See discussions, stats, and author profiles for this publication at: https://www.researchgate.

net/publication/308875420

Snižavanje nivoa podzemne vode u širokoj temeljnoj jami

Conference Paper · November 2015

CITATIONS READS

0 510

3 authors, including:

Petar Santrac Ognjen Gabric

University of Novi Sad University of Novi Sad
14 PUBLICATIONS   0 CITATIONS    41 PUBLICATIONS   6 CITATIONS   

SEE PROFILE SEE PROFILE

Some of the authors of this publication are also working on these related projects:

BESTSDI - Western Balkans Academic Education Evolution and Professional’s Sustainable Training for Spatial Data Infrastructures View project

All content following this page was uploaded by Petar Santrac on 21 February 2017.

The user has requested enhancement of the downloaded file.

 SNIŽAVANJE NIVOA PODZEMNE VODE U ŠIROKOJ
TEMELJNOJ JAMI
Petar Santrač*, Željko Bajić**, Ognjen Gabrić***

* Građevinski fakultet u Subotici, Univerzitet u Novom Sadu, Email: santrac@gf.uns.ac.rs

** Građevinski fakultet u Subotici, Univerzitet u Novom Sadu
*** Građevinski fakultet u Subotici, Univerzitet u Novom Sadu

REZIME

U radu su prikazani rezultati proračuna sniženja nivoa podzemne vode za višespratni poslovni objekat u
bloku 43 na Novom Beogradu, koji ima 2 podzemne etaže i 8 nadzemnih etaža. Rukovođen jeftinijim
rešenjem, projektant se umesto zaštite temeljne jame AB dijafragmom, opredelio za široki temeljni
iskop i crpljenje podzemne vode depresionim bunarima. Za regulaciju atmosferske vode je urađena
linijska drenaža u dnu temeljne jame. Vodopropusnost tla je određena na osnovu geomehaničkih
ispitivanja i rezultata probnog crpljenja u sondažnoj bušotini. Proračun sniženja nivoa podzemne vode
je izvršen numerički, metodom konačnih elemenata, za neustaljen režim tečenja. Sniženje podzemne
vode i iskop temeljne jame su uspešno izvedeni prema projektu.
KLJUČNE REČI: snižavanje podzemne vode, temeljna jama

DEPRESSING THE GROUND WATER LEVEL IN WIDE PIT

EXCAVATION
ABSTRACT

The paper presents the results of dewatering for multi-storey office building at Block 43 at New
Belgrade. The building has 2 underground and 8 above-ground floors. Guided with cheaper solution,
instead of protecting the pit excavation with RC diaphragm walls, the designer adopted a wide pit
excavation and extraction of groundwater with wells. For controlling the storm water, drainage line is
made in the bottom of the pit. The soil permeability is estimated according to soil geotechnical site and
laboratory examination results and borehole pumping tests. The groundwater lowering is calculated
numerically by finite element method for the unsteady flow regime. Lowering of the groundwater and
pit excavation was successfully carried out according to the design documentation.

KEYWORDS: ground water lowering, pit excavation

 UVODNE NAPOMENE

Na prostoru građevinske parcele broj 2831/9, KO Novi Beograd, u bloku 43, planirana je izgradnja
višespratnog poslovnog objekta sa podzemnom garažom (Slika 1). Gabarit objekta je cca 48x82 m.
Objekat na jednoj polovini duže strane ima samo jednu podzemnu etažu (-1), a na drugoj polovini,
prema ulici Milutina Milankovića, ispod objekta spratnosti P+8 postoje dve podzemne etaže (-2).
Konstruktivni sistem objekta je AB skelet, ojačan AB zidnim platnima, sa punim tavanicama od
prednapregnutog betona. Predviđeno je fundiranje objekta na armirano betonskoj ploči, ispod koje su
na mestima koncentrisanih opterećenja predviđeni šipovi.

Teren je na lokaciji objekta zaravan, udaljena oko 1.0km severno od leve obale reke Save i oko 1.9km
jugozapadno-južno od desne obale Dunava. Prema osnovnoj geološkoj karti (OGK) Srbije, lokacija je
aluvijalna zaravan reke Save i Dunava, formirana u Kvartaru, u periodu Pleistocena i Holocena, koji
čine (a) peskovi, glinoviti peskovi, šljunkoviti peskovi. Teren Novog Beograda je nasipan kako bi se
nadvisio nivo podzemne vode radi nesmetane gradnje. Nadmorske visine terena se kreću između 74.0-
76.0m, a na samoj lokaciji između 74.5-75.5m.

Slika 1. Lokacija objekta na Google mapi

Figure 1. Location of the building on the Google map

Stalnih površinskih tokova, osim lokalnog zabarenja nakon obilnijih padavina nema. Na površini
terena su vidljivi masivni ostaci starih temelja, betonskih podova i građevinskog šuta, ali nisu uočene
deponije opasnog materijala ili veće količine komunalnog otpada.

Na osnovu rezultata terenskih istražnih radova i laboratorijskih ispitivanja uzoraka tla, na datoj lokaciji
je utvrđena relativno ujednačena slojevitost terena. Generalno se mogu izdvojiti sledeći litološki
članovi prikazani u Tabeli 1.
Tabela 1. Geomehanički profil terena
Table 1. Geomechanical profile of the terrain

Litološka Genetska
Naziv i opis litoloških slojeva/sredina
oznaka pripadnost
NASIP GLINOVIT, izgrađuje površinske delove terena, smeđe boje, u masi
sadrži sitniji građevinski šut, promenljivog sastava, neujednačene debljine
ng 0.2-0.6m, nekontrolisano deponovan, loše zbijen, nepovoljan za fundiranje.
Prema opštoj klasifikaciji tla (SRPS U.B1.001:1990), zastupljene su
Antropogeno tlo

mešavine srednjeplastične gline (CI) i glinovito-prašinastog peska (SC/SF).

NASIP OD REFULIRANOG PESKA, sitno do srednjezrn, srednje do
dobro zbijen, svetlo sive do smeđe boje (SF), neujednačene debljine između
np
2.7-3.8m, povoljan za fundiranje manjih objekata. Podina sloja se nalazi na
dubini od 3.0-4.0m od površine terena.
ALUVIJALNA PRAŠINA, sa muljevitim peskom i proslojcima muljevitog
peska. Sloj leži ispod nasipa od refuliranog peska, neujednačene je debljine
od 2-4.0m. U višim delovima je stara površina terena, pretežno prašinasto
Q2ap,zpr
glinovitog, sa lokalnim učešćem peskovite frakcije. Tlo je srednje do visoke
plastičnosti (CI-CH), stišljivo, slabo do srednje propusno, smeđe-sive boje.
Podina sloja je na dubini između 6-7.0m od površine terena.
Facija korita Facija povodnja

ALUVIJALNI PESAK, sitnozrn, sa neujednačenim učešćem prašinaste i

glinovite frakcije (SF-SC), sa smeđim i sivim sočivima mulja, organskih i
Q2ak,pp prašinasto-peskovitih glina (CI). Sloj je srednje zbijen, zasićen, srednje do
više vodopropustan, žuto-smeđe i sive boje, neujednačene debljine, od 8-
9.5m. Podina je na dubini između 15-16.2m od površine terena.
PESAK ŠLJUNKOVIT (SF), sitnozrn do srednjezrn, sa ređim zrnima
šljunka, u gornjem delu često u proslojavanju sa prašinastom glinom i
Q2ak,p prašinoma, dublje sa proslojcima šljunka, limonitisan, zelenkasto-sive boje.
Sloj je pretežno srednje zbijen do zbijen, visoke vodopropusnosti. Podina
sloja nije dosegnuta do dubine od 20.0m.

Tokom geotehničkih istražnih radova u januaru 2015. god. (Geoexpert doo Subotica)[1] nivo podzemne
vode je bio na koti 70.62m ili na dubini od 3.9-4.5m od neujednačene površine terena. Nivo podzemne
vode je promenljiv i sezonski i godišnje i u direktnoj je hidrauličkoj vezi sa nivom reke Save, koja je
tokom geotehničkih istražnih radova bila na 70.78m. Na osnovu raspoloživih hidroloških podataka,
režim podzemnih voda se grubo može podeliti u sledeće kategorije:

- režim niske vode na reci Savi  niske podzemne vode (70.0-71.0m,  4.5m od kote terena),
- režim srednje vode na reci Savi  srednje podzemne vode (71.5-72.0m,  3.5m od kote terena),
- režim visoke vode na reci Savi  visoke podzemne vode (73.5m,  2.0m od kote terena).

Za potrebe izrade projekta snižavanja nivoa podzemne vode, na predmetnoj lokaciji je pored
geomehaničkih istražnih radova, izvršeno i terensko ispitivanje vodopropusnosti u sondažnoj
bušotini 146mm, pri dubini podzemne vode od 4.7m. Ispitivanje vodopropusnosti metodom
nalivanja, izvršeno je na dubini od 10.0-20.0m. Terenski određena vodopropusnost slojeva prema
Hvorslev-u, je bila K=4.6x10-6 m/s. Na osnovu granulometrijskog sastava proslojaka šljunka koji
se pojavljuje u podini facije korita, na dubini cca 19.0-20.0m, kao i na osnovu dostupnih podataka
o hidrogeološkim karakteristima slojeva peskovitog šljunka na koti između cca 53.0-45.0m, za
proračun je usvojena vodopropusnost od k=4.510-4 m/s, a transmisivnost od T=6.7510-3 m2/s.
 SISTEM ZA SNIŽAVANJE NIVOA PODZEMNE VODE

Sistem za snižavanje nivoa podzemne vode je privremenog karaktera, odnosno, u funkciji je samo
tokom iskopa temeljne jame, izrade podzemne etaže i dela nadzemnih etaža radi savladavanja
uzgona. Imajući u vidu nivogram reke Save (Slika 2.) i planirane radove na iskopu u periodu jul-
avgust, za proračun snižavanja je usvojen nivo reke Save od cca 71.0m.

Slika 2. Nivogram reke Save kod Beograda

Figure 2. The water level-graph of the Sava river at Belgrade

Predviđeno je da se podzemna etaža gradi u širokoj temeljnoj jami, koja se kopa u II faze. Sniženje
podzemne vode je predviđeno sa ukupno 6 depresionih bunara, sa dna I-faze širokog iskopa, sa
kote 71.14mnv, što je oko 0.5m iznad kote podzemne vode koja je izmerena tokom geomehaničkih
istražnih radova (70.62mnv) a što odgovara režimu niskih voda na reci Savi. Kota dna II-faze
širokog iskopa je 65.84mnv. Projektovano je snižavanje podzemne vode na kotu 65.50mnv, što je
oko 0.4m ispod kote dna II-faze iskopa.

Prečnik bunarske bušotine je 500mm, kota dna bunarske bušotine je 50.0mnv, a prečnik PVC
bunarske konstrukcije je 260mm. Dužina taložnika je 2.0m a filterskog dela 5.0m. Prostor
između bunarske konstrukcije i bunarske bušotine se zasipa frakcijom peska. Filterska konstrukcija
i zasip obezbeđuju crpljenje vode bez suspendovanih čestica. Voda koja se iscrpi iz 6 depresionih
bunara i kroz savitljive cevi odvodi u najbliži šaht gradske kanalizacije.

HIDRAULIČKI PRORAČUN

Proračun snižavanja podzemne vode je izvršen za prostorno nestacionarno strujanje podzemne

vode metodom konačnih elemenata. Koriščen je softver FEMWATER[2] namenjen za simulaciju
proticaja i zagađenja u zasićenim i nezasićenim poroznim sredinama. Model je baziran na
rešavanju modifikovanih Richards-ovih jednačina[3] :

 h      *  dS
F    K  h  z    q , F '   '  n
0 t   0   0 n dh
 gde je: F, h, t = izdašnost, visina pritiska, vreme
K, z, q = tenzor koeficijenata filtracije, potencijal, član izvor/ponor
ρ, ρ0, θ = gustina vode, referentna gustina vode bez primesa, vlažnost
α′, β′ = modifikovana kompresibilnost tla, modifikovana kompresibilnost vode
n, S = poroznost tla, stepen zasićenja tla

Za granični uslov za rešavanje diferencijalnih jednačina neustaljenog tečenje, nivo podzemne vode
je uzet koti 71.0m uz obalu reke Save. Simulacijom crpljenja iz bunara dobijena je strujna slika,
odnosno raspored pijezometarskih nivoa za razmatran domen.

Rešenjem diferencijalnih jednačina tečenja u poroznoj sredini dobijen je ukupan proticaj pri
crpljenju od 60.0 l/s. Vreme potrebno za sniženje nivoa podzemne vode, sa 6 bunara raspoređenih
po obodu temeljne jame iznosi 5 dana od početka crpljenja. Kapacitet svakog bunara je 10.0 l/s.
Najveći pad nivoa podzemne vode (oko 3.0m) obaviće se u toku prva 3 dana. Položaj bunara i zona
uticaja su dati na slici 3.

Slika 3. Hidraulička depresiona zona oko temeljne jame

Figure 3. Hydraulic depression zone around pit excavation

Na osnovu približnog proračuna, korišćenjem softvera GEOSTUDIO[4], utvrđeno je da će maksimalno

sleganje najbliže tačke susednog plitko fundiranog objekta, zbog snižavanja podzemne vode odnosno
povećanja efektivnog napona u tlu biti najviše cca 20.0mm.
 ZAKLJUČAK

U radu su prikazani rezultati proračuna snižavanja podzemne vode u širokom temeljnom iskopu. Ova
varijanta je usvojena iz ekonomskog razloga, jer je izgradnja objekta u širokoj temeljnoj jami znatno
jeftinija od iskopa sa vertikalnim stranicama pod zaštitom AB dijafragme, zavese od AB šipova ili
čeličnih talpi, za koje je dodatno potrebna i konstrukcija za razupiranje. Osim niže cene, varijanta sa
širokim iskopom ima i dodatnu prednost jer zahteva kraće vreme za izgradnju podzemne etaže.

Međutim, da bi se primenio široki iskop morali su postojati određeni pred-uslovi koje diktira veličina
lokacije, dubina temeljne jame, blizina i način fundiranja susednih objekata.

U datom slučaju, na predmetnoj lokaciji oko objekta je bilo dovoljno mesta za širok iskop uz određene
mere stabilizacije kosine. Nadalje, na odstojanju od cca 25-30m od linije iskopa, nalazi se objekat koji
je fundiran na šipovima i koji je praktično neosetljiv na snižavanje nivoa podzemne vode, dok su na
odstojanju cca 40m jedno-spratni objekti za koje je geotehničkim proračunom procenjeno da neće
pretrpeti značajna oštećenja usled sleganja terena u zoni hidrauličke depresije.

Projekat snižavanja podzemne vode je izvršen prema projektovanom rešenju, sa ukupno 6 bunara
prečnika 500mm i dubine 25.0m od površine terena. Na osnovu merenja proticaja tokom crpljenja,
utvrđeno je da ukupni početni proticaj iznosi cca 85.0 l/s umesto računskih 60.0 l/s, stim što je dubina
sniženja podzemne vode u centralnom delu bila niža za cca 0.4m u odnosu na računsku veličinu.
Vreme za koje je izvršeno snižavanje podzemne vode, uglavnom se poklopilo sa prognoziranim.

Određen problem tokom iskopa temeljne jame, javio se u pogledu održavanja stabilnosti kosine iskopa
u sitnozrnim peskovima. Pokazalo se da projektantsko rešenje sa torkretiranjem nije bilo moguće, već
su primenjene lokalne mere stabilizacije sa plitkim talpama i to u zoni prema bulevaru M. Milankovića
i upravno na njega, prema susednim objektima, gde je raspoloživi prostor za iskop bio najmanji.

Makismalno sleganje kontrolnog repera na jednom susednom objektu je bilo 15.0mm, što je manje od
maksimalno prognoziranog od 20.0mm. Sleganje ostalih repera je bilo znatno manje, a na objektima
nisu konstatovana značajnija oštećenja.

U trenutku pisanja ovog rada, oko 3 meseca nakon početka radova jula 2015. godine, podzemni deo
objekta je uspešno završen, i počela je izgradnja I-sprata. Dostignuta težina objekta je omogućila
nastavak rada 5 bunara, a sa završetkom II-sprata će biti isključeni svi bunari.

LITERATURA

[1] Geomehanički elaborat EG-003/2015, za poslovni objekat u Bloku 43 na Novom Beogradu.

GeoEXPERT doo Subotica, Februar 2015
[2] Hsin-Chi J. Lin, David R. Richards and Cary A. Talbot: FEMWATER: A 3-D FE Computer Model
for Simulating Density-Dependent Flow and Transport in Variably Saturated Media, Techn. Report
CHL-97-12, Dept. of Civil and Environmental Eng. Pensylvania State University University Park,
PA 16802, http://homepage.usask.ca/~mjr347/gwres/femwref.pdf.
[3] Alexander H.-D. Cheng: Multilayered Aquifer System – Fundamentals and Application, Marcel
Dekker New York, 2000.
[4] GeoStudio 2012, User Manual, GEO-SLOPE INTERNATIONAL, Calgary, Alberta, Canada.

View publication stats