Documente Academic
Documente Profesional
Documente Cultură
6HVXHOHHQWHQGHUVLHPSUHODpWLFDFRPR¿ORVRItDPRUDOFRPRXQDUHÀH[LyQ¿OR-
Vy¿FDDFHUFDGHOhecho moral. El objetivo de este primer tema es ofrecer algunos
UDVJRVEiVLFRVGHVGHORVTXHSRGHUH[SOLFDU\MXVWL¿FDUHVWRHVGDUUD]yQGHOfac-
tum o hecho moral. Este hecho moral se encuentra inserto en nuestra praxis social,
como da perfecta cuenta de su existencia nuestro lenguaje moral, nuestros juicios
y argumentaciones morales. La intención de las lecciones que incluye este primer
bloque no es tanto ofrecer una lista exhaustiva de los diferentes enfoques desde
los que puede analizarse la moralidad, como apuntar posibles razones a favor de
una determinada concepción de lo moral y, consecuentemente, de la ética como
disciplina teórica.
eWLFD\PRUDO
/D SULPHUD GLVWLQFLyQ D OD TXH GHEH KDFHU IUHQWH XQD UHÀH[LyQ WHyULFD VREUH OR
moral es la que se establece entre los vocablos moral y ética, conceptos que en el
lenguaje cotidiano utilizamos habitualmente de modo indistinto e intercambiable.
Sin embargo, es necesario diferenciarlos para evitar la frecuente confusión entre lo
TXHHVODWHRUtD\ORTXHHVVXREMHWRGHHVWXGLR$OJXQDVFRQVLGHUDFLRQHVVREUHHO
RULJHQ\HOVLJQL¿FDGRHWLPROyJLFRGHDPERVFRQFHSWRVQRVD\XGDUiQDOUHVSHFWR
Aristóteles es el primer pensador que distingue la ética como una disciplina in-
GHSHQGLHQWH GHQWUR GHO iPELWR SUiFWLFR$ GLIHUHQFLD GHO QLYHOWHyULFR TXH WUDWD
sobre las «cosas que no pueden ser de otra forma» (Aristóteles, VI b), el
VDEHUSUiFWLFRHQFXHQWUDVXVHQWLGRHQODDFFLyQPLVPD-XQWRFRQODSROtWLFD\OD
HFRQRPtDODpWLFDVHRFXSDGHODVDFFLRQHVKXPDQDVGHVXGLUHFFLyQKDFLDHO¿Q
que es propio del hombre.
6LELHQHVWHDQiOLVLVHWLPROyJLFRQRVSXHGHVHUYLUSDUDH[SOLFLWDUHOVHQWLGR~OWLPR
del hecho moral, esa segunda naturalezaTXHGH¿QHORHVSHFt¿FDPHQWHKXPDQR
García-Marzá, Domingo, and Esteban, Elsa González. <i>Ética</i>, Universitat Jaume I. Servei de Comunicació i Publicacions, 2014. ProQuest Ebook Central,
http://ebookcentral.proquest.com/lib/biblioujcmsp/detail.action?docID=4422040. Índice
Created from biblioujcmsp on 2019-06-15 13:15:20.
QRQRVH[SOLFDHOSRUTXpGHODGLVWLQFLyQHQWUHpWLFD\PRUDO(VWRHVDVtSRUTXH
HVWDPRVDQWHXQDGLIHUHQFLDFLyQOyJLFD\QRHWLPROyJLFDQLGHXVR&RUWLQD
(VWDV UD]RQHV WLHQHQ TXH YHU FRQ OD DSDULFLyQ GH OD ¿ORVRItD FRPR DFWLWXG
UDFLRQDOFRQODUXSWXUDHQWUHYLJHQFLD\YDOLGH]HQGH¿QLWLYDFRQODH[LVWHQFLD
GHXQQLYHOUHÀH[LYRDFHUFDGHORVYDORUHVDFFLRQHVQRUPDVHLQVWLWXFLRQHVTXH
regulan la conducta humana.
La moral es un sistema de normas, principios y valores de acuerdo con el cual se regulan las
relaciones mutuas entre los individuos, o entre ellos y la comunidad, de tal manera que dichas
QRUPDVTXHWLHQHQXQFDUiFWHUKLVWyULFRVRFLDOVHDFDWHQOLEUH\FRQVFLHQWHPHQWHSRUXQDFRQ-
YLFFLyQtQWLPD\QRGHXQPRGRPHFiQLFRH[WHULRURLPSHUVRQDO
/DGLVWLQFLyQHQWUHPRUDO\pWLFDVHYXHOYHQHFHVDULDDGHPiVSDUDXQDSULPHUD
aproximación negativa a lo que es la ética. El ético no es un moralista, es decir,
QRVHGHGLFDDGH¿QLU\SUHVFULELUDFWXDFLRQHVRQRUPDVFRQFUHWDV(OWUiQVLWRGH
ODPRUDODODpWLFDVXSRQHXQFDPELRHQHOQLYHOUHÀH[LYRXQFDPELRGRQGHVH
pierde la convencionalidad de la acción y la orientación de la praxis solo de forma
mediataVHSXHGHUHDOL]DU/DpWLFDHVWHRUtDH[SOLFDFLyQ\MXVWL¿FDFLyQGHXQWLSR
HVSHFt¿FRGHH[SHULHQFLDKXPDQDRIRUPDGHFRPSRUWDPLHQWRGHORVVHUHVKXPD-
QRV6FDQORQ3RUHVRFRQ3LHSHUGHIHQGHUHPRVXQDpWLFDFRPRDQiOLVLV
de las condiciones de la moralidad, esto es, de aquella cualidad por la cual una de-
Copyright © 2014. Universitat Jaume I. Servei de Comunicació i Publicacions. All rights reserved.
WHUPLQDGDDFWXDFLyQLQGLYLGXDORFROHFWLYDVHFRQYLHUWHHQPRUDO3LHSHU
&RPRGHODWHRUtDpWLFDQRVRFXSDUHPRVHQHOVLJXLHQWHWHPDHVFRQYHQLHQWH
DKRUDHQWUDUDGH¿QLUHQTXpFRQVLVWHHVWDIRUPDHVSHFt¿FDGHH[SHULHQFLDKXPDQD
(VSHFL¿FLGDGGHOiPELWRPRUDO
/DGH¿QLFLyQDQWHULRUQRVDFHUFDDXQDGHODVFDUDFWHUtVWLFDVEiVLFDVGHOKHFKRPR-
ral: la autoobligación, la determinación de la voluntad mediante valores y normas
libremente aceptados. Siguiendo a Zubiri, Aranguren se ha referido a este hecho
con la diferenciación entre moral como estructura y moral como contenido.
El concepto de moral como estructura nos remite al necesario ajuste que el hombre
debe hacer en cada situación, por el hecho de no venir determinada su conducta
instintivamente. Desde este punto de vista, la moral no consiste en un ideal sino en
García-Marzá, Domingo, and Esteban, Elsa González. <i>Ética</i>, Universitat Jaume I. Servei de Comunicació i Publicacions, 2014. ProQuest Ebook Central,
http://ebookcentral.proquest.com/lib/biblioujcmsp/detail.action?docID=4422040. Índice
Created from biblioujcmsp on 2019-06-15 13:15:20.
una necesidad, «en una forzosidad exigida por la propia naturaleza» (Aranguren,
0LHQWUDVTXHDODQLPDOOHHVWiGDGRHVWHDMXVWDPLHQWRHOKRPEUHWLHQH
que hacerloHVGHFLUWLHQHTXHMXVWL¿FDUVXVDFWRV&RPRWHQGUHPRVRFDVLyQGH
comprobar, en esta necesidad de dar cuenta de nuestros actos radica la esencia de
la racionalidad humana.
Pero esta necesidad de elegir, de actuar libremente, debe completarse con la di-
mensión del contenido, con los instrumentos que cada sociedad concreta le ofrece
para poder llevar a cabo su elección. El ajuste a la situación se hace siempre desde
normas, desde sistemas determinados de preferencias.
¿Es posible concebir la vida cotidiana de un hombre que renunciara de tal modo a la forma de
vida moral, que le resultaran ininteligibles términos tales como «mentira», «engaño», «injusti-
cia», «traición»...?
$KRUDELHQODGLVWLQFLyQHQWUHHVWUXFWXUD\FRQWHQLGRQRHVVX¿FLHQWHSDUDGHOLPLWDU
HOiPELWRPRUDOSXHVWDPELpQDIHFWDDODVUHJODVMXUtGLFDVVRFLDOHVHLQFOXVRWpF-
QLFDV/RTXHVtTXHQRVRIUHFHVLQHPEDUJRHVHOSXQWRGHSDUWLGDSDUDFRQVHJXLU
una mayor concreción. Desde el momento en que el ajustamiento propiamente hu-
mano radica en la posibilidad de dar razones, el lenguaje moral se convierte en la
FODYHFHQWUDOSDUDH[SOLFLWDUHVWDHVSHFL¿FLGDG(OOHQJXDMHPRUDOSDUHFHSRVHHUD
SHVDUGHODUHODWLYLGDGGHODVGLIHUHQWHVPRUDOHVXQDVHULHGHFDUDFWHUtVWLFDVEiVLFDV
TXHLGHQWL¿FDQODFRQGXFWDPRUDO$SDUWLUGHODQiOLVLVGH+LHUURHQVXREUDProble-
Copyright © 2014. Universitat Jaume I. Servei de Comunicació i Publicacions. All rights reserved.
± ,QFRQGLFLRQDOLGDGVXFDUiFWHUFDWHJyULFR\SRUWDQWRVXYDOLGH]QRGHSHQ-
den de circunstancias concretas y particulares, ni tampoco de situaciones
históricas o sociales concretas.
Que en nuestra conducta diaria realizamos juicios con estas fuertes exigencias y que
WDOHVMXLFLRVFRQVWLWX\HQXQHOHPHQWRFODYHGHODSUD[LVVRFLDOHVXQKHFKRGLItFLO
de discutir. Otra cuestión es que tales juicios tengan su razón de ser y no escondan
solo una determinada forma de vida o, lo que es aún peor, sean el canal emotivo
García-Marzá, Domingo, and Esteban, Elsa González. <i>Ética</i>, Universitat Jaume I. Servei de Comunicació i Publicacions, 2014. ProQuest Ebook Central,
http://ebookcentral.proquest.com/lib/biblioujcmsp/detail.action?docID=4422040. Índice
Created from biblioujcmsp on 2019-06-15 13:15:20.
para la consecución de determinadas conductas. Estas sospechas son la razón de
TXHLGHQWL¿TXHPRVODpWLFDR¿ORVRItDPRUDOFRQODWDUHDGHODIXQGDPHQWDFLyQ
SXHVORTXHHVWiHQMXHJRHVDYHULJXDUVL©>«@HORUGHQPRUDOGHVGHHOTXHFREUDQ
VHQWLGRODDXWRQRPtDSHUVRQDOHOGHUHFKRPRGHUQR\ODIRUPDGHYLGDGHPRFUiWLFD
WLHQHUHDOLGDGRHVWDORUGHQ¿FWLFLRª&RUWLQD
8QSDVRSUHYLRLPSRUWDQWHDQWHVGHHQWUDUHQHVWDWDUHDFRQVLVWHHQODFODVL¿FDFLyQ
GHODVGLIHUHQWHVIRUPDVHQTXHVHQRVYXHOYHDFFHVLEOHHOiPELWRPRUDO
1LYHOHVGHUHÀH[LyQ
$XQTXHFRQDOJXQRVPDWLFHVODPD\RUtDGHORVDXWRUHVFRLQFLGHQHQGLVWLQJXLUWUHV
modos de pensar, de relacionarse con el hecho moral. Estos modos de pensar o nive-
OHVGHUHÀH[LyQQRFRQVWLWX\HQGHQLQJ~QPRGRSUHIHUHQFLDVD[LROyJLFDVQRVHWUDWD
GHTXHXQRVQLYHOHVVHDQPHMRUHVTXHRWURV0iVELHQDOFRQWUDULRODKLSyWHVLVGH
trabajo que seguiremos en nuestra exposición es que se trata de niveles complemen-
WDULRVDEVROXWDPHQWHQHFHVDULRVSDUDODUHÀH[LyQpWLFD\SDUDVXSRVWHULRUDSOLFDFLyQ
a) Ética descriptiva
6HWUDWDDTXtGHXQDLQYHVWLJDFLyQHPStULFDKLVWyULFDRFLHQWt¿FDFRPROD
que puedan practicar los antropólogos, los historiadores, los psicólogos o
los sociólogos. El objetivo es describir o comparar los códigos morales, las
HVFDODVGHYDORUHVORVSULQFLSLRVMXUtGLFRVHWF(QGH¿QLWLYDLQYHVWLJDUTXp
reglas o ideas morales han regido y rigen en nuestra sociedad o en cualquier
WLSRGHVRFLHGDG)UDQNHQD&RPRYHUHPRVHVWHQLYHODGTXLHUH
LPSRUWDQFLDVLJQL¿FDWLYDKR\HQGtDQRWDQWR\DSRUORVLQWHQWRVVLHPSUH
UHEDWLGRVGHUHGXFLUODPRUDODVXVHVWUHFKRVPiUJHQHVVLQRSRUSURSRUFLR-
QDUHOFRQWHQLGRQHFHVDULRDXQDUDFLRQDOLGDGSUiFWLFDTXHQHFHVDULDPHQWH
YDDWHQHUTXHGH¿QLUVHSURFHGLPHQWDOPHQWHSRUHMHPSORHQODFRQVWUXFFLyQ
Copyright © 2014. Universitat Jaume I. Servei de Comunicació i Publicacions. All rights reserved.
&DEHDTXtXQGLVFXUVRPRUDOGHFDUiFWHUSUHUUHÀH[LYRHQODPHGLGDHQTXHQR
se cuestiona para nada la validez de la facticidad normativa de la que parte.
b) Ética normativa
6HWUDWDGHODE~VTXHGDGHOIXQGDPHQWRRMXVWL¿FDFLyQGHODVFUHHQFLDVDF-
titudes, valores, normas, principios, etc., que conforman lo moral y, con-
VHFXHQWHPHQWHODFUtWLFDGHODVQRUPDVTXHQRSDUHFHQORVX¿FLHQWHPHQWH
IXQGDPHQWDGDV7XJHQGKDW1RVHUHÀH[LRQDDKRUDVREUHOR
que se debe hacer, sino sobre el porqué.
En este nivel, por una parte, puede entrar cualquiera que discuta consigo
PLVPR R FRQ ORV GHPiV OD YDOLGH] GH OD PRUDO GDGD 6LQ HPEDUJR VL VH
García-Marzá, Domingo, and Esteban, Elsa González. <i>Ética</i>, Universitat Jaume I. Servei de Comunicació i Publicacions, 2014. ProQuest Ebook Central,
http://ebookcentral.proquest.com/lib/biblioujcmsp/detail.action?docID=4422040. Índice
Created from biblioujcmsp on 2019-06-15 13:15:20.
pregunta sobre la posibilidad de que esta argumentación moral pueda darse
sobre razones y que tales razones puedan abarcar a todos los hombres, se
HQFXHQWUD\DHQXQQLYHOWHyULFR(VWRVLHQWHQGHPRVSRUWHRUtDHQVHQWLGR
laxo, «todo intento de hallar una respuesta argumentada y, por tanto, racio-
nalmente convincente a una pregunta determinada o a un conjunto articula-
GRGHSUHJXQWDVª3LHSHU
$XQTXH HQ HO VLJXLHQWH WHPD WUDWDUHPRV H[SOtFLWDPHQWH GH OD pWLFD FRPR
ciencia, es interesante describir brevemente algunas de las cuestiones que
FDHUtDQGHQWURGHHVWHQLYHOGHODpWLFDQRUPDWLYD
± 'H¿QLU\MXVWL¿FDUORTXHVLJQL¿FDEXHQRHQJHQHUDORSRUGHFLUORGHRWUD
forma, del punto de vista moral.
± (ODERUDU XQD WHRUtD GH OD REOLJDWRULHGDG PRUDO HV GHFLU GHWHUPLQDU OD
naturaleza y los fundamentos de la conducta moral debida (papel del co-
QRFLPLHQWRPRUDOGHORVVHQWLPLHQWRV«
– Establecer las bases para una posible aplicación de los principios morales
WDQWRDOWHUUHQRLQGLYLGXDOXQDWHRUtDGHODYLUWXGFRPRDOFROHFWLYRDO
GHUHFKRODSROtWLFD\ODHFRQRPtDXQDWHRUtDGHORVGHUHFKRVKXPDQRV
XQDWHRUtDGHODGHPRFUDFLDXQDpWLFDHFRQyPLFD\HPSUHVDULDOXQDpWLFD
de las profesiones, etc.).
C) Metaética
6HSXHGHFRQVLGHUDUFRPRODWHRUtDGHODFLHQFLDDSOLFDGDDODpWLFD6XREMHWR
es estudiar la forma lógica de los enunciados y las argumentaciones morales y
éticas. Mientras que la moral es el objeto de la ética, la ética lo es de la metaé-
Copyright © 2014. Universitat Jaume I. Servei de Comunicació i Publicacions. All rights reserved.
WLFD$TXtHQWUDHQFXHVWLyQODIRUPDGHORVFULWHULRV\PpWRGRVGHIXQGDPHQ-
WDFLyQDSOLFDGRVSRUODpWLFDQRUPDWLYD6HWUDWDGHHQXQFLDGRVOLQJtVWLFRV
R PHWRGROyJLFRVGHFXHVWLRQHVDQDOtWLFDVHSLVWHPROyJLFDVRVHPiQWLFDVGHO
tipo: ¿tiene sentido plantearse la pregunta por qué debo actuar moralmente?
R ¢HVYiOLGRHOUHFXUVRDHYLGHQFLDVHQODDUJXPHQWDFLyQPRUDO"
García-Marzá, Domingo, and Esteban, Elsa González. <i>Ética</i>, Universitat Jaume I. Servei de Comunicació i Publicacions, 2014. ProQuest Ebook Central,
http://ebookcentral.proquest.com/lib/biblioujcmsp/detail.action?docID=4422040. Índice
Created from biblioujcmsp on 2019-06-15 13:15:20.
(OVXMHWRPRUDO
(VWDSULPHUDDSUR[LPDFLyQDOiPELWRPRUDOTXHGDUtDDWRGDVOXFHVLQFRPSOHWDVLQR
GHGLFiUDPRVXQSXQWR\DSDUWHDOVXMHWRGHODDFFLyQPRUDO6LELHQHVHYLGHQWHTXH
ORPRUDOWLHQHHVHQFLDOPHQWHXQFDUiFWHUVRFLDOVHUtDXQFODURVLQVHQWLGRKLSRVWDVLDU
este hecho hasta el extremo de hacer de lo social una realidad sustantiva al margen
de los sujetos. Husserl ha analizado muy bien los peligros que esconde toda objeti-
vaciónGHOPXQGRVRFLDO9HDPRVEUHYHPHQWHHVWDUHODFLyQHQWUHORLQGLYLGXDO\OR
VRFLDOGHQWURGHOPDUJHQGHHVWDGHOLPLWDFLyQLQLFLDOGHOiPELWRPRUDO
Los trabajos de Mead constituyen un buen punto de partida para analizar esta re-
ODFLyQ/DLGHDEiVLFDFRQVLVWHHQPDQWHQHUTXHDVtFRPRODQDWXUDOH]DKXPDQD
HVHPLQHQWHPHQWHVRFLDOWDPELpQORGHEHVHUODPRUDOFRPRIHQyPHQRHVSHFt¿FD-
PHQWHKXPDQR3RUHOORD¿UPD0HDG©VRPRVVHUHVPRUDOHVHQFXDQWRVHUHVVR-
FLDOHVª0HDG(OiPELWRPRUDOHQWUDHQDFFLyQSUHFLVDPHQWHFXDQGR
ORVRFLDOQRHV\DVX¿FLHQWHSDUDUHJXODUODFRQGXFWD6RORSUHJXQWDPRV¢TXpHV
DTXHOORTXHTXLHURYHUGDGHUDPHQWHSDUDPt"R¢TXpHVDTXHOORTXHGHERKDFHUFRQ
respecto al otro? cuando la facticidad normativa GHORIiFWLFRVHURPSHFXDQGRHO
RUGHQVRFLDOGHMDGHVHUORKDELWXDOORHYLGHQWH\VHYXHOYHSUREOHPiWLFR7RXO-
PLQ
Por su parte, el individuo solo puede entenderse desde las relaciones de reco-
QRFLPLHQWR UHFtSURFR TXH FRQIRUPDQ HO RUGHQ VRFLDO ,QFOXVR FXDQGR QRV FRP-
portamos individualmente, lo hacemos como seres sociales desde determinados
valores, normas o principios en los que se ha formado nuestra identidad. Los ele-
mentos que conforman nuestro mundo subjetivo, las sensaciones, sentimientos y
QHFHVLGDGHVVRORVHYXHOYHQFRQVFLHQWHVDWUDYpVGHODVHVWUXFWXUDVOLQJtVWLFDV
Los valores y las normas sustantivas de nuestra forma de vida son los encargados
de hacer posible esta explicitación. Desde este presupuesto, podemos entender las
QRUPDVELHQFRPR©LQGLFDGRUHVGHODDFFLyQªELHQFRPR©H[SHFWDWLYDVUHFtSUR-
cas de comportamiento», encargadas de reproducir las relaciones interpersonales
Copyright © 2014. Universitat Jaume I. Servei de Comunicació i Publicacions. All rights reserved.
SUHWHQGLGDPHQWHYiOLGDV+DEHUPDV
García-Marzá, Domingo, and Esteban, Elsa González. <i>Ética</i>, Universitat Jaume I. Servei de Comunicació i Publicacions, 2014. ProQuest Ebook Central,
http://ebookcentral.proquest.com/lib/biblioujcmsp/detail.action?docID=4422040. Índice
Created from biblioujcmsp on 2019-06-15 13:15:20.