Documente Academic
Documente Profesional
Documente Cultură
14/10/11 frente
DISTRIBUCIÓN GRATUITA
Diagramación
Adriana Peña Cervantes
Yeniséi Oviedo González
Ricardo Pérez Rovira
Ilustración
Mario Grimaldo González
Humberto Feria Basurto
Vanessa Hernández Gusmão
Alejandro Villalobos González
Israel Ramírez Sánchez
Fotografía
Lizeth Arauz Velasco
Escribo mi lengua. Tlapaneco. MIBES 7. Libro del adulto. D. R. 2011 ©Instituto Nacional para la Educación de los Adultos,
INEA. Francisco Márquez 160, Col. Condesa, México, D.F., C.P. 06140.
Esta obra es propiedad intelectual de sus autores, y los derechos de publicación han sido legalmente transferidos al INEA.
Prohibida su reproducción parcial o total por cualquier medio, sin autorización escrita de su legítimo titular de derechos.
Impreso en México
Propósitos generales 5
Propósitos
de la unidad
Identificar el espacio
sociogeográfico de la
lengua mèçphàà.
Distinguir las
definiciones de lengua
y dialecto.
Actividad 1
Contesta las preguntas.
b) En algunas palabras
11
En relación con el texto anterior, localiza en el mapa de la página Escribo mi lengua. Tlapaneco
siguiente los municipios donde se halla población hablante de la
lengua mè'phàà.
41
Zirándaro de los 32
Coahuayutla Chávez 44
de José
María Izazaga
La Unión
de Isidoro
Montes de Oca Coyuca de
José Catalán
Azueta San
Ajuchitlán Miguel
1. Ahuacuotzingo del Totolapan
2. Alcozauca de Guerrero Progreso
3. Alpoyeca
4. Apaxtla de Castrejón
5. Arcelia Petatlán
6. Atenango del Río
7. Atlamajalcingo del Monte Atoyac
8. Atlixtac Tecpan de
de
9. Azoyú 24. Juan R. Escudero Galeana
Álvarez
10. Benito Juárez 25. Malinaltepec
11. Buenavista de Cuéllar 26. Mártir de Cuilapan
12. Cocula 27. Metlatónoc
13. Copanatoyac 28. Mochitlán 10
14. Cualac 29. Ometepec
15. Cuautepec 30. Pedro Ascencio Alquisiras 41. Tlalchapa
16. Cuetzala del Progreso 31. Pilcaya 42. Tlalixtaquilla
17. Chilapa de Álvarez 32. Pungarabato de Maldonado
18. Florencio Villarreal 33. Quechultenango 43. Tlapa de Comonfort
19. General Canuto A. Neri 34. Taxco de Alarcón 44. Tlapehuala
20. Huamuxtitlán 35. Tecoanapa 45. Xalpatláhuac
21. Iguala de la 36. Tepecoacuilco de Trujano 46. Xochihuehuetlán
Independencia 37. Tetipac 47. Xochistlahuaca
22. Igualapa 38. Tixtla de Guerrero 48. Zapotitlán Tablas
23. Ixcateopan de 39. Tlacoachistlahuaca 49. Zitlala
Cuauhtémoc 40. Tlacoapa 50. Acatepec
__________________________, __________________________,
__________________________, __________________________
Escribe las ideas importantes del artículo o infomación nueva que aprendiste del
texto, “Ubicación del tlapaneco en el contexto nacional”.
____________________________________________________________
____________________________________________________________
____________________________________________________________
____________________________________________________________
14
____________________________________________________________
____________________________________________________________
Nàtháán ajngóç. Mèçphàà
Actividad 3
Observa las ilustraciones siguientes y contesta las preguntas.
15
17
Cuando por primera vez mi mamá me dijo que tenía que ir a Tlapa
a vender plátanos en la fiesta del Señor del Nicho, en ese tiempo no
había carretera, entonces se tenía que ir con bestias que cargaban
los plátanos. De mi pueblo a Tlapa se caminaba tres días para llegar.
El mè'phàà es:
a) Un dialecto
b) Una lengua o un idioma
c) Un idiolecto
1. _____________________________________
2. _______________________________________
3. _______________________________________
4. _______________________________________
Actividad 6
Escribe lo que se te pide.
¿La lengua indígena que hablas es igual en todas las regiones o varía?, de ser así,
¿en qué varía?
____________________________________________________________
____________________________________________________________
____________________________________________________________ 21
____________________________________________________________
Escribo mi lengua. Tlapaneco
Escribe cómo reconoces a una persona cuando habla tu misma lengua, aunque
no sea de tu comunidad o región.
____________________________________________________________
____________________________________________________________
____________________________________________________________
____________________________________________________________
________________________________________________________________
Actividad 7
Escribe tres situaciones en las que utilices la expresión oral y tres en
donde emplees la expresión escrita. Fíjate en el ejemplo.
ᐳ
ᐳ Escribo mi lengua. Tlapaneco
ᐳ 3. 3.
ᐳ
ᐳ
ᐳ
ᐳ 4. 4.
ᐳ
ᐳ
María, vamos
a la escuela.
Bueno, ahí te
alcanzo, ya dejo
de lavar.
Bueno, entonces
te espero en la
escuela.
26
Nàtháán ajngóç. Mèçphàà
a) Radio
b) Teléfono
c) Diálogos de cara a cara
a) En tiempo distinto
b) En el mismo tiempo
a) En el mismo sitio
b) En sitio distinto
ᐳ
ᐳ El texto contiene la información precisa
ᐳ
de lo que el escritor quiere comunicar.
ᐳ Uso de palabras o expresiones
ᐳ repetidamente como: O sea, este, pues.
ᐳ Expresión
ᐳ La estructura del texto es realizado oral
ᐳ de acuerdo con un esquema planeado
ᐳ por el que escribe.
ᐳ
ᐳ Utiliza pausas, entonaciones.
ᐳ
ᐳ Utiliza el lenguaje corporal: Gestos
ᐳ y posturas del cuerpo.
ᐳ Expresión
ᐳ Emplea formas de expresión espontánea escrita
ᐳ como: Pa’que vengas, onde está.
ᐳ Utiliza recursos visuales como: Los paréntesis,
ᐳ esquemas, gráficas, signos de puntuación.
ᐳ
ᐳ Utiliza estructuras fijas como frases hechas,
ᐳ por ejemplo: Reciba un cordial saludo.
ᐳ
28
Actividad 8
Contesta las preguntas.
Alfabeto mèçphàà
ᐳ ᐳ
ᐳ ᐳ
ᐳ A a B b Dx dx E e ᐳ
ᐳ ᐳ
ᐳ ᐳ
ᐳ F f G g I i J j ᐳ
ᐳ ᐳ
ᐳ ᐳ
ᐳ ᐳ
ᐳ
ᐳ
K k Kh kh M m N n ᐳ
ᐳ
ᐳ ᐳ
ᐳ Ñ ñ Ý ý Ph ph R r ᐳ
ᐳ ᐳ
ᐳ ᐳ
ᐳ ᐳ
ᐳ S s Ts ts T t Th th ᐳ
ᐳ ᐳ
ᐳ ᐳ
ᐳ W w Y y ᐳ
30 ᐳ ᐳ
ᐳ ᐳ
Nàtháán ajngóç. Mèçphàà
Actividad 9
Contesta las preguntas.
( ) Revistas
( ) Periódicos
( ) Libros de texto
( ) Diccionarios
( ) Textos literarios (cuentos, leyendas, poesías, etcétera)
( ) Cartas, recibos, entre otros
( ) Carteles
( ) Actas de nacimiento, matrimonio, defunción, etcétera
De los materiales que conoces que están escritos en lengua mèçphàà, ¿en dónde
los utilizan?, y ¿quiénes los utilizan?
____________________________________________________________
____________________________________________________________
¿Por qué?
____________________________________________________________
____________________________________________________________
____________________________________________________________
____________________________________________________________
Escribo mi lengua. Tlapaneco
____________________________________________________________
Capítulo I
Disposiciones generales
Artículo 1. La presente Ley es de orden público e interés social,
de observancia general en los Estados Unidos Mexicanos y
tiene por objeto regular el reconocimiento y protección de los
derechos lingüísticos, individuales y colectivos de los pueblos
y comunidades indígenas, así como la promoción del uso y
desarrollo de las lenguas indígenas.
35
ᐳ
Ninguna persona podrá ser sujeta a cualquier tipo de
ᐳ
Artículo 1.
discriminación a causa o en virtud de la lengua que hable.
ᐳ
Las lenguas indígenas serán válidas, al igual que el español, para ᐳ
cualquier asunto o trámite de carácter público, así como para ᐳ
acceder plenamente a la gestión, servicios e información pública. ᐳ
a) En el Distrito Federal y las demás entidades federativas con ᐳ
Artículo 4. municipios o comunidades que hablen lenguas indígenas, los ᐳ
gobiernos correspondientes, en consulta con las comunidades ᐳ
indígenas originarias y migrantes, determinarán cuales de sus ᐳ
dependencias administrativas adoptarán e instrumentarán las ᐳ
medidas para que las instancias requeridas puedan atender y ᐳ
Artículo 7. resolver los asuntos que se les planteen en lenguas indígenas. ᐳ
ᐳ
Las autoridades educativas federales y de las entidades
ᐳ
federativas garantizarán que la población indígena tenga
ᐳ
Artículo 8.
acceso a la educación obligatoria, bilingüe e intercultural, y
ᐳ
ᐳ
adoptarán las medidas necesarias para que en el sistema
ᐳ
educativo se asegure el respeto a la dignidad e identidad de
las personas, independientemente de su lengua. Asimismo, en
los niveles medio y superior, se fomentará la interculturalidad, ᐳ
el multilingüismo y el respeto a la diversidad y los derechos ᐳ
Artículo 9. lingüísticos. ᐳ
ᐳ
Es derecho de todo mexicano comunicarse en la lengua de ᐳ
ᐳ
36
la que sea hablante, sin restricciones en el ámbito público
y privado, en forma oral o escrita, en todas sus actividades ᐳ
Artículo 11. sociales, económicas, políticas, culturales, religiosas y
ᐳ
Nàtháán ajngóç. Mèçphàà
cualesquiera otras.
ᐳ
ᐳ
ᐳ
La presente Ley es de orden público e interés social, de
observancia general en los Estados Unidos Mexicanos y tiene
por objeto regular el reconocimiento y protección de los ᐳ
Artículo 10.
derechos lingüísticos, individuales y colectivos de los pueblos ᐳ
y comunidades indígenas, así como la promoción del uso y ᐳ
desarrollo de las lenguas indígenas. ᐳ
ᐳ
____________________________________________________________
Escribo mi lengua. Tlapaneco
____________________________________________________________
Rí na’gí mina’
kuthun
Màthànì minàç
màràtháán
ajngáaç mèçphàà.
Ñajun 12
Atriçñàa graxì rígìç.
Ñajun 14
Araxnuu ajngáa jamí atriçñàa graxì.
Mbá rìçì
Rudu jamí nda thauun,
nàgùmáán ná iná maxa,
maxa o mbaça giaxùù,
gíçdoo o ràgíçdoo tsuwan,
gàjmàa nè mbá xùxtà khaço,
tsáán nathanè gagìi numbaa,
ñajuaanç mbá rìçì.
Ìçwá ná rí:
____________________________________________________________
____________________________________________________________
Ñajun 15
Atrùwàa gàjmàa mbá ikhoo ajngáa rí jaçyoo githun.
Ídò rí nuçtháán lóç tsáan xàbù ñajwá lóç ìwàa nàkà rà màña
lóç, ikhaa rí naçne màgìçdà idxà lóç xtángo gàjmaá xu nitháán
mbá jùmà numu rí màgùmá mujuùn mbá ajngáa; ná rí màgoo
mùçtháán lóç rí nàjùmàç lóç, rí nùndxàwà míjná lóç jamí rí
nàmàña lóç mbá mbá mbiçi.
Ñajun 16
Ná tsùdùù ìyììç ríçgì, aratháán mbámbá guithun ná ikhoo rí jaçyoo.
Tsáa inuu ìkà ìyììç, tsina ñaún, rí naçthán ajngáa, mbiçi rí nìgùma ìyììç.
__ __
1. __________________
__ __
2. __________________
43
__________ __________________
3. __________________ Escribo mi lengua. Tlapaneco
__ __
4. __________________
ᐳ ᐳ
ᐳ Juan Bautista Romero Túngaa guçwá tsaan Kitandàçà tsimbáyú màtòçò agu
ᐳ
ᐳ ᐳ
ᐳ ᐳ
ᐳ ᐳ
ᐳ ᐳ
ᐳ ᐳ
ᐳ ᐳ
ᐳ ᐳ
ᐳ ᐳ
ᐳ ᐳ
ᐳ ᐳ
ᐳ ᐳ
ᐳ ᐳ
ᐳ ᐳ
ᐳ ᐳ
ᐳ ᐳ
ᐳ ᐳ
ᐳ ᐳ
ᐳ ᐳ
ᐳ ᐳ
44
ᐳ ᐳ
ᐳ ᐳ
ᐳ ᐳ
Nàtháán ajngóç. Mèçphàà
ᐳ ᐳ
ᐳ ᐳ
ᐳ ᐳ
ᐳ ᐳ
ᐳ ᐳ
ᐳ ᐳ
Ndí ajngáa gájmaaç màratháán mbá ìyììç màtràxìi mbáa dxájuaaç o mbáa xàbù tsí
nathanì nuwiin.
Ndí ajngáa gájmaaç màratháán mbá ìyììç màtàxùçmá inuu mbáa xàbù ñajun o mbáa
xàbù tsí tsíthanì nuwiin.
46
Nàtháán ajngóç. Mèçphàà
Rí ìyììç naxná raça rí nitrùthun wíí ò rí nithayáá, dí iyoo gáçthán xàbù tsí nigíçma
ajngáa numuu xtangòjòò ò jàçni rá.
____________________________________________________________
____________________________________________________________
Ná numuu jngó ràgíçmaa magò mbaça ajngáa mbá ìyììç naxná raça rá.
____________________________________________________________
____________________________________________________________
Dukorim
Thana nagùù
50
Nàtháán ajngóç. Mèçphàà
Ñajun 20
Araxnuu ajngáa jamí atiajma githun jagù ikhoo.
Nákhí wajyúú phú mbaçiin xàbù nagóó Sa lúwè nduyá jùbàç ná mudu rú
mùphù, numuu rí ná júbà gìjyoç nànguá ijmàà mújúun rí nidu, xkuàçnii
nixtáá mangúún nákhí xóó dxáma ñajùnç, nika gáçyá jùbàç nìdu ixí, numuu
rí ikhí máján ijmàà rí nidu, phú mbàyùùç nixtáá xkuaçnii, mbámbá naçkhàa
ruçwa nakuàaç xòç Xkuà Mánguìí, jaçyoo Sa Lúwè. Mbámbá mùçguáça xòç,
tsí nánà rá nagíçdùù má naçni meda yaja gàjmàa guma xígu rí mòphó xòç
jambàa awúun rí mbá atsú mbiçi, ídò rí nagúwààç xòç xí wámbà má nixtiçìi 51
yàà, tsí nánà naçne ìwáá mbaça guma xígu, xúkhuì má meda yaja rí naguì
nàçkhàa numuu rí ná jambàa nàxkamii xòç àngiànç lóç tsí nawátaa gútsì ixí Escribo mi lengua. Tlapaneco
mòphò, àçkhuè naxníì guma rí jaguìì nàçkhàa. Ídò rí nàçkhàa má tikhuu
jambàà, nánguá má mbaça wéñuu gaçuùn, áçkhuè naçni wiphìi má amuù,
numuu rí inuù má jaguìì àdéè.
Xkuaçnii jaçnii mitsaan naguáçnúùç xòç guwáá ná gagi nùxkamìi ìjyànç xòç tsí
niwanúú gajmíí nánà xíñúú.
Ajngóo: Juan Reyes Flores.
Makrúìxtàa, jaçyoo Xkuà Ixì Ridíí.
Dí kri’khu itaxkamaa ná githun rí irga awúun ikhoo júgua ma’áan (àjmà) gàmàá
ikhoo júgua ma’áan (akhò).
Nguáná najma ló’ githun rí ríga ná awúun ikhoo júgua ma’áan (atsú).
ᐳ _______________________________ ᐳ
ᐳ ᐳ Escribo mi lengua. Tlapaneco
ᐳ _______________________________ ᐳ
ᐳ ᐳ
ᐳ _______________________________ ᐳ
ᐳ (4) _______________________________ ᐳ
ᐳ _______________________________ ᐳ
ᐳ ᐳ
ᐳ _______________________________
ᐳ
_______________________________
Ñajun 22
Atrùwàa gà jmàa mbá ikhoo ajngáa rí tima ná ñaún xtìyààç gà jmàa
mbiçyuu rí tima ná ñaún májáanç.
ᐳ Githun naçthán xú
ᐳ
Githun naçthán rí nàgùma ná awúun mbá jaçnii rí nuçthán ló
ᐳ
jùmà kaxì mbiçyuu. numuu
54
ᐳ Githun rí najmaa mùçthán lóç numuu jàçni,
ᐳ
Githun nawiçthóo
xùkú, iná ò ixì.
ᐳ
Nàtháán ajngóç. Mèçphàà
Githun rí naçthán lóç numuu tsí nuçthán ló numuu: Githun rígè’ najmaa
lóç mùçthán tsáa naçni rí naçthán awúun mbá jùmà káxì.
Githun naxná mbiçyuu: Najmaa mùçthán lóç numuu xúgí rí rígà inuu numbaa,
xú rí xàbù, jàçni, xùkú, iná jamì ixì o asndo na rí ñajuun.
2. Jùmà tiriajmà: Phú mitsaan nagáyuu wáyù skunii ná xkuà. Escribo mi lengua. Tlapaneco
1. _________________tátà Juan.
Ñajun 24
Araxnuu ajngáa naxná raça.
Athanè mbá ajngáa naxná raça numuu ñajun rí nirathán ríguí rá.
58
Nàtháán ajngóç. Mèçphàà
Ñajun 25
Araxnuu májáanç ajngáa rí niçtháán Policarpo nixuçma inuu Antonio.
Ajngáa timbá.
lerio:
Táta Antonio Cantú Va
mbá
ha an gu 'w áá gá ts íí wa khí numuu rí mu'phu ló' 59
Gú't
tsiguu a'dé' Juan.
rawiin guma ná marámaa
Escribo mi lengua. Tlapaneco
.
Mbu'ya mijná ló', gídxú lá
Ídò nanda lóç mùçtháán lóç mbá ajngáa, nuçnì lóç gàjmáa rí gídàç
idxaç lóç, rí nduçyáá lóç jamí rí ndaçyá lóç. Nduçyáá lóç rí nanda lóç
mùçthán ná awúun mbá ajngáa kitháán (mùçthán lóç rí nirígà,
mundxaçwáá dxájua lóç, muxtráçáá ajngáa. Içwá rí ndaçyóo). Ídò
60 nduçyáá máján lóç rí nanda gúçthán lóç, nundxàwà míjná ló rí
nanda gúçtháán lóç xàbù, xáni nanda gúçtháan lóç nè, ajngáa rí
màjma lóç, xí ajngáa kuwiin ñajuun né ò ajngáa guçwáá. Rígìç
Nàtháán ajngóç. Mèçphàà
Ajngáa tiriajmà.
ú
wakhí Táta Antonio Cant
Gú'thaan gu'wáá gátsíí ló'
nu m uu m ar ám aa ts ig uu a'dé' Juan rí mu'phu
Valerio
mbá rawiin guma.
.
Mbu'ya mijná ló', gídxú lá
Ñajun 27
Gà jmàa jùmà rí nitaxkamaa awúun ajngáa, aratháán mbá ajngáa
máján jamí ràngíjyúu wéñu numuu Antonio.
62
Nàtháán ajngóç. Mèçphàà
lerio:
Táta Antonio Cantú Va
.
Mbu'ya mijná ló', gídxú lá
Àjùmàà rí niwanúu mìdxù ná goçóo mbá dxájuaaç, nànguá màgoo mìdxù numu rí
nániáa nijámbìyùù jamí ndaçyóo màràtháan madxauùn.
ᐳ
Nàtháán ajngóç. Mèçphàà
ᐳ Jùmà ginii
ᐳ
ᐳ
ᐳ
ᐳ Ìçwá jùmà
ᐳ
65
Rí na’gí mina’
kuthun:
Mbìçyáá xú nàgìxnuu
mbá ajngáa.
Ñajun 29
Araxnuu májáanç ajngáa rígèç.
Dí numuu rá.
____________________________________________________________
____________________________________________________________
____________________________________________________________
____________________________________________________________
Ixí
Ixí mbá rí phú nadçyóo nè rí màjúwa múú xàbù, phú gíçdoo
numuu nè awúun rí màçni mújúun rí munìgajmàà xàbù xú rí
nàgùmá májáán mbaça inii ajwànç.
Phú gíçdoo rí thaun ixí, numuu rúkuè xàbù tsí nunì mujuun yáá
gàjmàa mbá ñajun kiajuun nùrìyèè yóo ixí. Ikhaa má yáá rígè
nagájnuu içdú thaun drígòò ixí.
Ñajun 33
Araxnuu ajngáa jamí athriña.
Arathán tikhu jùmà rí nàmàñaa má numuu ixí jamí nàkhà ná ajngáa rí niraxnuu.
____________________________________________________________
____________________________________________________________
____________________________________________________________
____________________________________________________________ 71
Á ndiyoo nìjùmààç dí ithán ajngáa ídò nitaxkamaa githun rí tsíthanè niwiin rá.
____________________________________________________________
____________________________________________________________
____________________________________________________________
72 Araxnuu ajngáa.
Mùrùwàa tsina, githun jamí mùçthán lóç nè tsídàç açwá ìndòo ídò
Nàtháán ajngóç. Mèçphàà
Ñajun rí naçni xàbù tsí nàgùxnuu gàjmàa mbá ajngáa phú giçdoo
numuu ná awúun mbá giraxnuu, numu rí tsi nàgùxnuu nàrùwàa
jùmùù rí nàmàñuu gàjmàa jùmà rí nàkàràgùxnuu; jamí xùkhuè má
màgoo mbàçyoò xáni niroçóo jùmùù xàbù tsí niçtháán ajngáa.
Dí numuu rá.
____________________________________________________________ 73
____________________________________________________________
Escribo mi lengua. Tlapaneco
____________________________________________________________
____________________________________________________________
____________________________________________________________
____________________________________________________________
____________________________________________________________
Nimañu' má nagúxnuu
jún rá, tsíge' ñajuun Kua'nii má mangúún
tsina “a” tsíge' ñajuun nimañu' rí gijyo' nathán
tsina “e” jamí tsíge' mbi'yu jamí
ñajuun tsina “p”. gijyo' natháa tsigu.
Mangúún
nifro'ò dí iyii' awatanda'a
numu rí magajnúu iyii'
gí'ma xtikhuu xabù ná iyii'
nagì'ma ná pajnu.
Atriçñàa graxì.
____________________________________________________________
____________________________________________________________
• Mbàçyáá rí ídò nàgìxnuu mbá nachà gàjmàa nàgìxnuu giàwàn o máján ndaçyóo
màjmaa tikhu xú nàgìxnuu mbá ajngáa rí mambáyúu màfroçòò xàbù.
Ñajun 35
Araxnuu rí nirígà rígèç.
Ansdò mbiçi mbá skíñú ìmbà ñajun gùnç riakhù, ídò rí guçwá
ñajun rí ndaçyoo jamí natsiji thùùn nandii rí rígà ná Mbaa Ridáá
nitheèn rí rígà nikujmaa mbá nditàçà nuxìç rí najmàà ná xuñúú àga.
76 Rí àjmà ginii jayu nikujmaa ná xuñúú àjmìi ìjìn tsí júwà ná Mbaa
Ridáá mbáa dxáçgú mijna gùwàç tsiguu tsí xtáa ná mbayuu Imperial
jamí mbáa dxáma gùwàç tsiguu tsí xtáa ná San Diego, diyèè nandii
Nàtháán ajngóç. Mèçphàà
rí mbiçi mbá skíñú migiñu jamí mbá skíñú gùwàç ñajun gùnç riatsú,
nanguá má juwè mijngi ná júwá àga, túrùguìin má mangaa, naguá
má niguwéè mbaa Mixíí mangaa. Xàbù tsí nijáñuu ginii, nìgànú nè
mbá mbiçi gùwàç ìtsù ñajun gùnç riakhù, ídò rí mbáa àçgù níçngòò
gàjmàa nandii içdi thaun tsí nigùmaa ná Mbaa Náxá, nijáñuu gàjmàa
rí nánguá ndiyoo magíxìç mújúùn.
Mbá nandii nugíxìç xàbù rí narìda naçnì kùmaa mbáa xùkú tsí
nataxìi mbá nditàçà nijmàà xuñúú àga rí nakujmaa gàjmàa mbá
nditàçà jayuu. Ajmà mbiçi igajyúu níkhú nakujmaa nè, o asndò
witsu mbiçi níkhí ikujmaa nè.
77
012001231400 o ná 012001231430.
Rí màjmaa:
• Xuwáá tsíçtsún rí màçngòò màjnùç mbá awan iya.
• Mbá jàçni maka iñúu natsuwoo iya.
• Mbá xúbà lájuíin tsíçtsún. 79
• Mbá jàçni rí namajngaa.
• Mbá ròtò xtá nàwàtrùtsì rámàa rawún rí màçngòò màjnùç mbá 100 ml. Escribo mi lengua. Tlapaneco
• Xùwáá lájuíin jamí chálà naçgí awan.
Xú màgùma:
1. Atrígu jàçni maka iñúu natsuwoo iya ná inuu xúbà lájuíin tsíçtsún
ataxíña iya rí mbiçyuu carbopol inuu jàçni natsuwoo iya jamí
atangudìi xndúu rí ngrámuu inuu iya gàjmàa mbá chálà lájuíin,
numu rí màmbá nè mbá jayu.
Ñajun 36
Araxnáá ikhoo tsixpiçthá rí jaçyoo mbámbá graxì.
Atriçñàà graxì.
ᐳ Ajngáa A Ajngáa B ᐳ
ᐳ ᐳ
ᐳ Tsí nàgùxnuu ídò rí naçgí Ídò rí tsí nàgùxnuu naçgí minàç ᐳ
ᐳ minàç maxkamaa mbá ajngáa, màfroçòò rí naçthán ajngáa, ᐳ
ᐳ ìndòo nayaxì mbá nacha giawàn jamí mañuu ìgùxnuù, ᐳ
ᐳ inuu asndò ná rí ìyììç, rí naçniì jamí ndaçyóo máján gáfroçòò ᐳ
ᐳ rá, ndayajmeè mbá xugíí rí nàgùxnuù. ᐳ
ᐳ kuthun rí gíçdoo inuu ìyììç, xú ᐳ
ᐳ rí tsinuu ìyììç, xtiçkhu, ajngáa Rí naçgí minàç giraxnuu rígìç ᐳ
ᐳ idxùù ìyììç, idxùù ìyìì, kuthun ñajuun rí màfroçòò mújúun ᐳ
ᐳ kíxnuu ma, xú jaçnii tsina, xú tsí nàgùxnuu, xú nandoò ᐳ
ᐳ jaçnii xtoçóo ìyììç, gàjmàa ìçwá. màxtróçoò ajngáa jamí xú ᐳ
ᐳ naxtróçoò ne. ᐳ
ᐳ Ídò rí màgùxnuù ginii jayuu
ᐳ
ᐳ màgoo màxkamaà ajngáa
ᐳ
ᐳ rí ndaçyée o rí nandoò
ᐳ
ᐳ mbàçyoò xí rígà nè ajngáa rí
ᐳ
ᐳ ᐳ
nandoò mbàçyoò.
FONDA
Lupita
Rumusáa
❋ Xndú ni'gå gúkú gåjmåa ya'duun xúwí
❋ Yaja nikha ro'oo gåjmåa xndú
❋ Yå'û
❋ Iyoo dïïn, iya kafé, iyoo ajmå duun xtílõõ, iyoo råxå
limúún, ya'dú nigigoo
Ganitsu wakha'
❋ Ya'diin xtílå xuajñuun
❋ Ya'diin xïdï
❋ Ya'diin rundú
❋ Xuyuu åga
❋ Xiwi nikha ra'a
❋ Iya thaun júgoo idxûû
84 Ganitsu wakhíí
❋ Guma rikha
❋ Guma wíxà'
Nàtháán ajngóç. Mèçphàà
❋ Gúwan mi'xá
❋ Gúwan majan
❋ Iya kafé
❋ Buphu
Aguwa la' ná nawi'thóo jamba a naka xkua
Ixi Ridi i gajmaa Sa lúwe
Tsitsi wá'than' la'
ᐳ ᐳ
ᐳ ñùçùn daan ᐳ
ᐳ ᐳ
ᐳ ᐳ
ᐳ ᐳ
ᐳ tìsjní xùaá lájuíin ᐳ
ᐳ ᐳ
ᐳ ᐳ
ᐳ ᐳ
ᐳ ìndìiç chílò ᐳ 85
ᐳ ᐳ
ᐳ ᐳ Escribo mi lengua. Tlapaneco
ᐳ ᐳ
ᐳ àbùnç ná nàrìgu ìfuìi
ᐳ
ᐳ ᐳ
ᐳ ᐳ
ᐳ ᐳ
ᐳ akuán hcídì
ᐳ
ᐳ ᐳ
RÍ niçkhà Ranújngoo
Rí niguanúu nákhí wajyúú:
Tsí xuajin rène, gàjmàa Xkuà Ìxì Ridíí, nitiìn ñaúun xàbù Escribo mi lengua. Tlapaneco
Mexica (gùbìç) ná tsigu 1458, tsí niñùu rí munì numeè
gàjmàa rí nudiì; xúçkhuì jaçnii ninì jùmaà rí màgùma numa
mbaa ná júwèç, xuajin Xkuà Ìxì Ridìì niçni numa ná Àçphàá.
Rí narígà timbá:
Mauricio nandoo gáçni mújúun mbá ganitsu rí nunì xàbù Xkuà Mìñáá, ná rí ajngáa
gíçmaa màjmuù, dí giraxnuu gíçmaa màjmuù jamí dí jngó rá.
____________________________________________________________
____________________________________________________________
Rí narígà riajmà:
Elisa gàjmàa Miguel magóo ná mutsíìn xìdì, ná rí ìyììç muxkamaà ajngáa rí nandúùn
mbuyáa jamí ná rí giraxnuu gíçmaa muni. Dí jngó rá.
____________________________________________________________
____________________________________________________________
Rí narígà riatsú:
Tátiáaç niçtsì mbá ajuànç naxúmbú ganitsu jamí nàçkhà gàjmàa mbá ìyììç atsú
mbíçthóo rí naçthán xú màxtoçóó, dí giraxnuu gíçmaa màçniì rá, dí jngó rá.
____________________________________________________________
____________________________________________________________ 89
Federico ndayajma mbá ìyììç ná nàçkhà ajngáa naxná raça mbaça inii ajuànç, ikhaà
ndaçyóo màtsì mbá ajuànç rí naxngotoçoo jùbàç, ná rí giraxnuu gíçmaa màçniì jamí
dí jngó rá.
____________________________________________________________
____________________________________________________________
Ñajun 41
Atiaxè jamí araxnuun.
Ído rí naçni mika guwéñu náç guçwá thana San Francisco ninìì mbá ñajun rí
mùrikháaç nandi thàà jamí nixneè ìyììç lakiin rí nathán xú mùrikháaç jamí xú
mùñàwàn míjnée.
90
Nàtháán ajngóç. Mèçphàà
Mbáa nánà nìkà ná guçwá thana gán dàçà iya naxnáanç xkìyùùç 91
xubiuu xàbù jamí ndawìin xàbù tsí nuñajun, ìmbààç nánà
watháan rí ikhaà maç màgoo màçni mújúun iya naxnáanç Escribo mi lengua. Tlapaneco
xkìyùùç xubiuu xàbù jamí nixnúuç mbá ìyììç lájwíin ná naçthán
numuu iya rúkhuè. Nánà nìgùxnuu mújúun ná naçthán xú
màgùma májáán iya naxnáan xkìyùùç xubiuu xàbù, kajngó
màçníì rí màgààn ikháà.
Rí mikhui i; xí ada na'ne tha a gí'maa Ídò rí mbáa adà gídoo thàà phú gíçmaa
mikhui i ganitsu rí mixoo o wáa mixoo. màçgée inuu xàbù naxná thana.
Dí neçne nánà María numu mbàçyoò ná gíçmaa mañajma mújúun kajngó màñàwùn
94 xú màçne mújúun rí mùphù ìjìin rá.
____________________________________________________________
Nàtháán ajngóç. Mèçphàà
____________________________________________________________
____________________________________________________________
____________________________________________________________
____________________________________________________________
____________________________________________________________
96
Nàtháán ajngóç. Mèçphàà
NÙTHÀNXÙç: ò” S. C. de R. L. de C.
V., ríç gí ná
i Na nd o jaç yo o dx íyò rige gí
a “jámbà biç María Tepantlali, jùbà
Rí Sociedad Cooperativ na thá n ña juu n Sa nta
bà Costoche rí gíçdoo jéwan jamí
ndùyá má ikháanç láç Jú àn ç nit há n ña juu n içni júbà Costoche: rí
jud a ajw
ná níjñúu guçúún xàbù
ndawaa rígèç: rencio José Flores,
m Nd aw aa ga jm íí C. C. Felipe de Jesús, Flo
80
Naçwáán gíçdoo 1 119. í iya mañuu.
Ol ive ra, Es teban José Flores jam
Gregorio José
Mixes.
aw aa gà jm àa jam bà à mbàà rí nàkà Juquila
Nd
Jawáá gíçdoo 1 011 m
Cristóbal Santiago.
çkh à àk hà ç 14 8. 20 m Ndawaa gàjmàa Tátà
Ná nà
matha mixoo.
na jng úu n àk hà ç 10 4.50 m Ndawaa gàjmàa
Ná mu rí màxárí 97
rí mà çni nd aw aa mb á nawàà rawun jùbà nu
í jamí ixì
Nawathán rí intriga its
xkujdu ìndáwá. çdáá ná xuajin
mà jm á mú júu n, na gá jnuu ìyììç naçthán rí xta
á tsina
Escribo mi lengua. Tlapaneco
í ná u xàbù buanuu tsí nìgìçm
Nàndàçà tsí ndaçyóo jam aa ná xá (O ax ac a); inu n gùnç
, Mixe, mb mbiçi ti gùwàç ìkà ñujuu
Santa María Tepantlali mb án uu xtá ng oo rí
ìç numu rí màçni
mbiçyúún ná rawuun ìyì
giñu tsigu.
juwan, witsu ñúmbìin mi
GAMAKU JAYU
n jàçñuu xuajin
Xàbù ñajun naçthá ñajuu
Pedro José
trada
C. Gregorio Manuel Es XÀBÙ NAGUGUA ÌYÌÌç
XÀBÙ GINII
Atruguwa maçáan gàjmàa mbá ikhoo ajngáa o xtikhu rí niraxnuu o nitiajma jamí
nixnáanç juma rí màthànì nuwiin rí natháanç ìyììç rí ninújngoo.
Ikhán nathaçyá ajngáa numuu nandii rí nàrìdá jamí màràthàn dí ñajuun nè ìndìwàa
màraxnuu ajngáa, xí manbáyáa. Jando nathiyáá má o nàjùmàà dí juun ithán ajngáa.
Aratháán dí jun nàmàñaa numu rí nathán nè.
____________________________________________________________
____________________________________________________________
____________________________________________________________
____________________________________________________________
____________________________________________________________
98
Gàjmàa rí niratháán ríguí, arathán xí ajngáa rí màtàxkama mambáyáa gàjmàá rí
nathaçyá. Xí natriçñàa “aan” arathán dí numuu, jamí xí “nànguá” dí numuu.
Nàtháán ajngóç. Mèçphàà
____________________________________________________________
____________________________________________________________
____________________________________________________________
____________________________________________________________
____________________________________________________________
Ñajun ginii, táçyóo màraxnuu xúgíí ajngáa, ìndòo máç nitiajma xtiçkhu
rí jagò nè, ndiyoo nithiyáá díi ìyììç ñajun nè lamí díi ithán nè.
Gíçdoo númúú ìyììç thiyáá jamí nandaaç màtìyàa tsáa ijanáá ìyììç,
araxnuu jañii kuthun o xtoçóo juma riajmùù.
________________________ ________________________
ᐳ ________________________ ________________________ ᐳ
ᐳ ᐳ
ᐳ ________________________ ________________________
ᐳ
ᐳ ________________________ ________________________ ᐳ
ᐳ ________________________ ________________________ ᐳ
ᐳ ᐳ
____________________________________________________________
____________________________________________________________
____________________________________________________________
____________________________________________________________
Ñajun 46
Araxnuu ajngáa rígèç.
Mùçthán rí màrìgáç
Ikhaa ñajuun rí ginii nàjùmù xàbù jamí naçthán díi ithán ajngáa, xáni
xtoçóo jùmà awúun nè, kisngáá jamí naçni mújúunç jùmùù numuu nè,
o naçthéen xú iyámbà rìgòò nè jamí xoó má táyámbòò ràgùxnuù nè.
Rí naçthán lóç
Xú nàgùmá mbaça inii giraxnuu rígèç najmaa ídò rí tsí nàgùxnuu,
awúun má rí nàgùxnuù nathèen rí najùmùù rí naçthán rí níkhú
màgùxnuù. Ikhaa rígèç ñajuun rí ndayéè jùmà rí nàgùxnuù numu rí
mathéènç dí ñajuun rí nàçkhà màgùxnuùç ìndáwá.
Nawàa jùmà
Rígèç nàgùmá awúun má rí nàgìxnuu jamí xí wámbà nìgìxnuu mbá
ajngáa, tsí nìgùxnuu naçni mújúu jùmà rí tssíkhà awúun ajngáa. Ikhaa
rige nambáyúu màrùwáà rí nìgùxnuù gàjmàa rí nàmàñuù má ikháà
104 numu rí màçniì mbá jùmà nayámbà rìgàa numuu kisngáá rúkhuè.
Xí nifraçààç
Nàtháán ajngóç. Mèçphàà
ᐳ Rí nirígà
ᐳ Xú nàgìxnuu
ᐳ María nìwàtàndàçá ìyììç nathán nguáná nìgùmáàç
ᐳ numu rí manújuíìnç. Nañajmée ìyììç ná tima xtiçkhu,
ᐳ tsinuu guçwá ñajun, tsina ñawúun xàbù, xkátsoo ìyììç
ᐳ jamí nagùxnuùç ajngáa idxùù nè numu rí mbàçyoò ná Nasgájma
ᐳ rí ñajuu ìyììç rí ndayéèç.
ᐳ
ᐳ Nánà Lúpè nagíçdùùn nàgùxnuu ìyììç mùraxì minjná rí
ᐳ nixuçma àdée ná nathúun rí naraxìiì jamí nathéen gini Mùçthán rí
ᐳ jayu rí phú gíçdoò ñajun, ndaçyóo má rí màxáphaa màrìgáç
ᐳ
àdée màkhà gíçyáà ná màrámàa tsiguù, nánguá má
ᐳ
nìgùxnuù ìyììç.
ᐳ
numu rí mbáçyóo xí gíwàànç àçkhuìiì xó xú nàgùmá 105
nè. Wámbòò nìgùxnuu Juan ndiçyoò rí ndaçyóo
ᐳ màgìdoo ràxà o ambóo xtángidi jùbà.
ᐳ Nawàa jùmà Escribo mi lengua. Tlapaneco
ᐳ Pedro nàgùxnuu mbá ìyììç nàgìçmá ná pàjnu numuu
ᐳ cooperativa Suljaa, numuu xtiçkhu rí jagò nè ndiçyoò rí
ᐳ mago matíñuù mbukhàà maçgíi rí màngùjwèè.
ᐳ Xí nifraçààç
ᐳ Miguel nandoo màmàñuu xú nawithíin ìçgì xè, nimbá
ᐳ mitsú táçnìì ñajun rúkhuè. Akhuè nàgùxnuù mbá rí
ᐳ
nathán xú nawithíin.
____________________________________________________________
____________________________________________________________
____________________________________________________________
____________________________________________________________
____________________________________________________________
ᐳ Xí gakon Nawàa Xí ᐳ
ᐳ jamí màgùmá jùmà nifraçààç ᐳ
ᐳ májáàan ᐳ
ᐳ ᐳ
ᐳ ᐳ
ᐳ _______________ _______________ _______________ ᐳ
ᐳ _______________ _______________ _______________ ᐳ
ᐳ ᐳ
ᐳ _______________ _______________ _______________ ᐳ
ᐳ _______________ _______________ _______________ ᐳ
ᐳ ᐳ
ᐳ _______________ _______________ _______________ ᐳ
ᐳ _______________ _______________ _______________ ᐳ
ᐳ ᐳ
ᐳ _______________ _______________ _______________
ᐳ
ᐳ _______________ _______________ _______________ ᐳ
ᐳ ᐳ
ᐳ _______________ _______________ _______________
ᐳ
ᐳ _______________ _______________ _______________ ᐳ
ᐳ _______________ _______________ _______________ ᐳ
ᐳ ᐳ
ᐳ _______________ _______________ _______________ ᐳ
ᐳ _______________ _______________ _______________ ᐳ 107
ᐳ ᐳ
ᐳ _______________ _______________ _______________
ᐳ Escribo mi lengua. Tlapaneco
ᐳ _______________ _______________ _______________ ᐳ
ᐳ ᐳ
ᐳ _______________ _______________ _______________
ᐳ
ᐳ _______________ _______________ _______________ ᐳ
ᐳ _______________ _______________ _______________ ᐳ
ᐳ ᐳ
ᐳ _______________ _______________ _______________ ᐳ
ᐳ ᐳ
Skìyùùç ixí*
Salvador Novo
Nirígà awúun jidu rìçì riúçún, nijñúu ná napetso xàbù,
mbá ná gajnòç iya ndùyà xùç jamí naçbààn nayaxì. Wáa
ñúçú, tátíç niçthán màgùmá mbá sendébè mbàà ná
màmàjngayiminàç ikhúnç, ná gàjmàa nakhuç tsí nìçñúu
ràçdà minàç, asndo naçni níçngòç. Nànìgùç mangaa màdú
ixí awúun ná jidu rìçì numu rí phú nachà ìmìdìí jamí
ndaçya nè, jamí rí naçni nè ìwàa mitsaan xú rí rìçì. Àjmà
mbiçi indáwá rí waçdu mbá ixí, nakándi rìyàa nè numu
mbàyòò xú naçwan xì nè jamí xú naçmùùç nè, mbá xú
nagajàà nè nángíçni natangùun gáyàxùù nè mijngi,
asndo ídò ìwàá mbàà xú içkhún mitsaan khaço ixùù nè
ikhaa, xíni xtoo nè rí nùxkajma lóç xú mbá xtíin máján
mitsaan, rí naçthán mbijwàç nimiga inúu. Jamí ídò
nàyàxùù ná mutsu waba inuu iñuu nè, phú gagi içni
àkuìç, numu rí inu má màgìdùùn maçní kùchì ixùù nè,
108 jamí ìndáwáá màyàxùù nè ikhúún ná mbayá raça nè
yàò, ikhaa jayu nánà tsí nambráçàa máján àdée, jamí
màjngruígú nè waba tsùùn rí mamíndu raça awúun ìjìin
Nàtháán ajngóç. Mèçphàà
Ñajun 50
Araxnuu ajngáa rí ninújngoo, gàjmaa xú nàgìxnuu jamí atanè gáxìi rí
nàwàtandàçà.
ᐳ Xí gakon Nawàa Xí ᐳ
ᐳ jamí màgùmá jùmà nifraçààç ᐳ
ᐳ májáàan ᐳ
ᐳ ᐳ
ᐳ ᐳ
ᐳ Aratháán jùmà rí Aratháán ná rí jùmà Aratháán jùmà rí
ᐳ
ᐳ nitiyáá rí nàkhà natiyáá, rí tsíçkhà nithiyáá rí tsíçkhà
ᐳ
ᐳ awúun ajngáa. awúun ajngáa. awúun ajngáa.
ᐳ
ᐳ ᐳ
ᐳ _______________ _______________ _______________ ᐳ 109
ᐳ _______________ _______________ _______________ ᐳ
ᐳ ᐳ Escribo mi lengua. Tlapaneco
ᐳ _______________ _______________ _______________
ᐳ
ᐳ _______________ _______________ _______________ ᐳ
ᐳ _______________ _______________ _______________ ᐳ
ᐳ ᐳ
ᐳ _______________ _______________ _______________ ᐳ
ᐳ _______________ _______________ _______________ ᐳ
ᐳ ᐳ
ᐳ ᐳ
ᐳ Ìyììç nàgìçma Ìyììç màthàyáa Ìyììç màthànì ᐳ
ᐳ ná pàjnu githun gajmàà ᐳ
ᐳ ᐳ
ᐳ ᐳ
ᐳ Ná màjmaa jamí Ná màjmaa jamí Ná màjmaa jamí ᐳ
ᐳ dí iyaaç: dí iyaaç: dí iyaaç: ᐳ
ᐳ ᐳ
ᐳ _______________ _______________ _______________ ᐳ
ᐳ _______________ _______________ _______________ ᐳ
ᐳ ᐳ
ᐳ _______________ _______________ _______________
ᐳ
ᐳ ᐳ
ᐳ ᐳ
ᐳ Xú nàgìxnuu: Xú nàgìxnuu: Xú nàgìxnuu: ᐳ
ᐳ ᐳ
ᐳ _______________ _______________ _______________
ᐳ
ᐳ _______________ _______________ _______________ ᐳ
ᐳ ᐳ
ᐳ _______________ _______________ _______________
ᐳ
ᐳ _______________ _______________ _______________ ᐳ 111
ᐳ ᐳ
ᐳ ᐳ Escribo mi lengua. Tlapaneco
ᐳ Xú màthànì: Xú màthànì: Xú màthànì: ᐳ
ᐳ ᐳ
ᐳ _______________ _______________ _______________
ᐳ
ᐳ _______________ _______________ _______________ ᐳ
ᐳ ᐳ
ᐳ _______________ _______________ _______________
ᐳ
ᐳ _______________ _______________ _______________ ᐳ
ᐳ ᐳ
ᐳ _______________ _______________ ᐳ
ᐳ
_______________
ᐳ
ᐳ _______________ _______________ _______________ ᐳ
ᐳ ᐳ
DISTRIBUCIÓN GRATUITA