Sunteți pe pagina 1din 41

DESAM DIARY

(January and February 2020)

March Edition
(Vol. 1)

DEMOCRATIC STUDENTS’ ALLIANCE OF MANIPUR

Compiled By

LEISHANGTHEM LAMYANBA MEITEI


Secretary General, DESAM

1
DESAM gi January amadi February Tha Anisida
Toukhiba Thabak Thouram Wakhallon sing amadi lup
asigi thoumisinggi Khorjeirol singna Paring laaktuna
Paankhatchaba DESAM DIARY ni.

All Rights Are Reserved @DESAM DAIRY


For Feedbacks desamofficial02@gmail.com

2
3rd JANUARY 2020 DA PANGTHOKKHIBA DESAM GI 18 SUBA FOUNDATION DAY
DA MAHEIROISINGGI FEEREP HENNA CHETSINHANKHI

“Hujik leiriba mahei masin tambagi


kanglon asina ahongba purakkani
haiba asha thamdrabasu Eikhoigi
maheiroisingna ting thokna
thengnaba mathou tai”

SALAM AAKASH, Former President,


DESAM

“Maheiroi Khunai
amadi Leipak DESAM na oja singbu ekai
Meeyamda khumnajaduna chahi khudinggi
Kathoklaba EE” thoidok hendokna takpi tambibagi
lamda kathokpaga loinana thou
18 suba DESAM gi
pangliba ojasingbu ekai khumnajaba
Maopok Kumon
utchaba oina piba Chingu Maichou
thouram gi saruk ama
Khongnangthaba Award
oina 71st Mega Blood
khutsinnajaba.
Donation Camp amasu Pangthokkhi

3
Model Multidisciplinary College hangdok naba Manipur Leingakna
(National Council for Teachers Education) NCTE da recommendation thanaba
DESAM na Memorandum kaya pisinkhrabasu tabidri.

1. National policy on Education gi NCTE na State singda


matung inna India da leiriba recommendation
state singgi chahi 4 gi oiba B.A pisinlaknabagi aroiba matam
B.Ed or BSc. B.Ed tamnaba loikhi.
Model Multidisciplinary College
(MMC) lingkhatnaba wafam 4. Oja oigadaba singna B.Ed/ M.Ed
yaori. suksoi soidana oiragadabani
haina 2019 da MHRD na order
2. MMC haibasi nouna building thokkhiba leikhrabani.
saduna anouba oja louduna sel
thadaraga lingkhatkadaba
natte. Hana leiriba leingakki 5. Chahi khudinggi Manipur gi oja
colz asida adumak hangdokpa 200/300 di thabaktagi pothari.
yaba wafamni. Matam kharagi matungdadi
hairiba Integrated course asi
hanghoudrabadi Manipur gi oja
3. DESAM na yamna mangjounana sing qualified oihoudabana
khanghanduna taksinkhrabasu mapalamgi Meetopsingna oja
Education minister amadi mari oikhragani.
leinabasingna thousadabana

4
MANIPUR UNIVERSITY GI SENJA THUMJAGI WATHOK AMA DESAM SPL.
FACT FINDING TEAM NA SABAK FAKPA

(9th January 2020)

DESAM gi Spl. Fact Finding Team na thijinlaba matung Manipur University gi


Physics Dept ta PG Diploma in Advance Material (One Year) Course hangnaba UGC na
thadarakpa lupa lakh 43 gi senfam mafam marang khangdana loisinkhikhibagi
paodam meeyamda thamba.

1. Houkhiba 2009 gi September thada UGC na Manipur University gi Physics


Dept. da PG Diploma in Advance Material (One year course) chahi 5 (2010-
2015) faoba hangnaba ayaba pirakkhi. Masigidamak Lupa lakh 60
approved toukhi.
2. Ahanba oina UGC na lupa lakh 43 gi senfam pirakkhi.
3. Course adugi co-ordinator physics dept.kina HOD oiramba oja asina peisa
laanna sijinnakhibana utilization certificate, statement expenditure,
progress report pidabana makha tana watlouba lupa lakh 17 pirakpasu
lepkhi.
4. UGC nasu hairiba laanna sijinnakhraba sel asi sendoi ga loinana hangatlak
u haina hanjin-hanjin hairakkhibasu leikhrabani.

5
RMSA AMADI SSA OJASINGGI WATHOK
(15th January 2020)

DESAM gi matamdugi Vice President, hujikkina President oiriba Nameirakam


Edison Meitei na “RMSA, SSA TEACHERS AGITATION IN MANIPUR” Haiba heeram
asida TOM TV gi TALKING POINT ta Panelist oina saruk yaba.

WAL UNITED CLUB NA SINBA OPEN DEBATE TA DESAM GI SECRETARY GENERAL


NA 1ST POSITION TAKHI.

PC@ Ningthoujam Hemchand Meitei

“Govt. of India na Manipur gi Lalhoulupsingga thamoi sengna unconditionally wari


sanaraba khaktada tangdu leitaba Manipur oiba ngamgani” hairiba motion asida
pangthokpa Open Debate 2020 da DESAM gi hanagi Assistant Secy. General hujikkina
Secretary General oiriba LEISHANGTHEM LAMYANBA MEITEI na oppose touduna
ahanba position taduna sel oina RS. 20,000/- (Twenty Thousand) phangkhi.

6
SCHOOL PHAGATHANSI MISSIONGUM MINISTER PHAGATHANSI
MISSION MATHOU TARE: DESAM
(KHANGENPHAM YOURAGA MAIBA KOUBIBAGI WAPHAM TOKLASI)

DESAM na Memorandum amukkasu submit toukhre

(18th January 2020)

ngasifaoba thabak ta onthokpidri. Masimak


ITEP (Integrated Teacher laibak thibani. Masigi daitya hiram khuding
Education Programme) leingak ki college Khang-heiraba awatpa leitraba Education
sing asida Model Multidisciplinary College Minister Dr. Th. Radheshyam na oigadabani.
(MMC) oina hangokpinaba Education
DESAM gi Demand di Matam chana Trained
Minister amadi mari leinabasing da DESAM
Teacher puthok hanbani. National
na Memorandum piduna chahi ama
Education Policy 2019 gi matung eena
taknabada Education Minister na
Bharat ki state pumnamak asida oja oige
athousadaba asi education bu seldanfam
hairabadi 4 years Integrated B.Ed course
oina ubadagini haina DESAM na loue.
asina 2029 gi matung da mahut sinlagani
January 2020 faobagi manungda Education
haibasini. Atei yumthang nariba state singdi
Minister amadi Manipur leingakna
loina 2020-21 gi session dagi hounaba
Government asigi warep ama louduna NCTE
hotnakhre. Assam dadi leingak na
da recommendation thagadabani haiduna
government college 68 khan-gat tuna
DESAM na ngasi Education Minister da
integrated course hangnaba hotnakhre.
Ultimatum pisinkhare. Thabak oina
Manipur dadi leingak na pukning changdri?
toubidrabadi thoklakpa wathok lanthok
Manipur leingak asi India leingak ta
khudingmak Education Minister Dr. Th.
yaodabara? Paokhum pibiyu? Manipurgi
Radheshyam na daitya pugadabani.
leingak asina NCTE gi rule asi matam chana
DESAM na ITEP (Integrated Teacher thabak ta onthokpa pamdribasi kari awaba
Education Programme) asi January, 2019 da leibagino? Meeyam da Education Minister
gi houna leingak asida karam tougani Dr. Th. Radheshyam khanghanbiyu?
haiduna directorate level dagina Governor ,
ITEP haibasi chahi 4 changna class 12
Minister faobada memorandum amadi che
loibaga oja oigadaba sing adukhakta Doctor,
kaya piduna taksinduna lakli. Ngasidi
engineer tambadouna tamnaba haibani.
January 2020 yaore, DASAM gi demand
Houjik chahi ani changna tamliba B.Ed
Chahi ama fare. DESAM na tanliba 4-year BA
course asi 2030 dagi leiraroi, madugi mahut
B.Ed/BSc. B.Ed asi constitutional amadi
4-year BA.B.Ed, BSc.BEd asi na mahut
democratic oiba maongdani. Eikhoi gi
sinlani. Cha-hi 4 changna tamgadaba course
fangpham thokpaduni, Masida leingak asina
amabu houjik faoba houdaba haibasi

7
leingak asigi asonbani. NCTE na hairiba ngamgadouribara? Haipham khangdaba oja
course asi anouba college lingduna gi achouba awatpa ama lakadouri haibasida
houdrabasu hanna leijariba leingak ki Education Minister na leingak ta pukning
college sing asida Model Multidisciplinary chingsinba ngamdriba asi kari heitabagino?
College (MMC) onduna ITEP asi erai laina keidoubagino? Leipak chaoee akhang ahei
integrated B.Ed course asi hoinaba Gazette tannaba matam oidribara? Khanghenpham
Notification thoktuna state khudingmak ta yaoraga maiba oina koubidoira? Leingakna
khang hanli.Eikhoigi di pham munaduna, Education asibu muthat lamlage
sindok-sinjin, thabak haptok hapchinda khanlibara? DESAM na leirimakhei madu
pukningchangba, ama-na ama-da tai na sin thoktanaba haijagani, tabidragana upai
duna, houjik faoba toudana leiri. Masi mak makhal makhal thidok kani. Maheiroising
leibak thibani. pangal utkani.

Leingak ki school fagat-hansi mission asi DESAM gi wapham asi Minister amadi
minister na classroom sang-kaba, oja da leingak ta takpa natte, toubi-yu haijabani.
maheiroi da taksinluba, media puduna Masi touhoudragana erol-eyek, echa-esu,
school yengbagi namada wajao ngangbaadu echil-enao, pumanak takpi tambi naba
khakna school fagat-hansi haiba yaradra. masing watuna mangsin-lakpa tabani.
School Phagathansi Mission gum Minister Education haibasi oja mathou tai, ngaihaiki
Fagathansi Mission Mathou tarabra haina oja oiba nattaba, punsi asi oja oirage haina
khanjei. Lakadouriba chahi kaya asigi policy Doctor ,engineer gumna tamlaklaba oja
NEP, 2019 asida yumpham oiduna semnaba mathou tai. Masi ahing amada semba
di hotnabiraroidra? DESAM na Education wagani. Matam chana touhousi, Education
minister asi NEP 2019 mamut tanna asi phahanbada adom adom gisu thoudang
khanglaba Minister amani khanli. Adubu lei.
tou-thok-lakliba thouong asina thajaba
watsinlakli. DESAM di khangle heire haijaba
natte, mipaiba pokchabani. 2030 aduwaida
houjik leiriba school gi oja asi 60% thabak
tagi pothakhragani. Chourakna government
oja lising 5000 mukni. Hairibasi Primary,
Graduate amadi Secondary Lecturer
ngaktani .masisu Private school yaodana
haijarabani. Private School sing yaoragadi
lising kaya oigani? Amaromda RTE Act
(Second Amendment) 2017 na trained
toudradi oja oiba yaroi haina NCTE ga punna
guideline amadi Minimum qualification
semli. Houjik leiriba B.Ed. ki private college
amadi DMCTE na trained touriba 2-years
B.Ed. course asina watlakpa oja puthokpa

8
DESAM AMADI AIMS NA MANIPUR UNIVERSITY GI KEY POST SING REGULAR
OINA HAPNABA TAKSINLI
25th January 2020

1. Manipur University da Regular VC, Registrar, Finance Officer, Examination


Controller amata leite, In Charge Ngaktani.

2. University asigi Administrator na University asida thabak happigani


haiduna yamlaba senfamsing khomgatkhi.

3. State Govt.ki Employee na University da Finance officer oiba haiba


University gi Rules and Regulation gi wangmadani.

4. DESAM amadi AIMS na University asi mapung fana function touba


ngamnaba Administrative Key Post sing Regular oina happiyu haina
taksinli.

9
JANUARY 31 DAGI FEBRUARY 4 FAOBA DESAM GI 10 SUBA GENERAL CONFERENCE
MOIRANG COLLEGE TA PANGTHOKKHI.

DESAM gi Thoumi 300 henbana saruk yaduna General conference loisinkhre.


DESAM H.O ki 2020-22 term gi thou pubasingsu khankhi.

10
DESAM H.O KI NOUNA KHANLABA THOU PUBASING
1. PRESIDENT -NAMEIRAKPAM EDISON M.A HISTORY (MU)
2. VICE PRESIDENT-OINAM SHITAL STUDYING LL.B (DMU)
3. SECRETARY GENERAL - LEISHANGTHEM LAMYANBA MEITEI M.A MASS COMMUNICATION (MU) & LLB
4. ASST. SECY. GENERAL - MAYENGBAM SOMORJIT LUWANG STUDYING TRIBAL STUDIES (MUC)
5. SECY. ORG AND CO-ORDINATION- NONGTHOMBAM THOITHOIBA STUDYING TRIBAL STUDIES (MUC)
6. SECY. FINANCE AND ACCOUNT-THIYAM BIRJIT LUWANG B.Sc, PG DIPLOMA IN MYANMAR STUDIES
(MU)
7. SECY. PUBLICITY & PROPAGANDA-SHAMURAILATPAM RISHIKUMAR B.SC, STUDYING LLB (DMU)
8. SECY. EDUCATION & ACADEMIC AFFAIRS- LONGJAM ROBIN B.A
9. SECY. SOCIAL WELFARE-AKHAM RISHIKUMAR B.A
10. SECY. CULTURAL AFFAIRS -OINAM SURJAKANTA B.A, LL.B
11. SECY. GAMES & SPORTS-THONGRATABAM MANI B.A
12. SECY. NORTH EAST STUDENT AFFAIRS -NINGTHOUJAM RISHIKANTA STUDYING MA (MU)
13. SECY. OFFICE-NINGTHOUJAM RAJESH B.SC, PG Diploma in Human Rights (MU)
14. SECY. AUDITOR GENERAL- SHAMULAILATPAM DEVADUTTA M.SC EARTH SCIENCE
15. SECY. HEALTH & ENVIRONMENT- OINAM ROMESH B.A
16. SECY. SPL. TASK FORCE & ANTI DRUG ABUSE-THOUNAOJAM SOMOL LUWANG B.A, STUDYING LL.B (MU)
17. SECY. WOMEN WELFARE-SANOUJAM NIKITA B.A, STUDYING LL.B

18. DEPUTY SECRETARIES-

DY. SECY. ORG. & CO-ORDINATION


TAKHELAMBAM HAPPYSON
THANGJAM BINDIYA
AHEIBAM SHANJOTA
SALAM SUNIL
DY. SECY. FINANCE AND ACCOUNT
SHANDAM OMEX
NINGTHOUJAM HENARY
NGASHAM AJAX
NINGOMBAM SANJOYKANTA

DY. SECY. EDUCATION & ACADEMIC AFFAIRS


THOUDAM SHYAMJAI
THINGOM KENILWORTH
LAISHRAM JASMINE
MAIBAM CAPTAIN

DY. SECY. PUBLICITY & PROPAGANDA


NINGTHOUJAM DEVARANI
RK REMILA

11
DY. SECY. SOCIAL WELFARE
WAIKHOM JAMESBOND
KUMAM GWENDOLIND
DY. SECY. CULTURAL AFFAIRS
KHOMDRAM MANGANLEIBI
DY. SECY. GAMES AND SPORTS
THANGJAM GEETARANI
KSHETRIMAYUM ANIL
DY. SECY. NORTH EAST STUDENT AFFAIRS
SHARUNGBAM UMAKANTA
DY. SECY. OFFICE
LAISHRAM RONALDO
DY. SECY. HEALTH AND ENVIRONMENT
CHINGAKHAM KESHORI
DY. SECY. SPL. TASK FORCE & ANTI DRUG ABUSE
HEISNAM DAYANANDA

DY. SECY WOMEN WELFARE


KHUNDONGBAM BONNY

12
COLLEGE OJASINGGI WATHOK: THABAK LEPPAGI KHONGJANG CHANGSINKHIBA

1. Lamdamsida 7th UGC Pay and


Regulation 2018 in toto
lamdamsidasu chatnahanlu haiduna
Ojasinggi Tongan-tonganba
lupsingna houkhiba chahidagi
khongjang kaya changsinduna lakli.

2. Khongjangsinggi manungda ojasinggi


lup singna cease work strike su
changsinkhibana Collegesing
completely paralysed oikhi.

3. DESAMna Govt. Amadi Ojasinggi


lupsingga yasinnaba puraktuna
college ki academic atmosphere da
kaihandanaba kanna hotnakhi.

4. Konathangda Ojasingna talliba


demand sing 11Feb. 2020 da
leingakka yanaduna waroisin purakkhi.

YAIPHA PAOJEL PIBAGI THOURAM

HSLCE amadi
HSE thagadaba
DESAM gi
Thoumi
Maheiroisingb
u achamba
khudol
tamduna
yaipha paojel
piba.
(8th Feb. 2020 at DESAM H.O)

13
AASU Ghilamora Regional
Unit ki Sports Secretary
Rahul Phukan na
leikhidabada DESAM na
thamoi sokna nungaitaba
fongdokchari.

MASS REFORMATION CAMPAIGN PHASE-II “2020-22”


Lamdamsigi sonlaba mahei masin tambagi
kanglon asibu henna matik mayai leina
fagatnabagidamak DESAM na Education da akanba
mityeng thamduna lakli. Mass Reformation Campaign
asisu DESAM na Lamdamsigi leiriba Maheitamfamshang
singda yengsinjaba amadi Fibamsing neinaduna leibak
meeyam amadi leingakta paodamjaduna henna
fagatnaba punna hotnaminabani. Asoiba System di
pambei amana natraga amana semdokminaba tabani.
LONGJAM ROBIN, Secy. Education and Academic Affairs, DESAM

Series-I Mayanglangjing High School gi fibam yengsinkhi (10th Feb. 2020)


1. Mayanglangjinggi amata ngairaba leingakki school ni Mayanglangjing High
School.
2. School asigi Head Master atopa school
amada Utilised toukhibana Head
leiramdre. Masina maram oiraga
School gi Administration khudingmak
fail oiramkhi.
3. Class VI-X faoba leiba School asi supnatagi
oja 6 khaktana chalairamkhi.
4. Maheiroi yamna leiramba school asi
leingakna oja leptana louthokpikhibadagi

14
asum asum sitharakli. Hujik maheiroi 65 leiri.
5. School asigi English, Mathematics, Geography, Hindi, Home Sc., History asinachingba
subject singgi oja leite.
6. Athuba matamda mityeng changbinaba leingakki pukning chingsinjari.
7. Matungda leingakna Oja 3 thabirakkhi.

Series-II CHINGTAM HIGH SCHOOL amadi Yaingangpokpi Primary School gi fibam


Yengsinkhi. (9th Feb. 2020)
( Longjam Robin Secy. Education and Academic Affairs)
1. Supnatagi oja 6 khak leiramkhi. 6 sigi manungda ani utilization ni. Utilization oja
amadi chang naina laktabadagi DESAM na meeyamda fongdokkhi, matungda class
chang naina lougani haiduna thajaba pirakkhi.
2. Science Graduate oja 4
leigadabada amakhak leiramkhi,
Arts graduate 4 leigadabada
amakhak leiramkhi. Mathematics
ki oja amata leite.
3. Non Teaching staff amata leite,
thaknaba esing fande,
Infrastructure fibam sok le.
4. School asigi maheiroi 99 leiri.
(DESAM na yengsinluraba matungda
Leingakna oja 7 thabirakkhi)

Series-III Yaingangpokpi Primary School


(Somol Luwang Thounaojam, Secy. Spl Task Force Anti Drug Abuse, DESAM)
1. Class I dagi V faoba leiba School asi supnatagi oja 3 khaktamak leiramkhi.
2. Hana Maheiroi 60 leiramba school asi hujikti supnatagi 20 romtamak admission toure.
3. Sijinaba yaba Toilet amadi Thaknaba esing fangde. School gi fibam adukki matik
sothaduna maheiroising ningba kaina leihouri.
Series- IV Kameng Primary School (24th Feb 2020)
(Huidrom Johnson, Secretary General, DESAM Imphal West District Council)
1. Senthok watpa lairabana mapung oiba Kameng
Khun asigi leiriba Leingakki Kameng Primary
School Maming khaki school oina leihouri.
School ama oibagi leifam thokpa bench desk,
thaknaba esing, toilet, fibam sathina sokna

15
leihouri. Class Room napi na pumthan thanba Jungle onle. 2017 gi nonglei nungsitna
school asigi mathak kupliba Roof Sheet sing humdokkhibana hujik faoba kupsinbidabana
yengon dagi henna fibam sokna leihouri. School asigi non teaching staff leitaba, fencing
leitabana school gi veranda da san gi leifam oiduna leiri.

2. 2019 da School gi headmaster na ZEO d ache thaduna awat apasing yengsinbianaba


haijakhibasu leikhre.

3. Akoibada atoppa school leitaba amadi Leikai adugi meeyamna School asi leingakna
yengsinbirabadi leingak asigidamak sirafabada sidokke haina yamna thamoi sokna
DESAM da paodamlakkhi.

4. Mamangda maheiroi masing ymna leiramba School asi hujik-hujik maheiroi 30 leiri, oja
na supnatagi 3 khaktamak leiri. Class Room 7 leibada 4 dagi henna sijinaba yadana
leihouri. Head Master na hujik tangai fadana oja 2- Hindi amadi Environment subject ki
oja thabirknaba harakkhi. Leingak na suksoi soidana mityeng changbinaba haijari.

Series-V Khullem Leikai Junior High School (24th Feb. 2020)


(Ningthoujam Hemchand, Secy. Organisation and Co-ordination, DESAM Imphal West District
Council)
1. Class 1 dagi 8 faoba leiba school ni.
Punna maheiroi 50 leihouri.
2. Directorate of Education (S) ki office
ki Km 1 romgi radius ta leiba School
ni. School asi mapu pandre.
Leingaknasu mityeng changbidre.
3. Nong Hek tabadga Clss room esingna
pumthum thummi. Hujik Nongjutha
lakpada maheiroising lairik amuk
tamba fanglaroi haina tension leiduna school khara khara kanari.
4.
5. School gi Bench Desk watpana ojasingna choukri leiduna lairik takpi tambiri,
Leingakna School gi Bench amadi Desk khara pibiraknaba School gi maikeidagi
hairakli.
6. Class 1 dagi 8 faoba leiba school asi Oja 9 leiri, adum oinamak Graudate teacher
4 amadi Primary Teacher 1 watpagi awabadudi leihouri.
7. Leikaigi maheirosing
gi mama mapana
school asida
thaninglabasu oiriba
fibam asina angang
manggadra
chingnabagi
thadabani haina
fongdorkkhi.

16
Leingakna toina yengsinbirabadi suksoi soidana School asi fagatlakkhigani
haibagi thajaba chaona thamhouri. 2016 gi Earth Quake ta School asigi wall
chekkhaikhibadu hujikfaoba sembidri, Masina Class room da mahei tamliba
maheirois amadi ojasing epai thapai houduna lairik takpi tambibagi thabak
chathari.
8. School asigi Maintenance piraktaba chahi 1 helle, Maram aduna School asigi
maikeidagi watliba ojasing, building sabiba, maintenance matam chana
pibirabadi school asi masak thokna fagathanba ngamgani, heeramsida leingakna
pukning changbinaba Head Master na fongdorakli.

MEI CHAKKHRABA TN MEMORIAL BOARDING, HEIROK GI AWABADA DESAM NA


SARUK YAJARI.

(13th Feb 2020 Heirok, Boarding da leiba HSLC thagadaba maheirosing gidamak DESAM gi team na angamba
mateng pangluba)

17
SCHOOL OJASINGGI WATHOK
Leingakki School gi Ojasingna ROP 2019 Demand toubaga loinana changsinlakpa
khongjanggi saruk ama oina HSLC amadi HSE Examination da saruk yaroi haiba yaona akanba
khongjangsing changsinlakpana maheiroi khunaigidamak DESAM na School gi ojasinggi
Association amadi Leingak anigi marakta yanaba puraktuna Examination kaihandanaba
hotnakhi.

Press Conference (12th Feb.


2020) at ATSUM Office
Democratic
Students’Alliance of
Manipur (DESAM), All
Tribal Students’ Union
Manipur (ATSUM) amadi
Apunba Ireipakki
Maheiroisinggi Sinpanglup
(AIMS) punna leingak asida
waroisin puraknaba appeal toukhiba.
(L-R Vareiyo Satshang President, ATSUM, Nameirakpam Edison President DESAM and Romen
President AIMS) IFP.

DESAM gi VP Oinam Shital na Ojasinggi Meephamda wahei khara fongdokkhiba amadi


Ojasingga punna Education Commissioner unaduna waroisin puraknaba taksinkhiba.

Maheiroisinggidamak yengduna Ojasinggi Examination Boycott khongjang handokpagi meephamda


DESAM gi Secy. General Leishangthem Lamyanba su saruk yaba, Ojasingbusu thagatchaba fongdokchaba.

18
Kangpokpi District ki St. Vincent’s School BOSEM na louba HSLC Examination 2020 thagadabi
Maheiroi Nengpinei Haokip laibak thiba Accident ki
thoudok amada soktuna Raj Medicity da laikannariba
asida DESAM gi meikeidagi anaba hangbata natana
angamba mateng pangluba.

DESAM H.O ki Secy. General Leishangthem Lamyanba na Nengpi Haokip ki emung


manungda sel gi mateng pangba.
P.C SH RISHIKUMAR

LUI NGAI NI 2020 DA DESAM GI MAIKEIDAGI AMATA OINA PUNNA HINGMINABA


PUNNA CHAOKHATMINABA HENNA ACHETPA MARI CHETSINBA OIRASANU HAINA
YAIPHA PAOJEL PIJARI

“Oneness Through Culture” haiba


theme da Ukhrul da pangthokkhiba
Lui-Ngai-Ni 2020 gi Thouramda
DESAM gi Thoumising. (15th feb.
2020)

DESAM NA BT PARK LANGTRIK LANGNA SENGDOKKHRE

DESAM Imphal City Unit Council na sinduna


athoubasinggi yatafam oikhiba BT Park Langtrik Langna
sengdokkhre.

19
“BT PARK MEEYAMGINI, EIKHOI PUMNAMAKNA LUNA NANNA THAMSI”

“MAPHAM ASI ATHOUBA EPA EPUSINGGI YATAPHAMNI, MAYAIKABA CHINJAKSING


SIJINNADUNA NASABU AMADI KHUNAI BU
MANGHANGANU”,

“CHAHI LISIHNG KAYAGI PUWARI


LEIJABA KHUNAINI, MAPHAM CHADANA
MAPAN THOKCHINDUNA KHUNAISIBU
CHENTHAHANGANU”

“LU NANBA HEITABA KHUNAIDI


MEEKHA PONGANI, AMOT AKAI MAPHAM
CHANA LANGTHOKPIYU” asinachingba Sign board kayasu yungkhi. Nongmagi oiba lam tu sengbagi
thouram asida Keishamthong Elangbam Leikaidagi Oja Ningthoujam Kumar Meitei sel amadi pot
cheigi oiba matengsing su tengbangbirakkhi.

Eikhoigi phidamningai oiraba Epa Epusinggi khubam oina meeyamna ekai khumnagadaba
mapham asida toilet leirabasu thong londuna leibana mafam chadana mapan thokchinbiba, amot
akai panglangta langthokpa, yengsinbinaba watpadagi maheiroi naha kaya gi mayai kaba chinjak
sijinnafam oirakpa, Heroin No. 4 na chingba sijinabagi Syringe masing khangdana taramba kayasing
asidagi DESAM na tangai fadana lam tu sengbagi thouram asi pangthokpani.

Ngasigi Lam tu sengbagi thouram adu loibada DESAM gi Akhannaba Special Task Force Team
amana Drive chathaduna Mayai kaba chinjak kaya fagatpaga loinana nisa sijinarambasing wakhal
taminaduna lam tu sengba yaominnahankhi. BT Park ta makha tana mayai kaba chinjak sijinadanaba
DESAM na makha tana drive sing changsinlakkhigani. BT Park manungda mayai kaba chinjak
sijinabidanaba amadi luna nanna thamnaba leipak meeyamnasu mateng pangbinaba DESAM na
appeal toujari. Loinana PDA gi makhada leiriba yamna maru oiriba BT Park asigi care taker supnatagi
amadagi henna leite, masina Park asi yengsinba ngamdri. Maram aduna mari leinabasinggisu
pukning chingsinjari, Manipur Police ki maikeidagisu mafam asi toina drive chathabiduna Drug Free
Park oihanbinaba hotnabiyu, DESAM nasu mateng pangjagani.

DESAM GA LAMJINGBA TIMES KA FRIENDLY EXHIBITION CRICKET MATCH SANAKHRE.

Manipur University da sanakhiba Match asida DESAM na thoikhi. (16th Feb. 2020)

20
DESAM AMADI AIMS KI FLYSING SQUAD NA BOSEM AMADI COHSEM NA LOUBA HSLC
EXAMINATION AMADI HSE KANGLON CHUMNA PANGTHOKNABAGAIDAMAK YENGSINLI.
BOSEM na louba HSLC Examination houba numitta DESAM amadi AIMS ki apunba Flying Squad na
centre kayada chattuna yengsinkhi.

“BOSEM gi Class X Examination Houba numitta DESAM amadi AIMS ki Flying Squad na mahut
tharamba meeoi 4 fagattuna Expelled touhankhi, Aranba pambei sijinadanaba ngamjabi thakta
hotnaduna kanglon chumna Examination Pangthokhankhi”

COHSEM GI CLASS XI QUESTION LEAK OIBAGI WATHOK

1. Houkhiba tang 9 da Question leak oiriba asigi matangda DESAM amadi AIMS na COHSEM da
pao pijakhi, amadi nakhei sengna question leak oire haiba confirm tarabanina COHSEM gi
maikeidagisu loukhatpam thaokpa thabaksing loukhatpinaba haijakhi. Masidagi COHSEM na
Class XI examination cancelled toukhi amadi officially question leak oire haina laothokkhi.

2. DESAM amadi AIMS na question leak oibada


chenaribasing cheirak piyu haina Demand touduna lakkhi.

3. Maral leibasing thidoknabagidamak COHSEM gi maikeidagi


loukahtalakpa khngthang ama oina Feb. 24 faobagai
manungda Seal touraba Question pack sing COHSEM da
pikhatlakkabani, masidagi seal thugairaga thingatlakpa
aduna question leak oibagi maram ougani haibagi logic asi
sijinnaduna Seal touraba Question pack sing submit
touhanlakkhi. Hairiba khongthang asi DESAM amadi AIMS
nasu appreciate toujei masidagi suksoi soidana chenaba
meeoising fagatkani haibagi thajaba adu thamjakhi.

21
O. SHITAL, VP DESAM L. LAMYANBA Secy. General, DESAM

Question Leak Oibaga Mari leinana Impact TV gi Manung Hutna amadi Tom TV gi Talking
Point ta DESAM na saruk yaba. (20th Feb 2020)

CYBER CRIME POLICE NA CHATHABA INVESTIGATIONGI PROCEDURE


AMADI WHISTLEBLOWER SINGGI MAMING MEDIA DA LEAK OIRAKPAGI
WATHOK

“Question leak oibada chenabaguum Cyber Crime police Station na Investigation


Procedure leak oihanbagidamak leingakna cheirak piagadbani”- DESAM & AIMS
Press Conference (24th Feb. 2020)

1. COHSEM gi class XI leak obagi


matangsida Cyber Crime Police Station
gi maikeidagi yamna kanna thijinkhi,
Thijinkhiba aduda COHSEM pao pikhiba
DESAM gi thoumi su koukhatlakkhi,
amadi khunaisibu kanningbadagi pao
pijakhiba eikhoida oina onsinlakpagi
mawong utlakkhi. Adum oinamak maral
leibasing thidoktaba yade haiduna
angamba thakta cooperation pijakhi. Aduga chenaba meesoising fagatpa ngamle tabada
haraoba amadi chaothokchaba adu faojakhi. Ekai khumnaba yaba Leingak ama leiri
achumba touningbagi thounagi ethil henna faohankhi.

2. Whistleblower Protection Act 2014 gi matung inna Whistleblower singgi idendity


ngakkadabani haiba leiri. adubu media singda complainaint amadi whistleblowersinggi
maming matha fongdorakpa amadi Investigation gi procedure fongdorakpa haibase
leingak asigi secrecy maintain touba ngamdre haibadu utchare, masina complainant sing
amadi maming matha amadi whistleblower secure oihandre, victimise toubire. COHSEM
gi Question leak oibada chenabaguum Cyber Crime police Station na Investigation
Procedure leak oihanbagidamak leingakna cheirak piagadbani.

22
3. Makha tana leingak asida pao piningba singgi hak adu matpire, pao piribasingda
onasinduna machin memsinnaba thou oina sillabra haibagi chingnaba adu leire.

4. Houkhiba chahi kayadagi pao piba DESAM gi thoumisingbu afa apun toubikhiba leikhi.
Adum oinamak leibakkidamaktani khanduna nungaitaba toujakhide. Hujik na amuk
maming matha fongdokpirakpa, DESAM da pao pirakliba meeoi adugisu maming
fongdokpirakpa asi Ethics and Morality amadi Law
gi wangmadani akanba mawongda condemn tou
e. Investigation gi procedure leak oihanbada
chenabasing cheirak pibaga loinana victim
oihouraba complainant sing gidamak amadi
Question leak oihanduna Maheiroi lising 30
henbagi hak matliba asigidamakDESAM gi
Secretary General Leishangthem Lamyanba na
Manipur Human Right Commission da wakatkhi.

5. Heeramsida Human Right Commission na case amasu registered toukhi

23
DESAM FC

“Football sanababu Pamjaba DESAM gi Thoumisinggi Phampakni DESAM FC, Kaba


Poba Haibasidi Laibakkiin, Adubu Kadaba Yade haiduna Haraona Sanaminabaduni
Mathou taribadi”

Wahengbam Birchandra, Team Coach,


DESAM FC

1. 25th Feb. 20220 da Manipur Students Federation (MSF) na


Sinduna Pangthokkhiba Manipur Player’s Day Invitational
Football Tournament 2020 ki Mapu DESAM FC na oire. Final
Match ta DESAM amadi AMSU na sanakhibani.

18th Feb 2020, DESAM FC amadi Media Fraternity Football Team ga Sanakhiba match Draw Chatkhre

24
“Pathetic Condition of Manipur Central Library” haiba heeramsida
TOM TV gi talking Point ta DESAM gi VP O. SHITAL na saruk yaba (27th Feb.
2020)

MANIPUR OFFICIAL LANGUAGE ACT 1979 AMEND TOUBIYU


MEITEI MAYEK MIRAIBIBAA HAIBASI YELHOUMIGI SAKTAM NGAKPADA SINGNABANI
(29th Feb 2020)

1. Manipur Official Language


Act 1979 gi Section 2 (F) da
“Manipur Language”
means Meiteilon written in
Bengali Script and Spoken
by the Majority of Manipur
Population Haina eduna
leiri.

2. 1979 da passed toukhiba


Act asi chahi 40 henlaba matam asiga chunadre. Leingakna Amaen tounaba
thabak paikhatpasu leitri.

3. 2006 tagi Meitei mayek tambiba School singda houkhibani. 2015 da HSLC
Examination pangthokkhi. Hujik-hujikki Graduation gi aroiba VI semester kaba
houre. June-July examination touragani.

4. Luribadi MPSC amadi UPSC na louba civil service examination da Manipur


Official Language Act 1979 asi Amend toudabana Optional Paper MIL da Meitei
mayek louba maheiroising na MIL louduna exam thaba yadabagi fibam ama
lakle. Hujik hujik UPSC gi examinationgi process touba houre, Meitei mayek ta

25
graduation loigadaba maheiroisingna Civil service ki examination da optional da
MIL lounabagi hak aduma matpigadoure, Heeramsida leingakna mityeng
chnagbiyu.

5. Loinana Maheiroisingna leingakki official oiba che thaningakpa matamda


Manipur Lonna thaba matamda Meetei mayek na eduna thabadi yadre. Masisu
yahangadabani.

6. Athuba matamda cabinet famduna Manipur Official Language Act asi amend
touduna written in Bengali mayek haibasi Meitei Mayek haina onthokpiyu.
Matam kharagi oina Meitei mayek amadi Bengali Script hana concurrent oina
leirabasu kaide.

7. Leingak na thawoidaduna MPSC amadi UPSC examination nachingba


competitive examination sing Optional MIL da Meitei mayek na thaba yadaduna
hairiba optional asi thahandaba taragadi madugi responsibility khudingmak
leingakna pugadabani.

OJA LEITABANA CLASS NINGTHINA TOUBIDRABA LEINGAKKI SCHOOL


SINGGI MAHEIROISINGBU DESAM NA TAKPI TAMBIBAGI MAMI KHARA

(Feb. 2020)

26
Literary Section
Hingba Ngamlibara Ema Manipur

M. Rojesh Singh
Assistant Secretary General
DESAM Kakching District Council

“Malem leimana lumbara,


palem epana marumme,
korou nongdonna wangbara,
panthou epana mawang e .”
adubunea ema ei ngashidi
nanggidamak kaptaba ngamdea.

karegeno ema ,
khangba kanbini, wajaraklabini
emagidamak eikhoi leire hairaga
nangna momon nokliba .
toureba matou mayamshibu
khangba ngamlibranea nahakpo ?

Khudum chetna taduna


namit chajet uishinduna
tinlang mayoknaduna
kayam kuina khangkhidage ?

Charei fijol hongdoklo


nasam nana thadoklo,
narei shangna tingthoktuna
Beirabigi shaktam louduna
khutta thangsang paiduna,
Chainakharo pumnamak
nanggi shakti utlaro.

Natrabadi ema,
keidounungda englaroi
nanggi pothafam leiraroi .

27
EMAGI PIRANG
NOBIN MOIRANGCHA,
Secy. Education and Academic Affairs
DESAM Imphal West District Council

Ema,
Chaorakpaniko Natambakta
Otpiraba nacha kayagi Marakta
Nachasu Amanine Ema
Ema, Otpiraba Nacha Kayagi Marakta
Nachasu Amanine Ema

Nachana Takhi Matam Amada


Kholao Kaya Khonjel Kaya
Ngasisu Tari Leppa Leite

Adubu Ema
Pendabagi Wakat
Setna Khainabagi Tengtha
Tana-tana Ema
Napari Namom Amatanasu
Teithokkhidraboi Emagi Pirang

Khakna Nokli
Yeknaba Kayana
Maram Khangde Kari Leitraba Amagum

Aduna Ema
Ngasidi Nachada libiyu
Chaothokchaba Yaba Wari Amatang Emana

Nachasu Khang-e Ema


Emagidi Watte
Chirongbi Sangai
Siroida Ongbi Leirang
Nong in Cheklasu Leirido

Adubu Ema
Nachana Haijabadi
Enou-nouba Chaothokchaba yaba
Wari amatang Haijabanine ema.

28
Masing Lakngamdraba
Sa Laan Heiba
Athouba Kayagi Thawai katkhre
Pumnamakki mamangda Chaothokchei

Malem Pumbagi Athoi Ahen Lamjelda


Khongda Yothing Thangduna
Yangle Khallibadi
Kayam Kannabu Chellibano???

Mayoknaba Yadabagum
Pamba Keirel Anina
Chatliba Tokhai-tokhai
Nachasinggi Waridi tajaningdene Ema

Ema, Nachana Haijabadi


Enou-nouba Chaothokchaba yaba
Wari amatang Haijabanine ema.

Emana Maithong Maksin


Mitluda Pirang Ehou
Nunghiknana Hairak e

Thingatlu Laangi Pungjao


Maipaklaba Lanfam Ngairibani Emana
Thouna Piyu Ema Ngamjanaba Nachana.

29
KUMJA

NOBIN MOIRANGCHA,
Secy. Education and Academic Affairs
DESAM Imphal West District Council

Nangbu Chatkhranuba Ema

Ema nangbu Chatkhranuba

Nangna Chatkhibase Echingda Chingnei Eidi

Nangna Chatkhibase Chingnabagi Chingnaba Ngaktani Ema

Chatkhre Mathang-Mathang Nanggumbi Kaya Ema

Ngamjade Khamjabasu Nachana

Saklon Kaya Puduna

Pukhi Makhoina Kabo tampak, Dzuko tampak

Mathangna Karamba, tamba Ngamde Ema.

Aduna Ema, Chatkhranuba Ema

Nangdi Chatkhranuba

Khanglibani Nangdi Ema

Houkhraba Puwari Kaya

Yeng une Ema, Chatlani Tabada Emana

Kari Thoklagaba chingnana Yenglibase

Chingmai Kayana Chinglon Kayana

Ereipak Eramdamgidamak

Kathoklaba Thawai Kaya Kayase

30
Ngamgadouriba Senabiba

Lakkadouriba Mahakna

Thajade Ema……

Wakatchabada Mangaire Ema

Machet-machet Kairaba

Haipham Khangdraba Awaba Kayase Emada

Khamjabadi Ngamlaroi

Chatkhinuba Ema

Leibikho Saklon Onduna

Anouba Kumjagi Saklon

Yengbikho Ema

NINGTAM FIRAL NA PAIBADO

31
Erolnungda Tinkhraba Eikhoi gee Chakkhao

SH RISHIKUMAR
Secy. Publicity and Propaganda, DESAM

LOKTAK PAT, India gee Awang nongpok ta


mashek mangal naina leiriba thumhee chendaba
khwaidagi chaoba patni Loktak Pat. 1971 da Ministry
of Irrigation & Power. Govt. of India na 103 MW
electricity amadi 24,000 Hectares ishing pinnaba gee
pandamda Loktak Multipurpose Hydro Electric Power
Project shananabagee maru hunkhi. Project ashi
shakhraba matungda Manipur gee tampakki sharuk
80,000 acres henna matam chuppagee oina erolnungda
tilhankhi. Project asina maram oiraga leihao chellaba
lam kaya arembada manghanduna sijinnafam khanghandana erolnungda
manghanlakli, masina lamdamsigi fouthok amadi pothok puthokpada chaona cheitheng
piri. Panba yai Bishnupur districtki manung channa leiba Nambol Khongkhamda leiba
L.Sanoi college ki mamangda leiriba lampaik ashi ngashidagee chahi manga mukki
mamangda SAJIBU CHEIRAOBA khuding gee lamdam ashigee meihouroldagee
leirklaba mashanna Sagol kangjei, Yubi lakpina chingba shanaramba mapham amani
adubu hujikti Project asina maram oiduna esing thumjinlakpana sanaba yakhidre,
ashida nttana SK women college manakki lampak ashisu football field asisu tapna-
tapna erolnungda luplakli, Imphal West Didtrict ki manung channa leiba Shamushang
Shantipur, Mayang Imphal gee sharuk khara amadi Bishnupur District kee manung
chana leiba Nambol Ishok, Nambol Naorem , Nambol Waheng Khuman na chingba
mapham ayamba shing ashi hanna double cropping yaramba mapham ngaktani leibak
thibadi mpham shing ashi houjikti nga yokpafao yashillakba yum taba natei
charktabagee fhibam youshilkli. Asumna Tampakki
leihao chellaba lam kayana mangsillakpa asida kanasu mityeng changdana leiba
haibasi khwaidagi laibak thibani.

Ithai Dam na maram oiraga Manipur gee turel shing amadi Khuga tureldagee
moukhatlkpa eshingna Khordak Channel gee echel kha pangna chenlli. Dam ashi
mashagee limit puba ngamdabana maram oiraga yum kaya, loupham kaya
manghanlakli amadi manghankhi, hingnabgee lanphamda lanthengnariba mee-oi kaya
gee ck-khao thadatpada nattana Mahousha gee phajaraba aquatic ecosystem amadi
akoibada leiriba eco system bu thugairkli. Masina Hanna marang kaina phanglamba
nga makhal kaya khudam oina pallabada pengba , ngaton , ngahou, ngaren, sharing
asinachingba amadi esingda houba chinjak- Heikak gi variety makhal kayanachingba
Flora amadi Fauna kaya mutsinlakli. Tasengna Project ashi fail oiraba project amani
haiba yai, irrigation touba ngamdre, irrigation gidamak sakhiba channelsing sijinnaba
yadana lam manghanduna leiri, mei su ningthina puthokpa ngamdri. Chahi khuding
gee project ashina lupa crore 300 henna leppa leitana manghalli.

32
Loktak Pat ashi gee Biodiversity amadi Socio economic importance khangduna 1990 da
gee Ramsar Convention na Ramsar Site amani hainna shakkhangduna lakli. Project
ashi National Hydro Electric Project Co-operation (NHPC) Govt. of India. na 1983 da
gee chalaiduna lk-khibani project ashina houjik houjik puthokliba mei ashi 66MW
khaktani. Project ashina hanna thamkhiba pandam haibadi 103 MW electricity amadi
lou unnaba 24,000 hectares eshing piba ashi gee onna-teinabada Ithai barrage na
maram oiraga 80,000 acres yum taba yaba , lou oina uba yaba mapham kaya erol
nungda tilhankhibada gee Manipur gee senmitlonda achouba shafhu ama pirakpaga
loinna chinjak marang kaina watta padana langei chonna leijaramba eramdam ashi
chinjakta mipal tanghanlakhibani. Loktak pat, Pumlen pat, Ikop pat, Kharung pat
amadi Khoidum pat yaoraga shemba Loktak Wetland Complex na lamdam ashi gee mioi
kaya gee hingnanaba gee lambi chaona pibatta nattana ladam ashi gee natt amadi
puwari kaya ga tatna thanaba yadraba wari wakhong kaya loinaduna lakli ashi da
nttana lamdam ashi gee economyda tourism da chaoraba thoudang kayamarum
louribani. Loktak wetland complex ki pak chaoba ashi square kilometer 469 amadi
mashi
gee akoiba da khul 45, yumphal (town) 29 leiri Manipur gee oina wetland ashida gee
nga gee pothok amadi atei henjang napi makhal ayamba mashida phangli. Malem gee
oina khwaida gee tanglaba lamdam ashibu shaktakliba Sangai gee cktapham ama
oiriba Keibul Lamjao ashi Loktak pat ki kha thangba sharuk ta leiri. Tanglaba sha
makhal ashisu dam ashina maram oiraga phum shing patharakpana Sangai bu malem
gee leimaida gee mut hanbada dam ashina maru oiba thoudang louri haibada haimanba
thokloi.
Tasengna India leingakna Geo Political Diplomatic Monopoly lamdamsida sanaduna
eikhoi gee furup/khunai ashibu manghannaba amadi muthankhinaba thousil amara
haibagi chingnaba pokhanle. Pat ki akoibada leiriba meeoi kaya Loktak Multipurpose
(LMP) cheitheng kaya phanghankhrab matung project ashina 60,000 hectares multiple
cropping geedamak eshing leptana piragani haina namthakki thajaba kaya pikhiba adu
ngasisu kaoba leitri. Electric shungnaba eshing marang kaina leiraktabada gee 1992 da
project ashi thong lonba yabagee tanja phao yaokhare. Ningshingba yabadi project ashi
mai pakna chalaigani haibagee asha da lamdam ashi gee consumer shingda mei gee
mamal ashi ashi 10 paisa per unit ta phanghanlagani haina amukasu utt chairkhi. LMP
gee manglanda lamdam ashi gee meeyamda chaoraba namthak kaya toubiri.
760 meters wangba ashangba dam ashida gee moukhatlakpa eshingna nongju
tha gee matamda pat ki akoibada leiriba lamshing Khangabok, Leishangthem, Tentha,
Athokpam Moirang, Nambol amadi Ikop pat, Kharung pat, Pumlen pat na chingba gee
akhoibada khundariba meeoi kaya echao gee awaba kaya mayoknaribani. Ithai barrage
ashina maram oiraga pat shing ashi gee aquatic ecosystem kiningai oiba maongda
kaitharakli,eshing chenthokpam leitabana maram oiraga pollution kaya leppa leitana
thok-hanbatta nattna ngamee kaya gee ck-khaoda project ashina hanjin hanjin
khongpakna kaori. Ningshingba yabadi Manipur gee Chief Minister N.Biren Singh na
2017 July tha da Prime Minister Mr. Narendra Modi da Ithai Barrage louthokpinaba
haijakhibasu leire adubu project ashi govt. of Indiana houjikfaobagi handokpa amadi
mityeng changbagee wapham leitri. Chaokhatpagi uut chaiduna paikhatlakliba project
kayana lamdamsigi lam, eikhoigi pothook kaya
manghanlakliba, hingnabagi punsida singnarakliba, senmitlon sokchinhalakliba asida
Manipur Meeyamna India Govt ki lichat amadi behind the screen da leiriba agendasing
neinaduna thengnahoudrabadi eikhoigi tunggi laibak henna tamba ngamdaba fibam
amada leihouragani.

33
Lamdamsigi Yelhoumigi Saktam ngaknaba hotnabada Meetop
Meeyanchasingda lamdamsigi Nupisingna Yum Pandanabagi
Feerep louba mathou tarakli.
Nupi haibase mamani, Afaba mamatana afaba mama leipak ama
oihangadouribani

SANOUJAM NIKITA
Secretary Women’s Welfare , DESAM

Khong nammatana lamjel chenba yadagum, leibak


ama natraga khunai ama chaokahtpa haibasisu
nammatana yade- nupa amadi nupi thong manana
chatminaraba matamdata oithokkadabani. Malem gi atei
leibaksingdagi thoidok hendokna lamdamsidadi nupigi
achouba fida ama thamduna lak e, aduga achouba thoudangsu louduna lakkhibani.
Masi eikhoigi puwarina khudamni. Ningsingba yabadi, ahanba chahi chada
lamdamsida Ningthou oina pankhiba, Nongda lairen pakhangbagi matamda, Leima
Leishnana na Patcha loishang lingkhatkhibagi wari leiri. Patcha loishang haibadi
nupikhakki gi hakki damakta leiba wayelshangni. Masina takpadi lamdamsidadi
women empowerment gi khongthang asi malem gi atei leibaksingdagi tarakte haibani.
Nakal amaromda amuk yenglabada, Lamdamsigi nupisingdi langambini warrior ni. 15
suba chahichada pankhiba ningthou Ningthoukhomba gi sana haktakta, ningthou
leitabagi khudong chaba louraga yeknabasingba landarakpada, leima Linthoingambi na
luchingba nupikhaktagi oiba lanmi tengol semgattuna yetnababu maithiba piduna
Manipur gi ningtamba ngakkhi, asumna ngasigi Manipur asi nupisingna ningtamba
ngaktuna oirakhibani. Leima Pitheileima na luchingba nupigi lanmi tenggolna Tangda
Khunda chattuna huiyen landaduna lanngamlakkhi. Masidagi Leima Pitheileimabu
Tangjakhombi haina lamdamsigi puwarida sanagi mayekna eduna leiri. 18suba
chahichada, Ningthou Chingthangkhomba (Bheigyachandra)gi manao ebungo
Gourashyam gi mamom Kurangganayani na Raghob ningthou hattuna Ahom leibak
kankhibagi wari, ngasisu Assam gi meeyamna seithanari.

1904 da thokkhiba ahanba nupi lan na lamdamsigi nupising malemda masak


takkhibani, numit tade hairiba british ki khongfam halhankhibani. 1904 da houkhiba
nupi gi ehou asina malemgi nupisingda thounagi ethil pikhibani. Ethil adumakna
United States gi New York ki nupisingdasu thounagi enot haptuna, nupigi hak matpa
yaroi, nupisu vote thadaba yahangadabni, nupisu khutsumal matik chana pigadabni
haina newyork ta nupi lising 15 romna khongchat chatpa houkhi. Masidagi mathang-
mathang nupigi ehou kankhatlaktuna 1910 da Copenhagen da malemgi nupisinggi
international conference famkhi amadi International women Day pangthoknaba warep

34
loukhi, matung tarakpada 1911 da malemgi oina International Women Day Austria,
Denmark, Germany amadi Switzerlandda March ki tang 19 da pangthokpa houkhi.
Nupisinggi hakkidamak meeoi lakh kayana khongjang changsinlkkhi. Chahi asigi
march ki tang 25 da New York city da nupi 140 rom khongjang changsinbada sikhi.
1914 dagidi March ki tang 8 da International women day pangthoknaba houkhi.
Matung tarakpada 1975 tagidi UN na International women day laothokkhi.
Matangswaida DESAM na malemgi meeyamda thamjaningbadi US ta 1908 ta nupigi
ehou houbagi ethil adu 1904 da lamdamsigi emasingna houkhiba nupilan na
oihankhibani. Maram aduna International Women Day gi hourakphamse eigi
mityengdagidi Manipur ni.

Ngasi leiriba eramdam asigi challenge sing asi thengnanaba hotnabada ngasisu nupi
gi laan loidri. Lamdamsi nupisingna ngaklakkhibani, lamdamsi nupisingna
kangadabani haibagi thouna ngasisu mangfadri. Atei matamdadi nupi gidamak yamna
laorabasu warep lourakpa matamdadi nupising yaobagi chang hanthana leiri. Nupigi
mayokta chathba meeot meenei meehat meepun kaya ama thokli. Ngakpi senbigadaba
mapa, mabung maton singna ahoinadun onsinduna temsingnarakpa hengatlakli. Masi
khunai asigi aroiba mutpagi pungfam gi thong thinbani haibase pumnamakna
kaoroidabani. Masi khangna lamdamsigi nupisingna khong thangba tai. Leiriba
khunaigi singnabasing ekokthakta thanggatpa tai, khunaigi singnabasing ekokthakta
thanggatpa haibase nupigi pangal hengatlaba matamdata ngamgadbani. Masigidamak
ting-thokna thengnaba mathou tai. Senminlonda nupising fagathangadbani, anou
innovative ideas sing generate touduna malemgi entrepreneurship ki khongjel da
lamdamsigi nupisingna mapu oinaba hotnagadabani, leingakpada, leisembada
nupisingna mang thana yaominagadbani. Maram aduna mahei masin gi kanglon
nupisingna henna heithoi singthoigadbani. Maramdi nupi haibase mamani, Afaba
mamatana afaba mama leipak ama oihangadouribani. Ngasi eikhoigi khunai gi saktam
nupi singna ngakli, nongma-nongmagisu saktam mangsinlakli. Saktam mangsinlaklaba
khunai asigi saktam kanbada nupigi thoudangse yamna chao wi, Tangai fadrabadi
meetop meeyanchasingda yum pandanabagi achetpa feerep loubasu mathou tarabra
hainasu khanli.

35
" NingamdaPirang "

( Short story )

MANI THONGRATABAM
Secretary Game and Sports, DESAM

Ningamdabana thanlaba eigipunshi asina


sintharakliba NINGAMDA PIRANG mahakpudi amuk
khamlaroi. Sintharasanu ngasidi mitlupirang mahak
maningtamlasanu. Tari ngasisu tattana napa anisid
nungshi magi khonjel. Mutnairaroidaba meichak asigi
meirina chaklakle ngasidi eigi hakchang pumba utt
onlasanumatagum. Kanada tainaruni thamoigi meichak
asigidamak. Pirangasigi wakatfamna kanadano. Karigidamak wakatluni kananasu
tabiraroidaba eigi wakatse. Achumba na kadomdano aranbana kanabuno.

Ei kapkhi numitto themba yada kapkhi. Numitto ei haifam khangdanasu wakhi.


Numittugi thoudokto eithajaba ngamkhide. Mitkup to eikaodri ngasitta thokpagum
mitmangasida uri. Pao oina tabada thamoida awaba pokhiba thoudok ado ngasidi
ephamda thoklare.

Operation theatre dagi enthoklakhiba eigi Bem gi thawai yaodraba hakchangdo ubada
ei swai laokhi. Khongdagi ton faoba tuu chungkhiba khanghoude. Manglaknariba
haibadura haiduna esa ethanta khanjakhi. Ei ngamkhide thoudok to ei thajaba
sukngam ngamkhide. Eigi Bemna eibu thadoktuna chatkhiba ase ei houjiksu thajadri.

- Dayai ngangse nipa oiragana kari nupi oiraga kari mamingthonsige.??

- Ummm... Nipa oiragana Mangal, mamsinlurab taibang asibu eigi echa na soidana
Mangal pihangani.

- Nupi oiradi.??

- Adudi nang khanlo.

- Laija, motlaba Khunai asibu chamthokhanba ngambi oihangani aduna Laija.

- Umm., adusuyai ado eina kouningba amadi lei.

- Keino haiyo Dayai ??

- Mama masak fajabanina eigiechasu masak fajaniyeba aduna Thajakouninge.

- Hahaha... Dayai eikhoinise yam nokninge. Angangse nipara nupira haibasu khangdri
adug maming hanna thonb loire. Mi taradi ngaorabra soi hairani.

- Sibu keidou'ehaige, nipa or nupidi soidraba natro.

36
- Ado Dayai eidi nupa oihanninge. Matamsigi Dayaigumba ngaosinaba nupana
karantarakpada mache lanchenbibu senanaba moupwa ama pame.

- Esh kayadano yengune Dayai gumba ngaosinaba nipa kahaiye. Nang nanaton fajabase
siktatkedo.

- Ayoma naiye Dayaiseba thadok'oba.

Eitari, ngasisu eigi Bemgi nungshi khonjeldo nappa anisida ninduna leiri. Nungshibi
mahakpu enakta adumak leibagum khanli. Amukta di hanlakhoba nangbu nakta.
Nahak yaoda Dayai leiba ngamdiye. Nanakta lakpasu lakngamda ei yam ware Bem
Dayai haifam khangdana ware.

Mamagi photoda karisu khangjadriba eigi echa Lanchenbina lei kattuna khurumbado
uraga eigi mitlugi pirangasisu henna henna ehouhanli. Mayamna kapnaba uraga
mahaksu kapli. Eigi echana mamabu ubafanglaktrib ase chahi ama mapum fareko.
Asuk sanglaba chahi amase mama hanlakkhiroidra haiba wahang asikhaktani mana
hangliba. Magi wahang khudingna eigi meichaki meirisu haplari. Karisu khangjadriba
echa asida eina suksangba matamse minamduna lakli adubu kayam kuina minamgani.
Babagi Thoibi nangi mamana eikhoi pumnamakpu thadoktuna chatkhre. Mapoka
simagi kaina biadai loukhre. Nangna ngairiba mama do amuk hanna laklaroiye
Thoithoi.

- Bobok... Bobok ngasis emamagi firoine haidaine aduga mama yaodrisekeigino.

- Boboki thoi bobokpu karihaina khumuge.

- Mamadi lakkani lakkani hairaga suklaksu lakte. Bobok ei mama yam uninge mamagi
manakta chatse.

Echagi wahei khudingna tinliba mayam pumnamaki mitlu pumba pirang ehouhanli.
Chahi manga mapum fadribi echana mamana hospital chatlamdai mitkupta kayada
haraojakhiba manao ama leirani khanduna. Ei ngasisu kaodri numitto houjiksu
ningsingli.

- Thoi nang bobokta ningai touba yadeko. Tuition fajana chatlamuko. School gi
homework touba kaoniko.

- Hoi mama eikaoroiye. Ado mama nang lakpada nanaopurak'uko hek purak paga ei
hanna pamgeko.

- Hoi puraktoine hekpurakpaga echada hanna pamhandoine.

- Thoibi papa khoi chatlukhigeko bye.

- Bye.

- Tamo ahalsingda bhakti amata.

Atombagi waheiduna manglamchatki thoudokta taoruraba wakhal asibu gyan tahanli.


Ningthiraba leirang marakta angaouba lei parengsidunal eiriba eigi Bemgi saktamdo
lamhenlaba mitlupirang asina maseng maranghanli. Mahakti kayada ningaidana

37
leirangmaraksida ningaidanaleiriba. Adubu Bem eidi ware, ei haifam khangdana ware.
Nangbu hanlakkhiroidra haiba nachagi wahan gi paokhum ei karina pigani khangdre.

-Atomba laigi thouramsu loirabanina nateimase pusinbikhro mafamchaba amada


nateimagi ayekpa saktam se thetchinbiruro.

- Hoi Tamoyai.

Haiba enba angang amagi matougum mateimagi foto adubu pusinkhi. Mayamna
houhou touduna eigi Bemgi firoisu loisinkhre. Eigi Bemgi momon nokpa shaktamdo
chahi ama mapum fare kouba fangkhidaba. Eigi Bemna efamda tambiramba chahi
amakhakta ngairiba magi nungshikhudol eigiecha Mangal do makhurana sangom enli.
Mahakna taibang meerol taraklaba matamda mama hanglaklaga karino eina
khumgadaba. Mama piyu haiduna ningai touraklaga eina kanabu pigani. Bem dayai
yam ware eigi etouse nahakpu yengba ngamlibara. Amuktadi hanlakhoba nangbu
enakta nahak yaodana cha anise karam yok'u haibano. Mamanmamanabasingna
mamada kejaba uraga echa Lanchenbina kayada kallakna yengjaba nangi photo
kondunakappado Dayai yengba ngamdiye.

- Tamo chak chanaba tourase.

- Atomba tamo chaningdre nakhoi chathokluro.

- Tamo adumna sum touduna leiradi yararoiye. Lak'oecha Lanchenbi na chakhumda


ngaiduna leire.

- Atomba nateimado amuk hanlaklaroiko.

- Tamoyai tok'ose kaothokpa khara tamlasi keidoubage. Angang taradi mathwai


nungaijararoiye kappano tok'ose.

- Eibudi kapkano themlaga nangna kaplibadi karigi. Lak'olak'o chak charurase haidai.

Engagi purnima thajase ngasidi kayada mayek sengna fajariba. Thaja mahak ki thabal
asisu kayada engliba. Englaba thabal mahakna waraba eigi thamoi asibu pothahanbadi
ngamdri. Bem nangbu keida lotpage nahakpu atiyada leibaro, thawan lakta yaobro.
Dayaina kouriba se amuktadi khumlak'uba nangi nungshi khonjelda takhidaba kuire.
Nahakna enaktagi lapkhraba matam asidadi engage purnima mahaksu meisafaore.
Thaja mahakki englaba saktumasibu su meibul meijaoga pangkhak oirare.

- DayaingasigiThabalsemayeksengnafajadra.

- Um fajei ngasigi engage purnimagi thajase mahousadagi sathina fajei. Adubu nongdol
thaja mahakna eigi thamoida thokliba thaja asigi saktamdagidi karisu hende.

- Dayai nangbu eigi oina fangjabase eigi kayada laibak faribano. Dayai na eibu
nungshibiba eigidamak wabiba0, ei yam harao'a
dayai.

- Ngaikhone nangbu leisaringei dadi esou yam lang'a eingonda leidouga kijeika yam
haidaine.
- Haidradi, Dayaidi phone ngaihaktang waiting leibagisu esou hekta langlidudi.
Khajiktng saorasu namai kaigera hektahai.

38
- Kamainabu langoidoino collegeta fang'a nangbu tanadaba nipa amata yaode. Eikhoi
ani chatlingaida fao laknarakli mayamdo. Nangna namit kakhara yame.

- Es kariba... Eibu mit yameba. Yambana manayamlaga nungshidecho.

- Esh... Esh... Eina kadaida yamliba hairk'o-hairak'o.

- Ebungo khangjare eikhoini unaringeida natro nupina sms ka thajinlakpado. Kari


mana hairakpadubu honey keidourige kaina hum khanluradi yam saoning'e da.

- Haha nangdi houjikfao adu kaoramdriwa oireko. Ash Bem aduda nangna pei
thokpado.

- Peithoktradi, mina saoraga thembigadra hairaga khara saoradi yare furakani kaina
hum.

- Se yarese nouhounana amuk pei thoklaklanu. Nangna adumna peithokpado uraga


thakta thokliba thaja asina noklibase ekaidra.

Engagee purnima mahak ti punshi leirimakhei lakhigani. Nakenthada mayon


kangluraba upalsu yening amuk lakpa da mayol chonglakani. Adubu eigi Bem di
mapoksimagi amuk hnlaklaroi. Kairaba eigi thamoi asigi mayolsu amuk chonglaklaroi.
Punshi chuppa nakentha adumak oiduna leirani. Mitlugi pirang mahaksu punshigi
efutnaiduna leirani. Purnima thajana hakna warab aeigi thamoigi paodam se eigi Bem
da amukta tambiyuko. Ei chokthare mapokasimagi amukhanlaklaroidabi mabu
ngaibada chokthare. Thamoi asigi awa meichak puriba NINGAMDA PIRANG asibu
khamba ngambagi thounasu efamdagi mangkhre. Adubu ei khangani, Bemgi nungshi
khudol echa anisigidamak eipumna mak khangduna hingkhigani.

- Eteima hougatlo, nangna chaninge hairamba kamphoido nanaona purak'a se hougatlo.

- Atomba nateimana eikhoibu thadoktuna chatkhre nateimase eikhoibu waroukhra


manle.
- Tamo eteima houdok'o, eteima asumna toubayaroiye. Yumda echa Lanchenbina
eteimabu ngaihouriye.
Kapkhi ei penna kapkhi OT dagi enthoklakliba eigi Bemgi thawai yaodraba hakchangbu
konduna penna kapchakhi. Kappa khaktana eigi apenba oikhi. Baba, ema, tamochou,
atomba makhoi pumnamaksu tengthakhi. Bem bu nungshibiduna lakpikhiba leikai
miyamgi mitlusingbusu pirange houdaba amata yaokhide.

NupioibigithoktrabayadrabalanfamdaeigiBemmaithikhre. Doctor
singnacheksindabadagimahakithawaibumanghanbikhre.
Numitadudakhoisaonarabamiyamna hospital adubuthugakhi pot-chei kaya
amangatathokhankhi. Matungtarakpadakhongjangkayasuchangsinkhi.
Mifamkayabusupangthokhiwakatmifamsumasingkhangdanafamkhi. Chenaba Doctor
thabakti terminate touasinachingbakholao kaya laokhi.
Adubutabigadabamakhoinaditabikhide.
MasagimaralkupsinabahotnabadaeigiBembusukhutsemgileina kaya nahanbikhi.
Asibakhaktanamangjabahaibadoephamdathoklakhi.
Makhoigicheksindabathou'ongthokhankhribathoudokadubulaibaktatamlambanikhan'ga
dra.

39
- Thoudok asi eikhoi pumnamaki laibak thiba haibaduni. Emungi awabadasu saruk
yajari. Adubu thokhrabadi thokhre amuk hanlakpa yararoi. Aduna leikhidrabi
mahakidamak eikhoina chap chaba compensation pijage yasinaba puaraknab aeikhoi
punnaamukta hotnaminashi.

Hospital gi director adu gi wangangda atombado asaobagi pankhei youramanle. Miyam


pumnamaksu adukki matik saonakhi. Asaobabu fajinba ngamdraba enao aduna
chensinduna director adugi ngaksam pairuri.

- Nangi senfam kharasina eigi eteimagi thawaibu leiba fangadra. Yumda leihouriba
echa aduna mamabu ngaihoubado nangi emungda thoklabadi nahak tumina leisinba
ngamgadra, sel kharana loisinba yagadra.

Mathwaichakpa henkhiduna fathaba ngamdraba eigienaogi thou'ongadugidamak


mathoumasak khangba security singduna mapu soklakle haiduna tamthina fubiri.
Khoisaonaraba miyamna hospital adubu thugairi. Mob adubu control tounaba
hotnabada policena lathi charge kaya toukhi. Miyamgi erang adubu themjinaba
hotnabada enquiry touduna chenaba doctor singbu cheirak pige haiduna enquiry matam
tharakhi. Matamgi matung enna miyamgi khongjangsu asum asum nemtharakhi.
Erangsu tapna tapna engtharakhi. Adubu eigi thamoi di engthaba haiba amamukl
eikhide. Mahak kainabagi chakliba meichakse mutpa haibado mapok asimagi leiraroi.

- Eta laidhi nangi mamasu leite eigi mamasu leite. Baba khoinadi lakani lakani hairaga
eigi mamado suk laklakte. Nahak eigi mamagi leifam khangbara??

Mamagi photobu nakanda thamduna sanariba echagi wahei duna eigi thamoi busu
machet kaya thokna kaihankhi. Pirangna thumhatlaba emitsin aeigi Bemgi saktam
adubu maseng marang hanli. Karigino ngasidi eigi thamoi asina asuk tayangtasoiriba.
Ei lotlaroi eigi echagi mafamda karisulotlaroi pumnamak haidoklage khanduna
echaginakta changsinli echabu ethada chetna konsinli. Adubu nangi mama sikhre haiba
wafamse pangdraba echilsina haiba ngamkhide.
Areibathounaputhoktunaasengbaseechagimafamdahaikhi.

- Thoibi nangi mama laklaroiye mamana eikhoibu thadoktuna chatkhre. Nangna wana
ngairiba mamado makhoina hatokpikhre.

- Yaroi keisu keigi mama lakhini. Papa mamaginakta chatse ei mama uninge. Mama
leitradi ei kanagal eidoino.

Echagi noujariba maithongdo eigi waheina emak maksinhankhi. Mitlu anisu pirangn
aehouhankhi. Mamagi manakta chatse haiduna eibu konduna hiknahikna kaplakhi.

- Echathoi papa leiribasidi. Mama leitrabasu papana echabu awatpa karisu leihanloiye.
Se kapkano echana kappa uraga ngasidipapagi NINGAMDA PIRANG se
leppohaibayadre.

Eigi echana mama kainabagi sinthariba mitlupirangse kanagumba noujariba angang


singi mafamda thoktaba oisanu haiduna nongdamba mangonda nijakhi. Echa na kappa
uraga eigi thamoibusu machet kaya thoknakaikhi. Echagi hanga khonjel nathamoi
asida yeibada eihak leipham khangkhide. Echagi mitlu pirangna khamba yada
sintharibaa sigi daityaasibukanagino ??

40
NUPI DI NUPI NI

THOUDAM SHYAMJAI
Dy. Secy. Education and Academic Affairs, DESAM

Yenning tha na changsillakpasi ahaoba ensang


su adum puduna lak e. Pukning gi apenbasu oinari
heinou mapal, hangam mapal, malhei mapal, heikha
mapal yengbada efada fajakhraba. Aduga amuk su
ayuk anganbada tapli-tapli humlakpa amengba
nungsit tuna heinam-leinam su yenduna chatli.
Aeengbanasu sokpa ngamdaba asabanasu thengba
ngamdaba matik mayai chenkhraba matam ni.
Onthokna pukning hukhraba matam asida numit ama
ningsingdaba yade, March 8 malem gi nupi gi numit. Heirang leirang ga
changdamnariba asi nupi oibi makhoitani. Adubu pangthoknariba thouram asiga
eikhoigi khunnai asigadi kadaidano ama echan-channadabagum touriye.

"Nupi bu hanthana yenganu" haibasi fajaba wahei sing gi manungda amani.


Hairiba wahei asina cheisu oiraga thongandagi hek kanthokpaga chatnabina fuduna
hek-hek tansilli. Chatnabini haiduna afa-fatta thidana madugi matung ennabata hotnei
eikhoisu. Yengu, Machanupa na ahal oina pokpi mama du eikhoi gi khunnai sida
onthokna mamal yamkhreda. Makhoi gi matengna meetei khunnai na luhongnari.
Marak thatna wapham amattang pallamba chumgani khalli, eikhoi meetei khunnai asi
nupi bu awangba thak ta thangattuna thamlamba phurup amani. Madugi khudam
haibabu machanupa na mee gi macha nupi bu puduna laklaba madugi pao haidokpa
chatpada nattraga nupi haiba chatpada nupi mayum gi thongal hek youbaga makok
nonduna changlibani. Adubu masi pumnamak asi eikhoigi luhongba asina kayada
thapna thamkhraba! Macha nupi na ahal oina pokpi, macha yaodabi nupi adudi mee
nattabra? Machanupa pokte haiduna mahakpu luhongba amattagi jatra puhande, firuk
faoba paihande. Masibu karamba chatnabi oigadouribano? Aduga machanupa bu
poklabadi lamchat-sajat chumdrabasu luhongbagi jatra pubinaba makhongda tunari.
Onthokna nokningkhraba chatnabini eikhoigi!

Machanupa bu poklabadi yumgi thabak hundoklaga Ludo khaoba nupi do, kwa
uumduna chak thongbi mamado, machadunasu numit chuppa yuu da ngaoduna, No 4
chaduna leiba adugumba macha pokpa mamadu nang eigi luhongbagi jatra
pudouribani, khanduna yengu afabadi oigadouba mandene. Eikhoigi meetei khunnai gi
luhongba asi asigumba machanupa na ahal oina pokpi mama ngaktana jatra pukhibani
aduga karigino ningol-pibaa anidu macha yaodabasu thengnei machanupi ngakta
pokpasu yaori. Adu oirabadi chatnabigi mimg da nupi bu namthaduna thambasi
tokpana fattra? Kannaba pidraba chatnabidi semdokpada thoina lalloi haina khalli.
Macha poktabisu oisanu, machanupi ngaktasu poksanu, lukhrabisu oisanu, machanupa
dusu poklasanu, leikai amada khwaidagi wakhl leibi, minungsi chaobi, pija-pithak
fajabi, yum koiba heibi mamado adugumbi nupi do aduna nang eigi luhongbagi jatra
purabadi kayada laibak faba oigadabano!

Malem gi nupi gi numit na lakpasida anouba mityeng yengba ngamba meerol ama
oiminnarasi.

41

S-ar putea să vă placă și