Documente Academic
Documente Profesional
Documente Cultură
March Edition
(Vol. 1)
Compiled By
1
DESAM gi January amadi February Tha Anisida
Toukhiba Thabak Thouram Wakhallon sing amadi lup
asigi thoumisinggi Khorjeirol singna Paring laaktuna
Paankhatchaba DESAM DIARY ni.
2
3rd JANUARY 2020 DA PANGTHOKKHIBA DESAM GI 18 SUBA FOUNDATION DAY
DA MAHEIROISINGGI FEEREP HENNA CHETSINHANKHI
“Maheiroi Khunai
amadi Leipak DESAM na oja singbu ekai
Meeyamda khumnajaduna chahi khudinggi
Kathoklaba EE” thoidok hendokna takpi tambibagi
lamda kathokpaga loinana thou
18 suba DESAM gi
pangliba ojasingbu ekai khumnajaba
Maopok Kumon
utchaba oina piba Chingu Maichou
thouram gi saruk ama
Khongnangthaba Award
oina 71st Mega Blood
khutsinnajaba.
Donation Camp amasu Pangthokkhi
3
Model Multidisciplinary College hangdok naba Manipur Leingakna
(National Council for Teachers Education) NCTE da recommendation thanaba
DESAM na Memorandum kaya pisinkhrabasu tabidri.
4
MANIPUR UNIVERSITY GI SENJA THUMJAGI WATHOK AMA DESAM SPL.
FACT FINDING TEAM NA SABAK FAKPA
5
RMSA AMADI SSA OJASINGGI WATHOK
(15th January 2020)
6
SCHOOL PHAGATHANSI MISSIONGUM MINISTER PHAGATHANSI
MISSION MATHOU TARE: DESAM
(KHANGENPHAM YOURAGA MAIBA KOUBIBAGI WAPHAM TOKLASI)
7
leingak asigi asonbani. NCTE na hairiba ngamgadouribara? Haipham khangdaba oja
course asi anouba college lingduna gi achouba awatpa ama lakadouri haibasida
houdrabasu hanna leijariba leingak ki Education Minister na leingak ta pukning
college sing asida Model Multidisciplinary chingsinba ngamdriba asi kari heitabagino?
College (MMC) onduna ITEP asi erai laina keidoubagino? Leipak chaoee akhang ahei
integrated B.Ed course asi hoinaba Gazette tannaba matam oidribara? Khanghenpham
Notification thoktuna state khudingmak ta yaoraga maiba oina koubidoira? Leingakna
khang hanli.Eikhoigi di pham munaduna, Education asibu muthat lamlage
sindok-sinjin, thabak haptok hapchinda khanlibara? DESAM na leirimakhei madu
pukningchangba, ama-na ama-da tai na sin thoktanaba haijagani, tabidragana upai
duna, houjik faoba toudana leiri. Masi mak makhal makhal thidok kani. Maheiroising
leibak thibani. pangal utkani.
Leingak ki school fagat-hansi mission asi DESAM gi wapham asi Minister amadi
minister na classroom sang-kaba, oja da leingak ta takpa natte, toubi-yu haijabani.
maheiroi da taksinluba, media puduna Masi touhoudragana erol-eyek, echa-esu,
school yengbagi namada wajao ngangbaadu echil-enao, pumanak takpi tambi naba
khakna school fagat-hansi haiba yaradra. masing watuna mangsin-lakpa tabani.
School Phagathansi Mission gum Minister Education haibasi oja mathou tai, ngaihaiki
Fagathansi Mission Mathou tarabra haina oja oiba nattaba, punsi asi oja oirage haina
khanjei. Lakadouriba chahi kaya asigi policy Doctor ,engineer gumna tamlaklaba oja
NEP, 2019 asida yumpham oiduna semnaba mathou tai. Masi ahing amada semba
di hotnabiraroidra? DESAM na Education wagani. Matam chana touhousi, Education
minister asi NEP 2019 mamut tanna asi phahanbada adom adom gisu thoudang
khanglaba Minister amani khanli. Adubu lei.
tou-thok-lakliba thouong asina thajaba
watsinlakli. DESAM di khangle heire haijaba
natte, mipaiba pokchabani. 2030 aduwaida
houjik leiriba school gi oja asi 60% thabak
tagi pothakhragani. Chourakna government
oja lising 5000 mukni. Hairibasi Primary,
Graduate amadi Secondary Lecturer
ngaktani .masisu Private school yaodana
haijarabani. Private School sing yaoragadi
lising kaya oigani? Amaromda RTE Act
(Second Amendment) 2017 na trained
toudradi oja oiba yaroi haina NCTE ga punna
guideline amadi Minimum qualification
semli. Houjik leiriba B.Ed. ki private college
amadi DMCTE na trained touriba 2-years
B.Ed. course asina watlakpa oja puthokpa
8
DESAM AMADI AIMS NA MANIPUR UNIVERSITY GI KEY POST SING REGULAR
OINA HAPNABA TAKSINLI
25th January 2020
9
JANUARY 31 DAGI FEBRUARY 4 FAOBA DESAM GI 10 SUBA GENERAL CONFERENCE
MOIRANG COLLEGE TA PANGTHOKKHI.
10
DESAM H.O KI NOUNA KHANLABA THOU PUBASING
1. PRESIDENT -NAMEIRAKPAM EDISON M.A HISTORY (MU)
2. VICE PRESIDENT-OINAM SHITAL STUDYING LL.B (DMU)
3. SECRETARY GENERAL - LEISHANGTHEM LAMYANBA MEITEI M.A MASS COMMUNICATION (MU) & LLB
4. ASST. SECY. GENERAL - MAYENGBAM SOMORJIT LUWANG STUDYING TRIBAL STUDIES (MUC)
5. SECY. ORG AND CO-ORDINATION- NONGTHOMBAM THOITHOIBA STUDYING TRIBAL STUDIES (MUC)
6. SECY. FINANCE AND ACCOUNT-THIYAM BIRJIT LUWANG B.Sc, PG DIPLOMA IN MYANMAR STUDIES
(MU)
7. SECY. PUBLICITY & PROPAGANDA-SHAMURAILATPAM RISHIKUMAR B.SC, STUDYING LLB (DMU)
8. SECY. EDUCATION & ACADEMIC AFFAIRS- LONGJAM ROBIN B.A
9. SECY. SOCIAL WELFARE-AKHAM RISHIKUMAR B.A
10. SECY. CULTURAL AFFAIRS -OINAM SURJAKANTA B.A, LL.B
11. SECY. GAMES & SPORTS-THONGRATABAM MANI B.A
12. SECY. NORTH EAST STUDENT AFFAIRS -NINGTHOUJAM RISHIKANTA STUDYING MA (MU)
13. SECY. OFFICE-NINGTHOUJAM RAJESH B.SC, PG Diploma in Human Rights (MU)
14. SECY. AUDITOR GENERAL- SHAMULAILATPAM DEVADUTTA M.SC EARTH SCIENCE
15. SECY. HEALTH & ENVIRONMENT- OINAM ROMESH B.A
16. SECY. SPL. TASK FORCE & ANTI DRUG ABUSE-THOUNAOJAM SOMOL LUWANG B.A, STUDYING LL.B (MU)
17. SECY. WOMEN WELFARE-SANOUJAM NIKITA B.A, STUDYING LL.B
11
DY. SECY. SOCIAL WELFARE
WAIKHOM JAMESBOND
KUMAM GWENDOLIND
DY. SECY. CULTURAL AFFAIRS
KHOMDRAM MANGANLEIBI
DY. SECY. GAMES AND SPORTS
THANGJAM GEETARANI
KSHETRIMAYUM ANIL
DY. SECY. NORTH EAST STUDENT AFFAIRS
SHARUNGBAM UMAKANTA
DY. SECY. OFFICE
LAISHRAM RONALDO
DY. SECY. HEALTH AND ENVIRONMENT
CHINGAKHAM KESHORI
DY. SECY. SPL. TASK FORCE & ANTI DRUG ABUSE
HEISNAM DAYANANDA
12
COLLEGE OJASINGGI WATHOK: THABAK LEPPAGI KHONGJANG CHANGSINKHIBA
HSLCE amadi
HSE thagadaba
DESAM gi
Thoumi
Maheiroisingb
u achamba
khudol
tamduna
yaipha paojel
piba.
(8th Feb. 2020 at DESAM H.O)
13
AASU Ghilamora Regional
Unit ki Sports Secretary
Rahul Phukan na
leikhidabada DESAM na
thamoi sokna nungaitaba
fongdokchari.
14
asum asum sitharakli. Hujik maheiroi 65 leiri.
5. School asigi English, Mathematics, Geography, Hindi, Home Sc., History asinachingba
subject singgi oja leite.
6. Athuba matamda mityeng changbinaba leingakki pukning chingsinjari.
7. Matungda leingakna Oja 3 thabirakkhi.
15
leihouri. Class Room napi na pumthan thanba Jungle onle. 2017 gi nonglei nungsitna
school asigi mathak kupliba Roof Sheet sing humdokkhibana hujik faoba kupsinbidabana
yengon dagi henna fibam sokna leihouri. School asigi non teaching staff leitaba, fencing
leitabana school gi veranda da san gi leifam oiduna leiri.
3. Akoibada atoppa school leitaba amadi Leikai adugi meeyamna School asi leingakna
yengsinbirabadi leingak asigidamak sirafabada sidokke haina yamna thamoi sokna
DESAM da paodamlakkhi.
4. Mamangda maheiroi masing ymna leiramba School asi hujik-hujik maheiroi 30 leiri, oja
na supnatagi 3 khaktamak leiri. Class Room 7 leibada 4 dagi henna sijinaba yadana
leihouri. Head Master na hujik tangai fadana oja 2- Hindi amadi Environment subject ki
oja thabirknaba harakkhi. Leingak na suksoi soidana mityeng changbinaba haijari.
16
Leingakna toina yengsinbirabadi suksoi soidana School asi fagatlakkhigani
haibagi thajaba chaona thamhouri. 2016 gi Earth Quake ta School asigi wall
chekkhaikhibadu hujikfaoba sembidri, Masina Class room da mahei tamliba
maheirois amadi ojasing epai thapai houduna lairik takpi tambibagi thabak
chathari.
8. School asigi Maintenance piraktaba chahi 1 helle, Maram aduna School asigi
maikeidagi watliba ojasing, building sabiba, maintenance matam chana
pibirabadi school asi masak thokna fagathanba ngamgani, heeramsida leingakna
pukning changbinaba Head Master na fongdorakli.
(13th Feb 2020 Heirok, Boarding da leiba HSLC thagadaba maheirosing gidamak DESAM gi team na angamba
mateng pangluba)
17
SCHOOL OJASINGGI WATHOK
Leingakki School gi Ojasingna ROP 2019 Demand toubaga loinana changsinlakpa
khongjanggi saruk ama oina HSLC amadi HSE Examination da saruk yaroi haiba yaona akanba
khongjangsing changsinlakpana maheiroi khunaigidamak DESAM na School gi ojasinggi
Association amadi Leingak anigi marakta yanaba puraktuna Examination kaihandanaba
hotnakhi.
18
Kangpokpi District ki St. Vincent’s School BOSEM na louba HSLC Examination 2020 thagadabi
Maheiroi Nengpinei Haokip laibak thiba Accident ki
thoudok amada soktuna Raj Medicity da laikannariba
asida DESAM gi meikeidagi anaba hangbata natana
angamba mateng pangluba.
19
“BT PARK MEEYAMGINI, EIKHOI PUMNAMAKNA LUNA NANNA THAMSI”
Eikhoigi phidamningai oiraba Epa Epusinggi khubam oina meeyamna ekai khumnagadaba
mapham asida toilet leirabasu thong londuna leibana mafam chadana mapan thokchinbiba, amot
akai panglangta langthokpa, yengsinbinaba watpadagi maheiroi naha kaya gi mayai kaba chinjak
sijinnafam oirakpa, Heroin No. 4 na chingba sijinabagi Syringe masing khangdana taramba kayasing
asidagi DESAM na tangai fadana lam tu sengbagi thouram asi pangthokpani.
Ngasigi Lam tu sengbagi thouram adu loibada DESAM gi Akhannaba Special Task Force Team
amana Drive chathaduna Mayai kaba chinjak kaya fagatpaga loinana nisa sijinarambasing wakhal
taminaduna lam tu sengba yaominnahankhi. BT Park ta makha tana mayai kaba chinjak sijinadanaba
DESAM na makha tana drive sing changsinlakkhigani. BT Park manungda mayai kaba chinjak
sijinabidanaba amadi luna nanna thamnaba leipak meeyamnasu mateng pangbinaba DESAM na
appeal toujari. Loinana PDA gi makhada leiriba yamna maru oiriba BT Park asigi care taker supnatagi
amadagi henna leite, masina Park asi yengsinba ngamdri. Maram aduna mari leinabasinggisu
pukning chingsinjari, Manipur Police ki maikeidagisu mafam asi toina drive chathabiduna Drug Free
Park oihanbinaba hotnabiyu, DESAM nasu mateng pangjagani.
Manipur University da sanakhiba Match asida DESAM na thoikhi. (16th Feb. 2020)
20
DESAM AMADI AIMS KI FLYSING SQUAD NA BOSEM AMADI COHSEM NA LOUBA HSLC
EXAMINATION AMADI HSE KANGLON CHUMNA PANGTHOKNABAGAIDAMAK YENGSINLI.
BOSEM na louba HSLC Examination houba numitta DESAM amadi AIMS ki apunba Flying Squad na
centre kayada chattuna yengsinkhi.
“BOSEM gi Class X Examination Houba numitta DESAM amadi AIMS ki Flying Squad na mahut
tharamba meeoi 4 fagattuna Expelled touhankhi, Aranba pambei sijinadanaba ngamjabi thakta
hotnaduna kanglon chumna Examination Pangthokhankhi”
1. Houkhiba tang 9 da Question leak oiriba asigi matangda DESAM amadi AIMS na COHSEM da
pao pijakhi, amadi nakhei sengna question leak oire haiba confirm tarabanina COHSEM gi
maikeidagisu loukhatpam thaokpa thabaksing loukhatpinaba haijakhi. Masidagi COHSEM na
Class XI examination cancelled toukhi amadi officially question leak oire haina laothokkhi.
21
O. SHITAL, VP DESAM L. LAMYANBA Secy. General, DESAM
Question Leak Oibaga Mari leinana Impact TV gi Manung Hutna amadi Tom TV gi Talking
Point ta DESAM na saruk yaba. (20th Feb 2020)
22
3. Makha tana leingak asida pao piningba singgi hak adu matpire, pao piribasingda
onasinduna machin memsinnaba thou oina sillabra haibagi chingnaba adu leire.
4. Houkhiba chahi kayadagi pao piba DESAM gi thoumisingbu afa apun toubikhiba leikhi.
Adum oinamak leibakkidamaktani khanduna nungaitaba toujakhide. Hujik na amuk
maming matha fongdokpirakpa, DESAM da pao pirakliba meeoi adugisu maming
fongdokpirakpa asi Ethics and Morality amadi Law
gi wangmadani akanba mawongda condemn tou
e. Investigation gi procedure leak oihanbada
chenabasing cheirak pibaga loinana victim
oihouraba complainant sing gidamak amadi
Question leak oihanduna Maheiroi lising 30
henbagi hak matliba asigidamakDESAM gi
Secretary General Leishangthem Lamyanba na
Manipur Human Right Commission da wakatkhi.
23
DESAM FC
18th Feb 2020, DESAM FC amadi Media Fraternity Football Team ga Sanakhiba match Draw Chatkhre
24
“Pathetic Condition of Manipur Central Library” haiba heeramsida
TOM TV gi talking Point ta DESAM gi VP O. SHITAL na saruk yaba (27th Feb.
2020)
3. 2006 tagi Meitei mayek tambiba School singda houkhibani. 2015 da HSLC
Examination pangthokkhi. Hujik-hujikki Graduation gi aroiba VI semester kaba
houre. June-July examination touragani.
25
graduation loigadaba maheiroisingna Civil service ki examination da optional da
MIL lounabagi hak aduma matpigadoure, Heeramsida leingakna mityeng
chnagbiyu.
6. Athuba matamda cabinet famduna Manipur Official Language Act asi amend
touduna written in Bengali mayek haibasi Meitei Mayek haina onthokpiyu.
Matam kharagi oina Meitei mayek amadi Bengali Script hana concurrent oina
leirabasu kaide.
(Feb. 2020)
26
Literary Section
Hingba Ngamlibara Ema Manipur
M. Rojesh Singh
Assistant Secretary General
DESAM Kakching District Council
karegeno ema ,
khangba kanbini, wajaraklabini
emagidamak eikhoi leire hairaga
nangna momon nokliba .
toureba matou mayamshibu
khangba ngamlibranea nahakpo ?
Natrabadi ema,
keidounungda englaroi
nanggi pothafam leiraroi .
27
EMAGI PIRANG
NOBIN MOIRANGCHA,
Secy. Education and Academic Affairs
DESAM Imphal West District Council
Ema,
Chaorakpaniko Natambakta
Otpiraba nacha kayagi Marakta
Nachasu Amanine Ema
Ema, Otpiraba Nacha Kayagi Marakta
Nachasu Amanine Ema
Adubu Ema
Pendabagi Wakat
Setna Khainabagi Tengtha
Tana-tana Ema
Napari Namom Amatanasu
Teithokkhidraboi Emagi Pirang
Khakna Nokli
Yeknaba Kayana
Maram Khangde Kari Leitraba Amagum
Aduna Ema
Ngasidi Nachada libiyu
Chaothokchaba Yaba Wari Amatang Emana
Adubu Ema
Nachana Haijabadi
Enou-nouba Chaothokchaba yaba
Wari amatang Haijabanine ema.
28
Masing Lakngamdraba
Sa Laan Heiba
Athouba Kayagi Thawai katkhre
Pumnamakki mamangda Chaothokchei
Mayoknaba Yadabagum
Pamba Keirel Anina
Chatliba Tokhai-tokhai
Nachasinggi Waridi tajaningdene Ema
29
KUMJA
NOBIN MOIRANGCHA,
Secy. Education and Academic Affairs
DESAM Imphal West District Council
Nangdi Chatkhranuba
Ereipak Eramdamgidamak
30
Ngamgadouriba Senabiba
Lakkadouriba Mahakna
Thajade Ema……
Machet-machet Kairaba
Khamjabadi Ngamlaroi
Chatkhinuba Ema
Yengbikho Ema
31
Erolnungda Tinkhraba Eikhoi gee Chakkhao
SH RISHIKUMAR
Secy. Publicity and Propaganda, DESAM
Ithai Dam na maram oiraga Manipur gee turel shing amadi Khuga tureldagee
moukhatlkpa eshingna Khordak Channel gee echel kha pangna chenlli. Dam ashi
mashagee limit puba ngamdabana maram oiraga yum kaya, loupham kaya
manghanlakli amadi manghankhi, hingnabgee lanphamda lanthengnariba mee-oi kaya
gee ck-khao thadatpada nattana Mahousha gee phajaraba aquatic ecosystem amadi
akoibada leiriba eco system bu thugairkli. Masina Hanna marang kaina phanglamba
nga makhal kaya khudam oina pallabada pengba , ngaton , ngahou, ngaren, sharing
asinachingba amadi esingda houba chinjak- Heikak gi variety makhal kayanachingba
Flora amadi Fauna kaya mutsinlakli. Tasengna Project ashi fail oiraba project amani
haiba yai, irrigation touba ngamdre, irrigation gidamak sakhiba channelsing sijinnaba
yadana lam manghanduna leiri, mei su ningthina puthokpa ngamdri. Chahi khuding
gee project ashina lupa crore 300 henna leppa leitana manghalli.
32
Loktak Pat ashi gee Biodiversity amadi Socio economic importance khangduna 1990 da
gee Ramsar Convention na Ramsar Site amani hainna shakkhangduna lakli. Project
ashi National Hydro Electric Project Co-operation (NHPC) Govt. of India. na 1983 da
gee chalaiduna lk-khibani project ashina houjik houjik puthokliba mei ashi 66MW
khaktani. Project ashina hanna thamkhiba pandam haibadi 103 MW electricity amadi
lou unnaba 24,000 hectares eshing piba ashi gee onna-teinabada Ithai barrage na
maram oiraga 80,000 acres yum taba yaba , lou oina uba yaba mapham kaya erol
nungda tilhankhibada gee Manipur gee senmitlonda achouba shafhu ama pirakpaga
loinna chinjak marang kaina watta padana langei chonna leijaramba eramdam ashi
chinjakta mipal tanghanlakhibani. Loktak pat, Pumlen pat, Ikop pat, Kharung pat
amadi Khoidum pat yaoraga shemba Loktak Wetland Complex na lamdam ashi gee mioi
kaya gee hingnanaba gee lambi chaona pibatta nattana ladam ashi gee natt amadi
puwari kaya ga tatna thanaba yadraba wari wakhong kaya loinaduna lakli ashi da
nttana lamdam ashi gee economyda tourism da chaoraba thoudang kayamarum
louribani. Loktak wetland complex ki pak chaoba ashi square kilometer 469 amadi
mashi
gee akoiba da khul 45, yumphal (town) 29 leiri Manipur gee oina wetland ashida gee
nga gee pothok amadi atei henjang napi makhal ayamba mashida phangli. Malem gee
oina khwaida gee tanglaba lamdam ashibu shaktakliba Sangai gee cktapham ama
oiriba Keibul Lamjao ashi Loktak pat ki kha thangba sharuk ta leiri. Tanglaba sha
makhal ashisu dam ashina maram oiraga phum shing patharakpana Sangai bu malem
gee leimaida gee mut hanbada dam ashina maru oiba thoudang louri haibada haimanba
thokloi.
Tasengna India leingakna Geo Political Diplomatic Monopoly lamdamsida sanaduna
eikhoi gee furup/khunai ashibu manghannaba amadi muthankhinaba thousil amara
haibagi chingnaba pokhanle. Pat ki akoibada leiriba meeoi kaya Loktak Multipurpose
(LMP) cheitheng kaya phanghankhrab matung project ashina 60,000 hectares multiple
cropping geedamak eshing leptana piragani haina namthakki thajaba kaya pikhiba adu
ngasisu kaoba leitri. Electric shungnaba eshing marang kaina leiraktabada gee 1992 da
project ashi thong lonba yabagee tanja phao yaokhare. Ningshingba yabadi project ashi
mai pakna chalaigani haibagee asha da lamdam ashi gee consumer shingda mei gee
mamal ashi ashi 10 paisa per unit ta phanghanlagani haina amukasu utt chairkhi. LMP
gee manglanda lamdam ashi gee meeyamda chaoraba namthak kaya toubiri.
760 meters wangba ashangba dam ashida gee moukhatlakpa eshingna nongju
tha gee matamda pat ki akoibada leiriba lamshing Khangabok, Leishangthem, Tentha,
Athokpam Moirang, Nambol amadi Ikop pat, Kharung pat, Pumlen pat na chingba gee
akhoibada khundariba meeoi kaya echao gee awaba kaya mayoknaribani. Ithai barrage
ashina maram oiraga pat shing ashi gee aquatic ecosystem kiningai oiba maongda
kaitharakli,eshing chenthokpam leitabana maram oiraga pollution kaya leppa leitana
thok-hanbatta nattna ngamee kaya gee ck-khaoda project ashina hanjin hanjin
khongpakna kaori. Ningshingba yabadi Manipur gee Chief Minister N.Biren Singh na
2017 July tha da Prime Minister Mr. Narendra Modi da Ithai Barrage louthokpinaba
haijakhibasu leire adubu project ashi govt. of Indiana houjikfaobagi handokpa amadi
mityeng changbagee wapham leitri. Chaokhatpagi uut chaiduna paikhatlakliba project
kayana lamdamsigi lam, eikhoigi pothook kaya
manghanlakliba, hingnabagi punsida singnarakliba, senmitlon sokchinhalakliba asida
Manipur Meeyamna India Govt ki lichat amadi behind the screen da leiriba agendasing
neinaduna thengnahoudrabadi eikhoigi tunggi laibak henna tamba ngamdaba fibam
amada leihouragani.
33
Lamdamsigi Yelhoumigi Saktam ngaknaba hotnabada Meetop
Meeyanchasingda lamdamsigi Nupisingna Yum Pandanabagi
Feerep louba mathou tarakli.
Nupi haibase mamani, Afaba mamatana afaba mama leipak ama
oihangadouribani
SANOUJAM NIKITA
Secretary Women’s Welfare , DESAM
34
loukhi, matung tarakpada 1911 da malemgi oina International Women Day Austria,
Denmark, Germany amadi Switzerlandda March ki tang 19 da pangthokpa houkhi.
Nupisinggi hakkidamak meeoi lakh kayana khongjang changsinlkkhi. Chahi asigi
march ki tang 25 da New York city da nupi 140 rom khongjang changsinbada sikhi.
1914 dagidi March ki tang 8 da International women day pangthoknaba houkhi.
Matung tarakpada 1975 tagidi UN na International women day laothokkhi.
Matangswaida DESAM na malemgi meeyamda thamjaningbadi US ta 1908 ta nupigi
ehou houbagi ethil adu 1904 da lamdamsigi emasingna houkhiba nupilan na
oihankhibani. Maram aduna International Women Day gi hourakphamse eigi
mityengdagidi Manipur ni.
Ngasi leiriba eramdam asigi challenge sing asi thengnanaba hotnabada ngasisu nupi
gi laan loidri. Lamdamsi nupisingna ngaklakkhibani, lamdamsi nupisingna
kangadabani haibagi thouna ngasisu mangfadri. Atei matamdadi nupi gidamak yamna
laorabasu warep lourakpa matamdadi nupising yaobagi chang hanthana leiri. Nupigi
mayokta chathba meeot meenei meehat meepun kaya ama thokli. Ngakpi senbigadaba
mapa, mabung maton singna ahoinadun onsinduna temsingnarakpa hengatlakli. Masi
khunai asigi aroiba mutpagi pungfam gi thong thinbani haibase pumnamakna
kaoroidabani. Masi khangna lamdamsigi nupisingna khong thangba tai. Leiriba
khunaigi singnabasing ekokthakta thanggatpa tai, khunaigi singnabasing ekokthakta
thanggatpa haibase nupigi pangal hengatlaba matamdata ngamgadbani. Masigidamak
ting-thokna thengnaba mathou tai. Senminlonda nupising fagathangadbani, anou
innovative ideas sing generate touduna malemgi entrepreneurship ki khongjel da
lamdamsigi nupisingna mapu oinaba hotnagadabani, leingakpada, leisembada
nupisingna mang thana yaominagadbani. Maram aduna mahei masin gi kanglon
nupisingna henna heithoi singthoigadbani. Maramdi nupi haibase mamani, Afaba
mamatana afaba mama leipak ama oihangadouribani. Ngasi eikhoigi khunai gi saktam
nupi singna ngakli, nongma-nongmagisu saktam mangsinlakli. Saktam mangsinlaklaba
khunai asigi saktam kanbada nupigi thoudangse yamna chao wi, Tangai fadrabadi
meetop meeyanchasingda yum pandanabagi achetpa feerep loubasu mathou tarabra
hainasu khanli.
35
" NingamdaPirang "
( Short story )
MANI THONGRATABAM
Secretary Game and Sports, DESAM
Operation theatre dagi enthoklakhiba eigi Bem gi thawai yaodraba hakchangdo ubada
ei swai laokhi. Khongdagi ton faoba tuu chungkhiba khanghoude. Manglaknariba
haibadura haiduna esa ethanta khanjakhi. Ei ngamkhide thoudok to ei thajaba
sukngam ngamkhide. Eigi Bemna eibu thadoktuna chatkhiba ase ei houjiksu thajadri.
- Ummm... Nipa oiragana Mangal, mamsinlurab taibang asibu eigi echa na soidana
Mangal pihangani.
- Nupi oiradi.??
- Hahaha... Dayai eikhoinise yam nokninge. Angangse nipara nupira haibasu khangdri
adug maming hanna thonb loire. Mi taradi ngaorabra soi hairani.
36
- Ado Dayai eidi nupa oihanninge. Matamsigi Dayaigumba ngaosinaba nupana
karantarakpada mache lanchenbibu senanaba moupwa ama pame.
- Esh kayadano yengune Dayai gumba ngaosinaba nipa kahaiye. Nang nanaton fajabase
siktatkedo.
Eitari, ngasisu eigi Bemgi nungshi khonjeldo nappa anisida ninduna leiri. Nungshibi
mahakpu enakta adumak leibagum khanli. Amukta di hanlakhoba nangbu nakta.
Nahak yaoda Dayai leiba ngamdiye. Nanakta lakpasu lakngamda ei yam ware Bem
Dayai haifam khangdana ware.
Mamagi photoda karisu khangjadriba eigi echa Lanchenbina lei kattuna khurumbado
uraga eigi mitlugi pirangasisu henna henna ehouhanli. Mayamna kapnaba uraga
mahaksu kapli. Eigi echana mamabu ubafanglaktrib ase chahi ama mapum fareko.
Asuk sanglaba chahi amase mama hanlakkhiroidra haiba wahang asikhaktani mana
hangliba. Magi wahang khudingna eigi meichaki meirisu haplari. Karisu khangjadriba
echa asida eina suksangba matamse minamduna lakli adubu kayam kuina minamgani.
Babagi Thoibi nangi mamana eikhoi pumnamakpu thadoktuna chatkhre. Mapoka
simagi kaina biadai loukhre. Nangna ngairiba mama do amuk hanna laklaroiye
Thoithoi.
- Mamadi lakkani lakkani hairaga suklaksu lakte. Bobok ei mama yam uninge mamagi
manakta chatse.
Echagi wahei khudingna tinliba mayam pumnamaki mitlu pumba pirang ehouhanli.
Chahi manga mapum fadribi echana mamana hospital chatlamdai mitkupta kayada
haraojakhiba manao ama leirani khanduna. Ei ngasisu kaodri numitto houjiksu
ningsingli.
- Thoi nang bobokta ningai touba yadeko. Tuition fajana chatlamuko. School gi
homework touba kaoniko.
- Hoi mama eikaoroiye. Ado mama nang lakpada nanaopurak'uko hek purak paga ei
hanna pamgeko.
- Bye.
37
leirangmaraksida ningaidanaleiriba. Adubu Bem eidi ware, ei haifam khangdana ware.
Nangbu hanlakkhiroidra haiba nachagi wahan gi paokhum ei karina pigani khangdre.
- Hoi Tamoyai.
Haiba enba angang amagi matougum mateimagi foto adubu pusinkhi. Mayamna
houhou touduna eigi Bemgi firoisu loisinkhre. Eigi Bemgi momon nokpa shaktamdo
chahi ama mapum fare kouba fangkhidaba. Eigi Bemna efamda tambiramba chahi
amakhakta ngairiba magi nungshikhudol eigiecha Mangal do makhurana sangom enli.
Mahakna taibang meerol taraklaba matamda mama hanglaklaga karino eina
khumgadaba. Mama piyu haiduna ningai touraklaga eina kanabu pigani. Bem dayai
yam ware eigi etouse nahakpu yengba ngamlibara. Amuktadi hanlakhoba nangbu
enakta nahak yaodana cha anise karam yok'u haibano. Mamanmamanabasingna
mamada kejaba uraga echa Lanchenbina kayada kallakna yengjaba nangi photo
kondunakappado Dayai yengba ngamdiye.
- Eibudi kapkano themlaga nangna kaplibadi karigi. Lak'olak'o chak charurase haidai.
Engagi purnima thajase ngasidi kayada mayek sengna fajariba. Thaja mahak ki thabal
asisu kayada engliba. Englaba thabal mahakna waraba eigi thamoi asibu pothahanbadi
ngamdri. Bem nangbu keida lotpage nahakpu atiyada leibaro, thawan lakta yaobro.
Dayaina kouriba se amuktadi khumlak'uba nangi nungshi khonjelda takhidaba kuire.
Nahakna enaktagi lapkhraba matam asidadi engage purnima mahaksu meisafaore.
Thaja mahakki englaba saktumasibu su meibul meijaoga pangkhak oirare.
- DayaingasigiThabalsemayeksengnafajadra.
- Um fajei ngasigi engage purnimagi thajase mahousadagi sathina fajei. Adubu nongdol
thaja mahakna eigi thamoida thokliba thaja asigi saktamdagidi karisu hende.
- Dayai nangbu eigi oina fangjabase eigi kayada laibak faribano. Dayai na eibu
nungshibiba eigidamak wabiba0, ei yam harao'a
dayai.
- Ngaikhone nangbu leisaringei dadi esou yam lang'a eingonda leidouga kijeika yam
haidaine.
- Haidradi, Dayaidi phone ngaihaktang waiting leibagisu esou hekta langlidudi.
Khajiktng saorasu namai kaigera hektahai.
38
- Kamainabu langoidoino collegeta fang'a nangbu tanadaba nipa amata yaode. Eikhoi
ani chatlingaida fao laknarakli mayamdo. Nangna namit kakhara yame.
- Haha nangdi houjikfao adu kaoramdriwa oireko. Ash Bem aduda nangna pei
thokpado.
- Peithoktradi, mina saoraga thembigadra hairaga khara saoradi yare furakani kaina
hum.
NupioibigithoktrabayadrabalanfamdaeigiBemmaithikhre. Doctor
singnacheksindabadagimahakithawaibumanghanbikhre.
Numitadudakhoisaonarabamiyamna hospital adubuthugakhi pot-chei kaya
amangatathokhankhi. Matungtarakpadakhongjangkayasuchangsinkhi.
Mifamkayabusupangthokhiwakatmifamsumasingkhangdanafamkhi. Chenaba Doctor
thabakti terminate touasinachingbakholao kaya laokhi.
Adubutabigadabamakhoinaditabikhide.
MasagimaralkupsinabahotnabadaeigiBembusukhutsemgileina kaya nahanbikhi.
Asibakhaktanamangjabahaibadoephamdathoklakhi.
Makhoigicheksindabathou'ongthokhankhribathoudokadubulaibaktatamlambanikhan'ga
dra.
39
- Thoudok asi eikhoi pumnamaki laibak thiba haibaduni. Emungi awabadasu saruk
yajari. Adubu thokhrabadi thokhre amuk hanlakpa yararoi. Aduna leikhidrabi
mahakidamak eikhoina chap chaba compensation pijage yasinaba puaraknab aeikhoi
punnaamukta hotnaminashi.
- Nangi senfam kharasina eigi eteimagi thawaibu leiba fangadra. Yumda leihouriba
echa aduna mamabu ngaihoubado nangi emungda thoklabadi nahak tumina leisinba
ngamgadra, sel kharana loisinba yagadra.
- Eta laidhi nangi mamasu leite eigi mamasu leite. Baba khoinadi lakani lakani hairaga
eigi mamado suk laklakte. Nahak eigi mamagi leifam khangbara??
Mamagi photobu nakanda thamduna sanariba echagi wahei duna eigi thamoi busu
machet kaya thokna kaihankhi. Pirangna thumhatlaba emitsin aeigi Bemgi saktam
adubu maseng marang hanli. Karigino ngasidi eigi thamoi asina asuk tayangtasoiriba.
Ei lotlaroi eigi echagi mafamda karisulotlaroi pumnamak haidoklage khanduna
echaginakta changsinli echabu ethada chetna konsinli. Adubu nangi mama sikhre haiba
wafamse pangdraba echilsina haiba ngamkhide.
Areibathounaputhoktunaasengbaseechagimafamdahaikhi.
- Thoibi nangi mama laklaroiye mamana eikhoibu thadoktuna chatkhre. Nangna wana
ngairiba mamado makhoina hatokpikhre.
- Yaroi keisu keigi mama lakhini. Papa mamaginakta chatse ei mama uninge. Mama
leitradi ei kanagal eidoino.
Echagi noujariba maithongdo eigi waheina emak maksinhankhi. Mitlu anisu pirangn
aehouhankhi. Mamagi manakta chatse haiduna eibu konduna hiknahikna kaplakhi.
- Echathoi papa leiribasidi. Mama leitrabasu papana echabu awatpa karisu leihanloiye.
Se kapkano echana kappa uraga ngasidipapagi NINGAMDA PIRANG se
leppohaibayadre.
40
NUPI DI NUPI NI
THOUDAM SHYAMJAI
Dy. Secy. Education and Academic Affairs, DESAM
Machanupa bu poklabadi yumgi thabak hundoklaga Ludo khaoba nupi do, kwa
uumduna chak thongbi mamado, machadunasu numit chuppa yuu da ngaoduna, No 4
chaduna leiba adugumba macha pokpa mamadu nang eigi luhongbagi jatra
pudouribani, khanduna yengu afabadi oigadouba mandene. Eikhoigi meetei khunnai gi
luhongba asi asigumba machanupa na ahal oina pokpi mama ngaktana jatra pukhibani
aduga karigino ningol-pibaa anidu macha yaodabasu thengnei machanupi ngakta
pokpasu yaori. Adu oirabadi chatnabigi mimg da nupi bu namthaduna thambasi
tokpana fattra? Kannaba pidraba chatnabidi semdokpada thoina lalloi haina khalli.
Macha poktabisu oisanu, machanupi ngaktasu poksanu, lukhrabisu oisanu, machanupa
dusu poklasanu, leikai amada khwaidagi wakhl leibi, minungsi chaobi, pija-pithak
fajabi, yum koiba heibi mamado adugumbi nupi do aduna nang eigi luhongbagi jatra
purabadi kayada laibak faba oigadabano!
Malem gi nupi gi numit na lakpasida anouba mityeng yengba ngamba meerol ama
oiminnarasi.
41