‫د دماغونو پرواز‬

‫‪Ketabton.com‬‬
(c) ketabton.com: The Digital Library

‫د دماغونو پرواز‬

‫د جان محمد مهربان ژباړه او څېړنه‬

www.Larawbar.com 2
‫‪(c) ketabton.com: The Digital Library‬‬

‫د دماغونو پرواز‬

‫د دماغونو پرواز (‪)Braindrain‬‬ ‫نوم ‪:‬‬

‫جان محمد مهربان‬ ‫ژباړه او څېړنه‪:‬‬

‫‪jmihraban@yahoo.com‬‬ ‫د ليکوال برېښناليک ‪:‬‬

‫مختار احمد احسان ‪ -‬د لراوبر ډاټ کام برېښنايي کتابتون‬ ‫انالين چاري ‪:‬‬

‫‪www.Larawbar.com‬‬

‫‪www.Larawbar.com‬‬ ‫‪3‬‬
‫‪(c) ketabton.com: The Digital Library‬‬

‫د دماغونو پرواز‬

‫‪ .1‬دژباړن او څېړونکي څو خبري‬

‫‪ .2‬ددماغونو دپرواز پېژندنه‬
‫‪ .3‬اروپا‬
‫‪ .3.1‬غربي اروپا‬
‫‪ .3.2‬مرکزي او شرقي اروپا‬
‫‪ .3.3‬جنوبي شرقي اروپا‬
‫‪ .3.3‬پرتګال‪ ،‬ارلنډ‪ ،‬ايټاليا‪ ،‬يونان او هسپانيه‬
‫‪ .3.3‬انګلستان‬
‫‪ .3.3‬ترکيه‬
‫‪ .3‬افريقا‬
‫‪ .3.1‬ګانا‬
‫‪ .3.2‬جنوبي افريقا‬
‫‪ .3‬اسيا‬
‫‪ .3.1‬غربي اسيا‬
‫‪ .3.2‬عراق‬
‫‪ .3.3‬ايران‬
‫‪ .3‬منځنی ختيځ‬
‫‪ .3.1‬اسرائل‬
‫‪ .3.2‬عربي نړۍ‬
‫‪ .7‬پاسفيک اسيا‬
‫‪ .7.1‬ماليزيا‬
‫‪ .7.2‬فلپين‬
‫‪ .8‬جنوبي اسيا‬
‫‪ .8.1‬انډيا‬
‫‪ .8.2‬نيپال‬

‫‪www.Larawbar.com‬‬ ‫‪4‬‬
‫‪(c) ketabton.com: The Digital Library‬‬

‫د دماغونو پرواز‬

‫‪ .8.3‬پاکستان‬
‫‪ .8.3‬سريالنکا‬
‫‪ .8.3‬افغانستان‬
‫‪ .9‬شرقي اسيا‬
‫‪ .9.1‬چين‬
‫‪ .9.2‬ټايوان‬
‫‪ .11‬اسټراليا‬
‫دپاسفيک جزيرې‬ ‫‪.11.1‬‬
‫نيو زېالند‬ ‫‪.11.2‬‬
‫‪ .11‬شمالي امريکا‪:‬‬
‫کاناډا‬ ‫‪.11.1‬‬
‫دامريکا متخده اياالت‬ ‫‪.11.2‬‬
‫‪ .12‬التين امريکا‬
‫کيوبا‬ ‫‪.12.1‬‬
‫‪ .13‬کارابين‬
‫‪ .13‬ددماغونو دپرواز دمخنيوي الري‬
‫‪ .13‬ددماغونو دپرواز ګټي‬
‫‪ .13‬دماغونو دپرواز مفني تاثيرات‬
‫‪ .17‬ضميمې‬
‫‪ .18‬ماخذونه‬

‫‪www.Larawbar.com‬‬ ‫‪5‬‬
‫‪(c) ketabton.com: The Digital Library‬‬

‫د دماغونو پرواز‬

‫ددماغونو پرواز داقتصاد په علم کښي دبحث او دپام وړ موضوع ده‪ .‬دپوهنتون داستادانو له خوا‬
‫ددغي موضوع په اړه محصلينو ته پوره معلومات نه په ليکچرنوټونو کښي اونه په شفاهي ډول‬
‫ورکول کيږی‪.‬‬

‫ما(ج‪.‬م‪ .‬مهربان) ته له ډېري مودي راهيسي دغه سوال پيدا ؤ چي ولي افغانان په افغانستان کښي‬
‫خپلي عزتمندي دندي پرېږدي اودهيواد دباندي ډېرو داسي کارونو ته الس ور اچوي چي هغه‬
‫ددوی دشخصيت او مسلک سره برابر نه وي‪ .‬دغه سوال مي هم په ذهن کښي ګرځېدئ چي‬
‫دافغانستان دولت پرافغانانو باندي دشپاړسو کلنو يا تردې هم زياتي مودې له پاره سرمايه‬
‫ګذاري وکړي خو اخير افغانان دامريکا متحده اياالتو‪ ،‬کاناډا او نورو غربي هيوادونو ته حتی‬
‫دژوند په قيمت او قرباني ځانونه ورسوي‪ .‬ددغو سوالونو دجوابولو او دمحصلينو سره ددماغونو‬
‫يادبشري سرمايې دپرواز په اړه دمعلومات شريکولو په نيت مي دغه الندي څېړنه او ژباړه په‬
‫انټرنيټ کښي دانګلېسي ويب سايټونو څخه راټوله او ژباړلې ده او په لراوبر کښي بېله عکسونو‬
‫او جدولونو ئې درې برخي خپرې سوې‪ .‬ډېر کوښښ مي وکړ چي په دې څېړنه کښي د ډېرو‬
‫هيوادونو په اړه معلومات وړاندي کړم خو دهرهيواد په اړه مي معومات پيدا نه کړای سوای‪.‬‬

‫دځينو هيوادونو په اړه مي پوره معلومات وړاندي کړی دي اودنوروپه اړه بيا ځکه لږ معلومات‬
‫ورکول سوي دي چي په انټرنيټ کښي مي پيدا نه کړل‪ .‬دمثال په توګه‪ ،‬دمنځنۍ اسيا په اړه په‬
‫انټرنيټ کښي خاص معلومات نه وه که څه هم زه دونده خبر يم چي دتاجکستان‪ ،‬ترکمنستان او‬
‫نورو مرکزي اسيايي هيوادونو زيات شمېر علمي کدرونو روسيې ته پرواز کړی دئ خو مربوط‬
‫ارقام او احصايه مي تر السه نه کړای سوای‪.‬دافغانستان ددماغونودپرواز په اړه په ويکيپيډيا‬
‫کښي هيڅ معلومات نه ول نو مجبور سوم چي دنورو ځايونو څخه معلومات تر السه کړم‪ .‬داهم بايد‬
‫ووايم چي په دغه ژباړه او څېړنه کښي ځيني جملې او پاراګرافونه په داسي ډول پای ته رسېدلي‬
‫دي چي بايد نه وای رسېدلي يعني يو څه معلومات نور هم پر جمع سوي واي‪ .‬ما خپل محدويتونه‬

‫‪www.Larawbar.com‬‬ ‫‪6‬‬
‫‪(c) ketabton.com: The Digital Library‬‬

‫د دماغونو پرواز‬

‫په ګوته کړل خو بيا هم که انتقاد‪ ،‬پيشنهاد او يا اضافه معلومات لرئ‪ ،‬دمهربانۍ له مخي ئې‬
‫پردغه ادرس را سره شريک کړئ‪jmihraban@yahoo.com:‬‬

‫په درنښت‬

‫جان محمد مهربان‬

‫کابل‪ ،‬دو راهي ده عربان‪ ،‬قرغه‬

‫‪-۲۹۳۱‬قوس ‪۲۱-‬‬

‫‪www.Larawbar.com‬‬ ‫‪7‬‬
‫‪(c) ketabton.com: The Digital Library‬‬

‫د دماغونو پرواز‬

‫‪Brain drain‬‬
‫دانګلېسي )‪ (Brain‬د (ماغزه‪ ،‬هو ښ‪ ،‬ذکاوت ماغزه الو زول‪ ،‬ما غزه تويول) معنی لري‪ .‬د‬
‫(‪ )Drain‬کلمه بياد(وچول‪ ،‬او به ځني ايستل‪ ،‬تشول‪ ،‬زېم ايستل‪ ،‬کرار‪-‬کرار کمزوری کېدل‪،‬‬
‫ورو‪-‬ورو دعا يداتي منا بعوکمېدل) مفهوم ورکوي‪ .‬ددماغونويا دبشري سرمايې پرواز ‪(Brain‬‬
‫)‪drain or human capital flight‬له يوه ځايه بل ځای ته ديو غټ ګروپ افرادو دتخنيکي مهارت‬
‫ياپوهي مهاجرت‪/‬انتقال ته ويل کيږي‪ 1.‬ددماغونو پرواز اکثره وخت دوه علته لري چي يوئې له‬
‫افرادو اوبل ئې له ممالکو څخه سرچينه اخلي‪ .‬له هيوادونو څخه ځکه سرچينه اخلي چي ديو هيواد‬
‫اجتماعي چاپيريال‪ ،‬دکاري زمينو کموالی‪ ،‬سياسي بې ثباتي‪ ،‬اقتصادي خپګان( ‪economic‬‬
‫‪ ،)depression‬روغتيايي خطرونه(‪ )health risks‬اوداسي نور‪ ،‬دبل هيواد غني فرصتونه( ‪rich‬‬
‫‪ )opportunities‬سياسي ثبات اوازادي‪ ،‬پرمختللی اقتصاد‪ ،‬دژوند کولو ښه شرايط اوداسي نور‬
‫ديو ممللکت اوسېدونکي مجبور او تشويق کړي چي خپل هيواد پرېږدي او بل هيواد ته والړ سي‪.‬‬
‫شخصي ترجيح‪ ،‬په خارج کښي ددوستانو درلودل‪ ،‬هورې (په خارج کښي)خپل مسلک ته دښه‬
‫انکشاف ورکولو زمينه اوداسي نور‪ ...‬په فردي داليلو کښي حسابيږي‪.‬که څه هم ددماغونو پرواز‬
‫لومړي ځل دهغوتکنالوجيکي کارمندانو له پاره کارول کېدئ چي خپل هيواد به ئې پرېښووئ‪ ،‬خو‬
‫نن دغه اصطالح ډېره پراخه سوې ده‪ ،‬ټول هغه تعليم يافته او مسلکي وګړي په کښي راځي چي له‬
‫يوه هيواد‪،‬اقتصادي سيکتوراو ساحې څخه بل هيواد ته دښه ژوند او لوړ معاش ترالسه کولو له‬
‫پاره ځي‪.‬‬
‫ددماغونو پرواز ته اکثره وخت داقتصادي مصرف(‪ )economic cost,‬په نظر کتل کيږي ځکه چي‬
‫ديو هيواد اوسېدونکي دخپلو هغو ارزښتانکه او تقاضادرلودونکي مهارتونو سره بل هيواد ته‬
‫ځي چي ددوی دخپلو دولتونو له خوا دکلنو‪-‬کلنو راهيسي تمويل سوي وي‪ .‬ددماغونو پرواز‪،‬‬
‫دمالي سرمايې پرواز(‪ )Financial Capital Flight‬ته ورته دئ‪ ،‬ځکه چي يو هيواد دمهارتونو‬
‫دلږوالي څخه کړيږي اوبل هيواد دمهارتونو دترالسه کولو څخه استفاده او خوند اخلي چي دې‬
‫حالت ته بيا ددماغونو حصول (‪ )Brain Gain‬ويل کيږي‪ .‬ددماغونو پرواز داقتصادي انکشاف‪،‬‬
‫ودي او فقر ختمولو پر ضد اويو لوی خنډ دئ‪ .‬ددماغونو دپرواز اصطالح په طب کښي هم کاريږي‬

‫‪1‬‬
‫‪Brain drain (or human capital flight), is the large-scale emigration of a large group of‬‬
‫‪individuals with technical skills or knowledge.‬‬
‫‪www.Larawbar.com‬‬ ‫‪8‬‬
‫‪(c) ketabton.com: The Digital Library‬‬

‫د دماغونو پرواز‬

‫چي هورې ځان ته بېل مفهوم لري او دلته زموږ دموضوع څخه وتلی بحث دئ‪ .‬ددماغونو پرواز په‬
‫پرمختلوونکو ملتونو(‪ )developing nations‬کښي يوه عامه خبره ده چي يو په يو مې الندي‬
‫يادونه کړې ده‪:‬‬

‫ددماغونودپروازمېالن په اروپاکښي پر دوو برخو وېشل کيږي‪ .‬اول داچي ښه بااستعداده ساينس‬
‫پوهان له غربي اروپا '‪ 'Western Europe‬څخه دامريکا متحده اياالتو ته مهاجرت کوي‪ .‬په دوهم‬
‫قدم کښي بيا‪ ،‬ماهر کارګران له مرکزي'‪ 'Central‬اوله جنوبي شرقي'‪'Southeastern Europe‬‬
‫اروپا څخه غربي اروپا'‪ 'Western Europe‬ته مهاجرت کوي که څه هم شواهد وايي چي دغه مېالن‬
‫مخ پر کمېدو دئ‪.‬‬

‫اروپايي اتحاديه دماهرو کارمندانو دالسه ورکولو سره مخ ده نو ځکه ئې دبلو کارټ "‪"blue card‬‬
‫پاليسي چي دامريکا دمتحده اياالتو دګرين کارټ (‪ )green card‬پاليسي ته ورته‪/‬مشابه ده‪،‬‬
‫رامنځ ته کړې ده‪ .‬دبلوکارټ دپاليسي له مخي‪ ،‬اروپايان کوښښ کوي چي په راتلوونکو دوو‬
‫لسيزو کښي شل ميليونه کارګران له اسيا‪ ،‬افريقا او التين امريکا څخه وباسي‪ .‬دلته ما‬
‫(ج‪.‬م‪.‬مهربان) ته نه څرګنديږي چي دغه شل ميليونه به ئې خپل اوسېدونکي وي او که به ددغو درو‬
‫براعظمو اصلي اوسېدونکي واردوي چي خپله خال په ډکه کړي‪.‬زماتحليل دادئ چي خپل وطنوال‬
‫به له دغو براعظموڅخه باسي ځکه چي هيڅ هيواد په پردي فکر نه جوړيږي‪.‬‬

‫غربي اروپا‪:‬‬
‫په ‪ ۱۰۰۲‬مېالدي کښي دوه لکه پنځوس زره (‪ )250,000‬اروپايانو دامريکادمتحده اياالتو‪ ،‬يو لک‬
‫و څلور شپېته زره‪ ،‬دوه سوه پنځه اتيا)‪ (164,285‬اسټراليا‪ ،‬څلوېښت زره‪ ،‬څلورسوه پنځه‬
‫پنځوس)‪ (40,455‬کاناډا‪ ،‬اووه دېرش زره‪ ،‬نهه سوه شپُږ څلوېښت )‪(37,946‬نيو زېالند ته‬
‫مهاجرت کړی دئ‪ .‬د جرمني څخه يولک و پنځه پنځوس زره‪ ،‬دوه سوه نوي (‪)155,290‬‬
‫جرمنيانودخپل هيواد څخه کوچ کړی دئ چي اکثره ئې داروپا په داخل کښي مهاجرسوي دي‪ .‬په‬
‫اروپا کښي دکارګرانو دمهاجرت دغه ارقام ترټولو لوړه اندازه ښئي چي (په اروپا کښي)ددوهم‬
‫جهاني جنګ دمهاجرت له عدد سره مساوي دئ‪ .‬په غربي اروپا کښي پرتګال هغه هيواد دئ چي‬
‫ترټولوډېرددماغونوله پرواز څخه کړيږي‪ .‬پرتګاليان انګوال‪ ،‬برازيل ته مهاجرت کوي‪،‬‬

‫‪www.Larawbar.com‬‬ ‫‪9‬‬
‫‪(c) ketabton.com: The Digital Library‬‬

‫د دماغونو پرواز‬

‫دتکنالوژي‪ ،‬روغتيا او بانکي خدماتو مسلکي کدرونه بيا انګلستان ځني جلبوي‪ .‬پرتګال خپل‬
‫‪ ۲۳،۹۱‬ماهر نفوس له السه ورکړی دئ او اوس کوښښ کوي چي دغه ضرورت له اسټراليا‪ ،‬کاناډا‪،‬‬
‫سويټزرلنډ‪ ،‬جرمني او اسټريا څخه پوره کړي‪.‬‬

‫مرکزي او شرقي اروپا‪:‬‬

‫دشوروي اتحاد د‪ ۲۳۳۲‬دسقوط راهيسي‪،‬دروسيې څخه تر پنځه لکه(‪ )500,000‬زيات ساينس‬

‫پوهان او کمپيوټر پروګرامران تللي دي‪ .‬امريکا‪ ،‬کاناډا‪ ،‬جرمني او جنوبي کوريا ته دروسيې‬
‫ددماغونو پرواز په الندي ګرافونو کښي ښه څرګنديږي‪:‬‬

‫‪www.Larawbar.com‬‬ ‫‪10‬‬
(c) ketabton.com: The Digital Library

‫د دماغونو پرواز‬

www.Larawbar.com 11
‫‪(c) ketabton.com: The Digital Library‬‬

‫د دماغونو پرواز‬

‫په شرقي اروپا کښي ددماغونو پرواز يو عام مشکل دئ‪ .‬مرکزي او شرقي اروپادارلنډ او‬
‫انګستان سره دخپلو ماهرو کارمندانو دمهاجرت په اړه اندېښنې څرګندي کړي دي خو تراوسه ئې‬
‫ال نتيجه نه ده معلومه‪ .‬د ‪ ۱۰۰۹‬راهيسي ليتوانيا(‪ )Lithuania‬خپل يو لک(‪ )100,000‬ځوان او ښه‬
‫تعليم يافته کسان له السه ورکړي دي چي اکثره ئې ارلنډ ته تللي دي‪ ،‬په داسي حال کښي چي ارلنډ‬
‫مخکي په خپله ددماغونو د پرواز له ستونزو سره مخ ؤ‪ .‬دغه ته ورته حالت په پولنډ کښي هغه‬
‫مهال واقع سو کله چي پولنډ داروپايي اتحاديې غړيتوب ومنئ‪ .‬داروپايي اتحاديې سره دپولنډ‬
‫دغړيتوب په لومړي کال کښي‪ ،‬يولک (‪ )100,000‬ثبت سوي پولنډيان انګلستان ته دکار کولو له‬
‫پاره مهاجرت وکړ‪ .‬دپولنډ ترټولو لوی بانک (‪ )PKO Bank Polski‬دڅېړني له مخي‪ ،‬درو شپېته‬
‫فيصده (‪)۲۹۱‬پولنډيان په انګلستان کښي مهاجر دي چي له ‪ ۱۲‬څخه تر ‪ ۹۹‬کاله پوري عمر لري‪.‬‬
‫ددغه فيصدي څخه څلوېښت فيصده (‪)۲۰۱‬ئې دپوهنتون څخه فارغه دي‪ .‬په پولنډ کښي‬
‫دمعاشاتو دچټکي ودي سمون‪ ،‬پرمختلوونکي اقتصاد(‪)booming economy‬د زالټي(‪ )zloty‬يا‬
‫پولنډي سکې قوي ارزښت او کمېدونکي بې کاري دپولنډي کارګرانو پرواز کم کړی دئ‪.‬‬

‫جنوبي شرقي اروپا‪:‬‬

‫البانيا يو له هغو هيوادونو څخه ده چي دکمونيست رژيم دسقوط څخه ورسته ئې ددماغونو پرواز‬
‫تجربه کړی دئ‪ .‬د ‪ ۲۳۳۲‬راهيسي دالبانيا اوسېدونکي ايټاليا‪ ،‬يونان‪ ،‬انګلستان‪ ،‬کاناډا او‬
‫دامريکا متحده اياالتو ته دکار له پاره مهاجرت کوي‪ .‬دتېرو لسو کلنو راهيسي دالبانيا تعليم‬

‫‪www.Larawbar.com‬‬ ‫‪12‬‬
‫‪(c) ketabton.com: The Digital Library‬‬

‫د دماغونو پرواز‬

‫يافته او مسلکي کسان خپل هيواد پرېږدي او هغو هيوادونو ته ځي چي هورې ښه امکانات‪ ،‬ښه‬
‫ژوند او امنيت وي‪ .‬دپرتګال‪ ،‬ارلنډ‪ ،‬ايټاليا‪ ،‬يونان‪ ،‬هسپانيې ډېر اوسېدونکي‬
‫اسټراليا‪،‬برازيل‪ ،‬انګوال اوارجنټينا ته دکار له پاره مهاجرت کوي‪.‬‬

‫انګلستان‪:‬‬

‫د ‪ ۱۰۰۰‬کلنو په شا او خوا کښي درې عشاريه پنځه (‪)۹،۹‬ميليون انګرېزانو دانګلستانو څخه‬
‫مهاجرت کړی ؤ‪ .‬دانګرېزانو مهاجرت په خاصه توګه اسټراليا او دامريکا متحده اياالتو ته سوی‬
‫دئ‪ .‬په ښه اقتصادي فضا کښي کار کول هغه څه دي چي اکثره ځوان انګرېزان مهاجرت پسي کوي‪.‬‬

‫ترکيه‪:‬‬

‫د‪ ۲۳۲۰‬کلنو په شا او خوا کښي ډېرو ماهرو کارګرانو او کارمندانو دډاکټرانو او انجينرانو په‬
‫شمول له ترکيې څخه مهاجرت وکړ‪ .‬هغه مهال په ترکيه کښي سياسي بې ثباتي او د‪ ۲۳۲۰‬فوجي‬
‫کودتا دترکيانو ددماغونو دپرواز عوامل ول‪ .‬په دې ورستيو لسيزو کښي ډېرو ترکي مسلکي‬
‫کسانو له ترکيې څخه مهاجرت کړی دئ البته دهغو محصلينو په شمول چي دترکيې څخه دباندي‬
‫زده کړي کوي او بيرته خپل هيواد ته نه ځي‪ .‬دترکي کارمندانو ددماغونو پرواز ته دميډيا توجه‬
‫ورواښتل او په ‪ ۱۰۰۰‬مېالدي کښي دترکيې حکومت اقدام وکړ چي ددماغونو دپرواز ستونزه‬
‫وڅېړي‪ .‬په ‪ ۱۰۲۰‬مېالدي کښي دترکيې دماليې وزير يو اټکل وړاندي کړ چي په ‪ ۱۰۹۰‬مېالدي کښي‬
‫به دترکيې ملي نا خالص توليدات (‪ )GDP‬پنځه الی شپږ (‪)۲-۹‬ټرېليون ته پورته سي‪.‬‬

‫افريقايي هيوادونه ددماغونو له پرواز څخه داسي متاثر دي چي نه سي کوالی چي دفقر له کرښي‬
‫څخه ځانونه خالص کړي‪ .‬په افريقايي هيوادونو کښي‪ ،‬نايجريا‪ ،‬کينيا او ايتوپيا(حبشه)‬
‫ددماغونو له پرواز څخه ډېر متاثر دي‪ .‬پرافريقايي هيوادونو باندي دکاله ديو لک او پځوس‬
‫زره(‪)150,000‬خارجي‪/‬غربي کارمندانو او مسلکيانو پرګومارلو باندي تقريباً څلور ميليونه‬
‫تر ‪ ۲۳۳۲‬پوري ‪ ٪۹۱‬ماهر کاري‬ ‫امريکايي ډالره مصرف راځي‪ .‬حبشې د ‪ ۲۳۱۰‬څخه‬
‫ځواک(‪ )workforce‬له السه ورکړی دئ‪ .‬حبشه ډېر ښه ډاکټران روزي خو دغه ډاکټران ترحبشې‬
‫دامريکا دمتحده اياالتو دشکاګو په اياالت کښي ډېر ليدل کيږي ځکه چي دافريقا په خدماتي‬

‫‪www.Larawbar.com‬‬ ‫‪13‬‬
‫‪(c) ketabton.com: The Digital Library‬‬

‫د دماغونو پرواز‬

‫سيکتور کښي دکارمندانو معاشات دونه کم دي چي ددوی اساسي ضرورتونه ال نه په رفع کيږي‪.‬‬
‫همداسي په افريقا کښي ډېر پوهنتونونه دباتجربه ليکچر ورکوونکو د کمښت سره مخ دي‪ .‬کله‬
‫چي ئې ځوانان له پوهنتونو څخه فارغه سي نو غربي هيوادونو ته دمهاجرت له پاره مال وتړي‪.‬‬
‫ددماغونو پرواز د افريقا داقتصادي پاته والي عامل دئ او ويل کيږي چي دغه حالت به دنړۍ‬
‫والتوب له سببه په راتلوونکو لسيزو کښي هم دوام ولري‪.‬‬

‫ګانا اوس درې زره شپږ سوه (‪ )3,600‬ډاکټران لري چي دهيواد پر شپږ زره اووه سوه (‪)6,700‬‬
‫اوسېدونکو باندي ئې يوډاکټر رسيږي‪ ،‬دامريکا په متحده اياالتو کښي بيا د څلورسوه‬
‫دېرشو(‪ )430‬کسانو له پاره يو ډاکټر وي‪ .‬دګانا ځوان ډاکټران او نرسان دخپل هيواد څخه‬
‫انګلستان‪ ،‬دامريکا متحده اياالتو‪ ،‬جميکا‪ ،‬او کاناډ ته دزيات معاش او ښه کاري شرايطو له پاره‬
‫مهاجرت کوي‪ .‬دګانا رسمي احصايه وايي چي د‪ ۲۳۳۹‬څخه تر ‪ ۱۰۰۰‬پوري ئې دهيواد ‪ ۲۱۱‬روزل‬
‫سوي ډاکټران له السه ورکړي دي‪ .‬جنوبي افريقا (‪ )South Africa‬هم يو له هغو افريقايي هيوادونو‬
‫څخه ده چي دتيرو شلو کلنو راهيسي ددماغونو له پرواز سره مخ ده‪ .‬باور کيږي چي دجنوبي افريقا‬
‫ددماغونو پرواز دمنطقې پراقتصاد تاثير کوالی سي‪ .‬يوازي دډاکټرانو دپرواز څخه جنوبي افريقا‬
‫ته يو‪ ،‬عشاريه يو څلوېښت بيليونه (‪ )$1.41bn‬امريکايي ډالره تاوان وررسيږي‪ .‬مهاجرت ورته‬
‫کېدوونکي يا کوربه هيوادونو(‪ )hosting countries‬بيا ګټي تر السه کوي‪ .‬يوازي انګلستان‬
‫دجنوبي افريقا دډاکټرانو څخه دوه‪ ،‬عشاريه اووه (‪ )$2.7bn‬بيليونه امريکايي ډالر ترالسه کوي‪.‬‬
‫په خدماتي سيکتور کښي کم معاشات او مزدوري‪ ،‬دژوند کولو غيري معياري حالت‪،‬‬
‫دترانسپورټ او سرپناه کمښت‪،‬نامساعد کاري چاپيريال‪ ،‬دمسلکي پرمختګ کم امکانات‪،‬‬
‫دتحقيق او انکشاف (‪ )Research and Development‬له پاره کمه بوديجه‪،‬دمسلکي ماشينري‬
‫کموالی‪،‬اجتماعي ناراحتي(‪ )Social unrest‬سياسي شخړي‪ ،‬جنګونه‪،‬دتعليمي نصاب او‬
‫سيسټم ټيټ کيفيت‪،‬دازادۍ کموالی‪ ،‬دپرمختګ اووظيفو په ځايونو کښي تبعيض اوداسي نور‬
‫دافريقا ددماغونودپرواز عوامل دي‪.‬‬

‫بلي خوا ته بيا ويل کيږي چي چټکي اقتصادي ودي او انکشاف او همداسي په افريقا کښي‬
‫دمنځنۍ طبقې(‪ )middle class‬ظهور‪،‬دافريقا ددماغونو پرواز اوس ورځ په ورځ‬
‫سرچپه(معکوس) کوي‪ .‬د ‪ ۱۰۰۲‬څخه تر ‪ ۱۰۲۰‬پوري دنړۍ لس ترټولو چټک وده کوونکي (‪fastest-‬‬
‫‪ )growing‬هيوادونه په افريقا کښي ول او توقوع کيږي چي په ‪ ۱۰۲۹‬کښي به دافريقا اقتصاد‬
‫داسيا تر اقتصاد قوي سوی وي‪.‬اقتصادي انکشاف‪ ،‬دتکنالوژي معرفت‪ ،‬چابک انټرنيټ‪ ،‬ښه‬

‫‪www.Larawbar.com‬‬ ‫‪14‬‬
‫‪(c) ketabton.com: The Digital Library‬‬

‫د دماغونو پرواز‬

‫موبايل سيسټم‪ ،‬ښه تعليم يافته نفوس‪ ،‬مساعد کاروباري چاپيريال افريقايانو ته زمينه برابره‬
‫کړې ده چي خپلو کورونوته ور ستانه سي او اوس ډېر افريقايان په خپلو کورونو کښي کار کوي‪.‬‬

‫غربي اسيا‪:‬‬

‫عراق‬

‫دعراق په جګړه کښي چي امنيت او اساسي خدماتو ته الس رسی نه ؤ‪ ،‬څلور)‪ (4‬ميليونوعراقيانو‬
‫خپل هيواد پرېښودئ‪ .‬د‪ ۱۰۰۹‬څخه تر ‪ ۱۰۰۲‬پوري نهه اتيا (‪ )۱۳‬دپوهنتون پروفيسران او لوړ رتبه‬
‫ليکچر ورکوونکي وژل سوي ول‪ .‬دعراق دمعارف وزارت دراپور له مخي د ‪ ۱۰۰۲‬کال په څلورو‬
‫مياشتو کښي درې سوه يوولس (‪)۹۲۲‬ښوونکي قتل سوي ول‪ .‬دصدام ددولت دنسکورېدو سره‬
‫سم‪ ،‬فراري عراقيانو ته زمينه برابره سوه چي بيرته خپل کورته ستانه سي خواوس حالت بيرته بلي‬
‫خوا ته روان دئ‪ .‬امنيتي ستونزي‪ ،‬اختطاف‪ ،‬ترورکول‪ ،‬ځوروني‪ ،‬دمجرمينو له خوا دپيسو‬
‫غوښتنه دعراقيانو ددماغونو دپرواز عوامل دي چي داعراق اقتصاد ئې له ستونزو سره مخ کړی‬
‫دئ‪.‬‬

‫ايران‪:‬د آی يم ايف يا نړئ وال پولي صندوق(‪ )International Monetary Fund‬د ‪ ۱۰۰۲‬کال دسروې‬
‫له مخي‪ ،‬ايران په نيوي (‪ )۳۰‬هيوادونوکښي هغه هيواد ؤ چي دبشري سرمايې په پروازکښي ئې‬
‫لومړی مقام تر السه کړ‪ .‬د ‪ ۲۳۳۰‬کلنو په شا او خوا کښي يو لک پنځوس زره (‪ )150,000‬ايرانيان‬
‫داقتصادي همکارۍ او انکشاف دمؤسسې ( ‪Organization for Economic Co-operation‬‬
‫)‪ )and Development OECD‬مربوط هيوادونو ته مهاجر سول چي پنځه ويش فيصده (‪)۱۹۱‬ئې‬
‫ماسټرۍ درلودلې‪ .‬د آی يم ايف د ‪ ۱۰۰۳‬کال په راپوري کښي ويل سوي دي چي هر کال ديولک او‬
‫پنځوس زره څخه تر يولک و اتيا زره(‪ )150,000-180,000‬ايرانيان دخپل هيواد څخه وزي چي‬
‫ايران ته ئې دکال پنځوس بيليونه امريکايي ډالر تاوان ور رسيږي‪.‬په ايران کښي ددماغونوپرواز‬
‫دبې کاري او سختو اجتماعي قوانينو له مخي رامنځ ته سوی دئ‪.‬‬

‫منځنی ختيځ‪:‬‬

‫‪www.Larawbar.com‬‬ ‫‪15‬‬
‫‪(c) ketabton.com: The Digital Library‬‬

‫د دماغونو پرواز‬

‫اسرائيل‬

‫اسرائيل دخپل تاسيس له ورځي څخه بيا تر نن ورځي پوري ددماغونو دپرواز سره مخ دي‪ .‬ډېر‬
‫اسرائيل دامريکا متحده اياالتو ته مهاجرت کوي‪ ،‬اوس مهال درې لکه و دېرش زره (‪)330,000‬‬
‫اسرائيل دخپل هيواد څخه دباندي ژوند کوي‪ .‬ديوې ټول پوښتني له مخي سياسي بې ثباتي او‬
‫ناامني داسرائيلو دمهاجرت عوامل نه دي بلکي دباندي دژوند کولو ښه معيارونه‪،‬کاري‬
‫زمينې‪،‬مسلکي پرمختګ(‪ )professional advancement‬او لوړي زده کړي داسرائيلو دمهاجرت‬
‫کولو عوامل بلل سوي دي‪ .‬په اسرائيلو کښي هغه ښه تعليم يافته کسان چي په ساينس او انجينري‬
‫کښي زده کړي لري‪ ،‬دباندي ځي او لږ تعليم يافته دهيواد دننه پاته کيږي‪ .‬داسرائيلو دتاسيس‬
‫يعني د مې دمياشتي ‪ ۲۳۲۱‬څخه بيا تر ‪ ۱۰۰۹‬مېالدي پوري څلور لکه (‪ )400,000‬اسرائيلي‬
‫ډاکټران او اکاډيميک شخصيتونو مهاجرت کړی دئ‪ .‬په ‪ ۱۰۰۳‬کښي داسرائيلو دلوړو زده کړو‬
‫شورا (‪ )Council for Higher Education‬خبر ورکړ چي پنځه ويش فيصده (‪)۱۹۱‬تعليم يافته‬
‫اسرائيل له هيواد څخه دباندي اوسيږي‪ ،‬چي په دې توګه اسرائيل په نړۍ کښي ددماغونودپرواز‬
‫ترټولو دلوړي انداې سره مخ دي‪.‬‬

‫په دې ورستيو کښي په ډېرو اسرائيلو کښي خپل وطن ته دبيرته ستنېدلو ميالن پياوړی سوی دئ‪.‬‬
‫په ‪ ۱۰۰٪‬کښي اسرائلي حکومت دخپلو هيوادوالود بيرته راستنېدو دتشويق پروګرام پيل کړ چي‬
‫مثبته نتيجه ئې ورکړې ده ځکه چي د ‪ ۱۰۲۰‬راهيسي اسرائيلي څېړونکي‪ ،‬بيزنيس منېجران‪،‬‬
‫مسلکي او تخينکي کسان بيرته خپل هيواد ته ستنيږي‪.‬‬

‫عربي نړۍ‪:‬‬

‫دملګروملتونو او دعربي ليګ (‪ )Arab League‬په حواله‪ ،‬عربي هيوادونه تر ‪ ۱۰۲۰‬پوري‬

‫ددماغونو له پروازه سره مخ ول‪ .‬دعربي ممالکو څخه يو ميليونو متخصيصنو او ماهرينو په غربي‬
‫هيوادونو کښي ژوند کوئ چي په تخنيکي او علمي ساحو کښي دکارکولو زمينه ئې علت ښودل‬
‫سوي ؤ خو ځيني نورو عربو بيا دسياسي بې ثباتي او جنګ له امله خپل هيوادونه پرېښي ول‪ .‬د‬
‫‪ ۱۰۲۱‬راهيسي دعربي هيوادونو ددماغونو پروازبرعکس کيږي ځکه چي ځوان عرب زده کوونکي‬
‫پر خپل کور پاتيږي او له دباندي نور هم ورستنيږي چي دغه کار د عرب پسرلي (‪ )Arab Spring‬په‬
‫نتيجه کښي سوی دئ‪ .‬ډېر عرب هيوادونه په دې پوه سول چي ساينس دپرمختګ يوه الر ده نو دوی‬
‫هم پردغه الر روان سول او په دې توګه ئې خپل هيوادونه ددماغونو له پرواز څخه وژغورل‪ .‬نړۍ وال‬

‫‪www.Larawbar.com‬‬ ‫‪16‬‬
‫‪(c) ketabton.com: The Digital Library‬‬

‫د دماغونو پرواز‬

‫دوامداره اقتصادي رکود(‪ )ongoing global recession‬يو بل عامل دئ چي عرب ئې ددماغونو‬

‫له پرواز څخه ساتلي دي‪.‬‬

‫‪Asia Pacific‬‬

‫ماليزيا‪:‬‬

‫ماليزيا ددماغونو له پرواز څخه سخته کړيږي‪ .‬د هيواد دباندي ښې کاري زمينې او تعليم‪،‬‬
‫دماليزيا په داخل کښي فساد‪ ،‬اجتماعي غيرمساوات (‪ )social inequality‬دماليزيا ددماغونو‬
‫دپرواز عوامل ښودل سوي دي‪ .‬په ‪ ۱۰۲۲‬مېالدي کښي بيرناما ( ‪Berita Nasional‬‬
‫‪ )Malaysia:Bernama‬چي دماليزيا لو حکومتي خبري اجنسي ده‪،‬خبر ورکړ چي يو ميليون ماهر‬
‫ماليزيايان دهيواد دباندی کار کوي‪.‬‬

‫اوس په ماليزيا کښي ددماغونو پرواز چټک سوی دئ ځکه چي د ‪ ۱۰۰۱‬څخه تر ‪ ۱۰۰۳‬پوري درې‬
‫لکه پنځه زره (‪)305,000‬ماليزيايانو خپل وطن پرېښئ ؤ او د ‪ ۱۰۰٪‬کال په مقايسه يولک و‬
‫څلوېښت زره(‪ )140,000‬ماليزيايانو مهاجرت کړی ؤ چي اکثره ئې هندي او چينايي اصله‬
‫ماليزيايان ول‪ .‬دماليزيايي کارګرانو او کارمندانو مهاجرت دماليزيا اقتصادي وده په ‪ ۱۰۰۰‬کال‬
‫کښي څلور عشاريه پنځه فيصد(‪)۲،۹۱‬اود ‪ ۲۳۰۰‬کلنو په شا او خواکښي اووه عشاريه دوه‬
‫فيصده(‪)٪،۱۱‬کښته کړې وه‪.‬‬

‫فلپين‪:‬‬

‫فلپين له ‪ ۲۳۲۰‬کلنو (‪ )1960s‬راهيسي بيا تر ننه پوري ددماغونو له پرواز سره مخ دئ‪.‬‬
‫ددماغانوپروازدفلپين په اقتصادي سيکتورونو کښي‪ ،‬دنرسينګ پرسيکتور سخته اغېزه کړې د‬
‫ه‪ .‬که څه هم په دې ورستيو کښي دفلپين په اقتصادي حالت کښي څه نا څه تغيرات راغلي دي خو‬
‫فلپين دمستعمرو له تاريخه بيا تر نني نړۍ والو اړيکو تر عصره ددماغونو له پروازه سره مخ دئ‪.‬‬

‫دوهم نړۍ وال جنګ دفلپين اقتصاد اوزېربناو (‪ )infrastructure‬ته تاوانونه ورسول چي په نيتجه‬
‫کښي ئې فلپينيان دروغتيايي ستونزو او د ثروت‪/‬عايد دغيري مساويانه وېش ( ‪uneven wealth‬‬
‫‪ )distribution‬سره مخ کړل‪ .‬که څه هم پر دولس زره (‪ )۲۱۰۰۰‬فلپينيانو باندي يو نرس رسيږي خو‬

‫‪www.Larawbar.com‬‬ ‫‪17‬‬
‫‪(c) ketabton.com: The Digital Library‬‬

‫د دماغونو پرواز‬

‫دهغه وخت دماليې وزير او دملي اقتصادي شورا رئيس روکساس (‪ )Roxas‬دصحي ستونزو پر‬
‫ځاي دمالي ستونزو سره الس او ګرېوان ؤ ځکه چي دولت ئې دبوديجې دکسر سره مخ ؤ‪ .‬کله چي‬
‫دامريکا متحده اياالتو په ‪ ۲۳۲۹‬کښي دمهاجرت په قانون کښي سمون راوست‪ ،‬نو امريکا ته‬
‫دفلپيني نرسانو صادورول‪/‬مهاجرت هم پيل سو‪ .‬امريکامتحده اياالت بيا يو له هغو هيوادونو‬
‫څخه ؤ چي دهيواد په دننه کښي دنرسانو دکمښت سره مخ ؤ‪ .‬اوس مهال فلپين په دنيا کښي ترټولو‬
‫زيات نرسان دامريکا متحده اياالتو‪ ،‬انګلستان‪ ،‬او سعودي عربستان ته صادروي‪ .‬پورته يادونه‬
‫وسول چي دامريکامتحده اياالتو دنرسينګ سيکتور دکارمندانو له کمښت سره مخ ؤ‪،‬‬
‫نوامريکادخپل مهاجرت په قانون کښي تغيرات راوستل چي دفلپينيانو په ګټه تمام سول ځکه‬
‫چي ډېرو فلپينيانو ته په امريکا کښي دکارکولو زمينه برابره سول‪ ،‬خپل هيواد ته ئې پيسې‬
‫استولې چي دغه کار دفلپين ددولتي او خصوصي نرسينګ سيکتور دانکشاف سبب سو‪ .‬که څه‬
‫هم دفلپين په اړه مکلمه ډاټا ترالسه کول ستونزمن دي خو د ‪ ۲۳٪۰‬کلنو څېړني ښئي چي پنځه اتيا‬
‫‪ ۱۹۱‬فلپيني نرسانو له خپل هيواد څخه مهاجرت کړی دئ‪ .‬ددې سره سم‪ ،‬فلپين په ‪ ۲۳۹۰‬کښي‬
‫اوولس (‪ )۲٪‬نرسينګ مکتبونه درلودل خو دغه تعداد په ‪ ۲۳٪۰‬کښي يو سلو څلوېښت (‪ ) ۲۲۰‬ته‬
‫پورته سو‪.‬‬

‫دشلمي پېړۍ په اواخرو کښي ديوفلپيني نرس مياشتنی معاش په خپل هيواد کښي له پنځه سوه‬
‫پنځوس څخه تر زر (‪ )550 - 1000‬پيساس (‪ )pesos‬پوري ؤ چي په هغه وخت کښي د اويا الی يو‬
‫سلو څلوېښت (‪ )70 - 140‬امريکايي ډالر معادل ؤ خو دامريکا په متحده اياالتو کښي ديو فلپيني‬
‫نرس متوسطه اندازه معاش داته سوه څخه تر څوارلس سوه (‪ )800 - 1400‬امريکايي ډالرپوري ؤ‪.‬‬
‫فلپينيانو به دغه پيسې خپل هيواد ته استولې چي بايد دفلپين داقتصادي انکشاف سبب‬
‫ګرځېدلی وای خو داسي ونه سول‪ .‬فلپينيانوپه ‪۲۳٪۱‬کښي دو نوي عشاريه پنځه (‪)۳۱،۹‬ميليونه‬
‫امريکايي ډالر له امريکا څخه خپل هيواد ته استولي ول چي په ‪ ۱۰۰۹‬دغه رقم لس عشاريه اووه‬
‫(‪ )10.7‬بيليونه امريکايي ډالروته ورسېدئ‪ .‬که څه هم دفلپين حکومت زياتي پيسې تر الس کړې‬
‫خو بياهم د بې کارۍ په کمولو کښي ئې ورسره کومک ونه کړ‪ .‬په ‪ ۲۳۳۰‬کښي اته عشاريه‬
‫څلورفيصده (‪ )۱،۲۱‬فلپينيان بې کاره ول خو په ‪ ۱۰۰۹‬کښي دغه فيصدي دولس عشاريه‬
‫اووه(‪)۲۱،٪۱‬ته پورته سوه‪.‬‬

‫په ‪ ۱۰۲۲‬کښي فلپين پرروغتيايي چارو او سهولتونو باندي دخپل ملي نا خالص توليداتو(‪)GDP‬‬
‫درې عشاريه شپږ (‪)۹،۲‬فيصده مصرف کړی ؤ چي په دې توګه نړۍ وال صحي سازمان( ‪World‬‬

‫‪www.Larawbar.com‬‬ ‫‪18‬‬
‫‪(c) ketabton.com: The Digital Library‬‬

‫د دماغونو پرواز‬

‫‪ )Health Organization‬ورته ‪ ۲٪۰‬يم مقام ورکړ‪ .‬د ‪ ۲۳۳۳‬څخه بيا تر ‪ ۱۰۰۹‬پوري يعني په پنځو‬
‫کالو کښي فلپين اووه ويش زره(‪)۱٪۰۰۰‬دنرسينګ فارغين ورکړي دي مګريوازي په ‪ ۱۰۰۹‬کښي ئې‬
‫بيا شُپږ ويش زره(‪)۱۲۰۰۰‬نرسان له زده کړو څخه فارغه سوي دي خو بيا هم دفلپين صحي نظام‬
‫(‪ )health system‬په خاصه توګه په کليوالي سيمو کښي دبودېجې دکسر‪ ،‬دپرسونل او‬
‫دپرمختللي تکنالوژي له کمښت سره مخ دئ‪ .‬پوهان وايي چي دنرسينګ خصوصي او تجارتي کول‬
‫دفلپين دعلمي کدرونو ددماغونو دپرواز سبب ګرځېدلي دئ‪.‬‬

‫په فلپين کښي دنرسانو معاش دهغه معاش سره چي په امريکا کښي فلپيني نرسانو ته ورکول‬
‫کيږي‪ ،‬زيات فرق لري‪ .‬څېړني ښئي چي د ‪ ۱۰۰۹‬څخه تر ‪ ۱۰۲۰‬پوري په فلپين کښي يو فلپيني نرس ته‬
‫يوسلو اويا(‪)۲٪۰‬امريکايي ډالر دمياشتي ورکول کېدل خو دامريکا په متحده اياالتو کښي بيا له‬
‫درې څخه تر څلور زره (‪ )3-4000 USD‬امريکايي ډالربه دمياشتي فلپيني نرس ته ورکول کېدل‪.‬‬
‫دامريکا دغه اقتصادي تشويق(‪ )economic incentives‬دفلپيني نرسانو له پاره ددې سبب سوی‬
‫دئ چي فلپيني ډاکټران هم خپل کور پرېږدي او امريکا ته والړ سي ځکه چي ډاکټرانو به دخپل‬
‫هيواد په دننه کښي له درې سوه څخه تر اته سوه (‪ )300-800 USD‬امريکايي ډالر په مياشته‬
‫کښي ترالسه کول چي دادپورته ذکرسوي نرسانو ترمعاش ډېر کم ؤ‪ .‬امريکا ته دفلپيني نرسانو او‬
‫ډاکټرانو مهاجرت دفلپين ملي صحي سيکتور (‪ )national health sector‬په تاوان تمام سوی دئ‪.‬‬
‫په ‪ ۲۳۳۰‬کښي به دپنځلسو الي شلو (‪ )15-20‬ناروغانو پر سر يو نرس رسېدئ خو دوخت په‬
‫تېرېدو سره ددې پر ځای چي دفلپين په صحي نظام کښي اصالحات راغلي وای‪ ،‬خرابۍ رامنځ ته‬
‫سوې ځکه چي په ‪ ۱۰۰٪‬کښي به څلوېښتو الی شپېتو (‪ )40-60‬مريضانو ته يو نرس والړ ؤ‪.‬‬

‫دفلپيني نرسانو او ډاکټرانو مهاجرت نه داچي دفلپين دصحي سيکتور دخرابۍ سبب سو بلکي‬
‫خپله دغه مهاجر فلپينيان هم دزياتو ستونزو سره مخ سول‪ .‬دمثال په توګه‪ ،‬دوی په امريکا کښي‬
‫ونه سوای کوالی چي خپل دمسلک مربوط نوي مهارتونه زده کړي‪ ،‬ډېر کله به دشپې او درخصتيو‬
‫په ورځو کښي پر کار ول‪ ،‬کاري چاپيريال ئې تبعيضي (‪ )discriminatory‬ؤ‪ ،‬فرديسي‪ ،‬دکورنۍ‬
‫او ټولني څخه ليريوالي په سختو دماغي فشارونواخته کړل‪ .‬کله چي ديو هيواد حکومت ونه سي‬
‫کوالی چي ددماغونو دپرواز يا دعلمي کدرونو دمهاجرت ګټي او تاوانونه په هر اړخيز ډول‬
‫وسنجوي‪ ،‬هغه به حتماً په اقتصادي‪ ،‬اجتماعي‪ ،‬مالي او صحي ستونزو اخته کيږي‪.‬‬

‫‪www.Larawbar.com‬‬ ‫‪19‬‬
‫‪(c) ketabton.com: The Digital Library‬‬

‫د دماغونو پرواز‬

‫‪South Asia‬‬

‫هندوستان‪:‬‬

‫دملګرو ملتونو دانکشافي پروګرام يا (‪ )UNDP‬دتخمين له مخي انډيا دکاله ددوو بيليونو‬
‫امريکايي ډالر دتاوان سره مخ ده ځکه چي دانډيا دکمپيوټر ماهران دامريکا متحده اياالتو ته‬
‫مهاجرت کوي‪ .‬هغه هندي شاګردان چي دهيواد دباندي زده کړي کوي‪ ،‬انډيا ئې دکاله دلس بيليونه‬
‫(‪ )$10 billion‬امريکايي ډالرودتاوان سره مخ کړې ده ځکه چي هندي شاګردان په هندۍ کالدارو‬
‫خارجي اسعار رانيسي‪ ،‬نو داقتصا دعلم دقوانينو سره سم‪ ،‬په مارکېټ کښي دهندي پيسو عرضه‬
‫ډېريږي او دخارجي پيسو تقاضا زياتيږي‪،‬دخارجي اسعار وارزښت هم پورته کيږي او دهندي‬
‫کالدارو ارزښت بيا کميږي چي دغه حالت انډيا دکاله دلس بيليونه امريکايي ډالرو دتاون سره مخ‬
‫کړې ده‪.‬‬

‫نيپال‪:‬‬

‫هر کال دوه لکه پنځوس زره (‪ )250,000‬نيپاليان دمختلفو عواملو له سببه دنيپال څخه مهاجرت‬
‫کوي‪ .‬دباندني هيوادونو دژوند کولو لوړ معيارونه‪ ،‬کاري زمينې‪ ،‬ښه ترا عايد‪ ،‬تعليم‪،‬‬
‫جلبوونکي غربي ژوندسټايل(‪ ) luring western lifestyle‬امنيت‪ ،‬ثبات او داسي نور هغه عوامل‬
‫دي چي نيپاليان ئې دخپل هيواد څخه مهاجرت کولو ته تشويق او مجبور کړي دي ځکه دنيپال‬
‫حکومت تراوسه نه دئ توانېدلی چي خپلو هيوادوالو ته دغه ياد سهولتونو تهيه کړي‪.‬‬

‫پاکستان‪:‬‬

‫دپاکستان مغشوش سياسي حالت اودهيواد دباندي دوظيفو ښه ترا امکاناتو پاکستانيانو ته الره‬
‫هواره کړې ده چي دخپل هيواد څخه داروپا صنعتي هيوادونو‪ ،‬شمالي امريکا او دمنځني ختيځ‬
‫دتيلو درلودونکو ممالکو ته مهاجرت وکړي‪ .‬پاکستان نيم صنعتي (‪ )semi-industrialised‬هيواد‬
‫دئ خو بيا هم ويل کيږي چي هر کال په زر ګونوماهر پاکستاني ډاکټران‪ ،‬انجينران او ساينس‬
‫پوهان دخپل هيواد څخه مهاجرت کوي‪.‬‬

‫سريالنکا‪:‬‬

‫‪www.Larawbar.com‬‬ ‫‪20‬‬
‫‪(c) ketabton.com: The Digital Library‬‬

‫د دماغونو پرواز‬

‫سريالنکا ددېرش کلن داخلي جنګ له سببه لوی تعدادروشنفکران او علمي کدرونو له السه ورکړه‪.‬‬
‫دسريالنکا مسلکي کدرونو دامريکا په متحده اياالتو‪ ،‬اسټراليا‪ ،‬کاناډا او انګستان کښي پناه‬
‫واخيسته‪ .‬په دې ورستيو کلنو کښي دسريالنکا حکومت او خصوصي مؤسسې دواړه کوښښ‬
‫کوي چي خپل کدرونه بيرته خپل کورته ستانه کړي خو کراري اقتصادي ودي ( ‪slow economic‬‬
‫‪ )growth‬او سياسي بې ثباتي دغه لړۍ له ستونزو سره مخ کړې ده‪.‬‬

‫افغانستان‪:‬‬

‫د تيرو دودېرشو(‪ )۹۱‬کلنو راهيسي افغانستان په نړۍ دمهاجرينو ترټولو لوړ ثبت (‪ )record‬خپل‬
‫‪United Nations High‬‬ ‫کړی دئ‪ .‬د ملګرو ملتونو دمهاجرينو دعالي کميشنري دفتر‬
‫)‪ )Commissioner for Refugees UNHCR‬دراپور له مخي‪ ،‬په نړۍ کښي په اوسط ډول په هرو‬
‫څلورو مهاجرينو کښي يو افغان مهاجر وي‪ .‬دملګرو ملتونو ياد دفتر په دې ورستيو کښي يو‬
‫راپور خپور کړ چي په کښي راغلي وه چي دوه عشاريه شپږ (‪ )2.6 million‬ميليونه افغانان چي‬
‫پنځه نوي فيصده (‪)۱ ۳۹‬کيږي په ايران او پاکستان کښي اوسيږي‪ .‬دپاته پنځه فيصده په اړه ويل‬
‫کيږي چي دپيسو په زور ئې ځانونه تر اروپايي هيوادونو پوري رسولي دي‪ .‬ځيني نور افغانان بيا‬
‫دسکالرشيپ له الري له هيواده مهاجرت کوي اوکه وکوالی سي چي دباندي ژوند برابر کړي‪ ،‬نو‬
‫بيرته خپل کور ته نه راستنيږي‪ .‬دجرمني چارواکي وايي چي د ‪ ۱۰۲۹‬تر نيمايي پوري دوه زره اوه‬
‫سوه (‪ )2,700‬افغان پناه غوښتوونکي ددوی سره ثبت سوي دي‪ .‬يو ان ايچ سي آر )‪ )UNHCR‬په‬
‫خپل ويب سايټ کښي ليکلي دي چي په تيرو لسو کلنو کښي پنځه عشاريه اووه (‪ )۹،٪‬ميليونه‬
‫افغان مهاجر په خپله خوښه افغانستان ته ستانه سوي دي خو دامنيتي سونزو له مخي څلور لکه‬
‫پنځه ويش زره (‪)425,000‬افغانان د‪ ۱۰۲۱‬ترنيمايي پوري دهيواد په دننه کښي بې ځايه ول‪.‬‬

‫د يو ان ايچ سي آر )‪ )UNHCR‬په ويب سايټ کښي راغلي دي چي تر ‪ ۱۰۲۹‬تر اخيره به يو ان ايچ‬

‫سي آر )‪ )UNHCR‬په مجموع کښي يو لکه و دو اويازره (‪ )172,000‬مهاجرچي يو لک او‬
‫پنځوس زره به له پاکستان‪ ،‬شل زره له ايران او شل زره به له نورو هيوادونو څخه افغانستان ته‬
‫ستانه کړي‪(.‬ديو ان ايچ سي آر په ارقامو کښي تېروتنه سوې ده‪ .‬که ‪ ۲۹۰۰۰۰۰۱۰۰۰۰۰۱۰۰۰۰‬جمع سي‪،‬‬
‫نو تر ‪ ۲٪۱۰۰۰‬اوړي يعني ‪ ۲۳۰۰۰۰۰‬جوړوي‪ .‬ژباړن) دغو بيرته راستانه کېدونکو افغانانو ته به دسړي‬
‫پر سر يو سلو پنځوس(‪ )۲۹۰‬امريکايي ډالر اود صحي‪ ،‬قانوني‪/‬حقوقي‪ ،‬اجتماعي موضوعاتو‬
‫اومسائلو او دماينونو په اړه معلومات اومشورې ورکول سي‪ .‬داندېښنې وړ خبره داده چي دغه‬

‫‪www.Larawbar.com‬‬ ‫‪21‬‬
‫‪(c) ketabton.com: The Digital Library‬‬

‫د دماغونو پرواز‬

‫بيرته راستانه کېدونکي افغانان به دافغانستان پراقتصاد داوږو بار سي او که څنګه ځکه چي‬
‫زما(ج‪ .‬م‪ .‬مهربان) دمعلوماتو له مخي چي په هغه وخت (‪ )۱۰۰۲-۱۰۰۱‬کښي مي دکندهار دمهاجرينو‬
‫او بيرته راستانه کېدونکو چارو په رياست کښي کار کاوه‪ ،‬دبيرته راستانه کېدونکو دمهارتونو‬
‫له پاره په افغانستان کښي مارکېټ نه ؤ او ځيني ئې په سختو ناروغيو هم اخته ول چي داپر دولت‬
‫نور مصارف هم راولي‪ .‬له يوې خوا يو ان ايچ سي آر )‪ ،)UNHCR‬دولت او نړۍ واله ټولنه اخته‬
‫دي چي افغان مهاجر خپلو کورونو ته ستانه کړي خو له بلي خوا زيات ماهر افغانان خپل هيواد‬
‫پرېږدي او ډېر کم ئې بيرته راستنيږي‪ .‬ددولت دمخالفينو له خوا ترور او ګواښوونه‪ ،‬اختطاف‪،‬‬
‫جنايي فعاليتونه‪ ،‬بې کاري‪ ،‬دبرق اوپاکو اوبو نه ستوالی‪ ،‬په لويو ښارونو کښي ترافيکي ګڼه‬
‫ګونه‪،‬دژوند کولو له پاره کم ځايونه او يا غيري معياري کورونه‪ ،‬کم معاشات او مزدوري‪،‬‬
‫ناامني‪ ،‬سياسي بې ثباتي‪ ،‬دهمسايه ممالکو مداخلې‪ ،‬په دولتي او غيردولتي مؤسساتو کښي‬
‫خپلوي پالنه(‪ )nepotism‬او داسي نور عوامل دي چي همدا اوس‪ -‬اوس ئې افغانان په خاصه توګه‬
‫علمي کدرونه بيا مهاجرت کولو ته مجبوره کړي دي‪ .‬په افغانستان کښي دپوهنتون دپرفيسر‬
‫معاش په دولتي پوهنتونونو کښي پر يوه ساعت تر دوه ډالره نه اضافه کيږي اودطب دپوهنځۍ‬
‫څخه دفارغه سوي ډاکتر معاش په دولتي روغتون کښي دمياشتي تقريباً سل ډالره دئ‪.‬دغه‬
‫معاشات داساسي ضرورتونو (‪ )basic needs‬له پاره هم کافي نه دئ نو ځکه مسلکي کدرونه‬
‫جرمني‪ ،‬اسټراليا‪ ،‬کاناډا‪ ،‬دامريکا متحده اياالتو او دعربو متحده اماراتو ته مهاجرت کوي او‬
‫اکثره ئې هورې داسي کارونه کوي چي ددوی دمسلک سره مطابقت نه لري‪ .‬دافغانستان دولت او‬
‫خصوصي سيکتور دمثال په توګه يو برقي انجينر او نلداوان دبنګله دېش او انډيا څخه په خورا‬
‫لوړ قيمت واردوي‪ .‬دافغانستان دمکاتبو او پوهنتونو نصاب دوظيفو دمارکېټ سره چنداني‬
‫عملي اړخ نه لري نو ځکه ډېر افغانان نورو هيوادونو ته ځي او هلته دخدماتو په سيکتور کښي‬
‫مزدوري کوي‪ .‬دافغان مهاجرينو دبيرته راستانه کېدو له پاره دافغانستان دولت‪ ،‬نړۍ واله ټولنه‬
‫او دامريکا متحده اياالت بايد دپورته ياد سوو مشکالتو له پاره په ګده کار وکړي که داسي ونه‬
‫سي نو نور مسلکي کدرونه به هم له افغانستان والړسي چي لړۍ ئې همدا اوس دوام لري‪.‬‬

‫‪www.Larawbar.com‬‬ ‫‪22‬‬
‫‪(c) ketabton.com: The Digital Library‬‬

‫د دماغونو پرواز‬

‫‪Eastern Asia‬‬

‫چين‪:‬‬

‫دملي ناخالصو توليداتو دچټکي ودي سره‪ -‬سره‪ ،‬چين ددماغونو له پرواز سره مخ دئ‪ .‬ټول هغه‬
‫چينايان چي په چين کښي دکاله يولک و شل زره يان(‪ )120,000 yuan‬يا اوولس زره‪ ،‬شپږ سوه‪،‬‬
‫پنځوس )‪ ($17,650‬امريکايي ډالر ترالسه کوي‪ ،‬غواړي چي مهاجرت وکړي‪.‬‬

‫په چينايانو کښي غربي ممالکو ته دمهاجرت کولوميالن ورځ په ورځ زياتيږي‪ .‬په ‪ ۱۰۰۲‬کښي پنځه‬
‫شپېته زره (‪ )65,000‬چينايانو په امريکا‪ ،‬پنځه ويش زرو(‪ )25,000‬په کاناډا او پنځلس‬
‫زرو(‪ )15,000‬په اسټراليا کښي ددايمي اوسېدني حق ترالسه کړ‪ .‬دچين څخه تلوونکي مهاجر‬
‫اکثر دمنځنۍ طبقې (‪ )middle-class background‬مسلکي او ماهر کسان دي چي دچين‬
‫داقتصاد په جوړولو کښي دمال دتير غوندي برخه لري‪ .‬چين په دنيا کښي تر ټول بد دماغونو‬
‫دپرواز سره مخ دئ ځکه چي په هرو هغو لسو شاګردانو‪/‬محصلينو کښي چي دهيواد دباندي زده‬
‫کړي کوي‪ ،‬اووه کسه ئې هيڅکله بيرته خپل هيواد ته نه ستنيږي‪.‬‬

‫دماغونو پرواز اکثره وخت پردوو ډولونو پېښيږي‪ .‬اول‪ ،‬هغه روشنفکران‪ ،‬ماهران او مسلکي‬
‫کسان چي دمختلفو عواملو او داليلو له مخي خپل هيواد پرېږدي‪ .‬دوهم‪ ،‬هغه محصلين چي‬
‫دباندي زده کړي وکړي او بيا خپل هيواد ته نه ستانه کيږي‪ .‬چين ددماغونو ددواړو ډوله پروازونو‬
‫سره مخ دئ خو دوهم ډول ئې تر اول ډول په چين کښي زيات مشهور او عام دئ‪ .‬ديوويشتمي پېړۍ‬
‫په پيل کښي‪ ،‬چين خارج ته محصلين واستول چي پرمختللي مهارتونه او پوهه ترالسه کړي او‬
‫وکوالسي چي چين ديرغل او فقر څخه وساتي خو دفراغت څخه ورسته ډېر محصلين چين ته والړل‬
‫او زيات ئې بيا په خارجي هيوادونو کښي پاته سول‪ .‬د ‪ ۲۳۹۰‬کلنو څخه بياتر ‪ ۲۳٪۰‬کلنو پوري په‬
‫چين کښي سياسي بې ثباتي وه‪ ،‬ددې بې ثباتي په ننيجه کښي ډېر چينايان مايوسه سول او باندني‬
‫هيوادونو ته ئې مهاجرت وکړ‪.‬‬

‫باثباته اقتصادي ودي(‪ )steady economic growth‬دچين ملي ناخالص توليدات او سړی سر‬
‫عايد اضافه کړی دئ‪ ،‬نو ځکه ډېر چينايي مور وپالر خپل اوالدونه دزده کړو او ژوند کولو له پاره‬
‫خارج ته استوي ‪ .‬ډېر چينايان که وکوالی سي چي په خارج کښي يوه ښه وظيفه پيداکړي‪ ،‬بيرته‬
‫خپل کور ته نه ستنيږي‪ .‬شتمني چينايي کورنۍ عالقه لري چي دښه ژوند کولوله پاره دچين‬

‫‪www.Larawbar.com‬‬ ‫‪23‬‬
‫‪(c) ketabton.com: The Digital Library‬‬

‫د دماغونو پرواز‬

‫دباندي ژوند وکړي ‪ .‬الندي جدول دچينايي محصلينو دمهاجرت کال‪ ،‬دمهاجر سوي محصلينو او‬
‫دبيرته راستنېدونکو تعداد او فيصدي ښئي‪:‬‬

‫جدول‪ :‬دچين دبيرته راستنېدونکو محصلينو فيصدي‬

‫فيصدي‬ ‫دبيرته راستنېدونکو محصلينو‬ ‫بهر ته دلېږدول سوو محصلينو‬ ‫کال‬
‫تعداد‬ ‫تعداد‬
‫‪28.84‬‬ ‫‪248‬‬ ‫‪860‬‬ ‫‪1978‬‬
‫‪18.16‬‬ ‫‪231‬‬ ‫‪1777‬‬ ‫‪1979‬‬
‫‪13.46‬‬ ‫‪162‬‬ ‫‪2124‬‬ ‫‪1980‬‬
‫‪23.22‬‬ ‫‪1143‬‬ ‫‪2922‬‬ ‫‪1981‬‬
‫‪38.96‬‬ ‫‪2116‬‬ ‫‪2326‬‬ ‫‪1982‬‬
‫‪49.07‬‬ ‫‪2303‬‬ ‫‪2633‬‬ ‫‪1983‬‬
‫‪54.04‬‬ ‫‪2290‬‬ ‫‪3073‬‬ ‫‪1984‬‬
‫‪48.13‬‬ ‫‪1424‬‬ ‫‪4888‬‬ ‫‪1985‬‬
‫‪44.72‬‬ ‫‪1388‬‬ ‫‪4676‬‬ ‫‪1986‬‬
‫‪43.06‬‬ ‫‪1605‬‬ ‫‪4703‬‬ ‫‪1987‬‬
‫‪47.12‬‬ ‫‪3000‬‬ ‫‪3786‬‬ ‫‪1988‬‬
‫‪47.61‬‬ ‫‪1753‬‬ ‫‪3329‬‬ ‫‪1989‬‬
‫‪48.08‬‬ ‫‪1593‬‬ ‫‪2950‬‬ ‫‪1990‬‬
‫‪49.65‬‬ ‫‪2069‬‬ ‫‪2900‬‬ ‫‪1991‬‬
‫‪50.39‬‬ ‫‪3611‬‬ ‫‪6540‬‬ ‫‪1992‬‬
‫‪49.92‬‬ ‫‪5128‬‬ ‫‪10742‬‬ ‫‪1993‬‬
‫‪43.25‬‬ ‫‪4230‬‬ ‫‪19071‬‬ ‫‪1994‬‬
‫‪40.17‬‬ ‫‪5750‬‬ ‫‪20381‬‬ ‫‪1995‬‬
‫‪38.66‬‬ ‫‪6570‬‬ ‫‪20905‬‬ ‫‪1996‬‬
‫‪37.58‬‬ ‫‪7130‬‬ ‫‪22410‬‬ ‫‪1997‬‬
‫‪38.05‬‬ ‫‪7379‬‬ ‫‪17622‬‬ ‫‪1998‬‬
‫‪37.36‬‬ ‫‪7748‬‬ ‫‪23749‬‬ ‫‪1999‬‬
‫‪34.92‬‬ ‫‪9121‬‬ ‫‪38989‬‬ ‫‪2000‬‬
‫‪29.36‬‬ ‫‪12243‬‬ ‫‪83973‬‬ ‫‪2001‬‬
‫‪25.01‬‬ ‫‪17945‬‬ ‫‪125179‬‬ ‫‪2002‬‬

‫‪www.Larawbar.com‬‬ ‫‪24‬‬
‫‪(c) ketabton.com: The Digital Library‬‬

‫د دماغونو پرواز‬

‫‪23.34‬‬ ‫‪20152‬‬ ‫‪117307‬‬ ‫‪2003‬‬

‫‪23.03‬‬ ‫‪24726‬‬ ‫‪114682‬‬ ‫‪2004‬‬
‫‪24.02‬‬ ‫‪34987‬‬ ‫‪118515‬‬ ‫‪2005‬‬
‫‪25.09‬‬ ‫‪42000‬‬ ‫‪134000‬‬ ‫‪2006‬‬

‫پورته جدول د ‪ ۲۳٪۱‬څخه تر ‪ ۱۰۰۲‬پوري دچينايي محصلينو په بهر کښي داوسېدولو دميالن‬
‫زياتوالی ښئي خو هغه محصلين چي بيرته خپل هيواد ته ستانه سوي دي‪ ،‬تعداد ئې زيات سوی‬
‫دئ مګر په مجموع کښي دبيرته راستنېدونکو فيصدي لږ سوې ده‪.‬‬

‫ټايوان‪:‬‬

‫ټايوان دډېر کلنو راهيسي ددماغونو له پرواز سره مخ دئ‪ .‬ډېرو هغه ټايواني انجينرانو چي په خپل‬
‫کور کښي به ئې ليسانس کړی ؤ‪ ،‬دلوړو زده کړه او پي اېچ ډي (‪ )PhD‬له پاره به دامريکا متحده‬
‫اياالتو ته تلل‪ ،‬کله چي به ئې تعليم پوره سو‪ ،‬هورې به پسي پاته سول‪ .‬دټايواني انجيرانو دغه کار‬
‫دهيواد دمايکرو الکټرونيک صنعت غوسه وپارول او دانتيجه ئې ورکړه چي د‪ ۱۰۲۹‬راهيسي‬
‫ټايوانيان دزده کړو دبشپړېدو څخه وروسته بيرته خپل هيواد ته ستنيږي‪.‬‬

‫دپاسفيک جزيرې(‪)Pacific Islands‬‬

‫دپاسفيک ډېري جزيرې چي انګلستان تر ‪ ۲۳۲۰‬او ‪ ۲۳۳۰‬کلنو پوري مستعمره کړي وې‪،‬‬
‫اوسېدونکو ئې اسټراليا او نيو زيالند ته مهاجرت کړی ؤ‪ .‬دمستعمرو دختمدېدو څخه وروسته‪،‬‬
‫په فيجي(‪ )Fiji‬ټونګا(‪،)Tonga‬او ساموا(‪ )Samoa‬کښي ددماغونو پرواز ډېر کم واقع سوی دئ‪.‬‬
‫دپاسفيک هغه جزيرې لکه تاحيتي(‪ )Tahiti‬چي فرانسې مستعمره کړي وې او يا دامريکا متحده‬
‫اياالتو ورباندي تسلط درلود‪ ،‬اوسېدونکو ئې فرانسې‪ ،‬دامريکا متحده اياالتو او کاناډا ته‬
‫مهاجرت وکړ‪.‬‬

‫نيو زيالند‪:‬‬

‫د ‪ ۲۳۳۰‬کلنو په جريان کښي به هر کال دېرش زره(‪ )30,000‬نيوزېالنديانو مهاجرت کاوه‪ .‬په ‪۱۰۰۹‬‬
‫‪(Organization for Economic Co-‬‬ ‫کښي داقتصادي همکارۍ او انکشاف مؤسسې‬

‫‪www.Larawbar.com‬‬ ‫‪25‬‬
‫‪(c) ketabton.com: The Digital Library‬‬

‫د دماغونو پرواز‬

‫)‪ operation and Development OECD‬يو راپور خپور کړ‪ ،‬په دې راپور کښي ليکل سوي وه‬
‫چي څلرويش عشاريه دوه(‪)۱۲،۱‬فيصده نيو زېالنديان دهيواد دباندي په خاصه توګه په اسټراليا‬
‫کښي مېشت دي ‪ .‬په ‪ ۱۰۰٪‬کښي څلرويشت زره (‪ )24,000‬نورو نيو زېالنديانو اسټراليا ته‬
‫مهاجرت وکړ‪ .‬د ‪ ۱۰۰۱‬کال په انتخاباتي کمپاين کښي ملي ګوند‪ /‬نېشنل پارټي (‪)National Party‬‬
‫په خپل کپمپاين کښي دکار ګر ګوند (‪ )Labour Party‬چي پرواک ؤ‪ ،‬ناتوانايي په ګوته کول چي‬
‫نه سي کوالي نيو زيالندي کارګران او کارمندان دهيواد دننه وساتي‪ .‬ملي ګوند دسړک پرغاړه پر‬
‫والړو لوحو باندي ليکلي ول چي‪"Wave goodbye to higher taxes, not your loved ones":‬‬
‫يعني دخپلو خواخوږ دخداي په اماني پرځای‪ ،‬لوړ ټکس اخيستلو ته خدای په اماني وواياست‪.‬‬
‫ملي ګوند په دغه ډول سره انتخابات وګټل‪ .‬څلور کاله وروسته‪ ،‬دنيوزېالندي کارمندانو مهاجرت‬
‫تر پخوا پسي شديد سو‪ ،‬په ‪ ۱۰۲۱‬کښي درو پنځوس زرو (‪ )53,000‬نيوزېالنديانو دخپل هيواد‬
‫څخه مهاجرت وکړ‪ .‬دنيو زيالند صدراعظم جان کي (‪ )John Key‬نړۍ وال مالي بحران ( ‪global‬‬
‫‪ )financial crisis‬دنيوزېالنديانو ددماغونو دپرواز سبب وبلئ‪ .‬د جان کي دحکومت له پيل يعني‬
‫‪ ۱۰۰۱‬څخه بيا تر ډيسمبر ‪ ۱۰۲۱‬پوري يو لک و اويازره (‪ )170,000‬نيو زېالنديانو اسټراليا ته‬
‫مهاجرت کړی دئ‪ .‬که له يوې خوا نيو زېالند خپل ماهران له السه ورکوي خو له بله اړخه بيا بيرته‬
‫دخپل نفوس ديوفيصد په اندازه مسلکي کسان له خارجه تر السه کوي‪.‬‬

‫‪www.Larawbar.com‬‬ ‫‪26‬‬
‫‪(c) ketabton.com: The Digital Library‬‬

‫د دماغونو پرواز‬

‫‪North America‬‬

‫کاناډا‪:‬‬

‫په ‪ ۲۳۱۰‬کلنو کښي دکاناډا تر شل فيصده(‪ )۱۰۱‬ډېر انجينرانو او اوساينس پوهانودامريکا متحده‬
‫اياالتو ته مهاجرت کاوه‪ .‬د ‪ ۲۳۲۰‬څخه بيا تر ‪ ۲۳٪۳‬پوري اوولس زره (‪ )17,000‬انجينرانو او‬
‫ساينس پوهانو امريکا ته مهاجرسوي ول خوپه‪ ۲۳۹۲‬دتخنيکي کسانو دمهاجرت فيصدي له‬
‫اوويش فيصده(‪ )27%‬څخه لس فيصده (‪ )%۲۰‬ته او په ‪ ۲۳۲٪‬کښي پنځه فيصده(‪ )۹۱‬ته کښته‬
‫سوه‪.‬دامريکا متحده اياالتو ته دکاناډايانو ددماغونو پروازدکاناډا يوه داخلي سياسي موضوع‬
‫ده‪.‬پرعوايدو باندي زيات ټکس(‪ )income tax‬اخيستل په کاناډا کښي ددماغونو پروازپېښ کړی‬
‫دئ په داسي حال کښي چي په امريکا کښي دسافټ وېر‪ ،‬دهوايي جهازونو‪ ،‬دروغتيا او ساتيري‬
‫په سيکتورونو کښي معاش لوړ او ټکس لږ دئ‪ .‬ځيني نورپوهان بيا وايي چي په کاناډا کښي پر‬
‫تحقيق (‪ )research funding‬باندي دبوديجې کموالی او دامريکا په متحده اياالتو کښي‬
‫دمختلفو وظيفو امکاناتو‪ ،‬کاناډا ددماغونو دپرواز سره مخ کړې ده‪ .‬کاناډا په ‪ ۲۳۳۰‬کلنو کښي‬
‫خپل ځيني ماهر کسان دامريکا پر متحده اياالتو بايلل خو په مقابل کښي ئې بيرته له دباندي ډېر‬
‫مسلکي کدرونه تر السه کړه‪ ،‬اوس کاناډا ددغو مسلکي کدرونو له استعدادونو او تجربو څخه‬
‫خوند اخلي خو ځيني وخت بيا کاناډايان دباندني مسلکي کسانو سره تبعيض کوي او دکښته‬
‫معاش کارځايونو ته ئې ورټيله کوي‪.‬‬

‫دکاناډا غزېدونکي اقتصاد (‪ )resilient economy‬پياوړي داخلي مارکېټ‪ ،‬دغوښتنو او‬

‫معيارونو سره برابر ژوند او په ډېرو سيکتورونو کښي دمناسب معاش‪/‬مزدوري ‪ ،‬په کاناډا کښي‬
‫ددماغونو دپروازپديده پای ته رسولې ده‪ .‬دکاناډا اقتصادي کاميابي اوس ځينو خاصو مسلکي‬
‫امريکايانو ته ال دمهاجرت الره هواره کړې ده‪ .‬دغيري واقعي شواهدو (‪ )Anecdotal evidence‬له‬
‫مخي‪ ،‬د ‪ ۱۰۰۲‬دسيپټمبر ديوولسمي نېټي دپيښي څخه وروسته‪،‬دامريکا په امنيتي اقداماتو ( ‪US‬‬
‫‪ )security measures‬کښي کوم خاص دپام وړ تغير نه دئ راغلي‪ ،‬همدا علت دئ چي اوس‬
‫امريکايان کاناډا ته مهاجرت کوي‪.‬‬

‫‪www.Larawbar.com‬‬ ‫‪27‬‬
‫‪(c) ketabton.com: The Digital Library‬‬

‫د دماغونو پرواز‬

‫دامريکا متحده اياالت‪:‬‬

‫دامريکا متحده اياالت په عمومي توګه ددماغونو له پرواز سره مخ نه دي ځکه چي په زرو‬
‫(‪ )1,000‬تعليم يافته کسانو کښې د مهاجرت فيصدي صفر عشاريه اووه (‪ )0.7‬شمېرل سوې ده‪.‬‬
‫دامريکا متحده اياالت دکليوالي سيمو دکم نفوس په ستونزه اخته دي ځکه چي ډېر تعليم يافته‬
‫کليوالي‪/‬صحرايي ځوانان ښاري يا نيمه ښاري سيمو (‪ )suburban areas‬ته کوچ کوي چي‬
‫پرکليوالي ټولنو باندي ئې منفي تاثير کړی دئ‪ .‬دامريکا دمسه چوسيټس دتکنالوژي‬
‫دانسټيټيوټ(‪ )Massachusetts Institute of Technology‬يو غړی وايي چي ‪"We educate‬‬
‫"‪ them, but then we don't make it easy for them to stay‬موږ صحرايي ځوانان تعليم يافته‬
‫کوو خو زموږ دپاره داستونزمنه ده چي دوی په کليوالي سيمو کښي پاته کړو‪.‬‬

‫‪Latin America‬‬

‫دالتين امريکا څخه په پېخر مسلکي کسان مهاجرت کوي چي اکثره ئې ډاکټران‪ ،‬معماران او‬
‫انجينران دي‪ .‬دغو علمي کدرونو خپل مقصد ځای دامريکا متحده اياالت ټاکلي دي‪ .‬کله چي‬
‫دامريکا متحده اياالتو ته ورسيږي نو هورې داسي کارونو ته الس ورواچوي چي ددوی دمسلک‬
‫سره هيڅ سره نه خوري‪ ،‬دغه دالتين امريکا له پاره ددماغونو پرواز دئ‪ ،‬خو دنړۍ له پاره‬
‫ددماغونوضايع (‪ )brain waste‬بلل کيږي‪ .‬داچي په ځينو التين امريکايي ولسونو کښي‬
‫دشاګردانو نوم ثبتوونه په طبي مکتبونه کښي ډېره ده‪ ،‬علت ئې همدا دئ چي اکثره ډاکټران‬
‫دالتين امريکا څخه پرواز کوي‪ .‬د ‪ ۱۰۰۰‬کال يوه څېړنه ښئي چي التين امريکايي هيوادونو خورا‬
‫ډېر مسلکي کدرونو له السه ورکړي چي فيصدي ئې الندي ښوول سوې ده‪:‬‬

‫هيواد دعلمي‪/‬مسلکي کدرونو دمهاجرت فيصدي‬

‫‪2.9%‬‬ ‫ارجنټينا‬
‫‪3.3%‬‬ ‫برازيل‬
‫‪5.3%‬‬ ‫چيلي‬
‫‪11.0%‬‬ ‫کولمبيا‬
‫‪10.9%‬‬ ‫اکواډور‬

‫‪www.Larawbar.com‬‬ ‫‪28‬‬
‫‪(c) ketabton.com: The Digital Library‬‬

‫د دماغونو پرواز‬

‫]‪14.3%[140‬‬ ‫مکسيکو‬

‫کيوبا‪Cuba‬‬

‫په ‪ ۲۳۳٪‬کښي دکيوبا چارواکو ادعا وکړه چي يودېرش زره (‪ )۹۲۰۰۰‬کيوبايي ډاکټران دنړۍ په يو‬
‫شپېتو(‪ )۲۲‬ممالکو کښي خپاره دي‪ .‬دکيوبا شل زره (‪ )۱۰۰۰۰‬ډاکټران په وينزيوېال کښي دورځي د‬
‫يولک (‪ )۲۰۰۰۰۰‬بېلره تيلو په تبادله په کار اخته دي‪ .‬هغه کيوبايان چي دخپل دولت له خوا ورته په‬
‫وينزيوېال کښي دکار کولو اجازه ورکول سوې ده او هيواد ته پيسې استوي‪ ،‬ددماغونو په پرواز‬
‫کښي نه شمېرل کيږي‪.‬‬

‫‪Caribbean‬‬

‫دکارابين جزيرې زيات تعداد ماهر کارمندان له السه ورکوي‪ .‬ددغو جزيرو څخه تقريباً دېرش‬
‫فيصده (‪ )30%‬کاري ځواک دخپلو هيوادونو څخه تللی دئ او اتيا فيصده (‪ )80%‬دسوري نېم‬
‫(‪)Suriname‬هايتي(‪ )Haiti‬ګرينادا(‪ )Grenada‬او ګويانا (‪)Guyana‬دجزيرو اوسېدونکي چي‬
‫دپوهنتونونو څخه فارغه سوي دي دامريکا متحده اياالتو ته ئې مهاجرت کړی دئ‪ .‬دجاميکنس‬
‫(‪ )Jamaicans‬اکثره اوسېدونکي دهيواد دباندي اوسيږي‪ .‬ويل کيږي چي ددغو ولسونو‬
‫مهاجرسوي مسلکي کدرونه خپل هيواد ته پيسې (‪ )remittances‬استوي‪ .‬هغه پيسې چي‬
‫دجاميکنس مسلکي کدرونه خپل هيوادته له دباندي استوي‪ ،‬دياد هيواد دملي خالصو توليداتو‬
‫(‪ )GNP‬اتلس فيصده (‪ )18%‬جوړوي‪ .‬ددغو جزيرو په اړه چي خپلو هيوادونو ته پيسې استوي‬
‫دغه سوال رامنځ ته کيږي چي ايا دغه ميالن(‪ )trend‬ددماغونو پرواز ويل کيږي او که يا؟‬

‫‪Preventative measures‬‬

‫استعدادونه ديوهيواد په انکشاف کښي خورا مهمه ونډه لري‪ .‬دهغه هيواد اقتصاد ښه پرمختګ‬
‫کوي چي نړۍ وال ماهرين او مسلکيان لري نسبت وهغه ته چي نه ئې لري‪ .‬ډېرو هيوادونو دماهرو‬
‫کارمندانو او علمي کدرونو دساتلو له پاره راز‪-‬راز پاليسۍ جوړي کړي دي‪ .‬دمثال په توګه‪،‬‬
‫دافريقا دصحت سيکتور ددماغونو له سخت پرواز سره مخ دئ‪ ،‬دمخنيوي له پاره ئې افريقايي‬
‫دولتونو مختلف پروګرامونو وړاندي او پلي کړي دي‪ .‬دکويټ خلګ وايي چي دکويټ ددماغونو‬

‫‪www.Larawbar.com‬‬ ‫‪29‬‬
‫‪(c) ketabton.com: The Digital Library‬‬

‫د دماغونو پرواز‬

‫دپرواز دمخنيوي له پاره بايد امنيت او اميد ته کار وسي ځکه چي کويټيان دخپل هيواد پر‬
‫راتلوونکي وختونو باندي باور نه لري‪ ،‬افغانانو ته هم ورته ناروغي ورپېښه ده‪ .‬چين‬
‫داستعدادونو دساتلو او غوړېدلو(‪ )flourish‬له پاره دژوند کولو عادي او ازاده فضااو ميکانيزم‬
‫رامنځ ته کوي‪ .‬انډيا که څه هم ددماغونو له پرواز سره مخ ده خو تراوسه ئې کوم پرواګرام او‬
‫پاليسي نه ده جوړه کړې ځکه چي انډيا په دې باور ده چي دانډيا څخه دباندي علمي کدرونو به‬
‫دانډيا دراتلوونکي له پاره ښه کار وکړي‪ .‬جرمنيانو د (‪ )GAIN‬يا (حصول) په نوم يو دولتي‬
‫ابتکار کړی دئ چي له مخي ئې هغه جرمنيان چي دباندي ژوند کوي خپلو کورونو ته ورستانه‬
‫کوي‪ .‬نور ممالک لکه سويټزرلېنډ‪ ،‬اسټريا (‪ )Austria‬او فرانسه هم جرمني ته ورته پروګرامونه‬
‫لري‪.‬‬

‫ددماغونو پرواز دمهارتونو کمښت رامنځ ته کوي او دپانګي اچووني (‪ )investment‬پربايللو‬

‫داللت کوي‪ .‬ددماغونودپروازدمخنيوي له پاره هيوادونه بايد په محلي مارکېټونو کښي‬
‫اصالحات راولي‪ .‬تجربو ښوولې ده چي ددماغونو دمخنيوي له پاره ترټولو ښه حل الر داده چي‬
‫خپلو مسلکي کدرونو ته اميتاز ورکول سي چي په خپل کور کښي پاته سي خودبې کارۍ دکمولو‬
‫يوه الره هم داده چي يو هيواد خپلو اوسېدونکو ته ددباندي کارکولو له پاره اجازه ورکړي‪ .‬دلته‬
‫سوال رامنځ ته کيږي چي ايا ددماغونوپرواز ښه دئ او که بد؟ دا ديو هيواد په اقتصادي حالت‬
‫پوري اړه لري چي ددماغونو پرواز ته اجازه ورکوي او که يا‪.‬‬

‫ددماغونو دپرواز (‪ )brain drain‬متضاد حالت ددماغونو حصول(‪ )brain gain‬دئ‪ .‬ددماغونو‬
‫دحصول له مخي‪ ،‬دولتونه کوښښ کوي چي هم خپل علمي او مسلکي کدرونه هم وساتي او هم له‬
‫نورو هيوادونو څخه دغسي شخصيتونه تر السه کړي‪ ،‬چي يوښه مثال ئې کاناډا ده‪ .‬په ‪ ۱۰۰۹‬کښي‬
‫انګستان د ولفسن فاونډېشن(‪ )Wolfson Foundation‬په همکارۍ دشلو ميليونه پاونډو( ‪20‬‬
‫‪ )million‬په ارزښت يو پنځه کلن تحقيقي(‪ )research‬پرواګرام تاسيس کړ‪ .‬دپروګرام هدف دادئ‬
‫چي فردېس انګلېسي ساينس پوهان له نوروهيوادونو څخه بيرته خپل هيواد ته ستانه‬
‫اودراتلوونکي برتانوي ځوانانو دمهاجرت لړۍ ودروي‪.‬‬

‫په عمومي توګه پرمختلوونکي هيوادونه(‪ )developing countries‬ددماغونو له پرواز څخه‬

‫کړيږي ځکه چي ددغه هيوادونو څخه علمي کدرونه وزي او بيا ډېر لږ اوسېدونکي بيرته خپلو‬

‫‪www.Larawbar.com‬‬ ‫‪30‬‬
‫‪(c) ketabton.com: The Digital Library‬‬

‫د دماغونو پرواز‬

‫هيوادونو ته هغه مهال ستنيږي چي ښه خوړين سوي وي‪ .‬دپرمختلوونکو هيوادونو ځيني مسلکي‬
‫کسان په نورو هيوادونو کښي دمسلک مربوط کارونه هم نه سي پيدا کوالی‪ ،‬اکثره ئې دخدماتو‬
‫په سيکتور(‪ )service industry‬کښي کار شروع کړي چي ددوی دمسلک سره هيڅ برابر نه وي‪،‬‬
‫کله چي خپل هيواد ته بيرته ستنيږي‪ ،‬هغه مهارتونه چي دوی مخکي درلودل‪ ،‬له ياده ئې وتلي اويا‬
‫په مارکېټ کښي تقاضا نه لري ځکه چي زاړه او تروخت تېر سوي وي‪ .‬دغه حالت ته نو بيا‬
‫ددماغونو ضايع (‪ )brain waste‬ويل کيږي چي ددولتونو له پاره يو بل رنځ دئ او بايد مخنيوی‬
‫ئې وکړي‪ .‬افغانان هم په دغه رنځ اخته دي‪ ،‬علمي کدرونه ئې په غرب او نوره دنيا کښي داسي‬
‫کارونه کوي چي ددوی دمسلک خالف دي‪.‬‬

‫‪The advantages of the brain drain‬‬

‫ددماغونو پرواز دتعليم له سيکتور څخه دبشري منابعو(‪ )human resources‬صادرولو ته وايي‬
‫چي دهيوادونو په جوړولو کښي دپيسو دچاپولودماشين غوندي ونډه لري‪ .‬دبهرني علمي کدرونو‬
‫مهاجرت دامريکا دمتحده اياالتو په اقتصاد کښي دکاله د اووه بيليونه امريکايي ډالرو مرسته‬
‫کوي‪ .‬ددماغونو پرواز داصلي ټاټوبي (‪ )country of origin‬او کوربه هيواد ( ‪hosting‬‬
‫‪)country‬دواړو له پاره (دوې اړخيزي)ګټي لري‪ :‬هغه هيوادونه چي له دباندي مسلکي کدرونه‬
‫ترالسه کوي‪ ،‬دبشري ځواک (‪ )labour fore‬خال ډکوي‪ .‬هغه هيواد چي وګړي ئې نورو هيوادونو ته‬
‫مهاجرت کوي‪ ،‬خپلو هيوادونو ته پيسې (‪ )remittances‬استوي چي په نتيجه کښي‬
‫ددواړوهيوادونو اقتصادي انکشاف کوي‪ .‬داصلي ټاټوبي اوسېدونکي چي خپلو هيوادونو ته‬
‫پيسې استوي‪ ،‬دا په حقيقت کښي دخپلو وطنوالو له پاره دلوړو زده کړو تقاضا نوره هم اوچتوي‬
‫او دژوند کولو معيار اصالح کوي‪.‬‬

‫بله ګټه ئې داده چي هرهيواد نه سي کوالی چي دخپلو علمي او مسلکي کدرونو څخه دمختلفو‬
‫عواملو له مخي ښه استفاده وکړي‪ ،‬نوددغسي هيوادونو دوګړو او دولت له پاره ښه ترا داده چي‬
‫علمي کدرونه ئې نورو هيوادونو ته مهاجرت وکړي او خپلو هيوادونو ته پيسې واستوي‪ .‬کله چي‬
‫مهاجرسوي مسلکيان‪/‬علمي کدرونه خپلوهيوادونه ته ستانه کيږي‪ ،‬شايد دوی له ځانونه سره‬
‫نوي مهارتونه او پوهه هم خپلو هيوادونو ته ور وړي‪ .‬په ‪ ۱۰۲۲‬کښي په ټول نړۍ کښي دمهاجر‬
‫کارمندانو هغه پيسې چي خپلو هيوادونو ته ئې استولي وې‪ ،‬درې سوه‪ ،‬دواويا بيليونه(‪)۹٪۱‬‬

‫‪www.Larawbar.com‬‬ ‫‪31‬‬
‫‪(c) ketabton.com: The Digital Library‬‬

‫د دماغونو پرواز‬

‫امريکايي ډالر تخمين سوي دي چي په دې جمه کښي يوازي مکسيکو او فليپين په ياد کال کښي‬
‫څلرويش بيليونه(‪ )۱۲‬امريکايي ډالر دخپلو مهاجر کارمندانو څخه تر السه کړي دي‪.‬‬

‫ددماغونو دپرواز منفي نتايج‪:Negative consequences of the brain drain‬‬

‫ددماغونو دپرواز ګټي پورته يادي سوې خو تاوانونه ئې دخپل سرليک او ماهيت څخه په څرګند‬
‫ډول معلوميږي‪ .‬ددماغونو دپرواز لومړی تاوان دادئ چي يو هيواد خپلي هغه بشري منابع له السه‬
‫ورکوي چي دټولني او اقتصاد له پاره په مجموع کښي ډېري مهمي دي‪ .‬هغو هيوادونو چي‬
‫ددماغونو پرواز ئې ګټور بللی دئ‪ ،‬په حقيقت کښي دټولني پرځای دافرادو رفا په نظر کښي نيسي‬
‫اوددماغونو پرواز همداسي ماهيت لري چي ترټولني ئې افرادو ته ګټه رسيږي‪ .‬په غيري مساوي‬
‫توګه دمهارتونو او پوهي وېشل هم داصلي او هم دکوربه هيواد داقتصاد له پاره زيانونه لري‪ .‬هغه‬
‫ماهر کسان چي تر اوږد مهاجرت وروسته خپلو کورونو ته ستانه سي‪ ،‬نو دخپلو وطنوالو له خوا‬
‫ورته دباندني کس په نظر کتل کيږي چي دا يوډول رواني ستونزي جوړوي‪ .‬زيات ماهر کسان‬
‫کوالی سي چي دخپلو هيوادونو څخه خپلي کورنۍ هم له يوڅه وخت وروسته له ځانه سره يو ځای‬
‫کړي‪ ،‬ددې نتيجه داده چي دوی بيا نور خپلو هيوادونو ته پيسې نه استوي‪ ،‬دا نو داسی تاوان دئ‬
‫چي هم کدر له السه ورکول سو او هم ئې پيسې‪.‬‬

‫‪www.Larawbar.com‬‬ ‫‪32‬‬
‫‪(c) ketabton.com: The Digital Library‬‬

‫د دماغونو پرواز‬

‫په ‪ ۱۰۰۹‬کښي پر تحقيق او انکشاف باندي د لسو هيوادونو مصارف‬

‫‪www.Larawbar.com‬‬ ‫‪33‬‬
‫‪(c) ketabton.com: The Digital Library‬‬

‫د دماغونو پرواز‬

‫دنړۍ لس بانفوسه هيوادونه‬

‫‪World Top Ten Populated Countries‬‬
‫‪ 2050‬تخيمن‬ ‫‪2012‬‬ ‫‪2010‬‬ ‫‪2000‬‬ ‫شماره هيواد‬
‫‪1,303,723,332 1,343,239,923 1,330,141,295 1,268,853,362‬‬ ‫چين‬ ‫‪1‬‬
‫‪1,656,553,632 1,205,073,612 1,173,108,018 1,004,124,224‬‬ ‫هندوستان‬ ‫‪2‬‬
‫‪439,010,253‬‬ ‫‪313,847,465‬‬ ‫‪310,232,863‬‬ ‫‪282,338,631‬‬ ‫دامريکا‬ ‫‪3‬‬
‫متحده‬
‫اياالت‬
‫‪313,020,847‬‬ ‫‪248,645,008‬‬ ‫‪242,968,342‬‬ ‫‪213,829,469‬‬ ‫اندونيزيا‬ ‫‪4‬‬
‫‪260,692,493‬‬ ‫‪193,946,886‬‬ ‫‪201,103,330‬‬ ‫‪176,319,621‬‬ ‫برازيل‬ ‫‪5‬‬
‫‪276,428,758‬‬ ‫‪190,291,129‬‬ ‫‪184,404,791‬‬ ‫‪146,404,914‬‬ ‫پاکستان‬ ‫‪6‬‬
‫‪264,262,405‬‬ ‫‪170,123,740‬‬ ‫‪152,217,341‬‬ ‫‪123,178,818‬‬ ‫ناجيريا‬ ‫‪7‬‬
‫‪233,587,279‬‬ ‫‪161,083,804‬‬ ‫‪156,118,464‬‬ ‫‪130,406,594‬‬ ‫بنګله دېش‬ ‫‪8‬‬
‫‪109,187,353‬‬ ‫‪142,517,670‬‬ ‫‪139,390,205‬‬ ‫‪146,709,971‬‬ ‫روسيه‬ ‫‪9‬‬
‫‪93,673,826‬‬ ‫‪127,368,088‬‬ ‫‪126,804,433‬‬ ‫‪126,729,223‬‬ ‫جاپان‬ ‫‪10‬‬
‫‪4,950,140,178 4,096,137,325 4,016,489,082 3,618,894,827‬‬ ‫دلسو هيوادونو‬
‫مجموعه‬
‫‪4,306,202,522 2,921,709,597 2,829,120,878 2,466,012,769‬‬ ‫دنړۍ نور هيوادونه‬
‫‪9,256,342,700 7,017,846,922 6,845,609,960 6,084,907,596‬‬ ‫دټول نړۍ نفوس‬
‫‪http://www.internetworldstats.com/stats8.htm‬‬ ‫منبع‬

‫‪www.Larawbar.com‬‬ ‫‪34‬‬
‫‪(c) ketabton.com: The Digital Library‬‬

‫د دماغونو پرواز‬

‫دنړۍ لس شتمن هيوادونه‬

‫‪Top 10 Richest Countries in the World‬‬

‫ملي نا خالص توليدات (سړي‬ ‫کرنسي‬ ‫پالزمېنه‬ ‫هيواد‬ ‫شماره‬

‫سر) په ډالر‬
‫‪102,768.69‬‬ ‫قطري ريال‬ ‫دوهه‬ ‫قطر‬ ‫‪1‬‬
‫‪80,679.06‬‬ ‫ايرو‬ ‫لکسيمبورګ‬ ‫لکسيمبورګ‬ ‫‪2‬‬
‫‪60,883.33‬‬ ‫سينګاپوري‬ ‫سينګاپور‬ ‫سينګاپور‬ ‫‪3‬‬
‫ډالر‬
‫‪55,264.45‬‬ ‫نارويژي‬ ‫اوسلو‬ ‫ناروي‬ ‫‪4‬‬
‫کرون‬
‫‪50,526.35‬‬ ‫بروني ډالر‬ ‫بروني داروسالم بندر سيري‬ ‫‪5‬‬
‫بيګوان‬
‫‪49,802.15‬‬ ‫امريکايي‬ ‫دامريکا متحده واشنګټن ډي‬ ‫‪6‬‬
‫ډار‬ ‫سي‬ ‫اياالت‬
‫‪48,992.47‬‬ ‫درهم‬ ‫ابُ ډبۍ‬ ‫دعربو متحده‬ ‫‪7‬‬
‫امارات‬
‫سويس فراک ‪45,285.8‬‬ ‫بيرني‬ ‫سويټزرلنډ‬ ‫‪8‬‬
‫کويټي دينار ‪43,846.72‬‬ ‫کويټ ښار‬ ‫کويټ‬ ‫‪9‬‬
‫‪42,477.49‬‬ ‫ايرو‬ ‫وينا‬ ‫اسټريا‬ ‫‪10‬‬
‫‪http://www.mapsofworld.com/world-top-‬‬ ‫منبع‬
‫‪ten/world-top-ten-richest-countries-map.html‬‬
‫مختلف ويب سايټونه مختلف معلومات او حصايه وړاندي‬ ‫ياداښت‪:‬‬
‫کوي‪.‬‬

‫‪www.Larawbar.com‬‬ ‫‪35‬‬
(c) ketabton.com: The Digital Library

‫د دماغونو پرواز‬

‫دنړۍ لس فقير هيوادونه‬

‫سړي سر ملي ناخالص توليد په ډالر‬ ‫شماره هيواد‬
Per Capita GDP 2011

348 ‫کانګو‬ ۲
456 ‫اليبريا‬ ۱
487 ‫زيمبابۍ‬ ۹
615 ‫بروندي‬ ۲
735 ‫ايريتيريا‬ ۹
768 ‫افريقا‬ ‫دمرکزي‬ ۲
‫جمهوريت‬
771 ‫نايجر‬ ٪
849 ‫سايرا ليون‬ ۱
860 ‫مالوي‬ ۳
899 ‫ټوګو‬ ۲۰
http://www.mapsofworld.com/world-top-ten/world- ‫منبع‬
top-ten-poorest-countries-map.html

1. http://en.wikipedia.org/wiki/Brain_drain
2. http://www.tutor2u.net/blog/index.php/economics/comments/unit-2-macro-
portugals-brain-drain
3. Ntagwirumugara Etienne, PhD,Coordinator RwEdNet & Professor at Kigali
Institute of Science and Technology, RWANDA14-18 May 2012
4. http://skills.oecd.org/hotissues/braindrain.html
5. http://www.unhcr.org/pages/49e486eb6.html

www.Larawbar.com 36
‫‪(c) ketabton.com: The Digital Library‬‬

‫د دماغونو پرواز‬

‫تاسو کوالئ سئ د لراوبر ويبپاڼي په برېښنايي کتابتون کي زيات شمېر ارزښتناک او په زړه‬
‫پوري آثار په خپل تفريحي وخت کي مطالعه کړئ ‪.‬‬
‫د لراوبر انالين کتابتون ستاسو لپاره د الندينيو موضوعګانو اړوند آثار پر ليکه کوي ‪:‬‬

‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬

‫‪www.Larawbar.net/library‬‬

‫‪www.Larawbar.com‬‬ ‫‪37‬‬
Get More e-books from www.ketabton.com
Ketabton.com: The Digital Library