5308 -1 Sf.

5 0
PETER VAN GERWEN

DE
WOON- WERK-
WATERWERELD
TUSSEN
JORDAAN EN IJ
EEN
EKOLOGISCH
STADSVERNIEUWINGS-
PROCES
VOOR EEN
MOGELIJKE TOEKOMST
NAAR HET MATERIAAL VAN PETER VAN GERWEN EN FRITS DE VRIES

studenten editie

Delftse Universitaire Pers/1981

Delftse Universitaire Pers
Mijnbouwplein 11
2628 RT Delft
(015) 783254

De grafische vormgeving,
fotografie, reprografie,
lay-out en omslag van
dit boek werden verzorgd
door de auteur,
op basis van het
oorspronkelijke teken-
en studiemateriaal van
Peter van Gerwen en
Frits de Vries

Copyright © 1981 Delftse Universitaire Pers, Delft

No part of this book may be reproduced or used in anyform or by any means-
graphic, electronic or mechanical, including photocopying, recording, taping
or information storage and retrieval systems, without written permission of the
publisher.
met dank aan:

- ir. Cees de Koning (arch.), M.D. van Wensveen (arch.), ir. Kees van Ham
(stedebouwkundige), ir. Kees Duijvestein (milieukundig arch.), prof.ir.
P.K.A. Pennink (arch.), lektor W.C.J. Boer (tuin- en landschapsarch.) van de
T.H.-Delft, voor hun vak-technische inbreng;
- de leden van de ambtelijke werkgroep "de Gouden Reael", de afdelingen
Stadsontwikkeling, Bouw- en Woningtoezicht, Volkshuisvesting,
Beplantingen, Monumentenzorg, Waterschapszaken en Verkeer van P.W.-
Amsterdam, de medewerkers van het wijkcentrum "de Gouden Reael", het
Haarlemmerbuurthuis e.v.a. voor hun situatieve inbreng en
- als laatste Mary-Ann en Nelly, plus de leden van de "werkgemeenschap
Nieuwe Laan" voor hun emotionele ondersteuning tijdens het verloop van
deze studie.

Bij de totstandkoming van het boek zelf wil ik nog in het bijzonder Kees
Duijvestein, Ulbe Lanting en de medewerkers van de Delftse Universitaire Pers
danken voor hun advies en medewerking.

p.v.g.
INHOUD 11 -IX:.

INLEIDING X-x[.
BEGRIPPENLIJST ZIII-lN".

I a
b
INTRO
DE AANLEIDING
1.

6.

c EEN BEELD VAN

DE WOON- WERK-
& WATERWERELD 12..
d DE AANPAK
HET PROCES
INFORMATIE 16.

EKOLOGISCHE
11 a
GEDACHTE 23.

b LE ROV-
BLADEN 30.

111 RICHT-
DOELSTELLINGEN 35.

kwaliteit in
ruimte en tijd

IV AMSTERDAM EN
OMGEVING 49.

de variabelen op het
schaalnivo van de stad
en zijn omgeving,
schaalnivo D(E) en C(D)
»
52,.
56.
58.
60/62.

61/64.

66.
62.
66.

----------------,88.
v DE WIJK EN
ZIJN OMGEVING BS.

schaalnivo B(C),
stadsdeel-
so.
Slo
sa .
.93 .
54.
55.
96 .
93.

VI DE WIJK
"DE GOUDEN REAL"
gelegen tussen
JORDAAN en IJ: 100.

• DE BASIS-
INVENTARISATIE en
• HET ZEEFPROCES
schaalnivo A(B)
a 1. - Ge:kbied"'undi~ '1erkennin@_ (dee\~tuJie -c1ronol~~ \l-e \/m 2,H eeuw) 103.
-o"efbt~Yl
- ~haatYl8men .

~
. -~a~i~~t: I kundi~ \}e,knni!1!6 .
G...,. . . 120.
·- ~ah;rtr.l-1\u\me j _\~..J.iir1t.'""Qir.Ulletlen ell vet~totl~. (cleeI;;tud~). 12.4-.
·- Ol'lumeYlTeil . 130.
· -~~j~kaalt '. 11i~toti~ Kwahkk 132..

b - ~~jf>l<aayt: 13oom;;:QQ!te!l. - ~lOOtt~ en kwahtéltt.l'l. 134.

C - ~~j~baft: ~eYl ruimteYl . Q~baa( en 'Pri"é . 136.

d - :a.~Ïf.\~ft : \je,kUl;.~tyomet\ . 138.

e - .BallJr-l<.satt : J30\.l,.JeJ,Yli~e kwaliteit. llt~.

f -J3ar>j~baft : .:Be~aYle gtoJ - tu,Mier.. 14It.

g 1. - ~w.taélk -O>'l\wikkeljYlCf" bJ(ol~\~e.Yle.n ~iflA.ahe, (deJ~tJie: -ckOl'loI~i~ ''to -'11) 141.

. -bk\u?I~ .
2. -~~j~t : liJ ~e.(nlw""i~p-!o(e? II'l;fl,aak OYltwi\~kJing.
I
161.

h 1.-.:D\!X\'lO<2,ali~ ~ad . (deeI~fud,e) . 164-.

Z. -j)Ê~i?\<.8a( ':Be)/o\ki~~\X,u'N eV) - djd-ttbtid . 166.

i --Th!yJ?kaa,t:VOo(~I~~el'l . 168.
j 1. -l)~\.aa(t : \.IOOIl'iloeti'llen?i\eit 110.
2.-lla~pkaal~ : J3edrj\~'I\oetil)te~\eit. 111.

k - Ba~~l<aa,t : ]e Gevoel?kaalt cbbil ui~ de ZeJJe\Je.,bl.lUtf.

I 172. .
z - Het A~r(ocet 113.

1. - 2ee\kaa,b '. Hi?tO!i~t~~ 1<o\'l~iY)liile.i\tr)

e.n :l3ebouwioo . 1'J.S

~ odil~~:1Lekkel'l .QptJ f1é\\1odl

- Ve'7,icht ·. 11 116
·- eetl\aa.tt : ee lt~S ~~j~\5aaàe.Yl. 1'f8
-ov. O]j - ;~Çiewla . 180.
5: -M~'~- Mäximale il1tetpteblie 182. .
6 .-Een '/OOIbee\d \/élVl ~é z,ee\f1"~ t~~t op een ~tukje 'JaVl de YI~k.
I 184-·
VII DE WENSEN EN EISEN,
VERTAALD IN
OBJEKTDOELEN 190.

~e~\doehtdliVlf6e(l .
a - AankJinoen omliooende. oebledw
- - 0 - - " 0 - < > - _.

b - MiLeuv31iabelen
c - 'JOOf"Z,ieninoe;n i de. Gouden 1\eael .
o

d - Qbjekrdoel~\tllirv;e.1l, Rel b.tUlt al.z;ondel\Ü~ . - ~'/l'do~,eën en pl~et1 YlOlmen .

- wOllen .
- winkel;; en .bed~'Ien.
- voo!1jieni'lloen :
- velKW er\' pal\~leo.
1.- H8illle.I\1Wle,buult 1~8.
2.- 'We~~e\~\~e. t;i~vden 201.
(?lin?en-, -eid~l?- e.V) ~eaele.n-)
3. - 'P13'1lc.iu;;buult 2.08.
4. - Zee~e\deVlbuult- 2.10.
5. - We~tldol~r.db~ en :De RU~ref\<Je . 2.12. .

e - Akbe~biede.1'l . 2.13.
f -~p-e.t'ilak\e laWJi~_ge\\W8Y1\i\i(wde Joelt.telli~~ . 2.15.
g - Ol'lt;;luihn~?plil'\c.iP~'L 2,16.
h -Spl~I\~I~\fou.\e;, - GvoeV)\/i~~f?_ l-.Bpie.I\~l~hou\eL ~ubce~a. 2.18.

220.

VIII de synthese:
HET GROEIFASEBEELD 2.22.

schaalnivo A(B), wijk-

stedebouwkundige
ontwikkeling
a -Gloei~~ebeJd no ..:3 ; illusl,ahe'ie uilwelkiVl~ vaYl de ,,~~;;~" . 224.
b - 'Ro\ielen no. 1 v~ 221.
C -GloeA~j>ebeJd \'10. 2. j i\lushal,eve uilwe\kiYl~ Y8Y1de .t~j>e...!l\~i. 236.
d 2.38.

IX DE WESTERDOKSDIJK:
EEN INRICHTINGS-
VOORSTEL ~46.

schaalnivo A(e), buurt-

x HET STEDELIJK
KRINGLOOPMODEL 255.

a -S\edel~l< 1<{i~\OOP' WlodJ; . 260 .

.De 'We;;\eldo~5dijl~ ;;iliema\i~~ JOOf~e~Y1JeY1, 1<(\n~I~F-yi,teey(J.
b -5jedeli}~ kli~l(X)p mJel; . 2.62.
C;itU8\le~e Ui\welkino0 'Ion
)-,!
hel leidlnoe~yptee~.
o-
c -5+edelijk \«iYlO\o~ model;
?i\uahe'ie \,(il~lki~ , ~aalY1i'io e(~L.

1. - J)oDt5necle • woonbo~eY1, vJk·;,1uineYl, Y1'1elhaan<;i~li~ 264.

2. - Doot5Y1ede . wiVKlm ólel'1 IlNóIledoren . 266.
3. - ::DOO15nede. • "tfe\cen1n.t\11" en ~IUid\Verende. p~ntenka? 2.67-.

EEN KOLLEKTlEVE
XI WOON- WERK-
GEMEENSCHAP,
bijvoorbeeld •••• 2,&8. I

schaalnivo d(c),
woninggroep
a -5ik.alie 210.
b - Hel VOOfOvJ~.h i ptOOt81l1Wla, lunl~\ione\e ana\~'óe., 2.12..
pliYlC.ire~, Kom\tl.\~\ie I ruiWltehjke iV1deling, ~evéliWlple?riep
eYl p\à~10nd - on\\ÛI~ke\il'1<6 .
I

C - J3~i;;I'Ia\~(oY1d eV] \~\u~kAuinel'1. 2.18/2.80.

d - DOOl~l'1ede;;_1 \/'!2.!!. Z82t . I

e -Gevel. 2.86.
h - Milieub\A\\~?_ entY~e<gebecl
I en IV1tefie.L(Y 2.88.
i - KOl'lp\TI.\kLeve r\{\A\~(uur 2,'30 .
.
J - Dak iV] albou.wp\~ 292.

ten slotte,
XII als voorbeeld:
DE UITWERKING
VAN EEN "GROENE"
SPIERKRACHTROUTE 2~5. I

schaal nivo A(B), A(e),

e(d): wijk-, buurt-,
woonomgeving-
- F;en ~e~i1>ua1if,eefde 'Wdndelil'lO 1/8Yl hel \-Ie$le(palk \0\ aan hel ij ovef
de ,,~(oeri' ~?iel~fac\'\- -loult' . Spaarnwoude - J.-

SLOT 304.
BRONNEN 305.
We leven in een tijd van schaalvergroting, machtskoncentratie, versnelling-
in- de tijd, monokulturen, vervlakking, vervuiling van het milieu en verarming
van het land.
Voedsel, energie en grondstoffen raken op of worden omgezet tot schadelijk
afval. Steden, overal ter wereld, gaan meer op elkaar lijken. De mens wordt
langzaam een "kasplantenmens", goed gekonditioneerd in asfalt en beton-
woestijnen, schijnbaar beschermd door geluid- en stankwallen en bezigge-
houden door chip-bestuurde robot-geneugten.
Zoekend naar middelen en mogelijkheden hoe deze ontwikkelingen
afgeremd kunnen worden en hoe mens, dier en plant meer onafhankelijk
kunnen worden van centralistische krachten, beschrijft de woonwerk- en
waterwereld het "levensproces" van een stad (Amsterdam) en hoe "groei" en
"afbraak" hierin gestuurd kunnen worden.
Belangrijk hierbij is dat kleinschalige en grootschalige processen niet los van
elkaar kunnen worden gezien: vandaar wordt in dit boek de ruimtelijke en
temporele ordening van de stad en z'n omgeving tot aan de schaal van mens,
dier en plant stap-voor-stap uitgewerkt.
Vervolgens wordt o.a. een zeefmethode, ontwikkeld vanuit de landschaps-
kunde, op het stedelijk milieu toegepast. Hieruit wordt duidelijk welke
ingrepen de stad nog kan verwerken, welke noodlottig zijn en welke nieuwe
veranderingen gewenst zijn. Steeds wordt gewerkt met gegevens die via de
gebiedsbewoners en uit de situatie zelf naar voren komen, waarna een
synthese met eerder geformuleerde doelstellingen uit andere schaalnivo's
plaatsvindt.
Als een voorbeeld "hoe 't zou kunnen" wordt een soort ideaalbeeld voor de
toekomst uitgewerkt en toegespitst op een stukje van Amsterdam: namelijk
het gebied tussen de Jordaan en het IJ.
Het milieukundig ontwerpen staat hierbij centraal.
Het "levensproces" van de stad in ruimte en tijd, het nooit "af" zijn, het wonen
(o.a. centraal-), het werken (o.a. kollektief-) en het verplaatsen (verkeer en
openbaar vervoer), het biologisch bouwen, de verdichting/verdunning, de
inspraak, de energiehuishouding plus de natuur en de rekreatie "in" de stad
zijn onderwerpen die aan de orde komen.
Het te volgen proces en de aangedragen oplossingen zouden in principe op
iedere stad van toepassing kunnen zijn, maar als voorbeeld is Amsterdam
gekozen; een komplekse stad met veel verschilIer" variatie, tegenstellingen
en chaos.
Tijdens het proces worden een aantal rollen gesimuleerd namelijk die van de
planners, de stedebouwers, later die van de architekten en de bewoners. Op
deze manier wordt geprobeerd de kloof tussen de stedebouw en de
architektuur te overbruggen.
Het voornaamste blijft het zoeken naar de mogelijkheden en de onmogelijk-
heden in de stad om door middel van voornamelijk kleine ingrepen, aanpas-
singen en toevoegingen een meer stabiele en evenwichtige situatie te
verkrijgen.
De stad moet geen "perfekte" energie-vretende machine in het "groene" land
zijn, aangesloten via buizen, pijpen, kabels en riolen. De stad moet "deel" zijn
van de natuur, dat is geen vrije keuze maar een voorwaarde voor zijn bestaan.

Peter van Gerwen

1981
BEGRIPPENLIJST
Aktiviteiten-stappenschema - sc hema waarop alle afzonderlijke handelingen in volgorde zijn geplaatst, ingedeeld
naar soort, naar objektiviteit en subjektiviteit (in- en output) en naar beslissingen.
Aquadukt - onderdeel van het regenwater-opvangsysteem (zie dubbelgoot; wateropvang) .
Autodruk gebied - gebied waar de auto weinig of geen beperkingen heeft.
Badhuisjes - kollekt ieve sanitaire unit voor ± 10 personen (zie K.W.W.G.), aangesloten op
kringloop-systeem
Basiskaarten - gedetailleerde inventariskaarten.
"Blik"-filter - onderdeel van een parkeersysteem waarbij de parkeerkans afneemt bij nadering
(primair-/sekundair-/tertiair-) van het doel (woning) in een verdunningsgebied (ontspanningszone). (zie parkeer-
kans).
- een primair blikfilter is het verst van de woning verwijderd en biedt de meeste
parkeerkans: een tertiair blikfilter is het dichtst bij de woning gelegen en biedt de
minste parkeerkans; een secundair blikfilter zit hier precies tussenin.
(blikfilters kunnen de vorm van een parkeerplaats, -garage, -straat of autobewaar-
plaats hebben .)
Biologisch bouwen - bouwen op kleinschalige wijze met milieuvriendelijke materialen, gesplitste ruw- en
afbouwaanneming. Architekt "bouwt" zelf ook mee.
Buffers (gebouwde-) - afsc herming of scheiding d.m.v. bebouwing.
Centraal-wonen - wonen met extra kombinatiemogelijkheden van woonaktiviteiten, verschillende
samenlevingsverbanden naast en bij elkaar.
Centra (sub-) kernen (neven-). door loop-schaal maatgevend.
Demografie - geboorte-, sterf te- en migratiegegevens vastgelegd in statistieken.
Drijfwonen - wonen op het water in woonboten e.d. (zie paalwonen, waterwonen)
Dubbelhaventje haventje met aan één zijde aanlegmogelijkheid vanaf het open water, aan andere
zijde vanaf het schoonwatersubsysteem (o.a. rekreatie).
Dubbelgoot - tweezijdige goot met scheiding van vuil en schoon regenwater (zie aquadukt,
wateropvang).
Ekologische stadsvernieuwing - verbetering en stabilisering van het stedelijk milieu vanuit een visie waarbij de stad
als onderdeel van het totale leef-systeem wordt gezien als interaktie tussen mens,
dier, plant, materie en tijd .
Fasering - in de tijd gespreide aanpak.
Gaten-verkleiners - de eerste bebouwde aanzetten om een gat in de stad te vullen; later wordt de
overgebleven ruimte verder opgevuld door andere bebouwing of door groen-
voorzieningen, ind ien dit gewenst is.
Gaten vullen - open ruimten , binnen stedelijke strukturen ontstaan , opnieuw bebouwen.
Gevelkassen - door bewoners zelf in te vullen erker-konstrukties die als milieu buffer (zie m); als
serre of kas onderdeel uitmaken van de gevel. (zie kas-effekt).
Groeifasebeeld - een ruimtelijk ideaalbeeld in een toekomstig groeistadium; als voorbeeld om naar
toe te werken .
Groene spierkrachtroute - een spierkrachtroute welke loodrecht op een rode spierkrachtroute staat, als
verbinding van rust naar rust, verdunningsgebieden volgend, als groene leidraad
naar buiten. (zie spierkrachtroute).
Groen vinger - doordringing van groen in de stad; koppeling van bossen, parken, sportvelden,
tuinen etc. via de groene spierkrachtroutes tot kontinue reeksen van groen-
ervaringen. (zie stadsvinger, landvinger, ontspanningszone). .
Halteringsdichtheid - som van het aantal (bus, tram) haltes X frequentie waarmee ze worden aangedaan
gedeeld door de bebouwde oppervlakte van het betreffende gebied.
"Harde" konstruktie - fundering , dragende delen, inbouw-frames en hoofdleidingensysteem. (zie zachte
konstruktie).
Historische kontinuïteit - logische opeenvolging van processen in-de-tijd; uit de eigen situatie ontstaan. (zie
verstoringen).
- hierbij bestaat een nauwe relatie tussen vorm en funktie.
Honden uitlaat-route - kortgesloten wandelroute met veel groene randlengte en sc hoon-spoel bare
gootjes op riem-afstand van het pad.
Infrastruktuur - verbindings- en transportsysteem van "stedelijke levenssappen" ofwel energie,
voedsel , grondstoffen, afval etc. (leidingen, wegen, kanalen etc.)
Kas-effekt - gebruik maken van (passieve) zonne-energie (zie z) door middel van een kas of serre.
(zie gevelkas).
Kasplantenmens - de volledig gekonditioneerde mens, afhankelijk van technische hulpmiddelen.
Kluster - woongroep (burengroep) van ca. 15 personen (zie centraal wonen, kollektieve
woon- werkgemeenschap.
 Kollektief openbaar vervoer - de voorziening in de behoefte aan (kollektieve) verplaatsing van personen met
behulp van vervoermiddelen die in een openbaar vervoeraanbod ter beschikking
worden gesteld op basis van dienst- en tariefregeling. (trein, metro, tram, bus).
Kollektieve Woon- - een kringloop-bebouwing met een kollektieve woonvorm, gekombineerd met werk-
Werk Gemeenschap (K.W.w.G.) plaatsen en bedrijven plus deeltaken-beheer t.a.v. bijbehorende erven. (zie centraal
wonen, badhuisjes, gevelkassen, harde/zachte konstruktie, kluster, zomer/winter-
huis, watermuur, wateropvang).
Kringloop-bebouwing - bebouwing, aangepast aan een milieu vriendelijke energie-huishouding (zie
K.W.W.G.).
Kringloop-erven, -volkstuinen - erven waarop kringloop energie-installaties staan en tuinen die gebruik maken van
de mest, het water etc. uit de kringloop-installaties en -bebouwing.
Kri ngloop-i nstallaties - installaties die gebruik maken van zon ne- wind- afval- recycling- water- ed. energie.
Kringloop-Model - onderlinge koppeling van de verschillende kringloop-installaties en -bebouwingen
tot één systeem.
(zie stedelijk kringloop model).
Land-vinger - binnendringen van de openheid van het land in de stad (zie ontspanningszone) .
. Milieu-buffer opslag- en bergingsmechanisme van energie of grondstof. (zie kaseffekt,
zomer/winterhuis, watermuur).
Milieu-variabelen - elementen uit de ruimtelijke en temporele ordening die een bepaalde mate van
ruimtelijke variatie per schaalnivo vertegenwoordigen.
Objektdoelen - wensen en eisen, per situatie apart omschreven, zie bijvoorbeeld plekgebonden
normen.
Ordeningsprincipe - een schematische weergave van de gewenste relaties tussen stedelijke funkties en
aktiviteiten.
Onderhouds-intensief - veel menselijke aktiviteit (arbeid) nodig bij onderhoud.
Onderhouds-extensief weinig menselijke aktiviteit nodig; de natuur doet het werk.
Onmogelijkheids Vlekken - methode waarbij alle onmogelijkheden ten aanzien van diverse ruimtelijke ontwik-
Optel Methode (O.V.O.M.) kelingen worden opgeteld via een zeefproces, uitgaande van normale historisch
kontinue processen; doelstellingen, wensen en eisen worden in deze methode
echter niet verwerkt. (zie basiskaarten, historisch kontinuïteit, zeef proces).
Ontspanningszone - voortzetting van een landvinger binnen de stedelijke bebouwing; de bebouwing kan
wel een hoge dichtheid hebben, maar het accent ligt op rust en ontspanning
(verdunningsgebied), op stedelijk groen, op auto-arm gebied etc.
- binnen een ontspanningszone kunnen groenvingers plus groene spierkrachtroutes
liggen en bijvoorbeeld een stadsvinger met daarin een rode spierkrachtroute
kruisen.
Organisch riool - een onderdeel van het leidingensysteem uit het Stedelijk Kringloop Model waarbij de
faecaliên uit de toiletten naar een methaangistingsinstallatie gespoeld worden. (zie
vuil riool, kringloop).
Paal-tuinen - waterplanten-groenvoorzieningen bij paalwonen.
Paal-wonen woningen op palen boven het water. (steigers)
Parkeerkans - mate van zekerheid om de auto te kunnen stallen. (zie blikfilter).
Plekgebonden normen - ruimtelijke inrichtings- en gebruiksnormen, speCifiek en voortkomend uit een
bepaalde situatie, teneinde iedere (kultuur historisch) waardevolle plek in de stad
zijn identiteit te kunnen laten behouden, ook bij een nieuwe funktie en moderne
vormgeving.
(zie historische kontinuïteit, objektdoelen, thematische verkenning, typologieên).
Potenties - gebruikt bij het zeefproces om de mogelijkheden ten aanzien van bepaalde
ontwikkelingen te lokaliseren.
(zie O.V.O.M., zeefproces).
Privé-onderhouden groenvoorzieningen - tuine, volkstuinen, kringlooperven, weilandjes e.d. die vanuit de openbare ruimte
duidelijk als onderdeel van het totale stedelijke groen ervaren worden. (zie groen-
vinger, onderhouds-intensief/-extensief, ontspanningszone, paaltuinen, stads-
boerderijen).
Rehabilitatie - vernieuwing (grotendeels op basis van de bestaande infrastruktuur), nieuwbouw
plus verbetering en behoud van de bestaande waardevolle elementen in de stad. (zie
ekologische stadsvernieuwing, fasering, rekonstruktie, struktuur verbetering,
woon- en wijkverbetering, gaten verkleiners, gaten vullers).
Rekonstruktie - algehele aanpak en vernieuwing op langere termijn van een verstoringsgebied met
monokultuur-vormen en funkties, teneinde hier de menselijke maat weer terug te
brengen door middel van nieuwe woon- werk bebouwingen, rekreatievoorzieningen
en andere ontbrekende funkties. (zie rehabilitatie etc.).
Rode spierkrachtroute - een spierkrachtroute die de kortste verbinding vormt tussen twee sub-centra in de
stad, de verschijningsvorm is stedelijk, besloten etc.
- een rode spierkrachtroute ligt in een stadsvinger en loodrecht hierop staan de
groene spierkrachtroutes. (zie spierkrachtroute).
Ruimte konsumptie gebruik en verspilling van (leef)ruimte voor niet essentiêle levensbehoeften.
Ruimtelijke ordening - het groeperen van funkties met bijbehorende ruimte-behoeften en vorm-relaties
volgens gediferentieerde doelstellingen en patronen zodat alle betrokken levens-
vormen een zo groot mogelijke bestaanskans en -funktie binnen het
maatSChappelijke en ekologische interaktie-stelsel krijgen. (zie temporele
ordening, ordenings principe, milieu variabelen).
Schaalnivo's - overeenkomsten tussen schaal, struktuur, vorm, funktie relatiepatroon e.d. binnen
eenheden met een afgebakende ru imtelijke omvang. (zie milieuvariabelen).
Schakels - koppelmogel ijkheden tussen gebieden die t.O.v. elkaar geïsoleerd zijn.
(zie winkelschake l, dubbelhaventje, gatenverkleiners, schoon water subsysteem).
Schoon water subsysteem - gedecentraliseerd waterhuishoudings-systeem, opgedeeld in kompartimenten;
stapsgewijs verlopend vanaf de bron (regenwater) tot aan de zee.
elk subsysteem dient zichzelf zoveel mogelijk te zuiveren.
(zie aquadukt, bad-huisjes, dubbel-haventje/-goot, kringloop model, wateropvang).
Segregatie - afzondering van een deel van de bevolking.
Spierkrachtroute - route op stedelijk nivo waarbij het accent ligt op spierkracht-bewogen vervoer-
middelen en gebruik van openbaar vervoer.
kwa gebruik en ruimtelijke verschijningsvorm dienen zij goed herkenbaar te zijn.
- er zijn twee soorten spierkrachtroutes, namelijk de rode- en de groene spierkracht-
routes. (zie rode spierkrachtroute, groene spierkrachtroute).
Stadsboerderijen - verzamelterm voor volkstuinen in de stad, agrarisch gebruikte groenvoorzieningen,
restruimten e.d. (zie kringloop, onderhouds in-/extensief).
Stadsvinger - primaire verbindingszöne tussen twee (sub)centra in de stad, het accent hierbinnen
ligt op spierkracht-dynamiek, beslotenheid, menselijke levendigheid, weinig auto-
druk etc. (zie ordeningsprincipe, rode spierkrachtroute).
Stedelijk Kringloop Model - stedebouwkundig geïntegreerd kringloop model als aanvulling op het normale
leidingennet. (zie kringloop Model).
Struktuur verbetering - verandering van stedebouwkundige struktuur wanneer het betreffende gedeelte
aan algehele vernieuwing toe is. (zie rehabilitatie, rekonstruktie).
Tangentiaal - een sneltram systeem met de eindpunten in naar buiten gelegen wijken, vanaf de
(sneltram)systeem beide eindpunten radiaal gerichten daartussenin een ringvormig patroon wat aan de
rand van de binnenstad het normale tramsysteem raakt. (zie kollektief openbaar
vervoer, verdeelring).
Taludwoning - dijkwoning tegen de rand van het voormalige spoorweg-talud.
Temporele ordening - ordening van beslissingen en processen, zodat er een vanuit het ekologisch
evenwicht gestuurde logische opeenvolging in-de-tijd onstaat. (zie ruimtelijke
ordening, historische kontinuïteit).
Thematische verkenning - een ruimtelijke inventarisatie naar thema gerangschikt, bijvoorbeeld: hoeken/
straten/binnengebieden/binnen-buiten overgangen e.d.
(zie plekgebonden normen, typologieên).
Typologieên - zones of gebieden op buurtschaal met specifieke thematische overeenkomsten in
vorm en verschijning, veelal het gevolg van hun funktie, die aan zo'n gebied een
bepaalde identiteit verlenen. (zie historische kontinuïteit, plekgebonden normen,
thematische verkenning).
Verdeel ring - dit is de tramlijn die de ringvormige overlapzone om de binnenstad heen bedient. (in
deze overstapzone raken de tangenten uit het sneltramsysteem elkaar en het
binnenstads-vervoer). (zie kollektief openbaar vervoer, tangentiaal sneltram
systeem).
Verdichting - opvullen van de amorfe restruimten in de stad zoals veel beton- en asfaltwoestijnen,
(verdichtingsgebied) met name in de na-oorlogse uitbreidingswijken teneinde de. menselijke maat terug
te brengen en de woningbehoefte in de stad op te vangen.
Verdunning/ontspanning - het accentueren van rust en ontspanning binnen (ver)dichte stedelijke bebouwing,
(verdunningsgebied) door het aanbrengen van intimiteit, stilte, stedelijk groen, lage auto-druk etc. (zie
ontspanningszone, stadsvinger, spierkracht).
Verstoringen - gebieden en situaties ontstaan door onlogische opeenvolging van processen in-de-
tijd, door versnelling en grootschalige aanpak.
- relatie vorm en funktie hoort niet meer bij de situatie. (zie historische kontinuïteit,
segregatie, ruimte konsumptie).
Vuil riool - de afvoer van was- en spoelwater, van straatputten en andere door niet-organische
bestanddelen verontreinigde afvoersystemen. (zie organisch riool).
Watermuur - een door de zon beschenen (binnen)wand bestaande uit watertanks, -vaten, -
leidingen e.d.
- fungeert als milieu buffer door gebruik te maken van passieve zonne-energie. (zie
millieubuffer).
Wateropvang - opvang van regenwater ten behoeve van waswater. (zie aquadukt, badhuisjes,
dubbelgoot).
Wenskaarten - kaarten waarop de objektdoelen situaties zijn vastgelegd. (zie objektdoelen).
Woon- en wijkverbetering - dit omvat woningverbetering, verkeers- en parkeermaatregelen, voorzieningen van
rekreatieve en sociaal-kulturele aard en verplaatsing van hinderlijke bedrijven.
Winkelschakel - koncentratie van winkels gelegen langs een rode spierkrachtroute op de grens van
twee t.O.v. elkaar geïsoleerde gebieden. (zie schakels, centra, rode spierkracht-
route).
Winterhuis - 's winters is het huis kleiner omdat dan de serres en kassen niet als leefruimte
gebruikt worden , deze fungeren als milieu-buffer, als breed dubbel glas. (zie
zomerhuis, gevel kas, kas-effekt).
Zachte konstruktie - afbouw- en invulkonstrukties, aankledingen en toevoegingen. (zie harde konstruk-
tie).
Zeefproces - het inventariseren, groeperen en koderen van (objektieve) basisgegevens uit een
situatie om vervolgens hieruit (on)mogelijkheden ten aanzien van bepaalde
ontwikkelingen te kunnen destilleren. (zie Onmogelijkheids Vlekken Optel
Methode).
Zomerhuis - 's zomers is het huis groter omdat dan de serres en kassen wel gebruikt worden als
leefruimte. (zie winterhuis).
Zonne-energie, - passieve zonne-energie is direkt gebruik maken van de aangeboden zonnewarmte
passief- faktief door situering, konstruktie en materiaalgebruik van de bebouwing; bij aktieve
zonne-energie worden allerlei (mechanische) installaties als tussenmedium
gebruikt. (zie gevelkassen, kas-effekt, kringloop-installaties, milieu-buffer,
watermuur, zomerfwinterhuis, zonne-kollektor).
Zonne-kollektor - zonnewarmte-opvangpaneel als onderdeel van een aktieve zonne-energie-
installatie. (zie kringloop-installaties, zonne-energie).

Handleiding bij het gebruik van dit boek:

Het boek is ingedeeld in 12 hoofdstukken.

leder nieuw hoofdstuk of belangrijk onderdeel begint met zwarte pagina's waarop in witte letters met name de titel, het schaalnivo waarop
het hoofdstuk betrekking heeft en de inhoud zijn weergegeven.
Daarnaast is meestal ook een detail uit het "aanpak"-schema te zien waarop men de plaats die zo'n hoofdstuk in het proces inneemt kan
terugvinden.
In het algemeen geldt: hoe groter de letters, hoe belangrijker de informatie. Veel deelstudie-materiaal en achtergrond-informatie is
daarom sterk verkleind weergegeven en hoeft dus niet per sé gelezen te worden.

De handgeschreven letters van het volgende type:

vormen echter de rode draad door het boek en wil men snel een indruk van het verhaal krijgen dan kan men zich beperken tot het lezen
van deze handgeschreven teksten.
Daarnaast verdient het aanbeveling de begrippenlijst door te nemen, wil men alle essenties goed begrijpen.
Vanwege de te hoge kosten was het niet mogelijk de kaarten en tekeningen in kleur af te drukken.
Hopelijk is daarom uit het skala van grijstinten nog voldoende informatie te halen om de bedoeling van de oorspronkelijke kleur-
koderingen te begrijpen.
b DE AANLEIDING
in \'e~ uiH~Yl 'J8n e\\~8l? ideeëVl d\en. Zoa\~ \e \lOOt~\eVl \tJ8~eYl e;( b~V18 Yle\ z;ovee\ pkVlYJen
81~ e~ VYle.niroeYl \N8ieYl ,) maal c\e.i'oVJdaYl\«~ kllJ8VYl e'( uiTei'flde\ü\~ +oc'n een '.Joolloçio eivld\~OWlp'(omipl
~~iVlclp'iee\ e.~i~~~iV)r chaotif41 J maat ee.Vlvnaa\ Se.bou\Vd z,ou 't bqt aBfdio 1«l.{VlVlen I,Vo{den eY1
~\~e'f boveV1 ~eT gemiddelde liooeVl ~\eY) de ie.pura\lep V8V) de 'Ie'frCh\leVldt 8,~Üek~e\'1 ...
Maar ~leW\le~ 088\ ony \Je(~8af&~te{ Vllet. "
\ie Wleik~en dafb~na alle, 88~C\aJ,t ~ e.Vle'(~ie or
cM p,rojeM k~VYl t~ 't'1Ar,ten. 1).aa~Ylaa~t ~tW
e( 00\<' a~e'(e ~\ad~vern'eUl.v\Vl~S?(ojek\eV) WleJ ieder VtlA\1 ei~Y1 a8ndaÓ1r ~n ere'fO\e., .
Veel Fohfld~':~a\de. be~\ir~iY)~ dlè: de cloox~k9g ~\JeV) iVl r\aa\~ W~~ bet'\irriVl~en die i\')~oude- ,
b\~ o\le'f ~e.~ \NOV)e.Yl / wet\~e.'{) eVJ 8\le~ 0at daafWle.e ~VY)eVJ\1aVlcgt OIY1oeY). .
'-r''(oje1«t~,(~tl d,'e ~ic.h VYle~ 'nuY) ~eVl ~ebled iYlteYl~le~ bemoeideVl gY) 8aardOO( 'mivJe'f eYle"<gle
o\Je'f 'v1sctcten Voo~ 0,o~leVYleY1 \faVl eeVl raat ki\o~ 'Iede(op.
I\01\C>vYl \Je.e! 8k\i'Ji teit ~r 'ne~ \~\eine y<;'vu3a\Vli\lo ad -hoc. or\opri'(),geY1 ek ,
J I

~eVl ~~eVJhaY\~eVlde. vi;;lt.. oVlI~~k) mede doof de \aVl<g~ elk8af \.,ëeY) wet~eYlde <810re- oe;vn~te­
\~Ke d,eY)~~eVl eV\ de teoeVl~h~dioe k'(a~t~Y) vaY) o.teme be1aY)OeY)bon~evl )~ay oc3\~ Vl,d *e
\fe'(~\eVl de.. ve.elneid ~Yl aetailcTi~c.u~Vlel' eVl daadm 'Jed,~p ~Y) de ~tOte IUYl.
~e\nlA de beh~\e OYltptOVld OYl)
I I 'I n e.eY1 'Jee\ ~rote( ~~,èd dSYl a'leerl
het kade.( van eetl p\lActie
e~~ ~at \Yl de, ytad oVlc1e.r de loep te ~~n ()e.metl eYl d88YVOOf e.eYl vniVl, or VYleei OVl~t~~VJke\0\<.e
\/'yle op ~8~lex ~e ~8~h'l ~HeY1 Y'\ ,ède'( oe.'i8\ lo~oe\.;o~peld Vc9VJ po\i\le~e pU~je\<,tlvi \e\t en mee(
I \

va()lAl~ he\ YJOYle.Vl, we1\~eY), '(ek~~ie milieu e~ 1oeko~~t oY\twi\~I~clc\ .

I

OYl~e be\aYl~~1el\iVlo y[JJ~ z,i~ dOOfna in eeq;te inp~aYl\ie ?p de. OVYlQe.ViVlO V8Yl de Hootlevnme(
HouHuine1\ ,\1e~ ~ftd ~\A?~ JO'fclaaVl eY) ~ er) op AW1yterd8YYl a\~ tot~i~ei~ .
=

.E.
 ~
~/cS,t
/V~r.h.~1)1); (O~
. {pc$} IZ~ ~4.fL~~{
~~~~.:~'ö
7c.r-: (''''
(0.;6. t;.';q{
V... 0
o '/J:! ~ '0' P ;oL
, ot./S't;)k< -4.t~;.s~ . Q'"
~ ë; . 't;r ~ ,~'<{ /"J ~
00 J' /tO-./ ~ %r j' L~~ 'f'cL
';ó Ve ~. p/ '7(0./ ~A ~ ~
?
((
~?
~
~
~ ~/
(Ol-; ~J;1
~
'A/~ -/~(Q~ • . /
- .
;oS'; ,,/~/ o/~ 7èi,;{4 ~~ ~/~ /"0 ~~J,J;,

~
~4 . ~t: t:l(? ~ (?,{/~ ~/c%~~ ?;o/'~(} .
",~ tq,J;1 ~ .? ~(O~ '7{. ~ 6.. %~ c;r; /~../
1::. ~ ~,-IS;('. ~ y ~,{~.{ ~" ~r" ~"(9
~@ 0:;; /" '/0 % ~ @, o~ i:(~.
::::::.
mnml::.
W ~ ~ 0($! ?o
~~/~ (9~ (0; ~/
,,?'
IQ ~/
?
~o_
"0
~ ~ "-/ ~/ ~/
J
••••••••••••• /,à")S I
::::::::::::::. <.~ JS'/..... VAl ~ ~ ~
::::::::::::::::. rk :/ L ~ ,,~/ \.- _/ ~/,,../ ~ ,..J
lmmmmmg::. ~? ~1:1/ 'Qt. rc"t;.?"~ IS~ ~ 1: ~/ .
:::::::::::::::::::::::. 4& f;I'l 'fSJ& ~~ QI (!~;{ (9/I:. /.,
....•...•.......••••...•.
::::::::::::::::::::::::::.
••••••
.... •• ••••••••••••••••••••
........ ...... ...........
~zo?;t ~ r. ~
~ 9'/..?,J -?a. z.- o.r,~/ ~A /V,y.g ~
é)! ~<:J ~
:::::::::::::::::::::::::::::::.
................................. Ii.~
Va ~
v... « (Or ~· 11/v~
~r"'/ 0
_/ {y~
• •/ ~ >QI/ ~
:::::::::::::::::::::::::::::::::::. 0... <."-'7 ~ O(Sl~ ~ '.10(. ~ ~
:::::::::::::::::::::::::::::::::::::. o~~ h.. r:!. 9'1;> '?,../ b... (Q~ ~A ;;S;;
::::::i:::::::::::::::::::::::::::::::::.
...........................................
..........................................
............................................
.~ '-'2? !::.>
«I", )iv-/z" ~)C'
~ .
'"
c . to);"
'/,.)/?, . .s'l; ';'d~? toe.
% Zo', ?,:;i ./
:::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::.
:::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::. IJ?~
<.'
1-7,.:/ ~r/ ~ ((-th' ?-I /IJ." ~ _
..., ~ • z· y~ ."
:::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::.
...................................................
.................................................... . 00 "1:. ,1 a~~ "7','
0 Z..; óo 1"..
~L
,'A
"/.-,0
~-~
'1-.
26-.
..,~
V...
./"
;çc;
r
\.~
~
",-,._/
, Q! '~" 'Cf'
(Ol" ,'~r % . Q C1?;{ fo~ 'ê~i/o/'
~eY1 \lAchtfo~o V8Yl de Haaf\e~met- ~~~~~l ~?(o~, ~9-~(Q~~~~ Z>r
btAtAft Ji80oV18al?oeYJ~~ oez.ief\. ("~ ~~ «l.f. ~/1>r~ ';I? ~
~iYl\~roYldé;. ; de :fo~daaY)° eYl reÓ1t?- ::::" O~? ~1't:o ~I(o ~ 00 ~;(
Ot'ldef; de G~TeYloo"{de\. Midden- ::::::::::" 0<9_ ~~-?
\ .. $~ d .............. q;; 0. V;L:.ï';!-,;yJ)
ooveYl .'~IJ'() v'.)oc& te eATeYl voY! e-
, .
:::::::::::::::::::"
.. .. ....... ~ I~ V~
~\eIU~~e ~I\a~ en en de 'd.f$te.f - ~:~:}}~{{:~::::.. 'IJ,% 0;<
~ ~IJ~e. ~leY) . r~~~~tttt~~~~t::::: ~
.B10lAWe{~ -
Oi8Jlf. -
0-

l nteY)?Îtve
'JelYl'lerloi \10
o 0
van \-.X>Yler>
werken
'M1*~C8Kti vi -
tea'en,
\jel\~ee~
ptad~cg{oen
ere,.
 ~I

I
zl

~C>C>

18
19
 .~ 'wIXlN~ WSRK- l;N WAn;RWç~D Tu~WI JORDAAN f;N ~ '. fRIT,s Ot; V~iE;S I 'PE;Tt;R, VAN Gf;IMiN.
IMTiviTKiTKH - STAPPENSCHEHA. 5ÎEDgBOU\J.KUNDi~E', PA$E. $TAO- VUKNivo.
(nu m-/ou1'PuT. )
~ \' --- ",eehe~i$~e'1 ---I ~.lig' 1- ?",a[ill. <l •.J.ailfiviteit.n-1

iN$Pf!Aax I;!N1=!'1~v'l iNBTlljNG.: INOIIHEii'i

Ilf;TROI!~. OVEI\I-lljiD. ::I-e! . .
KNVW .$~Tl~~ llil~R\lil'l~. (4'~cha-al."i~~) ~fWE!i.1
..J- I~~GI~~.
IM!!i'iliiUt\.
51d..~",1t 11~"'I\iGtll' .
Sl1;IlIjL'JK
~iTUATi~.,~iri~.)!...!'i:'!~~l'iiTl;ti. ;Wout.. I .,,~I\,,\, l I iJlai~~_~ I o\,jel.<~aaL "NTlj'lil;41\
I
~&!''''''''~~~ ~~~
~
klacl d'33i-
----""L
Vf!lW!f\(~ I;Itlkt.lln;~ clul.slud,ic _'I'leloiael.
• 'Jq~E;NNiNG.-. ","""
I<I"-nol.
"'" (zit ....,t*~ . ~~;\llh.i~f.\'l .)

Lo.#t ic:\uirl
• I<RI'/>ifi~vE; 'iY t
· IMPUl,$E;I'f. 'l\(aiYll~WI.
~fA\.)t1I~i"'t
• t=UNDAI'IGNT~l,!;
UüGl.$TEjLllliWi. '"
d1aaibo.k .
;------ - 1i - -- - lr
VfA~ .... iP'IQ
• MCJTlVAli G- j
l'oql,~T. llq1;L$T. I i :libot~~
-J-_ ---'f-- -;f= ~- ~ ~ ~
TOlji$i~G.S . I ;1 '\'UtII.*t01 I....
• tl iOO1:;l,l:';N. ~_Jl_ bij\-.-clr.lI.
_k,~
t -P~Mi ANA~Y$~. in
dlaai\.odc .

tWftl~/Gi$ij1i ",,*L..r;~

(\,.ltol<k./oII"l..id .) (-::i..~.,.
-========'
;",~,~~~ ~a~cl VI;N: - - - i

~
l'I~HI1N :..x.ki~
I .... dool..,..I.., .
9"rWJ"'~
____________ lI
• VA$T$ïl14J.,J:;H . <Na,..... ~

'5A~i$I<MRTGI'I wJ,'~>Ji"5
",c&.OSJi,r-
t l1AI{t;N. \tn,ttl'l.

UOGl,$TE;ll. .;J,l<klt>, Ir;;')'\<l..l,o

oIl(d,~ir
• ~HU4~"~1'I . i .... kuw,t" .

':'tlo\.,.... ~
1WAl,liATiE; -
• f)olj~ $TG~ . r:........ .
'POTEjNTIt;~ ~rij"~
%f.~&lf'\ ~
·BEPA~I1N. ~l .... ,(u.
~,-*ki...,
~TEiOljL~\(E; ...od.f.t\lOtf"OÎ"':)
• ONi'.lilll(. 110~ ;.. .1<.. ,.... .

• 1:iVA~4ATil; -
f'lClll;L,4GN.
i;~ ~~.;" ~ --:i
• $TGI)E,BOU't.l~. I ~Ut",~llc\lC.l'l: :IUIlUt.o\ Jtrfft. 1
~T$P1Mti. ~ fvQP!lit'-4.511~-·-1 ~~] t-==.~._. IL"~~J1~~:::~.~f!,~~~
17vN,uA1iE; -
• j?C!§T~ f'lAHN .
• DE;F ~n;tl;al<'
VOORsmI..

t L.oKATif; {Hll",
KG~G·
~~'/~~~
;":2/10\0.' _____
I
t
 lNPUT - .AJ\TNITI;ITl;N .
1\d~in~9li~.. • ~foot-I -- _'oe?li~""·--I
• ~TlWiMt
o .' ~( I .'
~ . ~ ?<l.L-h ,\ lli.....,lA~ !'Mt1a1LW'IJNI\miN&-IKltM.--.
\lGf/. _~ OvBl,~iO 3- tli .
l ttJ!.\1~li.
\ .,I,j~. ~-lt.IrIli~Mt.l WlJ~;id..i. ) ~fl;~. $ilUA1il:. \'\bLÎn~. Jl~'lrElTEl'/. J
~C
~I- .~·'>""<r

• VGRI~~Nl'liNGr.
J-Io<....... __
..~l-"-

_ ::J
I
--...
--~ L -.:_~ F"
I
-
_ _ ,r I

j
--;

• KRl;ATi~vEi
IMPUL~EiN . ,- - -1 1-
t ___ _
-- ~
- : ::..1..
_L.';, ~'" <-l.oii. ,-..
.. ~I _ _ _ .. _J
.-;- ---~
I

• Tor;T~ING~­
MIODG~4RN. L.:::::.....J ~
~~ -.:::::.J
x~~;~-:
• I,.J~N$Ij~ IGI~5I'I
(bct..lJ<· I~). I ~~:~~;"".~
L _ ' __ '_ •

MNDV~WNVlO .
• LOKATi~S .1\10.\ ---J,. _ _
t:·/]
~----.
1-- - - - - \ 1- -----1

.f>TEOEB.K.:P.V.E. , 'I I
PO' L~TIG. ---> t __ ~ _-~; L _____ J
L -- - -;
"GVAl.UATiE + d~\~:'~
• \lt;A~'è.TE;R~N . r -- -----..
Jlui·~ · r ·'H..

"PoTE;NTie;s : ,
r - - - - ...,
, 'etkI,IGII.
L· "do. cl,..,
·-1.,,",.. ikk/l;~~. .l,\ . ~U
I
\lc..~I(VI '''1
.I1DDE;l.~l:iti -- dfaa: ... ~
UlN~i'I B1i~.
~

• f'VAl,UAT iE; v/.J..

MODl1l,~~N . ---I ~...~ Ilo';; \~{~rJ
.mif.'\}~w/ ">- I~~"*k\.
~ lo'l(.llt I VOOll kll,. .... 1

OM&I;Y.-~~ I~~~~

• olljek"I'Cf;Ii) p;;..
'1'1e11A -1{EU~Ei

I=: I f\k ~J~ ~Je\t een ~aYldeting 2~ 8k~ivite\t voor. na de~ la~e\') yoloe.n
de, !Aitwet~iY)~~?e.~
lv ta.v. de 'beb8u.II.)\YlO el1
de. bUitevWuin'lteo. -C>

~ I~I +
 blad

Al d~~e 5(~e'n)a's +oeh)\~5\en en Jfaaiboek-

I

.5h~d,~ be'r,ote", b~ de mcoe\~ke hulpmiddelen

'J{>Y\ OYltwe1~- eYl b~~\i~'i>in~~ P'fO(e{' ge-
d,è 'of)
bL(,kt kl.\nYlt1) Wofde.n (p\av\Y\\Ylo furl.~hoYle1e.
I

aYlal~~ep e.d.). , ~
ZodoeYlde \~YJ he~ r,1ocel' ;;ted~ l<ont'fOleetbaay
.b\6ve Vl en 'dijl\ 'vlet duide.\5\~ w8Y\nee'f - wie -
IN8t- eYl ~'(- besbt ~e~t . In ck p1a\~t~\~
d,eYlt délY\ oo\~ ~~e~h ee.", ~e- (aprOt~~e rlaa~~
te. \JiY\den ) Y1let dool by. all~eY) vers\aoeY\ vaYl ver-
OOde(i~Yl te ptod{,lteten ) maar dO~T bv. op
~d{u\~~en \)(lVl ~\app'en~ma';; f>kecls opY\\elA'tJ
~et \jel\OOr \JélYl de ha\'Jdeh~eYl , besli~i~e_v1 1
e\}~\U8he~ eY) W~~i<6iYl<geY\ il1 te. kleule.'(). Y1'leV)
kaYl bV. ééVJ '(e~~ '1aVl h~Ylde\i~eY\ d,è tot een
bepaalde \~w~e ltideY\ ) (1 \~lelA.'( ~veVl . Or
I

eeY) 8~~e- 8~(lAk de voleende "nandeliY1o eVlZ .

Zo hebbeYl wij 00\< eeVl t~d\8VJO de ~oe~ed­
heid moeite Ot e.v1e'~ie die de h"8Y1de\iYl~eY)
24
~~el~oo( k~Ymen we gebTlAi\~ ~aken y~n de Z~tY\aaYY\c\e $~nA\~\uur - ekhg~) dJ i~: '()a~aay) boe de
'W\~~\we:f\~\y)'?, TI,(?~eYl 01~am?me\'\ en huYl 0!!'g~ns in fUlYfltt en tû/Lgeofde'fld moete.n Z.UYJ. :

\Je \JiY\den h«bij t'Wee b~ijlbegiippen : • RuiYfltdDke OTÓel1\Yli= (geJaa'flt~ / pahoon /?hlA\~+uur )
• Te'((l~Te'e OTdeY\ing= (~edlag I plOc..e~ I c\"namiek)
~eY'l van ode be\an<gY~k~te Spe\f~\1- i~ : Guny~i(i d\Alz Y1\e~ 1e- veel o\la'fl ie\'f> en nieT t~ welni~ maat" 'flet ~
11 0 I 0

o()<6IAY\~h~ - bo\Jenpte. to!e(dn\,e<gten$- <B1.lY\~i~ - Qratf?\t to\e(anhe~~e.Yl~ - o~uYl?hg.

De. \}laaa) i~ VlI.I. ~e de fLümtdükt eY\ teWlpo1e\e OfdexlÎYlg van ~te\~el~ in elkaar ;z;Olt 'hoe ~e welken en hoe
I

\I~rrte: e~ I\ged1ag~ op ~kaa( behokhn ~jn:

25
 leÓe1e (e\a\ie evat w\)e\ a kteYl yan ,,\Ieyoinding"~\?~ ~~e'\diYl~" eV) 'Wel 111 ~uiY\')te en T~<i;
fe,\ahtf uid+ me\') vaak MYl met de term: 11 iu?~n _" q
vY)e~ob~~weY) .
\I

B~"oOfbedc\: .-:P~~100() OWlV8t \ler;;chil + ~JUk

.§FyktuUf 11 j><-'neidi~ + ve(bindiv-o "
• ?1o<.e? 11 vef~y-Je'(iY10 + Ci>eli,~~ 'à1Uvel'l .
•.12yooVYliek 11 ~m?o1ele ~e~leRi~ + doorgool1.
• Gfen~ 11 \'\ootak~ ~u~p1 \)e{ydjillw .
•fu~lck 1 V~fychi\ ih yd,eidi~ .
• MiJdel1 milieu - o.rhmuWl- evenwicht - halYYlOVlie - nOlffl.
• fl,mkhe <M i~ 'net ~á\<ev) en handha\ltll van bepaalde tu~~el1po:>i~ie~
op de ~a\eV) \lar) tlAimte\~he eY) tWlpotele v8liatie .

•Bew~~_ di~ iy em '(elGhe uit het M\VI'lte - +p veld.

26
 @[h®ü®@D$B(Çlli@
@@dlCD~Th:n1@o

~\ekto{eYl : 1) de ~ig_ ~uu.t $Y)i~et"l e\1 ~eideY'\ ot velbïYldetl

2) ~e dam t~en~ouden 0\ clOOf\ateV1
de 1<0\'0

28
ANrROPO~~~N TOetr~VO~&D~ DYNAMI~K (A.T.D.)

o
wei",io
0
ATD. tv. veel ArO.
. cu
nah.4UfOebied
i)
. klAltu!,\(Qcl>ied .
/t)

b.v. 'Wadden duiYlen VîaalJbot> ~ooilaYld clkke(laYld \-<.awen;gebiecl ?t~d

(YlatlAUY) (agYatirc~) (u(baan )

Ytoeoet:
=0=
t "'t-J'~~
~'4")
~ .~
...•.. . .. . . . . '•.•.tfi..•. ..••• •.1'::
.• ••.. .••

~ .§i
g) ~
t~, .~ ~
~. .~

~
i
.~
.~
~
 106 / 10 9. Project Kennedylaan H ee renveen.

:,~?. 0 ~.. :Jf··o.·:o >~.~ Foto's en tekening geven een beeld van de wijze waa rop

~ o,8 ':::Ö:~
BOS, . vanuit het centrum van Heerenveen contact is gezocht,
·~:O~oOo~~th'.'\00 oP.13f via de kilometerlange beplanting (breedte 18 mete r) aan
~. '.00'.:·0
;~,,; . . ~1V'
' . 0 0 ° OA)·
,I..:.E~ 0" ö' de Kennedy laan , met de bestaande bosveget3rÎe in het

~. ..
(t}~
~....I
I W OONW IJ K
aangrenzende landschap (foto 106 horizon ). De diepe
penetratie rot ver in het sradscemru m is een uiterst

WOONWU~ ~..r..'i'.· 1Q~ 11,·... .

g.!.1nstige voorwaarde om de natuur een zo groot mogelij ·

.'~. NR/Jf.>rtE. ~. .~
. /,f/IJk"fJ:.7·
. r9t917 .M.__~.... .A:·i.r""".1
Cl/J
.. tB·· >• • / , ' bÇ. ..:! ke kans op ontplooiing re geven. Er wordt naar ges treefd
de gevari eerdheid van de vegetatie zo hoog mogelijk op

~
b \t'l · ~··t:
te voeren.

~. ,.._ . . --. IdÎltv(;I/tIJ"'l}?ffi/l~$E~d/{ atlcrf/tv'~'7 •.Om EU} IoliJ Eé/7 i!t1 /ffk /i)o!sjk6
.~. kt~Ai$jl79 tN/lft:;;o;krfl/e -4~tlofPEAm:tI:Y) élJ cYfpakl7- V&71tClfk opbt>ll4l1:lLl/l/Jé/l9EVff/J
jtfk CIIl"Alfri*l/#1~81~..67é77 {(//?H/(VtJM cI//1JitCtP/((/();11#(J/J'f~1J ~ ·.".;,~;t.".~ 17)(J6/kll!~&fvilA 1/;9/7 ~-/klfllif;Î~

~
- .Ir.""" . ..,.'i:'/';
r.
....

741t1I7/J I/E~IlC1'Éf1lllf 1t:1J v6.bt6/J9~/l l/l t7f ~MtI/.(/~ .r1/~4- 4\,. .3E PLANTIN G ~~: ,
l'llialm ,tJ9Etk/€t/t9/f/érèllcL
.o:Q.
. èé/J Z(;
, ENNEDY LAAN -+
U/.J IA.I/. @K é/}$1?9/é- VPM<lbIl79. Vé/lk'l.:deo. . hê;Q//7 l?éJë/'lJz;Jl,m.
~
.\'.~*.~
/JK1'1-9/11/l
~MmlJ'ck ,bêMrA/fInÇ t#9/7 ol~V/i 74& ;;//~/lê fVél6"/ZS" CENTRUM O~TAD S/;/i).ulÈ/ru1mII/IJIIIJkè/?€Jé!vMmllJ~
~A44rtf dG /l1em:! f!) tfM/lI~h/6"/l (o/JS417J lIJ jo{. /{~~ tII~ l/éIl9/11/;'11 c;{Yél?r/#/7'jm/C~"imlJ/~
L)é 1t.t~Î'J IJ' 6E1JJJ/lll7liéll ~II/(J~t':llmn ~Oll óf/7lê!l.1 (lJJ./;/t IiJké/}/A,?if:/J9'félE/; VPêtJfélt;'ll JLt..rc;ftJ
lQl)Jn ftf:l/(f/lutc!tJ!/$/JêqJ.prnsfrf !?j/~él/7;9rtlJl,f!Îk;:U()céJ. p~ 'itJmf/~é/ltf/J WP/JV:/?SCJ,IJ!sO'"
/JIf;t1ll"11) ZOP'êél~éj/(-?;9/J bH,fc4/J dJ ~.)IJV/}Ac· W4Ilif//1 iel ;a6//TJ/l?ê.
i ter/lil#' I k~(~ur \Van de
/f/(k/ciMetn /lé-d-jl mlo/mI/miS ([nnflricû ) ,'n er bC:,t:l:ll

~ tf?zê/?1.?7/J A-. ~/);I zo ç/d.(I;w •..

M#Jr!101;e;1 Yép;W~tJan t/);1
/ / / 1t7l1onh.,JL/ M.rb/J 4-& ~/J&kJ
<<llJlll7 r

w
......
 -- - - - -- - --- --
7 7. De grote gev;lrieerdhe id. die her
(..) . kenmerk is van alle landschJ.ppen die
I\) langzaam in de tijd zijn ontstaan. was
juist het gevolg van het feit dat yerschei-
dene mensen met hun eigen op\'aning
over orde en chaos hebben meegewerkt
aan de vorming van het landschap. De
cultuursreppe zal het eindresultaat zi jn
van een werkwijze die wordt bepaald
door een economische gedachtegang, die
de naruurlijke orde als chaos beleeit.

twee situaties oenKbaar, waarin oe hUIsJesslaK , als hiJ Oaartoe

gedwongen wordt door een te hoge temperatuur, de gelegenheid zal
hebben een onderkomen te vinden. In het geval dat de boom, die
hij moet verlaten , staat in grond die permanent is afgedekt met een
rijke humus- en strooiselIaag, of in een grond die volledig is
door eeri sluitend plantenkleed; dan is aan de voet van de boom
voldoende gelegenheid tijdelijk een vochtiger en koelere schuilplaats
te vinden . Wijzigt de situatie zich weer ten gunste van de slak, dan
komen zij vaak in grote aantallen te voorschijn en gaan weer voedsel
zoeken op de vochtig geworden stammen.
Zowel voor dier a ls mens geldt blijkbaar, dat de kwaliteit van de
woonsituatie geheel wordt bepaald door .de aanwezigheid "an
uitwijkmogelijkheden naar gebieden grenzend aan de habitat , als de
omstandigheden in de geconstrueerde woonruimten tot vluchten
dwin

een eenzijdige beplanting is roegep as t

heeft dit om'ermijdelijk tor gt \'olg dar
men rekening zal moeten houden me teen
daling van alle activiteiten die jUiSt ee n
gotde humusvorming bevordertn .

24 /25. Als de grond volkomen schuil-

gaat onder een dicht plantenkleed dan is
het meestal wenselijk dat de paden een
open karakter behouden. De ruimtewer-
king van de tuin kan zeer sterk worden
beïnvloed door de wijze waarop het licht
wordt benut. Als het zonlicht kan wor-
den gereflecteerd door middel van het
lichte oppervlak van de paden dan kan
het licht zi ch , komend vanuit andere
richting dan het invallende zonlicht ,
opnieuw binnen de vegetatie versprei-
den. H et reflecterende licht kan nu
'Daarom zou bij plantsoenen , gemaakt door bewoners, het toeval een centrale rol
moeten spelen. Dat kan juist gebeuren door het ondeskundige individu te waarderen
om zijn ondeskundigheid. Alleen een ondeskundige is in staat hettoeval mee te laten tivireit van het vegetatiedek kan worden
spelen. De deskundige kan dat niet meer, want hij heeft geleerd hoe het moet. Het vergroot (zie ook foto 15 ). Bovendien
onbeholpene, het grillige , het intuïtieve, het geyoelsmatige, het emotionele, dat is de wordt de temp eratuur in de vegetatielaag
deskundigheid \'an de ondeskundige. ' die dicht tegen de grond aansluit op gun-
stige wijze beïnvloed.
33
c..v
~

Met betrekking tot onze tuin en de stedelijke groenvoorzieningen

zou hier nu het advies op zijn plaats zijn, de afvoer van regenwater
gewoon via de grond te laten plaatsvinden. Gebruikelijk is echter,
al het regenwater via goten en afvoerbuizen naJ.r het riool af te
voeren, zonder dat het op normale wijze zijn functie heeft kunnen
vervullen. Het direct inbrengen van water in de tuin geeit zeer verras -
sende resultaten, omdat plekken met een relatief hogere vochtigheid
ontstaan, die bovendien in verbinding blijven met het grondwater
(geen dichte plastic bakken oi \·ijwrs ).
 richtdoelstellingen
~Wffi~o~mn~ OûD û'lBOûiID1t® ®ûD ~o]~
"Doel s te ll inge n die op de lange
duur van veel belang worden
geacht, d ienen h oge r ge waar-
de e rd t e 'Worden dan doelstel-
lingen di e al lee n nu van veel
belang zijn;"

De huidige internationale ontwikkelingen, gevolg

van o.a. kommunikatie e n kennisuitwisseling,
leidende tot schaalvergroting, gelijkschakeling,
spreiding, machtsverschuivingen enz. zijn een
gegeven geworden in onze samenleving.

De gevolgen van schaalvergroting zijn bekend :

eenvormigheid, vergrij zing, vervlakking, koritak t

.. (in neg. zinl aantasting), grote strukturen krijgen

meer macht enz •

··•" Er zijn ook wel ontwikkelingen te signaleren die

op zich positief overkomen:
Zoals b.v. de vergrote kommunikatie (spreiding en

·
"Ó

il,
verbinding) geeft keuzemogelijkheden voor meer
individuen om deel te nemen aan een ui tgebreider

·
"Ó

~
kul tuuraanbod op een bepaalde plaa te j leef.s tijl,
muziek, taal, vakantie, eetgewo on.tes enz.
De op zich uitstervende kulturen kunnen samen op
een bepaalde plaats vel weer tot een nieuve (sub)-
kul tuur · worden en wanneer er vol doende aanleidingen
vanuit de situatie geboden worden (omgevingsimpuisen )
en deze kunnen konstant- in- de- tijd invloed bli j ven
ui toefenen, . dan kan er eigenlijk pas een. nieuwe
kul tuur ontstaan.
(b.v. Amsterdam is door de eeuwen heen, als gevolg
van z'n bemoeienissen over de hele wereld, een
verzameling van kul tuurinvloeden gaan herbergen
die samen aan de stad een eigen gezicht hebben
gegeven.) (identiteit).

Maar de laatste tijd vinden deze ontwikkelingen

echter overal plaats op de wereld en doen de
identi tei ten met elkaar versmei ten, er is nog
nauwelijks meer sprake van enige situatieve inbreng.
We kunnen beter zeggen: schaalvergroting 1n de
kul tuurverspreiding.
Gevolgen, kul tuurvervlakking , 8 tij len- versmel ting,
de oorsprong is zoek.
De werkelijke kul tuur sterft ui tJ

...
Ol

....Dl <= 0
I

.... >
Ol
8
~
"' ...
>+' cD
c::
.>o:'d
..r:; :>:: Ol <= I-<

"- 0
DlZ~ .,.,
.>0: ;:I 0
.... ;.
.,
-
..... ç,.J 0
t;:>ö I-<<=
oo::tii .,+'
..... ~< <= c:
O~A
.>0:~
.,~~
.,
Ol <=+'
;:I Dl

I
<=8
Ol(/)
<=
.>0:

"'...,'"
p. '"
.>0: ..... ;.; > .... bD
....-<-08
"1""")(1)<
0 +'
I-<
"C:+' Ol
0
.,+>o
p. ..r:; 8 '" Ol
+' ..........
., ...;...r:;''""
p.o Dl .....
"''''Z
..r:; I-<"l
o~~ .-< 0
I-< Dl
Dl
+'A~
",...,p..
~
'" .,
'd
al
"'H~
E8~
Ol
'"
... !l+' 0

<=Z~
.0
Ol ;~
.,~8 t;:>.,
P.
Ol
~Z ....."'-0I-< 0
+' 8 ril 'd 0
Ol;';~ ;:I ;....,
aHH +> .....
c:
'" "
~ ~ H Dl
~<
Z +' ..... <=
~Z8
öH~ '" "
..r:; Ol <= '"

..
H t;:>",
Z
H8Z
.....c: <='d
....
j~:>::~
.....
~80H
f-jHHIXI
c:+> c:'"
"'c: ....."''0'"
al (/) H N ~J
....:l< ö c:+>
'"
..r::
0
en
IiJ~Z~
O::'::~H
A ZA
;:I .....
.>0:
.....> <=
., IiJHH8
~ r,J ~ ...,+>
.... .>0:
'"
I-<
'0 AAAen N
'" 'c:"
36
 De negatieve gevolgen van deze internationale ontwikkelingen
dienen daarom geremd te worden.

WERKELIJKE VARIATIE UIT HET VERLEDEN IS fT GEVOLG VAN

BEPERKTE TECHNISCHE MOGELIJKHEDEN, WEINIG KOMMUNIKATIE
EN EEN SPECIFIEK ACHTERGEBIED (VOORGEBIED).

MOGELIJKE VARIATIE EN IDENTITEIT KAN ONTSTAAN DOORDAT

EEN GEBIED ZICH D.M.V. INDIVIDUELE KEUZES IN EEN BEPAALDE
RICHTING ONTWIKKELD,
BESCHERMD DOOR PLEKGEBONPEN (TIJDSVARIABELE) NORMEN,
TEGEN PARASIETEN,
TEGEN MONOKULTUURBEVORDERENDE ELEMENTEN,
TEGEN MACHTSOVERWICHT.

De sociale opbouW' van e~n wi j k b.v;

:Binnen loopafstand (kruip-, ledemaat- ) werkt
een waarneembare variatie 1n bevolking ssamen-
stelling en -dichtheid pos! tief op het funktioneren
van het gebied.

I
.....
al
al
.s::
o
'"
I

De dynamiek van een wijk b.vl

De voor- en nadelen van het vel of niet bundelen
van verkeersstromen dienen tegen elkaar te vorden
afgewogen: op welke schaal?
- "Oversteekba.arheid verkeersstroom";
indien niet I t geval; isolatie van buurten t.o •••
elkaar.
_"Een vervoermiddel (auto) moet lage verplaateings-
enelheid hebben (veiligheid), maar moet daardoor
geen onnodig lange afstanden behoeven af te leggen. 11
Bui ten de spi te kunnen op hoge verplaataingssnel-
heid ontworpen wegen ala racebaan gaan dienen; het
gebied ertussen wordt rustiger (woonerf gedachte)
maar de rand ervan krijgt een enorme overlast
(en moet dua geheel kantoor/ fabriek worden?) ••••
Het een wordt een hemel, het ander een hel •••

De link naar de kleine schaal ie zoek.

(zie verder "hand reiken naar de kleinschaliger

_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _._._. _ .~_._ '-'-'~--'--~7"'-' '-'-'-'-'-'------

;, __ ..._
. _________
n._t_uu_r_kr_._c_ht_._,.,_,._)_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ ~
37
ITfi~lliü@]®@TI&J((@TITIDrn~@ûD
fkW@lOO~@n~ OOD rrmOüffi)ft@ @[liJ 1W]~
6\~Y1lene doe\~+J\iY1~ ~
2 Onomkeetbalt?, ~roce~~eY1 t~gaa..!L

·
~

...~
REGENERATIE D.M.V. HET NATUURLIJKE PROCES BEVORDEREN
·
g"
~
MET ALS GEVOLG: >

DIVERSITEIT '"
!;
STABILITEIT •
~
>
KONTINUERING VAN LEVENS PROCESSEN. ~
~

··•
~

Natuurlijke energietoename, humusvorming, wortelbakteriän, o

'"·
bosvorming enz.
Niet machine doet werk; natuur doet werk (inkl. mens).
De mens is een deel van ~uur.
 Van nature wordt water dat eenmaal op het land is gevallen
en terugwil naar zee, voor een oneindig aantal hinder-
nissen geplaatst.
~l is dat water wordt afgevoerd via de grond, bodem,
wortels, planten, humus, bakteriën etc. dus opslag en gebruik
i.p.v. via kanaal-, buis- en riool systemen.
(Verarming v.h. land- verrijking van de zee, inkl. schadelijke
_ - stoffen.)

s AFBRAAKMATERIAAL, AFVAL, MEST, VOEDSEL (DUS ENERGIE),

DIENT ZO LANG MOGELIJK IN HET GEBIED TE BLIJVEN.

(De schaal van het gebied wordt bepaald door de mate en

de vorm van natuurlijk transport, dus zonder ekstra energie-
verlies.)

Ook materiaal en grondstof zoveel mogelijk vanuit de situatie

te worden betrokken (energiebehoud)1

MATERIAAL, GRONDSTOF EN VOEDSEL ZOVEEL MOGELIJK VANUIT DE

SITUATIE BETREKKEN.
Energie:

ALLE POTENTIELE KRACHTEN IN EEN GEBIED GEBRUIKEN.

 richtdoelstellingen
~W@l~o1t~DU OUD [f(JJJOmJi)~® ®uo ~o]~

(vervolg )

teohn. tijds
natuurli,jke~

d.m.v. transport (gtechnische

seoundaire, tertiaire ) zien te voorkom~D

6
(plantenkleed. water,
t te

I
....110
Cl

'r::"
Cl
Cl
I

voorbeelden van regeneratie en energie- doelen:

- toepassing van milieu- en natuurtechniek in het
inrichten van de ruimte om ons heen (lnkl. bouwen)
- zoveel mogelijk binnen bestaande stad, gemeente,
bouwen in aandul tlng op bestaande infraetrukturen.
- )len moet dicht bij het werk kunnen vonen en dicht
bij het vonen kunnen werken.
- gebundelde dekoncentratie van ei ty- funkties
over de gehele stad, g emeente enz.;
deze dienen met natuurlijke energie (te voet, fiets.
paard, ezel, roei- en zeilboot enz. ) onderling
bereikbaar te zijn.
Ook de gebruikers van de (oude) binnenstad, het
hart, de "oorspronkelijke kultuur- identiteit",
en van de verder van elkaar telegen "harten".
dienen ook zond e r de "auto" zich goed en vrij
- het openbaar vervoer dient niet alleen het woon-
werkverkeer en de ei tyvorming, maar al h e t
verkeer en een harmonische opbouW' van de stad:
dUB niet domweg het openbaar vervoe~ in8chak~len
om de verplaatsingsbehoefte, daar waar de auto I:
zichzelf verstikt, te laten verwerken.
Zo werkt b.v. de metro, cityvorming en groot-
schalige ingrepen in de fijnschalige bebouwing
in de handt weer meer mensen die overdag de stad
in kunnen) de ekonolllische waarde van een klein
stuk grond neemt onevenredig toe (beleggersdruk).
_ D. auto moet door reistijd, parkeerkans en kosten
het minst aantrekkelijke vervoermiddel zijn.
_ Hat parkeerbeleid dient afgestemd te .... orden op de
gewenste verkeeraaf",ikkeling.

IGEEN: HYPER -EURO- MAXI- SUPER - J U~

komfortabel te kunnen verplaa taen. (openb. vervoer ) .
~~!e:l:n:;:~:n(!!:!, v~~:t:e e::):la& taing d. m. v.

40
 De hand r eiken naar kIe inschal itr,e~> natuurkrach ten ..

-Techme.
l~~=-
.~. ~Vl, JGI~eV'i, kaYlale'l
~ ~V,~~fil'lJ''(l, ÎYl •
~. f.Jae1i~e.V\ , 6t~5'JtV1J ' dvnv. fC~8kels' I Qve,'i'tQY1 îQ.1
, l\1dtA~lm\w~\V)t'Yl ~k Jie I-ïe-\- Y\a\w,nL~l-\
WOOYl.... ~keVl ek. v
\O(Oc.e~ \W\I\'0€.1"l ~\imuL~w? ,
:~~~~;~ ~Ct!~i: v~ft\"le.1Le.1'\ .

-: .\t v~I]ID.

Ze mist echter de mogeli,jkheid de kracht(jes) van de natuur

PRODUKTEN, BEDENKSELS EN ONT\/ERPEN DIENEN ZOVEEL MOGELIJK
hie r op te laten inspelen: verrotten, afkalven , laten 1n -
AANL EIDINGEN TE GEVEN OM HET ECOSYSTEEM TE STIMULEREN
M.A. \I. EEN OND~RDEEL UIT TE MAKEN VAN HET LEEF- EN AFBRAAK-
.... erken, omzetten, n1eu .... e levens vo or .... aarden scheppen , groeien;
kortom "herstel" . .•. en dat kost tijd.
PROCES • Een prodü"k'ti"Sme e sta l het gev o lg van de techn i ek: fabrikage,
ekonomie en niet hoe het in het natuurlijk proces kan .... orden
Gro o tschalige ingrepen behoren aan de natuur toe.
opgenomen (tijd ) . Het pr odukt dient meestal e e n andere schaal
(Overstromingen, orkanen, vulkaanui tbarstingen enz . ) en mist de aanleidingen waarop de situatieve sch aal kan in-
De mens probeert ze na te bootsen; een even grote macht
spelen.
op de na tuur ui t te oefenen.

41
 -Een voorbeeld van een grootschalige ingreep waar
kleine krachten op konden voortborduren vinden we
in de geschiedenis van Amsterdam: de 17-e eeuwse
grachtengordels met individueel bebouwde percelen
erlangs en de aanleg van de eilanden met z'n
langzame ontwikkeling van wel of niet bebouwde,
individuele vestigingen.

(
a

42
 Dit betekend t.a.v. het individu: individuele
verantwoordelijkhej_d in tijd en ruimte binnen
omgeving mogelijk maken.

voorbeelden:
-Slaapsteden kunnen zich ontwikkelen tot gebiede
met een eigen gezicht en eigen bewoners.
-Bij de inrichting van terreinen kan een aanzet
gegeven worden in een richting die de natuur uit
zichzelf ook zou kiezen. (Minste beheers- en onder-
houdsenergie ).

9
Anders verliest het z'n karakter, z'n oorsprong: weg variatie
dus je krijgt nivellering, geen spanningsvelden meer.

I HET DIENT ECHTER NIET TEN KOSTE TE GAAN VAN AANGRENZENDE OF

ti)
..... ANDERE MIL lEUS:
..., Een stabiele situatie bevat een bepaald optimum aan variatie,
...,I '"
..... hierin houden (voedsel)arm en rijk elkaar in evenwicht •
·rt ~
..., Er vindt energieuitwisseling op kleine schaal plaats; arbeid,
ti)

tri
;s
>'"
c:
voedsel, discussie enz. Indien nu de ene soort of groep
r:: of kultuur zich steeds verrijkt ten moste van de andere, dan
...,
·rl

c:
0
';s'""
El
is er sprake van overdaad, te veel energieopslag, parasitering
bij de eerste groep, terwijl de tweede groep steeds armer
..I<: El wordt.
ti)
...,
'M
Dit is hetzelfde verhaal als bij de uitspoeling van het land,
..c: p..
0 de woestijnvorming en de inspoeling van de zee, de overdaad
0
CD I
..... inklusief de vergiftiging •
~
...,
0
Ol ....I Een niet konstant- in- de- tijd verlopende ruimtelijke
'rl
..c:
ti)
0
variatie (dusi verrijking- verarming) leidt eneneens tot
I ~
tD
monokulturen (aan elkaar tegengestelden)
I
Ekologisch gezien is dit het verhaal over koncentratie, aan
de ene kant wit en aan de andere kant zwart; gevolg minder
grenzen.

g
O~

~.Jt" "",cIb>, .,..,~.ni"", (0.-.1(1Ii"

"'1A\~\tt \1~lj01.-,a11t \l!AVOImi"'l
i",l~'oihltil, b.cI'(~.' ,

t t
• itMPo'nl~L 1)i~KotniNU .
orde.\.,tI1i~,O~If...u, ~1I!I"al~, jiUn,
, o",I1'ou\o.l, onbt\10W1tJ\tat, ~t"'l
~nn''''1 Ylièf.Wl, \JtfllèJ.tl'l. ~~\(n.
\ló,;,j'n, \'OII~''''''i, \W~lliik . •k .
Bij het bepalen wat een Historisch gegroeide konitu!teit is
(temp. konstantie) gaat het er aus om te bepalen welke ele-
menten aan temporele verandering onderhevig zijn; hierop
~
• T5M\'oRS~l; 0!jZ§ K~Rfil;iD
t
dient in ieder geval niet voortgebordyurd te vorden. ,,~I ......, I. lIchlt,nakn, O...... ,rot~lQf,
{temp. verandering,-diskontinuïteit en -onzekerheid werken Tl\ikO, oYlIJrtwQc\.,l, avorJl,AAf, onvoot-
storend in het ekosysteem) liJ,\i.i ' onveil;~, 10Na[ .10 .

43
 [(D@[hJdJ®@TI~~@TITIDiIl~@iIl
~W~~O~@D~ DITO [fm~mJD~® ~rro ~o](ÇJ
WIJ t LEVEND IN HET HEDEN, ZIEN SLECHTS EBN MOMENTOPNAME
VAN EEN LEVENDE SITUATIE (LAND, BOS, STAD enz. ):
INDIEN \IE NIET VOLDOENDE NAAR DE HISTORIE KIJKEN BESTAAT
DE KANS DAT \IE WAARDEVOLLE GROEIPiiOcEsSËiÎ. ONTWIKKELINGS-
STADIA VOORGOED DE GROHD IN BOREN. (Onomkeerbare processen)

Daarom is het zoeken naar de oorsprong, karakter, kul tuur-

ont .... ikkeling van wezenlijk belang willen we niet vervallen
tot de willekeur, de "nieuwe eentonigheid" enz. leidende
tot de vergrijzing in de wereld. ("willekeur").

b.v:
-Een oude struktuur is maatgevend voor nieuwe
ontwikkelingen en niet andersom.
-"Stop ontwikkelingen in het spoor van Brussel-
London- Ne", York".
-Milieu, struktuur en stad leggen verkeer beperking en
op; zie Geschiedkundige verkenning.
-Men kan beter spreken van een wijk "verbouwen"
i. p. v. "rekonstrueren".

E~ti~iAO is_
Nooir 1I AF 11 10 GEBIEDSBEWONERS IN EEN BESTAANDE SITUATIE MOETEN DE
VERANDERINGEN ALS EEN LOGISCH AFBRAAK (rot, versleten afsterven)

-daarom dien~ ook Ylie\ naar een

EN OPBOUW- GROEIPROGES ERVAREN,
DERHALVE DIENEN OOK PLANT EN DIER GER AD L D E WO EN.

~~.V'J. I1 eindta~e" <ge~\(e~d ~ worden

De plaats van planten en dieren is ook in een dichte
mensensamenleving van eminent belang: vgl. doelstelling:
"Voeling houden met de elementen" en het verhaal over de
"kasplanten- menelI.
 II en toevoeóbaa,.
o
doel.

0-.

(Het begrip "toeval" en "onzekerheid"

Het platte vlak, de zuivere bol en de rechte lijn zijn
de inbreng Van de Itondeskundige" 1s eigenlijk geen echt
extreme vormen die in de natuur bi,ins niet voorkomen:
toeval 1n de zin van temp. onzekerheid, maar meer een faktor
omdat de mens zijn . . . oon- en leefmilieu vrij ..... el volledig
vs.n temp. zekerheid (yoorzichtigheid) omdat de plannenmakers
heeft gerealisee rd d .m.v. extreme vormen, moeten zijn
ook geen objektief oveflzicht kunnen hebben over "goed" en
handelingen als ongunstig worden gezien voor het stimuleren
vsn natuurlijke processen. "kwaad". )

ordeningsprincipes: toeval en onzekerheid:

, ,. -- - -,
oei.
ij \
HET TOEVAL EN DE ONZEKERHEID DIENEN MEDE ALS
PRINC IPE GEHANTESRD TE WORDEN. (Geen ekologisch toeval f,~~ Ijl :
De waarde van het toeval: Het ol'lbeholpene, grillige, '" '" - =rul. I
- -' ·y(li.,J~, ~c{.
intuitieve, gevoelsmatige, emotionele: dat is de
deskundigh eid van de ondeskundige j
Dit is het te g enovergestelde van de wil tot systeem en overzicht.

nr. .!2l!!t.
6-&- Straat.
~: (met overlap)

"Grote gevarieerdheid, ontstaan in de tijd, is het gevolg

6-b.
van verschillende normen, opvattingen over orde en chaos
van alle wezens die dit tot stand hebben gebracht."---

-Al vele eeuwen lang kan Amsterdam krachten die

de stad kunnen aantasten weren (d.m.v. keuren enz.) 3/5 Overgang
-v.g.l. ook doelsteIl. over "individuele keuzes". Straat.

5. Stra~t.

12
, -voorzieningen kunnen, naast hun sociale funktie,- ~ I ~7-.- '1~-'- ~"":C:>::::
<:
Q)
ook zorgen om de diversiteit, karakter meer
El identiteit te geven: v.g.l. school, kerk e.d. in I. 2.
3/4/5. (max.) 6,.& 6-& 4.
lol
o flat- monokultuur. Daarom kan b.v. school in -,.--~ /-+ (-> +---
<: Groningen ook anders tijn dan in Middelburg. enz. 2(:'t 1 3. 3/4/5 . > 4. ~ 4.:.f ~
Q)
.>ol
.........
Q)

....o
Konklusies uit o.a. historische verkenningen, situatieve-
thema's, onderzoek bij de gebiedsbewoners (inspr ontwikk.),
I ii:
demografische ontwikk., mobiliteit (verkeer), rekreatie
Q)
p. en het wonen en werken kunnen leiden tot het vinden van
Ol
, specifieke normen.
i:

(
I
rITÜ~IJoûcl]@@TI~û@nnilrn~@rn
~~~~o~@n1t O[TIJ [pmO[TI]J~® @[TIJ ~o](Q]
~- land:
In de stad is de relatie met de natuur (voedsel bron) zoek;
daardoor vindt voedsel en energietransport over grote af-
standen plaats waardoor woonagglomeraties voortdurend
bedreigd worden. (Instabiel in geval van 'n calamiteit;
b.v. oorlog of crisis.)
Op een bepaalde schaal is hieraan nog wel wat te doen indien
we meer aandacht besteden aan het beter gebruiken van onze
kringloopmogelijkheden (zie vorige doelstellingen m.b.t.
regeneratie en energie).

Ook hebben de open ruimte in- en om de stad nog de mogelijk-

heden om overeenkomstig het natuurlijk proces te funktio-
neren. Dit zelfde geldt vvor de marginale gronden die niet
direkt ekonomisch getixploiteerd worden.

Een planologische oplossing hiervoor kan zijn:

"De relatie tussen. in. onder. boven de stad .. het natuur-

gebied- de monokultuur schakelen d.m.v. BUFFERS".

"LOPENDE BUFFERS"; deze zijn niet statisch, niet plek-

gebonden:
De buffers kunnen bestaan uit vaste buffer laatsen dicht
bij de stad en dicht bij de natuurgebieden volkstuinen,
kleinschalige kulturen e.d.) en lopende bufferplaatsen,
wisselend, tussen de monokulturen.
(zie Le Roy- blad)

13
n.a.v. IIhet verhaal van de slak":
Zowel "Voor mens als dier geldt dat de kwaliteit v~ de
WOODsl tua tie geheel wordt bepaald door de aanwezigheid
van ui twijkmogelijkheden naar gebieden grenzend aan de
habi tat.

Wij, als biotische komponenten, kunnen niet bestaan zonder

onze interaktie met de abiotische omgeving om ons heen.
Er is evenzeer iets mis als onze biotische omgeving, dicht-
bij of veraf, verwaarloosd wordt;
er treedt dan een proces van verstoring op in het gedrag
van de mens en hij wordt een slaaf van technische arte-
fakten en vervangingsmiddelen. (de "kasplanten- mens".)
 -voorbeelden:
-Verstaanbaarheid is 'n voorwaarde voor kontakt

I" (binnen 't kleinschalig systeem.)

-dus liefst geen transitoverkeer door tere gebieden.
_ontspanningsmogelijkheden tijdens de. door de Bchaal
noodgedwongen, verplaatsing.
-geen loop- en fietsgebieden; maar de hele stad een
gevarieerd loop- en fietsgebied met veilige auto-
gebieden: lees b.v. auto-oversteekplaats i.p.v.
voetgangers-oversteekplaats.

-Het zoveel mogelijk vermijden van t ·echnische

hulpmiddelen die het klimaat binnen gebouwde
ruimtes willen regelen (tegengesteld aan de
natuurlijke cyclus). nog afgezien van de vraag
of het ekonomisch wel of niet rendabel is.
(o.a. klimaatbehandelingsinstallaties. centrale
verwarming etc.)
-I.v. hiermee dienen de z.g.n. "behaaglijkheids-
normen". die een bepaald optimum (werkklimaat
afgestemd op konstante produktie. woongenot met
het bankstel van Van der Meer. chips en kijken
naar de buis) beogen. nog eens kritisch bekeken
te worden.
-Het weer herwaarderen van warme (kachel) en
koude (raam) plekken in een woning, een gebouw
i.p.v. overal (nivellering) dezelfde temperatuur
+ vochtigheidsgraad (klimaatverSChillen).
-"ijsbloemen op de ruiten. pegels aan het dak.
zweet op je voorhoofd en pantoffels tegen de kou" ••••
-'s Zomers kan de scheiding huis- buiten gezien
worden als minimaal: het huis verdwijnt.
's Winters bereikt het huis een minimale maat (plekken).
-De vanzelfsprekendheid van selfsupporting van
woningen gebaseerd op "het gezin" dient betwijfeld
te worden.(Keuzemogel. heden voorzieningen samen
te gebruiken.)
-Meer zinniger leefstijl met minder energieverspilling;
wasgewoonten zijn te vanzelfsprekend en worden
gestimuleerd door stopkontakten en water uit de muur.
-Voorkomen dat de mens afhankelijk wordt van on-
natuurlijke. van buiten de kringloop komende middelen:
voedselprodukten. chemische middelen. medicijnen.
drank en drugs, reklame en psychotherapie. politiek,
wètenschap en techniek: kortome
"voorkomen dat de mens verwordt tot de "kasplanten-
mens", volkomen gekonditioneerd."
-Streven naar integratie van die elementen in het
leven die in deze maatschappij liever (gecentrali-
seerd) verborgen blijven: ziek zijn; sterven;
onaan e ast en afwijkend. Liefst ook op kleine
schaal loopschaal). want ook dit betekend:
VOELING BLIJVEN HOUDEN MET DE ELEMENTEN EN MET
ELKAAR ••.•••..•..•••••••••••.•••••••••••••••••

e
rwij rd van
tonbegonnen werk d.
rtrag··e.n
.# , s 11
t tie in 1
t, omt er nooit iets
 de trend

AWlSkTflaWl beJaa~ uil een aaV1~a\ los o~ ~ich

s\aanc\e Ot'l\'Nikke\i~oev) waanYlee \Jee\ ins\an~iep
ZtiJ, 6e.YI\oei~ . J)e0 twee kaa~\e.V\ Ol' de \JOti~
bWz:~\dtV) \a~eYl k\ ~tob\~~Wl 7,ltVl ~ de \1erd
Waay ~ Wl~VYlel1\te\ ~x toe ~a~t. ~t~ed~
Ofoo\~a\loe( WOOn- eVl ",vJus\YleQeb~V)
àu~o - ,3~Je~e\1 VI1a:;sa . '(~{"(eah~biedeV) JeVl
I

bed'feioh'~Q,V) \laVl lNa\e.,~eb\tdeV). 0

~ eYl ~ich1) V1aal' bui~eV} uirdilend pahoon me\
sk~s 'rt'Iinde( 'UivYl\el~ke \l31ia~ie Wlonokttl-
+u1eVl , ~\~f~kden Wlet C;10\e ~t~e.Yl\-a<?~
bJoYl e.Yl asJalt . bliatHaKen -~1oeVl eVl Of at.tlo-
snelneid oYll-wo,,,e.V1 sl(\.t\{\ul'eYl.
K~,~oYYl, ~kel1 die allemaal vvd bd<end ~~n eVl
che we ~ de eede \~at~ (81) woo'fcle\~k­
\Jlsuee\ hebbe.n ~e.VYlaa\<t. Or, de hveede kaal'~
(81) z.ijVl ~I de~ VYI00eli}<e +oe1~om~i~e OVIt-
wikk~iVl~n \1et1,élm~J eVl di\ ~eetl OYl~ een
bee\,l ~oe de. to?oota{iJche \~l'l VSYI de
komende lateYl e'(~i~ 7,a\ \~UVltleVl oaaYl ~iev1.
\/ee.\ plaYlVleVl ,u1lerl ~\eJs \JtlaYlde~en WWêI1 I

~ulle.V1 ê~V1 Bhoe'l\lexloop l<t~ nieuwe I.A.ft-

I

bltidiVloeVl z,lAlleVl eeYl Y\aoe.~roh,\e. kleiVl-

~a\iJ,ji)eid kl~<:1etl iYl h\J. °huYl ..'JOt'm"o Ve.f-
~DV\~YlO , VYlaa; ~~ ~eVldel'ls b\'JP ~et~d(de.
\jeel ~e.~J,eidtn \uYlkhe~ lWOVleYl, we,\~enJ 'Ie-
kt~he ko.\\U\.Af) (l.V1 de Y~xb;aa\( ~ich Of een
êYletoie'· \/ediVldeVlde WlaYlie'( te
\fe:<r1aa\seVJ.
:De °iqeVl\i\eÜ ~V1 de VYIe"l~e\i1k ~chàal bl'JveVl
VQ7(\oçi~ iVl de. bui\e\'}~eb,edeV\ ontb1eke.n eV)
d~atoYY\ Wlaa\(\ h~l 1~'Na WOOVlOW'loe.lJi~o weÎ'f1io
l.ti~ 0\ ~e, V\~ i>fl uYl bui~eYllrJij\~ ~8Vl l\'da'lYlJ 0

~HetdaW), G'(oVliYlOeYl 0* \]li~iV}OeV\ 'Noonf

j)e, 'BüIYYle{ h~1or eYliol~iY)i eeVl ua -.
\J01WJt
~OY.1de\'iYl~ i \,J ptiVlc.ire ~~ wél ee\'l ol'oot-
~ec\elij\<e ideVl~i~eit de vYlense\~\~e. ~~~ i~
eJ,\e"f \lef \e ~~e.~ . ,~oe\bale. "~\eJdij\~e.
tttivnte "Hl ~aatS in de.,e \i~d .

54
 verstoringen

o~ de 'Jo\~eVlde 1\&:1z.~d~ ~ti\1 de iYwloed~ 'Ja~ ~e,

~~ad 0l' het la~d.sd,ap e.VJ \'e~ W1di~ bljeeYloe-
btacht z,oal~ j \Jisuele bèiYl\Jloedino cl.YYl.-v. V:OYi~on­
'JeNuiliYlo t(i~e. al~~i\JÜeil~\'1 e.t; al.Adi~le\Je
I

be:iYN)oeJiYlo ab \)e"('~e.ed8INa8i oehAid\'incl~(

I

'1~n ~chif\"'ol eYl -vet~YlheiY\io"tl'lo pluJ ve1-

~iHiY)o VaVl he~ oft?WJ\a\~Ie.- wafe'f. (l~a{~a3).
I;el1 avJey ~\AVl~ b b~\J001beeld de b~evn\le"(­
OYlheiY1ioiV\O b~ \}l.(ilYlisbe.l\eV! eV) (klaY)deJ~,ene
Ot .\Je.{oo\~Y't) r~t\~laabe.v'\ \JdY) c~e.YY)I~<h ~\.\31.
'Di~ Iffab\e Î.3 ~te{ Vl1oei\~I" \e. ;n\le\1~6rise(eYl
omdat 'ne~ ~a~ aaVl ~e~ lic.nt \~Omt ~aYlne.e( et
b.\J. etOeY\~ \)8~eVJ W\et &'e..mic.a\ièYl oaB\1 door·
'{~\e~ o{ rfleVl3eY1 iVl eeV1 be~a8ld~ WOOVl~jI<
a\le(\ei \ic.h~W1elij\'(e klaJ,\e.Vl <?~aV} ~'CbVJeVl,
~oa\~ in 1~80 o.a. in 1ek\~efl~eJ<. oebwJe..
oe
Tn Itdef ~e.V81 i~ ~~'C()bee(d d~e I~OOf~ door
VYliddel vaVl 'icJe e.Yl raafSe. {iVl\eYJ (\-)Iet \IJ,~­
O"(i~~) eeY1 a9n\al u \)eotofiYloe'()" \e. lo\~Q\I~(e()
~ e-< o~ Y J&JaalvJivo \J~\'l de ~~ed ex> ~V!
O«tQe.\JiVlO eeYl "!V\Jfu\< \JaY) \e, \~1~~ . 1)aa(·
V1aast z.iJ~ Jtü;Y1\'Y)lef Vloe eeVl ~a\'l'\al aVldtte ,
18VlcbJ,.g~pdijk~ e1eYYIeVlteVJ aél~Vl.

Or ~i~ bui~Vl 1eed~ IJele- kOW\Yl1i~ie~ eYl

S~lAclle~(OepeVl 2;ich O\J~ di~ ~'(~ pfoblemt\1;
d8a10m o.aa\1 VJe ef i VI ~e~ \~~t{ Vc3V) de~e
\)~ucl,e V)~e~ \Jttdef or lV!. .
OY1S oaa\ 'ne~ ÎVl eef~~e i\Il~\aVl\Ie. OWI het
~o~t ~e.el I teVJeiV1de. ~e.vn8~i~t pfiVlCÏpe~
iVl o.a. \~aa(\ as e.Y) ab fe \<lAVh'leYl \le"(-
wecktvl.

55
57
a4

Het ordeV1ing~princip~
\.J~Y\U wat cl ient el te ~e­
I

'oeufen met ~on uir 7.~'()

kf8G~teYl oec>foei~e ~\a~ ?
Je ~O\.{ w\~e~ dat Y'tiet a\\ef:>
or
z\d1 'l,OlA ~ic.~1e'(J 'net-
Ce\1tfum maat dat 7;id1 op
I

b~pa8lde ç'ekkeYl ne.\le\')ce'()ha

~olAdeYl kUY1Y1efl 088lÎ ont-
wikkelen I ~eYhYl~at én
t()ef eeY1 eige:o <ge~lc~t ........ .

58
 . . .Iinks is (M S<.~emab,,~ ovef AVYl~te{daWl
~tel<eYld: :De ('fode) ~alleYl ZU\'l kemeYl \laYl
WleYleeiijke aktiviteit o\w~\ (5Ub) c.eYlha .
TIe ke.fne'fl Z~Vl "eàJOYlcle.\'l dool' zooe.Yl88VYlde.
\IS~8d5"iY)~ef511 ~aafiYl de ~'fiOtiteil \i~t DOp ~e,t
~e'oYuik vaY) r5?\e'fk'f8c\,t - be~ex) 'VeNOt.l-
middelen eY) 0re:nba81 veNoe.t, Wa8{ de st~s­
\Jin~f'21 'oet mee5t dik z.~Y] moet het 8C.Cent op 'fU~t
I

e'fl ope-Ylhei6 1i~'() eVl lOOdfeGH ~l1efOp'lopeY) daV)

de 7,.~ , 'fl . .. landvi~e'f~' die de mens ~et ~eYoel
~eveVl sml bui~eV\ 3e. :;tad te, kU'fl'fleVl l<oVY)eYl "ia
8él\')W'Oe:;c\'a\~e1de QYoeV) - be-le\leY)i~l)en J fiets-
'(oute~ °e.d. R~ d~ IIYlevenceYlha" 'IiVldevl we
:z;.cg.Yl , IIb\ik"fMef~ 'tJ881iVl de c3tA!o kt ~ 7;ekere,
, '((late kan ~'(dyi~en en dan 'olul+ ~\eken ; de
rathef -\~aYl;l l')eeYl1~ YlaYY)e1~\< af. 1}e aAto - be-
~eoi~ is in p1iY1c.i~ loodtec.\'f op de ~ieYlwad1t­
.bew~i~ i du? IWde I~OYJlfon\atie. (~ie I~enda,)

59
 bufferende en
remmende middelen

fen ~taJ al:;, Avn::Jetdam i~ nu eeYlYYlaal 1,0 <;>e.-

o1oeid al~ ~~ \'ju ip en we 08aYl e.W8Y1 ui~ da~Obe­
~laa'()de ~itua!ie;; 5hu\~\Ul:J Ylie\ 1,0 oe.makke\5k
mee! \e. \/eumdereYl 1;ijn (in eefste iVl~an\ie.) ..
~eVl bulW\efmeef. o\/e(t1ieu~ bouwe\'j 0\ opYlieuw
\Yl\JU\lewl i~ dus Vlle~ ~o ,(e8hs~i~ ~e.Ylab ~et \/et-
plaa\se.Y1 vaYl iVldu~tfleëV) '(laar \~lA.Vlsh}'J8ti~ ei-
\aVldeVi i(l de ~OO(d,ee J ee() exha SJ,i~ol Vlaa~
de Matketwaayd om de \'uidi~ te 0Vl~1.3s~eVl,
het v(!.-<p'lsa\seYl \/8Y1 ~Y1elweoe~ eYl:4. 1)i ~ a\~;; l-/e+ 88\1pakkeYl V~Yl de bl'OVl V3Yl vel'O'I'o\li\'lO ex>
\W5\ \leel moei~e eYl eYlefCGie" ~'(l 'oo-veVldlèn ZtiVl "e·do1iVl~ i~ eeYl r0i\leke eVJ ytlaa\~a~~~I<e
:4b een e.)('poYle()~ \/8Vl ~uv) Tud . Or
1jaak . de tweede. rl(lalp \-<().Y)Ylen we 10 - r
\ie~ is \"et \le(~Iaa~:;eV1 van de lriob\eWl~V1 Vlc9ar eeY) oeten O\'l'l de scha<lel,)l~e oevoloeYl eN.aVl {e
,
aYlde.l~ ~lêk op&!s~iR \/el~IGk\j88r mer
ketn- 'oe3h~de.Yl doo'l' o.a· 0'r, ~J ~~fed
v.d. ,(\.A.in1\e~
e.Vlefole -8\\181 duv-npeVl \~ ~e , o~ ~et weQ~~1eVl I~I~ oldeY\iY\~ U\'I aar,tal ~Uei~de eYl
Vc1V1 ~\leiYle ,,\'ivt:l~tlüke bédlijhe!l uit c\e ~biYll'levJ­ veYYln1eVl~e 't'YliddeleY) {oe ~e Ç)S5SW z;oaG b.v.
~\ad Vlda'l' iw:Jushle~eweiYleYl. ~et a8V1le~ V8Yl ~uidw811e.rll O(oeYl- 'ol.(I!e-~,
IV1 ee'l'~Je. iVl~~aYl~ie w1oe~ de btoYl Vc9Vl ~~ vYJa8~­ ~~(VI'leY) / -penehahef> \laVl \~IeiVl~t9\loe \~u\t(,({eV}
sc.hatJfij - eYl milieu oVlV1ievde.lijke '6ebelAleYl in -de -s\ád oVe,{~VJiYlG>eYl ove'( ve{~ws­
I

woydQ.Y) ~Y)~eç81~l . \"YI~~VlleYl \~<>YTlyJ8t\i~V)\eTiYlO

I \JaVl \Juil-VJ9~ty
1),\ ;~ b:-J. bij lawaa;: de áU\O, de iYldtAShie ..... oclJledenl aan\~ \l8Vl ~ui\J~iYl~siY\~\a\lahè~,
\/efVYliYlJe'l'iYlO v'n .88Vlta\ \/erçleabil1OeVl EW) het ~~ \,0V)GeYlhe1eYl °eYl iso\efe.1? \l8Vl fawa3i, j\~I1~
M\1ta\ ctecÁ'OOIj). 0 eYl "uil pltAl t 40 mooelijk \le1V)ie\i~eY) ek.
J3~ ~eYYli ~ 01\)al ~ minde'l' ?Ia~ti~ \oefa~ CHIeNoo1 ~ijV} -<~ di~etse \tJeHe.1'l vaY) \«(8cht.)
o~ ho-peYl I VYliYlJe,y ~it 0fuileV) , .miYldef ~ill~Yl Maal ck,~e '(Y)id~e\e.Yl moe~n \'jieJ \ul<V'8ak wolc!tYl
~h\~keY\ eVl Qee.Vl \J\ee~ \k9VJ de bo- ivJust"fle agYl~~ z.oal~ \laak ~eu~l . V~Vldaal da~
VIlA
\<O(l~l.{n')e,'I'~ . we ge~o\)ee{d ~eb~e\1 pote.Ylllële ~lekkeYl ~Ie('­
J3~ ~a\e OVl,u~t --. oee.Yl bD\YY!e1 ~ bc9je~reYl eYl voot a3." ie <::eJeYl die \1e\ ofdeYliYlOörtiVlGÏ\,e
mobiele eeY'\~e,deVl ~f Z,Of~Vl 'V(»'I' ooede. (.a4) hUYlYle~ ~el"ef\ \1etf~'I'Ken . 0

\rXX}Y)- e.V) \e~oY.".davxli~~ëYl nie\ a\fee.Y\ V001 ~Ie h,ewool kaa{~ a5 or de \)0 de b1~ .....
de k7ii\\eVlc\e \~\a;:,re. . . _ I

.J)ij fo\ihe\~e ~faYlYlil"l~ ~ oeeYl NA10~ er) VI'lulti-

Vla~joVla\~ I. ~eeY) ke"(~boWlmel'l e.Vl (aKeHeYl I

laref ~H8he\eYl ~V1 \~~de 001100 ~ '1elklez,in~~lof1y~

maar deceYlk~\i~he , o\'j~~aVl\~el~~~eid vaYl oyo\e
~lAFe1m~Y\dhecleYl eVl kOYlCelYlp. 0

60
de dertien groenvingers
van amsterdam

~ef\k>\~eYlP il) i~ I~aa(~ a~ de ~weYls~e ~inci~~,o~twi\~\~~iV)~ \la\') de tel.9\ie ~\ad- Vl8\UUY aaVlcg~\Je.Vl;
i).\. de def\,e~/L ~'f2~\JÎ!!~eYL\J~Vl Avns\e1d8VYl .
I' .
G~oeYl\li~tS die \18." bl.li\~\1 \o~ dle'f iVl de s\ad kwme.YI ~80v) doo"(d{(Yl~e() . J)e t>{iYIG1re3 be"(IAS~e.v) Of'
\-)e\ \<o\?~\e\l). \Jan ~o\Jeel YYl~e.\ij\{ ~fkex'l , s~o1\\le\de\') vJeil~vx:le.~ I bou~Yl (~foene) ~~~\le~ 1 óh~je~
I I

e~ aJ,lefClebledeV1 iJ \~odiYll.( - doodo?erde Yeek~eVl \J8V1 ti <gfoeV1 - eN8"(ln~en 2cJa~ 't hv. o~ de
\IJ~ 'fdafte\ 0VJel in de polder o~ in t 'bo~ be.nt o~ Wl8k~t\lj~ de Q10eYle c\faSd Vl8é1f 1: ~~~'Ç,avk \Jin~ .
Ook VYloe~ et 'lP WeivlIQ VYlo~ijk \<ov+,oVl\alle ~\ aulo - \Jeikee.1 ~~V) • reVl mooi "o01bee1J h~;(VOOl i?
b.\!. \,e~ ~ovJel'98fl~ Óc9f o~e"( de vO\'1delbn~~ (Cb~\'l~ijYl ~uy~eV1~?h8~) d('X)1~~ eVl aldaar ~J \<a-
'(8\<~ef \Jar! eeY\ "e.1bfeecl blY)Ylen~,èd ~~H ·
~8h~( ~l.t\leYl in 0Vl~ vef~l cle \JOO'fVl8a'dl~te ~Ol') . u O'fO~_:J)f>ie"(\HachhOlA\e~ deel uit qaan Wlaken van
deljê c;"(oe'l\liVl<6~~J; en de "i'odi' &tJ~!~"(ac.'n~(;tL\e~ °0ä1fel'l dan ~vYIeY) VY)e~ de \, ~~ads,,~V'/cge.y'~~ ~i~\-)&\
O(~e.y)i~!'.fXi()dP.e . 'De. u \aYl~VlOer~ \l811e.Yl VYIees~a\ ~'dle,Vl vneJ. de Ol1byJaVlYlIVlcg:i~OVlej> VIl8a{i~
11

~ioel'l\li~(S iy")\eVlIS~\le '<e1<{e.a~ie, t1i~ - eYl ~leiVlJ,8Ii~e \~uHlA'feYl een rlaa\;; kU.VlVle.YJ \~\'~\') .
I I'

dl
:r::ootz:e.\tl~ van ~foef\S\v\J.k\t!itrl: X~(\, ~foerl.\.Il$~
Gtoo.n'JefdiJ,hh~tl'\ i b\.Llle"(~ (\",.tet1sie~t rtkie.alie)
VooH1aaMsle ~Oel'l\)\rt~~1> (ktJl1li\'hiiiei~ Merd
~jt1 de t 1 tl!'r1 1-:>,

.: : fti~ 10Yle~ : O~YI !..anc! b~Jel'l eL1 v€(ste11,c>1

?,i·,./' l hitfiY\ e.v. l<Leij\~aWrge. kl.ll.hueo .
l. .
Ofeh LgnJ , ltoVlodiQ ~J,l.4Uttd. dM\). o'foel'\;)tfdiJ.,~i
't \1~o\).Lï sst"
\··:·",{*J?l\ K'oll14it\lÁilei~ vh. Ort\'! tan<À ~a'(ande'(tYleVl \)~{~,l'\ . .

-.ko,,*ij\\Ae~Oe;n\li~ h~ltft< ,"(OfÎ{tt~ asYl btf"l.ti&.î9-

e" ~rt\{~n~S:<proe.1'\
- ~foevu41uklu.r~1'\ ~ko!.l.w«-", WIel iPoo.wae ckl"lt~lb'\;
\lfAS!«I<[fVl và. IJtOthittt>1 - V\.IiI L üh.ptf It)
- l,1i*wiueL,~ of' \{L~;V!(. f,\.taal ,..,de b.
t\A.Slh\ 4<.. Î~~br"tdt. v(td.i~h\VJ ~.... de
",i<..tl(~t., ,~tallld l . lad - _o~t4"!1Hie~Jl
- ~roel'l~t~h~ttlt1 Ale 1'lI,,1'\"~3mt. "lYItf't~
wa:lrdSh ~\<()fftk.t I$ftcitielc<C. f!Al~( (P,(~1
1'0eMi~1} .\<ort 1< ..... tfOtllecU1 VI'Jt~ a~~it,;
~!Of ul vlak ~I~, .
.};;~:.:';,·~.:J t,.;.''''''
cr
61
62
63
a6

64
re

1. ti ·SiI.ANC ~ ViN~ël\.
2. <4il.ëNeO$ - ViN(i;S~ .
.;$. C.A4Sf'ft'l. '. IIIKG:ER.
4. AI1;lTf:L - ViNGER. •
$, Al'\SiëllPAMSe ,W$ ~ VltiGoli:R.
6. SloiEn - VII;G.~.
"1. OSOOIU'ëR- V1NG.ER.
e. Sf'MRNWOUOe - VÎt-It;.eR.
!J. ~ VÎIi(j;M.
10. - viNa.e~.
11. - Yi!ifi!;R. .
la. I'iOO~P -I-iOUANC;S KAliMl.. - VIN<.;M.
13. WATIE:I'iI.ANU- vhi<oeR

65
 rhk/t/1llmr;(cfl!lic/!hfc~;a/f:O clc}_
,oe t/é!?k;)jd.!d/l!ll/,:"'i/lJ(j"J~1l m//itJM/lJEIJ!lIj1/1dr;

llJo;cyJwfI! !ziEIJ illil! m<y;v;fm:dd~9'#~

68
69
 ~;- hhcl
1'ft'tm ~ 1l1//l17rE-~ -LflllflJ/!)jllïE21
-
.or ~17E17Jed- fltlirrrk ~ M/{qE/l((feim/ Y
'oE ff;EEIl!t,- !t-;rhrir hglêYJ mlt:#/jé-wJcir; om
t6é M~- iE 7é/1i~/I';f€ kl1/lI7IGlrz~/
,
•
=-_ _ _ _ _.,---------'I'~ ~ _.J
~ f!r~f*"! W"ffl!H ;;élflt/~{t;q~/m!*5el
(I

~. IS 21 JIJ
~
~
'~
~

6"'/
;{J1JI/lll'E-C!l1l2I17lPT/E-J0P/II/!C

?•

70
WI?PLllllffi/lSS8EJ/IlETTF

71
-...j
I\)

Y.r.P.
Aan':I"cn l"('rplaa,tsingen en personenkilometers (('.\elusief voetsanger~ en transitoverkeer) ol

fit de 81!'.t:fomeratie\Amsterdam in het a~ondspitsuur 1960-1973-1980 (volgens taakstelling CirCulatiePI:TIl/it'5TEJ.U~ Aantallen n:rplaatslngen en personenkllomelers (e,dusier voetgan ge rs en tran sitoverkeer)

AFGELEGDE KILOMET ERS TGV VERPLAATSINGEN

OE"",;;:=::;kj;·::'Z~:;:':Z~:;:=&::';;;:;;~·-~.
VERPlAATSINGEN BINNE N AGGLOMERATIE

m~1/ r:t/l
B INNEN AGGLOMERATIE

m;~~:1'<>uI"" //J~l~~J,
"""0
IBRO M )FI ETS a
Idl ~ Zld<;r .41cM/ml/ntC#lé/lIVé,9t/ M'
MYI#/?l~k~,d8< ~ k/l/lé/lJW

-n~
/léIlIEn ; AUTO

TREIN ~
/J7IJcne i Cf ~ é/1 hel~)/(dJ6/J d z,r,MdE/l J/d'J(/"a:h~~ ,,-si ~
/léB!71 fe'/l/TI/';f

rrkllvc§:tA;, ,&/kff~4f4m./dVéUl, Z{, k'!,MJ ~«,6#V1e/lJM<"",~r,;,- ~

--H ."
TRAM ENBUS

,,~"' . OPENBAAR VERVOER

-l.. ~
::li ... - ~ J/K/,/7lEId-tr'- ~
.. (BROM""TS N/ET5 DOEn û
.' 0;
,6,9,9/{ ~1IV't?{'/? t:tbE I/ëf AUTO ~
! U
T:r:rn
·OTf,AL BINNEN AG GLOM ERATIE AFGELEGDE KILOMETERS
/ J. _ /_ _ OPENBAAR VERVOER
~
---
..-/---
177rJE/é/) Iff/IY/BJ

kaJ677.Zx:4/!dt~t'l_ ~
~
. /
.o~ nJrWd( PER,
/ . "TOTAAL BINNEN AGGLOMERA"T IE AFGELEGDE
KILOMETER S AVONOSPITSUUR (i!
1I!1ê .f1/&ifM/Jlf4fterJ/ ~, /?liIeltvgR!J'f/J.,a//fnïd VERPLAATSINGEN AVOND SPI"TSUUR
x100.000

(0'
~
;"IEI.f-~.''b-~/k­ ~10 .000 ~\~b
j\~
!·ä ~é7c/H'1?d-~
35
i ~
==-.=";"

"'.I!IIIII .... !lU'·1 N

#;fkh/~
kb$"///JJ?7f-t:( ""k 30

25
(' -g g

L.L--H ~. ~
3~
3.
~
(I ~~
20

dr~k#f/l_ 15

r~fo~rl
10

lQ~e/1
o o

~
~
m m

1[

')
Aantallen personenkilometers op de openbare weg afgelegd per tram of bUS i), per aut0 2) en per (brom)fiets
c;o;c!u<ieftrónen mctr0
(niet opo[lCnba re WC!!)
exclu<ief Iran~II(lVerkeer
~
~
~
,.
II• Aantallen \·erplaatsin~en en personenkilomeiers (exclusier VlX""tg:l ngns e n transitovcrkecr)
in de aggllomeratic Amsterdam in hrt a,·ondspitsuur 1960-] 973-] 980 (indien de ontwikkeling

/,&-1aVl7nJMIr..9#E /JIV'Mt/ 1<J1Yfr/I/ii .er,bt.#1l 4//J4/?fo/-;fsjt« tM/J'EkJ?ft,/'~/Jt)/?m.)f~~/4~te?~

1960 1973 7ich ong:cwijzigd zou voortzetten) 'Trendmatig heleid"

IE/] ftd M/J?I.Î !a-1é-71,9/l~/~66/:-9/lr:rM6d.?:f6· P6:r77é -7./.Jc

/;\,yI
PERSQNENKILOMETERS PERIFERE AGGLOMERATIEDELEN

.,> p~~r{' r~7é/1 :sjl Y.<U'/7l,

",/!;;::::, /1t/.{..rirWt/V1? WORt//#.1741. 9#'4'/17/7 !JVCt'.Rd/?7 I'd'/l :!aJ~&?/l J/&rU7&'? JM d-..r.&,;.d~

~ /$/l Pi Ju~,m /m4II1J,MR WiM p"fjErÛ"/7 /ltJ~ .y'/?- q J/Af'/TJ/7/,f'?h-d#/? t?W.-j:

~ WII/?/d6ENEIIM4 /l1?-'
,a
~ "7PEpnmLlTlr orlCJp"
~
/ / ,j j / ' B ROMIFIETS n. -,rulll'711U OC'''JU
/7é/O' WPR(7'T al.~:( E""". AUTO

~ /I7élftplWJ,fflCJf""MI~/1: OPENBAAR VERVOER

~ ).0/7 "'7# E/l/4?f

~
~p'~1.1 /J/EI.Ii? f~- I TOTAAL BINNEN AGGLOMERATIE AFGELEGDE KILOME"TERS
0 ..,.., D ~brornh,e's.n _ op.nba~,v.'.D.' x 100.000
I(M ei 1ftA;. LlE /ll/N
~
VEr.PlAATSINGEN

4tl
~
ZEIj'/ll6Gf 4'lI..i!J1e ,,0000

I:~
PEA~ ( rJI\ I( G'.'( T [nS 0UliWlSJ .OVO ZUID .OUDOOSJ

A / Jomfnlf7,{dg'
~ p~/~//7
- -rr
~
30
25
EéTJ kEéd &VffEi I
20

0- /l4-E/7F~II'I/7d­ 15
r--
Qj
Q-.
é'f-MVC/tf;,k, á1zv. 10
0-
r-
*/1 bE# B7l V//...,é.
Ol
0-.
" ~
M
~
o
~
'"
 bLad
I. 11 ~lrmnC'nbel'ld

17.00-18.00 Uil'
flnto 1956
fT1JIJ1E lil !JE ~JIf[f;?SlJllf/.{rl!#/(;r
1956

·1 1

JOOD
5UOO
:~~ " """',,

eDOO

tabcl2
Ontwikkeling nmdenrJcllngol'cr deverw>er-
middclcn,afondSf,ÏlSLlur 1960- 1973

1960 1973
inlemeverplaalsingen
(per opc:nb:lar vervoer) 37.000 35.000
(per auto)
(p.::fiels)
extemeverplaals ingeil
(per openbaar vervoer)
60.000
lWIlII
24.000
119.000
§l.IIII

24.000
W'
(per auto)
{per fiets) ~ ~
aandeel in het tOIaai aantal
penonenkilomelers binnen
deagglomeralÎe
, (openbttar vervoer)
(auto)
(fiels) ,
37%
30%
33%
25%
61%
14%
[7
100% 100 % 0
UithetbovenslaandekunnendevoJgende _~~: ,4~.f4N/~ '
Gemiddelden~laill~ingsa!113nden bij ruimte

MItJ<1HM'~ verplaa tsingen per auto, l'!yondspitsuur 1960-19'73

vervoermiddelen heeft een verschUiving

~/..d6?j(J€. per aUla alle
vervoermidd.:len
plaatsgevonden naar de auto, die meer ruimte I1>IJMs:AIIII<! 2,7 2.7
vergt voor verplaatsen en stallen.
Het aandeel van het externe verkeer neemt
sterk toe.
áWl... I.fEkf~,/ 4.4 4.0

Ten aanzien van de ruimleJijkç \C wp 1crjpccg CQ

wenselij~"'eden b In dil plan de voigende s..telJi!lg;
'me ckozen:
" moe el' engelou eume een .
\"erde ~e toename van de ruuntebchoefteen het
- ruimlcbeslag I'oor stedelijke doeleinden.. Vcr- .
anderende maatschappelijke omstar.digheden,
behoeften en inzichten leiden tOt bij voorbeeld
kl einere gezinnen en meer woningen, tot eisen
in bin:lenstad in oud west, in perifere in gehele voor beter woneö1 cn werken, kwaHtatiefbctère
oud zuiden oud oost agglomeratiedelen Ilgglomeratie . Voorzieningen op aHe mogelijke gebied.
abs. % .in. % abs. % .in. ., • Samenhangende hiermee moet rekening worden
-g:è1iOtiden met ecn venJergaande ruimtelijke
50.000 25% 120.000 spreiding van praktisch allestcdchjke functies
32% 190.000 46% 360.000 37%'
200.00'.) 100% 380.000 ol'cr- een groter gcbied, zowd in het stadsgewes.t
100% 410.000 100% 9SO.000 lOO i"; als in de stad zelf. Dcruimtelijke ordening
70.000 42% 240.000 56% 820.000 79% 1.130.000 69~-; -dient o.a. als doel te hebben dat deze spreiding
170.000 100% 430.000 100% I.C40,QOO 100% 1.é40.000 100 % van runcliesdoelmaliggeschiedl,nielinde
laatste plaats met hct oog op eeD cffecliefverkee
uclusi~r personenltilomc{ers d,,: binnen de ag~lnm",.1{"1
Eijn .fgelegdpert.cinofUcnl bijdez.s.lrJnSllo'
verrlut.ingcn(wcldoordc .gglorner3Iiemnrzonder
herkomn of be~!emMlng in de agglomerllle).
Kleine afwijkingen in dezetabel ....jn het gevolg van
.frondin~!l.

L17

73
 ~d
VE#1'I1l1l7J7/lC.F/JE//IlE77E-f/&iflt

- Parke.ren in net ,, ~t va.,.. de Haarlemmer Houtluine.n.-

W~J11k~~f{~n~@l blad
2.][ flll/?lrEEI?IlEiEIIJ

Parkeerbeleid binnenstad en 1ge-eeuwse wijken J. 80

Overzicht parkeerplan '73 - '80 totaal

74
 /}PE/JIJIlIl/?-ffjJflJEII

blad
!JPE/lllflfl/?- ~
J. 6 Stromen beeld openbaar vervoer J 962 Stromenbeeld openbaar vervoer 197Z I. 7

17.00-18.00 uur
/ 17.00-18.00 uur

tabel S
~;~ddekle verplallslogsa rshmden infcrne openbaar fcrvoftni.ziger per motier, mid daguur cn I~ondspitsuur \v
mid daguu r
D.V. reizigers lOtaai personen
avondspitsuu r '-....,
\ \
\
\
D.V. reizigers tOIaa i personen
in km in k m in km in km \ /

\
werken·werken
w.:rken-niet wonen
ander werk-wonen
J.'
J.'
6.1
4.J
4.0
4.1
4.l
4.2
l.1
4.l
P /\
;:/
eigen IIcfk -wonen
OI'C"riglwi::tkckn
6.l
4.1
'.1
2.1
6.8
6. 1
4.'
'.l
;:~;;> q / \\ ~
1/ '."""
/
totaal 4.' J.l
'.' 4.0
/ \
\ .
r,'''''4
. cmid rle:de Hrpla::;; ls i ril,!s.a r~t a nd e '1 · in km Vfln
nteîJle re:atin in bel 31·ollll5pilsuur
~l' /
/ b",0 \ .IJ <· \ICJll) "

per tram/bus alle · I,

"~",,m;dd"'~
__ i
1960 5,0 km 2,7 km !

l~-op~fllanden.
J973 5,5 km 4,0 km
• inçlUSlc!
- - - I,

75
 GEMIDDELD AANTAL ONGEVALLEN PER
1. 31 ungevalkans
MILJOEN AFGELEGDE PERSONEN KILOMETERS

• .0

5,6

C auto'S
' ,3
J. 29 Verband tussen verkccrsdichth{'id en ~{'luidsniH~au

d8(A I
r-
E
- -
---~"
.-
.- .- - -
f-- .. _..
~

VERHOUDING TUSSE N PERCENTAGES GEWONDEN EN PERCENTAGES BIJ ONGEVALLEN

f-- - - - --- --
~ l-
C-- - - BET ROKKE NEN NAAR WIJlE VAN DEELNEMING

75
f-
--'----- ,- ~~ ~
- '3

12
'3

70
- ~ -_.
,
f--- / Vi '0

~-/i' I i
_. t--
A B
65 dodelijk gewontl alle letsel
r--
r - e- -- -- -
I- -
1--, .
60
i

~(
1 i

I
iI -
,
I
55
,
rr- I - -I
I

--t--- 0 ,5

50
o
I
1000
I
I
2000
I

1
3000 4000
I- 5000 6000 7000
---t-
8000 auto s per uur
0,2 -<----~~~ ___'_____

- - - theoretische rela tie waarbij:

a fslaodeersle nJliJo 101 waarnemer 7,5111
- - - opgemeten rela ti e percenlage vrachlver~eer 11) " u
gemiddelde snelheid 5U \..m iu

76
 tahel16
P~r (btODI)fie!s In hl't al'olK!spilsuur binnen de agglomeratie op de opcnbare ft'eg afgelegde pel'SOflcn·
kJlomelers··, Il~tlndspltsu'.lr 1960-1 :.-
"~3_ _ _ __ _ _ _ __ _--,--_ _ __

de rul van de fielS in binnenstad in oud·w<!st, in periFere in sehele

oud zuiden Ol,;o->QOS! agglom<!raucdelen agglomt;ra:ie
al». % abs. % abs. % abs. Ï';
- ---- bLad
19'JÛfiets 90.000 44"' ISO.OOO 46 % 130.000 32% 39CUXlO 39~ ~
1960 tOlaai·' 200.CY.lO 100 % 380.000 100% 410.000 100 % 990.000 100 %

1973 fielS 40.000 2j% 90.000 21 % 120.000 11 % 2jO.OOO Jj %

1913 totui" 110.000 100% 4JO.000 100~~ 1.040.000 100% 1.640.000 lOO~~

.. exdu,ierpe.sonenltitomelersdiebinncnd. agglomullie
lijn Mfgdegdper tre,n ofUcn) hij dez.g.lran.ilo-
vcrpl •• tll~,C~ (wel door de .u(omerltie malr londer
herkomtlOf bcllemmins in de aulomtrllie).

SOO p8tSOrH~fl

1000
2500
5 000
7500

IJ;/ }el WP'{Mlwêf C!A'(tlM~1?

r. 2.5 Fi~ts
In de periode van l~.tut 1973 it het fie~sverkeer
I~~;:~ :~~::~~,":br:~:~:d ~::I~~:fVing
van het ficnv~rkeer in Amsterdam. Djt wordt
in Amsterdam belan;rJJk a{aenomen; zo 11 wec:raeaeven In tabel 16.
bIjvoorbeeld het aantal fietsrit:en ia het gemiddelde . . . . . ._ - - - - - - - - - - ' "
~~~n~p~s~~~~r~~i~k~~;~a~i~:as~~~~~d~~~~O r :ddelde verplalltslngsafJlandea bij inltme
het fiebverkeer: lil' bijlaaeo 1.13 ea 1. 16. I'~laatsingm (brom)6ell, avondspitsuur 1960-1913
De umenhanlil met de geschetste t'lntwikkelins;
va.., de auto ligt voor «n belangrijk d«1 in de 1960 1913
invloed van de d«entralisatietendenz.en. De door
de spreid;ng optredende vergroting van de fiets 2,2 2,8
geffilddelde verplaatsingsaistaad dwingt de totaal 2,7 4,0 km
afslalldgevoelige nels in ua minder belangrijke
rol dan in de sItuatie waarin de stad nog compact
was, met hoge bebuuwingsdichthedcn (zie tabel 17).
De biDllen \'e!er bereik komende auto kwam lege-
!!loei aan de wens om zkh zo ..... eI sneUer als comfor- _/ -1 L I/ _.. /.
ta~eler te \'erpl~tsen. De door deze fac.toren
Optredende grOtI van het autoverkeer zorgde voor
een sterke verslechtering van h~t fietskh~aat, door
/#cl. // ./
/19f'ê C/l//lEI,
r (
~ /7I9-tJlH/dffE ,Jl/l«Jl//7I.Jflé,f;?/K;~ /!lé)

verk=rsonveiligheid en milieuhinder (biJl.lge 1.14). /

De. oorzaken, gevoeGd bij de relatief geringe
aan~cbt die in het nabije verleden aan de fiels
werd betteed, zich manifesterend in het acllterwege

blad

77
 blad
fTII/)/E-cEtllEb ,

78
 6Lod

~ ~ II. De huidige behoef ~ en het aantal beschikbare legale parkeerplaat- Het is te verwacht dat eet de a;.:.:'o

~ ~
~
Bij een parkeertelling, d i e najaar 1975 is gehouden, bleek dat er ~
k~:r he~ l~S~:~
op kor te
0 ouden en goed functioneren va n ~e~ ":'l ~~-e!apFhre.~:. ~s
terI:l.ijn een zeker s urpl us aan parkeer"oo r z l eOl::.e~n ncocz~:.e­
'1" legale parkeerplaatsen op de openbare .... eg in de Haarlet'llllerbuurt aar.'~·e­ li jk.
~ z ig waren. De telling leverde het volgende beeld op van het aantal. - - -- -- ----------------,
~ legaal en illegaal geparkeerde auto ' s: tlJg1ng a andee 1 au t 0'F-? t otaal ncdlg parkeerplaat.sen
1
~ 10~ 1 2gJ
~ ,%
• ~Qf,
20~

____156
11& 1&_______

~ 1
40%_ ___________ :______
- ~- - ____ _

vr ijd~ overdag V.C . S~-;;;;;e:

~
nacht zat e r dag
Hierui t blijkt dat het huidig tekort aar. parkeerruimte vooral t ot ui t- o verd ag za t e r dag
'<:i overdag
drukkir.g ken::' in het parkeren op illegale parkeerplaatsen overóaB.

~
"<S
Bij het in 1975 gehoden be'/olkingsonder::-.oek in de buurt blijY.t echter
da t 50% van de gezinnen en 22';: van de all~e ~5:~;-,:-.1~n een auto bet,it. parkeren èevoners
auto's (0,75 ) 1350 1350____ 7~ ___
~
Gerelateerd aan de absolute aantallen gezi::r. t':: t::'J all ~cr.s:'aander. 877
( 1- 1-1976) ~eeft dit,een::totaal autobezit va:-! ~ tluto's . parkeren b1J ..... ln-
kels (1976+40~) 65 168 168
"
~ In het Voorontverp Verkeer sci r culatieplan vorden de volgend,," normen
parkeren voor- hot.els
bedri ·ven ___
50_____
50
'<i voor het autobezitgegeven .
~
~ ~p~e~r,~o~n~en~a~u~to~'~'____~b~l}~~~~e_n_'_ta_d~1~9~810~__-+__~lz9~1~~~_-_~e~~_,_e_v_f~i.~~~~'~
'5 nachts p.lOO inv . 20 , 1 20 , 7
18,0 19,2
ca 0,5 per
~ :overdag t~uisgelaten
v oning
~'- ---I----------
~ auto's per 100 in..... ! 9,0
~
13,5 ' 8,0 12,5

~
~
~
~
Uitgaande va:1 een geraamde poter.tiële bevolking van 3800 te bere ike::. ir.
de komende tien jarer., zouden er ' snachts volgens de norm van 20 .7
a uto ' s per 100 invoners ,7 87 a uto ' s geparkeerd mogen staan.
Uitgaande va:/. ~et huïdige aantal legale Farkeerplaatsen:t (872) ::li::.~s
It~I~O's6~ de ver::-.inderi ng als gevolg van de herpr ofilerir,g va:1 de Brou.... ers[;ra::::.
en zijstraatjes, betekent dit e en tekort van 97 parkeerplaatsen.
p~ A"'~51~J /16' "_ Dit exclusief de behoefte aan parkeerrui=:te voor vinkels, bedrijven,
/'J1~n~ rl6f5 ~ fv{l1fr etc.
De parkeermogelijkheden spelen tegenvoordiG een <1.3.:1-
161< 1/6'" 66nf ~~!~~~~ ~~~ ~!j e~~~e~e~:l~~a::no~e d~l:~~:a;~:U-r:~:t~a~~ :~~::t o~el
dEn rfi .
~
het meest geschikt is om a ls parkeerrruimte te fungeren, gezien het
reil dat e r in de buurt behoefte bestaat aan o.a. mee r groenvoorzie-
ni ngen.

het verkeer (t'/Jtl1 fr-klÎl'f! hM/?IEm_NbuuRI)

~ ~ Met uitzonde r ing van de Haarlemmerhouttuinen en de Planciusstraatt
_~ ~ Korte Marnixst r aat moet het a u toverkeer slechts een buurtverzor -
L ,. . """.'" ~ gend kara~te r hebben. Circulatiep l annen moeten daarop .... o rden ge -
~ 1 'S ba s eerd. Straten .... aar autoverkeer geen prioriteit heeft dienen zo

~ } ~:':~;::T
':"'::a~~'" . ~-

~s~
~
~
Gezien de langgerekte oost - west vorm moet speciale aandacht be-

.~ '1t'
~ steed worden aan goede verbindingen voor fietsers en voetganger s
in noord-zuidrichting, terwijl het voor de Haarlemmerdijk en Haa r -
;:s lemmerstraat van belang is een aantrekkelijke route te vormen voor
("l.... ~ beide laatstgenoemde groepen.
c;.....- ~ De relatie -met de Weste lij ke Ei landen moet verbeterd worden door
l"-..J ~ middel van een bru g van het Prinseneiland over de Elandsgrac ht ,
~ een nieuwe doorgan g onder het spoor en veilige oversteekmoge-
~ ~ lijkheden van de Haarlemmerhouttuinen.

~
~
~ j
.......
~
Parkeerge lege nheid (vooral voor wat het kort parkeren betreft)
dient geconcentreerd te wor den langs de dienweg in de Haarlem-
merhouttuinen .

~~ ~ De n ieu w(' behouwins .,,:':; de !i.ao. rlemmerhouttu i nen schept de Moge-

~ lijkheid in de kelder pnrkee!'ruimte te Maken voor de bewoners er
~ ~ ten behoeve van het winkelapparaat.
l~ ~ Voor wat betreft het openbaa:-- vervoer i:::; het gebied rede l ijk be-
~"J ~ re ikbaar .
~ ~ Vo lge ns het Raadsbeslui t V~l:, 16 r.Jei 19Gê is eel~ geciee ... te van il e:
~ ~ ;:!~o~:~r~e~:~~e~:e~::~~~ ~:j H::r!~~:~:b~~~t ~e D~a~~~:~_m;~~~~rt
~ t
~ '" d.enen "een re,"cv.,,, vooe de metro goda" te "ord" .
-0

L} MMimmE"!(t(;!!t///lUI IJ éOlI h.,.rE A;G/I.b~t6 J'Mm!M,,/ %,"",-~o

--::::::: "'" oIÁf~tm 11I9!J.wbI/ê"j6ëIl /K}kA{':S (w,fê" k/~j/ujEé"k n-,f"""J ""

~~
~~
""
 ••
••
I
..e
u
•o
u
w@û lli®ilü@[hüD@Q
®[FJ@[Ó)®élJffiIT ~@ITW®@IT~CJ
[[O)®d]@Üo

b2
82
 -De \)e1~kh,\\e.nde, ~ lobben' \Jan AYIl.s\etctam worden
aaYlge:;loTe\1 ~ ee.n t8Yl<gerr\iaa\ ~ne.\ha!l..:l~~\ee'CYl,
wa\ ~o\Jee,l 't'Y)ooe\~\\ oe'olui~ VI'lBa\d \1811 bes\asYlde.
ham)ii'()ên (di\~ tVl d~\~\ic~ameYl ,
J

- fll~e k\~u'( s\eH ééV) la~V)\ 'J{)()'f. {iYJ 4wa'(~ -wi ~

.\~ di} 'n,ef moeilijke.v te ondef~c.\,eiden).
Het Idee \JaY) \~emeY)J VJe\lenGel1t~ ~Ylt\haI'1l?J
I -.De ,aYloen~U\ (áKe~ ~\ee(h ~et c.eVlt-HA'rYl waaf Y'CO
eveYlcSlI~ 'Jeel ande(e oocletdeleV) \JaYl di~ he~ be.lFaande dicHeft q>el'lhOOf VeJ"oef~'net aaYl~
(~esd1~vn8h~ee(de) "OOt~~e\ \ee~~ in de. ~­
J ..ve~ic? i~ \Jt1'oinde.V) de bui~ev)wiJet1 ovJe'(liVlo e.Yl
tuk oo\~ I \o~ VaYl ol1~e ww~ww -a.3n.pak. he'o~11 ~\~s 'naHe~ iVl de Yle\lenc.eVlha , ..vaatdaY\
weef aaVl3\ui\iVlO me\. ~e+ \avdelijl~ 'Jet\fOe1 aanVJ~io
i~. 13o"eY1ditV1 ~~~ hel 'firo~fOOY do()'(oeho\~\\eVl 0
waaro~ etVl b~heiVl Ka\') c:4Y1 t5deVl 1'( b~yoo,.-
beeld : e~YI" ~~1iYltet '') . ()
-:De. ~aV\GeVlbn :l;ijVl vaak dCX>(Oe~'(okkeYl 1o~ in de
'fel~<ea\lêoebiedeYl , "
- Mtesta1\~n '(}'lel) dOOI' s\e<.hb 1 x ove'(~\ap'peY) \Jan de
ene oli,tenwÜ\< io de aV\de-{t buile.n\Vij\< ól IV) de. biYlVIen-
~\a~ \~oVY)eYl,
• 'P'(i\"tCi?:e. :

i3nGle",f
l)

t8Y1Oetlt YI'Iet
,y \
Wltet u'S~eV) -.

IwYlceYlttische \lefdtelrÎVlO
i.-J.m, 'i-ft~i~ o"e'( ~
bInY1e.OStad

He~ o1o~e 'J()O{deel is dat W)e.Vl Vl~ Vliet mee( a\le.e.Vl Of

~et ~VI\fUWI '6e(i~t i~ , 'rr'laav :z;icl1 001< ge.makkel5ke'(
d~at~ dOOi de. s\ad \<,aVl \ler~\aa\~eV1.
De .3\ad e.\e.V'\ \~\AY\I')e.V) oVl~1rke\ijh{
\eV) 0'P.!ric.h e. \'a~ elkaay uV! ~ IO\'lefefl.
HDfe\~7,älclit de .Y)ood~aak om e~n au\o te be2tiHen
me Vlárt)e iVl de bwlenw,}I~el1 vefYYlIVlde:feYl !

Zie de \<aaf[ op d~ YOI~e.vrle b)8Gb;~de:

83
Alle "oofo8ande. batten ove1 e\kaay ~b;i /_~e."eYl een ::J,ema~irck ~\e\\~lr wááy i\') de. ~d he~cc.eYlt Of....!..Ui't el') oVlt~tY\VliV1cg_~\e~ dieV1T ie. ~e\')
e'f'\ 'tJááv dYVlBY\'liek ~eto\e"(ee"(d ~V1 \Vo~e\') . \Jeidi(;~h\')~~ - ev1 \ledlAY1VliV1~j> (OV1hfaY1Y1iVl~~ -) ~bede.'() / 11 sl.4bc.el'..tYa + b\i\~{d ~ I ~1am el'l \1eiVl -10 Yle'fl / élu~oo,.,)~eV1 . n

"aangepaote laIoI&9i - l<.of\WIl'4!ie · :

aul. -'Wt~ le~ s\a,ll>aa.. "a.. 5.1.;1'\.,01 .

?§
~-1

~
:-t:i
-----
~ ~~

tir
~ i~:-
~ . "
G'S
t·[
~
 ........... ,
t •••• •••••••
........... ,
............
t ••••••• ••••

........•...
••••••••••• 1

............
••••••••••• I

............
.••.••......
••...•..•..•
...........
••........•..
...........
.............
..... .......
"

.....•.••.•.
...........
••.•.........
...•..••....
...........
......•....
..........•.
.........•..
...•.......
..•...•.....
.
.••.......•
............
............
.........
............
" ..
...........
.•••........
' ..........
.••......•.•
.......... .
'
..........
•••••••••••
••••••••••• 4
' . 4

............
••••••••••• 4
•.••.......
1 •••••••••••

............
,
............
..•.......••
••••••••••• 1

......•..•.
,
, ...........
••••••••••• 4
.••........
..•.•..•....
••••••••••• I

••••••••••• I
,

t •••••••••••

.......... .
............
••••••••••• I

,•........•. ,
••••••••••• I

.•..........
.... .......
........•...
••••••••••• I

............
•........•.
'

..•.......••
.........•.
.•..........
•••........
...........•
...........
......••...•
..........•
.....•.•..•.
.•...•...•.
............
.........•.
.........•..
..••....•••
... ........
........•...
............
...........
..••.••....•
"

••.•••.....
............
•...•...•..
•..•..•.....
......•....
.......•....
...........
•.......•...
......••...
............
•.......•..
............
...•.......
......•....•
..........•
•...........
...........
..........•.
...........
............
.•.........
............
...•..•...•
•...•......
••••••••••• 4
...••.......
...........
..•. .......
.......... ..
••••••••••• 4
............
.... ......
.....•.•..•.
.... ...... .
•...........
............
........•..
..... ..... .
••..•.......
.....•......
...........
...... ..... .
.•..........
•.•..•••...
.....••..••
............
••••.•.....
"

•...........
•..........
•...........
•......•...
..........
•...••......
..•.•.....•.
••••..•....
............
.
.•••...•.•.
••...•.•....
•.....•....
•....••.•...
•••.••.....
............
•.•...•..•.
............
••...•.•...
.......••...
.••.....•..
.....•......
...........
...... .........
...•........
.......
..•.....•...
..........
.•..•..••...
.... .....
.•....... ... ...
.......... .
•...•.......
•......•....
••....•..•..
........ ........
.•.........
...... ..
•... ..••...
.... ..... ..
•.......•••
...........
.... ......
•.......••...
• • • • • "• • • • • • I

...........
•.....•......
.. . ......
. . ...... ..
...........
....
•......••..
.........•.
.............
...........
.....•.....
...-----==-========-::------------------------ -------------------:---:====== ~.~.:.~.~.~.~.~.:.~.:.~
d naa~J de. MVlIA toe 'Joof~esTe\de "Otoei fa~e.­
.bee\den" Voor Am~teTdam en omo~viYlQ , die
behe\~Kino 'nebben op de mimtelfe. Ot~i~
vafl wone~ wet~e.n fe\~le.ahe. en \jet~\aah)\Ylo,
I

z,ouder, 'v/e,' noo eeV) aantal beleiclr - UI\oano~~

.çUYltû1 'Wi\k.r, ~~.Yl\I8UeYl die kf s\i\'Y)~letPVlÓ
eYl 'Jetw~eVl\5kiv)D "an een de.tcdij~e. aaYlpak
Kuvme.n \eide.n: 0 '0
 . .. . ...
.. . ,.
..
•

..
 • •
principe
Het doe\ \Jan de(~e\6ke iYl~Yep'en i:; oW)
het O?~Nlakte. \Nate;( i\'l1e d~eVl in YYlee~
a\~oY)de~\ijk 'L~e\'oa'{e ~Yl\'edeVl, 2;oda~
oeoiedeVl me1 \/ui!ey \4atey inoedam~
kunl1el1 'WoydeY) . :Dit kan d~{ op u·,t-
oeklèYlde plek\<e\'l wa\t~idiV\Qevl, bui~en
~Y1 ~ui?jep aan te bleYlOe.~ ~at de
~.o.Yl. .~Yl-W8~et <;lf1edeYl" oYl\.,,\aan.
V18a;)t de be~G8YK1e rJa (eoelen ~oal~ de
aanleG> \!.aYl Yllèt,wve. '(io\tti~oevJ en wa+ef-
l1ui\le~inO~ - '\V)~llahe~ \~~ bètdoor de
I

I<an~ op i~lamiteikYl oti '0.'1. <6i\\o~inge.V)

wOfd~rJ bepetkt.
J3o~evJl~ 7pU ex in de schooYl-~\' oe-
b~eYl We.et ~W)VtJet1 Kuvmen 'WOtd~Vl;
de ~efU~\<ee( \/~n eeVJ be1aYlO(\jI~ ~\u\~
0

3K\le'le rek1eahe -in - de - ~~d \

c!rllil"\A ' ~ "lAil 'oIak1 ui\\aat
r~ . m{~{o\ie wate. . sJ,ei~i"Û .
4' Pe\uMino .. c.il\~u.Ia\ie
ksnaal oT bl.(i~ .
.i~\ahe dWlv, wJeV). (b.v'; .
-hel D-

~~tethlAi::,houdiVl~ - ~c.hooYl \Jate'f ö(Ab~~tevYlen . Om te \a\en 2;ieV'l Jat ~~ ~let rJie~ OM een Zi~VJ 1l1et nadet be~~udee.{d maat daaf 08a~ 't Yl\.t
I

eerWYlalio\lOOis\e\ oaa~,~~Yl, be~8lve de loks~ie A Vliet om. Hel ~aa\ ovn het p1iYlc.ipe \,~ ide.e. J

Op de \/()(~e \'laJ'toQde 7;ijn een c9aYl\al \okah'e~ een

['1.ie 'oo'lèV1), ~ 8aYltsl ande.(e potentièlt.
aan~Yl waal 5ub~~~\ir1\~ 0\ bVYJvaThmen- plek~n in de ~a aaY\OeOe.ven (.5 ~/YYl G). J)e71e De ~ko71eYl 'l8tiaYlT op de hYl\~eY ~ekeYliYlO hOOft I

te<iY)C)Q.V)
p
iY) de VJa\e,'nui3'noudino aaYloè.bfat~t 1~l.(r\Ylen
~ 0
andeft lok.a\l~ (we\ti&;~ ;~V1 et ~ meet \e. \/iYldexl) bj de i"~~at»e vOO'( 'ne~ ~10eqa;;ebeeld ;Ifoo~~t.m.
WOfa~ . .--------------------------------------------------------------------------------------~
 blad
al
@@~fi@&llimrncdJD@@

. . . . h.,1t12 · ..... wOI .....,.'

O:zeh,lIt12 e •• " ..
• 1'''''/1 13' u" ..
e:zeIMlUl13'.,,,w

4
Stedelijke ontwikkeling
1450
1585
12e en 13e eeuw
1593
1609
1625
1700
1775

104
 blad
·,.,..., ,. ., ...... ,, .... uit dQ kaart o'dam in 1544 dQ uit brQidi

bL~
tra uit dQ koort o'dam ih 1597 dQ ... h~",r1,,",n

B~UlEllkl fJ9RR J!w,,,1 VIl/} aR Bi [l),Jkit .. ...•

ZiC/' flJl/JJi uhf! ~f fIC//l(i~n ft liIEJknJlomIri
T
'

!-f.",.,.j/..J """t/,j 11.. k.m';' .,

j}ilRhn.Zwll'/' ~ f!IéU: ::~~:~" "::!~:'bi'J
bH' rtgl "'tlor hct bllll W<'rl in Am~lI:'rcJam b iJ/oli-
den: prtlbkrncn mee. De bovengro nd t>..:~(.J<l1 <11,
regel ui! metersdi kk e ~rappc v<'cn lag<'n. lJa;,r'tll -
Jer kom en klei, d unne zandJal(cn en ~;Lm..:nI!C­
Jl'I.'r~t ... u ude re veen lagen voor. Op een dil'pt\'
van I I à 12 meter ligt onder Amsterdam een
maritieme zandillag \l3n 3 tot 3'1'2 mCI,'r~i k tc
Daaronder herhalen zich de klei en de samcngl'
p.:r'lc Iludc r... vccn lagcn. Op een gcmiJtkllk
d iepte van IM à 19 meie r ligt een tw,'cue Ol;JfI-
lieme zandlaag van grotere d ikte. Mede in vcr-
hand tnr.:! dele ~ I a p~ gronJgntcklhciJ hntonJ
Je Ilonpronki.'lijke bcb()uwing van AI11~lcnJalll
lol in hel bo.:gin ~an ue Inc C~'UW ~(\(,rn.IIIl~·hih
uit rela t ief lich tc houtcn huizcll. zoah UIC nu
nolg in l.o mrnigc t\oo ruhollanthc u(,rpcn ,,~,r ­
kOlllcn.

!/
f7
.: . '
~ -

./. /
" .... '. .
. ' ," \

105
 blad
frag ment Uit de koort o'dom In 1625 met de uitbreiding van 1612

bLed

106
6Lod

107
 bLa~
tra ment uit dG kaart a'd am in 1655 van Dalthas'ar Florlsz van OGrkQnr !-?"
":~.ji

108
 :'. .~ blad
fragment uit dG> kaart a'dam in 1725 mG>t dG> uIt breido ng van 1658

109
 blad
f rog mG~u it dG koo rt ÇJ'dom In 1051 nClor dG ko /j
~ .. ,

6Led
I
I
I

I
.I

- H.l sj~""
'<JilL'''I~OO!r .-

110
blad

111
 tro mr;:lr!t uit dG koort o'dom in 1066 mQl

j j?s~ vEII/oili r;t'YlIélinl.- j /t;.i~7I/ijL

"'!lil

ei- AiE,JrJ k7/lJff,J. JiI/:/I

Ifl IJs" lOf En 117

ij r/,n/;oen kw/c eWl sluk1fldh1?n JITIII!u

IJ;" J

MI/!J;RI !Yt;tdJJtuExIn'1Kj,.,J#i IJst ~n Ijk

/lIt1 ei- .1l/wknlJGQRl1ljrvls En eln Mnz'1:1' JM lol
111n J i4~Jjj;Î ~ IX >!oomk",hl m.. 'I<;' do
1ge eeuw grotere droogleggingen mogelijk , zo-
als de Haarlemmermeer (18.500 ha.), waarin
nu de Luchthaven Sch ipholligl, in 1848-1852,
en de IJ -polders (5.800 ha.) bij de aanleg van
het Noordzeekanaal in 1865-1872. In de 20e
eeuw tenslotte maakten krachtige eleClrÎsche en
dicscl-g.:malen de drooglegging van grote ge-
deelten van de voormalige Zuiderzee, nu ij ssel-
meer-polders. ca. 200.000 ha .• mogelijk (zie
blz. 31).

6k1d
frogmGnt uit dG l<aort o'dom in 1077 mG'L

112
 blad

tra m~nt uit de kaa rt a'dam In 19 03 m~t

.-.-""
.--.. . ~ -

113
114
verdere ontwikkelingen

A Illsterdalll anno I

'\.1 I" 1 \I l·, " .. ", I "I." "1''''''1'1.,,, \,'" , . !;-;I~)!"" 1., "'1"1" ,1 _.'" 10"1
1.",,,,,,, , ,,,, j,,I''''1l,,, ,,}.!.I'Il,,, .j, · y,,rt''',''''''+Il,,,·,I''1l 1), 1.!" ,d,
,'~." "'':' " "I 'I.!' .I .• "" "" 1 ,I, \"" ", V.l" \" I ,.,.",,- 1111",1"'1' ( 1"" '.'.'"
1,,,, ,Ir,,k ~, I, , ~1..:.1.,.,,,,, 1 .• ,, , ,I< ""'''''j.!"".~II' 1~" r' r,k,, 1 ""fll' kil .1,
,1.,, ; ,, " ,r I" I I.,,, "" " ' .'lOoi. ! 11"" 1,,, )~ . " " ,. ",,, ,,,1.,,,, "tt \\ •• f," l~ r ,I~t,
11I. , j "n 1.,,, r I" 11, . •".1"'1,1\,,, ,,1,,,,, Ik, 1'1.", ,~" "H'i '''''''.h.! ro, ol,·
.l.",k:.: ', .1" "11 [11'''_1. ,I. " I."",,,,j, HII\j.!'I~,,,r l ..,.II' . ',, -;1"" "" 11""
( "I ,.,. " ,..", \ ,,, j,,'1 ' ,'" f\'III,·,,,,..j,j,,,, Hllm... , ,k Rm).!.
'1",,,,,l. ll \\ .'" " :':'1'1.",01 l.mdl' H, 1\' .... '·0 I """",o r, (Iv, rI,~"',, .. \,I,J
,-" I,I. ..-,!" ",h.! .... ln
J k 1 '\h:, " "," I nl", "1"\'::'1'1.,, , ' .1 " "I;, ""~ ',, .::.-1,1.-" ... .. """ ... ,,1

,·",d'l:.!' ".01,·.,,, ,, · ,, ,,,,,,,, ,,,,,,,,,,lkl ,., ... !"., Ik, ".I,,~h', r , .... ,t-
"" ,,',, , l _ "r" .:" ..,10",,,1 ,, 10- "Ij,\!,nd, ","""·I~·h,,d,<" I." "''''''H'
.I, .1"1., ,,1, ",."", \:1. """"':: ,I,,, ,, ,k 1!'/II" ... ,d"",w,,I! "I " ",q ,I, "
ol,,,,,,,,,,,,
I I, ' 11'1 1,,,, " '" " ",,: "" ' ." "'''''''' h , \,,"" "I.""- ',~,,,I ,," ,' "" .I!
~"".' 1.'''''" '' n "."" .I, ...:"" I ',L" ).:,'" ..., - " " " .\1< ·\n,~"h , ·. " "n
I )" ""' ''. /I lil, " 10.·, _" , I, I'I~ '::' I"" I ol, "." 1,1'1""11 ,c" .'''''' "~ . II ''''11 " ,>:).!I"

I kt 1',·1"" t" 1"I ,j, ·\ n" ... ld."" .I.,t -\", ... (, rd.II" . 11' '!7~ ,,").! ,, ~_, , ... ",
" I -~ "'" ,,"'f! -, ,,,I,>!, ",." )C' ,,,,,,I,,, ,lat I. 1l.1l"" "1I"(" r,I~I1' ,,,,l ,kl\'n
"~,, \\ .,t" I"",I." ·\n",.-II.""I. ,k IJ.,n_tro-d, .. n ,1.- .\ l ...·.I .l n,I,·11 "nl"'.Lt

115
 blad

hGrkomst van straa tnaman binnGn dG oudGn rGlJ el

blad

116
/ 6lad

blad

117
 blad

118
121
 a3 relatie tijd - ruimte
o historische kontinuïteit
-De oe~chedklAYldic:>e vet\~e.v\Ylil1o iVl 'l'dahe met de (uiVYl~e'\ü\~e, oVl~w\\~~e\;Vlo le\Je1~ eeV'l aaVl~a\ oeb,ede\1 die we
kuvw~V'I oV\de{1&'afd~V\ i\1 Hi~t~{i~c\,~Ko!}hl'luï~ei\eYl : G>ebleJeV\ VYle.~ eeV\ o"Yb koYd8Vlt~ ~oe'l ~V'I 'Véél YuiVY)tel~ke
\/alia~ie el'l Histo'fi~<he 1)i~\~on*i\1~ï\e.i\eV\ ol Veqfo'fiVlOeVl voo,(~~oYYlel'ld lAi~ \)Vl~le onhvikl~ê\iVlC)e-Y\ Met
or
\lee\ '(ui1't1te\~\'(e eeYlvolV'fli~\t)e.id e.n ~\a'f'fe ~hlAktl,\fe.Y) 1Naa~~\~im(.'na\i~e p'(oce~reVl YYloei\~k ÎV\ kv..~VleYl
Sl'e\e't'l.
J3Uvoo\'Wd: 'De. vJ8\1eV\ V~Yl de 'We3~J~\~e ~i18JeYl .Ii~~,,~.,
\JOHYH~Yl eeYl t~~iJc\,e. hdol"ische \<:oVlhYlUltelt,
A\ ~wVJeY)laY}o wefd d.YYl.'J. keu'(~Y) eV) VooY-
~~"fi\\~.vl oexêoeld dat het oe.e,n petVYl8Vle-Ylte-
bebol.4wiYl; 'fY)~~r woJe() 0 Vlee(oe.~et W1ad\'
cla~ de- wJ1leVl z.iJ, aaVl ,st-eecly Jé18oc1e1eYlde.
'\ÁV]\~~ie? Wloe,s\e\'1 \~uVlVleVl blQve.n .9aVlf~~en.
~o waver) e{ ~~eep~wedie.? , ofJlao+eHe.iYleI'l,
la8c\- en IO~f'laatpeV) eYl \~ïei~ bedtUfïe{l.
MO'MeYlted} YW. de- oude. tlAYl\~\le~ ve'fc1weV)eV)

tïVJ. tV) \Je1~\aabJ ~aV" \1e~ ~estelul~ ~lJel'l­

led., \'\lAYlYle.Vl VlJelA~e ~el,}~waadl~e
lAnk~,:.?, zoal)? \ÎVl\~r eevl 1~'Ylde-kbe:ide"(ij
op \'e+ 1:SiJ~e'fsei\and (Y1elaa~ t~J~lij\~) eV1 or
3nde'fe rlaabeVl \~\'1lAhel - eYl in·YlWle'fVVe.'(be~
vOO( de W8twif,Oyt , 2Y11bach~elijke ~ \. deiVle
+oele\Je{iYlosbe~{~\j~ Vlaas~ voO"~leV1iVlOe't'l iVl
de xek-<e8l\èIJe- ~\ee" ee\'1 p\aat~ l'\"(~~e(J.
het
A\dlA> "e<\oo~t ~et P{OC~ - iYl- de- t5d \~v')h­
Yl~, j)e. tlAVl\'\\I~ \Jet~vJeyt : de VOtWl • VJaW)e.-
\ljI'\ eeYl VYlcSYoiV\ale. 'wiVYlte \al'1O~ ~el- wcStex
om VYIiV)de'( I{()VlOV1'li~ - \.1Brde \)ak~i\Ji\e.ite.v)
~en ~laa\s te. ~eNeVl, blij\t bes~8c9Y) .

Het~e1{de. \Je.A1.9a\ oelJt IJOO'( b~"ooybeeld o\Áde

~c\1\eVJ~vJe~ af~ \V1dividue\e. \v:'''4\kVlO ÎYl
een Qfote ~J,(\'(~\UUt: v.9{iahe \}exs~ille.V)
\JeeI
~V] {~Vl\~he'Ve{avx:letiY)~Yl ; de ~(~teY)~t,(lAk-
1ulAY e(J -IJO~WI b\~\\le.Vl al;; eeY) s\ed~i~l, ca~co.
(teV) .ste.de\~ke. \~ap.s1ok als het IMSfe) .

ten ..~ex.sto,ini\ (te~pol~e IJeYarJe"iYl~) ·I? Min~

stabIel ~ h~ \~omr YlJef ui~ de plek \Joo,f maat I~
e~n oV1de{cleei van een o(ooh~Ótlalioe{ stful<h'\lAf ot
p'(o(.e~. ::BU'Iootbee\d ~I'I j)~.'flij~ : de. 'IOW() Î;'>
s\erk 8\han~el~K \}8Y) de. \uVll~\ie. Ve{avJe.t~ de
tlAYlhtie (h~i\1) ,dan \Ieya~eA de vonYl (beleke-
\1ij)) 'rVleteeY) o\Je'f een \Jee\ o,otef oeb,~ (b.v, héél
Nede,\avd). Ook. ~eH het ~ebèl~è11 WeiVli~
lYlvloed or de "e{~d1~VliYlCf'\Jotm.
124
 . ."
.,
.. .

J1EIIJJ
/:.f/ld7JOf./Ii/E/J)
InEEI/:
tEel/IJIEI(

125
1'1/111111/
 blad

bled
o
DDD

130
 blad

<I'l'1DJ'~J;

dJ~r~è%

'"
~
\

bLed

131
'$ ~ 4
.. ..
• .

..

..
....
.
••
..••

.• ...
...
...
.
.
'

.
.
...

133
134 ~
135
 ~r
-; V'
g
~ ".~.tI
î I
-g ".,.~
1
. .f
~
'!
~

"-.•
,
~",",
" 'i .t
o·
.f '"1:.
2 g. s:
, î 1~1
i ,~
~
~ 1:P- :J "
--'"
':1
" t
1~

". f, -t
l' < 16
"
-'
~
-"
~ -~ .
'lij

1
"'2 "- "E ~
-~
..;; J.. ~4=!

1!t ~"
~,\ " , t
:;~
.:e-
i 1 1
. ."
ill ~
.~
""'" J;
0·
~.tt.
~
n.
0
-~
;;
"
~~

3 ..,.
"-\j

17'
•
Î
M ~

137
138 --=
139
142 ~
143
 ~
r.;
]
~?C

,
-i. "
~ ~
"-r
'0

-R
~

.~
'.
•.. ~!'

N
'"\I
n<
y-t"
~
< :;>

v , o":
~

A '00 ~~
,~
"
""1
~'! :J ,,"; ~f ~~

145
 Inspraak· ontwikkeling.
b~t~@.k~~~~ ~it~~~i~.
De 10'000 - werk - en waterwereld wordt wakker .
Evenals elders in Nederland begint in de jaren ' 10
bij de bevolking van oude hecht gegroeide samenlevings -
verbanden die de meeste oude buurten kenmerken , het
besef door te dringen da t het met de "vo o ruitganglt de
verkeerde kant opgsP..t in hun stukje stad.
Zo verg aat het ook in het stukje Amsterdam tussen Jordaan
en IJ.
Grootschalige ingrepen , zoals de doorbraak van de Haar -
le M:'ler Houttuinen , bedoeld om de grote w;:-rkgeb ieden
ten westen van de stad te verbinden met h~t centrum ,
vonden in die tijd plaats. (Zie Stedebou .... kundige ont -
wikkeling van Amsterdam; het Al gemeen Uitbreidingsplan
van 1935 en de naoorlogse ont wikkelingen.)
Een centrum .... aaraan de ei ty - gedachte ten grondslag lag:
alles moet goed ontsloten zijn zodat men overal snel kan
komen met de auto. Dit o.a . ter ondersteuning van een
bruisend komme r cieel centrum met daaromheen rustige woon-
.... ijke n, die later tot zgn . " slaapsteden" blijken uit te
groeien.
Men vondt de oude stadsdelen e.n de geb ieden bij de
havens zoals de ei l anden toch niet zo geschikt om te
wonen (licht , lucht e n ruimte), dus daar .... erd van over -
heids .... ege en aangespoord door beleggers die in de stra-
tegisch (dicht bij .... ater , station en straks de nieu .... e
snel wegen!) gelegen ge bieden wel brood (eerder slagroom-
gebak) zagen , sterk het aksent g elegd op het geven van
een werkfunktie aan dit gebied: bedrijven en kantoren .
(Een van de beleggers sprak toendertijd zelfs van het
bouwen van een klein Manhattan op de eilanden.)
In 1969 werd de bebouwing aan de Haarlemmer Houttuinen
. doen ,urzochl O·~, ~lie·r f: f·n:; ~:.E: k 0 r~· (~rj k~:k(:n .
gesloopt en de bewoners konden verhuizen naa r de suburbs
.... aar sommigen het naar hun zin hadden , maar ook velen al
direkt of later spijt kregen en beseften dat zij min of
meer ontheemd .... aren .
Ook dit g ebied zou een makkelijke aanleiding kunnen
vormen voor een city - bebouwing ; grootschalig, grof ,
snel, veel van hetzelfde (eenvormigheid) etc. Kortom:
alles wat in de ekologie a l s een proces van verstoring
zou kunnen worde n betiteld.
De gebiedsbe woners begonnen zich dan ook te roeren en de
mensen van m. n . de 'We ste l ijke Eilanden lieten het eerst
van zich horen .
O[ffi~GIDlf@l@}~ ®[ffiÜWO~~®~OITü~ 0 0
®@uIT@llilli@[QJ@[ó) ~fi DOOffiîdJC]
.J
l.-.I
g:J
~
QI
-lJo","'tbo~~a~ ( \d '->On ; 1bU" 'Ui"')'")
13id(..seilancl- [ ,t Ie ie . lla,\ "n .
t.n rla. voo,\~eI<Ol»'. lAil. ah\-.vlltil.n
\lQ"Ui\ de bUu'\ (aKl,~(o."l<t. \! •.rltl.t:,l)
Q!c~ ' 'Jouh v.d.floul / 'P""t d, Ley .
'1..0.7.
Oakplal1en e n lichthoven
blad
De eilanden vormden door hun geisoleerde ligging te n
gevolge van het omringende water e n later mede door de
aanle g van het spoor .... egviadukt reeds van oudsher een hechte
gemeenschap . De bewoners , die aanvoelden \o'elk een bedrei -
gingen er boven hun hoofden hing , g ingen zich groeperr>n .
In 1953 was het 'We deropbouwplan Bickerseiland verschenen
en dat hield in dat alle woningen zouden worden gesloopt :
50 nieu .... e flatwoningen zouden de enige woonbestemming
vormen~
Dit plan werd ni et direkt uitgevoerd maar in 1964 verrees
de eerste grote kantoorflat "d e 'Walvis ".
In 1910 .... erd het plan bekend dat het 2- e kantoor "de Narwal"
gebouwd zou worden en dat was de aanleiding tot de oprichting
van het aktiekomitée "'Westelijke Eilanden " (24 febr . 1910) .
De buu rt .'le r d Jr;o r ':",i ddcl ']'". t.:~}r ~tr;:1cil i ne;e l lcht Gn (~Pt~E: r oe!"Jt:n voo r t"'".. :-.
i n ttdr: !~r(~!1i '!~ n rh; i1rs(~uwpr:;lrc~.J.t . 2r ':.. ~, r €'n veel r"r". ünsen gf>ky··",n
op 2t.. fehru"J)" i 1970 }"je t :-(:{ t ic !<.o::.i. tq ~_ ·~_~~lk!-:~~) 1 3.nJ(~rl.0p!;C -
r·icht. ;e t.0csü, n 8~n n<:>lt:b(..cl l f re r. ; 'Je V,·.,l V'ln dG gCtl8cnt{: h"'t.j'l,.lren ,
·~I_~ i n::;tnnVlCS , b!·j e ve:1 ;,chrij'le n Ol, hOOr !Ü V éïU f·:!
vertl,,:., de r en hl)~e hc r crJ . --;CI~ly.>.LG h:.dden ~'J{: ü:!"'::..nd die .pClS i n de: buu rt
·,'I ns l:o"1en wonen en ons \o'e n bcc t J\. wer:;·J!iJs r!.-"I-Olkte in Jic t oesta nd élî .
I-.r w(; r uen nie uwsb r ie'l€n ~e~û"y.t V00r de bll'.l r tle wQncrs die· ni et zó j n ten s
'A:~ n d e r.ktic konde r. d e elfle~,r;n ~n toch zo v T (je t oo gte gehou d en wi l d e n
·;'I or den . Er ging ee n I,ro t csth , ier n:1",r Ui' gemeéntc r :jfld en Or:ld é;;t w!j v la k VOG r
'J e vcrkie~inccn sto n'd.t:o \'Iérd :.e'!e re e n die e: r oo l~ .'r:ó.!C1(' ie t s 3an ZO'J 1~ l.Jnnen
Z() b'l·.lm 0[, 5 rwi l '{?D '..1. (: GE:rlu\.:nle r D:1 ~ <;::edeeltélijk ) b~ o ns om po o lsh oog t e
te r tf-I~cn . :;'i wnr0n het v r,o r het ijr'oot.stc ~~t:,jet:.'l t e .'/c1 eens dn t d e ze bu urt
n
te I":lûoi 1! ~,:3 ':)'~ ér dl, .slGrJcr:3h~t~l.' r doo r tE:~oGien . C
~;,1o.r o nd.;,nks Jllf: :;'(:ll)ften '.'/(~ r u l10 t wel dui:l8lî): rb t af:- bou wv e rgunning t och
gege v en zr)u ","c r den . 'Uit pr0test háold8n \'j(; DIJ 24 dc c er.lb er de br ug gen omh OOG
Toc h hebben ..v :,j hé t gevcçht te,.~(:fl Jp gemcente vl?r loren ·,'/ -"l. n t i n r:l aa rt 19 71
hoo r den '.v iJ :i."t de b6u wv e r g'i n nif' '' toch gegeven vr.s deor P,Se"} ,
:V I..; we r den de be wonE: r s ri13 go,~d /. \'w Cjd en stelrten {:en sloper sp ike t in . f':aar
ook hi e r :rouiten w (: he t 'Ifl(:[gu!""! tege n de PQ1it.ie d i e met ma n en mac ht
1'.: \'I:)m "Jpd r ", ve n tn ol", oudf: mosterd fabriek v::,n Lievegoed liet s l o pe n . Pé1 a rn a
I~'!I ::"F.. de 300 .).JJJr' o ude pi n d,;d::,r and~)rU ~13. !1 de he u r t e n he t l aa t s t de g iganti se
loods " Ar:lc r ikÇl " . Zo kr eeg dG hve r Gaus zljn hDndE: n vr U on; de "jJa rwal~"neer te
ze t t e!1 .
blad
0
~
j
1
l'
~
"!
!
1
~
!'
&
1
J
f
i
1
1 .~.
 OffiJ~~au@l@1~ ®ûUÜWO~~®~Offi)~ c 0
@@uu@llilli@ûU(][QJ 0D uODffil1n(]j
De buurtaktivi tei ten begio' ,en vruchten af te werpen.
nov. 1970: het Bickerseiland.
B en VI erkenne n dat het denken over buurten als de eilanden
sterk veranderd is. Voorgeste ld wordt om eem nieu w
be wtemmingsplan te maken dat het huidige woonbestand
handhaaft en een stratenindeling inhoudt die een massale
ont wi kkeling van het verkeer voorkomt.
De bouw van de " Narwal" kan niet meer tegengehouden worden
maar het feit werkt wel akt i verend (als defensieve reaktie)
op het buurtgebeuren .
Uiteindelijk , na een roerige periode van tou'Wtrekken tussen
de gemeente (o . a . wethouder La~mers) en de buurt, heeft
men bereikt da t ef een n ieuw bestemmingsplan komt .
Een konkreet punt hiervan i s het opvullen van een open
gat aan de Bickersgracht .
Door de architekten Paul de Ley e n Jouke van de Bout , pas
afgestudeerd aan de akademie vo or bouwkunst , wordt in
nauw over l eg met de buurt een woningbouwplan ontw i kkeld
voor 18 nieuwbouwwoningen en 2 b ed rijfsruimten.
Het buurtkolDi tée zoekt kontakt met de s t ichting " Lieven
de Keyll en vindt een organisatievorm waarin zij een reeële
vorm van inspraak kan verwezenlijken en waa r bij de buurt-
bewoners de prioriteit krijgen om als eerste in aan-
merking te komen voor de nieuwbouw. Het buurtkomitee kan
a l s opdrachtgeefster beschouwd worden .
Na de nodige hindernissen die genomen moeten worden om de
v erschillende overheidsinstellineen en gemeentelijke
diensten zover te krijgen dat zij met dit vrij experimentele
plan in zee gaan, kan op 29 sept . 1973 de ee r ste paal
geslagen worden .
Deze en tal van andere aktiviteiten die in di e tijd gaan
lopen vormen de start v a n de verbeteringsgolf die over
de wo on - werk - en waterwereld van dit stukje Amsterdam
gaat spoelen .
OffiJ~~au@l@1~ ®ffi)ÜWO~~®~Offi)~ c 0
@(]uu@llilli@ûU(][ill 0D UODffil1n(]j
(vervolg nov. 1. De weg door de Ha arlemmer Houttuinen moet
, 73) nü:t meer d an 2 rijs t roken voor doorgaa nd
verkeer krijgen en het karakter van een
" gewone stadsstraat!l . Er moet ook een
dienweg en fietspad of fietspaden kunnen
komen.
2 . De n adruk moet komen te ligg en op bebouwings-
mogelijkheden l~ng9 de weg.
De rooilijn zal een afstand van 25 tot 27 m.
ui t b e t spoorwegviadukt moeten krijgen
(oude rooilijnafstand Houttuinen: 25 m.).
3 . Er dient een !l Nota van Ui tgangspunten" voor
de Haarlemmerbuurt te komen; hiervoor is
de raad geaktiveerd door de buurt en enige
tijd late r wofdt het overleg gestart tussen
Stadsontwikkeling en een aantal burgers
die zich hebben verenigd in de " Overleggroep
Haarlemmerbuurt . ) .
31 juli ' 73 . Gunning van de nieuwbouw op het Bickerseiland
bin nen de woni nr,..rc t. Aanneemsom voor de huur :
f200, - /maand _ blijkt later hoger ui t te komen.
29 sept. ' 73 . Eers te paal voor nieuwbouw Bickersgrach t .
18 okt. ' 73 . Indie ni ng bouwplan 11 woningen + 2 at e liers
in de Vierwi ndenstraat op het Realeneiland~
27 nov . ' 73 . Kraakaktie van een pand op het Realeneiland
(Vierwi ndenstraat) gevolgd d o or een kort g eding.
Gemeente licht plannen toe over de vernieuwing
en verbreding van de t we e bruggen bij de
Zandhoek over de Reale n- en de Zoutke e ts g racht.
De verbreding gaat niet doo r: ze worden nu
alleen vernieuwd.
29 jan ' 74 . Zandhoek : plannen van Stadsh e rstel om het
koffiehuis "Gouden Reael" te restaureren:
echter niet voor de bewoners; zij kunnen dank
zi,j h et buurtkomi te e verhui zen naar de opgeknapte
huizen aan de Bickersgracht.
e in d jan . ' 74. No ta van het Aktiekommit e e West f' lijke BilA.nden /
'W oningbouvstichting Lieven de Key en de arch.
Paul de Ley , Jouke v.d . Bout :
"'Woon/ werkruimte tus s en poort en dok".
blad
0
Hierna volgt een chronologisch overzicht van diver se
ontwikkelingen e n aktivi tei ten die mede door toedoen van
de bewonersinbreng aangezwengeld z i jn:
KA L E rr DER.
Zomer - najaar ' 72. Ambtelijke erkenninc van de nieuwbouw van
18 won . + 2 bedrijfsruimten op het Bicke rs-
eiland •
l:akette op ware erootte en alinvrage van het
predikaat : " experimenteel" .
dec ." ' 72 Vier win dendwarsstra at autovrij.
jan. ' 73 Kaalslag van de wallekanten .' ordt stopgezet;
meer .... aarde van de specifieke bouwsels wordt
erkend . Relatie wat er - land .
21 febr . '73 De won. op het Bickerseiland krijgen het
predikaa t "experimenteel".
april ' 73 . Akties gericht op handhaving van e e n t .... ee -
stro oksweg door de Haarlemmer Houttuine n Lp . v.
een vierbaansweg.
mei '73. Oprich ting buurtkomi tee "V inkens traa t".
Het bu u rtkomi tee neemt kontakt op met de zgn .
Sociale Architekten - Groep over mogelijke
wonin gbouw in opengevallen gaten in de Yinken-
straat en Nieuwe 'Wage nstraat.
april - mei ' 73 De eerste plannen voor een wandel - en speel -
straat in de Houtmanstraat + Houtmand .... arsstraat.
voorj "_ar '73 Ontrui ming Bickersgracht 64 , 66, 68 t. b.v.
verbetering swerkzaamheden + de nieuwbouw.
Voor vervangenrle woonruimte is nog slecht g e-
zorgd; buurt trekt hier lering ui t voor volgende
keren .
zomer '73. Sloop Haarl e mmer Houttuinen vol tooid e
De buurt is verontrust over de toekomst en
bevreesd voor de zelfde ontwikkelingen als
in de 'Wees perstraat plaats vinden.
7 nov . ' 73 . Gemeenteraad neemt motie aan , vlak na de eerste
autoloze zondag ti.idens d~ oliekrisis, .... a a rbi j
drie punten in het oog springèn:
blad
0
De z.g . n. " poortwoning en" aan de Grote Bickers -
straat staan op het terrein van de fa . Vliet jonge
en daarnaast ligt het terrein van Reyerson .
Hi erop staa n o . a. nog werkplaatsen, hallen ,
magazijnen e . d . die nauwelijks meer in gebruik
zijn, zodat à it terrein aantrekkelijk bleek te
zijn, voor bouwspeculanten. De ei genaar li e t daarom
de poortwoning en ook sterk vervallen.
Door de buurt wordt nu, naast d e verbetering van
de poortwoningen, gewe rkt aan een nieuwe gemengde
woon - werkbestemming voor dit g ebied:
1 G"r le" ,,,,,,,,,,,.....,,,. 2 We"r",mw en ",,, kere n: 3 1 Gal"'", won,ngen 2 Wer ' ru,m!e 3 Poollwon,ngan
~:~.;~~;~'~(~; EI;;'~;~~~~rd:'S~,~,:~";'~:ST~'Q~:o~
4 Werl;ru,mleen oar' eren.5 P"""hotje 6 Twn'l co;7
Grote B,eker"raa, 8 Eers,.We5l.rdoh"n, 9 lW'ee
Be<I"lbwo",,,qe,, {u"'na"""nl de W. 5IerOOk.uaa,. !O We5te,dolr., " Vi$llie ' 12
BO'ens''''gers.13 Oe Narw,, 1
/
149
 Dffi)~~[f@l&1~ ®uuüwo~~®~o[Jû~ c 0
@@tbJ@llilli@w(]w ~fi l1ooCïJltn@
voorjaar '14.
Op verschillende plaahen in de Haarlemmer",:
buurt vindt spekulatie plaata, dus de behoefte
aan een bestemmingsplan wordt nijpender.
In de Poethoornkerk volgt een buurtb1jeenkomet
""arbij wethouder Lammers overtuigd raakt
van de noodzaak tot het nemen van een voor-
bereidingabeelu1 t voor de Haarlemmerbuurt.
21 lIlaart '74. De gemeenteraad neemt een Voorbereiding __
HAA~ lEMMER HOUT TUI NE,,"
besluit tot het maken van een B•• teIlllD1ngeplan
voor de HaarleJUDerbuurt.
14 mei '74. Onderhoud buurtkoll1 te. V1nkenatraat met weth.
Luunere; toegezegd wordt dl.,t de gemeente d.
grond achter Brouwer,gracht 204- 206 zal "kopen.
Bij de verbouw tot appartementen van Brouwere _
gracht 212- 210 worit de aohtergevelrooilijn
teruggelegd en dit geeft mogelijkheden voor
nieuwbouw in de Vinken.traat.
22 mei '14. Besluit gemeenteraad. Eigenaar Tan de poort-
woningen aan de Grote Bickerestraat (Vliet jonge )
moet aohterstallig onderhoud (1200.000,.)
ui tvoeren.
zoaer '74 Voorbereidingebe.lui t Toor het :aeaeleneiland
wordt geno.en. Dit be.luit koat wel wat laat
volgen. de buurt.
Het Reaelen eil&l1d, ie een teer gebied, belaagd
door grote onderne.ingen (Britiech Tabaooo Co.p.
Touwen en Co. Pakhoek .et dochter Blaauwhoe.).
:aeaelengracht 15- 18, pakhui.ea. door ontwikk.
aij. Hillen en loo.en gekocht (t 69) f de buurt
koa~ .et alternatief pla.a. voor woningbouw in
de pakhuizen (wederoa Jouke Y.d. Bout en Paul
d. Le,.).
okt. '14 Onder het 00« van yerb'1jeterde buurtbewoners
worden d .. pakhui.ea. af'gebroken.
eind '14. Struktuurplan Aaeterd . . ee binnenetad koat uit.
9 okt. '74. gevolgd door. Een tweede Voorbereidingebeelui t
.et een .aximale looptijd yan 3 jaar, voor
de Haarleamerbuu:et.
Ongeveer tezelfdertijd zijn S.O. en de Over-
leggroep Haarlemmerbuurt liet de "Nota van Ui t-
gang. punten" klaar.
~[f&,\~Q ®[Ji)~WD~®~n[Jj]~
@@Ü[p@llilli@ffi~rn 0nl!OO(lYiln&
okt. 175 Pae een jaar na het verschijnen komt de
lota T&ft Uitgangapunten Toor de Haarle_erbuurt
uit de la en wordt in de raad behandeld.
deo. 175. Er is een overeenkomst tussen de buurt en de
ge.eente , over het opknappen bereikt.
De huisbazen hadden jarenlang achterstallig
onderhoud gepleegd. (lfarnixblokken.)
- ----
~
,- - eind 175. - - - Haarlemmer Houttuinenl
ontwikkelingen in het buurtgebeure-n :
I kundia; programma van eisen.
I naar· ontstond al snel de behoefte
Reeds kort na he t anncmen van dG "motie - Treumann" zoals hij ging
heten, bleek dat de Diensten geenszins van pl an waren zich eraan
te houçlen , maar een rooilijnafstand van zeker 37 meter voorsyonden.
Langduri g gewroe t hierover leidde tensl o·t te i n 1975 tot een tweede
Raadsbe s l ui t, dat de r ooilijn (grens der bebouwing) op 27 me t er
uit het spoorwegviaduct vastl egde .
Destijds vonden wij dat geen erG goede zaak. \jij waren , OID_ B:an de
andere kant van de grens druk te kunnen zetten , ·imJiddel s bezig
geweest na te denken over de ~Gbouwingsm("'lgGlj.~~heden en ~ o~ de.
slotsom gekomen , dut elke dec~meter \';el degellJk telde, JUlst ln
die smalle 1 langwerpige stroo.K: .
blad
0
deo. 17 4. Handtekenaktie tegen de ·~ e hoge huren van de
Bickerseiland- woningen.
febr. '75. Oplevering van de 18 nieuwbouwwoningen op
het Bickersel1and. Gedeel tel1 .i ke boycot van
de huur.
1 febr. 175. Wethouder Han Lammer. doet uitspraken over de
e.v. mogelijkheden om de eigendommen van Vliet-
jonge en B.e,.eraon door de ge.eente te laten
aankopen. ( BickerBeiland.)
1915. Kr volgt 6en tweede raadebesluit t.a.v. de
weg door de Haarleml'le r Houttuinent de rooilijn
wordt op 27 m. uit het spoorwegviadukt Tastgelegd.
april/aei '15.
Het. "Tooratel voor een bejaardenverzorgings-
tehui. in 4e Baarlemmerhuurt" 1. gereed.
Di t ie een yoorat.l Toortgekomen uit .amen-
werking aet het Buurtkoaitee Vinkenltraat e.o.
de o...erleggroep Haarle. .erbuurt, Vijkoentrua
de "Gouden . . . . l"J . Sooiaal J.rch1-t.ek_~oep en
de I'ed. Centrale Huisvesting vo or Bejaarden.
Ken heeft al. situatie op het oog het blok
tu.sen de Brouwer.graoht en de Vinkenetraat bij
de 'ieuwe Vagenstraat. (Xen terrein waarvoor
&anTankel1jk een bouwplan wa. ingedien·d dat in
l-:::::::====~~~~ strijd waa aet de Nota van Uitgangapunten en
waarvoor door de buurt dit plan ale alternatief
werd aangeToerd. De geaeente beloofde tenalotte
.ijn aedewerking te yerlenen.)
IIROUWERSGRACHT
0
blad
0
Bovendien vonden wij, dat een zin-
vollere grens zou zljn, clie tussen doorgo.and en buurtgericht
verkeer en dat deze dan zou kunnen liggen aan de rand van de huidige
asfaltstrook. Hoc die nweg , parkeerplaatsen, werkplaat sen en woningen
den. t en ~uiden van deze grenà ten opzichte van elkaar geo~gan.i.seerd
z ~uden moeten worden, leek ons ef;n :?aak die met p.e verkeersdooL'-
braak niet meer te maken had en bovendien als een samenhangend
g~heel moest worden uitgedacht. Die voorgeste lde grens noemden we
ll woongr ens" of "stadsgrens". Een aéi;Iltal leden ·van,g.e Raad vond het
een sympathiek idee, maar juridiSCh bestond zo'n grens niet en een
rooilijn wel . .
Wè hebben -ons t oen afgevraagd of we nu nog verder moesten pogen de
weg t e reduceren, maar de opgedane ervaring ·dat ~en zo duidelijk
l ege strook grond als een magneet werkt op de opperaars van alle
mogelijke grootschali ge technologische pl~~en , alsmede een zekere
moeheid van ·h et deed ons beslui ten mear te trachten
de nu jn ne beste beb.ourinp.; van de eeuw te
.~
_':::~I~~~7i~~~~~~- Toen het plan ontstond om op de lege strook
grond a.d. Haarle_er Houttuinen nieuwe
woningbouw te gaan plegen werd hierover, onder
Toorzi ttera.chap van een ambtelijke werkgroep;
de projektgroep "Gouden Reael" een vooroftrleg
:. gevoerd.
" Hierbij waren aanwezig de vertegenwoordigers van
de overleggroep Haarleamerbuurt + de opdracht-
geTere die bereid waren in dit projekt te
'g aan samenwerken.
Eind 1975 zjjn aa. . weuesaneerde
bewonen ingelicht over de vOOl"leno- o
men woningbouw in hun oude woon·
gebied, '
Hun interesse in terugkeer is gepeild.
Jn april 1976 zijn ex-bewonen en
buurtbewonen uitgenodia;d en bij-
ee'ngekomen op twee avonden. Hier-
.1
na zijn zij in werklfOCpen "inspraak
Haarlemmer Houttuinen" gaan wer·
ken aan een stedebouwkundia pro-
&Jamma van eisen en aan een bouw·
aan medewerking van architecten,
om vorm te geven aan de wensen en
ideeën vanuit deze werkJf"oepen.
De behoefte ook aan de wisselwer-
king tussen hun suu:estiu en de vari-
anten waarin die vorm kunne n krij-
gen.
De voorbere id ingen voor de bouw Tan de
vernieuwde Haarlemmer Houttuinen zijn geetart
en richten zich i n eerste inatantie op het
vervaardigen van een (f l exibel) stedebouw-
kundig programma van eisen.
 OITD~~lf@j&l~ ®WÜ WO~~® ~ Offi)~ c 0

®@uIT@llilli@[6J(] [0) ~fi uooffi'CdJ@

eind ' 15 begin '76 .
<)

18 febr. '76.
april '76.
mei '76.
Posthoorn buurtgebouw
De R.K. kerk had in hel Poslhoorn-
gebouw de geJoofsuitoefeningen ge-
staakt. Htt stond leeg en het lag
in de bedoeling hel gebouw Ie ver-
kopen, voor sloop aan een projekt-
ontwikkelingsmaatschappij. Op het
laatste moment werden ze hiervan
weerhouden, voornamelijk door ak-
tie van buurtbewoners. Hel kerkge-
bouw is nu monume nt, maar he t
staat nog steeds leeg.
Zeeheldenbuu rt: de eerste paal voor
het nieuW'bouW'komplex aan de IIokking_
hangen + hoek Heemskerkstraat_ Barentsz_
straat wordt geslagen.
Renova tie van 318 woning en van de
woningstichting Labor.
De nadelen van deze bouvaktivi tei ten
waren voor de toch al druk bevolkte en
enigszins grauwe buurt; nog meer lawa.ai,
ongemak en stof t.g.v. de bou"Waktiviteiten.
Veel vinkeliers verlieten tijdens deze
periode de buurt.
De officieöle "Nota van Ui tgangs:punten
voor de Haarlemmerbuurt" door de gemeente-
raad Tastgesteld.
Ontmoetingsavonden buurt-/ ex be"Woners;
bedrijfshouders ; vinkeli ers •
Samenstellen van praatgroepen over de
nieuwbouv in de Haarlemmer Houttuinen
i.h . kader Tan de inspraak.
In maart '76 ' werd de R.K. kerk de
Postho orn aan de Haarlemmerstraat v oor
de eredienst gesloten en vroeg de eigenaar,
de R.K. Citykerk de minister van G.R.M.
om e en sloopvergunning. Minister van Doorn
heeft deze vergunning geweigerd o.a. met
het argument, dat de kerk in een gereha-
bili teerde Haarlemmerbuurt de rol zou
kunnen vervullen van een sociaal- kul-
tureel centrum voor deze buurt.
Om deze sociaal .. kul turele funktie te
kunnen vervullen is in mei '76 de stichting
"de Posthoorn" opgericht
Omd at de kerk slechts een deel is van
een heel komplex en daarvoor de tijd
ontbrak om hiervoor snel een passende
bestemming te vinden ie men gestart met
het gebruiken van de ruimte voor allerlei
mogelijke doeleinden zoals koncerten,
repet! ties tentoonstell ingen t. b.y. de
inspraakaktivi tei ten e.d.
Ook is de mogeli jkhe id overwogen Om
de ruimte als Moskee (voor Amsterdam) in
te richten.
POSTHOORN
De Stichting heeft in haar oor-
s pronkelijke plannen ook een
mogelijke moskee betrokken.
Kombinatie van moskee en kultu-
rele ruimte bleek echter onmo-
gelijk. Te gen de gedachte: 'Post-
hoorn uitsluitend moskee', is
op het eerste gezicht weinig in
te brengen, ware het niet, dat
hierdoor weer dezelfde monofunk-
tie in he t gebouw terugkeert,
als er oorspronkelijk in geves-
tigd was, hetgeen velen, di e het
gebouw in zijn huidige opzet ken-
nen, toch wel diep zouden betreu-
ren.
De vestiging van een moskee
wordt door de overheid gesteund
en gesubsidieerd, zodat men van
die zijde een gedegen onderzoek
zou verwachten naar de gunstige
plaats voor een moskee in Am-
sterdam. Over de Haarlemmer-
straat zijn de meningen zeer ver-
deeld; de een zegt, dat het juist
hier leuk zou zijn in verband met
de hier reeds aanwezige Turkse
vestigingen, bij anderen heerst
juist de angst, dat een moskee
ghetto- bevorderend zou werken.
Een andere plaats, waar kon-
kreet aan gewerkt wordt, is de
voormalige Nieuwezijds Kapel
we o n s 00 te en het 'i> lol- '
e e bbe n he t gez ien aa n de lIu/illibror
er bij h uj. s t e b l ijv en : d e "M agdalena". Het zijn nu allebei plan
dat de to ek omst v a n d e k erke n in Ams terd .:>.m? Een stad zonder torens is
een stad z on de r g e z ich t. Bo vendie n hebbe n onze ouders kromgelegen om de
bou wpr ijs bij e l k aar t e k rijgen ; e n de kerk s teed s te verfraaien . Moeten we
dan zo maar opoffe r en ? Dan kunne n we tp c h beter het gebouw gebruiken om er
ziek i n te la te n ho r en
le co mm e r c ie l~ dingen er in?
aan het Rakin, die vorig jaar
korte tijd als moskee gediend
heeft.
De stichting I de Posthoorn'
moet proberen de kerk te behou-
den, en er de best mogelijke
funktie aan te geven, dit in Dauw
kontakt met diegenen, die met
de opbouw van de wuIt betrokken
zijn. Dit houdt in, dat zij nu de
mogelijkheden uitwerkt, die bij
de verschillende buurtgroeperin-
gen de meeste voorkeur ver-
dient, en dat is in dit geval de
sociaal- kulturele funktie.
Behalve voor uitvoeringen, dient
de kerk beschikbaar te zijn als
repetitieruimte voor bijvoorbeeld
koren en orkesten. CREA , de
overkoepelende kulturele organi-
satie van de Universiteit van
Amsterdam is zeer geinteres-
seerd, Maar dit verdient verde-
re uitwerking.
Voor wat de bijgebouwen betreft,
zou men hier graag een nieuwe
lagere school zien, die in deze
buurten te klein behuisd zijn.
Dit laatste zou men, gezien de
recente opheffing van de Plancius·
school aan de Nieuwe Teertuinen,
niet verwachten. maar daar zijn
andere. onderwijs-politieke mo-
tieven de oorzaak van .
Overigens zal het duidelijk zij n,
dat alle plannen voor kerk, bij-
gebouwen en scholen pas ver-
'M!zenlijkt kunnen worden, als
er een koper van het kompie x
opdui:<t, die de buurtplannen wil
verwezenlijken.
of

DITD~~lf@j&l~ ®ûUüwo~{k®~Offi)~ c 0
blad
®@uIT@llilli@w(]w ~D l1OOclYcdJ@o
31 mei '76 Haarlemmer Houttuinen: "Grote vergadering";
De 1nspraakgroep( en) ia op gang gekomen.
juni 176 Het Stedebouwkundig Progr8Jlllla Tan Eisen
word t besproken op de inspraakavonden.
men praat vooral veel over de woningen; hoe De materie is erg moeilijk en de belang-
die eruit moeten komen te zien etc. stelling neemt duidelijk af.

16 juni '76. Eli vindt een gesprek plaats tussen de opdracht-

gevers en de inspraakgroep over de archi tekten-
keuze voor de Haarlemmer Houttuinen.
Ken vindt dat zoveel mogelijk architekten hun
visie moeten kunnen geven om daardoor zoveel
mogelijk kwali tei t uit de ideeln te kunnen
halen.
In overleg met alle betrokkenen wordt ui teindelijk
een keus gellaakt.
Dit wordt door de opdrachtgevers, die reeds een
archi tekt in gedachten hadden, aanvaard:
(zie knipsel uit de notul~n:)
1 juli '7 6. De nota "Opbouvwerk in de Gouden Reael ll
verschijnt. Deze geeft inzicht in het
opbouvwerk in de Gouden Reael en in samen-
Er is door de groep een brief verstuurd naar de opdrachtgevers waar -
geste ld door een voorbereidingscommissie van
in hen gevraagd wordt voor 23 juni een gezamelijke uitspraak te
"W ijkbewoners samen met de nieuwe opbouvwerker
doen.
Dat is, gelukt. Otto Tonino.
Het voorstel van de drie opdrachtgevers luidt:
Bebouwingsvoorstel . 9 aug. ' 76. s.O. komt met het QfficUle concept Progr&DIIDa
van Eisen vo or de Nieuvbouv Haarlemmer Houttuinen.
De drie opdrachtgevere zouden één gelijkluidende opdracht willen
geven aan de architekten: Hertzberger
okt. '76. De Nota van Uitgangspunten bestaat nu al tvee
Gerri tse (E 1kW"""'., G,..;i.. ~111;d.l.L""')
v.d. Bout
,I ja.ar en ongeduldige leden van de overleggroep
' I /l Haarlemmerbuurt gaan naar wethouder de Cloe
0.c -- ,I
I!IIII, --i~*I.OP- ' ",~~
van Herk en Nagelkerke, \ ( opvolger van Lammers) om aan te dringen

. . 1ngB':;:~'
voor een bebouwingsvooretel.
Dit zal inhouden:
1 . In de vorm van echetsen en mod ellen een visie te geven op het
hele gebied aan de Haarlemmerhouttuinen.
/
' -(
.-S:...l
. '
~ I , ( •
het m.k .•
.~ . I~~.
.
. .,..~,. ..:> '"'V ~.a." S
Hierbij wordt gedacht aan tenminste een verkavelingsschets ~ ~ 8!1 ~WP{-~ _
1 : 500, de verdere presentaties zal op gelijkwaardige wijze, _..:: ~~' • I I - ~)I • ~ _ '!7 J@()I ')...,
die bepaald moet wo~den in onderling overleg tussen de architekten,
moeten geschieden. III J = ~~.~
"" t s.o.
. heeft echter nog niet voldoende capaci_-
Deze visies kunn en onafhankelijk van elkaar ontwikk eld worden. '. waclrletl wac.h~n tei t om hiermee binnen de gestelde afloop-
en Y1~ .ft.,,.
j

termijn van 3 jaar (na voorbereidingsbeelui t

2. Het in overleg treden met de overige betrokkenen en tracht.en met w~e..,!! van okt.• 174 klaar te kunnen zijn.
hen de verschillende vi~ies te verwerken tot één konseptie. Dit houdt het gevaar in dat bO\.1vspeculanten
weer een kans krijgen in het geb ied, voor de
Uitgangspunt bij de ideevorming zijn de verslagen van de inspraak- buurt ongewenste ontwikkelingen op gang te
groepen en het konsept stedebouwkundig programma van eisen. brengen .

Bestenuning,plan 'I
Na het gereedkomen van het bebouwing svoorstel zal de architekten-
keuze voor de "Woningen bepaald worden, in overleg met alle betrok-
kenen.

Een verdere uitwe rking van bovenstaande sa menw erkingsvorm en een

financiële regeling zal in nader overleg tussen de opdrachtgevers,
architekten en dienst Volkshuisvesting worden geregeld.
Haarlemmerlftlurt
O[jl)~[W[f@la1~ ®ûUÜ~O~~®~OrnJ~ c 0
blad
@(]U[f@llilli@[[U(] [ill ~fi ûOOffild]@ 0

_22 okt. '76. Bou..,a.anvrage ingediend voor 10 won. in de Vinkenstraat.

liet ?uurtkommittcc Vinkenstraat beslaat deze maand mei al weer vijf jaar. okt.'76.
Vijf Jaar aktie voeren voor het in stand houden en verbeteren van de buurt.
Aktics voor de bouw van een bejaarden-verzorgingshuis op de plaats van de voor- Def. rapport van het
malige tramremise, voor woningen in de Nieuwe Wagenstraat en in de Vinken- onderwijsplanburo waarin
straaL De panden Vinkenstraat 43-51 werden in 1970 gesloopt, nummer 53 wordt geadviseerd de
brandd~ later uil en is pas dit jaar gesloopt. Hel buurtkommittee was bang dat dit Planciusschool te
hd begin zou zijn van een langzame afbraak vall de Vinkenstraat aan de oneven slui ten en de kinderen
zijde. De pakhuizen aan de Brouwersgracht zijn immers zo hoog en diep dat naar de Hudsonschool Over de uiteenzetting van de proble·
volgens de nonnen woningbouw niet mogelijk is. De onderste bouwlagen krijgen over te brengen. men aan inspecteur Haakmat
veel te weinig licht. Na de sloop van de Haarlemmerhouttuinen zou dit een

•PLRNGiU5~
verdere ontvolking van de buurt tot gevolg hebben. De verbouw van pakhuizen Aan de orde komt hoe het van voor
aan de Brouwersgracht tot dure appartementen stelt daar weinig tegenover. de zomervakantie tot nu toe is ver- men wel in staat het geheel te beman-
lopen. En dat de vergadering niet be- nen, met het bijkomende voordeel
grijpt dat als er in de buurt (de Zee- dal men 6-klassig zou kunnen draaien
heldenbuurt ni~t meegerek;nd) 643 Lp.v. allerlei gecombineerde klassen.
Begin 1973 nam het buurtkommittee Wel bepaalde de wonmgwet-wonmgen binnen 3 jaar
kontakt op mei de S.A.G. (Sociale gemeente in mei 1975, dat de achter- gerealiseerd worden, en particulier Omdat de ouders de Hudsonschool

Architekten-Groep) om na te gaan of er
in de Vinkenstraat en Nieuwe Wagen-
straat woningen gebouwd konden
worden. In oktober was er een gesprek
mei wethouder Kuijpcrs (volkshuisves-
ting) waarin ook gepraat werd over
Vinkenstraat 43-53. De wethouder gaf
aan de S.A.G. de opdracht om na te
gaan of daar woningen gebouwd
konden worden. Ondertussen praatte
het buurtkommittee al met de woning-
bouwvereniging Lieven de Key om een
beetje vaart achter de plannen te kun-
nen krijgen. Lieven de Key heeft ook
woningen op het Bickerseil:tnd ge-
bouwd. Op 14 mei 1974 was er een
onderhoud met wethouder Lammers.
Volgens de S.A.G. was woningbouw
mogelijk en Lammers zegde toe dat de
gemeente de grond zou kopen. Dan zou
er gebouwd kunnen worden. In 1975
had de gemeente alle grond. Maar op
het perceel achter Brouwersgracht 204-
206, een tot appartementen verbouwd
pakhuis, werd door de gemeente een
bouwverbod gelegd. Dat betekent dat
niet één groot blok huizen gebouwd
kan worden, maar twee met daar tussen
een tuin of iets dergelijks. Het is duide-
lijk dat de bouwkosten hierdoor
omhoog zullen gaan.
SCHDD~·
initiatief ook zeer veel nieuwe wonin-
gevel van Brouwersgracht 212-210 gen (o.a. verbouwde pakhuizen en re-
enkele meters terug gelegd moest wor- novatie) het onderwijsplanburo
den, wanneer ook dit pakhuis tot denkt dat er maar een paar school-
appartementen verbouwd zou worden. gaande kinderen zullen gaan wonen.
En daarom ook met een negatief ad-
Dat is ondertussen al gebeurd. vies naar de gemeenteraad is geko-
Samen met architekt S. de Swaan men.
Ouders en buurtbewoner5 uiten hier-
werden de plannen voor de woningen bij het vermoeden, dat er een bewus-
verder ontwikkeld. Na veel vergaderen te politiek is gevolgd om tot sluiting
kwamen we tot het plan zes vierkamer- van de Planciusschool over te gaan
woningen, één drie- en twee twee- zonder dat zij er in zijn gekend. Dit
kamerwoningen en één aangepast drie- alles ten gunste van de Hudson-
school.
kamerwoning te bouwen, in totaal tien
woningen. Op 22 oktober 1976 werd Ouders en buurtbewoners stellen, dat
bij de gemeente de bouwaanvrage inge- het onderwijsplanburo de laatste 5
diend. jaar geen kinderen meer heeft door-
De gemeente had ondertussen kontakt verwezen naar de Planciusschool en
hiermee heeft bijgedragen tot de af-
opgenomen met de vorige bewoners bouw van de Planciusschool. Dat ook
voor zo ver zij die kon achterhalen. de heer Koekenberg, het voormalige
Dezen komen als eersten in aanmerking hoofd der school, hiervan afgeweten
om de woningen te kunnen huren. Ver- moet hebben en z'n mond heeft ge-
schillende bewoners hebben hierop houden. Dat er al lange tijd ideeën
hebben moeten bestaan om de twee
positief gereageerd. Maar veel zal
scholen samen te voegen. Eerst kort
afhangen van hoe hoog de huren zullen voor de zomervakantie hoorden zij
worden. van de dreÎiende sluiting maar er
Ook is er al kontakt met een aannemer. werd toen niet van een fusie met de
Het is de bedoeling dat deze eerst in de Hudsonschool gesproken. Wel werd
aan hen gevraagd of het goed was de
Vinkenstraat gaat bouwen en dan in de Hudsonschool tijdelijk in het Plan-
Nieuwe Wagenstraat en de Marnix- ciusgebouw onder te brengen, omdat
straat. Als alles volgens plan gaat moet hun eigen schoolgebouw beginnend
de eerste paal in juni 1977 geslagen in oktober gerenoveerd zou worden.
worden. Het resultaat van veel jaren Ook werd aan de ouders gevraagd of
hel goed was om dan de klassen van
aktie voeren. En de plannen voor een de twee scholen te mengen, omdat
bejaardenverzorgingstehuis krijgen ook door vertrek en verlof van eniae on-
een steeds vastere vonn. d:a:··zers er vakatures waren ont-
Ton van Velzen st die niet gauw vervuld konden
wor en. Door het samenvoegen was
wilden helpen, vonden zij dat goed
alhoewel dil plotseling op hun dak
kwam vallen en zij niet in staat waren
geweest (of dit op korte termijn te
doen) om er onderling over te praten.
In oktober kregen zij pas het defini-
tieve rapport in handen waarin het
onderwijsplanburo adviseerde de
Planciusschool te sluiten en de kinde-
ren naar de Hudsonschool over te
brengen.
Op 19 februari j.l. is de beslissing tot
sluiting door de gemeenteraad geno-
men. Voor deze voor de Plancius-
school belangrijke vergadering zijn de
ouders met hun kinderen naar de zit-
ting gegaan.
Omdat de behandeling van het agen-
dapunt ervó6i nogal lang duurde, zijn
de ouders omdat de kinderen nogal
onrustig werden weggegaan om later,
's avonds, weer terug te komen.
Er werd hen vanuit de raad geSUIIe-
reerd dat de Planciusschool 's mid-
dags niet meer aan de orde zou
komen. Voor de zekerheid .is een
buurtbewoners blijven zitten, en
moest 's avonds de teleurgestelde
ouders meedelen dat de raad ná de
tijd waarop de vergadering normaal
gestopt wordt toch hel punt van de
Planciusschool in behandeling had
genomen, en de raad tot sluiting had
besloten. De ouders vinden dit het
zoveelste teken dat zij er buiten wor-
den gehouden.
Nu pas in . maart de Hudsonschool
toestemming is verleend om te gaan
renoveren, vermoeden de ouders en
buurtbewoners dat de voorwaarde

D[jl)~[W[f@l@1~ ®UUÜ~O~~®~OffiJ~ c 0
blad
@(]U[f@llilli@[[U(][ill ~fi ÛOOéhll1D@ 0

om te kunnen renoveren de fusie van

beide scholen was. En dat de keuze
om dan juist de Hudsonschool op te
knappen een voorkeur van "onder-
wijs" was, omdat de partij-politieke
gezindheid van de buurtgroep die in
de Zeeheldenbuurt achter die school
staat dezelfde is als die in onderwijs
heerst.
Dit alles wordt nog gesterkt door de
sterk agressieve houding die plan buro
en Hudsonschool hebben ingenomen
t.o.v. de plannen van de wijkvereni-
ging "De School" die tot een wijkge·
richte school wil komen, zo mogelijk
met de· bestaande Planciusschool.
Zelfs de in de wijk liggende christe·
lijke Smallepadschool werd ingescha·
keld: zij stuurde waarschuwende
brieven rond, gericht tegen de vereni-
ging "De School".
Ouder' en buurtbewoners stellen dat
buiten de mededelingen er nimmer
met hen "overleg" is geweest over
het samengaan van de scholen en de
daaruit voortvloeiende sluiting van de
Planciu5school. Zij zijn ook nooit beo
trokken bij de renovatie-plannen
voor de school waar hun kinderen in
de toekomst naar toe zouden moeten
gaan; ze zijn er zelfs geweerd.
Zij stellen dat als er overleg was ge-
weest .al de problemen aan het licht
waren gekomen die nu worden
ondervonden en dat de beslissingen
zou hebben beïnvloed.
Voorts stellen zij uitdrukkelijk, dat
zij niet tegen het voortbestaan van de
Hudsonschool zijn. Uit nieuwbouw
en renovatie in de Zeehelden buurt
zullen in de toekomst genoeg kinde-
ren komen om die school te vullen.
Van de Planciusschool zullen maar 3
à 4 kinderen overgaan naar de Hud-
sonschool.
De ouders hebben nu bij Gedeputeer-
de Staten van Noord-Holland een ver-
zoek ingediend ter vernietiging van
het raadsbesluit. Mocht dat verzoek
niet worden ingewilligd, dan wordt '
verder in beroep gegaan bij de Kroon.
De Hudsonschool bliJjt nog tot in het
schooljaar 78179 in het Planciusge·
bouw, zo heeft men van mevr. Zwart
vernomen. Wordt de Planciusschool
dan nog een jaar gegeven, dan is ook
de meeSte nieuwbouw klaar en kan,
omdat er dan weer voldoende kinde-
ren zijn, de school open blijven.
Er wordt opgemerkt dat het ook niet
erg handig is geweest en van weinig
inzicht in de situatie getuigt als er
tussen 2 scholen spanningen bestaan,
om dan het hoofd van de ene school
tevens het hoofd van de andere te
laten zijn. Het zou goed zijn als er
een onderwijzer met hoofdakte werd
aangetrokken die hoofd van de Plan-
ciusschool wordt.
Op deze uiteenzettingen antwoordt
de inspecteur dat hij veel zaken en
feiten heeft gehoord die hem nog
niet bekend waren uit de stukken die
hij heeft gekregen en gesprekken die
h.ij beeft gevoerd. Hij verkeerde in de
veronderstelling, dat alles in overeen·
stemming was geregeld en dat daarna
pas de moeilijkheden zijn begonnen.
Over onderwiis en welziinsp!oblemen
in de buurt
Tijdens de vergadering komen ook
andere welzijns en onderwijsproble-
men aan de orde.
Er is behoefte aan een huiswerkklas
voor kinde ren. De buurthuiswerker
Chris Clement werkt een aantal kin-
deren bij, maar vindt het eigenlijk ,te
gek dat hij dat moet doen. Hij heeft
geen onderwijskundige achtergrond.
sept/ okt. '76 Bevoners van de Westelijke Eilanden gaan op
eigen initiatief beginnen met het verrichten
van achterstallig onderhoud aan de begane grond
woningen van de poortvoningen (Bickersstr. 26/42).
Nr. 40 wordt het eerst opgeknapt als voorbeeld dat
het in de buurt ernst is.
Het benodigde kap i taal ia door de buurt zelf
aangedragen en sommigen hebben er zelfs hun
hele bed t ingstopt.
9 okt. '77 Haarlemmerbuurt: het Voorbereidingabesluit
van' 74 verval t.
oktober' 76. De architekten (Herzberger, v.d. Bout, v.Herk/
Nagelkerke en E.G& M, waarvan wij de vertegen-
woordigers "Waren) starten met de idee- ontvikke ...
ling voor de nieuvbouw aan de Haarlemmer Hout-
tuinen. Al snel blijken er zeer verachillende
onderlinge opvattingen over de oplossing van
de pfloblemen te bestaa.n.
Bij de architekten · die al langer in het gèbied
werkzaam zijn liggen de "ontverpui tgangspunten"
veel meer op het politieke vlak en manifesteren
zich al vanaf de eerste streep- op papier 1n
een aggresieve bebouwing; een defensieve reaktie
Er blijken meer buurtbewoners te t.a.v. de gemeente (voortbouwend op eerdere
zijn die andere dan hun eigen kinde· ervaringen in het "gevecht om het behoud van
ren met huiswerk helpen. Het is toch
de staddstraat" etc.)
absurd dat dit werk op vrijwilligers
neerkomt en dat het niets mag kos- Di t slui t na tuurlijk vanaf het begin af aan
ten. al een soepele samenverking met de gemeente
Dit probleem is zo groot omdat er (o.a. de projektgroep, S.O. e.d.) uit wat later
veel ongeschoolde ouders in de buurt dan ook onvermijdelijk zal uitlopen in een breuk.
zijn. Deze ouders hebben ook vaak
zelf de behoefte met hun kinderen Presentatie van de eerste schetsen (bebouwings-
mee te gaan in het onderwijs, zoals in
8 nov. 1 76
een '·ouders op herhaling" cursus. voorstellen Haarlemmer Houttuinen) van de arch.
Zo'n cursus wordt gegeven in de Zee- in de Ahrend.
heldenbuurt, maar gezien de proble-
men is er voor velen een drempel om
daar naar toe te gaan. Het liefst liet
men een buurtschool voor kinderen
en ouders komen, waar ook Mavo-
onderwijs aan beiden gegeven kan
worden. Maar eerst wil men een huis-
werkklas plus een extra onderwijzer,
waar men recht op meent te hebben
gezien de situatie in de buurt
De inspecteur stelt vast dat de buurt
erg weinig school en welzijnsvoorzie-
ningen kent. Als de Planciusschool
dan toch gesloten zou moeten wor·
den, dan moeten we. kijken welke an-
dere mogelijkheden op onderwijsge-
bied er tot stand gebracht kunnen
worden. Voor een e'ltra onderwijs-
kracht moet de buurt een request
(vraag) bij de wethouder indienen.
OQU~~[f@l&l~ ®ffi)ÜWO~~®~OITü~ c
®@uLP@llillic~ffi~[Ó) ~tl ÛWc1Yûn@
15 nov- 20 nov.
'76.
POSTHOQRNWEEK:
Presentatie van de voorstellen.. aan de bevolking
gedurende een .... ee e k in de Posthoorn. tesamen
met annere aktiviteiten die er plaatsvinden
(muziek, film , stands met andere buurtaktivi -
tei ten-' plannen e.d.)
HET
BEGINT
IN DE POSTHOORN
DQU~~[f@l&l~ ®ffi)ÜWO~~®~OITü~ c 0
®@uLP@llilli@[6J@[ó) 0D ÛOOffil1D@"
nov. '76/ Haarlemmer Houttui nen: de 4 archi tekten pro -
jan. '77. beren de 4 verschillende plannen tot één (stede-
bouwkundig)voorst e l te sme den .
Dit gebeurt d.m .v. een soort estafette _ vorm .
Veel kompromisse n worden gesloten, waardoor
er vee l van de oorspronkeli.ike ideeUn verloren
gaan.
Daarnaast vindt regelmatig kontakt met de
inspraakgroep en met de ambtenaren plaats .
l jan. '77
" Het begint weer in de Posthoorn" .
Presentatie van de e erst e -gezamenlijke voor-
stellen van de archi tekten over de nieuwbouw
Haarlemmer Houttuinen i n de Posthoorn.
Er is nog niet veel overeenstemming bereikt;
veel konflikten en meningsverschillen.
De planne n blijven in de kerk hangen als per ..
manente tentoonstell ing en • ••.••
jan. '77. Een paar maal per we ek gaan "We voortaan in de
Posthoorn werken (moeizaam) terwi jl "Wekelijks
een konfrontat ie met de inspraa ksroep en met
d e ambte n aren plaa ts vindt.
Ook wordt er aan een schets .. makette ge we rkt .
10 jan. 177 Belangrijke vergadering:
De s t andpunten van de inspraakgroep en de
winkeliers worden uitgesproke n.
2 fe b r . 177. Posthoornkerk : openbare hoorz1 tting over de
toekomstige vefkeerssi tuatie in de Haarlemmer-
buurt.
He t nummer van maart' 77 v.d. wijkkrant is aan
de verkeeracirculatie door de Ha arlemmer buurt
gewijd t.
O.a. verkeerscirculatie, parkeren , woonerven,
openbaar vervoer w. o . lijn 3 en 10 worden
behandeld (Zie Verkeersbladen) •
0
blad
0
Planciusbuurt
• nov . ' 76 . Er vindt een grote vergadering plaats in de
Ahrp,nd Lv.m . het ma.ken van een bestemmingsplan
voor de Planciusbuurt.
nov. ' 76. Vereniging "De School" opgericht.
.... De scho leJl si tuJtic in de Haarlemmer-
('Tldaaromheen gelegen buurten is op
'I ogenblik ongeveer <lis volg t "
Uit de bovengenoemde si tuatie zou
men kunnen opmaken dat de twee
ce rst!!enoemde scholen niet juist ge-
orga;iseerd zijn en dat er aan op ge-
0 - Op dc lI erengrach t slaat Je l3urght-
school welke naar mijn informat ies
loofsovertu iging gebasee rde scho len
ZWJar overbezet is.
geen behoefte meer bestaat.
0 - Op de Nieuwe Teertuinen staat de
PlanciusschooL welke. als alle ge-
Alle bovengenoemde scholen geven
mee r of minder klassikaa l onde rwijs,
waarbij de ouders geen of praktisch
:z:
meentel ijk e plannen doorgaan. ge-
sloten zal worden. De kinderen van geen Leggenschap hebben. Ook zou
deze laatste school zouden naar dc men kunnen aOeiden dat de onder-
Il udsunschoo l wo rden overgeplaatst. wijsbehodte in de binnenstad en op
De ouders van de kinderen zijn het de grach tengordel grot er is dan rond
het Haarlemmerplein.
() met de överplu<.l tsing niet eens.
Dit laatste zou veroorzaakt zijn door
- Op de Keizersgracht st<lat de Chris· de geweldige ontvolking in de laatste
en telijke Van Wij lenschool, welke on- jaren van het gebied rond het Haarlem-
derbezet is. merplein. Het wordt m.i. gedeeltelijk
hersteld door een aantal grote nieuw-
- Op de Zoutkeetsgracht staat de bOll wplannen die daar in voorberei-
Christelijke Sm<lllep<.ldschool welke ding Lijn.
111 n<l<lr mijn informaties door niet zo-
veel kinderen wordt bezocht.
AI deze gegevens overz iend hebben
een aantal mensen uit de buurt een
a - Op de Prinsengracht is ko rtgeleden
de Katholieke St. JOlefschool ge-
sloten.
vereniging opgericht ter verbetering
van de scholensituatie . Deze ve reni-
ging, gen aamd 'De School' hee ft een
aan tal belangrijke eisen opgesteld
waaraan een nieuw op te richten
sc hool zou moeten voldoen.
Plannen o.a . om een Jenaplan- schoo l in de wi jk
te starten~
In oude schoolgebouwen onderwijs voor kinderen
+ ouderen (facili tei ten dubbel gebruiken) •
Gedacht wordt a an de Planciusschoo l om alvast een
startruimte te hebben.
Tijdens de vergadering in de Ahrend word t ook ge-
sproken over de behoefte aan een buurthuis voor
de Raarlemmerbuurt/westelijke Eilanden . (Huidige
onderkomens ongeschikt: Loods Prins eneil. 40' buurt-
huis de Vink, Vinkenstr. 81. Gedacht wordt aan de
nieuwbouw Haarlemmer Houttuinen.)
•
blad
In de Posthoorn is e.n appartement op ware grootte
febr. '77.
te zien van het toekOMsti ge be j a arde ntehuis in de
Vinkenstraat. Er "Worden wensen van de toekomstige
bewoner,s. verwerkt d ie leiden tot verbete ringen in
het ontwerp.
-
en
Hel kan bijna niel meer misgaan. U State n en he t Min isterie.
loop I over twee of drie jaa r door de Daarvoor is het buurtkomitee van de
Yinkenstraat en u komt bij de hoek Yinkenstraat hard bezig met het uit-
Wagenstraat. Dan staat daar op de werken van het bouw plan.
plek van de oude tramremise een Ze pluizen uit hoe het gebouw eru it
:::)
bejaardentehuis. De bejaarden uit moet komen te zien. Een U-vorm met
de buurt hoeven dan niet meer naar vier verdiepingen aan de Brouwers-
de rand van de stad. Ze kunnen in hun grach t en drie ve rdiepingen aan de
% eigen buurt blijven wonen.
Hoe het nieuwe bejaardentehuis er uil
zal zien?
Vinkenslraat en de Wagenstraat? Of
kan er anders gebo uwd worden?
En wat gebeu rd cr met de binnen-
111 Het buurtkomitee van de Vinken straat plaats? KOmt daar een binnentuin
is daar op dit moment druk me e bezig of een keukenkomplex?
Het is wel evèn passen en meten . Want In het huis komen kamers voor een
~ ~~~:;~ !~~~Oe~le~;i~i~e<.lea~~e;~~ns-
zo groot is he t teree in niet. En in het
huis komen 80 mensen te wonen.
Daarnaast moet er natuurlijk nog Hoe die kamers ingericht worden.
Z
ruim te komen voor keukens en wordt aan de bewoners zelf overge-
ruimtes waar de mensen bij elkaar laten. Ze kunnen zelf de gordijnen
kunnen zilten. Ook oudere mensen kiezen en natuurlijk hun eigen meubel
111
uit de buurt, die niet in he t meubels meebrengen.
bejaardentehuis komen wonen zul- De gangen van hl"! huis zullen ook het
len welkom zijn. Ze kunnen ko men stempel van de bewone rs dragen.
Q
eten, een potje biljarten of een Gedacht wordt aan zitjes van over-
kopje koffie dringen. Ze kunnen tollige lileuhe!s van de bewoners.
gebruik maken van de maalt ijd en
~
thuis te laten hezorgen, Het bejaarden Verder komen er ruimtes als keukens
tt:huis ligt mooi centraaL zodat men- wasgelegenheid. Er komt een grote en
sen uil het huis hun eigen boodschap- een kleine r ~'kre:lt ie-r uimte een biljart-
CC
pen nog kunnen doen. Het Haarlemmer- ruimte , een bibliothee k en een ruim Ie,
.,
plein kun je zien liggen a!sje op de die als kapel te geb ruik en is.
hoep van de Wagenstraat en de Vin- Deze ruimtes zulle n zo gemaakt
kenstraat staat. En in 10 stappen be n I worden dat ze voo r verschillende doel-
CC je op de HaarlelTllll erd ijk.
Het is de bedoeling dat de Wagen-
straat een v.oetgangersstraat wordt
Met plante bakken en in de zomer
eindl.'ll gebruikt kunnen word en.
ZOel;lt bijvoorbeeld in de ruimte. waar
koffie en thee gedronke n wordt. ook
hel Jordaan·kabaret kan opt reden.
zitjes op str<.lal kan het daar best In de kl'ukt'n komt een hoek waarde
bewoners zelf nog eells kunnen koken
111 gezellig worden.
De !!emeente gaal in prirll"ipe met de
bouw vall he! huis .rkkoonl. I·kt
of bakken ell cr wo rdt ook aan
(imml'rruinlle gl·dac ht.
Fr i. . ;d l'l' n ~tidllingsbcstt1u r gevorm d,
la terrein zal op 1 januari 1978 bouwrijp
opgeleverd worden. Hop . . nlijk kan l'r
d<.lll rnelCl'n Illl."t dl.' houw bl'gon nen
worden.
lI;Jarin ook el'n aa ntal buurtbewone rs
zi tkn
Ik plannen ~chil'll.'n du s op. Hd
w:lchtcn is o p lil' Jdïnitil'w loe-
lil'! wachten i... op d.: ui!.:inddijke
tUl's!cnllning van Ik l'ro vin dal!.' . . Il·mming V<.ln provirKiale ~I.' tt·n l'n de
l1linrstl·r.
 half febr. '77. Woelige avond bij Herzberger op kantoor.
Het ene kompromis na het andere over de
plannen voor de nieuwbouw Haarlemmer Houttuinen
wordt gesloten; het plan wordt inhoudelijk
steeds onduidelijker, weliswaar rijker aan
afwisselingen maar armer aan visie, relatie
met de rest van de stad etc. Een duidelijke
lijn is niet meer te vinden.

18 febr. '77. Kraakaktie Haarlemmerpletn nr. 17 door de buurt.

19 jan. '77. Gemeente neemt beslissing tot sluiting van de

febr.' 77. Planciu8school. {Ontstaan ui t ideeln (I 76) van
vermindering woonfunktie v.d. buurt).
Hiertegen ontstaat verzet en de buurt gaat over
tot bezetting van de echool; men wil er de
Jenaplan- methode gaan doorvoeren.

21 febr. '77. De archi tekten presenteren het def. bebouwings-

voorstel voor de Haarlemmer Houttuinen.
(De inspraakgroep heeft zich inmiddels la ten
ompraten en schaart zich tenslotte, moe van het
vragen stellen, achter de mEling van de archi t~kten.)

Het plan wijkt op een aantal belangrijke punten

af van het Stedebouwkundig p.v.e. van S.O. (Koncept).
(o.a. de "rooilijn", het hete hangijzer uit '75
wordt overschre.d en en div. plekken buiten het
gebied van de opdracht vallend (op zich aardige
poli tieke ontwerpen) worden onlosmakelijk aan
het plangebied gekoppeld. Gevolg hiervan is
dat hierdoor de zaak vertraagd kan worden omdat
alles weer opnieuw de "diensten" moet passeren.)
5.0 (Frank Smit) gaat verder met de stedebouw-
kundige schets om het geheel ( in samenwerking
met de architekten) te proberen aan te passen
aan de stedebouwk. vrij harde ui tgan·g spunten van
het koncept stedebouwk. p.v.e.

febr. '77 Ook de dienst Volkshuisvesting gaat op de plannen

door en maakt een koncept globaal p.v.e. voor de
woningen in de Haarlemmer Houttuinen.
(V.H. V. heeft duidelijk minder moei te met de
plannen. )

D[ffi~LóJ[f@1@1~ ®ffi1ÜWO~~®~Offi1~
c 0
blad
®(]uLP@lliili@W@[ill 0D llODChlldJ@
NIEUWBOUW BICKERSEILAND
25 rebr. '11.

NIEUWE WONINGEN VOOR BEWONERS VAN DE WESTEUJKE EILAN-

DEN.

Op dit ogenblik wordt de laatste hand gelegd aan de

opknap van het bouwblok op het Bickerseiland, gele-
HUURAKTIE OP BICKERSEILANO
gen tussen Bickersgracht, Kleine Bickersstraat ,
Grote Bickersstraat en Realengracht.
Naast de reeds eerder opgebouwde nieuwe woningen en
gerenoveerde woningen, binnen hetzelfde blok worden
HOE IS DAT NU GEKOMEN? daan, zijn de groepen zich aan
nu in maart 1977 twee nieuwbouwplannen van 13 en 6
Het Ministerie van Volkshuis- het opmaken voor huurakties .
woniQgen opgeleverd, welke samen met de onlangs
vesting heeft doodgewoon de boel
gestarte renovatie van 5 monumentenpandjes (woning- Met als voornaamste eis: 10 pro-
belazerd door bij de aanvang een
wetsektor) één geheel vormen binnen genoemd bouw- cent van het netto- inkomen mag
te lage rente te berekenen.
blok .. aan huur besteeds worden niet
(Aantrekkelijk maken voor de
aanneme rs !) meer en niet minder.
En dat gaat zich nu wreken. En De mensen worden allemaal in
over de ruggen van. de toekomsti- de maling genomen. Eerst. wor-
ge bewoners moet dat recht ge- den ze lekker gemaakt met huur-
trokken worden. prijzen tussen de 150 en 200
gulden maar bij het overhandigen
WAT GAAT ER NU GEBEUREN? van de sleutel krijg je te horen
Er gebeurt al heel wat. Overal in dat de huren opgelopen zijn tot
Amsterdam, vooral waar nieuw- 370 gulden.
bouw is verrezen, zijn huurkomi-
tees gevonnd door mensen die En laat dit ·e en waarschuwing zijn
het niet meer pikken. In de Dap- voor de neiuwbouw-projekten die
perbJurt (Roomtuintjes !, Kinker- nog ge bouws moeten worden.
buurt, Staatsliedenbuurt, Jor- (Haarlemmerhouttuinen !)

eind febr. '71 Inmiddels heeft Frank Smit ook een plan gemaakt
om te proberen de verschillen tusse.n het koncept
stedebouvk. p.v.e. en de architekten plannen
voor de Haarlemmer Houttuinen, weg te werken.
Hij maakt dus het zoveelste kompromis (nu tussen
8.0.- arch.) dat op sommige punten belangrijk
afW"ijkt van de arch. plannen.

De gevolgen hiervan zijn dat de architekten

gewoon verder gaall met hun eigen plan (samen
met de inspraakgroep) terwijl S.O. nu aan een
"eigen plan" gaat verken.

"DE POORTWONINGEN"
Dit is het trieste verhaal van 6 jaar stn1d o ver het verrichten van
achterstal lig onder houd ,wat ef· t e nslotte t oe geleid heeft dat de bewo-
ne~s van de Westelijke Eilanden zelf het goede voorbeeld hebben ge -
geven en in de avond - uren een woning hebben opgeknapt .
De poortwoningen op het Bickerseiland omvatten een 40-tal kleine (35m2)
bouwtechnisch goede woningen, welke gelegen zijn op het terrein van de
fa Vliet jonge tu ss en Grote Bickersstraat en ',Yeste rdOk.
Zij vormen een belangrtk ond erdeel van de betaalbare woningvoorraad op
het Bickerseiland ; ondanks dat z1j op een deel van het eiland liggen met
hoofdzakel1jk bedrljfsbestemming.
Na .2 jaar van strijd binnen de buurt,om de oprukkende kantoorkolossen
binnen bovengenoe nde strook een halt toe te r oepen, wordt in juni 172
een nieuw bestemmingsplan 'aangenomen, waarin de mogelljkheid voor ~
woonbebouwing binnen de bedrtifsstrook is opgenomen en waarin het behoud
van de poortwoningen tot 1981 wordt gegarandeerd.
Dit laatste tot grote ergernis van de toenmalige eigenaar Vliet jongt..
die reeds enige malen een sloopve rgunning heeft aangevraagd.
Helaas steekt Gedeputeerde staten voor de bewoners een spaak in het
wiel door de "handhaving van de woningen tot 1.981" uit het bestemmings-
plan te schrappen.
Een storm van protest ontstaat op het Bickerseiland. Er wordt krachtig
bU de gemeente aangedrongen om Vliet jonge te verplichten z1jn wo ningbezit
naar behoren te o nderhouden.
Hierop wordt Vliet jonge aangeschreven door B&W tot het verichten van
achterstallig onderhoud.
De firma gaat in beroep bU de gemeenteraad, waarbU zU verwUst naar
het oordeel van Gedeputeerde Staten.
In 'm ei 174 oordeelt de raad na het advies van de beroepscommissie dat
het de plicht i s van de eigenaar om zljn woningbezit te onderhouden.
SU het verrichten van achterstallig onderhoud moeten alle poortwoningen
inclusief de 2 dichtgemetselde begane-grond-woningen .... orden betrokken,
aldus Kuypers (weth. V.H.) in de raad.
Niet gerust op de goede afloop, dienen de bewoners blj de gemeente een
plan in "woon-werk ruimte tussen poort en dok", waarblj zU met gebruik-
making van de in het aanwezige mogelljkheid voor 25% woningbouw tussen
Grote Bickersstraat en Westerdok, een won1ngbouwplan op het Vliet j o nge
terrein ontwikkelen met inpassing van de poortwoningen.
ZU dringen blj de gemeente aan om het Vliet jonge-complex aan te kopen,
ook gezien het f eit dat Gaus (bouwer van de Narwal) en Vliet jonge nogal
timmerde woning (nr 40) omgebouwd tot een paleisje aan een betaalbare huur
wat kontakten over en weer hebben over de uitbreiding van de kantoren-
bouw binnen de buurt.
In februari '74 wordt Lammers (weth.P. \V.) t1jdens de opening van de
eerste nieuwbouw woningen op het eiland nogmaals dringend verzocht
Vliet jonge aan te kopen in het belang van Volkshuisvesting (en van de
blad
f!a telefo nisch overleg met ~~uypers wordt besloten om eindel.lJk het
achterstallig onderhoud te gaan verrichten.
Eind oktober zljn de bewoners het goed zat. Er wordt een vergadering
met de gemeentelljke diensten georganiseerd in de buurt. Hier deelt
lSouw-en Woningtoezicht mee dat met de aanschrljving zal worden begonnen.
r~aar • •••• •• de - zolderkamers, waar de meeste bewone r s een slaapkamet'tje
van hadden gemaakt, moest op last van de brandweer worden verwUderd, en
de begane-grond -wGmingen ,waren (01':1 duistere redenen) niet in de aan-
sc hrijving opgenomen, terwljl daar notabene het meest aan moest gebeuren !
Voor wat betreft de ruimtenood die , ontstond na het verdwiJnen van de
bovenkamers, was Herhuisvesting bereid om medewerking te verlenen. En
voor wat betreft de vergeten aanschrUving van de began e-grond-woningen,
dat zou door Bouw- en Woningt oe zicht worden verholpen .
Eindelljlt nà 5 jaar arbeid binnen de buurt wordt het ylietjonge-complex
aangekocht door de gemeente. ïet ministerie geeft BO% bijdrage voor de
ve rwervingskosten mits er + 150 woninGen binnen de woningwetsector komen.
Hoewel de poortwoningen nu als nieuwe eigenaar het GrondbedrJjf hebben ge-
kregen, gaat het moeizame verhaal over de opknap van de poort woningen
verder.
Begin 176 vind tenslotte een gedeeltelJjke opknap plaats, zeer summier
en voor heel veel geld (+ f 485.000.- excl. voor wat gevelwerk, kozUn-
werk en wat oplapwerk aan de trappenhuizen.)
Maar aan de OPKNAP VOOR DE BEGANE GROND WONINGEN GEBEURT NIETS. sterker
nog j de bewoners worden uitgeplaatst en de woningen DI CHTGESPIJKERD I
W~l begroot B.I.V.T. de opknap van de benedenwoningen op !. f 265.000.-
incl . maar uitvoeren ••••• nee hoor I
llieuwe gesprekken met Kuypers (juni f 76) en de Cloe (sept. f 76) leveren
G
W
bitter weinig op.
Terw1jl Bouwtoezicht het Grondbedl"Jjf aansahrljft om de begane-grond-woning- ~
en op te knappen komt deze eigenaar met een rapport aan zUn wethouder ~
de Cloe waarih het advies staat: l'ilat Lieven de Key het zaakje maar op-
knappen ·of sloop de hele zaak maar I
De buurt staat perplex over de wandel van deze nieuwe eigenaar. ZJJ dient
[5
via Lieven de Kay een verder uitgewerkt plan in voor het Vlietjongterrein
(150 woningen) met behO\~d van de poortwoningen. Haar tevens besluiten de
bewoners om de handen ineen te slaan en daar waar het partikulier en ge-
@ <:)
meentebeleid faalde zelf te gaan opknappen in de vrlJe avonduren en week-
enden.
t!et behulp van enthousiaste bewoners en medewerkers(sters) is de dichtge- ~
van + f 100.- p.m. voor een urgent echtpaar uit de buurt~
Eind T76 wordt de Cloe (weth. P. 'N.) naar het eiland gehaald om de opknap
vorderingen te zien en wordt hem vertelt dat er niets gesloopt wordt.
Çj
"J)8nk aan de onderhoudsplicht heer de Cloe lil

INTUSSEN IS ER NOG NIETS AAN DE POORTWONINGEN OPGEKNAPTlIl

poortwoningen) :;::;;~:n N~~;~tV:z:~:E:;:~~~:~~~! :ot Sloop in,maar verder 0
Vliet jonge is opnieuw tot de aanvál overgegaan en heeft zich tot de En intussen ' iS het nu februari ' 177, dus 6 jaar later.
Het blJjft touwtrekken tussen V.H. (bouw- en woningtoezicht) en Grond-
'.:::::J
,rt....,..
Kroon gewend voor de vernietiging van het raadsbesluit, (opknapplicht)
Eind '74 besluiten B&'N tenslotte na veel aandrang om zelf de aanschrlj- bedrUf (eigenaar), wie voor de veel te hoog geschatte kosten vOQr opknap \,-...J
ving uit te voeren op kosten van Vliet jonge. van de begane-grond-woningen opdraai t. ~

\r--J

EEN MOOI GEBAAR. MAAR ER GEBEURT NIETS III
In februari '75 sturen de bewoners van de Westelljke Eilanden in sa,men-
werking met bouwstichting "Lieven de Key" een nota van uitgangspunten
voor het gebied r ond de poortwoningen, (eigendom Vliet jonge) aan de
e
De buurt vindt dat Grondbedrl1f als eigenaar van de poort.oeingen zl1n
plichten moet nakomen en de aanschrUving van B. W. T.. voor de begane-

8
gemeenteraad, waarbij Lieven de Key aanbiedt een bouwplan te ontwikkelen grond-woningen !!loet uitvoeren.
in de woningwet-sector inclusief inpassing van de poortwoningen.
Het duurt tot september '75 voor er weer een gesprek plaats vind op De buurt heeft in deze voor de zoveelste maal het voorbeeld gegeven hoe
het stadhuis tussen de buurt en wethouder Lammers. De discussie rond het moet. Hoe met weinig geld en veel goede wil een betaalbaar
de aankoop van Vliet jonge (die reeds lang elders aan het bouwen was) woninkje kan worden gemaakt.
en opknap van de poortwoningen stonden centraal in dit gesprek. Buurt komitft WestelUke Eilanden.

O[ffi~~[f@1@)~ ®[ffiü~olk~®~O[fl)~ c 0 blad

lID@üIT@llilli@ffi~[Q) ~fi Uffiffit1n~ 0

begin '77 Ken is over het dieptepunt Tan de bouwaktiviteiten

in de Zeehelden buurt heen en pleit Toor betere
groenToorzieningen, vetlceersei tuatie, reiniging
en med./ sociale voorzieningen.
Divertl8 aktiviteiten vorden ondernomen vanuit
het .buurthuis ti, t Turfechip", Roggeveenstr. 12.

Als dit jaar de ruimte op de Bokkinghangen wordt op-

geleverd, dan is daarin een rUimte van 100M2 voor
sociale en medische voorzieningen, Dit w~n dat
in deze 100m2 het maatschappelijk werkteam spreek-
uren houdt en dat ook de Dienst Volkshuisvesting hier
op bepaalde tijden inlichtingen verstrekt, zoals· hij het
aanvntgen van huur- en gewenningssubsidies.
Er zal ook een behandel- en WIlchtkamer komen, waarin
een team van artsen, een WijkVerpleegster en een verlos-
kundige gaat functioneren, De 3 artsen die in de
Spaarndaauner- en Zceheldenhuun wonen en werken
zijn van plan in deze ruimte hij tocrbeun spreekuur te
houden.

Ook heeft het actiecomité het hard weten te maken dat

cr in het kader v,an de wijkopbauw een ~rnieuwde
De ZuideTJpeeltuin wordt vernieuwd
sI>('e1tuin met een niçuw dubeçbouw komt, Ongeveer
~Iijk met de oplevering van de Bokkinghangen zal de
speeltuin gereedkomen en eep belangrijke aanvulling
vormen op de opvang van de kin,deren in de buun,

- ZEif;HS.D~NBUUR"-
Als dan ook nog de Hudsonschool zó onder handen Nieuwbouw BoAAinghangen
wordt genomen dat hij na de renovatie weer gelijk
gesteld kan worden aan een moderne school, dan
bestaat er reden voor enige tevredenheid.
Dan rest me nu nog slechts u mede te delcn dat medio
~begonnen zal wordcn met dc werkzaamheden
voor het vcrkcersciculatieplan Zceheldenhuun, Hel
eerste wat onder handen genomen worot, iSTet stuk
Barentszstntat-Zoutkecrsplein-hoek Houtmankade , Het 2 maart '17. Opening Haarlemmer Buurtnui8, HaarlelllDleretr. 1'0,
speeherreit'ltje op het Zoutkeetsplein zal dan "crplaatst naast de Posthoorn.
worden naar de Houtrmnkade, Als afsluiting van de (De yens is in vervulling gegaan. Ruimte op-
ccrste fa5(' wordt er éénrichringverkecr ingevoerd in de _ geknapt en iJ18ericht door buurtbewoners).
Barentszstraat,
U ziet, wc zijn op dc goede weg en met stcun van allen 8 maart. '77. De direkteur T.d. gemeentel. dienst V.H.V.
gaan wc door mct hct lecfbaar makcn van de ue- biedt een exemplaar van het arehi tektenplan (H.H.)
heldenbuun . \-lANll~MMf;~ - aan a<'.n de dir. van P.W. (vaaronder S.O. reasor-
teerd) en verzoekt om de afvijkingen v.h.
J.Eerdhuijscn,
voorzitter Aktiecomité Zcchcldenhuun,
HoUTHIÎNf;N. steriebouvk. p .... e. , indien mogelijk, in de
plannen Tall S.O. op te nemen.

155
 OffiJ~~[f@l@l~ ®ITUÜWO~~®~OûU~ 0 0 blad

®@uIT@llilli@[6}(]w ~fi uffiélJl1D@ 0

9 maart. '77. Korte Marnixblokken: De plannen voor een al- Oe bewoners van de Korte Mamixstraat en omgeving hebben het eerste succes
gehele renovatie zullen worden veranderd in behaald in hun verzet tegen de algehele renovatie van hun woningen.
een meer subtielere aanpak ( ..... 0. het plegen Op woensdag 9 maart hadden enkele bewoners uit naam van het Bewoners
van aohterstall ig onderhoud). Komitee Korte Mamixstraat e.o. een gesprek op het stadhuis met wethouder
Kuypers van Volkshuisvesting/Woningbedrijf en de hoofden van de diensten.

geen renovatie
rMARNlXt3LOKKEN ~
, .

Tijdens dit gesprek deed de wethouder .. ~" .

verschillende toezeggingen. • ""IJ

De belangrijkste was wel dat er niet
meer zal worden uitgegaan van een al-
gehele renovatie. De diensten kregen
de opdracht om binnen twee maanden
(gerekend vanaf 9 maart) cijfers op
tafel te leggen over de kosten van het
achterstallig onderhoud. Ook besliste
de wethouder dat er binnen twee
weken begonnen kan worden met de
technische opname van de woningen
en met het wegnemen van zogenaamd
" rendabel achterstallig onderhoud"
b.v. het schilderen van de buitenboel.
Op een op IS maart gehouden buurt-
vergadering zijn vervolgens een aantal
plannen opgesteld om de gemeente-
lijke toezeggingen te blijven controle-
ren. Dat controle geen overbodige
luxe is bleek uit het feit dat de
heer Velthuis van het woningbedrijf
kort na de vergadering met de wet-
houder alweer begon te zeuren over de
daadwerkelijke uitvoering van het ren-
dabele achterstaUige onderhoud. Hij
verklaarde plotseling dat hij de opmer-
king van de wethouder zo begrepen
had dat gestart zou worden na de af-
ronding van de opname, d.w.z. na
ongeveer 2 maanden en niet binnen
2 weken.
Verder werd besloten een Technische
bewonersploeg samen te steDen om
met de gemeentelijke rapporten in de
hand de opname te controleren.
b rou wersgracht
Op deze vergadering en op een op
21 maart gehouden overleg met
bewoners van de Brouwersgracht en
Nieuwe Wagenstraat kwamen ook de
plannen met de zogenaamde "taart-
punt" K. Wagenstraat-Nwe Wagen-
straat-Brouwersgracht aan de orde.
De plannen om de ~we Wagenstraat
2 tlm 8 te slopen en daar 5 nieuwe
woningen te bouwen zijn in een ver-
gevorderd stadium. Om dit projekt
goedkoper te maken is bij de gemeen-
telijke plannenmakers het idee
geboren de hele punt te slopen. Dit is
voor de bewoners onaanvaardbaar!!!
Nwe Wagenstraat 10 en ~rouwers-
gracht 310 zijn uitstekende woningen
(8 driekamerwoningen van
ca. fl 100,- p.m. uit 1935) waaraan
alleen achterstallig onderhoud uitge-
voerd moet worden.
Brouwersgracht 314 en 316 blijken op
de monumentenlijst te staan. De
bewoners vinden dat de gemeente
eerst moet laten zien dat ze werkelijk
van plan is nieuwbouw aan de Nwe
Wagenstraat 2 t/m 8 neer te zetten.
Deze panden zijn al ongeveer 6 jaar
dichtgespijkerd en zo'n situatie mag
niet nog eens ontstaan in de "taart-
punt" zodat er een hele dode hoek
ontstaat. Verder werd gesteld dat de
nieuwbouw als wisselwoning gebruikt
kan worden als er op de Brouwers-
gracht dan toch gesloopt gaat worden.
Ook mogen er geen ontruimingen
plaatsvinden zonder verregaande
garanties met betrekking tot de nieuw-
bouwen de terugkeer van de huidige
bewoners. Dit standpunt zal op alle
mogelijke manieren aan de gemeente
duidelijk gemaakt worden.
F.W.

DIaart. '77. BijeenkolDst bespreking nieuwbouwplannen

Westerdokstrook : Men bespreekt de mogelijk-
heden om de Reyersonhallen te behouden omdat
deze ale buffer kunnen dienen tegen het apoor-
weglawaa1.
29 maa.rt. '77. Haarlemmer Houttuinen: De archi tekten zijn
nu officieel klaar met ideeën leveren.
De bedoeling ie nog steeds om samen met S.O.
é&n plan te kunnen maken, maar de voorui tzichten
zijn somber.
J
22 april 177. Oplevering eerate nieuwbouwwoningen van de
Bokkinghangen a.d. Barentzstraat, in totaal
bevattend 1 ~2 won. + 26 in de reat van de
buurt.
Heet hangijzer alweer de hoge huren (f264, -f ~02,-
2 k. won. tot f416,-f42~,- 5 k. "Won.)
Vooral de grotere "Woningen blijken moeilijk
te verhuren te zijn.
Als alles bewoond is zullen er + 475 mensen
meer in de buurt bijkomen. -

april 177. De plannen voor de Houtmanstraat gaan verwezen-

lijkt worden.
wat gebeurt kunnen worden of mogelijk zijn in en
uit te rijden. De hele straat wordt
er in 1978 afgesloten· voor het verkeer, dit zowel
auto's, rijwielen en bromfietsen.
In het geheel zal de straat eerst open-
Het wordt een wandelstraat, aneen
gaan voor het aanbrengen van nieuwe
voor voetgangers.
leidingen en kabels. Daarna zal een
Natuurlijk zal het dienstverlenend ver-
geheel nieuwe bestrating (tegels)
keer, zoals de vuilnisauto, ziekenauto,
worden aangebracht, waarbij de rijweg
brandweer enz. wel toegang tot de
komt te vervallen en het hele wegdek
straat houden. Maar de rest van het
en trottoir op één hoogte wordt ge-
verkeer heeft hier geen toegang meer
bracht. Dit profiel wordt ook in de
er zal geparkeerd moeten worden in
Houtmandwarsstraat doorgetrokken.
In de Houtmanstraat, bij de ingang de nieuwe parkeervakken in de Ie
van de kleuterschool, komt een speel- Breeuwersstraat, dit' hier worden ge-
voorziening waar de kleintjes van de maakt en op de Houtmankade of
scholen zich kunnen amuseren. Planciusstraat.
Dat het een wandelstraat is, zal
In de Houtmandwarsstraat komt een worden aangegeven met het verkeers-
afgescheiden gebied, waar voor de bord nummer61 (voetpad) en ee n ver-
groteren een trapveldje of basketbal-
hoogde toegangsdrempel.
veld wordt ge maakt. Dit stukje wordt, Mocht U meer informatie willen heb-
zowe l aan de Houtmanstraat als aan
ben, dan kunt U dagelijks terecht bij
de Houtmankade, afgeschermd met het wijkcentrum, Schiemanstraat 2
houten palen, zodat de ballen niet weg
van 9 tot 4 uur.
kunnen rollen of ruiten besch-adigd
zullen worden.
B. Frank
In de Houtmanstraat komen aan
weerszijden nieuwe bomen, enige
In april 1973 werden de eerste plannen ontworpen om van de Houtmanstraat plantenbakken en een paar banken.
en de Houtmandwarsstraat een "wandel- en speelstraat" te maken. Ook za l getracht worden de achter-
Nu, vier jaar later, is het dan eindelijk zover, dat aanstalten wordt gemaakt met tuinen te verbeteren en de hekwerken
de uitvoering en zal aan het eind van dit jaar hiermee begonnen worden. te voorzien. Dit laatste is wel een
wens, maar nog niet zeker.

niet parkeren!
In de Houtmanstraat en de dwars-
straat zal dan niet m~er geparkeerd
156
 OmJ~~[f@}®~ ®[ffiÜWO~~®~OUU~ c 0
blad
@@uIT@lliili@w(][1U GSD DOOffiüD@ 0

2 mei ' 77 . Ha arl emme r Hout t uinen: Agres si ev e vergaderi ng . midde n ' 77 . De gemeent e h e eft planne n me t de b rug: Bulle bak.
De ge vol gen. van de vers c h ill e n i n de pl annen De Bu ll e bak: ( ove r Br ouwersgrach t tus s en Ma r nix-
v a n de a rch. en S . O. lei d en t ot e en a gr e s s ie v e stra a t en Korte Marni x s traat) wordt ver v ang en
sfe e r. ( d e ou de ma a k t t e veel lawaa i ) i echter de ni e uwe
brug wordt e e n "vas te" brug, z ond er " mid denk lap"_
r\ ". .:. oJ ...... "".~. __ ... _
met d oorvaa r hoogt e 2 ,1 8 m.
een club C;1 b ·,lU rt;1~ 1.S b" .• Di t kan nad e l i g z ijn v oor W'oonbo t en en le i d t tot
bezware n v a n wate rbe wone rs .

0'".;',:(' hoe!"en! AD.es \. . .:1.1:. in de insprankcro2p rrCbC ~ll'd is en in de

Po~thoorn VCTG'.-lijnt ! ~bo.rom J:unncn· 'fIv niet met z'n cll(:fl met ons pl.::m

-------------------;,%p/<l.
de raû.d l<o!7lcn ? 11

e n dit l e idt tot het besluit om koste wat kost '-.ozwaren, aan- of ('I"' ...

h e t architektenplan ( buu rtpl an) in de gemeente-

raa d te kunnen brengen, naast het S . O. pl an.
me i / j uni ' 77 . Een pl an v oo r e e n bru gge t j e vanaf het "land je van
Klissen" over he t waa i gat naar het Zoutkeetsplein,
4 mei '71. Er wordt we e r een nieuw Voorbereidingabesluit W'o r d t d oor enkele ambtena r e n voorbe reid om hier-
v oo r de Haarlemmerbuurt genomen met een nieuwe v oor t oesteazning van de W' e thouder te verkrijgen.
looptijd van' jaar.

9 mei '7 7 . S . O. (Frank Sm1t) maakt ~en nieuw . (definitieve r )

k oncept etedebouwkundig p.v.e. voor de nieuwbou'tl
a.d. Hanrlsllmer Houttuinen.

Ilei 171. Er wordt een"Werkgemeenachap Bebouwing Haarlemmer

Houttuinen" opgericht; d.i. een juridisch-
organisatorische vorm om de 4 archi takten buro' 8
te laten samenwerken met de 3 opdrachtgevers.

3 juni '77. Pe rskonferentie archi tekten plan Haarlemmer

Houttuinenl de breuk met S. O. wordt op de spits
gedreven.

12 juni '77 . Een of f iciäle brief van de inspraakgroep over

de onvrede met de gang van zaken, gaat naar B &: W.

(\.\ .I.,,,,, ~. ,1a.J ""••.1<", "'" vóó, dt """",,,*,.1;• ....l

OUU~LóJ[f@}~[Z ®[ffiÜWO~~®~Offi)~ c 0
blad
@@uIT@lliili@W(][QJ GSD DOOffillD(] 0

ST A ND VAN Z A1:E N :
WONI!!Ql2Q!!.!fPLAJ..L VIER'lllil!]giST.\A,,:;:_---.ll.L.l .2.z..J2.!.

Het ministerie van Vo11;:shuisv es ting tn Den Haag heeft de
gemeentelijte aanv r a_.t:; v oor 80~..J
kosten van de firma TouHen , uiteind elijk afgewezen .
Op a l le mogelijke [j]anieren is hieraan door ons ge \verkt, dos·
omwonend en , het aktie - komitee , de v.'oningboU'<i'stichting
de Key , e!1 mijzelf.
K~ ruim l~ jaar zit deze lIoplos siiJg voor het woonproble ·-:rn !!
de Vi,ervJind e:lbuu rt - H.eC3len eiland helema a l vast .
DI T BETEKENT:
~':aa r ja , "de eerste padl!! is hierme e Hel uitgesteld tot.
subsidie in d~ overp1aat s in ç:i eind 1978 , omdat er geheel llleU\i bOUl.:plan gemaakt moet .,oX'd ,,,?.r:
dat allerlei goedkeurinEen moet krijgen . Het gat in de Vier-
tui nd e nstraat ligt dus nog 2 zomers open.
Liev:;~ He h eb ben de Gemeente gevraagt deze plek op te vullen ffiet
grond en gras t e zaaien en ee n hek tI:! plaatsen tegen het pr_
keren, z odat e r z i t - en sptelplek ontstaat .
Maar zoi e t s eenvoudigs is al door Ilcnze li wethoudar De Cloe,
P 1 tbl ie ke Vl erken en Stadsvernieuwing , e r g moe i lijI;: te verweZ Erl ~

1) dat er een ander, kleiner boullpLm gem <> akt moet worden lijle en. Hij :aat zijn a.l7ibtenaren die di t zilu d en moeten àoen
v oor V.j,.~.r,·Ón denstraat 11 / 15. Zoveel kleine r, dat daardoor fTlet eeL le g e geld!lot zi l:;ten . '['ot en me t vo lg end j aar leur,r.cr
opnieuw vertragin g bij de ambtelijke goedkeuring kan ontstaan . zi j gee n nie ~.J.\'ie initiatieven meer l: erile n.
2) het verbet eri ngsplan , voor de na ?s tliggende panden , Of.'! de Er wor·.. !)l' nu allerl e i brieven g e schreven en gesprekken gevo ,:: r d
hoek in de Vi e :cwindendVJarsstraat 19 / 27 e;aat veel geld ko ster.; om dit bat in d e Vicr\i'indenstraat we er wat netjes en bruikbaar
ruim f 55 . 000 ,- per kleine woning, terwijl de bouwtechniese te naken.
kwaliteit dan nog minder is dan bij nieuwbouw . Dan ontsta . .·. t HOE L ANG U L LE I; \1 1 J ER0 P \/ ACH TEN ~ ?
een hoge~e huur voor een opgeknapte woning da~, voor een nieuvJ .
bouw woning van betere kwaliteit .
3) bij ïJijn onderzoek van to t ale nieu .... bouw bin"en één plan
bleek dat tus:..;en de gelden '.l e voor - en achtergevel rooili.Jnen
ee n b ete r woningbes tand , in aanta l en groot t e , ontstaa t dan
in de twee afzonderlijke plannen mog e liJK was.

Deze drie pun ten zijn v er l eden jaar septe:lber al doorgepraal;

met de bewon e r s van .Vierllin e njwars s traat 19 / 27, Lieven de
Key en de dien st VoU:3huisvesting, om nie'Jw oponthoud t e voor··
komen bij aJ'\;ijzinG van de ui tpl a ab3ine van Tm.w::m.
Er is toen gekozer. '''oo r eell t o t aa l r.ieuwbouwplan, op v o or-
wCl ftrde dat de be\!ol1ers v an de te vervangen INorlilibe n tijdens Tot d.)\Jt\ dt
de bouw een goe(~e tijrteli.ike "/oning he bb en op een goe e pl t:l;:" 'èlo'b alt kale.t,!e,
Volkshuisv esti n g v e rzocht tf~v e ns Vi erwindellst r a t 1 9/ 21 in de ".~ "c,)"allt~
planvormi!1G te be'trokJ.'.:en , door eei l vo or stel te doen ov e r sl oop
weer opbouwen, of VJachtefl tot rO!1d 1990 als Tom/e H y., eg lS el!
dan bou·: .cn Gelijk met het terreil, er. inrit van Touwen ..

157
 blad

,
I
$chaal geldt ditzelfde verhaal ook.
is men ook veel be'llUs ter hiermee be~;ig (MHieu-,
Natv,'4rtechniek e,d.).
Op de lUeinere (wi.j.k;achaal. worden deze motieven veelal
ónbewu$tals minder belangrijk erva'r en "m wordt he't !tcc.mt
vo&1'10])ig alleen op.de mens gelegd.

Het voortbestaan van de groep (wijk, buurt eto.) die

bedreigii wordt, wo:frd.t natuurlijk primair gesteld en
oversohaduwd al het andere.
:rn eerste instantie ia het een defenaiovo houding van
bewoners en bela4ghebbendon tegen hogere machten, gemeente
overheid en daarboven eigenlijk het kapi taal o.f de starra
ideologie (lllaatschappij- systeem links of rechts; het maakt
niet uit).
Naar een 'Werkelijke v e. n wie h t wordt npg bij lange
na niet gestreefd.
Allereerst wordt gevochten tegen de, gevaarli,ikete symptomen
en IlY1!temen die de $QQrt of groep ( in di t geval d.e aut1;n-
tieke g.e hiedsgebruikersJ bedreigen en wordt, gezocht naar
middelen om erger tevoorkpmen.
Vandaar dat "strijd" en "aktie" kreten zijn (en waren), die
gehanteerd moetenworde1:t om de "aak logge bestaande eyst,eme.1l.
(zoals b.v. e;emeentelijke dienaten, de hele grondpolitiek,
de i.jaeren e;reep van hQlegg.ers eto.) flexibeler te doen
wcriLen.
 !"~p,•.,. "' r:'' :,·a···,··a····,k">
1!lI~m <1' - Ojn''}~;,w;"'<x
".1t·! .''k
V." . ....'p.
I ;t" 'k' 'IJ·. . I[: ,;I,
"
blad

1})@ûIT@llilli@ffi@[ó) ~D tlOOffil1n@ 0

•
De sfeer Van want:roh~l die er tussen burgerij qn bestuurders
ia gerezen ten gevolge van deze ollt\,d~ke1ingen blijft tot
hteden nog steeds voelba.ar .
EX' wordt dan haastig naar nieuwe beste_intpwcrmcn gezooht
om b.v. (toekemlltige) gaten en/of ineffiGilinte plakken in
moet nog flteed" aktie en strijd gevoerd worden, ",'oorden de stad te vullen. .

~.:<
j; '
"orden verd.raoid door d.iyer"e partijen ter besoherming
van de eigen belangen, vaak g·aa.n ook kwesties van persoonliJke
eür de boventoon voeren en daartussendoor komt er langlilaam
v;) " een kontakt op gang tU.asen de verschillende belanghebbenden.
.~
--.- Eet begrip "inflpraak" hegin't geiltal te te krijgen; een moei-
zame vorm. van overleg wa<,. rin steeds meer verbetering 'gaat
komen O111dat de di,ms1;(.ln 'Zich ook geleidelijk vernie\J,wen.
Oe zien vanuit het gezioht.spunt van de beperking van de
rUimtekoÁaumptie in "open land" buiten onze s'tedeli,jke
konoentraties is tHJ.'tullrli,tk een nobel streven, maar
vanuit de situatie of de bestemmingsfunktie zBI!
is het nog lang niet altijd duidelijk of het
allemaal aan kan. Of dit het onderling funktioneren van de
I kleinschalige omgeving ten goede komt: m. !hW.

~~~~ ... )A~\Q, ).M~~ / l

W a ti ti e e r h €I e f t het geb i 0 d z' n
bèreikt?
veel van het goede.)
/

oewegl.ngen in de
onts t aan die een aanzet kunnen geven tot
kontinuering van het oude groei-

bli j kt het &1\1tl ooli: een ~ te '-'or""m:

b,v. Soms hli,jkt sociale woningbouw een peSl tieve

kcmponent te kunnen zijn om in bepaalde gevallen
een historische koninuïteit (een groei- ordening)
te kunnell waarbO'l:gen, vooral in e<;ln situatie waar
de cityvorming do overhand dreigt te nemen. Na.ar onze mening
Zij >1O:t'ttt dan min of meer "heilig" verklaard. evenzeer te snel en overhaast, zoals
Het is helema.al nog niet gezegd of dit in alle deoem'lia overal te snel gaat.
gevallen ook wel op gaat . De mot:!.év~m berusten op het opheffen van de direk.te noden,
Misschien moet m.en wel helemaal niet bouwen in daarbij voortgedrevon door (tijtle lijke) ekonomi Bohe en
sOllllllige g,wallen of juist wel die fabriek i.p.v . poliHeke systemen.
• of mieschien. ill een duur herenhuis da.ar
;';'n plaah (ruim.telijke verschillen).

PepoH tiek, de ideologie de "onbekende mac,ht", doen echter

(vooral bij aktievoerders ; meestal de ·":t'1i!esont$ts.an dat
dezelfde fouten Vl!;n • gt-ootsoha.lighèid en geld-
beletnting gep1Qé téli w's..uneeX' exgens. pOtentiille
plekken \taa l' iets "lee kanwórden. vrijkomen in: de stad .•
iMtellingen en
o~ani5aties.
Hen vrJ.!l de vruchten die de maa.tschappeli,jke mentaliteHs-
van !ie jaren '7û was het opzetten van
1<;ht npbnuwwer.k . om de mensen van
de 1".;i jk. problemen stap 'lO(Kr ot",}) te kunnen laten
viJkopbowNwerker z"u deze mensen kunnen onder-
steunen en bij hun mM'ir .gunstige veranderingen
en. de huln kunnen insdhakelen.
De R.}[.W.
opbouw- s
&iiln (Otto Tonino ) . In datzelfde jaar versoheen er van de
Otto Tonino

!H,v()lking erva.relt worden,

er vanuit de
wor!ien.
o
Tevens is hiWI:in
de instellingen,
te vinden van
e.d. die zich met
§
de problemen vsn @2
taak vaft de opbouwwerker gezien
te bevorderen tussen wijk-
<ro
en andere instiilnties. §
De meeste energie van de wi.ikbewonexs gaat vet'loren in het üc:::1
tot stand br%ngen van de samenwerking met degenen die het

~
voer het zeggen hebben (overheid, gemeente) en andersom is
het voor de ambtenaren van projektgroepen e.d. even moeili,îk
om door de eenmaal epge'.. orpen berg van wantrouwen heen te.
d.ringon.
:De benaming "HovAen Reael" en de begrenzingen hiervan behoren
hei; gebied vall het "de Gouden Reael". ge~
@
in gehouw.44,.Ahrenl1, waaruit het opbouwwérk ,z'n
diensten verleend.
Sommige gemeentel.ijke instçl,lingen en ander;> maa.t schappelijke
organisaties gebruiken andere sta\Î$indel.i ngen zodat het
moeilijk lS om exakte (statistische) gegevens over de hele
wijk te verkrijgen.
b.v. 'De Zeeheldenbuurt hehoort statistisch en bestuurlijk '
bij d.e S'paarnd.ammerbuurt~ ( b, . ~c)
Sommige delen van de wijk beh.o't"en daardoor onder het gebied
Van eeh andere projektgroep~ ,
liierdoor kunnen wljkbewQner!:l moeilijk vat krijgen op de dienst;.
over de versohillende wijken verspreid is.
Ook de Westelijke Eilanden G.e n e igen vorm van
overleglllet de pröjektgrgelf Gouden Reael~
lle ()verleg~oep1!aarlemmerbuurt is daarentege n het georgani-
seerde overl;>g van alle wijk'bewQnera,du$ OQk de afzonder-
lijke huu;rtgroepen; ,
 N
162 =
163
 d-20/IM !1Ej/(JIJ(I/lC.JPROjECT/E,8.(rJ6
20-JO, Io!zPo loélll1me béVO!/'IIJ! c9Y.
]0.65, ' 7
PS r"më """ /óy.
IS-EO

t --'I
1,725 ,,/36
2'170 2't00 t1/~/!l~él7
I,fP I,r !W~.

164
167
168 .,.
169
170
171
 zl

de
Woon,Werk.
Wlltnrw"""W
UiS""n
Jordallnoo IJ

174
zl

175
• G~~C.Hie,DKUNDiG-~
"~RKi1NNIN(i. +
• H\5TO~ISCHt;
KONTINLlï1~ITGN ~ VWI 6 .
• V~RKE,~R GN
RlAit11t,LijK~ ORO~NiNG- .

I
I

,,-----------...1' . )
I

• INSPRAAK .
• D~MO<iRAfir; .
 ®W@IT~D(Çlliü
@rnL[ö)®@@DüJjllilli@Dcll~wn@llilli@ûU C)

@tpû@TI 0 [[])@l1lli@@@o z2

t1C -KOMBi:: KMRT- ~

Qc'H~MA VAN Dl;

O.V.o.M.- ME;lJ:!QQ§.

[ l J
rt
-

I I
I

N.B: N\~1' ,,@;~~~PD' ZijN :

-Bt;YOl.I'\IN~?OPBOUW- 1;N j)iCHTH~iD.
- • DE; G;EïVOE;~,?-I\AART.
- WOON\JLO~R·INTE1NSiT~IT.
- 3t;!)Rijf~VLOSR iNTE1N:;iTE1ir .
· uf!'Z U~?lee~lOOI\<;;Uee\Sa9 -ap .}irle~" a0l-t u~..ma\>1 ~ÇUE')O
: )ap.l.a>\UOp ao~ 40t -dlA!Yl19
 z5 minimale en

Ui~ het ~~et,eSUI+a8t \<U\'lt'len ltJe twee eXrreWleYI 'haleYl .

'vJe klAYll'leV"l nu a\\e2;e.n welke. <gebieden op \~rte bbl') ~ek& "e,ande,i~
~lAlleY) oY)de-c~aaYl . :Di\ z.UI') YlaWle\~k de ~ebiedeYl die. reed? ~ei)\oopr ~ijn 01
biY1YleY1kort C>e$\oopt worden I waal rlielAWboUv.>f>\aY't't1en voor be~Taan ot
o~biede Y't dieo op avJete w~z.e. ah; teV'(}pofe~1 OYl'Z,e~e.f ui t \-Jet 2iee1 ye.~u tast
naaf \lOfeYl kwamen. (ZIe de donkere \ll ekkeY1 J de !ichte \Jle\~kerl ~i)n ~ea.trJa·Jt··. )

182
maximale interpretatie

183
 --- ~--------

~eY\ vootbeeld 'faYl het ~ee~pro(e? toe~a~t op

I

ee\1 ~h..kSe 'lJaYl de VJij\~ YlaYYlel~\\:

\,et oebied (ov0 de. Haat\~YYlWletdü\< (?"(iY\~e.Vl­
~1a~~ I :Bl'olA\Ve{~~la(~t Haa11e.mWler Hoot-
tuiYleYl YiVl\{eYl~haat .-Bi /13u . OfaYljeshaat).
I
IV) Ói+ VOO'fbeelJ Z,i}Vl de QeJ,\edenÎ~ \V)\~lu~ie ~
de 'vJiJ~orir(h~, ~o\11i\'lIü\~h~n \J~Y] Haéll\eV't'1Y()e~­
dÜk e\'1 J3lo\,(lNeY~~fachr ; ck VYI0VlW'YlêYJtel') I
de bomeYl: de o['eVl luiVY11eVl ; de. bOlAwTechYli-
~c.\'e \<.wa\i\eit ; de tUVl\~hef>; de. iVlSriaak e.Vl
de voou,ie.v1ÎVlc:>eYj WIet e.\kaa'f in vetband oe-
bi8G~t eVl q;e~eetd. . v
Rec.ht~ ~~Y) de twee. \<oWl~ÎVlahe\~aatteVl \{dl')
de ~do'f\sd,e de be'bolJ.\.ViVlOóoeoe:Jem te
eVl
1,lêY). (Zie voo( de "etl~lafiYlO ~~Yl Ode. \,leuve,11
de beh~\~vJe \e~eVldal~ bij d; ka~i~\~aa(teV1 .)
OP. de. \Jol~eYJde "ef~o\~e.Ylr eeV7
'olach;i0e. i:,
detail uÜ ~et ~ee\'(~puitaa~ te ~Ie~ .Wle~ .daa(:
Vlc9ajJ1 eeVl \Jev<;elij ~I~~ V{A'fl. de '-1u\d,~e. tSl~t\e
I

(IW,ht\oto n t.o~ . 80 vJ~Yli~ ÎVl~'fUpende"eY­

I

:;c'v,i\!eVl) ,

j3e\~~\~eYl we VlU iY) ~e\ ~eelveslA\taat de VY'\ee~t

c\OV1I~ey (o~oeV)e) \~euf d~M I beteke.d Jit dat
hier .5 o~vnooeID\<~eid~\jIe.\~keVJ over elkaaf
\Jal bVl j ~
WlO'flUVVleYlt I beddbepalevd, 6otAlt~te.c.~'flisc.~
ooed bewocmd
I eY) véllle.nd iV\ eeVJ 'his\oYi-
~~ koV}h~uï~e~t (voo1~I·evliYl~e.V) eVl ~UVlk­
{'t~ ZtliY'l 'vlIet Y\le~ vnêeo~eeid maal WoYdeVl
al~ e~ha oeoe.veVl~ bb t ~eetf1oc.e~ VYlteQe.-
V)OVY')e.Y) o~c\at z.ij 0\1 ~ich 1eed~ "e'f8vx:l~\ijk
~iiV1 e\l) daal'C7VY1 VYlOei\iil-< Il~afd" te \"(laken).

~
'BYlde,V) hleY~iYlY\e.Vl d(A~ oeeVJ o(ote
mate. \J~VJ \}e.fande.(i 'fÎC) te \Jefw~re.Vl ~ iV) ~lAVl
Ve(s&lijYliVlOS00Wn . .0
'JOOl de. \ic.~texe. \-<.\eufeVJ vvotd~ di~ eÓ1te( ~teJ~
oY)~eke.(de( (2;ie het o\1er~iG~t v.d . OVo.M. ~4.).

YCPf het o\'1bebolAwde ~e.bJ <6e1deYl de. ofaYlje

klelAle.\I) (h lef k~t~'f~;' L
B~VOO'(beeld ".:\'i~:\ ~
------- " ".:" " .
: ; : ;: ow .

H~, \ll\k" OVl'""1~;J"~~e~ DlJtl e\bay

Vl8n1elij'i i
2.

~~oV1de bvn WIet ~Olse \~,(OOVl éVl rkde.-

bOlAWklAvJio bee\dke~81e.V}c{ (valt iYl eeYl hi~­
+Ol\~&' \o(oVJti VllAe ~~ede\ijl~e Ni~Te.).
DE WENSEN EN EISEN,
VERTAALD IN
OBJEKTDOELEN

Dez;e obje\~k1oelen , ~oe,wel zpvee\ \'Y\~lijk waay~eidsoehouw anno ''f8, moe.te.Y'I ~teed5 iV)
\-.et lic'nt 'Jan de -stlAd,'e o~-z;ien WOVckfl . A1~ ee.n "cxnboeeld hoe te we~k QeoaSfI 2100 k~Ylnen
VJovdeY\ 8\vOlefl.s een ~stemmi~~?\8n - p.1o<..e.du'(~ op het oebed \o/=, t~ laten.
In de f>,(8k~! i\~ d'ent alles .steeds ovei -eV!- we.e( oee\JahAee{d re. welden Wle~ de behd~ken~n .
:D~ \JO\oe.Vld'e. blad2iiid~h late.n voo{\'\al'Y1el~k d~ W\a~iet ~,eV! j de f>'(~nose? (ïl~(~ eV)
J

de'(~e\lji~e, W10eteVJ ~aa10VYl al~ mOY'(le.Y)tor~VYle Vé\Vl een be.~lde ~yiOde ~Ylteetd W01-
~eY\ eVJ ~ijn daavoWl niet ~a\~VYlakevJ _
a ,-/'-'1

(~~">~Z:::;;;""..l
<pI
c:i!J f\€;;U ","C' ""',,,,,,,
\,,~'

Va terwonen Houthaven, Wes terdoksdi jk:

Deze dienen meer in de buurten te worden gelntegre erd:

Openheid; transparantie Sing el- IJ.
transparantie K. _P!,~~engr~ht­
IJ (Westerdoksdijk).
Schakels: Dro'ogbak- de Ruyterkade.
Westerdokskade
Jonkerp l ein
Teerplein
Planciusstraa t
Westerkanaal
Middelen toepassen toaIs:
-Openheid, zichtlijnen, verdunning;
-Grensversoherping, randenversteviging
d.m.v. gebouwde buffers.
-GroenkontinuItei ten- groenverdiohtingen.
- groenpenetraties, scherm.
- aarde- en groenbuffers.
Verbindin§ Spaarndammerbuurt- Oude Stad :
Mogeli jkheid van een al ternatieve (rust- sluip) verbinding
via de Zeeheldenbuurt- Westelijke Eilanden.
(Snel "de stad uit" naar "open ruimte".)
Daarnaast verbetering van de ruimtelijke situatie tussen
de ·Spaarndammerd1jk en het Haarlemmerplein (idem verbindilMt
Gouden Reael met Westerpark, ontspann1ngszone).
Koppel1n6 van de. §E0envoorzieninsens
Jordaan,. Oude Stad, "Gouden Reael, Spaarndammerbuurt, Staats-
liedenbuurt met groenvingers 8, 9, 10 en 1'1 en eventueel
kontinueren met 12, 13 en 1.
(b.v. parken, volkstuinen, stadsboerderijen, sportterreinen,
speelgelegenheid, binnengebieden, tuinen e.d. accent op
natuur- in- de- stad, plant en dier.)
Pontverb1ndiM naar landviMer 11.
- Voorzieningen geven (schipperskinderen , buurthu!saktivi tei ten,
(groenvoorzieningen, stal- en parkeergelenheid,
- Goede spierkrachtverbindingen naar primaire suboentra.
- Aanslui ten op kringloop- subsystemen.
Algemeen : de verbindingen met de omli6'§ende buurten. wijken:
zie I Aanleidingen Grote Sohaal: Spierkrachtroutes en
Ontspanningszones, waarin de.
2-e keuze- routes via nat\lur
Stedeliêke Voorzieningen in het §'ebied. met §Foter draasvlak
dan de ouden ke.e ••
- Mogelijkheid om op 'het Haarlemmerplein' een.!!&!! te
vestigen (behoefte en wens).
- Winkel voorzieningen Haarlemmerdijk! stras t:
gedeeltelijk stedelijk: sektor niet- voeding vervult bovenwijkse
funktie I stadsdeelfunktie (draagvlak
ca. 2000 m.)
lokaal I voeding en genot I dr&agvlak ca. 1000 m.
(Zie winkelonderzoek Haarlemmerbuurt) •
- Gezondheidscentrum !zie' voorZieningenprogrammaj
- 10 klassige basis/ kleuterschool ""
- Kinderdagverblijf " 11
- Watersportvoorzieningen (o.a de Ruyterkade)
- Sporthal (" " )
-Westerpark- uitbreiding en '~oene Dril!hoek"- .. .!~~.~_i!l.K!
-Westerdoksdijkl mogelijkheid van .tnteJ!..~eve (akt1.!!!t~
uJwAllo· '
-Tussen Houthaven ier en BlAY..1I!hg.o..fj\.L J!l2&§.li.j}tb.vi.d ._v..o.or na.:t~~
~tTé relatie wateU.
- Zie voor bestaande stedelijke voorzieningen het Voorzieningen-
programma.

a) Extra aanlegplaats v.d. bestaande pont bij Klaprozenweg

in haterd8ll- Woord.
(Verbinding Oude Stad, Gouden R~a8l, Jordaan, Spa&rdamm. buurt
e.d. met ~, Buikslotermeer, Tuindorp- Oostzaan.)
.locent op spierkracht.

b) aft kleinere (fieta, voetganger-) pont tussen Houthavenpier

en Klaprozenweg, naast de bestaande pont.

ofaawldammefbl.\Ll1t

HOl.\~a',Jen~ .- - -

A10 - COOYltUVlYle.\WeoO' -
 ::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::.:.:.:.:.:.:.:.:.:.:::.:.:.:.:.:.:.:.:.:.:.:.:.:.:.:.:.:.:.:.:.:.:.: .:.: .:.:.:.:.:.:.:.:.:.:.:.: .:.:.:.:. :.:.~ .:.:.:.:.:. :.:.:.:.:.:. :.:.

:;:;:;:;:;: : ; ~ :I~:~I~ ~ I~ ~ ~ ~ ~ ~ :~~l~ ~ ~l~l~l~ ~l~l~~:1I~l~l~l~lI~~ l~~ l~l~ ~ ~l~l~l~ I~l~ ~l~l~l~ ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~l~l~ ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~l~ ~ ~l~ ~ ~III~ ~I:~I:~:II~[
j j

-b milieuvariabelen van het stad- wijknivo - - - - - - - - - - -

~éVl \J3Vl de, W&lse\ijkheden is;

Het -Jefsterl<en de .,.uiVYltel~ke. ye\ahës e() o~a~~n dIe in
\J8V1
.e!iVÎöfle._.,.~d~ ~n~~ 2;~~ in ~eJ ~e'blèd.
~ Mme{~ dIe onh\-aaV) 2:Un doo'C" o-coots&1ahoe. h'lotepeVl
ku.nV1eV1 \M)"CdeY) 'Jel~t eY) a3Vl oebieden md°VYlo~\"ulh'(lA,(
en ,,~doriY)o kan Wltef ide~i teif ~~Yl vJorde.n door
SOVVlmioe. ~e,Y)~eY) te \le{\eooeV1. D

.1)~\loo(W~ : 00

J)e ~e:( -.Jande \Jel\elij\~e. 1;ïlandeY1 ~ov.dt Vliet midden iV)

her wate.r o~ vYlaa1 eiV)di~t bU de oevelliV8V1d ~n de. oJe.'(-
~;de 'Jan ~t wa1ej bU de N,èu\V<-\ee"'~lAiYleVl (\J~~) de I

A?uH~ee\sCrl9cht LV\cotd) eVl de ~fOO1'oooexl ó\ \/10e0e.'(

?$Ifs de, Hàatkvnmef }1ou.Hu.iVleYl aaVl de ~Wd\<.aVlr. 0
40 ka~. de~e "'tee< o~ ei\and - typo\o~ie ÎYl 'ret oo3teV1
oo\~ beeYldlOd WetdeYl 'IV\ eeV1 YllelA'Ne, \<;I,Ja ~8al en
wnl,,\,e ~(~til<e. oe.velwancl o~ de, \~ade \Ia\'! de 'Weste'\"-
doI~sd~\~ ev1 l~aV) afclu.~ een oedeel~e, '1aYl c\e~e vnono-
kultv.1ele d~\~ "a9~t~f' 'N;td~ . .
:De- O\Je'C08~~oradiënt (\Jan de ene. }~r:'0loole, naaf de ..... b~"OOlbe.eld oeb-ruik makeYl '18nde h3Yl~rat3rAie \I.aV1 her
~~e1e of eeV) "',harde:' o~ .1tad-Jte" Wl3V1le'() 1~"oVYlt V1~ op wate( onde.: 'bflA~Y) ~r. (?'(\V\yeV1~la&tt ZtlAidwaart I

cgekekeV'l). 'D\t fJOOyé.f Yeldtle?> ~lAY\neVl w01'de.Y\ ve'C'yteTKt.

I

de. ""e.ste'fdoloo!ik +e. \i~ eV1 '/e"'~\e.I{d i\1 de ~­

~~e{: de we{~d' \/aYl ~V) I"J\VlJ / wate.t we.:(\~eY) eV!
I I

INaYlÓe\eVl \aW>3 'vJet watel' bto1e.mt dool' wU\\JeVlde olataYJetl,

'f~ ? (I r
~lOYYl Vlle ......

~---~
RUIIITELIJK PROGRAIIMA VAl/ VOORZIENINGEN.
-voorzieningen met de Goud~n Reael en/of de omliggende
wijken als draagvlak.
-stedelijke voorzieningen in of ~abij het gebied.
Een inventarisatie van de aanwezige voorz1eninge~ in het
gebied VM de Gouden Reael leert, dat dit gebied vat betreft
de voorzieningen nogal slecht bedeeld is vergeleken met andere
buurten.
Daarbij komt nog, dat het gebied omgeven 1a door een aantal
natuurlijke barri~re8, zoals watervégen, verkeersaders en
om bui ten de buurt bepaalde voor~ieningen te bereiken
dus enigszins beperkt.
behulp van div. verkeersoploBslngen, versterking van de
e.d. kan hierin verbetering worden aangebracht.)
huidige bevolking van de Gouden Reae 1 (+ 5000) zal in de
!reserveringz in Haarlemmerbuurt
t kva omvang en samenstelling nogal-kunnen veranderen;
voor sommige voorzieningen een zekere flexibili tei t
moeten blijven, afhankelijk van de behoefte.
,
,d
,J:t\;~ondervi js:
"~ . ~ (aanwe z ig:
l1'e"er'Ver1''': Gezondheidscentrum voor ca. 10.000 mensen
in Gouden Reael, Kop van de grachten en de
Noord- Jo 2daan. (Huidig~ vocrzieningen hierin.)
ca. 600 m netto (750 m bruto). stedelijke voorz.
50ci&&1- Kulturele dienstverleni
aanwezig,-verenigingsgebouw ~ De Ahrend ft, gebruikt door de
wijk, wijkopbouwwerk, als verenigingsgebouw voor
de waterbewoners en binnenschippers en verenigingen
uit de hele stad: stedelijke voorziening.
-Haarlemmerbuurt- huis a.d. Haarlemmerstraat.
-Buurthuis "De Vink", in de Vinkenetraat.
-Buurthuis "De Loods", Prinseneiland.
-"Het Turfschip" buurthuis voor de Zeeheldenbuurt.
-Buurthuis Aktiekomit4:1e Westel. Eilanden, Kl. Bickersstr.
-Planciu88ohool gebruikt door div. verenigingen.
-Oosterse vechhportklub in Hudsonschool.
-Bewegingstheater in Reyereonhal (niet permanent).
-de Botenloods op het Prinseneiland.
-Evangelisch Verenigingslokaal, Vinkenstraat:
ca. 450 m2 ruimte voor buurthuis.
de Eilanden : e.v. vervanging voor "de Loods".
~lubhuizen e.d. bij speelvoorzieningen. (200 JD2)
-R.K. v.b.o. school "De Burchhchool", HerengracQ,t , 36,
met 6 lokalen; rest: gebouw Droo~bak 1c (slecht)
Keizersgracht 41.
-Planciusschool (kleuter- en lager ond.) (OPhjffingsPlann.
-Smallepadschool. (kleuter- en lageronderwijs •
-Hudsonschool (kleuter- en lager ond, gerenoveerd.)
-kleuterklas v.d. Schippersschool, 1-e Breeuwerstraat.
-(St. Anton!a in Poathoornkompleks; opgeheven).

Er is behoefte aan een 10- llassige, geintegreerde

basis- kleuterschool (lnkl. gymnastieklokaal).
bejaa~denspreekuur en 'Wijkopbou'Wwerk, voorpost
nodig ca. 2300 m2 • terrein.
8estuurskontakten, ontmoetingsce~trum bui tenlandse
draagvlak: de hele Gouden 'Reael.
werknemers (stedelijk), ) (100 m maatschappj medisch
in de Bokkinghangen.)
De wensen van de buurt zijn: basis- en kleuteronder-
Algemeen Maa tachappeli jk Werk
"'ijs meer gespreid over de buurt(en) i de grotere
Gezinszorg
kinderen meer centraal.
Bejaardenhulp
Vrijwillige hulpverlening ca. 115 m2 netto.
is nog aan'We:;::ig de bibliothe ek van de theatersch ool
aan de Herenmarkt en enige uitle e nbibliotheekjes (bij boek-
"'i ikvoorziening voor bejaarden 70 m2 netto.
handels) in de Ha[!,rlemmerstr. en Planciusstraat.
ca. 50 m2 netto.

peu terspee lzaal.

-speel tuin + Barentzplein, C;CJ:-:.itld.cl ransorè.e
-speeltuin + clubhuis (Schippersschool) Droogba.k:, ) VoorzieninG pl ae.";;si.ncs -
sco:;:'e
t (In Haarle~mer~uurt) een kinderdagverblijf

~:~r~:~s!~~i:r ~;!ie::;e:i:!~!!j~:nv~~~Z~:~i~g' m2 • Verschillende GT"oenvoorz.

speelveldjes
~
T.)5
ol.
2
(draagvlak peuterspeelzale n t Gouden Reael. )
soci~~l ra udscan 1.31 3
par::eerruir:.::c 1. 28 4
maatschappe·l ijk ·,·;erkster 1.02 5
in het gebied geen; behalve jachtnaven de Ruyterkade. tanda:-és 1.02 6
grotere sportvoorzieningen in de Jordaan en kinderboerderij 0.99 7
de Spaarndammerbuurt, twee zwembaden.) wij:cver·plccgster 0.95 8
biblioth oek 0.93 9
re"erve,,'",.: Bij de bewoners bestaat behoefte aan een gerichte sportrui!7!te 0.91 10
sportvoorziening; plannen om van de Reyersonhallen clubrui:::lte 0.8"- 11
een sporthal te maken. vrijetijdsruimte 0.51 12
Ook plannen voor een botensteiger bij plan ' v.d. voo=tsezet onde :~,:'wijs 0. 1'3 13
Westerdoksstrook.
Het blijkt, de.t de G·roe:::1voo!'zie!l~n C'e n Y~""T"CFeO'" ~()''''''""1a::m
staan; deze voorzieningen z~Jn-aar. oo1-aöor- 3~,,-van;)mc;sen
bij de 5 belangrijl:ste geplaatst.'
speel tuin aan de Droogbak ca. 2500 m2 met clubhuis, De tweede in rango!'de (speelveldjes) is t:i.ctecn rün,::'er
speelplaats allO db Herenmarkt en in de Vinkenstraat. vaa\c seplaé:.tst, nl. door 41~·~. He",ii s d:.tidelijk Ge"";)lel~-er.. ) dat,
Zuiderspeeltuin (vernieuwd) ~.h. Barentzplein. als IW!1 priori tei t~:l moet aar:!.b!'en::;en, dan de voo:,zi eni~i:;e ::1,
c
Speelplaats a.d. Roggeveenstraat en di.e l!;.aar ee n beperkte groep nense:l aanspreken , laaE; in de
Speelplaats Zoutkeetsplein,
Speel terreintje naast Rijkspoli tie op Westerdoksdijk
1 adder komen.
voor de schipperskinderen.
In het gebied tuseen het Westerpark en Sloterdijk kunnen
Groenvoorzieningen zijn er zeer weinig in de wijk; meer stedelijke groenvoorzieningen een plaate krijgen, zoals
Haarlemm.erbuurt, Zeeheldenbuurt en Planciusbuurt buffergebieden met kleinschalige kul turen, volkstuinen, regeneratie
nagenoeg geen; van marginale gronden, groenvingers die van hierui t de wijken
Eilanden; op de wallekanten beperkte groenvoorzieningen. in lopen enz.
Kortom. ontwikkeling van landvingere 8, 9 en 10.
Buiten gebied. Westerpark (slecht bereikbaar) en Ui tbreiding van Westerpark door de gebouwen van het gasverdeel-
de voorzieningen in de Jordaan en Spaarndammerbuurt.) station , (hier komt een nieuwe tramremise, gasverdeelstation
wordt opgeheven).
Voor Haarlem.lu~rbuurt en omli~gende buurten:
ter verv~ing v.d. huidige ldroogbak) speel tuint Kommerciäle voorzien
ca. 7800 m nodig voor nieuwe epeel tuin 1okl.
. ca. 200 m2 clubhuis. Vinkelfunkt1e Zoutkeetsplein e.oz
)lormen groen:Voor de kategorie 0- 6- jarigen "n speelvoorziening
, per 100 woningen. Uitgegaan wordt van een aktie- Handhaven "YaD de besta.ande funktie met accent op het
radius voor deze groep van 100 m. buurtverzorgende karakterJ
Oppervlak: 200- 1000 m2 per speelveld. m.D. voeding en genotl draagvlak ca. 400 m. (ondersteunend t.o.v.
Voor de 6- 13- ja.rigen -S-Sn voorziening per 500 HalU'ol:emmerdijk, Spaarnda.mmerdijk).
woningen. J.ktieradius is !. . 400 m. Oppl 600- 1500 m2 j st. Draagvlak (alle voorzi!l'ningen) versterken I mogelijkheden liggen
o.a. op Vesterdoksdijk, Stenenhoofd, Blauwhoord en in de Spaarn-
Groen 1n de woonomgeving: Struktuurnota stelt norm d8JlDl.erbuurt indien aangesloten wordt op de spierkrachtroutes.
van minimaal 4 m2 per inwoner. Stim'a.leren van minder kommerciële dietibutievormen, plek-eigen-
winkels e.d.

straat.
Ten behoeve van het bestemmingsplan is door Stadsontwikkeling in
samenwerking met de, organisatie van winkeliers een onderzoek ingesteld
naar de huidige funktie van het winkelapparaat en de toekomstige
mogelijkheden er van. Het onderzoeksrapport,bevat een overzicht en
een analyse van de huidige situatie.
Ten ,aanzien van de toekomstige mogeliJkheden wordt in het rapport uit-
gegaan van een aantal in de toekomst te verwachten ontwi"kkelingen, die
ui tmonden in de conclusie dat., het gesloten winkel front in de Haa r lemme r-
straat en Haarlemmerdijk niet gehandhaafd za l kunnen worden, t enzij
een aantal meer of minder ingrijpende maatregelen zullen worde n getroffen.
Het rapport geeft een aantal mogelijkheden voor de toekomst ige
ontwikkeling:
a. Red'"~ctie
van d e bestaande oppervlakte (ca 31)000 .m2) tot een '~'i:lkel
voorziening voor de directe omgeving (4 à 5000 m.) .
Deze ontwikkeling wordt door de winkeliers afgewezen op grond van
de overtuiging, dat het winkelapparaat meer mogelijkhed e n heeft dan'
middels deze reductie tot uiting komt. De uitkomsteri van het onderzoek
steunen deze opvatting ten volle.
b. Ha ndhaven van de bestaande winkel wanden in de Haarlemmerstra3t/
Haarlemmerdijk door uitbreiding van" de huidige functie,
Bij het handhaven van de huidige functie i s een reductie tot 20 000 m2
noodzakelijk , Een ontwikkeling is echter denkbaar, waar bij een uitbreiding
van deze huidige functie plaats vindt door het grotendeels opheffen
van winkelfunctie s in aanliggende gebieden (Spaarndammerbuurt, Staats-
liedenbuurt, Jordaan) onder gelijktijdige concentratie in de Haarlemmer-
buurt •
Uiteraard heeft een dergelijke ontwikkeling aantrekkelijke kanten voor
de winkeliers in de Haarlemmerbuurt, maar verwacht mag worden dat een
dergelijk beleid op praktische (en ook principiële) gronden op grote
bezwaren zal .stuiten.
c. Handhaven van de bestaande functie met aanvullende beFitemmin~en.
Bij het handhaven van de h1.Üdige funktie is een reductie van de
huidi ge 35. 000 rn2 winkel vloer tot 20 . 000 noodzakelijk.
Teneinde te voorkomen dat bij een reductie tot ca 20 000 m2 het verband
in het winke lapparaa: verloren ga3t , waarmee het voortbestaan 00 het
spel komt te staan is het volgende beleid ,denkbaar. In de H<lar l~r:'I ;:;er-"
straat en - dijk wordt ca 20 000 m2 winkel vloeroppervlakte gehanè:--.<lafè,
waarbij de overbli jvende ruimte in de straat wardt bestemd voor Llnc:.ies
die een zekere samenhang met het winkel3pp z raat h ebb en. In het bi i::::onder
geldt dit voor de volgende functies: u
sociaa l-c uI t u r e Ie di ens tverl eni ng (bu ur thui z en, \'erG.::.d 0r !'u'i mten ,
bibliotheken, bioscopen) , evenals rnedische- en maatschaPlJelij~;t' dic:1st-
verlening.
horeca (in SAmenhang met winkel functie en lunchpau ze )
kantoren met een loke tfunctie (postk<lntoor, banken)
• ambachtelijke bedrijven van een soort die bij de ..... inkels~raat past ,•
. vestigingen met een specifiek m~rktsegment" (kled~ng, ant~ek, vo~~sel).
Onder deze laatste twee categorieen vallen u~ te~aard ~ok d~e bedr~J,:"en
die een winkelfunctie hebben, maar waarvan de wl.nkel een nevenfunçt~e
is of gericht op een zeer specialistisch assortiment.
De Haarlemmerstraat en - di 'k k an door het aannemen van een s ,
ara er z~Jn Wl.n e unctl.e ehouden, maar tevens een bi 'zondere f ti 'e
in e stad ntw'
Anders geformuleerd: de Haarlemmerstraat en dijk behoudt het buur t-
verzorgend karakter en de positie in het noord-westelijk stadsdeel,
maar kan tegelijkertijd ontwikkeld worden tot een straat met een
stedelijke fun ctie.
Aanzetten tot een dergelijke ontwikkeling zijn in de Haarlemmer~traat
- dijk aanwezig.
In het overleg met de winkeliersorganisatie is naarvàren gekomen, dat
het ontwikkelingsprincipe handhaven huidige functie met aanvullende
bestemmingen (model C) voor hen als basis voor het bestemmingsplan
aanvaardbaar is. Als uitgangspunt wordt daarbij gedacht aan een ruimteli .
spreidingsmodel waarbij de winkels en ander soortige bestemmingen
elkaar in de Haarlemmerdijk en -stra at afwisselen. Deze gemengde
situering biedt een goed aankno pingspunt bij de sih;lati,e ..
Maatregelen zullen genomen moeten worden om de gedachte functie op
een kwalitatief goed niveau tot stand te laten komen.
Al le reerst zal de 'bouwkundige kwali tei t van de panden langs de.; straat
en dijk op een goed niveau moeten worden gebracht en/of gehoud"·en.
Een goede looproute t uss en het Haarlemmerp l ein en Singel is middels
de herprofilering van de dijk en :straa t tot stand gebracht.
Verder zullen voldoende parkeerplaatsen vo or bezoell;:ers van de winkels (
beschikbaar moeten zijn. Een aantal van 150-250 is minimaal vereist. ?)
De bereikbaarh e id van de winkelstra at met het openbaar vervoer zal
verbeterd moeten worden.
De keuze van model C komt overeen met ons verhaal over decentralisatie
van funkties, alsmede uit de historische kon~inulteit: wel vorm-
aanleidingen maar geen specifieke funktie meer zoals in historie
(stadstoegang- lineaire beweging).
Ui tgangspunten : -v oeding en genot: lokaal verzorgende funktie,
Haarlemmerbuurt e.o, ca. 1000 m.
-ni et voeding bovenwi,ikse funktie/stadsdeelfunktie
draagvlak ca. 2000 m.
-vergeleken met Kinker/ dapperbuurt: een winkelapp.
met zwakke intens i tei t en perifere ligp,ing:
(halve omzet Kinkerbuurt en 1/3-e v.h. bezoekersaantal).
- groei v.h. bestedingspatroon: 1 à. 2$/ jaar voed/ genot,
- 2 à 3%/ jaar overig,
daa rnaast terug loop v . d. bevolking (b .v . haarl. buurt:
'1 5- 3400 -- '85- ,280 inw. - daling gem ..... on. bezett.
-attraktiepunt dat bezoekerswervend blijkt te werken:
van een markt op het Haarlemmerplein.
voor ;;:;grnale verkoopaktiviteiten a.d.
van de commerci~le subcentra: zoals
ambach tswinkels; al t. werkplaatsen
dienstverlening.
I
~
::c
~
!::-:>
3"
-cr
:?
~
.....
~
<Q
~
"4)
8
0°
"~
HAARLE1~IERBUURT •
nr.
nr. ~. plekgebonden normen. 6-8-
1. Grach twa ter. -beperkt drijfwonen toegestaan,
aanlegplaatsen, steigers
incidenteel.
6-b.
2-a. Grachtrand- Kade. -ui tloop voor drijfwonen.
-verhar4ing door gemeente,
openbs4r toegankelijk.
2. Grach t- Kade. -doorlopÉmd prof'iel,
-verharding door gemeente,
openbaar gebied,
2/3. Overgang Kade- -specifieke maat, trappen,
Bebouwing. stoepen, berging, luiken,
pothuizen e.d.
-individuele inrichting.
5. Straat.
-Rooilijn handhaven.
3. Bebouwing. -voorschriften t.a.v. bouwvorm,
-hoogte en gebruik, lichtinval,
ontslui ting, aard der bebouwing,
bouwtechnische en woontechnische
voorschriften e.d.
3/4. Overgang Bebouwing_ -lichttoetreding, gebruik en
Binnengebied. grootte in kombinatie met
afmetingen der binnenterreinen
regelen.
4 • . Binnengebied. _geen permanente bebouwing
boven m.v. nivo.
-individuele/ kollektieve
inrich ting en gebruik of
gedeel telijk openbaar (hof,
plein, groen- epeelvoorz. etc.
'/4/5. of. Binnengeb1ed -het accent voor deze zone
of. Bebouwing ligt op ontspanning, rust,
aft Openbaar gebied. rekreatie e.d.
-bij Bebouwing. lichtinval,
bezonning, gebruik, e.d.
·-als Openbaar Gebied. plek-
vorming" ontelui ting, rekre~tie.

B' ij ; ~' ~n beter beleid voor het verb·~~~en, reataureren van

pakhuizen e.d., waarbij ook 80ciale woningbouw een kans
krijgt naa.t het partilrulier ini t1at1ef aet I n hoger in-
komen,"st&deheretel"e.d, ie het mogelijk hierin meer woningen
met streefgetal a.w.b • • 2 te realiseren (ca. 80 à 100 won.)

Een zorgvuldige welf niet bebouwing VaJl open gaten, inkl.

Haarlemmerplein, Droogbakgebied, Haarlemmerhouttuinen,
Vinkenstraat, Faddegon e.d. met de grootste prioriteit
gericht op de voonomgevingskvali tei t,
Hierin kan dan een g.w.b. _ 2 gehaald vorden, max. ~ van.•
bevolkingsafname van 3420- 3280 (S.O.)
Totale st116in6 aant, van. Haarlemmerbuurtt van 1604 naar + 2000 van.

bevolkingsdichtheid •

1/.1. "O'Ij"<gtn • \JO>1i"",cW.lhtid i ...~l. ool(!o

~. 2,1. . bi .r-~ntn 'Jl""J~"",
(.0.

..ucd. ~J~lt'n.... co< ~/ho..

no ..,/h~ ,J<, 2,1

(~1:g.)

1604 won. waarvan 16" groter en

84" kleinere (hierbij is grootste sloop,
renovatie e.d.)

I.v.m. de daltng van de gemiddelde woningbezetting van

2.1 naar 1,7 185) inkl. de nieuwbouw in open gaten
en .±. 1/3-e daling van de groepen in de leeftijd 5- 9,
10- 13- jarigen, is er een totale 'b evolkingsafname van
4320 naar 3280 (185) te verwachten volgens S.O,

-Restauraties, verbouw, samentrekken van 2 woningen tot 1,

levert minder woningen op; hierin komen v,n.l', kleine
gezinnen met een relatief hoog inkomen:
ca. 80 à 100 WO,l1, minder + sterkere daling g.w.b.

-Verbouw van pakhuizen tot woningen levert meer woningen

op; ca. 15 x 4 à 6 - ca. 80 won. indien dit beter geregeld
zou kunnen worden: in de praktijk zal dit echter + 40 à
50 won. zijn. . -

aantal woningen in de Haar!.

naar 1850 à won.
Konklusies uit de schatting van de bevolkingso pbouw van ' 85 - 2000:

-Het a a ntal kleine kinderen (0- 10 jr.) blijft ongeveer gelijk.

-De groep 10- 20 jarigen daalt van ca . 370- 250 .
-De groep 20 - 30 jarigen stijgt aanzienlijk van ca. 900- 1100.
-Alle oudere le ef tijdsgroepen dalen in aantal , behalve 30- 40 jr .

Woninmiif ferentia tie I

De nieuwbouws In 1-e fase extra veel kleine woningen .

(ao;( kleine huishoudens komen bij sloop en
renovatie op straat te s taan; dit levert
110 urgente n op.)
Differentiatie 1-e fase: 50% kleine woningen .
- - - ·5 0% grotere woninge n.

langere termijn: (g . w. b . 1,7 à 2 .

de helft ge zinnen)

40% kleine woninge n

60% grotere .... oninge n,
met accent op
4- kamerwoningen.
Doorstroming: Van de 2- 4 pers . gezinne n is 50% te krap ge-
huisves t, dus doorstroming van veel g rotere
gezinnen n a ar de nieuwbouw is ge wenst (4,5 - k . won.)

Stebj e] e opbollw_ J ange term; jn voor de Haarlemmerbuurt :

25% 1,2- kamer.... oningen

30% 3- " " 55%.
V{) ";T de
35% 4-" S:«.t l,vtn de '!aar.lc."mo:<-
10% 5 en meer" 45%
fi::)"t).tb:ü::~n.. ~sa:rt

De overloop van gezinnen naar bui tenwijken zoveel mOffel ijk i ",kt*"ll""'.o'ox in
trachten te voorkomen of
ui t wia selen met "bin nens tadszoekera" en stadsvernieuwings _
urgenten uit andere s tad svern ieu.... ingsgebieden.

Ruimtelijke mogelijkheden voor "interne overloop" zijn

aanwezig op de eilanden, de Westerdoksdijk en de Zeehelden_
buffe r - en schakelgebieden .
 "',
~ .... \ WINKELS

;:. . y:~:
EN BEDRIJVEN _ HAARLEMHERBUURT •

Zie Ruimtelijk Programma van Voorzieningen Gouden Reael.

Onderwijs:
I( """<."' '"" .m" "'•• ,,</
basisschool Gouden Reael,
g rootste deel in Haarlemmerbuurt,
ca. 2000 à 2300 m2.)
- Pos thoornkompleks.
-Vinkenstraat.

-Bedrijvi gheid niet meer laten afnemen; ~inder- en peuteropvang: <4 80 m2 + 2 x 80 m2 )

er is nog een gevestigd patroon van afzetrelatiea. 1-e.v.
-o f Haarlemmerbuurt 6f Eilanden.
in komb. met onderw1jslokatie(s)
Hierdoor is er voor kleine ambachteliike-, ~-
en nijverheidsbedrijfies nog voldoende bestaansrecht. .- langs HaarlemtT'erdijk- straat.

-Om de bedrijven kleinschalig te houden, dient er een grens Groen- en speelvoorzieningen -Speeltuin 7800 m2 ink!. clubhuis
aan het vloeroppervlak gesteld te worden. (200 m2 ) I 6f Eilanden

-Hinderlijke bedrijven weren ui tontspanningsgeb ieden e.d. 1~a~r~~g~a~~e~!:~hikbaRr. )

Langs H.Houttuinen e.v. nog mogelijkheden voor enigszins
dynamischer bedrijfjes; echter geluidseisen hoog stellen.
"~:6 ;;. a~:;:-2~~·~;~~r:~eniê~~00 .2)
-50% van de werkers wonen ook in de buurt; -ca. 2 lt. 4 ap•• l- gro.n:v.oor~. 2
Gouden Reael ca. 4500/2 - 2250 personen. 6-13 jr. opp. 600 à 1'00.. (3200 11 )
Voor de overigen geldt dat ongeveer 5" met de auto komt;
de rest dient van een goed openbaar vervoer gebruik te -Openbaar groane 4 x 3310. 13480 .. 2
kunnen maken.
-Buurt- .n wijkpark r .... rbinding.n
Distri bu tiesys teem: ontspanning. zone a Eilanden en
We.terpuk- Jordaan,
-Laden en lossen: hiervoor beperkte mogelijkheden scheppen +
kortparkeren. -Totaal I ca. 26700 ,~ inkl.
--..... a 'eeltuin.
-Weinig auto- aantrekkende bedri,i ven; indien toch noodzakelijk
dienen deze zich zoveel mogelijk aan de randen van het
gebied te vestigen en wel in de autodrukzones (b.V.
Haarlemmerhouttuinen. ) (Meerjarennota Openbaar Vervoer '77- '81; wens Haarlemmer-
Hou t tuinen vri je trambaan.
VOORZIENINGEN. N.S: wens langs noordzijde H.Houttuinen 2 sporen extra.

Zie Ruimtelijk Programma van Voorzieningen v.d. Gouden Reael. -HaarlemmerHouttuinen blijft doorgangsfunktie houden, alhoevel
met verminderde verkeersbelasting (autodruk).
(1:, 3370 pers.) Mogelijke Lokaties: -(afwàgen: H.Houtt. 6f Westerdoksdijk doorgangsaccent. )

: Medische dienstverlening: 1(750 m2 , gezondheidscentrum) -Trambaan: Tangenten- Ring- C.S. 6f HaarlemmerHouttuinen.

===;;;"";======"---+-langs Haarlemmerdijk- straat. 6f Haarlemmerdijk- straat.
-West- Indisch huis. (I.v.m. de grote capaciteit van de lijn en de drukke fre-
quentie, li jk t HaarlemmerHouttuinen het meest aangewezen. )
Maatschappelijk: (115 +270 + 50 m2 netto). 2
~S.::.oc;;;i:.:a;;:a;:;l_-..:K.;.;u;;:l"tu.::.r;;;e:.:e;.;l"'"'_ _ _ _ _-t (~i~b~U~~:~)~UiS, e.v. 200 m buurtcirculatie + fieT.s- voetgangerverbindingen

-langs Haarlemmerdijk .. straat.

-Haarlemmerplein (Nota v. Ui tg .
punten; stedei .. rekreatieve funkt.)
-Haarlemmerpoort •
-Posthoorn.
-Evangelisch Verenigingslokaal.

Uit tellingen + berekeningenr

---_ . _ __.... _........ _._.. . I
nacht. v~:;~:g I Z~!:~_
Het auto bezit in de Haarlemn erbuurt neemt weinig toe de
laatste jaren (15 auto's / jaar). parkeren bewoners- auto 1 s (0,5) 900 600 900
parkeren bij winkels 50 , 120
1975' 1 op de 5 Haarlemmerbuurters bezat een auto- 0,4 auto/won.
(1 op 3 t 7 ia het landelijke gemiddelde)
verder had 50% v. d. gezinnen en 22% v. d. alleenstaanden
een auto.
hotels bedrijven 100
~ rm.
Bij max. behoefte en gebruik makend van legaA.1 parkeer ..
Bij nieuwbouw en herprofileringen zijn ca. 900 parkeerplaA.tsen aanbod van ~. blijveD er nog 170 (à 200) p.I!:. over
legaal mogelijk. waarvoor b.v. gebouwde voorzienjngen nodig zijn. (of groen- komb.)
Bij winkelsr niet uitgaan van een stijging v.h. aantal be- Bij uitvoering van ~.p.; ~.
zoekers dat m~e auto komt (wat de trend is.) Op zaterdag kan hiervan dan het grootste gedeelte (3701400)
Momenteel zijn 120 kortparkeerpla,'_ tsen nodig op zaterdag. op "tijdelijk legale parkeerplaatsen" in groen .. en speel-
Verdere stijging v.h. bezoek dient gestimuleerd te worden gebieden e.d. opgevangen worden.
door de spierkrachtroutes en het nieuwe openbaarvervoer- systeem.
Doordeweeksr behoefte 700- 200 (in de extra i;ebouwde voorzieningen)
Het arbeidsplaats .. parkeren ( ca. 5/ 100 arbeidsplaatsen; - 500 legale parkeerplaatsen bezet:
.:!1.2
/2400 a.p.) val t we~ tegen de vrijkomende langparkeer-
pI aa tsen van bewoners tea. 100 ) die overdag met de auto 500 _!~gaal uitgevoerd: 350 op straat.
naar hun wert eldere gaan. 150 in H.H. tuinen nieuwbouw.
200 ~ extra
in gebouwde voorzieningen of
: Bewoners parkeren: toename kategorie 20- 30 jarigen, afname ouderen gekombineerd met groenbuf f ers , -schakels e. d.
gezinnen 1:, stabiel. Kat. 20 - 30 j. minste autobezit • . 370l'OP "tijdelijk legale .parkeerplaatsen" gedurende
schatting van stabilisering van het autobezi t de zaterdagsdrukte.
in Amsterdam Lp.v. groei en verwachting 1070 lmaximaal.
van (hopelijk) een afname indien' topenbaar
vervoer en de decenfi-alisatie een kans van Mogeli ike lokaties voor gebouwde parkeervoorzieningen : (max. 200)
slagen krijgen.
Huidige trend : Bebouwing Haarlemmerplein : 90 p.p. <1 laag)
Amsterdam 1990; 0,85 à 1 auto/ woning. Faddegon: 30 p.p.
H. buurt 1990; 0,6 auto/ woning. Vinkenstraat: 50 p.p.
D(oogbakgebied- westelijk: 140 p.p.
I.p.v. de ruime schatting van 0,75 auto/ won. Droogbakgebied- oostelijk: 80 p.p.
zoals in • t ontwerp- bestemmingsplan nu gebeurt Brandweerblok: 200 p. p.
willen we liever sturen naar 0.5 auto/ woning~
(En op afstand: de· Hesterdok - uitloop , v.n.l. bedoeld voor
Zaterdag: 1800 woningen (max 2000) 900 auto' s de Eilanden, Zeeheldenbuurt en Westerdoksdijk.)
zaterdag- winkelen: 120 "
hotels- bedrijven -.2Q" De parkeervoorzieningen dienen naar verhouding over de
Maximale behoefte .!QlQ " buurt gespreid te worden: H. bUI Irt weet: 1050 woning en. (, 77)
H~ buurt oost: 750 woning en .
Legaal mogelijk: f500l 900
570 .!1Q parkeerplaatsen
extra; hiervo or
e.v. voorzieningen
nodig.

Op zaterdag kan veel parkeerruimte r:ekombineerd

worden met groen- en speelvo n rzienin~en.
L
 d2
westelijke eilanden

Bickeraeiland. Zandhoek •

WESTELIJKE EILANDEN, ALGEMEEN,

I

,'"'"' ' ~..,~,

jt .. 1} l['YP(H,on:nm.
- De ontspanni,.gszonej groenvinger
nr. Bj Spaarnwoude - IJ loo pt b.... 9~üJl};N+
over:
?)-~) 1<:'lNKE1S BàQ)~JJv};N.
Teertuinent Noord .. Prinseneiland j
Noord- Bickerseiland; Weaterdoks- d ... -:) "it:!)!t~ J::t:tfltGiW <
dijk.
._ Ij ",,"KEiK •
.. De spierkrachtroute Haarlemmerbuurt-
Zeeheldenbuurt loopt over
Zuid- Bickerseiland j Prinseneiland; a-2} l.'YH)-f.,OCltN.
West Reaeleneiland. h-2,} 'iiOlm!L
c-21 'WWKB1.3 :~;?1 EBDRIJyz.1,f •
.. Prinseneilandz grootste ontspanning.
(Ontmoeting spierkrachtroute "stads- d .. 2:] VDORzn:aH~WE'$.
vinge r" met ontspanni ngszone nr 8.)
.- 2} VERKEER.
De Westelijke Eilanden vallen in een hiatorische kontinu!tel t . en
7
worden gekarakteriseerd door plaatsgebonden t p olog H!n:
Deze typologiän dienen te worden beschermd en of vervolmo.akt a ... ).) TYP010CJEN.
door het toepassen van plekgebonden normen en voorschriften. b-~-l0 WOM.iN .
ö.}) .." n{KKL~, Sf{ :&EDR! ~fV'KN ~
Op de eilanden dient het spierkracht- accent prior! te! t te krijgen,
voorts dienen ze gekarakteriseerd te worden als autoarm 6ebied. d"'3,:1 YOORZIE1':nWiiJf.
e ... 31 V:eRF.j:~ln~.
Een el!sentieel onderdeel van de typologie@n vormt de waterverbinding
die het gebied kenmerkt,
De waterverbinding met 1-3 en grachten d~ent te worden gestimuleerd
(o.a. voorzieningen, aanlegmogelijl:heden, laad- en losplaatsen,
doo:;-vaar- routes e.d.)

Het water rond de eilanden kan grotendeels opgeno,!en wor~en_.J!l_

een gescheiden schoonwater- sYsteem. los van het A'damse stad8wa~.!.~
Doonpui- mogelijkheden Korte Prinsengracht en Veaterkanaal
onderzoeken.

De plekgebonden ob1ektdoelen zijn ui tgespli tat naar aspekt en

naar gebied. Ze worden behandeld in de volgende pagina's .
Westel. Eil. Water.
Overg&Jl8 Water- Wal. -zachte overgang water- land,
vage grene.
Wal. -weinig permanente bebouwing.
-uitloop v.h. drijfwon.e n.
-stadsboer, groenvoorziening.
Overgang V.l- "Straat" -vage grene, funktieverTlechting.
"Straat". -plekvorming, verblijfsfunktie.
-!rottoirs ongewenst.
-verplichting openbare ruimte
voor elk pand individueel in
te richten; bestrating door
eigenaar(bewoner), uitvoering
priv4, kollektief of gemeente.
---------------- - ---- -Rooilijn handhaven.
Bebouwing. -specifieke voorschriften t.a.v.
bouvvorm,-hoogte en gebruik,
lichtinval, ontsluiting, aard
der bebouwing, bouwtechnische-
en woontechnische voorschriften.
Ov~rgang Bebouwing- -lichttoetreding, gebruik en
Binnenterrein. grootte in kombinatie met
afmetingen der binnenterreinen
regelen.
Binnenterrein. -p.eenachappelijk gebruik
stiauleren.
- bouwverbod voor permanente
opstallen.

Galpnstraat- -verkeerafull1ctie (v.n.l. spierkr. )

Bruggen. ..openbare rui.te, bestrating en
inrichting door gemeente.

06 .....1 t ge.iddeld een daling waar te n ••en vàn de

g.v. b. VaD ~,1 naar 1,7'
Zo t&ll .en er ook van uitp.a.n dat in de beetaande panden
op het Prinaenei1and een daling yal t te Yervaohten Yan de
~. Tan 2,9 naar .t 1.
Di t geett een yerainderlng van bet aantal bewonere tot.
2/ 2.9 x 220 - ~.
De lidd.nblfp.n.

Het aax. bouuo1uet di.nt in overeen.t.mming gebraoht te

worden . . t eisen di. aan be.onning .n belichting, beluchting
en pbruiJt van binnenterreinen voldoen (zie plekgebonden-
noraen).
Dit geldt vooral yoor die delen vaar paJthui.en e.d. oagebouvd
kunnen worden tot woonhuizen.

De woopOV'viDl, , tevena bezie.b in het licht van de aanwijzing

tot ontspanningegebied .n b.t aanwe.ig zijn van een spier-
krachtroute, is bijzond.r geschikt voor kl.ine ... stanen .et
~, bejaarden .n ....nl.ving.Yora.n aet d. aogelijk-
h.id o. kollettief «ebruik te aaken yan bep. voorzieningen.

Ui tgaande van e.n yerdelingc 50 l 6~ wonen en

50 1 40,( vorkol\> opolag.
zijn ,er 1l&lI: • .t. 25 pakhuizen b •• chikbaar oa te verbouwen tot
groep 0-20 woon- pakhuizen (.,.oorst.l).
gea. 4,5 1. x 25 • oa. 120 .1dd.1«rot8 woning.n .xtra.

Stabilis.ring g.w.b. op l,75c 1,75 I 120.220 p.

' Totaal Prinsenei1 an dc 155 + 220 ~ ca. '75 a.n •• n.
 Deze beperkt zioh tot het inoidenteel gaten TUllen
en het afbouwen Tan bestaande bebouwing.
HierToor geldt het bouwverbod, behoudens het
opriohten Tan incidenteel permanente bebouwing
(reedS aanweZig).
Tijdelijke opstallen zijn toegestaan.
TeTens dient rekening te worden gehouden met
de uitloop (voorzi"eningen) van de groep
drijfwoners.
Het drijfwonen dient zodanig te geschieden dat
het open karakter van het water niet wordt
aangetast en de relatie wal- water niet in de
verdrukking komt.
Drijfwonen T.n.l. koncentreren bij kadee (zie
andere eilanden).
Wonindifferentlatie Prlneene~land,
Distri butieslsteelll -Laden en lo.sen, hierToor
beperkte mogelijkheden toegestaan.
-Geen bezoeker.- en bewoners-
parkeren, behoudens ui tsonderincen.
-Aoeent op transport via water.
1.'r:ihooRZIENINGEN • PRINSEIiEILAIrn,
j
.$0 -Te oYerwegen r nieuwbouw of yerbouw van "de Sohuur",
tot buurt-/ praathuis .et e,v. uitbreiding voor
kinderopvang ea. 80 m2 (e.T. decentralisatie to.T
kinderdagverblijf- peuterspeelzaal op Biekerseiland,
Reaeleneiland of Ha.arleamerbuurt)
_"De Botenloods", deze wordt reeds ge-(ver-)bouwd.
(voor nr. 2.}.)
Groen- en speelvoorzienin,en, Stads- agrarische bed:x::i:lf:1e"

Het aocent dient vooral te liggen op 1, 2 en e.v. 3-persoons
huishoudens en meer kollekUevere sa.menlevingsvormen met een
enigszins permanent karakter.
Differentiatie, b. v. 6a,' 1,2,3- kamerwoningen.
4~ 4,5., kamervoningen.
Distributiel (Voedsel, energie, afval).
-Winkelen op spierkrachtvijze.
-Systeem I boodschappentas-. wagen inkl. berging en opslageap.
-Geen auto als distribuerend middel.
-Afval, hiervoor kan een kringloop_ systeem en/or transport
via water ontwikkeld vorden.
e~l
lIIIIKELS EN BEDRIJVEN. PRINSENEILAND.
po #"
Ruimtelijk apreidingsmodel: -Geen winkels, onhpanning
non- kommercieel.
-Bedrijven: accent in drukzones.
-Wallekanten: incidenteel, niet-
permanente aktivi tei ten.
-In de middenblokken; vermenging
van wonen en werken (50- 5~{,)
-Bedrijven: berging en voorraad-
funktie ; weinig verkeer- aantrekkend.
(toeieverende bedrijfjes, ambachtel-
bedrijfjes, kleine kantoortjes,
ateliers e.d.)
-Stadsboer- en rekreatie- onder-
steunende bedrijfjes dienen
gewtimuleerd te worden. Eventueel
koppeling aan kringloop- subsysteem.
Het accent op het Prinseneiland ligt vooral op de
BToen- en kringloopvoorzieningen.
Hier geldt ..,ook de aanwijzing tot .Qntspanningegebied met
groenvinger- en apierkracht- accenten.
-3 speelToorzieningen 0-6 jr. 200- 1000 II~.
_1 apeelToorziening 6-13 jr. 600- 1500 m
-Openbare groenvoorzieningen 4 x 315 -
-Stadsboerderijen op de wallen
-Buurt- en wijkpark- deel (zie Reaeleneila.nd) ixtra'2
totaal ca.~
)/3ERXEER - PRINSENEILAND.
-Geen do orgaand bestemmingsverkeer t. b. v. de
andere eilanden toegestaan (behalve nocdge.allen)
-In verband met de typologie- bescherming en de aanwijzing
tot ontspanningsgebi~d, waarbij het Prinseneiland de
kern vormt (krUising land- en stadevinger met spierkracht-
route), dient hier een lagere parkeernorm aangehouden te
worden dan op de andere twee eilanden;
n.l~ 0.1 lA. 0.2 autol woning.
-Totaal ea. 20 à 30 p.plaatsen en liefst gekoncentreerd in
secundaire bliktil ters nabij de bruggen aan de Galgenetraat
Ret overige parkeren dient overbodig te zijn, indien nièt
het geval: parkeren op afstand ln de blikfilters Bickers-
eiland ( 30 p.p.) en Reaeleneiland ( 30 p.p.). (extra cap,
inbouwen).
Andere mogelijkheden liggen op de uitloop Westerdokadijk.
NR. ~ plekgebonden normen.

1. WeGt e l. Eiland Water. -beperkt dri ,if wonen toegestaan.

1/2. Ov ergang Water- Wal. -zach te overgang wa ter- land,
v age g rens.
2. Wal. - geen permanente bebouwing.
-ui tloop v.h. drijfwonen .
-stadsboer, groenvoor ziening.
2/3. Overgang Wal-Straat. -vage grens, funktievervlechting.
3. "Straat". -plekvorming , verb l i j fs funkt ie .
- tro t to'irs ongewens t.
-voorschriften bestrating te
verzorgen door eigenaar/ pand.
3/4 Overgang "Straat ll _ - specifieke maat; stoepen,
Bebouwing. trappen, berg ing, groe n- zone.
,- --------------------- - Rooilijn handhaven.
4. Bebouwing. -s pecifieke voorschriften (enz).
4/5. Overgang Bebouwing- -licht- en lucht toetreding.
Bi- buitengebied. -gebruik en inrichting, indivi-
duee l en/of kollektief.
4. Bebouwing. (idem)
---------------------- -Rooili jn handhaven.
4/6. Overgang Bebouwing- -specifi eke maat, stoepen, trappen.
Straat. enz.
6. Openbare Straat. -do orlopend profiel , trottoir
toegestaan.
-verharding do or g emeente.
6/8 . Overgang Straat- Wal. -vervlechting, verzachting,
straat- bedrijven, groen enz.
7/8. Incidentele welt niet -wonen toegestaan.
permanente opstal l en. -kantoorfunktie en bedrijven
toegestaan (kleinschalig 20 -50 p.)
8. Wal- Werf. -niet permanente bebouwing,
-groen, stadsboer, wateraktiviteit.
-verspringende harde land/ water-
grens .
Westerdok- Water. -zuidelijk deel goed ontsloten
t . o. v. IJ. li g plaats rijnaken
e.d.
- beperkte havenakti vi tei ten.
-rekrea tie.

bevo lkingsdich theid.

verwachte

I n b . c. 06 gemidde ld een daling van de gem iddelde

wonin gbezetting van 2,1 naar 1, 7 waar te nemen (inkl.
de e.v. nieuwbouw.)

In de middenstrook op het Bickerseiland ; verwachting

daling g .w. b. lager dan 2.
De renovatie en restaura tie van pakhuizen e.d. + de
nieuwbouw op de plaats v an voormalige bedrijfsgebouwen
leve rt meer woningen op, zodat hier het aantal mensen
ongeveer geli jk kan blijven .
In deze stro ok dient het accent vooral t e lig,':en op
rel. kleine woninge n en incidentele projek ten die
toege wezen kunnen worrlen arm oud - bewoners , stads -
vernieuwingsurgenten en partikulierèn.

Op de West e rdoksstrook kan uitgegaan wor den van de gede eltel.

bouw v a n bestaande nieuwbouwplannen (V.d. Ley) + de
mogelijkheden voor ged econcentreerde extra. nieuwbouw.

-Di t geb ie d is geschikt voor gezinnen met kinderen;

en schattJ.nf'j van de ev a ~nCjsop ouw op an&ere ter~. dus pr iori t e i t: rotere wonin en (± 605·~ ~ ove rlo op
vanui t de Haarlemmerbuurt e. d.
-Het aantal kinderen (0-10) stijgt tot.:!: 60.
-He t totaal aantal kinderen in de groep 0 - 20 - S t.uren na1-tr g .w. h. van ± 3.
stijgt tot + 150.
-De groep 20: 30- jar.igen stijgt aanzienlijk - Beschikbai-JT: + 25~~ v.d. strook: wonen ,
tot + 125. - 75~~ we rken + rekreatie en stallen .
-De oudere leeftijdsgroepen boven 40- 50j r. Cf:!.. 10800 r.'I.2 te gebruiken voor gemengde
vertonen een sterkere teru gloop in ' t demo beeld. woningbou w (wonen + kleine bedr i,jf,ies .)
-De grootste oververtegenwoordiging zal dus Geschikte wonine;dichtheid .±. 125 won. !ha.. (31.)
in de groep van.:!: 15- 35 jaar liggen.
- d . l . 135 woningen , waarvan een p,edel.· lte bedrijfsruimten:
dus ca . 100 woninc·en nieuw te bouwen .
100 x 3 .. 300 m~nsen .

'W'oningd i fferen tia tie:
. Deze kan zijn: 60 % 1, 4 , 5- kamerwoningen .
40 % 2 , 3- kamerwoningen.
In de 1- e fase zal het aanbod gezinnen me t kinderen groot
zijn en kan de behoefte voor de kleine huishoudens opge -
vangen worden in de middenstrook en de Haarlemmerbuurt.
Later dient 6f een gOf'de doorstr oming mogelijk te zijn
6f ca 10% v.d. grotere woningen gesplitst .
Distributie: (Voeding , energie, afval. )
- Winkelen op spierkrachtwijze, langs
- Distributieschakels Eilanden - Haarlemmerbut:.rt .
- Zelfde systeem als Prinseneiland (bOOdschappentas e.d . )
+ beperkt de auto dicht bij de woning toegestaan .
gemengde woon - werkbestemm ing (25% wonen,
-""/
<."; ) VERKE :m
75% werken, rekreatie en stalling/ opslag . )
Iets grotere ·bedrijfjes (±.20 à 50 p . ) en kleine kantoor -
funktie toegestaan .
(Werkplaatsen van kleine bedrijven in de onderhoudssfeer,
kleine bedrijven die zich toeleggen op handel , nijverheid
en dienstverlening e . v . met accent op transport via water . )
- Stadsboer- en rekreatie ondersteunende bedrijfjes dienen
gestimuleerd te worden .
Distri bu tiesysteer:l:
Laden en lossen : accent op transport via \.later .
Beperkt bezoekersparkeren . el:) arbeid splaa tsenparkeren .
-~\
; WO(\RZI ENING; ';N BICK.:i:HSEILMm .
/
_v" - Keuze kinderdagverblijf en/of peuterspe ' lzaal (sa m2 ) ,
met draagvlak Gouden Reael;
In nieuwbouwgede e l ten of Jo nkerhuis .
Eventue e l in kombinatie met ge d ece)1tralise e rde kleuter-
basisschool .
- Sporthal en/of theater in de Reyersonhallen .
- Kroeg , waa rvo or r,e g adi gde a a n\.le zi g j in schakelgebied
Jonkerplein.
Groen - en s pe e lvo J rzieningc n :
- Overweging 6f i3ickerseil . 6f Ha a rlemmerbu v rt :
Vervangin g Dr oogbak - spe e l tuin :
- 3 g roen- speelvo o rzienin f.~~ n 0 -6 jr .
\-2 à 3 gr oen- spe ' lvo orz,. 6- j3 jr
- Openbare p'roenvoorzienin p,-cn 4 :x 500
- Stadsboerderi i en op de \.lallen
1;~~~a~2
.
BICK~RS " ILA JlD .
..
,. - Beperkt do orgae.nd bestem ~l in ;- sv e rkeer t . b . v . de andere
eilanrl ~ n toe ges taan .
- Blikfilters~a.. . d._ k9P!?e. r:;.. y,!~ d e E! i) .~. ~~en (,Tonkerplein en
Reaeleneiland) alwaar het bewoners - en bezoekers parke ren
gekoncentreerd dient te worden.
. - G6án parkeren t . b.v . de Ha riemmerbuurt op Bickerseiland .
- Parkeer- u i tloop t. b. v. de eilanden : op \les terdoksd ijk .
- In verband met de typologie - bescherminr,- en de aanwijzing
tot ontspannin,"" sgebied , dient e e n lagere parkeernorm
dan in het v.e.p. aangeh ouden te worden;
n.l. gemid d . 1 auto! 7 inwoner s '"' 0 . 2 à 0 . 4 auto! woning.
- Totaal vo or bewoners arkeren: 75 à 100 p. p .
arbeidspi . la~en lossen en b e perkt bezoek ± ~.
- Ui tgebreide voetRsnger -, fie ts - en boot - voorzieningen
hebben de priori tei t.
&. V) REAELENEILAND.
ZANDHOEK.

nr. ~. plekgebonden normen .

1. W'esterdok- .... ater. -rekreatie.

1-a. Steiger zone. -individueel, kollektief en/of
gemeentelijk beheer.
2. Kade. -v erharding door gemeente ,
inrichting idem.
- ui tloop .... ateraktivi tei ten.
2/3 . Overgang Kade- - specifieke maat; trappen,
Bebou.... ing. stoepen, berging e.d. zone.
(individuele inrichting.)
------------------------ -Ro oilijn handhaven.
3. Bebou .... ing. - specifieke voorschriften t . a. v.
bouwvorm-, -hoog~e en - gebruik .
3/4. Overgang Bebou .... ing- - lichttoetreding , gebruik en
Binnenge bied. grootte in kombinatie met
aim. der binnenterreinen.
4. Binnengebied. -geen permanente bebou.... ing .
-individuele en kollektieve
inrichting.

h~ 3} REAELENEILAND.
lJXtl "WERF- TYPOLOG IE.

nr. !2!!!.. pI ekge bonden normen.

'. We ste l Eil. Water. -geen drijfwonen , accent op

na tuur. rus t en rekrea tie.
1/2. Overgang Water- Wal. -zachte overgang. accent op
natuur, ruet en rekreatie.
2. Wal- Werf. -geen permanente bebouwing.
-groen. stadsboer , water-
aktivi tei ten. kollektief of
gemeente •
. -beperkte uitloop bedrijven.
2/3. Incidentele .... el/ niet -kleine kantoorfunktie en/ of
permanente opstallen. bedrijven toegestaan.
-wonen toegestaan.
Openbare Straat. -doorlopend profiel
-trottoir toegestaan.
-verharding door gemeente.

et
(IDEII NlEUI/E TEëRTUINEN EN ZOUTKEETSGRACHT. )

nr • .!.Q.!!.!!.. plekgebonden normen.

1. Westel. Eiland Water. - beperkt drijfwonen toegestaan.

2-a. Kade. -individue e l bestraat (wonen.
drijf .... onen. bedrijven- inrichting)
-openbaar toegankelijk.
2- b- Kade. -bestrating door gemeente.
-openbaar toegankelijk.
3. Bebouwing. - specifieke voorschriften t .a.v.
bouwvorm. -hoogte en «ebruik.
3/4. Overgang Be bou .... ing-
Binnengebied. -f~~~e~e~~:~)nte bebomdng
-individuele en/of kollektieve
inrich ting.

4. Binnengebied.. .. geen permanente bebou.... ing.

- individuele en kollektieve
inrichting.
5. Openbare Straat. - doorlopend profiel ,
trottoir toegestaan.
-verharding door gemeente .
 Huidige ruimtelijke spreiding'
I165 P.;3}000 m2 • ca. 50 P./ ha. bevolkingsdichtheid.
,I )

~1)!iC~>:;,,~
>7'/ '<:::;"-. .
:~"P!OOk
hier ~ -zcaL'-;v~ral
in b.c. 06 een tendens tot
daling van de gemi ddelde woningbezetting.

j/ 1In de bestaande gedee lten dient deze daling gestabiliseerd

j te vorden door goede ruimteli jke en .... oontechnische
i voorwaarden te scheppen middels verbouw, aanpassing en
ombou.... van sOmI!lige bedrijfgedeelten tot .... oningen;
als richtgetal kan hier dan g ...... b. - 2 aangehouden worden.

Voorts levert verbouw, restauratie en renovatie minder

woningen op; deze mensen dienen tijdelijk elders gehuis-
vest te worden of door te stromen naar de nieu.... bou.... ,
indien het gezinnen betreft.
In de oudbouw blijven dan.:t. 130 mensen wonen v.n.l. liefst
kleine huishoudens.

-In 1-e fase is er een grotere behoefte aan kleine ·woningen:

bij verbouwen samentrekking van b.v. 2 won. tot 1 komen
de kleine huishoudens het eerst op straat te staan.
Ook dient er een zekere opvangcapaci tei t te bestaan voor
de urgenten uit Hasrlemmerbuurt, Zeehelden en Planciuebuurt.

Differentiatie 1-e fasel 1 5~ kleine woningen

5~ grotere woningen.

Op de langere termijn is dit gebied zeer geschikt voor

gezinnen me t kinderenl dUB priori tei t u .o tere woningen.
=""'==!.!. - ~~~o t::~!t a::a! .~~~~er.n 1n de groep
- De sroep 20- }O jarigen .tijgt tot + 85. Differentiatie
- OTeriga zelfde de•• b •• ld, behouden; de langere termiins 55 l 50,1: '.4.5- kamervoningen.
overTertegenvoord1ging Tall ± 15- 35 jr. 45 A 4~ 2,3- kamerwoninBen.

Groen- en eelvoorzienin en Stad a a che bed ri f e

-Beschikbaar voor e.v. nieuwbouw, mede gezien de
groenvinger- ontspanntngszone op het eiland:
ca . 16000 m2 voor bebouwing, waarvan + de helft
voor woningbouw (aooo m2 ), de rest bedrijven en
rekreatie.
Het accent op het Reaeleneiland ligt vooral op de
groen- en kringloopvoorzieningen.
Hier geldt ook de aanwijzing tot ontspanningsgebied en
groenvinger- spierkracht accenten.

-Nieuwbouw; gedeconcentreerde, kleine projekten. -2 1 3 speel voorzieningen 0-6 jr. 200- 1000 ,,~ (1'00)
-2 speelvoorzieningen 6- 13 jr. 600- 1800 m (11;00) 2
-Openbare voorzieningen 4 x 445 +2000 m
-Stadsboerderi1en op de wallen -extra

-Buurt- en wijkpark met aktieradiu8 400- BOOm.

totaal ca.
Reaeleneiland: 165 - 2"" + 31'5 - 445 meneen.
VERKEER- REAELENEILAND.

-Beperkt doorgaand bestemMing sverkeer t . b.v. de andere

eilande n toegestaan.

-Aan de kop v.h Reaeleneiland 'n blikfilter als buffer

-Wallekanten; gemengd bedrijven en rekreatie, etadsboer e.d.
-Soort bedrijven: berging en voorraad- funktie, toeleverend_,
handel- en dienstverlenend, kringloop-
en stadsboerondersteunende bedrijfjes.
_ A 50 p. m&X.
grens 8an het vloeroppervlak; per lokatie bekijken.
-Accent op transport via water.
tussen"autodruk - en ontspanningsgebiedl hi.er een
koncentratie van het beperkte bewoners en bezoekers-
parkeren.
-G~~n parkeren t . b. v. de Zeeheldenbuurt op het Reaeleneil.
-Parkeer uitloop via Bickerseiland naa r Westerdoksdijk.

gemengde ~- ~- en opslag- bestemming. -In verband met de typologie- bescherminp, en de aanwijzing

tot ontspanningsgebied, dient een lagere parkeernorm
ca. 25 A }5" v.h . eiland dan in het V,C,P . aangehouden te worden;
nl. 1 auto I 7 inwoners .. 0.2 à 0 .4 auto I woning.

-Totaal voor .bewonersparkeren: ca. ~.

arbeidsplaa tsen, laden en 108sen
-Laden + 108sen; hiervoor beperkte mogelijkheden toegestaan en beperkt bezoek: ca . 2U p.p.
-Kortparkeren t. b. v. bedrijven: idem.
-Ui tBebreide voetgangers-, fiets- · en boot voorzieninr.en
aan~rek k ende bedrijven; accent op transport heb l: en de priori tei t.
via water.

L
 en
-\Ioningverlies t. b.v. groen, open ruim t e e.dl
Ui t an s nten:
-De verbetering van de woonomgeving moet vooral gezocht
vorden in herindeling van de bui tenrulmte en een
verbeterde ruimtelijke relatie met' de omliggende buurten.
-Teneinde meer open ruimte, groen (Ontspanningezone) en
d3
Blok H9 (rattenblok) staa t op de lijst oa gerekonstruee rd
te vorden I hier kan e.v. nieuwbouw Dle t lage dichtheid en
Agclpt op grp'p terugkomen (ontapanningszone).
Langs de spoorlijn en bij de brug over het Vesterkanaal
ligt een reseZOTering voor de N.S . e n daa rbij zou dit
gekombineerd kunnen worden liet een goede gpierkracht
verbinding via de groenvinger : Vesterpark- Eilanden-

lokaties

vorden. (
ort
bezonning in de buurt t. brengen dient op sommige plaatsen
gesloopt t. vorden (de slechte delen). In de nleuvbouw-
.ila.nd.~ Zeeheldenbuurt ,.d.
kan de o'9;erloop
T&ft de vrij a ••nde atad\ernieUVing8urgenten opgevangen
Vesterdoksdijk. Dit levert v.n.l. v erlies van opslag-
plaatsen e.d. op.

Blok H9 - ± 75 vonl 125 b.wgnerg.

\ .
-Het nastr,..... ."an .en .t~i:l.re bevolkingsopbouw (v.g.l.
! zeeheldBT;uzth a.n. d. J lergrijZingll tegengaan.
Huidi"e RU1.hli:!~.
r'1'dyl verlie.I (120- 20) + 125 • 22' perlone,..
-Er blijven dan ±. 963- 225 • 738 bevoners in de bestaande
bebouwing wonen. Bij de verbouwen . . .entrekk ing kOllen meer
grotere woningen "e.chikbaar (hogere g.w. b.) waardoor het
aantal gezinnen aet kinderen kan stijgen en de urn! 'zing

p. / .2 -~t /,h4 bnolkingadiohthoid.

yord t tegengegaan I
I Het tot"l Mnta.l....!.ti jgt dan tot ca • ., 789 R'rngp'l.
\. . /y/
De Nieuwbouw. Mogelijkheden liggen o.a. bij de rekonstruktie
van blok H" lange de spoorlijn eto •
.570 ~t)/40t}O() 'ff'!1. H9' i.v.lI. ontspanningegebied en · behoefte aan
groen, lage diehtheid- incidentele bebouwing
N
" 1~ 3 VJO\1! ha , gekoabineerd met groen, stadsboer en/of parkeren.
oae .1Q. grotere won l 20 l 30 pergonen.

D. totale bevolk in van 4. Planc1u.buurt zal afn••en VUL

~ + 780 + 20 • ca. 800 per.onen.

Bes taande !!deel ten van de buurt I

-G.v. b. stabiliseren op 1,7 bij da beetaande woningen.

-!u:Uu ,door voningvergrotiJlg, 8amentrekking e.d. :

oa. 10 won, 10:z: 1,7 - 120 bewoners.

-Verbouw van pakhuizen e.d. levert oa. 8 à 10 woningen op •

10 x 2,0 - 20 bewonern,.eer.

Stabiele ~ibouw v . d. Planciu8buu~t 28 d~ lan,.ere terai ~nl

Distribu tiesr.teea : -laden en lo.sen toegestaan.
-bij :Jieuwe Tee rtuinen (sie tYPologiln)
25" 1,2 kaaervoningen bedrijven .et tranaportaogelijkheden
30l' 3 " 55"
via water stiauleren.
~ ook stal l ingsacoo.odaties
35" 4 " t. b.v. de Itringloop- .ubelete.en op de
1 Ol' 5 en .eer " 45"
eilanden
Overloop en Doors tromin§'1 VOORZIEJlIIIG!I" - PLJ.NCIUSBUURT.

Veel 2, 4 pers. huishoudeos zijn krap gehuisvest, door- S. .en aet de gekombineerde openbaar - vervoer (anel tram) +
stroaing naar ruillere nieuvbouv is gevenst. In de Plancius- spierkracht verbinding( en) over het Weaterkanaal geeft dit
buurt liggen hiervoor nauyelijks mogelijkheden. de mogelijkheid om ook beter van de voorzieningen van
Een godeel te eZOT&a kan in de verbouwde ea vergrootte de SpaarndUlDlerbuurt (en omgeke erd) gebruik te aaken.
voningen, hierbij komen dan de 1, en 2 persoons huishoudens Di tzelfde geldt ook vo or de verbinding .et het Westerpark.
op straatte staan.
In de 'buurt I
" Interne overloop"I Deze stadsvernieuwinpurgenten, 1 en
2 persoon. huishoudens + gezinnen ( ca 50- 5~) kunnen dan maatschapp; -Als al terna tief Toor d. Haarleamerbuurt
doorstrollen naar de nieuwbouw in de Haarlemmerbuurt, de (H. Plein) I de vestig ingen van het 2
Ze eheldenbuurt of de Eilanden. Maahohappel1 j k vork (115 + 70 + 50. ).

~WI!IXELS EN BEDRIJVEN _ rLAIICIUSBUURT. -De aanwezige lokatie., de Ahrend .n de

Planoiu.school kunnen in de eerste fa ••
gebruikt word.n voor het vestigen van
r~,' -De buurt zelf he eft geen winkel-accenten, wel
e.v. als uitlopers of schakels naar de subcentra allerlei aktivi t ei ten zoal. buurt en klub-
Haarlemmerplein of Zoutke e tsplein (b . V. in plaata huiswerk , div. verenigingen e.d.
Voor de Planciu8scho ol kan later e.v.
van de garage in blok H2), koncentratie aan de
koppen VaD de buurt. nieuwbouw in de plaa ta koaen (wonen, werken,
onderwijs e. d.)
_B. v. winkelschakel Planciusbuurt- Haa rlemmer lein
om spierkracht_ relatie te verbeteren e . v . in -De Smallepadsschool kan voorlopig aet de
kombinatie met bedrijfaschakel en blikfnter). huidig. capaei t ei t ~lijven draaien.
Overwogen kan word~n of een deel Tan de 2
BedriJven l -Voor kleine handel en nijverheidsbedri j ven is er gedecentraliseerde kleurachool b.v. 80 a
nog bestaansrecht l grens a.h. vloeropp. stellen. in kombin,tie met peuter. kleuteropv&ng
(OOk 80 m - 6fop d. Eilanden), hierin
-Aan de o osteli j ke zijde van de Planeiusstraat l gerealiseerd kan worden. Al ternati.f t
de bestaande bedrijfj es handhaven, behalve de de Planciu'Bchool.
meest hinderli j ke .
De garage in blok H2 kan b.v. kleiner en zich -In de Plancius8choo l kan geetart vorden met
meer gaan toelegg en op spierkracht- bewogen voer- z.g.n. "permanente edukatie" (ouder- Bchooi).
tuige.n
-Ook kunnen vormen zoals "ltringloop- ins truIttie"
-Rekonstruktie v.d. strook ·langs de spoorbaan : (speciale facil! tei ten) e.d. overwogen
reservering N. S . en worden.
mogelijke lokatie voor een gekombinee rde winkel-
bedri:lfs8chakel- blikfilter en spierkracht (kruis)_
verbinding
 i
ro:::eii.ln~-:...:;;.n::...l.u;p::.:..l~v~o1lio~r!..il.i.!!n!Oi;!!n~l!e!:ln",''-_ _ _ _ _ _ ,_.. __ ~ ______ ,
,.:::G..
De accenten ligg en op de groenvinger (epierkrachtroute) I
Wester.park- Eilanden- WesterdoksdiJk, die over de Planc1us,,:, Parkeren kan mogelijk gekombineerd worden met de blikt!1 ters:
buurt loopt, de Westerkanaal zone (A'dams8 bos- Twiske vinger (Winkel schakel bij spoordijk_ bogen en Zoutkeetllplein.) verder
en de 'f'erb1nd1ng (lnkl. tram) met de Spaarndammerbuurt. in groepjes verspreid in de buurt, gekombineerd met groen e.d.
Groenv1ngers en spierkrachtroutes liefst vrij van parkeren.
-458peel- groenToorzieningen 0-6.jr. 200_ 1000 m~ (240°; Bij de nieuwbouw kunnen ook gebouwde parkeerToorzieningen
-1 speel- groenvoorziening 6- 13jr. 600- 1500 m (1200 betrokken worden.
-Openbare groenvoorzieningen 4 x 800 • 3200 m
-Verbindingen ontspanningszone- groenvingere e.d. extra Vo or het arbeidsplaatsen .. bezoekers .. parkeren kan een getal
biiOil. . vaft oa. 25 p.p. extra aangehouden worden.

Max. Parkeerbehoefte (b,v. zaterdags of 's nachts.)

VEWER - PUNe ruSBUURT • 800 p./ 1,7 - 470 won, inkl. gerbouwen nieuwbouw.
470 x 0,65 -
Openbaar vervoer, (oranje, ) extra bezoek, laden en lossen
extra zaterdag, markt, subcentra
De ..,erdeelring Sloterdijk (intercitystation)- Singelgracht- max. behoefte:
Muiderpoort (inhrcitystation) uit het voorgestelde stedelijke
snel tr&lllsyateem, kan gebruik maken van de reeds aanwezige Te realiseren parkeerplaatsen.,
tramroute in de Planciusstraatj hierna dient een verbinding
via de Spaarndammerbuurt naar Sloterdijk te worden aangelegd Legaal op straats 250 p.p.
waarbij een ekombineerde tram- voet an er- en fietsersbru In de n i euwbouw, 50 p.p.
over het Vesterkanaa een van de ui t te voeren n rastru urele Extra in gebouwde en/ of
verken zal zijn. groen- apeel voorziening en
Teven. dient er a.n de Zoutkeetsgracht een tramhal teplaa te inklusief de zate r dag- opvang : ~.
te komen met goede Terbindingen en faciliteiten (b.V. stal1inga- .,uO 11.' 2·._.____ _.
mogelijkheden) t.b.v. de spierkracht- verplaatsingell binnen
d. wijk.
De prioriteit dient steeds te bli j ven rusten bij een
Autoverkeers goede uitvoering van de zich kruisende spierkrachtroutes ,
de stalling smogeli j kheden voor spierkracht- bewogen voertuigen
De Planciu8straat behoudt zijn funktie als ontsluitingsweg en een veilige en snelle werking v a n het openbaar vervoers-
van de Planoiu8straat e.o., de Teertuinen, Weaterkanaal en systeem.
Zoutkeehplein. echter;
G&&n doorgaand verkeer me e r. Verminderde Autodruk:
De totale belasting kan hierdoor tot ca. « 1_· t)/ 2 ) - t
d. i. ca. 3230/ 4 - BOO eenheden in de avondspi ts (15. 00- 18.30 u.)
De Planciusstraat dient daardoor e en smaller profiel te
krijgen; cap. 250- 500 pae/ h. buurtstraat- rijbaanbre e dte _ 6 m.

Voor de overi g e straten geldt: buu rtcirculatie + spe e lstraten

(b.v. de Houtmanstraat).

Zelfde karakter als de Zeehelde nbuurt:

schatting voor de to e komst (1990) ca, 0.65 autol woning.
L

0. het .ubo.ntrua Zoutk.et.pl.in Toldo.nde dra&gYlak
t. gev'n, 011 d. dr\1k Taft het atad.centrua op de buurt
te verkl.in.n en all h.t spi.rk.racht- ~ .en kans te
geTen, moet . !:"WoningY.rlies t. b.T. ~: 08in ruimte e.d. ie groot;
het aantal woninsen in de Ze.heldenbuurt ~ of
t.nmin.te gelilk blilven zodat in i.d.r geTal h.t inwoner-
aantal ver..erderd of gestabiliaeerd kan vorden.
(Woningbouw d.a.T. buffers en schaltel.:~. .r het IJ en
d. natuur- groengebieden.)
2- H.t nastreTen van .en atabielere beTolkingaopbouw.
1" - lIeer open rui.te brengen in de beataude buurt.
HuidiG RuiatelUk. Srreid1n,.
2~50 P./ 72000 .2 _ ca • . ~26 P./ ha. b ... olki~odichthoid
(bewoond opp. + straten exl. bedrijfsstrook. )
De l.eftijdsgroep 0-20 blijft ongeveer gelijk,
0_10 daalt van 290 naar 270 p.
10-20 stijgt nn 250 naar 290 p.
D. gro'pen 20- }O en 30- 40 stijgen allebei,
20- ~O .stijgt van 590 naar 670 p.
~O -40 otijgt van 290 naar 480 p.
D. groepen boven de 40 blijven ongeTeer gelijk;
ca. 230 p. per groep.
d4
T.a.v. de Be.taande edeelten Tan de buurt •
.. Bij d.• bestaande woningen de ~. stabUiaeren op min • ..!.al...
",-Het per •• Terliea door woningvergroting ia gering i.T.m.
de lage g.w. b. en het atrevert aaar Ter,roting erTan.
1 n.l. !. 190 vonibgen oftewel 30 bewoners.
!.. Er blijTen dan .:!:. 2050 bewon.rs in de beataande delen Tan
\ de buurt vanen.
"De _l.uwbouwl Aan de randen van het gebied, naar IJ,
Veaterdoksdijk, St.n.nhoofd •• d. liggen
mogelijkheden om d.m.v. gebouwde buffers
en schakels ook woningbouw tot stand te brengen.
Beechikbaar oae 20000 111 2 • geschikte dioht-
, heid ± 125 won./ ha • • .:!:. 250 woniMen.
I
I Dez. gebieden zijn, indien veel aandacht aan
I voonoag'Tingskwali tei t vord t beat.ed, geachikt
I Toor gezinn.n met kind.ren t prioriteit.
f grot.r. voningen.
1 Stur.n naa. g.w.b. van 2,25 (T,g,l, eUanden),
1 2,25 x 250 • ca. 560 p. in d. ni.uvbouw.
! Een ged.el t. hienan kunnen stadsTernieuwlnga-
i :~::!:nd~! t~:.::e~:l:::!:;:! ~!j:;
t ::::'Ting,
I de uitdunning op de eerste plaats koaen.
n.l. + 300 p - (+ 50 naar eiland.n •• d.) •
i ca. 250 p. -
l Als "int.rn. oTerloop" uit de omliggende gebieden
, gezinnen met kinderen oa. 11Q....E..
De tot le b''Yolki Tan d. Z.eheldenbuurt kan dan
+ 2 0- + .rlon.n wor en.
Lat.r zal dit getal veer enigszins kunnen afne•• n i.T.a. d.
daling TaB de g.v. b. in de nieuwbouw a.n. de gezinnen vaarbij
4. kind.ren opgroeien .n h.t huil ui tgaan.
Kaar liet een go.d doorstromingsbel.id kan dit Toorkomen worden.
Wonintidifferentiatie TaB de ni.uwbouw.
In d. 1-. fa.e kUl ni.uwbouw plaata vind.n .et bet aoc.nt
op d. huia'Yest1ng ""'RA fotere ~zinn.n met kinder.n ("interne
oT.rloop Gouden Reael" b."",. 7 grot.r• • n 3~ klein••
"D. kl.ine ,huishoud.ns blijT.n dan "",oorlopig in de oud.
si tuati., later kan d'ze T.rbeterd vorden en kunnen d.
urgent.n (t.g.T. uitdunning) + de door.troa.ra die b.v,
ge:dnaui tbr.idi1\6 k.rijgen in d. inaidd.la g.r.edgekom.n
nieuwbouw.
Dus in latere fa ••• op.pliting van d. (te) grote woning.n in
d. nieuwbouw en
bouw Tan de klein.r. woningen.
Ui teindelijke diff.rentiatie. 4~ kl.in. woningen, 1,2,3 k.. won.
6~ grotere woningen, '4,5 k ..... on.
Diatributie. (Voedsel, en.rgie, afval.)
-Winkelen 011 spierkracht- wijze, auto toegestaan. ,
-Distributie vcornam.lijk via 8uboentrum Zoutk.etspl.in •• 0.
-Goede loop- fiete Tebindingen tu.sen het von.n en het (de)
subcentrum (-centra).
WINKELS EN BEDRIJVEN _ ZEEHELDENBUURT •
Zie Voorzieningen- programma. Xommerci'l. Voorzieningen,
Ruimteli 1k SEreidinls.od.l t
-Subc.ntrua Zoutkeetsplein •• 0.:
-Winkelfunktie ("handhaTen Tan de b.staand.
funl:ti • •et acc.nt op het buurtverzorgend karakter").
m.n. voeding en genot, draarlak 400 ••
ondersteunend t.o.v. Haarlemaerdijk- Spaarnd. dijk.
-Op plaats T.d. garage in blok CG 10.
mogelijkh.den bekijken om in kombinatie JlIet
d. binnen~ebied. afwerking een ambachtelijk..
kringlooPI vinkel- voorziening, met .en mind.r
kommerci.el karakter te realiseren.
Aanslui ten op spierkraoht route, kan mogelijk
als epil dienen.
 Op de strook tussen d. van Diemenstra& t- IJ en
VERKEER _ ZEEHELDENBUURT •
Vesterdok- IJr
In verband met de vermindering van de totale Terkearabelasting
J.an- en in~assing van de grotere, nog rendabele
(zie autodruk- .0delJ openbaar vervoers- model, da verkeere_
bedrijven t -weinig).
Di t gebied kan als schakel gezien worden tussen studieJ de verdichtings- verdunningsgebieden in aam.n-
de stad en het water: mengvorm T&ft bedri Ten hang met te voeren ruimtelijk beleid),
(ie~rotere dan de eilanden). rekreatie inlcl. kan aan,enomen worden dat het doorgaand- + beatemminga-
stadeboer) en~. ---- (vraoht)~ over de Taft Die.enstraat sterk verminderd
kan worden.
Diatri bu tieslsteea,
1977. · 4600 motoren + auto's telling
j 1000 vrachtauto's + &8.nhangvagen. } gedurende. een
-Laden en 108sen toegestaan.
-Geen doorgaand Traohtverkaer (behoudens ui itzonderingen). t 100 buasen avondepi te.
-hiOekera- en arbeidaplaat.parkeren p.r 10Watie bekijken.
d.i. 7200 eenheden (v.g.l. personenauto) T. Die.anetr.

VOORZIENIIIGEII- ZEEHELDENBUURT •
r, . Ui tbreiding ~lternatief 11'

~
van de ~./ .aats~happeli ike dienatverlening in
de Bokkinghangen tot oa. 150 JI • Bij aangeno.en halvering Tan de totale verkeer8belaating
(doorgaand verkeer). ca. 3600 eenheden in de a'Wondapit ••
Sooiaal- Kul tureelr afbouw van het "Turfschip" en de ont- (Hetzelfde geldt Toor de Haarle.mer Houttuinent oa. l!Q.Q....!!!h.)
slui ting voor voetganger- en fietsers, inkl. stallingsIlogel.
t verbeter.n. Xeu.e van oatl •• t1ng VaD het Terkeer op d. van Die.an.trut

rondervQ8. Hudaonaohool' oapaciteit toereikend bij 2610 p.

Het kl.uterondervija kan e.v. uitgebouwd vorde~t
en de Veaterdokadijk en
a1ueJlt op .en Terkeeraoirculatie vaarbij de H~rl.mmer
Houttuinen .ea doorgaand. funktie blijft behoudens
v.n.l. in l-e faae: 2 kleuterklaasen (2 x 80 • )
geko.bineerd met kleuter- .n peuteropTanlf' Van Die•• natrut, oa. 1000 1 2000 .enheden.
Ii te realiseren in de beataande bebouwing {Turfschip,
Hudaon b.v.) (Haarl. Houttuinent 2100 + 1600 - ..llQQ. .enheden.)
(v.g.l. 19771 4100 eenheden.)
~Kinder- en peuteropTang: 2Speel tuin + klubhuia Barentzplein
~ vergroten tot oa. 5000. + de bereikbaarheid en ontelui ting De van Die.enatrut- Veaterdokadijk kan dan het karakter
; te voet verbeteren. van een buurt vi k- onteluitln Ive kri en •• t oht.
v.g.. arent.atraat 1977.
~Groel\- en Sp.elvoorzieningent

I -Speel tuin Barentaplein vergroten tot oa. ~2. .11 ternatiet 21 t

! -Sp.elplaats Zoutkeetaplein integreren in apierkrachtcentrua + Bij volledige ontaBUng van het ...erkeer v. Di ••enstrut en
I groenzone • allaa over cle HaarlellJll.er Houttuin.n.
1 _10 gro.n- opeelTOorzieningon 0-6 jr. 200- 1000.22 2
(6000 -2) Haarleamer Houttuinen 1l&X. 3600 + 2100 • 5700 eeDheden.
- 4 groen- epeelToor.ieningen 6-13 jr. 600- 1.&00 • (3500 • ) dat wordt dUB nog drukker dan nUl 1977t 4100 eenheden.
(reat in ep.el tuin)
-Openbare groen"Yoorzieningen. 4 x 2610 - 10450 .2 .duB oyewena t.
-Stadaboerderljen, Tolkatuinen, vistuinen e.d.
in de achakel- butfergebiedellt
tntaal oa.

(inklueief ap.el tuin).

2tJ(}(J 5h7h'E/Jf/7
~aterdag, "beperkt bezoek e.d. vinkelSI
~Bedrijven ~n bewonersbezoek n:trat

Legaal op atraat 300 A 350

In de nieuwbouwt
tg Extra in gebouwde- of groen-
voorzieningent
~ ~J
,p
Extra zaterdag, bezoek e.d.
~ % in kombinatie met groen, spelen,
,V oor de oTerige atraten in de Zeeheldenbuurt en op ,M
de Vesterdoksdijk dient de inrichting alleen op de ',*
Eventueel kan een gedeel te i~i~~;~~· '-g;k' ~ilbi~.~-~d' ~;~;d';.;M"
buurtciroulaUe en de direkte ontsluiting gebaseerd te t •"0, met de "Westerdoksdijk- uitloop".
zijn.
t (Zie ~.a. de eilanden en de Vesterdokadijk) •
.1utoba.i ti lichte toename te Terwaohtenl
1975' 0,3 1 0,4 auto / woning.
V.el alleenstaandenJ voor de rest
;;er :10nl! geainnen met kinderen (0-10)
•• orts Tertoont de de.ografische statistiek
~• • Jl aware top (60 en ouder).
;.8cl\atting lichte to.n..... autobezit i.v.m. het
! «rotere gezin8;aandeel, ook in de nieuwbouw.

]tevoners arkerens Huidige trend 4'dam 19901 0,85 ~ auto/von.

H. buurt 'Ir 0,6 " /"
Schatting S.O. I. buurt" t 0,75 " ;00
" V.V &: v. "" " 0,5 " I"
Schatting V. V & w.
Zeeheldenbuurt /"
(Het arbeidaplaa ta- parkeren + vinkel ..
parkeren Tal t veg tegen het vrijkomen
Tan bewonersparkeerplaatsen overdag)

Zaterdag- winkelen: accent '!.igt op

spierkracht; dus v.n.l. laden en 108s.n
.n beperkt bezeek: 0&. ~. extra.

. Jl;j;,,\Af4MW~l,M\!l·-~:~r:!c::~rh~:rw::!:~~O::d~;~ ~:;:!e~a!an
de relatie stad- open water en
de vervezenlijking tot stedelijke ui Uoop
voor de Gouden Reael, JOrd&8.D en Oude Stad,
in de vora van intensieve (aktieve en passieve)
~ dient te vallen.
--Het wonen neemt hierbij dan ook een onder-
geac'ii"i'it"te plaats in evenala het te sanereIL
bedrijfabestand I beide zullen in de nieuwe
ai tuatie een rekreatie- stimulerende rol
moeten spelen. (Beschutting, bulfera en
blikfil ters, menselijke maat, attraktiepunten,
diverse accomodaties e.d.)
._Het wonen op de 'tIesterdoksdljk (de de Ruyter-
kade) ia in eerste instantie bedoeld 011
"inter.e overloop" vanuit de omliggende
gebieden (de Gouden Reael .. Jordaan- Oude Stad)
op te vangen, zij het iO beperkte mate daar
een groot gedeelte hiervan al in deze ge-
bieden self wordt opgevangen.
-Bovendien liggen hier mogelijkheden om .et
een zelfstandig fu.n.ktionerende kringloop-
aociale woniJlgbouv te startenl dus voorrang
dient te worden verleend aan die stads-
vernieuwingaurgenten die deze vorm van wonea
zien zitten.
Wat dat betreft zijn er genoeg aanwijzingen
te vinden onder de bevolking en bij de div.
buurtgroepen, die deze tendena willen helpen
versterken.
-Daarnaast kan het wonen het monotone, doodse
karakter Tan het gebied doorbreken. de nieuw-
bouw maakt het mogelijk ook hier de "menselijke-
sohaal, ook voor ,plant en dier" te introduceren.
-Tenslotte kan het wonen + de "aangepaste"
bedrijfsaktiviteit all .!.2.h..!!..!l of middel
gaan fungeren om de andere akth'i te! ten
...an de grond te kri1gen.
d5
ti
_ De oude kades. spoorrails en opstallen aan de westkant
van de di:1k, worden niet of nauwelijks meer gebruikt.
De bouwtechnische en visuele kwaliteit is matig tot slecht.
s Hier zou een etart gemaakt kunnen worden met de diverse
a.k:tivi tei t e n . - -
DItzelfde geldt ook voor de braakligge nde terreinen aan de
de Ruyterkade.
Uit onde de kapaciteit van het
Centraal Station bij lange na niet voldoende wordt benut.
olldat het rijtijden.eh.aa der treinen niet .triel'nt op
elkaar aanalui t.
Gebleken la n.l. dat het menrendeel der treinen varilrend
"van een kwartier tot een uur staat t. "niksen" i.v.lIl.
het z.g.n. "kop lIaken".
Di t i . een handeling d1e veel beter in een rUstige
bultenpla.at8 (eindstation) kan plaat. vinden.
Daterdaa wordt de.n een sevone door"an,shalte net zoal.
hei utreahtae c.s. .
(De enige irein waarbij dl t tot nu toe gebeurt ia de
Zandvoort- Maaatricht- Interci ty. )
Utrecht heeft minder perronru.imte als Amsterdu
en 6 rijrichtingen waarin de aporen zich
vertakken.
Amaterdaa heeft echter meer perronru.i.te en
slechts 4 rijrichtingen.
Ui t Utrecht blijken daarentegen 640 treinen
per dag te kUllnen Tertrekken, terwijl
Amsterdam ...ar aaD 520 treinen per dag komtJ
De overslag van goederen e.d. ia momenteel tooh al Terhu!ad
naar andere gebiedea. (Veatel. haTenl, de tarra!Ael'\. ten OOit.
en zuid- ooaten van de atad) I hiervoor heeft d. W.lterdokldijk
z'n funktie ook verloren (t,w • .Blauwhoord en Stenenhoold) •
- De bedrijfsterreinen aan de OOItkant. bij het IJ,
Hiervan zijn er een aantal die binnenkort zullen
verdwijnen naar elders (b.V. de Rijkspolitie te water)
en anderen die in de huidige VOrll weinig bestaansrecht
kunnen blijven behouden.
De vrijkomende grond kan dan gebruikt worden 011 bep.
overgangssi tuatiea van land naar water te bewerkstelligell.
B.v. aan de koppen nieuwe kleine bedr.ij"Ten met specifieke
waterfunkt!e (al of niet kringloop- ondersteunend of
dienatbaar in de stedeli1k- rekreatieve sfeer)-
kringloop- woningbouw- , promenade + paTiUoen e.d. over-
gaand in groen met zachte natuur- oyergangen in d4
ontspanningszonea enz.
De doorgaande we 0 de W terdoksdi k kan door zijn
veranderde funktie zie Zeeheldenbuurt ) gerekoDstrueerd
worden en ingepast in de nieuwe ai tuatie.
Voor wat het vrachtTerkeer betreft zal hij alleen nog
als ontslui tingaveg moeten dienen voor de in het gebied
zelf aanwezige bedrijven en andere transport- behoevende
funkties.
Het "aterwollen (v .n.l. binnenschippers), een niet ollaan-
zienlijk aantal mensen, dient getntegreerd te worden in
geheel; hiervoor wordt o.a. gedaoht aan een beter
voorziellingennivo zoals groen- en speelgelegenheid,
distributieschakels (b.V. boodschappenwagenetalling-
fietsens talling, kringloopvoorzieningen, parkeergelegenheid)
enz.
Het ' eea en. ander kan gekombineerd vorden (via apierkracht-
of water routes) met het watervonen in de ~.
 ~.
(jmuDisCH) ...
...-
214 ' -
215
216
218.c
IJ
, ~
iI
11
iJ
.;J
~
I)

219
 Nu OtOtendee\s bekend i? wat alle.maal
moo~\ük en oeweVl?t Îp vo\ot ex een
sJ,~\!J\8?e. ... ~...... en uit de4e-otj(~J'5en l

WaatIJ8fl ~le'(' twee. te"t i\h.\shatie lont -

'Wi~\~e\t 21ich te.YÎ~\CI\te \--,et- <;l'oei farebe.eld.

i
iij-''{<idd

220
WÎrlKe\sch3ke\
H88t lej\'\Wlerfleirl
Mad'J Haat\eW\~f'IeiVl
ClaleVl'ilAlle(ii eV1 oa\eVlbe:lte.,dioi,w
o ~ 0 ~ 0/
80V1\, effl\eil'l
w\.,l<.e\sc~kel _ _ _ _ _ _--'

5tei<;>e( - Y"",te //
/
lf/
oL\áe e>1 >11euo.>e bome" - /
,. ~ / ,

221
224 ca
225
227
DD® I •
 Daar we te ma\~en ~ebben met een
pfoce~ dat in -de -t~d ve(loopt
zouder) 'Ne divef5e ptadia \lan
~~>

ontwikke\iVlo tl.l55en Ol.( en 't eind-

o~oei~a5e~~d \~uVW)eVl OYldet~eJ­
ger). De~e. lNil\e\~e(.\'tioe tu~~en ~~e
gee\t een \loo'tbeeld ~ge ~mmioo
o"ef~a~s~taclia et uit ~oudeYl kun-f
n~n z,ien. Ye'(~f.\iy~ ~aa'(om de. 7- ir)-
oeWeu(de c.ifke1~ met de. oveyee\')-
\~oWlsrige lokahe.s uit de. eirdfa~e. I.·

I\)
w
~
238'"
239
(v. ~l~e"~ _- AdfI~l'1P~)
1+----
 ·1
( PP-tMAJ R. in.i
\. _.~.~ ........• ~._"_.· , A

DE WESTERDOKSDIJK:
Vooral voor de Westerdoksdijk geldt dat het
accent hier voornamelijk op het herstel van de
relatie stad- open water en de verwezenlijking
tot s t edelijke uitloop voor de Gouden Reael , Jor-
daan en Oude Stad, in de vorm van een intensieve
(aktieve en passieve) rekreatiezone dient te
vallen.
Het wonen neemt hierbij dan ook een ondergeschik-
te plaats in , evenals het te saneren bedrijfs-
bestand: beide zu l len in de nieuwe situatie een
rekreatie- stimulerende rol moete n spelen.
(Beschutting , buffers en blikfi l ters, menselijke
maat , attraktiepunten, sociale kontrole e.d.)
Het wonen op de Westerdoksdijk (en de de Ruyter -
kade) is in eerste instantie bedoeld om de "in-
terne overloop" vanuit de omliggende gebieden
(de Gouden Reael - Jordaan- Oude Stad) op te vang-
en, zij het in beperkte mate daar een groot ge-
deelte hiervan al in deze gebieden zelf wordt
opgevangen .
Zie 'lOOt de '1erdere moti'latier
Bovendien liggen hier mogelijkheden om met een
zelfstandig funktionerende kringloop- sociale
woningbouw te starten; dus voorrang dient te
wordep. verleend aan die stadsvernieuwingsurgenten
die deze vorm van wonen zien zitten. Wat dat be -
treft zijn er genoeg aanwijzingen te vinden on -
der de bevolking en bij de diverse buurtgroepen ,
die deze tendens willen helpen versterken.
Het wonen kan het monotone, doodse karakter van
het gebied doorbreken: de nieuwbouw maakt het
mogelijk ook hier de "menselijke schaal en die
van plant en dier" te introduceren.
Daarnaast kan via het wonen sociale kontrole wor-
den uitgeoefend op de groenvoorzieningen en volks-
tuinen die, hoewel visueel- en semi- openbaar
door de bewoners in plaats van door de gemeente
onderhouden worden. De meeste groenvoorzieningen
kunnen namelijk in de kollektieve en/ of de
privé- sfeer liggen.
Tenslotte kan het wonen plus de "aangepaste" be-
drijfsaktiviteit als schakel of middel gaan fun-
geren om de andere aktiviteiten van de grond te
krijgen.
- ~ri~~k(aÓ1ttoute
ol/ef .steioer.
o

- 8j~ondin~
Zf!e~eldeVlbul.l(t

- biVlV)eV\ - eVl
b\.liteV\~al/entie? .

h8Y1~paraYl~ie
naaf U.

11 BaYlta;;tiVlO'/
v.d. harde (~de .

- isolatie

- entrée
oloeVJvinoey
ti (}
vEJVl de e"iianden.

250
 • *'
lERDOKD~K:

(ps \,'ON""""",NO#'",', {N DGl-=PAt'U::l~nf;.\1 c- )

("7,;'4~iI::;LDn~7 ,iiAN"""~"i'''~ Z!?;ü\ OfS~;'iM'G;N: )

••

- & KI5M~ 'P? PRM~H!i

OM Dt', KWTiilltoQPi~m:mi,N
Ol' \/1; \~e?jl;RDoKl'l)jt\ Ti;
l'TAfliGNqi1 r1l;;R URM~VlAt;
T~ C<~V~N
DT; OVf\Riç.1i'w'ONiNCieOUW ,
~'02E,l?,()JJi~, : ONDliR;>T~1(N\"NDl';
tVlNKl'Ie t :tOÇ,IA~E, \<ONTRoV;
ïAV HeT" Î'ÎHilic:!}:00P-~"8.!5,"
- deJ;e 5\7iex\<'faM-
xOlke Wo!d~
styaks ui\~eM.

- cr,ed~e\te\~k I'\a8r
~ -k:lnt Qe(e\atwd
o
tuiVliei - biVWlt\'l-
Glebied ("i~uee\
o
oVlde!deel v.d.
G- viY)Qec)
o

- K .'v.J.'vi. G; .

- o\'ltVYlOe~ivo '*91'l
o
4 tYflO\~ieëVl .

252
 if~
.SQ
tD
.( 1
:;
""l =
~.(1. ~
(I
i""l
Er

De Westerdoksdijk kan zodoende het karakter krij-
gen van een park langs het IJ, een soort IJ- bou-
levard vlak bij het centrum, waarbij het IJ zèlf
I\) het park is en de strook langs het water een smal
01
CA) slingerende zone met uitzicht over het IJ en het
kringlooptalud.
Langs deze zone kunnen diverse voorzieningen een
plaats krijgen, zoals een paviljoen, een aanleg-
plaats voor passagiersschepen, een kleine stads-
camping, voorzieningen voor de binnenschippers,
een nieuwe "stadsherberg" e.d.
 ~O\ks\uiY)e\'l &l s\ad.,boeydet:jeVl, lA·l~ ~e. oeven
aaYl iV"t fltinc.ire iedefeeVl uit dt. 'W~k 0\OWl-
oe\lÎYlO
o ~
(belaYlo~tel\e~\')).
0

~eYl 'Je<hooocle bt.{lt iVltwdu.tee,t de ei\and~

~OOYNivr?.r' "\' de \Jes\:e!doksclÜk 0l
Bîi(:@!%f§ ft;wl:>Rrfr~i;]l;;)'Ê

...-..--He~ U7,èlf is het paf\~ de land 'lan03 ~J

I

wah~\" de .,ekveahe fOlAte. . 0

260
 IfllltE/(!fJlJ RJj81Î1I12I
(JUF /r1J8/JE1? ere
lJ/I{EC'I' /71110? /PR-
rEI? ZIJIVçfll/JC ·

C:E1J. 6!/JIIlIUlIIIl,
IItlIJClJRflRtJ/óC

ZIJ!JI)[CfJUE(TfJf{

261
262
 naar wateFuivetino
.., o'

h~, kost het \o\-aal

sw.,t~ et'll pijp txtta
oVlde, de o(o"d to.v.
W1 Vlol",~e aa~ lee
·,~kl. OOSlheJ.1'l ..
,iolu~~sstehel ~.c.1.

Me~haaYl­
~is~i()~ 1 .

21ie \{OOf de
doo"(SYlede.Yl
8 -al J b-b' IC-c,l

wa~edote,r)1
de \JolFe p~i.,a'?
~
wi\'l~WlOlen .
elekh.i!ei\~
hLAi~e .
 ~
264 U
265
 N
266 CJ
~ I

267
, it ~~J OYoei{a~e,bee\d bl~kt J8~ orde ~uid­
plAVlt \JaYl de 'Westefdoksd~k ~eVJ s~ede6oulV­
I~LAYldiQ zéér b~~OV1dete tSitualie OYl\s~3at .
j)aar W~y \lier tYrol~ieëVl ~kaaf ~boe~eY),
I

o~ de o(eYl~ ,s~acl- VJa\ey in \tJe~ \/e,leYlc:d~ \l~n

de ,?.,iVlSeYlOfa&!t Y1aas~ ee'" eYlOml~ wi~­
I

VYloleYl ~Yl al; dijl<'oebouVJiro twe.vJ l.,et VOOf-

Wlslioe N.~. talW:l oeleoeVl ~ dKaf 40U eeVl
uV)ief~ beoiY)~uY)t \i~~ 00) eer'l bti~vt::be be-
bou.~iYlO re ~ta1teY). t;eVl bebouwil'lO ~,é de
1elid,.g;iYJO ~(X.( l<uVlYleVl :z;U~ vaVl ee~ ~~ukje
"e{8\1d~fb&f eYl uit.viaselbaa( -1~l\ekl'er ~vreY)
en wet~eV) 'Jan biolooiscYJ bo().we~ ~et
I fLM-
en ~bouWMVlV)eYYle"~ ~ ~~ VY'\i!ieu\<uVJdiGle \Vl-
va~i~~ iYl de s\edel~h \<OYlrek~t v,aY'l ~ooil­
I

"ar ~~Vl QYl \laV) ui~eirdelljl< eeYl "eel ooed-

kopefe k4 - bowtJ\lo(\Vl. JeVJ (~\-(aál
ex)

\rIOVJeVl - ac~tioe ol \<olld<\ieve WOOVJv~nl'. ~ee~l

meet ~ljl~trle\1 \Y1 ~i&! OY\? alletle\ V'lIe~we
a\~\hlÏ\e.i\et') \l8Yl de o(OVld ~e l~f~C1eX) (\Je{oe!e.\<en
YT1e~ de +altJVJoY)ir)~eV) efVlaasff, d.m.v. \I ne.W\~'
~
IJ

~ eeD kolle ti -werk·,

•• rb eld .
selDe.Dl\.~h IJ
d,,\N"'tld
albv\<1J .
('1~It~t~)
 t<>$tt'D '.
'<" 'f.,Ellltit,àt:K ''<''<
...,-

"'
j _olo\.aal lP- 120 In' b~\>i~
,~ tl4.~lt ~<ttlilt "L"" inkt. \i.~r"" tk , ~,..;M..I,OI1r, 4t +k4,p',i
~ (lui",\~ ~ dan hluJ ",ol. b&i~in~t" ,bt.{luIJt) I h~ , kolll~l;
: ( o"iWlOc.ii"W - '11 k4t,I-q'uó\I<o4t,n cy ltakJ - "ivo . CtYÎ1l ) )
t qUlM\\t ~"'~ < 3 -t. 11. j lt~ ...... "" S" ...anjll~1l'I
I ",/J>(o

! v<>O{ ""IN( 1~" r«IOl1t>< ClflJ01.' rlr<lt~~ -<. ( Mij

• Klwf"" ,
i<ortlm~e<l: I~QX;I",,, ,",',t
: aw~L J.o~k,-,
CtÜ't%tYl Svd "afà\i~t)tk~u!) .
 i/
• j, \fu!~j($>J~j')j'~:
(cn~j>Jljlst)
 (~=\i~NLswf/~n..~.!!;:.e~~i.~ . ,
'tJ,4'ffl!r<~~ f:,~t?sj~~ffl '
•
:=a~ftlJ

JRI~CÎPti 1)OOR~N~l2.Gtil..
J

/
,/ /
,/ /
,/

(/-::1 C.Ob$tructieve ~ IlUt>G<lIwen

frit .. d" Vrre..

(
--
$I

1'1 opzet
woon.~;
1IIIat_ _flltt

~'lÓt4

8/llJflE BEBQl!/Jl11l1i
rEil P4II/17".féCGJIoRIE/hnJ.iJEf{
 t~
Jwda&!l""W
.J'

I
. 1

I1

o
@
@
r ~
I
II IL. __ ~
00
ç:J A __ ______ ~ __ .. __
I
I
I
. l _______________ ,. ~-----~--------

miD. aaBt'a.1 grotere eenhede.

277
c
De plattegrond (zie volgende blad-
zijde) laat in het midden de gemeen-
schappelijke groepsruimten zien . Deze
grenzen aan het binnengebied waar-
op een serre- achtige tuinkamer staat
die t s zomers wel en 's winters niet
gebruikt hoeft te worden. In doorsne-
de 3 - 3' is te zien hoe de ruimten aan
de gracht steeds een halve verdieping
verspringen t.o.v. de gemeens c happe-
lijke over l open en eetkeukens, i.v.m.
het vertikaal kontakt. Zo kan men on-
afhankelijk wààr men in de kluster
woont bij b . v. de grachtenkamer, de
tuinkamer of de dakkamergroep gaan
zitten.
Aan de achterzijde , langs het binnen -
gebied , s lingert de gemeenschappelij-
ke overloop (twee verdiepingen) die
naar buiten toe steeds privéer wordt.
Op deze overloop kunnen allerlei ak-
tiviteiten tussen wooneenh eden ge-
kombin eerd worden. De lo sse woon-
eenheden , te vergelijken met van
Dam- eenheden bevinden zich dicht bij
de groepsruimten in het midden en de
1 en 2 - persoons- huishoudens plus
de gezinsvormen meer naar buiten in
de privé- sfeer . In het ronde gedeel-
te zien we hoe 2 of 4 wooneenheden
steeds iets gemeenschappelijk hebben
d.m.v. een soort overgangskamertjes ,
die op hun beurt met de gemeenschap-
pelijk e overloop gekombineerd kunnen
worden.
Aan de voorzijde bestaat de koppel-
mogelijkheid uit schuifdeuren die
tegen z.g.n . "invul - gevelkasjes"
aanschuiven.
In het linker deel kan bijvoorbeeld
op de gemeeschappelijke overloop ge-
speeld worden en blijft toezicht mo-
gelijk vanuit de linker twee gezins-
woningen.
Links boven, in de hoek: een wissel-
kamer voor b.v. oudere kinderen met
eigen entrée.
Verder vinden we aan de achterzijde
twee badhuisjes waar het sanitair
gekombineerd kan worden. En, niet
te vergeten, twee extra trappehuizen
in het rechte en in het ronde deel
opdat men niet altijd sociaal- ge-
kontroleerd via het midden binnen
hoeft te komen.
De wateropvang geschiedt d.m.v. een
"dubbelgoot", waar het schone water
gescheiden wordt van het vuilere:
dit spoelt door de w.c. 's naar het
organisch riool.
Het dak kan worden afgebouwd met
duivetillen en zelfbouwkonstrukties
onder een frame van zonnekol~ektoren
In de gevel zit relatief weinig raam;
het lichtgrijs ((l ichtblauw) zijn na-
melijk de gevelkassen, de donkere
stroken zijn gewone ramen.
Het metselwerk staat op de grond en
vouwt zich steeds naar binnen in de
schijvenstruktuur.
In de tuin vinden we; links de moes-
tuin , dan de klustertuin en rechts
van de tuinkamer het hobby- erf ,
met naar beneden grenzend aan het
sousterrain en het onderdoor-
steegje, de wasplaats . De kluster-
tuin, die groepsprivé is, loopt
over in de gemeenschappelijke tuin.
Een plantenkas vormt de geluidwerende
voorziening tussen de weg en de arena
naast z"n funktie als groepsexpressie
naar de kant van de IJ- vinger, rechts.
c
- - - - - - - -
 I I

286
--'" MI1I:jR 1'!liY.e, -

287
h milieubuffers,
~aas\ aJete \~~iY)oeVl vao f'Bssieve Zt0Vlfle. - evle.{oie
~oa\~ o.a. een \1~\e~lA\.4l'· iV1 dt ~w.\<e.V)J ' weoklap-
bate. t1t>ie~~ e~ ',~o\~,è~aYle\e\') or de. ~e(l,\~Vl Wlet
eeY\ -p\a\ dak / ~leYl \JJe \1~ de. toe~~iY10 "an het •ka~­
eHektn u',~ ~~ ~\J~~k \~(iYl~I~mOclel. TV1 e~ ~(aY1le \Jan
bteYl d~{~ ~eI<DYI'lbiYlte(d vne~ 8IuYY\iYliu.~ ~{.!)lrn ku~­
I

VleYl d~e. ~eW)eeV13J,a~pelüi<e e{kel~ all ba\l~oVl , ah ka~J

ot a\~ ~\a\')~~bak ~eb'fu.ikt 'Notdw.
1\'1dlext hlet \OOVliYl~et'l ~o1i~oVltaal <;e\<örpdd wotdeVl
dtot de du'obe\e sJ,ui~detA{eYl \e ~ oYlh~aa~ W1 oe.-
I

mW')t~a~l)eliik
\ ;J
o\le(OaVl030J,lèd
\) 0 0
b~ de etkef.5 . 0 +
interieur en entreé
TV1 he~ iYl\t1iel.l~ i,l de li~iVlO \l8Yl de, hOl.\teY1 balke\') gebied
ooe<! te z.ie\'l i vef~~k Je piaHeo(OYld Waal de.
~a\kw de dfaaiiro,n-iÓthV1o
o •
'IaYl ter Y'OYlde dee\ aCLeYltlAefeVl. (.bl~ 218).

I~
.:.t1

,.~
 •
: ---q'P'
... ;; I

I konstrukieve str•
OCJ~ op di~ sc~aa\YliYo is ~et ~oeken dus wee~ VJaaf
een ~ede, \~aÇJ&\ok 0\ iVNul- ~\(\A\~\-uur . :Oe I,Ylal'de'
kOV"lsrv(,l\~\ie. 6e0\aat ui~ een ~ch~v~mhuk~uut met
daa1\lAS~eV\ ~outeVl balkeV\ die ~eYYlakKe\~k te \let-
\VpeleV1 ~~Vl ~oVldef de d1aa~shu~~u\A~ aa'() te- t~~ten
(Ot,>\eooiY\o op hIJ. o~avrj'Ylee(de Wl LUAfh3\l<). 'Dit in
\Je{ba~~ .me~.lnet aaVl\m~~Y) \JaY) fu~en- (~aapi
sf~eJ -) \/e1aleplVls;eYl . :De tlAvdetiV'O \~eldeq VYllAtev"l
I I

eVl ~t~6\JeYl ~Iè ~'Icl, s\efds V1aat biVlneYl \IOUweY) be- I

\Jes~ioiVlosba\keY) I he~ ~1aVYJe \Jan ~e~ dak + de ~o\'lYle­

\<oIbk'Ol~Yl en de di\le~se leidinoeYl ""orden dool eeVJ
~<~te 8a't'lVlQWlet oioouwd . Hè\. be~lA\'P \J8Yl eeVi
tweec\e ~ 'O'\te1defe \<leiVle aavmemets 0\ Oe3Fia-
(isee.fde 'Oedl~~les w014f de. 1es~ atoebol,l~ b\VlYle\'"l
ee.Vl aaVltBI vn.M~~rffakeY) C~ac,ht; ~oVls-\·w.khe ).
1)e be'M?l'leTS dIe ~Vl te vOteVl bekeVld ~DVI, klÁYl~eVl
I

.3.0 ~\'(VI eioeVl kttMtet oestaHe oe\JevJ ~Vl 'a\eYl o{oeieV'l.

leVi defde "komt de 8tw~(lii~~ ~el1ee\ iVl de iVl;i:hh~­
I
0

s~et \e hQOen. 5\eed1 IS lAl~oeoaaV) \1aVl ~r1 ho-

\OCIi~c.he. b~lA.~\)z.e / me} toepa~iVlo van ~o\Jael mo-
oel~l< o8n0b3te ooed Qei)(~b\eetàe 't<l.9k(iale.Yl die,
weÎnio \)~~de aa~ het\)milielA opleveteYl . ':De oevel
\Jal~ ~eelklti\< in de ~(~~en~~oole Ol4,! ~,è/ dlèVlt
I

een Q"(ch(kk~Ot1i~e \~oöl'dlY1ahe p\aaf~ \e viYldeVl .TeJ,- I

ni~a., oe~l·eVl is het mooelDI~ a9n ei~~Vl 'Jan veilio'neid

b~a~~e\"i~1 ~llAid·tsoI8he etc. te voldoeV)f~àatbU
WleVl ~\eeJ~ in hel <xx;>o Wloe~ houd~V1 da~ he~ rlltt oW!

BRSIS PI./1TTEGN()f)f) (rJivo-j 0 MI %)

eeYl ideeë\ voof6edd lAil het o(oeita~ebee~ (foekOWl~~)

óaa~. 1)1A~ ~k \lOOf b\'v\1oöy~&!(i\\e\1 ~al een ea.
plek<tebondeVl YlOYWleVlS\e\sel doo(~e\lO&d moete\1
WO(áeVl i.p.v. de ~~al'{e veyoyde()iV>Ci?tn Vé}V1 V1u ....... .
lJl?JIJ I'LIITTE.'CtrOllfJ (nIvo ilO 3)

/
\dliJ ij

"rml/' mer..rE/iilE8k
J7/l/ó( I[I/~J

/ili'nt (E!., / !}/!fJ/li/IZEIJ,

!foTllE.}/()EIOn
 j

292
293
Het p1iYIGipe:
~ ooed Yle,kerlb.9re. Y'oute I

\/aVl~Y'I \,0Qe'( sthaalY'livo daV!

bU\lOOf\Jeeld Ode V)ofWlale voet- eVl
{iet~p$ (~ie "ol~tvlde ~ladzudeY'l).
298
299
 . ~~Jf91~".l~/i!?Á'
.!lMa!;: blb,,/ ,',Ij '7iajll/ll
..r/~1/ iflé1lif .1IJIM /?H/Î
I" /; 'p }
é1"i!m~&:1~!f!),'
tfll,t;;lj/?$k-' jÓ &,5/G,r(JfE
J/(Jc/'l;iti ront!. mooI il1 .tl!~.
;/'1,'18 ljrkl'lJ j)IoEl lil Jhtfrll'Jf:,
lJ _/
jt//if/!!f

~/bs;;46E5. liJ /2 Rl
N

lil'
{I//;;~ JlJEf/iEfi /nel jiJm/'
f/IUtcf/l(TJtI(";~. §:r{;!i.fj
/>$h1-'70' ovh;§'t:k~L

300
301
BRONNEN
Dit boek is gebaseerd op het studieprojekt van
Peter van Gerwen en Frits de Vries uit 1978.

Het verhaal kreeg uiteindelijk gestalte in de vorm

van een breed beeld kleuren dia-serie met geluid
die in 1979 in opdracht van de Technische
Hogeschool te Delft gemaakt werd door de auteur,
destijds onder andere als wetenschappelijk medewerker
verbonden aan de Afdeling Bouwkunde.

Deze dia-serie vormde de voornaamste bron,

de "leidraad" voor het boek wat in 1980
onder eigen beheer werd geproduceerd en
uitgegeven bij de Delftse Universitaire Pers.

muziek uit het dia-verhaal:

zie voor verdere informatie hierover:

de SOM-aktiviteiten z.o.z.
- Literatuur: "Geschiedkundige Verkenning" zie blz. 118.
- "Amsterdam, stedebouwkundige ontwikkeling,
Dienst der Publieke Werken (Amsterdam 1975)
- "Struktuurplan Amsterdam",
Gemeente Amsterdam (Amsterdam 1974)
- Voorontwerp "Verkeers Circulatieplan Amsterdam",
Dienst der Publieke Werken (Amsterdam 1976)
- "Amsterdam, stedebouwkundige ontwikkeling
in een notedop",
Dienst der Publieke Werken (Amsterdam 1976)
- diverse jaargangen: "Werk in Uitvoering",
maandblad Dienst der Publieke Werken (Amsterdam '70-'78)
- Frans Heddema "Groenwandelingen in Amsterdam",
uitgeverij Luitingh (Laren N.H.)
- Stedebouwkundige Studiegroep "Amsterdam" - Eindrapport-,
afdeling Bouwkunde T.H. Delft (Delft 1975)
- v. Drooge, Kolff, Snel, Verhuist "Bouwen voor de buurt",
Stichting Wonen (Amsterdam 1976)
- Stedebouwkundige Studiegroep "Waterland"
afdeling Bouwkunde T.H. Delft (Amsterdam, Delft, Wageningen 1973)
- I.S.P. IJ meer "IJmeer rijp voor een visie",
afdeling Bouwkunde T.H. Delft (Delft 1977)
- Streek- en Struktuurplannen: Zaanstreek/Noordzeekanaalgebied/
Open Middengebied/Vecht- en Plassen-
gebied/Gooi- en Vechtstreek/
IJsselmeerpolders/Zuid-Kennemerland/
IJ mond-Noord. (1960-1978)
- diverse nota's, rapporten etc. Ambtelijke Projektgroep:
"de Gouden Reael" te Amsterdam (zie ook blz. V)
- diverse jaargangen van wijk- en buurtkranten, verslagen, rapporten,
knipsels etc. van: wijkcentrum "de Gouden Reael"/overleggroep Haarlemmerbuurt/
aktiekomitee Zeeheldenbuurt/aktiekomitee Westelijke Eilanden/
aktiegroep Herenmarkt/buurtkomitee Vinkenstraat e.o./
buurtkomitee Korte Marnixstraat e.o./winkeliersvereniging
Haarlemmerdijk en -straat/AMVV binnenschippers/
inspraakgroep Haarlemmer Houttuinen/Stichting Posthoorn/
vereniging De School.
(zie ook blz. 147-160)
- diverse jaargangen PLAN, Wonen TABK o.a.:
PLAN 2-1971/6, 7-1976 .
Wonen TABK sept. 72/juli '73/maart '75/aug. '77.
- Louis G. Ie Roy - "Natuur uitschakelen - Natuur inschakelen",
ANKH Hermes b.v. (Deventer 1973)
- lan L. McHarg - "Design with nature",
Doubleday/Natural History Press, Doubleday & Company Inc. (New Vork 1971).
- Edward Mazria - "The passive solar energy book",
Rodale Press (Emmaus, PA 1979).
- Erik Lysen - "Eindeloze energie",
Het Spectrum (Utrecht! Antwerpen 1977).
- J. Berends - "Milieu vriendelijke technieken en hulpmiddelen",
vakgroep landschapskunde en ekologie (T.H. Delft, afd. Bouwkunde).
- Monica Hartmann/Wolfram Koblin/Roswitha Näbauer-
"Selber & gemeinsam planen, bauen, wohnen",
zelbstverlag (München 1978).
- W.C.J. Boer/C.M. Steenbergen - "Stedelijk groen",
vakgroep landschapskunde en ekologie (afd. Bouwkunde, T.H . Delft).
- Chr.G. van Leeuwen - "Ekologie",
vakgroep landschapskunde en ekologie (afd . Bouwkunde, T.H. Delft).
- prof.dr.ir. F.M. Maas - "Landschapskunde",
vakgroep landschapskunde en ekologie (afd. bouwkunde, T.H. Delft).
- De Kleine Aarde uitgaven: (Boxtel 1975-1979).
-Jaap 't Hooft - "Het kringloophuis" 1975.
-DKA in vier seizoenen 1976.
-Schouten/de Jonge - "Milieubewust wonen pyramidehuizen" 1978 brochure nr. 10.
-Schouten/de Jonge - "De zon in huis" 1979 brochure nr. 11 .
-Schouten/de Jonge - "Wind-energie" 1979 brochure nr. 12.
- "Energie Anders - een varende tentoonstelling", 1978.
- "Stadsontwerp en Milieu" (S.O.M.) eindpeilingsrapporten
(afd. Bouwkunde, T.H. Delft.
(1978-1980).
De SOM-rapporten zijn per briefkaart te bestellen
bij het Centrum Technische Milieukunde, Nieuwe Laan 76, Delft
(tel. 015-783958).
Kontaktadres SOM, ir. CAJ. Duijvestein afd. Bouwkunde kab. 10.03
Berlageweg 1, Delft tel. 015-783168.