Sunteți pe pagina 1din 19

Ga

bri
elRo
drí
gue
zdeAl
ba,Pr
opi
odee
ll
a

J
uli
oCo r
táz
aryMarc
elDuchamp
onuev
osencue
ntr
osades
hora

MERCEDESONTORI
APEÑA
Uni
ver
si
tàd
egl
iSt
udid
iPe
rug
ia,I
tal
ia

Impos
si
bil
iaNº7,pági
nas33-
51(Abri
l2014)IS
S N 2174-
2464
Art
íc
ulor
ecibi
doel27/02/
2014,
acept
adoel01/04/
2014ypubli
cadoe
l30/
04/
2014
.

33
RESUMEN:Es
tet
raba
joa
nal
iz
alo
spunt
osdec
onv
erg
enc
iae
ntr
eJul
ioCo
rtá
zaryMa
rce
lDuc
hampat
rav
és
del
asa
lus
ione
simpl
í
cit
asye
xpl
íc
it
asa
lar
ti
st
afr
anc
ése
nlo
sli
bro
s-c
ol
la
gedeCo
rtá
zarLav
uel
taa
ldí
aen
o
che
ntamu
nds(
o 1967)yÚl
ti
mor
ound(
1969)
.

J
PALABRASCLAVE:ul
ioCo
rtá
zar
,Ma
rce
lDuc
hamp
,Lav
uel
taa
ldí
aeno
che
ntamu
ndo
s,Úl
ti
mor
ou .
nd

ABSTRACT:
hispa
pera
nal
yze
sthec
onv
erg
enc
esb
etwe
enJ
uli
oCo
rtá
zara
ndMa
rce
lDuc
hampt
hro
ught
he

2014
i
mpl
ic
ita
nde
xpl
i
citme
nti
onso
ftheFr
enc
har
ti
sti
nCo
rta
zar

sco
ll
ag-
ebo
oksLav
uel
taa
ldí
aeno
che
nta

04/
mu
nds(
o 1967)a
ndÚl
ti
mor
ound(
1969)
.

l
doe30/
KEYWORDS:
Jul
ioCo
rtá
zar
,Ma
rce
lDuc
hamp
,Lav
uel
taa
ldí
aeno
che
ntamu
ndo
s,Úl
ti
mor
ou .
nd

i
2464)Artículorecibidoel27/02/2014–Aceptadoel01/04/2014–Publa
c
.
..

nt rosade sho ra ”.
I
NTRODUCCI
ÓN

se nc ue
De
ntr
odel
asc
oinc
ide
nci
ass
urg
ida
sent
ornoal
aig
uradeJ
uli
oCo
rtá
zarye
lar
ti
st
aMa
rce
l

mponue v o
Duc
hamp
,quee
les
cri
tora
rge
nti
nos
eña
lóe
ndi
ver
saso
cas
ione
s,q
uiz
álamá
sco
noc
idas
eal
aquea
par
ece
v
ela
dae
nelc
apí
tul
o56deRa
yue
la.S
etr
atadel
aco
nst
ruc
ció
ndes
upr
ota
goni
st
a,Ol
iv
eri
a,deunl
abe
ri
nto
depi
ol
ine
s,c
orde
lesr
eco
gido
saq
uíya
ll
á,c
uida
dos
ame
ntedi
spue
stoe
nsuha
bit
aci
ónde
lma
nic
omi
o

ha
N 2174-
lDuc
do
ndet
raba
ja.Es
tas
ing
ula
rfo
rta
lez
ade
fens
iva
,ques
epr
opo
níao
bst
acul
iz
are
lac
ces
oha
staOl
iv
eir
a,
1
r
ecue
rdaa
lre
ady
-ma
deduc
hampi
anoEs
cul
tur
adev
iae(
j 1918)
. Di
chae
scul
tur
aer
a,e
nre
ali
dad,una

ce
S
r
S
ryMa
I
i
nst
al
aci
ónf
orma
dapo
rti
ra
sdec
auc
hoype
daz
osdec
uer
daq
uepo
díat
rans
por
tar
seymo
nta
rsedema
ner
a

51(
c
apr
ic
hos
aenc
ual
qui
ere
spa
cio
,demo
doq
uet
ene
mosno
tic
iadee
ll
aene
les
tudi
odeDuc
hamp
,as
íco
mo
3-
za
.3

e
ntr
eele
qui
paj
equee
lar
ti
st
ade
cidi
óinc
lui
rens
uvi
aj
eaBue
nosAi
re
s.Duc
hampmi
smos
ere
ier
eae
ste
s
r
g
oCo
2014,Pá

mo
nta
jec
omoune
ntr
ama
dodec
uer
dasq
uei
mpe
díamo
ver
sel
ibr
eme
ntepo
rlaha
bit
aci
ónq
ueo
cupa
ba.
.“J i
ul

Y
,si
nemba
rgo
,laa
lus
iónal
aEs
cul
tur
adev
iaee
j nRa
yue
lanoe
sint
enc
iona
da,s
inoq
uef
ormapa
rte
l
s
i
de
7-Abr

de
lar
maz
óndec
one
xio
nesa
rbi
tr
ari
ass
urg
idoe
nto
rnoaDuc
hampq
uee
lpr
opi
oCo
rtá
zars
ubr
ayae
n
r
,Mece

di
ver
sose
scr
it
osye
ntr
evi
st
as,e
ntr
eel
l
os,e
nÚl
ti
mor
oundoe
nelc
apí
tul
o“Deo
tro
sus
osde
lcá
ñamo
”,e
n
aNº

Te
rri
to
ris(
o 1978)
:
ña
i
e
l
bi
aP
i
i
s

1
r
s

Cortáz
arhiz
or ef
ere
nciaael
loenÚlti
mor o
und:“Muylej
os,enl
osañosc
incuent
ayo chooc i
ncuentaynue
ve,[…]
o
mpo
Ont

enBue nosAir
es,untalOli
vei
ral
lenódeco
rdel
esunahabi
tac
iónpar
aquenosepudieraci
rcul
arenella
.Vay
aasabers
i
l
aha bit
ació
nnos eparec
íaaaquel
laot
radondeMarce
lodelCampohabíat
endidosuscor
dele
scuarent
aañosa
trás
;un
I

hote
l puedeconver
ti
rs
ec onel
tie
mpoe nmanico
mioyv i
ceve
rsa
,so
nc o
sasq
ues eha
nv is
to.
”(2010:188)

34
Ha
yde
spué
sunav
ast
azo
nadev
ida
,la
sgr
ande
sel
ecc
ione
svo
lunt
ari
asypo
rde
baj
o,s
ie
mpr
e,l
are
cur
renc
ia
del
ospr
ime
rosyo
bst
ina
doss
igno
sdec
ont
act
oco
nlo
smundo
sdea
dent
ro,l
afó
rmul
aint
oca
bledel
a
s
ang
rei
ndi
vi
dua
l.P
ore
soc
ier
tass
ecue
nci
asq
uede
saia
bant
odal
ógi
canopo
día
nso
rpr
ende
rme
;na
damá
s
na
tur
alq
uee
leg
iraMa
rce
lDuc
hampc
omounodemi
sfa
ros
,ene
lse
nti
doba
ude
ler
ia
node
lté
rmi
no,ys
ólo
muc
hosa
ñosmá
sta
rdes
abe
rdes
uobs
esi
ónpo
rlo
spi
ol
ine
s,s
usa
tmó
sfe
rase
spa
cia
lesna
cida
sdei
nso
lent
es
t
el
ar
aña
s(2009:65)
.

2014
S
iaCo
rtá
zarl
eac
ompa
ñós
ie
mpr
elapa
si
ónpo
rlo
spi
ol
ine
s:pr
ime
ro,e
nlo
sjue
gosi
nfa
nti
le
s,

04/
30/
de
spué
s,dema
ner
amá
ssi
mbó
li
ca,e
nsusl
ect
ura
syt
ext
os,ymá
sta
rdee
nsupr
ime
rempl
eoc
omo

l
doe
e
mpa
que
tado
rdel
i
bro
s;noe
sme
norl
are
cur
renc
iadee
stema
ter
ia
lenl
aso
bra
sduc
hampi
ana
s.Enl
as

i
2464)Artículorecibidoel27/02/2014–Aceptadoel01/04/2014–Publa
c

gina
squea
bre
nLav
uel
taa
ldí
aeno
che
ntamu
ndo
s,J
uli
oCo
rtá
zarme
nci
onaunt
raba
jodeDuc
hamp
c
onc
ebi
doapa
rti
rdet
reshi
l
os.S
etr
atadeTr
esz
urc
ido
spa
trn(
ó 1913-
1914)
:má
squeunao
braa
rtí
st
ic
aen
s
í,pa
tro
nesdeunanue
vauni
daddeme
didal
l
eva
daac
abo“
pore
lsi
st
emanomá
sco
nve
nci
ona
lqueo
tro
s

”.
dede
jarc
aerunt
roz
odec
orde
lso
breunas
upe
ric
iee
ngo
madaya
cat
ars
ulo
ngi
tudys
udi
buj
o”(
Cor
táz
ar,

ho ra
1969
:9)
.Lo
sex
per
ime
nto
sco
nco
rde
les
,ca
pac
esdee
voc
arunama
ner
adi
fe
rent
edec
onc
ebi
rele
spa
cio
,

sade s
t
ambi
éno
cupa
ronaCo
rtá
zar
:

ue nt ro
P
eroe
squee
nelpi
ol
íny
ode
scubr
íav
irt
ual
ida
dese
xtr
aor
dina
ri
as
,po
rej
empl
oba
sta
bapo
ner
lopo
renc
ima

se nc
dec
ual
qui
erc
ir
cunf
er
enc
iaya
hími
smo
,co
nsó
loe
sti
ra
rl
o,l
acur
vas
evo
lví
are
ctaymeda
bal
aex
tens
ión

v o
t
ota
lsi
nne
ces
ida
ddeo
per
aci
one
sco
mpl
ic
ada
s.Ys
obr
eto
doha
bíao
trac
osa
,elhe
chodeq
ueba
sta
ba

mponue
t
ende
runpi
ol
íne
nela
ir
epa
raq
uee
lámbi
toc
amb
iar
a,s
eor
gani
zar
adeunmo
dodi
fe
rent
eant
esy
de
spué
s,e
nci
mayde
baj
odee
seinoc
oag
ula
ntede
les
pac
io(
1969:64)
.

ha
N 2174-
celDuc
S
r
S
ryMa
3- I
51(
za
.3

s
r
g
oCo
2014,Pá
.“J i
ul
l
s
i
de
7-Abr
r
,Mece
aNº
ña
i
e
l
bi
aP
i
i
s
r
s
o
mpo
Ont

Fi
g.I
.Li
enz
osc
onl
osh
il
o eTr
sd eszurc
ido
spa
tró
n(1913-
1914)ques
ir
vie
ronc
omomo
del
opa
ral
ast
abl
il
la
s
I

u
til
iz
a d
asco
mouni
daddemedi
dapo
rDu c
hamp.

35
Lo
sca
sosdec
onv
erg
enc
iac
omoe
sto
spo
see
ngr
ant
ras
cende
nci
apa
ranue
str
oaut
or,q
uie
nlo
s
i
nte
rpr
etac
omope
que
ñospr
odi
gi
osc
oti
dia
nos
,fe
nóme
nosq
uema
niie
sta
nlae
xis
tenc
iadeo
tro
sór
dene
s

sal
l
ádel
ospa
ráme
tro
ses
tabl
eci
dos
.Muc
hasdee
sta
sco
nco
mit
anc
iasc
onDuc
hamps
eña
lan,t
alyc
omo
s
ost
ie
neCo
rtá
zar
,unaa
soc
iac
ióne
ntr
eambo
sta
nins
óli
tac
omos
igni
ica
ti
va.

Elpr
ese
ntea
nál
is
isa
ti
ende
,pue
s,al
osne
xosf
ort
uit
oss
urg
ido
sent
ree
les
cri
torye
lar
ti
st
aya
me
nci
ona
dospo
rCo
rtá
zar
,pe
ros
epr
opo
net
ambi
éne
xami
naro
tro
sví
ncul
osdee
stet
ipoq
uer
eco
rre
n

2014
pr
inc
ipa
lme
ntes
usl
i
bro
s-c
ol
la
ge,Lav
uel
taa
ldí
aeno
che
ntamu
ndsyÚl
o ti
mor
ou ,yq
nd ue,má
sal
l
ádel
a

04/
30/
me
rac
uri
osi
dad,e
ncue
ntr
ane
ntr
elo
sdo
saut
ore
sunami
smac
onc
epc
iónde
lar
teyunaa
cti
tude
xis
tenc
ial

l
doe
s
imi
la
r.Es
tee
studi
ope
rsi
gue
,as
í,i
nsc
ri
bir
see
nlal
íne
adea
lus
ione
sempr
endi
dapo
rCo
rtá
zar
,co
nsc
ient
e

i
2464)Artículorecibidoel27/02/2014–Aceptadoel01/04/2014–Publa
c
s
ie
mpr
edel
asi
nag
ota
ble
spo
sibi
li
dade
sdes
uobr
a,yha
ll
asuj
ust
iic
aci
óne
nel
pro
fundoi
nte
résq
ues
usc
it
ó
l
aig
uradeMa
rce
lDuc
hampe
nela
uto
rdeRa
yue
la.Ene
fec
to,e
ntr
esusl
ect
ura
ssee
nco
ntr
aba
ndi
ver
sos
e
nsa
yosyho
mena
jesdea
uto
rese
spe
cia
li
zado
senDuc
hamp
.De
lmi
smomo
do,r
esul
tai
nte
res
ant
ede
sta
car
,

”.
e
ntr
eelf
ondobi
bl
io
grá
icode
laut
or,unl
ibr
o-ma
let
a“di
se
ñadopo
rVi
cent
eRo
joal
ama
ner
adeMa
rce
l

ho ra
Duc
hamp
”quec
ont
ie
neune
studi
odeOc
tav
ioPa
zso
brel
aobr
ade
lfr
anc
és,ye
ncuy
ael
abo
rac
iónt
omó

sade s
pa
rteDuc
hampmi
smo
.Es
tel
i
bro
-obj
et
oimi
tal
aBo
ît
eenv
ali
se(
1935-
1940)
,unama
let
ado
ndeDuc
hamp

ro
c
olo
códi
fe
rent
esr
épl
i
casr
educ
ida
sdec
asit
oda
ssuso
bra
samo
dode“
mus
eopo
rtá
ti
l”
.

hamponue v ose nc ue nt
N 2174-
celDuc
S
r
S
ryMa
3- I
51(
za
.3

s
r
g
oCo

Fi
g.I
I.Ma
rce
lDu
cha
mp,
(1935-
1940)
.Bo
ît
eenv
ali
se
.
2014,Pá
.“J i
ul
l
s
i
de
7-Abr
r
,Mece
aNº
ña
i
e
l
bi
aP
i
i
s
r
s
o
mpo
Ont
I

36
2014
04/
Fi
g.I
II.
Oct
avi
oPa
z,(
1968)
.Ma
rce
lDucha
mp,Méxi
co:Era
.Libr
o-mal
et
ade
pos
it
adoe
nlaBi
bl
io
tec
aJu
lio

30/
Cor
táz
ardel
aFu
ndaciónJua
nMa rc
h.

i
2464)Artículorecibidoel27/02/2014–Aceptadoel01/04/2014–Publa
c l
doe
LI -
BROSCOLLAGEYREADY-
MADES

Lav
uel
taa
ldí
aeno
che
ntamu
nds(
o 1967)yÚl
ti
mor
ound(
1969)c
onc
ret
ande
sdes
upr
opi
ais
ic
ida
d

ra ”.
l
asi
mpl
i
cac
ione
ses
tét
ic
asdeJ
uli
oCo
rtá
zarc
ons
uobr
a:a
mbo
svo
lúme
nes
,co
noc
ido
sco
mo“
li
bro
s

sade sho
a
lma
naq
ue”o“
li
bro
s-c
ol
la
ge”
,fue
ronpr
oye
cta
dosc
onl
aco
labo
rac
iónde
lar
ti
st
aar
gent
inoJ
uli
oSi
lv
a,y
t
ant
osuf
orma
toc
omol
adi
agr
ama
ció
ndes
usc
ubi
er
tasys
udi
se
ñoi
nte
ri
orl
esc
onie
renr
asg
ospr
opi
osde

nt ro
l
ibr
o-o
bje
to.Dee
stac
ara
cte

st
ic
apa
rti
ci
padema
ner
aes
pec
ialÚl
ti
mor
ou :e
nd lv
olume
nfueg
uil
l
oti
nado

nc ue
e
nsut
erc
ioi
nfe
ri
orpo
rsug
ere
nci
adeS
il
va,q
ueda
ndoe
nto
nce
sdi
vi
didoe
nloq
ues
ell
amó“
Pla
ntab
aja
”y

ose

Pri
merpi
so”pe
rmi
ti
endoq
uet
ext
osei
mág
ene
sdel
apa
rtes
upe
ri
orpue
danc
oinc
idi
rco
nlo
squeo
cupa
n

mponue v
l
apa
rtei
nfe
ri
ordema
ner
aal
eat
ori
a.

Po
rot
rapa
rte
,elc
ont
eni
dodel
aso
bra
sre
sul
tai
nus
uala
les
tarf
orma
do,e
nambo
sca
sos
,po
runa

ha
N 2174-
lDuc
r
eco
pil
aci
óndet
ext
osc
ort
aza
ri
ano
sda
tado
sendi
fe
rent
esf
echa
syl
uga
res
,he
ter
ogé
neo
sent
emá
ti
ca,t
ono
,
e
sti
loyg
éne
rol
i
ter
ari
o.Unmo
sai
codepi
eza
sques
ear
ti
cul
aent
ornoal
aig
urades
uaut
oryq
ue

ce
S
r
S
ryMa
I
c
ont
ri
buy
eadi
buj
arc
ont
raz
obi
ende
li
nea
dos
upe
nsa
mie
ntoat
rav
ésdea
pre
cia
cio
nesdec
ará
cte
rli
te
rar
io,

51(
po

ti
co,s
oci
al
,mus
ic
al,c
ient
íic
o;yama
noder
el
at
os,po
ema
s,r
ele
xio
nesi
nti
mis
tas
,co
ment
ari
osde
3-
za
.3

no
tic
ias
,jue
gos de e
sti
lo
.As
imi
smo
,ser
eco
gee
nel
l
osa
bunda
nte ma
ter
ia
lvi
sua
l:f
oto
gra

as
,
s
r
g
oCo
2014,Pá

r
epr
oduc
cio
nesdepi
ntur
as,g
raba
dos
,di
buj
os,bo
cet
os,c
uyar
el
eva
nci
aene
lvo
lume
nre
air
mal
a
i
ul

di
mens
iónpl
ás
ti
cadeLav
uel
taa
ldí
aeno
che
ntamu
ndsyÚl
o ti
mor
ou .
nd
.“J
l
s
i
de
7-Abr

Pr
evi
endoe
lde
sco
nci
er
toyl
ospo
sibl
esr
epa
rosde
lle
cto
rant
esunue
vapr
opue
sta
,Co
rtá
zari
ncl
uye
r
,Mece

unpr
ime
rca
pít
uloe
nLav
uel
taa
ldí
aeno
che
ntamu
ndsdo
o ndee
xpl
ic
alag
éne
si
sdes
uli
broydi
se
rtas
obr
e
aNº
ña

s
uca
rác
termi
sc
elá
neoat
rav
ésdec
it
asys
uge
renc
iasa
rtí
st
ic
asq
uec
ompa
ranl
ana
tur
al
ezades
uobr
aco
nlo
s
i
e
l
bi
aP

t
raba
josdeMa
nRa
yyMa
rce
lDuc
hamp
.Esa
quído
ndee
laut
ore
sta
ble
ceunaa
nal
ogí
aent
rel
aco
nce
pci
ón
i
i
s
r
s
o
mpo

deLav
uel
taa
ldí
aeno
che
ntamu
ndsyl
o apo
éti
caa
rtí
st
ic
adeDuc
hampme
dia
nteunac
it
aquede
scr
ibee
l
Ont
I

l
abo
rat
ori
odee
ste
:

37
To
dol
oquev
eus
tede
nes
taha
bit
aci
óno
,me
jor
,ene
stea
lma
cén,has
idode
jadopo
rlo
slo
cat
ari
os
a
nte
ri
ore
s;po
rco
nsi
gui
ent
enov
erág
ranc
osaq
uemepe
rte
nez
ca,pe
roy
opr
eie
roe
sto
sins
tr
ume
nto
sde
l
a
zar
.Ladi
ver
si
daddes
una
tur
al
ezamei
mpi
del
i
mit
armeaunar
ele
xió
nuni
la
ter
aly
,ene
stel
abo
rat
ori
o
c
uyo
sre
cur
soss
ome
toauni
nve
nta
ri
osi
st
emá
ti
coy
,bi
ene
nte
ndi
do,e
nse
nti
doc
ont
rar
ioa
lna
tur
al
,mi
i
mag
ina
ció
nsee
xpo
neme
nosama
rca
rel
pas
o(Ro
ber
tLe
bel
cit
adopo
rCo
rtá
zar
,1969:9)
.

Es
tef
rag
ment
ojus
ti
icae
lca
rác
terc
ombi
nat
ori
ode
lvo
lume
n,ye
lco
ment
ari
odeCo
rtá
zare
nla
s

2014
s
igui
ent
esl
í
nea
s,do
ndea
ludea
lmé
tododec
ompo
sic
ióndedo
str
aba
josde
lar
ti
st
a(Tr
esz
urc
ido
spa
trnye
ó l

04/
30/
Gr
anv
idr
io)
,po
nee
lac
ent
oenl
aes
tr
echav
inc
ula
ció
nar
te-
vi
daq
uee
xhi
bía
nlo
str
aba
josdeDuc
hampy

a l
doe
q
uede
inet
ambi
énl
aidi
osi
ncr
asi
adel
osl
ibr
os-
col
l
ag.El“
e sent
imi
ent
odee
sta
rvi
vo”a
lques
ere
ier
e

i
2464)Artículorecibidoel27/02/2014–Aceptadoel01/04/2014–Publc
Co
rtá
zars
ema
niie
sta
,enl
osdo
svo
lúme
nes
,at
rav
ésdes
uco
nte
nido“
por
oso
”,q
uedac
abi
daal
asmá
s
di
ver
sasyv
ari
opi
nta
sca
vil
aci
one
sat
rav
ésdeunc
ont
eni
dohí
bri
do.

Lav
uel
taa
ldí
aeno
che
ntamu
ndsy
o ,do
saño
smá
sta
rde
,Úl
ti
mor
oundf
uer
onc
onf
ecc
iona
dosc
on

ra ”.
ung
rannúme
rodet
ext
osa
utó
gra
fose
labo
rado
sco
nant
eri
ori
dad;ae
stoha
yquea
ñadi
rtr
ans
cri
pci
one
sde

sade sho
a
rtí
cul
os,
inf
orme
s,no
tic
ias
,anunc
iosdepe
ri
ódi
co,
pint
ada
sca
ll
ej
er
asynume
ros
asc
it
as.Lo
ste
masbr
inda
n
unav
isi
ónpe
rso
nala
cer
cadea
cont
eci
mie
nto
sope
rso
naj
eshi
st
óri
cos
,yho
mena
jea
namús
ic
os,e
scr
it
ore
sy

nt ro
a
rti
st
as.Enl
osl
i
bro
sal
mana
ques
ere
ali
zanr
ei
vi
ndi
cac
ione
sli
te
rar
ia
sypo

ti
cas
,ser
etr
ata
nci
uda
des
,se

nc ue
pr
opo
nenj
ueg
osl
i
ngüí
st
ic
osys
ede
sve
lal
aco
tidi
ani
dad má
sínt
imade
laut
or,e
ntr
eot
rosmuc
hos

ose
a
rgume
nto
s.

mponue v
Enc
uant
oal
asi
mág
ene
s,unadel
asc
ara
cte

st
ic
asq
uet
ant
oCo
rtá
zarc
omoS
il
vas
epr
eoc
upa
ron
po
rsubr
aya
rese
lca
rác
terc
asua
lens
uel
ecc
ión.S
ibi
ene
noc
asi
one
ssepr
ese
nta
nco
moi
lus
tr
aci
one
sde
l

ha
N 2174-
lDuc
t
ext
omá
some
nosde
sci
fr
abl
es
,lama
yorpa
rtedel
asv
ece
sso
ngui
ños
,se
ñal
esq
uei
nvi
ta
nall
ect
orauna
i
nte
rpr
eta
ció
nlúdi
ca.

ce
S
r
S
ryMa
I
51(
Elc
ont
eni
dodel
osc
apí
tul
ose
sunar
epr
ese
nta
ció
nde
luni
ver
soc
ort
aza
ri
ano
.Supe
nsa
mie
nto
,

3-
a
pr
is
mai
nag
ota
ble
,la
nzas
usmúl
ti
pl
esr
ele
jose
nes
tosc
apí
tul
os-
col
l
agsc
e a
pac
esdet
rae
rno
salho
mbr
ede
z
.3

s
r

c
arneyhue
some
dia
ntel
osf
rag
ment
osq
uec
onig
ura
nsuv
ida
.Noe
xtr
aña
,ent
onc
es,l
aana
log
íadel
os
g
oCo
2014,Pá

l
ibr
osa
lma
naq
uec
onl
osdi
spa
reso
bje
tosl
l
ega
dosc
asua
lme
ntea
lta
ll
erdeMa
rce
lDuc
hamp
.Ena
mbo
s
.“J i
ul

c
aso
she
ter
oge
nei
dadya
zars
onc
ara
cte

st
ic
asf
unda
ment
al
esdeo
bra
sco
mpl
ej
as
,supe
dit
ada
sal
ali
bre
l
s
i
de
7-Abr

i
nte
rpr
eta
ció
nyq
ue,s
obr
eto
do,e
xpl
ic
ane
lcr
edoa
rtí
st
ic
oye
xis
tenc
ial
dec
adaunodes
usa
uto
res
.
r
,Mece

Lame
nci
ónal
aspi
eza
sde
lla
bor
ato
riodeDuc
hampe
nvue
lveunar
ef
er
enc
iaal
osr ,
aNº

ead
y-ma
des
ña

o
bje
tosc
oti
dia
nosq
uec
onf
rec
uenc
iaha
nsuf
ri
dol
eve
smo
diic
aci
one
s–av
ece
ssi
mpl
eme
nteunc
ambi
oen
i
e
l
bi
aP
i
i
s

s
uha
bit
ualo
rie
nta
ció
nes
pac
ial
–yq
ueha
nsi
doe
lev
ado
salr
ang
odeo
bra
sdea
rtepo
rde
cis
ióndes
uaut
or.
r
s
o
mpo
Ont

Unar
uedadebi
ci
cl
et
avo
lte
adaya
poy
adas
obr
eunt
abur
ete
,unpo
rta
-bo
tel
l
asv
ací
oounl
ibr
ode
I

g
eome
trí
aco
lga
doe
nunba
lcó
nal
aint
empe
ri
ete
sti
moni
anc
ómol
osa
rtí
cul
osna
cido
sdel
apr
oduc
ció
n

38
me
cáni
ca,e
xtr

dosya
is
la
dosdes
uco
nte
xtoha
bit
ual
,yde
spr
ovi
st
osdes
ufunc
iónpr
áct
ic
a,l
l
ega
na
a
dqui
ri
runnue
vov
alo
rar

st
ic
o.Lat
rans
for
mac
iónq
ueDuc
hampi
mpr
imea
lpa
pelde
lar
tee
nlaEda
d
Co
nte
mpo
ráne
aha
ceq
uel
aobr
apa
sedes
erpo
rta
dor
adev
irt
ude
ses
tét
ic
asas
ero
bje
toder
ele
xió
n,
e
leme
ntoi
róni
coyde
sac
ral
iz
ant
edel
aobr
adea
rtet
radi
ci
ona
l.Duc
hampa
tac
alano
ció
nde“
gus
to”
v
inc
ula
daa
lar
te,
port
rat
ars
edeunc
onc
ept
oba
sadoe
nlac
ost
umbr
e,yde
smo
ntae
lha
lodee
xce
lenc
iadel
a
a
ute
nti
ci
dadf
rent
eal
aco
piae
nunaé
poc
aquehav
ist
oel
nac
imi
ent
odel
afo
tog
raf
íaye
lci
nec
omonue
vas

2014
e
xpr
esi
one
sar

st
ic
as.

04/
30/
Las
enc
il
le
zdel
asá
ti
raq
uepa
rec
enma
nif
est
arl
osr
ead
y-ma
dest
ie
neunt
ras
fondomá
spr
ofundoye
s

l
doe
e
xpr
esi
óndeunaa
gudar
epr
oba
ció
nal
osmé
todo
sdee
spe
cul
aci
ónc
onq
ues
etr
atae
lar
te:i
ncl
usol
aso
bra
s

i
2464)Artículorecibidoel27/02/2014–Aceptadoel01/04/2014–Publa
c
c
lás
ic
asha
nsi
doe
labo
rada
sapa
rti
rdee
leme
nto
spr
e-e
xis
tent
es,c
omol
ost
ubo
sdec
olo
r,l
ospi
nce
lesoe
l
c
inc
el,e
lli
enz
ool
api
edr
aques
erál
ueg
ota
ll
ada
.Duc
hampde
rri
ba,a

,lo
sra
sgo
squeha
stae
lmo
ment
o
ha
bía
nsubl
i
madol
aobr
aar

st
ic
ado
tándo
ladeunaa
ure
oladeg
rav
eda
dide
ali
st
aydi
st
ant
e,ye
nsul
uga
r

”.
pr
opo
neunao
brapo
li
fa
cét
ic
adev
alo
rco
nce
ptua
l.

sade sho ra
Apa
rti
rdel
ade
cla
rac
ióne
nelpr
ime
rca
pít
ulodeLav
uel
taa
ldí
aeno
che
ntamu
ndo
s,¿
deb
emo
s
e
nte
nde
res
tel
i
broyÚl
ti
mor
oundc
omounas
uer
teder
ead
y-ma
de?Eso
s bvi
oquenos
epue
dee
sta
ble
cer

nt ro
unae
qui
val
enc
iae
ntr
elana
tur
al
ezadel
osl
ibr
osa
lma
naq
uec
on,po
rej
empl
o,l
adeRu
edad
ebi
ci
cl
et
aso
bre

nc ue
t
abu
ret
edec
ocna(
i 1913)
,pe
ros
ísepue
dede
cirq
uec
ompa
rte
nenc
ier
tomo
dos
umi
smag
éne
si
ssi

ose
a
tende
mosal
aet
imo
log
íade
lco
nce
ptoduc
hampi
ano
:ambo
svo
lúme
ness
eor
igi
nanapa
rti
rdema
ter
ia
l“y
a

mponue v
he
cho
”(r
ead
y-ma
de)
,oc
asi
ona
lme
ntemo
diic
adoya
dapt
adoa
lpr
oye
ctodes
uaut
or.Dei
gua
lma
ner
a,l
os
l
ibr
ospa
rti
ci
pan,c
omot
ambi
énl
oha
cenl
osr
ead
y-ma
de,deunav
s isi
ónde
lar
temul
ti
dime
nsi
ona
l,l
údi
ca,

ha
N 2174-
e
rót
ic
aei
róni
ca,a
demá
sdee
ri
gi
rs
eco
mopr
ocl
ama
sdeunaa
cti
tude
xis
tenc
ialmá
sal
l
ádes
uex
pre
si
ón

lDuc
pl
ás
ti
caol
i
ter
ari
a.

ce
S
r
S
ryMa
3- I
51(
za
DUCHAMPEN LOSLI -
BROSCOLLAGE .3

s
r
g
oCo
2014,Pá

Lapr
ime
raa
lus
iónv
isua
laDuc
hampno
slat
raee
lca
pít
ulode“
Jul
io
sena
cci
ón”(
Lav
uel
taa
ldí
aen
i
ul

s)at
rav
ésde
lbo
cet
odeMo é(
1911)
.Elt
ext
oquel
oac
ompa
ñar
ele
xio
nas
obr
e
J

o
che
ntamu
ndo li
nil
l
odec
af
.“
l
s
i
de

c
ómol
osde
scub
rimi
ent
osdel
afí
si
cas
onc
apa
cesd
etr
ans
mit
ira
lho
mbr
eel
sent
idode
labs
urdoe
xis
tenc
ial
7-Abr
rce

dema
ner
amá
sex
act
aei
mpl
aca
bleq
uec
ual
qui
erme
taf
ís
ic
a.Pa
rai
lumi
nars
ure
lex
ión,nue
str
oaut
or
,Me
aNº

i
ntr
oduc
eunpo
emadeJ
ule
sLa
for
gue
,yde
spué
s,e
nunano
taq
uel
esi
gue
,me
nci
onaunac
oinc
ide
nci
ao
ña
i
e
l


sec
uenc
iapa
taf
ís
ic
a”del
aquepa
rec
eha
ber
sepe
rca
tado
:Co
rtá
zarhai
ncl
uidol
ami
smac
ompo
sic
ión
bi
aP
i
i
s
r
s

po
éti
caq
ues
ir
vióaDuc
hampc
omoa
cic
atepa
raunades
uso
bra
smá
ssi
gni
ica
ti
vas
:De
snu
dob
aja
ndou
na
o
mpo
Ont

e
sc
ale
ra(
Nud
esc
end
antu
nes
cal
ie
r),de1912.
I

39
Ta
mbi
éna
lina
lde
lepi
sodi
oapa
rec
euna
punt
eapi
edepá
ginaq
uei
nfo
rmaa
lle
cto
rdeo
troj
ueg
o
dec
oinc
ide
nci
asq
uec
ir
cundaa
les
cri
to:

P
.S.Cua
ndoa
not
é:“
Nor
mal
ís
imas
ecue
nci
apa
taf
ís
ic
a”l
ueg
odei
ndi
care
see
nla
ceLa
for
gue
-Duc
hamp
,que
deunama
ner
auo
tramee
nvue
lves
ie
mpr
e,noi
mag
ina
baq
ueunav
ezmá
ste
ndr
íap
asa
jea
lmundodel
os
g
rande
str
ans
par
ent
es.Lami
smat
arde(
11/
12/
66)
,de
spué
sdet
raba
jare
nes
tet
ext
o,de
cidív
isi
ta
runa
e
xpo
sic
iónde
dic
adaaDa
da.Elpr
ime
rcua
droq
uev
iale
ntr
arf
uee
lNud
esc
end
antu
nes
cal
ie
r,e
nvi
ado

2014
04/
e
spe
cia
lme
nteaPa

spo
rel
mus
eodeFi
la
del
ia(
Cor
táz
ar,1969:20)
.

a l
doe30/
Espo
sibl
equet
rase
sta
str
ave
sur
asde
lde
sti
noCo
rtá
zars
esi
nti
er
aimpul
sa
doai
ntr
oduc
ire
nes
tas

i
2464)Artículorecibidoel27/02/2014–Aceptadoel01/04/2014–Publc

gina
sunapi
ntur
adeMa
rce
lDuc
hamp
,pe
ro¿
porq
uél
ael
ecc
iónde
lMo
li
nil
l
odec
af?Lar
é espue
sta
,en
r
eal
ida
d,q
uedaa
bie
rtapo
rque
,co
mov
emo
sal
ola
rgodel
osl
ibr
os-
col
l
ag,
elaf
unc
iónpr
inc
ipa
lde
lma
ter
ia
l
v
isua
lesl
anz
ars
uge
renc
iasf
uer
ade
llí
mit
ete
xtua
ldel
osc
apí
tul
os.Noo
bst
ant
e,ha
yquec
ons
ide
rarq
uel
a

”.
pi
ntur
ade1911s
upo
neunnue
vomé
tododer
epr
ese
nta
ció
nar

st
ic
a:Duc
hamp
,ins
pir
adopo
rlo
sav
anc
es

ho ra
t
ecno
lóg
ico
sdes
uépo
ca,i
ncl
uye
,po
rpr
ime
rav
eze
nunodes
usc
uadr
os,e
leme
nto
spr
opi
osdel
osdi
se
ños

sade s
me
cani
ci
st
asdi
buj
andounale
chaq
uei
ndi
cae
lse
nti
doe
nqueg
irae
lma
ngode
lmo
li
nil
l
oyr
epr
ese
nta
ndo

nt ro
e
lmo
vimi
ent
odel
ama
niv
elae
nlo
sdi
fe
rent
espunt
osdes
ure
cor
ri
do.Co
rtá
zar
,quec
ono
cíae
lsi
gni
ica
do

ue
2
dee
sto
sde
tal
l
espo
rsusl
ect
ura
s, po
drí
aha
bere
leg
idoe
ldi
buj
opa
ras
ubr
aya
r,de
spué
sdeha
bert
rat
ado

se nc
s
obr
eel
l
oens
ute
xto
,lai
ncur
si
óndel
oci
ent
íic
oenl
osdi
fe
rent
esc
ampo
sdel
aex
ist
enc
ia.

mponue v o
Po
rsupa
rte
,Úl
ti
mor
oundmue
str
ado
simá
gene
sco
nec
tada
sco
nela
rti
st
a,s
onl
asq
uee
nco
ntr
amo
s
e
nelc
apí
tul
ode
dic
adoí
nte
gra
ment
eaMa
rce
lDuc
hamp:“
Mar
cel
ode
lCa
mpo
,omá
senc
uent
rosa

ha
N 2174-
de
sho
ra”
,do
ndeCo
rtá
zare
xpl
i
cal
aana
log
íae
ntr
eell
abe
ri
ntodeOl
iv
eir
aye
lot
roduc
hampi
ano
,al
osq
ue

lDuc
no
sre
fer
ía
mosa
lpr
inc
ipi
o.

ce
S
r
S
ryMa
I
Lapr
ime
rai
mag
ene
sunaf
oto
gra

aquer
etr
ataaMa
rce
lDuc
hampyo
cupapo
rco
mpl
et
ouna

51(

ginade
l“Pr
ime
rpi
so”
.Esunodel
ospo
quí
si
mospr
ime
rospl
ano
squepr
ese
ntae
lli
bro
,enc
ont
ramo
sso
lo
3-
za
.3

do
smá
s:unodee
ll
ose
selr
etr
atodeJ
uli
oCo
rtá
zar
.Lac
onc
urr
enc
iadel
osr
ost
rosdel
osdo
sho
mbr
esa
s
r
g
oCo
2014,Pá

t
odapá
ginat
ie
net
oda
víaa
lgomá
sdel
l
ama
ti
vo:l
afo
tog
raf
íadeCo
rtá
zarhas
ido“
cine
ti
zada
”po
rela
rti
st
a
i
ul

P
olBur
y,e
sde
cir
,els
embl
ant
ede
laut
ora
par
ecede
sco
mpue
stoe
ncí
rc
ulo
sco
ncé
ntr
ic
os,c
omos
iset
rat
ara
.“J
l
s
i

deunas
eri
ededi
sc
ose
nmo
vimi
ent
oro
tat
ori
o.Lac
oinc
ide
nci
aDuc
hamp-
Cor
táz
ars
edaa
quíe
nre
lac
ión
de
7-Abr
ce

c
onl
osj
ueg
osó
pti
cosq
uet
ant
oint
ere
sar
ona
lar
ti
st
afr
anc
és.
r
,Me
aNº
ña

Elf
enó
menoq
uer
ecr
eaBur
ygua
rdaí
nti
mar
el
aci
ónc
onl
osdi
sc
osv
isua
lesq
ueDuc
hampr
eal
iz
óen
i
e
l
bi
aP

di
fe
rent
eso
cas
ione
syc
ondi
spo
sit
iv
osc
omoÓpt
ic
adepr
eci
si
ón,de1920.Es
tamá
qui
nac
ons
is

aenune
je
i
i
s
r
s
o
mpo
Ont

2
Cor
táz
arc
onoc
íaCo ,dePi
er
reCa
banne
,ta
lyc
omol
oair
mae
n“Ma
rce
lode
l
I

n
ver
sac
ione
sconMarc
elDu cha
mp
Ca
mpo,omáse
ncue
ntr
osades
hora”(
Cor
táz
ar,2010:188).

40
me
tál
ic
oso
bree
lqueg
ira
bandi
ver
sospa
nel
esdev
idr
ioc
ons
egme
nto
sci
rc
ula
resdi
buj
ado
sens
usupe
ric
ie
3
q
ue,
dur
ant
eel
mov
imi
ent
o,pr
oduc
íanl
ail
usi
ónó
pti
cadef
orma
runaúni
cae
spi
ra
l.

i
2464)Artículorecibidoel27/02/2014–Aceptadoel01/04/2014–Publa
c l
doe30/ 2014
04/
Fi
g.I
V.I
mag
end
eJu
lioCo
rtá
zarc
ine
ti
zad
apo
rPo
lBu
ry,Úl
ti
mor
ound(
2010:
9).

mponue v ose nc ue nt rosade sho ra ”.


Fi
g.V
.Ma
rce
lDu
cha
mp,Ro
tor
rel
ie
ves(
1935)
.

ha
N 2174-
lDuc
Enc
uant
oal
ase
gundai
lus
tr
aci
ónde“
Mar
cel
ode
lca
mpo
,omá
senc
uent
rosade
sho
ra”
,set
rat
ade

ce
S
r
l
afo
tog
raf
íadeunr
ead
y-ma
depe
rdi
do,Ce
rro
jod
ese
gur
ida
dco
ncu
cha
ra(
1957)
,queDuc
hampmo
ntó

S
ryMa
I
51(
e
nco
landounac
ucha
rademe
tal
aunc
err
ojo
,enunapue
rtades
uca
sae
nNue
vaY
ork
.Elr
ead
y-ma
de,
seg
ún
3-
za
e
lhi
st
óri
coyc
ole
cci
oni
st
adea
rteAr
tur
oSc
hwa
rz,e
sunat
ras
pos
ic
iónt
ri
dime
nsi
ona
lde
ljue
godepa
labr
as .3

s
r
g
oCo

Dud
osd
elac
uil
l
era
ucu
ldel
ado
uai
ri
èe(
r De
ldo
rsod
elac
uch
araa
lcu
lod
elav
iej
ase
ñor
a),at
rav
ésde
lcua
l
2014,Pá
i

4
Duc
hampa
ludí
aas
uhe
rma
nayaunde
seodei
nce
stoi
nco
nsc
ient
e. Enr
eal
ida
d,nos
orpr
endel
ael
ecc
ión
.“Jul

dee
stai
mag
enpo
rpa
rtedeCo
rtá
zar
:lo
sjue
gosdepa
labr
as,e
lhumo
rye
ler
oti
smoq
ues
uby
ace
nalr
ead
y-
l
s
i
de
7-Abr

ma
des
on,t
odo
sel
l
os,r
ecur
sosha
bit
ual
ese
nele
scr
it
orydo
mina
nlo
sli
bro
sal
mana
que
.Dehe
cho
,to
do
r
,Mece

e
stec
apí
tul
oco
inc
idee
nla“
Pla
ntaba
ja
”co
nunodel
osj
ueg
osl
ing
üís
ti
cosq
uepr
opo
neCo
rtá
zar
:lo
s
aNº
ña
i

3
e

Enunacart
aaFranci
sc
oPorr
úa,t
rasunapr i
meramenci
ónaDuc hamp
,Co r
tázarre
lat
a:“P
orc
iert
oq uee
nes
tosdí
as
l
bi
aP

hevi
sto
,entr
eo t
rasmemora
blese
xposic
iones,unaínt
egr
amentededi
cadaalsurre
ali
smoydo nde,ade
másdelos
i
i
s
r
s

ro
tor
rel
i
eve
s,func
iona
baunaher
mosamá quinaópti
cadeDucha
mp .”
(Cor
táz
ar,2002a:482)
o
mpo
Ont

4
Agr
adec
emo sl
anot
ic
iaaJo
s éJi
ménez
,di
re
ctordelae
dic
iónespañol
ade“Escr
it
os”deMar
celDuchamp
,qui
enha
I

s
idoa
yudafunda
ment
alpa
raident
iic
arl
aobra
,asíc
omoparalo
cali
zarelc
atá
log
oene l
ques
eencue
ntra
.

41
po
ema
sde“
Poe

ape
rmut
ant
e”,un c
onj
unt
o dev
ers
osq
uee
lle
cto
rpue
dec
ombi
naras
ugus
to.
Pr
eci
sa
ment
eelg
rupodee
str
ofa
sques
epr
opo
nee
nes
tepa
saj
eesdec
ont
eni
dos
exua
l,c
ona
lus
ione
s
e
vide
nte
sal
ami
smapa
rtede
lcue
rpoa
ludi
dapo
rDuc
hampe
nDe
ldo
rsodel
acuc
har
aalc
ulodel
avi
ej
a
s
eño
ra.

i
2464)Artículorecibidoel27/02/2014–Aceptadoel01/04/2014–Publa
c l
doe30/ 2014
04/
ho ra ”.
Fi
g.VI
.Ma
rce
lDucha ,Ce
mp rroj
odese
gur
idadconc
ucha
ra(
1957)
.

sade s
Inc
lui
d nÚl
oe timoro
und(2010:
185)
.

nt ro
Po
rúl
ti
mo,e
nelc
apí
tul
osehar
epr
oduc
idounapa
rtedel
acé
lebr
eobr
aduc
hampi
anaLano
via

nc ue
d
esnu
dad
apo
rsu
sso
lt
er
os,i
ncl
uso(
1915-
1923)
:unai
nst
al
aci
ónf
orma
dapo
rdo
spl
aca
sdec
ri
st
al
,ypo
rel
l
o

ose
t
ambi
énc
ono
cidac
omoGr
anv
idr
io,e
ncuy
oint
eri
ors
eenc
uent
ranr
epr
ese
nta
dospe
rso
naj
esyo
bje
tosc
on

mponue v
di
ver
sosma
ter
ia
les(

mina
sdepl
omo
,al
ambr
es,hi
lo
s,pi
ntur
aaló
leo
,po
lvoij
adoc
onc
ola
).ElGr
an
v
idr
iomue
str
alo
spr
oce
sosme
cáni
cos
,al
quí
mic
osye
rót
ic
osq
uec
onduc
ena
lde
snuda
mie
ntodel
ano
via
,

ha
N 2174-
r
epr
ese
nta
dae
nel
pane
lsupe
ri
or.

celDuc
S
r
S
ryMa
3- I
51(
za
.3

s
r
g
oCo
2014,Pá
.“J i
ul
l
s
i
de
7-Abr
r
,Mece
aNº
ña
i
e
l
bi
aP

Fi
g.VI
I.Ma
rce
l Ducha
mp,Lanovi
adesnudadapors
uss
olt
ero
s,
i
i
s
r
s

incl
us Gr
o( anvi
dri
o)(1915-
1923).
o
mpo
Ont
I

42
El
seg
ment
oel
egi
dopo
rCo
rtá
zare
sel
quer
epr
ese
ntaal
ost
est
igo
soc
uli
st
as,t
resdi
agr
ama
sci
rc
ula
res
s
it
uado
senpe
rspe
cti
vayc
oro
nado
spo
runape
que
ñal
ent
edea
ume
nto
.Int
ent
arunae
xpl
ic
aci
ónde
l
c
onj
unt
odeLano
viad
esnu
dad
apo
rsu
sso
lt
er
os,i
ncl
usoe
sta
reac
ompl
ej
aaq
uí,c
omot
ambi
énl
oes
de
sent
raña
rels
igni
ica
dodel
ost
est
igo
soc
uli
st
as;s
ine
mba
rgo
,po
demo
sex
pli
care
lint
eré
squepudo
s
usc
it
are
stapa
rtedel
aobr
aenCo
rtá
zarat
rav
ésdedo
sas
pec
tosq
ues
etr
asl
uce
nene
ll
a.

Elpr
ime
ros
ere
ier
eas
uor
ige
nys
uca
rác
tere
sane
cdó
tic
o:e
nre
ali
dad,e
ltr
aba
jodel
ost
est
igo
s

2014
o
cul
is
tasf
uec
onc
ebi
doapa
rti
rdeunao
braa
nte
ri
or:Pa
rami
rar(
des
dee
lot
rol
adod
elv
idr
io)
,co
nuno
jod
e

04/
30/
c
erc
adu
rant
eca
siu
nah
or,
ade1918
.Yaq
uee
staf
ueunadel
aspo
caso
bra
squeDuc
hampr
eal
iz
ódu
rant
esu

l
doe
e
sta
nci
aenBue
nosAi
re
s,s
epue
depe
nsa
renung
uiñoal
a“a
rge
nti
nida
d”de
ltr
aba
jopo
rpa
rtedenue
str
o

i
2464)Artículorecibidoel27/02/2014–Aceptadoel01/04/2014–Publa
c
e
scr
it
or.

Ha
yot
rae
xpl
i
cac
iónpo
sibl
e,má
sco
nci
enz
uda
,quemá
squee
scl
ar
ece
rlae
lec
ció
ndeCo
rtá
zar
,
c
ont
ri
buy
eaa
mpl
i
arl
are
ddec
oinc
ide
nci
ase
ntr
elo
sdo
saut
ore
sy,s
obr
eto
do,e
sta
ble
cee
ntr
eambo
sun

ra ”.
pa
ral
el
is
moq
uec
onc
ier
neas
uide
olo
gíaa
rtí
st
ic
a.Lo
ste
sti
goso
cul
is
tasha
nsi
doc
ons
ide
rado
sco
moun

sade sho
punt
oce
ntr
ale
nelme
cani
smodel
aobr
a:s
ufunc
ión,e
nes
tedi
spo
sit
iv
oil
usi
ori
o,e
sco
nduc
ira“
lano
via

a
lde
snuda
mie
ntoúl
ti
moye
senc
ial
.Oc
tav
ioPa
zex
pli
caq
uel
ost
est
igo
sso
mos
,enr
eal
ida
d,l
ose
spe
cta
dor
es

nt ro
(
lami
smac
olo
cac
ióndel
ale
nter
ecl
amanue
str
apa
rti
ci
pac
ión)
,yq
uenue
str
ami
ra
dade
sea
nte
,de
sat
adapo
r

nc ue
l
avi
si
óndel
ano
via
,sedi
ri
geae
ll
apr
ovo
candoq
uel
amuc
hac
hac
edaa
lex
hibi
ci
oni
smoe
nes
tepa
rti
cul
ar

ose
j
ueg
oci
rc
ula
rdepr
oye
cci
one
s(Pa
z,1989:128)
.Aña
dee
les
cri
torme
xic
anoq
ue“
elt
emae
sve
r-a
-tr
avé
s-

mponue v
de
…”r
eir

ndo
seal
ami
ra
dae
nsui
nte
ntopo
rat
rav
esa
relv
idr
ioyc
onduc
iral
aej
ecuc
iónina
lde
lri
to.
Ele
spe
cta
dor
,ens
uac
ció
nco
nte
mpl
at
iv
adel
aobr
a,s
ede
scubr
eas
ími
smor
ele
jadoe
nela
ctomi
smode

ha
N 2174-
o
bse
rva
r:s
eenf
rent
aco
nsi
gomi
smoc
omoune
leme
ntomá
sdel
ains
tal
aci
ón–j
ueg
oha
bit
uale
nla
sobr
as

lDuc
duc
hampi
ana
s–.Adv
ert
imo
s,e
nto
nce
s,c
ómo e
lpa
pelr
ese
rva
do a
les
pec
tado
resf
unda
ment
ale
nla

ce
S
r
eso
luc
ióndel
aobr
a;deé
lsee
xig
elac
ola
bor
aci
óne
nune
jer
ci
ci
oint
el
ect
iv
o,pe
roa
demá
ssus
olapr
ese
nci
a

r
S
ryMa
I
51(
c
ompl
et
aydauns
ent
idoa
ltr
aba
jode
lar
ti
st
a.Lami
ra
dat
rans
for
mado
rade
lpúbl
ic
ode
lGr
anv
idr
ioe
s,e
n

3-
a
r
eal
ida
d,l
ami
smaq
uede
mandal
ali
te
rat
urac
ort
aza
ri
anac
ons
ule
ngua
jepo
li
fóni
coe
nsuc
ondi
ci
ónde
z
.3

s
r
g
5
o
braa
bie
rta
.
oCo
2014,Pá
.“J i
ul
l
s
i
de
7-Abr
r
,Mece
aNº
ña
i
e
l
bi
aP
i
i
s
r
s
o
mpo
Ont

5
Marce
lDuchamploe xpl
icadeest
ama ner
a:“
Enres
umen,ela
rti
st
anoe selúni c
oq uec
ons
umae la
ctodec
reac
ión,
pueseles
pect
adores
tablec
ee lc
ontact
odelaobrac
onelmundoe xt
eri
orde s
c i
fra
ndoei nte
rpr
eta
ndosuspr
ofundas
I

cal
iic
aci
onespar
aañadirasís
upropiacont
ri
buc
ióna
lpro
cesocr
eat
ivo
.”(2012: 236).

43
2014
04/
30/
Fi
g.VI
II.Re
produc
cióndeloste
sti
gosocul
is
tas

l
doe
enÚlt
imoround(2010:187).

i
2464)Artículorecibidoel27/02/2014–Aceptadoel01/04/2014–Publa
c
Elme
cani
smoi
mag
ina
ri
ode
lGr
anv
idr
ios
ere
lac
ionac
on“
losg
rande
str
ans
par
ent
es
”,c
onc
ept
o
6
a
cuña
dopo
rels
urr
eal
i
staBr
eto
n, q
ueCo
rtá
zarme
nci
onae
n“J
uli
ose
nac
ció
n”–r
eco
rde
mose
lfr
agme
nto

.
q
uec
it
ába
mosa
rri
ba:“
noi
mag
ina
baq
uet
endr
íapa
saj
ealmundodel
osg
rande
str
ans
par
ent
es
”(Co
rtá
zar
,

ho ra ”
1969
:20)
–.

sade s
P
ene
tra
ren“
losg
rande
str
ans
par
ent
es
”esa
cept
arl
aex
ist
enc
iadeó
rde
nesde
sco
noc
ido
squee
sca
pana

nt ro
l
aló
gic
ade
lse
rhuma
no,pe
roc
uyo
sindi
ci
oss
eil
tr
anc
ont
inua
ment
eenl
aco
tidi
ani
dad.Elc
ri
st
ale
suna

ue
del
ase
nti
dade
sma
ter
ia
lesq
ue,c
omol
aes
ponj
a,pe
rmi
teaCo
rtá
zarde
ini
rsui
deo
log
íae
xis
tenc
ial
.La

se nc
po
ros
ida
ddel
aes
ponj
ape
rmi
teq
ues
eat
ras
pas
adapo
rlo
slí
qui
dos
,mi
ent
rasq
uee
lcr
is
talc
ons
ie
ntel
a

mponue v o
pe
net
rac
ióndel
ami
ra
da.Cr
is
talye
spo
njas
onme
táf
ora
sdeunav
isi
ónc
apa
zdec
ola
rsepo
rlo
sint
ers
ti
ci
os
del
oco
tidi
anopa
ral
l
ega
ral
oex
cepc
iona
l,po
res
onos
orpr
endeq
ueCo
rtá
zar
,ali
gua
lquee
lar
ti
st
a
f
ranc
és,
ses
int
ie
raa
tra
ídopo
res
tema
ter
ia
l:

ha
N 2174-
elDuc
P
ora
híy
ohee
scr
it
ount
ext
odo
nder
ese
ñol
afa
sci
nac
iónq
uede
sdemuype
que
ños
ent
ípo
rto
dol
oquee
s

c
S
r
S
ryMa
I
t
rans
par
ent
e,po
rlo
scr
is
tal
es
,lo
svi
dri
os,q
uemes
igue
nfa
sci
nando
,po
rquee
lfe
nóme
no del
a

51(
t
rans
par
enc
ia,e
lhe
chodeq
uel
avi
si
ónpue
daa
tra
ves
arunas
upe
ric
ieo
pac
a,unas
upe
ric
iema
ter
ia
lco
mo
3-
za
.3
á
e
selc
ri
st
al
,mes
iguepa
rec
iendounai
nci
ta
ció
n av
ere
nlama
ter
iao
tra
sco
sasdel
asq
ues
eve
n
t
s
r
g
oCo
2014,Pá
ha
bit
ual
ment
e(Pr
ego
,1985:26)
.
.“J i
ul
l
s
i
de
7-Abr
ce

6

Elho mbreq uiz
ános e
ae lce
nt r
o,e lpuntod emi ade
r lunivers
o.P odemo sl l
egarape nsa
rq uepore nci
made l
r
,Me

hombr e
,e nlaes
cal
aa nimal,exis
tenuno sserescuyoc omportamient
opa r
ecea lho mbretana j
enoalsuyoc o
moé s
te
aNº

puedas e
rloconrespe
ctoa ldel ae f
ímeraoa ldel aba l
le
na.Na das eo pone,nec esa
ri
ame nt
e,aq ueesto
ss e
ressean
ña

per
fectament
ea j
enosalsi
st
e mader e
fer
enciassensor
iale
sdelho mbre[…]Noc abel amenordudadeq uee s
taideanos
i
e
l
bi
aP

abr
euni nmensocampodee s
peculac
iones,aunc uandotamb iénesciertoq uetiendeas i
tuaralhombree na q
uell
as
i
i
s
r
s

mo dest
ascir
cunst
anci
a sdei nte
rpretac
ióndes upro pi
ouni ver
soe nq ues eenc uentr
ae lniñoq uesecompl ac
ee n
o
mpo
Ont

imaginaraunaho rmigavistadesdea bajo


,de spuésdea t
izarunapa ta
daa lhormi guer
o.[…]¿ Unnue vomi to?¿Es
pre
c i
soconvenc
erae s
tosseresdeq uesonel r
esult
adodeune spej
is
moob i
enda rl
eso ca
si
óndema nif
est
ars
e?”(Bret
on,
I

2009:268-269).

44
Elt
ext
oalq
ues
ere
ier
eCo
rtá
zars
eenc
uent
rae
nunc
apí
tul
odeTe
rri
to
rio
s,de
dic
adoa
lar
ti
st
a
Le
ona
rdoNi
er
manc
uyot
ít
uloe
s“La
sgr
ande
str
ans
par
enc
ias
”.Lae
xpr
esi
óne
sre
cur
rent
eene
luni
ver
sode
nue
str
oaut
or,a

,lae
nco
ntr
amo
sta
mbi
énc
it
adae
ntr
esuspá
gina
spe
rso
nal
es
,pr
eci
sa
ment
een una
de
dic
ato
riair
madapo
rOc
tav
ioPa
zens
uens
ayos
obr
eelGr
anv
idr
io:“
AJul
io
,co
nuna
bra
zoymuc
ha
t
rans
par
enc
ia”7
.

Ha
yot
rar
ef
er
enc
iae
ncubi
er
taae
stai
nst
al
aci
ónd
eDuc
hampe
nunodel
ost
ít
ulo
squec
ompo
nen

2014
Lav
uel
taa
ldí
aeno
che
ntamu
ndo
s,s
etr
atade
lca
pít
ulo“
Deo
tramá
qui
nac
éli
be”
,do
ndeJ
uli
oCo
rtá
zar
,tr
as

04/
30/
r
el
at
arnue
vasc
oinc
ide
nci
asq
uec
onc
ier
nena
lcr
eado
rdel
osr
ead
y-ma
de,e
s nt
reo
tro
spe
rso
naj
es
,pr
ese
nta

l
doe
l
osbo
cet
osdeuna
rte
fac
tos
ing
ula
r.Lo
sdi
buj
osmue
str
ane
lpl
anpa
ral
aco
nst
ruc
ció
ndeunamá
qui
napa
ra

i
2464)Artículorecibidoel27/02/2014–Aceptadoel01/04/2014–Publa
c
l
eerRa
yue
lapr
oye
cta
dapo
runmi
embr
ode
lIns
ti
tut
odeEs
tudi
osPa
taf
ís
ic
osdeBue
nosAi
re
s,J
uanEs
teba
n
F
ass
io.Lade
nomi
nac
iónde“
cél
ibe
”da
dapo
rCo
rtá
zarae
stamá
qui
nas
eex
pli
caat
rav
ésde
lte
made
lamo
r
e
nRa
yue
la.Enl
ano
vel
a,Ho
rac
ioma
log
ras
ure
lac
iónc
onl
aMa
ga.S
ude
senc
ant
oex
ist
enc
ialy
,al
ave
z,l
a

”.
bús
que
dadel
oes
enc
ial
quec
ons
tr
uyel
ame
táf
orade
ljue
godel
aRa
yue
lal
ore
cluy
enaune
sta
dodes
ole
dad

ho ra
v
it
al
,dec
eli
bat
o.Lami
smas
it
uac
ióne
nques
eenc
uent
ranl
oss
olt
ero
soc
éli
bat
ai
re
sde
lGr
anv
idr
io,e
nlo
s

sade s
q
uee
lde
seodea
lca
nza
ral
ano
viaq
uedaf
rus
tr
ado
.

nt ro
Ele
rot
is
moq
uea
lor
aenLano
viad
esnu
dad
apo
rsu
sso
lt
er
os,i
ncl
usono
sco
nduc
eaunanue
va

nc ue
c
one
xió
nDuc
hamp-
Cor
táz
ar.Gr
anpa
rtedel
ost
raba
josdea
que
lha
nsi
doi
nte
rpr
eta
dose
ncl
avee
rót
ic
a

ose
po
ral
guno
ses
tudi
oso
sdes
uobr
a,e
nal
guno
sca
sosa
ludi
endoaunde
seoi
nce
stuo
sor
epr
imi
dode
lar
ti
st
a,

mponue v
e
not
ros
,int
erpr
eta
ndoe
star
ecur
renc
iai
cono
grá
icac
omounapr
áct
ic
abur
lona
,undi
ver
ti
ment
o.Ese
sta
úl
ti
mal
ect
ural
aquee
sta
ble
ceunv
ínc
uloc
onl
osl
ibr
os-
col
l
ag.Lai
e nte
rpr
eta
ció
nsi
mbó
li
cade
ler
oti
smo

ha
N 2174-
c
omoe
xpe
ri
enc
iaa
nti
conf
ormi
st
a,c
omoj
ueg
o,s
ema
niie
stadema
ner
aev
ide
ntee
nelc
apí
tul
o“/
ques
epa

lDuc
a
bri
rlapue
rtapa
rai
raj
uga
r”,e
nÚl
ti
mor
ou ,do
nd ndes
ere
ali
zaunac

ti
cadel
apr
osae
rót
ic
aene
spa
ñol
.

ce
S
S
ielc
ont
eni
dode
lca
pít
uloe
sunae
xho
rta
ció
nal
ose
scr
it
ore
shi
spá
nic
osade
senv
olv
ers
eco
nma
yor

r
S
ryMa
I
51(
de
str
ezae
nelt
rat
ami
ent
ode
ler
oti
smo
,elt
ít
uloi
nst
aal
ana
tur
al
ida
dyde
si
nhi
bic
ióne
nsupr
áct
ic
ami
sma
.

3-
a
Laa
per
tur
aená
mbi
tos
exua
lset
raduc
eenuna
ume
ntodel
aspo
sibi
li
dade
slúdi
caspa
ral
avi
days
imb
oli
za
z
.3

s
r
g
a
demá
sunodel
os“
pas
aj
es
”que
,de
sdel
aco
tidi
ani
dad,
conduc
enal
oex
tra
ordi
nar
io.
oCo
2014,Pá
i
ul

Lar
epr
ese
nta
ció
npl
ás
ti
cade
lse
xof
eme
ninos
eins
cri
bee
nunat
radi
ci
óna
rtí
st
ic
aal
aquepe
rte
nec
en
.“J
l
s

pi
nto
resc
omoCo
ube
rtoe
scul
tor
esc
omoRo
din.Lao
bramá
sfa
mos
adeDuc
hampdo
ndee
steó
rga
nos
e
i
de
7-Abr
e

r
epr
ese
ntac
ong
ranr
eal
is
moe
sDa
dos
:1º
.Lac
asc
ada2º
.Lal
uzd
egs(
a 1946-
1966)
,ins
tal
aci
ónq
ue
r
,Mec
aNº

c
onv
ier
tedenue
voa
les
pec
tado
renmi
róndeuna
ctoe
rót
ic
o,pue
sde
bee
scr
uta
rat
rav
ésde
lag
uje
rodeuna
ña

pue
rtapa
rac
ont
empl
arunc
uer
pode
snudoq
uemue
str
asus
exoa
fei
ta
do.Ant
esdee
stee
nsa
mbl
aj
e,
i
e
l
bi
aP
i
i
s

e
nco
ntr
amo
sen Duc
hamp
,bo
cet
os,e
scul
tur
asypi
ntur
asq
uer
etr
ata
nel
cue
rpof
eme
ninoe
nto
tala
per
tur
a
r
s
o
mpo
Ont

7
Ladedic
ato
riaest
áirmadapor“Octa
vio”enPar
ís
,el14demay
ode1977(Paz
,1977)
.Ele
jempl
ars
eenc
uent
ra
I

a
ctua
lmentee
nl aBi
bli
ote
caJul
ioCor
táz
ar,del
aFundac
iónJ
uanMar
chdeMadr
id.

45
oq
uepr
ese
nta
nels
exodel
amuj
ere
npr
ime
rpl
ano
.Laf
al
tadei
nhi
bic
ión,l
all
ama
daape
net
rar
me
taf
óri
came
ntel
ahe
ndi
dur
a,e
ljue
goq
uei
nvo
luc
raa
lis
gónc
omo e
leme
ntoi
ndi
spe
nsa
blee
nla
i
nst
al
aci
ón,t
odoe
ll
ono
sac
erc
aal
asa
spi
ra
cio
nesc
ort
aza
ri
ana
syas
ure
pre
sent
aci
óng
ráic
a:a
lguna
sdel
as
f
oto
gra

asi
ncl
uida
sen“
/ques
epaa
bri
rlapue
rtapa
rai
raj
uga
r”s
onf
rag
ment
ost
oma
dosdel
aPu
ert
ade
l
b
es,deBr
o anc
usi
,quemue
str
anr
anur
asv
ert
ic
ale
s,s
ímbo
lodea
que
ll
aso
tra
sfe
meni
nas
.Pue
rtayr
anur
aso
n
denue
voe
leme
nto
sdepa
saj
e.

l
doe30/ 2014
04/
ELLENGUAJ
ELÚDI
CO YLADES
MITI
FICACI
ÓN DELARTE

i
2464)Artículorecibidoel27/02/2014–Aceptadoel01/04/2014–Publa
c
Ell
eng
uaj
eco
nst
it
uyeuna
spe
ctof
unda
ment
ale
nlao
bradeMa
rce
lDuc
hamp
.Re
cor
demo
sque
De
snu
dob
aja
ndou
nae
sc
ale
rana
ciói
nspi
ra
dopo
relpo
emadeLa
for
gue"
Enc
oreac
eta
str
e",yq
uee
lGr
an
v
idr
iohi
zol
opr
opi
oba
joe
linluj
odel
are
pre
sent
aci
ónt
eat
raldeI
mpr
es
si
onsd
’Af
ri
qu,deRa
e ymo
nd

a ”.
Ro
uss
el
,cuy
ouni
ver
sov
erba
l,he
chodee
xpe
ri
ment
osc
one
lle
ngua
je,
fas
ci
nar
ona
lar
ti
st
a.El
int
eré
spo
rlo
s

sho r
j
ueg
osdepa
labr
as,e
nes
pec
ialpo
rlaho
mof
oní
a,l
l
evóaDuc
hampac
rea
rmul
ti
tudder
etr
uéc
ano
s;muc
hos

sade
dee
ll
osc
ons
ti
tuy
ero
npa
rtef
unda
ment
ale
nlac
onc
epc
ióndes
uso
bra
s.Dei
gua
lmo
do,e
stat
écni
caf
ue

nt ro
us
adae
nlai
nve
nci
ónde
lno
mbr
edes
ual
te
reg
o,Rr
oseS
éla
vy,c
uyos
oni
doe
nfr
anc
ésc
oinc
idec
on“
Ero
s

nc ue
c
’es
tlav
ie”(
“Er
ose
slav
ida
”).

ose
Es
tospa
sat
ie
mpo
sco
nell
eng
uaj
epudi
er
ona
tra
erl
aat
enc
ióndeCo
rtá
zar
,qui
enl
osha
brí
ale
ídoe
n

mponue v
l
aspá
gina
sdeMa
rch
andd
use
l,l
apr
ime
rar
eco
pil
aci
óndel
ose
scr
it
osde
lar
ti
st
aqueda
baac
ono
cerl
a
i
mpo
rta
ntedi
mens
iónt
ext
ualdes
usc
rea
cio
nesa
lgr
anpúbl
ic
o,yq
uenue
str
oaut
ort
ení
aens
ubi
bli
ote
ca.

ha
N 2174-
Elmi
smoCo
rtá
zarde
cla
rae
nLav
uel
taa
ldí
aeno
che
ntamu
ndsha
o ber
sede
dic
adodur
ant
eunpe
ri
odode

lDuc
s
uvi
daa
les
tudi
odel
os“
rar
ost
ext
osdeDuc
hamp
”(1969:81)
.Lahi
pót
esi
sde
lint
eré
squepudi
er
on

ce
S
r
s
usc
it
ara
que
ll
osj
ueg
osdeho
mof
oní
aenCo
rtá
zars
eex
pli
caf
áci
lme
ntes
ipe
nsa
mose
nsusc
ont
inuo
s

S
ryMa
I
51(
e
nsa
yosl
i
ngüí
st
ic
osye
nlai
mpo
rta
nci
aquea
tri
buí
aal
aspa
labr
asc
omor
epr
ese
nta
ció
ndeunar
eal
ida
dque
3-
za
ur
ges
err
ei
nte
rpr
eta
da.Yaq
uee
lle
ngua
jes
evi
ncul
aco
nels
is
temame
nta
lhe
reda
do,e
sne
ces
ari
o“r
e- .3

s
r
g
oCo
2014,Pá
v
ivi
rl
o”pa
rat
rans
mut
arl
apr
opi
aex
ist
enc
ia.Des
usi
mpr
ovi
sa
cio
nesc
one
lle
ngua
je,t
ene
mosunaa
mpl
ia
i
ul

mue
str
aenl
osl
i
bro
s-c
ol
la
ge:mo
diic
aci
one
sor
tog
ráic
ase
nca
pít
ulo
sco
mo“
Wha
tHa
ppe
nsMi
ner
va?
”(La
.“J

v
uel
taa
ldí
aeno
che
ntamu
ndo
s),do
ndes
einc
orpo
ral
ale
tra“
h”aa
lguna
spa
labr
asdema
ner
aar
bit
rar
ia
;us
o
l
s
i
de
7-Abr
e

de
lle
ngua
jeg

gl
ic
o(a
par
eci
dopo
rpr
ime
rav
eze
nRa
yue
la)e
n“Lai
nmi
sc
usi
ónt
err
upt
a”(
Últ
imor
ou )
nd;
r
,Mec

di
sl
oca
cio
ness
int
áct
ic
ase
n“P
ore
scr
it
oga
ll
inauna
”(Lav
uel
taa
ldí
aeno
che
ntamu
ndo
s);t
runc
ami
ent
os
aNº
ña

s
int
áct
ic
ose
nte
xto
sco
mo“
Laho
gue
rado
ndea
rdeuna
”(Lav
uel
taa
ldí
aeno
che
ntamu
ndo
s)oe
n“/
que
i
e
l
bi
aP
i

s
epaa
bri
rlapue
rtapa
rai
raj
uga
r”(
Últ
imor
ou )
nd;a
lt
era
cio
nesg
ráic
ase
n“No
tic
iasde
lme
sdema
yo”
i
s
r
s
o
mpo
Ont

(
Últ
imor
ou )
nd.
I

46
Unav
ezmá
s,l
ose
xpe
ri
ment
osdeCo
rtá
zaryDuc
hampha
ll
ans
ufunda
ment
oenl
ane
ces
ida
dde
c
ues
ti
ona
rlo
shá
bit
osa
dqui
ri
dos
.Lac
omi
ci
dad,
ame
nudopi
cant
eene
lca
sode
lfr
anc
és,
esunc
ompo
nent
e
f
unda
ment
ale
nes
taspe
ri
ci
asl
i
ngüí
st
ic
as,yc
abr
íade
cirq
uel
oest
ambi
éne
nto
dosl
ost
raba
josde
lar
ti
st
ay
e
nung
rannúme
rodet
ext
osdeCo
rtá
zar
:mi
ent
rasq
ueRa
yue
las
eha
cee
codee
ll
o,Lav
uel
taa
ldí
aen
o
che
ntamu
ndss
o ub
ray
a,e
nsupr
ime
rca
pít
ulo
,lav
olunt
addeha
cerde
lhumo
rsue
mbl
ema
.

Nos
olol
aso
bra
s,s
inot
ambi
énl
asv
ici
si
tude
sco
tidi
ana
sdea
mbo
s,e
scr
it
orya
rti
st
a,i
ncl
uye
rone
l

2014
s
ent
idode
lhumo
ryl
atr
ave
sur
aco
mof
ace
tase
senc
ial
ese
nsusv
ida
s.Co
rtá
zarmi
smopo
nec
omoe
jempl
oa

04/
30/
Duc
hampc
omomá
ximor
epr
ese
nta
ntedee
ll
oenunae
ntr
evi
st
aco
nSa
úlY
urk
iev
ichyPi
er
reLa
rti
gue
:

i
2464)Artículorecibidoel27/02/2014–Aceptadoel01/04/2014–Publa
c l
doe
PL:¿
Cono
cesaa
lgui
enq
ueha
yaa
pli
cadoe
stac
onc
epc
iónde
ljue
goas
upr
opi
avi
da?

J
C:Nope
rso
nal
ment
e,pe
ros
upo
ngoq
uea
lgui
enc
omoMa
rce
lDuc
hamps
esi
túal
údi
came
ntef
re
nteal
a
v
ida
;lav
idae
spa
raé
luni
nme
nsoj
ueg
ove
rti
gi
nos
o.Ot
roe
jempl
oesR.Ro
uss
el(
Yur
kie
vic
h,1994:7
2).

sho ra ”.
Laj
ovi
al
ida
dyl
ains
inua
ció
nbur
lonac
ara
cte
ri
zant
ambi
énl
aco
nce
pci
ónde
lar
tedee
sta
sdo
s

sade
ig
ura
s.Co
rtá
zarde
mue
str
aes
tet
al
ant
edema
ner
aex
plí
ci
tae
nla
spr
ime
raspá
gina
sdeLav
uel
taa
ldí
aen

nt ro
o
che
ntamu
ndo
s.Al
l
í,uname
nci
ónal
aac
ti
tuda
rtí
st
ic
adeMa
nRa
y(g
rana
mig
oyc
ola
bor
ado
rde

ue
Duc
hamp)
,les
ir
vec
omode
cla
rac
ióndepr
inc
ipi
os:de
sve
las
usi
dea
sso
brel
aíndo
lede
lobj
et
oar

st
ic
oy,

se nc
po
rende
,jus
ti
icae
lca
rác
terdes
uli
bro
.Ma
nRa
y,Duc
hampyCo
rtá
zar
,co
mot
ambi
énhi
ci
er
aelg
rupo

mponue v o
Da
da,c
onluy
ene
nsuv
isi
ónde
senf
ada
dade
lar
teye
nsui
nte
réspo
rde
snuda
ras
usr
epr
ese
nta
cio
nesdel
a
g
rav
eda
dco
nques
ont
rat
ada
s.De
spo
janal
aso
bra
sdes
uha
loa
bur
gue
sadoypr
ete
nci
oso
,yl
esa
si
gna
nuna
f
unc
iónl
i
ber
ado
raat
rav
ésde
lhumo
rque
,pa
raCo
rtá
zar
,er
a“unadel
asc
osa
smá
sse
ri
asq
uee
xis
ten

ha
N 2174-
lDuc
(
Har
ss
,1968
:283)de
bidoas
uing
eni
oyas
una
tur
al
ezai
nci
si
va.

ce
S
r
Ene
stes
ent
ido
,re
sul
tai
nte
res
ant
ese
ñal
arq
ue,t
ant
oela
rti
st
afr
anc
és,c
omoe
laut
ordel
osl
ibr
os-

S
ryMa
I
51(
c
ol
la
ge,
ses
ir
vendeunadel
aso
bra
sre
nac
ent
is
tasmá
scé
lebr
espa
rar
eal
iz
arunac

ti
caj
oco
sa.No
sre
fer
imo
s
3-
za
al
api
ntur
adeLe
ona
rdodaVi
nci
,LaGi
oco
nd,q
a ueDuc
hampc
onv
irt
ióe
nre
ady
-ma
de,yq
ueJ
uli
o .3

s
r
g
oCo

Co
rtá
zarc
it
aene
lca
pít
ulo“
Not
ic
iasde
lme
sdema
yo”(
Últ
imor
ou )
nd.
2014,Pá
i
ul

Elr
etr
ato
,quef
uemo
diic
adopo
rDuc
hamp
,qui
endi
buj
óbi
got
eype
ri
ll
aal
aMo
naLi
sa
,sel
l
amó
.“J
l
s
i

L.
H.O.
O.K.
,tí
tul
oquea
par
ecea
lpi
ede
lcua
dro
.No
senc
ont
ramo
sdenue
voc
onunaa
gude
zal
ing
üís
ti
ca
de
7-Abr
ce

q
uehas
idoi
nte
rpr
eta
dadedi
ver
sasma
ner
as.Lamá
sco
noc
idae
slaq
ues
urg
edel
eere
nfr
anc
ésl
ass
igl
asy
r
,Me
aNº

q
uedac
omor
esul
ta
dol
afr
ase
:“e
ll
ati
enee
lcul
oca
li
ent
e”,pa
ral
aques
eha
nav
ent
ura
dodi
fe
rent
es
ña
i
e
l

e
xpl
ic
aci
one
s.Ta
mbi
éns
ehaa
punt
adoal
ale
ctur
adel
asl
et
rasc
omouna
cró
nimoc
uyos
oni
doc
oinc
ide
bi
aP
i
i
s
r

c
one
ling
lésLOOK,i
nte
rpr
eta
ció
nqueda

a,unav
ezmá
s,unpa
pelt
rans
cende
nta
lal
ami
ra
dade
l
s
o
mpo
Ont

o
bse
rva
dore
nels
igni
ica
doina
ldel
aobr
a.S
eac
omof
uer
e,e
lat
rev
imi
ent
ode
lge
stodeDuc
hampr
eac
ti
va
I

47
c
onunas
acudi
dal
aobr
adeLe
ona
rdo
,yl
ade
spo
jadel
aac
art
ona
das
ole
mni
dadc
onq
uee
sco
nte
mpl
ada
no
rma
lme
nte
.

i
2464)Artículorecibidoel27/02/2014–Aceptadoel01/04/2014–Publa
c l
doe30/ 2014
04/
a ”.
Fi
g.I
X.Ma
rce
lDu
cha
mp,L.
H.O.
O.K.(
1919)
.

sade sho r
Co
rtá
zar
,po
rsupa
rte
,es
cri
bee
nÚl
ti
mor
ou :
nd

nc ue nt ro

(STOP THE PRES
S:La Gi
oco
nda e
xpi
róa
noc
he a l
as20.
25,v
íct
ima de una i
ndi
ges
ti
ón de

se
c
ont
empl
aci
one
spr
efa
bri
cada
s.S
epr
evéunaba
jae
nla
sac
cio
nesdeAme
ri
canEx
pre
ss,Co
okyEx
pri
nte
r)”

mponue v o
(
2010:48“
Pri
merpi
so”
)

Lac

ti
caq
ues
uby
aceae
stepa
saj
eal
udeal
aes
pec
ula
ció
nene
lmundode
lar
te,r
epr
oba
ció
nque

ha
N 2174-
lDuc
t
ambi
éne
nci
er
ranl
osr
ead
y-ma
desduc
hampi
ano
s,ys
eapr
oxi
maa
lto
nos
oca
rró
nempl
eadopo
rDuc
hampy

e
as
uma
nio
bradei
nte
nci
ónde
smi
ti
ica
dor
a.

c
S
r
S
ryMa
I
51(
Enl
ami
smal
í
neademo
diic
aci
one
sdeo
bra
sar

st
ic
as,po
demo
sinc
lui
rla
sno
veda
desq
uei
ntr
oduc
e
3-
a
Co
rtá
zare
nuno
str
aba
josde
les
cul
torRe
inho
udd
’Ha
ese
.Nue
str
oaut
ori
nco
rpo
rae
n“Di
ál
ogodel
as
z
.3

s
r
g
oCo

f
orma
s”(
Últ
imor
ou :165“
nd Pri
merpi
so”
)una
sfo
tog
raf
ía
sdea
lguna
ses
tat
uasdebr
onc
edeRe
inho
ud,q
ue
2014,Pá
i

di
spo
nee
nfo
rmadec
ómi
c,ya
ñadea
lpi
edee
ll
asuna
spa
labr
asi
mit
andol
avo
zdel
ospe
rso
naj
es
,que
.“Jul

di
al
oga
nent
res
íco
nhumo
ris
moa
bsur
do.
l
s
i
de
7-Abr
r
,Mece
aNº
ña
i
e
l
bi
aP
i
i
s
r
s
o
mpo
Ont
I

48
i
2464)Artículorecibidoel27/02/2014–Aceptadoel01/04/2014–Publa
c l
doe30/ 2014
04/
Fi
g.X.
Viñe
tase
nÚl
ti
mor
ound(
2010:
166)
.

CONCLUSI

.
ÓN

ho ra ”
Ca
side
sdee
lini
ci
odes
uca
rre
ral
it
era
ri
a,J
uli
oCo
rtá
zars
eint
ere
sópo
rla
sco
inc
ide
nci
asf
ort
uit
as

sade s
q
uee
lho
mbr
eex
per
ime
ntac
onr
el
at
iv
aco
tidi
ani
dad.Es
tar
eddea
soc
iac
ione
squec
one
cta
ndema
ner
a

nt ro
e
nig
mát
ic
ati
empo
s,l
uga
res
,pe
rso
nasya
cont
eci
mie
nto
sdi
st
ant
ese
ntr
esí
,to
mar
on,pa
raCo
rtá
zar
,el

ue
no
mbr
edeig
ura
s,e
ncua
ntodi
buj
aba
nunt
ej
idodec
one
xio
ness
igni
ica
ti
vo,
aunq
uei
nes
crut
abl
e.

ose nc
Es
tai
deac
one
ctac
onl
aex
pre
si
ón“
enc
uent
rosade
sho
ra”
,quee
laut
orut
il
iz
óens
endo
sca
pít
ulo
sde

mponue v
Lav
uel
taa
ldí
aeno
che
ntamu
ndsyÚl
o ti
mor
oundpa
rar
ef
eri
rs
eal
oss
uce
sosdec
onv
erg
enc
ia.Da
doq
ue
Co
rtá
zarut
il
iz
aes
tae
xpr
esi
óne
nelc
apí
tul
ode
dic
adoaMa
rce
lDuc
hamp
,no
shapa
rec
idope
rti
nent
e

ha
N 2174-
t
oma
rl
aco
mot
ít
ulopa
ranue
str
oar

cul
o,e
nuni
nte
ntodeho
mena
jey
,al
ave
z,pr
olo
nga
ció
ndel
osg
est
os

lDuc
i
nic
iado
spo
rCo
rtá
zare
nsude
seopo
rde
sov
il
la
raq
uel
l
ama
dej
adec
oinc
ide
nci
asq
uei
nco
nsc
ient
eme
ntel
e

ce
S
r
uni
óaDuc
hamp
.

S
ryMa
I
51(
Laa
tenc
iónpo
rlo
sfe
nóme
nosc
oinc
ide
nte
ssei
nsc
ri
bee
nels
is
temai
deo
lóg
icodeJ
uli
oCo
rtá
zar
,
3-
za
.3

pe
roe
sto
snos
óloi
nte
res
aro
nanue
str
oaut
or,f
uer
ont
ambi
énmo
tiv
odeo
bse
rva
ció
nya
nál
is
ispa
rao
tra
s
s
r
g
oCo
2014,Pá

pe
rso
nal
ida
des
,co
moe
lps
ic
ólo
goCa
rlGus
tavJ
ung
,qui
enl
osde
nomi
nóf
enó
meno
sdes
inc
roni
ci
da.J
d ung
,
i
ul

c
omoCo
rtá
zar
,re
cha
zól
aex
pli
cac
ión dee
sto
ssuc
eso
sat
rav
ésdel
osme
cani
smo
sde
laz
ar,y
,aun
.“J
l
s
i

a
dmi
ti
endol
aimpo
sibi
l
ida
ddeunaj
ust
iic
aci
óni
nte
lec
tua
lode
laná
li
si
sobj
et
iv
opa
rae
ll
os,pr
opus
ola
de
7-Abr
ce

s
inc
roni
ci
dadc
omopa
ráme
troac
ons
ide
rare
ntr
elo
str
adi
ci
ona
lesdet
ie
mpo
,es
pac
ioyc
aus
al
ida
d,po
rsu
r
,Me
aNº

e
fec
ti
var
ecur
renc
ia.
ña
i
e
l
bi
aP

Es
tebr
evee
studi
ohaq
uer
idoa
nal
iz
arha
staq
uépunt
ola
sint
uic
ione
sco
rta
zar
ia
naspo
día
nha
cer
i
i
s
r
s
o
mpo

e
mer
ger
,del
oinc
ons
ci
ent
e,unnue
voni
veldes
igni
ica
do.P
ens
amo
squee
lins
ti
ntodenue
str
oaut
or,
Ont
I

e
scr
uta
dori
nsa
cia
bledenue
vosó
rde
nes
,no
sll
evac
ier
tame
nteaunr
esul
ta
dof
orma
l.Tr
asl
aso
cul
ta
s

49
c
onv
erg
enc
iasDuc
hamp-
Cor
táz
arpul
sa
nco
inc
ide
nci
asmá
sco
mpl
ej
asq
ue,c
omohe
mosv
ist
o,ha
bla
nde
unas
ine
rgi
adepe
nsa
mie
nto
,unac
onlue
nci
aenl
asc
onv
icc
ione
ses
tét
ic
asyuni
mpo
rta
ntene
xoe
nla
i
deo
log
íaa
rtí
st
ic
ayv
it
al
.

Ene
stea
ñoe
nquec
ele
bra
mose
lce
nte
nar
iode
lna
cimi
ent
odeJ
uli
oCo
rtá
zar
,re
sul
tamá
sopo
rtuno
q
uenunc
apr
est
ara
tenc
iónal
asi
ncur
si
one
sdel
oex
tra
ordi
nar
ioe
nelluj
oco
tidi
ano
,obs
erv
arc
on
e
moc
iónl
asc
asua
li
dade
s,q
uenunc
ase
ráni
rr
el
eva
nte
s,ype
nsa
rquet
ampo
coe
ssó
lounac
ues
ti
óndea
zar

2014
q
ue,e
nela
ñoe
nques
epubl
i
cae
stea
rtí
cul
oso
brel
auni
óni
ntui
ti
vae
ntr
eDuc
hampyCo
rtá
zar
,sec
ele
bre

04/
30/
t
ambi
éne
lAñoI
nte
rna
cio
nal
del
aCr
is
tal
ogr
afí
a:unnue
voe
ncue
ntr
o(s
ie
mpr
eade
sho
ra)c
one
lfe
nóme
no

l
doe
del
atr
ans
par
enc
ia.

i
2464)Artículorecibidoel27/02/2014–Aceptadoel01/04/2014–Publa
c
.
..

nc ue nt rosade sho ra ”.
BI
BLI
OGRAFÍ
A

v ose
Ar
ia
s,R.(
Rea
li
zado
r)yS
ole
rSe
rra
no,J
.(Pr
ese
nta
dorye
ntr
evi
st
ado
r)(
1998)
.Ent
rev
ist
aaJ
uli
oCo
rtá
zare
n

mponue
1977
.AFo
ndo(
Rtv
e),Ba
rce
lona
:Edi
tr
ama
.

ha
Be
nja
min,
W.(
1989)
.Di .Ma
dri
d:Ta
urus
.

N 2174-
sc
urs
osi
nte
rru
mpi
dosI

lDuc
Br
eto
n,A.
(2009)
.Ma
niie
st
osd
els
urr
eal
imo
s .
Madr
id:
Vis
or.

ce
S
r
S
ryMa
I
51(
Ca
banne
,P.(
1984)
.Co
nve
rs
aci
one
sco
nMa
rce
lDu
cha
mp.
Bar
cel
ona
:Ana
gra
ma.

3-
za
Ca
lve
si
,M.
(1993)
.Du
cha
mp.
Fir
enz
e:Gi
unt
i(Do
ssi
erAr
t)
. .3

s
r
g
oCo
2014,Pá

Co
rtá
zar
,J.
(1969)Lav
uel
taa
ldí
aeno
che
ntamu
ndo
s.Mé
xic
o:S
igl
oXXI
.
i
ul

―(
2002a
).Ca
rts1.
a 1937-
1963.
Madr
id:Al
fa
gua
ra.
.“J
l
s
i

―(
2002b)
.Ca
rts2.
a 1964-
1968
.Ma
dri
d:Al
fa
gua
ra.
de
7-Abr
ce

―(
2002)
.Ca
rts3.
a 1969-
1983
.Ma
dri
d:Al
fa
gua
ra.
r
,Me
aNº

―(
2003)
.Ra
yue
la.
Madr
id:
Cát
edr
a.
ña
i

―(
2009)
.Te .Ma
dri
d:S
igl
oXXI
.
e

rri
to
rio
s
l
bi
aP
i
i
s

―(
2010)
.Úl
ti
mor
ou .Mé
nd xic
o,RM,2010
.
r
s
o
mpo
Ont
I


vil
a,M.
L.(
2001)
.De
se
mba
rco
sene
lpa
pe.
lRo
sar
io:Be
atr
izVi
te
rbo
.

50
De
mos
,T.
J.(
2001)
.Duc
hamp
’sLa
byr
int
h:Fi
rs
tPa
per
sofS
urr
eal
is
m,1942.Oc
tob
er,
Summe
r,91-
119.

Duc
hamp
,M.(
2004)
.Du
cha
mp.Mi
la
no:
Riz
zol
i-
Ski
ra
.Co
rri
er
ede
ll
ase
ra.
―(
2012)
.Es
cr
it
os(
edi
ci
óndi
ri
gi
dapo
rJo
séJ
imé
nez
).Ba
rce
lona
:Ga
lax
iaGut
enb
erg
.

Ha
rss
,L.(
1968)
.Lo
snu
est
ro.
sBue
nosAi
re
s:S
uda
mer
ic
ana
.

Hue
rta
sNa
dal
,D.
(2003)
.El

mit
eso
ñado
:ar
qui
te
ctur
asdev
idr
ionoc
ons
tr
uida
s.Re
lex
ione
sde
sdee
l

2014
s
igl
oXXI
:la
sva
ngua
rdi
asa
rtí
st
ic
as.To
ut-
fai
t.heMa
rce
lDu
cah
mps
tud
ieso
nli
nej
our
na,
l2,i
ss
ue5,
Apr
il
.

04/
30/
ht
tp:
//
www.
tout
fai
t.
com/
is
sue
s/v
olume
2/i
ss
ue_5/
not
es/
nada
l/
nada
l_s
pani
sh.
html

a
c l
doe
Bo
sque
t.A.
,Dur
and,
M.,
Jit
ri
k,N.
,Pa
gésLa
rra
ya,A.
,Pi
zar
nik
,A.
,deS
ola
,G.
,[e
tal
.
](1969)Lav
uel
taa

i
2464)Artículorecibidoel27/02/2014–Aceptadoel01/04/2014–Publ
Co
rtá
zare
nnu
evee
nsa
yo.
sBue
nosAi
re
s:Ca
rl
osP
ére
z.

J
ung
,C.
G.(
1964)
.Lai
nte
rpr
et
aci
ónd
elan
atu
ral
ez
ayl
aps
iq
ue.
Bue
nosAi
re
s:Pa
idó
s.

a ”.
Ont
ori
aPe
ña,
M.(
2011)
.La
sgr
and
est
ran
spa
renc
ias
:Da
days
urr
eal
is
moe
nlo
sli
bro
s-c
oll
aged
eJu
lio

sho r
Co
rtá
za.
rTe
si
sdo
cto
ral
nopubl
ic
ada
.Uni
ver
si
tàdiBo
log
na,
Ita
li
a.

sade
Or
ilaRe
yna
l,A.
(1969)
.Co
rtá
zarc
uent
asur
oundina
l.P
ano
ra .
maBue
nosAi
re
s,VI
I,136,
51-
52.

ue nt ro
Pa
z,O.(
1968)
.Ma
rce
lDu
cha
mp.
Méx
ico
:Er
a.

se nc
―(
1969)
.Ap
ari
enc
iad
esnu
da:l
aob
rad
eMa
rce
lDu
cha
mp.
Madr
id:Al
ia
nza
.

mponue v o
―(
1977)
.Ma
rce
lDu
cha
mp:L
’ap
par
enc
emi
seànu
..
..Pa
ri
s:Ga
ll
ima
rd.

Pi
conGa
rie
ld,
E.(
1975)
.¿EsJ
uli
oCo
rtá
zaru
nsu
rre
ali
st
a?Ma
dri
d:Gr
edo
s.

ha
N 2174-
―(
1978)
.Co
rtá
zarp
orCo
rtá
za.
rMé
xic
o:Uni
ver
si
dadVe
rac
ruz
ana
.

lDuc
Pr
ego
,O.(
1985)
.Laf
as
ci
nac
iónd
ela
spa
lab
ras
:Co
nve
rs
aci
one
sco
nJu
lioCo
rtá
za.
rBa
rce
lona
:Muc
hni
k.

ce
S
r
S
ryMa
I
51(
Ra
mír
ez,J
.A.
(2006)
.Du
cha
mp.
Ela
moryl
amu
ert
einc
lus
o.Ma
dri
d:S
irue
la.

3-
za
S
per
anz
a,G.(
2006)
.Fu
erad
eca
mpo
.Li
te
rat
uraya
rtea
rge
nti
nosd
esp
uésd
eDu
cha
mp.
Bar
cel
ona
:Ana
gra
ma. .3

s
r
g
oCo
2014,Pá

S
chwa
rz,A.
(1988)
.Ma
rce
lDu
cha
mp,l
asp
osa
… eir
ead
yma
de.Ca
tál
ogodel
aex
pos
ic
ión(
Pal
azz
oBr
era20
J i
ul

ma
ggi
o-10l
ugl
i
o1988)
.Mi
la
no:El
ect
a.
.“
l
s
i
de
7-Abr

Y
urk
iév
ich,
S.(
1994)
.Ju
lioCo
rtá
zar
:mu
ndo
symo
do.
sMa
dri
d:Ana
ya& Ma
ri
oMuc
hni
k.
r
,Mece
aNº
ña
i
e
l
bi
aP
i
i
s
r
s
o
mpo
Ont
I

51

S-ar putea să vă placă și