Documente Academic
Documente Profesional
Documente Cultură
Idl!." !'opul t
K. A IbQl Aiyemi
Autor: K. Ajibola
, Aiyemi
Capa: M. BQlaji Aiyemi.
Datil ografi a: El iane de Fãtima Fermose lle
Revisão: Helio Moreira da Silva
Montagem: Jose Anastãcio de Oliveira
Aos meus pais
Sr. S. Ade Aiyemi (falecido)
Madame W. AmQke Aiyemi
e
Ao Sr. e Sra.
F. Ade Ayanbqde
Sumário
1- Introdução
Alfabeto 12
Pronuncia 13
Cumprimentos 14
Conversação 16
Verbo Ser 19
Verbo Falar 22
Pronomes pessoais 22
Conversação 23
Jide e AY9 24
1II- Numerais 26
Cardinais 26
Ordinais 28
Dias da Semana 32
BQla e seu irmão 34
Horas 36
Pronome demonstrativo e possessivo 40
ores 43
M ses 45
amento de ~~gun e Lqla 46
lIi t-ria da Nigeria 48
O 1 e TQla 52
I li tur do Presente 53
Vol 54
111'11 ndi ional 56
57
V 111 I Vl t (fi •i 59
Pronomes relativos 61
Verbo Estar. Vir e Permanecer 64 APRESENTAÇAO
Verbo Procurar. Saber e Conhecer 65
Dele e BiÇ>dun 67 A partir dos anos 40, depois do Estado Novo, o povo
Casamento de Funso e Mabel 68 brasileiro viu reconhecida as religiões que os negros troux
Verbo Senti r 70 ram da Africa. Ate então, em qualquer ponto do nosso país,
Preposições 70 pessoas que manifestassem esta religiosidade eram sujeitas
Voz ativa e Voz passiva 77 prisão. Nesta situação as mulheres sofri am humi lhações e agr
Mi nha faml1 ia 78 sões, quanto aos homens uma longa estadia nos xadrezes das d -
História dos Yorubas 80 legacias ou então iam "pegar ferrugem" nos porões dos navios.
~ade e LQla 85 Mas a persistência e a perseverança dos descendentes d
Funke e Marcia 87 escravos fez com que as religiões sobrevivessem aos i ntempàr io-.
BQla e Moji 90 e o arbítrio. Hoje, chega-nos assustar o volume de Casas r 1
Alani e RamQta 93
giosas. centros, tendas, terreiros e casas de Santo espelhad
IV- As palavras para viajantes 95 por este Brasil mestiço, somente em São Paulo existem por p
Cumprimentos 95 to de trinta mil destas casas religiosas que estão dobrando o
Cortesia 95 eus ilus para sagração dos Orixãs. E e na religião que solidi
Informações 96 ficou a cultura afro-brasileira. Mas não e semente na religio-
Ao Hotel 96 idade afro-brasileira que repousa a cultura trazida pelos n -
Dificuldade de entender 97 gros africanos. No dia a dia de cada um de nós brasileiros: n
Direções e Localidades 97 gros ou não, vamos enc~ntrar uma secessão de idéias, uma x-
No Taxi 98 pressao de cultura: na linguagem, nos gostos, nos usos e co 'IJ
Compras 98 1ft • na medi cina casei ra , na 1iteratura, nas comi das e bebi d .
Ao Telefone ri indumentãria, na dança, no teatro, nas festas populare (I
I I
w-
VOGAIS ade
,-
aja akãn agbe awa
bãbã bãdê badã bãrã
ACENTUAÇAO
ba be b~ bi bo bQ bu ma me me mi mo mQ mu
da de d~ di do dQ du na ne nE; ni no no nu
fa fe f~ fi fo . fQ fu pa pe p~ pi po po pu -
/\s palavras em Yoruba tem varios tipos de acentuação, cada 1111111
n n pçn II () I
YQn h ri 01
I I
çKQ I (LI ÇAO I) AWON ORO plHAKT VOCABUL.l\RIOS
wã estar
CUMPRIMENTOS dup~ agradecer
olukQ professor
a dup~ agradecemos/obrigado
Algumas sentenças ou palavras em Yo ruba, são formadas de con-
o dabQ ate logo, ate já, tchau
tração em q~e juntam: verbo mais substantivo, preposição mais
1Q ir
substantivo, substantivo mais, etc.
nibo/ibo a onde, de onde?
Exemplo: = aa
si i1e = si1e )
bo oju = boju
I I
-,
li.
»
~ 11 1)( I nkq?
11.\I'lIkl OIOPO ti won ngbe? ................................................................
,I
-.
~KQ 4 ~KQ 5
~~onSQ Potogi
a-lã: Be~ni mo nSQ dãradãra.
Eu falo Português.
O n Q Potog; I\yõ: Or~ mi kan $e$~ de lati llu Brasil.
Você fala Português.
o n Q Potogi Emi ko gbQ ede ti o nSQ.
Ele fala Português.
1\ ri Q Po ogi
1I I ; Mu un wa si ile wa ni al~.
Nós falamos Portugu-
ti' ( r to i
I\yt : nri y i o mu wa si ile y i n ni al- yi.
Voe o ra 1am Por tuglJ ~
WI 11 II',Ç) Po 1 ) í I 1I • I Ii l.un P n IIH/II(" ••
11) I ti: a dtb- () {\Y9.
I\YIJ. () li ) o 1\ I i.
Tlti: KããrQ o LQlél. Awa j~ ak~kQ. •. , .,
LQla: KããrÇi o Titi, nibo ni o ti mbQ? ~yin yio 10 si ile ~kQ. •• •••••••••••••••••••••• " ••••••••••••••••• I •••
~Qla: O dãbÇi o Ti t i .
EXERCIcIO
Bom dia.
Boa tarde.
Como vai?
Boa noite (despedida).
Ate logo.
Eu moro na Rua João Perreira
Meu amigo fala Português.
A mãe chegou da cidade.
O pai esta em casa.
Dele foi para casa.
Emi ni LQla.
IWQ ni Qr~ mi.
Oun ni olukÇi W8. .. .
11.
~KQ 6 47 ~tadiladQta 81 okan1e1Q9Qta
Os -
numeros . 48 ej idil adota 82 eji1ê1QgQrin'
49 okandi1adQta 83 ~talelÇ>9Qrin
Em Yoruba existem tr~s tipos de numeraçao: Card~ais, Ordinais 50 ad9ta \ 84 ~rirà1elQg9rin
e Totais. 51 okanle1adQta 85 arundi1adorun .
1e :::mais di :::falta ou menos 52 ej le 1adote
í
.
86 erindiladorun .
Cardnais 53 ~taleladQta 87 ~tadi1adQrun
1 ookan
54 er i n le l ado ta . 88 ej i d il adorun
24 ~rinlelogun
2 eji 55 arundilQgQta 89 okandi1adQrun
25 t:;'~dQgbQn
56 er-i ndil Q9Qta 90 adQrun
3 E;ta 26 E;rindilQgbQn
4 E';'rin 57 ~tadi199Qta 91 okanleladQrun
27 fitadilQ9bQn
5 arun 58 ej i dil çqo ta 92 eji1eladQrun
28 ej idil Q9bQn
6 efa
59 okandil oqo ta 93 E;ta1e1adQrun
29 okandílQ9bQn
7 eja 60 QgQta 94 er n le Iadçrun
30 ogbon
í
. '1
EKO 7
77 etad 199Qri n
í 120 QgQfa
,
78 ejidjlQ9Qrln . 130 adeje _.
79 okand ilogori n 140 ogoje
81) QgQrin 150 adQjQ NOMfROS ORDINAIS
160 QgQjQ 1200 ~gb~fa
1300 edegbeje 19 ekini 219 ikQkan1e1ogun
170 adQsan
1400 egbeje ?9 ekej i 229 íkejilelogun
180 QgÇ>san
190 igba o din m~wa 1500 ~d~gb~j9 3 ~k~ta 239 ik~ta1e1ogun
1600 ~gb~jQ ~ eke r i n 249 ikc;rin1e1ogun
200 igba
210 igba le m~wa 1700 ~d~gb~san '1 karun 259 ik~~dQgbQn
220 igba le ogun 1800 ~gb~san (10 k~fa 269 ik~rindi1QgbQn
230 igba le QgbQn 1900 ~gb~san 1e QgQrun / keje 279 ik~tadi1QgbQn
240 igba lepg6ji 2000 ~gbaa 1\0 (k. j Q 289 ikejidi1QgbQn
\(l
II
~KQ 8
gbat~gun ati lati w~. Dele beere 19wQ 89la.
Kini iwo mãa nse ni ojõ õse?
• • •• I ,
aarQ de manhã
Baba Jide yio 10 QS~ kan ni qdq
awon ebl won ti o 19 ki .
ni ldãl~ - lya Jide yio si ~ere dl~ ni Çidq iya Jide ãgbã ki
aarQ ana ontem de manhã to padã si ile ni al~. Jide naa yio ba baba r~ ãgbã ~ere ki
ri" ver to pada sile ni aly.
ra comprar
ata pimenta Dahun aW9n ibeere wQnyi
'epo olho
;YQ sal 1Tani w9n ri ni ana?
eran carne 2 Oun ati tani?
l~~ju minuto
ku menos ou faltar
kQja passar -
ago mejila ku l~~ju m~~dogun
ããbõ meio/meia
wakãtí hora
QgQta l~~ju sessenta minutos
ago kan
QRQ SISQ
F~mi Nje o tete nJl bi? I'Q wqn 9rq wony i ni ede Potogi
.
? -
.
Femi Ago melo ni o njeun ããrõ?. . .. .
" /\1 J mesan ku lseju mokandilogbon.
.."
LQlã Ago m~fa ããbõ ni. . " /\qo 111 jila qsan .
Femi Ago melm ni onde ile iwe?
•
Ago m~j 9 ni mo nde, suqbçn ÇJkq maa mpe ki o. to de i I I'
iwe.
F~mi Ag~melo ni o nj~un qsan?
LQlã Ago me j i la ni.
F~mi Ago me lo nio njade ni i1eiwe?
LQlã Ago meji Qsan ni.
Femi
, Ago melb ni onde ile?
LQ1ã Agomejiããbõ ni.
F~mi a ~e p LiP Q L 91 a, o d (11) •.
LQlã O dr11Q o ,
II
..
Eko 11 Exemplos:
-r
apo y1 esta bolsa
PRONOME DEMONSTRATIVO E POSSESSIVO ã'põ yen a(juela bo1c;a
•
ãpõ t.Qhún (\'1111"1(1 outra ho l s a
A~r; ti o wa nibi yi temi ni A,roupa que esta aqui e- mi- aWÇln ano yl
.•.
es tas bo l.s as
nha. aWQn apo yçn aCjuel(ls holc;;)<;
O 1ivro que esta ali -
Iwe ti o wa nib~ yen, ti Dele
ni. Dele.
e do awon .
apo tõhun aquelas outras hol<;a~
I
W- sãye/wa 1ãye existir OrukQ yi wâ lati ipas~ odõ Niger, eyi ti i ~e odõ Qy
k01 ainda não Ni qdun 1946, aWQn oyinbo yi pin ilu Naijiria si agbegbe m~t ,
separado/a ekinni ni agbegbe aríwâ, eyi ti o j~ il~ aWQn Hausa. Ekeji ni
9tÇiqtq
gu u - sul agbegbe IWQ oõrun ti i ~e il~ aWQn Yorubã, ~k~ta ni agbegl
arrwa norte ila oõrun, eyi ti o j~ i1~ aWQn Tbõ.
11- oõrun leste Ni QjQ kinni o~u k~wa Qdun 1960, ilu Naljíría gbil
1wo oõrun oeste õmlnira, wQn si pín ilu Naijiria si agbegbe m~rin ni Qdun 19 "
oylnbõ inglês Ni Qdun 1967, ljQba apapQ pín ilu Naljíría si Qna mejila, Ni
lu ko lagos o~u keji Qdun1976, wQn tun fi Qna meje kun uno LQwQ1QwQ yl
pln d i vi di r qna mQkandilogun ni a pln il~ Nãljlríã si,
d,qlQ juntar/misturar
h.l\Il) - grupo de Hausa
lho grupo de Ibo
VI)! Ill>â grupo de Yoruba
111111" ir independência
IIIJhll p pç govêrno federal
I li' ti 'I ( jU embaixada I\wQn oyinbo wo ni o kQkQ W9 ilu Nãljíríã?
, Qdun wo ni wqn w9 i1u NaljírTa?
1i I nl rui h-n Ilu Naljíría (Ni qer i a ) Qdun wo ni awon õylnbõ britisi de ilu Naljíríã?
~ Nibo ni wQn k9k~ ~i ile a~oju wQn si?
N nk n bi qgqrun Qdun s~hin, orukq ilu Naljíría kÕl ; I Q lun wo ni wQn da lha gus0 ati arTwâ pq?
1I , ilY", QI.~)« Q ni awçn ara GÍJsu ati Arl"w- w-. I\wQn -y1nbo (, 1.It.i tbo n/i orukQ ilu Naljiria ti jad 'vJ?
IlIdlllll n Wl)rI kQk" \'Il ilu N-ijlríã la t i ilu B nin, ni b-b~ I1 ~ ()c\IHl wo ni W n pin ilu Nãljlrla ..i - b- m t\?
111 IHI 11 I,lIha, I ~ /'i.
1\ I )IU 1i « .\W( n \)1 b; ; I i n 1 n
NI 1,ldllll \ 1)1) I. ri (,ll<q dWqll oy I nho I\I~' i I i', I <jlltl I" " I 1 111 IJ N qhdWO 11 ti \lI" l l: Ni'll j\~ 'tI ! I ".1 IIl('ji 1.1"
1I'1 rj 1,ldlHI /1111\ W\III •• I If' d'/O 1/ W(ltl .11 fll 'I I i 111 (d I.d,,,, í
111 (11\.1 1111 111 11 iI pln lI,' N.tl I, l.i : ""yi I'
"',
~KQ 15
',llJbQn emi ko riri Dele dáhiin , Tani mu kurõ n ibe ? beere I~)WII
I yll wa.
Iya mi tani mu iwe wa nibi? Emi ko me;>en i t i o mu 11111
I () I \I I I '/C I. I I t\ 1 I \ W çn I I (l ti
I\ I IIHlollOw\1I
f tlll 111t1~' ti li \ t \ ,UI/Ol o I lllll,lh m 1\ flW(
-,
YIO/A/MA
,
Nibo ni Funk~ ati Fun~9 19 ninu qdun kereslmesl? Exemplos:
Kini iya baba w9n fun w9n?
Presente Futuro
Kini itumQ iya baba ni ede potogi?
Yio Mo nlo si ile Dele. Emi yio 19 si ile De 1
ini wQn gbã lQwQ baba baba wQn?
O kÇl iwe kan si baba -
r~. Oun yio kQ iwe kan si
ini itumQ baba baba ni ede potogi?
-
r~.
Nib ni iWQ maa nlo ninu Qdun kereslmesT?
NJ o ni iya baba bi? IWQ fi õdõdõ sinu 19õ. .
Iwo yio fi õdõdõ sinu
, I
Futuro condicional ~KQ 18
~10 fEÇ lati 19 si ilu Naljlrla. Eu gostaria de ir ã Nigeria. RONKç: ATI ~ADE
Oun iba ra m~tõ y~n, ~~gb6n ko Ele compraria aquele carro,
ni owo pupq. mas não tem muito dinheiro. Ronk~: Nibo ni iWQ yi o lQ ni Qla?
~e o le lQ si ile p~l~ mi.? Você iria para casa comigo. ~ade: Ni Qla, emi yio 19 si ile iwe.
~ ni lati sQ fun iya yin. Vocês devem falar com suas Ronk~: Nígbawo ni Dele yi o pada?
Mo lerõ wlpe- o ni 1ati pada ni 9s~ to mbo.
-e-
maes. ~ade:
W9n ko ni s9 nkankan. Eles não dizem nada. Ronk~: Nibo ni ~ yio ti ra as o yi n?
~ade: A yi o ra as o wa ni i 1e o.ia Mappin.
Ronke : Kini ~e ti BQla ko ni j~un osanpe lú wa? .
?ade: Ko ni j~un Qsan p~lu wa ni tori ko ni si n; I( .
Ronk~: Nje o f~ 1 ati 10 si Bah ia ni Qla?
$ade: ..
Beeni , mo f~ ~ugbQn ko si owo .
Ronk!i': Nje o lerõ wlpe LQla le ~e b~E; fun mi?
$ade: B~~ni , mo lerõ wipe o le ~e ju- bee 10. ..
Ronke : Nlgbawo ni Dele yio mu owo mi wa.
de: Dele yi o mu vIa ni QS~ to mbQ.
..
sise
"r
1 ran show
onídãn mãgico
tã vender
Mudar essas frases para futuro condicional - -
oogun remedio
ejõ cobra
1 Mo f~ 19 si Rio de Janeiro. oní~egun curandeiro/mãgico
-e-
? Awa ba baba s~r~ nile. m pa sobre
IWQ 19 si ile iya r~ Ieh i n i$~. bujy morder
~ Bçla sQ OtítQ. ero muita gente
!l r,.yin.íe çre wa. durõ parar
( WQn ni owo pUP9.
I I) 1e ko ka iwe ni al~ ana. Dele ri 9r~ r~ ni ile iwe, Qr~ Dele ri olukQ wçn nl
H /yc fun Bo la ni as o , Qja. OlukQ aWQn mejej~ nwo ~ran onídãn ti o nta oogun ni çjc\.
I) 11c\llra
c iwe fun wa. ti o si nfi ejo ~ere.
I() /yt ko fun ewur~ r~ ni onj~. Baba Dele nãã le fi ejõ ~ere, o mQ puPo nipa oogun ti
awon onidan maa nlo ki won to fi ejo s ere . Oní~egun ni b<l>tI
/)(11 • Baba Dele beere l owç çr~ r~ baba So la bi o ba m9 nipiI
()O un naa. Baba So la so wípe ki onidan naa fun oun ni oogun 1'1111
rlHl n si fi ejo s eré , ejõ ko si bii u je .
/\wçn :rõ PC) níbc; ti wçn nwo ~ran baba ~qla ati onldt\tl.
IIlld~t n~ p ow pupo , inu rç s i dun gidigidi.
•. ,
Oblnrin ti o ri y~n
- -
Aquela mulher que voce viu e es-
lyãwõ baba ni. posa do pai.
11Ul\L
Qmq baba ti o wa si o filho do pai que veio aqui en-
ibi gbQ ede potogí tende muito de Português.
pUPQ·
()
11" ? Ki ni?
ti ? O que e- que ele fez?
1\ 1)\1 o? O que e que o pai falou?
11 IlQl f-? -
O que e que o Bola quer?
( I
1,( )
o que (respos ta) ohun ti / nkan ti / eyi ti Onde? Ibo/Nibo?
Emi kõ f~ a?9 yi, mo f~ Não quero esta roupa, quero Ibo n; o nlQ? Onde e que
a você vai?
nkan ti baba ra furi mi. que o pai comprou para mim. Nibo ni baba wã? Onde e que o pai estã?
Ile yi ni ohun ti baba Es ta casa é a que o pai comprou N1bo ni Dele ngbe? Onde e que Dele mora?
ra. Ibo ni a wã? Onde e que nós estamo 'I
quem? tani?
onde ibi(resposta)
'1 ,
~KQ 21
wa- procurar
wa wa wa estar/nosso/vi r/permanecer -
Emi nwa a~9 mi. Eu estou procurando minha r Upll.
Awc;n QrQ pataki B'i odun ati Dele ngbe ni opopo 9 de julho ni ilu ""11
1l,IUlo. QmQ i l e eko gTga urri fas i t]' ti Sao Paulo ni aV'QYl 111 jlll
gbe morar 1l(1I nko eko ni pa , ~egun b~~ni Bi çdun nko ni pa bi a ti 111101
opopo - rua/avenida 1.'I'q se . t~gbqn tãburõ ni awçn mejell.
ile ~kQ giga universidade PalÇi kan ati iyãrã me j i ni o wa ninu 'i Ie won , ile '111,11111
l$egun medicina 1 an , i Ie ,gb~ kan ati ibi If çsç kan ni o wa ninu ile 1111""
atun ~rQ $e engenheiro II un a maa siin ni nu iyãra kan De 1e a si máa sun s i nu i yt\ t'"
t~gb9n taburõ irmãos 11'.1 i. Bi awon ore \"IQn ti o wã ni i 1 u 1111rãn ba wa won wa t\WIIII
palq sala de visita IIII'/ejl a sun sinu iyãra kannàá , AWQn omçkúnr í n meji yi .11'
ile ldana cozinha 111}Jb-n, wQn si n~e daradara ni ile ~kQ wQn.
ile onje sala de jantar La ipe yi ni awon mejeji yio par í eko won ti won yi o "
ibusun cama p,\lltI i 1e l odo awon obi wçn. AWQn ore won f e ran won plqll,l
iyãra quarto II 01'1 pe won j ~ QIl1Q rere ,
Q1QgbÇ)n inteligente
i le ,gbe toalete
ibi lfQ~Q quintal
lkannaã o mesmo 1"11i Oiodun ati Dele?
ti It ) ni wQn gbe?
1 liI f3iQdun nkQ?
1 ,li IJ '1 naa nkQ?
IY " rl 1111 ni o wa ninu ile wQn?
ri hll n i iw naa ngbe?
IYIIII! 111(\10 ni o wa n i be ?
I \tl,1 11I I ti ti i nq b ?
~KQ 23 . .- kan ti o W \
L~hin ti won kurõ ni ile Q1Qrun, wçn 10 si ilê 1. JO
- - - Panplona nibi ti gbogbo awçn Qr~ ti padê fun , ar rya
ni opopo
AWQN ORQ pATAKT n1a ti ti di arÇ> QjQ kej i .
.
Adjâ nãã d~n ti o jti'wipe awon ti o wa si b? mu ç LI
lrõhln notícia .
wqn si jeLln t i t f o fi su wçn , Igbeyãwõ Funso ati Mabe1 ko
ãfojubã presença gbãgbe.
peju completar-se
a~oju representante
rln andar
lârinrin gostoso/agradâvel
ile ijõ boate
ãdyâ festa
su erri enjoar 1 Ni Çljq wo ni Fun$Q ati Mabe1 ~e 19bêyawõ wQn?
gbãgbe esquecer 2 Nibo ni wQn ti ~e 19bêyãwo nãã?
ãdugbõ bairro 3 Ni agogo melo ni 19beyãwõ nãã b~r~?
4 AW9n wo ni o wã si ibi 19bêyawo?
TGBtvAwO FUN~Q ATI MABEL 5 Tani o wã lati ilu Loncon?
6 Tani o wa lati ilu Amerika?
Ni QjQ k~~dQgbQn O$U keje Qdun 1981. Fun~Q ati iyawo r~ / Aw<;>nwo ni o tun wã si ib? p~lu?
ãf~sQnB:; Mabel se 19beyawõ won ni ile O lorun ti St. Paul ni 1\ Nibo ni wQn ti ~e aríyá l~hin ti w9n jade isin?
ãdugbõ Santo Amaro n i agogo rne f a lrQl~. I) NICJb wo ni ariya nãã pari?
Trõhln ko to afõjuba ~ni de ib~ 10 le sQ. Igbeyãwõ naa !O (III~ ilu wo ni tokç taya wçn?
d~n ti o j~ pe gbogbo awon omo Naljíría ti o nko eko ni ilu
Brasili ni ó peju si ibi 19beyawõ nãa.
Gbogbo ~bí lyawõ ati ti Qkq ni o wa si ibi 19beyawõ naa
~ bijn lyawõ ti o nkQ ~kQ ni ilu London ati ijgbijnr~ ti o ngbr
ni Amerika pelu baba lyawõ wa si ibi lyawõ naa .
•
Baba oko ti ko le wa ran as ojii wa lati ilu Naijiria. ~nl
I i ko 1 r i n ni ki wçn gb uno I b-y-wõ nãa diin o i l-rinrill
plipC). ql bo w n It\1 i 111' WI- 11 ~l <lU '.Y~w- nr (Wr il ~
~KQ 24 1111 t , 11 dI Io (11 u
I ""1,1".:
SEtHIR Mil I 'I ti d- ,"/e mi.
II Andei ate a minha casa.
Mo IlIwI t i LI d- oju 'iwe Eu li ate'a p~gfna vinte
Falando sobre o verbo sentir em Voruba, hã muitas formas: o 1111.
a Em caso de tristeza
,..
COM: p. 1u; Ba
O dun mi pUP9· Sinto maito; fiquei sentido.
O dun mio Sinto a dor; ficar sentido. Exemplos:
O dun m9 mi . Gostar; gostei
Dele n19 si ile pelu 9r~ r~. Dele estã indo para casa com
seu amigo.
b Sentir a vontade
Dele estã indo com seu amigo pa-
ra casa.
O wun mi. gostar/querer AY9 p~lu baba n~i~~ ile. Ayo com o pai estão fazendo tra-
O wun mi 1ati '9· Gosto de ir/Sinto vontade de i~
balho de casa.
AY9 mba baba $i~~ ile. AYQ com o pai estão fazendo tra-
C Sentir a falta
balho de casa.
/ I
CONTRA: KQ ~hin si; k~hin si DE ACORDO COM: G~g~bl
Exemplos: G-g~bl ohun ti baba rl, ko De acordo com o que o pai viu,
yi k~hj~ si ofin.
I$~ Este trabalho e contra a lei.
-r, 1 ti 19 si oko. r.ão dã para ir ao sltio.
I~CJ I i -fi n, ko dàr a 1ati De acordo com a lei, não ê bom
Baba k~hin si QrQ ~o.la. O pai estã contra a palavra de
. , I( . roubar;
~91a.
G q I>I hun ti iya wi, a yi o De acordo com o que a mãe diz,
-. • 1-
Wd i Y i n n i a 1 ~. nos v i remos :cumpnmentar\voces
De: Lati
noite.
Exemplos:
1111 ild xr d Ni abe ; lãb~
Mo wa lati ilu Naijiria. Eu venho da Nigeria.
Baba de lati oko. O pai chegou do sltio. I XI 1111' I () , :
AY9 II ka itan QmQ oni nakuna Ayo leu história do filho pródi-
Wo IWI' 111i b~ tábf l i . Olha o meu livro em baixo da me-
lati inu bibeli. go da Blblia.
sa.
PARA: lati ()III/hll iyu wa lãb~ ibusun. O gato da mae estã em baixo da
cama.
xemplo: Ay I 1/ I .tburõ r~ j oko 1 abe Ayo e seu irmão sentaram em bai-
I" I • xo da árvore.
Baba ra bãtã lati fun qr~ re. O pai comprou sapato para dar p
1\\'1' li, I I ( 1 íI bs ; ~ i 9s an . Nós estamos brincando em baixo
ra seu amigo.
da laranjeira.
.xemp 105:
1111 11
l-ti 1<;> • para ir.
1-ti fQ. para lavar.
l-t1·j~. I 111111111
para comer.
I i r1. para ver. 1I1I1 I v \ 11 1111, B91a estã em casa.
I 1 wo. para olhar. 111 I I"" 11 II lu P ulo. Dele mora na cidade de São P ul
y,l WII ni [1 iIi. O pai e ti IlIr ao no Bra il.
-m cima- de: ni ori (lori) un: como o verbo dar.
nj~ wi ~{ ori tãbTli~ Onj~ A comida estã em cima da mesa. 1\ h fun AYQ ni owo. o pai deu dinheiro para Ayo.
Ade nkQ iwe lori tãbfli. Ade estã escrevendo em cima da I Q II fun aja r~ ni on.ie . Lola deu a comida para seu ca-
mesa. chorro.
Aw nta ayo lori aga. Nõs estamos jogando em cima da
cadeira. 51
Iy joko lori ãga. A mãe sentou-se em cima da cadei
ra. I X uup 1 os:
In re: laarin preposição para, numa frase de lugar.
111 II 1/111 li lU I ql> y,\WO I ~l 11 ') (I vou II "( "ll11 de' (11'\11111 1111 fi I( II 11111(1 I1IU .omi O pobres sempre tomam chã sem
I1I11 /l ti,,, I 'f, • ptll'lI (I Jlil 111'11'. 1111 '.1 WiU'.\, 1 I i 1(.
I ,
obre: nipa; lori ~KQ 25
OlukQ wa sQrQ nipa aWQn Qga Nosso professor falou sobre os A voz ativa
Ile i se , diretores da firma.
Mo nSQrQ nipa imQtõtõ. Eu estou falando sobre higiene. Bo l a ka iwe. B91a leu o livro.
AWQn Qmq ile iwe ti de. Os alunos já chegaram.
Qgã ãgbã ile ~kQ gba ãlejõ. O diretor da escola recebeu vi-
si ta.
Iya ra ~wu. A mãe comprou "a camisa.
Awa ri iya ni ana. Nõs vimos a mãe ontem.
A voz passiva
'd' t; /b i (condicional)
1\ I 1110 hl\ '1 1Q, emi yio lQ Se eu puder, irei para feira a-
I 1,11.\ 1\ VI manhã.
\I 1I 11 h\ 11 \ n! ye, yio wa Se o pai tivesse tempo, ele vi-
w \. ra nos CWfilJrimentar.
I1 11111 \1.\ 111 OW( ; 11111 1\ I" u ;v dinh ;ro comprar;
" 11.\111. IUlli\ ~'()lJPI\.
Emi ko m9 ti BQla ba ti Eu não sei se Bola jã volt6u da A mãa s9 wipe agbol~ Balogun ni Ab~õkuta ni wQn ti ko
pada lati ile iwe. escola. baba baba oun Ieru: wa si ilu yi. Ilu Bahia ni çkç wçn k9kc!
gunl~ si nigbati w9n de. Ib~ ni w9n si ta baba r~ agba fun
Awon oro pãtãki 9gb~ni Pereira ~niti o yi oruk9 wqn pada si tir~. Bayi .. ni
, •• I ••••••• I • I I ••••••
~y~lê ............................................
bãtã .............. '" .
bãtã •••••• o •••••••••.•.•••• .- ••••••••••••••••••
MAr IW TIW l()R/lH.~ I:OIINTRl
€wa a-
." ..
"
·
T
............................................ '"
ewa
·
nlgbãH
..........................................
............................................
..
rr
/~"~W.
\.
sõkõtõ ............................................
·
ewu ................................
•
orno ..
· , orno
bãba bãbã
................................ ,
,
......'
I
............................................
"
1Jf~HT OF
3" ..
Se.l.
"
~,o.r I·., .• Inch .• ,
S'
11' nt
~KQ 27
QRQ SISQ
2 AW9n QmQde ngba b9Q1u. As crianças estão jogando bola. Mo nSQede Yorubã si baba. Eu estou falando Yoruba COOl !llli.
Lõwõlõwõ
Tel
•.
et~l
. . . , . T~l~t~l~
Nl si sIy] •.
" ' '.' .
••
i:> ••••.•••••••••••••••••••••••••.••..•.•••..•...••••
'r ' , .
Ni ana ········································· Ni QS~ tombo ...........•........................................
Loni . Ni csu to k9jã .
Ni çdun yi .
roni lorun ju mai s. aqrad: VI' I
~
kawe Nigbati awa de B9la nkawe. Quando nos chegamos. Aga yi ni o roni lorun ju ninu iyara yi.
BQla estava estuda~ .... ·.· ninu ile yi.
do. . ninu ilu yi.
~i~f Nigbãfí iWQ de, Oun . · .. · ninu ile ijo yi.
j~un alE( Nigbãtl baba de, Maria . ........................ ni i bt yi.
~ere Nlgbãfí wQn de, L91a . . ninu gbogbo lyôku.
ti i lEikun Nlgbatl Dele de, Oluk9" .' .
mu kofi I
Nlgbãtl iya ji, mo .
kawe Nlgbãfí oun ji,Eigbqn mi .
~ __ayE. Nlgbafí awa ji, Dele .
-r b- -r B 1 ...
pari onj e N19 a t i 9 a J1, rya .
Qsan
~i ilykun Nlgbãt"í ~Qla ji, baba .
Ise sise
" t ,
T~l~t~l~ ' ~ .
/\ Cortesia
'Ni qs~"'to mbç .•.•.••.•.•••••.....•.............•..............
kããb9 bem~vindo
AWQn wa ni ile eko. Eles estão na escola.
LpwÇ)lÇ)wÇ)yi . ~ jQW9 por favor
N...... ~ .•.. ..,.
" PUPQ muito obrigado
lSlSlyl .
N'1 ..je ta M~ bi nu nao fica bravo/desculpe-m
í .
I\<J lona dar licença/sair do caminh
Nigbãti o pe mi .
Eyi ni ore
, .
m; Apresento meu amigo Fun I?j.9 mewa Para dez dias
Eyi ni I?kq mi Apresento meu marido Mo f~ wo iyara naa Quero olhar aq~ele quarto
Eyi ni iyawo mi Apresento minha esposa J9w9 pe mi ni agogo m~fa Por favor? me chama as sei s hor I',
Eyi ni <?m9 mi Apresento meu filho/filha J<?w9 fun mi ni omi di~ Por favor, me dã um pouco de ãCJlltI
Inu mi dun lati ri yin Prazer em vé-la ~ gbe onj~ aarç wa fun mi Traga o t!:afle da manhã para mim
Inu mi dun lati mo• yin Prazer em conhec~-lo Mo ni aw<?n a$q kan fun lilo Tenho algumas roupas para pas~
Mo f~ dan bata mi Quero engraxar meu sapato .
Informação Fun mi ni iwe owomi .Me da a mlnha.:cQnta· ..;.
..
:.
Ni IWíljll Em frente
Ao Hotel Nf (I</IH Ao lado
NI \IH I nll,1 li' In No meio
Mo ni aye Eu tenho reserva
NI 111 11/11 IIltI Ao lado da di reita
.
Mo f~ ,yara-
- ~nikan Eu quero quarto r> rr um! pc ()tI
Mo f iy ra meji u qu () q\h r t () pc\ rll (lu,', p ',() ,. N 'lI I' I1 I 1\0 1t d d, querda
N I, Itl I, I\qtl
Mo { Iy \' I ( Inw( nl III qlH'I'(l 11111
I .\11 tI
N 'Jhllll/lllhlol 1\1
Taxi Ao Telefone
J9wq pe taxi fun mi Favor chame um taxi para mim JQwq mo f~ fonu si nQmba 363730 (yta, ~fa, ~ta, eje, yta, Li,
Jijwq gbe mi lq si Hotel Favor me leva para o hotel odo)
Durõ nibi pãra aqui Mo fy fonu si ilu ... Quero ligar para a cidade ...
J~~qgbe mi 19 si opopo ... Favor me leva para a rua ... Alo Alô
ni adugbo ... no bairro ... Nje mo le ba 9gb~ni Dele Posso falar com o senhor Dele?
Tani fe ba a sõrõ? .. Quem quer falar com ele?
Compras ..
Emi ore r~ 1a ti i 1 u Brasili Eu sou amigo dele do Brasil, Fa
ni , Fabio ni orukQ mi bio e meu nome ..
Elo ni? Quanto que -7
e. Ko si nile, o jade Ele não estã, ele saiu
Mo f~ eyi Quero isto ~e mo le ran~~ sile? Posso deixar recado?
Mo f? ra awçn nkan iranti Quero comprar lembranças
Mo fç iwe kan nipa awqn a~a Quero um livro sobre 0S costumes Viagem
tIe , Yorubã de Yoruba
Mo f~ ra fimu si kamera mi; Quero comprar um filme para a si idi oko
, , õfurufu Quero ir para o aeroporto
dudu ati funfun minha mãquina, preto e branco Mo fe, ..
si idi oko oju irin Quero ir pa ra estação de trem
Mo fe ..
si idi oko Ibadan Quero ir para a estação'lfodoviã
Ni1e g~rlgyrl tabi onlgbãjãm9 Nocabeléi17eiro ria de Ibadan
Mo f~ ge irun mi,ng ko fe ki Quero cortar meu cabelo, nao
10 s i1 e pupo I muito curto Doença
M fe, fo, irun mi Quero lavar meu cabelo
M f~ ge ~kãnnã mi Quero cortar minhas unhas JqW? pe onl~egun fuh mi Favor me chame um medico
Ara mi ko ya, mo ni ori fifç, Estou doente, tenho dor de cab
f\ P seio
inu rirun, ikq, flnkln flnkln,ça, dor de estômago, tosse, gri-
~ oludari kan ti -o gbQ Quero um condutor que fala
ara riro pe, reumatismo
rub- dãradãra Yorubi'l:nuito b m Jqw9 s9 fun aWQn eniyan mi Favor avisa meus parentes
WQn;l Q1Qrun ati Qu ro chegar n r jas
t1~ yi d nto
() nlp ~ 'lu h ?
, t', iw ti I( () (lIH'1 () \() ", h \ II ,
Mini dicionario
instrumento de
-ayanl11Q
- - destino
I alegria/felicida-
akã lepra ferro aye terra/mundo
de
ãkãrã acaraje ariwo barulho aye posição
akeko .. aluno ãse' comtda: pfllrafes
ãlejõ hõspede ta
al~ a noite ..
ase força/autoridad B
ãlQ a ida asa gavião
I
abaixar/começar
alijnilijw~gbãitrambiqueiro asa costume encontrar b~r~
I bã primeira filha
ãlub9Sã cebola asa pessoa mal com- aceitar a pedra beere
I bã I' ,
nascer
ana ontem portada o pai bl
bãbã
bi perguntar
ana cunhado/a ãSlkõ epoca/tempo bãH estragar
bl vomitar
apa pessoa que nao dá bãkannãã mesmo assim/ e
valor asoju representante tambem
I
bõ tirar a casca
pa braço perguntar
pãrí careca
aso .. roupa
pular bõ cobrir
ata pimenta
-pãr; i~u ".cabe-ça de i hame, b~
cair
BOf1é>:.,' '. pedir
!. .~. ,'1 •
ate fazer ritual
pere exemplo vento sem educação bq
a~gun vir (mbo esta viII
p~r~ ces.to· sim bõ
ãt~gun escada I
do)
ra corpo pa Ima da mao
ãtewõ , I cozinhar
r povo nao bõ
r relâmpago
ãtese
, . planta do pe
buru e chato
awo ga 1 inha de Ang 1\\
11\1
xi ngar
estilo moda -awo buj~ morder
prato 1111
(podrecer
brincadeira culto p 9 r a parte
awo 11\1
r i nocenc.ia
r
aWÇ>
\te inta tradicio- -wQ- r
n 1
11\ \
o eeml respiração êtê lãbio
enl um eH orelha
dã quebra de amarrar enlyãn pessoa etl perto de
dã trair de e mole/e burro eni hoje etõ programa
dã despejar de caçar epo õleo etutu ritual
dãnã preparar fogo dl fechar eepo casoa
dãna assa ltar dl tampar
dãpõ• mi sturar /juntar dl amarrar
dãra e bonito dlde levantar
E
dãrãn fazer coisa ruim dirun trançar o cabelo •
de cobrir dubule• deitar
voce
- ~l~gbãrã Exu
de chegar
perto ...
el ejõ falador
.
E, pirão de mandio-
ca
vida
edã
um tipo de rato
ser humano
en i
enl
pessoa
esteira
egbo manj a/r:,
branco eeru cinza
egbõ ferida ero ~dã um tipo de doen ~nu boca
povo
ehin dente era ça
pensamento
eekãnnã unha edõ fi" gado ypa amendoim
ewe folha , o
emi eu -t I ( 111 f1 f o
pessoa que nas ~ru- escravo
u em Abeokuta
I /1(1 I ()',
F
doi s mil ~tanu raiva
~gbãã
sociedade/osle- ~t~ lepra
~gb~ fã raspa f~ expandir
ga/companheiro ..
ete ficar sem graça
direito
fã empurrar ferãn
•
gostar
lado etõ
~gb~ •• fãfã inteligente (ja fi usar para
ant(lope
.
egbõn
,
irmão mais ve-
lho/irmã mais
~tu
~tü
~'
polvora
fafa)
fãri raspar cabeça fI balançar
velha
fã ro esticar fõ voar
atrãs etü um tipo de pano
~hln • rasgar fõ lavar
fo·
fãya
~ja peixe
busina/apito quebrar
~wu camisa fere
feres e janela fõ
· falar
sangue _ ~ya
-
um tipo
f~ querer
·
fun dar/para
compromisso fam" ia de
·.
êje
processo
~ya
~y~
passaro f~ oprar funfun branco
·.
ejõ
oito. ~y~le pomba
~jQ
G
êka galho de arvore
•
~ka filial de -uma
ga alto gbo
firma
ga enganar· gbõ
êko.. mingau de maize
na (acaça)
gbã receber/concor- gbõdõgl um tipo de folha
dar grande
lição
gbã varrer /joga r/ba gbogbo todos/as
~ru medo
ter
erU bagagem
• gbãdurã rezar gbõ• ouvir
pe
gbãdun divertir gbodõ.. dever
gbãgede muro ge cortar
ofensa
gbãgbe esquecer gege caneta
gbãl~ varrer o chão gele turbante
Igb-le varrer a casa ge cortar
eeta
, . três
gb tijgun divertir/tomar g~ irun cortar cabelo
.
etã um tipo de animal
que semore dorme/ ar
101.
ict- espada i9 i arvore
gbê levar ge . elogiar
id-ji metade igõ garrafa
gbe estragar/apodr~ gêgêbi como
•• i lajl madrugada/de ma~ lja briga
cer
nhã cedo
gb~ secar/esta seco go r f'l' ; ,se esconder
\
ld-l~ outra cidade ljãmbã acidente
gb~ cavar: 99) '/1-;, 'r ser burro 6"'::
1(( durõ parada/demissão vento forte
gbin respirar forte guguru !f ~ -p i poca
gbin'>" , "'P 1 anta r'
_
gl:H1 I..
9tH:,) '1::Ii ::$íocar .......•
!= ~, Icrrudapõ . confusãO. i jõ dança
I l- parafuso ijoko assento
gbinyanju gun lDJrJ2~ compridot~ ;~
,- ei bronze ijoba governo
gbõ ii J enve 1 hecer E'{'~ •
.... :', di feixe lj9ba apaP9 governo fed rdl
\
ib~wõ exame 19bã 'tempo/epoca ~'li I 01111 enxente da agua irãntl lembrança
; .,
i bf
(-: - \
r"
"',.-...
'c
~\
'.'
!
"aq u i ~i~·tM,!?0[\iS-"l5êr'uzentos marca ire bondade/sor LI
III
'1"'t ' cidade de CJIOI
i bi ma 1 dade/l ugaf igbã "eu1 a III quiabo Ire
!Vl..1fradi
ção 9di? '"'1t"'c,," r, '.l.ihr
ibil~ 'j
19bã LI "'g'; 16 - uma cidade lre(sure) bença
II
~5v~b ~bodg 'ifJ'j9Vib I lJh,I",
ibo onde ,._ igbã corda para SU) I II 111111111 1 s te lreti esperança
'1c,hílJ :,;p (num ,'.l!YII1f,'
na palme1ra III a a lre• grilo
tiJ9í16J -e- .__ "19)~Lt[)29 ',dlll I -r .
lbõ voto 19bal~ . vassoura II 111 t rua r t o i ri n ferro
(i. ,-i (1 ':: C'''llj·J- .•..o 6.cl 'J•... o ''( ,) "j "( f, v li r •
lbu "Tado lrln andament
. ' l~ ,
19bal\ casa dos IJnqllll
li
I 11\ I II r t urante
Te, j ~(CJ1~i to .•.. fJ2. f.) b l'tTií. 'J
i bu 1ge nIDm I II , I Inj lrln ãjõ viagem
, ,
. b,ll L.c;df.i,) ~~f,.J'{'J J
" if ,'r' ~, . ( 1\ '\ I t '" v I'
1 usun cama 19, 10 I ti '\I I (07 í nh o som
ld m d vid 'q- P I I(
111'1
moela
1ro- aso
~ iwe
i1 e
lf9~9 area de serviço .. saia coxa
... -
lwe banho
irõhln no tf ci a ninho/trono
ile lfowõpam9 banco comercial
cemiterio Iwo chifre
funil
voce-
ile i jo baile/boate irq(ãrq)
cemiterio lwo•
ile lwõsãn hospital Iri? cidade perto de õku
um tipo de planta
...
lya
- mae
Ab~okuta ... - sofr~mento
semente para tem- saliva lya
ile 19be toàlete i ru ... - /
animal
.•. - banca
imu nariz 1s9 ,I
. - iSln religião
1 nu estômago/dentro
inu dldun alegria/felicida~ iSlnku enterro arrancar/desco-:. ji acordar/roubur
brir discutir
de brigar jiyan
JII
,-
i pã força ise, . trabalho
I lI' roubar JO
,-
dançar
queimar
i pa atraves de lse
,, pobreza entrar no caminho JO
1,11', \
i pã terreno ou area iseju minuto descobrir a men- jõ vazar
,' 1.111,1
umida tira
Iparf o fim prego jona queimar
IIWI arrancar folha
lpinnu promessa inhame ser/responder j9 aparecer
lta fora peneira
i rã lama
I', comer N
Irã a cidade onde ltãn histõria ,- -
JQwQ por favor
I' li ulpado
,- jogar fora
Oya entrou no chão mprometer JU
I',', lI, mais qu
lran show m r ju
, •• 1111
r( 1 r v rdade julÇ> mais qu 1111< i 01 111\1\
I' ~I
v lho que'
I 111 III
K
· .. e duro 19 ir
kere
.
kê
e pequeno
elogiar
kõkõrõ
ku
chave
morrer " ter a mais li? moer
kêke
, . bicicleta ku cortar animal em "I. poder lqdQ perto de (pes O~)
pedaços I, Ir; mandar embora lQwq na mão/ter a mrn
kl cumprimentar ku fa ltar I ê fraco lu furar
ki grosso kura fi car impotente I colar lu bater
kl apertar kurõ sair do lugar
kl tõ antes de kuru ê baixo
kõ pegar(plural)
kõ não(negação) 111
-
nao mo . esta limpo
111\ sempre moldar
111 I' sete conhecer/saber
1111 II dois mq mais (emi ko
mQ: eu nao qu o
mais)
II , I is automovel
I I\ r mu- pegar
I I I \
(J
merin quatro mu beber
I
..
mejo oito mu sumir
ob !>(IY ('''' (
lit )(' O<JlHl
.
mesan nove mu19
muwa
levar embora
trazer ohf f 111 \
V ntt'
m~wa dez fruta ~un li r nça
01>1
ml respirar muyan mamar
()1>1 um cargo de orixã ogun guerra
mi meu mu omi tomar agua
mulher oogun suor
m'i mexer/engolir mu otl . tomar bebida ol>lnrin
0110
vagina oogun remedio/feitiço
mo eu fora ohun coisa
01\1
1\ Ii surdo/mudo .
ohun ãlumõnl diamante
contrãrio/avesso õje solda do ferro
()!l1
l Iqui do que sai
1111 <=:yln caixote de fruta oje igi
de dendê da ãrvore
fora ou limite da ojo medroso
cidade
completo õjõ chuva
1i ndi
zero Ojo nome
10
ojojumQ todos os dias
tio pilão
õjõrõ malandragem
10 rio
verdade oju olho
N lodo
ojulumõ • conhecido
)dõ flor
nf gbãtl quando õke montanha/l ugar ( I
na gastar u es trofe de Ifa
I
anus okó
, . enxada
cabeça owu bairro de Abeoku- "
di tinta Qkq 1 ança
ta ,d.1. epoca de seca qqkun centopeia
p m da owu algodão !tI caçador çla amanhã
•
owu material d f r- 111" I
bobo/burro qlã riqueza
r i ro 11111 p rto de(pessoa)qQl- tipo d 0111 i dll
•
OWIl ( I 1111M i JIII 1 Vel I dll.l
vrun pescoço qtQqtq separaçao
qdun ano preguiçoso
Qdunkun batata doce embrião
IJt un ceu 9tun a direita
lagoa qtun novo
9fã c; dade de: N:ige- moedor de pedra
laranja qtunla depois da manhã
ria
a tarde Qwa título do rei d(
arco e flexa <;>lqra gorduroso
I.iexa
de graça olõrõ
, .. ri co
11'. semana pedido de ajuda
força sobre na Qlqrun Deus
(I'. \ sabão mao
tural " .
beleza owo respeito
Qf 9 mão, no tf ci a 9mq filho/fi lha
Q'/un Gxun Qwõ I
cidade
9fÇi encantamento QmQde cri ança
~ te cidade Qya Iansã
<;>ga camaleão çna caminho
..•
Q9a
- chefe Ç>na artesão ,
111 1\ pedra qya
-
animal
I,' I :i inimigo oyan seio
Q9~Yl doença Ç>pa bengala
(I I( conspi ração qy~ vento seco
Q9~d~ banana qpa tronco das folhas • I
bebida õyeku
• I
sinal de Ifá
de pa 1mei ra
-99Ç marreta palmeiras de dend~
separado Oyõ
• I
cidade de Xangô
I I
paarg trocar pinnu prometer
pãtã cuecajcalcinha po- mi s turarjmexer
pãtãpãtã completamente é muito/vomitar fugi r 50 so lta r gas
pe chamar e demais alamar 50 amarrar
pe estar completo muito fugi r 50 empurrar
pe que engordar fa 1 ar
'.11 Y' correr des ca rrega r
fechar falar
';I cozinhar 5U
- enjoar
d' nje preparar a co- s un queimar
I~
mida
penei rar -
sun dormi r
para suuru paciencia
engatinhar ri b i ti redonda
.•.. Ilil para ca
Y' apodrecer nn ri r
comprar ri n ra 1ar
..•.
mandar nn andar
nao ro doer ferir/cortar slju abrir olhos
I
na rr f f nder 50 tomar/contar
Ir
•-
rQ' rç 1
,.
111 x sara tomar cuidad
V -p - r II / 111 " ( 111 t b 'I i d de mi 1ho sora li rdur o
1\ un I H
nbr v lmon-
í
r/III li 1111 I 1111\1
t.\I 111nclla
I 'tI
w
colhe su
, .di b 1 a r
se confundir ~ubu cair w vir Wl dizer
o caminho w nosso Wl engolir
~ira andar logo W estar wlpê dizer que/que
W\ IT hora wo- derrubar
T ,r campanha wo olhar
W 1\ leite/queijo wo entortar
tã vender telê
, acompanhar amarrar WQ entrar
ta jogar t~l~t~l~ antigamente comparar wo, okõ
, . entrar no ônibu /
tãbã tabaco ti fechar pegar ...
ãbl ou thl rua asfaltada II louco maneira de torc
tãdãã tinta para es- tltl sem parar moer wu- inchar
crever tomar banho wu desenterrar
tajl acordar assus- tõ suficiente de repente wu gos tar
tado pequeno/em p~ wun gostar
tããkã exibir tõ arrumar "
daços
ku não aceitar tõ ficar na fila pequenos wun ni gostar
ta gafanhoto tõtõ atenção
ãtã~ê pimentão tõbi ê grande
taglrl assustado tõ, arrancar verdura
tãgHrl uma'fruta tõ, urinar emprestar y~wo examinar
Cte depressa/logo t?19 vai encontrar rasgár YEiri desviar a cab
te coice tu desamarrar desenhar y~rl brinco
t~ sem graça/des~ tu desenterrar/arr n II espreguiçar y~rl saia
per.tado car/c. raiz 11 torrar y~yr; gozaçao
t~ apertar tu nlnu ag r da r escolher yi rodar
t~t~ verdura tunu u pir " ligeiro yl este/esta
t~t~ jogo/loto/lo- tuulu nx 'lu t\ partir yipadã transformar
t ri
.•. seus/suas
quarto ym
T ,
II
.•.
yaro ficar aleijado yt n elogiar
~
ye entender y1 n debulhar milho
ye bater ovo yo- ficar satisfeito
YfT agradar/elo,.:.. Y9 escorregar
giar
ye agradãve 1 Y9 sair
t
t
t
t
t
t
t
t
t
t
t
t