Documente Academic
Documente Profesional
Documente Cultură
DE*
C A / i r o s y P A N Z A 5
^ d ó r i c a s ¿ e C t l l L b
GRUPO FOLKLORICO DE P R O F E S O R E S
DEL SECTOR ESCOLAR DE SANTIAGO
DIRECTORIO
DIRECTORES
Hermogenita Jure
Lidia Duran
PROFESOR
A MANERA DE INTRODUCCION.
GENERALIDADES
* EL SOMBRERITO
* LA NAVE
* LA MAZAMORRA
* SIRILLA
EL TROTECITO
* LA TRASTRASERA
EL CIELITO
* SAJURIANA
* REFALOSA
* CHAPECAO
* ARRURRU (VILLANCICO)
BIBLIOGRAFIA
PEDIDOS Y COLABORACIONES A
HUMBERTO HORMAZABAL H.
5
A L G U N A S D E N O M I N A C I O N E S DE FORMAS
MUSICALES FOLKLORICAS
6
GENERALIDADES
7
ricanistas. Así nace el Cielito, inspirado en la Contradanza, y ante
los albores primarios del grito de Libertad.
8
ALGO SOBRE LAS DANZAS TRATADAS
9
ocurre en algunas danzas, precisar su origen y antigüedad, por caren-
cia <Je noticias. Su estilo guarda relación con otras danzas, pero su
nombre y su forma se han ido sepultando en el olvido.
En esta danza los bailarines se moverán incesantemente "para que
no se pegue", describiendo graciosos movimientos, presentándonos la
forma como dos hombres conquistan una mujer, pero no dentro de un
ambiente de competencia o rencilla. Extraña forma, lo que nos hace
pensar en lo cerca que puede estar esta danza de los chapécaos.
La versión musical y coreográfica presentada, corresponde a una
recopilación de Clemente Izurieta, quien la encontró en la zona de
Traiguén.
La Sirilla o Seguidilla.—Danza encontrada en la Isla de Chiloé.
De directo origen español, fue difundida en América y acriollada a la
MANERA DEL PAIS. Los investigadores aseguran que esta danza pro-
viene del Fandango español. ''Los bailarines se sitúan en parejas uno
frente al otro, y mientras danzan imitan los movimientos principales
del fandango, sin llegar a tocarse ni siquiera con la punta de los de-
dos. . ."
La recopilación de esta danza se debe a Violeta Parra.
El Trotecito.—Danza nortina de características indígenas, y muy
bailada en las festividades y carnavales. Podemos decir que esta es
una danza típica del Altiplano, con figuras y cadencias musicales que
son comunes para regiones de Perú, Chile, Bolivia y norte de Ar-
gentina.
Figura entre las pocas danzas que se conservan bastante puras a
pesar de las influencias t|ue recibió la región del Altiplano de la mú-
sica española.
La quebrada, con su ambiente vigoroso y rudo, le ha dado una
característica especial.
Siendo ésta una danza más bien libre, donde la pareja o parejas
realizan los movimientos y giros con una plasticidad enorme; la he-
mos presentado con sus figuras medidas y sujetas al texto literario
del canto, para mejor ordenamiento y comprensión de los lectores.
La presente versión musical y coreográfica pertenece al joven
maestro primario Hugo Barrientos, de Iquique, quien la recogió en
Cultani» provincia de Tarapacá.
La Trastrasera.—Se supone que esta danza, bastante anti-
gua, se originó en la vecina República Argentina, donde existe una
variante "La firmeza", de gran parecido textual y coreográfico. Posi-
blemente pasó a Chile con grupos de arrieros y andantes, que cruzaban
la cordillera en la zona sur, y se aquerenció en la Isla de Chiloé. Po-
dríamos definirla como un juego mímico, donde todo lo que manda
el cantor, debe ejecutarse "al pie de la letra". Por otra parte, en Bur-
gos, España; existe una danza con las mismas características de ésta,
lo que nos hace remitirnos a un origen directamente español. Al res-
pecto anotamos, refiriéndonos a la danza española " . . . cuyas figuras
cuando lo demanda el cantar, uno de los bailadores ha de quedar
10
solo, y ha de hacer una mímica apropiada a las insinuaciones que le
hacen los cantores".
Coreográficamente la trastrasera no ofrece parecido con nin-
gún otro baile nacional. Tras los primeros versos de tipo común, y
con lo cual los bailarines inician la danza, sigue un gracioso juego
donde se va obedeciendo la voz de mando del cantor. Siendo una dan-
za de una pareja, alcanza característica de danza masiva ya que sue-
le ser bailada por varias parejas.
La recopilación de esta danza se debe a Gabriela Pizarro, quien
en compañía de Héctor Pavez ha realizado una interesante tarea
de recopilación y difusión de la música de Chiloé.
El Cielito.—De la promoción de danzas argentinas que trajo el
Ejército Libertador, El Cielito fue una de las más bellas danzas, pero
al mismo tiempo, la menos difundida. El Cielito fue la danza liberta-
ria por excelencia en la Revolución de Mayo en Buenos Aires, y se di-
fundió por el continente con abrasadora pasión, juntamente con las
primeras ideas de libertad e igualdad. Descendiente directa de las
contradanzas europeas traídas por los conquistadores, se entronizó
en los salones, y se piensa que no alcanzó a pasar totalmente al pue-
blo.
A esta danza le toca estar presente en algunos de los principales
acontecimientos históricos:
Batalla de Maipú:
"no me niegues este día
cuerditas vuestro favor,
y cantaré en el Cielito
de Maipú la grande acción".
Batalla de Chacabuco:
''Ay cielo cielito cielo,
cielito de Chacabuco,
si Marcó perdió el envite
Osorio no ganó el truco".
Al triunfo de Lima y El Callao, nace un "cielito de la expedición":
"Flacos, sarnosos y tristes
en el cielo del Callao
piensan librarse del sitio
bloqueados por todos lados".
En Chiloé se han encontrado rastros y vestigios de esta danza,
aunque no han dejado de aparecer informantes en la zona central. La
présente versión y recopilación se deben a Rolando Alarcón, quien la en-
contró entre el repertorio de una cantora popular de Talca.
11
La Saj uriana.—Danza llegada a Chile con las tropas del Ejército
Libertador de don José de San Martín. De ese modo se la observa como
una danza chilena por tradición v argentina de origen. Aún se la bai-
la en algunas regiones, aunque se encuentra casi desaparecida. Danza
notablemente influenciada por la refalosa, de pañuelos, zapateada y
escobillada, se la ha encontrado con distintas variantes. Vicuña Mac-
kenna se refiere a ella y apunta que "los mineros lucen su agilidad y
pintorescos atavíos en la Sajuriana, baile que nuestros montañeses
prefieren a la misma zamacueca''.
Sin duda que la danza recorrió buena parte de Chile.
Daniel Barros Grez, en su libro "El Huérfano", uno de sus per-
sonajes dice evocativamente: "Cuando bailábamos la Sajuriana y el
Caracol, compadre de mi alma. ..,"
Vicuña Mackenna, vinculando la danza a las famosas Petorquinas,
cuenta que ellas hacían las delicias de los aficionados a este baile, y
atraían la atención de los mineros veinte leguas a la redonda, por los
años 1830-1840.
Con la coreografía y ritmo ocurre algo singular, ya que se han
encontrado diversas versiones. La versión original obtenida por Car-
los Vega, indica el -modo lento-vivo.
En los salones acaso conservara por algún tiempo este ritmo y este
carácter; pero su fama crece, pasa al pueblo, y éste la hace suya arrai-
gándose hondamente en los ambientes populares, despojándose de sus
galas aristocráticas.
La palabra Sajuriana, tiene una ortografía anárquica, pudiendo
escribirse con Z o con S. También existe una anarquía con relación
al nombre mismo de la danza, ya que, a su nombre de Sajuriana, se
le agregan sanjuriana, sanjuliana, sincuriana, securiana, securias. se-
cudiana.
Versión Musical: Rolando Alarcón. Coreografía: Margot Loyola.
La Refalosa.—Esta danza fue muy popular a partir del segundo
decenio del siglo XIX, en Perú, Chile; Argentina y Uruguay, en don-
de se reconocen testimonios de su gran difusión. En los brillantes sa-
lones donde se la vio primero, fue la danza preferida, especialmente de
"las muchachas que suspiraban por el novio eternamente combatido,
derrochando gracia y picardía al bailarla".
Esta danza substituyó en los salones al baile cortesano y grave.
Luego pasó al pueblo, recorriendo una buena parte del siglo. Junto a
ella, y muy hermanadas, la Zamacueca, otra danza de negros y mula-
tos. ¥ allí en la chingana y en la fiesta popular las vio crecer el pueblo
en su fervor y favoritismo.
Esta danza derivó posiblemente del paspié o pasapié, "danza li-
gera, alegre y encantadora que se bailaba con paso refalado en Fran-
cia, y que luego pasó a España".
En su andar por distintas regiones, la refalosa ha ido recogiendo
12
algo a cada paso, y así se ha ido identificando con cada una de las re-
giones en que aparece.
El Chapecao.—Chapecar significa en nuestra lengua aborigen
"trenzar". De ahí que los chapécaos sean danzas trenzadas, de des-
treza o competencia; sin encontrar en ellas la intención amorosa de
otras danzas.
Posiblemente estas danzas nacieron como pasatiempo y juegos
en los salones ciudadanos, con un sentido coreográfico no definido.
Otros, sin embargo, insisten en que estas danzas fueron tomadas de
los juegos de los indígenas. Lo cierto es que el pueblo ha hecho uso
de ellas desde muchos años, y es bailada en las más variadas formas
y variantes.
Suele ser acompañada con rasgueo de guitarra solamente, y en
general termina la mayoría de las veces con una cueca, con caracte-
rísticas a veces muy especiales, como cambio de compañero, cambio
en esquinas, etc., a la usanza de la región.
La versión que presentamos en esta oportunidad, corresponde al
chapecao del trencito, recopilado por Margot Loyola; y la cueca con
que termina, corresponde a una versión de cueca con cambio de es-
quinas, encontrada por el conjunto Cuncumén.
13
CUECA
"ofrécele huasito
a esa niña,
un caballo ensillado
con buena silla,
con buena silla sí,
ofrécele,
zapatito a la moda
taco francés".
14
La cola consta en general de dos versos de carácter cómico que
hacen alusión a los bailarines, o cumplen simplemente una función
de relleno:
así es, así es y así es,
a la otra p u e s . . .
15
CLASIFICACIONES DE LA MUSICA
FOLKLORICA CHILENA
a) Música nortina:
1. La que acompaña a los danzantes de las cofradías de la Vir-
gen. No es exclusiva de la zona norte, ya que se encuentra
también con bastante riqueza en otras regiones de la zona
central.
2. Diversas danzas: mineras, festivas y de carnaval.
3. Música que se encuentra a lo largo de todo el territorio, pero
que tiene aquí, características especiales: tonada, cueca, vals,
etc.
b) Música de la zona central:
Es esta una agrupación muy numerosa y heterogenea. Su ma-
yor riqueza folklórica está dada por la música campesina:
1. Tonada y sus variedades (la clásica con estribillo, de coleo,
valseada, tonada villancico, etc.).
2. La canción.
3. El vals.
4. Las diversas danzas (cueca, pequén, sajuriana, refalosa,
etc.).
5. El canto de la poesía popular (a lo Divino, a lo Humano, a
lo Astronómico, la paya el canto a dos razones, etc,).
c) Música de la zona sur:
Como claramente diferenciada, podemos señalar:
1. Música mapuche y huilliche.
2. Algunas danzas como los Chapécaos y danzas zoomorfas de
aparente influencia indígena.
3. Las canciones y danzas de Chiloé.
4. En cuanto a las formas de tonada, canción, cueca, etc.,
no se conocen como elementos bien diferenciados que per-
mitan atribuirlas a la zona.
d) Música de la Isla de Pascua: A diferencia de todas las mani-
festaciones anteriores, se presenta totalmente disgregada, sin
presentar elementos de continuidad con el folklore continental.
1. Religiosa.
2. Fúnebre.
3. De matrimonio, cumpleaños y fiestas familiares.
4. De fiestas y faenas agrícolas.
5. De fiestas patrióticas.
6. En cualquier oportunidad esporádica o espontánea.
17
Principales Posiciones l a Gu¡ta(lha.
\ x e y y 1L; y \ JDo
1r
11
<> <i <t
J>0
\ * / \ 1 CA A*/ \ I
Ml
«i i»
T- ;
<• o o o i
( » «»
]L Mi " « « S/ * , 8* , 11 , M¡
EL SOMBRERITO
- PAA/ZA CA/lPes/VA-
Aect-p'/decs MAMOT ¿.oyfiuA
3c
ÍTMN^Iub ÍA . M..
t 1' i
FA k k Do "De
f |
— * -
£ S i «
ne- Af - An-ie.% Qi>e y teoi-"¡ - J)A - RA «irtt>£«.-re PAt - ñ£ -
3c -Dc Í» ají
> >> h E h *h *
h h £
I M n f
«u¡> ce>- i w - 6e to-Lun-ge te si «6 neí-oc + *
co - t«íi - 8e co - LuH- ®e co-t-l/M- 6a*
9 fr 13)8
j ) i i i» / ' 1J J a M i m r j
1 1 3 * 5
BAH-A* UME-
M£/vr£ At
MI MU£fl.T£ Fl/£dA PHlHEft.0 Cp.rvrfi.0
*>OHe>A.tkoí tinte
CCLOMbE. COLüHftc CCCÜH0E
SutLo, DESCÍJUEN
cOLü/ife¿ VfLunOé COÍMBA' OCHO , SALia/Oo
?0k LA DtíiCHA y
^i Ufe PiSADc ftííSí^ert^fi.
>T Í.T6A.TÍ>AN ¡>? A
He BL'SCA/V ha\ja(ÍA/Í
CO61D0S
©C-Aao, 6<¡l»ART £AI
^OhOA&a» SOBAfc ICHñAEÍU MCÜMere. • pR.¡n£-
A.p HACÍA UN
§CMBA.g.tLiro A TU LU6A/L LAJÍO, LUE60
RTACJA EL OTfíV.
re«.HiAiA/o tw-
CtHAAJOS £A>TRE.
LOS sr/i&lU «,<*!>.
S£ (LETIAAAI
HACÍA EI. (-U6AR.
ce>wr<iAí-ic, CARA
LA H CAA.TE
es ¡6UAC A tAT .
LA NAVE
DAWÍA P£ CtitLOe.
T^ECEP/TAC^OÁ.)
tlVaiíAí. : \JA.Lt~l-6 A.
4 .
h h E
» da.
•i b h f f j n r
_* c í=í=t P S
_E
R^ j>A MO-L» 8¿i-CA foí. í-1a (Un- c.»
( i ™ i i N K 5=t=1 - 4 - 1 1 —K
—P
h—i
^H
1—
\—
^ p r j * * i - l M
—^ —e *—* 0—
A la primera vuelta
vuelta le darás,
a la segunda vuelta
siéntate galán.
- LA Al A V E . -
/A>¡C|A £ T 0A(L£
WM PAAEjA
0
TOMADOS HACEAI
EV<>LWC¡0(U£S
ftuSCA ro VÍDA
o, LISA.ES
HOZO
z i
£>C<CALA BÜSCALA
5/ A/O LA BVSCAS
Lúe 6»
a Que da E i.
TE C0
ULE- HOHBÍU, sOuO,
íc
&USCA TU Y/D* RTON, r o ; j' / ftAitA Lfft/l£ -
^
<!R-\ M
MEA/TÉ. ,
fOA L«
tiNCOMES \
PoUQve. están
TAPAÍlfAS.
CO/io AATDAIBÍ.
S£ AOEACA A
A LA PAÍMEFTA
I/MA DAMA y
V/W£LTA
LA //YVITA A
VJotUTA t e PAftA'S ( \
\ SAT/'A- (CCH
A V.A SE&U/VDA W T L T 4
*3/FCA»TAT6. SALALO /
-TÜMAíOS HACe*/
SUTCA TU WDA HOI* EVOU/ClDA/eS
LÍ6A.E.S
6-TC trc- (LA MUjfeRLievA
Et SOMbABR»)
-
SA/LA ¿A
T/'
ttvje.*. SotA-
ferc.
LA MAZAMORRA
Jaijk/xtA
iU. a . tsL.
k b h J J fJ 1J J J f h i H I' l J i H
¿ J J * 1 '* -- * *
' - * J *
* '
* '
* 1-* 9 * t
• * * * —
ftj n j'j i . n te
) J'.1 p \ I n H f h h h
I
i „A.2A . « . « A ^ c j - H AÍAHO R-fli TA
CCÍU r a e fe-
JL
1.e e t> ' b r
i i> ^ h i J h ft 5 \.é i * ' —?
+
í
-ri-TAi i-E QOÍTau O - valb. Q«e-j)AW jel NM.A-M» R-ACTASI ; MA-1A-KC-
AIU-TA <OOT
ÍÍ.ASfeOÉ.0 :
T <
T H S/ T T°
4 2. 3 4 S (o
fA'io
^li. C£A>rru>
c^/o C>o
fe Abo ajísía^TÉ.
AL.
MBiio DÍA
•c - _
SU .
hATAHoiLiíA Au LA t)&HA GlfLA •
C-Ba/AA. AL lApv ÍJ>iutM-
(U*
LA DAMA ntm
(f3J.Sc iíí-TMit J
Gau PAS" C'í>¿ -
/CAÍ). e/A**;
MAXAhD/LP+fA 5/. j'u ¿u&Aft,
A LA J E HECHA
A C A ¡2.t}viCI>.pA
hA3.Ah°/WiTA A'0
_» T") ^ ^ * 0 * ~ i
J? -TF
- (U- U A HE F\ • 5EA¡ DE CA CIMÍ SUIE-NE S¡ ¡>E
M mi
LA JL !_
"52 ír
Í E S 5
r
TÍ. CI>AT J~ UO'A tA S-MA-U - LLu fie. \/ü'A <-a
Hi LA
V- £
-t—
V/£(k- 9£ s r í>i- (U- lla me ?Í- í£/y
LA
5=
±L Í E 5
Sirilla me piden
de la cual quiere si de la cual quiere,
me vo' a la amarilla,
me vo' a la verde si.
Sirilla me piden
Sirilla me piden
con esta plata si con esta plata,
ay de amores quebraos
por una ingrata si.
Sirilla me piden
con esta plata si con esta plata.
- SÍHÍLLA-
DeSC(Ü0£AI ÜM,
£ 6¡PJI-L/\ m ?:,o&A/ 5 DC (PA y
fU.6A£S<>-
A>£ <-A <VAt OJiEteS. — «
2>4lL£ AL
ME IAV A Í.4 AHAIliuA CE/VTAO
H£ \JEfL¡¡£. SI
h£ A ¿.A AHAÜÍU.ÍÍ,
he. \>o' a M s.
^EL S£PA*/V<1
SI <-4 HE P¡I>£-0
Dg LA C^í- Oüi'fíeSi"
C»i<lAM EAi SU
Í.'-'ÍAA. y
"DE CA Cual
CAHÍi'o
LASO
V. ^ » ^
SiíUlla he fiP£*j
J)£ I. A CW¿ QJIERE
Si
- NOUTÍA/A\ -
CLecoPÍLAUCU/: HUGO B4«.IU€A/TOS .
i AU6Í£ rttlB. . K í-m mi a
P- v Jm! mi m-
— . — y — —
= t.
J = zJ': I T i
—
li S
* —
O - JOS A zu - LES RTO LÍ-O- A.£S u.0 - ¿ES Mi TE 6 - FL.FRS-'
£
.': ' i ;
]' ]' I
'
J J1 I f l 1
U . 0 - J l A - | M ' s CO/U* - HE V(A- YA C^AN-ÍO «.£-«£-T>|0 yA NEK*^
jl sci- I v s. Jí..""
n > i.J n b E JVj h ^
^ j' [S
I-I-O-AA-AAS CKA*. ME VA - Y* CUMi-De &£-M£-.P/» YA
i i n i T ia
i ¿3 U j 4 ¿J
Tú me juraste quererme
quererme toda la vida,
no pasaron dos tres días
tú me dejas y te alejas.
-TROTEC¡TO -
A> Í Jé £ K>AHoteí
GOISÍE^A rcHAfl
<\>¿, 7
V/é.vCaw (MA
HATAfLMe- "T O H A J)OS TRIM-AA»
vie CAílA
WlV£MC PAÍlA
ui-1/.BAB.Te
-THore c'no • (í*>vr<vuACícU j
AJuév/IMÉ/^re
&AS6UEC 6\J\TAA.tLA. r<>M Aj)os t>c<_
"fOHADoS Pe (.A
TV HE JUflASre
Ha/(/o , LA
Quene/LM£
EA> T P - o M f 0
QUEAEUHE TOJA CA
Vl'fiA .
yo ?A SA (U>H "poS
Trt.ES D/'AS
Cp/O CA/VfÉi-pS
T¿ ft^ PEJAÍ y C<U>iA0oS E/0
Te /ueJ^C- uní.,
/V o DoS ALE.JAW
Tiles DI'AS LE^TAMtNTE. .
ifjAS y
te AtejAS
«
LA TRASTRASERA
- D a m i a D€ CM<-oil -
ke.CoPÍLAuMv &A&HIBLA rizAMCe
LA
Mi r»i
, n n r ^ M ^ t
p n
MM-di- Ql/I-TA
u
JA-M€ t/«/6E-SÍ Que T* HA -HA MFLA/-Jo T ^
LA í hi rli
tf 7 i n
i/
Í1A - «A «AAI-PA£WI« IW • Y® IJT" I-0 MÍ -O MAIU OO TU
TRAS
7L MI
í '
2 = 3 = 2 :
tí
e
TE - AA TA AS
LA - J)O OA
re - <u se
<UA> • C'IA .
- - — - n>4nc -----
i i í i i , i ¡ t i i , .
' 3 3 A "3 4 n ¿ 3
LA TRAS" r M S r fiA -
rtAlvCAA; ft
Cas o
tu mama Sí -TOHAW
PE. IA
LO m A ívqc ;
MA/1.",
T^ HAhA HA/ubA
A VA/uXAAJ
B fü uo S'-'yo
vy/Vo AL LA1>O
V £/U LO fío
Ht\N£>o yo j
EN Lo Svyo \JVZLW£M A
y io
hANbo y0;
TR.AS TRAS G>\K A/U
?AAJj)oSE_
LA r^sr^Sf^i
LAS:
(L* P a i m S
y TAh &¡eaj
flJ UE.UA VE.
FoH LA PE LA^TEfíA
QvJePA^l De-
F^E-NTE
-TR^S rftAS
Cofi costado
v^Vo At LAÍ>o
) T A h 81 E AJ
Juítu^fo
EL OTdo
A Su
L A J>0
U USAR.
-LA TRASTÍKAZEPA - T
^cOAJT/NUA UV/Vj
AtEJ>ÍA VUELTA
^ VUELUE- iVMe-
PAÍIAA> wa TÍATAKE.MTE,
h£ViA VÜELT/I
JUEttA
y TAWBi£A/ V//VA
EVJTtP-A
VUEtrA E A/ TEA A
/
^ S£ j) AAJ
o£ TOHAdAfJ
LAS MA^OS
De LA MA/ve
y -HAS-A A/
f+ACE.A' ^A/A
U/VA (l£U£ÍlE/UCU
EL CIELITO
r P N i> i
4-*4t—I i w •
—i—H H— —h — — j
K ^—f\—I—
H—h-
hH
* '
1
; -
k p * J. j H » » I—0 0 «—«— I ) i J
iAS e j e - w • 70 %I Ay Ay C/C • T/ • T£ C.£-T/-7V'
OS. »de
I te
fF|: ) 1 /
" " >
£. »• * e *
-2 ¿ t -
AíÁ oys, Q^e C-<£ - Ll - T" j)£ Mi'-s a - HÓ -HEI A/o Ufc (íéS
K.E
<£¡J. TA A/LA
i f f l j J* J' i ' SOLA •
HtJ\LMA(iO ¡.ti ^^ C RASe^cc.)
fV&AR. 3 Ameras
4*cuenl4 - vS^-iis
x |
] T t
1 3 3 5 (o
Si el cielo cielo cielito
me diera las esperanzas,
de conquistar los amores
y desechar las venganzas.
Cielito si ay ay ay.
Si EL CIELO
CIELO CÍEÚTO
MB D,EdA Las
ESPEHA/V2AS
M OOA/qu¡STA(\.
r-<c, 4
Los AHodE-S
) DE SB CHAI
LA ^ VE.AI&A/J-
\) R £ T | U > C . T P £ AJ A SO LL/CA<L;T
CIELITO j)E
HÍS AHORCA
A^O LLO des. Mt alha
too l(.o/i.eS ^°i
CiE.Lt TV j)£
X
HI'S AHOH.E I
F¡g Ó
A^o H.OR.CS
h, A L h'\
SJO LLCA-£S /
/
A/U 1
(JyiEAí re qoerkÁ
/MS Que mi
QLM£/U T£ lA
F¡&. 2
HAS G?ue N/o
uo€ HOHiü.SE.
JIACÚ/WALJUOI.
i/¡EA;J>o ljeso
A St> tUCAOo
MiEwrtfcAS LAS
tf^jEfUS 6ÍÍ.AA;
E/O S U S ÚOGMÉS; P/UMCI^ MACM UW CASO, LJEÍ» ^ ort-o.
-RASGUEO
f/<s 4 -
Se E/UF*E/W4A;
Í - A ?A r£AA;io >
íE.se-(Ue,e./u UW
/A
S \j ftj=-M*TA/\J
EA> EL CZVTKo
Oí. Z<k Hí
m B E
i h f f' |
X2
} ft
Ajo • ene. A-ÍMC-CRT6 C^AWPO FA SA SÍF- P = H El
TA LDE. ttí^. TA (lewAL o - {- De At-6v-
.fe <t¡
j. P 1 f
^ í » " ' * ' ^ ?c«. £L
?c<\ EL fVsiu- T6'£ L'ftMAdGv <U " AL - Cu-
«AS AL SU-Á>A Jt TuS DU-0LO-«.AS
h fe IU. II- 4.-
) M 1 ] s
l ^ a
(\>c.v fci. EL fu£iw r c e L'tt- MAlí-feV RA^—
VAS AL. • Ce - V
'A 0£ T^S ¡)¡rt-
fU-
1 = 4
H ¿ i
LA í>A- ft'lA - AJA VA - Moi A gAi LAfí.
tí «í.
PASO CO(UA7EAÍ0
n
© AVA^iA EL «CM6R.E.
D¡M£ LA VtHiA$
„ >S
AVAA>XAA>,
A&achaVDO^E
V Artos A BAILA A.
- A J o te A AJA (co/j TiMfi CcJ/u)
QUE M SAJVCAAJ^ EA> Su
AVAVÍAA» AC
vrtjD LAJ>0
^A A BAÍLA
LA ve«J)AJ>
A\JA»XA/0
^WE LA SVWUIU'AMA
VAHoS A BAn-A<t
AüAAJXAA»
¿)uE LA
E/VJ SU L0 6AR-
iltlE LA VfcHj)**
EA> At-rt?
DES ÚFC£A>DO
G(y£ LA SAju«.!A/.JA
v>M oXo>L0 y
VAM<* A DAVAB. MEDIO , QMEJJAWÍO
Q^E LA SAJUÍUaAIA - - L A HujeiK PAR.A
VAW>4 A 6aila<L. LA fAdre.
TI. LADO oPwesro.
EL NARANJITO
REFALOSA
SOI. Do SOL
—h— Jr h i i
r f f r —i
UHh-J—J J—J—ERT LA COJL-DÍ-
—— J
F?LAM TELWWH-FL-AW- JI -TÚ
SOL
—
j j j ' i m u ' j j j - j i j i n j
^ EA>LACBR8Í-
^^^HOTASTY-SA ««ESÍ' ( o - T Í - T®
>0 SOL
y—r- J J I j m l j j ' j l . ^
LL£"M ('LATEUWMA-1AW-JAL - /b<L6ue AH-0 (2-4 S£ t>-SA CJutSi
Z^f/OEAio,;,
J»Po J)0
V fRv
•é » — *
A L A
A>0 - ¿fe. LAM8A>)TE-FA. 10-SA A LA
W i-* J.
MUhAue t£¡ > SA
A«O ILA S/' A#O«.A MS L/'A»J>DÍT« O - j c i yA-J/Cs A • J>¡OS
A la zamba y refalosa
a la misma veleidosa,
ahora si, ahora no
lindos tus ojos y adiós y adiós.
Río caudaloso
déjame pasar
que con lanzas de acero
que si que no me quieren matar.
A la zamba
Río caudaloso
vienes de avenida
que me llevan preso que si que no
pa'- la policía.
A la zamba
- REFAL05A-
C0V PASO
LA CORPIUEHA
RfMAADo
PIANTE UH
se A ceacah
NAMNJiTO
POROUf AH9RA
se uía
>
Quesi, auEt/o
QuetíR poQwriro
EH LA COeoillCKA S£ SEPARA»/
PLAHTE
NARANJAL.
POHaUE AHtAA
S£ UiA
Que %i, auffto
Q.UÉRÍH 01 MAR
17
ALA ZAMBA Y
R EFAL0$A PAiO
4 i A HUMA > V ESCOBILLADO,
ve161 DO iA
r J
MUY
8RB\/E.
<
3
•ZAfATéAbo
L¡AJt)o r o s ojoí
y y AD/«í
A LA ZAMA
E&wGl LC<>$0
Y Re f aíoSA
A '-A
OeLZibosA
lAPATE O
a^Ü-A s;
E-O/U CAHB/'O
A HóO-tU A) O
£ S f ( U f AS •Si
C-U/U K/A FU'AA/ r £ S -COM<5 . C¿IR.CO><,J
E^I'ÍIAR ; tADc , S r t .
EL CHAPECAO
Í^AS&iAcí,-- ?n
I parte;
W
(O
V
c
II parte: cueca, «le t r e s p a r e j a s
LOS A 6UAMES
II SOL . fr K %QL.
7 J J
j ' j ' j f t ' f ^ ' i C' V A Sori L0% ' A ^G u A -
-1 - 1
Do - fcgj-
AIE-6A*-T0 CI/A'TA« S O N -
SOL.
i/f^r* E j - h í ^— \ 1 I i 1 •f "
J J j ; i 7
7
j j : L
ere
*>E-6íi-T0 .LOS Qve. HA T>DV»-6A»J -TEM-PÍ-A N 0
SOL.
7 J T J 1 1 1 1 ' R IT
CATILO J>A HAS CHÍ- LE -AWLI
H F
NT.TFC-WCUVIFEFÉ
L
IL
rasgueo
guitarra.
TOMADOS D£ IA
CINTURA, PAIO
L I G E R A M E N T E
SALTAt>0 Y
REFALADO;
PAREJA
& PASJEA DBSCRl-
blENOO UN i .
se riufvev
PAKEJAi E»
£L SENTlOo l>EL
g, FOMhNDO
UVA TKENZA
Al
Ano PE IA
GUITARRA S f
t>E7tE*Eft; í
PAiEA IA
PAREJA 'A'
QUE HA
QUEDADO M
£1 CENTRO
- C H A P E CAO-(continuación)
se nueveu
LAS.THEJ
PAREJAS EN
LA TRENZA.
AL ñlTO ÚB
LA GiHTARRA
SE DfnevfV,-
/>ASEA PAKE.J«*<
QUÉ HA
auCOADO
AL CENT60.
CUECA DEL CHAPECAO
m n m T J ? i J J j' i J - i
LA V< J>A PA» LA JO VEMO'To t>At i. 4 LA,
«Do . fr . .
í b IJW I J: / J i a 11
N¡ PA )AL Ü- $» ¿E Tal c a - TÍ • FT«¡ TI QOT TÍ
«22-
ír
I J
LA M « x EL. 50/1 - BRt - fr - r« AT. o jo CA
t-A
J< 5o
t=l
9 0 M. é.
v¡ J>A c o « C L rA - N w f - l o Cw l a M A - A»« T í - • » » • r ¡ • • 1"'
'A 0AI I.a J» vg^ci^r» Oy> TI Q\Ji Ti
I t f í T f - >f i j ^ í I ^ T i T * ! E TC.
J O F «.£ - t e - te SI Yo A E SA /VI - ATA
BAILA JOVfNCITO
Baila 5E £NFKENTAW
ai uso DE
Y D£4C*iaew
TALCAHUANO
UNA *S~ DE
CON SQMdRf-
IDA Y VUELTA
RlTO AL Ojo
y CON E L p/l HUELO
EN LA MANO
OFRECELE1 CAMBIO DE
H I M S ITO Í.VG AR O
VUELTA,
A EiA NIÑA POR. LA
D£«£C«A
un CABALC.1)
ENJILLADO
CON SUENA ¿ILLA
OFRECELE.
HUASITO ESCOBILLADO
AL CENTRO,
A ESA SI ÑA LlBABMENTe
-CüEtfA- { CON i'¡;<ÍU A c
CON bu SHA
SUIA SI OTRO cantío
PF IU6AA O
OFRECELE YU£l TA.
ZAPA TITO A
LA ftOOA ZAPATEO
TACO FHANCe\ LIBUEtieNTB.
DESCRIBIR UN
CIRCULO
AVANCE y
RBTkOCESO
PASANDO
es PAL DA
CON
ESPALDA
V I D E VOLAR U N PALOMO
ffec- Le *Junto
Cuncumen
-CAAír® A Í.0 Divino-
MI
MI
tí
n i J J ' m i > i í j i | J ' J ' n \ m
f Vi-Dé. ve*í-A*uA»7a-lo-m&' L o
uí-pt_twcu»,í/M«ei,
'«« k. . K¡
I m c c M r r í l E i V n J - l M " " n
y Su vez y CAíu-70 J>--£ew Qy£ K> ?A <UE¿ Cifctú fi>£ Hi Caí <l£j)H¡l .
— «rf 1
—í—*—i
J J K t r |F f t f l * w J • —f—f—f— f f } f i í
' ' * j í J J J [ i [ *
JlL_ - - * v V . .
t=s
a
S c P Ü
C&ÍZn y / ' A M£ v^oy'' ^ A - P i c i ?u£$ M í í H6.R. MA " TíU.
f
í i i } i['J j h j J i f n J J | J j' J i
J Vi - V/A D,T>C Z ; - VA "T-A WI*.-TF6A» U.-RFA (.A ptt
«-i
nrr
£ JJ
ir~-
' MU
Mi
HO
JJUi '
í J
U f V t Ni-
M r iT
<) f A l . A r
}
/W&i v / i - WAAJ
«.6 SCc
TÉi
i* J I J- J |
^ HclVlA /oji V1 . iVí ^
i
V
k f t o /
J ¿
J (U.
U .- Wl
w x /li v'.
V. ¿A <U&N-TÉi HéA."MA l\ií>r
•R.AS6ÜE0 ¿
I |cj?v
0 k >' — 1
— V - h h J
1
}
1 ^ i \
MF m> J v - V—
1' 1
Xí }-g- —é— — « — - 4
• - « M J '
J
¥
Fv n j ' M n J ít=>
í J \ Y * I ^ y- *- yj *
A
A CAMTAÍH-eA
C A M T A U C e A LAAA6£A/-T» WA - , yA (,4 4
T A - ftí-A - ,
^staiB/UO
]>o
5:
K Ü É
Se Co He c e HA-eo y p f
TA/^TA* LA U£X .
Yo lo canto y lo bailo,
yo lo toco y lo sé,
yo no sé cómo le hago
tantas cosas a la vez.
CA
m ¿vCLa pe (U-A
d—
A - <*«>'(.£
LA
HI • «4f.ru fA
LA
M
LA ^
YfTrnti i} i J^j^tí
tUJ A-P.C.U-(!.«.j JWCFI.- MÉ- r e AI.-/VO JÉ-
Arrurrú... arrurrú...
duérmete niño Jesús.
Recopilación
Conjunto Cuncumén
B I B L I O G R A F I A
Eugenio Pereira Salas, "Orígenes del arte musical en Chile".
Carlos Vega, "La ciencia del Folklore".
La Ñusta, "Danzas tradicionales de Argentina".
López Chavarri, "Música popular española".
Instituto de Investigaciones Musicales de la Universidad de Chi-
le, "Colección de Ensayos" (diversos folletos).
Antonio Acevedo Hernández, "Retablo Pintoresco de Chile".
Oreste Plath, "Baraja de Chile".
Discos Fonográficos Odeón: Violeta Parra, Conjunto Cuncumén, Con-
junto Millaray, Isabel Parra.
Discos Fonográficos R C A Víctor: Margot Loyola.
Aportes personales de integrantes de grupos: Conjunto de Profe-
sores de Iquique. Conjunto de Profesores de Concepción. Conjunto
de Profesores del 5? Sector.