2009 SAYI 4
wkkale Universivesi Sosyal Bitimler Enstiist TEMMU3
ESKi ON ASYA TOPLUMLARI ARASINDA YAZI VE DiL.
ETKILESiMi
‘Yusuf KILIC
Oret
Yazi, edinilen tecribelerin kaydedilmesi ve saglklt bir sekilde gelecek
nesillere aktarsmasimin en dnemli aracidir. Yaz diger bir fonksiyon ise,
bir toplumdan digerine gegisinde beraberinde belirli dil kabplanim ve
kelimeleri_gétiirmesidir. Insanoglumun tarihini aydinlatan ilkyazi sistemi
olarak kabul edilen ve Mezopotamya’da oturan Sumerliler tarafindan
M.0.3200 yillarinda cad saglanan, “Sumer Givi Yazsst” daha sonraki
zamanlarda, Mezopotamya ye cevre memleketlerde furan kavimlerce
kullanulnustir. Bu yazi tirdind kullanan her toplum, onu devraldigs toplumun
dilinden ve Kiitirinden etkilendigi gibi, kendi dil ve kiltirinden de bazt
Snemii kathalar yaparak bir diger topluma aktarimim saglamstit, BBylece
Eski On Asya diinyasinda M.O. IV-L. Bin yillar arasinda yagams olan gogu
toplumlar bu yazi tiiiind birbirilerinden alarak kullandiklan gibi, yazi
sayesinde Gnemli Slgtide dil ve Kiltir etklesimi igerisine girmislerdi. Bu
sada kullamlan bir diger yazx tir ise, Anadolu hiyeroglif yazisidr.
Anadolu’da kullanilan bu yazi gesidi de gegis yaptgt toplumlar arasmnda dil
ve Kiitrel etki yapmustir
‘Bu galismada, yazmin toplumlararas: gegisi, bu sayede olusan dil ve kiltirel
‘etki genis bir sekilde verilmistr. Bu tir bir etkilesimin gaédas dtinya
toplumlarinmn dillerinde de devam etigi agiktr,
Anahtar Kelimeler: Eski On Asya, Toplum, Yaz ve Dil, Btkilesim
WRITING AND LANGUAGE INTERACTION AMONG
ANCIENT NEAR EAST SOCIETIES
Abstract
Writing is the most effective way of recording and transferring the
experiences reliably into next generations. Another function of writing is that
it takes certain linguistic structures and words with it in passage to another
society, “Sumer cuneiform writing”, which was invented by Sumerians living
in Mesopotamia around 3200 B.C ‘and regarded as the first writing system
illuminating the history of mankind, was used by other tribes living in and
around Mesopotamia in later periods. Each society that used that writing
syctem was affected by the languege and culture of the society frou wii,
they adapted it on one hand and transferred it into another society by adding
‘much from their own language and culture on the other. Thus, most of the
societies living around the 4 and 1* millennium B.C in Ancient Near East
experienced a considerable interaction of language and culture, using this
* Yrd. Dog. Dr., Pamukkale Universitesi Fen Edebiyat Fakiiltesi Tarih
Bolimi EskiGag Tarihi Anabilim Dal, DENIZLI e-posta:
ykilic@pamukkale.edu.tr
apt‘writing system by adapting from each other. Another type of writing used in
that age is Anatolian hieroglyphic writing. Used in Anatolia, this writing
system also had a linguistic and cultural impact on the societies where it was
transferred,
In this study, inter-communal transition of writing, and linguistic and cultural
effect caused by this transition have been heavily focused on. Such an
interaction is also obvious in the languages of modern world societies.
Key Words: Ancient Near East, Society, Writing and Language, Interaction
1. YAZININ ICADI VE GELisimi
“Dil, insanlar arasinda anlasmayt (insanlarin kendi aralarindaki her
ttirli duygu ve diisiinceleri ve yargdarm birbirilerine iletmede
kullandiklari) saglayan tabii bir vasita, kendisine mahsus kanunlart
olan ve ancak bu kanunlar cercevesinde gelisen canh bir varlik,
temeli bilinmeyen zamanlarda atilms bir gizli anlasmalar sistemi,
seslerden driilmiis ictimai bir kurulustur”(Giilensoy, 1984: 59).
Yaz ise, agizdan cikan seslerin, yani sdzciiklerin gézle
g6riilebilen ve bazen de el ile dokunuldbilen igaretler halinde
bigimlendirilmesidir. Daha genis bir tammla yazi, kulak ve jest
yardim: olmaksizin belirli degerdeki sekillerin araciigiyla dilin
anlatmm mimkiin Jalan yegine aragtr. Yaz bu fonksiyonuyla
Kiltirin korunmasi, edinilen tecriibelerin kaydedilebilmesi ve gelecek
nesillere aktarimasinda dnemli rol oynar. Bu yiizden yazmin kesfi,
insanhk ve uygarhk tarihinde en dnemli basamaklardan biri olarak
kabul edilmektedir. Bu Gnemli bulus, ilk defa Bat: Asya'daki Firat ve
Dicle nehirleri arasinda (yani Helenistik Dénem adlandirmastyla
Mezopotamya’da) gerceklesmistir,
Nitekim yaziy: icat eden uluslar, uygarhgin bu en énemli
bulusu sayesinde kendi sosyal, kiiltiel, siyasi, ckonomik ve dini
yapilan hakkinda son derece miihim olan yazih eserler meydana
getirmislerdir. Béylece kendi kavmi biinycleri konusunda modern
insanm bilgilenmesini saglamislardir. Ayrica aynt yazi tir zamanla
meskiin cografyanin daha sonraki sakinlerine ve komgu memleketlere
gegmek suretiyle bu toplumlarn dillerinden birgok kelime ve
Kavramm da yazi__sayesinde bask toplumlara _intikalini
gerceklestirmistir, Yazt bu yénilyle toplumlar arasi dil etkilesiminde
biyiik Gnem kazanmustir. Béylece yalnizca o dénemdeki_politik
olaylann gelisimini g6z dntine sermekle kalmayip, aym zamanda eski
halklarm maddi ve manevi uygarligm, onlarin yasam tarzlarint,
insel, hukuksal ve bilimsel diisiincelerini ve bu unsurlarin
etkilesimini yeniden zihnimizde canlandimustur (Friedric, 2000: 11-
12). Gergekten, meseleyi Eski On Asya toplumlan agisindan
degerlendirdigimizde, bu etkilesimin genis oranda oldugu miigahede
1308-2922.
‘TEMMUZ 2009 SAYI4
123sukkale Universitesi Sosyal Bilimler En TEMMUZ. 2009 SAYI 4
edilmektedir. Bu yiizden yazimn icadi ve Eski On Asya toplumlart
arasinda yaytlist konusunu detaylanyla agiklamamuz. gerekmektedir.
‘Mevcut bilgilerimize gore, insan Paleolitik devirden itibaren
hemeinsleri ile iletisim kurabilmek igin bazi semboller ve igaretler
kullanarak, bunlart bazi nesneler tizerine yazmustir. insann Neolitik
devirde yerlesik hayata gegerck bitkileri, hayvanlan evcilestirmesi ile
birlikte insanlar arasindaki iliskiler de artmistir (Yaldiz, 2000:1-3)
Béylece anlasmanin saglanmas1 igin kullanalan sembol ve isaret sayist
artmis ve bunlarin kullanilmasi da siklagmuistir Biittin bu gelismeler
yavas yavas yazmin olusumuna zemin hazirlamislardir. Neticede Eski
On Asya diinyasmda ilk yazi sekli olusmustur. Bu yazi
‘Mezopotamya’da bulunan “Sumer Givi Yazisi"éit. Daha sonralar ise,
bu kez Anadolu'da ikinei bir yazi tirdi olan “Hliyeroglif Yazisi"icat
edilmistir. Bu her iki yaz1 gesidi igin kaya ve tas, kil ve diger birgok
uygun malzeme gereg olarak kullanulmistr.
insanligin ilk yazist olan, givi yaztsi, M.0.3200'lerde Giiney
Mezopotamya’da oturan Sumerliler tarafindan icat _edilmistir.
‘Tamamen ekonomik ihtiyaglann karsilanmasi endigesiyle icadi
saglandigim diisindiigtimiiz ve umumiyetle “Sumer Civi Yazisi” adi
verilen bu yazi tirinin diger yaz tiirleri gibi belirli bir amacin
anlatiimasi ve gesitli maddelerin tamitilmas: amactyla kullaniimast
agamasindan sonra;
T— Yazinin gekil haline dBntismesi
Ie Fikir yazisi (ideografi), diger bir tarumla resim yazist
(oiktografi)
I- — Fikir yaztsindan hece yazisina gegig (Alka, 1991: 3)
seklinde bir geligme ve sadelesme asamasi gegirmis
‘olmast kuvvetle muhtemeldir,
Sunu da hemen ifade etmek gerekir ki, ivi yazist fran’daki
kullamlig: digindaheceden harfe dofru pek bir gelisme
saglayamamustir. Genellikle her isaret bir veya birden fazla heceyi ya
da bir veya birden fazla kavramt karsilamaktadir.
Bununla birlikte Sumer Givi Yazismin icadi hikéyesi ile
insanoglunun medeniyeti olusturma hikayesi birbiriyle tamamen
Srtiigmeltedir. Gergekten her ikisi de, belirli ihtiyaglarn Karsilanma
‘cabast sonucunda olusmuslardir. Bu yiizden givi yazist olarak bilinen
‘tim yazi sistemlerinin en eskisinin, medeniyetin basladiga tilkede, yani
Giiney Babil'de ya da Sumer'de dogup gelismesi hig de sasirticr
degildir (Hhirgi, 1989: 38).
fran yazist ve yazitlan’ hakkinda genis bilgi igin bakiniz. Andrew
ROBINSON, The History of WritingAlphabets, Hieroglyphs and
Pictograms), New York 1999.
10g ssi: 1308-2922