ACERCA DE LA MÉTRICA LATINA

La métrica es una disciplina que se encarga de sistematizar y regular los diferentes recursos de

versificación de una lengua, como las cantidades silábicas, los patrones de acentuación, la

estructuración de los poemas (por verso, por dipodia o por estrofa), etc. La métrica latina se basa,

en gran medida, en la organización de sílabas breves y largas en el verso. Mediante esta

organización, se conforman sus unidades mínimas de medición, que son los pies métricos. Un

pie métrico debe constar, por lo menos, de dos sílabas; Diomedes lo define como elevación

(arsis) y descenso (tesis), elementos que proporcionan ritmo al pie y, a través de él, al verso

mismo. Además de los pies, el verso latino posee otros elementos que lo proveen de estructura,

como las pausas.

En latín, existen diversos tipos de versos o metros. Dos de ellos son el hexámetro y el

arquiloquio. El hexámetro consta de seis pies que pueden ser espondeos ( - - ) o dáctilos ( - u u );

el arquiloquio, por su parte, presenta tres variantes (arquiloquio primero, segundo y tercero). El

tercero se construye a partir de un verso arquiloquio y de un trímetro yámbico cataléctico.

Ahora bien, el hexámetro, como su nombre lo indica, es un verso de seis pies, de los

cuales los primeros 4 son dáctilos, con la posibilidad de ser sustituidos por espondeos; los dos

últimos constituyen el “adonio final”, que casi siempre es invariable y que consta de un dáctilo,

de una sílaba larga y de una indiferente (breve o larga), representada aquí mediante una “x”. El

esquema es como sigue:

1
 Adonio final (nunca cambia en el

hexámetro dactílico)

- u u | - u u | - u u | - u u |- u u | - x

1 2 3 4 5 6

Por su parte, el arquiloquio tercero se compone en dístico; un dístico es una estructura

métrica constituida por dos versos o metros distintos. El primer verso de esta estructura es

un arquiloquio, constituido por cuatro dáctilos ( - u u ), de los cuales los tres primeros tienen

la posibilidad de ser sustituidos por molosos ( - - - ); por dos troqueos ( - u ); y por un

espondeo ( - - ). El segundo metro de este dístico es un trímetro yámbico cataléctico. Se

llama trímetro porque consta de tres metros o medidas, constituida cada una por dos yambos;

es cataléctico porque el último yambo pierde una sílaba, de modo que en lugar de haber seis

yambos en el verso, hay cinco más una sílaba. El esquema es como sigue:

- - -- - -
- u u - u u - | u u - u u || - u - u - - arquiloquio

- - u - u || - u - u - - trímetro yámbico cataléctico

BIBLIOGRAFÍA DE CONSULTA

CECCARELLI, Lucio, Prosodia y métrica del latín clásico, con una introducción a la métrica

2
 griega, trad. de Rocío Carande, Sevilla, Universidad de Sevilla, 1999.

DI MARZO, Enrico, Prosodia e metrica latina, Italia, G. B. Paravia, 1946.

HERRERA Zapién, Tarsicio, Prosodia y métrica del latín clásico, México, Universidad

Nacional Autónoma de México, 2004.

LINDSAY, W. M., Early latin verse, Oxford, Oxford University Press, 1922.

LOZANO, Carmen, “La métrica latina desde Pastrana a Nebrija”, Revista de poética medieval,

núm. 17, Valladolid, Universidad de Valladolid, 2006, pp. 219-220.

WINBOLT, S. E., Latin Hexameter Verse, Cambridge, Cambridge University Press, 2011.

3
 Ov., Met., 5, 572-641
'”Ēxĭgĭt ālmă Cĕrēs nātā sēcūră rĕcēptā,

quaē tĭbĭ caūsă fŭgaē, cūr sīs, Ărĕthūsă, săcēr fōns.

cōntĭcŭēre ūndaē, quārūm dĕă sūstŭlĭt āltō

5.575
fōntĕ căpūt vĭrĭdēsquĕ mănū sīccātă căpīllōs

flūmĭnĭs Ēlēī vĕtĕrēs nārrāvĭt ămōrēs.

'pārs ĕgŏ nȳmphārūm, quaē sūnt ĭn Ăchāĭdĕ,' dīxīt

'ūnă fŭī, nēc mē stŭdĭōsĭŭs āltĕră sāltūs

lēgīt nēc pŏsŭīt stŭdĭōsĭŭs āltĕră cāssēs.

5.580
sēd quāmvīs fōrmaē nūmquām mĭhĭ fāmă pĕtītā est,

quāmvīs fōrtĭs ĕrām, fōrmōsaē nōmĕn hăbēbām,

nēc mĕă mē făcĭēs nĭmĭūm laūdātă iŭvābāt,

quāque ălĭaē gaūdērĕ sŏlēnt, ĕgŏ rūstĭcă dōtē

cōrpŏrĭs ērŭbŭī crīmēnquĕ plăcērĕ pŭtāvī.

5.585
lāssă rĕvērtēbār (mĕmĭnī) Stȳmphālĭdĕ sīlvā;

aēstŭs ĕrāt, māgnūmquĕ lăbōr gĕmĭnāvĕrăt aēstūm:

Īnvĕnĭō sĭnĕ vērtĭce ăquās, sĭnĕ mūrmŭre ĕūntēs,

pērspĭcŭās ăd hŭmūm, pēr quās nŭmĕrābĭlĭs āltē

cālcŭlŭs ōmnĭs ĕrāt, quās tū vīx īrĕ pŭtārēs.

5.590
cānă sălīctă dăbānt nūtrītăquĕ pōpŭlŭs ūndā

spōntĕ sŭā nātās rīpīs dēclīvĭbŭs ūmbrās.

āccēssī prīmūmquĕ pĕdīs vēstīgĭă tīnxī,

4
pōplĭtĕ deīndĕ tĕnūs; nĕque ĕō cōntēntă, rĕcīngōr

mōllĭăque īnpōnō sălĭcī vēlāmĭnă cūrvaē

nūdăquĕ mērgŏr ăquīs. quās dūm fĕrĭōquĕ trăhōquē 5.595

mīllĕ mŏdīs lābēns ēxcūssăquĕ brācchĭă iāctō,

nēscĭŏ quōd mĕdĭō sēnsī sūb gūrgĭtĕ mūrmūr

tērrĭtăque īnsīstō prŏpĭōrīs mārgĭnĕ rīpaē.

“quō prŏpĕrās, Ărĕthūsă?” sŭīs Ālphēŏs ăb ūndīs,

“quō prŏpĕrās?” ĭtĕrūm raūcō mĭhĭ dīxĕrăt ōrē. 5.600

sīcŭt ĕrām, fŭgĭō sĭnĕ vēstĭbŭs (āltĕră vēstēs

rīpă mĕās hăbŭīt): tāntō măgĭs īnstăt ĕt ārdēt,

ēt quĭă nūdă fŭī, sūm vīsă părātĭŏr īllī.

sīc ĕgŏ cūrrēbām, sīc mē fĕrŭs īllĕ prĕmēbāt,

ūt fŭgĕre āccĭpĭtrēm pēnnā trĕpĭdāntĕ cŏlūmbaē, 5.605

ūt sŏlĕt āccĭpĭtēr trĕpĭdās ūrgērĕ cŏlūmbās.

ūsquĕ sŭb Ōrchŏmĕnōn Psōphīdăquĕ Cȳllēnēnquē

Maēnălĭōsquĕ sĭnūs gĕlĭdūmque Ĕry̆mānthŏn ĕt Ēlīn

cūrrĕrĕ sūstĭnŭī, nēc mē vēlōcĭŏr īllē;

sēd tŏlĕrārĕ dĭū cūrsūs ĕgŏ vīrĭbŭs īnpār 5.610

nōn pŏtĕrām, lōngī pătĭēns ĕrăt īllĕ lăbōrīs.

pēr tămĕn ēt cāmpōs, pĕr ŏpērtōs ārbŏrĕ mōntēs,

sāxă quŏque ēt rūpēs ēt, quā vĭă nūllă, cŭcūrrī.

sōl ĕrăt ā tērgō: vīdī praēcēdĕrĕ lōngām

āntĕ pĕdēs ūmbrām, nĭsĭ sī tĭmŏr īllă vĭdēbāt; 5.615

5
sēd cērtē sŏnĭtūsquĕ pĕdūm tērrēbăt ĕt īngēns

crīnālēs vīttās ādflābăt ănhēlĭtŭs ōrīs.

fēssă lăbōrĕ fŭgaē “fĕr ŏpēm, dēprēndĭmŭr,” īnquām

“ārmĭgĕraē, Dīānă, tŭaē, cuī saēpĕ dĕdīstī

fērrĕ tŭōs ārcūs īnclūsăquĕ tēlă phărētrā!” 5.620

mōtă dĕā est spīssīsquĕ fĕrēns ē nūbĭbŭs ūnām

mē sŭpĕr īniēcīt: lūstrāt cālīgĭnĕ tēctām

āmnĭs ĕt īgnārūs cīrcūm căvă nūbĭlă quaērīt

bīsquĕ lŏcūm, quō mē dĕă tēxĕrăt, īnscĭŭs āmbīt

ēt bĭs “ĭō Ărĕthūsă” vŏcāvĭt, “ ĭō Ărĕthūsā!” 5.625

quīd mĭhĭ tūnc ănĭmī mĭsĕraē fŭĭt? ānnĕ quŏd āgnaē est,

sī quă lŭpōs aūdīt cīrcūm stăbŭla āltă frĕmēntēs,

aūt lĕpŏrī, quī vēprĕ lătēns hōstīlĭă cērnīt

ōră cănūm nūllōsque aūdēt dărĕ cōrpŏrĕ mōtūs?

nōn tămĕn ābscēdīt; nĕque ĕnīm vēstīgĭă cērnīt 5.630

lōngĭŭs ūllă pĕdūm: sērvāt nūbēmquĕ lŏcūmquē.

ōccŭpăt ōbsēssōs sūdōr mĭhĭ frīgĭdŭs ārtūs,

caērŭlĕaēquĕ cădūnt tōtō dē cōrpŏrĕ gūttaē,

quāquĕ pĕdēm mōvī, mānāt lăcŭs, ēquĕ căpīllīs

rōs cădĭt, ēt cĭtĭūs, quām nūnc tĭbĭ fāctă rĕnārrō, 5.635

īn lătĭcēs mūtōr. sĕd ĕnīm cōgnōscĭt ămātās

āmnĭs ăquās pŏsĭtōquĕ vĭrī, quōd sūmpsĕrăt, ōrē

vērtĭtŭr īn prŏprĭās, ēt sē mĭhĭ mīscĕăt, ūndās.

6
Dēlĭă rūpĭt hŭmūm, caēcīsque ĕgŏ mērsă căvērnīs

ādvĕhŏr Ōrty̆gĭām, quaē mē cōgnōmĭnĕ dīvaē 5.640

grātă mĕaē sŭpĕrās ēdūxīt prīmă sŭb aūrās.'

Hor., Carm., 1, 4
Sōlvĭtŭr ācrĭs hĭēms grātā vĭcĕ vērĭs ēt Făvōnī
trăhūntquĕ sīccās māchĭnaē cărīnās,
āc nĕquĕ iām stăbŭlīs gaūdēt pĕcŭs aūt ărātŏr īgnī
nēc prātă cānīs ālbĭcānt prŭīnīs.
iām Cy̆thĕrēā chŏrōs dūcīt Vĕnŭs īmmĭnēntĕ lūnā, 1.4.5
iūnctaēquĕ Nȳmphīs Grātĭaē dĕcēntēs
āltērnō tērrām quătĭūnt pĕdĕ, dūm grăvīs Cy̆clōpūm
Vōlcānŭs ārdēns vīsĭt ōffĭcīnās.
nūnc dĕcĕt aūt vĭrĭdī nĭtĭdūm căpŭt īmpĕdīrĕ mȳrtō
aūt flōrĕ, tērraē quēm fĕrūnt sŏlūtaē. 1.4.10
nūnc ĕt ĭn ūmbrōsīs Faūnō dĕcĕt īmmŏlārĕ lūcīs,
seū pōscăt āgnā sīvĕ mālĭt haēdō.
pāllĭdă Mōrs aēquō pūlsāt pĕdĕ paūpĕrūm tăbērnās
rĕgūmquĕ tūrrīs. ō bĕātĕ Sēstī,
vītaē sūmmă brĕvīs spēm nōs vĕtăt īnchŏārĕ lōngām; 1.4.15
iām tē prĕmēt nōx fābŭlaēquĕ Mānēs
ēt dŏmŭs ēxīlīs Plūtōnĭă; quō sĭmūl mĕārīs,
nēc rēgnă vīnī sōrtĭērĕ tālīs
nēc tĕnĕrūm Ly̆cĭdān mīrābĕrĕ, quō călēt iŭvēntūs
nūnc ōmnĭs ēt mōx vīrgĭnēs tĕpēbūnt. 1.4.20