvnelovania gavarkvioT, Tu ras gan- aSliloba da pirovnuli aSliloba (Hawton et al., 2003c).
icdian dedebi TavianT SvilebTan dakavSirebiT da da- ganzrax TviTdazianebis aqtis gamosavali. bavSvebTan
vusvaT kiTxvebi maTi keTildReobis Sesaxeb. britaneTSi da mozardebTan ganzrax TviTdazianebis epizodebis
bavSvebis Sesaxeb informaciis mopoveba SesaZlebelia gamosavali, Cveulebriv, dadebiTia, magram mniSvnelo-

_ 447 _
17 suicidi da ganzrax TviTdazianeba
van umciresobas SemdgomSic aReniSneba socialuri da SesaZlebelia, bavSvebsa da mozardebs gamokvleva
fsiqiatriuli problemebi da ganzrax TviTdazianebis unda Cautaros personalma, romelsac gavlili aqvs
ganmeorebiTi epizodebi. uaryofiTi prognozi aso- treningi axalgazrdebis gamokvlevasa da mkurnalo-
cirebulia cud SeguebasTan, ganzrax TviTdazianebis baSi da icnobs konfidencialobasTan da Tanxmobas-
warsul epizodebTan da mZime ojaxur problemebTan. Tan dakavSirebul problemebs, romlebic SeiZleba
am kategoriis mozardebi (gansakuTrebiT biWebi) sui- aseT SemTxvevaSi aRmocendes. aseve, 65 wels gadac-
cidis mniSvnelovani riskis qveS imyofebian. ilebul pacientebs gamokvleva unda Cautaros iseTma
marTva. bavSvebis TviTdazianebis SemTxvevaSi, um- personalma, romelic icnobs xanSi Sesuli adamianebis
jobesia, maT gamokvleva Cautaros bavSvTa fsiqiatrma problemebs da acnobierebs, rom am asakobriv jgufSi
da ara ganzrax TviTdazianebaze momuSave servisma, gazrdilia fataluri Sedegebis mqone suicidis riki.
romelic mozrdilebisTvisaa gankuTvnili. mkurnalo-
baSi, Cveulebriv, CarTuli arian ojaxis wevrebi.
pacientebis gamokvleva ganzrax
mkurnaloba, rogorc wesi, mimarTulia kauzaluri
TviTdazianebis aqtis Semdeg
xasiaTis problemebze da mozardis kopingis unar-
Cvevebze (Shaffer et al., 2000). zogadi amocanebi
gamokvleva unda iyos mimarTuli Semdeg ZiriTad sa­
ganzrax TviTdazianebis marTva kiTxebze:
1. suicidis uSualo riskze;
servisebis saorganizacio mowyoba
2. momavalSi ganzrax TviTdazianebis riskze;
ganzrax TviTdazianebis epizodebis mqone pacientebze
mzrunvelobas axorcielebs ramdenime samsaxuri, maT 3. fizikur janmrTelobasTan dakavSirebul da amJa-
Soris, pirveladi samedicino servisi, saswrafo dax- mindel socialur problemebze.
mareba, gadaudebeli momsaxurebis ganyofileba da so- gamokvleva ise unda tardebodes, rom pacients
cialuri servisebi. am servisebSi momuSave personals xeli SevuwyoT sakuTari problemebisa da maTTan
sWirdeba treningi, raTa man gauwios pacients Sesabam- damoukideblad gamklavebis meTodebis konstruqci-
isi daxmareba da miiRos saswrafo gadawyvetileba imis ulad ganxilvaSi. mniSvnelovania waxaliseba TviTdax-
Sesaxeb, Tu rogor Seafasos riski da rogor miiRos pa- marebis qcevis, radgan pacientebis umravlesobas ar
cientisgan informirebuli Tanxmoba. garda amisa, unda surs fsiqiatrTan ganmeorebiT Sexvedra.
gairkves, aqvs Tu ara pacients Tanxmobis micemis unari Cveulebriv, gamokvleva tardeba gadaudebeli dax-
da ra viTarebaSi SeiZleba ganxorcieldes pacientze marebis ganyofilebaSi an palataSi, sadac ar aris
mzrunveloba misgan Tanxmobis miRebis gareSe. zogadi intimuri saubrisTvis Sesaferisi garemo. Tu es Se-
samedicino da qirurgiuli momsaxurebis saorganiza- saZlebelia, interviu SedarebiT izolirebul oTaxSi
cio sakiTxebi scildeba mocemuli wignis formats. unda Catardes, raTa daculi iyos pacientTan saubris
dainteresebul mkiTxvels SeuZlia gaecnos klinikuri privatuli xasiaTi. Tu pacientma wamali gadaWarbebu-
daxelovnebis erovnuli institutis monacemebs (Nation- li doziT miiRo, upirveles yovlisa, unda davrwmun-
al Institute for Clinical Excellence, 2004c). deT imaSi, rom is sakmarisad kargad grZnobs Tavs da,
fsiqosocialuri gamokvleva SeiZleba sxvadasxva- Sesabamisad, SeuZlia mogvawodos saWiro informacia.
nairad iyos organizebuli. zog centrSi gamokvlevas Tu pacients cnobierebis darRveva aReniSneba, inter-
fsiqiatri atarebs, zogan _ saTanadod momzadebuli viu unda gadaidos. pacientis garda, informacia unda
personali _ Terapevtebi, eqTnebi an socialuri mu- movipovoT misi megobrebisa da naTesavebisgan, oja-
Sakebi. nebismier SemTxvevaSi, yvela pacientTan unda xis eqimisgan da nebismieri pirisgan (mag., socialuri
Catardes TviTdazianebis Sedegebis Sefaseba, rogorc muSakisgan), romelic ukve muSaobs pacientTan. Zalian
fsiqologiuri TvalsazrisiT, ise fizikuri janmrT- mniSvnelovania, rom gamokiTxvaSi rac SeiZleba meti
elobis TvalsazrisiT (ix. qvemoT). yvela saavadmyofoSi respondenti monawileobdes, radgan maT mier mowo-
unda arsebobdes praqtikis kodeqsi, romelSic deta- debuli informacia, SeiZleba Zalian gansxvavdebodes
lurad unda iyos gawerili fsiqosocialuri gamokvle- pacientisgan miRebuli informaciisgan. pacientis ga-
vis CatarebasTan dakavSirebuli moTxovnebi. am wesebis mokvleva zogadi profilis saavadmyofoSo Semdeg wy-
Taobaze unda arsebobdes SeTanxmeba zogad samedicino aroSia ganxiluli: (Hawton, 2000b).
da fsiqiatriul servisebSi da isini kargad unda iyos
interviu
cnobili dawesebulebis TanamSromlebisTvis.
eTnikuri umciresobebisTvis xelmisawvdomi unda intreviu Semdeg xuT ZiriTad kiTxvas unda pasuxobdes:
iyos is momsaxureba da saSualebebi, romlebic maT 1. ra hqonda pacients ganzraxuli TviTdazianebis
gansakuTrebul saWiroebebs daakmayofilebs. Tu es aqtis dros?

_ 448 _
ganzrax TviTdazianebis marTva
2. aqvs Tu ara amJamad pacients sikvdili ganzraxuli? (mag., datova anderZi an werili TviTmkvlelobis
3. rogoria pacientis axlandeli problemebi? Sesaxeb?) Tu es asea, fataluri dasasrulis mqone
recidivis riski ufro maRalia.
4. aRiniSneba Tu ara fsiqikuri aSliloba?
am kiTxvebze pasuxebis mixedviT, interviuers SeuZ-
5. ra resursebi gaaCnia pacients?
lia gamoitanos daskvna pacientis ganzraxvis Sesaxeb
aq TiToeuli kiTxva cal-calke iqneba ganxiluli. suicidis aqtis dros (cxrili 17.7).
ra hqonda pacients ganzraxuli TviTdazianebis amave midgomas efuZneba bekis suicidis ganzraxvis
aqtis dros? skala (Beck Suicide Intension Scale) (boqsi 17.2).

rogorc ukve aRiniSna, zogjer pacienti zust in- aqvs Tu ara amJamad pacients sikvdili ganzraxuli?
formacias ar gvawvdis Tavisi ganzraxvis Sesaxeb. interviuerma pirdapir unda hkiTxos pacients, sia-
amis gamo, interviuerma maqsimaluri sizustiT unda movnebs Tu ara is faqti, rom sikvdils gadaurCa an
aRadginos is movlenebi, romlebmac pacienti TviTda- xom ar surs, rom momkvdariyo. Tu pacientis mier gan-
zianebamde miiyvana, raTa SeZlos pasuxis gacema Sem- xorcielebuli aqti seriozul suicidur ganzraxva-
deg kiTxvebze: ze miuTiTebs, xolo pacienti uaryofs amJamad aseTi
1. TviTdazianebis aqti dagegmili iyo Tu impulsuri? ganzraxvis arsebobas, interviuerma, taqtiand dasmu-
rac ufro didi xnis manZilze da guldasmiT igegme- li kiTxvebis meSveobiT, unda gaarkvios ramdenad re-
boda TviTdazianebis aqti, miT ufri maRalia imis aluria es cvlileba.
albaToba, rom igi ganmeordeba da mas fataluri
gamosavali eqneba. rogoria pacientis axlandeli problemebi?
2. ramdenad izruna pacientma imaze, rom TviTdazia- mravali pacienti suicidur aqtamde ramdenime kvi-
nebis aqtis ganxorcielebisTvis arafers SeeSala ris an Tvis manZilze ganicdis sirTuleebsa da pro-
xeli? rac ufro metad izruna pacientma amaze, miT lemebs, romelTa raodenoba stabilurad matulobs.
ufro maRalia imis riski, rom TviTdazianebis aqti zogierTi problema SeiZleba gadaiWras intervius Ca-
ganmeordeba da mas fataluri gamosavali eqneba. ra tarebis periodisTvis, zogjer, TviTdazianebis aqtis
Tqma unda, winaswar gaTvlili scenari realur si- Sedegad (mag., pacientis partniori, romelic imuqre-
tuaciaSi yovelTvis gegmis mixedviT ar xorciel- boda, rom datovebda pacients, suicidis aqtis Semdeg
deba (mag. pacientis meuRle, SeiZleba, Sin Cveu- masTan rCeba). rac ufro seriozulia darCenili pro-
lebrivze adre dabrunebuliyo da amiT, pacientis blemebi, miT ufro didia fataluri gamosavlis mqone
ganzraxvis ganxorcielebisTvis SeeSala xeli). aseT
viTarebaSi, riskis prognozi pacientis gonivrul
cxrili 17.7 faqtorebi, romlebic suicidis
molodinebs unda iTvaliswinebdes.
Zlier ganzraxvaze miuTiTebs
3. mimarTa Tu ara pacientma vinmes daxmarebisTvis?
izolirebulad ganxorcielebuli aqti
Cven SegviZlia davaskvnaT, rom pacients seriozuli
ganzraxva amoZravebda, Tu man daxmarebisTvis ara- aqtis ganxorcieleba iseT dros aris dagegmili,
rodesac dabalia Carevis albaToba
vis mimarTa.
zrunva imaze, rom ar gairkves TviTmkvlelobis
4. ramdenad saxifaTod aRiqmeboda pacientis mier ga- ganzraxva
moyenebuli TviTdazianebis meTodi? Tu pacientma
sikvdilisTvis winaswari mzadeba (anderZis dawera,
wamali gamoiyena, ra raodenobiT miiRo igi? miiRo
dazRveva)
Tu ara pacientma wamali im odenobiT, romelic
TviTmkvlelobis aqtis Semzadeba (TviTmkvlelobis
misTvis iyo xelmisawvdomi? ra saxiT ganxorcielda
saSualebebis SeZena, wamlis momarageba)
TviTdazianebis aqti? (rogorc aRiniSna, rac ufro
Zlieria suicidis ganzraxva, miT ufro maRalia misi sxvebisTvis TviTmkvlelobis ganzraxvis Setyobineba

ganmeorebis riski). unda Sefasdes ara mxolod is, winasawari gaTvlebis warmoeba
Tu ramdenad saxifaToa gamoyenebuli meTodi, ara- werilobiTi Setyobinebis datoveba
med isic, Tu ramdenad saxifaTod miaCnia es meTodi
aqtis Semdeg pacienti erideba momxdaris Sesaxeb im pirebis
pacients. ar aris gamoricxuli, rom pacients mc- informirebas, romlebmac mas SeiZleba daxmareba gauwion
dari warmodgena hqondes gamoyenebuli meTodis Se-
suicidis ganzraxvis aRiareba
saxeb. mag., bevrs hgonia, rom gadametebuli doziT
paracetamolis miReba usafrTxoa, an rom benzodi- Hawton K. (2000). Treatment of suicide attempters and prevention of
suicide and attemted suicide. In MG Gelder, JJ Lopez-Ibor Jr, and
azepinebis miReba saSiSia.
NC Andreasen (eds) The new Oxford textbook of psychiatry, Chapter
5. xom ar ganaxorciela pacientma `saboloo qmedeba~ 4.15.4. Oxford University Press, Oxford.

_ 449 _
17 suicidi da ganzrax TviTdazianeba

boqsi 17.2 bekis suicidis ganzraxvis skala


suicidis ganzraxvasTan dakavSirebuli garemoebebi angariSi sakuTari Tavis Sesaxeb

izolaciis xarisxi molodinebi suicidis aqtis fatalurobasTan dakavSirebiT


0. pacienti marto ar imyofeba 0.�����������������������������������������������������
����������������������������������������������������
pacienti ar Tvlida, rom aqti SeiZleba sasikvdilo yo-
1. arsebobs iseTi piri, romelic pacientis siaxloves an filiyo
masTan kontaqtSi (mag., satelefono kontaqti) imyofeba 1.����������������������������������������������������
���������������������������������������������������
pacienti fiqrobda, rom aqti SeiZleba sasikvdilo yo-
2. aravin imyofeba pacientis siaxloves (aravin imyofeba filiyo, Tumca dabali albaTobiT
masTan kontaqtSi) 2. pacienti fiqrobda, rom aqts sikvdili mohyveboda an
darwmunebuli iyo amaSi
droSi dagegmva
0. suicidis aqti isea droSi dagegmili, rom intervencia warmodgena imis Sesaxeb, Tu ramdenad SeuZlia gamoyenebul
mosalodnelia meTods sikvdilis gamowveva
2.����������������������������������������������������
���������������������������������������������������
isea droSi dagegmili, rom intervencia ar aris mosa- 0. pacientma sakuTar Tavs ufro mcire ziani miayena,
lodneli vidre, misi azriT, sasikvdilo
3.����������������������������������������������������
���������������������������������������������������
isea droSi dagegmili, rom intervenciis albaToba Za- 1.���������������������������������������������������
��������������������������������������������������
pacientma zustad ar icoda, Tu ramdenad saSiSia ga-
lian mcirea moyenebuli meTodi, an moimoqmeda iseTi ram, rac sa-
sikvdilod miaCnda
zrunva imaze, rom ar gairkves TviTmkvlelobis ganzraxva/ar 2. suicidis aqtis saSiSroebis xarisxi utoldeba pacientis
moxdes Careva warmodgenas misi fatalurobis Sesaxeb, an aRemateba mas
0. ar iRebs winasawar zomebs
mcdelobis seriozuloba’
1. pasiuri zomebi; mag., Tavs aridebs adamianebs, magram
arafers akeTebs imisaTvis, rom xeli SeuSalos maTi 0. pacienti ar Tvlida, rom mocemuli aqti warmoadgens
mxridan Carevas; sicocxlis dasrulebis seriozul mcdelobas
2. aqtiuri zomebi (mag., karis Caketva). 1. pacientma ar icoda, Tu ramdenad warmoadgens
TviTmkvlelobis mocemuli aqti sicocxlis dasrulebis
TviTmkvlelobis mcdelobis dros/ Semdeg daxmarebis Zieba seriozul mcdelobas
0. damxmare pirebisTvis TviTmkvlelobis mcdelobis 2. pacienti Tvlida, rom mocemuli aqti warmoadgens
Setyobineba sicocxlis dasrulebis seriozul mcdelobas.
1. damxmare pirebTan kontaqtis damyareba konkretuli ambivalenturi damokidebuleba sicocxlis mimarT
Setyobinebis gareSe
0. pacients ar undoda sikvdili
2. ar mimarTavs kontaqtis damyarebas an Setyobinebas
1. pacients ar adardeba, gadarCeboda Tu ara
saboloo qmedebebi sikvdilis win 2. pacients sikvdili undoda.
0. ara
warmodgena Sedegis Seqcevadobis Sesaxeb
1. nawilobrivi mzadeba an ideacia
0. pacienti Tvlida, rom gadarCeba samedicino daxmarebis
2. konkretuli gegmebi (anderZSi cvlilebebis Setana, miRebis SemTxvevaSi
saCuqrebis gacema, dazRveva)
1. pacientma ar icoda, gadarCeba Tu ara samedicino
suicidis mcdelobis dagegmvis xarisxi daxmarebis miRebis SemTxvevaSi
0. winaswari momzadebis gareSe 2. pacienti darwmunebuli iyo, rom ar gadarCeba maSinac
ki, Tu miiRebs samedicino daxmarebas.
1. minimaluri momzadeba
2. safuZvliani momzadeba aqtis winaswari gaazreba
0. gaazrebis gareSe; impulsuri
werili TviTmkvlelobis Sesaxeb
1. pacienti suicidze fiqrobda sami saaTiT an naklebi
0. werili ar dauweria droiT adre suicidis mcdelobamde
1. dawera da Semdeg daxia 2. pacienti suicidze fiqrobda sami saaTis ganmavlobaSi
2. dawera an sam saaTze met xans suicidis mcdelobamde

suicidis aqtamde TviTmkvlelobis ganzraxvasTan dakavSire-


biT komunikaciis mcdeloba
1. ar momxdara
2. araerTgvarovani komunikacia
3. erTgvarovani komunikacia

suicidis mcdelobis mizani


0. ZiriTadad garemos Secvla
1. 0-sa da 2-is komponentebi Beck et al., (1974). The prediction of suicide. Charless press,
2. ZiriTadad garemosgan Tavis daRweva Philadelphia

suiciduri aqtis riski. riski gansakuTrebiT maRalia, w intimuri kavSiri meuRlesaTan an sxva pirTan;
Tu pacienti martoxelaa da susti janmrTeloba aqvs.
w urTierToba SvilebTan da sxva naTesavebTan;
pacientis problemebis Sefaseba regularulad unda
xdebodes. Sefasebisas Semdegi momentebi unda iyos w dasaqmeba, finansebi, sacxovrebeli;
gaTvaliswinebuli: w samarTlebrivi problemebi;

_ 450 _
ganzrax TviTdazianebis marTva
procentuli raodenoba orive sqesis 935 warmomadgeneli

ganzraxvis maCvenebeli
dabali saSualo maRali Zalian maRali

suraTi 17.4. 2002 wels bekis suicidis ganzraxvis skalis monacemebi im pirebisTvis, vinc TviTdazianebis gamo
stacionarSi moTavsda

w socialuri izolacia, Zvirfasi adamianis gar­ adamianebis Sesaxeb, agreTve, nebismieri daxmarebis
dacvaleba da sxva saxis danakargi; Sesaxeb, romelsac pacienti iRebs, an SeuZlia miiRos
w fizikuri janmrTeloba. zogadi profilis eqimisgan, socialuri muSakisgan an
organizaciisgan, sadac moxaliseebi muSaoben.
narkotikebTan da alkoholTan dakavSirebuli
problemebi unda gaviTvaliswinoT fsiqiatriuli arsebobs Tu ara suicidis mudmivi riski?
gamokvlevis am etapze, an mogvianebiT, fsiqikuri zemoT aRwerili gamokvlevis Catarebis Semdeg,
mdgomareobis Sefasebisas. interviuers xelTa aqvs informacia am mniSvnelovan
kiTxvaze pasuxis gasacemad. aRniSnuli informaciis
aRiniSneba Tu ara fsiqikuri aSliloba?
gaTvaliswinebiT, fsiqiatri pasuxs scems pirvel oTx
am kiTxvaze pasuxis gacemisas unda daveyrdnoT anamnezs
kiTxvas:
da pacientis fsiqikuri mdgomareobis xanmokle, magram
w ganzraxuli hqonda Tu ara pacients sikvdili?
regularul Sefasebas. gansakuTrebuli yuradReba
unda mivaqcioT iseTi daavadebebis arsebobas, w aqvs Tu ara amJamad aseTi ganzraxva?
rogoricaa depresiuli aSliloba, alkoholizmi, w ZalaSia Tu ara is problemebi, romlebmac moaxdines
SfoTviTi aSliloba da pirovnuli aSliloba. agreTve, suicidis aqtis provocireba?
gasaTvaliswinebelia, xom ar aqvs pacients Sizofrenia w aReniSneba Tu ara pacients fsiqikuri aSliloba?
an demencia, Tumca isini SedarebiT iSviaTad gvxvdeba.
w SesaZlebelia Tu ara damatebiTi daxmarebis miReba
ra resursebi gaaCnia pacients? da ramdenad mosalodnelia, rom pacienti miiRebs am
daxmarebas?
resursebSi igulisxmeba problemis gadaWris unari,
materialuri resursebi da daxmareba, romelic am kiTxvebze pasuxis gacemis Semdeg, Terapevti
pacients SeiZleba sxva adamianebma SesTavazon. is, adarebs pacientis maxasiaTeblebs im adamianebis maxas-
Tu rogor umklavdeboda pacienti warsulSi Tavis iaTeblebs, romelTac sicocxle suicidiT daasrules.
problemebs (mag., samuSaos dakargva an urTierTobis es maxasiaTeblebi mocemulia cxrilSi 17.7.
gawyveta), momaval sirTuleebTan gamklavebis yve­
arsebobs Tu ara Semdgomi TviTdazianebis riski
laze kargi prediqtoria. imis dasadgenad, Tu
letaluri dasasrulis gareSe?
ramdenad xelmisawvdomia pacientisTvis daxmareba,
unda davusvaT mas kiTxvebi megobrebisa da sando cxrilSi 17.6 Sesabamisi prediqtorebia warmodge-

_ 451 _
17 suicidi da ganzrax TviTdazianeba

boqsi 17.3 pacientebi, romlebic izianeben aseTi qmedeba SeiZleba gulisxmobdes pacientis arane­
sakuTar Tavs da uars amboben mkurnalobaze bayoflobiT stacionirebas da gadaudebel mkurnalobas
pacientis sicocxlis gadarCenis mizniT.
gaiTvaliswineT, rom msoflios sxvadasxva qveyanaSi gan­
w personals unda axsovdes, rom pacientis gadawyvetilebis
sxvavebuli kanonmdeloba da praqtika arsebobs.
miRebis unari SeiZleba droTa ganmavlobaSi Seicvalos.
w pacienti unda moinaxulos gamocdilma eqimma, da gani­ amis gamo, yoveli axali poceduris an mkurnalobis Ca-
xilos masTan erTad SeTavazebuli mkuranloba, mkur­ tarebamde, Tanxmobis misaRebad pacients unda avuxsnaT
nalobis alternativebi da is sakiTxebi, romlebic TiToeuli maTganis xasiaTi.
pacients awuxebs. zogjer sasurvelia pacientis naTe­
w rodesac, sakiTxis sruli ganxilvis Semdeg pacienti, ro-
savebisa da axlo megobrebis monawileoba. xSirad,
melsac ar aqvs cnobieri gadawyvetilebis miRebis unari,
pacientis problemebis TanagrZnobiT ganxilvis Semdeg
uars ambobs Tanxmobaze da, amave dros, ar arsebobs misi
pacienti Tanxmdeba mkurnalobaze.
iZulebiTi mkurnalobis safuZveli, unda vecadoT Sevimu-
w pacienti, romelmac ganaxorciela TviTdazianebis aqti, SaoT alternatiuli gegma, romelic orive mxarisTvis iq-
magram saR gonebaze imyofeba da naTeli cnobiereba neba misaRebi. Tu es mcdelobac uSedego gamodga, pacients
aqvs, unda CaiTvalos sakmarisad unarianad imisaTvis, naTlad unda avuxsnaT miRebuli gadawyvetilebis Sedegebi
rom uari Tqvas samedicino rCevaze, Tu sawinaaRmdego da SevadginoT diskusiis sruli oqmi. Tu pacienti daJine-
ar iqna damtkicebuli. pacientis es unari rac biT moiTxovs saavadmyofodan gaweras, mas unda davrToT
SeiZleba swrafad unda Sefasdes (gv. 80). personalis neba datovos saavadmyofo, magram, amave dros, vecadoT
nebismier warmomadgenels unda SeeZlos am tipis gavuCinoT saavadmyofoSi dabrunebis survili. amave dros,
Sefaseba, magram, roca ki es SesaZlebelia, pacientis pacients unda mivawodoT sakontaqto nomeri, romelsac is
gadawyvetilebis miRebis uunaroba unda dadasturdes gamoiyenebs sagangebo situaciaSi aRmoCenisas. aseve unda Se-
fsiqiatris mier. Tu saWiroa, unda Catardes pacientis vatyobinoT Semdgomi mkurnalobis alternativebi. es viTa-
gamokvleva aranebayoflobiTi mkurnalobis Catarebis reba rac SeiZleba swrafad unda ganvixiloT ojaxis eqimTan.
mizanSewonilobis dasadgenad.
w zogadad, mizanSewonilia pacients davukavSirdeT momde-
w rodesac iTvleba, rom pacients ar aqvs gacnobierebuli vno dRes da xelaxla SevTavazoT daxmareba. ojaxis eqim-
gadawyvetilebis miRebis unari (mag., medikamentis Tan erTad ganvixiloT, Tu vin unda daukavSirdes pacients.
gadaWarbebuli dozis miRebiT gamowveuli intoqsikaciis
gamo), kanonis mixedviT, samedicino personali valdebulia damatebiTi informaciisTvis ixileT
imoqmedos pacientis interesebidan gamomdinare. National Institute for Clinical Excellence, 2004c.

nili. interviuerma unda ganixilos yvela punqti sab- mniSvnelovania, rom intervium xeli Seuwyos pa­
oloo gadawyvetilebis miRebamde. cientTan Terapiuli urTierTobis damyarebas. sa­
momavlo gegmebi pacientTan unda SevaTanxmoT da
ra tipis mkurnaloba unda Cautardes pacients da Tu maTTan dakavSirebiT ver moxerxda SeTanxmebis
daTanxmdeba Tu ara pacienti mis Catarebaze? miRweva, unda ganvixiloT alternatiuli, ormxriv
Tu CaiTvleba, rom suicidis riski maRalia, unda Cat- misaRebi gegma. pacientebis saWiroebebi SeiZleba sam
ardes is procedurebi, romlebic am Tavis pirvel kategoriad dajgufdes:
nawilSia aRwerili. im pacientebis 5-10%, romelTac 1. umniSvnelo umciresobas (albaT 5-10%) sWirdeba
ganzrax TviTdazianebis aqti ganaxorcieles, hospital- hospitalizacia mkurnalobis Casatareblad;
izacias saWiroebs. umravlesobasTan naCvenebia depre- 2. daaxloebiT erT mesameds aReniSneba fsiqikuri
siis an alkoholizmis mkurnaloba, ramdenime pacient- aSliloba, romelic saWiroebs mkurnalobas pir­
Tan ki _ Sizofreniis mkurnaloba. zogierTs sWirdeba veladi daxmarebis doneze; mag., Temis doneze
droebiT moSoreba stresuli situaciidan. momuSave fsiqiatriuli jgufis mier.
rodesac hospitalizacia ar aris naCvenebi, pacient-
3. danarCen pacientebs sWirdebaT daxmarebis gaweva
Tan da mis momvlelebTan erTad unda SemuSavdes mo-
sxvadasxva saxis fsiqosocialur problemebTan
cemuli SemTxvevis marTvis gegma. Tu pacienti uars
da­kavSirebiT, raTa maT moaxerxon stresorebTan
ambobs daxmarebaze, misi movlis gegma unda ganvixi-
gamklaveba. amgvari daxmareba maSinacaa saWiro,
loT zogadi profilis eqimTan erTad, sanam pacients
rodesac dabalia suicidis uSualo riski an misi
Sin dabrunebis nebas darTaven (boqsi 17.3). zogjer
ganmeorebis riski fataluri gamosavlis gareSe,
mizanSewonilia pacientisTvis telefonis nomris
radgan mudmivi problemebis arseboba zrdis
micema, rac mas saSualebas miscems dauyovnebliv mi-
suicidis aqtis ganmeorebis risks. praqtikuli
iRos specialistis rCeva an Sexvdes specialists Sem-
daxmarebis gawevis garda, Cveulebriv, yvelaze
dgomi krizisis aridebis mizniT.
efeqturia problemis gadaWraze mimarTuli mid­
gomis gamoyeneba. problemebis identifikacia ga­
pacientis marTva gamokvlevis Semdeg mokvlevis mizniT Catarebuli intervius dros unda
pacientebi, romlebmac ganaxorcieles TviTdazianebis daiwyos. samwuxarod, pacienti xSirad uars ambobs
aqti, xSirad uars ambobens Semdgom mkurnalobaze. am tipis daxmarebaze.

_ 452 _
ganzrax TviTdazianebis marTva
rodesac TviTdazianebis epizodi asocirebulia movlis gegmis Taobaze, romelic unda iTvaliswinebdes
konkretul problemebTan interpersonalur urTi­ konstruqciuli qcevis dajildoebas. amave dros, erTi
erTobaSi, xSirad mizanSewonilia im piris gamokvleva, adamiani mudmivad unda uwevdes pacients mxardaWeras.
romelTanac pacienti urTierTobs. am piris Tumca, ra saxiTac ar unda iyos pacientze zrunva
gamokvleva jer individualurad unda Catardes, xolo organizebuli, suicidiT gardacvalebis riski mainc
mogvianebiT pacientTan erTad, Tu es ukanaskneli maRalia.
amaze Tanxmobas ganacxadebs. erToblivma intervium
sakuTari TavisTvis ganmeorebiT Wrilobebis
SeiZleba gaaumjobesos dialogi partniorebs Soris,
miyeneba
rac Seamcirebs suicidis xelaxali mcdelobis risks.
am SemTxvevaSi gamoyenebuli mkurnalobis meTodebi am qcevis marTva mraval problemas ukavSirdeba.
ganxilulia Semdeg wyaroSi: Hawton, 2000a. xSirad pacients uWirs sakuTari grZnobebis sityvebiT
gamoxatva, ris gamoc fsiqoTerapia efeqturi ar aris.
marTvis zogierTi gansakuTrebuli problema martivi mcdeloba, romelic mimarTulia pacientis
ndobis mopovebasa da misi TviTSefasebis amaRlebaze,
pacientebi, romlebic uars amboben gamokvlevaze
wesiT ufro efeqturi unda iyos. gamokvleva moicavs
ganzrax TviTdazianebis Semdeg, zogierTi pacienti im movlenaTa jaWvis biheviorul analizs, romelmac
uars ambobs interviuze, zogi ki saavadmyofodan pacienti sakuTari TavisTvis Wrilobebis miyenebamde
ewereba gamokvlevis dasrulebamde. am kategoriis miiyvana. es dagvexmareba movlenaTa jaWvis garRvevaSi
pacientebTan maRalia xelaxali TviTdazianebis an sakuTari Tavis daservis qcevis CanacvlebaSi
riski (Crawford and Wessely, 1998). aseT SemTxvevaSi alternatiuli meTodebiT, romlebic Svebis momtania.
aucilebelia sxva wyaroebidan didi raodenobiT rogorc Cans, medikamenturi mkurnaloba nakleb
informaciis mopoveba, raTa pacientis saavad­myo­ efeqturia, Tumca, antifsiqozuri agentebis (rispe­
fodan gaweramde gamoiricxos seriozuli fsi­ ridoni an olanzapini) mcire doziT gamoyeneba
qi­kuri aSlilobiT gamowveuli suicidis riski. xanmokle drois manZilze SeiZleba sasargeblo
mniSvnelovania am problemis zogadi profilis eqim­ gamodges daZabulobis Sesamcireblad. mraval ada­
Tan da Temis doneze momuSave fsiqiatrTa gundTan mians, vinc sakuTar Tavs Wrilobebs ayenebs, seriozuli
erTad (Tu, ra Tqma unda, orive maTgani ukve muSaobs pirovnuli problemebi gaaCnia. mkur­naloba swored
mocemul SemTxvevaze). rodesac suicidis riski am problemebze unda iyos mimarTuli, Tumca is
maRalia, SeiZleba saWiro gaxdes gamokvlevis mizniT, SeiZleba rTuli da xangrZlivi gamodges. drodadro
pacientis dakaveba iZulebiTi mkurnalobis orderis aucilebeli xdeba pacientis hospitalizacia. Za­
gamoyenebiT. lian mniSvnelovania, rom yvela monawile mxarem
erToblivad SeimuSaos mkafio da detaluri stra­
TviTdazianebis aqtis xSiri ganmeoreba
tegia, radgan TviTdaservis qceva stacionarSi Zneli
zogi pacienti ganmeorebiT iRebs wamlis ga­
samarTavia da, SesaZloa, sxva pacientebis mier moxdes
daWarbebul dozas stresis dros. xSirad iseTi
misi imitacia.
STabeWdileba iqmneba, rom es qceva xorcieldeba
stresis Sesasusteblad an yuradRebis mipyrobis
mizniT. Tumca, misi xSirad ganxorcielebisas, damatebiTi literatura
naTesavebi kargaven pirovnebis mimarT TanagrZnobas
da misdami mtrul damokidebulebasac ki amJRavneben. Gelder, MG, Lopez-Ibor JJ JR, and Andreasen NC (eds) (2000).
saavadmyofos gadaudebeli SemTxvevebis ganyofilebis The new Oxford textbook of psychiatry. Section 4.1.5. Sui-
TanamSromlebic SeiZleba ukmayofilebas ganicdidnen cide. Oxford University Press, Oxford (am nawilis oTx
aseTi faqtebis gamo. pacientebs, romlebTanac xSiria TavSi mocemulia ganzrax TviTdazianebis da suici-
suicidis mcdeloba, Cveulebriv pirovnuli aSliloba dis mravalmxrivi mimoxilva).
aReniSnebaT da mravali gadauWreli socialuri Hawton, KE and van Heeringen, K (2000). The interational
problema aqvT, magram maTTan arc konsultaciaa handbook of suicide and attemted suicide. John Wiley, Chich-
efeqturi da arc intensiuri fsiqoTerapia. yvela ester (wamyvani avtorebis avtoritetuli mimoxil-
mxare, romelic monawileobas iRebs mocemuli vebi, romlebic suicidisa da suicidis mcdelobis
SemTxvevis marTvaSi, unda SeTanxmdes pacientis yvela aspeqts moicavs).

_ 453 _
Tavi 18 alkoholizmi
da narkomoxmareba
Tavis Sinaarsi
problemur mozardebTan an bavSvebTan, romlebic
fsiqoaqtiuri nivTierebebis moxmarebiT
aqrolad nivTierebebs SeisunTqaven.
gamowveuli aSlilobebis klasifikacia 454
fraza _ fsiqoaqtiuri nivTierebebis moxmarebiT
DSM-IV-sa da ICD-10-Si mocemuli
gamowveuli aSlilobebi (DSM-IV) an fsiqoaqtiur niv-
ganmartebebi 456
TierebaTa moxmarebiT gamowveuli fsiqikuri da qcevi-
alkoholis moxmarebiT
Ti aSlilobani (ICD-10), im mdgomareobebs aRwers, rom-
gamowveuli aSlilobebi 457
lebic alkoholis, fsiqoaqtiuri narkotikuli niv-
terminologia 457
Tierebebis da sxva qimiuri nivTierebebis (rogoricaa,
moraluri da samedicino modelebi 457
magaliTad, aqroladi nivTierebebi) moxmarebis Sedegad
alkoholis Warbi moxmareba 458
aRmocendeba. am TavSi jer ganxilulia alkoholTan
alkoholdamokidebulebis sindromebi
dakavSirebuli problemebi, romlebic gaerTianebulia
da alkoholuri aRkveTis mdgomareoba 461
qveTavSi `alkoholis moxmarebiT gamowveuli aSlilo-
alkoholis moxmarebasTan
bebi~. Semdeg modis narkotikul da sxva qimiur niv-
dakavSirebuli sxva saxis aSlilobebi 462
TierebebTan dakavSirebuli problemebis ganxilva, rac
socialuri ziani 466
gaerTianebulia qveTavSi `sxva fsiqoaqtiuri nivTiere-
alkoholis Warbi raodenobiT moxmarebisa
bebis moxmarebiT gamowveuli aSlilobebi~.
da alkoholis avadmoxmarebis mizezebi 467
alkoholis avadmoxmarebis dadgena 469
mkurnaloba alkoholis avadmoxmarebis dros 471 fsiqoaqtiuri nivTierebebis
alkoholis avadmoxmarebis da moxmarebiT gamowveuli aSlilobebis
alkohol­damokidebulebis prevencia 477 klasifikacia
sxva fsiqoaqtiuri nivTierebebis
DSM-IV da ICD-10 klasifikaciebSi fsiqoaqtiuri
moxmarebiT gamowveuli aSlilobebi 478
niv­Tierebebis moxmarebis Sedegad gamowveuli aSli-
epidemiologia 478
lobebis erTi da igive kategoriebia gamoyenebuli,
narkomoxmarebis mizezebi 479
Tumca maTi dajgufeba gansxvavebulad xdeba. orive
narkomoxmarebis mavne Sedegebi 482
sistemaSi identificirebulia Semdegi aSlilobebi:
narkomoxmarebis diagnozi 483
intoqsikacia, borotad gamoyeneba (an mavne SedegiT
prevencia, mkurnaloba da
moxmareba), damokidebuleba, aRkveTis mdgomareobebi,
reabilitacia _ zogadi principebi 485
fsiqozuri aSlilobebi da amneziuri sindromebi. es
specifikuri tipis narkotikuli
da kidev ramdenime sxva kategoria mocemulia cxril-
nivTierebebis avadmoxmareba 488
Si 18.1.
orive diagnostikuri sistemis mixedviT, klasifi-
alkoholisa da fsiqoaqtiuri nivTierebebis mavne kaciis pirveli etapia pirovnebis mier gamoyenebuli
SedegebiT gamoyenebis Tema ar ganekuTvneba fsiqi- fsiqoaqtiuri nivTierebis an nivTierebaTa klasis
atriuli an, miT umetes, samedicino dargis rome- dadgena (cxrili 18.2), rac pirveladi diagnostikuri
lime viwro sferos. alkoholisa da narkotikuli kategoriis gansazRvras uzrunvelyofs. miuxedavad
nivTierebebis moxmareba SeiZleba mniSvnelovan rols imisa, rom narkotikuli nivTierebebis momxmareblebi
TamaSobdes nebismieri aspeqtis mqone fsiqiatriul xSirad erTze meti saxis narkotiks iyeneben, aSlilo-
praqtikaSi. igi relevanturia, mag., Terapiul gan- bis diagnostireba yvelaze mniSvnelovani fsiqoaqti-
yofilebaSi mwvave abnevis mqone pacientis gamokv- uri nivTierebis moxmarebis safuZvelze xdeba. rode-
levisas; gadaudebeli daxmarebis ganyofilebaSi sui- sac Zneldeba aseTi nivTierebis dadgena, an moxmarebas
cidis mcdelobiT Semosul pacientTan; xandazmul pa- qaoturi da ganurCeveli xasiaTi aqvs, maSin SesaZlebe-
cientebTan, romlebsac sakuTari Tavis movla uWirT; lia gamoviyenoT mravlobiTi fsiqoaqtiuri nivTiere-

_ 454 _
fsiqoaqtiuri nivTierebebis moxmarebiT gamowveuli aSlilobebis klasifikacia

bebiT gamowveuli aSlilobis (DSM-IV) an sxva­dasxva


cxrili 18.1 fsiqoaqtiuri nivTierebebiT
saxis nivTierebis erTdrouli moxmarebiT gamowveuli
ga­mo­wveuli aSlilobebi
aSlilobebis (ICD-10) kategoria. amis Semdeg fsiqoaq-
DSM-IV ICD-10 tiuri nivTierebebis avadmoxmarebis maCvenebel
intoqsikacia intoqsikacia cxrilSi 18.1 CamoTvlili aSlilobebidan Sesatyviss
borotad gamoyeneba mavne SedegebiT gamoyeneba
unda mivakuTvnoT. am sistemis mixedviT, nebismieri
saxis aSliloba SeiZleba garkveuli tipis narkotikul
damokidebuleba damokidebulebis sindromi
nivTierebas davukavSiroT. Tumca, praqtikaSi zogi-
aRkveTa aRkveTis mdgomareoba erTi aSliloba ar viTardeba erTi romelime konkre-
aRkveTis deliriumi aRkveTis mdgomareoba tuli narkotikuli nivTierebis gamoyenebis Sedegad.
deliriumiT ICD-10-Si agreTve mocemulia specialuri kategoria
fsiqozuri aSlilobebi fsiqozuri aSliloba _ rezidualuri da mogvianebiT asakSi ganviTarebuli
fsiqozuri aSliloba. am kategoriaSi aRwerilia iseTi
demencia
fiziologiuri da fsiqologiuri cvlilebebi, rom-
amneziuri aSliloba amneziuri sindromi lebic uSualod narkotikuli nivTierebebis miRebis
dros aRmocendeba da SemdgomSic (fsiqoaqtiuri niv-
guneb-ganwyobis rezidualuri da mogviane-
aSlilobebi biT asakSi ganviTarebuli
fsiqozuri aSliloba
cxrili 18.3 fsiqoaqtiuri nivTierebebis avad-
SfoTviTi aSlilobebi sxva fsiqikuri da qceviTi
aSlilobebi moxmarebis (DSM-IV) da fsiqoaqtiuri nivTie-
rebebis moxmarebiT gamowveuli mavne Sedegebis
seqsualuri disfunqcia
(IDC-10) kriteriumebi
Zilis darRvevebi DSM-IV ICD-10

A nivTierebebis moxmarebis araada­ A fsiqoaqtiuri ni­


ptaciuri paterni, romelic v­Tierebebis mox­
iwvevs klinikuri TvalsazrisiT marebis pate­rni,
mni­Svnelovan gauaresebas an romelic zi­ans
distress; an iseT fsiqikur aye­­nebs janmrTe­
mdgomareobas, romelic 12 Tvis lobas. zi­ani Se­
cxrili 18.2 fsiqoaqtiur nivTierebaTa klasebi
ganmavlobaSi vlindeba erT-erTi iZleba fiziku­ri
DSM-IV ICD-10* (an ramdenime) qvemoT CamoTvlili an fsiqologi­uri
formiT: xasiaTisa iyos.
alkoholi alkoholi
(1) fsiqoaqtiuri nivTi­e­rebis si­
amfetaminebi sxva stimulatorebi, s­tematuri moxmareba, romlis
kofeinis CaTvliT Sedegadac pirovneba ver axe­
rxebs Tavisi ZiriTadi mo­va­
kofeini leobebis Sesrulebas (samsa­
xurSi, skolaSi an ojaxSi).
kanabisi kanabinoidebi
(2) fsiqoaqtiuri nivTie­rebis si­
kokaini kokaini stematuri mo­x­mareba fizikuri
saf­rTxis Semcvel situaciebSi
halucinogenebi halucinogenebi
(3) fsiqoaqtiuri nivTi­erebebis
inhalantebi aqroladi gamxsnelebi
si­s­tematurad moxmareba, rome­
nikotini Tambaqo lic ka­nonmdeblobasTan dakav­
Sirebul problemebs war­mo­
opioidebi opioidebi Sobs.

fenciklidini (4) fsiqoaqtiuri nivTi­e­rebis si­


s­tematuri moxmareba miuxe­
sedaciuri da saZile saSuale­ sedaciuri an saZile davad im mudmivi an peri­
bebi an anqsiolitikebi saSualebebi oduli socialuri Tu inter­
personaluri xasiaTis pro­
mravlobiTi fsiqoaqtiuri sxvadasxva saxis blemebisa, romle­bic gamo­
nivTiereba fsiqoaqtiuri nivTierebis wveulia an gam­wvavebulia am
erTdroulad moxmareba nivTierebis zemoqmedebiT.
sxva B am klasis fsiqoaqtiur nivTi­
erebebTan dakavSirebiT arasodes
* cxrilSi moyvanili nivTierebebis Tanmimdevroba Secv- ak­mayofilebs fsiqoaqtiur niv­
lilia, raTa naTlad gamoCndes DSM-IV-Tan arsebuli Tierebebze damokidebulebis
paralelebi. kri­­teriumebs

_ 455 _
18 alkoholizmi da narkomoxmareba
Tierebis zemoqmedebis periodis Semdegac) ganagrZobs borotad gamoyeneba. terminebi _ borotad gamoy-
arsebobas. aseT kategoriebs SeiZleba ganekuTvne- eneba (DSM-IV) da mavne SedegebiT gamoyeneba (ICD-10),
bodes halucinogenebiT gamowveuli `fleSbeqi~ da miuTiTebs fsiqoaqtiuri nivTierebis moxmarebis ara-
alkoholiT gamowveuli demencia. adaptaciur paternebze, romlebic iwveven janmrT-
elobis gauaresebas am sityvis farTo gagebiT (cxrili
DSM-IV-sa da ICD-10-Si mocemuli 18.3). gavrcelebul termins _ avadmoxmareba, msgavsi
ganmartebebi mniSvneloba gaaCnia. DSM-IV-isa da ICD-10-is kriteri-
intoqsikacia. intoqsikaciis ganmarteba mocemulia umebi nawilobriv gansxvavdeba erTmaneTisgan. DSM-IV
rogorc DSM-IV-Si, ise ICD-10-Si. orive sistemaSi yuradRebas amaxvilebs fsiqoaqtiuri nivTierebebis
intoqsikacia ganxilulia, rogorc fsiqoaqtiuri moxmarebis negatiur socialur Sedegebze, xolo ICD-
nivTierebis miRebiT ganpirobebuli droebiTi sin- 10 _ maTi moxmarebiT gamowveul arasasurvel soma-
dromi, romelic klinikuri TvalsazrisiT seriozul tur da fsiqologiur Sedegebze. zogierT pirovne-
fiziologiuri da fsiqologiuri xasiaTis gauarese- bas, romelic aSkarad borotad iyenebs fsiqoaqtiur
bas iwvevs. amgvari cvlilebebi qreba, rogorc ki niv- nivTierebas, ar aqvs damokidebulebis simptomebi
Tiereba sxeulidan gamoidevneba. fsiqologiuri cv- (cxrili 18.4). sapirispiro SemTxvevaSi, unda daisvas
lilebebis xasiaTi damokidebulia rogorc pirovne- damokidebulebis da ara borotad gamoyenebis an mavne
baze, aseve gamoyenebul fsiqoaqtiur nivTierebaze. SedegebiT gamoyenebis diagnozi.
mag., zogierTi adamiani alkoholuri intoqsikaciis damokidebuleba. termini damokidebuleba aRniS-������
dros agresiuli xdeba, zogi ki _ sentimentaluri. navs����������������������������������������
���������������������������������������
garkveuli������������������������������
�����������������������������
tipis������������������������
�����������������������
fiziologiur������������
�����������
da���������
��������
fsiqolo-

cxrili 18.4 damokidebulebis kriteriumebi DSM-IV da ICD-10 mixedviT


DSM-IV ICD-10

A damokidebulebis diagnozis dasma SeiZleba maSin, A damokidebulebis diagnozis dasma SeiZleba maSin,
rodesac Tormeti Tvis manZilze, nebismier dros, ro­desac bolo erTi wlis ganmavlobaSi garkveul
saxezea qvemoT CamoTvlili movlenebidan minimum sami: periodSi saxezea qvemoT CamoTvlili movlenebidan
(1) pirovnebas aReniSneba tolerantoba, rac vlindeba: minimum sami:
a. intoqsikaciis an sasurveli efeqtis misaRwevad (1) pirovnebas aqvs fsiqoaqtiuri nivTierebis miRebis
fsiqoaqtiuri nivTierebis raodenobis TvalsaCinod Zlieri survili an kompulsuri midrekileba.
gazrdis aucileblobaSi; b. am nivTierebis igive (2) pirovnebas axasiaTebs fsiqoaqtiuri nivTierebebis
raodenobiT miRebisas efeqtis SesamCnevad daq­ mi­Rebis qcevis kontrolTan dakavSirebuli siZ­
veiTebaSi. neleebi. es siZneleebi exeba am fsiqoaqtiuri
(2) pirovnebas axasiaTebs aRkveTis mdgomareoba, razec niv­Tierebis moxmarebis dawyebas, Sewyvetas an
miuTiTebs: odenobas.
a. fsiqoaqtiuri nivTierebisaTvis damaxasiaTebeli (3) fsiqoaqtiuri nivTierebebis moxmarebis Sem­
aR­kveTis sindromis arseboba; cirebis an Sewyvetis gamo pirovnebas aReniSneba
b. aRkveTis simptomebis Sesamsubuqeblad an Tavidan fiziologiuri aRkveTis mdgomareoba, razec
asacileblad igive (an msgavi) fsiqoaqtiuri miuTiTebs an fsiqoaqtiuri nivTierebisaTvis da­
nivTi­erebis moxmareba. maxasiaTebeli sindromis arseboba an is faqti,
rom pirovneba iRebs igive (an msgavs) nivTierebas
(3) pirovneba ufro xangrZlivi drois manZilze iRebs aRkveTis simptomebis Semsubuqebis an Tavidan
ufro didi raodenobiT fsiqoaqtiur nivTierebas, acilebis mizniT.
vidre mas hqonda ganzraxuli.
(4) pirovnebas aReniSneba tolerantobis niSnebi, ris
(4) pirovnebas aqvs fsiqoaqtiuri nivTierebebis gamoc saWiro xdeba fsiqoaqtiuri nivTierebebis
moxmarebis Semcirebis an masze kontrolis gawevis dozis gazrda, raTa miRweul iqnas is efeqti,
gamudmebuli survili an is uSedegod cdilobs romelsac, winaT, Cveulebriv ufro dabali doza
fsiqoaqtiuri nivTierebebis moxmarebis Semcirebas iwvevda.
an masze kontrolis gawevas
(5) fsiqoaqtiuri nivTierebis moxmarebis gamo pirovneba
(5) pirovneba did dros uTmobs iseT aqtivobebs, rom­ TandaTanobiT uars ambobs siamovnebis miRebis
lebic saWiroa fsiqoaqtiuri nivTierebis mosa­ alter­natiul saSualebebze an interesebze da sul
poveblad, gamosayeneblad an misi zemoqmedebidan ufro met dros uTmobs fsiqoaqtiuri nivTierebis
gamosasvlelad. mopovebas, gamoyenebas an misi zemoqmedebidan
(6) fsiqoaqtiuri nivTierebebis gamoyenebis Sedegad gamosvlas.
pirovneba wyvets an amcirebs mniSvnelovan socialur, (6) pirovneba daJinebiT agrZelebs fsiqoaqtiuri niv­
profesiul an rekreaciul aqtivobebs. Ti­erebis moxmarebas miuxedavad imisa, rom misi
(7) pirovneba agrZelebs fsiqoaqtiuri nivTierebebis mavne Se­degebi (fizikuri da fsiqikuri) aSkarad
mox­­marebas imis miuxedavad, rom icis im mudmivi an saxezea.
pe­rioduli xasiaTis fizikuri Tu fsiqologiuri
problemebis Sesaxeb, romlebic fsiqoaqtiuri niv­­
Tierebebis moxmarebiT aris gamowveuli an gam­
wvavebuli.

_ 456 _
alkoholis moxmarebiT gamowveuli aSlilobebi
giur���������������������������������������������
fenomenebs����������������������������������
��������������������������������������������
, romlebic������������������������
��������������������������������
nivTierebis������������
�����������������������
mravaljera-
����������� odenobiT�������������������������������������
, romelic����������������������������
�����������������������������������
pirovnebas�����������������
���������������������������
fsiqikuri�������
����������������
, fizi-
�����
di miRebiT aris gamowveuli. orive klasifikaciaSi kuri an socialuri xasiaTis zians ayenebs. Tumca,
damokidebulebis����������������������������������
���������������������������������
diagnostireba��������������������
�������������������
msgavsi������������
�����������
kriteriume- es termini ar miesadageba im adamianebs, romlebsac
biT xdeba. es kriteriumebia: alkoholdamokidebuleba aqvT Camoyalibebuli.
w fsiqoaqtiuri nivTierebis miRebis Zlieri survili; 3. alkoholdamokidebuleba _ es termini gamoiyeneba
w siamovnebis miRebis alternatiuli wyaroebis Tan- maSin������������������������������������������
, ����������������������������������������
rodesac���������������������������������
��������������������������������
pirovnebis����������������������
���������������������
mdgomareoba����������
���������
akmayofi-
daTan ugulebelyofa; lebs cxrilSi 18.4 CamoTvlili damokidebulebis
sindromis kriteriumebs.
w tolerantobis ganviTareba;
4. alkoholis problemuri moxmareba. am������������
��������������
�����������
termins����
iy-
���
w fizikuri aRkveTis mdgomareoba (ix. cxrili 18.4).
eneben���������������������������������������
��������������������������������������
im������������������������������������
�����������������������������������
adamianebis������������������������
�����������������������
mimarT�����������������
, ���������������
romlebsac������
�����
alko-
tolerantoba aris mdgomareoba, rodesac ganmeore-
holiT�����������������������������������������
����������������������������������������
gamowveuli������������������������������
�����������������������������
aSliloba���������������������
��������������������
an������������������
�����������������
invalidizacia����
���
aR-
biTi miRebis Semdeg fsiqoaqtiuri nivTiereba iwvevs
eniSnebaT. misi mniSvneloba, ZiriTadad, alkoholis
zemoqmedebis efeqtis Sesustebas an, rodesac imave
avadmoxmarebis�����������������������������������
msgavsia��������������������������
����������������������������������
, ������������������������
Tumca�������������������
, �����������������
is���������������
SeiZleba������
��������������
alko-
�����
efeqtis misaRwevad am nivTierebis dozis gazrdaa sa-
holdamokidebul pirebsac moicavdes.
Wiro.
termini����������������������������������������
`��������������������������������������
alkoholizmi���������������������������
~ (������������������������
Tu����������������������
misi�����������������
���������������������
gamoyeneba������
����������������
saer-
�����
aRkveTis mdgomareoba aris simptomebisa da niSnebis
Tod mizanSewonilia) pirobiTad am oTxi mdgomareobis
jgufi, romelic Tavs iCens fsiqoaqtiuri nivTierebe-
romelime�������������������������������������������
������������������������������������������
kombinaciaze������������������������������
�����������������������������
miuTiTebs��������������������
. ������������������
radgan������������
�����������
es���������
��������
specifi-
bis naklebi odenobiT miRebisas an maTi miRebis Sewyve-
kuri����������������������������������������������
���������������������������������������������
terminebi������������������������������������
�����������������������������������
arc��������������������������������
�������������������������������
ise����������������������������
���������������������������
didi�����������������������
����������������������
xnis������������������
�����������������
win��������������
�������������
SemoiRes�����
, ���
mo-
tis dros. aseTi mdgomareoba mxolod garkveuli peri-
cemul TavSi termini `alkoholizmi~ ufro adreuli
odis manZilze grZeldeba da misi xasiaTi moxmarebuli
literaturis ganxilvisas iqneba gamoyenebuli.
fsiqoaqtiuri nivTierebis klaszea damokidebuli.
mocemul etapze mizanSewonilia ganvixiloT alko-
holis avadmoxmarebis moraluri da samedicino mode­
alkoholis moxmarebiT gamowveuli lebi.
aSlilobebi
terminologia moraluri da samedicino modelebi
alkoholizmi. warsulSi termini alkoholizmi, ����� Cveu- moraluri modelis mixedviT, Tu pirovneba sakuTari
lebriv��������������������������������������
, ������������������������������������
samedicino��������������������������
�������������������������
literaturaSi�������������
������������
gamoiyenebo- nebiT moixmars alkohols Zalian didi raodenobiT
da. miuxedavad imisa, rom dResdReobiT es termini da amis gamo mas an misi ojaxis wevrebs ziani adgebaT,
yoveldRiur�������������������������������������
metyvelebaSi������������������������
������������������������������������
farTod�����������������
�����������������������
gamoiyeneba�����
����������������
, te-
��� pirovnebis qceva amoraluria. aseTi poziciidan gamom-
qnikuri TvalsazrisiT is aradamakmayofileblad aris dinare, sazogadoebaSi daTroba dasjadi unda iyos.
miCneuli��������������������������������������������
, radgan������������������������������������
������������������������������������������
erTze������������������������������
�����������������������������������
meti�������������������������
�����������������������������
mniSvneloba�������������
������������������������
aqvs��������
������������
. termi-
������ bevr qveyanaSi es oficialuri praqtikaa. sazogadoe-
ni������������������������������������������������
`����������������������������������������������
alkoholizmi�����������������������������������
~, ��������������������������������
SeiZleba������������������������
�����������������������
gamoviyenoT������������
�����������
rogorc�����
����
aRm- baSi mTvral mdgomareobaSi gamoCenis gamo adamianebs
niSvneli alkoholis miRebis iseTi Cvevisa, romelic akaveben da, Tu maT jarimis gadaxda ar SeuZliaT, ap-
gadaWarbebulad���������������������������������
��������������������������������
iTvleba�������������������������
������������������������
garkveuli���������������
��������������
pirobiTad���������
aRe- atimreben. bevri fiqrobs, rom aseTi midgoma zedmetad
buli kriteriumebis mixedviT. aseve, iseTi fsiqikuri, mkacri da aragulisxmieria. rac Seexeba dasjis efeq-
fizikuri an socialuri xasiaTis zianis aRsaniSnad, turobas, is, praqtikulad, arafris momtania, radganac
romelsac�������������������������������������
������������������������������������
alkoholis���������������������������
��������������������������
amgvari�������������������
������������������
gadaWarbebuli����� ����
mox- Zalian cota faqti adasturebs imas, rom dasja zemoq-
mareba�����������������������������������������
����������������������������������������
iwvevs����������������������������������
. ��������������������������������
ufro����������������������������
���������������������������
viwro����������������������
���������������������
mniSvnelobiT���������
��������
alkohol- medebs alkoholis momxmareblis qcevaze.
izmi SeiZleba konkretul daavadebas gulisxmobdes, samedicino modelis mixedviT, alkoholis momx-
romelic samedicino mkurnalobas moiTxovs. garda marebeli pirovneba avadmyofia da ara uzneo. amgvari
amisa��������������������������������������������
, sityva������������������������������������
������������������������������������������
`����������������������������������
alkoholiki������������������������
~ xSirad����������������
����������������������
uaryofiTi������
���������������
mniS-
����� mosazreba manamdec arsebobda, magram mas cota
vnelobiT ixmareba, radgan iTvleba, rom amoralur momxre hyavda manam, sanam 1960 wels ar gamoqveynda
qcevasTan aris dakavSirebuli. mravali mizezis gamo mniSvnelovani naSromi _ `alkoholizmis, rogorc
umjobesia������������������������������������������
im���������������������������������������
�����������������������������������������
oTxi����������������������������������
��������������������������������������
terminis�������������������������
���������������������������������
gamoyeneba��������������
������������������������
, romlebic����
������������ze-
��� daavadebis, koncefcia~ (The disease concept of alcoholism,
moT aRweril klasifikaciebs miekuTvneba. esenia: Jellinek, 1960), romelSic sami ZiriTadi mosazreba iyo
gaerTianebuli:
1. alkoholis Warbi moxmareba _ alkoholis�������
����������������
������
yovel-
dRiuri�����������������������������������������
an��������������������������������������
����������������������������������������
yovelkvireuli������������������������
�������������������������������������
miReba�����������������
�����������������������
im��������������
����������������
odenobiT�����
�������������
, ro-
��� 1. zogierT adamians alkoholis Warbi moxmarebis
melic���������������������������������������������
aWarbebs������������������������������������
��������������������������������������������
dadgenil���������������������������
�����������������������������������
normas��������������������
��������������������������
(������������������
ix����������������
. qvemoT��������
��������������
). alko-
����� mimarT specifikuri mowyvladoba aqvs.
holis gadaWarbebuli moxmareba aseve cnobilia, 2. alkoholis Warbad gamoyeneba garkveul etapebs
rogorc _ alkoholis gamoyeneba mavne SedegebiT. gaivlis da erT-erT etapze pirovnebas ukve aRar
2. alkoholis avadmoxmareba _ alkoholis miReba im SeuZlia akontrolos alkoholis moxmareba.

_ 457 _
18 alkoholizmi da narkomoxmareba
3. alkoholis Warbad gamoyenebam SeiZleba sxvadasxva
cxrili 18.5 alkoholis moxmareba da masTan
fsiqikuri da fizikuri daavadeba gamoiwvios.
dakavSirebuli socialuri da janmrTelobis
samedicino modelis erT-erTi mTavari miRweva alko- problemebis aRmocenebis riski
holis Warbad momxmareblebis mimarT ufro humanur alkoholis miReba problemebis aRmocenebis
damokidebulebaSi mdgomareobs. dadanaSaulebisa da (erTeulebi/kvira) riski
dasjis magivrad maT mkurnalobas sTavazoben. daa- mamakaci 0 _ 21 dabali
vadebis models, agreTve, garkveuli naklovanebebic qali 0 _ 14

gaaCnia. gulisxmobs ra, rom riskis qveS mxolod garkveu- mamakaci 22 _ 50 gazrdili, gansakuTrebiT
li tipis adamianebi imyofebian, is ar iTvaliswinebs or qali 15 _ 35 mwevelebTan
mniSvnelovan faqtors: jer erTi, nebismieri adamiani, mamakaci > 50 maRali, gansakuTrebiT
romelic didi xnis manZilze alkohols gadaWarbebuli qali > 35 mwevelebTan

raodenobiT moixmars SeiZleba alkoholdamokidebuli


es sazomi zusti ar aris, radgan ludi da Rvino sx-
gaxdes. meorec, alkoholis mavne moxmarebis Semci-
vadasxva simagris SeiZleba iyos (ix. cxrili 18.6).
rebis saukeTeso saSualebaa alkoholis moxmarebis Sez-
garda amisa, moxmareba izomeba alkoholis gramebSi
Rudva mTel populaciaSi da ara mxolod mis mimarT
gamoxatuli raodenobiT. aseTi sazomi zusti da sa-
midrekilebis mqone mcire jgufebSi.
sargebloa mecnieruli muSaobis dros, magram bevri
albaT, ajobebs, rom moraluri modeli mTel popu-
adamianisTvis Znelia misi dakavSireba alkoholis
laciaSi alkoholis gadaWarbebuli moxmarebis mimarT
yoveldRiur moxmarebasTan.
gamoviyenoT, radgan es, savaraudod, Seamcirebs im
swored amitom jansaRi cxovrebis wesis sagan-
adamianebis ricxvs, romlebic sakuTar Tavs alkohol-
manaTleblo programis farglebSi SemoRebul iqna
iT gamowveuli invalidizaciis riskis qveS ayeneben.
alkoholis erTeulis cneba. alkoholis erTeuli
Tumca, alkoholdamokidebulebisa da alkoholis mox-
daaxloebiT 8 gram alkohols Seadgens. igi SegviZlia
marebaze kontrolis dakargvis stadiaze ufro mizan-
alkoholis yoveldRiur moxmarebas SevufardoT,
Sewonili iqneba, Tu samedicino midgomas mivmarTavT.
radgan is Seesabameba naxevar pinta luds, erT Wiqa
alkoholis Warbi moxmareba sufris Rvinos, erT Cveulebriv Wiqa xeress an port-
veins da erT ulufa magar spirtian sasmels barSi. is
mraval sazogadoebaSi alkoholis moxmareba ara mx-
aseve SeiZleba SevufardoT alkoholis saSualo ra-
olod daSvebulia, aramed zogjer waxalisebulicaa
odenobas (ix. cxrili 18.6). amgvarad, am sazomis mixed-
daxvewili marketinguli teqnologiebis meSveobiT.
viT, erTi qila ludi (450 ml) Seicavs daaxloebiT 1.5
swored amitom, sasmelis moxmarebis is done, romelic
alkoholis erTeuls, erTi boTli sufris Rvino _
alkoholis Warb moxmarebas Seesabameba, garkveul-
daaxloebiT 7 erTeuls, erTi boTli magari spirtiani
wilad pirobiTi cnebaa. Cveulebriv, is ganisazRvreba
sasmeli ki _ daaxloebiT 30 erTeuls.
moxmarebis doniT, romlis drosac maRalia alko-
holiT gamowveuli socialuri da janmrTelobasTan sasmelis Warbi gamoyenebisa da alkoholis
dakavSirebuli problemebis aRmocenebis riski da avadmoxmarebis epidemiologiuri aspeqtebi
gamoixateba erTeulebSi, romlebic individis mier epidemiologiuri meTodebi SeiZleba gamoyenebul
erTi kviris manZilze moxmarebul alkohols Seesab- iqnes im kiTxvebze pasuxis gasacemad, romlebic sasme-
ameba (Austoker, 1994) (cxrili 18.5). lis Warb gamoyenebasa da alkoholis avadmoxmarebas
Tumca, savaraudoa, rom xangrZlivi drois manZilze exeba. es kiTxvebia:
sakmaod didi raodenobiT alkoholis miRebisas, nebi-
w rogoria alkoholis yovelwliuri moxmareba erT
smieri adamiani SeiZleba gaxdes alkoholdamokide-
sul mosaxleze mTlianad qveyanaSi? rogor cva-
buli. aSkarad gamoxatuli individualuri gansxvave-
lebadobs es maCvenebeli mocemul qveyanaSi wlebis
bebis gamo, SeuZlebelia alkoholis usafrTxo mox-
manZilze da rogoria misi Tanafardoba sxvadasxva
marebis zusti zRurblis dadgena. miuxedavad amisa,
qveynebSi?
qalebi mamakacebze ufro sensitiurebi arian alko-
w rogoria alkoholis moxmarebis paterni mocemuli
holis mavne zemoqmedebis mimarT.
populaciis sxvadasxva jgufebSi?
imisTvis, rom termini `alkoholis Warbi moxmare-
ba~, gasagebi da misaRebi gaxdes, aucilebelia ganvmar- w ra raodenobis adamiania alkoholis avadmomxmare-
toT is erTeulebi, romelTa meSveobiTac xdeba misi beli mocemul populaciaSi?
Sefaseba. yoveldRiur cxovrebaSi aseT sayovelTaod w rogor cvalebadobs alkoholis avadmoxmareba iseTi
miRebul sazoms warmoadgens pinta (0.57l) ludi an maxasiaTeblebis mixedviT, rogoricaa sqesi, asaki,
erTi Wiqa Rvino. amgvari sazomis upiratesoba imaSi profesia, socialuri klasi da ojaxuri mdgomareo-
mdgomareobs, rom is yvelasTvis gasagebia. Tumca, ba?

_ 458 _
alkoholis moxmarebiT gamowveuli aSlilobebi

cxrili 18.6 alkoholis Semcveloba zogierT sasmelSi


sasmelebi alkoholis alkoholis raodenoba alkoholis erTeulebis
miaxloebiTi standartul sazomSi raodenoba standartul sazomSi
Semcveloba (%) (grami) (miaxloebiTi)

ludi da sidri (vaSlis Rvino)

Cveulebrivi ludi 3% 16 gr. pintaSi* 2 erT. pintaSi


12 gr. qilaSi 1.5 erT. qilaSi

magari ludi 5.5% 32 gr. pintaSi 4 erT. pintaSi


24 gr qilaSi 3 erT. qilaSi

Zalian magari ludi 7% 40 gr. pintaSi 5 erT. pintaSi


32 gr. qilaSi 4 erT. qilaSi

sidri 4% 24 gr. pintaSi 3 erT. pintaSi

magari sidri 6 32 gr. pintaSi 4 erT pintSi

Rvino

sufris Rvino 8-10% 8 gr. WiqaSi 1 erT. WiqaSi


56 gr. boTlSi 7 erT. boTlSi

Semagrebuli Rvinoebi 13-16% 8 gr. ulufaSi 1 erT. ulufaSi


(xeresi, portveini, vermuti) 120 gr. boTlSi 15 erT. boTlSi

magari spirtiani sasmelebi 32% 8-12 gr. ulufaSi 1-1.5 erT. ulufaSi
(viski, jini, brendi, arayi) 240 gr. boTlSi 30 erT. boTlSi

*1 pinta = 473 ml

samwuxarod, am kiTxvebze Zalian cota sarwmuno Si 4 litramde Semcirda. Semdgom wlebSi moxmarebam
pasuxi gvaqvs, nawilobriv imitom, rom alkoholis nel-nela imata da 1950-iani wlebis Semdeg sul ufro
avdmoxmarebisa da `alkoholizmis~ gansasazRvrad an swrafi tempebiT iwyo zrda.
gamosavlenad sxvadasxva mkvlevarebi sxvadasxva meTo- alkoholis raodenobasTan erTad, icvleboda sx-
debs iyeneben; nawilobriv ki imitom, rom alkoholis vadasxva tipis alkoholuri sasmelis moxmarebac.
Warbad momxmareblebs tendencia aqvT, Tavi aaridon 1900 wels britaneTSi yvelaze ufro gavrcelebuli
pasuxis gacemas iseT kiTxvebze, romlebic maT mier sasmeli iyo ludi da spirtiani sasmelebi. 1980 wels
moxmarebuli alkoholis raodenobasa da maTTvis Rvinis moxmareba daaxloebiT oTxjer gaizarda da
Semawuxebel simptomebs exeba. TiTqmis gautolda spirtiani sasmelebisas. Tumca,
ludi kvlavac yvelaze gavrcelebuli alkoholuri
alkoholis moxmareba sxvadasxva qveyanaSi sasmelia did britaneTSi (suraTi 18.1).
britaneTSi alkoholis yovelwliuri moxmareba erT sasmelis moxmarebasTan dakavSirebuli Cvevebi sxva-
zrdasrul adamianze (gamoangariSebulia rogorc dasxva jgufebSi. ���������������������������������
sasmelis�������������������������
moxmarebasTan dakavSire-
wminda eTanolis gamoyeneba) 1950 wlidan 2000 wlamde buli qcevebis Seswavla, Cveulebriv, efuZneba Tavad
gaormagda da oTxi litridan rva litramde gaizarda.
dasavleT evropaSi alkoholis moxmareba, Cveulebriv,
mzad aris
ufro maRalia, gansakuTrebiT ki _ safrangeTSi. mox- sasmelis
misaRebad
alkoholi litrebSi

marebis maRali donea, agreTve, yofil sabWoTa kav-


Rvino
Siris qveynebSi. xmelTaSua zRvis aRmosavleT region-
spirtiani
sa da mahmadianur qveynebSi alkoholis moxmarebis sasmeli
done bevrad ufro dabalia (Rehm et al., 2003). sidri
sakmaod informaciulia britaneTSi gakeTebuli ludi

bolodroindeli cvlilebebis analizi istoriul


konteqstSi. 1860 wlidan 1900 wlamde did britaneT-
Si moxmarebuli alkoholis wliuri raodenoba erT
sul mosaxleze (igulisxmeba 15 wels gadacilebuli wlebi
adamianebi) daaxloebiT 10 litr wminda alkohols
suraTi 18.1 britaneTSi yovelwliurad moxmarebuli alko­
Seadgenda _ 1930-iani wlebis pirveli naxevrisTvis
holis raodenobis saSualo maCveneblebi. 1900-2000. BBPA
alkoholis moxmareba erT sul mosaxleze weliwad- Statistical Handbook (2001).

_ 459 _
18 alkoholizmi da narkomoxmareba
momxmareblebis mier gakeTebul gancxadebebs. aseTi gamowveuli sikvdilianoba SeiZleba alkoholis bo-
meTodis gamoyenebisas Secdomebi gardauvalia. am ti- rotad gamoyenebis sixSiris Sesafaseblad gamoviye-
pis gamokiTxvebi Catarda ramdenime qveyanaSi, brita- noT. bevr ganviTarebul qveyanaSi RviZlis ciroziT
neTisa da aSS-s CaTvliT. gamowveuli sikvdilianobis procentuli maCvenebeli
gamokvlevebma aCvena, rom alkoholis moxmarebis Semcirebulia. mag., samxreT evropaSi ciroziT ga-
done yvelaze ufro maRalia ucolo, martoxela an mowveuli sikvdilianoba stabilurad iklebs, rac,
gaSorebul axalgazrda mamakacebSi. bolo 15 wlis savaraudod, fiskalur, samarTaldamcav da janmrTe-
manZilze, gaizarda sasmelis moxmareba qalebSic. 2001 lobis sferoSi gatarebuli politikis Sedegia. meo-
wels mosaxleobaSi Catarebuli gamoTvlebis Sedegad re mxriv, inglisSi, alkoholuri RviZlis cirozis
dadginda, rom inglisSi mamakacebi kviraSi, saSualod, SemTxvevebis raodenoba gazrdilia hospitalizire-
16.9 erTeul alkohols iRebdnen, xolo qalebi _ saSu- bul pacientebs Soris. ���������������������������
1995-1996 wlebSi dafiqsire-
lod 7.5 erTeuls. alkoholis moxmareba mamakacebis buli iyo 14100 SemTxveva, xolo 2000-2001 wlebSi _
27%-Tan da qalebis 15%-Tan aWarbebda rekomendebul 24300 (Academy of Medical Sciences, 2004).
limits. aqedan gamomdinare, isini SegviZlia alkoho- zogad populaciaSi Catarebuli gamokiTxvebi. mo-
liT gamowveuli aSlilobisa da alkoholdamokide- saxleobaSi alkoholis avadmoxmarebis sixSiris ga­
bulebis ganviTarebis riskis qveS myof individebad mov­lenis erT-erTi meTodia informaciis Segroveba
miviCnioT. mamakacebis 30% da qalebis 6% kviraSi 35 alkoholis momxmarebel pirebTan uSualo kontaqtSi
erTeulze met alkohols moixmarda (Office for National myofi specialistebisgan (zogadi profilis eqimebi,
Statistics, 2003). socialuri muSakebi, probaciis samsaxuris TanamSrom-
lebi, pirveladi jandacvis sistemis TanamSromlebi).
alkoholis moxmarebis gavrceleba meore midgomaa _ mosaxleobis gamokiTxva, romlis
alkoholis avadmoxmarebis gavrceleba SegviZlia ga- drosac respondentebs usvamen kiTxvebs moxmarebuli
moviTvaloT sami meTodiT: (1) stacionirebis sixSi- alkoholuri sasmelebis raodenobisa da Sesabamisi
riT; (2) alkoholuri RviZlis ciroziT gamowveuli simptomebis Sesaxeb. aSS-Si Catarebulma orma epidemi-
sikvdilianobis maCvenebeliTa da (3) zogadi popula- ologiurma gamokvlevam (Epidemiological Catchment Area
ciis gamokiTxvis Sedegad miRebuli monacemebiT. Programme and the National Comorbidity Survey) aCvena,
hospitalizaciis SemTxvevebis raodenoba ar gvaZ- rom erTi wlis manZilze ������������������������
alkoholis avadmoxmarebi-
levs sakmarisad adekvatur warmodgenas alkoholis sa da alkoholdamokidebulebis gavrcelebis saerTo
avadmoxmarebis gavrcelebis Sesaxeb, radgan im ada- maCvenebeli 7-10%-s Seadgenda. Sesabamisi riskebi,
mianebis umravlesoba, romlebic alkohols Warbad romlebmac cxovrebis manZilze SeiZleba iCinon Tavi,
moixmaren, ar xvdebian saavadmyofoSi. 14-20% iyo. (Kessler et al., 1994; Regier et al., 1994).
w inglisSi, 2000-2001 wlebSi, jandacvis erovnuli 2002 wels britaneTSi Catarebuli kvlevis Sede-
samsaxuris (NHS) fsiqiatriul saavadmyofoSi sta- gad (British Psychiatric Morbidity Survey) dadginda, rom
cionirebuli adamianebis raodenoba, romelTac al- mozrdilTa 26% alkoholis borotad momxmarebelia,
koholiT gamowveuli pirveladi fsiqikuri an qce- xolo 7% ki _ alkoholdamokidebuli (Helzer and Canino,
viTi aSliloba aReniSnebodaT, daaxloebiT ocdaaT 1992; Coulthard et al., 2002). Tumca, imave populaciaze
aTass Seadgenda (Office for National Statistics, 2003). TvrametTviani dakvirvebis Sedegad aRmoCnda, rom
w alkoholis avadmoxmareba xSiria zogadi profilis droTa ganmavlobaSi xdeba mniSvnelovani cvlilebebi:
saavadmyofoebSi stacionirebul pacientebs Soris. adamianebis garkveuli nawili sasmelis sarisko mox-
skrininguli gamokiTxvebis Sedegad, aseT saavad- marebidan usafrTxo moxmarebaze gadadis, nawili ki,
myofoebSi hospitalizebuli mamakacebis 20-30%-sa piriqiT _ sarisko moxmarebaze (Farrel, 2003).
da qalebis 5-10%-s alkoholis avadmoxmarebis diag- Tuki mxolod ojaxebs gamovikvlevT, arsebobs
nozi daudgindaT. didi albaToba imisa, rom ar moxdeba maRali riskis
jgufebis an alkoholdamokidebuli pirebis gamokvl-
w saswrafo da gadaudebel samedicino daxmarebis
eva. wina fsiqikuri avadobis britanul gamokvlevaSi
centrebSi moxvedris xSiri mizezi (SemTxvevaTa
(British Psychiatric Morbidity Survey) ar iyvnen gaTval-
erTi mesamedi) alkoholis avadmoxmarebaa (Academy
iswinebulni usaxlkaro da Tavisuflebis aRkveTis
of Medical Sciences, 2004).
adgilebSi myofi adamianebi. aRmoCnda, rom 40% im ada-
alkoholuri ciroziT gamowveuli sikvdili. War- mianebisa, romlebic Ramis TavSesafarSi cxovrobdnen
bi raodenobiT alkoholis momxmarebelTa 10-20%- an quCaSi eZinaT, kviraSi 50 erTeulze met alkohols
s RviZlis cirozi uviTardeba. arsebobs korelacia moixmarda; xolo, im adamianebis daaxloebiT 35%-s,
populaciaSi RviZlis cirozis sixSiresa da alkoho- romlebsac quCaSi eZinaT, mZime alkoholdamokide-
lis saSualo moxmarebas Soris, ris gamoc ciroziT buleba axasiaTebda (Gill et al., 1996). alkoholmox-

_ 460 _
alkoholis moxmarebiT gamowveuli aSlilobebi
marebis maRali maCvenebeli dafiqsirda patimrebSi, islami, induizmi, baptisturi eklesia) warmomadgen-
gansakuTrebiT TeTrkanian mamakacebs Soris (Singleton lebSi, romelic krZalavs alkoholis gamoyenebas,
et al., 1997). naklebadaa gavrcelebuli alkoholis avadmoxmareba.
sxvadasxva kulturis mqone aT regionSi Catareb- aseve, unda aRiniSnos, rom britaneTsa da aSS-is ara-
ulma kros-nacionalurma gamokvlevebma aCvena, rom TeTrkanian mosaxleobaSi ufro iSviaTad vxvdebiT
cxovrebis manZilze alkoholmoxmarebisa da alkohol- alkoholis Warbad moxmarebas, vidre TeTrkanian
damokidebulebis gavrcelebis sixSire gansxvavebulia mosaxleobaSi. aqedan gamomdinare, aq ufro dabalia
sxvadasxva kulturaSi (mag., SanxaiSi 0.5%, xolo kore- alkoholiT gamowveuli aSlilobebis sixSire (Kessler
aSi _ 22%. Helzer and Canino, 1992). alkoholmoxmarebisa et al., 1994; Coulthard et al., 2002).
da alkoholdamokidebulebis gavrcelebis mxriv, qvey- zogjer garkveul eTnikur jgufebSi alkoholis
nebs Soris udavod didi gansxvaveba SeiniSneba. Tumca, mcire raodenobiT moxmareba SeiZleba dakavSirebuli
zogierT mkveTrad gamoxatul gansxvavebas SeiZleba iyos alkoholis mimarT biologiurad ganpirobebul
isic ganapirobebdes, rom alkoholmoxmarebis Sesaxeb dabal tolerantobasTan. mag., azielebs, romlebsac
sxvadasxva kulturaSi gansxvavebuli Sexedulebebi ar- aqvT aldehid dehidrogenazas specifikuri izofer-
sebobs. mniSvnelovania isic, Tu ramdenad gulaxdilad menti, alkoholis miRebis dros aReniSnebaT Sewi-
saubroben adamianebi sakuTari Cvevebis Sesaxeb, rac Tleba, pirRebineba da taqikardia, rasac organizmSi
sas­melis moxmarebasTanaa dakavSirebuli. acetaldehidis dagroveba iwvevs. aseT SemTxvevaSi na-
klebia Warbi smisa da alkoholiT gamowveuli prob-
alkoholis avadmoxmareba da populaciis lemebis ganviTarebis riski. miuxedavad imisa, rom
maxasiaTeblebi aldehid dehidrogenazas varianti, romelic iwvevs
sqesi. �������������������������������������
alkoholis avadmoxmarebis�������������
da alkohold- gawiTlebis reaqcias, iaponiis generaluri populaciis
amokidebulebis procentuli maCvenebeli, zogadad, 35%-s daudginda, is alkoholiT gamowveuli RviZlis
ufro maRalia mamakacebSi, vidre qalebSi, magram daavadebis mqone iaponeli pacientebis mxolod 7%-s
sxvadasxva kulturaSi alkoholis avadmoxmarebis daufiqsirda (Shibuya and Yoshida, 1988).
Sedegad dazaralebuli mamakacebisa da qalebis Se- profesia. alkoholis borotad gamoyenebis riski
fardeba gansxvavebulia. dasavleTis qveynebSi ��� al- mniSvnelovnad gazrdilia garkveuli tipis profesiis
koholis avadmoxmareba da alkoholdamokidebuleba, adamianebTan: mzareulebTan, barmenebTan, samzareulo-
qalebTan SedarebiT, mamakacebSi samjer metia, xolo Si an ludsaxarS qarxnebSi momuSave personalTan da im
aziur da espanurenovan qveynebSi _ aTjer meti (Hel- pirebTan, visTvisac alkoholuri sasmelebi advilad
zer and Canino, 1992). aSS-Si Catarebuli komorbidobis xelmisawvdomia; aseve, administratorebTan da vaWro-
erovnuli gamokvlevis Sedegad dadginda, rom erTi bis sferoSi momuSave adamianebTan, romlebic miRebeb-
wlis manZilze ����������������������������������
alkoholis avadmoxmarebisa���������
da alko- sa da prezentaciebs dawesebulebis biujetis xarjze
holdamokidebulebis gavrcelebis sixSire, qalebTan atareben; msaxiobebsa da artistebTan, mezRvaurebTan,
SedarebiT (5.3%), TiTqmis samjer ufro maRalia mamak- Jurnalistebsa da gamomcemlebTan. eqimebi warmoad-
acebSi (14.1%) (Kessler et al., 1994). britaneTSi Catareb- genen kidev erT mniSvnelovan jgufs, sadac alkoholis
ulma fsiqiatriuli avadobis gamokvlevam aseve aCve- problemuri gamoyenebis riski maRalia. maTTvis dax-
na, rom alkoholdamokidebulebis gavrcelebis six- marebis gaweva xSirad gansakuTrebul siZneleebTan
Sire samjer ufro maRalia mamakacebSi, vidre qalebSi aris dakavSirebuli (Chick, 1992).
(Coulthard et al., 2002). Tumca, sazogadoebis damokideb-
ulebaSi momxdari cvlilebebis gamo, mraval evropul alkoholdamokidebulebis sindromebi da
qveyanaSi raodenobrivi sxvaoba Warbad msmel mamak- alkoholuri aRkveTis mdgomareoba
acebsa da qalebs Soris TandaTan mcirdeba (Marshall,
rodesac pacients aReniSneba fsiqoaqtiur nivTie-
2000). es SemaSfoTebeli faqtia, radgan gamokvlevebis
rebebze damokidebulebis simptomebi (cxril 18.4),
Sedegad cnobilia, rom qalebi ufro mgrZnobiareni
iTvleba, rom is alkoholzea damokidebuli. alko-
arian alkoholis mavne zegavlenis mimarT, vidre ma-
holdamokidebulebis diagnozis dasasmelad ar aris
makacebi (ix. qvemoT).
aucilebeli aRkveTis simptomebis arseboba. im adami-
asaki. rogorc ukve aRvniSneT, alkohols yvelaze
anebis mniSvnelovan umciresobas, romelic damokide-
ufro didi raodenobiT 17-dan 25 wlamde mamakacebi
bulebis kriteriumebs akmayofilebs, alkoholis mox-
moixmaren. kulturebis umetesobaSi alkoholis
���������������
avad-
marebis Semcirebis an Sewyvetis Semdeg ar aReniSneba
moxmarebis da alkoholdamokidebulebis gavrcelebis
aRkveTis simptomebi. Tumca, alkoholdamokidebuli
sixSire ufro dabalia 45 wels gadacilebul pirebs
pirebis daaxloebiT 5%-s aReniSneba mwvave aRkveTis
Soris (Helzer and Canino, 1992; Coulthard et al., 2002).
simptomatika TeTri cxelebisa da didi epilefsiuri
eTnikuri warmoSoba da kultura. im religiis (mag.,
gulyris CaTvliT.

_ 461 _
18 alkoholizmi da narkomoxmareba

alkoholis avadmoxmarebisa da cxrili 18.7 mwvave alkoholuri aRkveTis simp-


alkoholdamokidebulebis mimdinareoba tomebi da niSnebi
erT-erT gamokvlevaSi (Schuckit et al., 1993) Seiswavles SfoTva, aJitacia, uZiloba
alkoholdamokidebulebis mimdinareoba 600-ze met taqikardia da oflianoba
mamakacTan, romlebmac 1985-1991 wlebSi stacionaru- kidurebis, enis da quTuToebis tremori
li mkurnaloba aSS-is erT samedicino dawesebulebaSi gulisrevis SegrZneba da pirRebineba
gaiares. maT oci wlis asakSi gamouvlindaT mZime lo- gulyrebi
Tobis eskalaciis zogadi paterni, rasac 30-35 wlis
cnobierebis Secvla da halucinaciebi
asakSi daemata seriozuli sirTuleebi rogorc profe-
(Ritson 2005)
siul, ise socialur cxovrebaSi. 35-40 wlis asakSi isi-
ni veRar akontrolebdnen sasmelis miRebis process da rogorc alkoholdamokidebuleba. Tu aRkveTis simp-
samsaxursa Tu socialur aqtivobasTan dakavSirebuli tomebis Tavidan acilebis moTxovnileba dRis ganmav-
problemebis matebasTan erTad fizikuri janmrTelo- lobaSi TandaTan Zlierdeba, pirovneba, Cveulebriv,
bis mniSvnelovani gauaresebac aReniSnebodaT. cdilobs damalos miRebuli alkoholis raodenoba,
2003 wels vailantma (Vaillant, 2003) gamoaqveyna Ta- gadamalos an jibiT ataros sasmeli. zogierTi maTga-
visi dakvirvebis Sedegebi, romlebic miiRo cxovre- ni regularulad svams gadaumuSavebel sidrs (vaSlis
bis garkveul etapze alkoholis Warbad momxmarebeli Rvino) an iaffasian magar luds, raTa naklebi dana-
194 mamakacis 60-wliani periodis Seswavlis safuZvel- xarjiT didi raodenobiT alkoholi moipovos.
ze. 70 wlis asakisTvis am adamianebis naxevarze meti alkoholuri aRkveTis pirveli da yvelaze ufro
gardaicvala, 20% Tavs ikavebda alkoholis miRebis- tipuri niSania xelebis, fexebisa da sxeulis Zlieri
gan, 10% akontrolebda sasmelis miRebis process, tremori (kankali). am dros adamians ar SeuZlia wyna-
xolo danarCeni 10% agrZelebda sasmelis moxmarebas. rad jdoma, Wiqis xelSi myarad daWera an Rilebis
am pirebis garkveuli nawili, warsulSi, aTwleule- Sekvra. is aJitirebulia da SeiZleba iolad Secbes.
bis manZilze alkoholis Warbad momxmarebeli iyo mag., xSirad ganicdis Zlier SiSs sxva adamianebTan
ise, rom ar hqoniaT remisia, letaluri gamosavali Sexvedrisas an quCaze gadasvlis dros. xSiria gu-
da alkoholdamokidebulebis Camoyalibeba. kvlevaSi lisrevis SegrZneba, pirRebineba da oflianoba. aseve,
monawile alkoholdamokidebuli pirebi ki, kontro- Cveulebriv movlenas warmoadgens uZiloba. alkoho-
lirebadi moxmarebis periodebis Semdeg yovelTvis lis miRebisas es simptomebi swrafad qreba, Tumca,
ubrundebodnen alkoholdamokidebulebis paternebs. zog SemTxvevaSi, SeiZleba ramdenime dRe gagrZeldes
dadebiTi Sedegebis saukeTeso prediqtors warmoad- (cxrili 18.7).
genda alkoholizmis problemebis mqone pirebis ano- aRkveTis mdgomareobis gagrZelebis SemTxvevaSi
nimur Sexvedrebze daswreba. am gamokvlevam aCvena, SeiZleba Tavi iCinos (Cveulebriv, mxolod mcire
rom alkoholis avadmoxmarebis prognozi gansxvave- droiT) aRqmiTi xasiaTis darRvevebma da halucina-
bulia. Tumca, Tu adamians erTxel mainc Camouyali- ciebma. aseT dros pirovneba sagnebs deformirebulad
bdeba alkoholdamokidebuleba, prognozi sakmaod aRiqvams an eCveneba, rom Crdilebi moZraoben; esmis
uaryofiTia, garda im SemTxvevebisa, rodesac xdeba areuli xmebi, yvirili an musikis nawyvetebi. mogvi-
abstinenciuri mdgomareobis SenarCuneba. anebiT SesaZlebelia daewyos epilefsiuri gulyrebi
da bolos, 48 saaTis Semdeg, SeiZleba TeTri cxeleba
alkoholuri aRkveTis sindromi ganuviTardes (Victor and Adams 1953) (ix. qvemoT).
aRkveTis simptomebi SeiZleba sxvadasxva simZimis
iyos: dawyebuli msubuqi formis SfoTviT da Zilis alkoholis moxmarebasTan dakavSirebuli
aSlilobiT, damTavrebuli sicocxlisTvis saSiSi md- sxva saxis aSlilobebi
gomareobiT, romelic TeTri cxelebis saxeliT aris am qveTavSi aRwerilia alkoholis borotad gamoy-
cnobili. aRkveTis simptomebi, Cveulebriv, iseT ada- enebis mavne Sedegebi: fizikuri, fsiqologiuri da
mianebs aReniSnebaT, romlebic wlebis ganmavlobaSi, socialuri. pirovnebas, romelsac aseTi darRvevebi
yovelkvireulad didi raodenobiT alkohols moix- aReniSneba, araa aucilebeli alkoholdamokidebuli
maren. amgvari simptomebi Tavs iCens sisxlSi alko- iyos.
holis koncentraciis daqveiTebisas. aRsaniSnavia,
rom isini vlindeba gaRviZebisas, rodesac alkoholis fizikuri darRvevebi
koncentracia dabalia. alkoholdamokidebuli adami- alkoholis Warbad moxmarebam, SeiZleba, sxvadasxva
anebi, aRkveTis simptomebis Tavidan acilebis mizniT, saxis fizikuri darRveva gamoiwvios: (1) alkohols
alkohols xSirad gamoRviZebisTanave iReben. mraval garkveuli tipis qsovilebze, gansakuTrebiT, RviZlsa
qveyanaSi alkoholis dilidan miReba diagnostirdeba, da Tavis tvinze, uSualo toqsikuri moqmedeba axasi-

_ 462 _
alkoholis moxmarebiT gamowveuli aSlilobebi
aTebs; (2) alkoholis Warbad gamoyenebas xSirad Tan alkoholis Warb moxmarebasTan dakavSirebuli sxva
sdevs cudi kveba, rac iwvevs cilebisa da B jgufis saxis fizikuri darRvevebi imdenad mravalricxova-
vitaminebis naklebobas; (3) izrdeba ubeduri SemTx- nia, rom maTze aq detalurad ar SevCerdebiT. esenia:
vevebis, gansakuTrebiT, qala-tvinis travmis miRebis anemia, miopaTia, epizoduri hipoglikemia, hemoqroma-
riski; (4) alkoholis Warbad moxmarebas Tan sdevs tozi, kardiomiopaTia, vitaminebis nakleboba da tu-
daudevroba da, aqedan gamomdinare, gazrdilia mow- berkulozi. am tipis darRvevebi aRwerilia samedici-
yvladoba infeqciebis mimarT. no saxelmZRvaneloebSi, mag., oqsfordis samedicino
saxelmZRvaneloSi (Oxford Textbook of Medicine) (Warrell et
gastrointestinuri darRvevebi al., 2003).
alkoholis Warbad moxmarebis dros xSiria kuW-naw-
lavTan dakavSirebuli darRvevebi, gansakuTrebiT alkoholis avadmoxmareba qalebSi
RviZlis dazianeba, gastriti, peptikuri wyluli, gamokvlevebma aCvena, rom mamakacebTan SedarebiT, qa-
saylapavis varikozi da mwvave an qronikuli pankre- lebSi ufro swrafad viTardeba alkoholis problem-
atiti. gansakuTrebiT mniSvnelovania RviZlis da- uri gamoyeneba. maTTan ufro xanmokle periodSi da
zianeba, rogoricaa cximovani infiltracia, hepatiti, ufro naklebi raodenobis alkoholis zemoqmedebis
cirozi da hepatoma. alkoholdamokidebulebis mqone Sedegad iCens Tavs alkoholiT gamowveuli janmrT-
adamianebTan RviZlis ciroziT gamowveuli sikvdilis elobis problemebi. garda zemoT Tqmulisa, msmel
riski saSualoze aTjer ufro maRalia. meore mxriv, qalebs ufro xSirad aReniSnebaT sarZeve jirkvlis
alkoholdamokidebulebis mqone adamianebis mxolod avTvisebiani simsivneebi da reproduqciuli tipis pa-
10-20%-s uviTardeba cirozi. Tologiebi (amenorea, anovulacia da adreuli meno-
pauza).
nervuli sistema
alkoholi aseve azianebs nervul sistemas. neiro­ nayofis paTologiebi
fsiqikuri xasiaTis garTulebebi mogvianebiT iqne­ damtkicebulia, rom nayofis alkoholuri sindromi
ba aRwerili. alkoholiT gamowveuli nevrologiuri Tavs iCens im bavSvebSi, romelTa dedebic alkohols
daavadebebia periferiuli neiropaTia, epilefsia da Warbad moixmaren. es sindromi pirvelad aRweres saf-
naTxemis degeneracia. ukanasknels dgomisa da sia- rangeTSi 1968 wels (Lemoine et al., 1968). misTvis dama­
rulis darRvevebi axasiaTebs. am dros xelebis moZ- xasiaTebelia: qala-saxis dismorfia, susti aRnagoba,
raoba da metyveleba naklebad aris darRveuli. iS- dabadebisas wonaSi CamorCena, inteleqtis daqveiTeba
viaT garTulebebs ganekuTvneba mxedvelobiTi nervis da zeaqtiuroba. nayofis alkoholuri sindromis
atrofia, varolis xidis centraluri mielinolizi mqone bavSvebze aTwliani dakvirvebis Sedegad mkv-
da markiafava-biniamis sindromi, romelic korZiani levarebma (Spohr et al., 1993) daadgines, rom kranio-
sxeulis, optikuri traqtisa da naTxemis fexebis facialuri darRvevebi droTa ganmavlobaSi iklebs,
demielinizaciis Sedegs warmoadgens. am sindromis Tumca, bevr bavSvs daswavlis persistentuli dar-
ZiriTadi maxasiaTeblebia: dizarTria, ataqsia, epi- Rveva aReniSneba.
lefsia da cnobierebis aSkarad gamoxatuli dar- nayofis alkoholuri sindromi dakavSirebulia
Rveva. ufro prolongirebuli formebis dros aRin- orsulobis periodSi alkoholis Warb moxmarebas-
iSneba demencia da kidurebis dambla. alkoholuri Tan. Tumca, ufro gviandeli gamokvlevebis Tanaxmad
damokidebulebis mqone adamianebs, agreTve, xSirad orsulobis periodSi alkoholis zomieri an mcire
aqvT qala-tvinis travma. raodenobiT moxmarebamac ki SeiZleba bavSvis ganvi-
Tarebaze mavne zegavlena moaxdinos. mag., axalSobil
kardiovaskuluri sistema bavSvebs qceviTi darRvevebi maSinac aReniSnebodaT,
alkoholmoxmareba arteriuli hipertenziisa da in- rodesac deda mxolod kviraSi erTxel moixmarda
sultis gazrdil riskTan aris dakavSirebuli. sain- alkohols (Mukherjee et al., 2005). radgan dResdReobiT
tereso faqtia is, rom adamianebi, romlebic alko- ar aris cnobili orsulobis periodSi alkoholis
hols zomierad moixmaren (kviraSi daaxloebiT 10 moxmarebis `usafrTxo raodenoba~, mizanSewonilia,
erTeuls) ufro iSviaTad kvdebian koronaruli ar- rom orsuli qalebma saerTod Seikavon Tavi alko-
teriebis daavadebiT, vidre isini, romlebic saer- holis miRebisgan.
Tod ar iReben alkohols (Goldberg et al., 1999). alko-
holmoxmareba, agreTve, dakavSirebulia garkveuli sikvdilianoba
tipis avTvisebiani simsivnis ganviTarebasTan (gansa- im pirebTan, romlebic alkohols mcire raodeno-
kuTrebiT, piris Rrus, xaxis, kuW-nawlavis, RviZlisa biT moixmaren (dReSi daaxloebiT erT erTeuls)
da sarZeve jirkvlis). sikvdilianobis procentuli maCvenebeli ufro da-

_ 463 _
18 alkoholizmi da narkomoxmareba
balia, vidre maTTan, vinc saerTod ar moixmars cvlilebebs, rac, Tavis mxriv, iwvevs alkoholisT-
alkohols (Doll et al., 2005). sikvdilianobis dabal vis damaxasiaTebel farmakologiur moqmedebas. mag.,
procents, ZiriTadad, ganapirobebs gulsisxlZarRv- alkoholis zemoqmedebis sasiamovno efeqts ganapiro-
Ta daavadebiT gamowveuli sikvdilianobis dabali bebs mezolimbur sistemaSi dofaminisa da opioidebis
maCvenebli (ix. zemoT). miuxedavad amisa, ar aris gasak- gamoyofa, xolo SfoTvis Semcirebis efeqts _ Tavis
viri, rom sikvdilianobis sixSire gazrdilia im SemTx- tvinSi gama-aminoerbomJavas (GABA) Semakavebeli moq-
vevaSi, rodesac pacientebi alkoholis avadmomxmare- medebis gaZliereba (Lingford _ Huges et al., 2003).
blebi arian. Catarebulma gamokvlevebma, romlebic, termini _ idiosinkraziuli alkoholuri intoqsi-
ZiriTadad, alkoholis Warbad momxmarebel saSualo kacia, qcevaSi aSkara araadaptaciuri cvililebebis
asakis mamakacebs Seiswavlidnen, aCvena, rom maTTan aRsaniSnad gamoiyeneba. aseTi qcevaa, mag., agresia,
sikvdilianobis saerTo maCvenebeli, sul cota, or- romelic ramdenime wuTis Semdeg mosdevs alkoholis
jer mainc aris gazrdili. alkoholis Warbad momx- iseTi doziT miRebas, romelic adamianebis umrav-
marebel qalebTan sikvdilianoba mniSvnelovnad ufro lesobisTvis ar aris sakmarisi intoqsikaciis gamo-
maRalia (Harris and Barraclough, 1998). sawvevad (Tanac, amgvari qceva, Cveulebriv, ar aris
im faqtis gaTvaliswinebiTac ki, rom alkoholis damaxasiaTebeli mocemuli pirovnebisTvis). winaT,
Warbad momxmareblebi, xSirad Tambaqos aqtiuri mw- qcevaSi aseT uecar cvlilebebs paTologiur simT-
evlebic arian, mzardi sikvdilianobis mizezi TiTqmis vrales an manie á poti-s uwodebdnen da am mdgomareobis
yovelTvis mainc alkoholia. dadgenilia, rom bri- aRwerisas xazs usvamdnen agresiuli qcevis feTqebad
taneTSi weliwadSi 33 000 adamianis naadrevi sikvdi- xasiaTs. Tumca, saeWvoa, Tu ramdenad SeuZlia alko-
lis mizezi alkoholis Warbi moxmarebaa (umTavresad, holis mcire dozas aseTi qcevis gamowveva. termini _
gulsisxlZarRvTa daavadebebis, cirozis, ubeduri idiosinkraziuli alkoholuri intoqsikacia, ar fig-
SemTxvevebisa da avTvisebiani simsivnis Sedegad) (Ash- urirebs DSM-IV-sa da ICD-10-Si.
worth and Gerada, 1997). mexsierebis amovardnas anu xanmokle amnezias xSir-
ad vxvdebiT mZime simTvralisas. upirveles yovlisa,
fsiqikuri aSlilobebi
pirovnebas ar axsovs wina RamiT momxdari movlenebi,
alkoholis moxmarebasTan dakavSirebuli fsiqikuri maSinac ki, rodesac mas cnobiereba ar daukargavs.
aSlilobebi oTx jgufad iyofa: mexsierebis amovardna Zlieri daTrobis erTi epizo-
1. intoqsikaciis fenomenebi dis Semdeg SeiZleba daemarToT im adamianebsac ki,
2. aRkveTis fenomenebi romelTac ar axasiaTebT alkoholdamokidebule-
ba. Tu aseTi ram regularulad meordeba, es imaze
3. toqsikuri an kvebiTi aSlilobebi
miuTiTebs, rom adamiani alkohols, Cveulebriv,
4. Tanmdevi fsiqikuri aSlilobebi Warbad moixmars. im SemTxvevaSi, Tu pirovneba alko-
intoqsikaciis fenomenebi hols Warbi doziT regularulad moixmars, mex-
sierebis amovardnam SeiZleba mZime forma miiRos da
alkoholuri intoqsikaciis simptomebis simZime da­
dRis garkveuli monakveTi an mTeli dRe moicvas.
axloebiT Seesabameba sisxlSi alkoholis koncentra­
cias. rogorc zemoT aRvniSneT, alkoholis fsiqolo- aRkveTis fenomenebi
giuri zemoqmedebis TvalsazrisiT bevri individu- aRkveTis zogadi sindromi ukve iyo aRwerili am wig-
aluri gansxvaveba arsebobs, magram zogierTi reaq- nis qveTavSi alkoholdamokidebulebis Sesaxeb. aq
cia, rogoricaa, mag., guneb-ganwyobis labiloba da SevexebiT TeTri cxelebis ufro seriozul fsiqi-
agresiuloba, ufro xSirad iwvevs socialuri xasi- atriul sindroms. bodviTi mdgomareobebi zogadad
aTis garTulebebs. alkoholis didi dozis miRebiT meToTxmete TavSia aRwerili, magram TeTr cxelebas,
gamowveulma intoqsikaciam SeiZleba iseT seriozul misi gavrcelebisa da sikvdilianobis sixSiris gamo,
uaryofiT Sedegebamde migviyvanos, rogorebicaa calke ganvixilavT. garda amisa, is gansxvavebul
dacema, sunTqvis daTrgunva, pirnaRebi masis sasunTq mkurnalobas saWiroebs.
gzebSi gadacdena da hipoTermia. TeTri cxeleba aReniSnebaT adamianebs, romle-
molekuluri meqanizmebi, romlebic safuZvlad bic ramdenime welis manZilze an ufro met xansac,
udevs mwvave alkoholur reaqciebs, ar aris naTlad alkoholmomxmareblebi arian. aRkveTis Semdeg Zalian
dadgenili. erT-erTi gavrcelebuli azris Tanaxmad, swrafad da mniSvnelovnad icvleba adamianis fsiqi-
alkoholi urTierTqmedebs neironebis membranasTan kuri aqtivoba, rasac Tan axlavs cnobierebis dar-
da zrdis maT Txevadobas. amgvari moqmedeba zogierT Rveva, dezorientacia drosa da sivrceSi da, agreTve,
anesTeziur saSualebasac axasiaTebs. es biZgs aZlevs axlo warsulis mogonebebze mexsierebis daqveiTeba.
neirotransmiterebis gamoyofis ufro specifikur aRqmis darRvevebi moicavs sensoruli stimulebis

_ 464 _
alkoholis moxmarebiT gamowveuli aSlilobebi
araswor interpretacias da aSkarad gamoxatul an, romlebsac aSkara nevrologiuri darRvevebi ar
halucinaciebs. halucinaciebi, Cveulebriv, mxedv- aReniSebaT. Tumca, rogorc ukve aRvniSneT, fsiqolo-
elobiTi xasiaTisaa, Tumca, xandaxan SeiZleba sxva giuri testireba, Cveulebriv, kognituri funqciebis
modalobisac iyos. am dros SeiniSneba Zlieri aJi- deficits adasturebs. Tavis tvinis struqturuli cv-
tacia, romelsac Tan axlavs mousvenroba, yvirili lilebebi da kognituri funqciebis daqveiTeba, rasac
da aSkarad gamoxatuli SiSi. agreTve, damaxasiaTe- alkoholis Warbi moxmarebisas vxvdebiT, garkveul-
belia xangrZlivi uZiloba, xelebis Zlieri tremori wilad sustdeba alkoholis moxmarebis Sewyvetas-
(pirovnebas TiTqos warmosaxuli sagnisTvis xelis Tan erTad; Tumca, bevri anomalia xangrZlivi absti-
Cavleba surs) da zogjer statikuri ataqsia. veg- nenciis Semdegac SeiniSneba (alkoholis zegavlenis
etatur darRvevebs ganekuTvneba oflianoba, cieb- gamokvleva Tavis tvinis funqciuri neirovizualuri
cxeleba, taqikardia, maRali arteriuli wneva da meTodebiT ganxilulia Semdeg wyaroSi: Lingford-Hughes
Tvalis gugebis gafarToeba. aseve, damaxasiaTebelia et al., 2003).
dehidratacia da eleqtrolituri balansis darRveva.
sisxlis analizi aCvenebs leikocitozs da RviZlis Tanmdevi fsiqikuri aSlilobebi
funqciis darRvevas. pirovnuli cvlilebebi. radgan pacienti sul ufro da
amgvari mdgomareoba sami-oTxi dRe grZeldeba (Cveu- ufro wuxs imaze, Tu rogor moipovos alkoholi, misi
lebriv, simptomatika RamiT ufro mwvavea) da xSirad interpersonaluri unar-Cvevebi da pasuxismgeblobis
xangrZlivi Rrma ZiliT mTavrdeba. gamoRviZebisas grZnoba daqveiTebulia, xolo interesebis sfero _
pacients aRar aReniSneba simptomebi da cota ram (an SezRuduli. amgvari cvlilebebi interpersonalur
saerTod araferi) axsovs deliriumis periodis Ses- da socialur funqcionirebaSi ar unda agverios
axeb. TeTri cxeleba sikvdilianobis maRal risks Sei- pirovnul aSlilobaSi, romlis diagnostirebac mx-
cavs da gadaudebel samedicino daxmarebas saWiroebs. olod maSin xdeba, rodesac misi Sesabamisi niSnebi
mkveTrad aris gamoxatuli alkoholdamokidebulebis
toqsikuri an kvebasTan dakavSirebuli Camoyalibebamde.
mdgomare­obebi guneb-ganwyobis aSliloba. alkoholis moxmarebasa
aseT mdgomareobebs ganekuTvneba korsakovis fsiqozi, da guneb-ganwyobas Soris rTuli urTierTkavSiri
vernikes encefalopaTia (ix. me-14 Tavi) da alkoho­ arsebobs. erTi mxriv zogierTi depresiuli paci-
luri demencia. enti Warbi raodenobiT iRebs alkohols, raTa gun-
eb-ganwyoba gaiumjobesos; meore mxriv, Warbad smam
alkoholuri demencia. warsulSi arsebobda gansx- SeiZleba persistentuli depresia da SfoTva gamoi-
vavebuli mosazrebebi imis Taobaze, Tu ramdenad Seu- wvios. stacionarul pacientebs, alkoholmoxmarebasa
Zlia alkoholis avadmoxmarebas demenciis gamowveva. da alkoholdamokidebulebasTan er­Tad, xSirad aRe-
aseTi eWvi aRmocenda imitom, rom zogadi inteleqtis niSnebaT komorbiduli rekurentu­li guneb-ganwyobis
defeqtis mqone pacientebs SecdomiT korsakovis aSliloba. TemSi Catarebuli gamokvlevebi gviCvenebs,
fsiqozis diagnozs usvamdnen xolme. Tumca, dRes- rom depresia ufro xSirad dakavSirebulia inter-
dReobiT sayovelTaodaa aRiarebuli, rom qroni- personalur da socialur problemebTan, romlebic
kul alkoholis avadmoxmarebas SeuZlia kognituri alkoholgamoyenebiT aris gamowveuli. urTierTkav-
darRvevebis gamowveva, rac gansakuTrebiT vlindeba Siri depresiasa da alkoholis avadmoxmarebas Soris
mexsierebisa da kognituri funqciebis testirebisas ufro metad gamoxatuli aqvT qalebs. Semdgomi dak-
(Zinn et al., 2004). virvebebis Sedegad dadginda, rom alkoholis Warbi
yuradReba aseve gamaxvilebuli iyo imazec, Tu ram- raodenobiT moxmarebis riski gaormagebulia depre-
denad SeeZlo qronikul alkoholis avadmoxmarebas siuli aSlilobis anamnezis mqone qalebSi (Dixit and
Tavis tvinis atrofiis gamowveva. magnitur-rezonan- Crum, 2000).
sulma tomografiam da CT skanirebam aCvena, rom alko- suiciduri qceva. alkoholis avadmoxmarebiT ga­
holis Warbi moxmareba dakavSirebulia Tavis tvinis mowveuli aSlilobis mqone pirebSi TviTmkvlelobis
lateruli parkuWebis gafarToebasTan. garda amisa, sixSire bevrad maRalia, imave asakis adamianebTan
magnitur-rezonansulma tomografiam aCvena adgilo- SedarebiT, romlebic alkohols borotad ar moix-
brivi deficiti ruxi nivTierebis ganleviT, rogorc maren. fosterma ganixila, Tu ra mniSvneloba aqvs
kortikul, ise subkortikul zonebSi. subkortikuli alkoholmoxmarebis Seswavlas suicidis globaluri
cvlilebebi umetesad aReniSnebaT korsakovis sin- prevenciisTvis (Foster 2001). suicidis maRal pro-
dromis mqone pacientebs. alkoholdamokidebulebis centul maCvenebels bevri mizezi aqvs. mag., kvlevam,
dros aseve fiqsirdeba korZiani sxeulis gaTxeleba. romliTac ormocdaaTi suicidis mcdelobis mqone
zemoT aRniSnuli cvlilebebi gvxvdeba pacientebT- alkoholis Warbi momxmarebeli Seiswavles (Murphy et

_ 465 _
18 alkoholizmi da narkomoxmareba
al., 1992), suiciduri qcevis mravali risk-faqtori ga- eniSnebaT SfoTva, depresia da socialuri izolacia.
moavlina. maT Soris, sasmelis sistematurad miReba, `nacemi colebis~ qmrebi, xSir SemTxvevaSi, alkohol-
komorbiduli didi depresia, seriozuli somaturi is Warbi raodenobiT momxmareblebi arian. zogierTi
daavadebebi, umuSevroba da arasakmarisi social- qali, romelic saavadmyofoSi Tavis mowamvlis gamo
uri mxardaWera. aseve, unda aRiniSnos, rom axalgaz- xvdeba, mizezad qmris loTobas asaxelebs. ojaxuri at-
rda mamakacebis SemTxvevaSi suicidi dakavSirebulia mosfero, Cxubisa da Zaladobis gamo, bavSvebisTvisac
fsiqoaqtiuri nivTierebebis (maT Soris, alkoholis) sazianoa, xolo mTvrali mSobeli SvilebisTvis cud
avad moxmarebasTan. rolur models warmoadgens. im adamianebis Svilebi,
fsiqoseqsualuri funqciis moSla. Cveulebriv mov- romlebic didi raodenobiT alkohols moixmaren, emo-
lenas warmoadgens ereqciuli disfunqcia da dagvi- ciuri da qceviTi aSlilobebis ganviTarebis maRali
anebuli eakulacia. es disfunqciebi SeiZleba gau- riskis qveS imyofebian da skolaSic cudad swavloben.
aresdes, rodesac loTobis Sedegad col-qmars Soris
gaucxoeba xdeba an rodesac cols loT partniorTan
samuSaosTan dakavSirebuli problemebi da sagzao
Tanacxovrebis mimarT zizRi uCndeba.
SemTxvevebi
paTologiuri eWvianoba. adamianebs, romlebic al­ adamians, romelic alkohols didi raodenobiT moix-
kohols Warbi raodenobiT moixmaren, SeiZleba ganu- mars, samsaxurSi xSirad eqmneba problemebi, romle-
viTardeT zeRirebulovani idea an bodva, rom part- bic TandaTanobiT mZimdeba. mas jer Sromis nayo-
niori maT Ralatobs. paTologiuri eWvianobis Sesaxeb fiereba uqveiTdeba, rasac Semdgom Tanamdebobrivi
zemoT ukve iyo saubari. daqveiTeba, samsaxuridan araerTgzis daTxovna da,
alkoholuri halucinozi. damaxasiaTebelia smen- bolos, xangrZlivi umuSevroba mosdevs. aseve, mWidro
iTi halucinaciebi (pacients, Cveulebriv, esmis xmebi, kavSiria sagzao SemTxvevebsa da alkoholis avadmox-
romlebic mas Seuracxyofas ayeneben an emuqrebian). marebas Soris. aSS-Si 1990 wels avtokatastrofaSi 44
alkoholuri halucinozi naTeli cnobierebis fonze 529 adamiani daiRupa. am ubeduri SemTxvevebis 41%
viTardeba. amgvari movlenebis gamo pacienti xSirad alkoholiT iyo gamowveuli (Zobeck et al., 1994). av-
distress ganicdis, SfoTavs da mousvenrad gamoiyure- tokatastrofaSi daRupuli mZRolebis TiTqmis igive
ba. halucinaciebi ar aris ganpirobebuli mwvave alko- procentuli maCvenebeli (44%) dafiqsirda espaneTSi,
holuri aRkveTiT da SeiZleba abstinenciis Semdeg 1991-2000 wlebSi (Carmen del Rio et al., 2002).
ramdenime Tve gagrZeldes. am mdgomareobis etiolo-
danaSauli
giis Sesaxeb mniSvnelovnad gansxvavebuli mosazrebebi
arsebobs. zogierTi mkvlevari iziarebs krepelinisa da alkoholis Warbi moxmareba, aseve, dakavSirebulia
bonhoferis azrs da Tvlis, rom halucinozi alkohol- samarTaldarRvevebTan, ZiriTadad wvrilman da-
izmis iSviaT organul garTulebas warmoadgens. zo-
gierTebi ki, bloileris msgavsad, varaudoben, rom is boqsi 18.1 did britaneTSi alkoholis
Sizofreniis niSania. Tanamedrove mkvlevarebis umete- Warbi moxmarebis samedicino da socialuri
sobas miaCnia, rom alkoholu­ri halucinozi alko- Sedegebi
holiT gamowveuli organuli fsiqozia, romelsac ar 1. yovelwliurad alkoholiT gamowveul danaSaulTan da
aqvs kavSiri SizofreniasTan da, alkoholisgan Tavis sazogadoebrivi wesrigis darRvevasTan dakavSirebuli
xarjebi Seadgens 7.3 miliard girvanqas, samuSao
Sekavebis SemTxvevaSi, mas SeiZleba dadebiTi prognozi adgilebTan dakavSirebuli xarjebi _ 6.4 miliards, xolo
hqondes (Greenberg and Lee, 2001). janmrTelobasTan dakavSirebuli xarjebi _ 1.7 miliards.
DSM-IV-sa da ICD-10-Si alkoholuri halucinozi 2. alkoholis Warbi raodenobiT momxmareblebi Seadgenen
Se­tanilia kategoriaSi _ `fsiqoaqtiuri nivTiere- daaxloebiT erT mesameds im adamianebisa, romlebic
sagzao SemTxvevebis msxverpls warmoadgenen an
bebis Sedegad gamowveuli fsiqozuri aSliloba~. saswrafo samedicino daxmareba esaWiroebaT.
3. zrdasruli mosaxleobis 2.9 milioni (7%) alkoholda-
socialuri ziani (ix. boqsi 18.1) mokidebulia.
4. Zaladobis msxverplTa 47% Tvlis, rom adamiani, ro-
ojaxuri problemebi melmac maTze Zaladoba ganaxorciela, alkoholis ze-
alkoholis Warbi raodenobiT miRebam SeiZleba so- gavlenis qveS imyofeboda.
cialuri urTierTobebis seriozuli gauareseba ga­ 5. 1993 wlidan 2000 wlamde, alkoholiT gamowveuli
sagzao SemTxvevebis Sedegad gardacvlili adamianebis
moiwvios, gansakuTrebiT, ojaxSi. daZabuli urTier- raodenoba 20%-iT gaizarda.
Tobebi colqmrul da ojaxur urTierTobebSi faqto- 6. bavSvTa dacvis statistikis mixedviT, bavSvebis 30-
brivad gardauvali xdeba. ganqorwineba Zalian xSiria 60 procenti alkoholizmis msxverplia. ojaxSi
alkoholis moxmarebis gamo daaxloebiT 1.3 milioni
im adamianebis ojaxebSi, romlebic didi raodenobiT
bavSvia dazaralebuli.
alkohols moixmaren; aseTi mamakacebis meuRleebs aR-
wyaro: Prime Minister’s Strategy Unit (2003)

_ 466 _
alkoholis moxmarebiT gamowveuli aSlilobebi
naSaulTan, rogoricaa, mag., qurdoba. Tumca, aris tur tyupebSi, dizigotur tyupebTan SedarebiT. zoga-
SemTxvevebic TaRliTobis, seqsualuri da Zalado- dad, monozigoturi da dizigoturi tyupebis Sedarebam
brivi danaSaulis, mkvlelobis CaTvliT. inglissa da aCvena, rom mamrobiTi da mdedrobiTi sqesis monozigo-
uelsSi recidivisti patimrebis gamokvlevis Sedegad tur tyupebSi ufro maRalia konkordantoba alko-
dadginda, rom bevr maTgans cixeSi moxvedramde alko- holdamokidebulebis mimarT. am tipis gamokvlevebis
holTan dakavSirebuli problemebi aReniSnebodaT. mixedviT, alkoholdamokidebuleba Tandayolili aqvs
Zneli gansasazRvria, Tu rogoria alkoholis roli mamakacebis 50%-s da qalebis 25%-s (Ball, 2004).
im adamianebis danaSaulebriv qmedebebSi, romlebic genetikuri axsnis sasargeblod metyvelebs,
alkohols Warbad moixmaren an ramdenad aris lo- agreTve, naSvilebi bavSvebis Seswavlac. mravali
Toba damnaSavis cxovrebis wesis erT-erTi Semadgene- gamokvlevis Sedegad dadginda, rom alkoholmox-
li nawili. garda amisa, arsebobs kavSiri alkoholis marebisa da alkoholdamokidebulebis riski ufro
avadmoxmarebis garkveul formasa da antisocialur maRalia im mamrobiTi sqesis gaSvilebul bavSvebTan,
pirovnul aSlilobas Soris (ix. qvemoT). romelTa biologiur mSoblebsac alkoholdamokide-
buleba aReniSnebaT, vidre im mamarobiTi sqesis gaS-
vilebul bavSvebTan, romelTa biologiur mSobleb-
alkoholis Warbi moxmarebisa da alkoholis
sac ar aReniSnebaT alkoholdamokidebuleba. aseTi
avadmoxmarebis mizezebi
tipis gamokvlevebi miuTiTebs genetikur meqanizme-
miuxedavad mravalicxovani gamokvlevebisa, alko- bze, magram ar xsnis maT bunebas.
holis Warbi moxmarebisa da alkoholdamokideb- naSvileb bavSvebze SvedeTSi Catarebulma gamokv-
ulebis gamomwvevi mizezebis Sesaxeb cota ram aris levebma aCvena, rom arsebobs ori, erTmaneTisgan gan-
cnobili. odesRac iTvleboda, rom zogierT adami- sxvavebuli saxis alkoholdamokidebuleba, romleb-
ans, pirovnuli Taviseburebebis an Tandayolili sac tipi 1 da tipi 2 ewodeba (Cloninger et al., 1988).
bioqimiuri anomaliis gamo, alkoholis mimarT gansa- alkoholizms, romelic meore tips ganekuTvneba, mka-
kuTrebuli predispozicia axasiaTebs. dResdReobiT crad gansazRvruli genetikuri xasiaTi aqvs. is ad-
aseT martiv axsnas naklebad iziareben da miaCniaT, reul asakSi vlindeba da biologiuri mamisa da naS-
rom alkoholis avadmoxmareba mravalricxovani faq- vilebi piris samarTaldarRvevebsa da sociopaTur
torebis urTierTzemoqmedebis Sedegs warmoadgens. aSlilobasTanaa asocirebuli. amisgan gansxvavebiT,
es faqtorebi SeiZleba individualur da socialur pirveli tipis alkoholizmi ufro gviandel asakSi
faqtorebad daiyos. vlindeba da naklebadaa damokidebuli genetikur faq-
individualuri faqtorebi torebze (Gurling and Cook, 1999).
im SemTxvevaSic ki, rodesac etiologiaSi geneti-
genetikuri faqtorebi kuri faqtoris roli dasturdeba, mainc saWiroa misi
alkoholis gamoyeneba. tyupebis Seswavla saSuale- meqanizmis dadgena. es meqanizmi SeiZleba iyos an bio-
bas gvaZlevs, vikvlioT genetikuri da ojaxuri faq- qimiuri (alkoholis metabolizmi) an centraluri anu
torebis roli alkoholis moxmarebis paternebSi. im fsiqologiuri (pirovnuli maxasiaTeblebi). garda
gamokvlevis Tanaxmad, romelic amgvar midgomas iy- amisa, mniSvnelovania imis aRniSvna, rom alkoholis
enebs, cxovrebis manZilze alkoholis moxmarebisaken avadmoxmarebis mimarT predispozicia da alkohold-
midrekilebas ganapirobebs garemo. Tumca, arasrul­ amokidebulebis ganviTareba Tavs iCens mxolod maSin,
wlovnebSi alkoholis aralegalurad moxmarebis rodesac pirovneba Warbi raodenobis alkohols moix-
risks Zlieri genetikuri determinantebi gaaCnia mars. aseT SemTxvevebSi mTavar rols, savaraudod, ara-
(Maes et al., 1999). genetikuri ojaxuri faqtorebi asruleben (Ball, 2004).
alkoholis avadmoxmareba da alkoholdamokideb- SeWidulobis da asociaciuri gamokvlevebi ori
uleba. alkoholizmis genetikuri kvlevebis umravle- mTavari molekulur-genetikuri midgomaa, romlebic
soba alkoholdamokidebulebis niSnebis mqone pirebs alkoholis avadmoxmarebasa da alkoholdamokide-
Seiswavlis. naklebad mkacri diagnostikuri krite- bulebis ganviTarebaSi genetikuri faqtoris rolis
riumebis gamoyenebis SemTxveevaSi, mag., alkoholis Sesaswavlad gamoiyeneba. alelur asociaciaTa Ses-
avadmoxmarebis sakmaod farTo gansazRvrebisas, gene- wavla dofamin D2 receptoris alelebzea mimarTuli.
tikuri faqtorebis wvlili SedarebiT mcirea. amgvari gamokvlevebis Sedegebi urTierTgamomricxa-
dadgenilia, rom alkoholdamokidebuleba agregire- via. amas SeiZleba ganapirobebdes D2 receptorTa po-
bulia ojaxebSi. Tu es, nawilobriv, genetikuri faq- limorfizmebis sixSireSi arsebuli eTnikuri gansx-
torebiT aris gamowveuli da ara ojaxis socialuri vavebebi da kidev is, rom SemTxveva _ kontrolis am
zegavleniT, maSin alkoholdamokidebulebis procen- tipis gamokvlevebi, Cveulebriv, mcdarad dadebiT
tuli maCvenebeli ufro maRali unda iyos monozigo- pasuxebs iZleva, Tumca, es debatebi grZeldeba; ro-

_ 467 _
18 alkoholizmi da narkomoxmareba
gorc Cans, D2 receptoris genis monawileoba Secdomi- moxmarebis xarisxis gansazRvrisas. Tumca, arcTu
Taa daSvebuli (Ball, 2004). ise iSviaTia iseTi SemTxvevebic, rodesac loTi mSo-
adamianebis mTeli genomis skriningis kolaboraci- blebis Svilebi saerTod ar moixmaren alkohols.
ulma gamokvlevam gviCvena ramdenime qromosomaze alkoholdamokidebuleba. arsebobs mosazreba, rom
(konkretulad ki _ me-4 qromosomaze) iseTi ubnebis daswavlis procesi ufro specifikuri gziT uwyobs
arseboba, romlebic, savaraudod, ganapirobeben al­ xels alkoholdamokidebulebis Camoyalibebas. mag.,
koholdamokidebulebisadmi predispozicias. am in- amJamad gavrcelebuli mosazrebis Tanaxmad, romelic
teress iwvevs GABA receptorebis makodirebeli bioqimiur da kognitur midgomebs aerTianebs, daswav-
genebis siaxlove. genetikuri midgoma alkohold- lis `waxalisebisTvis~ mezolimbur sistemaSi dofami-
amokidebulebis mimarT ganxilulia Semdeg wyaroSi: nis gamoyofis mniSvnelobas esmeba xazi. am midgomis
Ball, 2004. Tanaxmad, iseTi nivTierebebi, romlebic alkoholis ms-
gavsad Tavis tvinis am ubanSi zrdian dofaminis dones,
sxva biologiuri faqtorebi aZlierebs iseTi qcevis motivacias, romelic mimarTu-
alkoholis avadmoxmarebisa da alkoholdamokideb- lia imisaken, rom uzrunvelyos mocemuli nivTierebis
ulebisadmi midrekilebis asaxsnelad SemoTavazebul saTanado raodenobiT tvinis momarageba. aseTi qcevebi
iqna ramdenime SesaZlo bioqimiuri faqtori, romle- SeiZleba aracnobierad mimdinareobdes da maTi Caqro-
bic moicaven alkoholdehidrogenazas anomaliebs ba iolad ar xdeba (Robbins and Everitt, 1999).
an neirotransmiterul meqanizmebs. rogorc zemoT
aRiniSna, azielebis mniSvnelovan nawils, romelTac pirovnuli faqtorebi
aqvT aldehiddehidrogenazas izofermentis gansa- mcire progresia miRweuli im pirovnuli faqtorebis
kuTrebuli aleli, alkoholze usiamovno reaqcia dadgenaSi, romlebic xels uwyoben alkohold-
uviTardeba da amitom maTTan naklebia alkoholis amokidebulebis ganviTarebas. klinikur praqtikaSi,
avadmoxmarebis albaToba. Cveulebriv, iTvleba, rom alkoholis Warbi raodeno-
alkoholdamokidebulebis mqone mamakacebis vaJiS- biT moxmareba dakavSirebulia qronikul SfoTvasTan,
vilebi imyofebian alkoholdamokidebulebis Camoya- mkveTrad gamoxatul arasrulfasovnebis gancdas-
libebis maRali riskis qveS. mravali mkvlevari cdi- Tan an sakuTari survilebis ayolis tendenciasTan.
lobda aRmoeCina biologiuri anomaliebi, romlebic miuxedavad amisa, am tipis pirovnuli problemebis
aseT bavSvebSi SeiZleba win uZRvodes alkohold- mqone bevr adamians ar aReniSneba alkoholis Warbad
amokidebulebis Camoyalibebas da misi prognozis moxmareba an alkoholdamokidebuleba. ufro Taname-
sa­Sualebas iZleodes. aRwerilia sxvadasxvagvari drove gamokvlevebi xazs usvams iseTi pirovnuli
dis­funqcia, maT Soris, kognituri amocanebis Ses- Tvisebebis rols, romlebic riskis Semcvel qcevasa
rulebis deficiti da P300 vizualuri gamowveuli da siaxlis Ziebas ganapirobeben (Kampov-Polevoy et
potencialebis (riTac xdeba vizualuri informaciis al., 2004). savsebiT SesaZlebelia, rom im adamianebs,
damuSavebis procesis Seswavla) anomaliuri monace- romlebsac antisocialuri pirovnuli aSliloba axa-
mebi (Carlson et al., 2002). arsebobs, agreTve, sakmaod siaTebT da alkoholis avadmoxmarebisa da alkohol-
damajerebeli mtkicebulebebi imisa, rom alkohol- damokidebulebis Camoyalibebis maRali riskis qveS
damokidebulebis mqone mamakacebis vaJiSvilebi nak- imyofebian, es maxasiaTeblebi hqondeT. Tumca, alko-
lebad sensitiurebi arian alkoholis mwvave intoqsi- holdamokidebuli pirebis umravlesobas ar aReniS-
kaciuri efeqtis mimarT (Heath et al., 1999). savaraudod, neba antisocialuri pirovnuli aSliloba.
Tu pirovnebas alkoholis mimarT naklebi subieqturi
mgrZnobeloba aqvs, is ufro midrekilia didi raode-
fsiqikuri aSlilobebi
nobis alkoholis moxmarebisaken da, aqedan gamomdi- alkoholmoxmareba, Cveulebriv, sxva fsiqikur aSli-
nare, sakuTar Tavs alkoholdamokidebulebis gan- lobebTan erTad gvxvdeba da zogjer meoradia maT
viTarebis riskis qveS ayenebs. miuxedavad imisa, rom mimarT. mag., depresiuli aSlilobebis mqone zogi-
es hipoTeza damajereblad JRers, is ar dasturdeba erTi pacienti alkohols guneb-ganwyobis gasaum-
empiriuli monacemebiT. jobeseblad moixmars (rac Secdomas warmoadgens).
SfoTviTi aSlilobebis, gansakuTrebiT panikuri
daswavlis faqtorebi aSlilobisa da socialuri fobiis mqone adamianebi,
alkoholis gamoyeneba. bavSvebi alkoholis gamoy- agreTve, maRali riskis qveS imyofebian. alkoholis
enebis mSoblebis paternebs imeoreben. adreuli avadmoxmarebas vxvdebiT im pacietebTanac, romlebic
asakidan biWebs ufro metad aqezeben alkoholis mox- bipolaruli aSlilobiTa da SizofreniiT arian daa-
marebisaken, vidre gogonebs. rogorc Cans, arageneti- vadebulni (mZime fsiqikuri daavadebebis mqone paci-
kuri ojaxuri faqtorebi mniSvnelovania alkoholis entebis mkurnaloba, romlebic, amave dros, fsiqoaq-

_ 468 _
alkoholis moxmarebiT gamowveuli aSlilobebi
tiuri nivTierebebis avad momxmareblebic arian, 487-e ebraelTa TemSi alkoholTan dakavSirebuli prob-
gverdzea ganxiluli). lemebi iSviaTia iseT qveynebSic ki, sadac sazogadoe-
baSi alkoholis moxmarebis done maRalia. alkoholis
alkoholis moxmareba zogad populaciaSi
moxmarebis ekonomikuri da socialuri aspeqtebis
dResdReobiT yvela eTanxmeba im mosazrebas, rom gansaxilvelad ix. samedicino mecnierebebis akademiis
alkoholdamokidebulebis SemTxvevebisa da alko- monacemebi (Academy of Medical Sciences, 2004).
holiT gamowveuli aSlilobebis sixSire sazogadoe-
baSi alkoholis moxmarebis saerTo doniTaa ganpiro- alkoholis avadmoxmarebis dadgena
bebuli. winaT miaCndaT rom, alkoholis raodenoba,
gamovlena
romelsac Warbi gamoyenebis SemTxvevaSi iReben,
ar aris damokidebuli im raodenobaze, romelsac sazogadoebaSi myofi alkoholis avadmomxmareblebis
sazogadoebaSi zomierad moixmaren. frangma demo- mxolod mcire nawili aris cnobili specializebuli
grafma ledermanma (Ledermann, 1956) uaryo es idea. dawesebulebebisTvis. rodesac klinikis Terapiul da
man gamoTqva mosazreba, rom homogenur populacia- qirurgiul ganyofilebebSi pacientebis Sesamowme-
Si alkoholis moxmarebis gadanawileba normaluri blad specialur zomebs mimarTaven, irkveva, rom maTi
logariTmuli mrudis mixedviT xdeba. Tu es asea, ma- 10-30% alkohols borotad moixmars. aseTi pirebis
Sin alkoholis saSualo moxmarebis zrdasTan erTad, ricxvi gansakuTrebiT maRalia travmatologiur da
aucileblad unda gaizardos im adamianebis ricxvi, saswrafo daxmarebis ganyofilebebSi.
romelTa mier moxmarebuli alkoholis raodenoba alkoholis avadmoxmarebis faqtebi xSirad daudgene-
zianis momtania. li rCeba, radgan adamianebi ar amJRavneben maT mier mox-
miuxedavad imisa, rom ledermanis naSromis maTema- marebuli alkoholis raodenobas. garda amisa, eqimebi da
tikuri mxare gaakritikes, ar uaryves is, rom sazoga- sxva specialistebi xSirad ar usvamen pacientebs saWiro
doebaSi alkoholis yovelwliur saSualo moxmare- SekiTxvebs. samedicino muSakebis standartul praqtikas
basa da sazogadoebis wevrebisTvis alkoholiT miy- unda warmoadgendes Terapiuli, qirurgiuli da fsiqi-
enebuli zianis mTel rig maCveneblebs Soris aSkara atriuli pacientebis SemTxvevaSi, saTanado kiTxvebis
korelacia arsebobs. amitom, dRes aRiarebulia, rom dasmis meSveobiT, imis garkveva, Tu ra raodenobis alko-
populaciaSi alkoholis Warbi raodenobiT momxmare- hols moixmaren isini. SesaZloa sasargeblo iyos, skrin-
belTa ricxvi mniSvnelovnad aris damokidebuli amave ingis mizniT, CAGE-is saxeliT cnobili mokle kiTxvaris
populaciaSi alkoholis moxmarebis saSualo doneze. gamoyeneba, romelic Semdeg oTx kiTxvas Seicavs:
mainc ra gansazRvravs qveyanaSi alkoholis mox- w odesme xom ar gigrZvniaT, rom unda SeamciroT
marebis saSualo dones? aq aucilebelia gaviTval- alkoholis moxmareba?
iswinoT ekonomikuri, formaluri da araformaluri w Tqvens garemocvaSi myofi adamianebi xom ar gabez-
kontroli. ekonomikuri kontroli alkoholis Rire- reben Tavs imiT, rom gakritikeben smis gamo?
bulebaa. dReisTvis arsebuli monacemebiT, did bri-
w xom ar gqoniaT odesme danaSaulis gancda alko-
taneTsa da sxva qveynebSi arsebobs utyuari mtkiceb-
holis moxmarebis gamo?
ulebebi imisa, rom alkoholis realuri Rirebuleba
w dagileviaT Tu ara odesme diliT (`Tvalis gaxel-
(anu saSualo SemosavalTan Sefardebuli fasi) mniS-
isTanave~) nervebis dasawynareblad an nabaxusevs,
vnelovan gavlenas axdens qveyanaSi mis moxmarebaze.
ukeT rom gegrZnoT Tavi?
alkoholze gadasaxadis gazrda amcirebs alkoholis
Warbi da zomieri raodenobiT momxmarebelTa mier am kiTxvebze ori an orze meti dadebiTi pasuxis Sem-
gamoyenebuli alkoholis raodenobas. TxvevaSi, SeiZleba davaskvnaT, rom pirovnebas alko-
formaluri kontrolis ZiriTad saSualebas war- holis avadmoxmareba aReniSneba. zogierTi pacienti
moadgens licenzirebasTan dakavSirebuli kanonebi; araswor pasuxebs iZleva, magram arseboben iseTi pa-
Tumca, isini calsaxad ar axdenen gavlenas alko- cientebic, romlebic Tvlian, rom amgvari SekiTxvebi
holis moxmarebis qcevaze, rac sxvadasxva qveynebis maT problemebis gansazRvraSi daexmarebaT. zogadad,
monacemebis urTierTSedarebiT dasturdeba. ara- CAGE sensitiuri instrumentia, magram is naklebad
formaluri kontroli aris sazogadoebaSi arsebuli specifikur informacias iZleva (Warner, 2004. gv. 123).
wes-Cveulebebi da moraluri principebi, romlebic arsebobs alternatiuli kiTxvari, romelic AUDIT-
gansazRvraven, Tu vis aqvs alkoholis miRebis ufle- is saxeliTaa cnobili da aTi punqtisgan Sedgeba. is
ba, rogor viTarebaSi, dRis romel monakveTSi da ra Seiqmna jandacvis msoflio organizaciis moTxovniT,
raodenobiT. miuxedavad imisa, rom alkoholi yvelas- raTa dadgeniliyo alkoholis mavne SedegebiT gamoye­
Tvis xelmisawvdomia, zogierTi sazogadoeba icavs nebis arsebuli da potenciuri riski. kiTxvari sensi-
Tavis wevrebs alkoholis avad moxmarebisgan. mag., tiuria da konkretul informacias iZleva. mas SeuZlia

_ 469 _
18 alkoholizmi da narkomoxmareba

boqsi 18.2 AUDIT kiTxvari: alkoholmoxma- w TveSi erTxel


rebis skriningi w kviraSi erTxel
w yoveldRiurad an TiTqmis yoveldRiurad
1. ramdenad xSirad moixmarT alkoholur sasmelebs?
w arasodes
7. gasuli wlis ganmavlobaSi radenjer gqoniaT danaSaulis
w TveSi erTxel an ufro iSviaTad
an sinanulis gancda alkoholis miRebis Semdeg?
w TveSi 2-4-jer
w arasodes
w kviraSi 2-3-jer
w ufro iSviaTad, vidre TveSi erTxel
w kviraSi 4-jer an ufro xSirad
w TveSi erTxel
2. alkoholis moxmarebis dRes, Cveulebriv alkoholis w kviraSi erTxel
ramden standartul dozas iRebT? w yoveldRiurad an TiTqmis yoveldRiurad
w 1 an 2
8. gasuli wlis ganmavlobaSi yofila Tu ara iseTi SemTxve-
w 3 an 4
va, rodesac simTvralis gamo ver gagixsenebiaT, Tu ra
w 5 an 6 moxda wina saRamos?
w 7 an 9 w arasodes
w 10 an meti w ufro iSviaTad, vidre TveSi erTxel
3. ramdenad xSirad migiRiaT 6 an ufro meti alkoholis w TveSi erTxel
standartuli doza erT jerze? w kviraSi erTxel
w arasodes w yoveldRiurad an TiTqmis yoveldRiurad
w ufro iSviaTad, vidre TveSi erTxel
9. xom ar yofila iseTi SemTxveva, rodesac Tqveni
w TveSi erTxel simTvralis Sedegad vinme daSavebula fizikurad an
w kviraSi erTxel Tavad daSavebulxarT?
w yoveldRiurad an TiTqmis yoveldRiurad w ara
w diax, magram ara gasul wels
4. gasuli wlis ganmavlobaSi ramdenjer yofila iseTi
SemTxveva, rodesac alkoholuri sasmelis miRebis w diax, gasul wels
Semdeg veRar SegiwyvetiaT sma?
10. xom ar gamouTqvamT SeSfoTeba naTesavebs, megobrebs,
w arasodes eqimebs an jandacvis muSakebs Tqvens mier alkoholis
w ufro iSviaTad, vidre TveSi erTxel moxmarebis gamo an xom ar urCeviaT alkoholis moxmarebis
w TveSi erTxel Semcireba?
w kviraSi erTxel w ara
w yoveldRiurad an TiTqmis yoveldRiurad w diax, magram ara gasul wels
w diax, gasul wels
5. gasuli wlis gamavlobaSi ramdejer yofila iseTi
SemTxveva, rodesac alkoholis miRebis gamo ver
gagikeTebiaT is, rasac Tqvengan Cveulebriv moelian? yoveli kiTxvis pirveli pasuxi 0 quliT fasdeba, xolo
w arasodes bolo _ 4 quliT. mecxre da meaTe kiTxvebs mxolod sami
w ufro iSviaTad, vidre TveSi erTxel pasuxi gaaCniaT. aqedan pirveli 0 quliT fasdeba, meore _ 2
quliT, xolo mesame _ 4 quliT.
w TveSi erTxel
isini, vinc 8-15 qulas agroveben alkoholiT gamowveuli
w kviraSi erTxel
zianis riskis qveS imyofebian da, amitom, xanmokle Carevas
w yoveldRiurad an TiTqmis yoveldRiurad saWiroeben. isini, vinc 16-19 qulas agrovebs, xanmokle
Carevasa da regularul monitorings saWiroebs. Tu isini
6. gasuli wlis ganmavlobaSi ramdejer yofila iseTi agrZeleben alkoholis didi raodenobiT moxmarebas, ufro
SemTxveva, rodesac alkoholis didi raodenobiT formaluri diagnostikuri gamokvlevis mizniT SeiZleba
miRebis Semdeg, meore diliT `gonze mosasvlelad~ saWiro gaxdes maTi gadamisamarTeba sxva specialistTan.
alkoholis miReba dagWirvebiaT? im adamianebs, romlebic 20-40 qulas agroveben, unda
w arasodes CautardeT diagnostikuri gamokvleva, detoqsikacia da
w ufro iSviaTad, vidre TveSi erTxel sxva saxis mkurnaloba fizikuri damokidebulebis siZlieris
mixedviT (Room et al., 2005).

susti xarisxis alkoholdamokidebulebis gamo­vlena holis avad moxmareba SeiZleba dadgindes im prob-
da, albaT, pirveladi jandacvis organizaciebis klini- lemebis mixedviT, romlebic pirovnebas alkoholis
cistebisa da mkvlevarebisTvis skriningis yvelaze sa- moxmarebis Sedegad eqmneba rogorc colqmrul da
sargeblo instrumentia (boqsi 18.2). ojaxur cxovrebaSi, ise samsaxurSi an finansebTan da
`riskis~ zogadi maCveneblebi. eqims moeTxoveba, kanonTan dakavSirebiT. alkoholis avad momxmarebeli
rom man saTanado yuradReba miaqcios alkoholizmis pirovneba ufro xSirad acdens samsaxurs, vidre is,
maRali riskis maCveneblebs. zogad praqtikaSi alko- romelic alkohols zomierad moixmars. orSabaTobiT

_ 470 _
alkoholis moxmarebiT gamowveuli aSlilobebi
samsaxurSi ar gamocxadeba, aseve, eWvisa da dafiqrebis
boqsi 18.3 alkoholmoxmarebis anamnezis
safuZvels iZleva. yuradReba unda mieqces im pro-
Segroveba
fesiebsac, romlebic alkoholis moxmarebis maRal
riskTanaa dakavSirebuli. w alkoholis miRebis `tipuri dRis~ aRwera. rodis xdeba
dRis ganmavlobaSi alkoholis pirveli dozis miReba
`riskis~ samedicino maCveneblebi. saavadmyofos
praqtikaSi alkoholdamokidebuleba SeiZleba dadg- w rodis daiwyo alkoholis yovedRiuri moxmareba

indes maSin, rodesac pacients aRkveTis sindromi w aRiniSneba Tu ara aRkveTis simptomebi diliT an absti­
nenciis Semdeg
hospitalizaciis Semdeg ewyeba. mkveTrad gamoxatuli
TeTri cxeleba ioli dasadgenia, magram SedarebiT w SeiniSneboda Tu ara warsulSi mkurnalobis mcdeloba
zomieri gamovlineba SeiZleba agverios mwvave or- w aRiniSneba Tu ara zogadi samedicino garTulebebi
ganul sindromSi, romelic aRiniSneba, mag., filt- w pacientis damokidebuleba alkoholis miRebis mimarT
vebis anTebis an postoperaciuli periodis dros. ro-
gorc zogad, aseve saavadmyofos praqtikaSi arsebuli mizezi. amis Semdeg SegviZlia TandaTanobiT gadavi-
risk-faqtorebi moicavs fizikur darRvevebs, romle- deT iseT kiTxvebze, romlebic warsulSi mkurnalo-
bic SeiZleba alkoholis moxmarebiT iyos gamowveuli. bis Catarebis mcdelobas exeba.
xSir SemTxvevaSi esaa gastriti, peptikuri wyluli da radganac mkurnalobas SeiZleba ramdenime mizani
RviZlis daavadeba. aseve, unda gvaxsovdes iseTi daa- hqondes, aucilebelia naTeli warmodgena SeviqmnaT
vadebebi, rogorebicaa neiropaTia da gulyrebi. dae- imaze, Tu ras fiqrobs Tavad pacienti qcevis model-
Wvebis safuZvels iZleva, agreTve, xSiri travmebi. ze, romelic alkoholis moxmarebasTan dakavSirebiT
`riskis~ fsiqiatriuli maCveneblebia SfoTva, Camouyalibda. pacientis damokidebuleba sakuTari
depresia, meryevi (cvalebadi) guneb-ganwyoba, kon- problemebis mimarT mTavar rols TamaSobs mkurnalo-
centraciis darRveva, mexsierebasTan dakavSirebuli bis yvelaze efeqturi meTodis SerCevaSi (ix. qveTavi
problemebi da seqsualuri disfunqcia. sakuTari Ta- _ motivaciuri interviu).
visTvis ganzrax zianis miyenebis nebismieri faqtis
laboratoriuli testebi
gamovlenisas, unda vivaraudoT, rom es SeiZleba
alkoholis avadmoxmarebasTan iyos dakavSirebuli. alkoholis avadmoxmarebis dasadgenad SesaZlebelia
ramdenime laboratoriuli testis gamoyeneba, Tum-
alkoholis avadmoxmarebis istoria ca arc erTi maTgani ar aris absoluturad zusti.
Tu zemoT CamoTvlili romelime faqtori alkoholis amis mizezia is, rom SedarebiT mgrZnobiare testebma
avadmoxmarebis eWvs badebs, Semdeg safexurs alko- SeiZleba mcdari `dadebiTi~ pasuxi mogvces im SemTx-
holis gamoyenebis amomwuravi anamnezis Segroveba vevaSi, rodesac pacients aqvs RviZlis, Tirkmlis, gu-
unda warmoadgendes (boqsi 18.3). anamnezis Sekrebisas lis an sisxlis daavadeba an rodesac igi fermentebis
unda gamoviCinoT taqti, radgan pacients SeiZleba mainducirebel samkurnalo saSualebebs iRebs (ro-
gauWirdes kiTxvebze zusti pasuxis gacema. klini- goricaa, mag., antikonvulsantebi, steroidebi an bar-
cistma unda daadginos, romel alkoholur sasmels bituratebi). miuxedavad amisa, testis anomaliuri
moixmars, Cveulebriv, pacienti dRis ganmavlobaSi maCveneblebi imaze miuTiTebs, rom pacients SeiZleba
da ra raodenobiT. mag., dRis romel monakveTSi da alkoholis avadmoxmareba axasiaTebdes. boqsSi 18.4
ra situaciaSi iRebs is alkoholis pirvel dozas. mocemulia yvelaze ufro sasargeblo testebi. alko-
pacients unda SevekiTxoT, Tu rogor grZnobs Tavs holis avadmoxmarebis biologiuri markerebis Sesaxeb
gamoRviZebisas an maSin, rodesac erTi an ori dRis informaciis mosapoveblad ix. Sharpe, 2002.
manZilze ar iRebs alkohols. amas TandaTanobiT mivy-
avarT alkoholdamokidebulebis tipuri niSan-Tvise- mkurnaloba alkoholis avadmoxmarebis
bebisa da masTan dakavSirebuli fizikuri, fsiqolo- dros (boqsi 18.5)
giuri da socialuri problemebis dadgenasTan.
imisTvis, rom warmodgena Segveqmnas alkoholTan adreuli gamovlena da mkurnaloba
dakavSirebuli problemebis xangrZlivobaze, aucile- gansakuTrebiT mniSvnelovania alkoholis Warbad mox-
belia gavarkvioT, Tu rodis daiwyo pacientma pirve- marebis adreul etapze gamovlena, radgan ukve Camo-
lad alkoholis yoveldRiurad miReba da diliT da- yalibebuli alkoholizmis mkurnaloba Znelia, gansa-
leva, pirvelad rodis igrZno (Tu aseTi ram odesme kuTrebiT maSin, rodesac adamians mkveTrad gamoxat-
momxdara) aRkveTis simptomebi. unda davadginoT uli alkoholdamokidebuleba axasiaTebs. zogadi pro-
alkoholisgan Tavis Sekavebis periodebi, Tu ra faq- filis eqimebs, Terapevtebsa da qirurgebs SeuZliaT
torebi uwyobs xels am mdgomareobis SenarCunebas da mravali SemTxvevis adreul etapze gamovlena maSin,
ra aris alkoholis moxmarebasTan xelaxla mibrunebis rodesac pacienti maT sxva problemiT mimarTavs.

_ 471 _
18 alkoholizmi da narkomoxmareba

xanmokle Careva aqvs, gansakuTrebiT, alkoholdamokidebulebis Sem-


zogadi profilis eqimebs yvela piroba aqvT imisa, TxvevaSi (Room et al., 2005).
rom alkoholTan dakavSirebuli problemebis mqone motivaciuri interviu (boqsi 18.6)
pirs adreuli mkurnaloba Cautaron, radgan isini
pacientebs, romlebsac aqvT alkoholis avadmoxmare-
kargad icnoben pacients da misi ojaxis wevrebs.
basTan dakavSirebuli problemebi, gansakuTrebiT ki
xSirad efeqturia ubralo rCevac ki, romelsac zog-
imaT, visac es problemebi skriningis Sedegad daudg-
adi profilis eqimi gulaxdilad da saqmianad, magram
inda, SeiZleba ar hqondeT gadawyvetili, rom mi-
taqtiT aZlevs pacients.
iRon monawileoba samkurnalo programebSi. intervi-
xanmokle Careva, Cveulebriv, gulisxmobs pacien-
uirebis saTanado stilis gamoyeneba, gansakuTrebiT
tisTvis zogadi informaciis miwodebas alkoholis
pacientis pirveladi gamokvlevisas, gvexmareba da-
Warbad moxmarebis mavneblobis Sesaxeb da rCevis
varwmunoT pacienti, rom alkoholis moxmarebis misi
micemas alkoholis moxmarebis usafrTxo odeno-
amJamindeli paternis ganxilva SeiZleba Zalian sa-
basTan dakavSirebiT. am SemTxvevaSi mizani alko-
sargeblo aRmoCndes.
holis usafrTxod moxmarebis propagandaa da ara
motivaciuri intervius Catarebisas xdeba konfron-
misi miRebisgan sruli Tavis Sekaveba. Cveulebriv,
taciis Tavidan acileba. es midgoma naklebad direq-
xanmokle Careva iwvevs alkoholis moxmarebis mniS-
tiulia. intervius mimdinareobisas pacients saSu-
vnelovan Semcirebas momdevno wlis manZilze, magram
aleba eZleva Seafasos, Tu rogoria mis cxovrebaze
daudgenelia, Tu ramden xans SeiZleba SenarCundes es
alkoholis pozitiuri da negatiuri zegavlenis Tana-
dadebiTi efeqti. sazogadod cnobilia, rom xanmokle
fardoba. klinicisti xels uwyobs am process imiT,
Careva ar aris efeqturi maTTvis, visac alkoholis
rom pacients ukukavSirs awodebs im riskis Sesaxeb,
moxmarebasTan dakavSirebuli seriozuli problemebi
romelsac Seicavs alkoholis moxmareba piradad misT-
boqsi 18.4 alkoholdamokidebulebis vis da misi ojaxisTvis da pacients misi mdgomareobis
dasadgeni laboratoriuli testebi Secvlis sxvadasxva variants sTavazobs. motivaci-
uri intervius mizania is, rom pacientma daasabuTos
gama-glutamil-transpeptidaza (GGT). sisxlSi GGT-is
Semcvelobis gansazRvra sasargeblo skrining tests war- fsiqoaqtiuri nivTierebis moxmarebis sakuTari pa-
moadgens (Rosalki et al., 1970). misi done alkoholis avad mo- ternis Secvlis sargeblianoba (boqsi 18.6). informa-
mxmareblebis 80%-Tan (rogorc mamakacebSi, aseve qalebSi) cia motivaciuri intervius Sesaxeb da fsiqoaqtiuri
aweulia imis miuxedavad aReniSnebaT Tu ara maT RviZlis
aSkara dazianeba. rac ufro met alkohols moixmars ada-
nivTierebebis moxmarebis mkurnalobaSi misi rolis
miani, miT ufro maRalia masTan GGT-is done. Taobaze mocemulia Semdeg wyaroSi: Treasure, 2004.
eriTrocitebis saSualo korpuskuluri moculoba (MCV). mkurnalobis gegma alkoholis avadmoxmarebisa
MCV-is done alkoholis avad momxmareblebis 60%-Si
(ufro xSirad qalebSi) normaze ufro maRalia. Tu sxva
da alkoholdamokidebulebis ufro rTuli
mizezebs gamovricxavT, gazrdili MCV alkoholis Warbi SemTxvevebis dros
moxmarebis sando maCvenebelia. ufro metic, ramdenime rodesac pacients aReniSneba alkoholiT gamowveuli
kviraa saWiro imisaTvis, rom es maCvenebeli abstinenciis
Semdeg normaSi Cadges. mkveTrad gamoxatuli aSliloba, gansakuTrebiT
alkoholdamokidebuleba, mkurnaloba ufro inten­
karbohidrat-deficituri transferini Sratis pro­
teinis variantia, romelic rkinis transportirebas siuri unda iyos (suraTi 18.2). nebismier Carevas
uzrunvelyofs. misi Semcveloba gazrdilia alko­ win unda uZRvodes pacientis sruli gamokvleva,
holimoxmarebis dros. is albaT ufro konkretul rac gulisxmobs alkoholis moxmarebis anamnezis
informacias iZleva, vidre GGT (Salaspuro, 1999).
Segrovebasa da amJamad arsebuli samedicino, fsi­
sisxlSi alkoholis koncentracia. sisxlSi alkoholis qologiuri da socialuri xasiaTis problemebis
maRali koncentraciis dros ara aqvs mniSvneloba
mZime daTrobis calkeuli epizodTan gvaqvs saqme, Tu boqsi 18.5. alkoholis avadmoxmarebis
qronikul alkoholis avadmoxmarebasTan. da mainc, Tu
saWesTan mjdom adamians ar aReniSneba alkoholuri
mkurnalobisas gamoyenebuli midgomebi
intoqsikacia miuxedavad imisa, rom sisxlSi dasaSveb w problemis ukeT gacnobiereba
normaze bevrad ufro maRali alkoholis koncentracia
w cvlilebebis ganxorcielebis motivaciis gazrda
aRmoaCnda, es albaT alkoholis mimarT mis gasaocar
tolerantobaze miuTiTebs. amgvari tolerantoba imis w mxardaWera da rCeva
maCvenebelia, rom pirovneba mudmivad imyofeba Zlieri w alkoholis aRkveTa (an kontrolirebadi moxmareba)
alkoholuri zemoqmedebis qveS. alkoholi sakmaod nela w kognitur-qceviTi Terapia (socialuri unar-Cvevebi,
gamoidevneba sisxlidan da misi dadgena SesaZlebelia recidivis prevencia)
mZime daTrobis Semdeg 24 saaTis ganmavlobaSi. klinikur
w Terapia wyvilebTan
praqtikaSi sisxlSi alkoholis Semcvelobis gasazomad
xSirad gamoiyeneba amosunTqviT alkoholis odenobis w `anonimuri alkoholikebi~
dadgenis testi. w medikamenturi mkurnaloba (disulfirami, akamprosati)

_ 472 _
alkoholis moxmarebiT gamowveuli aSlilobebi
waaxalisos da man mkurnaloba gaagrZelos.
boqsi 18.6 motivaciuri interviu
grZelvadiani miznebis dasaxva SesaZlebelia gar­
w gamoxateT empaTia pacientis mimarT. kveuli warmatebebis miRwevis Semdeg. aseT mizans
w Tavi aarideT pacientTan kamaTs; nu iqnebiT kritikuli. SeiZleba warmoadgendes im precipitatuli da Sema­
w gaiTvaliswineT da Tavidan aicileT pacientis rezis- narCunebeli faqtorebis Secvla, romlebic xels
tentoba
uwyoben alkoholis Warbad moxmarebas (mag., daZabuli
w yuradReba miaqcieT avadmyofobis istoriaSi arsebul
Seusabamobebs. mdgomareoba ojaxSi). amgvari mkurnalobis gegmis Sed­
w gaacnobierebineT pacients fsiqoaqtiuri nivTierebebis genisas, unda miviRoT gadawyvetileba imis Taobaze,
avad momxmarebeli adamianebis miznebsa da qcevebs Tu ra aris saboloo mizani: alkoholisgan sruli
Soris arsebuli gansxvaveba.
TavSekaveba, Tu misi moxmarebis SezRudva (alkoholis
kontrolirebuli miReba).
Se­fasebas. intensiuri da detaluri gamokvleva
xSi­rad exmareba pacients amoicnos da gaigos alkoholis moxmarebisgan sruli TavSekaveba da
sakuTari problemebi, rac mkurnalobis safuZvels alkoholis kontrolirebuli moxmareba
warmoadgens. Tumca, rogorc zemoT aRiniSna, unda
alkoholizmis daavadebis modeli gviCvenebs, rom al-
veridoT pacientTan konfrontacias, radgan es
koholdamokidebulma pirovnebam saerTod unda Sei-
mxolod da mxolod gaucxoebas iwvevs iseT adamianSi,
kavos Tavi misi moxmarebisgan, radgan erTma ylupma
romelsac momavalSi alkoholis gareSe cxovrebis
spirtianma sasmelmac ki SeiZleba recidivi gamoiwvios.
mimarT araerTgvarovani gancdebi aqvs. Cveulebriv,
sruli TavSekaveba `anonimuri alkoholikebis~ sam-
sasurvelia, pacientis gamokvlevaSi misi meuRle
kurnalo midgomis mTavar princips warmoadgens.
iRebdes monawileobas. is, erTi mxriv, informaciis
es sakiTxi (sruli TavSekaveba Tu kontrolire-
damatebiT wyaros warmoadgens, meore mxriv ki,
buli moxmareba) dRemde gadauwyveteli rCeba. far-
gamokvlevaSi monawileobiT mas sakuTari gancdebis
Tod gavrcelebuli mosazrebis Tanaxmad, alkoholis
gamoxatvis saSualeba eZleva.
kontrolirebuli moxmareba SeiZleba miRwevadi miza-
mkurnalobis dawvrilebiTi gegma pacientTan da
ni iyos im adamianebisTvis, romelTa alkoholTan da-
Tu es SesaZlebelia, mis partniorTan erTad unda
kavSirebuli problemebi droulad iqna aRmoCenili,
SemuSavdes. unda daisaxos konkretuli miznebi
romlebsac ar axasiaTebT alkoholdamokidebuleba an
da pacientma pasuxismgebloba unda aiRos maT
fizikurad ar dazaralebulan alkoholis moxmarebis
ganxorcielebaze. es miznebi orientirebuli unda iyos
gamo. alkoholisgan sruli TavSekaveba sjobs miznad
ara marto alkoholTan dakavSirebuli problemebis
davusaxoT im adamianebs, romlebTanac alkoholis
gadawyvetaze, aramed Tanmxleb problemebzec, rom­
kontrolirebuli moxmarebis mcdeloba marcxiT dam-
lebic janmrTelobas, qorwinebas (ojaxs), samuSaos
Tavrda. miuxedavad imisa, rom am sakiTxTan dakavSi-
da socialur adaptacias ukavSirdeba. mkurnalobis
rebiT arcTu ise bevri kontrolirebuli gamokvle-
adreul stadiaze moklevadiani da SedarebiT advilad
va arsebobs, bolo dros Catarebuli gamokvlevebis
miRwevadi miznebi unda davsaxoT (mag., alkoholisgan
safuZvelze gamoiTqva mosazreba, rom alkoholis
sruli TavSekaveba ori kviris manZilze). adreul
kontrolirebuli moxmareba realisturi mizani SeiZ-
stadiaze miRweulma Sedegebma SeiZleba pacienti
leba iyos im pacientebisTvis, romelTac ar aReni-
mavne Sedegebis riskiT SnebaT alkoholdamokidebuleba da naklebad mZime
gamoyeneba alkoholuri aSliloba axasiaTebT. Tu gadawyda, rom
sazianod gamoyeneba
pacientma alkoholis kontrolirebuli moxmareba
damokidebuleba unda daisaxos miznad, maSin eqimma garkveviT unda
ganumartos mas, Tu ra aris alkoholis usafrTxo
moxmarebis zRurbli (anu ra raodenobiT alkoholis
miRebas gulisxmobs usafrTxo moxmareba).
alkoholis moxmarebis zrda
alkoholis miRebisgan Tavis Sekaveba
xanmokle Careva damokidebulebis sindromis mqone pacientebisTvis al-
specialistis Careva koholis miRebisgan Tavis Sekaveba mkurnalobis mniS­
aRkveTa daxmarebis pirobebSi vnelovan safexurs warmoadgens, romelic didi sifr-
Careva rezidenciul dawesebulebebSi TxiliT unda Catardes. naklebad mZime SemTxvevebis
dros is SeiZleba saxlis pirobebSi ganxorcieldes, Tu
suraTi 18.2 urTierTdamokidebuleba alkoholis avad­ arsebobs Sesatyvisi mxardaWerisa da klinikuri moni-
moxmarebis xarisxsa da gamoyenebul intervencias Soris
(Lingford-Hughes et al., 2004). toringis saSualeba (cxrili 18.8). aucilebelia, rom

_ 473 _
18 alkoholizmi da narkomoxmareba
zogadi profilis eqimma, pirveladi jandacvis dawese- gansakuTrebiT stacionarul avadmyofebTan, Cveu­
bulebaSi momuSave eqTanma an alkoholizmis proble- lebriv, ufro did dozas iyeneben. Tu pacients
mebze momuSave specialistma yoveldRiurad Seamowmos aReniSneba konvulsiebi, benzodiazepinis doza un­
pacientis fizikuri mdgomareoba da Tvalyuri adevnos da gadaisinjos da, saWiroebis SemTxvevaSi, gai­
medikamentur mkurnalobas (boqsi 18.7). naklebad mZi- zardos. iseTi benzodiazepinis gamoyeneba, romelic
me SemTxvevebSi, aRkveTis simptomebi, Cveulebriv, 4-6 parenteralurad kargad absorbirdeba (mag., lora­
dReSi gadis. aucilebelia im pacientebis stacionire- zepami), SeiZleba sasargeblo iyos mZime aRkveTis
ba, romlebsac SeiZleba mZime aRkveTis simptomebi ga- SemTxvevebis Sesamsubuqeblad, Tumca, peroraluri
nuviTardeT (es gansakuTrebiT exeba TeTri cxelebisa medikamentis miReba SeiZleba swrafadve ganaxldes.
da gulyris anamnezis mqone pacientebs)(Ritson, 2005). karbamazepini, aseve, erT-erTi efeqturi saSualebaa
alkoholuri aRkveTis farmakologiuri mkurna­ alkoholuri aRkveTis samkurnalod. miuxedavad imi­sa,
lobis kvlevis sistemuri mimoxilva mocemulia Sem­ rom karbamazepini britaneTSi xSirad ar ga­moiyeneba, is
deg wyaroSi: Lingford_Hughes et al., 2004. upirveles benzodiazepinis kargi Semcvlelia. karbamazepinisa da
sazrunavs aRkveTis mTavari garTulebebis _ gul­ benzodiazepinis erTad miReba ar zrdis mkurnalobis
yrebisa da TeTri cxelebis, prevencia warmoadgens. efeqturobas (Lingford-Hughes et al., 2004).
maTi mkurnalobis yvelaze efeqturi saSualeba klomeTiazols winaT xSirad iyenebdnen alkoholuri
benzodiazepinebia. aRkveTis samkurnalod, magram, radgan alkoholTan
benzodiazepinebi gansxvavdeba erTmaneTisgan ze­ kombinaciaSi is toqsikuria, misi miReba amJamad ar
moqmedebis xangrZlivobis mixedviT. xangrZlivi ze­ aris rekomendebuli. klomeTiazols xandaxan iyeneben
moqmedebis mqone benzodiazepinebma xandazmul da gansakuTrebiT mZime aRkveTis mdgomareobebis dros,
RviZlis seriozuli daavadebis mqone adamianebSi rodesac SesaZlebelia stacionaruli pacientis
Se­iZleba zedmetad Zlieri sedaciuri efeqti ga­ intensiuri samedicino monitoringi; magram misi
moiwvios. Tumca, benzodiazepinebis upiratesoba upiratesoba, benzodiazepinis adekvaturi dozis
imaSi mdgomareobs, rom maTi gamoyenebisas aRkveTis gamoyenebasTan SedarebiT, ar aris dadgenili.
procesi naklebad mtkivneulad mimdinareobs da isini, antifsiqozuri saSualebebi adablebs gulyris
Cveulebriv, ukeT amsubuqeben aRkveTis simptomebs. zRurbls da, benzodiazepinTan SedarebiT, deliriumis
xSirad iyeneben preparats _ qlordiazepoqsidi. am­ prevenciisas naklebad efeqturia. isini xandaxan
bulatoriuli pacientebisTvis Cveulebrivi do­ gamoiyeneba alkoholuri aRkveTis dros aJitaciis
zaa 20-30mg oTxjer dReSi. mkurnaloba 5-7 dRis Sesamcireblad, magram ufro usafrTxo strategiaa
manZilze mimdinareobs, romlis drosac xdeba dozis benzodiazepinis adekvaturi dozis daniSvna.
TandaTanobiT Semcireba. ufro mZime SemTxvevebSi, vitaminuri danamatebi, gansakuTrebiT Tiamini,
unda gamoviyenoT vernike-korsakovis sindromis
cxrili 18.8 detoqsikaciis dawyebamde prevenciisTvis (gv. 348). maRali riskis mqone pa­ci­
gansaxilveli sakiTxebi entebs (alkoholdamokidebulebis mqone pacientebs,
1. rogoria zogadi samedicino riski? rom­lebic cudad ikvebebian) Tiamini parenteralurad
2. romel garemoSia detoqsikaciis Catareba mizanSe­wo­ unda miewodos. TeTri
�����������������������������������
cxelebisa da vernikes encefa-
nili? lopatis dros TiaminiT mkurnalobas yovelTvis win
3. ra Sedegs elodeba pacienti detoqsikaciisagan? unda uswrebdes glukozis miReba (Royal College of Phy-
4. ra saxis reabilitacia da movla sWirdeba pacients
sicians, 2001).
abstinenciis SesanarCuneblad?

fsiqologiuri mkurnaloba
boqsi 18.7 detoqsikaciis procesis rogorc zemoT aRiniSna, mkurnalobis mniSvnelovani
zogadi marTva pirveli safexuria pacientisTvis informaciis miwo-
1. pacientisa da misi ojaxis wevrebis unda ganemartos deba da rCevis micema imis Taobaze, Tu ra Sedegebi
detoqsikaciis procesi SeiZleba hqondes alkoholis gadaWarbebulad mox-
2. pacienti unda rCebodes saxlSi da iyos mosvenebul
marebas. miwodebuli informacia unda exebodes paci-
mdgomareobaSi; ar unda dadiodes samsaxurSi an
marTavdes manqanas. entis pirad problemebs, romlebic ukve aRiniSneba an
3. pacientma bevri siTxe unda miiRos, magram Tavi unda SeiZleba aRmocendes, Tu pacienti ganagrZobs alko-
aaridos kofeinis Semcvel sasmelebs. holis miRebas. aseT SemTxvevebSi SeiZleba sasarge-
4. j/d muSakma yoveldRiurad unda moinaxulos pacienti. blo iyos motivaciuri intervius teqnikis gamoyeneba
5. pacientma ar unda miiRos sasmeli; (boqsi 18.6).
6. 5-7 dRis ganmavlobaSi TandaTanobiT unda Semcirdes jgufuri Terapia. jgufuri Terapia saSualebas
benzodiazepiniT mkurnaloba (ix. teqsti).
aZlevs pacients, ukeT gaacnobieros alkoholTan da-

_ 474 _
alkoholis moxmarebiT gamowveuli aSlilobebi
kavSirebuli sakuTari problemebi sxva adamianebze farmakologiuri mkurnaloba, romelic xels
dakvirvebis gziT da SeimuSaos saukeTeso gzebi am uwyobs alkoholuri abstinenciis SenarCunebas
problemebis dasaZlevad. jgufis wevrebi erTad cdi- disulfirami (antabuzi). disulfirami aferxebs
loben gardaqmnan TavianTi cxovreba, rac pacients alkoholis daJangvis process, ris Sedegadac xdeba
TviTdajerebulobas sZens. arcTu ise didi xnis win, acetaldehidis akumulacia. zogierTi pacienti di-
alkoholis samkurnalo specializebul ganyofile- sulfirams sasargeblod miiCnevs, radganac is imde-
bebSi mkurnalobas yvelaze ufro gavrcelebul saxes nad usiamovno reaqciebs iwvevs (saxis siwiTle, Tavis
warmoadgenda jgufuri Terapiis stacionaruli pro- tkivili pulsaciis SegrZnebiT, hipoTenzia, pulsis
gramebi, romlebic daaxloebiT rva kvira grZelde- aCqareba, taqikardia, gulisrevis SegrZneba da pirRe-
boda. aseT mkurnalobas, saWiroebis SemTxvevaSi, win bineba), rom xels uSlis alkoholis impulsur miRe-
uZRvoda detoqsikacia. radgan ar arsebobs imis dama- bas. pacientebs SeiZleba aReniSnebodeT kardialuri
mtkicebeli faqtebi, rom am tipis intensiur Terapias ariTmia da kolafsi.
raime gansakuTrebuli sargebloba moaqvs, klinikebis disulfiramis gamoyenebis mTavari ukuCvenebebia
umravlesoba dResdReobiT movlis ufro farTo gulis ukmarisoba, koronaruli arteriuli daavadeba,
speqtrs gvTavazobs, romelic moicavs programebs hipertenzia, fsiqozi da orsuloba. pacients unda mi-
ambulatoriuli da dRis centrebis pacientebisT- vceT rogorc sityvieri, aseve werilobiTi instruq-
vis. amgvari programebi gulisxmobs sxvadasxva tipis cia da, agreTve, CamonaTvali alkoholis Semcveli
fsiqoTerapiul midgomebs, rogoricaa col-qmrisa im nivTierebebisa, romelTa miRebisgan man Tavi unda
da ojaxuri Terapia, aseve, mkurnalobis kognitur- Seikavos. Cveulebriv, disulfiramis gverdiTi mov-
bihevioruli meTodebi (ix. qvemoT). lenebia hipersomnia (anu Zilianoba), pirSi usiamovno
kognitur-bihevioruli Terapia. mkurnalobis kog­ suni, gulisrevis SegrZneba da yabzoba. mkurnalobis
nitur-bihevioruli meTodebi Tavad alkoholis pirvel dRes pacients erTjeradad eZleva disulfi-
miRebis qcevazea mimarTuli da ara im fsiqologiur ramis 800mg-iani doza. Semdgomi xuTi dRis manZilze
problemebze, romlebic safuZvlad udevs alko- doza TandaTanobiT iklebs (100-200 mg-mde dReSi).
holizms. amgvari midgomebi xazs usvams alkoholis disulfiramis efeqturoba damokidebulia ima-
moxmarebis sakiTxebSi pacientis informirebisa da ze, Tu ramdenad asrulebs pacienti daniSnulebas.
socialuri da interpersonaluri unar-Cvevebis Se- mkurnaloba ufro warmatebuli iqneba, Tu partniors
muSavebis rols. mag., SeiZleba sasargeblo gamodges an samedicino personals SesaZlebloba eqneba Tval­
iseTi situaciuri an interpersonaluri faqtorebis yuri adevnos mkurnalobis process. Cveulebriv, di-
dadgena, romlebic pirovnebas ubiZgeben gadaWar- sulfirami amcirebs alkoholis moxmarebis sixSires,
bebulad moixmaros alkoholi, Semdeg ki am situa- magram yovelTvis ar uwyobs xels abstinenciis mdgo-
ciebTan gamklavebis axali meTodebis dagegmva da mareobis gaumjobesebas (Garbutt et al., 1999).
pacientis gavarjiSeba imaSi, Tu rogor gamoiyenos akamprosati (kalciumis acetilhomotaurinati).
isini. amas recidivis prevencia ewodeba. pacientze akamprosati axSobs alkoholTan asocirebuli das-
alkoholis miRebasTan dakavSirebuli stimulebiT wavlili signalebis sapasuxod alkoholis miRebis
zemoqmedeba alkoholis Semdgomi moxmarebis gareSe, survilis aRmocenebas da alkoholdamokidebulebis
aseve amcirebs recidivis risks iseT sazogadoebriv mqone subieqtebSi iwvevs alkoholis miRebasTan da-
adgilebSi, sadac alkoholi advilad xelmisawvdo- kavSirebuli qcevebis umniSvnelo, magram pozitiur
mia. mniSvnelovania pacientma gaigos, rom alko- klebas. iTvleba, rom akamprosati moqmedebs GABA
holis miRebis epizodebi _ `Cavardnebi~, yovelTvis inhibitoruli neirotransmisiis gziT da amcirebs
ar gadaizrdeba srul recidivSi. mravali pacienti, glutamatis amgzneb efeqts. Catarda didi raodeno-
romelic alkohols avad moixmars, problemis gadaw- biT meta-analizi da randomizebuli kontrolirebadi
yvetisTvis saWiro unar-Cvevebis deficits ganicdis; kvlevebis sistemuri mimoxilva. rogorc Cans, alko-
maTTvis Sesabamisi treningis Catarebam SeiZleba holis moxmarebisgan Tavis Sekavebis sixSire TiTqmis
recidivis riski Seamciros. rodesac pacientebs Se- ormagdeba. arsebobs imis mtkicebuleba, rom miRweu-
darebiT stabiluri urTierToba aqvT TavianT part- li Sedegi medikamentis miRebis Sewyvetis Semdegac
niorebTan, wyvilebTan Terapiis Catarebam SeiZleba narCundeba. miuxedavad amisa, ar aris dadgenili, Tu
alkoholis moxmarebasTan dakavSirebuli qcevebis ra tipis pacientebisTvisaa sasargeblo akomprosatiT
gaumjobeseba gamoiwvios da, aseve, daareguliros mkurnaloba.
colqmruli urTierTobebi (sxvadasxva fsiqologi- akamprosatis Cveulebrivi dozaa ori abi (TiTo abi
uri mkurnalobis Sesaxeb informaciis mosapoveblad _ 333mg) samjer dReSi, saWmlis miRebasTan erTad.
ix. Miller and Wilbourne, 2002). ufro mcire wonis individebiTvis (>60kg) dReSi oTxi

_ 475 _
18 alkoholizmi da narkomoxmareba
abis miRebaa rekomendebuli. akamprosati ar metabo- `tip 2~ alkoholdamokidebulebis dros (alkohold-
lizdeba RviZlSi da Tirkmlebis meSveobiT gamoid- amokidebuleba gvian yalibdeba, dadebiTi ojaxuri an-
evneba. aqedan gamomdinare, naklebad savaraudoa, rom amnezi, impulsuri/antisocialuri pirovnuli niSnebi)
is sxva medikamentebTan Sevides urTierTqmedebaSi. (Lingford-Hughes et al., 2004).
akomprosatis Tanmxlebi arasasurveli movlenebia
faRaraTi, ufro iSviaTad _ gulis revis SegrZneba, sxva organizaciebi, romlebic alkoholTan
pirRebineba da abdominaluri tkivili. aseve, SeiZleba dakavSirebul problemebze muSaoben
pacients kanze gamonayari da libidos fluqtuacia `anonimuri alkoholikebi~ (AA) aris organizacia,
aReniSnebodes. romelic pirvelad Camoayaliba orma alkoholikma
naltreqsoni. iTvleba, rom naltreqsoni (opiodis mamakacma (qirurgma da brokerma) aSS-Si da romlis
antagonisti) alkoholis zogierTi gamaZlierebeli mizansac sakuTari TavisTvis daxmarebis gaweva war-
efeqtis blokirebas axdens da am gziT amcirebs deto- moadgens. SemdgomSi amgvari organizaciebi msoflios
qsikaciis Semdeg recidivis albaTobas. zogierTma mraval qveyanaSi daarsda. misi wevrebi didi xnis man-
gamokvlevam aCvena, rom mas ar aqvs mniSvnelovani upi- Zilze kviraSi orjer eswrebian jgufur Sexvedrebs.
ratesoba placebosTan SedarebiT. kokreinis mimox- krizisul situaciebSi maT telefonis meSveobiT Seu-
ilvis Tanaxmad (Srisurapont and Jarusuraisin, 2003), nal- ZliaT jgufis sxva wevrebisgan dauyovnebeli dax-
treqsoni efeqturia alkoholuri damokidebulebis marebis miReba. organizaciaSi myarad icaven Semdeg
moklevadiani mkurnalobis dros, magram misi upirate- princips: misma wevrebma alkoholis miRebaze saerTod
soba disulfiramTan an akamprosatTan SedarebiT ar unda Tqvan uari. dResdReobiT britaneTSi anonimuri
aris dadgenili. SesaZloa, naltreqsonis mTavari efeq- alkoholikebis daaxloebiT 1200 jgufi arsebobs.
ti imaSi mdgomareobs, rom is xels uSlis alkohol- alkoholTan dakavSirebuli problemebis mqone
ozmis mkurnalobisas umniSvnelo `Cavardnebis~ srul pirebi xSirad Tavs arideben aseT jgufebSi gaer-
recidivSi gadazrdas. aqedan gamomdinare, naltreqso- Tianebas, radgan jgufuri Sexvedrebi sakuTari
nis miReba ar unda Sewydes im SemTxvevaSic ki, Tu paci- problemebis Sesaxeb emociurad datvirTul sajaro
enti agrZelebs alkoholis miRebas. misi efeqturoba saubars gulisxmobs. organizacias didi sargebloba
SeiZleba gaizardos, Tu pacients paralelurad kog- moaqvs alkoholdamokidebuli pirebisTvis, amitom
nitur-biheviorul Terapias CavutarebT (Garbutt et al., isini unda wavaxalisoT, gaerTiandnen am jgufebSi.
1999). naltreqsoniT mkurnalobis gverdiTi movle- mkurnalobis mimarT `anonimuri alkoholikebis~ ms-
nebia Tavis tkivili, Tavbrusxveva da wonaSi dakleba. gavsi midgomaa gamoyenebuli erT-erT fsiqologiur
antidepresantebi. antidepresantebiT mkurnaloba TerapiaSi, romelic MATCH-is proeqtSi xorcield-
sasargebloa im pacientebisTvis, romlebsac deto- eba (ix. qvemoT). aRmoCnda, rom mkurnalobis gamoy-
qsikaciis Semdeg Rrma depresiis persistentuli simp- enebul meTodebs Soris efeqturobis TvalsazrisiT
tomebi aReniSnebaT. miuxedavad amisa, tricikluri didi gansxvaveba ar SeiniSneba. miuxedavad amisa, paci-
antidepresantebi ar aris rekomendebuli potenciu- entebi, romlebsac naklebi fsiqiatriuli probleme-
rad seriozuli urTierTzemoqmedebaTa gamo, ra- bi aqvT, MATCH-is proeqtSi monawileobisas ukeTes
mac SeiZleba kardiotoqsikuroba an zedozirebiT Sedegebs aRweven, vidre `anonimuri alkoholikebis~
sikvdili gamoiwvios (Lingford-Hughes et al., 2004). zo- programiT mkurnalobis dros.
gierTma gamokvlevam aCvena, rom serotoninis ukumi- `al-anoni~ aris analogiuri organizacia, romelic
tacebis seleqciur inhibitorebs, rogoricaa, mag., daxmarebas uwevs alkoholis Warbad momxmareblebis
citaloprami, SeuZlia alkoholdamokidebulebis meuRleebs. organizacia `al-atini~ exmareba alko-
mqone aradepresiuli avadmyofis SemTxvevaSi alko- holis avadmomxmareblebis Svilebs, romlebic gar-
holis moxmarebis Semcireba gamoiwvios. Tumca, yvela damaval asakSi imyofebian.
gamokvleva ar adasturebs am faqts (Chick, 2000). zo- nebayoflobiTi organizaciebi alkoholTan da-
gierTi gamokvlevis ganmeorebiTi analizi saSualebas kavSirebuli problemebis mqone adamianebsa da maT
gvaZlevs vivaraudoT, rom serotoninis mitacebis ojaxis wevrebs sxvadasxva tipis daxmarebas sTavazo-
seleqciuri inhibitorebis efeqtebi varirebs klon- ben. aq maT rCevebisa da konsultaciebis miReba Seu-
ingenisa da misi kolegebis (Cloningen, et al., 1998) mier ZliaT. ukve gamojanmrTelebul adamianebs exmarebian
aRwerili `tipi 1~ da `tipi 2~ kategoriebis mixedviT. dasaqmebasa da socialur aqtivobaSi.
serotoninis ukumitacebis seleqciuri inhibitorebis saerTo sacxovreblebi/hostelebi umTavresad
gamoyenebam SeiZleba dadebiTi Sedegebi mogvces alko- usaxl­karo alkoholikebisTvis aris gankuTvnili. aq
holdamokidebulebis dros, romelic `tip 1~-s (alko- maT reabilitacia da konsultaciebi utardebaT. aq
holdamokidebuleba adre yalibdeba, SfoTvis niSne- cxovrebis aucilebeli pirobaa is, rom pirovnebam
bi) miekuTvneba da, piriqiT, gaauaresos mdgomareoba uari unda Tqvas alkoholis miRebaze.

_ 476 _
alkoholis moxmarebiT gamowveuli aSlilobebi

mkurnalobis Sedegebi iseTi maxasiaTeblebis dadgena, romelTa meSveobiTac


SesaZlebeli iqneboda mkurnalobis TiToeul tipze
edvardsma da misma kolegebma (Edwards et al., 1977) 100
reagirebis prognozi. mkurnalobis tipebs Soris,
alkoholik mamakacze Caatares kontrolirebadi kv-
maTi efeqturobis TvalsazrisiT, mniSvnelovani gan-
leva, romelSic erTmaneTs adarebdnen pacientebis
sxvaveba ar aRiniSna. garda amisa, mxolod ramdenime
or jgufs. erT jgufs aZlevdnen rCevebs, xolo
SemTxvevaSi dadginda maRali korelacia mkurnalo-
meore jgufs utardeboda intensiuri mkurnaloba,
bis tipis efeqturobasa da pacientis maxasiaTeblebs
romelSic Sedioda `anonimur alkoholikebTan~ Sex-
Soris. miuxedavad amisa, zogadad, Sedegebi dadebiTi
vedrebi, medikamenturi mkurnaloba, mravaljera-
aRmoCnda da avtorebma is daskvna gamoitanes, rom
di interviuireba, konsultacieb meuRleebTan da,
sxvadasxva saxis struqturirebuli fsiqologiuri
saWiroebis SemTxvevaSi, stacionaruli mkurnaloba.
mkurnaloba sasargebloa alkoholis avad moxmarebis
pirvel jgufs Cautarda samsaaTiani gamokvleva da
marTvisTvis.
konsultaciis erTi seansi, romelsac meuRleebic
savaraudod, arsebobs pacientTan dakavSirebuli
eswrebodnen. sxva parametrebis mixedviT jgufebi ar
faqtorebi, romlebic sxvadasxva tipis mkurnalo-
gansxvavdebodnen erTmaneTisgan. Tormeti Tvis Sem-
bis Catarebisas dadebiTi prognozis saSualebas
deg jgufebs Soris ar SeiniSneboda mniSvnelovani
iZleva. arsebobs azrTa sxvadasxvaoba imis Taobaze,
gansxvaveba alkoholis moxmarebasTan dakavSirebuli
Tu romelia es faqtorebi. nebismieri mkurnalobis
qcevis, subieqturi Sefasebebisa da socialuri adap-
Catarebisas, saukeTeso prognozi, zogadad, Semdeg
taciis TvalsazrisiT.
faqtorebzea damyarebuli: pacientis mier sakuTari
alkoholis moxmarebis qcevasTan dakavSirebuli ms-
problemebis naTlad gacnobiereba; socialuri sta-
gavsi Sedegebi miiRes Cikma da misma kolegebma (Chick
biluroba, rac gulisxmobs mudmivi sacxovrebeli ad-
et al., 1988). orwliani Semdgomi dakvirvebis Sedegad
gilis qonas, mxardaWeras ojaxis mxridan da samuSaos
aRmoCnda, rom stabiluri alkoholuri abstinenciis
SenarCunebas; sakuTari impulsurobis kontrolis un-
sixSiris mixedviT, ar SeiniSneba gansxvaveba im paci-
ari; sakuTari survilebis myisieri dakmayofilebis-
entebs Soris, romlebTanac minimaluri Careva ganx-
gan Tavis Sekaveba da adamianebTan damakmayofilebeli
orcielda (ZiriTadad, rCevis micema) da romlebsac
emociuri urTierTobebis Camoyalibeba.
sxvadasxva saxis Terapia CautardaT (stacionaruli
alkoholis moxmarebiT gamowveuli aSlilobebis
mkurnalobisa da jgufuri Terapiis CaTvliT). Tum-
sxva­dasxva meTodebiT mkurnalobis efeqturoba ganx-
ca, meore jgufSi naklebi iyo alkoholis moxmare-
ilulia Semdeg wyaroSi: Miller and Wilbourne, 2002.
biT gamowveuli zianis SemTxvevebi (gansakuTrebiT,
ojaxur cxovrebaSi).
alkoholis avadmoxmarebisa da
zogierTs miaCnia, rom alkoholis miRebisgan Tavis
Sekavebis sixSiris maCvenebeli mkurnalobis rezul- alkoholdamokidebulebis prevencia
tatis zust sazoms ar warmoadgens. mag., pirovnebam, arsebobs alkoholis Warbad moxmarebisa da alko-
romelic ganagrZobs smas, SeiZleba naklebi odenobis holTan dakavSirebuli aSlilobebis prevenciis ori
alkoholi miiRos, rac, rogorc ukve aRiniSna, amci- SesaZlo gza. pirveli midgoma gulisxmobs calkeuli
rebs alkoholis moxmarebiT gamowveul zians (Chick et individebisTvis daxmarebis gawevisa da maTi warmarT-
al., 1988). am TvalsazrisiT, zianis Semcireba (maSinac vis xarisxis gaumjobesebas. meore ki _ iseTi social-
ki, rodesac pirovneba agrZelebs alkoholis miRebas) uri cvlilebebis ganxorcielebas, romlebic zemoq-
mniSvnelovani miRwevaa. zianis Semcirebaze mimarTu- medebas moaxdenen alkoholis moxmarebis paternze
li midgomis principebi sxva fsiqoaqtiuri nivTiere- mTel populaciaSi. arsebobs mosaxleobaSi alkohol-
bebis avad moxmarebis drosac gamoiyeneba (ix. qvemoT). is moxmarebis Semcirebis oTxi meTodi:
interesi struqturirebuli fsiqologiuri mkur­ 1. alkoholuri sasmelebis Rirebuleba. alkoholur
nalobis efeqturobis mimarT kidev ufro gaizarda sasmelebze fasis awevam, SesaZlebelia, maTi mox-
MATCH-is programis Sedegebidan gamomdinare. es marebis Semcireba gamoiwvios (ix. zemoT).
programa alkoholTan dakavSirebuli problemebis 2. reklamis kontroli. alkoholuri sasmelebis rek­
sami saxis fsiqologiuri mkurnalobis farTo ran- lamirebaze kontrolis daweseba an misi akrZalva
domizebul kontrolirebad gamokvlevas warmoadgens kidev erT SesaZlo prevenciul zomas warmoadgens.
(Project MATCH Research Group, 1997). Seiswavleba kogni- ar aris naTeli, reklama garkveuli alkoholuri
tur-bihevioruli intervencia, motivaciuri Terapia brendis moxmarebas ufro uwyobs xels, Tu zoga-
da mkurnaloba, romlis mizania daexmaros adamianebs, dad alkoholis. miuxedavad amisa, 1989-2000 wlebSi,
gamoiyenon anonimuri alkoholikebis `12-safexuri- britaneTSi alkoholis reklamirebaze daxarjuli
ani~ filosofia. kvlevis mTavari mizani iyo pacientis yovelwliuri Tanxa 150 milioni girvanqa sterlin-

_ 477 _
18 alkoholizmi da narkomoxmareba
gidan 250 milion girvanqa sterlingamde gaizarda. sxva fsiqoaqtiuri nivTierebebis
am periodSi Zalian maRali iyo korelacia reklam- moxmarebiT gamowveuli aSlilobebi
aze daxarjul Tanxasa da 11-15 wlis bavSvebis mier
am qveTavSi SevexebiT alkoholisgan gansxvavebuli
kviraSi moxmarebuli alkoholis saSualo raodeno-
fsiqoaqtiuri nivTierebebis gamoyenebas da maT avad
bas Soris (Academy of Medical Sciences, 2004).
moxmarebas. miuxedavad imisa, rom amgvar fsiqoaqti-
3. kontroli gayidvaze. erT-erTi prevenciuli zomaa ur nivTierebebSi aqroladi nivTierebebic (inhalan-
alkoholiT vaWrobaze kontrolis daweseba. es Sei- tebi) igulisxmeba, Cven gamoviyenebT zogadi xasiaTis
Zleba ganxorcieldes supermarketebSi alkohol- termins _ `narkotikuli nivTierebebi~, radgan maTi
uri sasmelebis gayidvis akrZalviT an maTi gayidvis moxmareba yvelaze ufro gavrcelebulia. termins _
saaTebis SezRudviT. miuxedavad imisa, rom zogierT `avadmoxmareba~, imave mniSvnelobiT vixmarT, rac ma-
qveyanaSi SezRudvebis Sesustebam alkoholuri sa- vne SedegebiT gamoyenebas (ICD-10) da borotad gamoy-
smelebis gayidvis zrda gamoiwvia, es imas ar niSnavs, enebas (DSM-IV) aqvs (cxrili 18.3).
rom SezRudvebis gamkacreba Seamcirebs alkoholis
moxmarebis dones. Tumca faqtia, rom alkoholis epidemiologia
legalur moxmarebaze maRali asakobrivi zRurblis
daweseba dakavSirebulia skoladamTavrebul axal-
akrZaluli narkotikuli nivTierebebi
gazrdebTan alkoholis moxmarebis, avtokatastro- 2003 wels aSS-Si Catarebulma erovnulma gamokvle-
febisa da suicidis SemTxvevebis SemcirebasTan vam narkotikuli nivTierebebis gamoyenebisa da jan­
(Links, 2000). britaneTis mraval qalaqSi matulobs mrTelobis Sesaxeb aCvena, rom 2002 wels mosaxleobis
SeSfoTeba imis gamo, rom Ramis cxovrebis kul- 14.7%, romelic asakiT 12 wels aRemateboda, akrZa-
turam mZime loTobis gavrceleba gamoiwvia. luli narkotikuli nivTierebebis momxmarebeli iyo
(Substance Abuse and Mental Health Services Administration
4. mosaxleobis informireba jansaRi cxovrebis wesis
[SAMHSA], 2004). garda amisa, 46.4% Tavisi cxovrebis
Sesaxeb. ar aris cnobili, Tu ramdenad efeqturia
manZilze ama Tu im akrZalul narkotikul nivTiere-
alkoholis avad moxmarebis mavneblobis Sesaxeb in-
bebs moixmarda. moxmarebis yvelaze ufro maRali done
formaciis miwodeba. aseve, naklebad aris cnobili,
16-dan 25 wlamde umuSevar adamianebTan dafiqsirda,
Tu rogor yalibdeba an cvalebadobs alkoholis
xolo yvelaze ufro gavrcelebuli narkotikuli
mimarT damokidebuleba. marTalia, akloholis ma-
nivTiereba kanabisi aRmoCnda (akrZalul narkotikul
vneblobis Sesaxeb informaciis miwodeba namdvilad
nivTierebaTa momxmareblebis 55% mxolod kanabiss
sasurvelia, magram es ar niSnavs imas, rom leqciebi-
moixmarda). britaneTSi Catarebulma danaSaulebrivi
sa da masmediis saSualebiT gatarebul propagandas
qcevis gamokvlevam (British Crime Survey) igive Sedegebi
alkoholis mimarT damokidebulebis Secvla Seu-
aCvena: britaneTSi 2001 wels zrdasruli adamianebis
Zlia. zogadad, aseTi midgomis efeqturobas Zalian
12% akrZalul narkotikul nivTierebebs moixmarda,
cota damajerebeli faqti adasturebs (Room et al.,
yvelaze ufro xSirad ki kanabiss. britaneTis mo-
2005).
saxleobis daaxloebiT 3% A klasis narkotikul niv-
Tierebebs (opiati, kokaini, lizergiuli mJavis dieTi-
boqsi 18.8 samedicino mecnierebaTa
lamidi [LSD], inieqciuri stimulantebi) iyenebda (Aust
akademiis zogierTi rekomendacia (2004)
et al., 2002).
britaneTSi alkoholis moxmarebiT
ga­mowveuli zianis Semcirebis Sesaxeb britaneTSi 15-16 wlis asakis 7722 skolis moswav-
lis gamokiTxvis Sedegad (mocemuli gamokiTxva ev-
w gaizardos gadasaxadebi alkoholze, raTa maTi xel­
ropaSi Catarebuli vrceli gamokiTxvis nawils war-
misawvdomobisa da Semosavlis Tanafardoba gautoldes
70-iani wlebis dasawyisSi arsebul Tanafardobas moadgenda), milerma da plantma (Miller and Plant, 1996)
w Semcirdes alkoholur sasmelebis fasze dawesebuli daadgines, rom mozardebis 42% zogjer iyenebs
sabaJo SeRavaTi mgzavrebisTvis akrZalul narkotikul nivTierebebs, ufro xSirad ki
w gadaixedos alkoholuri sasmelebis reklamireba da kanabiss. es jvaredin-seqciuri kvleva ar gvawvdis in-
promocia (gansakuTrebiT axalgazrdebisTvis)
formacias regularuli momxmareblebis Sesaxeb. Tum-
w gaumjobesdes samedicino gamokvlevebi alkoholis
mavne zegavlenis Sesaxeb ca, igi imaze miuTiTebs, rom akrZaluli narkotikuli
w sazogadoebas miewodos saWiro informacia da xeli nivTierebebiT eqsperimentireba am asakis mozardTa
Seewyos debatebs alkoholis moxmarebis Sedegad jgufSi Cveulebriv movlenas warmoadgens. maRalia
gamowveuli zianis Sesaxeb (ix. boqsi 18.1).
korelacia sigaretis mowevasa da kanabisis moxmare-
w mZRolebisaTvis sisxlSi alkoholis kanoniT dasaSvebi
bas Soris. aseve, akrZalul narkotikul nivTierebebs
koncentraciis done Semcirdes 80%-dan 50%-de, xolo
axalgazrda mZRolebisTvis (21 wlamde) dadgindes ufro xSirad moixmaren biWebi, vidre gogonebi, Tum-
sisxlSi alkoholis Semcvelobis nulovani done. ca, maT Soris gansxvaveba umniSvneloa (biWebis 43%-ma

_ 478 _
sxva fsiqoaqtiuri nivTierebebis moxmarebiT gamowveuli aSlilobebi
da gogonebis 38%-ma daafiqsira, rom kanabiss moix- adamianebis 24% (Gill et al., 1996), romelsac quCaSi
marda). mogvianebiT evropaSi Catarebuli gamokiTxvis eZina, wamaldamokidebulebis kriteriumebs akmayo-
Semdgomma etapma (2003 wels) aCvena, rom britaneTSi, filebda. britaneTSi narkotikuli nivTierebis mox-
narkotikuli nivTierebebis moxmarebis monacemebSi marebis yvelaze ufro maRali maCvenebeli patimrebs
ar aRiniSneboda mniSvnelovani cvlilebebi. gamokiTx- Soris dafiqsirda. maTi umravlesoba adasturebda,
vebis es faza 35 evropul qveyanas moicavda. SerCeuli rom warsulSi akrZalul narkotikul nivTierebebs
populaciis monacemebis mixedviT, am qveynebSi brita- iyenebda (Singleton et al., 1997). winaswar patimrobaSi
neTs saSualoze mniSvnelovnad maRali maCvenebeli aR- myofi mamakacebis 51% da qalebis 54% acxadebda, rom
moaCnda im axalgazrdebis wilis mixedviT, romlebic isini cixeSi moxvedramde ukve iyvnen narkotikul niv-
kanabiss an sxva akrZalul narkotikul nivTierebebs Tierebebze damokidebulni. msjavrdebulTa Soris
moixmardnen. britaneTs axalgazrdebis mniSvnelovani wamaldamokidebuleba mamakacebis 43%-s da qalebis
nawili Ramis klubebSi dadis, sadac narkotikuli sa- 41%-s daudasturda.
Sualebebis kombinirebuli avad moxmareba Cveulebriv narkomoxmarebisa da wamaldamokidebulebis sixSire
movlenas warmoadgens. 18 wlis axalgazrdebis erTi maRalia didi qalaqebis SedarebiT Rarib raionebSi.
meoTxedi or an met akrZalul narkotikul nivTiere- mozardebi (gansakuTrebiT damamTavrebeli klasis)
bas moixmars (Robson, 2000). maRali riskis jgufs miekuTvnebian. didi qalaqebis
klinikebis (romlebic wamaldamokidebulebaze muS-
narkomoxmareba da wamaldamokidebuleba
aoben) pacientebis umetesoba umuSevaria. maT, sxva
sxvadasxva tipis narkotikuli nivTierebebis avad adamianebisgan gansxvavebiT, naklebad axasiaTebT sta-
moxmarebisa da maTze damokidebulebis gavrcelebis biluri urTierTobebi da isini, Cveulebriv, araor-
Sesaxeb danamdvilebiT cota ram aris cnobili. bri- ganizebul cxovrebas ewevian. Tumca, narkotikuli
taneTSi amis Taobaze informacias ramdenime wyaro- nivTierebis momxmarebeli bevri axalgazrda dasaqme-
dan iReben. esenia: kriminaluri statistika, romelic, bulia. am axalgazrdebis wrisTvis, rogorc Cans, nar-
ZiriTadad, narkomoxmarebasTan dakavSirebul kanond- kotikuli nivTierebebis moxmareba tipiur rekreaci-
arRvevebs efuZneba; specialuri gamokiTxvebi da hos- ul aqtivobas wrmoadgens.
pitalizaciis SemTxvevebi. britaneTis saTavo ofisi
mravali wlis manZilze awarmoebda im adamianebis reg- narkomoxmarebis mizezebi
istracias, romlebsac eqimebma wamaldamokidebuleba
narkomoxmarebas yovelTvis ramdenime mizezi aqvs; iT-
daudgines, magram 1997 wels registracia Sewyda. arc
vleba, rom mas oTxi ZiriTadi faqtori ganapirobebs:
erTi zemoT naxsenebi wyaro ar iZleva sakmaris in-
1. narkotikuli nivTierebebis xelmisawvdomoba;
formacias, radganac narkomoxmarebis mravali SemTx-
veva aRuricxavi rCeba. qveyanaSi narkomoxmarebisa da 2. pirovnuli maxasiaTeblebi, romlebic mowyvlado-
wamaldamokidebulebis gavrcelebis sixSiris Sesaxeb bas ganapirobeben;
arsebuli monacemebi sakmaod gansxvavebulia (nawilo- 3. araxelsayreli socialuri garemo;
briv imitomac, rom mkvlevarebi Sefasebis gansxvave- 4. farmakologiuri faqtorebi.
bul meTodebs iyeneben). aSS-Si Catarebuli `komor-
akrZaluli narkotikuli nivTierebebis ioli xelmi-
bidobis erovnuli gamokiTxvis~ mixedviT (Kessler et
sawvdomoba imis maniSnebelia, rom axalgazrdis mier
al., 1994), narkomoxmarebisa da wamaldamokidebulebis
maTi drogamoSvebiT moxmareba aRar miiCneva paTolo-
gavrcelebis sixSire erTi wlis manZilze 3.6%-s Sead-
giur qcevad. Tumca, adamianebis daaxloebiT 10%-s,
genda, xolo mTeli cxovrebis manZilze _ 11.9%-s.
romelic akrZaluli narkotikuli nivTierebebiT eqs-
narkomoxmareba da wamaldamokidebuleba erTi wlis
perimentirebas eweva, momavalSi maT moxmarebasTan
manZilze mamakacebSi orjer ufro meti aRmoCnda
dakavSirebuli problemebi uCndeba (Robson, 2000). ro-
(5.1%), vidre qalebSi (2.2%).
gorc ki pirovneba narkotikuli nivTierebebis miRe-
fsiqiatriuli morbidobis britanuli gamokvlevis
bas iwyebs, maTi avadmoxmarebisa da maTze damokide-
mixedviT (Coulthard et al., 2002), im pirebs Soris, rom-
bulebis CamoyalibebaSi garkveuli wvlili Seaqvs
lebsac sakuTari sacxovrebeli aqvT, zrdasruli ada-
pirovnul, socialur da farmakologiur faqtorebs.
mianebis 4% wamaldamokidebulebis kriteriumebs ak-
gamokvlevebi, romlebic Seiswavlian alkoholisgan
mayofilebda, umravlesoba ki kanabisis momxmarebeli
gansxvavebuli fsiqoaqtiuri nivTierebebis avadmox-
iyo. wamaldamokidebuleba mamakacebSi, qalebTan Se-
marebas, jer kidev ar aris sakmarisad srulyofili.
darebiT, orjer ufro meti aRmoCnda. wamaldamokide-
mag., ar aris naTeli, sxvadasxva fsiqoaqtiuri niv-
bulebis yvelaze maRali sixSire dafiqsirda zrdas-
Tierebis (alkoholis CaTvliT) avadmoxmarebas msgav-
rul adamianebSi, gansakuTrebiT 16-24 wlis mamakaceb-
si risk-faqtorebi gansazRvravs, Tu arsebobs konkre-
Si. gamokiTxvis adreul fazaze SerCeuli usaxlkaro
tuli meqanizmebi, romlebic ganapirobeben garkveuli

_ 479 _
18 alkoholizmi da narkomoxmareba
tipis adamianebis mier garkveuli fsiqoaqtiuri niv- narkotikuli nivTierebebis gamoyenebis,
Tierebis avad moxmarebas. narkomoxmarebisa da wamaldamokidebulebis
neirobiologia
narkotikuli nivTierebebis xelmisawvdomoba
narkotikuli nivTierebebis gamoyeneba, narkomoxma-
arsebobs avad moxmarebuli narkotikuli nivTiere- reba da wamaldamokidebuleba. bevr adamians, romle-
bebis mopovebis sami ZiriTadi saSualeba: bic narkotikul nivTierebebs moixmaren ar aReniSneba
1. narkotikuli nivTierebebis legalurad SeZena re- narkomoxmareba (anu narkotikuli nivTierebebis avad
ceptis gareSe. dRevandel dRes amis TvalsaCino moxmareba), da arc wamaldamokidebuleba uyalibdeba.
magaliTia nikotinisa da alkoholis SeZena. mecx- amitom sasargebloa cal-calke SeviswavloT is bio-
ramete saukuneSi opioidebze damokidebulebas xSi­ logiuri meqanizmebi, romlebic safuZvlad udevs nar-
rad iwvevda morfinis Semcveli samkurnalo saSu- kotikuli nivTierebebis gamoyenebas, narkomoxmarebasa
alebebis gamoyeneba, romelTa SeZena Tavisuflad da wamaldamokidebulebas. narkotikuli nivTierebebis
SeiZleboda. gamoyenebisa da maTi avadmoxmarebis mizezi aris is,
2. narkotikuli nivTierebebis SeZena eqimis mier ga­ rom maT aqvT qcevis dadebiTi ganmtkicebis unari, rac,
mowerili receptiT. meoce saukunis pirvel nax- Tavis mxriv, zrdis iseTi qcevebis sixSires, romlebsac
evarSi dasavleTis qveynebSi opioidebsa da barbi- maT gamoyenebamde mivyavarT (Robbins and Everitt, 1999).
turatebze damokidebulebis cnobili SemTxvevebis narkotikuli nivTierebebi imitom moqmedeben, rogorc
umetesi nawili, ufro mogvianebiT ki, benzodiaze- dadebiTi ganmamtkiceblebi, rom maT SeuZliaT pozi-
pinze damokidebuleba, xSirad am gziT yalibdeboda. tiuri subieqturi gancdebis gamowveva (rogoricaa,
3. narkotikuli nivTierebebis SeZena arakanonieri mag., eiforia an SfoTvis Semcireba).
gziT (`quCis narkotikebi~). neirobiologiuri meqanizmebi. amgvari efeqte-
bis gamaSualebeli mniSvnelovani neirobiologiuri
pirovnuli faqtorebi
substrati Sua tvinis dofaminis sistemaa, romlis
imaT, vinc narkotikuli nivTierebebiT eqsperimenti- soma warmoqmnilia ventralur segmentur ubanSi da
rebas eweva da visac SemdgomSi amasTan dakavSirebiT uzrunvelyofs winatvinis, gansakuTrebiT ki nucleus
problemebi uCndeba, rogorc Cans, am nivTierebebis accumbens (mimdebare birTvebis) inervacias. gamoTq-
mimarT garkveuli xarisxis pirovnuli mowyvladoba mulia mosazreba, rom es dofaminuri gzebi warmoad-
axasiaTebT. isini SeiZleba arasrulfasovan ojaxeb- gens fiziologiuri dajildoebis sistemis nawils.
Si cxovrobdnen da SedarebiT adreul asakSi daiwyes am sistemas SeuZlia gazardos iseT qcevaTa sixSire,
narkotikebis miReba. aseTi bavSvebisTvis damaxasiaTe- romlebic mis gaaqtiurebas iwveven. sxvadasxva saxis
beli qcevebia dabali akademiuri moswreba, truanto- narkotikuli nivTierebebis, alkoholis, nikotinisa
ba da deliqventoba; aseve, sensaciis maZiebloba da im- da opioidebis cxovelebSi Seyvana zrdis dofaminis
pulsuroba. narkomomxmareblebs xSirad aReniSnebaT gamoyofas mimdebare birTvSi. es imas niSnavs, rom Sua
SfoTva da depresia; Tumca, Zneli dasadgenia es md- tvinis dofaminuri gzebis gaaqtiureba, SeiZleba, nar-
gomareobebi narkomoxmarebisa da wamaldamokidebu- kotikul nivTierebaTa moxmarebis (aseve, maTi avad
lebis mizezia Tu Sedegi. zogierT SemTxvevaSi ojaxSi moxmarebis) saerTo maxasiaTebeli iyos. miuxedavad
fiqsirdeba fsiqikuri daavadebis an pirovnuli aSli- imisa, rom mocemuli hopoTeza nawilobriv gvixsnis
lobis SemTxvevebi. garkveuli narkotikuli nivTierebebis socialur ga-
moyenebas, is ver ixsnis zogierT viTarebaSi maT bo-
socialuri garemo
rotad moxmarebas. rogorc Cans, narkotikebis moxma-
narkomoxmarebis riski ufro maRalia im sazogadoeba-
reba ramdenime faqtoris urTierTqmedebis Sedegia.
Si, romlisTvisac misaRebia narkotikuli nivTiere-
es faqtorebia: narkotikuli nivTierebis farmakolo-
bebis sxvadasxva saxiT moxmareba. jgufi, romelsac
giuri Tvisebebi, biologiuri dispozicia, momxmareb-
axalgazrda miekuTvneba, SeiZleba axorcielebdes so-
lis pirovnuli maxasiaTeblebi da socialuri garemo.
cialur zewolas, raTa axalgazrdam statusis mosa-
wamaldamokidebulebis Tanamedrove neirobiologiu-
poveblad narkotikuli nivTiereba gamoiyenos. amg-
ri interpretacia yuradRebas amaxvilebs genebis eqs-
varad, individis mier narkotikuli nivTierebis mox-
presiasa da prefrontaluri qerquli ubnis sinafsur
marebaze gavlenas axdens Tanatolebis mier fsiqoaq-
kavSirebSi, iseve rogorc dajildoebasa da motivacia-
tiuri nivTierebebis moxmareba. agreTve, arsebobs
Si monawile limbur ubnebSi, mimdinare cvlilebebze.
kavSiri narkomoxmarebasa da socialur deprivacias
dofaminuri sistemis gaaqtiurebis meqanizmi gvixsnis
Soris, rogoricaa, mag., umuSevroba da usaxlkaroba
imas Tu ratom xdeba, rom narkotikuli nivTierebebis
(Gill et al., 1996).
mravaljeradi moxmareba pirovnebis qcevas mTlianad
narkotikuli nivTierebis moxmarebis Cvevis samsaxu-

_ 480 _
sxva fsiqoaqtiuri nivTierebebis moxmarebiT gamowveuli aSlilobebi
rSi ayenebs da narkodamokidebul adamianebSi iwvevs ri efeqtis misaRebad pirovnebas sWirdeba sul ufro
gansjisa da gadawyvetilebis miRebis unaris daqvei- meti narkotikuli nivTierebis miReba.
Tebas (Volkow and Li, 2004). Tu narkotikis miRebis Sewyveta ucbad xdeba, recep-
fiziologiuri da arafiziologiuri wamaldamoki- toris funqciaSi mimdinare persistentulma adapta-
debuleba. tradiciulad, ganasxvaveben narkotikul ciurma cvlilebebma SeiZleba gamoiwvios GABA aqti-
saSualebebze fsiqologiur da fiziologiur damo- vobis mkveTri Semcireba. anqsiolizuri narkotikuli
kidebulebas. DSM-IV-Si narkotikul nivTierebebze nivTierebebis moxmarebis aRkveTis mravali klinikuri
damokidebuleba kategorizebulia fiziologiur da niSani (SfoTva, insomnia, gulyra) SeiZleba aixsnas Ta-
arafiziologiur damokidebulebad. fiziologiuri vis tvinSi GABA funqciis SesustebiT. aseTi efeqti
damokidebulebis diagnozs svamen maSin, rodesac fsi­ gvixsnis gadamkveTi tolerantobis cnobil fenomens
qoaqtiuri nivTierebis momxmarebeli tolerantobas anqsiolizur da hipnozur nivTierebebsa da alkohols
avlens narkotikuli nivTierebebis farmakologiuri Soris, rac benzodiazepinebiT alkoholis aRkveTis
zemoqmedebis mimarT an, rodesac mas maTi moxmarebis mdgomareobis mkurnalobis saSualebas iZleva.
Semcirebisas aRkveTis sindromi uviTardeba. rogorc iTvleba, rom msgavsi adaptaciuri cvlilebebi ga-
fiziologiuri, aseve arafiziologiuri damokidebu- napirobebs tolerantobisa da aRkveTis fenomenebs,
lebis mTavar maxasiaTebelia narkotikuli nivTiere- romlebsac sxva narkotikuli nivTierebebis borotad
bis miRebis Zlieri survili da mis mopovebaze mimar- moxmarebisas vxvdebiT. mag., opioidebis swrafi Sey-
Tuli qceva. rogorc zemoT iTqva, amas ganapirobebs vana tvinis ReroSi iwvevs noradrenalinis aqtivobis
narkotikuli nivTierebis, rogorc dadebiTi ganmamt- daqveiTebas da agznebis Sesustebas. preparatis gan-
kiceblis, mopovebis ganuwyveteli saWiroeba. aq, al- meorebiTi gamoyenebisas, am efeqtis mimarT toleran-
baT, mniSvnelovan rols asrulebs daswavlisa da gan- toba izrdeba, rac, albaT, opioidebis receptorebis
pirobebis faqtorebi (Robbins and Everitt, 1999). mgrZnobelobaSi momxdari adaptaciuri xasiaTis cv-
unda aRiniSnos, rom arafiziologiuri damokidebu- lilebebis Sedegia. Tu xdeba opioidebis moxmarebis
lebis SemTxvevaSic ki, iseTi fenomenebi, rogorebi- myisieri aRkveTa, ucbad izrdeba noradrenalinis ga-
caa narkotikis miRebis Zlieri survili da disforia, moTavisufleba terminalur ubnebSi. noradrenalinis
Tavis tvinis funqciis SecvlasTanaa dakavSirebuli. aqtivobis gaZliereba ganapirobebs opioidebis mwvave
eqsperimentuli gamokvlevebi gviCvenebs, rom kokainis aRkveTis ramdenime klinikur gamovlinebas, maT Soris
Sewyveta garkveuli drois manZilze misi moxmarebis oflianobas, taqikardias, hipertenziasa da SfoTvas.
Semdeg, iwvevs dofaminis gamoyofis mkveTr daqveiTebas am kvlevebis safuZvelze opioidebis aRkveTis marT-
mimdebare birTvSi (nucleus accumbens). amgvari efeqtis visTvis gamoiyeneba noradrenalinis autoreceptore-
klinikuri korelatebi SeiZleba iyos iseTi simptome- bis agonistebi _ klonidini da lofeqsidini.
bi, rogorebicaa anhedonia da maqsimaluri raodenobis miuxedavad imisa, rom gavrcelebuli Sexedulebis
narkotikuli nivTierebis mopovebis Zlieri survili. Tanaxmad, narkotikuli nivTierebebis uwyveti moxma-
reba ZiriTadad ganpirobebulia maTi dadebiTi ganmt-
tolerantobisa da damokidebulebis kicebis efeqtiT, savaraudod, amaSi garkveul rols
neirobiologia asrulebs aRkveTis efeqtic, radgan is yovelTvis
iTvleba, rom tolerantobisa da aRkveTis fenomenebi usiamovnoa da adamiani cdilobs mis Tavidan acile-
Tavis tvinSi mimdinare neiroadapturi cvlilebebis bas sul ufro didi raodenobis narkotikuli nivTie-
rezultats warmoadgens. isini homeostazuri pro- rebis miRebiT. aRsaniSnavia, rom aRkveTis sindromis
cesis nawilia, romelic narkotikuli nivTierebis Sewyvetidan mravali Tvis Semdeg, pirovnebas SeiZleba
Semcirebisas aRmocenebul mwvave farmakologiur narkotikuli nivTierebis moxmarebis uecari, Zlieri
efeqts aneitralebs. mag., bevr narkotikul nivTie- survili gauCdes. fsiqologiurma da socialurma
rebas, romelTa avadmoxmarebac maTi anqsiolizuri stimulebma, romlebic winaT narkotikuli nivTiere-
da hipnozuri Tvisebebis gamo xdeba (mag., barbitura- bis moxmarebas ukavSirdebodnen, SeiZleba aRkveTis
tebi, benzodiazepini da alkoholi), Zlieri farmako- mdgomareobis simptomebis msgavsi Zlieri survili
logiuri efeqti aqvs da SeuZlia Tavis tvinSi GABA aRZras. iTvleba, rom aRkveTis periodSi narkotiku-
funqciis gaZliereba. am nivTierebebiT xangrZlivi li nivTierebis erTjeradma zemoqmedebam SeiZleba
mkurnalobisas, Tavs iCens GABA-s da benzodiazepi- dauyovnebliv gamoiwvios maTze damokidebulebis re-
nis receptorTa mgrZnobelobis adaptaciuri cvli- cidivi, rasac aRdgenis efeqti ewodeba. analogiuri
lebebi. es cvlilebebi akompensirebs am nivTiereba- efeqti aReniSneba narkotikul nivTierebebze damo-
Ta efeqts, raTa gaaiolos GABA-s neirotransmisia. kidebul cxovelebs, romlebTanac erTjeradi dozis
aseTi efeqti SeiZleba tolerantobas ganapirobebdes, miReba srulad aRadgens narkotikis Ziebis qcevas,
rac imaSi vlindeba, rom erTi da imave farmakologiu- romelic manamde Camqrali iyo. robinsi da everiti

_ 481 _
18 alkoholizmi da narkomoxmareba
(Robbins and Everitt, 1999) ganixilaven narkomoxmarebaSi
monawile Tavis tvinis meqanizmebs da am meqanizmebis
cxrili 18.9 narkotikuli nivTierebebis
intravenuri moxmarebis zogierTi Sedegi
codnis mniSvnelobas mkurnalobis sworad warmarT-
vaSi. Tavis tvinis funqciuri neirovizualuri meTo- lokaluri
debiT Catarebuli gamokvlevebis Sesaxeb informaciis w venis Trombozi
mosapoveblad ix. Daglish and Nutt (2003). w inieqciis adgilis inficireba
w arteriebis dazianeba
narkomoxmarebis mavne Sedegebi
sistemuri
narkomoxmareba mravali arasasurveli Sedegis momta-
w baqteriuli endokarditi
nia rogorc pirovnebisTvis, ise sazogadoebisTvis.
w B da C hepatiti
fizikuri janmrTeloba w aiv infeqcia
w SemTxveviTi zedozireba
narkomoxmareba sakuTari janmrTelobis mimarT dau-
devar damokidebulebas iwvevs (garda im uaryofiTi li aSlilobebis CaTvliT), ar iTvaliswineben qalebis
Sedegebisa, rac adamianis organizmze fsiqoaqtiuri specifikur saWiroebebs, radgan mkurnalobis arse-
nivTierebis uSualo zemoqmedebas mohyveba). es sakiT- buli modelebi mamakacebisTvis aris SemuSavebuli
xi ufro dawvrilebiT iqneba ganxiluli qveTavSi, ro- (Marsh et al., 2000). sviftisa da misi kolegebis (Swift
melic farmakologiur saSualebebs exeba. et al., 1996) azriT, qali pacientebis mkurnalobisas
narkotikuli nivTierebis intravenuri gamoyeneba klinicistma unda gaiTvaliswinos Semdegi faqtorebi:
janmrTelobisTvis gansakuTrebuli riskis Semcve-
w bavSvebis aRzrdasTan dakavSirebuli valdebule-
lia. amgvari praqtika Zalian gavrcelebulia opioi-
bebi da socialuri pasuxismgeblobebi;
dis moxmarebisas, Tumca, intravenulad SesaZlebelia
barbituratebis, benzodiazepinebis, amfetaminebis da w viqtimizaciisa da seqsualuri Zaladobis gamoc-
sxva narkotikuli nivTierebebis miRebac. narkoti- dileba;
kuli nivTierebebis am gziT moxmarebas mohyveba ro- w socialuri barierebi, romlebic xels uSlian sa-
gorc lokaluri, aseve zogadi xasiaTis seriozuli medicino momsaxurebiT sargeblobas;
Sedegebi (cxrili 18.9). w qalebTan momuSave Terapevtebis xelmisawvdomoba.
intravenuri moxmarebis yvelaze ufro seriozu-
li garTulebebia adamianis imunodeficitis virusiT narkomoxmareba orsulobis an mSobiarobis
(aiv) dainficireba da hepatiti. britaneTSi narkoti- Semdgom periodSi
kuli nivTierebebis momxmareblebSi aiv-iT inficire- xSirad janmrTelobis dacvis samsaxurebi ar mkur­
buli adamianebis raodenoba ufro naklebia, vidre naloben narkotikuli nivTierebebis momxmarebel
zogierT sxva evropul qveyanaSi. zogi mecnieri am qa­lebs orsulobis gviandel stadiamde. es zrdis
faqts britaneTis gatarebul aqtiur politikas mi- rogorc dedis, ise bavSvis janmrTelobasTan dakav-
awers, romelic narkotikebis moxmarebiT gamowveuli Sirebuli problemebis risks. orsulobis periodSi
zianis Semcirebazea mimarTuli (meTadonis daniSvna, narkotikuli nivTierebis moxmarebam SeiZleba ziani
Spricebis gacvlis programa da narkotikebis momx- miayenos nayofs. narkotikuli nivTierebebis mox-
mareblebis informireba). miuxedavad amisa, hepatiti mareba orsulobis adreul stadiaze zrdis nayofis
C britaneTSi ZiriTadi problemaa. rogorc winas- paTologiuri ganviTarebis risks. opioidebma SeiZle-
warma gamokvlevebma aCvena, am qveyanaSi narkotikuli ba uSualod Seaferxos nayofis zrda. rodesac nar-
nivTierebebis inieqciis gziT momxmarebelTa 50-80 kotikebis moxmareba orsulobis gviandel stadiaze
procenti C hepatitiT aris daavadebuli. B hepati- xdeba, nayofs SeiZleba wamaldamokidebuleba ganu-
tis gavrcelebis sixSire ufro dabalia, magram mas viTardes. wamaldamokidebulebis ganviTarebis riski
mainc mniSvnelovani maCvenebeli aqvs (30-50 procen- maRalia heroinis jgufis narkotikuli nivTierebebis
ti). narkotikuli nivTierebis SemTxveviT zedozireba moxmarebis SemTxvevaSi. mSobiarobis Semdeg axalSo-
SeiZleba moxdes narkotikis nebismieri gziT moxma- bils SeiZleba ganuviTardes seriozuli aRkveTis
rebisas, magram sikvdilis riski bevrad ufro maRa- sindromi, romelic kvalificirebul mkurnalobas
lia, rodesac intravenuli moxmarebis dros heroinis moiTxovs. dedam, romelic mSobiarobis Semdegac ga-
dozis gadaWarbeba xdeba. nagrZobs narkotikuli nivTierebebis miRebas, SeiZle-
ba naklebi yuradReba dauTmos axalSobils da amis
wamaldamokidebuleba qalebSi
gamo Cvili mzrunvelobis gareSe darCes. narkoti-
im samsaxurebSi, sadac mkurnaloben fsiqoaqtiuri kuli nivTierebis intravenuri moxmarebis Sedegad
nivTierebebis avadmoxmarebas (alkoholiT gamowveu- deda SeiZleba aiv-iT dainficirdes an sxva daavadeba

_ 482 _
sxva fsiqoaqtiuri nivTierebebis moxmarebiT gamowveuli aSlilobebi
ganuviTardes, ramac SesaZloa nayofic daazianos. 3. narkotikuli nivTierebis momxmareblebi xSirad
mkurnalobis Catareba da kargi prenataluri movla erT jgufad erTiandebian da am jgufSi moxvedril-
amcirebs dedasTanac da SvilTanac amgvari saSiSroe- ma adamianebma, romelTac adre stabiluri social-
bebis risks. uri statusi hqondaT, jgufis zegavleniT SeiZleba
antisocialuri an kriminaluri qmedebebi ganaxor-
fsiqiatriuli komorbidoba
cielon.
fsiqoaqtiuri nivTierebebis avadmoxmarebasa da fsiq-
britaneTSi narkotikuli nivTierebebis problem-
ikur komorbidobas Soris mWidro kavSiri arsebobs
uri moxmarebiT gamowveuli ekonomikuri danaxarji
(xSirad mas ormag diagnozs uwodeben). mag., fsiqoaqti-
yovelwliurad 10.1_17.4 miliard girvanqa sterlings
uri nivTierebebis momxmareblebs xSirad aReniSnebaT
Seadgenda (Godfrey et al., 2002) (boqsi 18.9).
pirovnuli aSliloba, depresia da SfoTva. zogjer
guneb-ganwyobis aSlilobis simptomebi uSualod nar-
narkomoxmarebis diagnozi
kotikuli nivTierebebis moxmarebiT aris gamowveuli.
Zalze mniSvnelovania, rom narkomoxmarebis di-
mag., adamianebs, romlebic stimulatorebs iyeneben,
agnostireba adreul stadiaze moxdes, anu sanam
mogvianebiT depresia unviTardebaT.
pirovnebas Camouyalibdeba wamaldamokidebuleba da
premorbiduli fsiqikuri aSlilobisa da fsiqoaq-
moxmarebis qcevis myari paterni, aseve, sanam gaCndeba
tiuri nivTierebebis avadmoxmarebis urTierTzemoq-
intravenuri gamoyenebiT gamowveuli garTulebebi.
medeba ufro rTuli xasiaTisaa. ase mag., pacientebi,
sxvadasxva tipis narkotikuli nivTierebisTvis dama­
romlebsac iseTi pirveladi fsiqikuri aSlilobebi
xasiaTebeli klinikuri gamovlinebis aRweramde, ram-
aReniSnebaT, rogorebicaa Sizofrenia, bipolaruli
denime zogad principze gveqneba saubari. klinicists,
aSliloba da pirovnebis sociopaTuri aSliloba,
romelsac ar aqvs narkotikuli nivTierebis mom­
xSirad avadmoixmaren alkoholsa da akrZalul nar-
xmareblis mkurnalobis gamocdileba, unda axsovdes,
kotikul nivTierebebs. amgvari praqtika zrdis ba-
rom misTvis daxmarebis gawevis mcdelobisas SeiZle-
zisuri aSlilobis morbidulobas da Zaladobisa da
ba uCveulo situaciaSi aRmoCndes, radgan pacientma
TviTdazianebis risks. ar arsebobs erTiani azri imis
SeiZleba misi SecdomaSi Seyvana scados. heroinis
Sesaxeb, Tu romeli mkurnalobaa aseTi pacientebi-
momxmarebelma pacientma SesaZloa specialurad gaaz-
sTvis saukeTeso. jerjerobiT mkurnalobis arc erT
viados mis mier yoveldRiurad gamoyenebuli nar-
meTods ar eniWeba upiratesoba, radgan ar arsebobs
kotikis doza, raTa moipovos damatebiTi maragi saku-
sakmarisi mtkicebulebebi (Cochrane review by Jeffrey et
Tari moxmarebisTvis an sxvebisTvis misayidad. aseve,
al., 2000). zogadi SeTanxmebis mixedviT, saukeTeso mid-
bevri pacienti erTze met narkotikul nivTierebas
gomas, savaraudod, warmoadgens integrirebuli mom-
moixmars, magram SeiZleba malavdes am faqts. mniS-
saxureba, romlis drosac klinicistebis erTi gundi
vnelovania gadavamowmoT pacientis mier mowodebuli
muSaobs rogorc fsiqikur, aseve fsiqoaqtiuri niv-
informacia mis mier moxmarebuli narkotikuli niv-
Tierebebis avadmoxmarebiT gamowveul darRvevebze.
Tierebebis odenobis Sesaxeb. amisaTvis saWiroa deta-
Tumca, momsaxurebis amgvari modelis realizacia
lurad gamovkiTxoT pacients, Tu ramdeni xania, rac
garkveul sirTuleebTan aris dakavSirebuli (Abou-
moixmars narkotikul nivTierebebs, ra Rirebulebisaa
Saleh, 2004). ormagi diagnozis mqone pacientebTan
gamoyenebuli marTvis modelebi mogvianebiT iqneba
ganxiluli.
boqsi 18.9 narkomoxmarebiT gamowveuli
socialuri xarjebi britaneTSi
narkomoxmarebis socialuri Sedegebi w momxmareblebi: naadrevi sikvdili, fizikuri da fsi­
arsebobs sami mizezi, romelTa gamoc narkomoxmare- qikuri daavadebebi, dabali akademiuri moswreba,
umuSevroba.
bam SeiZleba arasasurvel socialur Sedegebamde
w ojaxi: negatiuri zegavlena bavSvebze, siRatake da de­
migviyvanos: privacia.
1. qronikulma intoqsikaciam SeiZleba uaryofiTad w sxva: avtomobilis saxifaTo marTvis, danaSaulis an
imoqmedos adamianis qcevaze da samsaxuris dakarg- Zaladobis msxverpli.
vis, avtokatastrofis da ojaxuri problemebis w Temi: narkotikiT vaWrobasTan dakavSirebuli dana­
Saulebrivi qmedeba, garemos gaRaribeba, sazogadoebaSi
(Svilebis mimarT daudevari damokidebulebis CaT- janmrTelobis problemebisa da kriminalis zrda
vliT) mizezi gaxdes. w warmoeba: samuSaos gacdena avadmyofobis gamo, samuSao
2. radgan akrZaluli narkotikebi, Cveulebriv, Zviri adgilze qurdobis SemTxvevebi, Sromis nayofierebis
daqveiTeba, usafrTxoebaze gaweuli xarjebi.
Rirs, narkotikuli nivTierebis momxmarebelma fu-
w saxelmwifo seqtori: jandacvasa da kriminalur marTl­
lis mosapoveblad SeiZleba iqurdos an sakuTari msajulebaze gaweuli xarjebi, socialuri momsaxureba
sxeuliT ivaWros. da daxmarebebi.

_ 483 _
18 alkoholizmi da narkomoxmareba
isini da vin aris momwodebeli; aseve SevamowmoT, xom ra gziT). tipiuri kviris aRwera saWiroa maSin, rode-
ar Seicavs pacientis mier mowodebuli informacia sac ar xdeba narkotikuli nivTierebis yoveldRiuri
Sinagan winaaRmdegobebs da, SeZlebisdagvarad, sxva moxmareba. klinicistma unda gaarkvios, xom ar aqvs
wyaroebidan movipovoT misi naTqvamis damadasture- pacients paTologiuri ltolva, aRkveTis simptomebi
beli mtkicebulebebi. an damokidebulebis sindromis sxva damaxasiaTebeli
niSnebi (gazrdili tolerantoba narkotikuli niv-
fizikuri niSnebi
Tierebis mimarT an movaleobebsa da garTobaze ufro
arsebobs garkveuli fizikuri niSnebi, romlebic metad narkotikuli nivTierebebis mopovebisTvis upi-
badebs eWvs, rom narkotikuli saSualebebi inieqciis ratesobis miniWeba). gansakuTrebuli yuradReba unda
gziTaa miRebuli. aseTi niSnebia: Spricis moxmarebis mieqces iseTi riskis Semcveli qcevebis dadgenas, ro-
Sedegad datovebuli kvali da venebis Trombozi (gan- goricaa inieqcia saxifaTo areebSi (sazardulSi, kis-
sakuTrebiT mklavis Sida mxares, idayvis moxris adgi- erSi an inieqciiT inficirebul adgilebSi) da saini-
las); aseve, cxel amindSi grZelsaxeloebiani tansac- eqcio saSualebebis sxva momxmareblebTan saziarod
mlis tareba da naiarevi. narkotikuli nivTierebebis gamoyeneba.
intravenuri moxmarebis SesaZlebloba unda ganvixi- yovelive amis Semdeg SesaZlebelia qronologiu­
loT nebismier pacientTan, romelsac kanqveSa abscesi ri anamnezis Segroveba calkeuli narkotikuli niv-
an hepatiti daudginda. Tierebis moxmarebis Sesaxeb. am dros yuradReba unda
mivaqcioT mniSvnelovan etapebs: rodis gasinja pa-
qceviTi niSnebi
cientma pirvelad narkotikuli nivTiereba, rodis
narkomoxmarebaze SeiZleba mianiSnebdes pirovnebis
daiwyo misi yoveldRiuri moxmareba, rodis gamou-
qcevis cvlilebebi (mag., skolis an samsaxuris xSiri
vlinda pirvelad aRkveTis simptomebi da pirvelad
gacdena da muSaobis xarisxis gauareseba). wamal-
rodis moixmara narkotikuli nivTiereba inieqciis
damokidebulebis mqone adamianebi SeiZleba ar aqcev-
meSveobiT. mniSvnelovania sainieqcio saSualebebis
dnen yuradRebas TavianT garegnobas. isini SeiZleba
sxva momxmareblebTan saziarod gamoyenebis istoria,
CamoSordnen Zvel megobrebs da dauaxlovdnen iseT
raTa Sefasdes pacientis aiv-iT an hepatitiT dain-
adamianebs, romlebic narkotikebs moixmaren. danaSau-
ficirebis riski.
lis Cadena, rogoricaa wvrilmani qurdoba da pros-
im pacientebis SemTxvevaSi, romlebsac hqondaT ab-
titucia, aseve SeiZleba narkomaniis maCvenebeli iyos.
stinenciis periodebi, unda davadginoT, Tu ra dae-
klinikuri gamovlineba xmara maT abstinenciis miRwevaSi da ra faqtorebma
gamoiwvia recidivi. garTulebebis istoria unda
wamaldamokidebulebis mqone adamianebma SeiZleba
moicavdes rogorc Tavad narkotikuli nivTierebebis
sxva­dasxva mizeziT miipyron eqimebis yuradReba. zo-
mavne efeqtebs, aseve im garTulebebs, romlebsac maTi
gierTi maTgani Tavad acxadebs, rom narkotikul niv-
miRebis xerxi iwvevs. pacients unda davusvaT kiTx-
Tierebebzea damokidebuli, zogi ki malavs am faqts
vebi, hqondaT Tu ara maT ojaxTan, profesiasTan da
da maT daniSvnas Tirkmlis kolikiT an dismenoreiT
kanonTan dakavSirebuli problemebis. agreTve, unda
gamowveuli tkivilebis mosaxsnelad iTxovs. gansa-
davadginoT SemTxveviTi zedozirebis nebismieri faq-
kuTrebuli sifrTxilis gamoCenaa saWiro im SemTx-
ti da movipovoT informacia warsulSi Catarebuli
vevaSi, rodesac aseTi TxovniT droebiTi pacientebi
mkurnalobis Sesaxeb. narkomoxmarebis mkurnalobas
mogvmarTaven. zogierTi adamiani eqims narkotikuli
nivTierebebis miRebiT gamowveuli garTulebebis
(celuliti, filtvebis anTeba, hepatiti, travma) an boqsi 18.10 narkotikuli nivTerebis
maTi mwvave zemoqmedebis (zedozireba, aRkveTis simp- moxmarebis istoria
tomebi, halucinogenebze adversiuli reaqcia) sam-
w narkotikis miRebis tipiuri dRe an kvira
kurnalod mimarTavs. narkomaniis SemTxvevebis dafiq-
w moxmarebuli narkotikebis tipebi da raodenoba (alko-
sireba iSviaTad xdeba maSin, rodesac pirovneba saa- holisa da nikotinis CaTvliT)
vadmyofoSi Semodis iseTi daavadebiT, romelic ar w simptomebi, romlebic Tavs iCens maSin, rodesac
aris narkotikebis miRebasTan asocirebuli. narkotikebis miReba ar aris SesaZlebeli
w tolerantoba; ramdenad mkafiodaa Camoyalibebuli
anamnezis Segroveba narkotikis miRebis Cveva
anamnezis Segrovebisas (boqsi 18.10) klinicistma unda w riskis Semcveli qceva
daadginos, Tu rodis miiRo pacientma ukanasknelad w narkomoxmarebis ganviTarebis istoria

narkotikuli nivTiereba. pacientma unda aRweros es w abstinencia da recidivisaTvis biZgis mimcemi faqtorebi
w samedicino da socialuri tipis garTulebebi
SemTxveva da, agreTve, narkotikis miRebis tipiuri dRe
w fsiqiatriuli da sasamarTlo istoria
(romel narkotikul nivTierebas iRebs, ramdenjer da

_ 484 _
sxva fsiqoaqtiuri nivTierebebis moxmarebiT gamowveuli aSlilobebi
SeiZleba hqondes ramdenime mizani; erT-erTia absti- momdevno etapebze aucilebelia pacients SevuqmnaT
nenciis miRweva, Tumca, narkotikebis usafrTxo mox- motivacia _ gaakontrolos narkotikebis miReba. amis-
mareba (zianis Semcireba) SeiZleba bevri pacientisTvis aTvis saWiroa mivawodoT informacia im Sedegebis Se­
ufro realisturi mizani iyos. swored amitom mniS- saxeb, romlebic mohyveba maTi moxmarebis gagrZele-
vnelovania imis garkveva, Tu ras fiqrobs Tavad paci- bas; amasTanave, davexmaroT mas, gadaWras nebismieri
enti mis mier narkotikuli nivTierebebis moxmarebaze fsiqologiuri an socialuri problemebi. aseT dros
da ra cvlilebebis ganxorcieleba surs mas. SeiZleba sasargeblo iyos motivaciuri intervius
meTodebis gamoyeneba (Miller and Rollnick, 1991) (boqsi
laboratoriuli diagnozi
18.6). proCaskas da diklementes mier aRwerili cvli-
rodesac arsebobs amis saSualeba, narkomoxmarebis lebis modelis etapebi (Prochaska and Diclemente, 1986)
diagnozi laboratoriuli testebiT unda gadamowm- daexmareba klinicists, efeqturad SeZlos pacientis
des. yvelaze ufro xSirad mimarTaven Sardis analizs, motivireba (boqsi 18.11).
radgan misi gakeTeba advilia da is naklebad invazi-
uria, vidre sisxlis analizis ramdenjerme gakeTeba. mkurnalobis miznebi
Tumca, garkveul viTarebebSi, SeiZleba sasargeblo wamaldamokidebulebis mqone pirovnebis mkurnalo-
iyos nerwyvis, sisxlisa da Tmis analizi. labora- bis saboloo mizania damokidebulebis gamomwvevi
torias unda hqondes im narkotikuli nivTierebebis narkotikuli nivTierebis aRkveTa. miuxedavad amisa,
maqsimalurad sruli sia (eqimis mier gamowerili nar- narkotikuli nivTierebis aRkveTa (detoqsikacia) Ta-
kotikuli nivTierebebis CaTvliT), romelTa gamoy- visTavad ar axdens gavlenas grZelvadian rezulta-
enebis albaTobac maRalia (laboratoriuli gamokv- tze (Vaillant, 1988) da amitom es procesi ufro far-
levebis Sesaxeb informaca ix. Wolff et al., 1999). To samkurnalo programis nawils unda warmoadgen-
des. Tu aRkveTa ver iqna miRweuli, eqimma SeiZleba
prevencia, mkurnaloba da reabilitacia- gaagrZelos pacientisTvis garkveuli narkotikuli
zogadi principebi nivTierebebis, mag., opioidebis, daniSvna, rac zianis
prevencia Semcirebis programis Semadgeneli nawilia (ix. qve-
moT). garda amisa, saWiroa pacientisTvis fsiqologi-
mkurnalobasTan dakavSirebuli sirTuleebis gamo,
uri mkurnalobis Catareba da socialuri mxardaWer-
mniSvnelovani Zalisxmeva prevenciaze unda iyos mi­
is gaweva. am TavSi jerjerobiT mkurnalobis zogad
marTuli. mravali narkotikuli nivTierebis SemTx-
principebzea saubari. sxvadasxva tipis narkotikuli
vevaSi mniSvnelovan prevenciul zomas maTi xelmi-
nivTierebisTvis Sesatyvisi mkurnalobis formebi
sawvdomobis SezRudva da socialuri deprivaciis
mogvianebiT iqneba ganxiluli.
Semcireba warmoadgens, rac damokidebulia xelisu-
flebis (da ara samedicino) politikaze. Tumca, aseve samkurnalo dawesebulebebi
mniSvnelovania Semcirdes eqimebis mier pacientebi- did britaneTSi narkotikuli nivTierebis avadmomx-
sTvis narkotikuli nivTierebebis gamowera, gansa- mareblebs mkurnaloba sxvadasxva tipis garemoSi
kuTrebiT benzodiazepinebis da sxva anqsiolizuri utardebaT. klinikebis umravlesoba dakavSirebulia
saSualebebis. fsiqiatriul servisebTan, romlebic fsiqiatriuli
prevenciis mizniT saganmanaTleblo programebis saavadmyofoebis an saTemo dawesebulebebis bazazea
gan­xorcieleba TavisTavad ar aris efeqturi. amitom Seqmnili. stacionaruli mkurnaloba, Cveulebriv,
mniSvnelovania, rom informacia narkomoxmarebis ma- tardeba fsiqiatriul klinikebSi, zogadi profilis
vneblobis Sesaxeb mivawodoT axalgazrdebs masmediisa saavadmyofoebis fsiqiatriul ganyofilebebSi an
da saskolo saswavlo programebis meSveobiT. preven- mcirericxovan specializebul stacionarul dawe-
ciis kidev erTi aspeqtia iseTi ojaxuri problemebis sebulebebSi. individualur konsultacias, jgufur
dadgena da mogvareba, romlebic SeiZleba narkotikuli Terapias da Terapiul TemebSi muSaobas atareben sx-
nivTierebebis moxmarebas uwyobdnen xels. nebismieri vadasxva arakomerciuli organizaciebi. zogadi pro-
prevenciuli zomis ganxorcielebisas gansakuTrebuli filis eqimebs SeuZliaT warmarTon wamaldamokide-
roli eniWeba zogadi praqtikis eqims. bulebis mqone pacientebis mkurnaloba specialize-
mkurnaloba buli samsaxurebis daxmarebiT. Seiqmna gaziarebuli
mzrunvelobis modelebi pirveladi da meoradi jan-
motivacia da cvlileba dacvis samsaxurebis monawileobiT (Department of
mkurnaloba ufro efeqturia maSin, rodesac nar- Health, 1999). britaneTis nebismierma eqimma, romelic
kotikuli nivTierebebis momxmarebels jer kidev ar mkurnalobs narkotikuli nivTierebebis momxmareb-
aqvs Camoyalibebuli wamaldamokidebuleba. am da lebs, standartuli formis saxiT unda waradginos

_ 485 _
18 alkoholizmi da narkomoxmareba
narkotikuli nivTierebebis daniSvnas im pacientebi-
boqsi 18.11 cvlilebis modelis etapebi
sTvis, romlebsac narkotikuli damokidebuleba aqvT,
problemis gaazrebis wina etapi magram uars amboben maTi moxmarebis Sewyvetaze. Cveu-
momxmarebeli ar ijerebs, rom arsebobs problema, Tumca lebrivi proceduraa iseTi narkotikuli nivTierebis
sxvebi naTlad xedaven mas.
daniSvna, romelsac ufro neli moqmedeba aqvs (da ami-
problemis gaazreba tom naklebad iwvevs damokidebulebas) vidre `quCis
pirovneba afasebs situaciis dadebiT da uaryofiT narkotiks~ (mag., heroinis magivrad meTadonis dan-
mxareebs da miiCnevs, rom cvlileba, SeiZleba, aucilebeli
iSvna). Tu aseT procedurasTan erTad pacients ex-
iyos.
marebian socialuri problemebis gadaWraSi da, amas-
gadawyvetileba Tanave, cdiloben daiTanxmon uari Tqvas narkotikul
gadawyvetilebas iReben imis Taobaze, saWiroa Tu ara raime saSualebebze, aseT samkurnalo taqtikas mxardamWeri
qmedebis ganxorcieleba fsiqoaqtiuri nivTierebebis
avadmoxmarebasTan dakavSirebiT. (CanacvlebiTi) Terapia ewodeba.
amgvar midgomas orgvari dasabuTeba aqvs:
qmedeba
1. klinicistis mier narkotikis xangrZlivi vadiT dan-
momxmarebeli irCevs strategias cvlilebis gansaxor­
cieleblad da Tanmimdevrulad anxorcielebs mas iSvna Tavidan aacilebs pacients `quCis narkotikis~
mopovebis saWiroebas da amiT Seamcirebs masTan da-
SenarCuneba
kavSirebul fizikur da socialur zians.
miRweuli rezultati SenarCunebuli da gamyarebulia.
warumateblobam SeiZleba recidivi gamoiwvios. 2. socialuri da fsiqologiuri daxmareba pirovnebas
TviTdajerebulobas matebs da uviTarebs im unar-
recidivi
qcevis adrindel paternTan mibruneba. Tumca, recidivi
Cvevebs, romlebic exmareba mas, sabolood Tqvas
SeiZleba pozitiur gamocdilebas warmoadgendes, Tu uari narkotikul nivTierebebze.
pirovneba mas samomavlod gaiTvaliswinebs.
mkurnalobis aseT formas gansakuTrebiT xSirad
informacia narkomomxmareblebis Sesaxeb adgilobriv mimarTaven opioidze damokidebulebis mqone adami-
regionalur monacemTa bazaSi. sakontaqto nomrebi anebTan. narkotikuli saSualebebis daniSvnisas unda
britaneTis nacionalur cnobarSia mocemuli. gvaxsovdes, rom zogierTi pacienti abebsa da kafsu-
lebs iyenebs, rogorc sainieqcio masalas, rac gan-
somaturi garTulebebi sakuTrebiT saSiSia. garda amisa, zogierTi maTgani
garTulebebs, romlebsac Tavad momxmareblis mier ga- zogadi profilis eqimebs akiTxavs narkotikuli niv-
keTebuli inieqcia iwvevs, SeiZleba zogadi profilis Tierebebis maragis mosapoveblad. maT SeiZleba dam-
saavadmyofoSi dasWirdes mkurnaloba. amgvari gar- alon is faqti, rom sxva klinikebSic iyvnen an Tavi
Tulebebia: SemTxveviTi zedozireba, kanis infeqcie- droebiT mcxovrebad warmoadginon.
bi, abscesebi, septicemia, hepatiti da aiv infeqcia. pacientebis nawili, romelic eqimis mier daniSnul
narkomomxmareblebs SeiZleba dasWirdeT daxmarebis narkotikul saSualebebs moixmars, garkveuli xaris­
gaweva zogad samedicino problemebTan dakavSirebiT, xis socialur stabilurobas aRwevs, magram zogierTi
rogoricaa, mag., kveba da stomatologiuri momsax- maTgani agrZelebs narkomoxmarebas da degradirdeba
ureba. aseve, mizanSewonilia B hepatitis sawinaaRm- rogorc fizikuri, ise socialuri TvalsazrisiT.
dego imunizaciis Catareba. individebi, romelTa mxardaWerac meTadonis saSu-
alebiT xdeba, ufro didxans itareben mkurnalo-
aRkveTis principebi
bis kurss, vidre araCanacvlebiTi programebis
narkomoxmarebis aRkveTas zogjer detoqsikacias monawileebi. es SeiZleba mniSvnelovani iyos, radgan
uwodeben. mravali narkotikuli nivTierebis, gansa- mkurnalobis xangrZlivoba (mkurnalobis tipis miuxe-
kuTrebiT opioidebis, aRkveTa ufro efeqturadaa davad), dadebiTi Sedegis saukeTeso momaswavebelia
SesaZlebeli saavadmyofos pirobebSi (ix. qvemoT). (opioidze damokidebulebis marTvis dros meTadonis
stimulantebisa da benzodiazepinebis aRkveTis pro- Terapiis gamoyeneba ufro detalurad mogvianebiT
cedura SeiZleba xSirad ambulatoriuladac Cat- iqneba ganxiluli).
ardes im pirobiT, Tu pacienti maT didi doziT ar
moixmars da, amasTanave, ar iRebs barbituratebs. zianis Semcireba
miuxedavad amisa, unda gvaxsovdes, rom yovelTvis aiv-iTa da C hepatitiT dainficirebis SemTxvevebis
arsebobs depresiis ganviTarebisa da suicidis riski. zrda imis maCvenebelia, Tu ra mniSvneloba aqvs zianis
Semcirebis programebs, romelTa erT-erT Semadge-
mxardamWeri anu CanacvlebiTi Terapia nel komponents SeiZleba narkotikuli nivTierebebis
zogierTi klinicisti Tavis Tavze iRebs garkveuli daniSvna warmoadgendes. aseTi programebi mimarTu-

_ 486 _
sxva fsiqoaqtiuri nivTierebebis moxmarebiT gamowveuli aSlilobebi
lia imisken, rom fsiqoaqtiuri saSualebebis rac diskomforti igZnos, rasac maTi miRebis Zlieri sur-
SeiZleba metma momxmarebelma miiRos monawileoba vili iwvevs. narkotikul nivTierebasTan dakavSire-
mkurnalobis procesSi da misdios mas. agreTve, xde- buli signalebiT pacientze zemoqmedebis teqnika,
ba mkurnalobis Sualeduri miznebis dasaxva, romle- romelic am signalebis ganmeorebiT eqspozicias gu-
bic, miuxedavad imisa, rom ar iTvaliswineben srul lisxmobs, iwvevs desensitizaciis efeqts da es aum-
abstinencias, mainc amcireben narkomoxmarebis risks jobesebs abstinenciis SenarCunebis unars.
rogorc calkeul individTan, ise sazogadoebaSi. ma-
reabilitacia
Sinac ki, rodesac pirovneba agrZelebs narkotikuli
nivTierebebis moxmarebas, aiv-Ta da C hepatitiT bevr narkomans Zalian uWirs normalur sazogadoe-
dainficirebis riski SeiZleba Semcirdes misTvis Se- baSi Tavis damkvidreba. reabilitaciis mizania iseTi
satyvisi informaciis miwodebiT da praqtikuli dax- pirobebis Seqmna, romlebic saSualebas miscems aseT
marebis gaweviT. aseTi Carevis Sedegad narkotikuli adamianebs ganeridon narkotikul nivTierebebTan
nivTierebebis momxmarebelma SeiZleba maTi miRebis dakavSirebul subkulturas da axali socialuri
ufro usafrTxo gza airCios an steriluri sainieq- kavSirebi daamyaron. Tu es ar moxerxda, nebismieri
cio saSualebebi gamoiyenos. mizanSewonilia aiv-ze mkurnaloba uSedego aRmoCndeba.
da C hepatitze gamokvlevebisa da konsultaciebis reabilitacia SeiZleba ganxorcieldes Terapiul
Catareba. agreTve, aucilebelia, rom pacientebs, TemSi mkurnalobis Semdeg (gv. 648). Tavdapirvelad
romlebsac dabali imuniteti aqvT, B hepatitis sawi- pacientebi dacul garemoSi imyofebian, sadac isini
naaRmdego vaqcinacia SevTavazoT. Sromoben da sazogadoebriv saqmianobas ewevian. amis
Semdeg, iseT pirobebSi moxvedrisas, romlebic sul
fsiqologiuri mkurnaloba ufro metad emsgavseba maT yoveldRiur cxovrebas,
wamaldamokidebulebis mqone zogierT pacients Svelis isini ufro met pasuxismgeblobas iReben sakuTar
iseTi martivi zomis gamoyeneba, rogoricaa, mag., kon- Tavze. saerTo sacxovrebelSi cxovreba mniSvnelovani
sultacia. mraval dawesebulebaSi tardeba jgufuri stadiaa reabilitaciis Tanmimdevrul procesSi. gar-
fsiqoTerapia, raTa pacientebma TavianTi personal- damaval periodSi, rodesac pirovneba normalur mu­
uri da interpersonaluri problemebi gaacnobieron. Saobasa da cxovrebas iwyebs, mas, Cveulebriv, mudmivi
zogierTi pacientisTvis sasargebloa mkurnaloba socialuri mxardaWera sWirdeba.
Terapiul TemSi, sadac urTierTdaxmarebis atmos-
ormagi diagnozis mqone pacientebi
feroSi mimdinareobs gulaxdili saubari imis Sesaxeb,
Tu ra gavlenas axdens narkotikuli nivTierebebis rogorc zemoT iTqva, iseTi pacientebis marTva, rom-
moxmareba adamianis pirovnul Tvisebebze da sxva ada- lebic narkomomxmareblebi arian da, amasTan erTad,
mianebTan urTierTobaze (Terapiul TemSi mkurnalo- aReniSnebaT seriozuli fsiqikuri aSliloba (mag.,
bis sqema ix. gv. 648). Sizofrenia an bipolaruli aSliloba), mTel rig dama­
aseve, sasargebloa mkurnalobis kognitur-bihevi- tebiT problemebTan aris dakavSirebuli. amgvari ko-
oruli meTodebis gamoyeneba, romlebic alkoholis morbidoba zrdis Zaladobisa da suicidis risks da
avadmoxmarebis marTvis aRweris dros ganvixileT. auaresebs klinikur da socialur rezultatebs (De-
Tumca, es, savaraudod, imave efeqts iZleva, rasac partment of Health, 2002). ormagi diagnozis mqone paci-
sxva fsiqologiuri midgomebi (Luty, 2003). amgvari entebis SemTxvevaSi gansakuTrebiT Znelia mkurnalo-
mkurnalobis mizania rekreaciuli da pirovnuli un- bis kursis bolomde Catareba. isini xSirad imyofebian
ar-Cvevebis SemuSaveba, rac, pacients narkotikebze da krizisul mdgomareobaSi da mravali daukmayofilebe-
narkokulturaze, rogorc siamovnebis miRebis wya­ li socialuri moTxovnileba aqvT. qvemoT mocemulia
roze, naklebad damokidebuls xdis. kargi iqneba, Tu ormagi diagnozis mqone pacientebis integrirebuli
mkurnalobis processSi pacientebis ojaxis wevrebi mkurnalobis saerTo komponentebi (Drake and Mueser,
da partniorebi Caebmebian. iseve rogorc alkohol- 2000). esenia:
damokidebulebis dros, aqac SegviZlia gamoviyenoT w multidisciplinuri qeis-menejmenti da aqtiuri Za-
kognitur-bihevioruli teqnikebi iseTi situaciebis lisxmeva, raTa davarwmunoT pacientebi mkurnalo-
identificirebisTvis, romlebic pacients narkoti- bis kursis Catarebisa da misi bolomde miyvanis
kuli nivTierebis gamoyenebisaken ubiZgeben. amgvarad, aucileblobaSi;
damokidebulebis mqone adamianebTan gamklavebis sxva­ w krizisul situaciebSi intervenciisTvis mzaoba;
dasxva meTodebis dagegmva SesaZlebelia. rogorc
w yuradRebis gamaxvileba motivaciur interviusa da
ukve aRvniSneT, iseT situaciaSi aRmoCenisas, ro-
zianis Semcirebaze;
melic narkotikuli nivTierebebis moxmarebis aRmZv­
w zog situaciaSi, sadac es marTebulia, iZulebiTi
rel stimulebs Seicavs, pacientma SeiZleba mZafri

_ 487 _
18 alkoholizmi da narkomoxmareba
zomebis gamoyeneba (mag., narkotikuli nivTierebis moxmareba da avad moxmareba
moxmarebis mkurnalobisa da testirebis orderi);
epidemiologiuri monacemebis mixedviT, bevr adamians
w aqtiuri monitoringi, medikamentur mkurnalobaze ar uCndeba damokidebuleba heroinis mimarT. Tumca,
kontrolis gawevisa da Sardis skriningis CaTvliT; eWvgareSea, rom heroinis mravaljeradma gamoyene-
w sazogadoebis mxridan grZelvadiani mxardaWera bam SeiZleba damokidebulebis swrafi ganviTareba da
dRis centrebSi, rezidenciul dawesebulebaSi mkveTrad gamoxatuli fiziologiuri tolerantoba
mzrun­velobis gawevis CaTvliT; gamoiwvios. intravenulis garda, opioidebis momxma-
w SizofreniiT daavadebuli narkomomxmarebeli paci- reblebi maTi miRebis sxva meTodebsac iyeneben (mag.,
entebisTvis klozapinis gamoyenebiT farmakologi- kanqveS SeSxapuneba an cxviriT SesunTqva). heroini, ase-
uri Terapiis Catareba. ve, SeiZleba SeisunTqo metalis folgaSi gacxelebis
Semdeg. heroinis momxmareblebma SeiZleba drodadro
specifikuri tipis narkotikuli Secvalon narkotikis miRebis xerxi. zianis Semcirebis
nivTierebebis avad moxmareba TvalsazrisiT, umjobesia narkotikuli nivTierebebis
miRebis araintravenuri meTodebis gamoyeneba.
opioidebi
am jgufis narkotikul nivTierebebs ganekuTvneba klinikuri efeqtebi
morfini, heroini, kodeini da sinTetikuri analge- eiforiasa da analgeziasTan erTad, opioidebi iwvevs
tikebi, rogorebicaa petidini, meTadoni da dipipa- sunTqvis daTrgunvas, Sekrulobas, madis dakargvasa
noni. opioidebis farmakologiuri efeqti ZiriTadad da libidos daqveiTebas. tolerantoba swrafad vi-
gaSualebulia specialur opioidur receptorebTan Tardeba, rac dozis gazrdis aucileblobas iwvevs.
urTierTzemoqmedebiT, sadac morfini da opioide- opioidebis sxvadasxva efeqtis mimarT tolerantoba
bi gansakuTrebiT seleqtiuria μ-opioiduri tipis erTnairad ar viTardeba. mag., Sekruloba xSirad ma-
receptorebis mimarT. medicinaSi opioidebs pirvel Sinac aRiniSneba, rodesac sxva efeqtebi ukve Sesus-
rigSi maTi Zlieri analgetikuri zemoqmedebis gamo tebulia. opioidis miRebis SewyvetasTan erTad, to-
iyeneben, xolo am preparatebis narkotikis saxiT mox- lerantoba maleve qveiTdeba da abstinenciis perio-
mareba maTi eiforiuli da anqsiolizuri efeqtebis dis Semdeg miRebul dozas ufro Zlieri zemoqmedeba
gamo xdeba. aqvs, vidre Sewyvetamde. garkveuli periodiT narko-
warsulSi morfinis moxmareba farTod iyo gavrce- tikis Sewyvetis Semdeg (mag., saavadmyofoSi an cixeSi
lebuli dasavleTis qveynebSi, magram Semdgom, mori- yofnis Semdeg), misi iseTi doziT miRebam, romlis mi-
fini heroinma Caanacvla, romelsac, gansakuTrebiT marTac pirovneba winaT tolerantuli iyo, SeiZleba
intravenurad miRebisas, Zalian Zlieri eiforiuli saxifaTo (zogjer letaluri Sedegis mqone) sunTqvis
efeqti aqvs. daTrgunva gamoiwvios.

epidemiologia opioidebis aRkveTa


2003 wels aSS-Si Catarebulma NHSDUS gamokvle- opioidebis aRkveTis simptomebia:
vam aCvena, rom amerikelebis 0.1%-s wina TveSi, sul w narkotikuli nivTierebis mimarT paTologiuri
cota, erTxel mainc hqonda heroini miRebuli. mTe- ltolvis gaZliereba;
li cxovrebis manZilze heroinis moxmarebis sixSiris
w mousvenroba da uZiloba;
procentuli maCvenebeli 1.6%-s Seadgenda (SAMHSA,
w kunTebisa da saxsrebis tkivili;
2004). sanam britaneTSi moqmedebda narkodamokidebu-
li pirebis saregistracio indeqsi, misi monacemebiT w surdo da cremlianoba;
1997 wels daregistrirebuli pirebis raodenoba daa- w abdominaluri spazmebi, gulisreva da faRaraTi;
xloebiT 40 000 iyo. ra Tqma unda, momxmareblebis w piloereqcia, oflianoba, Tvalis gugis gafarToe-
ufro didi nawili ar iyo daregistrirebuli. bri- ba, gaxSirebuli pulsacia;
taneTis erovnulma gamokvlevam aCvena, rom gasul
w Termoregulaciis darRveva.
wels opiatis moxmarebis saSualo done zrdasrul
mosaxleobaSi daaxloebiT 1%-s Seadgenda (Coulthard et es simptomebi, Cveulebriv, bolo dozis miRebidan
al., 2002). britaneTSi opiatis problemuri moxmarebis daaxloebiT eqvsi saaTis Semdeg iCens Tavs, 36-48 sa­
gavrcelebis done (yoveli aTasi adamianidan eqvsi) aTSi maqsimalur intensivobas aRwevs da Semdeg qreba.
erT-erTi yvelaze ufro maRalia evropaSi (Kraus et aRkveTis simptomebi iSviaTadaa saSiSi janmrTeli
al., 2003). savaraudod, aseTi problemebi ufro xSirad adamianis sicocxlisTvis; Tumca, Zlier distress
fiqsirdeba usaxlkaro adamianebsa da patimrebTan. iwvevs da, swored es aiZulebs pirovnebas izrunos
narkotikuli nivTierebebis mopovebaze.

_ 488 _
sxva fsiqoaqtiuri nivTierebebis moxmarebiT gamowveuli aSlilobebi
meTadoni mosapoveblad SeiZleba bevr rameze wavides, Cveu-
meTadoni daaxloebiT imave siZlieris preparatia, ro- lebriv, heroinze damokidebuleba ar aris Zalian
goric morfini. is iwvevs xvelebis daTrgunvas, Sekru- saSiSi sxva mxriv janmrTeli adamianisTvis. amitom
lobasa da centraluri nervuli sistemisa da sunTq- maTTvis narkotikuli nivTierebis daniSvna mizanSe-
vis daTrgunvas. Tvalis gugebis Seviwroeba naklebadaa wonilia mxolod da mxolod dagegmili mxardaWeris
gamoxatuli. aRkveTis sindromi iseTivea, rogoric an aRkveTis programis farglebSi, mis pirvel etapze.
heroinisa da morfinis dros da mas aranakleb mwvave aseTi programa Semdeg qveTavebSi iqneba aRwerili.
xasiaTi aqvs. radgan meTadons xangrZlivi naxevrad (2) SemTxveviTi zedozirebis dros. aseT SemTxvevaSi
daSlis periodi axasiaTebs (1-2 dRe), aRkveTis simptom- saWiroa samedicino mkurnaloba, romelic, pirvel
ebi SeiZleba mxolod 36 saaTis Semdeg gamovlindes da rigSi, mimarTuli iqneba narkotikuli nivTierebiT
maqsimalur intensivobas 3-5 dReSi miaRwios. swored gamowveuli sunTqvis daTrgunvis moxsnaze. (3) mwvave
amitom heroinze damokidebulebis mqone pacientebTan garTulebebis dros, rasac iwvevs narkotikis intra-
meTadons xSirad heroinis Camnacvleblad iyeneben. venuri gziT miReba; mag., lokaluri infeqcia, nekrozi
im areSi, sadac inieqcia gakeTda an raime sxva organos
opioidebze damokidebulebis bunebrivi (xSirad gulis an RviZlis) inficireba.
mimdinareoba
dagegmili aRkveTa (detoqsikacia) (boqsi 18.12)
opioidebis momxmareblebis grZelvadiani da sistem-
uri Seswavlis Sedegad aRmoCnda, rom maT umravle- aRkveTis simptomebis simZime damokidebulia rogorc
sobasTan aSliloba, rogorc Cans, qronikuli recidi- farmakologiur, ise fsiqologiur faqtorebze. ami-
vebisa da remisiebis fonze mimdinareobda da aTi wlis tom aRkveTis dros pacientis fsiqologiuri marTva
manZilze xSirad aRiniSneboda letaluri SemTxvevebi iseTive mniSvnelovania, rogorc narkotikuli niv-
(10-20%). miuxedavad amisa, aRmoCnda, rom opioidebis Tierebebis miRebis reJimi. aRkveTis mimdinareobis
momxmareblebis daaxloebiT 50%-ma aTi wlis Semdeg tempi pacientTan unda iqnes SeTanxmebuli. SemuSave-
Tavi Seikava maTi moxmarebisgan, rac imaze miuTiTebs, buli grafiki arc imdenad dinamikuri unda iyos, rom
rom cocxlad darCenil pirebs aqvT remisiis bune- pacientma uari Tqvas TanamSromlobaze da arc imde-
brivi tendenca. (Robson, 2000). nad neli, rom damokidebulebis mdgomareobis Senar-
sikvdils xSirad iwvevs SemTxveviTi zedozireba, Cuneba gamoiwvios. aRkveTis periodSi pacientis mxar-
rac, Cveulebriv, iZulebiTi abstinenciis Semdeg tol- dasaWerad eqimma masTan xSiri kontaqti unda iqonios.
erantobis dakargvasTan aris dakavSirebuli. aseve, aseTi urTierToba SeiZleba mniSvnelovani aRmoCndes
xSiria suicidis SemTxvevebi. bolo wlebSi imata aiv Semdgomi mkurnalobisTvis.
infeqciiTa da hepatitiT gamowveulma sikvdiliano- rodesac opioidis doza mcirea, misi aRkveTa
bam. xangrZlivi periodiT dasaqmeba da ojaxis Seqm- swrafad xdeba, Tumca, am dros paralelurad unda
na dadebiTi rezultatis indikatoria. abstinencia tardebodes aRkveTis efeqtebis simptomaturi mkur­
xSirad cxovrebis pirobebis SecvlasTanaa dakavSire- naloba. iseTi preparatebi, rogorebicaa loperamidi
buli. mag., amerikeli jariskacebis 95%-ma, romlebsac an metoklopramidi, SeiZleba sasargeblo iyos kuW-
opioidebze damokidebuleba vietnamis omSi monawile- nawlavis simptomebis mosaxsnelad, xolo arasteroid-
obis dros ganuviTardaT, aSS-Si dabrunebis Semdeg uli analgetikebi _ rekomendebulia sxvadasxva saxis
Sewyvites maTi moxmareba (Robins, 1993). tkivilebis dros. aseve SeiZleba sasargeblo gamodges
α2 adrenoceptoris agonistis _ lofeqsidinis, gamoy-
prevencia eneba. mas klonidinis msgavsi zemoqmedeba aqvs, magram
radgan pirovnebas opioidebze damokidebuleba swra­ naklebad iwvevs hipotenzias. zogierTi gamokvlevis
fad uviTardeba da misi mkurnaloba, rogorc wesi, mixedviT, es preparati iseTive efeqturia aRkveTis
aradamakmayofilebelia, am dros gansakuTrebiT mniS- sindromis Sesamsubuqeblad, rogorc meTadoni (ix.
vnelovania prevenciuli zomebis gatareba (gv. 485). Gowing et al., 2004).
rodesac heroinis yoveldRiuri doza maRalia,
mkurnaloba krizisuli periodis dros SeiZleba aucilebeli gaxdes pacientisTvis rome-
heroinze damokidebulebis mqone adamianebi krizisul lime opioidis daniSvna, romlis dozac TandaTano-
periodSi eqims sam SemTxvevaSi mimarTaven: (1) rode- biT Semcirdeba. erT-erTi gza meTadonis gamoyene-
sac narkotikuli nivTierebis maragi ileva. am dros baa, romelsac ufro Senelebuli moqmedeba aqvs. aq
maT SeiZleba pirdapir sTxovon eqims narkotikuli siZneles meTadonis dozis swori SerCeva warmoad-
nivTierebis gamowera an tkivilis simulireba moax- gens, radganac pacientebi xan azviadeben maT mier gam-
dinon. miuxedavad imisa, rom aRkveTis simptomebi oyenebuli heroinis raodenobas aRkveTis sindromis
imdenad arasasiamovnoa, rom pirovneba narkotikis SiSiT, xan ki, gakicxvis Tavidan asacileblad, ufro

_ 489 _
18 alkoholizmi da narkomoxmareba
mcire dozas asaxeleben. garda amisa, rogorc mogvi- tika hiperdozirebis risksac amcirebs. garda amisa,
anebiT iqneba aRniSnuli, yvela `quCis narkotiki~ pacientTan yoveldRiuri kontaqtis damyarebas sxva
erTi da igive siZlieris ar aris. Terapiuli upiratesobac aqvs. yoveldRiuri kontaq-
meTadoni unda dainiSnos Txevadi formiT da misi ti gansakuTrebiT mniSvnelovania mkurnalobis sawyis
miReba perorarulad unda xdebodes. meTadonis sawy- etapze, Tumca, es SeiZleba garkveul sirTuleebTan
isi doza dReSi 10 an 40 miligrams Seadgens imisda iyos dakavSirebuli im pacientebisTvis, romlebic
mixedviT, Tu ra raodenobis narkotikul nivTierebas srul samuSao ganakveTze muSaoben.
moixmars, Cveulebriv, pacienti. opioidebis mimarT
tolerantobis mqone momxmareblebisTvis SeiZleba orsuloba da opioidebze damokidebuleba
saWiro gaxdes sawyisi dozis maqsimaluri odenobis opioidebis avadmomxmarebeli qalebis SemTxvevaSi
daniSvna. Tu sawyisi dozis miRebidan 4 saaTis Semdeg ufro didia naadrevi mSobiarobis albaToba, xolo
pacients isev aReniSneba aRkveTis simptomebi, SeiZle- maTi Svilebi dabadebisas xSirad sxva bavSvebze nak-
ba mas damatebiTi doza daeniSnos. Tumca, aseT SemTx- lebs iwonian. axalSobilebs SeiZleba gamouvlindeT
vevaSi, sifrTxile unda gamoviCinoT, radgan meTado- aRkveTis simptomebi, rogorebicaa, mag. gaRizianeba-
ni xangrZlivi moqmedebis preparatia da, amdenad, Sei- doba, mousvenroba, tremori da xmamaRali tirili.
Zleba akumulireba da toqsikuroba gamoiwvios. sxva­ Tu deda heroins moixmars, bavSvTan es simptomebi
dasxva adgilas da sxvadasxva dros SeZenili `quCis dabadebidan ramdenime dReSi iCens Tavs, xolo Tu
heroinis~ zemoqmedebis Zala Zalian gansxvavebulia. deda meTadons iRebs, maSin SeiZleba mogvianebiT
amitom misi Sesabamisi meTadonis dozis daniSvnisas gamovlindes, radgan am nivTierebas organizmSi ufro
unda gaviaroT konsultacia eqimTan, romelsac wa- xangrZlivi naxevrad daSlis periodi axasiaTebs. ar
maldamokidebulebis mkurnalobis gamocdileba aqvs. aris aucilebeli, rom axalSobilis mcire wonas da
meTadonis Semcirebis tempi damokidebulia klini- naadrev mSobiarobas uSualod narkotikuli niv-
kur viTarebebze da avadmyofis klinikur reaqciebze. Tierebebis moxmareba iwvevdes, radgan heroinis momx-
yvelaze ufro swrafi tempis reJimi SeiZleba 10 dRi- mareblebi xSirad cudad ikvebebian da bevrs ewevian.
dan sam kviramde gagrZeldes. Tumca, zogjer, upri- meTadoniT mxardamWeri Terapiis programaSi monawile
ania meTadonis dozis ufro neli tempiT kleba, mag., qalebisTvis orsulobis periodi da mSobiaroba nak-
ramdenime Tvis ganmavlobaSi. leb riskTan aris dakavSirebuli (Ward et al., 1999).
opioidebis aRkveTis marTvisas buprenorfinsac arsebobs monacemebi am narkotikuli nivTierebis
(opioiduri receptorebis nawilobrivi agonisti) ufro gviandeli efeqtebis Sesaxeb. opioidebze da­
iyeneben (Gowing et al., 2004). am SemTxvevaSic dozis mokidebulebis mqone dedis Svilebs ufro xSirad
TandaTanobiT Semcirebis tempi pacientTan unda Se- axasiaTebT hiperaqtiuroba fexis adgmis periodSi da
vaTanxmoT. buprenorfinis mimarT, umetes SemTxveva- naklebad mizanmimarTuli arian. Tumca, ar aris gamor-
Si, kargi amtanianoba aRiniSneba, magram mkurnalobis icxuli, rom amgvari gviandeli efeqtebi ufro arax-
dasawyisSi didi sifrTxile unda gamoviCinoT, radgan elsayreli ojaxuri viTarebiT iyos gamowveuli, vidre
am preparatis, rogorc nawilobrivi agonistis mo- nayofze narkotikuli nivTierebebis zemoqmedebiT.
qmedebam, SeiZleba mwvave aRkveTis sindromi gamo­
mxardamWeri Terapia opioidebze
iwvios im pacientebTan, romlebic masze meTadonis
damokidebu­lebis mqone pacientebTan
maRali dozidan (30mg-ze meti) an heroinis maRali
dozidan gadadian. amis Tavidan asacileblad, Cveu- rogorc zemoT aRiniSna, opioidebis aRkveTa mkur­
lebriv, mkurnalobas maSin iwyeben, rodesac pacienti nalobis yvelaze ufro miRebuli formaa. Tu amgvari
ukve aRkveTis msubuq mdgomareobaSi imyofeba.
naltreqsonis (opioidebis antagonisti) gamoyeneba, boqsi 18.12 opioidebis aRkveTis
Zlier sedaciasTan da zogjer zogad anesTeziasTan farmakologiuri marTva
erTad, warmoadgens proceduras, romelic swrafi
w Tu sasurvelia, moklevadiani, araopioiduri mkurnalobis
opioiduri detoqsikaciis saxeliT aris cnobili. Catareba unda gamoviyenoT α2 - adrenoceptoris agonisti
amgvari proceduris usfrTxoeba da efeqturoba ar w buprenorfini SegviZlia gamoviyenoT opioidebis mokle-
aris dadgenili (Spanagel, 1999). vadiani aRkveTis dros. mas ukeTesi efeqti aqvs, vidre
klonidins
rodesac wamaldamokidebulebis mqone pacientebs
w aRkveTis dros SeiZleba warmatebuli gamodges meTado-
opioidebs vuniSnavT arsebobs imis saSiSroeba, rom es niT mkurnaloba, magram amgvari mkurnaloba nela, dozis
preparatebi Sav bazarze gaedineba. amis Tavidan asac- TanaTanobiT SemcirebiT unda mimdinareobdes.
ileblad saWiroa pacientis mier yoveldRiuri dozis w meTadoniT mkurnaloba umjobesia orsulobis periodSi,
miRebaze meTvalyureobis daweseba, risi gakeTebac radgan amis didi gamocdileba arsebobs.
SeuZlia eqTans an afTiaqis personals. amgvari praq- (Lingford-Hughes et al., 2004)

_ 490 _
sxva fsiqoaqtiuri nivTierebebis moxmarebiT gamowveuli aSlilobebi
mkurnaloba ar aris xelmisawvdomi, SegviZlia gamov- maRali xarisxis konsultaciebiTa da samedicino
iyenoT mxardamWeri Terapia (am dros, Cveulebriv, momsaxurebis farTo speqtriT gamoirCevian (Ward
gamoiyeneba meTadoni), romelic mimarTulia akrZa- et al., 1999). amasTan, sul ufro meti monacemi me-
luli narkotikuli nivTierebebis intravenuri mox- tyvelebs imis sasargeblod, rom opioidebis momx-
marebis Sedegad gamowveuli fizikuri da socialuri mareblebTan mxardamWeri mkunalobis Catarebisas
zianis Semcirebaze. am mkurnalobis principebi aRwer- SesaZlebelia buprenorfinis, rogorc meTadonis
ilia 482-egverdze. mxardamWeri Terapiis dros paci- alternatiuli saSualebis, gamoyeneba (Mattick et
entebs heroinis nacvlad eniSnebaT Txevadi formis al., 2003b). am dros mkurnalobis imave principebiT
meTadoni, romelic isea damzadebuli, rom pacientma xelmZRvaneloben.
ver SeZlos misi inieqciis gziT miReba. eqimis mier gamowerili opioidebis Sav bazarze ga-
meTadonis gamoyenebiT Catarebuli mxardamWeri Te­ dinebasTan da zedozirebasTan dakavSirebuli prob-
rapia safuZvlianadaa gaanalizebuli (Cochrane review by lemebi ganxiluli iyo qveTavSi opioidebis aRkveTis
Mattick et al., 2003a). arsebobs randomizebuli gamo­kvle­ marTvis Sesaxeb (ix, zemoT). SesaZloa, amgvarma prob-
vebis monacemebi, romelTa mixedviTac, meTadoniT mx- lemebma mxardamWeri mkurnalobis drosac iCinos Tavi
ardaWera amcirebs akrZaluli opioidebis moxmarebasa da amitom mkurnalobis procesSi CarTuli pacien-
da kriminalur qmedebebs. garda amisa, aseT Terapiul tebis mier preparatebis yeveldRiuri miRebis gakon-
programebSi monawile pirebi naklebad iReben inieq- troleba mudmivad unda xdebodes.
ciis gziT narkotikul nivTierebebs da, Sesabamisad, naltreqsoni xangrZlivi moqmedebis mqone opioi-
ufro mcirea aiv-iT dainficirebis SemTxvevebi. im debis antagonistia. igi gamoiyeneba recidivis pre-
pacientebis SemTxvevaSi, romlebsac utardebaT meTa- venciisTvis opioidebze damokidebulebis mqone pa-
doniT mxardamWeri Terapia, daaxloebiT samjer maRa- cientebis mkurnalobisas, romlebmac ukve gaiares
lia mkurnalobis kursis bolomde miyvanis albaToba; detoqsikaciis kursi. zog SemTxvevaSi naltreqsoniT
garda amisa, Terapiuli kursis monawileTa or-mesa- mkurnalobam SeiZleba dadebiTi roli iTamaSos, Tuki
medTan dabalia imis albaToba, rom isini akrZalul damokidebulebis mqone pirs maRali motivacia aqvs
heroins moixmaren (Mattick et al., 2003a). (mag., eqimebi, romlebic opioidebze damokidebulebis
mxardamWeri TerapiisTvis Sesabamis yoveldRiur mdgomareobidan gamodian an pacientebTan, romlebic
dozad rekomendebulia 20-40 miligrami meTadoni. sisxlis samarTlis sistemasTan dakavSirebul struq-
Tumca, aris iseTi SemTxvevebic, rodesac ufro turirebul programebSi iReben monawileobas. magram
didi dozis (60-100mg) gamoyeneba amcirebs akrZal- opioidebis momxmareblebis ufro farTo wreSi nal-
uli opioidebis mixmarebis sixSires da zrdis pro- treqsoniT mkurnalobis sargeblianoba naklebad aris
gramaSi pacientis monawileobis xangrZlivobas (Fag- dadgenili (Kirchmayer et al., 2003).
giano et al., 2003). es ukanaskneli pirdapir kavSir-
Sia Terapiuli Sedegebis gaumjobesebasTan. albaT, Temze dafuZnebuli mkurnalobis meTodebi
dozirebis moqnili politikis gatareba yvelaze am tipis mkurnalobis mizania abstinenciis miRweva
swori arCevania. aseTi politika unda iTvaliswineb- pacientis damokidebulebebsa da qcevaSi arsebiTi
des meTadonis potenciur toqsikurobas im pirebT- cvlilebebis Setanis meSveobiT. narkotikebis miReba
an, romelTa tolerantobac ar aris cnobili an ganixileba, rogorc adre arsebuli problemebisT-
Znelad dasadgenia. zogadad, umjobesia mkurnalo- vis Tavis aridebis saSualeba da axali problemebis
bis dabali doziT dawyeba (dReSi maqsimum 40mg) da aRmocenebis wyaro. midgoma, romelic gulisxmobs
ramdenime kviris manZilze misi TandaTanobiT gaz- jgufuri Terapiisa da TemSi cxovrebis kombinacias,
rda. amave dros, unda xdebodes aRkveTis simptom- mimarTulia pacientebis TviTcnobierebis amaRlebaze
ebis titrireba. unda gvaxsovdes, rom meTadonis da socialuri unar-Cvevebis gaumjobesebaze. garda
done izrdeba daaxloebiT xuTi dRis ganmavlobaSi, amisa, pacientebs sxva adamianebze zrunvas aswavlian.
dozirebis ukanaskneli koreqtirebis Semdeg. praq- Terapiuli Temebis umravlesobaSi personalis zogi-
tikuli rCevebi meTadoniT mkurnalobis Sesaxeb mo- erTi warmomadgeneli warsulSi Tavad iyo narkoti-
cemulia janmrTelobis departamentis dokumentSi kul nivTierebebze damokidebuli, swored amitom, mas
(Department of Health, 1999). sxvebze metad uadvildeba mkurnalobis adreul sta-
im klinikebis Sefasebam, romlebic meTadoniT diaze pacientebis ndobis mopoveba.
Canacvlebis programebs axorcieleben, aCvena, rom
anqsiolizuri da saZile saSualebebi
meTadoniT mxardamWeri mkurnaloba ufro efeqtu-
ria iseT programebTan SedarebiT, romelTa Tera- am jgufis preparatebidan yvelaze ufro gavrcele-
piis umTavres mizans abstinencia warmoadgens. gar- bulia benzodiazepinebis avadmoxmareba. dRes barbi-
da amisa, aRmoCnda, rom ufro efeqturi klinikebi turatebs ufro iSviaTad niSnaven, ris gamoc iklo

_ 491 _
18 alkoholizmi da narkomoxmareba
maTma avadmoxmarebam. aseve, gavrcelebulia klome- lebriv, benzodiazepinis TandaTanobiTi aRkveTiT
Tiazolisa da gluteTimidis avadmoxmareba. iTvle- xdeba, rac, minimum, rva kvira grZeldeba. am periodSi
ba, rom am jgufis preparatebis klinikur efeqtebs pacients utardeba mxardamWeri konsultaciebi. im
iwvevs maTi unari xeli Seuwyon Tavis tvinis GABA tipis benzodiazepinebis aRkveTis procesi, romleb-
funqcionirebas. benzodiazepinebi amgvar efeqtebs sac xanmokle naxevr-daSlis periodi da benzodiaz-
specifikur benzodiazepinur receptorebTan dakav- epinuri receptorebis mimarT maRali potenciuroba
SirebiT warmoqmnis. aqvT, ufro rTulad mimdinareobs. amitom miiCneven,
rom aseT SemTxvevaSi, pacienti aRkveTis mcdelo-
benzodiazepinebi bamde jer xangrZlivi moqmedebis mqone preparatebze
am preparatebs mravali wlis manZilze iyenebdnen ro- unda gadaviyvanoT (mag., diazepamze). pacientebTan,
gorc samkurnalo saSualebebs, sanam ar dadginda, rom romlebsac aRkveTis zemoT naxseneb zomebTan daka-
maTma xangrZlivma moxmarebam SeiZleba tolerantoba vSirebiT garkveuli sirTuleebi aqvT, SeiZleba sa-
da damokidebuleba gamoiwvios. benzodiazepinebze sargeblo iyos SfoTvis marTvis gamoyeneba.
damokidebulebas aqvs damaxasiaTebeli aRkveTis sin- iTvleba, rom benzodiazepinis doza yoveli ori
dromi, romelic moicavs: kviris Semdeg erTi-mervediT unda Semcirdes. mZime
w SfoTvis simptomebs _ SfoTva, gaRizianebadoba, aRkveTis sindromis SemTxvevaSi, SeiZleba doza igive
oflianoba, tremori, Zilis aSliloba; darCes an droebiT gaizardos kidec, sanam simptomebi
w cvlilebebs aRqmaSi _ depersonalizacia, dere- ar moixsneba. rodesac pacienti benzodiazepinebs avad
alizacia, hipersensitiuloba stimulebis mimarT, da didi doziT moixmars, SeiZleba garTuldes Sesabami-
anomaliuri sxeulebrivi SegrZnebebi, moZraobis si sawyisi dozis dadgena. Cveulebriv, pacients ar unda
anomaliuri SegrZnebebi; mivceT dReSi 40-60 miligramze meti diazepami. es doza
TandaTanobiT unda Semcirdes da eqvsi kviris manZil-
w sxva maxasiaTeblebs (ufro iSviaTia) _ depresia, sui-
ze, TiTqmis ganaxevrdes (Department of Health, 1999).
ciduri qceva, fsiqozi, gulyra da TeTri cxeleba.
bevr pacients aRkveTis simptomebi maSinve umwvavde-
epidemiologia. benzodiazepinis moxmareba Zalze ba, rogorc ki benzodiazepinis dozis miRebas sruli-
gavrcelebulia. dadgenilia, rom evropisa da aSS-is ad wyvets. Cveulebriv, simptomebi ramdenime kviraSi
mosaxleobis daaxloebiT 10% iyenebs mas, rogorc an- sustdeba, Tumca, es procesi erTnairi xangrZlivobis
qsiolizur an saZile saSualebas. ar aris da zogierTi simptomi, mag., kunTebis spazmi,
bolo wlebSi benzodiazepini ufro iSviaTad iniS- SeiZleba ar gamovlindes manam, sanam aRkveTis sxva
neba SfoTvis sawinaaRmdegod. mis xangrZlivad momx- simptomebi TiTqmis sruliad ar gaqreba. zogierTi
mareblebs, umetesad, xanSi Sesuli qalebi warmoad- pacienti benzodiazepinis miRebis Sewyvetis Semdeg,
genen, Tumca, aseve aRiniSneba am preparatis avadmox- aRkveTismagvar simptomebs Tveebis an wlebis manZilze
mareba axalgazrdebSi, rac xSirad ukavSirdeba in- SeigrZnobs (`gaxangrZlivebuli aRkveTis sindromi~).
travenuri gziT miRebasa da ramdenime fsiqoaqtiuri prevencia. benzodiazepinze damokidebulebis preven-
nivTierebebis erTdroulad moxmarebas. alkohol­ cia misi daniSvnis SezRudviTaa SesaZlebeli. SfoTviTi
damokidebulebis mqone pirebis mniSvnelovani nawili aSlilobis umetes SemTxvevaSi efeqturia fsiqoTera-
benzodiazepinebzec aris damokidebuli. piuli mkurnaloba. arafarmakologiuri midgoma, aseve,
damokidebuleba. xSirad benzodiazepinebze damoki­ sasargebloa uZilobis mkurnalobis drosac. benzodi-
debuleba mkurnalobis mizniT misi xangrZlivi gamo­ azepinebi unda dainiSnos xanmokle droiT, iseTi simp-
yenebis Sedegad viTardeba; aseve, SeiZleba mizezi iyos tomebis Sesamsubuqeblad, romlebic aqveiTeben paci-
benzodiazepinis, rogorc iolad mosapovebeli `quCis entis fun­qcionirebis xarisxs an iwveven distress. zo-
narkotikis~ moxmareba, romelsac eiforiuli da rbi- gierTi pacientisTvis, romelic benzodiazepins ukve
li zemoqmedeba aqvs. aRkveTis sindromi Zalian hgavs didi xnis manZilze moixmars, am preparatis uwyvetad
SfoTvis simptomebs, romelTa mosaxsneladac, Cveu- miRebisas, saukeTesoa riskisa da sargeblis Tanafar-
lebriv, am preparats niSnaven. amitom, Tu simptomebma doba, magram aseTi pacientebis gakontroleba regu-
benzodiazepinis dozis daklebis Semdeg kvlav iCina larulad unda xdebodes da diazepamis yoveldRi-
Tavi, eqimma SeiZleba es Zlieri SfoTviTi aSlilo- urma dozam 30mg-s ar unda gadaaWarbos (Department of
bis gamovlenad miiCnios da SecdomiT isev gauzar- Health, 1999). benzodiazepinebis xangrlivad momxmare-
dos pacients doza. dadgenilia, rom pacientebis erT beli pirebis 20-40%-isTvis zogadi profilis eqimis
mesameds, romlebic benzodiazepinis Terapiul dozas rCeva SeiZleba sakmarisi iyos imisTvis, rom Seamciros
eqvs Tveze met xans iReben, SeiZleba masze damokide- yoveldRiuri doza an saerTod Sewyvitos mkurnaloba.
buleba ganuviTardeT (ix. Lingford-Hughes et al., 2004). benzodia­zepinze damokidebulebisa da misi mkurnalo-
mkurnaloba. damokidebulebis mkurnaloba, Cveu- bis Sesaxeb informacia ix. Lingford-Hughes et al., 2004.

_ 492 _
sxva fsiqoaqtiuri nivTierebebis moxmarebiT gamowveuli aSlilobebi
barbituratebi wyobisa da socialuri garemocvis mixedviT. kanabi-
bolo aTi wlis manZilze mniSvnelovnad Semcirda paci- sis momxmareblebi kanabisis miRebis Semdeg TavianT
entebisTvis barbituratebis daniSnvis faqtebi, radgan mdgomareobas axasiaTeben rogorc `aweuls~, magram
eqimebi ufro axal anqsiolizur da antidepresantul sinamdvileSi, kanabisi, alkoholis msgavsad, mxolod
saSualebebs aniWeben upiratesobas. Sesabamisad, Sem- aZlierebs mis miRebamde arsebul guneb-ganwyobas _
cirda maTi arakanonieri moxmarebac. winaT barbitu- rogorc `aweuls~, ise depresiuls. momxmareblebi,
ratebis, rogorc saZile saSualebis, daniSvnis gamo, aseve, saubroben kanabisis miRebis Sedegad esTeti-
mraval adamians uviTardeboda maTze damokidebuleba. kuri siamovnebis gamZafrebis, droisa da sivrcis ara-
axalgazrda narkomanebi zogierT barbiturats intra- adekvaturi aRqmis Sesaxeb. amas garda, maT SeiZleba
venurad (kafsulebis gaxsnis gziT) moixmardnen. aseve, aReniSnebodeT Tvalebis siwiTle, piris simSrale,
gavrcelebuli iyo barbituratebis sxva fsiqoaqtiur taqikardia, sasunTqi gzebis gaRizianeba da xvela.
nivTierebebTan erTad moxmareba. kanabisiT gamowveuli intoqsikacia saSiSia mZRolebi-
aRkveTa. barbituratebis swrafi aRkveTa damokide- sTvis.
bulebis mqone pirebisTvis sakmaod saSiSia, radgan arasasurveli efeqtebi. im pirebs, romlebic kanabiss
mas SeiZleba mohyves deliriumi (rogorc es xdeba drogamoSvebiT, mcire dozebiT iyeneben, ar aReniSne-
alkoholis aRkveTis SemTxvevaSi), gulyra an zogjer baT seriozuli arasasurveli efeqtebi. miuxedavad
kardiovaskuluri kolafsiT gamowveuli sikvdili. imisa, rom ar arsebobs zusti monacemebi kanabisis
amitom rekomendebulia, rom pirovnebam, romelic teratogenulobis Sesaxeb, misi moxmareba saxifaToa
barbituratebs Terapiul dozaze gacilebiT ufro orsulobis pirveli sami Tvis ganmavlobaSi. kanabi-
maRali doziT moixmars, detoqsikacia stacionaris sis SesunTqva aRizianebs sasunTq gzebs da potenciu-
pirobebSi gaiaros. Tumca, im pacientebs, romlebic rad kancerogenulia. misi gadaWarbebulad moxmarebis
barbituratebis Terapiul dozas iReben, aRkveTis yvelaze ufro gavrcelebuli arasasurveli fsiqolo-
procedura SesaZlebelia ufro neli tempiT, ambula- giuri efeqtia SfoTva. aseve, xSiria msubuqi formis
toriul pirobebSi CautardeT. paranoiduli ideebi. iSviaTad, kanabisis didi doziT
moxmarebis dros, SeiZleba SeimCneodes toqsikoziT
kanabisi gamowveuli abnevis mdgomareoba an fsiqozi naTeli
kanabisi mindvris kanafisgan (Cannabis sattiva) miiReba. cnobierebis fonze.
misi moxmareba xdeba an mcenaris gamxmari foTlebis kanabisi da fsiqikuri daavadebebi. dadgenilia, rom
saxiT, romelic cnobilia rogorc marixuana (`bal- kanabisma SeiZleba Secvalos Sizofreniis mimdinareo-
axi~), an fisis saxiT, romelsac mdedrobiTi sqesis ba. Catarebuli gamokvlevebis mixedviT, mis momxmare-
mcenaris yvavili gamoyofs. kanabisi ramdenime far- blebs ufro xSirad aReniSnebaT fsiqozuri epizode-
makologiurad aqtiur nivTierebas Seicavs, romelTa- bi da recidivebi (Hall and Solowij, 1998). axdens Tu ara
gan yvelaze ufro Zlieri fsiqoaqtiuri komponentia kanabisis moxmareba, mogvianebiT, Sizofreniis ganvi-
delta-9-tetrahidrokanabinoli. rogorc Cans, kanabi- Tarebis provocirebas, sakamaTo sakiTxia. andreason-
nolis farmakologiuri efeqtebi gaSualebulia misi ma da misma kolegebma (Andreasson et al., 1987), romlebic
urTierTzemoqmedebiT centralur nervul sistemaSi 15 wlis manZilze 45 570 Sved axalwveuls akvirdebod-
arsebul specifikur kanabinoidur receptorebTan. am nen, aRmoaCines, rom Sizofreniis ganviTarebis riski
receptorebis endogenur ligands, savaraudod, anan- 2.5-jer maRali hqondaT kanabisis momxmareblebs da
damidi warmoadgens (Howlett et al., 2004). 6-jer maRali _ kanabisis didi raodenobiT momxmare-
epidemiologia. Crdilo afrikisa da aziis zogierT blebs. miuxedavad imisa, rom am monacemebis mixedviT,
qveyanaSi kanabisis produqti iseve gamoiyeneba, ro- kanabisis moxmareba SeiZleba iyos Sizofreniis ganvi-
gorc dasavleTSi _ alkoholi. Crdilo amerikasa da Tarebis risk-faqtori, aseve SesaZlebelia isic, rom
britaneTSi kanabisis perioduli moxmareba farTod vinc Sizofreniis ganviTarebisken aris midrekili,
aris gavrcelebuli. rogorc zemoT aRiniSna, aSS-is midrekili iyos kanabisis avadmoxmarebiskenac. Tumca,
mosaxleobis 40%-s cxovrebis manZilze erTxel mainc bolodroindeli prospeqtuli kohortuli gamokvle-
aqvs kanabisi gasinjuli, xolo 8% -kanabisis momxmare- vis Sedegad aRmoCnda, rom axalgazrdebSi fsiqozi-
belia. britaneTSi Sesabamisi maCveneblebia _ 27% da saken midrekileba ar aris imis momaswavebeli, rom es
6% (Ramsay et al., 2001). rogorc Cans, kanabisis mom­ axalgazrdebi momavalSi kanabiss moixmaren (Henquet et
xmarebelTa umravlesoba ar iRebs sxva akrZalul al., 2005). am gamokvlevis mixedviT, kanabisis moxmareba
narkotikul nivTierebebs, Tumca, zogierT maTgans axalgazrdebis mier, garkveulwilad zrdis fsiqo-
aReniSneba alkoholis Warbi moxmareba. zuri simptomebis aRmocenebis risks, magram kanabisis
klinikuri efeqtebi. kanabisis zemoqmedeba vari- miRebas gacilebiT ufro Zlieri zemoqmedeba aqvs im
rebs dozis, pirovnebis molodinebis, misi guneb-gan- axalgazrdebze, romlebsac, damatebiT fsiqozis gan-

_ 493 _
18 alkoholizmi da narkomoxmareba
viTarebis sxva risk-faqtorebic aReniSnebaT. Sesabam- samkurnalod. iTvleba, rom amfetaminebis, rogorc
isi literaturis Tanaxmad (Arseneault et al., 2004), mo- fsiqomotoruli stimulatorebis, efeqtebs ganapi-
zardebis SemTxvevaSi kanabisis moxmareba daaxloebiT robebs maTi unari _ moaxdinon dofaminisa da nor-
orjer zrdis Sizofreniis ganviTarebis risks. garda adrenalinis ukumitacebis gamonTavisufleba da
amisa, es avtorebi Tvlian, rom sazogadoebaSi kanabi- blokireba.
sis moxmarebis aRmofxvra 8%-iT Seamcirebs Sizofre- epidemiologia. britaneTSi stimulatorebidan yve­
niis SemTxvevebis raodenobas. laze ufro xSirad amfetaminebi gamoiyeneba, xolo
SeSfoTebas iwvevs is faqti, rom mozardebis (gan- aSS-Si _ kokaini. NSDUH-is gamokiTxvis Sedegad aR-
sakuTrebiT gogonebis) mier kanabisis moxmarebam Sei- moCnda, rom 2003 wels SeerTebuli Statebis mosaxle-
Zleba mogvianebiT gazardos depresiis ganviTarebis obis 9%-s cxovrebis manZilze, sul cota, erTxel
riski (Patton et al., 2005). Tumca, sistematurma dak- mainc aqvs miRebuli romelime stimulatori, xolo
virvebam aCvena, rom axalgazrdebTan kanabisis mox- 0.5% SeiZleba maT momxmareblad CaiTvalos (SAMHSA,
marebiT gamowveuli fsiqosocialuri zianis faqtebi 2004).
winaaRmdegobrivia da zians SeiZleba sxva faqtorebic britaneTis 16-dan 29 wlamde asakis mosaxleobis
ganapirobebdnen (mag., bavSvobisdroindeli uaryofi- daaxloebiT 22%-s, sul cota, erTxel mainc hqonda
Ti gamocdileba) (Macleod et al., 2004). aseve, gamoiTqva amfetaminebi gasinjuli, xolo 2%-s _ isini erTi
mosazreba imis Taobaze, rom kanabisis qronikulad wliT adre hqonda miRebuli (Ramsay et al., 2001). nar-
moxmarebam SeiZleba pirovneba apaTiamde da aqtivobis komoxmarebis specializebuli samsaxurebis pacien­
donis daqveiTebamde (aramotivirebul mdgomareobam- tTa daaxloebiT 10% iyenebda amfetaminebs, rogorc
de) miiyvanos. Tumca, amgvari mosazreba ar daadas- ZiriTad narkotikul nivTierebas, xolo danarCeni
tura epidemiologiurma gamokvlevebma. aramotivi- 10% _ rogorc meorad narkotiks, romlis gamoyene-
rebuli mdgomareobis simptomebi da niSnebi SeiZleba bac, Cveulebriv, opiatebTan erTad xdeboda. maTgan
qronikuli intoqsikaciis maCvenebeli iyos (ix. Hall and TiTqmis naxevari amfetaminebs inieqciis gziT iRebda
Solowij, 1998). da, aqedan gamomdinare, sakuTar janmrTelobas in-
tolerantoba da damokidebuleba. cxadia, rom travenuri moxmarebiT gamowveuli riskis qveS ayeneb-
kanabisis mimarT tolerantobas vxvdebiT im pirebTan, da (Seivewright and McMahon, 1996).
romlebic mas xangrZlivi drois manZilze didi do- warsulSi stimulatorebze damokidebulebas um-
zebiT moixmaren. maT, vinc kanabiss drogamoSvebiT Tavresad eqimebis windauxedaoba iwvevda, radgan isini
an mcire dozebiT moixmars, tolerantobis faqtebi xSirad uniSnavdnen pacientebs am preparatebs. dRes-
naklebad udasturdebaT. Tumca, zogierTi acxadebs, dReobiT amfetaminebis uravlesoba arakanonierad
rom mas ar SeuZlia akontrolos kanabisis moxmare- aris sinTezirebuli da gamoiyeneba rogorc `quCis~
ba, miuxedavad im pirovnuli Tu socialuri zianisa, narkotiki, romlis Jargonuli saxelwodebaa spidi da
romelic kanabisis gamoyenebas axlavs Tan. kanabisis uizi. amfetamins iReben rogorc peroralurad da in-
didi doziT momxmareblebSi aRkveTis mdgomareoba travenurad, aseve cxviriT Seynosvis gziT. agreTve,
gaRizianebadobis, gulis revis SegrZnebis, uZilobis SesaZlebelia sufTa saxis amfetaminis (yinuli) moweva
da anoreqsiis sindroms iwvevs. es simptomebi, rogorc an inieqciis gziT miReba, rasac gansakuTrebulad Zl-
wesi, sustia. epidemiologiuri monacemebis mixedviT, ieri zemoqmedeba aqvs.
kanabisis momxmarebelTa umravlesoba ar mimarTavs klinikuri efeqtebi. guneb-ganwyobaze swrafi ze-
sxva narkotikuli nivTierebebis avadmoxmarebas an ar moqmedebis garda, stimulatorebi iwvevs uZilobas,
aris maTze damokidebuli. kanabisis moxmarebis arasa- anoreqsias, tuCebis, pirisa da cxviris simSrales,
surveli efeqtebis Sesaxeb informacia ix. Hall, 2000. Tvalis gugebis gafarToebas, aCqrebul pulsacias da
arteriuli wnevis awevas. pirovneba hiperaqtiuria da
stimulatorebi
zedmetad bevrs laparakobs. amfetaminebis didi doz-
stimulatorebs ganekuTvneba amfetaminebi da maTi iT moxmarebisas SeiZleba aRiniSnebodes kardialuri
monaTesave preparatebi, rogorebicaa fenmetrazini ariTmia, Zlieri hipertenzia, insulti da, zogjer,
da meTilfenidati. kokainic erT-erTi stimulato- cirkulatoruli kolafsi; xolo, gansakuTrebulad
ria, magram is calke, momdevno qveTavSi, iqneba ganxi- gadaWarbebuli dozis SemTxvevaSi _ nevrologiuri
luli. simptomebi, mag., gulyra an koma. amfetaminebis mwvave
fsiqologiuri gverdiTi efeqtebia disforia, gaRiz-
amfetamini
ianebadoba, uZiloba da abneva. aseve, SeiZleba aRin-
dResdReobiT amfetaminebi TiTqmis amoRebulia sa- iSnebodes panika da SfoTva. sameano garTulebebia:
medicino praqtikidan. maT iyeneben mxolod bavSveb­ spontanuri aborti, naadrevi mSobiaroba da placen-
Tan, hiperkinetikuri sindromis da narkolefsiis tis CamoSla (cxrili 18.10).

_ 494 _
sxva fsiqoaqtiuri nivTierebebis moxmarebiT gamowveuli aSlilobebi
paTologiuri ltolva da suiciduri azrebi. amfe­
cxrili 18.10 zogierTi garTuleba
taminebze damokidebuleba SeiZleba swrafad gan­
amfetaminisa da kokainis avadmoxmarebisas
viTardes. stimulatorebze damokidebulebis amoc­
samedicino
noba SesaZlebelia individze dakvirvebiT. mas mo­
kardiovaskuluri _ hipertenzia, insulti, ariTmia,
miokardiumis infarqti. nacvleobiT aReniSneba xan hiperaqtiuroba da amaR­
infeqciuri _ abscesebi, sefsisi, hepatitebi, aiv. lebuli guneb-ganwyoba, xan ki _ umoqmedoba da
sameano _ embrionis zrdis Seferxeba, spontanuri depresia. rodesac arsebobs eWvi, rom pirovneba amfe­
aborti, naadrevi mSobiaroba. taminebs moixmars, saswrafod unda gakeTdes Sardis
sxva _ wonis dakargva, dentaluri problemebi, epilefsia, analizi, radgan es preparati swrafad gamoidevneba
Tavis movlis ugulebelyofa.
organizmidan.
fsiqiatriuli prevencia da mkurnaloba. amfetaminebis avadmoxma­
SfoTva, depresia, antisocialuri qceva, paranoiduli
rebis prevencia damokidebulia am preparatebis
fsiqozi.
xelmisawvdomobis SezRudvaze da pacientisTvis ma­
amfetaminis moxmarebiT gamowveuli fsiqozi. xan­ Ti daniSnvisas sifrTxilis gamoCenaze. eqimma win­
grZlivi drois manZilze amfetaminis didi dozebiT daxeduloba unda gamoiCinos iseT pacientebTan,
miRebam SeiZleba ganmeorebadi stereotipuli qce­ rom­lebic pirvelive vizitze amtkiceben, rom nar­
va gamoiwvios (mag., gamudmebuli lageba). aseve, kolefsia awuxebT.
SeiZleba ganviTardes paranoiduli fsiqozi, rome­ mZime zedozirebis mkurnalobisas saWiroa se­
lic paranoiduli Sizofreniis msgavsia. misi dama­ daciuri saSualebebis gamoyeneba da, agreTve, hi­
xasiaTebeli niSan-Tvisebebia devnis bodva, smeniTi perpireqsiisa da kardialuri ariTmiis moxsna.
da mxedvelobiTi halucinaciebi da zogjer mtruli toqsikuri simptomebis umravlesoba, paranoiduli
da safrTxis Semcveli agresiuli qceva (Connell, fsiqozis CaTvliT, amfetaminebis miRebis Sewyvetis
1958). amgvari mdgomareoba, Cveulebriv, erT kviraSi Semdeg maleve qreba. mkveTrad gamoxatuli simpto­
gadis, magram zogjer SeiZleba Tveebis manZilze mebis kontrolis mizniT, SeiZleba saWiro gaxdes
gagrZeldes. aseTi gaxangrZlivebuli SemTxvevebis neiroleptikebis gamoyeneba, magram, Tu SesaZlebelia
dros daudgenelia, Tu rasTan gvaqvs saqme: am saSualebebiT mkurnalobis Tavidan acileba, es
fsiqozTan, romelic am preparatebis moxmarebiT aris gaaadvilebs mocemuli mdgomareobis diferenciacias
gamowveuli; SizofreniasTan, romlis provocirebac Sizofreniisgan.
amfetaminis miRebam moaxdina, Tu ubralo amfetaminze damokidebulebis mkurnaloba rTulia,
damTxvevasTan. ro­goric ar unda iyos am kavSirebis radgan am dros narkotikuli nivTierebisadmi ltol­
buneba, pacientebi, romlebic amfetamins xSirad va SeiZleba Zalze Zlieri iyos. mkurnalobis mizani,
avadmoixmaren, akiTxaven fsiqiatriul samsaxurebs. Cveulebriv, abstinenciaa, romlis misaRwevadac SeiZ­
erT-erTi dak­virvebis mixedviT, amfetaminebs leba farTo speqtris socialuri da fsiqologiuri
fsiqozis gamowvevis unari aqvT, rac adasturebs intervenciis Catareba gaxdes saWiro (ix. zemoT).
Sizofreniis ganviTarebis dofaminur hipoTezas (ix. mwvave aRkveTis sindromiT gamowveuli mZime dep­
me-12 Tavi). resiis marTvis dros SeiZleba sasargeblo iyos
tolerantoba da damokidebuleba. amfetaminis benzodiazepinebis gamoyeneba. miuxedavad imisa,
mox­marebis epidemiologiidan gamomdinare, mraval rom antidepresantebi xels ar uwyobs abstinenciis
adamians, romlebic am preparats rekreaciuli miz­ miRwevas, maTi gamoyeneba SeiZleba mizanSewonili
nebisTvis moixmaren, ar uyalibdeba masze damo­ aRmoCndes persistentuli depresiuli aSlilobis
kidebuleba da ar xdeba amfetaminis borotad momx­ mkurnalobisas. abstinenciaze dafuZnebuli prog­
marebeli. is pirebi, romlebic amfetamins ufro ramebi ar iZleva efeqts amfetaminebis zogierTi
xSirad iyeneben, tolerantobis gamo iZulebulni momxmareblis SemTxvevaSi. intravenuri miRebiT gamo­
arian es narkotikuli nivTiereba ufro didi doziT wveuli seriozuli zianis gamo tardeba mxardamWeri
miiRon. amfetaminis moxmarebis Sewyvetas sxvadasxva mkurnaloba, rac amfetaminis peroraluri gziT
simZimis aRkveTis sindromi (`lomka~) mohyveba. miRebas gulisxmobs. es praqtika ar aris gamyarebuli
msubuqi SemTxvevebis dros is ZiriTadad cud guneb- sakmarisad mkafio mtkicebulebiT, amitom saWiroa
ganwyobasa da energiis daqveiTebaSi gamoixateba. randomizebuli kontrolirebadi kvlevebis Cata­
zog SemTxvevaSi, gansakuTrebiT am preparatis didi reba. Tumca, guldasmiT SerCeul situaciebSi,
raodenobiT moxmarebisas, SeiZleba ganviTardes mZime misi gamoyenebiT SesaZlebelia zianis Semcireba
depresia, romelsac Tan axlavs SfoTva, tremori, (Bruce, 2000). farmakologiuri mkurnalobis Sesaxeb
moduneba, daRliloba da koSmaruli sizmrebi. ase­ infromacia ix. Srisurapont et al., 2004.
ve, aRiniSneba narkotikuli nivTierebebis mimarT

_ 495 _
18 alkoholizmi da narkomoxmareba

kokaini axasiaTebT formikacia _ SegrZneba, TiTqos kanqveS


kokaini centraluri nervuli sistemis stimulatoria, mwerebi dacocaven.
romelsac amfetaminis msgavsi efeqtebi axasiaTebs kokainis somaturi efeqtebia gaxSirebuli pulsacia
(aRwerilia zemoT). cxovelebSi mas SeuZlia gamoiwvios da maRali arteriuli wneva. aseve, xSiria Tvalis gu­
gansakuTrebiT Zlieri dadebiTi ganmtkiceba, xolo gebis gafarToveba. kokainis moxmarebis arasasurveli
adamianebSi is Zlier damokidebulebas iwvevs. es efeq­tebia: kardialuri ariTmia, miokardiumis infa­
ukanaskneli efeqti, savaraudod, dakavSirebulia ko­ r­qti, miokarditi da kardiomiopaTia. kokainis mox­
kainis unarTan _ moaxdinos dofaminis ukumitacebis mareba, aseve, dakavSirebulia cerebrovaskulur
blokireba dofaminis presinafsur terminalebSi, rac daavadebebTan, rogorebicaa, mag., cerebruli infa­
iwvevs mimdebare birTvSi (nucleus accumbans) dofaminis rqti, subaraqnoiduli hemoragia da tranzituli
eqstraujreduli koncentraciis mniSvnelovan zrdas iSemiuri Setevebi. xandaxan aRiniSneba gulyra da
da fiziologiuri dajildoebis sistemis Semdgom sunTqvis gaCereba. sameano garTulebebia: spontanuri
aqtivacias (Robbins and Everitt, 1999). aborti, placentis CamoSla da naadrevi mSobiaroba.
kokainis miReba xdeba inieqciis meSveobiT, moweviT tolerantoba da damokidebuleba. mudmiv momxma­
an cxviris nestoebidan SesunTqviT. es ukanaskneli reblebs kokainis efeqtebis mimarT uviTardebaT
zogjer cxviris Zgidis perforacias iwvevs. `Tavisu­ tolerantoba da amfetaminebis msgavsi aRkveTis
fal bazarze~ qimiurad sufTa saxis kokains `quCis~ sindromi. kokainis gansakuTrebiT didi raodenobiT
narkotikisgan amzadeben da mas Zalian swrafi moq­ moxmarebis Semdeg pirovnebas uviTardeba `lomka~,
medeba aqvs (gansakuTrebiT misi inhalaciuri gziT romelsac axasiaTebs disforia, anhedonia, gaRi­
miRebisas). zianebadoba, daRliloba da moWarbebuli Zilianoba.
epidemiologia. 2003 wlis monacemebiT, amerikelebis Tu kokainis moxmareba SedarebiT zomieria, am­
daaxloebiT 15% mTeli cxovrebis manZilze kokains gvari simptomebi 24 saaTSi gadis, magram misi
moixmarda, xolo 3% _ kokainisgan damzadebul ufro xangrZlivad gamoyenebis Semdeg simptomebi
`kreks~. am narkotikuli saSualebis momxmareblebis ufro mwvave da persistentulia (mag., Zlieri
raodenoba gasul Tves 6%-s Seadgenda da aqedan 1% ltolva, depresia da zogjer mZime suiciduri
mas respiratoruli gziT iRebda (SAMHSA, 2004). aSS- azrebi). kokainisadmi Zlierma ltolvam SeiZleba
Si kokainis moxmareba dakavSirebulia Zaladobrivi abstinenciidan erTi Tvis Semdeg kvlav iCinos Tavi,
danaSaulis maRal do­nesTan. bolo aTi wlis manZilze gansakuTrebiT im SemTxvevaSi, Tu subieqti iseTi
gaerTianebul samofosa da evropaSi imata kokainis fsiqologiuri an socialuri stimulebis zegavlenas
moxmarebis SemTxvevebma, Tumca, mainc ufro naklebia, ganicdis, romlebic warsulSi mis moxmarebasTan iyo
vidre aSS-Si. britaneTSi im pirTa raodenoba, dakavSirebuli.
romlebic mTeli cxovrebis manZilze moixmaren mkurnaloba. mwvave intoqsikaciis SemTxvevaSi
kokains, 6%-ia da yvelaze ufro gavrcelebulia SeiZleba saWiro gaxdes pacientis benzodiazepinebiT
axalgazrdebSi, romelTa saqmianoba dakavSirebulia damSvideba an, mZime SemTxvevebis dros, neiro­
cekvasa da qo­reografiasTan; aseve, marginalebSi da leptikebis gamoyeneba. Tanmdevi movlenebis (mag.,
opiatebze damokidebulebis mqone pirebSi (Ramsay et gulyra an hipertenzia) marTva Cveuli meTodebiT
al., 2001). kokainis momxmarebelTa umetesoba, rogorc unda ganxorcieldes.
Cans, ar sargeblobs samedicino momsaxurebiT. amfetaminebis msgavsad, kokainze damokidebulebis
klinikuri efeqtebi. kokainis fsiqologiuri efeq­ mkurnaloba rTulia, radgan am dros aRiniSneba
tebia emociuri agzneba, mozRvavebuli energia da abstinenciiT gamowveuli Zlieri ltolva. koka­
eiforia, aseve, gandidebis ideebi, gansjis una­ inis zomierad momxmarebeli adamianebisTvis SeiZ­
ris daqveiTeba da seqsualuri Seukavebloba. koka­ leba sakmarisi iyos ambulatoriul pirobebSi
inis didi doziT moxmarebam SeiZleba smeniTi da fsiqologiuri da socialuri daxmarebis gaweva,
mxedvelobiTi halucinaciebi gamoiwvios, xolo para­ magram kokainis gadaWarbebulad an qronikulad
noidulma ideebma _ agresiuli qceva. xangrZlivi momxmarebleblebs, romlebsac Zlieri damokidebuleba
drois manZilze kokainis didi doziT moxmarebisas axasiaTebT, ufro intensiuri mkurnaloba esaWi­
pirovnebas SeiZleba paranoiduli fsiqozi ganuvi­ roebaT, romelic, savaraudod, stacionarul pi­
Tardes, rasac Zaladobrivi qceva axlavs Tan. ase­Ti ro­bebSi unda Catardes. miuxedavad imisa, rom
mdgomareoba, Cveulebriv, xanmoklea, magram fsiqozuri gakeTda farmakologiuri mkurnalobis zogierTi
aSlilobis mimarT mowyvladobis mqone adamianebs midgomis Sefaseba, dResdReobiT ar arsebobs maTi
is SesaZlebelia ufro xangrZlivi drois manZilze mxardamWeri sakmarisi mtkicebuleba. arsebuli
gaugrZeldeT. zogjer kokainis avadmomxmareblebs faq­tobrivi monacemebidan gamomdinare, ar aris
rekomendebuli antidepresantebis, karbamazepinis

_ 496 _
sxva fsiqoaqtiuri nivTierebebis moxmarebiT gamowveuli aSlilobebi
da dofaminis agonistebis (mag., bromokriptinis an arasasurveli reaqciebi. iSviaT SemTxvevebSi eqs­
amantadinis) gamoyeneba (Lima et al., 2003a, b). arsebobs tazis moxmarebam SeiZleba seriozuli arasasurveli
monacemebi, romlebic mianiSnebs disulfiramis reaqciebi gamoiwvios. axalgazrda zrdasrul ada­
sargeblianobaze, magram ara alkoholis Tanmdev mianebs misi moxmarebis Sedegad SeiZleba hqondeT
moxmarebaze zemoqmedebis gamo (Carroll et al., 2004). hiperTermiiT gamowveuli garTulebebi, fiqsirdeba
kokainze damokidebulebis mqone pirebisTvis SeiZleba letaluri SemTxvevebic. hiperTermiis mizezi
sasargeblo aRmoCndes sxvadasxva fsiqoTerapiuli SeiZleba iyos eqstazis zemoqmedebis Sedegad Tavis
programebis gamoyeneba (kognitur-bihevioruli mid­ tvinSi 5-HT-is gamoyofis gaZliereba da socialuri
gomebi, situaciuri marTva da Tormetsafexuriani garemocva, sadac, Cveulebriv, miRebulia am nar­
midgomis Semcveli programebi (Higgins et al., 2003). kotikuli nivTierebis gamoyeneba (xalxmravali wve­
rac Seexeba individualuri mkurnalobis programebs, ulebebi xangrZlivi da energiuli cekvebiT). aseve,
samwuxarod, unda aRiniSnos, rom kokainis borotad dafiqsirebulia kardialuri ariTmiiT gardacvalebis
momxmareblebTan xSirad gvxvdeba sxva fsiqoaqtiuri SemTxvevebi, Tumca, aq SeiZleba ukve arsebuli kar­
nivTierebebis, mag., opioidebis da alkoholis, dialuri daavadeba TamaSobdes garkveul rols.
borotad moxmarebac. eqstazis momxmareblebSi dafiqsirebulia in­
tracerebruli hemoragiis SemTxvevebi, romlebic,
eqstazi (MDMA)
savaraudod, hipertonuli kriziT aris gamowveuli.
bolo aTi welia, rac swrafad gaizarda 3.4 meTil­ toqsikur hepatits SeiZleba ganapirobebdes eqstazis
endioqsimeTamfetamini anu `eqstazis~ rekreaciuli usufTaod damzadeba an metaboluri idiosinkrazia
mizniT gamoyeneba. misi moxmarebis maCvenebeli axlac (Winstock, 2000).
izrdeba, Tumca, SedarebiT ufro neli tempebiT. 1998 eqstazis moxmareba mwvave da qronikul paranoidul
wels 16-24 wlis axalgazrdebis daaxloebiT 5% bolo fsiqozTan aris dakavSirebuli, magram, iseve rogorc
erTi wlis manZilze eqstazis momxmarebeli iyo. 2002 sxva narkotikuli nivTierebebiT gamowveuli fsi­
wels am nivTierebis momxmareblebis raodenoba 7%-mde qozuri mdgomareobebis dros, am SemTxvevaSic ar
gaizarda (Aust et al., 2002). aSS-Si, 2003 wels, cxovrebis aris naTeli, Tu ramdenad warmoadgens es aSlilobebi
manZilze eqstazis gamoyenebis riski daaxloebiT 5%-s mowyvladi individis idiosinkraziul reaqciebs. aseve,
Seadgenda, xolo bolo wels _ daaxloebiT 0.9%-s, dafiqsirebulia `fleSbeqis~ SemTxvevebi _ paTologiuri
rac gacilebiT dabalia britaneTis maCveneblebTan gamocdilebis mravaljeradi game­oreba narkotikuli
SedarebiT (SAMHSA, 2003). eqstazi sinTeziT miRe­ nivTierebis miRebis Semdeg ramdenime kviris an Tvis
buli narkotikuli nivTierebaa, romelic DCM- manZilze. aseT efeqts sxva halucinogenebis moxmarebis
IV-Si klasificirebulia, rogorc halucinogeni, drosac vxvdebiT (ix. qvemoT).
Tumca, mas msubuqi halucinogenuri efeqtis garda sacdeli cxovelebis (primatebis CaTvliT) mkur­
mastimulirebeli Tvisebebic aqvs. eqstazis miReba, naloba eqstazis mravaljeradi gamoyenebiT iwvevs
Cveulebriv, abebis an kafsulebis saxiT xdeba. misi Tavis tvinis qerqsa da wina tvinSi 5-HT nervuli
doza daaxloebiT 50-150 miligrams Seadgens. aseTi daboloebebis degeneracias. aqedan gamomdinare,
gziT miRebuli eqstazis zemoqmedeba daaxloebiT 4-6 amgvarma efeqtebma SeiZleba adamianebSic iCinos T­a­
saaTi grZeldeba. eqstazi, amfetaminebis msgavsad, vi. Tavis tvinis tomografiam aCvena cvlilebebi
aZlierebs dofaminis gamoyofas. garda amisa, is serotoninis transporteris SeboWvaSi, rac Seesa­
gamoyofs 5-hidroqsitriptamins (5-HT), rac SesaZloa bameba 5-HT-is neironul dazianebas (McCann et al.,
misi halucinogenuri Tvisebis mizezi iyos. 1998). daudgenelia, Tu ramdenadaa SesaZlebeli, rom
klinikuri efeqtebi. eqstazi iwvevs dadebiT gu­ aseTi cvlilebebi xangrZliv neirofsiqologiur an
neb-ganwyobas, romelsac Tan axlavs eiforiis, fsiqiatriul garTulebebs ukavSirdebodes.
urTierTobisadmi Riaobisa da intimurobis gancda. prevencia da zianis Semcireba. miuxedavad
aseve, iwvevs movlenebis axleburad wvdomis imisa, rom eqstazis avadgamoyenebisas dabalia
SegrZnebas da aRqmis gamZafrebas. eqstazis somaturi seriozuli zianis riski, mniSvnelovania, rom mis
efeqtebia: madis dakargva, taqikardia, bruqsizmi potenciur momxmarebels mivawodoT informacia
(kbilebis kraWuni) da oflianoba. eqstazis Semdgomi neirotoqsikurobis maRali riskisa da potenciurad
dozebis mimarT tolerantoba swrafad viTardeba. xangrZlivi saSiSroebis Sesaxeb. fsiqikuri aSlilobis
im pirebs, romlebic eqstazs gamosasvlel dReebSi mqone adamianebis SemTxvevaSi eqstazis didi dozebiT
(SabaT-kviras) moixmaren, maTive TqmiT, Sua kviraSi moxmareba, savaraudod, zrdis arasasurveli re­
aReniSnebaT guneb-ganwyobis `Cavardna~, rac SeiZleba aqciebis aRmocenebis risks. informirebuloba, aseve,
aRkveTis efeqts warmoadgendes (Curran and Travill, SeiZleba daexmaros eqstazis momxmareblebs, aicilos
1997). Tavidan siTburi dartyma. am mizniT rekomendebulia

_ 497 _
18 alkoholizmi da narkomoxmareba
cekvis dros Sesveneba da intensiuri varjiSis dros gaZliereba an gamrudeba. SeiZleba aRiniSnebodes
sakmarisi raodenobiT izotonuri CanacvlebiTi sensoruli SegrZnebebis aRreva (sinesTezia), romlis
xsnaris miReba. drosac pirovneba xmebs vizualurad aRiqvams an
moZraobas _ smeniT. mas SeiZleba moeCvenos, rom sagnebi
halucinogenebi
ritmulad moZraoben an erwymian erTmaneTs, an TiTqos
halucinogenebs zogjer fsiqodelikebsac uwodeben, dro Senelebulia da gancdebi Rrma Sinaarss iZens.
magram mocemul saxelmZRvaneloSi am terminis sxeulis deformaciis SegrZneba, romlis drosac
gamoyeneba ar aris rekomendebuli, radgan mas ar adamians eCveneba, rom is sakuTari sxeulis gareT
aqvs erTi zusti mniSvneloba. aseve, gamoiyeneba imyofeba, SeiZleba distresul gamocdilebas war­
termini `fsiqomimetikebi~, radgan es narkotikuli moadgendes. aman SesaZloa panika da fsiqikuri aS­
nivTierebebi iwvevs iseT cvlilebebs, romlebic lilobis SiSi gamoiwvios. xandaxan aRiniSneba
garkveulwilad funqcionaluri fsiqozis dros aweuli guneb-ganwyoba, distresi an Zlieri SfoTva.
mimdinare cvlilebebis msgavsia. vinaidan es msgavseba adrindeli monacemebis mixedviT, am narkotikuli
ar aris sakmarisad mkveTrad gamoxatuli, Cven arc am nivTierebebis zemoqmedebis gamo adamianis qceva
termins gamoviyenebT. SeiZleba araprognozirebadi da ukiduresad saSiSi
sinTetikur halucinogenebs ganekuTvneba lizer­ gaxdes. ase mag., yofila SemTxvevebi, rodesac LSD-s
ginis mJavis dieTilamidi (LSD), dimeTiltriftamini momxmarebels, romelic darwmunebuli iyo, rom mas
da meTildimeToqsiamfetamini. am narkotikuli niv­ araferi SeiZleba dauSavdes, sakuTari TavisTvis
Tierebebidan britaneTSi yvelaze xSirad LSD-s seriozuli Wrilobebi miuyenebia an TviTmkvlelobiT
moixmaren. halucinogenebi, aseve, gvxvdeba garkveuli daumTavrebia sicocxle. dResdReobiT aseTi reaqciebi
saxis sokoebSi, romlebic fsilocibins Seicaven. SedarebiT naklebia. es SeiZleba imiT aixsnas, rom
maT swored halucinogenuri efeqtis misaRebad momxmareblebi ufro kargad acnobiereben arsebul
moixmaren. halucinogenebis moqmedebis meqanizmi ar saSiSroebebs da `mogzaurobaSi~ gamgzavrebamde sa­
aris dadgenili, Tumca maTi umravlesoba zemoqmedebs gangebo zomebs iReben (mag., cdiloben, gverdze hyav­
Tavis tvinis 5-HT2A receptorebze, rogorc nawi­ deT iseTi adamiani, romelic saWiroebis SemTxvevaSi
lobrivi agonisti. daxmarebas aRmouCens maT).
epidemiologia. aSS-sa da britaneTSi arsebuli saWiroa pacients davexmaroT, rom gadalaxos es
tendencia imaze metyvelebs, rom bolo TxuTmeti arasasurveli reaqciebi. amisaTvis LSD-s zemoqmedebis
wlis ganmavlobaSi gaizarda halucinogenebis avad qveS myof adamians unda gavesaubroT da avuxsnaT, rom
moxmareba. mag., aSS-Si, 1988 wlidan 1997 wlamde, amgvari SfoTvis momgvreli gancdebi narkotikuli
saSualo skolis moswavleebis mier halucinogenebis nivTierebiT aris gamowveuli. Tu amisaTvis sakmarisi
cxovrebis manZilze moxmareba 7.7%-dan 13.6%-mde dro ara gvaqvs, pacients unda mivceT trankvilizatori
gaizarda. 2003 wels cxovrebis manZilze ha­lu­ (mag., diazepami), rac, Cveulebriv, dadebiT efeqts
ci­nogenebis avadmoxmarebis riski 14.5%-s utol­ iZleva. pacientma SeiZleba gamoavlinos to­le­
deboda (SAMHSA, 2004). britaneTSi 16-29 wlis asakis rantoba LSD-s fsiqologiuri efeqtebis mimarT,
axalgazrdebis 29%-s cxovrebis manZilze, sul cota, Tumca, aRkveTis sindromis SemTxvevebi ar aris
erTxel mainc hqonda halucinogenebi miRebuli. dafiqsirebuli. agreTve daudgenelia, viTardeba Tu
aqedan, 5% adasturebda, rom maT es narkotikuli ara LSD-ze damokidebuleba, magram, rogorc Cans,
nivTiereba bolo erTi Tvis manZilze miiRes (Ramsay aseTi SemTxvevebi iSviaTias (Nichols, 2004).
et al., 2001). arsebobs mosazreba, rom LSD-s moxmarebam Se­
klinikuri efeqtebi. LSD-s efeqtebi yvelaze uf­ iZleba azrovnebis an qcevis xangrZlivi darRveva
ro kargadaa Seswavlili. misi fizikuri zemoqmedeba an Sizofreniac ki gamoiwvios, magram ar arsebobs
cvalebadia. sawyisi simptomaturi efeqtebia: gulis­ am faqtis damamtkicebeli sakmarisi raodenobis
cemis gaxSireba, arteriuli wnevis momateba da monacemebi. Tumca, `fleSbeki~, anu LSD-s miRebis
gugebis gafarToeba. Tumca, rogorc Cans, zedozireba Semdeg ramdenime kviris an Tvis ganmavlobaSi
ar iwvevs mZime fsiqologiur reaqciebs. fsiqodeliuri SegrZnebis ganmeorebiT aRmoceneba,
predispoziciis mqone adamianebSi halucinogenebis sayovelTaod cnobili movlenaa. iTvleba, rom ise­
hipertenziulma zemoqmedebam SeiZleba arasasurveli Ti medikamentebi, rogoricaa benzodiazepinebi da
miokardiuli da cerebrovaskuluri efeqtebi gamo­ antikonvulsantebi, `fleSbeqis~ samarTav efeqtur
iwvios. fsiqologiuri efeqtebi LSD-s miRebis Semdeg saSualebas warmoadgens, magram es jerjerobiT ar
ori saaTis ganmavlobaSi viTardeba da, Cveulebriv, aris damtkicebuli kontrolirebadi kvlevebiT
rvidan ToTxmet saaTamde grZeldeba. yvelaze ufro (Halpern and Pope, 2003).
mkveTrad gamoxatuli gancdaa grZnobadi aRqmis

_ 498 _
sxva fsiqoaqtiuri nivTierebebis moxmarebiT gamowveuli aSlilobebi
fenciklidini tolerantoba, Tumca, aRkveTis simptomebi iSviaTad
aRiniSneba. cxovelebze Catarebulma gamokvlevebma
zemoqmedebis mixedviT, fenciklidini mniSvnelovnad
aCvena, rom fenciklidinis avadmomxmareblebs SeiZleba
gansxvavdeba halucinogenebisgan da amitom calke
masze damokidebuleba ganuviTardeT (Abraham, 2000).
aRweras saWiroebs. misi sinTezireba iolia, xolo
fenciklidiniT gamowveuli intoqsikaciis mkurna­
miReba peroralurad, moweviT an inieqciis meSveobiT
loba. mwvave intoqsikaciis mkurnalobas simptomaturi
xdeba. fenciklidini Seiqmna rogorc disociaciuri
xasiaTi aqvs da damokidebulia gamovlenil niSnebze,
anesTetiki, magram Semdgom, iseTi uaryofiTi
romlebic zemoT iyo CamoTvlili. am dros pacients
efeq­tebis gamo, rogorebicaa bodviTi ideebi da
SeiZleba daeniSnos diazepami, haloperidoli an
halucinaciebi, uari Tqves mis gamoyenebaze. fen­
orive erTad. sifrTxile unda gamoviCinoT mxolod
ciklidini dResdReobiT gamoyenebuli anesTetikis _
benzodiazepinebis daniSvnisas (sxva medikamentebis
ketaminis magvari preparatia.
gareSe), radganac es kidev ufro zrdis qcevis
fenciklidini da ketamini N-meTil-D-aspartat
ganmuxruWebis risks. agreTve, unda veridoT
(NMDA) receptorebiT warmoebuli neirotransmisiis
qlorpromazinis gamoyenebas, radgan es preparati
antagonistebia, rac maT halucinogenur efeqts ga­
aZlierebs fenciklidinis antiqolinergiul efeqtebs
napirobebs. janmrTeli pirebisTvis damaxasiaTebeli
da auaresebs fsiqikur mdgomareobas. hipertoniuli
ketaminis fsiqologiuri efeqtebi gamoiyenes Si­
krizis dros pacients unda vumkurnaloT anti­
zofreniiT daavadebul pacientebTan, gamovlenili
hipertoniuli saSualebebiT, rogoricaa, mag., fen­
zogierTi klinikuri simptomisa da kognituri cvlil­
tolamini. gansakuTrebuli gakontroleba sWirdeba
ebebis modelirebisTvis (Krystal et al., 1999). es sakiTxi
sunTqviT funqciebs, radgan gadaWarbebulma sekreciam
ganxilulia 306-e gverdze.
SeiZleba gaauaresos sasunTqi gzebis funqcionireba
fenciklidini farTodaa gavrcelebuli aSS-Si,
cnobierebadakargul pacientTan.
magram naklebad _ britaneTSi. misi momxmareblebis
umetesoba sxva fsiqoaqtiur nivTierebebsac iyenebs, aqroladi nivTierebebi (gamxsnelebi da inhalantebi)
gansakuTrebiT alkoholsa da kanabiss. fenciklidinis
aqroladi nivTierebebis (aseve, cnobilia, rogorc
peroraluri gziT miReba iSviaTad xdeba, radgan
gamxsnelebi) avadmoxmareba siaxles ar war­moadgens,
mas, efeqtis gasaZliereblad, xSirad `quCis~
magram maTma farTod gavrcelebam sazogadoebis
narkotikebTan erTad moixmaren.
SeSfoTeba pirvelad 1950-iani wlebis amerikaSi
klinikuri efeqtebi. fenciklidinis mcire doziT
gamoiwvia. analogiuri problemebi bri­taneTSi
miReba iwvevs Trobas, romelsac Tan sdevs xelisa
1970-iani wlebis dasawyisSi aRmocenda. Tum­ca,
da fexis TiTebis analgezia da zogjer anesTeziac
mogvianebiT sazogadoebis yuradReba am problemis
ki. am narkotikuli nivTierebiT gamowveuli intoq­
mimarT TandaTan ganelda. dResdReobiT aqroladi
sikacia xangrZlivia da misi damaxasiaTebeli niSnebia:
nivTierebebis avadmoxmarebis done kvlavac maRalia,
aJitacia, cnobierebis daqveiTeba, agresiuloba,
gansakuTrebiT mozardebSi.
fsiqozis magvari simptomebi, nistagmi da maRali
centralur nervul sistemaze aqroladi nivTie­
sisxlis wneva. fenciklidinis didi doziT moxma­
rebebis farmakologiuri zemoqmedeba ar aris zus­
rebisas SeiZleba aRiniSnebodes ataqsia, kunTebis
tad dadgenili, magram maT, alkoholis msgavsad,
rigiduloba da konvulsiebi. garda amisa, pirovneba
SeuZliaT gazardon neironuli ujredebis membranebis
SeiZleba ar reagirebdes garemos gamRizianeblebze
Txevadoba da, aseve, gaaZlieron Tavis tvinis GABA
maSinac ki, rodesac Tvalebi farTod aqvs gaxelili.
funqcia (Beckstead et al., 2000).
fenciklidinis SardSi Semcveloba SeiZleba dafiq­
epidemiologia. aqroladi nivTierebis avadmoxma­
sirdes ukanaskneli miRebidan 72 saaTis ganmavlobaSi.
reba sayovelTao problemas warmoadgens. 2003
Zlieri zedozirebis SemTxvevaSi SeiZleba gan­
wels Catarebuli narkotikuli nivTierebebisa da
viTardes adrenergiuli krizi hipertoniul gu­
janmrTelobis erovnuli kvlevis Tanaxmad (NSDUH),
lis ukmarisobasTan, insultTan an avTvisebian hi­
amerikis mosaxleobis daaxloebiT 10%-s cxovrebis
perTermiasTan erTad. zogjer fiqsirdeba epilefsiuri
manZilze, sul cota, erTxel mainc aqvs gamoyenebuli
statusis SemTxvevebi. Zlieri zedozirebisas gvaqvs
aqroladi nivTiereba; Tumca, mxolod 0.2% afiqsirebs
letaluri SemTxvevebic, romlebic ZiriTadad
mis moxmarebas bolo erTi Tvis manZilze (National
hipertoniuli kriziT da sunTqvis ukmarisobiT aris
Institute on Grug Abuse, 1991). britaneTSi axalgazrdebis
gamowveuli. aseve, dafiqsirebulia, TviTmkvlelobis
daaxloebiT erT mexuTedTan fiqsirdeba aqroladi
faqtebic. qronikulma moxmarebam SeiZleba gamoiwvios
nivTierebis SesunTqvis gamocdileba (Miller and Plant,
agresiuli qceva, romelsac mexsierebis dakargva
1996). aqroladi nivTierebebis avadmoxmareba Zalian
axlavs Tan. fenciklidinis efeqtebis mimarT yalibdeba
gavrcelebulia usaxlkaro axalgazrdebis wreSi

_ 499 _
18 alkoholizmi da narkomoxmareba
samxreT amerikis qveynebSi. aqroladi nivTierebebiT intoqsikaciis Se­degad
aqrolad nivTierebebs umetesad axalgazrda ma­makacebi yovelwliurad daaxloebiT 100 adamiani kvdeboda
iyeneben. maTi moxmareba gansakuTrebiT gavrcelebulia (Ives, 2000). letaluri SemTxvevebis da­axlobiT
dabali socialur-ekonomiuri fenis warmomadgenlebSi. naxevari uSualod aqroladi nivTierebebis toqsikuri
axalgazrdebis umravlesoba aqro­lad nivTierebebs efeqtebiT, gansakuTrebiT kardialuri ariTmiiTa da
jgufurad moixmars da mxolod 5%-ia individualuri sunTqvis daTrgunviT, iyo gamowveuli; danarCenis
momxmarebeli. arsebobs faq­tebi, romelTa Tanaxmad, mizezi iyo travma, asfiqsia (celofanis parkis Tavze
aseTi jgufebis wevrebs antisocialuri pirovnuli Camocmis SemTxvevaSi) an pirnaRebi masis sasunTq
Tvisebebi axasiaTebT da, savaraudod, sxvadasxva gzebSi gadacdena.
fsiqoaqtiur nivTierebebsac borotad moixmaren. qronikul momxmareblebs SeiZleba aReniSnebodeT
Tumca, epidemiologiuri mona­cemebis mixedviT, aqroladi nivTierebebis neirotoqsikuri efeqtebi;
aqroladi nivTierebebis mom­xmareblebis umravlesoba xolo mozardebs, am nivTierebebis avadmox­ma­re­
amgvar praqtikas mxolod ramdenjerme mimarTavs da bisas, SeiZleba mZime invalidizaciis gamo­mwvevi,
Semdeg uars ambobs masze (Ives, 2000). periferiuli nevropaTia ganuviTardeT, gan­sakuT­
aqroladi nivTierebebi da maTi moxmarebis meTodebi. rebiT toluolis gamoyenebis dros. sxva ara­sa­
aqroladi nivTierebebis moxmarebisas yvelaze uf­ surveli nevrologiuri efeqtebia cerebruli fun­
ro xSirad gamxsnelebsa da webos iyeneben (aqedan qciis moSla, encefaliti da demencia. aqroladi
momdinareobs termini `webos ynosva~), Tumca, maT aseve niv­Tierebebis avadmoxmarebam SeiZleba, agreTve, sxva
ganekuTvneba benzini, sawmendi siTxeebi, nebismieri organoebic daazianos, mag., RviZli, Tirkmelebi,
saxis aerozoli, cecxlsaqrobi nivTierebebi da guli da filtvebi. gastrointestinuri simptomebia:
butani. xSirad iyeneben toluolsa da acetons. gulisrevis SegrZneba, pirRebineba da hematemezisi
am TavSi termini `aqroladi nivTiereba~, yvela (sisxliani pirRebineba).
zemoT CamoTvlil nivTierebas aRniSnavs. moxmarebis tolerantoba da damokidebuleba. aqroladi niv­
meTodebi Tavad nivTierebazea damokidebuli. maTi Tierebebis regularulad moxmarebisas SeiZleba
SesunTqva xdeba boTlis yelidan, ludis qilidan an ganviTardes maTze damokidebuleba, magram absti­
celofanis parkidan; aseve, SesaZlebelia nivTierebiT nenciis fizikuri simptomebi iSviaTad iCens Tavs.
gaJRenTili Cvris pirTan mitana da SesunTqva an amgvari simptomebis aRmocenebis SemTxvevaSi,
pulverizatoris gamoyeneba. aqroladi nivTierebebis pirov­nebas, Cveulebriv, aReniSneba Zilis darRveva,
moxmarebis paralelurad, xSirad sxva aralegalur gaRi­zianebadoba, gulisrevis SegrZneba, taqikardia
narkotikul saSualebebs an Tambaqosa da alkohols da, ufro iSviaTad, halucinaciebi da bodviTi
iyeneben (zogjer sakmaod didi raodenobiT). ideebi. aqroladi nivTierebebis 6-12 Tvis manZilze
klinikuri efeqtebi. aqrolad nivTierebebs alko­ uwyveti moxmarebisas SeiZleba ganviTardes
holis msgavsi klinikuri efeqtebi aqvT. pirvel tolerantoba.
etapze xdeba centraluri nervuli sistemis sti­ diagnozi. arsebobs ramdenime niSani, romlebic
mulacia, xolo Semdeg _ daTrgunva. intoqsikaciis aqroladi nivTierebebiT gamowveuli mwvave intoq­
stadiebic alkoholuri intoqsikaciis msgavsia: ei­ sikaciis diagnozze miuTiTeben. esaa xelebze, saxeze
foriuli mdgomareoba, mxedvelobis dabindva, ga­ an tansacmelze webos kvali; sunTqvis dros qimiuri
ur­kveveli metyveleba, koordinaciis darRveva, nivTierebebis suni; intoqsikaciis swrafi debiuti
barbaciT siaruli, gulisrevis SegrZneba, pirRebineba da Caqroba; dezorientacia drosa da sivrceSi.
da koma. aqroladi nivTierebebiT intoqsikacia, qronikulad moxmarebis diagnostireba umTavresad
alkoholurisgan gansxvavebiT, swrafad viTardeba xdeba moxmarebis istoriis, tolerantobis zrdisa da
da swrafadve qreba (ramdenime wuTis an ori saaTis damokidebulebis safuZvelze. damaxasiaTebeli niSania
ganmavlobaSi). am dros aRiniSneba dezorientacia gamonayari saxeze (`webos mynosavebis gamonayari~),
da, zog SemTxvevaSi (individebis or mexuTedTan), romelic celofanis parkidan aqroladi nivTierebebis
halucinaciebi, romlebic ZiriTadad vizualuri mravaljeradi SesunTqvis Sedegad Cndeba.
xasiaTisaa da xSirad SiSismomgvrelia. simptomebis mkurnaloba. rogorc zemoT ukve aRiniSna, bev­
amgvarma kombinaciam SeiZleba pirovneba ubedur ri adamianisTvis aqroladi nivTierebebiT eqs­
SemTxvevamde miiyvanos. perimentireba droebiTi movlenaa da, savaraudod,
arasasurveli efeqtebi. aqroladi nivTierebebis ar iwvevs am nivTierebebis avadmoxmarebas an
avadmoxmarebas mravali mZime arasasurveli efeqti maTze damokidebulebas. aseTi pirebisTvis SeiZ­
aqvs, romelTaganac yvelaze ufro seriozuli uecari leba sakmarisi aRmoCndes rCevis micema da mxar­
sikvdilia. letalur SemTxvevebs vxvdebiT mwvave daWeris gamoxatva. Tumca, toqsikomanebis mniSv­
intoqsikaciis dros. 1990-ian wlebSi, bri­taneTSi, nelovani nawili aqroladi nivTierebebis garda

_ 500 _
sxva fsiqoaqtiuri nivTierebebis moxmarebiT gamowveuli aSlilobebi
sxva fsiqoaqtiuri nivTierebebis, mag., alkoholisa pacientebis uzrunvelyofa. aqroladi nivTierebebis
da opioidebis momxmarebelicaa. maT ufro xSirad avadmoxmarebis Sesaxeb informacia ix. Ives, 2000.
axasiaTebT antisocialuri pirovnuli aSli­
loba da aqvT qaoturi an Zaladobrivi ojaxuri
cxovrebis gamocdileba. maTi mkurnaloba sakmaod damatebiTi literatura
rTulia da farTo speqtris fsiqologiur da so­ Department of Health (1999) Drug misuse and dependence _
cialur midgomas saWiroebs (ix. zemoT). aqroladi Guidenes of clinical management. HMSO, London. (moce-
nivTierebebis moxmarebis SemTxvevaSi ar mimarTaven mulia narkomoxmarebis Sefasebisa da mkurnalobis
raime specifikur farmakologiur mkurnalobas, saxelmZRvanelo principebi.)
magram SeiZleba saWiro gaxdes masTan dakavSirebuli
Lingford-Hughes, AR, Welch, S and Nutt, D (2004) Evidence-
fsiqikuri aSlilobis (mag., depresiis) Sesabamisi
based guidelines for the treatment of substance misuse, ad-
mkurnalobis Catareba.
diction and comorbidity: recommendations from the British
prevencia. prevenciuli zomebi, pirvel rigSi, mi­­
Association for Psychopharmacology. Journal of Psychophar-
marTuli unda iyos im mravalricxovani axal­gaz­
macology 18(3) 293-335. (brwyinvaledaa Sejamebuli
rdebis mimarT, romlebic cnobismoyvareobis an
alkoholis avadmoxmarebisa da narkomoxmarebis
Tana­tolebis zewolis gamo aqroladi nivTierebebiT
farmakologiuri mkurnalobis sakiTxebi.)
eqsperimentirebas ewevian. unda gatardes iseTi
politika, romelic SezRudavs bavSvebisTvis da mo­ Miller, WR and Rollnik, S (1991) Motivational interviewing:
zardebisTvis aqroladi nivTierebebis miyidvas. preparing people to change addictive behaviour.Guilford
aseve, mizanSewonilia informaciis miwodeba SesaZlo Press, London. (naSromi exeba imas, Tu rogor Sevu-
Sedegebis, gansakuTrebiT mZime travmebisa da sikvdilis muSaoT narkomomxmareblebs TavianTi mavne Cvevebis
riskis Sesaxeb, rac aqroladi nivTierebebis iSviaT an Secvlis motivacia.)
pirvelad miRebas ukavSirdeba. rekomendebulia ufro Robson, P (1999) Forbidded drugs. Oxford University Press,
masStaburi socialuri zomebis miReba, rogoricaa, Oxford. (aRwerilia narkotikuli nivTierebebis mox-
mag., gaumjobesebuli rekreaciuli saSualebebiT marebis mizezebi da narkomoxmarebis mkurnaloba.)

_ 501 _
Tavi 19 seqsualobasTan
da genderul
identobasTan
dakavSirebuli problemebi
Tavis Sinaarsi
TviTaRqma, rodesac is Tavs miakuTvnebs romelime
variaciebi seqsualur qcevaSi 502
genders. pirovneba SeiZleba axdendes TviTidenti-
seqsualuri qcevis kvleva 503
fikacias mamakacad an qalad. zog SemTxvevaSi ki,
seqsualuri orientacia 504
misi TviTaRqma scildeba mamakacurobis an qaluro-
seqsualuri orientaciis
bis socialur konstruqts an maT Sorisaa. gender-
ganmsazRvreli faqtorebi 504
uli identoba SeiZleba iyos an ar iyos TanxmobaSi
seqsualur orientaciasTan dakavSirebuli
adamianis dabadebis sqesTan.
fsiqologiuri problemebi 505
sqesTan da genderul identobasTan imis dasadgenad, Tu romeli seqsualuri aqtivoba
dakavSirebuli problemebi 506 aris anomaliuri, saWiroa gavecnoT normaluri seq­
sqesTan da genderul identobasTan sualuri funqcionirebis sxvadasxva SemTxvevebs. es
dakavSirebuli problemebis Tavi maTi ganxilviT iwyeba. aq ar aris ganxiluli
klasifikaciebi 506 sqesis fiziologia. am sakiTxze informaciis mosa­
seqsualuri disfunqciebi 507 povevblad ix. Levin, 2000.
seqsualuri upiratesobis
aSlilobebi (parafiliebi) 515 variaciebi seqsualur qcevaSi
genderuli identobis anomaliebi 525 adamianis seqsualuri qceva mravalferovania. ucn­
transseqsualizmi 525 obia, Tu ra gansazRvravs am mravalferovnebas, mag­
eTikuri problemebi seqsualuri da ram, savaraudoa, rom mas biologiuri da socialuri
gende­ru­li aSlilobebis determinantebi aqvs. sxva primatebTan SedarebiT
diagnostirebisa da mkur­nalobis dros 528 adamianis seqsualoba naklebadaa dakavSirebuli
bio­logiur faqtorTan. magaliTad, is ar aris Se­
mofargluli estrusiT (sqesobrivi aqtivobis pe­
es Tavi exeba oTx Temas, romlebic dakavSirebulia
ri­­odi). bevr kulturaSi biologiurad gan­saz­
seqsualobasTan da genderTan. esenia: seqsualuri
Rv­ruli seqsualuri signalebi, romlebic da­kav­
orientacia, seqsualuri disfunqcia, seqsualuri
Sirebulia mkerdTan, genitaliebis Tmovan sa­far­­
preferenciebis anomaliebi da genderuli identobis
Tan, dundulebTan da tuCebTan, kosmetikiT, par­
darRvevebi.
fiumeriiTa da samosiTaa gamokveTili. zog kul­
1. seqsualuri orientacia aris individis mdgradi
turaSi ki tansacmels imisTvis iyeneben, rom xelebisa
emociuri, romantiuli da/an seqsualuri ltolva
da fexebis da, zog sazogadoebaSi, qalis saxis
qalis, mamakacis an orive sqesis mimarT;
dafarviT, damalon bunebrivi seqsualuri signalebi.
2. seqsualuri disfunqcia aRniSnavs iseT viTarebas, adamiani iyenebs Tavis SemoqmedebiT SesaZleblobebs
rodesac adamiani ver iRebs adekvatur siamovnebas erotikuli mxatvrobisa da literaturis Sesaqmnelad,
seqsualuri aqtisagan an, rodesac seqsualuri aqti romelic zrdis seqsualur agznebas.
srulyofili ar aris. aseTi viTarebebi xSirad gvx- socialuri wesebi akontrolebs manifestirebul
vdeba; seqsualur qcevebs. seqsualuri urTierTobebi oja­
3. seqsualuri upiratesobebis anomaliebi ar aris xis wevrebs Soris akrZalulia dadgenili socialuri
gavrcelebuli, magram isini mravali formiT gvx- wesebiT da kanoniT. aseve, akrZalulia seqsualuri
vdeba da, Sesabamisad, met adgils ikavebs seqsua- urTierToba mcirewlovan pirebTan, maSinac ki,
lobasTan dakavSirebul problemebs Soris, vidre rodesac isini sisxliT naTesavebs ar warmoadgenen
ufro metad gavrcelebuli seqsualuri disfun- (Tumca seqsualuri urTierToba sxvadasxva sazoga­
qciebi; doebaSi sxvadasxva asakSi xdeba dasaSvebi). zogierTi
4. genderuli identoba aris adamianis genderuli seqsualuri qceva, romelic miuRebeli iyo warsulSi,

_ 502 _
variaciebi seqsualur qcevaSi
dRes sruliad misaRebia. magaliTad, me-19 saukunis seqsualuri aqti wina wels; 16% _ ramdenjerme
bolos, masturbacia akrZaluli iyo bevr qveyanaSi, gasul wels; 40% _ TveSi ramdenjerme; 26% _ kviraSi
radgan iTvleboda codvad da janmrTelobisTvis 2-jer an 3-jer; 8% _ ufro xSirad;
sazianod. dRes is normad aris miCneuli. antikur w 18-60 wlis qalebis mesamedi ar iyo dainteresebuli
saberZneTSi homoseqsualuri urTierToba misaRebi seqsiT;
iyo, axlo warsulSi is daigmo, Tumca, dRes, aseTi
w yvelaze mimzidvel seqsualur aqtivobad dasaxel-
urTierToba misaRebia (gamonakliss garkveuli re­
da vaginaluri seqsi (80%), romelic mosdevs part-
ligiuri jgufebi warmoadgens). klinicistebma un­
nioris gaxdis procesis yurebas (mamakacebi _ 50%;
da gaacnobieron seqsualuri qcevisa da misdami
qalebi _ 30%);
damokidebulebis mrvalaferovneba da ar unda moa­
xvion Tavs pacients sakuTari faseulobebi da w oraluri seqsi gavrcelebulia. oraluri seqsis
damokidebulebebi. dros qalebis 68% aqtiuria, xolo 73% _ pasiuri;
w analuri seqsi ar iTvleba mimzidvelad mamakacTa
seqsualuri qcevis kvleva 73%-Tvis da qalebis 87%-Tvis;
gavrcelebuli seqsualuri qcevebis gamosakvlevad w seqsualuri aqtis sixSire ukuproporciuli aRmo­
gamokiTxvas iyeneben. pirveli mniSvnelovani kvle­ Cnda asakTan da Tanacxovrebis xangrZlivobasTan. is
va Catarda amerikeli biologis alfred qinsis ar aRmoCnda dakavSirebuli rasasTan, ganaTlebasa
xel­mZRvanelobiT (Kinsey et al., 1948, 1953). kvlevaSi da religiasTan.
monawileobda 12 000 mamakaci da 8000 qali, magram isini britanul gamokvlevaSi (Wellings et al., 1994) mona-
ar iyvnen zogadi populaciis warmomadgenlebi. amitom, wileobda 18 876 mozrdili adamiani. Sedegebi ameri-
marTalia, kvleva mniSvnelovani iyo seqsualuri kuli kvlevis msgavsi aRmoCnda. miuxedavad amisa, sa-
qcevis mravalferovnebis gamovlenis TvalsazrisiT, Wiroa maTi frTxili interpretacia, radgan 30%-ma
magram miRebuli monacemebis ganzogadeba ver mox­ uari Tqva interviuze. aqtis saSualo sixSire 20-dan
deboda. es axlac problemas warmoadgens, rac imi­ 30 wlamde adamianebSi TveSi 5-s Seadgenda. es monacemi
Taa ganpirobebuli, rom gamokvleva Catarda me-20 asakTan erTad mcirdeboda da 55-59 wlis asakSi 2-s
saukunis 50-ian wlebSi, xolo seqsualuri qceva da udrida. oraluri seqsi yvelaze ufro gavrcelebu-
damokidebuleba seqsis mimarT mas Semdeg mravalmxriv li seqsualuri aqtivoba aRmoCnda vaginaluri seqsis
Seicvala. Semdeg. analuri aqtis sixSire dabali aRmoCnda. mxo-
SedarebiT axal gamokvlevebSi mopovebulia mona­ lod mamakacebis 14% da qalebis 13% misdevda analur
cemebi zogadi populaciis ufro reprezentatuli seqss. sxva britanul gamokvlevaSi mamakacebis 30%-ma
(tipiuri) SerCevebidan, romlebic SeerTebuli Sta­ da qalebis 26%-ma ganacxada, rom maT pirveli seqsu-
tebisa da britaneTis mosaxleobiTaa warmodgenili. aluri kontaqti 16 wlis asakamde hqondaT (Wellings et
miuxedavad imisa, rom msgavsi kulturis (anu Se­ al., 2001).
darebadi kulturebis) qveynebidan msgavsi monacemebis homoseqsualuri urTierToba heteroseqsualur
miRebaa SesaZlebeli, maTi zedmetad ganzogadeba ma­ urTierTobasTan SedarebiT naklebadaa Seswavlili,
inc ar aris mizanSewonili. magram is aranakleb mravalferovania. vaginaluri aq-
amerikul gamokvlevaSi (Michael et al., 1994) gamokiTxva tis gamoklebiT, is moicavs heteroseqsualebis mier
Cautarda 3194 inglisurenovan monawiles. daaxloebiT aRweril yvela seqsualur aqtivobas, oralur-genita-
20%-ma uari Tqva gamokiTxvaze. miuxedavad imisa, luri kontaqtisa da urTierTmasturbaciis CaTvliT.
rom gamoikiTxes sakmarisi raodenobis piri, ar aris mamakacebTan es SeiZleba iyos analuri seqsi, qaleb-
gamoricxuli, rom maT, vinc uari Tqva gamokiTxvaze, Tan ki xelovnuri falosi. aseTi aqtis dros partni-
gansxvavebuli damokidebuleba hqondaT seqsis mimarT orebi rolebs icvlian an mudmivad aqtiur da pasiur
da gansxvavebuli seqsualuri qceva axasiaTebdaT. funqciebs inarCuneben.
ZiriTadi Sedegebi aseTia: gavrcelebuli Tvalsazrisis mixedviT, bevri seqsu-
w mamakacebi ufro xSirad fiqrobdnen seqsze, vidre aluri aqtivoba, romelic paTologiuradaa miCneuli,
qalebi. mamakacTa naxevari aRniSnavda, rom isini im SemTxvevaSi, rodesac is seqsualuri qcevis upira-
fiqrobdnen seqsze dReSi ramdenjerme; gamokiTxuli tes formas warmoadgens, mas drodadro mimarTaven,
qalebis umravlesoba am Temaze fiqrobda kviraSi rogorc heteroseqsualuri, aseve homoseqsualuri
ramdenjerme, an ufro iSviaTad; wyvilebi da is seqsualuri aqtivobis umniSvnelo
w im mamakacebisa da qalebis procentuli raodenoba, komponents warmoadgens. magaliTad, mtkivneuli sti-
romelic pasuxobda kiTxvas seqsualuri aqtis mulacia an garkveuli tansacmlis tareba agznebis
sixSiris Sesaxeb ase ganawilda: 14% _ ar hqoniaT misaRwevad.

_ 503 _
19 seqsualobasTan da genderul identobasTan dakavSirebuli problemebi

seqsualuri orientacia orientaciis adamianebis umetesoba, ZiriTadad, gr-


Zelvadian urTierTobebs aniWeben upiratesobas, ma-
qinsi da misi kolegebi (Kinsey et al., 1948) Tvlidnen,
gram orive jgufSi arsebobs umciresoba, romelic
rom adamianebis mkacrad dayofa orientaciis mixed-
xanmokle seqsualur kavSirebs amjobinebs.
viT homoseqsualebad da heteroseqsualebad SeuZle-
TviTidentifikacia mniSvnelovnad gansxvavebulia
belia. gamokveTil heteroseqsualebsa da homoseq-
erTi da imave seqsualuri orientaciis adamianebSi.
sualebs Soris Tavsdeba adamianTa jgufi, romelic
zogierT gamokveTil homoseqsuals aqvs Zlieri iden-
homoseqsualur da heteroseqsualur miziduloba-
tifikacia sxva homoseqsualebTan da maTTan urTier-
sa da fantaziebs sxvadasxva xarisxiT ganicdis. isi-
Toba bevrad urCevnia heteroseqsualebTan kontaqts.
ni CarTulni arian iseT qcevebsa da urTierTobeb-
Si, romlebic homoseqsualuri da heteroseqsualu-
seqsualuri orientaciis ganmsazRvreli
ri komponentebis nazavs warmoadgens da iTaviseben
cxovrebis iseT stils, romelSic homoseqsualuri
faqtorebi
da heteroseqsualuri elementebi sxvadasxva xarisxi- ucnobia, Tu ra faqtorebi ganapirobeben seqsualur
Taa warmodgenili. am da sxva mizezebis gamo, klainis orientacias. arsebobs ramdenime Teoria, romlebic
(Klein et al., 1985) mixedviT seqsualuri orientacia yuradRebas sxvadasxva faqtorebze amaxvilebs. esenia
unda Sefasdes eqvsi kriteriumis mixedviT. esaa seq- genetikuri faqtorebi, dabadebis rigiToba, hormo-
sualuri ltolva, seqsualuri fantaziebi, seqsualu- nuli zemoqmedeba, neiroanatomiuri gansxvavebebi da
ri qceva, emociuri upiratesoba, cxovrebis stili da fsiqologiuri faqtorebi (Mutanski et al., 2002).
TviTidentifikacia. homoseqsualuri da heteroseq-
genetikuri determinantebi
sualuri qcevis gamoxatva icvleba pirovnebis asaksa
da situaciasTan erTad. biseqsualuri mizidulobisa tyupebisa da naSvilebi pirebis Seswavla
da qcevis potencia ufro didia mozardebSi, vidre ramdenime mkvlevaris Tanaxmad, monozigoturi tyupe-
zrdasrul adamianebSi. homoseqsualuri qceva ufro bi homoseqsualobis TvalsazrisiT ufro xSirad gva-
maSinaa gamoxatuli, rodesac heteroseqsualuri qce- nan erTmaneTs, vidre dizigoturi tyupebi (Kallmann,
vis ganxorcieleba SeuZlebelia (magaliTad, cixeSi); 1952; Eckhert et al., 1986; Bailey and Pillard, 1991; King and
garda amisa, aseTi qceva ufro maSin aris daTrgunu- McDonald, 1992). es monacemebi eTanxmeba genetiku-
li, rodesac is miuRebelia religiuri mizezebis an ri etiologiis monacemebs, magram, agreTve, asaxavs
sazogadoebis uaryofiTi damokidebulebis gamo. im faqts, rom adreuli bavSvobisdroindeli garemo
zemoT aRniSnul kvlevaSi, qinsim daadgina (Kinsey et bevrad ufro msgavsia monozigoturi tyupebis, vidre
al., 1948), rom mamakacTa 10%-s aqvs homoseqsualuri dizigoturi tyupebis SemTxvevaSi. Svilad ayvanis ga-
qcevis met-naklebi gamocdileba minimum 3 wlis manZil- mokvlevebi SeiZleba adasturebdes am SesaZleblobas,
ze, xolo mamakacTa 4%-s _ mTeli cxovrebis ganmavlo- magram, jerjerobiT, ar aris xelmisawvdomi iseTi ga-
baSi. qinsi (Kinsey et al., 1953) aRniSnavda, rom 20-dan mokvleva, romelic saboloo daskvnis gakeTebis saSu-
35 wlamde martoxela qalebis 4%-ia mxolod homoseq- alebas mogvcemda.
sualuri orientaciis. arc erT gamokvlevaSi ar ga- molekuluri genetika da qromosomuli kvleva ar
moiyeneboda populaciis warmomadgenlobiTi (tipiuri) gvawvdis damajerebel mtkicebulebebs homoseqsual
nimuSi. ufro gviandeli SefasebiT, zusti cifrebi da heteroseqsual adamianebs Soris arsebul gansxva-
Seadgens daaxloebiT 3%-s mamakacebSi da 1%-s qalebSi vebaze (es exeba rogorc qalebs, ise mamakacebs).
(Gagnon and Simon, 1973; Laumann et al., 1994).
cxovrebis stili aris seqsualuri orientaciis dabadebis rigiToba
aspeqti, romelic icvleba kulturaluri faqto- ufrosi Zmis arseboba zrdis homoseqsualobis alba-
rebis Sesabamisad. miuxedavad amisa, sazogadoebaTa Tobas. mizezi ucnobia, magram arsebobs mosazreba,
umetesobaSi homoseqsualTa umravlesobis cxovre- rom dedis imunuri sistema mgrZnobiare xdeba mamro-
bis stili arafriT gansxvavdeba heteroseqsualebis biTi sqesis nayofis (embrionis) zogierTi aspeqtis mi-
cxovrebis stilisagan. danarCeni homoseqsualebi marT (Quinsey, 2003).
irCeven samuSaos da garTobas, romelic metwilad
hormonuli Teoriebi
arCeulia sapirispiro sqesis mier. homoseqsualebis
mcire nawili manerebiT da CacmulobiT sapirispiro cxovelebze Catarebuli kvleva gvaCvenebs, rom ZuZu-
sqess baZavs; zogjer, sakmaod utrirebulad (trans- mwovrebis Tavis tvinis Tandayolili paterni mded-
seqsualebisgan gansxvavebiT, isini amas maSinac akeTe- risTvisaa specifikuri, xolo mamris Tavis tvinis
ben, rodesac xvdebian, rom maTi genderuli identoba maxasiaTeblebis ganviTareba damokidebulia nayofSi
maT anatomiur sqess Seesabameba). orive seqsualuri androgenebis gamomuSavebaze. cxovelebSi, mamrisa da
mdedris Tavis tvinis maxasiaTeblebi ganapirobeben

_ 504 _
seqsualuri orientacia
gansxvavebul reproduqciul qcevas, rogoricaa, ma- seqsualur orientaciasTan dakavSirebuli
galiTad, sqesobrivi aqtis dros mamris mier mdedris fsiqologiuri problemebi
zemodan moqceva da lordozi seqsualurad aqtiur
nebismieri seqsualuri orientaciis mqone adamiani,
mdedrebSi. naTeli araa, informacia cxovelebSi ase-
metwilad, dakmayofilebulia da stabiluri ur-
Ti Sejvarebis nervuli kontrolis Sesaxeb Seesabameba
TierToba aqvs Tavis partniorTan. Tumca, adamianebi
Tu ara adamianTa seqsualur qcevas. isic unda aRi-
eqims seqsualur orientaciasTan dakavSirebiT rCe-
niSnos, rom Tumca mamri cxovelebi, drodadro, seq-
visTvis mainc mimarTaven. maTi problemebi SeiZleba
sualur urTierTobas sxva mamrebTan amyareben, eqs-
ramdenime kategoriad daiyos. am problemaTa didi
kluziurad homoseqsualuri qceva, albaT, mxolod
nawili exeba sazogadoebis damokidebulebas, reli-
adamianebs axasiaTebT.
giur Sexedulebebs, adamianis pirad Sexedulebebs,
Tu prenataluri androgenuli aqtivoba seqsualuri
romlebic winaaRmdegobaSi modis mis seqsualur
orientaciis ganmsazRvrelia, unda arsebobdes didi
orientaciasTan.
raodenobis homoseqsualuri orientaciis mqone ada-
miani im mamakacebs Soris, romlebsac prenataluri an- seqsualur orientaciasTan dakavSirebuli
drogenuli ukmarisoba an daqveiTebuli mgrZnobelo- gaurkvevloba
ba axasiaTebs da im qalebs Soris, romelTac andro- morcxvi da gamoucdeli axalgazrdebi, SesaZloa,
genebis siWarbiT gamowveuli sindromebi aReniSneba eqims konsultaciisTvis imis gamo mimarTaven, rom ar
(Byrne and Parsons, 1993). homoseqsualuri orientaciis aqvT mkafio warmodgena TavianTi seqsualuri orien-
maRali procenti gvxvdeba im qalebSi, romlebsac vi- taciis Sesaxeb. maTi daxmareba SeiZleba gulisxmieri
rilizebuli Tirkmelzeda jirkvlis Tandayolili saubriT. saubris dros maT saSualeba eZlevaT da-
hiperplazia axasiaTebT (Money et al., 1984; Byrne and fiqrdnen TavianT gancdebze da situaciaze, romel-
Parsons, 1993). am monacemebis interpretacia sadavoa, Sic amJamad imyofebian.
radgan es qalebi mamakacis gare genitaliebiT daibad-
nen, da, SesaZloa, maTi seqsualuri orientacia zr- mozardobis problemebi
dasrul cxovrebaSi amiT iyos gapirobebuli da ara axalgazrdebs, romlebic acnobiereben, rom nawilob-
hormonebis uSualo zegavleniT Tavis tvinze. riv an upiratesad homoseqsualebi arian, SesaZloa ar
hqondeT gaazrebuli, ras niSnavs homoseqsualad yo-
neiroanatomiuri gansxvaveba fna aratolerantul garemoSi. zogierTi aseTi axal-
naSromebi, romlebSic nacadia homoseqsual da hetero- gazrda skolaSi bulingis mxverplia. amerikeli sko-
seqsual mamakacebs Soris arsebuli gansxvavebebis axsna lis moswavleebis gamokvlevis Sedegad dadginda, rom
hipoTalamusis zogierTi birTvis struqturis safuZ- suiciduri ganzraxvebi da mcdelobebi ufro xSiria
velze (LeVay, 1991; Swaab and Hoffman, 1990), gakritikebu- homoseqsual vaJebTan, heteroseqsual vaJebTan Se-
lia teqnikuri mizezebis gamo (Byrne and Parsons, 1993). darebiT. es kanonzomiereba ar dadasturda moswavle
gogonebis gamokvleviT (Remafedi et al., 1998).
fsiqologiuri mizezebi
zogierT homoseqsual axalgazrdas ainteresebs,
Teoriebi seqsualuri orientaciis fsiqologiuri Seicvleba Tu ara misi seqsualuri orientacia asak-
mizezebis Sesaxeb eyrdnoba calkeuli SemTxvevebis Tan erTad. am sakiTxze ar arsebobs zusti informa-
fsiqoanalitikur gamokvlevebs an homoseqsualTa cia, magram, rogorc Cans, is, vinc zrdasrul asaks
`gansakuTrebulad SerCeul~ jgufebs. isini efuZneba miaRwevs heteroseqsualuri survilebisa da fanta-
mozardebis bavSvobisdroindel mogonebebs, romle- ziebis gareSe, SemdgomSi isini ar ganuviTardeba.
bic ar aris dasabuTebuli. es Teoriebi, Cveulebriv,
varaudobs, rom homoseqsualuri orientacia mamaka- problemebi mozrdili asakis adreul etapze
cebSi determinirebulia adreul bavSvobaSi mSobleb- nebismieri seqsualuri orientaciis adamianebma SeiZ-
Tan cudi urTierTobiT (distanciuri urTierToba leba specialistebs daxmarebisTvis mimarTon emoci-
mamasTan an masTan xangrZlivi daSoreba; zedmetad mz- uri aSlilobebis gamo, romlebic seqsualur an soci-
runveli deda). iTvleba, rom TiToeulma am faqtor- alur urTierTobebTan aris dakavSirebuli, an maSin,
Tagan SeiZleba SeuSalos heteroseqsualuri orienta- rodesac maTi seqsualuri ltolva konfliqtSi mo-
ciis ganviTarebas. aseve iTvleba, rom homoseqsualu- dis maT religiur rwmenasTan an sxva SexedulebebTan.
ri orientacia qalebSi momdinareobs adreul asakSi zogi homoseqsuali iTxovs daxmarebas mis mimarT ua-
problemuri urTierTobidan dedasTan, romelic an ryofiTi damokidebulebis gamo. zogi homoseqsuali
indiferentulia qaliSvilis mimarT an uaryofs mas qali Txovdeba da amis Semdeg mimarTavs specialis-
(Wolff, 1971). es Teoriebi mecnieruli faqtebiT ar tebs konsultaciisTvis (xSirad meuRlis TxovniT)
aris gamyarebuli. heteroseqsualuri aqtis disfunqciis gamo.

_ 505 _
19 seqsualobasTan da genderul identobasTan dakavSirebuli problemebi

saSualo asakis problemebi Setanilia kategoria iseTi iSviaTi aSlilobisTvis,


romelic froterizmis saxeliTaa cnobili. ICD-10-Si
nebismieri seqsualuri orientaciis mqone adamianebi,
es mdgomareoba Setanilia kategoriaSi `seqsualuri
romlebmac ver daamyares stabiluri seqsualuri ur-
upiratesobis sxva aSlilobebi~.
TierToba, marto rCebian da depresiiT xdebian Sepy-
robilni, Tu maT ar hyavT ojaxi da axlo megobrebi.
cxrili 19.1 seqsualuri da genderuli
mamakacebs, romlebic winaT SemTxveviTi xasiaTis seq-
identobis aSlilobebis klasifikacia
sualur kontaqtebs amyarebdnen, asakTan erTad SeiZ-
leba, gauWirdeT am tipis urTierTobebis damyareba. DSM-IV ICD-10
seqsualuri disfunqcia seqsualuri disfunqcia,
sxva problemebi romelic ar aris
gamowveuli organuli
sxva problemebi, xSirad, dakavSirebulia seqsualu- darRvevebiT*
ri gziT gadamdebi daavadebebis SiSTan. dResdReobiT seqsualuri ltolvis seqsualuri ltolvis
es aris Sidsis da aiv testze dadebiTi Sedegis SiSi. aSlilobebi daqveiTeba an ararseboba
seqsualuri ltolvis
am problemebis mqone adamianebi saWiroeben Sesabamis
daqveiTeba
samedicino mkurnalobas da konsultacias. seqsualuri zizRi seqsualuri zizRi
da seqsualuri
dakmayofilebis ararseboba
sqesTan da genderul identobasTan seqsualuri agznebis
dakavSirebuli problemebi aSliloba
seqsualuri agznebis genitaluri reaqciebis
sqesTan da genderul identobasTan aSliloba qalebSi ukmarisoba
dakavSirebuli problemebis klasifikaciebi ereqciuli disfunqcia
mamakacebSi
DSM-IV-sa da ICD-10-Si sqesisa da genderuli idento- orgazmuli aSlilobebi orgazmuli disfunqcia
bis problemebi sam jgufadaa dayofili: orgazmuli aSliloba
qalebSi
1. seqsualuri disfunqcia; orgazmuli aSliloba
2. aSlilobebi, romlebic klasificirebulia, rogorc mamakacebSi
naadrevi eakulacia naadrevi eakulacia
`parafilia~ DSM-IV-Si da `seqsualuri upirateso-
seqsualuri tkivilis
bebis aSliloba~ ICD-10-Si; aSlilobebi
3. genderuli identobis aSlilobebi. dispareunia araorganuli dispareunia
vaginizmi araorganuli vaginizmi
DSM-IV-Si es mdgomareobebi erTadaa dajgufe-
zogadi somaturi momatebuli seqsualuri
buli seqsualuri da genderuli identobis katego- mdgomareobiT gamowveuli ltolva
riaSi, xolo ICD-Si isini klasifikaciis or nawilSi seqsualuri disfunqcia
gvxvdebian: seqsualuri disfunqciebi Setanilia F52- parafiliebi seqsualuri upiratesobis
aSlilobebi**
Si. (`fsiqikur an qceviT faqtorebTan dakavSirebuli eqshibicionizmi eqshibicionizmi
fiziologiuri disfunqciebi~); seqsualuri upirate- fetiSizmi fetiSizmi
sobebis da genetikuri identurobis aSliloba moce- froterizmi -
mulia F60_69-Si (`mozrdilTa pirovnuli da qceviTi pedofilia pedofilia
aSlilobebi~). es orive klasifikacia gverdi-gverd seqsualuri mazoxizmi sadomazoxizmi
seqsualuri sadizmi
mocemulia cxrilSi 19.1. am or sistemaSi warmodge-
nili sami ZiriTadi kategoriidan TiToeuli qvekat- vuaierizmi vuaierizmi
fetiSuri transvestizmi fetiSuri transvestizmi
egoriebadaa dayofili. seqsualuri disfunqciebi
genderuli identobis sqesis identifikaciis
iyofa imis mixedviT, Tu seqsualuri reaqciis romel aSlilobebi aSlilobebi***
etapzea disfunqcia yvelaze metad gamoxatuli. aqe- bavSvebSi
dan gamomdinare, gamoiyofa seqsualuri survilis mozardebSi da
aSlilobebi, seqsualuri agznebis aSlilobebi da or- mozrdilebSi
gazmis aSlilobebi. arsebobs, agreTve, kategoriebi * ICD_10-Si seqsualuri disfunqcia F5-is nawils
warmoadgens (fiziologiur darRvevebTan da fizikur
mtkivneuli mdgomareobebis klasifikaciisTvis, rog-
faqtorebTan asocirebuli qceviTi sindromebi);
orebicaa vaginizmi da dispareunia. mcireodeni gansx- ** ICD_10-Si seqsualuri upiratesobis aSlilobebi F6-is
vaveba DSM-IV-sa da ICD-10-is terminologiaSi ilus- nawils warmoadgens (mozrdili adamianis pirovneba da
qceva). DSM _ IV-Tan Sedarebis gasaadvileblad, ICD _ 10-Si
trirebulia cxrilSi 19.1.
Setanili aSlilobebi aq gansxvavebuli TanmimdevrobiTaa
parafilias (seqsualuri upiratesobis aSlilobani) dalagebuli;
aqvs qvekategoriebi orive klasifikaciaSi. erTader- *** ICD_10-Si genederuli identobis aSlilobebi F6-is
nawils warmoadgens.
Ti mniSvnelovani gansxvaveba is aris, rom DSM-IV-Si

_ 506 _
sqesTan da genderul identobasTan dakavSirebuli problemebi

genderuli identobis aSlilobebi dayofilia aSli-


cxrili 19.2 seqsualuri partnioris mqone
lobebad, romlebic bavSvobis, mozardobis da zr-
16-44 wlis asakis adamianebis seqsualur fun­
dasruli asakisTvisaa damaxasiaTebeli. aseTi dayofa
qcionirebasTan dakavSirebuli proble­mebis
gvxvdeba mxolod DSM-IV-Si da ara ICD-10-Si. sixSire*

seqsualuri disfunqciebi grZeldeba grZeldeba


1 Tve (%) 6 Tve (%)
mamakacebSi seqsualuri disfunqcia gamoixateba
normaluri seqsualuri interesis daqveiTebaSi an mamakacebi
seqsualuri aqtis arasrulyofil ganxorcielebaSi, seqsualuri interesis 17 2
rac ganmeorebiT xasiaTs atarebs. qalebSi is um­ nakleboba
Tavresad ukavSirdeba aradamakmayofilebel seqsua­ 6 1
ereqciuli disfunqcia
lur gamocdilebas; seqsualuri aqti SeiZleba das­
naadrevi orgazmi 12 3
rulebuli iyos, magram ar axldes siamovnebis Se­
grZneba. amgvarad, Tu ra CaiTvleba normalur seq­ seqsualuri aqtis 9 2
sualur aqtad, an naklovan, aradamakmyofilebel SesrulebasTan
dakavSirebuli SfoTva
aqtad, seqsualuri partniorebis molodinzea da­
mo­kidebuli. magaliTad, erTi wyvili SeiZleba nor­ qalebi
malurad miiCnevdes, rom qals iSviaTad aqvs orgazmi, 40 10
seqsualuri interesis
xolo meore wyvilma ki, SesaZloa, analogiur vi­ nakleboba
TarebaSi eqims mimarTos.
orgazmis miRwevis uunaroba 14 4
rogorc iTqva, seqsualuri disfunqciis problemebi
dayofilia iseT problemebad, romlebic ukavSirdeba: tkivili koitusis dros 12 3

w seqsualur survilsa da seqsualur siamovnebas; seqsualuri aqtis 7 2


SesrulebasTan
w genitalur reaqcias (ereqciuli impotencia kacebSi dakavSirebuli SfoTva
da agznebis ararseboba qalebSi);
*monacemebis wyaro: Mercer et al., 2003. respondentebs
w orgazms (naadrevi an dagvianebuli eakulacia kaceb­ SeeZloT erTze meti aSlilobis dasaxeleba
Si da orgazmuli disfunqcia qalebSi);
w tkivils (vaginizmi da dispareunia qalebSi; mtkiv­ uTedma miuTiTa amJamindeli seqsualuri problemis
neuli eakulacia kacebSi). arsebobaze. mamakacebSi yvelaze ufro gavrcelebuli
unda gvaxsovdes, rom seqsualuri disfunqcia SesaZ­ problema iyo ereqciuli disfunqcia da naadrevi eak-
loa pirdapir ar gamomJRavndes, magram Tavi iCinos sxva ulacia, xolo qalebSi ki, ZiriTadad, vaginaluri sim-
saxis CivilebiT (depresia, uZiloba, ginekologiuri Srale da iSviaTi orgazmi. problemebis mqone adami-
problemebi) pacientis interviuirebis dros. anTa naxevarma gamoxata daxmarebis miRebis survili,
magram mxolod aTidan erTma miiRo daxmareba. meore
seqsualuri disfunqciis gavrcelebis sixSire gamokvlevaSi (Nazareth et al., 2003), gamokiTxva Cau-
britaneTSi, stratificirebuli SerCeviT Seiswav­ tarda londonis 13 samedicino samsaxuris pacients.
les 16-dan 44 wlamde 11161 respondenti. sTxoves kiTxvarebze pasuxi gasca gamokiTxulTa 70%-ma. mamak-
daesaxelebinaT seqsualuri problemeba, romlis xan­ acebis, daaxloebiT, 22% da qalebis 40% akmayofileb-
grZlivoba 1 Tveze da 6 Tveze meti xani grZeldeboda da seqsualuri xasiaTis problemis ICD-10-Si war-
(Mercer et al., 2003). monawileTa 65%-ma gasca pasuxi modgenil diagnostikur kriteriumebs. yvelaze xSir
dasmul kiTxvebs. ar aris cnobili, respondentebis problemebs warmoadgenda orgazmis inhibicia qalebSi
mier aRwerili problemebi ramdenad Seesabameboda (19%), seqsualuri ltolvis ararseboba an daqveiTeba
seqsualuri disfunqciis diagnostikur kriteriumebs. (qalebis 17 da mamakacebis 7%), ereqciuli disfunqcia
maTi pasuxebi mocemulia cxrilSi 19.2. mamakacebTan mamakacebSi (9%) da seqsualuri agznebis disfunqcia
SedarebiT, bevrad metma qalma ganacxada problemebis qalebSi (3.6%).
arsebobis Sesaxeb. orive jgufSi problemebi metwilad samkurnalod mosuli wyvilebis, daaxloebiT, erTi
6 Tveze naklebi xangrZlivobis iyo. mesamedidan orive partniors hqonda problemebi.
or britanul kvlevaSi Seiswavles zogadi samedici- Cveulebriv, es iyo daqveiTebuli libido qalebSi
no praqtikis pacientebi. erT-erTSi (Dunn et al., 1998) da naadrevi eakulacia kacebSi. seqsualuri xasiaTis
Catarda safosto gamokiTxva, romelSic responden- problemebis gavrcelebis sixSire da seqsualuri
tebi avsebdnen fostiT miRebul formebs. responden- disfunqciis mizezebi da mkurnaloba Semdeg wyaroSia
ti mamakacebis erTma mesamedma da qalebis orma mex- ganxiluli: Heiman (2002a).

_ 507 _
19 seqsualobasTan da genderul identobasTan dakavSirebuli problemebi

seqsualuri disfunqciis zogadi mizezebi daavadebiT gamowveul uZlurebasTan (cxrili 19.3).


im daavadebebs Soris, romlebic uSualod moqmedeben
seqsualuri disfunqcia Cndeba faqtorebis sxvadasxva
seqsualuri aqtis ganxorcielebaze, gansakuTrebiT
kombinaciebis Sedegad. esaa:
mniSvnelovania Saqriani diabeti. erT-erTi gamokvle-
zogadad, cudi urTierToba partniorTan, daqveiTe-
vis mixedviT, pirveli tipis diabetis mqone mamakacTa
buli seqsualuri ltolva, seqsualuri teqnikis ar-
22%-sa da qalebis 27%-s aReniSneboda xangrZlivi se-
codna da seqsualur aqtTan dakavSirebuli SfoTva.
qsualuri disfunqcia. iTvleba, rom es disfunqcia
sxva mniSvnelovani faqtorebia: fizikuri daavadeba,
dakavSirebulia avtonomiur neiropaTiasTan an vasku-
depresiuli da SfoTviTi aSliloba, medikamentebis
lur darRvevasTan. qalebis sakontrolo jgufSi se-
miReba, alkoholisa da narkomoxmareba. zogierTi
qsualuri disfunqcia asocirebuli iyo depresiasTan
es faqtori aq aris ganxiluli. rodesac vikvlevT
(Enzlin et al., 2002, 2003). diabetis seqsualuri disfun-
konkretul pirovnebaSi seqsualuri disfunqciis eti-
qciis paTofiziologia ganxilulia Semdeg wyaroSi:
ologias, aucilebelia gaviTvaliswinoT, rom xSirad
Morano, 2003.
saqme gvaqvs rogorc fsiqologiur, ise fizikur faq-
miokardiumis infarqtis Semdgomi seqsualuri dis-
torebTan.
funqcia, SesaZloa, ufro SfoTviTa da medikamentebis
seqsualuri ltolvis daqveiTeba gverdiTi movlenebiT iyos gamowveuli, vidre fizi-
seqsualuri ltolva gansxvavebulia sxvadasxva adami- kuri mizezebiT (H.A. Taylor, 1999). ZiriTadad, kavSiri
anSi, magram amis mizezi ar aris cnobili. mamakacebSi,
gazrdili seqsualuri moTxovnileba pubertatis pe- cxrili 19.3 seqsualur disfunqciasTan
riodSi dakavSirebulia androgenebis gamoyofis ga- xSirad asocirebuli zogadi samedicino da
ZlierebasTan. amis sapirispirod, androgenebis Sem- qirurgiuli problemebi
cireba kastraciis, estrogenebiT mkurnalobisa da
samedicino
antiandrogenuli wamlebis miRebis dros, asustebs
mamakacis seqsualur ltolvas. Tumca, androgenebis endokrinuli

dabal donesa da sust seqsualur ltolvas Soris w diabeti, hiperTiroidizmi, miqsedema


mkafio kavSiri ar dadginda im mamakacebSi, romlebic
w adisonis daavadeba, hiperprolaqtinemia
am problemis gamo daxmarebas mimarTavdnen. agreTve,
androgenebiT mkurnaloba, Cveulebriv, ar aZlierebs ginekologia

seqsualur ltolvas im mamakacebSi, romelTac norm- w vaginiti, endometriozi, menjis infeqciebi


aluri endokrinuli funqciebi aqvT. Tumca, andro-
kardiovaskuluri
genebis dabali dozebi garkveulad zrdis seqsualur
ltolvas qalebSi (Hawton, 1985). w angina peqtoris, gadatanili miokardiumis infarqti

respiratoruli
SfoTva
w asTma, sasunTqi gzebis obstruqciuli daavadeba
SfoTva seqsualuri disfunqciis mniSvnelovani mize-
zia. zogjer SfoTva SiSis gamomwvevi adreuli ga- arTriti
mocdilebis Sedegia. aseTia mamakacis mier marcxis w nebismieri mizeziT gamowveuli arTriti
gancda pirveli seqsualuri aqtis ganxorcielebisas
Tirkmlis
an seqsualuri Zaladoba qalebSi. zogjer, SfoTva
gamowveulia mSoblebis an sxvaTa monaTxrobiT seq- w Tirkmlis ukmarisoba dializiT an dializis gareSe
sualuri urTierTobebis SiSis momgvreli aspeqtebis nevrologiuri
Sesaxeb. fsiqoanalitikosebi Tvlian, rom seqsua-
w menjis avtonomiuri neiropaTia, xerxemlis dazianeba,
lur urTierTobebTan dakavSirebuli SfoTva mom- insulti
dinareobs kidev ufro adrindeli gamocdilebidan,
qirurgiuli
kerZod, biWis uunarobidan gadalaxos oidiposis kom-
pleqsi da gogonas uunarobidan daZlios msgavsi mi- w masteqtomia
jaWvuloba mamis mimarT (gv. 96). am Tvalsazriss mec- w kolostomia, ileostomia
nieruli dasabuTeba ar gaaCnia.
w ooforeqtomia
fizikuri daavadeba da qirurgiuli mkurnaloba w epiziotomia, saSvilosnos daweva
seqsualuri disfunqcia zogjer seqsualuri kon-
w amputacia
taqtisgan Tavis Sekavebis Sedegia, rac dakavSire-
bulia orsulobasa da mSobiarobasTan an fizikuri Hawton and Oppenheimer (1983). adaptirebuli versia

_ 508 _
sqesTan da genderul identobasTan dakavSirebuli problemebi
seqsualur disfunqcias da fizikur daavadebas an mis w problemis formulireba. problema formulirebuli
mkurnalobas Soris, naTelia. da mainc, eqimebi xSirad unda iyos TiTouli pacientis TvalsazrisiT.
ver acnobiereben im Sedegebs, romlebic mohyveba daa- interviuerma ar unda gamotovos detalebi, mxolod
vadebas seqsualuri aqtivobis TvalsazrisiT da mis- imitom, rom maTze saubrisas uxerxulad grZnobs
gan gamomdinare (xSirad araTvalsaCino) problemebs. Tavs.
w problemis warmoSoba da ganviTareba. mocemuli
medikamenturi mkurnalobis efeqti
pro­blema mudam arsebobda, Tu normaluri fun­
zog wamals gaaCnia gverdiTi movlenebi, romlebic
qcionirebis periodis Semdeg gamovlinda.
seqsualur funqciaze zemoqmedebs (ix. cxrili 19.4).
w Tavs iCens Tu ara es problema erTze met par­
es, upirveles yovlisa, exeba antihipertenziul pre­
tniorTan? es kiTxva TiToeul partniors cal-
paratebs (gansakuTrebiT, adrenoceptorebis an­ta­­
calke unda davusvaT.
gonistebs), antifsiqozur preparatebs (gan­sa­kuT­
rebiT, Tioridazins), monoamin oqsidazas in­hibi­ w seqsualuri ltolvis intensivoba dgindeba Ti­
torebs da serotoninis ukumitacebis SerCeviT in­ Teuli partnioris cal-calke gamokiTxviT. kiTxvebi
hibitorebs. anqsiolizuri da sedaciuri prepa­ra­tebi exeba seqsualuri aqtisa da masturbaciis sixSires,
da hormonebi ufro metad zemoqmedebs mamakacebis azrebs seqsis Sesaxeb da seqsualur agznebasTan
seqsualur aqtivobaze, vidre qalebisaze. zemoT dakavSirebul SegrZnebebs.
CamoTvlili wamlebis garda, alkoholi da e.w. quCis w seqsualuri teqnikis codna da seqsTan dakavSirebuli
narkotikebis moxmareba uaryofiTad moqmedebs SfoTva. dasadgenia mcdari informaciisa da SfoTvis
seqsualuri aqtis xarisxze. wyaro. kiTxvebi exeba ojaxis damokidebulebas seqsis
mimarT, seqsis Sesaxeb gaTviTcnobierebulobis
zogadi midgoma seqsualuri disfunqciis mqone
xarisxs da seqsualur gamocdilebas. TiToeul
pacientebis gamokvlevis mimarT
respondents ekiTxebian, Tu romel seqsualur
anamnezis Sekreba teqnikas iyenebs misi partniori.
interviu unda CavutaroT, rogorc pacients, ise w socialuri urTierToba sapirispiro sqesTan. aris
mis seqsualur partniors. maT jer cal-calke unda Tu ara romelime partniorTagani morcxvi da
SevxvdeT, Semdeg ki _ erTad. mniSvnelovania, rom axasiaTebs Tu ara socialuri inhibicia.
gamokvleva Semdegi sqemiT mimdinareobdes (cx. 19.5):
w wyvilis socialuri urTierToba. zogierTi wyvili
daxmarebas iTxovs iseTi seqsualuri problemis
cxrili 19.4 zogierTi preparati, romelic gamo, romelic warmoadgens col-qmris konfliqtis
uaryofiTad moqmedebs seqsualur funqciaze
Sedegs da ara mis mizezs (rogorc es wyvils mcdarad
hipertenziis sawinaaRmdego preparatebi hgonia).
w diuretikebi, spironolaqtoni, simpaTolitikebi
cxrili 19.5 seqsualuri disfunqciis Sefaseba
w α-blokatorebi, β-blokatorebi
gansazRvre problema (gamokiTxe orive partniori)
antidepresantebi
warmoSoba da mimdinareoba
w triciklurebi, maoi, serotoninis ukumitacebis
ra xdeba sxva partniorebTan urTierTobaSi
specifikuri inhibitorebi
seqsualuri ltolva
guneb-ganwyobis regulatorebi
codna da SiSi
w liTiumi
socialuri urTierTobebi (zogadad)
anqsiolitikebi da hipnotikebi
socialuri urTierTobebi partniorebs Soris
w benzodiazepinebi
fsiqikuri aSliloba
antifsiqozuri medikamentebi
fsiqoaqtiuri nivTierebebis avadmoxmareba
w gansakuTrebiT Tioridazini
somaturi daavadeba; Terapiuli an qirurgiuli mkurnaloba
hormonaluri agentebi
ratom iTxovs pacienti swored axla daxmarebas?
w anaboluri steroidebi, kortikosteroidebi,
estrogenebi fizikuri mdgomareobis gamokvleva

arasworad moxmarebuli fsiqoaqtiuri nivTierebebi laboratoriuli gamokvlevebi (ix. teqsti)

w Tambaqo, alkoholi, kokaini, marixuana ereqciuli funqciis specialuri gamokvlevebi

_ 509 _
19 seqsualobasTan da genderul identobasTan dakavSirebuli problemebi

w fsiqikuri aSliloba. xom ar aReniSneba erT-erT


cxrili 19.6 seqsualuri disfunqciis
partniors fsiqikuri aSliloba (gansakuTrebiT
mqone mamakacebis fizikuri gamokvlevis
depresiuli aSliloba), romelmac, SeiZleba, ga­
mniSvnelovani aspeqtebi
moiwvios seqsualuri xasiaTis problemebi, an
uSualod im wamlebis zemoqmedebis Sedegad, rom­ zogadi gamokvleva (gansakuTrebiT mimarTulia
Saqriani diabetis, farisebri jirkvlis darRvevisa da
liTac pacienti mkurnalobs (ix. cxrili 19.4). Tirkmelzeda jirkvlis paTologiis gamovlenaze)
w alkohol da narkomoxmareba (ix. zemoT).
Tmis safaris ganawileba
w fizikuri daavadeba da samedicino an qirurgiuli
ginekomastia
mkurnaloba. gansakuTrebuli yuradReba unda mivaq­
cioT faqtorebs, romlebic mocemulia cxrilebSi sisxlis wneva
19.3 da 19.4. periferiuli pulsi
w ratom mogvmarTa wyvilma daxmarebisTvis swored Tvalis fskeri
am dros? SeiZleba seqsualuri problemebi ufro
refleqsebi
seriozuli gaxda an erT-erTi partniori meores
daemuqra, rom gawyvetda masTan seqsualur ur­ periferiuli SegrZnebebi
TierTobas am problemebis gamo. zogadi gamokvleva

fizikuri mdgomareobis Semowmeba da specialuri penisi: kongenitaluri anomaliebi, rbili qsovili,


pulsacia, mtkivneuloba, fibrozuli qsovili, infeqcia,
gamokvleva
ureTraluri gamoyofa
fizikuri mdgomareobis Semowmeba. aucilebelia Se­
saTesle jirkvlebi: zoma, simetriuloba, simkvrive, Segr­
vamowmoT pacientis fizikuri mdgomareoba, Tu Zneba
zogadi profilis eqims an sxva specialists jer ar
prostata - daaxloebiT 50 wels gadacilebul mamakacebSi
Cautarebia misi Semowmeba (ix. cxrili 19.6)
garkveul SemTxvevebSi unda CavataroT labo­ Hawton, 1985. adaptirebuli versia
rato­riuli analizebi (mag., uzmoze izomeba Sa­
qari da ganisazRvreba testosteronis, sasqeso tomiisa da fiziologiis Sesaxeb;
hormonebis SemakavSirebeli globulinis, luTeinis 4. isini monawileoben safexurebrivi amocanebis Ses­
mastimulirebeli hormonisa da prolaqtinis done rulebaSi.
ereqciuli disfunqciis mqone mamakacebSi). mastersi da jonsoni Tvlidnen, rom kidev arse­
damatebiTi informacia seqsualuri disfunqciis bobs ori mniSvnelovani faqtori. pirveli isaa,
mqone pirebis gamokvlevis Sesaxeb mocemulia Semdeg rom mkurnaloba intensiuri unda iyos. magaliTad,
wyaroSi: Tomlinson, 2005. orive partniors yoveldRiurad unda vxvdebodeT
daaxloebiT sami kviris ganmavlobaSi. meorec, mkur­
zogadi midgoma seqsualuri disfunqciis
mkurnalobis mimarT naloba unda Caataros mamakacma da qalma Terapevtma,
romlebic wyvilSi imuSaveben. rogorc gairkva, arc
iqamde, sanam daviwyebT seqsualuri xasiaTis prob­
erTi am damatebiTi faqtorebidan ar aris ZiriTadi.
lemaze muSaobas, mniSvnelovania gadavwyvitoT, xom
kargi Sedegebi miiReba maSinac, rodesac mkurnaloba
ar aris ufro mizanSewonili wyvilebis Terapiis
kviraSi erTxel tardeba da rodesac wyvilTan erTi
Catareba, radgan seqsualuri xasiaTis problema
Terapevti muSaobs.
meoradia, urTierTobis problemas mosdevs. Tu
wyvilis mkurnaloba. miuxedavad imisa, rom Sedegebi
aucilebelia mkurnalobis fokusireba seqsualur
ukeTesia, rodesac wyvils erTad mkurnaloben, gar­
problemaze, SeiZleba sakmarisi aRmoCndes mxolod
kveuli daxmareba SeiZleba gaewios pacients, romelsac
rCevis micema da pacientis informireba.
mudmivi partniori ara hyavs. aseT pacientebs Se­
Tu rekomendebulia seqs-Terapiis Catareba, is
saZlebloba eZlevaT imsjelon TavianT siZneleebze
mimarTuli unda iyos orive partniorze. Cveulebrivi
da maTi daZlevis gzebze, rac, zogjer, xels uwyobs
midgoma, romelic didwilad eyrdnoba mastersisa
socialuri inhibiciis moxsnas.
da jonsonis naSroms (Masters and Johnson, 1970), oTx
komunikacia ar aris mxolod konkretul seqsualur
specifikur punqts Seicavs:
problemebze Tavisuflad saubris unari. is, ag­
1. partniorebs erTad mkurnaloben; reTve, gulisxmobs meore adamianis survilebisa da
2. maT exmarebian, rom ukeTesi komunikacia daamyaron grZnobebis ukeTes gagebas. TiTeul partniors hgonia,
seqsualur urTierTobaze saubrisas; rom meorem instinqturad icis, Tu rogor mianiWos
3. isini iReben informacias seqsualuri aqtis ana­ mas siamovneba seqsualuri aqtis dros. amitom, igi

_ 510 _
sqesTan da genderul identobasTan dakavSirebuli problemebi
partnioris uunarobas, mianiWos mas siamovneba, ise sxva saxis problemebis SemTxvevaSi (Hawton et al.,
miawers ara partnioris arainformirebulobas, ara­ 1986).
med sxva mizezebs (mag., partniori nakleb interess
seqsualuri disfunqciis tipebi
iCens mis mimarT, an ar uyvars igi). am problemis
movla SesaZlebeli gaxdeba, Tu partniorebi TavianT seqsualuri survilis nakleboba an dakargva
survils ufro gulwrfelad gamoxataven. (hipoaqtiuri seqsualuri ltolva)
informaciis miwodeba. miwodebuli informacia, aRwera da mizezebi. Civili seqsualuri survilis
Zi­riTadad, seqsualuri reaqciis fiziologiur daq­veiTebis Taobaze ufro metad qalebTanaa gavr­
aspeqts exeba. magaliTad, Tu problemas warmoadgens celebuli. termini `seqsualuri survilis nakleboba~
anorgazmia qalebSi, eqimma unda auxsnas pacients, rom imaze miuTiTebs, rom es mdgomareoba seqsualuri
qals ufro didi dro sWirdeba seqsualuri agznebis cxovrebis dasawyisidanve aRiniSneba. termini `seqsua­
misaRwevad da xazi gausvas erotikuli stimulaciis luri survilis dakargva~ imaze miuTiTebs, rom es
mniSvnelobas (magaliTad, klitoris stimulacia), mdgomareoba gamovlinda normaluri intensivobis
rac iwvevs vaginalur lubrikacias. swored SerCeuli seqsualuri survilis qonis Semdeg. survilis da­
literatura seqsualuri ganaTlebis Sesaxeb, ganam­ kargva SeiZleba iyos globaluri an situaciuri.
tkicebs Terapevtis rCeviT miRebul efeqts. xSirad, seqsualuri survilis globaluri nakleboba mi­
aseTi konsultacia seqsualuri disfunqciebis mkur­ u­TiTebs seqsualuri ltolvis sisusteze, rac bio­
nalobis umniSvnelovanesi nawilia. logiuradaa ganpirobebuli, an homoseqsualur ori­
safexurebrivi davalebebis Sesruleba iwyeba nazi entaciaze, Tu Civili exeba heteroseqsualur kon­
fizikuri kontaqtiT. wyvilebs aqezeben, rom mieferon taqts.
partnioris sxeulis nebismier nawils, genitaliebis survilis globaluri dakargva zogad samedicino
garda, raTa siamovneba mianiWon mas. mastersi da an fsiqiatriul mizezze miuTiTebs. zogadi sa­
jonsoni amas `agznebis keras~ uwodeben. amis Semdeg medicino mizezebia testosteronis dabali done,
wyvils SeuZlia erTmaneTis genitaliebis stimulireba, prolaqtinis maRali done, sistemuri daavadeba, gi­
magram ar aqvs ufleba gadavides penetraciaze. orive nekologiuri daavadeba an zogierTi medikamentis
safexurze, TiToeul partniors aqezeben aRmoaCinos (mag., antifsiqozuri wamlebi an susi-ebi) gverdiTi
is gamocdileba, romelic yvelaze didi siamovnebis movlenebi. fsiqiatriuli mizezebia depresiuli aS­
momgvrelia misi partniorisTvis da mianiWos mas liloba, seqsualuri travmis Sedegebi da mZime
am tipis siamovneba. garda amisa, partniorebs ar intrafsiqikuri konfliqti, romelic seqsualuri
rTaven imis nebas, rom amowmon sakuTari seqsualuri sur­vilis damuxruWebas iwvevs. depresiuli aSli­
agznebis xarisxi, radgan am tipis Semowmeba, zogadad, lobis Semdeg seqsualuri survili sustdeba, magram
inhibiciuri efeqtis mqonea. am saxis Semowmeba tipiuri misi intensivoba, Cveulebriv, pirvandel dones
qcevaa seqsualuri aSlilobis mqone adamianebisTvis. ubrundeba depresiuli mdgomareobidan gamosvlis
mas `mayureblis rolSi~ yofna ewodeba. safexurebrivi Semdeg. Tumca, is, zogjer, SemdgomSic susti rCeba.
davalebebi ara mxolod uSualo sargeblis momtania, qalebSi seqsualuri survili SeiZleba Semcirdes
aramed, agreTve, exmareba partniorebs faruli Si­ premenstrualur periodSi, orsulobis dros da
Sebis gamovlenaSi an iseTi sferoebis aRmoCenaSi, uSualod mis Semdeg (zog qalTan _ ufro xangrZlivi
romlebic ganxilvas saWiroebs. drois manZilze), agreTve histereqtomiis an mkerdis
damatebiTi informacia wyvilebTan seqsualuri Te­ mokveTis Semdeg. qalebs, romlebsac aReniSnebaT
rapiis Sesaxeb Semdeg wyaroebSia mocemuli: Hawton, seqsualuri survilis dakargva am mizezebis gamo,
1995; Crowe, 1998. unda avuxsnaT, rom es gavrcelebul da xanmokle
movlenas warmoadgens.
seqs-Terapiis Sedegebi
survilis situaciuri dakargva asaxavs zogad
arsebobs seqs-Terapiis ramdenime kontrolirebadi
problemebs partniorebis urTierTobaSi.
kvleva. wina kvlevebiT dadginda, rom zemoT aRwerili
gamokvleva. fsiqikuri aSlilobis mqone qalebTan
zogadi meTodebi warmatebulia SemTxvevaTa, daax­
xSirad xdeba seqsualur survilTan da agznebasTan
loebiT, erT mesamedSi, xolo kidev erT mesamedSi
dakavSirebuli problemebis ignorireba. maT unda
mniSvnelovan gaumjobesebas iwvevs (Heinman and
mieceT saSualeba isaubron TavianT seqsualur cxov­
LoPiccolo, 1983; Hawton et al., 1986). mkurnalobiT miR­
rebaze qal specialistebTan.
weuli gaumjobeseba Tveebis ganmavlobaSi narCundeba
seqsualuri survilis Sefaseba xdeba SekiTxvebis
(Heinman and LoPiccolo, 1983), magram SeiZleba ar
dasmiT Semdegi Temebis garSemo:
SenarCundes Terapiidan sami wlis Semdeg (De Amicis et
w fantaziebi. seqsualuri Sinaarsis fantaziebisa da
al., 1985). Sedegebi dadebiTia, rogorc grZelvadiani,

_ 511 _
19 seqsualobasTan da genderul identobasTan dakavSirebuli problemebi
sizmrebis sixSire da buneba. spermis danaxva, spermis suni; zogjer kocnac ki).
w seqsualuri qcevis survili da sixSire (partniorTan specifikuri SiSis miuxedavad, maT SeiZleba mainc
erTad an marto); miiRon siamovneba seqsualuri aqtisagan sxva mizezebis
gamo. seqsualuri SiSis Sefaseba da mkurnaloba zemoT
potenciuri mizezebis Sefaseba xdeba SekiTxvebis
aRweril zogad midgomas efuZneba (gv. 509-10).
dasmiT Semdegi Temebis garSemo:
w urTierTobis problemebi: siyvarulis dakargva; seqsualuri agznebis aSliloba qalebSi
brazi da a.S; qalebSi seqsualuri agznebis nakleboba gamoixateba
w seqsualuri orientacia. seqsualuri preferenciebi; vaginaluri simSraliT an lubrikaciis ukmarisobiT,
w daRliloba, SfoTva, depresia; rac, SeiZleba, garkveuli mizezebiT iyos gamowveuli.
esaa:
w warsuli seqsualuri gamocdileba, romelic SiSsa
da zizRs iwvevs; w arasakmarisi erotikuli stimulacia partnioris
mxridan;
w zogadi samedicino mizezebi: unda gaviTvaliswinoT
yvela zemoT CamoTvlili mizezi. calkeul Sem­ w seqsualuri interesis nakleboba;
TxvevebSi saWiro xdeba testosteronisa da pro­ w seqsualur aqtTan dakavSirebuli SfoTva.
laqtinis donis gazomva. menopauzis Semdgom hormonul cvlilebebs mohyveba
seqsualuri survilis aSlilobebis gamokvleva mo­ vaginaluri sekreciis Semcireba. misi gamokvleva da
cemulia Semdeg wyaroSi: Rosen and Leiblum, 1987. mkurnaloba zemoT aRweril zogad midgomas efuZneba
mkurnaloba. radgan kvleviT miRebuli mtki­ (gv. 509-10). arsebobs monacemebi sildenafil citratis
cebuleba mwiria, mkurnaloba, ZiriTadad, klini­ dadebiTi efeqtis Sesaxeb, magram kontrolirebadi
kur gamocdilebazea dafuZnebuli. unda moxdes klinikuri kvleviT (Basson et al., 2002) ar dadasturda
ne­bismieri fsiqikuri an somaturi mizezis mkur­ placebosagan mniSvnelovani gansxvaveba. Sesabamisad,
naloba. konkretuli SemTxvevis mizezebidan an am preparatis efeqturobis dadgena damatebiT kvle­
pacientis survilidan gamomdinare SegviZlia gamo­ vas moiTxovs. yovel SemTxvevaSi, medikamenturi
viyenoT wyvilebis Terapia, kognituri Terapia an mkurnaloba unda dainiSnos fsiqologiuri da sxva
konsultacia. testosteronma SeiZleba gaaZlieros potenciuri mizezebis sruli gaTvaliswinebis Semdeg
seqsualuri survili testosteronis dabali donis (Bancroft, 2002).
mqone pacientebSi, magram kontrolirebadi kvlevebi
ar aCvenebs seqsualuri survilis stabilur zrdas
ereqciuli aSliloba mamakacebSi
im pacientebSi, romlebsac axasiaTebT susti ereqciuli aSlilobis dros SeuZlebelia ereqciis
seqsualuri survili da testosteronis normaluri miRweva an misi sakmarisi droiT SenarCuneba sqesobrivi
done. apomorfinis yoveldRiuri gamoyeneba hipoaq­ aqtis dasrulebamde. es SeiZleba moxdes pirvelive
tiuri seqsualuri survilis aSlilobis mqone pre­ aqtis dros (pirveladi ereqciuli disfunqcia) an
menopauzul qalebSi kargi Sedegis momtania (Caruso et ganviTardes normaluri funqcionirebis periodis
al., 2004), Tumca es sakiTxi Semdgom kvlevas saWiroebs. mere (meoradi disfunqcia). naadrevi eakulaciisagan
gansxvavebiT ereqciuli aSliloba ufro xSirad
seqsualuri aversiuli aSliloba gvxdeba asakovan mamakacebSi.
seqsualuri siamovneba zogjer icvleba zizRiT ge­ mizezebi. pirveladi disfunqcia SeiZleba aRmocen­
nitaluri kontaqtis mimarT. rodesac es aversia des susti seqsualuri ltolvisa da seqsualur aqtTan
persistentuli an Zlieria da mas Tan erTvis seq­ dakavSirebuli SfoTvis kombinaciis Sedegad. meoradi
sualur partniorTan yvela saxis genitaliuri seq­ disfunqciis mizezi SeiZleba iyos seqsualuri draivis
sualuri kontaqtisTvis Tavis arideba, es mdgomareoba Sesusteba saSualo asakis an xandazmul mamakacebSi,
klasificirebulia, rogorc seqsualuri aversiuli interesis dakargva seqsualuri partnioris mi­
aSliloba. misi mizezebi ar aris naTeli. isini, marT, SfoTva, depresiuli aSliloba, organuli da­
rogorc Cans, hipoaqtiuri seqsualuri survilis avadeba da misi mkurnaloba. iTvleba, rom penisis
aSlilobis fsiqologiuri mizezebis msgavsia da maTi qsovilebisTvis sisxlis miwodebis moSla ereqciuli
Sefaseba da mkurnaloba hipoaqtiuri seqsualuri disfunqciis mniSvnelovani mizezia da zogierT fi­
survilis aSlilobis msgavsad unda xdebodes. zikur daavadebasTan (diabeti, periferiuli vasku­
luri daavadeba) aris asocirebuli.
specifikuri seqsualuri SiSi gamokvleva. gansakuTrebiT mniSvnelovania gamokv­
zogi qali Zlier SfoTvas ganicdis seqsualuri aqtis levis Semdegi aspeqtebi:
zogierTi aspeqtis gamo (mag., genitaliebze Sexeba, w aRiniSneboda Tu ara normaluri funqcionireba wi­

_ 512 _
sqesTan da genderul identobasTan dakavSirebuli problemebi
na periodSi? ereqciuli aSliloba SeiZleba dro­ Sesaxeb. yvelaze xSiri gverdiTi movlenebia: Tavis
ebiT movlenas warmoadgendes, romelic Tavs iCens tkivili, gawiTleba, dispepsia da cxviris gaWedva.
stresis dros an partnioris mimarT interesis xangrZlivi mkurnalobis Sedegad es gverdiTi
dakargvis SemTxvevaSi. movlenebi Cveulebriv mcirdeba. am sami preparatidan
w aRiniSneba Tu ara ereqciuli disfunqcia erTze met tadalafils aqvs yvelaze xangrZlivi naxevrad daSlis
partniorTan urTierTobisas? periodi da masze reaqcia yvelaze didxans gastans.
damatebiTi informaciisTvis sildenafilis Sesaxeb
w aRiniSneba Tu ara ereqcia erotikuli stimulaciis
ix. Kuthe, 2003.
(sasiyvarulo TamaSebis) dros?
vaskuluri da neirogenuli mizezebis mkurnaloba.
w aRiniSneba Tu ara ereqcia gaRviZebisas an mastur­ arsebobs vaskuluri an neirogenuli paTologiebiT
baciis Sedegad? dadebiTi pasuxi imaze miuTiTebs, (maT Soris diabetis mimarT meoradi paTologiebiT)
rom ereqciis disfunqcia ufro fsiqologiuri gamowveuli impotenciis mkurnalobis ramdenime
mizeziTaa gamowveuli. saxe. es meTodebia: medikamentebi, vakuumis aparati,
w aRiniSneba Tu ara alkohol an narkomoxmareba? vaskuluri paTologiebis qirurgiuli koreqcia da
(hkiTxeT pacients da mis partniors). penisis proTezi.
w xom ar aris disfunqcia gamowveuli medikamentebis w intrakavernozuli inieqciebi. gluvi kunTis re­
miRebiT? laqsanti papaverini an α-receptorebis blokatori
specialuri testireba ereqciuli disfunqciis fenoqsinbenzamini iwveven ereqcias, ris gamoc maT
dros. rodesac disfunqciis etiologia daudgenelia impotenciis samkurnalod xmaroben (Virag, 1982;
anamnezis Sekrebis Semdeg, unda gakeTdes sisxlis Padma-Nathan et al., 1987, Lee et al., 1988). alprostadili
analizi da Catardes pacientis fizikuri janmrTe­ SedarebiT axali wamalia, romelsac intrakavernozuli
lobis da ramdenime specialuri gamokvleva. spe­ inieqciebisTvis iyeneben (Linet and Ogrinc, 1996). Tavidan
cialuri xelsawyos, rijiskanis gamoyenebiT, xdeba pacients SerCeuli wamlis patara dozebs aZleven da
penisis sisxliT avsebisa da simkvrivis gansazRvra. mere am dozebs nel-nela zrdian. rodesac saWiro
izomeba reaqcia vizualur seqsualur stimulze da doza ukve dadgenilia, pacientebs inieqciis gakeTebas
vibratoris zemoqmedebaze. gazomvebi warmoebs Zilis aswavlian (aq dozebi ar aris naCvenebi, radgan
drosac. es testebi fsiqogenuri da nevrologiuri mkurnalobis kursi iseTma eqimma unda warmarTos,
xasiaTis disfunqciis gamijvnaSi gvexmareba. Tu eWvia visac am wamlis gamoyenebis gamocdileba aqvs). dozis
vaskuluri warmoSobis disfunqciaze, ultrabgeriTi gadametebas prolongirebuli ereqcia SeiZleba mohyves
dopleri da dupleqsuri ultrasonografia arteri­ da saWiro gaxdes sisxlis aspiracia da α1-agonistis
uli an venozuri disfunqciis identificirebaSi (magaliTad, fenilefrinis) inieqcia (Kirby, 1994).
gvexmareba. intrakavernozulad prostaglandinis w intraureTruli mkurnaloba. alprostadili Se­
gamoyeneba iwvevs penilur reaqcias pacientis sis­ iZleba SeviyvanoT intraureTrulad (Padma-Nathan
xl­ZarRvebis Sesaferisi mdgomareobis dros. sis­ et al., 1997) da, aseve, intrakavernozulad, rogorc
xlZarRvovani qirurgiis saWiroebis SemTxvevaSi, es zemoTaa aRwerili.
ufro specializebuli gamokvlevaa Casatarebeli (ix. w vakuumis aparatis gamoyeneba iseT pacientebTan,
Althof and Seftel, 1995). romlebzec intrakavernozuli wamliT inieqcia
mkurnaloba. mkurnaloba unda Catardes nebismier ar moqmedebs (Wylie et al., 2003), penisi Tavsdeba
SemTxvevaSi, romelic, potenciurad, mkurnalobas cilindrSi, romelSic wneva daklebulia. am pro­
eqvemdebareba. fsiqologiuri mizezebis arsebobisas ceduras mohyveba ereqcia. mis SenarCunebas exma­
naCvenebia kognituri an fsiqodinamikuri Terapiis rebian SemzRudveli rgolis CamocmiT penisis
Ca­tareba, Tumca, drodadro recidivebi SeiZleba bazisur nawilze iqamde, sanam cilindrs ar moxsnian.
ganmeordes. miuxedavad imisa, rom es efeqturi proceduraa
oraluri medikamentebi. me-5 tipis fosfo­di­ ereqciis misaRwevad, bevr pacients uaryofiTi
esTerazas inhibitorebi sidenafili, vardenafili damokidebuleba aqvs mis mimarT.
da tadalafili amuxruWebs cikluri guanozin
w qirurgiuli meTodebi gamoiyeneba im ereqciuli
monofosfatis daSlas fosfodiesTerazas mier,
aSlilobis dros, romelic vaskuluri anomaliebiTaa
romelic penisis vaskulur gluv kunTSi imyofeba.
ganpirobebuli. mikroqirurgias mimarTaven korpora
isini ar iwveven agznebas, magram aZliereben seq­
kavernozas revaskularizaciisas, im SemTxvevaSi,
sualuri stimulaciis efeqts. yuradsaRebia wamlis
Tu aRiniSneba arteriebis stenozi an okluzia
mwarmoebelTa rCevebi ukuCvenebis, gverdiTi mov­
(venebis trombozi). aseT SemTxvevaSi, moklevadiani
lenebisa da sxva wamlebTan urTierTmoqmedebis
gaumjobeseba daaxloebiT 50%-Si gvxvdeba (Goldstein,

_ 513 _
19 seqsualobasTan da genderul identobasTan dakavSirebuli problemebi
1986). alternatiuli varianti penisis proTezis naadrevi eakulacia
Cadgmaa, romelic SeiZleba naxevrad xisti iyos an es termini gulisxmobs, rom eakulacia, Cveulebriv,
aqtis win iberebodes. seqsualur penetraciamde an myisierad penetraciis
ereqciuli disfunqciis da misi mkurnalobis Semdeg xdeba, ris gamoc qali ver aswrebs siamovnebis
mimoxilva ix. Semdeg wyaroSi: Ralph and McNicolas (2000). miRebas. es problema ufro axalgazrda mamakacebisTvis
aris damaxasiaTebeli da gansakuTrebiT xSiria maTi
orgazmuli disfunqcia qalebSi
pirveli seqsualuri urTierTobis dros.
bevri qali orgazms vaginaluri aqtis dros mizezebi. es aSliloba imdenad gavrcelebulia
regularulad ver aRwevs, magram amas klitoris seqsualuri gamocdilebis armqone axalgazrda
stimulaciiT axerxebs. sakiTxavia, unda CaiTvalos mamakacebSi, rom is SeiZleba normad CaiTvalos.
Tu ara aSlilobad qalis uunaroba regularulad rodesac is mudmiv saxes iZens, mis gamomwvev mizezs,
miaRwios orgazms (Heiman, 2002b). zogierTi qali amas metwilad, seqsualuri aqtis dros marcxis gancdis
problemad miiCnevs da rCevasa da daxmarebas iTxovs. SiSi warmoadens.
mizezebi: es aSliloba seqsualuri ltolvis nor­ mkurnaloba. fsiqologiuri mizezebis mkurna­lobi­
maluri cvalebadobis Sedegad aRmocendeba. danarCeni sas iyeneben zogad midgomas, romelic 510 gverdzea
mizezebia partnioris mier araefeqturi seqsualuri aRwerili. Tu partniori Tanaxmaa, misi mkurnaloba e.w.
teqnikis gamoyeneba, partnioris mimarT dadebiTi `moWeris teqnikiT~ aris SesaZlebeli. rodesac mamakaci
emociis nakleboba, daRliloba, depresiuli aSliloba qals atyobinebs, rom mas male orgazmi daewyeba,
da fizikuri avadmyofoba (ginekologiuri aSlilobis qali xelSi iWers peniss ramdenime wamis ganmavlobaSi
CaTvliT). garda amisa, orgazmuli aSliloba SeiZleba da Semdeg, uceb, xels uSvebs mas. amis Semdeg aqti
gamowveuli iyos seqsualuri Zaladobis grZelvadiani grZeldeba. aRwerilia alternatiuli `dawyeba-
SedegebiT da mkurnalobiT. damTavrebis~ meTodi. am dros qali cdilobs aqtis
gamokvleva. zogad gamokvlevasTan erTad, mniSv­ dros sxvadasxva intensivobis seqsualuri stimulaciis
nelovania Semdegi kiTxvebis dasma: regulirebas. msgavsi teqnika SeiZleba gamoyenebul
w rodesme hqonia Tu ara qals orgazmi? iqnas masturbaciis drosac. `mSvidi vaginas~ teqnikis
w Tu es asea, hqonia Tu ara orgazmi partniorTan gamoyenebisas, penisi uZravad Tavsdeba vaginaSi sul
seqsualuri aqtis dros, masturbaciis dros, Tu ufro da ufro xangrZlivi drois manZilze iqamde,
raime saxis fantaziis Sedegad? sanam ar moxdeba eakulacia. mniSvnelovania kargad
am problemis mizezi SeiZleba iyos iseTi wamlebis gavarkvioT qalis pozicia iqamde, sanam mas vTxovdeT
gamoyeneba, rogoricaa susi_ebi (serotoninis uku­ daxmareba gagviwios amgvar mkurnalobaSi.
mitacebis seleqciuri inhibitorebi), sxva anti­ serotoninis ukumitacebis seleqciuri inhibitori
depresantebi da antihipertenziuli saSualebebi. da zogierTi sxva antidepresanti, magaliTad, klo­
mkurnaloba. partniors sTavazoben `agznebis keris~ mipramini, ayovneben eakulacias, rogorc normalurs,
teqnikis gamoyenebas (ix. zemoT). qalebma SeiZleba aseve naadrevs. Tumca, Cveulebriv, efeqti qreba
mimarTon TviTstimulacias, xeliT an vibratoriT medikamenturi mkurnalobis dasrulebasTan erTad.
an klitoris hiperemiis gazrdas vakuumis aparatis saerTod, medikamenturi mkurnaloba ar unda iyos
gamoyenebiT (Billups, 2002). nebismieri midgomis ga­ wamyvani da fsiqologiur teqnikasTan kombinaciaSi
mo­yenebisas, pacients unda gavuwioT daxmareba ga­ unda gamoiyenebodes.
nurCevlad imisa, Tu rogoria misi urTierTobebi da
seqsualuri tkivilis aSliloba
problemebi.
dispareunia. es termini aRniSnavs tkivilis SegrZnebas
mamakacTa orgazmuli disfunqcia seqsualuri aqtis dros. aseT tkivils bevri
es termini aRniSnavs dagvianebul eakulacias an mizezi aqvs. tkivili, romelic penisis nawilobriv
mis ararsebobas. Cveulebriv, es problema Tavs penetracias mohyveba, SeiZleba vaginas arasakmarisi
iCens mxolod koitusis dros, magram is SeiZleba lubrikaciis Sedegi iyos. sxva mizezebia qsovilis
masturbaciis drosac iCendes Tavs. is, Cveulebriv, dazianeba an vaginizmiT gamowveuli kunTovani spazmi.
asocirebulia saerTo fsiqologiur inhibiciasTan tkivili Rrma penetraciis Semdeg gamowveulia menjis
seqsualur urTierTobebSi, magram, aseve, SeiZleba paTologiiT (mag., endometrioziT), sakvercxis kistiTa
iyos gamowveuli iseTi medikamentebiT, rogorebicaa da simsivniT an menjis infeqciiT. is, aseve, SeiZleba
antifsiqozuri preparatebi, monoamin oqsidazas iyos gamowveuli arasakmarisi lubrikaciiT, romelic
inhibitorebi da serotoninis ukumitacebis SerCeviTi dabal seqsualur agznebasTanaa dakavSirebuli.
inhibitorebi. vaginizmi. vaginizmi vaginas kunTis spazmia, ro­
melic iwvevs tkivils seqsualuri aqtis dros iseT

_ 514 _
sqesTan da genderul identobasTan dakavSirebuli problemebi
SemTxvevaSi, rodesac tkivilis gamomwvevi fi­ w SiSi, romelic exeba seqsualuri aqtis SesaZlo
zikuri dazianeba ar aRiniSneba. Cveulebriv, spazmi uar­yofiT zemoqmdebas zogad, avadmyofur mdgo­
penetraciis sapasuxo fobikuri reaqciis nawilia, mareobaze;
romelic SeiZleba gauaresdes gamoucdeli partnioris w informaciis nakleboba aseTive unarSezRudulobis
qmedebis Sedegad. spazmi xSirad mamakacis mier vaginaSi mqone adamianebis seqsualuri qcevis Sesaxeb.
SeRwevis mcdelobisTanave iwyeba. vaginizmis rTuli
bevri ram SeiZleba gakeTdes unarSezRuduli
formis dros spazmi maSinac iCens Tavs, rodesac
adamianebis dasaxmareblad SiSis moxsnis gziT da
qali Tavisi TiTis penetracias cdilobs. vaginizmis
maTTvis xelmisawvdomi seqsualuri aqtivobis for­
mZime formam SesaZloa xeli SeuSalos meuRlesTan
mebis SeTavazebiT. Sesaferis SemTxvevebSi, SesaZ­
pirveli seqsualuri kontaqtis damyarebas. e.w.
lebelia zemoT aRwerili meTodebis elementebis
`qalwul colebs~ SeiZleba hqondeT zogadi SiSi da
gamoyeneba seqsualuri disfunqciis samkurnalod.
braleulobis gancda penetraciis Taobaze, vaginizmis
mqone zogierTi qali ki, daqorwinebulia pasiur
seqsualuri upiratesobis aSlilobebi
mamakacze, romelsac dabali libido aqvs. aseTi
(parafiliebi)
mamakacisTvis savsebiT misaRebia, rom misi coli uars
acxadebs srulfasovan seqsualur urTierTobaze seqsualuri upiratesobis aSlilobebis
(Dawkins, 1961). mas mere, rac mkurnalobis Sedegad Seswavlis istoria
qalis problema Semcirdeba, aSkara xdeba, rom mis
warsulSi, saukuneebis ganmavlobaSi, seqsualuri pre­
meuRles dabali libido aqvs.
ferenciebis anomaliebi ganixileboda ufro reli­
pacientis seqsualuri cxovrebis istoriaSi Semdeg
giis kanonebis Seuracxyofad, vidre im adamianis
momentebze unda gavamaxviloT yuradReba:
mdgomareobad, romelic eqimebs unda gamoekvliaT
w garemoebebi, romlebic axdenen spazmis provocirebas da emkurnalaT. am aSlilobis sistemuri kvleva
(seqsualuri aqti, tamponi, partnioris TiTi, paci­ 1870-ian wlebSi daiwyo. kraft-ebingma (Ktafft-Ebing,
entis TiTi); 1840-1902) venaSi moRvawe fsiqiatriis profesorma,
w partnioris seqsualuri teqnika; mogvca parafiliebis sistemuri aRwera Tavis wignSi
w nebismieri travmuli seqsualuri gamocdileba. Psychopathia sexualis (seqsualuri fsiqopaTiebi), ro­
melic, pirvelad, 1886 wels gamoqveynda. amis Semdeg,
mkurnaloba. dispareuniis mkurnalobis Zalze co­
Srenk-notcingma (Schrenck-Notzing, 1895) SeimuSava am
ta SemTxvevaa aRwerili (ix. McGuire, Hawton, 2003,
anomaliebis mkurnalobis warmatebuli Terapiuli
kokreinis mimoxilvisTvis). ase rom, Terapia klinikur
meTodi sugestiis gamoyenebiT. inglisSi havelok
gamocdilebas unda daefuZnos. mkurnalobaSi iyeneben
elisi (Havelock Ellis, 1859-1939) sakmaod vrclad Seexo
seqs-Terapiis zogad teqnikas, romelic zemoT
am Temas da sxva seqsualur aSlilobebs.
iyo aRwerili da romelSic vaginaluri kontaqtia
akrZaluli. SiSebs kognituri an fsiqodinamikuri anomaliuri seqsualuri upiratesobebis
midgomiT mkurnaloben. qalebs TviT-desensitizaciaSi koncefcia
exmarebian, jer sakuTari TiTis penetraciiT, Sem­ mocemul koncefcias sami aspeqti gaaCnia:
deg vaginis kunTebis sul ufro didi zomis gam­
1. socialuri qceva ar eqvemdebareba gavrcelebul
farToeblebis gamoyenebiT.
Sexedulebebs imis Sesaxeb, Tu ra iTvleba nor­
tkivili eakulacis dros. es iSviaTi problemaa.
malurad. miRebuli Tvalsazrisi normis Sesaxeb ar
Cveulebrivad misi mizezia ureTriti an prostatiti.
aris igive yvela sazogadoebaSi da yvela istoriul
zogjer ver xerxdeba mtkivneuli eakulaciis mizezis
periodSi. magaliTad, regularuli masturbacia
dadgena.
ganixileboda normidan gadaxrad bevri medikosis
seqsualuri disfunqcia fizikurad mier viqtorianul inglisSi.
unarSezRudul adamianebSi 2. ziani, romelic SeiZleba miadges seqsualur
fizikurad unarSezRudul adamianebSi seqsualuri urTierTobaSi myof meore adamians. amis magaliTebia
xasiaTis problemebs ramdenime gamomwvevi mizezi aqvs: seqsualuri urTierToba bavSvebTan an seqsualuri
w fizikuri unarSezRudulobis konkretuli zemoq­ sadizmis ukiduresi formebi.
medeba seqsualur funqciaze (magaliTad, nervuli 3. Tavad adamianis mier gancdili tanjva, gamowveuli
sistemis daavadeba, romelic moqmedebs avtonomiur sazogadoebis damokidebulebiT misi cxovrebis wesis
nervul regulaciaze); mimarT (magaliTad, damokidebuleba transvestizmis
w saerTo zemoqmedeba, rogoricaa daRliloba da mimarT), konfliqtiT pirovnebis seqsualur sur­
tkivili; vilebsa da mis moralur standartebs Soris,

_ 515 _
19 seqsualobasTan da genderul identobasTan dakavSirebuli problemebi
da sxvebisadmi miyenebuli zianis an distresis Seqmnilia aratipiuri seqsualuri preferenciebis
gacnobierebiT. mqone adamianebisTvis, upriania misi am TavSi ganxilva.
2002 wels norvegiaSi Catarebul gamokvlevaSi, ro­
zogadi sakiTxebi
melSic qalebi da mamakacebi Seiswavlebodnen (Traeen et
anomaliis gamovlenis saxe al., 2004), respodentebis 90%-ma pornografia minimum
seqsualuri upiratesobis aSlilobam SeiZleba mi­ erTxel naxa, metwilad JurnalSi (76%) an filmSi
ipyros eqimis yuradReba sxvadasxva mizezis gamo. (67%), an internetSi (24%). bevrad naklebi adamiani
eqimma unda icodes, Tu rogori formiT SeiZleba uyurebda mas regularulad. ucnobia, Tu ramdenad
gamovlindes am tipis anomaliebi. uvnebelia seqsualuri impulsebis am gziT gantvirTva
(im impulsebis CaTvliT, romlebic, sxva SemTxvevaSi,
daxmarebis pirdapiri moTxovna meore adamianze iqneboda mimarTuli), aZlierebs Tu
SeiZleba eqims daxmarebisTvis anomaliebis mqone ara pornografiis yureba seqsualur impulsebs da
pirovnebam mimarTos. mas, agreTve, SeiZleba dax­ ubiZgebs Tu ara adamianebs seqsualuri qcevisaken. am
marebisTvis mimarTos avadmyofis meuRlem an seq­ kiTxvaze pasuxis gacema ramdenime gziT iyo nacadi.
sualurma partniorma, zogjer imitom, rom pacientis epidemiologiuri kvleva cdilobs seqsualuri xa­
qceva swored mocemul dros gamomJRavnda, zogjer ki siaTis danaSaulis sixSiresa da pornografiaze ar­
imitom, rom misi qceva gaxSirda da gausaZlisi gaxda. sebul kanonSi cvlilebaTa Soris kavSiris dadgenas,
magram gamokvlevis Sedegebi sabolo daskvnis ga­
arapirdapiri gamovlineba motanis saSualebas ar iZleva.
zogjer problema warmodgenilia, rogorc seqsualuri parafiliebTan dakavSirebuli klinikuri gamoc­
disfunqcia da Tavs iCens seqsualuri upiratesobis dileba gviCvenebs, rom pornografiuli masalis
aSlilobis anamnezis Segrovebis dros. gamoyenebiT SesaZlebelia fantaziis asocirebuli
Si­­naarsebis gaZliereba seqsualuri agznebis dros.
rogorc sasamarTlo problema
Tumca, ar aris cnobili, Tu ramdenadaa da­kav­Si­
eqims SeiZleba dausvan SekiTxva iseT pacientze, rebuli fantaziebis gaZliereba Sesabamisi qcevis in­
ro­melic Cadis kanondarRvevas anomaliur-seqsu­ tensiurobis zrdasTan.
aluri upiratesobis aSlilobis gamo. am saxis am mniSvnelovan sakiTxebTan dakavSirebuli sajaro
kanondarRvevebia tansacmlis moparva fetiSistebis politika unda daefuZnos SezRudul samecniero
mier, uxamsi gaSiSvleba, `moTvalTvale tomis~ (peeping informacias. ufro sando mtkicebulebis mopovebamde
Tom) qceva, sazogadoebaSi sawinaaRmdego sqesis mizanSewoniladaa miCneuli, rom pornografiuli an
tansacmelSi gamoCena, bavSvebze seqsualuri Zaladoba ZaladobasTan dakavSirebuli seqsualuri aqtivobis
da gaupatiureba. gaupatiurebis garda, romelic Sesaxeb masala bavSvebisTvis ar iyos xelmisawvdomi,
ganxilulia sxva seqsualur danaSaulebTan erTad gansakuTrebiT axalgazrdebisTvis, romelTa seqsu­
789-e gverdze, yvela sxva seqsualuri upiratesobis aluri ganviTareba jer ar dasrulebula. aseTi
aSliloba mocemulia am TavSi. masala, farTodaa gavrcelebuli internetSi, ris
gamoc misi xelmisawvdomobis regulacia advili
fsiqiatris roli
ar aris. pornografiis SezRudvis sasargeblo ar­
arsebobs sxvadasxva Sexeduleba imis Taobaze, Tu gumentebi is aris, rom igi amcirebs qalis Rirsebas,
ra xarisxiT SeiZleba CaerTon eqimebi anomaliur- axdens bavSvebis eqspluatacias da zians ayenebs maT.
seqsualuri upiratesobis aSlilobebis mkurnalobaSi. kidev erTi argumenti isaa, rom pornografiuli
erTi mxriv, gaugebaria, Tu ratom ar unda daexmaron masalis uvnebloba damtkicebuli araa.
eqimebi adamianebs, romlebsac surT Secvalon Ta­
vianTi seqsualuri qcevis paterni. magram eqimebi ar rekomendaciis gaweva
unda ecadon umkurnalon adamianebs, romlebsac amis eqimebs SeiZleba hkiTxon, Tu ra zegavlenas axdens
survili ar gaaCniaT. imis gadawyveta, Tu vis sWirdeba colis an mSoblis mier aRmoCenili pornografiuli
fsiqiatris daxmareba da vis ara, rTuli sakiTxia, masala qmarze an arasrulwlovan vaJebze. eqimma
romelsac mogvianebiT am TavSi ganvixilavT. unda ganmartos, rom amasTan dakavSirebiT arsebobs
sxvadasxva Sexeduleba da rom arsebuli mecnieruli
pornografia mtkicebuleba bundovania. unda aRiniSnos, rom por­
pornografiis kiTxva ar aris seqsualuri aSliloba, nografiuli masalis efeqti icvleba sxvadasxva
magram am TavSi es sakiTxi imitom aris ganxiluli, rom konkretul SemTxvevaSi, masalis specifikisa da misi
eqimebs SeiZleba dausvan kiTxvebi amgvari literaturis gamoyenebis sixSiris mixedviT. man unda SesTavazos
zegavlenis Taobaze. radgan zogi aseTi literatura pirovnebas intervius Catareba. Tu pirovnebis seqsu­

_ 516 _
sqesTan da genderul identobasTan dakavSirebuli problemebi
aluri cxovreba guldasmiTaa ganxiluli, misTvis lizmis, depresiuli aSlilobisa da maniis Semdeg.
zogierTi saWiro rCevis micema xdeba SesaZlebeli. albaT isini gamoaTavisuflebs pirovnebis iseT
aseTi rCeva SedarebiT farTo xasiaTis unda iyos qcevas, romelsac adrec hqonda msgavsi seqsualuri
da unda exebodes pirovnul urTierTobebs da ara fantaziebi, magram akontrolebda maT.
mxolod pornografiuli masalis zemoqmedebas. w seqsualuri qcevis detalizacia. moipoveT infor­
macia amJamindeli da adrindeli anomaliur-
anomaliur-seqsualuri upiratesobis
aSlilobebis saxeebi seqsualuri qcevis detalebis Sesaxeb. gaxsovdeT,
rom rogorc zemoT iyo aRniSnuli, calkeul
anomaliur-seqsualuri upiratesobis aSlilobebis
adamianebs anomaliuri seqsualuri preferenciebis
sa­xeebi SeiZleba or jgufad daiyos. esaa, pirovnebis
erTze meti forma axasiaTebT.
seqsualuri interesis obieqtTan dakavSirebul ano­­
maliebi da seqsualuri aqtis upiratesobebis ano­­ w aRwereT am qcevis ufro farTo mniSvneloba. g­a­
maliebi (anu ra tipis aqts aniWebs pirovneba upi­ arkvieT, Tu ra rols TamaSobs anomaliuri
ratesobas). seqsualuri interesis obieqtTan da­ seqsualuri preferencia pacientis cxovrebaSi,
kav­Sirebuli anomaliebi moicavs: fetiSizms, pe­do­ garda imisa, rom is seqsualuri agznebis wyaros
filias, fetiSistur transvestizms, zoofilias da warmoadgens. es SeiZleba iyos komfortis mom­
nekrofilias; seqsualuri aqtis preferenciis ano­ gvreli aqtivoba, romelic adamians martoobis,
maliebi ki _ eqshibicionizms, vuaerizms, sadizms, SfoTvis an depresiis daZlevaSi exmareba. Tu es
mazoxizms da autoerotiul asfiqsias. asea, mkurnalobam, romelic asustebs aseT pre­
ferenciebs, SeiZleba pacientis emociuri mdgo­
seqsualuri upiratesobis aSlilobebis mareoba gaauaresos, im SemTxvevaSi, Tu gancdebTan
gamokvlevis ZiriTadi aspeqtebi gamklavebis sxva saSualebebi ar iqneba gamoyenebuli.
gamokvleva xSirad tardeba SesaZlo an mimdinare w motivaciis gamokvleva. mkurnalobis motivacia
sasamarTlo procesis konteqstSi, amitomac, mniSv­ xSirad araerTgvarovania. adamianebi, romelTac
nelovania interviusa da sasamarTlo process So­ sakuTari seqsualuri qcevis Secvlis didi
ris arsebuli kavSiris axsna-ganmarteba, aseve, kon­ survili ar gaaCniaT, eqims, metwilad, seqsualuri
fidencialobisa da misi sazRvrebis ganmarteba partnioris, naTesavis an policiis daJinebiTi
da Tanxmobis mopoveba intervius Casatareblad. Txovnis gamo mimarTaven. isini imedovneben, rom eqimi
SeiZleba saWiro gaxdes warmmarTveli kiTxvebis dasma, maT uars etyvis mkurnalobaze misi usargeblobis
raTa pacients davexmaroT garkveuli problemebis gamo, rac gaamarTlebs SemdgomSi anomaliuri
gamJRavnebaSi, magram am saxiT mopovebuli nebismieri qcevis SenarCunebas. pacientebis nawili maSin
informacia unda gadamowmdes respondentis mier iTxovs eqimis daxmarebas, rodesac depresiaSia an
anomaliuri qcevis sademonstracio magaliTebis danaSaulis grZnoba awuxebs, romelic maTi qceviTaa
motaniT. im pirebs, romlebsac utardebaT gamokvleva ganpirobebuli. cvlilebis gamokveTili survili,
anomaliuri seqsualuri preferenciis gamo, xSirad romelic depresiis dros iCens Tavs, normaluri
erTze meti anomalia aReniSnebaT (Abel and Osborn, guneb-ganwyobis dabrunebisTanave qreba. Zlieri
2000); amitom, pirveli intervius dros, maT SesaZloa motivacia Zalze mniSvnelovania nebismieri saxis
ar gaamJRavnon es informacia. SeiZleba ramdenime mkurnalobis SemTxvevaSi, ris gamoc motivaciis
interviu gaxdes saWiro imisaTvis, rom pacientma Sefasebas didi mniSvneloba eniWeba.
mogvawodos sruli informacia Tavisi seqsualuri w fsiqofiziologiuri gamokvleva. zogierTi speci­
qcevis Sesaxeb. rodesac ki es SesaZlebelia, interviu alisti seqsualuri interesebis SefasebisTvis
unda CamovarTvaT nebismier regularul seqsualur penisis pletizmografs an poligrafs iyenebs (Abel
partniors da yvela sxva informators, romelsac and Osborn, 2000). pirvel rigSi izomeba cvlilebebi
SeuZlia dagvexmaros, magaliTad, pacientis pirovnuli penisis garSemowerilobaSi, roca pacienti vizu­
Tvisebebis SefasebaSi. alur masalas aTvalierebs an audioCanawers us­
gamokvlevis dros xdeba fsiqikuri daavadebis mens. pozitiuri reaqciebi SegviZlia pacientTan
anamnezis Segroveba, romelic Semdegi safexurebisgan erTad ganvixiloT. es meTodi srulyofilebiT
Sedgeba: ar gamoirCeva, radgan reaqcia SeiZleba mcdarad
w fsiqikuri aSlilobis gamoricxva xdeba gansa­kuT­ negatiuri iyos imis gamo, rom pacienti yuradRebas
rebiT maSin, roca anomaliuri seqsualuri pre­ ar aqcevs stimulebs. poligrafiam, romelic zomavs
ferenciebi pirvelad saSualo asakSi an mogvianebiT zogierT fiziologiur cvlilebebs, aseve, SeiZleba
iCens Tavs. anomaliur-seqsualuri upiratesobis asaxos stimulis sapasuxo seqsualuri agzneba.
aSlilobebi xSirad meoradia demenciis, alkoho­ am meTodis SesaZleblobebi iseve SezRudulia,

_ 517 _
19 seqsualobasTan da genderul identobasTan dakavSirebuli problemebi
rogorc pletizmografis. mocemuli meTodebi parafiliis aRmofxvra
rutinuli Sefasebis nawils ar warmoadgens. mxolod zemoT aRwerili zomebis miRebis Semdeg
seqsualuri preferenciebis anomaliebis marTvis Se­iZleba yuradRebis koncentracia arasasurveli
zogadi aspeqtebi seqsualuri qcevis daTrgunvaze. zogjer, aseTi
zomebi sakmarisia imisaTvis, rom pirovnebam moaxerxos
anomaliuri seqsualuri preferenciebis marTvis zo­
sakuTari Tavis marTva, magram xSirad, damatebiTi
gierTi aspeqti yvela saxis anomalias miesadageba. es
zomebis miReba xdeba saWiro.
aspeqtebi aq aris aRwerili. konkretuli aSlilobis
masturbaciis dros parafiliasTan asocirebuli
dros gamoyenebuli marTvis specifikuri meTodebi
fantaziebis gamoyeneba xSirad xels uwyobs ano­
qvemoTaa aRwerili aSlilobis sxva aspeqtebTan er­
maliuri seqsualuri qcevis SenarCunebas. amitom,
Tad.
pirovneba unda wavaqezoT, rom masturbaciisas am
SeTanxmeba miznis Taobaze tipis fantaziisagan ganTavisufldes da, maT nacvlad,
normaluri heteroseqsualuri aqti warmoidginos.
mkurnalobis mizani pacientTan erTad unda iyos
Tu mas ar SuZlia anomaliuri fanataziebisagan gan­
ganxiluli. es SeiZleba iyos qcevis kontroli, misi
Tavisufleba, man unda scados maTi TandaTanobiTi
Sewyveta, an qcevasTan adaptacia, raTa pacients
modifikacia, raTa seqsualuri Temebi naklebad
naklebad hqondes danaSaulis da distresis gancda.
anomaliuri gaxdes da mas interesi gauCndes Cve­
am miznebis Sefasebisas, eqimma unda gaiTvaliswinos,
ulebrivi heteroseqsualuri aqtis mimarT.
pacienti sxva adamians xom ar ayenebs fsiqologiur
an fizikur zians. sawyis etapze mniSvnelovania hormonuli mkurnaloba
naTlad gavagebinoT pacients, rom rac ar unda iyos
parafiliiT daavadebul pacientTa umetesoba ma­
mkurnalobis mizani, misi miRweva pacientis mxridan
ma­kacia, ris gamoc androgenebis Semcirebaze mi­
mniSvnelovan Zalisxmevas moiTxovs.
marTuli mkurnaloba fsiqologiuri mkurnalobis
SeguebisTvis xelSewyoba Semavsebel komponents warmoadgens. evropaSi am
mizniT, Cveulebriv, testosteronis antagonists-
im SemTxvevaSi, Tu mkurnalobis mizani adaptaciis
ciproteronis acetats iyeneben, xolo aSS-Si _
gaumjobesebaa, pacientis grZnobebSi gasarkvevad
medroqsiprogesteronis acetats. orive medikamenti
iyeneben konsultacias, imisTvis, rom daexmaron
zogierT SemTxvevaSi efeqturia eqshibicionizmis
mas sakuTari seqsualuri praqtikidan gamomdinare
da pedofiliis samkurnalod (Murray, 1998). maluT­
problemebis gaazrebasa da gadawyvetaSi.
nizirebeli hormonis (rilizing-hormoni) xangrZlivi
Tu SeTanxmebuli mizani anomaliuri preferenciis
moqmedebis agonistebi Sedegiania ramdenime saxis
Secvlaa, pirvel safexurze cdiloben pacientis
parafiliis mkurnalobisas, magram ar arsebobs sak­
ordinaruli heteroseqsualuri urTierTobebis gaum­
marisi mtkicebuleba imis gadasawyvetad, Tu ra
jobesebas. mkurnaloba mimarTulia im saxis SfoTvis
adgili unda daikavon am agentebma TerapiaSi (ix.
aRmofxvraze, romelic xels uSlis sawinaaRmdego
Briken et al., 2003).
sqesTan pacientis socialur urTierTobas. amis
Semdeg, iwyeba muSaoba seqsualur disfunqciebze bihevioruli mkurnaloba
zemoT aRwerili meTodebis gamoyenebiT. es ori
biheviorul mkurnalobas iyeneben, uSualod, para­
safexuri, Cveulebriv, mkurnalobis yvelaze mni­
filiis samkurnalod da, aseve, arapirdapiri gziT
Svnelovani nawilia.
nebismieri seqsualuri disfunqciis mosavlelad.
abstinenciis problemebis winaswar ganWvreta pirdapiri meTodebia rCevis micema masturbaciis
dros fantaziebis Secvlis Taobaze (ix. zemoT).
zogi adamiani Tavisi drois did nawils seqsualuri
faruli sensitizaciiT warmosaxvaSi xdeba uSualo
aqtivobisTvis mzadebas uTmobs. magaliTad, fe­
kavSiris damyareba, erTi mxriv, parafiliasTan
tiSistma SeiZleba didi dro moandomos qalis
asocirebul azrebsa da survilebs, xolo, meore
gansakuTrebuli saxis sacvlebis Zebnas. rogorc
mxriv, damamcirebel, uaryofiT Sedegebs Soris (mag.,
ukve aRiniSna, aseTi qceva SeiZleba martoobis
ojaxis mier am midrekilebis aRmoCena an dapatimreba).
an sasowarkveTis gancdisTvis Tavis daRwevis
aversiuli Terapiis erT-erT versiaSi, usiamovno
gamoxatulebas warmoadgendes. am tipis gancdebisagan
suni da gemo parafiliur fantaziebTan asocirdeba.
adamianis dasacavad, unda davexmaroT mas iseTi
am teqnikis grZelvadiani efeqturoba ar yofila
aqtivobis dagegmvaSi, romliTac is Tavisufal dros
dadasturebuli.
Seavsebs, aseve, axali megobrebis SeZenasa da usiamovno
recidivis prevencia fokusirebulia iseT situ­
emociebTan gamklavebaSi.
aciebze, romlebSic xdeba parafiliuri survilebis

_ 518 _
sqesTan da genderul identobasTan dakavSirebuli problemebi
gancda. pacientebma unda moaxdinon aseTi situaciebis mixedviT, homoseqsualebi fetiSistebis 20%-s Se­
identifikacia da Tavi aaridon maT. gansakuTrebuli adgenen (Chalkley and Powell, 1983). seqsualuri agznebis
yuradReba eTmoba qcevaTa jaWvis im adreul sa­ gamomwvevi SeiZleba iyos mravali obieqti, magram
fexurebs, romlebsac parafiliis Camoyalibebamde calkeuli pirovneba, Cveulebriv, obieqtebis mcire
mivyavarT (magaliTad, qmari regularulad abrazebs jgufs aniWebs upiratesobas. aseTia samosis detali,
cols da amiT amarTlebs iseT adgilas wasvlas, romelic rezinisganaa damzadebuli, qa­lis sacvlebi,
sadac parafiliis stimulacia xdeba). fsiqologiuri maRalqusliani fexsacmeli, xolo ho­moseqsuali
mkurnalobis mimoxilva Semdeg wyaroSia mocemuli: fetiSistebisTvis _ mamakacis fexsacmeli (Weinberg
Wylie, 1994. et al., 1994). zogjer es obieqti meore pirovnebis
atributia (parcializmi; magaliTad, sikoWle an
samarTlebrivi aspeqti deformacia), adamianis sxeulis nawili (Tma an
anomaliuri seqsualuri preferenciis mqone mrava­ terfi), an amputaciis Sedegad mokveTili nawili
li adamiani sasamarTlos winaSe wardgeba. maT (apotemnofilia). sagnis faqtura da suni xSirad
mieyenebaT pirobiTi an probaciiT gaTvaliswinebuli iseTive mniSvnelovania, rogorc misi garegnuli mxare
sasjeli, rac, zogjer, exmareba pacients sakuTari (mag., bewvi, xaverdi, rezinis samosi da gaprialebuli
qcevis kontrolSi. Tumca, eqimebma ar unda um­ tyavi). nivTebTan kontaqti seqsualur agznebas
kurnalon pacients, romelTa referali maTi iwvevs. mas mosdevs masturbacia an seqsualuri aqti
nebis sawinaaRmdegod xdeba. seqsualuri xasiaTis partniorTan seqsualuri ltolvis sagnis gamoyenebiT,
danaSaulebi ganxilulia 789-90 gerdebze. Tu partniori amaze Tanxmobas ganacxadebs.
fetiSistebi sasurveli nivTebis mopovebas bevr
dros uTmoben. zogi maT yidulobs, zogic iparavs
seqsualuri ltolvis obieqtze mimarTuli
(magaliTad, sacvlebis Camoxsna sarecxi Tokidan). Tu
anomaliuri upiratesobebi
`obieqti~ pirovnebis atributia, fetiSistma bevri
am tipis anomaliebis dros, seqsualuri agznebis dro SeiZleba dauTmos am atributis mqone piris
misaRwevad, meore mozrdili adamianis nacvlad, Ziebas (magaliTad, koWli qalis adevneba). fetiSistebi
upiratesobas `obieqtebs~ aniWeben. aseTi `obieqti~ xSirad agroveben fetiSizmis sagnebs, rogoricaa
SeiZleba iyos usulo sagani, rogorc es xdeba qalis fexsacmeli an sacvlebi, an am sagnebis fotoebs.
fetiSizmis da fetiSuri transvestizmis SemTxvevaSi, etiologia. mizezi ucnobia, magram arsebobs ramdenime
bavSvi (pedofilia) an cxoveli (zoofilia). Teoria fetiSizmis etiologiis Sesaxeb.

fetiSizmi w ganpirobeba. fetiSizmi pirveli seqsualuri aSli­


lobaa, romlis axsnis mcdelobac iyo asociaciuri
seqsualuri fetiSizmis dros, seqsualuri agznebis
daswavlis Teoriis TvalsazrisiT. bines mixedviT
miRwevis saukeTeso an erTaderTi saSualeba nivTebis
(Binet, 1877), fetiSizmi viTardeba seqsualuri
an adamianis sxeulis iseTi nawilebia, romelTac ar
agznebis asociaciiT raime obieqtTan, romelic,
aqvT uSualo seqsualuri datvirTva. es elementebi
SemdgomSi, fetiSizmis obieqtad gadaiqceva.
SeiZleba normaluri seqsualuri qcevis komponentebs
warmoadgendes. mamakacebSi agznebas xSirad iwvevs w fsiqoanalitikuri Teoriebi. am Teoriebis mixedviT,
samosis romelime elementi (mag., qalis windebi), an seqsualuri fetiSizmi maSin viTardeba, roca
qalis sxeulis iseTi nawilebi, romelTanac uSualo bavSvobaSi ar aris daZleuli kastraciis SiSi. am tipis
seqsualuri asociacia ar aris dakavSirebuli (mag., SiSis dasaZlevad, mamakacis aracnobierSi narCundeba
Tma), Tumca aseTi ram anomaliad iTvleba, rodesac is idea imis Sesaxeb, rom qals penisi aqvs (Freud, 1927).
wamyvani xdeba seqsualuri aqtis Cveul paternebTan am Tvalsazrisis mixedviT, yvela fetiSi falosis
SedarebiT. simbolur reprezentacias warmoadgens. zogierTi
gavrceleba. seqsualuri fetiSizmi, rogorc seq­ fetiSi amgvarad SeiZleba iyos interpretirebuli,
su­aluri agznebis miRwevis upiratesi gza, ar zogis aseTi interpretacia ki bevrad ufro rTuli
aris gavrcelebuli, Tumca ar arsebobs zusti logikis gamoyenebas gulisxmobs (ix. Stekel, 1953).
raodenobrivi monacemebi zogad populaciaSi misi ar arsebobs araviTari obieqturi mtkicebuleba
gavrcelebis sixSiris Sesaxeb. mocemuli Teoriis gasaziareblad.
aRwera. fetiSizmi, Cveulebriv, mozardobis asakSi w Tavis tvinis disfunqcia. zogierTi SemTxvevis
iwyeba. is mxolod mamakacebSia gavrcelebuli. qalebSi analizis mixedviT, eleqtroencefalografiis mo­
fetiSizmis sul ramdenime SemTxvevaa aRwerili. na­cemebis safuZvelze, fetiSizmi ukavSirdeba
fetiSistebis umravlesoba heteroseqsualebi ari­ sa­feTqlis wilis disfunqcias (Epstein, 1961) an
an, magram nawili homoseqsualia. zogierTi wyaros klinikurad gamoxatul epilefsias (Mitchell et al.,

_ 519 _
19 seqsualobasTan da genderul identobasTan dakavSirebuli problemebi
1954). Tumca, ZiriTadad, aseTi asociaciebi ar ramdenime aqsesuaris tarebiT, Semdeg ki xdeba sxva
aRiniSneba da zemoT motanili magaliTebi, albaT, detalebis damateba iqamde, sanam pirovneba bolomde
SemTxveviT kavSirebs gamoxatavs. sapirispiro sqesis tansacmliT ar Seimoseba. feti-
w SemanarCunebeli faqtorebi. ra warmoSobisac ar Sisti transvestebi seqsualur agznebas ganicdian
unda iyos fetiSizmi, klinikuri gamocdilebis sapirispiro sqesis tansacmlis Cacmisas da es qceva
mixedviT mis SenarCunebas, nawilobriv, xels xSirad masturbaciiT mTavrdeba. seqsualuri agzneba
uwyobs normaluri seqsualuri qcevis gamoxatvis ufro xSiria axalgazrdebSi da, SesaZloa, Sesustdes
daTrgunva morcxvobis an SiSis gamo. inhibiciis asakTan erTad. am dros pirovneba sapirispiro sqesis
kidev erTi mizezia fetiSizmis obieqtTan realuri tansacmels imis gamo icvams, rom qalad igrZnos Tavi.
an warmosaxuli kontaqtis dros gancdili zogjer aseTi tansacmeli sazogadoebaSi acviaT _ xan
seqsualuri gantvirTvis ganmamtkicebeli efeqti. mamakacis tansacmlis qveS, xan ki garedan.
gansxvavebiT transseqsualebisgan, romlebzec Sem-
prognozi. ar arsebobs mkurnalobis Semdgomi dak­
dgomSi gveqneba saubari, fetiSist transvestebs eWvi
virvebiT miRebuli sarwmuno monacemebi. klinikuri
ar eparebaT imaSi, rom maTi sqesi Seesabameba maT
gamocdilebis mixedviT, mozardebsa da mozrdilebSi
garegnul seqsualur maxasiaTeblebs. maTi umravle-
fetiSizmi xSirad sustdeba an saerTod qreba
soba heteroseqsualia da bevrs seqsualuri partnio-
damakmayofilebeli heteroseqsualuri urTierTobis
ri hyavs. Tumca, maTi umravlesoba, vinc fsiqiatrTan
damyarebis Semdeg. martoxela mamakacebis SemTxvevaSi,
dadis, Tavis qcevas partniors umalavs. aseTi qcevis
romlebic morcxvoben qalebTan urTierTobisas da ar
gamoaSkaravebisas, partniorebis umetesoba distressa
hyavT seqsualuri partniori, prognozi uaresia, vidre
da zizRs gamoxatavs. iSviaTia iseTi SemTxvevebi,
ukeTesad adaptirebul axalgazrda mamakacebTan.
rodesac partniorebi fetiSistebs tansacmlis mop-
prognozi uaresia maSinac, rodesac qceva xSiria da
ovebaSi exmarebian.
mudmivad arRvevs socialur da iuridiul normebs.
etiologia. mizezi ucnobia. arsebobs ramdenime
pirvelad SemoRebulma samarTlebrivma sanqciebma
Teoria, romlebic faqtebiT ar aris gamyarebuli.
SeiZleba gazardos qcevis kontrolis motivacia.
mkurnaloba. arsebobs monacemebi fsiqoanaliziT w genetikuri faqtorebi. ar arsebobs sarwmuno mtki­
an bihevioruli TerapiiT fetiSizmis warmatebuli cebuleba, romelic miuTiTebs fetiSistebis qro­
mkurnalobis Sesaxeb, magram es monacemebi ar mosomuli sqesis an hormonuli Taviseburebebis
aris miRebuli kontrolirebadi kvlevis Sedegad. anomaliurobaze. fetiSuri transvestizmi ar aris
klinikuri gamocdileba gviCvenebs, rom am TavSi genetikuri warmoSobis da ar arsebobs mtkicebuleba
aRwerili zogadi saSualebebi iseTive efeqturia, misi memkvidreobiTi gadacemis Sesaxeb.
rogorc mkurnalobis nebismieri konkretuli teqnika. w tvinis disfunqcia. miuxedavad imisa, rom TiTqos
medikamenturi mkurnaloba ganxilulia zemoT dadgenilia asociaciebi safeTqlis wilis disfun­
mocemul zogad nawilSi. qciasTan (Davies and Morgenstern, 1960; Epstein, 1960),
aseTi asociaciebis povna SeuZlebeli aRmoCnda
fetiSuri transvestizmi SemTxvevaTa umravlesobaSi.
ICD-10-Si es mdgomareoba fetiSuri transvestizmis w ganpirobeba erT-erT mizezad aris dasaxelebuli
saxelwodebiTaa cnobili. termini `fetiSuri trans­ (ix. zemoT qveTavi fetiSizmis Sesaxeb).
vestizmi~ aq imis gamo gamoiyeneba, rom is aRniSnavs
w fsiqoanalitikuri Teoriebi im Teoriebis msgavia,
msgavsebas seqsualuri fetiSizmis SemTxvevebTan,
romlebic fetiSizmis axsnas iZleva, magram isini ar
sadac `obieqts~ tansacmlis detali warmoadgens.
aris obieqturi mtkicebulebebiT gamyarebuli.
fetiSuri transvestizmis dros zogjer sapirispiro
prognozi. ar arsebobs iseTi gamokvleva, romelsac
sqesis ramdenime aqsesuars atareben, zogjer ki
SeiZleba daveyrdnoT. klinikuri gamocdileba gviC­
mTeli Cacmuloba sapirispiro sqesisaa. fetiSuri
venebs, rom SemTxvevaTa umravlesobaSi es anomalia
transvestizmi iSviaTad gvxvdeba qalebSi (yvela qali,
wlebis ganmavlobaSi gastans. is TandaTan mcirdeba
romelic sawinaaRmdego sqesis samoss specifikurad
sqesobrivi ltolvis SesustebasTan erTad, saSualo
icvams, an transseqsualia, an lesboseli). qvemoT
asakSi an mogvianebiT. Tumca, fetiSur transvestizms
moyvanili aRweriloba mxolod mamakacebs miesadageba.
sxvadasxvagvari gamosavali SeiZleba hqondes da
gavrceleba. im populaciis procentuli maCvenebeli,
fetiSizmis mimarT gamoTqmuli prognozi masac
romelsac odesme sapirispiro sqesis tansacmeli
miesadageba. transvesti fetiSistebis umciresobas
utarebia, 1.5 da 10 procents Soris meryeobs.
TandaTanobiT uyalibdebaT rwmena, rom isini qalebi
aRwera. pirovneba qalis tansacmlis Cacmas, Cveu-
arian. transvesti fetiSistebi sapirispiro sqesis
lebriv, sqesobrivi momwifebis asakSi iwyebs. es iwyeba
samoss icvamen, magram amas Tan ar axlavs seqsualuri

_ 520 _
sqesTan da genderul identobasTan dakavSirebuli problemebi
agzneba, ris gamoc isini transseqsualebs emsgavsebian dofiliis iSviaTi da tragikuli SemTxvevebi, rom­
(gv. 525). lebic seqsualur sadizmTanaa asocirebuli (seq­su­
mkurnaloba. ar arsebobs fetiSuri transvestizmis aluri Zaladoba bavSvebze 745-e gverdzea aRwerili).
specifikuri mkurnaloba. misi marTva xdeba im zogadi diferencialuri diagnostika. pedofilia unda
procedurebiT, romlebic 518-e gverdzea aRwerili. gavmijnoT eqshibicionizmisagan gogonebis winaSe,
romlis drosac ar SeiniSneba uSualo seqsualuri
pedofilia kontaqtis damyarebis mcdeloba. zogjer, bavSvebTan
pedofilia aris bavSvebTan dakavSirebuli siste­ seqsualuri kontaqtis damyarebis mcdeloba demen­
maturi xasiaTis seqsualuri aqtivoba (an am aqtivobis ciisa da normaze dabali inteleqtis mqone adamianebs
warmosaxva), rac seqsualuri agznebis miRwevis upi­ da alkoholikebs axasiaTebT.
rates an erTaderT gzas warmoadgens. bavSvebi, bavSvi. pedofilebTan kontaqtSi myofi gogonaTa
romlebTanac pedofili cdilobs seqsualuri kon­ umravlesoba 6-dan 12-wlis asakisaa, xolo biWebis
taqtis damyarebas, ar arian pubertatis asaks umravlesoba ki ufrosia. pedofilebTan seqsualur
miRweuli. es paTologia, faqtiurad, mxolod ma­ urTierTobaSi myofi bavSvebidan, romelTa saqme
makacebSi gvxvdeba. pedofilia unda gavmijnoT seq­ sasamarTlos mier iqna garCeuli, mravals ramdenjerme
sualuri urTierTobisgan im axalgazrdebTan, hqonda damyarebuli seqsualuri urTierToba erTsa
romlebmac sqesobriv simwifes miaRwies, magram jer da imave an ramdenime mozrdil adamianTan. maT
ar aqvT legaluri ufleba Tanxmoba ganacxadon umravlesobas ufro metad SiSi amoZravebda, vidre
seqsualur urTierTobaze (es asaki gansxvavebulia interesi. maTi umciresoba deliqventi iyo an adre
sxvadasxva kanonmdeblobaSi). pedofilia ar aris hqonia mravali xanmokle seqsualuri urTierToba.
dakav­Sirebuli Tanxmobis gacemis iuridiuli uf­ seqsualuri Zaladobis zegavlena bavSvebze 745-e
lebis dasaSveb zRvarTan, aramed, dakavSirebulia gverdzea ganxiluli.
seqsualur urTierTobebTan zrdasrul adamiansa da etiologia ucnobia. pedofilebs xSirad axasiaTebT
sqesobrivad moumwifebel bavSvs Soris. zrdasrul adamianebTan urTierTobis damyarebis
gavrceleba. ar arsebobs sarwmuno informacia pe­ uunaroba da qalebTan urTierTobis SiSi.
dofiliis gavrcelebis sixSiris Taobaze. Tumca prognozi. imis gamo, rom ar arsebobs Semdgomi
garkveuli monacemebis mixedviT (zogierTi qveynis dakvirvebiT miRebuli sando informacia, TiTo­eul
monacemebi bavSvTa prostituciis Sesaxeb; gasayidi SemTxvevaSi prognozi keTdeba istoriis xan­grZlivobidan,
pornografiuli masala seqsis Sesaxeb mcirewlovan pedofiluri qcevis sixSiridan da pirovnuli sisustidan
bavSvebTan; internetsaitebze ganTavsebuli masala), da siZlieridan gamomdinare. kidev erTi indikatoria
is iSviaTobas ar unda warmoadgendes. cxadia, rom socialuri da seqsualuri kontaqtebis ararseboba. qceva,
interesi bavSvebTan seqsualuri kontaqtis mimarT romelic xSirad meor­deba, savaraudod, SenarCundeba
sakmaod gavrcelebuli movlenaa, Tumca, pedofilia, mkurnalobis miuxedavad.
rogorc seqsualuri qcevis erTaderTi forma, albaT mkurnaloba. ar arsebobs monacemebi romelime sa­
iSviaTobas warmoadgens. xis mkurnalobis efeqturobis Sesaxeb. pedofilebs,
aRwera. pedofilebi, Cveulebriv, irCeven bavSvs, romlebic namdvilad motivirebulni arian, gaakon­
romelTa asaki meryeobs 6 wlidan sqesobrivi mom­ trolon TavianTi impulsebi, SegviZlia davexmaroT
wifebis asakamde, Tumca, zogierTi interess iCens mxardaWeriT da konsultaciebiT problemis gadaWris
ufro mcirewlovani bavSvebis mimarT. bavSvi Sesaxeb. seqsualuri xasiaTis danaSaulis gamo msjavr­
SeiZleba iyos igive (homoseqsualuri pedofilia) an debuli adamianebis mkurnaloba ganxilulia 788-e
sapirispiro sqesis (heteroseqsualuri pedofilia). gverdze.
zogi pedofili bavSvs Tavis sanaTesaoSi an samsaxurSi pedofiliis Tema ganxilulia Semdeg wyaroSi:
poulobs, zogi ki ucnob bavSvebs imegobrebs. miu­ McConaghy (1998).
xedavad imisa, rom pedofilebis didi nawili,
romelic daxmarebisTvis eqims mimarTavs, saSualo seqsualuri obieqtis upiratesobebis sxva
asakis mamakacebisagan Sedgeba, pedofilia adreul anomaliebi
asakSi viTardeba. ar arsebobs imis mtkicebuleba, rom zoofilia, romelsac sxvagvarad bestializmi an
myari interesi mozrdili seqsualuri partniorebis zoo­seqsualoba ewodeba, gulisxmobs cxovelebis
mimarT icvleba interesiT bavSvi-partniorebis mi­ regularul gamoyenebas seqsualuri agznebis mi­
marT. patara bavSvebTan seqsualuri kontaqti ufro saR­wevad. am SemTxvevaSi, es agznebis miRwevis
mofereba an masturbaciaSi vlindeba, vidre srul upiratesi an eqskluziuri meTodia. zoofilia ar
koitusSi. Tumca, zogjer, patara bavSvebs zians aris gavrcelebuli da iSviaTad gvxvdeba samedicino
ayeneben iZulebiTi penetraciis dros. arsebobs pe­ praqtikaSi.

_ 521 _
19 seqsualobasTan da genderul identobasTan dakavSirebuli problemebi

nekrofilia aris seqsualuri agznebis miRwevis interpretacias Tan axlavs intensiuri agzneba.
Zalze iSviaTi saSualeba, romelic gvamTan seq­ zogadad aRwerilia eqshibicionistebis ori
sualuri kavSiris damyarebas gulisxmobs. arsebobs jgufi. pirvelSi Sedian inhibirebuli temperamentis
iseTi mamakacebis winaaRmdeg aRZruli sasamarTlo mqone mamakacebi, romlebic ebrZvian TavianT im­
saqmeebi, romlebic jer klaven msxverpls da Semdeg pulsebs da danaSaulis Zlier grZnobas ganicdian
cdiloben masTan seqsualuri kavSiris damyarebas. ar eqshibicionisturi aqtis Semdeg. isini, zogjer,
moiZebneba sando informacia anomaliuri seqsualuri axdenen modunebuli penisis demonstracias. meo­
upiratesobis am eqstremaluri formis mizezebis an re jgufSi Sedian agresiuli Tvisebebis mqone
prognozis Sesaxeb. mama­kacebi, romlebsac, zogjer, antisocialuri
pirov­nuli aSlilobis niSnebi axasiaTebT. isini,
seqsualuri aqtis upiratesobis aSlilobebi Cveulebriv, axdenen ereqciis mdgomareobaSi myofi
seqsualuri upiratesobis aSlilobebis es jgufi penisis demonstrirebas masturbaciis procesSi.
moicavs iseTi qcevis variaciebs, romlebic xorci­ maT siamovnebas aniWebT distresi, romelsac meore
eldeba seqsualuri agznebis misaRwevad. Cveulebriv adamianSi iwveven da, Cveulebriv, naklebad euflebaT
seqsualuri aqti mimarTulia mozrdil adamianebze, danaSaulis gancda.
magram zogjer, seqsualuri aqtis obieqtis rol­ britaneTSi, eqshibicionizmis gamo sasamarTlos
Si bavSvebic gamodian (magaliTad, zogierTi eqshi­ winaSe wardgenisas, mamakacs msjavri edeba uxams
bicionistis SemTxvevaSi). gaSiSvlebaSi (ix. Tavi 26). aseTi braldebis mqone
mamakacebis oTxi mexuTedi eqshibicionistia.
eqshibicionizmi
eqshibicionizmi da uxamsi satelefono zarebi. ar
eqshibicionizmi gulisxmobs genitaliebis Cvenebas aris naTeli, Tu ra kavSiria eqshibicionizmsa da
ucxo pirisaTvis, romlisTvisac es moulodnelobas uxams satelefono zarebs Soris, romlis drosac
warmoadgens. am qcevis mizani seqsualuri agznebis mamakaci, masturbaciis procesSi, qalebs seqsualur
miRwevaa, magram am dros ar SeiniSneba meore adamianTan kontaqtze esaubreba. erT-erTi mosazrebis Tanaxmad
seqsualuri kontaqtis damyarebis mcdeloba. sityva (Tollison and Adams, 1979), am tipis mamakacebi, amave
eqshibicionizmi SemoRebulia lasegis mier (Lasègue dros, eqshibicionistebic arian, magram advili araa
E.Ch., 1877). am terminis teqnikuri mniSvneloba sruliad maTi identifikacia maTi fsiqopaTologiis Seswavlis
gansxvavdeba misi yoveldRiuri mniSvnelobisagan, mizniT.
romelic sakuTari Tavis warmoCenas gulisxmobs. etiologia. eqshibicionizmis mizezi ucnobia. fsiqo­
gavrceleba. gavrcelebis sixSire ar aris cnobili. analitikuri Teoriebis mixedviT, is dakavSirebulia
TiTqmis yvela eqshibicionisti mamakacia. Zalian cota oidipaluri konfliqtis gadaWris uunarobasTan an
qali iSiSvlebs mudmivad sxvis winaSe mkerds da kidev zogad SeboWilobasTan qalTan urTierTobaSi. Tavis
ufro naklebi _ genitaliebs. gavlenian naSromSi, riklesi (Rickles, 1950) aRniSnavs,
aRwera. im eqshibicionistebs Soris, romlebic rom zogi eqshibicionisti aRwers zedmetad axlo
klinikur praqtikaSi gvxvdeba, ZiriTadi nawili 20- urTierTobas dedasTan da cud urTierTobas uunaro
40 wlisaa da 2/3 daqorwinebulia (Gayford, 1981). mamasTan, Tumca es informacia retrospeqtuli xa­
zogierTTan eqshibicionizmis survili permanentulia, siaTisaa da SesaZloa ar Seesabamebodes im realur
sxvebTan ki epizoduri. sxeulis Cvenebis aqts, viTarebas, romelSic gaizarda pacienti. garda
Cveulebriv, win uZRvis daZabulobis zrdis SegrZneba. amisa, mravali mamakaci, romelic ar Camoyalibda
eqshibicionistebis didi nawili irCevs iseT adgilebs, eqshibicionistad, aRwers msgavs bavSobisdroindel
saidanac gaqceva advilia. eqshibicionisti SeiZleba gamocdilebas.
gamovides mofarebuli adgilidan da meore adamianis eqshibicionizmi, romelic Tavs iCens saSualo an
winaSe penisi gaiSiSvlos an moulodnelad gamoaCinos xandazmul asakSi, zogjer dakavSirebulia Tavis tvi­
penisi, romelic, magaliTad, gazeTis ukanaa damaluli. nis organul daavadebasTan an alkoholizmTan. advili
zogjer eqshibicionisti sxvis winaSe SiSveli Cndeba. SesaZlebelia, rom eqshibicionisturi impulsebis
zogierTi masturbirebs meore adamianis winaSe efeqturi kontroli SemdgomSi sustdeba Tavis tvinis
gaSiSvlebisas, zogi ki amis Semdeg. eqshibicionisti daavadebis an alkoholizmis gamo.
cdilobs meore adamianSi Zlieri emociuri reaqcia prognozi. ar moiZebneba mkurnalobis Semdgomi dak­
gamoiwvios. rogoric ar unda iyos meore adamianis virvebiT miRebuli informacia. mamakacebi, romlebic
reaqcia, is eqshibicionistis mier seqsualuri in­ mxolod erTxel axorcieleben eqshibicionistur aqts,
teresis gamoxatulebad aRiqmeba, miuxedavad imisa, ar kvalificirdebian, rogorc eqshibicionistebi.
rom, meore adamianSi, is Cveulebriv, Sokis, SiSis rac Seexeba eqshibicionistebad kvalificirebul
an sicilis reaqcias iwvevs. aseT damaxinjebul mamakacebs, klinikuri gamocdileba sxvadasxva saxis

_ 522 _
sqesTan da genderul identobasTan dakavSirebuli problemebi
gamosavalze miuTiTebs. Tu mamakaci ganmeorebiT gavrceleba. tkivilis miyeneba fantaziaSi an
axorcielebs eqshibicionistur aqts mxolod stresis realobaSi iSviaTobas ar warmoadgens, rodesac es
mdgomareobaSi yofnis dros, prognozi damokidebuli Tan axlavs seqsualuri qcevis sxva formebs. seqs
iqneba stresoris xelaxali aRmocenebis albaTobaze. maRaziebSi iyideba jaWvebi, maTraxebi da borkilebi,
Tu mamakaci xSirad axorcielebs eqshibicionistur xolo pornografiul Jurnalebsa da internet
aqts ara mxolod stresis mdgomareobaSi yofnisas, saitebze ganTavsebulia sadisturi seqsualuri
albaT is mravali wlis manZilze ganaxorcielebs am praq­tikis aRwera da suraTebi. seqsualuri sadizmi,
qcevas fsiqiatriuli mkurnalobisa da sasamarTlo rogorc upiratesi seqsualuri praqtika, savaraudod,
sanqciebis miuxedavad. sasamarTlodan miRebuli iSviaTia, magram misi sixSire ar aris cnobili.
monacemebiT, xelaxali msjavrdebis sixSire uxamsi aRwera. cema, gamaTraxeba da dabma sadisturi qcevis
gaSiSvlebis gamo dabalia pirveli msjavrdebis Sem­ gavrcelebuli formebia. ganmeorebiTi sadisturi
deg, magram maRalia meore msjavrdebis Semdeg. miu­ aqtebi xorcieldeba mazoxist partniorebTan da
xedavad imisa, rom zogierTi mamakaci, romelic meZavebTan erTad. sadizmi SeiZleba warmoadgendes
axorcielebs gaupatiurebas, eqshibicionisticaa, rogorc homoseqsualuri, ise heteroseqsualuri aqtis
ro­gorc Cans, eqshibicionistebis umetesoba ar komponents. sadisturi aqtebi SeiZleba iyos simboluri
axorcielebs Zaladobriv seqsualur aqts da ar iCens da naklebad gulisxmobdes partniorisTvis fizikuri
interess bavSvebis mimarT (Rooth, 1973). zianis miyenebas, zogierTi ki ufro metad partnioris
mkurnaloba. fsiqiatrma unda gamoavlinos da um­ damcirebas gulisxmobs. Tumca, zogjer seriozuli
kurnalos nebimismier asocirebul fsiqikur aS­ fizikuri zianis miyenebac xdeba. amis eqstremaluri
li­lobas (depresiuli aSliloba, alkoholizmi an magaliTi, e.w. `vnebis mkvlelobebi~, rodesac mkvle­
demencia). konkretulad eqshibicionizmis sam­kur­ li seriozul fizikur zians ayenebs msxverpls
nalod mravali saxis mkurnaloba yofila gamo­ genitaliebSi danis Casobis an dasaxiCrebis gziT. am
yenebuli, fsiqoanalizis, individualuri da jgu­ iSviaT SemTxvevebSi, SesaZlebelia, adgili hqondes
furi fsiqoTerapiis da faruli sensitizaciis eakulacias an sadisturi aqtis dros an mogvianebiT,
CaTvliT. ar arsebobs sarwmuno mtkicebuleba am cxedarTan seqsualuri aqtis dam­ya­rebas (nekrofilia).
meTodebis efeqturobis Sesaxeb. praqtikaSi iyeneben am anomaliis istoriuli mniSv­nelobis mqone aRwera
konsultaciisa da bihevioruli teqnikis kombinacias. mocemulia Semdeg wyaroSi: Hirschfeld (1944).
konsultacia mimarTulia eqshibicionisturi qcevisa etiologia cnobili ar aris. fsiqoanalitikuri
da piradi urTierTobebis problemebze. bihevioruli ganmarteba yuradRebas amaxvilebs asociaciaze
teqnikis gamoyenebisas mimarTaven TviTmonitorings siyvarulsa da agresiul grZnobebs Soris, romlebic
im viTarebebis identifikaciisTvis, romlebic biZgs mSoblebTan bavSvis adreul urTierTobebs axasiaTebs.
aZlevs eqshibicionistur qcevas da exmareba pirovnebas bihevioruli midgoma yuradRebas amaxvilebs aso­
aseTi qcevis Tavidan acilebaSi. seqsualuri draivis ciaciur daswavlaze. arc erTi Tvalsazrisi ar aris
Sesasusteblad nacadi iyo ciproteronis acetatis da obieqturi mtkicebulebiT dasabuTebuli.
masTan dakavSirebuli wamlebis gamoyeneba, magram es prognozi. ar moiZebneba intervenciis Semdgomi
medikamentebi ar aris rekomendebuli, radgan kargad dakvirvebiT miRebuli informacia. klinikuri
ar aris cnobili maTi efeqti; garda amisa, maTi gamoc­dileba gviCvenebs, rom Tuki am tipis qceva
xangrZlivi gamoyenebisas aRiniSneba ginekomastia da Camoyalibda, is mravali wlis manZilze SenarCundeba.
depresia. SesaZlebelia gv. 518-ze aRwerili zomebis mkurnaloba. klinikuri kvlevis mixedviT, arc erTi
gamoyeneba, magram warmatebis molodinis gareSe. tipis mkurnaloba ar aris efeqturi. mamakacebs,
damatebiTi informaciisTvis eqshibicionizmis Sesaxeb romlebmac msxverpls seriozuli fizikuri ziani
ix. Abel and Osborn; 2000. miayenes, samarTlebrivi zomebi miesadageba. saTanado
yurad­Reba unda davuTmoT sadistur seqsualur
seqsualuri sadizmi
qcevasTan dakavSirebuli riskis seriozulobas,
termini `sadizmi~ markiz de sadis (1740-1814) saxelidan rodesac xdeba potenciurad saSiSi qcevis dagegmva
momdinareobs, romelic seqsualuri dakmayofilebis da ganxorcieleba.
miRwevis mizniT qalebis mimarT ukidures sisas­
tikes iCenda. seqsualuri sadizmi gulisxmobs seq­ seqsualuri mazoxizmi
sualuri agznebis miRwevas meore adamianisadmi mazoxizmis dros seqsualuri agznebis miRweva xde­
tkivilis miyenebis, SeboWvis an damcirebis gziT. ba tanjvis an damcirebis gancdis gziT, rac pi­
seqsualur sadizmTan maSin gvaqvs saqme, rodesac rovnebisTvis upiratesi an erTaderTi seqsualuri
amgvari qceva regularulia da upiratesoba eniWeba praqtikaa. rogorc upiratesi aqtivoba, is gansxvavdeba
heteroseqsualur kontaqtTan SedarebiT. seqsualuri aqtis Tanmxlebi tkivilis umniSvnelo

_ 523 _
19 seqsualobasTan da genderul identobasTan dakavSirebuli problemebi
gancdisagan, rac gavrcelebul movlenas warmoadgens. qalis mier tansacmlis gaxdis process (Simon, 1997).
termini mazoxizmi, avstrieli romanistis _ leopold vuaierizmi, rogorc seqsualuri paTologia,
fon zaxer mazoxis (1836-1905) saxels ukavSirdeba, Cveulebriv axasiaTebs heteroseqsual mamakacebs,
romelmac aRwera tkivilis gancdiT gamowveuli seq­ romelTa seqsualuri aqtivoba aradamakmayofilebelia.
sualuri siamovneba. miuxedavad imisa, rom vuaieristebi cdiloben,
gavrceleba. fantaziebi sxvebis mier cemisa da rom SeumCnevelni darCnen qalisTvis, romelsac
damcirebis Sesaxeb sakmarisadaa gavrcelebuli akvirdebian, isini mainc mniSvnelovani riskis qveS
mamakacebSi, rac ganapirobebs moTxovnas am Temaze imyofebian, radgan sxvebma SeiZleba SeamCnion isini.
Seqmnil pornografiul publikaciebze. amgvari fan­ amis gamo, vuaierizmis SemTxvevebi, Cveulebriv,
taziebi, agreTve, gavrcelebulia meZavebSi, romlebic dafiqsirebulia SemTxveviTi gamvlelebis mier da ara
saSualebas aZleven partniors qcevaSi gamoavlinos vuaierizmis msxverplis mier.
Tavisi seqsualuri fantaziebi. seqsualuri mazoxizmis etiologia. vuaierizmi gavrcelebulia mozardebSi,
dadgenili SemTxvevebis raodenoba, albaT, arc Tu sadac is seqsis mimarT cnobismoyvareobis gamom­
imdenad didia, magram amis Taobaze ar moipoveba xatvelia, magram es qceva, Cveulebriv, momavalSi,
zusti informacia. pirdapiri seqsualuri gamocdilebiT icvleba.
aRwera. tanjva SeiZleba sxvadasxva formisa iyos vuaieristi ki sxvis seqsualur aqtze dakvirvebas
(jaWviT dabma, fexiT gadavla, cema, damcirebis momavalSic agrZelebs, radgan is morcxvia, uWirs
simboluri formebis gamoyeneba, rogoricaa bavSviviT gogonebTan socialuri kontaqti an mas normalur
Cacma, romelsac ufrosebi sjian). mazoxizmi, seqsualur aqtivobaSi sxva mizezebi uSlis xels.
sxva seqsualuri gadaxrebis msgavsad, Tavs iCens fsiqoanalizi mocemul paTologias iseTive meqa­
mamakacebSic da qalebSic, rogorc homoseqsualur, nizmiT xsnis, rogorc zemoT aRweril seqsualur
ise heteroseqsualur urTierTobebSi. zog mazoxists paTologiebs. bihevioruli Teoriis mixedviT, es
aqvs saxifaTo qcevis ganxorcielebis survili, qceva aixsneba SemTxveviTi xasiaTis asociaciebis
rogoricaa yelze moWeris praqtika, romelic aZ­ damyarebiT TvalTvalis pirvandel gamocdilebasa da
lierebs seqsualur agznebas nawilobrivi anoqsiis seqsualur agznebas Soris. arc erTi Teoria ar aris
gamowvevis gziT (ix. qvemoT autoerotikuli asfiqsia). saTanado mtkicebulebiT gamagrebuli.
etiologia cnobili ar aris. ganpirobebis Teoriis prognozi. sando informacia ar aris xelmisawvdomi.
mixedviT, mazoxizmi viTardeba asociaciis damyarebiT mkurnaloba. klinikuri kvlevis mixedviT arc erTi
seqsualur agznebasa da dasjis mizniT mozardis cemas tipis mkurnaloba ar aris efeqturi. mizanSewonilad
Soris, upiratesad, pubertatul asakSi. fsiqoanalizis migvaCnia zogadi xasiaTis zomebis gamoyeneba, rom­
mixedviT, mazoxizmi Sebrunebuli sadizmia, ris gamoc lebic am TavSi zemoTaa aRwerili.
misi axsna sadizmis msgavsad xdeba (ix. zemoT). arc
erTi Tvalsazrisi ar aris Sesabamisi mtkicebulebiT seqsualur aqtTan dakavSirebuli sxva
dasabuTebuli. anomaliuri upiratesobebi
prognozi. ar moiZebneba intervenciis Semdgomi autoerotikuli asfiqsia gulisxmobs cerebruli
dakvirvebiT miRebuli sando informacia. klinikuri anoq­siis gamowvevas seqsualuri agznebis gasaZ­
gamocdileba gviCvenebs, rom Tuki am tipis qceva liereblad masturbaciis procesSi. asfiqsia na­
Camoyalibda, is mravali wlis manZilze SenarCundeba. wilobriv gamowveulia yelze Tokis moWeriT an
mkurnaloba. rekomendebulia fsiqoanalitikuri da Tavze polieTilenis parkis CamocmiT. es praqtika,
bihevioruli Terapiis gamoyeneba, Tumca arc erTi faqtiurad, mxolod mamakacebSi gvxvdeba. is saxifaToa
maTgani ar aris efeqturi. SegviZlia vcadoT zogadi da SeiZleba sikvdiliT dasruldes. am tipis aqts
saSualebebis gamoyeneba (gv����������������������������
. 510), magram am SemTxveva- SeiZleba Tan axldes analuri stimulaciis gamomwvevi
Sic warmateba ar aris garantirebuli. sagnebis gamoyeneba, fetiSizmis obieqtebis gamoyeneba
an sapirispiro sqesis tansacmlis Cacma. pirovneba
vuaierizmi SeiZleba sakuTar Tavs sarkeSi akvirdebodes an
mraval mamakacs aRagznebs sxva adamianebis seqsualuri fotosuraTebi gadauRos, an man SeiZleba Tavi
aqtis yureba. vuaierizmi gulisxmobs sxvaTa seqsualur daibas. imaTgan, vinc upiratesobas aniWebs am tipis
aqtivobaze sistematur dakvirvebas, rac seqsualuri seqsualur praqtikas, Zalian cota adamiani mimarTavs
agznebis miRwevis upirates meTods warmoadgens. am eqims daxmarebisTvis. mocemuli paTologiis Sesa­
paTologiis mqone adamiani uTvalTvalebs qalebs, xeb ZiriTadi informaciis wyaros warmoadgens
rodesac isini SiSvlebi arian an tansacmels ixdian, sasamarTlo fsiqiatria, romelic Seiswavlis moce­
ris gamoc misi saqcieli SeiZleba sxvebma SeamCnion. muli tipis seqsualur praqtikas aqtis dros
zogierTi maTgani kameriT iRebs seqsualur aqts an gardacvlili adamianebis magaliTze; Tumca, zogjer

_ 524 _
genderuli identobis anomaliebi
am populaciis Seswavla mis sicocxleSive xdeba (mag., Tavs mamakacad ganicdis. warsulSi, samedicino
Quinn and Twomey, 1998). damatebiTi informaciisaTvis literaturaSi transseqsual mamakacs ufro xSirad
ix. Blanchard, Hacker, 1991; Hucker, 1990. uwodebdnen im pirebs, romlebic dabadebisas iyo
froterizmi. froterizmi warmoadgens seqsualuri identificirebuli, rogorc mamakaci, magram Tavs
agznebis miRwevis upirates gzas, rodesac seq­sualuri qalad ganicdida. aq Cven gamoviyenebT termins
agzneba sxva adamianTan xaxunisas (mag., mamakacis `mamakaci~ qali transseqsualis mimarT da termins
genitaliebis xaxunisas) an, Cveulebriv, ucnobi qalis `qali~ mamakaci transseqsualis mimarT, ramdenadac
mkerdis moferebisas miiRweva. amgvari qmedeba xSiria es terminebi miuTiTebs movlenaTa Tanmimdevrobaze
xalxiT gadaWedil adgilebSi, magaliTad metroSi. pirovnebis cxovrebaSi. amgvarad, qalad gardaqmnili
koprofilia, koprofagia, seqsualuri ureTrizmi da mamakaci transseqsuali aris pirovneba, romelic
urofilia. koprofiliis dros, seqsualur agznebas dabadebisas mamakacad iyo identificirebuli, magram,
iwvevs fiqri defekaciis aqtis Sesaxeb an misi yureba, SemdgomSi, sakuTari Tavi qalad ganicada. zogierTi
rac upirates seqsualur aqtivobas warmoadgens. transseqsualisTvis miuRebelia am terminis arse­
koprofagiis dros seqsualuri agzneba mosdevs biTi saxelis formiT gamoyeneba. rodesac mocemul
fekaliebis Wamas. seqsualuri ureTrizmis dros, teqstSi es termini am saxiT gamoiyeneba, is
ro­melic, ZiriTadad, qalebSi gvxvdeba, erotikuli gulisxmobs transseqsual pirovnebas, iseve, rogorc
agzneba ureTris stimulaciiT miiRweva. urofiliis `heteroseqsuali~ gamoiyeneba, rogorc arsebiTi
dros seqsualuri agzneba miiRweva Sardvis procesis saxeli heteroseqsualuri orientaciis mqone pi­
yurebiT, partniorze (an piriqiT) moSardviT an rovnebis aRsaniSnad.
Sardis daleviT. mravali transseqsuali miiCnevs, rom maTi mdgo­
am paTologiebis gavrcelebis sixSire ar aris mareoba fsiqikur aSlilobad ar unda iTvlebodes.
cnobili, magram, rogorc Cans, isini sakmaod gavr­ miuxedav amisa, is Setanilia orive (ICD, DSM)
celebulia, razec metyvelebs seqs-muSakebisagan klasifikaciaSi. es exmareba transseqsualebs survilis
am tipis aqtivobebis ganxorcielebis moTxovna. SemTxvevaSi Caitaron mkurnaloba, radgan mraval
damatebiTi informaciisTvis ix. Tollison and Adams, qveyanaSi, rogorc saxelmwifo, ise kerZo sadazRvevo
1979. programebi, faravs mxolod iseT aSlilobebs, rom­
lebic daavadebaTa erT-erT klasifikaciaSi mainc
genderuli identobis anomaliebi aris Setanili.

transseqsualizmi gavrceleba
transseqsualebi darwmunebulni arian, rom maT epidemiologiuri monacemebi rTuli mosapovebelia.
TavianTi qromosomuli sqesis sapirispiro genderi niderlandebSi Catarebuli gamokvlevis mixedviT,
aqvT. maT aqvT Zlieri survili icxovron ise, rogorc genderuli identobis aSlilobis SemTxvevebSi,
cxovroben maTi anatomiuri sqesis sapirispiro zrdasruli adamianebis mamakacad dabadebul 10 000
genderis mqone adamianebi da cdiloben TavianTi pirze modis genderuli identobis aSlilobis mqone
sxeulisa da genitaliebis Secvlas. erTi piri, xolo 30 000 qalad dabadebul adamianze
warsulSi, am anomalias ewodeboda eonizmi, radgan _ erTi piri (Kesteren et al., 1996). im adamianebs Soris,
is axasiaTebda d'eon de bomons. is fsiqiatriul romlebic klinikur centrebSi mkurnaloben, ufro
literaturaSi aRwera eskirolma 1838 wels. misi ufro metia qalad gardaqmnili mamakaci transseqsuali,
detaluri aRwera mogvca kraft-ebingma 1886 wels vidre mamakacad gardaqmnili qalad dabadebuli
(Krafft-Ebing, 1924). 1960-ian wlebSi, benjaminis wignSi transseqsuali. SemTxvevaTa Tanafardobaa 4:1 (Green,
(Benjamin, 1966) aRwerili gansacvifrebeli faqtebis 2000a).
gamo es mdgomareoba eqimebisa da sazogadoebis
aRwera
yuradRebis centrSi moeqca.
transseqsualebi darwmunebulni arian, rom isini
terminologia miekuTvnebian imis sapirispiro sqess, romelic maT
terminebs `transseqsuali mamakaci~ da `transseqsuali dabadebidan daudgindaT. aseTi rwmena, Cveulebriv,
qali~ sxvadasxva mniSvnelobiT xmaroben. trans­ pubertatis asakis dadgomamde yalibdeba. mSob­
seqsual adamianebs Cveulebriv urCevniaT, rodesac lebis gadmocemiT, momavali transseqsualebi,
maT garkveuli saxiT moixsenieben. kerZod, trans­ bavSvobaSi, sapirispiro anatomiuri sqesis bavSvebis
seqsual qals uwodeben dabadebiT mamakacs, ro­ wreSi yofnas amjobineben, Tumca es tipiuri ar
melic Tavs qalad ganicdis, xolo transseqsual aris. qaluri bunebis mqone biWebze warmoebuli
mamakacs uwodeben dabadebiT qals, romelic Semdgomi gamokvlevis monacemebiT, aseTi biWebi

_ 525 _
19 seqsualobasTan da genderul identobasTan dakavSirebuli problemebi
ufro xSirad homoseqsualebad yalibdebian, vidre yalibdeba homoseqsualad da ara transseqsualad.
transseqsualebad (ix. Green, 1974). endokrinuli mizezebi. mozrdil transseqsualebSi
im droisTvis, rodesac transseqsualebi iTxoven ar dadginda raime endokrinuli paTologiis arseboba.
samedicino daxmarebas, maT ukve dawyebuli aqvT erT-erTi mosazrebis Tanaxmad, transseqsualizms
sapirispiro sqesis tansacmlis tareba. transvestiti ganapirobebs hormonuli anomaliebi nayofis ganv­
fetiSistebisagan gansxvavebiT, qalad gardaqmnili iTarebis dros. rodesac orsuli rezus-maimunebs
mamakaci transseqsualebi qalis tansacmels ufro ukeTebdnen didi raodenobiT androgenebs, maTi
metad imitom icvamen, rom qalad igrZnon Tavi da ara mdedrobiTi sqesis Svilebi TamaSisas mamakacis
imitom, rom seqsualuri agzneba ganicadon. (maTgan, msgavsad iqceodnen (Young et al., 1964). garda amisa,
agreTve, gansxvavdebian homoseqsuali mamakacebi, adrenogenitaluri sindromis mqone mdedrobiTi
romlebic qalis tansacmels imitom icvamen, rom sqesis bavSvebi, romlebic imyofebodnen didi raod­
aqtiuri homoseqsualebi miizidon). transseqsualebi enobiT androgenebis zemoqmedebis qveS dabadebamde
iwyeben makiaJisa da qalis varcxnilobis tarebas, da dabadebis Semdeg, avlendnen biWebisTvis damaxa­
icileben Tmovan safars saxesa da sxeulze siaTebel qcevas bavSvobaSi (Erhardt et al., 1968),
eleqtrolizis saSualebiT. am fizikur cvlilebebTan magram transseqsualebad ar Camoyalibdnen. im qal
erTad isini inviTareben qalisTvis damaxasiaTebel transseqsualebSi, romelTac miiRes mamakacis roli,
Jestebs da xmis simaRles; cdiloben TavianTi maRal procents aReniSneboda sakvercxis polikistozi
socialuri rolis Secvlas. (Bosinski et al., 1997), xolo sakvercxis polikistozis
qalad gardaqmnili mamakaci transseqsualebi mqone qalebis mxolod umniSvnelo raodenobas hqonda
xSi­rad iTxoven daxmarebas mkerdisa da garegani genderuli identobis aSliloba (Green, 2000a).
genitaliebis garegnuli mxaris Secvlis mizniT. gansxvaveba tvinis struqturaSi. terminaluri
isini, Tavidan, Cveulebriv, iTxoven estrogenebis zolis sayrdeni birTvebis centraluri nawilis
Seyvanas mkerdis gazrdis mizniT. amis Semdeg, maT moculoba ufro didia mamakacebSi, vidre qalebSi.
SeiZleba moiTxovon mkerdis plastikuri qirurgia, erT-erT gamokvlevaSi, romelSic Seiswavleboda
kastracia da penisis mokveTa da operaciis Catareba qalad gardaqmnili mamakaci transseqsualebis Tavis
xelovnuri saSos Sesaqmnelad. mraval transseqsualSi tvini maTi gardacvalebis Semdeg, aRmoCnda, rom am
Zlier distress iwvevs TavianTi mZime mdgomareoba. birTvis zoma qalebSi dadgenili zomis msgavsi iyo
maTSi gavrcelebulia depresia, zogs aqvs suicidis (Zhou et al., 1995), magram am gamokvlevis Sedegebi
mcdeloba, zogi ki imuqreba, rom Tavad gaikeTebs gaakritikes teqnikuri mizezebis gamo (Green, 2000a).
kastracias, Tu SeuZlebelia qirurgiuli operaciis transvestizmidan gadasvla transseqsualizmze. im
Catareba. aseTi muqara seriozulad unda miviRoT, mamakacTa mcire nawilSi, romelic Tavs qalad aRiqvams,
radgan is ukidures distresze miuTiTebs da, transseqsualad Camoyalibeba xdeba transvestizmis
SeiZleba, marTlac ganxorcieldes pirovnebis mier. xangrZlivi periodis Semdeg. es adamianebi iwyeben
mamakacad gardaqmnili qali transseqsualebi icva­ sapirispiro sqesis tansacmlis tarebas agznebis
men mamakacis tansacmels da gamoimuSaveben mamakacis miRwevis mizniT, magram maT mier gancdili agzneba
xmas, Jestebs da socialur qcevas. maT surT TandaTanobiT sustdeba. isini, paralelurad, ufro
ganaxorcielon iseTi seqsualuri aqti, romelSic da ufro rwmundebian, rom qalebi arian.
isini heteroseqsuali qalis (da ara homoseqsuali mimdinareoba. ar arsebobs sando informacia imis
qalis) mamakaci partnioris rolSi iqnebian. zogi Sesaxeb, Tu rogor viTardeba transseqsualizmi im
moiTxovs masteqtomiis an histereqtomiis Catarebas, adamianebSi, visac eqimisTvis ar miumarTavs. erT-
zogierTi maTgani ki moiTxovs plastikuri qirurgiis erTi gavleniani naSromis mixedviT (Harry Benjamin
Catarebas xelovnuri penisis Seqmnis mizniT. International Gender Dysphoria Association, 2001) zogierTi
etiologia ucnobia. Seswavlil iqna Semdegi faq­ zustad identificirebuli transseqsuali cvlis
torebi: Tavis `survilebs~. zogi egueba sasurvel genderul
genetikuri mizezebi. transseqsualebs aqvT nor­ identobas samedicino daxmarebis gareSe, zogi ki Tmobs
maluri sqesis qromosomebi. ar arsebobs sarwmuno cvlilebebTan dakavSirebul survilebs mkurnalobis
mtkicebuleba, romelic metyvelebs genetikuri mi­ adreul etapze. ar aris cnobili transseqsualebis
zezebis sasargeblod. ra nawili miekuTvneba TiToeul am kategorias.
aRzrda. ar dasturdeba mosazreba, rom trans­ mkurnaloba. pirveli etapi. mkurnaloba Cveulebriv
seqsualebs aRzrdis procesSi uyalibdebaT maTi mihyveba hari benjaminis saxelobis genderuli dis­
anatomiuri sqesis sapirispiro genderuli roli. foriis saerTaSoriso asociaciis standartebs
rogorc zemoT aRiniSna, genderuli identobis (Harry Benjamin International Gender Dysphoria Association,
aSlilobis mqone biWebis umravlesoba zrdasrul asakSi 2001). qvemoT mocemulia mkurnalobis safexurebi.

_ 526 _
genderuli identobis anomaliebi
damatebiTi informaciisTvis ix. originaluri pub­ maTi uaryofiTi efeqtebis CaTvliT; (g) warmatebiT
likacia an Green, 2000a. gaiara `realuri cxovrebiseuli gamocdilebis~ 3
w gegmaze SeTanxmeba. transseqsualebi xSirad Tavad Tve an konsultaciis SeTanxmebuli periodi. wlis
wyveten, Tu ra tipis mkurnaloba sWirdebaT da dasasruls, is pirebi, romlebic SeZleben daumtkicon
mouTmenlad moiTxoven mis Catarebas. maT SeiZleba Semfasebel komisias, rom isini ukeTesad arian
fsiqiatriuli gamokvleva zedmet dabrkolebad adaptirebulni axal genderul rolSi yofnisas
miiCnion hormonuli da qirurgiuli mkurnalobisaken Zvel rolTan SedarebiT, qirurgiuli operaciis
mimaval gzaze. zogi imuqreba TviTmkvlelobiT an kandidatebi xdebian.
sakuTari Tavis dasaxiCrebiT, Tu misi moTxovnebi hormonuli mkurnaloba: estrogenebiT mkurnaloba
droze ar iqneba dakmayofilebuli. aseT muqaras iwvevs mkerdis gazrdas. estrogenis es efeqti SeiZleba
yovelTvis seriozulad unda movekidoT, radgan is gansxvavebuli iyos, rogorc genetikurad mamrobiTi
miuTiTebs pacientis mZime distresze da saswrafo sqesis pirebSi, ise genetikurad mdedrobiTi sqesis
daxmarebis miRebis gadaudebel saWiroebaze. pirebSi, magram SemTxvevaTa umravlesobaSi cximi
miuxedavad amisa, pacients unda avuxsnaT, rom mas grovdeba TeZoebisa da dundulebis garSemo, rac
garkveuli safexurebis gavla mouwevs. upirveles sxeuls ufro qalur iers aniWebs. estrogenebiT
yovelisa, man unda icodes, rom fsiqologiuri gaxangrZlivebuli mkurnaloba Rrma venebis trom­
stabiluroba udidesi mniSvnelobis mqonea imisTvis, bozis saSiSroebas Seicavs (van Kesteren et al., 1997).
rom gardamavali periodi warmatebuli aRmoCndes. dadasturebulia mkerdis avTvisebiani simsivnis
aseTi stabilurobis misaRwevad, pirovnebam unda ganviTarebis SemTxvevebi (Symmers, 1968), magram
gaiaros `realuri cxovrebiseuli gamocdileba~ (ix. msgavsi SemTxvevebi ar dafiqsirebula estrogenebiT
qvemoT). mkurnalobis gviandel praqtikaSi, romelic 816
genetikurad mamakac transseqsuals Cautarda (van
w konsultacis dros unda iqnas gaTvaliswinebuli
Kesteren et al., 1997).
sxvadasxva SesaZleblobebi, maT Soris iseTic,
androgenebiT mkurnaloba utardeba genetikurad
romlebzec pacients adre ar ufiqria. konsul­
mdedrobiTi sqesis transseqsualebs. mkurnalobis
taciisas aqcenti gadatanilia realisturi miz­
Sedegad xma boxdeba, Tmovani safari ufro xSiri
nebis dasaxvis aucileblobaze da yvela im Sedegis
xdeba saxeze da sxeulze, menstruacia wydeba, kli­
gaTvaliswinebaze, romelic SeiZleba mohyves ne­
tori izrdeba da seqsualuri ltolva Zlierdeba.
bismieri saxis cvlilebas rogorc Tavad pirov­
es cvlilebebi, Cveulebriv, ufro gamokveTilia
nebisTvis, ise misi SvilebisTvis da, zogadad,
im cvlilebebTan SedarebiT, romlebic Tavs iCens
ojaxisTvis. konsultantma, agreTve, Semdegi sakiTxi
estrogeniT mkurnalobisas genetikur mamakacebTan,
unda ganixilos: savaraudod, verc erTi Terapia
romlebsac qalis genderuli rolis miReba surT.
mudmivad ver aRmofxvris pirovnebis Tavdapirveli
androgenebis xangrZlivi gamoyenebisas Cndeba RviZlis
sqesis yvela kvals (Harry Benjamin International Gender
dazianebis riski.
Dysphoria Association, 2001).
qirurgiuli Careva. im pirebs, romlebmac warma­
`realuri cxovrebiseuli gamocdileba~. mamakaci tebiT gaiares mkurnalobis wina safexuri, amzadeben
transseqsuali, romelic qalis genderul rols qirurguli operaciisTvis. radganac qirurgiis
iRebs, unda SeeCvios imas, rom is qaliviT unda grZel­vadiani Sedegebi kargad ar aris cnobili (ix.
gamoiyurebodes, iqceodes da saubrobdes. saxeze qvemoT), am tipi Carevis garSemo azrTa sxvadasxvaoba
Tmovan safars xSirad acileben eleqtrolizis SeiniSneba. gadawyvetileba erToblivad unda mii­
meSveobiT an lazeriT. SeiZleba saWiro gaxdes xmis Ron fsiqiatrma da qirurgma, zogadi profilis
gavarjiSebac. `realuri cxovrebiseuli gamocdilebis~ eqimTan konsultaciis pirobebSi. TiToeuli maT­
moTxovniT pirovneba axal genderul rolSi uwyvetad gani gamocdili unda iyos am tipis pacientebis
unda imyofebodes minimum 1 wlis manZilze, an ori mkurnalobaSi. operacias intensiuri, grZelvadiani
wlis manZilze, rac kidev ufro sasurvelia. am drois mxardaWera unda mohyvebodes.
ganmavlobaSi, is unda muSaobdes srul ganakveTze an genetikurad mamakac transseqsualebTan qirur­
studentis statusi unda hqondes. (srul ganakveTze giuli procedura gulisxmobs mamoplastikas, pene­
muSaobis moTxovna SeiZleba Zneli Sesasrulebeli qtomias, orqideqtomias da saSos msgavsi organos
iyos maRali donis umuSevrobis periodSi). am wlis Seqmnas penisis kanisagan, sxva saxis kanis an msxvili
manZilze tardeba Sesabamisi hormonuli mkurnaloba nawlavis damatebiT.
(ix. qvemoT). pirovnebas mxolod maSin aqvs ufleba genetikurad qal transseqsualebTan qirurgiuli
Caitaros hormonuli mkurnaloba, Tu is (a) 18 welze proceduris dros tardeba masteqtomia, ovareqtomia
ufrosia; (b) garkveulia hormonebis moqmedebaSi, da faloplastia. klitorisagan, romelic ukve gadi­

_ 527 _
19 seqsualobasTan da genderul identobasTan dakavSirebuli problemebi
debulia androgenebis moqmedebis Sedegad, an sxeulis genderuli identobis aSliloba mozardebsa
sxva nawilis kanisagan, iqmneba mikrofalosi (ix. Green, da mozrdil adamianebSi (ara-transseqsualuri
2000a). tipi)
daxmarebis gaweva ojaxisTvis. mravali transseqsuali DSM-IV-Si es termini gamoiyeneba im adamianebis
daqorwinebulia da bevr maTgans Svilebi hyavs. maTi aRsaniSnad, romlebic gascdnen pubertatis asaks
meuRleebi, da gansakuTrebiT Svilebi, Seguebas da ganicdian mudmiv an xSir diskomforts TavianTi
saWiroeben TavianT cxovrebaSi momxdar siaxleebTan, biologiuri sqesis gamo an euflebaT Seusatyvisobis
romlebic transseqsual pirovnebaSi momxdari cvli­ gancda masTan mimarTebaSi. isini xSirad an
lebebiTaa gamowveuli. gasaTvaliswinebelia genderul mudmivad icvamen sapirispiro sqesis tansacmels an
rolTan dakavSirebuli problemebis aRmocenebis warmoidgenen am qmedebas, magram maTSi amgvari qmedeba
SesaZlebloba transseqsualebis mcirewlovan Svi­ da fantaziebi ar iwvevs seqsualur agznebas. maT arc
lebTan. Tumca gamokvlevaSi, romelSic 34 aseTi TavianTi pirveladi da meoradi sqesobrivi niSnebis
bavSvi Seiswavleboda, ar dafiqsirebula genderuli Secvla surT.
identobis aSlilobis SemTxvevebi (Green, 1998). genderuli identobis aSliloba bavSvebSi
gamosavali. mravali gamokvlevidan arc erTSi ar mSoblebi ufro xSirad iTxoven rCevas vaJebis
moxerxda im pacientebis Sedareba, romlebic Sem­ qaluri qcevis gamo, vidre gogonebis biWuri qcevis
TxveviTi wesiT gaanawiles qirurgiul da araqi­ gamo (ar aris garkveuli aseTi qceva gogonebTan
rurgiul jgufebSi. 10 wlis ganmavlobaSi gamo­ ufro iSviaTia, Tu is ufro misaRebia socialuri
qveynebuli inglisurenovani literaturis mimoxilva TvalsazrisiT). qalur biWebs urCevniaT gogonebis
gviCvenebs, rom mamakacis genderuli sqesis mqone TamaSebi da qalis tansacmlis tareba. amgvar qcevas
transseqsualebis 90%-Tan plastikuri qirurgia biWebSi SeiZleba sxvadasxva gamosavali hqondes. zog
warmatebuli gamodga (Green and Fleming, 1991). Tumca, maTgans normaluri mamakacuri interesebi da qceva
am maCvenebels sifrTxiliT unda SevxedoT, SerCevisas uyalibdeba. bavSvobaSi genderuli aSlilobis mqone
daSvebuli SesaZlo Secdomebisa da Semdgomi biWebis umravlesoba homoseqsualad yalibdeba.
dakvirvebidan pacientebis SemTxveviTi gaTiSvis gamo damatebiTi informaciisTvis ix. Green, 2000b.
(Green, 2000a). erT-erT gamokvlevaSi (Mate-Kole et al.,
1990), operaciisTvis 40 pacienti SearCies. amis Semdeg
seqsualuri qcevis sxva aspeqtebi
maTi erTi nawilisTvis operaciis Catareba 3 Tvis
ganmavlobaSi daigegma, meore nawilisTvis ki _ 2 wlis gaupatiureba da incesti ganxilulia 26-e TavSi
Semdeg. operaciidan ori wlis Semdeg, pirvel jgufTan sasamarTlo fsiqiatriis Sesaxeb.
dadginda nevrotizmis ufro dabali maCvenebeli da
ukeTesi Segueba, im jgufTan SedarebiT, romelic eTikuri problemebi seqsualuri
kvlav elodeboda operacias. erT-erT naSromSi (Meyer da genderuli aSlilobebis
and Reter, 1979) naoperaciebi pacientebi Seadares im diagnostirebisa da mkurnalobis
pacientebs, romlebsac operacia ar CatarebiaT.
dros
orive jgufSi gaumjobesebis erTi da igive xarisxi
fsiqiatriul praqtikaSi seqsualuri aSlilobebis
dafiqsirda. Tumca, am Sedegis ganzogadeba ar aris
mkurnalobisas SeiZleba aRmocendes nebismieri xa­
marTebuli, radgan es jgufebi ar iyvnen SemTxveviTi
siaTis eTikuri problemebi, magram qvemoT CamoTvlili
wesiT ganawilebulni, mxolod pacientebis naxevari
problemebi SedarebiT seriozuli sirTuleebis
gamoikvlies Semdgomi dakvirvebis dros da Semdgomi
gamomwvevia.
dakvirvebis periodi ufro xangrZlivi iyo im
pacientebisTvis, romlebsac operacia CautardaT. profesiuli urTierToba
ormagi rolis transvestizmi rodesac intervius ZiriTadi Tema seqsualuri
prob­lemebia, arsebobs imis riski, rom urTierToba
es termini gamoiyeneba ICD-10-Si im adamianebis
pacientsa da Terapevts Soris seqsualuri xasiaTis
aRsawerad, romlebic atareben sapirispiro sqesis
gaxdeba. samedicino praqtikis kodeqsi kategoriulad
tansacmels, magram arc transvestuli fetiSistebi
krZalavs seqsualuri urTierTobis damyarebas
arian, romlebic amiT seqsualuri agznebis miRwevas
pacientTan, radgan es eqspluatacias uwevs pacients
cdiloben da arc transseqsualebi, romlebsac
da xels uwyobs ndobis dakargvas eqimebis mimarT.
genderuli da seqsualuri rolis Secvla surT.
aseT pirebs ubralod siamovnebT sapirispiro sqesis konfidencialoba
tansascmlis tareba imis gamo, rom droebiT maT wres
rodesac erT-erTi seqsualuri partniori umJRavnebs
miekuTvnebodnen.
Terapevts informacias Tavisi seqsualuri par­

_ 528 _
eTikuri problemebi seqsualuri da genderuli aSlilobebis diagnostirebisa da mkurnalobis dros
tnioris Sesaxeb da amave dros krZalavs misTvis moralurad araswor saqcielad iTvleboda da,
am informaciis gadacemas maSin, rodesac es mi­ amave dros, mavne seqsualur praqtikad samedicino
zanSewonilia, aseTma viTarebam SeiZleba problemebi TvalsazrisiT. mas gmobda eklesia da mkurnalobda
warmoSvas. am problemas Cveulebriv aviridebT, Tu medicina.
orive poartniorisagan aviRebT srul anamnezs iqamde, zogi adamiani amtkicebs, rom garkveuli saxis
sanam gadavwyvetT, Tu ramdenad mizanSewonilia seqs- seqsualuri qcevis aSlilobad diagnostireba aci­
Terapiis Catareba da Tu cal-calke ar SevxvdebiT lebs pirovnebas pasuxismgeblobas sakuTari qcevis
partniorebs Terapiis dawyebis Semdeg. Sedegebze. diagnozi, rogorc aseTi, marTlac aZlevs
adamians saSualebas Sevides avadmyofis rolSi
diagnozi, stigmatizacia da pasuxismgebloba
(gv. 175), magram am rolSi yofna mas rodi acilebs
arsebobs mosazreba, rom seqsualuri qcevis romelime yovelgvar pasuxismgeblobas. es piriqiT, matebs mas
paternisTvis fsiqiatriuli diagnozis dasmas ori daxmarebis Ziebis pasuxismgeblobas, magram namdvilad
uaryofiTi Sedegi mohyveba. erTi isaa, rom diagnozis ar aTavisuflebs im pasuxismgeblobisagan, rom sxva
dasma xels uwyobs pacientis stigmatizacias; meorec, adamianebs ziani ar moutanos.
man SeiZleba gaamarTlos moralurad araswori qceva.
orive problema imas Segvaxsenebs, rom diagnozi,
ZiriTadad, Seiqmna mkurnalobasTan dakavSirebuli
sakiTxebis gadaWris mizniT, ris gamoc ar SeiZleba damatebiTi literatura
misi ukritikod gamoyeneba sxva problemebis mimarT,
maT Soris pasuxismgeblobis problemis mimarT.
Gelder, MG, López-Ibor, JJ Jr and Andreasen, NC (eds) (2000)
mravali adamiani, romelTa qceva diagnostirebulia,
The new Oxford textbook of psychiatry, Section 4.11: Sexual-
rogorc genderuli aSliloba, amtkicebs, rom es
ity, gender identity, and their disorders. Oxford University
diagnozi axdens maT stigmatizacias, radgan is
Press, Oxford. (am nawilis oTx TavSi normaluri seq-
gulisxmobs, rom maTi qceva, normaluris nacvlad,
sualuri qcevaa aRwerili.)
paTologiuria. msgavsi mosazreba iyo gamoTqmuli
warsulSi homoseqsualuri qcevis mimarT, rodesac, Golombek, S and Fivush, R (1998) Gender development, In H
dRevandelobisagan gansxvavebiT, is aSlilobad Freeman, I Pullen, G Stein and G Wilkinson (eds), Psycho-
ganixileboda. transseqsualebis sakiTxi kvlav de­ sexual disorders, Chapter 2. Gaskell, London.
batebis sagans warmoadgens. ama Tu im Temaze debatebis Tomlinson, J (ed.) (2005) ABC of sexual health. BMJ Books,
gamarTvisas, erTmaneTisagan naTlad unda gavmijnoT London. (mokle, praqtikuli, mimoxilviTi xasiaTis
samedicino mtkicebuleba da religiuri akrZalva, seriebi seqsualuri disfunqciis gamokvlevisa da
maSinac ki, rodesac isini emTxveva erTmaneTs. ma­ mkurnalobis da seqsualuri janmrTelobis sxva
galiTad, mecxramete saukunis dasasruls, masturbacia aspeqtebis Sesaxeb.)

_ 529 _
Tavi 20 xandazmulTa
fsiqiatria
Tavis Sinaarsi
daberebis normaluri procesi 530 Zaladoba xandazmul adamianebze da maTi
demografia 530 ugulebelyofa 543

daberebis Sedegebi 531 demencia 543

Tavis tvinSi mimdinare demenciis bihevioruli da


fizikuri cvlilebebi 531 fsiqologiuri simptomebis mkurnaloba 543

fsiqikuri aSlilobis epidemiologia alchaimeris daavadebis


asakovan adamianebSi 533 medikamenturi mkurnaloba 546

demencia 534 sxva saxis demenciebis


medikamenturi mkurnaloba 548
guneb-ganwyobis aSliloba 534
guneb-ganwyobis aSliloba
SfoTva da stresTan dakavSirebuli
xandazmul pirebSi 548
aSlilobebi 535
depresiuli aSliloba 548
Sizofreniis msgavsi aSlilobebi da
paranoiduli mdgomareobebi 535 bipolaruli aSliloba 551

xandazmulTa fsiqiatriis SfoTviTi aSlilobebi xandazmul pirebSi 551


principebi da praqtika 535 Sizofreniis msgavsi aSlilobebi
servisebis organizeba 535 xandazmul pirebSi 551

xandazmulebis klinikuri maxasiaTeblebi 552


fsiqiatriuli gamokvleva 539 pirovnuli aSliloba
xandazmulebis xandazmul pirebSi 553
fsiqiatriuli mkurnaloba 541 xandazmulTa sxva fsiqiatriuli sindromebi 553
iuridiuli, finansuri da sibinZuris seniluri sindromi 553
eTikuri sakiTxebi 542 Sarl bones sindromi 553

fsiqikuri janmrTelobis problemebis mqone asakovani socialur da fsiqologiur saWiroebebs. am geg­


adamianebi specifikur sirTuleebs warmoSoben, mis ganxorcieleba, xSirad, ramdenime sferos spe­
rogorc xandazmulTa fsiqiatriis praqtikisTvis, cialistis TanamSromlobas moiTxovs. swored aseTi
ise, am sferoSi servisebis organizebis TvalsazrisiT. tipis sirTuleebSi mdgomareobs xandazmuli asakis
isini xSirad fizikurad da fsiqikurad sustebi fsiqiatriis xibli da gamowveva.
arian, rac zemoqmedebs daavadebis gamovlenasa am TavSi ganxilulia xandazmuli asakis fsiqiatriis
da mimdinareobaze. meore mxriv, am adamianebis sakiTxebi, deliriumisa da demenciis gamoklebiT,
upiratesoba imaSi mdgomareobs, rom maT bevri ram romlebic me-14 TavSia ganxiluli (deliriumi _ gv.
aqvT saTqmeli da aqvT bednierebasa da ubedurebaze 349-50; demencia _ gv. 350-66).
reagirebis cxovrebiseuli gamocdileba. klinikuri
praqtikis mniSvnelovan nawils demencia warmoadgens. daberebis normaluri procesi
asakovan adamianebSi fsiqikuri aSlilobis Ses­
wav­lisas klinicistma unda SeZlos sxvadasxva demografia
wyarodan informaciis mopoveba, misi integrireba, 1993 wels msoflio populaciis 6%-s 65 wels
da marTvis iseTi gegmis SemuSaveba, romelic gadacilebuli adamianebi warmoadgenen. ganviTarebul
gaiTvaliswinebs xandazmulTa populaciis fizikur, qveynebSi, es maCvenebeli daaxloebiT 14%-s Seadgenda,

_ 530 _
daberebis Sedegebi
dre ganviTarebul qveynebSi. miuxedavad imisa, rom
metad zogierTi saxis fsiqikuri aSlilobis sixSire iklebs
65 wels gadacilebuli populaciis

ganviTarebuli
naklebad (suraTi 20.2), asakTan erTad demenciis gavrcelebis
procentuli maCvenebeli

ganviTarebuli sixSire swrafad matulobs (ix. qvemoT).


yvela qveyana dgas mzardi mniSvnelobis proble-
mis winaSe: rogor marTos xandazmuli adamianebis
didi raodenoba, romlebsac kognituri funqciebis
daqveiTeba aReniSnebaT.

daberebis Sedegebi
Tavis tvinSi mimdinare fizikuri cvlilebebi
30 dan 70 wlamde adamianis Tavis tvinis wona
mcirdeba daaxleobiT 5%-iT, 80 wlisTvis _ damatebiT
wlebi
5-iT, xolo 90 wlisTvis _ damatebiT 10-20%-iT. am
suraTi 20.1 65 wels gadacilebuli populaciis procentuli
cvlilebebTan erTad parkuWebi izrdeba da tvinis
maCvenebeli naklebad da metad ganviTarebul qveynebSi.
garsi sqeldeba. magnitorezonansuli kvlevebi
gaeros 1996 wlis monacemebi populaciis raodenobis
aCvenebs droiT-sivrciTi maxasiaTeblebis kompleqsur
Sefasebisa da prognozis Sesaxeb (AF Jorm, 2000).
cvlilebebs, romlebic dakavSirebulia Tavis tvinis
rux da TeTr nivTierebaSi mimdinare cvlilebebTan,
aseve, hipokampis, Tavis tvinis qerqis asociaciuri
zonebisa da cerebelumis moculobaSi SemcirebasTan
(Raz et al., 2005).
gavrceleba bolo erTi
Tvis ganmavlobaSi (%)

xandazmulobis dros aRiniSneba neironebis kvdoma. es


seleqciuri procesia da ufro sustadaa gamoxatuli,
vidre adre egonaT. ufro metadaa gamoxatuli
sinafsebisa da dendritebis raodenobis Semcireba.
zogierTi neironis citoplazma Seicavs pigment
lipofuscins. Tavis tvinSi, agreTve, akumulirdeba
seniluri folaqebi da neirofibriluri gorglebi,
magram isini ufro mcire areebzea ganawilebuli da
naklebi raodenobiT gvxvdeba, vidre alchaimeris
daavadebis dros. neirofibriluri gorglebi, Ziri­
asakobrivi jgufi Tadad, gvxvdeba hipokampsa da enTorinaluri
korteqsis neironebSi, xolo seniluri folaqebi
SfoTviTi aSlilobebi afeqturi aSlilobebi SeiZleba Segvxvdes neokorteqsSic da amigdalaSic.
fsiqoaqtiuri nivTierebebis mwvave kognituri
garda amisa, janmrTeli asakovani adamianebis
araswori moxmareba disfunqcia
suraTi 20.2 fsiqikuri aSlilobebis gavrceleba asakobriv
jgufebSi. erTi Tvis maCveneblebi gavrcelebis Sesaxeb.
cxrili 20.1 msoflio populaciis procentuli
(Epidemiologic Catchment Area Study using DSM-III criteria). (AF Jorm, cvlileba 1975-2000
2000).
asaki sul % cvlileba 1975-2000
xolo naklebad ganviTarebul qveynebSi _ 4%-s. ganviTarebuli nakleb ganviTarebuli
naklebad ganviTrebul qveynebs aqvT Sobadobis
maRali maCveneblebi, magram sicocxlis xangrZlivoba < 15 57.7 20.2 72.6
15-24 41.8 8.6 50.0
sagrZnoblad dabalia ganviTarebul qveynebTan
25-34 56.5 4.2 75.0
SedarebiT (60-73 weli). britaneTSi sicocxlis
35-44 72.2 16.9 95.0
xangrZlivoba 1840 -1900 wlebSi 41 wlidan 46 wlamde
45-54 74.5 33.2 104.2
gaizarda. man 1950 wlisTvis 69 wels miaRwia, xolo
55-64 64.5 30.5 86.7
2004 wlisTvis _ 76 wels. 65-74 68.9 33.2 104.2
cxrili 20.1 da suraTi 20.2 aCvenebs, rom gansxvaveba 75-79 84.3 53.4 121.2
populaciis asakobriv struqturaSi cvlilebas gan- >80 91.7 64.7 138.0
icdis. naklebad ganviTarebul qveynebSi asakovani
wyaro : United Nations, 1988.
adamianebis proporcia ufro swrafad izrdeba, vi-

_ 531 _
20 xandazmulTa fsiqiatria
Tavis tvinis mcire nawili Seicavs levis sxeulebs. saavadmyofos sawolebis naxevari uWiravT. aseTi vi-
daberebis normaluri procesis nevropaTologiis Tareba, gansakuTrebiT, 75 wels gadacilebul adami-
mimoxilvisTvis ix. Hof and Morrison, 2004. anebTan gvxvdeba. samedicino marTva rTuldeba erTze
bioqimiur doneze, dabereba aisaxeba cvlilebebSi meti aSlilobis erTdrouli arsebobis, mkurnalobis
kalciumis regulaciasa da mitoqondriul funqci­ gverdiTi movlenebis gazrdili riskisa da fsiqiatri-
onirebaSi (Toescu et al., 2004). es, nawilobriv, gan­ uli da socialuri problemebis gamo (Kane, 1985).
pirobebulia Tavisufali radikalebiT gamowveuli xandazmul adamianebSi xSiria sensoruli da motor-
oqsidaciuri dazianebiT (Barja, 2004) da zrdis faq­ uli SezRudvebi. ierusalimSi Catarebul kvlevaSi,
torisa da neirotransmiterul sasignalo arxebSi romelSic 80 wels gadacilebuli adamianebi monawil-
momxdari cvlilebebiT (Hof and Morrison, 2004; Mattson eobdnen, 50-60% asaxelebda mxedvelobasTan, smenas-
et al., 2004). Tan an siarulTan dakavSirebul problemebs, 22% ki _
saubarTan dakavSirebul sirTuleebs (Davies and Fleis-
daberebis neirofsiqologia
chman, 1981). es cifrebi reprezentatiulia da asaxavs
asakovani adamianebis kognituri funqciebis Sefaseba sxva qveynebSi dafiqsirebul maCveneblebs.
rTulia, radgan xandazmulebi xSirad fizikurad
sustad arian da axasiaTebT sensoruli deficiti, socialuri garemoeba
rac saWiroebs normis frTxil da zust garCevas bevri adamianisTvis dabereba iwvevs seriozul cvli-
demenciis yvelaze adreuli fazisgan. lebebs socialur mdgomareobaSi. pensiaze gasvla ze-
longituduri kvlevebis mixedviT, standartuli moqmedebs ara mxolod Semosavalze, aramed, agreTve,
inteleqtis testebiT gazomili inteleqtualuri socialur statusze, dasvenebisTvis gankuTvnil
funqcia aCvenebs mniSvnelovan daqveiTebas mxo­ droze da socialur kontaqtebze. xelfasis dakarg-
lod Zalian xandazmul asakSi. cvlilebisTvis va seriozuli problemaa, romlis winaSec bevri xan-
damaxasiaTebeli paterni vlindeba fsiqomotorul dazmuli adamiani dgeba. erT _ erTi farTomasStabi-
SenelebaSi da axali informaciiT manipulirebis ani evropuli gamokiTxvis mixedviT, romelic 65 wels
gauaresebaSi. amis sapirispirod, kargad daswavlili gadacilebul adamianebze Catarda, yvelaze didi sa-
unarebis testebi (mag., verbaluri aRqmis testebi) nerviulo swored finansuri problemebia.
aCvenebs umniSvnelo daqveiTebas, romelic asakTan ar socialuri izolacia bevri xandazmuli adamianisT-
aris dakavSirebuli. vis saerTo problemas warmoadgens, gansakuTrebiT
magaliTad, cifrebis diapazonis testiT gazomili ganviTarebul qveynebSi. 1993 wels, amerikasa da bri-
xanmokle mexsiereba ar icvleba normalur xandaz­ taneTSi 65 wels gadacilebuli adamianebis erTi mesa-
mulebSi. operaciuli mexsierebis testebi aCvenebs medi marto cxovrobda, im dros, rodesac Cilesa da
SesaZleblobebis TandaTanobiT daqveiTebas. am­ CineTSi marto mcxovrebi adamianebis raodenoba 7%
gva­rad, xandazmulebi sagrZnoblad uaresad as­ da 3%-s Seadgenda. britaneTSi es cifri Zalian gaiz-
ruleben davalebas axalgazrdebTan SedarebiT, Tu arda gasuli saukunis meore naxevarSi: 1851 wels is
yuradRebis ganawileba or saqmezea saWiro an Tu Seadgenda 7%-s, xolo 1921 wels _ 11%. Tumca bevri
masala, damatebiT, sxva saxiTac unda gadamuSavdes. xandazmuli adamianisTvis marto cxovreba problemas
xandazmuli adamianebi, Cveulebriv, cxadad ixseneben ar warmoadgens. amas xels uwyobs mzardi pensiebi da
pirovnuli mniSvnelobis mqone Soreul movlenebs. ufro meti Sesaferisi sacxovrisis arseboba. bevri
sxva saxis Soreuli movlenebis grZlevadiani mex­ maTgani regularulad naxulobs ojaxis wevrebs,
siereba daqveiTebulia (mimoxilvisTvis ix. Morris, mezoblebsa da megobrebs da sxvebs uwevs imdenive
1997). mTlianobaSi SeiniSneba balansi problemis mo- mxardaWeras, ramdensac Tavad iRebs. evrokomisiis
qnilad gadaWris uunarobas da gamocdilebis proces- mier 1993 wels Catarebuli gamokiTxvis mixedviT, xan-
Si dagrovil sibrZnes Soris. dazmuli evropelebis 44% yoveldRe naxulobda Ta-
kognituri da motoruli cvlilebebis msgavsad, vis naTesavebs. es cifri yvelaze maRali iyo samxreT
mniSvnelovani cvlilebebi SeimCneva pirovnul maxa- evropaSi da yvelaze dabali _ Crdilo evropaSi,
siaTeblebSi da damokidebulebebSi (mag., matulobs Tumca, unda aRiniSnos, rom gamokiTxvaSi dafiqsire-
sifrTxile da sixiste). buli martooba orive SemTxvevaSi erTnair paterns
aCvenebda da martoobis maCvenebeli yvelaze maRali
fizikuri janmrTeloba
iseT qveynebSi aRmoCnda, sadac ojaxuri kontaqtebis
funqciuri unarebis da adaptaciis zogad daqveiTe- intensivoba yvelaze maRali iyo.
basTan erTad, xSirad aRiniSneba qronikuli degener- cxrilSi 20.2-Si Sejamebulia britaneTSi 2001 wels
aciuli mdgomareobebi. amis gamo, xandazmuli adami- Catarebuli mosaxleobis aRweris monacemebi (www.sta-
anebi xSirad dadian ojaxis eqimebTan da, Cveulebriv, tistics.gov.uk/cci/). es monacemebi exeba marto mcxovrebi

_ 532 _
fsiqikuri aSlilobis epidemiologia asakovan adamianebSi

cxrili 20.2 marto an rezidenciul dawesebu­ cxrili 20.3 fsiqikuri aSlilobebis gavrce­le­bis
lebaSi mcxovrebi adamianebis procentuli maCveneblebi 65 wels gadacilebul adamianebSi
maCveneblebi inglissa da uelsSi, 2001
aSliloba gavrceleba (%)
sacxovrebeli adgili 65 weli da zemoT 85 weli da zemoT
demencia (mZime) 5.6
mamakaci qali mamakaci qali demencia (msubuqi) 5.7
saxlSi, marto 21 43 42 70 nevrozi da pirovnuli aSliloba 12.5
rezidenciul maniakaluri depresia 1.4
dawesebulebaSi 2 5 11 21
Sizofrenia 1.1
xandazmuli adamianebis Tanafardobas `saTemo in- nebismieri aSliloba 26.3
stituciebSi~ (rezidenciuli dawesebulebebi da xan-
Kay et al., (1964)
grZlivi stacionarizacia) myof adamianebTan. orive
SemTxvevaSi qalebi Warboben mamakacebs da qvrivi qa-
lebis ricxvi aRemateba qvrivi mamakacebis raodeno- cxrili 20.4 fsiqikuri aSlilobebis gavrce­
bas. nebismier asakobriv jgufSi unarSezRudulobis lebis sixSireSi momxdari cvlilebebi,
maCvenebeli ufro maRali aRmoCnda qalebSi. aseve
romlebic ukavSirdeba xandazmuli
adamianebis asaks
aRsaniSnavia, rom qveda mwkrivis mixedviT, im xandaz-
mulTa 93%, romelSic Sedis 85 wels gadacilebuli asaki fsiqozuri demencia* depresia SfoTviTi
adamianebis, 67%, cxovrobs saxlSi da ara reziden- aSlilobebi aSlilobebi
ciul dawesebulebaSi. 70 (n=392) 2 6 6 1

sxva faqtorebi 75 (n=303) 5 6 4 2


79 (n=206) 11 11 3 3
garda imisa, rom droTa ganmavlobaSi icvleba xan­
dazmul adamianTa raodenoba, momdevno kohortebis 85 (n=494) 31 13 10 5
gamocdilebasa da molodinebSic SesamCnevi cvli­ * zomieri an mZime
lebebi aRiniSneba. Taobas, romelic meoce saukunis cifrebi procentul maCvenebels warmoadgens (Skoog,
pirvel naxevarSi evropaSi daibada, ZiriTadad, 2004).
hqonda sabaziso ganaTleba, hyavda didi ojaxi da
mravali saaTis ganmavlobaSi cud pirobebSi muSaobda.
man, agreTve, meore msoflio omi gaiara. is, vinc
daavadebebis SemTxvevebis gamovlenis problemebi.
daibada 50 wlis Semdeg, gaizarda ukeTes pirobebSi
mag., ukanasknel xanebSi did populaciaze Catarebulma
da miiRo ukeTesi ganaTleba. garda amisa, am Taobas
erT-erTma frangulma kvlevam, 65 wels gadacilebul
Camouyalibda ufro maRali molodinebi. britaneTsa
adamianebSi daadgina SfoTviTi aSlilobis gavrcel­
da evropis umetes nawilSi ukanasknel xanebSi moxda
ebis 14%, fobiis 11%, Rrma depresiis 3%, da fsiqozis
swrafi cvlilebebi eTnikur SemadgenlobaSi da ojaxis
1.7%. DSM- IV-Si Setanili diagnozebis dasadgenad
struqturaSi. yvela es faqtori momavalSi imoqmedebs
mkvlevarebma intervius meTodi gamoiyenes (Ritchie et
im moTxovnebze, romlebsac adamianebi janmrTelobis
al., 2004). aRsaniSnavia, rom mocemuli cifrebi niRbavs
dacvisa da socialur servisebs wauyeneben (Royal
mniSvnelovan cvlilebebs aSlilobebis gavrcelebasa
Commission on Long Term Care, 1999).
da proporciebSi xandazmulobis sxvadasxva etap­
ze, rac SvedeTSi Catarebul farTomasStabur ga­
fsiqikuri aSlilobis mokvlevaSia naCvenebi (Skoog, 2004). am ukanaskneli
epidemiologia asakovan adamianebSi gamokvlevis Sedegebi cxril 20.4-Sia Sejamebuli.
keim da misma kolegebma Kay et al., (1964) Caatares sxva kvlevebi aCvenebs TavSesafris tipis sacxovre-
pirveli sistemuri kvleva zogad populaciaSi xan­ blebSi da saavadmyofoebSi myof asakovan adamianebSi
dazmul pirebs Soris fsiqikuri aSlilobebis six­ fsiqikuri aSlilobebis gavrcelebis maRal sixSires.
Siris gamosavlenad. maT niukaslis regionSi (Crdi­ moxucTa saxlebSi mcxovrebi adamianebis erT mesa-
loeT inglisi) Seiswavles rogorc saxlebSi, aseve meds aReniSneba kognituri funqciebis mniSvnelovani
instituciebSi myofi asakovani adamianebi. daqveiTeba. zogadi profilis saavadmyofoebis gan-
Sedegebi (cxrili 20.3) didwilad momdevno kvle­ yofilebebSi, 65 wels gadacilebuli pacientebis 30-
vebSic ganmeorda, romlebSic gaTvaliswinebuli iyo 50%-s fsiqikuri daavadebis esa Tu is forma aReniSneba.
cvlilebebis Setana diagnostikur kriteriumebSi Cveulebriv, zogadi profilis eqimebma ar ician, Tu
(mag., depresiis CarTva nevrozis kategoriaSi) da ra fsiqiatriuli problemebi aqvT TemSi mcxovreb

_ 533 _
20 xandazmulTa fsiqiatria
xandazmul adamianebs. zogadi profilis eqimebsa da roTis (Roth, 1955) Semdeg, demenciis gavrcelebis
fsiqiatrebs maT arsebobaze xSirad mianiSnebT so- sixSireze Catarda mravali gamokvleva da, aseve, ram-
cialuri faqtebi. mag., pacientis garemoSi SeiZleba denime meta-analizi (nax. 20.3). gavrcelebis sixSire
moxdes raime ucabedi cvlileba (mag., naTesavis avad- asakTan erTad mkveTrad izrdeba 90 wlamde; amis Sem-
myofoba an mZime danakargi); an kidev, ukiduresad deg zrda neldeba da asi wlis da am asaks gadacile-
gadaRlilma an imedgacruebulma ojaxma SeiZleba buli adamianebis erT meoTxeds SenarCunebuli aqvs
gadawyvitos, rom aRar SeuZlia xandazmul adamianze kognituri funqciebi (Perls, 2004). rogorc me-14 TavSi
zrunva. xandaxan SeimCneva manipulireba naTesavebis aRvniSneT, demenciis yvelaze xSiri mizezebia alchai-
mxridan, romlebic cdiloben Tavidan aicilon arasa- meris daavadeba, vaskuluri demencia da demencia le-
surveli pasuxismgebloba. vis sxeulebiT, romelic, xSirad, erTze meti aSlilo-
iseve rogorc axalgazrda populaciaSi, xandazmu- bis maxasiaTeblebTan erTad gvxvdeba.
lebSic arsebobs genderuli gansxvavebebi fsiqikuri
aSlilobis gavrcelebis TvalsazrisiT, aseve gansx- guneb-ganwyobis aSliloba
vavebebi aSlilobis gamovlenasa da mimdinareobaSi da miuxedavad imisa, rom asakovan adamianebSi demencia-
mkurnalobasTan dakavSirebul saWiroebebSi (Lehmann, zea gamaxvilebuli yuradReba, maTTan depresiuli
2003). aSlilobebi mniSvnelovnad metadaa gavrcelebuli.
Temze dafuZnebuli kvlevebis sistemurma mimoxilvam
demencia aCvena depresiis klinikuri SemTxvevebis gavrcele-
miuxedavad imisa, rom klasikur literaturaSi ar- bis sixSiris Semdegi saSualo maCveneblebi: 13.5% 55
sebobs miniSnebebi demenciis Sesaxeb, Tanamedrove wels gadacilebul pirebSi, romelTaganac 9.8% kla-
medicinis mier xandazmul adamianebSi demenciis ar- sificirda, rogorc mcire, xolo 1.8%, rogorc didi
seboba mas Semdegaa aRiarebuli, rac frangma fsiqi- depresia. gavrcelebis maCveneblebi ufro maRali iyo
atrma eskirolma (Esquirol) 1838 wels aRwera démence qalebSi da im xandazmul pirebSi, romlebic cud pi-
senile. eskirolma demencia aRwera zogadi terminebis robebSi cxovrobdnen (Beekman et al., 1999). es cifrebi
gamoyenebiT, magram misi aRwera mainc hgavs dReisT- aCvenebs, rom depresiuli xandazmulebis didi nawili
vis arsebul koncefcias (Alexander, 1972). krepelinma ar akmayofilebs didi depresiis kriteriumebs. maT-
(Kraepelin) ganasxvava demencia fsiqozebisgan organ- Tan ufro metad svamen msubuqi depresiis, disTimiis
uli mizezebis safuZvelze (mag., neirosifilisi) da an qvezRurblovani depresiis diagnozs. Tumca, amiT
masSi ramdenime forma gamoyo: preseniluri, seni- maTi depresiuli mdgomareoba ar xdeba klinikurad
luri da arteriosklerozuli. erT-erT mniSvnelo- nakleb mniSvnelovani, radgan mocemul SemTxvevebSi
van kvlevaSi roTma (Roth, 1955) aCvena, rom xandazmu- morbidoba da daavadebis mimdinareoba iseTivea, ro-
lebSi demencia imiT gansxvavdeba afeqturi da para- gorc Rrma depresiis mqone pacientebTan (Beekman et
noiduli aSlilobebisgan, rom mas cudi prognozi al., 1997, 2002).
ukavSirdeba. depresiis maCveneblebi garemozea damokidebuli.
kionigma da bleizerma (Koenig and Blazer, 1992) daasaxe-
les Semdegi maCveneblebi: 0.4-1.4% _ TemSi,
5-10% _ ambulatoriul pacientebSi, 10-15% _ sta-
Jorm et al, 1987 cionarul pacientebSi da 15-20% _ moxucTa saxlebSi.
Hofman et al. 1991
es gansxvavebebi asaxavs xandazmulebSi depresiis xSir
Ritchie et al. 1995
komorbidobas sxva fsiqikur (Devanand, 2002) da fizi-
kur (Krishnan et al., 2002) darRvevebTan, gansakuTrebiT
gavrceleba (%)

ki vaskulur darRvevebTan. mag., depresiis maCveneb-


lebi maRalia im pirebSi, visac gulis problemebi da
neirodegeneraciuli aSlilobebi aReniSnebaT. garda
amisa, pacientebis erT mesameds aReniSneba alkoholis
avadmoxmarebiT gamowveuli aSliloba. komorbido-
bis es SemTxvevebi xels uwyobs depresiis mqone xan-
dazmulebSi unarSezRudulobisa da sikvdilianobis
SemTxvevebis zrdas, romlebic, gansakuTrebiT kardi-
asaki aluri movlenebiTaa gamowveuli (Penninx et al., 1999).
suraTi 20.3 demenciis gavrcelebis maCveneblebi asakobrivi xandazmul patimrebTan dafiqsirebulia depresiis
jgufebis mixedviT: monacemebi sami meta-analizidan. AF Jorm gansakuTrebiT maRali maCveneblebi (Fazel et al., 2001).
(2000)
depresiuli aSlilobis gavrcelebis sixSire niR-

_ 534 _
xandazmulTa fsiqiatriis principebi da praqtika
bavs im faqts, rom depresiis pirveladi epizodebi -s. ar arsebobs zusti monacemebi TemSi gavrcelebis
iklebs 60 wlis Semdeg da iSviaTad gvxvdeba 80 wlis sixSiris Sesaxeb, radgan rTulia daavadebis yvela
Semdeg. amjerad mimdinareobs debatebi imis Taobaze, SemTxvevis identificireba. mravali adamiani am tipis
aqvs Tu ara gviandel periodSi dawyebul depresias gamocdilebas sxvas ar umJRavnebs da ar iRebs monawi-
adreul wlebSi dawyebuli depresiisgan gansxvavebu- leobas `karis zRurblTan~ Catarebul interviuebSi.
li biologiuri safuZveli (gv. 549). agreTve, Temis doneze SeiZleba garTuldes am tipis
suicidis sixSire stabilurad izrdeba asakTan SemTxvevebis gamorCeva iseTi SemTxvevebisgan, rom-
erTad (Tavi 17). suicidi xandazmulebSi, ZiriTadad, lebsac axasiaTebs demenciis an mZime depresiisTvis
depresiul aSlilobasTan aris dakavSirebuli (Waern tipiuri fsiqozuri simptomebi.
et al., 2002). depresiuli aSlilobisgan gansxvavebiT,
bipolaruli aSliloba da mania, rogorc Cans, nakle- xandazmulTa fsiqiatriis
badaa gavrcelebuli xandazmul asakSi (Depp and Jeste,
principebi da praqtika
2004).
epidemiologiuri sakiTxebis mimoxilvis Semdeg, am na-
SfoTva da stresTan dakavSirebuli wilSi mokled CamovayalibebT xandazmulTa fsiqiat-
riis principebsa da praqtikas gamokvlevis, marTvisa
aSlilobebi
da servisebis organizebis TvalsazrisiT, da, agreT-
zogad samedicino praqtikaze dayrdnobiT Seferd-
ve, imas, Tu rogor asaxavs yovelive es am tipis pa-
ma (Shepherd et al., 1966) aRmoaCina, rom nevrozis axa-
cientebis maxasaiTebelebs, saWiroebebs da maTTvis
li SemTxvevebis (mag., SfoTviTi aSlilobis) sixSire
specifikur aSlilobebs. am TavSi, agreTve, aRwerilia
iklebs 55 wels gadacilebul pacientebSi. Tumca,
xandazmuli asakisTvis damaxasiaTebeli calkeuli
zogadi profilis eqimTan nevrozTan dakavSirebuli
fsiqikuri aSlilobis niSnebi da mkurnaloba.
konsultaciebis sixSire ar mcirdeba _ savaraudod
qronikuli an rekurentuli SemTxvevebis gamo. zo- servisebis organizeba
gadi populaciis gamokiTxva miuTiTebs, rom 65 wlis
saerTaSoriso konsensusis debulebaSi gansazRvru-
Semdeg Cndeba emociuri aSlilobis axali SemTxveve-
lia xandazmuli adamianebis fsiqikuri janmrTelobis
bi, sadac saSualo simZimis SemTxvevebis gavrcelebis
servisis umTavresi elementebi (Wertheimer, 1997):
sixSire daaxloebiT 12% -s Seadgens (Kay and Begmann,
1980). posttravmuli stresuli aSlilobis gavrcele- • pirveladi jandacvis gundi
bis sixSire xandazmulebSi daaxleobiT 1%-s udris • xandazmulTa fsiqiatriis specialistTa gundi
(van Zeist et al., 2003). • stacionaruli ganyofileba
xandazmulebSi SfoTviTi aSlilobebis mimoxil-
• reabilitacia
visTvis ix. Alwahhabi, 2003.
• dRis ganmavlobaSi zrunvis servisebi
Sizofreniiis magvari aSlilobebi da • zrunva momvlelebze maTi pasuxismgeblobebis
paranoiduli mdgomareobebi droebiT gadabarebis gziT (respite care _ droebiTi
zrunva)
xandazmul populacaSi Sizofreniis msgavsi da para-
noiduli aSlilobebi didi xania iwvevs aqtiur deba- • rezidenciuli samzrunvelo dawesebulebebi
tebsa da terminologiur gaurkvevlobas (ix. boqsi • ojaxuri da socialuri mxardaWera
13.2). terminebs parafrenia da gviani parafrenia sak- • TanamSromloba geriatriul medicinasTan
maod xSirad iyeneben, Tumca arc Tu ise zusti mniSv-
• jandacvis sferos warmomadgenlebis informire-
nelobiT. ICD-isa da DSM-is momaval versiebSi termi-
ba fsiqiatriuli problemebis mqone pacientebis
ni `Zalian gviani debiutis mqone Sizofreniis msgavsi
saWiroebebze
fsiqozi~ moicavs iseTi tipis fsiqozebs, romlebic
60 wlis Semdeg viTardeba. am jgufis Semofargvla • kvleva (gansakuTrebiT epidemiologiuri sakiTxebi)
da misi diferenciacia `gviani debiutis mqone Sizo- da servisebis Sefaseba.
frniisgan~, romlis debiuti, Cveulebiv, 40-59 wlis zogadad, `gundi~ efeqturi mzrunvelobis uzrun-
adamianebTan gvxvdeba, efuZneba gansxvavebebs simp- velyofis mTavar komponentad iTvleba (Collighan et
tomebis profilSi da asocirebul risk-faqtorebSi al., 1993) da multidisciplinuri intervencia nor-
(Howard et al., 2000). madaa miCneuli. praqtikaSi, es principebi mravalgvari
pacientebi, romlebsac aReniSnebaT `Zalian-gviani erovnuli politikis meSveobiT xorcieldeba, romle-
debiutis mqone Sizofreniis msgavsi fsiqozi~, Sead- bic gansxvavdeba servisebis ganviTarebisa da uzrunve-
genen geriatriuli ganyofilebebis pacientTa 10% lyofis TvalsazrisiT (Johnston and Reifler, 2000). ameri-

_ 535 _
20 xandazmulTa fsiqiatria
kaSi, aqcenti gadatanilia zrunvasa da mkurnalobaze xandazmulTa fsiqiatriuli servisebi
saavadmyofoebSi da moxucTa saxlebSi. evropaSi, kana- fsiqiatriuli servisebis organizeba gansxvavdeba
dasa da avstraliaSi socialuri politika yuradRebas adgilis mixedviT, radgan asaxavs servisis mimwode-
amaxvilebs TemSi TavSesafris tipis sacxovreblisa da blebis lokalur stils, adgilobriv saWiroebebs,
mzrunvelobis uzrunvelyofaze. aq, sailustraciod, imas, Tu ramdenad iTvaliswinebs zogadi fsiqiatri-
britaneTSi arsebuli servisebi iqneba moyvanili. uli servisebi daxmarebis gawevas am asakobrivi jgu-
janmrTelobis, socialuri da moxaliseTa servisebi fisTvis da, aseve, erovnul politikas. servisis miza-
cal-calke iqneba aRwerili, Tumca, xarisxiani mzrun- nia xandamzuli adamianis, SeZlebisdagvarad, didxans
veloba damokidebulia yvela donis servisebis mWidro sakuTar saxlSi gaCereba, wamoWril samedicino da
TanamSromlobaze, romelic yvela sferoSi unda xor- socialur problemebze swrafi reagireba, xangrZli-
cieldebodes: dawyebuli strategiuli dagegmvidan, vi daxmarebis gamwevTa koordinaciis uzrunvelyofa
damTavrebuli yoveli individualuri pacientisTvis da im naTesavebisa da axloblebis mxardaWera, rom-
koordinirebuli mzrunvelobis uzrunvelyofiT. am lebic Sinaur pirobebSi zrunaven asakovan adamianze.
saWiroebidan gamomdinare, britaneTSi mocemul etapze unda damyardes mWidro kavSiri pirvelad momsax-
mimdinareobs janmrTelobis dacvisa da socialuri urebas, saavadmyofos sxva specialistebs, socialur
servisebis da maTi biujetebis integracia. servisebs da moxaliseTa saagentoebs Soris. klini-
janmrTelobis servisebi cistebis gundma unda SeimuSaos multidisciplinuri
midgoma. gundSi SeiZleba Sediodnen fsiqiatrebi,
pirveladi jandacva fsiqologebi, TemSi momuSave fsiqiatri eqTnebi, oku-
zogadi profilis eqims mTavari roli eniWeba fsiqi- paciuri Terapevtebi da socialuri muSakebi. gundis
kuri aSlilobis mqone xandazmuli adamianebis prob- zogierTma wevrma ufro meti dro unda moandomos pa-
lemebis Sefasebasa da marTvaSi. britaneTSi yvela 75 cientebis saxlSi yofnasa da zogadi praqtikis samed-
wels gadacilebul pacients SeuZlia gaiaros janmr- icino personalis funqciebis Sesrulebas, vidre saa-
Telobis yovelwliuri Semowmeba, rac fsiqikuri vadmyofoSi muSaobas. mniSvnelovania, rom sxvadasxva
aSlilobebis regularuli skriningis Catarebis sa- saagentoebis mier gaweuli daxmareba koordinirebul
Sualebas iZleva. bevr instanciaSi, zogadi profilis saxes atarebdes. britaneTSi moqmedi zrunvis pro-
eqimi, pirveladi jandacvis doneze momuSave sxva grama (Care Programme Approach) mimarTulia koordina-
profesionalebTan erTad, gamokvlevas utarebs da ciis gaumjobesebaze, rac erTi konkretuli adamian-
marTavs pacientebs specialistTan gadamisamarTebis isTvis, ZiriTadi muSakisTvis, gansakuTrebuli pasux-
gareSe. aSlilobebis SemTxvevaSic ki (mag., demenci- ismgeblobis miniWebiT xdeba. am muSakma unda uzrun-
isas, romlis drosac gadamisamarTeba Cveulebriv velyos Sesabamisi gamokvlevis Catareba, daxmarebis
praqtikas warmoadgens), zogadi profilis eqimi mainc dagegmva da ganxilva (gv. 680). qvemoT saubaria imaze,
pasuxismgebelia pirvelad gamokvlevasa da diag- Tu ra wvlili Seaqvs sxvadasxva fsiqiatriul serviss
nostirebaze (Turner et al., 2004). Tumca, rogorc ukve xandazmul adamianebze zrunvaSi.
aRiniSna, zogadi profilis eqimebi xandazmul adami- binaze gaweuli fsiqiatriuli momsaxureba. sul
anebSi ver amCneven adreul stadiaze yvela fsiqikur ufro xSirad xdeba pacientis binaze gamokvleva da
problemas da yovelTvis ar uzrunvelyofen yvela mkurnaloba. es mosaxerxebelia pacientebisTvis da
aucilebel xangrZliv samedicino zedamxedvelobas. saSualebas gvaZlevs ufro realisturad da adek-
es, nawilobriv, gamowveulia xandazmulebSi fsiqi- vaturad SevafasoT is siZneleebi, romelTa winaSec
kuri daavadebis mniSvnelovnebis naklebi gacnobiere- dgebian pacientebi da maTi momvlelebi. TemSi mo-
biT, nawilobriv ki iseTi tipis servisiT, romelic muSave fsiqiatri eqTnebi pirveladi jandacvisa da
ufro metad gulisxmobs eqimis mxridan pacientebis specialuri servisebis makavSireblis rolSi gamo-
moTxovnebze reagirebas, vidre problemis Ziebas. dian. eqTnebma SeiZleba Seafason zogadi profilis
xandazmulTa fsiqiatriis zogierTi servisi iRebs eqimebisgan momdinare gadamisamarTebebi, Tval-yuri
mxolod zogadi profilis eqimis mier gadamisamarTe- adevnon mkurnalobas zogadi profilis eqimebTan da
bul pacientebs. Tumca, bolo xanebSi, xdeba nebism- fsiqiatriul servisebTan erTad da monawileoba mi-
ieri wyarodan gadamisamarTebuli pacientebis miRe- iRon demenciis mqone asakovani adamianebisTvis binaze
ba. es ar niSnavs imas, rom zogadi profilis eqimTan daxmarebis aRmoCenaSi.
TanamSromloba kargavs mniSvnelobas. ambulatoriuli klinikebi SedarebiT meorex-
zog regionSi Temis fsiqiatriuli eqTnebi pirve- arisxovan rols asrulebs xandazmulebisTvis dax-
lad jandacvaSi muSaoben, Tumca, ufro xSirad, isini marebis aRmoCenis saqmeSi, radgan binaze gamokvlevis
meoradi jandacvis, kerZod, xandazmulTa fsiqiatri- Catareba gansakuTrebiT mniSvnelovania asakovani pa-
uli gundis wevrebi arian.

_ 536 _
xandazmulTa fsiqiatriis principebi da praqtika
cientebisTvis. Tumca, aseTi klinikebi mosaxerxebelia geriatriuli medicina. geriatriuli ganyofile-
mobiluri pacientebis gamokvlevisa da maTze Semd- bebisa da fsiqiatriuli ganyofilebebis pacientebs
gomi dakvirvebis warmoebisTvis. klinikebi, romlebic yovelTvis saerTo maxasiaTeblebi gaaCniaT. orive
aRWurvilia, rogorc geriatriis specialistebiT, ganyofileba mkurnalobs demenciis mqone pacien-
ise xandazmuli asakis pacientebTan momuSave fsiqi- tebs, Tumca funqciuri aSlilobis mqone pacientebs
atrebiT, garkveuli upiratesobis mqonea. bolo wleb- ufro xSirad mkurnaloben xandamzuli asakisTvis
Si bevrgan gaixsna mexsierebis klinikebi mexsierebis gankuTvnil fsiqitriul ganyofilebebSi. warsulSi,
adreuli problemebis mqone pacientebis specialuri mravaljer gamoiTqva SeSfoTeba imis Taobaze, rom
gamokvlevisTvis (Phipps and O’Brien, 2002). britaneTSi, bevri pacienti `arasworad xvdeboda~ fsiqiatriul
am tipis klinikebSi, aseve, xdeba alchaimeris daa- ganyofilebaSi, iRebda uxarisxo Terapiul momsax-
vadebis samkurnalo wamlebis gamowera, radgan maTi urebas da stacionarSi zedmetad didxans rCeboda. am
xelmisawvdomoba SezRudulia. kategoriis pacientebTan avadmyofobis mkurnalobis
dRis saavadmyofoebi da dRis centrebi. miuxedavad Sedegi aradamakmayofilebeli iyo. zogadad, SeiZleba
imisa, rom zogierTi saxis mkurnalobis Catareba bin- iTqvas, rom arsebuli SeSfoTeba gamokvlevebiT ar
azea SesaZlebeli, zogjer mkurnalobisTvis SeiZleba dadasturebula. mag., koplandma (Copeland et al., 1975)
aucilebeli gaxdes pacientis dRis saavadmyofoSi ga- aRmoaCina, rom Tumca geriatriul saavadmyofoebSi
dayvana, sadac arsebobs intensiuri stimulaciisa da moTavsebuli adamianebis 64%-s fsiqikuri aSliloba
socialuri interaqciis pirobebi. dRis mkurnaloba aReniSneboda, maTgan mxolod 12% iyo am tipis saa-
geriatriul saavadmyofoebSi 1950-ian wlebSi daiwyo. vadmyofoSi usafuZvlod moTavsebuli. ufro metic,
ramdenime wlis Semdeg xandazmulebisTvis gaixsna am 12%-ze geriatriul saavadmyofoSi yofnam aranairi
dRis pirveli fsiqiatriuli saavadmyofoebi. aseTma uaryofiTi zegavlena ar iqonia. rogorc Cans, xseneb-
saavadmyofoebma unda uzrunvelyon diagnostikuri uli ori tipis saavadmyofodan oriveSia SesaZlebeli
servisebis sruli speqtri; SeZlon funqciuri da or- mravali pacientis Tanabrad efeqturad mkurnaloba.
ganuli aSlilobebis mqone pacientebis moklevadiani danarCeni pacientebis saavadmyofoSi optimalurad
da xangrZlivi mkurnaloba, da, aseve, maTi naTesavebis moTavseba imaze iqneba damokidebuli, Tu ramdenad
mxardaWera. amJamad, dRis ganmavlobaSi mzrunvelo- wamyvania maTTan qceviTi da somaturi problemebi.
bas ufro xSirad dRis centrebi gasweven, vidre dRis zogadi samedicino profilisa da fsiqiatriuli pro-
saavadmyofoebi. aseTi centrebi aerTianeben jan- filis mqone gundebma mWidrod unda iTanamSromlon
dacvisa da socialuri mzrunvelobis elementebs. erTmaneTTan, raTa yvela pacients Cautardes xarisx-
centrebis saqmianobaSi xSirad monawileobs moxali- iani mkurnaloba.
seTa organizaciebi (mag., alchaimeris sazogadoeba), xangrZlivi mkurnaloba saavadmyofos garemoSi.
romlebic exmarebian centrs finansuri da praqti- zog qveyanaSi xandazmuli fsiqiatriuli paciente­
kuli sakiTxebis gadawyvetaSi. dRis centrebi uzrun- bis umetesoba kvlav mkurnalobs fsiqiatriul saa-
velyofen imgvar servisebs, romlebic mniSvnelovani vadmyofoebSi. Tumca, mkurnalobis xasiaTi ufro
da xelmisawvdomia fsiqiatriuli problemebis mqone mniSvnelovania, vidre dawesebuleba, sadac tardeba
xandazmuli pacientebisTvis. dRis centrebi, ZiriTa- mkurnaloba. mTavari moTxovnebia okupaciuri da so-
dad, msubuqi da saSualo simZimis demenciis mqone pa- cialuri Terapiis Catareba, privatulobis uzrunve-
cientebzea fokusirebuli. dRis ganmavlobaSi gansax- lyofa da piradi nivTebis moxmarebis SesaZlebloba.
orcielebuli yvela RonisZieba damokidebulia, um- Tu es kriteriumebi dakmayofilebulia, xangrZlivi
Tavresad, adekvatur satransporto saSualebebze. hospitaluri mkurnaloba SeiZleba saukeTeso ga-
stacionaruli ganyofilebebi. stacionarSi momuSave mosavals warmoadgendes mZime unarSezRudulobis
gundebs unda SeeZloT multidisciplinuri gamokv- mqone pacientebisTvis. britaneTSi xangrZlivi sta-
levisa da mkurnalobis uzrunvelyofa mZime prob- cionaruli mkurnalobis wili Zalian Semcirebulia
lemebis mqone fsiqiatriuli pacientebisTvis. fsiqi- (garkveulwilad, gaizarda Temze dafuZnebuli mz-
atri eqimebisa da eqTnebis garda am gundSi SeiZleba runvelobis xarisxi). amJamad, xangrZlivi mzrun-
Sediodnen okupaciuri Terapevtebi, fsiqologebi, veloba da mkurnaloba, ZiriTadad, xorcieldeba
metyvelebis Terapevtebi, fizioTerapevtebi, social- hospitals gareT, rezidenciul dawesebulebebSi da
uri muSakebi, jandacvis asistentebi da sxvebi. gunde- moxucTa saxlebSi. aqtiuri debatebia gamarTuli imis
bis Semadgenloba gansxvavebulia sxvadasxva regionisa Taobaze, Tu rogor unda finansdebodes grZelvadi-
da momsaxurebis moculobis mixedviT (gundi SeiZleba ani mzrunveloba, radgan jandacvis erovnuli servi-
axorcielebdes mxolod funqciuri problemebis mqone sis (NHS-National Health Servise) mier uzrunvelyofili
pacientebze zrunvas, an organuli daavadebebis mqone mkurnaloba ufasoa, xolo socialuri servisebis
xandazmul pirebsac uwevdes momsaxurebas). mier ganxorcielebuli mzrunveloba iTvaliswinebs

_ 537 _
20 xandazmulTa fsiqiatria
finansuri mdgomareobis Semowmebas (Royal Commission miscems, isargeblon damoukideblobis sxvadasxva
on Long Term Care, 1999). xarisxiT. am tipis uzrunvelyofa ufro xarisxiania
evropis qveynebSi, amerikasa da avstraliaSi (Grundy,
socialuri servisebi
1987).
binaze momsaxureba `uwyveti mzrunveloba~ gulisxmobs xandazmulebis
samedicino servisebTan erTad, binaze momsaxurebaSi iseTi sacxovrisiT uzrunvelyofas, sadac personali
Sedis daxmarebis gaweva saSinao saqmeebis keTebaSi mudmivad adgilze imyofeba. rezidenciul daweseb-
da sxva saxis msgavsi momsaxureba (saWmlis binaze mi- ulebebSi mcxovrebTa pirad higienasTan dakavSire-
wodeba, sarecxi, telefoniT sargebloba, saswrafo buli saWiroebebi SeiZleba dakmayofildes special-
daxmarebis satelefono zaris sistemebis gamoyeneba). uri asistentebis mier. maTi samuSao ar iTxovs gan-
britaneTSi adgilobrivi mmarTveloba Tavad uzrun- sakuTrebuli treningis gavlas. rac Seexeba moxucTa
velyofs da marTavs am tipis servisebs. is, aseve, ex- saxlebis mcxovrebT, maT esaWiroebaT mudmivi zrunva,
mareba moxaliseTa organizaciebs da xels uwyobs ad- ris gamoc momvleli personali, ZiriaTadad, trening-
gilobriv iniciativebs (mag., samezoblo programebisa gavlili eqTnebisgan Sedgeba. zogierTi moxucTa sax-
da TviTdaxmarebis jgufebis Seqmnas). 65 wels gadac- li fsiqikuri janmrTelobis problemebis mqone xan-
ilebuli saxlSi mcxovrebi 500 adamianisgan Semdgari dazmulebis mzrunvelobazea fokusirebuli.
SemTxveviTi SerCevis SeswavliT fosterma (Foster et al., britaneTSi, rezidenciuli sacxovreblis da Tav­
1976) daadgina, rom 12% sargeblobda binaze momsax- Sesafris tipis sacxovreblebis uzrunvelyofaze
urebiT, magram damatebiT 20%-sac esaWiroeboda am pasuxismgebelia adgilobrivi socialuri servise-
saxis servisi. miuxedavad imisa, rom izrdeba am tipis bi, Tumca bevri damoukidebeli da saqvelmoqmedo
servisebis moculoba, aseve izrdeba im adamianebis organizacia, aseve, uzrunvelyofs xandazmulebs
ricxvi, visac am tipis momsaxureba sWirdeba. berg- rezidenciuli dawesebulebebiT. `uwyveti mzrun-
manis (Bergmann et al., 1978) sityvebs Tu gavixsenebT, velobis~ gawevam kerZo seqtoris mier xeli Seuwyo
rodesac resursebi SezRudulia, ufro meti resur- am tipis mravalferovani instituciebis Seqmnas, ma-
si unda iqnas mimarTuli im pacientebze, romlebic gram, zogjer, mzrunvelobis standartebis nacvlad
ojaxebTan erTad cxovroben, vidre marto mcxovreb yuradRebis zedmetad gamaxvilebam fasze da arasak-
pacientebze. es imiTaa gamarTlebuli, rom pirveli marisad koordinirebulma dagegmvam, gaarTula xan-
kategoriis adamianebs SeuZliaT sakuTar saxlSi dazmulTaTvis integrirebuli lokaluri servisebis
darCena aseTi daxmarebis miRebis SemTxvevaSi, xolo Seqmna. ukanaskneli oci wlis manZilze stabilurad
meore kategoriis adamianebidan mravali ukve didi gaizarda instituciebSi mcxovrebi xandazmulebis un-
xania saWiroebs saavadmyofoSi moTavsebas, maSinac arSezRudulobis xarisxi.
ki, rodesac maTTvis damatebiTi daxmarebis gawevaa moxaliseTa servisebi
SesaZlebeli.
moxaliseTa organizaciebi mniSvnelovan rols as-
rezidenciul dawesebulebaSi da moxucTa saxlSi ruleben pacientebis, maTi ojaxebisa da momvlelebis
gaweuli mzrunveloba mxardaWeraSi da maT uzrunvelyofaSi sacxovrisiT.
xandazmul adamianebs, socialuri servisebiT sarge- mniSvnelovania, rom ojaxebisa da momvlelebis saqmi-
blobis mizniT, SeiZleba dasWirdeT sxvadasxva tipis anoba integrirebuli iyos janmrTelobisa da so-
sacxovrisSi moTavseba. es SeiZleba iyos sruliad cialuri servisebis mier gaweul momsaxurebaSi. garda
damoukidebeli sacxovrisi, TavSesafris tipis, sa- amisa, fsiqikuri daavadebis mqone xandazmulebisTvis
dac adamianebi saerTo momsaxurebiT sargebloben servisis gawevisas yovelTvis unda gaviTvaliswinoT,
(aseT saxlebs xSirad hyavs zedamxedveli) da rezi- rom araoficialuri momvlelebi mniSvnelovan rols
denciuli da samzrunvelo saxlebi, sadac personali asruleben maT momsaxurebaSi.
mudmivad adgilze imyofeba. xandazmulebs sWirde- araoficialuri momvlelebi
baT mosaxerxebel adgilas ganTavsebuli da advilad
araoficialur momvlelebs miekuTvneba naTesavebi
samarTavi specialuri saxlebi. idealur SemTxvevaSi,
(romlebic ar iReben anazRaurebas gaweuli samuS-
maT unda SeeZloT TavSesafris tipis sacxovreb-
aosTvis), mezoblebi da megobrebi, romlebic unar-
elSi gadasvla fizikuri da fsiqikuri mdgomareo-
SezRudul xandazmulebs (ZiriTadad, demenciis mqone
bis gauaresebis SemTxvevaSi. mniSvnelovania, rom am
pirebs) binaze uvlian. termini `araoficialuri~ ga-
dros maT mTlianad ar dakargon damoukidebloba
nasxvavebs maT iseTi momvlelebisgan, romlebic dax-
da ar mouwioT nacnobi adgilebidan Sors gadasvla.
marebas uweven moxucebs saSinao saqmeebSi da, aseve,
britaneTSi jer kidev ar aris sakmarisi raodeno-
ubnis an Temis fsiqiatriuli eqTnebisgan. araofi-
bis sacxovrebeli, romelic pacientebs saSualebas

_ 538 _
xandazmulTa fsiqiatriis principebi da praqtika
cialuri momvlelebi bevrad ufro met mzrunvelo- lelebs xandazmuli naTesavebis movliT gamowveuli
bas gasweven, vidre oficialuri servisebi da maTi frustraciisa da SfoTvis Tavidan nawilobriv ac-
roli xandazmulebze mzrunvelobaSi saTanadod unda ilebaSi. rekomendebulia internetSi gamoqveynebuli
iqnas Sefasebuli. xandazmulTa araoficialuri mom- saxelmZRvaneloebis gamoyeneba. momvlelebisTvis sx-
vlelebis umetesobas Seadgenen maTi meuRleebi, qa- vadasxva saxis daxmarebis gawevaa SesaZlebeli. esaa:
liSvilebi an vaJiSvilebi (dalagebulia klebadi six- moxucebze zrunva dRis ganmavlobaSi, dasvenebis
Siris mixedviT). mdedrobiTi sqesis araoficialuri dReebSi pacientis saavadmyofoSi moTavseba, binaze
momvlelebi mamakacebze orjer metni arian. arao- saWmlis miwodeba da daxmarebis gaweva saSinao saqmee-
ficialuri momvlelebis daaxloebiT naxevari Tavad bSi (mag., sarecxi da sxva). aseTi daxmarebis pirobebSi
xandazmulia. bevr pacients SeuZlia Sin darCes da ar daawves mZime
ramdenime kvlevam aCvena, rom momvlelebSi yvelaze tvirTad ojaxs. saWiroebebis Sefaseba da momvlelis
did stress demenciis mqone pacientebi iwveven mxardaWera, xSirad, multidisciplinurad xorciel-
(Baumgarten et al., 1994). zogadad, rac ufro mZimea de- deba. Temis fsiqiatri eqTnebi da socialuri muSakebi
mencia, miT ufro meti daZabulobis Semcvelia mom- mTavar rols asruleben amgvari servisebis koordina-
vlelis Sroma. momvlelebs yvelaze Zlier stress ciaSi, naTesavebis mxardaWerasa da pirdapiri saeqTno
ayenebs TavSeukavebloba, RamiT gamovlenili qceviTi mzrunvelobis uzrunvelyofaSi.
darRvevebi da agresia. janmrTelobis zogadi mdgo- miuxedavad imisa, rom sul ufro meti yuradReba
mareobis kiTxvaris (General Health Questionnaire) gamoy- eTmoba momvlelebis saWiroebebs, Zalian cota mt-
enebiT Catarebulma kvlevam aCvena, rom bevr momv- kicebuleba adasturebs imas, rom maTi fsiqosocial-
lels aReniSneba iseTive mZime simptomebi, rogorc uri keTildReoba nebismieri intervenciiT miiRweva
fsiqikuri aSlilobis mqone adamianebs. simptomebi (Thompson and Birggs, 2000). Tumca, garkveulwilad da-
qreba, rodesac pacienti mudmivi mzrunvelobis rezi- dasturebulia problemis gadaWrisa da bihevioruli
denciul dawesebulebaSi gadadis sacxovreblad (Mor- menejmentis strategiebis efeqturoba (Pusey and Rich-
ris et al., 1988; Henderson, 1990). ards, 2001).
mniSvnelovania momvlelTa saWiroebebis zustad
Sefaseba. amJamad, britaneTSi, socialur servisebs xandazmulebis fsiqiatriuli gamokvleva
kanoniT evalebaT, moTxovnis mixedviT, momvlel- xandazmuli adamianebis gamokvlevis principebi da
Ta saWiroebebis Sefaseba. cxrilSi 20.5. Sejamebu- mizani, ZiriTadad, igivea, rac sxva saxis pacientebis
lia levinis (Levin, 1997) ZiriTadi rekomendaciebi. SemTxvevaSi. gamokvlevis mizania diagnostireba,
garkveuli dro unda davuTmoT ojaxis momvlelebi- mzrun­velobis saukeTeso gegmis SemuSaveba da gamo­
sTvis rCevis micemas pacientebis movlis Taobaze savlis prognozireba. Tumca, xandazmulebis gamo­
da maTi problemebis ganxilvas. es daexmareba momv- kvlevis procesi, nawilobriv, gansxvavebulia, radgan
yuradReba Semdeg sakiTxebsa da procesebzea gamaxvi-
cxrili 20.5 demenciis mqone xandazmuli lebuli:
pacientebis momvlelTa mxardaWera w savaraudod, gamokvleva ufro didxans grZeldeba.
1. demenciis adreuli identifikacia tardeba erTze meti interviu da informaciis
2. identificirebuli SemTxvevebis sruli samedicino da mopoveba, ZiriTadad, informatorebze dayrdnobiT
socialuri gamokvleva xdeba. mag., demenciaze eWvis gaCenisas, informators
3. servisebs Soris drouli referireba, magaliTad, mTavari roli ekisreba avadmyofobis istoriis
zogadi profilis eqimisagan, xandazmulebTan
sruli suraTis aRdgenaSi da imis dadgenaSi, Tu
momuSave fsiqiatramde
ra xarisxiT zemoqmedebs pacientis funqcionirebis
4. TviToeuli pacientis saWiroebebis mudmivi ganxilva
da momvlelebis mxardaWera daqveiTeba mis unarebsa da usafrTxoebaze. kog­
5. Tanmdevi daavadebis aqtiuri samedicino mkurnaloba
nituri funqciis daqveiTebis Sefasebisas garvkeuli
dro eTmoba Sefasebis skalebis administrirebas.
6. momvlelebis informireba da maTTvis rCevis micema;
konsultireba w gamokvleva, Cveulebriv, gascdeba pacientis mdgo­
7. regularuli daxmareba saSinao da piradi higienis mareobis da misi mkurnalobis viwro samedicino
saqmeebSi CarCoebs da moicavs farTo fsiqosocialuri
8. momvlelebisaTvis regularuli Sesvenebebis mowyoba situaciis Sefasebas, romelSic gaTvalswinebuli
(magaliTad, dRis ganmavlobaSi mzrunvelobis gaweva
da maTi movaleobebis droebiT Sesruleba) iqneba ara marto pacientis, aramed momvlelebis
da sxva adamianebis saWiroebebi. es, gansakuTrebiT,
9. Sesabamisi finansuri mxardaWera
exeba zomieri da mZime xarisxis demenciis mqone
10. aucileblobis SemTxvevaSi, uwyveti mzrunvelobis
gaweva rezidenciul dawesebulebaSi. pacientebs.

_ 539 _
20 xandazmulTa fsiqiatria
w fizikuri da laboratoriuli gamokvlevebi did xandazmuli asakis adamianebTan momuSave fsiqi­
rols TamaSobs am asakobriv jgufSi, radgan xan­ atrebs SeiZleba, aseve, sTxovon pacientebis
dazmulebSi ufro xSirad gvxvdeba fsiqiatriuli gamo­kvleva zogadi profilis saavadmyofos gan­
simptomebis gamomwvevi organuli aSlilobebi. yofilebebSi. miuxedavad imisa, rom am dros bevrad
fsi­qiatriulma Sefasebam, SeiZleba, TandarTuli nakleb informacias movipovebT pacientis garemos
samedicino problemebic gamoavlinos. Sesaxeb, Cven gveZleva saavadmyofos gundTan axlo
xandazmulebSi fsiqiatriuli aSlilobis Sefase­ kavSiris damyarebis saSualeba. saavadmyofos piro­
bisTvis ix. Jacoby, 2000b. bebi xSirad Seuferebelia mSvidi, privatuli inter­
viusTvis, magram Tavidan Cven SegviZlia sakmarisi
referali/gadamisamarTeba dro davuTmoT Canawerebis gacnobas, eqTnebTan da
Cven Tavidanve kargad unda gvqondes gacnobierebuli, saavadmyofos sxva personalTan saubars. amis Semdeg,
Tu ra aris referalis mizezi da risi momtania igi. SegviZlia moviTxovoT myudro oTaxi pacientTan
es SeiZleba moiTxovdes informaciis moZiebas iqamde, Sesaxvedrad. Tu ojaxs an sxva momvlelebs ar
sanam pacients SevxvdebodeT. informaciis mopovebis SeuZliaT interviuze daswreba, Cven SegviZlia
erT-erTi mizezia gamokvlevis mimarT optimaluri maT telefoniT davukavSirdeT. igive principebi
midgomis SemuSaveba. nebismieri pacientis SemTxvevaSi, gamoiyeneba pacientis gamokvlevisas rezidenciul
mis mzrunvelobaSi CarTul adamianebs SeiZleba gan­ dawesebulebaSi da moxucTa saxlSi.
sxvavebuli da konfliqturi saWiroebebi gaaCndes. kognituri funqciis adreuli daqveiTebis mqone
sul ufro met pacients utardeba gamokvleva mex­
informatorebi sierebis klinikebSi (gv. 537), ZiriTadad, saavadmyofos
fsiqiatrebis mier monaxulebul bevr asakovan ada­ ambulatoriul ganyofilebaSi. zogi pacientisTvis
mians ar SeuZlia sakuTar Tavze sruli da sando aseTi mowyoba Zalian xelsayrelia, radgan regula­
informaciis mowodeba. xSirad pacientis Sesaxeb ruli da detaluri gamokvlevis saSualebas iZleva.
informacias masTan mcxovrebi partniorisgan an axlo garda amisa, amgvari sistema efeqturi Semdgomi
naTesavisgan viRebT. zogjer, SeiZleba saWiro gaxdes gamokvlevisa da dakvirvebis Catarebis saSulebas
mezoblebTan an megobrebTan gasaubreba. SeiZleba iZleva.
sasargeblo gamodges garkveuli drois daxarjva
satelefono zarebze pacientis naTesavebTan an gamokvleva
masTan kavSirSi myof sxva pirebTan, romlebsac xandazmul pirebTan muSaobisas movipovebT igive
SeuZliaT mogvawodon informacia ojaxis istoriaze informacias maTi samedicino da fsiqiatriuli is­
an aRgviweron pacientis pirovneba, rogorsac mas toriis Sesaxeb, rasac axalgazrda pacientebis
warsulSi icnobdnen. pacients, romelsac Tqven pir­ SemTxvevaSi. Tumca, SeiZleba saWiro gaxdes pacientisa
velad xvdebiT, rogorc wesi������������������������
, ukve kargad icnobs zo- da sxva informatorebis mier mowodebuli informaci-
gadi profilis eqimi an janmrTelobis sxva speciali- is Tavmoyra da integracia. Zalian mniSvnelovania mka-
sti, ris gamoc yovelTvis Rirs maTTan konsultaciis fio monacemebis Semcveli samedicino istoriis mop-
gavla. oveba. garda amisa, zustad unda vicodeT, Tu romel
medikamentebs iRebda warsulSi pacienti da ra saxis
sad unda gamovikvlioT pacienti medikamenturi mkurnaloba utardeba mas amJamad.
britaneTSi xandazmuli asakis adamianebTan momuSave fsiqikuri mdgomareobis gamokvlevisas, gansakuT­
fsiqiatrebs umetesad urCevniaT pacientebis binaze rebiT mniSvnelovania kognituri funqciebis Sefaseba,
gamokvleva saerTaSoriso rekomendaciebis dacviT miT ufro iseT pacientebTan, romlebsac TvalsaCino
(Wertheimer, 1997). es gvawvdis informacias pacientis an saeWvo mexsierebis daqveiTeba aReniSnebaT. am ti-
`realuri cxovrebis~da misi Sin funqcionirebis pis gamokvleva moiTxovs klinikur gamokiTxvas, dak-
zogadi donis Sesaxeb (mag., Cais momzadeba, saojaxo virvebis Catarebas da am miznisTvis gankuTvnili erTi
fotoebSi naTesavebis amocnoba). garda amisa, saxls an meti kiTxvaris administrirebas (cxrili 14.9, gv.
gareT gamokvlevis Catarebisas pacienti xSirad 353). ���������������������������������������������
erT-erTi aseTi kiTxvaria fsiqikuri mdgomareo-
dezorientirebulad gamoiyureba, radgan mas saa­ bis Sesafasebeli mini testi (Mini-Mental State Examina-
vadmyofoSi gamokvlevaze mosaxvedrad ucnob ga­ tion) (gv. 72).
remoSi uwevs mgzavroba. binaze gamokvlevis gasa­ gamomdinare iqidan, rom xandazmul pirebSi somatu-
advileblad SegviZlia ojaxis sxva wevrebis da ri problemebi xSiria, saWiroa safuZvliani gamokvle-
pacientis mezoblebis interviuireba, rac mogvawvdis vis Catareba (gansakuTrebiT maSin, Tu aseTi gamokv-
informacias pacientis socialuri mxardaWeris xa­ leva bolo xanebSi ar Catarebula zogadi profilis
risxze. eqimis mier). misi erT-erTi komponenti nevrologiuri

_ 540 _
xandazmulTa fsiqiatriis principebi da praqtika
gamokvlevaa. laboratoriuli gamokvlevebi mniSvne- nebis riski, romlebmac SeiZleba gamoiwvios deli-
lovania iseTi pacientebisTvis, romlebsac saavadmyo- riumi an sxva fsiqikuri aSlilobebi. yvelaze maRa-
foSi aTavseben, da, aseve, mZime fsiqikuri aSlilobis li riskis Semcvelia kardiovaskuluri preparatebi
mqone nebismieri pacientisTvis (demenciis gamokvleva (wnevis damwevi wamlebi, Sardmdenebi da digoqsini)
353-e gverdzea ganxiluli). da is preparatebi, romlebic centralur nervul
da bolos, gamokvlevis procesi moicavs riskebis da sistemaze moqmedebs (antidepresantebi, saZile
momvlelebis saWiroebebis Sefasebas (ix. zemoT), rad- saSualebebi, anqsiolitikebi da antiparkinsonuli
gan fsiqikuri aSlilobis mqone xandazmuli adamiane- wamlebi). problemebi imis gamo warmoiSveba, rom
bis umetesoba Sin cxovrobs da maTze ojaxis wevrebi, siberesTan erTad icvleba organizmis farmakoki-
mezoblebi an megobrebi zrunaven. netika. garda amisa, xandazmul adamianebs didi rao-
denobiT aqvT gamowerili sxvadasxva wamlebi, rac
xandazmulebis fsiqiatriuli mkurnaloba zrdis maTi uaryofiTi urTierTmoqmedebis risks.
gamokvlevis msgavsad, xandazmuli pirebis fsiqiat- garkveuli SeSfoTeba arsebobs demenciis dros an-
riuli mkurnalobis principebi hgavs zrdasruli ada- tifsiqozuri wamlebis gamoyenebasTan dakavSirebiT
mianebis mkurnalobis principebs, magram xandazmuli (gv. 545).
asaki iTxovs im sami faqtoris gaTvalswinebas, romle- w
mkutnalobis reJimis dacvas SeiZleba xeli SeuSa-
bic zemoqmedebs mkurnalobis procesze (Oppenheimer, los adamianis marto cxovrebam, cudma mxedvelo-
2000): bam, gulmaviwyobam an dabneulobam.
w
pacientebs, rogorc wesi, erTsa da imave dros awu- am faqtorebidan gamomdinare, fsiqikuri aSlilobis
xebT mravali problema. fsiqikuri, fizikuri da so- mqone xandazmuli adamianisTvis wamlis gamowerisas
cialuri xasiaTis sirTuleebi, rogorc wesi, erTd- unda gaviTvaliswinoT:
roulad aris warmodgenili. `mkurnaloba~ SeiZleba w
mkurnaloba yovelTvis iwyeba wamlis mcire do-
moicavdes intervenciebis farTo speqtrs, romelic ziT; doza unda gavzardoT TandaTanobiT; sabo-
scildeba Cveul fsiqiatriul intervenciebs (mag., loo doza axalgazrda pacientebis dozaze dabali
saWiro xdeba antibiotikebis daniSvna saSarde gze- unda iyos. gamonakliss warmoadgens serotoninis
bis infeqciebis dros, an ubnis eqTanTan an dieto- ukumitacebis seleqciuri inhibitorebi, romelTa
logTan TanamSromloba). amgvari viTareba moiTxovs SemTxvevaSi gamoiyeneba SedarebiTi dozebi.
multidisciplinur servisebs (ix. zemoT) da, Sesaba-
w
yvela medikamenturi daniSnulebis gadaxedva regu-
misad, amgvari servisebis safuZvlian dagegmvas da
larulad unda xdebodes da wamlis doza minimumam-
integrirebas.
de iyos dayvanili. medikamentis miRebis dawyebamde,
w
norma da daavadeba erTmaneTisgan rTuli gasamij- kargi iqneba, Tu werilobiT mivuTiTebT wamlis mi-
nia. es warmoSobs sirTuleebs mkurnalobis dawye- Rebis mizezs (mag., depresiis skalis maCvenebels) da
bisas da servisis miwodebis dros. mkurnalobis efeqturobis Sefasebis kriteriumebs.
w
xSirad pacienti ar aris sakmarisad qmedunaria- Tu efeqturobis sasurveli done ar aris miRweuli,
ni kognituri funqciebis daqveiTebis gamo. sul wamali TandaTanobiT unda moixsnas.
ufro meti yuradReba eTmoba imas, Tu rogor unda w
wamlis miRebis reJimi maqsimalurad martivi unda
moxdes qmedunarianobis Sefaseba da ra unda mo- iyos. wamlebis yuTebs unda hqondes mkafio warwere-
vimoqmedoT amasTan dakavSirebiT. qmedunarianobis bi; unda gamoviyenoT samaxsovro saSualebebi (mag.,
sakiTxi warmoSobs mTel rig eTikur da iuridiul erT dReSi misaRebi wamlebis Sekvra, romelic
problemebs, romelTa gadaWraSic monawileoben dRiur dozas warmoadgens). Tu es SesaZlebelia,
xandazmul populaciasTan momuSave fsiqiatrebi wamlis miReba zedamxedvelobis qveS unda xdebodes.
(ix. qvemoT).
eleqtrokrunCxviTi Terapia
somaturi daavadebebis mkurnaloba
eleqtrokrunCxviTi Terapia kvlav iTvleba erT-erT
fsiqotropuli wamlebis efeqturoba, zogadad, ar yvelaze efeqtur da Rirebul samkurnalo me­Todad
aris damokidebuli pacientis asakze. amitom, xan- xandazmulebSi seriozuli depresiuli aS­li­lobis
dazmul adamians ar unda eTqvas uari medikamentu- samkurnalod. xandazmuli asaki eleqtrokrunCxviTi
ri mkurnalobaze, metadre depresiuli aSlilobebis Terapiis ukuCvenebas ar wa­r­moadgens. Tumca, yu­
dros. Tumca, rogorc 21-e TavSia aRniSnuli, asako- radReba unda mivaqcioT im xandazmuli pacientebis
vani pirebisTvis wamlebis daniSvnisas, ori mizezis janmrTelobas, vinc ga­dis am tipis mkurnalobas.
gamo, gansakuTrebuli sifrTxilea saWiro: Terapiis dawyebamde, susti pacientebi gamocdilma

maRalia iseTi usiamovno da saSiSi gverdiTi movle- anesTeziologma unda gamoikvlios.

_ 541 _
20 xandazmulTa fsiqiatria

fsiqologiuri mkurnaloba mniSvnelovania xandazmulebisTvis ramdenime mizezis


gamo (cxrili 20.6):
yvela pacientTan efeqturad muSaobs mkafio miz­
nebis mqone mxardamWeri Terapia, romelSic Sedis w
im daavadebebis buneba, romelic, Cveulebriv,
erToblivi seansebi pacientis meuRlesTan an sxva xandazmulebs aReniSnebaT (gansakuTrebiT demencia),
momvlelebTan. xels uSlis maT qmedunarianobas, romelic sa­
kognituri disfunqciis armqone pacientebTan, iseve Wiroa gadawyvetilebebis misaRebad da Tanxmobis
warmatebulad iyeneben specifikur fsiqologiur gansacxadeblad.
Terapiebs, rogorc imave xarisxis aSlilobis mqone w
asakis matebasTan da mowyvladobis zrdasTan da­
ufro axalgazrda pacientebTan. guneb-ganwyobis da kavSirebuli problemebi (mag., sirTuleebi manqanis
SfoTviTi aSlilobebis dros gansakuTrebiT efeq­turia marTvaSi).
kognituri da bihevioruli intervenciebis Catareba. w
sikvdilis moaxloeba, rac mniSvnelovans xdis
pacientebi, xSirad, aseT teqnikas aniWeben upiratesobas. anderZTan dakavSirebul sakiTxebs (ix. Posener and Ja-
miuxedavad imisa, rom ojaxuri da sistemuri Terapia ar coby, 2002 mimoxilvisa da Semdgomi miTiTebebisTvis).
aris farTod xelmisawvdomi, mainc rekomendebulia misi
britaneTSi am sakiTxebis gadaWra damokidebuli
gamoyeneba, radgan igi pacients socialur konteqstSi
iqneba samarTlebriv aqtze fsiqikuri qmedunarianobis
ganixilavs (Jacoby, 2000b). fsiqodinamikuri fsiqoTerapia
Sesaxeb, romelic amJamad parlamentSi gansaxilveladaa
xan­dazmu­lebisTvis naklebad Sesaferisia da iSviaTad
wardgenili.
gamoiyeneba.
zogadi fsiqologiuri Terapiebis umetesobis gan­ finansuri sakiTxebi
xorcielebas msubuqi kognituri daqveiTebac ki xandazmul adamianebs, gansakuTrebiT ki, fsiqikuri
uSlis xels, radgan pacients ar esmis raSi mdgo­ janmrTelobis problemebis mqone pirebs, SeiZleba
mareobs mkurnalobis arsi (Oppenheimer, 2000). Tum­ gauWirdeT finansuri saqmeebis marTva. britaneTis
ca specialuri fsiqologiuri da bihevioruli kanonmdeblobiT, Tu saqme SedarebiT martiv Sem­
intervenciebi (mag. gaxsenebis/mogonebis Terapia) sul Txvevebs exeba (mag., saxelmwifo pensias da daxmarebebs),
ufro farTod gamoiyeneba am populaciasTan. am tipis pirovnebam SeiZleba moiTxovos, rom mis magivrad,
Terapias sargebeli moaqvs, rogorc pacientisTvis, vinme sxvam (daniSnulma pirma) gamoitanos misi pensia
ise momvlelisTvis. an daxmareba. Tu adamians jer kidev aqvs unari
ix. Woods and Charlesworth 2002 xandazmulebis fsi­ gaerkves arsebul viTarebaSi, man SeiZleba gaakeTos
qologiuri Sefasebisa da mkurnalobis mimoxilvisTvis. grZelvadiani mindobiloba erTi an meti adamianis
fsiqosocialuri mkurnaloba saxelze. amis Semdeg, ndobiT aRWurvil pirs eZleva
ufleba mis magivrad Caataros nebismieri finansuri
zogierTma pacientma SeiZleba miaRwios damou­
operacia. Tu mindobilobis damweri piri TandaTanobiT
kideblobas iseTi saSualebebiT, romlebic xels
kargavs sakuTari saqmeebis marTvis unars, ndobiT
uwyobs sakuTar Tavze zrunvas, saSinao saqmeebisTvis
aRWurvil pirs SeuZlia gadaibaros saqmeebis marTva
saWiro unar-Cvevebis SemuSavebas da socialuri
(britaneTis kanonmdeblobiT es maSinaa SesaZlebeli,
kontaqtebis damyarebas. Sin mcxovreb xandazmul
Tu mocemuli procedura daregistrirebulia dacvis
pirebs SeuZlia, daexmaros okupaciuri Terapevti,
sasamarTloSi _ Court of Protection). xandaxan pirovneba
romelic iZleva rCevas pacientis garemos SecvlasTan
fsiqikurad imdenad uunaroa, rom veRar axerxebs
dakavSirebiT. aseTi cvlilebebi xels uwyobs
sakuTari saqmeebis marTvas sxvisTvis maTi oficialuri
pacientis damoukideblobas. instituciebSi myof
gadabarebis gareSe (raTa meore pirma misi saxeliT
ufro mZime disfunqciis mqone pacientebisTvis
imoqmedos). aseT SemTxvevaSi, dacvis sasamarTloSi
xelsayrelia iseT garemoSi cxovreba, sadac pativs
keTdeba ganacxadi qmeduunarobis damadasturebel
scemen individualur saWiroebebs da Rirsebas da
samedicino mtkicebulebasTan erTad, raTa dainiSnos
sadac yoveli adamiani pirad nivTebs inarCunebs. am
piri, romelic warmarTavs qmeduunaro pirovnebis
tipis fsiqosocialuri intervenciebi ganxilulia
saq­meebs. unda aRiniSnos, rom yvela es procedura
qveTavSi demenciis Sesaxeb.
exeba mxolod finansur sakiTxebs da ar gulisxmobs
pacientis magivrad mkurnalobasTan dakavSirebuli
iuridiuli, finansuri da eTikuri sakiTxebi
raime gadawyvetilebebis miRebis uflebas.
kanonic da eTikuri principebic Tanabrad exeba
xandazmul da axalgazrda populacias. es sakiTxebi manqanis marTva
am wignis sxva nawilSia ganxiluli. Tumca, zogierTi gavrcelebuli problemaa xandazmuli adamianebis
iuridiuli da eTikuri sakiTxi gansakuTrebiT uuna­roba, usafrTxod marTon avtomanqana, gan­

_ 542 _
demencia
w
momvlels aqvs fsiqikuri aSliloba an alkoholis
cxrili 20.6 xandazmul pirebTan
momxmarebelia;
dakavSirebuli eTikuri da iuridiuli sakiTxebi
w
momvleli Zalian aris damokidebuli msxverplze
momvlelebisgan miRebuli informaciis
konfidencialoba
(mag., finansurad).
finansuri mdgomareobis Sesaxeb informaciis xandamzulebze Zaladobisas sikvdilianobis maCvene-
konfidencialoba beli samjer ufro maRalia im xandazmulebTan Sedar-
Tanxmoba mkuranlobis Catarebaze ebiT, romlebic Zaladobis msxverpls ar warmoadgenen
w fizikur da fsiqologiur mkurnalobaze Tanxmobis (Lachs et al., 1998) da, aseve, im asakovan populaciasTan
gacemis unari
SedarebiT, romelic arasaxarbielo mdgomareobaSi
w winaswari miTiTebebi
imyofeba (aqvs depresia, cxovrobs moxucTa TavSesa-
w gadawyvetileba „ar Catardes mkurnaloba“
farSi da sxva).
zianis momtani qceva
miuxedavad imisa, rom amJamad gacnobierebulia mox-
finansuri sakiTxebis marTva
ucebze Zaladobis problemis arseboba da masze re-
w pasuxismgeblobis mqone piris dasaxeleba
(mindobiloba)
agirebis saWiroeba, ar moiZebneba mtkicebuleba in-
w procedurebi, romlebic saSualebas aZlevs sxva tervenciis meTodebis efeqturobis Sesaxeb. am etapze
pirebs, ikisron pasuxismgebloba gamoiyeneba sxvadasxva zomebi, rogoricaa socialuri
manqanis marTvis ufleba mxardaWera, momvlelebisTvis droebiTi Sesvenebis
Tanxmoba kvlevaSi monawileobaze uzrunvelyofa, ojaxuri konsultireba da momv-
lelTa saganmanaTleblo programebi. SeiZleba, aseve,
sakuTrebiT, msubuqi demenciis da parkinsonis saWiro gaxdes iuridiuli zomebis miReba (mag., meur-
daavadebis dros. iseve, rogorc sxva aSlilobebis veoba, samarTaldamcavi organoebis Careva da sxva).
SemTxvevaSi, eqimebi valdebulni arian daarRvion xandazmulebze Zaladoba ganxilulia Semdeg naSrom-
konfidencialoba da Seatyobinon amis Sesaxeb marTvis Si: Lachs and Pillemer, 2004.
mowmobis gacemaze pasuxismgebel organoebs. Tumca,
xandazmuli adamianebi, xSirad, Tavad amboben uars
demencia
manqanis marTvaze an maT naTesavebi arwmuneben amis
aucileblobaSi. demenciis klinikuri, epidemiologiuri da etiologi-
uri Tvisebebi aRwerili iyo me-14 TavSi. aq demenciis
Zaladoba xandazmul adamianebze da maTi marTva or nawiladaa ganxiluli. pirvelia, demenciis
ugulebelyofa fsiqikuri da qceviTi darRvevebi, romelTa mimarTac
gamoiyeneba arafarmakologiuri da farmakologiuri
xandazmulebze Zaladoba da misi ugulebelyofa ojaxis
midgoma. meorea, alchaimeris daavadebis mkurnaloba
wevrebisa da sxva momvlelebis mier, warmoadgens SeS-
da ramdenime sxva specifikuri demencia, romelTa
foTebis sagans janmrTelobis dacvis sferoSi momuSave
samkurnalod ukve arsebobs xelmisawvdomi farmak-
yvela profesionalisTvis, visac ki xandazmulebTan
ologiuri saSualebebi.
aqvs saqme. es sakiTxi mniSvnelovania fsiqiatriisT-
vis imis gamo, rom Zaladoba gansakuTrebiT demenciis
demenciis bihevioruli da fsiqologiuri
mqone pacientebis mimarT xorcieldeba.
simptomebis mkurnaloba
Zaladoba xandazmulebze gulisxmobs momvlelis
an sxva ndobiT aRWurvili piris mier iseTi qmede- rogorc es zemoT iyo naCvenebi (me-14 TavSi, cxrili
bebis ganxorcielebas, romlebic vnebs xandazmulebs 20.7), demenciis dros Tavs iCens mTeli rigi qceviTi
an qmnis zianis seriozul risks; kidev, gulisxmobs cvlilebebi da fsiqologiuri simptomebi. isini aR-
momvlelis uunarobas, daakmayofilos asakovani ada- eniSneba pacientTa 60%-s daavadebis ganviTarebis
mianis bazisuri saWiroebebi an daicvas igi zianis- romelime safexurze, Tumca, maTi gavrcelebis six-
gan. ganasxvaveben `xandazmulebze Zaladobis~ xuT Sire gasnxvavdeba demenciis tipis mixedviT (Lyketsos et
formas: fizikurs, fsiqologiurs, seqsualurs, fi- al., 2000). qceviTi da fsiqologiuri simptomebi prob-
nansurs da ugulebelyofas. gavrcelebis sixSiris lemebs uCens momvlelebs da maTi marTva SeiZleba
maCvenebelia 2-10%. SedarebiT maRali riski ramdenime rTuli aRmoCndes. mzardi SeSfoTeba aRiniSneba wam-
garemoebasTanaa dakavSirebuli: lebis araswori gamoyenebis gamo. amasTan, ar arsebobs
sakmarisi alternatiuli arafarmakologiuri saSu-
w
msxverpls (xandazmul adamians) aqvs demencia;
alebebi, romelTa efeqturoba obieqturi mtkiceb-
w
momvleli da msxverpli erTad cxovroben; ulebiT aris gamyarebuli.
w
msxverpli socialurad izolirebulia (mag., axlo nebismieri mkurnalobis dawyebamde unda Catardes
megobrebis nakleboba); saguldagulo gamokvleva, romlis drosac ramdenime

_ 543 _
20 xandazmulTa fsiqiatria
momentzea yuradReba gasamaxvilebeli: iyos nebismier mkurnalobaSi, gansakuTrebiT medi-
w
problemuri qceva naTlad unda iyos identificireb- kamenturSi. regularuli, ganmeorebiTi gamokvleva
uli. saWiroa dafiqsirdes misi xangrZlivoba, simZime, da medikamentebis moxsnis mcdeloba marTvis gegmis
misi gamomwvevi mizezebi da, agreTve, is faqtorebi, mTavar nawils unda warmoadgendes.
romlebsac SeuZliaT am qcevis Secvla. SeiZleba sa- w
demenciisas qceviTi cvlilebebi, ZiriTadad, momv-
sargeblo aRmoCndes Sefasebis skalebis gamoyeneba lelebs uqmnis problemebs da ara pacients. es unda
(cxrili 14.9, gv. 353). gankurnebadi gamomwvevi faq- gvaxsovdes mkurnalobasTan dakavSirebuli gadaw-
torebis magaliTebia saSarde traqtis infeqciebi, yvetilebebis miRebisas, gansakuTrebiT maSin, rode-
Sekruloba da tkivili. xSirad xdeba am ukanasknelis sac pacientisgan ver viRebT informirebul Tanxmo-
gauTvaliswinebloba, ris gamoc pacients droulad bas misi kognituri funqciebis daqveiTebis gamo.
ar awvdian tkivilgamayuCebel saSualebebs (Scherder
qceviTi da fsiqologiuri simptomebis
et al., 2005). demenciis dros tkivili, SeiZleba, Tan-
arafarmakologiuri mkurnaloba
mxlebi fizikuri problemebiT iyos gamowveuli (mag.,
fexis wylulebi, arTriti) an is, SeiZleba, daavadebis Tu gamokvlevis Semdeg CaiTvleba, rom simptomi
atributs warmoadgendes. moiTxovs mkurnalobas, mizanSewonilia ierarqiuli
midgomis gamoyeneba. pirvel rigSi, unda movuaroT
w
fsiqikuri mdgomareobis kvleva mniSvnelovania imis
nebismier ZiriTad gankurnebad mizezs, rogorc es
dasadgenad, Tu ramdenad aris SesaZlebeli qce-
zemoT iyo aRniSnuli. Tu problema ar moixsneba,
vis axsna arsebuli fsiqopaTologiiT; mag., arse-
unda vecadoT pacientis garemos Secvlas, qceviTi an
bobs Tu ara fsiqozuri simptomebis, daqveiTebuli
fsiqologiur intervenciis gamoyenebas. intervenciis
guneb-ganwyobis an SfoTvis niSnebi. Tu gamokvleva,
arCevas gansazRvravs problemis buneba, demenciis
avadmyofobis istoriasa da sxva dakvirvebebTan er-
simZime, garemo, arsebuli resursebi (cxrili 20.8).
Tad, adasturebs arsebul diagnozs (mag., fsiqozs,
medikamenturi mkurnaloba unda gamoviyenoT im
depresias an deliriums), es, savaraudod, gavlenas
iqoniebs mkurnalobis gegmaze. Tu aseTi diagnosti-
kuri mtkicebuleba ar moiZebneba, maSin intervencia cxrili 20.8 arafarmakologiuri intervenci­
Tavad am qcevaze iqneba mimarTuli. ebi, romlebic gamoiyeneba demenciis dros qce­
viTi da fsiqologiuri simptomebis arsebobisas
w
Cveulebriv, demenciis qceviTi da fsiqologiuri
simptomebi cvalebadia da xSirad sam Tveze nakleb sensoruli stimulacia
xans gastans (Hope et al., 1999). es faqti asaxuli unda w musikoTerapia
w aromaTerapia (mag., lavandis zeTi)
cxrili 20.7 demenciis qceviTi da
w mkveTri Suqis Terapia
fsiqologiuri simptomebi
w masaJi/Sexeba
qcevebi
w TeTri xmauri
w aJitacia
qcevis marTva
w yvirili
w diferencialuri ganmtkiceba
w xetiali
w stimulis marTva
w apaTia
w Seusabamo seqsualuri qceva socialuri kontaqti

w darRveuli Zili w erTi-erTze interaqcia


simptomebi w Terapia Sinauri cxovelebiT
w simulaciuri kontaqti, mag., video
w bodva
w halucinaciebi varjiSi

w depresia struqturirebuli aqtivobebis programebi


w SfoTva garemos Secvla
xelSemwyobi faqtorebi
w Sesustebuli stimulacia
w Sekruloba w `saxetialo~ teritoriebi
w tkivili
momvlelis informireba da mxardaWera
w demencias TandarTuli deliriumi
w sensoruli deficiti kombinirebuli Terapiebi

_ 544 _
demencia
adamianebTan, rolebTanac aseTi midgoma warumatebeli w
ar moixsneba damamZimebeli fizikuri da garemo
aRmoCndeba. faqtorebi
cxril 20.8-Si CamoTvlili intervenciebis ume­ w
ar iqneba mosinjuli arafarmakologiuri stra­
tesoba gamyarebulia garkveuli mtkicebulebiT mi­ tegiebi.
si efeqturobis Sesaxeb (kvlevaTa umravlesoba
mimoxilvisTvis ix. Sink et al., 2005. am naSromSi,
exeba sensorul stimulacias da qcevis marTvas;
agreTve, medikamenturi mkurnalobis algoriTmia
Cohen-Mansfield, 2001), magram arc erT SemTxvevaSi ar
ganxiluli.
Catarebula randomizebuli kontrolirebadi ga­
mokvleva. gamonakliss warmoadgens kvleva, romelSic antifsiqozuri wamlebi
gamoyenebulma intervenciam (varjiSi momvlelebis
orma metaanalizma aCvena, rom 3-16 kviris ganmavlobaSi
treningTan erTad) Seamsubuqa depresia da gaaumjobesa
tipiuri antifsiqozuri preparatebis gamowera
fizikuri janmrTeloba alchaimeris daavadebis mqone
placeboze odnav ukeTes Sedegs iZleva demenciis dros
153 pacientTan. garda amisa, gamovlinda Semdegi
problemuri qcevebis marTvis TvalsazrisiT, magram
tendencia: ori wlis Semdeg iklo qceviTi problemebiT
ufro farTo metaanalizma, romelic ha­loperidolze
gamowveuli institucionalizaciis SemTxvevaTa ra­
iyo fokusirebuli, aCvena, rom mxo­lod agresis Sem­
o­denobam (Teri et al., 2003). arafarmakologiuri in­
cirebaa SesaZlebeli (Anonymous, 2003a). es Sedegebi unda
tervencia demenciis SemTxvevaSi Semdeg wyaroSia
ganvixiloT iseT riskebTan mimarTebaSi, rogoricaa
ganxiluli: Cohen-Mansfield, 2001 and Livingston et al., 2005.
eqstrapiramiduli gverdiTi movlenebi, posturaluri
qceviTi da fsiqologiuri simptomebis arteriuli hipotenzia, gviani diskinezia da tipiuri
medikamenturi mkurnaloba antifsiqozuri pre­paratebisTvis damaxasaTebeli
bevri gverdiTi movlena, romliskenac midrekilia
moxucTa saxlebSi da am tipis sxva dawesebulebebSi,
mra­vali xandazmuli adamiani.
demenciis dros, xdeba fsiqotropuli wamlebis didi
amJamad, am populaciaSi aratipiur antifsiqozur
raodenobiT gamowera, metwilad, qceviTi probleme-
preparatebs ufro farTod iyeneben, vidre tipiur
bis gakontrolebis mizniT. mag., 1996 wlis gamokvle-
antifsiqozur wamlebs (Liperoti et al., 2003), ukeTesi
vis mixedviT, glazgos moxucTa saxlebis mcxovrebTa
amtanobisa da, savaraudod, ufro maRali efeqturobis
daaxloebiT 30% iRebda antifsiqozur wamlebs (Mc-
gamo. Sesabamisi metaanalizi ar Catarebula, magram
Grath and Jackson, 1996), xolo farTomasStabiani ameri-
randomizebuli kvleva aCvenebs, rom risperidoni da
kuli gamokvlevis mixedviT, demenciis mqone adamiane-
olanzapini efeqturia agresiis da fsiqozis dros.
bis 18% iRebda antifsiqozur medikamentebs (Liperoti et
SesaZlebelia miRebuli Sedegebis Sedareba tipiuri
al., 2003). xandazmulebTan sxvadasxva jgufis wamlebs
antifsiqozuri preparatebis SedegebTan (Sink et al., 2005).
iyeneben (cxrili 20.9). Tumca, mtkicebuleba aCvenebs,
demenciis dros antifsiqozuri preparatebis ga­
rom wamals, saukeTeso SemTxvevaSi, saSualo Sedegi
mo­yenebis gamo SeSfoTebas aZlierebs kidev sami
moyveba, xolo antifsiqozuri wamlebis gamoyeneba
seriozuli potenciuri riski:
asocirebulia avadobis maRal xarisxTan da sikvdi-
lianobasTanac ki. rogorc qvemoTaa aRniSnuli, am 1. am prepartebma SeiZleba gazardon insultis ri­
demenciis dros qceviTi da fsiqologiuri proble- ski. es mosazreba gamoiTqva olanzapinTan da ris­
mebis mosavlelad ar unda davniSnoT medikamenturi peridonTan dakavSirebiT, magram, rogorc Cans,
mkurnaloba manam, sanam: aseTi riski yvela antifsiqozur preparatis ga­
moyenebas ukavSirdeba (Gill et al., 2005).
w
ar Catardeba pacientis sruli gamokvleva
2. antifsiqozurma preparatebma SeiZleba biZgi misces
cxrili 20.9 demenciis dros qceviTi da parkinsonis Seuqcevadi da zogjer fataluri
fsiqologiuri simptomebis samkurnalod sindromis ganviTarebas, cnobierebis daqveiTebas
gamoyenebuli wamlebi da avtonomiuri nervuli sistemis disfunqcias,
tipiuri antifsiqozuri wamlebi gansakuTrebiT im pacientebSi, romlebsac axa­
atipiuri antifsiqozuri wamlebi siaTebT levis sxeulebiT mimdinare demencia
qolinesTerazas inhibitorebi (McKeith et al., 2004).

antidepresantebi (mag: trazodoni) 3. antifsiqozurma preparatebma SeiZleba daaCqaros


karbamazepini
kognituri funqciebis daqveiTeba (McShane et al.,
1997). es dadasturda kvetiapinze Catarebuli ram­
valproatis mJava
domizebuli gamokvleviT (Ballard et al., 2005). meqanizmi
anqsiolitikebi
ucnobia, magram is SesaZloa antimuskarinul
memantini efeqts ukavSirdebodes. ukanaskneli kvleviT

_ 545 _
20 xandazmulTa fsiqiatria
dadginda, aseve, rom mocemuli preparati aJitaciis Tumca, bolo wlebSi gaCnda pirveli preparatebi,
mkurnalobisas ar aris efeqturi. romlebic Tavad demenciis mkurnalobazea mimar­
amJamindeli britanuli saxelmZRvanelo principebis Tuli. esaa qolinesTerazas inhbitorebi. amJamad
rekomendaciiT antifsiqozuri preparatebi ar un­da mimdinareobs muSaoba am daavadebis da sxva saxis
gamoviyenoT demenciis dros, Tu pacientis problemebi demenciebis mkurnalobaze. mimoxilvisTvis ix.
ar aris Zalian mZime da ar aris da­kavSirebuli fsiqozur Cummings, 2004.
simptomebTan an seriozul distresTan, an kidev, Tu
qolinesTerazas inhibitorebi
qceva fizikuri zianis safrTxes qmnis. es SezRudvebi
alchaimeris daavadebis mniSvnelovani neiroqimiuri
aseve ZalaSia aSS-Si, sadac izRudeba antifsiqozuri
maxasiaTebeli, romelic pirvelad iqna dadgenili,
wamlebis gamoyeneba moxucTa saxlebSi. antifsiqozuri
acetilqolinis raodenobis Semcirebaa. aman ga­
preparatebi Zalian iSviaTad unda gamoviyenoT levis
moiwvia qolinesterazis inhibitorebis Seqmna, rom­
sxeulebiT mimdinare demenciis dros (zogadad, am
lebic warmoadgendnen am daavadebis samkurnalo
dros saerTod ar aris rekomendebuli maTi gamoyeneba).
pirvel efeqtur saSualebas. miuxedavad imisa, rom
rekomendebulia vaskuluri risk-faqtorebis Sefaseba
maTi efeqturoba SezRudulia da isini ar cvlian
insultis riskis gamo. mkurnaloba unda daiwyos
daavadebis mimdinareobis process, maT mniSvnelovani
dabali do­ziT, romelic nel-nela gaizrdeba.
roli eniWebaT klinikur praqtikaSi. am preparatebis
Sedegebze unda dawesdes regularuli monitoringi.
Seqmnam warmoSva optimizmi Terapiis sferoSi.
radganac ar moiZebneba mtkicebuleba diferencialuri
qolinesTerazas inhibitorebi zrdian gadarCenis
efeq­turobis Sesaxeb, antifsiqozuri preparatebis
albaTobas da, Sesabamisad, uzrunvelyofen sinafsSi
Ser­Ceva unda xdebodes gverdiTi movlenebis riskis
acetilqolinis arsebobas. zogierTma SeiZleba
safuZvelze. gansakuTrebiT misaqcevia yuradReba
gazardos aqtivobis done nikotinis mimaT mgrZnobiare
eqstrapiramidul da antiqolinergiul zegavlenasa da
qolinergul receptorebSi.
sedaciur efeqtze.
qolinesTerazas pirveli inhibitoria takrini.
qolinesTerazas inhibitorebi misi gamoyeneba SezRuduli iyo hepatotoqsikurobis
qolinesTerazas inhibitorebi Seiqmna alchaimeris gamo. amJamad, iyeneben donepezils, rivastigmins
daavadebis kognituri simptomebis samkurnalod. isini da galantamins. yvela damtkicda maregulirebeli
farTod gamoiyeneba qceviTi problemebis gadasWrelad, organos mier, rogorc alchaimeris msubuqi da
da, aseve, fsiqologiuri simptomebis mosaxsnelad. saSualo simZimis formis dros naCvenebi saSualeba.
amis nawilobrivi mizezi is SeSfoTebaa, romelic es daskvna daefuZna kvlevis monacemebs, romlebmac
antifsiqozur preparatebs ukavSirdeba. Tumca, ucnobia, aCvena placebosTan SedarebiT dadebiTi zegavlena
Tu ramdenad efeqturad xdeba demenciis fsiqologiuri pacientis kognitur funqcionirebaze (ZiriTadad,
da qceviTi problemebis gadaWra am preparatebis izomeba alchaimeris daavadebis Sefasebis skalis
gamoynebiT. metaanalizma aCvena statistikurad sando, kognituri komponentiT (ADAS-Cog)) da zogad fun­
magram umniSvnelod dadebiTi Sedegebi (Trin et al., 2003). qcionirebaze (izomeba cvlilebis Sesaxeb klinikur
Semdgomi kvlevebi da mimoxilvebi (Anonymous, 2003a) maT interviuze dafuZnebuli STabeWdilebis skaliT,
araefeqturobaze miuTiTebs. momvlelis monacemebTan erTad; CIBIC-Plus). am sami
wamlis efeqturoba erTmaneTis msgavsia, magram maTi
sxva wamlebi erTmaneTTan Sedareba ar momxdara. wamlebis efeqti
erTma randomizebulma kvlevam aCvena karbamazepinis SedarebiT sustia. mag., dadebiTi Sedegi gamoixateba
efeqturoba aJitaciis da agresiis dros (Tariot et al., 3 quliT ADAS-Cog-ze (qulebis rigia 0-70), da 0.4
1998). demenciis dros efeqturia antidepresantebis CIBIC-Plus-ze (qulebis rigia 1-7). rodesac daavadebis
gamoyeneba. xSirad gamoiyeneba susi da trazodoni. progresireba weliwadSi, saSualod, udris 7 qulas
anqsiolitikebi demenciis dros ar unda gamoviyenoT ADAS-Cog skalis mixedviT. SeiZleba CaiTvalos,
sedaciuri efeqtis, dacemis riskis da preparatis rom qolinesTerazas inhibitorebi 6 TviT anelebs
dabali amtanobis gamo. ar arsebobs sakmarisi mtki­ daavadebis progress. sxvagvarad rom vTqvaT,
cebuleba valproatis mJavas da memantinis gamo­ wamlebi, zogadad, oTxi quliT aormagebs pacientis
yenebasTan dakavSirebiT. gaumjobesebis Sansebs ADAS-Cog-ze. ar aris cnobili,
Tu ramdenad vlindeba gazomviT miRebuli dadebiTi
alchaimeris daavadebis medikamenturi Sedegebi realur cxovrebaSi, anu umjobesdeba, Tu
mkurnaloba ara, realurad, pacientis funqcionirebis xarisxi.
gverdiTi movlenebi SedarebiT xSiria da SeiZleba
demenciis Terapiis yvelaze mniSvnelovan elementad
sakmaod problemur saxes atarebdes. esaa gulisrevis
rCeba qceviTi da kognituri simptomebis mkurnaloba.

_ 546 _
demencia
SegrZneba, pirRebineba, faRaraTi, kunTebis fasci­ memantini
kulacia (kunTebis uneblie SekrTomebi), uZiloba,
qolinesTerazas inhibitorebis garda, memantini aris
bradikardia, sinkope da daRliloba. maTi gamovlena
erTaderTi preparati, romelic amJamad licen­zirebulia
Sesustdeba, Tu pacienti wamlis miRebas mcire
alchaimeris daavadebis samkurnalod. memantini NMDA
doziT daiwyebs, wamals saWmelTan erTad miiRebs da
glutamatis receptoris antago­nistia. mTavari principi
TandaTanobiT gazrdis dozas.
imaSi mdgomareobs, rom neirotoqsikuroba, romelic
mkurnaloba unda daniSnos specialistma (rogorc
gamowveulia Warbi ra­odenobis glutamatis gadacemiT
wesi, xandazmuli asakis pacientebTan momuSave fsi­
NMDA receptoris meSveobiT, SeiZleba xels uwyobdes
qiatrma, nevrologma an geriatriis specialistma),
daavadebis ganviTarebas.
pacientis gamokvlevis safuZvelze ismeba alchaimeris
28 kvirian randomizebul kontrolirebad kvlevaSi,
daavadebis diagnozi, dgindeba misi simZime da
romelic 252 pacientze Catarda, raisbergma (Reisberg
mini­maluri MMSE qula _ 12. mkurnalobisadmi
et al., 2003) aCvena, rom klinicistebisa da momvlelebis
daqvemdebareba unda Sefasdes 2-4 Tvis Semdeg. wamlis
monacemebiT, memantins aqvs, placebosTan SedarebiT,
miReba unda gagrZeldes mxolod im SemTxvevaSi, Tu
odnav ukeTesi kognituri efeqti alchaimeris da­
MMSE qula ar mcirdeba da ar SeiniSneba zogadi an
avadebis saSualo da mZime SemTxvevebSi (sawyisi MMSE
qceviTi gaumjobeseba. im pacientebTan, romlebic
qula: 3-14). Sesabamisad, qolinesTerazas inhi­bitorebTan
Tavidanve eqvemdebarebian mkurnalobas, wamlis
SedarebiT memantins, SesaZloa, hqondes ufro Zlieri
micema unda gagrZeldes iqamde, sanam MMSE qula
zemoqmedeba daavadebis ufro gviandel safexurze.
12-s aRemateba. garda amisa, unda gaviTvaliswinoT
Tumca, jer kidev dasadgenia memantinis efeqturoba da
pacientis zogadi mdgomareba da funqcionirebis
xarjis efeqtianoba klinikur praq­tikaSi (Anonymous,
saerTo done. gadawyvetilebas medikamentis Sewyvetis
2003b). am preparatis gamowera ar xdeba britaneTis
Taobaze arTulebs imis albaToba, rom SeiZleba
janmrTelobis dacvis erovnuli samsaxuris mier.
daCqardes kognituri funqciebis daqveiTeba da
ramdenime TveSi pacienti funqcionirebis im doneze ginko biloba
aRmoCndes, romelzedac, savaraudod, mkurnalobis ginko xis foTlebis eqstraqti ginko biloba didi
Catarebis gareSe iqneboda. xania gamoiyeneba CineTSi sxvadasxva daavadebebis
alchaimeris daavadebis mkurnalobaSi qolines­ sam­kurnalod. es mcenare, aseve, rekomendebulia
Terazas inhibitorebis statusi gaurkvevelia. am alc­haimeris daavadebis da sxva saxis demenciebis
preparatis gamoyenebis momxreebi xazs usvamen misi samkurnalod. misi moqmedeba kvleviTaa dadgenili.
efeqturobis TvalsaCino mtkicebulebas, da, zogierT amJamindeli monacemebiT, misi efeqti minimaluria.
pacientSi, mniSvnelovani pozitiuri Sedegebis miR­ mopovebuli mtkicebuleba ufro winaaRmdegobrivia,
wevis faqts, rac obieqturi mtkicebulebiT ar vidre qolinesTerazas inhibitorebis SemTxvevaSi.
aris gamyarebuli. momvlelebi da saqvelmoqmedo Tumca, mcenaris mimarT tolerantoba maRalia (Kurz
organizaciebi mxars uWeren maT gamoyenebas. am and Van Baelen, 2004).
pozitiuri Sexedulebebis gaTvaliswinebiT, qoli­
nesTerazas inhibitorebis gamoyeneba amerikuli axali midgoma mkurnalobis mimarT
praqtikis saxelmZRvanelo principebSi mkurnalobis ganviTarebis stadiaSi myofi mkurnalobis strategiebi
standartadaa miCneuli (Doody et al., 2001) da miRebulia gamiznulia daavadebis procesis Secvlaze, da,
britaneTSi (National Institute of Clinical Excellence, 2001). Sesabamisad, arsebul wamlebTan SedarebiT ukeTesi
kvlevebi, romlebic miuTiTebs maT efeqturobas da ufro stabiluri Sedegebis miRebaze (Citron, 2004).
daavadebis adreul safexurebze, kidev ufro amyarebs
β amiloidi
am mosazrebas (Seltzer et al., 2004). Tumca, zogierTebi
sifrTxiliT ekidebian am tipis preparatebs da sul ufro meti mtkicebuleba adasturebs imas, rom
aRniSnaven, rom qolinesTerazas inhibitorebis efeqtis β amiloidi mTavar rols asrulebs alchaimeris
xarisxi meryeobs mciredan saSualomde (Rockwood, daavadebis ganviTarebaSi. amis gamo, es molekula
2004). garda amisa, sakamaToa maTi praqtikuli da da misi bioqimiuri gzebi mkurnalobis ZiriTad
xarjis efeqtianoba (AD2000 Collaborative Group, 2004). samizneebad iqca (Hardy and Selkoe, 2002).
mocemuli wignis weris procesSi, preparatis xarjis am SemTxvevSi gamoiyeneba Semdegi sami strategia:
efeqtianobiT gamowveul SeSfoTebas britaneTSi w
iseTi fermentebis Semakavebeli wamlebi, romelTa
mohyva ganaxlebuli debatebi. debatebi exeboda saSualebiTac β amiloidi warmoiqmneba Tavisi
imas, Tu ramdenad gagrZeldeba qolinesTerazas prekursori molekulisgan;
inhibitorebis dafinanseba janmrTelobis dacvis wamlebi, romlebic xels uSlis β amiloidis dag­
w
erovnuli samsaxuris mier. rovebas;

_ 547 _
20 xandazmulTa fsiqiatria
imunizaciis strategiebi: β amiloidi an misi
w efeqturoba am daavadebis mkurnalobasa da prevenciaSi
sawinaaRmdego antisxeulebi gamoiyeneba pacientebis ar aris sakmarisad dasabuTebuli (Pantoni, 2004).
an alchaimeris daavadebis riskis qveS myofi
demencia levis sxeulebiT
adamianebis vaqcinaciisTvis (Dodel et al., 2003).
am midgomis Camoyalibebas biZgi misca im cdebis qolinerguli deficiti iseve mkafiodaa gamoxatuli
moulodnelma Sedegebma, romlebic tardeboda Tag­ am saxis demenciis dros, rogorc alchaimeris
vebze daavadebis modelirebis mizniT (ganxilulia daavadebisas, Tumca ar arsebobs imis obieqturi
boqsSi 14.1) (Schenk et al., 1999). arsebobs winaswari mtkicebuleba, rom qolinesTerazas inhibitorebi am
mtkicebuleba efeqturobis Sesaxeb, romelic kli­ SemTxvevaSic efeqturia (Simard an van Reekum, 2004).
nikuri cdebiTa da nevropaTologiuri SemTxvevebis maTi efeqturoba SeiZleba gavrceldes zogierT
analiziTaa miRebuli, magram saWiro gaxda kvle­ qceviT da fsiqologiur simptomze (Wild et al., 2003) da
vis SeCereba, radgan kvlevis zog monawiles parkinsonis daavadebis demenciaze (Emre et al., 2004).
encefaliti ganuviTarda (Bennett and Holtzmann,
frontotemporaluri demencia
2005). mimdinareobs kvlevebi, romlebic sxvadasxva
vaqcinebs Seiswavlis. Tu maTi Sedegebi warmatebuli ar arsebobs srulyofili gamoqveynebuli masala
gamodga, es Zalian mniSvnelovani iqneba ara fronto-temporaluri demenciis samkurnalo prepa­
mxolod xandazmuli asakis fsiqiatriisTvis, aramed ratebis gamocdis Sesaxeb. winaswari monacemebis
mTlianad sazogadoebisTvis. mixedviT, antidepresant trazodons, romelic
blokavs 5-HT2 receptorebs, SeiZleba hqondes mcire
sxva strategiebi dadebiTi Sedegi qceviTi darRvevebis mkurnalobisas
rogorc es me-14 TavSi iyo aRniSnuli, hormonuli (Pasquier et al., 2003). qolinesTerazas inhibitorebi,
CanacvlebiTi Terapia, anTebis sawinaaRmdego ara­ savaraudod, ar unda iyos efeqturi, radgan qo­
steroiduli preparatebi da statinebi asocirebulia linergiuli deficiti ar warmoadgens am daavadebis
alchaimeris daavadebis dabal maCveneblebTan. aqedan wamyvan Tvisebas.
gamomdinare, TviToeuls am preparatebidan iyeneben
prionuli daavadeba
mocemuli daavadebis samkurnalod, magram aSkara
dadebiTi Sedegis gareSe (Launer, 2003; Citron, 2004). sxvadasxva wamlebis da imunizaciis strategiebi
iqidan gamomdinare, rom homocisteini alc­haimeris kvlevis procesSi imyofeba (Mallucci and Collinge,
daavadebis risk-faqtors warmoadgens, mimdinareobs 2005). amis mizezia Creutzfeldt-Jakob-is daavadebis (CJD-
gamokvlevebi foliatis danamatebis efeqturobaze. is) nairsaxeobis warmoSoba. amJamad mimdinareobs
garda amisa, Seiswavlian taus da mis fosforilebas antimalariuli preparati qvinakrinis gamocda. zo­
(gv. 357). gierT pacients daniSnuli aqvs antikoagulant pen­
tozan polifosfatis intraventrikuluri inieqciebi.
sxva saxis demenciebis medikamenturi mocemul etapze ar moiZebneba mtkicemuleba misi
mkurnaloba efeqturobis Sesaxeb.

amJamad ar arsebobs licenzirebuli preparatebi sxva hanTingTonis daavadeba


saxis demenciebis samkurnalod. Tumca, alchaimeris amJamad ikvleven iseT samkurnalo saSualebebs, ro­­
daavadebisas gamoyenebuli strategia aseve gamoiyeneba goricaa minociklini (tetraciklini neiro­pro­teq­
am tipis aSlilobebis mimarT. toruli TvisebebiT), antisxeulebi, ujredebis ga­
vaskuluri demencia danergva da genuri Terapia (Hersch, 2003)

arsebobs Zalian cota randomizebuli kvleva vas­


kuluri demenciis mkurnalobisa da prevenciis Sesa­ guneb-ganwyobis aSliloba
xeb. arsebuli monacemebis mixedviT, zogierTi qo­li­ xandazmul pirebSi
nesTerazas inhibitori garkveulwilad efeq­turia. amis
depresiuli aSliloba
mizezi, savaraudod, qolinerguli neiro­nebis iSemiuri
dazianebaa da ara alchaimeris daavadebis an Sereuli klinikuri maxasiaTeblebi
demenciis mqone pacientebis SemTxveviTi CarTva depresiuli aSlilobebis klinikuri suraTi ar
gamosakvlev SemTxvevaTa erTobliobaSi (Erkinjuntti et aris mkveTrad gansxvavebuli axalgazrdebsa da
al., 2004). vaskuluri demenciis dros araqolinerguli xandazmulebSi, magram zogi simptomi ufro Tval­
wamlebis, gansakuTrebiT ki vazo­dilatatorebisa Sisacemia asakovan pacientebSi. erT-erTi wyaros
da antihipertenziuli preparatebis gamoyenebas se­ Tanaxmad (Post, 1972), depresiis mqone xandazmuli
riozuli Teoriuli safuZveli gaaCnia, magram maTi adamianebis erT mesameds aReniSneba mZime xarisxis

_ 548 _
guneb-ganwyobis aSliloba xandazmul pirebSi
CamorCeniloba da aJitacia. xSiria siRaribesTan da aSlilobis sixSiris maCvenebelTan pacientis ojaxis
fizikur daavadebasTan dakavSirebuli depresiuli wevrebSi (Maier et al., 1991).
bodviTi ideebi. zogjer aRiniSneba nihilisturi mosalodnelia, rom martooba da xandazmulobasTan
xasiaTis bodviTi ideebi (mag., pacients sjera, rom misi dakavSirebuli sirTuleebi depresiuli aSlilobis
sxeuli carielia, ar arsebobs an ar funcqionirebs) mniSvnelovan predispoziciur faqtors warmoadgens.
(ix. kotaris sindromi, gv. 237). SeiZleba aRiniSnebodes am molodinis sawinaaRmdegod, aseTi asociaciis
damadanaSaulebeli an uxamsi Sinaarsis mqone damajerebeli mtkicebuleba ar moipoveba (Murphy, 1982).
halucinaciebi. Tavad depresia, SeiZleba, ar iyos ufro metic, parksma (Parkes et al., 1969) daadgina, rom
TvalsaCinod gamoxatuli da SeniRbuli iyos sxva xandazmul pirebSi aRar dasturdeba kavSiri axlobeli
simptomebiT, gansakuTrebiT ipoqondriuli xa­ adamianis dakargvasa da fsiqikur daavadebas Soris.
siaTis CivilebiT. xandazmul pirebSi yovelTvis
unda davuSvaT depresiuli aSlilobis arseboba vaskuluri depresia
iseT SemTxvevaSi, roca pacientTan gamoxatulia postma daafiqsira vaskuluri faqtorebis roli
SfoTva, ipoqondriuli sindromi an dabneuloba. depresiis mqone xandazmul pirebSi (Post, 1972). kavSiri
mimoxilvisTvis ix. Alexopoulos (2005). vaskulur faqtorebsa da depresias Soris kidev
ufro dafiqsirda mas Semdeg, rac aleqsopulosma
depresiuli fsevdodemencia (Alexopoulos et al., 1997) Semoitana termini `vaskuluri
zog retardirebul depresiul pacients aReniSneba depresia~. amJamad arsebobs mtkice da mravalferovani
fsevdodemencia, anu koncentraciisa da damaxsovrebis mtkicebuleba, romelic miuTiTebs ormxriv kavSirze
aSkarad gamoxatuli sirTuleebi, magram safuZvliani gviandel periodSi dawyebul depresias, vaskulur
klinikuri testireba aCvenebs, rom maT ar axasiaTebT daavadebas da mis risk-faqtorebs Soris (Thomas et
mexsierebis seriozuli defeqti. mniSvnelovania am al., 2004). am asociaciaciis arsebobas adasturebs
pacientebis gamijvna imaTgan, visac adreuli demencia epidemiologiuri da biologiuri monacemebi. am
aReniSneba (igulisxmeba depresiis mqone pacientebi), ukanasknels miekuTvneba monacemebi, rolebic gvi­
rac, SeiZleba, rTul amocanas warmoadgendes. Cvenebs, rom gviani depresiis dros magnitur re­
depresiuli fsevdodemenciis savaraudo niSnebia: zonansuli tomografiiT dafiqsirebuli TeTri niv­
w
pacienti uCivis mexsierebasTan dakavSirebul uf­ Tierebis dazianebis nevropaTologiuri safuZveli,
ro seriozul problemebs, vidre es dasturdeba romelic xSirad fiqsirdeba gviani periodis depresiis
informatoris mier pacientis yoveldRiur qcevaze magnito rezonansuli skanirebiT, asaxavs tvinis iSemiur
dakvirvebiT; dazianebas da iseTi ubnebis arsebobas, sadac infarqtia
ganviTarebuli aris naTeli `vaskuluri depresia~
w
depresiuli simptomebi win uswrebis mexsierebis
calke qvejgufs warmoadgens, Tu vaskulur faqtorebs
sirTuleebs;
(rogorc biologiur faqtorebs) TavianTi wvlili SeaqvT
w
neirofsiqologiuri testebis dros xSiria pasuxi xandazmulebTan depresiis CamoyalibebaSi (Baldwin,
`ar vici~ da dabali xarisxis CarTuloba; 2005). zogierTi mosazrebis Tanaxmad, vaskuluri risk-
w
guneb-ganwyobis aSlilobis piradi an ojaxuri faqtorebis arseboba ufro metad dakavSirebulia
istoria. arasakmaris daqvemdebarebasTan mkurnalobis mimarT,
maRali xarisxis kognitur disfunqciasa da SedarebiT
etiologia
uaryofiT gamosavalTan (Baldwin et al., 2004).
biologiuri (Krishnan, 2002), fsiqologiuri da so­
cialuri faqtorebis (Blazer and Hybels, 2005) mo­ diferencialuri diagnozi
nawileobis TvalsazrisiT, xandazmul asakSi daw­ rogorc zemoT iyo aRniSnuli, zogjer rTulia
yebuli depresiuli aSlilobis etiologia iseTivea, depresiuli fsevdodemenciisa da demenciis erT­
rogorc depresiuli aSlilobis etiologia axal­ maneTisgan garCeva. es problema kidev ufro rTuldeba
gazrda asakSi. im faqtiT, rom depresia SeiZleba gamovlindes
tyupebis gamokvleva aCvenebs, rom mamakacebSic demenciis mimdinareobis dros.
da qalebSic memkvidreobiTi faqtoris zegavlena mniSvnelovania sxva informatorebisgan detaluri
zomieria da Tavisi intensivobiT axloa adreul istoriis mopoveba da fsiqikur mdgomareobasa da
periodSi dawyebuli depresiis dros dafiqsirebuli qcevaze safuZvliani dakvirvebebis Catareba im
memkvidreobiTi faqtoris zegavlenasTan (Tumca, ganmasxvavebeli niSnebis gaTvaliswinebiT, romlebic
odnav ufro sustia masTan SedarebiT). es genetikuri zemoT aris CamoTvlili. SeiZleba sasargeblo
faqtoris SedarebiT sisusteze miuTiTebs (Johnson et gamodges damatebiTi fsiqologiuri testirebis Cata­
al., 2002). Sesabamisad, SedarebiT dabalia asociacia am reba, magram am SemTxvevaSi mniSvnelovania monacemebis

_ 549 _
20 xandazmulTa fsiqiatria
gamocdili interpretatoris arseboba. zogadad, depresiis mqone xandazmulebSi suicidis riski maRali
testirebis Sedegebi bevrs arafers matebs xarisxian rCeba, gansakuTrebiT, mamakacebSi (Jacoby, 2000a).
klinikur Sefasebas. xandaxan demencia da depresiuli miuxedavad im mtkicebulebisa, rom depresiis
daavadeba erTdroulad gvxvdeba. Tu depresiaze istoria demenciis risk-faqtors warmoadgens, ara­
eWvi realuria, SegviZlia daviwyoT pacientis feri adasturebs imas, rom gviandel periodSi
antidepresantebiT mkurnaloba. dawyebuli depresia demenciis momaswavebelia
klinicistma yovelTvis unda gaiTvaliswinos, rom (Schweitzer et al., 2002). garda amisa, maT ar gaaCniaT
guneb-ganwyobis aSliloba xandazmul pirebSi SeiZleba saer­To genetikuri predispozicia (Heun et al., 2001).
meoradi iyos somaturi daavadebis an medikamenturi
mkurnaloba
mkurnalobis mimarT, radgan aseTi daavadebebi
xSirad Tanaarsebobs, xolo am populaciaSi farTod rogorc es me-11 TavSi iyo aRwerili, xandazmulebTan
gamoiyeneba medikamenturi mkurnaloba. depresiuli aSlilobis mkurnalobis principebi
ufro iSviaTad, depresiuli aSliloba unda igivea, rac depresiuli aSlilobis mqone axalgazrda
ganvasxvavoT ara-afeqturi fsiqozuri aSlilobisgan, zrdasrul populaciasTan. arsebobs efeqturi mkur­
iseTisgan rogoricaa bodviTi aSliloba. rodesac nalobis saSualebebi, magram, xSirad, aseTi mkur­
depresiuli aSlilobis dros Tavs iCens devnis ideebi, naloba ar xorcieldeba, radgan ar xdeba konkretuli
pacients, Cveulebriv, sjera, rom warmosaxviTi devna SemTxvevebis diagnostireba da saWiro intervenciebis
misi borotebiTaa gamarTlebuli. gamoyeneba (Chew-Graham et al., 2004). Seqmnilia
saxelmZRvanelo principebi pirveladi jandacvis
mimdinareoba da prognozi servisebisTvis gviani periodis depresiis samarTavad
Tavis klasikur kvlevaSi postma (Post, 1972) aRniSna, (Baldwin et al., 2003). yovelTvis unda gvaxsovdes, rom
rom depresia xandazmulebSi samobis kanons mihyveba: xandazmul pacientebTan arsebobs suicidis riski.
pacientebis erTi mesamedi gamojanmrTeldeba, erTi safuZvlianad unda vumkurnaloT nebismier somatur
mesamedi igive mdgomareobaSi rCeba, xolo danarCeni darRvevebs, romlebic depresiis dros iCens Tavs.
erTi mesamedis mdgomareoba uaresdeba da am jgufSi antidepresantebi am populaciaSi iseve efeqturia,
Semavali pirebi `qronikul invalidebad~ yalibdebian. rogorc axalgazrdebSi (Katona and Livingston, 2002),
bolo periodis bevrma kvlevam, zogadad, igive Tumca, arsebuli mtkicebuleba sakmaod mwiria (Taylor and
Sedegebi aCvena (Cole et al., 1999). mag., depresiis Doraiswamy, 2004). wamlebi sifrTxiliT unda davniSnoT.
mqone 277 xandazmul adamianze Catarebuli 6-wliani SegviZlia daviwyoT normaluris naxevari doziT da
kvleviT bikmanma (Beekman et al., 2002) daadgina, TandaTanobiT gavzardoT doza gverdiTi movlenebis
rom 32%-s hqonda mwvave qronikuli mimdinareoba, da wamalze pacientis reaqciis gaTvaliswinebiT.
44%-s _ cvalebadi mimdinareoba da mxolod 23%- susi-ebs, zogadad, upiratesoba eniWebaT triciklur
ma miaRwia mniSvnelovan remisias. `qve­zRurblovan~ antidepresantebTan SedarebiT, radgan maT naklebi
jgufTanac ki, rogorc es zemoT iyo aRniSnuli, gverdiTi movlenebi axasiaTebT da naklebad
met-naklebad cudi Sedegebi dadasturda. xandazmul kardiotoqsikurebi arian. aseve, unda gaviTvaliswinoT
asakSi ganviTarebuli depresia marTvis gansxvavebul urTierTqmedeba pacientis mier miRebul sxva wamlebTan,
strategias saWiroebs (ix. qvemoT). ramac, SeiZleba, gavlena iqonios antidepresantis
faqtorebi, romlebic xandazmul asakSi ganviTarebuli SerCevaze (Spina and Scordo, 2002). im pacientebTan,
depresiis karg prognozs moaswavlebs: romlebic ar reagireben antidepresantis maqsimalur
debiuti 70 wlamde
w dozaze, SeiZ­leba aucilebeli gaxdes wamlebis iseTive
kombinaciis gamoyeneba, rogorc axalgazrdebTan, an
w
daavadebis mokle xangrZlivoba
medikamenturi mkurnalobis kombinireba fsiqologiur
w
depresiis ganviTarebamde kargi adaptacia mkurnalobasTan.
w
SemzRudveli fizikuri daavadebis ararseboba medikamentebis msgavsad, fsiqologiuri inter­
w
depresiis wina epizodebis warmatebiT daZleva venciebi xandazmulebTan iseTive efeqturia, rogorc
w
religiuroba (pacientis monacemebiT an religiuri axalgazrdebSi. xSirad pacientebi fsiqologiur
jgufisadmi mikuTvnebuloba). intervenciebs aniWeben upiratesobas, magram isini ar
aris sakmarisad xelmisawvdomi pirvelad jandacvaSi,
cudi Sedegi dakavSirebulia sawyisi daavadebis
sadac xorcieldeba SemTxvevaTa 90%-is marTva
simZimesTan, organuli cerebruli paTologiis
(Thompson et al., 1987). sul ufro meti mtkicebuleba
ar­se­bobasTan, mkurnalobis mimarT cud daqvem­
Cndeba imis sasargeblod, rom pirvelad jandacvaSi
debarebasTan da mZime cxovrebiseul movlenebTan
Sedegebi umjobesdeba erToblivi mzrunvelobis
Semdgom periodSi. rogorc me-17 TavSi iyo aRniSnuli,
modelebis gamoyenebiT. am modelebSi, specialistebis

_ 550 _
Sizofreniis msgavsi aSlilobebi xandazmul pirebSi
mier gaweul serviss emateba pacientebis informireba rom pacientebi ar Civian Sesabamisi simptomebis
depresiisa da medikamentebis Sesaxeb (Unützer et al., 2002). Sesaxeb, xolo zogadi profilis eqimebi naklebad
eleqtrokrunCxviTi Terapiis gamoyeneba mizan­ afiqsireben am simptomebs da iSviaTad mimarTaven
Sewonilia iseT SemTxvevaSi, rodesac depresiul gadamisamarTebas. realurad, am aSlilobebis sixSire
aSlilobas Tan axlavs mZime da distresis Semcveli mocemul populaciaSi bevrad maRalia, rogorc es
aJitacia, suiciduri azrebi da qceva da, agreTve, naCvenebi iyo riCis mier Catarebul gamokvlevaSi
sicocxlisTvis saSiSi stupori; an kidev, roca (Ritchie et al., 2004). amJamad aRiarebulia, rom
pacienti ar eqvemdebareba medikamentur mkurnalobas. SfoTviTi aSlilobebi xandazmulebSi klinikurad
mcdaria SeSfoTeba imis Taobaze, rom xandazmul ufro mniSvnelovania, vidre es adre iTvleboda.
adamianebTan eleqtrokrunCxviTi Terapiis gamoyeneba meores mxriv, saboloo diagnozis dasmamde yovelTvis
saSiSia an araefeqturi. misi zRurbli iseTive unda gvaxsovdes, rom SfoTviTi simptomebi SeiZleba
unda iyos, rogorc axalgazrda adamianebSi, Tumca, meoradi iyos depresiuli epizodis dros.
sasurvelia ufro dabali sixSiris gamoyeneba. SfoTviTi aSlilobis simptomebi xandazmulebSi
Tu pacientisTvis eleqtrokrunCxviTi Terapia an xSirad araspecifikuria da xasiaTdeba, rogorc
antidepresantebiT mkurnaloba efeqturi iyo, xolo SfoTvis, ise depresiis niSnebiT. ipoqondriuli
amJamad mkurnalobis mimarT rezistentulia, unda simptomebi SeiZleba mkafiod iyos gamoxatuli
gamovavlinoT is savaraudo somaturi daavadeba, (Lindesay, 2000).
romelic amis mizezs warmoadgens. pirovnuli aSliloba predispoziciuri faq­
axalgazrda pacientebis msgavsad, gamojanmrTelebis toria, xolo fizikuri daavadeba da cxovrebiseuli
Semdeg, sul mcire, ramdenime Tvis ganmavlobaSi movlenebi (mag., pensiaze gasvla an garemos Secvla)
unda gagrZeldes antidepresantebis sruli doziT SeiZleba precipitatuli faqtoris rolSi gamovides.
miReba. Tumca, faqtebi imas gveubneba, rom xandazmul xandazmul adamianebSi panikuri Setevebis debiutma
adamianebSi mkurnaloba unda gagrZeldes ufro met yovelTvis unda gvafiqrebinos, rom mis ukan SeiZleba
xans da, SesaZloa, mudmivadac ki (Old Age Derpression somaturi darRveva an depresiuli aSliloba
Interest Group, 1993). imalebodes (Flint and Gagnon, 2003).
mkurnalobis mimarT iseTive midgoma gamoiyeneba,
bipolaruli aSliloba rogorc SfoTviTi aSlilobebis mqone axalgazrdebSi
Broadhead and Jacoby (1990), romlebmac Caatares (Alwahhabi, 2003; Flint and Gagnon, 2003). Tumca,
pirveli prospeqtuli kvleva xandazmul asakSi xandazmuli pirebis SemTxvevaSi prioritetulia fsi­
gamovlenil maniaze, aRmoaCines, rom klinikuri qologiuri da qceviTi intervenciebi, xolo medi­
suraTi am populaciaSi igivea, rac axalgazrda kamentebis gamoyenebas sifrTxiliT unda movekidoT.
pacientebSi, magram depresiuli epizodi maniakalur
epizods, uSualod, ufro xSirad mosdevs. Sereuli Sizofreniis msgavsi aSlilobebi
afeqturi epizodebi cotaTi ufro gaxSirebulia, xandazmul pirebSi
vidre axalgazrdebSi da organuli faqtorebi ufo
Sizofrenia, ZiriTadad, iwyeba adreul zrdasru­
mniSvnelovan rols TamaSobs (Depp and Jeste, 2004).
lobaSi an Sua xnis asakSi (Tavi 12), magram misi
etiologiuri faqtorebi mimoxilulia kriShanis
debiuti, iSviaTad, 60 wels zeviTac gvxvdeba.
(Krishhan, 2002) mier.
mocemuli qveTavi exeba im Tvisebebs, romlebic
xandazmulebSi bipolaruli aSlilobis mar­
axasiaTebs gvian gamovlenil Sizofrenias axalgazrda
Tva mihyveba me-11 TavSi aRweril principebs. mniS­
asakSi gamovlenil aSlilobasTan SedarebiT. es
vne­lovania liTiumis donis profilaqtika. Za­
nawili aseve gamokveTs zogierT sakiTxs, romelic
lian zustad unda xdebodes sisxlSi liTiumis
exeba Sizofreniis mqone yvela xanSiSesuli pacientis
Semcvelobis monitoringi da misi koncentracia
marTvas.
Terapiulad efeqturi raodenobis qveda zRvars unda
am sferoSi arsebuli rTuli terminologia ze­
Seesabamebodes (0.4-0.6 mmol/l). (mimoxilvisTvis ix.
moT iyo mimoxiluli. misi arseboba asaxavs didi
Shulman, 2002).
xnis manZilze damkvidrebul Sexedulebas, romlis
Tanaxmad gviandeli debiutis SemTxvevebi garkveuli
SfoTviTi aSlilobebi xandazmul xarisxiT klinikurad gansxvavebulia adreuli
pirebSi debiutis SemTxvevebisgan (boqsi 13.2; gv. 330). Tumca
SfoTviTi da emociuri aSlilobebi fsiqiatrTan ar arsebobs imis mtkicebuleba, rom debiutis asaki
vizitis iSviaTi mizezia cxovrebis gviandel periodSi. Sizofrenias am kategoriis gansxvavebul qvetips mi­
es, SeiZleba, didwilad, imiT iyos gamowveuli, akuTvnebs.

_ 551 _
20 xandazmulTa fsiqiatria
gviani periodis Sizofreniis mimoxilvisTvis ix. gamokveTili gauareseba da uyalibdebaT zomieri an
Howard et al., 2000, and Tune and Salzman, 2003. mZime xarisxis demencia (Harvey, 2001, gv. 272).

klinikuri maxasiaTeblebi mimdinareoba da prognozi


ar arsebobs Tanamedrove monacemebi xandazmul
miuxedavad imisa, rom ZiriTadi simptomebi da zogadi
asakSi gamovlenili Sizofreniis mimdinareobaze da
klinikuri profili axalgazrda asakSi gamovlenili
Sedegebze. aseve ar aris cnobili, ramdenad war­
SemTxvevebis msgavsia, zogi Tviseba xandazmulobisas
moadgens is demenciis momaswavebels da gadaizrdeba
ufro mkafiodaa gamoxatuli (cxrili 20.10). amaTSi
Tu ara demenciaSi.
yvelaze TvalSisacemia azrovnebis darRvevebisa da
negatiuri simptomebis iSviaToba. diferencialuri diagnozi
rac Seexeba neirofsiqologiur aspeqts, asakisgan
adreul asakSi dawyebuli Sizofreniisgan gan­
ganurCevlad aRiniSneba kognituri funqciebis zogadi
sxvavebiT, rodesac xandazmul adamianTan vlindeba
daqveiTeba. Tumca, gviani debiutis SemTxvevebs axa­
fsiqozuri simptomebi, mas, Cveulebriv, raime ti­
siaTebs ufro msubuqi deficiti. es, gansakuTrebiT,
pis organuli fsiqozi aReniSneba. amgavarad, yve­
exeba operaciul da verbalur mexsierebas. aRniSnuli
la xandazmuli pacienti, romelsac pirvelad
profili aSkarad kontrastulia im suraTis mi­
gamouvlinda Sizofreniis msgavsi maxasiaTeblebi,
marT, romelic gvxvdeba adreuli debiutis mqone
unda safuZvlianad iqnes gamokvleuli deliriumis,
xandazmuli pacientebis mniSvnelovan umciresobaSi.
demenciis an organuli fsiqozis gamoricxvis
maT aReniSnebaT inteleqtualuri funqciebis aSkarad
mizniT, romelic, SeiZleba, gamowveuli iyos iseTi
nevrologiuri an somaturi darRveviT, rogoricaa
cxrili 20.10 gviani debiutis neirosifilisi, aiv, an neoplazma. iseve rogorc
SizofreniisaTvis damaxasiaTebeli Tvisebebis axalgazrda pacientebis SemTxvevaSi, Sizofrenia
Sedareba adreuli debiutis SemTxvevebTan unda gamovarCioT sxva fsiqikuri aSlilobebisgan,
gavrcelebuli simptomebi romlebsac axasiaTebs fsiqozuri simptomebi, gan­
sa­kuTrebiT bodviTi aSliloba an afeqturi fsi­
w vizualuri, taqtiluri da ynosviTi halucinaciebi
qozi. maTi gamijvna SeiZleba rTuli aRmoCndes
w mesame piris, makomentirebeli da Seuracxmyofeli gansakuTrebiT im SemTxvevaSi, Tu pacients aRe­
Sinaarsis smeniTi halucinaciebi
niSneba devniTi xasiaTis ideebi, magram sxva sim­
w devnis bodviTi ideebi ptomebi masTan ar aris mkafiod gamoxatuli da Tu
w SeRwevadobis bodva (pacients sjera, rom xalxs an avadmyofobis istoria paranoiduli pirovnuli
sagnebs an gamosxivebas SeuZleba iq SeRweva da iseTi maxasiaTeblebis arsebobaze miuTiTebs. Tu pacients
winaRobis gadalaxva, rac Cveulebriv maT akavebs – aReniSneba vizualuri halucinaciebi izolirebuli
kedelSi, iatakSi da sxv.) simptomis saxiT, es SeiZleba Sarl bones sindromze
SedarebiT iSviaTi simptomebi miuTiTebdes.

w formaluri azrovnebis aSliloba etiologia


w emociuri gasadaveba pacientis ojaxis wevrebSi gavrcelebis sixSire ufro
w emociuri siClunge dabalia, vidre adreuli debiutis mqone Sizofreniis
w negatiuri simptomebi dros, rac ufro sust genetikur predispoziciaze
miuTiTebs. ar SeiniSneba memkvidreobiTi asociacia
sxva Tvisebebi
neirodegeneraciul da cerebrovaskulur aSli­
w gvxvdeba upiratesad qalebSi lobebTan. Tavis tvinis vizualizaciiT dafiqsirebuli
w ar SeiniSneba aSkara genetikuri datvirTva cvlilebebi iseTive bunebisa da xarisxisaa, rogorc
w kavSiri sensorul deficitTan da socialur adreul periodSi gamovlenili Sizofreniis dros.
izolaciasTan gviani debiutis mqone depresiisgan gansxvavebiT,
w SedarebiT susti premorbiduli disfunqcia TeTri nivTierebis hiperintensivoba momatebuli
ganaTlebis da fsiqosocialur sferoSi araa. arsebobs mosazreba (Seeman, 1997), rom gviani
w operaciuli mexsierebis da verbaluri daswavlis debiutis mqone Sizofreniis etiologiaSi garkveul
SedarebiT daqveiTeba rols TamaSobs sasqeso hormonebi, rac dafuZnebulia
w antifsiqozuri preparatebi bevrad ufro mcire im faqtze, rom gviani debiuti qalebSi ufro xSirad
doziT gamoiyeneba gvxvdeba, Tumca am mosazrebis damadasturebeli
uSualo mtkicebuleba bevri ar aris. Sizoiduri
adaptirebulia Semdegi wyarodan: Howard et al., 2000

_ 552 _
xandazmulTa sxva fsiqiatriuli sindromebi
da paranoiduli pirovnuli maxasiaTeblebi xSiria TvalsaCino gaxdes (Engels et al., 2003). Sizoiduri an
xandazmulebSi, romlebsac uviTardebaT gviani paranoiduli maxasaiTeblebi SeiZleba gaamwvavos
debiutis mqone fsiqozuri aSlilobebi (Kay et al., xandazmul asakTan dakavSirebulma socialurma izo­
1976). laciam, imdenad, rom, isini profesionalebma, SeiZ­
leba SecdomiT bodviT aSlilobad an Sizofreniad
mkurnaloba
miiCnion. am asakobriv jgufSi kriminaluri qceva
Sizofreniis gviani debiutis dros, iseve, rogorc Zalian iSviaTia. inglissa da uelsSi danaSaulis gamo
SedarebiT adreuli debiutis SemTxvevaSi, ZiriTadad, msjavrdebul pirebs Soris 60 wels gadacilebuli
gamoiyeneba antifsiqozuri wamlebi, Tumca, am dros, mamakacebis raodenoba, mxolod 1.7%-ia (Fazel et al.,
sakmarisia xolme bevrad ufro dabali dozebis 2001).
daniSvna. (`normaluri~ dozis 10-20%). es ar aris xandazmulebSi pirovnuli aSliloba xSirad
ganpirobebuli mxolod pacientis asakiT, vinaidan, komorbidulia depresiasTan da sxva fsiqikur aSli­
rogorc wesi, adreuli debiutis mqone pacientebisTvis lobebTan (Devenand, 2002). iseve, rogorc axalgazrda
ufro maRali dozebi iniSneba, rodesac isini xandaz­ pacientebSi, is cud prognozTanaa dakavSirebuli.
mulobis asaks aRweven. antifsiqozuri wamlebis pirovnuli aSliloba, SeiZleba, gviani periodis
sifrTxiliT gamoyenebis meore mizezi isaa, rom depresiis risk-faqtorsac warmoadgendes (Abrams et
axalgazrdebTan SedarebiT, am asakobriv jgufSi al., 1987).
maRalia, gviani diskineziis ganviTarebis riski (Jeste xandamzulebSi pirovnuli aSlilobis mimo­
et al., 1995), Tumca, daavadebis dawyebisas, is SeiZleba xilvisTvis ix. Holroyd, 2000.
asakisgan damoukideblad ganviTardes. atipiur
antifsiqozur preparatebTan gviani diskineziis
xandazmulTa sxva fsiqiatriuli
ganviTarebis ufro dabali riskia asocirebuli, vidre
tipiur antifsiqozur preparatebTan, magram bolo
sindromebi
periodSi SeSfoTeba gamoiwvia im garemoebam, rom maT sibinZuris seniluri sindromi
SeuZliaT gazardon cerebrovaskuluri movlenebi, sibinZuris seniluri sindromi aseve cnobilia,
rac aucileblad unda iyos gaTvaliswinebuli. ad­ rogorc diogenes sindromi (Clark et al., 1975). am
reuli debiutis SemTxvevebis msgavsad, kogniturma sindroms axasiaTebs sakuTari Tavisa da garemos
da sxva saxis fsiqologiurma intervenciebma SeiZleba ugulebelyofa, Sin sibinZureSi yofna, socialuri
Seamciron pacientis unarSezRuduloba, Tumca am gariyuloba da izolacia. xandazmul pirebSi silo­
debulebas arasakmarisi uSualo mtkicebuleba gaaCnia gomaniac (Syllogomania _ arasaWiro sagnebis daxvaveba)
(Schimming and Harvey, 2004). iCens Tavs. am sindromis provocireba SeiZleba
xandazmulebSi Sizofreniis marTvisas unda gavi­ moaxdinos stresulma cxovrebiseulma movlenebma.
T­valiswinoT mravali pacientis kompleqsuri same­ saavadmyofoSi moTavsebis Semdgom maRalia sikvdi­
dicino da socialuri saWiroebebi. arsebuli ser­ lianoba. diogenes sindromis arsebobisas unda
visebi xSirad fragmentuli da araadekvaturia, nawi­ gamoiricxos sakuTari Tavis ugulebelyofis sxva
lobriv, axalgazrda pacientebze fokusirebis gamo mizezebi, gansakuTrebiT demencia, fsiqozi an mZime
(Cohen et al., 2000). depresia. rogorc wesi, adamiani jiutad ambobs uars
nebismier daxmarebaze. rTulia imis gansazRvra, Tu
pirovnuli aSliloba xandazmul rodis unda moxdes iZulebiTi Careva.
pirebSi mimoxilvisTvis ix. (Reyes-Ortiz, 2001).
rogorc me-7 TavSi aRvniSneT, asakTan erTad
zogierTi pirovnuli maxasiaTebeli da aSliloba Sarl bones sindromi
sust­deba, zogi iseTive intensiobis rCeba, zogi Sarl bones sindromi gulisxmobs vizualuri
ki ufro mwvavdeba. metaanalizma aCvena, rom 50 halucinaciebis arsebobas fsiqozis, demenciis an
wels gadacilebul pirebSi, pirovnuli aSlilobis deliriumis maxasiaTeblebis gareSe. es yuradsaRebi
gavrcelebis sixSire Seadgenda 7-10%-s (Abrams and sindromia, radgan yofila mcdari diagnozis (gan­
Horowitz, 1996), xolo axalgazrdebTan, garkveul wi­ sakuTrebiT fsiqozis) dasmis SemTxvevebi, rasac
lad, ufro dabalia es maCvenebeli. maCveneblis aseTi mosdevda araswori mkurnalobis daniSvna. sindromi
daqveiTeba xSirad miewereba imas, rom pirovnuli atarebs Sveicarieli filosofosis saxels, romelmac,
aSlilobebis `b~ klasteri naklebad gamokveTili 1760 wels aRwera Tavisi papis SemTxveva.
xdeba (Cohen et al., 1994), xolo obsesiur-kompulsuri aRiSnuli sindromi gansakuTrebiT xSiria cu­
da Sizoiduri maxasiaTeblebi SeiZleba ufro di mxedvelobis mqone xandazmul adamianebSi. gav­

_ 553 _
20 xandazmulTa fsiqiatria
rcelebis sixSire daaxloebiT 10-15%-ia. amboben, sindromis specifikuri mkurnaloba. gamoTqmulia
rom es sindromi xandazmuli asakis fsiqiatrebTan mosazreba, rom sindromi, SeiZleba, demenciis ad­
gagzavnili pacientebis 3.5%-Si vlindeba. reul niSans warmoadgendes, magram es mosazreba
vizualuri halucinaciebi kargad Camoyalibebuli dadasturebuli ar aris.
da cxadia, da gare sivrceSi myofad aRiqmeba. isini mimoxilvisTvis ix. Jacob et al., 2004.
SeiZleba perioduli an mudmivi iyos. maTi Sinaarsi xan
cvalebadia, xan stereotipuli. isini pacientisTvis damatebiTi literatura:
aranairi pirovnuli mniSvnelobis matareblebi ar
arian. miuxedavad imisa, rom isini akmayofileben 1. Gelder M.G. Lopez-Ibor JJ, Andreasen NC (eds) (2000) The
namdvili halucinaciebis ZiriTad kriteriumebs (gv. new Oxford textbook of psychiatry, Section 8: The psychiatry
7-8), pacients iseTi gancda aqvs, rom isini ararealuria of old age. Oxford, Oxford University Press.
da, xSirad, maTi gaqroba Tvalebis daxuWviT SeuZlia. 2. Jacoby R, Oppenheimer C (2002) Psychiatry in the elderly.
mdgomareoba umjobesdeba, Tu mxedveloba aRdgeba 3rd edn. Oxford, Oxford University Press. (Definitive text-
an pacienti sruliad dabrmavdeba. ar arsebobs am book)

_ 554 _
Tavi 21 medikamenturi
da sxva fizikuri mkurnaloba
Tavis Sinaarsi
Cven ganvixilavT klinikuri Terapiis sakiTxebs
fizikuri mkurnalobis istoria 555
da ara bazisur fsiqofarmakologias. imisTvis,
zogadi ganxilva 557 rom medikamentebi racionalurad gamoviyenoT, au­
fsiqotropuli medikamentebis cilebelia maTi moqmedebis meqanizmebis saTan­ado
farmakokinetika 557 codna, aseve, gasaTvaliswinebelia sityva `sif­r­
zogadi rCevebi medikamentis gamowerisas 559 Txile~. klinicists ar unda egonos, rom fsi­
qotropuli medikamentebis Terapiuli efeqti
wamlis gamowera specifikuri
mxolod misi im farmakologiuri moqmedebiT aixsneba,
jgufebisTvis 561
rac karga xnis dadgenilia. mag., antidepresantebisa
ra vqnaT, roca Terapiuli da antifsiqozuri medikamentebis gviani efeqti
efeqti ar aris 562 savaraudos xdis, rom maTi moqmedeba transmiterebze,
fsiqiatriaSi gamoyenebuli rac preparatis miRebisTanave xdeba, mimdinare
medikamentebis klasifikacia 563 bioqimiur cvlilebaTa jaWvis mxolod pirveli
safexuria.
anqsiolizuri medikamentebi 563
sifrTxilis gamoCena ar niSnavs imas, rom far­
saZile medikamentebi 567
makologiuri meqanizmebis codna ar zemoqmedebs
antifsiqozuri medikamentebi 569 fsiqiatriul Terapiaze. piriqiT, pirveli fsiqo­
antiparkinsonuli medikamentebi 577 tropuli medikamentebis gamoyenebidan (1950-iani
wlebidan), farmakologiuri codna mniSvnelovnad
antidepresantebi 578
wavida win da klinicistisTvisac, medikamentebis Ser­
guneb-ganwyobis stabilizatorebi 595 Cevisas, gansakuTrebiT aucilebeli gaxda am codnis
fsiqostimulatorebi 602 gamoyeneba.
sxva fizikuri mkurnaloba 603
eleqtrokrunCxviTi Terapia (ekT) 603 fizikuri mkurnalobis istoria
fotoTerapia 609 fsiqikuri aSlilobebis dros fizikur mkurnalobas
jer kidev antikur xanaSi mimarTavdnen. retro­
fsiqikuri aSlilobebis neiroqirurgiuli
speqtuli Sefasebisas, yvelaze kargi, rac SeiZleba am
mkurnaloba (fsiqoqirurgia) 611
mkurnalobaze iTqvas, aris is, rom aseTi mkurnaloba
Tavis tvinis stimulaciis teqnika 612 SedarebiT uvnebeli iyo. ra Tqma unda, amave tipis
mkurnalobas warmoadgens sxvadasxva samedicino
mocemuli Tavi exeba medikamenturi da sxva iseTi mdgomareobebis marTva sisxlis gamoSvebis an sa­
fizikuri mkurnalobis saSualebebis gamoyenebas, faRaraTo saSualebebis gamoyenebiT, rac xSi­rad
rogorebicaa eleqtrokrunCxviTi Terapia da ne­ diagnozisgan damoukideblad keTdeboda. keTil­
iroqirurgiuli procedurebi. fsiqologiuri mkur­ gonivruli iqneba, Tu Zalian kritikuladac ar
nalobis sakiTxebi ganxilulia 22-e TavSi. aseTi ganvsjiT aseT mkurnalobas, radgan etiologia
dayofa mosaxerxebelia mxolod mkurnalobis ti­ jer kidev ucnobi iyo, magram unda gvaxsovdes,
pebis gasarCevad da ar unda miiCnioT erTmaneTis rom `aswleulobiT gamoyenebuli fsiqoTerapia da
alternativad. piriqiT, bevr pacients orive esa­ Terapiis fizikuri saSualebebi isev ise saeWvo da
Wiroeba. kombinirebuli mkurnaloba ganxilulia im mouqnelia~ (Kiloh, 1988).
TavebSi, romlebSic saubaria konkretuli sindromis istoriulad fizikuri mkurnaloba iyofa or jgu-
mkurnalobaze. roca am Tavs da Semdeg Tavs gaecnobiT, fad:
mniSvnelovania, rom ar dagaviwydeT aseTi dayofis w mkurnaloba, romelic mimarTulia uSualod paTo-
mizezi.

_ 555 _
21 medikamenturi da sxva fizikuri mkurnaloba
fiziologiur procesze, rac, xSirad, Tavis tvinis ham, 1962) kontrolirebadma kvlevam, romelmac aCve-
funqciaze axdens gavlenas; na, rom Sizofreniis mqone pacientebTan insulinuri
w mkurnaloba, romelic iwvevs simptomur gaumjobe- koma ar iyo ufro metad efeqturi, vidre barbitu-
sebas mkveTri fsiqologiuri zemoqmedebiT. ratebiT gamowveuli koma. es kvleva maSin gamoqveyn-
da, roca gaCnda qlorpromazini da orive am faqtorma
am oridan ukanaskneli intervencia xSirad efuZne-
Seamcira insulinuri komis gamoyeneba. unda aRiniS-
boda SeSlilobis moraluri safuZvlis filosofiur
nos, rom kontrolirebadi kvlevebi ar gamoricxavs
Teorias. mag., bevri eqimi iziarebda hainroTis (Hein-
insuliniT mkurnalobis efeqturobas garkveuli md-
roth, 1773-1843) Teorias, romlis mixedviTac fsiqi-
gomareobebis dros da zogi avtori kvlavac efeq-
kuri aSlilobis mizezad iTvleboda boroteba da
turad miiCnevs mis gamoyenebas. sainteresoa, rom
codva. Sesabamisad, jaWviT dabma da sxeulis gvema
ukanasknelma eqsperimentulma kvlevebma aCvena, rom
saTanado mkurnalobad miiCneoda. iTvleboda, rom
insulini mniSvnelovan gavlenas axdens Tavis tvinSi
zogierTi fizikuri mkurnaloba (mag., mbrunavi skami,
monoaminis neirotransmiterebis gamoTavisuflebaze.
romelic gamoiyena erazmus darvinma; Erasmus Darwin,
albaT, insulinuri komiT mkurnalobidan is ZiriTadi
1731-1802), iwvevda mTeli `sistemis Soks~ da albaT
daskvna unda gamovitanoT, rom axali medikamenturi
am gziT moqmedebda pacientis daavadebaze. Sedar-
mkurnalobis danergvamde unda Catardes misi Tera-
ebiT ufro msubuqi reJimis iyo konolis (Connolly,
piuli efeqturobisa da usafrTxoebis dasadgeni ad-
1794-1866) da krepelinis (Kraepelin, 1856-1926) mier
ekvaturi kontrolirebadi kvlevebi (ix. Tavi 6). es
gamoyenebuli meTodi _ xangrZlivi cxeli abazanis
gansakuTrebiT mniSvnelovania fsiqiatriaSi, radgan
kombinireba civad SefuTvasTan, rac 1950-ian wlebSic
zogierTi darRvevis etiologia bundovania da, amas-
gamoiyeneboda beTlemis hospitalSi.
Tan, Tundac erTi da imave sindromis gamosavali sx-
iseTi medikamentebi, romlebic iwvevs centraluri
vadasxva SemTxvevaSi SeiZleba sxvadasxva iyos.
nervuli sistemis funqciis cvlilebebs (mag., opiate-
eleqtrokrunCxviTi Terapia (ekT) daaxloebiT imave
bi da antiqolinerguli saSualebebi), ramdenime aseu-
periodSi gamoiyenes, ra drosac insulinuri koma.
li welia, rac fsiqikuri aSlilobebis samkurnalod
ukanasknelisgan gansxvavebiT ekT Tanamedrove klini-
gamoiyeneba. miuxedavad imisa, rom zogi maTgani
kur praqtikaSic gamoiyeneba. konvulsiuri Terapiis
zogjer namdvilad amSvidebs pacients, fsiqikuri
efeqturobis postulati efuZneba gulyrebis da
aSlilobebis samkurnalod raime specifikuri Rireb-
Sizofreniis antagonizms _ erTi TiTqos gamoricxavs
uleba ar gaaCnia. xSirad fizikur mkurnalobas mimar-
meores. am Sexedulebis mcdarobas adasturebs is faq-
Tavdnen ara imitom, rom gamocdili hqondaT misi
ti, rom Sizofreniis msgavsi daavadeba ufro xSirad
efeqturoba, aramed mxolod imitom, rom mas niSnavda
gvxvdeba safeTqlis epilefsiis mqone pacientebTan,
cnobili eqimi. yvela SemTxvevaSi efeqturoba TiTq-
vidre saerTo populaciaSi. klinikuri dakvirvebisa
mis srulad efuZneboda arakontrolirebad klinikur
da kontrolirebadi kvlevebis kombinirebiT dada-
dakvirvebas.
sturda, rom ekT efeqturia mZime guneb-ganwyobis
1933 wels, banTingis da bestis mier insulinis
aSlilobis intensiuri, magram xanmokle mkurnalobis
gamoyofidan daaxloebiT 10 wlis Semdeg, sakelma
dros. ase rom, miuxedavad ekT-s pirveli gamoyenebis
fsiqozis samkurnalod gamoiyena insulinuri komiT
araswori ganmartebisa da misi moqmedebis meqanizmis
mkurnaloba (Sakel, 1938). komis efeqtis misaRebad
gaurkvevlobisa, kontrolirebadma kvlevebma daa-
iRebdnen insulinis Sesabamis dozas, xolo procesi
dastura, rom konkretul klinikur situaciebSi ekT
sruldeboda zondiT kvebiT an glukozis intrave-
usafrTxo da efeqturia.
nuri infuziiT. mkurnalobis kursi iTvaliswinebda
liTiumis moqmedebis gamoyeneba maniis Sesamcire-
60-mde komas. gasakviri araa, rom aseT mkurnalobas
blad aRmoaCina kadem (Cade, 1949), romelic swavlobda
xSirad axlda seriozuli garTulebebi da rom let-
cxovelebSi uratebis moqmedebas da gadawyvita li-
alobac, pacientis fizikuri mdgomareobisa da klini-
Tiumis marilis gamoyeneba misi xsnadobis gamo. li-
kis standartis mixedviT, minimum 1% iyo. insulinuri
Tiumi toqsikuria da amitom kades mniSvnelovanma
komiT mkurnaloba swrafad gavrcelda mTel evropaSi
dakvirvebam klinikur praqtikas veraferi Semata. mx-
da Seiqmna bevri specializebuli samkurnalo gan-
olod momdevno aTwleulSi kontrolirebadi kvleve-
yofileba. pacientebi da personali imediT aRivsnen,
biT dadasturda liTiumis efeqturoba maniis inten-
radgan SesaZlebeli gaxda zogierTi yvelaze mZime
siuri, magram xanmokle mkurnalobisas, aseve, guneb-
fsiqikuri aSlilobis simptomebis gankurneba
ganwyobis ganmeorebadi aSlilobebis profilaqtiki-
magram yovelTvis iyvnen iseTi eqimebic, romlebsac
sTvis.
eWvi eparebodaT insulinuri komis efeqturobaSi.
sxva revoluciuri fsiqofarmakologiuri saSu-
maTi eWvi gaaZliera akneris da oldhamis (Ackner, Old-
alebebi mocemulia boqsSi 21.1. maTi efeqturoba da

_ 556 _
zogadi ganxilva
Cvenebebi pirvelad gamovlinda klinikuri dakvirvebis receptorebis nawilis klonireba da xelmisawvdomi
dros da Semdeg dadasturda kontrolirebadi klini- gaxda arCeviTi ligandebi. gaizarda codna imis Sesaxeb,
kuri kvlevebiT. arc erTi es saSualeba ar yofila Tu rogor axdenen es qimiuri mesinjerebi qcevis
SemoRebuli etiologiuri hipoTezis mixedviT. piriq- modificirebas Tavis tvinis specifikur midamoze
iT, iseve, rogorc biologiur fsiqiatriaSi, zogier- moqmedebisa da neironul wreebSi gavrcelebis gziT.
Ti etiologiuri hipoTeza Seiqmna efeqturi medika- mimdinareobs muSaoba axal-axal nivTierebebze,
mentis moqmedebis meqanizmis mixedviT. Sizofreniis romelTa aRmoCenac efuZneba mecnierul miRwevebs.
dofaminur hipoTezas dofaminis receptoris antago- maTi zegavlena qcevaze arsebuli medikamentebisgan
nisti antifsiqozuri medikamentebis Tvisebebi daedo gansxvavebulia da fsiqofarmakologiis axali
safuZvlad. aseve, tricikluri antidepresantebis da warmatebebis imeds iZleva. fsiqikuri aSlilobebis
monoamin oqsidaza inhibitorebis (maoi) gamoyenebi- sirTulidan gamomdinare, maTi etiologiisa da
sas noradrenalinis da 5-hidroqsitriptaminis (5-HT) paTofiziologiis detaluri Seswavla CamorCeba
moqmedebis gaZliereba _ guneb-ganwyobis monoaminur mkurnalobis meTodebis ganviTarebas. ra Tqma unda,
hipoTezas. msgavsi Seusabamoba medicinis sxva dargebisTvisac
ukanaskneli 30 weli fsiqofarmakologiis intensiuri ucxo ar aris. Sesabamisad, izrdeba axali fsi­
ganviTarebis periodia. farTod gamoiyeneba kli­ni­ qofarmakologiuri mkurnalobis SefasebisTvis ran­
kuri kvlevebi konkretuli medikamentiT mkurnalobis do­mizebuli klinikuri kvlevebis Catarebis mni­
Cvenebebis da riskis sargebelTan Tanafardobis Svneloba.
gansazRvrisTvis. xelmisawvdomi xdeba axali pre­
paratebi, magram, radgan isini momdinareobs manamde zogadi ganxilva
arsebuli medikamentebisgan, gansxvaveba maTsa da
winamorbedTa moqmedebis speqtrs Soris umniSvneloa. fsiqotropuli medikamentebis
zogadad, axali Taobis medikamentebi xasiaTdeba farmakokinetika
ukeTesi amtanobiT da zogjer Zvel medikamentebze imisTvis, rom ganviTardes farmakologiuri efeqti,
ufro usafrTxoc aris, rac klinikuri praqtikisTvis fsiqotropulma medikamentma Tavis tvinamde saTanado
maRali Rirebulebisaa. raodenobiT unda miaRwios. es damokidebulia misi
amJamad fsiqofarmakologiuri optimizmisTvis absorbciis, metabolizmis, eqskreciisa da hemato-
uf­ro meti safuZvelia. mag., swrafad farTovdeba encefalur barierSi SeRwevadobis Taviseburebebze.
codna Tavis tvinis qimiuri signalebis Sesaxeb. aq mocemulia am procesis mokle ganxilva. mkiTxvels,
mravali neirotransmiteri da neiromodulatori romelic pirvelad ecnoba am sakiTxs, vurCevT,
urTierTqmedebs receptorebis specifikur jgufze, waikiTxos graham-smiTisa da aronsonis wignSi
romelTa dayofac SesaZlebelia qvetipebad. moxda am (Grahame-Smith and Aronson, 2002) Tavi farmakokinetikis
Sesaxeb. mniSvnelovania Semdegi procesebi:
boqsi 21.1 fsiqiatriaSi zogierTi w absorbcia (Sewova)
fizikuri mkurnalobis SemoReba
w ganawileba
1934 _ insulinuri komiT mkurnaloba (sakeli)
w metabolizmi
1936 _ frontaluri leikotomia (moniSi)
1936 _ metrazoliT konvulsiuri Terapia (meduna) w eqskrecia (gamoyofa)
1938 _ eleqtrokrunCxviTi Terapia (Cerleti, bini)
absorbcia
1949 _ liTiumi (kade)
1952 _ qlorpromazini (delai, denikeri) saerTod fsiqotropuli medikamentebi nawlavebidan
1954 _ benzodiazepinebi (Sternbaxi) advilad absorbirdeba, radgan maTi umetesoba li­
1957 _ iproniazidi (qreini, qlaini) pofiluria da fiziologiuri pH-is pirobebSi nak­
1957 _ imipramini (kuni) lebad ionizirdeba. sxva medikamentebis msgavsad, maTi
1966 _ valpromidi (valproati) bipolaruli Sewova ufro swrafad xdeba uzmoze da isini ufro
aSlilobebis dros (lamberi) advilad Seiwoveba naklebi raodenobiT, Tu pacients
1967 _ klomipramini obsesiur-kompulsuri aSlilobebis aqvs gaZlierebuli peristaltika an malabsorbciis
dros (fernandesi, lopez-ibori) sindromi.
1971 _ karbamazepini bipolaruli aSlilobebis dros
(takezaki, hanoaka) ganawileba
1988 _ klozapini mkurnaloba _ rezistentuli
fsiqotropuli medikamentebi nawildeba plazmaSi
Sizofreniis dros (qeini)
1999 _ lamotrijini bipolaruli depresiis dros
da maTi umetesi nawili ukavSirdeba cilas (mag.,
(kalabreze) diazepamisa da amitriptilinis daaxloebiT 95%).

_ 557 _
21 medikamenturi da sxva fizikuri mkurnaloba
isini plazmidan advilad xvdeba Tavis tvinSi ma­ tilinis aTjeradi sxvaoba sxvadasxva SemTxvevaSi.
Rali lipofilobis gamo. amave mizeziT grovdeba amitomac, TiTqos mosalodnelia, rom medikamentis
cximovan qsovilSi, saidanac gamoTavisufldeba nela, plazmuri koncentraciis gansazRvra sasargeblo
medikamentis miRebis Sewyvetis Semdegac. es niSnavs, unda iyos klinikuri TvalsazrisiT, magram (liTiumis
rom fsiqotropul medikamentebs aqvT ganawilebis garda) is praqtikulad usargebloa, radgan plazmuri
farTo moculoba. koncentracia, romelic gansazRvravs Terapiul pa-
suxs an toqsikurobas, yvela konkretul SemTxvevaSi
metabolizmi gansxvavebulia. imisTvis, rom medikamentma imuSaos,
fsiqotropuli preparatebis umetesoba metabo­ plazmaSi unda arsebobdes dadgenil minimumze maRali
lizdeba RviZlSi. es procesi iwyeba medikamentis koncentracia. xolo zogierTi medikamentisTvis mo-
RviZlis gavliT nawlavidan portul cirkulaciaSi wodebulia `samizne~ done. miuxedavad amisa, arc Tu
gadasvlisas. aseTi `pirveli-gasvlis~ metabolizmi ise iSviaTad, Terapiuli pasuxis miReba SesaZlebelia
amcirebs preparatis koncentracias sisxlSi. es rekomendebulze naklebi maCveneblisganac.
erT-erTi mizezia imisa, rom medikamentis (mag.,
qlorpromazinis) peroralurad miRebisas ufro farmakodinamikuri Sefaseba
maRali dozebia saWiro, vidre intramuskuluri rogorc alternativa, SesaZlebelia ganisazRvros
inieqciis dros. RviZlSi metabolizmi sxvadasxva konkretuli medikamentis Terapiuli efeqtis far-
adamianSi garkveuli TaviseburebebiT xasiaTdeba. makologiuri Tviseba. mag., pozitron-emisiuri tomo-
metabolizmis procesze gavlenas axdens iseTi grafiiT SesaZlebelia inaxos antifsiqozuri mkurna-
medikamentebis miReba, romlebic iwvevs RviZlis lobiT gamowveuli Tavis tvinis dofaminis recepto-
enzimebis inducirebas (mag., karbamazepini) an, piriqiT, rebis blokadis xarisxi. es informacia Rirebulia Se-
inhibicias (mag., ����������������������������������
serotoninis ukumitacebis seleqciu- sabamisi dozirebis reJimis SerCevisTvis (ix. cxrili
ri inhibitorebi [sus-i]). 21.6). miuxedavad amisa, es farmakodinamikuri kvleva
zog medikaments, rogoricaa, vTqvaT, karbamazepini, ver gansazRvravs, Tu ratom aris zog SemTxvevaSi me-
aqvs sakuTari metabolizmi, gansakuTrebiT xangrZli- dikamenti araefeqturi. mag., dofaminis receptore-
vi miRebis dros; zogs _ aqtiuri metabolitebi aqvs, bis blokadis xarisxi fsiqotropuli mkurnalobis
mag., fluoqsetini metabolizdeba hidroqsi-warmo- SemTxvevaSi Tanabrad efeqturic da araefeqturic
ebulad, norfluoqsetinad, romelic serotoninis aRmoCnda (Geaney et al., 1992). dReisTvis did interess
(5-HT) ukumitacebis seleqciuri inhibitoria. im Se- iwvevs mkurnalobis efeqturobis winaswar dasadgenad
mTxvevaSi, roca medikamenti iZleva aqtiur metabo- farmakogenetikuri midgoma (boqsi 21.2). mimoxilvis-
lits, preparatis Terapiuli aqtivobis Sesafaseblad Tvis ix. Staddon et al., 2002.
mxolod medikamentis plazmuri koncentraciis gansa-
plazmuri naxevrad daSlis periodi
zRvra ar aris sakmarisi.
medikamentis plazmuri koncentracia dRis ganmavlo-
eqskrecia baSi meryeobs _ izrdeba miRebisas da mcirdeba medika-
fsiqotropuli medikamentebi da maTi metabolitebi mentisa da pacientis individualuri Taviseburebebis
ZiriTadad TirkmelebiT gamoiyofa. Tirkmlis funq- Sesabamisad. erTjeradi dozis Semdeg medikamentis
ciis daqveiTebis dros eqskrecia mcirdeba da saWiro donis daqveiTebis tempi icvleba saaTebidan (rogorc
xdeba dozis Semcireba. liTiumi pasiur filtracias es aris liTiumis SemTxvevaSi) kvirebamde (rogorc es
ganicdis, Semdeg nawilobriv reabsorbirdeba imave xdeba gaxangrZlivebuli moqmedebis sainieqcio antif-
meqanizmiT, riTac natriumi. es ori ioni avsebs am me- siqozuri medikamentebis SemTxvevaSi). am gansxvavebis
qanizms: liTiumis reabsorbcia matulobs, roca mcir- codna dozebs Soris adekvaturi intervalis dacvis
deba natriumis Sewova. lipofiluri medikamentebis, saSualebas iZleva.
mag., qlorpromazinis garkveuli fraqcia nawilobriv plazmuri naxevrad daSlis periodi aris is dro,
eqskretirdeba naRvelSi, ganmeorebiT aRwevs nawlavSi romelic esaWiroeba, erTjeradi dozis SemTxvevaSi,
da Semdeg nawilobriv reabsorbirdeba anu medikamen- nivTierebis plazmuri koncentraciis ganaxevrebas.
tis nawili moZraobs nawlavsa da RviZls Soris. umetesi fsiqotropuli medikamentisTvis plazmidan
sruli gamoyofa ikavebs daaxloebiT 5-jer naxevrad
medikamentis koncentraciis gansazRvra daSlis periods. aseve, imisTvis, rom plazmuri kon-
zemoT aRwerili meqanizmis variabilobis gamo fsiqo- centracia gaxdes myari, saWiroa xuTi naxevrad daS-
tropuli medikamentis standartuli dozis plazmu- lis dro. es gansakuTrebiT mniSvnelovania mkurnalo-
ri koncentracia SesaZlebelia sxvadasxva pacientTan bis dasagegmad. mag., monoamin oqsidazas inhibitorebi
sxvadasxva iyos. aRwerilia antidepresant nortrip- (maoi-ebi) ar unda dainiSnos susi-ebTan erTad. Tu

_ 558 _
zogadi ganxilva
Tiaziduri diuretikebiT qveiTdeba.
boqsi 21.2 farmakogenetika fsiqiatriaSi
mniSvnelovnad gaumjobesda mikrosomul cito­
w dnm-is polimorfulma (alelurma) variaciam SeiZ­ qrom-P-450 enzimebis sistemis codna. es enzimebi
leba gamoiwvios im cilebis warmoqmna, romlebic
ZiriTadad moTavsebulia RviZlSi, Tumca, aris sxva
sxvadasxvagvar gavlenas axdens fsiqotropul medi­
kamentebze qsovilebSic, nawlavebsa da Tavis tvinSi. maTi funqciaa
egzogenuri nivTierebebis, maT Soris me­dikamentebis,
w am polimorfulma variaciebma SeiZleba Secvalos sava­
raudo Terapiuli pasuxi an gamoiwvios gverdiTi movlenebi detoqsikacia. sxvadasxva medikamentis erTdrouli
moqmedebiT maTi aqtivoba SeiZleba gaizardos an
w CYP-enzimis genetikurma variaciebma SeiZleba gavlena
moaxdinos sisxlSi medikamentis doneze da, Sesabamisad, daqveiTdes. amas efuZneba medikamentebis klinikurad
Tavis tvinze mis zemoqmedebazec. CYP2D6-is genis mutacia mniSvnelovani urTierTqmedeba (Grahame-Smith and
SeiZleba asocirdebodes antifsiqozuri medikamentebiT
Aronson, 2002). ramdenime axali antidepresanti,
gamowveul mogvianebiT (tardiul) diskineziasTan
kerZod, zogierTi susi ainhibirebs P-450 enzimebs (ix.
w serotoninis transporteris daqveiTebul eqspresiasTan
cxrili 21.11).
asocirebuli alelebi dakavSirebulia serotoninis
ukumitacebis inhibitorebis araefeqturobasTan
farmakodinamikuri urTierTqmedeba
w klozapinze Terapiuli pasuxi SesaZloa ukavSirdebodes
5-TH-2A receptoris specifikur alelebs farmakodinamikuri urTierTqmedebis magaliTia sero­
toninis sindromi, romlis drosac medikamentebi,
w antifsiqozuri medikamentebiT gamowveuli wonis
mateba dakavSirebulia 5-HT-2C receptoris alelTan romlebic sxvadasxva meqanizmebiT iwveven Tavis tvin­
Si 5-HT funqciis gaaqtiurebas (mag., susi da maoi),
pacienti iRebs sertralins, romlis naxevrad daSlis kombinirebisas avlenen saSiS serotoninul toq­
periodi 26 saaTia, aucilebelia, rom maoi-is daniS- sikurobas.
vna gadavaddes minimum xuTi naxevrad daSlis vadiT rogorc wesi, erTi medikamentiTac SesaZlebelia
(anu daaxloebiT 1 kviriT). roca iwyeba sertraliniT imave efeqtis miReba, rogoric miiReba kombinirebisas;
mkurnaloba, plazmuri koncentracia izrdeba daa- mag., bevr antidepresants aqvs kargi anqsiolizuri
xloebiT erTi kviris ganmavlobaSi da Semdeg aRwevs moqmedeba. sasurvelia fsiqotropuli medikamentebis
SedarebiT myar niSnuls. kombinirebis SeZlebisdagvarad Tavidan arideba. Tu
kombinireba gardauvalia, unda gaviTvaliswinoT
medikamentebis urTierTqmedeba
Se­saZ­lo urTierTqmedeba. britanuli erovnuli
ori fsiqotropuli medikamentis erTdrouli micemisas far­­macevtuli cnobari am mxriv saukeTeso saxel­
erTma SeiZleba gaaZlieros an Seamciros meores mZRvaneloa.
moqmedeba. es zemoqmedeba SeiZleba gamowveuli iyos
absorbciis, SekavSirebis, metabolizmis an eqskreciis medikamentis moxsna
cvlilebiT (farmakokinetikuri urTierTqmedeba) an bevri fsiqotropuli medikamentis Terapiuli efeqtis
moqmedebis farmakologiuri meqanizmebis gavleniT misaRebad saWiroa ramdenime dRe an kvirac. wamlis
(farmakodinamikuri urTierTqmedeba). Sewyvetis Semdegac garkveuli droa saWiro misi
moqmedebis mosaxsnelad. ganmeorebiTi gamoyenebisas
farmakokinetikuri urTierTqmedeba aramarto fsiqotropuli, aramed sxva wamlebic iwvevs
urTierTqmedeba, romelic gavlenas axdens medi­ neiroadaptaciur cvlilebebs. qsovilebs sWirdebaT
kamentis absorbciaze, iSviaTad aris mniSvnelovani wamlis SewyvetasTan Segueba, rac klinikurad SeiZleba
fsiqotropuli medikamentebisTvis, Tumca, mag., gamovlindes moxsnis anu abstinenciis sindromiT.
qlor­promazinis absorbcia mcirdeba antacidebiT. aRwerilia antidepresantebisTvis, antifsiqozurebis,
cilasTan SekavSirebiT gamowveuli zemoqmedebac da anqsiolitikebisTvis damaxasiaTebeli abstinenciis
ar aris xSiri, Tumca qloralis metabolit tri­ sindromi. liTiumis uecari Sewyveta ki iwvevs `ri­
qloracetilis mJavam SeiZleba gadaanacvlos koSetul~ manias. saWiroa moxsnis sindromis gan­
varfarini albuminidan. SedarebiT mniSvnelovania sxvaveba mkurnalobis Semdgomi recidivisgan. aseve,
ur­TierTqmedeba, romelic cvlis medikamentis me­ abstinenciis riskis gamo, mniSvnelovania, rom
tabolizms, risi magaliTebicaa antifsiqozuri fsiqotropuli medikamentebi SeZlebisdagvarad nela
medikamentebis moqmedebis inhibicia susi-ebiT da moixsnas.
tricikluri antidepresantebis metabolizmis sti­
mulacia karbamazepiniT, romelic astimulirebs zogadi rCevebi medikamentis gamowerisas
citoqrom-P-450 enzims. urTierTqmedeba, romelic
gamocdili medikamentebis gamoyeneba
moqmedebs Tirkmlis gamoyofis unarze, ZiriTadad
mniSvnelovania liTiumisTvis, romlis gamoyofac kargi Sedegis momcemia Terapiuli efeqtis mqone ga-
mocdili medikamentebis gamoyeneba, romelTa gver-

_ 559 _
21 medikamenturi da sxva fizikuri mkurnaloba
diTi moqmedebac ukve kargadaa cnobili. klinicis- miiReben. hospitalSi ufro xSiri jeradobis gamoy-
ti kargad unda erkveodes medikamentebis ZiriTadi eneba efuZneba meddebis mier mkurnalobis fsiqolo-
jgufebis ramdenime warmomadgenelSi, icodes dozis giuri sakiTxebis mogvarebis SesaZleblobas. zogi wa-
SerCeva da SeeZlos gverdiTi moqmedebebis amocnoba. mali, rogoricaa anqsiolizurebi, gamoiyeneba ufro
gamocdili medikamentebi, Cveulebriv, axal prepa- metad dauyovnebeli, vidre mogvianebiTi efeqtisTvis.
ratebze ufro iafia. is ar unda dainiSnos regularuli intervalebiT, ar-
amed im konkretuli droisTvis, roca mosalodnelia
adekvaturi dozis SerCeva simptomebis gauareseba. mkurnalobis xangrZlivoba
Sesaferisi medikamentis SerCevis Semdeg, eqimma is damokidebulia im darRvevaze, rasac vmkurnalobT; es
unda gamoweros adekvaturi doziT. wamali ar unda Tema mocemulia Sesabamis TavSi.
gamoicvalos an mniSvnelovani mizezis gareSe ar unda
daematos sxva wamali. saerTod iTvleba, rom, Tu erTi risi codna surs pacients
wamliT Terapiuli efeqti ar vlindeba, imis albaTo- fsiqotropul medikamentebs SeuZlia Secvalos ada-
ba, rom msgavsi farmakologiuri moqmedebis sxva me- mianis azrovneba da SegrZnebebi. ar aris gasakviri,
dikaments ukeTesi efeqti eqneba, ar arsebobs (ra Tqma rom bevr pacients eSinia wamlis miRebis. amitom mniS-
unda, mxolod im SemTxvevaSi, Tu pirveli medikamenti vnelovania, rom gasagebad avuxsnaT mas, Tu ratom
gamoyenebul iqna adekvaturi doziT). radgan adekva- gamoiyeneba wamali, rodis da ra Terapiul efeqts
turi dozis gamoyenebis mTavari dabrkoleba gverdi- unda elodos. sxva sakiTxebi, razec saWiroa saubari:
Ti moqmedebaa, erTi medikamenti SeiZleba Seicvalos w ra SegrZneba SeiZleba gaCndes wamlis pirveli
sxva tipis gverdiTi moqmedebis mqone meore wamliT _ miRebisas;
mag., tricikluri antidepresanti susi-iT an piriqiT.
w ra gverdiTi moqmedeba SeiZleba axldes wamlis
medikamentebis kombinirebis frTxilad gamoyeneba miRebas;

zogjer fsiqotropuli wamlebis kombinireba xdeba w romeli iTvleba iseT seriozul gverdiT moq-
im ganzraxviT, rom urTierTqmedeba ufro efeqturi medebad, romelic dauyovnebliv unda acnobos eq-
iyos, vidre TiToeuli wamlis sruli doziT xmarebi- ims;
sas (mag., tricikluri antidepresanti maoi-sTan er- w ramdeni xniT iniSneba wamali;
Tad). Tu medikamentebis kombinireba aucilebelia, w axasiaTebs Tu ara wamals damokidebulebis gaCena;
es unda ganaxorcielos gamocdilma fsiqiatrma (an
w ra SeiZleba gamovlindes wamlis Sewyvetis SemTx-
ganxorcieldes misi zedamxedvelobiT), radgan kom-
vevaSi.
binirebuli mkurnalobis gverdiTi moqmedebis amoc-
noba ufro rTulia. daniSnulebis Sesruleba, Tanxmoba da
TanamSromloba
dozireba da mkurnalobis xangrZlivoba
bevri pacienti ar iRebs gamoweril wamals. es prob-
wamlis gamoweris Semdeg unda ganisazRvros doza, lema gansakuTrebiT aqtualuria ambulatoriuli
dozebs Soris intervali da mkurnalobis savaraudo pacientebis SemTxvevaSi, Tumca, SeiZleba am prob-
xangrZlivoba. im wamlebis dozirebis diapazoni, rom- lemas wavawydeT hospitalSic, sadac pacientebi aTas-
lebsac xSirad viyenebT, mocemulia qvemoT. sxvebis gvari gziT axerxeben, Tavi aaridon wamlis miRebas.
ki SesaZlebelia moiZebnos britanul erovnul farma- Tu aucilebelia, rom pacientma miiRos medikamenti,
cevtul cnobarSi. konkretuli pacientisTvis swori saWiroa igi davarwmunoT, rom mas sWirdeba es wamali,
doza unda SeirCes Terapiul diapazonSi simptomebis rom igi usafrTxoa. aseve, aucilebelia miRebis wesis
simZimis, pacientis asakis, wonisa da sxva iseTi faq- dawvrilebiT ganmarteba. yvela es moTxovna warmo-
torebis gaTvaliswinebiT, romlebic gavlenas axdens Sobs gansakuTrebul problemas, roca pacients aqvs
wamlis metabolizmze (mag., sxva wamlebi an Tirkmlis fsiqikuri aSliloba. Znelia Sizofreniis an seriozu-
daavadeba). li depresiis mqone pacientis darwmuneba, rom is namd-
Semdeg unda ganisazRvros dozebs Soris intervali. vilad avad aris; SeiZleba mas gamojanmrTelebis sur-
fsiqotropuli wamlebi xSirad dReSi samjer iniSneba, vili arc ki hqondes. motyuebuli pacienti SesaZloa
Tumca, zogis moqmedebis xangrZlivoba iZleva misi or- ar endos personals, xolo ipoqondriul pacients
jeradi an erTjeradi gamoyenebis saSualebas, radgan SeiZleba SeeSindes sarisko gverdiTi efeqtebis.
plazmuri koncentracia dozebs Soris mniSvnelovnad SfoTvis mqone pacientebs xSirad aviwydebaT gamow-
ar ecema. SedarebiT ufro naklebi sixSiriT daniSvna erili wamlis doza da jeradoba. amitomac, gasakviri
gansakuTrebiT rekomendebulia ambulatoriuli pa- ar aris, rom fsiqiatriuli pacientebi ar iReben wam-
cientebisTvis, radgan ufro sarwmunoa, rom isini mas lebs daniSnulebis mixedviT. klinicistisTvis gansa-

_ 560 _
zogadi ganxilva
kuTrebiT mniSvnelovania am problemaze yuradRebis niT mkurnalobis efeqturoba ver gadawonis Tanmxleb
gamaxvileba. mkurnalobis Sesaxeb pacientis Sexed- arasasurvel movlenebs: SfoTvasa da suicidur qce-
ulebebis ganxilvaze daxarjuli dro ar aris fuWi, vas (Whittington et al., 2004). praqtikosma eqimma unda
radgan am SemTxvevaSi ufro metia imis Sansi, rom igi icodes adgilobrivi gaidlaini fsiqotropuli wam-
daniSnulebas sworad Seasrulebs. aseve, am mxriv, di- lebis gamoyenebis Sesaxeb, xolo daeWvebis SemTxveva-
dad gvexmareba werilobiTi instruqciac. Si, unda mimarTos specialists rCevisTvis.
imisTvis, rom medikamentebis gamoyeneba warmate- fsiqotropul wamlebze Catarebul klinikur kv-
buli da usafrTxo iyos, aucilebelia pacient-eqimis levebSi asakovani adamianebi naklebad monawileoben,
TanamSromloba. zogierTi termin `Tanxmobis~ (concor- miuxedavad imisa, rom moxucebSi depresia sakmaod
dance) nacvlad, iyenebs termins _ `damyoloba~ (compli- xSiria. xandazmuli pacientebi gansakuTrebiT mgrZ-
ance), radgan gulisxmobs pacientis mier daniSnulebis nobiareni arian medikamentebis gverdiTi movlenebis
Sesrulebas (Mullen, 1997). romeli terminic ar unda mimarT da xSirad uCivian Tirkmlis an RviZlis funq-
vixmaroT, naTelia, rom medikamenturi mkurnalobis ciis ukmarisobas. amitom mniSvnelovania, rom mkurna-
gamoyenebisas, gansakuTrebiT fsiqiatriaSi, saWiroa loba daiwyos dabali dozebiT.
daavadebisa da mkurnalobis Sesaxeb pacientis Sexed-
orsuli qalebi
ulebis codna.
fsiqotropuli wamlebis orsulisTvis gamowerisas,
wamlis gamoweris eTikuri mxare dgeba specifikuri problema teratogenobis riskis
eTikuri sakiTxebi ganxiluli aqvT braunsa da pante- gamo. aseTi riskis Sesaxeb informaciis mopoveba Se-
liss (Brown and Pantelis, 1999): saZlebelia mwarmoeblisgan da britanuli erovnuli
1. praqtikosis mier wamlis gamowera unda efuZne- farmacevtuli cnobaridan, magram xelmisawvdomi fa-
bodes medikamenturi Terapiis riskisa da sargeblis qtebi cotaa da rTulia maTi interpretireba. eqimma
codnas, xolo es informacia unda eyrdnobodes mt- da pacientma erTad unda gadawyviton, rogoria me-
kicebulebebze damyarebuli medicinis monacemebs; dikamenturi mkurnalobis gareSe daavadebasTan ga-
mklavebis riski. amasTan, radgan xSirad orsuloba
2. eqim-pacientis kavSiri urTierTobis iseTi formaa,
daugegmavia, mizanSewonilia, rom yovelTvis, roca
rodesac pacients gadaecema codna;
ki es SesaZlebelia, ganemartos Svilosnobis asakis
3. pacientisa da eqimis Terapiuli partniorobis yvela qals, romelic saWiroebs fsiqotropul wamle-
mizani unda iyos WeSmaritad gacnobierebuli Se- bs, Tavidan aicilos orsuloba, sanam ar daasrulebs
Tanxmeba, romelic, aseve, unda iTvaliswinebdes in- mkurnalobas (orsulobisas fsiqotropuli wamlebis
saiTis mqone pacientis uflebas, uari ganacxados gamoyenebis Sesaxeb ix. Wieck, 2004).
mkurnalobaze.
problemebi gansakuTrebiT maSin wamoiWreba, roca anqsiolitikebi da antidepresantebi
ar arsebobs mtkicebulebebze damyarebuli medici- anqsiolizuri wamlebi iSviaTadaa aucilebeli adreu-
nis monacemebi da dazustebuli ar aris romelime li orsulobis periodSi da SesaZlebelia Semovi-
midgomis upiratesoba. aseT SemTxvevaSi klinicistma fargloT mxolod fsiqologiuri mkurnalobiT. Tu
unda airCios is mkurnaloba, romelsac iziareben sxva medikamenturi mkurnaloba aucilebelia, benzodiaze-
kolegebi an gamoiyenos klinikuri saxelmZRvanelo pinebi ar iTvleba teratogenulad, Tumca, erT-erTi
principebi (gaidlaini). man unda daicvas pacientis meta-analizuri kvleviT gamovlinda, rom orsulobis
uflebebi da SesTavazos mas efeqturi mkurnaloba pirvel trimestrSi benzodiazepinebis gamoyeneba zr-
yovelTvis, garda im SemTxvevebisa, roca wamlis fasi dis sasis napralis ganviTarebis risks. Tu saWiroa
an raime sxva ekonomiuri faqtori ar iZleva amis sa- antidepresanti, albaT sjobs kargad nacnobi imi-
Sualebas. praminis an amitriptilinis daniSvna, romelTa tera-
togenobis Sesaxebac, miuxedavad maTi mravalwliani
wamlis gamowera specifikuri jgufebisTvis gamoyenebisa, jerjerobiT araferia cnobili. aseve,
bavSvebi da xandazmulebi gamocdilia fluoqsetinis moqmedeba, romlis xmare-
basac ar axlavs malformaciebis maRali riski.
fsiqotropul wamlebs, Cveulebriv, ar gaaCniaT li-
cenzia maTi bavSvTa asakSi gamoyenebis Taobaze, xolo antifsiqozuri preparatebi da guneb-ganwyobis sta-
am mimarTulebiT Catarebuli sarwmuno kontroli- bilizatorebi
rebadi kvlevebic Zalian cotaa. amis miuxedavad, orsulobis dasawyisSi iSviaTad aris saWiro antif-
britaneTis medikamentebis usafrTxoebis komisiam siqozuri wamlebis daniSvna. Zalian mcirea informa-
gamoaqveyna daskvna, romlis mixedviTac, depresiis cia iseTi Zliermoqmedi wamlis teratogenulobaze,
mqone mozardebSi zogierTi susi-Ta da venlafaqsi-

_ 561 _
21 medikamenturi da sxva fizikuri mkurnaloba

rogoricaa haloperidoli. amasTan, ufro maRalia gavlena SeiZleba gamovlindes mogvianebiTac, Tavis
Tandayolili malformaciebis sixSire im bavSvebSi, tvinis ganviTarebisa da qcevis darRvevebis saxiT. ar-
romelTa dedebic iRebdnen SedarebiT naklebi poten- sebuli mcire raodenobis prospeqtuli kvlevebiT,
ciurobis preparatebs, rogoricaa qlorpromazini. romelTa drosac xdeboda bavSvebze dakvirveba pir-
axali antifsiqozuri wamlebis teratogenuli riskis veli ramdenime wlis ganmavlobaSi, msgavsi monacemebi
Sesaxeb informacia Zalian cotaa. dadasturebuli ar aris.
orsulobis adreul etapze liTiumiT mkurnalo-
ZuZuTi kveba
bas axlavs kardialuri anomaliebis, kerZod, ebStai-
nis anomaliis ganviTarebis riski. amitom yvela qals fsiqotropuli wamlebi sifrTxiliT iniSneba ZuZu-
unda mieces rekomendacia, rom Casaxvamde Sewyvitos Ti kvebis dros. diazepami da sxva benzodiazepinebi
liTiumis miReba. aseve, Tu qali iRebs liTiums da iolad gadadis rZeSi da iwvevs bavSvis sedaciasa da
daorsulda, aucileblad unda Sewyvitos misi miReba. hipotonias. antifsiqozurebi da antidepresantebic
ukanaskneli epidemiologiuri kvlevis Tanaxmad, roca gadadis rZeSi, magram SedarebiT ufro naklebad.
nayofi ganicdis liTiumis gavlenas pirvel trimes- mniSvnelovani raodenobiT xvdeba rZeSi sulpiridi
trSi, ebStainis anomaliis SedarebiTi riski 10-jer da amitom ar aris rekomendebuli. fluoqsetini da
maRalia; Tumca, am dros dabalia absoluturi riski, misi metabolitebi SeiZleba dagrovdes, magram sxva
romelic 0.05-0.1%-s Seadgens. liTiumis Sewyveta uka- susi-ebi rZeSi mcire raodenobiT gadadis da amitom,
vSirdeba bipolaruli aSlilobis maRal risks da de- sedaciisa da kvebis problemebis gamo bavSvze dakvir-
disa da Cvilis riskis wonasworoba, zog SemTxvevaSi, vebis warmoebis periodSi, maTi miReba SeiZleba ZuZu-
ixreba mkurnalobis gagrZelebis sasargeblod. Ti kvebis drosac gagrZeldes (Weissman et al., 2004).
iseTi antikonvulsantebi, rogorebicaa karbamaze- Cveulebriv, rekomendebulia, rom dedam wamlis maq-
pini da valproati sul ufro xSirad gamoiyeneba gu- simaluri plazmuri koncentraciis periodSi rZe ga-
neb-ganwyobis stabilizatorebad. orive antikonvul- moiwvelos da gadaRvaros.
sants axlavs nayofis nervuli lulis defeqtis da liTiumis marilebi advilad xvdeba rZeSi da dedi-
sxva anomaliebis ganviTarebis maRali riski. nervuli sa da bavSvis plazmuri koncentracia SeiZleba Tana-
lulis defeqtis ganviTareba, savaraudod, unda ukav- baric iyos, amitom didi sifrTxilea saWiro ZuZuTi
Sirdebodes antikonvulsantis zegavleniT foliumis kvebis dros. karbamazepinis da valproatis koncen-
mJavis metabolizmis cvlilebas, Tumca foliumiT tracia imdenad dabalia rZeSi, rom ar SeiZleba iyos
mkurnalobis roli am defeqtis ganviTarebis preven- mavne. zogadad iTvleba, rom im SemTxvevaSic ki, roca
ciaSi dadgenili ar aris. fsiqotropuli medikamentebis zegavleniT bavSvs
raime klinikuri niSani ar uCndeba, SeuZlebelia imis
neonataluri intoqsikacia gansazRvra, Tu ra gavlenas moaxdens es wamali Ta-
orsulobis bolo periodSi fsiqotropuli wamlebis vis tvinis ganviTarebasa da qcevaze; amitom zogierTi
zemoqmedeba iwvevs neonatalur intoqsikacias an wa- avtori im qalebs, romlebic iReben fsiqotropul wa-
mlis moqmedebis an moxsnis sindromis Sedegad. mag., mlebs, saerTod ar urCevs ZuZuTi kvebas. ufro prag-
im axalSobilebs, romelTa dedebic iRebdnen trici- maturi Tvalsazrisi mocemulia britaneTis erovnul
klur antidepresants, aReniSnebaT moxsnis sindromi formularSi.
kankaliT, RebinebiT, kvebis problemebiT da gulyre-
biT. aRwerilia, aseve, pirdapiri antiqolinerguli ra vqnaT, roca Terapiuli efeqti ar aris
efeqti kuW-nawlavis traqtis hipoperistaltikiT da 1. iRebs wamals pacienti rekomendaciis mixedviT?
Sardis buStis hipotoniiT. es reaqciebi, miuxedavad pirvelad unda gadamowmdes, iRebs Tu ara igi daniS-
imisa, rom Zalian problemuria, ukvalod gaivlis. nul dozas. SeiZleba pacientma ver gaigos instru-
arsebobs monacemebi orsulobis bolo periodSi qcia an SiSobdes, rom srulma dozam ar gamoiwvios
susi-ebis gamoyenebis Sedegad axalSobilis Wirveu- arasasurveli Sedegi. zog pacients hgonia, rom is
lobis, hipoglikemiis, kunTTa hipotoniisa da sun- damokidebuli gaxdeba wamalze, Tu mas regularu-
Tqvis problemebis momatebuli riskis Sesaxeb (Sanz lad miiRebs. SeiZleba iyos raime sxva mizezebic.
et al., 2005). liTiumTan dakavSirebuli perinataluri 2. iRebs pacienti raime sxva wamals, romelsac SeuZlia
intoqsikacia vlindeba dune Cvilis sindromis saxiT, zegavlena moaxdinos fsiqotropuli medikamentis
rasac axlavs cianozi da hipotonia, xolo benzo- metabolizmze an farmakologiur moqmedebaze?
diazepinebiT mkurnalobas axlavs Termoregulaciis sxvadasxva nivTierebebis arasworma miRebam SeiZ-
darRvevebi, sunTqvisa da kvebis problemebi. leba zegavlena moaxdinos fsiqotropuli wamlebis
cxovelebze Catarebuli kvlevebis Sedegad aR- Terapiul moqmedebaze.
moCnda, rom nayofze fsiqotropuli medikamentebis

_ 562 _
fsiqiatriaSi gamoyenebuli medikamentebis klasifikacia
3. sworia diagnozi? wamlis dozis momatebamde unda ri moqmedeba cnobilia, magram am farmakologiuri mo-
gadamowmdes diagnozi da mkurnalobis Sesabamisoba. qmedebis neirofsiqologiuri Sedegebi da sxvadasxva
fsiqotropuli medikamenturi mkurnalobis araefe- sindromis dros am neirofsiqologiuri cvlilebis
qturoba aris fsiqiatriuli referalis yvelaze xSi- klinikur gaumjobesebad gardaqmna kargad ar aris
ri mizezi. konkretuli darRvevis specifikuri far- garkveuli. dReisTvis klasifikaciis saukeTeso gza
makologiuri midgoma mocemulia Sesabamis TavebSi. _ esaa maTi Terapiuli gamoyenebis mixedviT dayofa,
magram imis gaTvaliswinebiT, rom sxvadasxva klasis
wamlebis Terapiuli efeqti SeiZleba mniSvnelovnad
fsiqiatriaSi gamoyenebuli daemTxves erTmaneTs.
medikamentebis klasifikacia wamlebis jgufebi aq ar aris ganxiluli rigis mi-
wamlebs, romlebic ZiriTadad fsiqopaTologiur xedviT. TiToeuli jgufisTvis mocemulia Terapiu-
simptomebze moqmedeben, fsiqotropuli preparatebi li efeqti, farmakologia, xelmisawvdomi prepara-
ewodebaT. fsiqiatrebi, aseve, iyeneben antiparkinso- ti, farmakokinetika, arasasurveli efeqti (rogorc
nul preparatebs fsiqotropuli wamlebis gverdiTi Cveulebrivi dozis gamoyenebisas, aseve maRali dozis
moqmedebis kontrolisTvis. antikonvulsantebs sul toqsikuroba) da ukuCveneba. zogadi rCevebi exeba Ti-
ufro mzardi roli eniWeba guneb-ganwyobis aSlilo- Toeuli jgufis yoveldRiur praqtikaSi gamoyenebas,
bebis samkurnalod. xolo specifikuri, konkretuli darRvevis mkurna-
fsiqotropuli wamlebi iyofa sxvadasxva jgufebad, lobis Sesaxeb informacia mocemulia Sesabamis TavSi.
rac mocemulia cxrilSi 21.1, magram maTi Terapiuli wamlebi, romlebic gamoiyeneba mxolod erTi darR-
moqmedeba ar Tavsdeba erT diagnostikur kategoria- vevis dros, mag., disulfirami _ alkoholizmis dros
Si. mag., susi-ebi klasificirebulia antidepresantebad an qolinesTerazas inhibitorebi _ demenciis dros,
da iniSneba didi depresiis samkurnalod, magram misi ganxilulia im TavebSi, romlebic am klinikur sin-
Terapiuli efeqti aseve gamoiyeneba SfoTviTi mdgoma- dromebs exeba.
reobebis, obsesiur-kompulsuri aSlilobebisa da kve-
biTi aSlilobebis dros. aseTi farTo speqtris moqme- anqsiolizuri medikamentebi
deba ar niSnavs, rom CamoTvlili sindromebi depresiis iseTi anqsiolizuri medikamentebi, rogorebicaa benzo-
formebia, aramed niSnavs, rom Tavis tvinSi 5-HT fun- diazepinebi, farTod gamoiyeneba da xSirad Seusabamo-
qciis gaaqtiurebis neirofsiqologiuri efeqti karg dac. anqsiolizuri wamlis gamoweramde yovelTvis mniS-
Sedegs iZleva sxvadasxva fsiqikuri aSlilobis dros. vnelovania SfoTvis mizezis gamoZieba da misi modifi-
marTalia, fsiqotropuli wamlebis farmakologiu- cireba. gasaTvaliswinebelia isic, rom garkveul pro-

cxrili 21.1 klinikuri fsiqotropuli wamlebis klasifikacia


wamlebis klasi magaliTi Cveneba

antifsiqozuri fenoTiazinebi Sizofreniisa da maniis mwvave mkurnaloba, Sizofreniis


profilaqtika
butirofenonebi

benzamidis warmoebulebi

antidepresantebi tricikluri antidepresantebi didi depresia (mwvave da profilaqtikuri mkurnaloba)

maoi-ebi SfoTviTi aSliloba, obsesiur-kompulsuri aSliloba

ssui-ebi (susi-ebi)

guneb-ganwyobis liTiumi maniis mwvave mkurnaloba


stabilizatorebi
karbamazepini guneb-ganwyobis ganmeorebadi aSlilobis profilaqtika

anqsiolitikebi benzodiazepinebi generalizebuli SfoTviTi aSliloba

azapironebi (buspironi)

saZile saSualebebi benzodiazepinebi insomnia

ciklopirolonebi (Z-wamlebi)

fsiqostimulantebi amfetamini bavSvTa asakis hiperkinetikuli sindromi

modafinili narkolefsia

_ 563 _
21 medikamenturi da sxva fizikuri mkurnaloba
blemaze SfoTva pacientisTvis am problemis mogvarebis
boqsi 21.3 zogierTi im wamlis naxevrad
motivaciaa. amitom nebismieri SfoTvis droebiT moxsna,
daSlis periodi, romelic moqmedebs
Soreuli perspeqtivis TvalsazrisiT gamarTlebuli ar
gaem-benzodiazepinuri receptorebis
aris. benzodiazepinis jgufis anqsiolitikebis miReba kompleqsze
gansakuTrebiT sasargebloa xanmokle periodSi, krizi-
diazepami 20-100 saaTi*
sis an specifikuri problemis dasaZlevad.
tolerantoba da wamaldamokidebuleba gansakuTre- qlordiazepoqsidi 5-30 sT*
buli problemaa barbituratebisa da benzodiazepine- lorazepami 8-24 sT
bis jgufis anqsiolizuri preparatebis SemTxvevaSi.
temazepami 5-11 sT
vinaidan benzodiazepinebi ufro farTod gamoiyeneba,
ganxilva am jgufiT iwyeba. specifikuri SfoTviTi aS- zaleploni 1-1,5 sT
lilobebis samkurnalod sul ufro xSirad mimarTa- zopikloni 4-6 sT
ven antidepresantebs, magram maTi Terapiuli aqtivoba
zolpidemi 1,5-2 sT
benzodiazepinebisgan gansxvavebulia. SfoTviTi aSli-
klomeTiazoli 4-6 sT (moxucebSi 4-12 sT)
lobebis dros maTi gamoyenebis Cveneba ganxilulia am
nawilSi, xolo detaluri farmakologia _ antidepre- qlorali 6-8 sT
santebis Sesaxeb monakveTSi. mocemuli nawilis gac- * - aqtiuri metaboliti
nobisas unda gvaxsovdes, rom fsiqologiuri mkurna-
loba aris SfoTviTi aSlilobebis efeqturi marTva, diazepami swrafad absorbirdeba da misi miReba SeiZ-
iZleva ufro myar efeqts mkurnalobis Sewyvetis Sem- leba rogorc xangrZlivad, aseve `saWiroebis dros~.
degac da gverdiTi moqmedebac naklebi aqvs. alprazolami Zlieri benzodiazepinia da efeqturia
benzodiazepinebi panikuri aSlilobis SemTxvevaSi. aseTi Terapiuli
efeqti mxolod alprazolams ar aqvs; aseve efeqtu-
farmakologia ria klonazepamis eqvivalenturi dozac.
benzodiazepinebs aqvs ramdenime moqmedeba: flumazenili benzodiazepinis receptoris antago-
w anqsiolizuri nistia, romlis farmakologiuri moqmedebac sustia,
w sedaciuri da saZile magram sxva benzodiazepinebis moqmedebas blokavs.
w kunTTa relaqsaciuri amitom misi gamoyeneba efeqturia benzodiazepinuri
w antikonvulsiuri mwvave, Seqcevadi intoqsikaciis dros, Tumca axlavs
maTi farmakologiuri moqmedeba xdeba specifiku- benzodiazepinis moxsnis sindromis gamowvevis riski.
ri receptorebis adgilas, romlebic moTavsebulia flumazenili ixmareba mxolod intravenurad.
supramolekulur kompleqsSi gama-amino-erbos mJavas
(gaem) receptorebTan erTad. benzodiazepinebi aZlie- farmakokinetika
rebs gaem-is gadacemas da am gziT arapirdapirad benzodiazepinebi swrafad Seiwoveba, mZlavrad uka-
cvlis sxva, mag., noradrenaluri da serotoninuli vSirdeba plazmis cilebs, magram lipofilobis gamo
neirotransmiteruli sistemebis aqtivobas. swrafadve aRwevs Tavis tvinSi. metabolizdeba mraval
nivTierebad, romelTa umetesobasac TviTon aqvs Te-
xelmisawvdomi preparatebi rapiuli efeqti. temazepami da oqsazepami diazepamis
xelmisawvdomia bevri benzodiazepini, romlebic erT- metabolitebia. eqskrecia ZiriTadad SardiT xdeba.
maneTisgan gansxvavdeba benzodiazepinis receptore- xanmokle naxevrad daSlis periodis mqone benzo-
bze moqmedebis ZaliT da plazmaSi naxevrad daSlis diazepinebs, rogorebicaa temazepami da lorazepami,
droiT (boqsi 21.2). zogadad, Zlieria is benzodia- aqvT 3-hidroqsilis jgufi, rac iZleva araaqtiur
zepinebi, romlebsac mokle naxevrad daSlis periodi glukuronidebad erTsafexuriani gardaqmnis saSua-
aqvs da iwvevs wamaldamokidebulebasa da moxsnis sin- lebas. sxva benzodiazepinebi, rogorebicaa diazepami
droms. xanmokle naxevrad daSlis periodis (<12 sT- da klorazepati, metabolizdeba gaxangZlivebuli mo-
ze) benzodiazepinebs miekuTvneba lorazepami, tazepa- qmedebis iseT warmoebulebad, rogoricaa, mag., desme-
mi da lormetazepami. Tildiazepami, romelic Terapiulad aqtiuria.
SfoTvis marTvisTvis, wamaldamokidebulebis pro- am bolo xanebSi fsiqozebis dros, dasamSvideblad,
blemis gamo, umjobesia SedarebiT xangrZlivmoqmedi xSirad gamoiyeneba benzodiazepinebi (umetesad daba-
benzodiazepinebis gamoyeneba, maSinac ki, roca iniS- li doziT da antifsiqozurebTan erTad). aseT situa-
neba xangamoSvebiT an `saWiroebis dros~. xangrZlivi ciaSi benzodiazepinebi SeiZleba dainiSnos parentera-
moqmedebis benzodiazepinebs miekuTvneba diazepami, lurad, magram kunTSiga inieqciisas cudi absorbciis
qlordiazepoqsidi, alprazolami da klonazepami. gamo diazepami SeiZleba Seicvalos lorazepamiT.

_ 564 _
fsiqiatriaSi gamoyenebuli medikamentebis klasifikacia

arasasurveli efeqti sxva­dasxva simptomebi:


pacientebi benzodiazepinebs kargad itanen. Tu is w cudi winaTgrZnoba, SfoTva, insomia
iniSneba anqsiolizuri efeqtis gamo, ZiriTadi gver- w tremori
diTi moqmedeba ukavSirdeba maRali dozebis sedaciur w gulisreva
Tvisebas, rasac SeiZleba axldes ataqsia da Zilianoba
w aRqmul stimulze gaZlierebuli mgrZnobeloba da
(gansakuTrebiT moxucebSi), iSviaTad _ konfuziuri
perceptuli darRvevebi
azrovneba da amnezia. msubuqad gamoxatulma Ziliano-
bam da koordinaciis darRvevam SeiZleba problemebi w depresia da suiciduri azrebi
Seqmnas avtomobilis marTvis dros an aparaturasTan w epilefsiuri gulyrebi (iSviaTad)
muSaobisas. amasTan, aseTi pacientebi TviTon ver xv- vinaidan am simptomTa didi nawili axasiaTebs Sfo-
debian, rom aqvT problemebi; amitom benzodiazepine- TviT aSlilobas, Zneli gasarkvevia, arsebuli simpto-
bis (gansakuTrebiT xangrZlivi moqmedebis) daniSvnis mebi moxsnis sindromis nawilia Tu im SfoTviTi aSli-
dros pacienti unda gavafrTxiloT, rom arsebobs lobis recidivi, risTvisac Tavdapirvelad dainiSna
garkveuli safrTxeebi da alkoholis gamaZlierebeli benzodiazepini. perceptuli darRvevebi upiratesad
efeqti. sifrTxilis dacva gansakuTrebiT mniSvnelo- benzodiazepinis moxsnis sindroms axasiaTebs.
vania moxucebis, Tirkmlisa da RviZlis problemebis moxsnis sindromi iwyeba xanmokle moqmedebis ben-
mqone pacientebis SemTxvevaSi. zodiazepinis Sewyvetidan 2-3 dReSi, xolo gaxangr-
miuxedavad imisa, rom benzodiazepinebi amcire- Zlivebuli moqmedebis benzodiazepinis Sewyvetidan _
bs daZabulobas da agresias, im pirebs, romlebsac 7 dReSi. simptomebi gaivlis 3-10 dReSi. moxsnis sin-
aqvT agresiuli qcevisadmi midrekileba, inhibiciis dromis ganviTareba ufro xSiria xanmokle naxevrad
gamo SeiZleba agresia gauZlierdeT. am mxriv is wa- daSlis periodis benzodiazepinebze. Tu benzodiaze-
agavs alkoholis moqmedebas. es SesaZlo efeqti ga- pinebi dainiSna xangrZlivi periodis ganmavlobaSi mi-
Tvaliswinebuli unda iyos anamnezSi bavSvze Zala- saRebad, moxsna unda moxdes TandaTanobiT, ramdenime
dobis an impulsuri agresiuli qcevis mqone pirebis kviris manZilze (Schweizer and Rickels, 1998). aseT Se-
SemTxvevaSi. mTxvevaSi moxsnis simptomebi minimaluria an saerTod
ar vlindeba.
toqsikuri efeqti
benzodiazepinebs naklebad aqvs toqsikuri efeqti. azapironebi (buspironi)
zedmeti dozirebis SemTxvevaSi seriozuli proble- Cveneba da farmakologia
mebi arcTu ise xSiria, radgan es medikamenti ise ar
azapironis klasis medikamentebidan erTaderTi xel-
aqveiTebs sunTqvas da arteriul wnevas, rogorc bar-
misawvdomi aris buspironi. is efeqturia generali-
bituratebi. amis miuxedavad, aRwerilia benzodiaze-
zebuli SfoTviTi aSlilobis samkurnalod, magram
pinebis fataluri intoqsikaciis iSviaTi SemTxvevebi.
araefeqturia panikuri aSlilobis dros. benzodia-
sxva wamlebTan urTierTqmedeba zepinebisgan gansxvavebiT, buspironis anqsiolizuri
benzodiazepinebi, sxva sedaciuri anqsiolitikebis efeqti vlindeba miRebis dawyebidan ramdenime dRis
msgavsad, aZlierebs alkoholis da sxva iseTi wamle- Semdeg. yuradsaRebia, rom buspironi ar gamoiyeneba
bis efeqts, romlebic centralur nervul sistemaze benzodiazepinis moxsnis sindromis samkurnalod.
damTrgunvelad moqmedebs. aRwerilia sunTqvis mniS- farmakologiurad buspirons ar aqvs kavSiri ben-
vnelovani depresia benzodiazepinebis da klozapinis zodiazepinebis receptorebTan, magram astimulire-
kombinirebuli gamoyenebis dros. bs 5-HT receptorebis qvetips _ 5-HT1A receptors.
es receptorebi dafiqsirebulia Tavis tvinis Reros
wamaldamokidebuleba da moxsnis sindromi raphe nuclei-Si, sadac is aregulirebs serotoninuli
miCneulia, rom wamaldamokidebuleba Cndeba benzo- ujredebis sxeulebis agznebas. buspironi amcirebs
diazepinebis xangrZlivi miRebis Sedegad. sixSire da- serotoninuli neironebis agznebis xarisxs da amiT
mokidebulia wamalze da dozaze da saSualod Sead- aqveiTebs serotoninis neirotransmisias Tavis tvinis
gens 50%-s. benzodiazepinebs axasiaTebs toleranto- garkveul ubnebSi. es moqmedeba warmoadgens misi anq-
ba da moxsnis sindromi. miuxedavad imisa, rom wamlis siolizuri moqmedebis safuZvels.
moZiebis qceva SedarebiT iSviaTia, is mainc SeiZleba
farmakokinetika da arasasurveli efeqti
aRiniSnebodes. xSirad es qceva ukavSirdeba ramdenime
wamlis borotad gamoyenebas da wamaldamokidebule- buspironis sistemuri moqmedeba sustia, radgan misi
bas (Ashton, 2004). pirveladi metabolizmi intensiuria. gverdiTi moqme-
benzodiazepinebis moxsnis sindroms axasiaTebs debis profili benzodiazepinebisgan gansxvavebulia.

_ 565 _
21 medikamenturi da sxva fizikuri mkurnaloba
mag., buspironiT mkurnaloba ar iwvevs sedacias, ma- beta-adrenoreceptorebis antagonistebi,
gram mkurnalobis dasawyisSi iwvevs saerTo sisutes, romlebic gamoiyeneba SfoTvis dros
nevrozulobas da Tavis tkivils. buspironis tole- am jgufis wamlebi amcireben SfoTvis Tanmxleb iseT
rantobisa da wamaldamokidebulebis Sesaxeb Zalian vegetatiur simptomatikas, rogoricaa taqikardia. es
cota monacemebi arsebobs, magram mainc saWiroa win- medikamentebi gansakuTrebiT efeqturia, roca Sfo-
daxedulebis gamoCena. Tvis mqone pacientis ZiriTadi Civilia guliscemis
aCqareba an tremori, gansakuTrebiT socialur si-
sxva wamlebTan urTierTqmedeba
tuaciaSi. Sesabamisi medikamentia propranololi _
buspironi ar axdens gansakuTrebul zegavlenas sxva
doziT 20-40 mg 3-jer dReSi. ukuCvenebaa: gulis ga-
medikamentebze, mxolod maoi-ebTan kombinirebisas
mtareblobiTi blokada, sistoluri wnevis daqveiTeba
fiqsirdeba arteriuli wnevis momatebis riski.
(<90 mm vercxliswylis sv.) an bradikardia (<60/wT)
antidepresantebi, romlebic gamoiyeneba SfoTvis da bronqospazmis anamnezi. beta-adrenoreceptorebis
dros antagonistebis gamoyenebas iSviaTad SeiZleba axl-
antidepresantebi, Cveulebriv, xsnis SfoTvas, rome- des gulis ukmarisoba da ar unda dainiSnos atrio-
lic axlavs depresiul aSlilobas. iTvleba, rom tri- ventrikuluri kvanZis blokadis dros, radgan is am-
cikluri antidepresantebi, benzodiazepinebis msgav- cirebs atrio-ventrikulur kvanZsa da hisis konaSi
sad, efeqturia generalizebuli SfoTviTi aSlilo- impulsebis gadacemas. SeiZleba gamoiwvios reinos
bisa da panikuri aSlilobis dros, miuxedavad imisa, sindromis gauareseba, xolo diabetis SemTxvevaSi _
axlavs Tu ara mniSvnelovani depresiuli simptomebi. hipoglikemia.
aseve, orive _ susi-ebi da maoi-ebi, efeqturia paniku- rCevebi, pacientis marTvis Sesaxeb
ri aSlilobis samkurnalod, magram ara maprotilini,
anqsiolizuri wamlis daniSvnamde unda gairkves Sfo-
romelic noradrenalinis ukumitacebis seleqciuri
Tvis mizezi. sasurvelia, klasificirdes SfoTviTi
inhibitoria. ukanaskneli kvlevebiT dadasturda, rom
aSliloba, raTa sworad SeirCes medikamenti. unda
susi-ebi efeqturia socialuri fobiisa da obsesiur-
gvaxsovdes, rom SfoTviTi sindromis SemTxvevebSi,
kompulsuri aSlilobis samkurnalod (Bandelow et al.,
miuxedavad medikamenturi mkurnalobis efeqturobi-
2002).
sa, fsiqologiuri mkurnalobac Sedegis momcemia da
SfoTviTi aSlilobis dros gamoyenebuli antide-
pacientisTvis ufro sasurveli. wamlebi praqtiku-
presantebis Terapiuli profili gansxvavebulia ben-
lad mxolod maSin unda dainiSnos, Tu fsiqologiuri
zodiazepinebisgan. antidepresantis efeqtis dadgo-
mkurnaloba ver Catarda an ar aRmoCnda efeqturi.
mas didi dro sWirdeba, gansakuTrebiT panikuri aS-
generalizebuli SfoTviTi aSlilobis mqone pacien-
lilobis dros; SesaZlebelia, dasawyisSi simptomebis
tebis umetesobisTvis yuradRebis gadatana sakuTar
gauaresebac ki moxdes. amis miuxedavad, maTi moqme-
cxovrebiseul problemebze, saubris SesaZlebloba
debis efeqti saboloo jamSi ar Camouvardeba ben-
sakuTar gancdebze da rwmena eqimis mimarT sakmarisia
zodiazepinebisas, Tanac naklebad axlavs kognituri
imisTvis, rom SfoTva asatan donemde Seumcirdes. Tu
problemebi (Nutt, Bell, 1997), aseve, tolerantoba da
saWiroa anqsiolitiki, unda dainiSnos benzodiazepi-
damokidebuleba, Tumca uecarma Sewyvetam SeiZleba
ni xanmokle vadiT (araumetes 3 kvirisa) da moixsnas
gamoiwvios abstinenciis sindromi.
TandaTanobiT. wamaldamokidebuleba ufro xSiria
antifsiqozurebi, romlebic gamoiyeneba SfoTvis alkoholis problemis arsebobis SemTxvevaSi. Tu pa-
dros cienti wamals iRebs ramdenime kvira, igi unda gavafr-
am jgufis wamlebs iSviaTad xmaroben anqsiolizuri TxiloT, rom moxsnis Semdeg ramdenime dRe SeiZleba
efeqtisTvis. iseTi dabali dozebiT gamoyenebisas, hqondes daZabuloba.
romlebic ar iwvevs gverdiT moqmedebas (mag. 1.0 mg preparati diazepami SeiZleba dainiSnos xangamoSve-
flupenTiqsoli), isini benzodiazepinebze metad biT da xangrZlivi mkurnalobisTvis. `saWiroebis Se-
efeqturi ar aris. miuxedavad amisa, antifsiqozu- mTxvevaSi~ diazepamis gamoyeneba niSnavs _ mis dabali
rebi gamoiyeneba im or iSviaT SemTxvevaSi, roca doziT miRebas, tolerantobisa da damokidebulebis
SfoTva persistentulia da pacienti narkodamoki- dabal risks. mZime generalizebuli SfoTviTi aSli-
debulia an, roca gamoxatuli aqvs agresiuloba da lobis xangrZlivi mkurnalobisTvis umjobesia anti-
anqsiolitikebis dezinhibiciuri efeqti sustia. da- depresantebis gamoyeneba.
bali dozis SemTxvevaSic ki, Tu mkurnaloba xangr- antidepresantebi efeqturia panikuri aSlilobis
Zlivia, mogvianebiTi (tardiuli) diskineziis riski dros, magram maTi miRebis sawyis etapze arsebobs
mainc arsebobs. simptomuri gauaresebis riski, rac eqimsac unda ax-
sovdes da pacientsac unda ganemartos. amitom sjobs

_ 566 _
fsiqiatriaSi gamoyenebuli medikamentebis klasifikacia
dabali doziT dawyeba (mag., 10 mg imipramini an 5 mg
citaloprami). Zlieri benzodiazepinebi alprazola-
cxrili 21.2 antifsiqozuri wamlebi
mi da klonazepami _ efeqturia panikuri aSlilobis fenoTiazinebi
w qlorpromazini
dros, magram SeiZleba gamoiwvios kognituri gauare-
w Tioridazini
seba da moxsnis sindromi. maTi gamoyeneba SeiZleba im w pipoTiazini
SemTxvevebSi, roca sxva mkurnaloba uSedegoa. rezis- w trifluoperazini
w flufenazini
tentul SemTxvevebSi SeiZleba maoi-ebis gamoyenebac
(Bandelow et al., 2002). TioqsanTinebi
w flupenTiqsoli
sxva anqsiolizuri wamlebi unda SemovinaxoT im spe- w klopenTiqsoli
cifikuri saWiroebebisTvis, razec zemoT iyo saubari:
butirofenonebi
beta-adrenoreceptorebis antagonistebi _ SfoTvis w haloperidoli
Tanmxlebi guliscemis gaZlierebisa da tremoris kon-
dibenzodiazepinebi
trolisTvis; antifsiqozuri wamlebis dabali dozebi
w klozapini
_ sedaciuri anqsiolitikebis susti dezinhibiciuri w olanzapini
efeqtis (mag., anomaliurad agresiul pacientebTan) an
dibenzoTiazepini
wamaldamokidebulebis SemTxvevebisTvis. w kvetiapini

benzamidis warmoebulebi
saZile medikamentebi w sulpiridi
saZile anu hipnozuri medikamentebi is wamlebia, rom- w amisulpiridi

lebic gamoiyeneba Zilis gasaumjobeseblad. bevri benzisoqsazoli


anqsiolizuri medikamenti moqmedebs rogorc saZi- w risperidoni

le da maT Sesaxeb zemoT iyo saubari. saZile wamlebi


warmoadgens am wamlebis antidots. sxva xelmisawvdo-
farTod da xangrZlivad gamoiyeneba, rac maCvenebe-
mi saZileebia: qloralhidrati (an misi warmoebule-
lia insomniis, rogorc simptomis, sixSiris (Ohayon
bi), klomeTiazoli da sedaciuri antihistaminebi (gan-
and Lemoine, 2004). insomnia umetesad gvxvdeba qalebsa
sakuTrebiT es ukanaskneli mravalgvari dasaxelebis
da moxucebSi. insomniis fsiqologiuri mkurnaloba
gamodis).
efeqturia da ufro xangrZliv Sedegs iZleva, vidre
benzodiazepinebidan, saZile saSualebad gamoiyeneba
medikamenturi (Morin et al., 1999).
xanmokle moqmedebis iseTi preparatebi, rogorebicaa
farmakologia temazepami da lormetazepami, radgan abstinenciis Se-
idealurma saZile medikamentma unda gaaumjobesos darebiT susti efeqti axasiaTebT (ix. boqsi 21.3.). sxva
Zilis xangrZlivoba da xarisxi ise, rom ar hqondes benzodiazepinebi, romlebic aseve saZileebad iTvle-
rezidualuri efeqti diliT. es ise unda moxdes, rom ba, flurazepami da nitrazepami, xangrZlivi moqmede-
ar Seicvalos Zilis paterni da ar ganviTardes moxs- bisaa, magram miRebis meore dRes axasiaTebT kognitu-
nis sindromi. samwuxarod, arc erTi wamali bolom- ri funqciis daqveiTeba.
de ar akmayofilebs am kriteriumebs. iseTi wamlis zopikloni ciklopirolonia; igi, saZile benzodia-
warmoeba, romelic imoqmedebs mTeli Ramis Zilze, zepinebTan SedarebiT, naklebad cvlis Zilis arqite-
gamoiyofa srulad da ar datovebs sedaciur efeqts qturas. yvelaze damaxasiaTebeli gverdiTi moqmedebaa
diliT, arcTu ise iolia. mware gemo pirSi, aseve, SeiZleba axldes cnobierebis
saZile saSualebebis umetesoba aZlierebs gaem-is paTologia, amnezia da depresiuli guneb-ganwyobac.
moqmedebas benzodiazepinis receptorebze an moqme- zolpidemi da zaleploni msgavsi medikamentebia, ma-
debs gaem-is mezobel makromolekulur kompleqsze. gram ufro xanmokle naxevrad daSlis periodiT. za-
Zilis gasaumjobeseblad iyeneben aseve antihistami- leplons dReisTvis arsebul saZileebs Soris yvela-
nebsa da sedaciuri antidepresantebis dabal dozebs, ze xanmokle moqmedebis dro aqvs (1 saaTi). misi ga-
amitriptilinsa da trazodons. moyeneba rekomendebulia `saWiroebis SemTxvevaSi~,
kerZod, roca pacienti SuaRamisas iRviZebs da veRar
xelmisawvdomi preparatebi axerxebs CaZinebas.
saZile wamlebi, romlebsac yvelaze xSirad xmaroben, gaem-ze moqmedi saZile saSualebebidan bavSvebisa
benzodiazepinebia an arabenzodiazepinuri ligandebi, da moxucebisTvis rekomendebulia qloralhidrati.
romlebic moqmedeben benzodiazepinis receptorebze radgan igi iwvevs kuWis gaRizianebas, saWiroa misi
an masTan axlos. am ukanasknels miekuTvneba zopiklo- kargi ganzaveba. qlorali xelmisawvdomia abebis sa-
ni, zolpidemi da zaleploni (e.w. Z-wamlebi). benzo- xiTac. klomeTiazol-edizilatic saZilea, romelsac
diazepinis receptorebis antagonisti flumazenili aqvs antikonvulsiuri Tvisebebi. mas xSirad uniSnaven

_ 567 _
21 medikamenturi da sxva fizikuri mkurnaloba

cxrili 21.3 atipuri antifsiqozurebi


wamali eps* prolaqtini wonis mateba mavne efeqti

amisulpiridi + +++ + insomnia, SfoTva, gulisrevis SegrZneba, yabzoba, Q-T


intervalis gaxangrZliveba (iSviaTad)

sulpiridi + +++ + insomnia, SfoTva, RviZlis funqciis darRvevebi

klozapini 0 0 +++ agranulocitozi _ aucilebelia leikocitebis monitoringi,


miokarditi da miopaTia (iSviaTad), daRliloba, gabrueba,
piris simSrale, oflianoba, taqikardia, posturuli
hipotenzia, gulisrevis SegrZneba, yabzoba, gauvaloba, Sardis
Sekaveba, gulyrebi, diabeti

olanzapini +/0 + +++ somnolencia, Tavbrusxveva, SeSupeba, hipotenzia, piris


simSrale, yabzoba, diabeti

kvetiapini 0 0 ++ somnolencia, Tavbrusxveva, posturuli hipotenzia, piris


simSrale, RviZlis funqciis darRvevebi, Q-T intervalis
gaxangrZliveba (tranzitoruli)

risperidoni + +++ ++ insomnia, SfoTva, foriaqi, Tavis tkivili, koncentraciis


daqveiTeba, gulisrevis SegrZneba, muclis tkivili

zotepini = +++ +++ yabzoba, piris simSrale, insomnia, Zilianoba, advilad daRla

aripiprazoli 0 0 0 SfoTva, insomnia, gulisrevis SegrZneba, pirRebineba

eps* - eqstrapiramiduli simptomebi: 0 ar aris, + zogjer, ++ xSirad, +++ SeiZleba iyos Zalian xSiri

alkoholdamokidebul pacientebs abstinenciis pre- moqmedeba SeiZleba letaluri gamosavliT damTavr-


venciis mizniT. swored amitom, xSirad, mas SecdomiT des, sunTqvis mZime ukmarisobis ganviTarebis gamo.
miiCneven alkoholizmiT daavadebuli pacientebis- amitom gansakuTrebuli yuradRebaa saWiro, roca wa-
Tvis gamosadeg saZiled, rac ar aris swori, radgan, mali iniSneba alkoholuri abstinenciis dros. misi
sxva saZileebis msgavsad, masac axasiaTebs wamalda- gamowera ar SeiZleba im pacientebisTvis, romlebic
mokidebulebis ganviTareba, xolo alkoholTan kom- agrZeleben alkoholuri sasmelebis miRebas. saZilee-
binirebisas _ sunTqvis depresia. misi xanmokle moqme- bs SeuZliaT sxva wamlebis sedaciuri efeqtis gaZlie-
debis gamo, mas ufro moxucebs uniSnaven insomniis sa- rebac (mag., zogi antidepresantis da antifsiqozuri
mkurnalod. arasasurveli efeqtidan, am medikamentis preparatebis).
xmarebas SeiZleba Tan axldes cemineba, koniunqtivis
rCevebi pacientis marTvis Sesaxeb
gaRizianeba da gulisreva.
saZiles daniSvnamde mniSvnelovania gairkves, namdvi-
arasasurveli efeqtebi lad aqvs Tu ara pacients Zilis problema, da Tu es
zemoT CamoTvlili specifikuri gverdiTi moqmedebe- asea, ra aris amis mizezi. bevr adamians Zilis xangr-
bis garda, yvela saZiles aqvs saerTo arasasurveli Zlivobis Sesaxeb aqvs araadekvaturi warmodgena. maT
efeqtic. amaTgan yvelaze mniSvnelovania rezidua- SeiZleba arc icodnen, rom Zilis xangrZlivoba Sua-
luri efeqti, romelsac pacienti meore dRes Seigr- xnis da moxucebulobis asakSi iklebs. zogi dRisiT
Znobs Senelebisa da gabruebis saxiT. msgavsi efeqti CaTvlems da Tvlis, rom RamiT Cveuli xangrZlivobis
naklebad vlindeba xanmokle moqmedebis preparatebis Zili unda hqondes. zogi iTxovs saZile abebs mgza-
gamoyenebisas. sxva Tanmxleb problemebs miekuTvneba vrobisas uZilobis mosaxsnelad. aseT SemTxvevebSi ki
tolerantobis ganviTareba, roca sawyisi doza pro- Zilis anazRaureba xdeba momdevno Rames, saZile wa-
gresulad araefeqturia da moxsnis SemTxvevaSi Tavs mlis gamoyenebis gareSe.
iCens `rikoSetuli~ insomnia, ris gamoc Sewyveta Seu- Zilis darRvevis xSir mizezs warmoadgens alkoho-
Zlebeli xdeba. tolerantobis problema sedaciur an- lis an kofeinis Warbi miReba, xvela, qavili, dispnoe,
tidepresantebs naklebad axasiaTebs, magram maT aqvT SfoTva da depresia. roca arsebobs nebismieri pir-
xangrZlivi moqmedeba da meore dRes vlindeba rezi- veladi mizezi, mkurnaloba sWirdeba mizezs da ara
dualuri fsiqomotoruli efeqti. insomnias. xSirad mxolod Zilis higienuri wesebis da-
cva sakmarisia mis mosawesrigeblad (gv. 393) Tu mainc
urTierTqmedeba saWiro xdeba saZiles daniSvna, aucilebelia saZile
yvelaze mniSvnelovani urTierTqmedeba saZile saSua- saSualebebi dainiSnos mxolod ramdenime dRiT. kli-
lebebs aqvs alkoholTan, radgan aZlierebs mis zemo- nicistma es unda ganumartos pacients da gaafrTxi-
qmedebas. klomeTiazolis da alkoholis erTdrouli los, rom SesaZloa wamlis Sewyvetas mohyves mousve-

_ 568 _
fsiqiatriaSi gamoyenebuli medikamentebis klasifikacia
nari Zilis ramdenime Rame, magram wamlis miReba ar gaumjobesda da gaCnda axali fsiqotropuli wamlebis
unda gavagrZeloT. aRmoCenis SesaZlebloba, romlebic dReisTvis xelmi-
bavSvebisTvis saZileebis daniSvna ar aris gamar- sawvdomia.
Tlebuli, garda Ramis SiSebis an somnambulizmis er-
Teuli gamonaklisebisa. sifrTxiliT unda daeniSnoT farmakologia
saZileebi moxucebs, vinaidan RamiT sawolidan adgo- antifsiqozuri wamlebi (cxrili 21.2) axdens dofami-
misas maT SeiZleba gamoiwvion cnobierebis abneva, nis receptorebis blokirebas. es miiCneva maT Tera-
rasac SesaZloa, mohyves sxeulis dazianeba. stacio- piul moqmedebad, rac dadasturda in vitro dofaminuri
narSi rutinuli gamoyenebis gamo bevri pacienti da- receptorebis blokirebiT.
mokidebuli xdeba saZileebze. sasurvelia, rom aseTi dofaminuri receptorebi sxvadasxva bioqimiur da
rutinuli gamoyeneba Sewydes manam, sanam pacients bi- morfologiur qvetipebad iyofa. antifsiqozuri wa-
naze gaweren. mlebis umetesoba mWidro kavSirs qmnis dofamin-D2
britanuli saxelmZRvanelo principebis mixedviT receptorTan, rac ganapirobebs antifsiqozur moq-
(UK National Institute for Clinical Excellence, 2004e) saZi- medebas da moZraobiTi darRvevis warmoSobas. pozi-
le wamlebis miReba SeiZleba mxolod xanmokled, tronul-emisiuri tomografiuli (pet) kvlevis mona-
gamomfitavi insomniis dros. amasTan, zopiklonis, cemebis safuZvelze ivaraudeba, rom antifsiqozuri
zolpidemis da zaleplonis gamoyeneba ar aris reko- efeqti miiRweva maSin, roca D2 receptorebis 60-70%
mendebuli, radgan ar arsebobs benzodiazepinebTan dakavebulia. ufro maRali donis SemTxvevaSi vlin-
maTi upiratesobis maCvenebeli faqtebi; aseve, maTi deba eqstrapiramiduli moZraobiTi aSlilobebi da
maRali fasis gamo. hiperprolaqtinemia (Kapur et al., 1999).

antifsiqozuri medikamentebi gansxvaveba tipiur da atipiur antifsiqozur


ase ewodeba wamlebs, romlebic amcirebs fsiqomoto- wamlebs Soris
rul agznebas da akontrolebs fsiqozur simptomebs. termini atipiuri antifsiqozuri preparatebi SemoRe-
am preparatebis alternatiuli saxelebia neirolep- buli iqna imisTvis, rom ganesxvavebinaT erTmaneTis-
tikebi da didi trankvilizatorebi. arc erTi es ter- gan axali antifsiqozurebi iseTi Zveli preparatebis-
mini ar aris srulyofili. dasaxeleba _ neirolepti- gan, rogorebicaa qlorpromazini da haloperidoli.
ki, asaxavs ufro wamlis gverdiT movlenebs da ara mis miuxedavad imisa, rom terminis _ `atipiuri~, gansazR-
Terapiul efeqts, xolo termini `didi trankviliza- vreba literaturaSi sxvadasxvaa, atipiuri antifsi-
tori~, ar asaxavs maT yvelaze mniSvnelovan klinikur qozurebis ZiriTadi maxasiaTebeli aris antifsiqozu-
moqmedebas. mocemul wignSi gamoyenebulia termini ri efeqti eqstrapiramiduli gverdiTi moqmedebis ga-
`antifsiqozuri~, romelic britanuli farmacevtuli reSe. es ganmarteba namdvilad ar aris srulyofili,
cnobaridanaa aRebuli. radgan aseTi moqmedeba aqvs, mag., haloperidolsac
antifsiqozuri wamlebi ZiriTadad iniSneba haluci- sakmaod dabali doziT gamoyenebisas. erTi ram namd-
naciis, bodvis, aJitaciis da fsiqomotoruli agzne- vilad sworia: atipiur antifsiqozurebs SedarebiT
bis Sesamcireblad Sizofreniis, maniis an fsiqozis naklebad aqvT eqstrapiramiduli gverdiTi moqmedeba
dros. aseve, gamoiyeneba Sizofreniis recidivis pro- Terapiuli dozebiT gamoyenebis dros.
filaqtikisTvis. 1952 wels, qlorpromazinis SemoRe- aseve, iTvleba, rom atipiuri antifsiqozuri wamle-
bis Semdeg, Sizofreniis mkurnaloba mniSvnelovnad bi tipiur preparatebTan SedarebiT, ufro metad au-

cxrili 21.4 antifsiqozuri depo-preparatebis zogierTi farmakokinetikuri maxasiaTebeli


depo plazmaSi pikuri stabiluri mdgoma- daniSvnis ekvivalenturi
koncentraciis dro (dRe) reobis dro (kvira) sixSire (kvira) doza (mg)

flupenTiqsol-dekanoati 7-10 8 2 40

flufenazin-dekanoati 1-2 8 2 25

haloperidol-dekanoati 3-9 1 2 100

pipoTiazin-palmitati 9-10 8-12 4 5

zuklopenTiqsol-dekanoati 4-7 8 2 200

risperidonis gaxangrZlivebuli 28 6 2 25
moqmedebis inieqcia

adaptirebulia Taylor, 1999.

_ 569 _
21 medikamenturi da sxva fizikuri mkurnaloba
mjobesebs fsiqozis pozitiur da negatiur simptomebs. li gverdiTi efeqtis ganviTarebis albaTobas.
maSin, roca atipiuri antifsiqozuri klozapinis Se- 2. piperidinis naerTebi, rogorebicaa Tioridazini da
mTxvevaSi es namdvilad asea, bolo dros warmoebuli pipoTiazini, qlorpromazinis msgavsia, magram aqvT
preparatebi am kriteriums ver akmayofilebs. am mxriv Zlieri antimuskarinuli moqmedeba, ris gamoc nak-
gansakuTrebiT gamoirCeva amisulpiridi, risperidoni lebad axlavT moZraobiTi darRvevebi.
da olanzapini (Davis et al., 2003). aumjobeseben Tu ara
3. piperazinis naerTebi, rogorebicaa trifluopera-
kognitur unarebs Sizofreniis SemTxvevaSi atipiuri
zini an flufenazini, yvelaze metad aris arCeviTad
antifsiqozurebi Zvel preparatebze ufro metad, jer
dofaminuri receptorebis antagonisti, amitom nak-
kidev aqtiuri kvlevis procesSia (Mortimer, 2004).
lebad aqvT sedaciuri da metad _ eqstrapiramidu-
tipiuri (konvenciuri) antifsiqozuri li efeqti.
preparatebis farmakologia
TioqsanTenebi da butirofenonebi
yvela es wamali dofaminis receptorebis efeqturi
TioqsanTenebs, rogorebicaa flupenTiqsoli da
antagonistia, magram bevr maTgans aqvs damatebiTi
klopenTiqsoli, aqvs fenoTiazinis msgavsi struqtu-
farmakologiuri Tvisebebi, rac ganapirobebs gver-
ra. Terapiuli efeqti waagavs piperazinis jgufi-
diT efeqtebs.
sas. butirofenonebs, maT Soris haloperidols, aqvs
fenoTiazinebi: gamoyofen fenoTiazinebis sam jgufs:
gansxvavebuli struqtura, magram klinikurad Tioq-
1. aminoalkilis naerTebi, rogoricaa qlorpromazini, sanTenebis msgavsia. isini dofaminis receptorebis an-
romelic alfa-1-adrenoreceptorebis, histamin-H1- tagonistebia da naklebad moqmedebs sxva neirotras-
receptorebis da muskarinuli qolinerguli recep- miterebis receptorebze. ar iwvevs sedacias, magram
torebis antagonistia. alfa-1-adrenoreceptore- xSiria eqstrapiramiduli gverdiTi moqmedeba.
bis da histamin-H1-receptorebis blokadis xarjze
qlorpromazins aqvs sedaciuri moqmedeba, amasTan, atipiuri antifsiqozuri wamlebis farmakologia
alfa-1-adrenoreceptorebis blokada iwvevs hipo- (ix. cxrili 21.3)
tenzias. antiqolinerguli moqmedeba vlindeba pi- seleqciurad D2 receptorebis antagonistebi. atipiur
ris simSraliT, Sardvis problemebiT da Sekrulo- antifsiqozur preparatebs aqvT gansxvavebuli far-
biT, xolo, meores mxriv, amcirebs eqstrapiramidu- makologia. ukanasknel xans gamoyofen 2 jgufs. erTi
esaa benzamidis warmoebulebi, rogorebicaa sulpi-
cxrili 21.5 antifsiqozuri preparatebis ridi da amisulpiridi. es wamlebi gansakuTrebuli
zogierTi arasasurveli moqmedeba arCeviTobiT moqmedebs rogorc D2 receptorebis an-
tagonistebi da, dauzustebeli mizezis gamo, nakle-
antidofaminerguli efeqti
moZraobis darRvevebi: bad iwvevs eqstrapiramidul moZraobiT darRvevebs;
w mwvave distonia am medikamentebs arc sedaciuri da antiqolinerguli
w akaTizia moqmedeba axasiaTebs; amasTan, iwvevs plazmaSi prola-
w parkinsonizmi qtinis mniSvnelovan zrdas.
w tardiuli diskinezia 5-HT2-D2 receptorebis antagonistebi. atipiuri an-
antiadrenerguli efeqti tifsiqozurebis meore did jgufs aqvs 5-HT2 recep-
w sedacia torebis antagonisturi moqmedeba. sxva mxriv, am jgu-
w posturuli hipotenzia fSi Semavali preparatebi mniSvnelovnad gansxvavde-
w eakulaciis inhibicia bian erTmaneTisgan, mag., D2 receptorebis blokirebis
antiqolinerguli efeqti unariT (Meltzer, 2004). risperidoni aris rogorc 5-HT2
w piris simSrale receptorebis, aseve dofaminis D2 receptorebis an-
w ofldenis Semcireba tagonisti. mas aseve aqvs alfa-1-adrenoreceptore-
w Sardvis Sekaveba bis blokirebis unari, rac iwvevs msubuq sedacias da
w yabzoba hipotenzias. zotepins risperidonis msgavsi farmako-
w bundovani mxedveloba logiuri Tvisebebi aqvs, magram SedarebiT naklebia
w glaukomis ganviTareba 5-HT2, vidre D2 receptorebze gavlena. mas aseve Zlie-
sxva efeqtebi ri antihistaminuri moqmedeba axasiaTebs, ris gamoc
w kardiuli ariTmia iwvevs wonaSi matebas.
w wonis mateba da diabeti olanzapini D2 receptorebis SedarebiT susti anta-
w amenorea gonistia, vidre risperidoni, magram aqvs antiqoli-
w galaqtorea nerguli da histamin-H1-receptorebis mablokirebeli
w hipoTermia moqmedeba. amitom is Zlieri sedaciuri efeqtiT ga-

_ 570 _
fsiqiatriaSi gamoyenebuli medikamentebis klasifikacia

moirCeva. kvetiapini Tanamedrove 5-HT2 receptorebis vis, romlebsac recidivis prevenciisTvis mudmivad
antagonistia SedarebiT sustad gamoxatuli D2 re- sWirdebaT antifsiqozuri mkurnaloba, magram maTi
ceptorebis blokirebis unariT. moZraobiTi darRve- regularuli miReba garantirebuli ar aris. aseTi
vebic SedarebiT iSviaTad viTardeba. `depo~ preparatebia flufenazin-dekanoati, flu-
sertindoli 5-HT2 receptorebis antagonistia sus- penTiqsol-dekanoati, zuklopenTiqsol-dekanoati,
tad gamoxatuli D2 receptorebis antagonisturi ha­lo­peridol-dekanoati da pipoTiazin-palmitati.
moqmedebiT. sertindoli iwvevs klinikurad mniS- yo­­veli maTgani keTdeba kunTSi da zeTovani xsnaria.
vnelovani Q-T intervalis gaxangrZlivebas eleqtro- zuk­lopenTiqsolis acetatis plazmuri koncentraci­
kardiogramaze da misi gamoyeneba amJamad SeCere- is piki miiRweva 1-2 dReSi da mas aqvs ufro xanmokle
bulia. ziprazidoni aris 5-HT2 da D2 receptorebis moqmedeba sxva depo-preparatebTan SedarebiT. is
kidev erTi antagonisti, romlis klinikuri gamocdac gamoiyeneba mwvave fsiqozis myisieri kontrolisT-
amJamad mimdinareobs. is gansxvavdeba sxva, zemoT vis, Tumca, is, Tu ra upiratesoba aqvs mas sxva depo-
aRwerili 5-HT2/D2 receptorebis antagonistebisgan, preparatebTan SedarebiT, dadgenili ar aris. amJamad
radgan is, aseve, ukavSirdeba 5-HT1A receptorebs xelmisawvdomia risperidonis gaxangrZlivebuli moq-
da aris noradrenalinis ukumitacebis inhibitori. medebis inieqciac.
ziprazidonis maxasiaTebeli gverdiTi moqmedebaa
farmakokinetika
somnolencia da Tavbrusxveva, magram igi SedarebiT
naklebad iwvevs wonis matebas. mas aqvs Q-T interva- antifsiqozuri preparatebi kargad absorbirdeba.
lis gaxangrZlivebis tendencia da amitom britaneTSi pe­roraluri miRebisas RviZlismieri metabolizmi
klinikur praqtikaSi misi gamoyeneba akrZalulia. ar- nawilobriv sruldeba, roca portuli sistemis gav-
ipiprazoli aris dofaminis nawilobrivi agonisti, liT preparati sisxlSi gadadis (pirveladi metabo-
romelsac aqvs 5-HT2 receptorebis mablokirebeli lizmi). antifsiqozuri wamlebi advilad ukavSirdeba
unari. mas aqvs gamaaqtivebeli gavlena da iseTi do- cilebs.
faminerguli gverdiTi moqmedeba, rogoricaa insom- amisulpiridis garda, romelic ucvlelad gamoiyo-
nia, gulisreva da pirRebineba. is naklebad iwvevs wo- fa TirkmelebiT, antifsiqozuri medikamentebi aqtiu-
nis matebas an eqstrapiramidul simptomebs. rad metabolizdeba RviZlSi da warmoqmnis sxvadasxva
garkveuli TvalsazrisiT, es atipiuri preparatebi aqtiur da pasiur metabolitebs. mag., qlorpromazi-
Seqmnes klozapinis farmakologiuri efeqtis mis- nis micemis Semdeg, sisxlsa da SardSi aRmoCenilia 75
aRebad. es aris pirveli antifsiqozuri preparati, sxvadasxva metaboliti. metabolizmis aseTi sirTule
romelic iZleva aSkara Sedegebs iseT SemTxvevebSi, medikamentis plazmuri koncentraciis gansazRvris
rodesac Cveulebrivi antifsiqozuri preparatebi klinikur mniSvnelobas akninebs da amitomac iSviaTad
araefeqturia. amasTan, mas ar axasiaTebs gverdiTi gamoiyeneba. antifsiqozuri preparatebis umetesobis
eqstrapiramiduli darRvevebi da amitomac miiCneva naxevar-daSlis dro (daaxloebiT 20 sT) iZleva maTi
atipiur antifsiqozur medikamentad (Kane et al., 1988). dReSi erTjeradad miRebis saSualebas. kvetiapins
klozapini aris dofaminis D2 receptorebis susti an- aqvs 7-saaTiani naxevar-daSlis dro da rekomendebu-
tagonisti, magram aqvs Zlieri swrafva 5-HT2 recep- lia misi dReSi orjeradi miReba.
torebisadmi. is aseve ukavSirdeba sxva neirotrans- depo-preparatebis farmakokinetikuri profili mni­
miterebis receptorebsac, maT Soris H1-histaminis, Svnelovnad gansxvavdeba standartuli preparatebis-
5-HT2, alfa-1-adrenergul da muskarinul qoliner- gan. yvela nivTierebisTvis, garda zuklopenTiqsolis
gul receptorebs (Meltzer, 2004). sxvadasxva kvlevebSi acetatisa, saWiroa ramdenime kvira plazmaSi stabi-
miuTiTeben Terapiuli plazmuri koncentraciis sx- luri donis misaRwevad (cxrili 21.4). es niSnavs, rom
vadasxva cifrebze; misaRebi kompromisia 350-500 μg/l. mkurnalobis Sewyvetis Semdegac recidivi SedarebiT
is, Tu ra aris klozapinis Zlieri efeqtis farma- gvian viTardeba.
kologiuri safuZveli, bundovania. cnobilia, rom wamlebis urTierTqmedeba
klozapinis gamoyenebisas maRalia leikopeniis riski,
antifsiqozuri wamlebi aZlierebs sxva centralur
ris gamoc misi gamoyeneba SezRudulia. klozapiniT
sedatiur preparatebs. maT SeiZleba Seanelon tri-
mkurnalobis dros hematologiuri monitoringi ganx-
cikluri antidepresantebis da antikonvulsante-
ilulia qvemoT.
bis RviZlismieri metabolizmi da gamoiwvion maTi
antifsiqozuri wamlebis gaxangrZlivebuli plazmuri koncentraciis momateba. qlorpromazinis
moqmedebis formebi hipotenziurma efeqtma SeiZleba gaaZlieros antihi-
pertenziuli medikamentebis, maT Soris ACE-inhibi-
antifsiqozuri wamlebis gaxangrZlivebuli moq-
torebis, efeqti.
medebis formebi rekomendebulia im pacientebisT-

_ 571 _
21 medikamenturi da sxva fizikuri mkurnaloba
antifsiqozurma wamlebma, kerZod, pimozidma da nalobis dawyebidan pirveli ori kviris manZilze,
Tioridazonma, SeiZleba gamoiwvios Q-T intervalis Tumca, SeiZleba, ganviTardes ramdenime Tvis Sem-
gaxangrZliveba, amitomac es medikamentebi ar unda degac. akaTizia srulad ver kontroldeba antipa-
dainiSnos amave efeqtis mqone sxva wamlebTan, anti- rkinsonuli wamlebiT. beta-adrenoreceptorebis
ariTmiul preparatebTan, astemizolTan da terfena- antagonistebi da benzodiazepinis xanmokle kursi
dinTan, cisapridsa da triciklur antidepresanteb- SeiZleba efeqturi aRmoCndes. saukeTeso strate-
Tan erTad. aRwerilia gulis ariTmiis riskis moma- giaa antifsiqozuri wamlebis dozis SeZlebisdagva-
teba pimozidis klaritromicinsa da eriTromicinTan rad Semcireba.
kombinirebisas. klozapini ar unda dainiSnos iseT 3. parkinsonuli sindromi _ antifsiqozuri medika-
preparatTan erTad, romelic amcirebs leikocitebis mentebiT gamowveul parkinsonul sindroms axasia-
raodenobas, mag., karbamazepinTan, kotrimoqsazolsa Tebs akinezia, saxis amimia, siarulisas asocirebuli
da penicilaminTan erTad. susi-ebi anelebs RviZl- moZraobebis simcire, rigidoba, tlanqi tremori,
Si metabolizms da zrdis antifsiqozuri wamlebis moxrili poza da, mZime SemTxvevebSi, specifikuri
plazmur koncentracias, maT Soris haloperidolis, aCqarebuli, mokle da patara nabijebiT siaruli. es
risperidonisa da klozapinis. sindromi umetesad Tavs iCens mkurnalobis dawye-
bidan ramdenime Tvis Semdeg da zogjer SeiZleba
arasasurveli efeqtebi
spontanurad, antifsiqozuri wamlebis dozis Sem-
sxvadasxva antifsiqozuri wamlebis umetesobas aqvs
cirebis gareSec alagdes. simptomebis kontroli
saerTo arasasurveli gverdiTi moqmedeba, rac ukav-
SesaZlebelia antiparkinsonuli wamlebiT. miuxeda-
Sirdeba maT antidofaminergul, antiadrenergul da
vad amisa, ar aris rekomendebuli antiparkinsonuli
antiqolinergul moqmedebas (cxrili 21.5). TiToeuli
wamlebis damateba rutinulad, profilaqtikisTvis,
wamlis moqmedebis gacnoba SesaZlebelia britanul
radgan yvela pacientTan ar aris saWiro maTi ga-
farmacevtul cnobarSi. aq mocemulia mxolod xSirad
moyeneba. amasTan, am tipis wamlebs zogjer arasa-
gamoyenebuli wamlebis gverdiTi moqmedebis zogadi
surveli moqmedebac aqvs _ SeiZleba gamoiwvios,
paternebi.
mag., mwvave organuli sindromi, gaauaresos an ga-
eqstrapiramiduli efeqtebi moaaSkaravos Tanmxlebi mogvianebiTi (tardiuli)
diskinezia.
aseTi efeqtebi dakavSirebulia bazalur gangliebze
(qerqqveSa kvanZebze) antidofaminergul moqmedebas- 4. tardiuli diskinezia _ sakmaod seriozuli garTu-
Tan. ukve aRvniSneT, rom am preparatebis antidofa- lebaa, radgan, sxva eqstrapiramiduli efeqtisgan
minerguli moqmedeba mezolimbur da mezokortikul gansxvavebiT, antifsiqozuri wamlebis moxsnis Sem-
ubnebze gansazRvravs maT Terapiul efeqts. atipiu- degac SeiZleba narCundeba. mas axasiaTebs ReWviTi
ri preparatebi ufro metad moqmedeben am ukanasknel da woviTi moZraobebi, grimasebi, qoreoaTetozuri
velebze, vidre qerqqveSa kvanZebze da moZraobiTi moZraobebi da, iSviaTad, akaTizia. moZraobebi Ziri-
darRvevebic ufro iSviaTia. eqstrapiramiduli sis- Tadad saxisaa, magram SesaZloa gavrceldes kidu-
temis gamovlinebebi iyofa 4 jgufad (Barnes and Spen- rebsa da sasunTq kunTebze. es sindromi SeiZleba
ce, 2000): ganviTardes antifsiqozuri medikamentebis miRebis
gareSec, magram ufro xSiria mkurnalobis dawye-
1. mwvave distonia _ viTardeba mkurnalobis dawyebi-
bidan ramdenime wlis Semdeg. igi zogjer SeiZle-
dan mokle droSi, upiratesad axalgazrda mamaka-
ba ganviTardes dofaminis receptorebis mabloki-
cebSi. SedarebiT xSiria butirofenonebis da fe-
rebeli wamlebis sxva mizniT gamoyenebis drosac,
noTiazinebidan piperazinis jfufis gamoyenebisas.
mag., kuW-nawlavis qronikuli problemebis dros
ZiriTadi niSnebia tortikolizi, enis protruzia,
metoklopramidis miRebis SemTxvevaSi.
grimasebi, opistotonusi da sxvadasxva tipis iseTi
qceva, romelic SeiZleba SecdomiT miCneul iqnes epidemiologia. tardiuli diskinezia ufro xSirad
isteriulad. kontroli miiRweva antiqolinerguli emarTebaT qalebs, asakovan pirebs da im pacientebs,
medikamentebis frTxili kunTSiga inieqciiT. romlebsac aqvT Tavis tvinis difuzuri paTologia.
guneb-ganwyobis aSlilobis diagnozi risk-faqtoria.
2. akaTizia _ aris fizikuri mousvenrobisa da moZra-
tardiuli diskinezia 2-dan 1 SemTxvevaSi antifsiqo-
obis survilis usiamovno SegrZneba, rac pacients
zuri wamlebis Sewyvetis Semdeg qreba. misi sixSire
ar aZlevs gaCerebis saSualebas. SeiZleba aRiniSne-
sxvadasxva kvleviT gansxvavebulia, magram Sizofre-
bodes aJitacia suiciduri ideaciiT. akaTizia Sei-
niis im SemTxvevebSi, romelTa mkurnalobisTvisac
Zleba arasworad miviCnioT fsiqozis gauaresebad
xangrZlivad gamoiyeneba antifsiqozuri preparate-
da SecdomiT gavzardoT antifsiqozuri preparatis
bi, saSualod 20%-s Seadgens. arsebuli monacemebiT,
doza. Cveulebriv, aseTi efeqti viTardeba mkur-

_ 572 _
fsiqiatriaSi gamoyenebuli medikamentebis klasifikacia

tardiuli diskineziis sixSire iseTi atipiuri antif- niSvnis Semdegac. arsebobs monacemebi, rom mdgomare-
siqozurebis xmarebis dros, rogorebicaa klozapini, oba SeiZleba gaumjobesdes klozapiniT mkurnalobi-
olanzapini da risperidoni, haloperidolTan Seda- sa da, aseve, Sesabamis kunTebSi botulinis toqsinis
rebiT ufro dabalia (Kane, 2004; Jeste, 2004). miuxeda- lokaluri inieqciebiT.
vad amisa, mainc arsebobs iSviaTi SemTxvevebi.
antiadrenerguli moqmedeba
paTofiziologia. tardiuli diskineziis mizezi
dauzustebelia, Tumca, SesaZloa, es iyos xangrZlivi aseT moqmedebas miekuTvneba sedacia, posturuli hi-
dofaminerguli blokirebiT gamowveuli momatebuli potenzia refleqsuri taqikardiiT, cxviris gaWedi-
mgrZnobeloba dofaminis mimarT. am mosazrebas adas- loba, eakulaciis inhibicia. arteriul wnevaze gavle-
turebs is faqtic, rom tardiuli diskinezia mwvav- na ZiriTadad kunTSi inieqciis dros vlindeba, Tumca
deba antifsiqozuri preparatebis moxsnisa an anti- moxucebSi SeiZleba gamovlindes wamlis nebismieri
qolinerguli antiparkinsonuli wamlebis daniSvnis formiT miRebis dros.
SemTxvevaSi (rac, savaraudod, bazalur gangliaSi
antiqolinerguli moqmedeba
qolinerguli da dofaminerguli sistemebis Semdgomi
disbalansiT aixsneba). amgvar moqmedebas miekuTvneba piris simSrale, Sardis
mkurnaloba. tardiuli diskineziis samkurnalo be- Sekaveba, yabzoba, oflis gamoyofis Semcireba, bundo-
vri sxvadasxva meTodi arsebobs, magram arc erTi ar vani mxedveloba, iSviaTad _ glaukoma.
aris universaluri. amitom mniSvnelovania, rom, ram- sxva moqmedeba
denadac es SesaZlebelia, im pacientebs, romlebic mi-
aRwerilia kardialuri gamtareblobiTi defeqtis _
drekilni arian amgvari garTulebisken, maqsimalurad
gulis ariTmiis iSviaTi SemTxvevebi. ekg-cvlilebebi-
SeezRudoT xangrZlivi antifsiqozuri mkurnaloba.
dan yvelaze xSiria Q-T intervalis gaxangrZliveba da
amasTan, aseTi mkurnalobisas saWiroa monitorin-
T-talRis cvlilebebi. pimozidis gamoyenebas axlavs
gis Catareba, raTa droulad gamovlindes moZraobis
seriozuli kardiuli ariTmia. rekomendebulia dozis
darRvevebi. diskineziis aRmoCenisTanave unda Sewydes
SerCeva ekg-monitoringiT. kvlevebma gamoavlina Tio-
antifsiqozuri mkurnaloba, Tu fsiqikuri mdgomare-
ridazinis gavlena Q-T intervalis gaxangrZlivebaze,
oba iZleva amis saSualebas.
ris gamoc britaneTSi misi gamoyeneba SeizRuda.
miuxedavad imisa, rom wamlis moxsnis Semdeg tar-
SeiZleba ganviTardes guneb-ganwyobis daqveiTeba
diuli diskinezia SeiZleba gauaresdes, xSirad isec
da depresia, magram es rTuli Sesafasebelia, radgan
xdeba, rom ramdenime Tvis Semdeg mdgomareoba umjo-
aranamkurnalevi Sizofreniis SemTxvevaSic SesaZloa
besdeba. Tu diskinezia mainc grZeldeba an antifsi-
SevxvdeT depresiul periodebs. mezolimburi nawilis
qozuri mkurnalobis Sewyveta SeuZlebelia, sasurve-
dofaminuri receptorebis Warbi blokadis Sedegad
lia atipiuri preparatebis gamoyeneba, rogorebicaa
namdvilad SesaZlebelia ganviTardes anhedonia da
olanzapini an kvetiapini, romlebsac SedarebiT sus-
motivaciis daqveiTeba, rac iZleva depresiisa an Si-
tad gamoxatuli dofamin-receptorebis antagonis-
zofreniis negatiuri simptomebis imitacias.
turi moqmedeba axasiaTebT. wamlis Secvlam zog Se-
endokrinuli da metaboluri cvlilebebidan SeiZ-
mTxvevaSi SeiZleba gamoiwvios remisia. sxva gamocdil
leba ganviTardes wonis mateba, gansakuTrebiT qlor-
saSualebebs miekuTvneba E-vitamini, romlis efeqtu-
promazinis da atipiuri antifsiqozurebis, olanza-
robis Sesaxebac urTierTgamomricxavi informacia
pinis, zotepinisa da klozapinis, gamoyenebis dros
arsebobs.
(cxrili 21.3). Sizofrenia TavisTavad ukavSirdeba
tardiuli distonia diabetis momatebul risks, romelic gansakuTrebiT
miuxedavad imisa, rom es ori darRveva SeiZleba Ta- izrdeba antifsiqozuri preparatebis gamoyenebis
naarsebobdes, tardiuli diskinezia unda diferen- dros, rac nawilobriv ganpirobebulia Tanmxlebi
cirdes tardiuli distoniisgan, romlis drosac mo- wonis matebiT. atipiuri antifsiqozuri preparatebi
ZraobiTi darRvevebi xangrZlivadaa SenarCunebuli. ufro metad iwvevs glukozis mimarT tolerantobis
tardiuli distonia sxva idiopaTuri distoniebisgan daqveiTebas, vidre konvenciuri antifsiqozuri wam-
_ blefarospazmisa an tortikolizisgan, klinikurad lebi. aris Tu ara gansxvaveba atipiur preparatebs
ar gansxvavdeba. wamlismieri tardiuli distoniis Soris _ es davis sagania, Tumca, yvelaze metad ga-
diagnozi ismeba maSin, roca pacienti iRebs dofaminis moyofen olanzapinsa da klozapins (Taylor, 2004).
receptorebis blokators da ojaxuri anamnezi dis- zogierT qals prolaqtinis donis momatebis gamo
toniaze uaryofiTia. mkurnaloba, xSir SemTxvevaSi, SeiZleba ganuviTardes galaqtorea da amenorea li-
araefeqturia. distonia grZeldeba antifsiqozuri bidos daqveiTebiTa da seqsualuri disfunqciiT.
wamlebis moxsnisa da antiqolinerguli wamlebis da- SesaZloa gaizardos osteoporozis riski. zogierTi

_ 573 _
21 medikamenturi da sxva fizikuri mkurnaloba
atipiuri preparati mniSvnelovnad ar zrdis prola- avTvisebiani neirolefsiuri sindromi
qtinis dones (cxrili 21.3). hiperprolaqtinemiis ara- es iSviaTi, magram seriozuli garTuleba aReniSneba
sasurveli efeqtis Sesaxeb ix. Wieck and Haddad, 2004. pacientebis mcire nawils, gansakuTrebiT Zlieri an-
moxucebisTvis mniSvnelovani arasasurveli efeqtia tifsiqozuri wamlebis miRebis dros. aRweril mdgo-
hipoTermia. zogi antifsiqozuri wamali, kerZod, ise- mareobaTa umetesoba aris garTuleba, romelic ga-
Ti susti moqmedebis, rogorebicaa qlorpromazini da mowveulia Sizofreniis, SedarebiT iSviaTad, maniis,
klozapini, amcirebs gulyrebis zRurbls da epilef- depresiuli aSlilobisa da samedicino problemebis
siis mqone pacientebis SemTxvevaSi zrdis gulyrebis Sedegad gaCenili fsiqozuri simptomebis samkur-
ganviTarebis sixSires. qlorpromaziniT xangrZlivma nalod daniSnuli antifsiqozuri preparatebiT. am
mkurnalobam SeiZleba gamoiwvios fotosensitivo- sindromisken midrekilebas iwvevs liTiumis kombi-
ba, pigmentis dagroveba kanSi, rqovanasa da brolSi, nacia antifsiqozur preparatebTan. antifsiqozuri
xolo maRali dozebiT miRebulma Tioridazinma (>800 preparatebis gamoyenebis SemTxvevaTa saerTo sixSire
mg/dR) _ baduris degeneracia. 0.2%-s Seadgens.
fenoTiazinebma, kerZod, qlorpromazinma, SeiZleba sindromi, magram ara yovelTvis, pirvel 10 dReSi
gamoiwvios qolestazi siyviTliT, magram misi sixSire vlindeba. klinikuri suraTi aCvenebs motoruli, fsi-
dabalia (daaxloebiT 0.1%). iSviaTia sisxlis ujredu- qikuri da avtonomiuri darRvevebis swraf ganviTa-
li diskrazia, da umetesad gvxvdeba klozapinis Se- rebas (Cveulebriv 24-72 saaTSi), rasac axlavs hiper-
mTxvevaSi. SesaZlebelia ganviTardes kanze gamonaya- pireqsia:
ri.
w gamoxatuli motoruli simptomi aris kunTTa ge-
klozapinis arasasurveli efeqti neralizebuli hipertonia. yelisa da gulmkerdis
klozapinis gamoyeneba ukavSirdeba leikopeniis mniSv- kunTebis daWimulobam SeiZleba gamoiwvios disfa-
nelovan risks (daaxloebiT 2-3%), rac SeiZleba gadai- gia da dispnoe;
zardos agranulocitozSi. pirveli 18 kviris ganma- w fsiqikuri simptomebi moicavs akinezur mutizms,
vlobaSi yovelkvireuli, xolo momdevno kvirebSi _ 2 stupors an cnobierebis daqveiTebas;
kviraSi erTxel sisxlis saerTo analizis gadamowmeba w hiperpireqsia viTardeba avtonomiuri darRvevebiT
aucilebelia. erTi wlis Semdeg Semowmebis sixSire _ arteriuli wnevis arastabilurobiT, taqikar-
SeiZleba Semcirdes da TveSi erTxel gakeTdes. ase- diiT, Warbi oflianobiT, nerwyvdeniTa da Sardvis
Ti intensiuri monitoringiT aRmoCenili leikopeniis SeukaveblobiT;
SemTxvevaSi, unda moixsnas klozapini, rasac mohyve- w sisxlSi kreatin-fosfokinazas (kfk) done mkveTrad
ba leikocitebis raodenobis aRdgena. aseTi midgoma izrdeba da matulobs leikocitebis raodenoba;
mniSvnelovnad amcirebs, magram ar xsnis, agranulo-
w meoradi garTulebebia pnevmonia, Tromboembolia,
citozis progresirebis risks. Cveulebriv, rekomen-
kardiovaskuluri kolafsi da Tirkmlis ukmariso-
debulia, rom klozapini gamoyenebul iqnes antifsi-
ba.
qozuri monoTerapiis saxiT. cxadia, ar unda moxdes
iseT preparatTan kombinireba, rogoricaa karbamaze- neirolepsiuri sindromis letalobis sixSire uka-
pini, romelic aseve iwvevs leikocitebis raodenobis nasknel wlebSi Semcirda, magram mainc 10%-s aRwe-
Semcirebas. vs. mdgomareoba swordeba oraluri neiroleptikis
klozapini, sustad gamoxatuli dofaminis D2 recep- Sewyvetidan 1-2 kviraSi, magram gaxangrZlivebuli mo-
torebis blokirebis gamo, naklebad iwvevs eqstrapi- qmedebis preparatis xmarebis SemTxvevaSi mdgomare-
ramidul moZraobiT darRvevebs, maT Soris tardiul obidan gamosvlis dro SeiZleba 2-3-jer gaizardos.
diskinezias. is ar zrdis plazmaSi prolaqtinis dones, mdgomareobidan gamosvla upiratesad, magram ara yo-
Sesabamisad, galaqtoreac ar axlavs, magram SeiZleba velTvis, xdeba narCeni movlenebis gareSe.
gamoiwvios hipersalivacia, Zilianoba, posturuli diferenciuli diagnozia encefaliti da zogierT
hipotenzia, wonis mateba da hiperTermia. gulyrebi qveyanaSi _ siTburi dakvra. antifsiqozuri wamlebis
SesaZloa mohyves maRali dozebis gamoyenebas. kloza- SemoRebamde fiqsirdeboda msgavsi darRveva katato-
pini sedaciuri nivTierebaa da klozapinsa da benzo- niiT, romelsac zogjer uwodebdnen mwvave letalur
diazepinebTan kombinirebisas, man SeiZleba gamoiwvios katatonias. amgvari mdgomareoba, savaraudod, SeiZ-
sunTqviTi da cirkulaciuri problemebi. iSviaTad leba ganviTardes nebismieri antifsiqozuri wamlis
aRwerilia fataluri miokarditisa da miokardiopa- gamoyenebisas, magram aRwerili SemTxvevebis umete-
Tiis SemTxvevebi. wonis mateba SeiZleba nawilobriv soba ukavSirdeboda haloperidols da flufenazins;
ganapirobebdes diabetis riskis matebas (amerikis dia- aRwerilia atipiuri antifsiqozurebis, maT Soris
betis asociacia, 2004). klozapinis, gamoyenebisasac. mizezi unda ukavSirde-

_ 574 _
fsiqiatriaSi gamoyenebuli medikamentebis klasifikacia
bodes Warb dofaminergul blokadas, magram is, Tu dozireba
ratom viTardeba mxolod pacientTa mcire nawilSi,
doza unda moergos individualur pacients da cvli-
daudgenelia.
leba unda ganxorcieldes TandaTanobiT. moxucebs,
mkurnaloba simptomuria. unda moixsnas wamali, mo-
Tavis tvinis dazianebis an epilefsiis mqone da fi-
xdes pacientis gagrileba, SenarCundes siTxis balan-
zikurad dauZlurebul pacientebs unda daeniSnoT
si da CaerTos interkurentuli infeqciiis mkurnalo-
dabali doza. konkretuli wamlis dozis moZieba Sesa-
ba. efeqturi medikamenturi mkurnaloba ar arsebobs.
Zlebelia britanul erovnul farmacevtul cnobarSi
kunTTa daWimulobis mosaxsnelad SeiZleba diazepamis
an mwarmoeblis literaturaSi.
gamoyeneba. avTvisebiani hiperTermiis SemTxvevaSi Sei-
Zleba moisinjos dantroleni. aseve, rekomendebulia pet (pozitronul-emisiuri tomografia) kvleva
dofaminis agonisti bromokriptini. mZime SemTxveve- rekomendebulia antifsiqozuri wamlebis dabali do-
bSi saWiroa intensiuri Terapia: intubacia, damxmare zebis gamoyeneba, rac nawilobriv efuZneba pet-kvle-
sunTqva da Tirkmlis ukmarisobis koreqcia. vebs, romelTa mixedviTac dofamin D2 receptorebis
zog SemTxvevaSi, sindromis CaTavebis Semdeg, Sesa- adekvaturi blokireba (sul mcire, bazalur ganglie-
Zlebelia imave wamlis usafrTxo gamoyeneba, magram bSi mainc) miiRweva Cveulebrivi antifsiqozuri wam-
mainc miiCneva, rom, Tu saWiroa antifsiqozurebis ga- lebis dabali dozebiT _ mag., haloperidolis 5 mg-iT
grZeleba, umjobesia mkurnaloba ganaxldes atipiuri (cxrili 21.6) (Farde et al., 1989; Kapur et al., 1999). axali
antifsiqozurebiT da daiwyos dabali doziT. sul preparatebisTvis Sesabamisi pet-is monacemebi xelmi-
mcire, 2 kvira mainc unda gavides, sanam mkurnaloba sawvdomia da iZleva dozebis mkafio rekomendaciebs.
ganaxldeba. umetes SemTxvevaSi, rekomendebuli dabali dozebi iZ-
leva adekvatur antifsiqozur efeqts. ufro maRali
antifsiqozuri wamlebis ukuCveneba
doza ufro metad amSvidebs pacients, magram axlavs
arsebobs mxolod mcire odenobis absoluturi uku-
mniSvnelovani arasasurveli movlenebi, romelTa na-
Cveneba antifsiqozuri mkurnalobisTvis da yoveli
wilic sakmaod seriozulia (mag., kardiuli ariTmia).
konkretuli wamlis SemTxvevaSi ukuCveneba sxvadasxva
miRebulia Sexeduleba, rom antifsiqozuri wamle-
SeiZleba iyos. nebismieri aseTi wamlis gamoyenebamde
bis zomieri dozebis benzodiazepinebTan kombinireba
sasurvelia, informacia moviZioT britanul farmace-
ufro usafrTxo da efeqturia, vidre antifsiqozu-
vtul cnobarSi (2004). ukuCvenebebia: miasTenia, adi-
rebis ufro maRali dozebi.
sonis daavadeba, glaukoma (Tu preparats aqvs mniSv-
nelovani antiqolinerguli moqmedeba) da, klozapinis antifsiqozuri medikamentebi da uecari
SemTxvevaSi, Zvlis tvinis funqciis darRvevis nebis- sikvdilis riski
mieri gamovlineba. Tu pacients daavadebuli aqvs Rvi- uecari, auxsneli sikvdilis antifsiqozur wamleb-
Zli, mas ar unda daeniSnos qlorpromazini; aseve, sxva Tan kavSiri xangrZlivi debatebis Temaa. pacientebs,
wamlebic sifrTxiliT unda SevurCioT. sifrTxilis romlebsac aqvT Sizofrenia da mkurnaloben antif-
dacvaa saWiro Tirkmlis daavadebis, kardio-vasku- siqozuri wamlebiT, ufro xSirad aReniSnebaT gulis
luri darRvevis, epilefsiis an seriozuli infeqciis gaCereba da parkuWovani ariTmia, vidre sakontrolo
drosac. parkinsonis daavadebis mqone pacientebs jgufis wevrebs. isini, aseve, ufro xSirad kvdebian
zogjer, dofaminerguli preparatebiT gamowveuli moxrCobis gamo (Hennesy et al., 2002; Ruschena et al.,
fsiqozuri mdgomareobis koreqciisTvis esaWiroebaT 2003). yovelive es SeiZleba ukavSirdebodes avadmyo-
antifsiqozuri wamlebi. amgvar situaciaSi umjobesia fobas an mkurnalobas. cnobilia, rom antifsiqozu-
atipiuri preparatebis gamoyeneba. antifsiqozurma rebi iwvevs gulis gamtareblobis cvlilebas, xolo
wamlebma SeiZleba gamoiwvios moZraobis mZime darR- iseTi wamlebi, rogoricaa, mag., qlorpromazini _ hi-
vevebi da cnobierebis moSla demenciis, kerZod, le- potenzias. miuxedavad imisa, rom antifsiqozurebis
vis sxeulebis demenciis dros. maRali doziT gamoyenebasa da uecar sikvdils Soris
antifsiqozur wamlebs axlavs insultis ganviTare- kavSiri dazustebuli ar aris, mainc rekomendebulia,
bis riski, amitomac cerebro-vaskuluri daavadebis klinikuri mdgomareobis mixedviT, maqsimalurad da-
mqone pacientebs isini ar eniSnebaT, Tu fsiqiatriu- bali dozebis SerCeva. mocemuli sferoSi Semavali
li darRvevis gamo es aucilebeli ar aris. ukanaskne- problemebi da didi doziT antifsiqozuri wamlebis
li monacemebiT, demenciis mqone pacientebTan rispe- gamoyenebis sakiTxi ganxilulia Semdeg wyaroSi: Royal
ridonis an olanzapinis gamoyenebisas insultis riski College of Psychiatrists, 1993.
sammagdeba da faqtiurad igivea, rac Zveli Taobis zogierTi, xSirad xmarebuli peroraluri wamlebis
antifsiqozuri wamlebis gamoyenebis dros (Herrman et dozebi mocemulia cxrilSi 21.6. praqtikuli sakiTxebi
al., 2004). am wamlebis dozebis Sesaxeb ganxilulia Semdeg nawilSi.

_ 575 _
21 medikamenturi da sxva fizikuri mkurnaloba

rCevebi marTvis Sesaxeb sunTqvis daTrgunvis albaToba, gansakuTrebiT moxu-


cebsa da dauZlurebul pacientebSi. xelmisawvdomi
gadaudebeli daxmareba
unda iyos benzodiazepinebis antagonisti flumazeni-
antifsiqozuri wamlebi da benzodiazepinebi gamoiye- li (Taylor et al., 2003).
neba SizofreniiT, maniiT an organuli fsiqoziT gamo- qvemoT mocemulia mwvave epizodis mqone pacien-
wveuli fsiqomotoruli agznebis an sxva anomaliuri tis marTvasTan dakavSirebuli ramdenime praqtikuli
qcevis sakontrolod. Tu pacienti Zalian agznebulia sakiTxi. qcevis darRvevebis gamovlenis adreul eta-
da aqvs anomaliurad agresiuli qceva, Careva qcevis pze ar aris ioli maniis Sizofreniisgan diferenci-
SeZlebisdagvarad swraf kontrolze unda iyos mimar- reba; Tumca, unda SevZloT maTi gansxvaveba sxva same-
Tuli. Tanamedrove rekomendaciiT (NICE), upirate- dicino mdgomareobiT gamowveuli meoradi fsiqozi-
soba eniWeba haloperidolis dabal dozas (2-5 mg), an sa da pirovnuli aSlilobebiT gamowveuli agresiis
lorazepams (1-4 mg) erTjeradad, an, saWiroebis Se- Setevebisgan. samedicino mdgomareobebs Soris gasa-
mTxvevaSi, maT kombinirebas. mwvave SemTxvevebis dros Tvaliswinebelia epilefsiuri statusi, qala-tvinis
mimarTaven olanzapinis (2.5-10 mg) kunTSiga inieqciis travma, tranzitoruli globaluri amnezia da hipo-
formas, rogorc alternativas. olanzapinis kunTSi- glikemia. Tu pacienti Warbad moixmars alkohols, ar
ga gamoyenebisas, unda gaviTvaliswinoT ukuCvenebebi, unda daviviwyoT antifsiqozuri wamlebis da benzo-
gansakuTrebiT kardiovaskuluri daavadebebis mqone diazepinebis potenciuri sedaciuri efeqtis safr-
pacientebTan. kunTSiga olanzapini ar unda dainiSnos Txe. aseve, epilefsiuri statusis Semdeg gulyrebis
parenteralur benzodiazepinebTan erTad. maprovocirebeli antifsiqozuri wamlebi sifrTxi-
haloperidoli, olanzapini da lorazepami SeiZleba liT unda vixmaroT.
dainiSnos oralurad an parenteralurad (diazepami damatebiTi informaciis mosapoveblad ix. gv 799.
cudad absorbirdeba intramuskulurad). intravenu-
ri gza dasaSvebia haloperidolisa da lorazepamis mwvave epizodis medikamenturi mkurnaloba
gamoyenebisas, magram mxolod gamonaklis SemTxveve- gadaudebeli daxmarebis aRmoCenis Semdeg an Tavi-
bSi. Tu iniSneba haloperidoli, mwvave moZraobiTi danve naklebad mwvave SemTxvevebSi mkurnaloba unda
darRvevis riskis Semcireba SesaZlebelia antiqoli- daiwyos oraluri antifsiqozurebis zomieri doze-
nerguli preparatebiT. mniSvnelovania, rom Sefasdes biT. adekvaturad iTvleba haloperidoli 4-12 mg/dR
gayofili ramdenime miRebaze, qlorpromazini 150-300
mg/dR, risperidoni 2-4 mg/dR an olanzapini 10 mg/dR.
cxrili 21.6 zogierTi antifsiqozuri medika-
mkurnalobis adreul etapze raodenoba da dozebs
mentis doza da D2 receptorebis blokireba
Soris intervali unda SeirCes yoveldRiuri saWiroebis
wamali doza maqsimalu- D2 receptore- Sesabamisad, manam, sanam ar moxdeba yvelaze mwvave simp-
(oraluri) ri doza (mg) bis dakaveba in
vivo (%) [dRiu- tomebis kontroli. amdenad, regularuli erTjeradi
ri doza (mg)]* an orjeradi doza iTvleba adekvatur reJimad. frTxi-
qlorproma- 100 1000 80 [200] lad unda gakeTdes mwvave distoniuri reaqciebis moni-
zini toringi mkurnalobis adreul stadiaze. mkurnalobis
trifluo- 5 NA 80 [10] progresirebasTan erTad, yuradReba unda gamaxvildes
perazini parkinsonul gverdiT moqmedebaze da droulad daiwyos
haloperi- 2 30 80 [4] antiparkinsonuli mkurnaloba. moxucebisa da dauZlu-
doli rebuli pacientebis SemTxvevaSi aucilebelia tempera-
flupenTiq- 1 18 74 [10] turisa da arteriuli wnevis kontroli, raTa droulad
soli aRmovaCinoT hipoTermia an hipotenzia.
sulpiridi 200 2400 74 [800] miuxedavad imisa, rom pacientebi antifsiqozuri
wamlebis dawyebidan ramdenime dReSi mSviddebian,
klozapini 60 900 65 [600]
fsiqozuri simptomebis gaumjobeseba TandaTanobiT,
risperi- 2 16 75 [4] ramdenime kviraSi xdeba. dReisTvis saukeTeso midgo-
doni
mad iTvleba antifsiqozuri wamlis zomier, stabilur
olanzapini 8 20 75 [15] doneze SenarCuneba da gaumjobesebis dasaCqareblad
aripipra- 5 30 80 [15] dozis SenarCuneba. im pacientebs, romlebsac mkurna-
zoli lobis miuxedavad mainc aReniSnebaT SfoTva da dis-
maqsimaluri dozebi mocemulia britanuli erovnuli tresi, antifsiqozuri wamlis dozis gazrdas, ajobe-
farmacevtuli cnobaris mixedviT
bs xanmokled davumatoT benzodiazepinebi.
*Farde, 1989; Nyberg, Farde, 2000; Yokoi, 2002. Tanamedrove rekomendaciiT (NICE), atipiur antif-

_ 576 _
fsiqiatriaSi gamoyenebuli medikamentebis klasifikacia
siqozur wamlebs upiratesoba eniWeba, Tu aris: xelmisawvdomi preparatebi
w daavadebis pirveli epizodi; xelmisawvdomia mravali antiqolinerguli wamali da
w Terapiuli efeqti araadekvaturia; maT Soris mniSvnelovani gansxvaveba ar aris. zogier-
w pacients aReniSneba arasasurveli gverdiTi moqme- Ti avtori mainc upiratesobas aniWebs im preparate-
deba moZraobis darRvevis an hiperprolaqtinemiis bs, romlebic seleqciurad, upiratesad muskarinuli
saxiT; receptorebis M1 qvetipze moqmedebs. aseTia, mag.,
biperideni, romelsac naklebi periferiuli antiqo-
w klozapini naCvenebia sxva atipiuri fsiqozurebis
linerguli moqmedeba axlavs. aseve, gamoiyeneba sxva
araefeqturobis an autanlobis dros.
preparatebi, rogorebicaa prociklidini da benzheq-
medikamenturi mkurnaloba mwvave epizodis Semdeg soli. orfenadrins da benztropins aqvs kombinirebu-
li histaminuri da antiqolinerguli moqmedeba.
samedicino mdgomareobebiT gamowveuli meoradi ma-
niisa da mwvave fsiqozis epizodebi, Cveulebriv, ra- farmakokinetika
mdenime kviraSi amoiwureba, xolo Sizofreniis dros
am sferoSi mwiri monacemebi gvaqvs. iTvleba, rom an-
pacientebs esaWiroebaT xangrZlivi, ramdenimeTviani
tiqolinerguli preparatebi kargad absorbirdeba da
an wliani mkurnaloba. aseTi SemanarCunebeli mkur-
aqtiurad metabolizdeba RviZlSi. aqtiurad ukavSir-
naloba upiratesad gulisxmobs oraluri medikamen-
deba cilebs. naxevrad daSlis dro ZiriTadad 15-20
tebis dabali dozebiT mkurnalobis gagrZelebas. Tu
saaTia.
pacienti regularulad ar iRebs wamals, umjobesia
dainiSnos inieqciuri depo-preparatebi. mkurnalobis arasasurveli efeqti
dasawyisSi testuri dabali dozis mosinjviT dginde- didi doziT miRebam SeiZleba gamoiwvios mwvave or-
ba seriozuli gverdiTi moqmedebis riski (Taylor, 1999), ganuli sindromi, gansakuTrebiT moxucebSi. misi an-
dakvirvebis safuZvelze ki _ Semdegi SemanarCunebe- tiqolinerguli aqtivoba SeiZleba daematos antifsi-
li doza. rogorc zemoT iyo aRniSnuli, depo-prepa- qozuri wamlebis moqmedebas da gamoiwvios glaukoma,
ratebs aqvs xangrZlivi naxevar-daSlis dro, amitom xolo prostatis hiperplaziis mqone mamakacebSi _
esaWiroba ramdenime kvira plazmaSi maqsimaluri kon- Sardvis problemebi. aseve, SesaZlebelia gamovlindes
centraciis misaRwevad. am Tvisebis gaTvaliswinebiT Zilianoba, piris simSrale da yabzoba. droTa ganma-
unda SeirCes dozis momateba/daklebis tempi da Tan- vlobaSi, Tu wamlis miReba grZeldeba, es simptomebi
daTanobiT moixsnas oraluri antifsiqozurebi, roca mcirdeba.
iniSneba depo-preparati. Warbi dozis gamoyenebisas orfenadrini SeiZleba
mniSvnelovania umciresi dozis dadgena, romliTac ufro toqsiuri aRmoCndes, vidre sxva antiqoli-
SesaZlebelia simptomebis kontroli. aucilebelia nerguli wamlebi, xolo benztropinma SeiZleba ga-
narCeni simptomebisa da wamlis gverdiTi efeqtebis moiwvios siTburi dakvra. yvela antiqolinergulma
mudmivi Sefaseba. ar aris sasurveli antiparkinso- wamalma SeiZleba gaamwvavos tardiuli diskinezia,
nuli wamlebis rutinuli gamoyeneba. saWiroebis Se- magram, savaraudod, ar unda iyos predispoziciuri
mTxvevaSi unda dainiSnos depo-preparatis inieqcia faqtori (Barnes and Spence, 2000).
pirveli dReebis ganmavlobaSi (rodesac plazmuri
koncentracia yvelaze maRalia). wamlebis urTierTqmedeba
antiparkinsonuli medikamentebi iwvevs wamlebis me-
antiparkinsonuli medikamentebi tabolizmSi monawile RviZlis enzimebis inducirebas
fsiqiatriaSi ar xdeba am wamlebis pirdapiri Tera- da, Sesabamisad, antifsiqozuri wamlebis plazmuri
piuli gamoyeneba, aramed ZiriTadad ixmareba tipiuri koncentraciis garkveulad daqveiTebas. rogorc ukve
antifsiqozuri wamlebis eqstrapiramiduli gverdiTi aRvniSneT, antiqolinerguli preparatebi aZlierebs
moqmedebis kontrolisTvis. sxva iseTi wamlebis antiqolinergul moqmedebas, ro-
gorebicaa qlorpromazini da amitriptilini.
farmakokinetika
rCevebi pacientis marTvis Sesaxeb
idiopaTiuri parkinsonizmis samkurnalo wamlebidan
medikamentiT gamowveuli eqstrapiramiduli simpto- rogorc aRvniSneT, antiqolinerguli wamlebi ar unda
mebis samkurnalod mxolod antiqolinerguli prepa- iqnes gamoyenebuli rutinulad, radgan SeiZleba gaa-
ratebi gamoiyeneba. es wamlebi, rogorc centraluri, Zlieros tardiuli diskinezia. pacientebi, romlebic
aseve periferiuli muskarinuli qolinerguli recep- iReben inieqciur antifsiqozur depo- preparatebs, an
torebis antagonistebia. zogierTs aqvs antihistami- saerTod ar saWiroeben antiqolinergul wamlebs, an
nuri moqmedebac. maTi miReba unda xdebodes inieqciidan mxolod ra-

_ 577 _
21 medikamenturi da sxva fizikuri mkurnaloba
mdenime dRis ganmavlobaSi. aRwerilia antiqoliner- saaTia anu plazmaSi stabiluri koncentraciis donis
guli wamlebis borotad gamoyenebis an wamaldamoki- miRweva SesaZlebelia mkurnalobis dawyebidan mxolod
debulebis SemTxvevebi, rac, savaraudod, ukavSirdeba 5-7 dRis Semdeg. miuxedavad amisa, antidepresantebis
guneb-ganwyobis amamaRlebel efeqts. efeqtis Seyovnebis mizezi mxolod es ar unda iyos.
Tu mainc saWiroa antiqolinerguli wamlebis daniS- noradrenalinisa da serotoninis gzebis mniSvne-
vna, biperideni (2-12 mg/dR) an prociklidini (5-30 mg/ lovani Tviseba is aris, rom Sua tvinSi moTavsebuli
dR) iTvleba saukeTeso variantad rutinuli gamoye- ujredis sxeulebi Seicaven inhibitorul autorecep-
nebisTvis. es wamlebi ZiriTadad iniSneba 3-jer dReSi, torebs, romelTa stimulaciac aqveiTebs ujredebis
magram maTi naxevar-daSlis dro iZleva ufro nakle- agznebas. wamlebi, romlebic xels uwyoben sinafsur
bi sixSiriT micemis saSualebas. agznebisa da Zilis napralebSi noradrenalinisa da serotoninis donis
darRvevebis Tavidan asacileblad, kargi iqneba, Tu swraf matebas (triciklurebi da maoi-ebi), dendri-
antiqolinerguli wamali ar dainiSneba saRamos saa- tebSi noradrenalinisa da serotoninis gamoTavisu-
TebSi misaRebad. flebis gamo iribad aaqtiureben am avtoreceptorebs.
amiT mcirdeba ujredis sxeulis agzneba da sustdeba
antidepresantebi antidepresantebiT gamowveuli neirogadacemis gaa-
qtiureba.
amJamad gamoyenebuli antidepresantebi, mwvave far-
bioqimiuri da qceviTi kvlevebiT aRmoCnda, rom, Tu
makologiuri moqmedebis mixedviT, SeiZleba daiyos 3
antidepresantebiT mkurnaloba grZeldeba ramdenime
ZiriTad klasad:
dRe, noradrenalinisa da serotoninis ujredis sxeu-
w monoaminebis ukumitacebis inhibitorebi. prepara-
lebis avtoreceptorebis mgrZnobeloba qveiTdeba,
tebi, romlebic axdens noradrenalinis da/an 5-HT
anu xdeba subsensitiuri. amis Sedegad adrenerguli
ukumitacebis inhibicias (tricikluri antidepre-
da serotoninerguli neironebi Tavisufldeba inhi-
santebi, susi-ebi, noradrenalinis da serotoninis
bitoruli ukukavSirisgan da, miuxedavad noradrena-
ukumitacebis seleqciuri inhibitorebi (snui) da
linisa da serotoninis maRali sinafsuri koncentra-
noradrenalinis ukumitacebis seleqciuri inhibi-
ciisa, ujredebis sxeulis agzneba normalur dones
torebi (nusi).
ubrundeba, rac, savaraudod, damatebiT aZlierebs
w monoamin oqsidazas inhibitorebi (maoi-ebi). prepa- antidepresantebis noradrenergul da serotoniner-
ratebi, romlebic axdenen monoamin oqsidaza Seu- gul moqmedebas.
qcevad (fenelzini da tranilcipromini) an Seqcevad am monacemebis mixedviT, antidepresantebiT mkur-
(moklobemidi) deaqtivacias. nalobis klinikuri efeqti unda ukavSirdebodes no-
w 5-HT2 receptorebis antagonistebi. am preparatebs radrenalinisa da serotoninis neirogadacemis Tan-
(mianserini, mirtazepini, trazodoni) aqvs rTuli daTanobiT gaZlierebas. ukanasknel eqsperimentul
moqmedeba monoaminur meqanizmebze, magram aseve kvlevebze dayrdnobiT gamoiTqva mosazreba, rom mo-
ablokirebs 5-HT2 receptorebs. noaminebis gaaqtiureba iwvevs ujredSiga meore mesen-
mZime depresiis farTo speqtrisTvis es wamlebi jeris, mag., cikluri adenozin-monofosfatis (amf-is)
Tanabrad efeqturia. isini ZiriTadad gansxvavdebian aqtivacias, rac Tavis mxriv zrdis neironis funqcio-
arasasurveli gverdiTi moqmedebebis, toqsikurobisa nirebisa da sicocxlisunarianobisTvis aucilebeli
da fasis TvalsazrisiT (cxrili 21.7). antidepresan- neirotropuli faqtoris gamomuSavebas. aseTi mode-
tebis samive klasis savaraudo moqmedebis meqanizmi lis mixedviT, antidepresantebis efeqti gamovlinde-
ganxiluli iqneba rigrigobiT. ba uSualod sinafsebis plastikurobisa da remodeli-
rebis doneze (Manji et al., 2003).
moqmedebis meqanizmi
tricikluri antidepresantebi
ukumitacebis inhibitorebis da maoi-ebis efeqti aris
noradrenalinis da/an serotoninis funqciuri aqti- farmakologia
vobis gaZliereba. es moqmedeba SeiZleba gamoCndes triciklur antidepresantebs aqvT samrgoliani
mkurnalobis dawyebidan ramdenime saaTSi, xolo sru- struq­tura gverdze mimagrebuli jaWviT. mniSvnelo-
li antidepresiuli efeqti vlindeba ramdenime kvi- van gansxvavebas warmoadgens gverdiT jaWvSi termina-
ris Semdeg, e.i. antidepresiuli moqmedebis Sedegis luri meTilis jgufis arseboba (mesameuli amini) an
Sesafaseblad mkurnalobis dawyebidan, sul mcire, 6 ararseboba (meoreuli amini). zogadad, mesameul ami-
kviraa saWiro. nebs (mag., amitriptilins, klomipramins da imipramins)
es Seferxeba garkveulad ukavSirdeba farmakokine- meoreul aminebTan SedarebiT, aqvT ufro meti swra-
tikur faqtorebs. mag., umetesi tricikluri antide- fva serotoninis mitacebis adgilebisken da ufro me-
presantebis naxevar-daSlis periodi daaxloebiT 24 tad gamoxatuli antagonizmi alfa-1-adrenorecepto-

_ 578 _
fsiqiatriaSi gamoyenebuli medikamentebis klasifikacia

cxrili 21.7 antidepresantebis jgufebi


preparati upiratesoba uaryofiTi mxareebi

tricikluri kargadaa Seswavlili kardiotoqsikuroba*, zedmeti doza saSiSia


antidepresantebi
Terapiul dozaze xangrZlivi antiqolinerguli gverdiTi moqmedeba
seriozuli toqsikurobis ararseboba

zogierTi SemTxvevisTvis saWiro kognituri funqciobis daqveiTeba


sedaciuri efeqti

siiafe xangrZlivi gamoyenebisas wonis mateba

susi-ebi kardiotoqsikurobis ararseboba: mogvianebiTi toqsikuroba srulad Seswavlili ar aris


SedarebiTi usafrTxoeba Warbi
dozirebisas

snui ar aris antiqolinerguli gastro-intestinuli darRvevebi, seqsualuri disfunqcia

ar axlavs kognituri funqciis sawyis etapze SeiZleba Zilis da SfoTviTi simptomebis


daqveiTeba gauareseba

SedarebiT advilia efeqturi dozis wamlebis urTierTqmedebis maRali riski


micema
siZvire**

trazodoni kardiotoqsikurobis ararseboba***, Zilianoba dRis ganmavlobaSi


Warbi dozirebis SedarebiTi
usafrTxoeba

mianserini ar aris antiqolinerguli kognituri funqciis daqveiTeba

mirtazepini zogierTi SemTxvevisTvis saWiro mZime depresiis dros efeqturoba naklebadaa dadgenili
sedaciuri efeqti
siZvire

* lofepramini mniSvnelovnad gansxvavdeba Cveulebrivi tricikluri antidepresantebisgan.


** trazodonis gamoyenebisas kardiuli ariTmia Zalian iSviaTia.
*** zogierTi generikuli susi-ebi xelmisawvdomia.

rebisa da muskarinuli qolinerguli receptorebis lovnad metabolizdeba pirveli gasvlis dros Rvi-
mimarT. amdenad, mesameul aminebs klinikurad ufro ZlSi da aqtiurad ukavSirdeba cilebs. Tavisufali
metad aqvT gamoxatuli sedacia da antiqolinerguli fraqcia farTod vrceldeba sxeulis qsovilebSi. zo-
efeqti, vidre meoreul aminebs (mag., dezipramins, lo- gadad, triciklurebis naxevar-daSlis periodis ga-
fepraminsa da nortriptilins). TvaliswinebiT, ar aris aucilebeli maTi erTjeradze
tricikluri antidepresantebi iwvevs orives _ se- ufro meti sixSiriT micema.
rotoninisa da noradrenalinis, ukumitacebis inhibi- triciklurebi metabolizdeba RviZlSi hidroqsi-
cias. maT aseve aqvT antagonisturi moqmedeba sxva- laciisa da demeTilaciis gziT. sayuradReboa, rom
dasxva neirotransmiteruli receptorebis mimarTac. mesameuli amino-struqturis mqone triciklurebis
zogadad, es receptor-mablokirebeli moqmedeba demeTilacia plazmaSi zrdis meoreuli aminebis kon-
iwvevs arasasurvel gverdiT moqmedebas (cxrili 21.8). centracias. mniSvnelovani (10-40-jer) gansxvaveba aR-
Tumca, zogi avtori amtkicebs, rom ramdenime tri- moaCndaT plazmaSi tricikluri antidepresantebis
cikluri antidepresantis antagonizmi 5-HT2 recep- doneebs Soris im pirebs, romelTac hqondaT fiqsire-
torebis mimarT, maT garkveul Terapiul efeqtsac buli dozis reJimi.
ganapirobebs. miuxedavad mravali kvlevisa, triciklurebis plaz-
triciklurebs aqvT kvinidinis msgavsi membranis muri koncentraciis monitorirebis mniSvneloba dad-
mastabilizirebeli efeqti; amiT SeiZleba aixsnas genili ar aris. zogadad, myari kavSiri plazmur kon-
maTi kardiotoqsikuroba da is, rom, Warbi dozebiT centraciasa da Terapiul efeqts Soris ar arsebobs.
miRebis SemTxvevaSi gulis gamtareblobis darRvevebi miuxedavad amisa, nortriptilinis plazmur koncen-
aRiniSneba. tracias aqvs mrudxazovani kavSiri klinikur gamosa-
valTan. saukeTeso pasuxi aris 50-150 ng/ml plazmuri
farmakokinetika koncentraciisas da am cifrebze zemoT pasuxi fa-
tricikluri antidepresantebi kargad absorbirdeba qtiurad iklebs.
kuW-nawlavis traqtidan da plazmaSi pikuri koncen- amitriptiliniT mkurnalobis dros Terapiul efe-
tracia miiRweva 2-4 saaTSi. triciklurebi mniSvne- qtsa da plazmur koncentracias Soris kavSiri bun-

_ 579 _
21 medikamenturi da sxva fizikuri mkurnaloba

cxrili 21.8 tricikluri antidepresantebis cxrili 21.9 Cvenebebi tricikluri antidepre-


zogierTi arasasurveli moqmedeba santebis plazmuri monitoringisTvis
farmakologiuri arasasurveli efeqti pacientis mier daniSnulebis Sesrulebis Semowmeba
moqmedeba
toqsikuri gverdiTi efeqti dabal dozaze
muskarinuli piris simSrale, taqikardia, bun-
receptorebis blokada dovani mxedveloba, glaukoma Terapiuli dozis SemTxvevaSi (>200 mg) Terapiuli
(antiqolinerguli) efeqtis ararseboba
yabzoba, Sardvis Sekaveba, seq-
sualuri disfunqcia Tanmxlebi samedicino darRvevebi (magaliTad, epilefsia)

kognituri daqveiTeba wamlebis urTierTqmedebis albaToba

alfa-1- Zilianoba, posturuli hipo- xelmisawvdomi preparatebi


adrenoreceptorebis tenzia, seqsualuri disfunqcia
blokada xelmisawvdomi tricikluri antidepresantebia ami-
kognituri daqveiTeba triptilini, amoqsapini, klomipramini, dezipramini,
histaminis H1- Zilianoba, wonis mateba dosulepini (doTiepini), doqsepini, imipramini, lofe-
receptorebis blokada pramini, nortriptilini da trimipramini. zogierTi
membranis gulis gamtareblobis sakmaod gansxvavdeba amitriptilinisgan, amitom maT
mastabilizirebeli darRvevebi, gulis ariTmia, calke ganvixilavT.
moqmedeba epilefsiuri gulyrebi
amoqsapini aris noradrenalinis ukumitacebis se-
sxva gamonayari, SeSupeba, leikopenia,
leqciuri inhibitori, magram tricikluri antidepre-
RviZlis enzimebis inducireba
santebisTvis uCveulod iwvevs dofaminis D2 recep-
dovania, sxvadasxva kvlevaSi miTiTebulia xazovani, torebis mniSvnelovan blokadas. amoqsapinis kombini-
zogan _ mrudxazovani kavSiri da zogan ki _ kavSiris rebuli moqmedeba _ noradrenalinis neirogadacemis
ararseboba. gaZliereba da D2 receptorebis antagonizmi _ sava-
arsebobs monacemebi, rom tricikluri antidepre- raudos xdis mis gamoyenebas depresiuli fsiqozis
santebis maRali done sisxlSi maRali albaTobiT uka- dros, radgan xSirad aseT SemTxvevebSi saWiro xde-
vSirdeba toqsikur gverdiT moqmedebas: deliriums, ba antidepresantisa da antifsiqozuris kombinireba.
gulyrebs, gulis ariTmias. am tipis gverdiTi moqme- erTi preparatis daniSvna kombinirebuli farmakolo-
debis riski minimaluria, Tu tricikluri antidepre- giuri efeqtis misaRebad zRudavs misi gamoweris mo-
santis plazmuri koncentracia 300 ng/ml-ze dabalia qnilobas. amasTan, mosalodnelia rom, amoqsapinis D2
(Burke and Preskorn, 1999). pacientTa mcire nawils, ro- receptorebis mablokirebelma moqmedebam gamoiwvios
melTa organizmSic wamlis metabolizmi Senelebulia, eqstrapiramiduli darRvevebi da hiperprolaqtine-
SeiZleba aReniSnos triciklurebis plazmuri koncen- mia.
traciis momateba rutinul klinikur dozazec. klomipramini triciklurebidan serotoninis uku-
zogadad, tricikluri antidepresantebiT mkur- mitacebis yvelaze Zlieri inhibitoria, magram misi
nalobisas, plazmuri koncentraciis monitoringi meoradi aminis metaboliti, desmeTilklomipramini,
mkurnalobis marTvisTvis saWiroa, magram SezRuduli aris noradrenalinis ukumitacebis efeqturi inhibi-
mniSvnelobisaa (cxrili 21.9). plazmuri monitoringi tori. depresiuli pacientebis kvleva aCvenebs, rom
SeiZleba gamogvadges Sesabamisobis Sesafaseblad, klomipraminis antidepresiuli efeqti aWarbebs susi-
gansakuTrebiT im pacientebis mkurnalobisas, romle- ebis, citalopramisa da paroqsetinis antidepresiul
bTanac efeqtis miRweva ver xerxdeba triciklurebis moqmedebas (daniis universitetis antidepresantebis
adekvaturi doziT miRebisas, kerZod, 200 mg/dR-ze Semswavleli jgufi, 1990). sxva tricikluri antide-
zemoT. presantebisgan gansxvavebiT, klomipramini gamoiyene-
plazmuri koncentraciis gansazRvra saWiroa Tanmx- ba obsesiur-kompulsuri aSlilobebis drosac (miu-
lebi samedicino mdgomareobebis dros, gansakuTre- xedavad mZime depresiuli aSlilobis arseboba-arase-
biT wamlebis urTierTqmedebis albaTobis SemTxveva- bobisa).
Si. mag., gulyrebis mqone pacientis triciklurebis lofepramini aris mesameuli amini, romelic meta-
plazmuri done unda imyofebodes Terapiul sazR- bolizdeba dezipraminad, magram lofepraminiT mkur-
vrebSi, radgan triciklurebi aqveiTebs gulyrebis nalobisas dezipraminis done imdenad dabalia, rom
zRurbls. antikonvulsantebTan erTad daniSvnisas, Terapiul efeqtze gavlenas, savaraudod, ver axdens.
maTi farmakokinetikuri Taviseburebebidan gamomdi- lofepramini noradrenalinis ukumitacebis seleq-
nare, triciklurebis plazmuri done SeiZleba gai- ciuri inhibitoria da, amitriptilinTan SedarebiT,
zardos an Semcirdes. naklebad aqvs antiqolinerguli da antihistaminuri

_ 580 _
fsiqiatriaSi gamoyenebuli medikamentebis klasifikacia
Tvisebebi. lofepramins sxva triciklur antidepre- linis da sxva sedaciuri preparatebis gamoyenebis
santebTan Sedarebisas aRmoaCnda Tanabari antidepre- dros; insomnia _ dezipraminiTa da lofepraminiT
siuli efeqti (Anderson, 1999). mkurnalobis dros; mwvave organuli sindromi; bi-
lofepraminis yvelaze mniSvnelovani Tviseba is polaruli aSlilobis mqone pacientebSi _ maniis
aris, rom sxva Cveulebrivi tricikluri antidepre- gamowveva.
santebisgan gansxvavebiT, is ar aris kardiotoqsikuri w kardiovaskuluri. xSiria taqikardia da hipotenzia.
Warbi doziT miRebisas. es niSnavs, rom lofepraminis eleqtrokardiogramaze xSiria PR da QT interva-
daniSvna kardiovaskuluri daavadebis mqone paciente- lebis gaxangrZliveba, ST segmentis depresia da
bisTvis SedarebiT ufro usafrTxoa sxva triciklu- T-talRis gabrtyeleba. zogjer _ ventrikuluri
rebTan SedarebiT, Tumca, sifrTxilis dacva mainc ariTmia da gulis blokada, ufro metad manamde ar-
rekomendebulia. aRwerilia hepatitis SemTxvevebi, sebuli gulis daavadebis SemTxvevebSi.
rac lofepraminis gamoyenebas axlavs, Tumca, dau-
w nevrologiuri. mcire amplitudis tremori (xSirad),
zustebelia, sxva triciklurebTan SedarebiT, ramde-
diskoordinacia, Tavis tkivili, kunTebis krampebi
nad maRalia amis sixSire.
(mtkivneuli uneblie kunTovani spazmebi), midrekil
maprotilini miiCneva kvadriciklur antidepresan-
pacientebSi epilefsiuri gulyrebi, iSviaTad _ pe-
tad, radgan tricikluri birTvi Canacvlebulia eTi-
riferiuli neiropaTia.
lenis xidiT Sua rgolSi. is, dReisTvis arsebul tri-
ciklurebs Soris, noradrenalinis ukumitacebis yve- w sxva. kanze alergiuli gamonayari, qolestazuri
laze Zlieri seleqciuri inhibitoria. aqvs zomieri siyviTle da, iSviaTad, agranulocitozi; aseve, xSi-
antihistaminuri Tviseba, magram imipraminze naklebi ria wonis mateba da seqsualuri disfunqcia.
antiqolinerguli efeqti. ar aris dadgenili, Tu de- w moxsnis efeqti. tricikluri antidepresantebi unda
presiis romel SemTxvevebSia maprotilini placeboze moixsnas SeZlebisdagvarad nela. uecar moxsnas Sei-
metad efeqturi, magram triciklurebis SedarebiT Zleba mohyves gulisreva, SfoTva, ofldena, gas-
kvlevebSi misi Terapiuli moqmedeba maTi ekvivalen- tro-intestinuri simptomebi da insomnia.
turi aRmoCnda.
toqsikuri efeqti
maprotilinis gamoyeneba 200 mg-ze maRali doziT
ukavSirdeba gulyrebis ufro maRal sixSires, vidre Warbi dozis SemTxvevaSi tricikluri antidepresan-
es Cveulebrivi triciklurebis SemTxvevaSia. amitom tebi iwvevs sakmaod seriozul garTulebebs, rac ga-
rekomendebuli dozaa 75-150 mg/dR da daniSvna sxva daudebel hospitalur mkurnalobas moiTxovs. mniSv-
iseT wamlebTan erTad, romlebic amcireben gulyre- nelovania, rom fsiqiatrma icodes dozis gadaWarbe-
bis zRurbls, mag., fenoTiazinebTan, da isic didi si- bis ZiriTadi niSnebi.
frTxiliT. maprotilini gulze moqmedebs iseve, ro- kardio-vaskulur efeqts miekuTvneba parkuWova-
gorc sxva Cveulebrivi triciklurebi da misi dozis ni fibrilacia, gulis gamtareblobis darRvevebi da
gadaWarbeba, sul cota, sxva triciklurebis msgavsad, dabali arteriuli wneva. guliscemis sixSire SeiZle-
toqsikuria. ba iyos momatebuli an daqveiTebuli da, ZiriTadad,
damokidebulia gamtareblobis darRvevis xarisxze.
tricikluri antidepresantebis arasasurveli moq- respiraciuli efeqti vlindeba sunTqvis daTrgunviT,
medeba rac, Tavis mxriv, zrdis kardialuri garTulebebis
aseTi moqmedeba bevria da mniSvnelovani (ix. cxrili albaTobas; SeiZleba ganviTardes aspiraciuli pnev-
21.8): monia.
w avtonomiuri. piris simSrale, akomodaciis moSla, centraluri nervuli sistemis garTulebebi moi-
Sardvis garTuleba SekavebiT, yabzoba, iSviaTad cavs SfoTvas, krampebs, konvulsiebs, halucinaciebs,
garTulebuli gauvalobiT, posturuli hipotenzia, deliriums da komas. parasimpaTikuri efeqtebidan
taqikardia da Warbi oflianoba. Sardis Sekaveba, mosalodnelia piris simSrale, gugebis gafarToeba,
gansakuTrebiT xandazmul mamakacebSi, romlebsac bundovani mxedveloba, Sardis Sekaveba da pireqsia.
aReniSnebaT prostatis hiperplazia da glaukomis pacientebis umetesobas mxolod mxardamWeri zrunva
gauareseba, iTvleba yvelaze seriozul gverdiT esaWiroeba, Tumca, mniSvnelovania kardiuli niSnebis
moqmedebad. yvelaze xSiria piris simSrale da ako- monitoringi, xolo ariTmia saWiroebs intensiuri
modaciis problemebi. Terapiis ganyofilebaSi gadaudebel mkurnalobas.
nortriptilins da lofepramini aqvs SedarebiT tricikluri antidepresantebi didxans rCeba kuW-
naklebi antiqolinerguli gverdiTi moqmedeba. Si, amitom ar aris azrs moklebuli kuWis amorecxva
Warbi doziT miRebidan ramdenime saaTis Semdegac. es
w fsiqikuri. daRliloba da Zilianoba _ amitripti-
procedura ise unda Catardes, rom ar moxdes kuWis

_ 581 _
21 medikamenturi da sxva fizikuri mkurnaloba
SigTavsis aspiracia. saWiroebis SemTxvevaSi, kuWis w triciklurebis noradrenalinis ukumitacebis blo­
amorecxvis dawyebamde unda Caidgas manJetiani endo- kirebis unari iwvevs hipertenzias noradrenalinisa
traqealuri mili. da adrenalinis sistematurad miRebis SemTxvevaSi.
w triciklurebi ar unda dainiSnos anti-ariTmiul
antidepresantebi da gulis daavadeba
wamlebTan erTad, kerZod, amiodaronTan.
tricikluri wamlebis kardiovaskuluri gverdiTi
w triciklurebis plazmuri done SeiZleba gaizar-
moqmedebis safuZvelze, razec zemoT iyo saubari da
dos sxvadasxva wamliT, maT Soris cimetidiniT,
rac ukavSirdeba am wamlebis Warbi doziT gamowveul
natriumis valproatiT, kalci-blokatorebiT da
toqsikur efeqts, gaCnda varaudi, rom tricikluri
susi-ebiT. triciklurebma SeiZleba gaaZlieros
antidepresantebi gulis daavadebis mqone paciente-
varfarinis moqmedeba. triciklurebis maoi-ebTan
bisTvis saxifaToa. marTlac, gulis daavadebebis Se-
urTierTqmedeba ganxilulia qvemoT.
mTxvevaSi tricikluri antidepresantebiT mkurnalo-
bisas maRalia orTostatikuli hipotenziisa da gu- ukuCvenebebi
lis blokadis ganviTarebis riski.
ukuCvenebebia: agranulocitozi, RviZlis mZime dazia-
gulis daavadebis mqone pacientebisTvis ufro usa-
neba, glaukoma, prostatis hipertrofia da seriozu-
frTxodaa miCneuli zogierTi axali antidepresanti,
li kardio-vaskuluri daavadeba. sifrTxilis gamoCe-
kerZod, susi-ebi. amitom ar aris mizanSewonili kar-
naa saWiro epilefsiis mqone pacientebisa da moxuce-
diuli klinikuri da eleqtrografiuli niSnebis ar-
bis SemTxvevaSi.
sebobisas tricikluri antidepresantebis gamoyeneba.
ukanasknelma epidemiologiurma kvlevam aCvena, rom tricikluri antidepresantebis klinikuri
miokardiumis infarqtis riski ufro maRalia trici- gamoyeneba
klurebis gamoyenebis dros, vidre susi-ebiT mkurna-
triciklurebis gamoyenebisas unda gavixsenoT Zve­
lobisas da SedarebiTma riskma 2.2 Seadgina (95% CI
li gamoTqma: saukeTeso variantia, kargad icode
1.2-3.8) (Cohen et al., 2000). arsebobs mosazreba, rom
mxolod ramdenime wamali da isini gamoiyeno. albaT,
susi-ebis kardioproteqtuli efeqti SesaZloa gan-
marTlac, sakmarisia, kargad icnobde erT sedaciur
pirobebuli iyos maT mier Trombocitebis aqtivobis
preparats (mag., amitriptilins) da erT nakleb seda-
daqveiTebiT (Sauer et al., 2003).
ciurs (mag., nortriptilins). sxva triciklurebi ki
antidepresantebi da epilefsia unda SemoinaxoT gansakuTrebuli SemTxvevebisTvis;
mag., lofepraminis daniSvna SeiZleba im paciente-
antidepresantebis didi nawili amcirebs gulyrebis
bisTvis, romlebTanac arsebobs dozis gadaWarbebis
ganviTarebis zRurbls, rac epilefsiisa da gulyre-
riski, xolo klomipraminis _ roca depresiuli aSli-
bisadmi midrekil pacientebSi zrdis epilefsiuri
loba dakavSirebulia obsesiur daavadebasTan.
Setevebis ganviTarebis risks. zogadad iTvleba, rom
mag. gamodgeba amitriptilinis daniSvna. dasawyisSi
susi-ebi da trazodoni, aseve, mao-s inhibitorebic,
pacients unda ganemartos, rom miuxedavad gverdiTi
triciklurebTan SedarebiT, naklebad zrdis krun-
moqmedebebis adreul etapzeve gamovlenisa, guneb-
CxviT mzaobas.
ganwyobis gaumjobesebis Terapiuli efeqti Cndeba
sxva garTuleba, romelic SeiZleba gamoiwvios anti-
mogvianebiT, erTi an ramdenime kviris Semdeg da ami-
depresantebma, aris antikonvulsantebze farmakoki-
tomac wamlis miReba unda gagrZeldes. ukeTesobis
netikuri urTierTqmedeba; mag., susi-ebs SeuZlia ga-
adreuli niSani SeiZleba iyos Zilis gaumjobeseba da
zardos karbamazepinis done, xolo valproats Seu-
daZabulobis Semcireba. pacients aucileblad unda
Zlia gazardos triciklurebis koncentracia. anti-
ganemartos, Tu ra SeiZleba iyos yvelaze xSiri gver-
konvulsantTan erTad antidepresantis daniSvnamde
diTi movlena, radgan informirebuli pacienti ume-
sasurvelia, gadamowmdes savaraudo urTierTqmedeba
tes SemTxvevaSi wamlis miRebas ar wyvets.
britanul erovnul farmacevtul cnobarSi (ix. cxri-
Cveulebriv, mkurnaloba iwyeba amitriptilinis daba-
li 21.11).
li doziT da mateba xdeba TandaTanobiT, radgan aseTi
sxva wamlebTan urTierTqmedeba midgomiT gverdiTi moqmedeba ufro msubuqia da pacien-
tic kargad egueba. sawyisi doza damokidebulia pacien-
w tricikluri antidepresantebi avlens antagonizms
tis asakze, wonaze, fizikur mdgomareobaze da trici-
alfa-2 adrenoreceptorebis agonistebis, mag.,
klurebis miRebis warsul gamocdilebaze. marTebulad
klonidinis hipotenziuri efeqtis mimarT, Tumca,
iTvleba 25-50 mg/dR _ ambulatoriuli pacientisTvis
SesaZloa maTi usafrTxo kombinireba TiazidebTan
da 50-75 mg/dR _ stacionarulisTvis. sruli doza Sei-
da angiotenzin-gardamqmneli fermentis (ACE) inhi-
Zleba daeniSnos Ramis Zilamde 1-2 saaTiT adre, radgan
bitorebTan.
wamlis sedaciuri efeqti aumjobesebs Zils.

_ 582 _
fsiqiatriaSi gamoyenebuli medikamentebis klasifikacia
mkurnalobis dawyebidan pirveli kvirebis ganma- Semcirdes damakmayofilebel tolerantul donemde.
vlobaSi, rodesac mkurnalobis reJimis dacvisTvis Zneli dasadgenia, rodis unda moixsnas antidepre-
mniSvnelovania pacientis mxardaWera da waxaliseba, santi, radgan zog pacients aReniSneba rekurentu-
aucilebelia misi mdgomareobis xSirad gadamowmeba. li depresiuli aSliloba. aseT SemTxvevaSi saWiroa
klinicists, ukve mkurnalobis adreul etapze, Seu- xangrZlivi profilaqtikuri mkurnaloba. rac ufro
Zlia gamoavlinos mdgomareobis gaumjobesebis niS- metia epizodebis raodenoba, miT maRalia recidivis
nebi, risi ganxilvac pacientTan erTad dadebiTad riski. mdgomareobis gamwvavebis klinikuri an bioqi-
imoqmedebs mkurnalobis gagrZelebis motivaciaze. miuri prediqtorebi jerjerobiT ar aris sakmarisad
amitriptilinis samizne dozaa daaxloebiT 125 mg/dR Seswavlili.
an meti. monitoringisa da gamxnevebis fonze am dozis
serotoninis ukumitacebis seleqciuri
miRweva SesaZlebelia 2-4 kviraSi. mZime depresiebis
inhibitorebi (susi-ebi)
ambulatoriulad mkurnalobis SemTxvevaSi, Tu am
preparats ufro dabali doziT viyenebT, misi efe- farmakologiuri Tvisebebi
qturoba sakamaToa (Furukawa et al., 2002). klinikuri mniSvnelobis 6 susi _ citaloprami, esci-
zog SemTxvevaSi gverdiTi moqmedeba zRudavs dozis taloprami, fluoqsetini, fluvoqsamini, paroqsetini
momatebis SesaZleblobas, magram, Tu aris klinikuri da sertralini _ xelmisawvdomia britaneTSi. susi-ebi
gaumjobeseba, SeiZleba morgeba dabal dozazec. sa- struqturulad gansxvavebuli jgufia, magram yoveli
erTod, gverdiTi moqmedeba Zlieri ar aris da mas pa- maTgani axdens serotoninis amorCeviT da Zlier uku-
cienti advilad egueba. Tuki gaumjobeseba ar aris an mitacebis inhibicias. arc erTi ar moqmedebs nora-
umniSvneloa, rekomendebulia amitriptilinis gagr- drenalinis receptorebze. Tanamedrove monacemebis
Zeleba maqsimaluri tolerantuli doziT _ 4 kvira, mixedviT varaudoben, rom maT aqvT sxva monoaminuri
da araefeqturobis sakiTxis amis Semdeg gadawyveta. neirotrasmiterebis receptorebze msubuqi zemoqme-
zogjer Terapiuli moqmedeba mxolod maRali do- debis unari.
zebiT mkurnalobisas aRiniSneba (300 mg/dR-mde). aseT
SemTxvevaSi frTxilad unda davakvirdeT, Tu ramde- farmakokinetika
nad asatania gverdiTi efeqtebi. Tu vumatebT 225 mg/ zogadad, susi-ebi nela absorbirdeba da plazmuri
dR dozaze mets, yoveli momatebis win aucilebelia koncentraciis piki miiRweva 4-8 saaTSi, Tumca cita-
plazmaSi triciklurebis donisa da eleqtrokardio- loprami da escitaloprami ufro swrafad absorbir-
grafiuli monitoringi. deba. citalopramis, escitalopramis, fluvoqsaminis,
plazmuri koncentraciis interpretacia unda gakeT- paroqsetinis da sertralinis naxevrad daSlis perio-
des pacientis klinikuri mdgomareobis gaTvaliswine- di aris 20-30 sT, xolo fluoqsetinis _ 48-72 saa-
biT, magram, saerTod, 450 ng/ml-ze maRali done ufro Ti. susi-ebis pirveladi metabolizeba xdeba RviZlSi.
xSirad ukavSirdeba mZime intoqsikaciur reaqcias. fluoqsetini metabolizdeba norfluoqsetinad, ro-
Tanmxlebi samedicino mdgomareobebis dros zeda zR- melic aseve serotoninis mitacebis blokatoria da
vrad miiCneva 300 ng/ml (Burke and Preskorn, 1999). misi naxevardaSlis dro 7-9 dRea. sertralini gardai-
ekg-ze mniSvnelovania gamtareblobis nebismieri qmneba desmeTilsertralinad, romlis naxevrad daS-
problema, mag., QT-intervalis gaxangrZliveba, ro- lis periodi 2-3 dRea da 5-10-jer naklebi siZlieris
melime fexis blokada an ariTmia. amitriptilinis serotoninis ukumitacebis inhibitoria, vidre sawyisi
naxevar-daSlis drois gamo, yoveli dozis momatebis sertralini. mkurnalobis efeqturobaze desmeTil-
Semdeg, plazmaSi stabiluri donis miRwevas sWirdeba sertralinis gavlena gaurkvevelia.
1 kvira. Tu pacientis mdgomareoba ar umjobesdeba,
an dozasTan Segueba ver xdeba, an maRal dozazec Te- susi-ebis efeqturoba depresiis dros
rapiuli efeqti ver miiReba, unda ganvixiloT sxva mravali kvlevaa Catarebuli susi-ebis placebosTan
mkurnalobis sakiTxi. zogierTi SesaZlo strategia da triciklurebTan Sesadareblad. susi-ebs aSkarad
mocemulia me-11 TavSi, romelic guneb-ganwyobis aS- placeboze upiratesi da triciklurebis Tanabari
lilobas eZRvneba. efeqti aqvT didi depresiis mkurnalobisas (Anderson,
1999). SedarebiTi kvlevebis umetesobaSi dakvirveba
SemanarCunebeli doza da profilaqtika zomieri depresiis mqone ambulatoriul pacientebze
Tu amitriptilinis efeqti TvalsaCinoa, misi miRe- warmoebda. ufro mZime, stacionarul depresiul pa-
ba unda gagrZeldes sul mcire 6 Tvis ganmavlobaSi, cientebTan susi-ebi Cveulebriv triciklur antide-
radgan aseT SemTxvevaSi mniSvnelovnadaa Semcirebuli presantebTan SedarebiT, naklebad efeqturi aRmoCn-
recidivis riski. sasurvelia imave dozis SenarCuneba, da, (Anderson, 1999).
magram, Tu Tavs iCens gverdiTi movlenebi, doza unda

_ 583 _
21 medikamenturi da sxva fizikuri mkurnaloba

susi-ebis gverdiTi efeqti


boqsi 21.4 suicidis sixSire antidep­re­
susi-ebis gverdiTi efeqti mniSvnelovnad gansxvavde- santebis gamoyenebisas sakvlev jgufSi
ba tricikluri antidepresantebis moqmedebebisgan.
mkurnaloba placebo susi-ebi sxva*
susi-ebi triciklur antidepresantebTan SedarebiT
nakleb kardiotoqsikurebi arian da maRali dozebiT pacientebis 4895 26109 17272
raodenoba
miRebisas meti usafrTxoeba axasiaTebT (Tumca, cita-
lopramis usafrTxoebis profili damatebiT kvleve- suicidi 5 38 34

bs saWiroebs). susi-ebs ar aqvT antiqolinerguli da suicidis % 0.10 0.15 0.20


sedaciuri moqmedeba. gverdiTi moqmedebebi SeiZleba 95% CI intervali 0.01-0.19 0.10-0.20 0.09-0.27
daiyos Semdegnairad (cxrili 21.10):
* tricikluri antidepresantebi sxva antidepresantebTan
w gastro-intestinuli. gulisreva aReniSneba pacien- erTad, maT Soris: bupropioni, mianserini, mirtazapini,
tebis daaxloebiT 20%-s da igi TandaTanobiT gai- nefazodoni, trazodoni da venlafaqsini.
(Khan, 2003)
vlis; dispepsia, Seberiloba da diarea; paroqsetinis
garda susi-ebi, Cveulebriv, ar iwvevs wonis matebas. drekili pacientebis SemTxvevaSi moaxdinon saxi-
w neirofsiqiatriuli. insomia, somnolencia _ dRis faTo qcevis provocireba. ambulatoriul pacien-
saaTebSi; SfoTva, tremori, mousvenroba, gaRiziane- tebze Catarebuli ukanaskneli epidemiologiuri
badoba da Tavis tkivili. susi-ebs aseve ukavSirdeba kvlevis Tanaxmad, suiciduri qcevisa Tu ganxorcie-
gulyrebi da mania, magram TiTqos triciklurebze lebuli suicidis sixSire susi-ebisa da triciklu-
ufro iSviaTad. amis sapirispirod, iseTi eqstra- rebis miRebis dros erTnairi iyo (Jick et al., 2004).
piramiduli gverdiTi moqmedebebi, rogorebicaa sayuradReboa, rom suicidis mcdeloba 4-jer metia
parkinsonizmi da akaTizia ufro xSiria susi-ebiT, nebismieri antidepresantis dawyebidan pirveli 9
vidre triciklurebiT mkurnalobisas. kerZod, pa- dRis ganmavlobaSi, vidre mogvianebiT (>90 dRe). am
roqsetiniT mkurnalobis dasawyisSi SeiZleba gamo- momatebuli riskis periodSi ganxorcielebuli sui-
vlindes mwvave distonia. cidis raodenoba (miuxedavad maTi mcire ricxvisa)
w sxva. susi-ebiT mkurnalobisas xSiria seqsualuri 40-jer aRemateba SemdgomSi Cadenil TviTmkvlelo-
disfunqcia, eakulaciis Seferxeba da anorgazmia. baTa ricxvs (Jick, 2004).
aRwerilia oflianoba da piris simSralec. kar- amas SeiZleba ramdenime axsna hqondes. mag., depre-
dio-vaskuluri gverdiTi moqmedeba iSviaTia, ma- siuli pacientebi yvelaze mZime periodSi akiTxaven
gram SeiZleba iyos pulsis garkveuli Seneleba da eqims da iwyeben mkurnalobas. aseve, es SesaZloa asaxa-
aRwerilia posturuli hipotenziis SemTxvevebic. vdes tradiciul mosazrebas, rom antidepresantebiT
fluoqsetins SeiZleba axldes kanze gamonayari da, mkurnalobis sawyis etapze motoruli gaaqtiureba
ufro iSviaTad, generalizebuli alergiuli reaq- win uswrebs guneb-ganwyobis gaumjobesebas. nebismier
cia arTritiT. susi-ebi, antidiurezuli hormonis SemTxvevaSi, rogorc ar unda avxsnaT es fenomeni, an-
sekreciis darRvevis gamo, zogjer (gansakuTrebiT tidepresiuli mkurnalobis dawyebis Semdeg pacienti
moxucebSi), hiponatriemias iwveven. tricikluri an- saWiroebs mudmiv meTvalyureobas.
tidepresantebis msgavsad, SeiZleba moxdes RviZlis mozardebTan dakavSirebiT, arsebobs mtkicebule-
fermentebis momateba, magram es Seqcevadia da wa- ba, rom am asakobriv jgufSi, zogi susi-s gamoyeneba,
mlis SewyvetasTan erTad gaivlis. susi-ebma SeiZ- placebosTan SedarebiT, zrdis suicidis saSiSroebas
leba gazardon kuW-nawlavis traqtis zeda nawilis (Ryan, 2005).
sisxldenis riski, gansakuTrebiT arasteroiduli
anTebis sawinaaRmdego wamlebTan kombinirebisas. cxrili 21.10 susi-ebis gverdiTi moqmedeba
w suiciduri qceva. susi-ebiT gamowveuli suicidu- gastro- xSiria: gulisreva, madis daqveiTeba,
ri qcevisa da agresiis Sesaxeb monacemebi Semdgom intenstinuri piris simSrale, diarea, yabzoba,
traqti dispefsia
dazustebas saWiroeben. susi-ebis kontrolireba- iSviaTia: Rebineba, wonis daqveiTeba
di kvlevebis meta-analizma suiciduri azrebisa da
centraluri xSiria: Tavis tkivili, insomnia,
suiciduri moqmedebebis riskis mniSvnelovani zrda nervuli Tavbrusxveva, SfoTva, daRliloba,
placebosTan an triciklur antidepresantebTan Se- sistema tremori, somnolencia
iSviaTia: eqstrapiramiduli reaqcia,
darebiT ar daadastura (Khan et al., 2003; aseve, ix. gulyrebi, mania
Semdegi saiti: http://www.mhra.gov.uk/news/2004/SSRIfi-
sxva xSiria: oflianoba, anorgazmia,
nal.pdf). sxva antidepresantebis msgavsad, susi-ebmac iSviaTia: gamonayari, faringiti,
mkurnalobis adreul etapze SeiZleba gamoiwvion dispnoe, Sratismieri daavadeba,
hiponatriemia, alopecia
SfoTva da mousvenroba, xolo suicidisadmi mi-

_ 584 _
fsiqiatriaSi gamoyenebuli medikamentebis klasifikacia

cxrili 21.11 susi-ebiT citoqrom-450-is inhibicia


CYP1A2 CYP2D6 CYP2C9 CYP2C19 CYP3A4

fluvoqsamini (+++) fluoqsetini (+++) fluoqsetini (+++) fluvoqsamini (+++) fluvoqsamini (++)
inhibitorebi

duloqsetini (+) paroqsetini (+++) fluvoqsamini (+++) fluoqsetini (++) fluoqsetini (+)

duloqsetini (++) venlafaqsini (+)

sertralini (+)

olanzapini tricikluri varfarini tricikluri karbamazepini


antidepresantebi antidepresantebi
zogi nivTiereba (izrdeba
plazmuri koncentracia)

klozapini tolbutamidi benzodiazepinebi

haloperidoli venlafaqsini fenitoini diazepami kvetiapini

tricikluri anti- haloperidoli propranololi klozapini


depresantebi
Tioridazini omeprazoli

Teofilini risperidoni

Klozapini

olanzapini

inhibicia: +++ Zlieri, ++ zomieri, + msubuqi

sxva wamlebTan urTierTqmedeba Tebeli citalopramisTvis, escitalopramisa da ser-


farmakodinamikuri urTierTqmedeba. yvelaze saxifa- tralinisTvis.
To urTierTgavlena aRiniSneba susi-ebisa da maoi- susi-ebis klinikuri gamoyeneba depresiis dros
ebis erTdrouli gamoyenebisas, roca vlindeba se-
ambulatoriul praqtikaSi susi-ebma Caanacvla tri-
rotoniniT intoqsikaciis sindromi (`serotoninuli
cikluri antidepresantebi, radgan maT ukeTesi am-
sindromi~), romelsac axasiaTebs SfoTva, hiperpireq-
tanoba da gaadvilebuli dozireba axasiaTebT. kli-
sia, rigidoba, mioklonia, koma da, mZime SemTxvevebSi,
nikuri kvlevebis mixedviT, susi-ebis gverdiTi moqme-
letaloba (ufro dawvrilebiTi informacia mocemu-
debis gamo wamlis Sewyvetis SemTxvevebi mniSvnelov-
lia maoi-ebis nawilSi).
nad dabalia triciklurebTan SedarebiT. rutinul
sxva wamlebi, romlebic iwveven Tavis tvinSi sero-
klinikur praqtikaSi es gansxvaveba, SesaZloa, kidev
toninis momatebas, susi-ebTan erTad sifrTxiliT
ufro didi iyos (Anderson, 1999).
unda davniSnoT (mag., liTiumi da triptofani), vi-
xarjTefeqturobis ekonomikuri analizis monace-
naidan aman SeiZleba gamoiwvios fsiqikuri statusis
mebiT, susi-ebis triciklurebTan Sedarebis Sedegebi
cvlileba, mioklonusi da gulyrebi. serotoninis
urTierTgamomricxavi iyo, magram susi-ebis jeneriu-
toqsikuroba SeiZleba gamovlindes susi-ebis kombi-
li formebis gamoyenebisas medikamentis fasi nakle-
nirebiT 5-HT receptorebis iseT agonistebTan, ro-
bad mniSvnelovania. miuxedavad amisa, triciklurebi
goricaa sumatriptani.
ZiriTad samkurnalo saSualebad rCeba, maSin, roca
antifsiqozur preparatebTan erTad gamoyenebi-
axal preparatebze Terapiuli pasuxi ar miiReba. me-
sas susi-ebma SeiZleba gamoiwvion eqstrapiramidu-
taanaliziT dadginda, rom dRemde yvelaze efeqturi
li darRvevebis provocireba, rac nawilobriv far-
xelmisawvdomi antidepresanti aris Sesabamisi doze-
makokinetikuri urTierTqmedebiTaa ganpirobebuli,
biT gamoyenebuli amitriptilini (Barbui and Hotopf,
vinaidan susi-ebi zrdis zogierTi antifsiqozuris
2001). arsebobs iseTi klinikuri situaciebi, roca
plazmur koncentracias (ix. qvemoT).
susi-ebiT mkurnaloba pirdapir Cvenebas warmoadgens.
farmakokinetikuri urTierTqmedeba. susi-ebma Sei-
Zleba moaxdinon RviZlis fermentis _ citoqrom-P- boqsi 21.5 depresiis dros susi-ebiT
450-is, inhibicia da Seamciron sxva wamlebis meta- mkurnalobis Cvenebebi
bolizmi anu gazardon maTi plazmuri koncentracia
w Tanmxlebi gulis daavadeba
(cxrili 21.11). SemTxvevebi, rodesac klinikurad
w antiqolinerguli efeqtis autanloba
mniSvnelovani reaqciebia aRwerili, moicavs trici- w dozis gadaWarbebis riski
klur antidepresantebs, antifsiqozur preparatebs, w wonaSi mateba
mag., klozapinsa da risperidons, antikonvulsantebsa w arasasurveli sedacia
da varfarins; aseTi moqmedeba naklebadaa damaxasia- w depresia da obsesiur-kompulsuri aSliloba

_ 585 _
21 medikamenturi da sxva fizikuri mkurnaloba

cxrili 21.12 susi-ebs Soris gansxvaveba


wamali farmakokinetikuri moxsnis sindromi sxva
urTierTqmedebis riski*

citaloprami dabali xSiri ar aris naklebad usafrTxoa Warbi


doza

escitaloprami dabali mcire monacemebia citalopramis izomeri

fluoqsetini maRali iSviaTia SfoTvis maRali riski,


moqmedebis neli dawyeba

fluvoqsamini maRali xSiria Segueba SedarebiT naklebad


xdeba

paroqsetini maRali xSiria mkurnalobis adreul


etapze mwvave distonia

sertralini zomieri xSiria SeiZleba iyos


dofaminerguli efeqti

* efuZneba ferment citoqrom-P-450-is inhibicias (ix. cxrili 21.11).

maTi CamonaTvali mocemulia boqsSi 21.5-Si. msgavsi efeqti SeiZleba gaCndes da rom es ar niSnavs
miuxedavad imisa, rom susi-ebi mniSvnelovnad ar depresiis gauaresebas. mkurnalobis gagrZelebis Se-
gansxvavdeba erTmaneTisgan efeqturobis Tvalsazri- mTxvevaSi SfoTva da agzneba mcirdeba, magram benzodia-
siT, garkveuli klinikuri sxvaoba maT Soris mainc Sei- zepinebis xanmokle gamoyeneba SeiZleba efeqturi iyos,
niSneba, rac specialur ganxilvas saWiroebs (Edwards gansakuTrebiT Zilis darRvevebis dros. trazodonis
and Anderson, 1999) (cxrili 21.12). fluvoqsamins ufro mcire doza (50-150mg) aumjobesebs Zils, magram aseTi
xSirad anebeben Tavs, risi savaraudo mizezic naklebi kombinaciis iSviaT SemTxvevebSi SeiZleba ganviTardes
amtanoba unda iyos. fluoqsetins axasiaTebs yvelaze serotoninuli sindromi (Mir and Taylor, 1999).
metad gamoxatuli gamaaqtiurebeli moqmedeba da aqvs tricikluri antidepresantebiT mkurnalobis msga-
gansxvavebuli farmakokinetikuri profili xangrZli- vsad, Tu pacientis mdgomareoba kargad emorCileba
vmoqmedi metabolitis mxriv, romlis naxevrad daSlis susi-ebs, ramdenime TviT mkurnalobis gagrZeleba
periodi daaxloebiT 1 kviraa. amitom sxva wamalze recidivis risks amcirebs. amasTan, placebo-kontro-
arasasurveli gavlena SeiZleba gamovlindes fluo- lirebadi kvleviT dadginda, rom susi-ebi efeqturia
qsetinis Sewyvetidan ramdenime kviris Semdegac. mag., ganmeorebadi depresiuli epizodebis profilaqti-
fluoqsetinis Sewyvetidan maoi-ebis daniSvnamde, sul kisTvis. susi-ebi ar unda moixsnas swrafad, radgan
mcire, 5 kvira unda gavides. meores mxriv, fluoq- SeiZleba ganviTardes reaqcia moxsnaze insomniis, gu-
setinis plazmuri koncentraciis daqveiTebis aseTi lisrevis, SfoTvisa da Tavbrusxvevis saxiT, gansaku-
neli tempi ganapirobebs susi-ebSi yvelaze naklebad TrebiT paroqsetinis SemTxvevaSi (informacia anti-
gamoxatul moxsnis sindroms. escitaloprami cita- depresantebis moxsnis Sesaxeb ix. Haddad et al., 2004).
lopramis aqtiuri izomeria da iTvleba ufro aqtiu- susi-ebis Txevadi preparatebi aiolebs nel moxsnas.
rad, vidre sawyisi nivTiereba. dReisTvis am mosazre-
bas sakmarisi mtkicebuleba ar gaaCnia. monoamin oqsidazas inhibitorebi (maoi-ebi)
depresiuli aSlilobis mkurnalobis dros susi- maoi-ebi aRmoaCines triciklur antidepresantebam-
ebisTvis ufro advilia dozis SerCeva, vidre trici- de, magram maT naklebad iyenebdnen sakvebsa da sxva
kluri antidepresantebisTvis, radgan susi-ebis ume- medikamentebTan SeuTavseblobisa da dauzustebeli
tesoba SeiZleba daviwyoT standartuli doziT da Terapiuli efeqtis gamo. miuxedavad amisa, adekvatu-
Semdeg SevinarCunoT mkurnalobis ganmavlobaSi. mag., ri doziT gamoyenebisas, maoi-ebs gamoxatuli anti-
fluoqsetini SeiZleba dainiSnos 80 mg-mde dReSi, ma- depresiuli moqmedeba axasiaTebT; klinikur efeqti,
gram ar arsebobs monacemebi, rom 20 mg/dR dozaze gansakuTrebiT, im depresiuli pacientebis mkurna-
zemoT izrdeba Terapiuli efeqti. lobisas aRiniSneba, romlebsac sxva wamlebze an ele-
iseve, rogorc tricikluri antidepresantebis Se- qtrokrunCxviT Terapiaze Sedegi ar aqvT. amasTan,
mTxvevaSi, pacienti, romelsac eniSneba susi-ebiT mkur- maoi-ebi SeiZleba gamoviyenoT SfoTviTi mdgomareo-
naloba, unda gavafrTxiloT SesaZlo gverdiTi efeqte- bebis dros (Thase et al., 1995).
bis, maT Soris gulisrevisa da mousvenari Zilis Sesa- saWiroa Sefasdes, Tu misi efeqturoba ramdenad
xeb. zogjer susi-ebiT mkurnalobis periodSi vlindeba gadawonis dietisa da sxva wamlebis gamoyenebis Se-
SfoTva. amdenad, mniSvnelovania imis ganmarteba, rom zRudvas Tiraminsa da sxva simpatomimetikebze reaq-

_ 586 _
fsiqiatriaSi gamoyenebuli medikamentebis klasifikacia
ciis Tavidan asacileblad. praqtikaSi es niSnavs, rom, neli acetilirebis unaris mqone pirebs. zog kvlevaSi
Cveulebriv, maoi-ebi pirveli arCevis preparatad Za- miTiTebulia fenalzinis ukeTesi klinikuri Sedegi
lian iSviaTad gamoiyeneba. neli acetilirebis SemTxvevaSi, Tumca es yvela kv-
leviT ar dasturdeba. aRmoCnda, rom maoi-ebis moqme-
farmakologiuri Tvisebebi debis saukeTeso Sedegi miiReba maRali dozis gamoye-
maoi-ebi iwveven im fermentebis inaqtivacias, romle- nebisas, risi mizezic, savaraudod, maoi-ebis swrafi
bic axdenen noradrenalinis, serotoninis, dofaminis, metabolizmis SemTxvevaSic preparatis adekvaturi
Tiraminisa da sxva aminebis daJangvas. es nivTierebe- doziT miRebaa.
bi gvxvdeba mTels organizmSi an miiReba sakvebisa an fenelzini, izokarboqsazidi da tranilcipromini
wamlebis saxiT. monoamin oqsidaza mravali formiTaa Seuqcevadad ukavSirdeba orives _ mao-A-s da mao-B-s
warmodgenili, romlebic erTmaneTisgan gansxvavdebian kovalenturi kavSiriT. ase rom, fermenti mudmivad
TavianTi substratiTa da inhibitoruli TvisebebiT. deaqtivirdeba da mao-s moqmedeba SeiZleba aRdges
fsiqotropuli Tvisebebis TvalsazrisiT, mniSvne- mxolod axali fermentis sinTezirebis Semdeg anu,
lovania monoamin oqsidazas ori forma _ A da B tipi, miuxedavad xanmokle naxevrad daSlis periodisa, Seu-
romlebsac sxvadasxva geni akodirebs. mao A monawi- qcevadi maoi-ebi iwvevs mao-s xangrZliv inhibicias.
leobs noradrenalinisa da serotoninis, xolo mao am preparatebis sapirispirod, moklobemidi Seqce-
A da mao B _ dofaminisa da Tiraminis metabolizmis vadad ukavSirdeba mao-A-s, aqvs xanmokle naxevrad
procesSi. daSlis dro (daaxloebiT 2 saaTi), amitom mao-A-s
inhibicia xanmoklea da zogjer dReSi samjeradi do-
xelmisawvdomi preparatebi
zac ar aris sakmarisad efeqturi. mao-s moqmedebis
fenelzini aris yvelaze kargad Seswavlili da yve- sruli aRdgena xdeba moklobemidis Sewyvetidan 24
laze farTod gamoyenebuli preparati. miuTiTeben, saaTSi. Seuqcevadi maoi-ebis SemTxvevaSi, 2 kvira an
rom izokarboqsazids aqvs naklebi gverdiTi efeqte- metia saWiro mao-s xelaxali sinTezisTvis.
bi, vidre fenalzins da misi gamoyeneba SeiZleba im
SemTxvevebSi, roca fenalzini efeqturia, magram aqvs maoi-ebis efeqturoba depresiis dros
gverdiTi moqmedeba hipotenziisa da Zilis darRvevis mravali wlis ganmavlobaSi maoi-ebi aRar gamoiyenebo-
saxiT. tranilcipromini sxva preparatebisgan gansxva- da bevri kvlevis, maT Soris erT-erTi didi kontro-
vdeba mao-inhibitoruli da amfetaminis msgavsi sti- lirebadi kvlevis, monacemebis safuZvelze, romlis
mulaciuri moqmedebis kombinirebuli efeqtiT, rac mixedviTac depresiuli aSlilobebis SemTxvevebSi
SeiZleba gamodges anergiisa da retardaciis dros. fenelzini ar iyo ufro efeqturi, vidre placebo
zog SemTxvevaSi pacienti SeiZleba damokidebuli ga- (klinikuri fsiqiatriis komiteti, 1965). savaraudod,
xdes tranilciprominis stimulaciur efeqtze. amas- es adreuli monacemebi efuZneboda maoi-ebis dabali
Tan, fenelzinTan SedarebiT, tranilcipromini ufro doziT gamoyenebis Sedegebs: fenelzinis maqsimalur
xSirad iwvevs hipertenziul krizs, Tumca naklebad dozad iTvleboda 45 mg/dR, rac dRevandeli monace-
azianebs RviZls. amitom tranilcipromini gansaku- mebiT 90 mg/dRea (Tu gverdiTi moqmedeba amis saSua-
Trebuli sifrTxiliT unda dainiSnos. lebas iZleva). Semdgomma kvlevebma daadastura, rom
moklobemidi SedarebiT axali preparatia. igi sxva dozis aseTi farTo diapazonis gamo maoi-ebis Tera-
maoi-ebisgan gansxvavebiT, seleqciurad ukavSirdeba piuli moqmedeba sjobs placebos da utoldeba tri-
mao-A-s da axdens mis inhibirebas, rasac Seqcevadi cikluri antidepresantebisas (Thase et al., 1995).
xasiaTi aqvs. es ganapirobebs sakveb produqtebTan aSS-Si Catarebulma kvlevebmac daadastura adreu-
mis nakleb urTierTqmedebasa da swraf efeqturobas li klinikuri STabeWdileba maoi-ebis gansakuTrebu-
(Bonnet, 2003) (ix. qvemoT). li mniSvnelobis Sesaxeb atipiuri depresiebis dros.
amasTan, maoi-ebi triciklurebze ufro efeqturi
farmakokinetika
aRmoCnda bipolaruli depresiis iseT SemTxvevebSi,
fenelzini, izokarboqsazidi da tranilcipromini romlebsac axlda hipersomnia da anergia. arsebobs,
swrafad absorbirdeba da farTod vrceldeba. maT aseve, monacemebi maoi-ebis efeqturobis Sesaxeb de-
aqvT xanmokle naxevrad daSlis periodi (daaxloebiT presiis (endogenuri niSnebiT an mis gareSe) iseT Se-
2-4 saaTi), radgan swrafad metabolizdeba RviZlSi mTxvevebSi, romlebic ar emorCileba triciklurebs
acetilaciiT, oqsidaciiTa da deaminaciiT. adamianebi da ukumitacebis sxva inhibitorebs (Thase, 1995).
erTmaneTisgan gansxvavdebian wamlebis acetilirebis
unariT. mag., britaneTis mosaxleobis 60%-s swrafi arasasurveli efeqti
acetilirebis unari aqvs, amitom maT hidrazin maoi- esaa: piris simSrale, Sardvis gaZneleba, posturuli
ebis metabolizeba ufro swrafad SeuZliaT, vidre hipotenzia, cnobierebis aSla, mania, Tavis tkivili,

_ 587 _
21 medikamenturi da sxva fizikuri mkurnaloba

boqsi 21.6 maoi-ebis arasasurveli efeqti boqsi 21.7 sakvebi, romlis miRebac ara-
mizanSewonilia maoi-ebiT mkurnalobis
centraluri nervuli sistema
insomnia, Zilianoba, SfoTva, Tavis tkivili, daRliloba, procesSi
saerTo sisuste, tremori, mania, dabneuloba
avtonomiuri w yvelis yvela saxeoba, garda xaWosi da naRebisa. wiTe-
mxedvelobis gabundovaneba, Sardvis gaZneleba, ofli­ li Rvino, xeresi, ludi da liqiori
anoba, piris simSrale, posturuli hipotenzia, yabzoba w damarilebuli da Sebolili Tevzi
sxva w ludis safuaris produqtebi (konservirebuli sousebi
seqsualuri disfunqcia, wonis mateba, periferiuli da supebi)
neiroopaTia (piridoqsinis deficiti), SeSupeba,
gamonayari, hepatoceluluri toqsikuroba (iSviaTad), w marcvlovani produqtebi (mag., mwvane lobio)
leikopenia (iSviaTad) w Zroxis da qaTmis RviZli
w fermentirebuli Zexvi (mag., peperoni, saliami, bolo-
Tavbrusxveva, tremori, mtevnebisa da terfebis pa- nia)
resTezia, yabzoba da koWis SeSupeba. hidrazinis pre- w gadamwifebuli an daZvelebuli sakvebi (mag., xoxbis an
irmis xorci, Zveli rZis produqtebi)
paratebis gamoyenebas SeiZleba axldes hepatocelu-
luri siyviTle (boqsi 21.6). moklobemidi da Tiraminis reaqcia
kvebis produqtebis gavlena Tiramini metabolizdeba orive fermentiT _ mao-A-
Ti da mao-B-Ti. eqsperimentuli kvlevebiT aRmoCn-
zogierTi sakvebi Seicavs Tiramins, nivTierebas, ro-
da, rom oraluri Tiraminis hipertenziuli efeqti
melic normis farglebSi RviZlsa da nawlavis kedel-
naklebad potencirdeba moklobemidiT, vidre arase-
Si inaqtivirdeba mao-iT. roca mao inhibirebulia, ar
leqciuri maoi-ebiT (Bonnet, 2003). moklobemidis 900
xdeba Tiraminis daSla da izrdeba misi hipertenziuli
mg-mde dRiuri doziT miRebis SemTxvevaSi maRali ar-
efeqti, rac gamowveulia simpaTikuri nervuli termi-
teriuli wneva viTardeba maSin, rodesac Tiraminis
nalebidan noradrenalinis sisxlSi gadmotyorcniTa
done 100 mg/dR-ze metia. Tumca, xuTjeradi kvebisa
da, Sedegad, arteriuli wnevis momatebiT. arteriu-
da Rvinis damatebis drosac ki Tiraminis raodenoba
li wneva SeiZleba gaizardos saxifaTo donemde da
iSviaTad aRemateba 40 mg-s.
gamoiwvios subaraqnoiduli sisxlCaqcevac. am tipis
moklobemidiT mkurnalobis dros Tiraminis nakle-
krizisis mniSvnelovani adreuli simptomia Zlieri,
bi efeqturoba aixsneba mao-B-s (arsebobas nawlavis
pulsirebadi Tavis tkivili.
kedelsa da RviZlSi) aqtivobiT, romelic axdens mi-
maoi-ebis gamoyenebis SemTxvevebSi hipertenziuli
Rebuli Tiraminis metabolizms. meore faqtori Sei-
reaqciis sixSire dieturi SezRudvis drosac ki 10%-
Zleba iyos moklobemidis mao-A-ze Seqcevadi moqme-
ia. amitom saWiroa dietis SezRudvis regularuli
deba, rac, Warbi Tiraminis SemTxvevaSi, iZleva mao-s
Sexseneba, gansakuTrebiT xangrZlivi mkurnalobis
gamoTavisuflebis saSualebas.
dros (boqsi 21.6). miuTiTeben bevr produqtze, rom-
lebic iTvleba hipertenziuli reaqciis gamomwvevad wamlebTan urTierTqmedeba
maoi-ebis gamoyenebis dros, Tumca, zogierT maT-
pacients, romelic iRebs maoi-ebs, ar unda daeniSnos
ganTan dakavSirebiT mxolod erTeuli SemTxvevebia
iseTi wamali, romlis metabolizmi damokidebulia im
aRwerili da amitom arasarwmunoa. sirTules qmnis
fermentebze, romlebzec maoi-ebi axdenen gavlenas.
sxvadasxva produqtSi Tiraminis sxvadasxva Semcve-
aseT wamlebs miekuTvneba iseTi simpaTomimetikuri
loba da sxvadasxva pacientis hipertenziul reaq-
aminebi, rogorebicaa adrenalini, noradrenalini da
ciaze individualuri mgrZnobeloba. Tu akrZaluli
amfetamini, aseve, fenilpropanolamini da efedrini
produqtis miRebisas ar gamovlinda arasasurveli
(rac SeiZleba Sediodes gripis sawinaaRmdego prepa-
efeqti, es ar niSnavs imas, rom momavalSi igi ar iCens
ratebSi). L-dofas da dofaminsac SeuZlia hiperten-
Tavs.
ziuli reaqciis gamowveva. adgilobrivi gautkiva-
mniSvnelovania, rom kvebis produqtebisa da maoi-
rebis saSualebebi xSirad Seicavs simpaTomimetikur
ebis aRwerili reaqciebis 4/5 da sikvdilis TiTqmis
aminebs, amitomac saWiroa Tavis arideba. opiatebi,
yvela SemTxveva ganviTarda yvelis miRebis Semdeg.
kokaini da insulini SeiZleba monawileobdes saxifa-
hipertenziul reaqcias unda vumkurnaloT parente-
To urTierTqmedebis procesSi. matulobs oraluri
ruli alfa-1-adrenoreceptorebis antagonistebiT,
antidiabeturi wamlebis sensitivoba da amis Sedegad
rogoricaa fentolamini. am preparatis ararsebobis
hipoglikemiis riski. maoi-ebis posturuli hipoten-
SemTxvevaSi, SeiZleba qlorpromazinis gamoyeneba.
ziis gamomwvevi moqmedeba zrdis sxva preparatebis
ukanasknel periodSi amjobineben oralur nifedipins.
hipotenziur efeqts. karbamazepinis, fenitoinis da
mkurnalobis daniSvnis yvela varianti saWiroebs ar-
sxva iseTi wamlebis metabolizmi, romlebic iSleba
teriuli wnevis monitorings.
RviZlSi, SeiZleba Seneldes.

_ 588 _
fsiqiatriaSi gamoyenebuli medikamentebis klasifikacia

Tad, naklebad aReniSneba maoi-iT gamowveuli insom-


boqsi 21.8 serotoninuli sindromis
nia; meore mxriv, xSiria posturuli hipotenzia da
klinikuri niSnebi
autaneli wonis mateba. iTvleba, rom kombinirebis ga-
nevrologiuri moyeneba sasargebloa rezistentuli depresiis dros.
miokloniebi, nistagmi, Tavis tkivili, tremori,
rigidoba, gulyrebi pacientTa aseT jgufze kvlevebi ar Catarebula, Tu-
fsiqikuri statusis mca, aRwerilia erTeuli SemTxvevebi, rodesac maoi-
gaRizianebadoba, cnobierebis aSla, SfoTva, hipomania, koma
sxva triciklurebis kombinacia efeqturi aRmoCnda, maSin,
hiperpireqsia, oflianoba, diarea, gulis ariTmia, roca calke gamoyenebulma arc erTma preparatma ar
sikvdili
gamoiRo Sedegi. trazodonis dabali doza (50-150mg)
gamoiyeneba maoi-iT gamowveuli insomniis koreqciis-
serotoninuli sindromi. ramdenime wamals, romle-
Tvis. arsebuli gamocdilebis Tanaxmad, aseT kombi-
bic iwveven Tavis tvinSi serotoninis potencirebas,
nirebas pacientebi kargad eguebian, magram iSviaTad
maoi-ebTan kombinirebisas SeuZliaT gamoiwvion mZi-
SeiZleba Tavi iCinos arasasurvelma gverdiTma moqme-
me neirotoqsikuri sindromi. am sindromis ZiriTadi
debam, risi mizezic, savaraudod, unda iyos seroto-
niSnebi mocemulia boqsSi 21.8. zogierTi es simptomi
ninis toqsikuroba (Mir and Taylor, 1999).
hgavs avTvisebian neirolefsiur sindroms, romelic
zogjer serotoninul intoqsikaciaSi erevaT. dofa- ukuCvenebebi
minisa da serotoninis traqtebs Soris urTierTmoq-
ukuCvenebebia: RviZlis daavadeba, feoqromocitoma,
medebis gaTvaliswinebiT, simptomebis msgavseba Sesa-
gulis ukmarisoba SegubebebiT, mdgomareobebi, ro-
Zloa erTi da imave meqanizmebis monawileobiT iyos
melTa drosac saWiroa iseTi wamlis daniSvna, romel-
ganpirobebuli. Tanamedrove klinikuri monacemebiT,
sac axasiaTebs maoi-sTan urTierTqmedeba.
maoi-ebisa da susi-ebis kombinireba, venlafaqsini da
klomipramini, ukunaCvenebia. maoi-ebis L-triptofan- depresiis dros maoi-ebis klinikuri gamoyeneba
Tan kombinireba iwvevs serotoninul toqsikurobas.
wamlebis arasasurveli urTierTqmedebis riskisa da
aRwerilia arasasurveli reaqcia 5-HT1A recepto-
Tiraminis Semcveli produqtebis kvebidan amoRebis
ris agonist buspironis da maoi-ebis kombinirebisas.
gamo, Seuqcevadi maoi, rogorc pirveli rigis anti-
5-HT1 receptoris agonist sumatriptanis gamoyeneba
depresiuli saSualeba iSviaTad gamoiyeneba. gamo-
Tavidan unda iqnes acilebuli. liTiumisa da maoi-
nakliss mxolod is SemTxvevebi warmoadgenen, roca
ebis frTxili kombinacia naklebad iwvevs problemebs
pacients am wamlebze sxva antidepresantebTan Seda-
da SeiZleba efeqturi iyos rezistentuli depresiis
rebiT, saukeTeso Sedegebi aReniSneba. atipiuri de-
SemTxvevaSi.
presiis SemTxvevaSic ki, romlis samkurnalodac maoi-
serotoninuli sindromis ganviTarebisas, yvela wa-
ebi yvelaze efeqturad miiCneva, pirvel rigSi, ufro
mali unda moixsnas da daiwyos simptomaturi mkurna-
mizanSewonili susi-ebis daniSvnaa. aseTi midgoma Zi-
loba. 5-HT receptorebis antagonistebi, rogorebi-
riTadad Sedegiania.
caa cipropeptadini an propranololi, SesaZloa iyos
fenelzinis klinikuri gamoyenebisas mkurnaloba
efeqturi, magram kontrolirebadi kvlevebi Catare-
unda daiwyos 15 mg-dan dReSi da pirveli kviris gan-
buli ar aris (serotoninis sindromis Sesaxeb infor-
mavlobaSi unda gaizardos 30 mg-mde dReSi (gayofi-
macia ix. Gillman and Whyte, 2004).
li unda iyos ramdenime miRebaze ise, rom ar miiRos
maoi-ebis kombinacia triciklur antidepresanteb-
15.00. saaTze gvian). pacients unda mieces naTeli we-
Tan amoRebuli iyo xmarebidan, radgan serotoninuli
rilobiTi instruqcia sakvebis SezRudvis Sesaxeb (ix.
sindromis mZime reaqciis ganviTarebis riskis Semcve-
qvemoT) da gafrTxilebuli unda iyos, ar miiRos sxva
li iyo. amJamad iTvleba, rom kombinirebuli Terapia
preparati im eqimTan konsultaciis gareSe, romelmac
usafrTxoa, Tu daculi iqneba Semdegi wesebi:
icis, rom iRebs maoi-ebs. pacienti iseve, rogorc sxva
w ar gamoiyeneba klomipramini da imipramini; maoi-eb- antidepresantebis SemTxvevaSi, unda gavafrTxiloT,
Tan erTad triciklurebidan saukeTesoa amitrip- dayovnebuli Terapiuli efeqtisa (6 kviramde) da yve-
tilini an trimipramini. la gverdiTi moqmedebis (Zilis darRveva, Tavbrusxve-
w maoi-sa da tricikluris miReba unda daiwyos er- va) Sesaxeb.
Tdroulad da dabali doziT an maoi daematos tri- meore kviras fenelzinis doza izrdeba 45mg-mde. am
ciklurs (tricikluris maoi-ze damateba iwvevs Ta- etapze 60mg-mde momateba iZleva ufro swraf Sedegs,
vbrusxvevas da posturul hipotenzias). magram, amasTanave, izrdeba arasasurveli gverdiTi
maoi-ebisa da triciklurebis kombinirebis sasarge- moqmedebac. Sesabamisad, Tu SesaZlebelia, jobia, mo-
blo da mavne Sedegebi dadgenili ar aris. erTi mxriv, matebis dawyebamde (90mg-mde dReSi) moisinjos dabali
pacients, romelic iRebs triciklurs maoi-sTan er- dozis efeqturoba (daaxloebiT 45mg). Tu efeqti ar

_ 589 _
21 medikamenturi da sxva fizikuri mkurnaloba
aris 45mg-ze, doza SeiZleba gaizardos 15mg-iT kvi- dazustebuli ar aris (Anderson, 1999). jerjerobiT
raSi manam, sanam gverdiTi movlenebi amis saSualebas ucnobia, aris Tu ara moklobemidi efeqturi ati-
iZleva. piuri depresiisa da triciklur-rezistentuli de-
maoi-ebze organizmis pasuxi yovelTvis moulodne- presiis SemTxvevebSi, maSin roca Cveulebrivi maoi-
lia; mkurnalobis dros, erT dResac, pacienti Tavs ebi gamosadegia. ukanaskneli kvleviT aRmoCnda, rom
ukeT grZnobs. Tu viTardeba hiperaqtiuroba an pa- moklobemidis gamoyeneba SeiZleba rezistentuli
cienti zedmetad energuli xdeba, doza unda Sem- depresiis dros sxva wamlebTan kombinirebiT, rogo-
cirdes. hipomaniis niSnebis gamosavlenad saWiroa rebicaa liTiumi da tricikluri antidepresantebi
mdgomareobis monitoringi. gansakuTrebiT Semawu- (Kennedy and Paykel, 2004).
xebel gverdiT moqmedebas miekuTvneba insomnia da moklobemidis sawyisi dozaa 150-300mg/dR, romlis
posturuli hipotenzia. insomniis marTvis saukeTeso momatebac SesaZlebelia 600-mde ramdenime kviris gan-
saSualebaa maoi-is dozis SeZlebisdagvarad Semcire- mavlobaSi. rezistentul SemTxvevebSi saWiro xdeba
ba. arsebobs sxva SesaZleblobac _ benzodiazepinis ufro maRali dozebis daniSvna, magram dReSi 900mg-ze
an trazodonis (50-150mg RamiT) damateba; Tumca, es zemoT aucilebelia Cveulebrivi dieturi SezRudva,
ukanaskneli iwvevs Tavbrusxvevasa da posturul hi- rac maoi-ebis gamoyenebisasaa saWiro. moklobemidi-
potenzias. sadmi tolerantoba ukeTesia, vidre tricikluri an-
maoi-ebis gamoyenebisas ganviTarebuli posturu- tidepresantebis an Seuqcevadi maoi-ebisadmi, Tumca,
li hipotenzia iwvevs Sromisunarianobis daqveiTebas. gverdiTi moqmedebebi, gulisrevisa da insomiis saxiT,
aqac saukeTeso gzaa dozis Semcireba. SeiZleba sxva- aRiniSneba SemTxvevaTa 20-30%-Si.
dasxva saSualebebis mosinjva, maT Soris elastiuri
windebis xmareba, marilis damateba sakvebSi, minera- moklobemidis da wamlebis urTierTqmedeba
lokortikoidebis daniSvnac ki. Tumca es ori ukanask- serotoninis sindromis maRali riskis gamo moklo-
neli Tavad iwvevs arasasurvel moqmedebas. bemidis kombinireba susi-ebTan, venlafaqsinTan an
klomipraminTan ar SeiZleba. sifrTxilea saWiro
maoi-ebis moxsna sumatriptanTanac. Seuqcevadi maoi-ebis msgavsad,
pacientebs, romlebic iReben maoi-ebs, xSirad aqvT opiatebTan kombinirebisas SeiZleba gamovlindes ara-
mravalTviani an mravalwliani depresiis anamnezi. ase- sasurveli moqmedeba. aseve, moklobemidma SeiZleba
Ti pacientebisTvis saukeTeso mkurnalobad miiCneva gaaZlieros simpatomimetikuri aminebis efeqti, ami-
weliwadSi, sul mcire, 6 Tvis ganmavlobaSi maoi-ebis tomac kombinireba Tavidan unda aviciloT. ar Sei-
daniSvna. mizanSewonilia, aseve, dozis Semcireba, Tu Zleba moklobemidis kombinireba L-dofasTan hiper-
pacienti amas recidivis gareSe egueba. maoi-is uecari tenziuli krizis riskis gamo. cimetidini aferxebs
Sewyveta iwvevs SfoTvas da disforias. neli moxsnac moklobemidis metabolizms.
ki iwvevs SfoTvisa da depresiis momatebas.
klinikuri gamocdileba aCvenebs, rom maoi-ebis mo- sxva antidepresantebi
xsna ufro rTulia, vidre tricikluri antidepresan- arsebobs sxva antidepresantebi, romelTa moqmedebis
tebisa. am gansxvavebis axsna SesaZlebelia imiT, rom meqanizmis gamo maTi mikuTvneba triciklur antide-
maoi-ebisTvis damaxasiaTebelia ufro mZime Sewyvetis presantebTan, susi-ebsa an maoi-ebTan ver xerxdeba.
sindromis ganviTareba, vidre sxva antidepresantebis- maT gverdiT efeqtebs damoukideblad ganvixilavT.
Tvis. meore SeiZleba iyos is, rom maoi-ebi iniSneba
qronikuli, unarSezRudulobis gamomwvevi aSlilo- mianserini
bis dros, romelsac axlavs xSiri recidivi. unda aRi- mianserini kvadricikluri preparatia rTuli far-
niSnos, rom axal maoi-s sinTezamde da dieturi sakve- makologiuri moqmedebiT. mas aqvs susti noradrena-
bisa da wamlebis SezRudvis moxsnamde, saWiroa, sul linis ukumitacebis inhibitoruli efeqti da sero-
mcire, 2 kvira mas Semdeg, rac Sewydeba Seuqcevadi toninuli receptorebis ramdenime qvetipis, gansaku-
maoi-iT mkurnaloba. TrebiT 5-HT2 receptorebis, sakmaod aqtiuri antago-
nistia. mianserini, aseve, histamin H1 receptorebis, α1
moklobemidi da α2 _ adrenoreceptorebis antagonistia. ukanask-
_
Seqcevadi maoi-A-is inhibitoria. kerZod, moklobe- neli efeqtiT is iwvevs noradrenalinuri ujredebis
midi Tiraminis reaqciisgan Tavisufalia da swrafad agznebasa da gamoTavisuflebas. is ar aris muskarinu-
iwyebs moqmedebas, ris gamoc aSkara upiratesoba aqvs li qolinerguli antagonisti da ar aris kardioto-
sxva maoi-ebTan SedarebiT. iseve, rogorc sxva axali qsikuri. aseTi mravalmxrivi moqmedebis gamo mianse-
antidepresantebis, moklobemidis Terapiuli efeqtu- rins aqvs sedaciuri moqmedeba, magram ar aris anti-
robac, gansakuTrebiT mZime depresiis SemTxvevebSi, qolinerguli da misi miRebisas SedarebiT usafrTxoa

_ 590 _
fsiqiatriaSi gamoyenebuli medikamentebis klasifikacia

dozis gadaWarbeba. zomieri da mZime depresiis mqone pacientebis Se-


farmakokinetikis mxriv mas axasiaTebs swrafi ab- mTxvevaSi mirtazapini avlens klinikur efeqturobas
sorbireba da plazmuri koncentraciis piki miiRwe- orive _ placebo-kontrolirebad da SedarebiT kv-
va 2-3 saaTSi. naxevrad daSlis periodi 10-20 saaTia, levebSi, susi-ebsa da triciklur antidepresantebze.
dRiuri dozis micema SeiZleba RamiT, erTjeradad. efeqturi doza, Cveulebriv, aris 30-45mg/dR. zo-
efeqturobis Seswavlis mizniT Catarebulma kvle- gierTi avtori miiCnevs, rom mirtazapiniT mkurnalo-
vebma aCvena, rom depresiis mkurnalobisas mianserins ba unda daiwyos pirdapir 30 mg-iT Zilis win, radgan
placebosTan SedarebiT aSkara upiratesoba gaaCnia da Warbi sedacia arc ise xSiria da ufro naklebi doziT
imipraminisa da klomipraminis msgavsi efeqtiT xasia- dawyeba saWiro araa. amis Teoriul mizezad asaxele-
Tdeba. am Sedegebis ganzogadebas arTulebs is faqti, ben maRal dozaze noradrenalinuri gzis aqtivaciiT
rom kvlevebSi preparatis dozebis farTo diapazoni antihistaminuri moqmedebis Sesustebas.
iyo gamoyenebuli. adreul kvlevebSi mianserini iniS- mirtazapinis xSir gverdiT moqmedebas miekuTvne-
neboda 30-60mg/dRiuri doziT, Tumca stacionarul ba misi antihistaminuri efeqti, Zilianoba da piris
pacientebs xSirad ufro maRali dozebiT mkurnalo- simSrale. xSiria madisa da wonis mateba. miuxedavad
bdnen (≥ 200mg/dRe). imisa, rom sxva antidepresantebTan SedarebiT leiko-
arasasurveli efeqtebidan yvelaze xSiria Zilianoba peniis riskis zrda damtkicebuli araa, mkurnalobis
da Tavbrusxveva, magram maTi Semsubuqeba SesaZlebe- procesSi leikocitebis monitoringi mainc rekomen-
lia zomieri doziT dawyebisa da dozis neli matebiT. debulia.
xSiri problemaa wonis mateba. aRwerilia dispefsia rac Seexeba sxva wamlebTan mis urTierTqmedebas,
da gulisreva. triciklurebis msgavsad, mianserinic aRsaniSnavia sxva centraluri moqmedebis sedaciu-
amcirebs gulyris zRurbls, magram naklebad. zogjer ri preparatebis moqmedebis gaZliereba. mianserinis
SeiZleba iyos posturuli hipotenzia. msgavsad, arsebobs Teoriuli riski, rom gamoiwvios
mianserinis yvelaze seriozuli arasasurveli moq- alfa-2-adrenoreceptoris agonistebis moqmedebis
medeba aris leikopenia da aRwerilia fataluri agra- daTrgunva.
nulocitozi. aseTi reaqcia ufro xSirad aqvT moxu-
trazodoni
cebs. mianseriniT mkurnalobis dawyebamde rekomende-
bulia sisxlis saerTo analizis Semowmeba da pirveli trazodoni triazolopiridinis warmoebulia, rome-
3 Tvis ganmavlobaSi leikocitebis yovelTviuri mo- lic moqmedebs serotoninul gzebze. In vitro kvlevebis
nitoringi. mianserinis iSviaTi gverdiTi moqmedebaa Tanaxmad, trazodons aqvs 5-HT-is ukumitacebis susti
arTriti da hepatiti. inhibitoruli moqmedeba, romelic, savaraudod, kli-
wamlebTan urTierTqmedebis mxriv, aRsaniSnavia, nikuri gamoyenebisas ar gamovlindeba. mag., trazodo-
rom mianserini aZlierebs centraluri sedaciuri nis ganmeorebiTi daniSvniT TrombocitebSi seroto-
preparatebis moqmedebas. arsebobs Teoriuli riski, nini ar mcirdeba.
rom mianserinma gamoiwvios alfa-2-adrenorecepto- trazodons aqvs 5-HT2 receptorebis mimarT antago-
ris agonistis klonidinis moqmedebis daTrgunva. nisturi moqmedeba, magram misi aqtiuri metaboliti
m-qloro-fenilpiperazini (m-CPP) aris 5-HT recep-
mirtazapini toris agonisti. amdenad, trazodoniT mkurnalobi-
mirtazapini mianserinis analogia, msgavsi farmako- sas, 5-HT receptorebze efeqtis zusti balansi rTu-
logiuri profiliT, magram aqvs naklebi swrafva li dasadgenia da damokidebuli unda iyos sisxlSi
α1-adrenoreceptorebisadmi. iTvleba, rom es mirta- pirveladi nivTierebis da Svileuli metabolitis
zapins aZlevs serotoninuli da noradrenalinuri Semcvelobaze. trazodoni aseve ablokirebs postsi-
neironebis gaaqtiurebis unars; Tumca, ra xdeba kli- nafsur alfa-1-adrenoreceptorebs. mas aSkara seda-
nikuri gamoyenebisas, daudgeneli araa. mianserinis ciuri profili aqvs.
msgavsad, mirtazapinsac aqvs sedaciuri moqmedeba. farmakokinetikis mxriv, trazodons aqvs xanmokle
mirtazapini cnobilia, rogorc noradrenalinisa da naxevrad daSlis periodi (daaxloebiT, 4-14sT). is me-
serotoninis specifikuri antidepresanti (NASSA). tabolizdeba oqsidaciiTa da hidroqsilaciiT da qm-
farmakokinetikis mxriv, mirtazapini kargad absor- nis ramdenime metabolits, maT Soris m-CPP-s. mkur-
birdeba da plazmuri koncentraciis piki miiRweva 1-2 nalobis procesSi sisxlSi m-CPP-s donem SeiZleba
saaTSi. naxevrad daSlis periodi daaxloebiT 16 sa- gadaaWarbos TviT trazodonis dones.
aTia da dRiuri dozis micema SesaZlebelia mxolod sxvadasxva kontrolirebadi kvleviT dadasturda,
RamiT. mirtazapini intensiurad metabolizdeba Rvi- rom trazodoni efeqturia, Tu mas viyenebT 150-600
ZlSi da aqvs msubuqi inhibitoruli moqmedeba cito- mg-is odenobiT, xolo depresiul pacientebTan aR-
qrom P-450 izoenzimebze. moCnda placeboze metad efeqturi. trazodons aR-

_ 591 _
21 medikamenturi da sxva fizikuri mkurnaloba
moaCnda imipraminis tolfasi antidepresiuli efeqti. ri miRebidan plazmuri koncentraciis piki miiRweva
kvlevebis umetesoba dakvirvebas awarmoebda zomieri 2 saaTSi. misi naxevrad daSlis periodi 13 saaTia da
simZimis depresiis mqone ambulatoriul pacientebze, rekomendebulia dReSi 2-jer daniSvna. reboqseti-
amitom, sxva antidepresantebTan SedarebiTi, efeqtu- ni metabolizdeba RviZlSi, sadac is citoqrom P450
roba kargad dadgenili ar aris (Anderson, 1999). CYP3A-is substrati xdeba.
zogi avtori kvlavac saukeTesod miiCnevs mkurna- placebo-kontrolirebadi kvlevebis Tanaxmad, re-
lobis dabali doziT (50mg) dawyebas da nela moma- boqsetini efeqturia triciklur antidepresantebsa
tebas 300mg-mde 2-3 kviris ganmavlobaSi. miuxedavad da susi-ebTan SedarebiT (Burrows et al., 1998). damtki-
xanmokle naxevrad daSlis periodisa, umetes SemTxve- cda, rom depresiuli pacientebis socialuri funq-
vaSi dReSi erTjeradi doza sakmarisia. Cveulebriv, ciis gaumjobeseba ukeT mimdinareobs reboqsetiniT,
iniSneba saRamos, misi sedaciuri efeqtis gaTvaliswi- vidre fluoqsetiniT mkurnalobisas, magram es daskv-
nebiT. dReSi 300mg-ze maRali doza ukeTesia daiyos. na saWiroebs damatebiT mtkicebulebebs. reboqseti-
dabali dozebi (50-150mg) zogjer iniSneba susi-ebTan nis Cveulebrivi dozaa 4mg 2-jer dReSi da maqsimalu-
da maoi-ebTan kombinaciaSi am ukanasknelTa mier Zi- ri dozaa12 mg/dR.
lis darRvevis efeqtis Sesamsubuqeblad. arasasurveli efeqtebidan aRsaniSnavia, rom miu-
trazodonis yvelaze mniSvnelovani arasasurve- xedavad muskarinuli receptorebis mimarT naklebi
li moqmedeba zedmeti sedaciaa, ramac SeiZleba ga- aqtiurobisa, reboqsetini iwvevs qolinerguli recep-
moiwvios kognituri gauareseba. SeiZleba Tavi iCinos torebis blokadisTvis damaxasiaTebel niSnebs, rac
gulisrevam da Tavbrusxvevam, gansakuTrebiT wamlis gamowveuli unda iyos noradrenerguli da qoliner-
uzmoze miRebis SemTxvevaSi. trazodonis alfa-1- guli gzebis urTierTqmedebiT. yvelaze xSiri gver-
adrenoreceptorebis mimarT antagonisturi moqme- diTi moqmedebebia: piris simSrale, yabzoba, ofliano-
deba iwvevs arteriuli wnevis daqveiTebas. aRwerilia ba da insomnia; iSviaTad fiqsirdeba Sardis Sekaveba,
posturuli hipotenziac. trazodoni naklebad kar- impotencia, taqikardia da Tavbrusxveva.
diotoqsikuria, vidre sxva Cveulebrivi triciklure- sxva wamlebTan urTierTqmedebis Sesaxeb informa-
bi, magram gulis daavadebis mqone pacientebSi aRwe- cia mwiria. rekomendebulia, ar dainiSnos reboqseti-
rilia ariTmiis SemTxvevebi. miuxedavad amisa, tra- ni im preparatebTan erTad, romlebic aZliereben no-
zodonis zedmeti doza naklebad toqsikuria, vidre radrenalinis funqcias, rogorc maoi-ebi, da zrdian
tricikluri antidepresantebisa. arteriul wnevas, rogorc ergotebi. reboqsetinis
yvelaze seriozuli gverdiTi moqmedebaa priapizmi. plazmuri koncentracia matulobs im wamlebTan kom-
aseTi reaqcia iSviaTia (6000 mamakaci pacientidan daa- binirebisas, romlebic ainhibireben citoqrom P450
xloebiT erTi), magram iwvevs mniSvnelovan problemas 3A4-s, rogoricaa sokos sawinaaaRmdego zogi wamali,
da saWiro xdeba noradrenalinis agonistis, adrena- fluvoqsamini da makroliduri antibiotikebi.
linis, lokaluri inieqcia an qirurgiuli dekompre-
sia. zogjer SeiZleba ganviTardes xangrZlivi seqsua- venlafaqsini
luri disfunqciac. rekomendebulia mamakaci pacien- venlafaqsini aris fenileTilaminis warmoebuli, ro-
tebis gafrTxileba, rom am potenciuri gverdiTi mo- melic iwvevs serotoninis ukuSewovis blokirebas da
qmedebisa da problemis gaCenisTanave mimarTon eqims. SedarebiT naklebad moqmedebs noradrenalinze. am ku-
sxva wamlebTan urTierTqmedebis mxriv, aRsaniSnavia, TxiT misi farmakologiuri moqmedeba waagavs klomi-
rom iseve, rogorc sxva sedaciuri antidepresantebi, praminisas, magram, klomipraminis da sxva tricikluri
trazodonic iwvevs alkoholisa da sxva centraluri antidepresantebisgan gansxvavebiT, venlafaqsini ar
trankvilizatorebis sedaciuri efeqtis gaZlierebas. moqmedebs sxva neirotransmiterebis receptorebze
cxovelebze Catarebuli kvlevebiT aRmoCnda, rom da, amdenad, arc sedaciuri da antiqolinerguli efe-
trazodoni amcirebs klonidinis hipotenziur efe- qti aqvs. farmakologiuri meqanizmidan gamomdinare,
qts, magram dazustebuli ar aris, ramdenad meordeba venlafaqsini klasificirdeba rogorc serotoninisa
aseTi efeqti adamianebSic. da noradrenalinis ukumitacebis seleqciuri inhibi-
tori (snusi).
reboqsetini farmakokinetikas rac Seexeba, aRsaniSnavia, rom
reboqsetini aris morfolini da struqturulad da­ venlafaqsini kargad absorbirdeba, plazmuri koncen-
kavSirebulia fluoqsetinTan. is noradrenalinis traciis piks aRwevs oraluri miRebidan 1.5-2 saaTSi,
ukumitacemis seleqciuri inhibitoria (nusi) da sxva naxevrad daSlis periodia 3-7 saaTi, magram metaboli-
neirotransmiterebis receptorebze mniSvnelovan ga- zdeba desmeTilvenlafaqsinad, romelsac igive far-
vlenas ar axdens. makodinamikuri Tvisebebi aqvs, magram misi naxevrad
farmakokinetikis mxriv, aRsaniSnavia, rom oralu- daSlis periodi 8-13 saaTia. gaxangrZlivebuli moq-

_ 592 _
fsiqiatriaSi gamoyenebuli medikamentebis klasifikacia
medebis formis venlafaqsinis (Venlafaxine XL) plazmu- TandaTan Semcireba sul cota 1 kvira mainc. mimdina-
ri koncentraciis piki 6 saaTSia. es iZleva xangrZliv re kvlevebis mixedviT, savaraudoa, rom venlafaqsi-
naxevrad daSlas (daaxloebiT 15 saaTi), magram wamali nis Warbi doza triciklurebze naklebad toqsikuria.
mainc swrafad gamoiyofa. aseTi preparatis micema Se- sxva wamlebTan urTierTqmedebis TvalsazrisiT,
saZlebelia dReSi erTxel. venlafaqsini, susi-ebisgan gansxvavebiT, naklebad
venlafaqsinis efeqturoba Seswavlilia mZime de- moqmedebs wamlebis metabolizmze moqmed RviZlis
presiis mqone rogorc ambulatoriul, ise staciona- fermentebze da amitom naklebad cvlis sxva wamlebis
rul pacientebSi da Sedarebulia rogorc placebos, metabolizms. im wamlebis msgavsad, romlebic ainhibi-
aseve aqtiur preparatebs. axali kvlevebis Tanaxmad, reben serotoninis mitacebas, venlafaqsinic, toqsi-
is placeboze ufro efeqturia da, minimum, sxva anti- kuri serotoninis sindromis safrTxis gamo maoi-eb-
depresantebis, maT Soris triciklurebis, tolfasi Tan erTad ar unda dainiSnos. rekomendebulia venla-
efeqturobiT xasiaTdeba (Anderson, 1999). ramdenime, faqsinis daniSvna maoi-ebiT mkurnalobis Sewyvetidan
maT Soris metaanalizuri kvleviT aRmoCnda, rom ven- mxolod 14 dRis Semdeg, xolo maoi-ebis daniSvna _
lafaqsini ufro efeqturia, vidre susi-ebi, gansaku- venlafaqsinis Sewyvetidan, sul mcire, 7 dRis Semdeg.
TrebiT mZime depresiis SemTxvevebSi (Smith et al., 2002).
venlafaqsins aqvs dozis ufro farTo diapazoni,
duloqsetini
vidre susi-ebs da meryeobs dReSi 75-dan 375mg-s So- venlafaqsinis msgavsad, duloqsetinic snus-ad iTv-
ris, rac unda ganawildes 2 miRebaze da, gaxangrZli- leba. is noradrenalinze daaxloebiT 5-jer ufro
vebuli formis SemTxvevaSi, aRwevs 225mg-s dReSi, er- Zlierad ainhibirebs serotoninis ukumitacebas da
Tjeradad. Cveulebrivi sawyisi dozaa 75mg/dR, rac naklebad moqmedebs sxva neirotransmiterebis recep-
umeteswilad SeiZleba sakmarisi iyos. arasakmarisi torebze (Cowen et al., 2005).
efeqtis SemTxvevaSi doza SeiZleba gaizardos. farmakokinetikis mxriv, aRsaniSnavia, rom is kargad
venlafaqsinis arasasurveli efeqti susi-ebis msga- absorbirdeba, sisxlSi maqsimaluri koncentracia mii-
vsia. yvelaze xSiria gulisreva, Tavis tkivili, som- Rweva miRebidan daaxloebiT 6 saaTis Semdeg. misi na-
nolencia, piris simSrale, Tavbrusxveva da insomnia. xevrad daSlis periodi aris 12 saaTi da intensiurad
SeiZleba iyos SfoTva da seqsualuri disfunqcia. iS- metabolizdeba Terapiulad araaqtiur nivTierebebad.
viaTad iwvevs posturul hipotenzias, magram SeiZle- efeqturobis gasarkvevad Catarebulma kvlevebma
ba dafiqsirdes dozasTan dakavSirebuli arteriuli aCvena, rom duloqsetinis erT 60mg-ian dozas aqvs
wnevis momatebac. im pacientebTan, romlebic iReben placeboze gacilebiT meti antidepresiuli da susi-
>150mg/dR, rekomendebulia arteriuli wnevis moni- ebis ekvivalenturi efeqti. susi-ebTan SedarebiT
toringi. susi-ebis msgavsad, venlafaqsinma SeiZleba venlafaqsinis msgavsi upiratesi moqmedeba da rezis-
gamoiwvios hiponatriemia. saerTod, gaxangrZlivebul tentuli mdgomareobebis dros misi gamoyenebis efe-
preparatis amtanoba Cveulebriv venlafaqsinTan Se- qturoba damatebiT Seswavlas saWiroebs.
darebiT ukeTesia, Tumca susi-ebTan SedarebiT, mainc duloqsetinis arasasurveli efeqti sxva serotoni-
uaresia (National Institute for Clinical Excellence, 2004d). nul receptorebze moqmedi antidepresantebis msga-
dozis mwvave gadaWarbebis SemTxvevaSi venlafaqsini vsia: gulisreva, piris simSrale, Tavbrusxveva, kuW-
ufro toqsikuria, vidre susi-ebi (Cheeta et al., 2004). nawlavis problemebi, insomnia da somnolencia. mona-
britaneTis samkurnalwamlo preparatebis usafrTxo- cemebi seqsualuri disfunqciis Sesaxeb dazustebuli
ebis komitetis rCevebi Semdegia: ar aris. Terapiuli doziT duloqsetini ar iwvevs
wnevis momatebas. mwiria monacemebi dozis gadaWarbe-
w venlafaqsini unda gamoviyenoT mxolod im SemTxve-
bis toqsikurobis Sesaxebac. rogorc mosalodnelia,
vebSi, roca sxva antidepresantebis adekvaturi do-
duloqsetinis uecar Sewyvetas axlavs Tavbrusxveva,
ziT gamoyenebis ori cda araefeqturia;
insomnia, SfoTva da Tavis tkivili (Cowen et al., 2005).
w venlafaqsini ar aris rekomendebuli kardiovasku-
sxva wamlebTan urTierTqmedebis mxriv, aRsaniS-
luri daavadebis, hipertenziisa an eleqtrolituri
navia, rom duloqsetini iwvevs zomierad CYP2D6-is
disbalansis SemTxvevebSi;
da naklebad CYP1A2-is inhibicias. amitom plazmaSi
w venlafaqsiniT mkurnalobis dawyebamde unda gakeT- im wamlebis koncentraciam, romlebzec es fermente-
des ekg. bi moqmedebs, SeiZleba moimatos (cxrili 21.11). misi
susi-ebis msgavsad, venlafaqsinis uecarma Sewyvetam farmakologiuri moqmedebidan gamomdinare, dulo-
SeiZleba gamoiwvios gulisrevis, daRlilobis, mu- qsetini ar unda dainiSnos maoi-ebTan erTad, sero-
clis tkivilisa da Tavbrusxvevis simptomebi. im Se- toninis sindromis ganviTarebis safrTxis gamo. amave
mTxvevaSi, roca pacienti venlafaqsins iRebs 6 kviris mizeziT maoi-ebiT mkurnalobis dasrulebidan unda
ganmavlobaSi da met xansac, rekomendebulia dozis gavides 14 dRe, raTa SesaZlebeli gaxdes duloqse-

_ 593 _
21 medikamenturi da sxva fizikuri mkurnaloba
tinis miReba; aseve, duloqsetinis Sewyvetidan unda iqnes aRmoCenili ems-is simptomebi. Tu arsebobs ems-
gavides 7 dRe, rom daviwyoT maoi-ebiT mkurnaloba. is ganviTarebis saSiSroeba, yvela SemTxvevaSi L-trip-
tofani unda moixsnas da saswrafod ganisazRvros eo-
L-triptofani zinofilebis raodenoba.
L-triptofani aris bunebrivi aminomJava, romelic L-triptofanis sxva wamlebTan erTaderTi mniSv-
arsebobs yoveldRiur sakvebSi. kvebis tipiuri da- nelovani urTierTqmedeba SeiZleba iyos mxolod im
savluri reJimiT adamiani dReSi iRebs 500mg trip- medikamentebTan, romlebic aZliereben Tavis tvinSi
tofans. misi umetesi nawiliT xdeba cilebis sinTezi serotoninis moqmedebas. miuxedavad imisa, rom maoi-
da nikotinamidis nukleotidebis formireba. mxolod ebTan erTad daniSvna efeqturia, miuTiTeben seroto-
mcire nawili (daaxloebiT 1%) 5-hidroqsitriptofa- ninuli neirotoqsikurobis SesaZleblobazec. aseve,
nidan (5-htf) serotoninad sinTezirdeba. triptofan L-triptofanis kombinirebas susi-ebTan SeiZleba da-
hidroqsilaza, romelic L-triptofanidan 5-htf-is erTos mioklonusi, kankali da fsiqikuri mdgomareo-
sinTezis qimiuri reaqciis katalizatoria, Cveule- bis cvlileba (Gillman and Whyte, 2004).
briv triptofans ukavSirdeba. amdenad, Tavis tvinSi
triptofanis xelmisawvdomobis gazrdiT matulobs krazanas eqstraqti
serotoninis sinTezi. krazanas eqstraqtis (e.w. St.Johns Word) ZiriTadi ni-
farmakokinetikis TvalsazrisiT aRsaniSnavia, rom vTierebaa mcenare Hypericum perforatum. mas saukuneebia
L-triptofani swrafad absorbirdeba, plazmaSi pi- iyeneben sxvadasxva daniSnulebiT _ damwvrobis, ar-
kur koncentracias aRwevs miRebidan 1-2 saaTSi. is Tritis, gvelis nakbenisa da depresiis dros. aqtiuri
aqtiurad ukavSirdeba albumins. L-triptofanis ra- nivTiereba warmodgeba 6 ZiriTadi produqtis jgu-
odenoba, romelic saWiroa Tavis tvinSi serotoninis fidan da hipericinebs da hiperforinebs moicavs.
sinTezisTvis damokidebulia mraval faqtorze, maT krazanas eqstraqtis farmakologia rTulia, magram
Soris plazmaSi Tavisufali L-triptofanis raodeno- cxovelebze Catarebulma eqsperimentebma da kvleve-
baze, triptofanis pirolazis aqtiurobasa da plaz- bma monoaminur neirogadacemaSi misi monawileoba ga-
maSi sxva aminomJavebis koncentraciaze, romlebic sa- moavlina (Nathan, 1999).
Wiroa L-triptofanis Tavis tvinSi SesaRwevad. krazanas eqstraqtze Catarebulia ramdenime kvleva,
arsebobs susti mtkicebuleba imisa, rom damouki- magram Sedegebis interpretireba rTulia dozisa da
deblad L-triptofans antidepresiuli efeqti gaaCnia momzadebis wesis arastandartulobis gamo. kvlevebic
da ambulatoriul SemTxvevebSi, zomieri depresiis ZiriTadad ganxorcielda msubuqidan saSualo simZi-
dros placeboze metad efeqturia. ukeTesi efeqti mis depresiis mqone pacientebze. metaanalizis mixed-
miiReba L-triptofanis maoi-ebTan kombinirebisas, viT, pacientTa aseT jgufSi mcenaris 0.4-2.7mg ufro
rac iwvevs maoi-ebis antidepresiuli efeqtis gaZlie- efeqturi iyo, vidre placebo (Linde et al., 1996). Seda-
rebas. msgavsi sinergiuli efeqti aRwerilia L-trip- rebiT ufro axali kvlevebiT mZime depresiis mqone
tofanis triciklurebTan kombinirebisas, Tumca ase- pacientebSi mniSvnelovani antidepresiuli efeqti ar
Ti kombinaciis Terapiuli sargebeli aramyaria. gamovlinda (Werneke et al., 2004).
gverdiTi efeqtebi L-triptofani saerTod kargi rac Seexeba gverdiT moqmedebebs, aRsaniSnavia, rom
amtanobiT xasiaTdeba, magram ar aris iSviaTi gulis- mas pacientebi kargad itanen. yvelaze xSiri arasasur-
reva da Zilianoba. ukanasknel wlebSi gamovlinda, veli moqmedeba SeiZleba iyos gastro-intestinuri
rom L-triptofanis miReba iwvevda sklerodermiis darRvevebi, Tavbrusxveva, daRliloba. mkurnalobis
msgavs mZime daavadebas, eozinofilur-mialgiur sin- periodSi aRwerilia maniis SemTxvevebi. iSviaTad fiq-
droms (ems), romelsac axlda eozinofilebis momateba sirdeba fotosensitivoba. krazanas eqstraqti gavle-
(periferiuli leikocitebis daaxloebiT 20%), kunTe- nas axdens RviZlis fermentebze da aRiniSneba mkur-
bis Zlieri tkivili, SeSupeba, kanis sklerozi da pe- nalobis periodSi eufilinis, ciklosporinis, digo-
riferiuli neiropaTia. aRwerili iyo aseTi SemTxve- qsinisa da eTiniloestradioli donis daqveiTeba.
vebis fataluri dasasrulic. amasTan, krazanas eqstraqtis susi-ebTan an sxva 5-HT
magram dReisTvis dadginda, rom ems gamowveuli iyo wamlebTan kombinirebisas, SeiZleba ganviTardes se-
ara uSualod L-triptofaniT, aramed mwarmoeblis rotoninis neirotoqsikurobis sindromi (Ernst, 1999).
mier damatebuli minarevebiT (Kilbourne et al., 1996).
L-triptofani rCeba mZime rezistentuli depresiis bupropioni
samkurnalo saSualebad, romelic gamoiyeneba sxva bupropioni ar aris daSvebuli britaneTsa da evropa-
antidepresiul wamlebTan kombinaciaSi (mag., Barker Si, magram rogorc antidepresanti farTod gamoiye-
et al., 1987). pacienti, romelic iRebs L-triptofans, neba aSS-Si. britaneTSi is licenzirebulia rogorc
saWiroebs regularul monitorings, raTa droulad sigaretis mowevis Tavis dasanebebeli damxmare sa-

_ 594 _
fsiqiatriaSi gamoyenebuli medikamentebis klasifikacia
Sualeba. gansxvavebulia sxva antidepresantebisgan w unipolaruli da bipolaruli guneb-ganwyobis aS­
struqturulad da farmakologiurad da warmoadgens lilobebi;
uniciklur aminoketonur warmoebuls. bupropioni w rezistentuli depresiis damatebiTi Terapia;
aZlierebs orive _ dofaminur da noradrenalinur,
w daswavlis unarSezRudulobis mqone pacientebSi
funqcias Tavis tvinSi, savaraudod, ukumitacebis
ag­resiuli qcevis prevencia.
blokirebis xarjze.
efeqturoba da gverdiTi efeqtebi: kontrolirebadi moqmedebis meqanizmi: cxovelebze Catarebulma
kvlevebiT dadginda, rom bupropions aqvs placebo- cdebma aCvena, rom liTiums aqvs mniSvnelovani gav-
ze upiratesi da susi-ebis tolfasi antidepresiuli lena ujredSiga sasignalo molekulebze anu `meorad
efeqti. zogi maxasiaTebliT bupropionis gverdiTi macneebze~, romlebic aqtiurdeba neirotransmiteris
moqmedeba susi-ebis msgavsia. yvelaze xSirad aRweri- an agonistis mimagrebiT specifikur receptorebze.
lia insomia, SfoTva, tremori da gulisreva. susi- Sesabamisi klinikuri doziT liTiumi ainhibirebs
ebis sapirispirod, is ar iwvevs seqsualur disfunq- cikluri adenozin-monofosfatis (c-amf) warmoqmnas
cias da amitomac zog SemTxvevaSi mniSvnelovani upi- da amcirebs inozitolis lipidebidan warmoebul sx-
ratesobiT sargeblobs. vadasxva mediatorebs. aseTi moqmedebiT liTiumi gav-
bupropionis gamoyenebisas ZiriTadi problemaa lenas axdens neirotransmiterebis mraval traqtze,
gulyrebis riskis momateba. maRal dozaze gulyrebis romelTagan bevri iyenebs zemoTxsenebul macneTa
riski (0.4%) 4-jer metia, vidre susi-ebiT mkurnalo- sistemas. ukanasknel xans interesi gamoiwvia liTiu-
bis dros (daaxloebiT 1%). riski SedarebiT dabalia mis unarma, xeli Seuwyos ujredebis gadarCenas da
gaxangrZlivebuli preparatebis miRebisas, romlebsac gazardos sinafsebis plastikuroba, rasac, savarau-
iyeneben mowevisTvis Tavis danebebis mizniT. roca dod, axorcielebs ferment glikogen-sinTaz-kinaza-
misi dozaa 300 mg da ufro naklebi, gulyrebis riski 3-is moqmedebis inhibirebiT (Pilcher, 2003).
daaxloebiT 0.1%-ia. esaa sigaretis dasanebebeli maq- farmakokinetika: liTiumi nawlavebidan swrafad ab-
simaluri rekomendebuli doza da, aseve, standartu- sorbirdeba da swrafadve vrceldeba mTeli sxeulis
li doza depresiis samkurnalod. bupropioni ar unda ujredebsa da siTxeSi. liTiumi ujredidan natriumze
daeniSnoT gulyrebis an kvebis darRvevebis mqone pa- nela gamodis. plazmidan gamoiyofa Tirkmlis eqskre-
cientebs. ciis da ujredebsa da sxeulis sxva nawilebSi SeRw-
wamlebTan urTierTqmedebis mxriv, aRsaniSnavia, evis gziT. ase rom, liTiumi swrafad eqskretirdeba
rom bupropioni ar unda dainiSnos im wamlebTan er- plazmidan, xolo neli faziT _ mTeli sxeulidan.
Tad, romlebic amcireben gulyrebis zRurbls. ase- natriumis msgavsad, liTiumic ifiltreba da nawi­
Tebia: triciklurebi, antifsiqozurebi da malariis lobriv reabsorbirdeba TirkmelebSi. roca proqsim-
sawinaaRmdego preparatebi. aseve, ukunaCvenebia maoi- aluri milakebi meti wylis absorbcias axdens, matu-
ebi. susi-ebis araefeqturobis SemTxvevaSi, aSS-Si bu- lobs liTiumis absorbciac. amdenad, dehidratacia
propions usafrTxod iyeneben liTiumTan erTad. zrdis plazmaSi liTiumis koncentraciis momate-
bas. radgan liTiumi transportirdeba natriumTan
guneb-ganwyobis stabilizatorebi konkurenciis pirobebSi, natriumis koncentraciis
Semcirebisas meti liTiumi reabsorbirdeba. am meqa-
am saTauris qveS gaerTianebulia sxvadasxva prepa-
nizmiT Tiazidis diuretikebi iwvevs sisxlSi liTiu-
ratebi, rogorebicaa liTiumi da ramdenime antikon-
mis toqsikur koncentracias.
vulsanti, maT Soris karbamazepini da natriumis val-
dozireba da plazmuri koncentracia: vinaid-
proati. es sami wamali efeqturia ganmeorebadi afe-
an Terapiuli da toqsikuri dozebi Zalian axlo-
qturi aSlilobis prevenciisa da maniis mwvave mkur-
saa, mkurnalobis periodSi aucilebelia liTiumis
nalobisTvis. liTiums axasiaTebs antidepresiuli
plazmuri koncentraciis gansazRvra. Sefaseba unda
efeqti, magram valproatisa da karbamazepinis msgavsi
moxdes dawyebidan 4-7 dRis Semdeg, momdevno 3 kvira _
moqmedeba dadgenili ar aris. antikonvulsanti lamo-
kviraSi erTxel; damakmayofilebeli stabiluri mdgo-
trijini ukanasknel periodSi warmatebiT gamoiyeneba
mareobis miRwevisas _ yovel 6 kviraSi erTxel. Semdeg
bipolaruli aSlilobis dros, magram maniis SemTxve-
liTiumis done stabiluria da plazmis monitoringi
vaSi efeqturi ar aris.
unda ganxorcieldes 2-3-Tviani intervalebiT, Tu ar
liTiumi aris ufro xSiri gadamowmebis klinikuri Cveneba.
placebo-kontrolirebadi kvlevebiT dadginda, rom oraluri dozis Semdeg plazmaSi liTiumis done
liTiumi efeqturia sxvadasxva mdgomareobis dros: matulobs daaxloebiT 4 saaTSi. koncentracia, Cveu-
lebriv, unda gaizomos bolojer miRebuli dozidan
w maniis mwvave mkurnaloba;
12 saaTis Semdeg, rac xSirad emTxveva Ramis dozas.

_ 595 _
21 medikamenturi da sxva fizikuri mkurnaloba
mniSvnelovania am rutinis Sesruleba, radgan, gamo- moq­medebis preparatebi, magram maTi in vivo far­
qveynebuli informaciiT, liTiumis doned iTvleba 12 makokinetika mniSvnelovnad ar gansxvavdeba stan­
saaTis Semdeg arsebuli koncentracia da ara pikuri dartuli liTiumis karbonatis preparatebisgan.
_ 4 saaTis Semdeg arsebuli maRali done. Tu Semow- im pacientebisTvis, romlebsac uWirT abebis saxiT
mebis Sedegad dadgindeba Seusabamod maRali koncen- preparatis miReba, arsebobs liTiumis citratis
tracia, mniSvnelovania imis dazusteba, Tu pacientma xsnari. liTiumi SeiZleba dainiSnos erTxel an orjer
sisxlis analizis aRebamde ramdeni xniT adre miiRo dReSi. miRebis sixSire ar cvlis Sardis raodenobas.
dilis doza. saerTod, ufro mosaxerxeblad iTvleba liTiumis
adekvatur plazmur koncentraciad iTvleboda 0.7- micema erTxel, RamiT, magram, Tu pacients aseTi
1.2 mmol/l dozidan 12 saaTis Semdeg. Tanamedrove reJimis gamo aqvs kuWis problemebi, SesaZlebelia
midgomiT, upiratesoba eniWeba liTiumis ufro dabal dozis dayofa.
plazmur dones (0.5-0.8mmol/l), radgan naklebia gver- arasasurveli moqmedeba (cxrili 21.13): susti
diTi moqmedebebis riski. zogierTi kvlevis Tanax- diurezi natriumis eqskreciis gamo vlindeba wamlis
mad, liTiumis dabali koncentraciis SemTxvevebSi dawyebidan mokle periodSi. sxva gverdiT moqmedebebs
(0.4-0.7mmol/l) SemanarCunebeli mkurnalobis dros miekuTvneba xelebis tremori, piris simSrale,
ufro xSiria afeqturi aSlilobebi, vidre ufro metalis gemo pirSi, kunTebis sisustis SegrZneba da
maRali koncentraciisas (0.8-1.0 mmol/l). Tumca, es daRliloba.
myari monacemebi araa (Ferrier et al., 1999). msubuqi xarisxis wyurvili da poliuria xSiria li­
praqtikaSi pacientebis didi nawilis marTva efeq- TiumiT mkurnalobis dros, radgan liTiumi Tirkmlis
turad xorcieldeba, roca liTiumis plazmuri kon- milakebze antidiurezuli hormonis (adh) moqmedebas
centraciaa 0.4-0.7 mmol/l. pacientis arastabiluri blokavs. es movlena klinikurad mniSvnelovan
mdgomareobis dros dozis momateba SesaZlebelia ma- simwvaves iSviaTad aRwevs, Tumca pacientebis TiT­
Sin, roca gverdiTi moqmedeba amis saSualebas iZl- qmis mesameds uSaqro diabetis msgavsi sindromi
eva. mwvave maniis samkurnalod 0.8 mmol/l-ze naklebi uviTardeba, romelsac gamoxatuli poliuria da
koncentracia araefeqturia da SeiZleba saWiro gax- polidifsia axasiaTebs. aseT SemTxvevaSi SeiZleba
des 0.8-1.0 mmol/l. seriozuli toqsikuri efeqti aucilebeli gaxdes liTiumis Sewyveta, magram dabali
vlindeba 2.0 mmol/l-ze ufro maRali koncentraciis plazmuri koncentraciis gamoyenebisas, SesaZloa
dros, Tumca adreuli simptomebi SeiZleba gaCndes ganviTardes sindromis recidivi.
>1.2 mmol/l-ze (Macritchie and Young, 2004). zogierT pacients, gansakuTrebiT qalebs, wona­
amJamad arsebobs liTiumis gaxangrZlivebuli Si mateba aReniSneba. xSiria mudmivi, dabal­ampli­

cxrili 21.13 liTiumis, karbamazepinis da valproatis zogierTi gverdiTi moqmedeba


liTiumi karbamazepini valproati

nevrologiuri tremori, sisuste, dizarTria, Tavbrusxveva, sisuste, tremori, sedacia


ataqsia, mexsierebis daqveiTeba, Zilianoba, ataqsia, Tavis
gulyrebi (iSviaTi) tkivili, mxedvelobis darRveva

Tirkmlis/wylis Sardis gamoyofis gaZliereba Sardis koncentraciis unaris plazmaSi amiakis momateba
cvla koncentraciis daqveiTebiT. momateba. hiponatriemia,
wyurvili, uSaqro diabeti SeSupeba
(iSviaTi), SeSupeba

gastro- gemovnebis Secvla, anoreqsia, anoreqsia, gulisreva, yabzoba, anoreqsia, gulisreva,


intestinuri/ gulisreva, Rebineba, diarea, hepatitis Rebineba, diarea, wonis
RviZlis wonis momateba mateba, hepatiti (iSviaTi),
pankreatiti (iSviaTi)

endokrinuli Tiroqsinis daqveiTeba Tiroqsinis daqveiTeba menstrualuri darRvevebi


Tiroid-mastimulirebeli Tiroid-mastimulirebeli
hormonis momatebiT, Ciyvi, hormonis normaluri doniT
hiperparaTiroidizmi (iSviaTi)

hematologiuri leikocitozi leikopenia, agranulocitozi Trombocitebis raodenobis


(iSviaTi) daqveiTeba, Trombocitebis
anomaliuri agregacia

dermatologiuri akne, fsoriazis gamwvaveba, Tmis eriTemuli gamonayari Tmis cvena


cvena

kardio- ekg cvlilebebi (Cveulebriv, gulis gamtareblobiTi -


vaskuluri klinikurad keTilTvisebiani) darRvevebi

_ 596 _
fsiqiatriaSi gamoyenebuli medikamentebis klasifikacia
tudiani tremori, ZiriTadad xelebis, magram maRal­ Cunebeli xangrZlivi mkurnalobis gavlena glomer-
amplitudiani tremoris ganviTareba ukve liTiumis ulebis funqciaze. saerTod, glomerulebis funq-
plazmuri koncentraciis toqsikur doneze mianiSnebs. ciis nebismieri daqveiTeba msubuqia da ukavSirdeba
pacientebis umetesoba egueba dabalamplitudian liTiumiT intoqsikacias. miuxedavad amisa, aRwerilia
tremors. xolo maTTvis, vinc ver egueba, 40 mg-mde liTiumiT mkurnalobis fonze Tirkmlis ukmariso-
propranololi dReSi samjer Seamcirebs simptoms. bis ganviTarebac ki, roca nefrotoqsikurobis sxva
SeiZleba ganviTardes Tmis cvena da Tmis struqturis mizezi dafiqsirebuli ar iyo. gavrcelebuli mid-
gauxeSeba. gomis Tanaxmad, guneb-ganwyobis profilaqtikuri
pacientebis 5%-s, romlebic liTiumiT mkurnaloben, mkurnaloba xangrZlivia; Sesabamisad, aucilebelia
aReniSnebaT Tiroiduli jirkvlis gadideba, romelic plazmis kreatininis regularuli monitoringi. sa-
pataravdeba, Tu liTiumiT mkurnalobis periodSi varaudod, nefrotoqsikurobis riski minimaluria,
pacients eZleva Tiroqsini da, saerTod, liTiumis Tu plazmaSi liTiumis done Terapiul qveda zRvarze
Sewyvetidan 1-2 TveSi normalur zomas ubrundeba. SenarCundeba, rac individualuri pacientisTvis Sei-
liTiumi moqmedebs Tiroidis gamomuSavebaze _ Zleba efeqturi iyos (Macritchie and Young, 2004).
hipoTiroidizmi aReniSneba pacienti qalebis daax­ toqsikuri efeqti dakavSirebulia preparatis
loebiT 20%-s da xdeba Tiroid-mastimulirebeli dozasTan da vlindeba ataqsiiT, kidurebSi koordi-
hormonis kompensatoruli momateba. naciis moSliT, kunTebis SekrTomiT, dizarTriiTa
am cvlilebebis aRmosaCenad yovel 6 TveSi unda da cnobierebis SecvliT. es mdgomareoba saWiroebs
Catardes Tiroiduli funqciis testireba, Tumca, gadaudebel mkurnalobas, vinaidan SesaZloa pro-
es ver Caanacvlebs klinikur monitorings iseTi gresirdes koma da sikvdili.
klinikuri niSnebis gamosavlenad, rogorebicaa le­ aseT dros unda Sewydes liTiumis micema da dain-
Targia da wonis mniSvnelovani mateba. Tu viTardeba iSnos didi raodenobiT siTxeebi. mZime SemTxvevebSi
hipoTiroidizmi, magram liTiumiT mkurnalobis SeiZleba saWiro gaxdes Tirkmlis dializi. Tirkm-
gagr­Zelebis Cveneba isev arsebobs, unda daematos lis normaluri funqcionirebisas liTiumi srulad
TiroqsiniT mkurnaloba. hiperparaTiroidizmis ga­­ gamoiyofa anu SemTxvevaTa umetesoba sruldeba
mo liTiumis miRebas, aseve, SeiZleba axldes hi­ sruli gamojanmrTelebiT, magram iSviaTad SesaZloa
perkalciemia. zogjer mas axlavs mZime depresiac, sikvdiliTac dasruldes. aRwerilia iseTi situa-
rac arsebuli guneb-ganwyobis aSlilobisgan di­ ciebic, rodesac, hemodializis miuxedavad, viTarde-
ferencirebas arTulebs. ba myari nevrologiuri disfunqcia.
aseve, SesaZloa gaCndes ekg-s Seqcevadi cvlilebebi, rogorc wina nawilSi iyo aRniSnuli (gv. 562), li-
risi mizezic SeiZleba iyos miokardiumSi kaliumis Tiumi zrdis nayofis anomaliebis, kerZod, gulis
Canacvleba liTiumiT da hipokaliemiis msgavsi niS­ mankebis ganviTarebis risks, magram individual-
nebis gaCena, T-talRis gabrtyeleba, QRS inversia uri riskis mniSvneloba dabalia. orsulobis yovel
da gafarToeba. am niSnebs iSviaTad aqvs klinikuri konkretul SemTxvevaSi, gadawyvetileba, gagrZeldes
mniSvneloba. sxva cvlilebebs miekuTvneba Seqce­ Tu ara liTiumiT mkurnaloba, zedmiwevniT dakvirve-
vadi leikocitozi da, iSviaTad, papuluri an maku­ biT unda aiwonos. mniSvnelovan faqtorebs miekuT-
lopapuluri gamonayari. vneba liTiumis Sewyvetisas afeqturi recidivis alba-
zogjer pacientebi uCivian gavlenas mexsierebaze, Toba da afeqturi epizodis marTvis siZneleebi.
rac vlindeba imaSi, rom aviwydebaT kargad nacnobi Tu orsuli agrZelebs liTiumis miRebas, aucile-
saxelebi. SesaZlebelia, es ar iyos wamlis moqmedebis belia plazmuri koncentraciis monitoringi. orsu-
Sedegi, aramed iyos mxolod guneb-ganwyobis aS­ lobis gagrZelebis SemTxvevaSi unda Catardes ul-
lilobis gamovlena. Tumca, arsebobs monacemebi, rom trabgeriTi gamokvleva da nayofis eqokardiografia.
liTiumiT mkurnalobisas kognituri testebis Ses- bipolaruli aSlilobis anamnezis mqone pacients
rulebis problemebi Cndeba. mSobiarobis Semdeg periodSi fsiqozuri recidivis
Tirkmelebze xangrZlivi efeqtis Sesaxeb cnobilia, mniSvnelovnad maRali riski aqvs. am dros, profilaq-
rom liTiumiT mkurnaloba amcirebs milakebis kon- tikis mizniT, SeiZleba liTiumis xanmokle droiT
centraciis unars da zogjer iwvevs uSaqro diabet- daniSvna. vinaidan Cvilis plazmaSi SesaZloa liTium-
sac. aRwerilia liTiumiT mravalwliani mkurnalobis is mniSvnelovani koncentracia aRmoCndes, umjobesia
Sedegad milakebis funqciis Seuqcevadi daqveiTeba. es bavSvis xelovnur kvebaze gadayvana (gv. 562).
ufro xSiria liTiumis maRali plazmuri koncentra- wamlebTan urTierTqmedeba (boqsi 21.9): liTiumis
ciis SemTxvevebSi, rodesac gamoyenebulia fsiqotro- viwro Terapiuli Cvenebis gamo, mis wamlebze farma-
puli mkurnalobac (Bendz et al., 1994). kokinetikur gavlenas gansakuTrebuli mniSvneloba
ramdenime kvleviT Seiswavles liTiumiT Semanar- eniWeba. farmakodinamikuri urTierTqmedeba SeiZleba

_ 597 _
21 medikamenturi da sxva fizikuri mkurnaloba

ukuCvenebebs miekuTvneba: Tirkmlis ukmarisoba


boqsi 21.9 liTiumis sxva preparatebTan
an Tirkmlis axali daavadeba, gulis ukmarisoba
urTierTqmedeba
an axali gulis infarqti da eleqtrolitebis
farmakokinetikuri disbalansis gamomwvevi qronikuli diarea. liTiumi
zrdis liTiumis dones
ar unda dainiSnos iseT SemTxvevaSi, roca pacientis
w diuretikebi (yvelaze usafrTxoa _ frusemidi)
w anTebis sawinaaRmdego arasteroiduli saSualebebi eqimTan TanamSromloba ar iZleva usafrTxoebis
w yvelaze usafrTxoa _ aspirin/sulindaki dacvis saSualebas; igulisxmeba, rom gafrTxilebis
w ACE-inhibitorebi miuxedavad, pacientma SeiZleba TviTneburad Sew­
w angiotenzin-II receptoris antagonistebi yvitos preparatis miReba.
w antibiotikebi (streptomicini/metronidazoli)
aqveiTebs liTiumis dones liTiumze myofi pacientis marTva
w eufilini momzadeba: liTiumis Terapiuli dozis Tiroidul
w natriumis bikarbonati jirkvalsa da Tirkmelebze gavlenisa da Warbi dozis
farmakodinamikuri toqsikuri efeqtis gamo, aucilebelia marTvis
viTardeba serotoninuli neirotoqsikuroba rutinuli wesebis dacva. qvemoT mocemuli wesebis
w susi-ebi (SeiZleba gamoviyenoT didi sifrTxiliT) sistema erT-erTia SemoTavazebulebs Soris da
w 5-HT1 agonistebi SesaZlebelia misi usafrTxo adaptacia. warmatebuli
viTardeba eqstrapiramiduli gverdiTi movlenebi mkurnalobisTvis saWiroa yuradRebis gamaxvileba de­
w antifsiqozuri wamlebi, metoklopramidi,
talebze da qvemoT mocemuli safexurebis gar­kveuli
domperidoni
Zlierdeba neirotoqsikuroba dacva.
w karbamazepini, fenitoini, kalciumis arxis liTiumiT mkurnalobis dawyebamde aucilebelia
blokatorebi, meTildofa pacientis fizikuri gasinjva arteriuli wnevis ga­
zomvis CaTvliT. aseve, aucilebelia misi wonis gan­
moicavdes serotoninerguli preparatebis gaZliere- sazRvrac.
bas, rac serotoninis sindroms iwvevs. centralur saWiroa sisxlis aReba eleqtrolitebis, SratSi
nervul sistemaze moqmed zog preparatTan erTad kreatininisa da saerTo analizis gansazRvrisTvis.
miRebisas, liTiumis Terapiulma koncentracia Sei- gansakuTrebul SemTxvevebSi unda ganisazRvros kre­
Zleba neirotoqsikuri aRmoCndes. atininis klirensi, risTvisac sakmarisia 18 saaTiani
eleqtrokrunCxviTi Terapia (ekT) da qirurgia: Segroveba. aseve, saWiroa Tiroiduli funqciis tes­
ekT-sTan erTad liTiumis miRebis gagrZeleba zrdis tireba. Cvenebis mixedviT, unda Catardes ekg da
neirotoqsikurobis ganviTarebis risks. aseT SemTx- orsulobis testi.
vevebSi, liTiumis dozebi unda Semcirdes an moixs- Tu kvlevebiT liTiumis daniSvnis ukuCveneba ar
nas. gasaTvaliswinebelia dehidrataciis saSiSroebac. gamovlinda, sxva preparatebTan SeuTavseblobis
qirurgiuli manipulaciis Catarebamde, sasurvelia, Ta­vidan acilebis mizniT, unda dadgindes, Tu ra
preparatis miRebis Sewyveta, raTa Tavidan aviciloT preparatebs iRebs pacienti. amis Semdeg pacients unda
relaqsantebis moqmedebis gaZliereba. Tumca, unda mieces dawvrilebiTi axsna-ganmarteba _ pacientma
gaviTvaliswinoT moxsnis mdgomareobisa da maniis unda icodes SesaZlo toqsikuri efeqtis adreuli
ganviTarebis riski. niSnebi da misi ganviTarebis xelSemwyobi pirobebi,
liTiumis moxsna: kvlevebiT dadasturebulia, rom rogoricaa, mag., gastroenteriti, Tirkmlis infeqcia
liTiumis uecar Sewyvetas maniakaluri mdgomareobis an cxelebiT gamowveuli dehidratacia. pacienti unda
ganviTareba mohyveba. arsebobs imis mtkicebuleba, gavafrTxiloT, rom msgavsi movlenebis ganviTarebis
rom vinaidan liTiums gamoxatuli normoTimiuli SemTxvevaSi, Sewyvitos wamali da mimarTos eqims.
efeqti gaaCnia, misi moxsna zrdis afeqturi aSlilo- Cveulebriv, kargia, Tu diskusiaSi monawileobas
bebis recidivebis risks. Tumca, maniisa da moxsnis miiRebs ojaxis wevri. gansakuTrebiT sasargebloa
sindromis ganviTareba ufro bipolaruli pacien- werilobiTi saxelmZRvanelos micema (eqimis dawerili
tebisTvisaa damaxasiaTebeli. an mwarmoeblis mier gamoSvebuli). diskusiaSi gonieri
Tu liTiumis Sewyveta ramdenime kviris ganmavlobaSi wonasworobis dacva, anu informaciis miwodeba, ise
TandaTanobiT xdeba, maSin swrafi recidivis gan­viTarebis unda gakeTdes, rom pacientma icodes SesaZlo riskis
riski mcirdeba. im pacientebSic ki, rom­lebic mravali Sesaxeb da, amave dros, esmodes, rom mkurnalobis
wlis ganmavlobaSi kargad arian, liTiumis Sewyvetam procesSi aucilebelia TanamSromloba.
SeiZleba afeqturi aSlilobis epizodi gamoiwvios. mkurnalobis dawyeba: liTiumi unda gamoiweros
aseTi pacientebis umetesoba kar­gad pasuxobs liTiumis kar­bonatis saxiT da mkurnaloba daiwyos da
xelaxla daniSvnas (Tondo et al., 1997). gagrZeldes erTjeradi dRiuri doziT, Tu pacients

_ 598 _
fsiqiatriaSi gamoyenebuli medikamentebis klasifikacia
kuWis problemebi ar aReniSneba. winaaRmdeg Sem­ gagrZeleba seriozul ganxilvas saWiroebs. liTiu-
TxvevaSi, doza or micemaze unda gaiyos. Tu wamali mis moxsna, rogorc aRvniSneT, dozebis TandaTanebiT
profilaqtikisTvis iniSneba, maSin sawyisi dRiuri Semcirebas iTvaliswinebs. pacienti unda gavafrTxi-
doza _ 200-400 mg-ia. Tu pacienti iRebs susi-s an sxva loT, rom ar SeiZleba liTiumis uecari, sakuTari
preparats, romelic liTiumis koncentraciaze axdens iniciativiT Sewyveta.
gavlenas, maSin liTiumis ufro dabali doza iniSneba.
karbamazepini
sisxlis analizi unda gakeTdes liTiumis koncen-
traciis gansazRvrisTvis kviraSi erTxel, sanam Se- karbamazepini Tavidan, rogorc antikonvulsanti ise
sabamisi koncentracia ar miiRweva. 0.4-0.7mmol/l gamoiyeneboda. mogvianebiT gairkva, rom igi efeq-
(bolo miRebidan 12 saaTis Semdeg aRebul sisxlSi), turia bipolaruli aSlilobebis iseTi SemTxvevebis
rogorc zemoT iyo ganmartebuli, adekvatur pro- drosac, romlebic liTium-rezistentulia. arsebobs
filaqtikur doned iTvleba. Tu aseTi doza ar aris argumentirebuli mtkicebuleba, rom karbamazepini
efeqturi da Tu gverdiTi moqmedeba saSualebas iZl- efeqturia mwvave maniis marTvisa da, aseve, bipolaru-
eva, SeiZleba ufro maRali dozis _ 0.8-1.0 mmol/l, li aSlilobebis profilaqtikisTvis. misi saerTo
gamoyeneba. unda gvaxsovdes, rom sruli efeqtis mis- efeqturoba liTiumze odnav naklebia. karbamazepini
aRwevad SeiZleba ramdenime Tve iyos saWiro. SeiZleba kargi Sedegis momcemi iyos wamlebze rez-
mkurnalobis gagrZeleba: mkurnalobis gagrZelebis istentuli bipolaruli depresiis mkurnalobisas,
SemTxvevaSi, plazmuri koncentracia unda ganisazRv- Tumca rekurentuli unipolaruli aSlilobebis pro-
ros yovel 6-12 kviraSi. mniSvnelovania, rom Sefasebis filaqtikis TvalsazrisiT, misi roli dadgenili ar
Sexseneba uzrunvelyofili iyos eqimisTvisac da paci- aris (Goodwin, 2003).
entisTvisac. am mxriv efeqturia kompiuteruli pro- moqmedebis meqanizmi: sxva antikonvulsantebis ms-
gramis gamoyeneba. yovel 6 TveSi unda gadamowmdes gavsad, karbamazepini ablokirebs neironebis natriu-
sisxlis analizi eleqtrolitebze, Sardovanasa da mis arxebs. gaurkvevelia, es moqmedeba rogor iwvevs
kreatininze, gakeTdes sisxlis saerTo da Tiroiduli guneb-ganwyobis stabilizebis efeqts. rogorc adami-
funqciis analizi ise, rogorc es zemoT iyo miTiTe- anebSi, aseve cxovelebSi karbamazepini aiolebs sero-
buli. Tu Tiroiduli funqciis Sefasebis ori mom- toninis neirogadacemas, riTac liTiumis moqmedebas
devno testi miuTiTebs hipoTiroidizmze, liTiumi imeorebs.
unda Sewydes an dainiSnos _ Tiroqsini. Semawuxebeli farmakokinetika: karbamazepini nela, magram srulad
poliuriis dros doza unda Semcirdes, xolo myari absorbirdeba. intensiurad metabolizdeba da warmo-
poliuria pirdapiri Cvenebaa Tirkmlis funqciuri Sobs minimum erT Terapiulad aqtiur metabolits
sinjebis CatarebisTvis da, maT Soris, koncentraciis karbamazepinis epoqsids. xangrZlivi mkurnalobis
unaris gansazRvrisTvis. myari leikocitozi xSiri, dros naxevrad daSlis periodi daaxloebiT 20 saa-
Tumca naklebad saSiSi movlenaa. igi Seqcevadia da Tia. karbamazepini RviZlis mikrosomuli fermentebis
wamlis moxsnisTanave ubrundeba normas. Zlieri stimulatoria da SeuZlia sxva wamlebis
liTiumis daniSvnisas, eqims unda axsovdes liTium- plazmuri koncentraciis Semcireba.
is fsiqotropulebsa da sxva jgufis medikamentebTan dozireba da plazmuri koncentracia: karbamazepi-
urTierTqmedeba. damatebiTi sifrTxilea saWiro ekT- nis doza guneb-ganwyobis stabiluri moqmedebisTvis
sTan erTad gamoyenebisas. Tu pacients raime mizeziT iseTivea, rogoric antikonvulsantisa da Seadgens
esaWiroeba anesTezia, anesTeziologi gafrTxilebu- 400-1600 mg/dR. mkurnaloba, Cveulebriv, iniSneba
li unda iyos, rom pacienti iRebs liTiums, radgan, dRiuri dozis Tanabari gadanawilebiT 2-jerad miRe-
rogorc zemoT iyo aRniSnuli, arsebobs miorelaqsan- baze, radgan aseTi miReba aumjobesebs amtanobas. kar-
tebis moqmedebis gaZlierebis riski. bamazepinis plazmur koncentraciasa da mis Terapiul
liTiumiT mkurnaloba, Cveulebriv, grZeldeba 1 efeqturobas Soris aSkara kavSiri ar aris, magram
weli da meti. wamlis saWiroeba unda weliwadSi erTx- mizanSewonilad iTvleba plazmuri donis monitor-
el gadaisinjos da guneb-ganwyobis nebismier msubuq ingi (ukanaskneli dozidan 12 saaTis Semdeg) da, to-
cvalebadobas saTanado yuradReba mieqces. liTiumis qsikurobis Tavidan asacileblad, misi donis antikon-
moxsna recidivis maRal riskTanaa dakavSirebuli, ami- vulsiur sazRvrebSi SenarCuneba.
tom mokle periodSi guneb-ganwyobis aSlilobis ram- arasasurveli moqmedeba (cxrili 21.13): gverdiT
denime epizodis arsebobisa an warsulSi gadatanili moqmedebaTa gamovlena xSiria mkurnalobis dasawy-
mZime epizodebis SemTxvevaSi aucilebelia mkurnalo- isSi; esaa: Zilianoba, Tavbrusxveva, ataqsia, diplopia
bis gagrZeleba. da gulisreva. am moqmedebaTa mimarT tolerantoba
zogi pacienti liTiums 15 an meti wlis manZilze male viTardeba. potenciuri seriozuli gverdiTi
uwyvetad iRebs. Tumca, 5 welze met xans mkurnalobis moqmedebaa agranulocitozi, Tumca, Zalian iSviaTia

_ 599 _
21 medikamenturi da sxva fizikuri mkurnaloba

(sxvadasxva monacemebiT: 1/10000_1/125000). ternatiuli, aseve liTiumTan kombinirebuli mkur­


xSiria SedarebiTi leikopenia, romelic pirvel kvi- naloba.
rebSi iCens Tavs, Tumca, Cveulebriv, normis farg- Tu klinikuri mdgomareoba saSualebas iZleva, um-
lebSi narCundeba. gamonayari aReniSneba pacientebis jobesia karbamazepiniT mkurnalobis dawyeba nela
5%-s. SeiZleba ganviTardes RviZlis fermentebis mzardi dozebiT 100-200mg/dR, SemdgomSi dozis mate-
momateba da Zalian iSviaTad aRwerilia hepatitic. biT 100-200mg-iT 2-jer kviraSi. pacientebi aRniS-
karbamazepinma SesaZloa gamoiwvios gulis gamtare- naven arasasurvel moqmedebas sisxlSi karbamazepinis
blobis darRvevebi da is ukunaCvenebia am problemis farTo diapazonis farglebSi. Sesabamisad, saukeTeso
mqone pacientebisTvis. variantia dozis momateba gverdiTi moqmedebisa da
karbamazepini amcirebs plazmaSi Tiroqsinis kon- klinikuri efeqturobis gaTvaliswinebiT.
centracias, magram Tiroid-mastimulirebeli hormo- leikocitebis raodenobis Semcirebis gamo, mizan-
nis done ar izrdeba da klinikuri hipoTiroidizmi Sewonilia leikocitebis raodenobis monitoringi
xSiri araa. karbamazepins SeiZleba axldes hiponatri- mkurnalobis pirveli 3 Tvis ganmavlobaSi. pacienti
emia. karbamazepinis, liTiumisa da valproatis gver- unda gavafrTxiloT, rom cxelebis an infeqciis sxva
diTi efeqtebi Sedarebulia cxrilSi 21.13. niSnebis gamovlenis SemTxvevaSi, dauyovnebliv mim-
wamlebTan urTierTqmedeba: karbamazepini aZlierebs arTos eqims. Tu liTiumze karbamazepinis damateba
sxva wamlebis metabolizms, maT Soris tricikluri an- efeqturia, SesaZlebelia liTiumis frTxilad moxsna.
tidepresantebis, benzodiazepinebis, haloperidolis, Tumca, Tanamedrove midgomis Tanaxmad, guneb-ganwy-
oraluri kontraceptivebis, Tiroqsinis, varfarinis, obis stabilizaciisTvis saWiroa mkurnalobis orive
sxva antikonvulsantebisa da zogierTi antibiotiki- preparatiT gagrZeleba.
sas. imave meqanizmiT SeiZleba moxdes karbamazepinis
plazmuri koncentraciis daqveiTeba mkurnalobis natriumis valproati
dawyebidan pirveli ramdenime kviris Semdeg. karbamazepinis msgavsad, natriumis valproatic Ta-
susi-ebi da eriTromicini zrdian karbamazepinis vidan, rogorc antikonvulsanti ise gamoiyeneboda.
koncentracias. kalciumis arxebis blokatorebis ukanasknel wlebSi, didi interesi gamoiwvia am wamlis
miReba, rogorebicaa diltiazemi da verapamili kar- gamoyenebam guneb-ganwyobis marTvaSi.
bamazepinis farmakodinamikur efeqtsa da plazmur ramdenime kontrolirebadi kvleva adasturebs val-
dones aZliereben. Sesabamisad, karbamazepinma kal- proatis efeqturobas maniis mwvave epizodis marT-
ciumis arxebis zogi antagonistis (mag., felodipinisa visas. SedarebiT naklebi mtkicebulebebi arsebobs
da nikardipinis) moqmedeba SeiZleba, Seasustos. kar- valptroatis efeqturobis Taobaze bipolaruli
bamazepinisa da liTiumis kombinirebuli gamoyenebi- aSlilobebis xangrZlivi profilaqtikisTvis. miuxe-
sas, maSinac ki, roca liTiumis done normaluria, Ses- davad amisa, Bowden-is da misi kolegebis (2000) ran-
aZloa neirotoqsikuroba ganviTardes. karbamazepinis domizebulma kvlevam, erTwliani dakvirvebis Semdeg,
mwarmoeblebi ar gvirCeven mis maoi-ebTan erTad gam- gamoavlina valproatis liTiumsa da placeboze upi-
oyenebas, Tumca, aRwerilia am kombinaciis usafrTxo ratesi minimaluri sargebeli bipolaruli aSlilo-
moxmarebis SemTxvevebic. SesaZlebelia maoi-ebiT kar- bebis mqone pacientebSi. mravali SemTxveva da Ria kv-
bamazepinis plazmuri donis momateba. levaa aRwerili, romlebSic miTiTebulia valproatis
profilaqtikuri efeqti liTiumisa da karbamazepinis
karbamazepinis klinikuri gamoyeneba araefeqturobis SemTxvevaSi, maT Soris guneb-ganwyo-
karbamazepinis gamoyenebis Cvenebebia: bis cikluri aSlilobis dros (Ferrier, 2001).
w bipolaruli aSlilobis profilaqtikuri marT- moqmedebis meqanizmi: valproati martivi datot-
va liTiumis araefeqturobisa an cudi amtanobis viljaWviani cximovani mJavaa, romlis moqmedebis meqa-
dros; nizmi ucnobia. miuxedavad amisa, arsebobs garkveuli
mtkicebulebebi, rom valproati anelebs inhibitor-
w im pacientebis mkurnaloba, romlebsac guneb-ganw-
uli neirotransmiter gaem-is daSlas. es moqmedeba
yobis xSiri monacvleoba da Sereuli afeqturi md-
SeiZleba iyos valproatis antikonvulsiuri efeqtis
gomareobebi aReniSnebaT da karbamazepini liTiumze
safuZveli, magram ramdenad iwvevs igi fsiqotropul
ufro efeqturia;
efeqtsac, gaurkvevelia.
w emateba liTiumiT mkurnalobas, roca liTiu-
farmakokinetika: valproati swrafad absorbirdeba
mis efeqturoba nawilobrivia; aseT SemTxvevebSi
da plazmaSi koncentraciis piks aRwevs miRebidan 2
aucilebelia imis gaTvaliswineba, rom am kombina-
saaTis Semdeg. farTod da swrafad vrceldeba da misi
ciam SesaZloa neirotoqsikuroba gamoiwvios;
naxevrad daSlis periodi 8-18 saaTia. valproati me-
w maniis mwvave mkurnaloba, rogorc liTiumis al- tabolizdeba RviZlSi da iZleva mraval metabolits,

_ 600 _
fsiqiatriaSi gamoyenebuli medikamentebis klasifikacia
romelTa nawils aqvs antikonvulsiuri moqmedeba. gajerebis dozis miRwevidan 1-2 dReSi. valproati,
karbamazepinisgan gansxvavebiT, ar astimulirebs Rvi- liTiumTan SedarebiT, SeiZleba ufro efeqturi iyos
Zlis mikrosomul fermentebs da naklebad aferxebs Sereuli afeqturi mdgomareobebis dros.
sxva wamlebis metabolizms. profilaqtikis mizniT gamoyenebisas, valproati
dozireba da plazmuri koncentracia: valpro- ufro efeqturia maniis, vidre depresiis SemTx-
atis dawyeba SeiZleba doziT 200-400mg/dR, romelic vevebSi. bipolaruli aSlilobebis dros warmatebiT
dasaSvebia, rom gaizardos kviraSi erTxel an orjer gamoiyeneba liTiumTan erTad, roca liTiumis efeq-
diapazoniT 1-2mg/dR. plazmuri koncentracia ar ti mxolod nawilobrivia. amasTan, aseTi kombinacia
asaxavs valproatis antikonvulsiur an guneb-ganw- usafrTxoa. SeiZleba valproatis kombinireba karbam-
yobis stabilizaciur efeqts, magram mwvave maniis azepinTan. im SemTxvevebSi, roca grZeldeba guneb-gan-
mkurnalobisas efeqturoba vlindeba mxolod maSin, wyobis aSlilobis epizodebi, valproatis kombinireba
roca plazmuri koncentracia aWarbebs 50mkg/ml. SesaZlebelia antidepresantebTan an antifsiqozur
gverdiTi efeqti (cxrili 21.13): valproatis yvelaze wamlebTan (Ferrier, 2001).
xSiri gverdiTi moqmedebebia _ gastro-intestinuri
lamotrijini
darRvevebi, tremori, sedacia da daRliloba. sxva
mniSvnelovan gverdiT moqmedebebs miekuTvneba wonis lamotrijini aris triazinis warmoebuli, romelic
mateba da Tmis droebiTi cvena struqturis cvlile- blokavs voltaJ-damokidebul natriumis arxebs da am-
biT. cirebs amgznebi neirotransmiterebis, kerZod _ glu-
pacientebs, romlebic iReben valproats, SeiZleba tamatis gamoTavisuflebas. lamotrijini britaneTSi
RviZlis transaminazebis momateba aReniSnebodeT. licenzirebulia monoTerapiisa da damatebiTi Tera-
imis gaTvaliswinebiT, rom es RviZlis funqciur dar- piis saxiT epilefsiis dros. magram ar aris licen-
RvevasTan dakavSirebuli araa, fermentebis donisa da zirebuli guneb-ganwyobis aSlilobebis samkurnalod,
RviZlis funqciis monitorirebis fonze, SesaZlebe- Tumca arsebobs Ria kvlevebi, romelTa mixedviTac
lia wamlis gagrZeleba. Tumca, aRsaniSnavia fatal- dasturdeba misi Terapiuli efeqturoba standar-
uri hepatotoqsikurobis iSviaTi SemTxvevebic. isini tuli mkurnalobisadmi rezistentuli bipolaruli
upiratesad im bavSvebSi dafiqsirda, romlebic erT- daavadebis dros. amasTan, placebo-kontrolireba-
droulad ramdenime antikonvulsants iRebdnen. Re- di kvlevebis meSveobiT gamovlinda lamotrijiniT
binebis, anoreqsiis, siyviTlisa an uecari Zilianobis monoTerapiis efeqturoba gamovlinda lamotrijiniT
ganviTarebis dros aucilebelia valproatis dauy- monoTerapiis efeqturoba bipolaruli depresiis mw-
ovnebliv Sewyveta. vave mkurnalobisas (Calabrese et al., 1999) da, aseve, xan-
valproatma, aseve, SeiZleba gamoiwvios Tromboci- grZlivi prevenciisTvis (Bowden et al., 2003). monoTer-
topenia da daTrgunos Trombocitebis agregacia. apiis saxiT lamotrijins ar gaaCnia mniSvnelovani mw-
mwvave pankreatiti iSviaTi, magram seriozuli gar- vave an profilaqtikuri antimaniakaluri moqmedeba.
Tulebaa. SesaZlebelia, adgili hqondes plazmaSi farmakokinetika: oraluri miRebis Semdeg, la-
amiakis momatebas. sxva SesaZlo gverdiT moqmedebebs motrijini swrafad absorbirdeba da plazmuri kon-
miekuTvneba: SeSupeba, amenorea da gamonayari. centraciis piki miiRweva 1.5 saaTSi. wamali aqtiurad
wamlebTan urTierTqmedeba: valproati aZlierebs metabolizdeba RviZlSi, magram ar astimulirebs ci-
centraluri sedaciuri preparatebis moqmedebas. toqrom P450 enzimebs. misi naxevrad daSlis periodi
miuTiTeben valproatis gavleniT sxva antikonvul- 30 saaTia. Terapiuli moqmedebis plazmuri koncen-
santebis gverdiTi moqmedebis gaZlierebaze (zogjer traciis diapazoni dadgenili ar aris.
antikonvulsiuri kontrolis gaumjobesebis gar- arasasurveli gverdiTi moqmedeba: kanis gamonayari,
eSe). valproatis miRebisas izrdeba fenitoinis da upiratesad makulo-papuluri, uviTardeba pacientTa
tricikluri antidepresantebis plazmuri done. 3%-s da SeiZleba Tan axldes cxeleba. es ufro xSi-
klinikuri gamoyeneba ria mkurnalobis pirvel kvirebSi da misi Semcireba
is, rom valproati efeqturia maniis mwvave da gaxan- SesaZlebelia dozis frTxili SerCeviT. sxva gverdiT
grZlivebuli mkurnalobis dros, dadgenilia ramden- moqmedebebs miekuTvneba gulisreva, Tavis tkivili,
ime kontrolirebadi kvleviT (Goodwin, 2003). brita- diplopia, mxedvelobis gabundovneba, Tavbrusxveva,
neTSi licenzirebulia naxevar-natriumiani prepara- ataqsia da tremori. iseTi seriozuli gverdiTi moq-
tis am mizniT gamoyeneba. mwvave maniis mkurnalobi- medebani, rogorebicaa angioSeSupeba, stivens-jonsis
sas efeqti ufro swrafad miiRweva, vidre liTiumisa sindromi da toqsikuri epidermuli nekrolizi, Za-
da karbamazepinis gamoyenebisas, radgan Tavidanve lian iSviaTia.
SeiZleba maRali dozis gamoyeneba. mag., Terapiuli wamlebTan urTierTqmedeba: lamotrijinis plazmuri
efeqtis miRweva SesaZlebelia valproatis 20mg/kg done SeiZleba daqveiTdes im wamlebiT, romlebic as-

_ 601 _
21 medikamenturi da sxva fizikuri mkurnaloba
timulireben hepato-metabolizaciis fermentebs, medeba aRwerili ar aris.
aseT wamlebs miekuTvneba karbamazepini, romlis la- wamlebTan urTierTqmedeba: vinaidan igi naklebad
motrijinTan kombinaciam aseve SeiZleba gamoiwvios metabolizdeba RviZlSi, amdenad, mniSvnelovani far-
neirotoqsikuroba. lamotrijinis done matulobs makokinetikuri urTierTgavlena sxva wamlebze dafiq-
valproatTan erTad miRebisas. sirebuli araa. mas SeuZlia sxva centraluri sedaci-
uri moqmedebis preparatebis potencireba.
klinikuri gamoyeneba
sakmarisi sarwmuno monacemebis dagrovebamde la- klinikuri gamoyeneba
motrijinis daniSvna bipolaruli aSlilobebis dros, iseve rogorc lamotrijini, gabapentinic SeiZleba
SeiZleba mxolod mas Semdeg, roca sxva gamocdili gamoyenebul iqnes bipolaruli aSlilobebis dros,
wamlebi araefeqturi aRmoCndeba. amis Semdeg ukve magram mxolod standartuli mkurnalobis araefeq-
SesaZlebelia lamotrijinis damatebiT Terapiad gam- turobis SemTxvevaSi. gabapentins aqvs dozis farTo
oyeneba da yuradRebis gamaxvileba wamlebTan urT- diapazoni, oRond bipolaruli daavadebis dros Cveu-
ierTqmedebis zemoT miTiTebul Taviseburebebze. lebrivi doza meryeobs 600-dan 2400 mg-mde dReSi.
bipolaruli depresiis samkurnalod lamotrijinis sedaciuri da anqsiolizuri efeqti xSirad vlindeba
miReba SeiZleba standartuli preparatebis arae- dabal dozaze. miuxedavad imisa, rom am tipis moq-
feqturobis an amtanobasTan dakavSirebuli proble- medeba rezistentuli bipolaruli aSlilobebis Sem-
mis SemTxvevaSi. ivaraudeba, rom lamotrijini Cveu- TxvevebSi saWiroa, am mimarTulebiT kontrolirebadi
lebriv antidepresantebze naklebad iwvevs manias an kvlevebis mtkicebulebebi ar gvaqvs.
bipolarul pacientebTan swraf ciklurobas, magram
amas damatebiTi mtkicebulebebi sWirdeba. fsiqostimulatorebi
lamotrijiniT mkurnalobis dawyebisas, gamonayaris wamlebis am jgufSi gaerTianebulia msubuqi stimu-
riskis Sesamcireblad, mniSvnelovania, davicvaT bri- latorebi, romelTa Soris yvelaze kargadaa cnobili
taneTis nacionaluri farmacevtuli cnobaris reko- kofeini da ufro Zlieri stimulantebi _ amfetamini
mendaciebi preparatis dozirebasTan dakavSirebiT da meTilfenidati. pemolins aqvs Sualeduri efeqti.
(25mg/dR _ pirveli 2 kvira, 50mg/dR _ Semdegi 2 kvi- kokaini Zlieri stimulantia, romelic iwvevs Zlier
ra). bipolaruli aSlilobis dros Cveulebrivi Tera- wamaldamokidebulebas. is gamoiyeneba adgilobrivi
piuli doza aris 50-300 mg/dRe. anesTeziisTvis da sxva klinikuri Cveneba ar aqvs.
yvela es fsiqostimulanti zrdis dofaminisa da nor-
gabapentini
adrenalinis gamoTavisuflebas da ablokirebs maT
gabapentini Seiqmna, rogorc gaem-is funqciuri
ukumitacebas. axali nivTiereba _ modafinili, zrdis
analogi. miuxedavad misi gaem-Tan struqturuli ms-
sifxizles da amcirebs Zilianobas kateqolaminuri
gavsebisa, misi antikonvulsiuri meqanizmi daudgene-
meqanizmebis gareSe (Saper and Scammel, 2004). modafini-
lia, igi ar zrdis gaem-is cvlas Tavis tvinSi.
li licenzirebulia narkolefsiis samkurnalod.
gabapentini licenzirebulia rogorc damatebiTi
samkurnalo saSualeba gulyrebis dros, magram ar Cvenebebi
aris licenzirebuli guneb-ganwyobis aSlilobebis amfetaminebs iyenebdnen mravali mizniT, magram
samkurnalod. gamoqveynebulia Sromebi, romlebSic ukanasknel xans, damokidebulebis ganviTarebis maRa-
naCvenebia, Tu ramdenad efeqturia gabapentini stan- li riskis gamo, ufro iSviaTad niSnaven. araadekva-
dartuli mkurnalobisadmi rezistentuli bipolaru- turia maTi miReba simsuqnis gamo. mozrdilebs amfe-
li aSlilobebis dros misi damatebis SemTxvevaSi taminebs uniSnaven narkolefsiis dros. meTilfeni-
(Young et al., 1999). Tumca, maniisa da rezistentuli datiT miRebulia yuradRebis deficitis sindromis
bipolaruli depresiis kontrolirebadi kvlevebis mkurnaloba bavSvebSi. is, aseve, efeqturia mozrdi-
Sedegebi arasaimedoa (Yatham, 2004). gabapentins aqvs lebSi, romlebsac yuradRebis deficitis simptomebi
sedaciuri moqmedeba da, aseve, anqsiolizuri Tviseba. ugrZeldebaT, Tumca mozrdilebSi yuradRebis defi-
farmakokinetika: oraluri absorbciis Semdeg, citis sindromis diagnozi da misi mkurnaloba jerje-
plazmuri koncentracia piks 2-3 saaTSi aRwevs. gabapen- robiT sakamaToa (ix. Zwi and York, 2004).
tini ar metabolizdeba RviZlSi da srulad gamoiyofa warsulSi amfetaminebs farTod iyenebdnen depre-
TirkmelebiT. misi naxevardaSlis periodi daaxloebiT siis mkurnalobisas, magram is Caanacvla antidepre-
5-7 saaTia da rekomendebulia dReSi 3-jer daniSvna. santebma. zogi specialisti, ZiriTadad aSS-Si, dRe-
gverdiTi movlenebi: gabapentinis yvelaze xSiri sac miiCnevs, rom fsiqostimulantebi calke an sxva
gverdiTi moqmedebebia: somnolencia, Tavbrusxveva, antidepresantebTan kombinaciaSi garkveulwilad
daRliloba da nistagmi. seriozuli gverdiTi moq- efeqturia rezistentuli depresiuli aSlilobebis

_ 602 _
sxva fizikuri mkurnaloba
dros. fsiqostimulantebis gamoyenebis garkveuli
boqsi 21.10 ekT-s Cvenebebi (britaneTis
interesi arsebobs moxucebulobis asakis depresiis
janmrTelobisa da klinikuri
mqone pacientebSi, romlebsac aqvT sxva samedicino
daxelovnebis instituti, 2003)
daavadebac. ase rom, depresiis dros fsiqostimulan-
rekomendebulia, rom ekT gamoyenebul iqnes mxolod
tebiT mkurnalobis xelaRebiT uaryofa gaumarTle-
mZime simptomebis swrafi da xanmokle gaumjobesebis
belia. fsiqostimulatorebi unda gamoiyenon im klin- misaRwevad iseT SemTxvevebSi, roca sxva mkurnalobis
icistebma, romlebsac aqvT rezistentuli depresiis adekvaturi cdebi araefeqturi aRmoCnda da/an, roca
mdgomareoba Sefasda, rogorc sicocxlisTvis saSiSi da
fsiqofarmakologiuri marTvis specifikuri gamoc- pacients hqonda:
dileba. modafinils warmatebiT iyenebdnen Ziliano- 1. mZime depresiuli daavadeba
bisa da daRlilobis samkurnalod depresiis mqone 2. katatonia
pacientebSi, romlebic susi-ebs iRebdnen (Menza et al., 3. gaxangrZlivebuli an mZime maniakaluri epizodi
2000).
ZiriTadi preparatia deqsamfetaminis sulfati, boqsi 21.11 ekT-s Cvenebebi (fsiqiatriis
romlis sawyisi doza narkolefsiis dros aris 10mg/ samefo koleji, 2005)
dR, dayofili ramdenime miRebaze. dozis mateba xdeba mZime depresiis dros ekT SeiZleba iyos arCeviTi mkur­
maqsimum 50mg-mde dReSi, yovelkvireuli 10mg-is mo- naloba, roca daavadebas axlavs:
matebiT. ZiriTad preparatebs miekuTvneba meTilfen- w sicocxlisTvis saxifaTo daavadeba, romelic
gamowveulia imiT, rom uars amboben sakvebisa da siTx-
idati, romelsac deqsamfetaminis sulfatis msgavsi eebis miRebaze;
efeqti aqvs. narkolefsiis dros modafinili iniSneba w suicidis maRali riski;
doziT _ 200-400mg. ekT SeiZleba ganvixiloT mZime depresiuli daavadebis
arasasurveli efeqtebi: esaa _ mousvenroba, insom- samkurnalo saSualebad, roca saxezea:
nia, madis daqveiTeba, Tavbrusxveva, tremori, pulsa- w stupori;
w mniSvnelovani fsiqomotoruli Sekaveba;
ciis SegrZneba da kardiuli ariTmia. didi dozebis
w depresiuli bodva da halucinaciebi;
toqsikuri efeqtia dezorientacia, agresiuli qceva,
ekT SeiZleba ganxilul iqnes im mZime depresiuli daa-
halucinaciebi, gulyrebi da koma. mudmivi borotad vadebis meore an mesame rigis mkurnalobad, romelic
gamoyeneba iwvevs paranoiduli Sizofreniis msgavs ar pasuxobs antidepresantebs;
paranoidul mdgomareobas. amfetaminebma maoi-ebTan ekT SeiZleba gamoviyenoT maniis samkurnalod, romelsac
axlavs:
kombinaciaSi SeiZleba gamoiwvios hipertenzia, rac w sicocxlisTvis saSiSi fizikuri dauZlureba;
triciklurebTan kombinirebisas naklebia. maTi uku- w mania, romelic ar pasuxobs Sesabamis medikamentur
Cvenebaa kardio-vaskuluri daavadeba da Tiroto- mkurnalobas;
qsikozi. modafinilis miRebas SeiZleba axldes piris ekT SeiZleba ganxilul iqnes mZime rezistentuli Sizo-
freniis meoTxe rigis mkurnalobad, Tuki ori antifsiqo-
simSrale, gulisreva, muclis tkivili, Tavis tkivili, zuri wamliT da Semdeg klozapiniT mkurnaloba araefe-
taqikardia, SfoTva da insomnia. qturi gamodga.
ekT SeiZleba daeniSnoT katatoniis mqone pacientebs,
romlebTanac benzodiazepinebiT (Cveulebriv, lorazepa-
sxva fizikuri mkurnaloba miT) mkurnaloba araefeqturi aRmoCnda.

eleqtrokrunCxviTi Terapia (ekT) mokle anesTeziisa da kunTTa relaqsantebis gamo-


yenebis wyalobiT mkurnaloba usafrTxo da misaRebi
istoria
gaxda.
konvulsiuri Terapia SemoiRes 1930-iani wlebis bo-
lodan da mas safuZvlad daedo mcdari Sexeduleba Cvenebebi
imis Taobaze, rom epilefsia da Sizofrenia SeuZ- mocemul nawilSi mocemulia eleqtrokrunCxviTi Te-
lebelia erTdroulad arsebobdes. iTvleboda, rom rapiis zogadi Cvenebebi. calkeuli daavadebis mkur-
xelovnurad gamowveuli krunCxvebi ukan daxevda Si- nalobis efeqturoba, sxvadasxva TavSi, Sesabamis aS-
zofrenias. magram, rodesac amgvari mkurnaloba Ca- lilobebTan erTadaa ganxiluli.
tarda, Tavi iCina gansakuTrebiT gasaocarma cvli- ekT mZime depresiuli aSlilobis swrafi da efeq-
lebebma, rac exeboda ara Sizofrenias, aramed mZime turi mkurnalobaa. samedicino kvlevebis sabWos
depresiuli aSlilobebis dros qronikulobisa da cdebis Tanaxmad (1965), is moqmedebs ufro swrafad,
letalobis Semcirebas (Slater, 1951). vidre imipramini an fenelzini da ufro efeqturia,
Tavdapirvelad gulyrebs iwvevdnen kardiazoliT vidre imipramini _ qalebTan da vidre fenelzini _
(Meduna, 1938) an eleqtruli nakadis gatarebiT Ta- orive sqesis pirebisTvis. britaneTis janmrTelo-
vis tvinSi (Cerletti and Bini, 1938). droTa ganmavlobaSi bisa da klinikuri daxelovnebis institutis mier
eleqtruli stimulacia wesad iqca. SemdgomSi xan- mowodebuli ekT-s Cvenebebi mocemulia boqsSi 21.10,

_ 603 _
21 medikamenturi da sxva fizikuri mkurnaloba
xolo, fsiqiatriis samefo kolejis mier rekomende- gamoyeneba saerTod araa rekomendebuli, Tumca fsiq-
buli Cvenebebi (2005) _ boqsSi 21.11. iatriis samefo koleji ekT-s meoTxe arCevis saSu-
orive rekomendacia iTvaliswinebs bevri klinicis- alebad ganixilavs.
tis mosazrebebs da maT Soris am wignSi gamoTqmul
Sexedulebebs, rom ekT unda gamoviyenoT maSin, roca moqmedebis meqanizmi
aucilebelia swrafi gaumjobeseba. amdenad, yvelaze gulyrebis roli: ekT-s specifikuri Terapiuli efe-
Zlieri Cveneba aris suicidi, depresiuli stupori an qtis ganviTarebas ganapirobebs fiziologiuri da
fizikuri janmrTelobis safrTxis (radgan pacienti bioqimiuri cvlilebebi Tavis tvinSi. moqmedebis meqa-
ar iRebs imden siTxes, rom SenarCundes Tirkmlis ad- nizmSi gasarkvevad, pirvel rigSi saWiroa imis gageba,
ekvaturi funqcia) maRali riski. Tu Terapiuli efeqti ramdenad aris damokidebuli
ekT iwvevs maniis swraf gaumjobesebas (Mukherjee et krunCxvaze an mkurnalobis sxva maxasiaTeblebze, ro-
al., 1994), magram ZiriTadad Seqcevadia maSin, roca me- gorebicaa, mag., eleqtruli nakadi an anesTeziisa Tu
dikamenturi mkurnaloba araefeqturia an maniakal- kunTTa relaqsantebis gamoyeneba.
uri daavadeba imdenad mZimea, rom saWiroebs antif- klinicistebs sjeraT, rom pacientis mdgomareo-
siqozuri wamlebis maRal dozebs. ba ver gaumjobesdeba, Tu ekT-is proceduris dros
klinikuri SemTxvevebis kvlevebis safuZvelze, didi krunCxva ar ganviTarda. es mosazreba ramdenime or-
xania cnobilia, rom ekT saWiroa mwvave katatonuri magi brma kvleviT safuZvelze gamoiTqva, romlis
mdgomareobebis samkurnalod. kontrolirebadi kv- drosac ekT placebo (rodesac mxolod anesTezia da
levebiT aRmoCnda, rom ekT efeqturia upiratesad kunTebis relaqsacia Catarda) da sruli procedura
pozitiuri simptomebiT mimdinare mwvave Sizofreniis Seadares (ix. UK ECT Review Group, 2003) (suraTi 21.1)
dros. am kvlevebis Tanaxmad, ekT efeqturia aramar- arsebuli monacemebiT imis dadastureba, rom
to afeqturi simptomebis, aramed iseTi pozitiuri krunCxva ekT-is aucilebeli Terapiuli komponentia
simptomebis drosac, rogorebicaa bodviTi ideebi ver xerxdeba. ekT-s Tanamedrove danadgari war­
da akviatebuli azrebi (Brandon et al., 1985). iTvleba, moqmnis eleqtruli denis xanmokle nakads, rac
rom ekT odnav aumjobesebs antifsiqozuri wamlebis eleqtruli energiis dabali doziT krunCxvis ga­
adekvaturi dozebis efeqts da, savaraudod, swraf mowvevis saSualebas iZleva. aseT reJimSi muSaobisas,
da xanmokle simptomur gaumjobesebas iwvevs. dasa- eleqtrodis ganlagebisa da eleqtroobis do­
zustebelia, Tu ramdenad Sedegiania ekT-iT im paci- zi­rebis mixedviT ekT-s Terapiuli efeqti mniS­
entebis mkurnaloba, romlebic antifsiqozuri pre- vnelovnad icvleba. gansakuTrebiT aRsaniSnavia is,
paratebis mimarT rezistentulebi arian. am sakiTx- rom SesaZlebelia yoveli konkretuli pacientis
Tan dakavSirebiT, atipiuri antifsiqozuri wamlebis SemTxvevaSi gamoviyenoT is eleqtruli doza,
gamoyenebaze meti mtkicebulebebi moipoveba. brita- romelic aWarbebs krunCxvis ganviTarebis zRurbls
neTis janmrTelobisa da klinikuri daxelovnebis in- da gansazRvravs rogorc ekT-is efeqturobas,
stitutis (2003) mier rezistentul pacientebSi ekT-s aseve kognitur sferoze arasasurvel moqmedebas.

kvleva monawileTa raodenoba standartuli efeqtis zoma

Wilson 196310 12 -1.078 (-2.289-dan 0.133-mde)

West 198111 25 -1.255 (-2.170-dan -0.341-mde)

Lambourn 197815 40 -0.170 (-0.940-dan 0.600-mde)

Freeman 197812 40 -0.629 (-1.2647-dan 0.006-mde)

Gregory 198513 69 -1.418 (-2.012-dan -0.824-mde)

Johnstone 198014 70 70 -0.739 (-1.253-dan -0.224-mde)


gaerTianebuli
fiqsirebuli efeqti -0.911 (-1.180-dan -0.645-mde)
gaerTianebuli
randomuli efeqti -0.908 (-1.270-dan -0.537-mde)

ECT-s aniWebs aniWebs


upiratesobas upiratesobas
simulacias
suraTi 21.1 depresiis dros ekT-s gamoyenebis randomizebuli, placebo-kontrolirebadi kvlevebis metaanalizi (2003)

_ 604 _
sxva fizikuri mkurnaloba
amasTan, krunCxvis zRurbli sxvadasxva pacientisTvis am monacemebis mixedviT, SeiZleba iTqvas, rom ekT-
sxvadasxvaa da SeiZleba 15-jer gansxvavebulic iyos. s gamoyenebisas eleqtrodebis moTavsebisTvis sau-
am mdgomareobas, ekT-s praqtikaSi, mniSvnelovani keTesoa _ marjvena unilateruli, xolo dozisTvis
klinikuri gamoyeneba aqvs _ unda moiZebnos saukeTeso _ gulyris gamowvevis sawyisi zRurblidan 5-jer ma-
wonasworoba Terapiul efeqtsa da kognitur ara­ teba. aseTi reJimi iZleva saukeTeso kombinacias ro-
sasurvel moqmedebas Soris. Teoriulad SeiZleba gorc efeqturobis, aseve minimaluri kognituri da-
iTqvas, rom ekT-s efeqturobas mniSvnelovnad qveiTebis TvalsazrisiT (Sackheim et al., 2000). miuxe-
gansazRvravs eleqtruli energiis is doza, romliTac davad amisa, Tu gaumjobesebis saWiroeba gansakuTre-
individualur SemTxvevaSi krunCxvis zRurblis ga­ biT maRalia, ganxilul unda iyos bilateruli ekT-is
daWarbeba xdeba. sakiTxi (boqsi 21.12).
ekT-is neiroqimiuri efeqti: eleqtruli krunCxvebi
cxovelTa organizmSi mraval bioqimiur da eleq­ ekT-s Tanmxlebi arasasurveli efeqtebi
trofiziologiur Zvrebs iwvevs da amitom rTuli konvulsiur Soks SeiZleba mohyves SfoTva da Tavis
dasadgenia, ekT-is antidepresiuli moqmedebisTvis tkivili. ekT-m SeiZleba gamoiwvios xanmokle retro-
konkretulad romeli procesia mniSvnelovani. sain­ graduli amnezia da maxsovrobis amovardna Setevidan
teresoa, rom mRrRnelebSi ekT-s Semdeg monoaminur daaxloebiT 30 wT-is ganmavlobaSi. SeiZleba gamov-
gzebSi iseTive cvlilebebi dafiqsirda, rogorc lindes xanmokle dezorientacia, gansakuTrebiT bi-
antidepresiuli wamlebis gamoyenebisas (mag., no­ lateruli ekT-s Semdeg. aseve, SesaZlebelia Tavis
radrenalinis beta-receptorebis raodenobis daq­ tkivilic. zog SemTxvevaSi mkurnalobidan ramdenime
veiTeba). amasTan, orive _ ekT da antidepresantebi, saaTis ganmavlobaSi SeiZleba adgili hqondes cnobie-
zrdis dofamin-D2-receptorebis arsebobas nucleus rebis Secvlas, ganviTardes gulisreva da Tavbrusxve-
accumbens-Si, rac motivaciuri qcevis gaumjobesebas va; magram, Tu gamoviyenebT zomier meTods, es ara-
unda ukavSirdebodes. ekT-s dros CarTuli unda iyos sasurveli moqmedeba msubuqi da xanmokle iqneba.
glutamaterguli gzebic. iSviaTad, SeiZleba kunTebis, gansakuTrebiT ybis
tkivili ganviTardes, rac miorelaqsantiT unda iyos
ekT-s dros mimdinare fiziologiuri Zvrebi gamowveuli. aRwerilia sporaduli didi gulyrebis
Tu ekT atropiniT premedikaciis gareSe iwyeba, pul- ramdenime SemTxveva ekT-dan erTi Tvis Semdeg, rasac
si jer neldeba, Semdeg swrafad Cqardeba 130-190/wm- sxva mizezi unda hqondes. SeiZleba moxdes kbilebis,
mde, xolo krunCxvis dasrulebisas ecema da sawyis enis an tuCebis SemTxveviTi dazianeba. eleqtrodebis
niSnuls uaxlovdeba. Semdeg, isev, odnav matulobs arasworma mimagrebam SeiZleba gamoiwvios mcire zomis
da zomieri taqikardia ramdenime wuTis ganmavloba- adgilobrivi damwvroba. iSviaTad gvxvdeba motexi-
Si grZeldeba. xSiria arteriuli wnevis momateba da lobac, maT Soris xerxemlisac, gansakuTrebiT maSin,
sistoluri wneva SeiZleba 200mm Hg gaizardos. aseve, roca miorelaqsantebis gamoyenebis gareSe tardeba.
imatebs cerebruli sisxlis mimoqceva (200%-mde). yvela es fizikuri gavlena iSviaTia Tu anesTeziis
teqnika daxvewilia da Setevac adekvaturad imarTe-
unilateruli an bilateruli ekT ba. ekT-s sxva garTulebebi iSviaTad viTardeba da Zi-
bilateruli ekT unilaterulze ufro efeqturia, ma- riTadad im pacientebs aqvT, romlebsac iseTi fiziku-
gram meti kognituri problemac axlavs. kvleviT (UK ri daavadeba aReniSnebaT, rogorebicaa: gulis ariT-
ECT Review Group, 2003) gamovlinda: mia, pulmonuri embolizmi, aspiraciuli pnevmonia da
w maRali dozis marjvenamxrivi unilateruli ekT cerebrovaskuluri daavadeba. gaxangrZlivebuli ap-
(dozis matebiT krunCxvis zRurblze 5-jer metad)
boqsi 21.12 depresiis dros ekT-s efeq­
iseTive efeqturia, rogoric dabali dozis bila-
turoba antidepresantebiT mkurnalobas-
teruli ekT da kognitur daqveiTebas naklebad
Tan SedarebiT da sxvadasxva stimulis
iwvevs; parametrebi
w maRali, fiqsirebuli dozis marjvenamxrivi unila-
mkurnalobis Sedareba *hxs-d sxvaoba efeqtis
teruli ekT (daaxloebiT 400 mili-kuloni) ufro (95% CI) zoma
efeqturia, vidre zomieri (2.5-jer meti) zRurbl-
ekT ukeTesia antidepresiul 5.2 (1.4 _ 8.9) 0.46
zeda marjvenamxrivi unilateruli ekT; wamlebze
w kognituri daqveiTeba marjvenamxrivi unilateruli bilateruli ekT ukeTesia 3.6 (2.2 _ 5.2) 0.32
ekT-s dros matulobs, roca doza aWarbebs gulyris unilaterulze
zRurbls, magram ufro naklebia, vidre nebismieri maRali ekT doza ukeTesia 4.1 (2.4 _ 5.9) 0.57
bilateruli ekT-s dros.
*hxs-d _ hamiltonis xarisxobrivi skala depresiisTvis

_ 605 _
21 medikamenturi da sxva fizikuri mkurnaloba

noe relaqsantebis gamoyenebisas iSviaTi garTulebaa. msubuqia da depresiul simptomebs axlavs Tan (Cohen
arcTu ise xSirad, pacients SeiZleba epilefsiuri et al., 2000). zog SemTxvevaSi, gansakuTrebiT bilate-
statusi ganuviTardes, gansakuTrebiT maSin, Tu iseT ruli ekT-s Semdeg, pirad da zogad ambebze SeiZleba
medikamentebs iReben, romlebic gulyris xangrZlivo- SedarebiT myari retrograduli amnezia ganviTardes.
basa an statusis ganviTarebas uwyoben xels. pacientTa umravlesobisTvis es mniSvnelovani prob-
ekT-s danergvis Semdeg, sul iyo kamaTi imis Taobaze, lema araa, Tumca, zogisTvis es, SesaZloa, Zalian Se-
iwvevs Tu ara is Tavis tvinis dazianebas. cxovelebSi mawuxebelic aRmoCndes.
ekT-is Cveulebrivi klinikuri reJimiT gamoyenebisas,
Tavis tvinis dazianebis raime faqti ar dafiqsire- ekT-iT gamowveuli letaloba
bula. amasve adasturebs pacientebis struqturuli beikeris (Baker, 1959) kvlevis mixedviT, ekT-iT ga-
neirovizualuri kvlevebi (UK ECT Review Group, 2003). mowveuli sikvdilianobis sixSire Seadgens 3-4 SemTxve-
vas 100 000 mkurnalobaze. es daaxloebiT igivea, rac
ekT-s Semdgomi mexsierebis darRveva sxvadasxva samedicino procedurebisTvis Catarebuli
ekT-s Catarebis Semdeg, rogorc aRvniSneT, pacient- zogadi anesTeziis letalobaa. riski ukavSirdeba saa-
Ta nawils mkurnalobamde (retrograduli amnezia) nesTezio procedurebs da yvelaze maRalia kardio-
da mkurnalobis Semdeg (anterograduli amnezia) mov- vaskuluri daavadebis mqone pacientebSi. sikvdilis
lenebze mexsierebis xanmokle amovardna aReniSneba. yvelaze xSiri mizezi parkuWovani fibrilacia an mio-
es efeqti damokidebulia eleqtrodebis ganlagebaze kardiumis infarqtia.
(unilateruli Tu bilateruli) da eleqtrul doza- ukuCvenebebi: ekT-s ukuCvenebaa nebismieri samedici-
ze. eleqtrodebis ganlageba SedarebiT ufro mniSvne- no daavadeba, romelic zrdis saanesTezio procedu-
lovan faqtorad iTvleba. ris risks, rogorebicaa, mag., respiraciuli infeqcia,
kontrolirebadi kvlevebis Tanaxmad, ekT-iT ga- gulis seriozuli daavadeba da seriozuli pireqsiu-
mowveuli anterograduli amnezia droebiTia. erT-erT- li daavadeba. sxva ukuCvenebebs miekuTvneba iseTi
ma gamokvlevam (Sackheim et al., 1993) aCvena, rom mexsiere- daavadebebi, romlebic uaresdeba arteriuli wnevisa
bis testirebis monacemebi ekT-s Catarebidan ramdenime da kardiuli riTmis cvlilebis gamo, rac SeiZleba
kviris Semdeg igive an gaumjobesebuli iyo. depresiuli ganviTardes krunCxviTi Setevis dros. aseTi daava-
guneb-ganwyoba mniSvnelovnad moqmedebs kognitur una- debebia: gulis seriozuli problemebi, axali miokar-
rebze da bevri pacienti ekT-is Semdeg maT subieqtur diumis infarqti, cerebruli an aortis anevrizma da
gaumjobesebas aRniSnavs (Sackheim et al., 1993). intrakraniuli hipertenzia.
ekT-is Semdeg ganviTarebuli mexsierebis gaxangrZ- xmelTaSuazRvispireTisa da afro-karibuli regio-
livebuli darRvevebi ZiriTadad ori saxisaa. (1) pa- nebis pacientebi, romlebsac SeiZleba hqondeT namg-
cients piradi da arapiradi Soreuli ambebi aviwyde- lisebrujredovani anemia, Jangbadis wnevis SenarCune-
ba (retrograduli amnezia). mag., erT-erTi naSromis bis TvalsazrisiT damatebiT sifrTxiles saWiroeben.
Tanaxmad (Squire et al., 1981), bilateruli ekT-s Semdeg aseve, gansakuTrebul marTvas saWiroeben Saqriani
fiqsirdeba mexsierebis araerTgvarovani dakargva, diabetis mqone pacientebi, romlebic imyofebian in-
rac zogierT pirad ambavs, satelevizio programasa sulinze. riski matulobs xandazmul asakSi, aseve,
da axal ambebs exeba. SedarebiT mogvianebiT daadgines aranamkurnalevi depresiisa da medikamenturi mkur-
(Lisanby et al., 2000), rom ekT-dan 2 Tvis Semdeg zoga- nalobis SemTxvevebSi.
di Sinaarsis Zveli ambebi pirad mogonebebze metad arasasurveli efeqtebi, maT Soris kognituri da-
iyo daviwyebuli. am mxriv bilateruli ekT ufro met qveiTebis gazrda, dafiqsirebulia ekT-s liTiumTan
deficits iwvevs, vidre unilateruli. (2) pacients erTad gamoyenebisas. Tu avadmyofi iRebs susi-ebs,
uWirs axali informaciis daswavla (xangrZlivi ante- ekT-s dros matulobs krunCxvebis gaxangrZlivebis
rograduli amnezia). riski. zogi anesTeziologi erideba maoi-ebiT mkur-
is pacientebi, romlebic maxsovrobis mudmiv prob- nalobaze myofi pacientebisTvis anesTeziis micemas,
lemebs uCiodnen, ekT-s Semdeg, sakontrolo jgufTan Tumca, ekT-s gamoyeneba im pacientebTan, romlebic
SedarebiT, maxsovrobis tests ufro cudad asru- iReben maoi-ebs, usafrTxoa.
lebdnen (Freeman et al., 1980). Tumca, maT rezidualuri
depresiis simptomebic aReniSnebodaT da, SesaZlebe- daniSvnis teqnika
lia, rom maxsovrobis problemebi swored arsebuli mocemul nawilSi ganvixilavT mkurnalobis procesSi ga-
depresiuli aSlilobiT yofiliyo ganpirobebuli. moyenebul teqnikur procedurebs. am informaciis cod-
zogadad miiCneven, rom ekT-s Cveulebrivi wesiT ga- na aucilebelia; ekT praqtikuli proceduraa da moiT-
moyenebisas mexsierebis myari anterograduli darR- xovs rogorc Teoriul, aseve praqtikul momzadebas.
vevebi ar viTardeba, xolo ganviTarebis SemTxvevaSi, ekT-s klinika: ekT unda Catardes usafrTxo da sa-

_ 606 _
sxva fizikuri mkurnaloba

siamovno garemoSi. pacienti ar unda icdides iseT


adgilas, sadac is SeZlebs imis danaxvas an gagone- 3cm
2.
bas, Tu rogor tardeba procedura. calke unda ar-
sebobdes mosacdeli da proceduris Semdgomi perio-
1. 2.
disTvis gankuTvnili oTaxi, adekvaturi sareanimacio 1.
3cm 3cm
aparatura, aRWurvili aspiratoriT, endotraqealu-
ri milebiT, Jangbadis adekvaturi miwodebiT. ekT-s 1.2 1.2 1.2 1.2
ganmaxorcielebeli personali unda iyos Sesabamisad
momzadebuli da unda hqondes akreditacia.
pacientis miReba: pirveli etapia pacientisTvis iseTi
pirobebis Seqmna, rom igi Tavs Tavisuflad grZnobdes;
bitemporaluri (BT) calmxrivad marjvena (RL)
unda dadgindes misi pirovneba. Semdeg unda gadamowm-
des, arsebobs da aris Tu ara ZalaSi informirebuli suraTi 21.2 eleqtrodebis adgilmdebareoba ECT-sTvis
Tanxmoba. unda Semowmdes, ra wamlebs iRebs pacienti,
raTa dadgindes, xom ar iRebs igi iseT medikaments, ro- na rTulia. alternativebia: propofoli, etomidati
melic gaarTulebs anesTeziis proceduras. aseve, au- an Tiopentoni, magram yovel maTgans aqvs garkveuli
cilebelia gadamowmdes, aqvs Tu ara pacients alergia xarvezi (Freeman, 1999). dRis stacionarebSi yvelaze
romelime wamalze an hqonda Tu ara garTuleba wina aqtiurad propofoli gamoiyeneba, magram gasaTva-
zogadi anesTeziis dros. mkurnalma eqimma srulad liswinebelia isic, rom ekT-s dros man SesaZlebelia
unda gasinjos pacienti. Tu arsebobs ekT-s samedicino krunCxvis xangrZlivobis Semcireba gamoiwvios an
ukuCveneba, saWiroa specialistis konsultacia. krunCxvidan da mdgomareobidan gamosvlis dayovneba,
eleqtrodebis moTavsebis sakiTxi mkurnalma eqimma anafilaqsia ganapirobos.
uSualod proceduris win unda gadawyvitos. unila- sainduqcio preparatis Semdeg, kunTebis relaqsan-
teruli mkurnalobis gamoyenebisas, mniSvnelovania, ti (ZiriTadad, suqsameToniumis qloridi) meore Sp-
rom eleqtrodi moTavsdes aradominantur hemisfe- riciT maSinve keTdeba, Tumca, SesaZlebelia, imave
roze. memarjveneebSi TiTqmis yovelTvis marcxena he- nemsis gamoyenebac. anesTeziologi pasuxs agebs pre-
misferoa dominanturi, xolo memarcxeneebSi _ erT- paratis SerCevasa da filtvebis adekvaturi oqsigena-
erTi. amitom Tu pacienti ar aris memarjvene, umjo- ciis uzrunvelyofaze.
besia, gamoviyenoT bilateruli mkurnaloba. ekT-s aplikacia: anesTeziis Semdeg fsiqiatri, Tavisive
anesTeziis procedura: anesTeziamde aucilebelia daniSnul, eleqtroobis dozasa da eleqtrodis moTav-
davrwmundeT, rom pacients 5 saaTis ganmavlobaSi sebas amowmebs. Sesabamis adgilas kani iwmindeba da masze
araferi miuRia; Semdeg man unda moixsnas kbilis pro- namiani eleqtrodi Tavsdeba (kargi eleqtruli kontaq-
Tezi an moiSoros motexili kbili. bolos unda gada- tisTvis, proceduris dawyebamde kani unda gasufTavdes
mowmdes ekT-is wina proceduris oqmi, raTa gairkves, cximisa da Tmebisgan). mSrali eleqtrodis gamoyeneba
xom ar hqonda pacients relaqsantebis moqmedebis iwvevs kanis damwvrobas, xolo zedmeti sisvele _ da-
gaxangrZliveba (fsevdoqolinesTerazas deficitis moklebas da krunCxviTi pasuxis Tavidan acilebas.
gamo) an sxva garTulebebi. miuxedavad imisa, rom relaqsantebis dozam unda
anesTezia unda gakeTdes gamocdili specialistis uzrunvelyos minimaluri konvulsiuri moZraobebi,
mier (rac xSirad ver xerxdeba ganviTarebad qveynebSi). medda an asistenti mzad unda iyvnen pacientis das-
xelmisawvdomi unda iyos aspiratori, Jangbadis dadebi- aWerad. unilateruli ekT-sTvis pirveli eleqtrodi
Ti wneviT miwodebis aparati da reanimaciuli wamlebi, Tavsdeba aradominantur mxares _ yuris gareTa xv-
aseve, funqciuri sawoli. proceduras unda eswrebodes relsa da Tvalis laterul kuTxes Soris gavlebuli
anesTeziologi, sul cota, erTi medda da fsiqiatri. xazidan 3 sm-iT zemoT. meore eleqtrodi Tavsdeba
sakamaToa is, Tu ramdenad saWiroa atropiniT pre- pirvelidan minimum 10 sm-is daSorebiT _ yuris ga-
medikacia vagusuri ariTmiisa da bronqialuri sekre- reTa xvrelis vertikalurad zemoT (ix. suraTi 21.2).
tis gaZlierebis prevenciisTvis. mxolod mwiri mona- eleqtrodebis daSorebis sigrZe unilateruli ekT-s
cemebi gvaqvs, romlebic atropinis gamoyenebis sasar- efeqturobis proporciulia (Lock, 1999). amis Semdeg
geblod metyvelebs. Tu sekreciis Sesamcireblad sa- stimuli irTveba.
Wiro xdeba antiqolinerguli preparatis gamoyeneba, fiqsirebuli dozis marjvena unilateruli ekT-s
upiratesoba unda glikopirolats mieniWos, radgan sawyisi dozaa 400 milikuloni; dozis morgeba xdeba
is hemato-encefalur bariers ver gadalaxavs. TandaTanobiT, klinikuri efeqturobis da kognituri
ekT-is saukeTeso anesTetikia meToheqsitoni _ gverdiTi moqmedebis gaTvaliswinebiT. dozis mateba
xan­mokle moqmedebis barbiturati, magram misi Sov- dozis individualizaciis saSualebas iZleva. pirvel

_ 607 _
21 medikamenturi da sxva fizikuri mkurnaloba
proceduraze, dozis matebis dros, yoveli pacien- krunCxvis xangrZlivobas Soris ar aris, magram re-
tisTvis dgindeba individualuri gulyris zRurbli komendebulia eleqtroobis dozis ise SerCeva, rom
_ minimaluridan dozis matebiT krunCxvis ganviTare- krunCxvis xangrZlivoba 20-dan 50 wamamde iyos, rad-
bamde (Lock, 1999). gan xanmokle gulyrebi Terapiulad efeqturia, xolo
bilateruli ekT-s dros eleqtrodebi Tavsdeba xangrZlivi gulyrebi ufro metad iwveven kognitur
yuris gareTa xvrelsa da Tvalis laterul kuTxes darRveebs.
Soris gavlebuli xazidan 3 sm-iT zemoT, Tmebis daw- fsiqotropul wamlebs SeuZlia gulyrebis zRur-
yebis xazTan (ix. suraTi 21.2). bilateruli eleqtro- blisa da xangrZlivobis Secvla. mag., antidepresan-
debis gamoyenebisas, iReben dozas, romelic zomierad tebis umetesoba da antifsiqozuri wamlebi amcirebs
(daaxloebiT 50%-iT) aWarbebs gulyris zRurbls. gu- gulyris zRurbls, xolo benzodiazepinebs, valpro-
lyris zRurblis dadgena xdeba zemoTaRwerili wesiT. atsa da lamotrijins, sawinaaRmdego efeqti aqvT.
sxva SemTxvevaSi Sesabamisi doza SeiZleba im monacemiT aRdgenis faza: gulyris Semdeg filtvebis oqsigena-
gamoiTvalos, romlis mixedviTac mosaxleobis 2/3-is cia srulad aRdgeba. pacienti sunTqvisa da cnobiere-
krunCxvis zRurbli 100-dan 200 milikulonamdea. amas- bis srul aRdgenamde anesTeziologis meTvalyureo-
Tan, krunCxvis zRurbli ufro maRali aqvT kacebs, bis qveS unda darCes. aRdgenis dros pacienti gverdze
vidre qalebs da matulobs asakTan erTad. mag., 40 wlam- unda davawvinoT da aucilebelia yvela im wesis dacva,
de mamakacisTvis bilateruli ekT-s sawyisi doza unda rac anesTeziiT Catarebuli nebismieri xanmokle qi-
iyos 150 milikuloni. es doza unda Seicvalos krun- rurgiuli operaciis Semdeg sruldeba. kvalificiuri
Cxvis xangrZlivobis, kognituri gverdiTi efeqtisa medda srulad axerxebs pacientis zedamxedvelobas. am
da klinikuri pasuxis mixedviT. doza unda gaizardos, dros, fsiqiatri akeTebs Canawers TariRis, eleqtro-
Tu krunCxva xanmokle iyo, an saerTod ar ganviTarda, debis moTavsebis tipis, gamoyenebuli wamlebis, eleq-
an ramdenime seansis Semdeg pacientis mdgomareoba ar troobis dozis, krunCxvis mokle aRwerisa da wamoW-
gaumjobesda. aseve, post-ekT kognituri darRvevebis rili problemebis Sesaxeb. mas Semdeg, rac pacienti
SemTxvevaSi doza unda Semcirdes an unda gamoviyenoT gamofxizldeba da orientaciis unari aRudgeba, igi
eleqtrodebis bilateruli moTavseba. mniSvnelovania mosvenebul mdgomareobaSi (sawolSi an savarZelSi),
imis gaTvaliswineba, rom ekT-is kursebis ganmavloba- daaxloebiT, erTi saaTiT unda davtovoT.
Si krunCxvis xangrZlivoba SeiZleba Semcirdes, radgan Tu ekT tardeba dRis stacionarSi, mniSvnelovania
mkurnalobis gameorebas SeuZlia gazardos krunCxvis imis garkveva, rom stacionarSi mosvlamde pacients
zRurbli. eleqtroobis doza, romelic iwvevda damak- siTxe da sakvebi ar miuRia. proceduris Semdeg pa-
mayofilebeli xangrZlivobis krunCxvas, momdevno sean- cientma unda moisvenos ramdenime saaTi da ar da-
sebis dros SeiZleba mosamatebeli gaxdes. tovos stacionari srul aRdgenamde. saxlSi wasvlis
krunCxvebi: saWiroa guldasmiT davakvirdeT krun- ufleba unda mieces pasuxismgebel mozrdil adamian-
Cxvas. damakmayofilebeli relaqsaciis pirobebSi Tan erTad; misTvis ar SeiZleba motociklis an manqa-
krunCxva Semdegnairad mimdinareobs: jer iwyeba saxis nis marTva.
kunTebis SekumSvebi da iReba piri, Semdeg, naxevari warumatebeli stimulacia: anesTeziis garda yvelaze
wuTis ganmavlobaSi grZeldeba zeda quTuTos da cera mniSvnelovani problemaa is, Tu ver ganviTarda klo-
TiTebis riTmuli SekrTomebi. mniSvnelovania, rom es nuri krunCxvebi, (denis nakadiT gamowveuli tonuri
krunCxviTi moZraobebi ar agverios suqsameToniumiT krTomebi ar unda CaiTvalos krunCxvad). Tu darwmu-
gamowveul depolarizaciul kunTTa SekrTomebSi. nebiT SegviZlia vTqvaT, rom krunCxva ar yofila, unda
gulyris arsebobis dasadastureblad eeg gamoiyene- gadamowmdes aparati, eleqtrodebi da kanTan kontaq-
ba, magram Canaweris interpretirebas Sublis kunTebis ti. unda gaviTvaliswinoT mokle CarTvis albaTobac,
pirdapiri stimulaciiT gamowveuli artefaqtebi ar- rac skalpis zedmeti dasvelebis gamo SeiZleba moxdes.
Tulebs. amis Tavidan acileba miorelaqsantis moqme- Tu yvela es mizezi gamoiricxeba, rCeba eqstrakrani-
debisgan erTi winamxris izolirebiT xdeba. amisTvis, uli qsovilebisa da qalas gansakuTrebiT maRali wi-
relaqsantis inieqciamde, arteriuli wnevis gasazom naRoba an gulyris maRali zRurbli. datvirTva unda
manJets sistolur wnevaze metad beraven. manJetis es gaizardos 50%-iT da mieces axali stimuli.
wneva unda SenarCundes im xnis manZilze, sanam gulyra
ganviTardeba da Semdeg moixsnas. gulyraze dakvirve- mkurnalobis sixSire da raodenoba
ba SesaZlebelia xelis izolirebuli nawilis kunTeb- ekT, Cveulebriv, iniSneba kviraSi orjer. saerTod,
ze. manJetis wnevis SerCevisas unda gaviTvaliswinoT kviraSi samjerad ekT-s orjeradTan SedarebiT mci-
gulyris dros wnevis momateba. Tu manJetis wneva ar re Terapiuli upiratesoba aqvs, magram SeiZleba meti
aris sakmarisi, miorelaqsanti winamxarSic SeaRwevs. kognituri darRvevebi gamoiwvios.
pirdapiri korelacia mkurnalobis gamosavalsa da gadawyvetileba, Tu ramdenad xangrZlivi unda iyos

_ 608 _
sxva fizikuri mkurnaloba
ekT-s kursi, damokidebulia klinikur gamocdileba- lia xelmowera cnobierebis Secvlisa an sxva raime mi-
ze, radgan klinikuri kvlevebiT miRebuli Sesabami- zezis gamo, xolo proceduris Catareba aucilebelia,
si informacia ar arsebobs. Cveulebriv, ekT-s kursi britaneTSi sxva gzas mimarTaven. pirveli, unda dad-
moicavs 6-dan maqsimum 12 mkurnalobas. yoveli mkur- gindes, ramdenad aucilebelia fsiqikuri janmrTelo-
nalobis Semdeg, unda Sefasdes progresi. gaumjo- bis aqtis Sesabamisi nawilis CarTva (naxeT damateba).
beseba, Cveulebriv, ori-sami kviris Semdeg dgeba da fsiqikuri aqtis arc erTi nawili ar iZleva pacientis
TandaTanobiT matulobs. Tu pasuxi ufro swrafia, saxeliT Tanxmobis micemis uflebas, magram SesaZle-
SesaZlebelia mkurnalobis intensivobis Semcireba. im belia oficialurad damtkiceba imisa, rom pacienti
SemTxvevaSi, Tu Sedegi ar vlindeba 6-8 mkurnalobis fsiqikurad daavadebulia da saWiroebs mkurnalobas.
Semdeg, kursi unda Sewydes, radgan ekT-s ganmeore- 1983 wlis fsiqikuri janmrTelobis aqtis mixedviT,
bisas gaumjobesebis miRwevis Sansi naklebia. yove- inglissa da uelsSi daadgines, rom saWiroa meore da-
li mkurnalobis Semdeg unda Sefasdes mexsierebac. moukidebeli konsultantis azri. mkiTxvelma, sadac
mniSvnelovani kognituri daqveiTeba imis maniSnebe- ar unda muSaobdes, unda moiZios adgilobrivad moq-
lia, rom aucilebelia eleqtruli dozisa da eleqt- medi Sesabamisi sakanonmdeblo moTxovnebi.
rodebis ganlagebis gadamowmeba. Tu gadawyvetileba miRebuli iqneba frTxilad da
srulad iqneba ganmartebuli, Zalian iSviaTad xdeba,
recidivis prevencia rom pacientma morCenis Semdeg ikiTxos, ramdenad sa-
depresiul pacientebSi ekT iwvevs gaumjobesebas, ma- Wiro iyo mkurnaloba. piriqiT, umetesoba madlieria
gram recidivis sixSire maRali iqneba, Tu antidepre- imisa, rom mkurnaloba daexmara da imasac xvdeba, Tu
santebiT mkurnaloba ar gagrZeldeba. zogjer anti- ratom Cautarda Tanxmobis gareSe. saerTod, mimdina-
depresiuli preparatis SerCeva rTulia, radgan Tu re kontroliT irkveva, rom pacientebis umetesoba
ekT-mde antidepresantis adekvaturi doza araefeq- kmayofilia ekT-iT. arasasiamovno gancdebis Tval-
turi iyo, imave preparatis gagrZelebas ekT-s kur- sazrisiT, ekT stomatologTan vizitis tolfasia.
sis Semdeg SeiZleba saWiro profilaqtikuri efeqti yvelaze xSirad pacientebi uCivian iseT gverdiT moq-
ar mohyves (Sackeim et al., 1990). Tu pacients ekT esa- medebebs, rogorebicaa mexsierebis problema, Tavis
Wiroeba antidepresiuli wamlebis araefeqturobis tkivili, Tavbrusxveva da cnobierebis Secvla (Benbow
gamo, miRebulia ekT-s Semdeg sxva jgufis antidep- and Crentsil, 2004).
resantis gamoyeneba, an liTiumis karbonatis gagrZe-
leba da profilaqtikuri medikamenturi mkurnaloba. ekT-sTan dakavSirebuli eTikuri problemebi
ekT pacientebis cota raodenobisTvisaa efeqturi da, iseve, rogorc medikamenturi mkurnalobis dros, Se-
miuxedavad medikamenturi mkurnalobis SenarCunebi- racxadi pacientis SemTxvevaSi sakvanZo sakiTxia misi
sa, viTardeba recidivi. amitom zogi klinicisti upi- sruli informirebuli Tanxmoba. zogadad, ekT usafr-
ratesobas aniWebs SemanarCunebel ekT-s Semcirebuli Txo da efeqtur mkurnalobad iTvleba, rasac rando-
sixSiriT _ TveSi an or kviraSi erTxel, magram aseTi mizebuli kontrolirebadi kvlevebi adastureben. miu-
Terapia britaneTis janmrTelobisa da klinikuri da- xedavad amisa, mniSvnelovania, pacienti gavafrTxiloT,
xelovnebis institutis mier rekomendebuli araa. rom arsebobs zemoTaRwerili mexsierebis problemebis
ganviTarebis riski; wamalrezistentul pacientebs ki
Tanxmoba ekT-s Catarebaze mivawodoT informacia recidivis Sesaxeb.
sanam pacients vkiTxavT, Tanaxmaa Tu ara Caitaros araqmedunarian pacientebs damatebiTi sirTuleebi
ekT, aucilebelia, mas gasagebad da srulad ganemar- eqmnebaT. Cveulebriv, aseT situaciaSi ekT utarde-
tos procedura, misi mosalodneli sargebeli da Se- baT im pacientebs, romelTa sicocxlec daavadebis
saZlo riski, gansakuTrebiT ekT-s mexsierebaze gav- gamo safrTxeSia. procedurasTan dakavSirebuli
lena. saTanadod Sedgenili sainformacio furceli iuridiuli sakiTxebi zemoT iyo ganxiluli, Tumca
unda iyos Tanxmobis proceduris standartuli nawi- klinicistis movaleobaa pacientisa da misi ojaxis
li (ix. National Committee for Clinical Excellence, 2003). wevrebisTvis yvela proceduris gacnoba da saWiro
bevri pacienti elodeba maxsovrobis mZime da myar axsna-ganmartebebis micema. merski (Merskey, 1999) xazs
daqveiTebas mkurnalobis Semdeg an aramodificire- usvams `gulwrfeli, urTierTndobaze dafuZnebuli
bul Setevebs. mas Semdeg, rac eqimi darwmundeba, rom midgomis~ mniSvnelobas.
pacientma gaigo, rac iyo saWiro, Tanxmobas xeli unda
moeweros. pacientma unda icodes, rom Tanxmoba exeba fotoTerapia
ara erT mkurnalobas, aramed mTel kurss; amasTan, mas fotoTerapia anu xelovnuri, kaSkaSa sinaTlis gamoy-
nebismier dros SeuZlia uaris Tqma. eneba, rogorc fsiqiatriuli mkurnalobis meTodi,
Tu pacienti ewinaaRmdegeba `Tanxmobas~ an ar SeuZ- pirvelad rozenTalma da misma kolegebma Seiswavles

_ 609 _
21 medikamenturi da sxva fizikuri mkurnaloba
(Rosenthal et al., 1984). am mkvlevarebma kaSkaSa sinaTle kuTrebiT iseT SemTxvevebSi, rodesac adgili aqvs:
axlad identificirebuli sindromis _ sezonuri w Zilis gaxangrZlivebas
afeqturi aSlilobis, mqone pacientebis samkurnalod
w naxSirwylebis moTxovnilebas
gamoiyenes. mas Semdeg, fotoTerapia zamTris depre-
w SuadRisas energiis mkveTr klebas
siis, gansakuTrebiT, atipiuri depresiuli niSnebis _
hiperfagiisa da hipersomniis, mqone pacientebisTvis sezonuri depresiis mqone pacientebisTvis, rom­
mkurnalobis ZiriTad meTodad iqca (Eagles, 2004). lebsac, ufro metad, melanqoliuri simptomebi, mag.,
wonis kleba da insomnia aReniSnebaT, fotoTerapia
moqmedebis meqanizmi naklebad efeqturia. fotoTerapias SeiZleba kargi
sinaTle-sibnelis cikli miiCneva cirkaduli da sezon- Sedegi hqondes sxva aSlilobebis drosac, romlebsac
uri ritmulobis erT-erT mniSvnelovan regulaciur depresia, madis cvlilebebi, premenstrualuri sin­
faqtorad ZuZumwovrebSi. Tavidan iTvleboda, rom dromi da nevrozuli bulimia axasiaTebT. mra­va­
fotoTerapia amcirebda zamTris depresiis simptom- li kontrolirebadi kvlevaa Catarebuli, rom­
ebs fotoperiodis gaxangrZlivebiT, rac efuZneboda lebic fotoTerapiiT depresiuli mdgomareobis ga­
Sexedulebas, rom zamTris depresiis mqone pacientebi umjobesebas adastureben. Tumca, kaSkaSa sinaTlis
gansakuTrebiT mgrZnobiareni arian zamTris mokle efeqtis placebosgan gamijvnis sirTulis gamo,
dRis mimarT, xolo kaSkaSa sinaTliT mkurnaloba arsebuli monacemebis interpretireba Znelia.
iZleva zafxulis dRis ekvivalentur xangrZlivobas.
SedarebiT bolo monacemebis Tanaxmad, kaSkaSa
arasasurveli moqmedeba
sinaTlis antidepresiuli efeqti cirkadul ritmSi saerTod, fotoTerapia kargi tolerantobiT gamo­
fazis gadaweva unda iyos. amas adasturebs kontro- irCeva, magram mkurnalobis dasawyisSi pacientTa
lirebadi kvleva, romlis monacemebis mixedviT, dRis 45%-s SeiZleba msubuqi gverdiTi moqmedeba hqondes.
fotoTerapia saRamos fotoTerapiaze ufro efeqtu- aseTi moqmedebebia: Tavis tkivili, Tvalebis daZabva,
ri aRmoCnda. amasTan, sxva kvlevebi adasturebs, rom mxedvelobis gabun­dovneba, Tvalebis gaRizianeba
SuadRis kaSkaSa sinaTlec efeqturia. rTulia namd- da daZabulobis momateba. SeiZleba iyos insomnia,
vilad sarwmuno placebo mdgomareobis miRweva kaS- gansakuTrebiT maSin, roca mkurnaloba gvian saRamos
kaSa sinaTliT mkurnalobisTvis. zogi mkvlevaris az- tardeba. iSviaT arasasurvel moqmedebas miekuTvneba
riT, kaSkaSa sinaTlis antidepresiuli moqmedeba mniS- maniakaluri epizodis ganviTareba da suiciduri
vnelovanwilad ganpirobebulia placebo-efeqtiT, mcdelobis faqtebi. es ukanaskneli, savaraudod,
gansakuTrebiT, pacientis molodiniT (Golden, 2005). ukavSirdeba sinaTliT gamowveul ga­mofxizlebisa da
amgzneb efeqts, romelic win uswrebs guneb-ganwyobis
aparatura gaumjobesebas. aris Tu ara, es iSviaTi movlena,
ganaTebis mowyobiloba Seicavs fluorescenciul mi- sinaTleze arasasurveli reaqcia, saeWvoa. ar arse­
lebs, romlebic CamontaJebulia gamWvirvale plas- bobs monacemebi imis Taobaze, rom rekomendebuli
tikuri ekranis ukan. milebi iZleva 2500-10000 luqs sqemiT Catarebuli fotoTerapia Tvalis an baduris
sinaTles. 10000 luqsis gamomcemi naTurebi ufro dazianebas iwvevs.
Zviria, magram Terapiuli efeqtis misaRwevad ufro
xanmokle gamoyenebis saSualebas iZleva (30 wuTi Se-
fotoTerapiis klinikuri gamoyeneba
darebiT 120 wuTTan). fotoTerapiis yvelaze kargad dadgenili Cvenebaa
fotoTerapiisTvis ixmareba Tavze dasamagrebeli kom- sezonuri afeqturi aSliloba. qvemoT mocemulia misi
pleqtic, romelic sinaTles TvalebSi asxivebs, riTac gamoyeneba zamTris depresiis dros. fotoTerapiis
adamians mkurnalobis procesSi gadaadgilebis SesaZle- praqtikuli sirTule misi Catarebis xangrZlivobaa.
bloba eZleva. miuxedavad imisa, rom sinaTlis `Cafxuti~ am TvalsazrisiT saukeTeso unda iyos 10000 luqsiani
ufro mosaxerxebelia, vidre ganaTebis mowyobiloba, naTura, radgan Terapiis dRiuri xangrZlivoba
placebo-kontrolirebadi kvlevebis Ta­naxmad, `Cafxu- SeiZleba 30-45 wuTamde Semcirdes. civ, TeTr naTebas
ti~ ar aRmoCnda efeqturi da is rekomendebuli araa. da sruli speqtris sinaTles erTnairi efeqti aqvs,
magram civi, TeTri naTeba ar Seicavs ultraiisfer
Terapiuli efeqti da Cvenebebi sinaTles da Teoriulad ufro usafrTxoa.
sinaTliT mkurnalobis ZiriTadi Cvenebaa sezonu­ri arsebobs mtkicebulebebi, rom zamTris depresiis
afeqturi aSliloba, romlis drosac pacients zamTris mkurnalobisas ufro efeqturia adre diliT Cata­
depresia aqvs. kontrolirebadi kvlevebis Tanaxmad, rebuli seansebi. miuxedavad amisa, dRis sxva dros,
aRmoCnda, rom zamTris depresiis mqone pacientebSi Tundac saRamos, Catarebuli mkurnaloba SeiZleba
kaSkaSa sinaTle placeboze metad efeqturia, gansa- efeqturi da pacientisTvis mosaxerxebeli iyos. sawyis

_ 610 _
sxva fizikuri mkurnaloba
etapze rekomendebulia diliT mkurnaloba. amasTan, magram matulobda monacemebic arasasurveli efeqtis
pacients unda ganemartos, rom Terapiuli efeqtis _ inteleqtis daqveiTebis, emociuri labilobis,
SenarCunebisTvis, SesaZlebelia, fotoTerapiisTvis apaTiis, ganmuxruWebis, Seukaveblobis, simsuqnisa da
praqtikulad mosaxerxebeli drois SerCeva, Tumca epilefsiis Sesaxeb. swored amitom daiwyo kvlevebi,
mkurnaloba gvian saRamos ar unda Catardes, radgan rom danergiliyo SedarebiT ufro naklebi gverdiTi
SeiZleba Zilis darRveva gamoiwvios. moqmedebisa da aseTive efeqtis mqone mcire operaciebi.
dilis fotoTerapia unda daiwyos gaRviZebidan garkveul progress stereotaqsiuri teqnikis danergva
ramdenime wuTSi. sawyis etapze mkurnalobis xan­ warmoadgenda (Christmas, 2004). Tumca, farmakologiis
grZlivobad unda ganisazRvros 30 wuTi, 10000 luqsi winsvlam SesaZlebeli gaxada iseTi mdgomareobebis
naTuriT an 2 saaTi, 2500 luqsiT. pacienti unda mkurnaloba, romlis drosac qirurgiuli Careva
ijdes sanaTi mowyobilobidan 30-40 sm-is moSorebiT. aucilebeli iyo.
pirdapir ar unda uyurebdes, aramed saxe 45-gradusiani
kuTxiT unda imyofebodes mowyobilobis mimarT da Tanamedrove midgoma
pacientma yovel wuTSi 1-2-jer unda gaixedos misken. termini `fsiqoqirurgia~ Seicvala fraziT `nei­
fotoTerapiis antidepresiuli efeqti vlindeba ro­qirurgia fsiqikuri aSlilobebisTvis~. termi­
ramdenime dReSi, magram kontrolirebadi kvlevebiT nologiis aseTi cvlileba xazs usvams imas, rom:
dadginda ufro xangrZlivi periodi: daaxloebiT w gamoyenebuli teqnikiT lokalurad specifikur ce­
sami kvira, raTa Terapiul efeqts placeboze metad rebrul ubanze moqmedeben;
emoqmeda. rogorc zemoT iyo miTiTebuli, adreul w xdeba mxolod specifikuri fsiqikuri aSlilobebis
etapze xSiria arasasiamovno msubuqi moqmedeba, (rezistentuli depresia da obsesiur-kompulsuri
romelic specifikuri Carevis gareSe regulirdeba. aSliloba) da ara pirveladi qceviTi darRvevebis
Tu aseTi movlenebi myaria da Semawuxebeli, SeiZleba mkurnaloba
pacienti dajdes sinaTlis wyarosgan cota ufro
moSorebiT an Semcirdes seansis xangrZlivoba. xan­ Cvenebebi
grZlivoba unda Semcirdes maSinac, roca gamovlindeba britaneTSi fsiqikuri aSlilobebis neiroqirurgiis
guneb-ganwyobis aweva. Cvenebebi Semoifargleba mxolod qronikuli, mkur-
Terapiuli efeqtis miRebis Semdeg, aucilebelia nalobisadmi rezistentuli, unarSemzRudavi mZime
fotoTerapiis gagrZeleba bunebriv remisiamde, wi­ depresiiTa da obsesiur-kompulsuri aSlilobiT.
naaRmdeg SemTxvevaSi, SesaZloa ganviTardes recidivi. neiroqirurgia ar aris naCvenebi Tavis tvinis organu-
SeiZleba moxerxdes mkurnalobis yoveldRiuri xan­ li dazianebiTa an zogadi ganviTarebis darRvevebiT
grZlivobis Semcireba. SesaZlebelia, rom foto­ gamowveuli mdgomareobebis dros.
Terapia daiwyos depresiis savaraudo epizodis win,
raTa mas profilaqtikuri efeqtic hqondes. operaciis tipebi
dReisTvis Zveli `brma~ operaciebi Seicvala stere­
fsiqikuri aSlilobebis neiroqirurgiuli otaqsiuri procedurebiT, romlebic ufro mcire
mkurnaloba (fsiqoqirurgia) da zusti dazianebis saSualebas iZleva (boqsi
procedurebis istoria 21.13). britaneTSi amJamad wina kafsulotomia da
wina cingulotomia gamoiyeneba. dazianeba xdeba
fsiqoqirurgia ewodeba neiroqirurgiul procedu­
TermokoagulaciiTa an gama radiaciiT (`gama dana~)
rebs anu operaciebs Tavis tvinis birTvebsa an TeTr
da bilaterulad keTdeba.
nivTierebaze, fsiqikuri aSlilobis simptomebis modi­
ficirebis mizniT. fsiqoqirurgias safuZveli Cae­yara efeqturoba
1936 wels, roca moniSma (Moniz) Sublis wilis TeTr kontrolirebadi kvlevebis ararsebobis pirobebSi
nivTierebaSi intensiuri ganakveTi gaakeTa (fron­ta­
luri leikotomia). am operaciis modificireba 1942
boqsi 21.13 fsiqoqirurgiaSi gamoyenebuli
wels moxda (Freeman and Watts; 1942), rodesac Sublis stereotaqsiuri procedurebi
wilSi, lateruli xvrelidan burRiT patara zomis
subkauduri traqtotomia _ dazianeba xdeba TiToeuli
koronaruli naWdevi gaakeTes. miuxedavad imisa, rom
kudiani birTvis Tavis ukan, orbituli qerqis
maT mier Sesrulebuli e.w. `standartuli leikotomia~ rostralur nawilSi
Sors iyo standartulisgan da arasasurveli gverdiTi wina cingulotomia _ dazianeba xdeba bilaterulad,
sartylis konebSi
moqmedebebic axlda, am proceduram britaneTsa da sxva limburi leikotomia _ subkauduri tratotomia kombi-
qveynebSi mainc farTo gamoyeneba hpova. enTuziazms nirdeba cingulotomiasTan
wina kafsulotomia _ dazianeba xdeba bilaterulad, Sig-
asazrdoebda pacientebis sawyis etapze gaumjobeseba, niTa kafsulis wina fexSi

_ 611 _
21 medikamenturi da sxva fizikuri mkurnaloba

eTikuri sakiTxebi
boqsi 21.14 fsiqoqirurgiis gamosavali
britaneTSi 1961-97 ww. fsiqoqirurgiasTan dakavSirebuli eTikuri sakiTxebi
ganxilulia merskis SromaSi (Merskey, 1999). Tavis
depresia (N=727) oka (=478)
tvini gansjisa da gadawyvetilebis miRebis organoa,
aSkara gaumjobeseba 63% 58% Tumca masze operaciis ganxorcieleba mag., simsivnis
naklebi gaumjobeseba 22% 27% SemTxvevaSi, eTikurad dasaSvebia (cxadia, Tu pacienti
Tanaxmaa). fsiqoqirurgiis dros, saqme sxvagvaradaa,
araefeqturoba 14% 14%
radgan am SemTxvevaSi aradaavadebuli qsovili zi­
gauareseba 1% 1% andeba. fsiqoqirurgiis praqtikuli problemebi (ri­
fsiqiatriis samefo koleji, 2000. Tac is ganirCeva ekT-sgan) Semdegia:
w randomizebuli kvlevebis simcire, romlebic daa­
Sefaseba xdeba xangrZlivi dakvirvebis safuZvelze.
mtkicebda operaciis efeqturobas;
fsiqiatriis samefo kolejis (2000) monacemebis
mixedviT, mZime depresiis SemTxvevebSi aSkara w proceduris Seuqcevadoba;
gaumjobesebis sixSire 63%, xolo obsesiur- w zogierTi gverdiTi moqmedebis potenciurad seri-
kompulsuri aSlilobebis dros _ 58% iyo (boqsi ozuli buneba.
21.14). aqedan gamomdinare, eTikis TvalsazrisiT, dasaSvebia
fsiqoqirurgiis Catareba im qmedunariani pacientisT-
gverdiTi efeqtebi
vis, romelsac SeuZlia sruli informirebuli Tanxmo-
Tanamedrove procedurebs mZime gverdiTi moq­
bis mocema. qmedunarianobis dadgenac, ra Tqma unda,
medebebi iSviaTad axlavs. operaciis Semdeg xSiria
qronikuli mZime guneb-ganwyobis aSlilobis arsebobisas,
Tavis tkivili da gulisreva, konfuzia uviTardeba
rTulia. britaneTSi, 1983 wlis fsiqikuri janmrTelobis
pacientTa 10%-s. aseTi gverdiTi moqmedebebi SeiZ­
aqtis 57-e nawilis Sesabamisad, aucilebelia, rom:
leba alagdes ramdenime dReSi, magram SesaZloa erT
w pacientisgan miviRoT sruli informirebuli Tanxmoba;
Tvemdec gagrZeldes. mogvianebiT ganviTarebuli
kognituri daqveiTeba ar gvxvdeba (cxrili 21.14). w fsiqikuri janmrTelobis aqtis komisiis mier daniS-
nulma multidisciplinurma komisiam daadasturos,
klinikuri gamoyeneba rom pacientis Tanxmoba ZalaSia;
fsiqikuri aSlilobebis dros neiroqirurgiuli w eqimma multidisciplinuri komisiis winaSe daadas-
procedurebi ar gamoiyeneba, Tu ramdenimewliani turos, rom mkurnaloba saWiroa. eqimma winaswar
energiuli multimodaluri mkurnalobebi mosinjuli unda gaiaros konsultacia 2 adamianTan, romelTa-
araa. mxolod am wesis dacvis Semdegaa SesaZlebeli gan erTi SeiZleba iyos medda, meore _ medda an eqi-
operaciuli Careva. britaneTSi yovelwliurad 20- mi, romlebic monawileoben pacientis mkurnalobaSi
mde fsiqoqirurgiuli operacia tardeba, rac 1980-
ian wlebSi Catarebuli operaciebis 1/4-s Seadgens. Tavis tvinis stimulaciis teqnika
qirurgiuli mkurnalobis sakiTxi unda dadges mxolod
transkraniuli magnituri stimulacia
qronikuli, rezistentuli obsesiuri aSlilobebisa
da mZime qronikuli depresiuli aSlilobebis Sem­ transkraniuli magnituri stimulaciis (tms) teqnika
TxvevebSi. ar arsebobs mtkicebulebebi SfoT­vi­ efuZneba princips, romlis mixedviTac, gamtari ma-
Ti aSlilobebis an Sizofreniis efeqturi neiro­ teria, rogoric aris Tavis tvini, magnituri velis
qirurgiuli mkurnalobis Sesaxeb (ufro dawvrilebiT zemoqmedebiT eleqtrobas warmoqmnis. tms-is dros
gaecaniT: Christmas et al, 2004). eleqtromagnituri koWa Tavsdeba Tavis qalaze. koWa-
Si maRali intensivobis eleqtruli impulsis gatare-
cxrili 21.14 stereotaqsiuri ba mZlavr magnitur vels warmoSobs _ tipiurad
fsiqoqirurgiis arasasurveli moqmedeba daaxloebiT 2 t (teslas), romelic nervul qsovilSi
mwvave denis gavlasa da neironebis depolarizacias ganapi-
operaciis letaloba (<0.1%) robebs. tms-is neirofsiqologiuri efeqti miiRweva
hemoragia, hemiplegia (<0.3%) maSin, roca eleqtruli denis impulsi swrafad miewo-
gardamavali konfuzia, leTargia deba, e.w. ganmeorebadi tms anu g-tms. Tu stimulacia
mogvianebiT ganviTarebuli xdeba ufro swrafad, vidre 1/wm (1 hc), mas swrafi
epilefsia (1-2%)
g-tms ewodeba. Sesabamisi formis koWa iZleva qerqis
wonis momateba (10%)
specifikuri midamos lokalizebul stimulacias.
Sublis wilis sindromi (Zalian iSviaTia)
tms-is gamoyeneba: tms-s klinikur neirofiziolo-
pirovnuli cvlilebebi (Cveulebriv, msubuqia)

_ 612 _
sxva fizikuri mkurnaloba

giaSi kvlevebis mizniT, mag., insultis Semdeg mo- rom vns, aseve, guneb-ganwyobasac aumjobesebs. amJa-
toruli qerqis mTlianobis gamosakvlevad, didi xa- mad, mimdinareobs kvlevebi, romliTac swavloben am
nia iyeneben. kvleviT laboratoriebSi tms gamoiyeneba proceduris efeqturobas depresiis dros.
specifikuri neirofsiqologiuri funqciis qerquli Tavis tvinidan wamosuli parasimpaTikuri eferentu-
substratis dasadgenad. mag., safeTqlis marcxena li impulsebis garda cTomili nervi atarebs aferen-
qerqul nawilze g-tms-is moqmedebiT, SeiZleba, Sew- tul sensorul impulsebs, romlebic miemarTebian
ydes xanmokle verbaluri pasuxi. nucleus tractus solitaries-Si da iqidan wina tvinSi. vagu-
klinikurad g-tms gamoiyeneba depresiuli mdgomareo- sis nervis stimulacia aris operaciuli procedura,
bis Sesamsubuqeblad. kvlevebSi sawyis etapze iyenebdnen romlis drosac xdeba impulsebis generatoris Caner-
swraf g-tms-s marcxena prefrontalur qerqze. zog, ma- gva kanqveS, gulmkerdis wina marcxena naxevarSi. bipo-
gram ara yvela kvlevaSi, g-tms-is 1-2 kviris manZilze laruli eleqtrodebi, romlebic mierTebulia gen-
yoveldRe gamoyeneba ufro efeqturi iyo, vidre fiqti- eratorTan, Tavsdeba kisris midamoSi, marcxena cTo-
uri sakontrolo mkurnaloba. sxva kvlevebSi gamoiyene- mili nervis garSemo. es eleqtrodebi drogamoSvebiT
boda sxvadasxva saxis eleqtromagnituri koWebi, stimu- stimulirdeba generatoriT, romlis stimulaciuri
laciuri parametrebi da moqmedebis veli. metaanalizis parametrebi regulirdeba telemetruli pultiT, ro-
Tanaxmad, g-tms-s depresiis donis SemcirebaSi mxolod melic mierTebulia personalur kompiuterTan. stimu-
susti da gardamavali efeqti aRmoaCnda, Tumca, kv- lis parametrebis modifikacia xdeba arasasurveli mo-
levebis xarisxi dabali iyo (Martin et al., 2002). qmedebisa da Terapiuli efeqtis gasawonasworeblad.
tms-s mimarTavdnen sxva darRvevebis drosac, maT gamoyeneba depresiis dros: vns-is ZiriTadi Cveneba
Soris maniasa da obsesiur-kompulsuri aSlilobebis aris rezistentuli depresiis mkurnaloba. Ria kvle-
dros. jer mxolod winaswari monacemebia cnobili vam gamoavlina, rom 12 Tvis ganmavlobaSi Catarebuli
(Lisanby and Sackheim, 2002). mkurnalobis Sedegad pacientTa 50%-s hqonda kargi
tms-is gverdiTi moqmedeba: neirofiziologiuri klinikuri gamosavali. dReisTvis iTvleba, rom vns-is
kvlevebis dros tms-is erTi impulsis gamoyenebas saukeTeso antidepresiuli efeqti zomieri rezisten-
usafrTxoebis problemebi ar Seuqmnia. yvelaze mniS- tobis dros (rodesac antidepresantebisa da maTi aug-
vnelovani, rac SeiZleba g-tms-m gamoiwvios, aris gu- mentaciis mravaljeradi gamoyenebis mimarT myari rez-
lyra. es riski gansakuTrebiT maRalia swrafi, vidre istentoba ar aRiniSneba) vlindeba, (Marangell et al., 2002).
neli g-tms-is dros. Tanamedrove usafrTxoebis prot- vns-is gverdiTi moqmedeba: vns-iT mkurnalobis pe-
okoli gulisxmobs magnituri stimulaciis raodenobis riodSi xSiria xmis CaxleCa, yelis tkivili, xvela da
individualuri motoruli zRurblisTvis morgebas, dispnoe. es yovelive droTa ganmavlobaSi mcirdeba
rac gulyrebis ganviTarebis albaTobas mniSvnelovnad da am mizezTa gamo mkurnalobis mitovebis SemTxveve-
amcirebs. aseve, janmrTeli moxaliseebis jgufSi, maRa- bi ar aris xSiri. iSviaTad aRwerilia hipomania, ma-
li riskis mqone pirebis (mag., epilefsiis ojaxuri anam- gram misi kavSiri vns-sTan ar aris Seswavlili (Christ-
neziT) monawileoba unda gamoiricxos. mas et al., 2004).
SedarebiT ufro xSiria msubuqi gverdiTi moqmedeba,
maT Soris daZabvis Tavis tkivili, aseve, aparatis mier
warmoqmnili xmauri iwvevs smenis zRurblis xanmokle
cvlilebas. am garTulebis prevencia SesaZlebelia damatebiTi literatura
yuris tamponis gamoyenebiT (rogorc kvlevis obi-
Haddad P, Dursan S, Deakin JFW (2004) Adverse syndromes and
eqtisTvis, aseve mkvlevarisTvis). sworad lokalize-
psychiatric drugs: a clinical guide. Oxford University Press,
buli g-tms-s SemTxvevaSic SesaZlebelia ganviTardes
Oxford. (ganixileba fsiqotropuli wamlebis gamoyene-
kognituri funqcionirebis Seferxeba, Tumca, es cvli-
basTan asocirebuli xSiri arasasurveli efeqtebi)
leba droebiTia da ar grZeldeba stimulaciis Sewyve-
tis Semdeg. ar aris sakmarisi monacemebi tms-iT war- Stahl, SM (2000) Essential psychopharacology. Cambridge Uni-
moqmnili maRali intensivobis magnituri velis mier versity press, Cambridge. (magaliTebiT gamdidrebuli
Tavis tvinze an sxva organoze xangrZlivi Sedegebis naSromi fsiqotropuli wamlebis ZiriTadi farmak-
Sesaxeb; arc raime specifikuri safrTxea gamovlenili. ologiuri da klinikuri gamoyenebis Sesaxeb.)
Taylor, D, Paton C, Kerwin D (2003) The Maudsley Prescrib-
vagusis nervis stimulacia ing Guidelines. Martin Dunitz, London (SesaniSnavi sax-
vagusis nervis stimulacia (vns) _ es meTodi rezisten- elmZRvanelo, romelSic ganixileba medikamentebis
tuli epilefsiis SemTxvevaSi gamoiyeneba. aRmoCnda, gamoweris praqtikuli sakiTxebi).

_ 613 _
Tavi 22 fsiqologiuri
mkurnaloba
Tavis Sinaarsi
rogor warmoiSva insaiTze orientirebuli
fsiqologiuri mkurnaloba 615 xanmokle Terapia 639
kognitur-bihevioruli kognitur-analitikuri Terapia 640
Terapiis ganviTareba 618 fsiqodinamikuri
fsiqologiuri mkurnalobis klasifikacia 619 interpersonaluri Terapia 641
saerTo faqtorebi fsiqologiur xangrZlivi individualuri
mkurnalobaSi 620 dinamikuri Terapia 641
gadatana da ukugadatana jgufuri Terapia 643
(transferi da kontrtransferi) 621 fsiqoTerapia mcire jgufebSi 643
konsultireba da krizisuli intervencia 621 mcire jgufebSi fsiqoTerapiis tipebi 644
konsultacia 621 Terapiuli jgufebi 645
krizisuli intervencia 623 Terapia did jgufebSi 647
mxardamWeri fsiqoTerapia 624 wyvilebis Terapia da ojaxuri fsiqoTerapia 649
interpersonaluri fsiqoTerapia 625 wyvilebis Terapia 649
kognitur-bihevioruli Terapia 626 ojaxuri Terapia 652
kognitur-bihevioruli bavSvTa fsiqoTerapia 655
Terapiis zogadi maxasiaTeblebi 627 xandazmuli pirebis fsiqoTerapia 655
gamokvleva kognitur-bihevioruli sxva saxis fsiqologiuri mkurnaloba 655
Terapiis Catarebisas 627 istoriuli interesis Semcveli
bihevioruli teqnika 628 fsiqologiuri mkurnaloba 655
kognituri teqnika 632 meditacia da tradiciuli mkurnaloba 656
kognitur-bihevioruli Terapia 633 fsiqologiuri mkurnalobis
individualuri dinamikuri fsiqoTerapia 639 eTikuri sakiTxebi 657

am TavSi saubaria sxvadasxva saxis fsiqologiur kon- xis kombinacia unda gamoviyenoT yovel konkretul
sultirebaze, rogoric aris fsiqoTerapia, qceviTi SemTxvevaSi, ganxilulia Sesabamisi aSlilobisadmi
da kognituri Terapiebi da maT mier gamoyenebuli miZRvnil TavSi;
teqnika. es Tavi ufro martivi wasakiTxi iqneba, Tu w vinaidan yovel aseT TavSi mravali saxis teqnika
mkiTxvelis yuradRebas Tavidanve mivapyrobT misi ganixileba, arc erTi maTgani ar aris detalurad
strquturis zogierT aspeqts. aRwerili. swored amitom, ramdenime adgilas aris
w fsiqologiuri mkurnaloba ar aris izolirebuli miTiTebuli Sesabamisi damatebiTi literatura;
procesi, amitom mocemul Tavs unda gavecnoT im Ta- w miuxdavad imisa, rom ramdenime adgilas vxvdebiT
vebTan erTad, romlebSic saubaria somaturi daava- ama Tu im teqnikis zogad daxasiaTebas, pacientTan
debebis mkurnalobasa da samedicino momsaxurebaze; maTi praqtikuli gamoyeneba meTvalyureobis qveS
w mocemuli Tavi gviCvenebs sxvadasxva saxis fsiqo- unda mimdinareobdes.
logiuri mkurnalobis Rirebulebas. rCevebi ama Tu w seqsualuri aSlilobis dros gamoyenebuli fsiqo-
im fsiqikuri aSlilobis dros rekomendebuli mkur- logiuri mkurnaloba me-19 TavSia aRwerili.
nalobis Sesaxeb warmodgenilia im TavSi, romelic
terminologia. termini `fsiqoTerapia~ ori mniSvne-
Sesabamisi aSlilobisadmi aris miZRvnili;
lobiT ixmareba. pirvelis Tanaxmad, fsiqoTerapia aR-
w fsiqologiuri mkurnaloba xSirad gamoiyeneba me- niSnavs nebismieri saxis fsiqologiur mkurnalobas,
dikamentur mkurnalobasTan erTad. is, Tu ra sa- konsultirebisa da kognitur-bihevioruli Terapiis

_ 614 _
rogor warmoiSva fsiqologiuri mkurnaloba

cxrili 22.1 mocemul TavSi ganxiluli fsiqologiuri mkurnaloba


konsultacia gv. 621 fsiqoTerapia mcire jgufebSi gv. 641
mxardamWeri jgufebi gv. 644
krizisuli intervencia gv. 623 TviTdaxmarebis jgufebi gv. 644
interpersonaluri jgufuri Terapia gv. 645
mxardamWeri fsiqoTerapia gv. 624 jgufuri analizi gv. 647
urTierTobis jgufebi da fsiqodrama gv. 647
interpersonaluri fsiqoTerapia gv. 625
fsiqoTerapia did jgufebSi gv. 647
kognitur-bihevioruli Terapia gv. 626 fsiqiatriuli ganyofilebis jgufebi gv. 647
bihevioruli teqnika gv. 628 Terapiuli Temi gv. 648
relaqsaciis treningi gv. 628
eqspozicia gv. 629 wyvilebis fsiqoTerapia gv. 649
eqspozicia reaqciis prevenciiT gv. 630 fsiqodinamikuri midgoma gv. 649
socialuri unar-Cvevebis treningi gv. 630 sistemuri midgoma gv. 649
treningi asertuli qcevis ganxorcielebaSi gv. 630 kognitur-bihevioruli midgoma gv. 650
brazis marTva gv. 630 biheviorul-sistemuri Terapia wyvilebTan gv. 650
TviT-kontrolis teqnika gv. 630
situaciuri marTva gv. 631 ojaxuri Terapia gv. 652
sxva meTodebi gv. 631 fsiqodinamikuri gv. 652
struqturuli gv. 652
kognituri teqnika gv. 632 sistemuri gv. 653
SfoTviTi aSlilobis dros gv. 633 eklekturi gv. 653
depresiuli aSlilobis dros gv. 635
nervuli bulimiis dros gv. 636 fsiqoTerapia bavSvebTan gv. 655
ipoqondriis dros gv. 637
Sizofreniis dros gv. 637 fsiqoTerapia xandazmulebTan gv. 655
pirovnuli aSlilobis dros gv. 638
istoriuli interesis Semcveli fsiqologiuri mkurnaloba
gv. 655
individualuri dinamikuri fsiqoTerapia gv. 639 hipnozi gv. 655
insaiTze orientirebuli xanmokle fsiqoTerapia gv. 639 autotreningi gv. 656
kognitur-analitikuri Terapia gv. 640 abreaqcia gv. 656
fsiqodinamikuri interpersonaluri Terapia gv. 641 meditacia da tradiciuli mkurnaloba gv. 656
xangrZlivi individualuri dinamikuri fsiqoTerapia gv. 641

CaTvliT. meore mniSvnelobiT, fsiqoTerapiaSi ar Se- avtoris azriT arsebobs garkveuli msgavseba Ta­
dis konsultireba da kognitur-biheivioruli Tera- namedrove Terapiul teqnikasa da im samkurnalo
pia. aq termini `fsiqologiuri mkurnaloba~ farTo ritualebs Soris, romelsac Zveli saberZneTis
mniSvnelobiT gamoiyeneba, xolo termini `fsiqoTera- taZrebSi atarebdnen. Tumca, fsiqiatriis istoriis
pia~ _ ufro konkretuli mniSvnelobiT (magaliTad, Tanaxmad, fsiqologiuri mkurnaloba warmoiSva me­
dinamikuri fsiqoTerapia). cxramete saukuneSi, hipnozis ganviTarebasTan erTad.
mocemul TavSi ganxiluli mkurnalobis saxeebi da am mimarTulebas safuZveli Cauyara venelma eqimma
am Tavis struqtura zemoT motanil cxrilSia war- anton mesmerma (1734-1815), romelic Tvlida, rom
modgenili (cxrili 22.1.). sxeulis funqcionirebis Sesacvlelad SesaZlebelia
magnituri Zalebis gamoyeneba. misi azriT, aseT Zalebs
rogor warmoiSva fsiqologiuri warmoSobda ara mxolod namdvili magniti, aramed
Terapevtis sxeulSi myofi `cxoveluri magnitizmi~.
mkurnaloba
garda amisa, is Tvlida, rom Terapiuli efeqtis
fsiqologiuri mkurnaloba iseTive Zveli droidan
gasaZliereblad, am oris kombinaciaa SesaZlebeli
modis, rogorc samedicino praqtika. zogierTi

_ 615 _
22 fsiqologiuri mkurnaloba
(Block, 1980). miuxedavad imisa, rom mesmeris Teoriebi represirebuli ideebi mocemuli simptomebis mizezs
ar miiRes samedicino wreebSi, manCesterelma eqimma warmoadgenda). 1889 wels, man aRwera axali teqnikis
jeims breidma irwmuna mesmeris mier aRwerili gamoyenebis pirveli mcdeloba. pirvelad froidma es
fenomenis realuroba. Tumca, breidi Tvlida, rom teqnika Tavis pacientTan _ emi fon n-Tan gamoiyena.
misi gamowveva magnitizmis gareSecaa SesaZlebeli. SemdgomSi froidma SeniSna, rom bernhaimis paci­
man warmoadgina fiziologiurad ufro damajerebeli entebs SeeZloT daviwyebuli faqtebis gaxseneba hip­
interpretacia, romlis mixedviT mesmeris mier ga­ nozis gareSe. sakuTar pacientebTan igive efeqtis
mowvuli `mdgomareoba~ sizmris msgavsia, ris gamoc misaRwevad, froidi sToxvda maT, Tvalebi daexuWaT,
mas hipnozi unda ewodos (Braid, 1843). xolo TviTon, am dros, maT Sublze xels adebda (Breuer
miuxedavad imisa, rom am fenomenis bunebis and Freud, 1893-5, gv. 109, 279). Semdeg froidma aRmoaCina,
garSemo azrTa sxvadasxvaoba SeiniSneboda, hipnoziT rom gaxseneba aseve efeqturad mimdinareobda, ro­
mkurnaloba popularuli gaxda safrangeTSi. li­ desac pacienti, ubralod, taxtze iwva, xolo fsi­
ebo (1823-1904) da ipolite bernhaimi (1837-1919) qoTerapevti mis mzeras iyo mifarebuli. ase Seiqmna
mii­Cnevdnen, rom hipnozi Zilis msgavsi normaluri Tavisufali asociaciebis meTodi. SemdgomSi, paci­
mdgomareobaa, romlis gamowveva adamianTa ume­te­ entebTan muSaobisas, froidi xels uwyobda Tavi­
sobaSia SesaZlebeli da romlis efeqtebi suges­ sufali asociaciebis producirebas da xsnida, Tu
tiiT miiReba. bernhaimis wigni `sugestiuri Te­ ramdenad mniSvnelovania esa Tu is asociacia. man,
rapiebi~ (Bernheim, Suggestive therapeutics, 1980) aR­wers dainaxa, agreTve, rom aucilebelia pacientTan ur­
sugestiis gamoyenebas isteriisa da sxva nev­rotuli TierTobis intensivobis gakontroleba. amgvari dak­
mdgomareobebis, mtkivneuli fizikuri mdgo­ virvebebis safuZvelze Seiqmna fsiqoanalizis Ziri­
mareobebisa da kuW-nawlavis problemebis mkur­ Tadi teqnika, mogvianebiT ki _ teqnika, romelsac
nalobis mizniT. sapirispiro mosazrebaze idga Jan dinamikuri fsiqoTerapiebis ufro farTo jgufi
martin Sarko (1825-1893) _ parizis salpetrieris iye­nebda. dainteresebul mkiTxvels SeuZlia gaecnos
saavadmyofos nevrologi. Sarko Tvlida, rom hipnozi froidis erT-erT naSroms, romelic am saxis teqnikis
paTologiuri mdgomareobaa, romelic mxolod is­te­ SemuSavebas exeba (Freud, 1895a, 1923).
riis mqone pacientebTan SeiZleba aRmocendes. mogvianebiT, ufro popularuli gaxda fsiqoana­li­
im periodSi, hipnozis mTavar alternativas war­ tikuri da msgavsi sxvadasxva teqnika, vidre hipn­ozi
moadgenda `darwmuneba~ _ meTodi, romelic guli­ da darwmunebis teqnika. froidma gamoaqveyna STam­
sxmobs simptomebisa da sxva problemebis axsnasa da beWdavi monacemebi am teqnikiT mkurnalobis Taobaze
ganxilvas sugestiurobis gazrdis gareSe. am midgomis da ganaviTara Tavisi Teoria, romelic, safuZvliani
mniSvnelovani warmomadgeneli iyo Sveicareli pro­ damuSavebis Semdeg, sakmaod rTuli gaxda. man Semoikriba
fesori da nevropaTologi pol diubua, romlis wigni mimdevarTa jgufi, romelTaganac, zogierTi, ar
nervuli aSlilobebis fsiqiatriuli mkurnaloba eTanxmoboda froidis gviandel mosa­zrebebs. froidis
(The psychiatric treatment of nervous disorders, 1904) Zalze mimdevrebma SemdgomSi, Seqmnes dinamikuri fsiqoTerapiis
gavleniani aRmoCnda (am wignis inglisuri Tar­ sakuTari `skolebi~, rom­lebic qvemoT mokled iqneba
gmanistvis ixileT Dubois, 1909). diubua Tvlida, rom ganxiluli. ufro detaluri informaciis mosapoveblad
miuxeadavad imisa, rom hipnozs garkveuli Rirebuleba ixileT qveTavi holmsis avtorobiT (Holmes, 2000) da
gaaCnia isteriis mkurnalobisas, sxva saxis nevrozebis munros naSromi (Munroe, 1955).
SemTxvevaSi ufro marTebulia darwmunebis gamoyeneba. pier Jane (1859-1947) moRvaweobda im periodSi,
mecxramete saukunis dasasruls, nevrozebis um­ rodesac froidi fsiqoanalitikuri ideebis ganvi­
ravleobas nevrologebi mkurnalobdnen. rodesac Ta­rebaze muSaobda. Janec dainteresda nevrozis
froidma daiwyo nevrologad muSaoba, misi pacientebis mizezebiT da, froidis msgavsad, pirveli gamokvleva,
umravlesobas nevrozi aReniSneboda. froidi saf­ hipnozis gamoyenebiT, isteriis mqone pacientebze
rangeTSi ewvia bernhaimsa da Sarkos, hipnozis Caatara. Tumca, igi, froidisagan gansxvavebul
Seswavlis mizniT (Freud, 1892). venaSi dabrunebisas, daskvnebamde mivida. Janes azriT, nevrozi gamowveuli
man scada nevrozis mqone ramdenime pacientis mimarT iyo fsiqikur aqtivobaTa normaluri integraciis
hipnozis gamoyeneba. Tavidan, is kmayofili iyo darRveviT. am process man disociacia uwoda. is
SedegebiT, magram SemdgomSi ver moaxerxa miRweuli disociacias ukavSirebda nervuli funqcionirebis
Sedegis SenarCuneba da gadawyvita, hipnozi sxva miz­ saerTo sisustes _ nevrasTenias. Janes, froidisagan
niT gamoeyenebina. hipnozis meSveobiT simptomebis gansxvavebiT, ar aRuweria teqnikuri inovaciebi.
Se­cvlis nacvlad, man gadawyvita es teqnika rep­ is, rom misi vrceli naSromebi bevrad naklebad
resirebul ideebTan dakavSirebuli emociebis gamo­ gavleniani iyo froidis naSromebTan SedarebiT,
sanTavisufleblad gamoeyenebina (is miiCnevda, rom albaT, nawilobriv, amiTaa gamowveuli. meore mizezi

_ 616 _
rogor warmoiSva fsiqologiuri mkurnaloba
is unda iyos, rom froidisagan gansxvavebiT, Janes ar
boqsi 22.1 neofroidianelebi
Seuqmnia mimdevarTa skola, romelic, momavalSi, mis
ideebs ganaviTarebda. karen horni (Karen Horney) ar eTanxmeboda froidis
Tvalsazriss qalis fsiqologiuri ganviTarebis Sesaxeb,
pirveli fsiqoanalitikosebi, romlebic gansakuTrebiT ki, froidis cnebas- `penisis Suri~.
daSordnen froidis tradiciul moZRvrebas hornisaTvis, bavSvobisdroindeli SfoTvis mizezia
sakuTari Tavis gancda umniSvnelo da uZlur arsebad,
alfred adleri daSorda froids 1910 wels. man uaryo romelsac xifaTi emuqreba. amgvari SfoTvis daZleva,
libidos Teoria (gv. 96) da yuradReba gaamaxvila Cveulebriv, xdeba, bavSvis aRzrdiT moyvaruli mSoblebis
mier. sapirispiro SemTxvevaSi SfoTvis mdgomareoba
ganviTarebis procesSi socialuri faqtorebis rol­ze. narCundeba da bavSvs uviTardeba dacviTi meqanizmebi
individualuri analizis Terapiuli teqnikis gamoyenebiT, SfoTvis winaaRmdeg. es meqanizmebi moicavs siyvarulis
adleri cdilobda, gaego, Tu rogor yalibdeba adamianis mopovebis Zlier survils, ltolvas Zalauflebisaken
da, agreTve, ukidures morCilebas. horni ase aRwerda
cxovrebis stili da arsebul problemebze amaxvilebda
gansxvavebas miseul da froidiseul midgomebs Soris:
yuradRebas. adleris ideebi naklebad saintereso `me imiT ganvsxvavdebi froidisgan, rom nevrotuli
da originaluri iyo, vidre froidis ideebi. misma tendenciebis aRmoCenis Semdeg, froidi, upirveles
mkurnalobis teqnikam ver hpova farTo gavrceleba. yovlisa, ikvlevs maT warmoSobas, me ki vikvlev maT
realur funqciasa da Sedegebs“. (Horney, 1939, p.282).
Tumca, iTvleba, rom adleris ideebma safuZveli Cauyara
erix fromma (Erich Fromm) agreTve uaryo froidis
amerikeli analitikosebis dinamikur-kulturul skolas,
instinqturi ganviTarebis Teoria, rogorc nevrozis
romelic sakmaod gavleniani gamodga (ix. qvemoT). mizezi. is Tvlida, rom xasiaTis CamoyalibebaSi
adleris wvlili ganxilulia Semdeg naSromSi: Ansbacher mniSvnelovania ojaxuri zegavlena da, agreTve,
and Ansbacher (1964). yuradRebas amaxvilebda kulturis ufro farTo
zegavlenaze. zogadad, froms ufro metad ainteresebda
Tu adleris interesis sagans pacientis cxovrebis socialuri sakiTxebi, vidre klinikuri. mis ideebs mainc
realuri problemebi Seadgenda, iungis yuradReba, da mainc didi zegavlena ar mouxdenia Terapiaze.
ufro metad, fantaziis Sinagan samyaroze iyo mi­ fromisgan gansxvavebiT, hari sTek salivani (Harry
marTuli (Tumca igi ar ugulebelhyofda Tanamed­ Stack Sullivan) TerapiiT ufro iyo dainteresebuli,
rove problemebs). Tavis fsiqoTerapiul midgomaSi, vidre TeoriiT. misi mkurnaloba fokusirebuli
iyo analitikosisa da pacientis urTierTobaze da
iungi yuradRebas amaxvilebda aracnobieri masalis
yoveldRiuri socialuri kontaqtebis ganxilvaze.
interpretaciaze, romelic sizmrebis, naxatebis da froidiseuli fsiqoanalizisagan gansxvavebiT, salivanis
xelovnebis sxva nimuSebis analiziT iyo miRebuli. TerapiaSi pacienti da Terapevti SedarebiT Tanasworni
arian. salivani pirdapir kiTxvebsa da provokaciul
iungi miiCnevda, rom aracnobieris garkveuli Si­
gamonaTqvamebs aniWebda upiratesobas da naklebad
naarsebi saerToa yvela adamianisTvis (`koleqtiuri ainteresebda Teoriaze damyarebuli interpretacia
aracnobieri~) da rom isini vlindeba universalur (Sullivan, 1953).
xatebSi. am universalur xatebs iungma arqetipebi
Sejamebulia boqsSi 22.1.
uwoda. miuxedavad imisa, rom iungi gansakuTrebul
melani klainma (Melanie Klein) ganaviTara froidis
yuradRebas uTmobda fantaziasa da aracnobiers,
Teoria bavSvis adreuli ganviTarebis Sesaxeb. is
iungianur analizSi kavSiri Terapevtsa da pacients
miiCnevda, rom dabali asakis bavSvebTan gamoyenebis
Soris naklebad calmxrivia, vidre fsiqoanalizSi,
mizniT, SesaZlebelia fsiqoanalitikuri teqnikis
radgan Terapevti ufro aqtiuria da ufro metad
adaptireba. am SemTxvevaSi, bavSvis TamaSis inter­
gamoxatavs sakuTar Tavs. iungis ideebi ganxilulia
pretacia zrdasruli adamianebis gamonaTqvamebis
Semdeg wyaroSi: Storr, 2000.
in­terpretaciis eqvivalents warmoadgens. `obieqti~
neofroidianelebi aris klainis Teoriis erT-erTi centraluri cneba,
romelmac zegavlena moaxdina dabali asakis bavSvebTan
fsiqoanalizis neofroidianuli skola 1930-ian wlebSi
gamoyenebis mizniT fsiqologiur azrovnebaze. es
aSS-Si Camoyalibda. misi warmomadgenlebi Tvlidnen,
termini miuTiTebs rogorc emociuri TvalaszrisiT
rom nevrozi bavSvobidan momdinareobs, magram isini
mniSvnelovan pirovnebaze (magaliTad, dedaze), ise am
miuReblad miiCnevdnen froidis Sexedulebas, romlis
pirovnebis nawilze (magaliTad, dedis mkerdze) da mis
Tanaxmad, bavSvobis periodSi libidos ganviTarebas
(am nawilis) Sinagan fsiqologiur reprezentaciaze.
arsebiTi mniSvneloba aqvs Semdgomi fsiqikuri jan­
klaini Tvlida, rom bavSvis mier `obieqtebis~ gancda
mrTelobisTvis. neofroidianelebis azriT, ojaxi da
siyvarulisa da siZulvilis Zlier instinqtur
socialuri faqtorebi ufro didi zegavlenis mqonea.
grZno­basTan aris dakavSirebuli. radgan bavSvs,
am skolis sami cnobili warmomadgenelia karen
Tavidan ar SeuZlia Sereuli grZnobebis gancda, mas
horni, erix fromi (orive iyo ltolvili nacisturi
obieqtebi an uyvars an sZuls. aqedan gamomdinare,
germaniidan da StatebSi 1930-an wlebSi dasaxlda) da
Tu romelime `obieqti~ (magaliTad, deda) aRZravs
amerikeli hari sTek salivani. am avtorebis wvlili
orive tipis gancdas, es obieqti `gaixliCeba~ karg

_ 617 _
22 fsiqologiuri mkurnaloba
da cud nawilebad. mogvianebiT, bavSvs uviTardeba xanmokle fsiqodinamikuri fsiqoTerapia. froidis
Sereuli grZnobebis gancdis unari da, Sesabamisad, Teoriis es versia saTaves ferencidan (Ferenczi) iRebs,
SeuZlia warsulSi gaxleCili obieqtebis gamTeleba romelmac dainaxa ufro xanmokle fsiqoanalizuri
(anu, SeuZlia erTsa da imave adamianTan dakavSirebiT, Terapiis Seqmnis aucilebloba. man es ganaxorciela
dadebiTi da uaryofiTi grZnobebis gancda). aseT droiTi SezRudvebis dawesebiT, Terapevtis rolis
dros, mas uCndeba sinanuli imis gamo, rom obieqti gaaqtiurebiT da mkurnalobis ZiriTadi etapebis
warsulSi mxolod uaryofiT grZnobebs aRZravda. dagegmviT. am inovaciebis safuZvelze Seiqmna xan­
amgvar dinamikas klaini uwodebda gadasvlas para­ mokle dinamikuri fsiqoTerapia, romelic dRes
noidul-Sizofreniuli `poziciidan~ (igi am terminiT gamoiyeneba (gv. 639).
ganviTarebis safexurebs aRniSnavda) depresiul ufro gviandeli midgomebi upiratesobas aniWeben
`poziciaze~. klainis Teoriis detalebis Sejameba xanmokle mkurnalobas da yuradRebas amaxvileben
advili ar aris. aseve Znelia maTi ukritikod miReba, metad pacientis mimdinare da, naklebad, warsul
magram misma zogadma midgomam bavSvis Terapiis mimarT prob­lemebze. ufro gviandeli midgomebidan mniS­
da obieqtis cnebam mniSvnelovani zegavlena moaxdines vnelovania:
fsiqologiur azrovnebaze. klainis Teoriis zogadi 1. interpersonaluri Terapia (ix. gv. 625), romlis
monaxazi sigalTan aris mocemuli (Segal, 1963), xolo avtorebi arian klermani da vaismani (Klerman and
teqnika, romelsac is bavSvebis analizisas iyenebda, Weissman). igi amJamindeli interpersonaluri prob­
missave naSromSia warmodgenili (Klein, 1963). lemebisken aris mimarTuli;
obieqtTan urTierTobis skola, romelic muSaobda
2. kognitur_analitikuri Terapia (gv. 640), romlis
melani klainis ideebis ganviTarebze, Camoyalibda
avtoricaa raili (Ryle). aq kognitur Terapiul
britaneTSi 1930-40-an wlebSi. fairburnma (W.R.D.
teqnikas fsiqodinamikur konteqstSi iyeneben (ix.
Fairburn) gaiziara klainis Teoria dedasTan adreuli
Llewellyn, 2003);
gamocdilebis mniSvnelobis Sesaxeb, iseve rogorc
ideebi obieqtisa da misi gaxleCis Sesaxeb. is Tvlida, 3. fsiqodinamikuri interpersonaluri Terapia (gv.
rom obieqtic da `me~-c SeiZleba sam nawilad daiyos: 641) avtori _ hobsoni. es aris mkurnalobis gamar­
1. idealurad, romelic arasodes iwvevs frustracias; tivebuli forma, romelic `saubris~ saxiT mimdi­
2. libidonalurad, romelsac SeuZlia draivebis nareobs (Hobson, 1985).
dakmayofileba da 3. antilibidonalurad, romelic
iwvevs frustracias. konfliqti or ukanasknel nawils kognitur-bihevioruli Terapiis
Soris, Cveulebriv, iwvevs represias, magram zogjer, ganviTareba
ucabed meryeobas sapirispiro grZnobebs Soris. bihevioruli Terapia. interesi mecnierul fsi­
hari gantripma (Harry Guntrip) da, mogvianebiT, jozef qo­logiaze dafuZnebuli mkurnalobis mimarT sa­
sandlerma (Joseph Sandler) SemdgomSi ganaviTares Taves iRebs Janes meTodidan, romelic pacientis
fairbernis ideebi da isini Terapiul praqtikaSi gam­ `xelaxal ganaTlebas~ gulisxmobda (Janet, 1925), uot­
oiyenes. obieqtTan urTierTobis Teoriis mimoxilva sonisa da raineris mier gamoyenebuli midgomidan
mocemulia Semdeg naSromSi: Gomez, 1997. (Watson and Rayner, 1920), romelic gulisxmobda das­
mijaWvulobis Teoriis avtoria britaneli anali­ wavlis principebis gamoyenebas bavSvebTan SiSis
tikosi jon boulbi (John Bowlby). mis TeoriaSi mkurnalobisas, da 1930-ian wlebSi, aversiuli Terapiis
ar monawileobs iseTi cnebebi, rogoricaa draivi, gamoyenebidan alkoholizmis mkurnalobis mizniT.
instinqti an obieqtTan urTierToba. amosavali idea Tumca, am mi­mar­TulebiT mniSvnelovan progress
imaSi mdgomareobs, rom Cvil bavSvebs sWirdebaT mxolod 1950-ian wlebSi miaRwies, rodesac londonis
usafrTxo urTierTobebi TavianT mSoblebTan. ro­ mou­dslis saavadmyofoSi momuSave fsiqologebma
desac mijaWvuloba ar aris usafrTxo, mas miv­ gamo­T­qves ukmayofileba fsiqoanalizTan dakavSi­re­
yavarT sirTuleebamde urTierTobis damyarebaSi bu­li eqstravagantuli ganacxadebisa da misi aramec­
da emociuri xasiaTis problemebTan. Tavis droze nieruli midgomis gamo. maT fobikuri aSlilobis
boulbis ideebma mniSvnelovani zegavlena moaxdines mqone pacientebis mkurnalobisas daiwyes daswavlis
bavSvis aRzrdaze (magaliTad, yuradReba miaqcies principebis gamoyeneba im imediT, rom amgvari
imas, rom bavSvi, stacionirebis dros, kontaqtSi gamocdileba mocemuli principebis ufro farTo gamo­
unda imyofebodes mSoblebTan). holmsis naSromSi yenebaSi daexmareboda. daaxloebiT imave periodSi,
ganxilulia mijaWvulobis Teoriis istoriuli gan­ samxreT afrikaSi momuSave fsiqiatrma jozef volpma
viTareba (Holmes, 2000), xolo am Teoriis ufro gvi­ ganaviTara msgavsi ideebi, romlebic Camoayaliba Tavis
andeli ganviTareba fonagisa da misi kolegebis mieraa erT-erT gavlenian wignSi `fsiqoTerapiis Catareba
aRwerili (Fonagy et al., 1996). reciprokuli inhibiciis gamoyenebiT (Psychotherapy

_ 618 _
fsiqologiuri mkurnalobis klasifikacia
by Reciprocal Inhibition, Wolpe, 1958). wignSi man aRwera monacemebisa da mkurnalobis SedarebiT xanmokle da
nevrotuli aSlilobebis mkurnaloba farTod mkafio procedurebis gamo, kognitur-bihevioruli
gamoyenebuli midgomiT, romelic daswavlis Teorias Terapia gadaiqca mravali fsiqikuri aSlilobis sam­
efuZneboda da relaqsaciis Zalze saintereso meTods kurnalo upirates meTodad.
iyenebda. amave periodSi, SeerTebul StatebSi skinerma
(Skinner, 1953) gamoTqvma mosazreba operantuli gan­ fsiqologiuri mkurnalobis
pirobebis principebis gamoyenebiT fsiqikuri aSli­
klasifikacia
lobebis mkurnalobis Taobaze. garkveul periodSi es
fsiqologiuri mkurnalobisadmi arsebuli midgo­
ideebi sakmaod gavleniani iyo.
mebis mravalferovnebis gamo, sasargebloa maTi
volpis ideebi gaiziares did brintaneTSi, radganac
daj­gufeba martivi klasifikaciebis saxiT. arsebobs
isini Zalian kargad moergo moudslis saavadmoyofos
am tipis mravali klasifikacia, maTgan sami qvemoT
iniciativas, magram SeerTebul StatebSi, ufro
iqneba ganxiluli. Semdeg modis martivi sqema, ro­
didi interesi skineris ideebma daimsaxura, yovel
melic mkiTxvels daexmareba mkurnalobis tipebis
SemTxvevaSi, fsiqologTa Soris. mogvianebiT, es ori
dakavSirebaSi maT gamoyenebasTan jandacvis sistemaTa
midgoma erTmaneTs Seerwya da am qveynebSi, amJamad,
umravlesobaSi.
erTmaneTis msgavsi meTodebi gamoiyeneba.
mkurnalobis am axali meTodebis Sefasebis mimarT I. klasifikacia gamoyenebuli teqnikis mixedviT
seriozulma interesma dasawyisSive iCina Tavi. pirvel w eklekturi
klinikur kvlevaSi (1978) desensitizacia Seadares w fsiqodinamikuri
individualur da jgufur dinamikur fsiqoTerapias
w kognitur-bihevioruli
(Gelder et al., 1978). Tanamedrove standartebiT kvlevas
mravali sisuste axasiaTebda, magram, SemdgomSi, w sxva, magaliTad, sistemebis Teoria.
TandaTan daixvewa da, amJamad, gamoyenebuli bihe­ II. klasifikacia monawile pacientebis raodenobis
vioruli meTodebis umravlesobisTvis arsebobs mixedviT:
mtkicebulebebze dafuZnebuli myari monacemebi. individualur Terapias (erTi pacienti) SegviZlia
xolo is meTodebi, romlebsac aseTi mtkicebuleba ar maSin mivaniWoT upiratesoba, rodesac mkurnaloba
gaaCnia, xmarebidan aris amoRebuli. unda movargoT pacientis konkretul problemebs an
kognituri Terapia iwyeba amerikeli fsiqiatris, rodesac jgufuri diskusia distress iwvevs. garda
bekis (A.T. Beck) naSromiT, romelic ukmayofilo iyo amisa, individualuri Terapiis gamoyenebas SeiZleba
depresiuli aSlilobis fsiqoTerapiuli mkurnalobiT ganapirobebdes problemis xasiaTi (magaliTad,
da am midgomis alternativas eZebda. bekma yuradReba seqsualuri gadaxra) an pacientisTvis damaxasiTebeli
miaqcia, rom depresiuli pacientebis azrovnebaSi socialuri SfoTva.
erTi da igive Temebi iCenda Tavs (magaliTad, wyvilTa Terapia gamoiyeneba iseT SemTxvevaSi,
marcxis Tema). man CaTvala, rom amgvari Temebi rodesac fsiqikur aSlilobaSi mniSvnelovani wvlili
depresiuli aSlilobis arsebiT nawils warmoadgens Seaqvs urTierTobis problemebs.
da aucilebelia maTi Secvla Sesabamisi meTodis ojaxuri Terapia maSin gamoiyeneba, rodesac
gamoyenebiT. bekma Seqmna aseTi warmodgenebis Secvlis bavSvis an mozardis sirTuleebi ufro didi ojaxuri
originaluri meTodi (gv. 635). problemis nawils warmoadgens;
kognituri Terapiis Camoyalibeba amerikel fsi­ Terapia mcire da did jgufebSi. am tipis Terapias
qologTa erT-erTi jgufis moRvaweobamac ganapiroba. maSin eniWeba upiratesoba, rodesac ramdenime pacients
isini ukmayofilebas gamoTqvamdnen operantuli gan­ erTnari mkurnaloba esaWiroeba (eqspoziciuri Tera­
pirobebis meTodis gamo, romelic fsiqikas `Sav pia agorafobiis dros), an rodesac jgufis sxva
yuTad~ ganixilavda da ugulebelyofda grZnobebsa da wevrebs SeuZliaT mniSvnelovani wvlili Seitanon
azrebs. magaliTad, maixenbaumi Tvlida (Meichenbaum, Terapiul procesSi (magaliTad, daexmaron alkoholis
1977), rom emociuri aSlilobis mqone adamianebis momxmareblebs ufro obieqturad Sexedon TavianT
ganmeorebiTi azrebi distresis SenarCunebas uwyobs problemebs).
xels da maTi marTvis meTodi SeimuSava. SesaZlebelia pirveli ori saxis Terapiis erT­
kognitur-bihevioruli Terapia. sxva fsiqologebma maneTTan kombinacia, ris Sedegadac miiReba indi­
da fsiqiatrebma moaxdines kognituri meTodebis vidualuri kognitur-bihevioruli Terapia an jgu­
integracia qceviT TerapiasTan. am kombinaciis Se­ furi fsiqodinamikuri Terapia.
degad warmoiSva kognitur-bihevioruli Terapiis fsiqoTerapiis gamoyeneba zogad samedicino praq­
Tanamedrove meTodebi, romlebic qvemoTaa aRwerili. tikaSi. zogierTi fsiqikuri aSlilobis dros, Zi­
arsebul mtkicebulebebze damyarebuli medicinis riTadad, fsiqologiuri mkurnaloba gamoiyeneba.

_ 619 _
22 fsiqologiuri mkurnaloba
mas iyeneben an damoukideblad, an medikamentur
boqsi 22.2 sxvadasxva saxis fsiqoTerapiis
mkurnalobasTan erTad. konsultacia, krizisuli in­
saerTo faqtorebi
trevencia da kognitur-bihevioruli Terapia am saxiT
maSin gamoiyeneba, rodesac klinikuri kvleva maT Terapiuli urTierToba fsiqoTerapiis yvelaze mni­
Svnelovani da gavrcelebuli faqtoria, magram zedmetad
efeqturobaze miuTiTebs. amJamad, dinamikuri fsi­
intensiurma Terapiulma urTierTobam SeiZleba
qoTerapia, ZiriTadad, gamoiyeneba iseTi faqtorebis problemebi gamoiwvios (ix. teqsti).
modifikaciisTvis, romlebic zrdian aSlilobis mosmena. rodesac Terapevti yuradRebiT usmens pacients,
recidivis risks (mag., muSaoba mimdinareobs TviT­ pacienti xedavs, rom Terapevts ainteresebs misi
Sefasebis amaRlebaze). warsulSi, dinamikur fsi­ problemebi. es xels uwyobs maT Soris iseTi urTierTobis
Camoyalibebas, romelic exmareba pacients. mas eufleba
qo­­Terapias iyenebdnen iseTi mdgomareobebis sam­
gancda rom misi esmiT.
kur­nalod, romelsac, dRes, qvezRurblovans uwo­
emociebisgan gantvirTva SeiZleba sasargeblo gamodges
deben, anu iseTi emociuri xasiaTis problemebis
mkurnalobis dawyebis win, magram xSiri gantvirTva
mosagvareblad, romlebic distresis gamomwvevia, iSviaTadaa sasargeblo. emociebisagan intensiur da
mag­ram ar aris imdenad mwvave an xangrZlivi, rom swraf gantvirTvas abreaqcia ewodeba.
fsiqikur aSlilobad CaiTvalos. axla amgvari optimisturi suliskveTeba. bevr pacients mravaljer aqvs
problemebis mosagvareblad konsultacias iyeneben, gancdili marcxi da aRar aqvs sakuTari Tavis imedi.
optimisturi suliskveTebis gamowveviT, Terapevti xels
xolo imave mizniT fsiqodinamikuri meTodebis
uwyobs pacients sakuTari Tavis daxmarebaSi.
gamoyeneba mxolod kerZo praqtikaSi xdeba.
informaciis miwodeba. daqveiTebuli koncentraciis gamo,
jandacvis sistemaSi zemoT aRwerili meTodebisa
distresSi myof pacientebs SeiZleba cudad axsovdeT is
da midgomebis gamoyeneba safuZvlad udevs mesame informacia, romelic maT sakuTari mdgomareobis Sesaxeb
klasifikacias: miawodes.
informacia, SeZlebisdagvarad, martivi unda iyos da
w yvelaze martivi meTodebi, romlebic jandacvis mkafiod miewodebodes. SeiZleba saWiro gaxdes mniSvne-
nebismieri servisis mier gamoiyeneba. aq Semodis lovan momentebTan dakavSirebiT axsna-ganmartebis ram-
konsultaciis is meTodebi, romlebsac viyenebT denjerme micema, an misi werilobiTi saxiT Camoyalibeba.
naklebad mwvave emociuri problemebis dros da pacientisTvis misi mdgomareobis axsna-ganmarteba. nebismie-
romlebic exmareba stresuli situaciebisadmi adap­ ri fsiqologiuri mkurnalobis dros pacients ganumarta-
ven Tavisi mdgomareobis mizezs, rac TviTdajerebulobas
tacias da rTuli gadawyvetilebebis miRebas (mag., matebs mas. pacients, Tavisi mdgomareobis mizezi an pirda-
Sewydes Tu ara orsuloba). samedicino praqtikaSi, pir unda movaxsenoT (rogorc es xdeba moklevadiani fsi-
es meTodebi eqimisa da pacientis yoveldRiuri qoTerapiis dros), an unda mivawodoT arapirdapiri gziT
kiTxvebisa da interpretaciebis gamoyenebiT (rogorc es
urTierTobis nawilia.
xdeba grZelvadiani Terapiis SemTxvevaSi).
w saSulo sirTulis meTodebi, romlebsac fsiqiatrTa
rCeva da warmarTva yvela saxis fsiqoTerapiis nawilia. xan-
umravlesoba iyenebs. mocemul jgufs miekuTvneba mokle TerapiaSi, rCeva da gaZRola pirdapiri saxiT xdeba,
kognitur-bihevioruli Terapiis ufro martivi xolo xangrZlivi mkurnalobisas pacients ubiZgeben, rom
formebi da xanmokle dinamikuri fsiqoTerapia. am man Tavad ipovos pasuxi misTvis saintereso kiTxvebze. am
ukanasknel SemTxvevaSic xdeba pacientis warmarTva, swori
tipis mkurnaloba gamoiyeneba SfoTviTi, kvebiTi pasuxis arCevisas, Tumca, arc ise aSkarad.
da guneb-ganwyobis naklebad mZime aSlilobebis
sugestia. miuxedavad imisa, rom hipnozis gamoklebiT,
dros. is xSirad gamoiyeneba socialur meTodebTan sugestias specialurad ar iyeneben fsiqologiuri mkur-
da medikamentebTan kombinaciaSi, rogorc zogadi nalobis dros, yvela saxis fsiqologiuri mkurnaloba
samkurnalo gegmis nawili. mainc sugestiis elementis Semcvelia. es elementi aum-
jobesebs mkurnalobis Sedegebs adreul etapze, magram
w rTuli meTodebi, romlebsac profesiuli ganaT­ miRweuli efeqti xangrZlivi ar aris.
lebis mqone fsiqiatrebi iyeneben. am kategorias
miRebuli Sedegebis msgavsia an maTze ukeTesi. es
ganekuTvneba ufro rTuli fsiqodinamikuri da
imaze metyvelebs, rom fsiqoTerapiuli meTodebis
kognitur-bihevioruli Terapiebi. maT iyneben Seda­
sa­erTo Tvisebebi ufro mniSvnelovania, vidre maT
rebiT mZime da rTuli aSlilobebis samkurnalod
Soris arsebuli gansxvaveba. am daskvnamde didi
an damoukideblad, an rogorc daavadebis marTvis
xnis win mivida jerom frenki (Jerome Frank, 1967),
zogadi gegmis komponents.
romelic Tvlida, rom mniSvnelovani saerTo niSnebia
Terapiuli urTierToba; pacientis TanagrZnobiT
saerTo faqtorebi fsiqologiur mosmena; pacientisTvis iseTi pirobebis Seqmna, rom
mkurnalobaSi man sakuTari grZnobebisagan gantvirTva moaxerxos;
fsiqologiuri mkurnalobis kvlevam aCvena, rom pacientisTvis informaciis miwodeba da sakuTari
mravali aSlilobis dros sxvadasxva meTodis gamo­ mdgomareobis axsna-ganmarteba; optimisturi sulis­
yenebiT miRebuli Sedegebi mkurnalobis gareSe kveTebis Canergva; sugestiuroba, romlis mizezi

_ 620 _
konsultireba da krizisuli intervencia
Terapevtis prestiJulobaa; urTierTobis damyareba. ararealistur grZnobebsa da damokidebulebebs gu-
yvela es maxasiaTebeli warmodgenilia boqsSi 22.2. lisxmobs).
gadatanis problemebi. gadatanis gamo, pacienti
gadatana da ukugadatana (transferi da SeiZleba Terapevtze ukiduresad damokidebuli gax-
kontrtransferi) des. es SeiZleba gamoixatebodes intrevius gaxangrZ-
rodesac Terapiuli urTierToba intensiuri xdeba, livebis mcdelobaSi, damatebiTi Sexvedrebis daniS-
is garkveuli saxiT viTardeba, rasac gadatanas da nvnis moTxovnaSi, da iseTi qcevebis ganxorcieleba-
ukugadatanas uwodeben. miuxedavad imisa, rom gada- Si, romlebic damatebiTi mzrunvelobis mopovebas
tana da ukugadatana yvelaze mkafio saxiT dinamikur isaxavs miznad (magaliTad, TviTmkvlelobis muqara).
midgomaSi iCens Tavs, isini, garkveuli xarisxiT, ne- Terpavetze aseTi damokidebuleba arTulebs mkur-
bismieri fsiqologiuri mkurnalobis dros yalibde- nalobis dasrulebas simptomebis xelaxali gamovle-
ba. Terapevtis mier am fenomenis gauTvaliswinebloba nisa da mkurnalobis gagrZelebis moTxovnis gamo. Tu
xifaTis Semcvelia. Terapevti adreve SeamCnevs, rom pacients masze damo-
gadatana Terapiuli urTierTobis elementia. is kidebuleba gauCnda da Tu is Sesaferisi formiT gani-
sul ufro intensiuri xdeba mkurnalobis mimdina- xilavs pacientTan am sakiTxs, man SeiZleba moaxerxos
reobasTan erTad. gadatana gansakuTrebiT Zlieria, aseTi sirTuleebisTvis Tavis arideba. amave dros, pa-
rodesac pacienti Terapevts gaandobs pirad pro- cients saSualeba eZleva ukeT gaicnos sakuTari Tavi,
blemebs, romlebsac, Cveulebriv, mxolod intimur Tuki is gaacnobierebs, saidan momdinareobs misi grZ-
urTierTobaSi myof adamianebs gaumxelda. piradi nobebi da damokidebulebebi ara mxolod Terapevtis,
problemebis gandoba TerapevtTan urTierTobas ki- aramed sxva adamianebis mimarT.
dev ufro intimurs xdis. radgan Terapevti pacients ukugadatanis problemebi maSin aRmocendeba, ro-
igiveTi ar pasuxobs da ar andobs mas piradi cxovre- desac Terapevti zedmetad aris CarTuli pacientis
bis detalebs, pacienti intimurobis gancdaze gark- problemebSi an Seusabamod avlens sibrazes mis mi-
veuli saxiT reagirebs: is aracnobierad qmnis Tera- marT. am problemebis gacnobiereba droulad moxde-
pevtis portrets mexsierebis im Sinaarsebze dayrd- ba, Tu Terapevti gaaanalizebs sakuTar grZnobebs da
nobiT, romlebic konkretul adamians (Cveulebriv, ipovis maT mizezs pirad gamocdilebaSi. nawilobriv
mSobels) ukavSirdeboda, radgan, mis mimarT, intimur amis gamoa, rom fsiqoterapiaSi intensiuri treningis
grZnobebs ganicdida. rodesac aseTi ram xdeba, ambo- gavlisas fsiqoterapevtebs xSirad exmarebian kavSi-
ben, rom pacientma Terapevtze is grZnobebi da damo- ris danaxvaSi TavianT warsul gamocdilebasa da amJa-
kidebulebebi gadaitana, romlebsac mSobelTan akav- mindel emociur reaqcias Soris.
Sirebda. am process gadatana ewodeba. rodesac gada-
tanili grZnobebi dadebiTia, amboben, rom gadatana konsultireba da krizisuli
pozitiuria, xolo rodesac isini uaryofiTia, iTv- intervencia
leba rom gadatana uaryofiTia. rodesac mSobelTan
dakavSirebuli grZnobebi ambivalenturia, gadatanac, konsultacia
erTdroulad, dadebiTi da uaryofiTi komponentebis yoveldRiur metyvelebaSi, sityva `konsultireba~
Semcveli iqneba. is SeiZleba warmoadgendes siyvaru- rCevis micemas gulisxmobs. rogorc teqnikuri ter-
lis, siZulvilis, eWvisa da Suris nazavs. mini, is aRniSnavs ufro farTo procedurebs, romle-
ukugadatana. fsiqoTerapevtis mier interesis gamo- bic codnasa da emociebs exeba. konsultirebis mra-
xatva Tavisi pacientis yvelaze intimuri problemebis vali teqnika arsebobs. TiToeuli maTgani sxvadasxva
mimarT savsebiT bunebrivi movlenaa, magram, fsiqoTe- problemis dros da sxvadasxva garemoSi gamoiyeneba
rapevti, am dros, miukerZoebeli unda iyos da profe- (magaliTad, zogad samedicino praqtikaSi, rogorc
siuli urTierTobis farglebs ar unda scildebodes. fsiqiatriuli momsaxurebis nawili; studentebisTvis
Tumca, maSinac ki, rodesac Terapevtebs specialuri samedicino momsaxurebis gawevisas).
treningi aqvT gavlili, isini yovelTvis ver axerxe- konsultireba moicavs araspecifikur faqtorebs,
ben interesisa da miukerZoeblobis aseTi idealuri romlebic saerToa yvela saxis fsiqoTerapiuli mid-
balansis miRwevas. Tu es ver moxerxda, Terapevtis gomisTvis (ix. boqsi 22.2). nebismieri teqnikis gamoy-
reaqcia pacientis pirovnul Tvisebebs ki ar asaxavs, enebisas mniSvnelovania urTierToba konsultantsa
aramed gulisxmobs pacientze im grZnobebisa da war- da im pirs Soris, visac utardeba konsultacia. kon-
modgenebis gadatanas, romlebic fsiqoTerapevts pi- sultaciis miznidan gamomdinare, informaciis miwo-
rad cxovrebaSi monawile adamianebTan akavSirebda. deba, emociebisagan gantvirTva da situaciis axle-
am process ukugadatana ewodeba. (zogi avtori uku- burad danaxva sxvadasxvagvarad aris aqcentirebuli.
gadatanaSi pacientTan dakavSirebul realistur da warsulSi, konsultaciis dros, ZiriTadad, klientze

_ 621 _
22 fsiqologiuri mkurnaloba

centrirebul midgomas iyenebdnen. aseTi midgomis ga- danakargi, interpersonaluri konfliqti, socialuri
moyenebisas konsultanti pasiur rolSi imyofeba. is rolis Secvla, interpersonaluri deficiti. Tera-
mcire informacias awvdis pacients da misi interven- pevti, romelic iyenebs problemis gadaWraze mimar-
cia ifargleba komentarebiT klientis gamonaTqvame- Tul midgomas (es midgoma zemoT aRwerilis msgavsia)
bis emociuri Sinaarsis Taobaze. magaliTad, nacvlad aqezebs pacients, rom man ganixilos axleburi gzebi
imisa, rom konsultantma klients moTxovos faqtebSi sirTuleebTan gasamklaveblad da scados maTi gamoy-
sicxadis Setana, man SeiZleba klients aseTi ram uTx- eneba Terapiul seansebs Soris. es meTodi efeqturi
ras: `rogorc Cans, es TqvenSi sibrazes iwvevs~ (grZ- aRmoCnda pacientebTan samuSaod pirveladi jandac-
nobis refleqsia). janmrTelobis dacvis sistemebSi vis doneze. es is pacientebia, romlebsac msubuqi
es teqnika Seicvala ufro fokusirebuli da stru- afeqturi aSliloba axasiaTebT (Klerman et al., 1987).
qturirebuli procedurebiT, romlebic qvemoT iqne- fsiqodinamikuri konsultacia ufro metad imaze
ba ganxiluli. iTvleba, rom mocemuli procedurebi amaxvilebs yuradRebas, Tu rogor moqmedebs warsuli
efeqts ufro swrafad iZleva. Tumca, damoukidebeli gamocdileba amJamindeli qcevis Camoyalibebaze. iTv-
praqtikis mqone zogi konsultanti kvlav iyenebs ara- leba, rom es zegavlena aracnobieri procesebiT aris
direqtiul midgomas. gaSualebuli. mocemuli meTodi Seiqmna obieqtTan
urTierTobis Teoriis zegavleniT, romlis mixedviT,
konsultirebis midgomebi
warsuli urTierTobebi adamianSi Rrma kvals tovebs,
problemis gadaWraze mimarTuli konsultacia kon- rac zemoqmedebs mis TviTSefasebasa da amJamindel
sultaciis Zalze struqturirebuli formaa. is sa- urTierTobebze. garda amisa, iTvleba, rom konsul-
sargebloa pacientebistvis, romelTa problemebi tantze pacientis emociuri reaqciis mixedviT, Cven
aSkarad ukavSirdeba stresul viTarebas. mas pirvel SegviZlia gamovitanoT daskvna im problemebis Ses-
rigSi Semdegi mizezis gamo ganvixilavT: am tipis axeb, romlebic pacients gaaCnia sxva tipis urTier-
konsultacia miesadageba iseT SemTxvevebs, rodesac TobebSi. am saxis konsultacia gamoiyeneba studen-
cxovrebiseuli problemebi xels uwyobs aSlilobis tebisTvis gankuTvnil janmrTelobis centrebSi,
gamwvavebas an SenarCunebas. es sakonsultacio teqnika radganac is iTvaliswinebs pirovnebis ganviTarebis
gamoiyeneba kombinaciaSi sistemur midgomasTan pro- Taviseburebebs da kargad ergeba studentebisTvis
blemis gadaWris dros. pacients daxmarebas uweven: damaxasiaTebel problemebs. aseTi problemebi uni-
w distresis gamomwvevi problemebis identifikaciasa versitetSi swavlisas iCens Tavs, magram, xSirad, mom-
da CamoTvlaSi; dinareobs im gamocdilebidan, romelic win uswrebs
w iseTi moqmedebis kursis ganxilvaSi, romelmac Sei- studentobis periods. fsiqodinamikuri konsultacia
Zleba gadaWras an Seamciros TiToeuli problema; jekobss aqvs aRwerili (Jacobs, 1988). misi Sefaseba na-
klebad safuZvlianad Catarda wina or midgomasTan
w iseTi problemis an moqmedebis kursis arCevaSi, ro-
SedarebiT.
melic realisturad gamoiyureba, da, savaraudod,
warmatebuli aRmoCndeba; konsultaciis Catareba konkretuli mizniT
w problemis gadaWris mcdelobaTa Sedegebis mimox- debrifingi
ilvaSi. amis Semdeg xdeba axali problemis SerCeva,
debrifingi gamoiyeneba adamianebTan, romlebmac
Tu wina qmedeba warmatebuli gamodga an moqmedebis
katastrofa gadaitanes. maT konsultanti exmareba
axali kursis SerCeva, Tu wina qmedeba warumatebeli
uaryofiTi gancdebis gamomwvevi movlenebis gaxsene-
aRmoCnda.
baSi. aqcenti gadatanilia emociebisagan gantvirT-
zemoT aRwerili midgoma efeqturi gamodga guneb- vaze da amJamindel problemebTan gamklavebis strat-
ganwyobis aSlilobis SedarebiT msubuqi formebis egiebze. klinikuri kvleviT miRebuli monacemebi
samkurnalod. problemis gadaWraze mimarTuli kon- cxadyofs, rom debrifingi ar aumjobesebs Sedegebs
sultaciis mimoxilvisTvis ixileT Mynors-Wallace, im adamianebTan, romlebic katastrofa gadaitanes. am
2001. kategoriis populaciasTan ufro sasargebloa kogni-
interpersonaluri konsultaciis avtoria kler- turi teqnikis gamoyeneba.
mani (Klerman et al., 1987). interpersonaluri konsul-
tacia Seiqmna interpersonalur Terapiaze dayrdno- konsultacia urTierTobaSi problemebis mqone
biT (aRwerilia 625 gv-ze). is bevri niSniT hgavs prob- pirebTan
lemis gadaWraze mimarTul konsultacias. yuradReba am tipis konsultacia exmareba wyvilebs konstruq­
gamaxvilebulia amJamindel problemebze urTierTo- ciulad isaubron TavianT urTierTobaSi arsebuli
bis sxvadasxva sferoSi _ ojaxSi, samsaxurSi da sxva. problemebis Sesaxeb. konultaciis procesi iTva­li­
es problemebi oTx mTavar TemaSi Sedis. es Temebia swinebs imas, rom TiToeul mxares sWirdeba partnioris

_ 622 _
konsultireba da krizisuli intervencia
Tvalsazrisis, moTxovnilebebis da grZnobebis gageba, konsultaciis dagegmva ise unda xdebodes, rom is
da, agreTve, urTierTobis rogorc dadebiTi, ise moergos saswavlo semestrebs da iTvaliswinebdes
konfliqtis gamomwvevi aspeqtebis gaazreba. im faqts, rom studenti universitetSi ar imyofeba
ardadegebis dros. konsultaciis dagegmva gansa­
konsultireba glovis dros kuTrebul codnas saWiroebs.
am SemTxvevaSi konsultaciis procesi `mihyveba~
glo­vis stadiebs da moicavs garkveuli kom­ konsultireba pirveladi jandacvis sistemaSi
ponentebis kombinacias. esaa emociebisagan gan­ pirveladi jandacvis sistemaSi msubuqi fsiqikuri
tvirTvis SesaZlebloba (Sesabamis viTarebaSi brazis aSlilobis mqone pacientebs mkurnalobas utarebs
gamoxtvis CaTvliT); informaciis miwodeba glovis praqtikosi konsultanti, romelsac miRebuli aqvs
normaluri dinamikis Sesaxeb; mgloviare pirovnebis profesiuli ganaTleba, magaram ar aris eqimi, eqTani
waqezeba, raTa man ganaxorcielos saboloo aqti an socialuri muSaki. am tipis konsultantebi iyeneben
(ixilos gardacvlilis sxeuli; Tavidan moiSoros xanmokle mkurnalobis sxvadasxva meTodebs. seansebis
gardacvlili piris tansacmeli); rCevis micema im saSualo raodenoba, Cveulebriv, Svidia, xolo TiTo
praqtikul problemebTan dakavSirebiT, romlebsac seansi, saSualod, 50 wuTi grZeldeba (Sibbald et al.,
adamiani awydeba gardacvlili adamianis gareSe 1996a). miuxedavad imisa, rom pacientebs moswonT
cxovrebisas (konsultaciis gaweva glovis dros am tipis daxmareba, monacemebi misi efeqturobis
ganxilulia 182-e gverdze). Sesaxeb calsaxa ar ris (Bower et al., 2003; Chilvers
et al., 2001). agreTve, ar ris garkveuli, ramdenad
konsultaciis gaweva travmis mogvianebiT efeqturia xarjis TvalsazrisiT es midgoma (Friedli et
efeqtTan dakavSirebiT al., 2000). konsultaciaTa umravlesoba, romlebic am
klinikuri gamocdileba imaze miuTiTebs, rom, gamokvlevebSi Seiswavleboda, aradireqtiul meTods
aseT dros, ar aris sasurveli aradireqtiuli da iyenebda. ar aris gamoricxuli, rom problemis ga­
arastruqturirebuli midgomis gamoyeneba Semdegi daWraze mimarTuli teqnikis gamoyeneba ufro Se­
mizezis gamo: am meTodebiT muSaobam SeiZleba degiani aRmoCndeba (ix. zemoT).
gamoiwvios usiamovno gamocdilebis gaxseneba iseT
pirobebSi, rodesac adamians ar aqvs saSualeba krizisuli intervencia
gaumklavdes am gamocdilebasTan dakavSirebul krizisuli intervencia exmareba pacientebs cxovre­
uaryofiT emociebs an ar SeuZlia maTi kognituri biseul krizisTan gamklavebaSi da im xerxebis
gadamuSaveba, rac aucilebel process warmoadgens. daswavlaSi, romlebic maT gauadvilebs momavali sir­
am SemTxvevaSi ufro Sesaferisia kognituri da Tu­leebis daZlevas. mocemuli midgoma gamoiyeneba
fsiqodinamikuri meTodebis gamoyeneba, magram isini iseTi SemTxvevevbis dros, rogoric urTierTobis
saguldagulod unda daigegmos da specialisti gawyvetaa. mas, agreTve, iyeneben im pirebTan samuSaod,
gawafuli unda iyos maT gamoyenebaSi. romlebmac bunebrivi katastrofa (miwisZvra, wyal­
didoba) gadaitanes. Tumca, amJamad, am viTarebaSi,
riskTan dakavSirebuli konsultacia
upiratesoba kognitur meTodebs eniWeba (ix. qve­
konsultacia riskis Taobaze moicavs konsultacias
moT). krizisuli intervenciis meTodi, romelic
genetikuri riskisa da sqesobrivi gziT gadamdebi
lindemanisa da kaplanis naSromebidan momdinareobs
daavadebebis Sesaxeb. am SemTxvevaSi konsultanti
(Lindemann, 1944; Caplan, 1961), efuZneba kaplanis mier
klients, ZiriTadad, awvdis informacias riskis
aRweril krizisTan gamklavebis oTx safexurs:
Sesaxeb, exmareba SesaZlo Sedegebis gaazrebaSi da
1. emociuri agzneba da problemis gadaWris mcdeloba;
imis gadawyvetaSi, Tu romeli reaqcia aris yvelze
efeqturi. 2. Tu is uSedego gamodga, agznebis donis mateba, rac
iwvevs qcevis dezorganizacias;
studentebis konsultireba
3. gamklavebis gansxvavebuli gzebis gamoyenebis mcd-
universitetebTan arsebobs im studentebisTvis eloba;
gan­kuTvnili sakonsultacio samsaxurebi, romel­
4. Tu esec uSedego gamodga, qancgamoleva da dekom-
Tac, Cveulebriv, axasiaTebT SeguebasTan an stres­
pensacia.
Tan dakavSirebuli aSlilobebi. amis mizezia sa­
krizisuli intervenciis dros cdiloben, rom pi­
universiteto cxovrebidan momdinare zewola (is
rovnebis reaqcia pirveli safexuriT Semoifargle-
xSirad ewinaaRmdegeba studentis ojaxur tra­di­
bodes, xolo, Tu pirovnebam specialists daxmarebi-
ciebs), an kidev, sauniversiteto garemos gareT
stvis pirveli safexuris gavlis Semdeg mimarTa, maSin
mimdinare urTierTobebiT gamowveuli problemebi.
mizans meoTxe stadiisTvis Tavis arideba warmoadgens.

_ 623 _
22 fsiqologiuri mkurnaloba
anqsiolizuri medikamentebi. miuxedavad imisa, rom
cxrili 22.2 krizisuli intervencia zogadi principis Tanaxmad, pacienti Tavad unda dae-
mkurnaloba myisieria, xanmokle da TanamSromlobaze xmaros sakuTar Tavs, pirvel etapze pacients uweven
damyarebuli
daxmarebas, magaliTad, bavSvebis movlis saqmeSi.
I safexuri meore etapze, krizisuli intervencia proble-
mis gadaWraze mimarTul konsultacias mogvagonebs,
w agznebis donis Semcireba
w fokusireba amJamindel problemebze romelic zemoT iyo aRwerili. am etapze guldasmiT
w TviTdaxmarebis stimulacia xdeba pacientis problemebisa da resursebis Sefase-
II safexuri ba. pacients aqezeben, rom man wamoayenos problemis
gadaWris alternatiuli gzebi da amaTSi yvelaze
w problemebis Sefaseba
w problemis gadaWris sxvadasxva variantis ganxilva
perspeqtiuli SearCios. Terapevtis roli pacien-
w problemis gadaWris sxvadasxva variantis gamocda tis waqezebaSi, misi iniciativis stimulaciaSi da
kiTxvebis dasmis gziT mis gaZRolaSi mdgomareobs.
III safexuri
Terapevti Tavad ar ayalibebs problemas da pirda-
w problemis daZlevis im meTodebis ganxilva, pir ar sTavazobs pacients problemis gadaWris gzas.
romlebsac pacienti momavalSi gamoiyenebs
amis nacvlad, is cdilobs, rom pacientma es TviTon
problemebi, romlebsac krizisamde mivyavarT moaxerxos. pacientma unda aRmoaCinos gamklavebis is
meTodebi, romlebic momavali problemebis gadaWri-
es problemebi SeiZleba Semdeg tipebad daiyos:
sas iqneba efeqturi.
w danakargTan dakavSirebuli problemebi, romlebic
moicavs adamianis dakargvas gardacvalebis an mas- rodis aris naCvenebi krizisuli intervencia
Tan daSorebis gamo, sxeulis nawilis dakargvas, an klinikuri gamocdileba gviCvenebs, rom sjobs kri­
organos funqciis dakargvas; zisuli intervencia motivirebul adamianebTan gamov-
w roluri cvlileba, rogoricaa gaTxoveba, Svilis iyenoT, romlebsac Sinagani stabiloba axasiaTebT da
yola an axali samuSaos dawyeba, romelic ufro met droebiTi sirTuleebis winaSe dganan. anu, am midgomis
pasuxismgeblobas moiTxovs; gamoyeneba iseT adamianebTanaa naCvenebi, romlebic,
w urTierTobasTan dakavSirebuli problemebi, rom- savaraudod, damoukideblad moaxerxeben TavianTi
lebic SeiZleba aRmocendes seqsualur partnio- problemebis movlas. krizisul intervencias, xSir-
rebs Soris an mSobelsa da Svils Soris; ad, iyeneben ganzrax TviTdazianebis Semdeg, rodesac
TviTdazianeba socialur krizisze gacemul reaqcias
w konfliqtTan dakavSirebuli problemebi, romle-
warmoadgens.
bic, Cveulebriv, gulisxmobs arCevanis gakeTebas
krizisis Teoriis gamoyeneba krizisTan dakavSire-
or arasasurvel alternativas Soris.
buli Terapiuli momsaxurebis gawevisas ganxilulia
krizisuli intervenciis meTodebi Semdeg wyaroSi: Bridget and Polak, 2003.
es meTodebi interpersonaluri konsultaciis (gv.
622) da problemis gadaWraze mimarTuli konsul- mxardamWeri fsiqoTerapia
taciis meTodebis gv. 622) msgavsia, magram, am Sem- mxardamWeri fsiqoTerapia gamoiyeneba distresis Ses-
TxvevaSi, aqcenti agznebis donis daqveiTebazea ga- amcireblad an sirTuleebis daZlevaSi dasaxmareblad
datanili. mkurnaloba krzisis Semdeg rac SeiZleba (es im SemTxvevaSi, rodesac problemis gadaWraze
swrafad iwyeba. mkurnaloba xanmoklea. tardeba ram- mimarTuli midgoma warumatebelia). mxardamWeri Te-
denime seansi ramdenime dRis an kviris manZilze. mo- rapia gamoiyeneba qronikuli fsiqikuri an somaturi
cemuli midgoma TanamSromlobis princips efuZneba. daavadebis mqone pacientebTan da momakvdav pacien-
Terapevti cdilobs, maqsimalurad CarTos pacienti tebTan. mxardamWer Terapias mxolod maSin mimar-
(da, Tuki es SesaZlebelia, misi megobrebi da ojaxis Taven, rodesac Carevis aqtiuri formebis gamoyeneba
wevrebi) mkurnalobis procesSi. yuradReba mimarTu- uSedegoa an rodesac dabalia maTi warmatebuli gam-
lia amJamindel problemebze, Tumca, mniSvnelovania oyenebis albaToba.
warsuli movlenebis gaTvaliswinebac. krizisSi myof mxardamWeri Terapia efuZneba fsiqologiuri mkur­
pacients emociuri agznebis maRali done axasiaTebs, nalobisTvis saerTo elementebs (boqsi 22.2). misi mTa-
rac xels uSlis problemis gadaWraSi. amitom, up- vari elementebia Terapiuli urTierToba, mosmena,
irvelesi amocanaa agznebis xarisxis Semcireba. Cveu- emociebisagan gantvirTvisTvis xelsayreli pirobebis
lebriv, es miiRweva pacientis damSvidebiT da emoci- Seqmna, axsna-ganmarteba, imedis micema da darwmuneba.
uri gantvirTvisTvis Sesaferisi pirobebis SeqmniT. es komponenetebi qvemoT mokled iqneba ganxiluli.
Tumca, zogjer, ramdenime dRis manZilze iniSnaeba

_ 624 _
interpersonaluri fsiqoTerapia
w Terapiuli urTierToba gamoiyeneba pacientis mxar­ ganxilva da pacientis waqezeba, raTa man gamoiyenos
daWeris mizniT. mniSvnelovania, aviciloT pacentis resursebi da SesaZleblobebi, romlebic jer kidev
mijaWvuloba Terapevtze, radgan mkurnaloba, aqvs darCenili.
xSirad, xangrZlivia. Tu pacienti Zalze mowyvladia w darwmuneba. mxardamWeri mkurnalobisas Tavad pa­
an naklebad damoukidebel pirovnebas warmoadgens, cientma unda gadawyvitos, Tu romel qmedebas ga­
es, SesaZloa, Zneli gansaxorcielebeli iyos. naxorcielebs, situaciis sakuTari aRqmidan gamom­
Tu Terapevtze pacientis mijaWvulobas ver avi­ dinare. miuxedavad amisa, zogjer marTebulia,
cilebT, umjobesia, Tu mas damokidebuls gavxdiT rom eqimma gamoiyenos darwmunebis teqnika, raTa
specialistTa jgufze, romelsac pacientze mzrun­ daexmaros pacients swori nabijis gadadgmaSi
veloba daekisreba, da ara romelime erT pirovnebaze. (magaliTad, gaagrZelos sirTuleebTan gamklaveba
sxvaze damokidebulebis riski mcirdeba, rodesac viTarebis droebiTi gauaresebis miuxedavad).
pacientTan Tavidanve vTanxmdebiT, Tu ramden dros
ar aris aucilebeli, rom mxardamWeri Terapia
davuTmobT mxardamWer Terapias.
yovelTvis samedicino sferos warmomadgenlis mier
w mosmena. fsiqologiuri mkurnalobis nebismieri tardebodes. TviTdaxmarebis jgufebi mniSvnelovan
formis dros, pacienti unda grZnobdes, rom Te­ daxmrebas uweven zogierT pacients da mis naTesavebs.
rapevti mas maqsimalurad uTmobs yuradRebas, rom zogjer aseTi daxmareba ufro efeqturia, vidre eqi-
igi TanagrZnobas iCens mis mimarT da seriozulad mis mier gaweuli daxmareba, radganac is iseTi adamian-
ekideba imas, rac pacients awuxebs. ebisagan momdinareobs, romlebic, pacientis msgavsad,
w rCeva da informaciis miwodeba Zalian mniSvne­lo­ cdilobdnen sirTuleebTan gamklavebas. mxardamWeri
vania, Tumca is, Tu ramdeni dro unda davuTmoT am mkurnaloba ganxilulia Semdeg wyaroSi: Bloch, 1986.
procedurebs, guldasmiT unda iyos gansazRvruli.
pacients yovelTvis unda mivawodoT zusti interpersonaluri fsiqoTerapia
informacia, magram ar aris aucilebeli, rom mas
interpersonaluri fsiqoTerapia Seiqmna, rogorc
yvelaferi pirvelive seansze ganvumartoT. paci­
struqturuli fsiqologiuri mkurnaloba, romelic
entebTan, romelTac aqvT seriozuli da ukurnebeli
depresiuli pacientebis interpersonaluri prob­
daavadeba, SeiZleba umjobesi iyos informaciis
lemebis mogvarebazea mimarTuli (Klerman et al.,
TandaTanobiT miwodeba. ase isini SeZleben infor­
1984). Tumca, am meTods ufro farTo gamoyenebac
maciasTan nawil-nawil gamklavebas iqamde, sanam
gaaCnia. is SegviZlia gamoviyenoT iseTi aSlilobebis
mTlianobaSi gaiazreben TavianT problemas. pa­
samkurnalod, romelTa drosac msgavsi problemebi
cientebis umravlesoba pirdapiri an arapirdapiri
qcevis SenarCunebas uwyobs xels (magaliTad, kvebiTi
gziT migvaniSnebs imaze, Tu informaciis ra odenoba
aSliloba). interpersonaluri Terapiis aRwerisas,
unda mivawodoT maT TiToeul jerze.
ufro metad amaxvileben yuradRebas mis mier gamo­
w emociebisagan gantvirTva sasargebloa mxardamWeri yenebul midgomaze da ara teqnikaze, romelsac sxva
mkurnalobis adreul etapze. Tumca, emociebisagan tipis fsiqoTerapiis drosac moixmaren.
xSiri gantvirTva, savaraudod, ar aris sasargeblo, mkurnaloba mkacrad struqturirebulia. seansebis
garda iseTi SemTxvevisa, rodesac aRmocendeba ra­odenoba da xangrZlivoba winaswar igegmeba. inter­
axali problema (magaliTad, fizikuri daavadeba, personaluri problemebi Semdegi oTxi kate­goriis
romelic TandaTanobiT progresirebs). farglebSi ganixileba:
w imedis micema mniSvnelovania, magram pacientis w mZime da sxva saxis danakargi
naadrevma an usafuZvlo damSvidebam SeiZleba Se­
w roluri konfliqti
aryios misi ndoba specialistis mimarT. pacienti
w axali rolis miReba
mxolod maSin unda davamSvidoT, rodesac misi
sawuxari bolomdea gagebuli. ra Tqma unda, pa­
cientis damSvideba safuZvels ar unda iyos
cxrili 22.3 mxardamWeri Terapiis ZiriTadi
procedurebi
moklebuli da is pacientebi, romlebic aRmoaCenen,
rom maT atyueben, kargaven ndobas Terapevtis w Terapiuli urTierTobis damyareba
mimarT, xolo mxardamWeri Terapia swored ndobazea w pacientis problemebis mosmena
dafuZnebuli. rodesac pacienti svams kiTxvebs w informireba, axsna da rCevis micema
prognozis Sesaxeb, Terapevts SeuZlia mas yvela w emociis gamoxatvisaTvis pirobebis Seqmna
SesaZlo Sedegi dausaxelos, yvelaze optimisturi w imedis micema
Sedegis CaTvliT. urTulesi problemebis drosac w resursebis gadaxedva da ganviTareba
ki aris SesaZlebeli situaciis pozitiuri kuTxiT w TviTdaxmarebis waxaliseba

_ 625 _
22 fsiqologiuri mkurnaloba
w `interpersonaluri deficiti~, rogoricaa, magali­ kognitur-biheviorul Terapias, ainteresebs is
Tad, martooba. faqtorebic, romlebic axdens simptomebis an ano­
problemebi ganixileba konkretuli situaciebis maliuri qcevis provocirebas. aseTi faqtorebi
ma­galiTze. Terapiis dros fasdeba maTi daZlevis yvelaze aSkarad Tavs fobikuri aSlilobis dros
alternatiuli gzebi, isaxeba mkafio miznebi da iCens, Tumca isini aseve mniSvnelovani, magram
tardeba maTi (miznebis) miRwevis monitoringi. saSinao naklebad TvalsaCinoa sxva saxis aSlilobebis
davalebis Sesrulebisas pacientma unda mosinjos drosac. magaliTad, nervuli bulimiis dros Warbi
gamklavebis axali strategiebi. mkurnalobis Sua kvebis epizodebi SeiZleba provocirebuli iyos iseTi
etapze, zemoTCamoTvlil problemaTa oTxi kate­ situaciebiT, romlebSic pacienti arasrulfasovnad
goriisTvis, specifikur meTodebs iyeneben. glovisa ganicdis Tavs. aSlilobis yvelaze gavrcelebuli
da sxva tipis danakargis SemTxvevaSi gamoiyeneba SemanarCunebeli faqtori ganridebaa. is gansakuT­
meTodebi, romelTa msgavsic glovis dros gaweuli rebiT mniSvnelovania fobikuri da SfoTviTi aSli­
konsultaciis dros aris aRwerili (gv. 622). inter­ lobebis dros, radganac xels uSlis SfoTviTi re­
personaluri konfliqtis dros, pacientebs aqciis Caqrobas. mravali qcevis SenarCunebas qce­
exmarebian, rom maT zustad gansazRvron konfliqtis vis Sedegebi ganapirobebs. magaliTad, SfoTvis
Tema, iseve, rogorc gansxvavebebi sakuTar da meore maprovocirebeli situaciidan gaqcevas mohyveba
adamianis Rirebulebebs Soris. maT exmarebian meore SfoTvis Sesusteba, rac ganamtkicebs fobikur gan­
pirTan molaparakebebis warmoebaSi da, agreTve, imis ridebas. intensiuri yuradReba qcevis kidev erTi
danaxvaSi, Tu Tavad ra wvlili Seitana pacientma im Zlieri ganmamtkicebelia. magaliTad, bavSvis xmau­
problemebis warmoqmnaSi, romelsac meore adamians riani da umarTavi qceva ganmtkicdeba, Tu mSoblebi
miawers. msgavsi saxiT xdeba axali rolis miRebasTan bavSvs ufro met yuradRebas maSin aqceven, rodesac
dakavSirebuli problemebis movla. interpersonaluri is amgvarad iqceva, vidre rodesac is kargad iqceva
deficitis ganxilva, amJamad, arsebuli urTierTobis da mSvidad aris.
problemebis gaanalizebiT xdeba. agreTve, analizs zogadad, kognituri Terapia yuradRebas amaxvi­lebs
eqvemdebareba pacientis winare mcdeloba, romelic anomaliuri azrovnebis or tipze: intruziul azrebze
problemuri urTierTobis gadaWraze iyo mimarTuli. (`av­tomatur azrebze~) da disfunqciur rwmenebsa
mimdinareobs alternativebis ganxilva. ori an sami da damokidebulebebze (`disfunqciuri daSvebebi~).
saboloo seansis dros, pacientebs exmarebian winaswar intruziuli azrebi axdens myisieri emociuri reaqciis
ganWvriton momavali problemebi da ifiqron imis (Cveulebriv, SfoTvis an depresiis) provocirebas.
Sesaxeb, Tu rogor aris maTi daZleva SesaZlebeli. disfunqciuri rwmenebi da damokidebulebebi gansaz­
ramdenime klinikurma gamokvlevam aCvena, rom Rvravs imas, Tu rogor aRiqmeba situacia da rogor
interpersonaluri Terapia efeqturia depresiuli moxdeba misi interpretacia.
aSlilobis mqone mozard da zrdasrul pacientebTan iTvleba, rom arsebobs sami faqtori, romelic
(Mufson, 2004), agreTve, disTimiis (Markowitz, 2003) da xels uwyobs disfunqciuri rwmenebisa da damo­
nervuli bulimiis dros. intrepersonaluri Terapiis kidebulebebis SenarCunebas:
mimoxilvisTvis ixileT Blanco, Weissman, 2005. 1. seleqciuri yuradReba. yuradRebis miqceva im
informaciisTvis, romelic adasturebs adamianis
kognitur-bihevioruli Terapia rwmenebsa da damokidebulebebs da iseTi informaciis
ignorireba da gauTvaliswinebloba, romelic
yvela fsiqikur aSlilobas gaaCnia kognituri da
ewinaaRmdegeba maT. magaliTad, socialuri fobiis
qceviTi komponenti. pacientis gamojanmrTeleba
mqone pacienti ufro met yuradRebas aqcevs sxvebis
am komponentebis Secvlas saWiroebs. sxva saxis
kritikul qcevas, vidre im miniSnebebs, romlebic
mkurnalobisas cvlileba arapirdipiri gziT xor­
mowonebasa da mimReblobas gamoxatavs.
cieldeba. magaliTad, guneb-ganwyoba umjobesdeba
antidepresantebiT mkurnalobis Sedegad, an mocemuli 2. alogikurad azrovneba, romelic ramdenime saxiT
aSlilobis warmoSobis ukeT gagebis Sedegad, rac mJRavndeba. informacia sami tipis alogikuri
fsiqoTerapiiT miiRweva. amis sapirispirod, kog­ azrovnebis Sesaxeb mocemulia boqsSi 22.3.
nitur-bihevioruli Terapia uSualod cvlis qce­vas da 3. usafrTxoebis Ziebaze mimarTuli qceva. es qceva
kognicias. dinamikuri fsiqoTerapiisagan gan­sxvavebiT, imis gamo xorcieldeba, rom pirovnebis rwmeniT,
mas ar ainteresebs is, Tu ra saxiT gan­viTarda is amcirebs uSualo safrTxes, magram aseTi qceva
aSliloba warsuli movlenebidan. amis nacv­lad, xels uwyobs problemebis SenarCunebas. magaliTad,
aqcenti gadatanilia im faqtorebze, rom­lebic xels pacientma, romelsac eSinia, rom guli wauva pa­nikis
uwyobs mkurnalobis dros aSlilobis SenarCunebas. Setevis dros, SeiZleba SfoTvis gancdisas yovelTvis

_ 626 _
kognitur-bihevioruli Terapia

boqsi 22.3 alogikuri azrovnebis boqsi 22.4 agorafobiis mqone pacientis


magaliTebi Canaweri qceviTi eqsperimentis Sesaxeb
zegeneralizacia. pacientebs gamoqvT zogadi daskvnebi situacia: sayidlebze wasvla xalxmraval supermarketSi.
calkeuli SemTxvevebidan (magaliTad, mas me ar vuyvarvar,
ese igi aravis arasodes Sevuyvardebi); Cemi prognozi: panikaSi Cavvardebi da Tavbru damexveva.
guli wamiva, Tu ar davZabav muclis kunTebs da Rrmad ar
seleqciuri abstraqcia. pacientebi yuradRebas amax­ visunTqeb.
vileben situaciis erT uaryofiT aspeqtze da ugu­
lebelyofen mis dadebiT aspeqtebs. eqsperimenti: SfoTvis dros ar daZabo muclis kunTebi da
Rrmad ar isunTqo.
personalizacia. pacientebi adanaSauleben sakuTar Tavs
sxva adamianebis qcevis Sedegebis gamo. Sedegi: saSinel panikaSi Cavvardi. Tavbru damexva, magram
Cveulebrivze naklebad. guli ar wamsvlia.
`yvelaferi an araferi~. pacienti xedavs situacias Sav-
TeTr ferebSi. (magaliTad, adamiani an mTlianad kargia ra viswavle: guli ar wamsvlia, miuxedavad imisa, rom
an mTlianad cudi, nacvlad imisa, rom masSi kargi da saSinel panikaSi Cavvardi da araferi gamikeTebia
cudi Tvisebebis nazavi dainaxos). imisaTvis, rom amecilebina gulis wasvla. rogorc Cans
vcdebi, rodesac vfiqrob, rom guli wamiva yovelTvis,
roca ki panikaSi Cavvardebi. garda amisa, daZabuloba da
daZabos kunTebi im imediT, rom amiT gulis wasvlas Rrma sunTqva SeiZleba ar iwvevs im efeqts, romelic me
airidebs. miuxedavad imisa, rom pacients guli ar mgonia. SesaZloa Cemi Terapevti swored miiCnevs, rom
Rrma sunTqvis gamo kidev ufro mexveva Tavbru.
wasvlia panikis mravali Setevis dros, is mainc
ra unda gavakeTo Semdeg jerze: gavimeoro eqsperimenti
darwmunebulia, rom amis mizezi mxolod da mxolod Semdeg jerze sayidlebze wasvlisas.
kunTebis daZabvaa. Sesabamisad, mas kvlav eSinia, rom
SeiZleba, momavalSi, guli wauvides. 22.4 mocemulia qceviTi eqsperimentis magaliTi.
rCevebi qceviTi eqsperimentis dizainis Taobaze mo-
kognitur-bihevioruli Terapiis zogadi cemulia Semdeg wyaroSi: Bennet-Levy et al., 2004.
maxasiaTeblebi w mkacrad struqturirebuli seansebi. TiToeul se-
kognitur-bihevioruli Terapia Semdegi niSnebiT xa- ansze xdeba ganrigis SeTanxmeba da imis ganxilva,
siaTdeba: Tu ra progresi iqna miRweuli bolo seansis Semdeg.
w pacienti aqtiuri partnioria. pacienti mkurnlo- garda amisa, ganixileba nebismieri saSinao davale-
bisas aqtiur rolSi imyofeba, Terapevti ki mrCev- ba. ganixileba axali Temebi, igegmeba Semdegi kviris
elis da eqspertis rolSi, romelic svams kiTxvebs, davaleba da jamdeba seansis mTavari punqtebi.
sTavazobs pacients informacias da uZRveba mas. w progresis monitoringi. progresi ar fasdeba mx-
w yuradRebis gamaxvileba maprovocirebel da Seman- olod pacientis verbalur angariSze dayrdnobiT.
arCunebel faqtorebze. pacienti yovel dRe awarmo- is, agreTve, gulisxmobs pacientis yoveldRiri
ebs dRiurs, raTa daadginos is faqtorebi, romle- Canawerebis Semowmebas da, zogjer, Sefasebis form-
bic win uZRvis an mosdevs aSlilobas, an romlebic aluri skalis gamoyenebas.
axdens mis provocirebas an xels uwyobs mis Senar- w xSirad gamoiyeneba mkurnalobis saxelmZRvanelo,
Cunebas. zogjer, aseT midgomas ABC midgomas uwo- sadac aRwerilia Sesabamisi procedurebi da maTi
deben, sadac A aRniSnavs `winmswrebs~ (antencedent) B gamoyenebis wesi. saxelmZRvanelos arseboba uzrun-
_ `qcevas~ (behaviour), xolo C _ `Sedegs~ (consequence). velyofs imas, rom sxvadasxva klinicistebis mier
w yuradRebis gamaxvileba azrovnebis stilze. iseTi gamoyenebuli procedurebi axloa im procedurebT-
azrebis dafiqsireba, romlebic dakavSirebulia an, romlebic klinikuri gamokvlevebis mixedviT
qceviT an emociur darRvevebTan, situaciebTan, sa- efeqturadaa Sefasebuli.
dac es azrebi iCens Tavs da Tanmxleb guneb-ganwyo-
basTan. gamokvleva kognitur-bihevioruli
Terapiis Catarebisas
w mkurnaloba, rogorc gamokvleva. Cveulebriv, Ter-
apiuli procedurebi warmodgenilia eqsperimentis Temebi, romlebsac unda Seexos Terapiis procesi
saxiT. maSinac ki, rodesac es procedurebi ver aum- fsiqikuri daavadebis sruli anamnezis Sekrebis gar-
jobesebs pacientis mdgomareobas, isini exmareba pa- da, Terapevti moipovebs informacias garkveuli
cients ufro meti Seityos sakuTari mdgomareobis Temebis irgvliv (cxrili 22.4). pacientis TiToeul
Sesaxeb. problemasTan dakavSirebiT is moipovebs informa-
w saSinao davaleba da qceviTi eqsperimenti. pacienti cias winmswrebi movlenebis, pacientis qcevisa da
varjiSobs axali qcevis SesrulebaSi TerapevtTan misi Sedegebis Sesaxeb (ABC midgoma, romelic zemo-
erTad an atarebs eqsperiments Terapevtis mier Taa aRwerili). aRsaniSnavia, rom termini `qceva~ aq
SemoTavazebuli ganmartebis Sesamowmeblad. boqsSi farTo mniSvnelobiT gamoiyeneba da qmedebis garda,

_ 627 _
22 fsiqologiuri mkurnaloba

gansakuTrebuli saxis interviuireba. miuxedavad


cxrili 22.4 Temebi, romlebic unda
imisa, rom zogi pacienti acnobierebs sakuTar
gaviTvaliswinoT kognitur-bihevioruli
araadaptur qcevebs da SeuZlia maTi aRwera, maT
Terapiis Catarebisas
amaSi daxmareba mainc unda gavuwioT. safexurebrivi
1. TiToeuli problemis aRwera emociebis, azrebisa da gamokiTxva (Laddering) aris teqnika, romelic am mizans
qcevis TvalsazrisiT
emsaxureba. am dros pacients TanmimdevrobiT usvamen
w sad iCens Tavs is yvelaze xSirad
w movlenebi, romlebic, Cveulebriv, win uswrebs qcevas kiTxvebs. TiToeuli kiTxva exeba wina kiTxvaze
w pacientis reaqcia am movlenebze gacemul pasuxs. magaliTad, kvebiTi aSlilobis
w ra mosdevs problemas mqone pacients SegviZlia davusvaT aseTi kiTxva:
`ra moxdeba, Tu wonaSi isev moimatebT?~ pacientma
2. faqtorebi, rolebic amsubuqebs an amZimebs problemas
SeiZleba upasuxos, rom is megobrebs dakargavs.
3. SemanarCunebeli faqtorebi kiTxvaze `ratom~, man SeiZleba gvipasuxos: `imitom,
w ganrideba rom maT aRar movewonebi~. Semdeg `ratom~ kiTxvaze
w usafrTxoebis qceva (ix. teqsti)
sapasuxod, man SeiZleba Tqvas, rom mxolod gamxdari
w seleqciuri yuradReba
adamianebi arian mimzidveli da popularuli.
w azrovnebis stili
w sxva adamianebis reaqcia formulireba
azrovnebasa da emociebs moicavs. ramdenime prob- zemoT aRwerili saSualebebis gamoyenebiT miRe­
lemasTan dakavSirebiT ABC Tanmimdevrobis gaTval- bu­li informacia gamoiyeneba fsiqiatriuli aSli­
iswinebis Sedegad, SesaZlebeli xdeba azrovnebisa da lobis istoriasTan erTad garkveuli punqtebis for­
reaqciis ganmeorebiTi, regularuli paternebis iden- mulirebis mizniT. es punqtebia:
tificireba. mkvlevars, upirveles yovlisa, aintere- w simptomebis maprovocirebeli movlenebis tipi (mag-
sebs is mizezebi, romelTa gamoc pacients swored aliTad, saubris dawyeba);
aseTi rwmenebi axasiaTebs, radganac am tipis codna
w am movlenebis gansakuTrebuli niSnebi (magaliTad,
arsebiTi mniSvnelobisaa imis dasagegmad, Tu rogor
imave asakis mamakacTan saubari);
unda moxdes pacientis gamocdilebis organizeba misi
w warsuli gamocdilebis faqtorebi (magaliTad, zed-
axlandeli rwmenebis uaryofisa da Secvlis mizniT.
metad mkacri mSoblebi);
informaciis wyaroebi, romlebsac gamokvlevisas iy- w SemanarCunebeli faqtorebi _ ganrideba, usafrT-
eneben xoebaze mimarTuli qceva da azrovnebis stili.
TviT-monitoringi. pacientebi afiqsireben TavianT is, Tu rogor moxdeba punqtebis formulireba,
azrebs, qcevasa da maTTan dakavSirebul faqtorebs mocemuli aSlilobis kognituri modeliTaa gansaz-
dReebisa da kvirebis manZilze. Canawerebis gakeTeba Rvruli (magaliTad, panikuri aSlilobis kognituri
xdeba uSualod movlenis Semdeg, raTa pirovnebas modeliT). Terapevti ganixilavs formulirebebs pa-
ar daaviwydes mniSvnelovani detalebi. Canawerebi, cientTan erTad da, SesaZlebelia, maTze dayrdno-
Cveulebriv, organizebulia cxrilis saxiT, romelic biT agebs sqemas. aseTma sqemam SeiZleba qaRaldze an
svetebad aris dayofili. emociebTan, azrebTan da dafaze daxazuli diagramis saxe miiRos. formulire-
qcevasTan dakavSirebuli Canawerebi keTdeba Sesabamis bebi, saWiroebisamebr, icvleba pacientTan diskusii-
svetSi. amasTanave, aRiniSneba yoveli dRe da saaTi dan gamomdinare.
TiToeul movlenasTan mimarTebaSi. aRiricxeba is
movlenebi, romlebic uSualod win uZRvis problemas, bihevioruli teqnika
romlebic fiqsirdeba problemis dros da, agreTve,
arsebobs mravali bihevioruli teqnika. amaTgan, zo-
mis Semdeg.
gierTi, romelime konkretuli aSlilobisTvis gamoi-
dakvirvebis warmoeba Terapiuli seansebis dros.
yeneba (mag., Ramis enurezisTvis), zogi ki sxvadasxva
pacientebs sTxoven im situaciebis warmodgenas,
saxis aSlilobisTvis (magaliTad, eqspoziciis teqni-
romlebSic warmoiSveba problema. maT unda moaxsenon
ka. ixileT qvemoT). aq Cven aRvwerT SedarebiT gavrce-
Terapevts Tanmxlebi azrebisa da emociebis Sesaxeb.
lebul meTodebs. TiToeuli meTodis efeqturoba
garda amisa, aRiricxeba is simptomebi, romlebic hgavs
konkretuli aSlilobis dros ganixileba qveTavSi
pacientisTvis damaxasiaTebeli aSlilobis simptomebs
Sesabamisi aSlilobis Sesaxeb.
(magaliTad, panikisTvis damaxasiaTebeli simptomebi,
romlebic hiperventilaciiTaa gamowveuli) da ma­ relaqsaciis treningi
Ti Tanamdevi azrebi da emociebi. aseTi teqnika ga­ es aris umartivesi bihevioruli teqnika. is, ZiriTa-
moiyeneba panikuri aSlilobis mkurnalobisas. dad, efeqturia qvezRurblovani SfoTvis, stresTan

_ 628 _
kognitur-bihevioruli Terapia
dakavSirebuli aSlilobis (magaliTad, pirveladi in- qtia. isini isea SerCeuli, rom SfoTva Tanabari
somniis) (Vienes et al., 2003) da msubuqi hipertenziis intensivobiT izrdeba yovel momdevno situacias-
dros (Young and Keltner, 2000). am meTodis sawyis ver- Tan erTad. Tu es amocana rTuli gansaxorciele-
siaSi, romelsac progresuli relaqsacia ewodeba, pa- belia, maSin xdeba SfoTvis garkveuli stimulebis
cients avarjiSeben kunTebis calkeuli jgufebis re- (punqtebis) mier gamowveuli SfoTvis intensivobis
laqsaciaSi da sunTqvis regulaciaSi (Jacobson, 1938). xarisxis adaptacia garkveuli faqtorebis Semota-
imis gamo, rom progresuli relaqsacia did dros niT, romlebic SfoTvis intensivobis modifikacias
moiTxovs, gamoiyeneba relaqsaciis ufro martivi me- ganapirobeben. magaliTad, situaciaze SfoTviTi
Todebi (Bernstein and Borkovec, 1973 ; Öst, 1987b). ukana- reaqcia SeiZleba Semcirdes, rodesac pirovneba iq
saknel wyaroSi relaqsacia aRwerilia, rogorc xan- vinmes TanxlebiT imyofeba. zogjer SfoTvis mapro-
mokle, magram intensiuri teqnika, romelic SemuSavda vocirebeli situaciebi imdenad mravalferovania,
SfoTviTi aSlilobis samkurnalod da romlis gamoy- rom maTgan SeuZlebelia saerTo ierarqiis Seqmna.
enebamac kargi Sedegebi aCvena (Ost and Breitholz, 2000). magaliTad, agorafobiis mqone pacients SeiZleba
relaqsaciis nebismieri meTodis swavla SesaZlebelia silamazis salonSi misvlis, kinoSi wasvlis da mSo-
firze Cawerili instruqciebis gamoyenebiT an jgu- belTa krebaze daswrebis eSinodes. aseT SemTx-
furad. orive meTodi amcirebs Terapevtis dros, ro- vevaSi, unda veZioT am samis gamaerTianebeli SiSi;
melsac is relaqsaciaSi pacientis trenings andomebs. magaliTad, SiSi, romelic ukavSirdeba situaciidan
relaqsaciaSi varjiSi regularulad unda xdebodes gamosvlis (an situaciaSi Sesvlis) uunarobas ux-
treningis seansebs Soris. Zalian cota pacienti axer- erxulobis gancdis gareSe. rodesac SeuZlebelia
xebs xangrZlivi drois ganmavlobaSi saWiro varjiSe- saerTo Temis gamonaxva, xdeba ori ierarqiis ageba.
bis sistematurad Sesrulebas. 2. ierarqiaSi waromodgenil realur an warmosaxul
situaciaSi SesvlaSi, sanam pacienti amas SfoTvis
eqspoziciis teqnika
gareSe moaxerxebdes.
eqspozicia gamoiyeneba ganridebis qcevis Sesamci-
3. relaqsaciis gamoyenebaSi realur situacaSi Sesv-
reblad, gansakuTrebiT, fobikuri aSlilobis dros.
lisas an misi warmodgenisas, raTa Semcirdes SfoT-
martivi fobiebis SemTxvevaSi, xSirad, sakmarisia mxo-
viTi reaqcia da warmosaxuli situacia ufro cocx-
lod eqspoziciis teqnikis gamoyeneba, xolo sxva saxis
ali gaxdes.
fobikuri aSlilobebisas, mas, Cveulebriv, kognitur
procedurebTan kombinaciaSi iyeneben. eqspoziciis 4. ierarqiis TiTo punqtTn dakavSirebuli procedu­
gamoyeneba SesaZlebelia SfoTvis aRmZvrel realur rebis ganmeorebaSi.
situaciebSi da warmosaxul situaciebSi. meore Sem- rodesac praqtikulad rTulia realur situacias-
TxvevaSi pacientma sakmarisi sicxadiT unda warmoid- Tan pacientis dapirispireba (magaliTad, frenis fo-
ginos fobiis aRmZvreli situaciebi, raTa maT paci- biis dros), gamoiyeneba desensitizacia warmosaxul
entSi SfoTva gamoiwvion. eqspozicia SeiZleba iyos situaciaSi. ise ki, eqspozicia realuri situaciisad-
TandaTanobiTi da intensiuri. pirvel SemTxvevaSi is mi, zogadad, ufro efeqturia.
iwyeba susti SfoTvis aRmZvreli situaciebiT. Tanda-
TanobiT xdeba sul ufro Zlieri SfoTvis aRmZvreli situaciaSi daZirva
situaciebis Semotana. eqspoziciis teqnikis am vari- situaciaSi daZirvis dros pacienti Sedis ierar-
ants desensitizacia ewodeba. meore versias, sadac qiis umaRles wertilTan axlomdebare situaciaSi
eqspozicia Tavidanve Zlieri stimulebiT iwyeba, da- mkurnalobis procesis dasawyisSive da rCeba am si-
Zirva an implozia ewodeba. praqtikaSi, Cveulebriv, tuiaciaSi iqamde, sanam SfoTva Semcirdeba. procesi
ar iyeneben ukiduresad sust an intensiur situa- meordeba maqsimalur stimulTan axlo myofi yvela
ciebs. pacients, rogorc wesi, apirispireben saSualo stimulis SemTxvevaSi. radgan es procedura mraval
intensivobis situaciebs da am situaciebis `miwode- pacientSi iwvevs distress da Sedegebi ar aCvenebs mis
bac~ saSualo tempiT xdeba. es exeba rogorc realur, upiratesobas desensitizaciis procedurasTan Se-
ise warmosaxul situaciebs. darebiT, daZirvis teqnika iSviaTad gamoiyeneba.

desensitizacia eqspoziciis gamoyeneba yoveldRiur praqtikaSi


desensitizaciis gamoyenebisas pacients exmarebian: mkurnaloba eqspoziciis teqnikis gamoyenebiT, Cveu-
1. ierarqiis agebaSi, anu pacientma unda Seadginos lebriv, xorcieldeba iseTi intensivobis stimulebis
situaciebis CamonaTvali, romlebic dalagebu- da maTi miwodebis iseTi tempis pirobebSi, romelic
lia zrdadi TanmimdevrobiT SfoTvis gamowvevis desensitizaciasa da daZirvas Soris imyofeba. se-
TvalsazrisiT. CamonaTvalSi, Cveulebriv, 10 pun- ansebi, daaxloebiT, 45 wuTi gastans. pacienti Sedis

_ 629 _
22 fsiqologiuri mkurnaloba
saSiS situaciaSi yovel dRe an marto, an naTesavTan obsesiuri azrebis dros gamoiyeneba (Sewyvite fiqri),
da megobarTan erTad. Cveulebriv, SfoTva sustdeba qvemoTaa aRwerili yuradRebis gadatanis teqnikisad-
yoveli eqspoziciis Semdeg. Tu ase ar xdeba, mizezi mi miZRvnil paragrafSi (gv. 632).
SeiZleba iyos mkurnalobis dawyeba ierarqiis zedme-
tad maRal safexurze. amis gamo mkurnaloba xelaxla varjiSi socialuri unar-Cvevebis SemuSavebaSi
unda daviwyoT ierarqiis ufro dabali safexuridan. socialuri qcevis zogierTi aspeqti ganixileba unar-
zog pacientTan progresi ar SeiniSneba, radgan isini Cvevad, romlis daswavlac SesaZlebelia (mag., mxedv-
varjiSisas SfoTvis aRmZvreli situaciebis nacvlad elobiTi kontaqtis damyareba an saubris dawyeba). am
sxva rameze fiqroben. Tu pacienti moaxerxebs aseTi tipis unar-Cvevebis gaumjobeseba SesaZlebelia mod-
TavdacviTi qcevisTvis Tavis aridebas, Cveulebriv, elirebis, varjiSis, rolebis gaTamaSebisa da videos
progresi, SesamCnevi xdeba. meSveobiT ukukavSiris miRebiT. treningi, ZiriTadad,
sasargebloa im pirebisTvis, romlebsac uWirT adamian-
eqspozicia reaqciis prevenciasTan erTad ebTan urierToba. is, agreTve, warmoadgens qronikuli
mocemuli saxis mkurnaloba obsesiuri ritualebis fsiqikuri aSlilobis mqone adamianebisTvis gankuT-
dros gamoiyeneba. procedura emyareba im dakvirve- vnili ufro farTo sareabilitacio programis nawils.
bas, rom ritualis Sesrulebis impulsi mcirdeba,
Tu adamiani Tavs Seikavebs misi Sesrulebisagan ufro treningi asertuli qcevis ganxorcielebaSi
xangrZlivi drois manZilze (daaxloebiT, erTi saaTis am tipis treningi socialuri unar-Cvevebis Se-
ganmavlobaSi). es procedura Semdegi safexurebisagan muSavebis treningis nawilia da gamoiyeneba im adami-
Sedgeba: anebTan, romelTac uWirT asertuli qcevis ganxor-
1. Terapevti uxsnis pacients mkurnalobis arss da cieleba. pacientebis mier xdeba iseTi socialur kon-
uTanxmebs misaRwev miznebs. mizans SeiZleba war- taqtebis gaTamaSeba, sadac Sesaferisia zomieri aser-
moadgendes `dabinZurebuli~ sagnis, (magaliTad, tulobis gamovlena (magaliTad, situacia, rodesac
saxeluris) Sexeba da xelis dabanvisagan Tavis Se- gamyidveli myidvels ar aqcevs yuradRebas, radgan
kaveba Semdegi erTi saaTis manZilze. ufro rTul WoraobiTaa garTuli). sxvadasxva teqnikis kombinaci-
amocanas SeiZleba warmoadgendes xelebis dabana mx- is meSvebiT (daswavla, modelireba, rolebis gacvla)
olod mas Semdeg, rac pacienti daasufTavebs mTel pacients exmareba gaivarjiSos Sesabamisi verbaluri
saxls. pacienti darwmunebuli unda iyos imaSi, rom da araverbaluri qcevebis ganxorcielebaSi da aser-
is TerapevtTan SeaTaxmebs TiToeul amocanas da tulobis im xarisxis SefasebaSi, romelic sxvadasxva
rom isini ar gadaawydebian moulodnel situacias. situaciisTvis aris Sesaferisi. mocemuli teqnika aR-
werilia patersonis mier (Paterson, 2000).
2. Terapevts, SesaZloa, dasWirdes eqsozciis demon-
strireba skuTari Tavis magaliTze. am proceduras brazis marTva
modelireba ewodeba.
socialuri unar-Cvevebis SemuSavebis treningis am
3. Tavidan Terapevti Tan axlavs pacients da amxnevebs formis gamoyenebisas, pacients exmarebian:
mas, rodesac pacienti cdilobs ritualis Ses-
w brazis gamomwvevi situaciebis identifikaciaSi;
rulebisTvis Tavis aridebas. mogvianebiT, pacienti
w iseTi damokidebulebebis identifikaciaSi, romle­
amas damoukideblad akeTebs.
bic pacientSi iwvevs arsebuli viTarebis Seusabamod
4. rodesac pacienti iswavlis sakuTari qcevis Sez-
Zlier brazs;
Rudvas, Terapevti aZlierebs ritualis Sesrulebis
w iseTi faqtorebis identifikaciaSi, romlebic asus­
survils pacientis darwmunebiT, rom is am survi-
teben brazis Semakavebel faqtorebs (gansakuTrebiT
lis maprovocirebel situaciaSi Sevides. radgan wi-
alkoholis gamoyeneba);
naT pacienti am situaciebs Tavs aridebda, mocemul
proceduras eqspozicia ewodeba. w sibrazis maprovocirebel situaciebTan gamklavebis
alternatiuli saSualebebis aRmoCenaSi; agreTve,
mas Semdeg, rac ritualebi marTvadi xdeba, maTi
varjiSSi, romlis drosac pacienti daiswavlis am
Tanmxlebi obsesiuri azrebic, Cveulebriv, mcirdeba.
saSualebebis gamoyenebas (magaliTad, sibrazis ga­
obsesiuri azrebi, romlebic Tavs iCens ritualis
davadeba iqamde, sanam misi marTva gaxdebodes
gareSe, ufro rTuli mosavlelia. treningi SeCveva-
SesaZlebeli).
Si warmoadgens fsiqikuri eqspoziciiT mkurnalobis
formas. pacienti fiqrobs obsesiuri azrebis Sesaxeb TviTkontrolis teqnika
didi xnis manZilze an ganmeorebiT usmens xamamRala
nebismieri bihevioruli teqnika mimarTulia paci­
warmoTqmuli fiqrebis Canawers, romelic erT saaTs
en­tis SesaZleblobaze, ukeT marTos sakuTari qce­
an ufro did xans grZeldeba (meore teqnika, romelic

_ 630 _
kognitur-bihevioruli Terapia
va. kognituri Terapiisagan gansxvavebiT, TviT­kon­ sxva adamiani uwevs monitorings da ganmtkicebac sxva
trolis teqnika uSualod am amocanazea orien­ adamianisagan momdinareobs. jildod, Cveulebriv, so-
tirebuli da ar gulisxmobs Sualeduri safexurebis cialuri ganmtkiceba gamoiyeneba (signalebi, romle-
gavlas (rogoric, magaliTad, emociebisa da bic mowonebaze an gakicxvaze mianiSnebs; sasiamovno
azrebis Secvlaa). TviTkontrolis teqnika efuZneba aqtivoba, romelic qulebis dagrovebis Sedegad xor-
operantuli ganpirobebis principebs da banduras cieldeba). situaciuri marTva, ZiriTadad, gamoiyene-
gamokvlevebs, romlebic Seiswavlis socialuri ba bavSvebisa da daswavlis darRvevis mqone adamiane-
qcevis rols TviTdajildoebis marTvaSi (Bandura, bis mkurnalobisas.
1969). es teqnika maSinaa sasargeblo, rodesac qceva mocemuli teqnika oTxi etapisgan Sedgeba:
potenciurad marTvadia, xolo pacients uWirs 1. qcevis gansazRvra da aRricxva. ganisazRvreba Se-
misi ganxorcieleba. Warbi kveba da moweva aseTi sacvleli qceva da meore adamiani (Cveulebriv, mSo-
qcevebis magaliTebia. radgan kognituri da emociuri beli an eqTani) gaivlis trenings mis dafiqsirebaSi.
faqtorebi qcevis mniSvnelovani determinantebia, magaliTad, dedam SeiZleba daiTvalos iseTi SemTx-
TviTkontrolis meTodebi, Cveulebriv, ufro farTo vevebis raodenoba, rodesac misi Svili, romelsac
kognitur-bihevioruli programis nawils warmoadgens daswavlasTan dakavSirebuli sirTuleebi aReniSne-
(magaliTad, kvebiTi aSlilobis mkurnaloba). ba, xmamaRla yviris.
TviTkontroliT mkurnalobis procesi sami safex-
2. stimulisa da ganmtkicebis identificireba. qcevis
urisagan Sedgeba:
stimulebis identificireba xdeba im movlenebis
1. TviTmonitoringi. adamiani yoveldRiurad aRricx- aRricxviT, romlebic regularulad win uZRvis am
avs problemur qcevas da im viTarebebs, romleb- qcevas. zogjer, paTologiuri qcevis provocirebas
Sic is iCens Tavs. magaliTad, pacientebi, romlebic axdens meore adamianis qceva. agresiuli qceva xSi-
zedmetad bevrs Wamen, aRnusxaven, Tu romel sakvebs rad am saxiT iwyeba. ganmamtkiceblebis identifi-
iReben da rodis ikvebebian. isini, agreTve, afiq- cireba xdeba im movlenebis aRricxviT, romlebic
sireben nebismier kavSirs Wamas, stresul movlenasa uSualod mosdevs qcevas. zogjer, am movlenebis
da guneb-ganwyobas Soris. aseTi Canawerebis warmoe- ganmamtkicebeli buneba ar aris aSkara maTSi mona-
ba TavisTavad warmoadgens Zlier stimuls TviT- wile adamianebisTvis. magaliTad, mSoblebi SeiZle-
kontrolis ganxorcielebisTvis iseT pacientebSi, ba ver acnobierebdnen Semdeg faqts: imis gamo, rom
romlebic winaT eridebodnen sakuTar problemas- isini met yuradRebas aqceven TavianT Svils yviri-
Tan pirispir dadgomas an ar icodnen im faqtorebis lis dros (da ara maSin, rodesac is wynarad imyofe-
Sesaxeb, romlebic masze zemoqmedebs. mogvianebiT, ba), isini ganamtkiceben yvirilis qcevas.
regularuli Canawerebi qcevis Sesaxeb progresis
3. ganmtkicebis Secvla gulisxmobs ganmtkicebis ga-
Sesafaseblad gamoiyeneba.
danacvlebas problemuri qcevidan sasurvel qce-
2. TviTSefaseba. Terapevti pacients uTanxmdeba misi vaze. magaliTad, mSoblebs exmarebian imaSi, rom
im miRwevebis Sesaxeb, romlebic unda dajildovdes. maT naklebi yuradReba miaqcion Svils, rodesac is
pacienti miRweul progress uwevs monitorings. yviris da maSin miaqcion mas ufro meti yuradReba,
3. TviTdajildoeba. zogjer sasargebloa dajildoe- rodesac is mSvidadaa.
bis sistemis SemuSaveba, romelic jildod qulebis 4. progresis monitoringi. mkurnalobis kvalobaze
miweras gulisxmobs. es qulebi SeiZleba boloSi da- aRi­ricxeba problemuri qcevis sixSire da, aseve,
jamdes da amis safuZvelze pacientma materialuri sasurveli qcevis sixSire.
jildo miiRos. magaliTad, qalma SeiZleba sakuTar
situaciuri marTva gamoiyeneba calkec, da, aseve,
Tavs dauweros erTi qula TiToeuli dRisTvis,
rogorc ufro farTo programis nawilic (magaliTad,
romlis ganmavlobaSic man dieta daicva da garkveu-
wamaldamokidebulebis mkurnalobisas) (Petry and Sim-
li raodenobis qulebis dagrovebisas TavisTvis
cic, 2002). mocemuli teqnikis principebi gamoiyenes
jildod fexsacmelebi iyidos.
pacientebTan, romlebic erTad cxovrobdnen palata-
situaciuri marTva Si da saerTo sacxovrebelSi. am sistemas `talonebis
ekonomika~ daarqves. talonebis ekonomikas dRes iS-
TviTkontrolis teqnikis msgavsad, es teqnikac gu-
viaTad iyeneben, radgan am teqnikiT gamowveuli pozi-
lisxmobs dajildoebas sasurveli qcevis ganxorcie-
tiuri cvlilebebi SezRuduli raodenobisaa da maTi
lebis gamo da ganmtkicebis gamouyeneblobas arasa-
ganzogadeba sxva situaciebze ar xdeba. situaciuri
surveli qcevis ganxorcielebis dros. magram, am Sem-
marTva ganixileba rimis da mastersis naSromSi, rome-
TxvevaSi, pacienti ki ar axorcielebs sakuTari Tavis
lic dResac informatul wyaros warmoadgens (Rimm
marTvasa da TviTmonitorings, aramed, mis qcevas,
and Masters, 1979).

_ 631 _
22 fsiqologiuri mkurnaloba

safenisa da zaris meTodi (Ramis enurezi) niSnuli meTodis Rirebulebis Sesaxeb daskvnis ga­
mocemuli teqnika SemuSavda konkretulad Ramis en- mosatanad (Hertlein and Ricci, 2004). mesame komponentis
urezis samkurnalod (ix. gv. 734). `safenisa da zaris mniSvneloba jerjerobiT ar aris damtkicebuli
meTodis~ sawyis versiaSi ori liTonis firfita, ro- (Shapiro, 1995). mocemuli proceduris Sedarebam eqs­
melic batareasa da zarTan erTad wredSia CarTuli, poziciur TerapiasTan ar aCvena am meTodis upi­
gamocalkevdeba safeniT da Tavsdeba zewris qveS. Tu ratesoba (Devilly and Spence, 1999; Taylor et al., 2003).
bavSvi RamiT Caisvelebs, safeni sveldeba da misi gaum- bihevioruli teqnika, romelic, zogadad,
taroba mcirdeba, ris gamoc deni gaivlis firfitebs xmarebidan aris amoRebuli
Soris da CarTavs zars. dRes, firfitebi da safeni Ca-
bioukukavSiri
nacvlebulia piJamoze damagrebuli mcire zomis sen-
soriT. maRviZaras xma aRviZebs bavSvs, romelsac uwevs es teqnika pacientebs exmareba gaacnobieron sxeulis
mosaSardavad adgoma da, saWiroebis SemTxvevaSi, ze- romelime funqciaSi momxdari cvlilebebi (magaliTad,
wris gamocvla. ramdenime Ramis ganmavlobaSi am pro- arteriuli wneva), romelTa marTvac pacients mcire
ceduris gameorebis Semdeg, bavSvi iwyebs gamoRviZe- xarisxiT SeuZlia an saerTod ar SeuZlia. pacients
bas iqamde, sanam misi Sardis buSti uneblied daicle- awvdian informacias am funqciis Sesaxeb martivi da
bodes. saboloo Sedegi imaSi mdgomareobs, rom bavSvs gasagebi formiT (magaliTad, cvalebadi simaRlis
sZinavs mTeli Ramis ganmavlobaSi Casvelebis gareSe. mqone tonis an vizualuri gamosaxulebis saxiT). amis
gamoRviZeba Sardis buStis daclamde interpretire- Semdeg, pacienti cdilobs am funqciis Secvlas. es,
bulia, rogorc klasikuri ganpirobebis Sedegi. ufro Cveulebriv, xdeba arapirdapiri gziT (magaliTad,
Zneli gasagebia, ris gamo uzrunvelyofs mocemuli relaqsaciis meSveobiT). bioukukavSiri, zogadad, aRar
mkurnaloba uwyvet Zils Casvelebis gareSe. es proce- gamoiyeneba, radganac ar yofila damtkicebuli, rom is
dura 734-e gverdzea ganxiluli. ufro efeqturia, vidre relaqsaciis damoukideblad
gamoyeneba. mocemuli teqnika SeiZleba garkveuli
kompleqsuri bihevioruli teqnika Rirebulebis mqone aRmoCndes sensoruli informaciis
Cvevis Sebruneba dakargvis SemTxvevaSi, magaliTad, xerxemlis travmis
Semdeg (Brudny et al., 1974). damatebiTi informacia
es aris rTuli procedura, romelic gamoiyeneba ti-
ixileT Semdeg avtorebTan: Basmajian, 1983; Stroebel, 1985.
kebis, turetis sindromisa da enis borZikis samkurna-
lod. mkurnaloba xuTi komponentisagan Sedgeba: aversiuli Terapia
(1) treningi qcevis dawyebis gacnobierebaSi; (2)
aversiuli Terapia erT-erTi yvelaze adreuli
qcevis monitoringi; (3) treningi konkurentuli rea-
bihevioruli teqnikaa, romelic Seiqmna 1930-an wleb­
qciebis iniciaciaSi, romlebic mocemul qcevasTanaa
Si alkoholuri damokidebulebis samkurnalod.
SeuTavsebeli; (4) relaqsacia; (5) socialuri daxma-
arasasurveli qcevis dasaTrgunad uaryofiT gan­
reba. zogi avtori miuTiTebs am teqnikis gamoyenebis
mtkicebas iyenebdnen, magram es meTodi amoiRes
sargeblianobas (Verdellen and Keijers et al., 2004), magram
xmarebidan ori mizezis gamo: jer erTi, uaryofiTi
mocemul saxelmZRvaneloze muSaobis periodisTvis
ganmtkiceba qcevaze mxolod droebiT moqmedebs;
ar dagrovda sakmarisi mtkicebuleba mkurnalobis
meorec, uaryofiTi ganmtkicebis gamoyeneba eTi­
efeqturobis Sesafaseblad.
kur problemebs warmoSobs. miuxedavad imisa,
Tvalis moZraobis desensitizacia da rom uaryofiTi stimulebis gamoyeneba pacientis
informaciis xelaxali gadamuSaveba nebarTviT xdeba, Terapevti, mainc, iseT saSualebebs
mocemuli meTodi SemuSavda posttravmuli stresuli mimarTavs, romlebic, sxva viTarebaSi, sasjelad
aSlilobis samkurnalod. is sam komponents moicavs: gamoiyeneba. mkurnalobisa da dasjis erTmaneTisagan
w eqspozicias, rac gulisxmobs travmuli movlenebis gamocalkeveba gansakuTrebiT rTulia iseTi aSli­
warmosaxuli scenebis gamoyenebas; lobis dros, romelTan dakavSirebiTac, SeiZleba,
w kognitur komponents _ pacientis mcdelobas sasamarTlo saqme aRiZras.
Caanacvlos warmosaxul xatebTan dakavSirebuli
uaryofiTi azrebi dadebiTi azrebiT; kognituri teqnika
w Tvalis sakadur moZraobas. am tipis moZraobis kognituri gadastruqturebis misaRwevad, anu kogni­
gamosawvevad pacients sTxoven swrafad gadaitanos ciebSi cvlilebebis Sesatanad, Cveulebriv, oTx
mzera sivrcis erTi wertilidan meore wertilze teqnikas iyeneben:
Terapevtis TiTisTvis Tvalis midevnebiT. 1. yuradRebis gadatana distresis gamomwvevi azre­
am saxelmZRvaneloze muSaobis periodisTvis dag­ bidan. es xorcieldeba yuradRebis warmarTviT iseT
rovili sando mtkicebuleba ar aris sakmarisi aR­

_ 632 _
kognitur-bihevioruli Terapia
obieqtebze, romlebic adamianis uSualo garemoSi kognitur-bihevioruli Terapia
imyofeba (magaliTad, vitrinaSi myof sagnebze),
SfoTviTi aSlilobis mkurnaloba
misi CarTviT iseT fsiqikur aqtivobaSi, romelic
SfoTviTi aSlilobis mkurnalobisas mimarTaven
yuradRebis koncentracias moiTxovs (mag., gonebaSi
eqspoziciasTan kognituri teqnikis kombinacias (ix.
ariTmetikuli operaciebis Sesruleba), an ucabedi
zemoT. gv. 629). eqspoziciis mniSvneloba ganridebis
sensoruli stimulebis gamoyenebiT (mag., majaze
qcevis odenobis proporciulia. es ukanaskneli ufro
gakeTebuli rezinis samajuris moWera). ukanasknel
metadaa gamoxatuli fobikuri aSlilobis dros da
teqnikas `fiqris Sewyveta~ ewodeba.
naklebadaa gamoxatuli generalizebuli SfoTviTi
2. neitralizacia. SfoTvis gamomwvevi azrebis emo­
aSlilobis dros.
ciuri zemoqmedeba SeiZleba Sesustdes damam­
mkurnalobisas sami tipis kognicia aris gaTval-
Svidebel reaqciaSi gavarjiSebiT. magaliTad, `guli
iswinebuli:
swrafad imitom micems, rom SfoTvas ganvicdi da ara
1. SiSis SiSi: zogadi wuxili im Sedegebis gamo, ro-
imitom, rom avadmyofi guli maqvs~. imisTvis, rom
melic SeiZleba SfoTvam gamoiwvios (mag., TviTkon-
gaiadvilos damamSvidebel azrebze koncentracia,
trolis dakargva);
pacients SeuZlia Tan iqonios baraTi, romelzec
2. simptomebis SiSi: wuxili konkretuli simptomebis
damamSvidebeli azrebia dawerili.
gamo, mag, SiSi imisa, rom aCqarebuli maja gulis
3. rwmenaSi eWvis Setana. Terapevti pacients awvdis daavadebis niSania.
iseT mtkicebulebas, romelic mis rwmenebs ewi­ 3. uaryofiTi Sefasebis SiSi: pacientis wuxili imis
naaRmdegeba. zogadad (rogorc es zemoT iyo aR­ gamo, rom masze sxva adamianebis reaqcia uaryofiTi
niSnuli), logikuri gziT azrebSi eWvis Setana iqneba.
arasakmarisia, radgan adamianebi aralogikurad balansi am kogniciebs Soris cvalebadobs sxvadasx-
azrovneben. isini zedmetad anzogadeben konkretul va aSlilobis dros. generalizebuli SfoTviTi aSli-
SemTxvevebs da ufro met yuradRebas im faqtebs lobisas, wamyvania SiSis SiSi da zogadi wuxili. so-
aqceven, romlebic adasturebs maT rwmenebs, vidre cialuri fobiis dros gansakuTrebiT mniSvnelovania
sapirispiro faqtebs (ixileT Beck, 1976). amitom, uaryofiTi Sefasebis SiSi, iseve, rogorc wuxili un-
informaciis miwodebasTan erTad, Terapevti, aseve, eblie gawiTlebis an kankalis gamo. agorafobiisTvis
cdilobs aralogikuri azrovnebis gamoaSkaravebas tipuria SiSis SiSi (gansakuTrebiT, azrebi imis Ses-
da Secvlas. is amas orgvarad akeTebs: svams kiTxvebs axeb, rom SeiZleba guli wagivides, mokvde an dakargo
(ix. boqsi 22.5) da awyobs qceviT eqsperimenetebs. TviTkontroli) da SiSi panikis Semotevis simptomebis
aseTi eqsperimentebis magaliTi 22.4-e boqsSia gamo. aseTi kogniciebis modifikacia xdeba zemoT
mocemuli. praqtikuli xasiaTis damatebiTi infor­ aRwerili teqnikis gamoyenebiT, anu informaciis mi-
maciisTvis qceviTi eqsperimentis Sesaxeb ixileT wodebiT, SiSis logikur safuZvelTan dakavSirebiT
Bennett_Levy et al., 2004. kiTxvebis dasmis gziT da qceviTi eqsperimentebis
4. pacientis pasuxismgeblobis xelaxali Sefaseba. gamoyenebiT.
zogierTi rwmena myaria imis gamo, rom pacienti informacia SfoTvis fiziologiis Sesaxeb exmareba
azviadebs sakuTar pasuxismgeblobas iseT movle­ pacients miaweros garkveuli simptomebi (magaliTad,
nebTan dakavSirebiT, romlebsac mravali mizezi Tavbrus xveva da aCqarebuli majiscema) swor mize-
gaaCnia. pacients SegviZlia davexmaroT imaSi, rom zebs da ara fizikur daavadebas (magaliTad, gulis
man axleburad Seafasos sakuTari pasuxismgebloba. daavadebas). SiSis aralogikuri safuZvlis aRmoCena
am mizniT iyeneben seqtorul diagramas, romelic warmoebs kiTxvebis dasmiT im mtkicebulebis Sesaxeb,
yvela determinants aCvenebs. magaliTad, dedas, romelsac pacientis rwmena eyrdnoba. igegmeba qcevi-
romelic Tvlis, rom misi pasuxismgeblobaa uzrun­ Ti eqsperimentebi, romlebic morgebulia pacientis
velyos ojaxis yvela wevris bedniereba da warmateba, Sexedulebebs. am Sexedulebebs, Terapevti, alterna-
seqtoruli diagramis gamoyenebiT aCveneben yvela tiul axsnas uZebnis.
im faqtoris monawileobas, romelic ganapirobebs SfoTvis marTva warmoadgens mkurnalobis zogad
ojaxis wevrebis viTarebas (movlenebi skolasa da meTods, romelic SfoTviTi aSlilobisas gamoiyeneba.
samsaxurSi, urTierToba megobrebTan da amindic ki). is ramdenime etapisagan Sedgeba:
TiToeuli am faqtoris wilis gamoxatviT diagramis 1. Sefaseba. pacienti dRiurSi aRricxavs:
seqtorebis meSveobiT diagramaSi sakuTari wilis
w simptomebis sixSiresa da simZimes
Sesabamisi segmentis gansazRvramde, pacienti aRmo­
w situacias, romelSic es simptomebi aRmocendeba
aCens, rom misi wili ufro pataraa, vidre mas egona.
w ganridebis qcevas.

_ 633 _
22 fsiqologiuri mkurnaloba

2. Canawerebis warmoeba. pacienti aRricxavs SfoTvis


boqsi 22.5 sasargeblo kiTxvebi,
Semcvel kogniciebs, romlebic win uswrebs da Tan
romlebsac rwmenebSi eWvis Sesatanad
axlavs panikis Setevas.
iyeneben
3. demonstracia. Terapevti aCvenebs pacients, rom:
ra faqtebs eyrdnoba mocemuli rwmena?
a. fizikur simptomebs SeuZlia SfoTvis Semcveli
arsebobs Tu ara am situaciis alternatiuli xedva?
kogniciebis provicireba. magaliTad, is sTxovs
rogori azrebi gauCndebodaT sxva adamianebs igive pacients gamoiwvios aseTi simptomebi intensiuri
situaciaSi aRmoCenisas?
sunTqviT an daZabulobis gamomwvevi savarjiSoe-
Tqven imaze xarT koncentrirebuli rac igrZeniT, Tu rac
moxda?
biT da miaqcios yuradReba Tanmxleb azrebsa da
SiSebs;
gaviwydebaT Sesabamisi faqtebi? amaxvilebT yuradRebas
irelevantur faqtebze? b. amgvar kogniciebs SeuZliaT SfoTvis gamowveva.
xom ar aWarbebT am movlenis moxdenis albaTobas? is, magaliTad, sTxovs pacients moaxdinos yur-
adRebis koncentracia am kogniciebze da daak-
sakuTar Tavs ufro maRal moTxovnebs xom ar uyenebT,
vidre sxva adamianebs? virdes, Tu ra mohyveba amas.
Sav-TeTr ferebSi xom ar azrovnebT, nacvlad imisa, rom imis demonstracia, rom fizikur simptomebs mi-
nacrisferi tonebic dainaxoT? vyavarT SfoTvis Semcvel azrebamde, romlebic,
xom ar azviadebT sakuTar pasuxismgeblobas SedegebTan Tavis mxriv, iwvevs SfoTvas, exmareba Terape-
mimarTebaSi? vts daarwmunos pacienti Caketili wris versiis
ra aris yvelaze saSineli ram, rac SeiZleba moxdes da sisworeSi, romelic panikis Setevis etiologiis
ramdenad cudi iqneba es?
asaxsnelad gamoiyeneba.
ra iqneba, Tu yvelaze uaresi ram moxdeba? ramdenad saSi-
neli iqneba es? SeZlebdiT amasTan gamklavebas? 4. usafrTxoebis Ziebis qceva. yuradReba gamaxvile-
xom ar akninebT Tqven SesaZleblobebs, anu imas, risi ga- bulia usafrTxoebis qcevaze da nebismier disfun-
keTebac SegiZliaT am situaciasTan gasamklaveblad? qciur qcevaze, romlebic stresuls xdis ordina-
rul situacias.
adaptirebulia Semdegi wyarodan: Clark, 2000.
5. qceviTi eqsperimentebi gamoiyeneba pacientis az-
rebis sisworis Sesamowmeblad Terapevetis mier
2. iseTi informacia SfoTvis fiziologiis Sesaxeb SemoTavazebul azrebTan maTi Sedarebis gziT. am
an nebismieri sxva sakiTxis Sesaxeb, romelmac, Se­ eqsperimentis detalebTan gasacnobad ixileT Hack-
iZleba, mcdari Sexedulebebi gamoasworos. mann, 2004.
3. axsna-ganmarteba SfoTvasTan dakavSirebuli Caketi­ 6. kognituri restruqturizaciis dros pacienti ak-
li wreebis Sesaxeb (ixileT zemoT da Tavi 9). virdeba kogniciaSi momxdari clilebebis gavle-
4. relaqsaciis treningi, romelic gamoiyeneba, ro- nas panikis Setevis xarisxze. am proceduris mra-
gorc SfoTvis marTvis saSualeba. valjeradi gameorebiT, is TandaTanobiT axerxebs
panikis Setevis marTvas.
5. eqspozicia. SfoTvis gamomwvev situaciasTan dapir-
ispireba. posttravmuli stresuli aSlilobis mkurnaloba
gulisxmobs yuradRebis warmarTvas im intruziul
6. yuradRebis gadatana SfoTvis gamomwvevi azrebis
vizualur xatebze, romlebic Tan axlavs am mdgo-
zemoqmedebis Sesamcireblad.
mareobas. pacientebi mravaljer warmoidgenen situa-
panikuri aSlilobis mkurnaloba fokusirebulia ciebs, romlebic am xatebSia asaxuli. msgavsi proce-
saxasiaTo Sexedulebebze, magaliTad, imaze, rom Sfo­ dura gamoiyeneba sistematuri desensitizaciis dros
Tvis fizikuri simptomebi seriozuli fizikuri md- (ixileT zemoT). pacienti cdilobs mocemuli xatebis
gomareobis niSania (Cveulebriv, gulis daavadebis). Sinaarsis imgvarad gardaqmnas, rom maT naklebi dis-
aseTi rwmenebi da Sexedulebebi qmnian Caketil wres, tresi gamoiwvion. pacientebs, agreTve, exmarebian
romelSic SfoTvis simptpomebi (magaliTad, taqi- travmul movlenebTan dakavSirebuli fragmentuli
kardia) iwvevs damatebiT SfoTvas, rac, TavisTavad, da distresis gamomwvevi mogonebebis integraciasa da
aZlierebs fizikur simptomebs. mkurnaloba Semdegi gadamuSavebaSi. posttravmuli stresuli aSlilobis
safexurebisgan Sedgeba: mkurnaloba 170-e gverdzea ganxiluli. informacia
1. axsna-ganmarteba. Terapevti ganumartavs pacients, Sesabamisi teqnikis Sesaxeb mocemulia Semdeg wyaroSi:
rom fizikuri simptomebi stresze gacemuli norm- Muller et al., 2004.
aluri reaqciis nawils warmoadgens. is mas ganumar- damatebiTi informaciisTvis SfoTviTi aSlilobis
tavs, Tu rogor CarTavs SfoTvis Caketil wres am kognituri Terapiis Sesaxeb ixileT Clark, 2000.
simptomebis SiSi.

_ 634 _
kognitur-bihevioruli Terapia

kognitur-bihevioruli Terapia depresiuli 22.5 boqsSi mocemuli teqnikisa da qceviTi eqsperi-


aSlilobis dros mentis kombinaciiT. damatebiTi informacia am tipis
depresiuli aSlilobis kognituri Terapiis avtoria eqsperimentebis Sesaxeb mocemulia Semdeg wyaroSi:
a.t. beki (Beck, 1976). misi midgoma kognituri Terapiis Fennell et al., 2004.
pirvel efeqtur versias warmoadgens. bekis Terapia depresiis dros kognituri Terapiis gamoyenebisas,
moicavs rTul procedurebs, romelTa mizania depre- mniSvnelovania, gaviTvaliswinoT Semdegi:
siuli pacientebis azrovnebis sami aspeqtis Secvla. w faqtebis (mtkicebulebis) gadaxedva. depresiuli
esenia: negatiuri intruziuli azrebi; rwmenebi da pacientebi yuradRebas amaxvileben iseT faqtebze,
daSvebebi, romlebic ordinarul situaciebs stre- romlebic adasturebs maT uaryofiT Sexedulebebs.
sul situaciebad gardaqmnis; logikuri Secdomebi, isini naklebad amCneven im faqtebs, romlebic maTi
romlebic xels uwyobs am rwmenebisa da daSvebebis Sexedulebebis sawinaaRmdegoa.
SenarCunebas sapiripiro faqtebis arsebobis miuxeda- w alternativebis ganxilva. depresiuli pacientebi
vad. xSirad uaryofen TavianTi azrebisa da rwmenebis sa-
am dros gamoiyeneba sami saxis monitoringi: pirispiro dadebiT Sexedulebebs. Terapevti exmare-
1. pacientebi axdenen intruziuli azrebis identi- ba pacients sxvadasxva dadebiTi alternativebis
fikacias (magaliTad, `me warumatebeli var~). maT gaTvaliswinebaSi Semdegi kiTxvebis dasmiT: rogor
moeTxovebaT TavinTi azrebis Cawera, rodesac cud ggoniaT, ras ifiqrebda sxva adamiani am situaciis
gunebaze imyofebian; Sesaxeb? ras ifiqrebdiT, sxvas rom eqna igive, rac
2. Terapevti gamoaaSkaravebs disfunqciur rwmenebsa Tqven gaakeTeT? (ixileT boqsi 22.5, sadac analo-
da daSvebebs im tipis kiTxvebis dasmiT, romlebic giuri kiTxvebia mocemuli). pacientis rwmenebsa da
22.5 boqsSia mocemuli. depresiuli pacientisTvis daSvebebSi eWvis Sesatanad qceviTi eqsperimentebic
tipuri rwmenaa `Tu ar vecade vasiamovno sxva ada- gamoiyeneba.
mianebs, me maT ar movewonebi.~ w Sedegebis gaTvaliswineba. pacienti unda xedavdes,
3. pacientebi aRricxaven TavianT qmedebebs da moniS- Tu ra mohyveba mis negatiur azrovnebas. magali-
naven TiToeul maTgans asoTi P, Tu is sasiamovnoa Tad, rwmena, rom yovelgvari imedi amowurulia,
da asoTi M, Tu am aqtivobas Tan axlavs miRwevis xels uSlis pacients Tundac umniSvnelo cvlile-
gancda, da, agreTve, gancda imisa, rom pacients xe- bebis gamowvevaSi, romlebsac, saboloo jamSi, Sei-
lewifeba mocemuli aqtivoba. Zleba dadebiTi Sedegi mohyves.

Tu pacienti mZime depresiaSi imyofeba, droebiT w logikuri Secdomebis ganxilva (boqsi 22.6). pa-
unda SevwyvitoT misi azrebis monitoringi da yur- cients unda davexmaroT imaSi, rom man sakuTar Tavs
adReba mis qmedebebze gadavitanoT. am dros iyene- aseTi saxis kiTxvebi dausvas: `Sav-TeTr ferebSi xom
ben e.w. `aqtivobis grafiks~, raTa waaxalison paci- ar vxedav movlenebs?~ `zedmetad xom ar vanzogadeb
enti iseTi aqtivobis SesrulebaSi, romelic, misi calkeuli SemTxvevebidan gamomdinare daskvnebs?~
azriT, siamovnebis momgvrelia da romelsac igi `xom ar vidanaSualeb Tavs iseTi ramisTvis, razec
kargad flobs. es grafiki pacients imiTac exmareba, ara var pasuximgebeli?~ `xom ar vazviadeb mov-
rom pacientis cxovrebaSi Semoaqvs wesrigi da is- lenebis mniSvnelobas?~. am kiTxvebis dasma xdeba
eTi miznebi, romelsac man unda miaRwios. am etapze konkretul azrebTan, rwmenebTan da situaciebTan
Terapevti exmareba pacients gadawyvetilebis miRebis mimarTebaSi.
moTxovnilebis SesustebaSi, rac mZime depresiis mqone w rwmenebis gadaxedva. depresiis SesustebasTan er­
adamianisTvis Zneli gasakeTebelia. Tad ufro meti yuradReba eniWeba pacientis
Tu pacientis depresia imdenad mZime ar aris, rwmenebs, radgan anomaliurma rwmenebma SeiZleba
mkurnaloba iwyeba depresiis kognituri modelis recidivi gamoiwvion. Cven SegviZlia gamoviyenoT
ganmartebiT da intruziuli azrebis Semcirebis mcd- safexurebrivi teqnika (gv. 628) aseTi rwmenebis
elobiT. es xorcieldeba yuradRebis gadataniT (ix. gamosaaSkaraveblad:
gv. 632) da simSvidis momgvrel alternativebSi ga- `ratom aris es azri sasargeblo?~
varjiSebiT (mag., `miuxedavad imisa, rom, Cemis azriT, `ratom aris is arafris momcemi ?~
samuSao cudad Sevasrule, Cemma bosma guSin Semaqo.~). `kidev ra alternativebi arsebobs?~
imisTvis, rom pacients davexmaroT dadebiT gamonaTq- w gacnobiereba mindfulness. Tisdeilis Tanaxmad, dep­
vamebze koncentraciaSi, SegviZlia alternatiuli resiisaken midrekili adamianebs aqvT iseTi tipis
gamonaTqvamebi baraTebze CamovweroT. mkurnalobis kogniciebi, romelTa gamo azrebi da grZnobebi
gagrZelebasTan erTad, sul ufro meti dro eTmoba ganicdeba, rogorc movlenebi da ara rogorc
pacientis daeWvebas depresiul kogniciebSi. es xdeba

_ 635 _
22 fsiqologiuri mkurnaloba
da safaRaraTo saSualebebis gamoyenebis uaryofiT
boqsi 22.6 logikuri Secdomebi
Sedegebs. pacientebi regularulad aRricxaven imas,
depresiuli aSlilobis dros
Tu ra sakvebs iReben, rodis iReben sakvebs, rodis
gazviadeba. umniSvnelo Secdomebis gazviadeba da maTi aR- iwveven pirRebinebas da rodis iReben diuretikebsa
qma mniSvnelovan marcxad;
da safaRaraTo saSualebebs. agreTve, aRiricxeba is
katastrofizacia. umniSvnelo problemebidan gamomdi-
nare seriozuli Sedegebis molodini (mag., pacienti fi-
situaciebi, romlebic iwveves didi raodenobiT sak-
qrobs, rom naTesavi, romelsac saxlSi mosvla daagvianda, vebis arakontrolirebul miRebas. am informaciaze
sagzao katastrofaSi moxvda); dayrdnobiT, pacients ukeT SeuZlia gaakontrolos
zegeneralizacia. pacienti fiqrobs, rom ama Tu im mov- Warbi kvebis impulsi, da, Sesabamisad, pirRebinebis pe-
lenis uaryofiTi Sedegi yovelTvis mohyveba momavalSi
msgavsi movlenis aRmocenebas (mag., partnioris dakargvis riodebi. pacientebi gamafrTxilebel zomebs iReben,
Semdeg, verasodes eqneba myari urTierToba) rac maT kvebis kontrolSi exmareba. es gamafrTxile-
pozitiuris ugulebelyofa. pirovneba koncentrirebulia beli zomebi SemdegSi mdgomareobs:
sakuTar sisusteebze an situaciis uaryofiT aspeqtebze
da yuradRebas ar aqcevs dadebiT aspeqtebs. w sakvebis miReba ar xdeba im adgilas, sadac mas amz-
adeben da inaxaven;
`me~-s aspeqtebi. Sesabamisad, am kogniciebis Secvla w TiToeul jerze miiReba SezRuduli raodenobis
amcirebs recidivis risks. am naSromis weris sakvebi. magaliTad, magidaze ideba ori naWeri puri
periodisTvis, xsenebuli mosazreba arasakmarisi da ara mTeli puri;
mtkicebulebiT iyo gamyarebuli (Teesdale et al., 2002).
w TefSze rCeba mcire raodenobis sakvebi, romelic
kognituri Terapiis gamoyeneba depresiul pacien­ pacientma unda gadaagdos, raTa amiT aRniSnos kve-
tebTan ufro detalurad fenelTanaa ganxiluli bis procesis dasruleba;
(Fennell, 2000).
w sakvebis yidvisas, winaswar unda Sedges sia da paci-
kognitur-bihevioruli Terapia nervuli entma mxolod is da im raodenobis sakvebi SeiZinos,
bulimiis dros romelic siaSia dasaxelebuli.
nervuli bulimiis dros kognitur-bihevioruli Te­ Terapevti mkacrad ukrZalavs pacients wonisa da
rapiis gamoyeneba emyareba im mosazrebas, rom mocemul garegnobis xSir Semowmebas, radgan orive Cveva xels
SemTxvevaSi centralur problemas warmoadgens uwyobs mocemuli aSlilobis SenarCunebas.
sxeulis wonisa da formisTvis gadametebuli mniS­ radgan pacientebi zedmetad didi raodenobis sak-
vnelobis miniWeba da dabali TviTSefaseba. es iwvevs vebs iReben maSin, rodesac cud gunebaze arian an
umkacresi dietis dacvas, rac arTulebs kvebiTi martod ganicdian Tavs, maT exmarebian axali saSu-
procesis marTvas da, Sesabamisad, iwvevs didi ra­ alebebis povnaSi usiamovno emociebTan gasamklaveb-
odenobiT sakvebis arakontrolirebul miRebas. xe­ lad. magaliTad, maT SeuZliaT ipovon megobrebi an
lovnurad gamowveuli pirRebineba, romelic, zogjer, mousminon musikas. pirRebineba, Cveulebriv, wydeba
diuretikebTan da safaRaraTo saSualebebTan erTad kvebis gakontrolebasTan erTad. kidev erTxel xde-
gamoiyeneba, xels uSlis wonis akrefas da, agreTve, ba yuradRebis gamaxvileba safaRaraTo saSulebebis
naklebad zRudavs sakvebis gadametebuli raodenobiT da diuretikebis arasworad moxmarebis saSiSroebaze.
miRebas, rac, Tavis mxriv, iwvevs kidev ufro didi pacientebTan intensiurad muSaoben imaze, rom maT ga-
raodenobiT sakvebis arakontrolirebul miRebas da dayaron am tipis medikamentebi.
dietis dacvis gamkacrebas. ase iqmneba Caketili wre, kvebis procesis gaumjobesebasTan erTad, Terapevts
romelic SeuZlia gaarRvios: yuradReba kogniciebze gadaaqvs. pacientebi kogniciebs
w kvebis normaluri reJimis aRdgenam (samjeradi kveba); aRricxaven kvebis qcevasTan erTad. Sesabamisi kogni-
ciebi exeba ara mxolod sxeulis formasa da wonas,
w didi raodenobiT sakvebis arakontrolirebul mi­
aramed, agreTve, TviTSefasebas. aseTi kogniciebia:
Rebaze ufro mkacri SezRudvebis dawesebam;
w simsuqne _ marcxia;
w sxeulis formasa da wonasTan da TviTSefasebasTan
dakavSirebuli Sexedulebebis gaanalizebam. w dietis dacva Zlieri nebisyofisa da TviTkontrolis
niSania;
iqamde, sanam daiwyebdes kogniciebis Secvlaze mu-
Saobas, Terapevti, upirveles yovlisa, yuradRebas w bednierebisa da warmatebisTvis sigamxdrea aucile-
warmarTavs arakontrilirebad kvebaze. is ganumar- beli.
tavs pacients kognitur models da ukavSirebs mas aseTi rwmenebis SenarCuneba xdeba azrovnebis aralo-
pacientis gamocdilebas. Terapevti xazs usvams regu- gikurobis gamo (boqsi 22.3), rac gamoixateba faqtebis
laruli kvebis mniSvnelobas, xangrZlivi SimSilis Se- mimarT seleqciur damokidebulebaSi, konkretuli Sem-
degebs, ganmeorebiTi pirRebinebisa da diuretikebisa Txvevebis zegeneralizaciaSi, `yvelaferi an araferi~

_ 636 _
kognitur-bihevioruli Terapia
azrovnebis stilSi da sakuTari wvlilis gadametebaSi
boqsi 22.7 TviTdaxmarebis protokoli
im movlenebis gansazRvrisas, romlebsac mravlobiTi
nervuli bulimiis dros
mizezi gaaCniaT (boqsSi 22.5.) gamoiyeneba qceviTi eqspe-
rimenetebi, iseve, rogorc sxva saxis kognituri Tera- monitoringi
piis SemTxvevaSi (ix. Cooper et al., 2004). nervuli bulimiis Wamis procesis, didi raodenobiT sakvebis arakontro-
lirebuli miRebis da pirRebinebis monitoringi;
mqone zogierT pacients SeiZleba axasiaTebdes sxeulis awonva ara umetes kviraSi erTxel;
xatis darRveva, romlis gamosworebac, Cveulebriv, ar regularuli dagegmili kveba;
xdeba uSualod kognituri procedurebis gamoyenebiT. samjeradi kveba. TiToeuli kvebisas normaluri rao-
Tumca, sxeulis xatis darRveva mcirdeba sxva simptome- denobis sakvebis miReba;
bis gakontrolebasTan erTad. ZiriTad kvebaTa Soris samjer msubuqad waxemseba;
didi raodenobiT sakvebis arakontrolirebuli miRe-
garda amisa, mkurnaloba SeiZleba tardebodes
bis Sewyveta;
TviT­daxmarebis formatis gamoyenebiT. is SeiZleba mxolod dagegmili raodenobis sakvebis miReba;
efeqturi aRmoCndes motivirebul pacientebTan (ix. sxva sakvebis moSoreba mxedvelobis aridan;
boqsi 22.7). mcire zomis maragis qona;
damatebiTi informacia kognitur-bihevioruli Te­­ sakvebis yidvisas, mxolod sakmarisi odenobis fulis
ra­piis gamoyenebaze nervuli bulimiis SemTxvevaSi qona;

mocemulia Semdeg wyaroebSi: Fairburn et al., 1993; Wil­ pirRebinebis kontroli


son, Fairburn, Agrass (1996). nervuli bulimiis dros didi raodenobiT sakvebis arakontrolirebulad mi-
Rebis SewyvetasTan erTad gulis revis moTxovnileba
kog­nitur-bihevioruli Terapiis gamoyenebis sakiTxi sustdeba.
ganixileba uilsonisa da fairburnis mier (Wilson and
organizmis gawmendis kontroli
Fairburn; 2002).
safaRaraTe saSualebebisa da diuretikebis dozis Sem-
kognitur-bihevioruli Terapia araefeqturi ga- cireba, Tu saWiroa, TandaTanobiT.
modga nervuli anoreqsiis dros. Tumca, SesaZlebe-
didi raodenobiT sakvebis arakontrolirebuli miRebis
lia, misi safuZvlad mdebare zogierTi principi sa- alternativebis moZebna
marTavad mainc gamoviyenoT (gv. 387) im qmedebebis CamoTvla, romlebic fantavs yuradRebas;
am qmedebebis mosinjva.
kognitur-bihevioruli Terapia ipoqondriis
dros cxovrebiseuli problemebis Semcireba
ix. konsultireba problemis gadawyvetaSi (cxrili 18.2).
es midgoma or amocanazea mimarTuli. es amocanebia im
qcevis identifikacia, romelic xels uwyobs aSlilo- damatebiTi informaciisTvis ixileT Fairburn, 1995.
bis SenarCunebas da ipoqondriuli ideebis uSualod
Secvla. ipoqondriisTvis tipiuri qcevebia: la SemTxvevaSi xdeba stresuli situaciebis identi-
w damamSvidebeli informaciis mudmivi Zieba, rac ficireba da maTi mosavleli gzebis moZieba. pacients
droebiT asustebs SfoTvas, magram grZelvadian exmarebian halucinaciebTan gamklavebaSi maTgan saku-
perspeqtivaSi aZlierebs pacientis wuxils; Tari Tavis distancirebiT da im frazebis warmoTqmiT,
w sxeulis funqciebis Semowmeba (magaliTad, pulsis romlebic aneitralebs maT efeqts.
sixSiris daTvla); meore midgomis mizania bodvaSi eWvis Setana. es
w sxeulis struqturis Semowmeba (magaliTad, pal- midgoma mimarTulia meorad bodviT ideebze, gansa-
pacia simsivnis aRmoCenis mizniT). kuTrebiT ki iseTze, romlebic, rogorc Cans, haluci-
naciebs ganmartavs. Terapevti xels uwyobs imas, rom
ipoqondriul ideebs iseTive saxiT udgebian, ro-
pacientma Sexedos halucinaciebs, rogorc rwmenebs
gorc SfoTviTi da depresiuli aSlilobisas kogni-
da ara rogorc faqtebs da SesaZlo alternativebi
tur-bihevioruli Terapiis gamoyenebis dros. am Sem-
ganixilos. imisTvis, rom aseTi midgoma efeqturad
TxvevaSic kiTxvebis dasmas da qceviT eqsperimentebs
gamoviyenoT, unda moxdes TiToeuli pacientis bod-
iyeneben. damatebiTi informaciisTvis ixileT Salkovs-
viTi ideebisa da rwmenebis zusti formulireba. bod-
kis and Bass (1997).
vis safuZvlis `mosaryevad~ kiTxvebis dasmisas, Tera-
kognitur-bihevioruli Terapia Sizofreniis pevtma sifrTxile unda gamoiCinos, raTa pacientist-
dros vis misi kiTxvebi bodviT ideebze uSualod mimarTul
am SemTxvevaSi ori midgoma gamoiyeneba. pirveli miznad kiTxvebad ar aRiqmebodes. Terapevtma unda aiZulos
isaxavs im stresorebis Semcirebas da ufro srulyofil pacienti, rom man dainaxos, Tu ra Sedegebi mohyveba
daZlevas, romlebic SeiZleba amwvavebdnen aSlilobas aseTi bodvebis qonas da ra moxdeba, Tu mas gansx-
da halucinaciebTan ukeT gamklavebas. stresorebTan vavebuli rwmenebi eqneba. amis Semdeg, Terapevti unda
gasamklavebeli teqnika zemoT aRwerilis msgavsia. yve- ecados bodviTi ideebis axlebur formulirebas,

_ 637 _
22 fsiqologiuri mkurnaloba
raTa zogierTi movlenebi pacientis gamocdilebidan pacientebisTvis, romlebic sakuTar Tavs ganmeore-
azris Semcveli gaxados. es movlenebi SeiZleba iyos biT ayenebdnen zians. am Terapiuli midgomis saxel-
gagebuli im codnis konteqstSi, romelic pacients wodebis miuxedavad, masSi kognituri da bihevioruli
adre hqonda, magram axla, isini, axleburad unda iyos teqnikaa gamoyenebuli. mkurnaloba, romelic mkacrad
danaxuli. SerCeuli pacientebi, romlebic gamoTqva- struqturirebul saxes atarebs, saxelmZRvaneloeb-
men survils gadaxedon TavianT bodviT ideebs, sxva Sia aRwerili. Terapiis procesi intensiuria. am dros
niSnebiTac gansxvadebian Sizofreniis mqone adamian- tardeba individualuri seansebi da unar-CvevebSi
ebis umravlesobisagan, ris gamoc ar aris cnobili, jgufuri gavarjiSeba. agreTve, pacients SeuZlia
mkurnalobis Semdgomi Sedegebi Tavad mkurnalobis seansebs Soris telefoniT Terapevts daukavSirdes.
efeqtia, Tu SerCevis meTodiTaa gamowveuli. miuxe- Terapias atarebs Terapevtebis patara jgufi. seanse-
davad imisa, rom arsebuli angariSebis Tanaxmad, bi erT wlamde grZeldeba.
mkurnaloba dadebiTi Sedegebis momtania, misi efeq- individualuri seansebi oTxi elementisagan Sedge-
turobis xarisxi bolomde ar aris dadgenili (ix. Cor- ba. esaa:
mac et al., 2004). 1. kognitur-bihevioruli teqnika (gv. 627), romelSic
damatebiTi informacia Sizofreniis dros kogni- Sedis TviTmonitoringi da pacientTan muSaobis Ta-
tur-bihevioruli Terapiis gamoyenebis Sesaxeb moce- namSromlobiTi stili.
mulia Semdeg wyaroSi: Turkington et al., 2005. 2. problemebze fiqris dialeqtikuri stili; maga-
liTad, kauzalobis danaxva ~orive/da~ kategorie-
kognituri Terapiis gamoyeneba pirovnuli
bis gamoyenebiT (`an-an~ sqemis sawinaaRmdegod) da
aSlilobis dros
sapirispiroTa urTierTmorgebis SesaZleblobis
beki Tvlida, rom teqnika, romelic man depresiuli daSveba. aseTi midgoma gvexmareba pacientTan kon-
aSlilobisTvis SeimuSava, SeiZleba personlogiuri frontaciis aridebaSi.
aSlilobis mimarTac iyos adaptirebuli. man aRwera 3. gacnobiereba (mindfulness), rac gulisxmobs pacien-
rwmenebi da azrovnebis stili, romelic TiToeuli tis gavarjiSebas imaSi, rom man moaxerxos sakuTari
saxis pirovnul aSlilobas axasiaTebs. TiToeuli sax- gancdebisgan distancireba.
is aSliloba SegviZlia ganvixiloT ramdenime Tval- 4. aforizmebi. es aris frazebi, romlebSic pacientis
sazrisiT. esaa pirovnebis TviTaRqma, sxva adamianebis mier gamoyenebuli midgomis arsia Camoyalibebuli
Sexedulebebi, zogadi rwmenebi, aRqmuli safrTxe, (magaliTad, miuxedavad imisa, rom Tavad adamiani
daZlevis ZiriTadi strategiebi da pirveladi afeq- yovelTvis ar iwvevs sakuTar problemebs, es prob-
turi reaqcia. bekma, agreTve, warmoadgina TiToeuli lemebi mainc misi gadasaWrelia).
pirovnuli aSlilobisTvis damaxasiaTebeli `sqema~,
seansebis dros xdeba mkurnalobis gegmebis priori-
romelic garkveuli gamonaTqvamebisagan Sedgeba.
tetebad dalageba. Tavidan muSaoba unda warimarTos
mkurnalobis procesSi Terapevti cdilobs pacients
sicocxlisTvis saxifaTo situaciebze; Semdeg iseT
eWvi Seataninos am gamonaTqvamebis sisworeSi. magali-
Temebze, romlebic xels uSlis pacientis mxridan
Tad, isteriuli pirovnuli aSlilobis sqemebi Semdeg
TanamSromlobas; da bolos, pacientis iseT qcevebze,
gamonaTqvamebs moicavs:
romlebic auaresebs cxovrebis xarisxs.
w me araraoba viqnebi Tu ver movxiblav adamianebs unar-CvevebSi gavarjiSebis seansebi Cveulebriv
w imisTvis rom bednieri viyo, sxva adamianebi unda tardeba jgufurad, kviraSi erTxel da or an met
meTayvanebodnen saaTs gastans. pacientebi swavloben (1) brazisa da
w unda vaCveno sxvebs, rom maT guli matkines. sxva Zlieri emociebis marTvas; (2) distresis atanas;
sqemebis `Seryeva~ xdeba kognituri Terapiis zogadi (3) interpersonalur unar-Cvevebs; (4) problemisagan
teqnikis gamoyenebiT (boqsi 22.5). am tipis mkurnalo- gandgomas. saxelmZRvaneloSi aRwerilia am unar-Cve-
ba jerjerobiT ar yofila ise srulyofilad Sefase- vebSi gasavarjiSebeli procedurebi.
buli, rogorc mocemul TavSi aRwerili kognituri satelefono kontaqti exmareba pacientebs daZlion
Terapiis sxva meTodebi. informacia pirovnuli aSli- krizisi seansebze SeZenili unar-Cvevebis meSveobiT.
lobis kognituri Terapiis gamoyenebis Sesaxeb moce- pacienti da Terapevti winaswar Tanxmdebian sakonta-
mulia Semdeg wyaroebSi: Beck and Freeman, 1990; Beck, qto saaTebze.
1998. iTvleba, rom dialeqtikuri qceviTi Terapia dade-
biT Sedegebs iZlveva mosazRvre pirovnuli aSli-
dialeqtikuri bihevioruli Terapia mosazRvre lobis mqone pacientebTan, magram amJamad arsebuli
pirovnuli aSlilobis dros mtkicebulebis safuZvelze Znelia amis Taobaze sabo-
linehanma (Linehan et al., 1994) SeimuSava Terapiuli loo daskvnis gamotana. damatebiTi informaciisTvis
midgoma mosazRvre pirovnuli aSlilobis mqone iseTi ixileT: Palmer, 2002.

_ 638 _
individualuri dinamikuri fsiqoTerapia

individualuri dinamikuri w ifiqros imis Sesaxeb, Tu rogor gamovlinda pir­


fsiqoTerapia velad qcevis amJamindeli paternebi, ra funqcias
asrulebdnen isini warsulSi da ratom ganagrZoben
insaiTze orientirebuli xanmokle Terapia arsebobas;
am tipis fsiqoTerapia cdilobs daadginos fsiqikuri w ganixilos azrovnebisa da qcevis alternatiuli
aSlilobis wyaro adreul bavSvobisdroindel gamoc- saxeebi rTul situaciebSi aRmoCenisas;
dilebaSi da, agreTve, is aracnobieri faqtorebi,
w mosinjos qcevisa da emociebze reagirebis axali da
romlebic ganapirobebs anomaliur qcevas, emociebsa
ufro adapturi formebi.
da azrovnebas. is cdilobs gamoiwvios SezRuduli, ma-
Terapevtis funqciaa pacientis gamonaTqvamis in­
gram Rirebuli cvlilebebi yovelkvireuli seansebis
te­leqtualur da emociur Sinaarsze reagireba (mag.,
meSveobiT, romlebic 6-9 Tve grZeldeba (aseTi Tera-
`rogorc Cans gabrazdiT, rodesac es moxda~). Te­
pia SedarebiT xanmoklea fsiqoTerapiuli mkurnalo-
rapevti exmareba pacients gaanalizos is gancdebi,
bis srul kursTan SedarebiT. gv. 641). mkurnaloba
romelTa arsebobasac is adre uaryofda da ifiqros
konkretul problemebzea fokusirebuli, ris gamoc
im warsuli situaciebis Sesaxeb, romlebSic aseTi
mas, fokusur fsiqoTerapiasac uwodeben. Sesabamisi
gancdebi iCenda Tavs. Terapevti Tanabar yuradRebas
procedurebi qvemoT aris aRwerili.
uTmobs pacientis sityvebsa da araverbalur qcevas,
mkurnalobis dawyeba radgan maT Soris arsebuli winaaRmdegoba xSirad
sawyisi gamokvleva Zalian mniSvnelovania. is naCqa- miuTiTebs iseTi problemis arsebobaze, romelsac
revad ar unda CavataroT. Terapevti gadawyvets, pacienti uSualod ar gamoxatavs. Terapevti cdilobs
Tu ramdenad Sesaferisia pacientistvis xanmokle ZiriTad Temebze fokusirebas anu cdilobs Tavi
mkurnalobis Catareba (ix. qvemoT). igi SearCevs pro- aaridos iseT problemur sferoebs, romlebzec mu­
blemebs, romlebzec mkurnaloba iqneba fokusirebu- Saoba daTqmul droSi ver moxerxdeba maTi sirTulis
li, uTanxmebs pacients am problemebs da Terapiis gamo.
xangrZlivobas. Cveulebriv, mkuranlobis dasasruls Terapevtis mier gakeTebuli interpretacia SeiZ­
zogierTi problema gadauWreli rCeba, ris Sesaxebac leba warmoadgendes (1) hipoTezas, romelic erT­
pacients Tavidanve afrTxileben. Terapevti ganumar- maneTs ukavSirebs warsulsa da awmyo qcevebsa da
tavs pacients, Tu ra mizans emsaxureba warsuli da movlenebs, an (2) komentars dacviTi meqanizmebis
awmyo qceviTi paternebis urTierTdakavSireba. garda Se­­saxeb (magaliTad, seansebis dros aRdgenili mex­
amisa, Terapevti ganmartavs, rom misi mizania paci- sierebis Sinaarsebis blokireba; is saSualebebi, ro­
entis daxmareba sakuTar problemebSi garkvevasa da melTa meSveobiT pacienti aracnobierad icavs Tavs
pasuxebis povnaSi, rom mis funqciaSi ar Sedis pa- usiamovno gancdebisagan).
cientis magivrad misi problemebis gadaWra. atmos- transferi da kontr-transferi (gadatana da uku-
fero, romelic iqmneba Terapiis pirvelive seansze, gadatana). Terapevti sifxizles iCens gadatanisa da
agrZnobinebs pacients, rom is am procesis monawilea. ukugadatanis Camoyalibebis mimarT (ix. gv. 621). gada-
is grZnobs, rom mas usmenen da Tavisuflad SeuZlia tanam SeiZleba gamoaaSkaraos is, Tu rogor reagirebs
saubari iseT azrebsa da fantaziebze, romlebic adre amJamad pacienti sxva adamianebze da rogor reagi-
aravisTvis gaumxelia. rebda is, bavSvobaSi, Tavis mSoblebze. xanmokle Te-
rapiisas, ukugadatanad iTvleba Terapevtis rogorc
Semdgomi seansebi Sesabamisi, ise Seusabamo reaqciebi pacientis emo-
Semdgom seansebze pacients exmarebian: ciur mdgomareobaze. Terapevti, romelsac SeuZlia
w daasaxelos SerCeuli problemis konkretuli maga­ gaacnobieros sakuTari reaqciebi, ufro obieqturi
liTebi da ganixilos is, Tu ras fiqrobda, grZnobda, iqneba da ukeT gaigebs pacientis mdgomareobas. rad-
da akeTebda aseT SemTxvevebSi; gan amgvari insaiTi Zneli misaRwevia, Terpevti xSirad
muSaobs supervaizorTan erTad, romelic exmareba mas
w Tavisuflad isaubros emociurad mtkivneul sakiT­
ukugadatanis identifikaciaSi. zogi Terapevti Tavad
xebze TerapevtTan SeTanxmebuli Temis farglebSi;
gaivlis Terapiul kurss, raTa ukeT gaigos, Tu ro-
w gamoxatos azrebi da grZnobebi maSinac ki, rodesac
gor gansazRvraven pacientze mis reaqcias warsuli
isini mas aralogikurad da samarcxvinod eCveneba;
movlenebi.
w dainaxos sakuTari roli im sirTuleebSi, romlebsac
sxva adamianebs miawers; mkurnalobis dasruleba
w eZebos saerTo Temebi sakuTar problemebSi da imisTvis, rom uzrunvelvyoT mkurnalobis drouli
situaciebze gacemul reaqciebSi; dasruleba, unda davsaxoT realisturi miznebi da mo-

_ 639 _
22 fsiqologiuri mkurnaloba
vaxerxoT am miznebze fokusis SenarCuneba. garda amisa, bis ganmeorebad interpersonalur problemebze da am
adreul etapzeve unda ganvixiloT Terapiis dasrule- problemebis warmoSobaSi pacientis wvlilze fokusi-
basTan dakavSirebuli potenciuri problemebi. Tera- rebiT. pacienti aqtiurad monawileobs am problemebis
piuli seansebis dasrulebisas pacienti unda grZnob- daZlevaSi. mas SegviZlia SevTavazoT Semdgomi seanse-
des, rom mas ukeT esmis mis mier SerCeuli problemebi bi, romlebzec pacientis mcdelobebi ganixileba. xan-
da ufro metadaa darwmunebuli, rom SeuZlia maTTan mokle Terapiiis mimoxilvisTvis ixileT Aveline, 2001.
gamklaveba. Terapiis dasrulebis procesi gaadvilde-
ba, Tu pacients movelaparakebiT Semdgomi Sexvedrebis kognitur-analitikuri Terapia
Sesaxeb, romlebic momdevno 2-3 Tvezea gawerili. kognitur-analitikuri Terapia, rogorc Terapiis
xanmokle forma, Seiqmna railis mier (Ryle, 1990).
rodis aris naCvenebi individualuri dinamikuri
fsiqoTerapia mkurnaloba efuZneba models, romelic procedure-
bis garkveul mimdevrobas gulisxmobs. miznobrivi
imis gamo, rom randomizebuli klinikuri kvlevebi ar
qceviTi aqtivobebi Semdeg sqemas miyveba: miznis da-
iZleva damakmayofilebel da sakmaris mtkicebulebas,
saxva, garemos Sefaseba, dagegmva, qmedeba, Sedegebis
xanmokle dinamikuri Terapiis Catarebis Cveneba kli­
Sefaseba, da, Tu aucilebelia, maTi gadasinjva. pro-
nikur gamocdilebas efuZneba. klinikuri gamocdileba
ceduraTa Tanmimdevroba SeiZleba sami tipis Secdo-
gveubneba, rom am tipis Terapiis Catareba maSin aris
mas Seicavdes. esenia:
ufro sasargeblo,
w xafangi. qcevis ganmeorebiTi cikli, romelSic qce-
1. rodesac problema
vis Sedegi win uswrebs mas. magaliTad, depresiuli
I. SegviZlia moviazroT fsiqodinamikur kategorieb- adamianebis azrovnebis stilis gamo izrdeba mar-
Si; cxis gancdisa da, momavalSi, depresiis Camoyalibe-
II. emociuri da interpersonaluri xasiaTisaa (da ar bis albaToba;
warmoadgens konkretul fsiqikur aSlilobas); w dilemebi, anu mcdari an zedmetad Seviwroebuli
III. CarTavs dabal TviTSefasebas da intimuri ur- arCevani. magaliTad, adamianebi, romlebsac brazis
TierTobis damyarebisas xSirad erTi da igive gancdis eSiniaT, SeiZleba fiqrobdnen, rom sxvebis
problemebi aRmocendeba; mimarT an mSvidi toni unda gamoiyenon an agre-
2. rodesac pirovneba siuli. pirvel SemTxvevaSi sxva adamianebi iyeneben
maT Tavis sasargeblod, rac kidev ufro aZlierebs
I. mkurnalobis procesSi iRebs sakmaris socialur
maT brazs;
mxardaWeras;
w winaRobebi, anu qmedebis Zalian uaryofiTi Sedege-
II. mosurnea, gamoiwvios cvlilebebi sakuTari Za-
bis anticipacia, ris gamoc es qmedeba aRar xor-
lisxmeviT;
cieldeba, da, Sesabamisad, arasodes xdeba misi
III. SemZlea, Tvali gausworos sakuTar motivebs;
gamocda realur situaciaSi.
IV. SemZlea, Sewyvitos TviTanalizi seansebis dasru-
reciprokuli rolebis Teoria maSin Seiqmna, ro­
lebis Semdeg.
desac mosazRvre pirovnuli aSlilobis samkurnalod
ukuCvenebebi daiwyes kognitur-analitikuri Teoriis gamoyeneba.
raili Tvlida, rom adamianebs bavSvobidan uyalibdebaT
klinikuri gamocdilebis Tanaxmad, am tipis Tera-
socialuri rolebis Sinagani `nimuSebi~, romlebic
pia ar aris naCvenebi obsesiuri da ipoqondriuli
moicavs sakuTar rols, meore adamianis rols da
aSlilobis dros, mZime afeqturi aSlilobisas da
urTierTobis paradigmas. aseTi rolebia maswavlebeli
Sizofreniis dros, radgan aseT SemTxvevebSi war-
da moswavle, mdevari da devnili, moZalade da
sulSi aRmocenebuli emociuri problemebis analiz-
Zaladobis msxverpli. rodesac erTi adamiani iRebs
ma SeiZleba gaaZlieros amJamindeli distresi. garda
erT-erT reciprokul rols, meore adamiani imyofeba
amisa, misi gamoyeneba ar aris rekomndebuli pirovnu-
meore rolis aRebis zewolis qveS. railis mixedviT, es
li aSlilobis dros, gansakuTrebiT maSin, rodesac es
rolebi anomaliuria, rac SemdegSi gamoixateba:
problemebis qcevaSi gamotanas iwvevs.
xanmokle individualuri dinamikuri fsiqoTera- 1. adamianis rolebis repertuari izRudeba an de-
piis meTodebi mokled aris warmodgenili Semdeg naS- formirdeba;
romebSi: Ursano and Ursano, 2000; Hobbs, 2005. 2. advilad ver xerxdeba erTi rolidan meoreze ga-
dasvla;
Zalze xanmokle Terapia
3. rolebi xisti xdeba da rTuldeba maTi morgeba ax-
axlaxan scades SeemcirebinaT dinamikuri Terapiis
ali situaciebis mimarT.
xangrZlivoba (da Sesabamisad xarjebi) mcire raodeno-

_ 640 _
individualuri dinamikuri fsiqoTerapia
am dros mniSvnelovania sayrdenebis gamoyeneba. es (ixileT zemoT) da socialuri urTierTqmedebis cne-
imas niSnavs, rom adamians mxardaWera sWirdeba. mas mx- bebi. dacviT meqanizmebs naklebi mniSvneloba eniWeba.
olod im xarisxiT uweven mxardaWeras, ra xarisxiTac randomizebuli klinikuri kvleviT miRebuli sar-
es daexmareba problemis gadaWris gzebis damoukide- wmuno mtkicebulebis ar arsebobis gamo, kognitur-
blad mignebaSi. gamoyenebuli procedura moqnili analitikuri Terapia, ZiriTadad, klinikur gamoc-
unda iyos da Seesabamebodes TiToeuli pacientis dilebas efuZneba. mas ar gaaCnia kognituri Terapiis
moTxovnilebebs. mgavsi sarwmuno empiriuli safuZveli.
ufro detaluri informacia kognitur-analiti-
procedurebis monaxazi kuri Terapiis Sesaxeb mocemulia Semdeg wyaroebSi:
mas Semdeg, rac Terapevti auxsnis pacients gamokv- Ryle and Kerr, 2002; Denman, 2001.
levisa da mkurnalobis arss, pacients exmarebian
problemebis, sxvdasxva guneb-ganwyobisa da qcevebis fsiqodinamikuri interpersonaluri
nusxis SedgenaSi da sTxoven aRniSnos, Tu ra sixSiriT Terapia
iCens Tavs TiToeuli maTgani mis cxovrebaSi. anamne-
xanmokle Terapiis es forma hobsonma SeimuSava (Hob-
zsa da dRiurSi Setanil informaciaze dayrdnobiT
son, 1985). is interpersonaluri Terapiis msgavsia,
xdeba ganmeorebiTi araadapturi qcevebis, rolebTan
magram aq ufro didi yuradReba eTmoba pacientisa
dakavSirebuli problemebisa da mcdari proceduru-
da Terapevtis urTierTobas, romelic interperson-
li Tanmimdevrobis identificireba da formulireba.
aluri problemebis gagebisa da gadaWris saSualebas
xSirad gamoiyeneba diagramebi procedurebis Tan-
warmoadgens. meores mxriv, sxva saxis fsiqodinami-
mimdevrobis axsna-ganmartebis mizniT. magaliTad,
kuri Terapiisagan gansxvavebiT, gadatanis fenomenis
mcdari Tanmimdevroba SeiZleba daiwyos im azriT,
interpretacias naklebi yuradReba eTmoba. fsiqo-
rom pacienti unda ecados yvelas asiamovnos, rasac
dinamikur interpersonalur Terapias Semdegi mniS-
mohyveba sxvebisTvis gzis daTmoba, Semdeg ki frus-
vnelovani maxasiaTeblebi gaaCnia:
tracia da marcxisa da brazis gancda. zogadi pro-
w iTvleba, rom arsebuli problemebi aRmocendeba an
cedurebis konkretul magaliTebs eZeben dRiuris
mZimdeba darRveuli interpersonaluri urTierTo-
CanawerebSi; xdeba saSinao davalebebis dagegmva, para-
bis gamo;
lelurad ki _ alternatiuli procedurebis mosinjva
(magaliTad, Sesabamisi asertuli qcevis ganxorciele- w Terapevti aqezebs da mxars uWers klients;
ba). araadapturi procedurebis warmoSobas fsiqodin- w Terapevti cdilobs pacientis gagebas mis grZno-
amikuri TvalsazrisiTac ganixilaven. magaliTad, am- bebSi garkveviT da pacientsa da Terapevts Soris
Jamindeli araadapturi qcevis safuZvels eZeben iseT arsebuli urTierTobis meSveobiT;
qcevaSi, romelic mocemul pirovnebasTan axalgazr- w Terapevti pacientTan metaforebis gamoyenebiT ur-
dobaSi adaptur funqcias asrulebda. TierTobs;
Camoyalibebuli formulireba garkveuli saxiT Se-
w pacientis distresi dakavSirebulia sxvebTan ur-
jamdeba, da pacientisadmi miwerili werilis saxes
TierTobaSi arsebul konkretul problemebTan;
iZens. Terapevtis daxmarebiT pacienti acnobierebs Ta-
vis qcevebs, procedurebis Tanmimdevrobasa da rolur w pacienti realur situaciebSi mosinjavs problemis
problemebs, cdilobs, TandaTanobiT, maT Secvlas. Ta- gadaWris im variants, romelic Terapiul situaciSi
vidanve xdeba gadataniTa da ukugadataniT gamowveuli SeimuSava.
SesaZlo problemebis gaTvaliswineba, identifici- zemoT aRwerili Terapiuli midgoma Semowmda
reba da ganxilva. mkurnaloba, Cveulebriv, 16-24 se- klinikuri kvlevis gziT sxvadasxva tipis klientebTan:
ansi grZeldeba. Terapiis dasasruls, Terapevti kidev fsiqiatriuli momsaxurebis xSir momxmareblebTan
erT werils swers pacients. am werilSi Sejamebulia (Guthrie et al., 1999); qronikuli funqciuri dispepsiis
miRweuli Sedegebi, prognozi da samomavlo qmedebe- mqone pirebTan (Hamilton et al., 2000) da ganzrax
bi. mosazRvre pirovnuli aSlilobis mqone piri (bor- TviTdazianebis SemTxvevebSi (Guthrie et al., 2001).
derline personality), Cveulebriv, manamde, sanam sakuTari
problemebis gacnobierebas SeZlebs (`damkvirvebeli xangrZlivi individualuri dinamikuri
me-s Camoyalibeba~) damatebiT daxmarebas saWiroebs. am fsiqoTerapia
tipis daxmareba, Cveulebriv, gulisxmobs iseTi saxis xangrZlivi individualuri dinamikuri Terapia war­
modelirebis gamoyenebas, romlis drosac xdeba ara- moadgens zogad termins, romelic mravali sa­xis
adapturi elementebis Sefaseba da gaanalizeba (xSir- individualur fsiqoTerapias moicavs. maTi xan­
ad, diagramebis gamoyenebiT). problemebis genezisis grZlivoba aRemateba 9 Tves. gavrcelebuli mosazrebis
gagebis mizniT gamoiyeneba obieqtTan urTierTobisa Tanaxmad, xanmokle dinamikuri fsiqoTerapiia 9 Tveze

_ 641 _
22 fsiqologiuri mkurnaloba
didxans ar unda gagrZeldes. dinamikuri fsiqoTerapiis jobeseba.
yvelaze xangrZlivi, intensiuri da cnobili forma interpretacia am tipis mkurnalobis erT-erT Zi-
fsiqoanalizia. dinamikuri fsiqoTerapiis meTodebis riTad teqnikad iTvleba. Tumca, interpretaciis ga-
umravlesoba swored fsiqoanalizidan aris nasesxebi. moyeneba Zalze gansxvavebulad xdeba sxvadasxva ti-
xangrZlivi dinamikuri fsiqoTerapia did xarjebs pis xangrZlivi dinamikuri fsiqoTerapiis dros. in-
moiTxovs. radganac is ar gamodga Terapiis xanmokle terpretacia SeiZleba exebodes dacviT meqanizmebs,
formebze ufro efeqturi, is, Cveulebriv, ar aris aracnobier procesebs, gadatanas, an kavSirs warsul
Setanili umetesi qveynebis jandacvis servisebSi. mas, gamocdilebasa da amJamindel paternebs Soris. xSi-
Cveulebriv, iyeneben im pacientebTan, romelTaTvisac rad xdeba gadatanis interpretacia. gadatanas ufro
xanmokle Terapia ar aris naCvenebi, Tumca swored didi mniSvneloba eniWeba xangrZlivi fsiqoTerapiis
aseT SemTxvevaSia misi efeqturoba yvelaze saeWvo. dros, vidre moklevadiani Terapiisas.
xangrZlivi individualuri dinamikuri fsi­qo­Te­ xangrZlivi fsiqodinamikuri fsiqoTerapia xanmok-
rapiis mizania insaiTis ganviTareba, romelic ga­ le dinamikuri fsiqoTerapiisagan kidev Semdegi niS-
nisazRvreba, rogorc `amJamindel gancdebsa da nebiT gansxvavdeba:
qcevaze ara­cnobieri faqtorebis zemoqmedebis gac­ w is naklebad struqturirebulia. pacients ubiZge-
nobiereba~ (Fonagy, 2000). Tumca, insaiTi ufro metia, ben isaubros da Tavisuflad (asociaciurad) dau-
vidre am faqtorebis codna. is gulixmobs am tipis kavSiros erTmaneTs ideebi konkretul Sinaarsebze
codnis integracias azrovnebis, gancdisa da qcevis fokusirebis gareSe;
stilSi. es procesi cnobilia, rogorc working through.
w Terapevti nakleb aqtiuria da naklebad warmar-
insaiTi miiRweva cnobierebis gareT myofi fsiqikuri
Tavs pacients. is cdilobs, ufro naTeli gaxados
Sinaarsebis cnobierebaSi SemotaniT. es xorcieledeba
masala kiTxvebis dasmiT, winaaRmdegobebis xazgas-
am Sinaarsebis mniSvnelovnebis interpretaciiT da
miT, Tavis aridebisa da rezistentobis reaqciebis
warsuli movlenebis dakavSirebiT funqcionirebis
gamoaaSkaravebisa da interpretaciis gziT.
amJamindel modusTan.
aracnobieri masalis cnobierebaSi Semotana xor­ w pacientTan Sexvedrebi ufro xSirad iniSneba (xuT
cieldeba Tavisufali asociaciebiT da fantaziebisa Sexvedramde kviraSi). es aris erT-erT faqtori,
da sizmrebis Sinaarsis analiziT. Terapevtze paci­ romelic ganapirobebs ufro intensiur gadatanis
entis ararealisturi reaqciebis gaanalizebiT process. fsiqoanalizSi, gadatana SegviZlia ufro
(gada­tana) xdeba damatebiTi informaciis mopoveba intensiuri gavxadoT, Tu Terapevti, mwoliare pa-
aracnoberi procesebis Sesaxeb. Terapevtebi gan­ cientis mxedvelobis aris miRma darCeba.
sxvavebul dros andomeben transferze muSaobas. damatebiTi informaciisTvis xangrZlivi dinamiku-
ukugadatanis analizi gvawvdis damatebiT relevantur ri fsiqoTerapiisa da fsiqoanalizis Sesaxeb ixileT
informacias, radgan is asaxavs ara mxolod Terapevtis Gabbard, 2005.
fsiqologiur konstitucias, aramed pacientis im
xangrZlivi dinamikuri fsiqoTerapiis Cveneba da
aspeqtebsac, romlebzec reagirebs Terapevti. erT-
Sedegebi
erTi mizezi, ris gamoc Terapevtebs Tavad utardebaT
fsiqoTerapia xangrZliv dinamikur fsiqoTerapiaSi zogadad, pacientebis umravlesobasaTan SegviZlia
gavarjiSebis mizniT, swored ukugadatanis arsis Ta­nabrad efeqturad gamoviyenoT rogorc xangrZli-
gagebaa. vi, ise xanmokle Terapia. Tumca, klinikuri gamocdi-
aracnobier masalaSi SeRwevisa da insaiTis gan­ leba gveubneba, rom grZelvadiani Terapia naCvenebia
viTarebis mcdeloba aRZravs rezistentobas, romelic iseTi pacientebisTvis, romlebsac aReniSnebaT xan-
SeiZleba sami saxis iyos: grZlivi da rTuli emociuri xasiaTis problemebi an
pirovnul ganviTarebasTan (pirovnul momwifebasTan)
1. represiiT gamowveuli rezistentoba, romelic
dakavSirebuli mniSvnelovani problemebi. specifi-
xels uSlis aracnobier masalSi SeRwevas;
kuri fsiqikuri aSliloba naklebad emorCileba am
2. gadataniT gamowveuli rezistentoba, romelic tipis Terapias, vidre pirovnuli da urTierTobis
xels uSlis TerapevtTan intensiuri urTierTobis problemebi. xangrZlivi fsiqoTerapia ar unda gamovi-
damyarebas; yenoT Sizofreniis, maniakalur-depresiuli aSlilo-
3. negatiuri Terapiuli reaqcia, romelic gamoixateba bis an aSkarad gamoxatuli paranoiduli pirovnuli
axali simptomebis aRmocenebaSi. es simptomebi Tvisebebis mqone pacientebTan. miuxedavad imisa, rom
anelebs progress. am tipis Terapia ar warmoadgens ukuCvenebas iste-
miuxedavad imisa, rom rezistentoba aferxebs prog­ riuli da Sizoiduri pirovnebebisTvis, isini mainc
ress, rezistentobis analizs SeuZlia insaiTis gaum­ Znelad emorCilebian mis zemoqmedebas.

_ 642 _
jgufuri Terapia

jgufuri Terapia gramebi alkohol da narkodamokidebuli pirebisT-


vis da, agreTve, jgufuri kognitur-bihevioruli
fsiqoTerapia mcire jgufebSi Terapia;
am TavSi saubaria fsiqoTerapiaze, romelic, Cveu- 2. konkretuli miznebi _ lideris aqtivobis dabali
lebriv, mcire jgufebSi (daaxloebiT 8 kacian jgu- done: problemis gadawyvetis jgufebi;
febSi) tardeba. Terapia didi zomis jgufebSi mog-
3. arakonkretuli miznebi _ lideris aqtivobis maRa-
vianebiT iqneba ganxiluli. fsiqoTerapia mcire jgu-
li done: sxvadasxva tipis xanmokle jgufuri Tera-
febSi ufro xSirad gamoiyeneba interpersonaluri
pia da fsiqodrama;
problemebis modifikaciisTvis, rogorc mxardamWeri
Terapia. mas, agreTve, iyeneben fizikuri an fsiqikuri 4. arakonkretuli miznebi _ lideris aqtivobis daba-
daavadebis SedegebTan Seguebis gasaumjobeseblad. li done: sxvadasxva tipis fsiqodinamikuri jgufebi
(tavistokis, eklekturi da interpersonaluri mid-
rogor Seiqmna jgufuri fsiqoTerapia goma) da jgufuri analitikuri Terapia.
xSirad amboben, rom jgufuri Terapia momdinareobs am meTodTagan ramdenime qvemoT iqneba ganxiluli.
amerikeli eqimis jozef pratis naSromebidan, rome-
lic filtvis tuberkulozis mqone pacientebs uwevda terminologia
daxmarebas (Pratt, 1908). pratis jgufebSi iyenebdnen jgufebs xSirad aRweren struqturis, procesisa da
mxardamWer Terapias da pacientebs awvdidnen infor- Sinaarsis TvalsazrisiT:
macias. Tumca, jgufur Terapias hyavs ufro pirdapi- w struqtura miuTiTebs myar da droSi xangrZliv re-
ri winamorbedebi. esenia j.l. moreno, rumineli emi- ciprokul urTierTobebze jgufis TiToeul wevrsa
granti SeerTebul StatebSi da amerikeli t. barou da Terapevts Soris, da, aseve, jgufis wevrebs So-
(Burrow, 1927). jgufuri Terapia, ZiriTadad, aRmo- ris.
cenda 1940-ian wlebSi, omis nevrozebis mkurnalobis
w procesi miuTiTebs xanmokle cvlilebebze jgufis
procesSi dagrovili gamocdilebis safuZvelze.
emociebSi, qcevasa da urTierTobebSi da jgufSi
inglisSi, norTfildis samxedro hospitalSi, s. fo­
mimdinare movlenebze.
ulkesma jgufuri analizi SeimuSava (Foulkes and Lewis,
w Sinaarsi miuTiTebs dakvirvebad movlenebze, rom-
1944). man sakuTari midgoma fsiqoanalizs daafuZ-
lebic jgufur Sexvedrebze iCens Tavs (Temebi, rea-
na, ris gamoc jgufis xelmZRvaneli sakmaod pasiur
qciebi, diskusia, siCume).
rolSi imyofeboda da analitikur interpretacias
iyenebda (Foulkes, 1948, gv. 136). melani klainis sko- Terapiuli faqtorebi jgufur TerapiaSi
lis warmomadgenelma analitikosma bionma, romelic
jgufuri TerapiisTvis damaxasiaTebeli faqtorebi
norTfildis samxedro hospitalSi muSaobda, sru-
saerToa yvela saxis fsiqologiuri mkurnalobisTvis
liad gansxvavebuli midgoma SeimuSava (Bion, 1961).
(imedis Casaxva, emociebisagan gantvirTva, informa-
man fokusireba moaxdina jgufis, rogorc mTelis,
ciis miwodeba, Terapevtis qmedebebis mizezebis axsna
aracnobier dacviT reaqciebze da ara jgufis cal-
da citatebis miwera prestiJuli wyarosTvis) (ix. boq-
keuli wevris problemebze.
si 22.2). jgufuri Terapiis dros moqmedebs damatebi-
1960-ian wlebSi da 1970-iani wlebis dasawyisSi, aSS-
Ti faqtorebi, romlebic ar axasiaTebs individualur
Si moqmedebda e.w. `qmedebis jgufebi~, romelTa mizans
Terapias, magram saerToa nebismieri saxis jgufuri
jgufuri gamocdilebis ufro intensiuri formebis
TerapiisTvis. es faqtorebia gaziarebuli gamocdi-
damkvidreba Seadgenda. SemuSavda jgufuri teqnikis
leba, jgufis wevrebisagan mxardaWeris miReba da maT
mravali, gansxvavebuli versia, Tumca dRes iTvleba,
mimarT mxardaWeris gamoxatva, socializacia, imita-
rom am versiebis saerTo niSnebi ufro mniSvnelova-
cia da interpersonaluri daswavla (Yalom, 1985). es
nia, vidre maT Soris arsebuli gansxvaveba.
faqtorebi dajamebulia boqsSi 22.8.
Terapia mcire jgufebSi. klasifikacia
zogadad, rodis aris naCvenebi jgufuri Terapia
painsma da Slapoberskim (Pines and Schlapobersky, 2000)
jgufuri Tu individualuri Terapia?
SeimuSaves sasargeblo klasifikacia, romelic efuZ-
neba jgufis miznebs (konkretuli _ ara konkretuli ar moiZebneba imis mtkicebuleba, rom erTi da igive
miznebi) da lideris aqtivobis dones (aqtivobis maRa- xangrZlivobisa da erTsa da imave problemaze mimar-
li _ dabali done). am principebis kombinaciis safuZ- Tuli jgufuri da individualuri Terapia, zogadad,
velze gamoiyo Semdegi oTxi kategoria: gansxvavebul Sedegebs iZleva. arc is aris damtkice-
buli, rom jgufuri Terapiis romelime erTi forma
1. konkretuli miznebi _ lideris aqtivobis maRali
sxvebisagan gansxvavebul Sedegebs iZleva. saxeldobr,
done: am kategoriaSi Sedis struqturirebuli pro-

_ 643 _
22 fsiqologiuri mkurnaloba
jgufSi yofnisas gaivarjiSon socialuri qcevis gan-
boqsi 22.8 Terapiuli faqtorebi jgufur
xorcielebaSi. aRsaniSnavia, rom Zlieri socialuri
TerapiaSi
SfoTvisas ar aris rekomendebuli jgufuri Tera-
universaloba (gaziarebuli gamocdileba) pacients piis gamoyeneba.
exmareba imis gacnobierebaSi, rom is ar aris gariyuli da
rom sxva adamianebsac msgavsi gamocdileba da problemebi
aqvT. sxvisi gamocdilebis mosmena, xSirad, ufro zogadad, rodis ar aris naCvenebi jgufuri Terapia
efeqturia, vidre Terapevtis damamSvidebeli saubari. am SemTxvevaSi SeiniSneba igive ukuCvnebebi, rac in-
altruizmi. sxvebisTvis mxardaWeris gaweva, garda imisa, dividualuri fsiqoTerapiis dros (ixileT zemoT).
rom exmareba mxardaWeris mimReb pirebs, amaRlebs
mxrdamWeri adamianis TviTSefasebas. urTierTmxardaWera garda amisa, jgufuri Terapiis gamoyeneba ar aris
aris erT-erTi faqtori, romlis safuZvelzec viTardeba naCvenebi Zlieri socialuri SfoTvis SemTxvevaSi.
jgufisadmi mikuTvnebulobis gancda.
aRsaniSnavia, rom jgufis arc erT wevrs ar unda
jgufis SeWiduloba. jgufisadmi mikuTvnebulobis gancda hqondes sxva wevrebisagan Zalze gansxvavebuli pro-
gansakuTrebulad Rirebulia im pacientisaTvis, romelic
adre gariyulad ganicdida Tavs. jgufis SeWiduloba blemebi, radgan, jgufma aseTi wevri SeiZleba gari-
xels uwyobs jgufis SenarCunebas, rodesac sxvadasxva yos an is, SesaZloa, jgufisTvis `gantevebis vaci~
problemebi mas daSliT emuqreba.
aRmoCndes.
socializacia aris jgufSi yofnisas socialuri unar-
Cvevebis SeZena im komentarebisa da reaqciebis Sedegad,
romelsac jgufis wevrebi erTmaneTis qcevaze iZlevian.
jgufis wevrebs SeuZliaT axali socialuri qcevebis mcire jgufebSi fsiqoTerapiis tipebi
mosinjva usafrTxo jgufur garemoSi.
mxardamWeri jgufebi
imitacia gulisxmobs daswavlas jgufis wevrebis qcevaze
dakvirvebiT da maTi qcevis gadmoRebiT. Tu jgufis mxardamWeri Terapiis dros `muSaobs~ jgufSi moqmedi
gaZRola kargad xdeba, pacientebi axdenen adapturi mravali faqtori (ix. boqsi 22.9). aseT jgufSi
qcevis imitacias. sapirispiro SemTxvevaSi, maT SeiZleba
moaxdinon araadapturi qcevis imitacia (mag., emociebis Terapevtma xeli unda Seuwyos TviTdaxmarebas
eqstravagantuli gamoxatva an imgvari saubari, romelsac da jgufis wevrebis gamocdilebis pozitiur
yuradReba gadaaqvs pacientis emociuri xasiaTis
problemebidan). gamoyenebas. Terapevtma unda uzrunvelyos is, rom
interpersonaluri daswavla gulisxmobs daswavlas
jgufis wevrebis urTierToba ar gaxdes zedmetad
jgufSi mimdinare urTierTobis safuZvelze da axali tipis intensiuri, rom maT mxardaWera aRmouCinon
urTierTqmedebaSi gavarjiSebis gziT. interpersonaluri erTmaneTs da erTmaneTisagan miiRon daxmareba. garda
daswavla jgufuri Terapiis mniSvnelovani komponentia.
amisa, Terapevtis funqciaa, saWiroebis SemTxvevaSi,
ojaxuri urTierTobis modelis ganmeoreba. jgufuri pro­
cesebis ganviTarebasTan erTad, urTierTqmedeba jgufis daicvas mowyvladi pacientebi. problemebi, romlebic
wevrebs Soris sul ufro da ufro ararealuri xdeba SeiZleba aRmocendes Terapiul jgufSi (ix. qvemoT),
da efuZneba pacientis iseT urTierTobebs, romlebic mas
warsulSi mSoblebTan da da-ZmasTan akavSirebda. aseTi aseve SeiZleba aRmocendes mxardamWer jgufebSic.
jgufuri gadatana sabolood yvela jgufSi iCens Tavs. mxardamWeri jgufebis lideri sifxizles unda iCendes
zogierTi saxis Terapia (ZiriTadad fsiqoanalituri
potenciuri problemebis mimarT da unda SeZlos
Terapia) xels uwyobs da iyenebs mas.
maTTan gamklaveba qvemoT aRwerili meTodebiT.
araferi adasturebs imas, rom urTierTobis jgufebi
TviTdaxmarebis jgufebi
(enqaunTer-jgufebi) an moqmedebis meTodebi (maga-
liTad, fsiqodrama) sxva meTodebTan SedarebiT upi- TviTdaxmarebis jgufebs uZRveba amJamindeli an
ratesobis mqonea. Tumca arsebobs imis damamtkicebe- yofili pacienti, romelmac iswavla, Tu rogor
li faqtebi, rom zogierT SemTxvevaSi maT simptomebis unda daZlios jgufSi aRmocenebuli problemebi
gauareseba SeuZliaT (Yalom et al., 1973). da rogor Seeguos mis siZneleebs. jgufis sxva
wevrebi sargebels iReben am gamocdilebidan.
ra tipis problemebisTvis aris naCvenebi agreTve, Zalze mniSvnelovania, rom maT SeuZliaT
jgufuri Terapia sakuTar problemebze saubari, sakuTari grZnobebis
rogorc Cans, jgufuri Terapia efeqturia iseTi gamoxatva da erTmaneTisagan mxardaWeris miReba.
pacientebisTvis, romelTa problemebi, ZiriTadad, jgufuri procesebi am jgufebSi iseTive xarisxiT
sxva adamianebTan urTierTobas exeba. iseve, rogorc viTardeba, rogorc sxva jgufebSi. amis gamo, Zalian
individualuri Terapiis SemTxvevaSi, ukeTes Sede- mniSvnelovania, rom jgufis liderebs hqondeT gav­
gebs aCvenebs axalgazrda, motivirebuli paciente- lili Sesabamisi treningi da sargeblobdnen sa­
bi, romlebsac Tavisuflad SeuZliaT sakuTar Tavze Wiro mxardaWeriT. zogierT jgufs (mag. anonimur
saubari da ar axasiTebT mZime pirovnuli aSliloba. alkoholikebs) TavianTi mkacri wesebi da procedurebi
jgufuri Terapia, agreTve, naCvenebia zomieri so- gaaCniaT, sxva jgufebs ki profesionali mrCevelebi
cialuri SfoTvis dros. amis mizezi is unda iyos, hyavT.
rom SfoTvis mqone pacientebs saSualeba eZlevaT arsebobs TviTdaxmarebis jgufebi sxvadasxva

_ 644 _
jgufuri Terapia
pro­b­lemis mqone adamianebisTvis. esaa anonimuri jgufuri muSaobisTvis mzadeba
al­koholikebi, jgufebi wonaSi daklebis msu­r­ sasurvelia pacientebis Semzadeba jgufSi muSa­
velTaTvis (Weight Watchers), qronikuli fizik­u­ obisTvis. am mizniT Terapevti yuradRebas amaxvilebs
ri mdgomareobis (mag., kolostomia) mqone paci­ Semdeg sakiTxebze:
entebisTvis, gansakuTrebuli problemebis mqone
w konfidencialoba: is, rac jgufSi moxdeba, konfi-
mSoblebisTvis (mag. invalidi bavSvebis mSoblebi).
dencialur informacias warmoadgens.
agreTve, arsebobs iseTi adamianebisagan Semdgari
jgufebi, romlebmac axlobeli adamiani dakarges w sandooba: jgufis wevrebi regularulad unda es-
(CRUSE Club). jerjerobiT Catarda sul ramdenime wrebodnen seansebs da ar unda igvianebdnen seanse-
TviTdaxmarebis jgufis Sefaseba. erT-erTi gamo­ bze; isini droze adre ar unda tovebdnen jgufur
kvlevis Tanaxmad, iseTi axalgazrda qalebisTvis Se­ Sexvedrebs.
qmnili TviTdaxmarebis jgufi, romelTac danakargi w problemebis gamJRavneba: jgufis wevrebs moeTxove-
ganicades, iseve efeqturia, rogorc xanmokle baT saubari TavianT problemebze.
dinamikuri fsiqoTerapia (Marmar et al., 1988). w jgufis wevrebma unda gamoamJRavnon interesi sx-
TviTdaxmarebis jgufebis mimoxilvisTvis ixileT visi problemebis mimarT.
Lieberman, 1990.
w imedis gacrueba: Tavidan jgufis wevrebi imedga-
Terapiuli jgufebi cruebulni arian, radgan cvlilebebi sakmarisad
swrafad ar mimdinareobs. aseve, isini SeiZleba ganic-
interpersonaluri jgufuri Terapia didnen frustracias imis gamo, rom ver axerxeben sa-
interpersonaluri jgufuri Terapia ialomis naS­ kuTar problemebze saubars mTeli drois manZilze.
romebs efuZneba (Yalom, 1985). Terapia axlandeli w jgufis wevrebi ar unda xvdebodnen erTmaneTs Ter-
urTierTobebis problemebzea fokusirebuli. aqcenti apiul jgufs gareT. am wesis darRvevis SemTxvevebi
gadatanilia imaze, Tu rogor aisaxeba jgufze es unda ecnobos jgufs Semdeg Sexvedraze.
problemebi. warsuli movlenebi mxolod im xarisxiT
w xangrZlivoba: jgufis wevrebs atyobineben, Tu ram-
ganixileba, ra xarisxiTac maT SeuZliaT sicxadis
deni xani gagrZeldeba jgufSi muSaoba da uxsnian
Setana amJamindel problemebSi.
jgufSi darCenis saWiroebas Terapiis kursis das-
Terapiis safexurebi rulebamde.
pirvel etapze jgufis wvrebi cdiloben Terapevtze jgufis Camoyalibeba
iyvnen damokidebulni. maT surT miiRon profesiuli
zogadi principebi. jgufSi monawileobisTvis arCev-
rCeva TavianT problemebTan dakavSirebiT da, aseve,
en daaxloebiT 8 adamians. maT unda hqondeT saerTo
imis Taobaze, Tu rogor unda iqceodnen jgufSi
problemebi. arc erT maTgans ar unda hqondes iseTi
yofnisas. sul male, jgufis wevrebs uqrebaT iluzia
problema, romelic mas jgufisagan gamoacalkevebs.
imis Taobaze, rom Terapevti gadaWris maT pirad
jgufis wevrebs unda SeeZloT empaTiis gamovlena
problemebs, ris gamoc jgufis zogierTi wevri iwyebs
erTmaneTis problemebis mimarT da unda amJRavnebdnen
Terapiuli Sexvedrebis gacdenas an maTze dagvianebas.
urTierTdaxmarebis survils. Sexvedrebi unda tarde-
zogierTi wevri saerTod Tavs anebebs Terapias, radgan
bodes Sesaferisi zomis oTaxSi. skamebi wreSi unda
uxerxulobas ganicdis jgufSi sajaro saubris gamo.
idges, raTa jgufis TiToeul wevrs SeeZlos danar-
meore etapze jgufSi darCenili wevrebi ukeT ec­
Ceni monawileebis danaxva.
nobian erTmaneTs, eCvevian erTmaneTTan problemebis
TiToeuli Sexvedra daaxloebiT 60-90 wuTs gastans.
ganxilvas da iwyeben maTze pasuxis Ziebas. es is
amis gamo, jgufis TiToeul wevrs sakmarisi dro eZl-
etapia, rodesac yvelaze didi cvlilebebi iCens
eva jgufur procesebSi monawileobis misaRebad. es
Tavs. Terapevti xels uwyobs mimdinare problemebisa
Sexvedrebi, Cveulebriv, tardeba kviraSi erTxel da
da urTierTobebis garkvevas da akeTebs komentars
12-18 Tve grZeldeba. jgufebis umravlesoba daxuru-
jgufuri dinamikis Sesaxeb.
lia, anu pirveli kviris Semdeg jgufSi gawevrianeba ar
ukanasknel etapze jgufSi dominirebs im wevrebis
aris SesaZlebeli (im jgufebs, romlebic axal wevrebs
narCeni problemebi, romelTac yvelaze naklebi
iReben Ria jgufebi ewodeba. isini, Cveulebriv, mxar-
progresi ganicades da kvlav sagrZnoblad avlenen
damWeri da informaciuli xasiaTisaa).
sxvaze damokidebulebis qcevas. procesis aseTi
erTi Tu ori Terapevti? zog jgufs erTi Terapevti
mimdinareoba winaswar unda ganvWvritoT da Terapiuli
uZRveba, zogs ki _ ori. ori Terapevtis kombinacia
procesis dasrulebasTan dakavSirebuli am da sxva
im upiratesobis mqonea, rom erTs SeuZlia daexma-
problemebis ganxilva unda daiwyos ramdenime TviT
ros meores ukugadatanasTan dakavSirebuli prob-
adre Terapiuli seansebis damTavrebamde.

_ 645 _
22 fsiqologiuri mkurnaloba
lemebis identifikaciasa da movlaSi (es problemebi degi problemebi:
iseTive mniSvnelovania jgufuri muSaobisas, rogorc qvejgufebis formireba. jgufis zogierTma wevrma
individualuri Terapiis dros). uaryofiTi mxare is SeiZleba Seqmnas koalicia, romelSic saerTo maxasi-
aris, rom or Terapevts SeiZleba hqondes gansxvave- aTeblebis mqone adamianebi erTiandebian. es maxasi-
buli Sexeduleba jgufis gaZRolis Taobaze an erT- aTeblebia asaki, socialuri klasi, Rirebulebebi da
maneTTan urTierTobisas Tavdacvaze iyos gadasuli. a.S. radgan aseTi jgufebis arseboba aferxebs Tera-
Tumca, rodesac Terapevtebi endobian erTmaneTis piul process, Terapevtma adreul etapzeve unda
Sefasebebs, nebismieri zemoT aRniSnuli problemis gamoiCinos sifxizle da xeli SeuSalos amgvari alian-
gaCenisas, isini SeZleben ukeT Cawvdnen jgufur pro- sebis warmoqmnas jgufis wevrebisTvis kiTxvebis das-
cesebs. Tavidan, Terapevtebis Sexedulebebs Soris miT maTi Camoyalibebis mizezebis Taobaze.
arsebuli gansxvaveba SeiZleba ganixilebodes jgufs jgufis wevrebi, romlebic zedmetad bevrs lapara-
gareT, magram rodesac jgufi integrirebuli xdeba, koben. adreul etapze jgufebis wevrebi miesalme-
aseT gansxvavebebs jgufSive ganixilaven, rac miznad bian aseTi adamianebis jgufSi yofnas, radgan isini
isaxavs jgufis wevrebis mier interpersonaluri pro- anTavisufleben maT sakuTar Tavze saubris valdeb-
cesebis gagebis gaumjobesebas. ulebisagan. magram, droTa ganmavlobaSi, jgufi uk-
mayofilebas iCens im wevris mimarT, romelic axdens
jgufis marTva sxva monawileebisTvis gankuTvnili drois monopoli-
Terapevtma unda icodes, rom arsebobs xuTi ZiriTa- zacias. Terapevtma adreve unda miaqcios yuradReba
di sakiTxi, romelsac man yuradReba unda miaqcios. am problemas. es iqamde unda moxdes, sanam jgufi
esenia: gariyavs ybed monawiles. am mizniT, Terapevts Seu-
1. konfliqti daxmarebis miRebis survilsa da sxvisT- Zlia SeekiTxos jgufs, Tu ratom rTavs igi nebas erT
vis daxamarebis gawevis saWiroebas Soris, romelsac adamians xeli SeuSalos mas saubarSi sakuTari Tavis
jgufis TiToeuli wevri ganicdis; Sesaxeb.
2. konfliqti Semdeg or survils Soris: iyo mowoneb- jgufis wevrebi, romlebic zedmetad cotas lapara-
uli Terapevtis mier da iyo mowonebuli jgufis koben. Terapevti unda ecados aalaparakos aseTi
sxva wevrebis mier; monawileebi. es saWiroebs maTi siCumis mizezis gage-
3. procesi, romlis meSveobiTac jgufis wevrebi aya- bas. zogi pacienti sxvebis TandaswrebiT Tavs uxerx-
libeben dominantobis ierarqias da amiT gamowveu- ulad grZnobs, zogs eSinia, saubrisas jgufs Tavisi
li konkurencia/qiSpoba; problema ar gaumJRavnos, zogi ki Cumad imitom aris,
4. riski imisa, rom jgufis ukmayofilebis SemTxveva- rom gabrazebulia da ukmayofiloa jgufuri proce-
Si misi erT-erTi wevri SeiZleba gantevebis vacis sis msvlelobiT.
rolSi aRmoCndes; konfliqti jgufis wevrebs Soris. Terapevtma kon-
5. riski imisa, rom jgufis wevrebi SeiZleba zedmetad fliqtSi myofi pirebidan arc erTis mxare ar unda
pasiurni da Terapevtze damokidebulni aRmoCnd- daiWiros, magram xeli unda Seuwyos jgufis mier
nen, nacvlad imisa, rom Tavad imuSavon problemis konfliqtis imgvar ganxilvas, romelic mas kon-
gadaWraze. fliqtis aRmocnebis mizezebSi gaarkvevs (mag. mtruli
jgufis Terapevtis rols diriJoris rols adare- damokidebulebis gadatanis gamo).
ben. is exmareba monawileebs harmoniulad muSaobaSi; centraluri TemisTvis Tavis arideba. Cveulebriv,
xels uSlis imas, rom romelime wevri jgufze domini- jgufi fokusirebulia jgufis wevrebis mimdin-
rebdes da aregulirebs komunikaciis tempsa da mis are problemebze da imaze, Tu rogor aisaxeba es
emociur intensivobas. igi, agreTve, exmareba jgufis problemebi jgufis wevrebis urTierTqmedebaze.
wevrebs, raTa maT ukeTesad gaugon erTmaneTs, miiRon monawileTa warsul gamocdilebas mxolod imdenad
sxvisi winadadebebi da dainaxon sakuTari pirovnebis ganixilaven, ramdenadac es exmareba axlandeli prob-
mxareebi sxva adamianebSi. Tu Terapiuli jgufi kar- lemebis gagebas. zogjer jgufis wevrebi zedmetad
gad muSaobs, misi wevrebi aqtiurebi arian, iReben da bevrs saubroben warsulze, radganac amiT gverds uv-
gascemen daxmarebas da mxars uWeren erTmaneTs. isini lian axlandel sirTuleebs. aseT SemTxvevaSi, Tera-
konstruqciulad ganixilaven problemebs, ar adana- pevts SeuZlia dasvas kiTxvebi da gamoiyenos inter-
Sauleben sxva wevrebs da ar cdiloben maT Cayenebas pretacia, raTa arapirdapiri gziT daabrunos disku-
gantevebis vacis rolSi. sia amJamindeli problemebis kalapotSi. magaliTad,
qals, romelic didxans da Seusabamod saubrobs im
jgufuri Terapiis zogierTi problema
sirTuleebze, romlebic axasiaTebda mis urTierTo-
rogori gawafulic ar unda iyos Terapevti jgufuri bas dominantur mamasTan, Terapevti ekiTxeba: amis
Terapiis CatarebaSi, am dros mainc aRmocendeba Sem- mizezi is xom ar aris, rom jgufis erT-erTi wevri

_ 646 _
jgufuri Terapia
mamakaci mamamisis msgavsad iqceva. taqtsac CairTavdes (mag., moxveva, Caxuteba da sxva).
potenciurad uxerxuli Temebi. jgufis erT-erTma zogjer, jgufuri gamocdilebis intensifikaciis miz-
wevrma SeiZleba Tqvas, rom is usamarTlod gaakri- niT, mimarTaven jgufuri Sexvedrebis gaxangrZlive-
tika jgufis romeliRac wevrma. aseT SemTxvevaSi, bas mTeli dRiT an kidev ufro didi xnis manZilze
Terapevti unda daexmaros jgufs am naTqvamis kon- (e.w. maraTonuli jgufebi). miuxedavad imisa, rom ur-
struqciulad ganxilvaSi, raTa gaarkvios _ jgufis TierTobis jgufebi efeqturia zogierTi pacientis
monawilis es gancda mis jgufgareSe warsul da aw- SemTxvevaSi, bevr pacientTan isini ar gamodga efe-
myo gamocdilebas ukavSirdeba, Tu jgufsSida gamoc- qturi. ufro metic, ramdenime SemTxvevaSi pacientis
dilebas. aseTi diskusia ufro sasargebloa, rode- mdgomareobis gauaresebac ki yofila dafiqsirebuli
sac is konkretul saxes atarebs. magaliTad, ufro (Lieberman et al., 1973). arasasurveli efeqti ufro xSi-
sasargebloa ganvixiloT, Tu ratom brazobs qali, rad gvxvdeba seriozuli emociuri aSlilobis mqone
rodesac jgufis erT-erTi wevri mamakaci mas rCevas pacientebTan da, agreTve, iseT jgufebSi, sadac yve-
sTavazobs, vidre gavaanalizoT misi zogadi prob- laze metad gamoiyeneba konfrontaciuli meTodebi.
lema _ agresiuli reaqcia mamakacebis mimarT. aseTi fsiqodrama intensiuri jgufuri gamocdilebis ki-
konkretuli SemTxvevebis gaTvaliswineba gvexmareba dev erT formas warmoadgens. am meTodis gamoyenebi-
ufro farTo problemis gagebaSi. sas jgufi ganasaxierebs movlenebs erT-erTi monawi-
damatebiTi informaciis mosapoveblad interper- lis cxovrebidan. dadgmuli scenebi asaxavs mis amJa-
sonaluri jgufuri Terapiis Sesaxeb mkiTxvels Seu- mindel urTierTobebs an im ojaxur urTierTobebs,
Zlia gaecnos Semdeg naSroms: Bloch and Aveline, 1996. romelSic pirovneba gaizarda. movlenebis gaTamaSe-
ba, Cveulebriv, Zlier emociebs aRZravs im adamian-
jgufuri analizi
Si, romelic maTi realuri monawilea, da, SeiZleba,
es teqnika, romlis avtoricaa foulki (ix. zemoT), agreTve, jgufis sxva wevrebis problemebs asaxavdes.
yvelaze farTod gamoiyeneba britaneTis jandac- monawileebi erTmaneTSi xSirad cvlian rolebs, raTa
vis samsaxurebSi. jgufuri analizi Semdegi niSnebiT ukeT gaigon erTmaneTis pozicia. aseT dadgmebs mos-
gansxvavdeba interpersonaluri meTodisagan: (1) is devs jgufuri diskusiebi. erTi adamianis gamocdi-
ufro xSirad mimarTavs gadatanisa da aracnobieri lebaze dramatuli siuJetis dafuZnebis nacvlad,
meqanizmebis interpretacias; (2) fokusirebis nacv- SesaZlebelia gaTamaSdes iseTi problemebi, romle-
lad ufro metad iyenebs `Tavisuflad mimdinare dis- bic gaziarebulia monawileTa mier (mag. ra movimo-
kusias~. Terapevti (`diriJori~) yuradRebas amaxvi- qmedoT xelisuflebasTan dakavSirebiT). am meTods
lebs kofliqtur situaciebze, akviatebul Temebze, sociodrama ewodeba. fsiqodramas eZRvneba Semdegi
Tavidan aridebis SemTxvevebze da interpretacias naSromi: Holmes and Karp, 1991.
mimarTavs. gansakuTrebuli yuradReba eqceva gadata- amJamad, qmedebis teqnikas, ZiriTadad, sxva jgufuri
nas (transfers) Terapevtze da jgufis erTi wevri- meTodebis Semavsebel saSualebad iyeneben. fsiqodra-
dan meoreze. Terapevtis interpretaciiT es asaxavs mis seansma SeiZleba warmoSvas sadiskusio sakiTxebi
cxovrebis adreul etapze mSoblebTan da da-ZmasTan maSin, rodesac sxva meTodebis gamoyenebiT mocemul
arsebul urTierTobas. hipoTezebi adrindeli urT- jgufTan progresi ar miiRweva. rolebis gacvla exma-
ierTobebis Sesaxeb axlandeli problemebis gasagebad reba zogierT pacients sakuTari problemebis ufro
gamoiyeneba. am procesis Sedegad jgufis wevrebs obieqtur aRqmaSi. maT, SeiZleba, pirvelad moaxerxon
eWvi SeaqvT TavianT didi xnis SexedulebebSi da ukeT am problemebis danaxva meore adamianis Tvalsazri-
axerxeben sakuTari Tavis gagebas. jgufuri proces- siT.
ebis ganviTarebis kvalobaze lideri nakleb aqtiuri
xdeba. is Tavis zemoqmedebas, ZiriTadad, magaliTebis fsiqoTerapia did jgufebSi
moSveliebiT axocielebs da naklebad gamodis eqsper-
fsiqiatriuli ganyofilebis jgufebi
tis rolSi. amiT is aqezebs jgufis wevrebs, rom
ufro meti pasuxismgebloba aiRon jgufSi mimdinare am saxis jgufuri Terapia mravali fsiqiatriuli
procesebze. Montgomery (2002). ganyofilebis yoveldRiuri programis nawilia. is,
agreTve, Terapiuli Temis programis tipiuri kom-
urTierTobis jgufebi (enqaunTer-jgufebi) da ponentia. didi zomis jgufebi, Cveulebriv, moicavs
fsiqodrama (moqmedebis teqnika) Terapiuli ganyofilebis yvela pacients personalis
urTierTobis jgufebSi xeli ewyoba monawileTa in- zogierTi warmomadgenlis CaTvliT. didi jgufebi,
tensiur urTierTqmedebas ufro Zlieri cvlilebebis pacientebs minimum imis saSualebas aZlevs, rom maT
gamowvevis mizniT. jgufuri Sexvedra SeiZleba mim- gamoxaton problemebi, romlebic Tanacxovrebas ax-
dinareobdes verbalur doneze, an araverbalur kon- lavs Tan. Tumca, aseT jgufebs bevrad metis gakeTeba

_ 647 _
22 fsiqologiuri mkurnaloba
SeuZliaT. maT SeuZliaT cvlilebebi gamoiwvion Tavi- bierebis ganviTarebas da, amave dros, igi realur
anT wevrebSi maTi araorganizebuli qcevis an arara- cxovrebiseul situaciebSi dabrunebisTvis Seamzado.
cionaluri reaqciis magaliTebze miTiTebiT. amave meorec, konfliqti warmoiSveba individebisTvis dax-
dros, jgufis wevri iRebs mxardaWeras sxva wevrebis- marebis gawevis saWiroebasa da jgufuri procesebis
gan, romlebsac msgavsi socialuri problemebi da so- marTvis saWiroebas Soris. personalma unda uzrun-
cialuri daswavlis msgavsi SesaZleblobebi gaaCniaT. velyos balansi jgufs SigniT, daicvas jgufis mowy-
zogjer jgufs iyeneben, rogorc erTgvar mmarTvel vladi wevrebi da uzrunvelyos usafrTxoeba. garda
organos, romelic ayalibebs wesebs da cdilobs maT amisa, personalma unda uzrunvelyos is, rom jguf-
praqtikul ganxorcielebas. radgan didi zomis jgu- ma sakmarisi raodenobis aqtivobebi ganaxorcielos,
febs SeuZliaT intensiuri SfoTvis gamowveva rogorc raTa miagnos iseT aqtivobas, romelic TanamSrolo-
pacientebSi, ise saavadmyofos personalSi, maTTan mu- biTi urTierTobisa da pasuxismgeblobis aRebis Se-
Saoba did sifrTxiles moiTxovs. muSaobis ZiriTadi saZleblobas iZleva.
principebi hgavs mcire jgufebSi muSaobis principebs pirovnuli aSlilobis samkurnalo zogierT cen-
(ixileT zemoT). gansakuTrebuli yuradRebiT unda trSi Seiqmna Terapiuli Temis dRis jgufebi (Bateman
movekidoT jgufis axali wevrebis Semzadebas maTT- and Fonagy, 1999, 2001). isini uzrunvelyofs damatebiT
vis axali jgufuri gamocdilebisTvis, Sexvedrebze mxardaWeras dRis saaTebSi, maSin rodesac Temi ar
emociuri donis regulacias, mowyvladi adamianebis funqcionirebs (daxurulia). es xdeba sxvadasxva sa-
dacvas da daTmobaze wasvlas im adamianebTan, rom- Sualebis gamoyenebiT (mag., satelefono kontaqtebis
lebic sakmarisad kargad ver grZnoben Tavs imisTvis, gziT).
rom jgufur muSaobaSi miiRon monawileoba.
Cveneba da ukuCveneba
Terapiuli Temi Znelia Terapiul TemSi gamoyenebuli meTodebis mniSv-
Terapiul TemSi yoveli saerTo aqtivoba ganixile- nelobis Sefaseba. garda amisa, ar arsebobs klinikuri
ba, rogorc potenciuri cvlilebis wyaro. jgufis kvleviT miRebuli sakmarisi mtkicebuleba maTi efe-
wevrebi erTad cxovroben, muSaoben da TamaSoben da qturobis Sesaxeb. zustad ar aris cnobili, Tu visT-
Seicnoben sakuTar Tavs jgufis sxva wevrebis reaq- vis aris naCvenebi es midgoma, magram mainc iTvleba,
ciebis safuZvelze, romlebsac isini saerTo aqti- rom misi gamoyeneba rekomendebulia antisocialuri
vobebis dros amJRavneben. Temis usafrTxo garemoSi da mosazRvre anu labiluri pirovnuli aSlilobebis
myof jgufis wevrebs ubiZgeben, rom maT axali qceve- mqone pirebisTvis, romlebsac warsulSi wamaldamoki-
bis SesrulebaSi gaivarjiSon da sakuTari Tvalsazri- debuleba aReniSnebodaT (yvela Terapiul jgufSi mo-
sis garda, sxvisi Tvalsazrisic gaiTvaliswinon. xSi- qmedebs abstinenciis wesi, anu TerapiaSi monawileoba
rad ewyoba jgufuri Sexvedrebi. maqsuel jonsi, Te- daSvebulia mxolod im pirebisTvis, vinc ar moixmars
rapiis am formis erT-erTi avtori, Terapiul TemSi alkohols an fsiqoaqtiur nivTierebebs). es Tera-
damkvidrebul atmosferos cxovreba-swavlis situa- piuli midgoma ar gamoiyeneba mZime depresiis, hipo-
cias uwodebda (Jones, 1968). jgufSi, Cveulebriv, 20-30
kacia gaerTianebuli. jgufis wevroba 9-dan 18 Tvemde boqsi 22.9 Terapiuli Temis ZiriTadi
gastans. jgufSi momqmedi ZiriTadi principebia de- maxasiaTeblebi
mokratia, sinamdvilesTan dapirispireba, Semwynareb- araformaluri atmosfero. jgufSi muSaobas aregulirebs
loba da komunis wevroba (Rapoport, 1960). es principe- sul ramdenime wesi; personali araformaluradaa Cacmu-
li da araformalurad iqceva.
bi ganapirobebs jgufis specifikur maxasiaTeblebs,
romlebic boqs 22.9-Sia Camoyalibebuli. urTierTdaxmareba. jgufis wevrebi erTmaneTs exmarebian
ukeTesi cvlilebebisTvis.
personalis roli imaSi mdgomareobs, rom man uz-
Semwynarebloba. jgufis wevrebi tolerantobas iCenen
runvelyos ZiriTadi struqtura, romlis SigniTac iseTi qcevis mimarT, romelic, sxva viTarebaSi, maTTvis
jgufis wevrebs mouwevT urTierTqmedeba. personali miuRebeli iqneboda.
ufro aqtiuria, rodesac jgufSi konfliqti an pro- pirdapiroba da patiosneba. jgufis wevrebi uSualod rea-
blemebi warmoiSveba da naklebad aqtiuri, rodesac gireben nebismieri realuri faqtis damaxinjebasa da Ta-
vis motyuebaze.
jgufs efeqturi funqcionireba SeuZlia. personali
saerTo gadawyvetilebebi. jgufis wevrebi da personali
exmareba jgufis wevrebs gaigon sxva wevrebTan ur- iReben erTobliv yoveldRiur gadawyvetilebebs jgufis
TierTobis arsi. is, agreTve, uzrunvelyofs pro- gaZRolis, misi wevrebis qcevis da axali kandidatebis mi-
blemebis ganxilvas konstruqciul WrilSi. konfli- Rebis Sesaxeb.

qti, Ceulebriv, or saWiroebas Soris aRmocendeba. saerTo aqtivoba. Temis wevrebi gasweven `sastumros~ ti-
pis momsaxurebas, raTa Temis TiToeul wevrs hqondes sa-
jer erTi, pacients unda darTo neba ganaxorcielos muSao, romelic sxva wevrebis mimarT garkveul pasuxis­
iseTi qcevebi, romlebic xels uwyobs misi TviTcno- mgeblobas gulisxmobs.

_ 648 _
wyvilebis Terapia da ojaxuri Terapia
maniis, Sizofreniisa da persistentuli Zaladobis an sakuTari Rirebulebebi, Terapevti irCevs amocanaze
paranoiduli Tvisebebis mqone pirebis SemTxvevaSi. anu `samizne problemaze~ orientirebul midgomas.
TerapiaSi monawile potenciur wevrebs unda hqondeT wyvils evaleba im sirTuleebis identificireba, ro-
cvlilebis Zlieri motivacia da mzad unda iyvnen didi melTa gamosworebac mas surs.
xnis manZilze mkurnalobis CatarebisTvis. es ori moT- arsebobs ramdenime Terapiuli teqnika. isini gark-
xovna arTulebs im Terapiebis Sedegebis Sedarebas, veuli saxis Teoriul midgomebs efuZneba. es mid-
romelSic aseTi motivirebuli pacientebi agrZeleben gomebia fsiqodinamikuri, bihevioruli da sistemuri
mkurnalobas, im TerapiebTan SedarebiT, romelic pa- midgoma. garda amisa, arsebobs teqnikaTa kombinacia,
cientebs nakleb moTxovnebs uyenebs. romelic bolo or midgomazea dafuZnebuli.

pacientebis Semzadeba wyvilebis fsiqodinamikuri Terapia


nakleb savaraudoa, rom pacientebi droze adre ga- am tipis fsiqoTerapiis mTavari idea imaSi mdgoma-
moeTiSebian Terapiul process, Tuki kargad ecodi- reobs, rom col-qmris qceva, urTierTobis dawyebis
nebaT, ras unda elodnen am procesisagan. Terapiuli pirveli dRidan, aracnobieri ZalebiT aris ganpiro-
Temis wevroba monawileebs gansakuTrebiT maRal moT- bebuli. TiToeuli adamiani irCevs iseT partniors,
xovnebs uyenebs. amis gamo, Temis potenciur wevrebs romelic, misi azriT, sakuTari Tavis ganuxorcie-
xSirad utareben axsna-ganmartebas winaswari gamokv- lebeli mxareebis Semavsebelia. rodesac partnioris
levis dros da awvdian Sesabamis werilobiT infor- SerCevis procesi warmatebulia, partniorebi avseben
maciasa da audio da video Canawerebs. zogierT paci- erTmaneTs, magram, zogjer, erT-erTi maTgani ver
ents sacdel vadas aZleven iqamde, sanam is srulad ar amarTlebs meores aracnobier molodins. magaliTad,
CaerTveba programaSi. colma SeiZleba gaakritikos qmari imis gamo, rom is
damatebiTi informaciisTvis Terapiuli Temis Sesa- ar aris sakmarisad damoukidebeli da sakuTar TavSi
xeb ixileT Kennard (1998) da Campling (2001). darwmunebuli, radgan mas Tavad aklia es Tvisebebi.
garda amisa, partniorebma, SeiZleba, erTmaneTze sa-
wyvilebis Terapia da ojaxuri kuTari `me~-s arasasurveli aspeqtebi gadaitanon anu
Terapia is aspeqtebi, romlebic `moglejilia~ maT `me~-s da
uaryofilia maT mier. magaliTad, qmarma, SeiZleba
wyvilebis Terapia Tavis colze gadaitanos sakuTari mowyvladoba, ro-
fsiqoTerapia wyvilebTan imis gamo tardeba, rom melsac is grZnobs, magram ar iRebs mas, rogorc saku-
konfliqturi urTierToba SeiZleba erT-erT part- Tari Tavis nawils.
niorTan emociuri aSlilobis mizezi gaxdes, an kidev am dros gamoyenebuli Terapiis mizania daexmaros
imis gamo, rom urTierTobis xarisxi aradamakmayofi- TiToeul partniors sakuTari emociuri moTxovni-
lebelia, ris gamoc urTierToba SeiZleba gawydes, lebebis gagebaSi da imis garkvevaSi, Tu rogor `mo-
xolo partniorebs uRirT misi SenarCuneba. TiTqos eqces~ sxvebis emociur moTxovnilebebs. es SeiZleba
da martivi gadasvla individualuri Terapiidan Te- ramdenime gziT ganxorcieldes. partniorebTan, SeiZ-
rapiis iseT formaze, romelic wyvilebTan tardeba, leba, erTdroulad muSaobdes erTi an ori Terapevti
mnSivnelovan konceptualur gansxvavebas gulisx- (meore SemTxvevaSi, TiToeuli Terapevtis interesis
mobs, radgan Tu pirvel SemTxvevaSi problema erTi sagans erT-erTi partniori Seadgens) an kidev part-
adamianiT Semoifargleba, meore SemTxvevaSi is ori niorebTan, SeiZleba, cal-calke muSaobdes ori Te-
adamianis mier aris gaziarebuli. aseT dros arsebu- rapevti. ukanasknel SemTxvevaSi, es ori Terapevti
li problema ori adamianis urTierTqmedebis wesis regularulad xvdeba erTmaneTs mkurnalobis pro-
rezultadad ganixileba da mkurnaloba swored am cedurebis SesaTanxmeblad. Terapevtis roli ufro
urTierTqmedebazea mimarTuli. urTierTobis Sefase- aqtiuria wyvilebTan muSaobisas, vidre individualur
bisas, sasargebloa iseTi Temebis gaanalizeba, rom- pacientebTan fsiqodinamikuri midgomis gamoyenebis
lebic yvela saxis urTierTobisTvisaa mniSvnelovani. dros. garda amisa, interpretacia ufro metad exe-
aseTi Temebia Rirebulebebis gaziareba, keTildReo- ba partniorebis urTierTobas, vidre gadatanis pro-
bis mniSvneloba, partnioris pirovnuli ganviTareba, cess, romelSic Terapevtia CarTuli.
tolerantoba gansxvavebebis mimarT, gadawyvetilebis wyvilebis fsiqodinamikuri Terapiis mimoxilva Sem-
miReba. unda gvaxsovdes, rom qorwinebaTa da xangrZ- deg wyaroSia mocemuli: Scharff and Scharff, 2005.
livi urTierTobebis umravlesoba sam stadias gaiv-
lis. esaa Tanacxovreba, Svilebis gazrda da xelaxa- wyvilebis sistemuri Terapia
li adaptaciis gavla, mas Semdeg rac Svilebi ojaxs sistemuri Terapia mimarTulia im farul wesebze,
datoveben. imisTvis, rom pacientma Tavs ar moixvios romlebic aregulirebs mewyvileebis qcevas erTmane-

_ 649 _
22 fsiqologiuri mkurnaloba
Tis mimarT, uTanxmoebaze imis Sesaxeb, Tu vin adgens adReba~ _ aRweris Seuferebeli formaa). partniorebi
am wesebs da winaaRmdegobaze urTierTqmedebis am or Tanxmdebian, Tu ra saxiT daajildoeben erTmaneTs sa-
`dones~ Soris. am konteqstSi mniSvnelovani cnebebia surveli qcevis Sesrulebisas. jildo unda gamoxatav-
sxva adamianTan gaTqvefa anu zedmeti CarTuloba mis des siyvarulsa da mowonebas, an iseT qmedebaSi unda
problemebSi da mizez-Sedegobrivi ciklis cneba, ro- gamoixatebodes, romelic mewyvilesTvisaa sasurveli.
melic imas gulisxmobs, rom arasodes ar unda xdebo- urTierTgacvlis aseT process `reciprokuli molapa-
des mxolod erTi partnioris dadanaSauleba. moce- rakeba/garigeba~ ewodeba. garda amisa, mewyvileebs ex-
mul cnebebs ganixilaven im konfliqtebTan mimarTe- marebian imaSi, rom maT uSualo komunikacia daamyaron
baSi, romlebic wyvilis urTierTobaSi aRmocendeba erTmaneTTan, mousminon erTmaneTs da ufro mkafiod
(mag. vin iRebs gadawyvetilebas imis Taobze, Tu sad gamoxaton TavianTi survilebi. Terapiis mocemuli
unda gaataros wyvilma Svebuleba da rogor gadawy- formis aseTi saxiT warmodgenili reziume ufro gari-
vets wyvili imas, Tu vin iqneba gadawyvetilebis mim- gebasa da vaWrobas hgavs, vidre moyvaruli adamianebis
Rebi piri). am gziT wyvils exmarebian TanamSromlo- urTierTobas, magram praqtikuli ganxorcielebisas, is
biTi da gawonasworebuli urTierTobis damyarebaSi. exmareba wyvils TanamSromlobaSi da iseTi usargeblo
zogi Terapevti iyenebs e.w. `paradoqsul davalebebs~ Cvevebis daZlevaSi, rogoric erTmaneTis kritika da wu-
anu provokaciul winadadebebs. maTi funqciaa sasar- wunia. amis Sedegad partniorebs ufro dadebiTi gan-
geblo ukureaqciis gamowveva, romelsac, wyvili adre cdebi uCndebaT erTmaneTis mimarT. mocemuli meTodi
gaurboda. am procesSi SeiZleba erTma an orma Tera- aRwerilia stiuartis mier (Stuart, 1980). zogierTi Te-
pevtma miiRos monawileoba, magram muSaoba yovelTvis rapevi, damatebiT, iyenebs bekis Teoriaze damyarebul
or partniorTan erTdroulad xdeba. mocemuli me- kognitur midgomas (Beck, 1988). wyvilebTan kognitur-
Todi Semdeg naSromSia ganxiluli: Haley, 1963. bihevioruli Terapiis gamoyeneba Semdeg wyaroSia ganxi-
luli: Dattilio, 2005.
wyvilebis kognitur-bihevioruli Terapia
am saxis Terapia xanmokle da Zalze struqturirebulia. wyvilebis biheviorul-sistemuri Terapia
is operantuli ganpirobebis principebzea damyarebuli. aq aRwerili midgoma qrous (Crowe) ekuTvnis. is gan-
Terapevti cdilobs imis dadgenas, Tu ranairad xdeba kuTvnilia wyvilebis im problemebze samuSaod, rom-
erTmaneTis mimarT ganxorcielebuli qcevis aracno- lebic fsiqiatriul praqtikaSi gvxvdeba. mocemuli
bierad ganmtkiceba misi Sedegebis mier. TiToeulma midgoma detalurad aris Semdeg wyaroSi aRwerili:
mewyvilem unda daasaxelos is alternatiuli qcevebi, Crowe and Ridley, 1990. rogorc am midgomis saxelwode-
romelic surs rom ganaxorcielos misma partniorma. bidan Cans, is ori rigis komponentebs moicavs. qcevTi
es qcevebi, rac SeiZleba zustad unda iqnas aRwerili. komponentebia `reciprokuli molaparakeba~ (ix. ze-
magaliTad, sasurveli qcevis aRwera aseTi saxiT unda moT) da treningi komunikaciaSi. sistemuri komponen-
xdebodes: `damelaparakos naxevari saaTis ganmavloba- tebia `struqturuli nabijebi~ (ix. qvemoT), ganrigi,
Si samsaxuridan dabrunebis Semdeg~ (`momaqcios yur- amocanebi da paradoqsebis gamoyeneba. es komponente-

wyvilis maxasiaTeblebi:
meti simptomebi
individualuri fokusi
sistemis sixiste

7. Terapiis Sewyveta an Terapiis


sxva formis gamoyeneba

6. simptomTan Segueba

5. paradoqsi

4. sistemuri amocanebi

3. struqturuli nabijebi

2. treningi komunikaciaSi

suraTi 22.1 intervenciis ierarqiis 1. reciprokuli molaparakeba


mzardi doneebi. Crowe, 2000. mo­
dificirebuli versia.
Terapiuli intervencia: ufro metad saWiroebs fsiqoTerapevtis kreatiulobas
naklebad eyrdnoba wyvilis mier gancxadebul miznebs

_ 650 _
wyvilebis Terapia da ojaxuri Terapia
bi gaerTianebulia mzardi sirTulis mixedviT. Tavi- sistemuri amocanebi exeba zedmetad xSir an iSviaT
dan gamoiyeneba umartivesi procedurebi, romlebic, urTierTobas. partniorebi adgenen drois grafiks,
saWiroebis SemTxvevaSi, TandaTanobiT rTuldeba. romelSic, garkveul urTierTqmedebas garkveuli six-
suraTze 22.1-Si naCvenebia am procedurebis kombina- Sire miewereba. magaliTad, Tu wyvili erTad ar atarebs
ciaTa Tanmimdevroba. bihevioruli meTodebi ufro im dros, romelic ar aris individualuri saqmianobisT-
martiv SemTxvevebSi gamoiyeneba, xolo SedarebiT vis gankuTvnili, partniorebi Tanxmdebian im droze,
kompleqsuri sistemuri procedurebi damatebiT Se- romelsac erTad gaatareben (Tanac ise, rom maTi yur-
moaqvT iseTi wyvilebisTvis, romlebsac ufro meti adReba sxva arafriT iqneba dakavebuli). Tu erT-erTi
simptomi aReniSnebaT, naklebad surT, rom Terapia partniori mudmivad Civis raimes Sesaxeb, partniorebi
maT urTierTobaze iyos fokusirebuli da urTierTq- Tanxmdebian, rom Civilis gamoxatva mxolod garkveul
medebis ufro xisti paterni axasiaTebT. mrvali aseTi dros moxdeba da rom meore partniori, mzad aris mous-
procedura ukve zemoT iyo aRwerili. minos Civils winaswar gansazRvrul dros.
Terapia, Cveulebriv, 5-10 seanss moicavs da 3-6 Tve paradoqsi. paradoqsebis gamoyeneba zemoT iyo ganx-
grZeldeba. Terapevtma unda daamyaros urTierToba iluli. paradoqsuli davalebebi mxolod maSin unda
orive partniorTan, arc erTs ar unda mianiWos upi- mivceT pacients, rodesac Cvens mier ganzraxuli
ratesoba da arc erTis mxare ar unda daikavos. Tera- Sedegis garda, yvela sxva SesaZlo Sedegsac gaviT-
pevtis yuradReba wyvilis urTierTqmedebazea mimarTu- valiswinebT. garda amisa, am saxis davalebis micema
li, raTa daexmaros mas Secvalos urTierTobis stili. zrunvis gamoxtvis pirobebSi unda xdebodes. zogjer
Terapevti damdgmeli reJisoris rolSi ufro gamodis, paradoqsi `simptomis gamoweraSi~ mdgomareobs. Tera-
vidre molaparakebis monawilis. is ubiZgebs mewyvileebs pevti eubneba wyvils gaagrZelos problemuri qcevis
Terapevtis nacvlad erTmaneTs esaubron da akeTebs ganxorcieleba da daasaxelos am qcevis iseTi mizezi,
komentars seansis ganmavlobaSi maT moqmedebasa da romelic wyvilisTvis aris miuRebeli. erT-erT wy-
saubarze. sirTule Cndeba iseT wyvilebTan muSaobisas, aroSi mocemul magaliTSi Terapevti eubneboda qron-
romlebsac kargad SeuZliaT komunikacia inteleqtua- ikul depresiaSi myof pacients da mis pasiur cols,
luri sakiTxebis irgvliv, magram ara sakuTar grZno- rom coli swored ise unda moqceuliyo, rogorc is
bebTan dakavSirebiT. aseT SemTxvevaSi, erT-erTi maT- iqceoda, radgan, sapirispiro SemTxvevaSi, is da misi
ganisTvis kiTxvebis dasmis nacvlad, sjobs vTxovoT meuRle mudmivad uTanxmoebaSi iqnebodnen (Crowe,
mewyviles, rom mas kiTxvebi dausvas. magaliTad: `xom 2000). interevencia (romelic, am SemTxvevaSi warmate-
ver hkiTxav jons, ras fiqrobs Sens naTqvamze?~ seansi, buli gamodga), miznad isaxavda colis waqezebas, raTa
Cveulebriv, mTavrdeba mocemuli wyvilisTvis gankuT- is ufro aqtiuri da asertuli gamxdariyo.
vnili Semajamebeli SetyobinebiT. es Setyobineba mew- unda gvaxsovdes, Tu ramdenad mniSvnelovania Ti­
yvileebma Sin dabrunebisas erTad unda ganixilon. Toeuli partnioris pirovnebis gageba sarisko para-
doqsuli davalebis micemamde, romelsac yovelTvis
specialuri teqnika
SeiZleba ganzraxulis sapirispiro efeqti mohyves.
struqturuli nabijebi moicavs iseT davalebebs, ro- damatebiTi informacia wyvilebis bihevioruli-siste-
goricaa uTanxmoebis gamoxatva, gacvlili rolebis muri Terapiis Sesaxeb mocemulia Semdeg wyaroSi:
gaTamaSeba da gamoqandakeba. wyvilebs SeiZleba sTxo- Crowe and Ridley, 1990.
von, ar daeTanxmon erTmaneTs raime sakiTxTan daka-
vSirebiT iseT SemTxvevaSi, rodesac erTi partniori araformaluri midgoma
dominirebs meoreze, xolo es ukanasakneli, Cveu- praqtikulad, mraval wyvils ufro araformaluri saxiT
lebriv, midis daTmobaze uTanxmoebis Tavidan ac- exmarebian. Cveulebriv, gamoiyeneba zogadi principebi,
ilebis mizniT. am SemTxvevaSi uTanxmoebis mizezi mniS- romlebic zemoTaa aRwerili, da intervencia ifargleba
vnelovani ar aris. mTavaria, rom pasiur partniors im procedurebiT, romlebic suraTze������������������
�������������������������
22.1-Si warmodge-
davexmaroT azris mtkiced gamoxatvaSi, xolo meore nili ierarqiis dabal dones Seesabameba.
partniors _ am azris dafasebaSi. rolebis gacvla ex-
wyvilebis Terapiis Sefaseba
mareba erT partniors meores Tvalsazrisisa da ga-
mocdilebis gagebaSi. gamoqandakebisas partniorebi wyvilebis Terapiis gamoyeneba, ZiriTadad, klinikuri
usityvod iReben raime pozas, raTa TavianTi urTier- praqtikiT miRebul STabeWdilebas efuZneba, radgan mis
Tobis zogierTi mxare moZraobiT gamoxaton. magali- Sesafaseblad Zalian cota klinikuri gamokvlevaa Cat-
Tad, erT-erTma partniorma, SeiZleba gamoxatos urT- arebuli. erT-erT mimoxilvaSi (Baucom, 1998) naTqvamia,
ierTobis Sedegad gancdili ukmayofileba erTmaneTis rom col-qmarTan Terapiis Catareba ufro efeqturia,
gverdi-gverd mjdomi ori figuriT, romlebic erTma- vidre Terapiuli intervenciisagan Tavis Sekaveba. ker-
neTisagan sapirispiro mimarTulebiT iyurebian. Zod, bihevioruli da insaiTze orientirebul wyvilebis

_ 651 _
22 fsiqologiuri mkurnaloba
Terapia met-naklebad Tanabrad efeqturia. qceviT Tera- blebTan mcxovreb axalgazrdebs. es problemebi
pias mohyva gaumjobeseba aRwerili SemTxvevebidan ori- xSirad ukavSirdeba ojaxis wevrebs Soris komunika-
mesamedis SemTxvevaSi. lefma da misma kolegebma (Leff et ciis sirTules, zogjer ki isini roluri xasiaTisaa.
al., 2000) daadgines, rom wyvilebis Terapiis eklekturi zrdasruli pirebis fsiqiatriul praqtikaSi xSirad
forma iseve efeqturia, rogorc antidepresantebiT mimarTaven ojaxuri Terapiis kombinacias mkurnalo-
mkurnaloba depresiis mqone pacientebTan, romlebic maT bis sxva meTodebTan (mag, depresiis dros antidepre-
mimarT kritikul partniorTan erTad cxovroben. santebis gamoyenebasTan). ojaxuri Terapia gamoiyene-
wyvilebis Terapiis istoriuli mimoxilva mocemu- ba zogierT axalgazrdasTan, romelsac nervuli an-
lia Semdeg wyaroSi: Gurman and Fraenkel, 2002. oreqsia aReniSneba (mas Semdeg, rac misi wona aRdgeba
sxva saSualebebis gamoyenebiT). Sizofreniis dros
ojaxuri Terapia recidivebis Sesamcireblad SemuSavda ojaxuri Tera-
am tipis mkurnalobaSi monawileobas iRebs ojaxis piis specialuri meTodi (gv. 317)
ramdenime an yvela wevri. Cveulebriv, masSi monawil-
eobs orive mSobeli, xSirad im SvilTan erTad, romlis
fsiqodinamikuri ojaxuri Terapia
problemebma ojaxi TerapevtTan miiyvana. garada amisa, am meTodis safuZvlad ganixileba mosazreba, romelic
ojaxur TerapiaSi SeiZleba CarTuli iyos gafarToe- SemdegSi mdgomareobs: ojaxis axlandeli problemebi
buli ojaxis wevrebi: Svilebi, bebia-babua da sxvebi. momdinareobs ojaxis calkeuli wevris, gansakuTrebiT
mkurnalobis mizezi ojaxis funqcionirebis gaumjobe- ki mSoblebis, individualuri warsuli gamocdilebi-
seba da identificirebuli pacientisTvis daxmarebis dan. amJamindeli problemebi nawilobriv aRmocendeba
gawevaa. radaganac Terapiis warmateba ramdenime ada- ojaxis calkeuli wevrebis aracnobieri intraperson-
mianis TanamSromlobazea damokidebuli, Terapiis ga- aluri konfliqtebidan. ojaxis wevrebma unda gaigon am
moTiSvis maCvenebeli _ maRalia. ojaxis Terapevtebi, konfliqtebis buneba, Tu surT TavianTi qcevis Secv-
romlebic sxvadasxva meTodebs iyeneben, ojaxTan daka- la. Terapevtis amocanaa daexmaros ojaxis TiToeul
vSirebiT ramdenime mizans isaxaven. esenia: wevrs amgvari insaiTis miRwevaSi da imis gaazrebaSi, Tu
rogor zemoqmedebs erTmaneTze misi individualuri
w komunikaciis gaumjobeseba;
da ojaxuri problemebi. Terapevti amas axorcielebs
w TiToeuli wevris avtonomiurobis gazrda;
TiToeul ojaxis wevrTan sakuTari urTierTobis gaan-
w rolebTan dakavSirebiT ufro maRali xarisxis
alizebiT. am dros Terapevti iyenebs aradireqtiul
Tanxmobis miRweva;
meTods, romelic ganxilulia qveTavSi individualuri
w konfliqtis Semcireba;
dinamikuri fsiqoTerapiis Sesaxeb (gv. 639)
w distresis Semcireba ojaxis im wevrSi, romelic pa-
msgavsi midgoma SeimuSava skinerma (Skynner, 1991)
cientis rolSi imyofeba.
obieqtTan urTierTobis Teoriaze dayrdnobiT (gv.
ojaxuri Terapiis istoria 1950-an wlebSi iwyeba.
622). skineri yuradRebas amaxvilebda imaze, Tu ro-
iTvleba, rom is ori wyarodan iRebs saTaves. es gax-
gor zemoqmedebs mSoblis bavSvobisdroindeli gamoc-
lavT akermanis (Ackerman, 1958) gavleniani wigni The
dileba SvilebTan urTierTobaze. magaliTad, dedas,
psychodynamics of family life (ojaxuri cxovrebis fsiqo-
romelsac bavSvobaSi dedobrivi zrunva moaklda, Sei-
dinamika) da beitsonisa da misi kolegebis naSromi ko-
Zleba SeumuSavdes `proeqciuli sistema~, anu iseTi
munikaciaze, romelic zemoT iyo naxsenebi. akermanis
molodinebi, romlebic bavSvobisdroindeli gamoc-
naSromma safuZveli daudo mkurnalobis fsiqodinami-
dilebiTaa ganpirobebuli da ara axlandeli realo-
kur meTods, xolo beitsonis Terapiam _ sistemuri
biT. proeqciuli sistemebi ganapirobeben mSoblebis
midgomis Camoyalibebas. es ukanaskneli midgoma aSS-
urTierTobas erTmaneTTan da TavianT SvilebTan.
Si ganaviTara salvador minuxinma, romelmac Seqmna
zogjer konfliqti mSoblebis proeqciul sistemebs
struqturuli ojaxuri Terapia, rogorc praqtikuli
Soris gadawydeba proeqciis sakuTar Svilze warmarT-
midgoma problemis gadaWris mimarT. italiaSi, mila-
viT. am sistemebis identifikaciiT, Terapevti exmare-
nis skolaSi, SeimuSaves ojaxis sistemis hipoTeza,
ba ojaxs konfliqtis gadaWraSi.
rogorc cvlilebis gamowvevis saSualeba. es midgome-
bi eklektur midgomasTan erTad qvemoT aris mokled struqturuli ojaxuri Terapia
ganxiluli. (damatebiTi informaciisTvis ixileT Tavi termini `ojaxis struqtura~ aRniSnavs nagulisxmevi
Bloch da Harrari-is avtorobiT, 2005; da, agreTve, Gur- wesebis erTobliobas, romlebic aregulireben ojax-
man-is mier redaqtirebuli wigni, 2003). is wevrebis urTieTobas. zogierTi wesi gansazRvravs
ojaxis ierarqias (mag., mSoblebs Svilebze meti pasux-
ojaxuri Terapiis Cvenebebi da ukuCvenebebi
ismgemloba akisriaT da ufro meti uflebamosileba
ojaxuri Terapia, ZiriTadad, gamoiyeneba im prob-
aqvT). zogi wesi gansazRvravs TanamSromlobas ojaxis
lemebis mosavlelad, romlebic aReniSnebaT mSo-

_ 652 _
wyvilebis Terapia da ojaxuri Terapia
wevrebs Soris (magaliTad, dedisa da mamis zogierTi erTmaneTs unda daaaxlovos.
amocana da pasuxismgebloba gaziarebulia, zogi ki _ sistemur midgomas akritikeben imis gamo, rom, is,
individualuri). zog ojaxSi orive mSobeli gansaz- erTi mxriv, ar iTvaliswinebs warsul gamocdilebas
Rvravs qcevis wesebs da kicxavs bavSvebs, rodesac da aracnobier motivebs, xolo, meores mxriv, ugule-
isini am wesebs arRveven, zog ojaxSi ki mama ufro belyofs iseTi qmediTi faqtorebis zegavlenas, ro-
mkacri mSobelia. wesebiT, agreTve, sazRvrebis dad- goric umuSevroba da siRaribea.
genac xdeba. zogjer xdeba wesebis darRveva (magali- milanis skolis midgomiT Catarebuli sistemuri
Tad, qmarTan urTierTobaSi problemebis mqone coli ojaxuri Terapiis Sedegebis Sefasebam (aTi gamokv-
sakuTar Svils am problemebSi CaiTrevs). struqtu- levidan xuTSi sakontrolo jgufi iyo gamoyenebu-
rul ojaxur TerapiaSi hopoTezebs aseTi wesebis Ses- li) aCvena, rom Terapiis mocemuli meTodi iseTive
axeb, xSirad, ojaxs, paradoqsuli saxiT awvdian (mag. efeqturia, rogorc ojaxuri Terapiis sxva meTodebi.
`rogorc Cans Zalian xarT Tqvens colze damokide- pacientebis daaxloebiT or mesamedSi SeiniSneboda
buli. ras akeTebs is iseTs, ris gamoc Tqven nakleb simptomebis gaumjobeseba, xolo ojaxebis daaxloe-
unarianad ganicdiT sakuTar Tavs?~). am tipis Careva, biT naxevarSi gaumjobesda funqcionirebis xarisxi.
romelic xanmokle drois manZilze Zabavs ojaxur zogadad, am Sedegebis miRebas aTze naklebi seansi
urTierTobas, cvlilebis gamowvevis mizniT tardeba. dasWirda (Carr, 1991).

sistemuri ojaxuri Terapia eklekturi ojaxuri Terapia


sistemuri ojaxuri Terapia exeba ojaxis amJamindel yoveldRiur klinikur praqtikaSi da, gansakuTrebiT,
funqcionirebas da ara misi wevrebis warsul gamoc- mozardebTan muSaobisas, praqtikulia mokle meTo-
dilebas. Terapevtis amocanaa daadginos ojaxis dau- debis gamoyeneba mcire drois manZilze. es meTodebi
wereli kanonebi, ojaxis wevrebis uTanxmoeba imasTan miznad isaxavs SezRuduli raodenobis cvlilebebis
dakavSirebiT, Tu vin unda adgendes am kanonebs da gamowvevas ojaxis cxovrebaSi. aseT dros koncentra-
maTi komunikaciis darRveuli paterni. Terapevti ex- cia unda movaxdinoT ojaxis amJamindel viTarebaze
mareba ojaxs gaacnobieros da Secvalos aseTi wesebi da gavaanalizoT, Tu ra saxiT urTierToben ojaxis
da gaaumjobesos komunikacia. wevrebi erTmaneTTan. is Tu, ojaxis ramdeni wevri unda
milanis skolis midgomaSi am sakiTxis mimarT aseTi CavrToT Terapiul procesSi damokidebulia praqti-
praqtika arsebobs (Palazzoli et al., 1978): Cveulebriv kul mosazrebebze. magaliTad, zogierTi bavSvi zed-
ewyoba 5-10 Terapiuli seansi erTi Tvis intervaliT metad pataraa, xolo zogi _ saxlidan Sors imyofeba.
(`gaxangrZlivebuli xanmokle Terapia~). xSirad, ojax- intervali seansebs Soris Seicvleba iqidan gamomdin-
is gamokvlevisas, wriul gamokiTxvas iyeneben. am te- are, Tu ramdeni dro sWirdeba ojaxs im problemebze
qnikis gamoyenebisas erT pirovnebas sTxoven komen- samuSaod, romlebic Terapiul seansebze aRmocenda.
taris gakeTebas ojaxis sxva wevrebis urTierTobebze.
magaliTad, dedas SeiZleba hkiTxon, Tu rogori urT- gamokvleva
ierToba aqvs mis qmars maT vaJiSvilTan, xolo ojaxis gamokvleva iwyeba ojaxis struqturis dadgeniT,
danarCen wevrebs sTxoven gaakeTon komentari dedis romelic, sqematurad, genogramiT gamoixateba.
reaqciaze. mizani konfliqturi da winaaRmdegobri- genogramaSi konvenciuri simboloebia gamoyenebuli
vi Sexedulebebis gamoaSkaravebaa. amis safuZvelze (ix. ������������������������������������������������
suraTi������������������������������������������
22.2). Semdgomi kiTxvebi exeba ojaxis aw-
aigeba hipoTeza ojaxis funqcionirebis Sesaxeb. mag- myo da warsul cxovrebas da ojaxis wevrebis ro-
aliTad, SeiZleba aRmoCndes, rom sazRvari mSoblisa lebs. gamoiyeneba gamokiTxvis ramdenime saxe: wri-
da Svilis qvesistemebs Soris darRveulia, ramdena- uli gamokiTxva (ix. zemoT); kiTxvebis dasma ojaxis
dac, erT-erTi mSobeli, erT-erT SvilTan zedmetad wevrebis rolebis Sesaxeb (vin zrunavs sxvebze, vin
mWidro aliansSi imyofeba. aseT hipoTezebs ojaxs ac- nerviulobs yvelaze metad, vin iRebs gadawyvetile-
noben da sTxoven, rom isini seansebze da seansebs So- bas da sxva); kiTxvebis dasma triaduli urTierTo-
ris ganixilos. ojaxs, SeiZleba, moTxovon axleburad bebis Sesaxeb (mag. ras akeTebs A, rodesac B akri-
daiwyos moqceva. zogjer Terapevti axdens cvlile- tikebs C-s). agreTve, kiTxvebi SeiZleba exebodes
bebis provocirebas paradoqsuli davalebis meSveo- reaqcias warsulSi momxdar cvlilebebze (magali-
biT. amiT is ubiZgebs ojaxs gamoiwvios cvlilebebi, Tad, babuis gardacvaleba).
rasac sxvagvarad ver moaxerxebda. magaliTad, Tu Terapevti cdilobs pasuxi gasces or kiTxvas: (1)
pacienti SiSobs, rom misi mSoblebi erTmaneTs gaS- rogor funqcionirebs ojaxi da (2) monawileobs Tu
ordebian, paradoqsuli davaleba SeiZleba imaSi md- ara ojaxuri faqtorebi pacientis problemebSi. blo-
gomareobdes, rom pacientma Terapevts daumtkicos qi da harari (Bloch and Harrari, 2005) gvTavazoben sa-
sakuTari azris simcdare, risTvisac, man mSoblebi sargeblo sqemas am kiTxvebis gansaxilvelad:

_ 653 _
22 fsiqologiuri mkurnaloba

mamakaci qali Sinameurneobis Semadgenloba

daq. 1965
pacienti ganq. 1980
daq. 1987

gaS. 1988 ganq. 1990

daq. 1948 wels

daqorwinebuli gaSorebuli/ ganqorwinebuli

daq. 1979
ganq. 1980
1987
urTierTobebi
ganqorwinebuli da xelaxla daqorwinebuli

Zalian axlo/Sekruli
1979
erTad mcxovrebi, dauqorwineblebi konfliqturi

1950
gardacvlili

gaucxoebuli axlo

1948
naSvilebi mkvdradSobili

bavSvebi

suraTi 22.2 genogramis agebisas gamoyenebuli simboloebi

1. rogor funqcionirebs ojaxi? intervencia


w struqtura aRiricxeba genogramaSi (mag. mart­ Terapevti uTanxmdeba ojaxis wevrebs cvlilebis
oxela mSobeli; dedinacvali/maminacvali, da-Zme­ miznebze, anu imaze, Tu ra unda Seicvalos. maT sTxoven
bis raodenoba da maTi asakis amplituda). gaiTvaliswinon is, Tu ranairad imoqmedebs nebismieri
w cvlilebebi da movlenebi: dabadeba, gardacvaleba, cvlileba maTze da sxva adamianebze da ram SeuSala
ojaxis datoveba (sacxovrebeli adgilis Secvla) ojaxs xeli aseTi cvlilebebis gan­xorcielebaSi.
da finansuri problemebi; Terapevts, agreTve, SeuZlia pa­ra­­doqsuli davalebebis
w urTierTobebi: axlo, Soreuli, moyvaruli, kon­ teqnikis gamoyeneba, mag­ram es mxolod mas Semdeg unda
fliqturi. moxdes, rac is gul­dasmiT ganixilavs am teqnikaze
w urTierTqmedebis paterni: moicavs or an met ada­ yvela SesaZlo re­aqcias. Terapevts unda axsovdes,
mians; magaliTad, baSvs, romelic iWers erT-erTi rom saxlSi dabrunebis Semdeg ojaxi, savaraudod,
mSoblis mxares meores winaaRmdeg. gaagrZelebs igive saxis urTierTqmedebas, rac Terapiis
2. monawileobs Tu ara pacientis problemebSi ojaxuri dros xorcieledeboda, amitom man unda uzrumvelyos,
faqtorebi? rom aseTma urTierTobebma ar warmoSvas damatebiTi
w reaqcia pacientis problemebze _ magram aq SeiZleba problemebi.
kavSirSi ar myofi problemebic monawileobdes;
ojaxuri Terapiis Sedegebi
w pacientis mxardaWera;
w wvlilis Setana pacientis problemebSi. mag., ojaxuri Terapiis 19 gamokvlevis Sedegebis meta-
qaliSvilis problemebi, romelsac ar SeuZlia analizma aCvena, rom miRebuli efeqti SesaZlebelia
martoxela dedis datoveba. Sedardes sxva meTodiT Catarebuli fsiqoTerapiis
Sedegebs. im pacientebis 75%-Tan, romelsac ojaxuri
pasuxs am kiTxvebze mivyavarT hipoTezasTan imis
Terapia Cautarda, ukeTesi Sedgebi iqna miRweuli,
Sesaxeb, Tu ra unda Seicvalos da risi Secvlaa
vidre msgavs pacientebTan, romlebTanac gamoiyenes
SesaZlebeli.

_ 654 _
sxva saxis fsiqologiuri mkurnaloba
minimaluri intervencia an intervencia saerTod ar bav­Svobisdroindeli nevrotuli aSlilobisas da
yofila gamoyenebuli (Markus et al., 1990). rogorc Cans, sxva mravali Sereuli aSlilobis dros umjobesia
bavSvebsa da mozardebTan ojaxuri fsiqoTerapiis analitikuri teqnikis gamoyeneba, raTa moxdes aS­
gamoyeneba efeqturia kvebiTi aSlilobebis, fsiqo­ lilobis aracnobieri Sinaarsis identifikacia da
aqtiuri nivTierebebis borotad moxmrebisa da qce­ misi imgvari interpretacia, romelic xels Seuwyobs
viTi aSlilobis dros. (damatebiTi informacia ixi­ egos funqciis gaZlierebas. ana froidis Tvalsazrisi
leT, Cottrel and Boston, 2002). monacemebi, fsiqiatriaSi bavSvis analizis Sesaxeb mokle saxiTaa warmodgenili
ojaxuri Terapiis gamoyenebis Sesaxeb, mocemulia Semdeg wyaroSi: Freud, 1966 (Tavi 2 da 6).
Semdeg wyaroSi: Bloch and Harari; (2000). britaneTSi bavSvebTan muSaobisas, ZiriTadad, ek­
lektur Terapias iyeneben. Terapevti cdilobs bav­
bavSvTa fsiqoTerapia SvTan kargi urTierTobis damyarebas da misi azrebisa
zemoTaRwerili fsiqoTerapiuli meTodebi ar mie­ da gancdebis gagebas, nawilobriv, masTan saubrisa da
sadageba iseT bavSvebs, romlebsac sakmarisi xarisxiT misi mosmenis gziT, nawilobriv ki, TamaSis meSveobiT.
ar aqvT ganviTarebuli verbaluri unar-Cvevebi. ufrosi asakis bavSvebs SeuZliaT mozrdilebTan
Tumca, realurad, am populaciasTan mocemuli tipis verbaluri komunikaciis damyareba, magram umcrosi
fsiqoTerapiis gamoyenebas bevrad naklebi sirTule asakis bavSvebs ukeT SeuZliaT komunikacia qmedebis
ukavSirdeba, vidre es mosalodnelia, radgan Seda­ meSveobiT (TamaSis CaTvliT). Terapevts SeuZlia,
rebiT dabali asakis bavSvebis emociuri xasiaTis daexmaros bavSvs ipovos azrebisa da grZnobebis
problemebi meoradia maTi mSoblebis problemebis ga­momxatveli sityvebi, rac mas am azrebisa da
mimarT, ris gamoc, ufro mizanSewonilia Terapia grZnobebis kontrolsa da Secvlas gauadvilebs. am
mSoblebze warimarTos. dros mniSvnelovania, rom Terapevtis intrepretacia
zog fsiqoTerapevts miaCnia, rom Tu zrdasrulTa asaxavdes bavSvis azrebs da interpretaciisas ar
TerapiaSi Terapevti sityvebs iyenebs, bavSvTa xdebodes bavSvisTvis ucxo azrebis Tavs moxveva.
TerapiaSi man TamaSi unda gamoiyenos. melani klainma bavSvis fsiqoTerapia SemdgomSi 24-e TavSia ganxi­
safuZvlianad daamuSava es midgoma. is xSirad luli, romelic bavSvis fsiqiatrias eZRvneba. dama­
mimarTavda TamaSis dros bavSvis qmedebis simboluri tebiTi informaciisTvis ixileT Target et al., 2005.
mniSvnelobebis fsiqoanalitikur interpretacias da
cdilobda am qmedebebis dakavSirebas im grZnobebTan, xandazmuli pirebis fsiqoTerapia
romlebsac bavSvi Tavis mSobelebis mimarT ganic­ fsiqologiuri mkurnaloba sul ufro xSiradaa Car­
dida. miuxedavad Tavisi originalobisa, es midgoma Tuli xandazmuli pirebisaTvsi gankuTvnili mzrun­
Zalzed spekulaciuria, radgan ar arsebobs empi­ velobis gegmaSi. Tu xandazmuli piris kognituri
riuli masala, romlis safuZvelzec SesaZlebeli funqciebi ar aris dazianebuli, mas SegviZlia
gaxdeboda interpretaciis sisworis Sefaseba. ana CavutaroT nebismiri mkurnaloba, romelic ufro
froidis mier SemuSavebuli fsiqoTerapiuli midgoma dabali asakis mozrdili adamianebisTvis aris gan­
warmoadgens Tavisi mamis mier Seqmnili teqnikis kuTvnili. kognituri Terapiis gamoyenebisas gaiTva­
naklebad radikalur adaptacias bavSvis saWiroebebis liswineT Semdegi: kognituri funqciis arsebuli
mimarT. ana froidi kargad acnobierebda bavSvebTan daqveiTeba SeiZleba sakmaod umniSvnelo iyos imisTvis,
fsiqoanalizis Catarebis specifikur sirTules. is rom man adamianis fuqncionirebis saerTo doneze
imaSi mdgomareobs, rom bavSvs ar aqvs verbaluri iqonios zegavlena, magram sakmarisi iyos imisTvis,
Tavisufali asociaciebis producirebis survili da rom pacientma ver aRiqvas da ver daimaxsovros
unari. Tumca, ana froidi Tvlida, rom Tavisufali fsiqoTerapiuli procesis detalebi. xandazmul
asociaciebis eqvivalentad arc saTamaSoebiT Ta­ pirebTan fsiqoTerapiis gamoyenebis mimoxilva Sem­
maSi gamodgeba, arc xatva da arc iseTi TamaSebi, deg wyaroSia mocemulia: Garner, 2003. ufro sruli
romlebSic warmosaxva monawileobs. garda amisa, mimoxilvisTvis ixileT Cook et al., 2005.
is ambobda, rom ukontrolo TamaSebs sifrTxiliT
unda movekidoT, radgan maT, SeiZleba, agresiuli
impulsebis destruqciul gamovlenasTan migviyvanon. sxva saxis fsiqologiuri mkurnaloba
ana froidi aRiarebda, rom ganviTarebis procesSi istoriuli interesis Semcveli
gamovlenil mraval aSlilobas SesaZlebelia movua­ fsiqologiuri mkurnaloba
roT arafsiqoanalitikuri teqnikis gamoyenebiT.
aseT teqnikas miekuTvneba damSvideba, STagoneba,
hipnozi
rCevis micema da roluri modelis (anu `damxmare hipnozi aris mdgomareoba, romlis drosac pirovneba
egos~) gamoyeneba. Tumca, is mainc miiCnevda, rom relaqsirebul da Zilis magvar mdgomareobaSi

_ 655 _
22 fsiqologiuri mkurnaloba
imyofeba da ufro STagonebadia, sxva mdgomareobasTan (Schultz, 1932). am dros pacientebi asruleben var­
SedarebiT. gazrdili sugestiuroba iwvevs daqvei­ jiSebs, romelTa meSveobiT isini swavloben
Tebul mgrZnobelobas tkivilis gamomwvevi stimu­ simZimis, siTbos an sigrilis SegrZnebis gamowvevas
lebis mimarT, cocxal warmosaxul xatebs, halu­ sxeulis sxvadasxva nawilSi da sunTqvis Senelebas.
cinaciebs, mexsierebis daqveiTebas da `asakobriv am varjiSebis regularuli Sesruleba cvlilebebs
regresias~, romlis drosac pirovneba ise iqceva, iwvevs avtonomiuri nervuli sistemis muSaobaSi da,
TiTqos ufro patara asakis yofiliyos. miuxedavad amiT, exmareba iseT pacientebs, romelTac stresTan
imisa, rom sugestiurobis gazrda hipnozisTivs aris dakavSirebuli aSlilobisa da SfoTviTi aSlilobis
damaxiasiTebeli, is mxolod hipnoturi mdgomareobis dros somaturi simptomebi aReniSnebaT. ar aris
dros ar gvxvdeba. zogi adamiani aseTive saxiT reagirebs cnobili, ramdenad mniSvnelovnad gansxvavdeba av­
STagonebaze sruli sifxizlis dros (Barber, 1962). to­nomiuri nervuli sistemis funqcionirebaSi au­
rogorc Cans ar arsebobs fenomeni, romelic mxolod to­treningiT gamowvuli cvlilebebi martivi re­
hipnoturi mdgomareobisTvis iyos specifikuri. laqsaciiT gamowveuli cvlilebebisagan. arc is
hipnozis gamowveva mrvali saxiTaa SesaZlebeli. aris cnobili, Tu ramdenad gaaCnia autotrenings
ZiriTadi moTxovna imaSi mdgomareobs, rom pirov­ konkretuli Terapiuli efeqti. am sakiTxiT dain­
nebas undodes hipnotur seansSi monawileoba da teresebul mkiTxvels SeuZlia gaecnos Semdeg wyaros:
dar­wmunebuli iyos, rom is, am dros, hipnotur Schultz and Luthe, 1959.
mdgomareobaSi aRmoCndeba. hipnoturi procedurebis
abreaqcia
umravlesoba moicavs yuradRebis fokusirebis amo­
canebs (magaliTad, moZrav saganze dakvirveba), abreaqcia anu emociis SeuzRudavi gamoxatva didi
riTmuli monotonuri instruqciebisa da STagonebebis xania gamoiyeneba fsiqikuri distresisa da zogierTi
graduirebuli seriis (mag. STagoneba, rom pirovnebis fsiqikuri simptomis mosaxsnelad. miuxedavad imisa,
xeli nel-nela maRla aiwevs) kombinacias. Terapevti rom, abreaqcias amJamad iSviaTad iyeneben, mas aq
iyenebs pacientis sugestiurobas an pirdapiri STa­ imis gamo movixseniebT, rom is saintereso meTodia
gonebebisTvis, romlebic raimes gaumjobesebas istoriuli TvalsazrisiT. abreaqcia mravali re­
isaxavs miznad an warsulSi represirebuli mexsierebis ligiuri mkurnalobis komponentia (ix. qvemoT). mas
Sinaarsebis aRsadgenad. iyenebdnen fsiqiatriaSi meore msoflio omis dros
mZime nevrozis mdgomareobidan da mwvave stresuli
rodis aris hipnozi naCvenebi aSlilobisa da posttravmuli stresuli aSlilobis
hipnozi fsiqiatriSi xSirad ar gamoiyeneba. msubuqi mdgomareobidan pacientis swrafad gamoyvanis miz­
transi dro da dro gamoiyeneba, rogorc relaqsaciis niT (Sargant and Slater, 1940). Cveulebriv praqtikaSi
erT-erTi forma. am TvalsazrisiT hipnozi ar aris ab­reaqcia nakleb efeqturia, albaT imis gamo, rom,
upiratesobis mqone relaqsaciasTan SedarebiT. ufro yoveldRiurobaSi, Zlieri stresiT naklebi aSlilobaa
Rrma transi zogjer ganmoiyeneba sugestiurobis gamowveuli (Zlieri stresiT gamowveuli aSlilobebi
gasaZliereblad simptomebis Semsubuqebis mizniT, _ posttravmuli stresuli aSliloba gv. 166-zea
gansakuTrebiT, konversiuli aSlilobis simptomebis ganxiluli). abreaqcia SegviZlia imiT gamoviwvioT,
dros. miuxedavad imisa, rom hipnozis meTodi efeq­ rom pacients travmuli movlenebis xelaxali gancda
turia xanmokle periodis manZilze, misi upiratesoba movTxovoT. omis periodSi am proceduras zogjer
sugestiis gamoyenebasTan hipnozis gareSe ar aris amartivebdnen sedativebis mcire dozis intravenulad
dadasturebuli. garda amisa, hipnozis mdgomareobSi gamoyenebis gziT. es procedura ufro safuZvlianad
sugestiis gamoyenebiT simptomebis myisier moxsnas Semdeg wyaroSia gaxiluli: Sargant and Slater, 1963.
SeiZleba mosdevdes SfoTva an depresia. fsiqoTerapiis
dros hipnozs iyenebden gaxsenebis procesis xel­ meditacia da tradiciuli mkurnaloba
Sesawyobad, magram ar aris damtkicebuli, rom es meditacia
procedura aumjobesebs Sedegebs. am mizezebis gamo,
miuxedavad imisa, rom meditacias fsiqiatriaSi re­
avtorebi ar gvirCeven hipnozis gamoyenebas klinikur
gu­larulad ar iyeneben, is sul ufro xSirad ga­
fsiqiatriaSi. damatebiTi informaciisTvis ixileT
moiyeneba umniSvnelo fsiqiatriuli problemebis
Burrows et al., 2002.
mqo­ne pacientebTan, rogorc fsiqiatriuli mkur­na­
autotreningi lobis alternativa. arsebobs meditaciis mravali
es teqnika aRwera Sulcma 1905 wels. mas, kontinentur meTodi. TiToeuli maTgani sxvadasxva midgomasTan
evropaSi, ZiriTadad, emociuri aSlilobiT gamow­ aris dakaSirebuli, magram maT saerTo maxasiaTeblebic
veuli fizikuri simptomebis samkurnalod iyenebdnen gaaCniaT. pirveli saerTo komponentia relaqsaciisa

_ 656 _
fsiqologiuri mkurnalobis eTikuri sakiTxebi
da sunTqvis regulaciis instruqciebi. meorea yu­ yvela tradiciuli mkurnali iyenebs meTodebs,
radRebis gadatana gare samyaros sagnebidan, mov­ romlebic axdenen araspecifikuri procesebis aq­
lenebidan da azrebis nakadidan, romelic yuradRebis tivacias. es procesebi saerToa dasavluri fsiqo­
gadatanis gareSe cnobierebaSi iqneboda gabatonebuli. logiuri mkurnalobis sxvadasxva midgomisTvis (ix.
xSirad, aseTi mdgomareobis misaRwevad pacients boqsi 22.1). garda amisa, mkurnalebma ician, Tu ramdenad
eva­­leba sityvebis an frazebis gameoreba (mantra). mniSvnelovania pacientis mdgomareobisTvis saxelis
mesame komponentia yoveldRiuri saqmianobidan mow­ darqmeva da pasuxis gacema iseT kiTxvebze, rogoricaa:
yveta, rac adamians saSualebas aZlevs aRidginos `ratom davavaddi?~, an `ratom daavadda Cemi ojaxis
simSvide. da bolos, pirovneba erTiandeba iseTi ada­ swored es wevri?~. am kiTxvebze pasuxis gacema bolos
mianebisagan Semdgar jgufSi, romelsac eWvi ar epa­ uRebs gaurkvevlobas, dadanaSaulebasa da danaSaulis
reba meditaciis meTodebis efeqturobaSi. aseTi jgu­ gancdas. tradiciuli meTodebiT momuSave zogi
fis wevrebi erTmaneTs xels uwyoben specialuri mkurnali iyenebs Terapiul STagonebas, bevri ki CarTavs
varjiSebis SesrulebSi, raTa moxdes saWiro meTodebis ojaxis wevrebs daavadebis diagnostirebis procesSi
aTviseba. jgufis zewola, romelic, Cveulebriv, ar da samkurnalo ritualebSi. zogi iyenebs ganwmendis
monawileobs, rogorc calke faqtori, saavadmyofoebSi ritualebs damabiZurebeli agentebis mo­saspobad.
ganxorcielebul relaqsaciis prog­ramebSi, albaT, na­ zogi mkurnali iyenebs msxverplSewirvis rituals,
wi­lobriv ganapirobebs meditaciis meTodebis war­ raTa `guli moulbos~ zebunebriv Zalas. am ritualebs
matebulobas. zogjer Tan axlavs aRsareba. zogjer, pacienti pirobas
Cvgen ar gagvaCnia sakmarisi mtkicebuleba imisTvis, debs, rom Secvlis sakuTar qcevas. ritualebi SeiZleba
rom vimsjeloT meditaciis meTodis Rirebulebaze. Catardes jgufurad _ mravali adamianis monawileobiT,
klinikuri gamocdileba gviCvenebs, rom mraval an mxolod pacientisa da misi ojaxis wevrebis
pacients, romelsac meditaciis teqnika sasargeblod monawileobiT. rogorc Cans, amgvari praqtika axdens
miaCnia, cxovrebis garkveuli stili (zedmeti stre­ jgufuri TerapiisTvis sa­erTo faqtorebis aqtivacias,
si da aCqarebuli tempi) garkveul problemebs uq­ romlebic boqs 22.7-Sia aRwerili.
mnis. meditaciis ramdenime forma da maTi efeqti tradiciuli medicinis mravali warmomadgeneli
ganxilulia Semdeg wyaroSi: West, 1990. `dasavlur~ daavadebebs, romlebic konkretuli wam­
liT ikurneba, ganasxvavebs sxva daavadebebisagan,
tradiciuli mkurnaloba
romelTa drosac garkveuli procedurebi gamoiyeneba.
arsebobs mkurnalebis ramdenime kategoria, romlebic es procedurebi Svelis pacientsac da mis ojaxsac.
tradiciuli meTodebiT muSaoben. isini SeiZleba oTx arsebobs mecnieruli mtkicebuleba, romlis Tanaxmad
kategoriad daxarisxdes (Jilek, 2000): tradiciuli mkurnaloba efeqturia narkomoxmarebis
w fitoTerapevtebi, romlebic mcenreul saSualebebs SemTxvevaSi (Jilek, 2000), xolo zogierTi mosazrebis
iyeneben. am saSualebebidan zogierTi aqtiur ingre­ Tasnaxmad, is msubuqi fsiqikuri aSlilobis drosac
dientebs Seicavs, zogi, ki rogorc Cans, placebos aris efeqturi.
warmoadgens. tradiciuli meTodebiT mkurnaloba da misi gamo­yneba
w mkurnalebi/eqimbaSebi romlebic ritualebs da fsiqiatriaSi ganxilulia Semdeg wyaroSi: Jilek, 2000.
sityvier meTodebs iyeneben. zogjer es meTo­de­b­i
mcenareul saSualebebTan kombinaciaSi gamo­iyeneba. fsiqologiuri mkurnalobis eTikuri
iTvleba, rom am kategoriis mkurnalebi gansakuTrebul sakiTxebi
(maT Soris zebunebriv) Zalebs floben.
avtonomiuroba
w Samanebi eqimbaSebis msgavs meTodebs iyeneben. gar­
da amisa, isini sakuTar TavSi iwveven cnobierebis informirebuli Tanxmobis miReba iseve mniSvnelovania
Secvlil mdgomareobas. iTvleba, rom aseT mdgo­ fsiqologiuri mkurnalobisas, rogorc sxva sa­
mareobaSi yofnisas isini sulebTan da winaprebTan xis mkurnalobis SemTxvevaSi. amgvari Tanxmobis
amyareben kontaqts da ubruneben warTmeul suls im mosacemad pacients unda esmodes mkurnalobis
adamianebs, romlebic avad gaxdnen am danakargis gamo. xasi­aTi da misi Sedegebi. am moTxovnas advilad ak­
mayofilebs kognitur-bihevioruli Terapia, rome­
w Semlocveli aRmoaCens daavadebis mizezs da adgens,
lic naTlad aris gansazRvruli da romelic kli­
Tu riTia adamiani daavadebuli. is amas adgens
nikuri gamokvlevebiTaa Seswavlili. dinamikuri da
winaswarmetyvelis sityvebis interpretaciiT (cno­
jgufuri Terapiis mimdinareoba Tavidan ufro Zneli
bierebis normalur an Secvlil mdgomareobaSi
gansasazRvria, magram is pacients unda aRvuweroT
yofnisas), sizmrebis interpretaciiT an sulebTan
ufro farTo kategoriebis gamoyenebiT. pacientis
da winaprebTan kontaqtis gziT.
amgvari Semzadeba sasurvelia ara marto eTikuri

_ 657 _
22 fsiqologiuri mkurnaloba
TvalsazrisiT. is, agreTve, aumjobesebs Terapiul saxiT da SeuniRbavad xdebodes (magaliTad, Terapevti
urTierTobas. kidev erTi problema maSin aRmocendeba, pacients eubneba, rom orsulobis Sewyveta moralurad
rodesac dinamikuri Terapia moiTxovs pacientis gan­ arasworia) an kidev SeniRbulad da arapirdapiri
Tavisuflebas fsiqologiuri SezRudvebisagan da, gziT (magaliTad, Terapevti ar gamoxatavs saku­
amis meSveobiT, misi avtonomiurobis gazrdas. amgvari Tar azrs, magram ufro met yuradRebas aqcevs
mkurnalobisas, aucilebelia, situacia pacientTan orsulobis Sewyvetis sawinaaRmdego argumenetebs,
erTad ganvixiloT, raTa davrwmundeT, rom mas bo­ vidre sapirispiro argunebtebs). aseTive problema
lomde esmis igi da rom misTvis misaRebia Terapiis aRmocendeba wyvilebTan Terapiis Catarebisas, Tu
axali miznebi da misi SesaZlo Sedegebi. Terapevtis Rirebulebebi gavlenas moaxdens mis
midgomaze ganqorwinebis sakiTxis mimarT (anu, moce­
konfidencialoba muli wyvili unda ganqorwindes, Tu ara).
jgufur fsiqoTerapiaSi axleburad dgeba konfi­ jgufuri Terapiisas SeiZleba pacientebma erT­
dencialobis sakiTxi. pacientisTvis bolomde un­ maneTs gauwion eqspluatacia. Terapiul seansebze erTi
da iyos gasagebi, Tu ratom aris aucilebeli jguf­ pacienti SeiZleba meores aSinebdes, xolo es ukanaskneli
Si pirad sakiTxebze saubari. mas, aseve, kargad gantevebis vacis rolSi imyofebodes; an kidev erTi
unda esmodes, rom sxva pacientebis naTqvami kon­ pacienti SeiZleba cdilobdes meore pacientTan
fidencialur informacias warmoadgens. igive prob­ seqsualuri urTierTobis damyarebas. Terapevtma
lemebi aRmocendeba ojaxuri Terapiis dros, gan­ una daicvas mowyvladi pacientebi maSin, rodesac
sakuTrebiT maSin, rodesac Terapevti calke xvdeba isini seansze ar imyofebian da akrZalos pacientebis
ojaxis erT-erT wevrs da is Terapevts ojaxis sa­ Sexvedrebi seansebs gareT. Tu maTi Sexvedra mainc Sedga,
idumlos gaandobs (magaliTad, col-qmruli Ralatis man es unda Seatyobinos jgufs Semdeg Sexvedraze da es
faqts). Tuki es SesaZlebelia, Terapevtma uari unda sakiTxi jgufurad unda iqnes ganxiluli.
uTxras mas individualur Sexvedraze, magram Tu am
tipis Sexvedra mizanSewonilad iTvleba (magaliTad,
rodesac ojaxis erT-erT wevrs seriozuli depresia damatebiTi literatura
aqvs), man Sexvedraze Tavisi kolega unda gauSvas. aseTi
problemebi wyvilebis TerapiisTvisac aris tipuri. Bloch, S (2005) An introduction to the psychotherapies, 4th
sakiTxi imis Sesaxeb, Tu rodis unda gaumJRavnos edn. Oxford University Press, Oxford. (Sesavali fsiqoTe-
Terapevtma konfidencialuri informacia mesame mxa­ rapiaSi. ganixileba fsiqologiuri mkurnalobis
res iseve wydeba, rogorc sxva Terapiul situaciebSi: gavrcelebuli meTodebi. erT-erTi Tavi eZRvneba
amis gakeTeba gamarTlebulia, Tu mesame mxare eTikis sakiTxebs.)
seriozuli riskis qveS imyofeba. Bateman, A, Brown, D and Pedder, J (2000) Introduction to
psychotherapy: an outline of psycho-dynamic principles and
eqspluatacia practice. 3rd edn. Tavistock/Routledge, London. (dinami-
pacientebi, romlebsac utardebaT fsiqologiuri kuri Teoria; wyvilebis, ojaxuri da jgufuri Ter-
mkurnaloba mowyvladebi arian eqspluataciis mi­ apiis praqtikuli sakiTxebi.)
marT. amis mizezi, zogjer is gamocdilebaa, romlis Frank, JD and Frank JB (1993) Persuasion and healing, 3rd
gamoc maT fsiqoTerapevts mimarTes, Tumca maT edn. Johns Hopkins Press, Baltimore, MD. (am mniSvnelo-
aseT mowyvladobas TerapevtTan urTierTobac gana­ van naSromSi ganxilulia araspecifikuri faqtore-
pirobebs. medicinis sxva dargebSi, eqspluatacia bi fsiqoTerapiaSi. gadasinjuli versia.)
SeiZleba finansuric iyos da seqsualuric. finansuri
Gabbard, G, Beck, JS and Holmes, J (2005) Oxford text-
eqspluatacia potenciuri problemaa kerZo praq­
book of psychotherapy. Oxford University Press, Oxford.
tikaSi, rac imaSi gamoixateba, rom Terapevti uf­
(fsiqoTerapiis ZiriTadi saxeebi da maTi gamoyeneba
ro xangrZlivad mkurnalobs pacients, vidre amas
klinikur praqtikaSi. mimoxilva.)
aucilebloba moiTxovs. arsebobs seqsualuri eqs­
pluataciis SemTxvevebic. samedicino profesiaSi, Gurman, AS (ed.) (2003) Family therapy: theory, practice and
iseve, rogorc sxva profesiebSi, romlebic adamianze research. Brunner-Routledge. (detaluri da amomwuravi
zrunvas moiTxovs, eqspluatacia akrZalulia profe­ naSromi ojaxuri Terapiis Sesaxeb.)
siuli kodeqsiT. es ar aris is sakiTxi, romelzec Hawton, K, Salkovskis, PM, Kirk, JW and Clark, DM (2000)
utilitaruli TvalsazrisiT msjeloben. Cognitive behavioural approaches for adult psychiatric dis-
arsebobs eqspluataciis kidev erTi forma, rome­ orders: a practical guide, 2nd edn. Oxford University Press,
lic pacientisTvis sakuTari Rirebulebebis Tavze Oxford. (am praqtikul saxelmZRvaneloSi mravali sa-
moxvevas gulisxmobs. aseTi ram SeiZleba pirdapiri sargeblo magaliTia mocemuli.)

_ 658 _
Tavi 23 fsiqiatriuli
servisebi
Tavis Sinaarsi
ukanasknel or TavSi ganxiluli iyo individualuri
fsiqiatriuli servisebis istoria 659
pacientebis mkurnaloba. es Tavi eZRvneba mosaxleobis
moraluri marTva 660
fsiqiatriuli servisiT uzrunvelyofas da ZiriTadad
TavSesafrebis dafuZneba 660
18-65 wlis asakis adamianebis saWiroebebzea foku­
adreuli mkurnalobis organizeba 661 sirebuli.
socialuri fsiqiatria da Temze bavSvTa servisi aRwerilia 703 gverdze, xandazmulTa
dafuZnebuli momsaxurebis dasawyisi 661 servisi _ 535 gverdze, xolo daswavlis unaris dar­
saavadmyofoebis daxurva 662 Rvevebis mqone pacientebisTvis gankuTvnili servisi
Temze dafuZnebuli zrunvis aRmavloba 662 _ 767 gverdze. nebismier qveyanaSi fsiqiatriuli ser­
fsiqikuri aSlilobebis sixSire TemSi 663 visis organizacia damokidebulia qveyanaSi zogadi
fsiqikuri aSlilobebis sixSire pirveladi samedicino samsaxurebis organizaciaze. miuxedavad
jandacvis momxmareblebSi 664 imisa, rom es Tavi exeba britaneTSi arsebul servisebs,
saWiroebis Sefaseba 665 mainc SesaZlebelia maTi principebis ganzogadeba.
mocemuli Tavi iwyeba fsiqiatriuli servisebis
saWiroeba, moTxovna, miwodeba
gan­viTarebis istoriiT. amas mohyveba yvelaze gavr­
da gamoyeneba 665
celebuli fsiqiatriuli servisebis da maT mier
pirovnebis saWiroebebis Sefaseba 666
gaweul momsaxurebasTan dakavSirebuli problemebis
populaciis saWiroebebis Sefaseba 666
aRwera. dasasruls ganxilulia am problemebis da­
fsiqiatriuli servisis dagegmva 666 saZlevad dagegmili inovaciebi.
dagegmva adgilmdebareobis mixedviT 666
dagegmvis procesi 667
fsiqiatriuli servisebis istoria
fsiqikuri janmrTelobis
meTvramete saukunis Sua wlebamde evropaSi Zali­
servisis komponentebi 669
an mwiri iyo fsiqikurad daavadebuli pirebis spe­
pirveladi jandacvis doneze arsebuli
cialuri uzrunvelyofa. magaliTad inglisSi aseT
fsiqiatriuli servisebi 670 pacientebs emsaxureboda erTaderTi hospitali
specializebuli servisi mwvave fsiqikuri _ bedlamis hospitali, romelic 1247 wels Se­
aSlilobis mqone pacientebisTvis 672 iqmna. evropis kontinentis umetes nawilSi hos­
xangrZlivi momsaxurebis ganmxorcielebeli pitaluri uzrunvelyofis aseTive nakleboba Sei­
fsiqiatriuli servisebi 675 niSneboda. gamonakliss warmoadgenda espaneTi,
Temze dafuZnebuli servisis Sefaseba 680 sa­­dac Sua saukuneebidan moyolebuli ramdenime
midgomebi Sefasebebis mimarT 680 hos­pitali arsebobda (Chamberlain, 1966). amis mi­
Sesafasebel monacemTa wyaroebi 681 zezi espaneTSi islamis gavlena iyo. islami da
gansakuTrebuli saWiroebis qristianoba sxvadasxvagvarad afaseben fsiqikur
daavadebas. marTalia, orive religiiT iTvleba,
mqone pirTa servisebi 683
rom is zebunebrivi Zalebis gavleniT viTardeba,
Temze dafuZnebuli momsaxurebis
Tumca iudeur-qristianuli swavlebiT fsiqikurad
zogierTi sirTule 685
daavadebuli adamiani eSmakiTaa Sepyrobili an Tavisi
servisis uzrunvelyofis
codvebis gamo itanjeba, xolo islamuri swavlebiT ki
kulturaTaSorisi aspeqtebi 685 fsiqikuri aSlilobis mizezi aucileblad uzneo qceva
fsiqiatriuli servisebis eTikuri problemebi 686 araa. am SedarebiT pozitiuri midgomis wyalobiT
resursebis ganawileba 686 islamuri medicina ufro metad iyo fokusirebuli
momsaxureba Temis doneze 687 fsiqikur daavadebaze. arabi eqimi razi jer kidev
meaTe saukuneSi qalaq baRdadSi fsiqiatriul

_ 659 _
23 fsiqiatriuli servisebi
pacientebs mkurnalobda. da ar saWiroebda fizikur SezRudvas da sastik
britaneTSi meTvramete saukunis Sua wlebamde somatur mkurnalobas.
fsiqikuri daavadebis mqone adamianebis umetesoba,
xSir SemTxvevaSi siRaribis kanonis daxmarebiT, TemSi TavSesafrebis dafuZneba
cxovrobda an sapyrobileSi iyo moTavsebuli. 1744 miuxedavad aseTi Zalisxmevisa, mecxramete saukunis
wels inglisSi miRebuli mawanwalobis aqtiT moxda adreul wlebSi fsiqikurad daavadebuli bevri adamiani
Raribebis da `SeSlilebis~ erTmaneTisgan gamijvna ar iRebda aranair daxmarebas da cxovrobda rogorc
Seiqmna maTi mkurnalobis pirobebi. amis Sedegad gaCnda mawanwala, an sapatimroebsa da gamosasworebel bana­
kerZo tipis dawesebulebebi fsiqikurad daavadebul kebSi imyofeboda. inglisis sazogadoebis yuradReba
pirTaTvis (`sagiJeTebi~), romlebsac mogvianebiT mi­iqcia servisebSi myofi pacientebis mdgomareobam,
uwodes kerZo fsiqiatriuli saavadmyofoebi. isini rac mohyva kerZo `sagiJeTebSi~ dabali standartebis
imaTTvis Seiqmna, visac SeeZlo servisis safasuris Sesaxeb skandaluri masalebis gamoqveynebas. amis
gadaxda, Tumca xelmisawvdomi iyo im RaribebisTvisac, Semdeg gamovida 1808 wlis dadgenileba sagrafoebis
romelTa servisis xarjebsac samrevloebi faravdnen fsiqiatriuli saavadmyofoebis Sesaxeb, romelic
(Parry-Jones, 1972). daaxloebiT amave periodSi gaCnda iT­valiswinebda fsiqiatriuli saavadmyofoebis aSe­
ramdenime hospitali da palata, romelic arsebobda nebas inglisis yvela sagrafoSi. samwuxarod Za­
saqvelmoqmedo Semowirulobebisa da sazogadoebrivi lian cota gakeTda sagrafoebis xelisufalTa
sawevroebis xarjze. 1713 wels noruiCSi Seiqmna be­ mier da 1845 wels aucilebeli gaxda dadgenilebis
T­lemis hospitali. 1728 wels londonSi, gais hos­ gamocema suliT daavadebulebis Sesaxeb. es aqti
pitalSi specialuri palata gaixsna. 1751 wels Se­ moiTxovda fsiqiatriuli saavadmyofoebis aSenebas
iqmna wminda lukas hospitali, rogorc beTlemis yvela sagrafoSi. sawyis etapze axal fsiqiatriul
gadatvirTuli hospitlis alternativa. im dros, zo­ saavadmyofoebSi mkurnaloba kargad xorcieldeboda.
gadi profilis saavadmyofoebSi fsiqiatriuli gan­ moralur principze dafuZnebuli mkurnaloba wa­
yofilebebis arseboba, iseve rogorc dRes, sakamaTo moiwyes im mimarTulebis mimdevrebma, romlebic pa­
sakiTxs warmoadgenda (Allderidge, 1979). cientebis fizikuri SezRudvis winaaRmdeg gamo­
diodnen. is 1837 wels wamoiwyo gardiner hilim,
moraluri marTva romelic linkolnis fsiqiatriul saavadmyofoSi
meTvramete saukunis miwuruls, cudi pirobebi ker­ muSaobda da SemdgomSi ganaviTara jon konolim
Zo da saxelmwifo instituciebSi mravali qveynis midlseqsis sagrafos fsiqiatriul saavadmyofoSi
sazogadoebis yuradRebis centrSi moeqca. aman biZ­­ (hanueli). 1856 wels konolim gamoaqveyna mniSvnelovani
gi misca fsiqikurad daavadebulTa servisebis ga­ wigni `SeSlilTa mkurnaloba meqanikuri SezRudvis
umjobesebas. 1793 wels, parizSi pinelis li­de­ gareSe~.
robiT xmarebidan amoiRes jaWvebi, romlebsac pa­ samwuxarod, am liberalur nabijs mohyva moZ­
cientebis fiqsaciisTvis iyenebdnen. mogvianebiT, raoba, romelic sapirispiro principebs izi­a­
pi­nelma Semoitana iseTi cvlilebebi, romlebic uz­ rebda. sazogadoebis mzardi Seuwynareblobis ga­
runvelyofda pacientebis ufro humanur movlas. m­o, sul ufro meti adamiani, sazogadoebis Cve­
inglisSi msgavsi humanuri reformebi wamoiwyo ulebrivi wevrebi da patimrebi, Tavsdebodnen
uiliam tukma, kvakerma filantropma, romelmac 1792 axal fsiqiatriul saavadmyofoebSi. fsiqikuri aS­
wels, iorkSi, daarsa fsiqiatriuli TavSesafari. lilobebis gankurnebadobis sawyisi optimizmi mas
TavSesafarSi sufevda sasiamovno atmosfero da Semdeg ganelda, rac gamovlinda moraluri mkur­
sakmarisi pirobebi iyo Seqmnili dasaqmebisa da nalobis arasrulyofileba. gabatonda SedarebiT
garTobisTvis. mkurnaloba efuZneboda `moralur~ ufro pirquSi Sexeduleba organuli da memkvidruli
(e.i. fsiqologiur) marTvas da pacientebis survilebis mizezebis Sesaxeb. 1850-iani wlebisTvis gamoaSkaravda
pativiscemas, rac ewinaaRmdegeboda am periodSi bevri fsiqiatriuli saavadmyofoebis gadavsebis problema.
eqimis mier aRiarebul fizikur mkurnalobas (is xSirad qronikuli pacientebi SedarebiT naklebad SezRudul,
gaigivebuli iyo sisxlis gamoSvebasa da gamwmendebis Sinaurul garemoSi, fsiqiatriul saavadmyofos
gamoyenebasTan) da avtoritarul midgomas. axali bazaze calke gamoyofil sacxovreblebsa da sax­
midgoma servisisadmi ramdenime wliT gvian aRwera lebSi ganaTavses. saavadmyofoebma pacientebi
uiliam turkis SviliSvilma, samuelma 1813 wels Tem­­Si daabrunes: nawili ganaTavses ojaxTan er­
gamoqveynebul naSromSi fsiqiatriuli TavSesafris Tad pansionatebSi (servisis forma, romelic
aRwera. es humanuri meTodebi damkvidrda sxva gansakuTrebuli warmatebiT dainerga belgiis qalaq
hospitlebSic, radgan gairkva, rom bevr fsiqikurad giilSi), xolo nawili samuSao banakebSi daabrunes.
daavadebul pacients SeeZlo sakuTari Tavis marTva `suliT daavadebulTa sakiTxebze momuSave ko­

_ 660 _
fsiqiatriuli servisebi
mitetma~, romlis misias fsiqikurad daavadebul danergvam, gazarda optimizmi. amave dros, yvelaferi
pirTa servisis zedamxedveloba Seadgenda, yuradReba keTdeboda saavadmyofoebSi arsebuli mdgomareobis
miaqcia aseTi servisis dros Zaladobis risks da gaumjobesebis mizniT: gaixsna manamde Caketili
winaaRmdegoba gauwia mas. miuxedavad amisa, mecxramete palatebi da xeli Seewyo okupaciur saqmianobas.
saukunis fsiqiatriuli TavSesafrebi, gadatvirTvis msgavsi cvlilebebi sxva qveynebSic SeiniSneboda.
pirobebSic ki standartis dacviT axorcielebda qveynebis umetesobaSi es reformebi SeaCera meore
fsiqikurad daavadebul pacientTa serviss, rac msoflio omma. eqimebisa da meddebis omSi gawvevis
sxvagan ar xdeboda. amdenad, fsiqikurad daavadebuli gamo fsiqiatriul hospitlebs daaklda personali.
daculi iyo eqspluataciisgan da uzrunvelyofili amasTan, isini isev gadaitvirTa, radgan zogierT
iyo TavSesafriT, sakvebiT da zogadi jandacviT. aseTi maTganSi moaTavses omSi daWrilebi da fsiqiatriuli
sargeblis sapirwone aRmoCnda pirovnuli arCevanis da pacientebi Tavisufal adgilebze gadaanawiles.
avtonomiis dakargva da monotonuri hipermeurveuli inglisis sagrafoebis fsiqiatriul TavSesafrebze
reJimi, romelic institucionalizaciis winapirobas omis gavlena aRwera kramerma (Crammer, 1990).
warmoadgenda. germaniaSi fsiqikuri aSlilobis mqone bevri pacienti
sawolebisa da personalis simciris gamo sul evgenikis programebis gamo daiRupa. es samarcxvino
ufro cota dro rCeboda moraluri marTvisTvis. periodia iseTi qveynis istoriaSi, romelic mec­
isev moikida fexi meurveulma reJimma. meurveul xramete saukuneSi da meoce saukunis dasawyisSi
midgomaze gadasvla dadginda 1890 wlis aqtiT fsiqiatriis ganviTarebis avangardSi idga. nacisturi
sulieri daavadebis (Lunacy Act) Sesaxeb, romelic evgenikis programebis gasacnobad ix. Burleigh, 2000.
saavadmyofodan gaweraze SezRudvebs awesebda. aseTi
meurveuli sistema meoce saukuneSic arsebobda, rac socialuri fsiqiatria da Temze
aisaxeba didi viqtorianuli hospitlebis zomasa da dafuZnebuli momsaxurebis dasawyisi
struqturaSi, sadac, ukanasknel dromde, ZiriTadad, meore msoflio omis fsiqiatriul saavadmyofoebSi
praqtikuli fsiqiatriuli saqmianoba mimdinareobda sxvadasxva faqtoris zegavleniT ganxorcielda
(mecxramete saukuneSi gaerTianebul samefosa da Sem­dgomi cvlilebebi. sazogadoeba ufro Tana­
aSS-Si arsebuli fsiqiatriuli hospitlebis Sesaxeb mgrZno­bi gaxda arasasurvel pirobebSi myofi ada­
informacia (ix. Jones, 1972 da Rothman, 1971). mianebis mimarT. omis periodSi `omis nevrozis~
mkurnalobis gamocdileba fsiqiatrebs daexmara
adreuli mkurnalobis organizeba dainteresebuliyvnen fsiqikuri aSlilobebis adreuli
britaneTSi SedarebiT ufro liberalur politikasTan mkurnalobiT, jgufuri mkurnalobis gamoyenebiTa da
mibrunebis dasawyisi aRiniSna pirveli msoflio omis socialuri reabilitaciiT. britaneTSi erovnuli
dawyebamde cota xniT adre, rodesac henri moudslim, janmrTelobis servisis (National Health Servise - NHS)
mdidarma fsiqiatrma, soliduri Tanxa saCuqrad Seqmnam gamoiwvia samedicino servisebis, maT Soris
gadasca hospitals, romelsac unda ganexorcielebina fsiqiatriis, sruli reorganizacia. 1952 wels
adreuli mkurnaloba. samwuxarod, omma CaSala qlorpromazinis danergvam gaaiola fsiqozis mqone
proeqtis miznebi da moudslis hospitlis gaxsna pacientebis qceviTi darRvevebis marTva, SesaZlebeli
1923 wlamde gadaido. hospitalSi ambulatoriuli gaxada Caketili ganyofilebebis gaxsna da zogierTi
servisi da pacientebis nebayoflobiTi stacionaruli pacientis TemSi gawera.
mkurnaloba im garemoSi warmoebda, sadac swavleba da am cvlilebebis miuxedavad, servisebi mainc
kvleva mimdinareobda. erT adgilas koncentrirebuli rCeboda, xSirad
omebs Soris periodSi moTxovna cvlilebebze kvlav dasaxlebuli centrisgan moSorebiT. aSS-Si gofmani
gaZlierda. 1930 wlis `aqtma fsiqikuri mkurnalobis amtkicebda, rom saxelmwifo saavadmyofoebi `WeSmarit
Sesaxeb~ moxsna pacientebis stacionaridan gaweraze instituciebs~ warmoadgenda, vinaidan iq adamianTa
dadebuli bevri SezRudva, romelic gansazRvruli jgufi yoveldRiur cxovrebas sruliad mowyvetili
iyo 1890 wlis aqtiT sulieri daavadebis Sesaxeb da iyo (Goffman, 1961). igi maT usaxur, mouqnel da
neba darTo sagrafoebis fsiqiatriul saavadmyofoebs avtoritarul dawesebulebebad miiCnevda. britaneTSi
mieRoT pacientebi nebayoflobiTi mkurnalobis uingma da braunma gamoavlines, rom zogierTi didi
Casatareblad. 1930 wlis aqti xels uwyobda fsiqiatriuli saavadmyofo klinikurad `ususuri~
adgilobriv xelisuflebas moewyo ambulatoriuli da `socialurad gaRatakebuli~ iyo (Wing and Brown,
klinikebi da servisebi, romelic stacionaridan 1970). saavadmyofoSi mdgomareobis gasaumjobeseblad
gaweril pacientebs moemsaxureboda. mkurnalobis da xangrZlivi institucionalizmis Sedegebis
axali meTodebis, insulinuri komisa (mogvianebiT Sesamcireblad aqtiuri socialuri reabilitaciis
iqna amoRebuli) da eleqtrokrunCxviTi Terapiis meTodebi gamoiyenes. okupaciuri da ergoTerapiis

_ 661 _
23 fsiqiatriuli servisebi
saSualebiT qronikul pacientebs saavadmyofoebidan TvisebebiTa da unarebiT SesZlo TemSi pacientTa
TavSesafrebSi an Cveulebriv sacxovreblebSi gada­ momsaxurebisTvis axali saSualebebis gamoZebna.
sayvanad amzadebdnen (Bennett, 1983). bevri, stacionarSi sxva specialistebs gauWirdaT misi warmatebuli
xangrZlivad myofi pacientisTvis, aseTi intensiuri praq­tikis ganmeoreba. Tavdapirvelad am uecari
reabilitacia efeqturi aRmoCnda. gaCnda optimizmi cvlilebis Sedegebi gansxvavebuli iyo. italiis im
imasTan dakavSirebiT, rom axlad stacionirebuli nawilSi, sadac reformebi sakmarisi xarisxiT fi­
pacientisTvisac aseTi meTodebi Sedegiani iqneboda. nansdeboda da implementacia moxda enTuziasti
TemSi myofi pacientebis uwyveti mkurnalobisa personalis mier, axali servisi warmatebulad
da reabilitaciisTvis gaixsna dRis stacionarebi, muSaobda, im adgilebSi ki, sadac axali saSualebebiT
sacxovrebliT uzrunvelyofisTvis _ hostelebi. uzrunvelyofa arasakmarisad xdeboda, problemebi
am cvlilebebis Sedegad fsiqiatriul klinikebSi iCenda Tavs (Bollini and Mollica, 1989). mogvianebiT am
pacientTa raodenoba mniSvnelovnad Semcirda, ro­ siZneleebis umetesi nawili warmatebiT daZlies da
gorc britaneTSi, ise sxva qveynebSi. cvlilebebi 1989 wels fsiqiatriuli saavadmyofoebis saxelmwifo
gansakuTrebiT swrafi tempiT aSS-Si mimdinareobda. struqturam Sewyvita arseboba (Burti, 2001).
am cvlilebebis miuxedavad servisebi isev dafuZ­ gaerTianebul samefosa da sxva qveynebSi, cvli­
nebuli iyo did fsiqiatriul saavadmyofoebze, lebebis SedarebiT neli tempis miuxedavad, prob­
romelic pacientis saxlisgan sakmaod moSorebiT lemebi mainc igive rCeboda. zogierTi pacienti in­
imyofeboda. samwuxarod, klinikidan axalgawerili tensiuri mxardaWeris gareSe ver axerxebda TemSi
mravali pacientisTvis TemSi sakmarisi resursebi ar cxovrebas da zogjer saWiro xdeboda hospitalSi maTi
arsebobda. ganmeorebiTi moTavseba, ris gamoc mowyobis am sistemas
`mbrunavi karis politika~ ewoda. reabilitaciuri
saavadmyofoebis daxurva servisebi imedovnebdnen pacientebis gaumjobesebul
sawyis etapze instituciebidan pacientebis war­ mdgomareobaSi gaweras, magram aRmoCnda, rom amis­
matebuli gaweris Semdeg, gadawyda didi fsiqiatriuli Tvis imdenad xangrZlivi servisia saWiro, rom
saavadmyofoebis daxurva da maTi patara fsi­ SeuZlebelia axali pacientebis miReba. zogierTi
qiatriuli ganyofilebebiT Canacvleba, romlebic gawerili pacienti wlebis ganmavlobaSi akiTxavda
zogadi profilis saavadmyofoebSi Seiqmneboda da dRis hospitals Semdgomi gaumjobesebis gareSe (Gath
saTemo servisebis mxardaWeriT isargeblebda. qvey­ et al., 1973). gairkva, rom adreul etapze arsebuli
nebis umetesobaSi hospitlebis daxurvis procesi Sexeduleba `deinstitucionalizaciis~ warmatebis
TandaTanobiT ganxorcielda. gamonakliss italia Sesaxeb gadaWarbebulad optimisturi iyo da arsebuli
warmoadgenda, romelic sxva qveynebs mniSvnelovnad stacionaris gareTa servisebi ver uzrunvelyofdnen
CamorCeboda, magram Semdeg swrafi cvlilebebi saavadmyofoebidan gawerili pacientebisa da maTi
ganaxorciela. 1978 wels italiis parlamentma miiRo ojaxebis saWiroebebis dakmayofilebas. mTeli Za­
inovaciuri kanoni #180, romlis mizani fsiqiatriuli lisxmeviT daiwyo adekvaturi saTemo samsaxurebis
saavadmyofoebis gauqmeba da maTi saTemo samsa­xu­rebis ganviTareba. es mimarTuleba Temze dafuZnebuli
srulyofili sistemiT Canacvleba iyo. fsi­qiatriul zrunvis saxeliTaa cnobili.
saavadmyofoebSi aikrZala pacientebis miReba. gadawyda
zogadi profilis saavadmyofoebSi fsiqiatriuli Temze dafuZnebuli zrunvis aRmavloba
ganyofilebebis gaxsna da garkveul teritoriebze saavadmyofoebis daxurvis Semdeg, fsiqiatriul
Temze dafuZnebuli fsiqiatriuli momsaxurebis servisebs unda Seesrulebina sami funqcia: pirveli,
ganviTareba. es sqema efuZneboda franko bazalias mZime fsiqikuri daavadebis mqone im adamianebis TemSi
saqmianobas, romelsac is Crdilo-aRmosavleT it­ mkurnaloba, romlebic manamde wlobiT stacionarSi
aliis saavadmyofoebSi axorcielebda da mis mier mkurnalobdnen; meore, pirveladi jandacvis doneze
daarsebuli profesionalTa da politikosTa SedarebiT naklebad mZime fsiqikuri aSlilobebis mqone
moZ­raobis gegmas. es moZraoba _ demokratiuli pacientebis gamovlena, avadmyofobis prevencia da
fsiqiatria (Psichiatria Democratica) _ politikuri adreuli mkurnaloba; mesame, mZime da mwvave fsiqikuri
xedvis ukiduresad memarcxene frTas warmoadgenda aSlilobebis mkurnaloba stacionarSi minimaluri
da gulisxmobda, rom fsiqiatriul saavadmyofoebSi dayovnebiT da sacxovrebeli adgilidan maqsimalurad
ganTavsebuli pacientebi kapitalisturi sistemis axlos myof dawesebulebaSi. es mom­saxureba mosax­
Cagvris msxverpls warmoadgendnen. maT sjerodaT, leobis garkveul nawils moicavda. miwodebuli
rom mZime fsiqikuri aSlilobebi gamowveuli iyo servisi kompleqsuri da uwyveti unda yo­filiyo,
socialuri mdgomareobiT da ara biologiuri romelsac multidisciplinuri gundi axor­cielebda.
mizezebiT. frankobazaliam (Basaglia) Zlieri pirovnuli es zogadi principebi sakmaod gan­sxvavebulad dainerga

_ 662 _
fsiqikuri aSlilobebis sixSire TemSi
gaerTianebul samefosa da aSS-Si. kuTrebuli aqcenti keTdeboda adamianis uflebebze.
britaneTSi, sawyis etapze aqcenti gakeTda im reformis dawyebis Semdeg gamocdilebis dagro­
pirebze, romlebic xangrZlivi stacionaruli mkur­ vebasTan erTad gamoikveTa axali damatebiTi ma­
nalobis Semdeg binaze gaewernen. aSS-Si yuradReba xasiaTeblebi:
gamaxvilebuli iyo prevenciasa da fsiqikuri w momsaxurebis paketi dafuZnebuli calkeuli pirov­
aSlilobebis adreul mkurnalobaze; garda amisa, nebis saWiroebebis Sefasebaze;
aSS-Si Tavs aridebdnen hospitalSi pacientis
w SemTxvevis marTva servisis muSakis mier, romelic
mo­Tavsebas. aSS-Si fsiqikur daavadebaTa da
uzrunvelyofs servisSi monawileTa muSaobis koor-
janmrTelobis gaerTianebulma komisiam 1961 wels
dinirebas;
gamoaqveyna moxseneba. is rekomendacias uwevda TemSi
w momxmareblis CarTva _ servisis momxmareblebi sul
mkurnalobas, romelic unda ganxorcielebuliyo
ufro aqtiurad monawileobdnen rogorc sakuTari
sxva­dasxva specialistebiT dakompleqtebuli fsiqi­
mkurnalobis, aseve mosaxleobis servisebis dagegm-
kuri janmrTelobis adgilobriv centrebSi. cen­
vaSi;
trebi momxmareblebs sTavazobdnen fsiqologiur
da socialur daxmarebas. yuradReba ufro metad w sainformacio-saganmanaTleblo programebi momsax-
gamaxvilebuli iyo krizisul intervenciasa da urebis uzrunvelsayofad im mowyvladi adamianebi-
mwvave fsiqikuri aSlilobebis mkurnalobaze, vidre sTvis, romlebsac sxva SemTxvevaSi gauZneldebaT
qronikuli da mZime fsiqikuri daavadebebis mqone SeTavazebul servisSi CarTva da misi bolomde mi-
pacientebis mkurnalobaze. aseTma midgomam gamoiwvia yola;
ukmayofileba centrebis mimarT, radgan hospitalSi w riskis Sefaseba unda moxdes regularulad da,
xangrZlivi mokurnalobis Semdeg gawerili adamianebi saWiroebis SemTxvevaSi, unda Seicvalos mkurnalo-
iwyebdnen kerZo saavadmyofoebiT sargeblobas an bis gegma.
kidev sapyrobileebSi aRmoCndebodnen. zogi uerT­ zemoT xsenebulma procesebma safuZveli daudo
deboda didi qalaqebis miusafar mosaxleobas (Goldman servisis Tanamedrove models, romelic qvemoT aris
and Morrisey, 1985). aRwerili.
aseT adreul gamocdilebaze dayrdnobiT bri­
taneTsa da sxva qveynebSi fsiqikuri janmrTelobis
adgilobriv samsaxurebTan dakavSirebiT Camoyalibda
fsiqikuri aSlilobebis sixSire
ramdenime urTierTSeTanxmebuli principi: TemSi
w minimaluri stacionaruli momsaxureba _ sta­ adgilobrivi fsiqiatriuli servisebis saWiroebebis
ci­onireba unda yofiliyo xanmokle. pa­cie­n­ gansasazRvrad saWiroa mosaxleobaSi fsiqikuri aSli-
ti, SeZlebisdagvarad, zogadi profilis saavad­ lobebis sixSiris da identificirebul adamianTa
myofosTan arsebul fsiqiatriul ganyofilebaSi mkurnalobasTan dakavSirebuli saWiroebebis cod-
unda moTavsebuliyo da ara fsiqiatriul saavad­ na. amis Semdeg unda SemuSavdes politikuri gadaw-
myofoSi. SesaZleblobis SemTxvevaSi, mkurnaloba yvetileba imis Taobaze, Tu rogor unda ganawildes
unda Catarebuliyo ambulatoriulad an dRis sta­ momsaxureba pirvelad da specializebul samedicino
cionarSi. servisebs Soris, samedicino da socialur servisebs
Soris da sxvadasxva saxis fsiqikuri aSlilobebis
w sawyis etapze reabilitacia tardeboda im ime­
mqone adamianebs Soris. ukanasknel wlebSi erovnuli
diT, rom adamianebis umetesoba miaRwevda prog­
janmrTelobis servisis (NHS - National Health Service)
ress damoukidebel cxovrebaSi. mogvianebiT, rea­
resursebi mimarTulia im adamianebze, romlebsac
bi­litaciis mizani nakleb ambiciuri gaxda da
aqvT mZime fsiqikuri problemebi. garda amisa, unda
fokusirda pacientis mdgomarebis gauaresebis
moxdes SedarebiT msubuqi daavadebis mqone rac Sei-
prevenciaze.
Zleba meti piris mkurnaloba pirveladi jandacvis
w multidisciplinuri gundi _ servisi unda gan­xor­ doneze.
cielebuliyo gundis mier, romelSic, Cveulebriv, rTulia zustad ganisazRvros mosaxleobaSi fsi­
Sevidoda fsiqiatri, adgilobrivi medda, klinikuri qikuri aSlilobebis gavrcelebis zusti sixSire
fsiqologi da socialuri muSaki. maT unda (epi­demiologiuri kvlevis meTodebi 98-e gverdzea
eTanamSromlaT moxaliseTa jgufebis wevrebTan. mocemuli), magram servisebis dagegmvisTvis, Cve­
w sakanonmdeblo reforma _ gamoica axali kano­ ulebriv, sakmarisia miaxloebiTi monacemis gan­
ni, romlis mixedviT unda SezRuduliyo iZu­ sazRvra. cxrilSi 23.1 mocemulia monacemTa ori
lebiT mkurnaloba da waxalisebuli yofiliyo wyeba, romelTagan erTi warmoadgens aSS-Si didi zomis
stacionaruli momsaxurebis alternativebi. gansa­ populaciaze Catarebuli kvlevis Sedegebs, xolo

_ 663 _
23 fsiqiatriuli servisebi

cxrili 23.1 TemSi fsiqikuri aSlilobebis cxrili 23.2 fsiqikuri aSlilobebis sixSire
gavrcelebis sixSire (daaxloebiT erTi wlis mozrdilebSi, romlebic sxvadasxva donis ser­
manZilze) visiT sargebloben*
aSS-s britanuli SemTxvevaTa ra­o­
kvleva* (%) kvleva ** (%) denoba 1000-dan
weliwadSi
yvela aSliloba 20.0 _
TemSi 260-315
araspecifikuri nevrotuli _ 7.7-12.4
aSliloba mimarTva pirvelad jandacvaSi 230

SfoTviTi aSliloba 13.5 4.7 gamovlenili pirvelad jandacvaSi ** 102

fsiqoaqtiur nivTierebaTa 8.8 6.9 mimarTva fsiqiatriul servisSi 24


moxmareba
stacionaruli 6
afeqturi aSlilobebi 4.3 2.1
* modificirebuli Goldberg and Huxley, 1992.
obsesiur-kompulsuri 1.7 1.2 ** aSkara fsiqiatriuli morbidoba
aSlilobebi

Sizofrenia 1.0 0.4*** nawili TviTon umklavdeba problemas, nawils _ ojaxi,


megobrebi, saeklesio piri an konsultanti, romelic
somatizacia 0.1 _
ar miekuTvneba medicinis sferos. fsiqoaqtiuri
* monacemebi eyrdnoba kvlevas Robins and Regier, 1991. nivTierebebis momxmareblebi yvelaze iSviaTad iT­
yvela maCvenebeli miuTiTebs gavrcelebis sixSireze xoven samedicino daxmarebas.
erTi wlis manZilze
cxrili 23.2 aseve aCvenebs, rom britaneTSi, sadac
** monacemebi kvlevidan Jenkins et al., 1997. yvela maCvenebeli
miuTiTebs gavrcelebis sixSires erTi kviris manZilze, pirveladi jandacva kargad aris ganviTarebuli, fsi­
garda funqciuri fsiqozisa, romelic erTwliani qikuri aSlilobis mqone 10-dan 9 adamiani mimarTavs
prevalentobis monacemia. ojaxis eqims.
*** funqciuri fsiqozi
faqtorebs, romlebic gansazRvraven adamianis mier
_ ar Sefasebula
fsiqikuri aSlilobis gamo samedicino servisisTvis
meore _ britaneTSi Catarebuli Sinameurneobebis mimarTvas, miekuTvneba:
gamokvlevebis Sedegebs. aSS-Si SfoTviTi aSlilobebis w aSlilobis simZime da xangrZlivoba;
maRali sixSire dabalansebulia britaneTSi ara­
w pirovnebis damokidebuleba fsiqikuri aSlilo­
specifikuri nevrotuli aSlilobebis sixSiriT. da­
bisadmi; zog adamians rcxvenia mimarTos servisebs
na­rCeni gansxvavebebi SeiZleba ufro metad ukav­
daxmarebisTvis;
Sirdebodes gansxvavebas kvlevis meTodebSi da
w informirebuloba SesaZlo daxmarebis Sesaxeb _
ara sxvaobas populaciebSi dadgenil gavrcelebis
Tu adamianma ar icis, Tu ra daxmarebaa misTvis
sixSiris WeSmarit maCveneblebs Soris.
xelmisawvdomi, is arasodes gamoiyenebs mas;
es da sxva kvlevebi aCvenebs, rom fsiqikuri
aSlilobebi xSiria da wlis ganmavlobaSi xuTidan erT w pirovnebis mier fsiqikuri aSlilobisadmi eqimis
adamians SeiZleba erT-erTi aSliloba aReniSnebodes. damokidebulebis aRqma _ Tu eqimis mxridan pirovneba
bevri maTgani mxolod xanmokle SfoTviTi an dep­ ver xedavs TanagrZnobas, naklebad savaraudoa, rom
resiuli aSllilobaa, romelic warmoadgens re­ mimarTos dasaxmareblad;
aqcias stresul situaciaze. yvelaze xSiria Sfo­ w ojaxisa da megobrebis damokidebuleba da infor­mi­
TviTi aSlilobebi; maT mosdevs narkomoxmareba da rebuloba _ Tu es adamianebi ar iCenen TanagrZnobas,
alkoholmoxmareba; rigiT mesamea guneb-ganwyobis naklebad mosalodnelia, rom pirovnebam maT dax­
aSlilobebi. SedarebiT naklebad xSiria obsesiuri marebisTvis mimarTos.
aSlilobebi da Sizofrenia.
ramdeni daavadebuli adamiani mimarTavs
dasaxmareblad pirvelad jandacvas?
fsiqikuri aSlilobebis sixSire pirveladi
cxrili 23.2 aCvenebs, rom 1000 mozrdilidan 230
jandacvis momxmareblebSi
adamiani fsiqikuri aSlilobis gamo yovelwliurad
ramdeni daavadebuli adamiani iTxovs daxmarebas? mimarTavs pirvelad jandacvas. sxva sityvebiT rom
cxrilSi 23.2 gviCvenebs, rom TemSi Catarebuli kvlevis vTqvaT, Seferdis gamoTvliT, erTi wlis ganmavlobaSi
mixedviT, britaneTis mozrdilTa populaciaSi 1000- mozrdil adamianTa 10% registrirdeba ojaxis
dan 260-315 adamians aReniSneba fsiqikuri aSliloba. eqimTan konsultaciis misaRebad sufTa fsiqiatriuli
yvela maTgani ar mimarTavs samedicino samsaxurebs. mdgomareobis gamo, xolo 5% konsultacias gadis

_ 664 _
saWiroebebis Sefaseba
iseTi darRvevis gamo, romelic moicavs rogorc gram goldbergis gamoTvlebiT ojaxis eqimTan dafiq-
fsiqikur, ise fizikur komponentebs (Shepherd et sirebuli fsiqikuri aSlilobebis 20%-s gaxangrZlive-
al., 1966). SedarebiT mogvianebiT dadginda, rom im buli mimdinareoba axasiaTebs (Goldberg et al., 2000).
pirebidan, romlebic pirvelad jandacvas mimarTavda,
faruli da aSkarad gamovlenili avadoba
erT meoTxeds hqonda ICD-10-is kriteriumebis
Sesabamisi minimum erTi fsiqikuri aSlilobis cxrilSi 23.2 naCvenebia, rom pirvelad jandacvaSi
diagnozi. maT Soris yvelaze xSiri iyo SfoTviTi da aSlilobis SemTxvevebis TiTqmis naxevarze naklebia
depresiuli aSlilobebi (Üstün and Sartorius, 1995). dafiqsirebuli. amis mizezi is aris, rom pacientebi ar
erT-erT gamokvlevaSi dawvrilebiT Seiswavles pir­ warmoadgenen fsiqikur simptomebs sircxvilis gamo, an
veladi jandacvis doneze registrirebul sxvadasxva kidev imitom, rom ar ician, Tu ramdenad TanagrZnobiT
aSli­lobaTa sixSire da gamoTvales, rom ojaxis eqims moekideba eqimi maT. isini, zogjer, fsiqikuri aSlilo-
2000 mozrdili adamianidan eyoleba (Strathdee and bis mxolod fizikur simptomebs amJRavneben. is, Tu
Jenkins, 1996): ramdenad warmatebiT moaxerxebs eqimi faruli aSli-
lobis gamovlenas damokidebulia faqtorebze, romle-
w 60-100 depresiis mqone piri;
bic qvemoT aris ganxiluli.
w 70-80 _ SfoTviTi aSlilobis mqone piri;
w 50-60 _ situaciuri reaqciis mqone pacienti;
saWiroebebis Sefaseba
w 2-4 _ SizofreniiT daavadebuli pacienti;
saWiroeba, moTxovna, miwodeba da gamoyeneba
w 6-7 _ afeqturi fsiqoziT daavadebuli pacienti;
martivi ganmartebiT: saWiroeba aris is, saidanac
w 4-5 _ alkoholze an wamalze damokidebuli piri. xalxi iRebs sargebels; moTxovna aris is, rasac xalxi
aseTive Sedegebi miiRes bavSvebSic. 7-12 wlis asakis iTxovs; miwodeba aris is, risi uzrunvelyofac xor-
bavSvebidan, romlebmac mimarTes pirvelad jandacvas, cieldeba; gamoyeneba aris is, rac moixmareba (Thorni-
daaxloebiT meoTxeds aReniSneboda fsiqikuri aSli- croft and Tansella, 2000). zogierTi es martivi definicia
loba, romelic Tanabrad nawildeboda emociur, qce- saWiroebs ufro vrcel ganmartebas.
viT da Sereul qceviT da emociur aSlilobas Soris saWiroeba _ breikim SemogvTavaza saWiroebis ori
(Garralda and Bailey, 1986). im mozardebidan, rolebmac definicia (Breakey, 2000):
ojaxis eqims mimarTes, daaxloebiT erT mesameds aR- 1. calkeuli pirovnebisTvis _ servisebi, romlebTan
eniSneboda fsiqikuri aSliloba (Garralda, 1994). iseve dakavSirebiT specialistebi, servisis momxmare-
rogorc mozrdilebSi, fsiqikuri aSlilobis mqone blebi da naTesavebi Tvlian, rom drois Sesabamis
bavSvebisa da mozardebis didi nawili uCioda fizi- monakveTSi unda moxdes maTi uzrunvelyofa, raTa
kur simptomebs. zogierT aseT SemTxvevaSi ver mox- pacienti imdenad janmrTeli iyos, ramdenadac es
erxda fsiqikuri aSlilobis identifikacia. SesaZlebelia Tanamedrove codnis pirobebSi;
ramden xans gastans aSliloba? 2. populaciisTvis _ servisebi, romlebic special-
pirvelad jandacvaSi aRmoCenili bevri aSliloba istTa, momxmarebelTa da informirebuli sazoga-
droebiT stresorze xanmokle pasuxs warmoadgens, ma- doebis Sejerebuli azriT, drois mocemul mon-
akveTSi saWiroa mosaxleobisTvis, rom misi wevrebi
arsebuli samedicino codnisa da obieqturi epide-
cxrili 23.3 fsiqikuri aSlilobiT gamowveuli
miologiuri monacemebis pirobebSi maqsimalurad
SezRuduli SesaZleblobebis mqone pacientebis
janmrTlebi iyvnen.
saWiroebis sferoebi (samaxsovro abreviatura
_ SHARES) fsiqiatrebs, jandacvis sxva specialistebs, ser-
visis momxmareblebsa da naTesavebs sxvadasxva meTo-
S (Symptoms) – simptomebi
debis efeqturobasa da upiratesobis Sesaxeb SeiZleba
H (Housing) – sacxovrebeli _ uzrunvelyofa da gansxvavebuli azri hqondeT (magaliTisTvis ix. Slade
zedamxedveloba
et al., 1998). servisis momxmareblebisTvis, Cveulebriv,
A (Activities of daily living) _ yofiTi aqtivobebi, maT Soris yvelaze mniSvnelovani finansuri usafrTxoeba, mego-
kveba, sakuTari Tavis movla da garToba
broba, damakmayofilebel samuSao, seqsualuri part-
R (Recreation, training, and occupation) – dasveneba, swavla nioris yola da wamlis gverdiTi efeqtebisgan gaTa-
da specializacia
visuflebaa. xolo, fsiqiatrebisTvis prioritetuli
E (Employment) – dasaqmeba simptomebis mkurnaloba da riskis Semcirebaa.
S (Significant others) – sxva mniSvnelovani daukmayofilebeli saWiroebebi _ individis doneze,
fsiqiatri am termins iyenebs im problemis aRsawerad,
adaptirebuli Primm, 1966.
rodesac servisis momxmarebels potenciurad efeq-

_ 665 _
23 fsiqiatriuli servisebi
turi intervenciis adekvaturi momsaxureba ar miuRia ar saWiroebs specialistebs; meore done imaTTvisaa
(ix. Marshall, 1994). gankuTvnili, romelTa mkurnalobac pirvelad
moTxovna damokidebulia imaze, Tu ramdenad in- jandacvaSia SesaZlebeli (Marshall et al., 2005);
formirebulia mosaxleoba ama Tu im servisis Sesaxeb danarCeni doneebi gankuTvnilia im pirebisTvis,
da rogor afasebs mis Sesabamisobasa da efeqturobas. visac esaWiroebaT specialuri servisi _ dawyebuli
servisis zogierT momxmarebels SeiZleba undodes ambulatoriuli momsaxureobiT (mesame done),
alternatiuli samedicino saSualebebis gamoyeneba, damTavrebuli xangrZlivi momsaxurebiT TemSi an
maSin roca specialistebi upiratesobas mtkicebule- saavadmyofoSi (meeqvse done).
baze damyarebul meTodebs aniWeben. iSviaTi, uki-
duresad sastiki Zaladobis Sesaxeb gakeTebuli media- populaciis saWiroebebis Sefaseba
reportaJis Semdeg sazogadoebam SeiZleba usafrTxo upirveles yovlisa ganisazRvreba sxvadasxva fsi­
servisebisTvis prioritetis miniWeba moiTxovos. qikuri aSlilobis mqone adamianebis raodenoba
utilizacia (servisis moxmareba) _ saWiroeba xar- msgavs populaciaze Catarebuli epidemiologiuri
jebTan dakavSirebuli araa, Tumca servisis moxmare- kvlevis Sedegebis mixedviT. es monacemi koregirdeba
ba Tanxebzea damokidebuli. pacientis mkurnaloba am populaciis specifikuri maxasiaTeblis mixedviT
(erovnuli janmrTelobis servisebSi) ufasoa, Tumca (magaliTad, xandazmulTa an eTnikuri umciresobebis
am servisiT sargeblobisTvis pirovnebam arapirda- warmomadgenelTa didi wili). amis Semdeg, calkeuli
piri xarjebi unda gawios, magaliTad, servisiT sarge- diagnostikuri jgufis adamianebisTvis saWiro ser­
blobis periodSi samsaxuris gacdena an bavSvis mov- visebis Sefaseba miesadageba am populaciis Se­
laze daxarjuli Tanxa. utilizacia, aseve, xelmisawv- fasebas. praqtikulad iSviaTad aris SesaZlebeli
domobasa da mimReblobazea damokidebuli. yvela am saWiroebis uzrunvelyofa da saWiro xdeba
prioritetebis gamoyofa. britaneTSi prioriteti
pirovnebis saWiroebebis Sefaseba eniWeba seriozuli fsiqikuri daavadebis mqone
klinikuri Sefaseba adamianebs.
yoveli fsiqiatriuli Sefaseba mkurnalobis saWiroe-
bebis Sefasebas moicavs, rac, xSirad zrunvis gegmis fsiqiatriuli servisis dagegmva
Sedgenas gulisxmobs. primma saWiroebebis gansazRvr-
dagegmva adgilmdebareobis mixedviT
isTvis saintereso mnemoniki SemogvTavaza (ix. cxrili
qveynebis umetesobaSi fsiqiatriuli servisebis
23.3, Primm, 1996).
dagegmva xdeba geografiuli raionis mixedviT,
standartuli Sefaseba rasac xSirad seqtori an momsaxurebis zona ewodeba.
qvemoT miTiTebulia saWiroebis Sefasebis meTodebis evropaSi seqtorebi mniSvnelovnad varirebs zomis
magaliTebi. isini umTavresad kvlevebSi gamoiyeneba: mixedviT: 15000-50000-dan SvedeTSi da 250000-mde
Cveulebrivi klinikuri daniSnulebisTvis standar­ germaniaSi (ix. Thornicroft and Tansella, 2000).
tuli meTodebis gamoyeneba ar xdis servisis dagegmvas dagegmvas adgilmdebareobis mixedviT garkveuli
ufro efeqturs (Marshall et al., 2005a; Ashaye et al., 2003). upiratesobebi aqvs, radgan:

w kembervelis (Camberwell) saWiroebebis Sefaseba _ga­ w populaciis Semadgenlobis lokaluri varirebis


miznulia seriozuli fsiqikuri daavadebis mqone saSualebas iZleva (magaliTad, xandazmulTa ara­
pacientTa saWiroebebis SefasebisTvis (Phelan et Cveulebrivad didi wili)
al., 1995). fasdeba saWiroebebis 22 sfero, maT w sxva SemTxvevaSi fsiqiatriuli servisebis urTi­
Soris sacxovrebliT uzrunvelyofa, sakuTari Ta­ erTgancalkevebuli nawilebis integrireba (magali­
vis movla, fsiqozuri siptomebi, fizikuri jan­ Tad, mozardebisa da mozrdilebis servisebis)
mrTeloba, usafrTxoeba, nivTierebaTa moxmareba, w fsiqiatriuli da zogadi samedicino servisebis in-
bavSvis movla da finansebi. tegrireba (magaliTad, bavSvTa fsiqiatriis da pe-
w ZiriTadi saWiroebebis Sefaseba _ (Marshall et al., 1995) diatriis servisebis)
afasebs daukmayofilebel saWiroebebs (ix. zemoT). w samedicino, socialuri da moxaliseTa servisebis
w zrunvis Sefasebis saWiroebebi, romlebic mxolod integrireba.
kvlevisTvis Seiqmna (Brewin et al., 1987). adgilmdebareobis mixedviT dagegmvas garkveuli na-
w servisis done _ altrnatiuli midgomaa, rac pa­ klic gaaCnia:
cientisTvis servisis konkretuli donis gansazRvras w SeiZleba ar gamodges xarjTefeqturi iseTi md-
niSnavs. uingma SemogvTavaza eqvsi done (Wing, 1994): gomareobebis servisis ganxorcieleba, romleb-
yvelaze dabali done imaTTvisaa gankuTvnili, vinc

_ 666 _
fsiqiatriuli servisis dagegmva
sac sWirdeba specialistis daxmareba da dabali dacvis trastebs (PCT) aniWebs da, amasTan, miuTiTebs,
prevalentobiT xasiaTdeba (magaliTad, pacientebi, Tu ra servisebi unda Seisyidon. es miTiTebebi
romlebsac saSualo an maRali usafrTxoeba sWird- efuZneba fsiqiatriuli jandacvis servisebis erovnu-
ebaT) servisis xarisxi SeiZleba gansxvavdebodes li sitemisa da jandacvis erovnuli servisebis
seqtorebs Soris, Tumca am gansxvavebis Semcireba trastis (NHS) gegmas da ufro detalurad politi-
SesaZlebelia minimaluri erovnuli standartis kis danergvis gzamkvlevSia gawerili. masSi miTiTe-
dadgeniT bulia mizani da yvela pirveladi jandacvis trasti
w janmrTelobis servisis da socialuri servisis se- valdebulia daTqmul vadaSi am mizans miaRwios. aseTi
qtorebi SeiZleba erTmaneTs ar emTxveodes Tavi- miznis magaliTebia: asertuli Sinmomsaxurebis samsax-
si saqmianobis TvalsazrisiT. am problemis movla uri, krizisuli intervencia, adreuli intervenciis
servisis mimwodebelTa TanamSromlobiTaa SesaZle- servisebi. adgilobrivi da provaideri trastebis
beli. progresi strategiuli saxelmwifo organoebis mier
fasdeba. Sedegi stacionarebisTvis `varskvlavebis
dagegmvis procesi miniWebis~ erovnul sistemaSi aisaxeba da sazogadoe-
bisTvis xdeba cnobili.
ar arsebobs fsiqiatriuli samsaxuris dagegmvis uni-
samizne servisebis garda, klinikuri daxelovnebis
versaluri meTodi. sxvadasxva qveyanaSi gansxvavebuli
erovnuli instituti (NICE – National Institute of Clini-
midgomebi gamoiyeneba da qveynis SigniTac xSirad xde-
cal Excellence) aqveynebs mtkicebulebebze damyare-
ba maTi gadasinjva politikosTa da profesionalTa
bul saxelmZRvanelo principebs konkretuli saxis
SecvlasTan erTad. miuxedavad amisa, mainc SesaZle-
mkurnalobisTvis. am saxelmZRvanelo principebSi
belia dagegmvaze moqmedi ramdenime parametris gamo-
dazustebulia konkretuli mkurnaloba, romelsac
yofa. am nawilSi Cven ganvixilavT aseT parametrebs
sxvadasxva saxis aSlilobis mqone adamianebi moelian
da maT zegavlenas inglisis erovnuli janmrTelo-
NHS-dan (magaliTad, Sizofreniis mkurnalobis sax-
bis servisis (NHS – National health Service) dagegmvaze.
elmZRvanelo principebi). am saxelmZRvanelo prin-
dagegmvis strategiis am magaliTs viyenebT imis sai-
cipebis implementacia akisria provaider trastebs,
lustraciod, Tu rogor gadadis principebi praqti-
romlebic, amave dros, atareben miRweuli Sedegebis
kaSi. amave dros, Cven ar vgulisxmobT, rom mocemuli
audits. provaideri trastebis mier miRweuli pro-
praqtika sxvebze ukeTesia.
gresi jandacvis erovnuli komisiis Sefasebis sagania.
finansuri wyaroebi _ fsiqiatriuli servisis dafi-
servisebis morgeba adgilobriv pirobebze _ fsiqi-
nanseba SesaZlebelia pirdapiri gadaxdiT, samedicino
atriuli servisis dagegmvis dros yovelTvis unda
dazRveviT, dabegvriT, saqvelmoqmedo Semowirulo-
iyos gaTvaliswinebuli adgilobrivi faqtorebi. gan-
bebiT an am wyaroebis kombinirebiT. dazRvevaze da-
sakuTrebuli mniSvnelobisaa:
fuZnebuli da pacientis mier anazRaurebuli ser-
visebi ufro moqnili da efeqturia maTTvis, vinc mas w urbanizaciis xarisxi (rac sxva faqtorebTan erTad
iyenebs, magram aq arsebobs im adamianebis uyuradRe- gansazRvravs fsiqozebis sixSires)
bod datovebis riski, romlebic gadaxdisunariani w populaciis eTnikuri Semadgenloba
ar arian. zogadad, saxelmwifos mier dafinansebuli w misi lokalizacia (magaliTad did sasoflo far-
servisebi ufro miukerZoebelia, magram maT axlavs Tze)
arasakmarisi dafinansebis, biurokratiis da momxmare-
w asakobrivi struqtura
blis saWiroebebis daukmayofileblobis riski. ing-
lisis NHS, romelic dabegvriT finansdeba, cdilobs w deprivaciis done
ukeT pasuxobdes arsebul moTxovnebs da gazardos sa- w saSualebebisa da personalis xelmisawvdomoba.
kuTari efeqturoba fsevdo-bazris SeqmniT. kerZod, fsiqiatriuli, socialuri da moxaliseTa ser­
saxelmwifo finansebi eZleva pirveladi jandacvis visebis integracia _ fsiqikurad daavadebul pirebs
adgilobriv trastebs, romlebic yiduloben serviss esaWiroebaT farTo speqtris servisebi, xolo maTi
meoreuli donis momsaxurebis gamwevi trastebisgan. ganxorcieleba moiTxovs erTze meti saagentos mo­
centraluri kontroli da lokaluri avtonomia nawileobas. magaliTad, Sizofreniis mqone pi­
_fsiqiatriuli servisebi mTeli qveynis masStabiT rovneba SeiZleba iRebdes medikaments fsiqiatris
Tanabari xarisxiT unda iyos ganviTarebuli da ad- daniSnulebiT, dRis serviss socialuri servisisgan
ekvaturad pasuxobdes adgilobriv saWiroebebs. in- da sacxovrebels _ moxaliseTa organizaciidan.
glisSi jandacvis erovnuli servisebis trasti (NHS) momsaxurebis efeqturi dagegmva moiTxovs am da
am sakiTxebis dabalansebas cdilobs imiT, rom ser- sxva organizaciebs Soris urTierTmxardamWer
visebis Sesyidvis uflebas, lokaluri pirveladi jan- TanamSromlobas. inglisis NHS cdilobs amis miRwevas

_ 667 _
23 fsiqiatriuli servisebi
lokaluri implementaciis gundis daxmarebiT, daavadebis mqone mowyvladi adamianebisTvis an ad­
romelic Sedgeba pirveladi jandacvis trastebis, reuli intervenciis gundi fsiqozis pirveli
fsiqiatriuli servisis provaiderebis, socialuri epizodis mqone adamianebisTvis. inglisis NHS-
servisebis, moxaliseTa organizaciebis, servisis Si damkvidrebulia tendencia, rom mimarTva mox­
momxmareblebis da mzrunvelebis warmomadgenlebisgan. des specializirebul gundSi da servisis yve­
lokaluri implementaciis gundi zrunavs pirveladi la momxmareblisTvis saWiroebis SemTxvevaSi
jandacvis trastebis daxmarebaze, raTa man ga­ xelmisawvdomi gaxdes asertuli programis gundis,
naxorcielos erovnuli servisis CarCos mier gan­ krizisis/binaze mkurnalobis gundisa da adreuli
sazRvruli miznebi. intervenciis gundis mier gaweuli daxmareba. ag­
NHS-Si sul ufro metad izrdeba fsiqikuri reTve iqmneba specialuri servisebi qalebisTvis da
daavadebis mqone adamianebis samedicino da socialuri pirovnuli aSlilobebis mqone pirebisTvis.
servisebis saqmianobis integracia. magaliTad, Temis fsiqiatriuli qvespecialobebis urTierTgamijvna
fsiqikuri janmrTelobis gunds, romelic aerTianebs _ rTulia sxvadasxva fsiqiatriul qvespecialobebis
socialur muSakebsac, moeTxoveba, rom integrirebuli zusti gamijvna. gansakuTrebiT Znelia mkacri
marTvis struqtura hqondes. socialuri servisis sazRvrebis dadgena erTi mxriv bavSvTa da mozardTa
ganyofilebebi fsiqikuri janmrTelobis sferoSi fsiqiatriul servisebsa da, meore mxriv, mozrdilTa
momuSave socialuri muSakebis marTvas akisreben zogad servissa da xandazmulTa serviss Soris. asakis
NHS-s, da, amave dros, axdenen TavianTi funqciebis mixedviT zRvaris daweseba iolia, magram servisis
integracias pirveladi jandacvis trastebTan. zogan, momxmareblisTvis es yovelTvis kargi ar aris.
garkveuli servisebis gadabareba xdeba erToblivad magaliTad, Sizofreniis mqone xandazmuli piris
NHS-isa da moxalise provaiderebis mier. es sistema momsaxureba Sedegiani ver iqneba, Tu misTvis nacnobi
gansakuTrebiT kargad pasuxobs marginaluri jgufebis fsiqiatri, ZiriTadi personali da dRis centri
(ltolvilebisa da usaxlkaroTa) saWiroebebs. aRar iqneba xelmisawvdomi 65 wlis Semdeg. meores
pirveladi da meoreuli servisebis funqciebis mxriv, SedarebiT ufro moqnili sistema naklebad
gamijvna _ mas Semdeg rac aRmoCnda, rom ojaxis mkafioa, xolo garkveuloba aucilebelia sazRvrebis
eqimTan konsultaciaze misuli oTxi pacientidan Sesaxeb kamaTis Tavidan asacileblad. inglisis
erTs fsiqiatriuli daavadeba aReniSneboda (ix. NHS-Si gaerTianebulia erovnuli miznebisTvis sa­
zemoT), gaizarda moTxovna specialur fsiqiatriul Wiro SeTanxmebuli gardamavali protokolebi pir­
momsaxurebaze. amitom aucilebelia gaimijnos pir­ veladi jandacvis trastebisa da fsiqiatriuli
veladi da specialuri servisis mimwodeblebis trastebisTvis.
pasuxismgeblobebi. sxva SemTxvevaSi meoreul ser­ servisis momxmareblebis da mzrunvelebis mona­
visSi referalebis raodenoba imdenad maRali iq­ wileoba _ roca dagegmvis procesSi monawileoben
neba, rom gadaaWarbebs servisis SesaZleblobebs. servisis momxmareblebi da mzrunvelebi, servisis
pasuxismgeblobebis aseTi gamijvna moqnili un­ xarisxi umjobesdeba da adamianebic ufro metad
da iyos. winaaRmdeg SemTxvevaSi is adamianebi, rom­ endobian mas. servisis momxmareblebs da mzrunvelebs
lebsac esaWiroebaT specialistis momsaxureba, SeuZliaT mniSvnelovani wvlilis Setana adgilobrivi,
mas ver miiReben, xolo isini, visac esaWiroebaT regionuli da erovnuli gegmis SedgenaSi. maTi am­
saavadmyofodan gawera, ver miiReben reabilitaciur gvari CarTuloba saWiroebs specialistebis mxri­dan
momsaxurebas. inglisis NHS am problemas agvarebs garkveul da uwyvet Zalisxmevas. ukanasknel wlebSi
ramdenime gziT. jer erTi, izrdeba investicia inglisis NHS-Si miRweuli iqna momxmareblebisa da
pirvelad doneze momuSave fsiqikuri janmrTelobis mzrunvelebis maRali xarisxis CarTuloba, maga­li­­
muSakebSi, raTa gaumjobesdes msubuqi fsiqikuri Tad, servisis momxmareblebi da mzrunvelebi mona­
aSlilobebis mkurnalobis xarisxi. meorec, xeli wileo­ben klinikuri daxelovnebis erovnuli ins­
ewyoba specialuri momsaxurebis mxolod erTi gziT titutis mi­er momzadebuli saxelmZRvanelo prin­
miRebas, rac xdeba referalis im SeTanxmebuli pro­ cipebis momzadebaSi. NHS-is yvela fsiqiatriul
tokolis dacviT, romelic monitorings eqvem­debareba mmarTvelobas hyavs momxmareblebisa da mzrun­ve­
da praqtikaSi xorcieldeba. mesamec, pirveladi lebisgan Semdgari komiteti, xolo zogan ki maTi
jandacvis trastebSi fsiqiatriuli servisebis sru­ warmomadgenlebi sabWos wevrebi arian.
lad integrireba. qalebis saWiroebebis gaTvaliswineba _ fsiqi­at­
specialuri da zogadi servisi _ arCevani unda riulma servisma mxedvelobaSi unda miiRos qalebis
gakeTdes TemSi moqmed fsiqikuri janmrTelobis iseTi saWiroebebi, rogoric aris: bavSvis movla;
zogad gundsa da iseT specialur gunds Soris, survilis SemTxvevaSi, qal medicinis muSakTan
rogoric aris asertuli gundi mZime fsiqikuri mkur­naloba; mxolod qalebisTvis gankuTvnili

_ 668 _
fsiqikuri janmrTelobis servisis komponentebi
ganyofilebis arseboba stacionarSi (maT Soris Sesabamisobis Semowmeba). NHS-s aqvs ramdenime gare
dacul ganyofilebebSi), dRis stacionarSi da kontrolis meqanizmic, romelSic Sedis jandacvis
sacxovrebelSi. unda arsebobdes perinataluri komisiis inspeqcia, erovnuli miznis miRwevis moni­
fsiqikuri aSlilobebis momsaxureba da yuradReba toringi, gare auditi da arasasurveli movlenis gare
unda mieqces qalebis iseT saWiroebebs, rogoric mokvleva. aucilebelia daculi iyos wonasworoba
aris kvebiTi aSliloba, fsiqotropuli nivTierebebis servisis xarisxianad ganxorcielebis moTxovnasa da
borotad moxmareba, pirovnuli aSliloba da Warbi regulaciiT gamowveul saSiSroebas Soris.
TviTdazianeba. feradkanian da eTnikuri umciresobis Tornikroftma da tanselam (Thornicroft and Tansella,
warmomadgenel qalebs aqvT specifikuri saWiroebebi, 2000) aRweres servisi dagegmvis odnav gansxvavebuli
iseve rogorc Zaladobis msxverpl qalebs. qalebi principebi da Seqmnes es saWiro samaxsovro (ix. boqsi
xSirad gamoTqvamen ukmayofilebas xelmisawvdomi 23.1).
servisebis gamo da bevri maTgani ver iRebs maTgan
saWiro sargebels (J.Williams et al., 2001). amdenad, fsiqikuri janmrTelobis servisis
qalebi CarTulni unda iyvnen servisis dagegmvaSi.
komponentebi
NHS-is gegma da fsiqikuri janmrTelobis erovnuli
fsiqikuri aSlilobis mqone pirebis saWiroebebis
servisis CarCo yuradRebas amaxvilebs qalebis
dasakmayofileblad fsiqikuri janmrTelobis servisi
saWiroebebze.
moiTxovs bevri komponentebis arsebobas:
xarisxis kontroli da servisis xarisxis ga­
umjobeseba _ servisis dagegmvam unda uzrunvelyos 1. fsiqikuri jandacvis gundi pirvelad doneze ex­
servisis ganxorcielebis uwyveti monitoringi mareba pirvelad jandacvas da axorcielebs sawyis
da gaumjobeseba. am miznis miRweva SesaZlebelia Sefasebas
sxvadasxva saxis gare da Sida kontrolis saSualebiT. 2. ambulatoriuli momsaxureoba
inglisis NHS-is Sida kontrolis ZiriTadi meqanizmia 3. specialist-fsiqologis mkurnaloba xSirad integ-
klinikuri marTva, romelic xarisxis gaumjobesebis rirebulia specialistis an pirveladi donis fsiqi-
da riskis kontrolis uwyvet process warmoadgens. kuri jandacvis gundSi
klinikuri marTvis sakvanZo elementebia: mtkicebu­
4. krizisis/binaze mkurnalobis gundi mkurnalobs mw-
lebebze damyarebuli praqtika, codnisa da in­
vave fsiqikur aSlilobebs binaze
formaciis xelmisawvdomoba, kvleva da ganviTareba,
klinikuri xarisxis da efeqturobis Sefaseba (maT 5. (A&E – Accident & Emergency) ubedur SemTxvevas-
Soris auditi da saxelmZRvanelo principebTan Tan dakavSirebuli gadaudebeli servisi xSirad
krizisuli servisis nawilia da axorcielebs A&E
ganyofilebaSi moxvedrili pacientebis Sefasebas
boqsi 23.1 servisis dagegmvis cxra
da mkurnalobas
principi: sami ACE*
6. zogadi profilis saavadmyofosTan dakavSirebu-
1. (Autonomy) avtonomia _ pacients unda hqondes
li servisi fsiqikuri janmrTelobis problemebis
arCevanis ufleba
mqone pirebisTvis
2. (Continuity) uwyvetoba _ drosa da servisebis
sxvadasxva nawilebs Soris 7. TemSi moqmedi asertuli mkurnalobis gundi mZime
3. (Effectiveness) efeqturoba _ mtkicebuleba, rom fsiqikuri aSlilobebis mqone adamianebisTvis, rom-
gamiznuli sargebeli miRweulia lebic rTuli `CasarTavia~ servisSi an servisis
4. (Accessibility) xelmisawvdomoba _ momsaxureba unda xSiri momxmarebelia
ganxorcieldes iq da maSin, sadac da roca saWiroa
8. adreuli intervenciis servisi emsaxureba adamian-
5. (Comprehensiveness) srulyofileba _ sxvadasxva ebs pirveli fsiqozuri epizodidan sami wlis ganma-
saWiroebebis da momxmareblebis gaTvaliswinebiT
vlobaSi
6. (Equity) miukerZoebloba _ resursebis ganawileba da
amis Sesaxeb gadawyvetilebis miReba samarTliani da 9. dasaqmebis servisi, maT Soris daxmarebis gaweva da-
swori unda iyos saqmebaSi. adamianebs exmarebian ipovon anazRaureba-
7. (Accountability) angariSvaldebuleba _ servisis di samuSao da maT treningsa da swavlebas utareben
momxmareblebisa da damfinanseblebisadmi 10. profesiuli reabilitacia, rac CairTavs semin-
8. (Coordination) koordinacia _ fsiqikuri janmrTelobis arebs, droebiT dasaqmebas da klubur models
serviss SigniT, mas da sxva servisebs Soris
11. dRis stacionaris dRis momsaxurebis servisi
9. (Efficiency) qmediToba _ saWiroebebis maqsimaluri
Semcireba xelmisawvdomi resursebis gamoyenebiT
moicavs Ria tipis centrebs
12. TviT-daxmarebisa da servisis momxmarebelTa jgu-
adaptirebuli Thornicroft and Tansella, 2000.
febi da saadvokato servisi

_ 669 _
23 fsiqiatriuli servisebi

13. stacionaruli servisi faruli morbidoba, rogorc wesi, naklebad mZimea,


14. fsiqiatriuli eqspertizis servisi uzrunvelyofs vidre aSkara morbidoba.
maRali, saSualo da dabali donis usafrTxoebis rogorc zemoT iTqva, ojaxis eqimis mier ucnobi
sacxovrebliT da exmareba sasjelis SemsubuqebaSi. fsiqikuri aSlilobis identificireba damokidebulia:

15. sxva rezidenciuli servisi moicavs mwvave formis w mis unarze, moipovos pacientis ndoba, raTa man
daavadebis an sxva saxis krizisis dros saavadmyofos gaumJRavnos Tavisi fsiqiatriuli problema;
gareT sacxovrebliT xanmokle uzrunvelyofas w mis unarze, gaarkvios da Seafasos, Tu riTia
16. servisi specifikuri jgufebisTvis _ kvebiTi gamowveuli fizikuri simptomi, fizikuri, Tu
aSlilobebis mqone adamianebi; dedaTa da bavSvTa fsiqikuri daavadebiT. es moiTxovs rogorc zogadi
ganyofilebebi medicinis, ise fsiqiatriis codnas.

17. socialuri uzrunvelyofis servisi exmareba aSlilobebi, romelTac mkurnaloben pirvelad


pacientebs pensiis miRebaSi, sakuTari uflebebis jandacvaSi
dacvaSi, TemSi moqmed mxardamWer muSakebTan
pirvelad jandacvaSi SesaZlebelia fsiqikuri aS­
dakavSirebaSi; binaze daxmarebiTa da sakvebiT
lilobebis umetesobis warmatebuli mkurnaloba
uzrunvelyofs maT.
ojaxis eqimis an gundis sxva wevris mier. amis
18. specifikuri jgufebis servisi _ `auTriC~ servisi magaliTebia adaptaciis aSliloba, naklebad mZime
marginaluri socialuri jgufebisTvis, rogoricaa SfoTviTi da depresiuli aSlilobebi, somatizacia
usaxlkaroebi da ltolvilebi. (ix. qvemoT) da alkoholis moxmarebis zogierTi
SemTxveva. qvemoT mocemulia damatebiTi sakiTxebi,
romlebic ganxilvas saWiroebs. ufro sruli
pirveladi jandacvis doneze arsebuli informaciisTvis ix. Goldberg et al., 2000.
fsiqiatriuli servisebi fizikuri simptomebis mqone pacientebi _ fsiqikuri
pirvelad jandacvaSi fsiqikuri aSlilobebis aSlilobis mqone bevri pacienti mimarTavs pirveladi
klasifikacia jandacvis eqims fizikuri simptomebis Sesaxeb
ICD-10 da DSM-IV Seiqmna fsiqiatriaSi gamoyenebis CiviliT. aseT mdgomareobas, xSirad, somatizebuls
mizniT. isini zedmetad detaluria pirvelad do­ uwodeben. am pacientebis did nawils fsiqikuri
neze gamosayeneblad da maT Soris arsebuli na­ simptomebi aReniSneba da swori interviuirebis Semdeg
tifi gansxvavebebi iSviaTad gamodgeba am doneze fsiqiatriuli diagnozi iCens Tavs. aseT SemTxvevebs
mkurnalobis SesarCevad. amis gamo, msoflio jan­ fakultaturi somatizacia ewodeba. zog SemTxvevaSi
dacvis organizaciam Camoayaliba ufro martivi pacientebi uaryofen fsiqikuri problemebis arse­
klasifikacia jandacvis pirveladi donisTvis. yovel bobas da miuxedavad kvalificiuri gamokvlevisa,
diagnozs aqvs Sesabamisi marTvis gegma. fsiqikuri aSlilobis diagnozs ar eTanxmebian. am
SemTxvevebs WeSmariti somatizacia ewodeba.
fsiqikuri aSlilobis identifikacia pirvelad distresSi myofi pirebi, romlebic servisis xSiri
jandacvaSi momxmareblebi arian, eqims sxvadasxva CiviliT
fsiqiatriuli servisis ganxorcielebis sawyis etapze, mimarTaven. maTi umatesoba Sua xnis qalia. 80%-s aqvs
pirvelad doneze, dgindeba fsiqikuri aSliloba. es an hqonda fsiqikuri aSliloba, umetesad, depresia,
ar aris martivi, radgan rogorc zemoT aRiniSna, somatizacia an generalizebuli SfoTviTi aSliloba
adamianebis didi nawili fsiqikuri simptomebis da 60%-s aReniSneba Tanmxlebi fizikuri daavadeba
nacvlad fizikur simptomebs uCivis. es ukanaskneli (Katon et al., 1990). vinaidan bevri maTgani uars
SeiZleba warmoadgendes Tanmxlebi msubuqi fizikuri acxadebs fsiqiatrTa gundTan gadamisamarTebaze,
daavadebis simptomebs, an fsiqikuri aSlilobis maT momsaxurebas ojaxis eqimi uwevs. erT-erTi
simptomebis nawils (magaliTad, aCqarebuli guliscema midgomiT, pacients exmarebian fizikuri simptomebis
SfoTviTi aSlilobisas an daRliloba depresiuli cxovrebiseul stresul movlenasTan dakavSirebiT,
aSlilobis dros). zogierTma pacientma icis, rom aqvs amasTan, ar exebian Sualedur fsiqologiur
emociuri problema, magram ufro fizikur simptomebs meqanizmebs da ganixilaven stresis daZlevisa an
aRwers, vidre fsiqiatriul simptomebs, radgan SiSobs, Semsubuqebis gzebs.
rom eqimi TanagrZnobiT ar moekideba fsiqiatriul
daavadebas. zogi ver xvdeba, rom fizikur simptomebs aSlilobebi, romelTa referirebac xdeba
pirveladi daxmarebidan fsiqiatriul servisebSi
fsiqologiuri mizezebi aqvs. termini aSkara mor­
bidoba aRniSnavs identificirebul SemTxvevebs, cxrilSi 23.2 naCvenebia, rom fsiqikuri aSlilobis
xolo yvela danarCens ewodeba faruli morbidoba. mqone yoveli 4 SemTxvevidan, ojaxis eqimis mier

_ 670 _
fsiqikuri janmrTelobis servisis komponentebi
xdeba erTi pacientis identificireba, romelsac SeaTanxmos. am gegmaSi fsiqiatriuli da pirveladi
fsiqiatriul servisSi mkurnaloben. referirebul jandacvis gundebis kompetenciebi cal-calkea gan­
jgufSi Sedis pacientebi mZime depresiuli aSli­ sazRvruli (rogorc zemoT moyvanil magaliTSi iyo
lobiT, bipolaruli aSlilobiT, SizofreniiT da naCvenebi).
demenciiT. ojaxis eqimi fsiqiatrTan referals iseT
fsiqiatriuli gundis muSaoba pirvelad
SemTxvevaSic mimarTavs, roca:
jandacvaSi
w diagnozi gaurkvevelia
arsebobs fsiqiatriuli gundis da pirveladi jan­
w mdgomareoba mZimea dacvis gundis TanamSromlobis oTxi modeli.
w SeiniSneba suicidis mniSvnelovani riski
zogadi praqtikis eqimisa da misi personalisTvis
w mdgomareoba qronikulia
rCevis micema da maTi swavleba
w saWiro mkurnalobas ver Caatarebs pirveladi
aseTi stiliT muSaobisas fsiqiatri da gundis
jandacvis gundis wevri
sxva wevrebi ar naxuloben pacients, magram rCevas
w pirvelad jandacvaSi Catarebuli wina mkurnaloba iZlevian ojaxis eqimis mier pacientis gamokvlevaze
uSedego iyo dayrdnobiT. fsiqiatri atarebs seminarebs an ga­
w fsiqiatriuli servisi xelmisawvdomi da sandoa nixilavs SemTxvevebs pirveladi momsaxurebis per­
w pacients surs fsiqiatrTan mkurnalobis gagrZe­ sonalTan. aseTi sistema zrdis pirveladi jandacvis
leba. gundis unar-Cvevebs da aumjobesebs msgavsi pacientis
mkurnalobas momavalSi. aseve, fsiqiatriuli gundis
pirveladi jandacvis gundis mier Catarebuli wevr meddasac SeuZlia imuSaos pirveladi jandacvis
mkurnaloba meddasTan, romelic iTamaSebs mniSvnelovan rols
mwvave aSlilobebis mkurnaloba fsiqiatriuli aSlilobis mkurnalobaSi.
mwvave problemebis mkurnaloba xdeba mxolod gamokvleva da referali
konsultaciiT an medikamentur mkurnalobasTan
fsiqiatri gamokvlevas utarebs pacients iseT
kombinaciiT. zogi praqtikosi mimarTavs martiv
SemTxvevaSi, roca diagnozi an mkurnaloba zogadi
biheviorul mkurnalobas. radgan zogadi praqtikis
praqtikis eqimisTvis gaurkvevelia. es man SeiZleba
eqims iSviaTad rCeba dro yvelas konsultirebisTvis,
gaakeTos damoukideblad an ojaxis eqimTan erTad.
pirveladi jandacvis gundSi xSirad Sedis konsul­
pacienti, romelsac specialistis mkurnaloba esa­
tanti. damatebiTi treningis gavlis Semdeg praq­
Wiroeba, dadgenili wesiT, ambulatoriul klinikaSi
tikos meddas SeuZlia warmatebiT Seasrulos es
igzavneba.
roli (Wilkinson et al., 1993). konsultantis arseboba
ar amcirebs fsiqotropuli wamlebis gamoweris gamokvleva da mkurnaloba
saWiroebas (Mynors-Wallis et al., 1995; Sibbald et al., 1996b).
fsiqiatri, ZiriTadad, pirvelad jandacvaSi muSaobs
xSirad, medikamentur mkurnalobas da konsultirebas
da pacientebis umravlesobas, ufro xSirad, pirveladi
erTdroulad iyeneben, radgan isini avseben erTmaneTs.
jandacvis centrebsa an saxlebSi naxulobs, vidre
qronikuli aSlilobebis mkurnaloba saavadmyofos ambulatoriul klinikebSi. klinikuri
fsiqologi da fsiqiatriuli eqTanic pirvelad
nebismieri qronikuli fsiqikuri aSlilobis mqone
jandacvaSi muSaoben da Sefasebas, konsultirebasa an
pacientTan dakavSirebiT naTlad unda ganisazRvros
biheviorul mkurnalobas axorcieleben. pacientisTvis
(da regularulad gadaisinjos ojaxis eqimisa
aucilebeli araa fsiqiatriul klinikaSi misvla.
da TemSi moqmedi gundis roli. magaliTad, qro­
Tumca, fsiqiatriul gundsa da pirveladi jandacvis
nikuli Sizofreniis mqone zogierTi pacientis
gunds Soris kontaqti, SeiZleba, Zalian iSviaTi iyos.
momsaxurebisas ojaxis eqimi zrunavs pacientis
fizikur janmrTelobaze, afasebs zogad progress, gaziarebuli zrunva
niSnavs wamals, xels uwyobs mkurnalobis reJimis
aseTi midgoma xelsayrelia mZime fsiqikuri daavadebis
dacvas da exmareba ojaxs. kendrikma, (Kendrick et
mqone pacientebis momsaxurebis dagegmvisas, magram
al., 1995), Tavis kolegebTan erTad, daadgina, rom
mxolod am tipis pacientebiT ar Semoifargleba.
ojaxis eqimi damatebiTi treningis Semdegac ver
ojaxis eqimi da fsiqiatriuli gundis xelmZRvaneli
axerxebs xangrZlivi fsiqiatriuli daavadebis mqone
Tanxmdebian, Tu rogoria TiToeuli maTganis mo­
pacientis struqturirebul gamokvlevas. umjobesia,
nawileoba marTvis erTian gegmaSi. amis Semdeg iniSneba
rom fsiqiatriulma gundma Seafasos aseTi pacientis
wamyvani muSaki.
mdgomareoba da mkurnalobis gegma ojaxis eqimTan
am sistemis Sesabamisoba damokidebulia ojaxis eqimis

_ 671 _
23 fsiqiatriuli servisebi
resursebze, saavadmyofos ambulatoriuli klinikis guneb-ganwyobis mZime aSliloba, Sizofrenia an de-
xelmisawvdomobaze (zogadad, xelmisawvdomoba ufro mencia aqvs. specialistebi ufro metad mkurnalo-
maRalia did qalaqebSi, vidre soflad) da pirveladi ben suiciduri an sxvebisTvis potenciurad saxifaTo
jandacvis centrebis raodenobaze, sadac fsiqiatri qcevisa an ormagi diagnozis mqone pirebs, romlebsac
muSaobs (rac meti centria, miT naklebia TiToeulSi fsiqikur aSlilobasTan erTad, narkomoxmareba an
samuSao saaTebi). pirovnuli aSliloba aReniSnebaT.

prioritetebis dadgena pirvelad jandacvaSi specializebuli servisis mimwodeblebi


aq kamaTis sagans Semdegi sakiTxi warmoadgens: TemSi britaneTsa da zogierT sxva qveyanaSi rTulia spe-
arsebuli fsiqiatriuli gundis wevrebma pirdapir cialuri servisis organizeba, radgan gamijnulia
unda miiRon ojaxis eqimisgan referirebuli paci­ pasuxismgeblobebi sxvadasxva servisis mimwodebels
entebi, Tu unda moxdes referalebis skriningi da Soris da arsebobs sxvadasxva dafinansebis wyaroebi
maTi dayofa prioritetebad fsiqiatriuli gundis da prioritetebi. britaneTSi, magaliTad, central-
xelmZRvanelis mier, raTa gundis fokusireba moxdes uri mTavroba afinansebs saavadmyofoze dafuZnebul
seriozuli fsiqikuri aSlilobebis mqone pacientebze. saTemo serviss, xolo adgilobrivi xelisufleba
Temis fsiqiatriis meddas SeuZlia miiRos skriningis _ asaqmebs socialur muSakebs, uzrunvelyofs dRis
gareSe msubuqi aSlilobis mqone mravali pacienti centrebis saqmianobas da dacul sacxovreblebs. mox-
(Warner et al., 1993), romlebTan muSaoba SeiZleba aliseTa organizaciebic garkveul rols TamaSoben
xarjefeqturi ar iyos (Gournay and Brooking, 1994). servisis ganxorcielebaSi. magaliTad, socialuri
konfliqtis Tavidan asacileblad, prioritetebi servisebisTvis SeiZleba gansakuTrebiT prioritetu-
da referalis procedurebi pirveladi jandacvis li iyos bavSvebTan muSaoba, fsiqiatriuli servisebi-
provaiderebsa da Temis fsiqiatriul gunds Soris sTvis _ seriozuli fsiqikuri aSlilobis mqone pa-
TanamSromlobis dasawyisSive unda SeTanxmdes. cientebTan, xolo moxaliseTa servisebisTvis _ xan-
dazmulebTan. sxvadasxva provaiders Soris mWidro
specializebuli servisi mwvave fsiqikuri kavSiris gareSe, servisebi arakoordinirebuli da
aSlilobis mqone pacientebisTvis arasrulyofili iqneba. ufro gawonasworebuli da
mravalmxrivi servisis misaRebad dagegmvis dros gaT-
pacientebis referali specialistTan
valiswinebuli unda iyos provaiderebis gansxvavebu-
fsiqiatriuli servisi uzrunvelyofs mkurnalobas li prioritetebi. britaneTSi fsiqiatriuli da Se-
fsiqikuri aSlilobebis mqone pacientebis mxolod sabamisi socialuri servisebi erTian dafinansebaze
erTi nawilisTvis. zogierT qveyanaSi pacients gadadis.
SeuZlia pirdapir mimarTos specialists da amitom
pacientebi, romlebic mkurnaloben fsiqiatriul specializebuli servisis uzrunvelyofa mwvave
servisSi da pirvelad doneze, erTmaneTisgan di­ mdgomareobebis dros
dad ar gansxvavdebian. iseT qveynebSi, rogoric, mwvave fsiqiatriuli aSlilobis dros specialis-
magaliTad, britaneTia, sadac ojaxis eqimi faqtiurad tis momsaxurebisTvis saWiroa TemSi momuSave gundi,
moqmedebs, rogorc specialuri servisis `kariskaci~, romelsac exmareba ambulatoriuli, dRis staciona-
fsiqiatriul servisamde miRweuli pacientebis ris da stacionaruli servisebi.
raodenoba da tipi damokidebulia:
zogadi Tu specializebuli servisi
w ojaxis eqimis survilze, umkurnalos fsiqikuri
aSlilobebis mqone pirebs TemSi moqmedi gundi SeiZleba zogadi profilis iyos
da muSaobdes mozrdilTa yvela saxis fsiqiatriul
w pirveladi jandacvis gundis resursebsa da
problemaze, an kidev, hqondes specializebuli pro-
mkurnalobis unar-Cvevebze
fili (magaliTad, krizisis marTva da uwyveti momsax-
w pacientebis survilze, mimarTos specialists fsiq- ureba). aseTi sistemebidan TiToeulis upiratesobebi
iatriuli rCevisTvis Sejamebulia cxrilSi 23.4.
w kriteriumebze, romlebsac iyenebs ojaxis eqimi
fsiqiatriul servisebSi pacientebis referalisT- TemSi moqmedi asertuli mkurnaloba
vis steinma da testma, romlebic muSaobdnen aSS-Si, aR-
w fsiqiatriul servisebSi referirebuli pacientebis weres swrafi reagirebis specialuri sistema (Stein and
miRebis kriteriumebze. Test, 1980). mas TemSi moqmedi asertuli mkurnaloba
uwodes (ACT - Assertive Community Treatment), mwvave
britaneTSi fsiqiatriuli servisis momxmareblebis
fsiqikuri aSlilobis mqone pacientebs, romleb-
umetesobas mZime da qronikuli SfoTviTi aSliloba,
sac, savaraudod, saavadmyofosTvis unda miemar-

_ 672 _
fsiqikuri janmrTelobis servisis komponentebi
jgufSi. aseve, Semcirda gamoyenebuli sawolebis
cxrili 23.4 zogadi da specializebuli raodenoba. avstraliaSi, houltmac miiRo msgavsi
servisebis Sedareba
Sedegebi TemSi intensiuri mkurnalobis Catarebis
zogadi servisis specializebuli modelis Sedegad da ganacxada, rom aseTi mkurnaloba ufro
upiratesobebi susti mxareebi
iafia stacionarulTan SedarebiT (Hoult et al., 1983).
martivi modelia; rTuli modelia; Znelia ACT-is an misi msgavsi midgomis xuTi randomizebuli
advilia ganxorcieleba ganxorcieleba kvlevis metaanaliziT joim da misma kolegebma
tradiciuli, axali, klinikur praqtikaSi daadgines, rom standartul momsaxurebasTan Seda­
gamocdili da SedarebiT gamoucdeli rebiT ACT 40%-iT amcirebs erTi wlis ganmavlobaSi
testirebuli
saavadmyofoSi mimarTvas klinikuri da socialuri
mravalmxrivi erTi gundis momsaxurebidan gamosavlis gauaresebis gareSe (Joy et al., 2004). termini
meore gundis momsaxurebaze
gadasvlis problema an gunde- asertuli `auTriC~ momsaxureba zogjer gamoiyeneba
bis kriteriumebis daukmayo- im midgomis aRsaniSnad, romelic iyenebs ACT-s
filebloba principebs, magram SeiZleba zustad ar imeorebdes
naklebad Zviri ufro Zviri yvela mis detals. am midgomis gamoyeneba xangrZlivi
uwyvetobis miRweva uwyvetobis miRweva ufro avadmyofobis gamo pacientebis xelaxali mimarTvis
iolia Znelia prevenciisTvis qvemoTaa aRwerili.

zogadi modelis susti specializebuli modelis binaze momsaxureba


mxareebi upiratesobebi
binaze momsaxurebis mizani pacientebis gamokvleva
arasakmarisi meti mtkicebuleba
mtkicebulebebi metyvelebs zogierTi
da mkurnalobaa. aseTi sistema moiTxovs pacientze
specializebuli gundis pasuxismgebeli pirveladi jandacvis gundisa da
sasargeblod fsiqikuri janmrTelobis gundis mWidro Tanam­
naklebad efeqturia ufro efeqturia SedarebiT Sromlobas. es midgoma ufro gamosadegia naklebad
– bevri sxvadasxva mcire diapazonis amocanebis mZime aSlilobis mqone pacientebTan, vidre imaTTan,
amocana gamo
visac ACT an dRis saavadmyofoebSi momsaxureba
personali nakleb personali metadaa kmayofili esaWiroeba (ix. qvemoT). binaze momsaxurebis gan­
kmayofilia
saxorcieleblad unda arsebobdes pirveladi jan­
Znelia kompleqsuri ufro advilia kompleqsuri dacvis kargad Camoyalibebuli gundi, ris gamoc
mkurnalobis Catareba mkurnalobis Catareba
misi Sefaseba mxolod britaneTSi moxda. ori
SedarebiT ufro hete­ momxmareblebis jgufi ufro randomizebuli kontrolirebadi kvleviT dadginda,
rogenulia momxmareb­ homogenuria; gamosavalis
rom Semcirda saavadmyofoSi mimarTvianoba klinikuri
lebis jgufi; Sefaseba SedarebiT advilia
gamosavali rTuli da socialuri gamosavlis gauaresebis gareSe da ar
Sesafasebelia moiZebna mtkicebuleba usafrTxoebis Semcirebis
Sesaxeb (Merson et al., 1992; Burns et al., 1993). gaweuli
TaT, mkurnaloba utardebaT personaliT kargad xarjebic ufro dabali iyo, vidre Sesadarebel
dakompleqtebul TemSi moqmedi gundis mier. ACT-s jgufSi. yvela kvlevam daadastura da­avadebis
specifikuri maxasiaTeblebia: mwvave periodis mkurnalobisTvis ramdenime sawolis
w calkeuli SemTxvevebis aRnusxvis nacvlad person- arsebobis aucilebloba.
ali muSaobs pacientTan ise, rogorc mas esaWiroeba sifrTxile unda gamoviCinoT am da sxva kvlevebis
w sakmarisi pesonaliT dakompleqteba _ daaxloebiT klinikuri monacemebis rutinul praqtikaSi gamo­
erTi personali 10 pacientze yenebisas, radgan aseT kvlevebSi monawileobs mxolod
Zalian motivirebuli personali SezRuduli drois
w fsiqiatri muSaobs gundTan erTad
ganmavlobaSi (Audini et al., 1994).
w 24 saaTiani xelmisawvdomoba
ACT detalurad aris aRwerili da xelmisawvdomia ambulatoriuli klinikebi
modelis gameorebis sizustis gasazomi skalebi (Teague miuxedavad imisa, rom fsiqiatrisTvis yovelTvis
et al., 1998). umjobesia mwvave fsiqikuri aSlilobis pirvelad
steinma da testma Seadares ACT standartul jandacvaSi mkurnaloba (ix. zemoT), centralur
mkurnalobasTan, romelic utardebodaT saavad­ klinikaSi muSaobas ori upiratesoba gaaCnia: jer
myofoSi mwvave mdgomareobis mqone pacientebs (Stein erTi, specialistTa gundi nakleb dros kargavs
and Test, 1980). 14 Tvis Semdeg simptomebi, socialuri mgzavrobaze da met dros uTmobs mkurnalobas;
funqcia da kmayofilebis xarisxi ukeTesi iyo saTemo meorec, naklebad gamocdil personals ufro ad­

_ 673 _
23 fsiqiatriuli servisebi
vilad SeuZlia gamocdil kolegas rCevisTvis efeqturi.
mimarTos. ambulatoriuli klinikebis nakli is aris, dRis servisi qalebisTvis _ qalebis saWiroebebs
rom pacientebs da maT naTesavebs uwevT xangrZlivi yuradReba miaqcies ukanasknel xans dagegmil dRis
mgzavroba, ris gamoc isini nakleb regularulad servisebSi. es servisebi mxolod qalebs emsaxureba.
iyeneben aseT serviss. Tu ar SemuSavda mkacri personals gavlili aqvs treningi specialuri
referaluri politika, specializebuli momsaxureba saWiroebebis mqone qalebTan muSaobaSi (eTnikuri
gaewevaT iseT adamianebs, romelTa daxmarebac umciresobebis warmomadgenlebi; qalebi, romlebsac
araspecializebuli servisiTacaa SesaZlebeli. sxvaze mzrunveloba akisriaT; unarSezRuduli da
sxva specifikuri saWiroebebis mqone qalebi). qalebi,
dRis stacionarebi romlebic iReben am serviss, monawileoben mis
dRis stacionarebi ZiriTadad oTxi saxiT gamoiyeneba: dagegmvasa da warmarTvaSi.
1. dRis stacionari mwvave SemTxvevebisTvis _ servisi
stacionaruli momsaxureba
im adamianebisTvis, romlebsac aqvT mwvave daavade-
ba da sxva SemTxvevaSi stacionarSi moxvdebodnen. ramdeni adgili? Tavidan imedovnebdnen, rom
aseTi daxmareba Sesaferisia imaTTvis, visac Seu- kargad dakompleqtebuli personalis mqone Temze
Zlia saRamos saaTebSi da dasvenebis dReebSi ojax- dafuZnebuli momsaxureba mniSvnelovnad Seamcirebda
Tan erTad yofna. dRis stacionarSi samkurnalod stacionaruli momsaxurebis saWiroebas, magram
Sesaferisi mdgomareobebia: zomieri intensivobis im dros ar iyo gaTvaliswinebuli, rom yovel
depresiuli aSlilobebi, romlebsac ar axlavs fsiqiatriul serviss esaWiroeba stacionaruli
suicidis mniSvnelovani riski, SfoTviTi aSli- ganyofileba, romelic mwvave mdgomareobis mqone
loba, obsesiuri aSlilobebi da zogierTi kvebiTi pacientebis swor mkurnalobas uzrunvelyofs.
aSliloba. cxra kvlevis monacemiT (1568 monawile) ivaraudeba, rom Sesabamisi wonasworoba stacionarul
dRis stacionarSi mwvave SemTxvevebis mkurnaloba da TemSi moqmed momsaxurebas Soris maSin miiRweva,
Sesaferisia im pacientTa meoTxedisTvis, romleb- roca mwvave pacientebis momsaxurebisTvis saavad­
mac saavadmyofoSi gaiares mkurnaloba Semdgomi myofoSi gaTvaliswinebulia 100 adgili 65 wlamde
gaumjobesebiT da romlebmac ganmeorebiT Caitares asakis 250000 pirze (xandazmulTa momsaxureba 536
saavadmyofoSi mkurnaloba. xuTidan oTx kvlevaSi gverdzea ganxiluli). specialuri uzrunvelyofaa
aRmoCnda, rom dRis stacionaris momsaxureba ufro saWiro im pacientebisTvis, romlebsac esaWiroebaT
iafi iyo, vidre saavadmyofos stacionaruli mom- intensiuri movla qceviTi darRvevis epizodis
saxureba (ix. Marshall 2003 da Marshall et al., 2003). ganmavlobaSi da, agreTve, imaTTvis, vinc sxvebisTvis
xifaTis Semcvelia (am ukanasknelTaTvis gamoiyofa
2. dRis droebiTi momsaxureba _ emsaxureba saavad­
specialuri usafrTxo ganyofileba, romelic did
myofodan adre gaweras. amJamad jer kidev ar aris
ubans emsaxureba). mwvave fsiqiatriisTvis saWiro
dadgenili, aris Tu ara pacientis adreuli gawera
sawolebis zusti raodenobis gansazRvra rTulia,
iseTive efeqturi, rogorc mogvianebiT gawera.
radgan es damokidebulia:
3. dRis samkurnalo programebi _ axorcielebs
w populaciaSi, romelsac ganyofileba emsaxureba,
ufro intensiur mkurnalobas im adamianebisTvis,
avadobis, maT Soris, fsiqoaqtiur nivTierebaTa
romlebisTvisac ambulatoriuli daxmareba ar
moxmarebis, doneze
aRmoCnda efeqturi. ar arsebobs sakmarisi mtki­
cebuleba imis dasadgenad, Tu rodis da ra saxis w ojaxebis mzaobasa da SesaZleblobaze izrunon
problemisTvis aris dRis mkurnaloba efeqturi. mwvave mdgomareobis mqone avadmyofze, rac, Tavis
mxriv, damokidebulia sacxovrebel pirobebsa da
4. dRis centrebi daxmarebas uwevs servisis xangrZliv
ojaxis wevrebis CarTulobaze
momxmareblebs. aseTi momsaxureba yuradRebiT
unda daigegmos aqtiuri mkurnalobis programasTan w krizisis servisis da binaze 24 saaTiani intensiuri
erTad, romelic specifikuria TiToeuli pacientis momsaxurebis ganmaxorcielebeli fsiqiatriuli
saWiroebebis mimarT. winaaRmdeg SemTxvevaSi med­dis da TemSi moqmedi sxva personalis xel­
momxmarebels SeiZleba gauCndes damokidebuleba. misawvdomobaze

arsebuli mtkicebulebiT, dRis stacionarebi saa­ w saavadmyofos garda, mwvave fsiqikuri aSlilobebis
vad­myofoSi stacionaruli momsaxurebis alter­ samkurnalo sxva dawesebulebebis arsebobaze, ro­­
nativas unda warmoadgendes. miuxedavad amisa, dRis goricaa, magaliTad, personaliT kargad da­kom­
stacionarma mwvave SemTxvevebisTvis naklebad moikida pleqtebuli sacxovrisi
fexi, savaraudod imitom, rom krizisis gundi nakleb w dawesebulebebze, romlebic emsaxureba aSlilobis
xarjiania (ar moiTxovs Senobis xarjebs) da iseTive mwvave fazis Semdeg saavadmyofodan adre gaweril

_ 674 _
fsiqikuri janmrTelobis servisis komponentebi
pacientebs; es dawesebulebebi waagavs imaT, stacionaruli ganyofilebebi mwvave SemTxvevebisTvis
romlebic zemoT, pirvel or punqtSia miTiTebuli, _ mwvave fsiqikuri aSlilobebis stacionaruli
Tumca, zogadad, ufro advilia adre gawera, vidre momsaxureba zogadi profilis saavadmyofos na­
mimarTvis Tavidan acileba. wils warmoadgens. aseTi sistema amcirebs stigmas
ar aris miRebuli fsiqiatriuli palatebis sruli da aiolebs zogadi samedicino momsaxurebiT sar­
datvirTviT muSaoba, radgan es iwvevs gadaudebeli geblobas. misi nakli imaSi mdgomareobs, rom iq ar
SemTxvevebis miRebis SeuZleblobas. aseT SemTxvevaSi aris sakmarisi sivrce okupaciuri saqmianobisTvis
arasasurveli wnexis qveS eqcevian pacientebic da da araformaluri aqtivobebisTvis, rac sWirdebaT
personalic, Tu ar arsebobs sakmarisi raodenobis fsiqiatriul pacientebs, romlebic sxvadasxva tipis
personali da ganyofileba ar aris sakmarisad tevadi. somaturi daavadebis mqone pacientebisTvis Seqmnil
cvlilebebi saWiroebebSi _ mas Semdeg, rac SemoiRes saavadmyofoSi imyofebian. am problemaTa nawils
Temze dafuZnebuli momsaxureba, imedovnebdnen, moevleba, Tu fsiqiatriuli ganyofileba ganTavsdeba
rom stacionaruli dawesebulebebis saWiroeba zogadi profilis saavdmyofos kompleqsis calke
mniSv­nelovnad Semcirdeboda. inglisisa da uelsis SenobaSi.
gamocdilebam es molodini ar gaamarTla: magaliTad, TanamSromloba TemSi moqmed gundTan _ pacientebi
iZulebiTi mimarTvianoba 1990-dan 1995 wlebSi 50%- didi riskis qveS eqcevian, roca stacionaridan
ze metad gaizarda (Department of Health, 1996), xolo TemSi moqmed momsaxurebaze gadadian. aseT dros,
palatis datvirTva gaizarda TiTqmis 100%-iT (Ford gansakuTrebiT maRalia suicidis riski. inglissa da
et al., 1998). amas ramdenime mizezi hqonda, maT Soris: uelsSi fsiqiatriul pacientebSi suicidis riskis
meoTxedi modis fsiqiatriuli stacionaridan gaweris
1. stacionaris alternatiuli momsaxurebis nakleboba
Semdeg pirvel 3 Tveze, pikiT pirvel-meore kviraze.
im pirebisTvis, romlebisTvisac sruli datvirTviT
amdenad, riskis mqone adamianebi meTvalyureobas
stacionaruli mkurnaloba aucilebeli araa,
saWiroeben TemSi gawerisTanave.
an stacionaridan droze adre gawera, rodesac
pacients jer kidev esaWiroeba sruli stacionaruli
servisi (magaliTisTvis ix. Beck et al., 1997). xangrZlivi momsaxurebis ganmxorcielebeli
2. riskisadmi sazogadoebis tolerantobis Semcireba fsiqiatriuli servisebi
3. momsaxurebis programuli midgomis SemoRebam (1991 xangrZlivi momsaxurebis saWiroebis mqone
wels) fsiqiatriuli servisebi ufro efeqturi adamianebis daxasiaTeba
gaxada, radgan fsiqiatriuli servisebi inarCunebda
diagnozi
kontaqts servisis momxmareblebTan. aqedan ga­
momdinare, gaizarda ganmeorebiTi mimarTvebis ra­ xandazmulebis garda (ganxilulia me-20 TavSi)
odenobac. fsiqiatriuli pacientebis umetesobas, romlebic
saWiroeben xangrZliv momsaxurobas, aqvT Sizofrenia,
ix. Szmuckler and Holloway, 2001, sadac ganxilulia
qronikuli afeqturi aSliloba, preseniluri de­
zogad fsiqiatriaSi sawolebisa da sxva resursebis
men­cia an pirovnuli aSliloba agresiul qce­
saWiroebis sakiTxebi.
vasTan an nivTierebebis moxmarebasTan erTad. pa­
stacionaruli ganyofilebis dizaini _ mwvave
cienti, romelsac esaWiroeba erT welze meti
daavadebis mqone pacientebis SemTxvevaSi daculi
xniT hospitalizacia, ganixileba, rogorc `axali
unda iyos wonasworoba pacientis privatulobasa da
xangrZlivad dayovnebuli~ (`Zveli xangrZlivad da­
personalis saWiroebas Soris, awarmoos dakvirveba
yovnebulis~ sapirispirod, romelic mravali wlis
palataSi myof pacientebze. palatis dizaini mi­
ganmavlobaSi, hospitlebis daxurvis programis daw­
nimumamde unda amcirebdes CamoxrCobiT suicidis
yebamde, saavadmyofoSi imyofeboda).
SesaZleblobas. unda arsebobdes usafrTxo sivrce
agznebuli pacientebisTvis, aseve sivrce, sadac
problemebi
pacients SeuZlia ganmartovdes da sivrce, sadac
is SeZlebs sxvebTan urTierTobas. stacionarul im pacientebis saWiroebebis klasifikacia, romle­
ganyofilebaSi unda iyos SesaZlebeli okupaciuri bisTvisac xangrZlivi fsiqiatriuli momsaxurebis
Terapiis Catareba, saojaxo saqmeebis keTeba da gawevaa mizanSewonili, ramdenime saxiT SeiZleba
dasveneba. sasurvelia, stacionars ezoc hqondes. ganxorcieldes. erT-erTi midgomis mixedviT, prob­
mamakacebsa da qalebs unda hqondeT erTmaneTisgan lemebi iyofa Svid jgufad, romelTagan sami Sedis
izolirebuli saZineblebi da unda arsebobdes msoflio jandacvis organizaciis ICF klasifikaciaSi.
izolirebuli sivrce maTTvis, visac dRis ganmavlobaSi w simptomebi, rogoricaa persistentuli halucina-
am sivrciT sargebloba surs. ciebi, an suiciduri azrebi

_ 675 _
23 fsiqiatriuli servisebi
w miuRebeli qceva, rogoric aris uxamsi sityvebis 4. saSualebebi, romlebic uzrunvelyofs pacientis
wamoZaxeba, Zaladobrivi muqara an moqmedeba CarTulobas mkurnalobis procesSi
w darRvevebi, romlebic fizikur da fsiqikur aqtivo- 5. regularuli ganmeorebiTi Sefaseba, maT Soris, fi-
bas aferxebs, magaliTad, cudi mexsiereba an moti- zikuri janmrTelobis
vaciis daqveiTeba. unarSezRuduloba, rac gavlenas 6. efeqturi TanamSromloba mzrunvelebs Soris
axdens mTlianad pirovnebis aqtivobaze (magaliTad,
7. momsaxurebis uwyvetoba da swrafi reagireba
Cacmis uunaroba)
krizisul viTarebze.
w invalidoba _ unarSezRudulobiT gamowveuli so-
imisTvis, rom es Svidi moTxovna saTemo momsaxurebis
cialuri barieri (magaliTad, muSaobis, an bavSvebis
doneze iseTive xarisxiT iyos daculi, rogorc
movlis SeuZlebloba)
stacionarSi mkurnalobisas, unda Seiqmnas garkveuli
w sxva socialuri barierebi, romlebic uSualod ar sistema, romelic rTulicaa da Zvirad Rirebulic.
ukavSirdeba unarSezRudulobas (rogoric aris umu­ aseTi sistemis ararsebobisas, pacientma SeiZleba
Sevroba, siRaribe da usaxlkaroba), magram iw­vevs dakargos sacxovrebeli da samsaxuri, aRmoCndes
sxva adamianebis stigmatizebul damokidebulebas mzrunvelebisa da saWiro mkurnalobis gareSe. TemSi
w uaryofiTi pirovnuli reaqciebi daavadebisadmi da moqmedi momsaxurebis arasrulfasovnebam SeiZleba
socialuri barierebi, rogoricaa dabali TviTSe- gamoiwvios mzrunvelis uyuradRebod datoveba da
faseba, uimedoba, avadmyofobis uaryofa an nar- ojaxuri urTierTobebis gauareseba. rodesac gaCnda
komoxmareba. TemSi moqmedi momsaxureba, misi klientebi is pacientebi
uingma da furlongma warmoadgines pacientTa maxa- iyvnen, romlebic mravali wlis manZilze imyofebodnen
siaTeblebis is CamonaTvali, romelic arTulebs maT stacionarSi da saavdmyofodan gaweris Semdegac
TemSi mkurnalobas (Wing and Furlong, 1986). es nusxa aReniSnebodaT Civilebi. aseTi pacientebis TemSi
dResac ZalaSia (ix. cxrili 23.5). pacientebi, rom- marTva sirTuleebis gareSe mimdinareobda. rogorc es
lebsac aqvT am tipis mZime da persistentuli prob- SemdgomSi gairkva, TemSi SedarebiT garTulda iseTi
lemebi, saWiroeben momsaxurebas personaliT kargad pacientebis marTva, romlebmac naklebi xani dahyves
dakompleqtebul hostelSi an saavadmyofoSi, sadac stacionarSi. es, nawilobriv, iman ganapiroba, rom
xorcieldeba Sesabamisi reabilitacia da usafrTxoe- saavadmyofodan gaweris Sem­deg pacientebi naklebad
bis zomebia daculi. emorCilebodnen eqimis daniSnulebas.

moTxovnebi TemSi moqmedi xangrZlivi mzrunvelebi


momsaxurebis servisisadmi roca mZime fsiqikuri daavadebis mqone adamiani
Tu fsiqikuri aSlilobebis mqone pacients unda ojaxSi cxovrobs, misi ZiriTadi mzrunvelebi ojaxi da
umkurnalon TemSi, aucilebelia ganxorcieldes megobrebi arian. isini pacients uweven im daxmarebas,
mom­saxurebis yvela is elementi, romelsac igi romelsac saavadmyofoSi meddebi gasweven. magaliTad,
stacionarSi miiRebda. xangrZlivi stacionaruli isini xels uwyoben pacients, rom diliT adges,
momsaxurebis Casanacveblad Temis doneze daculi daicvas piradi higiena, regularulad miiRos sakvebi
unda iyos Semdegi Svidi piroba: da saqmiT dakavdes. mzrunvelebi, aseve, exmarebian
1. saTanado mzrunveli, romelic iRebs saWiro dax- pacients daicvas eqimis daniSnuleba. Tu pacients
marebas xSirad aReniSneba problemuri qceva, xangrZlivi
movla sakmaod stresuli xdeba. aseT SemTxvevaSi,
2. Sesabamisi sacxovrebeli
mzrunvelebs SeiZleba dasWirdeT daxmareba, rCevis
3. Sesabamisi dasaqmeba micema da zogjer _ Sesveneba.
moxalise mzrunvelebi TemSi mniSvnelovan rols
cxrili 23.5 maxasiaTeblebi, romlebic asruleben mravalgvar momsaxurebaSi. trening
arTulebs TemSi momsaxurebas gavlil moxaliseebs SeuZliaT daexmaron pacients da
sakuTari Tavis an sxvisi dazianebis riski ojaxs. zogierTi saqvelmoqmedo organizacia iyenebs
araprognozirebadi qceva da recidivisken midrekileba profesional mzrunvelebs (rogoric, magaliTad,
hostelebis personalia).
fsiqoaqtiuri nivTierebebis avadmoxmareba
Temis fsiqiatriuli medda mniSvnelovan rols
dabali motivacia da sakuTari Tavis marTvis an TamaSobs Temze dafuZnebul momsaxurebaSi. is
socialuri rolis Sesrulebis arasakmarisi unari
exmareba pacients da mis mzrunvels, awarmoebs
mkurnalobis saWiroebis danaxvis uunaroba mis Sefasebas, zedamxedvelobas uwevs wamlebiT
dabali mimRebloba sazogadoebis mxridan mkurnalobas da xels uwyobs pacientis socialur

_ 676 _
fsiqikuri janmrTelobis servisis komponentebi
urTierTobebs. Sefasebis warmoeba gansakuTrebiT saqmianoba
mniSvnelovania arastabiluri fsiqikuri mdgomareobis mZime da xangrZlivi fsiqikuri aSlilobis mqone
mqone pacientebisTvis, romlebic Zlieri agznebis adamianebis umetesobas SeiZleba muSaobis survili
dros SeiZleba imuqrebodnen an safrTxes uqmnidnen hqondes da zogierT maTgans SeeZlos kidec nor­
garSemo myofT. TemSi moqmedi momsaxurebis erT- malurad muSaoba. zogs sWirdeba daxmareba, romelic
erTi problema imaSi mdgomareobs, rom medda iseTi sxvadasxva saxis SeiZleba iyos:
sixSiriT ver awarmoebs pacientebis Sefasebas,
w profesiuli reabilitacia yvelaze popularuli
rogorc es moxdeboda maTi stacionarSi yofnisas.
saxea. sakonkurso samuSaoze dasaqmebisTvis
sacxovrebliT uzrunvelyofa aucilebeli unar-Cvevebis gansaviTareblad da
stacionaridan gaweril pacients sWirdeba sakvebiTa sakuTar SesaZ­leblobebSi rwmenis gansamtkiceblad
da sacxovrebliT uzrunvelyofa. bevri maTgani unda ganxor­cieldes intensiuri treningi. treningi
cxovrobs ojaxTan erTad. zogierTi TviTon qiraobs SeiZleba tardebodes sxvadasxva saxiT. esaa:
binas, zogs sWirdeba daxmareba, rac sami gziT praqtikuli xasiaTis treningi, gunduri muSaoba an
SeiZleba ganxorcieldes: droebiTi samsaxuri (am dros fsiqikurad daavadebuli
daqiraveba _ zog adamians surs mdgmurad aiyvanos adamiani muSaobs anazRaurebad adgilze, romelic
fsiqikurad daavadebuli pacienti da aRmouCinos sareabilitacio programaSia CarTuli).
damatebiTi daxmareba. aseTi praqtika kargad muSaobs w kluburi modeli aris profesiuli reabilitaciis
zogierT qveyanaSi, magram britaneTSi farTod ar specialuri forma. is xorcieldeba SenobaSi,
aris damkvidrebuli. romelsac erToblivad xelmZRvaneloben fsiqikuri
sacxovrisi jgufuri cxovrebisTvis _ zogierT daavadebis mqone adamianebi (Beard et al., 1987).
pacients SeuZlia jgufurad cxovreba, anu iseT w mxardaWeriT mimdinare dasaqmeba Tavdapirvelad
saxlSi cxovreba, sadac oTxi-xuTi pacienti erTad Camoyalibda daswavlis darRvevis mqone pirebisTvis.
cxovrobs. saxli SeiZleba ekuTvnodes socialur an adamianebs awyebineben sakonkurso adgilze muSaobas
janmrTelobis dacvis serviss, an kidev saqvelmoqmedo momzadebis gareSe, magram exmarebian samuSaos
organizacias. aseT saxlSi mcxovrebni xSirad SesrulebaSi (Bond et al., 1997). 18 randomizebuli
Sizofreniis mqone adamianebi arian, romlebsac kontrolirebadi kvlevis sistemur mimoxilvaSi
socialuri unarSezRuduloba axasiaTebT da Zalian Seadares profesiuli reabilitacia da dasaqmeba
cota pozitiuri simptomi aReniSnebaT. maTi SerCevisas mxardaWeris pirobebSi (Crowther et al., 2001). 18
gaTvaliswinebulia TiToeuli pirovnebis is unarebi, Tvis Semdeg, sakonkurso samuSaoze myof adamianTa
romlebic gamodgeba sxvebTan erTad damoukideblad raodenoba mniSvnelovnad ufro meti aRmoCnda
cxovrebisTvis da saojaxo saqmianobisTvis. jgufurad daxmarebis pirobebSi mimdinare dasaqmebisas
mcxovreb adamianebs, Cveulebriv, regularulad (34%), vidre profesiuli treningis pirobebSi
exmareba da zedamxedvelobas uwevs TemSi moqmedi (12%). Tumca, arc erTi modeli ar gamodga
medda, romelic akontrolebs sistemis gamarTul sakmarisad warmatebuli. gairkva, rom profesiuli
muSaobas da xels uwyobs mcxovrebTa mier iseTi reabilitacia ar aris ufro metad efeqturi, vidre
pasuxismgeblobebis aRebas, romelTa TavianT Tavze Temze dafuZnebuli mzrunvelobis standartuli
aReba maT SeuZliaT. sqema.
hosteli _ hosteli SedarebiT ufro xangrZlivi w specialuri daculi samuSao. am dros adamiani
mzrunvelobisTvis gankuTvnili rezidenciuli dawe­ muSaobs produqtiulad, magram ufro nela, vidre
sebulebaa. zogierTi adamianisTvis hosteli aris es sxva samuSao adgilasaa misaRebi. aseTi samuSao
droebiTi sacxovrebeli, saidanac is SedarebiT SeiZleba iyos mebaReoba an xelosnoba.
damoukidebel cxovrebaze gadadis, zogi pacienti
w moxalisobrivi saqmianoba _ zogi pacienti, romelsac
ki hostelSi wlobiT rCeba. hostelSi mcxovrebTa
ar SeuZlia raime konkretuli samuSaos Sesruleba,
umetesoba sakmaod damoukideblad cxovrobs. maTgan
SeiZleba dakavdes moxalisobrivi saqmianobiT.
mcire raodenobas, gansakuTrebiT maRali xarisxis
unarSezRudulobis mqone pirebs, damatebiTi momsa­ w okupaciuri Terapia _ gansakuTrebiT SezRuduli
xureba esaWiroeba. zedamxedvelobis done SeiZleba SesaZleblobebis mqone pirebi saWiroeben okupaciur
varirebdes mcxovrebTa saWiroebis mixedviT; ma­ Terapias, raTa Tavidan aicilon mowyeniloba,
ga­liTad, personals SeiZleba Rame eZinos an Se­ arasakmarisi stimulacia da socialuri kontaqtebis
iZleba iseve fxizlobdes, rogorc saavadmyofoSi nakleboba. aseTi okupaciuri Terapia unda Catardes
morigeobisas. aseT mowyobas zogjer saavadmyofo dRis stacionarSi an dRis centrSi.
hosteli ewodeba.

_ 677 _
23 fsiqiatriuli servisebi

daniSnulebis dacva problema isaa, rom TemSi gamokvleva ufro iS­


saavadmyofos medda, romelic mudmivad pacientis viaTad tardeba, vidre saavadmyofoSi. amitom,
gverdiT imyofeba, exmareba pacients, raTa man daicvas saavadmyofoSi myof pacientTan SedarebiT, Temis
daniSnuleba, xolo roca mkurnaloba TemSi tardeba, doneze daxmarebis mimRebi pacientis saziano an
SedarebiT ufro rTuli xdeba amis uzrunvelyofa. muqaris gamomxatveli qcevis winaswari ganWvreta
ZiriTad muSaks am miznis miRwevaSi gansakuTrebuli roli ufro rTulia. ganmeorebiTi Sefasebis mniSvnelovani
akisria. mniSvnelovania, rom pacients, mis naTesavebs an nawilia sakuTar TavTan an sxvebTan dakavSirebuli
sxva mzrunvelebs naTlad esmodeT mkurnalobis gegmis riskis xarisxis regularuli Sefaseba. aseTi Sefaseba
daniSnuleba da Sinaarsi (magaliTad, wamlis doza da moicavs statikur faqtorebs, rogoricaa servisis
miRebis dro). mzrunvelma, aseve, unda icodes, Tu vis momxmareblis warsuli qceva da dinamikur risk-
acnobos gegmaSi momxdari cvlilebebi. im pacientebs, faqtorebs, rogoricaa fsiqoaqtiur nivTierebaTa
romlebic ar icaven mkurnalobis sqemas, unda mieceT moxmarebis an fsiqosocialuri stresoris axlandeli
azris gamoxatvis saSualeba. zogjer, SeiZleba saWiro xarisxi. riskis Sefasebis mixedviT dgeba riskis
gaxdes advokatis CarTva. marTvis gegma, rac momsaxurebis saerTo gegmis
qronikuli fsiqikuri aSlilobis mqone zogi mniSvnelovani komponentia. riskis Sefasebis
pirovneba ver acnobierebs xangrZlivi mkurnalobis mecnieruli Rirebuleba sakamaToa (ix. Szmuckler,
saWiroebas da antifsiqozuri wamlis miRebis 2003). miuxedavad yvelafrisa, aseTi Sefaseba mainc
Sewyvetis gamo recidivi uviTardeba. britaneTSi, mniSvnelovania, radgan adasturebs, rom klinikuri
fsiqikuri janmrTelobis aqtis 25-e paragrafis gadawyvetileba miRebuli iyo arasasurveli gar­
mixedviT, TemSi myofi fsiqikurad daavadebuli piri, Tulebis SesaZleblobis gaTvaliswinebiT.
romelic ar icavs mkurnalobis gegmas, SeiZleba
momsaxurebis uwyvetoba
gadayvanil iqnas saavadmyofoSi gamokvlevis Casa­
tareblad. am wignis weris periodSi jer kidev TemSi momuSave personalma unda daimsaxuros
ar arsebobs iZulebis samarTlebrivi meqanizmi, pacientis ndoba, raTa uzrunvelyos misi mkurnaloba
garda stacionaruli mkurnalobisa. grZeldeba da problemebis matebis SemTxvevaSi, droze moi­
debatebi im meqanizmebis Sesaxeb, romlebic daicavda Txovos daxmareba. personali imdenad kargad unda
pacientis uflebebs da, amave dros, gaiTvaliswinebda icnobdes pacients, rom SeeZlos stresze reaqciis
sazogadoebis usafrTxoebas. mkiTxveli unda gaecnos winaswarmetyveleba da mis qcevaSi recidivis maniS­
sakanonmdeblo da administraciuli mowyobis wesebs, nebeli mcire cvlilebebis danaxva. es mizani ver
romlebic moqmedebs im qveyanaSi, sadac is muSaobs. ganxorcieldeba, Tu personali xSirad icvleba.
ami­tom, mniSvnelovania momsaxurebis uwyvetobis
xelaxali gamokvleva uzrunvelyofa. personali gansakuTrebiT yuradRebiT
pacientebi, romlebic saavadmyofos gareT cxovroben, unda iyos iseT SemTxvevaSi, roca momsaxureba icvleba
saWiroeben iseTive regularul gamokvlevas, ro­ da pacienti sxva specialistis xelSi gadadis.
gorsac saavadmyofoSi xangrZlivi mkurnalobis Sem­
TxvevaSi. fsiqikuri statusis regularul Sefasebas krizisze reagireba
da pacientis mier daniSnulebis dacvas, Cveulebriv, Temis personali swrafad unda reagirebdes kri­
uzrunvelyofs ZiriTadi muSaki, romelic, umetes zisze. ojaxi da moxaliseTa organizaciebis personali
SemTxvevaSi, aris TemSi momuSave medda, xolo dagegmil, ufro advilad iRebs pacients, rodesac icis, rom
magram SedarebiT iSviaT, ganmeorebiT Sefasebas saWiroebis SemTxvevaSi, mis daxmarebas ganaxorcielebs
axorcielebs fsiqiatri. qronikuli aSlilobis gadaudebeli ganyofileba. swori moqmedebiT SesaZ­
mqone zog adamians aviwydeba vizitze misvla. amitom lebelia hospitalizaciis Tavidan acileba. mniSv­
aucilebelia, rom arsebobdes Sexsenebis sistema da nelovania krizisis gegmis winaswar SeTanxmeba paci­
kontaqtis ganaxlebis SesaZleblobebi. mniSvnelovania, entTan da mis mzrunvelTan. swrafi reagirebisTvis
rom fsiqikur aSlilobasTan erTad, inaxos pacientis unda arseobdes personalis sakmarisi raodenoba. es,
fizikuri janmrTelobac, radgan xangrZlivi fsi­qikuri gansakuTrebiT, exeba iseT personals, romelic icnobs
aSlilobis mqone pacientebma SeiZleba ar moiTxovon pacients an gadaudebeli daxmarebis gundis wevria.
daxmareba somaturi daavadebis gamo, an ar isargeblon
SeTavazebuli daxmarebiT. amdenad, ojaxis eqimis TemSi moqmedi asertuli mkurnaloba da
mier pacientis fizikuri mdgomareobis gamokvleva asertuli `auTriC~ programa
pacientze mzrunvelobis mniSvnelovani nawilia. miuxedavad imisa, rom TemSi moqmedi asertuli
riskis Sefaseba _ rogorc zemoT iyo aRniSnuli, mkur­naloba Seiqmna mwvave daavadebis mqone paci­
TemSi ganxorcielebuli daxmarebis erT-erTi entebisTvis, is SedarebiT ufro farTod gamoiyeneba

_ 678 _
fsiqikuri janmrTelobis servisis komponentebi
qronikuli Sizofreniis mqone pacientebis TemSi individualuri saWiroebebis dakmayofileba:
mkurnalobisTvis. ACT-s gamoyeneba xangrZlivi fsi­ SemTxvevis marTva (mzrunvelobis programa)
qikuri aSlilobebis mqone adamianebisTvis Seis­wavles TemSi moqmedi momsaxurebis efeqturoba moiTxovs
14 kvlevaSi (2647 pacientis monawileobiT), romelTa rTul sistemas, romelSic CarTuli unda iyos ram-
mimoxilvac Caatares marSalma da lokvudma (Marshall denime specialisti, naTesavebi da moxaliseTa or-
and Lockwood, 1998). aRmoCnda, rom ACT-m Seamcira ganizaciebi. sistemas, romelic pacients aucilebel
stacionarSi xelaxali mimarTvebis raodenoba, xo­ serviss sTavazobs, SemTxvevis marTva, momsaxurebis
lo hospitaluri momsaxurebis raodenoba 40%-iT marTva an mzrunvelobis programa (es ukanaskneli
Semcirda. miuxedavad imisa, rom klinikuri da so­ termini britaneTSi gamoiyeneba) ewodeba.
cialuri gamosavali standartuli momsaxurebis termini `SemTxvevis marTva~ (an programa) ufro me-
msgavsi iyo, ACT pacientebSi naklebad gvxvdeboda tad gamoiyeneba ramdenime da ara gansxvavebuli pro-
usaxlkaro adamianebi. ACT-iT mkurnaloba SeiZleba cedurebis aRsawerad. misTvis damaxasiaTebelia xuTi
ar iyos iseTive efeqturi sxva qveynebSi, rogorc elementi:
es aSS-s kvlevebSi dadasturda. amis nawilobrivi
1. pacientis keTildReobaze pasuxismgebelia erTi
mizezi SeiZleba imaSi mdgomareobs, rom sxva qveynebSi
piri
ar iyo uzrunvelyofili personalis sakmarisi ra­
odenoba. britaneTis kvlevebSi (magaliTad, kvleva 2. fasdeba pacientis saWiroebebi
UK700, Burns et al., 1999), ar gamovlinda iseTive 3. dgeba gegma im servisis uzrunvelsayofad, romelic
mniSvnelovani gansxvaveba SedegebSi, rogoric daakmayofilebs pacientis saWiroebebs
aSS-s adreul kvlevebSi. am gansxvavebis mizezebi 4. xorcieldeba servisi
daudgenelia, magram, savaraudod, is SemdegSi unda
5. pacienti da servisis miwodeba monitorings eqvemde-
mdgomareobdes: (1) Sesadarebel jgufebTan ukeTesi
bareba.
gamosavali dadasturda britaneTis kvlevebSi, vidre
mocemuli midgomis
����������������������������������������
sxvadasxva variantis gansxvave-
amerikul kvlevebSi; (2) gunduri marTva ufro susti
buli elementebis daxasiaTeba SesaZlebelia maTi Sem-
iyo britaneTSi, rac, nawilobriv, ganpirobebuli
degnairi dayofiT:
iyo organizaciuli faqtorebiT. zogierTi avtoris
mosazrebiT (Weaver et al., 2003), sistema ufro moqnili w brokerobad, romlis drosac menejerebi organize-
unda iyos, radgan zogierT pacients ar esaWiroeba bas ukeTeben sxvis mier ganxorcielebul serviss da
asertuli programa. aseTi pacientebi iReben wamlebs uSualod ar gasweven klinikur momsaxurebas
da akiTxaven eqims. aseve, pacientTa umetes nawils w klinikuri momsaxurebis marTva, romlis drosac
asertuli programa mxolod garkveul SemTxvevebSi menejerebi ara marto `awesrigeben~ sxva saagentoe-
esaWiroeba. zogierT SemTxvevaSi aseTi programa bis serviss, aramed uSualod axorcieleben pacien-
SeiZleba ar aRmoCndes saWiro an sulac uaryofiTi tis mkurnalobas, ris gamoc maT pirdapiri kavSiri
Sedegebi gamoiRos. Terapevtebi unda cnobdnen aqvT pacientTan.
recidivis adreul niSnebs da droulad mimarTavdnen britaneTSi damkvidrebuli meTodi zemoT aRwerili
prevenciul zomebs, rac, zogjer, asertuli `auTriC~ meTodebis nazavs warmoadgens da sxvadasxva adgilas
programis gamoyenebas gulisxmobs. gansxvavebulad gamoiyeneba. mzrunvelobis programa
xels uwyobs servisis gaumjobesebas da farTodaa
ojaxTan da moxaliseebTan muSaoba
miRebuli. inglissa da uelsSi is gaTvaliswinebulia
TemSi moqmedi momsaxureba Zviria, xolo bevr
Temze dafuZnebuli mzrunvelobis aqtis (1990) mier.
qveyanaSi saxelmwifo dafinanseba SezRuduli, ris
am midgomis efeqturoba Sefasda 11 kvlevis analiziT,
gamoc sistemis moqmedeba ojaxebis da moxaliseebis
sadac monawileobda 1751 pacienti (Marshall et al., 1998).
wvlilze aris damokidebuli. mniSvnelovania, rom
SemTxvevis marTva efeqturi iyo pacientTan kon-
ojaxebi da moxaliseTa jgufebi CarTulni iyvnen
taqtis SesanarCuneblad, magram ar amcirebda mimarT-
servisis dagegmvaSi da rom maTi da profesionali
vianobas; piriqiT, mimarTvianobam moimata standartu-
personalis pasuxismgeblobebi erTmaneTTan iyos
li momsaxurebis SemTxvevebTan SedarebiT. amis miuxe-
Se­Tanxmebuli. aseTi SeTanxmebis gareSe, ojaxis
davad, SemTxvevis marTvis da `standartuli~ momsax-
wevrebma SeiZleba CaTvalon, rom maT saWiroze meti
urebis klinikuri da socialuri gamosavali Tanabari
saqmis keTeba moeTxovebaT, xolo profesionalebma
iyo, Tumca `standartuli~ momsaxureba, zogadad,
miiCnion, rom moxaliseebis moqmedeba scildeba maT
naklebad Zviria. damatebiTi Sefasebaa saWiro imis
pasuxismgeblobas. servisis SefasebaSi ojaxebisa
dasadgenad, Tu romeli jgufisTvis SeiZleba iyos es
da moxaliseTa jgufebis monawileoba dadebiTi Se­
midgoma efeqturi (ix. aseve Rossler et al., 1992).
degebis momtania.

_ 679 _
23 fsiqiatriuli servisebi

Temze dafuZnebuli servisis sxva komponentebi axasiaTebT, saWiroeben dacul sivrces, romelsac
eqneba gare teritoria. okupaciuri da socialuri
reabilitacia da gamojanmrTeleba
saqmianobisTvis unda iyos gamoyofili sivrce imave
fsiqiatriaSi termini reabilitacia aRniSnavs im pro- an axlomdebare SenobaSi.
cedurebs, romlebic exmareba pacients misi funqcio-
bis optimaluri donis miRwevasa da SenarCunebaSi. dRis stacionaruli momsaxureba
aseTi daxmareba SeiZleba ganxorcieldes staciona- miuxedavad TemSi moqmedi momsaxureobis efeqturo-
rSi, dRis stacionarSi an sareabilitacio centrSi. bisa, dRis stacionari SeiZleba daexmaros xangrZlivi
reabilitaciis dros gamoyenebuli procedurebi sx- darRvevis mqone pacientebs (ix. zemoT). pacientma
vadasxva xasiaTisaa: samedicino, fsiqologiuri, oku- mas SeiZleba mimarTos gamokvlevisTvis, zedamxed-
paciuri, socialuri da sayofacxovrebo. velobis gasawevad medikamentur mkurnalobaze da
samedicino _ reabilitaciis programaSi CarTul okupaciuri da socialuri saqmianobisTvis. radganac
bevr pacients sWirdeba wamlebi Sizofreniis an qron- rTulia mwvave da xangrZlivi darRvevis mqone pacien-
ikuli afeqturi aSlilobis kontrolisTvis. tebis saWiroebebis erTdrouli momsaxureba, sjobs
fsiqologiuri _ fsiqologiuri meTodebi moicavs SenobaSi sxvadasxva aqtivobebisTvis gamoiyos calke
mxardamWer Terapias, biheviorul programebs da teritoria an es aqtivobebi ganxorcieldes sxvadasx-
trenings socialur unar-CvevebSi (ix. Tavi 22). va dros.
okupaciuri muSaoba exmareba pacients dRis dageg-
mvaSi da aZlevs sxva adamianebTan urTierTobis Ses- ambulatoriuli momsaxureba
aZleblobas. kargi Sedegi amaRlebs TviT-Sefasebas, ambulatoriuli klinikebi SedarebiT umniSvnelo
xolo anazRaureba stimuls aZlevs pacients. adami- rols asruleben xangrZlivi fsiqikuri aSlilobis
anebis umetesobis mizania Cveulebriv samsaxurSi da- mqone pacientebTan, mwvave aSlilobis mqone pacien-
bruneba. imaT, romlebsac es ar SeuZliaT, aswavlian tebTan SedarebiT. amis savaraudo mizezi unda iyos
iseT saqmianobas, rogoricaa mebaReoba, xeloba an xangrZlivi aSlilobis mqone pacientebis mier daniS-
kulinaria. yvela maTgani aZlierebs miRwevis motivs nuli vizitis gamotoveba, ris gamoc, xSirad, saWiro
da iZleva drois konstruqtiulad gamoyenebis saSu- xdeba pacientis ojaxisa da misi mzrunvelis monax-
alebas. sadac ki es SesaZlebelia, swavleba unda mim- uleba. amis gamo, TemSi momuSave meddis zedamxedv-
dinareobdes Cveulebriv, TemSi arsebul pirobebSi, eloba, SedarebiT ufro efeqturia, vidre ambulato-
specifikur saqmianobasTan dakavSirebuli izolaciis riuli momsaxureba.
da potenciuri stigmatizaciis Tavidan asacileblad.
socialuri _ SezRuduli SesaZleblobebis mqone Temze dafuZnebuli servisis
adamianebs xeli unda SevuwyoT gawevriandnen iseT Sefaseba
jgufebSi, romlebSic gaerTianebulni arian janmrTe-
li adamianebi. unda arsebobdes klubebi da social- midgomebi Sefasebebis mimarT
uri centrebi, sadac gaTvaliswinebuli iqneba maTi arsebobs ori midgoma TemSi moqmedi servisis Sesafa-
unarSezRuduloba. seblad:
1. mTlianad servisis Seswavla
stacionaruli momsaxureba
2. servisis konkretuli elementebis kvleva, magali-
xangrZlivi fsiqikuri aSlilobis mqone adamianebs Tad, dRis stacionaris momsaxurebis Seswavla.
SeiZleba dasWirdeT stacionaruli momsaxureba re-
es ori midgoma erTmaneTs avsebs. TiToeuli sax-
cidivis dros mkurnalobis Casatareblad, intensiuri
is Sefasebisas saWiroa miznis naTlad Camoyalibeba.
reabilitaciisTvis da Zalian iSviaTad, xangrZlivi
analizisas gamoyofen ramdenime komponents: sawyis
dayovnebis SemTxvevaSi. ZiriTadi moTxovnebi, rom-
investicias, process da gamosavals. sawyisi inves-
lebsac uyeneben xangrZlivi daavadebis mqone paci-
ticia gulisxmobs xelmisawvdom resursebs, rogori-
entebis stacionarul ganyofilebas, ZiriTadad, im
caa sawolebis raodenoba an TemSi moqmedi meddebis
moTxovnebis msgavsia, romlebic mwvave SemTxvevebis
raodenoba. procesi aris gza, romliTac resursebi
ganyofilebas waeyeneba. Tumca, pirvel SemTxvevaSi,
gamoiyeneba (magaliTad, stacionaruli mimarTvebis
garemo ufro metad saojaxo tipisa unda iyos. miuxe-
raodenoba da dayovnebis xangrZlivoba). gamosavali
davad amisa, zogadad, umjobesia, rom am ori jgufis
aris servisebis sargebeli, rac gulisxmobs simptom-
momsaxureba erTmaneTisgan izolirebulad mimdin-
ebis, mzrunvelis datvirTvis da suicidis sixSiris
areobdes, radgan xangrZlivi daavadebis mqone paci-
Semcirebas (ix. cxrili 23.6).
entebis mkurnalobis tempi da intensivoba ufro da-
mosaxleobis fsiqiatriuli servisebi unda
balia. pacientebi, romlebsac qcevis mZime darRveva
pasuxobdes Semdeg eqvs kiTxvas, romlebic Tavis

_ 680 _
Temze dafuZnebuli servisis Sefaseba
Sesafaseblad, rogoric aris saavadmyofos daxurva.
cxrili 23.6 fsiqiatriuli servisis SekiTxvebi xarjebis Sesaxeb SeiZleba daematos zeda
gamosavlis sazomi
CamonaTvals. aseT kiTxvebze pasuxis gacema xdeba
simptomebis simZime ekonomikuri analizis gziT (ix. qvemoT ekonomikuri
funqcionirebis xarisxi Sefaseba).

unarSezRudulobis sazomi
Sesafasebel monacemTa wyaroebi
cxovrebis xarisxi
zemoT CamoTvlil kiTxvebze pasuxis gacema SesaZ­
fizikuri avadoba da letaloba lebelia sxvadasxva meTodis gamoyenebiT: SemTxvevaTa
TviTdazianebis da suicidis sixSire reestris warmoebiT, praqtikis yoveldRiuri kom­
ponentebis Sesaxeb Canawerebis warmoebiT, momxma­
Zaladobrivi qcevis sixSire
reblebisa da mzrunvelebis Canawerebis warmoebiT,
usaxlkaro pacientebis raodenoba gamokiTxviT. amas SeiZleba daematos specifikuri
mzrunvelis datvirTvis Sefaseba kvlevebi sxva procesebis an gamosavlis variabelobis
servisiT kmayofileba
Sesafaseblad.

SemTxvevaTa reestri
droze SemogvTavazes uingma da heilim (Wing and
Hailey, 1972): SemTxvevaTa reestri uwyvet monitorings uwevs
servisis sxvadasxva segmentSi kontaqtebis raod­
1. ramdeni pacientia CarTuli servisSi?
enobas. aseTi midgomis magaliTi naCvenebia im kvle­
2. ra saWiroebebi aqvT maT da maT naTesavebs? vebSi, romlebic ganxorcielda stacionaruli mom­
3. akmayofilebs Tu ara amJamad servisi am saWiroe- saxurebidan TemSi moqmed momsaxurebaze gadasvlis
bebs? dros gaerTianebul samefosa (Leff, 1993b) da ita­
4. kidev ramden adamians (romelic ar aris CarTuli liaSi (Tansella, 1991). amJamad, xelmisawvdomia sxva
servisSi) aqvs daukmayofilebeli saWiroebebi? saxis reestri (magaliTad, britaneTis daremis uni­
versitetis fsiqikuri janmrTelobis saxelmwifo
5. ra axali servisebia saWiro an rogor unda moxdes
centrSi). es reestri internetiT agrovebs monacemebs
arsebuli servisis modifikacia daukmayofilebeli
fsiqiatriuli morbidobis Sesaxeb inglisis yvela
saWiroebebis momsaxurebisTvis?
municipaluri danayofis doneze. am wesiT mopovebuli
6. kmayofildeba Tu ara saWiroebebi SemoRebuli, ax-
informaciis kombinacia xdeba Sesabamis danayofSi
lad SemoRebuli an modificirebuli servisebiT?
servisebis tipisa da aRWurvis donis Sesaxeb arsebul
es kiTxvebi dResac aqtualuria, magram Taname- informaciasTan. yvela es informacia sajaroa.
drove praqtikis gaTvaliswinebiT, maT kidev sami mas iyenebs jandacvis departamenti im servisebis
kiTxva unda daematos: muSaobis Sesafaseblad, romlebic uSualod gasweven
w ramdenad eyrdnoba servisi mtkicebulebebze momsaxurebas an mas sxva organizaciebs gadaabareben.
damyarebul medicinas da ramdenad icavs igi
Canawerebi praqtikis yoveldRiuri
mkurnalobis erovnul saxelmZRvanelo principebs
komponentebis Sesaxeb
(aseTis arsebobis SemTxvevaSi)?
am meTodiT fasdeba investicia, procesi da gamosavali.
w rogor aRiqmeba servisi momxmareblebis da mz-
gamosavlis Sesaxeb informaciis mopoveba yvelaze
runvelebis mier? magaliTad, aris is momxmareblis
rTulia. is SeiZleba moicavdes im pacientebis sixSires,
mimarT keTilganwyobili (megobruli), stigmatiza-
romelTa meTvalyureobac veRar gagrZelda, suicidis
ciisgan Tavisufali da xelmisawvdomi? miiRweva is
sixSires ukanasknel periodSi gaweril pacientebSi,
gamosavali, romelic klientisa da misi mzrunvel-
an usaxlkaro pacientebSi fsiqikurad daavadebuli
isTvisaa mniSvnelovani? xdeba maTTvis konsulta-
pirebis raodenobas. ukanaskneli ori sidide servisis
ciis gaweva? cdilobs servisi maT Cabmas servisis
gamosavalisTvis naklebad mniSvnelovania, radgan orive
dagegmvasa da ganviTarebaSi; afasebs igi regularu-
maTganze gavlenas axdens sxva, fsiqiatriuli servisis
lad momxmareblis kmayofilebas? aanalizebs maT
xarisxisgan damoukidebeli faqtorebi. ga­mosavlis
Civilebs? moqmedebs Sedegebis gaTvaliswinebiT?
kargi indikatorebis ararsebobisas, Tem­Si moqmedi
w pasuxobs Tu ara servisi eTnikur umciresobaTa servisebis yoveldRiuri Canawerebi fasdeba iseTi
saWiroebebs? komponentiT, rogoricaa monacemebi investiciebis
es SekiTxvebi unda daisvas arsebuli servisebis Sesaxeb. esaa dasaqmebuli meddebis raodenoba an
Sesamowmeblad an iseTi cvlilebebis efeqturobis hostelebSi adgilebis raodenoba. procesis cvladi

_ 681 _
23 fsiqiatriuli servisebi
monacemebis monitoringic sakmaod rTulia. aseT mTel jandacvis sistemas da mikroanalizad, romelic
maCveneblebs SeiZleba miekuTvnebodes dro, romelsac afasebs sistemis mxolod iseT nawils, rogoric aris
TemSi momuSave medda andomebs qronikuli Sizofreniis gansazRvruli populaciis fsiqiatriuli servisi an
mqone pacientebTan muSaobas. Tumca, momsaxurebis am servisis romelime komponenti (magaliTad, sta-
xarisxi damokidebulia ara mxolod im droze, romelic cionaruli da dRis momsaxurebis urTierTSedareba).
TiToeul pacientze ixarjeba, aramed imazec, Tu risi mikroanalizi ikvlevs xarjebis Tanafardobas dan-
uzrunvelyofa xdeba Sexvedris dros. azogTan, xarjebis minimizacias, xarjT-efeqturobas,
ukanasknel xans, inglissa da uelsSi, Camoyalibda xarjT-sargebels da xarjT-sargeblianobas.
fsiqikuri janmrTelobis minimalur monacemTa b­aza xarjebis Tanafardoba danazogTan. erT-erTi meTo-
(minimum dataset). masSi Tavs iyris rutinuli informacia di gulisxmobs Tanafardobis dadgenas mkurnalobis
spe­cialistebis mier fsiqikuri janmrTelobis prob­ an servisis xarjebs da danazogs Soris. am dros ar
lemebis mqone adamianebis momsaxurebis Sesaxeb (ix. xdeba gamosavlis Sefaseba.
Glover, 2000). erovnuli jandacvis servisis mmar­ xarjebis minimizaciis analizis dros erTmaneTs
Tvelobis mier sxvadasxva wyaroebidan miRebuli adareben or mkurnalobas an serviss, romelic Tana-
monacemebi nawildeba eleqtronulad, raTa gamov­ bari gamosavlis mqonea, raTa daadginon, Tu romeli
lindes servisis momxmareblis TvaliT danaxuli prob­ maTgania nakleb Rirebuli.
lemebi, momsaxureba da gamosavali. es mona­cemebi unda xarjT-efeqturobis analizi. erTmaneTs udare-
Segrovdes qveynis masStabiT, raTa SesaZlebeli iyos ben Tanabarxarjian ori saxis mkurnalobas an ser-
maTi gamoyeneba: (1) sxvadasxva pro­vaideri trastis viss, imis dasadgenad, Tu romelia ufro efeqturi.
Sedegebis auditisTvis; (2) iseTi organizaciebis izomeba mxolod erTi gamosavali. am tipis analizis
Sesadareblad, romlebic mom­saxurebas sxva organi­ da xarjebis minimizaciis analizis dros maSin Cndeba
zaciebs gadaabareben da (3) klinikur aqtivobas da mis problemebi, roca sxvadasxva gamosavlis sazomi erT-
gamosavals Soris kavSiris dasadgenad. maneTs ar Seesabameba.
xarjT-sargeblis analizi akavSirebs xarjs sarge-
klinikuri auditi
belTan da afasebs erTze met gamosavals, magram erTi
rutinul monacemTa Segrovebis msgavsad, klinikuri sazomiT (fuladi RirebulebiT), raTa SesaZlebeli
auditic uwyveti unda iyos, magram rutinulisgan gaxdes sxvadasxva sargeblis dajameba. es midgoma mim-
gansxvavebiT, misi aqcentebi SeiZleba dro da zidvelia, magram Znelad gansaxorcielebeli, radgan
dro icvlebodes. magaliTad, erT SemTxvevaSi au­ rTulia fulad RirebulebasTan iseTi gamosavlis
ditma SeiZleba Seafasos pacientis kmayofileba morgeba, rogoricaa, magaliTad, ojaxis datvirTvis
ambulatoriuli momsaxurebiT, sxva SemTxvevaSi ki Semcireba. sargeblis gasazomi erT-erTi midgomis
is, Tu ramdenad xdeboda klinikuri saxelmZRvanelo gamoyenebisas, adamianebs ekiTxebian, Tu (Teoriulad)
principebis dacva liTiumis monitoringis dros. ramdens gadaixdidnen isini mocemuli sargeblis mis-
miuxedavad amisa, zogierTi indikatorebis moni­ aRebad.
torireba SeiZleba uwyvetad mimdinareobdes. xarjT-sargeblianobis analizi waagavs xarjT-
momxmareblebis da provaiderebis gamokiTxva efeqturobis analizs, magram iyenebs gamosavlis
sxva sazoms. fuladi Rirebulebis nacvlad fasdeba
momxmareblebi da mzrunvelebi, ojaxis eqimebi, so­
cxovrebis xarisxis gaumjobeseba, rac, Cveulebriv,
cialuri servisebi da moxaliseTa saagentoebi
xarisxze morgebul sicocxlis wlebSi gamoixate-
mniSvnelovnad gansazRvraven servisis efeqturobas
ba (QALYs). is iZleva sicocxlis xangrZlivobisa da
da imas, Tu ramdenad saWiroebs esa Tu is servisi
cxovrebis xarisxis kombinacias. miuxedavad imisa, rom
modifikacias.
es midgoma, principSi, mimzidvelia, aseTi gazomvis
specifikuri kvlevebi praqtikaSi gamoyeneba rTulia.
servisis Sedegebis SefasebisTvis specifikuri kv- idealuri ekonomikuri analizi unda iyos prospeq-
levebia saWiro. (magaliTad, kvleva asertuli pro- tuli, adarebdes sakmarisi sididis SemTxveviTi wesiT
gramis londonSi implementaciis Sesaxeb) (Wright et ganawilebul jgufebs, zomavdes yvela mniSvnelovan
al., 2003). am tipis ararandomizebuli kvlevebi Rire- xarjs da gamosavals, xolo gamosavals afasebdes ise,
bulia mkurnalobis implementaciis realuri efeqtis rom SesaZlebeli iyos gamosavlis saerTo qulis ga-
SefasebisTvis. moTvla. fsiqiatriuli servisis Seswavlis dros ase-
Ti idealuri analizi ver miiRweva. xarjT-efeqturo-
ekonomikuri Sefaseba bis analizis magaliTi (pirvelad doneze depresiis
fsiqiatriuli momsaxurebis ekonomikuri Sefaseba gaZlierebuli da Cveulebrivi mkurnalobis Sedareba)
SeiZleba daiyos makroanalizad, romelic afasebs mocemulia Semdeg wyaroSi: Pyne et al., 2003. xarjT-

_ 682 _
gansakuTrebuli saWiroebis mqone adamianebis servisebi
sargeblis analizi (qolinesTerazas inhibitorebi kuri aSlilobis SemTxvevaSi upiratesobas aniWebs
msubuqidan zomieri simZimis demenciis dros) mocemu- tradiciul mkurnalobas (Bhopal, 1986). sxvebi iReben
lia Semdeg wyaroSi: Wu et al., 2003. fsiqiatriaSi eko- konsultacias ojaxis eqimisgan, magram, ufro metad
nomikuri analizis zogadi mimoxilvisTvis ix. Knapp amJRavneben fizikur, vidre fsiqiatriul simptomebs.
and Chisholm, 2000 an Singh et al., 2001. zogierT eTnikur umciresobaSi, Tavis Sekaveba fsiqi-
atrTan referalisgan imiTaa gamowveuli, rom aman,
gansakuTrebuli saWiroebis mqone SeiZleba, pirovnebis qorwinebas SeuSalos xeli.

pirTa servisebi fsiqikuri aSlilobis identifikaciis dabali


klinikurma praqtikam da kvlevam gamoavlina pacien- xarisxi
tebis iseTi jgufebi, romelTa saWiroebebs ver ak- arsebobs ori mizezi, ris gamoc ojaxis eqims da fsiqi-
mayofilebs Cveulebrivi fsiqiatriuli servisebi. atriul personals SeiZleba gauWirdes fsiqikuri
eTnikur umciresobaTa warmomadgenlebi darRvevis amocnoba eTnikur umciresobis warmomad-
genelSi. pirveli, SeiZleba iyos komunikaciis prob-
eTnikur umciresobaTa warmomadgenlebs aqvT spe-
lema, romlis nawilobrivi daZlevac SesaZlebelia eT-
cialuri saWiroebebi, romlebic maT kulturasTanaa
nikuri umciresobis warmomadgeneli eqimis CarTviT an
dakavSirebuli. bevris saWiroebebi dakavSirebulia
Tarjimnis moSveliebiT. meore, fsiqikuri aSlilobis
siRaribesTan da sxva socialurad araxelsayrel pi-
gamovlineba zogad populaciasa da eTnikur umcireso-
robebTan; zogierTi _ axali migranti an ltolvilia.
baSi SeiZleba gansxvavebuli iyos. rogorc ukve aRvniS-
eTnikur umciresobaTa warmomadgenlebi ufro xSirad
neT, indoeTis qvekontinentis xalxebi, britaneTis
warmoadgenen diskriminaciis obieqts. or eTnikur um-
zogad populaciasTan SedarebiT, ufro xSirad uCiv-
ciresobas Soris arsebuli gansxvaveba SeiZleba ufro
ian fizikur simptomebs SfoTvisa da depresiis dros.
didi iyos, vidre gansxvaveba romelime erT eTnikur
umciresobas da zogad populacias Soris. amitomac, diagnostikis problema
ar arsebobs servisis erTi saukeTeso modeli, ro- afro-karibielebs, romlebic britaneTSi cxovroben,
melic gamosadegia yvela eTnikuri umciresobisTvis. zogadi populaciis warmomadgenlebze ufro xSirad
amis miuxedavad, arsebobs zogadi sakiTxebi, romle- usvamen Sizofreniis diagnozs, roca maT Zlieri qcev-
bic yvela jgufis mimarTaa relevanturi. isini qvemo- iTi darRveva axasiaTebT (Flaskerud and Hu, 1992). ar
Taa ganxiluli. aris cnobili, es gansxvaveba realurad asaxavs Sizo-
servisebis gamoyeneba freniis gavrcelebis maRal sixSires mocemul popu-
laciaSi, Tu qceviTi darRveva arasworad fasdeba da
eTnikuri umciresobis warmomadgenlebi populaciis
aseTi qceva, SeiZleba, magaliTad, stresul reaqcias
umetesobasTan SedarebiT ufro iSviaTad iyeneben
warmoadgendes. miuxedavad amisa, niderlandebis same-
moqmed servisebs. isini naklebad iReben konsulta-
foSi surinameli emigrantebis SeswavliT aRmoCnda,
cias ojaxis eqimisgan, rodesac aReniSnebaT fsiqi-
rom fsiqozuri aSlilobebi, marTlac, warmoadgenda
kuri aSliloba; maTTvis nakleb misaRebia referali
maTTan xSirad mimarTvis mizezs (Selten et al., 2001; Bo-
fsiqiatriul servisebSi; da, isini, naklebad asrule-
gers et al., 2000). aseve, maRalia iZulebiT mimarTvis
ben eqimis daniSnulebas. roca eTnikuri umciresobis
sixSirec. amis savaraudo mizezi imaSi mdgomareobs,
warmomadgeneli iTxovs daxmarebas, personals ufro
rom eTnikuri umciresobis warmomadgenelebi Sedare-
metad uWirs fsiqikuri aSlilobis identifikacia;
biT gvian iwyeben fsiqiatris momsaxurebiT sargeblo-
garda amisa, misTvis SedarebiT rTulia daavadebisa
bas (ix. Burnett et al., 1999).
da mkurnalobis Sesaxeb iseTi terminebiT saubari,
romelic iTvaliswinebs pacientis Sexedulebebsa da servisis uzrunvelyofa
kulturas. es da qvemoT ganxiluli sxva problemebi am SemTxvevaSi gamoiyeneba ori midgoma: a) SeiZleba
gamowveulia ara marto inglisuri enis arasakmarisi ganxorcieldes specifikuri servisebi, an, b) yvela
codniT, aramed, kulturebs Soris arsebuli gansx- servisSi kulturuli faqtori iyos gaTvalsiwineb-
vavebiT, rac kidev ufro mniSvnelovan faqtors war- uli. servisebis sargebeli TvalsaCinoa. maTi arasa-
moadgens. surveli Sedegebi ki Semdegia:
britaneTSi es problemebi Seiswavleboda aziur da
w SeiZleba gaizardos izolacia Cveulebrivi
afro-karibul populaciaSi. zogad populaciasTan
populaciisgan
SedarebiT, azielebi ufro xSirad mimarTaven ojaxis
eqims sxvadasxva mdgomareobis gamo, magram naklebad w servisi mxolod maSinaa praqtikuli da xarjT-
_ fsiqiatriuli simptomebis gamo (Murray and Wil- efeqturi, roca eTnikuri umciresobis populacia
liams, 1986; Gillam et al., 1989). zogierTi azieli, fsiqi- didi da SedarebiT homogenuria.

_ 683 _
23 fsiqiatriuli servisebi
calkeuli servisebis upiratesobani da susti an alkoholis avadmoxmareba da narkomoxmareba.
mxareebi ganxilulia Semdeg wyaroSi: Bhui and maTgan mxolod mcire nawils aReniSneba Tavis tvinis
Sashidharan, 2003. dazianeba. warsulSi pacientebis es patara jgufi
wlebis ganmavlobaSi rCeboda stacionarSi, radgan
fsiqikurad daavadebuli usaxlkaro pirebi
agresiuli qcevis periodebi adreul etapzeve dgin­
saavadmyofoebis daxurvis Semdeg SiSobdnen, rom bevri deboda da swrafadve xdeboda darRvevis mkurnaloba.
gawerili pacienti miusafari (usaxlkaro) gaxdeboda, aseTi adamianebis didi nawili amJamad TemSi mkurnalobs,
magram rodesac daxurva gegmiurad ganxorcielda, sadac maT esaWiroebaT intensiuri zedamxedveloba,
mxolod mcire nawili aRmoCnda aseT mdgomareobaSi rac did xarjebs moiTxovs. garda amisa, maTi
(Leff, 1993a; Harrison et al., 1994). amis miuxedavad, mxridan mkurnalobaze Tanxmoba arc Tu ise advili
mimoxilviTi kvleviT gamovlinda, rom maRali iyo (30- mosapovebelia. intensiuri zedamxedvelobis fonzec ki,
50%) qronikuli fsiqikuri aSliloba usaxlkaroTa xSirad, rTulia problemuri qcevis winaswarmetyveleba.
hostelebSi, rogorc britaneTSi (magaliTad, Marshall problemas isic arTulebs, rom Zaladobrivi an sxva
and Reed, 1992), ise aSS-Si (magaliTad, Susser et al., mxriv rTuli qceva yovelTvis qronikuli fsiqikuri
1989) da avstraliaSi (Herrman et al., 1989). fsiqikuri aSlilobis gamovlinebas ar warmoadgens. zog
aSlilobis msgavsi maRali maCvenebeli (60%-mde) SemTxvevaSi, es ukavSirdeba asocirebul pirovnul
dafiqsirda usaxlkaro adamianebSi. am jgufSi, aseve, aSlilobas an fsiqoaqtiuri nivTierebebis moxmarebas.
xSiri iyo narkomoxmareba. gansakuTrebiT rTulia am mizeziT gamowveuli
roca fsiqikuri aSlilobis mqone adamiani Zaladobis epizodis prevencia an prognozi.
mawan­walaa, rTulia daarwmuno igi mkurnalobis radgan agresiuli qceva SemaSfoTebelia da SeiZleba
saWiroebaSi an sacxovrebliT daexmaro, Tumca, sxvebisTvis saziano gamodges, sazogadoeba xSirad
asertuli `auTriC~ programa SeiZleba sasargeblo kicxavs fsiqiatriuli servisebis efeqturobas am
gamodges am SemTxvevaSi (Lehman et al., 1997). damatebiTi mcire jgufis momsaxurebis TvalsazrisiT. sakmaod
informaciisTvis ix. Craig, 2000. rTulia aseTi adamianebis marTva zogad fsiqiatriul
ganyofilebaSi, radgan maTma agresiulma an mou­
persistentuli fsiqikuri aSlilobis mqone
axalgazrdebi lodnelma qcevam SeiZleba SeaSfoTos sxva pacientebi
da saWiro gaxdes maTi specialur ganyofilebaSi
fsiqiatriuli pacientebis umetesi nawilis mkur­
gadayvana. aseTi pacientebis nawils esaWiroeba
naloba SesaZlebelia fsiqiatriul ganyofilebaSi
xangrZlivi momsaxureoba dacul da personaliT
xanmokle dayovnebiT, rasac unda mohyves intensiuri
kargad dakompleqtebul hostelSi.
momsaxureba TemSi. miuxedavad amisa, arsebobs
pacientebis sakmarisad didi jgufi. is, ZiriTadad, fsiqikuri aSlilobis mqone eqimebi
Sedgeba axalgazrda mamakacebisgan, romlebsac miuxedavad imisa, rom eqimebi cdiloben Seamciron
aReniSnebaT persistentuli fsiqozuri daavadeba da fsiqikur aSlilobasTan asocirebuli stigma, bevri
esaWiroebaT xangrZlivi momsaxureba. aseTi adamianebi maTgani ar iTxovs daxmarebas, roca es aSliloba
ver eguebian mwvave SemTxvevebisTvis gankuTvnili TviTon emarTeba. kargia, roca arsebobs iseTi sistema,
palatis pirobebs, amitom sjobs maTi mkurnaloba romelic fsiqikurad daavadebul eqims saSualebas
SedarebiT naklebad stresul garemoSi Catardes. aZlevs Caitaros mkurnaloba Tavisi samsaxuridan
bevri maTganis mkurnaloba SesaZlebelia personaliT moSorebiT. roca eqimi iTxovs mkurnalobas, same­
kargad aRWurvil hostelSi (`saavadmyofo hosteli~) dicino profesiebis warmomadgenelebma unda ga­
da maTi gadayvana mwvave SemTxvevebis fsiqiatriul moi­Cinon ufro didi mimRebloba fsiqikuri aS­
ganyofilebaSi unda moxdes aSlilobis recidivis lilobis mimarT; unda arsebobdes Sesabamisad
SemTxvevaSi (Creighton et al., 1991). TemSi moqmedi servisis mowyobili sareabilitacio samsaxuri da specilisti
dagegmvisas gaTvaliswinebuli unda iyos is faqti, rom TandaTanobiT unda daubrundes (zog SemTxvevaSi
am jgufis bevr warmomadgenels SeiZleba dasWirdes zedamxedvelobis fonze) samuSao adgils. es sakiTxi
intensiuri daxmareba mTeli cxovrebis ganmavlobaSi. Riad unda ganixilebodes samedicino swavlebis da
adreuli intervenciis servisi SemoRebul iqna treningis dros. qronikuli an recidiuli fsiqikuri
fsiqozis pirveli epizodis mqone pacientebisTvis. is aSlilobis SemTxvevaSi aRmocendeba praqtikuli
323 gverdzea aRwerili. saqmianobisTvis vargisianobis rTuli problema.

pacientebi gamomwvevi qceviT ltolvilebi


aseTi pacientebis umetesobas aqvs Sizofrenia, ltolvilebs aqvT eTnikur umciresobasTan (zemoTaa
romelsac, xSirad, Tan axlavs pirovnuli aSliloba aRwerili) saerTo problemebi im specifikur prob­

_ 684 _
servisis uzrunvelyofis kulturaTaSorisi aspeqtebi
lemebTan erTad, romlebmac aiZula isini eZiaT xelSewyoba, wamlebis miRebaze zedamxedvelobis da­
TavSesafari sxva qveyanaSi. es SeiZleba iyos devna, weseba, recidivis niSnebis specialistisTvis Set­
fizikuri travma, wameba an gaupatiureba; sxvisi yobineba), isini kargad unda iyvnen informirebulni,
daSavebis, wamebis an gaupatiurebis TviTmxilvelad unda iRebdnen sakmaris mxardaWeras da unda SeeZloT
yofna da mZime danaklisi. aseT gamocdilebas SeiZleba daxmarebis miReba gadaudebel SemTxvevaSi. aseTi
Sedegad mohyves zogadi samedicino da fsiqiatriuli mxardaWera drois danaxarjebTan aris dakavSirebuli,
darRvevebi. ukanasknels miekuTvneba posttravmuli Zviria da ar aris xelmisawvdomi, Tu TemSi arsebul
stresuli aSliloba da depresiuli aSliloba iseTi momsaxurebas ara aqvs sakmarisi resursebi da ojaxis
kulturisTvis specifikuri variaciebiT, rogoricaa saWiroebebi prioritetulad ar aris miCneuli. bevri
depresiuli aSlilobis dros fizikuri simptomebis mzrunveli uCivis arasakmaris kontaqts fsiqiatriul
dominireba. servisebTan (magaliTad, gaweris gegmasTan dakav­
ltolvilebs esaWiroebaT samedicino da fsiqi­ SirebiT). mzrunvelebi, aseve, miuTiTeben sirTuleebs
atriuli integrirebuli momsaxureba im gundis mi­ negatiur simptomebTan da asocialur an agresiul
er, romelic garkveulia maTTvis specifikur kul­ qcevasTan dakavSirebiT. momsaxurebis gegma yovel­
turalur faqtorebSi. mniSvnelovania integrirebuli Tvis unda iTvaliswinebdes pacientis daavadebis
momsaxurebis gaweva, radgan fizikuri da fsiqikuri zegavlenas ojaxSi myof nebismier bavSvze.
darRvevebi erTdroulad iCens Tavs; radgan ltol­
resursebis ganawilebis problemebi
vilebi xSirad iseTi kulturis warmomadgenlebi arian,
sadac distresi da fsiqikuri aSliloba, zogadad, SezRuduli resursebis pirobebSi, iqmneba konfliqti
fizikuri simtomebiT gamoixateba da, radgan daxmarebis mwvave da qronikuli fsiqikuri aSlilobis mqone
gamwevi specialistebi zogjer ewinaaRmdegebian ltol­ pacientebis saWiroebebs Soris. es konfliqti gan­
vilebis mxolod fsiqiatriul servisSi gadagzavnas, sakuTrebiT aSkaraa jandacvis pirvelad doneze,
radgan Tvlian, rom amgvari reagireba mZime cxov­ sadac mwvave fsiqikuri aSlilobis pacientebi,
rebiseul gamocdilebaze savsebiT normaluria. zogadad, ufro metad moiTxoven momsaxurebas da
ltolvilebTan momuSave personals unda hqondes ufro metad reagireben masze.
posttravmuli mdgomareobebis mkurnalobis gamoc­
servisebis koordinirebis problema
dileba. mas daxmarebas unda uwevdes Tarjimani.
umetes qveynebSi qronikuli fsiqikuri aSlilobebis
qali personali unda muSaobdes qal ltolvilebTan,
mqone pacientebisTvis xangrZliv hospitalur mom­
gansakuTrebiT gaupatiurebis msxverpli qalebis
saxurebas axorcielebs erTi saagento (hospitlis
SemTxvevaSi. zogierT specialists unda hqondes
administracia). TemSi moqmed momsaxurebas esa­
bavSvebis da mozardebis mkurnalobis gamocdileba.
Wiroeba sxvadasxva saagentos koordinirebuli
ltolvilTa fsiqikuri problemebis mimoxilvisTvis
moq­medeba, sadac TiToeuls aqvs gansxvavebuli
ix. Mollica, 2000; ltolvili bavSvebisa da mozar­
pasuxismgebloba (magaliTad, socialuri servisis
debisTvis specifikuri problemebis mimoxilva ixi­
ganyofilebebi pasuxs ageben, rogorc fsiqikurad
leT Semdeg wyaroSi: Lustig et al., 2004.
janmrTel bavSvebsa da moxucebze, ise fsiqiatriul
pacientebze). pasuxismgeblobis aseTi ganawileba qmnis
Temze dafuZnebuli momsaxurebis zogierTi
ori saxis problemas. erTi exeba resursebis mTeli
sirTule
servisisTvis (rogorc erTeulisTvis) gamoyofas,
gamomwvevi qcevis mqone pacientebi
xolo meore _ servisis im specifikuri komponentebis
rogorc zemoT iyo aRniSnuli, TemSi moqmed sam­ xelmisawvdomobas, romelsac gaswevs janmrTelobis
saxurebs yvelaze did problemas uqmnian agresiuli dacvis seqtors gareT myofi saagentoebi (magaliTad,
an damazianebeli qcevis epizodebis mqone pacientebi. daculi sacxovrebliT uzrunvelyofa). am problemebis
aseT pacientebs esaWiroebaT personaliT kargad gadaWra SesaZlebelia sakoordinacio komitetis
dakompleqtebuli xangrZlivi momsaxureba, romelic SeqmniT, romelSic gaerTianebuli iqneba yvela im
hostelis an saavadmyofos ganyofilebaSi unda saagentos warmomadgeneli, romelic CarTulia TemSi
Catardes, sadac daculi iqneba usafrTxoebis pi­ moqmedi momsaxurebis dafinansebaSi.
robebi (ix. zemoT). sanam aseTi ganyofilebebi farTod
ar iqneba xelmisawvdomi, am tipis pacietebis marTva
servisis uzrunvelyofis
sirTuleebs warmoqmnis.
kulturaTaSorisi aspeqtebi
naTesavebis pasuxismgeblobebi ganviTarebad qveynebSi fsiqiatriuli daavadebebis
Tu pacientze ojaxis wevrebi arian pasuxismgebelni gavrcelebis sixSire da xasiaTi ganviTarebuli
(sacxovrebliT uzrunvelyofa, adaptaciuri qcevis qveynebis msgavsia. miuxedavad amisa, ganviTarebad

_ 685 _
23 fsiqiatriuli servisebi
qveynebSi ufro maRalia fsiqiatriuli morbidoba, im qveynebSi, sadac fsiqiatriul servisSi co­ta
romelic Tan axlavs umkurnalebel da arasakmarisad specialistia gaerTianebuli, aucilebelia priori­
namkurnaleb somatur daavadebas. agreTve, arsebobs tetebis dadgena. msoflio jandacvis organizaciam
garkveuli sxvaoba daavadebis gamovlinebas Soris (1984) daadgina 4 aseTi prioriteti, romelic am­
(magaliTad, ganviTarebad qveynebSi ufro xSiria Jamadac moqmedebs. esaa
fsiqikuri daavadebis gamovlena fizikur simptomebSi). 1. swrafi reagireba gadaudebel fsiqiatriul SemT­
suraT 23.1-Si warmodgenili momsaxurebis sqema xvevaze
modificirebulia im qveynebSi, sadac pirveladi
2. mZime qronikuli fsiqikuri aSlilobis SemTxvevebis
jandacvis servisi nakleb ganviTarebulia, vidre
gaTvaliswineba
britaneTSi. qveynebSi, sadac kerZo jandacva ar aris
imdenad kargad ganviTarebuli, rogorc, magaliTad, 3. somatur daavadebasTan asocirebuli fsiqikuri
aSS-Si, pacients SeuZlia pirdapir, pirveladi donis aSlilobis mqone SemTxvevebis momsaxureba
avliT miiRos specialistis momsaxureba (suraTi 4. qveyanaSi arsebuli nebismieri maRali riskis jgu­
23.1). aseT qveynebSi fsiqologi, socialuri muSaki fis momsaxureba (magaliTad, narkotikebis momxma­
da fsiqiatri naxulobs Zalian bevr iseT pacients, reblebi).
romlebsac, britaneTSi, mkurnaloba pirvelad doneze msoflio jandacvis organizacia xels uwyobs
Cautardeboda. im damxmare muSakebis swavlebas, romlebic pro­
SedarebiT naklebad ganviTarebul mraval qveyanaSi, fesionalebs uweven daxmarebas. im qveynebSi, sadac
rogorc pirveladi, ise specializebuli momsaxureba cotaa trening gavlili fsiqiatri, resursebi uf­
arasakmarisia da bevri saWiroeba _ daukmayofilebeli ro efeqturad unda iyos gamoyenebuli; unda ga­
(Kohn et al., 2004). aseT qveynebSi, mravali paci­en­ umjobesdes im eqTnebis unar-Cvevebi, romlebic
ti, romelsac momsaxurebis sxva sistemis arse­bobis wa­rmarTaven ojaxis eqimis daxmarebiT mimdinare
pirobebSi profesionali umkurnalebda, konsul­ fsiqikuri aSlilobis marTvas pirvel doneze. mso­
tacias tradiciul mkurnalTan gadis. am tipis flio jandacvis organizaciis rekomendaciiT, fsi­
mkurnalebi zogadad dafasebulni arian, radgan qiatriuli problemebis marTva pirvelad jandacvaSi
maTi midgoma Seesabameba fsiqikuri daavadebisadmi momuSave yvela gundis saqmianobis mniSvnelovan
mocemul kulturaSi arsebul damokidebulebas nawils unda warmoadgendes (World Health Organization,
(gv. 657). zogierT qveyanaSi samedicino servisebi 1978).
mWidrod TanamSromloben tradiciul mkurnalebTan.
magaliTad, zimbabveSi mimdinare `daamarcxe depresia~ fsiqiatriuli servisebis eTikuri
kampaniaSi, adgilobrivi kulturisTvis Sesabamisi
problemebi
konsultacia fsiqikuri aSlilobebis Sesaxeb mecni­
erul codnasTanaa integrirebuli. es kampania gan­ resursebis ganawileba
sakuTrebul mniSvnelobas aniWebs adgilobriv faq­ resursebis ganawilebis problemebi dakavSirebulia
torebs, rogoricaa qalebis dabali statusi da ganawilebis samarTlianobis eTikur principebTan.
ojaxuri mxardaWeris tradiciuli sistemis rRveva arsebobs ori tipis sirTule. pirveli aris sxvadasx-
(Abas et al., 1994). va aSlilobis mqone adamianebis saTanado saWiroebis
dadgena da wonasworobis damyareba arsebul saWiroe-
daxmarebis maZiebeli piri
bebs (mkurnaloba) da samomavlo saWiroebebs (e.i. pre-
vencia) Soris. meore problema aris mkurnalobis Ser-
Ceva xarjisa da sargeblis Sedarebis safuZvelze.
resursebis ganawilebis Sesaxeb codnis arsebul done-
ze gadawyvetilebis miReba xdeba arasrulyofili in-
pirveladi sxva momsaxureba
formaciis safuZvelze. amitom, danielsma da sabinma
momsaxureba
SemogvTavazes resursebis ganawilebis oTxi principi,
alternatiuli medicina
romlebic mosaxleobis umetesobisTvis maqsimalurad
saxalxo mkurnalebi da sxv.
misaRebs gaxdis am process (Daniels and Sabin, 1997):
1. resursebis ganawilebis politika unda adgendes
Sesabamis procedurebs da gadawyvetilebis miRebis
specializebuli kriteriumebs
momsaxureba
2. politika sajaro dokumentis saxiT unda iyos war-
suraTi 23.1 britaneTSi arsebuli momsaxurebis sqema modgenili

_ 686 _
fsiqiatriuli servisebis eTikuri problemebi
3. unda arsebobdes procedura politikisa da gadawy- interesTa konfliqti
vetilebis oponirebisTvis
konfliqti, gansakuTrebiT, Cndeba iseT pacientTan
4. procedurebi unda regulirdebodes sazogadoe- dakavSirebiT, romlis movlac damatebiT tvirTad
briv an moxaliseTa gare organizaciebis mier awveba naTesavebs da sxva mzrunvelebs; agreTve,
erT-erT naSromSi aRwerilia, Tu rogor SeiZleba iseT SemTxvevaSic, roca arsebobs sxvebisTvis zi­
es principebi praqtikaSi dainergos britaneTis anis miyenebis riski. mzrunvelTan dakavSirebuli
jandacvis administraciis mier (Hope et al., 1998). interesTa konfliqti SeiZleba gadawydes pacientis
momsaxurebaSi CarTuli fsiqiatris diskusiiT ojaxis
momsaxureba Temis doneze eqimTan an sxva specialistTan, romelic uSualodaa
TemSi moqmedi momsaxurebisas vlindeba iseTive eTi­ pasuxismgebeli pacientis movlaze. safrTxis prob­lema
kuri problemebi, rogoric yvela saxis mkur­nalobis Zneli gadasaWrelia, radgan is moiTxovs: (1) riskis
dros. dasaSvebi xarisxis gansazRvras, da (2) riskis xarisxis
Sefasebas (rac SeuZlebelia didi sizustiT gakeTdes).
konfidencialoba zedamxedvelobis qveS myofi pacientebi gansakuTrebul
pacientis mezoblebma SeiZleba gaigon masTan per­ problemas warmoSoben imis gadawyvetisas, Tu rogoria
sonalis vizitis Sesaxeb. asertuli programebi Se­ riskis is xarisxi, romlis drosac dasaSvebia pacientis
iZleba moiTxovdes gamokiTxvis Catarebas im pacientis saavadmyofodan gawera, da, romelic, amave dros,
Sesaxeb, romelic ar gamocxadda daniSnul vizitze da amarTlebs moqalaqis zogierTi uflebis darRvevas.
recidivis maRali riski axasiaTebs. TemSi warmoebul eTikuri problema kidev ufro rTulia, radgan riskis
momsaxurebaSi SeiZleba CarTuli iyos sacxovrebliT saukeTeso Sefasebis drosac SeiZleba moxdes iseTi
uzrunvelyofis da sxva saxis saagentoebi, romlebic adamianis uflebebis SezRudva, romelic, realurad,
ar aris jandacvisa da socialuri uzrunvelyofis safrTxes ar warmoadgens.
uSualo nawili. es problemebi winaswar unda iyos
gaTvaliswinebuli da, SesaZleblobis SemTxvevaSi,
ganxiluli unda iyos pacientTan misgan Tanxmobis
damatebiTi literatura
miRebis mizniT. gadaudebel situaciaSi piradi 1. Breakey WR (ed.) (1996) Integrated mental health servic-
saidumlos dacvis moTxovna pacientis an sxvaTa es. Oxford University Press, New York. (dawvrilebiTi
dazianebis riskTan unda dabalansdes. angariSi, romelic aSS-is poziciidan daiwera)

avtonomia 2. Gelder MG, Lopez-Ibor JJ Jr and Andreasen NC (eds) (2000)


The new Oxford textbook of psychiatry, Part 7: Social psychi-
zogierT pacients, romelic TemSi iRebs momsaxurebas,
atry and service provision. Oxford University Press, Oxford.
dabali motivacia gaaCnia, zogs ki iseTi aSliloba
(saxelmZRvanelos an nawilis me-12 Tavi srulad mi-
aReniSneba, romelic aqveiTebs mkurnalobis Sesaxeb
moixilavs Temis fsiqiatrias, maT Soris fsiqiatri-
gadawyvetilebis miRebis unars. gundis wevrebma unda
ul momsaxurebas pirvelad doneze)
waaxalison pacienti, raTa saavadmyofodan gaweris
Semdeg man daicvas mkurnalobasTan dakavSirebuli 3. Goldberg D and Huxley P (1992) Common mental disorders:
moTxovnebi. zogadad, damatebiTi daxmarebis SeTa­ a biosocial model. Routledge, London. (es naSromi kvlav
vazeba daniSnulebis dacvis stimulirebis gamar­ Rirebulia `gafiltvris~ modelis Camoyalibebisa
Tlebuli saSualebaa, magram muqaris gamoyeneba ar da gamoyenebisTvis, romelic epidemiologias ser-
aris gamarTlebuli. miuxedavad imisa, rom sazRvrebis viss ukavSirebs)
daweseba xSirad rTulia, problema, SesaZlebelia, 4. Thornicroft G and Szmukler G (2001) Textbook of community
gadawydes diskusiiT TemSi moqmedi gundis wevrebs psychiatry. Oxford University Press, Oxford. (amomwuravi
Soris. xasiaTis citirebadi naSromi)

_ 687 _
Tavi 24 bavSvTa
fsiqiatria
Tavis Sinaarsi
normaluri ganviTareba 689 fsiqologiuri mkurnaloba 704
cxovrebis pirveli weli 689 socialuri samsaxuri 705
meore weli 689 okupaciuri Terapevti 705
skolamdeli asaki (2-5 weli) 690 specialuri ganaTleba 705
umcrosi saskolo asaki 690 biologiuri ojaxis Canacvleba 706
mozardoba 690 sindromebis mimoxilva 707
ganviTarebis fsiqopaTologia 691 skolamdeli asakis bavSvebisa
bavSvTa da mozardTa fsiqikur da maTi ojaxebis problemebi 707
aSlilobaTa klasifikacia 692 ganviTarebis specifikuri aSlilobebi 709
epidemiologia 692 ganviTarebis zogadi aSlilobebi 714
grZelvadiani kvlevebi 694 hiperkinetikuri aSliloba 718
etiologia 694
qcevis aSlilobebi 721
genetikuri faqtorebi 695
iuveniluri deliqventoba 723
temperamenti da individualuri
SfoTviTi aSlilobebi 726
gasxvavebebi 695
somatoformuli aSlilobebi
tvinis daavadeba 695
da sxva auxsneli somaturi simptomebi 730
garemo faqtorebi 697
guneb-ganwyobis (afeqturi) aSlilobebi 731
socialuri da kulturaluri faqtorebi 699
suicidi bavSvTa asakSi 732
bavSvebisa da maTi ojaxebis
skolis gacdena 733
fsiqiatriuli Sefaseba 699
bavSvTa asakSi ganviTarebuli
mSoblebis interviuireba 700
sxva fsiqikuri aSlilobebi 733
bavSvis interviuireba da Sefaseba 700
ojaxis interviuireba 700 sqesis identobis problemebi 736
fsiqologiuri Sefaseba 701 suicidi da TviTdazianeba 737
sxva informacia 701 bavSvobaSi fizikuri daavadebebis
fizikuri gamokvleva 702 fsiqikuri aspeqtebi 737
Sefasebis dasruleba 702 mozardebis fsiqikuri problemebi 738
formulireba 702 bavSvebze Zaladoba 741
sasamarTlo angariSi 702 bavSvTa da mozardTa fsiqiatriis
bavSvebi, rogorc mowmeebi 703 eTikuri da samarTlebrivi sakiTxebi 746
fsiqiatriuli daxmareba bavSvebisa interesTa konfliqti 746
da ojaxebisTvis 703 konfidencialoba 746
pirveladi jandacvis roli 703 Tanxmoba 746
fsiqiatriuli gundi 703 danarTi: anamnezis Sekreba da
medikamenturi mkurnaloba 704 gamokvlevebi bavSvTa fsiqiatriaSi 748

bavSvTa fsiqiatriasa da mozrdilTa fsiqiatrias So- ramdenad mizanSewonilia es referali, damokide-


ris xuTi mniSvnelovani gansxvavebaa. bulia am zrdasruli adamianis Sexedulebebsa da mis
w konsultaciis inicireba iSviaTad xdeba bavSvis mier. mier bavSvis qcevis aRqmaze. zedmetad SfoTianma da
amis sapirispirod, bavSvi specialistTan mihyavs mSo- mzrunvelma mSobelma an pedagogma SeiZleba eqimTan
bels an sxva ufros adamians, romelic Tvlis, rom janmrTeli bavSvi miiyvanos maSin, rodesac sxva gare-
bavSvis qceva an ganviTareba ar aris normaluri. moebebSi myofi mwvave aSlilobis mqone bavSvi Sesa-

_ 688 _
normaluri ganviTareba
Zloa sruliad uyuradRebod darCes. naxos, rom problemebi, romlebic dakavSirebulia
w bavSvis problemebi SeiZleba asaxavdes sxvebis prob- gonebrivi CamorCenilobis mqone bavSvebis movlasa
lemebs, mag., dedis avadmyofobas. bavSvi, romlis da mkurnalobasTan msgavsia am TavSi aRwerili
problemebi daregulirebuli iyo ojaxSi an skola- sirTuleebisa.
Si, eqimTan mihyavT mas Semdeg, rodesac Tavs iCens
axali problema, romelic arTulebs bavSvis saTana- normaluri ganviTareba
dod movlas. bavSvTa fsiqiatriuli praqtika gviCvenebs, rom au­
w rodesac vsaubrobT normidan gadaxraze, unda cilebelia dabadebidan mozrdilobamde norma­
gaviTvaliswinoT ganviTarebis ra stadiaze imyofe- luri ganviTarebis procesebis codna. imisTvis,
ba bavSvi. qceva, romelic normaluria umcrosi asak- rom mivxvdeT, Tu ramdenadaa emociuri, socialuri
isTvis, anomaliuria ufrosi bavSvisTvis, mag., Ramis Tu inteleqtualuri funqciebi darRveuli, unda
enurezi dasaSvebia 3 wlis, magram ara 7 wlis asakSi. moxdes maTi ganxilva Sesabamis asakobriv jgufTan
asakTan erTad icvleba bavSvis reaqciebi garemo kavSirSi. am nawilSi mokled da gamartivebulad
movlenebzec. mag., mSoblebTan ganSoreba metad im- gan­­xilulia normaluri ganviTarebis etapebi, rac
oqmedebs mcirewlovan bavSvze, vidre mozrdilze. fsiqiatrisTvisaa saWiro. ufro detaluri in­
w bavSvebs naklebad SeuZliaT sityvebiT gamoTqvan Ta- formacia ganviTarebis fazebis Sesaxeb mocemulia
vianTi grZnobebi. amis gamo, darRvevebis Sesaxeb in- pediatriis an ganviTarebis fsiqologiis hopkinsisa
formaciis ZiriTad wyaros mSoblebis, pedagogebisa da sxv. (Hopkins et al., 2004) saxelmZRvaneloebSi.
da sxvaTa mier bavSvis qcevaze gakeTebuli dakvir-
vebebi warmoadgens. sxvadasxva adamianis mier mow- cxovrebis pirveli weli
odebuli cnobebi SeiZleba gansxvavdebodes erTman- es aris motoruli da socialuri funqciebis swrafi
eTisgan, vinaidan bavSvis qceva sxvadasxva garemoSi ganviTarebis periodi. dabadebidan sami kviris Tavze
gansxvavebulia da amasTan, informaciis momwode- bavSvi ukve iRimis, arCeviTad iRimeba eqvsi Tvis asakSi,
blebs aqvT gansxvavebuli Sexedulebebi imaze, Tu ucxos mimarT SiSi uCndeba rva Tvisas da maleve amis
ra aris anomaliuri qceva. amitom mniSvnelovania in- Semdeg uviTardeba dedasTan ganSorebis SfoTva.
formators vTxovoT mogvces specifikuri magaliTi boulbi (Bowlby, 1980) yuradRebas amaxvilebda ad­
im problemisa, romelzec saubrobs da aRweros is reuli ganviTarebis etapze mSoblebsa da bavSvs
garemoebebi, romelSic es problemebi aRmocenda. Soris siaxlovisa da Zlieri emociuri kavSiris
w mkurnalobis aqcentebi gansxvavebulia bavSvebSi, mniSvnelobaze. dedasTan siaxlove umTavresia,
mozrdilebTan SedarebiT, farmakoTerapia nakle- Tum­ca aranakleb aucilebelia mamasTan da sxva
bad gamoiyeneba. mkurnaloba, Cveulebriv, iwyeba axlo adamianebTan Tbili urTierTobis arsebobac.
specialistisa da ara ojaxis eqimis mier. ZiriTa- am procesis mniSvneloba dadasturebulia sxva
di aqcenti keTdeba mSoblebTan da mTel ojaxTan kvlevebiTac. ruterma (Rutter, 1995) aCvena, rom arsebobs
muSaobaze, bavSvebis trenirebaze da im pirebis Za- kavSiri ganviTarebis adreul etapze deda-Svilis
lisxmevis koordinirebaze, romlebsac SeuZliaT siaxlovesa da momavalSi urTierTobis inicirebis
bavSvis daxmareba, gansakuTrebiT skolaSi. unars Soris. mijaWvulobisa da urTierTobis mni­
Svneloba ganxilulia 697-e gverdze.
Tavis struqtura da Sedgeniloba. am Tavis pirvel
erTi wlisTvis bavSvs unda hqondes axlo da
nawilSi mocemulia zogadi debulebebi, romlebic
usafrTxo urTierToba dedasTan an sxva aRmzrdelTan.
exeba bavSvTa asakSi fsiqikur aSlilobebs sixSiris,
mas aqvs Camoyalibebuli kvebisa da Zilis paternebi
mizezebis, Sefasebis kriteriumebisa da marTvis
da, rogorc wesi, dasrulebuli aqvs ZuZus wova. am
CaTvliT. meore nawili exeba ZiriTad sindromebs,
droisTvis bavSvebi iwyeben maT irgvliv arsebuli
romlebsac vxvdebiT bavSvTa fsiqiatriul praqtikaSi.
sagnebis Secnobas, amyareben martiv mizez-Sedegobriv
meore nawilis sakiTxebi mocemulia 24.4 cxrilSi
da sivrciT kavSirebs. am asakSi bavSvebs moswonT
(gv. 707). es Tavi ar Seicavs amomwurav informacias
sxvadasxva bgerebis gamocema da SeuZliaT warmoTqvan
bavSvTa fsiqiatriasTan dakavSirebiT, aramed exeba
`deda~, `mama~, an sxva martivi sityvebi.
ZiriTad sakiTxebs, romelic zogadi profilis fsi­
qiatrebisTvisaa gankuTvnili. am teqstis wa­kiT­
meore weli
xvis Semdeg mkiTxveli unda gaecnos damatebiT li­
teraturas, romlis CamonaTvali mocemulia 747-e es asakic swrafi ganviTarebis periodia. bavSvs uCndeba
gverdze. gonebrivi CamorCena ganxilulia 25-e survili daimsaxuros mSoblebis Seqeba da ganicdis,
TavSi. sakiTxebis aseTi ganawileba gamarTlebulia, rodesac kicxaven. isini iwyeben qcevis gakontrolebas.
radgan mkiTxvels saSualeba eZleva Seadaros da am droisTvis urTierTobis unari saTanadodaa

_ 689 _
24 bavSvTa fsiqiatria
gan­viTarebuli. TavSeukavebeli qceva da risxvis rovneba bavSvis cxovrebaSi. am periodSi bavSvi
Setevebi (temper tantrum) upiratesad imedgacruebis TandaTan iwyebs Tavisi SesaZleblobebisa da SezRu­
Sedegia. mas Semdeg, rac bavSvi iswavlis SezRudvebis dvebis Sefasebas. grZeldeba eTikuri da zneobrivi
daSvebas, aseTi reaqcia TandaTan Sesustdeba. ori normebis daswavla. fsiqoanalizuri Teoriis Tana­
wlis asakisTvis bavSvi axerxebs ori an sami sityvis xmad, fsiqoseqsualuri ganviTarebis am mSvid, e.w.
martiv winadadebebSi gaerTianebas. latentur periodSi, viTardeba damatebiTi dacviTi
meqanizmebi. Tumca, dRes am asakSi seqsualuri simSvide
skolamdeli asaki (2- 5 weli) sakamaTo sakiTxia. dadgenilia, rom 5-10 wlis bavSvebSi
am dros viTardeba inteleqtualuri unarebi, gan­ arsebobs seqsualuri interesic da aqtivobebic, rac,
sakuTrebiT metyveleba. socialuri funqciebi ya­ savaraudod, damalulia ufrosebisgan.
libdeba imiT, rom bavSvi swavlobs ojaxSi cxovrebas.
umcrosi saskolo asakisTvis damaxasiaTebeli
xdeba maTi mSoblebTan identificireba, moraluri da problemebi
qcevis standartebis daswavla. mas Semdeg, rac bavSvebi
am asakisTvis damaxasiaTebelia SiSi, Ramis koS­ma­
iwyeben urTierTobas da-ZmasTan, TanatolebTan da
rebi, TanatolebTan urTierTobis sirTuleebi, da­
ufrosebTan, maTi socialuri cxovreba aqtiurdeba.
umorCilebloba da moCxubaroba.
risxvis Setevebi (temper tantrum) jer kidev aris, mag­
ram Sesustebulia da skolis asakamde mTlianad
unda gaqres. yuradReba da koncentraciis unari mozardoba
TandaTan ixveweba. am asakisTvis damaxasiaTebelia mozardoba aris bavSvobidan mowifulobamde zrdis
cnobismoyvareoba da bavSvi uamrav kiTxvas svams. periodi. pubertuli asakis yvelaze TvalsaCino ma­
2-5 wlis asakis bavSvebisTvis ojaxuri cxovreba xasiaTebeli fizikuri cvlilebebia. asaki, romelSic
mdidari da STambeWdavia. man SeiZleba Caanacvlos es cvlilebebi iCens Tavs, meryeobs gogonebSi 11-dan
realuri samyaro, rac survilebis asrulebis sa­ 13 wlamde da biWebSi 13-dan 17 wlamde. am process
Sualebas iZleva. bavSvisTvis romelime nivTi, mag., 8-10 wlisTvis dawyebuli sqesobrivi hormonebis
saTamaSo daTunia an sabnis piri, gansakuTrebul gamomuSaveba ganapirobebs. mozardoba aris pirovnuli
mniSvnelobas iZens. isini qmnian simyudrovisa da identobisa da individualuri Tvisebebis ganviTarebis
simSvidis gancdas, rac bavSvs daZinebaSi exmareba. maT asaki. am dros yalibdeba TviTSefaseba, xdeba sakuTar
`gardamaval (tranzitorul) nivTebs~ uwodeben. raobaSi garkveva da pirovneba saxavs samomavlo
bavSvebi iwyeben sakuTari identobis gacnobierebas. gegmebs. igi fiqrobs momavalze, arCevs alternativebs,
xvdebian gansxvavebas mamrobiT da mdedrobiT sqess aqvs imediani ganwyoba an sasowarkveTis gancda. zogi
Soris maTi garegnobis, Cacmulobis, qcevisa da ana­ SeiZleba ganicdides emociur qaoss da ojaxisgan
tomiis mixedviT. seqsualuri TamaSebi da interesi gaucxoebas, Tumca es mdgomareoba universaluri ar
Cveulebrivia am asakisTvis. aris.
fsiqodinamikuri Teoriis Tanaxmad, ganviTarebis metad mniSvnelovania TanatolebTan urTierToba.
am etapze yalibdeba dacviTi meqanizmi, romelic safuZveli eyreba axlo megobrobas, gansakuTrebiT
exmareba bavSvs misTvis miuRebeli emociiT gamowveuli gogonebSi. jgufis wevroba saSualebas aZlevs pi­
SfoTvis daZlevaSi. dacviTi meqanizmebi ganxiluli rovnebas gaikvalos gza avtonomiisken. pubertul
iyo 154-e gverdze. asakSi aqtiurdeba seqsualuri interesebi. Tavidan,
SeiniSneba sapirispiro sqesis mimarT gaubedavi
adreuli bavSvobisTvis damaxasiaTebeli mcde­lobebi. SemdgomSi es damokidebuleba ufro
problemebi
miznobrivi da Tavdajerebuli xdeba. gviani mozar­
dabadebidan xuTi wlis asakamde Tavs iCens iseTi dobis asakSi SesaZlebelia Seyvarebac da seqsualuri
problemebi, rogorebicaa Zilisa da kvebis darRvevebi. ltolvac sapirispiro sqesis warmomadgenlebisadmi.
aseve, mSoblebTan mijaWvuloba (ganSorebiT gamo­w­ Tu ramdenad Sors Setopavs mozardi seqsualur
veuli SfoTviTi aSlilobebi bavSvebSi), TavSe­uka­ urTierTobebSi, damokidebulia sazogadoebriv
vebloba (temper tantrum), opoziciuri qceva da zomieri sta­n­­dartebze, Tanatolebis qcevasa da ojaxis da­
agresia. mokidebulebaze.

umcrosi saskolo asaki mozardobisTvis damaxasiaTebeli problemebi


xuTi wlisTvis bavSvs gacnobierebuli aqvs Tavisi 12-16 wlis asakisTvis damaxasiaTebelia guneb-ganwyobis
sqesi da pozicia ojaxSi. is mzad aris daZlios skolis meryeoba, SfoTva, truantoba, TanatolebTan
moTxovnebi, iswavlos wera-kiTxva da ariTmetikuli urTierTobebis sirTuleebi, daumorCilebloba
moqmedebebi. maswavlebeli xdeba mniSvnelovani pi­ da winaaRmdegoba, rac vlindeba pasiuri agresiiT,

_ 690 _
normaluri ganviTareba
fsiqoaqtiuri wamlebis moxmarebiT, konfliqturobiT, garemos gavlena. garemo faqtorebma SeiZleba
CxubiTa da qurdobiT (Sizofrenia da bipolaruli Seasrulos winaganwyobis, xelSemwyobi an Sema­
aSliloba, romelic am asakobriv jgufSi iwyeba, ar narCunebeli, agreTve, proteqtoruli faqtorebis
aris damaxasiaTebeli). roli. mag., depresiis ganviTarebis riski, romelic
ganpirobebulia mSoblebis arasaTanado zrunviT
ganviTarebis fsiqopaTologia adreul asakSi, mcirdeba sxva pirovnebasTan urTi­
bavSvTa fsiqiatriaSi ganviTarebis etapebis gaTva­ erTmzrunveli urTierTobis damyarebis Semdeg.
liswineba mniSvnelovania sami mizezis gamo: Tumca, es gamocdileba ver icavs yvela mizezobrivi
faqtorisgan, mag., ver asustebs depresiis ganv­
1. ganviTarebis etapi gansazRvravs qceva paTolo­
iTarebis risks im pirovnebisTvis, vinc bavSvobaSi
gi­uria, Tu normaluri: mag., rogorc zemoT aR­
Zaladobis msxverpli gaxda (Hill et al., 2001). zogjer,
vniSneT, Ramis enurezi normaa 3 wlis asakSi, xolo
rodesac mizezobriv garemo faqtorad ojaxuri
paTologiaa 7 wlis asakSi.
uTanxmoeba gvevlineba, WeSmariti mizezi aris erTi
2. bavSvis ganviTarebasTan erTad icvleba cxovre­
an orive mSoblis pirovnuli Tvisebebi, romlebic
biseuli movlenebis gavlena: mag., 6 Tvemde
iwvevs rogorc ojaxur usiamovnebebs, aseve, bavSvis
bavSvi gansakuTrebuli gancdis gareSe egueba
fsiqikuri aSlilobis uSualo mizezad iqceva.
momvlelis Secvlas, maSin roca 6 Tvidan 3 wlamde,
hormonuli cvlilebebi. axalSobilebSi hipoTa­
Camoyalibebuli mijaWvulobis gamo, momvlelTan
lamo-hipofizarul-adrenaluri sistema ukiduresad
ganSoreba Zlier stresulia. 3 wlis Semdeg
mgrZnobiarea. es mgrZnobeloba TandaTan iklebs
mijaWvuloba kvlav Zlieria, magram, saTuTi da­
Semdgomi 2 wlis manZilze. arsebobs monacemebi,
mokidebulebis SemTxvevaSi, ukve ganviTarebuli
rom es cvlilebebi ufro efeqturad mimdinareobs
metyvelebis unari uadvilebs bavSvs axal mzrun­
usafrTxo garemoSi myof bavSvebSi, vidre zrun­
velTan Seguebas.
vamoklebul patarebSi (Gunnar, 1998). am da sxva
3. bavSvis zrdasTan erTad icvleba fsiqopaTologiuri aRmoCenebis safuZvelze warmoiSva azri, rom mo­
simptomebi: SfoTviTi simptomebi asakTan erTad gvianebiT asakSi endokrinuli pasuxi stresze,
mcirdeba. depresiuli aSlilobebi mimdinareobs nawilobriv, determinebulia Zalian adreuli ga­
recidivebiT da gZeldeba mozrdilobaSic. qceviTi mocdilebiT (naCvenebia eqsperimentul cxovelebSi);
aSlilobebi mozardobaSi vlindeba agresiuli amdenad, gansxvavebuli sapasuxo reaqcia SeiZleba
da deliqventuri qcevebiT an narkomoxmarebiT _ dakavSirebuli iyos ganviTarebis fsiqopaTologiasTan
problemiT, romelic iSviaTia adreul bavSvobaSi. es (naxeT, Goodyer et al., 2001). am etapze, am mosazrebis
cvlilebebi, zogjer, ufro garemos cvlilebebiTaa aranairi pirdapiri mtkicebuleba ar arsebobs,
ganpirobebuli, vidre bavSvis ganviTarebiT. gan­ mag­ram es kidev erTxel Segvaxsenebs imas, rom
viTarebis fsiqopaTologia Seswavlilia ruTeris fsiqopaTologiis gagebisTvis fiziologiuri da
(Rutter, 2002) mier. fsiqologiuri ganviTarebis etapebis codna Zalian
calkeuli daavadebis fsiqopaTologia am TavSi mniSvnelovania.
mogvianebiT iqneba ganxiluli. aq mocemulia bavSvTa gamyofi zRvari normasa da paTologias Soris.
fsiqopaTologiis ramdenime zogadi maxasiaTebeli: bavSvTa bevri fsiqikuri aSliloba normis uki­
genebis mniSvneloba. garkveuli genebis monawileoba duress zRvarzea. amis miuxedavad, mkurnalobisas
dadgenilia sxvadasxva daavadebis, mag., autizmis, swori gadawyvetilebis misaRebad gamoiyeneba mdgo­
yuradRebis deficitisa da kiTxvis specifikuri mareobis Sefasebis kategoriuli sistemebi `ki~ an
darRvevebis dros. Tumca, gamovlenili genebiT `ara~ pasuxebiT. aseTi kategoriebis Sesaqmnelad
dispersiis axsna bolomde ver xerxdeba, rac xmaroben zRvrul maxasiaTeblebs, romelTac uf­
mravali genis mcire efeqtiTa da gensa da garemos ro pirobiTi xasiaTi aqvs. bavSvebi, romelTa
Soris urTierTgavleniTaa gamowveuli. genma SeiZ­ maCveneblebi naklebia diagnozis dasmisTvis saWiro
leba gavlena moaxdinos garemo faqtorebze sapa­ niSnulze, SeiZleba ganicdidnen mZime distress da
suxo reaqciis xasiaTze. amdenad, cxovrebiseuli saWiroebdnen daxmarebas. mag., mozards, romelsac
movlenebis Sedegad mozardebSi depresiis ganviTareba depresiis diagnozisTvis arasakmarisi niSnebi aqvs,
mniSvnelovnadaa damokidebuli imaze, hqondaT, Tu ara SesaZlebelia hqondes seriozuli fsiqo-socialuri
maT mSoblebs emociuri aSliloba (Silberg et al., 1999). problemebi. amasTan, msubuqi da zomieri depresiac
amasTan, geni SeiZleba iribad gaxdes stresis mizezic, SeiZleba gaxdes akademiuri moswrebis mniSvnelovani
mag., genetikurad ganpirobebuli pirovnuli Tvisebebi, gauaresebis mizezi (Pickles et al., 2001).
rogorebicaa gaRizianebadoba da impulsuroba, iwvevs wyveta da uwyvetoba. bavSvobaSi arsebuli zogi
urTierTobis problemebsa da gayras. simptomi an qceviTi darRveva asocirebulia prob­

_ 691 _
24 bavSvTa fsiqiatria
lemebTan zrdasrul asakSi. mag., hiperaqtivoba specifikuri CamorCeniloba gaerTianebulia RerZ­
3 wlis bavSvebSi kavSirSia kriminalur qcevasTan Si 1 (I aqsisSi), danarCenebi igivea, rac meaTe
mozrdilebSi (Stevenson and Goodman, 2001). amis gadasinjvaSi, anu xuTi RerZia gamoyenebuli. sqema
sawinaaRmdegod, bavSvobaSi aRmocenebuli SfoTviTi advili gamosayenebelia da klinicistebs mimdinare
simptomebi iSviaTad grZeldeba zrdasrul asakSic gansxvavebuli problemebis sistematuri aRricxvis
(gv. 726). saSualebas aZlevs.
urTierToba bavSvsa da mSobels Soris. mSoblebis bavSvTa fsiqikuri aSlilobebis CamonaTvali orive
damokidebuleba gavlenas axdens bavSvze, amasTan, ICD-10 da DSM-IV klasifikaciis mixedviT mocemulia
bavSvi magaliTs iRebs mSoblebisgan. mag., deda naklebad cxrilSi 24.1. (am wignSi daswavlis darRvevebi, e.i.
efereba Svils, romelic ar reagirebs Caxutebasa da gonebrivi CamorCeniloba, mocemulia 25-e TavSi). orive
TamaSze da met dros uTmobs mosiyvarule Svils. sqema rTulia da mocemuli cxrili asaxavs ZiriTad
dedis amgvari uyuradReboba uaryofiTad moqmedebs kategoriebs. ZiriTadad, orive klasifikaciaSi
bavSvze da kidev ufro arTulebs siaxlovisa da warmodgenili sqemebi msgavsia. oriveSi warmodgenilia
mijaWvulobis Camoyalibebas. Semdegi kategoriebi:
w ganviTarebis zogadi da specifikuri aSlilobebi,
bavSvTa da mozardTa fsiqikuri romlebic Tavis mxriv iyofa motoruli funqciis,
aSlilobebis klasifikacia metyvelebisa da komunikaciis, aseve saskolo Cve­
vebis ganviTarebis aSlilobebad.
orive klasifikaciaSi ICD-10-sa da DSM-IV-Si mo­
cemulia bavSvTa fsiqikuri aSlilobis sqemebi. mo­ w qcevis aSlilobebi, romlebic iyofa qcevis (we­
zardebis fsiqikuri aSlilobebi nawilobriv Sedis srigis darRvevis) da yuradRebis deficitiT
am TavSi da nawilobriv _ mozrdilTa fsiqiatriis (hiperkinetikur) mimdinare aSlilobebad.
nawilSi. w SfoTviTi (emociuri) aSlilobebi (DSM IV-Si bavSvTa
multivariaciuli analizis gamoyenebiT, kvlevebSi SfoTviTi aSlilobebi calke gamoyofili araa da
dadasturebulia da zogadad klinicistebis mier gamoiyeneba mozrdilebis kategoria).
aRiarebulia bavSvTa fsiqikuri aSlilobebis Svidi w tikebi
ZiriTadi jgufi (Quay and Werry, 1986), romelTa
erTi gansxvaveba, DSM IV-Si aris kvebisa da
aRsaniSni terminebi CamoTvlilia qvemoT, maTi al­
gamoyofis aSlilobebis damoukidebeli kategoria,
ternatiuli dasaxelebebi mocemulia frCxilebSi:
maSin, roca meaTe gadasinjvaSi es aSlilobebi Zilis
1. adaptaciis reaqcia darRvevebTan erTadaa gaerTianebuli sxva `qcevisa
2. ganviTarebis zogadi darRvevebi da emociur aSlilobebSi~. bavSvTa fsiqikuri aS­
3. ganviTarebis specifikuri aSlilobebi lilobebis klasifikaciasTan dakavSirebiT ufro
dawvrilebiTi informacia SegiZliaT moiZioT tei­
4. qcevis aSlilobebi (antisocialuri an eqsternali­
lorisa da ruteris naSromSi (Taylor and Rutter (2002).
zebuli)
5. yuradRebis deficitiTa da hiperaqtivobiT mimd­
inare aSlilobebi
epidemiologia
qcevisa da emociuri aSlilobebi sakmaod gavrce­
6. emociuri (nevrozuli an internalizebuli) aSli­
lebulia bavSvTa asakSi. gamoyenebuli meTodisa da
loba
diagnostikuri kriteriumebidan gamomdinare gav­
7. simptomuri aSlilobebi
rcelebis sixSire gansxvavebulia sxvadasxva kvlevaSi,
bavSvTa fsiqikuri aSlilobebis didi nawilis erT
Tumca, ZiriTadad, erTnairia ganviTarebul qveynebSi.
kategoriaSi klasificireba ver xerxdeba, amitom gamo­
ufro metic, ganviTarebad qveynebSic TiTqmis ise­
iyeneba mravalRerZuli (multiaqsialuri) sistema.
Tive monacemebia, rac ganviTarebulSi. inglisSi
meaTe gadasinjvaSi eqvsi RerZia gamoyenebuli:
Catarebuli kvlevebiT dadginda, rom eTnikur umci­
1. klinikuri fsiqiatriuli sindromebi resobaSi bavSvTa fsiqikuri aSlilobebis gavrceleba
2. ganviTarebis specifikuri CamorCeniloba iseTivea, rogoric danarCen populaciaSi. ramdenime
3. inteleqtis done gamonaklisi ganxiluli iqneba amave wignSi.
bazisuri kvleva Catarda 30 wlis win uaitis kun­
4. somaturi mdgomareoba
Zulze britaneTSi. kvleva miznad isaxavda 10-11
5. anomaliuri socialuri viTareba wlis skolis moswavleebis janmrTelobis, inte­
6. adaptaciuri unarebis ganviTarebis done leqtis, ganaTlebisa da fsiqologiuri problemebis
DSM IV-Si fsiqiatriuli sindromebi da ganviTarebis Seswavlas kunZulze. sul gamoikvlies 2193 bav­

_ 692 _
epidemiologia
aSlilobebsa da socialur klass Soris, Tumca aS­
cxrili 24.1 bavSvTa fsiqikuri aSlilobebis lilobaTa gavrcelebis sixSire matulobda inte­
klasifikacia
leqtis koeficientis daqveiTebasTan erTad. fsi­
diagnostikur- daavadebaTa saerTaSoriso qikuri problemebi asocirebuli iyo fizikur unar­
statistikuri klasifikacia, meaTe gadasinjva
saxelmZRvanelo ICD 10 SezRudulobasTan, gansakuTrebiT, tvinis organul
DSM IV dazianebasTan. gamovlinda mWidro kavSiri qcevis
aSlilobebi, ro­mle­ F8 fsiqologiuri ganviTarebis
darRvevebsa da kiTxvaSi CamorCenas Soris. mogvianebiT
bic pirvelad dia­g­ darRvevebi aseTive kvleva, imave meTodis gamoyenebiT Catarda
nostirdeba Cvilo­ba­ londonSic (Rutter et al., 1975a, b) da am SemTxvevaSi
Si, bavSvobasa da mo­
zardobaSi; yvela maCvenebeli iyo gaormagebuli uaitis kunZulis
monacemebTan SedarebiT.
daswavlis darRvevebi; saskolo Cvevebis ganviTare­
basTan dakavSirebuli speci­ fsiqikuri aSlilobebis zogadi sixSire. SemdgomSi,
fikuri aSlilobani standartuli diagnostikuri kriteriumebis gamoye­
motoruli unar- motoruli funqciis nebiT Catarebuli mravali kvleviT did britaneTSi
Cvevebis darRvevebi; ganviTarebis specikfiuri (Meltzer et al., 2000), kanadaSi, ontarioSi (Offord et al., 1987),
aSliloba
axal zelandiaSi, kraistCerCsa (Fergusson et al., 1993) da
komunikaciis metyvelebis specifikuri dunedinSi (Anderson et al., 1987) aSS-Si, did kvamlian
darRvevebi; aSliloba
mTebSi (Costello et al., 1996) da puerto rikoSi (Bird et al.,
ganviTarebis zogadi ganviTarebis zogadi 1988) dadasturda manamde arsebuli monacemebi. did
aSlilobebi; aSlilobebi;
britaneTSi meaTe gadasinjvis aSlilobebi 5-15 wlis 10
- F9 bavSvTa da mozardTa asakSi 000 bavSvidan gamovlinda 9.5% -Si.
dawyebuli qceviTi da emociuri
aSlilobani gavrcelebis sixSire mozardebSi. Tavdapirvelad
mozardebis monacemebi Seiswavles uaitis kunZulebze
yuradRebis deficiti hiperkinetikuri aSliloba;
da socialuri qcevis qcevis aSlilobebi; pirveli kvlevidan 4 wlis Semdeg (Rutter et al., 1976b).
darRvevebi; 14 wlis asakSi erTwliani gavrceleba seriozuli
- qcevisa da emociebis Sereuli fsiqikuri aSlilobebisa iyo daaxloebiT 20%. mo­
aSliloba; maval kvlevebSi (Roberts et al., 1998) es ricxvi ram­
emociuri aSlilobebi denadme gansxvavdeboda, magram kvlevebis um­
bavSvebSi; ravlesoba amyarebs manamde miRebul Sedegebs da es
tikebi tikebi; ricxvi meryeobs 15-20%-is farglebSi. Tumca, droTa
ganmavlobaSi mainc SeiniSneba garkveuli cvlilebebi.
CvilTa da bavSvTa -
kvebis aSlilobebi; mag., ukanaskneli 25 wlis manZilze did britaneTSi
mniSvnelovnad gaizarda qcevisa da emociuri aSli­
socialuri funqcionirebis
- aSliloba bavSvTa da mozardTa lobebi mozardebSi (Collishaw et al., 2004).
asakSi specifiKuri dasawyisiT gansxvaveba sqesisa da asakis mixedviT. mozardobamde
gamoyofis - fsiqikuri aSlilobebi ufro xSiria biWebSi, vidre
(eliminaciis) gogonebSi, pubertatis Semdeg ki gogonebSi. zogi
darRvevebi
fsiqikuri aSlilobis gavrcelebis sixSire, romelic
CvilTa, bavSvTa da mo­ sxva qceviTi da emociuri aS­ icvleba asakisa da sqesis mixedviT mocemulia
zardTa sxva aSli­lo­ lilobani ganviTarebuli bav­
bebi Svebsa da mozardebSi. cxrilSi 24.2.
variaciis sxva mizezebi. skolis asakis bavSvebSi
Svi (Rutter et al., 1970a). kvlevis pirvel etapze fsiqikuri problemebi gansxvavebulia sacxovrebeli
skriningisTvis gamoiyenes kiTxvarebi mSoblebisa da adgilis mixedviT: orjer metia qalaqSi (daaxloebiT
pedagogebisTvis. am meTodiT gamovlenili bavSvebi 25%), vidre sofelSi (daaxloebiT 12%) (Rutter et al.,
gadiodnen fsiqologiur da saswavlo testirebas, 1975a). Semdgomi kvlevebiT dadasturda manamde
xolo maT mSoblebTan tardeboda gasaubreba. fsi­ arsebuli monacemebi, rom fsiqikur aSlilobaTa
qikur aSlilobaTa erTwliani gavrceleba TiTqmis gavrcelebis sixSires zrdis Semdegi faqtorebi:
7% iyo, amasTan, biWebSi 2-jer meti, vidre gogonebSi. w mSoblebis gayra, mSoblis avadmyofoba, mSoblebis
emociuri aSlilobebis 2.5%, xolo qcevis da qcevisa samarTaldarRvevebi;
da emociuri aSlilobebis erTiani maCvenebeli _
w socialurad daucvel urbanul raionSi cxovreba;
4%. qcevis aSlilobebi 4-jer meti iyo biWebSi,
w iseT skolaSi swavla, sadac pedagogebi xSirad
xolo emociuri darRvevebi _ gogonebSi, Sesabamisi
icvlebian.
sixSiriT 1.5:1. ar gamovlinda korelacia fsiqikur

_ 693 _
24 bavSvTa fsiqiatria

cxrili 24.2 fsiqikuri aSlilobebis gavrcelebis SedarebiTi sixSire gogonebsa da biWebSi


ufro xSirad biWebSi erTnairad ufro xSirad gogonebSi

ganviTarebis zogadi aSlilobebi; depresia pubertatul asakamde; depresia pubertatuli asakis Semdeg

ganviTarebis specifikuri aSlilobebi; skolis gacdena; specifikuri fobia

hiperaqtivoba; seleqtiuri mutizmi; kvebis aSlilobebi;

opoziciur-gamomwvevi qceviTi dRis enurezi;


aSliloba;

mozardTa deliqventoba*; TviTdazianeba pubertatis Semdeg;

Ramis enurezi- mozrdil bavSvebSi;

tikebi;

TviTmkvleloba;

aSlilobebi, romlebic viTardeba


pubertuli asakis Semdeg;

depresia, mania, fsiqozebi, agorafobia


da panikuri aSliloba, kvebis aSliloba,
narkomoxmareba, TviTdazianeba da
suicidi, mozardTa deliqventoba

*mozardTa deliqventoba da skolis gacdena aRwerilobiTi terminebia da ara diagnozi.

komorbidoba. DSM IV-iT kriteriumebiT Cata­ cudi gamosavali. mozrdilobaSi, rogoc wesi, isini
re­buli kvlevebiT gamovlinda bavSvTa fsiqikuri antisocialur an alkoholdamokidebul pirebad
aSlilobebis komorbidobis maRali sixSire. es, yalibdebodnen; hqondaT dasaqmebisa da daojaxebis
SesaZloa, ganapiroba iman, rom erTi daavadeba qmnis problemebi an samarTaldarRvevebi. momdevno kvle­
winaganwyobas sxva aSlilobebisTvis, an maT saerTo vebma aCvena, rom mwvave hiperkinetikuri aSlilobis
gamomwvevi faqtorebi aqvT, an klasifikacia zedmetad SemTxvevaSi riski imave problemebis ganviTarebisa
cdilobs gamoyos damoukidebel aSlilobebad qcevis izrdeba im SemTxvevaSi, rodesac agresia an mZime
paternebi, romlebic ramdenime aSlilobisTvisaa ojaxuri mdgomareoba figurirebs. aRniSnuli uar­
damaxasiaTebeli. yofiTi faqtorebis gareSe hiperkinezuri darRvevebi
bavSvTa da mozardTa fsiqikur aSlilobaTa epi­ mcirdeboda asakTan erTad da bavSvebi Tavs aRwevdnen
demiologiis mimoxilva ix. ofordTan (Offord, 2000). invalidobas. zogi bavSvobaSi dawyebuli emociuri
aSliloba cudi prognoziT xasiaTdeba. fombonem
grZelvadiani kvlevebi (Fombonne et al., 2001a, b) Seiswavla 149 piri, romlebic
zomierad gamoxatuli qceviTi da ganviTarebis 20 wlis win bavSvTa da mozardTa fsiqiatriul
prob­lemebi, Cveulebriv, maleve amoiwureba. xolo, klinikaSi depresiis diagnoziT mkurnalobdnen.
mwvave mdgomareobebi, rodesac ismeba fsiqikuri maT nawils hqonda qcevis aSlilobebic. depresiis
aSlilobis diagnozi, sakmarisad didxans grZeldeba. diagnozi bavSvobaSi maRali albaTobiT moaswavebda
mag., uaitis kunZulze Catarebulma kvlevebma aCvenes, depresiis ganviTarebas mozrdilobaSic, xolo dep­
rom bavSvebis sam meoTxeds, romelTac hqondaT resias darTuli qcevis aSliloba zrdida alkohol
qceviTi aSlilobebi da bavSvebis naxevars, romlebsac da wamaldamokidebulebisa da antisocialuri
emociuri aSlilobebi aReniSnebodaT, 10 wlis asakSi, pirovnuli aSlilobis ganviTarebis risks. prog­
oTxi wlis Semdegac isev rCebodaT igive diagnozi nozuli kvlevebis mimoxilva ix. haringtonTan
(Rutter et al., 1976b). (Harrington, 2001).
bavSvobaSi fsiqikuri aSlilobis diagnozis prog­
nozuli mniSvneloba Seswavlilia xangrZlivi kvle­ etiologia
vebiT. robinsi (Robins, 1966) xangrZlivi drois bavSvTa fsiqikuri aSlilobebis gamomwvev mizezebze
ganmavlobaSi akvirdeboda pirebs, romlebic 30 wlis saubrisas imave ZiriTad principebs veyrdnobiT, rasac
win imyofebodnen aRricxvaze bavSvTa klinikaSi da mozrdilTa fsiqikuri aSlilobebis SemTxvevaSi,
adarebda sakontrolo jgufs, romlebic swavlobdnen rac mexuTe TavSia ganxiluli. bavSvTa aSlilobebis
imave skolaSi, magram arasdros miumarTavT kli­ umetesobas mravali mizezi ganapirobebs, romlebic
nikisTvis. qcevis aSlilobebis mqone bavSvebs hqondaT moicavs rogorc genetikur, aseve garemo faqtorebs (ix.

_ 694 _
etiologia
Rutter, 1999). mniSvnelovania ganviTarebis aspeqtebic. 2 wlamde xasiaTis garkveuli Taviseburebebi gansaz-
bavSvebis fsiqologiuri da socialuri momwifeba Rvravda fsiqikuri aSlilobebis ganviTarebas mogvi-
aisaxeba maT darRvevebSi. momdevno oTxparagrafSi anebiT asakSi. maT Seadares bavSvebis ori jgufi. I
mokled ganxilulia urTierTdakavSirebuli jgufis (Zneli bavSvebi) maxasiaTeblebi cxovrebis
faqtorebis oTxi jgufi. pirveli ori wlis manZilze iyo: momvlelis mier
bavSvis ugulebelyofa, neli adaptacia, intensiuri
genetikuri faqtorebi qceviTi reaqcia; II jgufis (ioli bavSvebi) ki _ pozi-
fsiqikuri aSlilobis mqone bavSvebis mSoblebi xSirad tiuri damokidebuleba, swrafi adaptacia da zomieri
fsiqikurad daavadebulebi arian. am SemTxvevaSic qceviTi reaqcia. pirvel jgufTan SedarebiT, meore
garemo faqtorebi udides rols TamaSoben. tyupebis jgufis bavSvebSi fsiqikuri aSlilobebi ufros asakSi
kvlevam aCvena, rom genetikur winaganwyobas gan­ iSviaTad viTardeboda. mkvlevarebi varaudoben, rom
sakuTrebuli mniSvneloba aqvs konkretuli aSli­ temperamentis es adreuli gansxvaveba ganpirobebulia
lobebis, mag., hiperaqtivobisa da autizmis dros. rogorc genetikuri, aseve garemo faqtorebiT. mar-
genetikur daavadebebze SemdgomSi iqneba saubari, Talia, amis damamtkicebeli monacemebi jer ar arse-
rodesac calkeul aSlilobebs ganvixilavT. am TavSi bobs (Belsky et al., 1998), magram miiCneven, rom tempera-
mocemulia genetikuri kvlevebiT miRebuli zogadi mentisa da mSoblebis zrunvis Taviseburebas Soris
monacemebi. genetikuri kvlevebis meTodologia urTierTkavSiris roli metad mniSvnelovania. sxva,
ganxilulia gv. 104-10. bavSvTa fsiqiatriis genetikuri xangrZlivma kvlevebma, aCvena susti kavSiri bavSvis 3
monacemebis magaliTebi moyvanilia daavadebebis wlamde daumorCilebel (mousvenari, xifaTiani bavS-
Sesabamisad, mag., TavSi autizmis Sesaxeb. am daavadebaze vi) xasiaTsa da momavalSi antisocialuri pirovnuli
gansakuTrebiT mdidari masalaa dagrovili (gv. 714). aSlilobis ganviTarebasa da morcxv xasiaTsa (mSiSara,
genetikuri monacemebis interpretaciis ramdenime mgrZnobiare bavSvi) da mozardobaSi depresiis ganvi-
zogadi debuleba mocemulia boqsSi 24.1. Tarebas Soris (Caspi et al., 1996).
ufro detaluri informaciisTvis ix. gudmani da
skoti (Goodman and Scott, 2005), 29-e Tavi (Rutter, 1999). tvinis daavadeba
mZime somaturi daavadebebi warmoadgens fsiqikuri
temperamenti da individualuri aSlilobisTvis mniSvnelovan winaganwyobas. am mxriv
gasxvavebebi gansakuTrebiT mniSvnelovania tvinis daavadebe-
mravali wlis win tomasma (Tomas et al., 1968) Caatara bi. uaitis kunZulis kvlevaSi (ix. zeviT) fsiqikuri
xangrZlivi kvleva niu iorkSi. maT aRmoaCines, rom problemebis mqone bavSvebidan mxolod 7% iyo fizi-

boqsi 24.1. 1 bavSvTa fsiqikuri poligenuri efeqti da garemos gavlena bavSvTa fsiqiatriaSi:
aSlilobebis genetikuri kvlevebis memkvidruli faqtorebi upiratesad poligenuria. iseve,
rogorc mozrdilebSi, mravali geni urTierTqmedebs so-
Sedegebis interpretacia
cialur faqtorebTan, amitom genetikuri kvlevebi moicavs
fenotipi da genotipi: radgan, kvlevisas fsiqikuri garemos gavlenis Sefasebasac.
aSlilobis yvela diagnostikuri kriteriumis Seswavla iribi efeqti: genebma SesaZloa moaxdinon gavlena iseT faq-
xdeba, Sedegebma aCvena, rom daavadebis etiologiaSi torebze zemoqmedebiT, rogorebicaa inteleqti da xasiaTi,
diagnostikuri maxasiaTeblebis nawili naklebadaa rac Tavis mxriv gansazRvravs, Tu romeli situaciaa piro-
dakavSirebuli genetikur faqtorebTan. magaliTad, vnebisTvis stresuli.
autizmis fenotipi moicavs metyvelebis aSlilobebsac,
xolo turetis (Gilles de la Tourette) sindromi _ akviatebebs. gansxvavebuli garemo faqtorebi: mosaxleobis genetikuri
kvlevebis monacemTa analizSi gamoyofilia genetikuri,
komorbidoba: bevr bavSvs aReniSneba iseTi simptomebi, saerTo da gansxvavebuli garemo faqtorebi (ixile gv. 104).
romlebic damaxasiaTebelia sxvadasxva fsiqikuri fsiqologiuri Taviseburebebis 50%-s memkvidruli xasiaTi
aSlilobisTvis, magaliTad, depresiisa da qcevis aqvs (memkvidruli faqtorebis axsna mocemulia gv. 104),
aSlilobebisTvis an depresiisa da kvebis aSlilobebisTvis. maT umravlesobaze saerTo garemo faqtorebis gavlena um-
rogorc zeviT aRvniSneT (epidemiologiis TavSi), bolomde niSvneloa. aqedan gamomdinare, SeiZleba vivaraudoT, rom
cnobili araa, ra ganapirobebs aseT gadafarvas. SesaZloa, gansxvavebuli garemo faqtorebi danarCeni 50%-is ganmsa-
erTi daavadeba warmoadgens winaganwyobas meoresTvis an zRvrelia. Tumca, es darCenili nawili, SesaZloa, Seicavs
orive aSliloba erTi da imave genetikuri mowyvladobis CvenTvis ucnob mraval sxva komponentsac.
gamovlenaa. amasTan, saerTo garemo faqtorebi gansxvavebulad mo-
SeniRbuli erTi-genis efeqti: erTi genis efeqti Tavs qmedebs sxvadasxva bavSvze, da es efeqti analizSi gvevli-
iCens maSin, rodesac ar aris memkvidreobis gamoxatuli neba, rogorc “gansxvavebuli garemo faqtorebi”. amitom
mendelianuri (Mendel) paternebi. es xdeba im SemTxvevaSi, kvlevebi, romlebiTac gamovlinda gansxvavebuli garemos
rodesac bevr daavadebul pirovnebas ar hyavs Svili an mniSvnelovani efeqti, unda am faqtorebs uSualod ikvle-
rodesac fenotipi didi variabelurobiT xasiaTdeba da vdes. klinicistebma ar unda CaTvalon, rom saerTo ojaxu-
genis efeqti advili SesamCnevi araa. ri garemo faqtorebis gavlena umniSvneloa.

_ 695 _
24 bavSvTa fsiqiatria
kurad janmrTeli, 12% iyo somaturad avad, xolo w
kompensaciis meti unari: moumwifebeli tvini me-
34%-s hqonda tvinis daavadebebi (Rutter et al., 1976b). tad avlens kompensatorul unars lokaluri da-
am jgufSi fsiqikur aSlilobaTa maRali sixSire ar zianebis SemTxvevaSi. mag., marcxena naxevarsferos
iyo axsnili uaryofiTi socialuri faqtorebiT, rac destruqcia adreul asakSi SeiZleba srulad iyos
TavisTavad asocirdeba tvinis daavadebebis ganviTa- kompensirebuli metyvelebis normaluri ganviTare-
rebis riskTan, an fizikuri unarSezRudulobiT. cno- biT (Goodman, 1987).
bilia, rom fsiqikuri aSlilobebi iSviaTia kunTovani w
dayovnebis efeqti: adreuli dazianebis manifesta-
daavadebebis dros. tvinis daavadebebis SemTxvevaSi cia SeiZleba moxdes ganviTarebis mogvianebiT
fsiqikur aSlilobaTa simwvave damokidebulia tvinis etapze, rodesac dazianebuli ubani erTveba sakvan-
dazianebis xarisxze, Tumca es damokidebuleba yov- Zo funqciebSi. cnobilia, rom samSobiaro travmam
elTvis pirdapirproporciuli araa. fsiqikuri aSli- ramdenime wlis Semdeg SeiZleba gamoiwvios krunCx-
lobebi Tanabrad xSiria rogorc tvinis dazianebis vis ganviTareba. arsebobs mosazreba, rom qcevis
mqone gogonebSi, aseve biWebSi, rac gansxvavebuladaa paTologiis ganviTarebis dayovnebac amis mgavsad
zogad populaciaSi, sadac fsiqikuri aSlilobebi xdeba.
ufro xSiria mamrobiTi sqesis warmomadgenlebSi.
arasasurvel fsiqosocialur garemoSi, ufro mosa- lateralizebuli dazianeba da fsiqopaTologia
lodnelia, rom fsiqikuri problemebi ganuviTardeT tvinis lateralizebuli dazianebis qceviTi efeqti
tvinis dazianebis mqone bavSvebs, vidre janmrTelebs nakleb specifikuria bavSvebSi, vidre mozardebSi.
(ix. tvinis dazianebis mqone bavSvebze Catarebuli kv- amitom mcdeloba imisa rom, marjvena da marcxena
leva Rutter et al., 1983). mxrivi dazianebiT aixsnas swavlis problemebi, sakma-
od saeWvoa da Sesabamisad marjvena da marcxena tvi-
tvinis minimaluri disfunqciis Teoria
nis trenirebiT Sedegic naklebad miiRweva.
tvinis minimaluri disfunqciis Teoria aRaraa aRi-
arebuli, magram mainc mniSvnelovnad migvaCnia misi bavSvobaSi miRebuli Tavis tvinis dazianebis
ganxilva, radgan Tavis droze es iyo Tanamedrove Sedegebi
etiologiuri Teoriebisken win gadadgmuli nabiji. Tavis tvinis dazianeba bavSvobaSi ganviTarebuli
dakvirveba, rom tvinis garkveuli saxis dazianebebi nevrologiuri problemebis ZiriTadi mizezia. Tavis
asocirebulia fsiqikur aSlilobebTan, gvafiqre- tvinis dazianebiT gamowveuli darRvevebi specifi-
binebs, rom naklebi siRrmis dazianeba, romelic kuri araa, nawilobriv imitom, rom dazianeba iSvi-
saWiroa nevrologiur simptomatikis ganviTarebisT- aTadaa lokalizebuli erT ubanSi. Cveulebriv, Rrma
vis, iwvevs sxva saxis auxsnel daavadebebs. Tavidan dazianeba iwvevs inteleqtisa da qcevis darRvevebs.
iyenebdnen termins `tvinis minimaluri dazianeba~, es ukanaskneli kavSirSia dazianebis simZimesTan, ma-
romelic, mravali warumatebeli mcdelobis Semdeg gram fsiqikuri, kerZod, qcevis aSlilobebis ganviTa-
aRmoeCinaT struqturuli cvlilebebi, Seicvala reba naklebadaa pirdapir dakavSirebuli dazianebis
terminiT _ `tvinis minimaluri disfunqcia~. arse- xarisxTan.
bobda mosazreba, rom tvinis disfunqcia gamowveuli
epilefsia, rogorc bavSvTa fsiqikuri
iyo samSobiaro travmiT da am aRmoCenis aRsaniSna-
aSlilobebis gamomwvevi mizezi
vad gamoiyenes fraza `samSobiaro katastrofis Sede-
gi~ (`a continuum of reproductive casualty~, Pasamanick and mozrdilebSi epilefsiasa da fsiqikur aSlilobebs
Knobloch, 1966). am ideas amyarebda cnobili asocia- Soris kavSiri ganxilulia 349 gverdze. bavSvebSi ar-
ciebi garTulebul mSobiarobas, umwifarobas, axal- sebobs mWidro kavSiri ganmeorebad krunCxviT Sete-
SobilTa asfiqsiasa da fsiqikur aSlilobebs Soris. vebsa da fsiqikur aSlilobebs Soris. rogorc mozr-
Tumca, gasaTvaliswinebelia socialuri problemebic, dilebSi, ise am SemTxvevaSic oTxi saxis mizez-Sedego-
romlebic, SesaZloa, warmoadgenen fsiqikuri aSli- brivi kavSiri arsebobs:
lobis ganviTarebis realur mizezs. marTalia, tvinis 1. tvinis dazianeba, romelic iwvevs epilefsias, Sei-
minimaluri dazianebis (disfunqciis) koncefcia aRa- Zleba iyos fsiqikuri aSlilobis ganviTarebis
raa aqtualuri, magram gamoxatuli tvinis dazianebis mizezic;
mniSvneloba safuZvlianadaa damtkicebuli. 2. krunCxviTi daavadebiT gamowveuli fsiqologiuri
da socialuri Sedegi SeiZleba gaxdes fsiqikuri
mowifulobis cvlilebebi da dayovnebis efeqti
aSlilobis ganviTarebis mizezi;
radgan tvini agrZelebs ganviTarebas, Tavis tvinis
3. epilefsiis gavlenam akademiur moswrebaze SeiZleba
dazianebis efeqti ufro kompleqsuria bavSvebSi, vi-
ganapirobos fsiqikuri aSlilobis ganviTareba;
dre mozrdilebSi. amas orgvari Sedegi aqvs:

_ 696 _
etiologia
4. epilefsiis samkurnalod gamoyenebulma medika- Sic damokidebulia temperamentze, kognitur Tavise-
mentebma SeiZleba gamoiwvios fsiqikuri aSliloba burebebsa da cxovrebiseul gamocdilebaze (Goodyer,
maTi gverdiTi efeqtis gamo; 2000).
epilefsiis tipi da dazianebis lokalizeba, zoga-
ojaxis gavlena
dad, naklebad mniSvnelovania. gamonaklisia safeTq-
vinaidan bavSvis ganviTareba warmoebs sruli damokide-
lis wilis epilefsia, romelic ufro metadaa daka-
bulebidan srul damoukideblobamde, mas esaWiroeba
vSirebuli fsiqologiur problemebTan. daavadebis
stabiluri, usafrTxo ojaxuri garemo, emociurad
dawyebis asakic gansazRvravs bavSvis sapasuxo reaq-
Tbili da mzrunveli urTierTobebiT. Cvilobasa da
cias epilefsiaze.
adreul bavSvobaSi dedasTan xangrZlivma ganSorebam
an mSoblis gardacvalebam SeiZleba udidesi gavlena
garemo faqtorebi
moaxdinos bavSvis fsiqologiur ganviTarebaze. cud
tyviiT mowamvla, rogorc fsiqologiuri urTierTobebsac SeuZlia aseTive uaryofiTi gavlenis
problemebis mizezi moxdena. mSoblebs Soris zedmet konfliqturobas gan-
mravali wlis manZilze arsebobs mosazreba, rom ty- sakuTrebuli mniSvneloba aqvs (Jenkins and Smith, 1990).
viiT dabinZurebul garemosTan xangrZlivi Sexeba
iwvevs gonebrivi ganviTarebis CamorCenas da, amdenad, dedis deprivacia da mijaWvuloba
xdeba inteleqtis daqveiTebisa da qcevis darRvevebis boulbis (Bowlby, 1951) yvelaze xSirad citirebul kv-
mizezi. zogadad, miRebulia, rom arsebobs kavSiri in- levaSi, romelic exeba `dedis deprivacias~, naTqvamia,
teleqtis koeficientsa da sisxlSi an kbilis dentinSi rom mozardTa deliqventoba dedasTan xangrZlivi
tyviis Semcvelobas Soris. nawilobriv es kavSiri Sei- ganSorebis Sedegia. marTalia, es mosazreba damtkice-
Zleba ganpirobebuli iyos socialuri faqtorebiT: buli araa, magram mniSvnelovnad win gadadgmuli nabi-
dabali inteleqti kavSirSia socialur statusTan, jia im mosazrebisken, rom mijaWvulobis Camoyalibeba
xolo tyviiT dabinZureba socialurad arakeTilsaim- bavSvis fsiqologiuri ganviTarebis umniSvnelovanesi
edo garemoSi gvxvdeba. rodesac socialuri garemos safexuria. mijaWvuloba yalibdeba cxovrebis meore
faqtori gamoricxulia, mainc rCeba mcire, magram my- eqvsi Tvis manZilze da adaptaciuri mijaWvuloba xa-
ari uaryofiTi korelacia tyviis maRal Semcvelobasa siaTdeba Sesabamisi balansiT usafrTxoebasa da Sem-
da inteleqtis koeficients Soris (Schwartz, 1994). ty- ecnebas Soris. boulbi (Bowlby) aRniSnavda, rom bavSvi
viis kavSiri qceviT darRvevebTan ufro rTuli dasa- swavlobs mSobelTan mijaWvulobis, sakuTari `me~-s
dgenia, vinaidan qcevas ver vsazRvravT iseTi zusti Sinagani modelisa da sxva adamianebTan urTierTobis
sididiT, rogoricaa inteleqtis koeficienti. aSS-s sakuTari gamocdilebiT. igi Tvlida, rom `me~-s Sina-
ramdenime qalaqSi Catarebulma kohortulma kvleveb- gani modelis gancda grZeldeba mTeli cxovrebis man-
ma raime konkretuli Sedegebi ar aCvena (mimoxilvisT- Zilze da gansazRvravs TviTSefasebasa da urTierTo-
vis ix. Taylor, 1991). im qalaqebSi, sadac daSvebulia bebis damyarebis unars. amdenad, bavSvebi, romlebic
tyviisgan Tavisufali sawvavi, mniSvnelovnad Sem- izrdebian mosiyvarule, maTi moTxovnebisadmi sensi-
cirda haeris tyviiT dabinZurebis maCvenebeli. aSS- tiur da Tanmimdevrul garemoSi, metad xasiaTdebian
Si 1976-1994 wlebSi bavSvebis sisxlSi tyviis saSualo dadebiTi TviTSefasebiTa da erTguli da gulwrfeli
koncentraciam iklo TiTqmis 80%-iT (Needleman, 1998). urTierTobis damyarebis unariT.
boulbis (Bowlby) ideebi, ZiriTadad, gamyarebulia
cxovrebiseuli SemTxvevebis efeqti
kvlevebiT, romlebSic izomeboda mijaWvuloba Cvi-
cxovrebiseuli SemTxvevebis koncefcia (gv. 99) mniS- lobasa da mogvianebiT asakSi. mijaWvulobas, Cveu-
vnelovania rogorc bavSvTa, aseve mozrdilTa fsiqi- lebriv, 6-18 Tvis asakSi `ucxo situaciebis proce-
atriaSi. cxovrebiseulma gamocdilebam SeiZleba duriT~ (Strange Situation Procedure, Ainsworth et al., 1978)
ganapirobos, xeli Seuwyos an SeaCeros fsiqikuri ikvlevdnen. am SemTxvevaSi adgendnen Cvilis reaqcias
aSlilobebis ganviTareba. cxovrebiseuli SemTxvevebi dedasTan ganSorebaze da Semdgom dedasTan an sxva
SeiZleba daxarisxdes maTi simwvavis, maTi socialuri momvlelTan kvlav SeerTebaze. testis mixedviT,
maxasiaTeblebis (mag., ojaxuri problemebi, an mSob- gayraze sapasuxo reaqcia ufro xasiaTis Tavisebure-
lis gardacvaleba), an maTi mniSvnelobis mixedviT, biTaa ganpirobebuli, vidre mijaWvulobis xarisxiT.
mag., gayra, ganSoreba an axali ojaxis wevris Semateba swored, SeerTebis reaqcia ganszRvravs mijaWvulobis
(dis an Zmis dabadeba). rogor moqmedebs stresuli xarisxs. mijaWvulobis sxva sazomebi SemuSavda ufro-
situaciebi bavSvTa fsiqikuri aSlilobebis ganviTa- si bavSvebisTvis. am testebis safuZvelze gamoiyo mi-
rebaze, bolomde garkveuli ar aris, magram, rogorc jaWvulobis oTxi tipi:
mozrdilebSi, fsiqologiuri Sedegi aseT SemTxveveb-
1. usafrTxo: aReniSneba bavSvebis 60%-s, romlebsac

_ 697 _
24 bavSvTa fsiqiatria

maTi moTxovnebisadmi sensitiuri da mgrZnobiare oTxi risk-faqtoris arsebobis dros yoveli xuTi
momvleli hyavT. bavSvidan erTs fsiqikuri aSlilobis diagnozi aqvs
2. acilebadi: aqvs bavSvebis 15%-s, romlebic momv- (Garmezy and Mastern, 1994).
lelisgan ganicdian uaryofas an intruzias.
damcavi (proteqtoruli) faqtorebi
3. dezorganizebuli: vlindeba bavSvebis 15%-Si, rom-
damcavi faqtorebi amcireben fsiqikuri aSlilobebis
lebic izrdebian momvlelTan, romlis qceva ara-
ganviTarebis albaTobas arsebuli risk-faqtorebis
prognozirebadi an safrTxis Semcvelia.
SemTxvevaSi. damcav faqtorebs ganekuTvneba kargi de-
4. rezistentul-ambivalenturi: yalibdeba bavSvebis doba, myari emociuri kavSirebi ojaxis SigniT, bavS-
10%-Si, im SemTxvevaSi, Tu movlis tipi araTanmim- vis socializacia da problemebis mogvarebis unari
devruli an arasakmarisia. da ojaxsgareTa kavSirebi, mag., skolaSi, eklesiaSi da
ufros bavSvebze Catarebuli kvlevebi cxadyofs, a.S. (Rutter, 1985).
rom mijaWvulobis tipis Camoyalibeba xdeba adreul
bavSvis aRzrdis praqtika
asakSi da mTeli cxovrebis manZilze stabiluri rCeba,
Tumca SeiZleba cxovrebiseuli gamocdilebis Sede- bavSvis aRzrdis zogadi paternebi pirdapir kavSir-
gad umniSvnelod Seicvalos. usafrTxo mijaWvulo- Si ar aris fsiqikuri aSlilobebis ganviTarebasTan,
bis mqone bavSvebi, zogadad, ukeTesad arTmeven Tavs garda im SemTxvevebisa, rodesac saqme gvaqvs araTan-
sirTuleebs, vidre daucveli mijaWvulobis mqoneni. mimdevrul an gadametebulad mkacr disciplinasTan,
daucveli mijaWvuloba, aseve, kavSirSia dedis depre- gantevebis vacad yofnas an ZaladobasTan (Rutter and
siulobasTan, mSoblebis alkohol da narkomoxmare- Madge, 1976). rogorc fizikuri, aseve seqsualuri
basTan da bavSvze ZaladobasTan. dezorganizaciuli Zaladoba fsiqikuri aSlilobebis ganviTarebis mniS-
tipis mijaWvuloba samomavlo problemebis TvalsaCi- vnelovani risk-faqtorebia (gv. 741 da 743).
no indikatoria, gansakuTrebiT xSiria qceviTi aSli-
bavSvis alternatiuli movlis efeqti
lobebis ganviTareba.
ganSorebis efeqti: boulbis (Bowlby) Tavdapirveli momuSave dedas sxvebTan aqvs ganawilebuli Svilze
kvleviT miRebuli Sedegebi SemdgomSi mravaljer zrunva. zogadad, zrunvis ganawileba ar warmoadgens
iyo damtkicebuli, magram damatebiT gamoikveTa, fsiqikuri aSlilobis ganviTarebis risk-faqtors.
rom ganSorebis efeqti bevr sxvadasxva faqtorzea kargi movlis pirobebSi umjobesdeba mojaWvuloba da
damokidebuli, kerZod esaa: metyveleba im bavSvebSi, romelTa dedebic nakleb sen-
sitiurebi arian Svilis moTxovnebisadmi (NICHD, 1997).
w bavSvis asaki, rodesac moxda ganSoreba
w ganSorebamde momvlelTan Camoyalibebuli urTier- mSoblebis fsiqikuri aSlilobis efeqti
Tobis tipi Tavis mniSvnelovan kvlevaSi ruterma (Rutter, 1966)
w ganSorebis mizezi aCvena, rom fsiqologiuri problemebi ufro xSiria
w ganSorebis periodSi bavSvis movlis xarisxi maSin, rodesac bavSvs fsiqikurad daavadebuli mSo-
blebi hyavs, vidre janmrTeli mSoblebis SemTxvevaSi.
mijaWvulobasTan dakavSirebuli ufro detaluri
ZiriTadad, adgili aqvs cud adaptacias saxlSi da
informaciis misaRebad gaecaniT o’konors O’Connor
skolaSi da wesrigis darRvevebs (Radke-Yarrow et al.,
(2002); an 28-e Tavs gudmanis da skotis saxelmZR-
1993). amas mravali mizezi aqvs, magram cnobilia, rom
vaneloSi (Goodman and Scott, 2005), romelic am TavSi
depresiuli deda naklebad urTierTobs bavSvebTan da
mocemuli informaciisTvisaa gamoyenebuli.
ver uzrunvelyofs maTi ganviTarebisTvis xelSemwyob
ojaxis risk-faqtorebi garemos (Stein et al., 1991). depresiuli dedis ufros
Svilebs SeiZleba Tavad ganuviTardeT depresia, rac
fsiqikuri aSlilobebis ganviTarebisTvis ojaxis faq-
rogorc genetikur, aseve garemo faqtorebiTaa gan-
tors mravlobiTi da kumulaciuri efeqti aqvs. riski
pirobebuli. kvebiTi aSlilobebis mqone dedas axa-
gazrdilia fsiqikuri aSlilobebisa da dabali so-
siaTebs gansakuTrebuli Camciebluri qceva sakvebis
cialuri statusis mqone, mravalwevrian da krimino-
miRebisa da TamaSis dros (Stein et al., 1995). Sizofre-
genul ojaxebSi. riski gazrdilia im bavSvebisTvisac,
niisas fsiqozuri, negatiuri an afeqturi simptomebi
romlebic saxlidan Sors izrdebian. erTi risk-faq-
uaryofiTad moqmedebs dedobis unarze.
toris arsebobis dros fsiqikuri aSlilobis ganviTa-
alkohol an narkomomxmarebeli deda. aseTi dedis
rebis albaToba didad ar aRemateba riskis ararsebo-
Svilebs mTeli rigi problemebi aReniSnebaT, rac
bis SemTxvevaSi gamovlenil statistikur monacemebs.
dakavSirebulia orsulobis dros dedis mier alko-
ori risk-faqtoris arsebobisas fsiqikuri aSlilo-
holisa da narkomoxmarebasTan da, aqedan gamomdin-
bebis ganviTarebis albaToba 4-jer izrdeba, xolo

_ 698 _
bavSvebisa da maTi ojaxebis fsiqiatriuli Sefaseba
are, nayofis ganviTarebis Seferxebasa da dedis mov- socialuri faqtorebi uSualod moqmedebs masze. am
lis tipTan (I), dedis pirovnebasTan (II) da romelic faqtorebis mniSvnelobis Sefaseba xdeba kvlevebiT,
gansazRvravs mis midrekilebas alkoholisa da nar- romlebic Seiswavlis kavSirs fsiqikur aSlilobebsa
kotikuli nivTierebebisadmi da narkomoxmarebiT da samezoblosa da skolis gavlenas Soris.
gamowveul socialur problemebTan (III) (Hogan, 1998).
samezoblos gavlena
gayris gavlena bavSvebis fsiqikur aSlilobaTa sixSire metia social-
gayrili mSoblebis Svilebs meti fsiqologiuri prob- urad arakeTilsaimedo samezobloSi. mag., rogorc
lemebi aReniSnebaT, vidre srul ojaxebSi aRzrdil aRvniSneT (gv. 692), qceviTi da emociuri aSlilobebi
bavSvebs. bolomde Seswavlili ar aris, ramdenad mniS- ufro xSiria londonis Rarib ubnebSi, vidre uaitis
vnelovania es faqtori, romelic TavisTavad kavSirSia kunZulze. londonis mniSvnelovani maxasiaTeblebia
mSoblebs Soris disharmoniulobasTan (I), erT-erTi bavSvebisTvis saTamaSo adgilis nakleboba, mozard-
an orive mSoblis qcevasTan, ramac gayramde miiyvana ebisTvis arasakmarisi infrastruqtura, mosaxleobis
saqme (II), ojaxuri urTierTobis cvlilebebTan, rasac siWarbe da sazogadoebis naklebi CarTuloba.
SeiZleba mohyves axali qorwineba an sxva adamianTan
skolis gavlena
Tanacxovreba (III). distresi gansakuTrebiT Zlieria
gayridan pirveli wlis manZilze. ori wlis Semdeg didi xania cnobilia, rom bavSvTa referali da deli-
problemebi kvlav aRiniSneba, magram nakleb mwvavea, qventuri qceva gansxvavebulia skolebis mixedviT. es
vidre im bavSvebSi, romlebic konfliqtur ojaxebSi gansxvaveba ar aris damokidebuli samezoblos faq-
agrZeleben cxovrebas (gayris xangrZlivi efeqtis mi- torze da, rogorc Cans, fsiqikuri problemebi na-
moxilva ix. naSromSi Hetherington and Stanley Hagan, 1999). klebad uviTardebaT bavSvebs, romlebic swavloben
skolebSi, sadac pedagogi waaxalisebs, afasebs da pa-
mSoblis gardacvaleba suxismgeblobis grZnobas uRvivebs Tavis moswavleebs,
mSoblis gardacvalebaze Svilis reaqcia icvleba nergavs maRal standartebs da kargad aqvs organize-
asakTan erTad. 4-5 wlamde asakis bavSvebSi sikvdilis, buli swavleba (Rutter et al., 1979). faqtorebi, romle-
rogorc samudamo ganSorebis mizezis gacnobiereba bic gavlenas ar axdenen fsiqikuri aSlilobebis six-
ar xdeba. am asakSi bavSvebi reagireben sasowarkveTiT, Sireze, skolis sidide da Senobis siZvelea.
SfoTviTa da ganSorebis uaryofiT. bulingi (Sarianoba) bavSvisTvis erT-erTi stresu-
5-11 wlis bavSvebs ukve esmiT ra aris sikvdili. isi- li movlenaa skolaSi. gudmeni da skoti (Goodman and
ni, rogorc wesi, reagireben depresiiTa da hiperaqti- Scott, 2005, gv 243) bulings ganmartaven, rogorc gan-
vobiT, an SesaZloa ganviTardes qceviTi aSlilobebi. meorebad da mizanmimarTul fizikur da fsiqologiur
zog SemTxvevaSi Cndeba azrebi TviTmkvlelobaze im zewolas bavSvsa an mozardze, upiratesad skolaSi,
fiqris safuZvelze, rom sikvdili Seaxvedrebs say- misTvis tkivilis miyenebis mizniT, adekvaturi pro-
varel mSobelTan. suiciduri qmedebebi iSviaTia. 11 vocirebis gareSe da im SemTxvevaSi, Tu cnobilia, rom
wlis zemoT asakis bavSvebi TiTqmis mozrdilebiviT sapasuxod efeqturi mogerieba ar aris mosalodne-
ganicdian. li. kvlevebiT naCvenebia, rom bavSvebis 2-8% kviraSi
danaklisma SeiZleba gaxangrZlivebuli efeqti iqo- erTxel an orjer ganicdis bulings skolaSi (Good-
nios ganviTarebaze, gansakuTrebiT mcirewlovan bavS- man and Scott, 2005). maT Soris gamoyofen or jgufs:
vebze, rodesac sikvdili moulodneli an Zaladobri- (1) pasiur jgufs, romelic Setevisas Tavs grZnobs
vi iyo. gamosavali didadaa damokidebuli cocxali daucvelad, ganicdis SfoTvas da cdilobs gaecalos
mSoblis mdgomareobaze. danaklisze Catarebul kv- im adgils da (2) provokaciul jgufs, romelic Tavad
levebSi upiratesad gamokvleulia mSoblis gardacva- agresiulia. bulingi ufro xSiria biWebSi, vidre go-
lebis gavlena bavSvze da naklebad dis an Zmis dakarg- gonebSi. biWebi ZiriTadad fizikur agresias avlenen,
va. damatebiTi informaca ix. blekTan (Black, 2000). xolo gogonebi gariyaven msxverpls. bulings dauy-
ovnebeli fsiqologiuri Sedegebi aqvs. misi mogvi-
socialuri da kulturaluri faqtorebi anebiTi efeqti araa Seswavlili. skolas SeuZlia Seam-
ojaxi, uTuod, udides rols asrulebs bavSvis gan- ciros bulingis SemTxvevebi. damatebiTi informacia
viTarebaSi, magram aranakleb mniSvnelovania ufro ix., Salmon and West (2000).
farTo socialuri garemos gavlenac, gansakuTrebiT
qceviTi aSlilobebis ganviTarebaSi. adreul asakSi, bavSvebisa da maTi ojaxebis
ojaxis paternebze zemoqmedebiT, socialuri faq- fsiqiatriuli Sefaseba
torebi iribad moqmedebs. bavSvi zrdasTan erTad Sefasebis mizania gamovavlinoT arsebuli problema,
met dros atarebs ojaxis gareT da am SemTxvevaSi gamovikvlioT, rogoraa es problema dakavSirebuli

_ 699 _
24 bavSvTa fsiqiatria
bavSvis ganviTarebis procesTan, amJamindel cxovre- bavSvis interviuireba da Sefaseba
basTan fsiqologiur da socialur konteqstSi, da Se- umcrosi asakis bavSvma, SeiZleba ar isurvos an ver
vimuSavoT mkurnalobis gegma bavSvisa da ojaxisTvis. SeZlos Tavisi azrebisa da grZnobebis verbalizeba.
bavSvebisa da mozrdilebis fsiqikuri Sefaseba ram- aseT SemTxvevebSi, gansakuTrebiT mniSvnelovania, maT
denime niSniT gansxvavdeba erTmaneTisgan: qcevasa da interviuerTan urTierTobaze dakvirveba.
w metad moqnili damokidebuleba: bavSvebTan xSirad mcirewlovan bavSvebTan SeiZleba Zalian dagvexmaros
Znelia rutinulad mihyve Sefasebis process, ami- xatva da Tojinebis gamoyeneba. SedarebiT mozrdil
tom gamokiTxvis dros saWiroa moqniloba, Tumca bavSvebTan SesaZlebelia igive proceduris gamoyene-
mniSvnelovania gvaxsovdes, rom informaciis Seg- ba, rac mozrdilebTan, Tumca yuradReba unda mivaq-
roveba da mdgomareobaze dakvirveba sistematur cioT, rom bavSvis asakisa da ganaTlebis Sesabamisi
xasiaTs unda atarebdes. sityvebi da gamoTqmebi vixmaroT. dakvirvebisa da
w ojaxis wevrebis interviuireba: orive mSobeli da interviuirebis standartizebuli meTodebi, ZiriTa-
sxva momvlelebic unda monawileobdnen Sefasebis dad, samecniero kvlevebisTvisaa SemuSavebuli. (am
interviuSi, aseve sasurvelia dis an Zmis mowveva. meTodebis aRwera ix. Rutter and Taylor, 2002).
intervius dawyeba. dasawyisisTvis aucilebelia me-
w informacia skolidan: did dros davzogavT, Tu
gobruli atmosferos Seqmna da bavSvis ndobis mop-
klinikaSi bavSvis moTavsebamde, aviRebT skolis
oveba. Cveulebriv, sasurvelia vkiTxoT, rogor surs,
pedagogTan moswavlis akademiur moswrebasa da
rom mivmarToT da daviwyoT neitraluri TemebiT,
skolaSi qcevis problemebze gasaubrebis nebarTvas.
mag., sayvarel cxovelebze, TamaSebsa an dabadebis
gansxvavebulia bavSvTa fsiqiatrebis Sefasebis meTod-
dReze saubriT.
ic. yvela Tanxmdeba imaze, rom mniSvnelovania ojaxis
intervius teqnika. megobruli garemos Seqmnis Semdeg
erTad naxva, raTa Sefasdes maTi urTierTdamokideb-
viwyebT kiTxvebis dasmas problemasTan dakavSirebiT,
ulebebi. zogi fsiqiatri ojaxs xvdeba bavSvTan gasau-
ra moswonT an ar moswonT da maT momaval imedebze.
brebis Semdeg, xolo zogi manamde. zogadad iTvleba,
xSirad, sakmaod informatiulia, Tu vkiTxavT, ras
rom mozardTan gasaubreba ojaxTan Sexvedramde jobs.
inatrebdnen sami survilis SemTxvevaSi. umcros bavS-
umcrosi bavSvebis SemTxvevaSi informaciis Ziri- vebs unda mivceT SesaZlebloba gamoxaton TavianTi
Tad wyaros maTi mSoblebi da sxva momvlelebi war- wuxili da emociebi naxatebiT an TamaSiT. zogadad,
moadgenen. 6 wlis da ufrosi asakis bavSvebs SeiZleba bavSvebs SeuZliaT sworad gadmogvcen movlenebi, ma-
mSoblebisgan damoukideblad gavesaubroT. bavSvze gram ara yovelTvis qronologiurad. bavSvebi ufro
Zaladobis dros, gansakuTrebiT mniSvnelovania, misi STagonebadebi arian, vidre mozrdilebi da cdiloben
damoukideblad gamokiTxva. problemis bunebis miuxe- kiTxvaze ise upasuxon, rogorc ufrosebs surT, gansa-
davad, intervius dros mSoblebma Tanadgoma unda kuTrebiT skolaSi. amitom unda moveridoT mimaTiTe-
igrZnon da ar unda moxdes maTi kompetenciis ugule- beli kiTxvebis dasmas; Tavs ar unda movaxvioT qcevebi
belyofa. da interpretaciebi im bavSvebs, romlebzec dakvirveba
warmoebs TamaSis an kiTxvis dros.
mSoblebis interviuireba fsiqikuri statusis kvleva. sakiTxebis CamonaTvali
mSoblebs xSirad aqvT SfoTva da SiSi, rom ar daadan- mocemulia am Tavis damatebaSi (gv. 747). fsiqiatrTan
aSaulon Svilebis problemebSi. ar unda dagvenanos misuli bavSvi, pirveli Sexvedrisas, SeiZleba Caike-
dro imaze, rom mSoblebs avuxsnaT intervius mniSvn- tos Tavis TavSi da ar isaubros. aseTi qceva ar unda
eloba. es waaxalisebs da ganawyobT maT spontanuri miviCnioT depresiul mdgomareobad.
saubrisTvis. gamokiTxvis meTodi msgavsia mozrdil- ganviTarebis Sefaseba. bavSvis gamokiTxvis bolos
ebTan gamoyenebuli teqnikisa (Tavi 2) da mocemulia am unda Sefasdes misi ganviTarebis done da Seudardes
Tavis damatebaSi (Graham, 1991). rogorc mozrdilTa imave asakis normalur maCveneblebs.
fsiqiatri, gamocdili bavSvTa fsiqiatric awarmoebs intervius teqnikisa da bavSvebTan, gansakuTrebiT
srul gamokiTxvas, Tumca met yuradRebas amaxvilebs mowyvlad populaciasTan, urTierTobis unar-Cveve-
im sakiTxebze, romlebic uSualodaa dakavSirebuli bze damatebiTi informacia ix. jonsis (Jones, 2003)
amJamindel problemasTan. Zalian mniSvnelovania naSromSi.
zogadi problemis specifikuri mizezebis moZieba,
raTa moxdes faqtiuri informaciisa da grZnobebisa ojaxis interviuireba
da damokidebulebebis srulfasovnad gamovlena. ar- ojaxTan gasaubreba kargi saSualebaa davakvirdeT
sebobs mSoblebis interviuirebis ramdenime standar- urTierTobas ojaxis wevrebs Soris, Tumca naklebad
tizebuli sqema, romelic mocemulia literaturis gamosadegia faqtiuri informaciis Sesagroveblad. am
CamonaTvalSi, mag., Rutter and Taylor (2002).

_ 700 _
bavSvebisa da maTi ojaxebis fsiqiatriuli Sefaseba
mxriv umjobesia mSoblebisa da ojaxis wevrebis cal- w rogoria ojaxis ierarqia, vin aris ojaxis ufrosi?
calke gamokiTxva. ojaxuri urTierTgavlenis mravali w rogoria ojaxis wevrebis erTmaneTTan urTierToba?
aspeqtidan fsiqiatrisTvis yvelaze mniSvnelovania dez-
w rogor axerxeben ojaxis wevrebi konfliqtTan gam-
organizebulobisa da ojaxis wevrebs Soris uTanxmoe-
klavebas?
bis gamovlena, rac metadaa dakavSirebuli fsiqikuri
aSlilobebis ganviTarebasTan. aranakleb mniSvnelova- fsiqologiuri Sefaseba
nia ojaxis wevrebs Soris urTierTobis paternebi.
inteleqtisa da ganaTlebis donis gansazRvra yovelT-
Cveulebriv, sasurvelia ojaxTan Sexvedra pirve-
vis mniSvnelovania. Tu gonebrivi ganviTareba da aka-
ladi Sefasebisas an, maleve, sanam eqimsa da bavSvs
demiuri maCveneblebi ar Seesabameba asakobriv maCvene-
Soris, an eqimsa da erT-erT mSobels Soris Camoy-
blebs an mSoblebisa da pedagogebis molodins, es Sei-
alibdeba axlo urTierToba, rac gaarTulebs sxva
Zleba miuTiTebdes zogadi, an specifikuri ganviTarebis
wevrebTan gasaubrebas.
darRvevebze, an sxva daavadebebiT gamowveul stresze.
saubari unda daiwyos kiTxviT: `vis jobs vesaubro
yvelaze xSirad gamoyenebuli procedurebi CamoTv-
arsebul problemaze?~. Tu erTi wevri moaxdens sau-
lilia cxrilSi 24.3. proeqciuli testebis gamoyeneba
bris monopolizebas, unda mivmarToT ojaxis sxva
ar aris mizanSewonili, vinaidan Znelia monacemebis obi-
wevrs da vTxovoT komentari. msjelobis waxalisebi-
eqturad Sefaseba da maTi validurobac saeWvoa.
sTvis gamodgeba kiTxva: `ras fiqrobT, rogor afasebs
Tqveni meuRle (Svili) problemas?~ damswre ojaxis sxva informacia
wevrs SeiZleba sxva ojaxis wevrebis azric vkiTxoT.
Zalian mniSvnelovani wyaro damatebiTi informaci-
am da sxva kiTxvebze pasuxisas interviueri akvird-
isTvis aris bavSvis maswavlebeli. man icis rogor
eba Semdeg Taviseburebebs:
iqceva bavSvi klasSi, rogoria misi damokidebuleba
w vin aris ojaxis warmomadgeneli? sxva bavSvebTan da misi akademiuri unarebi. mas Seu-
w yvelaze metad vin ganicdis arsebul problemas? Zlia saintereso cnobebis mowodeba ojaxur garemoe-

cxrili 24.3 bavSvebSi gamosayenebeli fsiqologiuri kiTxvarebi


inteleqtis kvlevis testebi sxva ganviTarebis Sefasebis testebi
stenford-bineTis testi me-4 gamocema (Stanford-Binet test) denveris ganviTarebis skrining testi, me-2 gamocema
gamoiyeneba 2 wlidan mozardobamde zogadi ganviTarebis skrining testi dabadebidan 6.5 wlamde.
gansazRvravs socialuri da pirovnuli ganviTarebis
inteleqtis zeda zRvaris Sefaseba _ gamoiyeneba gansa­ CamorCenas, natifi da uxeSi motorikisa da metyvelebis
kuTrebuli niWis mqone bavSvebis SemTxvevaSi ganviTarebis dones. gamoiyeneba rogorc skrining testi
im darRvevebis gamosavlenad, romlebic SemdgomSi ufro
veqsleris inteleqtis kvlevis skala (Wechsler intelligence
detalur gamokvlevas saWiroeben
scale for children - WISC III). am testiT fasdeba 6-14 wlis
bavSvebis specifikuri verbaluri da azrovnebis unari.
yvelaze farTod gamoyenebadi testia. naTargmnia mraval
enaze. ver gamoviyenebT im bavSvebTan, romelTa inteleqtis
koeficienti 40-ze dabalia.

veqsleris skolamdeli da inteleqtis pirveladi Sefasebis akademiuri moswrebis Sefaseba


skala (Wechsler pre-school and primary scale of intelligence WPPSI) nilis (Neale) kiTxvis unaris analizi
aris veqsleris inteleqtis kvlevis skalis varianti
SemuSavebuli 3-7 wlis bavSvebisTvis. sworad kiTxvisa da gagebis unaris safexurovani Sefasebis
skala 6 da meti asakis bavSvebisTvis.
unarebis britanuli skala
Sonelis (Shonell) safexurovani sityvebis da­marcvlis testi.
erTi varianti gamoiyeneba 2-6 wlis, xolo meore - 6-18
wlis asakisTvis da moicavs 6 sferos: informaciuli pro- bavSvs dasamarcvlad eZleva mzardi sirTulis sityvebi.
cesis siswrafes, azrovnebas, sivrciT warmodgenas, aRqmas,
xanmokle mexsierebas, gaxsenebas, codnis gamoyenebas. ana- maTematikuri unarebis testi
lizi SeiZleba iyos zogadi an specifikuri. damoukidebeli srulfasovani testi ar arsebobs. gamoiyeneba
WISC, WPPSI da unarebis britanuli skalis qvetestebi.
socialuri ganviTrebis Sefaseba
vainlendis (Vineland) adaptaciuri qcevis skala, Sesworebuli.
nawilobriv struqturirebuli interviu mSoblebisTvis
da momvlelebisTvis bavSvebis komunikaciis, yoveldRiuri
unar-Cveebis, socializaciisa da motoruli unarebis
Sesafaseblad. pedagogebisTvis damatebulia skolis n­a­
wili.
Cvilis ganviTarebis beilis skala, me-2 gamocema
Cvilis gonebrivi, motoruli da qcevis ganviTarebis
maCveneblebi Sedarebulia normas;
gamoiyeneba 1 Tvidan 1.5 wlamde bavSvebTan.

_ 701 _
24 bavSvTa fsiqiatria
bebsa da urTierTobebze. sasargeblo iqneba fsiqi- unda gaecnos Sesabamis kanonmdeblobas, daekiTxos
kuri janmrTelobis samsaxuris warmomadgenlis viz- kolegebs da waikiTxos sasamarTlo angariSis momza-
iti bavSvis ojaxSi. am vizitiT gairkveva ojaxSi ar- debis ufro detaluri aRwera (mag., ix. naSromi Black
sebuli atmosfero, urTierTobebi wevrebs Soris da et al., (1998).
maTi Tanacxovrebis paternebi. bavSvis Sesaxeb informaciis misaRebad sasamarTlo
sxvadasxva wyaros iyenebs _ socialuri muSakis, pro-
fizikuri gamokvleva baciis oficris, Temis eqTnis, fsiqologisa da fsiqi-
Tu bavSvi ar aris gamokvleuli ojaxis eqimis mier, ma- atris CaTvliT. Tavis angariSSi fsiqiatrma unda
Sin, Sefasebis procesis dasrulebisTvis, aucileblia gaamaxvilos yuradReba mis kompetenciaSi Semaval
misi somaturi mdgomareobis Seswavla. mdgomareobidan Semdeg sakiTxebze;
gamomdinare unda SeirCes miznobrivi gamokvlevebi, w bavSvis asaki, ganviTarebis done, temperamenti da
Tumca, yvelaze xSirad, saWiroa im mdgomareobaTa di- maTi mniSvneloba arsebul problemasTan dakavSire-
agnostireba, romlebic tvinis disfunqcias iwveven. biT;
fizikuri Sefaseba iwyeba garegani daTvalierebiT, vak- w fsiqikuri aSlilobis diagnozi;
virdebiT bavSvis gamometyvelebas, koordinaciasa da
w bavSvis asakisa da ganviTarebis donis gaTval-
siarulis maneras TamaSisa da mosvenebis mdgomareo-
iswinebiT momavalTan dakavSirebuli survilebi;
baSi. bazisur fizikur gamokvlevebs SeiZleba daematos
nevrologiuri gamokvleva. Tu gamovlindeba normidan w bavSvis momvlelebis aRmzrdelobiTi unar-Cveve-
gadaxra, saWiro iqneba pediatris gamoZaxeba. gamokv- bi; ramdenad SeuZliaT maT izrunon bavSvze misi
levebs, romlebic saWiroa seqsualur Zaladobaze eW-
vis SemTxvevaSi, ganvixilavT mogvianebiT (gv. 741-2). boqsi 24.2 sasamarTlosTvis saWiro
informaciis mopoveba
Sefasebis dasruleba angariSi bavSvis Sesaxeb
Sefasebis dasrulebisas fsiqiatrma bavSvsa da mis mSo- (a) informaciis mopoveba
bels maTTvis gasageb enaze unda ganumartos kvlevis tompsonisa da pirsis (Thompson & Pearce, 2000) naSromSi
Sedegebi da mdgomareobis marTvis gegma. eqimma unda mocemulia principebi, romlebic unda davicvaT bav­Svi­
sgan informaciis mopovebisas:
auxsnas, Tu rogor apirebs ojaxis eqimis informire-
w bavSvs unda mieces azris Tavisuflad gamoxatvis saS­
bas da masTan TanamSromlobas da aiRos sxva pirebTan, ualeba, unda davusvaT minimaluri raodenobis kiTxva;
romlebic kavSirSi arian bavSvTan (maswavlebeli, so- w informaciis mopoveba unda moxdes SemTxvevidan
cialuri muSaki), urTierTobis nebarTva. zogadad, ua­x­loes droSi, nebismieri saxis konsultaciis
fsiqiatrma unda waaxalisos kiTxvis dasma da diskusia. Catarebamde;
w sasurvelia dafiqsirdes pirveli Cveneba, radgan
momdevno Cvenebebi, Cveulebriv, nakleb zustia;
formulireba
w unda gvaxsovdes, rac met zewolas movaxdenT bavSvze
yvela SemTxveva unda iyos formulirebuli. amas igive da movTxovT ambis gaxsenebas, miT naklebi sizustiT
formati aqvs, rogorc mozrdilTa fsiqiatriaSi (gv. moaxerxebs igi amas.
63). formulireba iwyeba amJamindeli problemebis ufro detaluri informaciisTvis, Tu rogor unda
davkiTxoT mowme bavSvebi, ixileT tompsoni da pirsis
mokle aRweriT, rasac mosdevs diagnozi da diferen-
(Thompson & Pearce, 2000) naSromSi. distresul movlenebTan
cialuri diagnozi. Semdeg modis etiologiuri faq- dakavSirebiT bavSvis gamokiTxvis Sesaxeb, ixileT jonsis
torebis ganxilva, romlis drosac yuradRebas vamax- (Jones, 2003) naSromSi.
vilebT maprovocirebel, gamomwvev da SemanarCunebel
(b) angariSi
faqtorebze. aucileblad unda aRvniSnoT bavSvis gan- angariSis warmdgenis kvalifikacia
viTarebis done, misi Zlieri da susti mxareebi. Semdeg w visi moTxovnis safuZvelze daiwera raporti da ra
vafasebT problemas, ojaxis Tanadgomas, da bolos, kiTxvaa dasmuli;
vadgenT mkurnalobis sqemas da mivuTiTebT SesaZlo w ra saxis werilobiTi informaciaa xelmisawvdomi da
gamosavals. visgan aiRes interviu;
w interviudan miRebuli monacemebis daskvniT nawilSi
saWiro ar aris gavimeoroT socialuri gamoZiebis
sasamarTlo angariSi Sedegebi;
fsiqiatri SeiZleba valdebuli gaxdes bavSvTan da- angariSis warmdgenis mier intervius Sedegebisa da
kavSirebiT moamzados sasamarTlo angariSi. amis ga- werilobiTi informaciis interpretacia;
keTeba, rogorc wesi, moeTxoveba bavSvTa fsiqiatrs. w yovelTvis gvaxsovdes, rom mopovebuli informacia da
momzadebuli komentarebi aris sasamarTlosTvis da
aq ganvixilavT ramdenime zogad debulebas. Tu am
ara fsiqiatrisTvis, romelic Seafasebs, Tu rogori
angariSis momzadeba daevala zogad fsiqiatrs, igi arCevania gakeTebuli.

_ 702 _
fsiqiatriuli daxmareba bavSvebisa da ojaxebisTvis
saWiroebebis Sesabamisad. agreTve, ojaxis sxva Ta- fsiqiatriuli daxmareba bavSvebisa
viseburebebi. da ojaxebisTvis
amasTan, fsiqiatri mzad unda iyos sasamarTlos mia- am TavSi ganxilulia bavSvTa fsiqiatriuli dax-
wodos informacia Semdeg sakiTxebze: marebis zogadi sakiTxebi. sxvadasxva fsiqikuri aSli-
w bavSvis fizikuri, emociuri da akademiuri saWiroe- lobis mkurnalobasTan dakavSirebuli specifikuri
bebi; sakiTxebi mocemulia Sesabamis daavadebebTan erTad.
w bavSvis savaraudo reaqcia SesaZlo cvlilebebze,
pirveladi jandacvis roli
rogorebicaa ojaxidan moSoreba an ded-mamis gay-
ojaxis eqimi da pirveladi jandacvis sxva wevrebi
ris Semdeg erT-erT mSobelTan sacxovreblad ga-
TavianTi samuSao drois umetes nawils uTmoben mSo-
dasvla;
blebisTvis rCevebis micemas. maTTan misuli bavSvebis
w nebismieri saSiSroeba, romelic emuqreboda an dae-
mxolod mcire nawili igzavneba pediatrTan an fsiqi-
muqreba bavSvs.
atrTan. ufro xSirad, pediatrTan gadamisamarTeba
bavSvis survilebi unda ganvixiloT asakisa da am- xdeba Semdegi mdgomareobebis dros:
Jamindeli an samomavlo situaciis gacnobierebis
w ganviTarebis Seferxebebi;
unaris Sesabamisad. agreTve, unda gaviTvaliswinoT
w savaraudod, fsiqologiuri mizeziT gamowveuli
arsebuli faqtorebis Sefasebis unaric, mag., bavSvi,
somaturi problemebi;
romelic Zaladobis msxverplia, SeiZleba mijaWvuli
iyos moZaladeze. w somaturi daavadebis fsiqologiuri garTulebebi.
mSoblebis aRmzrdelobiTi unarebi nawilobriv bavSvTa fsiqiatrTan igzavnebian qcevisa da emociuri
fasdeba anamnezisa da sxva pirebis angariSebis safuZ- sferos aSlilobis mqone bavSvebi. es mdgomareobebi,
velze da, agreTve uSualo dakvirvebiT bavSvisa da xSirad, imaze mwvave araa, rasac ojaxis eqimebi Tavad
mSoblebis urTierTobebze, TiToeuli mSoblis mi- mkurnaloben, magram gadawyvetileba sxva specialiste-
jaWvulobaze, bavSvisadmi sensitiurobasa da misi bTan gagzavnis Sesaxeb, ufro xSirad, damokidebulia
saWiroebebis dakmayofilebis unarze. mSoblis survilsa an ojaxis SesaZleblobaze.
am angariSis struqtura msgavsia mozrdilTa fsiqi-
atriaSi gamoyenebuli dokumentisa da mocemulia bo- fsiqiatriuli gundi
qsSi 24.2. muSaobis Tavisebureba. miuxedavad imisa, rom bavSvebT-
an momuSave fsiqiatriuli gundis fsiqiatrs, fsiqo-
bavSvebi, rogorc mowmeebi logs, socialur muSaks, specialuri unarebi aqvT,
bavSvis Cveneba gansakuTrebiT mniSvnelovania, rode- isini ar emijnebian TavianT tradiciul profesiul
sac ganixileba masze, an dedaze Zaladobis SemTxveve- rols. piriqiT, konkretul SemTxvevaze muSaobisas,
bi. interviuerma unda Seafasos bavSvis mexsiereba da isini maqsimalurad iyeneben im codnasa da gamocdile-
is faqtorebi, romlebmac SeiZleba, gavlena moaxdi- bas, rac TemSi mozrdilebTan muSaobisas daagroves.
non movlenebis swor gaxsenebaze. gundi upiratesad iyenebs ojaxze centrirebul
unda gvaxsovdes, rom mexsiereba da ambis gadmoce- midgomas da mWidrod TanamSromlobs sxva speciali-
mis unari icvleba asakTan erTad. 3 wlamde bavSvebs stebTan, imaTTan, vinc bavSvs an ojaxs uwevs daxmare-
naklebad aqvT ganviTarebuli kognituri da sxva un- bas. es SeiZleba iyos pediatri, bavSvTa samedicino an
arebi iseTi Cvenebis misacemad, romelic sasamarTlos socialuri servisebis muSaki, pedagogi, ganaTlebis
gamoadgeba. sami wlis zeviT bavSvebs SeuZliaT mov- fsiqologi. vinaidan, bavSvis problemebi xSirad
lenebis didi sizustiT aRdgena, Tumca daxmarebis vlindeba skolaSi an iwvevs swavlis sirTuleebs, ami-
gareSe ver axerxeben ambis gadmocemas. 6 wlis asakSi tom maswavleblis CarTuloba mniSvnelovania. mas
bavSvebi ukve iyeneben gramatikulad gamarTul wina- SeiZleba mieces rCeva, Tu rogor gaumklavdes qcevis
dadebebs, Tumca mwiri sityvaTa maragis gamo uWirT darRvevebs saklaso oTaxSi; bavSvis mdgomareobis gaT-
rTuli SekiTxvebis gageba. garda amisa, am asakSi bavSvi valiswinebiT sxvanairad dagegmos gakveTilebis cxri-
Tvlis, rom ufrosma yovelTvis icis dasmul kiTxvaze li an, saWiroebis SemTxvevaSi, Caataros damatebiTi
pasuxi da cdilobs, upasuxos ufrosis molodinis Ses- gakveTili. zogjer mizanSewonilia skolis Secvlac.
abamisad. unda gvaxsovdes, rom umcros asakSi bavSvebs momdevno TavSi mokled gavnixilavT mkurnalobis
ar aqvT movlenebis Tanmimdevrobisa da xangrZlivo- ZiriTad aspeqtebs. am nawilis meore naxevarSi saubari
bis swori aRqmis unari. amasTan, unda gaviTvaliswin- iqneba calkeuli daavadebebis marTvis sakiTxebze.
oT, rom mowmis statusSi bavSvisTvis dasmuli kiTxva, bavSvTa fsiqiatriaSi gamoyenebuli mkurnalobis Ses-
Cveulebriv, usiamovno da SiSis momgvrel mogone- axeb ufro detaluri informaciis miReba SesaZlebelia
bebTanaa dakavSirebuli da uaryofiT emociebs iwvevs. am Tavis bolos CamoTvlili saxelmZRvaneloebidan.

_ 703 _
24 bavSvTa fsiqiatria
medikamenturi mkurnaloba rapia gamoiyeneba enurezisa (gv. 632) da fobiebis (gv.
bavSvTa fsiqiatriaSi wamlebi iSviaTad gamoiyeneba. 629) dros. socialuri unarebis daswavla jgufur an
medikamenturi mkurnalobisTvis ZiriTadi Cvenebaa individualur doneze xdeba im bavSvebTan, romlebsac
epilefsia, fsiqozebi, depresia, akviatebebi, hiperaq- komunikaciis problemebi aReniSnebaT. es meTodi mozr-
tivobisa da Jil de la turetis (Gilles de la Tourette) dilebSi gamoyenebuli teqnikis msgavsia (ix. 22-e Tavi).
sindromebi da, zogjer, Ramis enurezi (es sakiTxebi bavSvebsa da mozardebSi gamoyenebuli bihevioruli
SemdgomSi iqneba ganxiluli). yvela SemTxvevaSi, dan- meTodebis mimoxila ix. herbertTan (Herbert, 2002).
iSnuli dozebi guldasmiT unda gadamowmdes mwarmoe- kognituri Terapia gamoiyeneba mozrdil bavSvebT-
blis literaturasa an standartul cnobarebSi da an, romlebsac SeuZliaT im azrovnebis procesis aR-
dainiSnos bavSvis asakisa da sxeulis wonis Sesabamisad. wera da masze kontrolis daswavla, rasac avadmyo-
furi simptomebis aRmocenebamde da problemur qcev-
fsiqologiuri mkurnaloba amde mivyavarT. depresiis, SfoTviTi da kvebiTi aSli-
lobebis dros bavSvebisa da mozardebis mkurnaloba
marTvis fsiqologiuri aspeqtebi
imave meTodebiT xorcieldeba, rasac viyenebT mozr-
rogoric ar unda iyos marTvis gegma, bavSvisTvis yov- dilebis SemTxvevaSi. specialuri midgomebi SemuSave-
elTvis sasargebloa Tbili, usafrTxo da keTilganwyo- bulia agresiuli qcevis mqone bavSvebisTvis (gv. 723).
bili urTierToba TerapevtTan. daculi garemo iZleva depresiisa da SfoTviTi aSlilobebis dros bavS-
alternatiuli qcevisa da grZnobebis Tavisuflad gamox- vebsa da mozardebSi kognitur-bihevioruli meTo-
atvis saSualebas. patarebTan urTierTobis damyarebaSi debis gamoyenebis efeqturobis Sesaxeb informacia ix.
TojinebiT TamaSi gvexmareba. Tojinis, rogorc Suamav- brentTan (Brent et al., 2002).
lis saSualebiT, isini ufro advilad gadmogvcemen Tavi-
anT problemebsa da grZnobebs, vidre sityvebiT. fsiqodinamikuri Terapia
Tavidan bavSvebi Terapevts ise uyureben, rogorc bavSvebSi fsiqodinamikuri midgomebis umravlesoba
mSoblebis agents da moelian, rom mas igive Sexed- efuZneba ana froidisa (Anna Freud) da melani klai-
ulebebi aqvs. mniSvnelovania, bavSvi grZnobdes, rom nis (Melanie Klein) meTodologias (gv. 655). zogadad,
misi uflebebi daculia. unda moveridoT kritikas, kvlevebis mimoxilvebSi aRniSnulia, rom miuxedavad
Tumca, ar unda mivceT sababi, ifiqros, rom yvelaf- mkurnalobis efeqturobis SefasebisTvis gamoyenebu-
ris ufleba aqvs da yvelaferi epatieba. xSirad, um- li meTodebis xarvezebisa, Sedegebi adasturebs din-
jobesia gadavdoT problemebze msjeloba manamde, amikuri fsiqoTerapiis upiratesobas imasTan Sedar-
sanam bavSvi mzad ar iqneba amisaTvis da gadavitanoT ebiT, roca aranairi mkurnaloba ar Catarebula. Tum-
saubari misTvis saintereso neitralur Temebze. ca, ar arsebobs mtkicebuleba, romelic gviCvenebs
ZiriTadad, fsiqologiuri mkurnalobis ori, kargad dinamikuri fsiqoTerapiis upiratesobas kognitur-bi-
damuSavebuli teqnika gamoiyeneba: kognitur-bihevior- heviorul Terapias an konsultirebasTan SedarebiT.
uli Terapia da fsiqodinamikuri fsiqoTerapia. aqedan gamomdinare, xangrZlivi analitikuri fsiqo-
dinamikuri Terapia did britaneTSi amJamad iSviaTad
kognitur-bihevioruli Terapia
gamoiyeneba. Tumca, jgufuri da SemoqmedebiTi Tera-
biheviorul meTodebs xSirad iyeneben bavSTa fsiqi- pia (TamaSis an xelovnebiTi Terapia) kvlav tardeba
atriaSi. maTi saSualebiT pozitiuri ganmtkicebiTa gansakuTrebuli saWiroebebis mqone bavSvebTan, rom-
da modelirebiT SeiZleba wavaxalisoT axali qceva. lebsac mwvave da xangrZlivi darRvevebi aReniSnebaT.
jer wavaxalisebT qcevas, romelic gvexmareba sasurve- fsiqodinamikuri Terapiis ufro pozitiuri Sefase-
li qcevis daswavlaSi da Semdeg xdeba ukve am daswavli- ba ix. fonagisa da targeTis naSromebSi (Fonagy and
lis gamyareba, mag., autizmis dros es teqnika gamoiy- Target, 2002). informacia mozardebSi fsiqoTerapiis
eneba risxvis Setevebisa (temper tantrum) da daZinebaze gamoyenebis Sesaxeb SegiZliaT moiZioT rainekesa da
uaris Tqmis SemTxvevebSi. qcevis modelirebisTvis das- SirkTan (Reineke and Shirk, 2005). bavSvebsa da mozard-
ja mizanSewonili ar aris, radgan xanmokle efeqti aqvs ebSi fsiqoTerapiis zogadi efeqturobis Sefaseba ix.
da eTikuradac miuRebelia. amis sanacvlod unda gamo- jakobsTan (Jacobs, 2002).
vavlinoT da gavaneitraloT yvela faqtori, romelic
arasasurveli qcevis gamyarebas uwyobs xels. zogjer mSoblebis treningi
arasasurveli qcevis gamyareba SeiZleba gamoiwvios mSoblebis treningi mizanSewonilia bavSvis movlis
am qcevis mimarT gadametebulma yuradRebamac. aseT unarebis gasaumjobeseblad maTTvis, vinc mimarTavs
dros dadebiT Sedegs gvaZlevs bavSvis ugulebelyofa bavSvze Zaladobas, an iCens uyuradRebobas bavSvis
da qcevaze yuradRebis mxolod im SemTxvevaSi miqceva, mimarT, an visac dabali inteleqti aqvs. aseve, gamoiy-
roca igi normalizdeba. specifikuri bihevioruli Te- eneba im mSoblebis dasaxmareblad, romlebsac qceviTi

_ 704 _
fsiqiatriuli daxmareba bavSvebisa da ojaxebisTvis
darRvevebis mqone an hiperaqtiuri Svilebi hyavT. kv- lirebadi kvlevebiT gamovlinda SedarebiT zomieri
levaTa umetesoba exeba mSoblebs, romelTa Svilebs Sedegebi emociuri da qceviTi aSlilobis mqone bavS-
opoziciuri da gamomwvevi qceviTi aSliloba aReniS- vebis SemTxvevaSi. mag., emociuri da qceviTi aSlilo-
nebaT (ix. Patterson, 1982 adreuli kvlevebi da Webster- bis mqone bavSvebze Catarebul kvlevaSi (Simpson, 1990)
Stratton, 1991). mSoblebis treningisTvis SeiZleba gamov- milanis (Milan) ojaxuri Terapiis efeqturoba ar gan-
iyenoT saganmanaTleblo midgoma, romelic movlis sxvavdeboda eklekturi Terapiis Sedegebisgan. mTa-
unaris zogad gaumjobesebas iTvaliswinebs, an bihevi- vari gamonaklisi iyo nervuli anoreqsiis mkurnaloba
oruli midgoma, rac mimarTulia specifikuri prob- mozardebSi, rodesac dinamikuri ojaxuri Terapia
lemis aRmofxvraze. bihevioruli midgomis SemTxvevaSi sakontrolo mkurnalobasTan SedarebiT bevrad efeq-
iwereba bavSvis qcevaze mSoblebis sapasuxo sasurveli turi aRmoCnda (Russel et al., 1987; Robin et al., 1999).
an arasasurveli qceva da SemdgomSi individualurad ojaxur Terapiasa da mis SefasebasTan dakaSirebu-
an jgufurad ganixileba mSobelTan. romel meTodsac li informacia ix. jakobsTan da pirsTan (Jakobs and
ar unda mivmarTavdeT, aucilebelia bavSvis asakisa da Pearse., 2002).
ganviTarebis etapis gaTvaliswineba da sxvadasxva asa-
jgufuri Terapia
kis Sesabamisi saWiroebebis gansazRvra.
kvlevebiT damtkicda, rom bihevioruli midgoma jgufuri Terapia SeiZleba Cautardes mSoblebs,
efeqturia bavSvis movlis, misi da mSoblebis urT- ufros bavSvebsa da mozardebs. mSoblebisTvis mniS-
ierTobis gaumjobesebisa da Svilebis antisocialuri vnelovani daxmareba iqneba is, Tu isini SeZleben
qcevis Semcirebis procesSi. kvlevis sagans warmoad- bavSvis problemebsa da sirTuleebze viRacasTan
gens ojaxebis tipi, romlisTvisac momgebiania bihevi- saubars. bavSvebisTvis ki dadebiTi Sedegi moaqvs
oruli treningi da misi grZelvadiani efeqti (mag., Tanadgomas, diskusiebisa da qcevis modelirebis
Scott et al., 2001). mSoblebisTvis treningis progr- SesaZleblobas, rac jgufuri Terapiis nawilia.
amebis mimoxilva ix. skotTan (Scott, 2002). jgufuri Terapia aRwerilia 603-606 gverdebze. jgu-
furi Terapiis zogadi efeqturoba ganxilulia ja-
ojaxuri Terapia kobsis mier (Jacobs, 2002).
es aris mkurnalobis specifikuri forma, rome­lic gan-
sxvavdeba ojaxis zogadi CarTulobisgan mkurnalobis socialuri samsaxuri
procesSi, razec zemoT iyo saubari. ojaxur Terapi- socialuri muSaki fsiqikuri aSlilobis mqone bavS-
aSi bavSvis an mozardis simptomebi ganixileba, rogorc vebsa da maT ojaxebze zrunvaSi mniSvnelovan rols
ojaxuri disfunqciis Sedegi da warmoadgens Terapiis asrulebs. did britaneTSi igi warmoadgens im bavS-
pirdapir samiznes. gamoiyeneba sxvadasxva midgoma, rom- vebis interesebis damcvels, romlebic ojaxSi riskis
lebic efuZneba biheviorul, fsiqoanalitikur, inter- qveS arian an saWiroeben gansakuTrebul zrunvasa da
personalur an struqturul Teoriebs. es Terapiebi supervizias. socialuri muSaki exmareba mSoblebs
aRwerilia 652-55 gverdebze. praqtikaSi TerapevtTa um- Svilebis aRzrdis unar-Cvevebis gaumjobesebaSi, fi-
ravlesoba mimarTavs eklektur midgomas (gv. 653). nansuri da sacxovreblis problemebis mogvarebaSi.
Cveneba ojaxuri TerapiisTvis jer kidev ganxilvis socialuri muSaki akeTebs ojaxis Sefasebas da at-
sagania; Tumca, arsebobs garkveuli SeTanxmeba, rom arebs ojaxur Terapias, aseve, mas SeuZlia individua-
misi gamoyeneba xdeba, rodesac: luri Terapia Cautaros bavSvs an misi ojaxis wevrebs.
w bavSvis simptomebi ganixileba mTeli ojaxis prob-
lemis nawilad; okupaciuri Terapia
w individualuri Terapia efeqturi ar aris; okupaciurma Terapevtma SeiZleba iTamaSos umniS-
vnelovanesi roli bavSvis ganviTarebis Sefasebasa da
w ojaxuri sirTuleebi iCens Tavs sxva Terapiis Cat-
fsiqologiur daxmarebaSi, aseve, bavSvisa da mSob-
arebisas.
lis urTierTobis gaumjobesebisTvis RonisZiebebis
ojaxuri TerapiisTvis ukuCvenebas warmoadgens is gansazRvraSi. is muSaobs rogorc dRis centrebSi,
SemTxvevebi, rodesac mSoblebi eyrebian an, rodesac aseve stacionarebsa da saTemo servisebSi. is mWidrod
bavSvis problema ojaxTan kavSirSi araa. mniSvnelova- TanamSromlobs pedagogebTan bavSvebis Sefasebisa da
nia, rom Terapevtis interesma ar ganapirobos ojax- maTTan Terapiuli RonisZiebebis Catarebis sakiTxe-
uri Terapiis Catareba iq, sadac sxva Terapiebis gam- bze muSaobisas.
oyenebaa saWiro da unda moxdes SemTxvevis srulfa-
sovnad Sefaseba. specialuri ganaTleba
arakontrolirebadi kvlevebiT dadgenilia, rom
bavSvebisTvis, romlebic akiTxaven ambulatorias da
ojaxur Terapias TvalsaCino efeqti aqvs. kontro-
stacionaruli pacientebis garkveuli nawilisTvis

_ 705 _
24 bavSvTa fsiqiatria
damatebiTi saganmanaTleblo programebi Zalian efeq- grZelvadiani daxmarebis dros bavSvebs ufro
turia. specialuri swavleba gamoiyeneba weris, kiTx- meti problema aqvT, vidre Svilad ayvanis SemTx-
visa da ariTmetikuli unarebis gasaumjobeseblad, vevaSi. Tumca, Znelia imis dadgena, ramdenadaa es
risi problemebic xSirad aRiniSneba qcevisa da gan- dakavSirebuli mimReb ojaxSi cxovrebis dawye-
viTarebis specifikuri aSlilobebis mqone bavSvebSi. bamde arsebul problemebTan, Tu mimReb ojaxSi
specialuri ganaTlebis Sesaxeb damatebiTi informa- cxovreba nakleb usafrTxoa, vidre Svilad ayvana.
ciis misaRebad ix. hovlini (Howlin, 2002). ufro meti problema Cndeba im SemTxvevaSi, rode-
sac Svilobilad ayvanili bavSvi tolia an ufrosia
biologiuri ojaxis Canacvleba mimReb ojaxSi mcxovreb bavSvebze. bavSvebi xSir-
sacxovrebeli ad inarCuneben urTierTobas TavianT biologiur
mSoblebTan, Tumca sasurveli araa maTTan spora-
sacxovrebelSi SeiZleba moTavsdes bavSvi, romlis
diuli da stresuli kavSirebi. mimRebi ojaxis Ses-
simptomebic ganpirobebuli an gauaresebulia arasta-
axeb mimoxilva ix. ruStonisa da minisis (Rushton and
biluri ojaxuri garemoTi an mSoblebis mxridan Svi-
Minnis, 2002) naSromSi.
lis sruli ugulebelyofiT. ZiriTadad, sacxovreb-
elSi moTavsebul bavSvebs aqvT qcevis an swavlis dRis da dRe-Ramuri stacionaruli daxmareba
gamoxatuli darRvevebi. ojaxidan bavSvis mocileba bavSvTa fsiqiatriul stacionarSi xelmisawvdomi unda
unda gadawydes mxolod mas Semdeg, roca yvela zoma iyos pediatris konsultacia, advili misasvleli unda
iqneba miRebuli ojaxuri garemos gaumjobesebisTvis. iyos skolasTan, hqondes sakmarisi saTamaSo sivrce da
sacxovrebeli SeiZleba iyos mimRebi ojaxi, bavSvTa araformaluri dizaini, romelic bavSvze dakvirvebas
saojaxo tipis saxli (sadac daaxloebiT 10 bavSvi uzrunvelyofs. aseve, saWiroebis SemTxvevaSi, dedas
cxovrobs iseTive garemoSi, rogoric aris mraval- unda hqondes bavSvTan darCenis saSualeba.
ricxovan ojaxebSi), an internati. stacionireba xdeba Semdegi sami mizeziT:
sacxovrebeli, garda mimRebi ojaxisa, iSviaTadaa gaT-
1. simwvave: mdgomareoba aris imdenad mwvave, rom sxva­
valiswinebuli 5 welze mcire asakis bavSvebisTvis, vi-
gvarad misi mkurnaloba SeuZlebelia. mag., gamoxat-
naidan maT aqvT mSobelTan mijaWvulobis gansakuTreb-
uli hiperaqtivoba ganviTarebis darRvevebis dros,
uli saWiroeba. zogadad, bavSvebs, romlebic izrdebian
sicocxlisTvis saSiSi nervuli anoreqsia an skolis
sacxovreblebSi, ufro xSirad uviTardebaT fsiqolo-
gacdenebi, rac stacionargareSe mkurnalobas ar
giuri problemebi gvian bavSvobasa da mozrdilobaSi.
eqvemdebareba;
mamakacebSi, upiratesad, aRiniSneba samarTaldarRveve-
bi, xolo qalebSi _ uqorwino orsuloba da dedobas- 2. dakvirveba: Tavsdeba maSin, rodesac diagnozi dasa-
Tan dakavSirebuli sirTuleebi. bolomde naTeli ar zustebelia;
aris, rogoraa es problemebi dakavSirebuli sacxovre- 3. separacia: stacionaruli mkurnaloba SeiZleba au­
blebSi cxovrebasTan an im uaryofiT gamocdilebas- cilebeli iyos im SemTxvevaSi, rodesac bavSvi sa­
Tan, romelic bavSvis sacxovrebelSi gadayvanis mizezi Wiroebs mZime ojaxuri situaciidan moSorebas. mag.,
iyo. bavSvTa mimarT Zaladobis arsebuli faqtebi imaze Zaladobis an hiperproteqciis SemTxvevaSi.
miuTiTebs, rom Zalian mniSvnelovania bavSvTa saxlebsa zogjer bavSvTan erTad stacionarSi dedac Tavs-
da sacxovreblebSi momuSave personalis kargad da- deba, rac uzrunvelyofs maT Soris kavSiris Senar-
treningeba da supervizia. Cunebas. aseTi midgoma saSualebas iZleva davakvir-
sacxovreblebSi bavSvTa movlis mimoxilva ix. ruS- deT bavSvis qcevaze dedis sapasuxo reaqcias; mag.,
tonTan da minisTan (Rushton and Minnis, 2002). Zaladobis SemTxvevebSi. amasTan, stacionarSi bavS-
vis movlaSi intensiuri CarTuloba exmareba dedas
mindobiT aRzrda
daiswavlos axali dedobrivi unarebi.
mindobiT aRzrda SeiZleba sami saxis iyos:
1. xanmokle gadaudebeli daxmareba _ mag., rodesac dRis stacionari
momvleli avadaa an autizmis mqone bavSvis mSoblebs dRis stacionaruli mkurnalobis mniSvnelovani up-
sWirdebaT xanmokle amosunTqva. iratesobaa is, rom bavSvi ar mihyavT saxlidan. Tu
2. saSualo xangrZlivobis _ rodesac bavSvi garkveuli ojaxSi ar aris Zaladobis saSiSroeba, umjobesia bavS-
periodis Semdeg brundeba saxlSi; mag., mas Semdeg, vi darCes ojaxis pirobebSi. dRis stacionars SeuZlia
rac momvlels Cautardeba Terapia Zaladobisa da hiperaqtiuli an autisturi bavSvis ojaxis wevrebs
bavSvis ugulebelyofis aRmofxvris mizniT. Seumsubuqos maT movlasTan dakavSirebuli tvirTi.
stacionaruli da dRis stacionaruli movlis mimox-
3. grZelvadiani _ rodesac bavSvi rCeba ojaxSi ma-
ilva ix. grinis (Green, 2002) naSromSi.
namde, sanam SeZlebs damoukideblad cxovrebas.

_ 706 _
sindromebis mimoxilva

sindromebis mimoxilva skolamdeli asakis bavSvebisa da maTi


sindromebis aRwera iwyeba skolamdel asakSi gan- ojaxebis problemebi
viTarebuli problemebiT. amas mosdevs zogadi da ukve aRvniSneT, rom skolamdel asakSi xdeba so-
specifikuri ganviTarebis aSlilobebi, xolo Semdeg, cialuri qcevis daswavla. am periodSi bavSvi swav-
klasifikaciaSi mocemuli TanmimdevrobiT, ganxi- lobs sfinqteris kontrols, Wamis dros moqcevas,
luli iqneba bavSvTa asakSi ganviTarebuli ZiriTadi dasaZineblad droulad wasvlas da agresiis marTvas;
fsiqikuri aSlilobebi. bavSvTa danarCeni fsiqikuri xdeba metad damoukidebeli. yvela am qcevas bavSvi
aSlilobebi mokledaa mocemuli mozardobis asakSi ojaxSi swavlobs.
ganviTarebul fsiqikur aSlilobebamde (romlebic skolamdeli asakis problemebi am qcevebTan kavSir-
ZiriTadad bavSvTa an mozrdil asakSi ganviTarebu- Si iCens Tavs da, upiratesad, gamowveulia rogorc
li fsiqikuri aSlilobebis msgavsia). am Tavs daas- bavSvis, aseve ojaxuri faqtorebiT. am asakSi bevri
rulebs bavSvis mimarT Zaladobis sakiTxebi. cxrili fsiqologiuri problema xanmoklea da SeiZleba gan-
24.4 gviCvenebs darCenili sakiTxebis ganawilebas am vixiloT, rogorc normaluri ganviTarebis CamorCena.
da sxva TavebSi; aseve imas, Tu sad unda vipovoT in- am mdgomareobaTa umravlesobas mkurnaloben ojaxis
formacia sam damatebiT mdgomareobaze, romlebic vi- eqimebi da pediatrebi. ufro seriozuli problema
Tardeba bavSvobasa da mozrdilobaSi. SeiZleba gadamisamarTdes bavSvTa fsiqiatrTan.

cxrili 24.4 bavSvTa fsiqikuri aSlilobebis ganawileba am da sxva TavebSi


skolamdeli asakis bavSvebisa da maTi mSoblebis problemebi; skolaze uaris Tqma;

ganviTarebis specifikuri aSlilobebi; sxva bavSvTa fsiqikuri aSlilobebi;

kiTxvis specifikuri aSlilobebi; funqciuri enurezi;

maTematikuri unarebis darRvevebi (ariTmetikuli araorganuli enkoprezi;


operaciebis warmoebis specifikuri aSlilobebi);

komunikaciuri aSlilobebi; eleqtiuri mutizmi;

motoruli unarebis aSlilobebi; enabluoba;

ganviTarebis zogadi aSlilobebi; demencia;

bavSvTa autizmi; Sizofrenia;

retis sindromi; sqesis identifikaciis aSliloba;

hiperaqtiuri aSliloba Tanmxlebi gonebrivi qaluroba biWebSi;


CamorCenilobiTa da stereotipuli moZraobebiT;

bavSvTa dezintegraciuli aSlilobebi; qalabiWoba gogonebSi;

aspergeris sindromi; suicidi da TviTdazianeba;

atipiuri autizmi; fizikuri daavadebebis fsiqiatriuli aspeqtebi bavSvebSi;

hiperkinetikuri aSliloba; mozardTa fsiqikuri problemebi;

qcevis aSlilobebi; Zaladoba bavSvebze;

skolis ganzrax gacdena (truantoba); fizikuri Zaladoba (ara SemTxveviTi dazianebebi);

arasrulwlovanTa deliqventoba; emociuri Zaladoba;

SfoTviTi aSlilobebi; bavSvis ugulebelyofa;

ganSorebis SfoTviTi aSliloba; zrdaSi CamorCenis araorganuli mizezi da deprivacia;

fobikur-SfoTviTi aSlilobebi; nanizmi (jujoba)

socialur-SfoTviTi aSliloba; seqsualuri Zaladoba

posttravmuli stresuli aSliloba; sxva TavebSi mocemuli aSlilobebi

obsesiur-kompulsuri aSliloba; tikebi (gv. 374)

somatoformuli aSlilobebi da sxva auxsneli fizikuri suicidi da TviTdazianeba (gv. 436 da 447)
simptomebiT mimdinare konversiuli aSlilobebi;

guneb-ganwyobis aSlilobebi; simulacia (gv. 412)

_ 707 _
24 bavSvTa fsiqiatria

gavrceleba iTvleba. amis uSualo mizezi, xSir SemTxvevaSi, mSob-


lis mxridan gadametebuli yuradRebiTa da araTan-
erT-erTi yvelaze citirebadi kvlevis monacemebiT
mimdevruli discipliniT uneburad gamowveuli aR-
(Richman et al., 1982), sadac gamokvleulia londonis ga-
gznebaa. iq, sadac es xSirad meordeba, savaraudod,
reubanSi mcxovrebi 705 ojaxi, romelsac 3 wlis bavSvi
mSoblebs Tavad aqvT emociuri problemebi an arada-
hyavda, yvelaze xSiri Ramis enurezi iyo, sul cota
makmayofilebeli urTierTobebi.
3-jer kviraSi (aReniSneboda 37%-s), dRis enurezi, sul
risxvis Setevebis aRmofxvra xdeba, rogorc wesi,
mcire erTxel kviraSi (aReniSneboda 7%-s), hiperaqtivo-
keTilganwyobilad, magram SezRudvebis mtkice da
ba (14%-s), enkoprezi (13%-s), Zilis problemebi (13%-
Tanmimdevruli dawesebiT. mkurnalobisTvis, pirvel
s), SiSi (13%-s), daumorCilebloba (11%-s), yuradRebis
rigSi, unda dadgindes, ratom ver axerxeben mSoblebi
miqcevis survili (10%-s) da risxvis Setevebi (5%-s).
limitis dawesebas. maT unda gaewioT daxmareba sa-
ramdenadaa es qceva aRqmuli, rogorc problema,
kuTar problemebTan dakavSirebiT da mieceT rCevebi
damokidebulia rogorc mSobelze, aseve qcevis simw-
imis Taobaze, Tu rogor moiqcnen risxvis Setevebis
vaveze, sixSiresa da bunebaze. am gansxavebis dasaZlevad
SemTxvevaSi.
riCmanma (Richman et al., 1982) SemoiRo problemis Se-
fasebis sistema, romelic iTvaliswinebda `problemuri Zilis problemebi
qcevis~ gavlenas bavSvis keTildReobasa da sxva ojaxis
3-4 wlis bavSvebSi Zilis problemebidan yvelaze xSi-
wevrebis mdgomareobaze. problemis simwvavis xarisxis
ria Rame gamoRviZeba. am asakSi bavSvebis daaxloebiT
dasadgenad gamoiyeneboda saRi azris kriteriumebi. 3
erT mexuTeds sWirdeba erT saaTze meti daZinebisT-
wlis asakis bavSvebis 7%-s hqonda mwvave, xolo 15 %-s
vis, an xangrZlivi droiT RviZavs Ramis ganmavlobaSi.
_ zomierad gamoxatuli problemebi. problemur qcevad
Tu Zilis problemebi gardamavalia da ar iwvevs dis-
umetesad Sefasebuli iyo risxvis Setevebi, yuradRebis
tress, maSin sakmarisia davarwmunoT mSoblebi, rom
miqcevis survili da daumorCilebloba.
mdgomareoba gamoswordeba. Tu Zilis problemebi
prognozi mwvave da mudmivia, unda ganvixiloT ori ZiriTadi
ukve aRvniSneT, rom skolamdeli asakis fsiqologiuri mizezi: pirvel rigSi, Zilis darRvevebi SeiZleba
problemebis umravlesoba xanmokle da gardamavalia, gamoiwvios somaturma avadmyofobam an emociurma
Tumca riCmanma (Richman et al., 1982) naxa, rom sami wlis aSlilobebma da, meores mxriv, mSoblebis gadamete-
asakSi gamovlenili iseTi problemebi, rogoricaa hip- bulma wuxilma da bavSvis damSvidebis uunarobam. Tu
eraqtivoba, bavSvis damorCilebis sirTuleebi da me- arc fizikuri da arc fsiqikuri aSliloba ar dada-
tyvelebis darRvevebi, grZeldeboda 8 wlis asakSic. sturda, maSin dauyovnebliv unda gamovavlinoT mSo-
blebis wuxilis mizezi da aRmovfxvraT igi. zogi mSo-
etiologia beli iwvevs bavSvis hiperstimulacias saRamos saaTeb-
etiologiuri faqtorebi dakavSirebulia ganviTa- Si an Tavis sawolSi iwvens bavSvs da amiT uneburad
rebis etapTan, bavSvis temperamentTan da ojaxis gav- amyarebs Ramis tirils. zogadad, aseT SemTxvevebSi
lenasTan. arsebobs bavSvis normaluri ganviTarebis bihevioruli midgoma Zalian efeqturia. saZile medi-
udidesi diapazoni. gansakuTrebiT, es exeba sfin- kamentebis gamoyeneba unda moxdes didi sifrTxiliT
qteris kontrolsa da metyvelebas. bavSvis tempera- da araviTar SemTxvevaSi xangrZlivad.
menti, rogorc ukve vTqviT, pirveli kvirebidan iCens Zilis sxva problemebi, rogorebicaa Ramis koSmare-
Tavs. bavSvis xasiaTi gavlenas axdens dedis sapasuxo bi da SfoTiani Zili, damaxasiaTebelia patarebisT-
reaqciebze, mag., ra dros gatareba SeuZlia dedas vis, Tumca iSviaTad grZeldeba didi xnis manZilze. es
SvilTan, ramdenad xSirad iyvans xelSi, da a.S. dedis darRvevebi ganxilulia 374-e gverdze.
qceva ki, Tavis mxriv, gavlenas axdens bavSvis ganvi- Zilis darRvevebis mimoxilva ix. sTorsis (Stores,
Tarebaze. am asakSi ganviTarebuli qcevis probleme- 2001) naSromSi.
bi mWidro kavSirSia cud ojaxur urTierTobebTan,
kvebis problemebi
dedis depresiasTan, da-Zmis metoqeobasTan da mSo-
blebis arasakmaris zrunvasTan. damatebiTi informa- kvebis msubuqi problemebi da sakvebze uaris Tqma
ciisTvis ix. kembeli (Campbell, 1995). Cveulebrivi ambavia skolamdel asakSi da iSviaTad
grZeldeba didi xnis manZilze. bavSvebis mcire nawil-
skolamdeli asakis zogierTi gavrcelebuli Si aRiniSneba kvebis ufro mwvave darRvevebi, kvebis
problema naklebobis TvalsaCino niSnebis gareSe. es xdeba maSin,
risxvis Setevebi (temper tantrum) rodesac perfeqcionisti an zedmetad yuradRebiani
mSoblebi uneburad amyareben bavSvis aseT qcevas.
patarebSi risxvis Setevebi Cveulebrivi ambavia, anom-
mkurnaloba iTvaliswinebs mSoblebisTvis proble-
aliurad misi mxolod Zlieri da xSiri gamovlinebebi

_ 708 _
sindromebis mimoxilva
mis marTvis swavlebas. maT unda vurCioT, rom ar mi- kombinacia. bavSvi zedmetad miyuradebulia, aReniSne-
aqcion yuradReba kvebis problemebs, Tavi Seikavon ba SiSi, am mdgomareobas xSirad `gayinuli sifxizle~
bavSvisTvis gansakuTrebuli kerZis SeTavazebisgan an ewodeba. maTi qcevebi ambivalenturia, aqvT siaxlo-
sxva mcdelobebisgan _ nebismieri saSualebiT miaRe- visa da acilebis Sereuli survili; arian ubedurebi,
binon sakvebi. amis sapirispirod, bavSvs unda SevTav- maTi damSvideba TiTqmis SeuZlebelia; zogjer iCenen
azoT Cveulebrivi kerZi da mivceT saSualeba, Tavad agresias; CamorCebian zrdaSi. es aSliloba Zaladobis
gadawyvitos, SeWamos is, Tu _ ara. msxverpl bavSvebs uviTardebaT (gv. 741).
etiologia: rogorc Cans, es sindromi ufro movlis
pika tipTanaa (Zaladobrivi an instituciuri) dakavSire-
pika aris sakvebad gamousadegari nivTierebebis miRe- buli, vidre _ bavSvTan.
ba, rogorebicaa miwa, saRebavi, qaRaldi da sxva. igi prognozi: daucveli mijaWvuloba CvilobaSi xSir-
xSiradaa dakavSirebuli sxva qceviT aSlilobebTan. ad iwvevs momvlelebTan konfliqts an qceviT dar-
aseTi SemTxvevebi yovelTvis guldasmiT unda Se- Rvevebs gvian bavSvobaSi. naCvenebia, rom mdgomareo-
viswavloT, vinaidan amis mizezi SeiZleba tvinis da- ba SeiZleba gaumjobesdes, Tu uzrunvelyofilia
zianeba, autizmi an gonebrivi CamorCeniloba iyos. usafrTxo mijaWvuloba, mag. gaSvilebiT an mimRebi
zogjer ki es emociur distresTanaa dakavSirebuli, ojaxiT. Tumca es monacemebi miRebulia kvlevebiT,
romelic, SeZlebisdagvarad, unda Sesustdes. sxva romelTa umravlesobaSi araa gamoyenebuli ICD-10 da
SemTxvevebSi unda vixelmZRvaneloT saRi azris prin- DSM-IV klasifikaciebis kriteriumebi.
cipebiT da bavSvs movaSoroT kvebisTvis gamousade- bavSvTa asakis mijaWvulobaTa reaqtiuli aSlilo-
gari nivTierebebi. Cveulebriv, asakis matebasTan er- bis mimoxilva ix. o’konorTan (O’Connor, 2002).
Tad, pika ukuganviTarebas ganicdis. pikas Sesaxeb dam-
atebiTi informacia ix. peri-jonsisa da peri-jonsis skolamdeli asakis problemebis Sefaseba da
naSromSi (Parry-Jones B and Parry-Jones WL, 1992).
mkurnaloba
Sefaseba: informaciis Sekreba ZiriTadad mSoblebis-
bavSvTa asakis mijaWvulobaTa reaqtiuli gan xdeba. Semfasebeli cdilobs gaarkvios, arsebuli
aSliloba problema uSualod bavSvSia, Tu dakavSirebulia de-
rogorc ukve aRvniSneT, bavSvebis mijaWvuloba Ta- dis an mTeli ojaxis sirTuleebTan. qcevis problemis
vianT mSoblebTan da momvlelebTan gansxvavebulia Sefaseba xdeba bavSvis asakTan da ojaxis funqcioni-
usafrTxoebis mixedviT; mag., SeiZleba usafrTxoa rebasTan kavSirSi.
erTi mSoblis mimarT, magram safrTxis Semcvelia mkurnaloba: daavadebasTan dakavSirebul specifi-
meore mSoblis SemTxvevaSi. mijaWvulobaTa aSliloba kur miTiTebebTan erTad, mkurnaloba agreTve
aris amis ukiduresi gamovlineba da pirdapir ar See- moicavs dedisTvis (Tu saWiroa ojaxis sxva wevrebi-
sabameba manamde aRweril (gv. 697) arasaimedo mijaWvu- sTvisac) bavSvis aRzrdasTan dakavSirebiT Sesabamisi
lobis tipebs. es aris yovlismomcveli mdgomareoba, rCevebis micemas. Zalian cota monacemia mkurnalobis
romelic gavlenas axdens yvelanair urTierTobaze efeqturobasTan dakavSirebiT. bihevioruli meTo-
da iwvevs distress, Tavs iCens 5 wlamde asakSi da da- debi, savaraudod, dadebiT Sedegs gvaZlevs, xolo
kavSirebulia movlis uxeS darRvevebTan. metyvelebis problemebi SeiZleba gaumjobesdes spe-
ganasxvaveben aSlilobis or tips, inhibiciursa da cialuri swavlebiT. gamoxatuli hiperaqtivobis
dezinhibiciurs: dros, SesaZlebelia, medikamentebis gamoyenebac (gv.
dezinhibiciuri: aseTi bavSvebi ganurCevlad eZeben 719). xSirad bavSvisTvis sasargebloa dRis garkveu-
simSvides rogorc ucxo pirebTan, aseve Tavis momv- li periodis sabavSvo baRSi an saTamaSo jgufebSi
lelebTan. CvilobaSi es vlindeba momvlelze miwebe- gatareba. skolamdeli asakis bavSvebis Sefasebis Ses-
biT, xolo adreul bavSvobaSi _ yuradRebis miqcevis axeb damatebiTi informaciis misaRebad ix. amerikuli
surviliT. aseTi qceva ufro xSiradaa aRwerili bavS- akademiis bavSvTa da mozardTa fsiqiatria (1998a).
vTa saxlis aRsazrdelebSi an im bavSvebSi, romlebic
xSirad icvlian mimReb ojaxs. DSM-IV klasifikaciis ganviTarebis specifikuri aSlilobebi
mixedviT, am diagnozis dasmisTvis urTierTobebis orive klasifikaciaSi (ICD-10 da DSM-IV) Sesulia
darRvevebi araswori movlis uSualo Sedegs unda ganviTarebis specifikuri aSlilobebi. esaa ganvi-
warmoadgendes, xolo ICD-10 klasifikaciiT es krite- Tarebis Seferxebebi, romlebic gamowveuli ar aris
riumi mniSvnelovani araa, magram aucilebelia aseTi sxva aSlilobebiT an swavlis saSualebis ararsebobiT
qceva vlindebodes sxvadasxva situaciebSi. (cxrili 24.5). dRemde sakamaToa, ramdenad SeiZleba es
inhibiciuri: es tipi naklebi sizustiTaa gansaz- mdgomareobebi miCneuli iqnes fsiqikur aSlilobebad,
Rvruli. bavSvebs aReniSnebaT inhibiciuri qcevebis vinaidan am diagnozis mqone bavSvebs sxva fsiqopa-

_ 709 _
24 bavSvTa fsiqiatria
Tologiuri simptomatika ar aReniSnebaT. meaTe ga-
dasinjvaSi ganviTarebis specifikuri aSlilobebi
cxrili 24.5 fsiqologiuri ganviTarebis
specifikuri aSlilobebi
gayofilia saskolo Cvevebisa da motoruli funqciis
ganviTarebasTan dakavSirebul specifikur aSlilo- DSM -IV ICD-10
bebad. DSM-IV amave mdgomareobebs ewodeba swavlis, swavlis aSlilobebi saskolo Cvevebis gan­vi­
komunikaciisa da motoruli unarebis aSlilobebi. TarebasTan dakav­Sire­buli
specifikuri aSli­lobebi
saskolo Cvevebis ganviTarebasTan dakavSirebul
specifikur aSlilobebSi gamoyofilia kiTxvis, mar- kiTxvis aSlilobebi kiTxvis specifikuri aSli­
loba
Tlwerisa da ariTmetikuli operaciebis warmoebis
specifikuri aSlilobebi, xolo DSM-IV maT, Sesabam- weriTi metyvelebis aSli­ marTlweris specifikuri
lobebi aS­­liloba
isad, ewodebaT kiTxvis, werisa da maTematikuri un-
arebis aSliloba. maTematikuri unarebis aS­ ariTmetikuli operaciebis
li­lobebi warmoebis specifikuri aS­
lilobebi
kiTxvis specifikuri aSliloba
DSM IV-Si amas kiTxvis aSliloba ewodeba. misi dadge- saskolo Cvevebis Sereuli
aSlilobebi
na xdeba asakisa da inteleqtis Sesabamisi kiTxvis una-
ris dabali maCveneblis (Cveulebriv, 2 standartuli komunikaciuri aSli­lo­ enisa da metyvelebis speci-
bebi fikuri aSlilobebi
deviaciiT dabali maCveneblis) gamovlenisas. yvelaze
citirebadi kvlevis mixedviT, uaitis kunZulze es fonologiuri aSlilobebi metyvelebis artikulaciis
specifikuri aSlilobebi
darRveva 10-11 wlis asakis bavSvebis 4%-s aReniSne-
boda, xolo londonSi TiTqmis orjer meti iyo (Yule eqspresiuli metyvelebis eqspresiuli metyvelebis
aS­liloba aS­liloba
and Rutter, 1985). Semdgomi kvlevebiT es monacemebi kv-
lav dadasturda. Sereuli recefciul-eqs­ recefciul metyvelebis
p­re­siuli metyvelebis aS­ aS­­liloba
kiTxvis specifikuri aSliloba unda ganvasxvav- liloba
oT swavlaSi zogadi CamorCenisgan, rac SeiZleba
+enabluoba epilefsiiT SeZenili afa­
gamowveuli iyos dabali inteleqtiT, saxlSi an zia* (enabluoba)
skolaSi swavlis saSualebis arqoniT an cudi mxedv-
koordinaciis ganviTarebis motoruli funqciebis gan­
elobiT. am dros bavSvs kiTxvis seriozuli problema aSlilobebi viTarebis specifikuri aS­
aqvs, rac skolis pirvelive wlebSi vlindeba da Sesa- lilobebi
Zloa ganapirobos werisa da metyvelebis Seferxebe- *DSM-IV-Si epilefsiiT SeZenili afazia klasificirebulia,
bic. SeiZleba gamoxatuli iyos weriTi, metyvelebisa rogorc SeZenili recefciul-eqspresiuli metyvelebis
aSliloba
da marTlweris problemebi, rac ufro TvalsaCinoa
+enabluoba imdenad zogadia, rom ixmareba aSlilobis
mogvianebiT asakSi, vidre kiTxvis Seferxeba. kiTxvisa gareSe
da marTlweris dros daSvebuli Secdomebia asoebis
gamotoveba, Canacvleba, sityvis damaxinjeba, neli etiologia
kiTxva, didxans yoymani, asoebisa da sityvebis Secvla. kiTxva rTuli unar-Cvevaa, romelic damokidebu-
SeiZleba Tavi iCinos gagebis problemebmac. SesaZle- lia ramdenime fsiqologiur procesze da sxvadasxva
belia, es dakavSirebuli iyos emociur mdgomareobas- safexurs moicavs. amitom gasakviri araa, rom kiTx-
Tan, magram sxvamxriv ganviTareba normalurad mim- vis specifikur aSlilobebs erTi gamomwvevi mizezi
dinareobs. skolaSi zogad CamorCenasTan SedarebiT, ar aqvs. kiTxvis daswavlis gavrcelebuli Teoriis
kiTxvis specifikuri aSliloba ufro xSiria biWebSi; Tanaxmad, bavSvi Tavdapirvelad iyenebs vizualur
maT, aseve, aReniSnebaT zomieri nevrologiuri prob- meTods: is swavlobs erTiani sityvis xats da ar Seu-
lemebi da isini upiratesad socialurad daucvel Zlia axali sityvis danaxva. ganviTarebis Semdgom,
ojaxebSi cxovroben. anbanur safexurze, bavSvebi swavloben axali sityvis
kiTxvis specifikuri CamorCeniloba qcevis aSlilo- dekodirebas asosTan dakavSirebuli bgerebis JRera-
bebTan mosalodnelze metadaa asocirebuli (Rutter et dobiT, xolo bolos, daskvniT safexurze, mxedvelo-
al., 1970a, b). es kavSiri nawilobriv SeiZleba gamowveu- biTi da anbanuri meTodebis kombinaciiT kiTxva xdeba
lia am ori daavadebis neiroganviTarebisa da tem- avtomaturi da sxarti (es modeli ar aris aRiarebuli
peramentis saerTo warmoSobiT, nawilobriv imiT, rom yvelas mier, magram gamosadegia klinikur praqtikaSi).
kiTxvaSi CamorCena iwvevs qcevis darRvevebs skolaSi, disleqsia: iTvleba, rom kiTxvis specifikuri aSli-
vinaidan warumateblobis gamo bavSvi frustrirebu- lobis mqone bavSvebi qmnian qvejgufs maTTvis dam-
lia da nawilobriv ki imiT, rom qcevis darRvevebi axasiaTebeli neirofsiqologiuri sindromebiT, rog-
xels uwyobs kiTxvis problemebis ganviTarebas. orebicaa cudi koordinacia, konstruirebis uunaro-

_ 710 _
sindromebis mimoxilva
ba da marjvena/marcxena mxareebis areva. disleqsiis fargleba. mkurnaloba unda daiwyos rac SeiZleba
dros bavSvebis umravlesobaSi erTi an ori es simpto- droulad, sanam bavSvi igrZnobs warumateblobas.
mi vlindeba, magram myari mtkicebuleba aseTi qvejgu- mkurnalobisTvis swavlebis sxvadasxva teqnika gamoi-
fis arsebobis sasargeblod jerjerobiT ar arsebobs. yeneba, magram yvelaze mniSvnelovania, xangrZlivi
miuxedvad amisa, disleqsiis koncefcia xSirad gamoiy- warumateblobis Semdeg bavSvs daubrundes swav-
eneba da garkveuli mniSvnelobac aqvs. am terminiT lis interesi. mSoblebis CarTuloba da damatebiTi
araprofesionalebs vatyobinebT, rom kiTxvis prob- mecadineoba dadebiT Sedegs iZleva, Tumca ar arse-
lemebi gamowveulia ara sizarmaciTa an CamorCeniT, bobs myari mtkicebuleba imisa, rom swavlebis erTi
aramed specifikuri problemiT da bavSvi daxmarebas meTodi ukeTesia meoreze. Tu ki gvaqvs frustraciiT
saWiroebs. gamowveuli qceviTi aSlilobebi, kiTxvis gaumjobese-
genetikuri mizezebi: ojaxis wevrebSi kiTxvis dar- basTan erTad qcevac gamoswordeba. qcevis sxva dar-
Rvevebis sixSire gvafiqrebinebs, rom mas safuZvlad Rvevebis SemTxvevaSi saWiroa specifikuri Careva.
genetikuri mizezebi unda edos. ojaxis paternebi ara
prognozi
erT memkvidrul niSanze miuTiTebs (Rutter et al., 1990).
kvlevebma aCvena, rom ramdenime raodenobrivi maxasi- prognozi damokidebulia mdgomareobis simwvaveze.
aTebeli, rogorebicaa lokusebi me-2, 3, 6, 7, 15 da 18 bavSvebis daaxloebiT meoTxedi, romelTac 7-12 wlis
qromosomebze, kiTxvis darRvevebTanaa dakavSirebuli asakSi zomierad gamoxatuli kiTxvis aSliloba aR-
(Kaminen et al., 2003). yvelaze xSirad dasturdeba me-6 eniSnebaT, aRwevs ganviTarebis normalur dones mo-
qromosomis p ubnis mniSvneloba (Francks et al., 2004). zardobaSi. gamoxatuli aSlilobis mqone Zalian
nevrologiuri mizezebi: cerebruli damblis an epi- mci­re nawili axerxebs am problemis gamosworebas
lefsiis dros bavSvebs kiTxvis specifikuri aSlilo- mozardobamde. samwuxarod, ar arsebobs sakmarisi mo-
bis ganviTarebis momatebuli riski aqvT. arsebobs mo- nacemebi imisTvis, rom vimsjeloT, ra emarTebaT am
sazreba, rom bavSvebs, romlebsac aReniSnebaT kiTxvis bavSvebs mozrdilobaSi. Tumca, naCvenebia, rom kiTx-
specifikuri aSliloba, magram ar aqvT gamoxatuli vis gamoxatuli darRvevebis mqone mozardebi mozr-
nevrologiuri darRvevebi, SeiZleba hqondeT zom- dilobaSic avlenen am problemebs (Maughan et al., 1985).
ieri da naklebad TvalsaCino nevrologiuri prob- damatebiTi informaciis misaRebad kiTxvis aSlilo-
lemebi. Tumca, arsebuli monacemebiT, es mosazreba bebTan dakavSirebiT ix. snovlingi (Snowling, 2002).
dadasturebuli araa. arsebobs sxva varaudic, rom
maTematikuri unarebis aSliloba (ariTmetikuli
saqme gvaqvs tvinis ganviTarebis SeferxebasTan, rac operaciebis warmoebis specifikuri aSliloba)
iwvevs kiTxvasTan dakavSirebuli erTi an meti unaris
pirvelad es termini gamoyenebul iqna DSM-IV-Si,
darRvevas. es axsna TanxvedraSia iseT monacemebTan,
xolo ICD-10-Si Sesulia frCxilebSi mocemuli ter-
rogorebicaa am bavSvebSi vizualuri skanirebis sir-
mini. ariTmetikuli operaciebis warmoebis sirTu-
Tuleebi, marjvena/marcxena mxareebis areva. amasTan,
leebi Semdegi, yvelaze gavrcelebuli ganviTarebis
asakTan erTad es darRvevebi umjobesdeba.
specifikuri aSlilobaa. problemebi gulisxmobs mar-
socialuri faqtorebi: rogorc Cans, kiTxvaSi iseTi
tivi maTematikuri koncefciebis gagebis siZnelee-
CamorCenis ganviTarebisTvis, romelic specifikuri
bs, cifrebisa da maTematikuri simboloebis cnobis
kiTxvis aSlilobis kriteriumebs daakmayofilebs, so­
uunarobas, ariTmetikuli moqmedebebis Sesrulebis
cialuri sirTuleebis arseboba sakmarisi araa. Tumca,
sirTuleebsa da maTematikuri cxrilebis daswavlis
kiTxvis problemebi xSiria im bavSvebSi, vinc gauna-
SeuZleblobas. es problemebi ar aris gamowveuli
Tlebel an socialurad daucvel ojaxSi izrdeba, an
swavlis saSualebis arqoniT da Tavs iCens maTematikis
roca mas skolaSi saTanado yuradRebas ar aqceven an
swavlis dawyebisTanave. miuxedavad imisa, rom maTema-
xSirad icvlis skolas.
tikuri unarebis aSliloba naklebad iwvevs unarSez-
(etiologiis mimoxilvisTvis ix. Vellutino et al., 2004)
Rudulobas yoveldRiur cxovrebaSi, vidre kiTxvis
Sefaseba da mkurnaloba aSliloba, igi dakavSirebulia emociur distresTan
mniSvnelovania aSlilobis drouli amocnoba. gamokv- skolaSi.
levas atarebs ganaTlebis an klinikuri fsiqologi epidemiologia: sxvadasxva kvlevis mixedviT, gavr­
standartizebuli kiTxvarebis saSualebiT, romlebic celebis sixSire meryeobs 1.3_6%-is farglebSi da
gamoiyeneba kiTxvisa da wakiTxulis gagebis unarebis xSirad vlindeba kiTxvis specifikur aSlilobebTan
Sesafaseblad. im SemTxvevebis garda, rodesac saqme erTad (ix. Snowling, 2002).
gvaqvs damatebiT somatur an qceviT problemebT- etiologia bolomde cnobili araa, magram naCvenebia
an, rac moiTxovs specifikur samedicino Carevas, kognituri deficiti, kerZod, muSa mexsierebis daq­
mkurnaloba saganmanaTleblo RonisZiebebiT Semoi- veiTeba. zogjer mozrdilebSi Txemis wilis dazianebis

_ 711 _
24 bavSvTa fsiqiatria
dros viTardeba diskalkulacia, Tumca maTematikuri aSliloba moiazreba:
unarebis aSlilobis mqone bavSvebSi tvinis aranairi w fonologiuri aSliloba (DSM-IV) an metyvelebis
dazianeba ar dasturdeba. artikulaciis specifikuri aSliloba (ICD-10);
diagnozis dasma xdeba veqsleris inteleqtis tes- w eqspresiuli metyvelebis ganviTarebis specifi-
tis bavSvTa (Wechsler Intelligence Scale for Children _ kuri aSliloba (orive klasifikaciaSi erTi da
WISC da mozrdilTa (Wechsler Adult Intelligence Scale igive termini gamoiyeneba);
_ WAIS) versiebis ariTmetikuli qveskalis safuZ- w Sereuli recepciul-eqspresiuli aSliloba
velze da sxva specifikuri testebiT. mkurnaloba (DSM-IV); ICD-10-Si ufro viwro mniSvnelobis
iTvaliswinebs damatebiT gakveTilebs, magram maTi ter­mini gamoiyeneba _ recepciuli metyvelebis
efeqturoba da daavadebis prognozi, jerjerobiT, ganviTarebis aSliloba (am gansxvavebis mizezi
Seswavlili araa. am Temis mimoxilva ix. snovlingTan qvemoTaa ganmartebuli).
(Snowling, 2002). ICD-10-Si, magram ara DSM-IV-Si, aris meoTxe kat-
egoria _ epilefsiiT gamowveuli afazia. DSM-IV-Si
komunikaciis darRvevebi (enisa da metyvelebis
ganviTarebis aSlilobebi) ufro farTo saTauris gamoyeneba iZleva `enabluo-
bis~ CarTvis saSualebas. ICD-10-is ufro viwro mniS-
bavSvebi mniSvnelovnad gansxvavdebian TavianTi eno-
vnelobis saTauri ar faravs `enabluobas~ da es dar-
brivi SesaZleblobebiT. bavSvebis naxevari sityvebis
Rveva Sesulia bavSvobis asakSi dawyebul qceviT aSli-
azrianad gamoyenebas iwyebs 12.5 Tvis, xolo 97% _ 21
lobebSi (ix. cxrili 24.4).
Tvis asakisTvis. naxevari axerxebs sityvebis winadade-
baSi gaerTianebas 23 TvisTvis (Neligan and Prudham., fonologiuri aSliloba (metyvelebis
1969). sityvaTa maragisa da gramatikuli wyobis das- artikulaciis specifikuri aSliloba)
wavla swrafad xdeba skolamdel asakSi. miuxedavad
am mdgomareobis dros, saubrisas, bgerebis gamoyenebis
amisa, swavlis dawyebisTvis 1%-s aReniSneba gamoxat-
sizuste bavSvis mentalur asakTan SedarebiT normaze
uli metyvelebis darRvevebi, xolo 5%-s uWirs ucxo
dabalia, magram, sxva mxriv, metyveleba normaluria.
adamianis naTqvamis Sinaarsis gageba. enisa da me-
4 wlamde bgerebis gamoTqmis Secdomebi Cveulebrivi
tyvelebis aTvisebis procesi Zalian rTulia da bo-
movlenaa, magram 7 wlisTvis bgeraTa umravlesobis
lomde Seswavlili araa. metyvelebis darRvevebi aso-
warmoTqma sworad unda xdebodes. 12 wlisTvis ki yve-
cirebulia fsiqikur aSlilobebTan radgan: (I) orive
la bgera uSecdomod unda gamoiTqvas. artikulaciis
SeiZleba gamowveuli iyos tvinis anomaliurobiT da
problemebis mqone bavSvebi uSveben iseT Secdomebs,
(II) metyvelebis aSlilobebi uaryofiT gavlenas ax-
rom maTi metyvelebis gageba SeuZlebelia. isini ver
dens socialur urTierTobebsa da ganaTlebaze.
warmosTqvamen, cvlian an toveben garkveul bgerebs.
enisa da metyvelebis aSlilobebis mizezebi metyvelebis darRvevebis Sefasebisas, saTanadod unda
gaviTvaliswinoT regionisTvis damaxasiaTebeli di-
enisa da metyvelebis aSlilobebis mqone bavSvebis
aleqti. ZiriTadad rTuldeba im bgerebis gamoTqma,
umravlesobaSi aranairi mizezi ar aris nanaxi. aseT
romlebic normaluri ganviTarebis dros mogvianebiT
SemTxvevebSi amboben, rom gvaqvs enisa da metyvelebis
iswavleba (l, r, s, z, ch da th inglisur enaSi).
specifikuri aSlilobebi. sxva SemTxvevebSi Zalian
gavrceleba: gavrcelebis sixSire damokidebu-
mniSvnelovania pirveladi mizezis dadgena. yvelaze
lia imaze, Tu rodis xdeba metyvelebis darRvevebis
xSirad sxva mizezTagan gvxvdeba daswavlis darRveve-
gamovlena. amerikis fsiqiatriuli asociaciis mona-
bi (gonebrivi CamorCeniloba), aseve siyrue, cere-
cemebiT (American Psychiatric Association, 1994a) 6-7 wlis
bruli dambla, autizmi da autizmis speqtris aSli-
asakis bavSvebSi es aSliloba 2-3%-s aReniSneba.
loba. socialurma deprivaciam SeiZleba gamoiwvios
metyvelebis msubuqi CamorCena an gaxdes damatebiTi eqspresiuli metyvelebis ganviTarebis
faqtori sxva mizezebTan erTad. specifikuri aSliloba

klasifikacia am aSlilobis dros eqspresiuli metyvelebis unari


mniSvnelovnad CamorCeba bavSvis mentalur asaks. me-
DSM-IV-sa da ICD-10 klasifikaciebs Soris arsebobs
tyvelebis gageba Senaxulia, Tumca, SeiZleba iyos
garkveuli gansxvaveba: meaTe gadasinjvaSi mocemulia
artikulaciis problemebi. metyvelebis ganviTarebis
saTauri `enisa da metyvelebis ganviTarebis specifi-
sazRvrebi mniSvnelovnad gansxvavebulia normaSic,
kuri aSliloba~, maSin, roca DSM-IV-Si ufro farTo
magram, Tu bavSvi 2 wlisTvis ver warmosTqvams verc
terminia gamoyenebuli _ `komunikaciis darRvevebi~.
erT sityvas da 3 wlisTvis ver adgens orsityvian wi-
orive klasifikaciis mixedviT, daavadebaTa am jguf-
nadadebebs, es mniSvnelovan darRvevaze miuTiTebs.
Si, garkveuli nomenklaturuli gansxvavebiT, sami
Semdgom wlebSi aRiniSneba sityvaTa maragis SezRud-

_ 712 _
sindromebis mimoxilva
va, swori sityvis SerCevis sirTuleebi da gaumarTavi asocirebuli socialuri da qcevis problemebi.
gramatikuli formebis xmareba. araverbaluri komuni- gavrcelebis sixSire damokidebulia diagnostikur
kacia praqtikulad Senaxulia an verbalurTan Sedar- kriteriumebze. amerikis fsiqiatriuli asociaciis
ebiT naklebadaa darRveuli, amitom bavSvi cdilobs (American Psychiatric Association, 1994a) monacemebiT, re-
urTierTobas. xSiria qcevis darRvevebic. cepciul-eqspresiuli aSliloba skolamdeli asakis
sulmouTqmeli metyveleba: zogi bavSvi metyvelebs 3%-mde bavSvs aReniSneba.
swrafad, cvalebadi JReradobiT ise, rom sityvebis prognozi arakeTilsaimedoa. 75%-s es problemebi
dajgufeba ar asaxavs metyvelebis gramatikul wyobas. mogvianebiT asakSic rCeba. gacilebiT mZime prognozi
es darRveva, rasac sulmouTqmeli metyveleba ewode- gvaqvs metyvelebis mwvave darRvevebis an Tanmxlebi
ba, DSM-IV-Si klasificirebulia, rogorc eqspresi- qcevis aSlilobebis SemTxvevaSi.
uli metyvelebis aSlilobis Tanmxlebi niSani, xolo mkurnaloba iTvaliswinebs specialur swavlebas.
ICD-10-Si (enabluobasTan erTad) Sesulia bavSvTa fsiqiatri iseTive rols TamaSobs, rogorsac eqspre-
asakSi ganviTarebul sxva qceviT aSlilobebSi. siuli metyvelebis darRvevebisas (ix. zemoT).
gavrceleba: eqspresiuli metyvelebis ganviTarebis recepciuli metyvelebis aSlilobis mimoxilva ix.
aSlilobebis gamovlena damokidebulia Sefasebis bavSvTa da mozardTa fsiqiatriis amerikis akademiis
meTodze. amerikis fsiqiatriuli asociaciis monace- monacemebSi (American Academy of Child and Adolescent
mebiT (American Psychiatric Association, 1994a), es aSli- Psychiatry, 1998b)
loba bavSvebis 3-5%-s aReniSneba.
prognozi: amerikis fsiqiatriuli asociaciis mona- SeZenili epilefsiuri afazia (Landau-Kleffner-is
cemebiT, daaxloebiT naxevari im bavSvebisa, romlebic sindromi)
akmayofileben DSM-IV-is kriteriumebs, normalurad am iSviaTi aSlilobis dros normalurad ganviTare-
metyveleben zrdasrul asakSi, danarCens ki mTeli buli bavSvi kargavs eqspresiuli da recepciuli me-
cxovreba aReniSneba sulmouTqmeli metyveleba (Amer- tyvelebis unars, magram inarCunebs zogad inteleqts.
ican Psychiatric Association, 1994a). prognozi uaresdeba, amasTan erTad, TiTqmis yovelTvis aReniSneba bilat-
Tu mdgomareoba mwvavea an gvaqvs Tanmxlebi qceviTi eruli da temporaluri eeg cvlilebebi da xSirad sxva
aSlilobebi. darRvevebic. eqspresiuli metyvelebis aSlilobasTan
mkurnaloba, ZiriTadad, specialur swavlebas gu- erTad bavSvebis umravlesobas uviTardeba krunCxva.
lisxmobs. fsiqiatris CarTva xdeba Tanmxlebi aSli- daavadeba iwyeba 3-9 wlis asakSi da viTardeba ramden-
lobebis SemTxvevaSi an, rodesac saWiroa specialuri ime TveSi, zogjer ufro swrafad.
ganaTlebis Sesaxeb mSoblebisTvis rCevebis micema. etiologia ucnobia. prognozi varirebs: daaxloe-
eqspresiuli metyvelebis aSlilobis mimoxilva ix. biT, bavSvebis or mesameds ugrZeldeba recepciuli
bavSvTa da mozardTa fsiqiatriis amerikuli akademi- metyvelebis darRvevebi, xolo mesamedi ki sruliad
is monacemebSi (American Academy of Child and Adolescent ikurneba. mkurnaloba yovelTvis ar aris metyvelebis
Psychiatry, 1998b). gaumjobesebis garanti.

recepciul-eqspresiuli (an recepciuli) enisa da metyvelebis aSlilobebis Sefaseba


metyve­lebis ganviTarebis aSliloba adreuli gamokvleva mniSvnelovania rogorc enisa
am aSlilobis dros metyvelebis gagebis unari, bavS- da metyvelebis aSlilobebis xasiaTisa da simwvavis
vis ganviTarebis asakTan SedarebiT, normaze dabalia. gamosavlenad, aseve imisTvis, rom gamoiricxos si-
TiTqmis yvela SemTxvevaSi gaZnelebulia eqspresiuli yrue, gonebrivi CamorCeniloba, cerebruli dambla
metyvelebac (es faqti aRiarebulia DSM-IV klasifi- da zogadi ganviTarebis aSlilobebi. aucilebelia me-
kaciiT, romelSic mocemulia ara calke recepciuli tyvelebis aparatis gamokvlevac. Zalian mniSvnelova-
aSliloba, rogorc ICD-10-Si, aramed recepciul- nia siyruis droulad gamovlena.
eqspresiuli aSliloba). mSoblebs SeiZleba mieces garkveuli miTiTebebi
recepciuli metyvelebis ganviTarebis normac vari- an standartuli saSualebebi bavSvis enisa da me-
abeluria, Tumca ori wlis asakisTvis araverbaluri tyvelebis Sesafaseblad. patarebisTvis am monacemebs
miniSnebebis gareSe nacnobi dasaxelebebis an martivi SeiZleba gadamwyveti mniSvneloba hqondes, xolo 3
instruqciebis gagebis problemebi mniSvnelovan dar- wlis asakisTvis standartuli testebis saSualebiT,
Rvevaze miuTiTebs. am diagnozSi ar Sedis recepciuli asakTan Sesabamisad unda Sefasdes metyvelebis unari.
metyvelebis iseTi darRvevebi, romlebic gamowveulia ramdenadac SesaZlebelia, es gamokvleva unda Caata-
siyruiT, daswavlis darRvevebiT (gonebrivi CamorCe- ros metyvelebis Terapevtma an Sesabamisi specializa-
nilobiT) an zogadi ganviTarebis aSlilobebiT. re- ciis mqone fsiqologma.
cepciuli metyvelebis aSlilobis dros xSiria masTan

_ 713 _
24 bavSvTa fsiqiatria

mkurnaloba
cxrili 24.6 perverziuli ganviTarebis
mkurnaloba nawilobriv damokidebulia gamom- aSlilobebi
wvev mizezze, magram upiratesad iTvaliswinebs me-
DSM IV ICD 10
tyvelebis trenirebas TamaSiTa da socialuri urT-
ierTobebiT. SedarebiT msubuq SemTxvevebSi, Tu autisturi aSlilobebi bavSvTa autizmi
mSoblebs mivcemT Sesabamis instruqcias, mkurnalo- retis sindromi retis sindromi
bis uzrunvelyofa SesaZlebelia ojaxis pirobebSi.
bavSvTa dezintegraciuli bavSvTa sxva dezintegraci­
ufro mwvave mdgomareobebisas saWiroa profesiuli aSlilobebi uli aSlilobebi
daxmareba samkurnalo an specializirebul klasebSi. hiperaqtiuri aSliloba Tan­
mxlebi gonebrivi CamorCe­
mkurnaloba rac SeiZleba adre unda daiwyos. nilobiTa da stereotipuli
enisa da metyvelebis ganviTarebis mimoxilva ix. bi- moZraobebiT
Sofis (Bishop, 2002) naSromSi. ufro detaluri infor- aspergeris Sliloba aspergeris sindromi
macia am mdgomareobebis gamokvlevasa da marTvaze ix.
sxvagvarad dauzustebeli atipiuri autizmi
busarisa da vegelaris naSromebSi (Busari and Weggelar, ganviTarebis zogadi
2005) aSlilobebi (moi­cavs ganviTrebis zogadi aSli­
atipiur autizms) loba dauzustebeli
motoruli unarebis aSlilobebi
vlindeba 5 wlamde asakSi.
zog bavSvs aReniSneba motoruli unarebis ganviTa-
ICD-10-Si am aSlilobebis qveS moiazreba eqvsi aSli-
rebis Seferxeba, ris gamoc igi xdeba mouqneli TamaSis
loba (ix. cxrili 24.6) aqedan ori ar aris Sesuli DSM
an skolaSi saqmianobis dros. ICD-10-Si am aSlilobas
IV klasifikaciaSi. kerZod, atipiuri autizmi da hip-
ewodeba motoruli funqciis ganviTarebis specifi-
eraqtiuri aSliloba Tanmxlebi gonebrivi CamorCeni-
kuri aSliloba. igi cnobilia, rogorc mouqneli
lobiT da stereotipuli moZraobebiT. iTvleboda,
bavSvis sindromi an specifikuri motoruli dispraq-
rom am aSlilobaTa gavrcelebis sixSire 3/1000-zea,
sia. bavSvebs SeuZliaT normaluri moZraoba-moqmede-
Tumca bolo monacemebiT es ricxvi gaormagebulia
bebis Sesruleba, magram gamoirCevian cudi koor-
(Fombonne, 2003), risi mizezic SeiZleba iyos mdgo-
dinaciiT. maT ar aqvT kargad ganviTarebuli iseTi
mareobis definiciis Secvla da diagnostikis gaum-
unarebi, rogoricaa damoukideblad Cacma, siaruli
jobeseba.
da Wama. isini xSirad amtvreven nivTebs, uWirT xel-
autisturi speqtris aSlilobebi (asa): es termini
saqme da TamaSebis organizeba. maT aqvT weris, xatvis
xSirad gamoiyeneba ganviTarebis zogadi aSlilobebis
da kopirebis sirTuleebi. Cveulebriv, inteleqtis
mTeli speqtris aRsaniSnavad, im mdgomareobebis
kvleva gviCvenebs karg verbalur unars, magram Ses-
CaTvliT, romlebic ver akmayofileben ZiriTad di-
rulebis maCvenebeli dabalia.
agnostikur kriteriumebs. aRiarebulia, rom zusti
aseTi bavSvebi xvdebian fsiqiatrTan meoradi emoci-
sazRvris gavleba sxvadasxva sindroms Soris Znelia,
uri aSlilobebis gamo. am SemTxvevaSi saWiroa bavSvs,
amitom mSoblebs umjobesia ganemartos, rom bavSvis
mis mSoblebsa da pedagogebs avuxsnaT, Tu ra aris
mdgomareoba erTiani aSlilobis sxvadasxva gamov-
emociuri aSlilobis pirveladi mizezi. mdgomareobis
linebas warmoadgens.
gaumjobeseba SesaZlebelia specialuri swavlebiT.
SeiZleba saWiro gaxdes bavSvis gaTavisufleba orga- bavSvTa autizmi (autisturi aSlilobebi)
nizebuli TamaSebis an sxva iseTi saskolo saqmiano- es mdgomareoba aRwera kanerma (Kanner, 1943), romelmac
bebisgan, romlebic saWiroeben koordinacias. droTa SemoiRo termini `infantiluri autizmi~ (bavSvTa ad-
ganmavlobaSi mdgomareoba TandaTan umjobesdeba. reuli autizmi). es aSliloba ICD-10-Si Sesulia bavS-
damatebiTi informacia ix. grahamis (Graham et al., 1999) vTa autizmis, xolo DSM-IV-Si _ autisturi aSlilo-
naSromSi. bebis saxelwodebiT.

ganviTarebis zogadi aSlilobebi klinikuri niSnebi:


termini `ganviTarebis zogadi aSlilobebi~ gamoiy- Tavis am problemasTan dakavSirebul pirvel naSrom-
eneba im aSlilobaTa aRsaniSnad, romlebsac axasi- Si kanerma (1943) gamoyo ZiriTadi niSnebi, romlebic
aTebT komunikaciisa da socialuri urTierTobebis orive klasifikaciaSi dRemde diagnostikur kriteri-
problemebi, aseve, SezRuduli interesebi da ganmeo- umebad gamoiyeneba. autizmis diagnozis dasadgenad
rebadi, stereotipuli qcevebi. es darRvevebi Tavs saWiroa arsebobdes Semdegi sami jgufis simptomebi:
iCens sruliad gansxvavebul situaciebSi. Cveulebriv, 1. socialuri ganviTarebis darRvevebi;
ganviTareba anomaliuria Cvilobidan da upiratesad
2. komunikaciis darRvevebi;

_ 714 _
sindromebis mimoxilva
3. interesTa sferos SezRudva da qcevebis gaRaribeba. ucabedad, TvalsaCino mizezis gareSe, gamoavli-
am darRvevaTagan autizmisTvis yvelaze specifi- non brazi an SiSi. SeiZleba iyvnen hiperaqtiurebi an
kuri socialuri ganviTarebis anomaliaa. klinikuri destruqciulebi, eZinoT cudad, ver akontrolebdnen
suraTi gansxvavebulia rogorc sxvadasxva pacientSi, Sardvasa da kuWis moqmedebas. ar aris gamoricxuli
aseve sxvadasxva asakSi. TviTdazianebac. pacientebis daaxloebiT 25%-s mo-
ganviTarebis darRvevebi, rogorc wesi, TvalsaCino zardobaSi uviTardeba krunCxva.
xdeba 3 wlamde. autizmis adreuli niSnebi Cviloba- inteleqtis done: kaners (Kanner) sjeroda, rom
Sic SeiZleba gamovlindes, mag., 12 Tvis asakSi aseTi autisti bavSvebis inteleqti normis farglebSia.
patarebi ar RuRuneben an ar mianiSneben sagnebze, ar Semdgomma kvlevebma aCvena, rom bavSvebis 3/4-is in-
imeoreben bgerebs, iCenen zemgrZnobelobas xmauris teleqtualuri koeficienti gonebrivi CamorCenilo-
mimarT da ar uyvarT cvlilebebi (dawvrilebiTi in- bis farglebSia, rac inteleqtualur daqveiTebaze
formacia ix. LeCouteur and Baird, 2003). miuTiTebs (Rutterand Lockyer, 1967). dabali inteleqtis
socialuri ganviTarebis darRvevebi. autistur bavS- miuxedavad, zogi bavSvi avlens gansakuTrebul, magram
vebs uWirT adamianebTan Tbili emociuri kavSirebis arCeviT unars, mag., maTematikis an damaxsovrebis (Her-
damyareba (autisturi martooba), ar reagireben mSo- melin and O’Connor, 1983).
blebis Rimilze an saubarze, maT ar moswonT, rode-
epidemiologia
sac deda ixutebs an kocnis. isini praqtikulad ar
autizmis gavrcelebis sixSire 1/1000 bavSvzea da 4-jer
iCenen interess ucnobi adamianebis mimarT. erTnairad
metia biWebSi, vidre _ gogonebSi (Fombonne, 2003),
eqcevian adamianebsa da sagnebs. gansakuTrebiT dam-
xolo autisturi speqtris daavadebebis gavrcelebis
axasiaTebelia mzeris acileba, anu isini ar amyareben
sixSire 5-6 bavSvia 1000-ze (LeCouteur and Baird, 2003).
mzeriT kontaqts.
bolo wlebSi autisturi bavSvebis ricxvma imata, rac,
komunikaciis darRvevebi: bavSvi gvian iwyebs
SesaZloa, gamoiwvia definiciis cvlilebam da diag-
laparaks an saerTod ar iwyebs. zogjer metyveleba
nostikis gaumjobesebam (Barbaresi, et al., 2005).
normalurad viTardeba 2 wlamde da Semdeg ganic-
dis srul ukuganviTarebas. metyvelebis gaRaribeba etiologia
miuTiTebs mwvave kognitur deficitze. asakis mate-
bavSvTa autizmis ganviTarebis mizezebi dRemde ucno-
basTan erTad, autisturi bavSvebis TiTqmis naxevari
bia, magram misTvis damaxasiaTebeli socialuri, ko-
axerxebs ramdenime aucilebeli sityvis daswavlas.
munikaciuri da qceviTi darRvevebi ara erT, aramed
autizmis dros gamoxatulia nacvalsaxelebis gamoy-
mraval neironul sistemas moicavs.
enebis problemebi da sxva adamianebis mier naTqvami
genetikuri faqtorebi: Zalian mniSvnelovania ge-
sityvebis arasworad gameoreba (eqolalia). autisti
netikuri faqtorebis gaTvaliswineba. savaraudod,
bavSvi SeiZleba zedmetad bevrsac laparakobdes, Tum-
aSlilobis ganviTarebaSi ramdenime geni monawileobs.
ca am dros misi metyveleba ganmeorebadi frazebisgan
zogad populaciasTan SedarebiT, autizmi ufro
Sedgeba da ufro monologia, vidre vinmesTan saubari.
xSirad (50-jer metad) daavadebulTa da-Zmebs emarTe-
kognituri deficiti gavlenas axdens araverbalur
baT (Rutter et al., 1990). ramdenime kvleviT gamovlinda
komunikaciasa da TamaSis xasiaTzec. autisti bavSvebi
ufro meti sixSire monozigitur, vidre dizigotur
ar monawileoben imitaciur TamaSebSi da ver TamaSo-
tyupebSi (mag., Rutter et al., 1993, Bailey et al., 1995),
ben TojinebiT. maT warmosaxvisa da SemoqmedebiTi un-
TiTqmis 90%-iani albaTobiT. kognituri aSlilobebi
arebi daqveiTebuli, cudad ganviTarebuli aqvT.
ufro xSirad emarTebaT autisti bavSvebis da-Zmebs,
interesebis daqveiTeba da qcevebis gaRaribeba: au-
vidre zogadi populaciis warmomadgenlebs, rac me-
tisturi bavSvis stereotipuli moqmedebebi SeiZleba
tyvelebs imaze, rom fenotipi ufro farToa, vidre
ganimartos, rogorc ucvlelobisa da erTgvarovnebis
is sindromebi, romlebic amJamad autizmis kriteri-
akviatebuli survili. garemoSi umniSvnelo cvlile-
umebadaa miCneuli (Bailey et al., 1998). autizmi gansa-
bebi iwvevs distress, rac gamoixateba, mag., imaSi, rom
kuTrebiT dakavSirebulia me-2, me-7, da me-15 qromo-
mas aqvs survili miiRos erTi da igive sakvebi, ataros
somebTan (Veenstra-Van der Weele and Cook, 2004).
erTi da igive tansacmeli, gaimeoros TamaSebi. zogi
tvinis organuli daavadeba: tvinis struqturulma
bavSvi ejaWveba naWris naqsov Tojinas.
kvlevebma gviCvena, rom autisti bavSvebis tvini ufro
autisti bavSvebisTvis damaxasiaTebelia ucnauri
didi moculobisaa, vidre janmrTelebis. funqciuri
qceva da manerizmi, triali erT adgilze, TiTebis
magnitur-rezonansuli kvlevebiT dagrovda mniS-
(didi TiTebiT) wriuli moZraobebi, taSis Semokvra an
vnelovani informacia autizmis dros Tavis tvinSi
xelebis qneva. Tumca, zogi Tavis qcevebiT SeiZleba
arsebuli cvlilebebis Sesaxeb. dafiqsirebulia
ar gansxvavdebodes janmrTeli bavSvebisgan.
hipoaqtivoba amigdalas, frontalur da temporalur
sxva maxasiaTeblebi: autistma bavSvebma SeiZleba

_ 715 _
24 bavSvTa fsiqiatria
ubnebsa (romlebic mniSvnelovan rols asruleben so- sxva SesaZlo `mTavar~ fsiqologiur darRvevebs
cialur funqcionirebaSi) da kefa-safeTqlis (TiTis- autizmis dros miekuTvneba Sublis wilis aRma­
tarisebri) xveulis midamoSi (romelic monawileobs srulebeli funqciebis (dagegmvisa da organizebis
saxeebis amocnobaSi). unaris) deficiti. amis Sedegia perseveracia, cudi
sxva biologiuri mizezebi: bavSvebis erT mesameds TviTregulireba da sxvadasxva wyarodan miRebuli
aqvs momatebuli periferiuli serotoninis done. informaciidan ZiriTadi azris gamoyofis uunaroba.
iSviaT SemTxvevaSi, autizmi asocirdeba myife X sin- yvela es darRveva autizmis klinikur suraTSi misi
dromTan (gv. 763), retis sindromTan da tuberozul fsiqologiis mxolod nawils warmoadgens.
sklerozTan. autisturi bavSvebis 10%-s aqvs sx-
vadasxva somaturi problemebi (Rutter et al., 1994). diferencialuri diagnozi
autizmis dros ufro xSirad gamoxatulia parcialuri
dausabuTebeli Teoriebi simptomatika, vidre sruli klinikuri suraTi. amitom
mosazreba, rom wiTela/wiTura/ybayuris vaqcina (MMR) diferencireba xdeba parcialur sindromsa da Semdeg
asocirebulia autizmis ganviTarebasTan, skrupulo- mdgomareobebs Soris:
zuri epidemiologiuri kvlevebiT ar dadasturda. w siyrue _ gamoiricxeba smenis Sesabamisi testirebiT;
mSoblebis araswori zrunva. kaneris (Kanner, 1943)
w enisa da metyvelebis specifikuri aSlilobebi (ko-
yvelaze xSirad citirebad kvlevaSi autizmi ganxilu-
munikaciis darRvevebi, gv. 712) _ rac autizmisgan
lia, rogorc bavSvis sapasuxo reaqcia civi, sakuTar
imiT gansxvavdeba, rom am dros praqtikulad Senax-
TavSi Caketili da obsesiuri mSoblebis qcevaze. ka-
ulia araverbaluri komunikacia da bavSvi Cveu-
neris es mosazreba ar iyo saTanadod dasabuTebuli
lebrivad reagirebs sxvebis momarTvaze;
(ix. Koegel et al., 1983). amJamad iTvleba, rom mSoblebis
nebismier fsiqologiur anomaliebs ganapirobebs, w daswavlis darRvevebi (gonebrivi CamorCeniloba) _
erTi mxriv, autisturi bavSvis aRzrdis problemebi, am dros sxvebTan urTierTobis unari bevrad ukeTe-
xolo, meore mxriv, im genebis manifestacia romle- sia, vidre autizmis SemTxvevaSi. autist bavSvs, sxva
bic iwveven autizms bavSvebSi. miuxedavad imisa, rom unarebTan SedarebiT, ufro metad metyveleba aqvs
mSoblebis rolis mniSvneloba damtkicebuli ar aris, darRveuli, vidre amave asakis gonebrivad CamorCe-
gavrcelebuli azri araswori zrunvis Sesaxeb mSob- nil bavSvebs;
lebSi iwvevs mniSvnelovan distress. w aspergeris (Asperger's) sindromi (gv. 718);
kavSiri SizofreniasTan: dRes kavSiri autizmsa da w bavSvTa asakis dezintegraciuli aSlilobebi (gv. 717).
Sizofrenias Soris dadgenili ar aris.
etiologiis mimoxilva ix. volkmaris naSromSi (Volk- prognozi
mar et al., 2004). autisturi bavSvebis daaxloebiT 10-20%-is mdgo­
mareoba umjobesdeba 4-6 wlis asakisTvis. maT,
fsiqopaTologia Cveulebriv, skolaSi swavla da muSaobac SeuZliaT.
autizmis gonebis Teoria. es Teoria cdilobs sxva 10-20% SeiZleba darCes saxlSi; maT specialuri
gamoavlinos bazisuri fsiqologiuri darRvevebi swavleba an trenireba esaWiroebaT. isini bolomde
autizmis dros. mag., iTvleba, rom 4 wlis asakSi damokidebulni arian ojaxebs an specialur servisebze.
janmrTel bavSvs aqvs unari mixvdes, Tu ras fiqroben darCenili 60%-is mdgomareoba umniSvnelod icv­leba.
sxvebi. amasTan dakavSirebiT Caatares cda: janmrTeli maT ar SeuZliaT damoukidebeli cxovreba. umravlesoba
bavSvi rCeba oTaxSi meore bavSvTan erTad, romelsac saWiroebs xangrZliv stacionirebas. gaumjobesebis
jer uCveneben saTamaSos Senaxvis adgils da Semdeg SemTxvevaSic ki SeiZleba isev gamo­xatuli iyos
sTxoven datovos oTaxi. sanam meore bavSvi oTaxidan metyvelebis problemebi, emociuri sicive da ucnauri
gasulia, saTamaSos ucvlian adgils. oTaxSi darCenili qceva. rogorc ukve aRvniSneT, did nawils mogvianebiT
janmrTeli bavSvi moelis, rom ukan dabrunebuli epilefsiuri krunCxva uviTardeba. prognozulad
bavSvi saTamaSos iq moZebnis, sadac is mis Tvalwin dadebiTad iTvleba SedarebiT maRali inteleqti da 6
Seinaxes, xolo autisti bavSvi amas ver xvdeba da wlis asakisTvis komunikaciuri metyvelebis arseboba.
ambobs, rom ukan mobrunebuli bavSvi saTamaSos im Tumca, normaluri inteleqtis farglebSic gamosavali
adgilze moZebnis, sadac gadaitanes. jerjerobiT, gansxvavebulia (Howlin et al., 2004).
gaurkvevelia, Tu ratom ar SeuZlia autist bavSvs
gansazRvros, Tu ra ician an ras moelian sxvebi, aseve Sefaseba
ar aris cnobili, ramdenad mniSvnelovania es deficiti Sefaseba iTvaliswinebs ufro mets, vidre autizmis
autizmis fsiqopaTologiisTvis (autizmis gonebis diagnostirebas. aucilebelia Semdegi damatebiTi
Teoriis mimoxilva ixileT Baron-Cohen et al., 2000). sakiTxebis gaTvaliswinebac (Lord and Rutter, 1994):

_ 716 _
sindromebis mimoxilva
w kogniciis done; ganmanaTleblo da socialuri servisebidan droulad
w metyvelebis unari; miiRon daxmareba. zogi mSobeli iTxovs genetikur
konsultacias, radgan cnobilia, rom meore bavSvis
w komunikaciuri, socialuri da TamaSis unarebi;
gaCenis SemTxvevaSi, autizmis riski daaxloebiT 3%-ia
w ganmeorebadi an sxvamxriv anomaliuri qceva; (Lord and Rutter, 1994). bevri mSoblisTvis nebayoflo-
w asakis, metyvelebisa da gonebrivi monacemebis Ses- biT organizaciebSi gaerTianeba Zalian Sedegiania.
abamisi socialuri ganviTarebis done; maT aqvT saSualeba, Sexvdnen sxva autisti bavSvebis
w somaturi daavadebebi an sxva samedicino probleme- mSoblebs da ganixilon saerTo problemebi.
bi; mkurnalobis sxva saxeebi. iyo mosazreba, rom in-
dividualur fsiqoTerapias SeeZlo fundamenturi
w fsiqosocialuri faqtorebi da ojaxis saWiroebebi.
cvlilebebis mocema, Tumca, misi warmatebiT gamoy-
(diagnozisa da Sefasebis mimoxilva ix. Baird et al.,
enebis mtkicebulebebi, jerjerobiT, ar arsebobs.
2003).
aseve, araa damtkicebuli romelime medikamentis
marTva upiratesoba, garda ramodenime SemTxvevisa: qcevis
darRvevebisTvis xanmokle periodiT antifsiqozuri
radgan ar arsebobs specifikuri mkurnaloba, daa-
preparatebis gamoyeneba (I), SfoTvis, depresiisa da
vadebis marTvam unda moicvas Semdegi ZiriTadi
TviTdazianebebis dros _ serotonis ukumitacebis
aspeqtebi: qcevis mowesrigeba, ganaTlebisa da so-
seleqciuri inhibitorebis miReba (II) da hiperaqti-
cialuri servisebis xelmisawvdomoba, agreTve, mSo-
urobis _ stimulatorebiT daregulireba (III); Tum-
blebisa da ojaxis daxmareba.
ca, am ukanasknelis SemTxvevaSi, gasaTvaliswinebelia
qcevis darRvevebis marTva: situaciuri marTvis
stereotipuli moZraobebis gaxSireba (mkurnalobis
gamoyenebiT (gv. 631) SeiZleba gakontroldes autisti
zogadi mimoxilva ix. Volkmar et al., 2004).
bavSvebis zogierTi qceva. am SemTxvevaSi mkurnalo-
ba ZiriTadad xorcieldeba saxlis pirobebSi ojaxis retis sindromi (Rett's disorder)
wevrebis mier, xolo klinikuri fsiqologi akontro- retis daavadeba, anu retis sindromi, aris iSviaTi
lebs mkurnalobis process. jerjerobiT ucnobia am X qromosomasTan SeWiduli aSliloba, romelic mx-
meTodis grZelvadiani Sedegi, magram autizmis dros olod gogonebSi vlindeba. gavrcelebis sixSirea 0.8
mSoblebisTvis xanmokle efeqtic mniSvnelovania. _ 10.000 gogonaze (Kerr and Stephenson, 1985). ramdenime
ganaTleba da socialuri servisebi: autisti bavSvebis Tvis manZilze normaluri ganviTarebis periodis Sem-
umravlesoba saWiroebs specialur ganaTlebas. zoga- deg, xdeba Tavis qalis zrdis tempis Seneleba. Sem-
dad, miCneulia, rom umjobesia autisti bavSvebi cxov- dgomi ori wlis ganmavlobaSi viTardeba kognituri
robdnen saxlSi da dadiodnen specializebul dRis CamorCeniloba da zeda kidurebiT mizanmimarTuli
centrebSi. Tu bavSvis mdgomareoba iseTi mZimea, rom da natifi moZraobebis Sesrulebis uunaroba. dam-
misi saxlSi gaCereba SeuZlebelia, maSin saWiroa misi axasiaTebelia stereotipuli taSis dakvris an weris
specializebul dawesebulebaSi gadayvana da swavlebis msgavsi moqmedebebi. SeiZleba ganviTardes qveda ki-
uzrunvelyofa. aucilebelia damatebiTi Zalisxmeva, durebisa da sxeulis ataqsia. pirvel xanebSi social-
raTa Tavidan aviciloT institucionalizmis Sedegebi, uri garemos mimarT interesi iklebs, Tumca, Semdgom
radgan xangrZlivma stacionirebam SeiZleba gaaRrmaos SeiZleba kvlav gaizardos. gamoxatulia recepciuli
socialuri izolacia. zog SemTxvevaSi, autisti bavS- da eqspresiuli metyvelebis ganviTarebis darRvevebi
vebis ganaTleba da stacionireba SeiZleba ganxorciel- da fsiqomotoruli Sekaveba. retis sindromi asoci-
des im servisebSi, romlebic daswavlis darRvevebis rebulia X qromosomaSi lokalizebuli MECP2 genis
mqone bavSvebisTvisaa gankuTvnili (Howlin, 1998). mo- sporadiul mutaciasTan. SeiZleba adgili hqondes ge-
zardebisTvis mniSvnelovania profesiuli ganaTleba. nis aberaciul imprintings (gv. 110). MECP2 geni are-
ojaxis daxmareba: ojaxi, romelSic autisti bavSvi gulirebs im genebis eqspresias, romlebic tvinis gan-
cxovrobs, saWiroebs mniSvnelovan daxmarebas, raTa viTarebaSi monawileoben (mimoxilva ix. Jellinger, 2003).
man moaxerxos bavSvis ucnaur da distresul qcev-
ebTan gamklaveba. ojaxis wevrebs unda SeeZloT bavS- bavSvTa dezintegraciuli aSliloba
vis saWiroebebis swrafad Sefaseba da maTTvis sagan- bavSvTa dezintegraciuli aSliloba cnobilia heler-
manaTleblo da sxva Sesabamisi servisebi xelmisawv- is (Heller’s) daavadebis saxeliT. iwyeba 2 an meti wlis
domi unda iyos. maSinac ki, rodesac eqimebs SeuZliaT manZilze normaluri ganviTarebis Semdeg. bolomde
garkveuli specifikuri mkurnalobis Catareba, bavSvi ar aris naTeli, Tu ramdenad gansxvavdeba es aSli-
ar unda movaciloT ojaxs. ojaxs sWirdeba mudmivi loba bavSvTa autizmisgan. misTvis, iseve rogorc au-
Tanadgoma, raTa bavSvisa da sakuTari TavisTvis sa- tizmisTvis, damaxasiaTebelia gamoxatuli kognituri

_ 717 _
24 bavSvTa fsiqiatria
daqveiTeba, socialuri qcevisa da komunikaciis dar- beli simptomebi mozrdilobaSic rCeba. pacientTa
Rvevebi da arakeTilsaimedo gamosavali. autizmisgan umravlesoba axerxebs muSaobas, Tumca, Zalian mcire
gansxvavdeba motoruli funqciebis daqveiTebiTa da nawili qmnis ojaxs da amyarebs warmatebul urTier-
Sardvisa da defekaciis procesebze kontrolis da- Tobebs (Volkmar and Klin, 2000).
kargviT. daavadebis progresi SeiZleba SeCerdes an,
atipiuri autizmi da ganviTarebis zogadi
SesaZloa, ganviTardes sxva mwvave nevrologiuri md-
aSlilobebi, dauzustebeli
gomareobebi (mimoxilva ix. Harris, 1996).
terminebi _ `atipiuri autizmi (ICD-10) da ganviTa-
aspergeris (Asperger's) sindromi rebis zogadi aSlilobebi, dauzustebeli~ (DSM-IV)
es mdgomareoba pirvelad aRwera aspergerma 1944 gamoiyeneba ganviTarebis aSlilobis rezidualuri
wels. misi originaluri naSromi germanul enaze iyo kategoriebisTvis, romlebic autizmis msgavsia, ma-
da Semdeg inglisurad Targna fritma (Frith) 1991 wels. gram ver akmayofileben am jgufSi Semavali aSli-
am mdgomareobaSi moiazreboda autisturi fsiqopaTi- lobebis diagnostikur kriteriumebs. kvlevaSi
ac. es aSliloba ufro xSirad gvxvdeba biWebSi, vidre gamoyenebuli kriteriumebidan gamomdinare, maTi
gogonebSi. pirveli sami wlis ganmavlobaSi bavSvebi gavrcelebis sixSire gansxvavebulia; Tumca, kvl-
normalurad viTardebian, xolo Semdeg urTierTobebi evaTa umravlesoba miuTiTebs imaze, rom igi iseve
TandaTanobiT civdeba. viTardeba socialuri qcevis gavrcelebulia, rogorc autizmi (Fombonne, 1999).
iseTive darRvevebi, rogoric autizmis dros. SeiZle- dadgenili araa, Tu ra kavSiria am SemTxvevebsa da
ba adgili hqondes stereotipul da ganmeorebad moZ- sxva ganviTarebis zogadi aSlilobebis jgufSi Sema-
raoba-moqmedebebs, romlebsac motorul manerizmze val mdgomareobebs Soris.
metad, raRaciT intensiurad dainteresebis forma
aqvT. autizmisgan gansxvavebiT, aspergeris sindro- hiperkinetikuri aSliloba
mis dros ar viTardeba kognituri funqciebisa da me- bavSvebis daaxloebiT erT mesameds maTi mSoblebi,
tyvelebis gamoxatuli darRvevebi, Tumca, avadmyofs xolo skolis moswavleebis 5-20%-s pedagogebi axa-
SeiZleba axasiaTebdes maRalfardovani metyveleba siaTeben, rogorc zedmetad aqtiurebs. es daxasi-
uCveulo intonaciiT. aTeba varirebs normaluri aweuli guneb-ganwyobidan
aseTi pacientebis saubari ufro ganmeorebad mono- ufro mwvave persistentul aSlilobamde. zedmeti
logs hgavs, vidre socialur urTierTobas. isini eqs- aqtiuroba sxvadasxva situaciaSi sxvadasxvaa. hip-
centruli, martosuli adamianebi arian da SeuZliaT erkinetikuri aSliloba zedmeti aqtivobis mwvave
didi dro sakuTar viwro interesebs dauTmon. bavS- gamovlinebaa, romelsac Tan axlavs gamoxatuli yu-
vebis umetesoba tlanqi da mouqnelia. autisti bavS- radRebis daqveiTeba, rac asaxulia am mdgomareobis
vebisgan gansxvavebiT, metad iCenen sxvebTan urTier- ganmsazRvrel terminSi _ `yuradRebis deficitiTa da
Tobis survils, magram maTi urTierTobebi siamovne- hiperatiurobiT mimdinare aSliloba~ DSM-IV kla-
basa da interess moklebulia. ar hyavT megobrebi. sifikaciis mixedviT. ICD-10-Si gamoyenebulia termini
epidemiologia. gavrcelebis sixSire dauzustebe- `hiperkinetikuri aSliloba~ da diagnostikur kri-
lia da monacemebi kvlevebSi gamoyenebul aSlilo- teriumebs Soris mcire gansxvavebidan gamomdinare
bis definiciazea damokidebuli. ICD-10 gadasinjvis (ix. qvemoT), SemTxvevebi, romlebic diagnostirdeba
kriteriumebiT Catarebuli kvlevis Tanaxmad (Ehlers hiperkinetikur aSlilobad, ufro mwvavea, vidre hip-
and Gillberg, 1993) gavrcelebis sixSire 10.000 sul eraqtiurobiTa da yuradRebis deficitiT mimdinare
mosaxleze 39 pacientia, Tumca, mocemul kvlevaSi mdgomareobebi.
mxolod oTxi SemTxvevaa aRwerili. am kvlevis sar-
wmunoebis maCveneli 10.000 sul mosaxleze 0.6-dan klinikuri niSnebi:
59 pacientamde meryeobs (Fombonne, 1999 gv. 781). ro- aSlilobis kardinaluri niSnebia:
goric ar unda iyos gavrcelebis sixSire, aspergeris w gamoxatuli da persistentuli mousvenroba;
sindromi ganviTarebis TvalsazrisiT mniSvnelovan
w Seusvenebeli da xangrZlivi motoruli aqtivoba;
problemas warmoadgens da, amdenad, am aSlilobis
w yuradRebis koncentraciis SeuZlebloba;
mqone bavSvebi saWiroeben Sesabamis daxmarebasa da
specialur ganaTlebas. w impulsuroba da kiTxvaze pasuxis myisierad
etiologia: aspergeris sindromis ganviTarebis gacemisgan Tavis Sekavebis uunaroba.
mizezi ucnobia. bolomde araa garkveuli, igi bavSvTa es aris perverziuli niSnebi, romlebic Tavs iCenen
autizmis ufro msubuq formas warmoadgens, Tu sru- yvela situaciaSi, Tumca, SesaZlebelia, sxvadasxva
liad damoukidebeli mdgomareobaa. situaciaSi xarisxobrivad gansxvavdebodnen. amitom
prognozi: Cveulebriv, aSlilobisTvis damaxasiaTe- mSobelma da pedagogma bavSvis saqcieli SeiZleba

_ 718 _
sindromebis mimoxilva
sxvadasxvagvarad aRweros. kri­teriumebi dakmayofilebulia (amis calke gaT­
am aSlilobis mqone bavSvebi xifaTianebi arian valiswinebas ganapirobebs is, rom agresiuloba,
da xSiria ubeduri SemTxvevebi. maT aReniSnebaT deliqventoba da antisocialuri qceva cud gamo­
swavlis problemebi, rac nawilobriv ganpirobebulia savalTanaa dakavSirebuli (ix. qvemoT).
yuradRebis daqveiTebiT da, aseve, guldasmiT saqmis komorbidoba. bavSvebis naxevarze mets sxva aS­
keTebis uunarobiT. mdgomareobis gaxangrZlivebasTan lilobebis niSnebic aReniSneba. yvelaze xSiria qcevis
erTad, zog bavSvs SeiZleba Camouyalibdes msubuqad darRvevebi, depresiuli da SfoTviTi aSlilobebi.
gamoxatuli antisocialuri qceva, kerZod, urCoba, SesaZlebelia daswavlisa da metyvelebis darRvevebis
risxvis Setevebi da agresia. aseTi bavSvebi socialurad arsebobac. autisti bavSvebic xSirad uyuradReboni
ganmuxruWebulebi arian da Tanatolebs Soris da hiperaqtiurebi arian, Tumca es Tavad bavSvTa
naklebi popularobiT sargebloben. damaxasiaTebelia autizmis sindromis damaxasiaTebeli niSnebia; amitom
guneba-ganwyobis meryeoba. aseve, sakmaod xSiria daq­ hiperkinetikuri aSlilobis diagnozi, damatebiT
veiTebuli guneba-ganwyoba da depresia. autizmis diagnozTan erTad, ar daismeba.
mousvenroba, zedmeti aqtiuroba da sxva, amasTan
dakavSirebuli niSnebi xSirad skolis asakamde vlin­deba. epidemiologia
zogjer hiperaqtiuroba aRiniSneba Cvil bavSvebSic, hiperkinetikuri aSlilobis gavrcelebis sixSire
rac ufro SesamCnevi xdeba siarulis dawyebis Semdeg. da­mokidebulia gamoyenebul diagnostikur krite­
aseTi bavSvebi mudmiv moZraobaSi arian, yvelaferSi riumebze. DSM-IV-is mixedviT Catarebuli epide­mi­
erevian da saSinlad Rlian mSoblebs. ologiuri kvlevebi 3-5%-s gviCvenebs (APA, 1994a), xolo
ICD-10-is mixedviT Catarebul kvlevebSi ki, skolis
diagnostikuri kriteriumebi moswavleebs Soris, misi gavrcelebis sixSirea 1.7%.
orive klasifikaciis _ rogorc ICD-10-is, aseve es maCveneblebi izrdeba, rac, savaraudod, aSlilobis
DSM-IV-is mixedviT, aSlilobis ZiriTadi niSnebia: ukeTes amocnobasa da droul diagnostirebasTanaa
yuradRebis darRvevebi, hiperaqtiuroba da impul­su­ dakavSirebuli. hiperkinetikuri aSliloba 3-jer ufro
roba. es niSnebi bavSvobaSive vlindeba da, sul cota, xSiria biWebSi, vidre gogonebSi (Taylor et al., 2004).
eqvsi Tvis manZilze grZeldeba. es gamovlinebebi maTi gavrcelebis sixSire mcirdeba asakTan erTad;
dezadaptaciuria da ar Seesabameba bavSvis ganvi­Ta­ ufro gavrcelebulia socialurad deprivirebul
rebis asaks. Tumca, zogierTi diagnostikuri kri­ mosaxleobasa da bavSvTa saxlebis aRsazrdelebs Soris.
teriumis mixedviT, klasifikaciebs Soris garkveuli
gansxvavebebic arsebobs: etiologia

w ICD-10-is mixedviT, aSlilobisTvis damaxasiaTebeli etiologia cnobili araa, Tumca monacemTa umravleso-
niSnebi 6 wlis asakamde unda gamovlindes, xolo DSM- ba miuTiTebs umaRlesi kognituri aRmasrulebeli fun-
IV klasifikaciaSi 7 wlamde asakia mi­TiTebuli; qciebis darRvevebze, romlebic prefrontalur korte-
qssa da subkortikul struqturebSi neirotransmisiis
w ICD-10-is mixedviT, diagnozis dasmisTvis orive
anomaliasTan aris dakavSirebuli. aseve, mniSvnelovania
niSnis, yuradRebis deficitisa da hiperaqtiurobis,
rogorc genetikuri, aseve garemo faqtorebi.
arseboba aucilebelia, DSM-IV-is mixedviT ki,
nevrologiuri niSnebi. hiperkinetikuri aSlilo-
unda iyos yuradRebis deficiti an hiperaqtiuroba
bis mqone bavSvebSi dafiqsirebulia niSnebi, rom-
impulsurobasTan erTad;
lebic neiroganviTarebis Seferxebas an darRveve-
w ICD-10-is mixedviT, aSlilobis niSnebi unda vlin­ bze miuTiTeben. mag., met­yvelebis ganviTarebis
debodes rogorc saxlSi, ise skolaSic, xolo DSM- CamorCena, motoruli sitlanqe da zepiri metyvelebis
IV-is mixedviT, zogi niSani SeiZleba gamovlindes darRvevebi (Schachar, 1991). zogadad, es niSnebi
erT situaciaSi da zogi ki _ sxva garemoSi. mSobiarobis garTulebebTan aris dakavSirebuli,
am gansxvavebebidan gamomdinare, bavSvs, romelsac Tumca, SesaZlebelia gamowveuli iyos im faqtorebiT,
ICD-10-is mixedviT aqvs dasmuli diagnozi, ufro mZime romlebic Tavis tvinis adreul ganviTarebaze
aSliloba aReniSneba, vidre imas, visi mdgomareobac axdenen gavlenas. es aSliloba aReniSneba bavSvebis
DSM-IV-is kriteriumebs akmayofilebs. erT meoTxeds, romlebsac qala-tvinis travma aqvT
ICD-10klasifikaciaSi gamoyofilia: miRebuli (Max et al., 2004).
1. aqtiurobisa da yuradRebis darRvevebi; neirovizualuri kvlevebiT dafiqsirebulia fu­
n­­­­q­ciuri darRvevebi prefrontalur da sxva aR­
2. qcevis hiperkinetikuri aSliloba.
masrulebel funqciebTan asocirebul ubnebsa da
ukanaskneli termini gamoiyeneba maSin, rodesac naTxemSi (Roth and Saykin, 2004).
orive aSlilobis _ hiperkinetikuri da qcevis _ genetikuri kvlevebi. ojaxebis, naSvilebi bavSvebis,

_ 719 _
24 bavSvTa fsiqiatria
monozigoturi da dizigoturi tyupebis gamokvlevam narkomoxmarebiT gamovlindes. dReisTvis ucnobia,
aCvena genetikuri faqtoris mniSvneloba 70% (da meti) ramdenad xSiria mozrdil asakSi guneb-ganwyobisa
memkvidreobiTobis maCvenebliT. yuradRebis deficitisa da SfoTviTi aSlilobebis ganviTareba. (prognozTan
da hiperaqtiurobis aSlilobis mqone probandebs, dakavSirebuli informacia ix. Willoughby, 2004; yu­
mniSvnelovnad meti imave aSlilobis mqone pirveli radRebis deficitiTa da hiperaqtiurobiT mimdinare
rigis naTesavi hyavT, vidre janmrTel kontrolebs aSlilobis mimoxilva ix. Wilens et al., 2002).
(Biederman et al., 1992). gacilebiT metia konkordantoba
monozigotur tyupebs Soris, dizi­gotur tyupebTan mkurnaloba
SedarebiT (Eaves et al, 1997). ayvanili bavSvebis kvlevebma mxardaWera da fsiqologiuri mkurnaloba. hiper­
aCvena, rom bavSvis biologiur mSoblebs ufro xSirad aqtiuri bavSvi mSoblebisgan did energias moiTxovs.
aReniSnebaT igive an sxva fsiqikuri aSlilobebi, vidre raTa Tavidan aicilon gadaRliloba da CaerTon
mimReb mSoblebs (Van den Oord et al., 1994). mkurnalobis procesSi, maT Tanadgoma sWirdebaT,
gamovlenilia kavSiri yuradRebis deficitiTa gansakuTrebiT im SemTxvevaSi, Tu bavSvis qcevis mo­
da hiperaqtiurobiT mimdinare aSlilobasa da wesrigeba gaZnelebulia. specialuri ganaTleba da
dofaminergul transmiterul sistemaSi monawile mxardaWera pedagogebisTvisac mniSvnelovania. fsiqo­
genebs Soris, dofaminis D4 receptoris genisa (Smalley et socialuri intervencia, Cveulebriv, medika­mentur
al., 2004) da dofaminis transporteris genis (Heiser et al., mkurnalobasTanaa kombinirebuli. msubuqi SemTxvevebis
2004) CaTvliT. es aRmoCena SesabamisobaSia im faqtTan, garda, pacients eniSneba stimulantebi. mkurnalobis
rom dofaminur sistemaze moqmedi medikamentebiT procesSi gamoiyeneba sxvadasxva Te­rapia (ojaxuri,
mkurnaloba aumjobesebs mdgomareobas (ix. qvemoT). jgufuri an bihevioruli); Tumca, es medikamentur
savaraudod, daavadebis ganviTarebaSi mravali, magram mkurnalobasTan SedarebiT, nak­lebad efeqturia.
mcire efeqtis mqone geni monawileobs. maTi mniSvnelobis bihevioruli teqnika miznad isaxavs qceviTi darRvevebis
Sesafaseblad damatebiTi kvlevebis Catarebaa saWiro. koreqcias da xSirad es pedagogebisa da mSoblebis
(genetikuri faqtorebis mimoxilva ix. Heiser et al., 2004). sapasuxo reaqciis modificirebas gulisxmobs.
socialuri faqtorebi. socialuri faqtorebi zrdis medikamenturi mkurnaloba. stimulantebi gamoiye­
bavSvis Tandayolil tendencias hiperaqtiurobisadmi. neba im SemTxvevaSi, Tu gamoxatul mousvenrobasa da
amitomac, rogorc aRvniSneT, hiperaqtiuroba ufro yuradRebis mwvave deficitTan gvaqvs saqme. es wamlebi
xSiria socialurad warumatebel da instituciur zrdis dofaminisa da noradrenalinis aqtivobas, riTac
garemoSi. tyupebis kvlevam aCvena, rom, rogorc miiRweva maTi Terapiuli efeqti. yvelaze xSirad
gaziarebul, aseve aragaziarebul garemo movlenebs iniSneba meTilfenidati. aseve, farTod gamoiyeneba
TavianTi wvlili SeaqvT daavadebis etiologiaSi deqsamfetamini, romlis miRebis gaxangrZlivebuli
(Eaves et al., 1997). formebic arsebobs. dozebi unda SevarCioT pacientis
sxva mizezebi. adreuli kvlevebis Tanaxmad hiper­ sxeulis masis mixedviT. preparatis daniSvnisas unda
kinezuri sindromis mizezad tyviiT mowamvla gaviTvaliswinoT mwarmoeblis instruqciebi da
iTvleboda (Needleman et al., 1979). ufro mogvianebiT, ukuCvenebebTan dakavSirebuli rCevebi. wamlis xanmokle
cinkis naklebobaze gaamaxviles yuradReba. Tumca, potenciuri efeqtia is, rom igi asustebs mousvenrobasa
ar arsebobs arc erTi da arc meore mosazrebis da agresiulobas da zogjer aum­jobesebs yuradRebis
damamtkicebeli sakmarisi monacemebi. zogi mSobeli deficits. es efeqti, Cve­ulebriv, droTa ganmavlobaSi
fiqrobs, rom sxvadasxva sakvebi produqti aZlierebs ar sustdeba, Tum­ca, ar arsebobs imis mtkicebuleba,
hiperaqtiurobas, magram es ar SeiZleba daavadebis rom ukeTes gamosavalTanaa dakavSirebuli. preparatis
zogad mizezad miviCnioT (Schachar and Ickowicz, 2000). gverdiTi efeqtebia: gaRizianebadoba, depresia,
insomnia da madis daqveiTeba. maRalma dozebma
prognozi SeiZleba gaaZlieros stereotipuli qceva, romelic
hiperaqtiuroba asakTan erTad iklebs, gansakuTrebiT, dozebis SemcirebasTan erTad sustdeba. wamlis maRali
Tu is zomieradaa gamoxatuli da yvela situaciaSi ar dozebiT miRebisas bavSvi SedarebiT nela izrdeba,
vlindeba. Cveulebriv, TandaTan sustdeba pubertul Tumca, mozrdilis simaRlesa da wonaze es gavlenas
periodSi. Tanmxlebi daswavlis problemebisa da, ar axdens (Taylor, 1994; Spencer et al., 1996). miuxedavad
gansakuTrebiT, antisocialuri qcevis SemTxvevaSi, imisa, rom xSirad tikebi uaresdeba, zog SemTxvevaSi,
gamosavali ufro cudia. Tu hiperaqtiuroba mwvavea saWiroa preparatis miReba Tveebisa da ramdenime wlis
da mas Tan axlavs ganviTarebis CamorCena an dabali manZilzec gagrZeldes. mniSvnelovania monitoringis
inteleqti, maSin prognozi arakeTilsaimedoa; Se­ guldasmiT Catareba. zogi mSobeli ewinaaRmdegeba
saZloa, mozrdil asakSic gagrZeldes da hipera­ preparatebis xangrZlivi droiT miRebas. aseT
qtiurobis nacvlad, antisocialuri qceviTa da SemTxvevaSi, umjobesia wamlis gamosacdeli periodiT

_ 720 _
sindromebis mimoxilva
daniSvna. mSobeli TviTon Seafasebs mkurnalobis Tanatolebis an mozrdilebis mimarT, midrekilia
dadebiT mxareebs konkretuli bavSvis SemTxvevaSi. destruqciuli qcevisken. mogvianebiT asakSi qcevis
SesaZlebelia mkurnalobis SeCereba garkveuli aSlilobebi Tavs iCens ojaxidan nivTebis moparvis,
periodiT. amiT SevamcirebT gverdiT movlenebsac da urCobisa da cruobis saxiT, rasac Tan axlavs
davadgenT mkurnalobis gagrZelebis aucileblobasac. sityvieri da fizikuri agresia. SemdgomSi qcevis
aseve, hiperkinetikuri sindromis samkurnalod darRvevebi SesamCnevi xdeba rogorc saxlSi, aseve
licenzirebulia noradrenalinis ukumitacebis inhi­ gareT, gansakuTrebiT, skolaSi. xSiria skolis gac­
bitori, atomoqsetini, romlis gverdiTi efeqtebia: dena, deliqventoba, vandalizmi, sarisko qcevebi,
gulisrevis SegrZneba, tkivili muclis areSi, madis alkoholisa da sxvadasxva fsiqoaqtiuri nivTierebis
daqveiTeba da Zilis darRvevebi. iSviaT SemTxvevebSi moxmareba. antisocialuri qcevis mqone mozardi
(daaxloebiT, 1 pacients 50.000 pacientidan, visac gogonebisTvis damaxasiaTebelia gaborotebuli, boR­
mkurnaloba utardeba), SeiZleba ganviTardes RviZlis miani damokidebuleba Tanatolebis mimarT, emociuri
mZime dazianeba. marTalia, atomoqsetins gaaCnia bulingi, ganurCeveli seqsualuri kavSirebi, saxlidan
Teoriuli upiratesoba fsiqomastimulirebeli ef­ gaqceva.
eq­tis gareSe, magram codna da gamocdileba misi anomaliurad iTvleba nivTebis moparvis per­
moxmarebis Sesaxeb, meTilfenidatTan SedarebiT manentuli SemTxvevebi 7 wlis asakis Semdeg. 7 wlamde
mniSvnelovnad SezRudulia. bavSvs ar aqvs sxvisi sakuTrebis gacnobierebis unari.
klinikuri kvlevebis Tanaxmad, stimulantebis aseve, bevri bavSvi zogjer ukiTxavad isakuTrebs
xanmokle gamoyeneba bavSvebis or mesameds dadebiT sxvis nivTebs. aseTi SemTxvevebi ar unda miviCnioT
Sedegebs aZlevs (Ottenbacher and Cooper, 1983), Tumca, qcevis darRvevad. bavSvebis garkveuli nawilisTvis
gaurkvevelia maTi xangrZlivad gamoyenebis Sedegebi. damaxasiaTebelia iseTi seqsualuri qceva, romelic
arsebuli monacemebiT, umjobesia, medikamenturi miuRebelia ufrosebisTvis, mag., masturbacia an
mkur­naloba Catardes ufro mZime SemTxvevebSi, seqsualuri cnobismoyvareoba. qceviTi darRvevebis
rodesac mkurnalobis sxva meTodebi uSedegoa. dros aman, SeiZleba, obsesiuri da permanentuli
sainteresoa, rom fsiqostimulantebiT mkurnaloba xasiaTi miiRos. seqsualuri TavSeukavebloba gan­
bavSvebSi damokidebulebis ganviTarebas ar iwvevs. sa­kuTrebiT problemuria mozardi gogonebis Sem­
preparatebis daniSvnisas ixelmZRvaneleT bavSvTa TxvevaSi. SedarebiT naklebia ganzrax xanZris gaCenis
da mozardTa fsiqiatriis amerikis akademiisa (2002) SemTxvevebi, Tumca, yovelTvis Zalian saSiSia.
da klinikuri praqtikis erovnuli saxelmZRvanelos qceviTi aSlilobebis dros metadaa gamoxatuli
(2000) gzamkvlevebiT (gaidlainebiT). qcevis darRvevebi vidre cxovrebiseul cvlilebebze
informacia am aSlilobis stimulantebiT mkur­ (mag., ojaxSi axali wevris _ dedinacvlis an
nalobis Sesaxeb ix. fsiqiatrTa samefo kolejis maminacvlis Semosvlaze) reagirebis SemTxvevaSi. ar
kvlevis jgufis masalebSi (1999). arsebobs mkafio sazRvari qceviT aSlilobebsa da cud
am aSlilobis zogadi menejmentis sakiTxebi mo­ qcevas Soris. es ufro mdgomareobis kontinuumia,
cemulia klinikuri praqtikis erovnuli institutis romelzedac diagnostikuri kriteriumebi gamyof
gzamkvlevSi (NICE, 2005b). zRvars qmnis. es gamyofi zRvari gadis iseT
SemTxvevebze, romlebsac ufro mwvave mimdinareoba da
qcevis aSlilobebi uaresi gamosavali axasiaTebT. aseTi bavSvebi aqtiur
qcevis aSlilobebi xasiaTdeba mwvave da per­sis­ daxmarebas saWiroeben, rac upiratesad socialur
tentuli antisociluri qcevebiT da bavSvTa da da saganmanaTleblo daxmarebas iTvaliswinebs. Tum­
mozardTa fsiqikuri aSlilobebis yvelaze farTo ca, komorbiduli daavadebis gamovlenisa da mul­
jgufs warmoadgens. tidisciplinuri mkurnalobis dagegmvisas fsiqiatris
roli Zalian mniSvnelovania.
klinikuri maxasiaTeblebi
klasifikacia
qcevis aSlilobis ZiriTadi maxasiaTebelia mya­
ri anomaliuri qceva, romelic mniSvnelovnad orive klasifikaciaSi (ICD-10 da DSM-IV) CamoTvlili
gansxvavdeba Cveulebrivi bavSvuri usaqcielobisgan. 15 simptomidan aucilebelia, sul cota, sami
anomaliuri qcevisTvis damaxasiaTebelia urCoba, simptomis arseboba aranakleb 6 Tvis manZilze. am
ga­momwvevi, agresiuli da antisocialuri qme­de­ klasifikaciebis mixedviT, aSlilobaTa kriteriumebi
bebi. skolamdel asakSi aSliloba vlindeba da­ msgavsia. gamomdinare iqidan, rom qceviTi aSlilobebi
umorCileblobisa da agresiuli qcevis saxiT, xSiria didi mravalferovnebiT gamoirCeva da Zalian
hiperaqtivobac. bavSvi ar ujerebs mSoblebs, xSirad did jgufs qmnis, orive sistemaSi isini ramdenime
emarTeba risxvis Setevebi, avlens agresias da-Zmis, tipadaa dayofili. DSM-IV-Si gamijnulia bavSvTa

_ 721 _
24 bavSvTa fsiqiatria
asakSi (10 wlamde) dawyebuli qceviTi aSlilobebi vidre mozardobaSi ganviTarebuli aSlilobebi
da mozardobis asakSi (10 da meti wlis) gamovlenili (Silberg et al., 1996). mamebis alkoholizmi da pirovnuli
qceviTi aSlilobebi. amave klasifikaciaSi aris aSlilobebi mWidrodaa dakavSirebuli bavSvebSi
damatebiTi kategoria _ `opoziciuri gamomwvevi qceviTi aSlilobebis ganviTarebasTan (Earls et al.,
qceviTi aSliloba~, romelsac axasiaTebs gada­ 1988). am kavSirs ganapirobebs rogorc genetikuri,
metebuli mtruli, provokaciuli da zianis momtani aseve garemo faqtorebi. arsebobs monacemebi, rom
qmedebebi, agresiuli da socialuri qcevis gareSe. geni monoamin A-oqsidaza ganapirobebs winaganwyobas
aseTi darRvevebi ufro 10 wlamde asakis bavSvebSi qceviTi aSlilobebis mimarT mxolod im SemTxvevaSi,
gvxvdeba. ICD-10-Si qceviTi aSlilobebis oTxi Tu amas adreuli bavSvobis periodSi warumatebeli
qvekategoria arsebobs: socializebuli qcevis aS­ garemo faqtorebis arseboba emateba (ix. Foley et
liloba, arasocializebuli qcevis aSliloba, qcevis al., 2004). genebis monawileobis SemTxvevaSi, ar aris
aSliloba Semofargluli ojaxis konteqstiT da bolomde naTeli, xasiaTis Taviseburebebze axdenen
opoziciur-gamomwvevi qceviTi aSliloba. isini gavlenas, Tu sxva gziTac moqmedeben.
organuli faqtorebi. bavSvebi, romlebsac epi­
gavrcelebis sixSire lefsia an Tavis tvinis dazianeba aReniSnebaT ufro
qceviTi aSlilobebis gavrcelebis sixSiris dadgena midrekilebi arian qceviTi aSlilobebisadmi.
rTulia, radgan Znelia mkveTri sazRvris gavleba sxva kavSirebi. uaitis kunZulze Catarebuli kvle­
normalur meamboxeobasa da paTologiur qcevas Soris. vebis dros erT-erTi Zalian mniSvnelovani aRmoCena
SedarebiTi maCvenebeli ramdenime wlis win dadginda iyo pirovnebis antisocialur aSlilobasa da kiTxvis
da mas Semdeg aRarc gadasinjula (Rutter et al., 1970a). specifikur darRvevebs Soris kavSiris dadgena.
am monacemebis mixedviT 10-11 wlis asakis bavSvebSi dReisTvis ucnobia, antisocialuri aSliloba da
(Rutter et al., 1975a, 1976a) `antisocialuri aSliloba~ kiTxvis specifikuri darRvevebi winaganwyobis erTi
uaitis kunZulebze mcxovrebTa 4%-s aReniSneba, xolo da imave faqtorebiTaa ganpirobebuli, Tu erTi
londonis mcxovreblebSi es ricxvi TiTqmis 2-jer gansazRvravs meores da, Tu es asea, romelia wamyvani
metia. mogvianebiT, kanadaSi Catarebuli kvlevebis (qceviTi aSlilobis etiologiis sakiTxebi ix. Earls and
Tanaxmad es maCvenebeli 5.5%-ia (Offord et al., 1987). Mezzacappa, 2002).
ufros asakobriv jgufSi ufro maRali monacemebi
dafiqsirda (Scott, 2000). rogorc mosaxleobaSi, prognozi
aseve arasrulwlovanTa sasjelaRsrulebis dawese­ qceviTi aSlilobis grZelvadiani gamosavali, misi
bulebebsa da fsiqiatriul servisebSi Catarebuli bunebisa da simwvavis xasiaTidan gamomdinare,
kvlevebiT gamovlinda, qceviTi aSlilobebi biWebSi mniSvnelovnad meryeobs. erT-erTi farTomasStabiani
samjer ufro xSiria, vidre gogonebSi (Rutter et al., 1970a; kvleviT dadginda, rom im bavSvebis TiTqmis naxevarma,
Gath et al., 1977). maRali maCveneblebi asocirebulia romlebic qceviTi aSlilobebis diagnoziT gadiodnen
dabal socio-ekonomikur statussa da mravalwevrian mkurnalobas, mozardobis asakSi antisocialuri qceva
ojaxebTan. gamoavlina (Robins, 1966). mozrdilebSi sociopaTiis
arc erTi SemTxveva ar aris dafiqsirebuli, rom
etiologia pacients mozardobaSi qceviTi aSliloba ar hqonoda.
mniSvnelovania garemo faqtorebi. qceviTi aSli­ kontrolebsa da bavSvTa saxlebis qceviTi aSlilobebis
lobebi ufro xSirad aReniSnebaT zrunvamoklebul mqone aRsazrdelebze xangrZlivma dakvirvebam igive
bavSvebs, romlebic arastabilur da daucvel Sedegebi aCvena; qceviTi aSlilobebis mqone bavSvebis
ojaxebSi izrdebian. antisocialuri qceva ufro 40%-s 20 wlis asakSi pirovnebis antisocialuri
xSirad vlindeba arasruli an arasrulfasovani aSliloba aReniSneba. danarCenebs _ mudmivi da
urTierTobebis mqone ojaxis, an bavSvTa saxlebis farTo speqtris socialuri sirTuleebi axasiaTebT,
aRsazrdelebSi. qceviTi aSlilobebis ganviTareba, romlebic pirovnuli aSlilobis diagnostikur
aseve, ufro farTo socialuri konteqstis uaryofiT kriteriumebs bolomde ver akmayofileben. mozrdil
faqtorebTanaa dakavSirebuli, rogoricaa skola da asakSi seriozuli socialuri problemebi, aseve,
samezoblo (Rutter et al., 1975b). bavSvTa saxlSi aRzrdasTanaa dakavSirebuli, xolo
genetikuri faqtorebi. qceviTi aSlilobebi ojaxis qceviTi aSlilobis arseboba, Tu am monacemis efeqts
wevrebs Soris ufro xSiria, Tumca, tyupebis kvlevebiT gaviTvaliswinebT, amaze damatebiT, mniSvnelovan gav­
dadginda, rom gaziarebuli garemo faqtorebi lenas axdens (Zoccolillo et al., 1992).
genebze ufro mniSvnelovania. aseve, naCvenebia, rom mamrobiTi sqesis mozrdil pirebs qceva da simp­
adreuli asakidan gamovlenili persistentuli tomebi, Cveulebriv, bavSvobaSi gamovlenili niSnebis
SemTxvevebi ufro Zlieri genetikuri etiologiisaa, msgavsi aqvT, kerZod, damaxasiaTebelia antisocialuri

_ 722 _
sindromebis mimoxilva
pirovnuli Tvisebebi, agresia, alkoholizmi, narko­ anomaliur qcevebze limitis daweseba, mag., saTamaSo
moxmareba da kriminaluri qmedebebi. drois erTi saaTiT SezRudva. damxmare saSualebebad
mdedrobiTi sqesis warmomadgenlebs asakTan erTad gamoiyeneba werilobiTi informacia da sxva mSoblebis
qcevis paternebi da simptomebi ecvlebaT da ufro mier aprobirebuli qceviTi teqnikebis videoCanawerebi
metad emociur da pirovnul problemebs ukavSirdeba. (mSoblebis treningis mimoxilva ix. Scott, 2002).
cudi gamosavlis ganmsazRvreli faqtorebi (ix. brazis marTva. naCvenebia, rom axalgazrda pirebi,
Goodman and Scott, 2005, gv. 68-69): romlebsac agresiuli qcevebi axasiaTebT, arasworad
axalgazrda pirebisTvis: aRiqvamen sxvebis mtrul ganwyobas maT mimarT maSin,
w dasawyisi adreul asakSi; rodesac es ase ar aris. maT, aseve, ar SeswevT unari
saTanadod gaacnobieron TavianTi agresiuli qcevebis
w mravali da cvalebadi xasiaTis simptomebi da qce­
simwvave da Sesabamisi sityvieri reagirebis nacvlad,
vebi;
Seusabamo qcevas mimarTaven. brazis marTvis programa
w mwvave simptomebi da qcevebi; miznad isaxavs aseTi damokidebulebis koreqcias
w simptomebisa da qcevis gamovlena nebismier garemoSi da aswavlis ucabedad aRmocenebuli agresiuli
(saxlSi, skolaSi, da sxvagan); grZnobebis inhibicias. mag., bavSvi eubneba Tavis Tavs _
w asocirebuli hiperaqtiuroba. `SeCerdi, ra unda gavakeTo?~. isini, aseve, swavloben,
ojaxisTvis: rogor gadaafason sxvebis ganzraxvebi da, Tavis
dasamkvidreblad, rogor gamoiyenon socialurad
w mSoblebis fsiqikuri aSlilobebi;
ufro misaRebi formebi.
w mSoblebis kriminaluri istoria; sxva meTodebi. kiTxvis darRvevebis dros auci­
w daZabuli, arakeTilganwyobili urTierTobebi/bav­ lebelia sakoreqcio Terapiis gamoyeneba. jgufuri
Sv­Tan dakavSirebuli uTanxmoebebi. Terapia iSviaT SemTxvevebSia efeqturi (Kazdin,
1997). komorbiduli aSlilobebis ararsebobis dros
mkurnaloba
medikamenturi mkurnaloba nakleb Sedegiania. Tan­
msubuqi xasiaTis qceviTi aSlilobebi mkurnalobis mxlebi daavadebebis SemTxvevaSi saWiroa Sesabamisi
gareSec SeiZleba gamoswordes da mSoblebisTvis mkurnalobis Catareba.
rCevis micema, SeiZleba sruliad sakmarisi aRmoCndes. instituciuri zrunva. zogjer aucilebelia bavSvis
ufro mZime SemTxvevebSi, bavSvis mkurnalobasTan saojaxo tipis saxlSi moTavseba, an specialur skolaSi
erTad, tardeba Terapia da socialuri mxardaWera gagzavna, an mindobiT aRzrdis uzrunvelyofa. es
ojaxisTvisac. nebismieri TandarTuli aSlilobis mxolod gansakuTrebul SemTxvevaSi unda moxdes.
SemTxvevaSi (hiperaqtivobiTa da yuradRebis defi­citiT ar arsebobs aranairi mtkicebuleba imisa, rom
mimdinare aSliloba, depresia) unda Catardes Sesabamisi instituciuri zrunva qceviTi aSlilobebis prognozs
mkurnaloba. ar arsebobs aranairi mtki­cebuleba imisa, aumjobesebs.
rom romelime mkurnalobam SeiZleba gavlena moaxdinos
mdgomareobis grZelvadian prognozze. Tumca, xanmokle skolis (skolis ganzrax gacdena )
gaumjobeseba, umetes SemTxvevaSi, miRwevadia. amasTan, skolis gacdenis SemTxvevaSi mkurnaloba calke unda
SesaZlebelia oja­xis uaryofiTi gavlenis imgvarad daigegmos. saWiroa miznobrivi da energiuli Carevis
modificirebac, rom prognozulad ukeTesi Sedegi ganxorcieleba. mTeli Zalisxmeva mimarTuli unda
miviRoT. zo­gi ojaxisTvis daxmarebis gaweva praqtikulad iyos bavSvis skolaSi dabrunebaze da, ramdenadac
SeuZ­lebelia, gansakuTrebiT iseT SemTxvevebSi, SesaZlebelia, am sakiTxSi mSoblebisTvis daxmarebis
rodesac vawydebiT materialur problemebs, qaotur gawevaze. amave dros, unda daiZlios rogorc swav­
urTierTobebsa da mSoblebis arasakmaris ganaTlebas lasTan dakavSirebuli, ise sxva saskolo problemebic.
(ix. bavSvTa da mozardTa fsiqiatriis amerikuli yovelive amis ganxorcielebisas, umniSvnelovanesia
akademiis praqtikuli saxelmZRvanelo (1997b), da Earls klinicistebs, ojaxsa da pedagogebs Soris kargi
and Mezzacappa (2002). urTierTobebis arseboba da SenarCuneba. Tu sxva
mSoblebis treningis programa. es programa iyenebs gamosavali ar aris, SeiZleba, sasamarTlo pro­
biheviorul principebs (gv. 704) mSoblebs ganumartaven cedurebis gamoyenebac.
Tu, rogor SeiZleba bavSvebis antisocialuri qceva,
Tu masze yuradRebas ar gavamaxvilebT, uneburad iuveniluri deliqventoba
gavamyaroT an ojaxis wevrebs Soris arajansaRi iuveniluri deliqventi aris axalgazrda piri, ro-
urTierTobebiT movaxdinoT misi provocireba. mSob­ melic scnes damnaSaved iseT qmedebaSi, rac mozrdil
lebs aswavlian, Tu rogor unda SesZlon maT SeqebiTa asakSi kriminalur qmedebad fasdeba. bevr qveyanaSi
da dajildoebiT normaluri qcevis gamyareba da es termini gamoiyeneba mxolod im axalgazrda piris

_ 723 _
24 bavSvTa fsiqiatria
mimarT, romelmac miaRwia sisxlissamarTlebrivi pa- qventobis maCvenebeli aseve gansxvavebulia sxvadasxva
suxismgeblobis asaks (did britaneTSi _ 10 welia, skolebSi. kriminaluri bunebis gasagebad bevri so-
xolo sxva qveynebSi _ mniSvnelovnad meryeobs). deli- cialuri Teoriaa gamoyenebuli, Tumca verc erTiT
qventoba ar aris fsiqiatriuli diagnozi, aramed iu- ver xerxdeba misi srulfasovani, adekvaturi axsna
ridiuli kategoriaa. Tumca, iuveniluri deliqven- (socialuri faqtorebis mimoxilva ix. Farrington, 2000).
toba, SeiZleba fsiqikur, gansakuTrebiT ki, qceviT ojaxis faqtori. bevri kvleva adasturebs, rom
aSlilobebTan iyos dakavSirebuli. aqedan gamomdin- samarTaldarRvevebi ojaxur xasiaTs atarebs (Far-
are, mizanSewonilia am aSlilobebis ganxilvisas iuve- rington et al., 1996). mag., kriminaluri istoriis mqone
niluri deliqventobac mimovixiloT. mamebis vaJebis naxevari, arakriminali mamebis vaJebis
mozardi biWebis umravlesoba, rodesac maT sTxoven mxolod mexuTedTan SedarebiT, Tavadac nasamarTle-
TavianTi saqcielis aRweras, aRiarebs kanonis sawi- via (West and Farrington, 1977). amis mizezi ar aris bo-
naaRmdegod Cadenil qmedebebs, xolo, yoveli mexuTe lomde axsnili, Tumca, es SeiZleba mSoblebis arasak-
erTxel mainc dakavebulia amis gamo (West and Farrig- marisi zrunviTa da kanonis mimarT ojaxis damokideb-
ton, 1973). ZiriTadi samarTaldarRvevebi sakuTrebis ulebiT iyos ganpirobebuli.
winaaRmdegaa mimarTuli. gogonebi biWebze bevrad yvelaze xSirad citirebul kvlevaSi (Bowlby, 1944),
naklebad Cadian kriminalur qmedebebs, Tumca, aR- romlis maSveobiTac swavlobdnen `arasrulwlovani
saniSnavia, rom ukanaskneli 40 wlis manZilze es Se- qurdebis~ maxasiaTeblebs, miTiTebulia, rom maTi
fardeba 11:1-dan 4:1-mde Semcirda. msgavsi Sedegebi problemebis ZiriTadi mizezi bavSvobis asakSi de-
sxva qveynebSic miiRes (D.J.Smith, 1995). msjavrdebuli dasTan xangrZlivi ganSoreba iyo. ufro Tanamedrove
biWebis naxevari ganmeorebiT Cadis danaSauls, iuveni- kvlevebma es mosazreba ar daadastura (gv. 697). deli-
luri deliqventebis mxolod mcire nawili agrZelebs qventi bavSvebis umravlesoba arasruli ojaxebidanaa,
kriminalur qcevas mozrdil asakSi. erT-erTi kvlevis rac, rogorc Cans, asaxavs ojaxuri uTanxmoebebis
Tanaxmad, im iuveniluri deliqventebis sami meoTxe- arsebobas bavSvobisa da mogvianebiT asakSi (Rutter and
di, romlebmac iuvenilur asakSi sami an meti dana- Madge, 1976). sxva ojaxuri faqtorebi, romlebic del-
Saulebrivi qmedeba Caidines, mozrdil asakSic moxvda iqventobasTanaa dakavSirebuli, esaa mravalricxovani
cixeSi (Farrington, 2002). am monacemebs Tu mivyvebiT, ojaxi da aRzrdis Taviseburebebi, mag., araTanmim-
unda gaviTvaliswinoT, rom kriminalurma statisti- devruli, qaoturi, an zedmetad mkacri, an gulgrili
kam SeiZleba SecdomaSi Segviyvanos. Tumca, rogorc damokidebuleba.
vxedavT, gamokiTxuli da msjavrdebuli damnaSaveebis bavSvis faqtorebi: genetikuri faqtorebi, rogorc
monacemebs Soris garkveuli msgavseba arsebobs (West Cans, naklebad mniSvnelovania deliqventobis gamom-
and Farrington, 1973). wvev mizezebs Soris, vidre es aris mozrdil asakSi
deliqventoba xSirad qceviTi aSlilobebis ekviva- Cadenili seriozuli kriminaluri qmedebebis dros
lentad ganixileba. miuxedavad imisa, rom es ori (qceviTi aSlilobebis genetikuri faqtorebi ganxil-
kategoria garkveuli TvalsazrisiT faravs erTma- ulia zemoT). arsebobs TvalsaCino kavSiri deliqven-
neTs, maTi gaTanabreba arasworia. bevr deliqvents tobasa da saSualoze dabal IQ maCvenebels, daswav-
ar aReniSneba qcevis an sxva fsiqikuri aSliloba. lisa da kiTxvis problemebs Soris (Rutter et al., 1976a).
aseve, qceviTi aSlilobebis mqone pirebi, yovelTvis amas, sul cota, ori axsna aqvs. xasiaTobrivi Tavise-
ar arRveven kanons. Tumca, gasaTvaliswinebelia, rom burebebi da socialuri faqtorebi ganapirobebs wina-
xSir SemTxvevaSi, persistentul kanonsawinaaRmdego ganwyobas rogorc deliqventobis, aseve kiTxvis dar-
qmedebebs Tan axlavs qcevis anomalia, skolis ganzrax Rvevebis mimarT. aseve, kiTxvis darRvevebi SeiZleba
gacdena, agresiuloba, yuradRebis mipyrobis survili gaxdes imedgacruebisa da TviTSefasebis daqveiTebis
da koncentraciis daqveiTeba. mizezi, rac antisocialuri qcevisken ubiZgebs bavS-
vs. fizikuri arasrulfasovneba, savaraudod, umniS-
mizezebi vnelo rols asrulebs deliqventobis ganviTarebaSi,
iuveniluri deliqventobis mizezebi kompleqsuria da miuxedavad imisa, rom tvinis dazianeba da epilef-
moicavs qceviTi aSlilobebis gamomwvev mizezebsac sia SeiZleba qceviTi aSlilobebisadmi winaganwyobis
(mizezebi aq mokledaa ganxiluli. ufro detaluri mizezi iyos.
informacia ix. Rutter et al., 1998).
socialuri faqtorebi. deliqventoba dakavSire- Sefaseba
bulia dabal socialur fenasTan, cud sacxovrebel bavSvis fsiqiatriul dawesebulebaSi gasinjvis dros,
pirobebTan da ganaTlebis dabal donesTan. deliqven- Tu deliqventobas Tan axlavs fsiqikuri aSliloba,
tobis sixSire, CamoTvlili monacemebis mixedviT, sx- es ukanaskneli Cveulebrivad unda Sefasdes. zogjer
vadasxva raionebSi TvalsaCinod gansxvavdeba. deli- bavSvTa fsiqiatrs, sasamarTlosTvis moxsenebis mo­

_ 724 _
sindromebis mimoxilva
gatardes. bevr bavSvsa da mozards, romlebic iuve-
cxrili 24.7 axalgazrda msjavrdebulebis niluri (arasrulwlovanTa) sasamarTlos winaSe wars-
Sefaseba*
dgebian, fsiqikuri aSliloba aReniSneba. maT Soris
danaSauli
xSiria qceviTi da afeqturi aSlilobebi, yuradRebis
danaSaulis simZime da xasiaTi deficitiTa da hiperaqtivobiT mimdinare aSliloba,
msxverplis maxasiaTeblebi
narkomoxmareba da wamaldamokidebuleba, daswavlis
darRvevebi da epilefsia. am aSlilobebis mkurnaloba
motivi
sxvadasxva TavSia ganxiluli.
jgufSi msjavrdebulis roli sxvebis monawileobis fsiqiatri, romelic mkurnalobs deliqvent bavS-
SemTxvevaSi
vebsa da mozardebs, kargad unda icnobdes im qveynis
damokidebuleba danaSulisa da msxverplis mimarT samarTlebriv sistemas, romelSic muSaobs. iuridi-
qcevis sxva problemebi
uli Careva moicavs: gafrTxilebas _ar iqnes Cadenili
danaSauli; xelmeored dakisrebul jarimebs; ojaxis
Cadenili sxva danaSauli _ raodenoba, xasiaTi, nasamarTleoba,
wevrebis an meurvis mimarT saTanado kontrolisTvis
Zaladoba wayenebul moTxovnebs; socialuri muSakis superviz-
TviTdazianeba ias; specialur centrebSi dayovnebas an, saWiroebis
SemTxvevaSi, adgilobrivi xelisuflebis CarTvas.
bavSvebis an cxovelebis mimarT sisastike
procedurebis zusti CamonaTvali gansxvavebulia sx-
cecxlis wakideba vadasxva qveyanaSi. deliqventuri qcevebi sakmaod xSi-
*gamoyenebulia Goodman & Scott, 2005 cxrili 7.1 ria; upiratesad, naklebad seriozuli da, ZiriTadad,
gardamavali xasiaTisaa, amitom zogadad miRebulia,
samzadeblad, deliqventi bavSvis naxvas sTxoven. aseT rom pirveli SemTxvevis dros minimaluri Carevaa
SemTxvevaSi aucilebelia informaciis Sekreba ro- saWiro, Tumca, mkacri gakicxva aucilebelia. igive
gorc mSoblebisa da maswavleblebisgan, ise social- midgomaa ganmeorebadi umniSvnelo kanonsawinaaRm-
uri muSakis an probaciis oficrisgan, romelsac bavS- dego qmedebebis SemTxvevaSic. ufro energiuli Ca-
vze zrunva evaleba. reva saWiroa SedarebiT seriozuli da mravaljeradi
aseve, mniSvnelovania ganaTlebis donisa da in- danaSaulis Cadenisas. aseT dros gamoiyeneba Temze
teleqtis fsiqologiuri kvleva. sxva kvlevebi, dafuZnebuli programebi. maTi mTavari mizania ojax-
rom­­lebic unda iyos gaTvaliswinebuli, mocemulia uri garemos gajansaReba, Tanatolebis uaryofiTi
cxrilSi 24.7. moxsenebiTi baraTis forma ukve aR- gavlenis prevencia, xolo, Tavad mozardisTvis _
werili formis msgavsia (gv. 702). mas unda axldes problemebis daZlevis ukeTesi unarebisa da profe-
mokle anamnezi, amJamindeli fsiqikuri statusi da siuli unar-Cvevebis swavleba da ganaTlebis donis
mkurnalobasTan dakavSirebuli rekomendaciebi. gaumjobeseba. did britaneTSi aseTi programebi Se-
muSavebulia axalgazrda msjavrdebulTa gundis mier.
Zaladoba mozardebSi
Tu am programebs Sedegi ar aqvs, maSin Tavisuflebis
mozardebSi aRiniSneba Zaladobrivi kriminaluri qmede- aRkveTas mimarTaven.
bebis zrdis riski. axalgazrdebSi Zaladobis mizezebi bavSvebisa da axalgazrda pirebis mimarT arsebuli
bolomde ar aris Seswavlili. moZalade damnaSaveebi kanonmdeblobis ZiriTadi arsi aris mkurnaloba da
umeteswilad imeoreben danaSauls. did britaneTSi 50 ara dasja. danergili meTodebis efeqturobis Sesas-
SemTxvevis Seswavlam (Bailey and Aulich, 1997), romelTa wavlad Catarebulia mravali kriminologiuri kvleva.
drosac arasrulwlovanTa mier umZimesi danaSauli _ zogadi Sedegebi maincdamainc imedis momcemi araa.
mkvleloba iyo Cadenili, aCvena, rom danaSaulis Cade- Tumca, es gasakviric ar unda iyos, vinaidan, rogorc
namde umravlesobas emociuri darRvevebi, aseve, ojax- ukve aRvniSneT, deliqventoba bavSvisgan damoukideb-
uri da ekonomiuri sirTuleebi aReniSneboda. mcire el bevr faqtorTanaa dakavSirebuli, rogoricaa
nawils daswavlis problemebi hqonda. Tumca, Seswav- dezorganizebuli ojaxi, mSoblebis antisocialuri
lili 76 maxasiaTeblidan arc erTi ar ganasxvavebda qceva da mZime sacxovrebeli pirobebi. ganmeorebiTi
am axalgazrdebs sxva damnaSaveebisgan. igive monacemebi gasamarTlebis riski ufro maRalia im SemTxvevaSi,
miiRes aSS-Si Catarebuli kvlevebiT (Meyers and Kemph, Tu piri erTxel ukve warsdga sasamarTlos winaSe
1990. damatebiTi informacia ix. Bailey and Dolan, 2004). an sasjeli moixada, vidre maSin, roca imave danaSau-
marTva lisTvis aranairi oficialuri RonisZieba ar yofila
ganxorcielebuli (West and Farrington, 1977).
am nawilSi visaubrebT im prevenciul zomebze, rom-
deliqventobis mkurnalobis mravali sxvadasxva
lebic danaSaulis Tavidan acilebis mizniT unda
meTodidan SedarebiT warmatebulad miCneulia Sem-

_ 725 _
24 bavSvTa fsiqiatria
degi sami:
cxrili 24.8 bavSvobis asakSi ganviTarebuli
1. ojaxis funqciuri Terapia (Alexander and Parsons, SfoTviTi aSlilobebi
1982). �������������������������������������������
Terapevti muSaobs ojaxTan sami Tvis ganmav-
DSM-IV ICD 10
lobaSi. Terapiis mizania: (1) ojaxis motivacia, (2)
specifikuri problemis gamovlena da muSaoba imaze, emociuri aSlilobebi bav­
Tu rogor aRmoifxvras igi, (3) problemis daZle- SvebSi F93

vis unar-Cvevebis aTviseba da maTi sxvadasxva situ- ganSorebis SfoTviTi aSli­ bavSvebSi ganSorebis SfoT­
aciebSi gamoyenebis swavleba. loba viTi aSliloba

2. multisistemuri Terapia (Henggeler et al., 1999) moi- fobikur-SfoTviTi aSli­ bavSvTa fobikur-SfoTviTi
loba* aSliloba
cavs eqvs elements: (1) ojaxis Terapias, (2) axal-
gazrda pirebis daxmarebas, raTa maT moZebnon ara- socialuri fobia socialur_SfoTviTi aSli­
loba bavSvTa asakSi
deliqventi megobrebi, (3) pirovnul ganviTarebas,
asertuli treningis CaTvliT, (4) ojaxuri prob- siblingebis urTierTobis siblingTa konkurencia
lemis daZlevis unarebis gaumjobesebas, (5) mas- problemebi**

wavleblebTan kavSirs, (6) sxva saagentoebTan kon- posttravmuli stresuli posttravmuli stresuli
taqts. aSliloba* aSliloba

3. mindobiT aRzrdis mravalganzomilebiani midgoma obsesiur_kompulsuri obsesiur_kompulsuri


aSliloba* aSliloba
(Chamberlain, 1990). daaxloebiT eqvsi Tvis manZilze
axalgazrda piri Tavisi deliqventi megobrebisgan *bavSvTa asakSi ganviTarebuli am aSlilobebisTvis ar
arsebobs damoukidebeli kategoriebi da gamoiyeneba
moSorebiT cxovrobs da ukeTes cxovrebiseul una-
mozrdilTa kategoriebi (ixileT teqsti)
rebs iTvisebs. amave dros, misi ojaxis wevrebs as-
wavlian im unar-Cvevebs, romlebic gamosadegia bavS- **Sesulia kategoriaSi _ „sxva mdgomareobebi, romlebic
klinikur yuradRebas saWiroeben“
vis saWiroebebze efeqturad reagirebisTvis.
am da sxva midgomebis Seswavlam gamoavlina, rom da DSM-IV-Si CamoTvlili ramdenime diagnozi Seesa-
aucilebelia konkretuli Terapiis individualurad bamebodes, mag., fobikuri aSliloba da ganSorebis
morgeba. zogi samarTaldamrRvevisTvis ufro mkac- SfoTviTi aSliloba.
ri zomebis gatarebaa efeqturi, xolo zogisTvis _
naklebad SemzRudavi Terapiaa Sedegiani. samwuxarod, gavrcelebis sixSire
dReisTvis SeuZlebelia srulfasovani saxelmZRvane- bavSvTa asakis SfoTviTi aSlilobebis gavrcelebis
los Seqmna, romelSic damnaSavis tipTan Sesabamisi sixSire ar aris saTanadod Seswavlili, vinaidan kv-
mkurnalobis meTodi iqneba mocemuli (bavSvTa da mo- levebSi ZiriTadad, ufro farTo kriteriumebi ga-
zardTa sasamarTlo eqspertizis sakiTxebi ix. Bailey moiyeneba, romlebic emociur aSlilobebsac moicaven
and Dolan, 2004). an kiTxvebi SfoTviTi simptomebisa da ara SfoTviTi
sindromis gamosavlenadaa dasmuli. uaitis kunZul-
SfoTviTi aSlilobebi ze Catarebul kvlevaSi emociuri aSlilobebis sixSi-
ar arsebobs mkveTri zRvari normalur SfoTvasa re gogonebsa da biWebSi 2.5% iyo (Rutter et al., 1970a).
da bavSvebSi SfoTvis aSlilobebs Soris. ICD-10-Si londonSi es monacemebi 2-jeraa gazrili (Rutter et al.,
SfoTviTi aSliloba bavSvebSi emociur aSlilobadaa 1975a). londonSic da uaitis kunZulzec qceviTi aS-
klasificirebuli, romelic specifikurad bavSvTa lilobebis sixSire emociur aSlilobebze 2-jer meti
asakSi iwyeba (cxrili 24.8). DSM-IVklasifikaciaSi es iyo. zogadi populaciis SedarebiT Tanamedrove kv-
kategoria Sesuli araa da, ori gamonaklisis garda, levam 7-11 wlis asakis bavSvebSi SfoTviTi aSlilo-
bavSvTa SfoTviTi aSlilobebi mozrdilTa SfoTvi- bebis 6-9% gamoavlina, romlis naxevars ganSorebis
Ti aSlilobebis msgavsadaa mocemuli. gamonaklisia SfoTviTi aSlilobebi warmoadgens (Anderson et al.,
ganSorebis SfoTviTi aSliloba da reaqtiuli mi- 1987; Bird, 1996).
jaWvulobis aSliloba, rac Sesulia TavSi _ `Cvilo-
SfoTva sxvadasxva asakSi
bis, bavSvTa da mozardTa asakis sxva aSlilobebi~.
ICD-10-Si, aseve, aris diagnozi _ siblingTa konku- bavSvebisTvis SfoTva damaxasiaTebelia. asakTan
rencia. DSM-IV-Si es diagnozi mocemuli araa, Tumca, erTad, SfoTvis xasiaTi icvleba. CvilobaSi bavS-
da-Zmas Soris urTierTobis problemebi ganxilulia vi ucxos mimarT SiSis stadias gadis; skolis asakSi
problemaTa CamonaTvalSi: `sxva mdgomareobebi, rom- xSiria ganSorebis SfoTva da cxovelebis, jadosnuri
lebic klinikur yuradRebas saWiroeben~. konkretul qmnilebebisa da sibnelis SiSi. mozardobaSi SiSi icv-
SemTxvevaSi, bavSvis mdgomareobas SeiZleba ICD-10-sa leba socialur situaciebTan da pirovnul adekvatu-

_ 726 _
sindromebis mimoxilva
robasTan dakavSirebuli SfoTviT. bavSvTa asakSi gan- temperamenti axasiaTebT. zogjer, rogorc Cans, es
viTarebuli SfoTviTi aSlilobebi imeorebs ganviTa- mdgomareoba SfoTviani da hipermzrunveli mSoblebis
rebis am Tanmimdevrobas, magram gamovlenili niSnebi sapasuxod viTardeba.
ufro mwvave da gaxangrZlivebulia. fobikuri da gan-
Sorebis SfoTviTi aSlilobebi, Cveulebriv, adreuli mimdinareoba
bavSvobis asakSi iwyeba, xolo socialuri SfoTviTi ganSorebis SfoTviTi aSlilobis simptomatika asak-
aSliloba mozardobis asakSi viTardeba. Tan erTad TandaTanobiT umjobesdeba, Tumca, SeiZ-
leba gauaresdes, Tu bavSvis rutinuli cxovreba
ganSorebis SfoTviTi aSliloba icvleba (mag., bavSvi skolaSi siaruls iwyebs). zog
ganSorebis SfoTviTi aSliloba _ esaa im pirebTan SemTxvevaSi ganSorebis SfoTviTi aSliloba mozrdil
ganSorebis SiSi, romelTa mimarTac bavSvi mijaWvu- asakSi generalizebul an sxva saxis SfoTviT aSlilo-
lobas ganicdis. ganSorebasTan dakavSirebuli emocia baSi progresirebs.
aSkarad gadaWarbebulia da mniSvnelovnad aRemateba
Cvilobisa da skolamdeli asakis bavSvebSi gamovle- mkurnaloba
nil SfoTvis xarisxs, an grZeldeba mogvianebiT asak- saTanado yuradReba unda mieqces yvela SesaZlo eti-
Sic da iwvevs socialuri funqcionirebis gauarese- ologiur faqtors. maT Soris, mniSvnelovania wina
bas. aSliloba iwyeba 6 wlamde asakSi. diagnozi ar ganSorebebis, SfoTvisadmi midrekili xasiaTisa da
ismeba maSin, rodesac gvaqvs pirovnuli ganviTarebis mSoblebis qcevis gaTvaliswineba. aucilebelia, SeZ-
zogadi darRvevebi. lebisdagvarad, stresorebis Sesusteba da bavSve-
bisTvis sakuTari gancdebis gamJRavnebaSi xelis Sew-
klinikuri suraTi yoba. Zalian mniSvnelovania ojaxis wevrebis CarTva
am aSlilobis mqone bavSvebi mSoblebs an sxva pireb- da maTTvis daxmarebis gaweva, raTa gaacnobieron, Tu
Tan daSorebisas, romelTa mimarT mijaWvuloba axa- rogor moqmedebs gadametebuli SfoTva da hiperpro-
siaTebT, gadametebul SfoTvas avlenen. maT usafuZ- teqcia bavSvis mdgomareobaze. aseve, saWiroa gzebis
vlod eSiniaT, rom maTTvis mniSvnelovan adamians sa- Zieba, romelic uzrunvelyofs bavSvis simSvidesa da
SiSroeba emuqreba an maTi mitoveba aqvs ganzraxuli. daculobis SegrZnebas. saWiroebis SemTxvevaSi, Zali-
isini uars acxadeben am adamianis gareSe daZinebaze an, an mwvave SfoTvis dros, SeiZleba anqsiolizuri pre-
calke daZinebis SemTxvevaSi, Ramis koSmarebi aReniS- paratebis daniSvna, Tumca, maTi miReba mxolod xan-
nebaT. dRis ganmavlobaSi bavSvebi TavianTi mijaWvu- mokle periodiTaa mizanSewonili. ganSorebis SfoT-
lobis obieqts ar scildebian da mudmiv yuradRebas viTi aSlilobis gamwvavebisas, zog SemTxvevaSi, SiSis
moiTxoven. SfoTva upiratesad somaturi niSnebiT dasaZlevad iyeneben biheviorul teqnikas, romelic
vlindeba, rogorebicaa muclis tkivili, Tavis tki- SeiZleba efeqturi aRmoCndes. es sakiTxi momdevno
vili, gulisrevis SegrZneba da pirRebineba. amas xSi- nawilSi iqneba ganxiluli.
rad Tan axlavs xSiri tirili, socialuri izolacia
an risxvis Setevebi. ganSorebis SfoTviTi aSliloba fobikur-SfoTviTi aSliloba
erT-erTi mizezia imisa, rom bavSvi uars ambobs sko- fobikur-SfoTviTi aSlilobis diagnozi bavSvebSi
laSi siarulze. Seesabameba specifikur fobikur aSlilobas mozr­
dilebSi (gv. 198). bavSvTa asakSi xSiria mcired ga­
epidemiologia moxatuli fobiebi da ZiriTadad ukavSirdeba cxo­
mosaxleobis gamokvlevam aCvena, rom ganSorebis velebs, mwerebs, sibneles, skolasa da sikvdils.
SfoTviTi aSliloba 7-11 wlis gogonebisa da biWebis fobiebis simwvave asakTan erTad icvleba. cxovelebis
3-4%_s aReniSneba (Anderson et al., 1987; Benjamin et al., Zlieri da persistentuli SiSi 5 wlamde asakSi iwyeba
1990). da, TiTqmis yvela SemTxvevaSi, mozardobis asakSi
sustdeba, xolo 11 wlisTvis mxolod 2%-s aReniSneba
etiologia (Anderson et al., 1987; Milne et al., 1995).
ganSorebis SfoTviTi aSliloba xSirad raime safrT-
xis Semcveli SemTxveviTaa provocirebuli. es SeiZle- mimdinareoba
ba iyos xanmokle problema, rogoricaa saavadmyofoSi umetes SemTxvevaSi mdgomareoba umjobesdeba da
moTavseba, an droSi gaxangrZlivebuli movlena, mag., mxolod 10-15%-s ugrZeldeba mozrdil asakSic (Last
konfliqti mSoblebs Soris. ganSorebis SfoTviTi et al., 1997).
aSliloba zogjer iseT bavSvebs uviTardebaT, rom-
lebic zedmeti emociurobiT reagireben yoveldRiur mkurnaloba
stresorebze, an romlebsac SfoTvisadmi midrekili bavSvTa asakSi gamovlenili fobiebis umravlesoba
mkurnalobis gareSe gadis. mdgomareobis gaum­jo­

_ 727 _
24 bavSvTa fsiqiatria
besebisTvis sruliad sakmarisia mSoblebis mxar­ radReba. saWiroa ufros bavSvebs limiti dauweson da
daWeriTi da gamamxnevebeli midgoma. fobiebisTvis, Zvirfas adamianad agrZnobinon Tavi.
romlebic SedarebiT persistentulia, gamoiyeneba
martivi bihevioruli Terapia, romlebsac Tan unda posttravmuli stresuli aSliloba
axldes waxaliseba da mxardaWera. bavSvs, iseve, ro­ ICD-10-Si, bavSvTa SfoTviTi aSlilobebis qveTavSi,
gorc fobikuri aSlilobebis mqone mozrdil pi­rebs, aseTi kategoria Setanili araa, miuxedavad imisa, rom
aswavlian problemis safexureobrivad gadaWris posttravmuli SfoTviTi aSliloba SeiZleba bavSvTa
teqnikas. aseve, gamoiyeneba dinamikuri fsiqoTerapia, asakSi ganviTardes. klinikuri niSnebi mozrdil
Tumca, misi upiratesoba, martiv biheviorul meTo­ asakSi ganviTarebuli aSlilobis msgavsia (gv. 166).
debTan SedarebiT, naklebad TvalsaCinoa (mimoxilva gamoxatulia Zilis darRvevebi, Ramis koSmarebi,
ix. Copton et al., 2004). fleSbeqebi da im situaciebisTvis Tavis arideba,
romelic travmasTanaa asocirebuli. aseT bavSvebs
socialur- SfoTviTi aSliloba bavSvebSi xSirad uviTardebaT iracionaluri ganSorebis SfoT­
socialur-SfoTviTi aSliloba bavSvTa asakSi ICD- va da regresuli qceva.
10-is mixedviT, gulisxmobs 6 wlamde ganviTarebul etiologia
mdgomareobas, rodesac bavSvebs ucxos mimarT Si­
iseve, rogorc mozrdil asakSi, posttravmuli aS­
Sis grZnoba, rac cxovrebis pirveli wlis meore
liloba viTardeba umZimesi, mwvave stresis Sedegad,
naxevrisTvisaa damaxasiaTebeli, Cveulebrivze uf­
rogoricaa, bavSvis tyved Cavardna, samoqalaqo
ro intensiurad an xangrZlivad aReniSnebaT. am
konfliqtebi da bunebrivi katastrofebi. post­
aSlilobis mqone bavSvebi CvilobaSi intravertul
travmuli aSlilobis ganviTarebis mizezi, SeiZleba
Tvisebebs avlenen (Schwartz et al., 1999). aseTi bavSvebi
fizikuri an seqsualuri Zaladobac iyos (Goodwin,
ucxos danaxvaze aSkarad SfoTaven da cdiloben Tavi
1988). es aSliloba, iseve rogorc mozrdilebSi, iSviaT
aaridon mas. SiSi, romelic ufro xSirad mozrdili
Zlier katastrofebTan SedarebiT, ufro xSirad
adamianebis mimarT vlindeba (Tumca, SesaZlebelia
avtosagzao an sxva saxis avariebis Semdeg viTardeba.
Tanatolebisa da sxva bavSvebis mimarTac arsebobdes),
erTma kvlevam aCvena, rom sagzao SemTxvevebis Semdeg,
bavSvis socialur funqcionirebaze axdens gavlenas.
bavSvebis 14%-s posttravmuli stresuli aSliloba
am aSlilobis dros mSoblebTan ganSorebis SfoTva
ganuviTarda (Keppel-Benson et al., 2002).
gamoxatuli araa.
socialuri SfoTviTi aSlilobis etiologia da prognozi
mkurnaloba igivea, rac bavSvTa asakis sxva SfoTviTi
bavSvTa asakis posttravmuli stresuli aSlilobis
aSlilobebis dros.
prognozi sistemurad Seswavlili ar yofila; Tumca,
dadgenilia, rom mwvave mdgomareobebi grZeldeba 6
siblingTa konkurencia
Tvidan erT wlamde da zogjer metxansac (Yule, 1994).
es kategoria mocemulia ICD-10-Si da gamoiyeneba im
bavSvebis SemTxvevaSi, romlebic amJRavneben eWvian da mkurnaloba
mtrul ganwyobas axlad dabadebuli dis an Zmis mimarT. mkurnaloba iseTivea, rogoric zrdasruli pirebis
aSlilobis niSnebi, romlebic siblingis gaCenidan SemTxvevaSi (gv. 166). Cveulebriv, gadatanili katas­
ramdenime Tvis ganmavlobaSi unda ganviTardes, Tavisi trofis Semdeg, xdeba dauyovneblivi konsultaciis
intensivobiT am garemoebebis Tanmxlebi emociuri (debrifingis) uzrunvelyofa. mozrdilebisTvis aseTi
gancdis Cveul sazRvrebs scildeba. Zlieri emocia Carevis efeqturoba, gansakuTrebiT im SemTxvevaSi,
persistentulia da socialuri funqcionirebis rodesac konsultaciis dros ar aris gamoyenebuli
gauaresebas iwvevs. mwvave SemTxvevebSi SeiZleba kognituri Terapiis procedurebi, romelic exmareba
siblingisTvis zianis miyenebis mcdelobebic iyos. msxverpls `gadaamuSaos~ stresTan dakavSirebuli
SesaZlebelia, bavSvis qcevam regresi ganicados, mogonebebi, sakamaToa. savaraudod, bavSvebisa da
mag., dakargos Sardvisa da defekaciis kontrolis mozrdilebisTvis erTi da igive midgomaa saWiro?
ukve daswavlili unari, an Cvili bavSviviT moiqces.
bavSvi, Cveulebriv, mSoblebis mimarT opoziciuradaa obsesiur-kompulsuri aSliloba
ganwyobili da Tavisi qceviT yuradRebis mipyrobas bavSvobis asakSi obsesiur-kompulsuri aSliloba
cdilobs. xSiria risxvis Setevebi. damaxasiaTebelia iSviaTia. Tumca, ganmeorebadi qcevebi 4-10 wlis asakSi,
Zilis darRvevebi an daZinebasTan dakavSirebuli sakmaod xSiria. aseTi ganmeorebadi qcevebia: cifrebis
problemebi. dajameba, sagnebis Tvla, konkretuli nivTebis amo­Cemeba
mkurnalobisas, mniSvnelovania davexmaroT mSob­ da Segroveba. normaluri bavSvebi advilad iTviseben
lebs, raTa maT Tanabrad gaanawilon TavianTi yu­ iseT ritualebs, rogoricaa qvafenilis ornamentebze

_ 728 _
sindromebis mimoxilva
dabijeba an raime saxis boZisTvis xelis Sexeba. aseT miuTiTebs. am etapze ar arsebobs aseTi asociaciis
qmedebebs ar SeiZleba vuwodoT obsesiebi, vinaidan damadasturebeli aranairi mtkicebuleba.
pirovneba ar ebrZvis maT (obsesiuri da kompulsuri neirotransmiteruli aSliloba. mozrdilebze Ca­
qcevis ganmarteba gv. 13). obsesiur-kompulsuri aS­ ta­rebuli kvlevebis meSveobiT dadginda tvinSi
li­lobisTvis damaxasiaTebeli ritu­alebi da qcevebi serotoninerguli sistemebis CarTuloba (gv. 214).
ufro mwvave xasiaTisaa, vidre janmrTeli bavSvebis bavSvebis susi-ebiT mkurnalobis efeqturoba (ix.
amgvari qmedebebi da bavSvis ZiriTad dros ikavebs. qvemoT) aseT SemTxvevebSic serotoninis monawileobis
amis magaliTia, saSinao davalebebis ramdenjerme mniSvnelobaze miuTiTebs.
gadamowmeba an xelebis xSirad dabana. nevrologiuri faqtorebi. bavSvTa asakSi ganvi­
Tarebuli obsesiur-kompulsuri aSliloba asoci­
klinikuri suraTi rebulia garkveul mdgomareobasTan, romlis mizezad
obsesiuri aSliloba gviani bavSvobis asakamde iS­ miCneulia bazaluri gangliis disfunqcia. zog bavSvs
viaTad iZens dasrulebul saxes, Tumca, pirveladi tikebi an qoreaformuli moZraobebi aReniSneba.
niSnebi, SeiZleba adreul asakSic gamovlindes. daw­ turetis sindromis mqone bavSvebi ki midrekilni arian
yeba swrafi an Semparavia. obsesiebisa da kompulsiebisadmi. aseTive simptomebi
bavSvobaSi ganviTarebuli obsesiur-SfoTviTi axasiaTebs sidenhamis (Sidenham's) qoreas (ix. qvemoT).
aSli­loba zrdasrul pirebSi gamovlenili aSlilobis autoimunuri faqtorebi. sidenhamis (Sidenham's)
msgavsia (gv. 13). arsebuli simptomebi ufro ritu­a­ qorea autoimunuri daavadebaa, romelic A beta-
lebia, vidre obsesiuri azrebi. yvelaze xSirad xe­ hemolizuri streptokokiT inficirebis Semdeg vi­
lebis banvis rituali gvxvdeba, meore adgilzea Tardeba. sidenhamis (Sidenham's) qoreasa da obsesiur-
ganmeorebadi qmedebebi da gadamowmeba. akviatebuli kompulsur aSlilobas Soris kavSiris gamo gaCnda azri,
azrebi ufro xSirad dabinZurebas, mSoblebis an sxva rom obsesiur-kompulsuri mdgomareobebis garkveuli
pirebis avad gaxdomas, an ubedur SemTxvevas exeba. SemTxvevebi imave etiologiisaa. aseTi SemTxvevebi
aseTi bavSvebi Relaven wesrigsa da simetriulobaze. Semdegi saxelwodebiTaa cnobili _ pediatriuli
simptomebis Sinaarsi bavSvis asakis matebasTan er­ autoimunuri neirofsiqiatriuli daavadebebi, aso­
Tad icvleba. obsesiuri simptomebi SeiZleba ga­ cirebuli streptokokul infeqciasTan _ pandas
remo faqtorebiTac iyos provocirebuli (mag., (PANDAS) (mimoxilva ix. Snider and Swedo, 2004).
dabinZurebuli sagnebi). bavSvebi cdiloben damalon
TavianTi akviatebuli azrebi, gansakuTrebiT, ojaxis epidemiologia
gareT. obsesiebis dros bavSvebi xSirad TavianT obsesiur-kompulsuri aSlilobebis gavrcelebis six-
mSoblebsac sTxoven, gaimeoron ritualebi an sxva­ Sire 18 wlamde axalgazrdebSi 1-4%-ia (Flament and
gvarad hyavT CarTuli akviatebul qmedebebSi. Chabane, 2000). Tanabrad gvxvdeba orive sqesSi. um-
isini mudmivad saWiroeben damatebiT mxardaWeras cros asakSi ufro iSviaTia da TvalsaCinod matulobs
akviatebul azrebTan dakavSirebiT. asakTan erTad (Heyman et al., 2001).

etiologia asocirebuli aSlilobebi


genetikuri faqtorebi. naCvenebia, rom obsesiur- mwvave da persistentul obsesiur azrebsa da kompul-
kom­pulsuri aSliloba ufro xSiria am aSlilobis sur ritualebs bavSvobis asakSi xSirad Tan axlavs
mqone bavSvebisa da mozrdilebis pirveli rigis SfoTviTi da depresiuli simptomebi. zog SemTxvevaSi
naTesavebSi, vidre zogad populaciaSi (Lenane et al., SesaZlebelia arsebobdes komorbiduli SfoTviTi
1990). Tumca, gasaTvaliswinebelia, rom es statistika an depresiuli aSliloba. rogorc zemoT aRvniSneT,
moicavs im pirebs, romlebmac mimarTes samedicino tikebi obsesiur-kompulsuri aSlilobebis mqone bavS-
dawesebulebebs, rac, SesaZloa, gamowveulia imiT, vebis 17-40%-s aqvs (Geller et al., 1996). turetis sin-
rom obsesiur-kompulsuri aSlilobis mqone mSoblebi, dromis mqone bevr bavSvs obsesiebi aReniSneba, amitom
savaraudod, maSin mimarTaven eqimebs, rodesac maT mniSvnelovania am ori mdgomareobis diferencireba.
Svilebs msgavsi problemebi uCndebaT. ojaxuri
SemTxvevebi, SesaZloa, ufro socialuri daswavliT prognozi
da ara genetikuri faqtorebiT iyos ganpirobebuli. obsesiur-kompulsuri aSlilobebis gamosavalze da-
amasTan, obsesiur-SfoTviTi aSlilobis mqone sakvirveblad ar Catarebula grZelvadiani kvleva;
bavSvebis mSoblebs emociuri aSlilobebis ufro Tumca, arsebuli monacemebi aSlilobis naklebad
farTo speqtri aReniSnebaT (Black et al., 2003). saimedo prognozze miuTiTebs. mdgomareoba xSirad
obsesiur-kompulsuri aSlilobis kavSiri turetis mozrdil asakSic grZeldeba da perioduli gamwvave-
sindromTan maT saerTo genetikur winaganwyobaze bebiT xasiaTdeba (Rappoport and Swedo, 2002).

_ 729 _
24 bavSvTa fsiqiatria

mkurnaloba lobis mqone mozrdili asakis pirebis mkurnalobis


pirvel rigSi, aucilebelia bavSvebis, mSoblebisa da msgavsia (gv. 409). kognitur-bihevioruli Terapia, ro-
pedagogebis informireba aSlilobasTan dakavSire- melic mozrdilebSi gamoiyeneba, mozardebisTvisac
biT da yvela kiTxvaze, SeZlebisdagvarad, amomwuravi efeqturia (Stulemeijer et al., 2005). raTa mkurnaloba
pasuxis gacema. Tu obsesiuri simptomebi SfoTviTi warmatebuli iyos, umjobesia pediatris, fsiqiatrisa
an depresiuli aSlilobebis farglebSi gvxvdeba, ma- da klinikuri fsiqologis erToblivi Careva. qroni-
Sin saWiroa pirveladi daavadebis mkurnaloba. gviani kuli daRlilobis sindromis grZelvadiani prognozi
bavSvTa asakis obsesiuri aSliloba iseTive midgomas sakmaod keTilsaimedoa, xolo xanmokle efeqts aka-
saWiroebs, rogorsac viyenebT mozrdilebis SemTx- demiur moswrebaze seriozuli gavlenis moxdena Seu-
vevaSi. am dros mimarTaven kognitur-biheviorul Te- Zlia (Patel et al., 2003).
rapiasa da medikamenturi mkurnalobis meTodebs, an rekurentuli muclis tkivili
maT kombinacias. mcirewlovani bavSvebis SemTxvevaSi
rekurentuli muclis tkivili bavSvebis 5-17%-s aR-
saWiroa kognitur-bihevioruli Terapiis modificire-
eniSneba da pediatrTan misvlis erT-erT gavrcele-
ba maTi ganviTarebis donis gaTvaliswinebiT (Piacentini
bul mizezs warmoadgens. muclis tkivilis SemTxvevebi
and Langley, 2004). nebismieri mkurnalobis SerCevisas
xSirad asocirebulia Tavisa da kidurebis tkivilTan
aucilebelia mSoblebis CarTvac.
da zogad sisustesTan. aseT SemTxvevebSi fizikuri
medikamentebi. placebosTan SedarebiT, susi-ebic
mizezebis dadgena, ZiriTadad, ver xerxdeba da aSli-
da klomipraminic ufro efeqturia. did britaneTSi
lobis fsiqologiur safuZvlebze saubroben. zogi
18 wlamde pirebisTvis obsesiur-kompulsuri aSli-
simptomi SfoTvasTanaa dakavSirebuli, zogi `maskire-
lobis samkurnalod sertralini da fluvoqsaminia
buli~ depresiis niSans warmoadgens (gv. 731), xolo
registrirebuli. mozrdilebis SemTxvevaSi aseTi
zogi stresiTaa ganpirobebuli. mkurnaloba sxva emo-
mkurnalobiT SesaZlebelia mxolod simptomebis sim-
ciuri aSlilobebis mkurnalobis msgavsia. grZelvadi-
wvavis Semcireba, magram ara sruli aRmofxvra. erT-
ani kvlevebiT naCvenebia, rom mwvave SemTxvevebis erTi
erT kvlevis dros, rodesac Seiswavles sertralin-
meoTxedi, romelTa drosac pediatris Carevaa saWiro,
iT mkurnalobis efeqturoba obsesiur-kompulsuri
rogorc fsiqikuri problemebis an auxsneli somaturi
aSlilobis mqone bavSvebsa da mozardebSi, remisia
Civilebis saxiT, mozrdil asakSic grZeldeba.
SemTxvevaTa 20%-Si miiRes. ra Tqma unda, Sedegi zo-
mierze uaresia, magram placebos 4%-Tan SedarebiT, konversiuli aSlilobebi
mainc yuradsaRebia. amave kvlevis Tanaxmad, remisiis
konversiuli aSlilobebi (konversiuli da disoci-
sixSire kognitur-bihevioruli Terapiis SemTxvevaSi
aciuri aSlilobebi ICD-10-is mixedviT 220-e gverdzea
_ 40%, xolo kombinirebuli Terapiis SemTxvevaSi _
aRwerili. rogorc individualuri SemTxvevebi, aseve
54% iyo (pediatriuli obsesiur-kompulsuri aSli-
iSviaTi epidemiuri formebi (gv. 222) ufro xSirad
lobebis mkurnalobis kvlevis jgufi, 2004).
mozardebSi da, iSviaTad, bavSvobis asakSi gvxvdeba.
pandas sindromis dros imunologiur mkurnalo-
bavSvebSi simptomebi, Cveulebriv, msubuqi xasiaTisaa
bas mimarTaven, Tumca, Sedegebi bolomde Seswavlili
da didi xnis manZilze iSviaTad grZeldeba. yvelaze
araa da aseTi mkurnalobis efeqturobis mtkicebule-
xSiri niSnebia paralizi, siarulis Secvla, smenis an
ba jerjerobiT ar arsebobs (ix. Snider and Swedo, 2003).
mxedvelobis gauareseba. mozrdil asakSi konversiuli
aSlilobebi SeiZleba sxvadasxva organuli daavadebis
somatoformuli aSlilobebi da sxva
farglebSi gamovlindes an, damoukideblad, pirveladi
auxsneli somaturi simptomebi konversiuli aSlilobis saxiT ganviTardes. iseve, ro-
fsiqikuri aSlilobis mqone bavSvebi xSirad uCivian gorc mozrdilebSi, adreul asakSic organulad de-
sxvadasxva somatur problemebs, romlebsac fizikuri terminebuli fizikuri simptomebi, zogjer konver-
mizezebi ar aqvT. aseTi Civilebia muclisa da Tavis siul aSlilobadaa diagnostirebuli. gansakuTrebiT
an kidurebis tkivili da xvela. am bavSvebis umrav- iseT SemTxvevebSi, rodesac organuli paTologiis
lesobas ojaxis eqimi mkurnalobs. mcire nawili, ro- gamovlena Znelia da simptomebis ganviTarebas stre-
melic mimarTavs specialists, ufro xSirad midis pe- suli movlena uZRvis win (Rivinus et al., 1975). aqedan ga-
diatrTan, vidre fsiqiatrTan. momdinare, konversiuli aSlilobis diagnozi mxolod
Zalian detaluri gamokvlevebis Semdeg unda daisvas.
qronikuli daRlilobis sindromi
es mdgomareoba, romelic aRwerilia 407-e gverdze, 11 epidemiologia
welze meti asakis bavSvebsa da mozardebSi gvxvdeba mosaxleobis gamokiTxvis dros konversiuli aSli-
(Farmer et al., 2004). mkurnalobis principebi am aSli- lobebis gavrcelebas iSviaTad swavloben. ase moxda

_ 730 _
sindromebis mimoxilva
uaitis kunZulze Catarebuli kvlevis SemTxveva- mwuxarebis gadmocema. SesaZlebelia, Zilis darRveve-
Sic (Rutter et al., 1970a). pediatrTan misuli bavSvebis bic gansxvavdebodes mozrdilebisTvis damaxasiaTe-
3-13%-s konversiuli aSlilobebi aReniSneba. erT- beli Zilis problemebisgan. depresiis mqone bavSvebis
erTma kvlevam aCvena, rom fsiqiatriul saavadmyo- daaxloebiT meoTxeds saRamos saaTebSi kortizolis
foebSi moTavsebuli prepubertatuli asakis bavS- hipersekrecia aReniSneba, rac, gansakuTrebiT, qroni-
vebis 2%-s konversiuli aSlilobis diagnozi hqonda kulad mimdinare depresiis SemTxvevebSi gvxvdeba (ix.
(Caplan, 1970). am bavSvebis TiTqmis naxevars Semdgomi Goodyer et al., 2001).
dakvirvebis 4-11 wlis manZilze, sabolood, organuli `maskirebuli~ depresia. zogi fsiqiatri miiCnevs,
mizezebi daudginda. ambliopia, romelic organu- rom bavSvebSi depresia iSviaTad vlindeba daqveiTe-
li daavadebis simptomia, yvelaze xSirad, iyo diag- buli guneb-ganwyobiT. am dros ufro damaxasiaTebe-
nostirebuli fsiqogenur mdgomareobad. lia auxsneli muclis an Tavis tkivili, anoreqsia da
enurezi (Kovacs, 1996). es simptomebi SeiZleba pirve-
mkurnaloba ladi niSnebi iyos, romlebic samedicino Carevas
konversiuli aSlilobebisa da sxva somatoformuli saWiroeben; Tumca, maTi gamokvlevisas aucileblad
aSlilobebis mkurnaloba rac SeiZleba adre unda unda vivaraudoT depresiuli aSlilobis arsebobis
daiwyos, rom ar moxdes `meoradi gamorCenis~ (gv. SesaZleblobac. Tu gamokiTxvas sworad CavatarebT,
221) akumulireba. mniSvnelovania fsiqiatrisa da pe- anamnezuri monacemebi da fsiqikuri statusis kvleva
diatris mWidro TanamSromloba. fsiqiatriuli diag- sevdian guneb-ganwyobas, anhedonias, gaRizianebado-
nozis dasmamde, saWiroa detaluri fizikuri gamokv- basa da sxva, depresiisTvis damaxasiaTebel, simptom-
leva, Tumca, zedmeti gamokvlevebis Catareba ar aris ebs gamoavlens, romlebic, SesaZloa, Tavdapirvelad
mizanSewonili. mkurnaloba iTvaliswinebs stresuli verc SevamCnioT (Luby et al., 2003).
garemoebebis Semcirebas da bavSvis waxalisebas, rom
isaubros problemebze. aseTi midgomiT SesaZlebe- epidemiologia
lia simptomebis Sesusteba. SeiZleba, saWiro gaxdes depresiuli aSliloba pubertatiul asakamde iSvia-
imave midgomis gamoyeneba, rogorsac viyenebT moz- Tad vlindeba (depresia ufro mogvianebiTi asakisT-
rdilTa konversiuli aSlilobebis mkurnalobisas. visaa damaxasiaTebeli, gv. 739). bavSvebSi didi depre-
fsiqoTerapias da biheviorul meTodebs motoruli siuli aSlilobis gavrcelebis sixSire 1%-ia. puber-
simptomebisTvis mimarTaven (somaturi simptomebiT tul asakamde depresiuli aSlilobebi ufro xSirad
gamovlenili bavSvTa fsiqikuri aSlilobebis marTvis mamrobiT sqesSi gvxvdeba. nakleb savaraudoa, rom
sakiTxebi ix. Garralda, 2000). mozardobaSi ganviTarebuli depresia ar gagrZel-
des mozrdil asakSic. es ufro xSirad disfunqciur
guneb-ganwyobis (afeqturi) aSlilobebi ojaxTanaa dakavSirebuli (Harrington, 2002). bavSvebis
iTvleba, rom pubertatiul asakamde mania Zalian iS- umravlesobas, romlebsac depresiuli aSlilobis
viaTad viTardeba, Tumca, amis sawinaaRmdego mosazre- diagnozi aqvT, sxva aSlilobebic aReniSnebaT. gansa-
bebic arsebobs (ix. Biederman, 1998). amitom, roca saqme kuTrebiT xSiria SfoTviTi aSlilobebi (ix. Goodyer,
exeba bavSvebs, ufro xSirad depresiaze saubroben. 2000; damatebiTi informacia ix. Harrington, 2002).
savsebiT normaluria is, rom. rodesac bavSvebi
etiologia
distresul movlenebs depresiiT pasuxoben, mag.,
rodesac bebia-babua gardaicvleba an, roca mSobeli bavSvobaSi ganviTarebuli depresiuli aSlilobis
seriozulad avadaa. zog SemTxvevaSi, glovis dros mizezebi, mozrdil asakSi gamovlenili depresiuli
bavSvs SeiZleba dauqveiTdes interesi da koncentra- epizodis gamomwvevi faqtorebis msgavsia.
ciis unari, daerRves Zili da dakargos mada. am TavSi genetikuri faqtorebi. rogorc ukve aRvniSneT, bi-
ar aris ganxiluli normaluri dardis sakiTxebi da polaruli aSlilobebi bavSvobaSi iSviaTad viTarde-
arc depresiuli mdgomareoba, romelic sxva fsiqi- ba. amitom monacemebi, ZiriTadad, depresiul aSli-
kuri aSlilobis niSans warmoadgens, rogoricaa, mag., lobebs exeba. depresiis mqone bavSvebis pirveli rigis
SfoTviTi an qceviTi aSlilobebi (mozardobis asakis naTesavebSi depresiuli aSliloba ufro xSiria, vidre
afeqturi aSlilobebi ganxilulia 739-e gverdze). zogad populaciaSi, rac genetikur faqtorebs unda
ukavSirdebodes. kvlevebSi gamoyenebuli meTodolo-
klinikuri suraTi giis gansxvaveba eWvqveS ayenebs miRebuli monacemebis
didi depresiis klinikuri niSnebi mozrdil asakSi sizustes; savaraudoa, rom bavSvebSi ganviTarebuli
ganviTarebuli depresiuli epizodis msgavsia. gan- depresiis dros genetikur faqtorebs naklebi mniS-
sxvaveba mxolod isaa, rom bavSvebi danaSaulis ganc- vneloba aqvs, vidre mozardobaSi gamovlenili depre-
das gansxvavebulad gamoxataven. maT uWirT TavianTi siuli epizodis SemTxvevaSi (Rice et al., 2002).

_ 731 _
24 bavSvTa fsiqiatria
genetikuri faqtorebi ramdenime mimarTulebiT mo- siis niSnebi da Sesabamisi eniT mivawodoT infor-
qmedebs. maT SeiZleba gavlena moaxdinon: (1) uSualod macia bavSvsac. es ganmartebebi da stresoris Zieba
depresiis biologiur meqanizmebze, (2) gazardon mow- unda iTvaliswinebdes eTnikur da kulturalur faq-
yvladoba warumatebeli cxovrebiseuli movlenebis torebsac.
mimarT, (3) gaaZlieron stresuli situaciis gavle- fsiqologiuri mkurnaloba. Tu gatarebuli Ronis­
nis zemoqmedeba. mag., genebi gansazRvravs garkveul Ziebebis Sedegad depresia ar umjobesdeba, saWiroa
pirovnul Tvisebebs, rac SeiZleba urTierTobebis fsiqologiuri mkurnaloba. SesaZlebelia kognituri
xSiri gawyvetis mizezi gaxdes (Silberg et al., 1999). Terapiis, interpersonaluri Terapiisa da xanmokle
kortizoli. rogorc aRvniSneT, depresiis mqone ojaxuri Terapiis Catareba. am meTodebis efeqturo-
zog bavSvs saRamos saaTebSi kortizolis sekrecia ba Seswavlilia mxolod mozrdili bavSvebisa da mo-
ezrdeba. mogvianebiT asakSi, Tu kortizolis hip- zardebis magaliTze.
ersekrecia aqvT aradepresiul pirebs, es moaswavebs medikamenturi mkurnaloba. fsiqologiuri mkur­
depresiis ganviTarebas fsiqosocialuri faqtorebis- nalobis warumateblobis an mwvave depresiis SemTx-
gan damoukideblad (Goodyer et al., 2003). aseTi kavSiri vevaSi mizanSewonilia medikamenturi mkurnaloba.
ar fiqsirdeba bavSvebis SemTxvevaSi; Tumca, miRebu- depresiuli bavSvebis samkurnalod tricikluri an-
li Sedegebi miuTiTebs imaze, rom kortizolis hip- tidepresantebis gamoyeneba ar iZleva mniSvnelovan
ersekrecia depresiis ganviTarebaze pirdapir an ara- Sedegs. susi-ebi, maT Soris fluoqsetini, bevrad
pirdapir gavlenas unda axdendes. ufro efeqturia, vidre placebo. Tumca, jerjero-
sxva mizezebi. uaryofiTi cxovrebiseuli movlene- biT ar aris damtkicebuli, rom susi-ebis dadebiTi
bi, rogorc mozrdilebSi, ise bavSvebSic depresiuli efeqti bevrad aRemateba wamliT gamowveul uaryofiT
aSlilobis ganviTarebis provocirebas axdens (Goody- efeqts, amitom bavSvTa asakSi susi-ebis gamoyeneba,
er et al., 1985). rogorc Cans, temperamentsac garkveuli zogadad, rekomendebuli ar aris (Jureidini et al., 2004).
mniSvneloba eniWeba. gansakuTrebiT mniSvnelovania es piroba kidev ufro yuradsaRebia, rodesac ukve
garemo stimulebze gadametebulad reagirebis ten- gamoqveynebul Sedegebs gamouqveynebel monacemebs
dencia (Goodyer et al., 1993). mozardebSi depresiis gan- davumatebT (Whittington et al., 2004).
viTarebaze did gavlenas axdens ojaxuri garemo, miT klinikur praqtikaSi wamlis daniSvnis gadaw-
ufro, Tu mSobels depresia aReniSneba (Hammen et al., yvetileba bavSvTa fsiqiatrma unda miiRos. poten-
2004). igive SeiZleba iTqvas bavSvebzec. ciuri sargebeli da gverdiTi movlenebi yovel
konkretul SemTxvevaSi individualurad unda Se-
prognozi fasdes. mniSvnelovania am sakiTxebis ganxilva bavS-
arsebobs kontinuumi bavSvTa da mozrdilTa depresias vTan (misTvis gasageb enaze), misi ojaxis wevrebTan da
Soris. kvlevam (Harrington et al., 1990), romlis drosac bavSvis movlaSi CarTul sxva pirebTan. informacia
ramdenime wlis manZilze akvirdebodnen depresiuli unda moicavdes mkurnalobis dawyebidan simptomebis
aSlilobis mqone bavSvebis jgufs (depresiis diagnozi gaumjobesebamde droSi arsebul gansxvavebas da wam-
Tanamedrove kriteriumebis Sesabamisad iyo dasmuli), lebis gverdiT efeqtebs. antidepresantis daniSvnis
aCvena, rom mozrdili asakis jgufSi depresiul aSli- dros aucilebelia misi kombinireba romelime saxis
lobaTa sixSire 58%-s, xolo sakontrolo jgufSi fsiqologiur mkurnalobasTan. yvelaze meti monace-
_ mxolod, 31%-s aReniSneboda. Tumca, mozrdilTa mi gvaqvs fluoqsetinze. dReisTvis sxva susi-ebi da
gamoyofil jgufSi sxva fsiqikuri aSlilobebi imaze venlafaqsini depresiis mqone 18 wlamde pacientebSi
meti ar gamovlinda, vidre sakontrolo jgufSi. samkurnalod ar aris rekomendebuli (ix. http://www.
mhra.gov.uk/news/2003.htm).
mkurnaloba
gamwvavebis Tavidan acilebis mizniT, mkurnalobis
zogadi RonisZiebebi. nebismieri distresuli gare- efeqturoba unda SenarCundes gaumjobesebidan mom-
moeba unda saswrafod Semcirdes da bavSvs unda dav- devno erTi wlis manZilze. Zalian iSviaTad staciona-
exmaroT, rom man SeZlos sakuTari grZnobebis gamox- ris gareT mkurnaloba araefeqturia bavSvebis SemTx-
atva. unda droulad gamovavlinoT da vumkurnaloT vevaSi da saWiro xdeba maTi saavadmyofoSi moTavseba.
mSoblebis depresias. skolis asakis bavSvebis SemTx- (bavSvebSi depresiis aSlilobis mkurnalobasTan da-
vevaSi daavadebis marTva gulisxmobs skolis peda- kavSirebuli sruli rekomendaciebi (gaidlaini) ix.
gogebTan TanamSromlobas. maT unda ganemartoT, NICE, 2005a).
rom depresia gavlenas axdens akademiur moswrebaze.
aseve, mniSvnelovania skolaSi arsebuli SesaZlo suicidi bavSvTa asakSi
stresoris (mag., bulingis) gamovlena da misi Semci-
suicidi bavSvTa asakSi ganxilulia 436 gverdebze.
reba. mSoblebs unda avuxsnaT, Tu rogoria depre-

_ 732 _
sindromebis mimoxilva
skolis gacdena mdgomareobas, rogoricaa bebia-babuis avadmyofoba,
skolis gacdena ar aris fsiqikuri aSliloba, aramed romlebTanac bavSvi mijaWvulia. nebismieri mizezis
qcevis paternia, romelic mravali mizeziTaa gan- SemTxvevaSi, bavSvi Zalian rezistentulia da uWirs
pirobebuli. mizanSewonilia am problemis mocemul skolaSi dabruneba. is mwvave distresi, romelic Tan
TavSi ganxilva, radganac arsebobs asociacia skolis axlavs skolaSi wasvlis mcdelobas, urTulebs mSo-
gacdenasa da depresiul, SfoTviT aSlilobebs Soris. bels bavSvisTvis skolaSi siarulis daZalebas.
skolaSi argamocxadebis ZiriTadi mizezia skolaSi
etiologia
siarulze uaris Tqma. yvelaze xSirad es fizikuri
gasaTvaliswinebelia ramdenime mizezi. ganSorebis
avadmyofobiTaa gamowveuli. aseve, bavSvebis mcire
SfoTviT aSlilobas gansakuTrebuli mniSvnelo-
nawili Tavisi surviliT Tanxmdeba mSoblebs darC-
ba aqvs umcrosklaselTa SemTxvevaSi. mozardebSi
es saxlSi, raTa daexmaros maT, an raime sxva miznis
yvelaze mwvaved mimdinare mdgomareobebi, ZiriTadad,
gamo. zogi skolas ganzrax acdens; miuxedavad imisa,
zeda klasebSi iwyeba. Zalian mwire monacemebi gvaqvs
rom SeuZlia skolaSi siaruli, gacdenas arCevs, rac,
skolis gacdenis grZelvadian kvlevebTan dakavSire-
SesaZloa, protests gamoxatavdes. skolaSi siarulze
biT. arsebuli monacemebiT, skolis gamcdeni pirebis
uaris Tqmis mizezi SeiZleba iyos skolasTan dakav-
TiTqmis naxevars momdevno 10 wlis manZilze emoci-
Sirebuli SfoTva an arasrulfasovnebis gancda. erT-
uri problemebi aReniSneba (Berg and Jackson, 1985; Flaki-
erTi kvlevis dros Seadares 50 skolis gamcdeni da 50
erska et al., 1988). naklebad mwvave SemTxvevebis prog-
truanti, anu skolis ganzrax gamcdeni bavSvi. yvela
nozi ufro keTilsaimedoa.
cdis piri SeirCa bavSvTa fsiqiatriul servisebSi
(Hersov, 1960). truantebisgan gansxvavebiT, skolis mkurnaloba
gamcdenebi, umetesad nevrotuli ojaxebidan iyvnen.
garda Zalian mwvave SemTxvevebisa, yvela zoma unda iq-
maTi umetesobisTvis damaxasiaTebeli iyo depresiuli
nas miRebuli, rom bavSvi droulad dabrundes skola-
mdgomareoba, pasiuroba, mSoblebis mxridan hiper-
Si. aucilebelia pedagogTan urTierTobis damyareba,
proteqcia. maT hqondaT ukeTesi qceva da akademiuri
skolaSi arsebuli problemebis masTan ganxilva da
moswreba.
imis garkveva, Tu rogor SeiZleba mogvardes gacdeni-
gavrcelebis sixSire li saswavlo masalis aRdgena. aseve, unda daigegmos,
Tu ra zomebia gasatarebeli, rom Tavidan aviciloT
Zalian xSiria skolis perioduli gacdenebi, Tumca,
skolaSi dabrunebasTan dakavSirebuli sirTuleebi.
skolaSi siarulze uaris Tqmis SemTxvevebis sixSire
umjobesia, pirvelad, skolaSi misvlisas, bavSvs ax-
ar aris dazustebuli.
ldes ara mSobeli, aramed sxva piri. zogjer Tavad
uaitis kunZulze skolis gacdenis sixSire fsiqikuri
mSobelsac sWirdeba daxmareba. mwvave SemTxvevebSi
aSlilobis mqone 10-11 wlis bavSvebSi 3%-ze naklebi
safexureobrivi qceviTi programa unda SemuSavdes.
iyo (Rutter et al., 1970a)����������������������������
. skolis gacdenebi ufro xSi-
SesaZlebelia, SfoTvisa da depresiis samkurnalod
ria Semdeg periodebSi: 5-dan 7 wlamde, 11 wlis asakSi,
saWiro gaxdes piris stacionireba. zogjer, skolis
skolis Secvlis SemTxvevaSi da 14 wlis Semdeg.
gamocvla dadebiT Sedegs iZleva.
klinikuri suraTi aucilebelia Tanmxlebi depresiis mkurnaloba,
pirveli niSani, romelic mSobels problemis arsebo- rac, ZiriTadad, fsiqo-socialur intervencias gu-
baze mianiSnebs, bavSvis mier skolaSi siarulze kat- lisxmobs. yvela SemTxvevaSi, Terapiis dros bavSvs
egoriuli uaris Tqmaa. skolaSi wasvlis win matulobs unda mieces saSualeba, rom Tavis problemebze isau-
skolis gacdenis survili da bavSvs SfoTvisa da ube- bros. aseve, Tanadgoma unda gaewios mSoblebs (skolis
durebis gancdis niSnebi aReniSneba. SfoTva xSirad gacdenasTan dakavSirebuli sakiTxebis mimoxilva ix.
Tavisa da muclis tkiviliT, faRaraTiT, zogadi King and Bernstein, 2001).
sisustiT an cudad yofnis CivilebiT vlindeba. es
simptomebi mxolod skolaSi wasvlis win iCens Tavs. bavSvTa asakSi ganviTarebuli sxva
zogi bavSvi sityvierad gamoTqvams skolaSi wasvlis fsiqikuri aSlilobebi
survils, magram drois moaxloebasTan erTad, dis- funqciuri enurezi
tresi umwvavdeba. skolaSi siarulis sruli uaryofa funqciuri enurezi Sardis ganmeorebadi Seukave-
SeiZleba sxvadasxvagvarad daiwyos. amas SesaZloa win blobaa iseT asakSi, rodesac fizikurad janmrTel
uZRodes zemoT aRwerili sirTuleebi an sxva mizezi, bavSvs kontrolis unari gamomuSavebuli unda hqon­
mag., sasunTqi gzebis respiratoruli daavadebebi. des. enurezi SeiZleba aRiniSnebodes Rame, Zilis dros
es yvelaferi SeiZleba mohyves skolaSi momxdar cv- (`sawolis sisvele~) an dRis saaTebSi (`dRis sisvele~)
lilebebs, mag., skolis an klasis gamocvla; ojaxur

_ 733 _
24 bavSvTa fsiqiatria
an dRec da Ramec. bavSvebis umetesoba Sardvis gakon- dadginda, unda gamovikvlioT, aris Tu ara distre-
trolebas 3 an 4 wlis asakisTvis swavlobs. si. saWiroa davadginoT mSoblebis damokidebuleba
Ramis enurezi Zalian distresulia, gansakuTrebiT enurezis mimarT _ ra zomebs mimarTaven problemis
maSin, Tu amas mSoblis gabrazeba da bavSvis das- dasaZlevad da rogoria maTi motivacia.
ja mohyveba. distress aZlierebs mSoblebis mier
akrZalvebis daweseba da uneblie Sardvis gamo bavSvis mkurnaloba
ar gaSveba megobrebTan drois gasatareblad an dasas- somaturi daavadebis gamovlenis SemTxvevaSi, unda
veneblad. Catardes Sesabamisi mkurnaloba. funqciuri enurezis
dros mniSvnelovania mSoblebs ganemartos, rom es
epidemiologia sakmaod gavrcelebuli problemaa da rom ar SeiZle-
Ramis enurezis gavrcelebis sixSire sxvadasxva kv- ba bavSvis dasja da dadanaSauleba. ar aris mizanSe-
levis monacemebiT gansxvavebulia, rac gamoyenebuli wonili amkrZalavi zomebis gatareba, radgan es nak-
Sefasebis meTodzea damokidebuli. did britaneTSi lebad efeqturia. mSoblebma unda waaxalison bavSvis
kviraSi erTxel Ramis enurezi 5 wlis asakis bavSvebis warmateba da ar unda gaamaxvilon yuradReba waru-
10%-s, 8 wlis asakis 4%-s, xolo 14 wlis asakis 1%-s mateblobaze. ar unda moxdes problemis dafiqsireba.
aReniSneba. igive Sedegebi miiRes aSS-Si Catarebuli aseTi rCevebis gaTvaliswineba xSir SemTxvevaSi swraf
kvlevebiT. Ramis enurezi ufro xSirad biWebSi gvx- da spontanur gaumjobesebas iwvevs. 6 wlis da meti
vdeba. dRis enurezi SedarebiT iSviaTia da ufro me- asakis bavSvebTan ufro aqtiuri Carevaa saWiro.
tad gogonebs axasiaTebT. dRis enurezis SemTxvevaSi, aseve, gasaTvaliswinebeli rCevebia: saRamos saaTeb-
bavSvebis naxevarze mets Ramis enurezic aReniSneba. Si siTxis SezRudva, moSardvisTvis Rame gaRviZeba da
warmatebis SemTxvevaSi _ dajildoeba.
etiologia enurezis maRviZara. bavSvebTan, romlebsac aseTi
noqturia SeiZleba somaturma problemam gamoiwvios, martivi rCevebi ar SveliT, SeiZleba enurezis maR-
Tumca, ufro xSirad nervuli sistemis ganviTarebis viZara gamoviyenoT. enurezis maRviZaras samagri-de-
dayovnebasTan an garemo faqtorebTanaa dakavSire- teqtori sacvalze magrdeba, xolo sayviri keTdeba
buli. garkveuli monacemebi genetikur faqtorebzec majaze an ideba jibeSi. rogorc ki bavSvi iwyebs Sard-
miuTiTebs. enurezis mqone bavSvebis 70% hyavs imave vas, deteqtori aqtiurdeba da irTveba sayviri. bavS-
problemis mqone pirveli rigis naTesavi (Bakwin, 1961). vma unda gamorTos sayviri, adges da Sardva qoTanze
aseve, konkordantulobis maCvenebeli monozigotur daasrulos. saWiroebis SemTxvevaSi (Tu saWiroa, mSo-
tyupebSi orjer aRemateba dizigoturi tyupebis blebis daxmarebiT), unda gamoicvalos TeTreuli da
maCvenebels (Hallgren, 1960). gamoyofilia ramdenime sacvlebi. am meTodis xangrZlivoba 6-8 kviraa da zog
lokusi (ix. Super and Postlewaite, 1997), Tumca, miRe- ojaxs uWirs misi bolomde Sesruleba.
buli monacemebis mniSvnelobis Sesafaseblad damate- maRviZara iSviaTad iZleva Sedegs, roca 6 wlamde
biTi kvlevebis Catarebaa saWiro (mimoxilva ix. Von asakis an arakomunikabelur bavSvebTan gvaqvs saqme.
Gontard et al., 1998). sxva mxriv, es meTodi erTi Tvis manZilze SemTxve-
enurezis mqone bavSvebis umravlesobas fsiqikuri vaTa 70-80%-Si efeqturia. Semdgomi erTi wlis man-
problemebi ar aqvs, Tumca, janmrTelebTan SedarebiT Zilze mxolod mesameds umeordeba enurezi (Butler et
fsiqikuri aSlilobebi ufro xSirad aReniSnebaT. en- al., 1990). fsiqikuri aSlilobis mqone bavSvebi ufro
urezi ufro metad axasiaTebT mravalwevrian ojax- Znelad emorCilebian mkurnalobas.
Si aRzrdil bavSvebs. stresulma movlenam SeiZleba medikamentebi. sinTezuri antidiurezuli hormoni
provocireba gaukeTos meorad enurezs. Sardis kon- _ dezamino-D-arginini vazopresini (desmopresini),
trolisTvis rigiduli an sxva saxis trenirebis efeq- ufro xangrZlivi moqmedebisaa, vidre Cveulebrivi
turoba ar aris dasabuTebuli. vazopresini. igi gamoiyeneba 5 wlis da meti asakis
bavSvebSi Ramis enurezis samkurnalod. igi gamodis
gamokvleva
tabletirebuli formiTa da cxviris wveTebis saxiT.
saWiroa anamnezis guldasmiT Sekreba da Sesabamisi erT-erTma kvlevam aCvena, rom intranazaluri wveTe-
fizikuri gamokvleva, raTa gamovricxoT somaturi biT mkurnalobisas, bavSvebis 50%-ma Sewyvita uneblie
problema. gansakuTrebiT yuradsaRebia Sard_sasqeso Sardva (Miller and Klauber, 1990); kargi Sedegebi miiRes
gzebis infeqcia, diabeti da epilefsia. unda Sefasdes tabletirebuli formiT miRebis SemTxvevaSic (Skoog
precipitatuli faqtorebi da bavSvis motivacia. unda et al., 1997). Tumca, wamlis moxsnis Semdeg, mdgomareo-
daisvas kiTxva defekaciis Sekavebis unarze. ba kvlav gauaresda. intranazaluri wveTebis gver-
SesaZlebelia saxeze iyos fsiqikuri aSlilobac. diTi movlenebia riniti da nazaluri tkivili. sxva
Tu arc somaturi da arc fsiqikuri aSliloba ar arasasurveli efeqtebia gulis revis SegrZneba da

_ 734 _
sindromebis mimoxilva
muclis tkivili. amis gaTvaliswinebiT, es preparati sac hqondaT daswavlili defekaciis kontroli, Zl-
situaciisda mixedviT gamoiyeneba, mag., stumrad dar- ieri stresis Sedegad SeiZleba dakargon amis unari,
Cenis dros. mag., seqsualuri Zaladobis Semdeg.
enurezis samkurnalod SeiZleba imipraminis gamoy- protesti. zogi bavSvi ganzrax acxadebs uars Ses-
eneba. dozebi unda SeirCes bavSvis asakisa da mwarmoe- abamis adgilebSi defekaciaze. zogi ki fekalur masebs
blis miTiTebis gaTvaliswinebiT. umetes SemTxvevaSi, kedlebze an sxvagan usvams. aseTi bavSvis ojaxSi, ro-
wamlis miRebis fonze mdgomareoba umjobesdeba, gorc wesi, uamravi socialuri problemaa da Tavad
Tumca, wamlis moxsnisTanave bavSvebi Casvelebas iwye- bavSvs sxva emociuri da qceviTi darRvevebi aReniS-
ben. preparatis gverdiTi efeqtebis gamo da SemTxve- neba. aseTi qceva, upiratesad, mSoblebis mimarT agre-
viT dozis gadaWarbebis saSiSroebidan gamomdinare, siis gamoxatulebaa, Tumca, xSir SemTxvevaSi, bavSvebi
tricikluri preparatebi enurezis samkurnalod iS- amas uaryofen.
viaTad gamoiyeneba (enurezis mimoxilva ix. Clayden et
al., 2002). mkurnaloba
mkurnaloba damokidebulia gamomwvev mizezze.
enkoprezi (fekaluri masebiT dasvra) pirvel rigSi, unda davadginoT, aris Tu ara yabzoba,
sami wlis asakisTvis bavSvebis 6%, sul cota, kviraSi gamovavlinoT misi mizezi da, dadgenis SemTxvevaSi,
erTxel mainc isvreba fekaluri masebiT. 7 wlisTvis vumkurnaloT mas. amisaTvis saWiroa bavSvis pedi-
es ricxvi 1.5%-mde mcirdeba, xolo 11 wlis asakSi atrTan erTad gamokvleva. maSinac ki, rodesac yabzo-
mxolod 1%-s (TveSi erTxel an orjer) aReniSneba. ba ZiriTadi mizezi araa, aucilebelia misi, rogorc
ukontrolo defekaciis SemTxvevebi gogonebTan meoradi problemis, mkurnaloba. bavSvs, romelsac
3-jer ufro xSirad gvxvdeba, vidre biWebTan. aqvs SiSi, sWirdeba empaTia da Tanadgoma. tualetis
termini `enkoprezi~ ori mniSvnelobiT ixmareba. araadekvaturi treningis gamosworeba bihevioruli
ufro farTo gagebiT, fekaluri masebiT dasvras, meTodebiTaa SesaZlebeli. kerZod, saWiroa miRwevadi
xolo ufro viwro gagebiT _ Seuferebel adgileb- miznebis dasaxva, dajildoebisa da waxalisebis gamoy-
Si, maT Soris sacvlebSic, formirebuli fekaluri eneba da mSoblebisTvis daxmarebis gaweva. stresiT
masebis ganmeorebad gamoyofas niSnavs. aseTi oraz- inducirebuli regresi, Cveulebriv, aRmoifxvreba,
rovnebis Tavidan asacileblad am TavSi termins _ Tuki bavSvs travmis daZlevaSi davexmarebiT. pro-
`fekaluri masebiT dasvra~, gamoviyenebT. testiT ganpirobebuli ukontrolo defekaciis
mkurnaloba SedarebiT rTulia, radgan aq farTo
etiologia
speqtris socialuri da fsiqologiuri problemebia
bavSvebs, romlebsac nebismieri mizeziT fekaluri CarTuli, rasac xangrZlivi da intensiuri daxmare-
masebiT esvrebaT tansacmeli, SeiZleba rcxvenodeT, ba sWirdeba. rodesac stacionargareSe mkurnaloba
uaryofdnen momxdars da malavdnen WuWyian sacvlebs. araefeqturia, an saWiroa intensiuri trenirebisa da
ukontrolo defekacias ramdenime mizezi aqvs: bihevioruli Terapiebis gamoyeneba, bavSvi stacio-
yabzoba gadavsebuli fekaluri masebiT ukontro- narSi Tavsdeba. aseT SemTxvevaSi mSoblebi aqtiurad
lo defekaciis xSiri mizezia. ujredisiT Raribi unda iyvnen CarTulni mkurnalobis procesSi, raTa
sakvebi an protestis niSnad defekaciaze uaris Tqma saxlSi dabrunebis Semdeg, Tavidan aviciloT mdgo-
iwvevs xangrZliv da myar yabzobas. hirSsprungis mareobis gauareseba.
(Hirschsprung’s) daavadeba iSviaTi, magram mniSvnelovani
mizezia. ukontrolo defekacia xdeba maSin, rode- prognozi
sac reqtumSi Txevadi fekaluri masebi myar fekalur nebismieri mizezis SemTxvevaSi, mozardobis asakSi
sacobs SemosazRvravs. enkoprezi Zalian iSviaTia, Tumca, masTan dakavSire-
tualetis gamoyenebis SiSi. zogjer bavSvebs defeka- buli problemebi SeiZleba gagrZeldes. mkurnalobis
ciisas yovelgvari diskomfortisa da tkivilis gar- Catarebisas, umetes SemTxvevaSi, efeqti erTi wlis
eSec eSiniaT mosaqmeba. SesaZloa, isini fiqroben, rom ganmavlobaSi miiRweva. (fekaluri masebiT dasvris
tualetSi raRac saSiSi mxeci binadrobs an skolaSi Sesaxeb mimoxilva ix. Clayden et al., 2002; klinikuri
bavSvebis dacinvis rcxveniaT. rekomendaciebi qronikuli yabzobisa da fekaluri
kontrolis daswavlis uunaroba. aseTi problemebi masebiT dasvris mkurnalobisa da marTvis Sesaxeb ix.
SeiZleba aReniSnebodeT bavSvebs, romlebsac daswav- Felt et al., 1999).
lis problemebi aqvT, an normaluri inteleqtis bavS-
vebs, romelTa trenireba arasistemuri da araadekva- eleqtiuri mutizmi
turi iyo. eleqtiuri mutizmis dros bavSvebi garkveul situa-
stresiT inducirebuli regresi. bavSvebma, romleb- ciaSi uars acxadeben saubarze, maSin, rodesac sxva

_ 735 _
24 bavSvTa fsiqiatria
garemoSi isini uproblemod urTierToben. rogorc tikebi
wesi, bavSvi ojaxSi normalurad metyvelebs, Tum-
Jil de la turetis sindromi ganxilulia 352-e
ca, skolaSi sirTuleebi aReniSneba. bavSvebis mcire
gverdze.
nawils, SeiZleba, metyvelebis garkveuli defeqti aR-
eniSnebodes. xSirad aseT SemTxvevebSi bavSvebs sxva demencia
saxis negatiuri qcevac axasiaTebT, mag., SeTavazebisas
bavSvebSi demencia iSviaTia. misi gamomwvevi mizezi
skamze dajdomas an TamaSze uaris Tqma. aseT bavS-
iseTi organuli paTologiebia, rogorebicaa lipi-
vebs SeiZleba Tanmxlebi SfoTviTi aSliloba hqon-
dozi, leikodistrofia an qvemwvave masklerozebeli
deT. eleqtiuri mutizmi, Cveulebriv, 3-dan 5 wlamde
panencefalitia. zogi mizezi genetikuradaa determi-
iCens Tavs, mas Semdeg, rac bavSvi normalur laparaks
nebuli da SeiZleba ojaxSi sxva bavSvebsac hqondeT.
iwyebs. marTalia, bavSvebis umravlesoba ucxo gare-
prognozi gansxvavebulia. xSiria fataluri gamosa-
moSi saubars gaurbis, magram eleqtiuri mutizmi
vali an mZime gonebrivi CamorCeniloba.
mainc Zalian iSviaTi mdgomareobaa. igi 1000-dan 1
bavSvSi vlindeba. diagnozis dasma xSirad garTule- Sizofrenia
bulia, vinaidan bavSvi uars acxadebs fsiqiatrTan
Sizofrenia 7 wlamde asakis bavSvebSi praqtikulad
saubarze. aseT SemTxvevaSi mSoblis mier mowodebul
ar gvxvdeba da iSviaTad iwyeba adreuli mozardobis
informacias didi mniSvneloba eniWeba. Sefasebisas
asakamde. bavSvobaSi dawyebuli Sizofrenia mwvaved
aucilebelia mSobels vkiTxoT, ramdenad normaluria
an Semparavad viTardeba. SesaZlebelia gamovlindes
bavSvis metyveleba saxlSi. rogoria naTqvamis gagebi-
simptomebis mTeli speqtri, rac mozrdili paciente-
sa da azris gadmocemis unari. samkurnalod SeiZleba
bisTvisaa damaxasiaTebeli (ix. me-12 Tavi). orive,
metyvelebis Terapia, fsiqoTerapia an bihevioru-
DSM-IV da ICD-10 klasifikaciaSi, bavSvebisa da mo-
li Terapia gamoviyenoT, Tumca, arc erTi meTodis
zrdilebisTvis Sizofreniis erTi da igive diagnos-
efeqturoba damtkicebuli ar aris. zog SemTxvevaSi
tikuri kriteriumebi gamoiyeneba. ar arsebobs bavSv-
eleqtiuri mutizmi ramdenime Tve an weli grZeldeba.
Ta SizofreniisTvis calke gamoyofili kategoria.
5-10 wlis ganmavlobaSi mcire jgufze Catarebuli
Sizofreniis niSnebis gamovlenamde bavSvTa umravle-
Semdgomi dakvirvebis kvleva aCvenebs, rom mxolod
sobas metyvelebis ganviTarebis dayovneba aReniSneba
eleqtiuri mutizmis mqone bavSvebis mxolod naxevris
da isini ucnauri, morcxvi da sensitiuri pirovnebis
mdgomareoba umjobesdeba (Kolvin and Fundudis, 1981);
STabeWdilebas toveben. adreuli diagnostika Znelia,
(mimoxilva ix. Kolvin, 2000).
gansakuTrebiT, Tu damaxasiaTebel simptomebs araspe-
enabluoba cifikuri niSnebi uZRvis win.
mkurnaloba xorcieldeba antifsiqozuri prepara-
enabluoba (enaborZikoba) metyvelebis ritmisa da JRe-
tebiT. gamoiyeneba igive strategia, rogorc mozrdi-
radobis Seferxebaa. man SeiZleba sityvis an marcvlis
lebis SemTxvevaSi, Tumca, asakTan Sesabamisi dozebiT.
gameorebis saxe miiRos, an gamovlindes metyvelebis
aucilebelia ganaTlebasTan dakavSirebuli proble-
SewyvetiT. enabluoba 4-jer ufro xSirad gvxvdeba
mebis gaTvaliswineba da ojaxis mxardaWera (bavSvTa
biWebSi, vidre gogonebSi. es problema, ufro xSirad,
SizofreniasTan dakavSirebuli informacia ix. Hollis,
metyvelebis ganviTarebis sawyisi etapisTvis xanmokle
2002).
drois manZilzea damaxasiaTebeli. enaborZiki bavSvebis
mxolod 1%-s saskolo asakSic aReniSneba es problema.
genderuli identobis problemebi
enabluobis mizezi ar aris cnobili, miuxedavad
imisa, rom mravali Teoria arsebobs. savaraudod, nazi manerebi biWebSi
sxvadasxva SemTxvevas gansxvavebuli mizezi aqvs. ge- zogi biWi amjobinebs gogosaviT gamowyobasa da go-
netikuri faqtorebi, tvinis dazianeba da SfoTva gonebTan TamaSs. zogs nazi manerebi aqvs da ambobs,
mniSvnelovani faqtorebia, magram yvela SemTxvevaze rom gogod yofna surs. amis mizezi ucnobia da en-
ganzogadeba ar iqneboda swori. enabluoba araa daka- dokrinuli darRvevebis niSnebic ar aRiniSneba. Ses-
vSirebuli fsiqikur aSlilobebTan, miuxedavad imisa, aZlebelia, es ukavSirdebodes bavSvis mimarT ojaxis
rom SeiZleba uxerxuloba da distresi gamoiwvios. damokidebulebas. zogjer mSoblebi biWebs gogosaviT
bavSvebis umravlesoba mkurnalobis gareSec Cveu- acmeven; TamaSebSi, partnioris aryolis gamo, zog
lebrivad iwyebs metyvelebas. rezistentul SemTx- biWs gogos rols miuCenen. SesaZloa, ojaxSi ar iyos
vevebSi fsiqiatriuli mkurnalobis mravali meTodi mamakaci, romelTanac bavSvi identificirebas moax-
gamoiyeneba, maT Soris, fsiqoTerapia da bihevioruli denda. Tumca, aseTi gavlenebis miuxedavad, biWebis
Terapia, Tumca efeqturad arc erTi araa miCneuli. umravlesoba mainc ar xdeba feminuri.
yvelaze xSirad mimarTaven metyvelebis Terapias. mkurnalobisas Znelia imis gansazRvra, Tu ramde-

_ 736 _
sindromebis mimoxilva
nad sworia intervencia. Tanmxlebi emociuri aSlilo- mozrdilebTan (xandazmulebis garda) SedarebiT,
bebis gamo bavSvi daxmarebas saWiroebs. aseve, mniS- ufro metad arian midrekilni deliriumisadmi. amis
vnelovania mSoblebis gamokiTxva da yvela im qcevis magaliTia maRal sicxeze ganviTarebuli deliriumi,
ganxilva, romelic xels uwyobs aseTi qcevisa da sur- rac sakmaod xSirad gvxvdeba.
vilis arsebobas an gamyarebas. prognozi gaurkveve- sxva fsiqikuri aSlilobebi. uaitis kunZulze
lia. mozrdili mamakaci transvestistebi da trans- Catarebuli kvlevis mixedviT (Rutter et al., 1970a),
seqsualebi xSirad aRniSnaven, rom bavSvobaSi gogos fsiqikuri aSlilobebis garcelebis sixSire somaturi
rolSi TamaSi ufro siamovnebdaT. Tumca, kvlevebiT daavadebis mqone bavS­vebSi, romlebsac Tavis tvinTan
dadgenilia, rom bavSvobaSi qaluri qceva mozrdil dakavSirebuli problemebi ar aReniSnebodaT, odnav
asakSi ufro metad biseqsualizmTan an homoseqsu- iyo momatebuli. Tumca, mniSvnelovnad meti iyo
alizmTanaa dakavSirebuli, vidre transvestizmsa da tvinis organuli daavadebebisa da epilefsiis dros.
transeqsualobasTan (Zuger, 1984; Green, 1985). qronikuli daavadebebis sxva Sedegebi. qronikulma
daavadebebma SeiZleba gamoiwvios kiTxvis unarebisa
qalabiWoba gogonebSi da zogadi inteleqtis ganviTarebis CamorCena. aseve,
gogonebSi gamoxatuli qalabiWobis kavSiri mozardo- gavlena moaxdinos TviTSefasebasa da urTierTobebis
bis asakis seqsualur orientaciasTan ar aris cnobi- damyarebaze, rac xSirad zrdasrul asakSic grZeldeba.
li. umetes SemTxvevaSi SesaZlebelia mSoblebis dam­
Svideba, xolo zogjer saWiroa mSoblebTan bavSvis gavlena mSoblebze
mimarT damokidebulebaze saubari da qaliSvilis qce- mSoblebze bavSvis qronikuli da invalidobis
vaze maTi reaqciis ganxilva (sqesis identobis saki- gamomwvevi daavadebebi mniSvnelovan gavlenas axdens.
Txebis mimoxilva ix. Zucker, 2002). maTi sapasuxo reaqcia damokidebulia somaturi
daavadebis bunebaze, bavSvis temperamentze, mSob­
suicidi da TviTdazianeba lebis emociur resurssa da ojaxur garemoze.
suicidic da TviTdazianebac iSviaTia 12 wlamde asa- mSoblebs SeiZleba mTeli rigi emociuri gancdebi
kis bavSvebSi (Tumca, xSiria mozardobis asakSi). es aReniSnebodeT, maT Soris, glovis reaqciac da maTi
problemebi ganxilulia TavSi, romelic suicidisa da ojaxuri da socialuri cxovreba safrTxis winaSe
TviTdazianebis sakiTxebs exeba (gv. 436 da 447); (ufro dadges. mSoblebis umravlesoba, sabolood, axerxebs
srulad informacia ix. King and Apter, 2003). avadmyof SvilTan Tbili da mzrunveli urTierTobis
damyarebas da sirTuleebTan warmatebulad gam­
bavSvobaSi fizikuri daavadebebis klavebas. mxolod mcire nawili ver arTmevs Tavs am
fsiqikuri aspeqtebi problemebs, gansakuTrebiT maSin, Tu maT ararealuri
molodini aqvT, an uaryofen problemis arsebobas, an
kavSiri fizikur da fsiqikur problemebs Soris
gadametebul mzrunvelobas iCenen.
bavSvTa asakSi iseTivea, rogoricaa mozrdilTa (ix.
me-14 da me-16 Tavebi). arsebobs sami ZiriTadi jgufi, gavlena da-Zmaze
romlebic garkveuli sixSiriT pediatriul da bavSv-
avadmyofi bavSvis da-Zmebma SeiZleba mitovebulad
Ta fsiqiatriul praqtikaSi gvxvdeba:
igrZnon Tavi, an gaRiziandnen imiT, rom SezRudulebi
1. somaturi daavadebis fsiqologiuri da socialuri arian socialur aqtivobebSi; aRSfoTdnen im faqtiT,
Sedegebi; rom avadmyofis movlaSi daxmarebisTvis ojaxis
2. fsiqikuri aSlilobebi, romlebic somaturi sim­ wevrebi maT did dros akargvineben. avadmyofis da-
ptomebiT iCens Tavs, mag., muclis tkivili; ZmebSi kvlevebiT ufro meti emociuri da qceviTi
3. fsiqikuri aSlilobebis somaturi garTulebebi, darRvevebia gamovlenili, vidre es erTi SexedviT
mag., kvebiTi aSlilobebi da enkoprezi. Cans (Breslau and Prabucki, 1987). umetes SemTxvevaSi
da-Zmebi mSvenivrad umklavdebian Seqmnil viTarebas;
samedicino problemebis umravlesoba, romlebic
zogze gazrdili pasuxismgebloba dadebiT gavlenasac
bavSvTa asakSi gvxvdeba, ganxilulia TavSi _ `fsi­
axdens. isini ukeTesad swavloben stresTan gam­
qiatria da medicina~ (me-16 Tavi). am TavSi mxolod
klavebasa da TanagrZnobas.
Zalian specifikur mdgomareobebs SevexebiT.

bavSvTa somaturi daavadebebis Sedegebi marTva


yvelam, vinc CarTulia fizikuri daavadebebis
somaturi daavadebebiT ganpirobebuli fsiqikuri
mqone bavSvebis movlaSi, unda icodes bavSvisa da
aSlilobebi
misi ojaxis wevrebis fsiqologiuri problemebi.
deliriumi. fizikuri daavadebebis dros bavSvebi, mSoblebisTvis distresuli informaciis miwodebisas

_ 737 _
24 bavSvTa fsiqiatria
Zalian mniSvnelovania maTi emociebis gaTvaliswineba. erTad, xdeba gamocdilebis intensiurad dagroveba.
SesaZloa, saWiro gaxdes ojaxTan ramdenjerme Sexvedra mozardi cdilobs ipovos Tavisi identoba, romelic
da xangrZlivi drois manZilze konsultaciebisa asaxavs mis pirovnebasa da mis ojaxs da Seesabameba
da Tanadgomis uzrunvelyofa. pediatri da fsi­ mis unarebsa da arsebul garemoebebs. am procesSi
qiatri mWidrod unda TanamSromlobdnen. aseve, Tanatolebis, mSoblebisa da maswavleblebis gavlena
mniSvnelovania TiToeuli maTganis, an orives erTad, Zalian didia.
muSaoba socialur muSakebTan, pedagogebTan da sxva, naklebad ganviTarebul qveynebSi mozardebi mu­
bavSvis movlaSi CarTul pirebTan. SesaZlebelia, Saobas iwyeben da TandaTanobiT pasuxismgeblobis
saWiro gaxdes ojaxisTvis xanmokle Sesvenebis grZnoba uviTardebaT. ganviTarebul qveynebSi ga­
uzrunvelyofa, rom maT avadmyofi bavSvis movlis naTlebis miReba gvian mozardobamde grZeldeba da
gagrZeleba SeZlon (rCevebi mSoblebisTvis, romlebsac pasuxismgeblobis grZnoba SedarebiT gvian yalibdeba.
letaluri daavadebis mqone Svilebi hyavT, mocemulia am asakSi pirovneba, erTi mxriv, valdebulia Se­
Wooley et al., 1989; bavSvTa simsivneebi gv. 423). eguos sazogadoebaSi dadgenil wesebs, xolo, meore
mxriv, cdilobs iyos damoukidebeli da Tavad
stacionirebuli bavSvebi
daawesos Tavis qcevaze SezRudvebi. mozardobis
boulbim (Bowlby, 1951) gamoyo protestis, sasowar­ asakis bevri problema swored am winaaRmdegobrivi
kveTisa da sakuTar TavSi Caketvis Tanmimdevruli moTxovnilebebiTaa ganpirobebuli. SesaZlebelia,
stadiebi, romlebic uviTardebaT im bavSvebs, rom­ pirovnebam protesti gamoucxados sazogadoebaSi
lebic stacionarSi moTavsebis gamo mSoblebs da­ arsebul normebs. zogjer es procesebi Zalian
aciles. raTa es Tavidan aviciloT, bavSvi winaswar emociurad da mtkivneulad viTardeba, xolo, zogjer
unda movamzadoT da misTvis gasageb enaze avuxsnaT, sruliad SeumCnevelia. gamokvlevebis Tanaxmad
Tu ra elis saavadmyofoSi. sasurvelia gavacnoT meamboxeoba da mSoblebis mimarT gaucxoeba ar
saavadmyofos Statis TanamSromlebi, romlebTanac aris damaxasiaTebeli maincdamainc saSualo asa­
bavSvs urTierToba mouwevs. mSoblebs da ojaxis sxva kis mozardebisTvis, Tumca, Sinagani vnebaTa Re­
wevrebs unda SeeZloT bavSvis xSiri monaxuleba da, l­va, dardi, daqveiTebuli TviTSefaseba da damo­
saWiroebis SemTxvevaSi, bavSvis movlaSi monawileobis kidebulebis ideebi axalgazrdebis TiTqmis naxe­
miReba. mcirewlovani bavSvis SemTxvevaSi, erT-erT vars aReniSneba (Rutter et al., 1976a). es gancdebi
mSobels unda SeeZlos masTan Rame darCena, Tu iSviaTad grZeldeba didi xnis manZilze da
ojaxuri mdgomareoba amis saSualebas iZleva. aseTi ufrosebisTvis xSirad SeumCnevelia. SesaZloa, Tavi
organizeba gansakuTrebiT mniSvnelovania xangrZlivi iCinos urTierTobisa da seqsualur cxovrebasTan
da ganmeorebadi stacionirebis dros. dakavSirebulma problemebma. mogvianebiT, ufro
zrdasrulebs saprotesto ganwyobebi uZlierdebaT
mozardebis fsiqikuri problemebi da saswavlebelSi savaldebulo siarulis bolo
mozardTa specifikuri fsiqikuri aSlilobebi ar aris wlebSi emijnebian skolis cxovrebas. SesaZloa, es
gamoyofili. miuxedavad amisa, saWiroa specialuri problemebi gamovlindes alkoholis an fsiqoaqtiuri
gamocdileba da unar-Cvevebi, raTa bavSvobidan nivTierebebis moxmarebis (ganxilulia me-18 TavSi),
mozrdilobaSi gadasvlis am umniSvnelovanes etapze manqanis an sxva satransporto saSualebebis (mag.,
myof pacients, fsiqiatriuli diagnostirebisa motocikletis) upasuxismgeblo tarebis an sxva
da mkurnalobis ZiriTadi principebi movargoT. destruqciuli qcevis saxiT.
gansakuTrebiT Znelia fsiqikuri aSlilobisa da
fsiqikuri aSlilobebis epidemiologia
mozardobis asakis normaluri emociuri reaqciebis
mozardTa asakSi
erTmaneTisgan gamijvna. amitom am TavSi, pirvel
rigSi, ganvixilavT, Tu ramdenad organulia emociuri miuxedavad imisa, rom fsiqikuri aSlilobebi arc
aSlilobebi mozardebisTvis (mozardobis asakis prob­ ise metia mozardobis asakSi, vidre bavSvobis
lemebis zogadi mimoxilva da mkurnalobis sakiTxebi saSualo asakSi, maTTvis damaxasiaTebeli paternebi
ix. Goodman and Scott, 2005, 22-e Tavi). mniSvnelovnad gansxvavebulia da ufro mozrdili
asakisTvis damaxasiaTebeli simptomebis msgavsia.
fsiqologiuri cvlilebebi mozardobis asakSi mozardebSi, bavSvebTan SedarebiT, SfoTva naklebadaa
mozardobis asakSi mniSvnelovani fizikuri, fsiqos­ gamoxatuli, xolo depresia da skolis gacdena ufro
eqsualuri, emociuri da socialuri cvlilebebi xSiria. aSS-Si Catarebulma epidemiologiurma kvlevam
xdeba. am periodSi axalgazrda adamiani fizikurad aCvena, rom mozardobaSi yvelaze gavrcelebuli
da seqsualurad mwifdeba. misi kognituri unarebi fsiqikuri aSlilobebia disTimia, depresia da
ukve mozrdili pirovnebis donis Sesabamisia. amasTan generalizebuli SfoTviTi aSliloba, rasac bulimia,

_ 738 _
sindromebis mimoxilva
nervuli anoreqsia, obsesiur-kompulsuri aSliloba viyenebT. am dros mkurnaloba iwyeba im zogadi
da panikuri aSliloba mohyveba (Whitaker et al., 1990). RonisZiebebiT, rasac bavSvTa depresiuli aSlilobis
dros mimarTaven (gv. 731).
mozrdilTa fsiqikuri aSlilobebis klinikuri
fsiqologiuri mkurnaloba gatarebuli zogadi
suraTi
RonisZiebebis Semdgomi etapia. arsebobs uamravi
SfoTviTi aSliloba mtkicebuleba imisa, rom igi ufro efeqturia
bevri fsiqikuri aSliloba mozardobis asakSi iwyeba. 14 mozardebis mkurnalobisas, vidre bavSvebis. am asakSi
wlidan skolis damTavrebamde sakmaod xSiria skolaSi zomieri depresiuli aSlilobis mkurnalobisTvis
wasvlaze uaris Tqma. generalizebuli SfoTviTi dadasturebulia kognitur-bihevioruli Terapiis
aSliloba bavSvebisTvis ufroa damaxasiaTebeli, dadebiTi Sedegi (Harrington et al., 1998a, b). arsebobs
vidre mozardebisTvis. socialuri fobia adreul, ramdenime mtkicebuleba imisa, rom interpersonaluri
xolo, agorafobia ufro mogvianebiT, mozardobis Terapiac garkveul Sedegs iZleva.
asakSi iCens Tavs. medikamentebi. bipolaruli aSlilobebis dros
iseve, rogorc mozardebSi, liTiumi, Cveulebriv,
qceviTi aSlilobebi Setevebis ricxvs amcirebs. aseve, gamoiyeneba sxva
qceviTi aSlilobebis naxevarze meti, romlebic normoTimikebi, mag., valproati (gv. 600). aucilebelia
mozardebSi gvxvdeba, bavSvobis asakidan iwyeba. dozebis saTanadod SerCeva.
is SemTxvevebi, romlebic mogvianebiT viTardeba, depresiuli epizodisTvis upiratesad iyeneben susi-
gansxvavebulia imiT, rom naklebadaa asocirebuli ebs (Emslie et al., 1975a, 1976a); Tumca, didi sifrTxile
kiTxvis darRvevebTan da paTologiis ojaxur bu­ gvmarTebs imasTan dakavSirebiT, rom susi-ebiT
nebasTan. adreul asakSi dawyebuli qceviTi aSli­ mkurnalobis dawyebisas arsebobs suiciduri azrebisa
lobebis mqone bavSvebi agresiul qcevas ufro da qmedebebis gaaq­tiurebis saSiSroeba (gv. 584). did
saxlSi avlenen, vidre gareT. xolo, mozardebi britaneTSi aRiarebulia mxolod fluoqsetini iseT
ufro xSirad saxlis gareT Cadian danaSauls, medikamentad, romelsac aqvs dadebiTi riskisa da
romelic, upiratesad, sxvisi sakuTrebis xelyofazea efeqturobis Sefardeba. sxva susi-ebi, venlafaqsini
mimarTuli. skolis ganzrax gacdena (truantoba) am da mirtazapini, ar aris rekomendebuli. placebosTan
asakisTvis damaxasiaTebeli qceviTi aSlilobis erT- SedarebiT tricikluri antidepresantebis
erTi gamovlinebaa. upiratesoba mo­zar­debis mkurnalobis dros ar
aris naCvenebi (klinikuri ganviTarebis erovnuli
guneb-ganwyobis (afeqturi) aSlilobebi instituti, 2005). medikamenturi mkurnaloba
depresiuli aSlilobis dros mozardebSi depresiuli fsiqoTerapiasTan kombinaciaSi unda Catardes;
guneb-ganwyoba naklebad SesamCnevia, vidre gabrazeba aucilebelia suici­ur azrebsa da aJitaciaze
an mSoblebisgan gaucxoeba, Tanatolebisgan so­ pacientis mudmivi monitoringi. randomizebuli
cialuri gariyuloba, moswrebis gauareseba, kvlvevebiT dadginda, rom fluoqsetinisa da
narkomoxmareba da suiciduri qceva. bipolaruli kognitur-bihevioruli Te­rapiis kombinacia ufro
aSli­lobac, upiratesad, am asakSi iwyeba da umetesad efeqturia, vidre calke fluoqsetini an kognitur-
qceviTi darRvevebiT xasaiTdeba. bihevioruli Terapia (March et al., 2004).
epidemiologia. depresiuli simptomebi ufro da­ eleqtrokrunCxviTi Terapia gamoiyeneba Zalian
maxasiaTebelia mozardebisTvis, vidre bavSvebisTvis. iS­viaTad, mxolod mwvave da medikamentebisadmi re­
uaitis kunZulze Catarebul kvlevam aCvena, rom zistentul SemTxvevebSi. ekT SedarebiT mog­vianebiT,
depresia 10-jer ufro metad aReniSnebodaT 14 wlis mozardobis asakSi iniSneba (klinikuri ganviTarebis
mozardebs, vidre 10 wlis bavSvebs. erovnuli instituti, 2005).
etiologia. memkvidruli faqtori mozardebTan prognozi. mozardobis asakSi ganviTarebuli dep­
ufro TvalsaCinoa, vidre bavSvebTan, romlebSic resia ufro xSirad rekurentuli xasiaTisaa da
genebi ufro arapirdapir moqmedeben, mag., iseTi mozrdilobaSic grZeldeba. daavadebis xangrZlivoba
qceviT, romelic zrdis negatiur cxovrebiseul zrdis suicidis albaTobas (ix. Goodman and Scott, 2005;
gamocdilebas. stresuli movlenebi ojaxSi an sxvagan gv. 95). amJamad, ganmeorebiTi Setevebis prevenciis
gavlenas axdens genetikur winaganwyobaze (Hammen et TvalsazrisiT arc erTi mkurnalobis efeqturoba
al., 2004). dadasturebuli ar aris (Merry et al., 2004). bipolaruli
aSlilobebis dros, iseve rogorc mozrdilebSi,
mkurnaloba
liTiumiT profilaqtika dadebiT gavlenas axdens
mozardebSi mkurnalobis safexureobrivi strategia daavadebis mimdinareobaze (gv. 595) (Goodyer, 2001).
imave princips emyareba, rasac bavSvebis SemTxvevaSi

_ 739 _
24 bavSvTa fsiqiatria

Sizofrenia qoaqtiur nivTierebebs da iSviaTad xdeba regularuli


Sizofrenia mozardebSi ufro xSirad gvxvdeba biWebSi, momxmarebeli. is pirebi, romlebic eCvevian nar­
vidre gogonebSi. Cveulebriv, diagnozis dasma did kotikuli nivTierebebis miRebas, ufro xSirad
sirTuleebTanaa dakavSirebuli. gansakuTrebiT Znelia diskordantuli ojaxebidan arian an ganqorwinebuli
specifikuri niSnebis amocnoba iseT SemTxvevebSi, mSoblebi hyavT. isini, Cveulebriv, cudi moswrebiT
rodesac daavadeba iwyeba pirovnebis TandaTanobiTi gamoirCevian da, upiratesad, narkomomxmarebeli
cvlilebiT, socialuri izolaciiTa da socialuri megobrebi hyavT. aseve, mniSvnelovania gaucxoebis
funqcionirebis gauaresebiT. prognozi ukeTesia grZnobisa da dabali TviTSefasebis arseboba.
erTjeradi, mwvave da polisimptomuri dasawyisis gamomdinare iqidan, rom narkomoxmareba ufro xSirad
SemTxvevaSi, xolo arakeTilsaimedoa simptomTa mozardobis periodSi iwyeba da, SedarebiT iSviaTad
TandaTanobiTi, Semparavi ganviTarebis dros. mozrdil asakSi, gansakuTrebiT mniSvnelovania swored
am asakSi prevenciuli RonisZiebebis gatareba, Tumca,
kvebiTi aSlilobebi maTi efeqturoba dReisTvis dadgenili ar aris. aSS-Si
mozardobis asakSi xSiria kvebisa da wonis problemebi, Seqmnilia narkomoxmarebis klinikebi mozardebisTvis,
rac ganxilulia me-15 TavSi. mozardobaSi gamovlenili magram damajerebeli Sedegebis demonstrireba
es problemebi mozrdilebSi mimdinare aSlilobebis jerjerobiT ver xerxdeba. (ix. bavSvTa da mozardTa
msgavsia. Zalian mniSvnelovania mozardi pacientis fsiqiatriis amerikis akademiis gamocema mozardTa
mkurnalobis procesSi mSoblebisa da ojaxis sxva narkomoxmarebis Sefasebisa da mkurnalobis Sesaxeb,
wevrebis CarTva. formaluri ojaxuri Terapia 1998c). (mozardebSi narkomoxmarebasTan dakavSirebuli
nervuli anoreqsiis samkurnalod efeqtur meTodadaa sakiTxebis ganxilva ix. Bonomo and Proimus, 2005).
miCneuli (mimoxilva ix. Steiner and Lock, 1998).
seqsualuri problemebi
suicidi da TviTdazianeba seqsualobasTan dakavSirebuli wuxili mozardobis
ukanasknel wlebSi mniSvnelovnad imata mozardTa asakSi Cveulebrivi gancdaa. ukanasknel wlebSi imata
Soris suicidisa da TviTdazianebis SemTxvevebma. es fsiqiatriul dawesebulebebSi seqsualuri Zaladobis
sakiTxebi ganxilulia me-17 TavSi (gv. 436, 447). faqtebis Semdeg momarTvianobam (gv. 744).
mniSvnelovani problemaa mozardTa orsuloba.
alkoholizmi da narkomoxmareba am asakSi ufro xSiria orsulobis Sewyveta, xolo
mozardobis asakSi narkomoxmarebisa da alkoholizmis danarCen SemTxvevebSi ki, orsuloba arasasurvelia.
problemebi iseve vlindeba, rogorc mozrdilebSi prenataluri garTulebebis sixSire mozardebSi bevrad
(ix. me-18 Tavi). alkoholis Warbi raodenobiT miReba momatebulia. mozardi dedebisTvis damaxasiaTebelia
damaxasiaTebelia mozardebisTvis, gansakuTrebiT igive mSobiarobis Semdgomi fsiqikuri aSlilobebi,
qceviTi darRvevebis mqone axalgazrdebisTvis. ume­ rac zogadad aris cnobili (gv. 426). arasrulwlovani
tesoba, vinc mozardobis asakSi didi odenobiT asakis dedebi iSviaTad arTmeven Tavs TavianT
alkohols moixmars, asakis matebasTan erTad uklebs movaleobebs da mozardTa qorwinebebic umetesad
smas. mcire nawils ki, SemdgomSi alkoholmoxmarebis gayriT mTavrdeba. Zalian mniSvnelovania orsuli
seriozuli problemebi aReniSneba. ukve danergilia mozardebis grZelvadiani samedicino da socialuri
ramdenime prevenciuli programa, Tumca, maTi efeq­ servisebiT uzrunvelyofa.
turoba ar aris dadasturebuli (Foxcoft et al., 1997).
mozardebis Sefaseba
mozardobis asakSi xSirad xdeba fsiqoaqtiuri
wamlebis periodulad moxmareba, upiratesad, jgu­ mozardTa interviuirebisTvis saWiroa specialuri
furad. gansakuTrebiT xSiria haSiSisa da eqstazis unar-Cvevebi. zogadad, adreuli mozardobis asak­
miRebis SemTxvevebi. sainieqcio formebis gamoyeneba Si myofi pirebisadmi midgoma bavSvebis mimarT
gacilebiT iSviaTi da, Cveulebriv, xanmoklea. am asakSi gamoyenebuli teqnikis msgavsia, xolo, mogvianebiT
barbituratebis, amfetaminebis, opiatebisa da kokainis asakSi myofTTvis _ zrdasruli adamianebisa. yo­
miReba SedarebiT naklebadaa damaxasiaTebeli, magram velTvis unda gvaxsovdes, rom axalgazrdebis umrav­
ufro mZime SedegebiT gamoirCeva. narkodamokidebuli lesoba fsiqiatrTan Tavisi survilis sawinaaRmdegod
mozrdili pirebis umravlesobas axalgazrdobaSi es midis, uWirs Tavisi mdgomareobis ise Camoyalibeba da
preparatebi gamocdili aqvs. arsebobs myari kavSiri gadmocema, rogorc amas zrdasruli piri gaakeTebda.
bavSvobaSi ganviTarebul qceviT aSlilobebsa da amitom fsiqiatrma ar unda daiSuros dro da
mozardobaSi fsiqoaqtiuri nivTierebis moxmarebas Zalisxmeva, raTa daamyaros urTierToba mozard
Soris (Robins, 1966). pacientTan. eqimma unda gamoxatos interesi da
mozardebis didi nawili drodadro moixmars fsi­ pativiscema pacientis mimarT da saubrisas gamoiyenos

_ 740 _
sindromebis mimoxilva
sityvebi da frazebi, romlebic mozardisTvis gasagebi mkurnalobas sTavazobs momxmarebels. am servisebSi
iqneba. mozrdilebTan muSaobisas fsiqiatrisTvis iReben pacientebs, romlebsac agzavnian ara marto
mniSvnelovania informaciis Tanmimdevruli da samedicino dawesebulebebi, aramed pedagogebi, so-
detaluri Segroveba, xolo mozardebTan ufro cialuri muSakebi an sasamarTlo. arasamedicino
mizanSewonilia moqnili intervius teqnikis gamoyeneba. momarTvisas, SemTxvevis ganxilva xdeba ojaxis eqim-
umjobesia mozardTan gasaubreba mSobelTan Sexved­ Tan erTad. mozardTa yvela dawesebuleba skolebT-
ramde. aseT SemTxvevaSi pacienti darwmundeba, rom an da socialur samsaxurebTan mWidrod TanamSrom-
mas damoukidebel pirovnebad aRiqvamen. Semdgom lobs. stacionireba Zalian SezRudulia. socialur
sasurvelia mSoblebTan an ojaxis sxva wevrebTan cal- servisebTan unda moxdes SeTanxmeba imis Taobaze, Tu
calke an erToblivad gasaubreba. Zalian mniSvnelova- ra saxis problemebi saWiroebs hospitalizacias da
nia informaciis moZieba imis Taobaze, Tu rogor fun- romel mdgomareobebze unda izrunon saTemo ser-
qcionirebs mozardi saxlSi, skolaSi, samsaxurSi an visebma, romlebsac socialuri samsaxurebi uzrunve-
rogor urTierTobs TanatolebTan. saWiroa Sesabami- lyofen. stacionarSi moTavseba xdeba im SemTxvevaSi,
si fizikuri gamokvlevebis Catarebac. roca saxezea Semdegi mizezebi:
aseTi gamokvlevis Semdeg unda gakeTdes proble- w mwvave an uCveulo fsiqikuri simptomebi, romlebic
mis klasificireba, Semdegi sami klasis Sesabamisad: (1) pacientze dakvirvebas, mdgomareobis guldasmiT
mozards fsiqiatriuli diagnozi ar aqvs da gamxneveba Seswavlas an mkurnalobas saWiroeben;
sruliad sakmarisia; (2) fsiqiatriuli diagnozi ar
w sakuTari TavisTvis an sxvebisTvis saxifaTo qcevis
aRiniSneba, magram mozardi, aRelvebuli mSoblebi an
dros, rac fsiqikuri aSlilobiTaa ganpirobebuli.
ojaxuri mdgomareoba saWiroebs daxmarebas; (3) pirs
Tu saSiSi qceva dakavSirebulia pirovnebasTan an
aqvs fsiqikuri aSliloba da saWiroa mkurnalobis
garemoebebTan da ara fsiqikur aSlilobasTan,
Catareba.
maSin fsiqiatriuli stacionari ver iqneba imaze
mkurnaloba efeqturi, vidre saTemo sacxovrisi. amasTan,
aseTi pirovnebis qceva stresuli iqneba fsiqikuri
mozardTa mkurnalobis meTodebi bavSvTa da moz-
aSlilobebis mqone pacientebisTvis.
rdilTa fsiqiatriaSi gamoyenebul midgomebs Soris
Sualeduria. iseve rogorc bavSvebis SemTxvevaSi,
bavSvebze Zaladoba
mniSvnelovania mSoblebTan da pedagogebTan muSaoba.
aucilebelia mSoblebis an, saWiroebis SemTxvevaSi, ukanasknel wlebSi bavSvebze Zaladobis koncefcia
ojaxis sxva wevrebis gamxneveba, daxmareba da Tanad- gafarTovda da amJamad moicavs urTierTgadamfarav
goma, gansakuTrebiT maSin, rodesac referalis dros kategoriebs, rogorebicaa: fizikuri, emociuri,
mSoblebi SfoTaven da Relaven umniSvnelo qceviTi seqsualuri Zaladoba da ugulebelyofa. kvlevebis
problemebis, da ara gamoxatuli fsiqikuri aSli- umravlesoba Catarebulia ganviTarebul qveynebSi
lobis gamo. gasaTvaliswinebelia isic, rom mozards da naklebad ganviTarebad qveynebSi, sadac bavSvebi
moveqceT, rogorc individs, romelic TandaTan ojax- sakvebis naklebobas ganicdian da ufro mZime
isgan damoukidebeli xdeba. amitom ojaxuri Terapiis pirobebSi imyofebian. am qveynebSi sastiki fizikuri
Catareba iseve, rogorc bavSvebis SemTxvevaSi, Seu- dasjis, ugulebelyofis, bavSvTa prostituciisa da
sabamo da zianis momtania. maTxovrobis SemTxvevebi ufro xSiria.
termini `nayofze Zaladoba~, gamoiyeneba iseTi qcevis
servisebi mozardebisTvis aRsaniSnad, romelic nayofisTvis damRupvel Sedegebs
mozardobis asakis pacientTa ricxvi sxva asakobriv iwvevs. es SeiZleba iyos fizikuri dazianeba an dedis
jgufTan SedarebiT naklebia, amitom adreuli asa- mier sxvadasxva preparatis miReba, rac nayofisTvis
kis mozardebis mkurnaloba rekomendebulia bavSvTa fataluri SedegiT mTavrdeba. termini `gamowveuli~
fsiqiatriul servisebSi, xolo mogvianebiT asakSi (paTomimikriuli) aSliloba (miunhauzenis sindromi),
myofi mozardebisa ki _ mozrdilTa dawesebulebebSi. ixmareba iseTi viTarebis aRsaniSnad, rodesac saxezea
Tumca, momsaxurebis didi nawili SesaZlebelia ganx- bavSvebis aSkara avadmyofoba, romelic mSoblebis
orcieldes ufro miznobrivad specializebul mo- mier ganzrax, mag., bavSvis nawilobrivi moxrCobiTaa
zardTa servisebSi. amasTan, uzrunvelyofili unda gamowveuli. (bavSvebze Zaladobisa da maTi ugu­
iyos mWidro TanamSromloba bavSvTa da mozrdilTa lebelyofis zogadi mimoxilva ix. Jones, 2000).
fsiqiatriul da pediatriul samsaxurebTan. arsebobs
aseTi organizaciebis sxvadasxva variaciebi. maTi um- araSemTxveviTi xasiaTis fizikuri dazianebebi
ravlesoba individualur da ojaxur Terapiebs da, fizikuri Zaladobis SemTxvevebis sixSire gansxva­
mwvave SemTxvevebSi, medikamentur an kombinirebul vebulia SefasebisTvis gamoyenebuli kriteriumebis

_ 741 _
24 bavSvTa fsiqiatria
Sesabamisad. did britaneTSi 0-dan 18 wlis 1000 etiologia
mosaxlidan 3 _ bavSvTa zrunvis reestrSia gatarebuli arsebobs uamravi urTierTmoqmedi mizezi (ix. cxrili
(Goodman and Scott, 2005; gv. 170). ufro maRali ricxvia 24.9).
dafiqsirebuli aSS-Si (ix. Jones, 2000). ufro xSiria garemo. bavSvebze Zaladobis faqtebi ufro xSiria im
naklebad mZime SemTxvevebi, Tumca, isini ar eqcevian regionebSi, sadac ojaxuri Zaladobaa gavrcelebuli,
profesionalTa mxedvelobis areSi. aradamakmayofilebelia sacxovrebeli da samuSao
klinikuri suraTi pi­robebi, ganaTlebis cudi xarisxi da dabali samo­
qalaqo TviTSegneba.
mSoblebma SeiZleba Svili eqimTan miiyvanon da
mSoblebis faqtori, romlebic bavSvebze Zalado­
ganacxadon, rom dazianebebi SemTxveviTaa miRebuli.
basTanaa dakavSirebuli, Semdegia: axalgazrda asa­
SesaZlebelia naTesavebma, mezoblebma, an sxva pi­
ki, pirovnebis xasiaTobrivi anomalia, fsiqikuri
rebma mimarTon policias, socialur samsaxurebs an
aSlilobebi, dabali socialuri klasi, socialuri
nebayoflobiT saagentoebs. yvelaze xSiri da­zianebebia:
izolacia, ojaxuri Tanacxovrebis disharmonia, mSob­
sxeulze mravlobiTi sisxlnaJRenTi, damwvroba, nakbeni,
lebis gayra da kriminaluri warsuli. fsiqikuri
naWdevebi, dazianebuli zeda tuCi, Zvlebis motexiloba,
aSlilobebidan ufro xSiria pirovnebis aSlilobebi,
subduruli da retinuli sisxlCaqcevebi. zogi bavSvi
iSviaTad, Sizofrenia an afeqturi aSlilobebi. bev­
baliSiTaa gaguduli, xolo mSoblebi mizezad apnoes
ria iseTi mSobeli, romelic bavSvobaSi Tavad iyo
Setevas asaxeleben. fizikur Zaladobaze miuTiTebs
Zaladobis an deprivaciis msxverpli. moZalade
dazianebis damaxa­siaTebeli paternebi, warsulSi
ojaxebSi mSoblebs Soris damokidebuleba, sakon­
saeWvo dazianeba, momxdaris aradamakmayofileblad
trolo jgufTan SedarebiT, ufro uxeSi da civia (Jones
da gaugebrad axsna, eqimTan mimarTvis dagvianeba da
and Alexander, 1978). Zaladoba metadaa damaxasiaTebeli
mSoblebis Seusabamo reaqcia. Zaladobis msxverpli
socialurad problematuri ojaxebisTvis, Tumca,
bavSvebis fsiqologiuri Taviseburebani gansxvavebulia,
mxolod aseTi ojaxebiT ar Semoifargleba.
Tumca, damaxasiaTebelia mSoblebis mimarT SiSi,
bavSvebisTvis damaxasiaTebeli risk-faqtorebia:
SfoTvisa da ubedurebis gancda da socialuri
moumwifebeli nayofi, dedasTan adreul asakSi
izolacia. aseT bavSvebs daqveiTebuli TviTSefaseba
ganSoreba, neonatalur periodSi specialuri zrunvis
aqvT, gaurbian ufrosebTan urTierTobas da SeiZleba
saWiroeba, Tandayolili simaxinjeebi, qronikuli
agresiulebic iyvnen.
daavadebebi da mZime xasiaTi.
cxrili 24.9 bavSvebze Zaladobis risk_faqtorebi
Sefaseba da marTva
mSoblebi eqimebi da sxva pirebi, romlebic CarTulni arian
w axalgazrda asaki; zrunvaSi, gansakuTrebul yuradRebas unda iCendnen
w dabali inteleqti; Zaladobrivi qcevis mimarT; miT umetes iseT
w socialuri izolacia/daxmarebis ararseboba; bavSvebTan, romlebsac zemoT CamoTvlili risk-
w mewyvilesTan gayra; faqtorebi axasiaTebT.
w bavSvis movlis unar_Cvevebis nakleboba, bavSvis saWi­ Zaladobis saeWvo niSnebia:
roebebis arcodna/sastiki dasja/arasakmarisi waxaliseba;
w bavSvobaSi gadatanili Zaladoba an ugulebelyofa; w daxmarebisTvis dagvianebuli mimarTva;
w kriminaluri warsuli; w dazianebis bundovani da gaugebari mizezi;
w fsiqikuri problemebi: depresia, narkomoxmareba,
pirovnebis aSlilobebi. w dazianebis bunebis an sirTulesTan Seusabamo axsna;
w bavSvis mdgomareobis mimarT aSkara uyuradReboba;
bavSvi
kiTxvebze TavdacviTi an saeWvo reaqcia.
w faqtorebi, romlebic dedasTan mijaWvulobis ganvi­
Tarebas uSlian xels; Zaladobaze eWvis mitanis SemTxvevaSi, eqimma bavSvi
w ganviTarebaSi CamorCena/fizikuri nakli; unda gaagzavnos stacionarSi, mimarTos pediatrs
w adreul asakSi dedasTan ganSoreba (magaliTad, an sagangebo SemTxvevebis oficers. pediatrma unda
neonatalur ganyofilebaSi gadayvana);
Caataros sruli fizikuri gamokvleva da yvela
w mZime xasiaTi/xSiri tirili.
saeWvo niSani aRweros (fizikuri daTvalierebis
garemo sakiTxebTan dakavSirebuli damatebiTi informacia
w samezoblosTan dakavSirebuli problemebi: ojaxuri
ix. pediatriul saxelmZRvaneloSi). yvela gadau­
Zaladobis xSiri SemTxvevebi/skolis problemebi/maRali debeli daxmarebis departamentSi unda arsebobdes
umuSevroba; stacionaruli dayovnebis ganyofileba im bavSve­
w samoqalaqo TviTSegnebis nakleboba;
bisTvis, romlebsac fizikuri Zaladobis niSnebi
w problemis drouli gamovlena da marTva.

_ 742 _
sindromebis mimoxilva
aReniSnebaT. Tu SesaZlebelia, eqimma mSoblebTan unda dakavSirebuli regulaciebi, gansxvavebulia. am sa­
ganixilos Tavisi mosazrebebi da yvela SemTxvevaSi kiTxze momuSave personali unda icnobdes Tavis
unda acnobos maT, rom stacionireba aucilebelia qveyanaSi moqmed kanonmdeblobas. (bavSvebze Zaladobis
Semdgomi gamokvlevebis Casatareblad. mSoblebis SemTxvevebis SefasebasTan dakavSirebuli damatebiTi
winaaRmdegobis SemTxvevaSi, inglissa da uelsSi informacia ix. bavSvTa da mozardTa fsiqiatriis
moqmedebs bavSvis usafrTxod ganTavsebis gankarguleba; akademiis gamocemaSi, 1997a an Jones, 2000).
aseTive aqtebi SeiZleba sxva saxelmwifoebSic iyos
gaTvaliswinebuli. stacionirebisas unda Catardes prognozi
detaluri fizikuri da radiologiuri gamokvleva da Zaladobis msxverpl bavSvebs aReniSnebaT sxva prob­
yvela niSani unda aRibeWdos firze. radiologiuri lemebis momatebuli riskic. mag., ganmeorebiTi
gamokvlevis Sedegad SeiZleba gamoCndes warsulSi Zala­dobis SemTxvevebaTa sixSire 10-30%-ia da maTi
miRebuli dazianebebis niSnebic an sxva anomaliebi, garkveuli nawili fataluradac ki mTavrdeba. am
rogoricaa, mag., arasrulfasovani osteogenezi. bavSvebSi ufro xSirad vxvdebiT fizikur daava­
subdurul hematomaze eWvis mitanis SemTxvevaSi unda debebs, ganviTarebis CamorCenilobasa da swavlasTan
gakeTdes kompiuteruli tomografia. aucilebelia dakavSirebul sirTuleebs. Terapiuli Carevis
yvela arsebuli niSnis dokumentireba. drosac, am bavSvebisTvis mozardobisa da mozrdil
Zaladobis dadasturebis SemTxvevaSi, eqimi dau­ asakSi qceviTi da emociuri aSlilobebis maRali
yovnebliv atyobinebs mSoblebs. unda Semowmdes ojaxis sixSirea damaxasiaTebeli (Lynch and Roberts,1982; Cohn
sxva bavSvebic. mSoblebis Sefasebisas yuradReba unda and Daro, 1987). zrdasrul asakSi am pirebs uWirT
mivaqcioT Semdeg sakiTxebs (Skuse and Bentovim, 1994): Tavis SvilebTan urTierToba. prognozi keTil­
w aqvT Tu ara gacnobierebuli sakuTari braleuloba saimedoa im SemTxvevaSi, Tu bavSvi daamyarebs karg
Zaladobis faqtSi? urTierTobas ufros adamianTan, rac xels Seuwyobs
misi TviTSefasebis gaumjobesebas; aseve, maSin,
w Tvlian Tu ara, rom saWiroa maTi qcevis Secvla?
rodesac tvinis dazianebis niSnebi ar aRiniSneba
w arian Tu ara mowadinebuli Secvalon damokidebuleba (Lynch and Roberts, 1982; Rutter, 1985). prognozi gar­
da qceva? kveulwilad imave faqtorebzea damokidebuli, rom­
w arian Tu ara Tanaxmani daxmarebis miRebaze imisTvis, lebic Zaladobas ganapirobeben, rogoricaa, mag.,
rom moagvaron TavianTi piradi problemebi an aradamakmayofilebeli garemo (ix. zemoT) da Tavad
urTierTobebi? Zaladobis faqtebi.
Zaladobaze reagirebis meqanizmi sxvadasxva qve­
emociuri Zaladoba
yanaSi sxvadasxvaa. did britaneTSi aucilebelia
termini `emociuri Zaladoba~, upiratesad, ixmareba
socialuri servisebis departamentis saqmis kursSi
persistentuli uyuradRebobis an uaryofis, ase­
Cayeneba, raTa man saavadmyofosa da saTemo samsaxurebs
ve gadametebuli hiperproteqciis, sityvieri Seu­
Soris informaciis gacvlis mizniT, SemTxvevasTan
racxyofis, umizezod dadanaSaulebis SemTxvevebSi,
dakavSirebuli konferencia uzrunvelyos. SesaZloa,
rac bavSvis ganviTarebis Seferxebas iwvevs. emociur
gadawydes bavSvis Zaladobis reestrSi gatareba, rac
Zaladobas, rogorc wesi, sxva saxis Zaladobac axlavs.
socialuri servisis departaments daavaldebulebs
emociuri Zaladoba mravalmxriv moqmedebs bavSvze:
bavSvis binaze monaxulebas da problemis regu­
neldeba bavSvis fizikuri da fsiqologiuri mom­
larulad gadamowmebas.
wifeba; SesaZloa ganviTardes qceviTi da afeqturi
zog SemTxvevaSi, bavSvis saxlSi dabruneba Zalian
aSlilobebic (Rutter, 1985). diagnozis dasmisas un­
sariskoa da saWiroa misi ojaxidan wamoyvana: Tu
da davakvirdeT bavSvis mimarT mSoblebis damo­
mSoblebi daSorebaze uars acxadeben, mzrunvelobaze
kidebulebas. mag., interviuirebisas mSobeli xom ar
pasuxismgeblobas Tavis Tavze iRebs socialuri
akeTebs sarkastul an damamcirebel SeniSvnebs. erT
servisebis departamenti. gaxangrZlivebuli, mZime da
an orive mSobels SeiZleba pirovnebis aSliloba
mudmivi Zaladobis SemTxvevaSi, bavSvis CamorTmeva
aReniSnebodes. fsiqikuri aSlilobebi ufro iSviaTia.
kanonis Sesabamisad xdeba da dgeba mSoblebis
Zaladobis SemTxvevebis gamosavlenad unda moxdes
pasuxismgeblobis sakiTxi. samwuxarod, cnobilia
mSoblebis rogorc cal-calke, ise erToblivad
SemTxvevebi, rodesac mSoblebTan dabrunebuli bav­
gamokiTxva. SesaZlebelia, bavSvi ver akmayofilebdes
Svebi mSoblebs mouklavT an dausaxiCrebiaT. amitom
mSoblebis molodins, an agresiis mizezi mSoblisTvis
manam, sanam bavSvis ojaxSi dabrunebas gadavwyvetdeT,
Svilis moZalade pirovnebasTan msgavseba iyos. au­
mdgomareoba Zalian detalurad da didi gulisyuriT
cilebelia mSoblebis fsiqikuri statusis Sefaseba
unda SeviswavloT. qveynebSi moqmedi, fizikuri
(mimoxilva ix. Hart et al., 1998).
Zaladobis SemTxvevebis aRwerasa da procedurebTan

_ 743 _
24 bavSvTa fsiqiatria

mkurnaloba SemTxvevebSi, leTargiuli da ukontaqtoa. klinikuri


mkurnalobis dros emociuri problemebis dasaZ­ gamovlinebebis sakmaod farTo diapazoni arsebobs,
levad da bavSvTan yoveldRiuri urTierTobis rac msubuq kvebiT problemebsa da zemoT moyvanil
dasamyareblad, mSoblebs daxmareba unda SevTavazoT. ufro mZime SemTxvevebTanaa dakavSirebuli. saTanado
xSirad Zalian rTulia mSoblebis darwmuneba imaSi, kvebisa da movlis pirobebSi bavSvi swrafad izrdeba
rom mkurnaloba aucilebelia. Tu mSoblebi uars da viTardeba (Kempe and Goldbloom, 1987).
acxadeben daxmarebaze, xolo emociuri Zaladobis fsiqosocialuri jujovneba anu deprivaciuli
Sedegebi TvalsaCinoa, maSin igive regulaciebi Sedis nanizmi. aseTi bavSvebi arabunebrivad dablebi arian.
ZalaSi, romlebic moqmedeben fizikuri Zaladobis maT kvebis ucnauri paternebi, kiTxvis ganviTarebis
SemTxvevaSi. saqmeSi socialuri servisebi erTvebian CamorCena da risxvis Setevebi axasiaTebT. miuxedavad
da bavSvebs individualur daxmarebas uweven. sidablisa, bavSvebs SeiZleba normaluri wona
hqondeT. zrdis hormonis sekrecia darRveulia
bavSvebis ugulebelyofa (Stanhope et al., 1988). viTardeba emociuri da qceviTi
bavSvebis ugulebelyofa gulisxmobs, rom mSobels aSlilobebi, saxezea kognituri funqciebisa da
ar aqvs unari izrunos bavSvze. igi sxvadasxva gan­viTarebis CamorCeniloba, aseve, metyvelebis
formiT vlindeba da moicavs: emociur deprivacias, darRvevebi. bavSvebs aqvT daqveiTebuli TviTSefaseba
fizikuri mdgomareobisa da usafrTxoebis mimarT da depresiuli guneb-ganwyoba. anamnezSi, Cveulebriv,
uyuradRebobas, ganaTlebisa da aucilebeli sa­ deprivacia da fsiqologiuri zewola aReniSnebaT.
me­dicino daxmarebis uaryofas. aseTi saxis ugu­ aseTi bavSvebi xarbad etanebian sakvebs.
lebelyofam SeiZleba gamoiwvios fizikuri an
mkurnaloba
fsiqologiuri ziani, dabali akademiuri moswreba da
qcevis darRvevebi (Hildyard and Wolfe, 2002). orive mdgomareobis mkurnalobisas, mniSvnelovania
bavSvebis ugulebelyofis faqtebi ufro xSiria, bavSvis usafrTxoebis uzrunvelyofa. es, xSirad,
vidre fizikuri Zaladobisa da amas ufro meti adamiani stacionirebas gulisxmobs. zogi bavSvis movla sax­
amCnevs, mag., naTesavebi, mezoblebi, peda­gogebi, eqimebi lis pirobebSicaa SesaZlebeli, xolo zogi _ mindobiT
da socialuri muSakebi. bavSvebis ugulebelyofa zrunvas saWiroebs. mSoblebs sWirdebaT daxmareba, raTa
dakavSirebulia mZime socialur pirobebTan da maT SeZlon Svilebis problemebisa da saWiroebebis
mindobiT aRzrdis saWiroebis yvelaze xSiri mizezia. gacnobiereba da movlis gegmis SemuSaveba. zogi mSobeli
srul miuReblobasa da mtrul damokidebulebas
araorganuli CamorCena zrdaSi da deprivaciuli amJRavnebs daxmarebis mimarT. Tu daxmareba SesaZlebelia,
jujovneba (nanizmi) aucilebelia intensiuri muSaoba da movlis paternebis
pediatrebi aRiareben, rom zogi bavSvi yovelgvari Secvlisaken mTeli Zalisxmevis mimarTva. amis miRweva
organuli mizezis gareSe ver izrdeba simaRleSi. 3 fsiqozebis mqone mSoblebTan Znelia, Tumca, ufro
wlamde bavSvebSi am mdgomareobas simaRleSi zrdis SesaZlebelia mSobiarobis Semdgomi depresiisa da sxva
araorganuli Seferxeba, mogvianebiT asakSi ki de­ fsiqikuri aSlilobebis SemTxvevaSi.
privaciuli nanizmi ewodeba.
prognozi
klinikuri suraTi mZime SemTxvevebSi, orive sindromis dros, fsi­
araorganul Seferxebas zrdaSi iwvevs arasakmarisi qologiuri da fizikuri ganviTarebis mxriv prog­
kveba da emociuri siaxlovis nakleboba. fsiqi­ nozi arakeTilsaimedoa. maRalia sikvdilianobis
atriul dawesebulebebSi myof bavSvebs adreuli maC­ve­nebeli (Oates et al., 1985). naklebad mZime Sem­
asa­kidan mSoblebTan urTierTobis aSkara prob­ TxvevebSi mdgomareoba umjobesdeba, Tu bavSvs Za­
lemebi aReniSnebaT. es, upiratesad, bavSvis ugu­ la­dobriv garemos CamovaSorebT. rodesac ojaxi
lebelyofas an, mwvave SemTxvevebSi, bavSvis mi­ cvlilebebisadmi rezistentulia, saWiro xdeba, mim­
marT mtrul ganwyobaSi gamoixateba. SesaZloa, Reb ojaxSi bavSvis samudamod datoveba (Skuse, 1989).
adgili hqondes fizikur an seqsualur Zaladobas.
ganzrax gamowveuli daavadebebi
Tumca, yvela SemTxveva ar aris gamowveuli aseTi
mdgomareoba, rodesac mSobels bavSvi samkurnalod
mizezebiT. zogi bavSvis simaRleSi zrdas ReWvisa da
ganzrax gamowveuli simptomebiT mihyavs, ganxilulia
ylapvis problemebi aferxebs (Wilensky et al., 1996).
390-e gverdze.
axalSobilebSi zrdaSi CamorCena wonaSi klebiTa an
sigrZeSi arasakmarisi matebiT vlindeba. SesaZlebelia seqsualuri Zaladoba
kognituri funqciebisa da ganviTarebis Seferxebac.
termini `seqsualuri Zaladoba~, gamoiyeneba iseT
bavSvi gaRizianebuli da ubeduria an, ufro mZime
SemTxvevebSi, rodesac bavSvi monawileobs seqsualur

_ 744 _
sindromebis mimoxilva
qmedebaSi gacnobierebuli Tanxmobis gareSe, rac seqsualuri qceva; xolo, daorsulibisas, arasa­
kanonisa da kulturaluri normebis sawinaaRmdegoa. survel orsulobaze reaqcia. xSiria danaSaulisa da
es termini mxolod fizikuri kontaqtis SemTxvevaSi momxdarze sakuTari pasuxismgeblobis gancda. zog
ar gamoiyeneba. pornografiuli fotoebisa da bavSvs posttravmuli aSlilobis niSnebi aReniSneba.
filmebisTvis pozirebasac gulisxmobs. moZalade, ar aris Seswavlili is, Tu ramdenad xSiria aseTi
Cveulebriv, bavSvis nacnobi an ojaxis wevria (incesti). reaqcia da ramdenadaa es damokidebuli Zaladobis
iSviaTad, bavSvi SeiZleba pedofilTa jgufuri xasiaTsa da garemoebebze.
gaupatiurebis msxverpli gaxdes. grZelvadiani Sedegebia: depresia, daqveiTebuli
TviTSefaseba, TviTdazianebebi da sirTuleebi urTi­
epidemiologia erTobaSi. aseve, xSiria seqsualuri problemebi
wliuri SemTxvevebis sixSire 1000 sul mosaxleze rogorc hipersensitiurobis, aseve inhibiciis saxiT.
daaxloebiT 2 bavSvia (Jones, 2000). es monacemebi seqsualuri Zaladobis Sedegebi, Cveulebriv, ufro
nasesxebia kriminaluri statistikidan da sxvadasxva mZimea, Tu mas fizikuri zemoqmedeba da seqsualuri
mimoxilvidan. Tumca, Zaladobis gansxvavebuli gan­ aqti axlavs Tan. mniSvnelovania ZaladobasTan da­
martebebi da arazusti aRricxva arTulebs gamo­ kavSirebuli garemoebebi, mag., Zaladobis gamJRavneba,
qveynebuli maCveneblebis interpretacias. zo­ga­ Tanmxlebi samarTlebrivi procedurebi, ojaxuri
dad miRebulia, rom gaupatiurebis msxverplni, problemebi _ bavSvis ugulebelyofa, seqsualuri
upiratesad, gogonebi arian da Sefardeba daaxloebiT deviaciebi an narkomoxmareba (Seghorn et al., 1987).
aseTia: 2-3:1 (Finkelhor, 1986). moZaladeebi ZiriTadad maSinac ki, rodesac SesaZlebelia am faqtorebis
mamakacebi arian. Zaladoba umTavresad ojaxSi gakontroleba, mainc seqsualuri Zaladoba mozar­
xdeba. gansakuTrebiT xSiria maminacvalis mier geris dobis asakSi dakavSirebulia mTeli rigi fsiqikuri
gaupatiurebis faqtebi (Russell, 1984). qalebis mxridan aSlilobebis, kerZod, depresiis, SfoTviTi da pi­
seqsualuri Zaladoba Seswavlili araa. arsebobs rovnebis aSlilobebis ganviTarebasTan (Spataro et al.,
monacemebi, rom seqsualuri Zaladobis SemTxvevaTa 2004).
oTx mexuTedSi bavSvis deda monawileobda (Faller,
1987); amasTan moZalade qalebis umravlesoba Tavad etiologia
iyo seqsualuri Zaladobis msxverpli (Mccarty, 1986). seqsualuri Zaladoba gamovlenilia yvela so­cio-
zogadi populaciis retrospeqtuli kvlevebi ekonomikur jgufSi, Tumca, ufro xSiria socialurad
gviCvenebs, rom qalebis 20-50% bavSvobaSi sxvadasxva deprivirebul ojaxebSi. iseTi mWidro kavSiri
saxis seqsualur Zaladobas ganicdida (Peters et socialur problemebsa da seqsualur Za­ladobas
al., 1986). am kvlevebSi Seiswavles ubralo Sexebac Soris, rogoric aris fizikuri Zaladobis SemTxvevaSi,
da ganmeorebiTi seqsualuri aqtic. seqsualuri ar Cans (Finkelhor, 1984). arsebobs ramdenime winapiroba,
Zaladobis Sedegebi qvemoT iqneba ganxiluli. romelic seqsualuri Zaladobis albaTobas zrdis:
moZaladisTvis _ deviaciuri seqsualuri motivacia,
klinikuri suraTi impulsuroba, gacnobierebis daqveiTebuli unari da
ZaladobiT gamowveuli klinikuri niSnebi damo­ garemo SezRudvebis nakleboba (mag., kulturaluri
kidebulia seqsualuri zemoqmedebis Taviseburebasa da tolerantoba); bavSvebisTvis _ (daucvelobis, ugu­
moZaladis mimarT bavSvis damokidebulebaze. bavSvebi lebelyofis an sxva mizezebis gamo) winaaRmdegobis
maSin ufro asaxeleben moZalades, Tu is ucnobi piria. gawevis uunaroba.
seqsualuri Zaladobis faqti SeiZleba aRiaros Tavad
bavSvma an naTesavma; SeiZleba, agreTve, arapirdapiri Sefaseba
niSnebiT gamovlindes, rogorebicaa: urogenitaluri an mniSvnelovania, rom SevZloT seqsualuri Zaladobis
analuri problemebi, orsuloba, qceviTi an emociuri droulad amocnoba da bavSvis Sesabamisi CivilebisTvis
aSlilobebi, asakisTvis Seu­ferebeli, gamomwvevi an seriozuli yuradRebis miqceva. Zaladobis gamov­
sxvagvarad miuRebeli seq­sualuri qceva. mozardi lenis SemTxvevaSi, aucilebelia SevafasoT, ramde­
gogonebis SemTxvevaSi saxlidan gaqceva an auxsneli nadaa SesaZlebeli Zaladobis ganmeoreba da ramdenad
suicidis mcdeloba SeiZleba seqsualur Zaladobaze saSiSia bavSvis saxlSi darCena. Sefaseba unda gakeTdes
miuTiTebdes. ojaxSi Zaladobis SemTxvevebs, xSirad, ojaxisa da SemTxvevis gulisyuriT Seswavlis
ojaxuri konfliqtebi mosdevs xolme. safuZvelze. aseve, unda Catardes bavSvis fizikuri
gamokvleva.
seqsualuri Zaladobis Sedegebi bavSvis gamokiTxva unda mimdinareobdes empaTiur
seqsualur Zaladobaze emociuri Sedegi SeiZleba garemoSi; xeli unda SevuwyoT, rom Zaladobis faqtis
iyos SfoTva, SiSi, depresia, gabrazeba, miuRebeli Sesaxeb man gulwrfelad isaubros. Tojinebis xatva

_ 745 _
24 bavSvTa fsiqiatria
SeiZleba daexmaros mcire asakis bavSvebs, raTa maT naloba, raTa daZlion emociuri mdgomareoba da
SeZlon gancdilis gadmocema. interpretaciisas aimaRlon TviTSefaseba. daxmareba unda moicavdes
unda gamoviCinoT sifrTxile, raTa ar davamaxinjoT reabilitaciuri RonisZiebebis safexureobriv prog­
faqtebi da bavSvs Tavs ar movaxvioT araswori mo­ ramas mTeli ojaxisTvis da ara xanmokle inter­
sazrebebi. patara bavSvebs SeuZliaT faqtebis vencias. bavSvebisTvis, romlebsac fsiqikuri aSli­
zustad gaxseneba, magram ufro metad STagonebadni lobebi aReniSnebaT, yvelaze efeqturia kog­nitur-
arian, vidre mozrdilebi. bavSvebis interviuireba bihevioruli fsiqoTerapiis Catareba (Ramcha­ndani and
Znelia, amitom Tu ki SesaZlebelia, gamocdil Jones, 2003).(seqsualuri Zaladobis mkur­nalobasTan
bavSvTa fsiqologs, fsiqiatrs an socialur muSaks dakavSirebuli sakiTxebi ix. Jones, 2000).
unda mivmarToT daxmarebisTvis (interviuirebis
sakiTxebTan dakavSirebiT, ix. Jones, 2003). bavSvTa da mozardTa fsiqiatriis
aucilebelia drouli fizikuri gamokvlevebis
eTikuri da samarTlebrivi sakiTxebi
Catareba. saWiroa genitaliebisa da analuri xvrelis
msgavsad mozrdilebisa, eTikuri da samarTlebrivi
daTvaliereba. Tu seqsualuri aqtidan 72 saaTze meti
sakiTxebi (romlebic me-3 TavSia ganxiluli) SeiZleba
ar aris gasuli, mniSvnelovania sasqeso organoebidan
fsiqikuri aSlilobebis mqone bavSvTa da mozardTa
da sxva savaraudo ubnebidan analizisTvis masalis
zrunvasTan dakavSirebiTac aRiZras.
aReba. Cveulebriv, aseT gamokvlevas pediatri an am
sakiTxebSi sagangebod ganswavluli policiis oficeri
interesTa konfliqti
atarebs (fizikur gamokvlevebTan dakavSirebuli
informacia ix. Terapevtebis samefo kolejis gamo­ zogadad, mSoblebis interesTan SedarebiT, upi­
cemaSi, 1991). ratesoba bavSvis interess eniWeba. am principis dacva
Zaladobis faqtis Sesaxeb saboloo daskvna keT­ yvelaze logikuri da advilia bavSvze Zaladobis
deba Segrovebuli informaciis, kerZod, bavSvis mo­ SemTxvevaSi. sxva dros gadawyvetilebis miReba sakmaod
naTxrobis, fizikuri gamokvlevebiT miRebuli mo­ rTulia. mag., depresiuli deda ver uvlis Svils
nacemebisa da ojaxis socialuri istoriis safuZvelze. da, amdenad, saxezea bavSvis ugulebelyofa, Tumca
faqtis dadasturebis Semdeg, unda daigegmos bav­ bavSvis dedisgan moSoreba kidev ufro aRrmavebs
Svis dacvis RonisZiebebi. sxvadasxva qveyanaSi am dedis depresias. aseTi problemebis mogvareba bavSvis
SemTxvevebSi moqmedi kanonmdebloba gansxvavebulia. zrunvaSi CarTuli profesionalebisa da mSoblebis
am sakiTxze momuSave pirebi unda icnobdnen TavianT erToblivi gadawyvetilebiT xdeba.
qveyanebSi arsebul regulaciebs (Sefasebis Sesaxeb
damatebiTi informacia ix. bavSvTa da mozardTa konfidencialoba
fsiqiatriis amerikis akademiis gamocema, 1997a). bavSvze zrunva, xSir SemTxvevaSi, moicavs samedicino
da socialuri servisebis, zogjer, pedagogebis Car­
marTva Tulobasac. sxvadasxva saagentos SeiZleba kon­
Tavdapirvelad aucilebelia bavSvis usafrTxoebaze fidencialobis sxvadasxva politika hqondes Semu­
zrunva. am dros gatarebuli RonisZiebebi fizikuri Savebuli. eqimma unda gaiTvaliswinos es gansxvavebebi,
Zaladobis SemTxvevebis marTvis msgavsia (gv. 741). raTa gadawyvitos, Tu ra informaciis gamxela
iseve wydeba bavSvis ojaxidan daSorebis sakiTxi. SeuZlia.
gansakuTrebiT rTulia im ojaxis interviuireba,
romelSic Zaladobis faqti moxda. isini, Cveulebriv, Tanxmoba
uaryofen momxdari seqsualuri Zaladobis seri­ yvela qveyanaSi dadgenilia asaki, romlis miRwevamde
ozulobas, ojaxSi seqsualuri deviaciis arsebobas an bavSvis nacvlad Tanxmobaze mSoblebi aweren xels.
ojaxis sxva wevrebis gaukuRmarTebul qcevasa da sxva Tumca, Tu SesaZlebelia, bavSvis Tanxmobac unda
bavSvebze Zaladobis SemTxvevebs. moZalades utareben miviRoT, rac mkurnalobaSi dagvexmareba. magram, Tu
individualur an jgufur Terapias im mizniT, rom bavSvi mkurnalobaze uars acxadebs, gadawyvetilebas
pirovnebam gaacnobieros problema da Zaladobis misi mSoblebi iReben. amgvari problemebi xSiria, mag.,
Sedegebi da Semcirdes problemis uaryofis xarisxi. rodesac srulwlovanebis asakis miRwevamde, mozardi
Tu deda Tavadaa Zaladobis msxverpli, unda avuxsnaT, nervuli anoreqsiis mkurnalobaze uars acxadebs. aseve,
rom misi piradi gamocdileba gavlenas axdens Svilis SeiZleba mSoblebma uari ganacxadon mkurnalobaze.
Zaladobis sapasuxo reaqciaze. Tumca, aseTi ufleba maT movaleobebTanaa kavSirSi,
seqsualuri Zaladobis msxverpli bavSvebi seqsu­ rac bavSvze zrunvas gulisxmobs. Tu mSoblebis
alurad arasworad viTardebian da saWiroeben gadawyvetileba ewinaaRmdegeba bavSvis interesebs
dax­marebas. maT unda CautardeT Sesabamisi mkur­ sasamarTlos gadawyvetileba Sedis ZalaSi.

_ 746 _
bavSvTa da mozardTa fsiqiatriis eTikuri da samarTlebrivi sakiTxebi
qvemoT ganvixilavT britaneTSi arsebul sakanon­ axlavs mozards, inglisis kanonmdeblobiT, SeiZleba,
mdeblo sirTuleebs da warmovaCenT im problemebs, mSoblad ar aRiaron. mag., bavSvis mama, romelic
romlebic yvela sasamarTlo sistemaSi unda gadaiWras daqorwinebuli araa bavSvis dedaze, samarTlebrivad
(am sakiTxTan dakavSirebuli sruli informacia ix. mSobeli ar aris.
Hope et al., 2003). bavSvebsa da mozardebTan muSaobisas gamokvlevaze Tanxmobis micema imave arasrul­
aucilebelia specialisti gaecnos am sakiTxebTan wlovanebis problemasTanaa dakavSirebuli. qvey­
dakavSirebiT mis qveyanaSi moqmed kanonmdeblobas. nebis umravlesobaSi msgavs gadawyvetilebas mSob­
britaneTSi srulwlovan pirovnebad miCneulia lebi iReben. xSirad, maTTvis Znelia kvlevasTan
18 wlis adamiani, romelsac damoukidebeli gadaw­ dakavSirebuli riskebisa da sargeblis obieqturad
yvetilebis miReba SeuZlia. Tumca, inglisis kanoni Sefaseba. miT ufro, rom sargebeli ara maT Svils,
aRiarebs, rom 16-dan 18 wlamde mozardebs SeswevT aramed sxva, msgavsi problemebis mqone bavSvebs exeba,
unari, rom Tanxmoba ganacxadon mkurnalobaze romlebsac momavalSi am meTodiT umkurnaleben.
da aZlevs maT uflebas, mSoblebis gareSe miiRon mniSvnelovania, rom mSoblebs hqondeT sakiTxis
gadawyvetileba. ufro rTuladaa saqme, Tu 16-17 bolomde garkvevis saSualeba; aseve, maT unda mieceT
wlis mozardi uars acxadebs mkurnalobaze, xolo SesaZlebloba, gaesaubron ara mxolod mas, vinc
mSoblebs misi nebis sawinaaRmdego gadawyvetilebis informirebul Tanxmobas avsebs, aramed damatebiT sxva
miReba SeuZliaT. TiToeuli SemTxvevis dros unda pirebsac (mag., eqTans) (ix. britaneTis pediatriuli
ganvixiloT mkurnalobaze uaris Tqmis Sedegebi. asociaciis gamocema, 1992; mokle mimoxilva ix. Larcher,
mwvave SemTxvevebSi sasamarTlos gadawyvetileba 2005).
ufro mSoblebis sasargeblod ixreba. damatebiTi
sirTuleebi iqmneba, rodesac bavSvi 16 wlamde damatebiTi literatura
asakisaa, magram konkretul mkurnalobaze Tanxmobis
micema SeuZlia. aseT situaciebTan dakavSirebuli Black, D, Hendriks, JH and Wolkind, S (eds) (1998) Child
zogadi debulebebi ar arsebobs. amis garkveva psychiatry and the law, 3rd edn. Gaskell, London. (exmi-
individualuri SemTxvevis farglebSi unda moxdes. aneba yvela aspeqts, rac bavSvTa fsiqiatrias da
zogadi regulaciebis SemoRebis SemTxvevaSi ki, kanonmdeblobas Seexeba, inglisis kanonmdeblobis
arasrulwlovani damoukideblad SeZlebs Tanxmobis farglebSi. relevanturia ZiriTadad britaneTSi
micemas. aseTi problemebi ufro TvalsaCinoa maSin, momuSave profesionalebisTvis, Tumca ufro far-
rodesac saWiroa mcirewlovanis kontracefciiT Tod gamoyenebac SesaZlebelia.)
uzrunvelyofa, mSoblebis damatebiTi Tanxmobis Gelder, MG, Lуpez-Ibor, JJ Jr and Andreasen, NC (eds) (2000)
gareSe. giliks (Gillick) aRniSnuli aqvs, rom inglisis New Oxford textbook of psychiatry, Part 9: Child and adoles-
kanonmdeblobiT, arasrulwlovans SeuZlia mkur­ cent psychiatry. Oxford University Press, Oxford.
nalobaze Tanxmobis miceba mSoblebis nebarTvis Goodman, R and Scott, S (2005) Child psychiatry, 2nd edn.
gareSe, Tumca, TavisTavad cxadia, rom ufro Blackwell Science, Oxford.
invaziuri meTodebis gamoyenebisas, samarTlebrivad Hopkins, B, Ronalg, RG, Michel, GF and Rochat, P (2004) The
mSoblebis Tanxmoba aucilebelia da, amasTan, Cambridge enclyclopaedia of child development. Cambridge
klinikurad sasurveli. Tu arasrulwlovani uars University Press, Cambridge. (kompleqsuri sainforma-
acxadebs mkurnalobaze, rac misTvis, SesaZloa, cio wyaro bavSvis ganviTarebis Sesaxeb)
saziano iyos, maSin mSoblebis Tanxmobas eniWeba
Rutter, M and Taylor, E (eds) (2002) Child and adolescent
upiratesoba. SesaZloa, sirTuleebi Seiqmnas mSoblis
psychiatry, 4th edn. Blackwell, Oxford.
definiciasTan dakavSirebiT. piri, romelic Tan

_ 747 _
24 bavSvTa fsiqiatria

danarTi: anamnezis Sekreba da gamokvlevebi bavSvTa fsiqiatriaSi


gamokvlevis formati da moculoba damokidebulia ar­ 6. pirovnebis anamnezi
sebuli problemis bunebaze. mocemuli sqema aRebulia a. orsulobis periodSi arsebuli garTulebebi, miRebuli
grehemis (Graheham., 1991) wignidan, romelic damatebiTi medikamentebi, gadatanili infeqciuri daavadebebi;
informaciisTvisaa rekomendebuli. grehemi Tvlida, rom
drois deficitis pirobebSi klinicistma koncentrireba b. mSobiaroba da dabadebisas somaturi mdgomareoba. wona,
unda moaxdinos msxvili SriftiT gamoyofil sakiTxebze. sigrZe da saWmlis moneleba, specialuri daxmarebis
saWiroeba;
1. arsebuli problemis buneba da simwvave, sixSire, g. Cvilisa da dedis urTierToba, dedis mSobiarobis
situacia, romelSic is aRmocendeba, maprovocirebeli da Semdgomi depresia, bavSvis kvebis paternebi;
xelSemwyobi faqtorebi. problemiT gmowveuli stresi, d. adreul asakSi gamovlenili temperamenti, „advili“ an
romelic mSoblebisTvis mniSvnelovnadaa miCneuli. „rTuli“ bavSvi, „mousvenari“ axalSobili;
2. sxva problemebis an Civilebis arseboba e. ganviTarebis darRvevebi. gamokiTxeT detalurad,
mxolod, normidan gadaxris SemTxvevaSi;
a. fizikuri. Tavis tkivili, muclis tkivili, mxedvelobis,
smenis daqveiTeba, krunCxvebi, gulis wasvla an sxva saxis v. gadatanili daavadebebi, stacionireba;
Setevebi; z. erT kviraze meti xangrZlivobiT ojaxTan ganSorebis
b. kveba, Zili da gamoyofis problemebi; SemTxvevebi, gaweuli zrunvis xarisxi;
g. urTierToba mSoblebTan da da_ZmasTan. siaxlove da T. ganaTleba. saskolo miRwevebis xarisxi;
emociuri damokidebuleba; 7. bavSvis qcevebsa da emociur mdgomareobaze dakvirveba
d. sxva bavSvebTan urTierToba, axlo megobrebi; a. garegnoba. dismorfizmis niSnebi, nakveboba, uaryofis,
e. aqtivobis done, yuradReba, koncentracia; Zaladobis SemTxvevebi;
v. guneb-ganwyoba, energiuloba, wuxili, daqveiTebuli b. aqtivobis xarisxi, uneblie moZraobebi, koncentraciis
TviTSefaseba, depresiuloba, suiciduri azrebi, unari;
SfoTvis xarisxi, specifikuri SiSi; g. sevdiani guneb_ganwyobis, imedgacruebis, daqveiTebuli
z. reaqcia imedgacruebaze. risxvis Setevebi; TviTSefasebis, SfoTvis, mRelvarebis niSnebi;
T. antisocialuri qceva, agresia, qurdoba, truantoba; d. klinicistTan urTierTobis xarisxi. mzeriTi kontaqti,
spontanuri metyveleba, inhibicia da dezinhibicia;
i. swavlis Sedegebi, skolaSi siarulis mimarT damoki­
debuleba; e. mSoblebis mimarT damokidebuleba, siyvarulis gamovlena,
ukmayofileba, ganSorebisadmi mSvidi damokidebuleba;
k. seqsualuri interesebi da qceva;
v. Cvevebi da maneruloba;
l. sxva simptomebi, tikebi, da sxva;
z. halucinaciebi, bodviTi ideebi, asociaciuri procesis
3. ganviTarebis done
aSlilobebi;
a. metyvelebis unari, sityvaTa maragi;
T. cnobierebis xarisxi. epilefsiis niSnebi;
b. sivrciTi aRqma;
8. ojaxur urTierTobebze dakvirveba
g. motoruli koordinacia, mouqneloba;
a. urTierTobis paternebi _ erTianoba, gadabraleba;
4. ojaxuri mdgomareoba
b. Taobebs Soris urTierTobebis dadgenili sazRvrebi,
a. mSoblebis asaki, profesia, maTi amJamindeli emociuri urTierTpativiscema;
da fizikuri mdgomareoba. fsiqikuri aSlilobisa an
g. ojaxis wevrebs Soris Tavisufali urTierTobebi;
somaturi daavadebis anamnezi, sadac SesaZlebelia
bebia_babuas monacemebic; d. emociuri atmosfero ojaxSi: Tbili, daZabuli,
kritikuli damokidebulebebi;
b. da-Zmis asaki, problemis arseboba;
9. bavSvis fizikuri gamokvleva
g. ojaxuri viTareba, Zilis organizeba;
10. nevrologiuri gamokvlevebi
5. ojaxis funqcionireba
a. saxis asimetriuloba;
a. mSoblebis erTmaneTTan urTierTobis xarisxi. urTi­
erTTanadgoma da urTierTdamokidebuleba. prob­ b. Tvalebis moZraoba. sTxoveT bavSvs Tvali gaayolos
le­mebTan dakavSirebiT komunikaciisa da maT gada­ TiTs an sagans da daakvirdiT nistagmis arsebobas;
wyve­tilebaze msjelobis SesaZlebloba. bavSvTan da­ g. TiTebis da ceris opozicioba _ sTxoveT bavSvs TiTis
kavSirebuli problemebis ganxilva; wverebi swrafi TanmimdevrobiT Seaxos ceris wvers da
b. mSoblebisa da bavSvs Soris urTierTobis xarisxi. daakvirdiT moZraobis koordinirebulobasa da sisxartes;
pozitiuri urTierTdamokidebuleba, erTmaneTTan yo­ d. daxatuli sagnebis kopireba;
f­nis siamovneba. mSoblebis kritikulobis, mtruli e. xatvisas daakvirdiT memarjvene_memarcxeneobasa da
damokidebulebisa da uaryofis xarisxi; fanqris xmarebis unars;
g. da-Zmis urTierToba; v. zeviT da qveviT gadancvlebas;
d. ojaxis wevrebs Soris urTierTobis zogadi paternebi, z. xtunvas;
erTianoba, komunikacia. ojaxis sxvadasxva Taobis
wevrebs Soris problemebis arseboba, ojaxis wevris T. smenis unari _ sTxoveT bavSvs gaimeoros ricxvebi,
gariyva an yvelafris masze gadabraleba; romlebsac zurgsukan 2 metris daSorebiT xmadabla
(CurCuliT) eubnebiT.

_ 748 _
Tavi 25 daswavlis
darRveva (gonebrivi CamorCeniloba)
Tavis Sinaarsi
terminologia 749 anamnezis Sekreba 764
daswavlis darRvevis cnebis Camoyalibeba 750 fizikuri mdgomareobis gamokvleva 764
epidemiologia 751 fsiqikuri statusis Sefaseba 764
daswavlis unaris darRvevis epidemiologia 751 ganviTarebis Sefaseba 764
fsiqikuri aSlilobebis epidemiologia daswavlis qcevis funqciuri Sefaseba 765
darRvevis mqone pirebSi 751 socialuri urTierTobis
daswavlis darRvevis klinikuri niSnebi 752 Sefaseba da koreqcia 765
zogadi aRwera 752 daswavlis darRvevis mqone pirebis servisi 766
fizikuri darRvevebi daswavlis istoriuli perspeqtiva 766
darRvevis mqone pirebSi 753
zogadi midgoma 767
fsiqikuri aSlilobebi daswavlis
specifikuri servisebi 767
darRvevis mqone pirebSi 753
fsiqikuri aSlilobisa da
sqesobrivi kavSirebi da mSoblis
qceviTi problemebis mkurnaloba 770
rolis Sesruleba 756
medikamenturi mkurnaloba 770
daswavlis darRvevis gavlena ojaxze 757
fsiqologiuri mkurnaloba 770
daswavlis darRvevis etiologia 757
specifikuri problemebi 771
Sesavali 757
daswavlis darRvevis mqone pirebze zrunvis
daswavlis darRvevis
eTikuri da sakanonmdeblo problemebi 771
zogierTi specifikuri mizezi 759
normalizacia, avtonomia da
fsiqikuri aSlilobebis da qcevis problemebi
interesTa konfliqti 771
daswavlis darRvevis mqone pirebSi 763
daswavlis darRvevis mqone Tanxmoba mkurnalobis Catarebaze 772
pirebis gamokvleva da klasifikacia 763 Tanxmoba kvlevaSi monawileobaze 772

am TavSi yuradReba gamaxvilebulia daswavlis darR- inteleqtis mniSvnelovan daqveiTebas, xolo `imbeci-
vevis (gonebrivi CamorCenilobis) niSnebze, epidemio- li~ _ zomieri xarisxis daqveiTebas. iTvleboda, rom
logiasa da etiologiaze, da, agreTve, servisis orga- specialuri gamokvlevebi, romlebic aseT adamianebs
nizebaze, ufro konkretulad ki, daswavlis darRvevis Seiswavlis, gonebrivi ukmarisobis (mental deficiency)
mqone pirebisTvis damaxasiaTebel fsiqikur aSlilo- problemas ikvlevs da rom am kategoriis adamianebis
bebze. daswavlis darRvevis mqone bavSvebis fsiqikuri mimarT gaweuli momsaxurebis sferosac Wkuasustobis
problemebi normaluri inteleqtis mqone bavSvebis problemebTan aqvs saqme. mas Semdeg, rac moxda mo-
msgavsia. am problemebis CamonaTvali mocemulia 24-e cemuli terminis stigmatizacia, is Caanacvles ter-
TavSi, romelic bavSvTa fsiqiatrias eZRvneba. minebiT gonebrivi qvenorma (mental subnormality) da
gonebrivi CamorCeniloba (mental retardation). termini
terminologia gonebrivi invalidobac (mental handicap) farTod ga-
moiyeneboda, magram amJamad britaneTSi upiratesobas
im pirebis mimarT, romelTac adreuli asakidan in-
aniWeben termins daswavlis darRveva (learning disability).
teleqtis daqveiTeba axasiaTebT, wlebis ganmavlobaSi
miuxedavad amisa, bevr qveyanaSi da, maT Soris ICD-
sxvadasxva termins iyenebdnen. me-19 saukunesa da me-
10-sa da DSM-IV klasifikaciebSi, gamoiyeneba termini
20 saukunis dasawyisSi termini `idioti~ aRniSnavda

_ 749 _
25 daswavlis darRveva (gonebrivi CamorCeniloba)
gonebrivi CamorCeniloba. ufro metic, aSS-Si termini nawils ki _ ara. am aqtis mixedviT, gogonaTa ukanono
`daswavlis darRveva~ ZiriTadad gamoiyeneba disleq- orsuloba interpretirebuli iyo rogorc `krimina-
siisa da msgavsi tipis darRvevebis aRsaniSnad da ar luri qcevisaken~ midrekilebis niSani.
miuTiTebs gonebriv CamorCenilobaze. amis gamo ter- miuxedavad imisa, rom warsulSi socialuri kri-
mini inteleqtualuri darRveva (intellectual disability) teriumebis Semotanam maTi borotad gamoyeneba ga-
sul ufro misaRebi xdeba. radgan es termini farTod moiwvia, mainc arasakmarisia gonebrivi CamorCeni-
aris damkvidrebuli, is mocemul TavSi ar figuri- lobis mxolod inteleqtis mixedviT gansazRvra.
rebs. amgvarad, am TavSi yvelgan iqneba gamoyenebuli aucilebelia, rom socialuri kriteriumebic iqnas
termini daswavlis darRveva, garda im SemTxvevebisa, Semotanili, raTa erTmaneTisgan gaimijnon adamia-
rodesac istoriuli an raime sxva konteqsti gansxva- nebi, romlebsac SeuZliaT normaluri an normasTan
vebuli terminis gamoyenebas moiTxovs. miaxloebuli cxovreba, iseTi pirebisgan, romlebsac
es ar ZaluZT. DSM-IV_is mixedviT gonebrivi CamorCe-
daswavlis darRvevis cnebis Camoyalibeba niloba ganmartebulia, rogorc:
arsebobs fundamenturi gansxvaveba inteleqtis fun- saSualoze mniSvnelovnad dabali zogadi inte-
qciis daqveiTebas (intellectual impairment), adreuli ga- leqtualuri funqcionireba, romelsac Tan axlavs
movlenis SemTxvevebs (gonebrivi CamorCeniloba anu adaptaciuri funqciis mniSvnelovani SezRudva, qve-
daswavlis darRveva adreul bavSvobaSi vlindeba) da moT CamoTvlilTagan sul mcire or sferoSi. es sfe-
mogvianebiT gamovlenil inteleqtis daqveiTebas (de- roebia: komunikacia; sakuTari Tavis movla; sakuTar
mencia anu Wkuasustoba) Soris. 1845 wels eskiroli sacxovrebelSi cxovreba; socialuri/interpersona-
(Esquirol, 1845) am gansxvavebis Sesaxeb werda: luri unar-Cvevebi, romlebic gamoiyeneba saTemo re-
`idiotia ar aris daavadeba. es aris mdgomareoba, sursebisTvis; sakuTari Tavis warmarTva; funqciuri
romlis drosac normaluri inteleqti arasodes ga- akademiuri unar-Cvevebi; muSaoba; dasveneba; janmrTe-
movlindeba, anu idioti arasodes ganviTardeba ise, loba da usafrTxoeba.
rom SeZlos im codnis SeZena, romlis miRebac Seu- gonebrivi CamorCeniloba 18 wlamde vlindeba.
Zlia imave asakisa da imave pirobebSi myof pirs~ (Es- darRvevis aseTi ganmartebis safuZvelze misi dayofa
quirol, 1845, 446-7). xdeba inteleqtis donis mixedviT. orive, ICD-10 da
me-20 saukunis dasawyisSi bines inteleqtis gasazo- DSM-IV klasifikaciebSi gamoiyofa Semdegi qvetipebi:
mi testebiT (Binet’s Tests) dadginda gonebrivi Camor- msubuqi (mild) (IQ _ 50-70), zomieri (moderate) (IQ _ 35-
Cenilobis raodenobrivi kriteriumebi. am testebiT 49), mZime (severe) (IQ _20-34) da umZimesi (profound) (IQ
SesaZlebeli gaxda gonebrivi CamorCenilobis nakle- <20).
bad mZime SemTxvevebis identifikacia, romlebic sxva- msoflio jandacvis organizaciis klasifikacia
gvarad ver gamoaSkaravdeboda (Binet and Simon, 1905). funqcionirebis daqveiTebis (impairment) unarSezRu-
samwuxarod, am droisTvis farTod gavrcelda mosa- dulobisa (disability) da invalidobis (handicap) Sesaxeb
zreba, rom adamianebi, romlebsac axasiaTebT nakle- aqtualuria daswavlis darRvevis SemTxvevaSic. (mso-
bad mZimed gamoxatuli inteleqtis daqveiTeba, so- flio jandacvis organizacia amJamad iyenebs ufro
cialurad arakompetenturebi arian da instituciur pozitiur terminologias, sadac unarSezRuduloba
zrunvas saWiroeben. (disability) Canacvlebulia `aqtivobiT~, xolo invali-
aseTi Sexedulebebi kanonmdeblobazec aisaxa. mag., doba _ `monawileobiT~.) funqcionirebis daqveiTeba
uelssa da inglisSi 1886 wlis aqtiT idiotiis Sesaxeb centralur nervul sistemasTan aris dakavSirebuli,
(Idiots Act, 1886) moxda idiotiis (inteleqtis mniSvne- unarSezRuduloba (anu aqtivobis SezRudva) axali
lovani daqveiTeba) da imbecilobis (inteleqtis ufro unar-Cvevebis daswavlisa da SeZenis unaris SezRu-
zomieri daqveiTeba) martivi gamijnva. 1913 wels go- dulobas gulisxmobs. ramdenad gamoiwvevs funqcio-
nebrivi ukmarisobis aqtiT (Mental Deficiency Act, 1913) nirebis daqveiTeba unarSezRudulobas (aqtivobis
Semoitanes mesame kategoria im adamianebisTvis, rom- SezRudvas) nawilobriv damokidebulia ojaxisa da
lebsac `adreuli asakidan axasiaTebT mudmivi gone- skolis gamocdilebaze da iseTi Tanmxlebi probleme-
brivi deficiti borotmoqmedebis an kriminalisadmi bis koreqciaze, rogoric siyruea. bolo etapi, inva-
Zlier midrekilebasTan erTad. dasja maTze mcire an lidoba (anu SezRuduli monawileoba) damokidebulia
aranair zegavlenas ar axdens~. am kanonis ZaliT, ada- unarSezRudulobis xarisxze da sxva iseT faqtore-
mianebi, romlebsac hqondaT normaluri an normasTan bze, rogoricaa pirovnebis mimarT gaweuli mxarda-
miaxloebuli inteleqti xangrZlivi droiT Tavsde- Wera.
bodnen hospitalSi mxolod imis gamo, rom maTi qceva ganaTlebis sferos muSakebi iyeneben sxva termine-
Seuracxyofda sazogadoebis Rirebulebebs. am ada- bs da es terminebi sxvadasxva qveyanaSi erTmaneTis-
mianTa nawils marTlac hqonda danaSauli Cadenili, gan gansxvavebulia. britaneTSi gamoiyeneba termini

_ 750 _
epidemiologia

specialuri saWiroebebi, xolo aSS-Si gamoyofen sam fsiqikuri aSlilobebis epidemiologia


jgufs: swavlebadi gonebrivi CamorCenilobis mqone, daswavlis darRvevis mqone pirebSi
trenirebadi gonebrivi CamorCenilobis mqone da mZime daswavlis darRvevis mqone pirebSi fsiqikuri aSli-
gonebrivi CamorCenilobis mqone jgufebi. lobebis gamoqveynebuli sixSire sxvadasxva kvlevaSi
mniSvnelovnad gansxvavebulia SemTxvevaTa dadgenis,
epidemiologia gamovlenis da gansazRvris sirTulis gamo. Zvel kv-
levebSi, pirvel rigSi, SerCevis cdomilebebi aRiniS-
daswavlis unaris darRvevis epidemiologia
neboda, radgan kvleva ZiriTadad warmoebda institu-
1929 wels britaneTis eqvs regionSi saskolo asakis ciebSi myof pirebze. miuxedavad imisa, rom SedarebiT
bavSvebze Catarebuli kvleviT (Lewis E.O., 1929) dad- axal kvlevebSi Temze dafuZnebuli servisis momxmare-
ginda, rom gonebrivi CamorCenilobis gavrcelebis si- blebicaa gaTvaliswinebuli, SeuZlebelia daswavlis
xSire Seadgenda 27/1000, xolo daswavlis unaris zo- darRvevis mqone yvela mozrdilis identifikacia. es,
mieri da mZime xarisxis darRveva _ (IQ<50) _ 3.7/1000. gansakuTrebiT, msubuq SemTxvevebs exeba. sxvadasxva
mogvianebiT, sxva qveynebSi Catarebulma kvlevebma da- kvlevaSi SemTxvevaTa identifikaciis sxvadasxva me-
adastura es Sedegebi. 15-19 wlis asakis populaciaSi Todi gamoiyeneboda: dawyebuli pirdapiri interviu-
daswavlis unaris zomieri da mZime xarisxis darRve- Ti, damTvrebuli samedicino CanawerebiT. gansxvave-
vis gavrcelebis sixSirea 3.0-4.0/1000. 1930-iani wle- buli iyo diagnostikuri kriteriumebic: zogi iyeneb-
bis Semdeg daswavlis unaris zomieri da mZime xaris- da skriningul kvlevebs, zogi ki _ struqturirebul
xis darRvevis gavrcelebis sixSire odnav Seicvala. diagnostikur instrumentebs. aseve, gansxvavdeboda
miuxedavad amisa, daswavlis unaris mZime darRvevis qceviTi darRvevebis fsiqikuri aSlilobebisTvis mi-
sixSiris maCveneblebi mniSvnelovnad Semcirda, rad- kuTvnebis principi.
gan gaumjobesda antenataluri, nataluri da neona- erT-erT adreul mniSvnelovan gamokvlevaSi, ro-
taluri movla. gavrcelebis sixSiris stabilurobis melSic warmoebda dakvirveba IQ<70-is mqone 9-11 wlis
mizezia daswavlis unaris darRvevis mqone pirebis bavSvebze, ruterma (Rutter et al., 1970a) aRmoaCina, rom
sicocxlis xangrZlivobis zrda. es gansakuTrebiT am bavSvebis TiTqmis erTi mesamedi Sefasebuli iyo,
daunis sindromis mqone pirebs exeba. aseTma cvlile- rogorc `darRvevis mqone~ TavianTi mSoblebis mier.
bam gavlena moaxdina daswavlis mZime darRvevis mqone maswavleblebma `darRvevis mqoned~ Seafases bavSvebis
adamianebis asakobriv ganawilebaze. maT Soris imata daaxloebiT 40%. Sefasebis es monacemebi 3-4-jer aRe-
mozrdilTa raodenobam. mateba normaluri inteleqtis mqone bavSvebis Sefase-
Tizardma (Tizard, 1964) yuradReba gaamaxvila gansxva- bis monacemebs. im kvlevebis mixedviT, romelTa ume-
vebaze `administraciul~ da `WeSmarit~ prevalento- tesobaSic gamoyenebuli iyo standartuli instru-
bas (gavrcelebis sixSires) Soris. misi ganmartebiT, mentebi, daswavlis mZime darRvevis mqone bavSvebis
administraciuli prevalentoba aris `im adamianebis daaxloebiT naxevars aRmoaCnda fsiqikuri aSliloba.
raodenoba, romlebisTvisac ucilobelia servisis es maCvenebeli gansakuTrebiT maRali iyo daswavlis
miwodeba sazogadoebaSi, romelSic am tipis momsaxu- umZimesi darRvevis SemTxvevaSi (ix. Scott, 1994).
reba uzrunvelyofilia yvelasTvis, vinc amas saWiro- Sizofreniis, guneb-ganwyobis aSlilobisa da Sfo-
ebs~. praqtikulad, es termini aRniSnavs saWiroebis TviTi aSlilobis gavrcelebis sixSire yovel moce-
mqone pirebis im raodenobas, romelTa Sesaxebac cno- mul periodSi msubuqi da zomieri daswavlis darR-
bilia servisis provaiderebisTvis. Tu daswavlis yve- vevis mqone populaciisa da zogadi populaciis zr-
la xarisxis darRvevis (IQ<70) WeSmariti prevalento- dasrul mosaxleobaSi ar aCvenebs statistikurad
ba udris 20-30/1000-s yvela asakis populaciaSi (Bro- mniSvnelovan gansxvavebas (Deb et al., 2001a). xolo, Tu
man et al., 1987), administraciuli prevalentoba iqneba am CamonaTvals davumatebT iseT diagnozebs, rogori-
daaxloebiT 10/1000 yvela asakis populaciaSi. sxva caa qceviTi darRveva da pirovnuli aSliloba, gavr-
sityvebiT rom vTqvaT, aseTi adamianebis daaxloebiT celebis sixSire daswavlis darRvevis mqone pirebSi
naxevarze naklebi iqneba servisiT gaTvaliswinebu- mniSvnelovnad moimatebs (Deb et al., 2001b). bavSvobis
li. administraciuli prevalentoba maRalia dabali asakis zogierTi iseTi darRveva, rogoricaa autizmi
socio-ekonomikuri donis mqone jgufSi da bavSvebSi, da yuradRebis deficitisa da hiperaqtiurobis sin-
sadac servisi ufro met adamians esaWiroeba. es ci- dromi, SeiZleba SedarebiT xSirad iyos warmodgeni-
fri mcirdeba 16 wlis asakis Semdeg (Richardson, 1992), li daswavlis darRvevis mqone mozrdilebSi, vidre
radgan am dros aRiniSneba inteleqtis uwyveti neli zogad populaciaSi. Tumca, es varaudi safuZvlian
ganviTareba da TandaTanobiTi socialuri adaptacia. dasabuTebas moiTxovs, radgan mocemuli darRvevebi,
daswavlis darRvevis epidemiologiis mimoxilvisTvis Cveulebriv, ar aris gaTvaliswinebuli zrdasruli
ix. Fryers, 2000.

_ 751 _
25 daswavlis darRveva (gonebrivi CamorCeniloba)
populaciis kvlevebSi. daswavlis darRvevis mqone bisgan da maTi nebismieri sensoruli Tu motoruli
adamianebSi gansakuTrebiT xSiria iseTi qceviTi aSli- deficiti msubuqi xarisxisaa. am jgufis adamianebis
lobebi, rogoricaa hiperaqtiuroba, stereotipebi da umetesobas skolamdel asakSi met-naklebad ganviTa-
TviTdazianeba (Deb et al., 2001c). rebuli aqvs metyveleba da socialuri qceva da am
adamianebTan, SeiZleba, verasdros moxdes daswavlis
daswavlis darRvevis klinikuri darRvevis identifikacia. maT umetesobas mozrdilo-
bis asakSi SeuZlia Cveulebriv garemoSi damoukide-
niSnebi
blad cxovreba, Tumca, SeiZleba daxmareba dasWirdes
zogadi aRwera ojaxuri pasuxismgeblobebis SesrulebaSi, sacxovre-
daswavlis darRvevis yvelaze xSiri gamovlinebaa belisa da dasaqmebis problemebis gadaWraSi an uCveu-
inteleqtis Sesafasebeli testis yvela davalebis lo stresul situaciaSi aRmoCenisas.
(daswavla, xanmokle mexsiereba, cnebebis gamoyeneba
da problemis gadaWra) calsaxad aradamakmayofile- daswavlis zomieri darRveva (IQ 35-49)
beli Sesruleba. konkretulma anomaliebma SeiZleba am jgufis adamianebi Seadgens daswavlis unaris darR-
gansakuTrebuli siZneleebi gamoiwvios. mag., mxedve- vevis SemTxvevebis daaxloebiT 10%-s. bevr maTgans
lobiT-sivrciTi unar-Cvevebis problemam SeiZleba ukeT aqvs ganviTarebuli recepciuli metyveleba, eqs-
gamoiwvios iseTi praqtikuli siZneleebi, rogoricaa presiulTan SedarebiT, rac frustraciisa da qcevi-
tansacmlis Cacmis uunaroba. SeiZleba aRiniSnebodes Ti problemebis potenciuri mizezi xdeba. sametyvelo
metyvelebis siZneleebi an socialuri urTierTobis leqsika, Cveulebriv, martivia da xSirad imaTTvisaa
problema, romlebic mWidro kavSirSia qceviT darR- ufro gasagebi, vinc ukeT icnobs pacients. bevri iyene-
vevebTan. daswavlis darRvevis mqone bavSvebSi gavr- bs gamartivebuli simboloebis sistemebs, rogoricaa,
celebuli qceviTi problemebi zogad populaciasTan mag., makatonis simboloebis ena (Makaton sign language).
SedarebiT ufro xSirad asakis matebasTan da fizikur droTa ganmavlobaSi pirovneba SeimuSavebs yofiTi
ganviTarebasTan erTad vlindeba; garda amisa, aseTi aqtivobebis (Cacma, Wama da higienis dacva) ganxorcie-
problemebi ufro didxans narCundeba. Cveulebriv, lebisTvis saWiro unar-Cvevebs, magram zogierTi qce-
bavSvis qceviTi problemebi asakis matebasTan erTad vis Sesruleba (fulis moxmareba, quCaSi fexiT gadaad-
TandaTanobiT iklebs, magram zrdasrul asakSi isini, gileba an transportiT mgzavroba) daxmarebas saWiro-
SeiZleba, axali problemebiT Canacvldes. ebs. am kategoriis pirebs, aseve, daxmareba esaWiroebaT
dasaqmebisa da sacxovrisTan dakavSirebul sakiTxebSi.
daswavlis msubuqi darRveva (IQ 50-70)
daswavlis darRvevis msubuqi forma Seadgens saerTo daswavlis mZime darRveva (IQ 20-34)
raodenobis daaxloebiT 85%-s. aseTi darRvevis mqone Tu IQ 34-ze dabalia, rTulia qulis zustad gansazR-
pirebi garegnulad ar gansxvavdebian sxva adamiane- vra, radgan am jgufis adamianebTan Zneldeba testi-

cxrili 25.1 daswavlis msubuqi, saSualo, mZime da umZimesi darRvevis niSnebi


msubuqi saSualo mZime/umZimesi

IQ-s diapazoni 69-50 49-35 <35

SemTxvevaTa 85% 10% 5%


procentuli maCvenebeli

sakuTari Tavis movlis damoukidebeli sWirdeba garkveuli SezRuduli


unari daxmareba

metyveleba damakmayofilebeli SezRuduli bazisuri an saerTod


ar metyvelebs

wera-kiTxva damakmayofilebeli bazisuri minimaluri an saerTod


ar aqvs es unar-Cveva

muSaobis unari nawilobiriv ar aqvs Sesabamisi unar- SeuZlia bazisuri


ganviTarebuli Cvevebi; esaWiroeba amocanebis Sesruleba
unar-Cvevebi zedamxedveloba zedamxedvelobis qveS

socialuri unar-Cvevebi normaluri saSualo mwiri

fizikuri problemebi iSviaTi zogjer xSiri

dadgenili etiologia zogjer xSirad Cveulebriv

_ 752 _
daswavlis darRvevis klinikuri niSnebi
rebis Sesabamisi wesiT Catareba. iTvleba, rom daswa- biT dabrkolebas warmoadgens. motorul unarSez­
vlis darRvevis mZime SemTxvevebi Seadgens daswavlis Rudulobas miekuTvneba spastika, ataqsia da aTetozi.
darRvevis saerTo raodenobis daaxloebiT 3-4%-s. am populaciaSi xSiria yuris infeqcia da kbilis
skolamdel asakSi am adamianebis ganviTareba Zalian kariesi. bavSvis zrdasTan erTad fizikuri problemebis
Seferxebulia. sabolood, bevri maTgani axerxebs albaToba matulobs daswavlis darRvevis rogorc
sxvisi daxmarebiT da zedamxedvelobis qveS sakuTa- msubuq, ise mZime SemTxvevebSi (Cooper, 1999).
ri Tavis movlas da martivi komunikaciis damyarebas, epilefsia _ daswavlis darRvevis mqone pirTa daax­
mag., sagnebze miTiTebiT. zrdasrulobisas am adamia- loebiT 14-24%-s aqvs epilefsiis anamnezi, gan­sxva­
nebs SeuZliaT martivi davalebebis Sesruleba da Se- vebiT zogad populaciaSi dafiqsirebuli 5%-isgan.
zRuduli raodenobis socialur aqtivobebSi CarTva, gavrcelebis sixSire kidev ufro maRalia Tanmxlebi
magram isini mainc zedamxedvelobas saWiroeben. garda nevrologiuri darRvevis SemTxvevebSi. sixSire
amisa, aucilebelia, rom maTi cxovreba mkafiod iyos daswavlis unaris darRvevis simZimesTan erTad ma­
struqturirebuli. tulobs. mTeli sicocxlis manZilze epilefsiis
ana­mnezis sixSire daswavlis darRvevis msubuqi da
daswavlis umZimesi darRveva (IQ<20)
saSualo simZimis SemTxvevebSi 7-15%-ia, mZime Sem­
am jgufis adamianebi Seadgenen daswavlis darRvevis TxvevebSi _ 45-67%, xolo umZimesi darRvevis dros
mqone pirebis daaxloebiT 1-2%-s. maTi ganviTareba, _ 50-82%.
daaxloebiT, 12 Tvis Cvilis dones Seesabameba. umZi- epilefsia SedarebiT ufro xSirad axlavs Tan
mesi daswavlis darRvevis mqone adamianebi mowyvlad- das­wavlis darRvevis gamomwvev iseT mizezebs, ro­
ni arian da martivi yofiTi moqmedebebis Sesrulebis goricaa myife X sindromi, tuberozuli sklerozi,
drosac ki esaWiroebaT mniSvnelovani daxmareba da angelmanis sindromi, retis sindromi da neironebis
zedamxedveloba. migraciuli darRveva. garkveuli epilefsiuri sin­
dromebi, rogoricaa vestis sindromi da lenoqs-
fizikuri darRvevebi daswavlis darRvevis gastos sindromi, SedarebiT ufro xSiria daswavlis
mqone pirebSi darRvevis SemTxvevebSi. rezistentuli epilefsiac
daswavlis darRvevis mqone pirebSi xSiria fizikuri daswavlis darRvevis dros ufro xSirad gvxvdeba
darRvevebi, magram maTi dadgena yovelTvis ar zogad populaciasTan SedarebiT. xSirad epilefsia
xdeba. daswavlis darRvevis mqone piri SeiZleba ver gamovlindeba polimorfuli gulyrebiT, romlebic
ayalibebdes Civilebs avadmyofobis Sesaxeb da misi iwyeba adreul asakSi da didi xnis manZilze aRiniSneba
mdgomareoba SeiZleba mxolod qceviT cvlilebebSi (mimoxilvisTvis ix. Deb, 2000).
gamomJRavndes. axloblebma unda icodnen aseTi
cvlilebebis mniSvneloba, raTa droulad mimarTon fsiqikuri aSlilobebi daswavlis darRvevis
specialistebs daxamrebisTvis. klinicisti unda mqone pirebSi
xedavdes kavSirs daswavlis darRvevis garkveul warsulSi daswavlis darRvevis mqone pirebisTvis
sindromebsa da fizikur daavadebebs (ix. mag., daunis damaxasiaTebeli fsiqikuri aSlilobebi iTvleboda
sindromi, gv. 759) Soris. gansxvavebulad normaluri inteleqtis mqone pi­
sensoruli da motoruli unarSezRuduloba da rebisTvis damaxasiaTebeli aSlilobebisgan. erT-
Seukavebloba (inkontinencia) aris yvelaze xSiri erTi mosazrebis mixedviT, adamianebs, romlebsac
fizikuri darRveva daswavlis darRvevis mqone aReniSnebaT daswavlis darRveva, ar uviTardebaT
pirebSi. daswavlis darRvevis mZime formis SemTxvevaSi emociuri aSlilobebi. sxva mosazrebis mixedviT aseTi
(gansakuTrebiT bavSvebSi) Cveulebriv aRiniSneba erTi aSlilobebi viTardeba, magram maTi mizezi ufro metad
an ramdenime aseTi problema. mxolod erT mesameds biologiuria, vidre fsiqologiuri. dResdReobiT
ar aReniSneba inkontinencia, SeuZlia damoukideblad miiCneven, rom adamianebs, romlebsac aqvT daswavlis
gadaadgileba da ar axasiaTebs seriozuli qceviTi unaris darRveva, aReniSnebaT zogadi populaciis
xasiaTis problemebi. erTi meoTxedi mniSvnelovnadaa msgavsi fsiqikuri aSlilobebi. miuxedavad amisa,
sxvebze damokidebuli. daswavlis msubuqi darRvevis simptomebi zogjer SeiZleba Secvlili iyos dabali
drosac igive problemebi gvxvdeba, magram ufro inteleqtis gamo (Deb et al., 2001a). bodviTi ideebi,
iSviaTad. miuxedavad amisa, Zalian mniSvnelovania halucinaciebi da obsesiebi rTuli amosacnobia
yovelive zemoT Tqmulis gaTvaliswineba, radgan im pirebSi, romelTa metyvelebis ganviTarebac
es gansazRvravs imas, Tu ramdenad aucilebelia ama SezRudulia da maTi mxridan aRwerac _ gaZnelebuli.
Tu im pirovnebasTan specialuri saganmanaTleblo amdenad, daswavlis unaris darRvevis mqone pirebSi
programebis gamoyeneba. sensoruli darRvevebi fsiqikuri aSlilobebis diagnostikisTvis meti
nor­maluri kognituri ganviTarebisTvis dama­te­­ yuradReba unda gavamaxvloT qcevaze da naklebi

_ 753 _
25 daswavlis darRveva (gonebrivi CamorCeniloba)
_ im fsiqikur fenomenebze, romlebic normaluri Civili guneba-ganwyobis cvalebadobis Sesaxeb, vidre
inteleqtis mqone pirebisTvis aris damaxasiaTebeli. normaluri inteleqtis mqone individebTan. diagnozi,
gamoqveynebuli monacemebis mixedviT, daswavlis ZiriTadad, efuZneba pacientis mier mwuxarebis gamox-
dar­Rvevis mqone pirebSi fsiqikuri aSlilobebis atvas, cvlilebebs madaSi, Zilis paternSi da qceviT
gavrcelebis sixSire zogad populaciaze maRalia, cvlilebebs, romlebic Senelebas an aJitaciaSi iCens
magram meTodologiuri problemebis gamo gavrcelebis Tavs. mZime depresiis mqone pacientebs, romlebsac
maCveneblebis diapazoni sakmaod didia (Scott, 1994). sakmarisad aqvT ganviTarebuli verbaluri unari,
problemuria rogorc daswavlis darRvevis, ise SeuZliaT aRweron halucinaciebi da bodviTi ideebi.
fsiqikuri aSlilobebis gansazRvra da amocnoba. maniis diagnostika unda moxdes gadaWarbebuli aqti-
problemuria, agreTve, SerCevis procesi. rac ufro vobis da qcevaSi gamovlenili mRelvarebis, gaRiz-
dabalia IQ, miT ufro rTulia fsiqikuri aSlilobis ianebisa da nerviulobis safuZvelze.
sindromis diagnostika. bavSvTa asakis am problemebis daswavlis darRvevis mqone pirebSi guneb-ganwyobis
Sesaxeb ix. Einfield and Tonge, 1996, xolo mozrdilebis aSlilobis difernciuli diagnostika unda moicavdes
Sesaxeb _ Deb et al., 2001a, b. Tiroidul disfunqcias, romelic gansakuTrebiT xSi-
ria daunis sindromis SemTxvevebSi.
Sizofrenia
suicidis sixSire ufro dabalia daswavlis zomieri
Sizofreniis gavrcelebis sixSire drois garkveul pe- da mZime darRvevis mqone pirebSi, vidre zogad popu-
riodSi daswavlis darRvevis mqone pirebSi daaxloe- laciaSi. ganzrax TviTdazianebis sixSire naklebad da-
biT 3% -s udris, xolo zogadad populaciaSi _ 1%-s zustebulia, radgan rTulia imis dadgena, Tu ramdenad
(Deb et al., 2001b). aqvs pacients ganzraxuli amgvari qcevis ganxorcieleba
klinikurad gamoxatuli bodviTi ideebi ufro na- da ramdenad acnobierebs igi Tavisi qcevis Sedegebs.
klebia, vidre normaluri inteleqtis SemTxvevebSi gonebrivi CamorCenilobis mqone pirebsa da norm-
da halucinaciebis Sinaarsic SedarebiT ufro mar- aluri inteleqtis mqone individebSi guneb-ganwyobis
tivia. rodesac IQ<45, Sizofreniis darwmunebiT di- aSlilobis mkurnalobis erTi da igive principebi
agnostireba rTulia. amasTan, Tavis tvinis dazianebis gamoiyeneba (ix. Tavi 11).
zogierTi simptomi, rogoricaa stereotipuli moZ-
raobebi da sociumisgan Tavis arideba, SeiZleba mcda- SfoTviTi aSliloba da masTan dakavSirebuli
rad iyos Sizofreniad miCneuli. amitom yovelTvis mdgomareobebi
saWiroa savaraudo fsiqikuri aSlilobis dawyebamde adaptaciis darRvevebi xSirad iCens Tavs daswavlis
arsebuli qceva Sedardes qcevas, romelic aSlilobis darRvevis mqone pirebSi cxovrebis Cveuli wesis Secv-
gamovlenis Semdeg iCens Tavs. lasTan erTad. aseve, xSiria SfoTviTi aSliloba, gan-
iseT SemTxvevaSi, roca inteleqtis an socialuri sakuTrebiT, stresis dros. SeiZleba aRiniSnebodes
funqciis gauareseba organuli mizezis gareSe vi- fobikuri aSlilobac, romelic Zneli amosacnobia.
Tardeba, Sizofrenia unda ganvixiloT, rogorc erT- posttravmuli stresuli aSliloba aRwerilia das-
erTi SesaZlo diagnozi, gansakuTrebiT maSin, roca wavlis darRvevis mqone im pirebSi, romlebzec ganx-
Cndeba nebismieri uCveulo qceva, romelic manamde orcielda seqsualuri an fizikuri Zaladoba (Ryan,
arsebulisgan gansxvavebulia (sxva SesaZlo diagnoze- 1994). agreTve, gvxvdeba obsesiur-kompulsuri aSli-
bia depresiuli da SfoTviTi aSlilobebi da stresze loba, romelic ufro metadaa gavrcelebuli daswav-
anomaliuri reaqcia). rodesac didi xnis manZilze ver lis darRvevis mqone pirebSi, zogad populaciasTan
xerxdeba diagnozis dasma, SegviZlia daviwyoT antif- SedarebiT. zogjer konversiuli da disociaciuri
siqozuri medikamentebis gamoyeneba, Tumca, medika- simptomebi aSkaradaa gamoxatuli da iseTi saxiT
menturi mkurnalobis fonze mdgomareobis gaumjobe- vlindeba, rogori warmodgenac aqvs pacients avadmyo-
seba, ra Tqma unda, yovelTvis ar gulisxmobs Sizo- fobis Sesaxeb. somatoformuli aSlilobebi da fun-
freniis diagnozis dadasturebas. qciuri somaturi simptomebi SeiZleba iyos gamowveu-
daswavlis darRvevis mqone pirebSi Sizofreniis li eqimebis yuradRebis mizidvis mudmivi surviliT.
mkurnalobis principebi igivea, rac normaluri in- mkurnaloba, ZiriTadad, mimarTulia pacientis gare-
teleqtis mqone pacientebSi (ix. Tavi 12). mos adaptaciaze. zogjer konsultirebac SeiZleba
efeqturi aRmoCndes, Tu mas Sesabamisi sirTulis Sem-
guneb-ganwyobis aSliloba TxvevebSi gamoviyenebT.
depresiuli aSlilobebis sixSire iseTivea, rogoric
zogad populaciaSi (Deb et al., 2001a). miuxedavad ami- kvebiTi aSliloba
sa, daswavlis unaris darRvevis mqone pirebTan ufro daswavlis darRvevis mqone pirebSi xSiria zedmeti
iSviaTad gvxvdeba depresiuli ideebis gamoxatva da Wama da uCveulo dieta. paTologiuri kvebis qceva,

_ 754 _
daswavlis darRvevis klinikuri niSnebi
rogoricaa `pika~ (ix. gv. 709) SedarebiT ufro xSi- levebis miuxedavad, ver dadginda demenciis mizezi.
ria, vidre es adre egonaT (Gravestock, 2003), magram daswavlis darRvevis mqone pirebSi demenciis pirve-
nervuli anoreqsia da bulimia, zogad populaciasTan li niSani SeiZleba iyos inteleqtisa da socialuri
SedarebiT, ufro iSviaTia. zedmeti Wama da simsuqne funqcionirebis daqveiTeba. demencia unda ganvasxvav-
prader-uilis sindromis _ daswavlis darRvevis gene- oT iseTi mdgomareobebisgan, rogoric depresia da
tikuri mizezis niSnebia. deliriumia. isinic funqcionirebis msgavs daqveiTe-
bas iwvevs, magram mkurnalobiT miiRweva pacientis
pirovnuli aSliloba
mdgomareobis gaumjobeseba.
daswavlis darRvevis mqone pirebSi xSiria pirovnu-
li aSlilobebi, magram maTi diagnostika advili ar darRvevebi, romelTa pirveladi diagnostikac,
aris. mocemul populaciaSi qceviTi darRvevebi da Cveulebriv, bavSvobisa da mozardobis asakSi
pirovnuli aSlilobebi mniSvnelovnad emTxveva erT-
xdeba
maneTs (Corbett, 1979). zogjer pirovnuli aSliloba am kategoriis bevri darRveva ufro xSiria daswavlis
marTvis ufro seriozul problemebs warmoSobs, vi- darRvevis mqone bavSvebSi, vidre zogad populaciaSi
dre TavisTavad daswavlis darRveva. am dros gamoy- da, Cveulebriv, zrdasrul asakSic narCundeba. mniS-
enebuli ZiriTadi midgoma 155-e gverdzea aRwerili, vnelovania vicodeT, rom ganviTarebis iseTi specifi-
sadac miTiTebulia, rom ufro mniSvnelovania pacien- kuri darRvevebi, rogoricaa saskolo unar-Cvevebis,
tis temperamentis Sesaferisi garemos migneba, vidre, enis, metyvelebis da motoruli funqciis darRvevebi,
pacientis mier sakuTari Tavis ukeT gagebis gziT, cv- SeiZleba daswavlis darRvevasTan Tanaarsebobdes.
lilebebi gamoviwvioT masSi.
autizmi da yuradRebis deficitisa da
deliriumi da demencia hiperaqtiurobis darRveva
deliriumi SeiZleba ganviTardes infeqciis, medika- daswavlis darRvevis mqone pirebSi hiperaqtiuri qce-
mentebis da sxva faqtorebis gavlenis Sedegad. iseve, va SeiZleba daswavlis darRvevis sindromis nawils
rogorc normaluri inteleqtis mqone pirebSi, das- warmoadgendes. miuxedavad amisa, rogorc Cans, au-
wavlis darRvevis mqone pirebSic, deliriumi ufro tizmic, yuradRebis deficitisa da hiperaqtiurobis
xSirad bavSvobisa da xandazmulobis periodSi gvx- darRvevac ufro xSiria daswavlis darRvevis mqone
vdeba. deliriumiT gamowveuli qceviTi darRvevebi, pirebSi, vidre zogad populaciaSi. es darRvevebi gan-
zogjer, SeiZleba iyos fizikuri daavadebis pirveli xilulia 709-e da 718-e gverdebze, ris gamoc aq aRar
gamoxatuleba. deliriumi, aseve, zogierTi medikamen- ganvixilavT maT.
tis (gansakuTrebiT antikonvulsantis, antidepresan-
anomaliuri moZraobebi
tis da sxva fsiqotropuli wamlebis) gverdiT movle-
stereotipia, manerizmi, riTmuli da sxva saxis moZrao-
nas warmoadgens.
bis darRvevebi (magaliTad, Tavis qneva da Tavis rtyma)
demencia _ daswavlis darRvevis mqone pirebis si-
axasiaTebs daswavlis mZime formis darRvevis mqone
cocxlis xangrZlivobis gazrdasTan erTad, gaxSirda
bavSvTa 40% da mozrdilebis 20%-s. ganmeorebadi Tvi-
gviandel asakSi demenciis ganviTarebis SemTxvevebic.
Tdamazianebeli qceva SedarebiT ufro iSviaTia, ma-
alchaimeris daavadeba SedarebiT ufro xSiria dau-
gram mniSvnelovani. aRiniSneba specifikuri kavSiri
nis sindromis mqone pirebSi (ix. gv. 762) da daswav-
leS-nihenis (Lesch-Nyhan) sindromTan, romlis dro-
lis darRvevis mqone 65 wels gadacilebul pirebSi,
sac xSiria tuCis kuTxis moWma. prader-uilis (Prader-
romlebsac ar aqvT daunis sindromi (Barcikowska et al.,
Willi) sindromis dros ki xSiria sakuTari kanis CiCqna,
1989). aseT SemTxvevaTa umravlesobaSi, intensiuri kv-
ris drosac, zogjer, SeRweva kanqveSa qsovilamdec
ki xdeba. klinikuri dakvirvebis Sedegad gaCnda cneba
boqsi 25.1 gamomwvevi qcevis mizezebi `qcevis fenotipi~, romelic gulisxmobs qcevis daka-
tkivili da diskomforti vSirebas specifikur genotipTan. Tumca, kvlevebiT
arasakmarisi stimulacia miRebuli monacemebi sul ufro saeWvos xdis am mosa-
zrebas, rom arsebobs qcevis damaxasiaTebeli pater-
Warbi stimulacia
ni, romelic konkretuli genetikuri darRvevisTvisaa
arasasiamovno situaciidan Tavis daRwevis survili
specifikuri (ix. Skuse, 2001).
yuradRebis an jildos miRebis dauZleveli survili
komunikaciis siZneliT gamowveuli frustracia
gamomwvevi qceva
wamlis gverdiTi moqmedeba termini `gamomwvevi~ qceva xSirad gamoiyeneba iseTi
qcevis aRsaniSnad, romelic Tavisi intensivobisa da
fsiqikuri aSliloba
sixSiris gamo, fizikur safrTxes uqmnis daswavlis

_ 755 _
25 daswavlis darRveva (gonebrivi CamorCeniloba)
darRvevis mqone pirs, zians ayenebs sxva adamians, kognituri funqciebis gauareseba. am populaciaSi
an arTulebs mis sazogadoebriv CarTulobas. daswa- Zilis aSlilobebis maRali sixSire SeiZleba gan­
vlis darRvevis mqone bavSvebisa da mozardebis 20% pirobebuli iyos xuTi faqtoriT. esenia:
da mozrdilebis 15%-s axasiaTebs garkveuli formis 1. Zil-RviZilis ciklisTvis mniSvnelovani cen­tra­
gamomwvevi qceva. aseTi qcevis mizezebi mocemulia bo- lu­ri nervuli sistemis struqturebis Tanmxlebi
qsSi 25.1. zog SemTxvevaSi, Tu es SesaZlebelia, unda dazianeba;
Catardes pirveladi mizezis mkurnaloba. SeiZleba
2. ZilSi dawyebuli epilefsiuri gulyrebi;
efeqturi iyos qcevis modifikacia im adgilebSi, sa-
dac is ufro xSirad iCens Tavs, an, mZime SemTxvevebSi 3. epilefsiasTan dakavSirebuli Zilis arastabi­lu­­
_ sacxovrebel adgilas. damatebiTi informaciis mo- roba, rac arRvevs Zilis arqiteqturas aSkara gul­
ZiebisTvis ix. Emerson, 1995 da Deb, 2001c. yrebis gareSe;
4. zeda sasunTqi gzebis struqturuli anomaliebi,
eqspertizis problemebi romlebic iwvevs Zilis apnoes (gansakuTrebiT xSi­
daswavlis msubuqi darRvevis mqone pirebSi ria daunis sindromis mqone pirebSi);
ufro xSiria kriminaluri qceva, vidre zogad 5. yvelaze xSiri mizezia sifxizlis ganmtkiceba da­
populaciaSi (ix. cxrili 26.2). amas mravali mizezi udev­robiT (mag., sasmelis micema, televizoris
aqvs, magram gansakuTrebiT mniSvnelovania ojaxisa xangrZlivad yurebis uflebis micema da a.S.).
da ga­remos gavlena. impulsuroba, sugestiuroba,
mkurnaloba gamomwvev mizezebzea mimarTuli (ix. gv.
eqspluataciisgan daucveloba da Tavis mowonebis
393).
dau­Zleveli survili kriminalur qmedebebze io­
lad dayoliebis mizezebs warmoadgenen. zogad po­
sqesobrivi kavSirebi da mSoblis rolis
pulaciasTan SedarebiT, danaSaulis Camdeni daswavlis
Sesruleba
darRvevis mqone pirebis gamovlena ufro martivia
da dakavebisas maTgan ufro advilia aRiarebis daswavlis darRvevis mqone pirebis umetesobas iseve
miReba. gansakuTrebiT xSiria seqsualuri xasiaTis uviTardeba seqsualuri interesi, rogorc sxva ada-
(ZiriTadad, eqshibicionizmi) da xanZris ganzrax mianebs. miuxedavad imisa, rom mSoblebi da momvlele-
gaCenis SemTxvevebi. bi cdiloben xeli Seuwyon daswavlis darRvevis mqo-
radgan daswavlis darRvevis mqone pirebi STa­ ne pirebis maqsimalurad normalur cxovrebas, isini,
gonebadni arian da SeiZleba miscen cru aRiareba, Cveulebriv, xels uSlian maT seqsualur gamovlinebe-
gansakuTrebuli yuradReba unda mivaqcioT kiTxvebs bs da, zogadad, ar surT am Temis ganxilva.
saeWvo danaSaulis Sesaxeb. britaneTSi dakiTxva warsulSi xels uSlidnen daswavlis darRvevis mqo-
xdeba policiisa da kriminalis mtkicebulebebis ne pirebis seqsualur aqtivobas, radgan eSinodaT,
aqtis (Police and Criminal Evidence Act) Sesabamisad. rom aseT wyvils unarSezRuduli Svili eyoleboda.
dakiTxvas aucilebelad unda daeswros zrdasruli amJamad cnobilia, rom daswavlis mZime formis darR-
piri, romelic uzrunvelyofs daswavlis darRvevis veva ar aris memkvidruli da rom im SemTxvevebs, rom-
mqone piris garkvevas situaciaSi da misTvis dasmuli lebic memkvidrulia, xSirad unayofoba axlavs Tan.
kiTxvebis sworad gagebas. miuxedavad imisa, rom meore mizezad Tvlidnen im mosazrebas, rom daswa-
arsebobs oficialuri Sefasebis skala, STagonebadobis vlis darRvevis mqone piri ver iqneba kargi mSobeli.
Sefaseba SesaZlebelia klinikurad (Gudjonsson, 1992). norvegiaSi Catarebuli gamokvlevis mixedviT, daswa-
damnaSaved cnobis Semdeg SeiZleba saWiro gaxdes vlis darRvevis mqone pirebis mier gaCenili 126 ba-
fsiqiatris meTvalyureoba da pacientis specialuri vSvidan 40% ganicdida `zrunvis naklebobas~ (Morch
informireba. daswavlis darRvevasTan dakavSirebuli et al., 1997), xolo britanuli gamokvleviT dadginda,
sasamarTlo sakiTxebi ganxilulia Semdeg wyaroSi: rom daswavlis darRvevis mqone pirebis nawili warma-
Holland, 1997. tebiT axerxebda bavSvze zrunvis aqtiuri mxardaWe-
ris pirobebSi (Booth and Booth, 1993).
Zilis aSlilobebi ToToeul SemTxvevaSi es sakiTxebi guldasmiT unda
Zilis iseTi seriozuli problemebi, rogoric aris iyos ganxiluli. Sesabamis SemTxvevaSi SesaZlebeli
Zilis obstruqciuli apnoe, dRis saaTebSi Warbi unda iyos kontracepciis gamoyeneba.
Zilianoba da parasomniebi daswavlis darRvevis
seqsualuri problemebi
mqo­ne pirebSi, rac SeiZleba maTTvis da maTi mom­
vlelebisTvis distresis mniSvnelovan mizezs war­ daswavlis darRvevis mqone zog pirs axasiaTebs ba-
moadgendes (Brylewski and Wiggs, 2004). amasTan, Zilis vSvuri cnobismoyvareoba sxva adamianis sxeulis mi-
aSlilobebs SeiZleba Tan axldes gamomwvevi qceva da marT, rac SeiZleba, mcdarad, seqsualobis gamoxatu-

_ 756 _
daswavlis darRvevis etiologia
lebad iyos miCneuli. zogierTi ise warmoaCens Tavis ebs, romelic Sexvda saskolo ardadegebis periodSi,
sxeuls, rom verc acnobierebs Tavisi moqmedebis dasvenebis dReebsa da saRamos saaTebSi bavSvze zrun-
mniSvnelobas. visTvis damxmares Ziebisas.
asakis matebasTan erTad mSoblebs uCndebaT SiSi
daswavlis darRvevis gavlena ojaxze ukve mozrdili unarSezRuduli qaliSvilis an vaJis
mas Semdeg, rac irkveva, rom Cvili unarSezRudulia, gamo. maT unda vurCioT, Tu rogor miiRon damatebi-
mSoblebi distress ganicdian. maT uCndebaT bavSvis Ti daxmareba maSin, roca veRar SeZleben SvilisTvis
uaryofis gancda, romelic iSviaTad grZeldeba da mxardaWeris aRmoCenas. maT, agreTve, rCeva sWirdebaT
sasurveli normaluri bavSvis dakargvis gancdiT Ca- imis Taobaze, Tu rogor daexmaron TavianT Svils,
nacvldeba. xSirad daswavlis darRvevis diagnozs ver darCes ojaxSi maTi gardacvalebis Semdeg (magaliTis-
svamen Cvilobis asakSi, ris gamoc, mogvianebiT mSo- Tvis ix. Foundation for Learning Disabilities, 2000).
blebi ganicdian bavSvTan dakavSirebuli molodine- ojaxze daswavlis unaris darRvevis zegavlenis mi-
bisa da imedebis gacruebas. maT xSirad aqvT gaxan- moxilvisTvis ix. Gath, 2000.
grZlivebuli depresia, ipyrobT danaSaulis grZnoba,
cudi mopyroba da Zaladoba
ganicdian sircxvils an risxvas da uWirT praqtikul
daswavlis darRvevis mqone bevri bavSvi iseT ojaxSi
da finansur problemebTan gamklaveba. isini Zalian
izrdeba, sadac moqmedebs faqtorebi, romlebic zo-
wuxan im gegmebisa da imedebis gamo, romlebsac nor-
gad populaciaSi bavSvis mimarT cudad mopyrobasTan
maluri bavSvis gaCenas ukavSirebdnen. maTi mcire na-
aris asocirebuli (gv. 741). Tumca, ar arsebobs sarw-
wili uaryofs bavSvs, zogi piriqiT _ zedmetad daka-
muno informacia imis Sesaxeb, rom daswavlis darRve-
vebulia misi movliT, rasac ojaxuri cxovrebis sxva
vis mqone bavSvis ojaxebSi, sxva ojaxebTan SedarebiT,
mniSvnelovan mxareebs msxverplad swiravs (Floyd and
bavSvze Zaladoba ufro xSiria. seqsualuri Zalado-
Phillippe, 1993), zogic ki mudmivad eZebs daswavlis
bis SemTxvevebi, cxovrebis gviandel etapze, SeiZleba
darRvevis ganviTarebis amxsnel mizezebs. ojaxebis
gamovlindes fsiqologiuri problemebi (Sequiera et al.,
umetesoba damakmayofileblad egueba Tavis mdgoma-
2003).
reobas, Tumca bavSvis zedmeti gaTamamebis sacduri
namdvilad arsebobs. fsiqologiuri adaptaciis miu-
xedavad, mSoblebTan mainc arsebobs xangrZlivi mZime daswavlis darRvevis etiologia
Sromis, imedgacruebisa da socialuri problemebis
Sesavali
perspeqtiva. fizikuri unarSezRuduloba kidev ufro
zogierTi avtori (Lewis, 1929) gamoyofs gonebrivi Ca-
amZimebs am problemebs.
morCenilobis or tips (1) subkulturuli, romelic
arsebobs ramdenime kvleva daswavlis unaris darR-
inteleqtis normaluri ganawilebis mrudis qveda
vevis ojaxze zegavlenis Sesaxeb. erT-erT gamokvle-
zRvarzea da (2) paTologiuri. am SemTxvevaSi Camor-
vaSi erTmaneTs Seadares ojaxebis ori jgufi, erTi
Cena gamowveulia specifikuri daavadebiT. q. kol-
_ saxlSi daunis sindromis mqone bavSviT da meore,
Cesteris fsiqiatriuli saavadmyofos 1280 pacien-
sakontrolo jgufi _ normaluri ineleqtis mqone
tis SeswavliT, romlebsac gonebrivi CamorCeniloba
bavSviT (Ann Gath, 1978). kvlevis avtorebma Semdegi
aReniSnebodaT, penrouzma (Penrose, 1938)aRmoaCina,
daskvna gamoitanes: `bavSvis anomaliurobiT gamowveu-
rom SemTxvevaTa umetesoba gamowveuli iyo ara erTi
li emociuri reaqciis miuxedavad, ojaxebis umeteso-
mizeziT, aramed memkvidruli da garemo faqtorebis
ba kargad Seegua Tavis mdgomareobas da 2 wlis Semdeg
urTierTqmedebiT (Penrose, 1938). mocemuli mosazre-
saxlis garemo gaxda stabiluri da ufro srulyofi-
ba Semdgomi kvlevebiT dadasturda. es daskvna gan-
li, rogorc normaluri, ise unarSezRuduli bavSve-
sakuTrebiT miesadageba msubuqi CamorCenilobis iseT
bisTvis~ (Gath, 1978, gv. 116).
SemTxvevebs, romelTa xSiri mizezic genetikuri da
miuxedavad amisa, daswavlis darRvevis mqone bavS-
garemos mavne zemoqmedebis kombinaciaa da romlebic
vis da-Zma garkveulad araxelsayrel mdgomareobaSi
SedarebiT xSirad gvxvdeba dabali socialuri fenis
imyofeboda, radgan mTeli Zalisxmeva unarSezRudul
warmomadgenlebSi. daswavlis darRvevis mizezi Se-
bavSvze iyo mimarTuli. es monacemebi momdevno kvle-
mTxvevaTa 50%-Si ucnobi rCeba (Xu and Chen, 2003).
vebiTac dadasturda (ix. Gath, 2000).
daswavlis mZime darRvevis SemTxvevebs Soris fizi-
SedarebiT axali kvlevebiT gairkva, rom dedas,
kuri mizezebi dadasturebulia 55-75%-Si (Broman et
romelsac hyavs daswavlis darRvevis mqone bavSvi,
al., 1987). dominirebs prenataluri mizezebi, iseve, ro-
meuRle xSirad exmareba, magram mas naklebad exmare-
gorc, mag., kavSiri idiopaTur cerebrul damblasa da
bian sxva adamianebi. garda amisa, bevri specialisti,
epilefsiasTan. SesaZlo sxva mizezebs miekuTvneba dau-
mSoblebis mier fasdeboda rogorc gamousadegari da
nis sindromi, myife X sindromi da nayofis (fetalu-
arakompetenturi. bevri mSobeli aRniSnavda siZnele-

_ 757 _
25 daswavlis darRveva (gonebrivi CamorCeniloba)

boqsi 25.2 zogierTi specifikuri genetikuri faqtorebi


genetikuri sindromi ojaxebis, tyupebis da naSvilebi bavSvebis kvlevebis
safuZvelze dadasturda, rom normaluri intele-
gamoyofen specifikuri genetikuri sindromebis 6 jgufs:
qtisTvis mniSvnelovania poligenuri memkvidreoba da
1. dominanturi mdgomareobebi _ es mdgomareobebi iS-
rom gonebrivi CamorCenilobis msubuqi SemTxvevebis
viaTia (mag., fakomatozebi neirofibromatozis Ca-
TvliT). umetesoba Seesabameba inteleqtis ganawilebis mrudis
2. recesiuli mdgomareobebi _ es aris specifikuri gene-
qveda zRvars (Thapar et al., 1994). myife X sindromi aris
tikuri sindromebis yvelaze didi jgufi da umetesad daswavlis darRvevis yvelaze cnobili memkvidruli
moicavs iseT memkvidrul metabolur mdgomareobebs, mizezi. is iwvevs msubuq da saSualo simZimis darR-
rogoricaa fenilketonuria (metabolizmis yvelaze
vevas. daswavlis darRvevis mZime SemTxvevebSi bevria
xSiri darRveva), homocistinuria da galaqtozemia.
genetikuri anomalia. calkeuli genis daaxloebiT 180
3. sqesTan SeWiduli qromosomuli anomaliebi _ daswa-
defeqti iwvevs metabolur darRvevas da sxva anoma-
vlis darRvevis prevalentoba mamakacebSi 25%-iT
maRalia qalebTan SedarebiT. lerkem pirvelma iva- liebs, romlebic daswavlis darRvevis mizezi xdeba
rauda, rom maRali maCveneblebi mamakacebSi SeiZle- (ix. cxrili 25.2 da 25.3).
ba gamowveuli iyos X-qromosomasTan dakavSirebuli
cxrilSi 25.2 Sejamebulia yvelaze xSiri mizezebi,
mizezebiT (Lehrke, 1972). uaxlesi kvlevebis mixedviT,
daswavlis darRvevis mqone mamrobiTi sqesis pacien- Tumca es cxrili ar aris srulyofili. bevri maT-
tebis daaxloebiT 1/5-is mizezi X-SeWiduli mdgoma- gani iSviaTi mizezia da am TavSi ar aris ganxiluli.
reobebia. identificirda mravali iSviaTi X-SeWiduli informacia SedarebiT gavrcelebuli mdgomareobebis
sindromi, magaliTad, glukozis dehidrogenazis de-
ficiti da leS-nihenis (Lesch-Nyhan) sindromi. miu- Sesaxeb mocemulia cxrilSi 25.3. am sindromebis mqo-
xedavad amisa, umetes SemTxvevaSi ar aRiniSneba me- ne bavSvebze mzrunveloba ufro metad pediatris da
taboluri anomalia, magaliTad, `myife X sindromi~. genetikosis saqmea, vidre fsiqiatris. Tu fsiqiatri
daswavlis darRveva SeiZleba gamoiwvios sasqeso qro-
Tavis Tavze iRebs aseTi iSviaTi sindromis mqone ba-
mosomebis anomaliebma, rogoric aris klainfelteris
(Klinefelter’s) sindromi (XXY) da terneris (Turner’s) sin- vSvis movlas, man unda imuSaos pediatrTan an ojaxis
dromi (X0). eqimTan erTad da gaecnos yvela Tanamedrove infor-
4. autosomuri qromosomuli anomaliebi _ yvelaze xSi- macias am sindromis Sesaxeb.
ria daunis sindromis dros. daswavlis darRvevebis citogenetikis mimoxilvis-
5. mdgomareobebi nawilobrivi da rTuli memkvidreobiT _ Tvis ix. Xu and Chen, 2003, xolo daswavlis darRve-
aseT mdgomareobebs miekuTvneba anencefalia. es jgu- vebis metaboluli mizezebis mimoxilvisTvis _ Kahler
fi cudad aris Seswavlili.
and Fahey, 2003.
6. neironTa migraciis darRvevebi (nmd) _ iwvevs `cere-
brul disgeneziebs~, romlebsac Tan axlavs daswavlis socialuri faqtorebi
darRveva da epilefsia. aRmoCenilia nmd-sTan asoci-
rebuli 25-ze meti genetikuri sindromi. zogad populaciaze Catarebuli kvlevebi gviCvenebs,
rom socialuri garemo faqtorebis cvlileba IQ-s
ri) alkoholuri sindromi. prenataluri genetikuri TiTqmis 20 quliT cvlis. amis mtkicebuleba 2 tipis
mizezebi moicavs erTi genis defeqts da raodenobrivi kvlevebiTaa miRebuli.
xasiaTis lokusebs, romelic iZleva mravlobiTi anoma- epidemiologiuri kvlevebi _ dabali IQ ukavSirdeba
liuri genuri lokusis akumulaciur qvezRurblovan dabal socialur klass, siRaribes, cud sacxovrebel
efeqts da zrdis mowyvladobas daswavlis darRvevis pirobebs da arastabilur ojaxur garemos. aseTi so-
ganviTarebis mimarT (Daniels et al., 1998). cialuri faqtorebi zemoqmedebs dabal inteleqtze,
post-natalur mizezebs miekuTvneba hipoTiroidiz- magram mis gamomwvev mizezs ar warmoadgens. miuxe-
mi, infeqcia, travma da intoqsikacia. ganviTarebul davad amisa, dabadebidan mozardobamde Catarebuli
qveynebSi es mizezebi SedarebiT iSviaTia genetikur prospeqtuli kvlevebiT dadginda, rom fsiqosocia-
da perinatalur mizezebTan SedarebiT, magram gan- luri faqtorebi IQ-is prediqtoria (Sameroff et al.,
viTarebad qveynebSi post-nataluri mizezebi ufro 1987).
mniSvnelovania. etiologiis mimoxilvisTvis ix. Deb garemos gaumjobeseba _ erT-erTi adreuli eqspe-
and Ahmed, 2000 da Kaski, 2000. rimentis mixedviT, bavSvebi didi zomisa da cudi pi-
unda aRiniSnos, rom daswavlis darRvevis mZime robebis mqone instituciebidan gadaiyvanes patara da
formebis specifikuri mizezebis identifikaciis miu- kadrebiT kargad uzrunvelyofil bavSvTa saxlSi da
xedavad, mainc unda gaviTvaliswinoT yvela damatebi- misces stimulaciuri ganaTleba. 20 wlis Semdeg maTi
Ti socialuri da sxva faqtorebi. IQ ufro maRali iyo im bavSvebTan SedarebiT, romle-
autizmi, romelsac Tan axlavs daswavlis darRveva bmac pirveli tipis instituciebSi ganagrZes cxovreba
ganxilulia 24-e TavSi. (Skeels, 1996). SedarebiT axali kvlevebiT dadasturda,
rom xarisxiani da xangrZlivi intervencia dadebiTad

_ 758 _
daswavlis darRvevis etiologia
rebis gamo ufro didi safrTxis winaSe dgebian, Tumca
cxrili 25.2 daswavlis darRvevis etiologia dabinZurebul garemoSi mcxovrebi bavSvebi umetesad
genetikuri Tavis tvinis uxeSi dazianebiT dabali socio-ekonomikuri fenidan arian, amdenad,
tuberozuli sklerozi gaurkvevelia maTi dabali inteleqti (sxva adgilebSi
qromosomuli anomaliebi neirofibromatozi
cerebruli disgenezia mcxovreb bavSvebTan SedarebiT) sisxlSi tyviis mcire-
myife X sindromi
21-e trisomia: Tavis tvinis malformaciebiT odeni momatebiTaa gamowveuli, Tu socialuri mizeze-
nevraluri lulis defeqtebi
daunis sind­romi biT (ix. Pocock et al., 1994 mimoxilvisTvis).
me-13 trisomia: hidrocefalia
pataus sind­romi mikrocefalia
samSobiaro travma
me-18 trisomia:
eduardsis (Edward’s) sin- antenataluri dazianeba samSobiaro travma daswavlis darRvevis mniSvnelovani
dromi infeqciebi (wiTura, citome­
galovirusi, sifilisi, mizezia. adreuli kvlevebis monacemebiT, klinikurad
terminuli delecia 5:
Cri-du-chat (`katis kivili~) to­qs­ oplazmozi) diagnostirebuli samSobiaro travma Seadgenda daswa-
intoqsikaciebi (tyvia, zogier- vlis darRvevis SemTxvevebis daaxloebiT 10%-s. pas-
mikrodeleciebi: Ti medikamenti, alkoholi)
uiliamsis sindromi (qromo- fizikuri dazianeba (travma, manikma da knobloxma CaTvales, rom `reproduqciuli
soma 7) radiacia, hipoqsia) mizezobriobis kontinuumi~ iwvevs msubuqi CamorCenis
preder-uilis (Prader-Willi) placentis disfunqcia (to-
sindromi (qromosoma 15;
im damatebiT SemTxvevebs, romelTa mizezic in utero anu
qsemia, sakvebis defici-
xSirad mamisgan) tiT gamowveuli zrdis perinatalurad ganviTarebuli Tavis tvinis naklebad
angelmanis sindromi Seferxeba) gamovlenili dazianebaa (Pasamanick and Knobloch, 1966).
(Angelman’s) (qromosoma 15; endokrinuli darRvevebi
xSirad dedisgan) miuxedavad imisa, rom dRenakluloba da dabadebis
(hi­poTiroidizmi, hipopa-
raTiroidizmi) mcire wona daswavlis darRvevasTanaa dakavSirebuli
metaboluri darRvevebi,
romlebic moqmedebs: (Hack et al., 1994), reproduqciuli mizezobriobis kon-
aminomJavebze (mag.: fenilketo- perinataluri dazianeba tinuumis Teoria sxva mxriv ar yofila dasabuTebuli.
nuria, homocistinuria, har- dabadebis asfiqsia
tnupis (Hartnup) daavadeba) dRenaklulobis garTuleba
Sardovanas ciklze (mag., ci- kerniqterusi daswavlis darRvevis zogierTi specifikuri
trulinuria, aminosuqci- intraventrikuluri hemora­gia
mizezi
nuri aciduria)
lipidebze (tea-saqsis, goSes postnataluri dazianeba daunis sindromi
da niman-pikis daavadebebi) travma (ubeduri SemTxveva,
naxSirwylebze (galaqtozemia) Zaladoba) 1866 wels lengdon dauni Seecada daekavSirebina pa-
purinebze (leS-nihenis sin- intoqsikacia (tyvia, vercx­ cientTa erTi jgufis garegnoba eTnikuri jgufebis
dromi) liswyali)
fizikur niSnebTan (Langdon Down, 1866). am jgufebidan
mukopolisaqaridebze (harle- infeqciebi (encefaliti, me-
ris, hanteris, sanfilipos ningiti) erT-erTisTvis tipiur mdgomareobas, Tavdapirvelad,
da morkios sindromebi) Raribi garemo daerqva mongolizmi, rasac amJamad daunis sindromi
ewodeba. es mdgomareoba daswavlis darRvevis xSiri
moqmedebs socialuri deprivaciis mqone bavSvebze
mizezia da 650 axalSobilidan 1 SemTxvevaSi gvxvde-
(Garber, 1988).
ba. is SedarebiT xSiria asakovan dedebSi: 20-25 wlis
sxva garemo faqtorebi dedebSi sixSiris maCvenebelia 1/2000, xolo 45 wlis
garemo faqtorebi CamoTvlilia cxrilSi 25.4. zemo- asakSi _ 1/30. daunis sindromis sixSire mas Semdeg Se-
qmedebis periodi mniSvnelovania, radgan Tavis tvi- mcirda, rac amniocentezis daxmarebiT daiwyes misi
nis ganviTarebas aqvs mowyvladi periodebi, romelTa amocnoba da orsulobis Sewyveta.
drosac advilad xdeba Tavis tvinis dazianeba (Holland, klinikuri suraTi Sedgeba iseTi niSnebisgan, rom-
1994). arasrulfasovani kveba pirveli ori wlis gan- lebic, SeiZleba, normalur adamiansac aReniSnebodes.
mavlobaSi, savaraudod, mTel msoflioSi daswavlis zogadad iTvleba, rom oTxi niSnis arseboba warmoad-
darRvevis yvelaze xSiri mizezia. magram es faqtori gens sindromis myar mtkicebulebas. yvelaze damaxa-
naklebad gvxvdeba ganviTarebul qveynebSi. bevr gan- siaTebeli niSnebi cxril 25.5-Sia mocemuli.
viTarebad qveyanaSi iodis nakleboba mniSvnelovan mi- daswavlis darRvevis xarisxi _ IQ zogadad 20-50-
zezs warmoadgens. ia, magram 15%-Si >50. fsiqikuri unarebi Cveulebriv
eWvi aRaravis epareba imaSi, rom mZime tyviiT into- sakmaod kargad viTardeba pirveli 6 Tvis manZilze,
qsikacia iwvevs encefalopaTias inteleqtis Semdgomi Semdeg ki ganviTarebis tempi iklebs.
daqveiTebiT. naklebad cnobilia, Tu ramdenad iwvevs temperamenti da qceva _ daunis sindromis mqone ba-
atmosferoSi tyviis Semcvelobis zomieri mateba (rac vSvebi sayvarel da udardel bavSvebad iTvlebian, ma-
benzinisTvis tyviis damatebiTaa gamowveuli) intele- gram arsebobs am sindromis sakmaod farTo variacie-
qtis CamorCenas. vinaidan bavSvebi ufro metad iTvise- bi. emociuri da qceviTi problemebi SedarebiT nak-
ben tyvias, vidre mozrdilebi, isini garemos dabinZu- lebia, vidre klinikurad gamovlenili Tavis tvinis

_ 759 _
25 daswavlis darRveva (gonebrivi CamorCeniloba)

cxrili 25.3 daswavlis darRvevis zogierTi mizezi


sindromi etiologia klinikuri niSnebi SeniSvnebi

qromosomuli anomaliebi (daunis sindromisa da X-SeWiduli daswavlis darRvevebis Sesaxeb ix. teqstSi)

sammagi X X-trisomia ar aqvs damaxiaTebeli niSani daswavlis msubuqi darRveva

trisomia-18 trisomia-18 zrdis deficiti, anomaliuri


(edvardsis Tavis qalis forma da saxis
sindromi) nakvTebi, muStad Sekruli
xelebi, sarwevelas tipis
terfebi, gulisa da Tirkmlis
anomaliebi

trisomia-13 (pataus trisomia-13 Tavis tvinis, tuCebis da sasis umetesoba kvdeba dabadebidan
sindromi) struqturuli anomaliebi, ramdenime kviraSi
polidaqtilia

Cri-du-chat me-5 qromosomis delecia mikrocefalia, umetesoba kvdeba adreuli


(katis kivili) hipertelorizmi, tipiuri bavSvobis asakSi
katis msgavsi kivili, zrdis
nakleboba

metabolizmis Tandayolili darRveva

fenilketonuria avtosomur-recesiuli, pigmentis nakleboba (Ria aRmoCena SesaZlebelia


RviZlis fenilalanin- feris Tma, cisferi Tvalebi); sisxlisa da Sardis skriningiT;
hidroqsilazis nakleboba zrdis CamorCena; Tanmxlebi mkurnaloba: fenilalaninis
epilefsia, mikrocefalia, Semcveli produqtebis amoReba
egzema da hiperaqtivoba sicocxlis adreul wlebSi

homocistinuria avtosomur-recesiuli, brolis eqtopia, Txeli da sxvadasxva simZimis daswavlis


cistaTion-sinTetazis Ria feris Tma, saxsrebis darRveva; zogjer mkurnaloba
nakleboba gafarToeba, marfanis meTioninis SezRudviT
sindromis msgavsi ConCxovani
anomaliebi; asocirebuli
Tromboemboliuri epizodebi

galaqtozemia avtosomur-recesiuli, iwyeba rZis miRebis aRmoCena SesaZlebelia enzimis


galaqtoz-1-fosfat-uridil- Semdeg; zrdis Seferxeba. defeqtis postnataluri
transferazis nakleboba hepatosplenomegalia, skriningiT; mkurnaloba
kataraqta galaqtozisgan Tavisufali
dietiT; Sardis toluidinis
lurjis testi

tei-saqsis daavadeba avtosomur-recesiuli, mxedvelobisa da smenis sikvdili 2-4 wlis asakSi


lipidebis dagrovebis progresuli kargva;
momateba (cerebro-makuluri spastikuri dambla; alublis
degeneraciis adreuli kurkis laqa baduraze;
forma) epilefsia

harleris sindromi autosomur-recesiuli, groteskuli nakvTebi; sikvdili mozardobis asakamde


mukopolisaqaridebis gamozneqili muceli;
dagrovebis darRveva hepatosplenomegalia;
asocirebuli gulis
anomaliebi

leS-nihenis X-SeWiduli, recesiuli, dabadebisas TiTqmis yvela prenataluri diagnostika


sindromi purinis metabolizmis normaluria. SemdgomSi amnionur siTxeSi enzimis
enzimuri defeqti. viTardeba qoreoaTetozuri gansazRvriT. postnataluri
SardmJavas Warbi produqcia moZraobebi da fexebis diagnostika Tmis fesvSi
da eqskrecia. geni qromosoma gadajvaredinebuli poza. enzimis gansazRvriT. sikvdili
q26-27-is mokle mxare damaxasiaTebelia tuCebisa da adreuli mozrdilobis asakSi.
TiTebis TviTdazianeba TviTdazianeba SeiZleba
Semcirdes hidroqsitriptofaniT
mkurnalobiT

sxva memkvidruli darRvevebi


neirofibromatozi autosomur-dominanturi, 2 neirofibromebi, rZiani daswavlis darRveva SemTxvevaTa
(fon geni, NF1 da NF2 yavisferi laqebi, vitiligo; minimum 50%-Si NF1 mutaciis gamo
reklinghauzenis neirofibromebis mdebareobaze
sindromi) damokidebuli asocirebuli
simptomebi; astrocitomebi,
meningioma

_ 760 _
daswavlis darRvevis etiologia

cxrili 25.3 daswavlis darRvevis zogierTi mizezi (gagrZeleba)


sindromi etiologia klinikuri niSnebi SeniSvnebi

tuberozuli avtosomur-dominanturi epilefsia, saxeze adenoma daswavlis darRveva daaxloebiT


sklerozi (variabeluri penetrantoba). sebaceum, kanze TeTri laqebi, 70%-Si (ufro xSiria TSC2 genis
gamowveulia 2 geniT: TSC1 Sagrenis kani, baduris fakoma, dros)
(hamartini) qromosoma 9-ze da frCxilqveSa fibromebi;
TSC2 (tuberini) qromosoma TirkmelebSi, elenTasa da
16-ze filtvebSi mravlobiTi simsivne

lourens-mun- autosomur-recesiuli pigmenturi retiniti, daswavlis darRveva Cveulebriv


bidlis sindromi polidaqtilia, zogjer mZime ar aris
simsuqne da sqesobrivi
funqciis nakleboba

infeqciebi

wiTuras dedis infeqcia orsulobis kataraqta, mikrofTalmia, pirvel trimestrSi dedis


embriopaTia pirvel trimestrSi siyrue, mikrocefalia, gulis inficirebiis 10-15%-Si Cvili
Tandayolili daavadeba dasnebovnebulia (infeqcia
SeiZleba iyos subklinikuri)

toqsoplazmozi dedis protozouli infeqcia hidrocefalia, mikrocefalia, simZimis farTo variabeloba


intracerebruli
kalcifikaciebi,
baduris dazianeba,
hepatosplenomegalia,
siyviTle, epilefsia

citomegalovirusi intrauterinuli Tavis tvinis dazianeba; mxolod gadarCenilTa 60%-s aqvs


(saSvilosnosSida) infeqcia mZime SemTxvevebi gamovlindeba daswavlis darRveva
dabadebisas

Tandayolili aTaSangiT inficirebuli bevri kvdeba dabadebisas; orsulTa rutinuli testirebis


aTaSangi deda sxvadasxva nevrologiuri Semdeg xSirad aRar gvxvdeba;
niSnebi, “stigmebi” (hatCinsonis Cvilis pirveli testi SeiZleba
kbilebi da kanis naxeTqebi dadebiTi iyos, magram Semdeg
xSirad ar aRiniSneba) gaxdes uaryofiTi

kraniuli malformaciebi

hidrocefalia sqesTan SeWiduli, recesiu- Tavis swrafi zrda. adreul msubuqi SemTxvevebi SeiZleba
li, memkvidruli ganviTarebi- CvilobaSi intrakraniuli spontanurad SeCerdes; SeiZleba
Ti anomalia, mag., wyalsadenis hipertenziis simptomebi; simptomuri mkurnaloba
atrezia, arnold-kiaris sxva niSnebi damokidebulia SuntirebiT; inteleqti SeiZleba
malformacia, meningiti, Spina etiologiaze normaluri iyos
bifida

mikrocefalia recesiuli damemkvidreba, niSnebi damokidebulia gamovlindeba daswavlis


orsulobis dros dasxiveba, etiologiaze darRvevis mqone
dedis infeqcia institucionalizebul pacientTa
TiTqmis mexuTedSi

Sereuli

Spina bifida etiologia mravlobiTi da xerxemlis arxis daxurvis nakle- mielomeningoceles 4/5-s aqvs
(xerxemlis orad rTulia boba; Spina bifida cystica-s axlavs hidrocefalia; CamorCena am
gaxleCa) meningocele an 15-20%-Si _ mie- jgufSi
lomeningocele; iwvevs zurgis
tvinis dazianebas fexebis pare-
ziT, SeukaveblobiT da a.S.

cerebruli dambla Tavis tvinis perinataluri spastikuri (xSiria), umetesoba saSualoze dabali
dazianeba; myari kavSiri aTetoiduri da ataqsiuri inteleqtiT; aTetoiduri ufro
dRenaklulobasTan tipebi; simZime _ variabeluri metad aris normaluri IQ-iT

hipoTiroidizmi iodis deficiti an (iSviaTad) dabadebisas normaluri gareg- britaneTSi amJamad iSviaTia;
(kretinizmi) Tiroidis atrofia noba; anomaliebi gamovlindeba efeqturia adreuli CanacvlebiTi
6 TvisTvis; zrdaSi CamorCena, mkurnaloba
SeSupebuli kani, leTargia

hiperbilirubinemia hemolizi, rezus-konfliqti kerniqterusi (qoreoaTetozi), prevencia anti-rezus-globuli-


da dRenakluloba opistotonusi, kunTTa tonusis niT; neonaturi mkurnaloba Sena-
momateba, krunCxvebi cvlebiTi gadasxmiT

_ 761 _
25 daswavlis darRveva (gonebrivi CamorCeniloba)
kaskadis erT-erT gzas warmoadgens (meore gzaa
cxrili 25.4 daswavlis darRvevis garemo anomaliuri `tau~-s metabolizmi).
mizezebi
intrauterinuli infeqcia _ mag., wiTura myife X sindromi

garemos damabinZureblebi _ mag., tyvia


myife X sindromi, daunis sindromis Semdeg, daswavlis
unaris darRvevis sixSiriT meore da memkvidruli
alkoholizmi orsulobis dros _ ix. gv. 463
mizezebidan yvelaze xSiri paTologiaa. is viTardeba
sakvebi nivTierebebis mwvave nakleboba orsulobis dros vaJebSi daaxloebiT 1/4000 sixSiriT da SedarebiT
iodis deficiti ufro msubuqi formiT gogonebSi 1/6000. saerTo
jamSi is Seadgens daswavlis darRvevis SemTxvevebis
saSvilosnos Warbi dasxiveba
daaxloebiT 10%-s.
dazianebis dros dafiqsirebuli daswavlis darRvevis fizikuri niSnebi _ arsebobs ramdenime damaxa­si­
SemTxvevebSi. aTebeli, magram variabeluri klinikuri niSani, ro­
melTagan arcerTi ar aris diagnostikuri mni­Svnelobis
gamosavali mqone. am niSnebs miekuTvneba didi saTesle jirkvlebi,
warsulSi daunis sindromis mqone Cvilebis letalo- didi yurebi, mogrZo saxe da brtyeli terfi.
ba maRali iyo, magram samedicino servisis gaumjo- fsiqologiur niSnebs miekuTvneba enisa da met­yve­
besebiT aseTi adamianebi mozrdilobis asaks aRweven. lebis darRvevebi, autisturi qceva da sxva socialuri
daunis sindromis mqone adamianebis daaxloebiT me- problemebi; yuradRebis da kon­centrirebis darRveva;
oTxedi aRwevs 50 welze maRal asaks. Sua xnis asakSi hiperaqtivoba.
maT Tavis tvinSi ewyebaT alchaimeris msgavsi cvli- memkvidreobiToba uCveulo, rTuli da Znelad
lebebi (Holland et al., 1998), magram nevropaTologiuri amosacnobia. ukanasknel wlebSi identificirda geni
cvllilebebis Sesabamisi klinikuri gamovlinebebi FMR-1. es geni moicavs momatebul trinukleotidur
mosalodnelze gvian iCens Tavs (Wisniewski et al., 1994). (CGG _ citozini-guanini-guanini) gameorebas, rac
daunis sindromis mqone pirebs, romlebic mSoble- warmoadgens myife X sindromis anomalias.
bis saxlSi cxovroben, SeiZleba mouwioT saxlis da- genetikuri anomaliis identificirebiT SesaZle-
toveba, mSoblebis daberebasTan erTad an maTi gar- beli gaxda im heterozigoturi qalebis amocnoba,
dacvalebis Semdeg. aseT SemTxvevaSi maT adaptaciis romlebic ara marto klinikurad, citologiuradac
sirTuleebi uCndebaT. normalurebi arian. aucilebelia STamomavlebis ga-
frTxileba maRali riskis Sesaxeb da prenataluri
etiologia testirebis saWiroebis ganmarteba. Sesabamisad, is
1959 wels aRmoCnda, rom daunis sindromi da­kav­
Sirebulia trisomiul qromosomul darRvevasTan cxrili 25.5 daunis sindromis niSnebi
(aseT adamianebs Cveulebrivi ori qromosomis na­ saSualo an mZime xarisxis daswavlis darRveva
cv­lad sami qromosoma aqvT). SemTxvevaTa 95%
mSvidi temperamenti
gamowveulia 21-e trisomiiT. am SemTxvevebs iwvevs
fizikuri niSnebi:
meiozis dros gayofis ukmarisoba da dakavSirebulia
dedis asakovnebasTan. momdevno bavSvSi ganmeorebis w Tvalebis iribi Wrili da epikantis nakeci
riski udris 1/100-s. darCenili 5%-is mizezi aris w patara piri da daRaruli ena
21-e qromosomis translokacia an mozaicizmi. trans­ w brtyeli cxviri
lokacia xSirad memkvidrulia da ganmeorebis riski
w gabrtyelebuli kefa
daaxloebiT 1/10-a. mozaicizmi maSin viTardeba,
w mokle mtevani da TiTebi, xelisgulis erTi ganivi nakeci
roca ganayofierebis Semdeg ujredebis gamravlebis
procesSi ar xdeba gayofa da erTidaigive adamians w hipotonia da saxsrebis hipermobiluroba

aqvs rogorc trisomuli, ise normaluri ujredebi. asocirebuli samedicino problemebi


aseT SemTxvevaSi kognituri ganviTareba variabeluria w gulis anomaliebi, gansakuTrebiT Zgidis defeqti
(Thapar et al., 1994). iTvleba, rom daunis paTologia
w kuW-nawlavis anomaliebi
gamowveulia 21-e qromosomaze genebis Warbi `doziT~.
w atlanto-aqsialuri arastabiluroba
amave mizeziT unda xdebodes alchaimeris adreuli
dawyebac, radgan amiloidis prekursori cilis (apc) w infeqciisken midrekileba

geni moTavsebulia 21-e qromosomaze (gv. 357). apc w smenis daqveiTeba


iwvevs Tavis tvinSi amiloidis anomaliur dagrovebas, leikemiis, hipoTiroidizmis, autoimunuri darRvevebis
rac alchaimeris nevropaTologiuri cvlilebebis maRali riski

_ 762 _
daswavlis darRvevis mqone pirebis gamokvleva da klasifikacia
SfoTviT aSlilobasTan; leS-nihenis sindromis kavSi-
cxrili 25.6 myife X sindromis niSnebi ri TviT-damazianebel qcevasTan; da daunis sindromis
daswavlis darRvevis SemTxvevebis daaxloebiT 10% kavSiri alchaimeris daavadebasTan.
ufro xSiria vaJebSi (>2:1) Tavis tvinis paTologia da epilefsia _ rogorc
ukve aRvniSneT, im pirebs, romlebTanac vxvdebiT
daswavlis darRveva
daswavlis mZime darRvevas, axasiaTebT Tavis tvinis
w cvalebadobs msubuqidan umZimes darRvevamde
garkveuli organuli paTologia; aseTive paTologia
w mZimdeba bavSvobis gviandel periodSi axasiaTebs zomieri da msubuqi xarisxis daswavlis
w amocanis Sesrulebis IQ ufro metad qveiTdeba, vidre darRvevis mqone adamianebis ufro mcire raodeno-
verbaluri IQ bas. 24-e TavSi aRniSnulia, rom fsiqikur aSlilobe-
w koncentracia da yuradReba sustia bs normaluri inteleqtis mqone bavSvebSi Tan axlavs
w metyveleba gameorebebiT, moklebulia Temas da Tavis tvinis dazianeba; amitom mosalodnelia, rom
Sinaarss (`litaniuri metyveleba~) daswavlis darRvevis mqone pirebSi arsebuli zogier-
qcevis niSnebi Ti fsiqikuri aSlilobac dakavSirebuli iyos Tavis
w xSiria autisturi niSnebi tvinis paTologiasTan. epilefsia da qceviTi darR-
vevebi urTierTdakavSirebulia daswavlis darRvevis
fizikuri niSnebi
mqone pirebSi (ix. Deb, 2000) an pirdapiri gziT, an ro-
w didi, gamoweuli yurebi
gorc antikonvulsantis arasasurveli moqmedeba.
w mogrZo saxe maRalTaRiani sasiT ganviTarebis faqtorebi moicavs temperamentis ano-
w brtyeli terfi malias, sametyvelo da socialuri unar-Cvevebis Se-
w dune saxsrebi Zenis siZneleebs, dabal TviTSefasebas da dabal aka-
w nazi kani demiur moswrebas. amgvarma siZneleebma SeiZleba Sea-
sustos ojaxisa da momvlelebis Zalisxmeva da Seqmnas
w didi saTesle jirkvlebi (pubertuli periodis Semdeg)
damatebiTi araxelsayreli pirobebi.
w mitraluri sarqvlis prolafsi
iseve, rogorc normaluri inteleqtis mqone pire-
SeniSvna: yvela niSani didi variabelurobiT xasiaTdeba bis SemTxvevaSi, fsiqosocialuri faqtorebi, rogori-
caa axloblis dakargva an ojaxis dangreva, SeiZleba
qali, romlic SeiZleba riskis qveS imyofebodes, unda gaxdes daswavlis darRvevis mqone pirebis fsiqikuri
darwmundes imaSi, rom es anomalia ar aReniSneba. ase- aSlilobisa da qceviTi problemebis mizezi. daswa-
ve, SesaZlebelia imis gansazRvrac, aris Tu ara ma- vlis darRvevis mqone pirebs SeiZleba ganuviTardeT
makaci am anomaliis matarebeli. adaptaciuri aSliloba an fsiqikuri aSliloba maSin,
am sindromis fsiqologiuri da fsiqiatriuli gar- rodesac maTze mzrunveloba nakleb organizebulad
Tulebebi mianiSnebs pacientebis regularuli Semow- xorcieldeba, rodesac maT cudad epyrobian an xdeba
mebis aucileblobaze. myife X sindromis gasacnobad maTi eqspluatacia. operantuli ganpirobebis modeli
ix. Frints et al., 2002. miuTiTebs garemos mier adaptaciuri qcevis arasakma-
ris ganmtkicebaze da, amis sapirispirod, araadaptu-
fsiqikuri aSlilobebis da qcevis ri qcevis ganmtkicebaze.
problemebis mizezebi daswavlis iatrogenuli faqtorebi SeiZleba gaxdes fsiqiku-
ri aSlilobebis mizezi daswavlis darRvevis mqone
darRvevis mqone pirebSi
pirebSi. rogorc zemoT aRvniSneT, maT miekuTvneba
fsiqikuri aSlilobebis mravalferovneba daswavlis
wamlebis arasasurveli efeqti (es, gansakuTrebiT,
darRvevis mqone pirebSi saeWvos xdis erTi etiolo-
exeba epilefsiis dros gamoyenebul medikamentebs) da
giis arsebobas. iseve, rogorc fsiqikuri aSlilobe-
Warbi an arasakmarisi stimulaciis Semcveli garemo
bis mqone normaluri inteleqtis pirebSi, aqac ganxi-
TemSi an instituciebSi.
luli unda iyos ramdenime mizezi: biologiuri, fsi-
qosocialuri da ganviTarebiTi (ix. Deb et al., 2001a).
ar aris mosalodneli, rom daswavlis darRvevasTan daswavlis darRvevis mqone pirebis
asocirebul fsiqikur aSlilobas hqondes normalur gamokvleva da klasifikacia
inteleqtTan asocirebuli fsiqikuri aSlilobisgan daswavlis darRvevis mqone pirebis gamokvleva xdeba
gansxvavebuli etiologia. 4 ZiriTadi mimarTulebiT. esaa:
biologiuri faqtorebi moicavs specifikur kavSi- 1. daswavlis darRvevis mizezebi;
rebs, rogoricaa myife X sindromis kavSiri yuradRe- 2. asocirebuli biosamedicino mdgomareobebi;
bis deficitisa da hiperaqtivobis darRvevasTan da 3. inteleqtisa da socialuri unar-Cvevebis ganviTareba;

_ 763 _
25 daswavlis darRveva (gonebrivi CamorCeniloba)
4. asocirebuli fsiqikuri aSlilobebi, maTi mizezebi badebis paTologiebs. unda dadgindes ganviTarebis
da Sedegebi. sakvanZo safexurebis daZlevis asaki (gv. 689-91). unda
zogierTi am informaciis aRsanusxad arsebobs mra- moxdes qcevis nebismieri qceviTi darRvevis sruli
valRerZovani (multiaqsisuri) klasifikacia (fsi- aRwera. unda movipovoT informacia nebismieri Tanmx-
qikuri aSlilobebis diagnostikuri kriteriumebi lebi samedicino mdgomareobis detalebis Sesaxeb,
daswavlis darRvevis mqone mozrdilebSi gamosayene- rogoricaa Tandayolili gulis daavadeba, epilefsia
blad _ Diagnostic Criteria for psychiatric disoders for use an cerebruli dambla.
with adults with LD [DC-LD]; Royal College of Psychiatrists,
2001), kerZod: fizikuri mdgomareobis gamokvleva
RerZi I: daswavlis darRvevis simZime sistemur fizikur gasinjvaSi unda Sediodes Tavis
RerZi II: daswavlis darRvevis mizezi garSemowerilobis gazomva. yuradReba unda gavamaxvi-
RerZi III: fsiqikuri aSlilobebi loT specifikuri sindromis amocnobaze, risTvisac
mniSvnelovania am mxriv informatuli fizikuri niS-
done a: ganviTarebis darRvevebi
nebi (ix. cxrili 25.2). nevrologiuri gasinjva mniSv-
done b: fsiqikuri daavadebebi nelovania da unda moicavdes smenisa da mxedvelobis
done g: pirovnuli aSlilobebi daqveiTebis gamokvlevas. fizikuri gasinjvis garda
done d: problemuri qceva SeiZleba saWiro gaxdes neirovizualizaciuri kvle-
vis Catareba.
done e: sxva darRvevebi.
daswavlis mZime darRvevis diagnozi SeiZleba dais-
fsiqikuri statusis Sefaseba
vas Cvilobisas, gansakuTrebiT ki iseT SemTxvevaSi,
gamoyenebuli midgoma moqnili unda iyos. daswavlis
roca masTan asocirebulia amocnobadi fizikuri ano-
darRvevis mqone bevr pirs axasiaTebs yuradRebisa da
malia an motoruli ganviTarebis Seferxeba. daswa-
koncentraciis problema. amitom, interviu unda Ca-
vlis darRvevis mqone zog adamians aqvs ganviTare-
tardes araformalur garemoSi, radgan pacientis Car-
bis specifikuri darRveva, mag., specifikuri funqcia
Tuloba, SeiZleba, wyvetili iyos. kiTxvebis simartive
ufro metadaa daqveiTebuli, vidre es mosalodnelia
unda Seesabamebodes bavSvis recepciuli metyvelebis
inteleqtis saerTo donidan gamomdinare. bavSvobis
da ganviTarebis dones. ojaxis, megobrebis da momvle-
periodSi diagnostikuri Sefaseba moicavs anamnezis
lis mier qcevaze dakvirveba ufro zust informacias
Segrovebas, fizikur gasinjvas, citogenetikur da
iZleva, vidre Semfasebelis dakvirveba. klinikur ga-
molekuluri genetikis gamokvlevebs (gasacnobad ix.
mokvlevas unda daematos fsiqopaTologiis Sefaseba
Battaglia and Carey, 2003).
iseTi standartuli skalebis gamoyenebiT, romlebic
klinicistma sifrTxiliT unda dasvas daswavlis
adaptirebulia daswavlis darRvevis mqone pirebis mi-
SedarebiT msubuqi darRvevis diagnozi ganviTarebis
marT (ix. Deb et al., 2001a kvlevis damateba).
Seferxebis safuZvelze. miuxedavad imisa, rom bavS-
iseve, rogorc normaluri inteleqtis mqone pire-
vis rutinuli gasinjviT SeiZleba gamovlindes gan-
bis SemTxvevaSi, daswavlis unaris darRvevis mqone
viTarebis Seferxebis niSnebi da gamoiTqvas varaudi
piris SemTxvevaSic, sanam dadgindeba, rom arsebuli
daswavlis darRvevis arsebobis Sesaxeb, sarwmuno
qceva aris fsiqikuri aSlilobis mtkicebuleba, mniS-
diagnozi, xSirad, moiTxovs specialistis Sefasebas.
vnelovania dadgindes winmswrebi bazisuri mdgomare-
sruli gamokvleva moicavs ramdenime etaps: anamne-
oba. zogierTi qceva, rogoricaa stereotipuli mo-
zis Segrovebas, fizikur gasinjvas, fsiqikuri sta-
Zraobebi an socialuri ganrideba, waagavs fsiqikuri
tusis gamokvlevas, ganviTarebis testirebas, qcevis
aSlilobebis simptomebs da SeiZleba mcdarad dauka-
funqcionalur Sefasebas, unarSezRuli pirisa da
vSirdes daswavlis unaris darRvevas maSin, roca misi
ojaxis da socialuri mxardaWeris sistemis urTierT-
mizezi aSlilobaa _ `diagnostikuri daCrdilva~ (Reiss
zegavlenis analizs, aseve, adaptaciis sxva sakiTxebs.
and Szyszko, 1983). miuxedavad amisa, gaxangrZlivebuli
es etapebi TanmimdevrobiT iqneba ganxiluli. miuxe-
qcevis momateba SeiZleba iyos fsiqikuri aSlilobis
davad imisa, rom mocemuli nawili ZiriTadad bavS-
pirveli da zogjer erTaderTi mtkicebuleba _ `bazi-
vebis gamokvlevas exeba, igive principebi gamoiyeneba
suri gaZliereba~ (Sovner and Hurley, 1989).
mozardebsa da mozrdilebis mimarT.

ganviTarebis Sefaseba
anamnezis Sekreba
aseTi Sefaseba dafuZnebulia klinikuri gamocdile-
anamnezis Sekrebis procesSi gansakuTrebuli yura-
bisa da inteleqtis, metyvelebis, motorikisa da so-
dReba unda mivaqcioT savaraudo memkvidruli darR-
cialuri unarebis standartuli meTodebiT Sefasebis
vevis ojaxur anamnezs, orsulobisa da bavSvis da-

_ 764 _
daswavlis darRvevis mqone pirebis gamokvleva da klasifikacia
kombinaciaze. miuxedavad imisa, rom inteleqtis ganvi-
boqsi 25.3 ganviTarebis Sefasebisas
Tarebis saukeTeso maCvenebeli IQ-s qulaa, is sarwmu-
xSirad gamoyenebuli instrumentebi
no ar aris Zalian mcire asakis da daswavlis mZime da
umZimesi darRvevis SemTxvevebSi. vainlandis socialuri momwifebis skala (Vineland Social
Maturity Scale) _ vainlandis skala gamoiyeneba im bavSvebis
ganviTarebis Sesafasebeli testebi Sesafaseblad, romlebic ver erTvebian testirebis
procesSi. skalis punqtebze pasuxis gacema xdeba sarwmuno
standartizebuli instrumentebi farTod gamoiyeneba informatorze dayrdnobiT. skalaze Sefasebis Sedegad
fsiqologiuri ganviTarebis darRvevis simZimis skri- miiReba saerTo socialuri asaki, romelsac udareben
fsiqikur da qronologiur asaks.
ningis, diagnostikisa da SefasebisTvis. zogierTis
unarebisa da diferenciuli unarebis britanuli skalebi
gamoyeneba saWiroebs Semfaseblis specialur momza-
(The British Ability Scales and Differential Ability Scales) _ am
debas, zogis ki-ara. testis SerCeva mniSvnelovania, skalebiT afaseben funqciebisa da ganaTlebaSi miRwevebis
radgan bevri neirofsiqologiuri testi SeiZleba diapazons. mati gamoyeneba SesaZlebelia saerTo IQ-s
gamosaTvlelad.
rTuli gamodges daswavlis darRvevis mqone zogierTi
pirisTvis. aseve, mniSvnelovania testis tipi. arsebobs adapturi qcevis skalebi (The Adaptive Behaviour Scales)
_ es skalebi, savaraudod, yvelaze xSirad gamoiyeneba
normaze orientirebuli testebi, rogorica veqsleris daswavlis darRvevis mqone mozrdilebis socialuri
inteleqtis skala zrdasruli pirebisTvis (Wechsler funqciobis Sesafaseblad (Nihira et al., 1975).
Adult Intelligence Scale - WAIS) da IQ-s gasazomi sxva tes- adreuli ganaTlebis saxelmZRvanelo (The Portage Guide to
tebi; kriteriumze orientirebuli testebi, romlebic Early Education) _ es instrumenti saerTaSoriso masStabiT
gamoiyeneba. is iZleva ganviTarebis farTo Sefasebas
gamoiyeneba konkretuli unar-Cvevebis gasazomad da
socializaciis, TviT-daxmarebis da metyvelebis
ar iTvaliswinebs populaciur normasTan Sedarebas; sferoebis CaTvliT. Semfasebels treningi unda
socialur garemoSi adaptaciuri qcevis testebi da Cautardes. testirebaSi aqtiurad unda CaerTos mSobeli
an sxva momvleli.
qceviTi funqcionirebis Sesafasebeli testebi. amJa-
mad gamoiyeneba veqsleris mozrdilTaTvis gankuTv- autisturi qcevis kiTxvari (Autism Bahaviour Check list)
_ es kiTxvari ivseba mSoblis an momvlelis mier. is
nili inteleqtis skalis Semoklebuli versia, romel- autizmis sferoSi arsebuli problemebisa da socialuri
sac ewodeba veqsleris inteleqtis skalis mokle ver- ganviTarebis Seferxebis sarwmuno indikatoria.
sia (Wechsler Abbreviated Scales of Intelligence - WASI)(The qmeduunarobis Sefasebis skala (The Disability Assessment
Psychological Corporation, 2004). sxva meTodebs, romelTa Scale) _ es skala fokusirebulia autistur da masTan
dakavSirebul socialur ganviTarebaze, metyvelebis
administrireba mcire dros moiTxovs, miekuTvneba su-
darRvevebsa da qcevis problemebze.
raTebiani leqsikonis testi da araverbaluri teste-
britanuli suraTebiani leqsikonis testi (British Peabody
bi, rogoricaa ravenis progresuli matricebis testi Picture Vocabulary Test) _ es aris metyvelebis gagebis testi.
(Raven’s Progressive Matrices). sxva xSirad gamoyenebuli gamoiyeneba im bavSvebTan, romlebsac ar aqvT metyvelebis
instrumentebis CamonaTvali mocemulia boqsSi 25.3. unari. testis bukleti uxvadaa dasuraTebuli da
asakobrivi diapazoni moicavs 3-19 wels. miuxedavad imisa,
pirveli oTxi iZleva ganviTarebis sferoebis saerTo rom testis gamoyeneba ar moiTxovs profesiul trenings,
Sefasebas. sxvebi mTlianad an umTavresad fokusire- tests, ZiriTadad, iyeneben fsiqologebi da metyvelebis
bulia ganviTarebis raime konkretul mxareze. yvelas Terapevtebi.

axasiaTebs maRali sandooba da validuroba. metyvelebis ganviTarebis reinelis skalebi (Reynell Scales of
Language Development) _ am skalebiT afaseben metyvelebis
gagebas da eqspresiul metyvelebas 1 Tvidan 6 wlis asakis
qcevis funqciuri Sefaseba bavSvebSi. testi gansakuTrebiT gamoiyeneba im bavSvebTan,
romlebsac metyveleba ar aqvT ganviTarebuli.
qcevis funqciuri Sefaseba moicavs movlenaTa Sefa-
sebas qcevis dawyebamde, mimdinareobisas da uSualod bebs. Tu daswavlis darRvevis mqone pirs sakmarisi
damTavrebis Semdeg. is efuZneba ojaxis, momvlelis xarixiTa aqvs ganviTarebuli metyveleba, misgan Sesa-
da klinikuri gundis dakvirvebis monacemebs. Sefase- Zlebeli xdeba informaciis udidesi nawilis miReba,
ba exeba sakuTari Tavis movlis unarebs; socialur xolo Tu misi metyveleba naklebad aris ganviTarebu-
unarebs komunikaciis CaTvliT, senso-motorul unar- li _ informaciia ZiriTadad sxva informatorisgan
Cvevebs da socialur urTierTobebs. sakvanZo qceva, miiReba. gansakuTrebiT mniSvnelovania Cveuli qcevis
zogjer, furcelze an kompiuterze aRinusxeba. nimuSis nebismieri cvlilebis sruli aRweris mopove-
ba. Cveulebriv, sasaurvelia vTxovoT mSoblebs, peda-
socialuri urTierTobis Sefaseba da gogebs an momvlel personals, rom maT awarmoon Ca-
koreqcia nawerebi iseTi qcevebis Sesaxeb, rogoricaa Wama, Zili
Sefaseba exeba daswavlis darRvevis mqone piris da mis da zogadi aqtivoba, raTa moxdes problemis amocnoba
zrunvaSi monawile sxva pirebis urTierTobas. is, ase- da gansazRvra. Semfasebels unda axsovdes zemoT Ca-
ve, exeba axali unar-Cvevebis daswavlas, urTierTobis moTvlili fsiqikuri aSlilobebis SesaZlo mizezebi,
damyarebisa da meti arCevanis miRwevis SesaZleblo- amoucnobi epilefsiis CaTvliT.

_ 765 _
25 daswavlis darRveva (gonebrivi CamorCeniloba)

daswavlis darRvevis mqone pirebis turi~ pirebi da daakisra mas pasuxismgebloba aseTi
servisi pirebis swavlebasa da dasaqmebaze. momdevno wlebSi,
instituciebSi moTavsebuli am tipis adamianebis ra-
istoriuli perspeqtiva odenoba 6000-dan (1916) 50000-mde (1939) gaizarda. in-
servisis Tanamedrove sistemis da jer kidev gadau- stituciebSi myofi adamianebis maCvenebeli omisSemd-
Wreli problemebis gagebis saukeTeso gzaa daswavlis gom periodSic maRali rCeboda.
darRvevis mqone adamianebis servisis ganviTarebis 1960-ian wlebSi ramdenime ganviTarebulma qveya-
istoriis gacnobaa (damatebiTi informaciisTvis ix. nam aRiara reformebis Catarebis aucilebloba. amas,
M. Thomson, 1998). nawilobriv, biZgi misca fsiqiatriul saavadmyofoeb-
servisis mimoxilva SegviZlia daviwyoT me-19 sauku- Si ganxorcielebulma cvlilebebma da fsiqologiuri
nis adreuli wlebidan. am dros ukve arsebobda mrava- kvlevebis gaumjobesebam. aseT cvlilebebs, ZiriTa-
li angariSi mzrunvelobis gaumjobesebuli formebis dad, xeli Seuwyo daswavlis darRvevis mqone pirebis
Sesaxeb. maT Soris aRsaniSnavia parizis yru-munjTa mSobelTa mier warmoebulma kampaniam da sazogadoe-
saavadmyofos ufrosi eqimis itardis (Itard) angariSi, bis SeSfoTebam, rac instituciebSi cxovrebis cudi
romelic Seecada gaewrTvna 1801 wels averonSi na- pirobebiT iyo gamowveuli. `CamorCenil pirTa~ hos-
povni `veluri bavSvi~. bavSvi izrdeboda adamianebi- pitaluri kvleviT dadginda, rom pacientebis IQ-is
sgan izolirebul, velur garemoSi. itardma didi saSualo maCvenebeli 70-s aRemateboda. hospitali-
Sroma gaswia bavSvis ganaTlebisTvis, magram 6 wlis zebuli pirebis umetesobas aReniSneboda daswavlis
Semdeg daaskvna, rom wvrTna uSedego iyo. miuxeda- msubuqi darRveva da bevri maTgani arc ki saWiroe-
vad amisa, misma Sromam mniSvnelovani da xangrZlivi bda hospitalur movlas. amave dros aRmoCnda, rom
Sedegebi gamoiRo da biZgi misca swavlebis axali swavlebiT SesaZlebelia daswavlis msubuqi da mZime
meTodebis gamocdas. es meTodebi daixvewa segvinis darRvevis mqone pacientebisTvis daxmarebis gaweva
(Seguin) - parizis bisetris (Bicetre) idiotebisTvis (O’Connor, 1968). Semdgomma kvlevebma aCvena mcire
gankuTvnili skolis direqtoris mier, romelmac ga- saojaxo tipis sacxovrisSi rezidenciuli zrunvis
moaqveyna naSromi idiotebis swavlebis Teoria da upiratesobebi (Tizard, 1964). miuxedavad amisa, sazoga-
arsi (Seguin, 1842). segvins sjeroda, rom daswavlis doebrivi interesis gamoRviZeba britaneTsa da sxva
darRvevis mqone adamianebs aqvT faruli unari, rom- qveynebSi naklebad iyo gamowveuli kvlevebis Sedege-
lis gamovlena SesaZlebelia specialuri treningiT. biT. is, upiratesad, ganpirobebuli iyo zogierT saa-
aseTi treningi unda moicavdes fizikur varjiSs, vadmyofoSi daswavlis darRvevis mqone pirebis uki-
moralur instruqtaJs da safexurebriv davalebebs duresad cudi pirobebiT.
(Seguin, 1864, 1866). dReisTvis yvela ganviTarebuli qveyana miiCnevs,
msgavs ideebs sxva qveynebSic ganixilavdnen, gansa- rom daswavlis darRvevis mqone pirebi maqsimalurad
kuTrebiT ki Sveicariasa da germaniaSi. Sveicarielma integrirebulni unda iyvnen sazogadoebaSi. miuxeda-
eqimma gugenbulma (Guggenbuhl) 1841 wels abendbergSi vad amisa, arsebobs azrTa sxvadasxvaoba maqsimaluri
daarsa pirveli specializebuli sacxovrebeli insti- socialuri integraciis saukeTeso gzis Sesaxeb. bri-
tucia daswavlis darRvevis mqone adamianebisTvis. ms- taneTSi resursebic arasakmarisia da progresic nela
gavsi instituciebi evropis sxva qveynebSic gaixsna. mimdinareobs. aSS-Si deinstitucionalizacia ufro
aq danergili iyo swavlebis iseTi sistema, romelic swrafad moxda da mas warmatebebic axlda da marcxic.
axalgazrdebs damoukidebeli cxovrebis saSualebas servisis Tanamedrove sakvanZo principia `nor­ma­
aZlevda. am instituciebSi isic iyo gaTvaliswinebu- lizacia~. es cneba gaCnda skandinavi­a­Si 1960-ian wlebSi.
li, rom bevr maTgans SeiZleba xangrZlivi movla das- mocemuli termini aRniSnavs zo­gad midgomas, romelic
Wirveboda. gulisxmobs, SeZleb­is­­­da­­­gvarad, normaluri stiliT
me-19 saukunis dasasruls Camoayalibda meurveuli cxovrebas. (Nir­je, 1970). normalizacia imas niSnavs, rom
midgoma daswavlis darRvevis mqone pirebis mimarT, daswavlis dar­­Rvevis mqone TiTqmis yvela piri unda
rac ramdenime faqtorma ganapiroba. erT-erTi iyo cxovrob­des TemSi, monawileobdes normalur aqtivo-
genetikuri mecnierebisa da inteleqtis Sefasebis bebSi da urTierTobebSi, hqondes arCevanis saSualeba
meTodebis ganviTareba, evgenikuri Sexedulebis Cam- da eZleodes sruli socialuri SesaZleblobebi. bavS-
oyalibeba da anomaliuri qcevisadmi sazogadoebis vebi unda aRizardon TavianT ojaxebSi da mozrdil-
tolerantobis daqveiTeba. inglissa da uelsSi es ebs unda mieceT damoukideblad cxovrebis saSuale-
damokidebuleba aisaxa 1913 wlis `fsiqikuri defici- ba. im mcire raodenobisTvis, romelsac esaWiroeba
tis aqtSi»~(Mental Deficiency Act 1913), romelic ufle- specialuri socialuri da janmrTelobis dacva, ise
bamosils xdida adgilobriv xelisuflebas izolaci- unda SeirCes sacxovrebeli da aqtivobebi, rom maTi
aSi moeqcia `inteleqtualurad da moralurad defeq- situacia maqsimalurad iyos ojaxurs miaxloebuli.

_ 766 _
daswavlis darRvevis mqone pirebis servisi
normalizaciis koncepcia ufro metad ganviTarda stacionarSi an saavadmyofoSi mkurnalobas;
aSS-sa da sxva qveynebSi da gulisxmobs specialiste- w fsiqiatriuli da fsiqologiuri servisebi.
bis daxmarebas adamianis potencialis sruli ganxor-
prevenciuli servisebi
cielebis mizniT. sul ufro metia unarSezRuduli
pirebisgan Semdgari saadvokato jgufebi. is pirebi, pirveladi prevencia mniSvnelovanwilad damokide-
romlebsac ar aqvT metyvelebis unari, sargebloben bulia genetikur konsultaciaze, orsulobis dros
advokatis momsaxurebiT. nayofis anomaliis adreul aRmoCenaze da usafrTxo
mSobiarobaze. meoradi prevencia mimarTulia unarSe-
zogadi midgoma zRudulobis progresirebis prevenciisken, rogorc
samedicino, ise fsiqologiuri kuTxiT. es ukanaskne-
daswavlis darRvevis mqone pirebisTvis arsebuli
li moicavs `stimulirebul~ ganaTlebas da qceviTi
saTemo servisebis modelze ufro mniSvnelovani, maTi
problemebis Semcirebis adreul mcdelobebs. gan-
dagegmvis detalebi da momsaxurebis ganxorcielebis
viTarebul qveynebSi kvlav aqtualuria daswavlis
enTuziazmia. warmatebuli dagegmvisTvis aucilebe-
darRvevis mZime SemTxvevebis genetikuri mizezebis
lia servisis momxmarebelTa saWiroebebis Seswavla da
Semcireba, magram es, albaT, mniSvnelovnad ver imoq-
individualuri Sefasebis jamuri maCveneblebis gaT-
medebs msubuqi SemTxvevebis sixSireze. ganviTarebad
valiswineba, vinaidan konkretul pirovnebas specifi-
qveynebSi daswavlis darRvevis SemTxvevaTa sixSire
kuri saWiroebebi gaaCnia. amisTvis unda xdebodes Sem-
mniSvnelovnad unda Semcirdes orsulobis periodSi
TxvevaTa lokaluri registracia da mimdinare doku-
qalis janmrTelobaze ukeTesi zrunviT da perinata-
mentaciis warmoeba.
luri servisis gaumjobesebis gziT.
zogadad, daswavlis darRvevis mqone pirebTan mim-
dinareobs saganmanaTleblo saqmianoba da maTTvis genetikuri skriningi da konsultacia
gaweuli daxmareba fsiqosocialur xasiaTs atarebs.
Tavidan xdeba anomaliuri bavSvis dabadebis riskis
daswavlis darRvevis aRmoCena adreul etapze da Se-
Sefaseba. aseTi Sefaseba eyrdnoba ojaxuri anamnezis
faseba, ZiriTadad, ojaxis eqimisa da pediatris pa-
Seswavlas, daswavlis darRvevis gamomwvevi genetiku-
suxismgeblobas Seadgens. gundi, romelSic Sedis
ri mizezebis codnas da genetikuri skriningis Cata-
fsiqologi, metyvelebis Terapevti, momvleli, oku-
rebis Sesaxeb informirebulobas. mSoblebs uxsnian
paciuri Terapevti da fizioTerapevti, uwyvet mz-
skriningTan dakavSirebul risks da xels uwyoben
runvelobas uzrunvelyofs. moxaliseebs SeuZliaT
maTTan am sakiTxis ganxilvas. mSoblebis umetesoba
mniSvnelovani roli Seasrulon. garda amisa, unda
rCevas iTxovs mxolod pirveli anomaliuri bavSvis
wavaxalisoT mSoblebis TviTdaxmarebis jgufebis Se-
dabadebis Semdeg. Svilebis gaCenamde konsultacias
qmna. britaneTSi, rezidenciul sacxovreblebSi myofi
iTxoven iseTi mSoblebi, romlebsac naTesaobaSi hya-
daswavlis darRvevis pirebisTvis daxmarebis gaweva
vT daswavlis darRvevis mqone piri. dadebiTi diagno-
xdeba saganmanaTleblo, jandacvisa da socialuri
zi, romelsac orsulobis Sewyveta mohyveba da skri-
servisebis mier da, aseve, moxaliseTa organizaciebis
ningis cru dadebiTi pasuxi seriozul wuxils iwvevs.
mier.
amitom Zalian mniSvnelovania, rom skriningis Camta-
rebel pirs esmodes fsiqologiuri sakiTxebi da hqon-
specifikuri servisebi
des konsultaciis Catarebis Sesabamisi kvalifikacia.
daswavlis darRvevis mqone pirebis, maTi ojaxebisa
da momvlelebisTvis gaweuli momsaxurebis ZiriTadi prenataluri zrunva
elementebia: prenataluri servisi Casaxvamde iwyeba. dabali imu-
w daswavlis darRvevis prevencia da adreuli aRmoCe- nitetis mqone gogonebs utardebaT wiTelas sawina-
na; aRmdego vaqcinacia; garda amisa, maT aZleven rCevas
w daswavlis darRvevis mqone pirebis miRwevebisa da dietasTan, alkoholis moxmarebasTan da mowevasTan
unarSezRudulobis regularuli Sefaseba; dakavSirebiT.
w ojaxisTvis rCevis micema, misi mxardaWera da pra- prenataluri diagnozi emTxveva genetikur skrinin-
qtikuli RonisZiebebis ganxorcieleba; gs, romelic sul ufro met SemTxvevaSia xelmisawvdo-
w TiToeuli pirisTvis Sesabamisi ganaTlebis, swavle- mi. SesaZlebeli xdeba anomaliuri bavSvis dabadebis
bisa da dasaqmebis uzrunvelyofa; riskis mqone adamianebis informireba, Cvilis adreu-
w TviTmovlis maqsimizaciisTvis TavSesafriT uzrun- li diagnostika da mkurnaloba. amniocenteziT, fe-
velyofa da socialuri mxardaWera; toskopiiT da meore trimestrSi nayofis ultrabge-
w eqimis, eqTnisa da sxva servisis miwodeba imaTTvis, riTi kvleviT SesaZlebelia qromosomuli anomaliis,
vinc saWiroebs ambulatoriul daxmarebas, dRis nevraluri lulis umetesi defeqtebis da metaboliz-

_ 767 _
25 daswavlis darRveva (gonebrivi CamorCeniloba)
mis Tandayolili darRvevebis 60%-is gamovlena. am- bis saSualo IQ 27 quliT maRali aRmoCnda sakontro-
niocentezs axlavs patara, magram garkveuli riski da lo jgufTan SedarebiT. mocemuli kvleva xarvezebiT
amitom misi SeTavazeba xdeba mxolod im qalebisTvis, xasiaTdeba, radgan bavSvebis SerCeva ar momxdara mka-
romlebsac adre hqondaT anomaliuri nayofi, aqvT me- crad randomizebuli meTodiT, xolo testis qulaSi
mkvidruli daavadebis ojaxuri anamnezi da 35 welze momxdari zogierTi cvlileba varjiSiT iyo gamowveu-
ufrosi asakisani arian. li. miuxedavad amisa, mTavari Sedegi imaSi mdgomare-
amJamad SesaZlebelia rezus konfliqtis prevencia. obs, rom kvalificiuri kadrebis Zalisxmevas SeuZlia
rezus-uaryofiTi dedis sensitizaciis Tavidan aci- mniSvnelovani gaumjobeseba gamoiwvios dabali inte-
leba, Cveulebriv, xdeba antirezusuli antisxeulebis leqtis mqone bavSvebSi, romelTa dedebi socialurad
inieqciiT. SesaZlebelia dazianebuli nayofis amoc- araxelsayrel pirobebSi imyofebian. am monacemebma
noba amniocenteziT da, saWiroebis SemTxvevaSi, mkur- aCvena, rogorc mSoblebis, ise bavSvebis swavlebis
nalobis Catareba SenacvlebiTi gadasxmiT. diabetis saWiroeba. zogadad aRmoCnda, rom adreuli inter-
mqone qalebis specialuri movla aumjobesebs nayofis vencia SeiZleba efeqturi gamodges, gansakuTrebiT
perspeqtivas. am sakiTxebis Sesaxeb ufro detaluri maSin, rodesac is ojaxzea fokusirebuli. amis miuxe-
informaciis mopoveba SesaZlebelia meanobisa da pe- davad, jer kidev bevri ramaa dasazustebeli am tipis
diatriis saxelmZRvaneloebSi. daxmarebis komponentebTan da misi miwodebis wesTan
dakavSirebiT (ix. Murphy, 1994).
postnataluri prevencia
britaneTSi yvela axalSobili rutinulad mowmdeba gamokvleva
fenilketonuriaze, hipoTiroidizmze da galaqtoze- daswavlis mZime darRveva adreuli etapze vlindeba.
miaze. tardeba tyviis momatebuli donis universalu- SedarebiT msubuqi darRveva SeiZleba gamomJRavndes
ri skriningi, magram ukanaskneli mtkicebulebiT ufro mxolod bavSvis skolaSi wasvlis Semdeg. ojaxis eqims
adekvaturad iTvleba skriningis im adgilebSi Catare- da pedagogs unda SeeZlos daswavlis darRvevis gamov-
ba, sadac dadgenilia, rom tyviis done maRalia (Dier- lena, magram misi sruli SefasebisTvis SeiZleba saWiro
mayer et al., 1994). intensiuri Terapiis ganyofilebebi gaxdes specialur centrSi gamokvlevis Catareba, sadac
da dRenaklulebisa da dabadebisas mcire wonis mqo- bavSvs daakvirdebian sxvadasxva moqmedebis Sesrulebi-
ne bavSvebis mkurnalobis gaumjobesebuli meTodebi sas. Sesabamisi meTodebi ukve zemoT iyo aRwerili.
daswavlis darRvevis prevenciis saSualebas iZleva im daswavlis darRvevis diagnostikis Semdeg saWiroa
SemTxvevaSi, rodesac manamde aRiniSneboda Tavis tvi- regularuli dakvirvebis warmoeba. bavSvze dakvirve-
nis dazianeba. amasTan, es meTodebi zogierTi unarSe- ba, Cveulebriv, xorcieldeba bavSvis janmrTelobis
zRuduli bavSvis gadarCenis saSualebas iZleva. interdisciplinuri gundis mier, romelic pedago-
gebTan da socialur muSakebTan TanamSromlobs. am
kompensatoruli ganaTleba
gundTan kavSirSi imyofeba bavSvTa fsiqiatri. masTan
kompensatoruli ganaTleba gulisxmobs unarSezRu- xdeba im bavSvebis gadamisamarTeba, romlebsac aRe-
duli bavSvis gonebrivi ganviTarebisTvis optimalu- niSnebaT emociuri, qceviTi da fsiqikuri xasiaTis
ri pirobebis uzrunvelyofas. es iyo aSS-s mTavari problemebi.
sastarto programis (Head Start Program) mizani, rome- mniSvnelovania, rom skolis damTavrebamde bavSvis
lic uzrunvelyofda damatebiT ganaTlebas upovari mdgomareoba detalurad iyos ganxiluli. am dros
bavSvebisTvis. am programis farglebSi xorcielede- unda Sefasdes Semdgomi ganaTlebis aucilebloba,
boda sxvadasxva tipis saqmianoba, baga-baRSi aRzrdi- dasaqmebis perspeqtiva, araanazRaurebadi saqmianoba,
sa da konkretuli unar-Cvevebis swavlebis CaTvliT. damoukidebeli cxovreba da specialuri fizikuri da
mravali mcdeloba uSedego gamodga (Rutter and Madge, fsiqologiuri servisis saWiroeba. daswavlis darR-
1976). igive miznis mqone ufro intensiuri programa vevis mqone mozardi saWiroebs regularul Sefasebas,
ganxorcielda miluokSi (Garber, 1988). kvalificire- raTa is mudmivad aviTarebdes Tavis SesaZleblobebs
buli pedagogebi aswavlidnen jurRmulebSi mcxovreb da ganagrZobdes saWiro momsaxurebiT sargeblobas.
bavSvebs, romelTa dedebs hqondaT dabali IQ (<75). Cveulebriv, servisis mimwodebelia TemSi moqmedi
damatebiTi swavleba iwyeboda 3 Tvis asakSi da grZel- multidisciplinuri gundi, romelSic Sedis daswa-
deboda saskolo asakamde. amave dros, dedas utare- vlis darRvevis mqone pirebTan momuSave fsiqiatri.
bdnen trenings saojaxo unar-CvevebSi. Semdeg es bavS-
vebi Seadares sakontrolo jgufis bavSvebs, romle- daxmareba ojaxebisTvis
bic cxovrobdnen msgavs ojaxebSi, magram ar miuRiaT ojaxi daxmarebas saWiroebs im momentidan, rodesac
damatebiTi swavleba da arc maT dedebs CatarebiaT pirvelad dadgindeba daswavlis darRvevis diagnozi.
msgavsi treningi. 4.5 wlis asakSi trenirebuli bavSve- mSoblebisTvis erTjeradi ganmartebis micema ar aris

_ 768 _
daswavlis darRvevis mqone pirebis servisi
sakmarisi. maT SeiZleba dasWirdeT ganmartebis ram- Cveulebrivi meTodi, romelic TviT-gamoxatvas aniWe-
denjerme mosmena, sanam srulad aRiqvamen mis mniSv- bs gansakuTrebul mniSvnelobas, SeiZleba Seusabamo
nelobas. maT unda mivceT sakmarisi dro prognozis iyos daswavlis darRvevis mqone zogi baSvisTvis, ro-
gasagebad, avuxsnaT, Tu ra tipis daxmarebis gawevaa melsac sWirdeba specialuri swavleba sametyvelo da
maTTvis SesaZlebeli da ganvumartoT maTi roli Ta- sakomunikacio unar-Cvevebis aTvisebSi (Howlin, 1994).
vianTi Svilebis potencialis srulad ganxorciele- Cveulebriv skolaSi unarSezRuduli bavSvis swavla
baSi. am procesSi, Cveulebriv, CarTuli unda iyos maTi TanaklaselebisTvisac sasargebloa: isini eCve-
pediatri da patronaJis medda. vian, rom unarSezRuduli bavSvebis socialuri inte-
amis Semdeg mSoblebs mudmivi mxardaWera esaWiro- gracia normas warmoadgens.
ebaT. roca bavSvi iwyebs skolaSi siaruls, mSoblebi skolis damTavrebamde, unda moxdes daswavlis
unda informirebulni iyvnen mis mier miRweuli pro- darRvevis mqone bavSvis xelaxali gamokvleva da mis-
gresis Sesaxeb da unda grZnobdnen, rom monawileoben Tvis daxmarebis gaweva profesiis SerCevaSi. daswa-
bavSvze mzrunvelobis gegmis Sedgenasa da ganxorcie- vlis msubuqi darRvevis mqone axalgazrdebs Seu-
lebaSi. maT unda aRmovuCinoT daxmareba praqtikul ZliaT normalur samsaxurSi an dacul saxelosnoSi
sakiTxebSi, rogoricaa bavSvze zrunva dRis ganma- muSaoba. mZime unarSezRudulobis mqone pirebi Segvi-
vlobaSi saskolo ardadegebis dros, bavSvze zrun- Zlia gadaviyvanoT dRis centrebSi mozrdilTaTvis,
va saRamos saaTebSi an saojaxo Svebulebis mowyoba. sadac xorcieldeba sxvadasxva tipis saqmianoba maTi
praqtikul daxmarebasTan erTad mSoblebs sWirdebaT SesaZleblobebis maqsimaluradganviTarebis mizniT.
uwyveti fsiqologiuri mxardaWera, romelic, SeiZle-
rezidenciuli zrunva
ba, mTeli ojaxisTvis gankuTvnili programis saxiT
ganxorcieldes (Murphy, 1994; Petronko et al., 1994). dRes farTodaa gavrcelebulia mosazreba, rom mSo-
rogorc wesi, ojaxs sWirdeba damatebiTi daxmare- blebs maqsimalurad unda SeewyoT xeli, rom binis
ba, rodesac bavSvi aRwevs pubertul asaks an skolas pirobebSi mouaron daswavlis darRvevis mqone bavSve-
amTavrebs. bavSvTa servisidan mozrdilebis servisze bs. Tu bavSvis movlis procesi mSoblebisTvis Zalian
gadasvla yovelTvis mtkivneuli procesia. xSirad sa- mZimea sxva ojaxuri movaleobebis gamo, daswavlis
Wiroa rogorc dRis, ise Ramis servisis gaweva, raTa darRvevis mqone bavSvi, Tu es SesaZlebelia, sxva oja-
momvlelebma SeZlon Zalebis aRdgena, xolo daswa- xSi unda gadaviyvanoT. mozrdilebs unda davexmaroT,
vlis darRvevis mqone pirebi ufro met damoukide- rom dasaxldnen Cveulebriv binaSi, sxva ojaxSi, an
blobas SeeCvion. mcire zomis jgufur sacxovrebelSi. zogierTi kvle-
viT (Landesman-Dyer, 1981) dadasturda, rom daswavlis
ganaTleba, trenireba da saqmianoba darRvevis mqone piris gadayvana mcire zomis sacxo-
normalizaciis politikis erT-erTi principi imaSi vrebelSi ar aris sasargeblo. personalma unda wa-
mdgomareobs, rom daswavlis darRvevis mqone bavSvi, axalisos saxlis mcxovrebni, raTa maT ganiviTaron
SesaZleblobis mixedviT, Cveulebriv skolaSi unda socialuri unar-Cvevebi da, SeZlebisdagvarad, nor-
iRebdes ganaTlebas. es principi sxvadasxva xarisxiT maluri wesiT icxovron. aRsaniSnavia, rom pirovnebis
xorcieldeba sxvadasxva qveyanaSi da erTi da igive gadayvaniT mcire zomis sacxovrisSi yovelTvis ar
qveynis sxvadasxva regionSi. xdeba gamomwvevi qcevis reduqcia.
kvlevam aCvena, rom daswavlis darRvevis mqone ba-
samedicino servisebi
vSvebTan mniSvnelovania ganaTlebis adre dawyeba. sa-
survelia, rom isini baga-baRebSi dadiodnen. saskolo daswavlis darRvevis mqone pirebisTvis iseve xelmisa-
asakis miRwevisas naklebad unarSezRuduli bavSvebi wvdomi unda iyos zogadi da specializebuli samedi-
SeiZleba SeviyvanoT Cveulebrivi skolis samkurnalo cino servisi, rogorc Cveulebrivi moqalaqeebisTvis,
jgufSi. sxvebs SeiZleba dasWirdeT specialuri sa- magram sargeblis srulad misaRebad isini saWiroeben
ganmanaTleblo programa daswavlis darRvevis mqo- damatebiT mxardaWeras.
ne bavSvebisTvis. jerjerobiT dazustebuli ar aris daswavlis darRvevis mqone bavSvebsa da mozrdile-
daswavlis darRvevis mqone romeli bavSvebisTvis aris bs xSirad aReniSnebaT fizikuri unarSezRuduloba
sasargeblo Cveulebriv skolaSi swavla. Cveulebrivi an epilefsia, risTvisac saWiroa uwyveti samedicino
skola bavSvs sTavazobs SedarebiT normalur socia- servisi, romelic, ZiriTadad, jandacvis Cveulebri-
lur garemos, socialuri integraciis SesaZleblo- vi servisiT xorcieldeba. aseTi mowyoba kargad mu-
bas da bavSvs uyalibebs molodinebs mis winsvlasTan Saobs, Tu eqimi da medda saTanadod informirebuli
dakavSirebiT. Tumca, skolas SeiZleba ar hqondes arian daswavlis darRvevis mqone pirebis specifikis
specialuri swavlebis gamocdileba da aseTi bavSve- Sesaxeb da aqvT dro da resursi aseTi servisis gan-
bisTvis saWiro aRWurviloba. garda amisa, swavlebis saxorcieleblad. ojaxebisa da momvlelis daxmareba

_ 769 _
25 daswavlis darRveva (gonebrivi CamorCeniloba)
umjobesdeba, roca servisis koordinireba erTi ada- medikamenturi mkurnaloba
mianis mier xdeba, radgan isini, aseT SemTxvevaSi, ar fsiqotropuli wamlebis Cvenebebi igivea, rac norma-
iReben urTierTgamomricxav rCevebs. specialist-med- luri inteleqtisa da igive problemebis mqone pacien-
debs gansakuTrebuli roli ekisrebaT koordinaciis tebSi. medikamentebis sruli arsenali xelmisawvdomi
procesSi. nevrologisa da fsiqiatris monawileobiT unda iyos daswavlis darRvevis mqone pirebisTvis.
mimdinare serviss SeuZlia gaaumjobesos zogierTi fsiqiatrs aqvs gansakuTrebuli pasuxismgebloba mi-
pacientis gamosavali, mag., epizoduri Setevebis diag- mdinare efeqturi monitoringis organizebaze, maT
nostika da mkurnaloba. Soris, fizikur gasinjvaze. es ukanaskneli gansaku-
fsiqiatriuli servisi TrebiT mniSvnelovania im pacientebisTvis, romlebsac
aqvT komunikaciis mZime problemebi da ar SeuZliaT
daswavlis darRvevis mqone pirebisTvis fsiqiatriuli
arasasurveli efeqtebis aRwera. aseve, nevrologiuri
servisis gaweva Temze dafuZnebuli momsaxurebis au-
problemebis mqone pacients SeiZleba ganuviTardes
cilebeli nawilia. zog qveyanaSi es servisi fsiqikuri
arasasurveli efeqti wamlis dabal dozaze da gamou-
janmrTelobis zogadi servisis farglebSi xorciel-
vlindes Warbi sedacia, deliriumi da eqstrapirami-
deba, magram britaneTSi mas, ZiriTadad, daswavlis
duli simptomebi. antifsiqozuri medikamentebi da
darRvevis mqone pirTa momsaxurebaSi specializire-
benzodiazepinebi efeqturad gamoiyeneba qcevis pro-
buli personali axorcielebs.
blemebis xanmokle kontrolis mizniT. arsebobs mcire
raodenobis kontrolirebadi kvlevebi antifsiqozuri
fsiqikuri aSlilobisa da qceviTi wamlebis efeqturobisa da amtanobis Sesaxeb anomaliu-
problemebis mkurnaloba ri qcevis xangrZlivi mkurnalobisas (ix. Brylewski and
daswavlis darRvevis mqone pirebSi fsiqikuri aSli- Duggan, 2004). amis miuxedavad, klinikuri gamocdileba
lobis mkurnaloba am wignSi aRwerili principebis gviCvenebs, rom qcevis mZime darRvevis mqone pacien-
Tanaxmad xorcieldeba, Tumca, mocemul SemTxvevaSi, tebTan, romlebTanac araefeqturia fsiqosocialuri
daswavlis darRvevis mqone pirebis specifikuri pro- intervencia, zogjer SeiZleba sasargeblo gamodges
blemebia gaTvaliswinebuli. xangrZlivi medikamenturi mkurnaloba efeqtis xSiri
daswavlis darRvevis mqone pirebSi fsiqikuri aSli- monitoringisa da dozis morgebis pirobebSi.
lobebi, Cveulebriv, qceviT cvlilebebSi vlindeba. daswavlis darRvevis mqone pacientebis daaxloe-
miuxedavad amisa, unda gaviTvaliswinoT, rom qceviTi biT erT mesameds aqvs epilefsia da antiepilefsiu-
cvlileba SeiZleba gamoiwvios fizikurma avadmyofo- ri wamlebiT mkurnaloba im SemTxvevaSi xdeba saWi-
bam an stresulma movlenam, ris gamoc aucilebelia ro, roca gulyrebi janmrTelobis, usafrTxoebisa da
orive maTganis gamoricxva. unarSezRudulTa umete- cxovrebis xarisxisTvis mniSvnelovan risks warmoad-
sobas da gansakuTrebiT sensoruli deficitis mqone gens. gansakuTrebuli sifrTxile unda gamoviCinoT
adamianebs qceviTi darRveva SeiZleba ganuviTardeT im wamlisa da dozis SerCevisas, romliTac SesaZle-
arasakmarisi stimulaciisa da sakuTari survilebisa belia gulyrebis kontroli arasasurveli efeqtebis
da saWiroebebis gamoxatvis uunarobiT gamowveuli gareSe. Zveli antikonvulsantebi zogjer iwvevs Warb
frustraciis gamo. mas Semdeg, rac gairkveva qcevi- sedacias da kognitur daClungebas. `pirveli rigis~
Ti cvlilebebis mizezi, iwyeba pacientis mkurnalo- Tanamedrove antikonvulsantebad miCneulia karba-
ba. saswrafod unda daiwyos fizikuri avadmyofobis mazepini da natriumis valproati (gv. 600). rTulad
mkurnaloba; garda amisa, SeZlebisdagvarad, unda Se- kontrolirebadi epilfsiis SemTxvevebSi saWiro xde-
sustdes stresuli movlena da, saWiroebis SemTxve- ba erT-erTi `damatebiTi~ antikonvulsantis CarTva,
vaSi, unda Seiqmnas stimulaciuri garemo. Tu qcevis rac gansakuTrebul sifrTxiles moiTxovs arasasur-
darRvevis mizezi fsiqikuri aSlilobaa, mkurnaloba veli moqmedebis riskis gamo. wamlis SerCevaSi auci-
iseTive saxiT tardeba, rogorc normaluri intele- leblad unda monawileobdes epileftologi.
qtis da imave darRvevis mqone pirebSi. momvlelebi
xSirad CarTulni arian qcevis Sefasebasa da mkurna- fsiqologiuri mkurnaloba
lobaSi. mniSvnelovania maTTvis sakmarisi mxardaWe- miuxedavad imisa, rom metyvelebis problema aSkarad
ris gaweva. zRudavs fsiqoTerapiis gamoyenebas, xSirad, martivi
yvelaze seriozuli da persistentuli aSlilobis diskusiac dadebiT Sedegs iZleva. SegviZlia movsin-
dros SeiZleba saWiro gaxdes pacientis hospitali- joT kognituri Terapiis gamoyeneba kargi verbalu-
zacia qcevis ufro intensiuri marTvis mizniT. qce- ri unaris mqone zogierT pacientTan. mkurnalobis
vis marTva SeiZleba farmakoTerapiasTan erTad xor- mniSvnelovani nawili mSoblebisTvis konsultaciis
cieldebodes. gawevaa. SedarebiT formaluri ojaxuri Terapiis

_ 770 _
daswavlis darRvevis mqone pirebis movlis eTikuri da sakanonmdeblo problemebi
gamoyenebisas, ojaxebi upiratesobas aniWeben iseT iCens Tavs. rodesac momvleli mSobelia, pacientis
struqturul midgomas, romelic iTvaliswinebs maT asakis mateba sul ufro met sirTules uqmnis mas.
problemebsa da gadawyvetilebebs. daswavlis umZimesi mSoblebs xSirad ainteresebT Svilis momavali Ta-
darRvevis mqone pirebis ganviTarebis xelSesawyobad vianTi gardacvalebis Semdeg. miuxedavad amisa, mSo-
SegviZlia gamoviyenoT TamaSi da sensoruli stimula- blebi naklebad Tanxmdebian alternatiul zrunvaze
ciis meTodebi (Hewett and Nind, 1998). sicocxlis ganmavlobaSi.
daswavlis darRvevis mqone asakovani adamiani awy-
qcevis modifikacia
deba specifikur problemebs. mSoblis gardacva-
qceviTi meTodebi potenciurad efeqturi unda iyos lebis SemTxvevaSi Cndeba Zvirfasi adamianis dakar-
daswavlis mZime darRvevis mqone pirebSi, radgan zo- gvasTan dakavSirebuli problemebi. aseT SemTxvevaSi
gierTi meTodi ar saWiroebs verbaluri unar-Cvevebis maTi izolacia Rrmavdeba, radgan sxva adamianebma ar
gamoyenebas. aseT meTodebs iyeneben bazisuri unar- ician rogor Seuqmnan maT sulieri komforti. daswa-
Cvevebis ganviTarebis mizniT (dabana, tualeti, Cac- vlis darRvevis mqone piri SeiZleba arc ki dauSvan
ma). xSirad mSobels an pedagogs aswavlian treningis samgloviaro ritualze. aseTi adamianebi saWiroeben
Catarebas pacientis yoveldRiur garemoSi (Petronko et daxmarebas axloblis dakargvis gamo. mwuxarebis gan-
al., 1994). Tu problema arasasurveli qcevaa, ikvleven cdisas maT iseve sWirdebaT rCevis micema, rogorc
im garemo faqtorebs, romlebic regularulad iwvevs sxva adamianebs (gv. 181), magram, am SemTxvevaSi, unda
an ganamtkicebs am qcevas (funqciuri analizi). Tu es SevarCioT komunikaciis ufro martivi formebi (ix.
SesaZlebelia, unda Seicvalos Sesabamisi garemo fa- Hollins and Esterhuyzen, 1997).
qtorebi. momvlelma unda icodes, rom aseTi qceva daswavlis darRvevis mqone asakovani adamianebis ki-
ar daajildovos. amave dros, xdeba alternatiuli dev erTi problema demenciaa. es problema 755 gver-
adaptaciuri reaqciis ganmtkiceba. agresiuli qcevis dzea ganxiluli.
dros zogjer iyeneben e.w. `taim-auts~. am dros mSobe-
li qcevis dasrulebamde ar aqcevs pacients yuradRe- eqspluatacia da Zaladoba
bas an izolaciaSi aTavsebs mas. teqnikebi, romlebic daswavlis darRvevis mqone adamianebi mowyvladni
iyenebs negatiur ganmtkicebas, eTikur problemebs arian eqspluataciisa da fizikuri da seqsualuri
aRZravs, ris gamoc Tavi unda SevikavoT maTi gamoye- Zaladobis mimarT. warsulSi es problemebi cudad
nebisgan (ix. Matson and Taras, 1989). Tu problema so- organizebul did instituciebSi gvxvdeboda, magram
cialurad sasurveli qcevebis naklebobaa, SegviZlia isini, SeiZleba, TemSi arsebul patara dawesebule-
qceva materialuri da socialuri dajildoebiT gan- baSic Segvxvdes. aseTi dawesebulebebi regularul
vamtkicoT. saWiroebis SemTxvevaSi unda vecadoT sa- zedamxedvelobas saWiroebs. klinicists yovelTvis
boloo qcevis `Camoyalibebas~ martivi komponentebis unda axsovdes, rom daswavlis darRvevis mqone pire-
gamoyenebiT. dajildoeba unda moxdes dauyovnebliv, bSi Zaladoba qcevis Secvlis mniSvnelovani (Tumca
sasurveli qcevis dasrulebisTanave (mag., uSualod iSviaTi) mizezia.
tualetis gamoyenebis Semdeg). iseTi unar-Cvevebis
SesamuSaveblad, rogoric, mag., Cacmaa, xSir SemTxve- daswavlis darRvevis mqone pirebze
vaSi saWiroa qcevis adreuli asakidan modelireba da
zrunvis eTikuri da sakanonmdeblo
stimulireba, rac, mogvianebiT, nakleb intensiurad
xdeba (Petrenko et al., 1994; Spreat and Behar, 1994).
problemebi
normalizacia, avtonomia da interesTa
pacientebis informireba
konfliqti
sxva pacientebis msgavsad, daswavlis darRvevis mqone
normalizaciis politika gulisxmobs daswavlis
adamianebs ainteresebT, Tu ra bunebisaa maTi daava-
darRvevis mqone pirebisTvis iseTi pirobebis Seqmnas,
deba, rogor imoqmedebs igi maT cxovrebaze da rogo-
rom maTi cxovrebis wesi normalurTan maqsimalurad
ri mkurnaloba unda Cautardes maT. es interesi rac
iyos miaxloebuli. am politikam SeiZleba warmoSvas
SeiZleba martivi saxiT unda dakmayofildes. pasuxi
interesTa konfliqti daswavlis darRvevis mqone
unda movargoT pacientis inteleqtis dones da mar-
pirsa da sxva adamianebs Soris. am konfliqtis mize-
tivi, gasagebi eniT CamovayaliboT igi.
zi imaSi mdgomareobs, rom daswavlis darRvevis mqo-
ne mravali adamiani garkveul sferoebSi momvlelis
specifikuri problemebi
mxardaWeras saWiroebs, zog sferoSi ki is sruliad
asakis mateba avtonomiuria. mag., mas SeiZleba dasWirdes CacmaSi
daswavlis darRvevis mqone pirebSi, asakis matebasTan daxmarebis gaweva saavadmyofos gareT cxovrebisas.
erTad, zogierTi problema SedarebiT ufro xSirad momvlelTa didi nawili SezRuduli SesaZleblobe-

_ 771 _
25 daswavlis darRveva (gonebrivi CamorCeniloba)
bis mqone piris ojaxis wevria da SeTanxmeba, romelic socialur muSakTan erTad. seriozulad daavadebuli
maTi mxridan nebayoflobiT daido, SeiZleba, droTa pacientisTvis, romelic uars acxadebs sicocxlis-
ganmavlobaSi, momvlelebisTvis, mZime tvirTad gadai- Tvis saWiro mkurnalobaze, gaZneldeba samedicino
qces (amis mizezia unarSezRuduli piris saWiroebebis dawesebulebaSi Sesabamisi servisis ganxorcieleba.
gazrda, sxva Svilebis saWiroebebis gazrda, momvle- Tu pacientis inteleqti imdenad daqveiTebulia, rom
lis asakSi Sesvla). amitom rTuli xdeba SezRuduli mas ar esmis arCevanis mniSvneloba, xolo misi mdgo-
SesaZleblobebis mqone piris, momvlelisa da momvle- mareoba gadaudebelia samedicino TvalsazrisiT, Se-
lis ojaxis sxva wevrebis interesebis gawonasworeba. saferisad unda CaiTvalos `Cveulebrivi wesiT~ moq-
es siZneleebi SeiZleba miukerZoeblad gadaiWras, Tu medeba. Tu dro iTmens, SeiZleba saWiro gaxdes saq-
maT ganixilaven SezRuduli SesaZleblobebis mqone mis sasamarTloSi gadagzavna mis gansaxilvelad (mag.,
pirTan, momvlelTan da ojaxis sxva wevrebTan erTad, iseT SemTxvevaSi, roca unda gadawydes orsulobis
TiToeul am adamianze pasuxismgebeli specialistebis Sewyvetis sakiTxi).
SeTanxmebis safuZvelze. mkiTxveli unda gaerkves im samarTlebriv moTxo-
normalizaciam SeiZleba uneblie efeqtic ga- vnebSi, romlebic moqmedebs mis samuSao adgilas da
moiwvios. mag., normalizacia (SesaZleblobis SemTxve- ganixilos aprobirebuli praqtika gamocdil klini-
vaSi) daswavlis darRvevis mqone bavSvis Cveulebriv cistTan erTad.
skolaSi swavlebas gulisxmobs. miuxedavad amisa, ase-
Ti bavSvi Cveulebriv skolaSi 3-jer ufro xSirad Tanxmoba kvlevaSi monawileobaze
xdeba dacinvis obieqti, vidre sxva bavSvebi (Whitney kvlevaSi monawileobaze Tanxmobas sWirdeba informa-
et al., 1994). es imaze miuTiTebs, rom calkeuli ba- ciis gagebisa da racionaluri gamoyenebis, situaciis
vSvis uSualo interess Seadgens specialur skolaSi Sedegebis Sefasebisa da alternativebis SerCevis una-
siaruli, sadac is naklebad iqneba dacinvis obieqti. ri (ix. Tavi 3). zogadad, es unarebi unda izrdebo-
miuxedavad amisa, daswavlis darRvevis mqone bavSve- des SemoTavazebuli kvlevisa riskisa da sargeblis
bis, rogorc jgufis, grZelvadian interesebs ufro Tanafardobis zrdasTan erTad. am unarebis Sefaseba
metad Seesabameba Cveulebriv skolaSi ganaTlebis mi- daswavlis darRvevis mqone pirebSi aRwerilia ameri-
Rebis politika da, amave dros, Zalisxmevis mimarTva kis fsiqiatrTa asociaciis mier (American Psychiatric
maT mimarT damcinavi damokidebulebis aRmofxvraze. Association, 1998). nebismierma adamianma, romelic Tan-
saboloo jamSi, aseTi politika xels Seuwyobs daswa- xmobas acxadebs kvlevaSi monawileobaze, unda ico-
vlis darRvevis mqone pirebis ukeT gagebas da maT mi- des, rom survilisamebr SeuZlia ukan waiRos micemu-
marT pativiscemis damkvidrebas. li Tanxmoba. es punqti gansakuTrebuli guldasmiT
normalizacia, aseve, warmoSobs eTikur problemebs unda ganvumartoT daswavlis darRvevis mqone pirs.
garkveul sakiTxebTan dakavSirebiT. esaa seqsualuri erT-erT kvlevaSi, daswavlis darRvevis mqone pirebis
aqtivoba, kontracepcia da interesTa SesaZlo kon- naxevari, romelmac gaigo kvlevis mizani, ver mixvda,
fliqti daswavlis darRvevis mqone piris dedasa da rom SeeZloT gamoTiSoda kvlevas (Arscott et al., 1998).
mis Svils Soris. zogadad, arc erT kvlevaSi ar unda monawileobdnen
is adamianebi, romlebsac ar SeuZliaT informirebu-
Tanxmoba mkurnalobis Catarebaze li Tanxmobis micema, Tu kvlevaSi am adamianebis mo-
mniSvnelovani zogadi sakiTxebi, romlebic dakavSire- nawileoba ar warmoadgens kvlevis ganxorcielebis
bulia informirebul TanxmobasTan fizikuri da fsi- aucilebel pirobas. unda gvaxsovdes, rom daswavlis
qiatriuli mkurnalobis Catarebaze, 77-9 gverdzea darRvevis mqone adamianebi gansxvavdebian informire-
ganxiluli. daswavlis mZime darRvevis mqone mraval buli Tanxmobis micemis unaris mixedviT. mag., daswa-
adamians ar SeuZlia informirebuli Tanxmobis mice- vlis msubuqi darRvevis mqone mozrdilTa umeteso-
ma. informirebuli Tanxmobis sakiTxi moiTxovs Cveni bas SeuZlia informirebuli Tanxmobis micema, magram
mxridan adgilobrivi kanonmdeblobis codnas da pra- mZime da umZimesi darRvevis mqone pirebs _ ara. zogs
qtikaSi misi gamoyenebis wesebs. britaneTSi ar aris SeuZlia verbaluri Tanxmobis micema, magram ara we-
nebadarTuli Tanxmobis micema qmeduunaro zrdasru- rilobiTi Tanxmobis. zogisTvis informaciis miwode-
li piris magivrad. am SemTxvevaSi mniSvnelovania kli- bisas SeiZleba dagvWirdes Jestebis enis, suraTebis an
nicistebis gundis moqmedeba, romelic icavs pacien- martivad da didi asoebiT dawerili teqstis gamoye-
tis interesebs (aRsaniSnavia, rom am wignze muSaobis neba, raTa es adamianebi mixvdnen, Tu ras warmodgens
dros, es sakiTxi ganxilvis fazaSi imyofeboda). Tu kvlevis mizani. zogisTvis, informirebuli Tanxmobis
konkretuli SemTxveva eWvs aRZravs da saqme exeba pa- micemamde, saWiroa proeqtis ganmeorebiTi ganxilva
cientis hospitalizacias, praqtikaSi danergili wesis momvlelTan erTad. Tu SeuZlebelia informirebuli
mixedviT, mocemuli sakiTxi unda ganixilos Sesabamis Tanxmobis mopoveba da mocemuli piris kvlevidan ga-

_ 772 _
daswavlis darRvevis mqone pirebis movlis eTikuri da sakanonmdeblo problemebi
TiSva, Tanxmobis miReba xdeba momvlelisgan an mul- 3. Gelder MG, López-Ibor JJ Jr and Andreasen NC (eds) (2000)
tidisciplinuri gundis wevrebisgan. yvela SemTxveva- The New Oxford Textbook of Psychiatry, Part 10: Mental Re-
Si kvleva unda icavdes kvlevis warmarTvis kriteriu- tardation. Oxford University Press, Oxford. (am saxelmZR-
mebs, romelsac adgens Sesabamisi organizaciebi (mag., vanelos me-13 TavSi mocemulia sakiTxis sistemuri
britaneTSi jandacvis departamenti, eqimebis samefo aRwera zogadi profilis fsiqiatrebisTvis.)
koleji [Department of Health, Royal College of Physicians]). 4. Hamilton-Kirkwood L, Ahmed Z, Allen D, Deb S, Fraser
WI, Lindsay W, McKenzie K, Penny E and Scotland J (Ees)
damatebiTi literatura: (2001) Health Evidence Bulletins Wales: Learning Disabili-
1. Deb S, Matthews T, Holt G and Bouras N (eds) (2001ª) prac- ties (Intelectual Disability). NHS Wales, http://www.hebw.
tice Guidelines for the Assessment and Diagnosis of Mental uwcm.ac.uk (rekomendaciebi mocemulia xelmisawv-
Health Problems in Adults with Intellectual Disability. Eu- domi mtkicebulebebis ierarqiis mixedviT.)
ropean Association for Mental Health in Mental Retardation 5. NHS Health Scotland (2004) Health Needs Assessment Re-
(EAMHMR), www.estiacntre.org. (naSromSi yuradReba port: People with Learning Disabilities in Scotland. NHS
gamaxvilebulia daswavlis darRvevis mqone mozrdi- Health Scotland, Glasgow, www.healthscotland.com. (reko-
lebSi gamovlenil fsiqiatriul simptomebze) mendebuli dokumenti, romelSic detaluradaa aR-
2. Fraser WI and Kerr M (eds) (2003) Seminars in the Psy- werili daswavlis unaris darRvevis mqone pirTa
chiatry of Learning Disabilities. Gaskell, London (moicavs janmrTelobasTan dakavSirebuli saWiroebebi.)
fsiqiatriis ZiriTad sakiTxebs).

_ 773 _
Tavi 26 sasamarTlo
fsiqiatria
Tavis Sinaarsi
zogadi kriminologia 775 fsiqiatris roli sisxlis samarTlis
gavrceleba 775 sasamarTloSi 792
gansxvavebebi qveynebis mixedviT 776 fsiqikuri mdgomareoba, ganzraxva
danaSaulis mizezebi 777 da pasuxismgebloba 792
genetikuri da fiziologiuri faqtorebi 777 sasamarTlo garCevaSi
fsiqosocialuri faqtorebi 777 monawileobis miRebis unari 793
fsiqiatriuli mizezebi 778 kriminaluri sasamarTlosTvis mniSvne­lovani
kavSiri fsiqikur aSlilobasa sxva fsiqiatriuli sakiTxebi 795
da danaSauls Soris 778 fsiqikuri aSlilobis
sixSire 778 mqone damnaSaveebis mkurnaloba 796
konkretuli fsiqikuri aSlilobebi 779 zogadi sakiTxebi 796
kanondamrRvevi jgufebi 782 fsiqikurad arajansaRi adamianebi cixeSi 797
qalebi 782 damnaSaveebi saavadmyofoSi 797
axalgazrdebi 783 TemSi mkurnaloba 798
eTnikuri umciresobebi 783 Zaladobis marTva samedicino
specifikuri danaSaulis dawesebulebebSi 798
fsiqiatriuli aspeqtebi 783 riskebis Sefaseba 800
Zaladobrivi danaSauli 783 fsiqiatris daskvna 801
seqsualuri xasiaTis mqone danaSauli 786 fsiqiatris roli
bavSvebis gataceba 790 sasamarTlosTan mimarTebaSi 802
sakuTrebasTan dakavSirebuli danaSauli 790 gamokvleva 802
danaSaulis msxverplad yofnis fsiqiatriuli daskvnis/angariSis momzadeba 802
aspeqtebi 791 rCeva samedicino mkurnalobis Taobaze 803
fsiqologiuri zemoqmedeba 791 fsiqiatri, romelic warsdgeba sasamarTlos
marTva 792 winaSe 803

meoTxe TavSi ganxiluli iyo samedicino da fsi­ kanonis mixedviT danaSauli ar CaudeniaT. sasamarT-
qiatriuli praqtikis zogadi iuridiuli da eTikuri lo fsiqiatrebis monawileoba msxverplis gamokvle-
sakiTxebi. es Tavi exeba samarTlisa da fsiqiatriis vasa da mkurnalobaSi sul ufro mniSvnelovani xdeba.
sxva aspeqtebs, romlebic erTiandeba terminSi sasa­ damnaSaveTa Soris fsiqikuri aSlilobis mqone pire-
marTlo fsiqiatria. termini sasamarTlo fsiqiatria bi umciresobaSi arian, magram isini fsiqiatriasa da
ori mniSvnelobiT gamoiyeneba: samarTalSi bevr rTul problemas warmoSoben. am pro-
1. ufro viwro gagebiT������������������������������
, es aris fsiqiatriis mimarTu- blemebs ganekuTvneba iseTi iuridiuli sakiTxebi, ro-
leba, romelsac exeba fsiqikurad arajanmrTeli goricaa kavSiri fsiqikur aSlilobasa da danaSauls
damnaSaveebis gamokvleva da mkurnaloba. Soris, ramac, SeiZleba, gavlena iqonios sasamarTlos
gadawyvetilebaze pirovnebis pasuxismgeblobis Sesa-
2. ufro farTo mniSvnelobiT, is moicavs fsiqiatriis
xeb da praqtikuli klinikuri sakiTxebi (mag., esaWi-
yvela iuridiul aspeqts, romelSic Sedis samoqala-
roeba Tu ara damnaSaves fsiqiatriuli mkurnaloba
qo samarTali da fsiqiatriuli praqtikis maregu-
da samkurnalod Sesabamisi garemos SerCeva).
lirebeli kanonebi.
aqedan gamomdinare, fsiqiatrma unda icodes ara
sasamarTlo fsiqiatrebi orive rigis problemebze mxolod iuridiuli sakiTxebi, aramed isic, Tu ro-
muSaoben. isini, agreTve, afaseben riskebs da mkurnal- goria urTierTkavSiri danaSaulis garkveul tipebsa
oben Zaladobrivi qcevis mqone adamianebs, romlebsac

_ 774 _
zogadi kriminologia
vi­lebulia ojaxSi, TanatolTa jgufebsa da sub­
boqsi 26.1 eTikuri sakiTxebi sasamarTlo
kulturaSi arsebuli danaSaulis socialur da
fsiqiatriaSi
ekonomikur mizezebze (siRaribe, cudi ganaTleba
principuli eTikuri sakiTxebi „sazRvris problemebs“ da umuSevroba). vinaidan bevri predispoziciuri
ukavSirdeba. fsiqiatrs da am procesSi CarTul sxva
adamianebs unda axsovdeT, rom isini angariSvaldebulni socialuri da individualuri faqtori erTmaneTTanaa
arian iuridiuli avtoritetebis winaSe da ara gamosakvlevi dakavSirebulia, am sferoSi SeuZlebelia martivi
an samkurnalo individis winaSe. aseTi angariSvaldebuleba
sxvadasxva saxis aqtivobas moicavs. esaa daskvnebis gamotana. Tumca, gavrcelebuli azris
1. samedicino-iuridiuli angariSebis momzadeba. did mi­xedviT, danaSaulis zemoT xsenebuli mizezebi
britaneTSi fsiqiatrs ekisreba pasuxismgebloba ufro mniSvnelovnad iTvleba, vidre individualuri
sasamarTlos winaSe da ara pacientis an misi iuridiuli
warmomadgenlis winaSe fsiqologiuri faqtorebi, rogorebicaa genetika da
2. riskebis Sefaseba. SeiZleba umTavresi aRmoCndes im fsiqologiuri Taviseburebebi. danaSaulis Cadenis
riskis Sefaseba, romlis qveS sxva adamianebi imyofebian fsiqologiur risk-faqtorebze mravali programaa
3. nebayoflobiTi da iZulebiTi mkurnaloba. mkurnalobis fokusirebuli (qcevis koreqciisa da sasamarTlo
ZiriTadi mizani SeiZleba iyos sxvebisTvis zianis
miyenebis riskis Semcireba. „gankurnebadobis “ sakiTxi fsiqiaqtriis programebi). es programebi xels uwyobs
SeiZleba wamoiWras pirovnuli aSlilobis mqone garkveuli unarebis ganviTarebas (mag., daZlevis/
pacientebis SemTxvevaSi.
kopingis unarebi) (Dowden et al., 2003).
da fsiqikuri aSlilobis specifikur tipebs Soris.
gavrceleba
mniSvnelovania imis gacnobiereba, rom kriminalur
qmedebaze sapasuxo socialur da iuridiul reagi- sifrTxile unda gamoviCinoT danaSaulis gavrce­
rebaSi fsiqikuri janmrTelobis samsaxurebs mxolod le­bis maCveneblebTan dakavSirebiT, rad­gan rao­
mcire adgili ukaviaT. amitom, fsiqiatrs, romelic de­nobrivi maCveneblebi SemTxvevaTa dafiqsi­re­ba­
damnaSaveebTan muSaobs, unda SeeZlos urTierToba z­ea damokidebuli, xolo kriminaluri qceva xSi­
kriminaluri marTlmsajulebis sistemis sxvadasxva rad ar aris registrirebuli policiis mier. es
warmomadgenlebTan, mag: iuristebTan, cixis perso- exeba gansakuTrebiT ojaxuri Zaladobis iseT Sem­­
nalTan da probaciis oficrebTan. iuridiuli, poli- Txvevebs, rogoricaa gaupatiureba, bavSvebze Za­
tikuri da socialuri faqtorebi da klinikuri sa- ladoba an partnioris cema. ufro zusti cifrebi
kiTxebi gavlenas axdens iseT cnebebze, rogorebicaa eyrdnoba gamokiTxvebs danaSaulis Sesaxeb da da­
deviacia, danaSauli da kanoniereba. naSaulis britanuli gamokvlevis (British Crime Survey)
am Tavis kiTxvisas mniSvnelovania gvesmodes, rom monacemebs (suraTi 26.1.). suraTi 26.2 aCvenebs
sxvadasxva qveynis iurisdiqciis sistemebi Zalzed inglissa da uelsSi policiis mier 2002-2003 wlebSi
gansxvavdebian erTmaneTisgan. amis gamo qveynebs Soris regsitrirebul danaSauls (klasificirebulia da­
mniSvnelovani gansxvaveba SeiniSneba epidemiologiuri naSaulis tipis mixedviT) danaSaulis britanuli
monacemebisa da iuridiuli praqtikis TvalsazrisiT. gamokvlevis monacemebTan erTad (Simmons and Dodd,
garda amisa, sxvadasxva qveyanaSi sxvadasxvagvarad 2003). britaneTSi, iseve rogoc bevr sxva qveyanaSi,
aris ganszRvruli `danaSaulis~ cneba da gansxvave- sakuTrebasTan dakavSirebuli danaSauli yvelaze
buli warmodgena arsebobs fsiqiatris rolis Sesaxeb.
danaSaulebrivi
mkiTxveli unda icnobdes iuridiul problemebsa da
qmedebebis raodenoba
procedurebs, romlebic misTvis Sesabamisi iurisdi-
qciis farglebSia dadgenili. zogadi Temebis sailu-
straciod aq britaneTisTvis (gansakuTrebiT ingli-
sisa da uelsisTvis) tipiuri situaciebisa da pro-
cedurebis magaliTebia motanili. eTikuri sakiTxebi
Sejamebulia boqsSi 26.1.

zogadi kriminologia
arsebobs Zalian didi raodenobis kriminologiuri
literatura da mravali Teoria danaSaulis mizezebis
Sesaxeb. dainteresebul mkiTxvels SeuZlia gaecnos
kriminologiis Semdeg saxelmZRvanelos: Maguire and
Morgan, 2002. bevri Teoria xazs usvams danaSaulis, wlebi
deviaciisa da sxva kanondarRvevis socialur as­
suraTi 26.1 sazogadoebis mier danaSaulis Setyobineba
peq­tebs. sociologiur kvlevebSi yuradReba gamax­ danaSaulis britanuli kvlevisTvis 1981-2003

_ 775 _
26 sasamarTlo fsiqiatria
metadaa gavrcelebuli. sasamarTlo-fsiqiatriuli eTnikuri mikuTvnebuloba
daxmarebis samsaxurebs ufro metad saqme aqvT iseT
eTnikur umciresobaTa jgufebi bevr qveyanaSi Warbad
individebTan, romlebsac Cadenili aqvT Zaladoba
arian warmodgenili patimarTa populaciaSi. es
meore adamianze. garda amisa, isini ganixilaven im
ZiriTadad imitom xdeba, rom umciresobaTa jgufebi
SemTxvevebsac, rodesac sakuTrebasTan dakavSirebuli
ufro xSirad Raribi, umuSevari da cud pirobebSi
ganmeorebiTi danaSauli SeiZleba fsiqikur aS­li­
mcxovrebi adamianebisgan Sedgeba. TiToeuli Camo­
lobaze miuTiTebdes.
Tvlili faqtori danaSaulis risk-faqtors war­
moadgens. aqedan gamomdinare, sasamarTlo fsiqiatriis
gansxvavebebi qveynebis mixedviT
pacientTa populaciis umravlesobas warmoadgenen
didi gansxvaveba SeiniSneba qveynebs Soris danaSau- erovnuli umciresobebi (Kaye and Lingiah, 2000).
lis maCveneblebsa da paternebSi. mag., avstraliaSi bevr qveyanaSi gamoTqvamen SeSfoTebas imis gamo,
dafiqsirebuli danaSaulis saerTo done ufro maRa- rom umciresobebis warmomadgenelTa dapatimrebis da
lia vidre _evropis umetes nawilSi. evropis qveynebi- msjavrdebis maRali maCveneblebi ganpirobebulia aseve maT
dan, danaSaulis saerTo done britaneTSi ufro da- mimarT diskriminaciiT kriminaluri marTl­msajulebis
balia, vidre _ niderlandebSi, magram ufro maRalia, yvela safexurze (eWvis mitana; quCaSi gaCereba da
vidre _ skandinaviaSi. Tavdasxmis danaSauli ufro dapatimreba; gafrTxileba da damnaSaved cnoba; braldeba;
gavrcelebulia amerikasa da avstraliaSi, vidre _ sasamarTlo procesis Sedegi; ganaCenis gamotana).
dasavleT evropaSi (Farrington et al., 2004). erovnuli
statistikis maCveneblebze zemoqmedebs adgilobrivi msxverpli
kanonmdebloba, danaSaulis registracia da iuridi- sakuTrebasTan dakavSirebuli danaSaulis umetesoba
uli procedurebi. Cadenilia ucnobi adamianebis mimarT, xolo yvelaze
seriozuli Zaladoba meore adamianze (gaupatiureba,
genderi
mkvleloba, bavSvze Zaladoba) Cadenilia nacnobi
yvela kulturaSi danaSauls ZiriTadad axalgazrda ada­mianebis mimarT. qalebi mamakacebis mxridan seq­
mamakacebi Cadian. inglissa da uelsSi yvela sisxlis sualuri Zaladobis msxverpls warmoadgenen ro­
samarTlis danaSaulis SemTxvevaTa naxevari Cadenilia gorc ganviTarebul, aseve ganviTarebad qveynebSi.
21 wlamde mamakacebis mier, xolo meoTxedi _ 17 ganviTarebad qveynebSi qalebi da bavSvebi Seiara­
wlamde mamakacebis mier. yvela kulturaSi Catarebuli Rebuli konfliqtebis dros gansakuTrebuli riskis
gamokiTxvis mixedviT, mamakacebi damnaSaveTa minimum 80 qveS imyofebian, Tumca gardacvlilTa 70% ar iRebs
% -s Seadgenen (Monahan 1997). bevr dasavlur qveyanaSi monawileobas saomar moqmedebaSi (Renzetti, 2005).
mamakaci patimrebis Sefardeba qal patimrebTan 30:1 danaSaulis msxverpli xSirad araprivilegirebuli
Seadgens. am genderul gansxvavebas asaxavs pacientTa jgufidanaa, romelic dasaxlebuli punqtebis Rarib
Tanafardoba sasamarTlo _ fsiqiatriuli daxmarebis nawilSi cxovrobs. aqedan gamomdinare, mosalodnelia,
samsaxurebSi, sadac mamakaci pacientebi did umrav­ rom fsiqikuri aSlilobis mqone adamianebi an dana­
lesobas Seadgenen. Saulis msxverpli aRmoCndnen, an moZaladeebi.
policiis mier dafiqsirebuli danaSauli danaSaulis britanuli kvlevis mier
dafiqsirebuli danaSauli
Zaladobrivi Zarcva 8%
danaSauli bergleri 15%
17% satransporto
sxva saxis
qurdoba 30% saSualebebTan
yvela sxva saxis dakavSirebuli
danaSauli 7% satransporto yvela saxis
saSualebis qurdoba 19%
moparva da/an
misi Zarcva 17%
Zarcva satransporto
sakuTrebasTan narkotikebTan quCaSi 3%
dakavSirebuli saSualebebTan
dakavSirebuli dakavSirebuli
sxva danaSauli daWra 6%
danaSauli 2% vandalizmi 12%
19%
sxva saxis Cveulebrivi sxva saxis
qurdoba 23% Tavdasxmebi vandalizmi
14% 8%

suraTi 26.2 policiis mier dafiqsirebuli danaSauli da danaSaulis britanul kvlevaSi 2002-2003 wlebSi danaSaulis
msxverplTa mier dafiqsirebuli danaSauli. am or SemTxvevaSi zogierTi kategoria gansxvavebulia da narkotikTan
dakavSirebuli danaSauli ar Sedis danaSaulis gamokvlevis maCveneblebSi.

_ 776 _
danaSaulis mizezebi

danaSaulis mizezebi naTeli ar aris, Tumca, SeiZleba igulisxmebodes


iseTi Taviseburebebi, rogorebicaa hiperaqtivoba
mniSvnelovania erTmaneTisgan ganvasxvavoT ramdenime
da dabali inteleqti bavSvobaSi, rac mozardTa
termini, romelic am konteqstSi xSirad gamoiyeneba
samarTaldarRvevebisTvis mniSvnelovan risk-faq­
da sxvadasxva mniSvneloba gaaCnia.
torebs warmoadgens. (Rutter, 2005).
kriminaluri (danaSaulebrivi) qceva unda ganvas­
sqesobrivma gansxvavebebma kanondarRvevaSi war­
xvavoT miRebuli qcevis normebis darRvevebisgan,
moSva sakiTxi imis Taobaze, Tu rogor zemoqmedebs
anu socialurad miuRebeli qceva yovelTvis ar
damnaSaveobaze Y qromosoma da testosteronis done.
aris kriminaluri. amgvarad, cecxlis gaCena aris
cota mtkicebuleba arsebobs imis sasargeblod,
qceva, xolo cecxlis wakideba _ danaSaulia. yvela
rom qromosomuli da hormonuli anomaliebi mizez-
kriminaluri qceva ar aris Zaladobrivi; faqtobrivad
Sedegobrivadaa dakavSirebuli kriminalur qcevasTan,
maTi umravlesoba araZaladobrivia. ase rom, Teoriebi,
an agresiasTan. rogorc adre iyo aRniSnuli (Tavi 7),
romlebic gvisxnis danaSaulis mizezebs, yovelTvis
Tavis tvinSi 5-HT-is dabali aqtivoba dakavSirebulia
ar ganixilavs Zaladobis mizezebsac.
impulsur agresiasTan, romelic SeiZleba iyos
agresiasa da Zaladobas Soris mniSvnelovani gan­
mimarTuli sakuTar Tavze an sxva adamianze (Lee and
sxvavebaa. agresiuli qceva yovelTvis ar aris
Coccaro, 2001). amasTanave, sul ufro meti mtkicebuleba
Zaladobrivi, zogjer mas socialuri wesebi gana­
moiZebneba imis sasargeblod, rom sociopaTur
pirobebs.
pirovnul tips axasiaTebs neirofsiqologiuri,
Zaladoba aris agresiuli qceva, romelic scildeba
kerZod, aRmasrulebeli funqciebis didi xnis
socialur normebs. amis magaliTia quCis Cxubi,
deficiti (Raine et al., 2005).
romelic arRvevs sisxlis samarTals, gansxvavebiT
krivisgan, romelic emorCileba socialur wesebs.
fsiqosocialuri faqtorebi
konkretul situaciaSi bevri faqtori gansazRvravs
konkretuli individis agresiulobas: pirovnuli danaSaulis Cadenas ganapirobebs individualuri fsi­
maxasiaTeblebi; socialuri jgufi, romelsac igi qologiuri ganviTarebis, socialuri faqtorebisa
miekuTvneba; msxverplis qceva; alkoholis an nar­ da kulturuli Rirebulebebis urTierTzegavlena
kotikis miReba (an sxva saSualebebis), romlebic (cxrili 26.1). kanondarRveva da antisocialuri qceva
socialuri qcevis ganmuxruWebas iwveven, aseTebia: xSirad pirvelad iCens Tavs bavSvobaSi an zrdasruli
zogadi garemo faqtorebi _ xmauri da socialuri asakis adreul periodSi:
zewola; fiziologiuri faqtorebi _ daRla, SimSili, w deliqvent axalgazrdebze Catarebuli Semdgomi
Zilis nakleboba da fsiqikuri arastabiluroba. dak­virveba aCvenebs, rom antisocialuri qcevis
agresia ar aris danaSauli, magram Zaladobrivi qceva ad­reuli paternebi SeiZleba zrdasrul asakSic
danaSaulebrivia, radgan is iwvevs zians, romelic gamovlindes
kanoniTaa gaTvaliswinebuli. w delinqventoba dakavSirebulia mkacr aRzrdasTan
da siRaribesTan
genetikuri da fiziologiuri faqtorebi w
bavSvobaSi fizikuri Zaladobis gadatana an
tyupebze Catarebuli adreuli gamokvlevebis Tanaxmad, ufrosebis mier bavSvis ugulebelyofa mniSv­
kriminalurobis konkordantobis maCveneblebi ufro nelovnad zrdis Zaladobrivi danaSaulis risks
maRalia monozigotur tyupebSi, vidre dizigotur zrdasrul asakSi, rogorc mamakacebis, ise qalebis
tyupebSi (Lange, 1931). mogvianebiT, SvedeTsa da SemTxvevaSi (Rutter, 2005).
daniaSi Catarebulma naSvilebi pirebis kvlevam da­ specifikuri kavSiri mZime bavSvobasa da Zaladobas
a­dastura genetikuri faqtorebis zegavlena, mag­ Soris SeiZleba bevri faqtoriT iyos ganpirobebuli.
ram gairkva, rom isini ar arian imdenad Zlieri, pirvel rigSi, Zaladobas daqvemdebarebuli da ugu­
rogorc es langes (Lange., 1931) miaCnda. genetikuri lebelyofili bavSvebi SeiZleba gazviadebulad aRi­
faqtorebis zemoqmedeba, ZiriTadad, mniSvnelovania qvamdnen sxvis muqaras. meorec, maT, SesaZloa, ar
mZime da persistentuli danaSaulis dros. bavSvebSi hqondeT srulyofili interpersonaluri urTi­
qcevis aSlilobis genetikuri faqtorebi kargad aris erTobebis damyarebis unari, sxvebis mimarT sus­
Seswavlili da agresiuli, antisocialuri qcevis ti empaTiis an TviTanalizis arasakmarisad gan­
gadazrda bavSvobis periodidan mozardobis periodSi vi­Tarebuli unaris gamo. individebi, romlebic
didwilad genetikuri gavleniTaa ganpirobebuli (Eley moZaladeebi xdebian, SesaZloa, ver axerxeben agz­
et al., 2003). nebis marTvas, an iseTi afeqturi mdgomareobebis
Tu ra gziT axdenen gavlenas genetikuri faqtorebi regulirebas, rogoric brazi an SfoTvaa. yovelive
kriminaluri qmedebebis riskis gazrdaze, bolomde es, SesaZlebelia, warmoadgendes warsulSi gancdili

_ 777 _
26 sasamarTlo fsiqiatria
SiSis Sedegs. ra Tqma unda, ar aris gamoricxuli, hospitalizebuli iyvnen Sizofreniis diagnoziT;
rom saerTo genetikuri faqtorebi gavlenas axdenen 2. Zaladobrivi danaSaulis gamo dapatimrebis ris­
mSoblebisa da Svilebis afeqtis regulaciisa da ki, aseve, maRali iyo im mamakacebSi, romlebic
sxvebis mimarT empaTiis gancdis unarze. da bolos, warsulSi organuli fsiqozis mizeziT iyvnen
mniSvnelovania medegobis an mowyvladobis faqtorTa hospitalirebulni (Sansebis Tanafardoba 8.8, 95%;
(mag. temperamentis) rolis gaTvaliswineba(Rutter, 2005). sandoobis intervali 7.4-10.0);
3. am jgufebSi Zaladobrivi danaSaulis gazrdili
fsiqiatriuli mizezebi
riski ar aixsneboda demografiuli faqtorebiT an
arsebobs kanondamrRvevTa mcire, magram mniSvnelovani Tanmxlebi narkomoxmarebiT;
jgufi, romlis kriminaluri qceva, nawilobriv,
4. afeqturi fsiqozis diagnozis mqone qalebmac da
aixsneba specifikuri fsiqologiuri an fsiqiatriuli
mamakacebmac aCvenes Zaladobrivi danaSaulis ma­
anomaliebiT. es jgufi fsiqiatris gansakuTebul
Rali riski, Tumca, am jgufSi gazrdili riski
sazrunavs warmoadgens da Semdeg qveTavSia ganxiluli.
SeiZleba aixsnas alkoholisa da narkomoxmarebiT.
amave jgufis ufro adrindelma gamokvlevam aCvena,
kavSiri fsiqikur aSlilobasa da
rom Tavad narkotikebisa da alkoholis avadmoxmareba,
danaSauls Soris iseve, rogorc, antisocialuri pirovnuli aS­liloba,
sixSire asocirebulia Zaladobrivi danaSaulis gazrdil
riskTan (cxrili 26.2) (Chiswick, 2000).
im mcirericxovani kvlevebidan erTerTSi, romelic
mocemuli gamokvleva, aseve, fokusirebuli iyo
swavlobda kavSirs fsiqikur aSlilobasa da Zaladobas
patimrebSi fsiqikuri aSlilobis gavrcelebaze da
Soris didi zomis SerCevaSi (epidemiologiuri
fsiqikur aSlilobasa da patimrobas Soris kavSirze.
CarTvis arealis kvleva aSS-Si; Epidemiologic Catchment
Tumca, am midgomas garkveuli susti mxareebi gaaCnia:
Area Study in the USA) gamovlinda mniSvnelovani
kavSirebi adamianis Zaladobriv qcevasa da fsiqikur w
yvela kriminali ar xvdeba sasamarTloSi da ar aris
aSlilobas Soris (Swanson et al., 1990). Semdgom ga­ damnaSaved miCneuli;
mokvlevaSi Seiswavles individebi 1944 da 1947 wlebSi w
yvela kriminali ar xvdeba cixeSi, ase rom patimarTa
daniaSi dabadebuli kohortidan (Brennan et al., 2000). Seswavlam SeiZleba mcdar SerCevamde migviyvanos;
kvlevis Sedegad miRebuli ZiriTadi Sedegebia: w
fsiqikuri aSlilobis mqone damnaSaveebi SeiZleba
1. Zaladobrivi danaSaulis gamo dapatimrebis riski ar warsdgnen sasamarTloSi, an cixidan gadaiyvanon,
sagrZnoblad ufro maRali iyo im mamakacebSi an brali ar wauyenon.
(Sansebis Tanafardoba 4.6, 95% sandoobis intervali bolo periodSi Catarebulma kvlevam aCvena, rom
3.8-5.6) da qalebSi (Sansebis Tanafardoba 23.2, 95%; patimrebis mniSvnelovan nawils axasiaTebs fsi­
sandoobis intervali 14.4-37.4) romlebic warsulSi qikuri aSliloba da es proporcia aRemateba Sesa­
bamis proporcias zogad populaciaSi. patimrebze
cxrili 26.1 danaSaulis fsiqosocialuri Catarebuli 62 fsiqiatriuli gamokvlevis Sedegad,
risk-faqtorebi romlis monacemebi meta-analiziT damuSavda, fa­
zelma da daneSma (Fazel and Danesh, 2000) daadgines,
individualuri faqtorebi
rom yovel Svid patimarSi erT patimars aReniSneba
hiperaqtiuroba da impulsuroba gankurnebadi fsiqiatriuli daavadeba (cxrili 26.3).
dabali inteleqti
bavSvis aRzrda _ cudi meTvalyureoba, mkacri cxrili 26.2 1944-47 wlebSi daniaSi dabadebul
disciplina, uaryofa, mozardi dedebi
admianTa jgufis kvleva: Zaladobrivi danaSa­
mSoblebis konfliqti _ gayra ulis fardobiTi riskis Sefaseba 1978-1990
kriminali mSoblebi wlebSi
mravalwevriani ojaxi
aSliloba mamakaci qali
socialuri faqtorebi
seriozuli fsiqikuri aSlilobebi 4.5 8.7
socioekonomikuri deprivacia
daswavlis sirTuleebi 7.7 11.5
TanatolTa zegavlena
antisocialuri pirovneba 7.2 12.2
skolis zegavlena
Temis zegavlena narkotikebis avadmoxmareba 8.7 15.1

Farrington, 2000 alkoholis avadmoxmareba 6.7 14.9

_ 778 _
kavSiri fsiqikur aSlilobasa da danaSauls Soris
re Cveulebrivi populacia. ar arsebobs imis mtki­
cxrili 26.3 patimarTa 62 fsiqiatriuli cebuleba, rom mkvlelobis SemTxvevebi ufro xSirad
gamokvlevis meta-analizi
gvxvdeba fsiqikuri aSlilobebis mqone pirebTan
aSliloba mamakaci (%) qali (%) (Taylor and Gunn, 1999).
fsiqozi 4 4 fsiqikur aSlilobasa da danaSauls Soris kavSiris
mimoxilvisTvis ix. Chiswick, 2000. (boqsi 26.2)
didi depresia 10 12

antisocialuri pirovneba 65 42 konkretuli fsiqikuri aSlilobebi

Zalian did raodenobas axasiaTebs antisocialuri fsiqoaqtiur nivTierebaze damokidebuleba da


pirovnuli aSliloba. danaSauli
fsiqoaqtiuri nivTierebis moxmarebasa da danaSauls
fsiqikur aSlilobasa da danaSauls Soris Soris sakmaod mWidro kavSiria, ramac mniSvnelovnad
arsebuli kavSiris buneba
imoqmeda kanonmdeblobaze, kanonis aRsrulebasa da
fsiqikur aSlilobasa da danaSauls Soris mizez- erovnul politikaze (Grann and Fazel, 2004).
Sedegobrivi urTierTobis empiriulad Cveneba rTu­ alkoholi da danaSauli ZiriTadad sami saxiT aris
lia, gansakuTrebiT maSin, Tu danaSualis tipi ar aris erTmaneTTan dakavSirebuli:
gansazRvruli. is faqti, rom fsiqikuri aSlilobis
1. braldebis wayeneba sazogadoebriv adgilebSi
mqone individebi Zalian didi raodenobiT arian
mTvral mdgomareobaSi yofnis gamo da avtomanqanis
warmodgenilni Tavisuflebis aRkveTis adgilebSi,
marTvasTan dakavSirebuli samarTaldarRveva;
srulebiT ar niSnavs imas, rom maT mier kanonis darRveva
2. alkoholuri intoqsikacia aqveiTebs TviTkontro­
swored maTma fsiqikurma aSlilobam gamoiwvia. da
lis unars da mWidrod aris dakavSirebuli Zala­
piriqiT, unda gvaxsovdes, rom kriminaluri qceva
dobriv danaSaulTan, mkvlelobis CaTvliT;
TavisTavad ar aris fsiqikuri aSlilobis maCvenebeli,
raoden ucnauric da saSinelic ar unda iyos igi. 3. alkoholizmis neirofsiqiatriuli garTulebebi
mag., seqsualuri Zaladobebis umravlesoba ar aris SeiZleba aseve iyos dakavSirebuli danaSaulTan.
dakavSirebuli moZaladis fsiqikur aSlilobasTan. am ukanasknelis magaliTia danaSauli, romelic
dampyrobeli armiebis mier ganxorcielebuli seq­ SeiZleba iqnes Cadenili alkoholuri amneziis an
sualuri Zaladobis aRwera aCvenebs, rom garkveuli `gamoTiSvis~ dros, ramdenime saaTian an ramdenime
tipis Zaladobas ufro socialuri datvirTva aqvs, dRian periodSi, risi gaxsenebac pirovnebas ar SeuZ-
vidre diagnostikuri mniSvneloba. lia, Tumca, danaSaulis momentSi, sxvebis azriT, igi
mniSvnelovania aRiniSnos, rom Zaladobrivi qce­ fxizeli da saR gonebazea da, Cveulebriv, SeuZlia
vis ganmxorcielebeli pirebidan, seriozuli fsiqi­ gaazrebuli moqmedeba. Tumca es kavSiri rTulia da
kuri daavadeba mxolod umciresobas axasiaTebs alkoholis miRebasTan dakavSirebuli socialuri fa-
(mag., fsiqozi). fsiqikuri aSlilobebis mqone paci­ qtorebi SeiZleba iseTive mniSvnelovani aRmoCndes,
entebis umravlesoba ar aris imaze ufro saSiSi, vid­ rogorc Tavad alkoholis miReba (Johns, 2000).
narkotikulma intoqsikaciam SeiZleba gamoiwvios
boqsi 26.2. fsiqikuri aSliloba da kriminaluri qceva, Zaladobrivi danaSaulis CaTv-
danaSauli liT. narkotikis momxmareblebi, gansakuTrebiT isini,
w fsiqikuri aSlilobis mqone pirebis dadanaSauleba romlebic heroinze da kokainze arian damokidebulni,
kriminalur da Zaladobriv qmedebebSi, zogad po­ ganmeorebiT sCadian danaSauls, rogorc sakuTrebis,
pulaciasTan SedarebiT, ufro xSirad xdeba (faq­
torebis SefardebiT 8 :30, Sesabamisad) aseve adamianebis winaaRmdeg, imisaTvis, rom gadaixa-
w es gazrdili albaToba icvleba lokaluri faqtorebis don narkotikis safasuri. zogierTi am danaSaulidan
zegavleniT, rogoricaa danaSualis done da soci­ Zaladobas Seicavs. patimrebSi narkotikebis moxmare-
odemografiuli maxasiaTeblebi
bis xarisxi SedarebiT maRalia da Zalian bevri adami-
w antisocialuri pirovnuli aSliloba da fsi­qoaqtiuri
nivTierebebis moxmarebiT gamowveuli fsiqikuri ani axerxebs cixeSi narkotikis mopovebas. kriminalur
aSliloba ufro mWidro kavSirSia danaSaulis aqtivobaSi monawileobam da sxva kriminalebTan ur-
CadenasTan, vidre seriozuli fsiqikuri aSlilobebi
TierTobam SeiZleba gamoiwvios narkotikebis gamoy-
w fsiqikuri aSlilobebis komorbidoba (gansakuTrebiT
narko an alkoholis avadmoxmarebis komorbidoba), eneba. kavSiri wamaldamokidebulebasa da danaSauls
SesaZloa ufro relevanturia, vidre calkeuli Soris ganxilulia Semdeg wyaroSi: Johns, 2000.
fsiqikuri aSliloba. fsiqikuri aSlilobis mqone
adamianebis mier Cadenili danaSaulis umetesoba Tavisi
bunebiT umniSvneloa. Zaladobis Cadenisas, Zaladobrivi
daswavlis darRveva
qceva ufro xSirad ojaxis wevrzea mimarTuli. ar arsebobs imis mtkicebuleba, rom kriminalebis um-
Chiswick, 2000. etesoba gamokveTilad dabali inteleqtisani arian,

_ 779 _
26 sasamarTlo fsiqiatria
Tumca saSualo inteleqtualur SesaZleblobebze gvaqvs paranoidul simptomatologiasTan an pacienti
sagrZnoblad dabali maCvenebeli danaSaulis Cadenis moixmars fsiqoaqtiur nivTierebebs. Zaladobas SeiZ-
damoukidebeli prediqtoria (Holland et al., 2002). leba ganxorcieldes maSin, rodesac damnaSave SeSine-
daswavlis darRvevis mqone adamianebma SeiZleba bulia da fsiqozuri mdgomareobis gamo TviTkontro-
daarRvion kanoni, imitom, rom isini ver acnobiereben li aqvs daqveiTebuli. nebismieri fsiqikuri statusi
sakuTari qcevis Sedegebs an kidev imitom, rom Zalian an aSliloba, romelsac axasiaTebs paranoiduli md-
advilad eqvemdebarebian eqspluatacias sxvebis mx- gomareoba, dakavSirebulia Zaladobrivi qcevis gazr-
ridan. miuxedavad imisa, rom am SemTxvevaSi yvelaze dil riskTan.
ufro metadaa gavrcelebuli sakuTrebasTan dakavSi-
rebuli danaSauli, xSiria, agreTve, seqsualuri xa- epidemiologia
siaTis danaSauli, gansakuTrebiT _ uxamsi gaSiSvleba epidemiologiuri kvlevebi aSkarad imas miuTiTebs,
mamakacebis mier (Perry et al., 2002). adamiani, romelic rom Sizofrenia dakavSirebulia rogorc Zaladobri-
SiSvldeba, xSirad msxverplis nacnobia da, aqedan ga- vi, aseve araZaladobrivi danaSaulis maRal riskTan
momdinare, misi gamovlenis albaToba maRalia. das- (Brennan et al., Arsenault et al., 2000) (ix.zemoT). am risks
wavlis darRvevas da cecxlis wakidebas (xanZris mi- sagrZnoblad zrdis fsiqoaqtiuri nivTierebis moxma-
zanmimarTulad gaCena) Sorisac SeiniSneba garkveuli reba. Sizofreniis dros mniSvnelovania Zaladobri-
kavSiri (Chiswick, 2000). vi danaSaulis ganxilva riskis konteqstSi, radgan
mosaxleobaSi Cadenili Zaladobis wili, romelic
guneb-ganwyobis aSliloba Sizofreniaze modis, dabalia da yvela kvleviT 10%-
depresiuli aSliloba xandaxan dakavSirebulia maRa- ze naklebia (Walsh et al., 2002). Sizofreniis SemTxveva-
ziidan wvril-wvrili nivTebis moparvasTan. agreTve, Si Zaladobis ramdenime klinikuri risk-faqtoria ga-
mZime depresiulma aSlilobam SeiZleba adamiani mkv- moyofili:
lelobamde miiyvanos. aseT SemTxvevaSi, rogorc wesi, w
arasistematizebul bodvasTan asocirebuli SiSi da
depresiul adamians aReniSneba bodva (mag., es samyaro TviTkontrolis unaris dakargva;
Zalian cudi adgilia imisaTvis, rom man an misma ojax-
w
sistematizebuli paranoiduli bodva mtrebisgan
ma aq icxovron). Semdeg man SeiZleba moklas Tavisi
Tavis dacvis ideebiT;
meuRle an Svilebi, raTa aaridos isini am samyaros
saSinelebebs. amis Semdeg mkvleli xSirad iklavs Tavs. w
dauZleveli impulsi;
dedam, romelsac aReniSneba mSobiarobis Semdgomi aS- w
halucinaciuri xmebisgan miRebuli instruqciebi
liloba, SeiZleba moklas Tavisi axaldabadebuli Svi- (imperatiuli halucinaciebi);
li an ufrosi Svilebi. mZime depresiuli aSlilobis w
ormagi diagnozi, gansakuTrebiT fsiqoaqtiuri niv-
mqone adamianma SeiZleba Caidinos mkvleloba devnis Tierebebis borotad moxmareba;
bodvis gamo (mag., sjerodes, rom msxverpli SeTqmu-
w
Zlieri negatiuri afeqti (depresia, brazi, agzneba).
lebas amzadebs pacientis winaaRmdeg), Tumca, aseTi
riskebis Sefaseba ganxilulia 800 gverdze. Tumca,
SemTxvevebi iSviaTia. xandaxan depresiuli paciente-
aqac mniSvnelovania imis gameoreba, rom:
bi, romelTac awuxebT danaSaulis grZnoba da azre-
bi sakuTari usargeblobis Sesaxeb, iseT danaSauls (1) fsiqozis mqone pacientebis muqaras seriozuli
aRiareben, romelic realurad ar CaudeniaT. yuradReba unda mieqces (es gansakuTrebiT im pa-
maniakalurma pacientebma SeiZleba Zalian bevri cientebs exeba, visac Zaladobrivi qcevis istoria
fuli daxarjon Zvirfas nivTebze (mag., samkauleb- aqvT);
ze an manqanebze), romelTa SeZenac maT ar SeuZliaT; (2) yvelaze mZime Zaladobriv qmedebas Cadian is pi-
iqiravon manqanebi, romlebsac mere veRar abruneben rebi, romlebic fsiqiatrs nanaxi hyavs. amis gaTva-
an moiparon isini. maniis mqone pacientebs SeiZleba liswinebas gansakuTrebuli mniSvneloba aqvs iseTi
brali edebodes TaRliTobaSi, qurdobaSi, an qonebis SemTxvevebisTvis, sadac SeiZleba msxverplis drou-
dasakuTrebaSi faqtebis yalbi interpretaciis gziT. lad amocnoba da dacva.
maniakaluri pacientebi, agreTve, midrekilni arian
gaRizianebisa da agresiisaken, ramac isini SeiZleba
posttravmuli stresuli aSliloba
Zaladobriv danaSaulamde miiyvanos, Tumca, Tavad es posttravmuli stresuli aSliloba (PTSD) SeiZleba
Zaladoba iSviaTad aris mZime. sami saxiT iyos danaSaulTan dakavSirebuli:
PTSD-is mqone pacientebi SeiZleba moixmardnen fsi-
w
Sizofrenia da sxva fsiqozebi
qoaqtiur nivTierebebs, rac zrdis kriminaluri
fsiqikuri daavadebebi SeiZleba ZaladobasTan iyos qcevis risks;
dakavSirebuli, gansakuTrebiT maSin, rodesac saqme
PTSD kavSirSia gaRizianebis momatebasTan da afe-
w

_ 780 _
kavSiri fsiqikur aSlilobasa da danaSauls Soris
qtis daqveiTebul regulaciasTan, ramac, SeiZleba, vis meta-analizma aCvena, rom es ase ar aris (Fazel et
gazardos agresiuli qcevis albaToba; al., 2002). klinikuri epilefsiis ararsebobisas, Zala-
w
iSviaT SemTxvevebSi, aseT pacientebs aReniSnebaT dobrivi qceva xandaxan dakavSirebulia eleqtroen-
disociaciuri epizodebi, romelTa ganmavlobaSic cefalogramis anomaliebTan, magram saeWvoa, rom es
maT SeiZleba Zaladobrivi aqti ganaxorcielon. es mizez-Sedegobriv kavSirze mianiSnebdes.
gansakuTrebiT iseT situaciaSi xdeba, romelic maT epilepfsiuri avtomatizmebis dros Zalian iSvia-
Tavdapirvel travmas axsenebs. aseTi SemTxvevis re- Tad gvxvdeba Zaladobrivi qceva. Zaladoba ufro xSi-
trospeqtulad dadgena rTulia. ria Setevis Semdgom periodSi, vidre _ Setevis dros.

PTSD-is dros adamianis fsiqikuri mdgomareoba mis impulsebis kontrolis aSlilobebi


mier Cadenili mkvlelobis aqtis gamarTlebis safuZv-
DSM-IV Seicavs kategorias _ `impulsis kontro-
lad yofila gamoyenebuli, gansakuTrebiT iseT Sem-
lis aSlilobebi, romlebic sxvagvarad ar aris da-
TxvevebSi, rodesac nacem qalebs mouklavT moZalade
zustebuli~. es saTauri aerTianebs 4 hipoTetur
partniori. xangrZlivi travmis dros xSiria Suris-
mdgomareobas, romlebic mniSvnelovania sasamarTlo
Ziebis perioduli Zaladobrivi aqtebi.
fsiqiatriisTvis. esenia perioduli feTqebadi aSli-
avadmyofuri eWvianoba loba, paTologiuri azartuli TamaSi, piromania da
kleptomania. (aqve Semodis kidev erTi kategoria _
avadmyofuri (paTologiuri) eWvianobis sindromi
triqotilomania _ sakuTari Tmebis wiwkvna). ICD-10
(gv. 332) SeiZleba dakavSirebuli iyos zemoaRniSnul
Si es daavadebebi Sedis mozrdilTa pirovnul da qce-
ramdenime diagnozTan. es sindromi identificire-
viT aSlilobebSi, rogorc xasiaTobrivi da impul-
bulia `Seuracxadi~ mamakaci mkvlelebis 12%-Si da
suri aSlilobebi. ra klinikuri Rirebulebac ar unda
`Seuracxadi~ qali mkvlelebis 3%-Si. es sindromi
gaaCndes am kategoriebs, arc erTi maTgani ar aris
imis gamoa gansakuTrebiT saSiSi, rom arsebobs sxva
Camoyalibebuli calke diagnostikur erTeulad.
partniorTan Zaladobrivi qcevis ganmeorebis riski.
xandaxan rTulia aseTi avadmyofuri eWvianobis gar- perioduli eqsploziuri aSliloba
Ceva kulturaSi qalis Sesaxeb damkvidrebuli Sexedu-
es termini gulisxmobs adamianebisa da sakuTrebis
lebebisgan, romlebic mamakacebis zogierT jgufs
mimarT ganmeorebul agresiul qcevas, romelic Tavi-
axasiaTebs. zogierT kulturaSi miRebulia qalebis
si intensivobiT Seusabamoa maprovocirebel garemoe-
mimarT mesakuTruli damokidebuleba an maTi qcevis
bebTan da ar aixsneba sxva fsiqikuri aSlilobiT (mag.
sruli kontroli. amas, SeiZleba, Tan axldes Zala-
antisocialuri pirovnuli aSlilobiT, narkomoxmare-
dobrivi qmedeba, romlis mizezs fsiqikuri aSliloba
biT an SizofreniiT). agresias SeiZleba win uZRodes
ar warmoadgens.
daZabuloba da moyvebodes daZabulobis moxsna. Semd-
organuli fsiqikuri aSlilobebi gomSi adamiani nanobs Tavis saqciels. sxva mizezebis
gamoricxvis SemTxvevaSi, aseTi mdgomareoba iSviaTad
deliriumi xandaxan dakavSirebulia kriminalur qce-
aRmocendeba. bevr fsiqiatrs eWvi epareba imaSi, rom
vasTan, ZiriTadad imis gamo, rom am mdgomareobisT-
amgvari qceva damoukidebel fsiqikur aSlilobaze
vis damaxasiaTebelia cnobierebis aSla da ganmuxru-
miuTiTebs.
Weba (dezinhibicia). Tu pacientis mdgomareoba manam
gaumjobesdeba, sanam eqimi damnaSaves gamoikvlevs, gemblingi/paTologiuri gataceba azartuli
SeiZleba warmoiSvas diagnostirebis problemebi. TamaSebiT
demencia xandaxan dakavSirebulia danaSaulebriv
azartuli TamaSiT gataceba miCneulia paTologiu-
qmedebasTan, Tumca, is sakmaod iSviaTia asakovan
rad, rodesac is xSirad meordeba da dominirebs ada-
adamianebSi da iSviaTad aris Zaladobrivi xasiaTis.
mianis cxovrebaSi. adamiani agrZelebes TamaSs maSinac
Zaladobrivi da ukontrolo qceva SeiZleba Segvxv-
ki, roca mas aRar SeuZlia valebis gadaxda. adamiani
des qala-tvinis travmuli dazianebis Semdeg. am Sem-
ityueba, iparavs, TaRliTobs imisaTvis, rom iSovos
TxvevaSi, SeiZleba rTuli gaxdes travmis Semdgomi
fuli, an Tavi aaridos mis gadaxdas. misi cxovreba
nevrologiuri garTulebebis garCeva posttravmuli
am damRupveli CveviTaa warmarTuli. adamians SeiZle-
fsiqikuri aSlilobisgan.
ba aerios ojaxuri cxovreba, gaufuWdes socialuri
epilefsia urTierTobebi da misi samsaxuri riskis qveS dadges.
kavSiri epilefsiasa da danaSauls Soris rTuli da paTologiur azartul moTamaSeebs aqvT TamaSis
bundovania, Tumca, farTod gavrcelebuli mosazre- intensiuri moTxovnileba. am moTxovnilebis gakon-
bis Tanaxmad, epilefsiis riski ufro maRalia patim- troleba Zalian rTulia. isini mudmivad TamaSze
rebSi zogad populaciasTan SedarebiT. Svidi kvle- fiqriT arian Sepyrobilni, iseve, rogorc alkoholze

_ 781 _
26 sasamarTlo fsiqiatria
damokidebuli adamiani Sepyrobilia sasmelze fiqriT. kleptomania
xSirad adamiani TamaSobs Zalian did Tanxaze imisaT- kleptomaniis dros pacients ar SeuZlia daZlios is-
vis, rom gazardos azarti, mRelvareba an cdilobs eTi nivTebis moparvis impulsi, romlebic gamoyenebi-
aanazRauros wina wageba. Tu moxda azartuli TamaSis sa da fuladi Rirebulebis TvalsazrisiT sruliad
prevencia, adamiani Riziandeba da kidev ufro Sepy- usargebloa. aseTi impulsebi ar aris dakavSirebuli
robili xdeba am qceviT. bodvebTan, halucinaciebTan an brazisa da SurisZiebis
mocemuli qcevis paternebsa da alkoholze motivebTan. Tavad moparvis aqtamde daZabuloba matu-
damokidebuli adamianebis qcevis paternebs Soris lobs, xolo aqtis Semdeg daZabauloba ixsneba. klep-
msgavsebam gaaCina mosazreba, rom paTologiuri az- tomaniis diagnozs ar svamen maSin, rodesac aSkaraa
artuli TamaSi Tavad aris adiqciuri qcevis forma. asocirebuli antisocialuri pirovnuli aSliloba,
paTologiuri azartuli moTamaSeebis Tavis tvinis maniakaluri epizodi an qceviTi aSliloba bavSvebSi da
neirovizualizaciam aCvena funqciuri anomaliebi da- mozardebSi. misi diagnostireba arc maSin xdeba, rode-
jildoebis mezolimbur gzebSi, romlebic, rogorc sac qurdobis mizezi seqsualuri fetiSizmia. moparul
cnobilia, icvleba wamaldamokidebulebaSi CarTuli nivTebs SeiZleba mcire Rirebuleba hqondes da maTi
procesebis zegavleniT (Goudriaan et al., 2004). SeZena advili iyos. adamianma SeiZleba es nivTebi mo-
paTologiuri azartuli TamaSis gavrcelebis agrovos, gadaagdos an mogvianebiT mflobels daubru-
xarisxi ar aris cnobili. savaraudod, is ufro xSiria nos. pacientma icis, rom qurdoba arakanonieria da
mamakacebSi. moTamaSeebis umetesoba, romlebTanac SeiZleba Tavi damnaSaved an daTrgunulad igrZnos, mas
fsiqiatrebi muSaoben, zrdasruli adamianebi arian, Semdeg, rac gaivlis qurdobis aqtis Semdgomi sasiamov-
Tumca, SemaSfoTebelia is faqti, rom axalgazrdebi no SegrZnebebi. es aSliloba ufro xSiria qalebSi. aR-
sul ufro didi raodenobiT erTvebian am procesSi werilia, aseve, kleptomaniis kavSiri SfoTviT da kve-
(ZiriaTadad, TamaSoben gasarTob centrebSi saTa- biT aSlilobebTan. es qcva SeiZleba iyos perioduli,
maSo manqanebze). paTologiurma azartulma TamaSma remisiis didi intervalebiT, an samarTlebrivi devnis
SeiZleba gamoiwvios iseTi qceva, romelsac moTamaSe miuxedavad, stabiluri wlebis manZilze. ganmeorebadi
sasamarTlomde mihyavs (mag., TaRliToba, an fulis qurdobis sxva mizezebis gamoricxvisas, es mdgomareo-
moparva, rac, xSirad, Tan axalavs azartul TamaSs). ba iSviaTad gvxvdeba. zogierTi mkvlevari eWvqveS ay-
(paTologiuri azartuli TamaSebis mimoxilva moce- enebs kleptomaniis, rogorc damoukidebeli sindro-
mulia Semdeg wyaroSi: Dickerson and Barron, 2000). mis arsebobas da Tvlis, rom diagnozi damokidebulia
piromania damnaSve adamianis mier sakuTari motivebis aRweraze
(mimoxilvisTvis ix. Marazziti et al., 2003).
piromania xanZris gaCenis erT-erTi mizezia (gv. 791).
es termini aRwers cecxlis gaCenis winaswar gamiznul,
ganmeorebiT epizodebs, romlebic ar aris gamowveuli samarTaldamrRvevi jgufebi
fuladi sargebelis miRebis, danaSaulis damalvis an
samagieros gadaxdis surviliT, an kidev socialuri an qalebi
politikuri motivebiT. is arc halucinaciebis, bod- qalebi ufro kanonmorCilni arian, vidre mamakacebi.
viT an intoqsikaciiT, demenciiTa an fsiqikuri md- qalebSi yvelaze ufro gavrcelebuli danaSaulia qur-
gomareobis gauaresebiT gamowveuli azrovnebis dar- doba. maRaziidan wvrili nivTebis moparva qalebis
Rvevebis Sedegia. piromaniis diagnozis dasma ar xdeba mier Cadenili yvela sisxlis samarTlis danaSaulis
asocirebuli antisocialuri pirovnuli aSlilobis, naxevars Seadgens, xolo Zaladobrivi da seqsualuri
maniakaluri epizodebis an (bavSvebsa da mozardebSi) danaSauli _ iSviaTia (Heidensohn 1991). qalebs, agreTve,
qceviTi aSlilobis dros. am iSviaTi mdgomareobis axasiaTebT antisocialuri qcevis garkveuli formebi,
dros cecxlis gaCenis aqts win uZRvis daZabuloba, romlebic kanonis mier naklebad seriozuladaa miC-
romelsac mosdevs daZabulobisgan gaTavisufleba. neuli, vidre is formebi, romlebic mamakacebisTvisaa
piromaniis mqone adamianebi Sepyrobilni arian ce- tipuri (mag., gamoZalva da socialur dacvasTan dakav-
cxlis gaCeniTa da cecxlis Caqrobis surviliT. maT Sirebuli TaRliTobis sxvadasxva formebi).
Zalian siamovnebT cecxlis yureba. maT SeiZleba wi- kriminaluri marTlmsajulebis sistema mamakacebs
naswar dagegmon cecxlis gaCena da ar gaiTvalsiwinon da qalebs gansxvavebulad eqceva. qali ufro msub-
safrTxe, romelic eqmneba sxva adamianebs maTi qce- uqad isjeba mkacri danaSaulis Cadenisas da ufro
vis gamo. zemoT CamoTvlili mizezebis gamoricxvis xSirad aRiqmeba `avadmyofad~. fsiqikuri aSlilo-
SemTxvevaSi piromania iSviaTad gvxvdeba. ufro metic, ba xSiria patimar qalebSi. aq gansakuTrebiT xSir-
zogierT avtors saerTod eeWveba misi arseboba. ad gvxvdeba pirovnuli aSliloba da narkotikebis
moxmareba (Fazel and Danesh, 2002). TviTdazianebis

_ 782 _
specifikuri danaSaulis fsiqiatriuli aspeqtebi
maCveneblebi aseve maRalia dapatimrebamde da patim- mianebi dapatimrebis ufro maRali riskis qveS imy-
robis periodSi. ofebian, magram patimrobaSi yofnisas fsiqikuri daa-
advokatebi xSirad asaxeleben `premenstrualur vadebis ufro dabali maCveneblebi axasiaTebT, vidre
sindroms~ kanonsawinaaRmdego qcevis gamomwvev faq- TeTrkanianebs (Coid et al., 2002). es monacemebi winaaR-
torad. bolo periodis sasamarTlo gadawyvetile- mdegobaSi modis im faqtTan, rom afro-karibielebi
bebSi is zogjer kanonsawinaaRmdego qcevis gamomwvev didi raodenobiT imyofebian iseT saavadmyofoebSi,
faqtorad aris aRiarebuli. premenstrualurma simp- sadac usafrTxoebis normebia daculi. es SeiZleba
tomebma SeiZleba gaarTulos an gaamwvavos arsebuli imas niSnavdes, rom afro-karibielebi, romlebsac
socialuri da fsiqologiuri siZneleebi, magram ar Cadenili aqvT danaSauli fsiqikuri avadmyofobis
arsebobs imis mtkicebuleba, rom es simptomebi dana- dros, ufro xSirad xvdebian saavadmyofoSi.
Saulis pirveladi mizezia.
specifikuri danaSaulis
axalgazrdebi
fsiqiatriuli aspeqtebi
erovnuli danaSaulis statistika aCvenebs, rom 18
qvemoT saubaria iseTi tipis danaSaulze, romelic
wlamde asakis axalgazrdebSi izrdeba kriminalur
yvelaze xSiradaa dakavSirebuli fsiqologiur faq-
qmedebaTa ricxvi. mag., SotlandiaSi, 2000 wels, 12 dan
torebTan. esenia Zaladobrivi danaSauli, seqsual-
15 wlamde axalgazrdebis 34%-ma aRiara, rom gasul
uri tipis danaSauli da sakuTrebasTan dakavSirebu-
wels kriminaluri danaSauli Caidina. 1992 wels es
li danaSauli.
maCvenebeli 22%-s Seadgenda (Scottish Executive Central
Research Unit, 2002). danaSaulis SemTxvevaTa umetesoba
Zaladobrivi danaSauli
umniSvnelo iyo, magram 19%-Tan dafiqsirda Cxubi. mx-
fsiqikurad arajansaR damnaSaveebSi Zaladoba ufro
olod 2%- ma daafiqsira narkotikebis moxmareba (es
xSirad pirovnul aSlilobasTanaa asocirebuli, vi-
SeiZleba warmoadgendes Semcirebul maCveneblebs,
dre mZime fsiqikur daavadebasTan. is gansakuTrebiT
radgan informacia kvlevis monawileebiis mier aris
gavrcelebulia adamianebSi, romlebsac aReniSnebaT
mowodebuli). rodesac axalgazrda axorcielebs se-
antisocialuri pirovnuli maxasiaTeblebi, moixmaren
riozul Zaladobriv aqts meore adamianis mimarT,
alkoholsa da narkotikebs an axasiaTebT paranoiduli
xSirad msxverpli misi kargi nacnobia da SeiZleba misi
an sadisturi Tvisebebi. Zaladobrivi danaSauli xSir-
ojaxis wevric ki iyos. seriozuli Zaladoba axalgaz-
ad impulsuri da agresiuli qcevis stabiluri pater-
rda adamianebisa da bavSvebis mxridan iSviaTia. Za-
nis nawilia, magram, SeiZleba warmoadgendes sporadul
ladobaSi CarTuli adamianebi xSirad Tavad yofilan
reaqcias stresis gamomwvev movlenebze zedmetad mkac-
Zaladobis obieqti, rogorc ojaxis SigniT, aseve
ri kontrolis mqone pirebSi.
ojaxs gareT (Hamilton et al., 2002).
saSiSroebis Sefaseba da Zaladobis marTva ganxilu-
eTnikuri umciresobebi lia gv. 800.

cnobilia, rom garkveuli eTnikuri jgufebi, ro- mkvleloba


gorc damnaSaveebi, meti raodenobiT arian warmod- sakanonmdeblo iurisdiqciebis umetesoba aRiarebs
genili kriminaluri marTlmsajulebis sistemaSi. mkvlelobis sxvadasxva kategorias ganzraxvis xarisx-
igive tendencia SeiniSneba fsiqiatriul sasamarTlo idan da moZaladis mier aRebuli pasuxismgeblobi-
samsaxurebSic. pacientebs arakavkasiuri jgufebidan, dan gamomdinare. mag., amerikaSi damnaSaves SeiZleba
SesaZloa, ufro xSirad usvamen fsiqikuri daavadebis brali dasdon sxvadasxva simZimis mkvlelobis ganxor-
diagnozs da arasakmarisad iTvaliswineben individu- cielebaSi, rac sasjelSi iqneba asaxuli. inglissa da
alur pirovnul siZneleebs. garda amisa, isicaa gasaT- uelsSi arsebobs mkvlelobis sami iuridiuli katego-
valiswinebeli, rom eTnikurad gansxvavebul ojaxebSi ria: ganzrax mkvleloba (murder), sicocxlis mospoba
SeiZleba gansxvavebuli rwmena iyos damkvidrebuli da gaufrTxileblobiT (manslaughter) da bavSvis mkvlelo-
sxvadasxva eTnikur jgufebSi fsiqikuri daavadebis ba (infanticide).
simptomebi sxvadasxvanairad iyos gamoxatuli. ro- inglissa da uelsSi ganzrax mkvleloba da sicocx-
gorc zemoT iyo aRniSnuli, eTnikuri umciresobebis lis mospoba gaufrTxileblobiT gansazRvrulia is-
warmomadgenlebi SeiZleba imyofebodnen diskrimina- toriuli precedentiT da ara kanoniT. Zalian far-
ciis riskis qveS kriminaluri marTmsajulebis siste- Tod citirebuli gansazRvrebis mixedviT, romelic
mis mxridan da, aseve, iyvnen socialurad stigmati- SemoTavazebulia 1979 wels lord kokis mier, ganzrax
zebulni fsiqikuri aSlilobis gamo (Kaye and Lingiah, mkvlelobas maSin aqvs adgili, rodesac
2000). britaneTSi afro-karibuli warmoSobis ada- `saRi mexsierebisa da Tavisufali arCevanis mqone

_ 783 _
26 sasamarTlo fsiqiatria
adamiani mefis mfarvelobis qveS myofi qveynis rome- lelobis SemTxvevebis 1/3 _ 1/2-s Seadgens. am tipis
lime nawilSi ukanonod klavs sazogadoebrivi wesri- mkvleloba ZiriTadad Cadenilia ufro asakovani
gisa da usafTxoebis pirobebSi mcxovreb nebismier adamianebis mier. anomaliuri mkvlelobis msxverpli
moazrovne arsebas winaswar Cafiqrebuli boroti gan- xSirad ojaxis wevrebi arian. im adamianebSi, romle-
zraxviT, rac aRiarebulia erT-erTi mxaris mier an bic Cadian `anomaliur~ homicidur aqts, yvelaze
gamomdinareobs kanonidan, da amis Sedegad daWrili gavrcelebuli fsiqiatriuli diagnozebia fsiqozi,
an dasaxiCrebuli mxare gardaicvleba am Wrilobisgan fsiqoaqtiuri nivTierebebis moxmarebiT gamowveuli
an dazianebisgan erTi wlis ganmavlobaSi~. aSliloba da pirovnuli aSliloba (Fazel and Grann,
gansxvavebuli danaSaulia sicocxlis mospoba 2004). SeiZleba, aseve, gvxvdebodes depresiuli aSli-
gaufrTxileblobiT, aq Sedis yvela is homiciduri loba, gansakuTrebiT im adamianebSi, romlebic, Semd-
aqti, romelic ganzrax mkvlelobas ar warmoadgens. gomSi, Tavs iklaven. homicidi qalebSi ufro iSviaTia,
am kategorias ganekuTvneba mkvlelobis sxvadasxva vidre mamakacebSi. rodesac mkvleloba qalebis mieraa
tipi, magram, rogorc wesi, es kategoria iyofa or Cadenili, is TiTqmis yovelTvis `anomaliur~ SemTxve-
jgufad, `nebismieri~ da `uneblie~ sicocxlis mospo- vas warmoadgens (Shaw et al., 1999).
ba. `nebismieris~ dros braldebuls SeiZleba winaswar sazogadoebaSi sagrZnobi mRelvareba SeiniSneba
hqondes Cafiqrebuli mkvleloba, magram garkveuli fsiqikuri daavadebis mqone adamianebisgan momdinare
Semamsubuqebeli garemoebebis gamo, misi danaSauli saSiSroebisa da maTSi homicidis gavrcelebis gamo.
kriminaluri homicidis ufro dabal safexurad Se- Cven ara gvaqvs safuZveli vifiqroT, rom am problemam
fasdes. `uneblies~ dros mkvleloba winaswar ar aris ufro seriozuli saxe miiRo da eWvqveS davayenoT
Cafiqrebuli. amis magaliTia sicocxlis mospoba uxe- fsiqikur daavadebasTan dakavSirebuli usafrTxoebis
Si daudevrobiT. garantiebi (Taylor and Gunn, 1999). da mainc, ufro meti
zrunva gvmarTebs im umciresobis mimarT, romelic
normaluri da anomaliuri mkvleloba
saSiSroebis Semcvelia.
rodesac adamians brali edeba ganzrax mkvlelobaSi, mkvlelebis didi nawili danaSaulis Cadenis dros
fsiqikuri aSliloba SeiZleba erT-erT Semamsubuqeb- alkoholis zemoqmedebis qveS imyofeboda. narko­
el mizezad CaiTvalos. amgvarad, braldeba SeiZleba tikebis moxmareba aseve mniSvnelovani faqtoria.
Sesustdes da klasificirdes, rogorc sicocxlis
mospoba daudevrobiT. iuridiuli Sedegis mixed- mravlobiTi mkvleloba
viT mkvlelobaSi xSirad gamoiyofa `normaluri~ da mravlobiTi mkvlelobebi iSviaTia, Tumca isini didad
`anomaliuri~ formebi. mkvleloba `normaluria~, Tu ipyrobs sazogadoebis yuradRebas. es mkvlelobebi
dgindeba ganzrax mkvlelobis faqti an, zogadi kan- Semdeg SemTxvevebs aerTianebs:
onis mixedviT, ganzraxvis gareSe mkvlelobis faqti. w mkvlelobebi Cadenili im adamianebis mier, romleb-
mkvleloba `anomaliuria~, Tu vlindeba Seuracxadi sac ar aqvT fsiqikuri daavadeba da klaven ram-
mkvlelobis, suiciduri mkvlelobis, daqveiTebuli denime adamians erTdroulad (zogjer ojaxuri
pasuxismgeblobis an Cvil bavSvTa mkvlelobis niSnebi. mkvleloba), rasac xSirad mosdevs suicidi. aseT
`normaluri~ mkvlelobis wili britaneTSi mkvl- adamianebSi xSiria paranoiduli da sakuTari Tavis
elobis yvela SemTxvevis ori mesamedidan _ naxevars, gandidebis Tvisebebi (Mullen, 2004).
anu mkvlelobis SemTxvevebis umravlesobas Sead-
w mkvlelobebi romlebic miewereba fsiqozur daa-
gens. igive mdgomareobaa dasavleTis qveynebSic, mag.,
vadebas, romlis drosac mkvleli miznad isaxavs sa-
amerikaSi, sadac homicidis saerTo maCvenebeli ufro
kuTari Tavis an ojaxis gadarCenas mis mier aRqmuli
maRalia, vidre britaneTSi. `normaluri~ mkvleloba
safrTxisgan.
yvelaze xSirad Cadenilia axalgazrda mamakacebis
mier dabali socialuri fenidan. britaneTSi msxverp- w seriuli mkvlelobebi. isini drois garkveuli pe-
li, ZiriTadad, ojaxis wevri an axlobelia. homicidis riodis ganmavlobaSi xorcieldeba. aseTi mkvlelo-
maRali maCveneblebis mqone qveynebSi, mkvlelobebis bebi SeiZleba iyos `normaluri~ (mag., teroristu-
ufro didi nawili dakavSirebulia ZarcvasTan an seq- li mkvlelobebi) an `anomaliuri~ (mag., gamowveuli
sualur danaSaulTan. seqsualuri xasiaTis homicidi fsiqoziT, an motivirebuli seqsualuri sadizmiT
SeiZleba iyos seqsualuri danaSaulis Cadenis dros an nekrofiliiT).
gancdili panikis Sedegi an sadisturi mkvlelobis
mkvleloba, romelsac mohyveba suicidi
niSani. aseT SemTxvevaSi mkvleloba zogjer Cadenilia
britaneTSi homicidis Semdgomi suicidi weliwadSi,
morcxvi mamakacebis mier, romlebsac axasiaTebT sa-
daaxloebiT, 50 SemTxvevas Seadgens, xolo amerikaSi
disturi an sxva Zaladobrivi fantaziebi.
_ 1000-1500-s (Chiswick, 2000). 327 aseTi SemTxvevis epi-
`anomaliuri~ homicidi britaneTSi Cadenili mkv-

_ 784 _
specifikuri danaSaulis fsiqiatriuli aspeqtebi
demiologiurma gamokvlevam (180 msxverpli da 147 mo- taneTSi aseTi SemTxevevebi weliwadSi 5-ze naklebia
Zalade), romelic britaneTSi Catarda (Barraclough and (Chiswick, 2000). marksma da kumarma (Marks and Kumar,
Harris, 2002), aCvena, rom 1993) Seiswavles yvela im erT wlamde bavSvis saqme,
w incidentebis 80%-Si monawileobda erTi msxverpli romelic, 1982-88 wlebSi, mkvlelobis msxverpli gax-
da erTi moZalade da. yvelaze ufro didi riskis qveS es bavSvebi si-
cocxlis pirvel dRes imyofebodnen. amis Semdeg ris-
w incidentebis 88%-Si mxolod erTi da imave ojaxis
kis xarisxma stabilurad daiwyo kleba da pirveli
wevrebi monawileobdnen
wlis bolo meoTxedSi zogadi populaciis maCveneb-
w msxverplis 75% qali iyo, xolo moZaladeebis 85% _ els gautolda. rogorc gairkva, mkvlelebi yvelaze
mamakaci xSirad bavSvis mSoblebi iyvnenen: bavSvis sococxlis
w moZalade mamakacebis msxverpli TiTqmis yovelTvis pirvel dRes _ ZiriTadad dedebi, xolo mogvianebiT
amJamindeli an yofili partniorebi an maTi Svilebi _ mamebi, romelTa mier Cadenili mkvleloba ricxo-
arian, xolo moZalade qalebis msxverpls, umetesad, brivad odnav aRemateboda dedebTan dafiqsirebul
TavianTi Svilebi warmoadgendnen. monacemebs. qalebisTvis gamotanili ganaCeni ufro
w Zalian iSviaTia iseTi SemTxvevebi, rodesac adamiani msubuqi iyo mamakacebisTvis gamotanil ganaCenTan Se-
klavs ucnob pirs da Semdeg iklavs Tavs. aseT in- darebiT. gavrcelebuli azris sawinaaRmdegod, mSo-
dividebs SeiZleba fsiqozi hqondeT. ufro xSirad, biarobis Semdgomi fsiqozuri daavadeba SedarebiT iS-
isini paranoiduli an narcisuli pirovnebebi arian viaTad iyo dedis mier bavSvis mokvlis mizezi, Tumca
da umniSvnelo an warmosaxviTi ugulebelyofis an depresia, garkveul SemTxvevebSi, mkvlelobis erTerT
damcirebis gamo Surs iZieben. faqtors warmoadgenda. Cvil bavSvTa mkvleloba Sem-
dgom periodSi ufro metad bavSvze Zaladobis Sede-
mSoblebi, romlebic sakuTar Svilebs klaven gia. Cvil bavSvTa mkvleloba Zalian mWidrodaa da-
britaneTSi yvela mkvlelobis msxverplis meoTxedi kavSirebuli dedis axalgazrda asakTan. miuxedavad
16 wlamde adamianebi arian, xolo asakobriv jgufebs imisa, rom mSobiarobis Semdgomi fsiqozi, rogorc
Soris erT wlamde asakis bavSvebi yvelaze ufro maRa- Cvil bavSvTa mkvlelobis mizezi, iSviaTad gvxvdeba,
li riskis qveS imyofebian (Breslin and Evans, 2004). bavS- am SemTxvevaSi mkvlelobis prevencia SesaZlebelia.
vebis umetesobas klavs fsiqikuri daavadebis mqone es imas niSnavs, rom mSobiarobis Semdgomi fsiqikuri
mSobeli, ZiriTadad deda. bavSvebis mkvlelobis kla- daavadebis aRmoCena da mkurnaloba prioritets unda
sifikacia rTulia, Tumca gamoyofilia sami katego- warmoadgendes (Spinelli, 2004).
ria _ evTanazia, fsiqozuri mkvleloba da cemiTa
an ugulebelyofiT gamowveuli mkvleloba (D’Orban, ojaxuri mkvleloba
1979). es ukanaskneli kategoria yvelaze ufro metadaa mkvlelobis SemTxvevebis erTmaneTisgan diferencia-
gavrcelebuli. ciis mizniT sasargebloa maTi analizi moZaladesa da
msxverpls Soris arsebuli urTierTobis konteqstSi.
Cvil bavSvTa mkvleloba yvelaze ufro seriozuli Zaladoba ojaxSi xdeba.
qali, romelic klavs Tavis Svils, SeiZleba bralde- rogorc zemoT iyo aRniSnuli, mkvlelobis saerTo
buli iyos ganzrax mkvlelobaSi an sicicxlis mospo- SemTxvevebis erT meoTxedSi msxverpls 16 wlamde
baSi gaufrTxileblobiT. zogierTi iurisdiqcia (mag., adamianebi warmoadgenen. maTi 80% mSoblebma mokles.
inglisis kanonmdebloba) aRiarebs bavSvis mkvlelo- mkvlelobis dros moZaladeebis umravlesoba kargad
bis specialur kategorias, romelsac ewodeba Cvil icnobs Tavis msxverpls. msxverpli qalebis naxevars
bavSvTa (12 Tvemde asakis bavSvTa) mkvleloba. Cvil moZaladeebis colebi an partniorebi Seadgenen, meore
bavSvTa mkvleloba ganixileba, rogorc sicocxlis naxevars ki, ufro xSirad, megobrebi an naTesavebi.
mospoba winaswari ganzraxvis gareSe da, aqedan gamom-
dinare, naklebad mZimed isjeba. mosamarTles Tavi- ojaxuri Zaladoba
suflad SeuZlia gamoitanos gaufrTxileblobiT si- ojaxuri Zaladoba Zaladobis yvela SemTxvevis daax-
cocxlis mospobis ganaCeni Cvili bavSvis mkvlelobis loebiT erT meoTxeds Seadgens. es faqti danaSaulis
nacvlad. Cvil bavSvTa mkvlelobis inglisuri iurid- britanul gamokvlevaSia asaxuli (British Crime Survey)
uli koncefcia uCveuloa, radgan damnaSaves mxolod (Mirrlees-Black, 1999).
imis Cveneba moeTxoveba, rom igi ar iyo saR gonebaze inglissa da uelsSi, weliwadSi Cadenili ojaxuri
mSobiarobis an laqtaciis gamo da ar sWirdeba imis Zaladobis SemTxvevaTa raodenoba, daaxloebiT,
damtkiceba, rom mkvleloba seriozuli fsiqikuri milions Seadgens. aqedan 2/3-s Seadgens Zaladoba
darRvevis Sedegia. qalebis winaaaRmdeg. moZaladeebs, ZiriTadad, ar
Cvil bavSvTa mkvleloba sakmaod iSviaTia da bri- aReniSnebaT diagnostirebadi fsiqikuri aSliloba da

_ 785 _
26 sasamarTlo fsiqiatria
moZaladis interviuirebiT. Zaladobis `sayovelTao~
cxrili 26.4 ojaxuri Zaladoba _ eTikuri da problemad aRqma xels uSlis Zaladobrivi qcevis
iuridiuli sakiTxebi
Sewyvetas. mniSvnelovania gvaxsovdes, rom partnioris
ojaxuri Zaladobisas gansakuTrebiT mniSvnelovania regularuli cema, gansakuTrebiT eWvianobis niadagze,
konfidencialobis dacva, radgan arsebobs moZaladis mier
SurisZiebis riski. mkvlelobis risk- faqtors warmoadgens.
mniSvnelovania Zaladobis faqtis detalurad aRwera Zaladoba samsaxurSi
dazianebebis dokumentirebis CaTvliT. fotoebTan
dakavSirebiT, werilobiTi Tanxmobis miRebaa saWiro. gaxSirda samsaxurSi Zaladobis SemTxvevaTa raode­
im wyvilebma, romelTac gadawyvites erTmaneTTan noba, rac sul ufro metad iqcevs sazogadoebis
urTierTobis dasruleba, aucileblad unda mimarTon spe- yuradRebas. iTvleba, rom am tipis ZaladobaSi
cialists praqtikuli da sxva saxis daxmarebisTvis.
fizikur TavdasxmasTan erTad unda Sediodes muqara
seriozuli Zaladobis maRali riskis dros, riskis
qveS myofi piris usafrTxoebis uzrunvelsayofad da zewolis sxvadasxva formebi. (Fletcher et al., 2000).
policiasTan, sxva organoebsa da pirebTan unda gamJ- fsiqologiuri Sedegebi SeiZleba mZime aRmoCndes.
Ravndes Sesabamisi informacia da es detalur dagegmvas
bevr organizacias aqvs saxelmZRvanelo principebi
saWiroebs. es gegma srulad unda iyos SeTanxmebuli
potenciur msxverplTan. da satreningo programebi, romlebic mimarTulia
amgvari problemebis prevenciasa da Zaladobis Se­
ar aqvT kriminaluri istoria, Tumca alkoholizmi degebTan gamklavebaze.
gavrcelebuli mizezia.
zogi adamiani moZaladea mxolod ojaxis SigniT, seqsualuri xasiaTis danaSauli
sxvebi ki Zaladoben ojaxis gareTac. ojaxSi Zaladobam
seqsualuri xasiaTis Zaladobrivi danaSuali
SeiZleba xangrZlivi negatiuri zegavlena iqonios
bavSvebis socialur da fsiqologiur ganviTarebaze, britaneTSi policiis mier dafiqsirebul sisxlis
iseve rogorc partnioris fsiqikur janmrTelobaze sa­marTlis yvela danaSauls Soris seqsualuri xa­
(ix. Tavi 8). siaTis danaSauli 1%-ze naklebs Seadgens. am tipis
ojaxSi Zaladoba SeiZleba, aseve, mimarTuli damnaSaveebi im damnaSaveTa did nawils Seadgenen,
iyos bavSvebze (bavSvebze Zaladoba mimoxilulia romelTa gadamisamarTeba fsiqiatrebTan xdeba,
741 gverdze) da asakovan naTesavebze (naTesavebze Tumca seqsualuri xasiaTis danaSaulSi braldebuli
Zaladoba _ ix. gv. 543). Zaladobis am formebs iSviaTad admianebis mxolod mcire nawils ikvleven fsiqiatrebi.
mohyveba mkvleloba. seqsualuri xasiaTis Zaladobriv danaSauls umetesad
saswrafo daxmarebis ganyofilebebi, pirveladi mamakacebi sCadian. am tipis danaSauli qalebSi iS­
samedicino daxmarebis dawesebulebebi da pediatriuli viaTobas warmoadgens, im SemTxvevebis garda, rodesac
da sameano ganyofilebebi gansakuTrebul sifxizles xdeba prostituciis mizniT quCaSi adevneba.
unda iCendnen ojaxuri Zaladobis faqtebis mimarT. seqsualuri xasiaTis danaSaulis Camdeni adamianebi
ojaxuri Zaladobis SemTxvevaSi intervencia rTuli ufro asakovanni arian sxva damnaSaveebTan SedarebiT.
gansaxorcielebelia da mraval eTikuri xasiaTis seqsualuri xasiaTis Zaladobis SemTxvevaSi ganme­
sakiTxs warmoSobs (cxrili 26.4). orebiTi braldebis maCvenebelebi, rogorc wesi,
ufro dabalia, vidre, zogadad, sxva damnaSaulis
Zaladoba partniorebis winaaRmdeg SemTxvevaSi, magram seqsualuri xasiaTis Zaladobis
mamakacebis mxridan colebze Zaladoba bevrad ufro Camden recidivistTa umciresobis marTva Zalian
xSiria, vidre _ qalebis mier qmrebze Zaladoba. is rTulia (boqsi 26.2). britaneTSi, 1997 wlis aqti
ufro seriozulia fizikuri Sedegebis TvalsazrisiT seqsualuri Zaladobis Sesaxeb (nawili pirveli)
da ufro xSirad aris dafiqsirebuli. im mamakacebis moiTxovs, rom im pirebma, romlebic msjavrdebulni
umetesoba, vinc cols scems, agresiuli pirovnebaa. an gafrTxilebulni iyvnen seqsualuri xasiaTis
fsiqikuri daavadebis mqone pirebis mxolod mcire danaSaulis gamo, unda Seatyobinon policias sakuTari
nawilia moZalade (ZiriTadad depresiuli aSlilobis saxeli da gvari, misamarTi da am monacemebSi momxdari
mqone pirebi). moZalade mamakacebis gavrcelebuli nebismieri cvlilebebi. policia am monacemebs inaxavs
maxasiaTeblebia avadmyofuri eWvianoba da alko­ho­ e.w. seqsualuri xasiaTis kanondarRvevis reestrSi.
lizmi. aseT mamakacebs SesaZloa, bavSvobaSi Tavad yvelaze gavrcelebuli seqsualuri xasiaTis dana­
hqondeT gancdili Zaladoba da iseT garemoSi izr­ Sauli aris qalebze uxamsi Tavdasxma, uxamsi gaSiSvleba
debodnen, sadac Zaladoba xSiri da dasaSvebia. Tumca da 16 wlamde gogonebTan arakanonieri seqsualuri
msxverplma Tavis qceviT SeiZleba xeli Seuwyos aqti. zogierTi seqsualuri xasiaTis danaSauli ar
an provocireba gaukeTos (magram ar dasturdeba) Seicavs fizikur Zaladobas (mag., uxamsi gaSiSvleba,
Zaladobas, amis Sefaseba xSirad rTulia mxolod vuaierizmi da seqsualuri xasiaTis danaSaulis ume­

_ 786 _
specifikuri danaSaulis fsiqiatriuli aspeqtebi
isini, SeiZleba, homoseqsualebi an heteroseqsualebi
boqsi 26.3 zogierTi faqtori, romelic
iyvenen da, ZiriTadad, Zaladoben iseT bavSvebze,
dakavSirebulia seqsualuri xasiaTis
romlebsac kargad ar icnoben. pedofilebs iSviaTad
danaSaulis Camden pirebSi danaSaulis
ganmeorebis gazrdil riskTan aqvT raime fsiqikuri daavadeba. xSirad, pedofilebis
mier msxverplis mizanSi amoReba didi xnis ganmav­
w kriminaluri istoria
lobaSi xdeba. zogi pedofili SeiZleba ecados
w seqsualuri xasiaTis danaSaulis maRali sixSire da
erT­ze meti tipis seqsualuri danaSauli iSovos samsaxuri iseT adgilas, sadac bavSvebi misi
w bavSvobaSi seqsualuri Zaladobis msxverplad yofna mzrunvelobis qveS imyofebian.
w Zaladobrivi seqsualuri fantaziebi pedofilebis klasificireba rTulia, Tumca maTSi
w qalebis mimarT negatiuri damokidebuleba Semdegi jgufebia gamoyofili:
w rwmena, rom msxverpli Tanxmobas acxadebs seqsualur
w morcxvi da seqsualur sferoSi gamoucdeli pirebi
aqtze an moswons es aqti
w msxverplis xelmisawvdomobis gaadvileba Sesabamisi w daswavlis darRvevis mqone adamianebi
adgilis da saqmianobis SerCeviT
w isini, visac gamoucdia normaluri seqsualuri
w sadomazoxisturi an pedofiluri pornografiis
gamoye­neba ur­Ti­erToba, magram amjobinebs seqsualur urTi­
w fsiqotropuli nivTierebebis arasworad moxmareba erTobas bavSvebTan
w daumorCilebloba mkurnalobis mimarT w borotmoqmedTa jgufi, romelmac SeiZleba Zala­
Gordon and Grubin, 2004
doba ixmaros.
tesoba, romelic bavSvebTan aris dakavSirebuli). pedofiluri seqsualuri aqtivoba iSviaTad mTavr­
sxva saxis danaSauli SeiZleba Seicavdes Zaladobas deba mkvlelobiT.
(mag., gaupatiureba). me-19 TavSi ganxilulia iseTi rogorc zemoT iyo aRniSnuli, bavSvze seqsualuri
Sem­Txvevebis mkurnaloba, romlebic gulisxmobs Zaladobis ganmxorcielebeli yvela adamiani ar
ara­Zaladobriv seqsualuri xasiaTis danaSauls, xo­ aris pedofili, radgan maT did nawils ar aqvs
lo sasamarTlo aspeqtebi am TavSia ganxiluli. seqsualuri interesi uSualod bavSvebis mimarT.
mimoxilvisTvis ix. Hale et al., 2000; Gordon and Grubin, bevr bavSvze seqsualur moZalades aqvs `normaluri~
2004. heteroseqsualuri istoria da SeiZleba imyofebodes
seqsualuri xasiaTis Zaladobis fsiqologiuri Se­­ kidec `normalur~ seqsualur kontaqtSi danaSaulis
degebi msxverplis poziciidan 791 gverdzea ganxi­luli. Cadenis dros. pedofilebi, romlebic bavSvTan
seqsualuri Zaladoba bavSvebze qvemoTaa mimoxiluli. d­akavSirebiT axorcieleben seqsualuri xasiaTis
dana­Saulebriv aqts, rogorc wesi, bavSvebisTvis
seqsualuri Zaladoba bavSvebze ucnobi pirebi arian. maT xeli miuwvdebaT bavSvebze
sxvadasxva qveyanaSi seqsulur kontaqtze Tanxmobis garkveuli socialuri aqtivobis an maT mierve arCeuli
asaki gansxvavebulia. inglissa da uelsSi arakanonieria samsaxuris wyalobiT. Tumca, bavSvebTan dakavSirebuli
heteroseqsualuri aqtis ganxorcieleba 16 wladme seqsualuri xasiaTis danaSaulis umetesoba mainc
asakis adamianTan, an homoseqsualuri aqti 18 wlamde Cadenilia im mamakacebis mier, romlebic, bavSvTan,
asakis adamianTan (boqsi 26.3). xSirad registrirdeba garkveul naTesaur kavSirSi imyofebian. Zalian xSirad
bavSvebTan dakavSirebuli seqsualuri Zaladobis isini bavSvis maminacvals an gafarToebuli ojaxis
SemTxvevebi. am tipis Zaladoba, britaneTis masStabiT, wevrs warmoadgenen. aseTi mamakacebi, Cveulebriv,
daaxloebiT yvela registrirebuli seqsualuri ar arian pirveladi pedofilebi, Tumca arsebobs
xasiaTis danaSaulis naxevars Seadgens. danaSaulis mosazreba, rom zogierTi pirveladi pedofili
mravali SemTxveva SeiZleba ar dafiqsirdes. es cdilobs daqorwindes zrdasrul qalze, romelsac
gansakuTrebiT im SemTxvevebs exeba, romelic ojaxis Svilebi hyavs, raTa potenciuri msxverpli TavisTvis
SigniT aris Cadenili. danaSaulis SemTxvevebi xelmisawvdomi gaxados.
gansxvavdeba formis simZimiT (dawyebuli msubuqi zogierTi mkvlevari amtkicebs, rom mamakacebis
uxamsobiT da damTavrebuli seriozuli agresiuli nawili, romelic TiTqosda, intress iCens zrdasruli
qceviT), magram maTi ZiriTadi umetesoba ar moicavs qalebis mimarT, aseve maTi SvilebiTaa dainteresebuli.
Zaladobas. zogierTi Teoretikosis azriT, moZaladeebs aRel­
zrdasruli pirebi, romlebic bavSvebis winaaR­m­ vebT da izidavT bavSvebis mowyvladoba da gansxvaveba
deg seqsualur Zaladobas Cadian, SeiZleba warmo­ ZalaSi bavSvebsa da zrdasrulebs Soris da ara
adgendnen an ar warmoadgendnen pedofilebs. pedo­ bavSvebisTvis damaxasiaTebeli fizikuri Tvisebebi.
filebs aqvT pirveladi seqsualuri interesi pu­ ojaxis wevrebis mier bavSvebze seqsualuri Za­
ber­tatis wina periodSi myofi bavSvebis mimarT. ladoba ganxilulia gv. 745.
pedofilebi TiTqmis yovelTvis mamakacebi arian. danaSaulis prognozireba rTulia. patimrobamisjil

_ 787 _
26 sasamarTlo fsiqiatria
pirebSi, recidivis maCvenebeli samidan erTia. miu­ aRmoCndes. bolo sistemurma mimoxilvam aCvena kog­
xedavad imisa, rom damnaSaveebis umetesoba, naklebad nitur-bihevioruli Terapiis efeqturoba, rome­lic
seriozuli danaSaulis Cadenis Semdeg iSviaTad sCadis erTi wlis ganmavlobaSi danaSaulis ganmeorebis Sem­
ufro mZime danaSauls, mcire nawili mainc amJRavnebs cirebaSi gamovlinda (NNT=6). (Kenworthy et al., 2004).
Zaladobrivi seqsualuri xasiaTis danaSaulebriv aseve, rekomendebulia antiandrogenebis gamoyeneba
qcevas, ris gamoc saintereso xdeba fsiqiatris azri, (ciproteroni da medroqsiprogesteroni), magram maT
Tu ramdenad saSiSia damnaSave. Tan axlavs mravali arasasurveli efeqti. naCvenebia
SedarebiT maRali tolerantoba maluTinizirebeli
gamokvleva rilizing hormonis agonistis mimarT, magram mimdi-
ZiriTadad moZaladisa da msxverplis gamokvleva nare kvlevebs meTodologiuri sisusteebi axasiaTebs
xdeba cal-calke sxvadasxva pirovnebis mier. bavSvebis (Briken et al., 2003). garda amisa, am tipis mkurnaloba
interviuireba seqsualuri Zaladobis aqtis Semdeg eTikur sakiTxebs warmoSobs.
746 gverdzea ganxiluli. aq mocemulia intervius
mimoxilva zrdasrul pirebTan. rodesac fsiqiatri uxamsi gaSiSvleba
cdilobs imis dadgenas, arsebobs Tu ara danaSaulis es iuridiuli termini aRniSnavs danaSauls, romelic
ganmeorebis Sansi da mosalodnelia Tu ara mo­ gulisxmobs genitaliebis uxamsad gaSiSvlebas meore
Zaladisgan ufro seriozuli danaSaulis Cadena, adamianis winaSe da moicavs gaSiSvlebis yvela formas.
man pirvel rigSi unda gaiTvaliswinos werilobiTi SeiZleba iTqvas, rom eqshibicionizmi yvelaze ufro
Cvenebebi da msxverplis ganacxadi, raTa moipovos gavrcelebuli formaa, magram gaSiSvleba, SeiZleba,
informacia Semdeg sakiTxebze: aseve gulisxmobdes seqsualuri aqtis SeTavazebas, se-
w warsulSi ganxorcielebuli konkretuli xasiaTis qsualuri Zaladobis preludias an Seuracxmyofel
seqsualuri qmedebis xangrZlivoba da sixSire Jests. eqshibicionizmi (ix. aseve gv. 522) aris im adamia-
(unda gvaxsovdes rom pedofilebi xSirad uaryofen nis qcevis samedicino saxelwodeba, romelic iRebs se-
danaSauls). qsualur kmayofilebas sawinaaRmdego sqesis adamiane-
bis win ganmeorebiTi gaSiSvlebiT. inglissa da uelsSi
w damnaSavis dominanturi seqsualuri prioritetebi.
uxamsi gaSiSvleba yvelaze xSiri seqsualuri xasiaTis
Tu dadginda, rom pirovnebas mxolod pedofiluri
danaSaulia. igi gavrcelebulia 25-35 wlis mamakacebSi.
gadaxrebi da pedofiluri qceva axasiaTebs, es
amgvari qceva iSviaTad axasiaTebs fsiqikuri aSlilobis
ganmeorebis maRal riskze miuTiTebs. asakovani
mqone adamianebs an kriminalebs, Tumca eqshibicioniste-
pedofilebi naklebad agresiulni arian.
bi SeiZleba xmarobdnen fsiqoaqtiur nivTierebebs maT
intervius dros unda ganisazRvros SeiZleba kompulsuri aSliloba axasiaTebdeT. eqshibi-
w seqsualuri cxovrebis istoria cionizmi DSM-IV-Si da ICD-10-Si fsiqikur aSlilobad
w miRebuli hqonda Tu ara pirovnebas alkoholi an ganixileba. miuxedavad imisa, rom mraval damnaSavesTan
narkotikuli nivTiereba danaSaulis Cadenisas. danaSaulebrivi qceva aRar meordeba, damnaSaveTa gark-
Tu es asea, mosalodnelia Tu ara, rom mocemuli veul raodenobasTan is mainc ganmeorebiT iCens Tavs. es
pirovneba gaagrZelebs maT moxmarebas ukanakneli kategoria, SeiZleba, ufro seriozuli seq-
sualuri danaSaulisaken gadaixaros.
w sinanuli an danaSaulis grZnoba
w danaSaulTan dakavSirebuli stresuli garemoebebi uxamsi Tavdasxma
da imis albaToba, rom es garemoebebi momavalSic es termini aRniSnavs qcevis farTo speqtrs, dawye-
iarsebebs buli ucxo adamianis TeZoebze xelis Sexebis mcde-
w bavSvebze xelmisawvdomobis xarisxi lobiT, damTavrebuli seqsualuri TavdasxmiT, va-
w fsiqikuri aSlilobis an Sesabamisi pirovnuli ginaluri aqtis ganxorcielebis mcdelobis gareSe.
Tvisebebis maniSneblebi. daskvnebis gakeTebisas fsiqiatrebs yvelaze xSirad ekiTxebian profesiul
mniSvnelovania gvaxsovdes, rom fsiqiatriuli codna rCevas mozard biWebTan da mamakacebTan dakavSire-
qcevis am formis Sesaxeb sakmaod SezRudulia. biT, romlebic, warsulSi, bavSvebs dasxmian Tavs. mi-
uxedavad imisa, rom mravali mozardi ymawvilis qce-
mkurnaloba vas SeiZleba `uxamsi~ vuwodoT, seriozuli xasiaTis
mkurnaloba mimarTulia nebismier asocirebul uxamsi qceva asocirebulia pirovnebis agresiul Tvi-
fsiqikur aSlilobaze. seqsualuri qcevis pirdapiri sebebTan, gaunaTleblobasTan, socialuri unarebis
mkurnaloba rTulia. jgufuri Terapia, romelic naklebobasa da, zogjer, daswavlis sirTuleebTan.
xorcieldeba erToblivad fsiqikuri janmrTelobis mkurnaloba danaSaulTan dakavSirebul problemebze
da probaciis servisebis mier, SeiZleba Sedegiani aris mimarTuli.

_ 788 _
specifikuri danaSaulis fsiqiatriuli aspeqtebi

devna an partniori hyavs. daaxloebiT naxevari ver axerxebs


Tavdasxmis dros seqsualuri aqtis ganxorcielebas.
araprofesiuli termini `devna~ gulisxmobs konkre-
moZaladeebi xSirad adrec yofilan msjavrdebul-
tuli msxverplis miznad amoRebas, misTvis arasasur-
ni araseqsualuri xasiaTis Zaladobrivi danaSaulis
vel da Tavs moxveul ganmeorebad devnas, rac gamoi-
gamo.
xateba adevnebiT an sxvagvari SeviwroebiT (ix. Mullen
gaupatiurebis aqtebi gansxvavdeba moZaladesa da
et al., 2000). mdevaris qceva gviCvenebs, rom igi Sepyro-
msxverpls Soris urTierTobis mixedviT. moZalade-
bilia azrebiT msxverplis Sesaxeb. am qcevis speqtri
ebis umetesoba icnobs Tavis msxverpls da, farTod
vrcelia da moicavs
gavrcelebuli azris sawinaaRmdegod, ucnobi adami-
w ukan gayolasa da adevnebas;
anis gaupatiureba iSviaTad xdeba. ucxo adamianis
w komunikacias telefoniT, fostiT; eleqtronul gaupatiureba ufro xSirad fizikurad Zaladobrivia
komunikacias da SeiZleba iaraRis gamoyenebiT xorcieldebodes. es
w nivTebisa da momsaxurebis SekveTas msxverplis sa- SeiZleba asaxavdes im faqts, rom moZaladeebs, rom-
xeliT lebic icnoben TavianT msxverpls, ar sWirdebaT fi-
w agresiasa da muqaras, romelSic Sedis Zaladoba, sa- zikuri muqara maT samarTavad. samagierod, SesaZle-
kuTrebis dazianeba da ciliswameba. belia ojaxis wevrebis mimarT muqaris ganxorcieleba.
gaupatiureba umetesad ojaxSi xdeba (kidev erTi fa-
mdevarebi umetesad mamakacebi arian, xolo maTi
qti, romelic gavrcelebuli azris sawinaaRmdegoa).
msxverpli _ qalebi. msxverpli mudmivad ganicdis
(boqsi 26.4).
mwvave distress. aseTi SemTxvevebis marTva moiTxovs
sasamarTlo fsiqiatrebisa da kriminaluri marTlm- epidemiologia
sajulebis sistemis TanamSromlobas, raTa moxdes
gaupatiureba da qalebze mimarTuli seqsualuri
riskebis Sefaseba, am daavadebasTan dakavSirebuli
agresiis sxva formebi savaraudod bevrad aRemateba
nebismieri fsiqikuri aSlilobis (mag., erotomaniis)
policiis mier dafiqsirebul monacemebs (boqsi 26.3).
mkurnaloba da msxverplis mkurnaloba da dacva (mi-
gaupatiurebis dafiqsirebuli SemTxvevebidan mxo-
moxilvisTvis ix. Mullen, 2000 da Tavi 13).
lod erTi mesamedis gamoZieba xdeba policiis mier
gaupatiureba da amaTgan mxolod erTi mesamedi ismineba uzenaes sa-
samarTloSi. maSinac ki, realurad arsebobs samidan
inglisis samarTlis mixedviT, pirovneba axorcielebs
mxolod erTi Sansi, rom savaraudo moZalade iqneba
gaupatiurebas Tu:
msjavrdebuli. es ufro maSin aris mosalodneli, ro-
w is axorcielebs arakanonier seqsualur aqts (vagi-
desac gaupatiurebis aqti jdeba ucxo adamianis gau-
nalurs an analurs) qalTan an mamakacTan, romelic
patiurebis stereotipSi. nacnobi adamianis msxverp-
seqsualuri aqtis dros ar aris Tanaxma am aqtze
li, xSirad arc Tu ise usafuZvlod, miiCnevs, rom mas
w am saxis aqtis dros man (mamakacma) icis, rom igi ar daujereben.
(qali) ar aris Tanaxma seqsualur aqtze an misTvis mamakacebis gaupatiurebis SemTxvevebis sixSire
(mamakacisTvis) sul erTia, Tanaxmaa Tu ara qali se- ucnobia. savaraudod, bevri mamakacis gaupatiureba
qsualur aqtze. ar fiqsirdeba, radgan mamakacs, romelic msxverplis
sxvadasxva qveynis kanonmdeblobiT, gaupatiure- rolSi imyofeba, SeiZleba ar undodes am faqtis gam-
ba ganixileba, rogorc qmedeba, rodesac moZalade JRavneba. iseve, rogorc qalebis gaupatiurebis SemTx-
amyarebs sqesobriv kavSirs msxverplis Tanxmobis ga- vevaSi, mamakacebis gaupatiureba dakavSirebulia meo-
reSe. yvela qveynis kanonmdebloba ar cnobs mamakacis
gaupatiurebas an masze seqsualur Tavdasxmas. zogi boqsi 26.4 qalebze seqsualuri Tavdasxma
qveyana (mag. aSS) damatebiT iTvaliswinebs arasakmaris - danaSaulis britanuli gamokvlevis
Tanxmobas asakis mixedviT (egreT wodebuli `kanoniT
Sedegebi. 2000 wlis gamokvleva
dadgenili gaupatiureba~). inglisis samarTali im w qalebis daaxloebiT 1%-ma ganacxada, rom maTze, bolo
wlis ganmavlobaSi, ganxorcielda ama Tu im tipis
mcirericxovan samarTlebriv sistemebs miekuTvneba,
seqsualuri Zaladoba
romelic aRiarebs gaupatiurebis faqtebs col-qm- w 0.4%-ma (did britaneTSi daaxloebiT 61000 adamiani)
rul urTierTobaSi. gaupatiureba Zaladobrivi aqtia. ganacxada, rom isini wina wels gaaupatiures
damnaSaveebi gansxvavdebian gamoyenebuli agresiis w gaupatiurebis SemTxvevebis 45%-Si, Tavdamsxmeli amJa­
mindeli partniori iyo, xolo SemTxvevebis 8%-Si _
xarisxis mixedviT, aseve imiT, Tu ra xarisxiT gamoi- ucxo piri
yeneba agresia msxverplze kontrolis misaRwevad, an w policiaSi dafiqsirda seqsualuri Tavdasxmis Sem­
ramdenad aris agresia TavisTavad amaRelvebeli. xSi- Txvevebis 18%
rad moZalade adamianebis umetesoba daqorwinebulia Myhill and Allen, 2002

_ 789 _
26 sasamarTlo fsiqiatria
re adamianis damcirebis an masze dominantobis sur- prognozi
vilTan. mamakacebis gamaupatiurebeli kacebi xSirad britaneTSi gaupatiurebisTvis dapatimrebuli moZa­
moZalade heteroseqsualebi arian. savaraudod, maT ladeebi sasjelis mxolod naxevars ixdian cixeSi
axasiaTebT SfoTva sakuTar maskulinur identobasTan da ganTavisuflebis Semdeg probaciis samsaxuris
dakavSirebiT. zogierTi kvlevis Tanaxmad, mamakacis an ze­damxedvelobis qveS imyofebian. ganmeorebiTi
qalis gaupatiureba dakavSirebulia moZaladis sqeso- msjavrdebis maCvenebelia 30%. cixeSi maT sTavazoben
brivi identobis problemebTan (ix. Dunseith et al., 2004). fsiqologiur mkurnalobas, romelic sapatimroSi
mizezebi ganxorcielebuli programis Semadgeneli nawilia
(seq­sualur sferoSi damnaSaveTa mkurnalobis
gaupatiurebis fenomenis axsna, ZiriTadad, soci­
prog­rama) (SOTP). arsebuli uaxlesi monacemebis
o­kulturul konteqstSi xdeba, rac gulisxmobs
mixedviT, moZaladeebis mdgomareoba TiTqmis ar
mis ganxilvas mocemul kulturaSi qalis mimarT
gaumjobesebula am programaSi monawileobis Sedegad
damokidebulebisa da qalisa da mamakacis genderuli
(ix. Marques et al., 2005).
rolebis TvalsazrisiT. fsiqologiuri TvalsazrisiT,
mamakacebs, romlebic qalebze Zaladoben, aqvT qalis
bavSvebis gataceba
rolis myari da konservatuli, idealizirebuli xedva,
bavSvebis gataceba iSviaTi movlenaa. bavSvi SeiZleba
rasac Tan axlavs nebismieri qalis damcireba, Tu is am
moitacos erT-erTma mSobelma, mamakacma (seqsualuri
rolSi ar jdeba. moZaladeebi xSirad adanaSauleben
motivi) an ufrosma bavSvma. patara bavSvebs
TavianT msxverpls da amarTleben gaupatiurebas
ZiriTadad itaceben qalebi, romlebsac samidan
qalis qcevidan gamomdinare (mag. `is imsaxurebda
erT-erTi motivi amoZravebT: Tavisi sawadelis
gaupatiurebas, radgan X-s earSiyeboda~). miuxedavad
miRweva, meore adamianiT manipulireba da bavSvis
imisa, rom bevr SemTxvevaSi moZalade icnobs
impulsurad motaceba, rac fsiqikurad arajansaR
msxverpls da, rogorc Cans, msxverpli Tavidan, raRac
qalebs axasiaTebT. sabed­nierod, motacebuli
saxiT, monawileobs kidec im movlenebSi, romlebsac
bavSvebis umetesoba mzrun­velobis qveS imyofeba da
danaSauli mohyveba.
maT maleve pouloben.
(yoveli mexuTe SemTxveva). es ar unda CaiTvalos,
gaupatiurebis aqtSi msxverplis nebayoflobiT mo­
sakuTrebasTan dakavSirebuli danaSauli
nawileobad. Zalian mcire monacemebi arsebobs im
gavrcelebuli mosazrebis dasamtkiceblad, rom maRaziidan nivTebis moparva (Sofliftingi)
gaupatiurebis msxverpli Tavad ubiZgebs moZalades am tipis qurdoba, sxva tipis qurdobis msgavsad,
gaupatiurebisaken an cvlis mis ganwyobas seqsualuri Cadenilia im adamianebis mier, romlebsac saerTod
urTierTobis damyarebasTan dakavSirebiT. gaupa­ ar aReniSnebaT fsiqikuri aSliloba. bevri mozardi
tiureba SeiZleba dakavSirebuli iyos mZime fsiqikur aRiarebs maRaziidan nivTebis periodulad moparvis
aSlilobebTan. am SemTxvevaSi, Cveulebriv, adgili faqts. dakvirvebis saxiT warmoebuli gamokvleva da
aqvs seqsualur ganmuxruWebas, rac maniakaluri maRaziebis mier dafiqsirebuli didi danakargebi
aSlilobisTvisaa damaxasiaTebeli an fsiqozur imaze miuTiTebs, rom maRaziidan nivTebis moparva
mdgo­mareobas paranoiduli bodvebiT. dadgenilia, gavrcelebulia zrdasrul pirebSi.
rom moZaladeebis minimum 50% gaupatiurebis aqtis Soflifterebis umciresobas axasiaTebs fsiqiat­
dros fsiqoaqtiuri nivTierebebis zemoqmedebis qveS riuli aSliloba, Tumca, zogjer, Sofliftings,
imyofeba. gaupatiurebis bevr SemTxvevaSi, msxverpl­ depresiuli aSlilobis da sxva fsiqiatriuli diag­
Tanac da moZaladesTanac dadgenilia narkotikebis nozebi ukavSirdeba (Lamontagne, 2000). fsiqikuri
an alkoholis gamoyenebis faqtebi. es SeiZleba daavadebis mqone nebismierma pacientma SeiZleba
imaze miuTiTebdes, rom gaupatiurebis mravali iqurdos ekonomikuri saWiroebidan gamomdinare.
sce­nari garkveul socialur situaciaSi iwyeba, es exeba gansakuTrebiT im adamianebs, romlebic
romelSic orive mxare monawileobs. zog mamakacs, fsiqoaqtiur nivTierebebs moixmaren. socialurad
romelic axorcielebs gaupatiurebas, mkvlelobas ganmuxruWebul pacientebs, metad axasiaTebT impu­
an sxva Zaladobriv danaSauls, aReniSneba garkveuli lsuri qurdoba. kvebiTi aSlilobis mqone pacientebma
seqsualuri xasiaTis problemebi an eWvianoba seq­ SeiZleba saWmeli moiparon. sxva SemTxvevaSi, Sof­
sualur niadagze. yvela am faqtoris gamo aseTi liftingi, SeiZleba, uyuradRebobis Sedegs war­
mamakacebi sxvebisTvis saSiSroebis Semcvelni arian. moadgens (mag., organuli fsiqikuri aSliloba, romlis
mamakacebis mcire jgufi iRebs seqsualur siamovnebas drosac adamiani dabneuli an gulmaviwyia an panikis
sadisturi Tavdasxmebisgan im partniorebze, rom­lebic Seteva, romlis drosac adamiani SeiZleba maRaziidan
winaaRmdegobas uweven maT (ix. Dunsieth et al., 2004). gaiqces nivTis safasuris gadauxdelad).

_ 790 _
danaSaulis msxverplad yofnis fsiqiatriuli aspeqtebi
SofliftingSi braldebuli adamianis gamokvleva fsiqiatriuli intervenciis speqtri SezRudulia.
iseve xdeba, rogorc nebismieri sxva adamianisa, xanZris gamCenTa marTva saavadmyofos SigniT moiTxovs
romelsac sxva saxis sasamarTlo problemebi gaaCnia. Tu detalur dakvirvebas da usafrTxo garemos.
braldebuls aqvs depresiuli aSliloba, gamokvlevis xanZris gaCenis problemebi bavSvebSic gvxvdeba.
dros fsiqiatrma unda daadginos, axasiaTebda Tu normaluri fsiqikis mqone bavSvebSi es qceva xandaxan
ara mas es aSliloba danaSaulis Cadenis dros, Tu is asaxavs gadaWarbebul sicelqes, zogjer jgufur
bralis wayenebis Semdeg ganviTarda. am dros yvelaze aqtivobas, zogjer ki fsiqikuri aramdgradobis
xSiri iuridiuli kiTxvaa, hqonda Tu ara braldebuls _ uf­ro xSirad ki qceviTi aSlilobis Sedegs
ganzraxuli qurdoba da SeeZlo Tu ara fsiqikur warmoadgens (Martin et al., 2004). im bavSvebSi, romlebic
daavadebas zegavlena moexdina am ganzraxvaze. braldebulni arian xanZris gaCenaSi, momdevno ori
wlis ganmavlobaSi am qcevis ganmeorebis maCvenebeli
xanZris mizanmimarTulad gaCena
10%-ze dabalia.
am danaSauls Zalian did mniSvnelobas aniWeben
ara mxolod imitom, rom man SeiZleba seriozuli
danaSaulis msxverplad yofnis
ziani miayenos sakuTrebas, aramed imitomac, rom is
sicocxlisTvisaa saSiSi. xanZris gamCenebi, ZiriTadad,
fsiqiatriuli aspeqtebi
mamakacebi arian. miuxedavad imisa, rom sasamarTlo kriminologiam da sazogadoebam mxolod cota
bevr maTgans agzavnis fsiqiatriul gamokvlevaze, xnis win miaqcia yuradReba msxverplis rolsa da
fsiqiatriuli literatura xanZris mizanmimarTulad saWiroebebs (mimoxilvisTvis ix. Mezey and Robbins,
gaCenaze mcirericxovania. am danaSaulis CamdenebSi 2000). zogadi populaciis gamokiTxva miuTiTebs, rom
ramdenime jgufs gamoyofen: danaSaulis msxverplad yofnis gamocdileba xSirad
dakavSirebulia geografiul regionTan, sqesTan,
w fsiqikuri aSlilobis armqone pirebi, romlebic
asakTan da socialur CvevebTan. Zalian bevri SemTxveva
xanZars aCenen finansuri an politikuri mizezebis
(gansakuTrebiT seqsualuri da ojaxuri Zaladobis
an SurisZiebis gamo; maT xandaxan moixsenieben,
SemTxvevebi) ar fiqsirdeba, radganac msxverpli
rogorc motivirebul xanZris gamCenebs.
ar amJRavnebs informacias maT Sesaxeb. qalebi da
w e.w. paTologiuri xanZris gamCenebi, romlebsac axa­
mamakacebi gansxvavdebian erTmaneTisgan danaSaulis
siaTebT daswavlis sirTuleebi, aReniSnebaT fsi­
msxverplad yofnis gamocdilebis TvalsazrisiT.
qikuri daavadeba an alkoholdamokidebuli pirebi
cxovrebiseuli mizezebidan gamomdinare, calkeuli
arian. es jgufi mocemuli populaciis daaxloebiT
pirovnebis mxridan Zaladobis riskis qveS gansa­
10-15%-s Seadgens.
kuTrebiT axalgazrda mamakacebi imyofebian, xolo
w mesame jgufi, romelic DSM-IV-is piromaniis kri­ qalebi ufro xSirad ganicdian ojaxur da seqsualur
teriumebs akmayofilebs (gv. 782), Tumca am diag­ Zaladobas. britaneTSi azielebsa da afro-kari­
nostikuri kriteriumis validuroba ar aris bielebze Zaladobis SemTxvevaTa daaxloebiT erTi
damtkicebuli. am adamianebs xanZris gaCena Zlier meeqvsedi rasizmiTaa motivirebuli.
siamovnebas aniWebs da daZabulobas uxsnis. msxverplis reaqcia mniSvnelovania imis dasadgenad,
Semdgomi grZelvadiani dakvirvebis kvlevebiT dafiqsirebulia Tu ara danaSauli policiaSi da
Sefasda ganmeorebiTi xanZris gaCenis riski (Soothill wayenebulia Tu ara damnaSavis mimarT brali.
et al., 2004). dadginda, rom damnaSaveTa 10%-s kvlav
asamarTleben xanZris gaCenis gamo, xolo daaxloebiT fsiqologiuri zemoqmedeba
naxevars sxva saxis danaSaulis CadenaSi edeba brali. bavSvze Zaladobas da bavSvobaSi Zaladobis gamoc­
unda gvaxsovdes, rom xanZris gaCenaSi meored dilebas SeiZleba seriozuli Sedegebi mohyves zrda­
msjavrdebul adamians danaSaulis xelaxla Cadenis srul cxovrebaSi (gv. 183).
bevrad ufro maRali riski aqvs. faqtorebi, romlebic danaSaulis zrdasruli msxverpli mravali fsiqo­
miuTiTeben xanZris ganmeorebiT gaCenis gazrdil logiuri saxis riskis qveS imyofeba. esaa distresi,
riskze, Semdegia: romelic uSualod mosdevs danaSauls da SemdgomSi
w antisocialuri pirovnuli aSliloba gancdili distresi, romelic dakavSirebulia gamo­
w daswavlis sirTuleebi ZiebasTan da sasamarTlo mosmenebTan. Zalian xSirad
fiqsirdeba posttravmuli stresuli aSliloba.
w mudmivi socialuri izolacia
Zaladobis Sedegebi ufro xSiri da mZimea uSu­alod
w imis damadasturebeli niSani, rom xanZris gaCe­ danaSaulis Semdeg, magram isini, zogjer, mravali
nis mizezi seqsualuri siamovnebis miReba an wlis manZilze iCens Tavs.
daZabulobis moxsnaa.

_ 791 _
26 sasamarTlo fsiqiatria

danaSaulis tipebi debrifingis meTodis gamoyenebiT ar aris sakmarisi


(Raphael and Wilson, 2000).
mkvleloba
danaSaulis msxverplTa mxardaWera SeiZleba gan­
msxverplis naTesavebi Tavs izolirebulad grZnoben. xorcieldes sacxovrebeli adgilis mixedviT.
isini sircxvils ganicdian da ufro metad uWirT mag., britaneTSi houm ofisi (the Home Office _ bri­
sxvisTvis sakuTari mZime mdgomareobis gaziareba, taneTSi asrulebs analogiur funqcias, rasac sxva
vidre sxva saxis danakargis SemTxvevaSi. iuridiuli saxelmwifoebis Sinagan saqmeTa saministroebi) afi­
procesebis biurokratiuloba aZlierebs brazis gan­ nansebs msxverplTa mxardaWeris erovnul programas,
cdas da am samyarodan mowyvetilobis SegrZnebas romelic regularul kontaqtSi imyofeba im pirebTan,
(Rock, 1998). romlebic danaSaulis msxverpls warmoadgenen da
mxardaWeras sTavazobs maT. arsebobs, aseve, spe­
gaupatiureba
cialuri mosaxureba im pirebis mxardasaWerad, rom­
mravali mtkicebuleba metyvelebs imaze, rom gau­ lebic britaneTis `samefo sasamarTlos~ (Crown Court
patiurebis msxverplTan gaupatiurebis uaryofiTi _ umaRlesi sasamarTlo instancia britaneTSi) winaSe
efeqti SeiZleba Zalian xangrZlivi aRmoCndes (Mezey warsdgebian. aRsaniSnavia, rom es servisebi eyrdnoba
and Robbins, 2000). bolo periodis kvlevam aCvena moxaliseebs, romlebsac ar SeuZliaT xangrZlivi
intensiuri intruziuli azrebisa da sxva post­ daxmarebisa da specializebuli fsiqiatriuli inter­
travmuli simptomebis arseboba gaupatiurebis Sem­ venciis SemoTavazeba. mag., gaupatiurebis krizisuli
dgomi kviris ganmalobaSi. gaupatiurebis msxverplis centrebis moxaliseTa jgufebi daxmarebas uweven seq­
partniorebmac da ojaxis wevrebmac SeiZleba seri­ sualuri Tavdasxmis msxverpls. danaSaulis msxverpls
ozuli distresi ganicadon. kompensaciis moTxovna SeuZlia, kriminalur garemoSi
aSS-Si gaupatiurebis msxverplTaTvis krizisuli miRebuli dazianebebis sakompensacio sabWosgan
intervenciis mravali centri Seiqmna. es centrebi (Criminal Injuries Compensation Board), fsiqiatrebs SeiZ­
multidisciplinuri gundebiTaa dakompleqtebuli. leba sTxovon angariSis momzadeba fsiqologiuri dis­
kognitur-bihevioruli Terapiis gamoyeneba karg tresisTvis kompensaciis moTxovnasTan dakavSirebiT.
Sedegebs iZleva (gv. 172).
specialuri momsaxureba
Zarcva da yaCaRoba
danaSaulis msxverplTaTvis xelmisawvdomi unda
marTalia, Zarcvasa da yaCaRobaze reaqcia naklebad iyos specialuri fsiqiatriuli gamokvlevisa da
mwvavea, vidre Zaladobriv danaSaulze, Tumca, Se­ mkurnalobis iseTi servisebi, romlebsac msxverp­
saZlebelia ganviTardes adaptaciis darRvevebi lisTvis specifikur problemebze muSaobis gamoc­
da posttravmuli stresuli aSliloba. msxverpli dileba gaaCniaT. am tipis momsaxurebas SeiZleba
SeiZleba Sepyrobili gaxdes usafrTxoebis sakiTxiT. uzrunvelyofdes TemSi momqmedi araspecializebuli
samsaxurebi, travmaze momuSave specializebuli
teroristuli danaSauli
kli­nikebi an, zogjer, viwro specializaciis mqone
bevri angariSia gamoqveynebuli teroristuli dana­
samsaxurebi (mag. klinikebi, romlebic gaupatiurebis
Saulis Sesaxeb (srola, dabombva, tyved ayvana). yvela
msxverplTan muSaoben).
maTganSi dafiqsirebulia mwvave distresi post­
travmuli stresuli aSlilobiT, romelic uSualod rutinuli fsiqiatriuli samsaxuri
mosdevs teroristul aqts da sxva fsiqiatriuli pirovnebis Sefasebisas, fsiqiatriul servisebSi gag­
Se­degebi, romlebic msxverplTa umciresobaSi per­ zavnis mizniT, aucilebelia, vkiTxoT mas msxverplad
sistentul xasiaTs atarebs. yofnis gamocdilebis Sesaxeb, vinaidan es informacia
mniSvnelovania rogorc daavadebis etiologiisTvis,
sxva saxis danaSauli
aseve mkurnalobis dagegmisTvis.
msxverplis distresi aseve Zlierad aris gamoxatuli
mravali sxva saxis danaSaulis dros, romelSic Sedis
ojaxuri Zaladoba, samsaxurSi Zaladoba da devna.
fsiqiatris roli sisxlis samarTlis
sasamarTloSi
marTva fsiqikuri mdgomareoba, ganzraxva da
fsiqologiuri problemebis simZime da stabiluroba pasuxismgebloba
miuTiTebs msxverplisTvis rogorc rutinuli, ise iurisdiqciebis umetesoba iTxovs danaSaulebrivi
specialuri daxmarebis gawevis saWiroebaze. mkur­ ganzraxvis mtkicebulebas imisaTvis, rom damnaSaves
nalobis Catareba mxolod kritikuli incidentis sasjeli miesajos. aqedan gamomdinare, fsiqiatrebs

_ 792 _
fsiqiatris roli sisxlis samarTlis sasamarTloSi
yvelaze xSirad ekiTxebian azrs imis Taobaze, iqonia sasamarTlo garCevaSi monawileobis miRebis
Tu ara zegavlena fsiqikurma daavadebam braldebulis unari
ganzraxvaze Caedina esa Tu is danaSauli. adamiani ar
es sakiTxi SeiZleba warmoiSvas nebismier braldebasTan
unda CaiTvalos damnaSaved, Tu mas ar SeeZlo sakuTari
dakavSirebiT. bevri iurisdiqcia iTxovs, rom bral­
qcevis marTva da Tu mis mier Cadenili arakanonieri
debuli sakmarisad janmrTeli iyos, raTa moaxerxos
qmedeba mis arCevans ar warmoadgens. am sakiTxis
sakuTari Tavis dacva. inglisis kanonSi am sakiTxs
garkveva fsiqiatris konsultacias saWiroebs.
ewodeba `unari warsdge sasamarTlos winaSe~ da misi
adamianis damnaSaveobis gansazRvrisTvis saWiroa
wamoweva SeuZlia damcav mxares, bralmdebel mxares
gaviTvaliswinoT misi fsiqikuri mdgomareoba da,
an mosamarTles. xolo gadawyveta mxolod nafic
gansakuTrebiT, misi ganzraxva Tavad aqtis gan­
msajulebs SeuZliaT. aucileblad unda dadgindes,
xorcielebis dros. anglosaqsonur iurisdiqciebSi
Tu ramdenad Seswevs unari braldebuls:
ganzarxvis teqnikuri terminia mens rea (damnaSave
w gaigos braldebis arsi;
goneba). ganzraxva sxvadasxva mniSvnelobiT ixmareba,
magram misi arsi SemdegSi mdgomareobs: adamiani w esmodes gansxvaveba sakuTari Tavis damnaSved
aRiqvams da moelis, rom misi qmedeba arakanonier cnobasa da udanaSualod cnobas Soris;
Sedegebs gamoiwvevs. ganzraxvis sami sxva forma w gaacnos advokats saqmis viTareba;
damatebiT ganxilvas saWiroebs: w acileba misces nafic msajulebs;
1. arapirdapiri ganzraxva. rodesac piri midis ga­ w Tvali miadevnos sasamarTloSi warmodgenil mtki­
umarTlebel riskze, gulgrilad ekideba Sedegs. cebulebas.
iTvaliswinebs marTlsawinaaRmdego Sedegis dad­
braldebuls SeiZleba aReniSnebodes mZime fsiqikuri
gomis SesaZleblobas, Tumca ar surs es Sedegi.
aSliloba, magram mainc hqondes sasamarTlos winaSe
2. `daudevroba~ (negligence). mocemuli qmedeba gani­ wardgomis unari.
sazRvreba iseTi SedegiT, romelsac `moazrovne pirovneba SeiZleba cnon uunarod sasamarTlo
da frTxili~ adamiani winaswar ganWvretda da procesze dasaswrebad `kriminaluri procedurebisa
airidebda. da Seuracxadobis (sasamarTlo procesze daswrebis
3. `SemTxveviToba~ (an `udanaSaulo uyuradReboba~) uunarobis) 1991 wlis aqtis~ pirobebis mixedviT. Tu
(Accident or blameless inadvertence). aRmoCndeba, rom pirovnebas ar SeuZlia sasamarTloze
pasuximsgeblobasTan dakavSirebuli mTavari sakiTxi daswreba, sasamarTlo gamarTavs `faqtebis
SemdegSi mdgomareobs: hqonda Tu ara braldebuls sasamarTlo process~ imis dasadgenad, Caidina Tu
ganzraxvis Camoyalibebis unari an SeeZlo Tu ara ara man danaSauli. Tu danaSauli ar aris seriozuli,
fsiqikur aSlilobas am unarze emoqmeda. xandaxan sasamarTlom SeiZleba gasces brZaneba, rom damnaSaves
pasuxi am kiTxvaze fsiqiatriuli eqspertizis an Cautardes mkurnaloba, xSirad ambulatoriul
mtkicebulebis miRma imyofeba. fsiqiatrs, romelsac pirobebSi. im SemTxvevebSi, rodesac danaSauli
azris gamoTqmas sTxoven mocemuli sakiTxis Ta­ seriozulia an gulisxmobs au­cilebel sasjels (mag.,
obaze, mWidro TanamSromloba uwevs samarTlis mkvleloba), sasamarTlo ga­da­amisamarTebs damnaSaves
specialistebTan. saavadmyofoSi mosaTav­seblad, ganusazRvreli vadiT.
Tu pirovnebas aqvs sasamarTloze daswrebis unari,
bavSvebi igi SeiZleba kvlav daaswron sasamarTlo mosmenaze.
kanonmdeblobiT iTvleba, rom braldebulis asaki dakaveba, romelic mosdevs im faqtis dadgenas, rom
zemoqmedebs danaSaulebrivi qcevis ganzraxvis Ca­ pirovnebas ar aqvs sasamarTloze daswrebis unari (anu
moayalibebis unarze. bevri qveynis kanonmdebloba Seuracxadia _ ix. qvemoT) iseTive saxiT moqmedebs,
ar akisrebs garkveul asakze mcirewlovan bav­ rogorc dakaveba, romelic mohyveba gadaadgilebis
Svebs kriminalur msjavrdebas. mag., inglisis kanon­ akrZalvis brZanebas.
mdeblobaSi ar vrceldeba msjavrdeba 10 wlam­
Seuracxadoba (udanaSauloa Seuracxadobis
de asakis bavSvebze, radgan iTvleba, rom maT ar
mizeziT)
aqvT kriminaluri ganzraxvis Camoyalibebis un­
ari. Sesabamisi laTinuri terminia doli incapax am tipis dacva Seesabameba nebismier braldebas. is
(danaSaulisTvis uunaro). 10-dan 14 wlamde bavSvebs ZiriTadad eyrdnoba im debulebas, rom eWvmitanils
SeiZleba miesajoT sasjeli, Tu saqme gvaqvs mens rea-s braldebis wasayeneblad aklia mens rea, radgan
mtkicebulebasTan da, aseve, imis damadasturebeli igi Seuracxadia. am termins araferi aqvs saerTo
niSanic aSkaraa, rom bavSvma icoda _ danaSauli diagnostikur terminebTan da kategoriebTan, rom­
iuridiulad an moralurad dauSvebelia. lebic, mag., ICD-10-Si an DSM-IV-Sia Setanili. Seu­

_ 793 _
26 sasamarTlo fsiqiatria

rac­xadoba sxvadasxva qveynis kanonmdeblobaSi sxva­ Tu adamiani klavs meore adamians an monawileobs
dasxvagvaradaa gansazRvruli da Seuracxadobis dad­ me­ore adamianis mkvlelobaSi, igi ar iqneba msjavr­
genas, rogorc wesi, mosdevs cixis nacvlad bral­ debuli mkvlelobaSi, Tu mas aReniSneba iseTi
debulis moTavseba samkurnalo dawesebulebaSi. zo­ `gonebrivi anomalia~ (gamowveuli fsiqikuri
gierTi qveynis kanondeblobiT verdiqts `udanaSauloa ganviTarebis SeferxebiT, an CamorCenilobiT, an
Seuracxadobis mizeziT~ SeiZleba ufro rbili Tandayolili mizezebiT an kidev daavadebiTa an
sasjeli mosdevdes. travmiT), romelmac mniSvnelovnad daaqveiTa misi
maknoTenis (MacNaughten) cnobili SemTxvevis Sem­ fsiqikuri unari agos pasuxi sakuTar qcevebze da
deg, inglisis kanonmdeblobaSi Seuracxadoba gan­ umoqmedobaze mkvlelobis Cadenisas an mkvlelobaSi
sazRvrulia maknoTenis wesebis mixedviT. maknoTenma monawileobis dros.
1843 wels gasroliT mokla edvard drumondi, am gansazRvrebas garkveuli sirTuleebi ukavSi­
premier ministr ser robert pilis piradi mdivani. rdeba. `fsiqikur paTologias~ araferi aqvs saer­
sasamarTlo procesze waradgines Seuracxadobis To diagnostikur kategoriasTan; es SeiZleba
mtkicebuleba, radgan maknoTens devnis bodviTi iyos nebismieri ram, rasac `moazrovne adamiani~
ideebi aReniSneboda. maknoTenma, romlis bodviTi aranormalurs uwodebda. igi sxvadasxvagvaradaa in­
sistema Torebis partiaze iyo fokusirebuli, terpretirebuli. mogebul sasamarTlo procesebSi
gadawyvita moekla partiis lideri ser robert dacva miuTiTebs iseTi mdgomareobebis arsebobas,
pili (West, 1974). maknoTeni udanaSaulod cnes rogoricaa `emociuri moumwifebloba~, `fsiqikuri
Seuracxadobis safuZvelze da beTlemis hospitalSi ara­stabiluroba~, `fsiqopaTiuri pirovneba~, `reaq­
moaTavses. radgan es sakamaTo gadawyvetileba tiuli depresiuli mdgomareoba~, `depresiis,
iyo, imdroindelma mosamarTleebma Seadgines imed­gacruebis da risxvis Sereuli emociebi~ da
gar­kveuli wesebi, romlebic ar Sevida kanonSi, `premenstrualuri daZabuloba~.
magram Camoyalibda saxelmZRvanelo principebis kavSiri fsiqikur paTologias da pasuxismgeblobas
saxiT. imisaTvis, rom dacva aigos Seuracxadobis Soris ar aris empiriulad dadgenili da ar aris
safuZvelze, Zalian naTlad unda iyos damtkicebuli, aucilebeli, rom fsiqiatri am sferos eqsperti iyos.
rom aqtis ganxorcielebis dros braldebuli mxare samarTlebriv aspeqtze komentaris gakeTebisas xSirad
moqmedebda fsiqikuri daavadebiT gamowveuli iseTi gamoiTqmis mosazreba, rom pasuxismgeblobasTan
gonebrivi aSlilobis gavleniT, rom ar esmoda dakavSirebuli nebismieri daskvna nafici msajulebis
sakuTari qmedebis arsi da buneba, xolo Tuki esmoda gamosatania da rom es ar aris eqspertuli mtki­
isini, ver acnobierebda Tavisi saqcielis simcdares. cebulebis sakiTxi. da mainc, fsiqiatrebs SeiZleba
ramdenime sxva iurisdiqcias (amerikis ramdenime Stati sTxovon gamoTqvan sakuTari mosazreba am sakiTxis
da avstralia), Seuracxadobis sakuTari gansazRvrebis garSemo.
safuZvlad maknoTenis wesebi aqvs aRebuli. mravali
gamokvleva
kritikosis azriT, es wesebi zedmetad viwroa da,
realurad, fsiqikuri aSlilobis mqone Zalian cota im adamianebis umetesobas, romelsac brali edeba
adamiani akmayofilebs maT kriteriumebs. marTlac, mkvlelobaSi, fsiqiatriuli gamokvleva utardeba. mas
saeWvoa, ramdenad akmayofilebda Tavad maknoTeni xSirad atarebs sasamarTlo fsiqiatriis specialisti,
am kriteriumebs. zog qveyanaSi Seuracxadobaze zogjer ki zogadi fsiqiatri. dacvis advokatebi
agebul dacvas xSirad maSin iyeneben, roca fsiqikuri xSi­rad damoukidebel fsiqiatrs mimarTaven. mizan­
daavadebis mqone adamiani braldebulia danaSaulSi, Sewonilia, rom am saqmeSi CarTuli eqimi, imis
gansakuTrebiT mkvlelobisa da Zaladobrivi qme­ miuxedvad, visi mxridan monawileobs dacvis Tu
debis gamo. inglisis kanonSi iSviaTad gamoiyeneba bralmdeblis, gaecnos saqmis viTarebas. iSviaTia,
Seuracxadobaze agebuli dacva, ZiriTadad SezRudul rom amaze Tanxmoba ver miiRos. angariSis aslebi
pasuxismgeblobaze agebuli alternatiuli dacvis urigdebaT mosamarTleebs, bralmdebel mxares da
arsebobis gamo (ix. qvemoT). dacvis advokatebs. igive procedurebi gamoiyeneba
sxva saxis danaSaulis drosac, romelic fsiqiatris
SezRuduli pasuxismgebloba mosazrebis mosmenas saWiroebs.
zogierT iurisdiqcias Semoaqvs SezRuduli pasuxis­ Tu fsiqiatriuli mtkicebuleba, romelic adas­
mgeblobis kategoria, anu danaSauli SeiZleba Sem­ turebs SezRudul pasuxismgeblobas, miRebulia
subuqdes iseT SemTxvevaSi, Tu pirovnebas fsiqikuri sasamarTlos mier, maSin, savaraudod, braldebuli
daavadeba aReniSneba. inglisis kanonmdeblobaSi es msjavrdebuli iqneba sicocxlis mospobaSi gaufrTxi­
kategoria mxolod mkvlelobaSi braldebas mie­ leblobiT da ara ganzrax mkvlelobaSi. Tuki
sadageba. msjavrdebas ganzrax mkvlelobaSi Sedegad mosdevs

_ 794 _
fsiqiatris roli sisxlis samarTlis sasamarTloSi
savaldebulo samudamo patimroba, braldebas si­ gamoikvlion damnaSaveebi da gansazRvron, arian
cocx­lis mospobaSi gaufrTxileblobis gamo SeiZ­ Tu ara isini fsiqikurad sakmarisad janmrTelni,
leba mohyves sxvadasxva tipis sasjeli _ pir­ imisaTis, rom maT mimarT damsjelobiTi RonisZiebebi
obiTi sasjelidan, samudamo patimrobamde. sxva gamoiyenon. gamokvlevis Catarebis garda, fsiqiatrebs
iurisdiqciebSi fsiqiatriulma mtkicebulebam, rome­ SeiZleba sTxovon umkurnalon damnaSave pacientebs,
lic asabuTebs SezRudul pasuxismgeblobas, SeiZleba raTa maTi janmrTelobis mdgomareoba dasjis an
imoqmedos ganaCenze, miusjian Tu ara damnaSaves sikvdiliT dasjis Sesaferisi gaxadon. im qveynebSi,
sikvdils. sadac es sakiTxi aqtualuria (mag., aSS), sakmaod
britaneTSi, damnaSaveebi, romlebic msjavrdebulni seriozuli debatebia gamarTuli eTikuri dilemis
arian sicocxlis mospobaSi gaufrTxileblobis ga­ garSemo. zogi avtori Tvlis, rom fsiqiatrebis
mo, fsiqikuri janmrTelobis Sesabamisi kanonis mi­ CarTva amgvar procedurebSi araeTikuria.
xedviT SeiZleba iZulebiT gaamweson saavadmyofoSi.
Tu danaSauli gansakuTrebiT saSiSia da damnaSave kriminaluri sasamarTlosTvis
safrTxes warmoadgens sazogadoebisTvis, sasamarTlom mniSvnelovani sxva fsiqiatriuli sakiTxebi
SeiZleba gasces gadaadgilebis akrZalvis brZaneba,
amnezia
romlis Tanaxmadac, gaTavisuflebasTan dakavSirebul
seriozul danaSaulSi, gansakuTrebiT ki mkvlelobaSi
gadawyvetilebebSi Sinagan saqmeTa saministrom unda
braldebuli pirebis erT mesamedze mets, danaSaulTan
miiRos monawileoba.
dakavSirebul movlenebze garkveuli xarisxis amnezia
axalSobilis mkvleloba sicocxlis mospobis bral­
aReniSneba. maT, aseve, uWirT momxdaris srulyofilad
debis konkretuli formaa. aseTi braldeba SeiZleba
gaxseneba. arsebobs mosazreba, rom mexsierebis da­
waeyenos mxolod im qalebs, romlebmac mokles
kargva unda CaiTvalos sasamarTloze daswrebis
TavianTi axaldabadebuli Svili (erT wlamde asakis
SeuZleblobis (unfitness to plead) mtkicebulebad,
bavSvi). Tu arsebobs fsiqiatriuli mtkicebuleba, rom
magram es argumentebi yovelTvis warumatebeli
qali fsiqikurad daavadebuli iyo danaSaulis Cadenis
iyo. faqtorebi, romlebic yvelaze xSiradaa dakav­
momentSi, maSin mas daedeba brali ara axalSobilis
Sirebuli amneziis arsebobis mtkicebulebasTan, aris
ganzrax mkvlelobaSi, aramed gaufrTxileblobiT
gadaWarbebuli emociuri agzneba, alkoholis avad
sicocxlis mospobaSi. aseT SemTxvevaSi sasamarTlom
moxmareba, intoqsikacia da mZime depresia. amnezia
SeiZleba gasces brZaneba mis hospitalizaciaze. aseT
unda gavarCioT simulaciisgan, rodesac SeiniSneba
dros gadaadgilebis amkrZalavi orderebi iSviaTad
danaSaulis Sedegebis Tavidan acilebis mcdeloba.
gamoiyeneba. es aris is iSviaTi magaliTi, rodesac
Tumca arsebobs danaSaulTan dakavSirebuli amneziis
inglisis kanonmdebloba oficialurad aRiarebs
realuri SemTxvevebi, zustad iseve, rogorc dana­
fsiqikuri daavadebis (konkretulad ki mSobiarobis
Saulis msxverplisa da mowmis mier movlenebis araswori
Semdgomi fsiqozis) rols danaSaulis CadenaSi.
gaxseneba. ufro metic, damnaSavesTan da msxverplTan
ganzarxvis ararseboba (avtomatizmi) amneziasTan dakavSirebuli erTi da igive faqtorebi
garkveul SemTxvevebSi wamoyenebulia mtkicebuleba, moqmedebs. Sesabamisi neirofsiqiatriuli aSlilobis
rom braldebuls saerTod ar hqonda danaSaulis ararsebobis SemTxvevaSi, naklebad mosalodnelia,
Cadenis ganzraxva (mens rea-s ar arseboba), rasac rom amnezia, iuridiuli TvalsazrisiT, mniSvnelovan
avtomatizms uwodeben. amis magaliTia qmedebebi, rom­ faqtad CaiTvalos (ix. Johns, 2000).
lebic ZilSi siarulisas xorcieldeba. avtomatizmis
yalbi aRiareba
retrospeqtulad gansazRvra rTulia da dacva mas
sasamarTlo procesebis Canawerebi da sxva aRwe­
iSviaTad emyareba. avtomatizmis sakiTxi SeiZleba
rilobiTi mtkicebuleba aCvenebs, rom zogjer xdeba
warmoiSvas im pacientebTan, romlebic moixmaren
kriminaluri qcevis yalbad aRiareba. miuxedavad imisa,
alkohols an narkotikebs da SesaZlebelia imis
rom aseTi aRiarebebis sixSire ucnobia, gudjonsonma
mtkiceba, rom maT aReniSnebodaT intoqsikacia da,
(Gudjonsson, 1992) SemogvTavaza yalbi aRiarebis sami
aqedan gamomdinare, ver eqnebodaT danaSaulis Cadena
ZiriTadi tipi:
ganzraxuli. kanoni intoqsikaciis Sesaxeb rTulia da
specialistis oficialur konsultacias moiTxovs. 1. nebayoflobiTi
2. iZulebiTi _ dayoliebiTi
janmrTelobis mdgomareoba, romelic iZleva
dasjis gamoyenebis SesaZleblobas 3. iZulebiTi _ internalizebuli

im iurisdiqciebSi, romlebic iTvaliswineben sxe­ nebayoflobiTi aRiareba SeiZleba momdinareobdes


ulebriv an sikvdiliT dasjas, fsiqiatrebs sTxoven avadmyofuri survilidan, gaiTqva saxeli cu­
di saqcielis gamo, faqtebisa da fantaziis erT­

_ 795 _
26 sasamarTlo fsiqiatria
maneTisgan garCevis sirTulidan, danaSaulis grZno­ saavadmyofoSi, sadac usafrTxoebis zomebia da­cu­
bisgan ganTavisuflebis an meore adamianis dacvis li. am tipis mkurnaloba aseve SeiZleba moi­cavdes
survilidan. iZulebiTi-dayoliebiT aRiareba SeiZ­ iZulebiT ambulatorul mkurnalobas (Swanson et al.,
leba Zaladobrivi dakiTxvis Sedegi iyos. rogorc 2000). mkurnalobis dagegmva gulisxmobs ara mxolod
wesi, SemdgomSi maTi uaryofa xdeba. iZulebiTi- Sesabamisi medikamentebis daniSvnas, aramed, aseve,
internalizebuli aRiarebebi keTdeba maSin, roca Sesabamisi fsiqologiuri intervenciis organizebas.
gamoyenebulia dakiTxvis iseTi meTodi, rom pirovneba es gansakuTrebiT exeba pacientebs, romlebsac mwvave
eWvdeba Tavisi mogonebebis WeSmaritebaSi, SeiZleba pirovnuli aSliloba axasiaTebT. aseTi pacientebis
CaTvalos, rom arasworad axsovs movlenebi da marTva moiTxovs personalis specializebul trenings
daijeros, rom igi danaSaulis monawilea. faqtorebi, da sasamarTlo fsiqoTerapevtebis daxmarebas. is,
romlebic xels uwyoben yalb aRiarebas, Semdegia: aseve, damokidebulia sasamarTlo praqtikaSi mtki­
fsiqoaqtiuri nivTierebebis borotad moxmareba, cebulebaze dafuZnebuli fsiqiatriuli zrunvis
qala-tvinis travma, mniSvnelovani danakargi, SfoTva danergvaze. bevr pacients aReniSneba pirovnuli
da danaSaulis gancda. aSliloba. marTvis zogadi principebi aRwerilia me-7
yalbi aRiarebebis Sefaseba rTulia. es moiTxovs TavSi (aseve ix. Bateman and Tyrer, 2004a, b).
dapatimrebis garemoebebis detalur Seswavlas, Tavad gankurneba Zalian xSiri ganxilvis sagania.
patimrobisa da dakiTxvis detalur Seswavlas, aseve, pirovnuli aSlilobis mqone zogi pacienti
pirovnuli Tvisebebis Sefasebas da eWvmitanilis gamoeTiSeba mkurnalobis process im mizeziT, rom
axlandeli fsiqikuri da fizikuri mdgomareobis `ganukurnebelia~. amis mizezi, SesaZloa, pirovnuli
gamokvlevas. aseT SemTxvevaSi, ZiriTadad, saWiroa aSlilobis samkurnalo saSualebebis arasakmarisi
klinikuri fsiqologiis specialistis daxmareba codna iyos (Bateman and Tyrer, 2004a, b). cneba
neirofsiqologiuri gamokvlevis Casatareblad da, `ganukurnebeli~ aseve gamoiyeneba mZime fsiqozuri
garkveul SemTxvevebSi, imis Sesafaseblad, Tu ram­ daavadebis mqone pacientebis mimarT, romlebic
denad eqvemdebareba STagonebas eWvmitanili. `mkurnalobisadmi rezistentulni~ arian da romelTa
mdgomareoba droTa ganmavlobaSi mniSvnelovnad
yalbi braldeba
ar umjobesdeba. `gankurnebis~ Sefaseba rTulia da
zogjer pirovneba amtkicebs, rom warmoadgens iseTi masze Zalian bevri faqtori zemoqmedebs (boqsi 26.5)
danaSaulis msxverpls, romelic ar momxdara da amaSi (Adshead, 2001). iseve, rogorc riskebis Sefasebis
adanaSaulebs sxva adamians. amas yalbi dadanaSauleba SemTxvevaSi, is SeiZleba ganmeorebiT gamokvlevas
ewodeba. amis magaliTebia gaupatiurebaSi da dev­ saWiroebdes.
naSi dadanaSauleba (Pathe et al., 1999). iuridiuli da
klinikuri gamocdileba aseTi SemTxvevebis simcireze
miuTiTebs. bralmdeblebs, xSirad, mZime pirovnuli
da sxva saxis problemebi axasiaTebT. boqsi 26.5 gankurnebis Sefaseba
pacientis fsiqopaTologiis simZime. interpersonaluri
fsiqikuri aSlilobis mqone disfunqciis xarisxi, sxvadasxva mxareebis CarTuloba,
Canaweri danaSaulis Sesaxeb.
damnaSaveebis mkurnaloba
w pacientis fsiqikuri janmrTelobis sxva aspeqtebi.
zogadi sakiTxebi dacviTi meqanizmebi an mowyvladobis faqtorebi.
pozitiuri mijaWvulobis istoria. samsaxuris Canaweri.
gamokvlevis Catarebisas, rac SeiZleba didi rao­ mkurnalobaSi CarTvis motivacia.
denobiT informacia unda movipovoT sxvadasxva w komorbidoba sxva aSlilobebTan. gankurneba rTuldeba
wyarodan. unda moviZioT samedicino Canawerebi, komorbiduli fsiqiatriuli daaavadebebis da, gan­
sakuTrebiT, fsiqoaqtiuri nivTierebebis borotad
Tuki es SesaZlebelia. sasamarTlo saqmeebis moxmarebis dros.
SemTxvevaSi naTesavebi, SeiZleba, arc arian yvelaze w Sesabamisi Terapiisa da Terapevtebis arseboba. ra
sando informatorebi, gansakuTrebiT imitom, xarisxiTaa SesaZlebeli mkurnaloba mxolod spe­
rom isini xSirad Tavad warmoadgenen Zaladobis cializebul garemoSi. aseTi garemos arseboba.

msxverpls. didi yuradReba unda mivaqcioT rogorc w im specialistis gamocdileba da damokidebuleba,


vinc atarebs gamokvlevas da arsebuli mtkicebuleba.
fsiqikur daavadebas, ise pirovnul aSlilobebs da mkurnalobis CatarebisaTvis arsebuli mtkicebuleba
fsiqoaqtiuri nivTierebebis gaxSirebul araswori da specialistis kompetenturoba Caataros mkurnaloba.
Tumca `paleatiuri zrunvis~ (mxardaWera da gageba)
moxmarebis istorias. gamoyeneba yovelTvis SesaZlebelia.
sasamarTlo fsiqiatriuli mkurnaloba, ZiriTadad,
w gamokvlevis drois gansazRvra. SeiZleba pacientebi,
moicavs zogadi fsiqiatriuli daavadebebis mkur­ drois romelime monakveTSi, ufro met mzaobas iCendnen
nalobas specializebul garemoSi, ganyofilebas an TerapiaSi CarTvisTvis.

_ 796 _
fsiqikuri aSlilobis mqone damnaSaveebis mkurnaloba

samkurnalo garemo SesaZlebelia, magram arsebobs damnaSaveebis mcire


nawili, romelsac esaWiroeba saavadmyofoSi gadayvana
msjavrdebis Semdeg, damnaSaves SeiZleba Cautardes
(boqsi 26.6).
iZulebiTi an nebayoflobiTi mkurnaloba. brita­
cixis samedicino serviss Zalian rTul pirobebSi
neTSi, fsiqikurad arajanmrTeli damnaSaveebis
uwevs fsiqiatriuli daxmarebis aRmoCena. gamoTq­
mkurnaloba, ZiriTadad, uzrunvelyofilia Sinagan
mulia mosazreba, rom cixeebSi samedicino daxmarebis
saqmeTa saministros (cixis samedicino samsaxuri da
uzrunvelyofisas mniSvnelovnad unda gaizardos
probaciis samsaxuri) da janmrTelobis departamentis
fsiqiatrebis wvlili. ramdenime cixeSi SesaZlebelia
(specialuri saavadmyofoebi, specialuri sasamarTlo
patimrebis fsiqologiuri mkurnaloba. mkurnaloba,
da zogadi fsiqiatriuli samsaxurebi) mier. Tumca,
ZiriTadad, mimarTulia pirovnul aSlilobasa da
bevr fsiqikurad arajanmrTel damnaSaves ar utardeba
seqsualuri xasiaTis danaSaulze. erT-erTi aseTi
iseTi fsiqiatriuli mkurnaloba, rogoric mas
cixea grendon andervudi (Grendon Underwood) inglisSi.
esaWiroeba, Sesaferisi dawesebulebebis naklebobis
miuxedavad imisa, rom cixeebs SigniT, udavod, saWiroa
gamo da, aseve, imis gamo, rom aseTi pacientebi
fsiqiatruli daxmarebis uzrunvelyofa, sistema,
warmoSoben problemebs menejmentis TvalsazrisiT.
romelic ubiZgebda sasamarTloebs fsiqikurad ara­
da bolos, sasamarTlo fsiqiatriaSi ar tardeba
jansaRi adamianebis saavadmyofos nacvlad cixeSi
sakmarisi raodenobis gamokvlevebi, rac imas niSnavs,
moTavsebas, seriozuli xarvezis mqoned unda CaiT­
rom efeqtur mkurnalobas susti empiriuli baza
valos.
gaaCnia. sasamarTlo fsiqiatriuli samsaxurebis
organizebis zogadi mimoxilvisTvis ix. Bluglass, 2000.
damnaSaveebi saavadmyofoSi
uSualod damnaSaveebTan bevrs muSaoben zogadi
profilis fsiqiatrebi, romlebic gamokvlevas uta­ bevri iurisdiqcia iTvaliswinebs fsiqikurad ara­
reben pacientebs da sasamarTlosTvis angariSebs jansaRi damnaSaveebis dakavebas usafrTxo fsi­
amzadeben. zogadi profilis fsiqiatrebi, iseve, qiatriul dawesebulebaSi moTavsebas. inglissa da
rogorc sasamarTlo fsiqiatriis specialistebi, uelsSi msjavrdebuli damnaSaves SeiZleba adgili
mkurnaloben iseT damnaSveebs, romlebsac miRebuli mieCinos saavadmyofoSi, iZulebiTi fsiqiatriuli
aqvT arasapatimro sasjeli. sasamarTlo fsiqiatrebi mkurnalobisTvis saavadmyofos fsiqikuri janmrTe­
calke struqturul erTeulebSi muSaoben. isini lobis aqtis Tanaxmad (Mental Health Act). kanoni,
atareben specialur gamokvlevas da sasamarTlosTvis aseve, uzrunvelyofs patimris gadayvanas cixidan
asruleben samuSaos. bevrgan arsebobs saTemo fsiqiatriul saavadmyofoSi. erTi mniSvnelovani
sasamarTlo samsaxurebi, romlebic uzrunvelyofen aspeqti is aris, rom saavadmyofos SeiZleba ar
pacientebis gamokvlevasa da mkurnalobas. sasamarTlo hqondes gansazRvruli drois limiti, im dros
fsiqiatrebi SeiZleba zrunavdnen iseT pacientebze, roca cixis sasjelTa umetesobas aqvs fiqsirebuli
romlebic moiTxoven usafrTxoebis zomebis dac­ xangrZlivobis sasjeli. stacionirebis periodi
vas Cveulebriv fsiqiatriul saavadmyofoebSi SeiZleba iyos sasjelze xangrZlivi an xanmokle.
moTavsebisas.
britaneTis specialuri saavadmyofoebi da
usafrTxoebis sxvadasxva xarisxis ganyofilebebi
fsiqikurad arajansaRi adamianebi cixeSi
britaneTSi, fsiqikurad arajanmrTeli damnaSaveebis
gamokiTxvebi aCvenebs, rom msjavrdebuli patimrebis
dakaveba da ganTavseba SeiZleba ganxorcieldes
daaxloebiT mesameds aReniSneba fsiqikuri aSliloba,
adgilobriv fsiqiatriul saavadmyofoSi, saSualo
xolo 4% _ fsiqozi (ix. Fazel and Danesh, 2002).
usafrTxoebis ganyofilebaSi an maqsimalurad usa­
am aSlilobebis umetesobis mkurnaloba cixeSi
frTxo saavadmyofoSi (`specialuri saavadmyofo~).
inglisSi fsiqiurad daavadebuli damnaSaveebisTvis
boqsi 26.6 fsiqikuri aSlilobis mqone specialuri garemos Seqmna 1800 wels daiwyes. mas Semdeg,
patimrebis saavadmyofoSi gadayvanis rac sasamarTlom Seuracxadobis gamo udanaSualod
mizezebi cno hedfildi (Hadfield), romelmac esrola mefe jorj
III-s, beTlemis saavadmyofoSi Seiqmna specialuri
w fsiqozi;
ganyofileba. 1863 wels, Sinagan saqmeTa saministros
w mkurnalobis gaumjobesebis SeuZlebloba cixis pirobebSi;
mmarTvelobis qveS gaixsna specialur savadmyofoTa
w patimris mier uaris Tqma seriozuli fsiqikuri Soris uZvelesi saavadmyofo _ brodmuri (Broadmoor).
daavadebis mkurnalobaze;
inglissa da uelsSi amJamad oTxi mkacri reJimis
w sicocxlisaTvis saSiSi TviTdazianeba;
specialuri saavadmyofo moqmedebs.
w Zaladobis riski. specialur saavadmyofoebSi pacientebis dato­

_ 797 _
26 sasamarTlo fsiqiatria
veba, ZiriTadad, ganusazRvreli droiT xdeba. im sasamarTloebs, aseve, SeuZliaT gamoiyenon ara­
pacientebis SemTxvevaSi, romlebsac aqvT fsiqikuri sapatimro sasjeli, romlis drosac damnaSave pacients
daavadeba (umetesad Sizofrenia), dakavebis xangrZ­ daxmarebas uwevs probaciis samsaxuri da, romlis
livoba dakavSirebulia fsiqikuri aSlilobis drosac mas eniSneba fsiqiatriuli mkurnaloba.
simZimesa da qronikulobasTan da ara danaSaulis xandaxan, fsiqiatriuli mkurnalobis gavla SeiZleba
xasiaTTan. pirovnuli aSlilobis mqone pacientebis warmoadgendes probaciis mier wayenebul pirobas,
Sem­TxvevaSi saavadmyofoSi yofnis xangrZlivobis romelsac damnaSave aucileblad unda daeTanxmos.
mTavari gamnsazRvrelia danaSaulis samomavlo riskis fsiqikuri problemis mqone damnaSavis mkurnaloba
Sefaseba. iseTive wesiT xdeba, rogorc imave fsqikuri aSlilobis
britaneTSi didi fsiqiatriuli saavadmyofoebis mqone pacientis mkurnaloba, romelsac ar Caudenia
daxurvam dauSvebeli Sedegebi gamoiwvia fsiqikuri danaSauli. qronikuli fsiqikuri aSlilobis mqone
problemis mqone pirebze zrunvis TvalsazrisiT. axal pacientebisTvis, romlebic ganmeorebiT umniSvnelo
fsiqiatriul ganyofilebebsa da saavadmyofoebSi danaSauls Cadian, xSirad rTulia fsiqiatriuli
naklebi xarisxis fizikuri usafrTxoebaa da saavad­ daxmarebis aRmoCena. warsulSi maT xanrgZlivi droiT
myofos personalic da sxva pacientebic nakleb aTavsebdnen fsiqiatriul saavadmyofoSi, magram axla,
tolerantobas iCenen mwvave qceviTi aSlilobebis rodesac isini mkurnlobas TemSi gadian, maT SeiZleba
mqone pacientebis mimarT. amis Sedegad damnaSaveebis ar moisurvon mkurnalobis Catareba. garda amisa, maTi
saavadmyofoebSi moTavseba Zalian garTulda, gans­ midevneba rTulia, radgan isini icvlian misamarTs
akuTrebiT, iseTi pacientebis, romlebsac gamoxatuli an sacxovrebels kargaven. aseTi pacientebisTvis
qceviTi aSlilobebi aReniSnebaT. garda amisa, Sem­ SeiZleba sasargeblo gamodges asertuli mkurnaloba
cirda hospitalizaciis xangrZlivoba, ramac kidev (Assertive Community Treatment). (gv. 678).
ufro gaarTula qronikuli pacientebisa da mwvave
qceviTi aSlilobebis mqone pirebis mkurnaloba am Zaladobis marTva samedicino
sakiTxis gadasaWrelad SemuSavda ori alternatiuli
dawesebulebebSi
midgoma:
Zaladobis SemTxvevebi ar ukavSirdeba mxolod im
1. Cveulebriv fsiqiatriul saavadmyofoebSi Seiqmna
pacientebs, romlebsac sasamarTlo fsiqiatriuli
kargad SerCeuli personalisgan Semdgari usafrTxo
problemebi aqvT. marTalia, Zaladoba saavadmyofoebSi
zonebi, sadac aseTi mdgomareobebis mqone,
xSiri ar aris, Tumca maTi SemTxvevebi izrdeba. amis
SedarebiT naklebad saSiSi pacientebis mkurnalobaa
SesaZlo mizezebia:
SesaZlebeli;

cvlilebebi fsiqikuri janmrTelobis dacvis po­
2. Seiqmna specialuri usafrTxo ganyofilebebi, rom­
litikaSi, ris Sedegadac, stacionirebis yvelaze
lebic fsiqiatriul saavadmyofoebTanaa dakav­Si­
xSiri mizezi, safrTxis Semcveli mdgomareobebi
rebuli. es ganyofilebebi uzrunvelyofen usaf­
gaxda. (aramoZalade pacientebi ufro xSirad
rTxoebis iseT dones, romelic ufro maRalia
mkurnalobas TemSi gadian);
zogad saavadmyofoebTan SedarebiT, magram nakleb

gadaWedili saavadmyofoebi;
mkacria, vidre specialuri reJimis saavadmyofoebSi
(anu Seiqmna saSualo xarisxis usafrTxoebis 
kvalificiuri kadris nakleboba;
ganyofilebebi). amasTan, Seiqmna am ganyofilebebSi 
fsiqoaqtiuri nivTierebebis gazrdili moxmareba.
pacientis moTavsebis kriteriumebTan dakavSirebiT yvela fsiqiatrma unda icodes, stacionarul
garkveuli problemebi. aseve, gaugebaria misi garemoSi Zaladobrivi incidentebis marTva. arse­
roli zogad da specializebul fsiqiatriul biTad mniSvnelovania am sferoSi personalis
saavadmyofoebTan kavSirSi. es, nawilobriv, imitom miRebuli Sesaferisi ganaTleba da gavlili treningi.
moxda, rom saSualo usafrTxoebis ganyofilebebis klinikuri daxelovnebis erovnulma institutma Seqmna
Seqmna britaneTSi gadaeca adgilobriv organoebs, specialuri saxelmZRvanelo principebi (National
rasac, zog SemTxvevaSi, mohyva momsaxurebis Institute for Clinical Excellence, 2005c) (suraTi 26.3). mni­
cudi koordinacia da resursebis arasamarTliani Svnelovania, rom personals hqondes Zaladobrivi
ganawileba (Coid et al., 2001). incidentebis marTvis gamokveTili politika da gawa­
fuli iyos mis ganxorcielebaSi. es politika moiTxovs
TemSi mkurnaloba yuradRebis gamaxvilebas palatebis dizainze, saWi­
SesaZloa damnaSave pacientebi ar warmoadgendnen roebis SemTxvevaSi, daxmarebis mimarTvasa da
sazogadoebisTvis sakmaris risks, an ar iyvnen personalis adekvatur treningze. riskis Sefasebis
sakmarisad avad saavadmyofoSi mkurnalobisTvis. zogadi procesi qvemoTaa aRwerili.

_ 798 _
Zaladobis marTva samedicino dawesebulebebSi

prognozi
riskebis uwyveti
Sefaseba

saswrafo daxmarebis
ganyofilebebi
prevencia
daxmarebis miReba
deeskalaciis teqnikebis
gamoyeneba multidisciplinuri
fsiqiatriuli gundis
morige wevrisagan
riskis mudmivad Sefaseba da deeskalacia

Semdgomi marTvis intervenciebi


zemoaRniSnulTan erTad, gaiTvaliswineT Semdegidan
erTi an ramdenime saSualebis gamoyeneba
swrafi trankvilizacia izolacia fizikuri intervencia
medikamenti saWiroa gamoiyeneba xangrZlivi kargia, Tu swrafi efeqti
qceviTi aSlilobebis mqone fizikuri intervenciis eqneba. gamoiyeneba
pirovnebis dasamSvideblad
fsiqozuri an arafsiqozuri asacileblad; pacientis swrafad
mdgomareobebis SemTxvevaSi damSvidebis mizniT
gamoiyeneba xangrZlivi
fizikuri intervenciis
asacilelbad

intervneciis ukuCveneba
roca servisis Tu es meTodi gaxangrZlivebuli
momxmarebels manamde efeqturia, pirovnebis fizikuri intervencia
miRebuli aqvs damSvidebisTanave unda
medikamenti Sewydes.
Tu sxva intervenciebi
gamoyenebuli ar yofila

incidentis Semdgomi Sefaseba

suraTi 26.3 agznebuli an Zaladobrivi qcevis moklevadiani marTvis algoriTmi samedicino dawesebulebebSi.
National Institute for Clinical Excellence (2005 w).

rodesac mosalodnelia Zaladoba, an Zaladoba ladobrivi an muqaris Semcveli qcevis dajildoeba


ukve xdeba, personali sakmarisi raodenobiT unda garkveul daTmobebze wasvliT an Tvalis daxuWva pa-
iyos warmodgenili adgilze. aseve, adgilze unda cientis iseT qcevaze, romelic palatis wesebis dar-
iyos saWiro medikamentebi (mag., lorazepami kunTSi Rvevas gulisxmobs, magram yvelaferi unda viRonoT
Sesayvanad da haloperidoli), magram, pacientisTvis imisaTvis, rom pacients mivceT saSualeba konfliqti-
SeumCnevel adgilas unda iyos moTavsebuli. saWiroa dan gamovides damcirebis gareSe. medikamentebis gam-
aqcentis gadatana Zaladobis prvenciaze (boqsi 26.7). oyenebas unda mohyves Sesabamisi monitoringi (rCeva
potenciurad saSiSi adamianebi xSirad mSviddebian, medikamentebis gamoyenebis Sesaxeb gadaudebel viTa-
Tu davawynarebT da TanagrZnobiT davelaparakebiT rebaSi mocemulia gv. 576).
maT. umjobesia, maT gaesaubros iseTi pirovneba, vi- incidentis Semdeg specialistTa gundi unda Sei-
sac isini icnoben da endobian. mniSvnvelovania, rom kribos Semdegi sakiTxebis gansaxilvelad:
wyobidan ar gamoviyvanoT pacienti. miuRebelia Za- w samomavlo zrunva pacientze. fsiqikurad arajan-

_ 799 _
26 sasamarTlo fsiqiatria
raTa gaumklavdes sirTuleebs, aRmoaCinos Zaladobis
boqsi 26.7 deeskalaciis teqnikebi, romle-
seriozuli safrTxe da marTos igi. safrTxisa da ris-
bic gamoiyeneba Zaladobis prevenciisaTvis
kis mimoxilva Semdeg wyaroSia mocemuli: Mullen, 2000.
w personalis erTma wevrma mTlianad unda aiRos situ- fsiqiatrs SeiZleba dasWirdes riskis Sefaseba yovel-
aciis marTva sakuTar Tavze;
dRiur fsiqiatriul praqtikaSi da, aseve, sasamarTlo
w gadaiyvaneT agznebul mdgomareobaSi myofi pacienti Se-
saferis oTaxSi an adgilas, raTa daamSvidoT igi; SemTxvevebze muSaobisas.
w adgilze personali unda imyofebodes sakmarisi rao- yoveldRiur praqtikaSi safrTxis Semcveli Sei-
denobiT; Zleba aRmoCndnen, rogorc stacionaruli, ise ambu-
w pacients unda avuxsnaT, Tu ras akeTebs personali da
rogor fiqrobs situaciis mogvarebas;
latoruli pacientebi. riskis detaluri Sefaseba
w ecadeT raportis damyarebas. aCveneT pacients, rom imisaTvisaa saWiro, rom maqsimalurad adekvaturi
gawuxebT misi mdgomareoba da yuradRebiT mousmineT nabijebi gadaidgas, rogorc pacientis, ise sxva ada-
mas. dasviT Ria kiTxvebi. akontroleT sakuTari ver-
baluri da araverbaluri qceva. zedmet zrunvas nu mianebis interesTa dasacavad. sxvebisTvis zianis miy-
iCenT pacientis mimarT anu nu cdilobT misi wuxilis enebis riski mniSvnelovani kriteriumia saavadmyofo-
Semcirebas;
Si iZulebiTi moTavsebisTvis.
w iaraRis monawileobis SemTxvevaSi, moiTxoveT misi mo-
Tavseba neitralur adgilas da ar dauSvaT misi xelidan sasamarTlosTvis samuSaos Sesrulebisas sasamarT-
xelSi gadacema. lom SeiZleba moiTxovos fsiqiatris daskvna bral-
National Institute for Clinical Excellence, 2005 debulTan dakavSirebuli safrTxis Sesaxeb, imisaTvis,
rom Sesaferisi sasjeli iqnas gamoyenebuli. fsiqi-
saRi pacientis SemTxvevaSi unda gadaixedos gamow-
atrs, SeiZleba, agreTve sTxovon komentari peniten-
erili wamlebi da maTi dozireba. rodesac Zalado-
ciur dawesebulebaSi dakavebuli damnaSaveebis Ses-
bas Cadis pirovnuli aSlilobis mqone pirovneba,
axeb, romelTa gaTavisufleba dgas dRis wesrigSi.
sagangebo situaciaSi, SeiZleba, saWiro gaxdes medi-
orive SemTxvevaSi saqme gvaqvs eTikur dilemasTan.
kamentebis daniSvna, magram, ZiriTadad, umjobesia,
erTi mxriv, saubaria sazogadoebis dacvaze iseTi
Tu Tavidan avicilebT maT regularul gamoyenebas.
adamianisgan, romelmac SeiZleba Zaladoba Caidinos,
sxva zomebi gulisxmobs im faqtorebis Sesustebas,
meore mxriv, arsebobs valdebuleba, rom pativi sce
romlebic iwveven Zaladobas an kidev pacientisTvis
damnaSavis adamianis uflebebs.
ufro konstruqciuli saSualebebis uzunrvelyo-
riskebis Sefasebisas ori farTo midgoma gamoiy-
fas, raTa man moaxerxos daZabulobis marTva (mag.
eneba:
fizikuri varjiSi an personalisTvis mimarTva dax-
1. klinikaSi momuSave fsiqiatrebma scades im faq-
marebis saTxovnelad).
torebis identificireba, romlebic dakavSire-
w mxardamWeri fsiqologiuri intervencia. misi gam-
bulia individualuri pacientis saSiSroebasTan.
oyeneba SeiZleba saWiro iyos iseT pacientebTan an
miuxedavad imisa, rom Zaladobis zogadi prediq-
personalTan, romlebic Zaladobrivi Tavdasxmis
torebi (mag. antisocialuri pirovnuli aSliloba
msxvepls warmoadgenen (ix. zemoT teqsti danaSau-
da fsiqotropuli nivTierebebis moxmareba) am mxriv
lis msxveplis Sesaxeb).
gamosadegi faqtorebia, maT akliaT specifikuroba
w unda moxdes Tu ara policiis informireba. ar unda riskis qveS myofi calkeuli individis identifika-
dagvaviwydes, rom aseTi Tavdasxmebi meore adamian- ciis TvalsazrisiT (Dolan and Doyle, 2000).
ze Zaladobis formebia, romlebic SeiZleba krimi-
2. damnaSaveebsa da sxva jgufebSi (mag., fsiqikuri
naluri xasiaTisa iyos.
prob­lemebis mqone pirebi) kriminaluri qcevis
w SesaZlo zegavlena pacientTa jgufze. sxva pacien- prog­nozisTvis aqtualur meTodebs iyeneben. zoga-
tebs SeiZleba dasWirdeT mxardaWera, ganurCevlad dad, winaswar/prediqtul qcevasa da ganviTare-
imisa, Seeswrnen Tu ara isini incidents. bul mdgomareobas Soris dabali korelaciaa, rac
w ganyofilebis/palatis zogad politikaSi cvlile- imas niSnavs, rom es meTodebi prognozisTvis ar
bebis Setanis saWiroeba. Zaladobrivma incidentma gamodgeba. miuxedavad imisa, rom axlad SemuSave-
SeiZleba ganapirobos ganyofilebis/palatis poli- bul instrumentebs SedarebiT maRali sizustiT
tikisa da procedurebis Secvla. SeuZliaT Zaladobrivi qcevis winaswar gansazRvra,
maTi gamoyeneba bevr dros moiTxovs (Monahan et al.,
riskebis Sefaseba 2000).

umniSvnelo danaSaulis SemTxvevebi da iSviaTi Za- ar arsebobs fiqsirebuli klinikuri wesebi riskebis
ladobis faqtebi ufro TvalsaCino gaxada saTemo Sesafaseblad, magram arsebobs avtoritetuli sare­
momsaxurebaze gadasvlam da mosaxleobis SfoTva gaa- komendacio publikaciebi. riskis Sefasebisas unda
Zliera. fsiqiatriul servisebs sWirdeba resursebi, moxdes Zaladobrivi qcevis istoriis safuZvliani

_ 800 _
fsiqiatris daskvna
mimoxilva, unda SeviswavloT Cadenili danaSaulis
maxasiaTeblebi da garemoeba, romelSic danaSauli
cxrili 26.5 xifaTTan dakavSirebuli faqtorebi
ganxorcielda, iseve rogorc damnaSavis fsiqikuri istoria
mdgomareoba (suraTi 26.4). mimoxilvisas sasargebloa w warsulSi Cadenili Zaladobis erTi an meti epizodi;
Semdegi ZiriTadi sakiTxebis gaTvaliswineba: w ganmeorebadi impulsuri qceva;
w stresTan gamklavebis sirTulis maCveneblebi;
w SeimCneva Tu ara qcevis myari paterni; w warsulSi pacienti ar iwuxebda Tavs survilebis Sekave-
biT;
w iyo Tu ara raime garemoebebi, romlebmac gamoiwvies
w antisocialuri maxasiaTeblebi da socialuri mxardaWe-
Zaladoba da mosalodnelia Tu ara maTi gameoreba ris nakleboba.
momavalSi; danaSauli
w arsebobs Tu ara myari mtkicebuleba imisa, rom w ucnauri Zaladoba;
braldebuls aqvs survili Secvalos Tavisi qceva; w provokaciis nakleboba;
w sinanulis nakleboba;
w eqneba Tu ara Sedegi braldebulis mkurnalobas w mudmivi uaryofa.
(suraTi 26.4). fsiqikuri mdgomareoba
am prediqtorebidan yvelaze sasargeblo Zalado- w avadmyofuri eWvianoba;
brivi qcevis istoriaa (Mullen, 2000). antisocialuri w paranoiduli ideebi sxvebisTvis zianis miyenebis
azrebiT;
pirovnuli aSlilobis an daswavlis darRvevis mqone w motyuebis mcdeloba;
pirebis mxridan safrTxis Sefaseba SeiZleba garkveul w TviTkontrolis nakleboba;
w muqara Zaladobis gameorebis Sesaxeb;
sirTuleebTan iyos dakavSirebuli. orive SemTxvevaSi w mkurnalobisadmi damokidebuleba _ ar icavs
es pirebi naklebad arian motivirebuli, rom Seasru- daniSnulebas.
lon eqimis daniSnuleba. kidev erT sirTules qmnis garemoebebi
pirovneba, romelic imuqreba, rom Caidens Zalado-
w mosalodnelia maprovocirebeli an precipitatuli
briv qcevas, mag. mkvlelobas. am SemTxvevaSi TiTqmis faqtoris xelaxali aRmoceneba;
iseTive gamokvleva tardeba, rogorc TviTmkvlelo- w narkotikis an alkoholis avadmoxamreba;
w socialuri sirTuleebi da mxardaWeris nakleboba.
basTan dakavSirebuli muqaris dros. fsiqiatrma unda
hkiTxos pacients Tavisi ganzraxvis, motivis da po- kargi iqneba, Tu fsiqiatri ar daeyrdnoba safrTxis
tenciuri msxverplis Sesaxeb da unda Caataros fsiqi- saSiSroebis xarisxis mxolod sakuTar Sefasebas da am
kuri mdgomareobis sruli gamokvleva. pacientebs, sakiTxs ganixilavs fsiqiatrebTan, zogadi profilis
romlebic imuqrebian, SesaZlebelia, ambulatori- eqimebTan, socialur muSakebTan da pacientis naTe-
ulad gauwioT mxardaWera da mkurnaloba, magram Tu savebTan erTad (Mullen, 2000).
riski maRalia, saWiroa maTi gadaudebeli stacioni-
reba. SeiZleba saWiro gaxdes potenciuri msxverplis
fsiqiatris daskvna
gafrTxileba.
sisxlis samarTlis danaSaulis SemTxvevaSi sasamarT-
losTvis momzadebuli fsiqiatris daskvna sayur-
winaswar arsebuli adRebo dokumentia da igi unda efuZnebodes amom-
mowyvladoba
wurav fsiqiatriul da socialur gamokvlevas. mniS-
socialuri da
fsiqikuri
interpersonaluri
vnelovania, rom fsiqiatrma waikiTxos yvela mowmis
aSliloba amJamindeli stresorebi Cveneba, braldebulis gancxadebebi da yvela wina sa-
fsiqikuri
mdgomareoba medicino Canaweri, socialuri angariSebi. unda mox-
fsiqotropuli
nivTierebebis des ojaxis wevrTa interviuireba. Tu mtkicebulebebi
socialuri da
arasworad wina danaSaulis Sesaxeb validurad ar miiCneva (mag.
moxmareba interpersonaluri
situaciuri tri­ proteqtorebi inglisis kanonmdeblobaSi), fsiqiatris daskvna ar
gerebi (impulsis
mimcemebi) unda Seicavdes am faqtebs. aman fsiqiatrs SeiZleba
problemebi Seuqmnas, radgan misi azri xSirad xSirad
emyareba damnaSvis warsul qcevas. sasamarTlosTvis
gauTvalis­
dawerili fsiqiatriuli daskvna mihyveba boqs 26.6-Si
gaTvalis­ Zaladobrivi qcevis
winebuli albaToba winebeli aRweril formats da unda Seicavdes fsiqikuri md-
gomareobis Sefasebas danaSaulis Cadenis momentSi da
suraTi 26.4 im sakiTxebis sqematuri gamosaxuleba, romlebic aseve sasamarTlo procesze daswrebis SesaZleblobis
unda gaviTvaliswinoT Zaladobrivi qcevis safrTxis
Sefasebas. cxrilSi 26.6 naCvenebia fsiqiatris roli
Sefasebisas [After Mullen, P. (2000). Dangerousness, risk and the
prediction of probability. In The new Oxford textbook of psychiatry ( eds. inglissa da uelsSi mimdinare sasamarTlo procesis
M.G. Gelder, J.J. Lopez-Ibor Jr and N.C. Andreasen), Chapter 11.4.3. sxvadasxva safexurze.
Oxford University Press, Oxford. Reproduced with permission]

_ 801 _
26 sasamarTlo fsiqiatria
fsiqiatris roli sasamarTlosTan 3. gaakeTeT detaluri Canawerebi; CaiwereT bralde-
mimarTebaSi bulis mier gamoTqmuli nebismieri mniSvnelovani
komentari. intervius romelime safexurze (ara
fsiqiatrs moeTxoveba gamoiyenos Tavisi profesiu-
aucileblad dasawyisSi) unda ganixiloT bralde-
li codna da daexmaros sasamarTlo process. igi ar
bulis danaSauli. braldebulma SeiZleba aRiaros
uTiTebs, Tu ra unda gaakeTos sasamarTlom. brita-
an ar aRiaros danaSauli, Tumca fsiqiatri ar aris
neTSi mowmed gamoZaxebuli samedicino eqsperti mTe-
valdebuli amasTan dakavSirebiT komentari gaake-
li sasamarTlos winaSea pasuxismgebeli. zogjer, Zne-
Tos.
lia neitralitetis SenarCuneba. fsiqiatrs SeiZleba
gauWirdes movlenebis sxvagvarad warmoCena, vidre 4. SekribeT detaluri anamnezi somaturi daavade-
dainteresebul mxares sWirdeba. es Zalian rTulia, bebis Sesaxeb. gansakuTrebuli yuradReba miaqcieT
vinaidan fsiqiatrTa umravlesoba Tavis profesiul nevrologiur aSlilobebs, rogoricaa qala-tvinis
unar-Cvevebs pacientis ndobis mosapoveblad iyenebs, travma da epilefsia.
romlis mdgomareobazec sasamarTloSi angariSi unda 5. moipoveT wina fsiqiatriuli aSlilobisa da mkur­
waradginos. fsiqiatrma unda icodes, rom sasamarTlo nalobis detaluri istoria. srulad gamoikvlieT
naxavs mis angariSs da SeiZleba xmamaRlac waikiTxon amJamindeli fsiqikuri statusi. saWiroebis Sem-
sasamarTos darbazSi. iuristebis mier SekveTili da TxvevaSi, SeiZleba aucilebeli gaxdes specialuri
anazRaurebuli eqimis angariSi sasamarTlos sakuTre- gamokvlevis Catareba. Tu braldebulis inteleqtis
baa. done eWvs badebs, klinikuri fsiqologiis special-
istma unda Caataros calke gamokvleva.
gamokvleva 6. Tu es SesaZlebelia, moipoveT damatebiTi informa-
braldebuli an msjavrdebuli adamianis fsiqiatri- cia naTesavebisgan da sxva informatorebisgan. Tu
uli gamokvlevisas ramdenime mniSvnelovani punqtia braldebuli winaswar patimrobaSi imyofeba, sap-
gasaTvaliswinebeli: atimros personals masTan xangrZlivi urTierTo-
1. rac SeiZleba guldasmiT moemzadeT interviusTvis. bis saSualeba eZleva da, Sesabamisad, SeuZlia Rire-
iqonieT Camoyalibebuli azri gamokvlevis mizanze buli informaciis mowodeba.
da, gansakuTrebiT, nebismier kiTxvasTan dakavSire-
biT, romelic exeba msjavrdebulis unars, warsdges daskvnis/angariSis momzadeba
sasamarTlos winaSe. moipoveT detaluri informa- sasamarTlosTvis angariSis momzadebaze gavlena aqvs
cia mimdinare da warsul danaSaulebze, braldebu- konkretuli SemTxvevis garemoebebs da advokatebis
lisa da mowmeebis mier gakeTebuli gancxadebebis mier mocemul instruqciebs. sasamarTlosTvis
aslebTan erTad. SeiswavleT angariSebi braldebu- momzadebuli angariSebi samoqalaqo da sisxlis
lis socialuri istoriis Sesaxeb. intervius dros samarTlis SemTxvevebSi SeiZleba Zalian gansxvavebuli
gaecaniT maT braldebulTan erTad da SeamowmeT aRmoCndes. SesaZlo monaxazi mocemulia boqsSi 26.8.
maTi sizuste. ufro detaluri informaciisTvis ix. Grounds (2000).
2. pirvel rigSi, auxseniT klients referalis (gad- anagariSis momzadebisas fsiqiatrs unda axsovdes,
amisamarTebis) mizezi; ganumarteT mas, Tu ratom rom mas waikiTxaven adamianebi, romlebsac ar aqvT
moxda gadamisamarTeba. klientma unda icodes, rom samedicino ganaTleba. ase rom angariSi unda iyos
fsiqiatris daskvna SeiZleba sasamarTlos winaSe dawerili martivi inglisuriT da masSi ar unda iyos
iyos wardgenili da rom braldebuls ufleba aqvs gamoyenebuli Jargoni. Tu gamoiyeneba teqnikuri
Tavi Seikavos kiTxvebze pasuxis gacemisgan. terminebi, isini maqsimalurad zustad unda iyos
gansazRvruli. garda amisa, angariSi mokle unda iyos.

cxrili 26.6 fsiqiatris monawileoba did britaneTSi mimdinare sasamrTlo procesis sxvadasxva etapze
safexuri I safexuri II safexuri III safexuri IV
dakaveba sasamarTlomde sasamarTloze sasamarTlos Semdeg

usafrTxo adgilas daskvna sasamarTlosaTvis specifikuri problemebi mkurnaloba saavadmyofos


gadayvana (policiis winsawari dakaveba stacio­ mzaoba sasamarTlos winaSe orderis an meurveobis qveS
ganyofileba, saavadmyofo, naruli gamokvlevisaTvis an warsadgenad; SezRuduli
samedicino gamokvleva) mkurnalobisaTvis pasuxismgebloba

gamokvleva dapatimrebis cixidan gadayvana rCeva Semdgomi marTvis cixidan gadayvana;


Semdeg; gamokvlevisaTvis Taobaze gadawyvetileba
sasamarTlos acileba ganTavisuflebis Sesaxeb
mkurnaloba TemSi

_ 802 _
fsiqiatris daskvna
unda gaiaros konsultacia kolegebTan, socialur
boqsi 26.8 sasamarTlosTvis momzadebuli
muSakebTan da a.S. Tu rekomendebulia hospitaluri
daskvnis ramdenime punqti
mkurnaloba, sasamarTlo unda iyos informirebuli
fsiqiatris saxeli da gvari, kvalifikacia, axlandeli imis Sesaxeb, SesaZlebelia Tu ara braldebulis
Tanamdeboba (inglissa da uelsSi _ damowmebulia Tu ara
fsiqikuri janmrTelobis aqtis me-12 paragrafiT) Sesabamisi saxiT ganTavseba.
sad da rodis Catarda interviu da eswreboda Tu ara mas
aq mniSvnelovania riskebis Sefaseba (gv. 800).
mesame piri. fsiqiatrma unda gasces rekomendacia mxolod da
informaciis wyaroebi, Seswavlili dokumentebis CaTvliT. mxolod mkurnalobis Taobaze. miuxedavad amisa,
braldebulis/mosarCles ojaxuri da piradi istoria. sasamarTlo xSirad keTilganwyobiT iRebs fsiqiatris
misi detaluri wardgena ar aris saWiro, gansakuTrebiT mier Sesaferisi formiT gamoTqmul komentars SesaZlo
im SemTxvevaSi, Tu sasamarTlosaTvis xelmisawvdomia
sasjelis adekvaturobis Sesaxeb, gansakuTrebiT maSin,
angariSi socialuri mdgomareobis Sesaxeb. yuradReba
mimarTuli unda iyos diagnozze da informaciaze, ro­ rodesac saqme axalgazrda damnaSaveebs exeba.
melic exeba braldebulis unars wardges sasamarTlos
winaSe.
fsiqiatri, romelic warsdgeba sasamarTlos
amJamindeli fsiqikuri mdgomareoba. warmodgenili unda
iyos mxolod TvalsaCino amJamindeli niSnebi; simptomebi, winaSe
romlebic ar aRiniSneba, unda gamovtovoT. diagnozis fsiqiatri, romelic sasamarTlos winaSe gamodis
formulirebisTvis unda gamoviyenoT fsiqikuri jan­
mrTelobis aqtis terminebi (fsiqikuri daavadeba, fsi­ kargad unda iyos momzadebuli. mas xelT unda
qikuri darRvevebi an pirovnuli aSliloba). SemdgomSi, hqondes yvela angariSisa da saWiro dokumentis asli.
SeiZleba, diagnozis dakonkreteba. sasamarTlo, pacientis
mdgomareobaze ufro zust da mkafio ganmartebebs sasargebloa, saqmeSi monawile advokatTan winaswar
moiTxovs, vidre diagnozis niuansebis ganxilvas. gasaubreba, raTa gairkvas yvela sakiTxi, romelic
fsiqikuri mdgomareoba Sesabamisi movlenebis dros. es SeiZleba sasamarTloze aRmocendes. sasamarTloSi
xSirad Zalian mniSvnelovani sakiTxia, gansakuTrebiT
nebismier kiTxvaze pasuxis gacemisas mniSvnelovania
sisxlis samarTlis saqmeebis dros. da mainc, am SemTxvevaSi
mxolod retrospeqtul mosazrebebs SegviZlia da­ mokle da naTeli pasuxebis gacema. fsiqiatri
veyrdnoT. Sefasebas SeiZleba daexmaros mowmeebis pasuxebis gacemisas fsiqiatruli mtkicebulebiT
Cvenebebi, romlebmac naxes damnaSave danaSaulis Cadenis
dros an uSualod mis Semdeg. amJamindel fsiqiatriul unda ifarglebodes da unda eridos spekulacias.
diagnozs SeuZlia mogvawodos informacia savaraudo arsebobs bevri specialuri satreningo programebi
fsiqikuri mdgomareobis Sesaxeb danaSaulis dros.
magaliTad, Tu braldebuls aqvs qronikuli Sizofrenia an eqspert mowmeTaTvis, romlebic, SeiZleba, sasargeblo
qronikuli organuli fsiqikuri sindromi, misi fsiqikuri gamodges fsiqiatrebisTvis, romlebsac xSirad iwveven
mdgomareoba, savsebiT SesaZlebelia, iseTive yofiliyo
danaSaulis dros, rogorc gamokvlevisas. Tumca, Tu eqspertebad.
braldebuls aqvs depresiuli aSliloba (amJamad an bolo
periodSi) an iseTi epizoduri aSliloba, rogoricaa
epilefsia, ufro rTulia daskvnis gakeTeba imis Sesaxeb,
Tu ra mdgomareobaSi imyofeboda igi danaSaulis Cadenisas. damatebiTi literatura
kidev erTi sirTule imaSi mdgomareobs, rom maSinac ki, Tu
dadginda rom braldebuls hqonda fsiqikuri aSliloba, Gelder, MG, López-Ibor, JJ Jr and andreasen, NC (eds) (2000)
Semdgomi gamokvlevaa saWiro danaSaulis Cadenis periodSi
mens rea-s dasadgenad. Teh new Oxford textbook of psychiatry, Part 11: Forensic
daskvnebi: ZiriTadi monacemebis Sejameba psychiatry. Oxford University Press, Oxford.
Maguire, M. Morgan, M and Reiner R (2002) The Oxford
rCeva samedicino mkurnalobis Taobaze handbook of criminology. Oxford University Press, Oxford.
fsiqiatris erT-erTi mTavari funqciaa gamoTqvas (mimoxilviTi xasiaTis naSromi kriminologiaSi. Sei-
azri imis Taobaze, aris Tu ara fsiqiatriuli cavs Tavebs, romlebic sainteresoa sasamarTlo
mkurnaloba naCvenebi. fsiqiatrma unda izrunos fsiqiatriis TvalsazrisiT.)
imaze, rom mkurnalobaze rekomendaciebi realurad Gunn, J and Taylor P (2006) Forensic psychiatry, Hodder Arnold,
gansaxorcielebeli iyos. man saWiroebis SemTxvevaSi London. (detaluri da sasargeblo saxelmZRvanelo.)

_ 803 _
bibliografia
Abas M, Broadhead JC, Mbape P, et al. (1994). Defeating depression in the insane. British Journal of Psychiatry, 134, 321–4.
developing world. British Journal of Psychiatry, 164, 293–6. Alonso J, Angermeyer C, Bernert S, et al. (2004). Prevalence of mental disorders
Abel G and Osborn CA (2000). The paraphilias. In MG Gelder, JJ López-Ibor Jr in Europe: results from the European Study of the Mental Disorders (ESEMeD)
and NC Andreasen, eds. The new Oxford textbook of psychiatry, Chapter 4.11.3. project. Acta Psychiatrica Scandinavica, 109, 21–7.
Oxford University Press, Oxford. Alström JE, Nordlund CL and Persson G (1984). Effects of four treatment methods
Abela JR and D’Alessandro DU (2002). Beck’s cognitive theory of depression: a on social phobic patients not suitable for insight-oriented psychotherapy. Acta
test of the diathesis-stress and causal mediation components. British Journal of Psychiatrica Scandinavica,
Clinical Psychology, 41, 111–28. Althof SE and Seftel AD (1995). The evaluation and management of erectile
Abelson JL, Glitz D and Cameron OG (1991). Blunted growth hormone response dysfunction. Psychiatric Clinics of North America, 1, 171–92.
to clonidine in patients with generalized anxiety disorder. Archives of General Alwahhabi F (2003). Anxiety symptoms and generalized anxiety disorder in the
Psychiatry, 48, 157–62. elderly: a review. Harvard Review of Psychiatry, 11, 180–93.
Abou-Saleh MT (2004). Dual diagnosis: management within a psychosocial context. American Academy of Child and Adolescent Psychiatry (1997a). Practice parameters
Advances in Psychiatric Treatment, 10, 352–60. for the forensic evaluation of children and adolescents who may have been
Abrams RC, Alexopoulos GS and Young RC (1987). Geriatric depression and DSM- physically or sexually abused. Journal of the American Academy of Child and
III-R personality disorder criteria. Journal of the American Geriatrics Society, 35, Adolescent Psychiatry, 36, 37S–56S.
383–6. American Academy of Child and Adolescent Psychiatry (1997b). Practice parameters
Abrams RC and Horowitz SV (1996). Personality disorders after age 50: A meta- for the assessment and treatment of children, adolescents, and adults with conduct
analysis. Journal of Personality Disorders, 10, 271–81. disorder. Journal of the American Academy of Child and Adolescent Psychiatry,
Academy of Medical Sciences (2004). Calling Time. The Nation’s drinking as a 36, 122S–39S.
major health issue. Academy of Medical S ciences. American Academy of Child and Adolescent Psychiatry (1998a). Summary of the
Accurso V, Winnicki M and Shamsuzzaman AS (2001). Predisposition to vasovagal practice parameters for the psychiatric assessment of infants and toddlers (0–36
syncope in subjects with blood injury phobia. Circulation, 104, 903–7. months). Journal of the American Academy of Child and Adolescent Psychiatry,
Acierno R, Resnick HS and Kilpatrick DG (1997). Health impact of interpersonal 37, 127–32.
violence 1: prevalence rates, case identification, and risk factors for sexual American Academy of Child and Adolescent Psychiatry (1998b). Practice parameters
assault, physical assault, and domestic violence in men and women. Behavioural for the assessment and treatment of children and adolescents with language and
Medicine, 23, 53–64. learning disorders. Journal of the American Academy of Child and Adolescent
Ackerman D and Greenland S (2002). Multivariate metaanalysis of controlled Psychiatry, 37, 46S–62S.
drug studies for obsessive-compulsive disorder. Journal of Clinical American Academy of Child and Adolescent Psychiatry (1998c). Practice parameters
Psychopharmacology, 22, 309–17. for the assessment and treatment of children and adolescents with substance
Ackerman NW (1958). The psychodynamics of family life. Basic Books, New York, misuse disorders. Journal of the American Academy of Child and Adolescent
NY. Psychiatry, 36, 140S–56S.
Ackner B and Oldham AJ (1962). Insulin treatment of schizophrenia. A three year American Academy of Child and Adolescent Psychiatry (2002). Practice paramenter
follow up of a controlled study. Lancet, 1, 504–6. for the use of stimulant medications in the treatment of children, adolescents and
AD2000 Collaborative Group (2004). Long-term donepezil treatment in 565 patients adults. Journal of the American Academy of Child and Adolescent Psychiatry, 41,
with Alzheimer’s disease (AD2000): randomised controlled trial. Lancet, 363, 26S–49S.
2105–15. American Diabetes Association, American Psychiatric Association, American
Adams RD, Fisher C, Hakim S, et al. (1965). Symptomatic occult hydrocephalus with Association of Clinical Endocrinologists, et al. (2004). Consensus development
‘normal’ cerebrospinal fluid pressure: a treatable syndrome. New England Journal conference on antipsychotic drugs and obesity and diabetes. Obesity Research,
of Medicine, 273, 117–26. 12, 362–8.
Adler A (1943). Neuropsychiatric complications in victims of Boston’s Coconut American Psychiatric Association (1994). Diagnostic and statistical manual of
Grove disaster. Journal of the American Medical Association, 123, 1098–111. mental disorders. 4th edn. American Psychiatric Association, Washington, DC.
Adler CM and Strakowski SM (2003). Boundaries of schizophrenia. Psychiatric American Psychiatric Association (1995). Principles of medical ethics with
Clinics of North America, 26, 1–23. annotations especially for psychiatry. American Psychiatric Association,
Adshead G (2001). Murmurs of discontentment: treatment and treatability of Washington, D.C.
personality disorder. Advances in Psychiatric Treatment, 7, 407–16. American Psychiatric Association (1998). Guidelines for assessing the decision-
Afari N and Buchwald D (2003). Chronic fatigue syndrome: a review. American making capacities of potential research subjects with cognitive impairment.
Journal of Psychiatry, 160, 221–36. American Journal of Psychiatry, 155, 1649–50.
Agid O, Kapur S, Arenovich T, et al. (2003). Delayed-onset hypothesis of American Psychiatric Association (1999). Practice guidelines for the treatment of
antipsychotic action: a hypothesis tested and rejected. Archives of General patients with delirium. American Journal of Psychiatry, 156.
Psychiatry, 60, 1228–35. American Psychiatric Association (2000). Diagnostic and statistical manual of
Ainsworth MDS, Blehar MC, Waters E, et al. (1978). Patterns of attachment: a mental disorders. 4th edn. American Psychiatric Association, Washington, DC.
psychological study of the strange situation. Erlbaum, Hillsdale, NJ. Anand A and Charney DS (2000). Norepinephrine dysfunction in depression. Journal
Akagi H and House A (2002). The clinical epidemiology of hysteria: vanishingly rare of Clinical Psychiatry, 61, 16–24.
or just vanishing? Psychological Medicine, 32, 191–4. Anderson C, Connelly J, Johnstone EC, et al. (1991). Disabilities and circumstances
Aleman A, Kahn RS and Selten JP (2003). Sex differences in the risk of schizophrenia: of schizophrenic patients-a follow-up study. Cause of death. British Journal of
evidence from meta-analysis. Archives of General Psychiatry, 60, 565–71. Psychiatry, 13 (Suppl), 30–3, 44–6.
Alexander DA (1972). ‘Senile dementia’. A changing perspective. British Journal of Anderson IM (1999). Lessons to be learnt from meta-analyses of newer versus
Psychiatry, 121, 207–14. older antidepressants. In A Lee, ed. Recent topics from advances in psychiatric
Alexander DA (2005). Early mental health intervention after disasters. Advances in treatment, 45–51. Gaskill Press, London.
Psychiatric Treatment, 11, 12–18. Anderson IM (2000). Selective serotonin reuptake inhibitors versus tricyclic
Alexander GE and Crutcher MD (1990). Functional architecture of basal ganglia antidepressants: a metaanalysis of efficacy and tolerability. Journal of Affective
circuits: Neural substrates of parallel processing. Trends in Neuroscience, 13, Disorders, 58, 19–36.
266–71. Anderson IM (2003). Drug Treatment of depression: reflections on the evidence.
Alexander JF and Parsons BV (1982). Short-term behavioural interventions Advances in Psychiatric Treatment, 9, 11–20.
with delinquent families: impact on family process and recidivism. Journal of Anderson JC, Williams S, McGee R, et al. (1987). DSMIII disorder in pre-adolescent
Abnormal Psychology, 81, 219–25. children; prevalence from a large sample in the general population. Archives of
Alexander PC and Lupfer SL (1987). Family characteristics and long term General Psychiatry, 44, 69–76.
consequences associated with sexual abuse. Archives of Sexual Behavior, 16, Anderson MC, Ochsner KN, Kuhl B, et al. (2004). Neural systems underlying the
235–45. suppression of unwanted memories. Science, 232–5.
Alexopoulos GS, Meyers BS, Young RC, et al. (1997). ‘Vascular depression’ Andreasen NC (1999). A unitary model of schizophrenia: Bleuler’s ‘fragmented
hypothesis. Archives of General Psychiatry, 54, 915–22. phrene’ as schizencephaly. Archives of General Psychiatry, 56, 781–7.
Allderidge P (1979). Hospitals, madhouses and asylums: cycles in the care of the Andreasen NC and Hoenck PR (1982). The predictive value of adjustment disorders:

_ 804 _
bibliografia
a follow-up study. American Journal of Psychiatry, 139, 584–90. Archives of General Psychiatry, 48, 1089–96.
Andreasson S, Allebeck P, Engstrom A, et al. (1987). Cannabis and schizophrenia. A Bailey S (2000). Juvenile delinquency and serious antisocial behaviour. In MG
longitudinal study of Swedish conscripts. Lancet, 2, 1483–6. Gelder, JJ López-Ibor Jr and NC Andreasen, eds. The new Oxford textbook of
Andrews G, Crino R and Hunt CI (1994). The treatment of anxiety disorders: psychiatry, Chapter 9.4.1. Oxford University Press, Oxford.
clinician’s guide and patient manuals. Cambridge University Press, Cambridge. Bailey S and Aulich L (1997). Understanding murderous ‘youth’. In E Welldon and C
Andrews G, Slade T and Peters L (1999). Classification in psychiatry: ICD-10 versus van Leeson, eds. Forensic psychotherapy. Jessica Kingsley, London.
DSM-IV. British Journal of Psychiatry, 174, 3–5. Bailey S and Dolan M (2004). Forensic Adolescent Psychiatry. Butterworth, London.
Angst J (2000). Course and prognosis of mood disorders. In MG Gelder, JJ López- Baird G, Cass H and Slomins V (2003). Diagnosis of autism. British Medical Journal,
Ibor Jr and NC Andreasen, eds. The new Oxford textbook of psychiatry, Chapter 327, 488–94.
4.5.6. Oxford University Press, Oxford. Bakish D, Hooper CL and Filtreau MJ (1996). A double-blind, placebo-controlled
Angst J and Dobler-Mikola A (1985). The Zurich Study. VI A continuum from trial comparing fluvoxamine and imipramine in the treatment of panic disorder
depression to anxiety disorders? European Archives of Psychiatry and with and without agoraphobia. Psychopharmacology Bulletin, 32, 135–41.
Neurological Sciences, 235, 179–86. Bakwin H (1961). Enuresis in children. Journal of Paediatrics, 58, 806–19.
Angurlova M, Benkelfat C and Turecki G (2003). A systematic review of association Baldwin DS (2003). Recurrent brief depression – more investigations in clinical
studies investigating genes coding for serotonin receptors and the serotonin samples are now required. Psychological Medicine, 33, 383–6.
transporter: I. Affective disorders. Molecular Psychiatry, 8, 574–91. Baldwin R, Jeffries S, Jackson A, et al. (2004). Treatment response in late-onset
Anonymous (1994). Molecules and minds. Lancet, 343, 681–2. depression: relationship to neuropsychological, neuroradiological and vascular
Anonymous (1999). Rehabilitation of persons with traumatic brain injury. Journal of risk factors. Psychological Medicine, 34, 125–36.
the American Medical Association, 282, 974–83. Baldwin RC (2005). Is vascular depression a distinct sub-type of depressive disorder?
Anonymous (2003a). Drugs for disruptive features in dementia. Drug and A review of causal evidence. International Journal of Geriatric Psychiatry, 20,
Therapeutics Bulletin, 41, 1–4. 1–11.
Anonymous (2003b). Memantine for demntia? Drugs and Therapeutics Bulletin, 41, Baldwin RC, Anderson D, Black S, et al. (2003). Guideline for the management of
73–6. late-life depression in primary care. International Journal of Geriatric Psychiatry,
Anonymous (2004). Managing excessive daytime sleepiness in adults. Drug Ther 18, 829–38.
Bull, 42, 52–6. Ball D (2004). Genetic approaches to alcohol dependence. British Medical Journal,
Ansbacher H and Ansbacher R (1964). The individual psychotherapy of Alfred Adler. 185, 449–51.
Basic Books, New York, NY. Ballard C, Margallo-Lana M, Juszczak E, et al. (2005). Quetiapine and rivastigmine
Ansseau M, Dierick M, Buntinkx F, et al. (2004). High prevalence of mental disorders and cognitive decline in Alzheimer’s disease: randomised double blind placebo
in primary care. Journal of Affective Disorders, 78, 49–55. controlled trial. British Medical Journal, 330, 874–7.
Appleby L (1993). Parasuicide: features of repetition and the implications for Ballenger JC (2000). Panic disorder and agoraphobia. In MG Gelder, JJ López-Ibor
intervention. Psychological Medicine, 23, 13–6. Jr and NC Andreasen, eds. The new Oxford textbook of psychiatry, Chapter 4.7.3.
Appleby L, Shaw J, Sherratt J, et al. (2001). Safety First. Stationary Office, London. Oxford University Press, Oxford.
Arango Y, Huang YY, Underwood MD, et al. (2003). Genetics of the serotonergic Bancroft J (2002). The medicalization of female sexual dysfunction: the need for
system. Journal of Psychiatric Research, 37, 375–86. caution. Archives of Sexual Behaviour, 31, 451–5.
Aronson R, Offman HJ, Joffe RT, et al. (1996). Triiodothyronine augmentation in Bancroft JHJ, Skrimshire, A. M., Casson, J., et al. (1977). People who deliberately
the treatment of refractory depression. A meta-analysis. Arch Gen Psychiatry, 53, poison or injure themselves: their problems and their contacts with helping
842–8. agencies. Psychological Medicine, 7, 289–303.
Arscott K, Dagnan D and Kroese B (1998). Consent to psychological research by Bandelow B, Zohar J, Hollander E, et al. (2002). World Federation of Societies of
people with an intellectual disability. Journal of Applied Research in Intellectual Biological Psychiatry (WFSBP) guidelines for the pharmacological treatment of
Disability, 11, 77–83. anxiety, obsessive-compulsive and posttraumatic stress disorders. World Journal
Arseneault L, Cannon M, Witton J, et al. (2004). Causal association between cannabis of Biological Psychiatry, 3, 171–99.
and psychosis: examination of the evidence. British Journal of Psychiatry, 184, Bandura A (1969). Principles of behaviour modification. Holt, Rinehart and Winston,
110–17. New York, NY.
Arseneault L, Moffitt TE, Caspi A, et al. (2000). Mental disorders and violence in a Barbaresi WJ, Katusic SK, Colligan RC, et al. (2005). The incidence of autism in
total birth cohort: results from the Dunedin Study. Archives of General Psychiatry, Olmsted County, Minnesota, 1976–1997: results from a population based study.
57, 979–86. Archives of Pediatric and Adolescent Medicine, 159, 37–44.
Ashaye OA, Livingston G and Orrell MW (2003). Does standardized needs Barber TX (1962). Towards a theory of hypnosis: posthypnotic behaviour. Archives
assessment improve the outcome of psychiatric day hospital care for older people? of General Psychiatry, 1, 321–42.
A randomized controlled trial. Aging and Mental Health, 7, 195–9. Barbui C and Hotopf M (2001). Amitriptyline v. the rest: still the leading
Asher R (1951). Munchausen’s syndrome. Lancet, 1, 339–41. antidepressant after 40 years of randomised controlled trials. British Journal of
Ashton H (2004). Benzodiazepine dependence. In PM Haddad, S Durson and B Psychiatry, 178, 129–44.
Deakin, eds. Adverse Syndromes and psychiatric drugs. A Clinical Guide, 240–59. Barcikowska M, Silverman W, Zigman W, et al. (1989). Alzheimer-type
University Press, Oxford. neuropathology and clinical symptoms of dementia in mentally retarded people
Ashworth M and Gerada C (1997). Addiction and dependence-II: Alcohol. British without Down syndrome. American Journal of Mental Retardation, 93, 551–7.
Medical Journal, 315, 358–60. Barja G (2004). Free radicals and aging. Trends in Neurosciences, 27, 595–600.
Asperger H (1944). Die ‘Autistischen Psychopathien’ Kindesalter. Archiv für Barker JC and Barker AA (1959). Deaths associated with electroplexy. Journal of
Psychiatrie und Nervenkrankheiten, 117, 76–136. Mental Science, 105, 339–48.
Athwal BS, Halligan PW, Fink GR, et al. (2001). Imaging hysterical paralysis. In Barlow DH, Esler JL and Vitali BA (1997). Psychosocial treatments for panic
PW Halligan, C Bass and MJ C., eds. Contemporary approaches to the study of disorder, phobias and generalized anxiety disorder. In PE Nathan and JM Gorman,
hysteria: clinical and theoretical perspectives. Oxford University Press, Oxford. eds. A guide to treatments that work, 288–318. Oxford University Press, New
Audini B, Marks IM, Lawrence RE, et al. (1994). Home-based versus out-patient/ York.
in-patient care for people with serious mental illness. Phase II of a controlled trial. Barlow DH, Gorman JM, Shear MK, et al. (2000). Cognitive-behavioral therapy,
British Journal of Psychiatry, 165, 204–10. imipramine, or their combination for panic disorder: A randomized controlled
Auer RN (2004). Hypoglycemic brain damage. Metabolic Brain Disease, 19, 169–75. trial. Journal of the American Medical Association, 283, 2529–36.
Aust R, Sharp C and Goulden C (2002). Prevalence of drug use: key findings from the Barnes TR (1989). A rating sclae for drug-induced akathisia. British Journal of
2001/2002 British crime Survey. Home Office. Psychiatry, 154, 672–6.
Austoker J (1994). Reducing alcohol intake. British Medical Journal, 308, 1549–52. Barnes TR and Spence SA (2000). Movement disorders associated with antipsychotic
Aveline M (2001). Very brief dynamic psychotherapy. Advances in Psychiatric drugs: clinical and biological implications. In MA Reveley and JFW Deakin, eds.
Treatment, 7, 373–80. The psychopharmacology of schizophrenia, 178–210. Arnold, London.
Babor TF, de la Fuente JR, Saunders J, et al. (1989). AUDIT (the Alcohol Use Barnes TRE, Buckley P and Schulz SC (2003). Treatment-resistant schizophrenia. In
Disorders Indentification Test) Guidelines for Use in Primary Health Care. World S Hirsch and D Weinberger, eds. Schizophrenia, Chapter 26. Blackwell Science,
Health Organization, Geneva. Oxford.
Bacaltchuk J, Trefiglio RP, Oliveira IR, et al. (2000). Combination of antidepressants Baron M, Gruen R and Ranier JD (1985). A family study of schizophrenic and
and psychological treatments for bulimia nervosa: a systematic review. Acta normal control probands: implications for the spectrum concept of schizophrenia.
Psychiatrica Scandinavica, 101, 256–64. American Journal of Psychiatry, 142, 447–55.
Badner JA and Gershon ES (2002). Meta-analysis of whole-genome linkage scans of Baron-Cohen S, Tager-Flusberg H and Cohen DJ (2000). Understanding other
bipolar disorder and schizophrenia. Molecular Psychiatry, 7, 405–11. minds: perspectives from developmental cognitive neuroscience. 2nd edn. Oxford
Bailey A, Le Couteur A, Gottesman I, et al. (1995). Autism as a strongly genetic University Press.
disorder: evidence from a British twin study. Psychological Medicine, 25, 63–77. Barr LC, Goodman WK, Price LH, et al. (1992). The serotonin hypothesis of
Bailey A, Palferman S, Heavey L, et al. (1998). Autism: the phenotype in relatives. obsessive compulsive disorder: implications of pharmacologic challenge studies.
Journal of Autism and Developmental Disorders, 28, 369–92. Journal of Clinical Psychiatry, 53, 17–28.
Bailey JM and Pillard RC (1991). A genetic study of male sexual orientation. Barraclough B and Harris EC (2002). Suicide preceded by murder: the epidemiology

_ 805 _
bibliografia
of homicide-suicide in England and Wales 1988–92. Psychological Medicine, 32, Guildford Press, New York.
577–84. Beck AT, Steer RA, Kovacs M, et al. (1985). Hopelessness and eventual suicide: a 10-
Barraclough BM (1973). Differences between national suicide rates. British Journal year prospective study of patients hospitalized with suicidal ideation. American
of Psychiatry, 122, 95–6. Journal of Psychiatry, 145, 559–63.
Barraclough BM, Bunch J, Nelson B, et al. (1974). A hundred cases of suicide: Beck AT, Ward CH, Medelson M, et al. (1961). An inventory for measuring
clinical aspects. British Journal of Psychiatry, 125, 355–73. depression. Archives of General Psychiatry, 4, 561–85.
Barraclough BM and Shea M (1970). Suicide and Samaritan clients. Lancet, 2, Beck JS (1998). Complex cognitive therapy treatment for personality disorder
868–70. patients. Bulletin of the Menninger Clinic, 62, 170–94.
Barraclough BM and Shepherd DM (1976). Public interest: private grief. British Beekman AT, Deeg DJ, Braam AW, et al. (1997). Consequences of major and minor
Journal of Psychiatry, 126, 109–13. depression in later life: a study of disability, well-being and service utilization.
Barrowclough C, Johnstone M and Tarrier N (1994). Attributions, expressed emotion, Psychological Medicine, 27, 1397–409.
and patient relapse: an attributional model of relatives’ response to schizophrenic Beekman AT, Geerlings SW, Deeg DJ, et al. (2002). The natural history of late-life
illness. Behaviour Therapy, 25, 67–88. depression: a 6-year prospective study in the community. Archives of General
Barrowclough C, Lobban F, Hatton C, et al. (2001). An investigation of models Psychiatry, 59, 605–11.
of illness in carers of schizophrenia patients using the Illness Perception Beekman ATFC, Copeland JRM and Prince M (1999). Review of community
Questionnaire. British Journal of Clinical Psychology, 40, 371–85. prevalence of depression in later life. British Journal of Psychiatry, 174, 307–11.
Barsky AJ and Ahern DK (2004). Cognitive-behaviour therapy for hypochondriasis: Bellack AS, Gold JM and Buchanan RW (1999). Cognitive rehabilitation for
a randomized controlled trial. Journal of the American Medical Association, 291, schizophrenia: problems, prospects, and strategies. Schizophrenia Bulletin, 25,
1464–70. 257–74.
Barsky AJ, Fanta JM, Bailey ED, et al. (1998). A prospective 4- to 5-year study of Belsky J, Hsieh K-H and Crnic K (1998). Mothering, fathering and infant negativity
DSM-III-R hypochondriasis. Archives of General Psychiatry, 55, 737–44. as antecedents of boys’ externalizing problems and inhibition at age 3 years:
Baruk H (1959). Delusions of passion. In SR Hirsch and M Shepherd, eds. Themes differential susceptibility to rearing experience? Developmental Psychopathology,
and variations in European psychiatry, 375–84. Wright, Bristol (1974). 10, 301–19.
Basmajian JV (ed.) (1983). Biofeedback: principles and practice for clinicians. Benbow S and Crentsil J (2004). Subjective experience of electroconvulsive therapy.
Williams and Wilkins, Baltimore, MD. Psychiatric Bulletin, 28, 289–91.
Bass C and Gill D (2000). Factitious disorder and malingering. In MG Gelder, JJ Bender S, Linka T, Wolstein J, et al. (2004). Safety and efficacy of combined clozapine-
López-Ibor Jr and NC Andreasen, eds. The new Oxford textbook of psychiatry, lithium pharmacotherapy. INternational Journal of Neuropsychopharmacology, 7,
Chapter 5.2.9. Oxford University Press, Oxford. 59–63.
Bass C and Jack T (2002). Current approaches to chronic pain. Clinical medicine, Bendz H, Aurell M, Balldin J, et al. (1994). Kidney damage in long-term lithium
2, 505–8. patients: a cross-sectional study of patients with 15 years or more on lithium.
Bass C, Peveler R and House A (2001). Somatoform disorders: severe psychiatric Nephrology Dialysis Transplantation, 9, 1250–4.
disorders neglected by psychiatrists. British Journal of Psychiatry, 179, 11–14. Benjamin H (1966). The transsexual phenomenon. Julian Press, New York, NY.
Basson R, McInnes R, Smith MD, et al. (2002). Efficacy and safety of sidenafil citrate Benjamin RS, Costello EJ and Warren M (1990). Anxiety disorders in a pediatric
in women with sexual dysfunction associated with female sexual arousal disorder. sample. Journal of Anxiety Disorders, 4, 293–316.
Journal of Women’s Health and Gender Based Medicine, 11, 367–77. Bennett DA and Holtzman DM (2005). Immunization therapy for Alzheimer disease?
Bateman A and Fonagy P (1999). Effectiveness of partial hospitalisation in the Neurology, 64, 10–12.
treatment of borderline personality disorder: a randomised controlled trial. Bennett DA, Schneider JA, Bienias JL, et al. (2005). Mild cognitive impairment is
American Journal of Psychiatry, 156, 1563–9. related to Alzheimer disease pathology and cerebral infarctions. Neurology, 64,
Bateman A and Fonagy P (2001). Treatment of borderline personality disorder 834–41.
with psychoanalytically oriented partial hospitalization: an 18-month follow up. Bennett DH (1983). The historical development of rehabilitation services. In FN
American Journal of Psychiatry, 158, 36–42. Watts and DH Bennett, eds. The theory and practice of rehabilitation. Wiley,
Bateman A and Fonagy P (2004). Psychotherapy for borderline personality disorder: Chichester.
mentalisation based treatment. Oxford University Press. Bennett-Levy J, Butler G, Fennell M, et al. (eds.) (2004). Oxford guide to behavioural
Bateman A and Tyrer P (2004a). Psychological treatment for personality disorder. experiments in cognitive therapy. Oxford University Press, Oxford.
Advances in Psychiatric Treatment, 10, 378–88. Berelowicz M and Tarnopolsky A (1993). Borderline personality disorder. In P Tyrer
Bateman A and Tyrer P (2004b). Services for personality disorder: organization for and G Stein, eds. Personality disorder reviewed, 90–112. Gaskell, London.
inclusion. Advances in Psychiatric Treatment, 10, 425–33. Berg I and Jackson A (1985). Teenage school refusers grow up: a follow-up study
Bateson G, Jackson D, Haley J, et al. (1956). Towards a theory of schizophrenia. of 168 subjects, ten years on average after in-patient treatment. British Journal of
Behavioural Science, 1, 251–64. Psychiatry, 147, 366–70.
Battaglia A and Carey JC (2003). Diagnostic evaluation of developmental delay/ Bergen ALM, Dahl AA, Guldberg C, et al. (1990). Langfeldt’s schizophreniform
mental retardation: and overview. American Journal of Medical Genetics, 117C, psychoses fifty years later. British Journal of Psychiatry, 157, 351–4.
3–14. Berger M (1985). Temperament and individual differences. In M Rutter and L Hersov,
Baucom DH, Shoham V, Muester KT, et al. (1998). Empirically supported couple and eds. Child and adolescent psychiatry: modern approaches. 2nd edn. Blackwell
family interventions for marital distress and adult mental health problems. Journal Scientific, Oxford.
of Consulting and Clinical Psychology, 66, 53–8. Berger M, van Calker D and Riemann D (2003). Sleep and manipulations of the sleep-
Bauer M and Döpfmer S (1999). Lithium augmentation in treatment-resistant wake rhythm in depression. Acta-psychiatrica-Scandinavica-Supplementum, 418,
depression: meta-analysis of placebo-controlled studies. Journal of Clinical 83–91.
Psychopharmacology, 19, 427–34. Bergmann K, Foster EM, Justice AW, et al. (1978). Management of the demented
Baumgarten M, Hanley JA, Infante-Rivard C, et al. (1994). Health of family patient in the community. British Journal of Psychiatry, 132, 441–9.
members caring for elderly persons with dementia. Annals of Internal Medicine, Berkman LF, Blumenthal J, Burg M, et al. (2003). Effects of treating depression
120, 126–32. and low perceived social support on clinical events after myocardial infarction:
Beard JH, Propst RN and Malamud TJ (1987). The Fountain House model of the Enhancing Recovery in Coronary Heart Disease Patients (ENRICHD)
rehabilitation. Psychosocial Rehabilitation Journal, 5, 47–53. Randomized Trial. Journal of the American Medical Association, 289, 3106–16.
Beauchamp TL and Childress JF (2001). Principles of biomedical ethics. 4th edn. Berman KF and Meyer-Lindenberg A (2004). Functional brain imaging studies in
Oxford University Press. schizophrenia. In DS Charney and EJ Nestler, eds. Neurobiology of mental illness,
Beautler LE and Moos RH (2003). Coping and Coping styles in personality 311–23. Oxford University Press, Oxford.
and treatment planning: Introduction to the special series. Journal of Clinical Berman RM, Narasimhan M and Miller HL (1999). Transient depressive relapse
Psychology, 59, 1045–7. induced by catecholamine depletion: potential phenotypic vulnerability marker?
Bebbington P, Wilkins S, Jones P, et al. (1993). Life events and psychosis. Initial Archives of General Psychiatry, 56, 395–403.
results from the Camberwell Collaborative Psychosis Study. British Journal of Bernheim (1890). Suggestive therapeutics. 2nd edn. Young J. Pentland, Edinburgh
Psychiatry, 162, 72–9. and London.
Beck A (1988). Love is never enough. Harper and Row, New York. Bernstein DA and Borkovec TD (1973). Progressive, relaxation training: a manual
Beck A, Croudace TJ, Singh S, et al. (1997). The Nottingham Acute Bed Study: for the helpful professions. Research Press, Champaign, IL.
alternatives to acute psychiatric care. British Journal of Psychiatry, 170, 247–52. Bernstein LF (2000). Burn trauma. In A Stoudemier, BS Fogel and DB Greenberg,
Beck A, Schuyler D and Herman J (1974). Development of suicidal intent scales. In eds. Psychiatric care of the medical patient. Oxford University Press, New York,
A Beck, H Resnik and DJ Lettieri, eds. The prediction of suicide, 45–56. Charles, NY.
Bowe, MD. Berrios G (2000). Schizophrenia: a conceptual history. In MG Gelder, JJ López-lbor
Beck AT (1967). Depression: Clinical, experimental and theoretical aspects. Harper Jr and NC Andreasen, eds. The new Oxford textbook of psychiatry, Chapter 4.3.1.
and Row, New York. Oxford University Press, Oxford.
Beck AT (1976). Cognitive therapy and the emotional disorders. International Berrios GE (1992). Phenomenology, psychopathology and Jaspers: a conceptual
Universities Press, New York, NY. history. History of Psychiatry, 3, 303–27.
Beck AT and Freeman A (1990). Cognitive therapy for personality disorders. Berrios GE and Hodges JR (2000). Memory disorders in psychiatric practice.

_ 806 _
bibliografia
Cambridge University Press, Cambridge. Bleuler E (1906). Affektivität, Suggestibilität, und Paranoia. Halle, Marhold.
Berrios GE and Kennedy N (2002). Erotomania: A conceptual history. History of Bleuler E (1911). Dementia praecox or the group of schizophrenias. English edn.
Psychiatry, 13, 381–400. 1950 edn. International University, New York.
Berson RJ (1983). Capgras’ syndrome. American Journal of Psychiatry, 140, 969–78. Bleuler M (1974). The long term course of the schizophrenic psychoses. Psychological
Bertram L, Hiltunen M, Parkinson M, et al. (2005). Family-based association Medicine, 4, 244–54.
between Alzheimer’s disease and variants in UBQLN1. New England Journal of Bloch S (1986). Supportive psychotherapy. In S Bloch, ed. An introduction to the
Medicine, 352, 884–94. psychotherapies. 2nd edn. Oxford University Press, Oxford.
Bhagwanjee A, Parekh A, Petersen PI, et al. (1998). Prevalence of minor psychiatric Bloch S (2005). An introduction to the psychotherapies. 2nd edn. Oxford University
disorders in an adult African rural community in South Africa. Psychological Press, Oxford.
Medicine, 28, 1137–47. Bloch S and Aveline M (1996). Group Psychotherapy. In S Bloch, ed. An introduction
Bhopal RS (1986). The inter-relationship of folk, traditional and Western medicine to the psychotherapies, Ch 4. 3rd edn. Oxford University Press, Oxford.
within an Asian community in Britain. Social Science and Medicine, 22, 99–105. Bloch S and Chodoff P (1981). Psychiatric ethics. Oxford University Press, Oxford.
Bhui K and Sashidharan SP (2003). Should there be separate psychiatric services for Bloch S and Harari E (2005). Family therapy. In GO Gabbard, JS Beck and J Holmes,
ethnic minority groups? British Journal of Psychiatry, 182, 10–12. eds. Oxford textbook of psychotherapy. Oxford University Press, Oxford.
Bhui K, Stansfeld S, Hull S, et al. (2003). Ethnic variations in pathways to and use Block GJ (1980). Mesmerism. William Kaufmann, Los Altos, CA.
of specialist mental health services in the UK. Systematic review. Br J Psychiatry, Block SD (2000). Assessing and managing depression in the terminally ill patient:
182, 105–16. ACP-ASIM End of Life Consensus Panel. Annals of Internal Medicine, 132,
Bhurgra D and Mastrogianni A (2004). Globalisation and mental disorders: Overview 209–18.
with relation to depression. British Journal of Psychiatry, 184, 10–20. Bluglass R (2000). Organization of services. In MG Gelder, JJ López-Ibor Jr and NC
Bialer P, Wallack J and McDaniel J (2000). Human immunodeficiency virus and Andreasen, eds. The new Oxford textbook of psychiatry, Chapter 11.9. Oxford
AIDS. In A Stoudemire, B Fogel and D Greenberg, eds. Psychiatric Care of the University Press, Oxford.
Medical Patient. Oxford University Press, New York. Blum BP and Mann JJ (2002). The GABAergic system in schizophrenia. INternational
Biederman J (1998). Resolved: mania is mistaken for ADHD in prepubertal children. Journal of Neuropsychopharmacology, 5, 159–79.
Journal of the American Academy of Child and Adolescent Psychiatry, 37, 1091– Blume SB (1997). Women: Clinical aspects. In JH Lowinson and RB Ruiz, eds.
9. Substance Abuse: A Comprehensive Textbook. 3rd edn. Williams & Wilkins, New
Biederman J, Faraone SV, Keenan K, et al. (1992). Further evidence for family- York.
genetic risk factors in attention deficit hyperactivity disorder. Archives of General Boelen PA, van der Bout J and de Keijser J (2003). Traumatic grief as a disorder
Psychiatry, 49, 728–38. distinct from bereavement-related depression and anxiety: a replication study
Billings JA (2000). Palliative Care. British Medical Journal, 321, 555–8. with bereaved mental health care patients. American Journal of Psychiatry, 160,
Billups KL (2002). The role of mechanical devices in treating female sexual 1339–41.
dysfunction and enhancing the female sexual response. World Journal of Urology, Bogenschutz M and Nurnberg H (2004). Olanzapine versus placebo in the treatment
20, 137–41. of borderline personality disorder. Journal of Clinical Psychiatry, 65, 104–9.
Binet A (1877). Le fetishisme dans l’amour. Revue Philosophique, 24, 143. Bogers JPAM, De Jong JTVM and Komproe IH (2001). Schizophrenia among
Binet A and Simon T (1905). Méthodes nouvelles pour le diagnostic du niveau Surinamese in the Netherlands: High admission rates not explained by high
intellectuel des normaux. L’Année Psychologique, 11, 193–244. emigration rates. Psychological Medicine, 30, 1425–31.
Bion WR (1961). Experiences in groups. Tavistock Publications,, London. Boland RJ, Goldstein MG and Haltzman SD (2000). Psychiatric management of
Bird HR (1996). Epidemiology of childhood disorders in a cross-cultural context. behavioural syndromes in intensive care units. In A Stoudemier, BS Fogel and
Journal of Child Psychology and Psychiatry, 37, 35–49. DB Greenberg, eds. Psychiatric care of the medical patient. Oxford University
Bird HR, Canino G, Rubio-Stipec M, et al. (1988). Estimates of the prevalence of Press, New York, NY.
childhood maladjuatment in a community survey in Puerto Rico. Archives of Bollini P and Mollica RF (1989). Surviving without the asylum: an overview of the
General Psychiatry, 45, 1120–6. studies on the Italian Reform Movement. Journal of Nervous and Mental Disease,
Bird T, Knopman D, VanSwieten J, et al. (2003). Epidemiology and genetics of 177, 607–15.
frontotemporal dementia/Pick’s disease. Annals of Neurology, 54 Suppl 5, S29– Bombin I, Arango C and Buchanan RW (2005). Significance and meaning of
31. neurological signs in schizophrenia: two decades later. Schizophr Bull, 31, 962–
Bishop D (2002). Speech and language difficulties. In M Rutter and E Taylor, eds. 77.
Child and adolescent psychiatry, Chapter 39. 4th edn. Blackwell, Oxford. Bond GR, Drake RE, Mueser KT, et al. (1997). An update on supported on the job
Bittner A, Goodwin RD and Wittchen HU (2004). What characteristics of primary employment for people with severe mental illness. Psychiatric Services, 48, 335–
anxiety disorders predict subsequent major depressive disorder? Journal of 46.
Clinical Psychiatry, 65. Bonnet U (2003). Moclobemide: therapeutic use and clinical studies. CNS Drug
Black D (2000). The effects of bereavement in childhood. In MG Gelder, JJ López- Reviews, 9, 97–140.
Ibor Jr and NC Andreasen, eds. The new Oxford textbook of psychiatry, Chapter Bonomo Y and Proimos J (2005). ABC of adolescence: substance misuse: alcohol,
9.3.5. Oxford University Press, Oxford. tobacco, inhalants, and other drugs. British Medical Journal, 330, 777–80.
Black D, Harris-Hendriks J and Wolkind S (1998). Child psychiatry and the law. 3rd Booth T and Booth W (1993). Parents with learning difficulties: lessons for
edn. Gaskell, London. practitioners. British Journal of Social Work, 23, 459–80.
Black DW, Gaffney GR, Schloser S, et al. (2003). Children of parents with obsessive- Borkovec TD, Newman MG, Pincus AL, et al. (2002). A component analysis of
compulsive disorder: a two year follow-up study. Acta Psychiatrica Scandinavica, cognitive-behavioural therapy for generalized anxiety disorder and the role of
107, 305–13. interpersonal problems. Journal of Consulting and Clinical Psychology, 70, 288–
Blackwell AD, Sahakian BJ, Vesey R, et al. (2004). Detecting dementia: novel 98.
neuropsychological markers of preclinical Alzheimer’s disease. Dementia and Borkovec TD and Ruscio AM (2001). Psychotherapy for generalized anxiety
Geriatric Cognitive Disorders, 17, 42–8. disorder. Journal of Clinical Psychiatry, 62 (Suppl 11), 37–42.
Blackwood D (2000). A state and a trait marker in schizophrenia. Lancet, 355, 771–2. Bosinski HA, Peter M, Bonatz G, et al. (1997). A higher rate of hyperandrogenic
Blair RJR (2003). Neurobiological basis of psychopathy. British Journal of disorders in female to male transsexuals. Psychoneuroendocrinology, 22, 361–80.
Psychiatry, 182, 5–7. Bouchard TJ and McGue M (2003). Genetic and environmental influences on human
Blake F, Gath D and Salkovskis PM (1995). Psychological aspects of the premenstrual psychological differences. Journal of Neurobiology, 54, 4–45.
syndrome: developing a cognitive approach. In R Mayou, C Bass and M Sharpe, Bowden CL, Calabrese JR, Bowden C, et al. (2003). A Placebo-controlled 18-Month
eds. Treatment of functional somatic symptoms. Oxford University Press, Oxford. Trial of Lamotrigine and Lithium Maintenance Treatment in Recently Manic or
Blanchard R and Hucker SJ (1991). Age, transvestism, bondage, and concurrent Hypomanic Patients with Bipolar 1 Disorder. Archives of General Psychiatry,
paraphilic activities in 117 fatal cases of autoerotic asphyxia. British Journal of 392–400.
Psychiatry, 159, 371–7. Bower P, Rowland N and Hardy R (2003). The clinical effectiveness of counselling in
Blanco C and Weissman MM (2005). Interpersonal psychotherapy. In GO Gabbard, primary care: a systematic review and meta-analysis. Psychological Medicine, 33.
JS Beck and J Holmes, eds. Oxford textbook of psychotherapy, Chapter 3. Oxford Bowlby J (1944). Forty-four juvenile thieves. Their characters and home life.
University Press, Oxford. International Journal of Psychoanalysis, 25, 19–53.
Blazer DG, Hughes D, K. GL, et al. (1991). Generalized anxiety disorder. In LN Bowlby J (1946). Forty-four juvenile thieves: their characters and home-life.
Robbins and DA Regier, eds. Psychiatric disorders in America: the epidemiological Baillière, Tindall and Cox, London.
catchment area study, 180–203. The Free Press, New York. Bowlby J (1951). Maternal care and maternal health. World Health Organization,
Blazer DG and Hybels CF (2005). Origins of depression in later life. Psychological Geneva.
Medicine, 36, 1–12. Bowlby J (1969). Psychopathology of anxiety: the role of affectional bonds. In Studies
Blennow K and Hampel H (2003). CSF markers for incipient Alzheimer’s disease. in Anxiety (ed. M. H. Lader). British Journal of Psychiatry, Special Publication, 3.
Lancet Neurology, 2, 605–13. Bowlby J (1980). Attachment and loss. Basic Books, New York.
Blessed G, Tomlinson BE and Roth M (1968). The association between quantitative Boyer W (1995). Serotonin uptake inhibitors are superior to imipramine and
measures of dementia and of senile change in the cerebral grey matter of elderly alprazolam in alleviating panic attacks: a meta-analysis. International Clinical
subjects. British Journal of Psychiatry, 114, 797–811. Pharmacology, 10, 45–9.

_ 807 _
bibliografia
Braak H and Braak E (1991). Neuropathological stageing of Alzheimer-related Brown GW and Birley JL (1968). Crises and life changes and the onset of
changes. Acta Neuropathologica, 82, 239–59. schizophrenia. Journal of Health and Social Behavior, 9, 203–14.
Bradley R, Greene J, Russ E, et al. (2005). A Multidimensional Meta-Analysis of Brown GW, Carstairs GM and Topping GG (1958). Lancet, 2, 685–9.
Psychotherapy for PTSD. American Journal of Psychiatry, 162, 214–27. Brown GW and Harris TO (1978). Social origins of depression. Tavistock, London.
Braid J (1843). Neurohypnology: or the rationale of nervous sleep, considered in Brown GW and Harris TO (1993). Aetiology of anxiety and depressive disorders in
relation with animal magnetism. Churchill, London. an inner-city population. 1 Early adversity. Psychological Medicine, 23, 143–54.
Bramon E, Rabe Hesketh S, Sham P, et al. (2004). Meta-analysis of the P300 and P50 Brown GW, Monck EM, Carstairs GM, et al. (1962). Influence of family life on the
waveforms in schizophrenia. Schizophrenia Research, 70, 315–29. cause of schizophrenic illness. British Journal of Preventive and Social Medicine,
Bramon E, Walshe M, McDonald C, et al.. (2005). Dermatoglyphics and 16, 55–68.
Schizophrenia: a meta-analysis and investigation of the impact of obstetric Brown LB and Ott BR (2004). Driving and dementia: a review of the literature.
complications upon a-b ridge count. Schizophr Res, 75, 399–404. Journal of Geriatric Psychiatry and Neurology, 17, 232–40.
Brandon S (1991). The psychological aftermath of war. British Medical Journal, 302, Brown P and Marsden CD (1998). What do the basal ganglia do? Lancet, 351, 1801–
305–6. 4.
Brandon S, Cowley P, McDonald C, et al. (1985). Leicester ECT trial: results in Brown P and Pantelis C (1999). Ethical aspects of drug treatment. In S Bloch, P
schizophrenia. British Journal of Psychiatry, 146, 177–83. Chodoff and SA Green, eds. Psychiatric Ethics, 245–73. 3rd edn. Oxford
Brawman-Mintzer O, Lydiard RB and Emmanuel N (1993). Psychiatric comorbidity University Press, Oxford.
in patients with generalized anxiety disorder. American Journal of Psychiatry, 150, Brown RJ (2002). The cognitive psychology of dissociative states. Neuropsychiatry,
1216–18. 7, 221–35.
Breakey W (2000). Service needs of individuals and populations. In MG Gelder, JJ Brown RJ and Trimble MR (2000). Dissociative psychopathology, non-epileptic
López-lbor Jr and NC Andreasen, eds. The new Oxford textbook of psychiatry, seizures, and neurology. Journal of Neurology, Neurosurgery and Psychiatry, 69,
Chapter 7.2. Oxford University Press, Oxford. 285–9.
Breen N, Caine D and Coltheart M (2000). Models of face recognition and delusional Brown TA (1989). Cartesian Dualism and Psychosomatics. Psychosomatics, 30,
misidentification: a critical review. Cognitive Neuropsychology, 17, 55–71. 322–31.
Brennan PA, Mednick SA and Hodgins S (2000). Major Mental Disorders and Brown TM and Boyle MF (2002). Delirium. British Medical Journal, 325, 644–647.
criminal violence in a Danish birth cohort. Archives of General Psychiatry, 57, Brown W (1934). Psychology and psychotherapy. 3rd edn. Edward Arnold & Co.,
495–500. London.
Brent DA, Gaynor ST and Weersing VR (2002). Cognitivebehavioural approaches to Bruce M (2000). Managing amphetamine dependence. Advances in Psychiatric
the treatment of depression and anxiety. In M Rutter and E Taylor, eds. Child and Treatment, 6, 33–40.
adolescent psychiatry, Chapter 54. Oxford. Bruce M, Scott N, Shine P, et al. (1992). Anxiogenic effects of caffeine in patients
Breslau N and Prabucki MA (1987). Siblings of disabled children: effects of chronic with anxiety disorders. Archives of General Psychiatry, 49, 867–9.
stress in the family. Archives of General Psychiatry, 44, 1040–6. Bruch H (1974). Eating disorders: anorexia nervosa and the person within. Routledge
Breslin R and Evans H (2004). Key child protection statistics. Child homicides and & Kegan Paul, London.
deaths. NSPCC. www.nspcc.org.uk/inform/Statistics/KeyCPstats/4.asp Brudny J, Korein J, Levidow A, et al. (1974). Sensory feedback therapy as a
Bret P, Guyotat J and Chazal J (2002). Is normal pressure hydrocephalus a valid modality of treatment in central nervous system disorders of voluntary movement.
concept in 2002? A reappraisal in five questions and proposal for a new designation Neurology, 24, 925–32.
of the syndrome as ‘chronic hydrocephalus’. Journal of Neurology, Neurosurgery Bryant RA, Harvey AG, Dang ST, et al. (1998). Treatment of acute stress disorder: a
and Psychiatry, 73, 9–12. comparison of cognitive-behaviour therapy and supportive counselling. Journal of
Breuer J and Freud S (1893). Studies on hysteria. The standard edition of the complete Consulting and Clinical Psychology, 66, 862–6.
psychological works. Hogarth Press, London (1955). Brylewski J and Duggan L (2004). Antipsychotic medication for challenging
Brewin C (2000). Recovered memories and false memories. In MG Gelder, JJ López- behaviour in people with learning disability. 3: CD000377, Cochrane Database
Ibor Jr and NC Andreasen, eds. The new Oxford textbook of psychiatry, Chapter of Systematic Reviews.
4.6.3. Oxford University Press, Oxford. Brylewski J and Wiggs L (1998). A questionnaire survey of sleep and night-time
Brewin CR, Andrews B and Rose S (2003). Diagnostic overlap between acute stress behaviour in a community-based sample of adults with intellectual disability.
disorder and PTSD in victims of violent crime. American Journal of Psychiatry, Journal of Intellectual Disability Research, 42, 154–62.
160, 783–5. Buchanan RW and Heinrichs DW (1989). The Neurological Evaluation Scale (NES):
Brewin CR, Andrews B, Rose S, et al. (1999). Acute stress disorder and post-traumatic a structured instrument for the assessment of neurological signs in schizophrenia.
stress disorder in victims of violent crime. American Journal of Psychiatry, 156, Psychiatry Research, 27, 335–50.
360–6. Bucknill JC and Tuke DH (1858). A manual of psychological medicine. John
Brewin CR, Wing JK, Mangen SP, et al. (1987). Principles and practice of measuring Churchill, London.
needs in the care of the mentally ill: the MRC Needs for Care Assessment. Budson AE and Price BH (2005). Memory dysfunction. New England Journal of
Psychological Medicine, 17, 971–81. Medicine, 352, 692–9.
Bridget C and Polak P (2003). Social systems intervention and crisis resolution. Part Bughra D (2004). Migration and mental health. Acta Psychiatrica Scandinavica, 109,
I: assessment, and Part II: intervention. Advances in Psychiatric Treatment, 9. 243–58.
Briken P, Hill A and Berner W (2003). Pharmacotherapy of paraphilias with long- Buglass D, Clarke J and Henderson AS (1997). A study of agoraphobic housewives.
acting agonists of luteinizing hormone-releasing hormone: a systematic review. Psychological Medicine, 7, 73–86.
Journal of Clinical Psychiatry, 64, 890–7. Buka SL, Tsuang MT, Torrey EF, et al. (2001). Maternal infections and subsequent
British Paediatric Association (1992). Guidelines for the ethical conduct of medical psychosis among offspring. Archives of General Psychiatry, 58, 1032–7.
research involving children. Royal College of Paediatrics and Child Health, Bunch J (1972). Recent bereavement in relation to suicide. Journal of Psychosomatic
London. Research, 16, 361–6.
Broadhead J, Abas, Sakutukwa GK, et al. (2001). Social support and life events as Bunney WE, Bunney BG, Vawter MP, et al. (2003). Microarray technology: a
risk factors for depression amongst women in an urban setting in Zimbabwe. Soc- review of new strategies to discover candidate vulnerability genes in psychiatric
Psychiatry-Psychiatr-Epidemiol., 36, 115–22. disorders. American Journal of Psychiatry, 160, 657–66.
Broadhead J and Jacoby RJ (1990). Mania in old age: a first prospective study. Burgess A and Holmstrom L (1979). Rape: sexual disruption and recovery. American
International Journal of Geriatric Psychiatry, 5, 215–22. Journal of Orthopsychiatry, 49, 648–57.
Brock A and Griffiths C (2003). Trends in suicide by method in England and Wales, Burke MJ and Preskorn SH (1999). Therapeutic drug monitoring of antidepressants
1979 to 2001. Health Statistics Quarterly, 20, 7–18. – cost implications and relevance to clinical practice. Clinical Pharmacokinetics,
Brockington I (1998). Motherhood and mental health. Oxford University Press, 37, 147–65.
Oxford. Burleigh M (2000). Extinguishing the Ideas of Yesterday: Eugenics and Euthanasia.
Brockington I (2000). Obstetric and gynaecological conditions associated with The Third Reich. A New History, Chapter 5, 343–81. Macmillan, London.
psychiatric disorder. In MG Gelder, JJ López-Ibor Jr and NC Andreasen, eds. The Burnett R, Mallett R, Bhugra D, et al. (1999). The first contact of patients with
new Oxford textbook of psychiatry, Chapter 5.4. Oxford University Press, Oxford. schizophrenia with psychiatric services: social factors and pathways to care in a
Broman S, Nichols PL, Shaughnessy P, et al. (1987). Retardation in young children: a multi-ethnic population. Psychological Medicine, 29, 475–83.
developmental study of cognitive deficit. Lawrence Erlbaum, Hillsdale, NJ. Burns A, Gallagley A and Byrne J (2004). Delirium. Journal of Neurology,
Broome MR, Woolley JB, Tabraham P, et al. (2005). What causes the onset of Neurosurgery and Psychiatry, 75, 362–7.
psychosis? Schizophr Res, 79, 23–34. Burns A, Lawlor B and Craig S (2002). Rating scales in old age psychiatry. British
Brown AS, Begg MD, Gravenstein S, et al. (2004). Serologic evidence of prenatal Journal of Psychiatry, 180, 161–7.
influenza in the etiology of schizophrenia. Archives of General Psychiatry, 61, Burns A, Luthert P, Levy R, et al. (1990). Accuracy of clinical diagnosis of
774–80. Alzheimer’s disease. British Medical Journal, 301, 1026.
Brown C and Lloyd K (2001). Qualitative methods in psychiatric research. Advances Burns AS, O’Brien J and Ames D (2005). Dementia. Hodder and Stoughton, London.
in Psychiatric Treatment, 7, 350–6. Burns T, Beardsmoore A, Ashok VB, et al. (1993). A controlled trial of home-based
Brown FW (1942). Heredity in the psychoneuroses. Proceedings of the Royal Society acute psychiatric services. I: Clinical and social outcome. British Journal of
of Medicine, 35, 785–90. Psychiatry, 163, 49–54.

_ 808 _
bibliografia
Burns T, Creed F, Fahy T, et al. (1999). Intensive versus standard case management Carroll KM, Fenton LR and Ball SA (2004). Efficacy of disulfiram and cognitive
for sever psychotic illness: a randomised trial. Lancet, 353, 2185–9. behaviuor therapy in cocaine dependent outpatients; a randomized placebo-
Burrow T (1927). The group method of analysis. Psychoanalytic Review, 14, 268–80. controlled trial. Archives of General Psychiatry, 61, 264–72.
Burrows GD, Stanley R and Bloom P (2002). International Handbook of Clinical Carson AJ, Ringbauer, B., MacKenzie, L., Warlow, C., & Sharpe, M. (2000).
Hypnosis. John Wiley & Sons Ltd., Chichester. Neurological disease, emotional disorder, and disability: they are related: a study
Burti L (2001). Italian psychiatric reform 20 plus years after. Acta Psychiatrica of 300 consecutive new referrals to a neurology outpatient department. Journal of
Scandinavica, 104, 41–6. Neurology, Neurosurgery and Psychiatry, 68, 202–6.
Busari JO and Weggerlar M (2005). How to investigate and manage the child who is
slow to speak. British Medical Journal, 328, 272–6. Caruso S, Agnello C, Intelisano G, et al. (2004). Placebo controlled study on the
Bushnell JA, Wells JE and Oakley Browne M (1993). Long term effects of efficacy and safety of daily apomorphine SL intake in premenopausal women
intrafamilial sexual abuse in childhood. Acta Psychiatrica Scandinavica, 85, affected by hypoactive sexual desire disorder and sexual arousal disorder.
136–42. Urology, 63, 955–9.
Butler G (1999). Overcoming social anxiety and shyness. Robinson, London. Casey P, Dowrick C and Wilkinson G (2001). Adjustment Disorders. British Journal
Butler RJ (1994). Nocturnal enuresis: the child’s experience. of Psychiatry, 179, 479–81.
Butler RJ, Forsythe WI and Robertson J (1990). The body worn alarm in treatment of Casey PR and Tyrer PJ (1986). Personality functioning and symptomatology. Journal
childhood enuresis. British Journal of Child Psychiatry, 44, 237–41. of Psychiatric Research, 20, 363–74.
Butler RW and Braff DL (1991). Delusions: a review and integration. Schizophrenia Caspi A, Moffitt TE, Newman DL, et al. (1996). Behavioural observations at age
Bulletin, 17, 633–47. 3 years predict adult psychiatric disorders. Longitudinal evidence from a birth
Bynum WF (1985). The nervous patient in eighteenth and nineteenth-century Britain: cohort. Archives of General Psychaitry, 53, 1033–9.
the psychiatric origins of British neurology. In WF Bynum, R Porter and M Caspi A, Moffitt TE, Cannon M, et al. (2005). Moderation of the effect of adolescent-
Shepherd, eds. The anatomy of madness. Tavistock Publications, London. onset cannabis use on adult psychosis by a functional polymorphism in the
Byrne P (2000). Stigma of mental illness and ways of diminishing it. Advances in catechol-Omethyltransferase gene: longitudinal evidence of a gene X environment
Psychiatric Treatment, 6, 65–72. interaction. Biol Psychiatry, 57, 1117–27.
Byrne W and Parsons B (1993). Human sexual orientation. Archives of General Cassano GB, Petracca A and Perugi G (1988). Clomipramine for panic disorder: the
Psychiatry, 50, 228–39. first 10 weeks of a long-term comparison with imipramine. Journal of Affective
Cade JF (1949). Lithium salts in the treatment of psychotic excitement. Medical Disorders, 14, 123–7.
Journal of Australia, 2, 349–52. Castle D, Der G, Wessely S, et al. (1991). The incidence of operationally defined
Cadoret RJ (1978). Psychopathology in adopted-away offspring of biologic parents schizophrenia in Camberwell, 1965–84. British Journal of Psychiatry, 159, 790–4.
with antisocial behaviour. Archives of General Psychiatry, 35, 176–84. Castle DJ, McGrath J and Kulkarni J (2000). Women and Schizophrenia. Cambridge
Cadoret RJ, Yates WR, Troughton E, et al. (1995). Genetic/environmental interaction University Press.
in the genesis of aggressivity and conduct disorders. Archives of General Castle DJ, Scott K, Wessely S, et al. (1993). Does social deprivation during gestation
Psychiatry, 52, 916–24. and early life predispose to later schizophrenia. Social Psychiatry in Psychiatric
Caine D and Watson JD (2000). Neuropsychological and neuropathological Epidemiology, 28, 1–4.
sequelae of cerebral anoxia: a critical review. Journal of the International Cattell RB (1963). The sixteen personality factor questionnaire. Institute for
Neuropsychological Society, 6, 86–99. personality and Ability Testing, Chicago, IL.
Calabrese JR, Bowden CL, Sachs GS, et al. (1999). A double-blind placebo-controlled Cerletti U and Bini I (1938). Un nuovo metodo di shokterapia; ‘Tettroshock’. Bulletin
study of lamotrigine monotherapy in outpatients with bipolar I depression. Journal Accademia Medica Di Roma, 64, 136–8.
of Clinical Psychiatry, 60, 79–88. Chakos M, Lieberman J, Hoffman E, et al. (2001). Effectiveness of second-generation
Callahan KL, Price JL and Hilsenroth MJ (2004). A review of interpersonal- antipsychotics in patients with treatment-resistant schizophrenia: a review and
psychodynamic group psychotherapy outcomes for adult survivors of childhood metaanalysis of randomized trials. American Journal of Psychiatry, 158, 518–26.
sexual abuse. Int J Group Psychother, 54, 491–519. Chalkley AJ and Powell G (1983). The clinical description of forty-eight cases of
Callicott JH, Mattay VS, Verchinski BA, et al. (2003). Complexity of prefrontal sexual fetishism. British Journal of Psychiatry, 142, 292–5.
cortical dysfunction in schizophrenia: more than up or down. American Journal Chamberlain AS (1966). Early mental hospitals in Spain. American Journal of
of Psychiatry, 160, 2209–15. Psychiatry, 123, 143–9.
Campana A, Gambini O and Scarone S (1998). Delusional disorder and eye tracking Chamberlain P (1990). Comparative evaluation of specialized foster-care for seriously
dysfunction: preliminary evidence of biological and clinical heterogeneity. delinquent youths: a first step. International Journal of Family Care, 2, 21–36.
Schizophrenia Research, 30, 51–8. Chamberlain SR and Sahakian BJ (2004). Cognition in mania and depression:
Campbell SB (1995). Behaviour problems in preschool children: a review of recent psycological models and clinical implications. Current Psychiatry Reports, 6,
research. Journal of Child Psychology and Psychiatry, 36, 113–49. 451–8.
Campbell EJ, Scadding JG and Roberts RS (1979). The concept of disease. Br Med Chambers J, Bass C and Mayou R (1999). Noncardiac chest pain: assessment and
J, 2, 757–62. management. Heart, 82, 656–7.
Campling P (2001). Therapeutic communities. Advances in Psychiatric Treatment, Charlton J, Kelly S, Dunnell K, et al. (1993). Suicide deaths in England and Wales:
7, 365–72. trends in factors associated with suicide deaths. Population Trends, 71, 34–42.
Cantor CH (2000). Suicide in the western world. In K Hawton and K van Heeringen, Charney DS, Heninger GR and Breier A (1984). Nor-adrenergic function in panic
eds. The International Handbook of Suicide and Attempted Suicide. John Wiley patients. Archives of General Psychiatry, 41, 751–62.
and Sons, Chichester. Charney JS and Bremner JD (2004). The neurobiology of anxiety disorders. In JS
Cantor-Grae E and Selten JP (2005). Schizophrenia and migration: a meta-analysis Charney and EJ Nestler, eds. The neurobiology of mental illness. 2nd edn. Oxford
and review. American Journal of Psychiatry, 162, 12–24. University Press, New York.
Caplan G (1961). An approach to community mental health. Tavistock Publications, Chaudron LH and Pies RW (2003). The relationship between postpartum psychosis
London. and bipolar disorder: a review. Journal of Clinical Psychiatry, 64, 1284–92.
Caplan HL (1970). Hysterical conversion symptoms in childhood.M. Phil. Cheeta S, Schifano F, Oyefeso A, et al. (2004). Antidepressant-related deaths and
Dissertation. University of London, London. See the account in Child psychiatry antidepressant prescriptions in England and Wales. British Journal of Psychiatry,
modern approaches, 2nd edn (ed. M. L. Rutter and L. Hersov). Blackwell, Oxford 184, 41–7.
(1985). Cheng ATA and Lee CS (2000). Suicide in Asia and the Far East. In K Hawton and
Capuron L and Miller AH (2004). Cytokines and psychopathology: Lessons from K van Heeringen, eds. The International Handbook of Suicide and Attempted
interferon-alpha. Biological Psychiatry, 56, 819–24. Suicide. John Wiley and Sons, Chichester.
Cardno AG and Gottesman II (2000). Twin studies of schizophrenia: From bow-and- Chew-Graham C, Baldwin R and Burns A (2004). Treating depression in later life.
arrow concordances to Star Wars Mx and functional genomics. American Journal British Medical Journal, 329, 181–2.
of Medical Genetics (Seminars in Medical Genetics), 97, 12–17. Chick J (1992). Doctors with emotional problems and how they can be helped. In K
Carlson SR, Lacono WG and McgGue M (2002). P300 amplitude in adolescent twins Hawton and P Cowen, eds. Clinical Psychiatry, 242–52. Oxford University Press,
discordant and concordant for alcohol use disorders. Biological Psychology, 61, Oxford.
203–27. Chick J (2000). Treatment of alcohol dependence. In MG Gelder, JJ López-Ibor Jr
Carlsson A, Waters N, Holm Waters S, et al. (2001). Interactions between and NC Andreasen, eds. The Oxford Textbook of Psychiatry, Chapter 4.2.2.4.
monoamines, glutamate, and GABA in schizophrenia: new evidence. Annual Oxford University Press., Oxford.
Review of Pharmacology and Toxicology, 41, 237–60. Chick J, Ritson B, Connaughton J, et al. (1988). Advice versus extended treatment for
Carmen del rio M, Gomez J and Alvarez FJ (2001–2). Alcohol, illicit drugs and alcoholism: a controlled study. British Journal of Addiction, 83, 159–70.
medicinal drugs in fatally injured drivers in Spain between 1991 and 2000. Chilvers C, Dewey M, Fielding K, et al. (2001). Antidepressant drugs and generic
Forensic Science International, 127, 63–70. counselling for treatment of major depression in primary care: randomised trial
Carpenter WT, Jr., Heinrichs DW and Wagman AM (1988). Deficit and nondeficit with patient preference arms. British Medical Journal, 322, 772–5.
forms of schizophrenia: the concept. American Journal of Psychiatry, 145, 578–83. Chiswick D (2000). Associations between psychiatric disorder and offending. In MG
Carr A (1991). Milan systemic family therapy: a review of ten empirical investigations. Gelder, JJ López-Ibor Jr and NC Andreasen, eds. The New Oxford textbook of
Journal of Family Therapy, 13, 237–63. psychiatry. Oxford University Press, Oxford., Oxford.

_ 809 _
bibliografia
Chou JC, Solhkhah R and Serper M (2000). Clinical research on antipsychotics in of tricyclic agents. American Journal of Medicine, 108, 2–8.
bipolar disorder. J Psychiatr Pract, 6, 310–21. Cohen Mansfield J (2001). Nonpharmacologic interventions for inappropriate
Chouinard G, Ross-Chouinard A, Annable L, et al. (1980). Extrapyramidal symptom behaviors in dementia: a review, summary, and critique. American Journal of
rating scale. Canadian Journal of Neurological Science, 7, 233. Geriatric Psychiatry, 9, 361–81.
Christmas D, Morrison C, Muftah S, et al. (2004). Neurosurgery for Mental Disorder. Cohen SD, Monteiro W and Marks IM (1984). Two-year follow-up of agoraphobics
Advances in Psychiatric Treatment, 10, 189–99. after exposure and imipramine. British Journal of Psychiatry, 144, 276–81.
Christodoulou GN (1991). The delusional misidentification syndromes. British Cohn AH and Daro D (1987). Is treatment too late: what 10 years of evaluative
Journal of Psychiatry, 14, 65–9. research tells us. Child Abuse and Neglect, 11, 433–42.
Ciompi L (1980). The natural history of schizophrenia in the long term. British Coid J, Petruckevitch A, Bebbington P, et al. (2002). Ethnic differences in prisoners.
Journal of Psychiatry, 136, 413–20. 1: Criminanilty and psychiatric morbidity. British Journal of Psychiatry, 181,
Cipriani A, Barbai C and Geddes J (2005a). Suicide, depression and antidepressants: 473–80.
patients and clinicians need to balance benefits and harms. British Medical Cole JD, Goldberg SC and Klerman GL (1964). Comorbidity of gender dysphoria and
Journal, 330, 373–4. other major psychiatric diagnoses. Archives of General Psychiatry, 10, 246–61.
Cipriani A, Pretty H, Hawton K, et al. (2005c). Lithium in the prevention of suicidal Cole MG, Bellavance F and Mansour A (1999). Prognosis of depression in elderly
behavior and all-cause mortality in patients with mood disorders: a systematic community and primary care populations: a systematic review and meta-analysis.
review of randomized trials. Am J Psychiatry, 162, 1805–19. American Journal of Psychiatry, 156, 1182–9.
Cipriani A, Wilder H, Hawton K, et al. (2005b). Lithium in the prevention of suicidal College Research Unit of the Royal College of Psychiatrists (1999). Focus on the
behaviour and all-cause mortality in patients with mood disorders: a systematic use of stimulants in children with attention deficit hyperactivity disorder. Gaskell,
review of randomized trials. American Journal of Psychiatry, in press. London.
Citrome L and Volavka J (1999). Schizophrenia: violence and comorbidity. Current Collighan G, Macdonald A, Herzberg J, et al. (1993). An evaluation of the
Opinion in Psychiatry, 12, 47–51. multidisciplinary approach to psychiatric diagnosis in elderly people. British
Citron M (2004). Strategies for disease modification in Alzheimer’s disease. Nature Medical Journal, 306, 821–4.
Reviews Neuroscience, 5, 677–85. Collins R, Peto R and Parish S (2003). Large-scale randomized evidence: trials and
Clare AW (1997). The disease concept in psychiatry. In R Murray, P Hill and P overviews. In DA Warrell, DJ Weatherall, TM Cox, EJ Benz and JD Firth, eds.
McGuffin, eds. The essentials of postgraduate psychiatry. Cambridge University Oxford Textbook of Medicine, 24–36. Oxford Medical Publications, Oxford.
Press, Cambridge. Collins SJ, Lawson VA and Masters CL (2004). Transmissible spongiform
Clark A (2004). Working with Grieving Adults. Advances in Psychiatric Treatment, encephalopathies. Lancet, 363, 51–61.
10, 164–70. Collishaw S, Maughan B, Goodman R, et al. (2004). Time trends in adolescent
Clark ANG, Mankikar GD and Gray I (1975). Diogenes Syndrome. A clinical study mental health. Journal of Child Psychology and Psychiatry, 45, 1350–62.
of gross neglect in old age. Lancet, 1, 366–8. Compton SN, March JS, Brent D, et al. (2004). Cognitivebehavioural psychotherapy
Clark DM (1986). A cognitive approach to panic. Behaviour Research and Therapy, for anxiety and depressive disorders in childhood: an evidence-based review.
24, 461–70. Journal of the American Academy of Child and Adolescent Psychiatry, 43, 930–
Clark DM (2000). Cognitive-behaviour therapy for anxiety disorders. In MG Gelder, 59.
JJ López-Ibor Jr and NC Andreasen, eds. The New Oxford textbook of psychiatry, Connell PH (1958). The treatment of the insane without mechanical restraints.
Chapter 6.3.2.1. Oxford University Press, Oxford. Oxford University Press, Oxford.
Clark DM (2001). A cognitive perspective on social phobia. In WR Crozier and LE Conwell Y, Duberstein PR and Caine ED (2002). Risk factors for suicide in later life.
Alden, eds. International Handbook of Social Anxiety: Concepts, Research and Biological Psychiatry, 52, 193–204.
Interventions. John Wiley, Chichester. Cook JM, Gallagher-Thompson D and Hepple J (2005). Psychotherapy with
Clark DM, Ehlers A, McManus F, et al. (2003). Cognitive therapy versus fluoxetine older adults. In GO Gabbard, JS Beck and J Holmes, eds. Oxford textbook of
in generalized social phobia: a randomized controlled trial. Journal of Consulting psychotherapy. Oxford University Press, Oxford.
and Clinical Psychology, 71, 1058–67. Cook Jr EH, Stein MA, Krasowski MD, et al. (1995). Association of attention
Clark DM, Salkovskis PM and Hackmann A (1994). A comparison of cognitive deficit disorder and the dopamine transporter gene. American Journal of Human
therapy, applied relaxation and imipramine in the treatment of panic disorder. Genetics, 56, 993–8.
British Journal of Psychiatry, 164, 759–69. Coons PM (1998). The dissociative disorders. Rarely considered and underdiagnosed.
Clark DM, Salkovskis PM, Hackmann A, et al. (1998). Two psychological treatments Psychiatric Clinics of North America, 21, 637–48.
for hypochondriasis. A randomised controlled trial. British Journal of Psychiatry, Cooper B (1986). Mental disorder as reaction: the history of a psychiatric concept.
173, 218–25. In H Katching, ed. Life events and psychiatric disorder: controversial issues.
Clark DM and Teasdale JD (1982). Diurnal variation in clinical depression and Cambrdige University Press, Cambridge.
accessibility of memories of positive and negative experiences. Journal of Cooper JE (2003). Prospects for Chapter V of ICD-11 and DSM-V. British Journal of
Abnormal Psychology, 91, 87–95. Psychiatry, 183, 379–81.
Clark L and Harrison J (2001). Assessment instruments. In W Livesley, ed. Handbook Cooper JE, Kendell RE and Gurland BJ (1972). Psychiatric diagnosis in New York
of personality disorders: Theory, research, and treatment., 277–306. Guilford and London. Oxford University Press, London.
Press, New York, NY. Cooper M, Whitehead L and Boughton N (2004). Eating disorders. In J Bennett-
Clarkin JF, Marziali E and Munroe-Blum H (1991). Group and family treatments for Levy, G Butler, M Fennell, A Hackmann, M Mueller and D Westbrook, eds.
borderline personality disorder. Hospital and Community Psychiatry, 42, 1038–42. Oxford guide to behavioural experiments in cognitive therapy. Oxford University
Classen C, Koopman C, Hales R, et al. (1998). Acute stress disorder as a predictor Press, Oxford.
of posttraumatic posttraumatic stress symptoms. American Journal of Psychiatry, Cooper PJ and Murray L (1998). Fortnightly review. Postnatal depression. British
155, 620–4. Medical Journal, 316, 1884–6.
Clayden G, Taylor E, Loader P, et al. (2002). Wetting and soiling in childhood. In M Cooper SA (1999). The relationship between psychiatric and physical health in
Rutter and E Taylor, eds. Child and adolescent psychiatry, Chapter 47. 4th edn. elderly people with intellectual disabilities. Journal of Intellectual Disability
Blackwell, Oxford. Research, 46, 54–60.
Clayton PJ (1979). The sequelae and non-sequelae of conjugal bereavement. The Copeland JR, Dewey ME, Scott A, et al. (1998). Schizophrenia and delusional
American Journal of Psychiatry, 136, 1530–4. disorder in older age: community prevalence, incidence, comorbidity, and
Cleckley HM (1964). The mask of sanity: an attempt to clarify issues about the so- outcome. Schizophrenia Bulletin, 24, 153–61.
called psychopathic personality. 4th edn. Mosby, St. Louis, MO. Copeland JRM, Kelleher MJ, Kellett JM, et al. (1975). Evaluation of a psychogeriatric
Clomipramine Collaborative Study Group (1991). Clomipramine and the treatment service: the distinction between psychogeriatric and geriatric patients. British
of patients with obsessive-compulsive disorder. Archives of General Psychiatry, Journal of Psychiatry, 126, 21–9.
48, 730–8. Corbett JA (1979). Psychiatric morbidity and mental retardation. In FE James and
Cloninger CR (1986). A unified biosocial theory of personality and its role in the RP Snaith, eds. Psychiatric illness and mental handicap, 11–25. Gaskell Press,
development of anxiety states. Psychiatric Developments, 3, 167–226. London.
Cloninger CR, Sigvardsson S, Gilligan SB, et al. (1988). Genetic heterogeneity and Cormac I, Jones C and Silviera da Mota Neto J (2004). Cognitive behaviour therapy
the classification of alcoholism. Adv Alcohol Subst Abuse, 7, 3–16. fro schizophrenia (Cochrane Review). John Wiley, Chichester.
Cloninger CR, Svrakic DM and Przybeck TR (1993). A psychobiological model of Correll CU, Leucht S and Kane JM (2004). Lower risk for tardive dyskinesia
temperament and character. Archives of General Psychiatry, 50, 975–90. associated with second-generation antipsychotics: a systematic review of 1-year
Coccaro EF and Kavoussi RJ (1997). Fluoxetine and impulsive aggressive behaviour studies. American Journal of Psychiatry, 161, 414–25.
in personalitydisordered subjects. Archives of General Psychiatry, 54, 1081–8. Coryell W, Noyes R and Clancy J (1982). Excess mortality in panic disorder:
Coccaro EF, Siever LJ, Clar HM, et al. (1989). Serotonergic studies in patients with comparison with primary unipolar depression. Archives of General Psychiatry,
affective and personality disorders. Archives of General Psychiatry, 46, 587–99. 39, 701–3.
Cohen BJ, Nestadt G, Samuels JF, et al. (1994). Personality disorder in later life: a Coryell W and Zimmerman M (1989). Personality disorder in the families of
community study. British Journal of Psychiatry, 165, 493–9. depressed schizophrenic and never-ill probands. American Journal of Psychiatry,
Cohen HW, Gibson G and Alderman MH (2000). Excess risk of myocardial 146, 469–502.
infarction in patients treated with antidepressant medications: association with use Costa PT and McCrae RR (1992). Revised NEO Personality Inventory (NEO PI-P)

_ 810 _
bibliografia
and NEO Five Factor Inventory Professional Manual. Psychological Assessment low. Addiction, 92, 821–31.
Resources, Odessa, FL. Curren L, Schmidt U, Treasure J, et al. (2005). Time trends in eating disorder
Costello E, Angold A, Burns B, et al. (1996). The Great Smoky Mountains Study incidence. British Journal of Psychiatry, 186, 132–5.
of Youth: functional impairement and serious emotional disturbance. Archives of Cutting J (1991). Delusional misidentification and the role of the right hemisphere
General Psychiatry, 53, 1137–43. in the appreciation of identity. British Journal of Psychiatry. Supplement, 70–5.
Cottrell D and Boston P (2002). Practitioner review: the effectiveness of systemic Da Costa JM (1871). An irritable heart: a clinical study of functional cardiac disorder
family therapy for children and adolescents. Journal of Child Psychology and and its consequences. American Journal of Medical Science, 61, 17–52.
Psychiatry, 43, 573–86. Dagleish MR and Nutt DJ (2003). Brain imaging studies in human addicts. European
Coulthard M, Farrell M, Singleton N, et al. (2002). Tobacco, alcohol and druguse and Neuropsychopharmacology, 13, 453–8.
mental health. HMSO. Daniels J, McGuffin P, Owen MJ, et al. (1998). Molecular genetic studies of cognitive
Courtney C, Farrell D, Gray R, et al. (2004). Long-term donepezil treatment in 565 ability. Human Biology, 70, 281–96.
patients with Alzheimer’s disease (AD2000): randomised double-blind trial. Daniels N and Sabin JE (1997). Limits to health care: fair procedures, democratic
Lancet, 363, 2105–15. deliberation, and the legitimacy problem for insurers. Philosophy and Public
Cowen PJ (2005). New drugs, old problems. Advances in Psychiatric Treatment, 11, Affairs, 26, 303–50.
19–27. Danish University Antidepressant Group (1990). Paroxetine: a selective serotonin
Cowen PJ, Ogilvie AD and Gama J (2005). Efficacy, safety and tolerability of reuptake inhibitor showing better tolerance but weaker antidepressant effect than
duloxetine 60 mg once daily in major depression. Curr Med Res Opin, 21, 345–56. clomipramine in a controlled multicentre study. Journal of Affective Disorders,
Cowie V (1961). The incidence of neurosis in the children of psychotics. Acta 18, 289–99.
Psychiatrica Scandinavica, 37, 37–71. Dattilio FM (2005). Cognitive-behaviour therapy with couples. In GO Gabbard, JS
Cox BJ, Swinson RP, Morrison B, et al. (1993). Clomipramine, fluoxetine, and Beck and J Holmes, eds. Oxford textbook of psychotherapy., Chapter 8. Oxford
behaviour therapy in the treatment of OCD: a meta-analysis. 24, 149–53. University Press, Oxford.
Craig T (2000). Mental health services for homeless mentally ill people. In MG David A, Malmberg A, Lewis G, et al. (1995). Are there neurological and sensory risk
Gelder, JJ López-lbor Jr and NC Andreasen, eds. The new Oxford textbook of factors for schizophrenia? Schizophrenia Research, 14, 247–51.
pyschiatry, Chapter 7.10.2. Oxford University Press, Oxford. David AS (1990). Insight and psychosis. British Journal of Psychiatry, 156, 798–808.
Crammer J (1990). Asylum history: Buckinghamshire County Pauper Lunatic David AS and Busatto G (1999). The hallucination: a disorder of brain and mind. In
Asylum – St Johns. Gaskell, London. MA Ron and AS David, eds. Disorders of brain and mind, 336–62. Cambridge
Crawford M and Wessely S (1998). The changing epidemiology of deliberate self- University Press, Cambridge.
harm – implications for service provision. Health Trends, 30, 66–8. David AS and Prince M (2005). Psychosis following head injury: a critical review. J
Creamer M, Burgess P and McFarlane AC (2001). PostTraumatic stress disorder: Neurol Neurosurg Psychiatry, 76 Suppl 1, i53–60.
Findings from the Australian National Survey of Mental Health and Well-being. Davidson JRT, Abraham K, Connor KM, et al. (2003). Effectiveness of chromium in
Psychological Medicine, 31, 1237–47. atypical depression: A placebo-controlled trial. Biological Psychiatry, 53, 261–4.
Creer C and Wing J (1975). Living with a schizophrenic patient. British Journal of Davidson JRT, Foa E, B., Huppert JD, et al. (2004). Fluoxetine, comprehensive
Hospital Medicine, 14, 73–82. cognitive behavioural therapy, and placebo in generalized social phobia. Archives
Creighton FJ, Hyde CE and Farragher B (1991). Douglas House: Seven years’ of General Psychiatry, 61, 1005–13.
experience of a community hostel ward. British Journal of Psychiatry, 159, 500–4. Davidson JRT, Hughes DC, George LK, et al. (1993). The epidemiology of social
Crimlisk HL, Bhatia K, Cope H, et al. (1998). Slater revisited: 6 year follow up study phobia: findings from the Duke Epidemiological Catchment Area Study.
of patients with medically unexplained motor symptoms. British Medical Journal, Psychological Medicine, 23, 709–18.
316, 582–6. Davidson JRT, Weisler RH, Butterfield MI, et al. (2003). Mirtazapine vs. placebo in
Crisp AH (ed.) (2004). Every family in the land: understanding prejudice and posttraumatic stress disorder: a pilot trial. Biol Psychiatry, 53, 188–91.
discrimination against people with mental illness. Revised edn. Royal Society of Davidson M, Reichenberg A, Rabinowitz J, et al. (1999). Behavioral and intellectual
Medicine Press, London. markers for schizophrenia in apparently healthy male adolescents. American
Crisp AH, Gelder MG, Ricks S, et al. (2000). The stigmatization of people with Journal of Psychiatry, 156, 1328–35.
mental illness. British Journal of Psychiatry, 177, 4–7. Davies AM and Fleischman R (1981). Health status and the use of health services as
Crits-Cristoph P, Siqueland L, Singleton N, et al. (2002). Psychosocial treatments reported by older residents of the Baka neighbourhood, Jerusalem. Israeli Medical
for cocaine dependence; National Institute on drug abuse collaborative cocaine Sciences, 17, 138–44.
treatment study. Archives of General Psychiatry, 56, 493–502. Davies BM and Morgenstern FS (1960). A case of cysticercosis, temporal lobe
Cross-National Collaborative Panic Study Second Phase Investigations (1992). Drug epilepsy and transvestism. Journal of Neurology, Neurosurgery and Psychology,
treatment of panic disorder: comparative efficacy of alprazolam, imipramine, and 23, 247–9.
placebo. British Journal of Psychiatry, 160, 191–202. Davies G, Welham J, Chant D, et al. (2003). A systematic review and meta-analysis
Crow TJ (1985). The two-syndrome concept: origins and current status. Schizophrenia of Northern Hemisphere season of birth studies in schizophrenia. Schizophrenia
Bulletin, 11, 471–86. Bulletin, 29, 587–93.
Crow TJ (1994). Aetiology of schizophrenia. Current Opinion in Psychiatry, 7, 39–42. Davis HS and Rockwood K (2004). Conceptualization of mild cognitive impairment:
Crow TJ (2002). Handedness, language lateralisation and anatomical asymmetry: a review. International Journal of Geriatric Psychiatry, 19, 313–9.
relevance of protocadherin XY to hominid speciation and the aetiology of Davis JM, Chen N and Glick ID (2003). A meta-analysis of the efficacy of second-
psychosis. Point of view. British Journal of Psychiatry, 181, 295–7. generation antipsychotics. Archives of General Psychiatry, 60, 553–64.
Crowe M (1998). Sexual therapy and the couple. In H Freeman, I Pullen, G Stein and Davis JM, Matalon L, Watanabe MD, et al. (1994). Depot antipsychotic drugs. Place
G Wilkinson, eds. Psychosexual disorders, Chapter 4. Gaskell, London. in therapy. Drugs, 47, 741–73.
Crowe M (2000). Psychotherapy with couples. In MG Gelder, JJ López-Ibor Jr Davison K and Bagley CR (1969). Schizophrenia-like psychoses associated with
and NC Andreasen, eds. The new Oxford textbook of psychiatry, Chapter 6.3.7. organic disorders of the central nervous system: a review of the literature. In RN
Oxford University Press, Oxford. Herrington, ed. British Journal of Psychiatry Special Publication No.4, Current
Crowe M and Ridley J (1990). Therapy with couples: a behaviouralsystems approach problems in neuropsychiatry. Headley, Ashford, Kent.
to marital and sexual problems. Blackwells, Oxford. Dawkins S (1961). Non-consummation of marriage. Lancet, 2, 1029–33.
Crowe RR (1974). An adoption study of antisocial personality. Archives of General De Amicis LA, C. GD, LoPiccolo J, et al. (1985). Clinical follow-up of couples
Psychiatry, 31, 785–91. treated for sexual dysfunction. Archives of Sexual Behaviour, 14, 467–89.
Crowther R, Marshall M, Bond GR, et al. (2001). Helping people with severe mental de Girolamo G and Dotto P (2000). Epidemiology of personality disorders. In MG
illness to obtain work: systematic review. British Journal of Psychiatry, 322, Gelder, JJ López-Ibor Jr and NC Andreasen, eds. The new Oxford textbook of
204–8. psychiatry, Chapter 4.12.5. Oxford University Press, Oxford.
Csernansky JG, Mahmoud R and Brenner R (2002). A comparison of risperidone De Hert N and Peuskens J (2000). Psychiatric aspects of suicidal behaviour:
and haloperidol for the prevention of relapse in patients with schizophrenia. New schizophrenia. In K Hawton and K van Heeringen, eds. The international handbook
England Journal of Medicine, 346, 16–22. of suicide and attempted suicide, 121–34. JohnWiley & Sons, Chichester.
Cummings JL (1993). Frontal-subcortical circuits and human behavior. Archives of de la Torre JC (2004). Is Alzheimer’s disease a neurodegenerative or a vascular
Neurology, 50, 873–80. disorder? Data, dogma, and dialectics. Lancet Neurol, 3, 184–90.
Cummings JL (2004). Alzheimer’s disease. New England Journal of Medicine, 351, de la Tourette G (1885). Etude sur une affection nerveuse characterisée par
56–67. l’incoordination motrice accompagnee d’écholalie et de coprolalie. Archives de
Cummings JL and Frankel M (1985). Gilles de la Tourette syndrome and the Neurologie, 9, 19–42.
neurological basis of obsessions and compulsions. Biological Psychiatry, 20, de Pauw K (2000). Depersonalization disorder. In MG Gelder, JJ López-Ibor Jr and
1117–26. NC Andreasen, eds. The new Oxford textbook of psychiatry, Chapter 4.9. Oxford
Cunningham Owens DG and Johnstone EC (2000). Treatment and management of University Press, Oxford.
schizophrenia. In MG Gelder, JJ López-Ibor Jr and NC Andreasen, eds. The New de Wilde EJ (2000). Adolescent suicidal behaviour: a general population perspective.
Oxford Textbook of Psychiatry. Oxford University Press, Oxford. In K Hawton and K van Heeringen, eds. The International Handbook of Suicide
Curran V and Travill RA (1997). Mood and cognitive effects of 3,4 methylene and Attempted Suicide. John Wiley & Sons, Chichester.
dioxymethamphetamine (MDMA, ‘ecstacy’): weekend high followed by midweek Dean B (2003). The cortical serotonin2A receptor and the pathology of schizophrenia:

_ 811 _
bibliografia
a likely accomplice. Journal of Neurochemistry, 85, 1–13. Done DJ, Crow TJ, Johnstone EC, et al. (1994). Childhood antecedents of
Deb S (2000). Epidemiology and treatment of epilepsy in patients who are mentally schizophrenia and affective illness: social adjustment at ages 7 and 11. British
retarded. CNS Drugs, 13, 117–28. Medical Journal, 309, 699–703.
Deb S and Ahmed Z (2000). Specific conditions leading to mental retardation. In MG Doody RS, Stevens JC, Beck C, et al. (2001). Practice parameter: management
Gelder, JJ López-Ibor Jr and NC Andreasen, eds. The new Oxford textbook of of dementia (an evidence-based review). Report of the Quality Standards
psychiatry, Chapter 10.4. Oxford UniversityPress, Oxford. Subcommittee of the American Academy of Neurology. Neurology, 56, 1154–66.
Deb S, Thomas M and Bright C (2001a). Mental disorder in adults with intellectual d’Orban PT (1979). Women who kill their children. British Journal of Psychiatry,
disability. 1: Prevalence of functional psychiatric illness among a community- 134, 560–71.
based population aged between 16–64 years. Journal of Intellectual Disability Dowden C, Antonowiez D and Andrews DA (2003). The effectiveness of relapse
Research, 45, 495–505. prevention with offenders: a mata analysis. International Journal of Offender
Deb S, Thomas M and Bright C (2001b). Mental disorder in adults with intellectual Therapy and Comparative Criminology, 47, 516–28.
disability: 2. The rate of behaviour disorder among a community-based population Drake RE, Mercer McFadden C, Mueser KT, et al. (1998). Review of integrated
aged between 16–64 years. Journal of Intellectual Disability Research, 45, 506–14. mental health and substance abuse treatment for patients with dual disorders.
Deb S, Thomas M and Bright C (2001c). Mental disorder in adults with intellectual Schizophrenia Bulletin, 24, 589–608.
disability. 2: The rate of behaviour disorders among a community-based Drake RE and Mueser KT (2000). Psychosocial approaches to dual diagnosis.
population aged between 16–64 years. Journal of Intellectual Disability Research, Schizophrenia Bulletin, 26, 105–18.
45, 506–14. Dreifuss FE, Bancaud J and Henricksen O (1981). Proposal for a revised clinical
Dedman P (1993). Home treatment for acute psychiatric disorder. British Medical and electroencephalographic classification of epileptic seizures. Epilepsia, 22,
Journal, 306, 1359–60. 489–503.
DeGucht V and Fischler B (2002). Somatization: a critical review of conceptual and Drevets WL, Gadde KM and Krishnan KR (2004). Neuroimaging studies of mood
methodological issues. Psychosomatics, 43, 1–9. disorder. In D Chorey and EJ Nestker, eds. Neurobilogy of mental illness, 461–90.
Dein S (2003). Psychiatric liaison in palliative care. Advances in Psychiatric Oxford University Press,
Treatment, 9, 241–8. Dubois P (1909). The psychic treatment of nervous disorders. 6th edn. Funk and
Delgado Escueta AV, Mattson RH, King L, et al. (1981). Special report. The nature Wagnalls Company, New York and London.
of aggression during epileptic seizures. New England Journal of Medicine, 305, Dudley M and Gale F (2002). Psychiatrists as a moral community? Psychiatry under
711–6. the Nazis and its contemporary relevance. Australian and New Zealand Journal of
Den Boer JA and Westenberg HGM (1988). Effect of a serotonin and nor-adrenalin Psychiatry, 36, 585–94.
uptake inhibitor in panic disorder: a double blind comparative study with Dugbartey AT (1998). Neurocognitive aspects of hypothyroidism. Archives of
fluvoxamine and maprotiline. International Clinical Psychopharmacology, 3, Internal Medicine, 158, 1413–8.
59–74. Duman RS (2004). Role of neurotrophic factors in the etiology and treatment of
Denman C (2001). Cognitive-analytic therapy. Advances in Psychiatric Treatment, mood disorders. Neuromolecular Medicine, 5, 11–25.
7, 243–52. Dunbar HF (1954). Emotions and bodily changes. Columbia University Press, New
Department of Health (1996). Health and personal social services statistics for York, NY.
England. The Stationery Office, London. Dunn KM, Croft PR and Hackett TI (1998). Sexual problems: a study of the
Department of Health (1999). A national service framework for mental health. prevalence and need for health care in the general population. Good Family
Department of Health, London. Practice, 15, 519–24.
Department of Health (2002). National suicide prevention strategy for England. Durham RC, Chambers JA, MacDonald RR, et al. (2003). Does cognitive therapy
Department of Health Publications, London. influence the long-term outcome of generalized anxiety disorder? An 8–14 year
Depp CA and Jeste DV (2004). Bipolar disorder in older adults: a critical review. follow-up of two clinical trials. Psychological Medicine, 33, 499–509.
Bipolar Disorders, 6, 343–67. Durkheim E (1951). Suicide: a study in sociology. Transl JA Spaulding and G
Derby IM (1933). Manic-depressive ‘exhaustion’ deaths. Psychiatric Quarterly, 7, Simpson. Free Press, Glencoe, IL.
435–9. Dworkin SF, Turner JA, Mancl L, et al. (2002). A randomized clinical trial of a
DeRubeis RJ, Hollon SD, Amsterdam JD, et al. (2005). Cognitive therapy vs tailored comprehensive care treatment program for temporomandibular disorders.
medications in the treatment of moderate to severe depression. Arch Gen Journal of Orofacial Pain, 16, 259–76.
Psychiatry, 62, 409–16. Dwyer J and Reid S (2004). Ganser’s syndrome. Lancet, 364, 471–3.
Devanand DP (2002). Comorbid psychiatric disorders in late life depression. Eagles JM (2004). Light therapy and the management of winter depression. Advances
Biological Psychiatry, 52, 236–42. in Psychiatric Treatment, 10, 234–40.
Devereaux PJ, Montori VM, Manns BJ, et al. (2002). Double Blind, you have been Eagles JM and Whalley LJ (1985). Decline in the diagnosis of schizophrenia among
voted off the Island! Evidence Based Medicine Health Notebook, 5, 36–7. first admissions to Scottish mental hospitals from 1969–78. British Journal of
Devilly GJ and Spence SH (1999). The relative efficacy and treatment distress Psychiatry, 146, 151–4.
of EMDR and a cognitive-behavior trauma protocol in the amelioration of Earls F and Mezzacappa E (2002). Conduct and oppositional disorders. In M Rutter
posttraumatic stress disorder. Journal of Anxiety Disorders, 13, 131–57. and E Taylor, eds. Child and adolescent psychiatry, Chapter 26. Blackwell, Oxford.
Di Matteo MR, Lepper HS and Croghan TW (2000). Depression is a risk factor for Earls F, Reich W, Jung K, et al. (1988). Psychopathology in children of alcoholic and
noncompliance with medical treatment: meta-analysis of the effects of anxiety antisocial parents. Alcoholism: Clinical and Experimental Research, 12, 481–7.
and depression on patient adherence. Archives of Internal Medicine, 160, 2101–7. Eaves LJ, Silberg JL, Meyer JM, et al. (1997). Genetics and developmental
Di Monte DA (2003). The environment and Parkinson’s disease: is the nigrostriatal psychopathology: 2. The main effects of genes and environment on behavioural
system preferentially targeted by neurotoxins? Lancet Neurology, 2, 531–8. problems in the Virginia Twin Study of Adolescent Behavioural Development.
Dickerson M and Baron E (2000). Contemporary issues and future directions for Journal of Child Psychology and Psychiatry, 38, 965–80.
research into pathological gambling. Addiction, 95, 1145–59. Eckel RH (2002). Obesity: mechanisms and clinical management. Lancet, 362, 105.
Dickey CC, McCarley RW and Shenton ME (2002). The brian in schizotypal Eckhert ED, Bouchard TJ, Bohlen J, et al. (1986). Homosexuality in monozygotic
personality disorder: a review of structural MRI and CT findings. Harvard Review twins reared apart. British Journal of Psychiatry, 148, 421–5.
of Psychiatry, 10, 1–15. Edelstyn NMJ and Oyebode F (1999). A review of the phenomenology and cognitive
Diermayer M, Hedberg K and Fleming D (1994). Backing off universal childhood neuropsychological origins of the Capgras syndrome. International Journal of
lead screening in the USA: opportunity or pitfall? Lancet, 344, 1587–8. Geriatric Psychiatry, 14, 48–59.
Dingemans AE, Bruna MJ and Van-Furth EF (2002). Binge eating disorder: a review. Edwards G (1977). Alcoholism: a controlled trial of ‘treatment’ and ‘advice’. Journal
International Journal of Obesity and Related Metabolic Disorders, 26, 299–307. of Studies on Alcohol, 38, 1004–31.
Dixit AR and Crum RM (2000). Prospective study of depression and the risk of heavy Edwards JG and Anderson I (1999). Systematic review and guide to selection of
alcohol use in women. American Journal of Psychiatry, 157, 751–8. selective serotonin reuptake inhibitors. Drugs, 57, 507–33.
Dodel RC, Hampel H and Du Y (2003). Immunotherapy for Alzheimer’s disease. Egan MF, Goldberg EM, Kolachana BS, et al. (2001). Effect of COMT Val108–158
Lancet Neurol, 2, 215–20. Met genotype on frontal lobe function and risk for schizophrenia. Proceedings of
Dolan M and Bishay N (1996). The effectiveness of cognitive therapy in the treatment the National Academy of Sciences of the United States of America, 98, 6917–22.
of non-psychotic morbid jealousy. British Journal of Psychiatry, 168, 588–93. Egger M, Davey Smith G, Schneider M, et al. (1997). Bias in meta-analysis detected
Dolan M, Deakin WJ, Roberts N, et al. (2002). Serotonergic and cognitive impairment by a simple, graphical test. British Medical Journal, 315, 629–34.
in impulsive aggressive personality disordered offenders: are there implications Ehlers A (2000). Post-traumatic stress disorder. In MG Gelder, JJ López-Ibor Jr and
for treatment? Psychological Medicine, 32, 105–17. NC Andreasen, eds. The new Oxford textbook of psychiatry. Oxford University
Dolan M and Doyle M (2000). Violence risk prediction. Clinical and actuarial Press, Oxford.
measures and the role of the Psychopathy Checklist. British Journal of Psychiatry, Ehlers A, Mayou RA and Bryant B (1998). Psychological predictors of chronic
177, 303–11. post-traumatic stress disorder after motor vehicle accidents. Journal of Abnormal
Dolan RJ (1999). On the neurology of morals. Nature Neuroscience, 2, 927–9. Psychology, 107, 509–19.
Doll R, Peto R, Boreham J, et al. (2005). Mortality in relation to alcohol Ehlers S and Gillberg C (1993). The epidemiology of Asperger syndrome. A total
consumption:a prospective study among male British doctors. International population study. Journal of Child Psychology and Psychiatry, 34, 1327–50.
Journal of Epidemiology, 34, 199–204. Ehrhardt AA, Epstein R and Money J (1968). Fetal androgens and female gender

_ 812 _
bibliografia
identity in the earlytreated adrenogenital syndrome. Johns Hopkins Medical Evans M, Morgan H, Hawyard A, et al. (1999). Crisis telephone consultation for
Journal, 122, 160–7. deliberate self-harm patients: effects on repetition. Br J Psychiatry, 175, 23–7.
Einfield SL and Tonge BJ (1996). Population prevalence of psychopathology in Everett CM and Wood NW (2004). Trinucleotide repeats and neurodegenerative
children and adolescents with intellectual disability. II Epidemiological findings. disease. Brain, 127, 2385–405.
Journal of Intellectual Disability Research, 40, 99–109. Eysenck HJ (1970a). The structure of human personality. Methuen, London.
Eisenberg L (1986a). Mindlessness and brainlessness in psychiatry. British Journal of Eysenck HJ (1970b). A dimensional system of psychodiagnosis. In AR Mahrer, ed.
Psychiatry, 148, 497–508. New approaches to personality classification, 169–207. Columbia University
Eisenberg L (1986b). Does bad news about suicide beget bad news? New England Press, New York.
Journal of Medicine, 341, 886–91. Eysenck HJ and Eysenck SBG (1976). Psychoticism as a dimension of personality.
Eley TC, Lichtenstein P and Moffitt TE (2003). A longitudinal behavioural genetic Hodder and Stoughton, London.
analysis of the etiology of aggressive and nonaggressive anti-social behaiviour. Fabrega H (2000). Culture, spirituality and psychiatry. Current Opinion in Psychiatry,
Development and Psychopathology, 15, 383–402. 13, 525–53.
Elkin I, Shea T and Watkins JT (1989). National Institute of Mental Health Treatment Faggiano F, Vigna-Taglianti F and Versino E (2003). Methadone maintenance at
of Depression Collaborative Research Programme: general effectiveness of different dosages for opioid dependence. 3: CD002208, Cochrane Database of
treatments. Archives of General Psychiatry, 46, 971–82. Systematic Reviews.
Ellis HD and Young AW (1990). Accounting for delusional misidentifications. British Fairburn C (1999). Risk Factors for anorexia nervosa: three integrated case-control
Journal of Psychiatry, 157, 239–48. comparisons. Archives of General Psychiatry, 56, 468–76.
Emerson E (1995). Challenging behaviour: analysis and intervention in people with Fairburn CG (1995). Overcoming binge eating. Guilford Press, New York and
learning disabilities. Cambridge University Press, Cambridge. London.
Emre M (2003). Dementia associated with Parkinson’s disease. Lancet Neurology, Fairburn CG, Cooper Z, Doll HA, et al. (2000). The natural course of bulimia nervosa
2, 229–37. and binge eating disorder in young women. Archives of General Psychiatry, 57,
Emre M, Aarsland D and Albanese A (2004). Rivastigmine for dementia associated 659–65.
with Parkinson’s disease. New England Journal of Medicine, 351, 2509–18. Fairburn CG and Harrison PJ (2003). Eating disorders. Lancet, 361, 407–16.
Emslie G, Rush A, Weinberg W, et al. (1997). A double-blind, randomized placebo- Fairburn CG, Marcus MD and Wilson GT (1993). Cognitivebehavioural therapy
controlled trial of fluoxetine in depressed children and adolescents. Archives of for binge eating and bulimia nervosa: a comprehensive treatment manual. In CG
General Psychiatry, 54, 1031–7. Fairburn and GT Wilson, eds. Binge eating: nature, assessment and treatment,
Endicott J and Spitzer RL (1978). A diagnostic interview: the schedule for affective 361–404. Guilford Press, New York.
disorders and schizophrenia. Archives of General Psychiatry, 35, 837–44. Faller KC (1987). Women who sexually abuse children. Violence and Victims, 2,
Endicott J, Spitzer RL, Fleiss JL, et al. (1976). The global assessment scale. A 263–76.
procedure for measuring overall severity of psychiatric disturbance. Archives of Fallon JH, Opole IO and Potkin SG (2003). The nueroanatomy of schizophrenia:
General Psychiatry, 33, 766–71. circuitry and neurotransmitter systems. Clinical Neuroscience Research, 3, 77–
Engel GL (1977). The need for a new medical model: a challenge for biomedicine. 107.
Science, 196, 129–96. Falret JP (1854). Mémoire sur la folie circulaire. Bulletin de l’Academie de Médicine,
Engels GI, Duijsens IJ, Haringsma R, et al. (2003). Personality disorders in the elderly 19, 382–415.
compared to four younger age groups: a cross-sectional study of community Fanous AH and Kendler KS (2004). The genetic relationship of personality to major
residents and mental health patients. Journal of Personality Disorders, 17, 447–59. depression and schizophrenia. Neurotoxicity Research, 6, 43–50.
Enns MW, Cox B and Larsen DK (2000). Perceptions of parental bonding and Farde L, Wiesel FA, Nordstrom AL, et al. (1989). D1- and D2dopamine receptor
symptom severity in adults with depression: mediation by personality dimensions. occupancy during treatment with conventional and atypical neuroleptics.
Canadian Journal of Psychiatry, 2000, 263–8. Psychopharmacology, 99, S28–31.
Enzlin P, Mathieu C, van den Bruel A, et al. (2002). Sexual dysfunction in type I Farington DP, Langan PA and Tonry M (2004). National crime rates compared.
diabetes; a controlled study. Diabetes Care, 25, 672–7. Bureau of Justice Statistics.
Enzlin P, Mathieu C, van den Bruel A, et al. (2003). Prevalence and predictors of Faris REL and Dunham HW (1939). Mental disorders in urban areas. Chicago
sexual dysfunction in patients with type I diabetes. Diabetes Care, 26, 409–14. University Press, Chicago, IL.
Epstein AW (1960). Fetishism: a study of its psychopathology with particular Farmer A, Fowler T, Scourfield J, et al. (2004). Prevalence of chronic disabling
reference to a proposed disorder in brain mechanisms as an etiological factor. fatigue in children and adolescents. British Journal of Psychiatry, 184, 477–81.
Journal of Nervous and Mental Disease, 130, 107–19. Farmer A, McGuffin P and Williams J (2002). Measuring psychopathology. Oxford
Epstein AW (1961). Relationship of fetishism and transvestism to brain and University Press, Oxford.
particularly to temporal lobe dysfunction. Journal of Nervous and Mental Disease, Farrell M (2003). Tobacco, alcohol and drug use and cessation of use at follow-up. In
133, 247–53. N Singleton and G Lewis, eds. Better or worse: a longitudinal study of the mental
Erkinjuntti T (2000). Vascular dementia. In MG Gelder, JJ López-Ibor Jr and NC health of adults living in private households in Great Britain. HMSO, Norwich.
Andreasen, eds. The new Oxford textbook of psychiatry, Chapter 4.1.9. Oxford Farrington D, Barnes G and Lamberst S (1996). The concentration of offending in
University Press, Oxford. families. Legal and Criminal Psychology, 1, 47–63.
Erkinjuntti T, Roman G and Gauthier S (2004). Treatment of vascular dementia Farrington D, Gallagher B, Morley LSL, et al. (1988). Are there any successful men
– evidence from clinical trials with cholinesterase inhibitors. Journal of the from criminogenic backgrounds? Psychiatry, 51, 116–30.
Neurological Sciences, 226, 63–6. Farrington DP (2000). Psychosocial causes of offending. In MG Gelder, JJ López-
Ernst A and Zibrak JD (1998). Carbon monoxide poisoning. New England Journal of Ibor Jr and NC Andreasen, eds. The new Oxford textbook of psychiatry, Chapter
Medicine, 339, 1603–8. 11.2. Oxford University Press, Oxford.
Ernst E (1999). Second thoughts about safety of St John’s wort. Lancet, 354, 2014–5. Farrington DP (2002). Key results from the first forty years of the Cambridge study
Eronen M, Hakola P and Tiihonen J (1996). Mental disorders and homicidal in delinquent development. In TP Thornberry and MD Kern, eds. Taking Stock of
behaviour in Finland. Archives of General Psychiatry, 53, 497–501. Delinquency: an Overview of Findings from Contemporary Longitudinal Studies.
Errera P (1962). Some historical aspects of the concept, phobia. Psychiatric Quarterly, Kluwer/Plenum, New York, NY.
36, 325–36. Fawcett J, Scheftner WA, Fogg L, et al. (1990). Time-related predictors of suicide in
Escobar JI, Waitzkin H, Silver RC, et al. (1998). Abridged somatization: a study in major affective disorder. American Journal of Psychiatry, 147, 1189–94.
primary care. Psychosomatic Medicine, 60, 466–72. Fazel M, Wheeler J and Danesh J (2005). Prevalence of serious mental disorder in
Escriba PV, Ozaita A and Garcia-Sevilla JA (2004). Increased mRNA expressions of 7000 refugees resettled in western countries: a systematic review. Lancet, 365,
alpha2A-adrenoceptors, serotonin receptors and mu-opioid receptors in the brains 1309–12.
of suicide victims. Neuropsychopharmacology, 29, 1512–21. Fazel S and Danesh J (2002). Serious mental disorder in 23000 prisoners: a systematic
Esquirol E (1845). Mental maladies, a treatise on insanity. Transl EK Hunt. Lea and review of 62 surveys. Lancet, 359, 545–50.
Blanchard, Philadelphia, PA. Fazel S and Grann M (2004). Psychiatric morbidity among homicide offenders: a
Essau CA and Wittchen HU (1993). An overview of the Composite International Swedish population study. American Journal of Psychiatry, 161, 2129–31.
Diagnostic Interview (CIDI). International Journal of Methods in Psychiatric Fazel S, Hope T, O’Donnell I, et al. (2001). Hidden psychiatric morbidity in elderly
Research, 3, 79–85. prisoners. British Journal of Psychiatry, 179, 535–9.
Essen-Møller E (1971). Suggestions for further improvement of the international Fazel S, Vassos E and Danesh J (2002). Prevalence of epilepsy in prisoners:
classification of mental disorders. Psychological Medicine, 1, 308–11. systematic review. British Medical Journal, 324, 1495.
Esterson A (1998). Jeffrey Masson and Freud’s seduction theory: a new fable based Feighner JP, Robins E, Guze SB, et al. (1972). Diagnostic criteria for use in
on old myths. History of the Human Sciences, 11, 1–21. psychiatric research. Archives of General Psychiatry, 26, 57–63.
Evans DL, Staab JP, Petitto JM, et al. (1999). Depression in the medical setting: Feinmann C (1999). The mouth, the face and the mind. Oxford University Press,
biopsychological interactions and treatment considerations. Journal of Clinical Oxford.
Psychiatry, 60, 40–55. Feinstein A (2004). The neuropsychiatry of multiple sclerosis. Canadian Journal of
Evans MD, Hollon SD and DeRubeis RJ (1992). Differential relapse following Psychiatry. Revue Canadienne de Psychiatrie, 49, 157–63.
cognitive therapy and pharmacotherapy for depression. Archives of General Felt B, Wise CG, Olson A, et al. (1999). Guideline for the management of paediatric
Psychiatry, 49, 802–8. idiopathic constipation and soiling. Archives of Paediatric and Adolescent

_ 813 _
bibliografia
Medicine, 153, 380–5. developmental disorders: an update. Journal of Autism and Developmental
Fenichel O (1945). The psychoanalytic theory of neurosis. Kegan Paul, Trench and Disorders, 33, 365–82.
Trubner, London. Fombonne E, Wostead G, Cooper V, et al. (2001a). The Maudsley long-term follow-
Fennell M, Bennett-Levy, J. and Westbrook, D. (2004). Depression. In J Bennett- up study of child and adolescent depression.2. Suicidality, criminality and social
Levy, G Butler, M Fennell, A Hackmann, M Mueller, D Westbrook and K Rouf, dysfunction in adulthood. British Journal of Psychiatry, 179, 218–23.
eds. Oxford guide to behavioural experiments in cognitive therapy., Chapter 10. Fombonne E, Wostead G, Cooper V, et al. (2001b). The Maudsley long-term follow-
Oxford University Press, Oxford. up study of child and adolescent depression. 1. Psychiatric outcomes in adulthood.
Fergusson DM, Horwood LJ and Lynskey MT (1993). Prevalence and comorbidity British Journal of Psychiatry, 179, 210–7.
od DSM-III-R diagnoses in a birth cohort of 15 year-olds. Journal of the American Fonagy P (2000). Psychoanalysis and other long-term dynamic psycotherapies. In
Academy of Child and Adolescent Psychiatry, 32, 1127–34. MG Gelder, JJ López-Ibor Jr and NC Andreasen, eds. The new Oxford textbook
Ferrier IN (2001). Developments in mood stabilisers. British Medical Journal, 57, of psychiatry, Chapter 6.3.5. Oxford University Press, Oxford.
179–92. Fonagy P and Target M (2000). Child psychoanalysis. In MG Gelder, JJ López-Ibor
Ferrier IN, Tyrer SP and Bell AJ (1999). Lithium therapy. Advances in Psychiatric Jr and NC Andreasen, eds. The new Oxford textbook of psychiatry, Chapter 9.5.2.
Treatment, 2, 76–83. Oxford University Press, Oxford.
Filley CM (1998). The behavioral neurology of cerebral white matter. Neurology, Ford R, Durcan G, Warner L, et al. (1998). One day survey by the Mental Health
50, 1535–40. Act Commission of acute adult psychiatric inpatient wards in England and Wales.
Fink P (2000). Somatization disorder and related disorders. In MG Gelder, JJ López- British Medical Journal, 317, 1279–83.
Ibor Jr and NC Andreasen, eds. The new Oxford textbook of psychiatry, Chapter Forman MS, Trojanowski JQ and Lee VM (2004). Neurodegenerative diseases:
5.2.3. Oxford University Press, Oxford. a decade of discoveries paves the way for therapeutic breakthroughs. Nature
Finkelhor D (1984). Child sexual abuse: new theory and research. Free Press, Medicine, 10, 1055–63.
London. 53–68. Forrest GC and Standish E (1984). Supporting bereaved parents after perinatal death.
Finkelhor D (1986). A sourcebook of child sexual abuse. Sage, Beverley Hills, CA. In JE Stevenson, ed. Recent research in developmental psychopathology. Oxford.
Finlay-Jones R and Brown GW (1981). Types of stressful life event and the onset of Fossey MD and Lydiard RB (1990). Placebo responses in patients with anxiety
anxiety and depressive disorders. Psychological Medicine, 11, 803–16. disorders. In R Noyes, M Roth and GD Burrows, eds. Handbook of anxiety, 27–
First MB and Pincus HA (1999). Classification in psychiatry: ICD-10 v. DSM-IV. A 56. Elsevier, Amsterdam.
response. British Journal of Psychiatry, 175, 205–9. Foster EM, Kay DWK and Bergmann K (1976). The characteristics of old people
First MB, Spitzer RL, Gibbon M, et al. (1995). The Structured Clinical Interview for receiving and needing domiciliary services. Age and Ageing, 5, 345–55.
DSMIII-R Personality Disorders (SCID-II), 1: description. Journal of Personality Foster T (2001). Dying for a drink. Global suicide prevention should focus more on
Disorders, 9, 83–91. alcohol use disorders. British Medical Journal, 323, 817–8.
Fitzgerald RG and Parkes CM (1998). Blindness and loss of other sensory and Foster T, Gillespie K and McClelland R (1997). Mental disorders and suicide in
cognitive functions. British Medical Journal, 316, 1160–3. Northern Ireland. British Journal of Psychiatry, 170, 447–52.
Flakierska N, Lindstrom M and Gillberg C (1988). School refusal: a 15–20 year Foulkes SH (1948). Introduction to group-analytic psychotherapy. Heinemann,
follow-up study of 35 Swedish urban children. British Journal of Psychiatry, 152, London.
834–7. Foulkes SH and Lewis E (1944). Group analysis: a study in the treatment of groups
Flament MF and Chabane N (2000). Obsessive-compulsive disorder and tics in on psychoanalytic lines. British Journal of Medical Psychology, 20, 175–82.
children and adolescents. In MG Gelder, JJ López-Ibor Jr and NC Andreasen, Foundation for Learning Disabilities (2000). Leaving home, moving on: housing
eds. The new Oxford textbook of psychiatry, Chapter 9.2.6. Oxford University options for people with learning disabilities. Mental Health Foundation, London.
Press, Oxford. Foxcroft DR, Lister-Sharp D and Lowe G (1997). Alcohol misuse prevention for
Flaskerud JH and Hu LT (1992). Relationship of ethnicity to psychiatric diagnosis. young people: a systematic review reveals methodological concerns and lack of
Journal of Nervous and Mental Disease, 180, 296–303. reliable evidence for effectiveness. Addiction, 92, 531–7.
Flaum M, Arndt S and Andreasen NC (1991). The reliability of ‘bizarre’ delusions. Francis PT, Palmer AM, Snape M, et al. (1999). The cholinergic hypothesis of
Comprehensive Psychiatry, 32, 59–65. Alzheimer’s disease. A review of progress. Journal of Neurology, Neurosurgery
Fleming FM (2003). Brief interventions and the treatment of alcohol use disorders: and Psychiatry, 66, 137–47.
current evidence. Recent developments in alcoholism an official publication of the Francks C, Paracchini S, Smith SD, et al. (2004). A 77-kilobase region of chromosome
American medical Society on Alcoholism. 6p22.2 is associated with dyslexia in families from the United Kingdom and from
Fleminger S (2000a). The management of dementia. In MG Gelder, JJ López-Ibor Jr the United States. American Journal of Human Genetics, 75, 1046–58.
and NC Andreasen, eds. The new Oxford textbook of psychiatry, Chapter 4.1.14. Frangou S (2005). Advancing the pharmacological treatment of bipolar depression.
Oxford University Press, Oxford. Advances in Psychiatric Treatment, 11, 28–37.
Fleminger S (2000b). Introduction to cognitive disorders. In MG Gelder, JJ López- Frank E, Kupfer DJ and Perel JM (1990). Three year outcomes of maintenance
Ibor Jr and NC Andreasen, eds. The new Oxford textbook of psychiatry, Chapter therapies in recurrent depression. Archives of General Psychiatry, 48, 1053–9.
4.1.1. Oxford University Press, Oxford. Frank JD (1967). Persuasion and healing. Johns Hopkins Press, Baltimore, MD.
Fleminger S, Oliver DL, Lovestone S, et al. (2003). Head injury as a risk factor for Frankle WG, Lerma J and Laruelle M (2003). The synaptic hypothesis of
Alzheimer’s disease: the evidence 10 years on; a partial replication. Journal of schizophrenia. Neuron, 39, 205–16.
Neurology, Neurosurgery and Psychiatry, 74, 857–62. Frasure-Smith N, Lesperance F, Gravel G, et al. (2000). Social support, depression,
Fletcher TA, Brakel SJ and Cavanaugh JL (2000). Violence in the workplace: new and mortality during the first year after myocardial infarction. Circulation, 101,
perspectives in forensic mental health services in the USA. Br J Psychiatry, 176, 1919–24.
339–44. Frasure-Smith N, Lesperance F, Prince RH, et al. (1997). Randomised trial of home-
Flint AJ and Gagnon N (2003). Diagnosis and management of panic disorder in older based psychosocial nursing intervention for patients recovering from myocardial
patients. Drugs and Aging, 20, 881–91. infarction. Lancet, 350, 473–9.
Flor-Henry P (1969). Psychosis and temporal lobe epilepsy: a controlled investigation. Frasure-Smith N, Lesperance F and Talajic M (1993). Depression following
Epilepsia, 10, 363–95. myocardial infarction. Impact on 6-month survival. Journal of the American
Floyd F and Phillippe K (1993). Parental interactions with children with and without Medical Association, 270, 1819–25.
mental retardation: behavior, management, coerciveness, and positive exchange. Frederikson M and Furmark T (2003). Amygdaloid regional cerebral blood flow and
American Journal of Mental Retardation, 97, 673–84. subjective fear among during symptom provocation in anxiety disorders. Annals
Foa EB, Riggs DS and Gershvny BS (1995). Arousal, numbing and intrusion: of the New York Academy of Science, 985, 341–7.
Symptom structure of PTSD following assault. American Journal of Psychiatry, Freeman W and Watts JW (1942). Psychosurgery. Thomas, Springfield.
152, 116–20. Freemantle N (2004). Is NICE delivering the goods? British Medical Journal, 329,
Foa EB, Rothbaum BO, Riggs DS, et al. (1991). Treatment of posttraumatic stress 1003.
disorder in rape victims: a comparison between cognitive-behavioural procedures Freemantle N and Geddes J (1998). Understanding and interpreting systematic
and counselling. Journal of Consulting and Clinical Psychology, 59, 715–23. reviews and meta-analyses. Part 2: meta-analyses. Evidence-based Mental Health,
Foa EB, Steketee G, Kozak MJ, et al. (1987). Imipramine and placebo in the 1, 102–4.
treatment of obsessive compulsives: their effect on depression and on obsessional Freud A (1936). The ego and the mechanisms of defence. Hogarths Press, London.
symptoms. Psychopharmacology Bulletin, 23, 8–11. Freud A (1966). Normality and pathology in childhood: assessments of development.
Folley DL, Eaves LJ, Wormley B, et al. (2004). Childhood adversity, monoamine Hogarth Press and Institute of Psychoanalysis, London.
oxidase A genotype, and risk for conduct disorder. Archives of General Psychiatry, Freud S (1892). The standard edition of the complete psychological works. Hogarth
61, 738–44. Press, London.
Folstein MF, Folstein SE and McHugh PR (1975). ‘Mini-mental state’. A practical Freud S (1893). On the psychical mechanisms of hysterical phenomena. In J Strachey,
method for grading the cognitive state of patients for the clinician. Journal of ed. The standard edition of the complete psychological works, 25–42. Hogarth
Psychiatric Research, 12, 189–98. Press, London.
Fombonne E (1999). The epidemiology of autism: a review. Psychological Medicine, Freud S (1895a). Obsessions and phobias, their psychical mechanisms and their
29, 769–86. aetiology. In J Strachey, ed. The standard edition of the complete psychological
Fombonne E (2003). Epidemiological surveys of autism and other pervasive works. Hogarth Press, London.

_ 814 _
bibliografia
Freud S (1895b). The justification for detaching from neurasthenia a particular Association, 281, 1318–25.
syndrome: the anxiety of neurosis. Neurologisches Zentralblatt, 14, 50–66. Garmezy N and Mastern AS (1994). Chronic adversities. In M Rutter, E Taylor and L
Freud S (1911). Psychoanalytic notes upon an autobiographic account of cases of Hersov, eds. Child and adolescent psychiatry: modern approaches, 191–208. 3rd
paranoia. (Schreber). The standard edition of the complete psychological works, edn. Blackwell Scientific Publications, Oxford.
1–82. Hogarth Press, London. Garner J (2003). Psychotherapies and older adults. Australian and New Zealand
Freud S (1923). Psychoanalysis. The standard edition of the complete psychological Journal of Psychiatry, 37, 537–48.
works, 235–54. Hogarth Press, London. Garrabé J and Cousin F-R (2000). Acute and transient psychotic disorders. In
Freud S (1927). Fetishism. International Journal of Psychoanalysis, 9, 161–6. MG Gelder, JJ López-Ibor Jr and NC Andreasen, eds. New oxford textbook of
Freud S (1935). An autobiographic study. Hogarth Press, London. psychiatry, Chapter 4.3.9. Oxford University Press, Oxford.
Freudenreich O and Goff DC (2002). Antipsychotic combination therapy in Garralda ME (1994). Primary care psychiatry. In M Rutter, L Hersov and E Taylor,
schizophrenia. A review of efficacy and risks of current combinations. Acta eds. Child and adolescent psychiatry, 1055–70. 3rd edn. Blackwell Science,
Psychiatrica Scandinavica, 106, 323–30. Oxford.
Friedli K, King M and Lloyd M (2000). The economics of employing a counsellor Garralda ME (2000). The relationship between physical and mental health in children
in general practice: analysis of data from a randomised controlled trial. British and adolescents. In MG Gelder, JJ López-Ibor Jr and NC Andreasen, eds. The new
Journal of General Practice, 50, 276–83. Oxford textbook of psychiatry, Chapter 9.3.2. Oxford University Press, Oxford.
Friedman M and Rosenman RH (1959). Association of specific behaviour pattern Garralda ME and Bailey D (1986). Children with psychiatric disorders in primary
with blood and cardiovascular findings. Journal of the American Medical care. Journal of Child Psychology and Psychiatry, 27, 611–24.
Association, 169, 1286–96. Garrard P and Hodges JR (2000). Semantic dementia: clinical, radiological and
Friedman T and Gath D (1989). The psychiatric consequences of spontaneous pathological perspectives. Journal of Neurology, 247, 409–22.
abortion. British Journal of Psychiatry, 155, 810–30. Gath A (1978). Down’s syndrome and the family. Academic Press, London.
Frints SGM, Froyen G, Maryen P, et al. (2002). X-linked mental retardation: Gath A (2000). Families with a mentally retarded member and their needs. In MG
vanishing boundaries between non-specific (MRX) and syndromic (MRXS) Gelder, JJ López-Ibor Jr and NC Andreasen, eds. The new Oxford textbook of
forms. Clinical Genetics, 62, 423–32. psychiatry, Chatper
Frith U (1991). Autistic psychopathy in childhood. In U Frith, ed. Autism and 10.8. Oxford University Press, Oxford.
Asperger syndrome, 37–92. Cambridge University Press, Cambridge. Gath D, Cooper P, Bond A, et al. (1982a). Hysterectomy and psychiatric disorder: II.
Frith C (1996). Neuropsychology of schizophrenia, what are the implications of Demographic psychiatric and physical factors in relation to psychiatric outcome.
intellectual and experiential abnormalities for the neurobiology of schizophrenia? British Journal of Psychiatry, 140, 343–50.
British Medical Bulletin, 52, 618–26. Gath D, Cooper P and Day A (1982b). Hysterectomy and psychiatric disorder: 1.
Fromm-Reichmann F (1948). Notes on the development of treatment of schizophrenia Levels of psychiatric morbidity before and after hysterectomy. British Journal of
by psychoanalytic psychotherapy. Psychiatry, 11, 263–73. Psychiatry, 140, 335–42.
Frucht S, Fahn S and Ford B (1999). French horn embouchure dystonia. Movement Gath D, Cooper P, Gattoni F, et al. (1997). Child guidance and delinquency in a
Disorders, 14, 171–3. London Borough. Oxford University Press, London.
Fryers T (2000). Epidemiology of mental retardation. In MG Gelder, JJ López-Ibor Gath D, Hassal C and Cross KW (1973). Whither psychotic day patients? A study of
Jr and NC Andreasen, eds. The new Oxford textbook of psychiatry, Chapter 10.2. day patients in Birmingham. British Medical Journal, 1, 94–8.
Oxford University Press, Oxford. Gaupp R (1974). The scientific significance of the case of Ernst Wagner. In SR Hirsch
Fu CHY, Williams SCR, Cleare AJ, et al. (2004). Attenuation of the neural reponse to and M Shepherd, eds. Themes and variations in European psychiatry. John Wright
Sad Faces in Major depression by Antidepressant treatment. Archives of General and Sons, Bristol.
Psychiatry, 61, 877–89. Gauron EF and Dickinson JK (1966). Diagnostic decision making in psychiatry.
Fukuda K, Straus SE, Hickie IB, et al. (1994). Chronic Fatigue Syndrome: a Archives of General Psychiatry, 14, 225–32.
comprehensive approach to its definition and management. Annals of Internal Gayford JJ (1981). Indecent exposure: a review of the literature. Medicine, Science
Medicine, 121, 953–9. and the Law, 21, 233–42.
Fullerton J, Cubin M, Tiwari H, et al. (2003). Linkage analysis of extremely Gazzaniga MS (2000). Cerebral specialization and interhemispheric communication.
discordant and concordant sibling pairs identifies quantitative-trait loci that Does the corpus callosum enable the human condition? Brain, 123, 1293–1326.
influence variation in the human personality trait neuroticism. American Journal Geddes J (1999). Asking structured and focused clinical questions: essential first step
of Human Genetics, 72, 879–90. of evidence-based practice. Evidence based Mental Health, 2, 35–6.
Fulton M and Winokur G (1993). A comparative study of paranoid and schizoid Geddes J (2000). From science to practice. In MG Gelder, JJ López-Ibor Jr and NC
personality disorders. British Journal of Psychiatry, 150, 1363–7. Andreasen, eds. The new Oxford textbook of psychiatry. Oxford University Press,
Furmark T, Tillfors M, Marteinsdottir I, et al. (2002). Common changes in cerebral Oxford.
blood flow in patients with social phobia treated with citalopram or cognitive Geddes JR, Burgess S, Hawton K, et al. (2004). Long-term lithium therapy for
behaviour therapy. Archives of General Psychiatry, 59, 425–33. bipolar disorder: systematic review and metaanalysis of randomized controlled
Furukawa TA (1999). From effect size into number needed to treat. Lancet, 353, trials. Am J Psychiatry, 161, 217–22.
1680. Geddes JR and Carney SM (2003). Relapse prevention with antidepressant drug
Furukawa TA (2004). Meta-analyses and megatrials: neither is the infallible, universal treatment in depressive disorders: a systematic review. Lancet, 361, 653–61.
standard. Evidence Based Medicine Health Notebook, 7, 34–5. Geddes JR and Harrison PJ (1997). Closing the gap between research and practice.
Furukawa TA, McGuire H and Barbui C (2002). Meta-analysis of effects and side British Journal of Psychiatry, 171, 220–5.
effects of low dosage tricyclic antidepressants in depression: systematic review. Geddes JR, Verdoux H, Takei N, et al. (1999). Schizophrenia and complications of
British Medical Journal, 325, 991. pregnancy and labor: an individual patient data meta-analysis. Schizophrenia
Fyer AJ, Mannuzza S, Chapman TF, et al. (1993). A direct interview family study of Bulletin, 25, 413–23.
social phobia. Archives of General Psychiatry, 50, 286–93. Gelder MG (1986). Neurosis: another tough old word. British Medical Journal, 292,
Fyer AJ, Mannuzza S, Chapman TF, et al. (1995). Specificity in familial aggregation 972–3.
of phobic disorders. Archives of General Psychiatry, 52, 564–73. Gelder MG, López-Ibor Jr JJ and Andreasen NC (eds.) (2000). New Oxford textbook
Fyer MR, Frances AJ, Sullivan T, et al. (1988). Co-morbidity of borderline personality of psychiatry. Oxford University Press, Oxford.
disorder. Archives of General Psychiatry, 45, 348–52. Gelder MG, Marks IM and Wolff H (1978). Desensitization and psychotherapy in
Gabbard GO (2000). A neurobiologically informed perspective on psychotherapy. phobic states: a controlled enquiry. British Journal of Psychiatry, 113, 53–73.
British Journal of Psychiatry, 177, 117–22. Geller DA, Biederman J, Griffin S, et al. (1996). Comorbidity of obsessive compulsive
Gabbard GO (2005). Major modalities: psychoanalytic/psychodynamic. In GO disorder with disruptive behaviour disorders. Journal of the American Academy of
Gabbard, JS Beck and J Holmes, eds. Oxford textbook of psychotherapy, Chapter Child and Adolescent Psychiatry, 35, 1637–46.
1. Oxford University Press, Oxford. General Medical Council (2004). Confidentiality: protecting and providing
Gagnon J and Simon W (1973). Sexual conduct: the social sources of human information. General Medical Council, London.
sexuality. Aldine, Chicago, IL. Gentil V, Lotufo-Neto F, Andrade L, et al. (1993). Clomipramine, a better reference
Gaitatzis A, Trimble MR and Sander JW (2004). The psychiatric comorbidity of drug for panic/agoraphobia. I. Effectiveness comparison with imipramine. Journal
epilepsy. Acta Neurologica Scandinavica, 110, 207–20. of Pharmacology, 7, 316–24.
Games D, Adams D, Alessandrini R, et al. (1995). Alzheimer-type neuropathology Gerald MS, Higley S, Lussier ID, et al. (2002). Variation in reproductive
in transgenic mice overexpressing V717F beta-amyloid precursor protein. Nature, outcomes for captive male rhesus macaques (Macaca mulatta) differing in CSF
373, 523–7. 5-Hydroxyindoleacetic acid concentrations. Brain, Behavior and Evolution, 60,
Ganser SJ (1898). Über einen eigenartigen hysterischen Dämmerzustand. Archiv für 117–24.
Psychiatrie und Nervenkrankheiten, 30, 633–40. (British Journal of Criminology Gerard ME, Spitz MC, Towbin JA, et al. (1998). Subacute postictal aggression.
5, 120–6 (1965)) Neurology, 50, 384–8.
Garber HL (1988). The Milwaukee Project: preventing mental retardation in children Gijsman HJ, Geddes J, Rendell JM, et al. (2004). Antidepressants for bipolar
at risk. American Association on Mental Retardation, Washington, DC. depression: a systematic review of randomized controlled trials. American Journal
Garbutt JC, West SL, Carey TS, et al. (1999). Pharmacological treatment of of Psychiatry, 161, 1537–47.
alcohol dependence: a review of the evidence. Journal of the American Medical Gilbert PL, Harris MJ, McAdams LA, et al. (1995). Neuroleptic withdrawal in

_ 815 _
bibliografia
schizophrenic patients. A review of the literature. Archives of General Psychiatry, Goodman R (1987). The developmental neurobiology of language. In W Yule and
52, 173–88. M Rutter, eds. Language development and disorders, 129–45. MacKeith Press,
Gill B, Meltzer H, Hinds K, et al. (1996). Psychiatric morbidity among homeless London.
people. HMSO, London. Goodman R and Scott S (2005). Child psychiatry. 2nd edn. Blackwell, Oxford.
Gill D and Hatcher S (1999). A systematic review of the treatment of depression Goodman WK, Price LH and Rasmussen SA (1989a). The Yale-Brown obsessive
with antidepressant drugs in patients who also have a physical illness. Journal of compulsive scale. Archives of General Psychiatry, 46, 1006–11.
Psychosomatic Research, 47, 131–43. Goodman WK, Price LH, Rasmussen SA, et al. (1989b). Efficacy of fluvoxamine in
Gill M, Daly G, Heron S, et al. (1997). Confirmation of association between obsessive-compulsive disorder. Archives of General Psychiatry, 46, 36–44.
attention deficit hyperactivity disorder and a dopamine transporter polymorphism. Goodwin GM (1999). Prophylaxis of bi-polar disorder: how and who should we treat
Molecular Psychiatry, 2, 311–3. in the long term? European Neuropsychopharmacology, 9, S125–9.
Gill SS, Rochon PA, Herrmann N, et al. (2005). Atypical antipsychotic drugs and risk Goodwin GM (2003). Evidence-based guidelines for treating bipolar disorder:
of ischaemic stroke: population based retrospective cohort study. British Medical recommendations from the British Association for Psycopharmacology. Journal
Journal, 330, 445. of Psychopharmacology, 149–73.
Gillam SJ, Jarman B, White P, et al. (1989). Ethnic differences in consultation rates in Goodwin GM, Bowden CL, Calabrese JR, et al. (2004). A pooled analysis of 2
urban general practice. British Medical Journal, 299, 958–60. placebo-controlled 18-month trials of lamotrigine and lithium maintenance in
Gilles de la Tourette (1885). Etude sur une affection nerveuse characterisée par bipolar I disorder. J Clin Psychiatry, 65, 432–41.
l’incoordination motrice accompagnee d’écholalie et de coprolalie. Archives de Goodwin GM and Geddes JR (2003). Latest maintenance data on lithium in bipolar
Neurologie, 9, 19–42. disorder. European Neuropsychopharmacology, 13, S51–5.
Gilman K and Whyte I (2004). Adverse syndromes and psychiatric drug. Oxford Goodwin J (1988). Post-traumatic symptoms in abused children. Journal of Traumatic
University Press, Oxford. Stress, 4, 475–88.
Gitlin DF, Levenson JL and Lyketsos CG (2004). Psychosomatic medicine: a new Goodyer I (2000). Emotional disorders with their onset in childhood. In MG Gelder,
psychiatric subspecialty. Academic Psychiatry, 28, 4–11. JJ López-Ibor Jr and NC Andreasen, eds. The new Oxford textbook of psychiatry,
Gjessing R (1947). Biological investigations in endogenous psychoses. Acta Chapter 9.2.5. Oxford University Press, Oxford.
Psychiatrica Scandinavica, 47 (Suppl), 93–103. Goodyer I, Ashby L, Altham PME, et al. (1993). Temperament and major depression
Glassman AH, O’Connor CM, Califf RM, et al. (2002). Sertraline treatment of major in 11–16 year olds. Journal of Child Psychology and Psychiatry, 34, 1409–23.
depression in patients with acute MI or unstable angina. Journal of the American Goodyer I, Kolvin I and Gatzanis S (1985). Recent undesirable life events and
Medical Association, 288, 701–9. psychiatric disorder in childhood and adolescence. British Journal of Psychiatry,
Global Population Census (2002). Report WP/02. Government Printing Office, 147, 517–23.
Washington, DC. http://www.census.gov/ipc/prod/wp02/wp02–1.pdf Goodyer IM (2001). The depressed child and adolescent. 2nd edn. Cambridge
Glover G (2000). The minimum data set. At last – information! Psychiatric Bulletin, Universty Press, Cambridge.
24, 163–4. Goodyer IM (2002). Social adversity and mental functions in adolescents at high risk
Glover L and Pearce S (1995). Chronic pelvic pain. In RA Mayou, C Bass and of psychopathology. Position paper and suggested framework for future research.
M Sharpe, eds. Treatment of functional somatic symptoms, 313–27. Oxford British Journal of Psychiatry, 181, 383–6.
University Press, Oxford. Goodyer IM, Herbert J and Tamplin A (2003). Psychoendocrine antecedents of
Goate A, Chartier Harlin MC, Mullan M, et al. (1991). Segregation of a missense persistent first-episode major depression in adolescents: a community-based
mutation in the amyloid precursor protein gene with familial Alzheimer’s disease. longitudinal enquiry. Psychological Medicine, 33, 601–10.
Nature, 349, 704–6. Goodyer IM, Kolvin I and Gatzanis S (1987). The impact of recent undesirable life
Godfrey C, Eaton G, McDougal C, et al. (2002). The economic and social costs of events on psychiatric disorders in childhood and adolescence. British Journal of
Class A drug use in England and Wales. Study 249, Home Office Research. Psychiatry, 151, 179–84.
Goff DC and Coyle JT (2001). The emerging role of glutamate in the pathophysiology Goodyer IM, Park RJ, Netherton CM, et al. (2001). Possible role of cortisol and
and treatment of schizophrenia. American Journal of Psychiatry, 158, 1367–77. dehydroepiandrosterone in human development and psychopathology. British
Goffman E (1961). Asylums: essays on the social situation of mental patients and Journal of Psychiatry, 179, 243–9.
other inmates. Doubleday, New York, NY. Gordon H and Grubin D (2004). Psychiatric aspects of the assessment and treatment
Gold G, Bouras C, Canuto A, et al. (2002). Clinicopathological validation study of of sex offenders. Advances in Psychiatric Treatment, 10, 73–80.
four sets of clinical criteria for vascular dementia. American Journal of Psychiatry, Gorman DG and Cummings JL (1990). Organic delusional syndrome. Seminars in
159, 82–7. Neurology, 10, 229–38.
Gold JM, Queern C, Iannone VN, et al. (1999). Repeatable battery for the assessment Gottesman I (1991). Schizophrenia genesis: the origins of madness. W.
of neuropsychological status as a screening test in schizophrenia I: sensitivity, H. Freeman, New York.
reliability, and validity. American Journal of Psychiatry, 156, 1944–50. Gottesman II and Gould TD (2003). The endophenotype concept in psychiatry:
Goldberg D (1972). The detection of psychiatric illness by questionnaire. Maudsley etymology and strategic intentions. American Journal of Psychiatry, 160, 636–45.
Monograph No. 21. Oxford University Press, London. Goudriaan AE, Ossterlaan J, de Beurs E, et al. (2004). Pathological Gambling: a
Goldberg D (ed.) (1997). The Maudsley handbook of practical psychiatry. Oxford comprehensive review of biobehavioral findings. Neurosciences and biobehavioral
Medical Publications, Oxford. reviews., 28, 123–41.
Goldberg D and Hillier VP (1979). A scaled version of the General Health Gould MS, Wallenstein S and Kleinman M (1990). Time-space clustering of teenage
Questionnaire. Psychological Medicine, 9, 139–45. suicide. American Journal of Epidemiology, 131, 71–8.
Goldberg D and Huxley P (1980). Mental illness in the community. Tavistock Gould RA, Buckminster S, Pollack MH, et al. (1997). Cognitive-behavioral
Publications, London. and pharmacological treatment for social phobia: a meta-analysis. Clinical
Goldberg D and Huxley P (1992). Common mental disorders: a biosocial model. Psychology: Science and Practice, 4, 291–306.
Routledge, London. Gournay K (2000). Role of the community psychiatric nurse in the management of
Goldberg D, Mann A and Tylee A (2000). Psychiatry in primary care. In MG Gelder, schizophrenia. Advances in Psychiatric Treatment, 6, 243–51.
JJ López-Ibor Jr and NC Andreasen, eds. The new Oxford textbook of psychiatry, Gournay K and Brooking J (1994). Community psychiatric nurses in primary health
Chapter 7.8. Oxford University Press, Oxford. care. British Journal of Psychiatry, 165, 231–8.
Goldberg D, Richels J, Downing R, et al. (1976). A comparison of two psychiatric Gowing L, Ali R and White J (2004). Buprenorphine for the management of opioid
screening tests. British Journal of Psychiatry, 129, 61–7. withdrawal. 4: CD002025, Cochrane Database of Systematic Reviews.
Goldberg D, Steele J and Smith J (1980). Teaching psychiatric interview techniques Graham NL, Emery T and Hodges JR (2004). Distinctive cognitive profiles in
to family doctors. Acta Psychiatrica Scandinavica, 62, 41–7. Alzheimer’s disease and subcortical vascular dementia. Journal of Neurology,
Goldberg DM, Soleas GJ and Levesque M (1999). Moderate alcohol consumption: Neurosurgery and Psychiatry, 75, 61–71.
the gentle face of Janus. Clinical Biochemistry, 32, 505–18. Graham P (1991). Child psychiatry: a developmental approach. 2nd edn. Oxford
Goldberg EM and Morrison SL (1963). Schizophrenia and social class. British University Press, Oxford.
Journal of Psychiatry, 109, 785–802. Graham P, Turk J and Verhulst F (1999). Motor development and disorders of
Goldberg TE, David A and Gold JM (2003). Neurocognitive deficits in schizophrenia. movement. In P Graham, et al., eds. Child Psychiatry, a developmental approach,
In SR Hirsch and D Weinberger, eds. Schizophrenia, 168–84. 2nd edn. Blackwell 61. 3rd edn. Oxford University Press, Oxford.
Publishing, Oxford. Grahame-Smith DG and Aronson JK (2000). Oxford textbook of clinical
Goldman H and Morrissey JP (1985). The alchemy of mental health policy: pharmacology and drug therapy. 3rd edn. Oxford University Press, Oxford.
homelessness and the fourth cycle of reform. American Journal of Public Health, Grann M and Fazel S (2004). Substance misuse and violent crime: Swedish
75, 727–31. population study. British Medical Journal, 328, 1233–4.
Goldstein I (1986). Arterial revascularisation procedures. Seminars in Urology, 4, Grant I and Adams KM (eds.) (1996). Neuropsychological assessment of
252–8. neuropsychiatric disorders. 2nd edn. Oxford University Press, New York, NY.
Goldstein RB, Black DW, Nasrallah A, et al. (1991). The prediction of Grant I and Atkinson JH (2000). Neuropsychiatric aspects of HIV infection and
suicidesensitivity, specificity, and predictive value of a multivariate model applied AIDS. In BJ Sadock and VA Sadock, eds. Comprehensive textbook of psychiatry.
to suicide among 1906 patients with affective disorders. Archives of General 7th edn. Lippincott, Williams & Wilkins, Philadelphia.
Psychiatry, 48, 418–22. Grant BF, Hasin DS, Stinson FS, et al. (2004). Prevalence, correlates, and disability of

_ 816 _
bibliografia
personality disorders in the United States: results from the national epidemiologic psychodynamic interpersonal therapy in high utilisers of psychiatric services.
survey on alcohol and related conditions. J Clin Psychiatry, 65, 948–58. Archives of General Psychiatry, 56, 519–26.
Granville-Grossman K (1993). Mind and body. In MH Lader, ed. Handbook of Gutirriez-Delicado E and Serratosa JM (2004). Genetics of the epilepsies. Current
Psychiatry. Cambridge University Press, Cambridge. Opinion in Neurology, 17, 147–53.
Gravestock S (2003). Diagnosis and classification of eating disorders in adults with Guy W (1976). Clinical Global Impressions (CGI). ECDEU Assessment Manual
intellectual disability: the diagnostic criteria for psychiatric disorders for use for Psychopharmacology (revised). US Department of Health, Education and
with adults with learning disabilities/ mental retardation (DC-LD). Journal of Welfare, NIMH, Rockville, MD.
Intellectual Disability Research, 47, 72–83. Guze S (1989). Biological psychiatry: is there any other kind? Psychological
Gray J, Feldon J, Rawlins J, et al. (1991). The neuropsychology of schizophrenia. Medicine, 19, 315–23.
Behav Brain Sci, 14, 1–84. Hachinski V (1999). Stalin’s last years: delusions or dementia? European Journal of
Green J (2002). Provision of intensive treatment: inpatient units, day units and Neurology, 6, 129–32.
intensive outreach. In M Rutter and E Taylor, eds. Child and adolescent psychiatry, Hachinski V, Lassen NA and Marshall J (1974). Multi-infarct dementia. Lancet, 2,
Chapter 61. 4th edn. Blackwell, Oxford. 207–9.
Green MF, Kern RS, Braff DL, et al. (2000). Neurocognitive deficits and functional Hack M, Taylor HG, Klein N, et al. (1994). School-age outcomes in children with
outcome in schizophrenia: are we measuring the ‘right stuff’? Schizophrenia birth weights under 750 g. New England Journal of Medicine, 331, 753–9.
Bulletin, 26, 119–36. Hackett ML, Anderson CS and House AO (2004). Interventions for treating
Green R (1974). Sexual identity conflict in children and adults. Duckworth, London. depression after stroke. Cochrane Database of Systemic Reviews, Cd003437.
Green R (1985). Atypical psychosexual development. In M Rutter and L Hersov, Hackett TP and Weissman A (1962). The treatment of dying. Current Psychiatric
eds. Child and adolescent psychiatry. 2nd edn. Blackwell Scientific Publications, Therapy, 2, 121–6.
Oxford. Hacking I (1998). Mad travellers. Reflections on the reality of transient mental
Green R (1998). Transsexual’s children. International Journal of Transgenderism, 2, illnesses. Free Association Books, London.
1–7. Hackmann A (2004). Panic disorder and agoraphobia. In J Bennett-Levy, G Butler
Green R (2000a). Gender identity disorder in adults. In MG Gelder, JJ López-Ibor Jr and M Fennel, eds. Oxford guide to behavioural experiments in cognitive therapy,
and NC Andreasen, eds. The new Oxford textbook of psychiatry, Chapter 4.11.4. Chapter 3. Oxford University Press, Oxford.
Oxford University Press, Oxford. Haddock G, Barrowclough C, Tarrier N, et al. (2003). Cognitivebehavioural therapy
Green R (2000b). Gender identity disorder in children. In MG Gelder, JJ López- and motivational intervention for schizophrenia and substance misuse. 18-month
Ibor Jr and NC Andreasen, eds. The new Oxford textbook of psychiatry., Chapter outcomes of a randomised controlled trial. British Journal of Psychiatry, 183,
9.2.12. Oxford University Press, Oxford. 418–26.
Green R and Fleming D (1991). Transsexual surgery follow-up: status in the 1990s. Häfner H (1987). The concept of disease in psychiatry. Psychological Medicine, 17,
In J Bancroft, C Davis and D Weinstein, eds. Annual Review of Sex Research. 11–4.
Society for Scientific Study of Sex, Mt Vernon, IA. Häfner H and an der Heiden W (2003). Course and outcome of schizophrenia. In S
Green RC, Cupples LA, Kurz A, et al. (2003). Depression as a risk factor for Hirsch and D Weinberger, eds. Schizophrenia, Chapter 8. 2nd edn. Blackwell,
Alzheimer disease: the MIRAGE Study. Archives of Neurology, 60, 753–9. Oxford.
Greenberg DM and Lee JW (2001). Psychotic manifestations of alcoholism. Current Hale R, Minn C and Zachary A (2000). Assessment and management of sexual
Psychiatry Reports, 3, 2001–2. offenders. In MG Gelder, JJ López-Ibor Jr and NC Andreasen, eds. The New
Greicius MD, Geschwind MD and Miller BL (2002). Presenile dementia syndromes: Oxford textbook of psychiatry, Chapter 11.4.2. Oxford University Press, Oxford.
an update on taxonomy and diagnosis. Journal of Neurology, Neurosurgery and Haley J (1963). Strategies of psychotherapy. Grune and Stratton, New York.
Psychiatry, 72, 691–700. Hall JN (2000). Behavioural and observational assessment. In MG Gelder, JJ López-
Grice DE, Halmi KA, Fichter MM, et al. (2002). Evidence for a susceptibilty gene Ibor Jr and NC Andreasen, eds. The new Oxford textbook of psychiatry, Chapter
for anorexia nervosa on chromosome 1. American Journal of Human Genetics, 1.10.3.2. Oxford University Press, Oxford.
70, 787–92. Hall W and Solowij N (1998). Adverse effects of cannabis. Lancet, 352, 1611–6.
Griesinger W (1867). Mental pathology and therapeutics. 2nd edn. Transl C Lockhart Hallgren B (1960). Nocturnal enuresis in twins. Acta Psychiatrica Scandinavica, 35,
Robertson and J Rutherford. New Sydenham Society, London. 73–90.
Grillon C and Ameli R (2004). Methods of Affective clinical psychophysiology. Halligan P, Bass C and Marshall J (eds.) (2001). Contemporary approaches to
Neurobiology of Mental illness, 127–40. the study of hysteria. Clinical and theoretical perspectives. Oxford Medical
Grounds A (2000). The psychiatrist in court. In MG Gelder, JJ López-Ibor Jr and NC Publications, Oxford.
Andreasen, eds. The New Oxford Textbook of Psychiatry, Chapter 11.6. Oxford Halligan SL, Michael T, Clark DM, et al. (2003). Posttraumatic stress disorder
University Press., Oxford. following assault: the role of cognitive processing, trauma memory, and appraisals.
Grundy E (1987). Community care for the elderly 1976–84. British Medical Journal, Journal of Clinical and Experimental Psychology, 71, 419–31.
294, 626–9. Halpern JH and Pope HG (2003). Hallucinogen persisting perception disorder: What
Grunebaum MF, Ellis SP, Li S, et al. (2004). Antidepressants and suicide risk in the do we know after 50 years? Drug and Alcohol Dependence, 69, 109–19.
United States, 1985–1999. Journal of Clinical Psychiatry, 65, 1546–62. Hamburg DA, Artz P, Reiss E, et al. (1953). Clinical importance of emotional
Grunze H, Kasper S, Goodwin G, et al. (2003). The World Federation of Societies problems in the care of patients with burns. New England Journal of Medicine,
of Biological Psychiatry (WFSBP) Guidelines for the Biological Treatment 248, 355–9.
of Bipolar Disorders, Part 1: Treatment of Mania. World Journal of Biological Hamilton CE, Falshaw L and Browne KD (2002). The Link between recurrent
Psychiatry, 4, 5–13. maltreatment and offending behaviour. International Journal of Offender Therapy
Gudjonsson GH (1992). The psychology of interrogations, confessions and testimony. and Comparative Criminology, 46, 75–94.
Wiley, Chichester. Hamilton J, Guthrie E, Creed F, et al. (2000). A randomised controlled trial of
Gudjonsson GH, Rabe-Hesketh S and Szmukler G (2004). Management of psychotherapy in patients with chronic functional dyspepsia. Gastroenterology,
psychiatric in-patient violence: patient ethnicity and use of medication, restraint 119, 661–9.
and seclusion. British Journal of Psychiatry, 184, 258–62. Hamilton M (1959). The assessment of anxiety states by rating. British Journal of
Gunnar MR (1998). Quality of early care and buffering of neuroendocrine stress Medical Psychology, 32, 50–5.
reactions: potential effects on the developing human brain. Preventative Medicine, Hamilton M (1967). Development of a rating scale for primary depressive illness.
27, 208–11. British Journal of Social and Clinical Psychology, 6, 278–96.
Gunnell D, Peters T, Kammerling R, et al. (1995). Relation between parasuicide, Hamilton M (ed.) (1984). Fish’s schizophrenia. 3rd edn. Wright, Bristol.
suicide, psychiatric admissions, and socio-economic deprivation. British Medical Hammen C, Brennan PA and Shih JH (2004). Family discord and stress predictors
Journal, 311, 226–30. of depression and other disorders in adolescent children of depressed and non-
Gureje O, Simon GE, Ustun TB, et al. (1997a). Somatization in cross-cultural depressed mothers. Journal of the American Academy of Child and Adolescent
perspective: A World Health Organization study in primary care. American Psychiatry, 43, 994–1002.
Journal of Psychiatry, 154, 989–95. Hardy J, Cookson MR and Singleton A (2003). Genes for parkinsonism. Lancet
Gureje O, Üstün TB and Simon GE (1997b). The syndrome of hypochondriasis: a Neurology, 2, 221–8.
cross-national study in primary care. Pyschological Medicine, 27, 1001–10. Hardy J and Gwinn-Hardy K (1998). Genetic classification of primary
Gureje O, Von Korff M, Simon GE, et al. (1998). Persistent pain and well being: neurodegenerative disease. Science, 282, 1075–9.
a World Health Organization Study in Primary Care. Journal of the American Hardy J and Selkoe DJ (2002). The amyloid hypothesis of Alzheimer’s disease:
Medical Association, 280, 147–51. progress and problems on the road to therapeutics. Science, 297, 353–6.
Gurman AS (2003). Family therapy: theory practice and research. Brunner-Routledge. Hardy JA and Higgins GA (1992). Alzheimer’s disease: The amyloid cascade
Gurman AS and Fraenkel P (2002). The history of couple therapy: a millenium hypothesis. Science, 256, 184–5.
review. Family Process, 41, 199–206. Hare EH (1959). The origin and spread of dementia paralytica. Journal of Mental
Guthrie E, Kapur N, Mackway-Jones K, et al. (2001). Randomised controlled trial of Science, 105, 594–626.
brief psychological intervention after deliberate self poisoning. British Medical Hare EH (1973). A short note on pseudo-hallucinations. British Journal of Psychiatry,
Journal, 323, 135–8. 122, 469–73.
Guthrie E, Moorey J, Margison F, et al. (1999). Cost-effectiveness of brief Harmer CJ, Shelley NC, Cowen PJ, et al. (2004). Increased positive versus negative

_ 817 _
bibliografia
affective perception and memory in healthy volunteers following selective new Oxford textbook of psychiatry, Chapter 4.15.4. Oxford University Press,
serotonin and norepinephrine reuptake inhibition. American Journal of Psychiatry, Oxford.
161, 1256–63. Hawton K (2000b). General hospital management of suicide attempters. In K Hawton
Harper PS, Gevers S, de Wert G, et al. (2004). Genetic testing and Huntington’s and K van Heeringen, eds. The International Handbook of Suicide and Attempted
disease: issues of employment. Lancet Neurology, 3, 249–52. Suicide. John Wiley and Sons, Chichester.
Harrington R (2001). Developmental continuities and discontinuities. British Journal Hawton K, Arensman E, Townsend E, et al. (1998). Deliberate self harm: systematic
of Psychiatry, 179, 189–90. review of efficacy of psychosocial and pharmacological treatments in preventing
Harrington R (2002). Affective didorders. In M Rutter and E Taylor, eds. Child and repetition. British Medical Journal, 317, 441–7.
adolescent psychiatry, Chapter 29. Blackwell, Oxford. Hawton K, Clements A, Sakarovitch C, et al. (2001a). Suicide in doctors: a study
Harrington R, Whittaker J, Shoebridge P, et al. (1998b). Systematic review of the of risk according to gender, seniority and specialty in medical practitioners in
efficacy of cognitive-behaviour therapies in childhood and adolescent depressive England and Wales, 1979–1995. Journal of Epidemiology and Community Health,
disorder. British Medical Journal, 316, 1559–63. 55, 296–300.
Harrington RC, Fudge H, Rutter M, et al. (1990). Adult outcomes of childhood and Hawton K, Clements A, Simkin S, et al. (2000). Doctors who kill themselves: a study
adolescent depression in psychiatric status. Archives of General Psychiatry, 47, of the methods used for suicide. Quarterly Journal of Medicine, 93, 351–7.
465–73. Hawton K, Hall S, Simpkin S, et al. (2003c). Deliberate self-harm in adolescents:
Harrington RC, Whittaker J and Shoebridge P (1998a). Psychological treatment of a study of characteristics and trends in Oxford, 1990–2000. Journal of Child
depression in children and adolescents: a review of treatment research. British Psychology and Psychiatry, 44, 1191–8.
Journal of Psychiatry, 173, 291–8. Hawton K, Harriss L, Hall S, et al. (2003b). Deliberate self-harm in Oxford, 1990–
Harris EC and Barraclough B (1997). Suicide as an outcome for mental disorders: a 2000: a time of change in patient characteristics. Psychological Medicine, 33,
meta-analysis. British Journal of Psychiatry, 170, 205–28. 987–95.
Harris EC and Barraclough B (1998). Excess mortality of mental disorder. British Hawton K, Harriss L, Hodder K, et al. (2001b). The influence of economic and social
Journal of Psychiatry, 173, 11–53. environment on deliberate self-harm and suicide: an ecological and person-based
Harris EC and Barraclough BM (1995). Suicide as an outcome for medical disorders. study. Psychological Medicine, 31, 827–36.
Medicine, 73, 281–96. Hawton K, Harriss L, Simkin S, et al. (2004c). Self-cutting: patient characteristics
Harris JC (1996). Childhood disintegrative disorder. Developmental Neuropsychiatry, ompared with self-poisoners. Suicide and Life Threatening Behaviour, 34, 199–
2, 239–43. 207.
Harris L, Hawton K and Zahl D (2005). Value of measuring suicidal intent in the Hawton K, Houston K and Shepherd R (1999a). Suicide in young people: study of
assessment of people attending hospital following self-poisoning or self-injury. 174 cases, aged under 25 years, based on coroner’s and medical records. British
British Journal of Psychiatry, 186, 60–6. Journal of Psychiatry, 175, 271–4.
Harris T (2001). Recent developments in understanding the psycological aspects of Hawton K, Malmberg A and Simkin S (2004a). Suicide in doctors: a psychological
depression. British Medical Bulletin, 57, 17–32. autopsy study. Journal of Psychosomatic Research, 57, 1–4.
Harrison G, Hopper K, Craig T, et al. (2001). Recovery from psychotic illness: a Hawton K, Rodham K, Evans E, et al. (2002). Deliberate self-harm among
15- and 25-year international follow-up study. British Journal of Psychiatry, 178, adolescents; self-report survey in schools in England. British Medical Journal,
506–17. 325, 1207–11.
Harrison G, Mason P, Glazebrook C, et al. (1994). Residence of incident cohort Hawton K, Simkin S, Deeks J, et al. (2004b). UK legislation on analgesic packs:
of psychotic patients after 13 years of follow-up. British Medical Journal, 308, before and after study of long term effects on poisonings. British Medical Journal,
813–9. 329, 1076–9.
Harrison G, Owens D, Holton A, et al. (1988). A prospective study of severe mental Hawton K, Sutton L, Haw C, et al. (2005). Schizophrenia and suicide: a systematic
disorder in Afro-Caribbean patients. Psychological Medicine, 18, 643–57. review of risk factors. British Journal of Psychiatry, in press.
Harrison PJ (1997). BSE and human prion disease. British Journal of Psychiatry, Hawton K and van Heeringen K (eds.) (2000). The International Handbook of
170, 298–300. Suicide and Attempted Suicide. John Wiley and Sons, Chichester.
Harrison PJ (1999). The neuropathology of schizophrenia. A critical review of the Hawton K, Zahl D and Weatherall R (2003a). Suicide following deliberate self-
data and their interpretation. Brain, 122, 593–624. harm; long-term follow-up of patients who presented to a general hospital. British
Harrison PJ (2000). Dopamine and schizophrenia – proof at last? Lancet, 356, 958–9. Journal of Psychiatry, 182, 537–42.
Harrison PJ (2004). The hippocampus in schizophrenia: a review of the Hawton KE (1985). Sex therapy: a practical guide. Oxford University Press, Oxford.
neuropathological evidence and its pathophysiological implications. Hawton KE (1995). Treatment of sexual dysfunctions by sex therapy and other
Psychopharmacology, 174, 151–62. approaches. British Journal of Psychiatry, 167, 307–14.
Harrison PJ and Weinberger DR (2005). Schizophrenia genes, gene expression, and Hawton KE, Catalan J, Martin P, et al. (1986). Long term outcome of sex therapy.
neuropathology: on the matter of their convergence. Molecular Psychiatry, 10, Behaviour Research and Therapy, 24, 377–85.
40–68. Hawton KE and Oppenheimer C (1983). Women’s sexual problems. In A Anderson
Harriss L, Hawton K and Zahl D (2005). Value of measuring suicidal intent in the and A McPherson, eds. Women’s problems in general practice. Oxford University
assessment of people attending hospital following self-poisoning or self-injury. Press, Oxford.
British Journal of Psychiatry, 186, 60–6. Hawton KE, Simkin S, Deeks JJ, et al. (1999b). Effects of a drug overdose in a
Harry Benjamin International Gender Dysphoria Association (2001). The standards television drama on presentations to hospital for self poisoning: time series and
of care for gender identity disorders-sixth version. International Journal of questionnaire study. British Medical Journal, 318, 972–7.
Transgenderism, 5, 1–20. Hay P, Bacaltchuk J, Claudino A, et al. (2003). Individual psycotherapy in the
Hart S, Binggeli N and Brassard M (1998). Evidence for the effects of psychological out-patient treatment of adults with anorexia nervosa. 4: CD003909, Cochrane
maltreatment. Journal of Emotional Abuse, 1, 27–58. Database of Systematic Reviews.
Harvey AG and Bryant RA (1998). The relationship between acute stress disorder and Hay PJ, Sachdev PS, Cummings S, et al. (1993). Treatment of obsessive-compulsive
post-traumatic stress disorder: a prospective evaluation of motor vehicle accident disorder by psychosurgery. Acta Psychiatrica Scandinavica, 87, 197–207.
survivors. Journal of Consulting and Clinical Psychology, 66, 507–12. Haynes B (1999). Can it work? Does it work? Is it worth it? British Medical Journal,
Harvey PD (2001). Cognitive and functional impairments in elderly patients with 319, 652–3.
schizophrenia: a review of the recent literature. Harv Rev Psychiatry, 9, 59–68. Head S, Baker J and Williamson D (1991). Family environment characteristics and
Harvey PD and Keefe RS (2001). Studies of cognitive change in patients with dependent personality disorder. Journal of Personality Disorders, 5, 256–63.
schizophrenia following novel antipsychotic treatment. American Journal of Heath AC, Madden PA and Bucholz KK (1999). Genetic differences in alcohol
Psychiatry, 158, 176–84. sensitivity and the inheritance of alcoholism risk. Psychological Medicine, 29,
Harwood D, Hawton K, Hope T, et al. (2000a). Suicide in older people: mode of 1069–81.
death, demographic factors, and medical contact before death. International Hecker E (1871). Die Hebephrenie. Virchows Archiv für Pathologie and Anatomie,
Journal of Geriatric Psychiatry, 15, 736–43. 52, 394–429. (Virchows Archiv für Pathologie and Anatomie)
Harwood D, Hawton K, Hope T, et al. (2000b). Psychiatric disorder and personality Hegarty JD, Baldessarini RJ, Tohen M, et al. (1994). One hundred years of
factors associated with suicide in older people: a descriptive and case-control schizophrenia: a meta-analysis of the outcome literature. American Journal of
study. International Journal of Geriatric Psychiatry, 16, 155–65. Psychiatry, 151, 1409–16.
Harwood D and Jacoby R (2000). Suicidal behaviour among the elderly. In K Hawton Heidenssohn F (1991). Women as perpetrators and victims of crime: a sociological
and K van Heeringen, eds. The International Handbook of Suicide and Attempted perspective. British Journal of Psychiatry, 158, 50–4.
Suicide. John Wiley and Sons, Chichester. Heim C and Nemeroff CB (2000). The impact of early adverse experiences on brain
Haug TT, Blomhoff S, Hellstrom K, et al. (2003). Exposure therapy and sertraline in systems involved in the pathophysiology of anxiety and affective disorders.
social phobia: 1-year follow-up of a randomized controlled trial. British Journal Biological Psychiatry, 46, 1509–22.
of Psychiatry, 182, 312–8. Heiman JR (2002a). Sexual dysfunction: overview of prevalence, etiological factors,
Haw C, Hawton K, Houston K, et al. (2001). Psychiatric and personality disorders in and treatments. Journal of Sex Research, 39, 73–8.
deliberate self-harm patients. British Journal of Psychiatry, 178, 48–54. Heiman JR (2002b). Psychological treatments for female sexual dysfunction: Are
Hawton K (2000a). Treatment of suicide attempters and prevention of suicide and they effective and do we need them? Archives of Sexual Behavior, 31, 445–50.
attempted suicide. In MG Gelder, JJ López-IborJr and NC Andreasen, eds. The Heimberg RG, Liebowitz MR, Hope DA, et al. (1998). Cognitive-behavioral group

_ 818 _
bibliografia
therapy versus phenelzine in social phobia: 12 week outcome. Archives of General Development Centre for Welfare and Health (STAKES).
Psychiatry, 55, 1133–41. Hickling EJ and Blanchard EB (1999). Current understanding, treatment and law.
Heinman JR and LoPiccolo J (1983). Clinical outcome of sex therapy. Archives of The international handbook of road traffic accidents and psychological trauma.
General Psychiatry, 40, 443–9. Pergamon, Oxford.
Heinrichs DW and Buchanan RW (1988). Significance and meaning of neurological Hickling FW and Rodgers-Johnson P (1995). The incidence of first contact
signs in schizophrenia. American Journal of Psychiatry, 145, 11–18. schizophrenia in Jamaica. British Journal of Psychiatry, 167, 193–6.
Heiser P, Friedel S, Dempfle A, et al. (2004). Molecular genetic aspects of attention- Higgins ST, Sigmon SC and Wong CJ (2003). Community reinforcement therapy
deficit hyperactivity disorder. Neuroscience and Biobehavioural Reviews, 28, for cocaine-dependent out-patients. Archives of General Psychiatry, 60, 1043–52.
625–41. Higgitt A and Fonagy P (1993). Psychotherapy in borderline and narcissistic
Helgeland MI and Torgersen S (2004). Developmental antecedents of borderline personality disorder. In P Tyrer and G Stein, eds. Personality disorder review,
personality disorder. Comprehensive Psychiatry, 45, 138–47. 225–61. Gaskell, London.
Helzer JE and Canino GJ (1992). Comparative analysis of alcoholism in ten cultural Hildyard KL and Wolfe DA (2002). Child neglect: developmental issues and
regions. In JE Helzer and GJ Canino, eds. Alcoholism in North America, Europe outcomes. Child Abuse and Neglect, 26, 679–95.
and Asia, 289–308. Oxford University Press, Oxford. Hill J (2003). Early identification of individuals at risk for antisocial personality.
Henderson AS (1990). The social psychiatry of later life. British Journal of Psychiatry, British Journal of Psychiatry, 44, S11–4.
156, 645–53. Hill J, Pickles A, Burnside E, et al. (2001). Child sexual abuse, poor parental care and
Henderson DK (1939). Psychopathic states. Chapman & Hall, London. adult depression: evidence for different mechanisms. British Journal of Psychiatry,
Henderson DK and Gillespie RD (1930). Textbook of psychiatry for students and 179, 104–9.
practitioners. 2nd edn. Oxford University Press, London. Hill K, Mann L, Laws KR, et al. (2004). Hypofrontality in schizophrenia: a meta-
Hendin H and Haas P (1991). Suicide and guilt as manifestations of PTSD in Vietnam analysis of functional imaging studies. Acta Psychiatrica Scandinavica, 110,
combat veterans. American Journal of Psychiatry, 148, 586–91. 243–56.
Henggeler SW, Rowland MD, Randall J, et al. (1999). Home based therapy as an Hiller W, Leibbrand R, Rief W, et al. (2002). Predictors of course and outcome
alternative to hospitalization of youths in psychiatric crisis: clinical outcomes. in hypochondriasis after cognitive-behavioural treatment. Psychotherapy and
Journal of the American Academy of Child and Adolescent Psychiatry, 38, 1331–9. Psychosomatics, 71, 318–25.
Hennen J and Baldessarini RJ (2005). Suicidal risk during treatment with clozapine: Hiller W, Zaudig M and Bose MV (1989). The overlap between depression and
a meta-analysis. Schizophrenia Bulletin, 73, 139–45. anxiety on different levels of psychopathology. Journal of Affective Disorders,
Hennessy S, Bilker WB, Knauss JS, et al. (2002). Cardiac arrest and ventricular 16, 223–31.
arrhythmia in patients taking antipsychotic drugs: cohort study using administrative Hindley P and Kitson N (1999). Mental health and deafness. Whurr, London.
data. British Medical Journal, 325, 1070. Hirsch S and Leff J (1975). Abnormalities in parents of schizophrenics. Oxford
Henquet C, Krabbendam L, Spauwen J, et al. (2005). Prospective cohort study of University Press, London.
cannabis use, predisposition for psychosis, and psychotic symptoms in young Hirsch SR and Weinberger DR (eds.) (2003). Schizophrenia. 2nd edn. Blackwell
people. British Medical Journal, 330, 11–14. Science, Oxford.
Herbert M (2002). Behavioural therapies. In M Rutter and E Taylor, eds. Child and Hirschfeld M (1944). Sexual anomalies and perversions: physical and psychological
adolescent psychiatry, Chapter 53. 4th edn. Blackwell, Oxford. development and treatment. Aldor, London.
Herbert TB and Cohen S (1993). Depression and immunity: a meta-analytic review. Hirschfeld RMA, Allen MH and McEvoy JP (1999). Safety and tolerability of oral
Psychological Bulletin, 113, 472–86. loading divalproex sodium in acutely manic bipolar patients. Journal of Clinical
Hermans ML, van Hout HP, Terluin B, et al. (2004). The prognosis of minor Psychiatry, 815–8.
depression in the general population: a systematic review. General-hospital- Hitchcock N and Pugh P (2002). Management of overweight and obese adults. British
psychiatry, 26, 453–62. Medical Journal, 325, 757–61.
Hermelin B and O’Connor N (1983). The idiot savant: flawed genius or clever Hans? Hjelmeland H, Hawton K, Nordvik H, et al. (2002). Why people engage in
Psychological Medicine, 13, 479–81. parasuicide: a cross-cultural study of intentions. Suicide and Life Threatening
Hermens ML, van Hout HP, Terluin B, et al. (2004). The prognosis of minor Behaviour, 32, 380–93.
depression in the general population: a systematic review. Gen Hosp Psychiatry, Ho AK, Sahakian BJ, Brown RG, et al. (2003). Profile of cognitive progression in
26, 453–62. early Huntington’s disease. Neurology, 61, 1702–6.
Herrman H, McGorry P, Bennett P, et al. (1989). Prevalence of severe mental Hobbs M (2005). Brief dynamic psychotherapy. In S Bloch, ed. An Introduction to
disorders in disaffiliated and homeless people in inner Melbourne. American the psychotherapies. 4th edn. Oxford University Press,
Journal of Psychiatry, 146, 1179–84. Hobson R (1985). Forms of feeling:the heart of psychotherapy. Tavistock
Herrmann N, Mamdani M and Lanctot KL (2004). Atypical antipsychotics and risk of Publications, London.
cerebrovascular accidents. Am J Psychiatry, 161, 1113–5. Hodges JR (1994). Cognitive assessment for clinicians. Oxford University Press,
Hersch SM (2003). Huntington’s disease: prospects for neuroprotective therapy 10 Oxford.
years after the discovery of the causative genetic mutation. Current Opinion in Hodgins S, Kratzer L and McNeil TF (2001). Obstetric complications, parenting,
Neurology, 16, 501–6. and the risk of criminal behaviour. Archives of General Psychiatry, 58, 746–52.
Hershel J, James A, Kaye S, et al. (2004). Antidepressants and the Risk of Suicidal Hoek HW and van-Hoeken D (2003). Review of the prevalence and incidence of
Behaviors. Journal of the American Medical Association, 292, 338–43. eating disorders. International Journal of Eating Disorders, 34, 383–96.
Hersov L (1960). Refusal to go to school. Journal of Child Psychology and Psychiatry, Hoekstra PJ, Kallenberg CG, Korf J, et al. (2002). Is Tourette’s syndrome an
1, 137–45. autoimmune disease? Molecular Psychiatry, 7, 437–45.
Hertlein KM and Ricci RJ (2004). A Systematic Research Synthesis of EMDR Hof PR and Morrison JH (2004). The aging brain: morphomolecular senescence of
Studies: Implementation of the Platinum Standard. Trauma Violence Abuse, 5, cortical circuits. Trends in Neurosciences, 27, 607–13.
285–300. Hogan DM (1998). Annotation: the psychological development and welfare of
Heston LL (1966). Psychiatric disorders in foster home reared children of children of opiate and cocaine users: review and research needs. Journal of Child
schizophrenic mothers. British Journal of Psychiatry, 112, 819–25. Psychology and Psychiatry, 39, 609–20.
Hetherington EM and Stanley Hagan M (1999). The adjustment of children with Hogarty GE, Flesher S, Ulrich R, et al. (2004). Cognitive enhancement therapy for
divorced parents; a risk and resiliency perspective. Journal of Child Psychology schizophrenia: effects of a 2-year randomized trial on cognition and behavior.
and Psychiatry, 40, 129–40. Archives of General Psychiatry, 61, 866–76.
Hettema JM, Annas P, Neale MC, et al. (2003). A twin study of the genetics of fear Holland AJ (1994). Down’s syndrome and Alzheimer’s disease. In N Bouras, ed.
conditioning. Archives of General Psychiatry, 60, 702–8. Mental health in mental retardation: recent advances and practices, 154–67.
Hettema JM, Neale MC and Kendler KS (2001). A review and meta-analysis of the Cambridge University Press, Cambridge.
genetic epidemiology of anxiety disorders. American Journal of Psychiatry, 158, Holland AJ (1997). Forensic psychiatry and learning disability. In O Russell, ed. The
1568–78. psychiatry of learning disabilities. Gaskell, London.
Hettema JM, Prescott CA and Kendler KS (2004). Genetic and environmental sources Holland AJ, J. H, Huppert FA, et al. (1998). Population-based study of the prevalence
of covariation between generalized anxiety disorder and neuroticism. American and presentation of dementia in individuals with mental retardation. Journal of
Journal of Psychiatry, 161, 1581–7. Intellectual Disability Research, 41, 152–64.
Heun R, Papassotiropoulos A, Jessen F, et al. (2001). A family study of Alzheimer Holland AJ and Oliver C (1995). Down’s syndrome and the links with Alzheimer’s
disease and early- and late-onset depression in elderly patients. Archives of disease. Journal of Neurology, Neurosurgery and Psychiatry, 59, 111–14.
General Psychiatry, 58, 190–6. Holland JC (1998). Psycho-oncology. Oxford University Press, Oxford.
Hewett D and Nind M (eds.) (1998). Interaction in action: reflections on the use of Holland T, Clare IC and Mukhopadhyay T (2002). Prevalence of criminal offending
intensive interaction. David Fulton, London. by men and women with intellectual disibility and the characteristics of offenders:
Heyman I, Fombonne E, Simmons H, et al. (2001). Prevalence of obsessive- implications for research and service development. Journal of Intellectual
compulsive disorder in the British nationwide survey of child mental health. Disability Research, 46, 6–20.
British Journal of Psychiatry, 179, 324–9. Hollander E, Neville D, Frenkel M, et al. (1992). Body dysmorphic disorder.
Hibell B, Andersson B, Bjarnasson T, et al. (2004). ESPAD report: alcohol and Diagnostic issues and related disorders. Psychosomatics, 33, 156–65.
other drug use among students in 35 European countries. National Research and Hollander E, Tracy KA, Swann AC, et al. (2003). Divalproex in the treatment

_ 819 _
bibliografia
of impulsive aggression: efficacy in Cluster B personality disorders. Hsiao MC, Liu CY, Yang YY, et al. (1999). Delusional disorder: retrospective analysis
Neuropsychopharmacology, 28, 1186–97. of 86 Chinese outpatients. Psychiatry and Clinical Neurosciences, 53, 575–8.
Hollingshead AB and Redlich FC (1958). Social class and mental illness: a Hucker SJ (1990). Sexual asphyxia. In P Boeden and R Bluglass, eds. Principles and
community study. Wiley, New York. practice of forensic psychiatry. Churchill Livingstone, Edinburgh.
Hollins S and Esterhayzen A (1997). Bereavement and grief in adults with learning Humphreys M and Johnstone EC (1992). Dangerous behaviour preceding first
disabilities: interventions to support clients and carers. Journal of Intellectual admissions for schizophrenia. British Journal of Psychiatry, 161, 501–5.
Disability Research, 41, 331–8. Hunter EC, Sierra M and David AS (2004). The epidemiology of depersonalization
Hollis C (2002). Schizophrenia and allied disorders. In M Rutter and E Taylor, eds. and derealization. Social Psychiatry and Psychiatric Epidemiology, 39, 9–18.
Child and adolescent psychiatry, Chapter 37. 4th edn. Blackwell, Oxford. Hunter R and MacAlpine I (eds.) (1963). Three hundred years of psychiatry. Oxford
Hollon SD, DeRubeis RJ, Shelton RC, et al. (2005). Prevention of relapse following University Press, London.
cognitive therapy vs medications in moderate to severe depression. Arch Gen Huntington G (2003). On chorea. George Huntington, M.D. Journal of
Psychiatry, 62, 417–22. Neuropsychiatry and Clinical Neurosciences, 15, 109–12.
Holmes J (2000). Object relations, attachment theory, self-psychology, and Hyde TM, Ziegler JC and Weinberger DR (1992). Psychiatric disturbances in
interpersonal psychoanalysis. In MG Gelder, JJ López-Ibor Jr and NC Andreasen, metachromatic leukodystrophy. Insights into the neurobiology of psychosis.
eds. The new Oxford textbook of psychiatry, Chapter 3.3.2. Oxford University Archives of Neurology, 49, 401–6.
Press, Oxford. Iancu I, Dannon PN and Zohar J (2000). Obsessive-compulsive disorder. In MG
Holmes P and Karp M (1991). Psychodrama, inspiration and technique. Tavistock Gelder and JJ López-Ibor Jr, eds. The new Oxford textbook of psychiatry, Chapter
Publications and Routledge, London. 4.8. Oxford University Press, Oxford.
Holmes T and Rahe RH (1967). The social adjustment rating scale. Journal of Imboden JB, Canter A and Cluff LE (1961). Convalescence from influenza: a study of
Psychosomatic Research, 11, 213–8. the psychological and clinical determinants. Archives of Internal Medicine, 108,
Holroyd KA, O’Donnell FJ, Stensland M, et al. (2001). Management of chronic 393–9.
tension-type headache with tricyclic antidepressant medication, stress Ingvar DH and Franzen G (1974). Anomalies of cerebral blood flow distribution in
management therapy and their combination: a randomized controlled trial. Journal patients with chronic schizophrenia. Acta Psychiatrica Scandinavica, 50, 425–62.
of the American Medical Association, 285, 2208–15. International Molecular Genetic Study of Autism Consortium (1998). A full genome
Holroyd S (2000). Personality disorders in the elderly. In MG Gelder, JJ López-Ibor scan for autism with evidence for linkage to a region on chromosome 7q. Human
Jr and NC Andreasen, eds. The new Oxford textbook of psychiatry, Chapter 8.5.6. Molecular Genetics, 7, 571–8.
Oxford University Press, Oxford. International Multicenter Trial Group on Moclobemide in Social Phobia (1997).
Holsboer F and Kunzel HE (2004). Neurobiology of mental illness. Clinical Moclobemide in social phobia: a double-blind, placebo-controlled clinical study.
Endocrinology, 155–70. European Archives of Psychiatry and Clinical Neuroscience, 247, 71–80.
Holzman PS (2000). Eye movements and the search for the essence of schizophrenia. Ives R (2000). Disorders relating to the use of volatile substances. Oxford University
Brain Research Reviews, 31, 350–6. Press, Oxford.
Home Office (1999). Managing dangerous people with severe personality disorder. Isacsson G, Holmgren P, Wasserman D, et al. (1994). Use of antidepressants among
HMSO, London. peoplecommitting suicide in Sweden. British Medical Journal, 8, 506–9.
Home Office Research (2001). Drug misuse declared in 2000: results from the British Jablensky A (2003). The epidemiological horizon. In SR Hirsch and D Weinberger,
Crime Survey. Study 224, Home Office Research, Development and Statistics eds. Schizophrenia, 203–31. 2nd edn. Blackwell Publishing, Oxford.
Directorate. Jablensky A, Sartorius N, Ernberg G, et al. (1992). Schizophrenia: manifestations,
Hope T, Hicks N, Reynolds DJM, et al. (1998). Rationing and the Health Authority. incidence and course in different cultures: a World Health Organization
British Medical Journal, 317, 1067–9. 10-Country study. Psychological Medicine. Monograph Supplement, 20, 1–97.
Hope T, Keene J, Fairburn CG, et al. (1999). Natural history of behavioural changes Jackson M and Cawley R (1992). Psychodynamics and psychotherapy on an acute
and psychiatric symptoms in Alzheimer’s disease. A longitudinal study. British psychiatric ward. The story of an experimental unit. British Journal of Psychiatry,
Journal of Psychiatry, 174, 39–44. 160, 41–50.
Hope T, Savelescu J and Hendrick J (2003). Medical ethics and the law. Churchill- Jacob A, Prasad S, Boggild M, et al. (2004). Charles Bonnet syndrome – elderly
Livingstone, Edinburgh. people and visual hallucinations. British Medical Journal, 328, 1552–4.
Hopkins B, Ronalg RG, Michel GF, et al. (2004). The Cambridge Enclyclopaedia of Jacobs BW (2002). Individual and group therapy. In M Rutter and E Taylor, eds.
Child Development. Cambridge University Press, Cambridge. Child and adolescent psychiatry, Chapter 58. 4th edn. Blackwell, Oxford.
Horney K (1939). New ways in psychoanalysis. Kegan Paul, London. Jacobs BW and Pearse J (2002). Family Therapy. In M Rutter and E Taylor, eds.
Horowitz MJ (1986). Stress Response Systems. Jason Aronson,N.J. Child and adolescent psychiatry, Chapter 57. 4th edn. Blackwell, Oxford.
Hotopf M (2004). Preventing somatization. Psychological Medicine, 34, 195–8. Jacobs M (1988). Psychodynamic counselling in action. Sage, London.
Hotopf MH, Noah N and Wessely S (1996). Chronic fatigue and psychiatric morbidity Jacobs S (1993). Pathological grief – maladaption to loss. American Psychiatric
following viral meningitis: a controlled study. Journal of Neurology, Neurosurgery Press, Washington D.C.
and Psychiatry, 60, 504–9. Jacobs SC, Hansen F and Berkman L (1989). Depressions of ereavement.
Hoult J, Reynolds I, Charbonneau-Powis M, et al. (1983). Psychiatric hospital Comprehensive Psychiatry, 30, 218–24.
versus community treatment: the results of a randomised trial. Australia and New Jacobson AM (1996). The psychological care of patients with insulin-dependent
Zealand Journal of Psychiatry, 17, 160–7. diabetes mellitus. New England Journal of Medicine, 334, 1249–53.
House RM (2000). Transplantation surgery. In A Stoudemier, BS Fogel and DB Jacobson E (1938). Progressive relaxation. Chicago University Press, Chicago.
Greenberg, eds. Psychiatric care of the medical patient. Oxford University Press, Jacobson RR (1995). The post-concussional syndrome: physiogenesis, psychogenesis
New York, NY. and malingering: an integrative model. Journal of Psychosomatic Research, 39,
Houston F and Royse AB (1954). Relationship between deafness and psychotic 675–93.
illness. Journal of Mental Science, 100, 900–3. Jacoby R (2000a). Suicide and deliberate self-harm in elderly people. In MG Gelder,
Houston K, Hawton K and Shepperd R (2001). Suicide in young people aged 15–24: JJ López-Ibor Jr and NC Andreasen, eds. The new Oxford textbook of psychiatry,
a psychological autopsy study. Journal of Affective Disorders, 63, 159–70. Chapter 8.5.7. Oxford University press, Oxford.
Howard R, Mellers J, Petty R, et al. (1995). Magnetic resonance imaging volumetric Jacoby R (2000b). Assessment of mental disorder in older patients and of the
measurements of the superior temporal gyrus, hippocampus, parahippocampal treatment needs of patients and their carers. In MG Gelder, JJ López-Ibor Jr and
gyrus, frontal and temporal lobes in late paraphrenia. Psychological Medicine, NC Andreasen, eds. The new Oxford textbook of psychiatry, Chapter 8.4. Oxford
25, 495–503. University Press, Oxford.
Howard R, Rabins PV, Seeman MV, et al. (2000). Late-onset schizophrenia and Jagust W (2001). Untangling vascular dementia. Lancet, 358, 2097–8.
very-late-onset schizophrenia-like psychosis: an international consensus. The Janca A, Üstür TB and Sartorius N (1994). New versions of World Health
International Late-Onset Schizophrenia Group. American Journal of Psychiatry, Organization instruments for the assessment of mental disorders. Acta Psychiatrica
157, 172–8. Scandinavica, 90, 73–83.
Howard RS and Lees AJ (1987). Encephalitis lethargica. A report of four recent cases. Janet P (1925). Psychological healing. Allen and Unwin, London.
Brain, 110, 19–33. Janoff-Bulman R (1985). The aftermath of victimization: rebuilding shattered
Howlett AC, Breivogel CS, Childers SR, et al. (2004). Cannibinoid physiology and assumptions. In CR Figley, ed. Trauma and its wake: the study and treatment of
pharmacology: 30 years of progress. Neuropharmacology, 47, 345–58. posttraumatic stress disorder, 15–25. Brunner-Mazel, New York.
Howlin P (1994). Special educational treatment. In M Rutter, E Taylor and L Hersov, Janoff-Bulman R and Frieze IH (1983). A theoretical perspective for understanding
eds. Child and adolescent psychiatry: modern approaches, 1071–88. 3rd edn. reactions to victimization. Journal of Social Issues, 39, 1–17.
Blackwell Scientific Publications, Oxford. Janssen HJEM, Cuisinier MCJ, Hoogduin KAL, et al. (1996). Controlled prospective
Howlin P (1998). Practitioner review: psychological and educational treatments for study on the mental health of women following pregnancy loss. American Journal
autism. Journal of Child Psychology and Psychiatry, 39, 307–22. of Psychiatry, 153, 226–30.
Howlin P (2002). Special educational treatment. In M Rutter and E Taylor, eds. Child Jarquin Valdivia AA (2004). Psychiatric symptoms and brain tumors: a brief historical
and adolescent psychiatry, Chapter 68. 4th edn. Blackwell, Oxford. overview. Arch Neurol, 61, 1800–4.
Howlin P, Goode S, Hutton J, et al. (2004). Adult outcomes for children with autism. Jason LA, Richman JA, Rademaker AW, et al. (1999). A community-based study of
Journal of Child Psychology and Psychiatry, 45, 212–29. chronic fatigue syndrome. Archives of Internal Medicine, 159, 2129–37.

_ 820 _
bibliografia
Jaspers K (1913). Allgemeine Psychopathologie. Springer, Berlin. Joy CB, Adams CE, Rice K, et al. (2004). Crisis intervention for people with severe
Jaspers K (1963). General psychopathology. 7th, 1959 edn. Transl J Hoenig and MW mental illnesses. 4: CD001087, Cochrane Database of Systematic Reviews.
Hamilton. Manchester University Press, Manchester. Joyce PR (2000). Epidemiology of mood disorders. In MG Gelder, J López-Ibor, JJ
Jaspers K (1968). The phenomenological approach in psychopathology. British and NC Andreasen, eds. The new Oxford textbook of psychiatry, Chapter 4.5.4.
Journal of Psychiatry, 114, 1313–23. Oxford University Press, Oxford.
Jaycox LH, Zoellner L and Foa EB (2002). Cognitive behaviour therapy for PSTD in Joyce PR, Mulder RT, Mckenzie JM, et al. (2004). Atypical depression, atypical
rape survivors. Journal of Clinical Psychology, 58, 891–906. temperament and a differential antidepressant response to fluoxetine and
Jeffrey DP, Ley A, McLaren S, et al. (2000). Psychosocial treatment programmes for nortriptyline. Depression and Anxiety, 19, 180–6.
people with both severe mental illness and substance misuse. Judd LL, Akiskal HS and Maser JD (1998). A prospective 12-year study of
Jellinger KA (2003). Rett Syndrome – an update. J Neural Transm, 110, 681–701. subsyndromal and syndromal depressive symptoms in unipolar major depressive
Jenike MA (2004). Obsessive-compulsive disorder. New England Journal of disorders. Archives of General Psychiatry, 55, 694–700.
Medicine, 350, 259–65. Judd LL, Akiskal HS, Schettler PJ, et al. (2002). The Long-term natural history of the
Jenike MA, Hyman S, Baer L, et al. (1990). A controlled trial of fluvoxamine in weekly symptomatic status of bipolar I disorder. Archives of General Psychiatry,
obsessive-compulsive disorder: implications for a serotonergic theory. American 59, 530–7.
Journal of Psychiatry, 147, 1209–15. Judd LL, Rapaport MH, Yonkers KA, et al. (2004). Randomized, placebo-controlled
Jenkins JM and Smith MA (1990). Factors protecting children living in disharmonious trial of fluoxetine for acute treatment of minor depressive disorder. Am J
homes: maternal reports. Journal of the American Academy of Child and Psychiatry, 161, 1864–71.
Adolescent Psychiatry, 29, 60–9. Jureidini JN, Doecke CJ, Mansfield PR, et al. (2004). Efficacy and safety of
Jenkins R, Bebbington P, Brugha TS, et al. (1998). British psychiatric morbidity antidepressants for children and adolescents. British Medical Journal, 328, 879–
survey. British Journal of Psychiatry, 173, 4–7. 83.
Jenkins R, Lewis G, Bebbington P, et al. (1997). The National Psychiatric Kahlbaum K (1863). Die Gruppirung der psychichen Krankheiten. Kafemann,
Morbidity Surveys of Great Britain – initial findings from the Household Survey. Danzig.
Psychological Medicine, 27, 775–89. Kahler SG and Fahey MC (2003). Metabolic disorders and mental retardation.
Jennings C, Barraclough BM and Moss JR (1978). Have the Samaritans lowered the American Journal of Medical Genetics, 117 C, 31–4.
suicide rate? A controlled study. Psychological Medicine, 8, 413–22. Kahn E (1928). Die psychopathischen Personlichkeiten. Handbuch der
Jerremalm A, Jansson L and Öst LG (1986). Cognitive and physiological reactivity Geisteskrankheiten, 227. Springer, Berlin.
and the effects of different behavioural methods in the treatment of social phobia. Kallmann FJ (1952). Study on the genetic effects of male homosexuality. Journal of
Behaviour Research and Therapy, 24, 171–80. Nervous and Mental Disease, 115, 1283–98.
Jeste DV (2004). Tardive dyskinesia rates with atypical antipsychotics in older adults. Kaminen N, Hannula-Jouppi K, Kestila M, et al. (2003). A genome scan for
Journal of Clinical Psychiatry, 65, 21–4. developmental dyslexia confirms linkage to chromosome 2p11 and suggests a new
Jeste DV, Caligiuri MP, Paulsen JS, et al. (1995). Risk of tardive dyskinesia in older locus on 7q32. Journal of Medical Genetics, 40, 340–5.
patients. A prospective longitudinal study of 266 outpatients. Archives of General Kamphuis JH and Emmelkamp PMG (2000). Stalking – a contemporary challenge
Psychiatry, 52, 756–65. for forensic and clinical psychiatry. British Journal of Psychiatry, 176, 206–9.
Jilek WG (2000). Traditional non-Western folk healing as relevant to psychiatry. In Kampov-Polevoy AB, Eick C, Boland G, et al. (2004). Sweet liking, novelty seeking,
MG Gelder, JJ López-Ibor Jr and NC Andreasen, eds. The new Oxford textbook and gender predict alcoholic status. Alcoholism, Clinical and Experimental
of psychiatry, Chapter 6.5. Oxford University Press, Oxford. Research, 28, 1291–8.
Johns A (2000). Forensic aspects of alcohol and drug disorders. In MG Gelder, JJ Kandel ER (1998). A new intellectual framework for psychiatry. American Journal
López-Ibor Jr and NC Andreasen, eds. The New Oxford textbook of psychiatry, of Psychiatry, 155, 457–69.
Chapter 11.4.4. Oxford University Press, Oxford. Kane J, Honigfeld G, Singer J, et al. (1988). Clozapine for the treatment-resistant
Johnson J, Cohen P, Brown J, et al. (1999). Childhood maltreatment increases risk schizophrenic. A double-blind comparison with chlorpromazine. Archives of
for personality disorders during early adulthood. Archives of General Psychiatry, General Psychiatry, 45, 789–96.
56, 600–6. Kane JM (2004). Tardive dyskinesia rates with atypical antipsychotics in adults:
Johnson RT (2005). Prion diseases. Lancet Neurol, 4, 635–42. prevalence and incidence. Journal of Clinical Psychiatry, 65, 16–20.
Johnson W, McGue M, Gaist D, et al. (2002). Frequency and heritability of depression Kane RL (1985). Special needs of the elderly. In WW Holland, ed. Oxford textbook
symptomatology in the second half of life: evidence from Danish twins over 45. of public health. Oxford University Press, Oxford.
Psychological Medicine, 32, 1175–85. Kanner AM (2003). Depression in epilepsy: prevalence, clinical semiology,
Johnston D and Reifler BV (2000). The organization and provision of services for the pathogenic mechanisms, and treatment. Biological Psychiatry, 54, 388–98.
elderly. In MG Gelder, JJ López-Ibor Jr and NC Andreasen, eds. The new Oxford Kanner L (1943). Autistic disturbance of affective contact. Nervous Child, 2, 217–50.
textbook of psychiatry, Chapter 8.7. Oxford University Press, Oxford. Kapczinski F, Lima MS, Souza JS, et al. (2003). Antidepressants for generalized
Johnstone EC (1991). Disabilities and circumstances of schizophrenic patients: a anxiety disorder. CDSR 2: CD003592, Cochrane Database of Systematic Reviews.
follow-up study. British Journal of Psychiatry, 159 (suppl 13), 5–46. Kapur S (2003). Psychosis as a state of aberrant salience: a framework linking
Johnstone EC, Crow TJ, Frith CD, et al. (1976). Cerebral ventricular size and biology, phenomenology, and pharmacology in schizophrenia. American Journal
cognitive impairment in chronic schizophrenia. Lancet, 2, 924–6. of Psychiatry, 160, 13–23.
Johnstone EC, Crow TJ, Frith CD, et al. (1988). The Northwick Park ‘functional’ Kapur S, Zipursky RB and Remington G (1999). Clinical and theoretical implications
psychosis study: diagnosis and treatment response. Lancet, 2, 119–25. of 5-HT2 and D2 receptor occupancy of clozapine, risperidone, and olanzapine in
Johnstone EC, Macmillan JF and Crow TJ (1987). The occurrence of organic disease schizophrenia. American Journal of Psychiatry, 156, 286–93.
of possible or probable aetiological significance in a population of 268 cases of Kasanin J (1994). The acute schizoaffective psychoses. 1933. American Journal of
first episode schizophrenia. Psychological Medicine, 17, 371–9. Psychiatry, 151, 144–54.
Jolley AG, Hirsch SR, Morrison E, et al. (1990). Trial of brief intermittent neuroleptic Kaski M (2000). Aetiology of mental retardation: general issues and prevention. In
prophylaxis for selected schizophrenic outpatients: clinical and social outcome at MG Gelder, JJ López-Ibor Jr and NC Andreasen, eds. The new Oxford textbook
two years. British Medical Journal, 301, 837–42. of psychiatry, Chapter 10.3. Oxford University Press, Oxford.
Jones D (2003). Communicating with vulnerable children: a guide for practitioners. Katerndahl DA (1993). Lifetime prevalence of panic states. American Journal of
Gaskell, London. Psychiatry, 150, 246–9.
Jones DPH (2000). Child abuse and neglect. In MG Gelder, JJ López-Ibor Jr and NC Katon W (1996). Panic disorder: relationship to high medical utilization, unexplained
Andreasen, eds. The new Oxford textbook of psychiatry, Chapter 9.3.1. Oxford physical symptoms, and medical costs. Journal of Clinical Psychiatry, 57 (Suppl
University Press, Oxford. 10), 11–18.
Jones DPH and Alexander H (1978). Treating the abusive family within the family Katon W, von Korff M, Lin E, et al. (1990). Distressed high utilizers of medical
care system. In RE Helfer and RS Kempe, eds. The battered child. University of care: DSMIII-R diagnoses and treatment needs. General Hospital Psychiatry, 12,
Chicago Press, London. 355–62.
Jones E, Vermaas RH, McCartney H, et al. (2003). Flahbacks and post-traumatic strss Katon WJ, Von Korff M, Lin EH, et al. (2004). The Pathways Study: a randomized
disorder: the genesis of a 20th-century diagnosis. British Journal of Psychiatry, trial of collaborative care in patients with diabetes and depression. Archives of
182, 158–63. General Psychiatry, 61, 1042–9.
Jones K (1992). A history of the mental health services. Routledge & Kegan Paul, Katona C and Livingston G (2002). How well do antidepressants work in older
London. people? A systematic review of Number Needed to Treat. J Affect Disord, 69,
Jones M (1968). Social psychiatry in practice. Penguin Books, Harmondsworth. 47–52.
Jones P, Rodgers B, Murray R, et al. (1994). Child development risk factors for adult Katz M, Abbey S, Rydall A, et al. (1995). Psychiatric consultation for competency
schizophrenia in the British 1946 birth cohort. Lancet, 344, 1398–402. to refuse medical treatment. A retrospective study of patient characteristics and
Jones S (2004). Psycotherapy of bipolar disorder: a review. Journal of Affective outcome. Psychosomatics, 36, 33–41.
Disorders, 80, 101–14. Katzelnick DJ, Kobak KA, Greist JH, et al. (1995). Sertraline for social phobia: a
Jorm AF (2000). The ageing population and the epidemiology of mental disorders double blind, placebo-controlled crossover study. American Journal of Psychiatry,
among the elderly. In MG Gelder, JJ López-Ibor Jr and NC Andreasen, eds. The 152, 1368–71.
new Oxford textbook of psychiatry, Chapter 8.3. Oxford University Press, Oxford. Kaufman MD (2002). Clinical neurology for psychiatrists. 5th edn. WB Saunders,

_ 821 _
bibliografia
Philadelphia, PA. Archives of General Psychiatry, 50, 645–52.
Kavka J (1949). Pinel’s conception of the psychopathic state. Bulletin of the History Kendler KS, Neale MC, Kessler RC, et al. (1992b). Childhood parental loss and
of Medicine, 23, 461–8. adult psychopathology in women: a twin study perspective. Archives of General
Kay DW, Cooper AF, Garside RF, et al. (1976). The differentiation of paranoid from Psychiatry, 49, 109–16.
affective psychoses by patients’ premorbid characteristics. British Journal of Kendler KS, Neale MC, Kessler RC, et al. (1993e). Panic disorder in women: a
Psychiatry, 129, 207–15. population-based twin study. Psychological Medicine, 23, 397–406.
Kay DWK, Beamish P and Roth M (1964). Old age mental disorders in Newcastle- Kendler KS, Neale MC, Kessler RC, et al. (1992a). Major depression and generalized
upon-Tyne: 1: a study in prevalence. British Journal of Psychiatry, 110, 146–58. anxiety disorder: same genes (partly) different environments? Archives of General
Kay DWK and Bergmann K (1980). Epidemiology of mental disorder among the Psychiatry, 49, 716–22.
aged in the community. In JE Birren and RB Sloane, eds. Handbook of mental Kendler KS, Neale MC and Walsh D (1995). Evaluating the spectrum concept of
health and ageing. Prentice-Hall, Englewood Cliffs, NJ. schizophrenia in the Roscommon Family Study. American Journal of Psychiatry,
Kay DWK and Roth M (1961). Environmental and hereditary factors in the 152, 749–54.
schizophrenias of old age (‘late paraphrenia’) and their bearing on the general Kendler KS and Walsh D (1995). Schizophreniform disorder, delusional disorder and
problem of causation in schizophrenia. Journal of Mental Science, 107, 649–86. psychotic disorder not otherwise specified: clinical features, outcome and familial
Kaye C and Lingiah T (2000). Culture and ethnicity in secure psychiatric practice: psychopathology. Acta Psychiatr Scand, 91, 370–8.
working with difference. Jessica Kingsley, London. Kendrick T, Burns T and Freeling P (1995). Randomised controlled trial of teaching
Kaye WH, Frank GK, Meltzer HY, et al. (2001). Altered serotonin 2A receptor general practitioners to carry out structured assessments of their long term
activity in women who have recovered from bulemia nervosa. American Journal mentally ill patients. British Medical Journal, 311, 93–8.
of Psychiatry, 158, 1152–5. Kennard D (1998). An introduction to therapeutic communities. 2nd edn. Jessica
Kazdin AE (1997). Practitioner review: psychosocial treatments for conduct disorder Kingsley, London.
in children. Journal of Child Psychology and Psychiatry, 38, 161–78. Kennedy N and Paykel ES (2004). Treatment and response in refractory depression:
Keel PK, Dorer DJ, Eddy KT, et al. (2003). Predictors of mortality in eating disorders. results from a specialist affective disorders service. Journal of Affective Disorders,
Archives of General Psychiatry, 60, 179–83. 81, 49–53.
Keller MB, Ryan ND, Strober M, et al. (2001). Efficacy of paroxetinein the treatment Kennerley H (1997). Overcoming anxiety. Robinson, London.
of adolescent major depression: a randomized controlled trial. Journal of the Keppel-Benson JM, Oldendick TH and Benson MJ (2002). Post-traumatic stress
American Academy of Child and Adolescent Psychiatry, 40, 762–72. in children following motor vehicle accidents. Journal of Child Psychology and
Kelly WF (1996). Psychiatric aspects of Cushing’s syndrome. Quarterly Journal of Psychiatry, 43, 203–12.
Medicine, 59, 543–51. Kerkhof A (2000). Attempted suicide; patterns and trends. In K Hawton and K van
Kemp R, Hayward P, Applewhaite G, et al. (1996). Compliance therapy in psychotic Heeringen, eds. The International Handbook of Suicide and Attempted Suicide.
patients: randomised controlled trial. British Medical Journal, 312, 345–9. John Wiley and Sons, Chichester.
Kempe RS and Goldbloom RB (1987). Malnutrition and growth retardation (failure Kernberg OF (1975). Borderline conditions and pathological narcissism. Jason
to thrive) in the context of child abuse and neglect. In RE Helfer and RS Kempe, Aronson, New York.
eds. The battered child, 315–35. University of Chicago Press, London. Kerr AM and Stevenson JBP (1985). Rett’s syndrome in the West of Scotland. British
Kendell RE (1975). The role of diagnosis in psychiatry. Blackwell, Oxford. Medical Journal, 291, 579–80.
Kendell RE, Chalmers JC and Platz C (1987). Epidemiology of puerperal psychoses. Kerr TA, Roth M and Shapira K (1974). Prediction of outcome in anxiety states and
British Journal of Psychiatry, 150, 662–73. depressive illness. British Journal of Psychiatry, 124, 125–31.
Kendell R and Jablensky A (2003). Distinguishing between the validity and utility of Keshavan M, Shad M, Soloff P, et al. (2004). Efficacy and tolerability of olanzapine
psychiatric diagnoses. Am J Psychiatry, 160, 4–12. in the treatment of schizotypal personality disorder. Schizophrenia Research, 71,
Kendell RE, Malcolm DE and Adams W (1993). The problem of detecting changes in 97–101.
the incidence of schizophrenia. British Journal of Psychiatry, 162, 212–8. Kessler RC (2004). The epidemiology of dual diagnosis. Biological Psychiatry, 56,
Kendler KS (1990). Toward a scientific psychiatric nosology. Strengths and 730–7.
limitations. Archives of General Psychiatry, 47, 969–73. Kessler RC, Keller MB and Wittchen HU (2001). The epidemiology of generalized
Kendler KS (1997). The diagnostic validity of melancholic major depression in a anxiety disorder. Psychiatric Clinics of North America, 24, 13–39.
population-based sample of female twins. Archives of General Psychiatry, 54, Kessler RC, McGonagle KA, Zhao S, et al. (1994). Life-time and 12-month
299–304. prevalence of DSM-III-R psychiatric disorders in the United States: results from
Kendler KS (2003). The genetics of schizophrenia: chromosomal deletions, the National Comorbidity Survey. Archives of General Psychiatry, 51, 8–20.
attentional disturbances, and spectrum boundaries. American Journal of Kessler RC, Merikangas KR, Berglund P, et al. (2003). Mild disorders should not be
Psychiatry, 160, 1549–53. eliminated from the DSM-V. Archives of General Psychiatry, 60, 1117–22.
Kendler KS, Bulik CM, Silberg J, et al. (2000). Childhood sexual abuse and adult Kessler RC, Rubinow DR and Holmes C (1997). The epidemiology of DSM-III-R
psychiatric and substance use disorders in women: an epidemiological and cotwin Bipolar I disorder in a general population survey. Psychological Medicine, 51,
control analysis. Arch Gen Psychiatry, 57, 953–9. 8–20.
Kendler KS, Gardner CO and Prescott CA (2002). Toward a comprehensive Kessler RC, Sonnega A, Bromet E, et al. (1995). Posttraumatic stress disorder in
developmental model for major depression in women. American Journal of the National Comorbidity Survey. Archives of General Psychiatry, 52, 1048–60.
Psychiatry, 159, 1133–45. Kessler RC and Walters EE (1998). Epidemiology of DSM-III-R major depression
Kendler KS, Gardner CO and Thornton LM (2001). Genetic risk, number of and minor depression among adolescents and young adults in the National
previous depressive episodes, and stressful life events in depicting onset of major Comorbidity Survey. Depression and Anxiety, 7, 3–14.
depression. American Journal of Psychiatry, 158, 582–6. Kesteren P, Gooren L and Megers J (1996). An epidemiological and demographic
Kendler KS and Gruenberg AM (1984). An independent analysis of the Danish study of transsexuals in the Netherlands. Archives of Sexual Behaviour, 25, 589–
adoption study of schizophrenia. VI. The relationship between psychiatric 600.
disorders as defined by DSMIII in the relatives and adoptees. Archives of General Kety SS, Rosenthal D and Wender PH (1975). Mental illness in the biological and
Psychiatry, 41, 555–64. adoptive families of adopted individuals who have become schizophrenic. In RR
Kendler KS, Gruenberg AM and Strauss JS (1981). An independent analysis of Fieve, D Rosenthal and H Bull, eds. Genetic research in psychiatry. Johns Hopkins
the Copenhagen sample for the Danish adoption study of schizophrenia. The University Press, Baltimore, MD.
relationship between schizotypal personality disorder and schizophrenia. Archives Kety SS, Wender PH, Jacobsen B, et al. (1994). Mental illness in the biological and
of General Psychiatry, 38, 982–7. adoptive relatives of schizophrenic adoptees. Replication of the Copenhagen
Kendler KS, Kuhn J and Prescott CA (2004). The interrelationship of neuroticism, Study in the rest of Denmark. Archives of General Psychiatry, 51, 442–55.
sex, and stressful life events int he prediction of episodes of major depression. Khan A, Khan S, Kolts R, et al. (2003). Suicide rates in clinical trials of SSRIs,
American Journal of Psychiatry, 161, 631–6. other antidepressants, and placebo: analysis of FDA reports. American Journal of
Kendler KS, Masterson CC and Davis KL (1985). Psychiatric illness in first-degree Psychiatry, 160, 790–2.
relatives of patients with paranoid psychosis, schizophrenia and medical illness. Kilbourne EM, Philen RM, Kamb ML, et al. (1996). Tryptophan produced by Showa
British Journal of Psychiatry, 47, 524–31. Denko and epidemic eosinophilicmyalgia syndrome. Journal of Rheumatology,
Kendler KS, McGuire M, Gruenberg AM, et al. (1993a). The Roscommon Family 23, 81–8.
Study. III. Schizophrenia-related personality disorders in relatives. Archives of Kiloh LG, Smith JS and Johnson GF (1988). Physical treatments in psychiatry.
General Psychiatry, 50, 781–8. Blackwell Scientific Publications, Oxford.
Kendler KS, McGuire M, Gruenberg AM, et al. (1993b). The Roscommon Family King M and McDonald E (1992). Homosexuals who are twins: a study of 46
Study. I. Methods, diagnosis of probands, and risk of schizophrenia in relatives. probands. British Journal of Psychiatry, 160, 407–9.
Archives of General Psychiatry, 50, 527–40. King NJ and Bernstein GA (2001). School refusal in children and adolescents: a
Kendler KS, McGuire M, Gruenberg AM, et al. (1993d). The Roscommon Family review of the last ten years. Journal of the American Academy of Child and
Study. IV. Affective illness, anxiety disorders, and alcoholism in relatives. Adolescent Psychiatry, 40, 197–205.
Archives of General Psychiatry, 50, 952–60. King R and Apter A (eds.) (2003). Suicide in children and adolescents. Cambridge
Kendler KS, McGuire M, Gruenberg AM, et al. (1993c). The Roscommon Family University Press.
Study. II. The risk of nonschizophrenic nonaffective psychoses in relatives. Kinsey AC, Pomeroy WB and Martin CE (1948). Sexual behavior in the human male.

_ 822 _
bibliografia
Saunders, Philadelphia, PA. Kraus L, Augustin R, Frischer M, et al. (2003). Estimating prevalence of problem
Kinsey AC, Pomeroy WB, Martin CE, et al. (1953). Sexual behavior in the human drug use at national level in countries of the European Union and Norway.
female. Saunders, Philadelphia, PA. Addiction, 98, 471–85.
Kipps CM and Hodges JR (2005). Cognitive assessment for clinicians. J Neurol Kreitman N (1961). The reliability of psychiatric diagnosis. J Ment Sci, 107, 876–86.
Neurosurg Psychiatry, 76 Suppl 1, i22–30. Kreitman N (ed.) (1977). Parasuicide. Wiley, London.
Kirby RS (1994). Impotence: diagnosis and management of male erectile dysfunction. Kretschmer, E. (1927). Der sensitive Beziehungswahn. Reprinted and translated as
British Medical Journal, 308, 957–61. Chapter 8 in Themes and variations in European psychiatry (eds S. R. Hirsch and
Kirchmayer U, Davoli M and Verster A (2003). Naltrexone maintenance treatment for M. Shepherd). Wright, Bristol (1974).
opioid dependence. Cochrane Database Syst Rev, Cd001333. Kretschmer E (1936). Physique and character. 2nd edn. Transl WJH Sprott and KP
Kirkwood TBL (2003). The most pressing problem of our age. British Medical Trench. Trubner, New York.
Journal, 326, 1297–9. Kringlen E (1965). Obsessional neurosis: a long term follow up. British Journal of
Kirmayer LJ and Groleau D (2001). Affective disorders in cultural context. Psychiatry, 111, 709–22.
Psychiatric Clinics of North America, 24, 465–78. Krishnan KR (2002). Biological risk factors in late life depression. Biological
Kisely SR and Goldberg DP (1996). Physical and psychiatric comorbidity in general Psychiatry, 52, 185–92.
practice. British Journal of Psychiatry, 169, 236–42. Krishnan KR, Delong M, Kraemer H, et al. (2002). Comorbidity of depression with
Klein DF (1964). Delineation of two drug-responsive anxiety syndromes. other medical diseases in the elderly. Biological Psychiatry, 52, 559–88.
Psychopharmacologia, 5, 397–408. Kroenke K, Spitzer RL, Williams JB, et al. (1994). Physical symptoms in primary
Klein F, Sepekoff B and Wolf TJ (1985). Sexual orientation: a multiple variable, care. Predictors of psychiatric disorders and functional impairment. Archives of
dynamic process. Journal of Homosexuality, 11, 35–49. Family Medicine, 3, 774–9.
Klein M (1952). Notes on some schizoid mechanisms. In J Jacobs and J Riviere, eds. Kroenke K and Swindle R (2000). Cognitive-behavioral therapy for somatization and
Developments in psychoanalysis. Hogarth Press, London. symptom syndromes: a critical review of controlled clinical trials. Psychotherapy
Klein M (1963). The psychoanalysis of children. Transl A Strachey. Hogarth Press and Psychosomatics, 69, 205–15.
and Institute of Psychoanalysis, London. Krueger RF (1999). The structure of common mental disorders. Archives of General
Kleinman A (1982). Neurasthenia and depression: a study of somatization and culture Psychiatry, 56, 921–6.
in China. Culture, Medicine and Psychiatry, 6, 117–96. Kubler-Ross E (1969). On death and dying. Macmillan, New York.
Klerman GL, Budman S, Weissman MM, et al. (1987). Efficacy of a brief psychosocial Kurlan R, Como PG, Miller B, et al. (2002). The behavioral spectrum of tic disorders:
intervention for symptoms of stress and distress among patients in primary care. a community-based study. Neurology, 59, 414–20.
Medical Care, 25, 1078–88. Kurtz MM (2005). Neurocognitive impairment across the lifespan in schizophrenia:
Klerman GL, Weissman MM, Rounsaville BJ, et al. (1984). Interpersonal an update. Schizophrenia Research, 74, 15–26.
psychotherapy of depression. Basic Books, New York, NY. Kurz A and Van Baelen B (2004). Ginkgo biloba compared with cholinesterase
Knapp M and Chisholm D (2000). Economic analysis of psychiatric services. In MG inhibitors in the treatment of dementia: a review based on meta-analyses by the
Gelder, JJ López-Ibor Jr and NC Andreasen, eds. The new Oxford textbook of cochrane collaboration. Dementia and Geriatric Cognitive Disorders, 18, 217–26.
psychiatry, Chapter 7.7. Oxford University Press, Oxford. Kuthe A (2003). Phosphodiesterase 5 inhibitors in male sexual dysfunction. Current
Knapp M, Mangalore R and Simon J (2004). The global costs of schizophrenia. Opinion in Urology, 13, 405–10.
Schizophrenia Bulletin, 30, 279–93. Kvale G, Berggren U and Milgrom P (2004). Dental fear in adults: a meta-analysis
Koch JLA (1891). Die Psychopathischen Minderwertigkeiter. Dorn, Ravensburg. of behavioural interventions. Community Dentistry and Oral Epidemiology, 32,
Koegel R, Schreibman L, O’Neil RE, et al. (1983). The personality and family 250–64.
interactioncharacteristics of parents with autistic children. Journal of Consulting Lachs MS and Pillemer K (2004). Elder abuse. Lancet, 364, 1263–72.
and Clinical Psychology, 51, 683–92. Lachs MS, Williams CS, O’Brien S, et al. (1998). The mortality of elder mistreatment.
Koenen KC, Harley R, Lyons MJ, et al. (2002). A twin registry study of familial Journal of the American Medical Association, 280, 428–32.
and individual risk factors for trauma exposure and posttraumatic stress disorder. Lader M (1994). Anxiolytic drugs: dependence, addiction and abuse. European
Journal of Nervous and Mental Disease, 190, 209–18. Neuropsychopharmacology, 4, 85–91.
Koenig HG and Blazer DG (1992). Epidemiology of geriatric affective disorders. Lahiri DK, Sambamurti K and Bennett DA (2004). Apolipoprotein gene and its
Clinics in Geriatric Medicine, 8, 235–51. interaction with the environmentally driven risk factors: molecular, genetic and
Koenigsberg HW, Reynolds D, Goodman M, et al. (2003). Risperidone in the epidemiological studies of Alzheimer’s disease. Neurobiology of Aging, 25,
treatment of schizotypal personality disorder. Journal of Clinical Psychiatry, 64, 651–60.
628–34. Lambert MV, Sierra M, Phillips ML, et al. (2002). The spectrum of organic
Koepp MJ and Duncan JS (2004). Epilepsy. Current Opinion in Neurology, 17, depersonalization:a review of four new cases. Journal of Neuropsychiatry and
467–74. Clinical Neurosciences, 14, 141–54.
Kohn R, Saxena S, Levav I, et al. (2004). The treatment gap in mental health care. Lamontagne Y, Boyer R, Hetu C, et al. (2000). Anxiety, significant losses, depression
Bull World Health Organ, 82, 858–66. and irrational beliefs in first-offence shop-lifters. Canadian Journal of Psychiatry.
Kolvin I (2000). Speech and language disorders of childhood and psychological Revue Canadienne de Psychiatrie, 45, 63–9.
mutism. In MG Gelder, JJ López-Ibor Jr and NC Andreasen, eds. The new Oxford Landesmann-Dyer S (1981). Living in the community. American Journal of Mental
textbook of psychiatry, Chapter 9.2.11. Oxford University Press, Oxford. Deficiency, 86, 223–34.
Kolvin I and Fundudis T (1981). Elective mute children: psychological development Langa KM, Foster NL and Larson EB (2004). Mixed dementia: emerging concepts
and background factors. Journal of Child Psychology and Psychiatry, 22, 219–32. and therapeutic implications. Journal of the American Medical Association, 292,
Konradi C and Heckers S (2003). Molecular aspects of glutamate dysregulation: 2901–8.
implications for schizophrenia and its treatment. Pharmacology and Therapeutics, Lange J (1931). Crime as destiny. Transl C Haldane. George Allen, London.
97, 153–79. Langfeldt G (1961). The erotic jealousy syndrome. A clinical study. Acta Psychiatrica
Kopelman MD (2000). Amnesic syndromes. In MG Gelder, JJ López-Ibor Jr and NC Scandinavica, 36 (suppl 151), 7–68.
Andreasen, eds. The new Oxford textbook of psychiatry, Chapter 4.1.13. Oxford Larcher V (2005). ABC of adolescence: consent, competence, and confidentiality.
University Press, Oxford. British Medical Journal, 330, 353–6.
Kornfeld DS (2002). Consultation Liaison Psychiatry: Contributions to medical Laruelle M and Abi-Dargham A (1999). Dopamine as the wind of the psychotic fire:
practice. American Journal of Psychiatry, 159, 1964–72. new evidence from brain imaging studies. J Psychopharmacol, 13, 358–71.
Kornstein SG, Sholare EF and Gardner DF (2000). Endocrine disorders. In A Laruelle M, Kegeles LS and Abi-Dargham A (2003). Glutamate, dopamine, and
Stoudemier, BS Fogel and DB Greenberg, eds. Psychiatric care of the medical schizophrenia: from pathophysiology to treatment. Annals of the New York
patient. Oxford University Press, New York. Academy of Sciences, 1003, 138–58.
Kovacs M (1996). Presentation and course of major depression during childhood Lasègue C (1877). Les exhibitionnistes. Union Medicale, 23, 709–14.
and later years of the lifespan. Journal of the American Academy of Child and Last CG, Hansen C and Franco N (1997). Anxious children in adulthood; a
Adolescent Psychiatry, 35, 705–15. prospective study of adjustment. Journal of the American Academy of Child and
Krabbendam L and Aleman A (2003). Cognitive rehabilitation in schizophrenia: a Adolescent Psychiatry, 36, 645–52.
quantitative analysis of controlled studies. Psychopharmacology, 169, 376–82. Laumann EO, Gagnon JH, T. MR, et al. (1994). The social organization of sexuality.
Kraepelin E (1904). Clinical psychiatry: a textbook for students and physicians. University of Chicago Press, Chicago, IL.
Macmillan, New York, NY. Launer LJ (2003). Nonsteroidal anti-inflammatory drugs and Alzheimer disease:
Kraepelin E (1919). Dementia praecox and paraphrenia. Livingstone, Edinburgh. what’s next? Journal of the American Medical Association, 289, 2865–7.
Kraeplin E (1921). Manic depressive insanity and paranoia. Livingstone, Edinburgh. Lauterbach EC (2004). The neuropsychiatry of Parkinson’s disease and related
Krafft-Ebing R (1888). Lehrbuch der Psychiatrie. Enke, Stuttgart. disorders. Psychiatric Clinics of North America, 27, 801–25.
Krafft-Ebing R (1924). Psychopathic sexuality with special reference to contrary Lavori PW (2000). Placebo control groups in randomized treatment trials: a
sexual instinct. 7th German edn. Transl CG Chaddock and FA Davis. Philadelphia, statistician’s perspective. Biological Psychiatry, 47, 717–23.
PA. Lawrie SM, Whalley H, Kestelman JN, et al. (1999). Magnetic resonance imaging
Kramer M (1969). Cross-national study of diagnosis of the mental disorders: origin of brain in people at high risk of developing schizophrenia. Lancet, 353, 30–3.
of the problem. Am J Psychiatry, 10 Suppl, 1–11. Lazare A (1973). Hidden conceptual models in clinical psychiatry. N Engl J Med,

_ 823 _
bibliografia
288, 345–51. Mental Science, 80, 277–8.
Lazarus RS (1993). Coping theory and research: past, present and future. Lewis AJ (1936). Problems of obsessional neurosis. Proceedings of the Royal Society
Psychosomatic Medicine, 55, 234–47. of Medicine, 29, 352–36.
LeBlanc ES, Janowsky J, Chan BK, et al. (2001). Hormone replacement therapy and Lewis AJ (1953). Health as a social concept. British Journal of Sociology, 4, 109–24.
cognition: systematic review and meta-analysis. Journal of the American Medical Lewis AJ (1970). Paranoia and paranoid: a historical perspective. Psychological
Association, 285, 1489–99. Medicine, 1, 2–12.
LeCouteur A and Baird G (2003). National Initiative for Autism: Screening and Lewis DA, Hashimoto T and Volk DW (2005). Cortical inhibitory neurons and
Assessment (NIASA). National autism plan for children. National Autism Society, schizophrenia. Nat Rev Neurosci, 6, 312–24.
London. Lewis DA and Levitt P (2002). Schizophrenia as a disorder of neurodevelopment.
LeDoux J (1998). The emotional brain. Weidenfeld & Nicolson, London. Annual Review of Neuroscience, 25, 409–32.
LeDoux JE (2000). Emotion circuits in the brain. Annual Review of Neuroscience, Lewis EO (1929). Report on an investigation into the incidence of mental deficiency
23, 155–84. in six areas 1925–27. HMSO, London.
Lee LM, Stevenson RW and Szasz G (1988). Prostaglandin E1 versus phentolamine/ Lewis G and Appleby L (1988). Personality disorder: the patients psychiatrists
papaverine for the treatment of erectile impotence: a double-blind comparison. dislike. British Journal of Psychiatry, 153, 44–9.
Journal of Urology, 141, 54–7. Lewis G, Hawton K and Jones P (1997). Strategies for preventing suicide. British
Lee R and Coccaro E (2001). The neuropsychopharacology of criminality and Journal of Psychiatry, 171, 351–4.
aggression. Canadian Journal of Psychiatry. Revue Canadienne de Psychiatrie, Leys D, Henon H, Mackowiak-Cordoliani M, et al. (2005). Poststroke dementia.
46, 35–44. Lancet Neurol, 4, 752–9.
Lee VM, Goedert M and Trojanowski JQ (2001). Neurodegenerative tauopathies. Lezak MD, Howieson DB, Loring DW, et al. (2004). Neuropsychological assessment.
Annual Review of Neuroscience, 24, 1121–59. 4th edn. Oxford University Press, Oxford.
Leff J (1981). Psychiatry around the globe: a transcultural view. Dekker, New York. Li SH and Li XJ (2004). Huntingtin-protein interactions and the pathogenesis of
Leff J (1993a). All the homeless people – where do they all come from? British Huntington’s disease. Trends in Genetics, 20, 146–54.
Medical Journal, 306, 669–70. Liddell MB, Lovestone S and Owen MJ (2001). Genetic risk of Alzheimer’s disease:
Leff J (1993b). The Taps Project: evaluating community placement of long-stay advising relatives. British Journal of Psychiatry, 178, 7–11.
psychiatric patients. British Journal of Psychiatry, 164, 1–56. Liddle P and Pantelis C (2003). Brain imaging in schizophrenia. In SR Hirsch and D
Leff J (1998). Needs of the families of people with schizophrenia. Advances in Weinberger, eds. Schizophrenia, 403–17. 2nd edn. Blackwell Publishing, Oxford.
Psychiatric Treatment, 4, 277–84. Liddle PF (1987). The symptoms of chronic schizophrenia. A re-examination of the
Leff J, Kuipers L, Berkowitz R, et al. (1985). A controlled trial of social intervention positive-negative dichotomy. British Journal of Psychiatry, 151, 145–51.
in the families of schizophrenic patients: two year follow-up. British Journal of Liddle PF, Friston KJ, Frith CD, et al. (1992). Patterns of cerebral blood flow in
Psychiatry, 146, 594–600. schizophrenia. British Journal of Psychiatry, 160, 179–86.
Leff J and Vaughn C (1981). The role of maintenance therapy and relatives’ expressed Lidz T, Fleck S and Cornelison A (1965). Schizophrenia and the family. International
emotion in relapse of schizophrenia: a two-year follow-up. British Journal of Universities Press, New York.
Psychiatry, 139, 102–4. Lieberman JA, Phillips M, Gu H, et al. (2003). Atypical and conventional
Leff J, Vearnals S, Wolff G, et al. (2000). The London Depression Intervention Trial: antipsychotic drugs in treatment-naive first-episode schizophrenia: a 52-week
Randomised controlled trial of antidepressants v. couple therapy in the treatment randomized trial of clozapine vs chlorpromazine. Neuropsychopharmacology, 28,
and maintenance of people with depression living with a partner: clinical outcome 995–1003.
and costs. British Journal of Psychiatry, 177, 95–100. Lieberman JA, Stroup TS, McEvoy JP, et al. (2005). Effectiveness of antipsychotic
Lehman AF, Dixon LB, Kernan E, et al. (1997). A randomized trial of assertive drugs in patients with chronic schizophrenia. N Engl J Med, 353, 1209–23.
community treatment for homeless persons with severe mental illness. Archives Lieberman MA (1990). A group therapist perspective on self-help groups.
of General Psychiatry, 54, 1038–43. International Journal of Group Psychotherapy, 40, 251–77.
Lehman AF, Lieberman JA, Dixon LB, et al. (2004). Practice guideline for the Lieberman MA and Yalom I (1992). Brief Group psychotherapy for the spousally
treatment of patients with schizophrenia, second edition. American Journal of bereaved: a controlled study. International Journal of Group Psychotherapy, 42,
Psychiatry, 161, 1–56. 117–32.
Lehmann SW (2003). Psychiatric disorders in older women. International Review of Lieberman MA, Yalom ID and Miles MB (1973). Encounter groups: first facts. Basic
Psychiatry, 15, 269–79. Books, New York, NY.
Lehrke R (1972). A theory of X-linkage of major intellectual traits. American Journal Liebowitz MR, Gorman JM and Fyer AJ (1988). Pharmacotherapy of social phobia:
of Mental Deficiency, 76, 611–9. an interim report of a placebo controlled comparison of phenelzine and atenolol.
Leichsenring FaL, E. T. (2003). The effectiveness of pychodynamic therapy and Journal of Clinical Psychiatry, 49, 252–7.
cognitive behavior therapy in the treatment of personality disorders: a meta- Liebowitz MR, Schneier FR, Campeas R, et al. (1992). Phenelzine versus atenolol in
analysis. American Journal of Psychiatry, 160, 1223–32. social phobia: a placebo controlled comparison. Archives of General Psychiatry,
Lemoine P, Harousseau H, Borteyru JP, et al. (1968). Les enfants de parents 49, 290–300.
alcooliques: anomalies observées à propos de 127 cas. Quest Médical, 25, 477–82. Lilenfeld LR and Kaye WH (1998). Genetic studies of anorexia and Bulimia nervosa.
Lenane MC, Swedo SE, Leonard H, et al. (1990). Psychiatric disorders in first degree In HW Hoek, JL Treasure and MA Katzman, eds. Neurobiology in the treatment
relatives of children and adolescents with obsessive compulsive disorder. Journal of eating disorders. John Wiley, Chichester.
of the American Academy of Child and Adolescent Psychiatry, 29, 407–12. Linde K, Ramirez G, Mulrow CD, et al. (1996). St John’s Wort for depression – an
Leonhard K (1957). The classification of endogenous psychoses. 8th edn. Transl R overview and meta-analysis of randomised clinical trials. British Medical Journal,
Berman. Irvington, New York. 313, 253–8.
Leonhard K, Korff I and Schultz H (1962). Die Temperamente und den Familien Lindemann E (1944). Symptomatology and management of acute grief. American
der monopolaren und bipolaren phasishen Psychosen. Psychiatrie und Neurologie, Journal of Psychiatry, 101, 141–8.
143, 416–34. Lindesay J (2000). Stress-related, anxiety, and obsessional disorders in elderly
Lesperance F, Frasure-Smith N and Talajic M (1996). Major depression before people. In MG Gelder, JJ López-Ibor Jr and NC Andreasen, eds. The new Oxford
and after myocardial infarction: its nature and consequences. Psychosomatic textbook of psychiatry, Chapter 8.5.5. Oxford University Press, Oxford.
Medicine, 58, 99–110. Linehan MM (1993). Cognitive-behavioral treatment of borderline personality
Lester G, Wilson B, Griffin L, et al. (2004). Unusually persistent complainants. disorder. Guilford, New York.
British Journal of Psychiatry, 184, 352–6. Linehan MM, Armstrong HE, Suarez A, et al. (1991). Cognitive-behavioral treatment
Leucht S, Barnes TR, Kissling W, et al. (2003). Relapse prevention in schizophrenia of chronically parasuicidal borderline patients. Archives of General Psychiatry,
with new-generation antipsychotics: a systematic review and exploratory 48, 1060–4.
metaanalysis of randomized, controlled trials. American Journal of Psychiatry, Linehan MM, Tutek DA, Heard HL, et al. (1994). Interpersonal outcome of cognitive
160, 1209–22. behavioral treatment for chronically suicidal borderline patients. American
Leucht S, Kissling W and McGrath J (2004). Lithium for schizophrenia revisited: a Journal of Psychiatry, 151, 1771–6.
systematic review and metaanalysis of randomized controlled trials. Journal of Linet OI and Ogrinc FG (1996). Efficacy and safety of intracavernosal alprostadil
Clinical Psychiatry, 65, 177–86. in men with erectile dysfunction. New England Journal of Medicine, 334, 873–7.
Leung CM, Chung WS and So EP (2002). Burning charcoal: an indiginous method of Lingford-Hughes AR, Davies SJ, McIver S, et al. (2003). Addiction. British Medical
suicide in Hong Kong. Journal of Clinical Psychiatry, 63, 447–50. Bulletin, 65, 209–22.
LeVay S (1991). A difference in hypothalamic structure between heterosexual and Lingford-Hughes AR, Welch S and Nutt DJ (2004). Evidence based guidelines for the
homosexual men. Science, 253, 1034–7. pharmacological management of substance misuse, addiction and comorbidity:
Levin E (1997). Carers. In R Jacoby and C Oppenheimer, eds. Psychiatry in the recommendations from the British Association for Psychopharmacology. Journal
elderly, 392–402. Oxford University Press, Oxford. of Psychopharmacology, 18, 293–335.
Levin RJ (2000). Normal sexual function. In MG Gelder, JJ López-Ibor Jr and NC Links P (2000). A lower minimum legal drinking age was associated with increased
Andreasen, eds. The new Oxford textbook of psychiatry, Chapter 4.11.1. Oxford suicide in youths 18–23 years of age. Evidence-Based Mental Health, 3, 59.
University Press, Oxford. Linnoila MI and Virkkunen M (1992). Aggression, suicidality and serotonin. Journal
Lewis AJ (1934). Melancholia: a clinical survey of depressive states. Journal of of Clinical Psychiatry, 53, 46–51.

_ 824 _
bibliografia
Linton SJ (2000). A review of psychological risk factors in back and neck pain. Spine, Archives of General Psychiatry, 50, 871–83.
25, 1148–56. Maier W, Lichtermann D, Minges J, et al. (1991). Unipolar depression in the aged:
Liperoti R, Mor V, Lapane KL, et al. (2003). The use of atypical antipsychotics in determinants of familial aggregation. Journal of Affective Disorders, 23, 53–61.
nursing homes. Journal of Clinical Psychiatry, 64, 1106–12. Maina G, Forner F and Bogetto F (2005). Randomized controlled trial comparing
Lipowski ZJ (1988). Somatization: the concept and its clinical application. Am J brief dynamic and supportive therapy with waiting list condition in minor
Psychiatry, 145, 1358–68. depressive disorders. Psycotherapy and Psychosomatics, 74, 43–50.
Lipowski ZJ (1990). Delirium: acute confusional states. Oxford University Press, Maj M (2000). Dementia due to HIV disease. In MG Gelder, JJ López-Ibor Jr and NC
New York. Andreasen, eds. The new Oxford textbook of psychiatry, Chapter 4.1.10. Oxford
Lishman WA (1988). Physiogenesis and psychogenesis in the post-concussional University Press, Oxford.
syndrome. British Journal of Psychiatry, 153, 460–9. Maj M (2005). ‘Psychiatric comorbidity’: an artefact of current diagnostic systems?
Lishman WA (1998). Organic psychiatry: the psychological consequences of cerebral British Journal of Psychiatry, 186, 182–4.
disorder. 3rd edn. Blackwell Scientific Publications, Oxford. Major B, Cozzarelli C, Cooper ML, et al. (2000). Psychological responses of women
Livingston G, Johnston K, Katona C, et al. (2005). Systematic review of psychological after first-trimester abortion. Archives of General Psychiatry, 57, 777–84.
approaches to the management of neuropsychiatric symptoms of dementia. Malaspina D and Coleman E (2003). Olfaction and social drive in schizophrenia.
American Journal of Psychiatry, 162, 1996–2021. Archives of General Psychiatry, 60, 578–84.
Llewellyn S (2003). Cognitive analytic therapy: time and process. Psychodynamic Malizia AL, Cunningham VJ, Bell CJ, et al. (1998). Decreased GABA(A)
Process, 9, 501–20. benzodiazepione receptor binding in panic disorder:preliminary results from a
Lloyd CE and Brown FJ (2002). Depression and diabetes. Current Womens Health quantitative PET study. Archives of General Psychiatry, 55, 715–20.
Report, 2, 188–93. Mallucci G and Collinge J (2005). Rational targeting for prion therapeutics. Nature
Lock T (1999). Advances in the practice of electroconvulsive therapy. In A Lee, ed. Reviews Neuroscience, 6, 23–34.
Recent topics and advances in psychiatric treatment, 66–75. Royal College of Malmberg A, Simkin S and Hawton K (1999). Suicide in farmers. British Journal of
Psychiatrists, Gaskill Press, London. Psychiatry, 175, 103–5.
Loranger AW, Sartorius N, Andreoli A, et al. (1994). The International personality Malmberg L and Fenton M (2001). Individual psychodynamic psychotherapy and
Disorder Examination: the World Health Organization/Alcohol, Drug Abuse and psychoanalysis for schizophrenia and severe mental illness. Cochrane Database
Mental Health Administration International Pilot Study of Personality Disorders. Syst Rev, Cd001360.
Archives of General Psychiatry, 51, 215–24. Malt UF (2000). Psychiatric aspects of accidents, burns and other trauma. In MG
Lord C and Rutter M (1994). Autism and pervasive developmental disorder. In M Gelder, JJ López-Ibor Jr and NC Andreasen, eds. The new Oxford textbook of
Rutter, E Taylor and L Hersov, eds. Child and adolescent psychiatry: modern psychiatry, Chapter 5.3.8. Oxford University Press, Oxford.
approaches, 569–93. 3rd edn. Blackwell Scientific Publications, Oxford. Maltby N, Kirsch I, Mayers M, et al. (2002). Virtual reality exposure therapy for the
Lovestone S (2000). Dementia: Alzheimer’s disease. In MG Gelder, JJ López-lbor Jr treatment of fear of flying: a controlled investigation. Journal of Consulting and
and NC Andreasen, eds. The new Oxford textbook of psychiatry, Chapter 4.1.3. Clinical Psychology, 70, 1112–18.
Oxford University Press, Oxford. Mann JJ (2003). Neurobiology of suicidal behaviour. Nature Reviews Neuroscience,
Lovestone S and McLoughlin DM (2002). Protein aggregates and dementia: is there 4, 819–28.
a common toxicity? Journal of Neurology, Neurosurgery and Psychiatry, 72, Marangell LB, Rush AJ, George MS, et al. (2002). Vagus nerve stimulation (VNS) for
152–61. major depressive episodes: one year outcomes. Biological Psychiatry, 51, 280–7.
Luby JL, Heffelfinger AK, Mrakotsky C, et al. (2003). The clinical picture of Marazziti D, Mungai F, Gianotti D, et al. (2003). Kleptomania in impulse control
depression in pre-school children. Journal of the American Academy of Child and disorders. obsessive-compulsive disoreder, and bipolar spectrum disorder:
Adolescent Psychiatry, 42, 340–8. Clinical and therapeutic implications. Current Psychiatry Reports, 5, 36–40.
Ludman EJ, Katon W, Russo J, et al. (2004). Depression and diabetes symptom March J, Silva S, Petrycki S, et al. (2004). Fluoxetine, cognitive-behavioral therapy,
burden. General Hospital Psychiatry, 26, 430–6. and their combination for adolescents with depression: Treatment for Adolescents
Lustig SL, Kia-Keating M, Knight WG, et al. (2004). Review of child and adolescent With Depression Study (TADS) randomized controlled trial. Journal of the
refugee mental health. Journal of the American Academy of Child and Adolescent American Medical Association, 292, 807–20.
Psychiatry, 43, 24–36. Marder SR and Wirshing DA (2003). Maintenance treatment. In S Hirsch and D
Luty J (2003). What works in addiction. Advances in Psychiatric Treatment, 9, 280–8. Weinberger, eds. Schizophrenia, 474–88. 2nd edn. Blackwells Science, Oxford.
Luxenberger H (1928). Vorläufiger Bericht über psychiatrische Serienuntersuchungen Markovitz PJ and Wagner C (1995). Venlafaxine in the treatment of borderline
an Zwillingen. Zeitschrift für die gesamte Neurologie und Psychiatrie, 116, 297– personality disorder. Psychopharmacology Bulletin, 31, 773–7.
326. Markowitz JC (2003). Interpersonal psychotherapy for chronic depression. Journal of
Lyketsos CG, Steinberg M, Tschanz JT, et al. (2000). Mental and behavioral Clinical Psychology, 59, 847–58.
disturbances in dementia: findings from the Cache County Study on memory in Marks IM (1969). Fears and phobias. Heinemann, London.
ageing. American Journal of Psychiatry, 157, 708–14. Marks IM (1988). Blood-injury phobia: a review. American Journal of Psychiatry,
Lynch M and Roberts J (1982). Consequences of child abuse. Academic Press, 145, 1207–14.
London. Marks IM, Swinson RP and Basoglu M (1993a). Alprazolam and exposure alone and
Lyness JM (2004). End-of-life care: issues relevant to the geriatric psychiatrist. combined in panic disorder and agoraphobia: a controlled study in London and
American Journal of Geriatric Psychiatry, 12, 457–72. Toronto. British Journal of Psychiatry, 162, 776–87.
Lyons MJ, R. TW, Eisen SA, et al. (1995). Differential hereditability of adult and Marks IM, Swinson RP, Basoglu M, et al. (1993b). Reply to comment on the London/
juvenile antisocial traits. Archives of General Psychiatry, 52, 906–15. Toronto study. British Journal of Psychiatry, 165, 179–94.
Mace C (2001). All in the mind? The history of hysterical conversion as a clinical Markus E, Lange A and Pettigrew TF (1990). Effectiveness of family therapy: a meta-
concept. In PW Halligan, C Bass and JC Marshall, eds. Contemporary approaches analysis. Journal of Family Therapy, 12, 205–21.
to the study of hysteria: clinical and theoretical perspectives., Chapter 1. Oxford Marmar CR, Horowitz MJ, Weiss DS, et al. (1988). A controlled trial of brief
University Press, Oxford. psychotherapy and mutual help group treatment of conjugal bereavement.
Mace CJ (1993). Epilepsy and schizophrenia. British Journal of Psychiatry, 163, American Journal of Psychiatry, 145, 203–9.
439–45. Marmor J (1953). Orality in the hysterical personality. Journal of the American
MacFarlane AB (1985). Medical evidence in the Court of Protection. Bulletin of the Psychoanalytic Association, 1, 527–31.
Royal College of Psychiatrists, 9, 26–8. Marsh JC, D’Aunno TA and Smith BD (2000). Increasing access and providing social
Mackin P and Young AH (2004). Rapid cycling bipolar disorder: historical overview services to improve drug abuse treatment for women and children. Addiction, 95,
and focus on emerging treatments. Bipolar Disorders, 6, 523–9. 1237–47.
Macritchie K, Geddes JR, Scott J, et al. (2003). Valproate for acute mood episodes Marsh L (2000). Neuropsychiatric aspects of Parkinson’s Disease. Psychosomatics,
in bi-polar episodes. 1: CD004052, Cochrane Database of Systematic Reviews. 41, 15–23.
Maden A (1996). Risk assessment in psychiatry. British Journal of Hospital Medicine, Marsh L and Rao V (2002). Psychiatric complications in patients with epilepsy: a
56, 78–82. review. Epilepsy Research, 49, 11–33.
Maes HH, Woodard CE, Murrelle L, et al. (1999). Tobacco, alcohol and drug use in Marshall EJ and Reed JL (1992). Psychiatric morbidity in homeless women. British
eight- to sixteen-year-old twins: the Virginia Twin Study of Adolescent Behavioral Journal of Psychiatry, 160, 761–8.
Development. Journal of Studies on Alcohol, 60, 293–305. Marshall J (2000). Alcohol and drug misuse in women. In D Kohen, ed. Women and
Maguire M and Morgan M (2002). The Oxford Handbook of Criminology. Oxford Mental Health, 189–217. Routledge, London.
University Press, Oxford. Marshall M (1994). How should we measure need? Concept and practice in the
Mahowald MW, Bornemann MC and Schenck CH (2004). Parasomnias. Seminars in development of a standardized assessment of need. Philosophy Psychology and
Neurology, 24, 283–92. Psychiatry, 1, 27–36.
Maiden NL, Hurst NP, Lochhead A, et al. (2003). Quantifying the burden of Marshall M (2003). Acute psychiatric day hospitals. British Medical Journal, 327,
emotional ill-health amongst patients referred to a specialist rheumatology 116–17.
service. Rheumatology, 42, 750–7. Marshall M, Almaraz-Serrano AM, Crowther R, et al. (2001). Day hospital versus
Maier W, Lichtermann D, Minges J, et al. (1993). Continuity and discontinuity outpatient care for psychiatric disorders. 2: CD001089, Cochrane Database of
of affective disorders and schizophrenia. Results of a controlled family study. Systematic Reviews.

_ 825 _
bibliografia
Marshall M, Hogg L, Lockwood A, et al. (1995). The Cardinal Needs schedule: a Journal of Psychiatry, 176, 64–7.
modified version of the MRC Needs for Care Schedule. Psychological Medicine, McClure RK and Lieberman JA (2003). Neurodevelopmental and neurodegenerative
25, 605–17. hypotheses of schizophrenia: a review and critique. Current Opinion in Psychiatry,
Marshall M, Lewis S, Lockwood A, et al. (2005b). Association between duration of 16, S15–28.
untreated psychosis and outcome in cohorts of first-episode patients: a systematic McConaghy N (1998). Paedophilia; a review of the evidence. Australian and New
review. Arch Gen Psychiatry, 62, 975–83. Zealand Journal of Psychiatry, 32, 252–65.
Marshall M and Lockwood A (1998). Assertive community treatment for people with McCormack PL and Wiseman LR (2004). Olanzapine: a review of its use in the
psychiatric disorders. The cochrane Library Issue 2. Update Software, Oxford. management of bipolar 1 disorder. Drugs, 64, 2709–26.
Marshall M and Lockwood A (2000). Assertive community treatment for people McCorry D, Chadwick D and Marson A (2004). Current drug treatment of epilepsy in
with severe mental disorders. 2: CD001089, Cochrane Database of Systematic adults. Lancet Neurology, 3, 729–35.
Reviews. McDougall (1926). An Outline of Abnormal psycology. Methuen, London.
Marshall M and Lockwood A (2004). Early Intervention for psychosis. 2: CD004718, McFarlane AC (1988). The longitudinal course of posttraumatic morbidity. Journal of
Cochrane Database of Systematic Reviews. Nervous and Mental Disease, 176, 30–9.
Marshall M, Lockwood A, Zajac-Roles G, et al. (2005a). Does a standardised McGorry PD and Killackey EJ (2002). Early intervention in psychosis: a new
assessment of need enhance the effectiveness of care planning for people with evidence based paradigm. Epidemiologia e Psichiatria Sociale, 11, 237–47.
severe mental illness. A cluster-randomised trial. British Journal of Psychiatry, McGrath AM and Jackson GA (1996). Survey of neuroleptic prescribing in residents
in press. of nursing homes in Glasgow. British Medical Journal, 312, 611–2.
Martin G, Bergen HA, Richarson AS, et al. (2004). Correlates of firesetting in a McGrath JJ and Murray RM (2003). Risk factors for schizophrenia: from conception
community sample of young adolescents. Australian and New Zealand Journal of to birth. In SR Hirsch and D Weinberger, eds. Schizophrenia, 232–50. 2nd edn.
Psychiatry, 38, 148–54. Blackwell Publishing, Oxford.
Mason JW, Wang S, Yehudu R, et al. (2002). Marked liability in urinary cortisol McGuffin P, Farmer AE, Gottesman II, et al. (1984). Twin concordance for
levels in subgroups of combat veterans with posttraumatic stress disorder during operationally defined schizophrenia. Confirmation of familiality and heritability.
an intensive exposure treatment program. Psychosomatic Medicine, 64, 238–46. Archives of General Psychiatry, 41, 541–5.
Masters WH and Johnson VE (1970). Human sexual inadequacy. Churchill, London. McGuffin P, Katz R, Watkins S, et al. (1996). A hospital-based twin register of the
Mate-Kole C, Freschi M and Robin A (1990). A controlled study of psychological and heritability of DSM-IV. Archives of General Psychiatry, 53, 129–36.
social change after surgical gender reassignment in selected male transsexuals. McGuffin P, Rijsdijk F, Andrew M, et al. (2003). The heritability of bipolar affective
British Journal of Psychiatry, 157, 261–4. disorder and the genetic relationship to unipolar depression. Archives of General
Matson JL and Taras ME (1989). A 20 year review of punishment and alternative Psychiatry, 60, 497–502.
methods to treat problem behaviors in developmentally delayed persons. Research McGuffin P and Thapar A (1992). The genetics of personality disorder. British
in Developmental Disabilities, 10, 85–104. Journal of Psychiatry, 160, 12–23.
Mattick RP, Breen C, Kimber J, et al. (2003a). Methadone maintenance therapy McGuire H and Hawton K (2003). Interventions for vaginismus. Cochrane Database
versus no opioid replacement therapy for opioid dependence. 2: CD002209, of Systematic Reviews, 1, CD 001760.
Cochrane Database of Systematic Reviews. McGuire PK and Frith CD (1996). Disordered functional connectivity in
Mattick RP, Kimber J, Breen C, et al. (2003b). Buprenorphine maintenance versus schizophrenia. Psychological Medicine, 26, 663–7.
placebo or methadone maintenance for opioid dependence. 2: CD002207, McIntosh VV, Jordan J, Carter FA, et al. (2005). Three psychotherapies for anorexia
Cochrane Database of Systematic Reviews. nervosa: a randomized, controlled trial. Am J Psychiatry, 162, 741–7.
Mattson MP (2004). Pathways towards and away from Alzheimer’s diesease. Nature, McKeith I, Mintzer J, Aarsland D, et al. (2004). Dementia with Lewy bodies. Lancet
430, 631–9. Neurology, 3, 19–28.
Mattson MP, Maudsley S and Martin B (2004). BDNF and 5-HT: a dynamic duo McKeith IG, Galasko D and Korsaka K (1996). Consensus guidelines for the clinical
in age-related neuronal plasticity and neurodegenerative disorders. Trends in and pathologic diagnosis of dementia with Lewy bodies (DLB). Neurology, 47,
Neurosciences, 27, 589–94. 1113–24.
Mattson MP and Shea TB (2003). Folate and homocysteine metabolism in neural McKenna PJ (1984). Disorders with overvalued ideas. British Journal of Psychiatry,
plasticity and neurodegenerative disorders. Trends in Neurosciences, 26, 137–46. 145, 579–85.
Maudsley H (1879). The Pathology of Mind. Macmillan, London. McNally RJ (1994). Choking phobia: a review of the literature. Comprehensive
Maudsley H (1885). Responsibility in mental disease. Kegan Paul and Trench, Psychiatry, 35, 83–9.
London. McNally RJ, Bryant RA and Ehlers A (2003). Does early psychological intervention
Maughan B, Gray G and Rutter M (1985). Reading retardation and antisocial promote recovery from post-traumatic stress. Psychological Science in the Public
behaviour: a follow-up into employment. Journal of Child Psychology and Interest, 4, 45–79.
Psychiatry, 25, 741–58. McNeil TF, Cantor Graae E and Weinberger DR (2000). Relationship of obstetric
Maurer K, Volk S and Gerbaldo H (1997). Auguste D and Alzheimer’s disease. complications and differences in size of brain structures in monozygotic twin pairs
Lancet, 349, 1546–9. discordant for schizophrenia. American Journal of Psychiatry, 157, 203–12.
Mavissakalian M and Perel JM (1992). Clinical experiments in maintenance and McShane R, Keene J, Gedling K, et al. (1997). Do neurleptic drugs hasten cognitive
discontinuation of imipramine therapy in panic disorder with agoraphobia. decline in dementia? Prospective study with necropsy follow up. British Medical
Archives of General Psychiatry, 49, 318–23. Journal, 314, 266–70.
Max JE, Lansing AE, Koele SL, et al. (2004). Attention-deficit hyperactivity disorder Meadow R (1985). Management of Munchausen syndrome by proxy. Archives of
in children and adolescents following traumatic brain injury. Developmental Diseases of Childhood, 60, 385–93.
Neuropsychology, 25, 159–77. Mechanic D (1978). Medical sociology. 2nd edn. Free Press, Glencoe.
May PRA (1968). Treatment of schizophrenia. Science House, New York. Medford N, Baker D, Hunter E, et al. (2003). Chronic depersonalization following
Mayer W (1921). Über paraphrene psychosen. Zentralblatt für die gesamte illicit drug use: a controlled analysis of 40 cases. Addiction, 98, 1731–6.
Neurologie und Psychiatrie, 71, 187–206. Mehlum L, Friis S, Irion T, et al. (1991). Personality disorders 2–5 years after
Mayou R, Carson A and Sharpe M (2004). Psychological medicine; Obstacles to treatment: a prospective follow-up study. Acta Psychiatrica Scandinavica, 84,
delivery. Journal of Psychosomatic Research, 57, 217–8. 72–7.
Mayou R and Farmer A (2002). ABC of psychological medicine: Functional somatic Meichenbaum DH (1977). Cognitive-behaviour modification. Plenum, New York.
symptoms and syndromes. British Medical Journal, 325, 265–8. Meltzer H, Gatward R, Goodman R, et al. (2000). The mental health of children and
Mayou RA, Bass C and Sharpe M (1995). Treatment of functional somatic symptoms. adolescents in Great Britain. The Stationery Office, London.
Oxford University Press, Oxford. Meltzer HY (2004). What’s atypical about atypical antipsychotic drugs? Current
Mayou RA, Hawton KE, Feldman E, et al. (1991). Psychiatric problems among Opinion in Pharmacology, 1, 53–7.
medical admissions. International Journal of Psychiatry in Medicine, 21, 71–84. Meltzer HY, Alphs L, Green AI, et al. (2003). Clozapine treatment for suicidality
Mayou RA and Sharpe M (1995). Psychiatric illness associated with physical disease. in schizophrenia: International Suicide Prevention Trial (InterSePT). Archives of
Ballieres Clinical Psychiatry, 1, 201–24. General Psychiatry, 60, 82–91.
Mazure CM and Maciejewski PK (2003). A model of risk for major depression: Mendelson G (1995). ‘Compensation neurosis’ revisited: outcome studies of the
effects of life stress and cognitive style vary by age. Depression and Anxiety, 17, effects of litigation. Journal of Psychosomatic Research, 39, 695–706.
26–33. Mendelwicz J, Papadimitiou G and Wilmotte J (1993). Family study of panic
McCabe R, Heath C, Burns T, et al. (2002). Engagement of patients with psychosis disorder: comparison of generalized anxiety disorder, major depression, and
in the consultation: conversation analytic study. British Medical Journal, 325, normal subjects. Psychiatric Genetics, 3, 73–8.
1148–51. Menza MA, Kenneth R, Kaufman, et al. (2000). Modafinil augmentation of
McCann UD, Szabo Z, Scheffel U, et al. (1998). Positron emission tomographic antidepressant treatment in depression. Journal of Clinical Psychiatry, 378–81.
evidence of toxic effects of MDMA (‘ecstasy’) on brain serotonin neurons in Mercer CH, Fenton KA, Johnson AM, et al. (2003). Sexual function problems and
human beings. Lancet, 352, 1433–7. help seeking behaviour in Britain: national probability sample survey. British
McCarty LM (1986). Mother-child incest: characteristics of the offender. Child Medical Journal, 327, 426–7.
Welfare, 65, 447–59. Mercier-Guidez E and Loas G (1998). Polydipsia and water intoxication in psychiatric
McClure GMG (2000). Changes in suicide in England and Wales 1960–1997. British inpatients: review of the literature. Encephale, 24, 223–9.

_ 826 _
bibliografia
Merry S, McDowell H, Hetrick S, et al. (2004). Psychological and/or educational Money J, Schwartz M and Lewis VG (1984). Adult herotosexual status and fetal
interventions for the prevention of depression in children and adolescents. 1: hormonal masculinization and demasculinization: 46 XX congenital virilizing
CD003380, Cochrane Database of Systematic Reviews. adrenal hyperplasia and 46 XY androgen-insensitivity syndrome compared.
Merskey H (1999). Ethical aspects of the physical manipulation of the brain. In S Psychoneuroendocrinology, 9, 405–14.
Bloch, P Chodoff and SA Green, eds. Ethical aspects of drug treatment. 3rd edn. Monk CS and Pine DS (2004). Childhood anxiety disorders: A cognitive
Oxford University Press, Oxford. neurobiological perspective. In EJ Nestler and DS Charney, eds. Neurobiology of
Merskey H (2000). Conversion and dissociation. In MG Gelder, JJ López-Ibor Jr and Mental illness, 1022–46. Oxford University Press Inc.,
NC Andreasen, eds. The new Oxford textbook of psychiatry, Chapter5.2.4. Oxford Monteiro W, Marks IM and Ramm E (1985). Marital adjustment and treatment
University Press, Oxford. outcome in agoraphobia. British Journal of Psychiatry, 146, 383–90.
Merson S, Tyrer P, Oynett S, et al. (1992). Early intervention in psychiatric Montgomery C (2002). Role of dynamic group therapy in psychiatry. Advances in
emergencies: a clinical trial. Lancet, 339, 1311–3. Psychiatric Treatment, 8, 34–41.
Mesulam MM (1998). From sensation to cognition. Brain, 121, 1013–52. Montgomery SA and Asberg M (1979). A new depression rating scale designed to be
Meyer HA, Sinnott C and Seed PT (2003). Depressive symptoms in advanced cancer. sensitive to change. British Journal of Psychiatry, 134, 382–9.
Part 1. Assessing depression: the Mood Evaluation Questionnaire. Palliative Moore DJ, West AB, Dawson VL, et al. (2005). Molecular pathophysiology of
Medicine, 17, 596–603. Parkinson’s disease. Annual Review of Neuroscience, 28, 55–84.
Meyer JH, Houle S, Sagrati S, et al. (2004). Brain serotonin transporter binding Moran E (2000). Special psychiatric problems relating to gambling. In MG Gelder,
potential measured with carbon 11labelled DASB Positron Emission Tomography: JJ López-Ibor Jr and NC Andreasen, eds. The new Oxford textbook of psychiatry,
Effects of major depressive episodes and severity dysfunctional attitudes. Archives Chapter 4.13.3. Oxford University Press, Oxford.
of General Psychiatry, 61, 1271–9. Moran P, Jenkins R, Tylee A, et al. (2000). The prevalence of personality.disorder
Meyer JK and Reter DJ (1979). Sex reassignment: follow up. Archives of General among UK primary care attenders. Acta Psychiatrica Scandinavica, 102, 52–7.
Psychiatry, 36, 1010–15. Morano S (2003). Pathophysiology of diabetic dysfunction. Journal of
Meyers WC and Kemph JP (1990). DSMIII-R classification of homicidal youth: help Endocrinological Investigation, 26, 25–9.
or hindrance? Journal of Clinical Psychiatry, 5, 239–42. Morch WT, Skar J and Andersgard AB (1997). Mentally retarded persons as parents:
Mezey GC and King MB (1989). The effects of sexual assault on men: a survey of 22 prevalence and the situation of their children. Scandinavian Journal of Psychology,
victims. Psychological Medicine, 19, 205–9. 38, 343–8.
Mezey GC and Robbins I (2000). The impact of criminal victimisation. In MG Morgagni GB (1769). The seats and causes of diseases investigated by anatomy.
Gelder, JJ López-Ibor Jr and NC Andreasen, eds. The New Oxford textbook of Transl B Alexander. Millar, London.
psychiatry, Chapter 11.5. Oxford University Press, Oxford. Morgan C, Mallett R, Hutchinson G, et al. (2005). Pathways to care and ethnicity. 1:
Mezzich JE, Kirmayer LJ, Kleinman A, et al. (1999). The place of culture in DSM-IV. Sample characteristics and compulsory admission. Report from the AESOP study.
Journal of Nervous and Mental Disease, 187, 457–64. Br J Psychiatry, 186, 281–9.
Mezzich JE, Olero-Ojeda AA and Lee S (2000). International psychiatric diagnosis. Morimoto K, Miyatake R, Nakamura M, et al. (2002). Delusional disorder: molecular
In BJ Sadock and VA Sadock, eds. The comprehensive textbook of psychiatry. 7th genetic evidence for dopamine psychosis. Neuropsychopharmacology, 26, 794–
edn. Lippincott, Williams & Wilkins, Philadelphia. 801.
Michael RT, Gagnon JH, Laumann EO, et al. (1994). Sex in America; a definitive Morin CM, Colecchi C, Stone J, et al. (1999). Behavioral and pharmacological
survey. Little Brown and Company, London. therapies for late-life insomnia. Journal of the American Medical Association,
Michelson D, Dantendorfer K, Knezevic A, et al. (2001). Efficacy of usual 281, 991–9.
antidepressant dosing regimens of fluoxetine for panic disorder. British Journal Morley S, Eccleston C and Williams A (1999). Systematic review and met-analysis
of Psychiatry, 179, 514–8. of randomized controlled trials of cognitive therapy and behaviour therapy for
Milev P, Ho B-C, Arndt S, et al. (2005). Predictive values of neurocognition and chronic pain in adults, excluding headache. Pain, 80, 1–13.
negative symptoms on functional outcome in schizophrenia: A longitudinal Morris JB and Beck AT (1974). The efficacy of antidepressant drugs. A review of
first-episode study with 7-year follow-up. American Journal of Psychiatry, 162, research (1958–1972). Archives of General Psychiatry, 30, 667–74.
495–506. Morris JH and Nagy Z (2004). Alzheimer’s disease. In MM Esiri, VM Lee and JQ
Miller FG (2000). Placebo-controlled trials in psychiatric research: an ethical Trojanowski, eds. The neuropathology of dementia, 161–206. 2nd edn. Cambridge
perspective. Biological Psychiatry, 47, 707–16. University Press, Cambridge.
Miller H (1961). Accident neurosis. British Medical Journal, 1, 919–25, 992–8. Morris RG (1997). Cognition and ageing. In R Jacoby and C Oppenheimer, eds.
Miller K and Klauber GT (1990). Desmopressin acetate in children with severe Psychiatry in the elderly, 37–62. Oxford University Press, Oxford.
primary nocturnal enuresis. Clinical Therapeutics, 12, 357–66. Morris RG, Morris LW and Britton PG (1988). Factors affecting the emotional
Miller WR and Rollnick S (1991). Motivational interviewing: preparing people to wellbeing of the caregivers of dementia sufferers. British Journal of Psychiatry,
change addictive behaviour. Guildford Press, London. 153, 147–56.
Miller WR and Wilbourne PL (2002). A methodological analysis of treatments for Morselli E (1886). Sulla dismorfofobia e sulla tabefobia. Bolletin Academica
alcohol use disorders. Addiction, 97, 265–77. Medica, VI, 110–19.
Milne JM, Garrison CZ, Addy CL, et al. (1995). Frequency of phobic disorder in a Mortimer AM (2004). Novel antipsychotics in schizophrenia. Expert Opinion On
community sample of young adolescents. Journal of the American Academy of Investigational Drugs, 13, 315–29.
Child and Adolescent Psychiatry, 34, 1202–11. Mount RH, Hastings RP, Reilly S, et al. (2000). Behavioural and emotional features
Minuchin S, Rosman B and Baker L (1978). Psychosomatic families: anorexia of Rett syndrome. Disability and Rehabilitation, 23, 129–38.
nervosa in context. Harvard University Press. Mueller M, Hackmann A and Croft A (2004). Post-traumatic stress disorder. In
Mir S and Taylor D (1999). Serotonin syndrome. Psychiatric Bulletin, 23, 742–7. J Bennett-Levy, G Butler and M Fennel, eds. Oxford guide to behavioural
Mirra SS, Heyman A, McKeel D, et al. (1991). The Consortium to Establish a experiments in cognitive therapy, Chapter 9. Oxford University Press,
Registry for Alzheimer’s Disease (CERAD). Part II. Standardization of the Mueser KT and McGurk SR (2004). Schizophrenia. Lancet, 363, 2063–72.
neuropathologic assessment of Alzheimer’s disease. Neurology, 41, 479–86. Mufson L, et al. (2004). A randomised effectiveness trial of interpersonal
Mirrlees-Black C (1999). Domestic violence: Findings from a new British Crime psychotherapy for depressed adolescents. Archives of General Psychiatry, 61,
survey self-completion questionnaire. Home Office, London. 577–84.
Mishara AL and Goldberg TE (2004). A meta-analysis and critical review of the Mukherjee AS, Hollins S, Abou-Saleh M, et al. (2005). Low level alcohol
effects of conventional neuroleptic treatment on cognition in schizophrenia: consumption and the fetus. British Medical Journal, 330, 375–6.
opening a closed book. Biological Psychiatry, 55, 1013–22. Mukherjee S, Sackheim HA and Lee C (1988). Electroconvulsive therapy of acute
Mitchell W, Falconer MA and Hill D (1954). Epilepsy with fetishism relieved by manic episodes: a review of fifty years experience. Convulsive Therapy, 4, 74–80.
temporal lobectomy. Lancet, 2, 626–30. Mukherjee S, Sackheim HA and Schnur DB (1994). Electroconvulsive therapy of
Moberg PJ, Agrin R, Gur RE, et al. (1999). Olfactory dysfunction in schizophrenia: a acute manic episodes: a review of fifty years experience. American Journal of
qualitative and quantitative review. Neuropsychopharmacology, 21, 325–40. Psychiatry, 151, 169–76.
Modestin J, Huber A, Satirli E, et al. (2003). Long-term course of schizophrenic Mulholland C and Cooper S (2000). The symptom of depression in schizophrenia and
illness: Bleuler’s study reconsidered. American Journal of Psychiatry, 160, 2202– its management. Advances in Psychiatric Treatment, 6, 169–77.
8. Mullen P, Pathé M and Purcell R (2000). Stalkers and their victims. Cambridge
Mollica R (2000). The special psychiatric problems of refugees. In MG Gelder, JJ University Press, Cambridge.
López-Ibor Jr and NC Andreasen, eds. The New Oxford textbook of psychiatry, Mullen PD (1997). Compliance becomes concordance. British Medical Journal, 314,
Chapter 7.10.1. Oxford University Press, Oxford. 691–2.
Monaco F and Cicolin A (1999). Interactions between anticonvulsant and Mullen PE (2000). Dangerousness, risk and the prediction of probability. In MG
psychoactive drugs. Epilepsia, 40 Suppl 10, S71–6. Gelder, JJ López-Ibor Jr and NC Andreasen, eds. The new Oxford textbook of
Monahan J (1997). Clinical and acturial predictions of violence. In D Faigman, D psychiatry, Chapter 11.4.3. Oxford University Press, Oxford.
Kaye, M Saks and J Sanders, eds. Modern scientific evidence: the law and science Mullen PE (2004). The Autogenic (self-generated) massacre. Behaviour Sciences and
of expert testimony, 309. West Publishing, St Paul, MN. the Law, 22, 311–23.
Monahan J, Steadman HJ and Appelbaum PS (2000). Developing a clinically useful Mullen PE and Maack LH (1985). Jealousy, pathological jealousy and aggression. In
actuarial tool for assessing violence risk. British Journal of Psychiatry, 176, 312–9. DP Farington and J Gunn, eds. Aggression and dangerousness. Wiley, Chichester.

_ 827 _
bibliografia
Mullen PE and Martin J (1994). Jealousy: a community study. British Journal of and psychological management and secondary prevention of self-harm in
Psychiatry, 164, 35–43. primary and secondary care. Clinical Guideline 16, National Institute for Clinical
Mullen PE, Martin JL and Anderson JC (1993). Childhood sexual abuse and mental Excellence, London. http://www.nice.org.uk
health in adult life. British Journal of Psychiatry, 163, 35–43. National Institute for Clinical Excellence (2004d). Depression: management of
Muller-Oerlinghausen B, Berghofer A and Ahrens B (2003). The antisuicidal and depression in primary and secondary care. Clincial Guideline 23, National
mortality-reducing effect of lithium prophylaxis: consequences for guidelines in Institute for Clinical Excellence, London. http://www.nice.org.uk
clinical psychiatry. Canadian Journal of Psychiatry, 48, 433–9. National Institute for Clinical Excellence (2005a). Depression in children. in
Mundo E, Richter MA, Zai G, et al. (2002). 5HT1D receptor gene implicated in the development, National Institute for Clinical Excellence, London. http://www.
pathogenesis of obsessive compulsive disorder: further evidence from a family nice.org.uk
based association study. Molecular Psychiatry, 7, 805–9. National Institute for Clinical Excellence (2005b). Attention-deficit hyperactivity
Munoz DG, Dickson DW, Bergeron C, et al. (2003). The neuropathology and disorder: pharmacological and psychological interventions in children young
biochemistry of frontotemporal dementia. Annals of Neurology, 54 Suppl 5, people and adults. in development, National Institute for Clinical Excellence,
S24–8. London. http://www.nice.org.uk
Munro A (2000). Persistent delusional symptoms and disorders. In MG Gelder, JJ National Institute for Clinical Excellence (2005c). Violence. The short-term
López-Ibor Jr and NC Andreasen, eds. The new Oxford textbook of psychiatry, management of disturbed/violent behaviour in psychiatric in-patient settings and
Chapter 4.4. Oxford University Press, Oxford. emergency departments. Clinical Guideline 25, National Institute for Clinical
Munroe RL (1955). Schools of psychoanalytic thought. Hutchinson Medical, London. Excellence, London. http://www.nice.org.uk
Murphy G (1994). Services for children and adolescents with severe learning National Institutes of Health Consensus Development Panel (1999). Rehabilitation of
difficulties (mental retardation). In M Rutter, E Taylor and L Hersov, eds. Child persons with traumatic brain injury. JAMA, 282, 1974–83.
and adolescent psychiatry: modern approaches, 1023–39. 3rd edn. Blackwell Nazareth I, Boynton P and King M (2003). Problems of sexual function in people
Scientific Publications, Oxford. attending London general practioners: a cross sectional study. British Medical
Murphy GE (1982). Social origins of depression in old age. British Journal of Journal, 327, 420–6.
Psychiatry, 141, 135–42. Neary D, Snowden JS, Gustafson L, et al. (1998). Frontotemporal lobar degeneration:
Murphy GE, Wetzel RD, Robins E, et al. (1992). Multiple risk factors predict suicide a consensus on clinical diagnostic criteria. Neurology, 51, 1546–54.
and alcoholism. Archives of General Psychiatry, 49, 459–63. Neary D, Snowden J and Mann D (2005). Frontotemporal dementia. Lancet Neurol,
Murphy KC (2002). Schizophrenia and velo-cardio-facial syndrome. Lancet, 359, 4, 771–80.
426–30. Needleman H, Gunnoe C, Leviton A, et al. (1979). Deficits in psychologic and
Murray J, Ehlers A and Mayou RA (2002). Dissociation and posttraumatic stress classroom performances of children with elevated dentine lead levels. New
disorder: two prospective studies of road traffic accident victims. British Journal England Journal of Medicine, 300, 689–95.
of Psychiatry, 180, 363–8. Needleman HL (1998). Childhood lead poisoning: the promise and the abandonment
Murray J and Williams P (1986). Self–reported illness and general practice of primary prevention. American Journal of Public Health, 88, 1871–7.
consultations in Asian born and British born residents of West London. Social Neeleman J and Wessely S (1997). Changes in classification of suicide in England
Psychiatry, 21, 139–45. and Wales: time trends and associations with coroners’ professional backgrounds.
Murray JB (1998). Psychopharmacological therapy of deviant sexual behaviour. Psychological Medicine, 21, 467–72.
Journal of General Psychology, 115, 101–10. Neligan G and Prudham D (1969). Norms for four standard developmental milestones
Murray L and Cooper PJ (1997). Postpartum depression and child development. by sex, social class and place in the family. Developmental Medicine and Child
Psychological Medicine, 27, 253–60. Neurology, 11, 413–22.
Murray RM and Lewis SW (1987). Is schizophrenia a neurodevelopmental disorder? Nelson JC (2003). Managing treatment-resistant major depression. Journal of
British Medical Journal, 295, 681–2. Clinical Psychiatry, 64, 5–12.
Murray RM and Reveley A (1981). The genetic contribution to the neuroses. British Nestor PJ, Scheltens P and Hodges JR (2004). Advances in the early detection of
Journal of Hospital Medicine, 25, 185–90. Alzheimer’s disease. Nature Medicine, 10 Suppl, S34–41.
Mutanski BS, Chivers ML and Bailey JM (2002). A critical review of recent Nettle D (2004). Evolutionary origins of depression: a review and reformulation.
biological research on human sexual orientation. Annual Review of Sex Research, Journal of Affective Disorders, 81, 91–102.
13, 89–140. Neugebauer R (2005). Accumulating evidence for prenatal nutritional origins of
Mynors-Wallace LM, Gath DH, Day A, et al. (2000). Randomized contrlled trial of mental disorders. JAMA, 294, 621–3.
problem solving treatment, antidepressant medication and combined treatment for Neumann D, Housekamp B, Pollock V, et al. (1996). The long-term sequellae of child
major depression in primary care. British Medical Journal, 320, 26–30. sexual abuse in women. Child Maltreatment, 1, 6–16.
Mynors-Wallace LM, Gath DH, Lloyd-Thomas AR, et al. (1995). Randomized Neuropathology Group of the Medical Research Council Cognitive Function and
controlled trial comparing problem solving treatment with amitriptyline and Ageing Study MC (2001). Pathological correlates of late-onset dementia in a
placebo for major depression in primary care. British Medical Journal, 310, 441–5. multicentre, community-based population in England and Wales. Lancet, 357,
Nadiga DN, Hensley PL and Uhlenhuth EH (2003). Review of the long-term 169–175.
effectiveness of cognitive behavioural therapy compared to medications in panic New AS, Trestman RF, Mitropoulou V, et al. (2004). Low prolactin response to
disorder. Depression and Anxiety, 17, 58–64. fenfluramine in impulsive aggression. Journal of Psychiatric Research, 38, 223–
Nagy Z, Esiri MM, Jobst KA, et al. (1997). The effects of additional pathology 30.
on the cognitive deficit in Alzheimer disease. Journal of Neuropathology and NICHD Early Child Care Research Network (1997). The effects of infant care on
Experimental Neurology, 56, 165–70. infant-mother attachment security: results of the NICHD Study of Early Child
Narrow WE, Rae DS, Robins LN, et al. (2002). Revised prevalence estimates in Care. Child Development, 68, 860–79.
mental disorders in the United States: using a clinical significance criterion to Nichols DE (2004). Hallucogenics. Pharmacology and Therapeutics, 101, 131–81.
reconcile 2 survey’s estimates. Archives of General Psychiatry, 59, 115–23. Nigg J and Goldsmith H (1994). Genetics of personality disorders: Perspectives from
Nathan PJ (1999). The experimental and clinical pharmacology of St John’s Wort personality and psychopathology research. Psychological Bulletin, 115, 346–80.
(Hypericum perforatum L.). Molecular Psychiatry, 4, 333–8. Nihira K, Foster R, Shellhaas M, et al. (1975). AAMD Adaptive Behavior Scale:
National Institute for Clinical Excellence (2000). Guidance on the use of Residential (ABS-R) American Association on Mental Deficiency (AAMD).
methylphenindate for attention deficit-hyperactivity disorder (ADHD) in Washington, DC.
childhood. Technology Appraisal Guidance No. 13, National Institute for Clinical Nillson A (1993). The anti-aggressive actions of lithium. Reviews in Contemporary
Excellence, London. http://www.nice.org.uk Psychopharmacology, 4, 269–85.
National Institute for Clinical Excellence (2001). Guidance on the use of donepezil, Nimgaonkar VL, Fujiwara TM, Dutta M, et al. (2000). Low prevalence of psychoses
rivastigmine and galantamine for the treatment of Alzheimer’s disease. Technology among the Hutterites, an isolated religious community. American Journal of
Appraisal Guidance No. 19, National Institute for Clinical Excellence, London. Psychiatry, 157, 1065–70.
http://www.nice.org.uk Nirje B (1970). Normalisation. Journal of Mental Subnormality, 31, 62–70.
National Institute for Clinical Excellence (2002). Guidance on the use of newer Nock MK and Marzuk PM (2000). Suicide and violence. In K Hawton and K van
(atypical) antipsychotic drugs for the treatment of schizophrenia. Technology Heeringen, eds. The International Handbook of Suicide and Attempted Suicide.
Appraisal Guidance No. 43, National Institute for Clinical Excellence, London. John Wiley & Sons, Chichester.
http://www.nice.org.uk Nolen WA, Van de Putte JJ and Dijken WA (1988). Treatment strategy in depression.
National Institute for Clinical Excellence (2004a). Anxiety: management of anxiety 2. MAO inhibitors in depression resistant tricyclic antidepressants: two controlled
(panic disorder, with and without agoraphobia, and generalized anxiety disorder) cross-over studies with tranylcypromine versus 1,5-hydroxytryptophan and
in adults in primary, secondary and community care. 22, National Institute for nomifensine. Acta Psychiatrica Scandinavica, 78, 676–83.
Clinical Excellence, London. http://www.nice.org.uk Nordentoft M, Laursen TM, Agerbo E, et al. (2004). Change in suicide rates for
National Institute for Clinical Excellence (2004b). Eating Disorders: Core patients with schizophrenia in Denmark, 1981–97: nested case-control study.
interventions in the treatment and management of anorexia nervosa, bulimia British Medical Journal, 329, 261.
nervosa and eating disorders. National Institute for Clinical Excellence, London. Norman RM and Malla AK (1993). Stressful life events and schizophrenia. I: A
http://www.nice.org.uk review of the research. British Journal of Psychiatry, 162, 161–6.
National Institute for Clinical Excellence (2004c). Self-harm: the short-term physical Nowell PD, Mazumdar S, Buysse DJ, et al. (1997). Benzodiazepines and zolpidem

_ 828 _
bibliografia
for chronic insomnia: a meta-analysis of treatment efficacy. Journal of the Owen MJ, Williams NM and O’Donovan MC (2004). The molecular genetics
American Medical Association, 278, 2170–7. of schizophrenia: new findings promise new insights. Molecular Psychiatry, 9,
Noyes R (2000). Hypochondriasis. In MG Gelder, JJ López-Ibor Jr and NC 14–27.
Andreasen, eds. The new Oxford textbook of psychiatry, Chapter 5.2.5. Oxford Owens D, Horrocks J and House A (2003). Fatal and non-fatal repetition of self-
University Press, Oxford. harm: systematic review. British Journal of Psychiatry, 181, 193–9.
Nuechterlein KH and Dawson ME (1984). A heuristic vulnerability/stress model of Oyefeso A, Ghodse H, Clancy C, et al. (1999). Suicide among drug addicts in the UK.
schizophrenic episodes. Schizophrenia Bulletin, 10, 300–12. British Journal of Psychiatry, 175, 277–82.
Nussbaum RL and Ellis CE (2003). Alzheimer’s disease and Parkinson’s disease. Padma-Nathan H, Goldstein I, Payton T, et al. (1987). Intracavernosal
New England Journal of Medicine, 348, 1356–64. pharmacotherapy: the pharmacological erection program. World Journal of
Nutt D (2001). Neurobiological mechanisms in generalized anxiety disorder. Journal Urology, 5, 160–5.
of Clinical Psychiatry, 62, 22–7. Padma-Nathan H, Hellstrom WG, Kaiser FE, et al. (1997). Treatment of men with
Nutt D and Bell C (1997). Practical pharmacotherapy for anxiety. Advances in erectile dysfunction with transurethral alprostadil. New England Journal of
Psychiatric Treatment, 3, 79–85. Medicine, 336, 1–7.
Nutt D and Lawson C (1992). Panic attacks: a neurochemical overview of models and Padwal R, Li SK and Lau DC (2003). Long-term pharmacotherapy for overweight
mechanisms. British Journal of Psychiatry, 160, 165–78. and obesity: a systematic review and meta-analysis of randomized controlled
Nutt D, J and Malizia AL (2004). Structural and functional brain changes in trials. International Journal of Obesity and Related Metabolic Disorders, 27,
posttraumatic stress disorder. Journal of Clinical Psychiatry, 65, 11–17. 1437–46.
Oates RK, Peacock A and Forrest D (1985). Longterm effects of non-organic failure Page GP, George V, Go RC, et al. (2003). ‘Are we there yet?’: Deciding when one has
to thrive. Paediatrics, 75, 36–40. demonstrated specific genetic causation in complex diseases and quantative traits.
O’Brien JT, Erkinjuntti T, Reisberg B, et al. (2003). Vascular cognitive impairment. American Journal of Human Genetics, 73, 711–9.
Lancet Neurology, 2, 89–98. Palazzoli M, Boscolo L, Cecchin G, et al. (1978). Paradox and counterparadox.
O’Brien JT, Lloyd A, McKeith I, et al. (2004). A Longitudinal study of hippocampal Aronson, New York, NY.
volume, cortisol levels, and cognition in older depressed subjects. American Palmer B (2000). Helping people with eating disorders. A Clinical guide to assessment
Journal of Psychiatry, 161, 2081–90. and treatment. John Wiley, Chichester.
Ochberg S, Christiansen PE, Benke K, et al. (1995). Paroxetine in the treatment of Palmer BA, Pankratz VS and Bostwick JM (2005). The lifetime risk of suicide in
panic disorder: a randomized, double-blind controlled study. British Journal of schizophrenia: A reexamination. Archives of General Psychiatry, 62, 247–53.
Psychiatry, 167, 374–9. Palmer R (2004). Bulimia nervosa: 25 years on. British Journal of Psychiatry, 185,
O’Connor N (1968). Psychology and intelligence. In M Shepherd and DL Davis, eds. 447–8.
Studies in psychiatry. Oxford University Press, London. Palmer RL (2002). Dialectcal behavior therapy for borderline personality disorder.
O’Connor TG (2002). Attachment disorders in infancy and childhood. In M Rutter Advances in Psychiatric Treatment, 8, 10–16.
and E Taylor, eds. Child and Adolescent Psychiatry, Chapter 46. 4th edn. Pantelis C, Velakoulis D, McGorry PD, et al. (2003). Neuroanatomical abnormalities
Blackwell Publishing, Oxford. before and after onset of psychosis: a cross-sectional and longitudinal MRI
Odegaard Ø (1932). Emigration and insanity. Acta Psychiatrica Scandinavica, Suppl comparison. Lancet, 361, 281–8.
4. Pantev C, Oostenveld R, Engelien A, et al. (1998). Increased auditory cortical
O’Donnell T, Hegadoren KM and Coupland NC (2004). Noradrenergic mechanisms representation in musicians. Nature, 392, 811–4.
in the pathophysiology of post-traumatic stress disorder. Neuropsychobiology, 50, Pantoni L (2004). Treatment of vascular dementia: evidence from trials with non-
273–83. cholinergic drugs. Journal of the Neurological Sciences, 226, 67–70.
Office for National Statistics (2003). Statistics on Alcohol: England. Statistical Pantoni L, Lamassa M and Inzitari D (2000). Transient global amnesia: a review
Bulletin. emphasizing pathogenic aspects. Acta Neurologica Scandinavica, 102, 275–83.
Offord DR (2000). Epidemiology of psychiatric disorder in childhood and Parker G, Roy K, Wilhelm K, et al. (2001). Assesing the comparative effectiveness of
adolescence. In MG Gelder, JJ López-Ibor Jr and NC Andreasen, eds. The new antidepressants therapies: a prospective clinical practice study. Journal of Clinical
Oxford textbook of psychiatry, Chapter 9.1.3. Oxford University Press, Oxford. Psychiatry, 62, 117–25.
Offord DR and Bennett K (2002). Prevention. in child and adolescent psychiatry. In Parkes CM, Benjamin B and Fitzgerald RG (1969). Broken heart: a statistical study
M Rutter and E Taylor, eds. Child and Adolescent Psychiatry, Chapter 52. 4th edn. of increased mortality among widowers. British Medical Journal, 1, 740–3.
Blackwell Publishing, Oxford. Parkes CM and Brown RJ (1971). The first year of bereavement: a longitudinal study
Offord DR, Boyle MH, Szatmari P, et al. (1987). Ontario Child Health Study. I of the reaction of London widows. Psychiatry, 33, 444–6.
Six month prevalence of disorder and service utilization. Archives of General Parkes CM and Brown RJ (1972). Health after bereavement: a controlled study of
Psychiatry, 44, 832–6. young Boston widows and widowers. Psychosomatic Medicine, 34, 449–61.
Ohayon MM and Lemoine P (2004). Sleep and insomnia markers in the general Parnas J, Cannon TD, Jacobsen B, et al. (1993). Lifetime DSM-III-R diagnostic
population. Encephale, 2, 135–40. outcomes in the offspring of schizophrenic mothers. Results from the Copenhagen
Old Age Depression Interest Group (1993). How long should the elderly take High-Risk Study. Archives of General Psychiatry, 50, 707–14.
antidepressants? A doubleblind placebo controlled study of continuation/ Parnas J, Schulsinger F, Teasdale TW, et al. (1982). Perinatal complications and
prophylaxis therapy with dothiepin. British Journal of Psychiatry, 162, 175–82. clinical outcome within the schizophrenia spectrum. British Journal of Psychiatry,
Olney JW and Farber NB (1995). Glutamate receptor dysfunction and schizophrenia. 140, 416–20.
Archives of General Psychiatry, 52, 998–1007. Parry-Jones B and Parry-Jones WL (1992). Pica: symptom or eating disorder? A
O’Malley PG, Balden E, Tomkins G, et al. (2000). Treatment of fibromyalgia with historical assessment. British Journal of Psychiatry, 160, 341–54.
antidepressants: a meta-analysis. Journal of General Internal Medicine, 15, 659– Parry-Jones WL (1972). The trade in lunacy. Routledge & Kegan Paul, London.
66. Parsons T (1951). The Social System. Free Press, Glencoe.
O’Malley PG, Jackson JL, Santoro J, et al. (1999). Antidepressant therapy for Pasamanick B and Knobloch H (1966). Retrospective studies on the epidemiology
unexplained symptoms and symptom syndromes. Journal of Family Practice, 48, of reproductive casualty: old and new. Merril-Palmer Quarterly of Behavioral
980–90. Development, 12, 7–26.
Oppenheimer C (2000). Special features of psychiatric treatment for the elderly. In Pasmanick B, Scarpitti FR and Lefton M (1964). Home versus hospital care for
MG Gelder, JJ López-Ibor Jr and NC Andreasen, eds. The new Oxford textbook schizophrenics. Journal of the American Medical Association, 187, 177–81.
of psychiatry, Chapter 8.6. Oxford University Press, Oxford. Pasquier F, Fukui T, Sarazin M, et al. (2003). Laboratory investigations and treatment
Öst LG (1987a). Age of onset of different phobias. Journal of Abnormal Psychology, in frontotemporal dementia. Annals of Neurology, 54 Suppl 5, S32–5.
96, 223–9. Patel MX, Smith DG, Chalder T, et al. (2003). Chronic fatigue syndrome in children:
Öst LG (1987b). Applied relaxation: description of a coping technique and review of a cross-sectional survey. Archives of Disease in Childhood, 88, 894–8.
controlled studies. Behaviour Research and Therapy, 25, 397–409. Paterson RJ (2000). The Assertiveness Workbook: How to Express Your Ideas and
Öst LG, Alm T, Brandberg M, et al. (2001). One versus five sessions of exposure and Stand Up for Yourself at Work and in Relationships. New Harbinger Publications.
five sessions of cognitive therapy in the treatment of claustrophobia. Behaviour Pathé M, Mullen PE and Purcell R (1999). Stalking: false claims of victimisation.
Research and Therapy, 39, 167–81. British Journal of Psychiatry, 174, 170–2.
Öst LG and Breitholtz E (2000). Applied relaxation vs. cognitive therapy in the Pato MT, Zohar-Kadouch R, Zohar J, et al. (1988). Return of symptoms after
treatment of generalized anxiety disorder. Behaviour Research and Therapy, 38, discontinuation of clomipramine in patients with obsessive compulsive disorder.
777–90. American Journal of Psychiatry, 145, 1521–5.
Ottenbacher KJ and Cooper HM (1983). Drug treatment of hyperactivity in children. Patterson GR (1982). Coercive family process. Castalia, Eugene, OR.
Developmental Medicine and Child Neurology, 25, 358–66. Patton GC, Coffey C, Carlin JB, et al. (2002). Cannabis use and mental health in
Overall JE and Gorham DR (1962). The Brief Psychiatric Rating Scale. Psychological young people: a cohort study. British Medical Journal, 325, 1195–8.
Reports, 10, 799–812. Paykel ES (1978). Contribution of life events to causation of psychiatric illness.
Ovsiew F (2004). Antiepileptic drugs in psychiatry. Journal of Neurology, Psychological Medicine, 8, 245–53.
Neurosurgery and Psychiatry, 75, 1655–8. Paykel ES, Prusoff BA and Myers JK (1975). Suicide attempts and recent life events:
Owen MJ, Cardno AG and O’Donovan MC (2000). Psychiatric genetics: back to the a controlled comparison. Archives of General Psychiatry, 32, 327–33.
future. Molecular Psychiatry, 5, 22–31. Paykel ES, Scott J, Teasdale JD, et al. (1999). Prevention of relapse in residual

_ 829 _
bibliografia
depression by cognitive therapy. Archives of General Psychiatry, 56, 829–35. training and cognitive remediation. Psychological Medicine, 32, 783–91.
Paykel ES (2000). Not an age of depression after all? Incidence rates may be stable Pilling S, Bebbington P, Kuipers E, et al. (2002b). Psychological treatments in
over time. Psychological Medicine, 30, 489–90. schizophrenia: I. Meta-analysis of family intervention and cognitive behaviour
Pearce J, Hawton K and Blake F (1995). Psychological and sexual symptoms therapy. Psychological Medicine, 32, 763–82.
associated with the menopause and the effects of hormone replacement therapy. Pincus HA, Wakefield Davis W and McQueen LE (1999). ‘Subthreshold’ mental
British Journal of Psychiatry, 167, 163–73. disorders. British Journal of Psychiatry, 174, 288–96.
Pedersen CB and Mortensen PB (2001). Family history, place and season of birth as Pines M and Schlapobevsky J (2000). Group methods in adult psychiatry. In MG
risk factors for schizophrenia in Denmark: a replication and reanaylsis. British Gelder, JJ López-Ibor Jr and NC Andreasen, eds. The new Oxford textbook of
Journal of Psychiatry, 179, 46–52. psychiatry, Chapter 6.3.6. Oxford University Press, Oxford.
Pediatric OCD Treatment Study Team (2004). Cognitivebehaviour therapy, sertraline, Pinkham AE, Penn DL, Perkins DO, et al. (2003). Implications for the neural basis
and their combination for children and adolescents with obsessive-compulsive of social cognition for the study of schizophrenia. American Journal of Psychiatry,
disorder; the Pediatric OCD Treatment Study (POTS) randomized controlled trial. 160, 815–24.
Journal of the American Medical Association, 292, 1969–76. Pissiota A, Frans O, Michelgard A, et al. (2003). Amygdala and anterior cingulate
Peen J and Dekker J (2004). Is urbanicity an environmental risk-factor for psychiatric cortex activation during affective startle modulation: a PET study of fear.
disorders? Lancet, 363, 2012–3. European Journal of Neuroscience, 18, 1325–31.
Pelosi AJ and Birchwood M (2003). Is early intervention for psychosis a waste of Pitts FN and McClure JN (1967). Lacate metabolism in anxiety neurosis. New
valuable resources? British Journal of Psychiatry, 182, 196–8. England Journal of Medicine, 25, 1329–36.
Penninx BW, Geerlings SW, Deeg DJ, et al. (1999). Minor and major depression and Placidi GP, Ocquendo MA, Malone KM, et al. (2001). Aggressivity, suicide attempts,
the risk of death in older persons. Archives of General Psychiatry, 56, 889–95. and depression: relationship to cerebrospinal fluid monoamine metabolite levels.
Penrose L (1938). A clinical and genetic study of 1280 cases of mental deficiency. Biological Psychiatry, 50, 783–91.
HMSO, London. Plasky P (1991). Antidepressant usage in schizophrenia. Schizophrenia Bulletin, 17,
Perley MJ and Guze SB (1962). Hysteria – the stability and usefulness of clinical 649–57.
criteria. New England Journal of Medicine, 266, 421–6. Pocock SJ, Smith M and Baghurst M (1994). Environmental lead and children’s
Perlis ML, Smith MT, Orff HJ, et al. (2002). The effects of an orally administered intelligence: a systematic review of the epidemiological evidence. British Medical
cholinergic agonist on REM sleep in major depression. Biological Psychiatry, 51, Journal, 309, 1189–97.
457–62. Pogarell O, Hamann C, Popperl G, et al. (2003). Elevated brain serotonin transporter
Perls T (2004). Centenarians who avoid dementia. Trends in Neurosciences, 27, availability in patients with obsessive-compulsive disorder. Biological Psychiatry,
633–6. 54, 1406–13.
Perry DW, Benton C, Walsh M, et al. (2002). Mental impairment in the West Pollock VE, Briere J, Schneider L, et al. (1990). Childhood antecedents of antisocial
Midlands: 10 years on. Medicine, Science and the Law, 42, 325–33. behavior: Parental alcoholism and physical abusiveness. American Journal of
Perry JC, Bannon E and Ianni F (1999). Effectiveness of psychotherapy for Psychiatry, 147, 1290–3.
personality disorders. American Journal of Psychiatry, 156, 1312–21. Poolsup N, Li Wan Po A and de Oliveira IR (2000). Systematic overview of lithium
Perry RJ and Miller BL (2001). Behavior and treatment in frontotemporal dementia. treatment in acute mania. J Clin Pharm Ther, 25, 139–56.
Neurology, 56, S46–51. Pope HG, Jonas JM, Hudson JI, et al. (1983). The validity of DSM III borderline
Peters SD, Wyatt GE and Finkelhor D (1986). Prevalence. In D Finkelhor, ed. A personality disorder: a phenomenological, family history, treatment response, and
source book on child sexual abuse. Sage, London. long term follow-up study. Archives of General Psychiatry, 40, 23–30.
Petersen RC, Stevens JC, Ganguli M, et al. (2001). Practice parameter: early detection Portwich P and Barocka A (1998). Capgras’ syndrome and other delusional
of dementia: mild cognitive impairment (an evidence-based review). Report of misidentification syndrome (DMS). Nervenheilkunde, 17, 296–300.
the Quality Standards Subcommittee of the American Academy of Neurology. Posener H and Jacoby R (2002). Testamentary capacity. In R Jacoby and C
Neurology, 56, 1133–42. Oppenheimer, eds. Psychiatry in the elderly. 3rd edn. Oxford University Press,
Petronis A (2004). The origin of schizophrenia: genetic thesis, epigenetic antithesis, Oxford.
and resolving synthesis. Biological Psychiatry, 55, 965–70. Post F (1972). The management and nature of depressive illnesses in late life: a
Petronko MR, Harris SL and Kormann RJ (1994). Community based behavioral follow-through study. British Journal of Psychiatry, 121, 393–404.
training approaches for people with mental retardation and mental illness. Journal Powell GE (2000). Cognitive Assessment. In MG Gelder, JJ López-Ibor Jr and NC
of Consulting and Clinical Psychology, 62, 49–54. Andreasen, eds. The new Oxford textbook of psychiatry, Chapter 1.10.3.1. Oxford
Petry NM and Simcic Jr. F (2002). Recent advances in the dissemination of University Press, Oxford.
contingency management techniques: clinical and research perspectives. Journal Powell J, Geddes J, Deeks J, et al. (2000). Suicide in psychiatric in-patients: risk
of Substance Abuse Treatment, 23, 81–6. factors and their predictive power. British Journal of Psychiatry, 176, 266–76.
Pezawas L, Wittchen HU, fister H, et al. (2003). Recurrent brief depressive disorder Powers PS and Santana C (2004). Available pharmacological treatments for anorexia
reinvestigated: a community sample of adolescents and young adults. Archives of nervosa. Expert Opin Pharmacother, 5, 2287–92.
General Psychiatry, 33, 407–18. Prager S and Jeste DV (1993). Sensory impairment in late-life schizophrenia.
Pfeffer CR (2000). Suicidal behaviour in children: an emphasis on developmental Schizophrenia Bulletin, 19, 755–72.
influences. In K Hawton and K van Heeringen, eds. The international handbook of Pratt JH (1908). Results obtained in treatment of pulmonary tuberculosis by the class
suicide and attempted suicide. John Wiley & Sons, Chichester. method. British Medical Journal, 2, 1070–1.
Pfohl B and Blum N (1991). Obsessive-compulsive personality disorder: A review Press DZ (2004). Parkinson’s disease dementia – a first step? New England Journal
of available data and recommendations for DSM-IV. Journal of Personality of Medicine, 351, 2547–9.
Disorders, 5, 363–75. Prichard JC (1835). A treatise on insanity. Sherwood Gilbert and Piper, London.
Pfohl B, Blum N and Zimmerman M (1997). Structured interview for DSMIV Primm AB (1996). Assertive community treatment. In WR Breakey, ed. Integrated
personality disorders. American Psychiatric Association, Washington, DC. mental health services. Oxford University Press, New York, NY.
Pharoah FM, Rathbone J, Mari JJ, et al. (2003). Family intervention for schizophrenia. Pringsheim T, Davenport WJ and Lang A (2003). Tics. Current Opinion in Neurology,
4: CD000088, Cochrane Database of Systematic Reviews. 16, 523–7.
Phelan M, Slade M, Thornicroft G, et al. (1995). The Camberwell Assessment of Prochaska JO and Diclemente CC (1986). Towards a comprehensive model of
Need: the validity and reliability of an instrument to assess the needs of people change. In WR Miller and N Heather, eds. Treating addictive behaviors: processes
with severe mental illness. British Journal of Psychiatry, 167, 589–95. of change, 3–27. Plenum Press, New York.
Phillips KA (2000). Body dysmorphic disorder. In MG Gelder, JJ López-Ibor Jr Protheroe C (1969). Puerperal psychoses: a long term study, 1927–1961. British
and NC Andreasen, eds. The new Oxford textbook of psychiatry, Chapter 5.2.8. Journal of Psychiatry, 115, 9–30.
Oxford University Press, Oxford. Prudic J, Sackeim HA and Devanand DP (1990). Medication resistance and clinical
Phillips KA (2004). Psychosis in body dysmorphic disorder. Journal of Psychiatric response to electroconvulsive therapy. Psychiatry Research, 31, 287–96.
Research, 38, 63–72. Prusiner SB (2001). Shattuck lecture – neurodegenerative diseases and prions. New
Phillips ML, Medford N, Senior C, et al. (2001). Depersonalization disorder: thinking England Journal of Medicine, 344, 1516–26.
without feeling. Psychiatric Research, 108, 145–60. Psychological Corporation (2004). Wechsler Abbreviated Scales of Intelligence
Phipps A and O’Brien J (2002). Memory clinics and clinical governance -a UK (WASI). Harcourt Assessment Co., London.
perspective. International Journal of Geriatric Psychiatry, 17, 1128–32. Pusey H and Richards D (2001). A systematic review of the effectiveness of
Piacentini J and Langley AK (2004). Cognitive-behavioural therapy for children who psychosocial interventions for carers of people with dementia. Aging and Mental
have obsessive-compulsive disorder. Journal of Clinical Psychology, 60, 1181–94. Health, 5, 107–19.
Pichot P (1994). Nosological models in psychiatry. British Journal of Psychiatry, 164, Putnam FW and Loewenstein RJ (2000). Dissociative identity disorder. In BJ Sadock
232–40. and VA Sadock, eds. Comprehensive textbook of psychiatry. 7th edn. Lippincott,
Pickles A, Rowe R, Simonoff E, et al. (2001). Child psychiatric symptoms and Williams & Wilkins, Philadelphia.
psychosocial impairement: relationship and prognostic significance. British Pyne JM, Smith J, Fortney J, et al. (2003). Cost-effectiveness of a primary care
Journal of Psychiatry, 179, 230–5. intervention for depressed patients. Journal of Affective Disorders, 74, 23–32.
Pilling S, Bebbington P, Kuipers E, et al. (2002a). Psychological treatments in Quay HC and Werry JS (1986). Psychopathological disorders of childhood. 3rd edn.
schizophrenia: II. Meta-analyses of randomized controlled trials of social skills Wiley, New York, NY.

_ 830 _
bibliografia
Quincey VL (2003). The etiology of anomalous sexual preferences in man. Annals of unexplained physical symptoms. Neurologist, 10, 18–30.
the New York Academy of Sciences, 989, 105–17. Richardson SK and Koller H (1992). Vulnerability and resilience in adults who were
Quinn J and Twomey P (1998). A case of auto-erotic asphyxia in a long-term classified as mildly mentally handicapped in childhood. In B Tizard and V Varma,
psychiatric setting. Psychopathology, 31, 169–73. eds. Vulnerability and resilience in human development, 102–23. JKP, London.
Quitkin FM, Stewart JW, Mcgrath PJ, et al. (1993). Columbia atypical depression. Richman N, Stevenson J and Graham P (1982). Preschool to school: a behavioural
A subgroup of depressives with better response to MAOI than to tricyclic study. Academic Press, London.
antidepressants or placebo. British Journal of Psychiatry, 21 (Suppl), 30–4. Rickles NK (1950). Exhibitionism. Lippincott, Philadelphia, PA.
Rachman J and DeSilver P (1998). Panic disorder, the facts. Oxford University Press, Rimes K and Salkovskis PM (2000). Health screening programmes. In MG Gelder,
Oxford. JJ López-Ibor Jr and NC Andreasen, eds. The new Oxford textbook of psychiatry,
Rachman S and Hodgson RJ (1980). Obsessions and compulsions. Prentice-Hall, Chapter
Englewood Cliffs, NJ. 5.5. Oxford University Press, Oxford. Rimm DC and Masters JC (1979). Behavior
Radke-Yarrow M, Nottelmann E, Martinez P, et al. (1993). Young children of therapy: techniques and empirical findings. Academic Press, New York, NY.
affectively ill parents: a longitudinal study of social development. Journal of the Ring A, Dowrick C, Humphris G, et al. (2004). Do patients with unexplained physical
American Academy of Child and Adolescent Psychiatry, 31, 68–77. symptoms pressurise general practitioners for somatic treatment? A qualitative
Raine A, Lencz T, Bihrle S, et al. (2000). Reduced prefontal gray matter and reduced study. British Medical Journal, 328, 1057.
autonomic activity in antisocial personality disorder. Archives of General Ringel Y, Sperber AD and Drossman DA (2001). Irritable bowel syndrome. Annual
Psychiatry, 57, 119–27. Review of Medicine, 52, 319–38.
Raine R, Haines A, Sensky T, et al. (2002). Systematic review of mental health Ritchie K, Artero S, Beluche I, et al. (2004). Prevalence of DSM-IV psychiatric
interventions for patients with common somatic symptoms: can research evidence disorder in the French elderly population. British Journal of Psychiatry, 184,
from secondary care be extrapolated to primary care? British Medical Journal, 147–52.
325, 1082. Ritchie K and Lovestone S (2002). The dementias. Lancet, 360, 1759–66.
Rajagopal S (2004). Suicide pacts and the internet. British Medical Journal, 329, Ritson B (2005). Treatment for alcohol related problems. British Medical Journal,
1298–9. 330, 139–41.
Ralph D and McNicolas T (2000). UK Management guidelines for erectile Rivers WH (1920). Instinct and the unconscious. Cambridge University Press,
dysfunction. British Medical Journal, 321, 499–503. Cambridge.
Ramchandani P and Jones DPH (2003). Treating psychological symptoms in sexually Rivinus TM, Jamison DL and Graham PJ (1975). Childhood organic neurological
abused children: from research findings to service provision. British Journal of disease presenting as psychiatric disorder. Developmental Medicine and Child
Psychiatry, 183, 484–90. Neurology, 23, 747–60.
Raphael B (1977). Preventive intervention with the recently bereaved. Archives of Robbins TW and Everitt BJ (1999). Drug addiction: bad habits add up. Nature, 398,
General Psychiatry, 34. 567–70.
Raphael B and Wilson J (2000). Psychological debriefing. Theory, practice and Roberts AH (1969). Brain damage in boxers. Pitman, London.
evidence. Cambridge University Press, Cambridge. Roberts GW, Allsop D and Bruton C (1990b). The occult aftermath of boxing. Journal
Rapoport RN (1960). Community as doctor. Tavistock Publications, London. of Neurology, Neurosurgery and Psychiatry, 53, 373–8.
Rapp MA, Dahlman K, Sano M, et al. (2005). Neuropsychological differences Roberts GW, Done DJ, Bruton C, et al. (1990a). A ‘mock up’ of schizophrenia:
between late-onset and recurrent geriatric major depression. American Journal of temporal lobe epilepsy and schizophrenia-like psychosis. Biological Psychiatry,
Psychiatry, 162, 691–8. 28, 127–43.
Rappoport JL and Swedo S (2002). Obsessive Compulsive Disorder. In M Rutter and Roberts RE, Attkisson C and Rosenblatt A (1998). Prevalence of psychopathology
E Taylor, eds. Child and adolescent psychiatry, Chapter 35. Blackwell, Oxford. among children and adolescents. American Journal of Psychiatry, 155, 715–25.
Rasmussen SA and Tsuang MT (1986). Clinical characteristics and family history Robertson MM (2000). Tourette syndrome, associated conditions and the complexities
in DSMIII obsessive-compulsive disorder. American Journal of Psychiatry, 143, of treatment. Brain, 123, 425–62.
317–22. Robertson MM, Trimble MR and Lees AJ (1988). The psychopathology of the Gilles
Ravizza L, Maina G and Bogetto F (1997). Episodic and chronic OCD. Depression de la Tourette syndrome. British Journal of Psychiatry, 152, 383–90.
and Anxiety, 6, 154–8. Robin AL, Siegel PT, Moye AW, et al. (1999). A controlled comparison of family
Raz N, Lindenberger U, Rodrigue KM, et al. (2005). Regional brain changes in aging versus individual therapy for adolescents with anorexia nervosa. Journal of the
healthy adults: General trends, individual differences and modifiers. Cerebral Academy of Child and Adolescent Psychiatry, 38, 1482–9.
Cortex, in press. Robins LN (1966). Deviant children grown up. Williams & Wilkins, Baltimore, MD.
Regier DA (2000). Community diagnosis counts. Archives of General Psychiatry, Robins LN (1993). Vietnam veterans’ rapid recovery from heroin addiction: a fluke
57, 223–4. or normal expectation? Addiction, 88, 1041–54.
Regier DA, Narrow WE and Rae DS (1994). The de facto US mental and addictive Robins LN (2004). Using survey results to improve the validity of the standard
disorders service system. Archives of General Psychiatry, 50, 85–94. psychiatric nomenclature. Archives of General Psychiatry, 61, 1188–94.
Rehm J, Rehn N, Room R, et al. (2003). The global distribution of average volume Robins LN, Helzer JE, Croughan J, et al. (1981). National Institutes of Mental Health
of alcohol consumption and patters of drinking. European Addiction Research, Diagnostic Interview Schedule. Archives of General Psychiatry, 38, 381–9.
9, 147–56. Robins LN and Price RK (1991). Adult disorders predicted by childhood conduct
Reich J and de Girolamo G (2000). Diagnosis and classification of personality problems: results from the NIMH Epidemiologic Catchment Area project.
disorders. In MG Gelder, JJ López-Ibor Jr and NC Andreasen, eds. The new Psychiatry, 54, 116–32.
Oxford textbook of pyschiatry, Chapter 4.12.4. Oxford University Press, Oxford. Robins LN and Regier DA (1991). Psychiatric disorder in America: the
Reineke MA and Shirk SR (2005). Psychotherapy with adolescents. In GO Gabbard, epidemiological catchment area study. Free Press, New York, NY.
JS Beck and J Holmes, eds. Oxford textbook of psychotherapy, Chapter 30. 4th Robinson GE (2000). General overview of obstetrics, gynecology and reproductive
edn. Oxford University Press, Oxford. issues. In A Stoudemier, BS Fogel and DB Greenberg, eds. Psychiatric care of the
Reisberg B, Doody R, Stoffler A, et al. (2003). Memantine in moderate-to-severe medical patient. Oxford University Press, New York, NY.
Alzheimer’s disease. New England Journal of Medicine, 348, 1333–41. Robinson RG (2003). Poststroke depression: prevalence, diagnosis, treatment, and
Reiss S and Szyszko J (1983). Diagnostic overshadowing and professional experience disease progression. Biological Psychiatry, 54, 376–87.
with the mentally retarded persons. American Journal of Mental Deficiency, 87, Robson P (2000). Introduction to substance use disorders. In MG Gelder, JJ López-
396–402. Ibor Jr and N Andreasen, eds. The new Oxford Texbook of Psychiatry, Chapter
Remafedi G, French S, Story M, et al. (1998). The relationship between suicide risk 4.2.3.1. Oxford University Press, Oxford.
and sexual orientation: results of a population based study. American Journal of Rock P (1998). After homicide: practical and political responses to bereavement.
Public Health, 88, 57–60. Clarendon Studies in Criminology. Oxford University Press, Oxford.
Rendell JM, Gijsman HJ, Keck P, et al. (2003). Olanzapine alone or in combination Rockwood K (2004). Size of the treatment effect on cognition of cholinesterase
for acute mania. 3: CD004040, Cochrane Database of Systematic Reviews. inhibition in Alzheimer’s disease. Journal of Neurology, Neurosurgery and
Resick PA, Nishith P, Weaver TL, et al. (2002). A comparison of cognitive-processing Psychiatry, 75, 677–85.
therapy with prolonged exposure and a waiting condition for the treatmen of Rodin G and Abbey S (2000). Psychiatric aspects of surgery (including
chronic posttraumatic stress disorder in female rape victims. Journal of Consulting transplantation). In MG Gelder, JJ López-Ibor Jr and NC Andreasen, eds. The new
and Clinical Psychology, 70, 867–79. Oxford textbook of psychiatry, Chapter 5.3.6. Oxford University Press, Oxford.
Reyes-Ortiz CA (2001). Diogenes syndrome: the self-neglect elderly. Comprehensive Rogers A, Day J, Randall F, et al. (2003). Patients understanding and Participation
Therapy, 27, 117–21. in a trial designed to improve the management of anti-psychotic medication: a
Reynolds III CF, Frank E and Perel JM (1999). Nortriptyline and interpersonal qualitive study. Social Psychiatry and Psychiatric Epidemiology, 38, 720–7.
psychotherapy as maintenance therapies for recurrent major depression. A Rohlff C and Hollis K (2003). Modern proteomic strategies in the study of complex
randomised controlled trial in patients older than 59 years. Journal of American neuropsychiatric disorders. Biological Psychiatry, 53, 847–53.
Medical Association, 281, 39–45. Roman GC (2002). Vascular dementia revisited: diagnosis, pathogenesis, treatment,
Rice F, Harold G and Thapar A (2002). The genetic aetiology of childhood depression: and prevention. Medical Clinics of North America, 86, 477–99.
a review. Journal of Child Psychology and Psychiatry, 43, 65–79. Ron M (2001). The prognosis of hysteria/somatization disorder. In PW Halligan, C
Richardson RD and Engel Jr. CC (2004). Evaluation and management of medically Bass and JC Marshall, eds. Contemporary approaches to the study of hysteria:

_ 831 _
bibliografia
clinical and theoretical perspectives. Oxford University Press, Oxford. in anorexia nervosa and bulimia nervosa. Archives of General Psychiatry, 44,
Ron MA (1989). Psychiatric manifestations of frontal lobe tumours. British Journal 1047–56.
of Psychiatry, 155, 735–8. Rutter M (1966). Children of sick parents: an environmental and psychiatric study.
Room R, Babor T and Rehm J (2005). Alcohol and public health. Lancet, 365, 519– Oxford University Press, Oxford.
30. Rutter M (1972). Relationships between child and adult psychiatric disorders. Acta
Rooth F (1973). Exhibitionism, sexual violence and paedophilia. Br J Psychiatry, Psychiatrica Scandinavica, 48, 3–21.
122, 705–10. Rutter M (1985). Resilience in the face of adversity: protective factors and resistance
Rosanoff AJ, Handy LM and Rosanoff IA (1934). Criminality and delinquency in to psychiatric disorder. British Journal of Psychiatry, 147, 598–611.
twins. Journal of Criminal Law and Criminology, 24, 923–34. Rutter M (1995). Clinical implications of attachment concepts: retrospect and
Rose S, Bisson JU and Wessely S (2003). A systematic review of single-session prospect. Journal of Child Psychology and Psychiatry, 36, 549–71.
psycholigcal interventions (debriefing). Following Trauma. Psychotherapy and Rutter M (2002). Developmental psychopathology. In M Rutter and E Taylor, eds.
Psychosomatics, 72, 176–84. Child and adolescent psychiatry. 4th edn. Blackwell, Oxford.
Rosen RC and Leiblum SR (1987). Current approaches to the evaluation of sexual Rutter M (2005). Environmentally mediated risks for psychopathology: research
desire disorders. Journal of Sex Research, 23, 141–62. strategies and findings. Journal of the American Academy of Child and Adolescent
Rosenhan DL (1973). On being sane in insane places. Science, 179, 250–8. Psychiatry, 44, 3–18.
Rosenthal NE, Sack DA and Gillin JC (1984). Seasonal affective disorder: a Rutter M, Bailey A, Bolton P, et al. (1993). Autism: syndrome definition and possible
description of the syndrome and preliminary findings wih light therapy. Archives genetic mechanisms. In R Plomin and GE McClearn, eds. Nature, nurture and
of General Psychiatry, 41, 24–30. psychology, 269–84. American Psychiatric Association, Washington, DC.
Ross GW and Bowen JD (2002). The diagnosis and differential diagnosis of Rutter M, Bailey A, Bolton P, et al. (1994a). Autism and known medical conditions:
dementia. Medical Clinics of North America, 86, 455–76. myth and substance. Journal of Child Psychology and Psychiatry, 35, 311–22.
Rossler W, Loffler W, Falkenheuer B, et al. (1992). Does case management reduce Rutter M, Chadwick O and Shaffer D (1983). Head injury. In M Rutter, ed.
rehospitalization rate? Acta Psychiatrica Scandinavica, 86, 445–9. Developmental neuropsychiatry, 83–111. Churchill Livingstone, Edinburgh.
Roth AJ, McClear KZ and Massie MJ (2000). Oncology. In A Stoudemier, BS Fogel Rutter M, Cox A, Tupling C, et al. (1975a). Attainment and adjustment in two
and DB Greenberg, eds. Psychiatric care of the medical patient. Oxford University geographical areas: I. Prevalence of psychiatric disorders. British Journal of
Press, New York, NY. Psychiatry, 126, 493–509.
Roth M (1955). The natural history of mental disorder in old age. Journal of Mental Rutter M, Giller H and Hagell A (1998). Antisocial behaviour by young people.
Science, 101, 281–301. Cambridge University Press, Cambridge.
Roth RM and Saykin AJ (2004). Executive dysfunction in attention-deficit Rutter M, Graham P and Birch HG (1970a). A neuropsychiatric study of childhood.
hyperactivity disorder: cognitive and neuroimaging findings. Psychiatric Clinics Heinemann, London.
of North America, 27, 83–96. Rutter M, Graham P, Chadwick O, et al. (1976a). Adolescent turmoil: fact or fiction.
Rothbaum BO, Foa EB, Riggs DS, et al. (1992). A prospective examination of post- Journal of Child Psychology and Psychiatry, 17, 35–56.
traumatic stress disorder in rape victims. Journal of Traumatic Stress, 5, 455–76. Rutter M and Lockyer L (1967). A five to fifteen year follow-up study of infantile
Rothbaum BO, Hodges L, Anderson PL, et al. (2002). Twelve month follow-up of psychosis: I. Description of sample. British Journal of Psychiatry, 113, 1169–82.
virtual reality and standard exposure therapies for the fear of flying. Journal of Rutter M and Madge N (1976). Cycles of disadvantage: a review of research.
Consulting and Clinical Psychology, 70, 428–32. Heinemann, London.
Rothman D (1971). The discovery of the asylum. Little Brown, Boston, MA. Rutter M, Maughan B, Mortimer P, et al. (1979). Fifteen thousand hours. Open
Rouhani M and Holland JC (2000). Psychiatric aspects of cancer. In MG Gelder, JJ Books, London.
López-Ibor Jr and NC Andreasen, eds. The new Oxford textbook of psychiatry, Rutter M, Silberg J, O’Connor T, et al. (1999). Genetics and child psychiatry: II
Chapter 5.3.7. Oxford University Press, Oxford. Empirical research finding. Journal of Child Psychology and Psychiatry, 40,
Rouillon F (2004). Long-term therapy for generalized anxiety disorder. European 19–55.
Psychiatry, 19, 96–101. Rutter M and Taylor E (2002). Child and Adolescent Psychiatry. 4th edn. Blackwell
Rowlands MW (1988). Psychiatric and legal aspects of persistent litigation. British Publishing, Oxford.
Journal of Psychiatry, 153, 317–23. Rutter M, Tizard J and Whitmore K (eds.) (1970b). Education, health and behaviour.
Roy A, Nielsen D, Rylander G, et al. (2000). The genetics of suicidal behaviour. In Longmans, London.
K Hawton and K van Heeringen, eds. The international handbook of suicide and Rutter M, Tizard J, Yule W, et al. (1976b). Isle of Wight Studies 1964–1974.
attempted suicide. John Wiley & Sons, Chichester. Psychological Medicine, 6, 313–32.
Roy MA, Neale MC, Pedersen NL, et al. (1995). A twin study of generalized anxiety Rutter M, Yule B, Quinton D, et al. (1975b). Attainment and adjustment in two
disorder and major depression. Psychological Medicine, 25, 1037–49. geographical areas III: Some factors accounting for area differences. British
Royal College of Physicians (1991). Physical signs of sexual abuse in children. Royal Journal of Psychiatry, 126, 520–33.
College of Physicians, London. Rutter ML (1999). Psychosocial adversity and child psychopathology. British Journal
Royal College of Psychiatrists (1993). Consensus statement on the use of high dose of Psychiatry, 174, 480–93.
antipsychotic medication. Royal College of Psychiatrists, London. Rutter ML, MacDonald H, LeCouteur A, et al. (1990). Genetic factors in child
Royal College of Psychiatrists (2000). Good psychiatric practice. Royal College of psychiatric disorder. II Empirical findings. Journal of Child Psychology and
Psychiatrists, London. Psychiatry, 31, 39–83.
Royal College of Psychiatrists (2001). Diagnostic criteria for psychiatric disorders Rutz W, von Knorring L and Walinder J (1992). Long-term effects of an educational
for use with adults with LD [DC-LD]. Royal College of Psychiatrists, London. program for general practitioners given by the Swedish Committee for the
Royal College of Psychiatrists (2005). The Third Report of the Royal College of prevention and treatment of depression. Acta Psychiatrica Scandinavica, 85, 83–8.
Psychiatrists’s Special Committee on ECT. Gaskell Press. Ryan R (1994). Post-traumatic stress disorder in persons with developmental
Royal Commission on Long Term Care (1999). With respect to old age: long term disabilities. Community Mental Health Journal, 30, 45–54.
care – rights and responsibilities. HMSO, London. Ryle A (1990). Cognitive analytic therapy: active participation in change. Wiley,
Roy-Byrne PP and Cowley DS (1995). Course and outcome of panic disorder: a Chichester.
review of recent studies. Anxiety, 1, 151–60. Ryle A (1997). The structure and development of borderline personality disorder: a
Rüdin E (1953). Ein Beitrag zur Frage der Zwangskrankäheit, unsbesondere ihrer proposed model. British Journal of Psychiatry, 170, 82–7.
hereditaren Beziehungen. Archiv fur Psychiatrie und Nervenkrankheiten, 191, Ryle A and Kerr IB (2002). Introducing cognitive analytic therapy: principles and
14–54. practice. John Wiley, Chichester.
Ruo B, Rumsfeld JS, Hlatky MA, et al. (2003). Depressive symptoms and health- Sachdev P (1998). Schizophrenia-like psychosis and epilepsy: the status of the
related quality of life: the heart and soul study. Journal of the American Medical association. American Journal of Psychiatry, 155, 325–36.
Association, 290, 215. Sackeim HA (2003). Electroconvulsive therapy in schizophrenia. In S Hirsch and D
Ruschena D, Mullen P, Palmer S, et al. (2003). Choking deaths: the role of Weinberger, eds. Schizophrenia, 517–51. 2nd edn. Blackwells Science, Oxford.
antipsychotic medication. British Journal of Psychiatry, 183, 446–50. Sackett DL (1996). Evaluation of clinical method. In DJ Weatherall, JGG Ledingham
Rush AJ (2003). Toward an understanding of bipolar disorder and its origin. Journal and DA Warrell, eds. Oxford Textbook of Medicine, 15–21. 3rd edn. Oxford
of Clinical Psychiatry, 64, 4–8. University Press, Oxford.
Rush J, Pincus HA, First MB, et al. (2000). Handbook of psychiatric measures. Sackett DL, Richardson WS, Rosenberg W, et al. (1997). Evidence-based Medicine.
American Psychiatric Association, Washington, DC. How to practice and teach EBM. Churchill Livingstone, Edinburgh.
Rushton A and Minnis H (2002). Residential and foster care. In M Rutter and E Sackheim HA, Prudic J, Devanand DP, et al. (1990). The impact of medication
Taylor, eds. Child and adolescent psychiatry, Chapter 22. 4th edn. Blackwell, resistance and continuation of pharmacotherapy on relapse following
Oxford. response to electroconvulsive therapy in major depression. Journal of Clinical
Russell DEH (1984). The prevalence and seriousness of incestuous abuse: stepfathers Psychopharmacology, 10, 96–104.
versus biological fathers. Child Abuse and Neglect, 8, 15–22. Sackheim HA, Prudic J, Devanand DP, et al. (1993). Effects of stimulus intensity
Russell GFM (1979). Bulimia nervosa: an ominous variant of of anorexia nervosa. and electro placement on the efficacy and cognitive effects of electroconvulsive
Psychological Medicine, 9, 429–48. therapy. New England Journal of Medicine, 328, 839–46.
Russell GFM, Szmulker G, Dare C, et al. (1987). An evaluation of family therapy Sacks O (1973). Awakenings. Duckworth, London.

_ 832 _
bibliografia
Sainsbury P and Barraclough B (1968). Differences between suicide rates. Nature, Newcastle upon Tyne 1961–1994. British Journal of Psychiatry, 178, 458–64.
220, 1252–3. Scharff DE and Scharff JS (2005). Psychodynamic couple therapy. In GO Gabbard,
Sakel M (1938). The pharmacological shock treatment of schizophrenia. Nervous and JS Beck and J Holmes, eds. Oxford textbook of psychotherapy. Oxford University
Mental Disease Publications, New York. Press,
Salerno SM, Browning R and Jackson JL (2002). The effect of antidepressant Schatzberg AF (2004). Employing pharmaologic treatment. Journal of Clinical
treatment on chronic back pain: a metaanalysis. Archives of Internal Medicine, Psychiatry, 65, 15–20.
162, 19–24. Scheltens P, Fox N, Barkhof F, et al. (2002). Structural magnetic resonance imaging
Saletu B, Anderer P, Saletu-Zyhlarz GM, et al. (2002). EEG topography and in the practical assessment of dementia: beyond exclusion. Lancet Neurology, 1,
tomography in diagnosis and treatment of mental disorders: evidence for a key- 13–21.
lock principle. Methods and Findings in Experimental and Clinical Pharmacology, Schenk D, Barbour R, Dunn W, et al. (1999). Immunization with amyloid- attenuates
24 (Suppl 1), 97–106. Alzheimer disease-like pathology in the PDAPP mouse. Nature, 400, 173–7.
Salkovskis P (1997). Obsessive-compulsive disorder. In DM Clark and CG Fairburn, Scherder E, Oosterman J, Swaab D, et al. (2005). Recent developments in pain in
eds. Science and practice of cognitive behaviour therapy, Chapter 8. Oxford dementia. British Medical Journal, 330, 461–4.
University Press, Oxford. Schernhammer ES and Colditz GA (2004). Suicide rates among physicians:
Salkovskis P and Bass C (1997). Hypochondriasis. In CG Fairburn and DM Clark, a quantitative and gender assessment (metaanalysis). American Journal of
eds. Science and practice of cognitive behaviour therapy, Chapter 13. Oxford Psychiatry, 161, 2292–302.
University Press, Oxford. Schiffman J, Walker E, Ekstrom M, et al. (2004). Childhood videotaped social and
Salmon G and West A (2000). Physical and mental health issues related to bullying in neuromotor precursors of schizophrenia: a prospective investigation. American
schools. Current Opinion in Psychiatry, 13, 381–8. Journal of Psychiatry, 161, 2021–7.
Salzmann J, Wolfson AN, Schatzenberg A, et al. (1995). Effect of fluoxetine on Schimming C and Harvey PD (2004). Disability reduction in elderly patients with
anger in symptomatic volunteers with borderline personality disorder. Journal of schizophrenia. Journal of Psychiatric Practice, 10, 283–95.
Clinical Psychopharmacology, 15, 23–9. Schmideberg M (1947). The treatment of psychopaths and borderline patients.
Sameroff A, Seifer R, Barocas R, et al. (1987). IQ scores of 4-year-old children: American Journal of Psychotherapy, 1, 45–70.
social-environmental risk factors. Pediatrics, 79, 343–50. Schnaider Beeri M, Goldbourt U, Silverman JM, et al. (2004). Diabetes mellitus in
Sampson EL, Warren JD and Rossor MN (2004). Young onset dementia. Postgraduate midlife and the risk of dementia three decades later. Neurology, 63, 1902–7.
Medical Journal, 80, 125–39. Schneider K (1959). Clinical psychopathology. Grune and Stratton, New York.
Sandifer MG, Hordern A, Timbury GC, et al. (1968). Psychiatric diagnosis: a Schneier FR, Goetz D, Campeas R, et al. (1998). Placebo controlled trial of
comparative study in North Carolina. British Journal of Psychiatry, 114, 1–9. moclobemide in social phobia. British Journal of Psychiatry, 172, 70–7.
Sanz EJ, De las Cuevas C, Kiuru A, et al. (2005). Selective serotonin reuptake Schneier FR, Johnson J, Hornig CD, et al. (1992). Social phobia: comorbidity and
inhibitors in pregnant women and neonatal withdrawal syndrome: a database morbidity in an epidemiological sample. Archives of General Psychiatry, 49,
analysis. Lancet, 365, 482–7. 282–8.
Saper CB and Scammell TE (2004). Modafinil: a drug in search of a mechanism. Schneier FR, Marshall RD, Street L, et al. (1995). Social phobia and specific phobias.
Sleep, 11–12. In GO Gabbard, ed. Treatments of psychiatric disorders. American Psychiatric
Sar V, Akyuz G, Kundakci T, et al. (2004). Childhood trauma, dissociation, and Press, Washington,
psychiatric comorbidity in patients with conversion disorder. Am J Psychiatry, D.C. Schrag A (2005). Driving in Parkinson’s disease. Journal of Neurology,
161, 2271–6. Neurosurgery and Psychiatry, 76, 159.
Saravanan B, Jacob KS, Prince M, et al. (2004). Culture and insight revisited. British Schrenck-Notzing A (1895). The use of hypnosis in psychopathia sexualis with
Journal of Psychiatry, 184, 107–9. special reference to contrary sexual instinct. Transl CG Chaddock. Institute of
Sargant W and Dally P (1964). Treatment of anxiety state by antidepressant drugs. Research in Hypnosis Publication Society and the Julian Press, New York, NY
British Medical Journal, 1, 6–9. (1956).
Sargant W and Slater E (1940). Acute war neuroses. Lancet, 2, 1–2. Schuchter SR and Zisook S (1993). The normal course of grief. In MS Stroebe, W
Sargant W and Slater E (1963). An introduction to physical methods of treatment in Stroebe and RO Hansson, eds. Handbook of bereavement. Cambridge University
psychiatry. Livingstone, Edinburgh. Press, Cambridge.
Sartorius N, Kaelber CT, Cooper JE, et al. (1993). Progress toward achieving Schuckit MA, Smith TL, Anthenellic RA, et al. (1993). A clinical course of alcoholism
a common language in psychiatry: results from the field trial of the clinical in 636 male inpatients. American Journal of Psychiatry, 150, 786–92.
guidelines accompanying the WHO classification of mental and behavioral Schulsinger F (1982). Psychopathy: heredity and environment. International Journal
disorders in ICD-10. Archives of General Psychiatry, 50, 115–24. of Mental Health, 1, 190–206.
Sartorius N, Ustun TB and Korton A (1995). Progress toward achieving a common Schultz JH (1932). Das autogene training. Thieme, Liepzig.
language in psychiatry II: results from the International Field Trials of the ICD-10 Schultz JH and Luthe W (1959). Autogenic training: a psychophysiological approach.
Diagnostic Criteria for Research for Mental and Behavioral Disorders. American Grune and Stratton, New York, NY.
Journal of Psychiatry, 152, 1427–37. Schulz SC, Camlin KL, Berry SA, et al. (1999b). Olanzapine safety and efficacy in
Sarwer DB, Wadden TA, Pertschuk MJ, et al. (1998). The psychology of cosmetic patients with borderline personality disorder and comorbid dysthymia. Biological
surgery: a review and reconceptualization. Clinical Psychology Review, 18, 1–22. Psychiatry, 46, 1429–35.
Sashidharan SP (2001). Institutional racism in British psychiatry. Psychiatric Schwartz CE, Snidman N and Kagan J (1999). Adolescent social anxiety as an
Bulletin, 25, 244–7. outcome of inhibited temperament in childhood. Journal of the American
Sateia MJ and Nowell PD (2004). Insomnia. Lancet, 364, 1959–73. Academy of Child and Adolescent Psychiatry, 38, 1008–15.
Sauer WH, Berlin JA and Kimmel SE (2003). Effect of antidepressants and their Schwartz J (1994). Low level lead exposure and children’s IQ: a meta analysis and
relative affinity for the serotonin transporter on the risk of myocardial infarction. search for a threshold. Environmental Research, 65, 42–55.
Circulation, 108, 32–6. Schwartz MA and Wiggins OP (1987). Typifications. The first step for clinical
Saxena S, Bota RG and Brody AL (2001). Brain-behaviour relationships in obsessive- diagnosis in psychiatry. Journal of Nervous and Mental Disorders, 175, 65–77.
compulsive disorder. Seminars in Clinical Neuropsychiatry, 6, 82–101. Schweitzer I, Tuckwell V, O’Brien J, et al. (2002). Is late onset depression a prodrome
Saxena S, Brody AL, Ho ML, et al. (2002). Differential cerebral metabolic changes to dementia? International Journal of Geriatric Psychiatry, 17, 997–1005.
with paroxetine treatment of obsessive-compulsive disorder vs major depression. Schweizer E and Rickels K (1998). Benzodiazepine dependence and withdrawal:
Archives of General Psychiatry, 59, 250–61. a review of the syndrome and its clinical management. Acta Psychiatrica
Saxena S, Brody AL, Schwartz JM, et al. (1998). Neuroimaging and frontal- Scandinavica, 393, 95–101.
subcortical circuitry in obsessive-compulsive disorder. British Journal of Scott A (2005). College Guidelines on electroconvulsive therapy: an update for
Psychiatry, 173 (Suppl 35), 26–37. prescribers. Advances in Psychiatric Treatment, 11, 150–6.
Saxena S, Brody AL, Zohrabi N, et al. (2004). Cerebral glucose metabolism in Scott PD (1960). The treatment of psychopaths. British Medical Journal, 1, 1641–6.
obsessive-compulsive hoarding. American Journal of Psychiatry, 161, 1038–48. Scott S (1994). Mental retardation. In M Rutter, E Taylor and L Hersov, eds. Child
Saxena S and Rauch SL (2000). Fuctional neuroimaging and the neuroanatomy of and adolescent psychiatry: modern approaches, 616–46. Blackwell Scientific
obsessive-compulsive disorder. Psychiatric Clinics of North America, 563–86. Publications, Oxford.
Scadding JG (1967). Diagnosis: the clinician and the computer. Lancet, 2, 877–82. Scott S (2000). Conduct disorders in childhood and adolesence. In MG Gelder, JJ
Schachar R (1991). Childhood hyperactivity. Journal of Child Psychology and López-Ibor Jr and NC Andreasen, eds. The new Oxford textbook of psychiatry,
Psychiatry, 32, 155–91. Chapter 9.2.4. Oxford University Press, Oxford.
Schachar R and Ickowicz A (2000). Attention deficit hyperkinetic disorders in Scott S (2002). Parent training programmes. In M Rutter and E Taylor, eds. Child and
childhood and adolescence. In MG Gelder, JJ López-Ibor Jr and NC Andreasen, adolescent psychiatry, Chapter 56. Blackwell, Oxford.
eds. The new Oxford textbook of psychiatry, Chapter 9.2.3. Oxford University Scott S, Spender Q, Dolan M, et al. (2001). Multicentre controlled trial of parenting
Press, Oxford. groups for child antisocial behaviour in clinical practice. British Medical Journal,
Schanda H, Knecht G, Schreinzer D, et al. (2004). Homicide and major mental 323, 191–4.
disorders: a 25-year study. Acta Psychiatrica Scandinavica, 110, 98–107. Sedler MJ (1995). Delusional disorders. Psychiatric Clinics of North America, 18,
Schapira K, Lindsley KR, Linsley A, et al. (2001). Relationship of suicde rates 199–425.
to social factors and availability of lethal methods: comparison of suicide in Sedman G (1970). Theories of depersonalization: a reappraisal. British Journal of

_ 833 _
bibliografia
Psychiatry, 117, 1–14. Sheldon WH, Stevens SS and Tucker WB (1940). The varieties of human physique.
Seeman MV (1997). Psychopathology in women and men: focus on female hormones. Harper, London.
American Journal of Psychiatry, 154, 1641–7. Shelton RC, Tollefson GD, Tohen M, et al. (2001). A novel augmentation strategy for
Seeman MV (2004). Gender differences in the prescribing of antipsychotic drugs. treating resistant major depression. Am J Psychiatry, 158, 131–4.
American Journal of Psychiatry, 161, 1324–33. Shenton ME, Dickey CC, Frumin M, et al. (2001). A review of MRI findings in
Seeman P, Bzowej NH, Guan HC, et al. (1987). Human brain D1 and D2 dopamine schizophrenia. Schizophrenia Research, 49, 1–52.
receptors in schizophrenia, Alzheimer’s, Parkinson’s, and Huntington’s diseases. Shepherd M (1961). Morbid jealousy: some clinical and social aspects of a psychiatric
Neuropsychopharmacology, 1, 5–15. symptom. Journal of Mental Science, 107, 687–753.
Segal H (1963). Introduction to the work of Melanie Klein. Heinemann Medical, Shepherd M, Cooper B, Brown AC, et al. (1966). Psychiatric illness in general
London. practice. Oxford University Press, Oxford.
Seghorn T, Prensky R and Boucher R (1987). Childhood sexual abuse in the lives Shibuya A and Yoshida A (1988). The genotypes of alcohol-metabolising enzymes
of sexually aggressive offenders. Journal of Child and Adolescent Psychiatry, 26, in Japanese with alcohol liver disease. American Journal of Human Genetics, 43,
262–7. 744–8.
Seguin E (1864). Origin of the treatment and training of idiots. In M Rosen, GR Shields J (1980). Genetics and mental development. In M Rutter, ed. Scientific
Clark and MS Kivitz, eds. History of mental retardation. University Park Press, foundations of developmental psychiatry. Heinemann Medical, London.
Baltimore, MD (1976). Shore JH, Vollmer WM and Tatum EL (1989). Community patterns of post-traumatic
Seguin E (1866). Idiocy and its treatment by the physiological method. Brandown, stress disorder. Journal of Nervous and Mental Disease, 177, 681–5.
Albany, NY. Shorter E (1992). From paralysis to fatigue. A history of psychosomatic illness in the
Seibyl JP, Scanley BE, Krystal JH, et al. (2004). Neuroimaging methodologies: modern era. The Free Press, New York.
utilising radiotracers or nuclear magnetic resonance. In EJ Nestler and DS Shorvon HJ, Hill JDN, Burkitt E, et al. (1946). The depersonalization syndrome.
Charney, eds. Neurobiology of mental illness, 190–206. Proceedings of the Royal Society of Medicine, 39, 779–92.
Seivewright N and McMahon C (1996). Misuse of amphetamines and related drugs. Shulman K (2002). Manic illness. In R Jacoby and C Oppenheimer, eds. Psychiatry
Advances in Psychiatric Treatment, 2, 211–8. in the elderly. 3rd edn. Oxford University Press, Oxford.
Selten J-P, Veen N, Feller W, et al. (2001). Incidence of psychotic disorders in Sibbald B, Addington-Hall J, Brenneman D, et al. (1996a). The role of counsellors
immigrant groups to the Netherlands. British Journal of Psychiatry, 178, 367–72. in general practice: a qualitative study. Occasional Papers of the Royal College of
Seltzer B, Zolnouni P, Nunez M, et al. (2004). Efficacy of donepezil in early-stage General Practitioners, 74, 1–19.
Alzheimer disease: a randomized placebo-controlled trial. Archives of Neurology, Sibbald B, Addington-Hall J, Brenneman D, et al. (1996b). Investigation of whether
61, 1852–6. on-site general practice counsellors have an impact on psychotropic drug
Semple DM, McIntosh AM and Lawrie SM (2005). Cannabis as a risk factor for prescribing rates and costs. British Journal of General Practice, 46, 63–7.
psychosis: a systematic review. Journal of Psychopharmacology, 19, 187–94. Siegert RJ and Abernethy DA (2005). Depression in multiple sclerosis: a review.
Sensky T, Turkington D, Kingdon D, et al. (2000). A randomized controlled trial of Journal of Neurology, Neurosurgery and Psychiatry, 76, 469–75.
cognitive-behavioral therapy for persistent symptoms in schizophrenia resistant to Sierra M, Phillips ML, Irvin G, et al. (2003). A placebo controlled trial of lamotrigine
medication. Archives of General Psychiatry, 57, 165–72. in depersonalization disorder. Journal of Psychopharmacology, 17, 103–5.
Seong E, Seassholtz AF and Burmeister M (2002). Mouse models for psychiatric Sierra M, Senior C, Dalton J, et al. (2002). Autonomic response in depersonalization
disorders. Trends in Genetics, 18, 643–50. disorder. Archives of General Psychiatry, 59, 833–8.
Sequiera H, Howlin P and Hollins S (2003). Psychological disturbances associated Siever LJ, Torgersen S, Gunderson JG, et al. (2002). The borderline diagnosis III:
with sexual abuse in people with learning disabilities. British Journal of Psychiatry, identifying endophenotypes for genetic studies. Biological Psychiatry, 51, 964–8.
183, 451–6. Silberg J, Meyer J, Pickles A, et al. (1996). Heterogeneity among juvenile antisocial
Serretti A, Mandelli L, Lattuada E, et al. (2004). Depressive syndrome in major behaviours: findings from the Virginia Twin Study of Adolescent Behavioural
psychoses: a study on 1351 subjects. Psychiatry Research, 127, 85–99. Development. In G Bock and J Goode, eds. Genetics of criminal and antisocial
Seshadri S, Beiser A, Selhub J, et al. (2002). Plasma homocysteine as a risk factor behaviour. Wiley, Chichester.
for dementia and Alzheimer’s disease. New England Journal of Medicine, 346, Silberg J, Rutter M, et al. (1999). The influence of genetic factors and life stress on
476–83. depression among adolescent girls. Archives of General Psychiatry, 56, 225–32.
Shaffer D (1974). Suicide in childhood and early adolescence. Journal of Child Silva AJ, Ferrari MM, Leong GB, et al. (1998). The dangerousness of persons with
Psychology and Psychiatry, 15, 275–91. delusional jealousy. Journal of the American Academy of Psychiatry and the Law,
Shaffer D, Pfeffer CR and Gutstein J (2000). Suicide and attempted suicide in children 26, 607–23.
and adolescents. In K Hawton and K van Heeringen, eds. The International Silva JA, Derecho DV, Leong GB, et al. (2000). Stalking behavior in delusional
Handbook of Suicide and Attempted Suicide. John Wiley & Sons, Chichester. jealousy. Journal of Forensic Science, 45, 77–82.
Shapiro F (1995). Movement desensitization and reprocessing: basic principles, Silveira JM and Seeman MV (1995). Shared psychotic disorder: a critical review of
protocols and procedures. Guilford, New York, NY. the literature. Canadian Journal of Psychiatry, 40, 389–95.
Sharma T and Harvey P (eds.) (2000). Cognition in Schizophrenia. Oxford University Silverstone T and Cookson J (1982). The biology of mania. In K Granville-Grassman,
Press. ed. Recent advances in clinical psychiatry. Churchill Livingstone, Edinburgh.
Sharpe M (1990). The use of graphical life charts in psychiatry. British Journal of Sim J and Adams N (2002). Systematic review of randomized controlled trials of
Hospital Medicine, 44, 44–7. nonpharmacological interventions for fibromyalgia. Clinical Journal of Pain, 18,
Sharpe M (2002). The English Chief Medical Officer’s Working Parties’ report on the 324–36.
management of CFS/ME: Significant breakthrough or unsatisfactory compromise? Simard M and van Reekum R (2004). The acetylcholinesterase inhibitors for
Journal of Psychosomatic Research, 52, 437–8. treatment of cognitive and behavioral symptoms in dementa with Lewy bodies.
Sharpe M (2003). Distinguishing malingering from psychiatric disorders. In PW Journal of Neuropsychiatry and Clinical Neurosciences, 16, 409–25.
Halligan, C Bass and DA Oakley, eds. Malingering and illness deception. Oxford Simeon D, Knutelska M, Nelson D, et al. (2003). Feeling unreal: a depersonalization
University Press, Oxford. disorder update of 117 cases. Journal of Clinical Psychiatry, 64, 990–7.
Sharpe M and Carson AJ (2001). ‘Unexplained’ somatic symptoms, functional Simmons J and Dodd T (2002/3). Crime in England and Wales. Home Office, London.
syndromes, and somatization: do we need a paradigm shift? Annals of Internal Simon G (2000). Epidemiology of somatoform disorders and other causes of
Medicine, 134, 926–30. unexplained medical symptoms. In MG Gelder, JJ López-Ibor Jr and NC
Sharpe M, Hawton K and Seagroatt V (1994). Depressive disorders in long-term Andreasen, eds. The new Oxford textbook of psychiatry, Chapter 5.2.2. Oxford
survivors of stroke. Associations with demographic and social factors, functional University Press, Oxford.
status, and brain lesion volume. British Journal of Psychiatry, 164, 380–6. Simon GE, VonKorff M, Piccinelli M, et al. (1999). An international study of the
Sharpe M and Mayou R (2004). Somatoform disorders: a help or a hindrance to good relation between somatic symptoms and depression. New England Journal of
patient care? British Journal of Psychiatry, 184, 465–7. Medicine, 341, 1329–35.
Sharpe M, Strong V, Allen K, et al. (2004). Major depression in outpatients attending Simon RI (1997). Video voyeurs and covert videotaping of unsuspecting victims:
a regional cancer centre: screening and unmet treatment needs. British Journal of psychological and legal consequences. Journal of Forensic Science, 42, 884–9.
Cancer, 90, 314–20. Simpson HB, Liebowitz MR, Foa EB, et al. (2004). Post-treatment effects of exposure
Sharpe PC (2001). Biochemical detection and monitoring of alcohol abuse and therapy and clomopramine in obsessive-compulsive disorder. Depression and
abstinence. Annals of Clinical Biochemistry, 38, 652–64. Anxiety, 19, 225–33.
Sharpley M, Hutchinson G, McKenzie K, et al. (2001). Understanding the excess of Simpson HB, Lombardo I, Slifstein M, et al. (2003). Serotonin transporters in
psychosis among the African-Caribbean population in England. Review of current obsessive compulsice disorder: a positron emission tomography study with ((11)
hypotheses. British Journal of Psychiatry, 40 (Suppl), s60–8. C)McN 5652. Biological Psychiatry, 54, 1414–21.
Shaw C, Abrams K and Marteau TM (1999). Psychological impact of predicting Simpson L (1990). The comparative efficacy of Milan Family Therapy for disturbed
individuals’ risks of illness: a systematic review. Social Science and Medicine, children and their families. Journal of Family Therapy, 13, 267–84.
49, 1571–98. Sims A (2003). Symptoms in the Mind. An introduction to descriptive
Sheard T and Maguire P (1999). The effect of psychological interventions on anxiety psychopathology. 3rd edn. Elsevier Science Ltd., London.
and depression in cancer patients: results of two meta-analyses. British Journal of Singer MT and Wynne LC (1965). Thought disorder and family relations of
Cancer, 80, 1170–80. schizophrenics: IV. Results and implications. Archives of General Psychiatry, 12,

_ 834 _
bibliografia
201–12. depressive relapse and associated cognitive impairment following acute
Singh B, Hawthorne G and Vos T (2001). The role of economic evaluation in mental tryptophan depletion. British Journal of Psychiatry, 176, 72–5.
health care. Australia and New Zealand Journal of Psychiatry, 35, 104–14. Snaith RP, Baugh SJ, Clayden AD, et al. (1982). The clinical anxiety scale: an
Singh SP, Burns T, Amin S, et al. (2004). Acute and transient psychotic disorders: instrument derived from the Hamilton Anxiety Scale. British Journal of Psychiatry,
precursors, epidemiology, course and outcome. British Journal of Psychiatry, 185, 141, 518–23.
452–9. Snider LA and Swedo S (2004). PANDAS: current status and directions for research.
Singh SP and Lee AS (1997). Conversion disorders in Nottingham: alive, but not Molecular Psychiatry, 9, 900–7.
kicking. Journal of Psychosomatic Research, 43, 425–30. Snider LA and Swedo SE (2003). Childhood-onset obsessive-compulsive disorder
Singleton A and Gwinn Hardy K (2004). Parkinson’s disease and dementia with and tic disorders: case report and literature review. Journal of Child and Adolescent
Lewy bodies: a difference in dose? Lancet, 364, 1105–7. Psychopharmacology, 13, S81–8.
Singleton N, Bumpstead R, O’Brian M, et al. (2000). Psychiatric Morbidity among Snowling MJ (2002). Reading and other learning difficulties. In M Rutter and E
Adults living in Private Households, 2000: Summary Report. Office for National Taylor, eds. Child and adolescent psychiatry, Chapter 40. 4th edn. Blackwell,
Statistics, London. Oxford.
Singleton N, Meltzer H and Gatward R (1997). Psychiatric morbidity among Soloff PH (1994). Is there a drug treatment of choice for borderline personality
prisoners in England and Wales. OPCS Surveys of Psychiatric Morbidity in Great disorder? Acta Psychiatrica Scandinavica, 89, 50–5.
Britain. HMSO, London. Soloff PH, George A, Nathan RS, et al. (1986). Progress in psychopharmacology
Sink KM, Holden KF and Yaffe K (2005). Pharmacological treatment of of personality disorders: a double blind study of amitriptyline, haloperidol and
neuropsychiatric symptoms of dementia: a review of the evidence. Journal of the placebo. Archives of General Psychiatry, 43, 691–7.
American Medical Association, 293, 596–608. Sommer I, Ramsey N, Kahn R, et al. (2001). Handedness, language lateralisation
Sipos A, Rasmussen F, Harrison G, et al. (2004). Paternal age and schizophrenia: a and anatomical asymmetry in schizophrenia: meta-analysis. British Journal of
population based cohort study. British Medical Journal, 329, 1070. Psychiatry, 178, 344–51.
Siris SG, Morgan V, Fagerstrom R, et al. (1987). Adjunctive imipramine in the Sonino N and Fava GA (1998). Psychosomatic aspects of Cushing’s disease.
treatment of postpsychotic depression. A controlled trial. Archives of General Psychotherapy and Psychosomatics, 67, 140–6.
Psychiatry, 44, 533–9. Soothill K, Ackerley E and Francis B (2004). The criminal careers of arsonists. Med
Skeels H (1966). Adult status of children with contrasting life experiences: a follow- Sci Law, 44, 27–40.
up study. Monograph of the Society for Research into Child Development, 31. Soto C (2003). Unfolding the role of protein misfolding in neurodegenerative
Skinner BF (1953). Science and human behaviour. Macmillan, New York, NY. diseases. Nature Reviews Neuroscience, 4, 49–60.
Skodal AE, Gunderson JG, Pfohl B, et al. (2002a). The borderline disgnosis I: Sovner R and Hurley AD (1989). Ten diagnostic principles for recognizing
psychopathology, comorbidity, and personality structure

S-ar putea să vă placă și