Sunteți pe pagina 1din 746

Satawm Quarters

TLANNA LEH CHHANDAMNA(Gal 4:4-7)


 Tlanna leh chhandamna kan sawi dawn avângin Naupang chungchang han tarlang hmasa ila. Sam 51: 5 leh
58: 3 kan chhiar chuan Nausên nu pum chhunga mi pawh ‘khawlohnaa din suala pai’ an ni a, nu pum
chhunga an la awm laiin Pathian thu chuan ‘misuaksualte a ti a, nu pum chhunga an la awm laiin Pathian
laka thenin an awm’ a ni. Chuvângin mi zawng zawng hi nausênte thlengin tlan ngai vek kan ni a, Lal Isuan
mi zawng zawng hi a tlan veka, chu tlanna ah chuan Naupangte hi an him vek a ni.
1Kor 10:1-11ah Israelte chanchin kan hmu a, chu chu kan tan entirna a ni. Israel mi reng reng kum tling
chin chu Lalpa hmaah kutnaah an in lan tur a ni a, LalIsua pawh kha kum 12 a tlin hma kha chuan kutnaah a
kal ngai lo, kum bi phei chu kan bithliah thei lovang, chhia leh tha hriatna la harh lo naupang, rin leh rin lo
pawh la hre lo, la ring thei lote hnenah rinna phut a ni lova, la ring thei lo naupang zawng zawngte chu
tlanna hian a huam vek a, Krista thisen tlannaah an him vek a ni. Heb 2:13-15-ah “ Tin,“Amahah ka rinna ka
nghat ang,”a ti leh a. Tin,En teh u, kei lehPathian mi pek naupangte hi,”a ti leh pek a. 14Tichuan, naupangte
hi tisa leh thisen changte an nih hlawm avangin, amah ngei pawhin chung bawk chu a chang ve ta a;
thihnain thihna thuneitu (chu chu Diabola a ni) a tihboral theihna tur leh, 15thih hlauh vanga dam chhunga
bawiha awm zawng zawngte chu a chhan chhuah theihna turin.
” tih a ni. MK 10:14 leh LK 18:16 kan en chuan LalIsuan naupang hnar a phal lo, Pathian ram chu
naupangte ta a ni a ti.
Israel mi puitling chinte erawh chu kûtnaa kal tura phût an ni a, kan LalIsua pawh kum a tlin hnuah chuan
kûtnaah a kal zat zat a ni. Kan aiawhin Dân zawh fakim turin kûtnaah a kal thin a ni. Chuvângin chhia leh
tha hriatna harh tawh puitlingte  hnenah chuan rinna a phut a ni. “Heb 11:16; 1Tim 4:10) Isua Kristan an
aiawha kan sual mawhphura krawsa a thihna leh thihna hneha a thawhlehna leh a thisen thianghlima min
tlanna chu rin ngei a ngai a ni. Chhandamna hi mirhingte thiltih that leh that lohahte, kan fel leh fel lohahte a
innghat lova, kan rin leh rin lovah a in nghat zawk a ni. Joh 16:9- ah “ sual thuah thiam loh an chang ang kei
mi rin loh vangin” tih a ni. Khawngaihna huna sual lian ber chu rin lohna hi a ni.
Tlanna chungchangah hian tlan kan ngaihna chhan leh  tlanna phûttu hi tunge ni tih hi hriat chian a ngai a
ni.
Engvânga tlan ngai nge kan nih ?
Tlan kan ngaihna chhan: Rom 5:18 ah “Chutichuan sual pakhat avangin thiam loh chantirna rorêlna chu mi
zawng zawng chungah a lo awm a; chutiang bawkin thil fel pakhat tih avangin nunna hmuh nan thiam
chantirna thilthlawnpek chu mi zawng zawng chungah a lo awm.” tih a ni. He sual pakhat hi kei mahni tih
sual(practical sin) ni lovin, Adama bawhchhiatna mi zawng zawng a niha kan nihna sual (natural sin)
pianpui sual(original sin) kha a ni. Chuvângin thiam loh chantirna rorelna chu mi zawng zawng chungah a lo
awm ta a ni. Hei vâng hian tlan ngai kan ni. Tin, tlanna phuttu chu Pa Pathian a ni tih kan hre reng tur a ni.
Lev 17:11ah- “.....nunna atana inremna siamna chu thisen ngei chu a ni si a”
Heb 9:22 “....thisen chhuah lohvin ngaihdamna reng a awm lo” tih a ni. Mihringte zingah tumah ai in awh
sak thei leh in tlan thei kan awm lova, mihringte felna leh thianghlimna, kan thiltih thatnate hmanga Pathiam
hmaa tlingzo leh in chhandam thei kan awm lova, kan felna zawng zawng pawh ‘silhfen bawlhhlawh ang’ a
ni.(Isaia 64:6) Pathian Dikna, Felna leh Thianghlimna-in thiamloh a chantir tawh mihringte hian Pathiam
hmaah tlina reng reng kan nei thei tawh lova, chatuana boral tur Hremhmun chau hmabaka kan awm laiin,
Amah Pathian vêkin a mi Hmangaihna leh Khawngaihna avângin tlanna leh chhandamna kan tân a rawn
buatsaih leh ta a ni. A va lâwmawm em ! Kan chângthlan Gal 4:4,5-ah “....fa nihna kan hmuh theih nan Dan
hnuaia awmte chu tlan turin Pathianin a Fapa, hmeichhe hrin, Dan hnuaia lo piangin a tir chhuak ta a” tiin.
Tlanna hna chu mihringte thawh tur ni lovin, Pathianin a fapa Isua Krista thawh turah ruatin Krista chungah
mawhphurhna a nghat ta zâwk a ni. Kan LalIsua chuan a Pa Pathian thinûrna lak ata min tlan turin, a Pa
lungtiawi turin a Pa-in a phût ang ngeiin Ama thisen thianghlim ngei chu sengin, Dân ânchhe lak ata chu
min tlan chhuak ta a ni. A va lâwmawm em. Pa Pathian chuan a phût ang ngeia a fapa Isua Kristan tlana
thisen a hlan tak avang chuan Pa Pathian chu a lungawi ta a ni. Heb 10:17-ah ““An sualte leh an
bwhchhiatnate Ka hre reng tawh lo vang,”a ti ta a ni. Kristan a thisena min tlan avâng chuan kan sulna leh
bawhchhiatnate chu min hriat reng sak dawn tawh lo a ni. Pathianin a khawngaihnaa Kristaa min tlanna leh
min chhandamna hi a thlâwn a ni a, Krista hnathawh zawh tawha innghat a ni a,  keimahni lam tlin leh tlin
lohvahte, kan fel leh fel lovahte a innghat lo, mahni lam in en lovin, kan felloh ang ang hian, heti mai hian
kan tihve tel lovin min chhandam a, kan lei bat leh sual vânga kan thu buai zawng zawng avaiin Kristan min
chinfel/tlaksak  vek tawh a, chutah chuan innghah mai tur a ni, chu chu rinna chu a ni. Kristan min tlanna leh
chhandamna hi Pathianin pawmin tawk a tih tawh hi a tawk e tia i lo awi mai ngamna kha i rinna chu a ni.
Chutianga ringa innghah nâna hmangtute chu chatuan atâna chhandam, Pathian fa, vân khua leh tui, Krista
ro luahpuitu turte kan ni.
  “Rinna avanga khawngaihnaa chhandam in ni; nangmahni thawh chhuah a ni lo va, Pathian thilpek a ni;
9thiltih avang a ni lo ve, chutilochuan miin an chhuang dah ang e. 10 Thil tha ti atan Krista Isuaah chuan
siama awmin ama kut chhuak kan ni si a; chu thil tha tih chu kan awmna turin Pathianin a buatsaih lawk a
ni.Eph 2:8-10.

Chhiar tute Lalpa'n malsawm che u rawh se!

KOHHRAN (PIANGTHAR) CHUNGLAMA LAK CHHOH(RAPTURE)


1THESS 4:13-17
Ringtute beisei leh thil nghahhlelh awm tak chu Lei hrehawm chhuah sana, ringtitute chung lama lak
chhohva kan awm hun tur hi a ni. Piangtharte van boruaka lak chhohva kan awm hun tur hi Bible chhuitu
mithiamte’n “Rapture” hlim tawpkhawk, nuam lutuk an vuah a ni. A lo kal lehna hi chhawnghnih a awm a, a
hmasa zawk chu Kohhran tân lei thleng lovin boruakah a lo kal ang chu chu Krista Ni (Rapture) chu a ni. A
chhawnghnihna chu Kohhran nên lei thlenga a lo kal hun tur Lalpa Ni tih a ni.
Ringtute lak chhoh huna thil lo awm turte :
1. Ringtu kal hmasate ( thi-muhil) thlarau tuna chunglam Paradis-a han chawl mêkte hi, Kristan ama rualin a
rawn chhukpui hmasa ang. Piangthar thi tawh zawng zawngte chu thlâna phûm emaw phûm loh emaw,
Pathian thiltihtheihnain ropui takin a kaitho leh vek ang a, taksa, rilru leh thlarau neiin  thawhlehna taksa
thar neiin an rawn tho ang. (1Thess 5:23;1Kor 15:51-54)
2. Ringtu, nung dama lo la awm rengte erawh chu “mit khap kâr lova tihdanglamin an awm ang” Elija ang
khân, tichuan ringtu muhil tawhte lo tho lehte nên chuan a rualin boruakah khian lak chhohvin kan awm ang.
3. Kohna ri kan hria ang:Lalpa ngei chu authâwm nên, vantirhkoh chungnung ber aw nên, Pathian
Tawtawrâwt ri nen , van atangin a lo chhuk dawn a ni. “... chutih hunah chuan mitthiten Pathian Fapa aw an
hria ang a, a hria apiang an nung ang”.(Joh 5:25) tih a ni a, piangthar lo te erawh chuan  kohna ri hi an hre ve
lovang.
4. Inthenna râpthlâk ber a thleng ang: Rinna taka Krista zawm lo, piangthar lo, Thlarau Thianghlima
chhinchhiahna nei lote zawng zawng chu, hnutchhiahin an awm vek ang. Piangthar dik takte erawh chu
chunglamah lak chhohin kan awm ang. He hunah hian inthenna râpthlak ber a lo awm dawn a, piangthar leh
piangthar lo inthenna a ni ang. Hmangaih berte pawh chatuan atân then atul tawh ang. A va râpthlâk dawm
em !!! I piangthar dik tak tak em ? Ringtu lâk chhoh (Rapture) hun atân i in peih tawh tak tak em?
5. Lâwmman semna a awm ang: Ringtu mi piangthar(Kohhran) lâk chhoh hunah Krista Rorêlna thutphah
hmaah ringtu zawng zawngte hi khawvêla kan awm laia Lalpa rawng kan bawlna leh kan thiltih ang zela
rorêl sakin kan awm anga, titha te chuan lâwmman an dawng anga, titha lote erawh chuan lâwmman pawh
dawng lovin zak takin Lalpa hi kan tâwk dawn a ni, meia kaltlang ang maiin, chhandamna erawh chu kan
chang ang. Chuvângin fello tak leh dik lo tak leh chapo taka rawng bawltute leh Pathian thu zirtirna dik lova
kal puitute nihna chu a langfiah tawh ang. Chuvângin Krista Ni-ah chuan mi eng ang nge kan nih dawn?
Krista Ni thlirin dik tak leh thahnemngaiin Lalpa rawng i bawl ang u. Lalpan chhiartute malsawm che u
rawh se.

ZAN A RAL LEK LEKA, KHUA A VAR DAWN TA E. Rom 13:11-14.


Tun hi zan hun nge chhun hun ?
    Thuthlung hlui hun kha zan hun a ni a,felna ni eng Isua Krista chu Bethlemah a lo chhuak a,LalIsua
khawvela a len lai ni kha chhun hun a ni a,a zirtirte hnenah pawh “chhun a nih lai hian mitirtu hna thawk
rawh u” Joh 9:4.tiin a hrilh a ni.Felna ni eng Krista chu khenbehna-in a herliam leh ta a,a thiha a thawh leh
khan vanah a pa hnenah a han awm ta rih a ni.Entu Krista chu khawvela a awm leh tak loh avangin tun hun
hi zan hun a lo ni leh ta a ni.He khawngaihna hun zan hun tawpah hian Krista’n a thisena a lei a
Mo(kohhran) te lam turin van boruakah khian lei thleng lovin a lo kal anga,chu mi hnuah Kohhran nen lei-
ah a lo kal leh ang,chu a lo kal lehna chu a hnaih tawh avangin Paula chuan “zan hi a ral lek lek tawh a,khua
a var dawn ta”tiin a sawi ani.
Khua a var tep tawh tih engtinnge kan hriat theih ang ?
    Khua a var tep tih hriatna chu Sana dar zat atang te,nungcha Sava thawm atangte leh Ramsa thawm
atangte-in kan hre thei a ni.Heng nungchate hian khawvar dawnah chuan thawm an chhuah thin a,Arte pawh
khawvar dawnah chuan an khuang thin a ni.Chutiang bawkin Pathian thu hrilhlawkna thu leh hrilhlawkna lo
thlengte atangin atangin kan hun awmzia kan hre thei a ni.Pathian thu hrilhlawkna hmuhtheiha khawvela lo
thleng mekte hi thlir liam mai mai lovin,Pathian thu atangin kan chhut ngun fo tur a ni.
Tunlai thil awmzia:
    Tunlai thil awmzia hi sawi sen a ni awm love,a chhiar zau leh bengvar a piangin sawi tur an ngah mai
dawn a ni.Engpawh nisela kei ni a hre zau lem lo te pawhin kan hun tawn mek leh kan tunlai boruak thil
thleng chi hrang hrang thilawmzia tlangpui atang pawh hian khawngaihna hun tawp hi kan hnaih tawh a ni
tih hriat theihna tur chu kan tawng mek tawh a ni.
    2Tim 3:1-ah “Ni hnuhnungahte chuan hun khirh takte a lo awm ang”a ti a.Khawvel hian that lam aiin
chhiat lam a pan a,khawvel sawrkar hrang hrangte,pawl organisation hrang hrangte leh kohhranah te, buaina
leh harsatna inlungrual lohna te,inpumkhat lohna te,thawhho that theih lohna te,harsatna chi hrang hrang a
pung tual tual a,khawvel pumpui hi buainain a khat a,beidawnna-in a tuam mup mup a;hmun tin ram tinah
“hun khirh takte”a thleng mek a ni.
    Khawvel ram tin hi kan thlir chuan buaina leh harsatna chi hrang hrang a thleng zut zut a,thlaberna leh
lungngaihna-in khawvel hi a tuam a;mipui maktaduai tam tak chungah buaina a thleng reng a ni.Ei tur nei lo
te,tui lian leh thlipui tuat te,tlangkang leh lirnghing tuar te,in leh lo chan te,indo avanga thihna te,
thlawhna,rel,lawng leh motor chetsualna avanga a za tel tela thih buai buaina te, hri leh natna chi hrang
hrang lo piang chhuak zel avanga tuarna leh pul hri ang mai a thih teuh teuhna te,khawvel ram hrang
hrangah \amna,intodelh lohna a hluar zel a,mi tam tak hnathawh tur nei lovin an tla chhe mek zel a;Sawrkar
ropui tak takte pawh sumdawnna lama tlakchhiatna avangin leiba neih a pung zel a,sawi sen pawh a ni lo.
    Khawvel hian remna leh muamna a nei thei tak tak tawh lo a ni.Middle East buain la hi zia deuh chang
han nei bawk thin mahsela,chhungrilah a in mun ru reng a,Israel leh Arab an in nger reng a,sawrkar te deuh
pawhin zawmpui an nei veka,an diau duh bik chuang lova,sawrkar hauhsa zawk puina-in ralthuam an in
chhek muk sauh sauh reng a,sawrkar tin mai hian mahni ram vennan ralthuam siam nan an budget an pun
tual tual mai bawk si;chu chuan khawvel a ti ralti tial tial a,khawvel hi indopui  hmachhawn turin a in
buatsaih mup mup mai a ni tih i hria ang u.Bible hrilhlawkna Armagadon Indopui rapthlak ber leh a tawpna
tur thlen tir tur hian chak takin a inbuatsaih a,a tlanin a tlan a ni ber mai.Khawvel hi a chaknate chawpin a la
boral(thenfai,tihdanglamin) a la awm dawn a,hmangaih tlak a ni lo ve.Piangthar lo te tan muan a hun tawh lo
tak zet a ni.Piangtharte tan chuan engmah hi hlauh tur a awm lo a ni.
    Kohhran rawngbawlna lah hi bih chian chuan kan tluksan nasa hle tawh a,missionary kan la intirh mek lai
hian thlarau bo veina tak tak hi a mit mek a,ring lote Krista hnena hruai luh tum ai chuan mi beram inruk sak
phet tumin kan phe emaw tih mai turin sum leh ropuina hmangin kan inthlem a,pawl member kan in ruk
sak \hin.
    Bible hrilhlawkna angin Thlarau lama tlukchhiatna in khawvel hi a tuam mek a,khawvel ropuina leh
chakna leh mawina lamah kan in tlansiak a,mihring nunphung hi rinawmna kawngahte,felna
kawngahte,thianghlimna kawngahte,a tla hniam tawh lutuka,rukruk,insuam,inthah,pawngsual a hluar zela
inpawngnekna-in a khat zo ta a ni ber mai.!Hmeichhe tan phei chuan tlat fal ngam pawh a ni tawh meuh lo a
nih hi.!Hmangaihnate hi a dai zo ta a ni ber mai.!
    Mt24:4-11,32,33.thua LaiIsua hrilhlawkna Kohhran lak chhoh hnua thil lo thleng tur a sawi te hi thleng lo
pawh a aw ta meuh lo a ni.LalIsua’n Krista ka ni tiin keima hming chhalin an lo kal ang a ti a.Krista ka ni
titu khawvelah tam tak an an lo chhuak tawh a ni. Indo thu leh indo thutang pawh ram tinah indo thu leh
indo thuthangin a khat zo ta.tam tlak turte,lirnghin turte,zawlneider lo chhuah turte, sualna lo pun turte,hri
len turte a thleng vek tawh.
    Theipui kung chawrno-Theipui kungin Israel hnam a entira,1948-ah mahnia ro in relin(independent) an
awm a,ram hrang hrang atangin Israelte an ramah an hawng a,an rama leng lo khawpin,tunah chuan khawvel
ram thangduang ber leh hmasawn ber an ni a,Theipui-Israel a chawrno ta.Nipui(LalIsua) lo kal a hnaih tawh
zia chhinchhiahna a ni.Hei hi lei thlenga a lo kal hun tur a ni,he mi hma hian kohhran hruai turin lei thleng
lovin van boruakah khian a lo kal dawn a,chu hun phei chu eng hunah pawh thleng thei reng a ni tawh a ni.

Lalpa tawk turin i in peih tawh em ?


Miten tunge a ni mi tih?
-Lallawmkima, Branch Asst. Secy.
Matthaia 16:13-17

He zawhna pawimawh tak hi Chanchintha Bu 3 ah kan hmu a, Matthaia ziakah chuan “Miten Mihring fapa
hi tunge a ni an tih ?” tiin a ziak a, Marka ziakah chuan “Miten tunge a ni mi tih ?” a ti a, Luka ziakah chuan
“Mipui ten tunge a ni mi tih?” tiin a ziak thung a ni. He zawhna hi Lal Isuan thil ropui tak tak a tih hnu
Galili dil kam hmar lamah mipuite rawngbawl a mipui tamtak a tihdam bakah mipui sangli a hrai zawh a
Pharisaite leh Sadukaite nen an inchapchar zawh hnu, Bethsaida khua Mitdel a tihdam sak leh hnu Philipa
Kaisari Bial an kal laia a zirtirte a zawhna a ni.

Kha leh chen a hnung zuitu leh a thiltih ropui tak tak mit ngei a hmutu a zirtirte pawh khan an zui Lal Isua
kha an lo va hrechiang lo teh lul em! Thenkhatin Baptistu Johana, thenkhatin zawlnei Elija, thenkhatin
zawlnei Jeremia, thenkhatin zawlnei tu emaw niin an ngai a, a chhang dik ber Petera pawh kha Vanram
chahbi leh thuthlungthar Kohhran founder nihna ropui tak bakah lei chunga a phuar chu vanah pawh phuar,
a phelh chu vanah pawh phelh theihna chanvo ropui tak pek nimahse “Ka pa vana miin a hriattir zawk che a
ni” a tihsak duh lek chauh a nih kha.

Petera ngei pawh khan vawi 3 lai a phatsan leh thu Bible ah kan hmu a ni. Lal Isua kha Kross a a thih ni
thlengin tumahin hriatna diktakin an hre lo a ni. Isuan he zawhna hi a zawh chhan chu a nihna diktak miten
an hria em? Tunge a nih tih hi miten eng hmuhin nge an hmuh? tih hriat a duh vang a ni. Awle, keini ho hian
a rawng kan bawl sak leh kan zui mek Isua hi tunge ni a kan hriat? Isuan engtin nge min hriat ve? tih hi i
ngiahtuah thar ang u.

Kohhran leh KTP rawngbawlnaah zan awl pawh nei mang lova hah inti ve em em chung si leh a kul a tai a
inhmang nia kan inngaih lai hian, kan zui Lal Isua hriatchianna tak tak nei tel silovin mite tih entawn a KTP
a tel rual kan nih avanga memberah kan inpe ve tawp emaw, hruaitu kan ni a chanvo kan neih vang emaw,
rualpawlna’n leh nupui/pasal zawn nan lek emaw, a nuam tih vang chauhte hian rawngbawlnaah hian kan lo
tal ral ve mai mai ang tih a hlauhawm hle mai.

Kan kum a inrual lo ang bawkin KTP a kan hun neih chen pawh a inthlau hlawm hle. Thenkhat chu nakum
lawka min over san tawh mai tur te, thenkhat chu kumin atanga member-a inpe thar ve chauhte, thenkhat
chu hmanni lawk atanga active ve chauhte pawh kan ni maithei a ni. Chutiang bawkin Isua hnung kan zuina
leh rinna kawngah pawh kan dai chin a inang lo viauin a rinawm.

Engpawh chu lo ni se, Isua hnung kan zuina kawngah hian hriatchianna tel si lova seniority leh experience
tam lam aiin tuna kan dinhmun ang zelah hian kan piangthar tlai deuh a kan inhmang ve chauh pawh nise
Thlarauva piantharna diktak nen Lal Isua nihna hrechiang chunga a rawng kan bawl hi a pawimawh ber lai
chu a ni tih hi i hre thar ang u.

Lal Isuan a hlauh em em chu tunge a nih pawh hrechiang lova Kohhran leh KTP a ruat rawngbawlna thawk
ve tawp, a langsar, mawi leh nuam chin chauh a zuitu, a ruk a phatsan leh thin tu kan ni em? tih hi a ni.
Hetiang mi kan lo nih chuan Matt. 15:8-9 ah khan engtinnge a sawi? “Heng mite ho hian a lang chin chauhin
mi chawimawi a, an thinlung erawh chuan min hlat si…An mi biak thin hi a thlawn mai a ni”, ti a a sawi ang
kha kan lo ni palh ang tih a hlauhawm hle mai. Kan ti ve ta sa sa, kan zui ve ta sa sa, tih mai mai a hun ta lo.

Pathian meuh pawhin Setana thlem tura a dah ngam khawpa a thuawih Joba ngei pawh khan Pathian nihna
diktak chiang taka a hriat hnu meuh kha chuan a mihring lam tet zia a hrechiang a “Benga hriatna mai
zawngin ka hre tawh chia, Mahse, tunah zawng ka hmu ta che”, a ti a nih kha. Keini pawh hian kan zui Lal
Isua chanchin hi beng chauhin kan hria ang a, kan zawm leh si lo emaw kan duh ang angin kan awm san a
nih chuan mahni kan inbum mai a ni. Kan zui Lal Isua hi thlarau a piantharna diktak nen kan zui a, A tan
theihtawpa rawng kan bawl a hun tawh hle a ni tih i hre nawn theuh ang u.
Savawm-In Mi 42 A Seh-Hlum!!!
Posted by Dr John Hlychho at Monday, February 02, 2015

1. Thu Hawnna
2 Lalte 2:23-24-a kan hmuh angin, Zawlnei Eliza vâna hruaichhoh a nih hnu chuan, Elisa’n a ai awh-in
rawngbawlna a chhunzawm țan a. Jeriko khuaa tui in tlâk loh a tih-thianghlim hnu-in, Bethel-ah
Pathian be turin a chho ta a. Kawnga a kal lai chuan, mipa țhalai rualte chuan an lo nuihzat-in, an lo
deuhsawh a, “Nang lukawlh-pa, han chho tawh, nang lukawlhpa han chho tawh” an lo ti a. Elisa
thinrim chuan țhalai rualho chu ânchhia a lawh a, chuveleh ram lam ațanga Savawmnu 2 lo chhuakin
mi 42 lai mai an rawn seh  hlum ta mai a ni! Zawlnei si, a thin a va chhe ve? kan ti mai thei. Ţhalai-ho
țawngkamah hian thil inzep lian tak a awm a ni lo maw? tih hi ngaihtuah tham a awm a, kan zir-ho
dawn a ni.

2. Lukawlh-Pa
Mizo Bible-ah, țhalai mipa-ho sawi nân hian, “naupang” a hmang a. Hei hi hriatsual palh a awl mai thei.
Helai thu-ah hian, “naupang/țhalai” sawi nân hian Heb.getanaim na’arim, hman a ni a, hei hian mipa
kum 15-30 a huam. 1Sam.16:11-13-a kan hmuh angin, Davida chu “naupang” (Heb.gatan) a ni a,
Savawm leh Sakeibaknei-te bei tlâka tha nei rual a ni daih tawh a ni.

Ţhalai-ten Zawlnei Elisa an deuhsawhna țawngkam “lukawlh-pa” tih hi zirchian a țul khawp mai. Juda
mipa-te hi a tlângpuiin, lusun vang tih lohvah chuan lu (sam) an met khât a, khabe hmul thlengin an
zuah țhin. Tin, Juda-ten nâtna (hri)-a an hlauh ber leh Pathian ânchhia ang hiala an ngaih chu “phâr
hri” (leprosy) hi a ni. Phâr nâtna hri-in a ken tel (affect) pakhat chu sam/hmul a tlakawlh vek țhin.

Bible scholar-te chuan, Zawlnei Elisa hi hetih hunlai hian kum 25 vel niin an chhut a, phâr nâtna
(Pathian ânchhe dawn vang) a nih ngawt loh chuan, a sam tlâkawlh deuh vek tur chuan a kum a la
tlêm lutuk a, lu a sun bawk si lo nen, thil danglam leh mak tak a ni reng a ni. Ţhalai rualte hian Elisa hi
tar ala ni si lova, kum 25 mi lek lukawlh chu Pathian ânchhia dawng, phâr hri vei, phâr hri ințanna-ah
an ngai niin a lang.

Hetiang a nih avang hian, Juda-te chuan “lukawlh-pa” tia in koh chu, “in hmuhsitna leh in deuhsawhna
țawngkam-ah” an hmang zui ta hial a ni (cf. Isaia 3:17, 24). Phâr leh lukawlh-te hi Pathian ânchhe-
khumah an ngai a, Elisa pawh hi Pathian thuawih lo, Pathian hrêm mêk, misual, a dêra Zawlneia
inchhâlah an ngai tihna a ni. Ţhalaite hian, pawnlam landan ringawt thlir a, Elisa nih loh pui an nih tir
a, Pathian Zawlnei kha misual leh dawheh taka ngai a, hmusit tak leh deusawh taka an tih avangin
Pathian thin a alh a, Elisa hmangin Thalai ho chunga hian action a la ta a ni.

3. Han Chho Tawh


Zawlnei Elisa hma-ah hian, Zawlnei Eliza pawh kha Pathian be turin Bethel-ah a lo kal ve fo tawh țhin
a. Chuvangin, Ţhalai rualte hian Zawlnei Eliza Bethel-a a lo chho an hmu țhin a, Ţhawnga leivirin a lâk
bo chungchâng pawh an lo hria a. Mahse, he țhalai rualte hian Zawlnei Eliza kha Pathianin țhawnga
leivir hmanga a lâk bo a nih an ring lo tih an țawngkam-ah hian a lang tlat mai! Ţhalai rualten Elisa an
deusawhna țawngkam, “han chho tawh” tih hi, Scholar-te chuan, “Eliza angin Bethel-ah te chho la,
dâwt-in Ţhawnga leivirin vânah a hruai chho ta, an la ti ve dawn che nia! Dâwheha-te putu in ni” an
tihna tluk a ni e, an ti. Ţhalaite țawngkam-ah hian Elisa mimal taka hmuhsitna leh Pathian, thilmak-titu
chona lian tak a tel a, an țawngkam hi a nâ-in a lo râpthlak hle mai!

4. Savawm-In Mi 42 A Seh Hlum!


Ţhalai rualte hian Pathian an chona leh Elisa an hmuhsitna hi a nâ bawk a ni ang, action pawh a nâ
ngiang mai! Bethel-a Pathian be tura Elisa chho tur an deusawhna țawngkam hian, Pathian awm an
rinlohzia leh Zawlnei rawngbawlna an ngaihnepzia a tarlang chiang hle bawk. Sawi tawh ang khân,
Zawlnei Eliza vâna hruaichhoh-a a awm kha an awih loh zia leh Pathian thiltihtheihna an hmuhsit zia
leh nuihzat zia pawh a lang chiang bawk (cf. 2Tim.3:5).

Tichuan, Elisa pawh a tuar ta ngang lova, țawngkam chhe dang hmang lovin, Pathian thu-in a lo sawi
lawk tawh chu hmangin, ânchhia a lawh (chham-khum) ta a ni. Scholar-te chuan, Leviticus 26:21-45
thu, “Mi kalh zâwnga in awm a, ka thu in pawm loh chuan in sualnate a zirin… ramsa-te ka rawn tir
ang a, chu chuan in fate a lâk sak ang che u…” tih hi Elisa’n a chham chu a ni e, an ti.

Zawlneiin Pathian thu a chham zawh veleh hian Savawmnu 2 chu ram lam ațanga lo chhuakin, țhalai
mipa ho chu a rawn seh nghal bawrh bawrh a, mi 42 lai mai a seh-hlum ta a nih chu! Pathian an chona
man leh Pathian Zawlnei dik tak an hmuhsit leh deusawh man chu a râpthlak hle mai. 

Tunlaia Zorama chanchin kan hriat turu tak, Pathian awm ring lote (Atheists) leh Setana biaknaa
inhnamhnawih țhalaite pawh kha an sim loh chuan an chan tur chu a lang sa reng mai.

Setana betute khân, kum 2012-ah, thla 2 chhung ringawtah Biak In 3 suasam-in, Bible Thianghlim-te
hial an hâl a nih kha (Dt. 30.4.2012-ah Kolasib Vengthar UPC (NEI) Biak in, Dt. 2.5.2012-ah
Thingdawl-ah Roman Catholic Biak in, Dt. 8.5.2012-ah Kolasib Vengthar Presbyterian Kohhran Biak in).
Pathian biakna hmun thianghlim emaw, Pathian ringtu dik tak-te emaw sawisak, hmuhsit leh deusawh
hi Pathian mit-naute khawih ang a ni, direct-in action a awm ngei ngei țhin. Fimkhur hle ang che.

5. Thu Tlângkawmna
Khawvela Mission history te, Church history-te hi chhiar ila, a lang leh lang lova Pathian engah mah
ngai lova hmusittute leh Pathian ringtute tiduhdah a, deusawh țhintute chungah hian kan Pathian nung
hian hmuh-theihin action hi a la ngei ngei țhin tih hi sawi tur a tam mai. Missionary-te ngainep a,
tiduhdahtute (Orissa & Mizoramah, etc) chunga Pathian action lâk dân chu sawi ngai lovin a râpthlak
zia kan hre vek a ni.

Juda mipa țhalai-ho ang maia, pâwnlam landân ațang chauhva mi teh ching, Kristianna phaw atâna
hmang a, Kohhran hi hmanruaa hmang a, bihruk nân-a hmang a, pâwnlam chauh Kristian hi Pathianin
ro a relsak hun a la thleng dawn a ni. Tisa-a chan chau zawkte hmuhsitna te, hârsatna siam sak a, an
ei tur leh chan tur chhuhsak te hi Pathian pawi sawina a ni. Pathian rawngbawltu tak tak-te hmuhsitna
leh Pathian thiltihtheihna ngaihnêpna hi Pathian pawikhawihna lian tak a tling a ni, tih hria-in fimkhur
hle ang che, chutilochu, Pathian tirh Savawm-in a seh-hlum ve palh ang che.

Zoramah hian Rawngbawltu (Pastor, Revival Speaker & Upa, etc.) kan tam ta hle mai! Ngaihtuah zui
atâna țul tak pakhat erawhchu, Zawlnei Elisa anga, “Pathian thiltihtheihna a lanchhuah theihna tura
Pathian tirh Savawm ko-chhuak thei” hi Zoram rawngbawltu zingah hian engzât tak awm ang maw? tih
hi zawhna pawimawh tak chu a ni ta!

==============================================

Dictionary:- Eliza=Whose God is Jehovah, Elisa=God his salvation, Jeriko=Place of fragrance,


Bethel=House of God.

UI HNENAH THIL THIANGHLIM PE SUH!!!


Posted by Dr John Hlychho at Saturday, February 28, 2015

1. UI A TIH HI TUNGE?

Ui chungchâng hi “Nawhchi zawrh man leh Uicho man rawn la suh u” tih Post-ah khân
ka sawi nual tawh a. Hetah chuan a tlângpui chauh sawi ta ila. Bible-in Mihring, ramsa leh thil
hming a sawi-lan te leh, an chanchin (story) kan hmuh-te rêng rêng hian awmzia leh sawi-
tum 2 a nei thei a- A NGIAL-A-NGAN (literal sense) leh TEKHINNA/ ENTIRNA(allegory/
figurative) te an ni. A pahnih-a inkawp (both literal & allegory) sawi-tum nei a awm tho laiin,
a tlângpuiin pakhat zawk zawk hi Bible-in min hrilh a tum a ni tlângpui ţhin (Isaia 1:21, 57:3,
Ex.11:7, 22:31, Ex.16:31-33, Deut.23:18, Hos.2:4-5, Amosa 7:17, 1Lal.14:11, 21:19, 23,
1Kor.6:15-16, Thup.17:1-16, 19:2, etc.).

Tehkhinna atân chuan, “Ui” (dog) hi Mipa inzuar (Male prostitute), Pathian awm ring lo
(Atheist), Zirtirna Dik lo thehdarhtu (False teacher) leh Ringlo-mi leh Pathian ngaihsak lo
(Unbelievers) sawi nân bâkah, Hmuhsitawm, Hnuaihnung, Engmah ni lo, Tlawm, Inngaitlawm
leh Inphahhnuai entirna leh sawi nân pawh “Ui, Uicho, Ui-thisawn,” tih te chu Bible-ah hian
hman a ni bawk (cf. Deut.23:18, Sam 22:16, 20, Isaia 56:10, 1Sam.17:43, 2Sam.3:8, 16:9,
Mat.7:6, Phil.3:2, Thup.22:15, etc.). Lal Isua hian, Pharisai-ten an dinhmun leh rawngbawlna
ropui tak Pathian duh dân-a hmang lova, midangte tihchhiatna turin (amah Lal Isua ngei
pawh an tihhlum phah) an hmang zawk tih a hria a, a vei viau a, he Tehkhinna hi a sawi niin
a lang.

Tichuan, Lal Isua’n khauh takin min warning a, “Ui hnenah te thil thianghlim chu pe suh
u; Vawk hmaah te in tuikeplungte paih hek suh u, an chil chhe hlauh dah ang a, Tin,
hawiin an tai thlêr dah ang che u” (Mat.7:6) tiin. Sawi tawh ang khian, heta UI leh VAWK
a tih-te hi mihring ranvulh pangngai (animal) a sawina (literal sense) bâkah, Rawngbawlna or
Chanchin Țha or Kohhran thilserh engah mah ngai lo sawi nân (figurative) a hmang bawk a
ni. Chuvangin, Ui hnena “sa thianghlim, inthawina sa” pe lo tura thurawn leh a
hlauhawm-zia a sawi hi keini Ringtute tân hian engnge a ENTIR ni ang? tih hi zir-chhuah kan
tum dawn a ni.

2. AN TAI-THLÊR DAH ANG CHE U!!!

Lal Isuan, “an tai-thlêr dah ang che u” a tih hian, Ui leh Vawk nihna dik tak (nature of dog
& pig) chanchin min hrilh-in, warning min pe tel nghal a ni. Ui leh Vawk, etc. chu a tlângpuiin,
a ruala an awm chuan, sa emaw, chaw emaw, an duhzawng tak thil engemaw han pe ila, an
inchuh a, an insual ngei ngei ţhin. Hei hi Lal Isua’n tehkhinna remchâng takah a hmang ta a
ni. Temple-a inthawina atâna Ran an rawn hlân te chu Puithiam-ten hâlral tur chi an hâl ral a,
ei tur chi an dah hran hnu-ah, paih tur chi a lo la châmbâng ve leh a, hengte hi paih satliah
mai lovin Ui (Vawk etc.) hnenah an pe ţhin a ni.

Ui hnena sa an pêkna chhan hi Sakhaw thil leh Hriselna lam thil nen-a inzawm a ni e, an ti.
Ramsa-in sa a seh te, inthawina sa-a a Sa-chhia, mihring tâna ei tlâk loh-te chu Luikawr leh
Bawlhlawhpaihna hmuna an paih mai mai chuan mihring tân hri ţha lo a thlen theih dawn
avângin, Ui hnenah hian an pe ta ţhin a ni (cf.Ex.22:31). Tichuan, Puithiam (Levia chi)-ten
Inthawina sa Ui hnena an pêk hian, an fimkhur erawh a ngai hle a. Ui chuan “sa chu sa
thianghlim, inthawina sa a ni” tih a hrethiam ve lova, zah na châng emaw, ngaihhlut na
châng pawh an hre lova. An sa inchuhna lamah, anmahni leh anmahni an insual buai a, a
petu pawh chu an hliam phah hial ţhin a ni.

Chuvangin, thil ţha tak pawh, ngaisâng lo tur hnenah leh hmang ţangkai thiam lo tur te,
zahder na châng leh ngaihhlut na châng hre lo leh, a Duhsaktu leh petu chunga lawm na
châng pawh hre lo leh mawhchhiat duh mai mihring hnenah chuan, rawngbawlna, chanvo,
nihna, thil ţha leh ropui pêkin awmzia a nei lova, pêk miah loh tur a tihna a ni. A Dawngtu tân
a ţangkai lova, a Petu tân pawh thil ţha lo tak a thlen theih zawk dawn avângin pek loh tur a
ni.    

3. HRUAITU PIANGTHAR LO AN HLAUHAWM!!!

Fakna hlaah kan sa fo ţhin a, “A chhang eitute kha dorâl an chang zo ta” tiin. He hla thu
tawi-tê hian, thu tam tak a sawi thung. Lal Isua khân, Zirtir 12 a thlang a, kum 3 chhung teh-
meuh, a thlûm a âl ei za-in, a chhun-a-zânin an in-zui a. Mipuite hriat phâk loh thuril leh
ropui tam tak a hrilhfiah hlawm ţhin a. Lal Isua beisei dân chuan, Rawngbawltu hmantlâk
takah an chhuah ngei a beisei ngei ang tih a chiang a ni.

Mahse, thil mak tak mai chu, a ke-bula ţhu ţhin, a bula khawsa, Sum-vawngtu hiala a ruat,
kum 3 chhung zet a chhun-a-zâna a hruai, a Zirtir Juda Iskariota khân a phatsan a! Puithiam-
te hnenah Tangka 30-in a hralh ta mai a nih kha!!! Lal Isua rilru nât dân tur hi sawiin a siak
awm lo ve! Chanvo leh Rawngbawl hna ropui, sâng leh pawimawh tak chelh tura “ZIRTIR”
atâna Juda Iskariota a lo thlang ta kher kher kha chu, pawi a tiin a inchhir vawng vawng ngei
ang tih a chiang a ni.

Mahni lam in-enfiah na châng hre lovin, Juda Iskariota hi kan lo dem viau palh ang e. Tunlai
Kohhran hruaitute zingah hian, Pastor leh kohhran-ten kum tam tak an lo zirtir, Biak In-a (Lal
Isua bula khawsa) Chanvo ţha leh sâng tak chang pha, langsâr taka rawngbawl ţhin, Lal
Isua’n Sum-vawngtu (Kohhran hnârkaitu & dihmun pawimawh luah) atân hiala a ruat,
MAHSE, Juda Iskiota anga a remchanna hmun apianga Lal Isua phatsan a, Lal Isua hralh leh
mai ţhin hi Rawngbawltu eng zât tak awm ang maw???

Juda Iskariot ang Rawngbawltu Piangthar lo-te hian anmahni thlarau an in-tichhia
a, Lal Isua Kohhran leh Ringtute tân pawh mi hnawk-sak leh mi hlauhawm an ni
ţhin. Hetiang mite hian Lal Isua Hna (Jesus’ Mission) leh Kohhran Rawngbawlna leh
Hmasawnna (Church’s Mission) an dâl-in an ti-ţhuanawp nasa ţhin a. An awmna apiangah
Setana’n Hmanruaa hmangin Kohhran leh Thlarau mite a tiduhdah a, hârsatna a siam sak a,
Lal Isua Kohhran leh Thlarau mite an rûm ţhin a. Tirhkoh Paulan ţap chunga an chanchin a
sawi kha hetiang mite hi an ni ngei ang tih a rin theih a ni (Phil.4:18-21).

Pastor ka ngaihsân tak 2-te Testimony ka ngaithlâk hian rilru a khawih-in ngaihtuahna ava
kal thui tehlul êm!!! Lalpa ropuina turin an hming nen lam sawi ila a pawi lovang chu maw.
ICI Kohhran Pastor 2, Rev. Ramchuoilo Vârte chuan Pastor a nih aţanga kum 3 hnu-ah
chauh a pianthar thu leh, rilru hâh taka Lalpa Zânriah Sacrament a ţheh ţhin thu, Pune-a Mizo
Fellowship-ah ngei a sawi!!! Tin, Hlaphuah thiam lâr tak, a Hlaphuah-te ICI Choir leh
Lalruotmawii-ten an sak lâr tak, Rev. H.P. Rûnremthanga pawhin, Pastor a nih hnu kum
engemaw zât hnu-ah a pianthar chauh thu, Saihaa rawngbawla a lo kal laiin a sawi bawk!!!
Zoram Kohhran-ah hian Rawngbawltu piangthar lo engzât tak inphûm-ru ang
maw!!!???

A chunga Pastor 2-te Testimony aţang khian, Rawngbawltu piangthar lo, a pianthar
dân Testimony sawi tur pawh nei lo, Testimony-te phuahchawp mai mai hi a lo awm
theih viau ang tih hi a chiang ta hle mai!!!??? Hetiang mite hian Kohhranah Hruaitu
nihna-te an chelh a nih phei chuan, Kohhran ţhanmawh bawk, Thlarau Thianghlim hnathawh
dâltu lian tak, Thlarau mite ti-lungngaitu leh Ringlo mite zingah pawh Kristian-te hmai ti-baltu
an ni ngei ngei dawn a ni. Engtin nge Kohhran-in kan tih ang? Kan zawng chhuak ang a,
Kohhran-ah Rawngbawlna, Chanvo leh Nihna kan pe lo ngam dawn em?  

4. I PIANGTHAR TAWH EM?

Lal Isua’n, “Tu pawh an pian thar loh chuan Pathian ram an hmu thei lovang” (John 3:1-21) a
lo ti tawh a. Keimahin “PATHIAN KA HRIA, A RAWNG KA BAWL” ka tih aia pawimawh zawk
daih a awm. PATHIANIN MIN HRIA EM? A RAWNG KA BAWLNA-TE HI MIN HRIAT-PUI
EM? PATHIAN MI HRIAT KA NI EM? TIH HI A PAWIMAWH BER CHU A NI. TV leh
Lehkhabu aţangin US President Barack Obama mimal chanchin, leh a chhungte chanchin
thlengin ka hre viau! Barack Obama chanchin ka hriat viauna hi uanpui leh chapopui tlâk a ni
lo. Obama hian mimal takin min hre ve em? Inzawmna kan nei em? tih lai tak hi a pawimawh
lai ber chu a ni. Obama nen-a inzawmna nei, a ţhian leh hmelhriat ka lo nih chuan chapopui
tham tur chu a ni zawk ang.

Lal Isua kan rinna avânga kan nundân pumpui a lo inthlâk a, Lal Isua tâna kan inpêk
pumhlum tâkna hi, “PIANTHARNA” kan tih hi a ni a. Helai thu hi a Țawngbula lamah chuan,
Greek “gēnnēthe anōthen” hman a ni a, “Chung lam aţanga piang or Pathian aţanga
piang” (born from above/born from God) tihna a ni. Hei hian, Pathianin a tih-danglam leh an
nundân leh rilru put hmang a thlâk sak lam a sawina a ni ber. Lal Isua ringtu nihna leh
dinhmun thar hi Țawngkam hrang hrangin Lehkhathawn Ziaktuten an hmang a:-

Hmangaih Johana chuan, PIANGTHAR a tih kha a sawifiah leh deuhva, “PATHIAN
HRIN” Greek. Gegennēmenos ek tou Theou (having been born of God) a ti tawp ta
(1Joh.3:9, 5:18). Tirhkoh Paula chuan, “Thil siam thar” a ti ve thung a (2Kor.5:17),
Pathian mi hriat or Pathian nen-a inzawm tlat, Greek. gnontes theon (having known
by God) tih te-in a vuah a (Gal.4:9). Tirhkoh Petera chuan, “Chi chhe thei lo laka piang
thar” tiin, a quality ţhat-zia a sawi tel nghal a (1Pet.1:23). Hmangaih Johana leh Tirhkoh
Paula chuan, “Pathian chi, Thlarau chenchilh” tiin an vuah bawk (Eph.1:13-14, 1Joh.3:9).

Chuvangin, he Zawhna hi a pawimawh ta, PATHIAN MI HRIAT I NI EM? LAL ISUA’N A


HRIA CHE EM? LAL ISUA NEN IN INZAWM EM??? tih hi. Lal Isua hian a ngaihdân hi a
sawi-chiang thei khawp mai, “Tupawh, ka lama ţang lo chu mi do a ni. Tupawh, mi lâk-
khawmpui lo chuan a tidarh a ni” a ti tawp mai a (Mat.12:30, Luk.11:23). Lal Isua
hmangaih-te hi ka hmangaih-pui ve em? Lal Isua hi i hmangaih tak tak em? A Zirtirna angin
rawng i bawl em? Bible-in min hrilh angin i nung chiah em? tih te hi han in zawt teh le??? 

Mite hmuh lai leh hmuh-theih chin-a i thiltih lam kha ni lovin, i rilru chhungril ber aţanga i thil
tih leh i nun dik tak kha, nangmah leh Pathian chauhvin in hria a, “Simon, Johana fapa,
hengte ai hian nangin kei min hmangaih zawk em?” (Joh.21:15) tih hi han chhang teh
le!!!??? 

Laodikei Lehkhathawn An Hmu-Chhuak Em ni?


Posted by Dr John Hlychho at Wednesday, December 17, 2014

1. THUHMAHRUAI

British Museum-ah khuan “Laodikei Khuaa Mite Hnena Tirhkoh Paula Lehkhathawn” (Laodikei
Lehkhathawn) ni-awma an sawi, Lehkhathawn hlui tawh tak a awm a. He Lehkhathawn hian Châng 20 (Châng
19 nia sawi pawh an awm) a nei a, Ephesi Khuaa Mite Hnena Tirhkoh Paula Lehkhathawn nen a in-ang êm êm a,
in-ang lo châng 2 chiah a awm. He Lehkhathawn hi “the Harleian MSS., Cod. 1212” an tih zinga mi kha a ni.

Laodikei khua leh Kolossa khua-te hi mêl 15 leka inhlatah an awm a. Laodikei, Kolossa leh Hierapoli khua-te hi
Tirhkoh Paula Rawngbawlna aţanga piangthar Epaphra’n Kohhran a din te an ni a, Lycus lui kam tuaka khawpui
awm an ni. Kan thu khel mêk “Laodikei Khuaa Mite Hnena Tirhkoh Paula Lehkhathawn” tih hi a sei teh duah êm a,
a tawi zawngin “Laodikei Lehkhathawn” tiin kan sawi zel tawh mai ang.

Kolossa Khuaa Mite Hnena Lehkhathawn-a kan hmuh ang hian, amah Tirhkoh Paula ngeiin, “He Lehkhathawn hi in
zinga in chhiar hnu-in Laodikei kohhranho zingah pawh chhiartir ve rawh u; nangni pawhin Laodikei khuaa mi kha
lo chhiar ve bawk ang che u“ (Kol.4:16) a tih avangin, Laodikei Khuaa Mite Hnena Lehkhathawn hi a awm ngei a ni
tih hi rinhlelh rual a ni lova. Hmuhchhuah erawh ala ni rih lo thung a ni.

He Lehkhathawn hmuchhuah loh hian mi tam tam rilru a luah a, “Khawiah nge he Lehkhathawn bo hi a
awm?” tih hi zawhna awm reng leh zawh âwm tak a ni reng a. Ţhenkhat chuan, Bible bu dang leh Lehkhathawn
dang bo te pawh a awm nual anga a lan avang hian, chungte chu hmuhchhuah tawh (The Lost Books of the Bible
Found) ang te-in an tlâng than tir ţhin bawk a. Chuvangin, hetiang lam hawi hi thuchiang tak hriat hi thil ţul tak a
nih avangin chhui kan tum dawn a ni.

  2. LEHKHA HI TU THAWN NGE? PAULA NGE LAODIKEI MITE?

Tirhkoh Paul ţawngkam hi lo en chîk deuh hlek ila, “He Lehkhathawn hi in zinga in chhiar hnu-in Laodikei
Kohhranho zingah pawh chhiartir ve rawh u; nangni pawhin Laodikei khuaa mi kha lo chhiar ve bawk ang che
u“(Kol.4:16) tiin a sawi a. Helai ţawngkam hi a Greek ţawng chuan hetiang hian a inziak a, “en te Laodikeon
ekklesia... ten ek Laodikias…” Hemi thu hi hetiang hian, a ţawngkam ngai ngaiin Letling dawn ta ila,
"He lehkhathawn hi Laodikei kohhran ho zingah lo chhiar ve rawhse, nangni pawhin LAODIKEI KHUA
AŢANGA LEHKHATHAWN KHA LO CHHIAR VE RAWH U (read in the church of the Laodiceans…and read
the epistle from Laodicea)."
Achunga Greek ţawng aţanga lehlin-ah khi chuan, Kawh-tum 3 a nei thei ta tlat mai, (1). Laodikei khuaa miten
Paula hnena Lehkha an thawn, (2). Laodikei khua aţanga Paulan Kolossa mite hnena Lehkha a thawn, (3). Paulan
Laodikei khuaa mite hnena Lehkha a thawn. A eng ber khi nge ni ang? tih chu Tawi tete-in Sawifiah zui dawn ta
ila.

(1). Laodikei khuaa miten Paula hnenah Lehkha an thawn a, copy 2 siamin, anmahni copy tur hi an dah-ţha a,
anmahni copy dah-ţhat chu Kolossa mite hnenah chhiar tura pechhawng turin Paulan a hrilh. He ngaihdân hi a fuh
loh hmel viau.

(2). Laodikei khua aţanga Kolossa mite hnena Lehkhathawn Paulan a ziak a ni tia ngaihdân pawh hi amah Paula
ţawngkam hian a rawn ţhiat tlat mai a, “Nangmahni leh Laodikei khuaa awmte leh, tisaa ka hmel hmu lo
apiangte…” (Kol.2:1) tiin a ziak a. Paula hian Laodikei khua hi ala thleng lo hrim hrim a, a thlen loh khua aţang
chuan lehkhathawn ziah ngaihna a awm lo.

(3). Tirhkoh Paula ngeiin Laodikei khuaa Kohhran-te hnena Lehkha a thawn a, Kolossa mite pawh lo chhiar ve ngei
turin a châh a ni. He ngaihdân hi a pawmawm hle. Kolossa 2:1 & 4:15-te kan chhiar chuan Paulan Laodikei
kohhran a vei zia a lang chiang hle a. Chuvangin, Lehkhathawn pawh a hran liau liau-in a ziak ngei ang tih hi a
rinhlelhawm loh. Amaherawhchu, vanduaithlâk takin, he Lehkhathawn hi an hmuchhuak zo ta lova, a bo hlen ta a
ni.

3. LEHKHATHAWN HMUH-CHHUAH ANGA SAWI CHUNGCHÂNG

He Laodikei Lehkhathawn (Paul’s Epistle to Laodiceans) Hmuh-chhuah anga sawi hi Victor of Capua hnena
lehkhathawn Fulda Manuscript tia hriat lâr zingah telin A.D. 546 khân a rawn lâr ţan a. Fulda Manuscripts
awmna hi Monastery of Fulda, Germany-ah a ni a. Kum 744 khân Saint Sturm (disciple of Saint Boniface)-an he
Monastery hi a din a, he hmunah hian Latin ţawnga ziak Manuscripts 2000 chuang an dah ţha a ni.

Khawthlang lam Kohhran-in an hman “The Latin Vulgate Bible”-ah chuan he Lehkhathawn (Epistle to the
Laodiceans) hi kum tam tak an lo chuan-tir tawh a. Kum zabi 4-na hnu phei chuan, Pope Gregory the Great
pawhin a pawmpui thuak a. John Wycliffe pawhin a Bible lehlin hmasak ber Latin aţanga English-a a lehlin (1382)-
ah khân a telh hman bawk.

Latin Vulgate (Codex Fuldensis 546 telin) Bible tam takah te, Albigensian, Bohemian, English leh Flemish Bible-ah
te chuan an chuan-tir vek a. Kum zabi 10-na tawp lamah khân Puithiam Aelfric (Dorset khua) chuan Anglo-Saxon
Bible thuhmahruai-ah Paulan Lehkhathawn 15 a ziah thu a târ lang a. Philemona dawtah hian Laodikei
Lehkhathawn hi a dah nghe nghe a. Mahse, tuna kan neih Bu 27-te chauh hi pawm tlâka ngaih an ni ta a ni.

Martin Luther-an Bible a Lehlin hmaa German Bibles Lehlin 18-ah te kha chuan (German Bible hmasaber, Johann
Mental-an 1488-a a lehlin tiamin) Laodikei Lehkhathawn hi an telh vek a. Heng German Bible-ah te hian Laodikei
Lehkhathawn hi Galatia leh phesi inkârah an dah nghe nghe. Czech (Bohemian) Bible hmasaber, kum 1488-a
chhuah (kum zabi 16 & 17 chhunga vawi engemaw zat chhut-nawn)-ah pawh Kolossa zawhah Laodikei
Lehkhathawn hi dah a ni.

Khitiang khawp khian Bible Lehlin hrang hrangah he Laodikei Lehkhathawn hian hmun a lo luah thûk hman tawh a.
Chuvangin, Bishop Lightfoot chuan, “He Lehkhathawn Lem hian Bible Thianghlim-a pawm ni chiah silo,
hnawl ni chiah bawk si lo dinhmunah kum zabi 9 chhung teh meuh kha kawngkhar bulah a lo ding
tawh a ni (for more than nine centuries this forged epistle hovered about the doors of the sacred
Canon, without either finding admission or being peremptorily excluded)” tiin a lo sawi hial a ni.

Tichuan, Kohhran Inkhawmpui Lian “Council of Florence” (1439-43)-ah khân, Bible Bu ţhenhranna fel tak
(categorical opinion on the Scriptural canon) an lo siam, Thutthlung Thar Bu 27 te chu an nemnghet nawn leh a,
“Laodikei Lehkhathawn” nia sawi hi chu hnawl-hlen a ni ta a ni. He Inkhawmpuiah hi chuan, Paula
Lehkhathawn zingah hian “Hebrai Lehkhathawn” pawh telh a nih avangin Paula Lehkhathawn hi 14 anga record a
ni nghe nghe a ni.

He Laodikei Lehkhathawn nia sawi hi “Muratorian Fragment” (Muratorian Canon)-ah pawh a tel lo tlat mai!! Kan
hriat angin Muratorian Fragment hi Milan Library-a Librarian Muratori-an kum 1740 khân Fragment hi a hmu
chhuak a. Hetah hian tuna Thuthlung Thar kan neih-te Nemnghettu atâna ţangkai tak “Chanchin Ţha Bu-a Telte
Chuanna” (List of Gospel) a ni a, Kum zabi 3-na vela ziak ni ngeia ngaih a ni. He Muratorian Fragment-a a tel loh
avang hian Scholar tam tak-ten Laodikei Lehkhathawn hi an pawm lo ta bawk a ni.

He Laodikei Lehkhathawn ni-awma sawi hi Ephesi Lehkhathawn nen a in-ang êm êm a, Châng 2 chiah in-ang lo
(danglam) a awm kan tih tawh kha. Thuthlung Thara Bible Bu 27 awm-te hi in-kungkaih-kual deuh vek an nih
laiin, Laodikei Lehkhathawn hi chu khawi-ah mah, tumahin an sawi lang hauh lo hi thil mak tak a ni bawk. Hei hi
Thuthlung Thar Bu-a an telh lohna chhan pawimawh tak a ni reng a ni.

Scholar tam tak ten “Lehkhathawn Lem leh Siamchawp” (forgery/pseudo-gospel)-ah an pawm tlâng a. Bible-a
an pawm loh chhan lian berah chuan, Greek Ţawnga ziak a ni lova (no surviving Greek text), Latin ţawnga ziak a
ni tlat mai hi “Lehkhathawn Lem leh Siamchawp” a nihzia tichiangtu-a an ngaihna chhan lian tak a leh bawk a ni.

4. ENG-ANG LEHKHATHAWN NGE NI RÊNG RÊNG?

Kan sawi tâk Muratorian Fragment-ah khian, “Laodikei Lehkhathawn” hi Marcion-a Ziak/Phuahchawp
(Marcionist Epistle to the Laodiceans) niin a târlang nghe nghe a. Hei hi a ţawngkam hmandân leh a thu kalpui dân
(outlook) en-in a hriat hle niin a sawi bawk. Marcion-a hi Pontus khuaa mi a ni a, Gnostic ruh tak a ni a. A.D 140
khân Rome-ah kalin, ama ngaihdân leh phuahchawp zirtirna chu a thehdarh ţan a. Ama thlankhawm bik Bible a
siam nghe nghe a. Thuthlung Thar bikah Paula Lehkhathawn 10 leh Chanchin Ţha Luka Ziak leh Tirhkohte Thiltih
chiah chu Bible-ah a pawm a. Marcion-a hian “7 Catholic Epistle” tia hriat lâr- Jakoba, Petera 1 & 2, Johana 1, 2
& 3 leh Juda te bâkah; Heng Matthaia, Marka, Johana, Hebrai te leh, “Pastoral Epsitles” tia kan hriat lâr-
Timothe 1 & 2, Tita, te hi a hnawl vek bawk a ni.

Ţhenkhat chuan, Paula hian Kolossa Lehkhathawn leh Laodikei Lehkhathawn te hi a rualin a ziak a. Tukika a kentir
ve ve a. Tin, Paula hian Lehkhathawn Inţawm/inang (Circular Epistle) hi a ziak a, chu chu Kolossa ah te, Ephesi-ah
te, Hierapoli ah te, leh Laodikei khuaah te hian chhiar ţheuh turin a hrilh hlawm nia ngai an awm a (Kol.4:13,16).
He mite ngaihdânah chuan “Laodikei Lehkhathawn” hi a bo lova, Lehkhathawn Inţawm/inang (Circular Epistle) a
nih avangin tuna kan neih Ephesi Lehkhathawn hi a ni mai e, an ti ve bawk. Mahse, he ngaihdân hi pawmpui turin
ţanpuitu Bible aţangin kan hmu mang tlat lova, pawm a hârsa deuh.

5. CHURCH FATHERS LEH BIBLE SCHOLAR-TE PAWM DÂN

Kohhran Pa (Church fathers)-te leh Bible Scholars-ten “Laodikei Lehkhathawn” hi “Ziah-chawp, Phuahchawp”
(forgery/pseudo-gospel) an tihna chhan ber-te chu, Kum zabi 1-na hun (First century) chhunga ziak a nih loh
avang leh Greek ţawnga ziak a nih loh avangin a ni.

Jerome, Peter T. O’Brien, Chrysostom, Theodore of Mopsuestia, Theodoret Beza te chuan “Laodikei Lehkhathawn”
ni-awma sawi hi eng ti kawng mahin Paula Lehkhathawn a ni thei lo hrim hrim” tiin ngaihdân an sawh nghet hle
a. William Barclay thung chuan, “Laodikei Lehkhathawn” ni-awma an sawi hi Paula Lehkhathawn a ni lo” tia a
pawm ngheh viau laiin, “Philemona zawk hi Paulan Laodikei khuaa a thawn zawk chu a ni” tiin ngaihdân danglam
tak mai a nei hlauh thung! He Barclay-a ngaihdân hi chu pawmpuitu an tlêm êm avangin pawmtlâk lovah ngai ta
mai ila.

Wilhelm Schneemelcher chuan, “Marcion-a Lehkhathawn Phuahchawp (Marcionite forgeries) 2 te chu “Laodikei
Lehkhathawn” leh “Alexandria Lehkhathawn” (epistle to the Laodiceans & epistle to Alexandrians) te hi an ni,” a lo
ti tawh bawk. Tertullian leh Epiphanius of Salamis leh Filastrius te pawhin, “He Lehkhathawn Phuahchawp hi
Marcion-a Ziak a ni a, Paula hming a puttir mai a ni e,” an ti bawk.

Pope Gregory the Great chauh kha Kohhran Puipate zinga ‘Laodikei Lehkhathawn hi Paula Ziak anga pawmtu’
tlêmte zinga a awm chhun a ni a. Pope Gregory pawh khan a ‘pawm-nghet bur lo’ vet ho bawk.

6. TLÂNGKAWMNA

Bible-ah ngei ziaka a awm avangin, Paulan Laodikei Khuaa Mite Hnenah hian Lehkha a thawn ngei a ni tih thu-ah
chuan Bible Scholar-te an lungrual tlâng hle a. Mahse, he Lehkhathawn dik tak erawh hi chu tun thlengin
hmuhchhuah ala ni ta lo a ni. O’Brien chuan, “A.D 60-61 vela Lycus Phaizawl leh a chheh vela Lirnghingah khân he
Laodikei Lehkhathawn hi a ral ve ta a ni ang e,” a ti.

Tunlaia “Laodikei Lehkhathawn” ni-awma sawi hi 150-350 A.D vela ziak niin a lang a. A Ziak hun ngaihtuah hian
Tirhkoh Paula ziak a ni thei lo hrim hrim a. Tin, he Lehkhathawn hi Latin ţawnga ziak a ni a, Paula ziak chu nise
Greek ţawngin a ziak ngei ang tih a chiang bawk a ni.

Khitiang khi a nih nuaih avângin, Bible-a telh tur-te thlan a nih lai khân “Lehkhathawn Phuahchawp” a ni tih an
pawm nghet hle a (almost unanimously considered pseudepigraphal). Chuvangin, Bible-ah pawh an telh lo ta reng
a ni. Jerome-a phei chuan, “mi zawng zawngin an hnawl a ni” (it is rejected by everyone) a ti hial a nih kha.
Chuvangin, LAODIKEI LEHKHATHAWN (Laodikei Khuaa Mite Hnena Tirhkoh Paula Lehkhthawn) kha an la hmu-
chhuak lova, hmuh-chhuah ni-awma an sawi pawh hi dâwt leh phuahchawp a ni e.
RINGTU NUN |HANLENNA Chhiar tùr : Lk. 1:38 : Tin, Marin, “Ngai teh, Lalpa bawinu ka ni, i thu ang
zelin ka chungah thleng rawh se,” a ti a. Mat. 5:16 : Chutiang bawkin in eng chu mi mit hmuhin eng rawh
se, chutichuan in thil tih \hatte an hmu ang a, in Pa vana mi an chawimawi thei ang. Joh. 12:28 : Ka Pa, i
hming chawimawi rawh,” a ti a. Chutichuan van a\angin aw a lo chhuak a, “Ka chawimawi tawh, ka
chawimawi leh bawk ang,” a ti a. 1 Kor. 10:1-6 : Unaute u, heng hi in hriat loh ka duh lo ve, khatia min
thlahtute zawng zawng chhum hnuaia an awm vek a, an zaa tuifinriat pawh an kai vek a, an zaa chhumah leh
tuifinriatah pawh Mosia bel tùra baptisa an awm vek a, an zaa thlarau lam chaw hmunkhat pawh an ei theuh
va, an zaa thlarau lam in tùr hmunkhat pawh an in theuh kha; anmahni zuitu thlarau lam lungpuia mi kha an
in theuh si a; chu lungpui chu Krista a ni.

Nimahsela, an zinga mi tam zâwk chungah chuan Pathian a lungni ta lo va; thlalerah khán tluhlumin an awm
a. Tin, chung chu kan tán entîrna a ni, thil sual an chak ang bawk khán kan chak ve loh nan. 1 Kor. 10:13 :
Mihring tuar theih ang chauh lo chu thlemna reng reng in chungah a thleng ngai lo. Pathian zawng a rinawm
a ni, ani chuan in tuar theih tâwk aliam chu thlemna in tawh a phal lo vang; in tuar theihna tùrin thlemna
rualin tlan chhuahna kawng a siam nghal zâwk ang. Ringtu nun \hang lian zêl tùr hian kawng hrang hrang
pawimawh tak tak a awm a, sawi vek sen pawh a ni hek lo vang a, zanina sawi ka’n tum chu kawng chi
thum a ni a: 1. I THU NISE TI THEI NUN NEIH A PAWIMAWH : Lal Isua neitu / mi piangthar/ ringtuten
kraws kawng kan zawhna-ah hian keimahni thu te, kan duh dan te, kan tum dante hi kan dah lian fo \hìn.
Nimahsela, Pathian hnathawhpuitu, Amah zuitu tán chuan ‘Lalpa i thu nise’ kan tih ngam chin zelah Amah
chu kan hnenah inlarin, kan hnenah a awm dáwn a ni.

Mari a\angin ‘I thu ni se’ tih hi lo zir ho dáwn ila: Kan thu chhiar takah khán Marin, “Ngai teh, Lalpa
bawinu ka ni, i thu ang zêlin ka chungah thleng rawh se,” a tih thu kan hmu a. ‘I thu ang zêlin’ tih hi mahni
inphatsan a, Pathian thu ang zêla a nun awm a phalna a ni mai a, a pasal hual (Josefa) pawh kha tunah chuan
hnawlin a awm ta e, tin, Lal Isua ka hriatpui tùr, ka lo mualpho pui ve tùra hi thihna a ni emaw, tuarna a ni
emaw, zahna a ni emaw, mualphona a ni emaw, vânduaina a ni emaw, a nih nih ka lo nihpui ve ang e tihna a
ni a. Nang nên kan inkârah hian midang an awm ta lo ve,tihna a ni. Pathianin Mari a zuk koh lai hian
buaipui a lo nei tawh a, pasal hual Josefa a lo nei ve tlat tawh mai a, chu chu tihsawn a ngai dáwn a ni. Lal
Isua meuh paitu tùr thinlung pawh a ruak lo a nih chuan Pathian fa ni tùr chuan keiniho thinlung hi chu
thenfai nasat a ngai khawp ang. Vântirhkohin a zuk biak hian Mari hian a ngaihna a hre lo hlemai a, chibai a
zuk bûk a, “Chibai, Vohbîk! Lalpa i hnênah a awm,” a ti ringawt mai a: Mari te lah chu mirethei, daikil kâra
mi an ni a, chhûngkaw ropui a mi an ni lem lo a ni. Vântirhkoh meuhvin khatianga a’n hrilh kha chu Mari
tán chuan a luhaithlâk ve khawp ang.

A ngaihna hre lo khân, “Chû’ng chu engtin nge ni ang? Mipa ka nei si lo,” tiin vântirhkoh hnênah hian a
zâwt ta phawng mai a ni. Chutah hliah khuhna lo awm dàn tùr zawng zawng kha a han sawi ta a, Mari tán
harsatna hlãwm lianpui pakhat,Josefa, pasal hual a lo neih tawh kha a ni a. William Barclay-a ten an chhui
dan chuan, Juda-te an inhual dànah hian stage thum lai a awm a, a stage thumna-ah an awm tawh chuan
innei ang tluka ngaih, la inkutsuih lo chauh ang kha an nih avàngin Lehkha tar tawh ang a ni a, Chuvàngin,
kha hmeichhia kha emaw a lo uire a, a mipa khan emaw châng dang a lo kân chuan Mosia dàn hman theih a
ni tawh a ni. Lunga den hlum theih a ni tihte ziak a ni a. Chutih lai tak chuan Mari hian inlêng hi a nei a ni a.
Josefa han hnawl kha chu thu hran lo ni ta sela, a hnawl avànga a nuna buaina lo awm theia kha a tam em
em a ni. Mari dinhmun hi a harsa a ni,

Krista lo paitu nihna chu nge a thlan dáwn a, Josefa’n engtin nge a rawn tih ang tih hriat lâwk loh lai a nih
avàng khân, kha lama kha hlauthãwngin a awm dáwn em tihte ngaihtuah a ngai a. Tin, anmahni hnam (Juda)
dànah chuan, a pa pawh tu nge a nih hriat loh lo pai kha chu thil vânduaithlâk tak a ni a, hnam, chhûngkaw
hmingchhiatna a ni a. Chû'ng harsatna lianpui pui mai chu a lehlamah khân a inhûng a, Tichuan Mari’n
chû'ng zawng zawng hnua a rawn sawi chhuaha chu, “Ngai teh, Lalpa bawinu ka ni,” tih hi a ni. Keini pawh
Krista hnungzuitu kan han nih dáwn hian, kan thinlungah hian hnawk a tam a ni, chhûngkua-ah hnawk a tam
a, tin, mahni khawsak ngaihtuahna-ah hnawk a tam a, mahse Krista chu keimahniah hian lalbera a lo awm a,
hotu a lo nih a, bawih kan nih ngam chu a ngai bawk si a ni. A châng chuan keimahniin ‘i thu ang zêlin’ ti lo
hian duh dàn kan neihte hi Pathian hnênah kan zawrh a, heti chin hi, chuti chin chu chutiang khatiang chuan
lo ni sela, Nang chuti chinah chuan lo che la, lo chêng la, kan ti fo mai. Chumi remruatna, mahni invênna
kulh hlîp lo hian Lal rawngbâwl hna hi ka thawk emaw tih hi a lo awl khawp mai. Mari chuan chû'ng zawng
zawng chu a hnehin ‘i thu nise’ a ti mai a ni. Mari chuan amaha thil awm zawng zawng chu a dah bo vek a:
Josefa nêna an inkâr chu a buaipui ta lo, an chhûngkua a\anga harsatna leh mualphona lo thleng thei chu a
buaipui tawh lo, chu mai ni lovin kha hmeichhiain a nau a paina, a pa pawh hriat loh a nih avànga a hun lo
kal tùr, Juda dànah chuan pasal han hmuh leh ngaihna awm rêng rêng tawh lo tùrte kha a lungkham ta lo,
tuna a lungkham ber chu, amah rawn dawrtu, amah rawn sâwmtu chu a thlang ta a ni, “Mualphona bawihah
ka awm lo ve, pasal hmuh loh hlauhna bawihah ka awm lo ve, chhûngten min tuithlar hlauhna bawihah ka
awm lo ve, kan hnam laka mualpho hlauhna bawihah ka awm lo ve, i bawih nu ka ni e,” a ti a ni. Lalpa i duh
dan danin min ti rawh. I thu ni rawh se, ka chunga thil lo thleng thei tùr, ka chânna tùr nia ka hriatte, mite
endawng leh hmuhsit nih ka hlauhnate chu dah thain i tán ka in pe e, i thu nise kan tih a va pawimawh em!

Kan chhûngkaw buaina te , keimahni hun lo kal tùr (future) kan ngaihtuahnain min tihbuainate a awm a, kan
pênna tùr kan pên thlen ngam loh châng a awm \hin. ‘I thu ang zêlin ka chungah thleng rawh se’ a tih tlat
avàngin Mari nun chu amah Mari khân a chaih dáwn tawh lo va, amah a invéng dáwn ta lo va, amah a
inbuaipui dáwn ta lo va, a intuk luhna Lalpa chuan Mari chu a véngin a \anpui dáwn a, a chhan dáwn a, a
enkawl dáwn a ni, chu chu amah a invên ai khân a him zâwk a, amah a inngaihtuah ai khân a thlamuanthlâk
zâwk a, amah a inbuaipui ai khân a thawventhlâk zâwk a ni. Chulai ram tak mai a chu kan dai ngam lo fo
\hìn.
Dah bo tùr zawng zawng dah bo la, mualpho i hlauhna dah bo la, i lungkham dah bo la, nangmah i
inbuaipuina zawng zawng, i invênna kha dah bo la, Lalpa kutah Mari ang hian ‘I thu ang zêlin ka chungah
thleng rawh se’ han ti teh, ’tichuan i buaipui tùr emaw i tihte kha engtin nge a lo awm dáwn tih chu Lalpan a
ngaihtuah dáwn a ni. Mari tána buaipui awm hmasa ber Josefa hnêna va insawi fel chu Mari’n tih a tum
tawh lo; amaherawhchu, Marin a tih dáwn si loh chuan titu an awm a ngai a ni. Lalpa kutah ani chuan a
nghah tawh avàngin a va ti dáwn tawh lo a ni. Chu chu tuin nge ti? Pathianin a vântirhkoh rawn tîrin Josefa
hnênah a zuk inlár a, Mari chungchâng thu sawi fel ngai awm zawng zawng chu Josefa hnênah hian Marin
nilovin vântirhkohin a sawi fel ta zâwk a ni. Lalpa hnênah hian a nih nih nih tùrah hian kan hlau \hìn a, a
hlauhawm lo zâwka kan hlau hlauh a.

Keimahni kan inbuaipui hian kan fel thei ngai lo; Lalpan min buaipui hian a lo fel zâwk zêl a ni. Chutah
chuan Marin i thu ang zêlin ka chungah thleng rawh se,” tiin a nun chu a lo pe ta a ni. Chumi avàng chuan
chhandamtu hi a lo piang a, vawiinah hian keiniho pawh hi chhandamtu chawimawiin kan lo au chhuak ta a
ni. Chutiang ni tùr chuan Pathianin min sâwm a ni. Kan kohhranah hian tehna kan hman fo \hìn chu kan
hlim em, kan lâwm em, kan tui em tih hi. Kohhran a hlim loh a, kohhran a phur loh a, kohhran a tui loh
chuan ‘kan chau’ kan ti a,Mahse Bible hi ngun takin han chhiar ila kan tuina chinah, kan phurna chinah hian
nuamin hlimawm mah selangin hemi Krista hnungzuitu tak tak kan nih dáwn hi chuan kan tuina chin kal
pelh a ngaih châng a awm \hìn a ni. Pathian Biak Ina inkhâwm tùrte hian a châng chuan kan châk lo \hìn a
ni, kan tui lo \hìn a, kan tui chuan kan lo kal khâwm a, kan tui loh chuan kan kal tlêm ringawt a ni. Kan tui
lo a nih pawhin, kan phur tâwk lo a nih pawhin, kan ch^k lo a nih pawhin, kan tuar zâwk dáwn a nih pawhin
Lalpa ropuina tùr a nih chuan ke kan pên zêl a ngai a ni.

Mari ang hian Krista paitu /nunpuitu ni tùrin kan nun pum hlanin ‘I thu nise’ kan ti ve ngam dáwn em le? II.
CHAWIMAWINA I HLAN ANG U : Ringtu nun \hang zêl tùr chuan Krista hnenah chawimawina kan hlan
hi a pawimawh. Baptistu Johana nun a\angin lo zir leh ila: Baptistu Johana hi pianphungah pawh mi
danglam bîk Nazarit mi a ni a. A lo piang a, ramhnuaiah a awm a, a chawte lah chu mite ei ang pawh ni lo -
khaukhuap leh khawizû a ni. Kawnghren mak tak mai a hrêng nghe nghe a ni. Jordan luiah mi a baptis \hìn
a; mi a hìp theihna chu a nasa êm êm mai a : Jerusalem khuaa mite, Judai rama mi zawng zawng te, Jordan
lui dung vêl mi zawng zawngte an chhuak a, a hnên lamah an kal a (Mat. 3 : 5) tih a ni. Baptisma an chang
mup mup reng mai a nia!

Mite chawimawi leh ngaih ropui a hlawh hle tih chuta \ang chuan a lang reng mai. Zawlnei ropui lutuk angin
a lang a, tunge a nih hriat an châk a, Jerusalem a\angin puithiamte leh Levia chi-a mite tîrin, “ Tunge i nih
le? an ti a, ‘Elija i ni em?’ ‘Zawlnei kha i ni em?’ an ti a ( Joh. 1: 19-22), chawimawi an châk a ni. An
nghahhlelh êm êm Messia kha a lo thleng ta ni-ah an ngai hial a, tihropui pawh an duh a ni. Mahse Baptistu
Johana chuan, “ Ka ni lo ve...keimah aia mi ropui a lo kal dáwn e, a pheikhawk hrui phelh tlâk pawh ka ni lo
ve... ( Luka 3 : 16) a ti ngar ngar a ni. Johana hi chuan engmah hi chawimawi leh ropuina hi a inbel chhin
duh hauh lo va, “Ani chu tlatlum tùr a ni, kei chu láng tùr ka ni,” a ti ringawt mai a ni. Lal Isua chanchin a
ngaihven em em a, a zirtîrte nêna an \hut khâwm laiin Isua lo kal a hmu a, “Enteh u, Pathian beram no
khawvêl sual kalpuitu tùr chu saw saw a nih saw,” tiin a zirtîrte kha a kawhhmuh a. Chutah leh, a zirtîrte kha
Lal Isua zirtîr ni tùrin an tlan phei a; Baptistu Johana chu tlansanin Lal Isua chu an zui a ni. Mahse Baptistu
Johana chuan thîk a hnehin a lawm zâwk a, Lal Isua kha zui vek se a ti hial zâwk a ni. Baptistu Johana hian
Isua hi ropuina a pe a, chawimawina hi a hlân a ni. Krista hnung kan zuina kawngah hian ropui ve kan
duhna te, chawimawina dawn ve kan duhnate hian Chhandamtu hi a titláwm \hìn a ni. Mite chawimawi leh
fak hi kan phût deuh em aw. Keini ngei pawh hian - miten thiam min ti se, fel min ti se, thawk taima,
thawk \ha min ti se, inpe peih min ti se tih cháng kan nei fo ang. Chu chu mihring rilru a ni a, chu chu
keimahni-ah hian a awm reng dáwn. Nimahsela chu nun chapo chu kan hup beh zêl chuan Chhandamtu chu
chawimawiin a awm zêl zâwk dáwn a ni. Kan tihfuh deuhte a lo awm hian keini a hmanrua zâwka hian
chawimawi leh fak kan lo beisei ve ngawt zêl a; Pathian ropuina hliahtu kan lo ni reng zâwk si a.
Chhandamtu tak tak lo chu mite hian an lo mamawh tak tak lo.

Keinina ropuina te, chawimawina te leh faknate kan lo dawn ve ngawt hian chung fakna leh ropuina te,
chawimawinate chu kan khum reng theih si loh avangin kan nunin a tuar lo va, a tlo loh phah a, kan nun a lo
chauh phah zâwk \hìn. Lal Isua chanchinah lo pakai zawk ila : Sabengtung chunga a chuan khán tuman
Sabengtung chawimawi an tum lo, a kalna tùra puan an phah zawng zawng kha a chunga chuang Isua vàng
chauh a ni. Sabengtung chunga chuang kha a chhuk tawh chuan Sabengtung khán awmzia a nei tawh lo.
Chawimawi tùr taka hian a \huthmun a luah loh hian rawngbâwltu / kan rawngbâwlnate hi miten an hnawl a,
kan thawh dàn pangngai renga kan thawk emaw kan tih hian awmzia a nei phâk tawh ngai lo a ni. Setana
thîk tham rawngbâwltu ka ni em? Setana thîk tham loh, a páwl nisa rawngbâwltu kan ni em tih hi
inngaihtuah a ngai hlein ka hria. Lalpa ropui nán chauh, Lalpa chawimawi a nih nán chauh miin hna a thawh
chuan, Lalpa chauh kha a chhuan a lo nih tawh chuan chu nun neitu nun chu Lalpan a lo tidanglam a, amah
(nun neitu) rawn chawimawi ve kha chu a chhuan Lalpa mawhphurhna a ni zâwk a ni. Chu nun tak chu
Tirhkoh Paula khân a neih tlat avàngin khawvêlin a ngam thei lo a ni. Baptistu Johana chuan, “ Kei chu láng
tùr ka ni, Kei chu kawng siamtu mai ka ni, thlalera auráwl an tih mai kha ka ni,” a ti mai a. Keini hi chuan
ropui kan inchuh lek lek \hìn a, chawimawi kan inchuh lek lek \hìn a. Hei hian kan ringtu nun hi a vaw chhia
a, kan \hang hlei thei \hìn lo a ni.

Chawimawi tùr dik tak chawimawi ila, fak tùr dik tak chu fak ila ringtu \ha kan ni mai dáwn a lo ni zâwk.
Rawngbâwlna-ah hian chanvo chi hrang hrang kan inpe diat diat \hìn a, hê’ngahte hian ken tùr dika hi hmun
kan kian tâwk em le? Chhandamtu hi kan chawimawi zawh poh leh mite hnenah ringtu kan nihna chu a lo
lang mai dáwn a ni. Inzawt ila ka duh chu : Lalpa hi kan chawimawi tâwk em aw? Kan nun hian Lalpa hi a
chawimawi em le? Ka theihna, ka thiamna a tlem si kei chu han chawimawi vak ngaihna ka hre lo kan ti
pawh a ni mai thei e. Mahse chu ngawt chu a lo ni hauh lo: Matthaia 25-a talent tehkhin thu kha kan
ngaihtuah chiang ngai em aw : Mi pakhat hnênah talent ngá a pe a,a dang leh hnênah talent hnih, a dang leh
hnênah talent khat a pe a nih kha. Talent petu khan a pêk zat kha a hrechiang a nia! Keimahni-ah hian hriat
fai vek loh hi engmah a nei lo a ni.

Talent min petu hian kan kawlzat hi a hria a, eng theihna nge ka neih pawh a hria. Min pêka leh min pêk dàn
pawh a inang lo nuk hlawm ang : a \hente chu hruaitu tùr te, thusawi tùr te, rinawm taka Committee member
ni tùrte, thu ngaithla tùrte, thawh tùr a awma thawk tawp mai tùr te, a \hente chu Zaipáwl member nia
rinawm taka awm mai tùr te, inkhâwm tlat mai tùrte pawh kan ni ang. 1 Kor-a Thlarau Thilpêk chungchang
lam chu kan sawi vek séng lo vang a. Engpawhnise, I chakna tâwk te, i theihna tâwk te, i finna te, i
remhriatna te, i remhriat loh deuhna te, i chak lohna zawng zawngte hi nangmah dintu Pathian hian a hria a
ni.
Pathian hian min pêk loh chu min \hing dáwn lo, min kawltîr loh hi chu min \hing dáwn lo tih hi hria ila.
Pathianin kan kuta a dah hi kan tihpun tam leh min tihtîr tam dáwn a ni mai a; amaherawhchu, kan tihchhun
pawh zelthel tak, sitawm taka kan tih chuan Lalpan min chhuhsak leh \hìn tih erawh hria ila, chu chu talent
tehkhin thu-ah pawh khán kan hmu a ni : Talent khat neitu khân a tihpun loh avàngin, “Talent khat neitu kha
laksak ula, a nei tam hnênah khán pe rawh u,” a ti mai a ni. Pathian mi hriat kan nih si chuan kan theih
tâwkah Amah chawimawi leh a rawngbâwl tùr kan nih hi i hre thar leh ang u. Lalpa chawimawi tùr hian
Amah kan hriat dàn hi a pawimawh hle a.
Misual kan ni a, hlim êm êmin lámin Lalpa chu fak \hìn mah ila : mi fel, Lalpa hmaa mi tling zo reng kan
awm lo. Kan tih zawng zawng hian chhandamna a lei zo lo; chhandamna kan dawn hi khawngaihna avàng
chauh a ni. Chuvàng tak chuan a ni Krista hi kan fak a, chawimawi a \ùl ni. Mari angin, “ Ka nunin Lalpa a
chawimawi (Lk. 1:46) kan ti ngam ve em? Midangte tán malsâwmna kan nih a, nun tam kan neih hian, tam
taka kan rah hian Pa chu chawimawiin a lo awm \hìn a ni ( Joh. 15 : 8). III MILEM LAKAH I FIMKHUR
ANG U: He thu hi 1 Kor. 10 a\angin zir ho dáwn ila: Helai bung a\anga kan hmuh theih chu Israel faten thil
sual tih an châk tlat anga kan châk ve loh nán min zirtîrtu, Korinth khaw mite tán / kan tán entîrna a nih thu
tar lanna a ni a. Israel fate chu thlalerah kum 40 zet mai an vakvai a. Pathianin Abrahama hnena a lo tiam
ram- Kanan ram chu Aigupta ram a\anga hruai chhuahte zîngah Josua leh Kaleba te chauhin an luah a; Israel
fate chu Pathian rin lohna leh a thu an awih lohna chuan Amah an tivui a, Thutiamtu Pathian an ring zo lo
va, rin lohna chu sual a ni a, an zînga tam zâwk chuan thutiam chu an chhawr thei ta lo a ni. Israel fate chuan
an zînga \henkhatin nula an ngai a, ni khatah singhnih leh sangthumin an tlukhlum phah a, An zinga
\henkhatin Lalpa an fiah a, rula tihborala an awm phah a, An zînga \henkhat an phunnawi a, tiboraltu
tihboralin an awm phah a ni. Israel fâte chu inangkhat vekin Pathianin a hruai a, chhunah chhum ding, zanah
meialhin a hruai a, vahmim leh manna-a chawm an ni a. Thlarau lam chaw thuhmun an ei a, Tuipui Sen
pawh an kai vek a ni. Khati chung khán \henkhat chu Pathian lakah an vui a, milem te an lo bia a,

Pathian an tilungawi ta lo va, a tam zâwk chu thlalerah an tlûk hlum phah a nih kha. Chutiang bawkin
Korinth khuaa kristiante hian milem leh inthawina lam thil an lo tibâwlhhlawh veleh \hìn a, Kristian zinga
tel bawk si nun hlui lama lungléng leh bawk sia an awm rem ti lovin ‘Lalpa no leh ramhuai no’ in kawpa ei
kawp lo tùrin Paula hian a zilhhau a ni. Chawhpawlh nun neih a \hat lohzia, Israel fâte hnên a\anga zir tùr an
neih tawh chu a hriattîr a ni. Korinth khuate ang tho hi keini ringtu intite pawh hi kan ni ve lo maw? Eng nge
Korinth khuaa mite aia kan \hat bîk lêm chuanna awm le? Ringtu nun chu lawng nên tehkhin \hìn a ni a :
Krista-a tuk a ni a; mahse khawvelah kan awm daih bawk si a ni. Khawvela kan awm chung hian kan nunah
khawvel chu a lut tùr chu a ni chuang si lo. Kan nunah Khawvel a lut a nih vaih chuan hmantlak kan ni tawh
lo; khawvel chuan ringtu nun hi a eichhia a ni. Lawng pawh khawvêlah tuk a ni a, tuiah dah a ni ve thung a.
Tuia dah a ni chungin a chhungah tui a lût tùr a ni si lo.

Tui a luh vaih chuan lawng chu a pil mai dáwn asin. Tui chu a lût miah tùr a ni lo. Lawng chu a pawp a lo
awm vaih chuan sawm pawh ngai lovin lût tùr tui tam tak a awm nghal a ni. Chutiang chu ringtu nun hi a ni
a. Khawvêlah kan la awm miau si avàngin kan nunah hian hmun awl, pawp a awm veleha luh mai inring
reng sual hnathawh chu a awm tlat avàngin invéng renga kan awm a pawimawh a ni. Chuvàngin, dinga
inring chu fimkhur rawh se, chutilochuan a tlu dah ang e. Mihring tuar theih ang chauh lo chu thlêmna rêng
rêng in chungah a thleng ngai lo. Pathian zawng a rinawm a ni, ani chuan in tuar theih tâwk aliam chu
thlêmna in tawh a phal lo vang; in tuar theihna tùrin thlêmna rualin tlan chhuahna kawng a siam nghal zâwk
ang (10:13) a ti nghe nghe a.

Pathian hian Amah zuitute hi harsatna, beidawnna, thlemna tuarna lakah min chhanchhuah a tum lo.
Harsatna hmunah, beidawnna hmunah, thlêmna hmunah, tuarna hmunah a ni chhanchhuah a tum ni.
‘Thlêmna ka do zo lo a ni’ te kan ti mai mai ang e, kan tuar theih tâwk bâk hi Pathian hian kan chungah a
thlen a phal lo tih i hre reng ang u. An zînga thenkhat milem betu an ni ang khán milem betu ni suh u (10:7)
tih a ni a, Duhamna hi milem biakna tiin Kol. 3 : 5 -ah chuan kan hmu a. Kan thil awh avàngin fate hian nu
leh pate thil kan tihsualtîr a nia! Corruption-ah nu leh pate kan hnûk lût a...\halaite pawh hian nu leh paten
an tlin tâwkah lungawi mai kan chìn hi a pawimawh hle a ni. Kan ramah dik taka ti hi chu kan vânduai dáwn
emaw kan ti tlat mai a! Mi neih ang nei pha dáwn lo va inrin tlatna hi a awm a. Dik tak leh fel taka Lalpa
hmaa Amah ringtuten hna kan thawh hian mi aiin kan rethei dáwn emaw tih tùr a ni lo. Rinawm leh dik taka
kan tih hian kan rin Pathian hian min rul dáwn khawp. Leiah pawh min rul ang. Van thlen thlengin min la
rul cheu dáwn asin. Thil dik lo inhrilhfiah dik chawp ngai lakah hian ringtute chu kan fihlim tùr a ni ang.
Dik tak leh fel takin nung ila, dik tak, fel takin ti mai ila, Dik tak, fel tak dawng mai ila,kan tlachhe bik dáwn
chuang lo.

Bible hian a lo sawi chiang khawp mai : Sam 37:1-ah chuan ‘Thil \ha lo titute avângin intilungngai duh suh
la. Fel lo taka tite chu awt hek suh, hnim hring angin an la vuai dáwn si a tih ziak a ni a. Tin, cháng dangah
pawh : ‘I awm dàn tûr chu LALPA chungah nghat la; Amah chu ring la, aman a ti vek ang’ (Sam 37:5) tih a
nih kha. Hla phuahtuin ‘Kan hmaa mi huai kalte kha an ding nghet he hmunah hian’ a tih angin kan mi
hmasa, Pathianin a koh leh a thlan te, a thu puangtu atána a mi hmante kha Pathian tán an rilru leh an taksa
an lo va pe nasa a nia. Khawvêl sum leh pai, hausakna leh ropuinate kha an va han hnawl ngamin an Pathian
tán an lo va ding nghet tehlul êm! Sualna tam tak, thlêmna hautak takte chu ngamin an ding nghet hle a ni.
Mosia kha Aigupta ram finna zawng zawng zir zo, Pharoa lalna rochun thei tùr ni hial âwm a ni a. Mahse,
Pathianin a kohna leh Pathian a hriatna lam kha a rilru thununtu zâwk a ni tlat mai a. A mite hruai chhuak
tùra Pathianin a koh chu zawmin Aigupta sum ropui hausakna leh lalna ai chuan a kotu chu hmangaih
zâwkin a kal ta a ni (Heb. 11:2426). Josepha pawh kha Aigupta-ah Pathian chawimawina a dáwn avàngin an
hotu ber ang hialin Pharoan a dah a nih kha. Kha tiang dinhmun kha chelh mah sela, a lalna-ah khân Pathian
a \ih hle a ni tih a hriat theih a. Thuneihna hmang sual duh sela chu thil tithei tâwk dinhmunah a ding ve a ni.
Mahse a chanchin chhia leh mawi lo kan hre lo a ni. Tin, Daniela te pawh Babulon lal Nebukadnezzar-a
khân a hnuaia hotu pakhatah a dah a. Pathian a \ih avàngin Pathianin a chawimawi a ni. Mahse, a Pathian \ih
tlatin thil \ha lo lakah invêngin Lalpa chawimawi a duh tlat zâwk a nih kha. An rinawmna-ah leh an nun
khân Isua chu hla tak a\anga hmuin chibai an lo bûk a ni.

Anni lo pawh mi huaisen, rinna pa tih tling kan hmu hlawm. Chû'ngho chuan khawvêl hi an ram tùr a ni lo
tih an lo hria a. Khawvêl thil chu hnawmhne ang lekin an lo ngai hial a ni. Hebrai ziaktuin a sawi ang khân
khawvêlah hian khualzin mai an ni tih an inhria a, awmna tlâk, inbenbelna tlâkah an ngai lo a ni. An lung
tilêngtu chu Lalpa ram, ram \ha leh zual, vâna awma chu a ni tlat si a (Heb. 11:16). Ram \ha leh zual, Lalpa
ram, vâna awm chu kan lung tilêngtu a lo nih a, engkim kan tih apiang Lalpa ropuina tùr a lo nih a,
engkimah keimahni thu dah lal lova ‘I thu nise’ kan tih zêl a, keimahni intihropui tum lova Chhandamtu chu
chawimawina, ropuina zawng zawng kan hlan zêl a, Israel fate anga thil sual an chak ang bawka kan chak ve
loh nan Lalpan a Thu Thianghlim malsâwm rawh se. Amen AVK|P Inkhâwm : 13072009 Email
ThisBlogThis!Share to TwitterShare to FacebookShare to Pinterest

NUN HLIMNA THURUK- ENGTHAWL


… anmahni a zirtir a: Rilrua retheite chu an eng a thawl e; van ram an ta a ni si a. (Matthaia 5: 2-3)

   Eng thuchah nge Isua’n a rawn ken? Eng thu nge a zirtirte hnenah khawvel pumin a hriat theih nana a
hnutchhiah? Tlang chunga thusawi hi thumal khat maia han kaih tawi a har hle a, mahse a zirtirnaa a thutiam
hi a hring a hrana kan nun tidanglam thei tur khawpin a pawimawh a ni: Engthawlna/Hlimna!

   Hei hi kan Pathian chuan khawvel pum tan leh kan nitin nun atan min duhsak chu a ni.

   Thumal hrilhfiah awl lo tak mai a ni a. A thu awmzia leh sawi tum hi a ril em avangin tawng tam tak
chuan a hausakna a sawi chhuak zolo a ni. Engthawl/Hlim (Greek chuan ‘makarios’) tih hi vanneihna chhete
dawn avanga awm, reilote chhung chauh daih a ni satliah mai lo a. He thumal hian chumi aia ropui zawk leh
chak zawk tem turin chona min pe a ni.

   Krista’n hlimna min hlui hi ngaihdan chechang lo emaw kohhran khuahkhirhna hnuaia tang emaw a nilo a;
Pathian hausakna, ropuina leh hmangaihna hriat belh zel theihna tura Kristiante zinkawng ropui tak a ni.
Kristian nun kawng intanna chu Pathian hriatna nei thei tura beih a, chatuan nun kan neih huna tih famkima
awm tur hriatna ropui lam pana kal hi a ni. Pathiana hlimna chu vawilehkhata neih vek theih a ni lo a,
engtiklai pawha zual zel tur a ni. Amah ringtute tana a lawmman dah chu heng malsawmna kan dawn tawh
te nen chuan tehkhin rual a ni si lo. Ringtute chu kan chawl tur a ni lo, Krista hnung zuia hmasawn zel tur
kan ni. Hlimna/Engthawlna tak tak chu khawvel thil riral vek tur neih atanga lo kal a ni lo a, Amah Pathian
ang chhûnga awm rengna atanga lo kal a ni tih i hria ang u.

   Amaherawhchu, Isua Krista’n hlimna min pek a tumna hi kan laka ‘insiamremna’ neih a tum angah i ngai
lo ang u. Rinna kan thlir dan hi ‘contract sign’ ang maiin kan sawichhuak ta fo mai: Ka nun Pathian hnenah
ka hlan a, ka thuawihna, ka theihna leh thiamna Pathian hnenah ka hlan a… Pathian hian kan thiltih eng
vâng mah hian min chhân tulna a nei lo. Kan engmah a ba lo. A lakah engkim kan ba zawk a ni. Kan thiltih
thatte avanga hlimna leh malsawmna dawng tura ngaihdan kan neih hi i paih bo ang u. Hlimna hi kan thiltih
avanga awm a ni lo a, Pathian vang chauh a awm a ni. Kan hlim theihna chhan zawk chu Pathian kan hriat
theihna leh zalen taka Amah kan pan theihna hi a ni zawk. Lal Davida pawhin heti hian a ti a: “… I hmaah
chuan hlima khah liamna a awm a; I kut dinglamah chuan kumkhaw lawmna tûr a awm a.”  (Sam 16:11)

   Isua’n chona a siam hi bawh zui turin kan inpeih em? Tlang chunga a ram mite hlim leh engthawl thu a
sawi dap dap laiin keini a kohhrante chu a sawi nena inanna nei tlem lutuk tak maiin: chanchin tha avanga
mahni inphat ni siin khawvelin thiamloh a chantir avanga lungngai hmel kan pu ngun ta lua e! Engvangin
nge kan hlim loh em em? Engvangin nge kohhrante hi kan ‘khermei’ tak em em? Hlimna tello kohhrante,
nawmna tello kohhrante, inhmuam up-leh-lutuk kohhrante. Pathian kan hmu ta lo a ni thei hial ang em?
Keimahni kan inngaihtuah luatah te, kan ‘thlarau’ nawmna kan ngaihven luatah te, thiltih hona kan ngaih
pawimawh luatah te hian keimahni hi a laia indah telh telhin Pathian hi a serh zinga a mei ang lekah kan lo
dah ta em ni ang?

   Pathian tello chuan hlimna tluantling a awm lo. Amah chauh hi kan nun chhuk leh chho min vensak thei
tu, kan nun a buai lai ber pawha min tungding theitu chu a ni. Pathian nena kan inkungkaihna chu eng ang
tak tur nge ni ta le? Kan zawn ber hi Pathian a ni em? Kan hlimna ber hi Amah Pathian a ni em?

NUN HLIMNA THURUK-ENGTHAWL RETHEI

Rilrua retheite chu an eng a thawl e; van ram an ta a ni si a. (Matthaia 5:3)

   Kan pianthar phat atanga mak danglam tak maia kan nunah hlimna/engthawlna lo lut a, kan thih ni thleng
min daih tura kan ngai anih chuan ngaih dan mawlmang tak a ni ang. Pathianin hlimna leh lawmna min hlui
hi thilpêk chu a ni teh meuh mai, mahse dawng thei tur chuan thil thenkhat kan zawm ve tul a awm a ni.
Kristian inti chung reng si a midang pawisa lek lo a nun a theih loh ang chiah hian, hlim theihna tur kawng
zawh tumna nei miah lovin tumah a hlim theih loh a ni.

   Rilrua retheite chu an eng a thawl e… Hlimna kan neih theihna tura tul hmasa ber chu retheihna a ni. Hei
hi kan ngaihdan nen chuan a inkalh nasa hle mai thei: rethei tak chungin a hlim tak tak theih dawn em ni?
Thuthlung hlui ah pawh Pathian duhsakna chu khawtlanga hlawhtlinna nen thlun zawm a ni thin a, Pathian
chuan Ama hnungzuitute chu mal a sawm thin a ni. Hausakna tak tak chu khawvel lam nilovin thlarau lam
hausakna zawk hi a ni tih ngaih dan chu zawi muangin, thup rual lohvin, a lo lang a. ‘Mi tihhausaka a lo
awm a, a chhûngkaw ropuina chu a lo nasat tulh tulh pawhin, hlau suh ang che; a thih hunah chuan
engmah a chhawm dawn lo va; a ropuina chuan a zui thla dawn si lo. A dam laiin intiengthawl mah sela – a
hlawhtlin avângin mi’n fak thin mah se – a thlahtute chhuan hnênah a kal ang; engtikah mah eng hmu tawh
lo tûrte hnênah chuan. Mihring, chawimawia awma, hriatthiamna nei si lo chu, sa boral thinte ang mai hi
an ni’ (Sam 49: 16-20). Khawvel hausakna te hi chu boral vek tura ruat a ni a, kan hmalam nun atan
tangkaina pakhatmah an neilo a ni.

   Rilrua retheite chu an eng a thawl e… Krista’n hemi thua retheihna a sawi hi khawvel thil a retheihna mai
nilovin; thlarau lama retheihna a kawk tel a ni. Lehlin dangah chuan heti hian tih a ni: ‘Thlarau lama an
pachhiatzia inhriate chu an chan a tha e, vanram chu an ta a ni si a’. Hei hi a chiang thawkhat viau a ni;
kan thlarauvin kan chan chhiatzia, retheihzia leh chak lohzia kan hre ngei tur a ni. Hei hi thil inkalh anga
lang, dik bawk si a ni a. Tunlaia ngaihdan lar tak: thlarau lam tawnhriatna (spiritual experience)
ngaihpawimawhna leh sakhaw serh leh sanga innghahna nena inkalh tlat a ni. He thil thalo hi thil thar chu a
nilo, Paula pawhin a lo auchhuahpui hial tawh a: ‘Tun apangin in tlai ta a, tun apangin in hausa ta a, kan tel
lovin ro in rel ta a nih hi le… ‘(1 Korinth: 4:8).

   Isua’n tlangval hausa a biak khan, ‘i neih zawng zawng hralh la, pachhiate hnenah sem rawh,
chutichuan vanah ro i nei ang; tin, lo kal la, mi zui ang che,’ (Luka 18:22) tiin a chhang a nih kha. A
tlangpuiin hemi thuah hian Isua thusawi hmalam chanve chauhah hian rilru kan pe thin a, chuvang chuan he
tlangval hausa hian a khawvel hausakna kalsan chauh chu a tih turah kan ngai thin. Isua erawh chuan ‘lo kal
la, mi zui ang che’ tiin a chhunzawm a ni. Bible kan chhiar chuan, he tlangval hausa hi sakhaw mi tak a ni
tih kan hre thei a; a pianpui Juda sakhuana nena dam chhunga Isua zirtirna rorum tak zawm chu thil awlai lo
tak a ni ang tih pawh kan ngaihtuah thiam mai awm e. He a zirtirna hi hmang zui zatin, Isua hian a zirtirte
pawh an tisa leh thlarau theihna chin tawp rak thlengin a hrual a ni. ‘Tupawhin mi zui a duh chuan mahni
hrehawm pawisa lovin, a kraws puin mi zui rawh se’ (Matthaia 16:24). Zirtir Petera tawn tur pawh a lo ni a,
Chanchin Tha ziakah te na a tihzia kan hmuh kha: a phatsan thu, a chaklohna leh a theih chin tlemzia a
inhriatchhuahna. Mahse heng thil thlengte hi Petera tan chuan a nuna hun pawimawh ber, a rawngbawlna
intanna bul a lo ni ta a ni. Hemi hma zawng hi chuan Petera hian ama thiamna, theihna, sakhuana leh
thlarauva a tuihalnaah a innghat thin a; Pathiana innghat thiam thei tur chuan Lalpa’n ama tana alo ruahman
lâwkna hmanga tih ‘kehsawm’ a ngai a ni.
   Aw le, hlimna/engthawlna chu Pathian nena zin dun ang hi a ni a, mahse hemi zinkawngah hian fiahna leh
zahna ruam hahthlak tak tak kan kal tlang hnuah chauh A malsawmna hmun hring dup chu min thlenpui
dawn a ni.

   Ringtu tam zawkte chu rinna dikloa an tân laklawh tawh avangin fiahna lakah an tlanchhia a, mahse chumi
rual chuan malsawmna dik tak an chan ta thin a ni. Baptistu Johana thusawi kha hre reng ila: ‘Ani chu ropui
tial tial tûr a ni a, kei erawh chu tê tial tial tûr ka ni’ (Johana 3:30 Lehlin thar). He tawnhriat hi, a chhe lam
chu hnai lovin, kan thlarau nun ti hausatu mak danglam tak a ni thei; hemi tawnhriatna hmang chauh hian
kan theihnate a beithamzia kan hmu theiin, Ama tana inpumpekte nuna Pathian thiltihtheihna hnathawh chu
kan hmu thiam dawn si a.

   Isua zui tura engkim chan kan inhuam chuan kan va hlim dawn êm! A hnungzui a, rethei nih inhre si, a
ngaihdamna, hmangaihna leh a thutiam avanga hausa chu kan eng a thawl e! Tunah chuan Vanram khi kan
ta tûr tih kan ring ngam tak tak thei ta a ni.

NUNHLIMNA THURUK 3- ENGTHAWL RETHEI

Lungngaite chu an eng a thawl e; thlamuanin an la awm dawn si a. (Matthaia 5:4)

   He thu hi a hmaa thu (Rilrua retheite chu an eng a thawl e) ai mahin mi a ţhawng zawk awm e. A chang
chuan he thu thinţhawng tak tuam mam kan tumnaah heng tawrhnate hi lunglên leh ngui ruaina, Pathian
hmangaihna atanga chhuak malsawmnain rang taka a lakbo angin kan lantîr ţhin a. A nihna takah chuan
hetiang hi a ni hauh lo. Isua’n hemi thu a lungngai a tih zawk chu hmangaihte thihna avanga nun chîm buai
vek khawp tawrhna rapthlak a ni.

   Hemi chungchang thu ah hian dikna chang thlapin heng zawhnate hi kan inzawt thei ang: tunge Pathian
hi? Enge a duh tak tak chu? Kan engthawlna/hlimna tura kan hmangaihte min laksak a ţul si chuan
engkimtithei a nihna hi enge awmzia awm? He thil rapthlak tak atanga hlimna beisei hi a dik ber em?

   Inhnem tum luatah heng thu ang te hi kan hman a hlauhawm hle: ‘Pathianin a hmangaih a thunun ţhin’,
emaw ‘A thi ta chu ama tan a ţha zawk alawm, Pathianin a tihlim thei zawk ang’ tih ang chi hi. Heng thu, mi
an tihhlim tumna ţhalo tak te hi, a rawva hle chungin a anpui ţawngkam ţhenkhatte nen khawhar chhungte
hnemna thu ah kan hre ngun ta hle mai.

‘Lungngaite chu an eng a thawl e, thlamuanin an la awm dawn si a’

   Amaherawhchu, hemi thu a beiseina ropui tak awm pawimawhlo tak anga lantîr erawh a zialo hle ang.
Tupawh lusun tawh tan chuan nun hi a tawp a, beisei tur leh dam chhan nei tawh lo niin an inngai ţhin a ni.
Thihnain an hmangaihte a laksak rualin, thihna chuan an nun leh dam chhan ni a an hriat a laksak nghal
bawk a. Heng hunah hian a ni beiseina tukverh thar hawn a ţul a, rilru thar nena men a ngaih ni. Pathian
hnen atanga thlamuanna chauhvin he thilmak leh ropui: pem thuk tak tihdam leh na chhawkna hi a thlen thei
a ni. A ni, he leia tawnhriat theihah chuan Pathian atanga chhuak thlamuanna tluka min khawih danglamtu
leh min titlai thei a awm lo ang. Mahse, hemi van thlamuanna nawmzia hre tur hian lu kan sun ve kher a
ngai em?

   Sam 51-ah chuan Davida’n: ‘Pathian duhzawng inthawinate chu thlarau lungchhia hi a ni. Aw
Pathian, thinlung lungchhia leh inchhir ngawih ngawih hi i hmusit lo vang’ a ti a. Hei hian thlîr dan thar
kan neihna chhan tur leh ngaituahna thar putna min pe tur a ni. Isua’n lusunna a sawi hi mi lu va sunna a ni
kher tur tihna a ni lo a, keimahni kan insun zawk tur a ni.

   Hemi hmaa thu kha han ngaihtuah let ila: Rilrua retheite chu an eng a thawl e, mahse tunah chuan Isua’n
retheihna mai nilovin engkim chânna min zirtir a; chu chu thihna chauh lo chuan kan nunah a thlentir thei
dawn si lo.

   Hemi rual hian Isua thusawi min hriat chhuahtir nghal chu: ‘buh fang leia a tlak lohva, a thih loh chuan…‘
(Johana 14:24). Thlir dan kawng khatah chuan, keimahnia mihrinna thihna bakah kan chhungril nihna
phatsan chu kan Pathian thu hriatthiamna nen pawh thil awlai lo tak a ni a. Hei hi a thiamawm tho e, a chhan
chu kan inzirtirna hmasaah mihring mihrinna thihna hi dinhmun angin kan inhrilh a, amaherawhchu kan
nihna leh awmdan thlak chungchang a ni zawk si a. ‘Buh fang leia a tlak lohva, a thih loh chuan a mal
chauhvin a awm reng ţhin.’ Thlarau lam tawnhriatnaah chuan, thihna hi Pathian thutiam thlen theihna tura
kawng zawh mâkmawh a ni. Buh fang pawh leia phum a nih hnu chauhva a lo ţiak thei ang hian, kan
mihring mihrinna thihna hmang chauh hian Pathian siamtharlehna thiltihtheihna chu kan nunah a theih nasat
dân berin a thawk thei dawn a ni.

   Pathian hian kan boral a duh lo; kan mihring hlui nihna hlih thlak a, kan rah chhuak a hmu duh zawk a ni.
Hei hi a ni a tira min siam chhan tak pawh. Hemi ti thei tur chuan kan mihring hlui hi Isua hlihthlaktir vek a,
min awpbettu sual ata chhuak a, kraws a a thihna hmanga nun thar min neihsak chu inbel a ngai a ni. Chumi
hunah chauh chuan kan nih duh tak chu kan lo ni thei ang: engthawl, hlim leh lâwm, leh nghet.

   Mahni mihrinna, khawvela nih châk zâwng leh lei nawmnate sun a lungngaite chu an eng a thawl e,
Pathianin hlimna tak tak a siamsak, anmahni thlamuanna tura a pek tur chu an hmu dawn si a.

NUN HLIMNA THURUK 4- ENGTHAWL THUHNUAIRAWLH

Thuhnuairawlhte chu an eng a thawl e; lei hi an la rochung dawn si a. (Matthaia 5:5)

   Ziak tam takah chuan he chang hi Rilrua retheite chu an eng a thawl e… tih dawt chiah ah dah a ni a;
Rilrua retheite… tih chhunzawmnaah hrilhfiahna ţhenkhat chuan an ngai a ni.

   Engemaw ti zawng tak chuan heng thu pahnihte hi an inang a tih theih. Sap ţawngah chuan
zaidam/nunnêm anga lehlin a ni a, a ziakna ţawng Greek ah chuan thuhnuairawlhna anga ngaihdân kaitho
thei tura ziak a ni. Tûmkau Ni hmasa ber chanchin pawh khan thuhnuairawlhna lam a hawi: ‘En teh, i Lal
chu, thuhnuairawlh takin, sabengtung chungah – sabengtung no chung ngeia – chuangin i hnenah a lo kal
dawn e’ (Matthaia 21:5).

   Tûmkau Ni a ţo bul anga hmanin he thu hi hriatthiam a awl deuh zawk a. Isua kha khami ni khan Lal a ni
a; mahse Lal inngaihtlawm leh thianghlim tak, sabengtung chunga chuang, khawvelin a pek lal nihna châkna
nei miahlo a ni. Khami hunlai khan hnehtu ni âwm hmel pawh a pu lo a, duhâmna in a khat heklo.

   Hetiang tak thuhnuairawlhna hi a ni Isua’n a pathumnaa a sawi chu. ‘Thuhnuairawlhte chu an eng a thawl
e, lei hi an la rochung dawn si a’ (Matthaia 5:5). He rinnaa thuhnuairawlhna hi Kohhran chuan Petera
thusawi: ‘rilru thuhnuairawlh leh nunnem, silhfen chhe thei lo…’ (1 Petera 3:4) tih denchhenin a lo uar tawh
hle a. Englekhawle, Isua’n min zirtir ang taka awm si lovin, thuhnuairawlh tum lutukna lamah Ringtu
phûrna neilo leh ngawi reng, mahni chanvo pawh inngaihtlawm luata bânsan ta maiah kan chhuak ang tih
erawh a hlauhawm hle thung a ni.

   Kan khawtlang ngeiah pawh kan hmu thei awm e: ringtu zaidam leh nunnêm ber berte chu a harhvang lo
ber, a thawk mawh ber, an nungchang leh chêtze zâwi phena tawmhimna zawng, rokhawlhna lak aţanga
tlanchhe reng mai, hna rorum leh harsa deuh thawk duhlo te an ni châwk. Chutianga nih avang chuan
thlawhhma chu thil ‘ţha titu te’, ‘ti chetu te leh ti nghîngtu te’, harsatna lo thleng pawh hneh thei tura chakna
nei te leh buaina lo thleng laka hnungtawlh theilo khawpa danglam theilo leh nihna neilo te kutah a awm a
ni. Hetiang ang tak nih theihna hi a ni thuhnuairawlhte vanneih bîkna chu.

   Hlimna thu hmasa bera engthawlna sawifiahna kan en let chuan, he thu hian rilrua a dah nghal chu thiltih
(action), zinkawng ropui tak (adventure), leh chêtziaa lantir (motion) a ni. Hetiang anga kan thlir a nih chuan
he hlimna thu hian thutiam chauh a keng lova, thupek a keng tel a. Amah nen tehkhina kan retheih si zia,
kan mihring thihna pawm a, kan ngaihdân leh rin dân diklo paihthlaa A khawngaihna chauha nung tur kan ni
tih min hriat nawntir hnuah – heti hian Isua’n a sawi niin a lang, ‘Ngaithla rawh! Tunah chuan i damchhung
hun hmang ţha rawh!’

   Amaherawhchu, ringtu nun hi kan mihring thihna leh nihna hlihthlak lam ngawr ngawra thlir tur a ni bik lo
a, chutilo zawngin martar – nun thi, ţhatna leh duhawmna neilo – ah kan chhuak mai dawn a ni. Ringtu
nunah chuan, engkim tan hun ruat a nih ang chiah hian, paih bo hunte leh Pathian hausakna lakkhawm
hunte; ngun taka ngaihtuah hun leh chêt chhuah hunte a awm a. He inngaihtlawmna thu ah hi chuan Isua’n
chêt chhuah a sawi a ni. Pathian Ram chuan kan theihna leh thiamna te hi a mamawh a, tu amah hi kan
tlâwmna leh nunnêmna phena biru thei kan awm lo. Eng ang zezawi leh nungchang tlawm, theihna tlem leh
tam nei pawh ni ila, Krista hnen atanga kan rochun ang ang chu he leiah hian hlawhtling taka enkawl
puitling tura koh kan ni a ni.

   Inngaitlawm leh thuhnuairawlhte chu kal chhuak rawh se. Pathianin he lei hi A rama siam turin a mamawh
che u a, chu chu in suangtuah phâk loh khawpa âwmlo a nih pawhin, in thawhchhuahna ringawt pawh kha in
hlimpui ang.

Advertisements

NUN HLIMNA THURUK 5- FELNAA RILTAM TUIHAL ENGTHAWL TE

Felnaa rilţama tuihâlte chu an eng a thawl e, an la tlai dâwn si a. (Matthaia 5:6)

   He thu hian kan khawtlâng dinhmun leh ngaihdan chauhva rinna nghahna lamah min hruai kâwi ang tih a
hlauhawm hle. Ringtu tan chuan chanchin ţha ziaka thupêkte hi mihringte hamţhatna tur chi (humanist type)
dân leh dûn anga kaihtâwi tum mai hi a awl hle a. Isua kha he khawvel ram rorêlna dân leh thupêk thar
kenkawhna leh zawmna nei tura lokal a ni titu chuan a hre-sual hle angin, Isua hi he khawvelah ‘social
work’ ti tur chauha lokal tih chu a diklo ang.

   Isua’n a beih hrâm hrâmna chhan leh a thil tih tum ber chu hei ai hian a ropui daih zawk a ni. Isua hi
mihring hnahthlak pumpui, bâng awm miah lova chhanchhuak vek turin a lo kal a ni. Amaherawhchu,
Kristian nihna hi khawtlang inrêlbâwlna leh ram rorelna huam chin aţanga kan sawn chhuak vek a nih chuan
Pathian remruatna atangin kan vâk bo dawn tihna a ni a. Chhandam kan lo nih theihna tura Pathian
remruatna chuan engkim a huam a ni: taksa, rilru leh thlarau. Chumi zulzui chiah chuan, he kristian nun hian
kan chhehvêlah leh khawsaknaah kawng hrang hrangin hnuhma a nei tur a ni.

   ‘Felnaa rilţama tuihâlte chu an eng a thawl e, an la tlai dawn si a.’ Heta Isua’n tuihalna a tih hi nasa tak
mai a ni a. Ţawngţai emaw sakhuana thila ţawngţaina ang deuhva rilru-a ding taka ngaihtuahna (meditation)
neih laia a riruang chauhva châkna emaw rilrua suangtuahna rang taka liam mai ang lek hi a ni lova; ril a
ţam a kan châk huam huam ang hian a ril a, a ţûlin, thih leh dam hril thei khawpin a pawimawh nasa hle a.
Thildang ngaihtuahna thinlung rêng rêng min puttir thei tawh lo a, he rilţâmna hi tihtlai a nih hma chu eng
duhna mah a neih theih tawh loh a ni.

   ‘Felna’ ti a lehlin hi khawvel ngaiha dik leh fel thlap nihna a nilo a; Pathian thupek zawm a, zuitu rinawm
nihna a ni zawk. He ngaih dân hi chanchin ţha ziakah pawh kan hmu thei:

   ‘In felnain lehkhaziaktute leh Pharisaite felna hi a khum loh chuan, van ramah in lut tawp lo vang…’
(Matthaia 5:20)

   ‘A ram leh a felna chu zawng hmasa zawk rawh u, tichuan chung zawng zawng chu a pek belhchhah dawn
che u nia’ (Matthaia 6:33)

   Lehlin tharah chuan he hlimna thu hi hetiangin ziak a ni: ‘Felna duha rilţama tuihâlte chu an chan a ţha e,
an la tlai dâwn si a’.

   Hei hi thil ngaihtuah fimkhur ngai tak a ni a, kohhranho leh kan mimal nun ngei pawhin he thu ah hian
lawmna a hmuh tlem viau chhan min hriatthiamtir thei a ni. Krista nena nun chu kan mihring hlui thihna leh
keimahnia a thiltihtheihna pawm hi a ni ringawt lova; A remruatna leh a duhzawng tihhlawhtlin tuma beih a,
a thupek zawm a tel bawk a ni. Kan nun pumpui hi Amah zawng dera, chutianga thuawihna nun pumpelh
tuma khawhral tur kan ni lo. Zawn hun a awm a, thuawih hun pawh a awm! Pathian duhzawng tih châkna
kan nei tak tak a nih chuan, Ani’n min hriattir thuai ang tih chu i ringhlel hlek suh ang u. Kan chanvo tur
atana rem a ruat ang taka A ram tana thawk turin Pathian chuan min duh si a. Harsatna siamtu ber chu
‘keimah’ tih thumal hi a ni a; hei hian Pathian chhanna, kan lo beisei leh rilrûk ang lo tak, a hliahkhuh fo
ţhin a ni.

   Chuti chung pawh chuan, Pathian thutiam chu a nghetin a chiang hle a ni. Thuawihna nun hi tawrhna
lamţhuam a ni lova, hlimna leh engthawlna lamlian a ni zawk tih kan ring ngei tur a ni a; Pathian min
hmangaihna leh duatna hi ngaihţha taka ring ngamin, thuawihna nunkawng zawh tur hian rinnain ke kan pen
chhuak tur a ni.

   Rilru chhungrila lawmna thûk tak zawng chu kal chhuak rawh se! Tîm hauhlovin Pathian duhzawng tih
duhna thinlung petu an tuihâlna leh rilţâmna nasa tak chu pawm rawh se. Chutichuan Pathianin lungâwithlak
takin a titlai anga, an nun pawh a ţhat mai bakah a mawi bawk ang.

NUN HLIMNA THURUK 6- KHAWNGAIHNANEI ENGTHAWL TE

Mi khawngaih thei takte chu an eng a thawl e, khawngaih an la hlawh dâwn si a. (Matthaia 5:7)

   He hlimna thu hi hriatthiam a harna lian ber chu a rawn sawi chhuahna ţawngkamah hian a ni a: kan nitin
nuna a hmanna a rawn sawi lang miahlo hi ani.

   Sap ţawng lehlinna tam zâwkah chuan Greek thumal ‘eleêmôn’ tih hi ‘zahngaihna’ (mercy) tiha lehlin a ni
a. Hun kal zelah a thu awmzia hi kan ngainêp tial tial a, mite rilrua a awmze dik tak leh chak tak dinthar leh
pawh thil har tak a ni. A ţôbul Latin ţawng chuan ‘lainatna/khawngaihna/tuarpuina’ (pity) tihna a ni a. Mi
khawngaih thei tak chuan midangte tawrhna, pawnlangah mai nilo chhungril tak pawhin, a hriatthiampui a
ni.

   ‘Mi khawngaih thei takte chu an eng a thawl e, khawngaih an la hlawh dâwn si a’ (Matthaia 5:7).

   Kristian ţha tak tan chuan hemi thu chungchangah hian Pathian hnena zawhna zawh a, he thu ah hian dik
famkim chiahlohna chhete awm ni a chhâl a, Pathian hian a letling zawng zawkin a sawi a ni lo maw tih
duhna thinlung put a awl hle ang! ‘Pathian khawngaihna hlawh te chu an eng a thawl e, mi lungngaite
khawngaihna thinlung an nei dawn si a,’ tih ni âwm zawk tak pawh a ni. Pathian hmangaihna dawng si lo
hian ţhenawmte kan hmangaih thei ngawt dawn em ni?

   Midangte hmangaih theihna turin Pathian hmangaihna chu kan thinlungah tuhin a awm tawh tih chu thudik
a ni a. He Pathian hnathawh tello chuan hmangaihna kan neih ve te chu sâwtna tak tak neilo, kan mihring
mihrinna in a tihbawlhhlawh, mahni hamţhatna duhna avâng chauhva tih a ni. Englekhawle, heng thu hi kan
Lalpa khan a sawi sualah i ngai hauh lovang u. Isua’n heng thu a sawi hian ‘A ram mi leh sa’, piantharna
chang tawh leh Pathian hmangaihna mak tak chang tawh te hnenah a ni a. Amaherawhchu, Pathian
hmangaih kan dawn avangin mawhphurhna lakah kan fihlim tihna a ni lo, midangte hmangaih lêt tiâmin. He
mawhphurhna min hriat nawntîrtu ţhenkhatte chu:

   ‘Kan batte hi min ngaidam ang che. Keini pawhin kan englo bate kan ngaihdam tak ang khan’ 
(Matthaia 6:12)

   ‘Bâwih sual… ka ngaidam che a ni a; ka khawngaih che ang khan nang pawhin i bâwihpui chu i
khawngaih ve tur a ni lawm ni?’ (Matthaia 18:32,33)

   Hemi piah lamah hian Pathian chuan mihring mizia a hre hneh hle a. Ngaihdam kan nih chhan awlsam
taka theihnghilh mai chîng kan nihzia pawh a hria. ‘Thlarau bo an sualnaa la tang reng’ te chu, hmanni
lawka anmahni ang chiaha buai ve fe tawh kan ni tih inhre lêk lova, lo lainat ve em em ringawt hi a awl hle
a. Tupawh hi, kan thlarau dinhmun leh hmasawnna chu engpawh ni rawh se, Pathian hmangaihna kan
mamawh vek a ni. Kan nun thar hi Pathian hmangaihna tellova awm theilo anih avangin Pathian nena
inzawmna tello chuan kan nung theilo a, a lova awm chu thihna a ni.

   ‘Mi khawngaih thei takte chu an eng a thawl e, khawngaih an la hlawh dâwn si a.’
   Kohhran leh Ringtu rawngbawlna chu a hmasa berah chuan hmangaih rawngbawlna, chetziaa
khawngaihna leh lainatna lang chhuak, midangte ţanpuina leh inlungrualna a ni. He thu hma chiah (Matthaia
5:6) ah khan Isua’n Pathian duhzawnga nun châkna neih pawimawhzia min hriattîr a. Pathianin a mite laka a
beisei chu a kohhran chhungah leh khawvel zauvah hian kan inhmangaih tawn hi a ni.

   Kan thupui chu nunna, beiseina leh thiltihtheihna a ni. He khawvel thlaler ram rovah hian, Pathianin min
kohna chu thlarauva piangtharte hrisel tak leh chak taka an ţhanlen theihna atana hmanrua ni turin a ni a.
Kohhran hi thlarauva piantharna hmun angin a ngaih theih ang. Kan nun leh kohhran chu Pathian duhthusam
ang thawk thei turin lo hmuingil sela, hmangaihna awmna leh inţawmna hmun nuam lo chang rawh se.

   An bul vela mite tana nunna petu, an tawrhna leh lungngaihna hriatpuitute chu an eng a thawl e, Pathianin
nun ropui lehzual a pe dawn si a. Chatuan thlengin Pathian hmangaihna an chên ang.

NUN HLIMNA THURUK 7- THIANGHLIM ENGTHAWL TE

Thinlunga thianghlimte chu an eng a thawl e, Pathian an la hmu dâwn si a. (Matthaia 5:8)

   He kan khawtlang, ngaihdân danglam tak tak leh inremsiamna tam tak awmna hmunah hianin,
thianghlimna chungchang thu sawi rik ringawt pawhin midang kalh zâwnga thusawi ni a puhna min dawntir
thei a ni. He thu ziahna ţawng Greek-ah chuan ‘katharos’ tih a ni a; a awmzia chu ‘pawlh dal loh, fai’ tihna a
ni a. He thu, kan velah, kan rilruah ngei pawh – hriatthiam har leh ngaihtuahna titamtu; he thu, kan vela
rinhlehna sual karah pawh…

   Thinlunga thianghlimte chu an eng a thawl e… tih hi.

   Thinlung thianghlim leh dik chu nun hlimna leh thlamuanna hnar a ni tih chu hai rual a ni lo. Min ti
bawlhhlawh theitu tello pawh hian rilru natna, buaina leh hrasatna min delh rittu an tam tawh lo’m ni? Kan
buaina tak chu min tibawlhhlawh theitu ai chuan eng hi nge thianghlim, enge thianghlim lo tih thliar kan
tum luatna hi a ni.

   He thianghlimna thu hi zawm tur nilova, hringnun kaihhruai nan a sawi mawitu ang leka ngaihna chu
chanchin ţha thu awmzia diriamtu a lo ni ang. Isua ‘thianghlimna’ sawi chu thinlunga thianghlimna a ni a,
kan thinlung hi kan mimal nihna laimu a ni si a. Ţhatna dân anga awm thlap mimal nun, rilru tlawm tak nei
tura koh kan ni a. He kohna hriatthiamloh avangin ringtu tam tak chu engkim thiang vek leh ţha vek anga
ngaihdan putna thangah an awk a; ţhenkhatte erawh chuan  engkim hi alohaluatin sual angah an ngai vek a,
nun atana pawimawh tak tak lakah an inthliar hrang ta ţhin a ni. Petera inlarna hmuh kha ngun taka
ngaihtuah a ţul hle: “Pathianin a tihthianghlim tawh chu nangin thianglo ti suh” (Tirhlohte Thiltih 10:15).

   Isua hunlai khan, Greek ho finna leh thiamnain Israel-te chunga hnuhma a neih zelna lak aţanga inven nan
sakhua in thianghlimna nun a zirtir lâr hle a. Amaherawhchu, he kawnga zirtirtute khan eng ber nge an rinna
atana hlauhawm tih chu an hre fiah fak theilo a. Chumi kal zelah chuan, an Pathian biak chhan ai mahin an
biak dân chu an humin an chawikâng ta zawk a ni. Hemi chungchangah hian Isua thusawi hi a danglamim
rilru a ti helhkam hle a: ‘Kaa chhuakte erawh chu thinlungah a lo chhuak a ni; chung ngei chuan mihring a
“tibawlhhlawh” thin a ni’ (Matthaia 15:18). Kum sanghnih hnuah hian, kohhran chuan a ngâi tê bawkin a
tisual leh dawn a ni: Pathian tihthianghlim tawh nun aia chêt dân leh awm dân rinawmna ngaihsân leh
kohhran  dân leh dûn ngaihpawimawh. Thinlung thianghlimna tak chu khirh taka inthununna leh sakhaw
hlui hawisanna atanga awm thei a nilo a, Pathian thlarau thianghlim chauhvin a thlen theih kan chhungrila
danglamna hi a ni zawk. Kan mamawh ber chu thlarau thianghlimin, kan thil thlîr dan leh midang laka kan
rilru put dân thlak vek khawpa, kan chhungrila danglamna nasa tak siama  hna a rawn thawh hi a ni.
Thianghlimnaa nun rengna chu Pathian nena inpawlna neih reng a, Amah nena kan inkar dâl theitu tur
apiang chu nasa taka do hi a ni. Hemi rual hian, a thilsiam ţha tak tak te chu lawm taka dawn a, hlawkpui hi
a ni bawk.

   I fimkhur ang u, thlarau thianghlim pawlna tak tak chang si lova mahni ţhahnemngaih luata Pathian
pawlna chang emaw in tih a awl ang chiah hian nun thianghlim leh thianghlimlo indaidanna chu zim tê a ni
a. Chuvang chuan thlarau thianghlim aţanga chhuak chhia leh ţha hriatna thilpek chu chang ve turin i bei fan
fan ang u. Heng zawng ai pawha pawimawh chu Pa hmangaihna, mahni inphat khawp hmangaihna, midang
sawiselna lak aţanga min vengtu hmangaihnaa khah a ni.

   Thianghlimna zawng zawng hi Pathian aţanga chhuak a ni. Thianghlima awm rengna chu mahni taksa
emaw thlarau emaw hrehawm taka invawn a ni lova; Pathian kaihhruaina hlawkthlak hnuaia hlim leh
lâwmna thûk tak chang thei tura inhawn hi a ni.

   Thinlung thianghlim, damdiai, Pathian thlarauva khat chu an eng a thawl e. A ni, Chungnungbera
angchhungah an awm reng tawh si a.

NUNHLIMNA THURUK 8- REMNA SIAMTU ENGTHAWL TE

Remna siamtute chu an eng a thawl e; Pathian faa vuahin an la awm dawn si a. (Matthaia 5:9) Remna
(peace) hi a pawimawh em avangin, he thu hian kan nun tam zawkah in en letna min siamsak a ni.

   Bible hian chhungril (emaw rilru/thlarau) remna leh khawvela remna a thliar hranglo a, ralmuanna hi
chhungril/rilru/thlarau remna rah chhuah a ni zawk. Rilru muanna hian ralmuanna a thlen zawk a ni. Remna
kumtluan daih hi kan chhungril remna/thlamuanna tello chuan a neih theih loh a, chu chhungril muanna chu
kan thenawmah, kan vengah kan thlen phawt a, chumi hnua chauh chuan khawvel pum huapin a thlentir
theih. Isua Krista in remna a sawi hi indona awmlo ringawt hi a nilo a, hahdamna kim, lungdamna tak tak,
Pathian thilpek a ni.

   Krista hi remna (peace) chu a ni. Amah chu kan inremna a ni si a; ani chuan intaina (thiltih turahte thupek
dan awm chu) a tisaa tibovin, pawl hnihte chu pumkhatah a siam a, an kar pindanna bang chu a tichim a;
chutichuan amahah chuan pahnihte chu mihring thar pumkhatah siamin inremna a siam thei ang a, kraws
zarah, taksa pumkhatah, pahnihte chu Pathian nen a inremtir thei bawk ang, chu mi kraws chuan intaina
chu a tihhlum avangin. Tin, a lo kalin, nangni hla taka awm thinte hnenah remna Chanchin Tha a hrilh che
u a, hnai taka awm thinte hnenah pawh remna chanchin Tha a hrilh bawk a (Ephesi 2:14-17). Chuvangin
rinna avanga thiam changa awmin, kan Lalpa Isua Krista avangin Pathian nen inremin i awm ang u (Rom
5:1). Amah ngeiah chuan leia thil awmte pawh, vana thil awmte pawh amah nen a inremtir hi (Kolossa
1:20).

   Pathianin remna/thlamuanna min pek chu a thihna hmangin Krista chuan kross-ah min neihsak tawh a, Pa
Pathian nen kan inkar min remsakin, chu inremna duhawm tak hmang chuan keimahni leh keimahniah
remna siamin, kan thenawm khawvengte nen pawha inrem taka awm thei turin min siam a. Mihringte inkara
remna hi Pathianin Isua Kristaa remna/thlamuanna min pekah a innghat tlat a ni.

   Chuti si, engatinge khawvel chu sawi loh kan kohhran chhungah ringawt pawh hian remna a tlem viau si?
Engatinge inhmangaih leh inzahtawnna aiin innghirnghona, inhnialna leh inthikna te’n hmun an chan zawk?
Kan rinna kawngah hian thu leh hla chauh hi kan duhtawk tawh tihna em ni? Kan thlarau nun hi mihring
finna leh thusawi vak vak ah chauh innghatin, piangthar nun dik tak, Pathian nena inlaichinna nung leh
nghet hi kan thlahthlam ta em ni?

   Krista remna/thlamuanna kan neih avanga hlawhtlinna hmasa ber chu ringtu kan nih chuan Pa Pathian
nena kan inlaichinna siamthat leh theihna hi a ni a. He remchanna ropui tak hi kan tangkaipui dan azirin kan
nunah Pathian thlamuanna hi eng ang tlukin nge kan ngaiha, eng anga tamin nge kan nunpui tih a hriat theih.

   Remna siamtute chu an eng a thawl e, Pathian faa vuahin la awm dawn si a.

   Remna hi khawvel huapa ‘siam’ mai theih a nilo a, ram leh ram inkara thuthlung hmang emaw mipuite
hnena zirtirna hmang emaw a neih theih a nilo. Mihring finna leh thiamna hmanga siam chhuah theih a nilo.
Remna hi mimal nun theuhva neih a, mitin mahni thahnemngaihnaa neih chauhvin remna hi a awm thei a ni.
A chhan chu, Krista khawngaihna avanga ringtute thinlunga dah a ni a, thuhruk tur a nilo. Pathianin ringtute
hi remna siamtu ni turin chanvo ropui tak, nunna atana pawimawh tak remna hi kan awmna apianga kan bul
vela lantir turin, min pe a ni.
   He thu hian malsawmna danglam tak mai a keng tel a: ‘Pathian faa vuahin an la awm dawn si a’. He hi
thiltih that avanga lawmman satliah emaw, inhnemna mai mai emaw, infuihna satliah a nilo. Mihringte
hnena thutiam ropui ber, thildang zawng zawng aia ropui – Lal chhungkuaa tel theihna, Pathian roluahtu
nihna, Pathian mizia ang hial neih theihna a ni.

   Duhthlanna kan nei: sakhaw mi tak, puithu taka rinawm leh urhsun taka nun nge Pathian fa, Pa nena
inrem, Krista zara khawngaihna leh ngaihdamna nitin a nunpui? (mat 7:16 anmahni chu an rahah in hre mai
ang) kan bul velah kan rah chhua, remna, kan tihdarh hi a ni Pathian fa kan nihzia lantirna tur chu.

   Fapa thilpek hlu tak avanga Pa nena inremna nei tawh te chu an eng a thawl e, Pathian nena an inlaichinna
thar duhawm tak ren rualloh lanchhuahtirtu te chu, ‘Pathian roluahtute’ tih an ni si a.

NUN HLIMNA THURUK 9-NA TIH DUHDAH TUARHNU ENGTHAWL TE

Felna avanga tihduhdah tuar hnute chu an eng a thawl e; van ram an ta a ni si a. Miin keimah avanga an hau
che u a, an tihduhdah che u a, dawta sual tinrenga an hek hunah che u, in eng a la thawl ang. Lawm ulangin,
nasa takin hlim rawh u; vanah in lawman a awm hnem si a; chutiang bawkin in hmaa zawlnei awmte pawh
an tihduhdah thin kha. (Matthaia 5:10-12)

   Tiduhdah tawrhnaah hian hlimna a awm reng em? Cold war vawrtawp hunlai khan, kohhran chawl
(church of silence) communism reh behna hnuaia a ngawih hle hle lai khan khawthlang lama kohhran
thenkhat chuan khawchhak lama tihduhdahna tuar kohhran te kha an awt letling a, tawrhna tello chuan
ringtu nun hi a nung tak tak theilo a ang hle. Mahse, kohhran nung tak nei tur chuan tihduhdahna tawrh kher
a ngai tih hi ngaihdan dik lo tak, kal sualna chi khat a ni.

   Tihduhdahna hi inserh hranna leh rinawmna avanga awm thei a ni a, tihduhdahna avanga rinna nghet zawk
awm nilovin. Ringtu hmasa te nun kan en chuan, thlarau thianghlim lo thlen (pentecost) hnuah Pathian thu
hrilna leh damlo tihdamnate leh thilmak tihna tam tak a thleng a, he thil thleng nasa tak avang zawk hian
ringtute tihduhdahna a thleng a ni.

   Pathian thu kan chhiar a, thumal pawimawh em em, kan theihnghilh miahloh tur chu ‘keimah avangin’ tih
Isua’n a sawi hi a ni. Krista kan hmangaih vang leh a laka kan rinawmna avang nilo a tihduhdahna kan tuar a
nih chuan sakhuana avanga phurna diklo, kalsualna chi khat ang lek a ni a. Sakhuana emaw mi thenkhat rin
dan mai mai avangin tihduhdahna kan tuar tur a nilo a, Krista avang chauha tihduhdahna tuar tur kan ni.
Chuti anih chuan engvangin nge tihduhdahna (persecution) kan tawrh loh? Malsawmna ropui tak hmaih kan
neih em ni?

   Tihduhdahna chi hrang hrang a awm a, heng te hi kan thliar hran thiam a ngai. Sawrkar tihduhdahna a
awm a, hei hi ram rorel pawlin dan an siam avanga awm a ni a. Ecclesiastical persecution tih a awm bawk a,
hei hi kohhran in a mi leh sa awm tha duhlo ni a a hriatte chungah a thlentir thin. Mimai intihduhdahna a
awm bawk a, hei hi ringtu nunah a thenawm khawvengte lak atangin a rinna avangin intuithlarna emaw
angin a thleng thei a ni.

   Sawrkar leh kohhran tihduhdahnate hi a pumpelh theihin, kohhran rawngbawlna tha taka kalpui tur chuan
awmlo thei se duhthusam a ni a. Mahse, ringtu nunah hian engtiklai emaw tala Krista rinna avanga mimal
intihduhna, thenawm khawveng emaw hnen atanga dawn loh tawp erawh a mak zawk hial ang. Chanchin tha
te hi hriatthiam an har a, mimal tawnhriatna theuhah pawh kan hria ang chu. Vawi engzat nge thlarau
thianghlim kaihhruaina zawm har kan tih avanga Pathian laka kan hel/vui thin! Krista’n kan nuna
danglamna a thlen te hi mi pakhat talin mak a tih loh chuan thil mak tak erawh a ni ang! Kan rinna hian kan
thenrualte ngaihdan chhete tala a nghawng loh chuan kan in en fiah a ngai ang! Kan la nung reng em? Krista
thawhlehna tawmpuitu tak tak kan ni em? Nge a thihnaah hian kan la thi reng zawk? Pathian nen hian
inpawlna nung tak kan nei nitin em? Engtik kha nge a malsawm hriak thih kan dawn hnuhnung ber? Pathian
nena kan inlaichinna hi a nung reng tur a ni a, chu chu kan vela mite hmuh ngei ngei theih turin a lang
chhuak anga, chu chuan hnulet a nei dawn a ni. Pathian hnaih taka an chenchilh avanga an vela mite mit la
khawp te chu an eng a thawl e. Tihduhdahna leh elrelna te tawrh ngai mahse eng atan mah an ngai tawhlo
ang, Pathian nena an inlaichinna chu kan suangtuah phak aiin a mawiin a chenfakawm si a.
Engvangin nge naute an tah?
Posted on April 23, 2013 by Saktea Tlau

Naute te hian tah (cry) hi an rilru sawichhuah nan an hmang a; chung zinga a chhan langsar zual deuh deuhte
chu an riltam (hunger) vangte , na (pain) an neih vangte, an thinrim (anger) vangte leh hlauhna (fear) an neih
vangte an ni tih mi thiamte’n an hmuchhuak. Mahse nu leh pa, a tam zawk chu fa hmasa ber pawm te, hian
naute a tah hian eng ber nge a tah chhan tih hriat tumin an bei fe thin a ni.

   Spanish Journal of Psychology-a zirchianna pakhat an ziah lanah chuan an mitmeng awmdan leh an taha
an awrawl atangin a chhan awm ang deuhte chu a hriat theih niin an sawi. Dr. Mariano Chóliz chuan heti
hian a sawi a: “Naute te hi thinrim emaw hlauh emaw avanga an tah hian an meng a, na an tawrh avanga an
tah hian an mit an chhing”, tiin.

   Thinrim vanga tap an nih chuan an tap rawlin zawih lam a pan a, mahse hlauh vang emaw na tawrh vang
emaw a an tah chuan an tap ring telh telh thin tia sawiin, Dr. Chóliv-I chuan: “Tah hi naute tan chuan a
duhlohzawng sawichhuahna ve ber a ni a, a tam za wkah chuan an sawi chhuahna awm chhun pawh a ni”, a
ti. Dr. Chóliv leh a pawlte hian naute sawmhnih rual, thla thum atanga thla 18 inkar a upa te chu an tah hrat
dan leh an nu leh pa te lo dawnsawn dan nen an zirchiang a ni.

   Thinrimna leh hlauhna hi hriat hran har ber an ni a, mahse Dr. Chóliv chuan heti hian a ti: “A enthlatute’n
thinrimna leh hlauhna hi na tuar tap lakah hriat hran  har ti viau mahse, na an tawrh avanga naute an tah hi
chuan an tap nasa bik a, a dawngsawngtu tan pawh rilru a la bik a ni.” Na tawrh vanga tah hi hriat a awl ber
a, a chhan ni thei deuh chu taksa leh hriselna tina theitu lak atanga invengthawng tura hriattirna, naute
enkawltu tan pawha rang taka chet theihna tur khawp a nih vang niin a lang.

   Naute a tah hian, a chal a tawm nasat danah te, a mithmul (eyebrows), ka (mouth) leh hmui (lips) a tihchet
danah te hian hmai tihrawl (facial muscles) vel a che nasa hle tih a hriat theih. Mithiamte chuan heng na
(pain), hlauhna leh thinrimna te azir hian hmai tihrawlte hi an chet dan a dang tih an hmu.

   Thinrim vanga tap an nih chuan naute te hian mit chhing chiahlo in a chanve in an meng a (eyes half-
closed), an en zawn an en ngar ngar a nih loh chuan khawimah an en zawnlo. Na an tawrh chuan an ka chu a
pangngai in emaw, a chanve vel chauhin emaw a zau in an ang a, an tap ring tual tual thin. Hlauh avanga tap
an nih chuan khap mang meuhlo in meng chungin an tap thin.

NU LEH PA HMANGAIHNA (Competition on parental love)


Mihring hian nu pumchhunga awmlai aţangin enkawlna ţha a mamawh a. Khawvel eng a rawn hmuh phat
aţangin a taksa, rilru leh thlarau ţanlennan, hmangaih leh duhsak taka enkawltu nu leh pa a mamawh a. A
mizia leh nunphung, a thil duh zawng leh huat zawng, khawtlang nun leh rinna, a nun pumpui khalhtu, a
nungchang chu a naupan laia zirtirtu neih hmasak ber a nu leh pa, a lei Pathian chungah a innghah tlat
avangin, a tan an hluin an pawimwh em em a. Chu mawhphurhna la theitu awm chhun pawh a nu leh pa te
chauh an ni.

Naupang chuan zirtirna a dawn tam poh leh a felin a nun dan a mawi dawn tihna a ni. Chu zirtirna rah
chhuah chu midangte-ah hmangaihna leh duhsakna vekin a rawn par chhuak ţhin a, amah kaltlangin miten
malsawmna an dawng ţhin. Chu hmangaihna chu inpek theih leh lei theih a ni lo va, khawvel thiamna
hmanga siam theih pawh a ni lo. Pathianin chhungkaw tinte inpumkhatna atan a pek a nih avangin khawvel
in a pe thei lo va, awm pawh a awm thei lo. Chu hmangaihna chuan, fate rualawh leh retheih hlauin a thim
a var pawh thlu lovin, kawla ni chhuak chhiarin, chala thlan tui far zawih zawihin hna a thawhtir ţhin.
Hnuntui ngaiin nau a lo ţap ang tih hlau reng rengin an lo sul haw pawh hmanhmawh takin an kal vat vat
ţhin. Nu chu ţulin phibuai hle ţhin mah se, hnuntui ngai a nau a ţah tawh chuan, a thiltih laite kalsanin hnute
pein chaw a hrai ţhin. Naupang tam tak karah pawh mahni fate ţap ri chuan nu beng a verh ver thin a. Nau-
in hnute a hnek laite hian nu thinlung chu hlimnain a khat a. Ţawngtheilo leh piangsual, kuttual hleichham
leh natna khum-beta kan awm lai pawhin hmangaih leh lainat takin min enkawl ţhin. Kan khawhar hlau-in
min kawm hlim ţhin a, hmangaihna chuan ţhawngaleivir angin min vel chhuak vek a, chuvangin mihringte’n
nuam kan tih leh kan thlakhlelh ber pawh an bula awm a ni.

Retheih leh hausak, rilţam tuihal kan tawh lai pawha thlamuang taka min awmtir theitu chu kan nu leh pa te
chauh an ni. Hei hian chhungkua hlimna leh nawmna hi in leh lo, sum-pai ah ni lovin, nu leh pa te-ah a
inghahzia a tifiah hle. An neih zawng zawngin min enkawl mah se, a man min dil let leh ngai lo te hi
hmangaihna mak mawi leh duhawm a va ni tehlul em! Nupui/pasal leh ţhiante inhmangaihna hi thuk hle ţhin
mah se tawp chin a nei a, a ţanghma sialin, beisei let a nei ţhin. A beisei anga a dawn let loh chuan chu
hmangaihna leh induhsakna chu romei iangin a tham ral leh mai ţhin.

Nu leh pa hmangaihna erawh chuan, phut let a nei lo va, pumrua leh hmel a en lo va, kan nihna ang angin
min hmangaih mai a ni. Fate’n thihna kotlang an din laite hian, an nun chhan nan neihthinglung-khawng an
huam a. Pathian lam an hawina tur a nih chuan engkim chan an huam a ni. Chuvangin an hmangaihna
tlukpui hi khawvelah a awm thei lo a, nu leh pa hmangaihna hi engmahin a tidanglam thei lo. Nupa chu
inţhenin, kawppui dang neiin, hmun dangah awm daih mah se, fate erawh chuan an thinlung an luah reng
ţhin.

Tin, nupa inhmangaihna chu ţawngkam inbahsual leh pakhat zawk rinawm lohna avangin a reh leh mai
ţhin. Chuvangin, fate hmangaihna hi nupa inkar inzawmna aiin a inthlung nghet zawk. Tin, pianpui unaute
inhmangaihna pawh ro thil leh an kawppuite boruakin a sawi danglam thei bawk. Ram leh hnam tana
zalenna sualtute paw’n nunna hlan ţhin mah se, an beisei anga thil a kal loh chuan, a tawpah rawng takin
an che ţhin. Faten sual rawngbawlin, nawmchenna khurah tlan lut ţhin mah se hmangaihtu thinlung chuan
a ngaidam zel a. An thiltih angin an thungrul ngai lo va, an neih rohlu ber pawh an pe phal zawk a ni.
Chuvangin, nu leh pa hmangaihna chu tiam chin nei lo, tawp chin nei lo hmangaihna a ni.

He hmangaihna hi khawela hmangaihna ţobul, englai maha inthlak danglam ngai lo a ni. Hmangaihna chu
hmangaihna vekin chhang let lo mah se, a hmangaih reng tho ţhin avangin a danglamin a hlu bik a ni. Fate
hmangaihna hi pa-in nu a hmangaihna leh nu-in pa a hmangaihna aiin a thuk zawk. Thisena nun inzawm
an nih tlat avangin nu leh pa rilru chu hliam ţhin mah se, hmangaihtu thinlung chuan a ngaidamin, tan in
thim leh thihna kotlang thleng pawhin chatuan nunna an neih theih nan Pathian hnenah mittui nen an um
zui zel zawk ţhin a ni. Nu leh pa hmangaihna chuan an lo pian phat aţanga upat thlengin a hmangaih a, an
lo upa deuh deuh a, an hmangaih tulh tulh mai zawk a ni. Chu hmangaihna chuan thlei bik leh duhsak bik a
nei lo va, tihtawp sak leh bantir theih pawh a ni lo. A chana chan fiah chi a nih avangin mihring ţawng hian
a sawifiah zo lo. Chuvangin nu leh pa hmangaihna hi khawvela ropui ber a ni.

Nu leh pa hmangaihna hi fahrahte dinhmun aţang hian a fiah lehzual. Nikhaw hriathma chuan a danglamna
a tam lo. Mahse, thing delh loh lung delh loh nafam chu an rawn seilian ve a. Naupang dangte ang bawkin
tlai ni nemah tual chaiin an han hlim ve thin mah se, ni a lo tlak meuh chuan a ţhiante’n an nute an han ko
sap sap a. Ani erawh chuan ‘nu’ ti a koh tur a neih ve loh avangin inthlahrung takin ţhutthleng sir kil lam
chuhin a chhungte mitmei vengin a ding zum reng ţhin. A ţhiante’n an nute mal chunga an mut huat huat a
hmuh changte hian a rualawt hle ţhin.

Hunpui lo thleng turte hi a va huphurhawm em! Krismas kawr mawi leh naupang lawm te hi tu lo
hmuhchhuah kher kher nge ni? An dinhmun hi a va’n lainatawm tak em! Ei-in leh silh-fen, awmna tur in nei
ve mah se, an thinlung erawh nu leh pa hmangaihna chakin a rum reng ţhin. Fahrah enkawlna hmunah nui-
in ţhenrual pawl ve ţhin mahse hlimna tak tak an hmu ngai lo va. Heng naupang khawngaihthlak leh
chanhai takte hian an zai lai leh lam laite hian hlim angin lang ve ţhin mah se, an thinlung erawh
hmangaihtu ngaiin a tuihal reng thin a. Hmangaihtu ngai reng rengin tlai ni an vui liam thin. An thiante’n
‘Nang fahrah, nu leh pa pawh nei lo’ an tih changte hian an rilru na-in lungchhe takin an ţap a. He dinhmun
khawngaihthlak tak hian an rilruah mahni insitna chatuan ser nung a siam sak ţhin a ni.

Hmangaihna an dawn ngai loh avangin hmangaihna awmzia an hre pha lo va, aia upte zahna an tlachham
bawk. Mi ‘ei rawh, in rawh’ tih nghaka seilian an nih avangin mahni inrintawkna an nei lo va, mi karah
inthlahrungin an inkiltawih em em ţhin. Hmuhsit leh endawng an tawrh ţhin avangin an rilru a no-in an
thlaphang hma em em a, chu chuan zirna lamah a tihhnufual phah ţhin. Khawngaihtu han dawng ve ţhin
mah se, hmangaihna dik tak Pathianin leia a dah ang erawh an dawng thei tawh lo. A chhan chu, nu leh
pate chauh hi hmangaihna dik tak neitu awm chhun an nih vang a ni. Chanhaite dinhmun aţang hian
mihringte hi hmangaihtu ţânga seilian tur kan nihzia leh a ţulzia a tifiah hle.

Nu leh pa hmangaihna a danglam lehna em em chu: khawvelah mahni aia midangte fel leh thiam zawk duh
an awm lo va, a theih chuan thiam ber, ţha ber, hausa ber nih kan duh vek. Mite’n kan ai an thiam a, sum
leh paia an hlawhtlin changte hian thinlung takin kan lawmpui ngai lo. Mahse, nu leh pa te erawh chuan, an
aia kan thiam leh kan san zawk pawhin thinlung takin min lawmpui ţhin. Anmahni aia fing, thiam leh
dinhmun sang zawk ni turin min duh vek zawk. Mahni aia dinhmun hniam zawka fate awmtir duh nu leh pa
an awm lo a. Fa ropui neih duh lo tunge awm? Tunge fate thil ţha lo zirtir ngai? Kan rual ban loh hlau-vin,
an ei leh in, silh-fen ai lehkha min zirtir zawk ţhin. Mihringte hian min hmangaihtu kan nu leh pate aia kan
fate kan hmangaih zawk vek hi thil mak tak a ni. Hei hian kan fate hi he leia Pathian laka kan ro chan awm
chhunte an nihzia a tichiang hle.

Khawvel leh mihring nun hi inthlak danglam ţhin mahse nu leh pa hmangaihna erawh kum sangtel atanga
vawiin thleng hian a hlutna a danglam ngai lo va, englai mahin a danglam dawn lo a ni.

NUN KRISTA- HLIMNA THURUK

(He Sermon hi Dt.15th December 2010 zan inkhawm, New Saiha Biakina sawi tur atana buatsaih a ni)
 by A. Zawngia
Self-Introduction

                A hmasa berin, zanin Pathian fak leh chawimawi tura heti laia rawn kalkhawm, rawngbawlpui
duhtak te u, kan Lalpa Isua Krista hmingin chibai ka buk a che u. Zaninah hian in beisei lo, kei, helai
hmunah ka rawn ding ta hlawlh mai hi mak inti viau mai thei a, keimah ngei pawhin mak ka ti tak zet a ni.
Hun hlu tak min duhsaktu Upa C. Lalhranga leh Kohhran hruaitute hnenah ka lawm tak zet a, an hnenah
lawmthu ka sawi tak meuh meuh a ni.

Mi tam tak chuan mi in hre lo mai thei a, chuvangin a hmasa self introduction neih thain ka hria. Kei hi
mikhual emaw mi inti mai thei a, mikhual phei chu ka ni  hauh lova. He kohhran hi a rukte chuan inti ‘tatu’
ve tak ka ni. Ka tan chuan he kohhran aia pawimawh a awm lova, hringnuna hun pawimawh ber “TIAM
TLAT E” ka tihna hmun a ni tlat avangin. Kan Chairmanin a puan tawh ang khan ka hming hi ‘Zawngia’ a
ni a, kum 2 liam ta 2008 May 7 khan damchhunga ka rawngbawlpui tur, he kohhrana mi nupuiah ka nei a,
hetah hian kan inkutsuih a. Tichuan, tunah chuan hemi vengah hian khawsain “ka Khasi Pa” ta deuh reuh a
ni.

Rawngbawlna lamah kum 2005 khan ECM Missionary 2 an lak zinga mi ka ni a, tichuan Tripura Mission
Field ah 2008 thleng ka thlawk a. Rawngbawlna zau zawk leh awmze nei zawka rawng ka bawlh theihna tur
beiseiin 2008 atang khan, John Roberts Theological Seminary, Shillongah B.D ka zira. Nikum atang khan
kan kohhran ECM chuan min sponsor ve tawh nghe nghe a ni. Tluang taka ka zir chhuak thei te a nih chuan
2012 khian ka zo thei dawn a ni. Kohhran te kei leh ka thian, tuna zirma awm mek te tan in tawngtai reng a
ni tih ka hria a, intawngtaina avangin ka lawm tak zet a. Lawmthu ka sawi duh bawk a ni. Chu chu keima
mimal chungchang inhmelhriattirna nih mai sela.

Thupui Hawnna Thuhmahruai

Tunah chuan kan thupuiah lut tawh mai ila. Zanin atana Pathian thu kan ngaihtuah ho atana thupui ka thlan
chu “Nun Krista- Lawmna thuruk” tih a ni. He thupui hi ka sawi chak em em thin a, mahse tun hma zawng
khan sawina hun a rem chang theih ngai lova. Zaninah chuan a remchang hlein ka hria a, ka lawm hle a ni.
A chhan chu hei hi ka Testimony a ni. Kawng leh-lamah, kan kohhran chuan kum tin a lo tih thin angin
kuminah pawh Salvation Camping a buatsaih a, mi tam takin hlimna thar an neih a ni tih te pawh ka lo hria
a. Chuvang chuan, Sharing hun ang deuva hun hman a tha zawkin ka hria.

Pathian thu ilo ngaithla ang u,


“Kei atan zawng, nun hi Krista a ni a, thih pawh hlawkna a ni” (Phil. 1:21).
“ Elrel leh inngaihhlut avanga engmah ti lovin, mitin inngaitlawm takin
mahni aiin mi dang tha zawkah ruat theuh zawk rawh se; mahni ta mai en lovin
midang ta pawh en theuh zawk rawh se” (Phil. 2:3-4).

Ka tun hma nun tlem han sawi ila: Pianthar hma, tih ila Krista nun ka tawmpui hmaa ka nun ka thlirlet leh
hian keimah ngei pawh hian mak ka ti thin. Ringtu chu ka nih ve reng thova, mahse “Nun” hi enge a ni, eng
atana nung nge kan ni, tih hi ka chhut tak tak ngai lo. Chhan harsa ka tih em em zawhna a awm a, chu chu-
“Nung tura ei nge, ei tura nung” tih zawhna a ni. Ka ngaihtuah tha leh a, thi tura nung kan ni zawk lo maw?
tih chhanna a rawn lut a. Ka han ngaihtuah tha leh a, thi mai tura rawn piang kan ni reng mai! Ka thil
ngaihtuah chu a pawimawh hle nain, a chhanna chu a ho hle. Thi mai tur kan ni si chuan “thih tlai” aiin “thih
hma” a tha zawk em? Ah, a dik thei lo. He ngaihtuahna hi ngaihtuahna atthlak tak a ni.

Pathian lam ngaihtuahna hmang miah lova, hetiang zawhna ngaihtuah chu awmzia a neih loh hle. B.A. ka
passed ve ta tih result ka hriat veleh kan khua Khopaiah ka haw a, Pathian rawngbawl tura kohna a vawi
khatna atan Kohhran hruaitute chuan min lo leng a, mahse ka hnial. “Ka remchang rih loh” tiin ka chhang.
Mahse, hemi hnuah keimah hlimna tluan tling ka neih thei tlat lo. Sum leh pai ngah hi hlimna emaw, tiin ka
zawng a. Sum leh pai chu ka han thawk chhuak ve nual a, tlangval laia “Nuai tel” pawisa han kawl chang te
pawh a awm thin, mahse hlimna a ni lo, tih chu ka thil hmuhchhuah a ni. Nunah hian Krista a tel lo chuan
“Sum” hi hlimna nih lovin “buaina” a ni tih hi mi an sawi chu ka ring ngai lova, keimah a lo thlen hnuah ka
hre chiang a ni.

Tichuan ka Nunah Krista a Lal theihna turin leh ka “nun hi Krista” a lo ni theihna turin ka tawngtai a,
Pathian rawngbawl turin ka inbuatsaih ta. Ka inhlan zo chiah, kan kohhran chuan Missionary thawktu an
mamawh thu an lo chhuah nghal a. Fiahna leh Kohna tak tak, ka hre lo. Mahse, kei chuan ka inhlan vek
tawh. Ka tih tur ka tih a ngai. Tichuan thuhmaa ka sawi ang khan Misssionary hna thawk turin Tripura ah
chuan tir ka lo ni a. Tisa taka ngaihtuah chuan Mission rawngbawl hna hi hna hautak tak mai a ni. Mahse,
tunhma ka nun zawng zawng aiin ka nun hi a hlim a, lawmna thuruk sawi thiam harsa tak mai chu ka nei tlat
a ni. Chu hlimna thuruk nia ka hriatte chu:

Krista tana Nung, Krista avanga Tuar

Mahni tan thatna tur chauh ngaihtuah mi, mahni hmasial tak chu ni ngaihtuah ila, Tripura a kala hmelhriat
lohna hmun, helho chettlatna hmun, khaw lum leh sikserh tamna ramah chuan mahni duh thu chuan ka kal
ka ring lo. Mahse, ‘kei’ hi ‘kei’ nih tawh lovin, Krista a ni tlat tawh. Krista tana nung ka ni a, Krista tan
chuan ka tuar ngam tur a ni a. A hrehawm emaw, a hlauhawm emaw ka inhuam tur a ni. Chuvang chuan ka
duh dan sawi leh ngaihtuah chu thil awmze neih loh a ni tlat. Chutianga Krista tana kan inhlan tak tak tawh
hnuah chuan thil harsa a awm lova, thil tih theih loh a awm hek lo. Tirkoh Paulan, “Kei atan zawng nun hi
Krista a ni…” tih te, “Min tichaktu Krista-ah chuan engkim ka ti thei a ni” tih thu te a dik ziah ka lo hre
chiang ta. Kei, rinnaa mi chak lo leh tling lo tak pawhin hetianga rinna ka neih theih a ni chuan Lalpa
hnenah innghat tlat mi te tan chuan tih theih loh a awm dawn lo, tih chu a chiang nghal a ni. Hetah pakhat
hriat tur pawimawh tak chu, Lalpa hian kan tih thei piah lam hi mi a phut ngai lova, kan tlin lo tur thil tih
turin min nawr lui ngai hek lo. Chuvangin, Krista tana nung chu hlimna bul a ni a; hrehawm tlem han tawrh
ve te chu Krista tan a ni avangin, a tluk a awm lo – a nuam tak zet a ni.

Mahni aia midang tha zawka ruat

Tupawh hian mahni tha kan inti theuva, midang te chu keini aia tha lo leh fel lo zawkah kan ngai fo. Hei hi
mihring dan phung reng a lo ni. Chuvangin, mahni inphata midang te tha zawk leh fel zawka ngaih hi thil
har tak a ni. Kei ina mi te ka hmuh dan pakhat chu mi dik leh fel, mi piangthar tha tak a ni leh nih lo chu
hrechiang loh mah ila, mi tupawh mahni tha inti tlata, midang te tha lo zawka a ngai chuan a piangthar
chiang lo-ah ka ngai. Mi piangthar tha tak tak te chuan midang te an sawisel satlia mai lova, an rel ve ngai
lo, tih chu ka pawm dan a ni. A dik a dik chuan, keini aia fel lo zawk pawh an tam a, fel zawk pawh an tam.
Mahse, kan Pathian thu chuan inngaitlawm taka midang te fel zawka ruat tur a ti meu avangin, kan zawm a
ngai. Inngaitlawmna nun ka han zir tan a, mi tupawh kei aia tha zawk leh fel zawkah tunah ka ngai thiam ta.
Tunah chuan tumah sawisel thei ka ni lova, chapo thei pawh ka ni hek lo. Hei hian hlimna thuruk min pe a,
ngaihtuahna dik tak “Right attitude” ka neihna a lo ni ta. Mi ten anE thil tihnaah ka ngaihdan an zawt kher
lova, ka duh dana tih vek tur pawh an ni hek lo avangin, mi te duh dan hlut thiam a pawimawh ziah te, ka
duh dan leh ka tha tih dan nih loh mah se, an duh dan chu an tana tha ber nih tura ka duhsak zawk ta thin a
ni. Hemi avang hian tunah chuan mi te awm dan sawisel reng mi, mi phun chiar ka ni lova. Mi te tanpuitu ka
ni lo vek pawhin, an thil tih thlawptu ka ni ta a ni.

Engkimah lawmna

Krista hnungzui te, Pathian hnena zaa za innghat tlat te nun hi han en ila, manganna leh lungngaihna an neih
vak lo. Chu aia chuan, mi dang te aiin an nun chu a tluang a, an hlim thin. Hei hi a chhan ni bera lang chu,
engkimah lawmna an nei tlat a ni. Tunlai Thuhriltu mi lar tak Joel Osteen, Lakewood Kohhrana Pastor
chuan, Nun Krista ka neih chinah chuan engkim hi lawmna min petu a ni, a lo tih hi min hneh hle mai. Mi
tam tak chu Kristian nih mah se, an nunah Krista a nung lo avangin, hlimna tluan tling an nei thei lo. Ka nun
hi Krista tana ka inhlan tawh chinah chuan, ka chhungte chu tunhma aiin ka hmangaih zawk a, thian ka neih
chhun te hlutziah ka hre thar a. Pawisa tlem emaw a tam emaw han dawng ila, tunhma aiin ka lawm zawk a
ni. Tunah chuan eng pawh hi neih ila, Krista avang a ni avangin tunhma aiin ka lawm zawk a ni.

Dikna

Mi duh pawh hi thil sual tih lo ila, mi tha kan ni mai. Thil sual kan tih thin avang hian misual, mi fel lo, mi
tha lo, kan lo nih thin. He sual hi thil pawi tak a ni. Tih hian kei chuan ka ngaihtuah a, thik dik lo hi tih lo ila,
thil tha lo hi tih lo ila, dawt hi sawi lo ila, mi sual lo kan ni mai, tiin. Thil kan ti chhunah hian dik takin kan
tih zel hi sual lo a ni mai, ka tih a. Thusawinaah pawh ni se, thil tihnaah pawh ni se, sum leh pai ah pawh ni
sela, dik taka thil kan tih hian hlimna min pe tlat a ni. Chu dik taka thil kan ti zel chuan tun atan chauh nih
lovin nakin atan thleng hlimna min pe dawn tlat. Mi thenkhat chuan mi te hmuhah chauh an fimkhur thin a,
mi te hmuh phak lo leh hriat phak lovah chuan dik lo deuh thil tih te pawh an pawi ti vak thin lova ni.
Mahse, chu chuan nakin harsatna a thlen dawn a ni.

Conclusion

India Hnam Pa, Mahatma Gandhi chuan Bible hi a chhiar a, Lal Isua Krista nun leh zirtirna hi tha a ti hle a,
amah ngeih pawh Isua Krista hnungzuitu a ni thu pha lovin a sawi hle nghe nghe a ni. Mahse, Ringtu tia
inchhal Kristian te nun chu a en a, ani chuan Kristian nih a duh lo thu a sawi. Kristianna hi a tha lo nih lovin,
keini ringtu inti te hian Krista Nun dik tak kan lanchhuahtir lovang a ni zawk. Chuvangin, rawngbawlpui
duh tak te u, zaninah hian Krista Nun dik tak lantir lantirtu nih turin kan inchah a ni. Rinawm tak leh chhel
taka Pathian hnungzui tur kan ni a, phunnawi tur kan ni lo. Krista Nun dik tak neihtu te chuan hei hi thil
harsa a ni lova, hrehawm emaw a ni hek lo. Mahse, hlimna ril tak leiin a sawi fiah thiam lo min petu zawk a
ni.

Mizo Hnam Inpumkhatna atan “Unity in Diversity”


By A.Zawngia, Shillong

                Vanglaini Chanchinbua Article te hi chhiar a manhla thei hle mai. Tunhnaiah pawh hnam
inpumkhatna lam hawi zawnga ziak hmu tur a lo awm ve nual a, ziaktuten ngaihdan hrang hrang an nei ve
avang hian a chang chuan inpumkhatna kan duh luat avangin kan inpumkhatna tha tak te a lo chhe mai ang
aw, tih ngaihtuahna te a lo piang a. Chutiang lam hawi zawng ziak zingah Dr. Lalchhuawma Tochhawng
ziak, “Mizo hnam inpumkhatna” Dt.31 March 2011 leh “Mizo hnam inpumkhatna (Part-II)” Dt. 04 April
2011 te hi tlem sawi ve a tulin ka hria.

Dr. Lalchhuanawma Tochhawng hian Mizo Hnam Inpumkhatna tura a thlir dan leh a duhthusam hi hriat a
har hle. A hmasa zawka a thuziakah chuan, “Mizo” tih huam tur hian a zau thei ang ber, zohnathlak zawng
zawng huam thei se, tawng chungchangah pawh “Mizotawng” tih hian Lusai-tawng chauh huam lovin, Mizo
Hnamina a huam zawng zawngte tawng huam thei se, a ti a. Hei hi chu ngaihtuahna zau tak a ni a,
inpumkhatna tura a duhthusam (ideal) pawh (zohnathlak) hnam hrang hrang te len theihna tur a ni a, a tha
hle. “Miin a pianpui tawnga hman hian tumahin kan sawisel thei lo” a tih te hi ngaihthlak a nuam hle.

“Mizo Hnam Inpumkhatna (Part-II)” ah erawh a ngaihdan tlem a lo dang hret emaw ni chu aw, tih theih a ni
a, “Mahni chi bil puala engkim tih tum tlat te, chi bing rilru hmanga infuih ngat ngat duh te, chi bing rilru
nen chauha Pathian meuh pawh biak tum tlatte pawh an awm niin a lang. Hnam thenkhat, kohhran meuh
pawh chi bing puala neih tum tlatte…” a rawn tih leh si a, hriatthiam ta hle. Chi leh hnam puala thil tih leh
Kohhran din te a rawn sawisel hi sawih loh tur a sawi tlatin ka hria.

Khawvelah hian hnam lian leh te sang tam tak a awm a, ‘mahni hnam pual thil tih loh tur’ tih emaw, ‘mahni
tawng hman loh tur’ tih hi hriat tur a vang hle. Muslim sakhua zuite hi keini Christian kalphung hi a inang lo
hle a. Keini Christian te chuan Pathian kan biak dan hi mahni tawng ngeiin a biak thei a, hnam pual a ni
emaw, eng ang pawl ang pawhin Kohhran hi a din thei a ni; tuman kan insawisel ngai lo. Chu chu “Unity in
Diversity” kan ti thei ang. Muslim ho ve thung chuan, Arabic tawng ngeiin Pathian biak tur a ni a,
incheidante (Dress Code) chenin he pawl hian dan a nei a ni. Chuvang chuan, Muslim ho inpumkhatna hi
“Unity in Uniformity” kan ti thei awm e.

India ramah hian State leh Union Territory-in ram thenhran a ni a, State/UT pakhat huam chhungah pawh
hnam chi hrang hrang a awm theuh. Entirnan, Assam State-ah Assamese ho chauh an awm lova, Bangali,
Hmar, Biate, Naga, Karbi, etc. an awm. Mahse, a tam ber Assamese hovin, “mahni hnam pualin thil inti
tawh lovang, tawng chungchang pawh Assamese chauh kan hmang tur a ni” tih ta se, hnam dangten an
pawmpui thei hauh lovang. Amaherawh chu, Assam State-a mi chengte leh hnam ziahna ah erawh tel ngei
ngei tur a ni. Hnam inpumkhatna pawh “Unity in Uniformity” a ni dawn chuan “buaina” a ni ang a, chu ai
chuan, “Unity in Diversity” a ni erawh chuan an lungrualpui thei vek ang.

Chutiang tho chu a ni, Mizoram pawh hian hnam inpumkhatna hi “Unity in Uniformity” kan ti chuan thil
thei a ni lovang. Mizotawng atan Lusai tawng chauh kan pawm chhung chuan Chakma te, Mara te, Lai te,
Hmar te tan “Mizo nih” chu thil har tak a ni.

Sawi tak angin, India ramah hian “Hnam” leh “Tawng” sang chuang a awm, mahse inti “Mizo” viau ho anga
hnam dang leh tawng dang ngai thei miah lo hi an vang hle. India ram khawilaiah pawh ka “Mara” tawng hi
hmang ila, an sawisel ve ngai lo. Ka pianpui tawng a ni avangin mi an zahsak ve hlawm a, kei pawh tu
tawng mah ka sawisel ve hek lo. Mizoramah chauh ni, kan tawng leh hnam hi sawisel a ni fona ram leh
hmun chu. Aizawla College ka kal lai vel te kha, ka “Mara” tawng hman avang leh “Mizo” tawng ka thiam
lo avanga harsatna ka tawh zozaite kha, sawi nawn fo chi pawh a ni lo; hnam inpumkhatna ti chhe thei a ni
zawk tlat.

Ti takah chuan, “India ramah hian Hindi tawng chauh hi kan hmang tawh tur a ni; a hmang duh loh leh
hmang theih loh reng reng chu ‘vuak’ tur” tih ni se, Mizo ho hian a duh lo ber leh an vuak hnem ber an ni
ang. “Pathian pawh mahni hnam pualin in be thei lovang, Kohhran pawh din theih a ni lovang” tih ni ta se, a
buai ber tur chu Mizo ho an ni ngei ang. Pialtlepa li luh ang a ni ang.

Tin “Vanramah eng chi leh hnam mah hi kan chhawm dawn reng reng lo” a tih hi, tawngkam awmze nei lo,
‘mi deuhsawhna tawngkam’ a ni a, hei hi chin than atan tha lo tak niin ka hria. Pathian chuan ‘Hnam tinte,
chi tinte, tawng tinte…’ hi pawmpui an ni vek zawk (Thupuan 5:9-10; 13:7; 14:6 te hi lo chhiar ve se).

Ka ngaih ve danah chuan ‘inpumkhatna’ hi thil hote a ni. Hnam dang tawng leh culture kan zahsak te, han
hlutsak der ve te, Chhiatni thatnia kan inbuaipui tawnte, inkhawmpui nikhuaa kan inpalaitawnte, MSU
Membership Fee kan pek te, thisen pek a lo tul changa kan intanpui tawnte, thenawmte nena induhsak taka
chawhmeh kan insuahte, ‘i va fel ve’ kan inti luam luamte, ‘i kawr chu a va nalh ve a!’ tia kan infakder
tawnte hian rin aiin inpumkhatna min siam zawk.

Engpawhnise, hnam inpumkhatna hi “Unity in Uniformity” ah zawng lovin, “Unity in Diversity” ah i zawng
zawk ang u. Hnam pual leh bil leh bing a ni emaw, i buai lovang u. Eng hnam leh tawng pawh nih rawh se,
zahsak ila, i sawisel lovang u. Mizoramah hian vawiin thlengin “Hnam” avangin buaina lian tham kan la
tawng hlei nem; kan thenawm Manipur te ‘hnam leh hnam’ inhmuthiam loh avanga buainate thlir ila, kan
inpumkhatna hlutzia i hre thar leh ang u. ‘Peace Award’ dawng ngat leh State ralmuang ber nihna vawngtu
“Mizoram” a la nih hi a lawmawm hle zawk lo maw? Inpumkhatna kan duh luat avangin ‘Keipui mu hle
hle’ kan kaitho vai chuan, buai lohna turah kan buai zawk palh hlauh dah ang e.

(Article hi Vanglaini Nitin Chanchinbu-a chhuah tur atana ka ziah a ni a. Mahse, thawn ta lem lovin he
Blogah hian ka lo chhuah tawh zawk a ni. By A.Zawngia)

I nun a malsawmna chhiar rawh


Midang neih, kan neih ve loh hlir kan en a. Kan neih that malsawmna te theihnghilh hmin thakin. Eitur,
thawmhnaw, in chenna, chhungte leh thiante. A ho emai kan tih, kan taksa bung hrang, kan hriselna, ni eng
mawi takte, he khawvel pawisain a lei mai theih si loh te kan ngaihnep phah a.

Khawvel hmun hranah chuan tui thianghlim in tur tak ngial nei lo. Mahni nu leh pa ngeiin an duh loh a paih
bo takte. Thih thleng raka hnathawk tura chhawr te. He khawvela engmah tak tak nei lo, vanduai vang maia
an dinhmun duhawm lo taka piang an awm laiin midang neih va itsik mi chu a khawvel hmuh dan a tet zia a
lang.

Midang neih leh neih lohah lo buai ve a ngai lo. An hausa emaw rethei pawh ni se, I nuna malsawmna
tamtak I neih avangin lawmthu sawi zawk rawh. Mahni malsawmna chhiar thiam hi hausakna bultanna
rilru chu a ni. I nunna I malsawna zawng zawng I ngaihtuah chuan I hausak zia I hria ang.

He khawvelah ro khawl khawm suh. Thi tur veka ruat hringmi tan chuan he khawvela ro khawl chu a at
thlak hle. Thih hunah engmah kan chhawm theih dawn si lo.

He khawvelah hian enge I mamawh a, enge I duh? Duh leh mamawh hre hrang ang che. Nung turin kan
mamawh chu a tam lo hle tih I hrechhuak ang. Thawmhnaw tamtak, phone thar, motor thar chu mamawh ni
lovin duh mai chauh a ni. I hna atan I lo mamawh te a nih chuan I tan a ni a, he zawhna I inzawhin dik takin
chhang ang che. A rah sengtu tur I ni si a.

Sum leh pai lamah duh duh lei thei dinhmunah I ding lo a nih phei chuan mamawh ni lova duh lei nana
pawisa khawhral chu a at thlak hle. Ngaihtuah chian chuan awmzia a awm lo tak tak.

He nunkawng I zawh a, a chhuak thar leh lar apiang I um zui loh vanga midangin an hmusit che a, a rukin an
rel che nia I hriat pawhin hlauthawng suh. Midang tih ang zela titu hlawhtling an awm ngai lo. Chu bakah
in-man, phone man, tui bill, bill engmah an pek sak lo che. I dawhkawnah nitin chaw dahtu an ni
lo. Midang ngaihdanin a chawm zo lo che.

Pawn langa hausak leh hlim hmel deuh, duh duh lei thei a lang, mahse leiba hlira khat bawk si. Thinlung
chhunga rilru hah ngawih ngawih, inthat duh hial ai chuan 10/10 ah thlan a duhawm zawk.

Eng angin I nun harsa in sawisel tur tamin hre mah la lawmna tur tamtak I nei.

I lo theihnghilh pawh a ni thei. Nitina kan hman thin hmanrua a chhiat veleha a lo tangkai zia kan hriat
chhuah thar leh thin ang hian. He thuziak hi I chhiar thei a nih ngat chuan I nunah malsawmna tamtak I nei.

Enge I tan hlimna tak tak chu? Midang tih ang zel zawm hi hlimna tak tak chu a ni em?

Zalenna chu I sual chhuah a ngai.

Mi Rilru Khawih Dan 6

January 31, 2017 By Zakzum Hmeltha Leave a Comment

Miin thil an tihsak avang chea an tana thil tihsak let ve duhna I neih thin kha I la hria em?
A nih loh pawhin mi pakhatin a fak che avanga a ruka I duhsak bik kha.

Mihring hi mak danglam tak, emotional tak kan ni. Mihring rilru pangai (emotion) nei an nih chuan an rilru
khawihtu leh an chet dan kuai her thin tu a awm thin.

Thil thleng tam tak, a palh mai mai emaw kan tih hi a phenah a chhan a lo awm fo thin a ni.

Kan chheh velah mihring hlir an awm a, midangte chinchang hriat hi a pawimawh a. Miin bum an tum che
emaw I thiltihin I bula mite rilru a khawih dan hriatna atan a tha a ni. Entirnan – I lo hre lo maithei, hetiang
ang mihring mizia hriatna atang hian company ho chuan an thil hralh tur fakna ruahmannaah hian mi
thiamte ruaiin sum tam tak an seng thin.

Faknaa I hmuh, I awh em em kha I awh chhan I ngaihtuah ngai em?

He thuziah a thupui 6 hi Robert Cialdini lehkhabu Influence atanga mi a ni a, a chiang zawka I hriat duh
chuan chhiar ngei turin ka fuih a che.

I tan ang.

Mi Rilru Khawih Dan 6


#1) Inpek Tawnna – Reciprocation

Midang tana thil I tihsak emaw thil I pek chuan I hnena leiba nei angin an inhria ang. Thil tihsak ve ngei che
an duh bawk.

Rin loh deuhvin I hnen atanga thil an dawn chuan an hnena I thil dil chu an phal sawt ang. Hei hi thil man to
leh present kher a ngai lova, chanchin inhrilh, thil intihsak pawh a ni thei.

Nangpawhin miin thil an tihsak hnu chein rul let ve ngei I duh thin kha.

#2) Mi Tih Dan Entawn – Social Proof

A tlangpuiin miin an thiltih tur an chian loh chuan an bula mite tihdan ang zelin an ti ve thin a. A bik takin
an rualpuite thiltih.

Tehkhinna: TV a comedy shows-ah chuan mipui nui ri (laugh track) a tak ni lo hi an dah thin. Thlirtute
chuan mipui nui ri hi a lem tih hre mahse a ruala lo nuih ve mai an awlsam zawk.

Faknaah hetiang hian midang pawhin an ti thin, tih an tarlan chuan fakna hmutute chuan midang pawhin an
tih ve chuan tiin an lo entawn duh hle.

#3) Inpekna Nghet – Commitment and Consistency

Miin intiamna an siam tawh chuan inhnuhdawk leh an duh lo thin. Tawngkam emaw thuziaka intiamna an
siam tawh chuan an hlen duh zawk.

Miin an thusawi anga awm an tum thin. Chumai bakah – an ngaihdan, rinna leh chet dan hlui anga awm an
tum thin bawk.

Tehkhinna: 1987 inthlanna-ah khan social scientist pakhat chuan vote thlak thei ho vote an tum leh tum loh,
a chhan nen a zawt a. 100% in vote an tum thu an sawi a, vote niah zawhna an zawh ho atanga 87.6% in
vote an thlak a, zawhna an zawh loh ho chu 61.5% chiahin vote an thlak.
Kum upaten an thusawi inmil anga chet an ngai pawimawh lehzual a, hemi avang hian inthlak pawh an
harsat reng a ni.

A hmaa ka sawi tawh ang khan I duh chu tawngka chauh ni lovin, nitin ziak chhuak rawh.

#4) Duh Bik – Liking

I mi hriat leh nel lakah chuan “Aw” tih I awlsam bik a ni.

I mi duhsak bik thenkhatte chu – pian nalh leh hmeltha I tih, nangmah faktu che, nangmah nena inang.

I hming ang nei ve an nih vang ringawt pawhin I duhsak bik thei a ni.

Mi hmelthate chu duhsak bik an nih fo thin avangin I theih ang tawpin insiam hmeltha rawh.

#5) Thuneihna – Authority

Miin thunei sang chu an zah a, hotu tak tak hnungzui an duh thin.

Nihna sang neite, thawmhnaw to ha te, motor changkang leh to khalhte hi mi thiam bik leh rintlak bik riaua
hmuh an ni thin.

A takah thiam engmah nei lo pawh lo ni tehreng se – An landan atang ringawt hian thuneihna nei anga hmuh
an ni a, an thusawi miin an pawmin an zawm duh bik.

Tehkhinna: 1974 a Milgram Experiment an tihah chuan hotu anga lemchangte chu coat var an hak tir a, an
experiment mi ho chu lehlama lemchang ho tho shock pe turin thu an pe a. Lehlama lemchang ho –
lemchang tih an hre lo – rak leh hrehawm ti chu hre mahse a hotu ber thu chu awih zelin volt sang ber 450
thleng an shock tir a nih chu.

Thuneihna nei anga kan hriat chu kawng tha loah pawh mawl mangkhenga zui mai theih a ni.

#6) Vanna – Scarcity

Thil a vana a tlem chuan miin an hlutin an awt viau thin. A tlem poh leh an duh tial tial.

Chawhmeh pawh a hun lai chuan a man tlawmin hlut vak a ni lova, a hun loh lai erawh chuan a man a to
viau thung.

Hmuh tur a tam chuan hlut a ni lova, a van chuan hmuh chhunah hlut a ni sauh.

Pathian Biakin Ngainat I


           Tlem lai kan bialin Training on Worship kan neihah khan ka tel thei ta si lova, kan resource Person
Rev R Lalbiakliana’n paper a buatsaih kha ngun takin ka chhiar a, ka chhiar veleh a ka rilru luah nghal tu
pakhat a awm a. Chu chu, kohhran pakhat inkhawm attendance chungchang a ziah lan kha a ni. Kohhran
pakhat chu Pathianni zing inkhawm hi member 45% an ni a, Pathianni zanah 36% a ni a, inrinni zanah 7% a
nih thu a rawn tarlang a ni. Hei hi Mizoram chhunga mi ngei a nih a rinawm. Tin kan bial chhung kohhran
pawh hi han in zirchiang ve ngat ila chuan hei ai pawh hian kan inkhawm Percent hi a hniam hial ang tih
pawh rinhlelh rual a ni ta lo. Mi thiam leh mi ril chhut dan zawng pha lo mah ila, inkhawm kan tlemna
chhan leh inkhawm hlutna te i han tarlang dawn teh ang.

Inkhawm kan tlemna chhan:


i) Technology sang zelin a nghawng: Inkhawm kan tlemna chhan lang sar ber mai nia chhut theih chu-
tunlai technology sang zelin hun khawhral dan tur nuam tak tak-Internet Browse, Computer Gaming, TV
en, SMS Chatting etc min chhawpchhuah sak te hi a ni. Heng hian principle nghet tak nei lo, kan nunah
hmun thuk takin an chang tawh a, thil habit awlsam tak an ni bawk si a,tui em em lem lova inkhawm ai
chuan henga hun khawhral hi nuam kan ti zawk tlat tawh a ni.

ii) Hausaknain a nghawng:  Bial chhung kohhran mite hi ‘mi hausa ka ni’ inti zawng tumah kan awm
hauh lovang. Mahse, Pathian tello pawha thil ti ve thei, tawngtaina aia damdawi dah hmasa thin, mi tam tak
kan awm tawhin ka ring, sum thiltihtheihna kan hriatna hian Pathian thiltihtheihna hi min thlahthlam tir a,
kan innghahna ber ni sela chuan LALPA tan hian engahnge kohhran inkhawm hunah hian kan inserh hran
theihloh teh lul ang?

iii) Liberalism/Nominalism: Tun ang khawvelah chuan a awlsam sam duhnahian min chiah hneh tawh
a. sumdawng ho pawhin a awlsam installment, Easy Recharge, an ti. Thil a va han lap tawh tak em! Kan
kristianna nunah pawh hian a hming maia thil ti, a hming maia kristian kan tam ta. Tin, Pathian thu
ngaithla tura Biak in pan ai chuan ‘TV-ah pawh a en theih a lawm?’ mi tam tak chuan kan ti leh ta.
Inkhawmn theilo te tana programme an duan pawh inkhawm thei hovin kan ta neih leh tlat lawi si! Thil
awlsam kan duh a, kan thlarau chhandamna ngawr ngawra chiang fu si hian ringtu nun hmasawnna kawng
zawh tura Paula’n min zirtirna chu men-ah kan thlak leh hlawm bawk si lo. Hetiang mi tan chuan   inkhawm
kalkawng zawh hi, kuva kunga lawn tum nen a inang reng ta ve ang.

iv) Kan in ei lo tawn: Enkawlte thu hla-ah khan tarlan a ni tawh a, tunlai ah chuan mi hi kan in ei lo
tlang hle mai tih hi zir a, hmutu zingah ka tel ve in ka inhria, tlema min nektu leh duhsakna hmel min
hmuhlo tu chu kan thinlungah an duhawm thei lova, Isua’n mite thlir tura min duhdan ni lovin kan thlirna
mit chauh kan hmang lui tlat a, mite hi kan hmutling thei bawk si lo, mi famkim kan awm bawk si lo, a va
harsa em! Kan kohhran hruaitu te pawh kan teh tling thei ta lo. Setana hian kohhran mi thenkhat a hmuh hi
chuan a nui ver ver rengin ka ring thin. A tum ber chu hlaa kan sak thin angin, kohhran thendarh leh
tihbuai a ni si a.

Heng thlirna hi a negative hle mai a, lehlam zawnga thlir pawhin kohhran mi zingah mi inpe leh mi fakawm
tak tak in awm tih erawh ka hmu reng mai. Ka thahnemngaihna thu ka rawn tlangau pui  mai a ni e,  
Chhiartute, tuna tan chuan duhtawk phawt ila remchangah Part –2 kan chhiar ho leh dawn nia. Chutah
chuan Inkhawm hlutna leh inkhawm kan that theih nan engtuingnge kan tih ang tihte thlir ho  kan  tum leh
dawn nia.

Pathian Biakin Ngainat - II


           Tlem lai deuh khan Pathian Biak in ngainat chungchang-a Biak in attendence a tlêmna chhan te hriat 
leh thiam ang angin kan sawi kha a ni a. Tûnah chuan engnge a ṭulna leh a ṭhatna tih lam sawi ve kan tum
tawh dáwn a ni. Biak in-a kal hi mi tam tak chuan kan ning ta hlê in a lang a, a bikin Thalai te kan nun dan a
danglamin Biak ina thil tih reng reng fel khip khep leh reilo te kan duh ta. Biak in-a inkhawm ṭhin kan lo
tlem tial tial-na chhan pakhat chu a hlutna kan hriat loh vâng a ni bawk ang. Khai le, engtianga  Inkhawm hi
lo hlû nge tih thiam angin i sawi dáwn teh ang.

Thlarau Nunah :

    Mihring chu Pathianin min siam dân rêngah amah páwl ṭhin tura siam kan ni. Adama leh Evi aṭang pawh
khan kan chiang mai âwm e. Suala an tlûk hmá zawng kha chu Pathian nên inpawlna hun an hmang ṭhin a
nih kha. Tin,  Israel fate hnêna Pathian thupêk-ah pawh Chawlhni (Sabbath) chu serh ngêi ngêi tûr a nih
thu a lang a ni. Pathian thu kan zah in kan awih a ni tih lantírna kawng a ni. Tin Thlarau nun ṭhanlenna leh
Krista Nunmawi kan zirna kawngah inkhawm hi kawng pawimawh ber pakhat a ni. Miin inkhâwm a
thlahthlam chuan a Thlarau nun h tlahniam tihna a ni ang a, chu chuan a tisa nun thlengin nasa takin
nghawng a nei dáwn a ni.

Tisa lama Hlâwkna:

    Inkhawm hi thlarau lam ngawr ngawr ni lo kan taksa tán pawh hian a lo ṭha in, damdâwi ṭha tak a ni tih
zirmi te’n an zir a ni. Point-in lo dah ta ila:
 Mi a inkhawm ṭhin hian:

1  A dam thlen tur zata beisei ( Average Life Expactancy) kum 8-in a tipung.

2  Ruihtheih thil chi hrang hrang (zu, zûk leh hmuam, damdâwi   hmansual)  na lakah a vêng.

3  Mahni intihhlum duhna lakah a véng.

4  Lungngaihna hmun ata a harhchhuah lehna-ah 70%-in a pui.

5  School leh a khawlái nun-ah hmasâwnna kawng tam tak a siam sak.

6  Tleirâwl sual nei lo tûrin a véng thei.

7  Rilru hlim veng veng-na a pe thei.

8  A hma hun thiam taka thlir dân a zirtír.

9  Thil ṭhalo lakah nasa takin a véng thei.

  A chunga kan ziahte khi  kan fate nên hian han nei thei ila chuan kan khawvêl nun hi hlim takin kan
hmang mai tûr a ni a. Mahse, kan tána ṭha aia kan nawmna kan thlan tlat avângin Biak in-a kal te harsa kan
ti a, kan khawvêl Isua nêna Hlimna tûr hi lungngaihna hmun-ah kan chantír ṭhin mai a lo ni.

Engtinnge Inkhawm hi nuam kan tih deuh deuh theih ang le?

  Nu leh pa ten mahni fate Pathian thu anga kaihhruaia  an têt lái aṭanga Biak in-a hruai ṭhin hi a ṭha hle-in a
lang. A naupan lái aṭanga a ṭhan hnan tawh chu a upat hnû pawhin a thlah dáwn si lova, tûnah chuan mahni
fa Biak in-a hruai ṭhin kan tlêm ta hlê mai. Hei hian inkhawm hi puitling chauh tihtûra ngaihna naupang
thinlungah a tuh ang tih a hlauhawm hle. Nâu kan hlanna-ah Pathian thu-a kaihruai tûrin kan in tiam vek
a- Pathian Biak ina hruai hi a Pathian thu hlê a ni.

  Inkhawm-na hi dân ang maia ti lovin thinlung tak taka LALPA pawl nân kan hman a ngái a ni. Chutiang a
nih loh chuan Engmah keng lovin kan kal a, engmah hâwn lovin kan haw leh mai dáwn a sin. Hawh u
LALPA Pâwlna nung (True Worship) nei i tum ila, engngemaw tal hawn i tum ṭheuh ang u. Part - I- a ka
sawi tawh ang khan mi fel tak tak Davida anga Pathian Biak in ngaina mi tam tak in awm tih rilru lehlama
pai reng chungin ka ziak, hlâwkna in hmuh ngêi ka beisei.

Mi Hlim Tak Nih Theih Dan


              Mi zawng zawng hian hlim taka awm kan duh vek, mahse, mi tlêmte-in hlimna dik an chang
si. Mi zawng zawng hi min Siamtu LALPA hian chanvo chhuhsak theih loh thil tam takin min thuam a.
Hlimna pawh hi chuta zinga mi chu a ni.

              Mi tamtak tán chuan hlimna hi thil hriatthiam har tak a ni. Hriatthiam ti har leh zual tûrin mi
thenkhat lah chuan kristianna leh hlimna hi an kal dûn ngai lo an lo ti bawk nen. ‘Isua pawh kha
tlâwmna leh lungngaihna –in a hun a hmangliam a, a zuitu pawh hian tlawmna leh lungngaihna
kawng a zawh tûr a ni’ tiin an sawi thin. Mahse hei hi a dik famkim lo.  Hebrai 1 : 9-ah chuan, “Felna
chu i ngaina a, bawhchhiatna chu i huat kha. Chuvangin,  i Pathian chuan i thiante ai chuan hlimna
hriak a thih nasat tâk che hi”tih kan hmu.

Hlim thei lo kan tam êm avâng hian kristian chaklo kan tam thin a lo ni. Hlimna tak tak chu engtinnge
kan neih theih ang le?

Hlim leh lâwm tûra thupek hi Bible hmun tam takah kan hmu a. Deuteronomy 28: 47-48-ah chuan
Israel fate’n hlim taka Pathian rawng an bâwl loh avânga  Pathianin hmelma te kuta a pek tûr thu kan
hmu. Hlim taka awm tûra thupek kan nih si chuan hlimna chu kan duha kan chan theih leh kan
thunun theih a ni tihna a ni ang.

Tunlai mi tam tak chuan hlimna hi thil engemaw rah chhuah ni ah an ngai a, an duhthusam an neih
chuan hlim em em tûrah an in ngai a. Mahse an thil duh an neih  pawhin an lungawithei chuang si lo.
Chutihláiin, midang leh chu dinhmunsáng pawha ding ni lo, nitin thlan tlaa hnathawk, midang buai
nuaih nuaihna leh lungngaihna hmunah pawh hlim tlat thei an awm. An va awh awm em!
Chutiang mi zíngah chuan Paula nun hi i zir teh ang. Rome –ah Lungin-a a tân láiin Phillipi khua mite
hnenah lehkha a thawn a, a lehkhathawn-ah lah chuan hlimna leh lâwmna lam hawi vawi 17 lái alang
leh nghal. Lungin chhung aṭanga midangte hlim lâwm tûra fuihna ziah hi thil awlsam tak a ni lo
vang. Phillipi 4:11-ah phei chuan éngkimah lungawi zêl ka ching tawh si a’a ti thlawt mai. Hei hi sâp
bible-ah chuan “lungawina ka zir chhuak tawh”a tihna a ni.

Hei hian lungawina/ Hlimna chu zira zir chhuah tûr a nih thu a ti lang. Kan nuna zalênna min petu
pawimawh ber chu keimahni aia Pathian leh midangte hmangaih hi a ni. Paula pawh mahni
inphatin midangte tán a nun a hlan tlat a ni. Tin, keimahni pawn ami (midang nun) thil thlak a harsa
êm êm a, chutih rualin kan nun chhungril chu kan duh duha kan thunun theih a nih avângin awlsam
takin kan thlak thei a ni. Isua pawhin, “A theih chuan, nangmahni lam tal midang nen in
remin awm rawh u’ a ti a. Hemi awmzia chu nun zawng zawnga thuneihna kan neihna chu
keimahni nun chauh a nih avângin midangin min rem lo pawh nise, min remlotu te pawh rem tlat tûrin
min ti a ni. Hemi kan zir chhuah hunah chiah hian Hlimna kan zirchhuak thei dáwn a lo ni.

Maicham Luah Thinte Tan                               


 Kum a lo thar leh ta. Kohhran rawngbawltute kan inthlang thar a, a lâwmawm khawp mai Pathianin
kohhrante hnena thu a hriattirna hmanruaa ṭan chu hna ropui tak a ni. He hna ropui tak hi thinlung leh tihtak
zet a, Pathian hriakthihna hnuaiah ngei thawk tûrin inpe tlat ang u. Kan upate leh rawngbawltute maicham
luah thin tána inkhawm nuam zawk kan neih theih nán thu tlem kan thawh vê teh ang.

1   Inkhawm hun hman dan tûr sawi hmasak:  Inkhawmnaah hian hun hman dan tlángláwn deuh chu
kan nei  vek ang. Mahse kan hun hman dan tûr indawt sawichhuah hmasak hi a finthlak hle. Hemi ruál hian
zai hruaitu tan inbuatsaihna an neih theih nan kan hla sak tûrte sawi lang nghal ila, zai hruaitu tan a nuam
leh zual viau ang.

2    Thupui sawi:  Thuchah kan sawi dawn chuan kan inbuatsaihnaah a thupui engemawtal chu kan
chhawpchhuak ang. Kan thuchah sawi tur rêng rêng englam hawi nge (a thupui) sawi hmasak hi tih ngei
ngei atán a ṭha hle. Kan thusawi lo note duh tán a nuam duh viau ang. Tin ngáithlatute pawhin kan thupui
aṭangin ngaihthlak tum dân an lo nei ang a, hemi hian ngáithlatute a tiphûr zual thei ngei ang.

3    Bible indawta chhiâr:  Ho têin lang mahse, min ti hahdam theiin a rinawm. Thuthlung thar bu
tawp Thupuan kan kéu a, Genesis kan kéu leh a, Hebrai mite hnêna lehkhathawn kan kéu leh a, Isaia kan
kéu lêt leh a. Hetiang ni lo hian Genesis – Isaia – Hebrai – Thupuan – a indawtin chhiar thei ila, a bu min lo
enpuitute tán hahdamna engemaw tak a siam ngei ang.

4   Thusawi dân:  Keimahni kal tlangin kohhran hote hnenah LALPA’n thuchah a sawi tih hriatreng hi a
pawimawh hlê. Kan thusawi dânah kohhran mite diklo lutuk a ngaihna kan neih hián thusawi a tlak nat
lohphah thei. Tirhkoh Paula hi rawngbáwltute entawn tûra hmahruáitu a nihna a awm. Ani chuan a thuchah
rêng rêng ah hian kohhran mite demna/zilhna thu uchuák tak a chhâkchhuak ngai lo. Mi famkim kan nih
lohna hriain in fuihna lam pang a uar zâwk a ni. Zilhna ṭawngkam hmang lova fuihna ṭawngkam hman thiam
hi rawngbawltu tan chuan thil pawimawh tak a ni.

5  Rawngbawlpuite zahawmna hriat:  Upa leh Rawngbawltu te hi kohhhran mite kaltlanga LALPA’N


kohhran enkawltu atána a ruat ani tih hi kan pawm tláng vek ang. Mâicham aṭanga rawngbawlpuite
diklohna leh tlinlohna sawi hian kohhran mite rilru a tihnuâlin rah tha lo tak a chhuah thei a ni.
Rawngbawlpuite zah thiam hi a Pathian thû hlein ka hria.

            A tâwp berah chuan,  Kohhranah rawngbâwlna hnâ thawh hi LALPA khawngaih rawngbâwl hnâ a ni
tih hriain, amah ráwn chungin kan vei záwng záwng sawi mai lovin, kan thuchah sawi tûr rêng rêng
kohhrante mamawh nia kan hriat ngaihtuah a, Pathian  pâwlna nung neiin thuchah puan tum tlat zel ang u.
Tichuan rawngbawlna hlawhtling LALPA malsawm tlâk rawngbâwlna kan nei thei ngei ang.
Eizawnna leh Rawngbawlna :
    Eizawnna leh Rawngbawlna hi thil pawimawh tak pahnih insu buai lo leh inhne rem taka kalkawp tur, a kalkawp
that chuan ram tan pawha hmasawnna pawimawh tak keng thei a ni tih kan hre tlang ngei ang a.   Pakhat zawk dah
pawimawh lutukna hian pakhat zawk a tihchhiat theih avangin fimkhur taka ngaihtuah chunga kalpui a pawimawh
hle.  Hun puma rawngbawltu nilo KTP memberte hian kan ngaihdan kan siamrem a tul hle awm e.

    Eizawnna hian Rawngbawlna a tihchhiat a rem lo ang bawkin rawngbawlna hian kan eizawnna a tih chhiat a
hlauhawm hle a.. Chutih rual chuan tunlai hian kan ramah mithiam zawk an lo chhuak zel a.. Mahni eizawnna ngai
pawimawh tur leh rawngbawlna tih chhuanlama eizawnna (hnathawhna) lam kalsan reng lo tur leh rinawm leh taima
taka mahni hna thawh inzirtirna a lian chho ta hle mai a,  hei hi thil pawimawh leh tha tak a ni.  Rawngbawlna
programme tam tak kan neih lai hian kan eizawnna (kan hnathawhna) hian a tuar ang tih hlau tak chunga rinawm
taka kan thawh hi a tul takzet mai.   Hetihlai hian kan eizawnna lam ngaihpawimawh lutuk avanga Pathian rawng kan
bawlnaina tuar tir khawpa rawngbawlna kan thlahthlam chuan a pawi thui thei hle thung ang.
    Eizawnna kan hrilhfiah dan aiin Rawngbawlna kan hriatfiah danin kawngro a su thui zawk angem aw..?? tih erawh
chu a ngaihtuah theih hle awm e.
    Eizawnna hi amahin rawngbawlna a ni mai lova.. rawngbawlna erawh chu eizawnnaah hian a lakluh theih tlat si. 
Rawngbawltuin taima tak leh thahnemngai taka hna a thawha ei a zawn chuan chhungkua leh khawtlang leh ram tan
chhawrnaawm tak a ni thin a.  Chu mai bakah Pathian ram zauhna kawngah pawh a thawk hlawk thei hle ang.  Chumi
leh lamah chiah chuan eizawngtu zawng zawng hi Pathian rawngbawltu an ni lem lo tih chu hriat tlan vek thil a ni
ngei ang.
    Rawngbawltute hian kan eizawnna tibuai lova kan rawngbawlhna kan thawh a tul hle mai.  Chutih rual erawh
chuan kan eizawnna hian kan rawngbawlna a tibuai anih erawh chuan eizawnna dang kan dap mai pawh a tha
zawkin a rinawm.  Hei hian a hrilhfiah chiang tak chu Eizawnna chu chi hrang tam tak a awm a.  Pathian
rawngbawlnaah erawh chuan peng tamtak nei ve tho mahse pakhat chiah a ni thung.
    Channa tellovin Pathian rawng a bawl theih loh a.  Chan tlang ngam lote chuan Pathian ropuina leh a
inpuanchhuahna an hmu thei lo.  Abrahaman a fapa Isaaka a chan tlang ngam hnuah Pathianin inthawina turin
beram a pe a. Daniela thian ten Meipuia paihluh an ngam mai ni lova meipui chhung an luh hnuah Pathianin a chhan
chhuak a.  Daniela ngei pawh Sakeibaknei puk a luhchilh hnuah chauh Sakeibakneite kha a chih a nih kha. Chan tlang
ngamna phenah Pathian ropuina hi a lo lang thin a ni.

I DIN THAR LEH ANG U

Nikum deuh mai kha ni tain ka hria, K|P Kumchanve intawhkhawm lai tho hi niin ka hria ka hun kha a inherchhuak a,
tunah hian a intawng leh chiah bawk a. A \ha zawk a ni chek ang chu maw?

Kan Bible chang chhiarah khan Nehemia khan Jerusalem Kulh bang te a chim tih leh a kawngkhar te pawh a kan thu a
hriat khan a lungngaiin a tap a ni tih kan hmu a. An thlahtute thlan awmna a rama, a kawngkharte a kan vek lai khan
hlim hmel a pu thei lo a ni. Hetah hian thla li (4) zet chu chaw ngheiin lungngaiin a tawngtai a ni.
Heta Nehemia lungngaia, thu chawt a, tap ta ang em hi chu kan ni lo a nih pawhin kan zingah pawh hian kan rama
kulh bangte a chim a ni tih ngaihtuaha hrethiam te chu kan awm mai thei a ni.
Sap ho hian - thil a tha zawng leh a eng zawng hlira thlir thin leh a thim zawng hlira thlir thin hi sawi dan an
tawngkam khat (word) khat ve ve chauhin an nei a. Chu chu Optimists - A eng zawng hlira thil thlir \hin leh Pessimist
- A thim zawng hlira thil thlir \hin te an ni.  Vawiina kan thusawiah hian  Pessimist ka nih avanga heti zawnga sawiah
hian min lo ngai lo ula. Mi\ha tam tak he ram veng him hram hram hi an la awm a, nakinah chuan thil hi a tha
zawngin a la inher rem em ang chu maw! tih hi ka thlir dan ve tho a ni.

Tichuan, Nehemia khan ti leh ila, Jerusalem kulh bang chim te kha a vei em avangin tun din thar leh a ngai a, miten
an diriam a, an hmusit a. Hmelma tan beih an awlsam lutuk dawn a, a kawngkhar kang te kha duh duh a hmelma te
leh an chhiatna zawng rengtute tan luhchhuahna awlsam em em a nih kha a vei a ni. Chu chu siam\hat duhin chaw a
nghei a, a tawngtai a, hlim hmel pawh a pu thei tawh lo a. Lal hnena  no hlan tura a lo din pawh khan lungngai hmel
puin lal bulah a inlan ta a ni.
Tichuan a tawi zawngin, Lal Artezerzia khan a thil dilte kha a lo phalsak a, Jerusalem kulh bang chim leh a kawngkhar
chhia te siamtha leh tur khan a kal ta a ni. Tichuan hmun hrang hrangah kala survey kualin a chhiat dan leh siamthat
theih dan tur kawng a zawng a. Tichuan, a survey zawh hnuah khang Juda Puithiamte leh Roreltute leh mi \hate ho
kha kokhawmin a lokal chhan tihhlawhtlinna tur khan Jerusalem kulh dinthar leh turin a sawm ta a ni tih kan hmu a
ni.
Jerusalem hi Davidan Jebus ho luah lai chhuhsakin a khawpui atan a puang a. Khawpui dangte ang lo takin Jerusalem
hian beihna a tawk ngun hle a, chhinchhiah theih chinah \um 52 lai beih a tawk a, inman leh man nawn \um 44
tawkin, \um 23 ngawt hual behin a awm tawh a, \um 2 ngawt dingchhuak leh tur awm tawh lo khawpa tihchhiat vek
a ni nghe nghe.

Vawiinah hian Kohhran mal ang leh helai Ramthar Veng ang ngawt zawng hian ka rilruin a thlir ber lova, Kan
Mizoram pumpui han thlir hian enge kan an ve tih hi kan han thlir hmasak tur chu a ni.

Jerusalem kulh bang leh kawngkhar kang te ang khan kan ram kulh bang leh kawngkhar te hi a lo kang ve reng
angem le? Kan Politics khelhnaah te hian kulhbang tih tur alawi hi kan lo nei ngut lo a ni mai angem? Chawhma
Sunday schoolah khan Lal ropui Solomona chanchin kan zir a, Nizana kan trainingnaah phei chuan Mizoram chhung
kan sawi \hat duh loh laiin kan chhehvela Ram hruaitu tha tak tak mahni aia mipuite ngaihtuah zawk chanchin te kan 
ngaithla a ni. Lal leh roreltu mahni aia Mipui te ngaihtuah zawk chanchin hi he kan ramah hian sawi tur kan nei em
le? Party politics zawnga kan sawi dawn chuan kan inhnial thei viau in a rinawm reng a. Mahse mipuiin kan hriat mai,
sawisel theih loh khawpa chianga mipui ten kan fak rawn hi an awm ngut em le? An awm lo anih chuan Kan ram
inrelbawlnaa a hnarkaitute ber chutiang an nih si chuan kan kulh bang hia a chim hek huam a ni mai lo maw? a
kawngkapui te hi a chim ni mai lo maw? Kan hmuhtheih rengah thil thleng mekah te hian a lang mai ang a. Ram
siamthat chungchang han sawi ve hlek ila, eirukna a nasa lutuk a, a tih theih loh ang tih leh tawl mai \hin te hi. Sawi
thui lem loh pawhin a chiang a ni ti rawh u. Kan ram thenawm mai dinhmunthan nasat zia hahipa sawi tur a awm
laiin kan ram kan chenbeh bikzia leh rualawh a natzia sawi ngai leh thin ringawt pawh hian thil chu a ti chiang mai
lawm ni?
Anih leh kan khawtlang nun hrim hrimah hian in en leh ang u hmiang. Heti tak maia HIV AIDS darh chak ta mai te.
Ngaihtuah chian pawh ngamawm loh khawpa rapthlak inthahna mak pui pui thleng ta fo mai te. Tunhma deuh kha
chuan zu leh ruihhlo dang leh ruk ruk, tualthah tih vel chung changa an sawi thin chu - broken family-ah a nasa tih a
ni thin tunah hian enge kan dinhmun le. Keini chhung te ngei ngei pawh hetiang  sualna hian min manin min run mek
zawng a nih tak hi. Mi zingah chuan broken chu kan ni lo kan ti ve si chu a nih hi mawle!!

Kan Kristianna nun bang hi a chim a ni mai lo maw? Pathianni apianga Biak Ina Inkhawm, chu mai pawh la ni lova
inkhawm hrang hrang nei leh Kohhran pawh mumal taka inrelbawl si ramah hian enge maw kan tih tak hi le? A hmaa
kan sawite nen pawh khan a inzawm vek mai tirawh u. Hetianga Kristian tha tak ni anga lang vek siin bazara kan thil
zawrh duh danah te, mahni tana hlawk tur a nih phawt chuan dawt sawi mai pawh kan hreh loh dan leh lem kan
chan hreh loh danah te hian engemawni dik lo hi chu a awm a ni..

Jeremia 9:3 An lei chu thal ngûl angin dâwtah an hmang a, Ramah an thang lian, thutakah thang lovin, Sual lamah an
thang zêl a,kei mi hre lo vin,Tih hi LALPA thu chhuak a ni. tih ang kha kan lo ni palh tawh mai em?

Hmelma tana awlsam taka hneh min ti harsa tu kan kulh bang hi a chim a ni mai lo maw?  Keimahnia thil \ha awm ve
chhun ang ang pawh awlsam taka ruksak theih tur duh duha an luhchhuahna turin kan khar tur ber kan kawngkhar te
hi a kang chhia a ni lo maw?

Ka sawi chhuah leh \hin pakhat chu Heti taka inrelbawlna tha Kohhran ngeiah pawh hian engemawni mamawh leh
tlakchham hi chu kan nei a niang a? tih hi a ni. A chhan chu kan inkhawmin pun lam aia kiam lam kan pan hret hret
nia lang ta te hi? kan tualchhung kohhran mai a ni lo, Mizorama kohhran tina thil thleng mek a ni kan sawi ni.
engemaw sawi chhuah remchiah si lo inkher neuh neuh te, pawn lam atanga lang tha fu si hian nget ru tlat te hi kan
awm thei a ni mai angem? Dawt ni si lo, a tak ni ngei si! kohhran huang chhunga talhtum hial lek duhna thleng te kha
kan hriat theuh ka ring. Mizo hnahthlak chu Kristian ni ngei tura ngaih kan nih laia Sakhaw dang betute zawmpui
hreh tak miah lohna te hi? Vei tur chu a tam a ni tih rawh u... Kan chan lohna lam khanah hian hmelmapa hian
luhrukna thate hi a nei a ni mai lo maw. Kan vei loh leh kan ngaihthah lamah hian, a nih loh pawhin vei nachang
pawh kan hriat loh leh vei ngaihna pawh kan hriat loh lamah hian kan kulhbang te hi a lo chim ru reng a ni ang a.

Nehemia hun hma hretah khan Zerubabela leh Puithiam Ezra ho khan Jerusalemah hian Sala man bang te kha leh
lehin Temple chu an lo din thar leh a. an Pathian biak pawh a pangngaiin an kalpui a, urhsun takin Pathian kha an lo
be thin a. Mahse hmelma te khan an nuihzat a, an diriam a, an hmusit tho si.

Biak Inah kan inkhawm a, Urhsun taka Pathian kan bia kan tih mek lai hian ringlomite nen kan khawtlang nun te, Kan
Politics nun te, a inang reng tho bawk si. |henkhatah phei chuan kan chhe zawk an la ti leh ta nghal a niah..
Hawh u, khawiah hian nge kan kulh bang a chim? engah hian nge kan kulh kawngkharte a kan chhiat a, hmelmapa
hian min zuam viau mai tih hi i ngaihtuah tlang ang u. Kei ni hian kan dinthar leh loh chuan kan tu leh kan fate tan
hian Mizoram hi chenna tlak lohah kan siam palh ang tih a hlauhawm.

Jeremia 6:14 Ka mite hliamte chu, ngaihsam takin, “A tha alawm, a tha alawm,” tiin an thawi a, A tha hauh si lo va.
tih ang mai khan kan awm palh ang tih a hlauhawmin ka hria.
A chang dawt leh chiaha a sawi, 6:15 “Thil tenawm an tih pawhin an zak êm ni? Hnai lo ve, an zak tawp lo va, an hmai
pawh a sen hek lo: Chuvangin tlute zingah chuan an tlu ve ang: Anni ka hrem hunah chuan paihthlakin an awm ang.
LALPAN a ti...., tih kha kan tuar ve palh ang e..

He thuah hian rei tak satliah mai ni lo, Sermon puitling vawi hnih vawi thuma sawi tham, sawi tur tam tak a awm ani
tirawh uu... Amaherawh chu, Pathianni chawhnu te a ni a, mi kan menrei than lai, mutthluk awlsam hunlai a ni bawk
a, tehkhin thu dangah pawh pengkawi chiam loin tih tawp deuh mai tum ilangin.

Zawlnei Ezekiela lehkhabua kan hmuh -


22:29 Rama mipuite chuan hnehchhiah an hmang a, rawk an ching a, a ni, mirethei leh tlachhamte chu an hnehsawh
a, diklo takin mikhualte an hnehchhiah thin.
22:30 Ram chu ka tihchhiat loh nân  an zing ata  dai theu tûr leh ram chhana ka hmaa \ang tûr mi ka zawng a, ka hmu
si lo va.
22:31 Chuvangin an chungah ka thinrimna chu ka leihbaw ta a, ka thinurnain meiin ka hâlral ta hlawm a ni; an
awmdan ngei chu an chungah ka rawn thlen a ni, tih hi LALPA PATHIAN thu chhuak a ni,’ ti rawh,” a ti a.

tih ang kha kan nih lohna turin, sawichhiat leh hmelmapa tana zuamawma kan awm tawh lohna turin, hawh u,
khawiah hian nge kan kulh bang te a chim a, a kawngkharte a kan? tih hi i zawng chhuak ila.

Zakaria 8:23-a kan hmuh


Sipaihote LALPA chuan heti hian a ti a ni:
Chûng nîahte chuan heti hi a la ni ang a,
Mi sawm, hnam ze tinreng atanga lo chhuakte chuan
Juda mi pakhat fenfualah an vuanin an chelh ang a,
I hnênah Pathian a awm tih kan hriat avângin
I hnênah kan kal ve dâwn e, an ti ang, a ti a.

a tih anga kan awm theihna turin, kan hnenah hian Pathian a awm a, chu chu kan chhehvela mite hian an hriat
avanga kan hnena an lokal chak ve theih nan kan Kulhbang chim hi I dinthar leh ang u, tiin kan insawm a ni.

Lalpan a thu malsawm rawh se

Pathian rawngbawlna kan huangchhungah


Bible     :     II Timothea 4:5-8; Josua 24:14,15; Matthaia 28:18-20;
Josua 24:14,15
24:14 Chuvangin LALPA chu tih ula, tih takzet leh dik takin a rawng chu bawl ula: inthlahtuten Lui ral leh Aigupta
rama a rawng an bawl thin pathiante kha paih vek ula; LALPA rawng bawl ang che u.
24:15 Tin, LALPA rawngbâwl hi a tha lo awm anga in hriat chuan vawiinah hian tu rawng nge in bawl dawn thlang
mai rawh u; in thlahtuten Lui rala a rawng an bawl thin pathiante kha nge, in luah ram Amor-hote pathiante kha?
Kei leh ka chhûngte erawh hi zawngin LALPA rawng a nia kan bawl dawn ni," a ti a.
Matthaia 28 :18-20
Tichuan, Isua chu an hnenah a lo kal a, anniho chu a bia a, "Lei leh vana thuneihna zawng zawng ka hnenah pek a ni
tawh.  Chutichuan kal ula, hnam tina mi zirtirahte siam ula, Pa leh Fapa leh Thlarau Thianghlim hmingah chuan
baptis ula, thu ka pek zawng zawng che u pawm turin zirtir rawh u. Tin, ngai teh u, kei kumkhuain, khawvel tawp
thleng pawhin, inhnenah ka awm zel ang," a ti a

II Timothea 4:5-8
4:5 Nang erawh chu engkimah fimkhur la, hrehawm tuar la, Chanchin Tha hriltu lam hna thawk la, i rawngbawlna
kha hlen rawh.
4:6 Kei zawng tunah pawh hlanin ka awm mek a ni si a, ka chhuah hun a thleng tawh e.
4:7 Intihsiakna tha chu ka bei zo tawh a, ka tlansiakna kawng ka hlen tawh a, rinna chu ka vawng reng tawh a ni;
4:8 tunah chuan felna lallukhum chu ka tan dahin a awm tawh a, chu chu Lalpa ngaihtuahtu fel tak chuan chu mi ni-
ah chuan mi pe ang; ka hnenah chauh ni lovin, a inlarna ngai apiangte hnenah pawh.

     Kan tunhma nun te ka ngaihtuah kual chuan hetia Kohhran thar lo ding tur hian ngaihtuahna a ti thui duh hle mai.  
Pathian ram zauhna tur a nih tlat si vangin kan inthen lo thei dawn lo chu a ni ta a.  Chutia kan inthen dawn takah
chuan, ‘KTP rawngbawlna hi eng tikah emaw chuan kan la chhuahsan ve ang a, Pathian zarah damtea kan awm
chuan heng thute hi ka sawi ang mawle,’ tia ka lo ngaihtuah thin tam tak kha zaninah hian han sawi ka duh a.  Ka lo
sawi advance dawn a nih ber chu
    Kan Bible-ah hian Inthlahna thu sawi engemaw zat kan hmu a.  Tuna kan Pathian thu han chhiar te pawh kha
chutiang zinga mi chu a ni a.  Mak ve em em mai chu Inthlahna thu sawina langsar tak tak kan hmuhah hian Thu
sawitute, thuchah hnuhnung chah tute hian Pathian rawngbawl turin thu an chah deuh vek a ni.  Kan Lal Isua ngei
pawh khan a thuchah hnuhnungah khan, a zirtirte hnenah (Matthaia 28:18-20) "Lei leh vana thuneihna zawng zawng
ka hnenah pek a ni tawh.  Chutichuan kal ula, hnam tina mi zirtirahte siam ula, Pa leh Fapa leh Thlarau Thianghlim
hmingah chuan baptis ula, thu ka pek zawng zawng che u pawm turin zirtir rawh u. Tin, ngai teh u, kei kumkhuain,
khawvel tawp thleng pawhin, inhnenah ka awm zel ang," a ti anih kha. Heta a thuchah laimu chu Rawngbawlna a ni.
Josua 24:14 leh 15-a kan hmuh pawh kha: Josua kha a tar tawh a, a hun hnuhnung a hnaih tawh a ni tih a hriat khan
Israel fate hnenah khan Lalpan a lo hruai tawhna zawng zawng te an hriattir nawn leh a. Chuta a thu tih tawp nana a
thurochhiah ber ni ta chu rawngbawlna tho a ni. 
Tirhkoh Paulan II Timothea hnena lehkha a thawn an chhiar takah pawh khan a hun tawp a hnai tawh a.. Thihna
kotlangah a din mek tawk laiin. Thi tura a chung thu an rel fel vek tawh hnuah Rawngbawlna hlen turin a fuih thu kan
hmu bawk a nih kha.
    Chu rawngbawlna kan hlenna tur kawngah chuan engte nge pawimawh tih hi zanina kan sawi duh leh ka chah duh
che u chu a ni. Amaherawh chu hetia kan inchah avang hian a chah tu che u hi a tha ta ber e, ka tihna a ni lo tih min
lo hriatsak dawn nia.
    (II Korinth 6:3, 4) Kan rawngbawl hna hi an dem lohna turin eng kawngah mah tluk phahna tur reng reng kan siam
lo va; Pathian rawngbawltute angin engkimah mi mit tlungin kan awm zawk thin, Tirhkoh Paulan a tih hi i hre reng
ang u.  Anihna takah chuan kan awmdan thinin a zir loh luat avang hian kan rawngbawl hna hi miten an dem lek lek
fo thin a nih hi, ti rawh u.
    He khawvelah hian sawisel kai lo khawp mi fel famkim chu an vang khawp ang. Mahse, Tita hnena tirhkoh Paula
vekin a sawi ang khan (Tita 2:7,8) Lehlama tangte zinga miin kan chungah thu tha lo reng sawi tur an neih loh avanga
an zah theih nan, engkimah thil tha tih kawngah tihhmuhtuah intilang la, i zirtirnaah chuan i takzia te, i zahawmziate i
thu sawi dikzia sawisel rual loh te chu tilang rawh. Kan chungchang thuah hian lehlama tangte hian sawi sel tur an
ngah thinin kan hria em le? An ngah thin a ni ang a? an zak lem lo em mai. 
    Hemi kawngah hian heti zawng hian i ngaihtuah teh ang.

1 .    KTP chuan fel leh zei takin thil kan ti thin a. Presbyterian Kohhran mi leh sa kan ni a, tiin kalphung fel tak leh
mumal tak neiin thil kan kalpui thin.  Kan Kohhran Inkhawmpui lianah te kan Pastor leh Upa senior ten, “kan kaldan
pangngai hi a tha e,” an tih thin hi a pawimawh lutuk ani tih theihnghilh lo ula.  Thalai kan nih avanga tih dan thar
ngaihtuah chhuah zung zung ringawt te, kalphung mumal nei lo khawp a, tihdan thlak sek chinte hi a tlo lo fo a ni tih
in hre dawn nia.  Hetiang hi mi hui khawm nan a tha ber emaw tih mai a awl khawp mai a.  Mahse, Kohhran
rawngbawlnaa langchiang tak, thusawi tute pawhin an sawi fo thin chu, "Mi hla te hnuh hnaih, Mi hnaite sawhngheh
leh mi nghet te hman tangkai," tih a nih kha theihnghilh lo ang che u. 

Mi hlate hnuhhnaih kan tumna lamah hian Mi hnaite sawhnghet hman lo leh mi nghet te hnawh tiau hi a hlauhawm
hle a ni tih in hriat reng ka duh bawk a ni.
    Kan rawngbawlna innghahna lungphum hi Kristaah a ni tih hre reng ula, Lungpui chunga insak chu a nghet bik a,
Tiau dup chunga insak ang maia, a sawp chu nasa tak a ni, tih theih turin thil engmah ti ngai suh ang che u.  Kalphung
fel tak in neih tawh chu thlak loh a him fo ani tih hre tel bawk ula, in thlak dawn anih erawh chuan ngun taka
ngaihtuah hmasain, a thatnain a that lohna a buk hneh fe hnuah chauh thuthlukna siam thin ang che u. Chumi
avanga mihringin kal phung fel kan tih duh luat avangin Thlarau Thianghlim hnathawh dal khawp tur chuan engmah
ti ngai suh ula.  Thlarau Thianghlim zawk hian Pathian duhzawng kal phung felah min hruai lut dawn a ni tih in hre
reng dawn nia. 
    Chutih rual erawh chuan intih thlarau mi avanga Kohhran kalphung fel tak mai tih buai tum phet ang chi te erawh
chu kan Pathian thuin min hrilh angin (I Johana 4:1) “Duh takte u, thlarau nazawng ring suh u, amaherawhchu
thlaraute chu Pathian laka mi an ni nge ni lo fiah rawh u; thu hriltu der tam tak khawvelah an lo chhuah tak
avangin,”  tih ang khan, Pathian thu atangin fiah ula. Chumi ti thei tur khawp chuan nangmahni pawh intuaihriam
ula, Tawngtai leh Bible chhiar uar ang che u.
    Heng hi kan tih that peih thin loh avang hian kan rawngbawlna hi miten sawi sel an chak thin a ni
    Engemaw ti zawng taka fek fawn em em mai ringawt hi a that loh chang a awm fo ani tih hriat tel a tha hle bawk. 
Kohhran kalphung kan inzirtirna kawngah hian mi thin khei zawng taka thusawi dan riau leh rilru dam zawnga thil
sawi a awm thei tih  hriat a tul hle.  Inven hi tihdam aiin a tha zawk tih hriain inven ngaihna turah chuan fimkhur luat
a awm lo tih in theihnghilh lo bawk dawn nia.
    Pathian duhzawng tihlawhtling tura theihtawp chhuah lai hian mi hmuha mawi lo khawp chet hi  thil awm thei tak
mai a ni a. Tirhkoh Paula ten, Pathian rawngbawltute angin engkimah mi mit tlungin kan awm zawk thin, a tih te
(Rom 12 :17) Mi zawng zawng ngaiha thil mawi ngaihtuah lawk rawh u. tih te hi in rilrua in vawn reng ka duh bawk a
ni. 
(I Korinth  4:1,2) Keiniho hi Krista rawngbawltuah leh Pathian thuruk enkawltuah miin min ngai rawh se. Hetah hian
enkawltu chu mi rinawm nih a ngai bawk a ni. tih a nih ang khan.
    Rawngbawltu zia mawi  tak hi a awm ve hrim hrim ani tih kan hriat a pawhmawh hle a ni.  Entirna pakhat han sawi
ta ila; Kohhran hruaitu thenkhatin hla nawn rei loh an sawi mawi vang ni maw? Nge ni zai peih tawh loh hrim hrim
vang? Nge, a vawikhatna chu Pathian tan a ni a, a nawnna dang chu mahni tan a ni, tih sawi a awm avang zawk?  Hla
hril nawn rei deuh avanga hlabu khup tau a, hla hriltuin a rawn nawn leh phei chuan hla hriltu melh rum deuh mai
ang te hi (an awm tak tak ang emaw, tleirawl deuh zingah khan in lo awm mial lo maw?) ching reng reng suh ang che
u.  Chutiang deuh chuan thusawi rei nin viau ringawt te,  Khuang hnih hla nin em em mai te, a lehlam zawng chiahin
Solfaa zai chuan Pathian fak ta lo leh hlim lo ta riaua inngaihna te.

Heng zawng zawng hi a rawngbawltu zia lo ve hrim hrim a ni tih hriat a tha. Kan thil tih reng reng hi Kohhranho sawt
tlanna turin kan tih a pawimawh. (I Kor 12:7) Nimahsela, sawt tlanna turin Thlarau hriattirna chu mi tin hnena pek
theuh a ni, tia sawi ang khan.
2.    Johana 17 bung pumpui kha Puithiam Lal tawngtaina tih thin a ni a. Khatah khan Lal Isuan a zirtirte leh an mahni
avanga amah la ring tur te tana a ngen sak chu Pumkhat an nih theihna turin a ni.  Thil chiang em em nia ka hriat ve
chu, “Inpumkhatna nena rawngbawlna chu van nun tem lawkna a ni a, a tlo bik a, a thang duang a, innghahna tlak a
ni a, rawngbawlna a nung bik thin,” tih hi a ni.  Rotekawla sepa tuai an sawi ang maia mahni ngaihdan kal tlangpui
thui lutukna leh midang ngaihdan ngaihchan lohna hian rawngbawlna a tichhia a, sawisel tur a ti awm a. Chu chuan
kan rawngbawlna rah tha chhuah tur a dal thin a ni.
    Kan rawngbawlna hi a inkhairual a pawimawh em em a. kawng lehlama kal vak a, lehlam kal hleih theih loh te.
Mahni ngaihpawimawh zawng leh tui zawnga phur taka tih chiam a, lehlam chu a kal kalin lokal ve mai mai rawh se,
ti ni awm fahrana ngaihsak loh mai te hi a hruaitu zia lo em em a ni tih hria ula. Pathian rawngbawlnaah chuan
pheikhai rual taka kan kal dan tur ngaihtuah zel hi a pawimawhin a tlo ani tih in hre reng dawn nia.  A chhan chu leh
lam sang taka a invawrh laiin lehlam hniam takah a lo la awm thei a.  Sang taka awm kha chaponain a rawn nang thei
ang chiahin, hniam taka awm kha inkiltawihna (inferiority complex) a siam thei a ni. Ka sawi ve fo thin, tunhma deuh
pawh khan, group-ah te pawh hian a ni. Group chak bik lutuk nih te pawh hi tha deuh anga lang a nih lai hian a tha
ber lem lo, a chhan chu chaponaah min hruai luh theih avangin. Chutih rual chuan chak lo bik lutuk nih erawh chu a
tha lo leh zual, a chhan chu khatiang Complex kha min siam thei a. Rawngbawlnaa inkiltawih laklawh tawh chuan
hmasawn a har em em tawh thin a ni.  Chuvang chuan, Arpui mei cheh chhum an sawi ang maia ruala kal dan kan
thiam hi a pawimawh hle a ni.
    Committee chungchang kan sawi kai lawk teh ang. Leadership Traininga sawi awm tak te pawh a ni zawk mai thei.
Mahse ka sawi kai luih talh duh chu Committee thuchhuak a hun hmaa hriat chak em em mai, Committee memberte
lo zawh chhen ang chi te. Mahni ruat nih leh nih loh hriat chak avanga tute nge an ruat, chuti khati, lo tih chhen mai
te hi a tul lo khawp mai.  Tin Committee member zingah pawh thil hre bik nih chak tlat, Secretary ten an puanchhuah
hma hmaa lo sawi zut zut nih te hi a tha ngai lo a, Committee Mawngpawp nihna a ni.  Inzir zel kan nia hengte hi chu
kan la hre chhawm zel ang chu.
3.    A dawt lehah chuan, Pathian ngaiha thaa in entir hi a tul hle in ka hria.  (II Tim 2:15) Hnathawktu, thutak thu fel
taka hmang chu zak tur a ni lo angin, Pathian ngaiha thaa inentir turin thahnem ngai rawh. 
    Mihring kan nih chhung hi chuan a har thin teh e. Amaherawh chu, Pathian ngaiha thaa inentir hi kan tum bulpui
ber tur a ni chuan a lang si.  Kan sawi tak ang khan mi zawng zawng mithmuha mawi kan zawn a \ul em em laiin kan
Pathian thu chuan Mihring tihlawm nge ka tum, Pathian tihlawm? Mi zinga tlaktlum tum ka ni em ni? Ni ila, Krista
bawih ka ni lo vang. (Galatia 1:10)  Mi zingah, Kohhran upa zingah te, Hruaitute zingah te tlak tlum tum niawm
fahrana awm vel hi a Pathian thu lo a. 

Pathian thu atanga ngaihtuah phei chuan a tenawm hial a ni tih hriat a tha. 
(I Tim 6:11-12) Nimahsela, nang, Pathian mi, chung thilte chu tlansan la, felna te, Pathian ngaihsakna te, rinna te,
hmangaihna te, dawhtheihna te, thuhnuairawlhna te um zel rawh.  Rinna intihsiakna tha chu bei la, chatuan nunna
chu vuan rawh; chu mi chang turin koh i ni a; hretu tam takte mithmuhah tanna tha chu i tan tawh kha.
    Zaninah hian a kal chhuak lo zawk tur hnen atangin thuchah hnuhnung in dawng hlauh naa, kan inchah duh ber
erawh chu, “In rawngbawl na hi lo hlen rawh u,” tiin kan inchah duh a ni. 

Tirhkoh Paula khan rawngbawlna a hlen meuh kha chuan a thih tur thu a hre fel vek tawh a ni tih kan hmu a, (II Tim
4:6-8) "Kei zawng tunah pawh hlanin ka awm mek a ni si a, ka chhuah hun a thleng tawh e.  Intihsiakna tha chu ka bei
zo tawh a, ka tlansiakna kawng ka hlen tawh a, rinna chu ka vawng reng tawh a ni, tunah chuan felna lallukhum chu
ka tan dahin a awm tawh a, chu chu Lalpa ngaihtuahtu fel tak chuan chu mi ni-ah chuan mi pe ang; ka hnenah chauh
ni lovin, a inlarna ngai apiangte hnenah pawh," a ti anih kha. Chuvang chuan kan rawngbawl hna kan hlen ve dawn
chuan Thupuana kan hmuh ang khan thih thlenga rinawm a tul a ni.  

Enge maw chen rawngbawl a, peih loh hnua bawl loh leh mai ni lovin.  Bawl tawh vek chuan bawl tlang parh turin,
Nunna lallukhum chang tur law law in.
    (Josua 24:19-20) Josuan Israel mipuite hnenah khan, "LALPA rawng chu in bâwl thei lo vang; ani zawng Pathian
thianghlim a ni si a; Pathian thikthuchhia a ni a; in bawhchhiatnate leh in sualnate chu a ngaidam lo vang.
LALPA chu in kalsan a, hnam dang pathiante rawng in bawl zawngin, in chunga a tha chung hian in chungah thil tha
lovin a tuan ve ang a, a tiboral mai tur che u a nia,"  tiin a vaukhan hial a nih kha.
    Zaninah hian Lalpa rawngbawl tur chuan Lalpa tih a tul a ni tih kan hriat a pawimawh hle mai. Pathian tihna tellova
rawngbawl ve ringawt hi chu a tawpah mihringah a tawp daih ang tih a hlauhawm. Tuna Josua 24:19,20 kan chhiar
atang mai pawh khan Pathian tihna nena a rawngbawl tulzia chu a lang. Pathian tih awmzia chu kan hre vekin a
rinawm, Pathian tihtute chuan a thu an awih thin. Pathian thuawihna tak takna atang loa rawngbawl chu Pathian
pawh hian a duh lem lo niin a lang. Lal Saula chanchinah pawh kan hmuh kha.
    A thawnthu chu kan hria ti rawh u. Samuela khan Lal Saula hnenah khan (I Samuela) 15:3 Amalek-hote bei tûrin kal
la, an thil neih zawng zawng zuah rêng rêng nei lovin tiboral vek rawh; a hmei a pa leh nausen te, hnute hne lai te,
bâwngpa te, berâm te, sanghawngsei te, sabengtung te nen tihlum vek ang che,' a ti a ni,"  Tichuan Saula chuan sipai
nuaihnih leh Juda mi singkhat hruaiin Amalek ho chu a zu bei a, a tawi zawngin a zuk hneh a, ti tawh mai ang.  (I Sam
15:9) Amaherawhchu Saula leh mipuite chuan Amelek lal Agaga chu an zuah a, berâm tha tha te, bâwngpa tha tha te,
a thau thau te, berâm no te, a tha zawng zawngte nen, chungte chu an tihlum duh lova; a tha lo leh an duh loh
apiang erawh chu an tihlum vek a. tichuan a thil rawn hawn te hmang chuan Pathian tihlawm tumin inthawina hlan a
tum a ni.
    Chu thu chu LALPAN Samuela a hrilh leh a, tichuan  Samuela chuan Pathianin Saula lal atanga a banna thu kha tak
mai kha a lo sawi chhuak ta a ni. (I Samuela 15:22-23) Tin, Samuela chuan, "LALPA chuan LALPA thu zawm chu a
lawm angin hâlral thilhlante leh inthawinate hi a lawm em ni? Ngai teh, inthawina aiin thuawih chu a tha zawk a,
berâmpa thau aiin a thu pawm chu a tha zawk a ni. 15:23 Helna hi aienthiamna sualte nen a inang a, luhlulna hi
milem biak leh Pathian lem biak tluk a ni. LALPA thu i duh loh avângin ani pawhin lal atân a duh ta bik lo che a ni," a ti
a. 
(Sam 51:17) Pathian duhzawng inthawinate chu thlarau lungchhia hi a ni. Aw Pathian, thinlung lungchhia leh inchhir
ngawih ngawih hi i hmusit lo vang. Ngaituah chian a tul hle mai.
    A dawt lehah chuan Tih takzet leh dik taka rawngbawl a tul. Sawi zui thui lutuk tawh lo mai ang.  Thenkhatin
tihtakzetna sawi bo an tum mek lai hian. Thitakzetna, Tihtak tak na, tum tlatna, beih talh talhna tel lovin Pathian
rawng a bawl theih loh a, Pathian a zui thei hek loh.
    Tin, pathian dang te paih vek a ngai:  Lalpa rawngbawl tak tak tur chuan pathian dang, heti zawng hian sawi ta mai
ila.  Amah Pathian aia ngaihpawimawh neih hi a phal lo. Kan Pathian hian amah aia thil dang kan ngaih pawimawh
zawk dawn ai chuan emaw, Lalpa rawngbawl hi tha lo awm anga in hriat chuan, vawiinah hian tu rawng nge in bawl
dawn thlang mai rawh u, thlang fel law law rawh u, a ti a ni ber mai.
    Engkimah fimkhur tak zelin, Fimkhur tulna hi a va tam em ti rawh u, Kan Pathian thu sawi danah ringawt pawh
hian.  Anih loh leh kan nun danah te pawh hian, Kan rawngbawlna huang chhungah pawh, fiamthu rawlh lohna chin
tur a awm a ni, ti rawh u.  
    Chu lo lehah chuan hrehawm tawrh pawh inhuam a ngai. Hei pawh hi a va pawimawh tehlul em!! hrehawm tawrh
kan peih loh luat avangin rawngbawlna hlawk tur pawh kan kalpui hlei thei lo chu a nih hi.  Nangni phei chu
hnatlanna tur a la tam dawn a nia, khang ringawt te pawh kha Lalpa tana in tawrhnaah chhiar ula.  Chu pawh chu
mite tawrhna ngaihtuah chuan nep te a la ni ang, hrehawm tawrh tur a awm hleka tlanchhe mai lovin rinawm taka
thawk zelin chanchin tha hriltu lam hna thawk ila, kan rawngbawlna i hlen ang u.
    Lalpan a thu malsawm rawh se. Amen.

DIK LEH RIL…

1. I hlawhtlinna tih khawtlaia a awm avang khan midangte hlawhtlinna it in inkhaikhin reng reng suh. Lal in
ropui tak chu in naran sak ai chuan hun a duhrei zawk tih i hriat kha.

2. Mi tamtak chuan hlawhtlinna thuruk pakhat hi kan hre lova kan beidawng fo. Chu hlawhtlinna thuruk chu
“Vawikhat chiah kawng dangin han bei leh teh” tih hi a ni.

3. Thil engkim mai hian hlut hun kawng hnih a nei – (i) kan neih hma, neih tuma kan beihlai. (ii) Kan neih
tawh loh hnu, min kalsan hnu.
Kan neih lai leh kan bula a awm reng lai chuan a hlutna hi kan hrelo fo thin.

4. Mi tinrengte hi an mahni a an chhiatna lai aiin an thatna lai hmuhthiam sak la, chu chuan nasa takin
hlimna a pe ang che. An landan leh an chezia chu nanga siamthat theih a ni kher lovang, mahse i enna mit
leh i thinlung erawh i siam danglam thei.

5. Hun hian min nghak lova, luipui luang lai ang mai in chawl lovin a kalliam thin a nih si chuan eng nga
tinge keini hian thil tha tih nan hun hi kan nghah bik teh lul ang ni?. Thil tha tihnan hun remchang nghah
kher angai lo, eng hun pawh hi thil tha tihnan chuan a tha veka, a remchang vek. 
6. I suangtuahna zawng zawngte chu a takram i chantir vek theilo a ni mahna. Mahse, hmalam hun eng tak i
neih theihnan chung i suangtuahna te chu Lungphum pawimawh takah i hmangthei a sin.

7. Engtik ni ah emaw chuan Vanneihna hi kan la dawng ve ngei ang kan ti thin. Mahse, vanneihna chuan
vanneihna tawngbaw turin kan beih tan hun a lo nghak reng a ni ve thei a sin. Bei tan mai ta che i nghaksual
palh ang e.

8. Pathianin kan tawngtaia kan dilna te min chhan nghal mai loh avangin kan vui thin. Mahse, kan tihsualte
avanga hremna min pek nghal mai loh avang hian i lawm thar leh ang u.

9. Midangte i sawisel chiama natna i thlen chuan nakinah i hmelma hlauhawm tak an la nithei. Mahse, i
thatna leh i ngilneihna an chunga i lantir tlat chuan hloh che an hlau ngawih ngawih zawk ang.

10. Hringnuna tawrh hrehawm tak leh runthlak tak pakhat chu “kan hmangaihna leh kan duhna kan lantirna
hi an tam chuan inrawlhpeih leh ninawm” mai a min ngaih hian a ni.

11. Thil tha vawi tam tak ka tihsaka, mahse engmah dawn let ka nei silo. Thil vawikhat lek ka tihsuala,
damchhung daih tur huatna leh thinrimna min hlan si.

12. Nangmah hawtu che thusawi chu ngun takin chik thin rawh. Min hawtu te hian kan tlinlohna lai leh
fellohna lai hi keimahni ai in an hre zawk.

13. Mipa mit chu mipui zi nuaih nuaih karah pawh google ai maha chak zawkin hmeltha a zawng hmu
awlsama.
Hmeichhe thinlung erawh chu mipa te tihsual ngaihdam kawngah satel ai mahin an muang zawk.

14. Hlawhtling tur chuan thian i mamawha. Mi hlawhtling tak ni tur erawhin hmelma leh elpui neih angai
thin. – Swami Vivekananda.

15. Tin a sei chuan tin kan tan mai thin, kuttang ni lovin.
Chutiang bawkin Mahni induhtawkna a lo san chuan Kan inthianthatna leh kan in laichinna te titawp mai
lovin, mahni induhtawkna zawk kha kan ti tawp zawk tur a ni.

KA BEIDAWNG LEH THIN.
Tunlai chu rilru ah engmah hi a awm thei lo,buaina rilru hahna,beidawnna hlirin min tlakbuak ani ber e…..

Ka thinlung nei tu leh ka hmangaih ve ber ni a ka hriat meuh pawh khan beidawnna min thlen ta, aww nun
hi ava khamawm thin em?

Ngaihzawngte aiin thiante ka ngai a,ka mamawh in ka duhsak zawk bawk a, ka ngaihven zawk bawk thin.ka
thian tha ber ni a ka lo chhal thin kha tunah chuan keimah vangin a chhungte’n an hau a.Kei hi kawm tawh
lo tur leh an in a kal tur pawn min duh ta lo…

Aww ka nun hi hetiang reng a awm chuan adik si lo, keimah nen tak pawh hian ka inhmeh thlawt lo…
Mahse engtin nge ka tih chuan ang ni? Ahrehawm a, akhamawm ka ti bawk…

Kei chu vanduai tur sa reng a piang kha ka ni miau alawm,midang te vanduaina ka ngaihtuah chang hi chuan
kei a vanduaina hi chu ala nep chu ka ti ve thin,hringnunah hian beisei tur ka nei tih chu ka hria, mahse
chumi chu ka beisei ngam bawk si lo….

He khawvel kan khualzinna ram ah hian,ka dam chhung hi chuan hlimna ka duh a,khawvela mi hlim thei ber
nih ka duh thin, mahse ka thei si lo,nun hi ka hne in ka hua…

Khawvelah hian ti nge ka lo awm ve,midang tan a malsawmna nih hi ka chak thin mahse ka thei si lo……
HRINGNUN ATAN THIL PAWIMAWH.
Hringnun atana thil pawimawh 10 chauh ka hrilhru ang che, uluk deuhin lo ngaithla la o..ka tawng zawi
dawn ania,midang in an hre palh ange 

1. Hlawhchham fo mahla, hun hi i nun kaihruaitu atan hmang tlat la, i tan nuntha zawk a la herchhuahpui
ngei ngei ang che..

2. Thianthatna hi nawrchhuah chi a nilo. Thian chi 2 an awm. Rei tak i kalbosan pawh a la ngai reng leh i
kalbosan ruala danglam nghal vek chi te. I thiantha nia i ngaihten an hliam zawk fo ang che, mahse, pawiti
suh,dem lo bawk la, hringnun zia ve reng a ni tih hrereng ang che..

3. I thiltum zawng zawng tihlawhtling vek tur a beisei i nilo. Mahse, vawi khat hlawchham avanga hmalam
hun i dawn ngamlo anih erawh chuan i demawm hle thung si ang

4. Mi zawng zawng hian tumram an thleng kherlo. I tlintawk,i thiam tawk zahpui ngai suh ang che

5. Mi tamzawk hian an thiltih tamtak hi an risk ve tho ani. I duhzawng tak tumchhin thei a i awm kha i
vanneihna ani. I bangbo viau anih pawh in kal tang tang ang che, hlawhchhamna hian hlawhtling tura a
duhsak zawk hial hun thleng che in bei rawh

6. Khawvela mi zawng zawng hian hlim an duh vek, chuvangin nangpawh in hlim tum ve ang che.
Lungngaihna in a hneh che anih chuan,i nep hle ah inngai tlat ang che 

7. Khawvel hian a ngaihsak lo che a, a duhsak tak tak lo che tih hrereng rawh. I nih tum ang i nih ngamloh
chhan tur i nei miahlo tihna anih chu

8. Hringnun ah hian thil tetham taktak i tih tlingkhawm khan,thil liantham tak i tihtum ai khan awmzia leh
lukhawng a nei zawk fo tih hrereng ang che

9. Khawvel hi chenna ngamloh khawpa hmun hlauhawm ani lo tih hrereng ang che. Ramhuai ang hrima
rawn man chea rawn hrankhum tur che ah ngai a, hmasawn pawh tum chuanglo a i awm reng chuan i tifuh
lo ang.

10. A tawpber ah chuan, I nu leh pa te kha mihring ve tho an ni tih hrereng ang che.

THIAN DUH TAK…


Nguntakin han ngaihtuah teh, Eng nga tinge hniam bik ah hian i in ngaihtlat țhin? Enteh, midang i mihring
puite ang bawkin ke pahnih, mit pahnih leh thluak țha tak pek i ni ve thova. Ngaihtuahla heng i hmanraw țha
tak hmang hian bul țanin “ka hneh thei” tih rilru puin sang takah in vawrh tum teh khai. 

Enteh, mifing, miropui ti a i hriat țhin ho pawh khian maw i ei ang tho an ei ve a, in bungbel hman ang tho
hmangin an eitur te pawh chung hmang chuan dawhkan ah an chhawp chhuak ve a, in chemte hman ang te,
in fian hman ang te bazara an zawrh ve tho a sin an hman ve mai mai ni! Mahse, khawvel chuan
“Mihuaisen, mifing, mi ropui” tiin an hre thova.

Mahse, i hria tiraw? Bul țanna a tan a an neih hmanrua zawng zawng chu i nei ve vek ka tih kha zam hlek
suh. Khang hmanrua te kha hmang țangkai la, mi ropui tak i ni thei, i kutah a in nghat a nia. Thuam țha
famkim kut, ke, mit, beng leh thluak țha tak te pek i nih kha hre reng rawh.

Mi ropui kan tih te pawh hian heng i hmanraw neih ang hi an hmang rima, a hman dan an bel deuh tawh a ni
mai a, chuvang chauha ropuina tlangchhip chuang thei an ni a sin, chuvangin nangpawn chung hmanrua tho
hmang chuan ropuina tlangchhip chu chuankai han tum ve teh. 
Nangmah ngei kha i pawimawh bera, i dinhmun chu i kutah a innghat tlat a ni. 
Pathian chuan a tih tur tiin hmanraw țha tak a pe diam tawh che a, a hmanțangkaina lam chu i duhthlanna a
ni.

A tawp berna a tan chuan mi ropui ti a i ngaihsan te neih ang hmanrua i nei a, chu hmanraw hmang chuan
thawk țan la I HNEH THEI tih hi hre reng ang che.

BIBLE THUDIK PAWNGSUAL DAN CHANCHIN (HISTORICALLY


MISINTERPRETATION OF BIBLICAL TRUTHS)

History kan keu chuan Greek lal ropui Alexandera mittui tlakna chhan chu kum BC 326 a Babulon atang a
Indus lui a thlen tuma indopui tur dang an awm tawhlo kha ani, tih kan hria a! A hma BC 334 liam ta ah
Asia Minor a hneh a, chuta tang Aigupta, Gaza, Tura, Palestina te a la leh a. Israel pawh Persia sawrkar
hnuaia a awmlaiin Juda leh Samari ram pawh a awp ta a ni! Chu chu Greek ram kan tih hi a ni! [ Simon
Horn blower, "Greek Identity in the Archaic and Classical Periods" in Katerina Zacharia, Hellenisms,
Ashgate Publishing, 2008, pp. 55–58.]

Greek mite an ropuina chu science lama an sang filawr em em hi a ni a. Tin, Philosophy leh Politics lamah
pawh theory leh argument tam tak vawrhchhuakin hnam fing hmasa an ni nghe nghe! [Griffin, Jasper;
Boardman, John; Murray, Oswyn (2001).The Oxford history of Greece and the Hellenistic world. Oxford
[Oxfordshire]: Oxford University Press. p. 140.ISBN 0-19-280137-6.]

'Theology' kan tih thumal a 'theos' pawh hi Greek tawng atang a lokal niin an pathian 'theos' te sawina an ni
bawk a; Olympus ah khawsain tun thlenga kan hriatlar 'Zeus' an Pathian chungnungbera thawnthu kanla
hmuh fo te hi an ni a. [Illiad, The fall of the last Tyrant]. An theology hi philosophy nena a inkungkaih tlat
avangin khawvel pumpui ah Alexandera hunlai hian nasa taka thehdarh ani nghe nghe a, Christian tena
Bible lam zirna 'theology' kan tih te pawh hi anihna takah chuan 'Theos(Greek Pathian ho sawina) zirna' tih
hi a lam dik tak chu a ni a, Juda Pathian sawina lam nen chuan a inkungkaihlo hle a ni! 'Theologian' tih te
ngat phei chu Greek Mythology huangchhung zirtirna tihna ani daih tawh a, Bible thu nen a inrem lul silo!
Engtia greek tawngkam hi Bible a lolut ta nge erawh chu kanla sawi chhoh zel dawn nia.

Tichuan Alexandera chu BC 323 ah kum 32 mi niin a boral a. A boral hnu ah Greek lalram chu Governor
ten an awpchin ah lalna siam tumin an inchuh vek a! Palestina hmuna Israel mite awmna pawh Ptolemy
hnuaiah a awm a. Kum 125 zet chu Juda ten a hnuaiah an rinna kawngah zalenna an nei nghe nghe a, Juda te
hotuah Puithiamte pawh dah an ni bawk! [Ptolemy II Philadelphus, 308-246 BC. Mahlon H. Smith.
Retrieved 2010-06-13].

Mahse chu zalenna chu Juda te tana an hnam dâlna hmahruaitu alo ni lek chauhva! Alexandera hming
chawia phuah Alexandria khua, Aigupta hmuna Juda chengte chuan an zalenna chu an hnam tidaltu anih tih
hre lovin Greek mite Philosophy leh Ethics chuan a chiah piah nasa hle a, an hnam Hebrai tawng aia Greek
an hman nasat avangin an tawngbil tak ngial pawh alo rei deuh hnuah an theihnghilh chhoh va, tam takin
Hebrai tawng pawh anlo chhiar thiam ta lo hial reng a ni!

Chutia an rinna leh hnambil tawng a kalkawp reng a ngaih si avangin an Mikveh(Dan) te pawh chu Greek
tawnga lehlin hial alo ngai ta! Chuvangin Greek Philosophy thiam leh Hebrai tawng hrethiam tak tak mifing
Juda mite chuan Thuthlung Hlui bu pumpui chu Greek tawnga lehlin anlo ni ta hial a, chu chu 'Septuagint'
kan tih hi a ni a [Tractate Megillah,  pages 9a-9b.] An tawngkam hman tam tak chu Greek Philosophy nena
inzawm thumal hman a ni a; entirnan, Theos kan tih kan sawi tak chunglam ami te ang khi an ni! Mahse a
pawina chu tun hnuah mithiam tam takin he Bible zirna hi Juda Mechanical leh Dynamical values anih miau
avangin Greek tawng hian a hlat si a, chuvangin Interpretation tam tak alo piang a, scholar tam takin
Commentary an chhuah luai luai a. ["Bible  Translations – The Septuagint". Jewish Encyclopedia. com.
Retrieved 10 February 2012.] Word Game nasa takin alo chhuak ta anih hi! Entirnan, Thuthlung Thar Greek
ziaka tawngkam lar mizovin 'medil' sawi nana a hman Greek tawnga 'Haides' tih hi a ni; Greek value atang a
a awmzia kan zu chik chuan Zeusa unaupa Haides, lei hnuai lalpa, hremhmun lalpa kha ani a, kan sawizauna
ah pawh 'hremhmun mei alh dur dur' hi kan mitthla ta daih mai anih hi! Chu chu a pawina a ni! [Jennifer M.
Dines, The Septuagint, Michael A. Knibb, Ed., London: T&T Clark, 2004.]

Tin, Hei bakah hetih lai a greek tawnga lettu te hian 'Apokrifa' bu pawh Greek tawngin an siam bawk a, chu
erawh Juda mi tam zawkin an pawmloh avangin kan Bible ah telh ani ta lo thung! Mahse a pawimawhna
erawh Greek hunlai a Juda te chanchin hriatna source a ni a, abikin Makabia I leh II te hi an ni! [Rick Grant
Jones, Various Religious Topics, "Books of the Septuagint",  (Accessed 2006.9.5).]

BC 281 na hnulawk ah Aigupta awptu Ptolemy zawh ah Selucusa thlah kal zel Antiochus III- na chuan
Palestina nen a awp veleh ta a! Ptolemy ang tho va Juda te tana tha em em ani tho nachungin Rom ho a
hnehloh atang Juda te a tiduhdah tan a! A dawhleh awptu Selucus IV nen Juda te an inti tha vak loleh a! A
dawhleha awptu Antiochus IV- na meuhvin BC 175-163 a a han hrawn ve phei chu Juda ten buaina an tawh
pha nasa ta ngei mai!

Sawi angin Antiochus IV-na hian 'Ephiphanes' tiin a hming a invuah a, chu chu 'Pathian tisa a chang' tihna a
ni! Thamna avangin Puithiam lal chu a duh duh ah a siam a. Greek sakhuana nena inzawm ah Puithiam ho a
hruai lui fo va! Aigupta a rûn haw lamah Jerusalem a suasam a! Juda te an Dan vawn a khap sak a,
inthawina leh kût te hman a khap tel bawk a! Serhtan khapna leh Dan bu zawng zawng halchhiatna thu a
chhuah bawk a ni! Tin, thiltenawm tak Vawk chu Juda te a eiluih tir bawk an ti a. Temple ah milem Pathian
a din bawk niin an sawi! [ANTIOCHUS IV., EPIPHANES. Jewish Encyclopedia, I906.]

Makabia(1:43,52) ziak pakhatna chuan a sawi danin tihluihna hmanga Greek Philosophy leh Myths pawm
turin Juda te a nawr a. Hemi avang hian Juda tam tak chuan Juda rinna chu an kalsan phah hial, a ti bawk!

Hetih lai hun hrehawm tak hian Antiochus IV rorelna duhlo Juda pawl khauh tak a hringchhuak a, pakhat
chu 'Hasidim' tih a ni! An tum chu he Juda te nekte nekchepna sukiang tura inhawrkhawm leh chak zawka
hmalak tumna a ni a! Scholar thenkhat chuan Daniela lehkhabu pawh hi hetih hunlai a siam hi anih an ring
(Dan 8:23-25; 11:40-45)! [Johnston, Sarah Iles (2004). Religions of the Ancient World: A Guide. Harvard
University Press.  p. 186. ISBN 0-674-01517-7.]

A dangleh chu 'Makabia' tih ani thung a. Puithiam Matthathias a chuan Judate tiduhdah tura Antiochusa'n a
palai tirh te alo thah atang a intan a ni a; 'Dan tana rinawm leh Thuthlung tantu apiangin mi zui rawh se' tiin
a au a, Juda tam takin an zui nghal ani! Tin, 'Makabia' tih pawh hi Puithiam Matthathias fapa Juda hming an
phuahsak 'tuboh' tih niin pawl hmingah an hmang zui ta a ni! Makabia ziak pakhatna (bung 3:10-4;34) in a
ziakdan chuan tum tam tak Greek sipai ten hmehmih an tum thin a, mahse an hlawhchham vek a ni!
[Telushkin, Joseph (1991). Jewish Literacy: The Most Important Things to Know about the Jewish Religion,
Its People, and Its History. W. Morrow. p. 114. ISBN 0-688-08506-7.]

(Note: Heng pawl pahnih hi Hellenistic Judaism hringtu te an ni; Juda thisen kai, Jentail thisen kai bawk;
Judaism leh Greek Philosophy chawmpawlh tu te sawina ani)

A tawp a tawp ah Juda ten zalenna chu BC 164/5 ah an hmuh phah ta nghe nghe a. [Jewish Encyclopedia]
Temple an thian thianghlim nghal a. Chu chu ropui an tih em avangin a hriatreng nan kût(festival) ah an
hmang zui a, chu kût chu "Inpumpekna Kût" tih hi a ni a. Kislev(december) 25- ah Antiochus IV ina Vawk
Templea hlan a tum champha chiah kha a ni nghe nghe a. Thuthlung Thar lamah chuan Johana bung 10:22-
23 ah te hian a lang a. Tunlai Juda te chuan 'Hanukkah' tiin an sawi ta ber [Ginsberg, Louis. 'Legends of the
Bible'. Jewish Publication  Society (JPS):  Philadelphia, 1988].

Hetia Juda ten zalenna an sual mek laiin Antiochus IV pawh a boral ve ta zel a. Zalenna pum hlum Greek
thuneitu te chuan an pek pha ta nghe nghe a ni! Hei hi Juda pawl pakhat kan sawi tak HAsidim mi thenkhat
chuan an pawmpui a, Juda inrelbawl dan ah thuneihna neih tul an ti tawh lova. Chutihlai vekin Makabia
pawl te an che tha a, Jerusalem pum an lak hnuin Makabia unau zinga naupang ber Jonathana chu Puithiam
Lalber leh Juda rorelna kawnga hotu ah ruat ani ve bawk!

Makabia leh Hasidim pawl pahnih inkara thil inanglo, mahse an chipui Juda te rinna kawnga an sukthlek
tidanglam thei inanglo pahnih an kalpui ve ve a! Sawi tak angin Hasidim hote chuan Greek Philosophy leh
an ethics te chuan Juda te rinna an tihbuai loh chuan chung thil te chu hnawl kher ngai lovin an ngai a! Juda
te rinna chungchang humhim chauh an duh a, mahse Greek politics leh philosophical ethics lama inbarhluh
duhlo ang deuhva lang siin Makabia ziak chuan he pawlin a thamkawp nasat thu alo chhinchhiah a! Chung
Hasidim puithiam thlah kal zel chu Isua hunlaia "Pharisai" kan tih tak te kha an ni zui nghe nghe!
'Hellenistic Judaism' pawh an ti bawk thin! [Syracuse University."The Jewish Diaspora in the Hellenistic
Period"]. Makabia pawl anlo lan atang Juda kulmuk nih chu an tum ani tawp mai a! Makabia pawl lo lan tan
tirh leh Hasidim puithiam thampawlh Judaism hun intawnchhoh tan tirh phei kha chuan Juda tam zawkin
Hasidim pawl chu an dem rawn nasa nghe nghe! Mahse, hei hi an rinna ah an chian em vanga ngaih dawn
chuan Sakhaw dang nen a inang si lova, Judaism ah chuan rinna lam zawng zawng hi politics, philosophy
leh ethics lam ani tlat zawk si a. Rinna leh khawvel rorelna lam hi Judaism ah lak hran theih ani hauh lo! An
nunkawng zawng zawng a an hnam leh hnam anga ni-bil an neih pawh Rinna hmanga kaihhruai vek ani!
Chuvangin Hasidim/Pharisai te hian a mawihawih zawngin rinna lam chauh buaipui angin insawi thin
mahsela he politics hi an khel ru em em si, a tih theih tlat a ni!

Chutih rual rualin Makabia ziak chuan 'Makabia pawl' alo lan hma Hasidim pawl Puithiam ten Jerusalem an
enkawl lai hian Greek Philosophy leh ethics an thamkawp nasat thu leh, Makabia pawl anlo lan veleh a
Greek thuril hnawl chawp chauh niin a sawi a! Makabia pawl atanga Puithiam lo nive ta te chuan fir em em
angin Judaism an kalpui ta thung a, chu chu Thuthlung Thar lama 'Sadukai' te ho kha an thlah kalzel te chu
an ni veleh bawk! [Nicholas de Lange (ed.), The Illustrated History of the Jewish People, London, Aurum
Press, 1997, ISBN 1-85410-530-2].

Makabia leh Hasidim puithiamte hian Greek awpna atang a Rom awpna a an awmleh tum thlengin Juda te
puithiam an ni chhoh char char a. Hemi chhunga an hnathawh pawimawh em em chu Bible lehlin leh
hrilhfiah hi a ni a. BC pali na ah lehkhaziaktute(scribe) an tihte chu lo piangin anni chuan puithiam te
sawifiahna leh hrilhfiahna lachhawngin Thuthlung Hlui Dan te chu an ziak tan ta a. Chu chu Oral Law kan
tih 'Mishnah' hi a ni a. Chutih rualin Greek Septuagint pawh siam ani bawk a. Achhan pawh Juda tam
zawkin Hebrai tawng thiam tawh heklo le!

He hrilhfiahna Mishnah hi Hasidim leh Makabia thlah puithiam, Greek chikai, Greek atang a saphun leh
Greek philosophy chiah zawp tawh te BCE 532 hmalam atang tawha tawngkaa an inhlanchhawn tawh aziak
a an siam tak anih avangin a hunlai events nena chhutin Politics leh Philosophical idea te, extreme tak taka
hrilhfiahna te a ni hlawm a! Hei hi Greek leh Rome mite epa an awmlai anih avangin extreme taka zirtirna
an kalpui theih nan a siam anih a rinawm leh bawk! Dan te chu an sawifiah a. An sawifiah chu an hrilhfiah
leh a. A hrilhfiahna chu an thensawm leh a. Thensawm chu an then tè leh ta zel a ni! Chupawh chu ala
famkimlo an ti a, sawifiah lehna Dan thiamten an siamleh a. Jerusalem lama siam a awm a. Chu chu
'Jerusalem Talmud' tih a ni a. Pakhatleh chu Babulon lama siam niin 'Babulon Talmud' tih ani veleh bawk!
[Strack, Hermann, Introduction to the Talmud and Midrash, Jewish Publication  Society, 1945. pp. 11–12.]

Heng zawng zawng hi Isua khan a duh lova, a tullo nia a sawi te kha a ni a. Sabbath, kût leh ei leh in
chungchang hi Isuan a tullo a tih te kha an ni reng reng lova! Mishnah leh Talmud hmanga Dan(Torah) an
sawi zauna leh sawifiahna te zawk kha a ni a. Entirnan, Sabbath chu 'thianghlim taka serh tur' tiin
Mikveh(Torah) chuan a sawi tawp a. Adang a sawi lo! Mahse Mishnah leh Talmud chuan Sabbath serh dan
tur an sawi zau va, an zam chhuak a. [Talmud, Tractate Shabbat]. Mishnah sawidan chuan Sabbath ni hian
Theipui rahro pahnih tlukpui- wine tui nokhat pawlh tawk, bawnghnute lem khat, hriak thih tawk, khawizu
pema hnawih tawk, te chauh ei leh in phal niin a zirtir a! Chu an thil zam zingah 'sabbath ni a buhvui thliah'
hi a thian siloh avangin leh, Isuan alo thliak chu an Puithiam te Dan sawizauna Mishnah leh Talmud hmanga
anlo tehna Isuan a chhanglet ta mai a ni! Sabbath a tullo a ti lova, Sabbath a kan chawlh dan chu a 'kher mai'
a hman tur nilovin kan chhia leh tha fim tak hmanga hman a pawimawh zawk zia te, thil tha tihna anih
chuan hnathawh thleng pawhin a pawilo ve, tih angin a sawi thung ani! Sabbath ngai ngau a duhlo a ni lova,
Israel kût ngau ngau a do ani lova, Ei leh In ngau ngau a do ani hek lova! Heng Dan phena an hrilhfiahna
kher mai tak hi Isuan a tulna awmlo niin a sawi mai zawk ani!

Hei hi kan sawi fo angin Greek awpna hnuaia Juda te an hel tuma Jentail Saphun ten an chiahpiah leh Greek
philosophy nena a chiahpiah, Juda saphun nisi Juda thisen pure nilo ten Dan an hrilhfiahna bu a ni a. Isuan a
haw em em a! Zabi 2/3 AD a Jentail church father ten kohhran an han enkawl a, commentary leh
interpretation, Greek dynamic leh mechanical meaning hmanga an han hrilhfiah ta chu Dan 10 bakah
Mikveh hrim hrim an hmu sual a! Isuan a hua emaw a tibo emaw an ti ta vek a! An han hmu thelh nasa lutuk
leh a awmzia an han hmu phalo lutuk hi chu Setana Plan hlawhtling ber zing ami ani tih hi phat rual a nilo!

A tawplam hnaih teh ang! A hmawr bawk ta nghal bawk ila. Kan Bible hi a neitu Juda tarmit kan vuah ve
kher duhlo anih chuan tihsualna chance hi 100 ah 100 alo ni e! Dan chungchang te, Paula sawi fo Dan te,
Christology a Doctrine inhnialna Messhiak chungchang te! Tin, Judaism ah rau rau Talmud leh Mishnah
nilo, Classical Judaism pure em em a kalpui hi Pathian thu zir nan leh hmuhna tarmit atan chuan a fiah ber
mai! Chu Judaism chuan Thlarau Thianghlim pawlna hmangin hnam leh culture, ethics leh ritual practices a
nei vek a. Pathian pawh introduce a ni a. Chu chu kum 2000 awra upa Jentail theology aiin a tha filawr hlak
a. Chu classical Judaism pure lutuk chu Greek, Persia, Babulon leh Rome sawrkarna hnuaia pawlhdal anih
hnu leh a hnam Israel chhungkua ngei tihmang anih hnu ah, Isua ngei lei ah lokalin Israel chhungkaw bo ta
hruai khawmna leh Judaism Dan belh nasa lutuk siam that hna arawn thawk bawk a nih kha. Awle, hriat
thiam a hun e. Chawlawlna alo thleng tan ta!

Posted 9th April 2017 by Lta chhakchhuak

Church History(Original Doctrine)


Kan tuilohna lam alo nih hlauh chuan engpawh nise chhiar hram hram ila. Tunlai ringtu tam tak te hian Kohhran
chanchin kan hriat vakloh hi rawn report ka duh mai a nia. Inhnial nan chuan tih ani lem lo va. Tunlai sanah mi
thenkhatin Bible a thu te hi an duh duh danin an hrilhfiah a. Chuvanga Denomination hrang hrang lo chhuak ta
pawh hi a ni! Ani lah tak a, History leh a source mumal hre hauh lova mahni denomination rindan maupuah pui
vak vak a, han tanulh phei hi chuan kan hriatloh zia hi a chiang tulh tulh a! Tlar khat thu a thu harsa tam tak sawi
zui ngai awm thin te pawh a hre zawk leh chik zawngin an han sawi a, a hre hauhlovin 'khawvel finna a chhut a
ngailo, ring tawp rawh' an han tih tawl mai te hian anmahni zawk hi an intihria ani tih va inhmu der silo chuan!
Engpawh nise, kan tunlai rindan Godhead chungchang leh Old Testament thupek hnawl alo nih chhoh dan sawi
lan kan tum dawn bawk a. Chu chu inchhiar ve duh rinna avangin ka rawn post ve ngawt mai a ni e.

Tin, han belh leh thuak ila. Bible canon kan tih fo translation phena scum rura - addition or refutes te hi kan
hriatna bawm ah khung reng i la. Version dang dang ziak a inanloh dan te, an comment dan inanglo te,
theoretise dan inanglo te, a meaning leh references thlenga kan chik a ngai tih hre tlat bawk ila. Kan mizo bible
mai duhtawk mai lo hian; miin thutak a zawn chuan kiltin kilhrang atang a a observe a ngai fo va. Kan mizo Bible
a lo duhtawk kan awmleh ngei dawn tih erawh a chiang a. Hnial zui erawh chulam chu kan tum ani rihlo. A
addiction behavior ang ani tih hi hriatreng tur mahni thlirna dikti em em rilru hi chu! Psychologist ho chuan,
"Beliefs in something without any bases, and still unable to refute their belief" a tih Delusion hi mahni ngaihdan
pawm bur, midangte aia chiang bik a inhria, sawifiah thei hlek bawk si lo, te hi an ni!

 Sawi tan ila, post tum chu Kohhran chanchin te, 'Nazareth pawl' - Isua leh Tirh. Paula te ngei an aû-el na kha a
zirtirna leh zirtirna dang tam tak kara alo survive dan chhui telna te ani a. Source hai te a hau tak em avangin lo
sei deuh pawh nise dawhthei takin inlo chhiar hram hram dawn nia. Tin, ngaihnawm thei tur zawngin ziah a ngai
si a, theihtawpin han tikual kawi vel mah ila, a ngaihnawm aimahin chhiar alo har zawk ang tih erawh ka hlau hle
a nia!

Awle, he history kan chhui pah hian 'Nazareth pawl' leh a zirtirna kan chhui pah bawk ang kan tih tawh kha. Tin,
tunlai ringtu Christian te nen hian zirtir kawng ah an inang em tih kan chhui tel dawn bawk a. A kaihhnawih
Roman Catholic leh Eastern Orthodox Church ten Kohhran hmasaa an zirtirna chungchang pawh kan hrut tel
bawk dawn a ni. Protestants atang a chhuak Latter Day Saints(the Mormons), leh Jehovah’s Witnesses- te nen
zirtirna inang an nei em tih te pawh kan thlur tel bawk ang. Thenkhat Catholics leh Orthodox Kohhran te chuan
kum 2000 hial liam tawhah hian Apostle te zirtirna ang vawng tlattu hi an la awm an ring ngai tawhlo va[1].
Nimahsela Isua ngeiin a Kohhran dik te chu Mitthi khaw kulh kawngkhar tak ngial pawn an ngamloh tur zia a
sawi si(Matthew16:18). Hei hi a dik anih chuan Apostle te zirtirna ang a zirtirna kengkawh tlat leh la vawng nung
reng an awm dawn tihna a ni! Hei hi achhan chu Isua hunlai ata tawh zirtirna diklo(heresy) hi alo awm ve reng
tawh a. Rinawm turin a chah mawlh mawlh anih kha.
A chung a Isua thusawi hi a dik anih chuan he kum zabi 21 ah hian Kohhran dik zirtirna chu khawiah emaw tal
chuan ala awm dawn tihna a ni. A awm anih chuan heng ah hian chu zirtirna dik chu a awm dawn tihna ani bawk
ang-

* Greco-Roman atang a chhuak Kohhran ah hian a khawi emaw berah a awm ani thei a.

* Anihloh vek pawn Judaism- Christian thenkhat zirtirna ah ala awm tihna a ni thei bawk ang.

Tah khian khawi emaw zawk zawk ah Isua leh Apostle te zirtirna dik tak chu alo la nung reng dawn a. Tin, ani
chuan Old Testament hi abolish(tihban) anihleh nihloh min hmuh theitu anni bawk dawn a, chu chu kan
zawnchhuah chhoh tur a chu a ni e.

 Greco-Roman atang a chhuak Protestant leh Orthodox zirtirna hi ringtu inti tam zawk chuan kan rin a ni tlangpui
a. Mahse Greco- Roman(Catholic) zirtirna han en hian History leh anmahni ziak ngei pawn a tul zawk avang a
Bible zirtirna thenkhat an thlak te hi hmuhhmaih chi anni lul silo! Roman Catholic zirtirna duh lova chhuahsan
Eastern Orthodox leh Protestant te ah hian zirtirna dik chu alo awm reng mai thei bawk a! Tin, pawl tènau
inpawlkhawm thin kan hriat ngai siloh te ah alo awm reng zawk ni thei veleh bawk! Chu Kohhran dik leh a zirtirna
chu organization lian leh changtlung tak alo ni ta pawh ani thei zel a. Nge, chu Kohhran dik leh a zirtirna chu
Isua sawi anglo takin Greco- Roman emaw Pawl lian zawk zirtirna chuan anlo chimral tawh zawk ni ang! Isua
ngeiin a sawi a, a Kohhran chu "pawl tlem te" (Luke12:32), Khawvel huat rawn (Matthew10:22), leh tihduhdah
(Matthew10:23) an nih tur thu a sawi anih kha. Tin, mi tlemte chauhvin nunna kawng an thlan zawk thu pawh a
sawi tel bawk kha (Matthew 7:14; Matthew 12:31-32)!

 He kan chhui chhoh zinga Nazareth hi Bible ah a lanna hmasa ber chu 'Nazarit mi(Nazarene)' tiin Isua sawi nan
a hman a ni a(Matthew 2:23). Chu chu pawl hming lo ni zui ta kha a ni.

 Tunlai Christian-na han sawi tel lawk ila, thenkhat pawl hming buaipui em em te chungchang hi. Entirnan, pawl
tlem tih thumal avang a Sabbath Kohhran thenkhatin an tlem avang pawh animahna - “Church of God(Pathian
Kohhran)" an inti a. Baptist leh pawl thenkhat pawhin apostle original atang a chhuak, History lam thlenga
thlahtu chhui thei evidence awm niin an insawi bawk a. Chutih laiin History lamah - Old Church of God, Seventh
Day(CG7) leh Old Radio Church of God(tuna World wide Church of God lo nita hi)te chuan an zirtirna chu
hmuhtheih leh Apostle original zirtirna niin an inngai veleh bawk[2]. Thenkhatin Jerusalem a Pentecost ni
khawmpui a rinna kal zel tia inngaiin "Penticostal" an inti veleh bawk!

 Engpawh nise, khatih lai Kohhran dik zirtirna kha pawl tlem leh tlem lovah han ngai dawn ta ila, "Pu Chana
pawl" te hi anli dik hle ani awm a sin! Mahse, a tehtometer chu Bible ani tlat si a! Physical quantity biahthudi lam
nilovin "Pawl Tlem" tih hian Quality/ Moral aspect a kawk zawk ani ber mai!Anihloh pawn Catholics leh traditional
Protestants te hi lo dik nita se; an zirtirna ah chuan Pathian chu mi zawng zawng chhandam tawh rinna chauh
mamawh tawh niin an zirtir si! Chhandam vek kan nih tawh tih lam hi chu Bible tum dan alo ni bawk silo tih kan
hre bawk! Bible chuan Isua Meshiak hming avang chauhva chhandamna kan chan theih thu a sawi anih kha;

Acts 4:8-12

Tichuan Petera chu Thlarau Thianghlimin a khat a, an hnenah, "Mi zawng zawng hotute u, upate u,mi chak lo
tihthat thu-ah, 'He mi hi eng vangin nge a lo dam tak?' tiin vawiinah hian min chhuahchhal chuan,Nangni zawng
zawngin hre rawh u, Israel mi zawng zawng pawhin hre rawh se, Nazareth Isua Krista, kraws-a in khenbeh,
Pathianin mitthi zing ata a kaihthawh leh kha, AMAHA HMING ngeiin he mi hi hetah in hmaah damin a ding ta a
nih hi.Nangni in satute u, in lung paih, a kila lung tangkai ber lo ni ta kha amah hi a ni e.Mi dang tuma hnenah
chhandamna a awm lo; van hnuaia mihring sak zingah, min chhandam tur HMING dang reng a awm lo,"

Romans 10:14

A nih leh, an rin loha chu engtin nge an lam ang? A thu an hriat loha chu engtin nge an rin ang? Thu hriltu awm
loin engtin nge an hriat ang?
 Pathian thu hrelo, zawmlo, a Dan te ang lova awm bawk! Mahsela Kohhran doctrine hmanga Vanram inkaitir
leh Chhandamna chang ta a inzirtirna hi engzat tak awm hlawm ang maw! A bikin Mizoram ah phei chuan a sawi
mawi thiam thiam ngainat kan hlawh anih hial hi! Kohhran doctrine hmangin a thiltih ruk leh sualna hrang hrang
neihte thukruin 'Chhandam i ni ta/I piangthar ta' kan intih siak a. Pastor te lahin an doctrine a zawh kim chuan
OD vanga thi pawh nise vuina programne- ah 'Pathian angchhung nuam ah a chawl ta' te kanin ti fo thin!
Doctrine nuam leh awlsam, pawm nuam zawk inneih siak a ang ber. Chu chu Kohhran hmasa te buaina-
members hlauh aichuan an member te pawm zawng leh rilrem zawng a doctrine tihdanglam mai kha a ni! Dik
tak chuan Roman Catholic Kohhranin 'limbo(chawlhlawkna)' doctrine anlo neih te kha he kum zabi 21 a Kohhran
doctrine hmanga in chhandam luih tir dan nen hian a danglam lul lo ani zawk[3]!

JERUSALEM BUAINA LEH TIHCHHIAT

 Mi tam zawk ngaihdan ah chuan Kohhran hi Jerusalem a Penticost Ni 31 AD (27-33 A.D. pawh ani thei bawk)
atang khan intan niin an ngai a. Bible sawidan pawhin khami ni khan Thlarau Thianghlim an dawng a, mi
Sangkhat laiin an dawng tel veleh a, tichuan Jerusalem atang hnamtin hnenah Chanchin Tha puangdarh turin an
chhuak ta a ni(Acts 2).

 Tin, Bible vekin Jerusalem ah vawi engemaw zah thil pawimawh avangin Apostle te chu an inhmuhkhawm thin
thu a sawi bawk a(Acts 15; Galatians 1:18; 2:1-9). Vawi li ah vawi thum ngawt phei chu Paulan Jerusalem ah
Petera a hmuh thu a inziak a(Acts 15; Galatians1:18; 2:1-9). A vawi li na chu Asia Minor chhimlam a awm
Antiokei(Antioch) ah ani nghe nghe(Galatians 5:2). Apostle Paul chuan Greek rama Thesolonika miten
Juda(Juda ve tho Isua Meshiak a hnawltu zawk) te laka an tuarna a fak thu tihian a ziak a-

 1 Thessalonians 2:13-14

 He mi avang hian bang loin Pathian hnenah lawmthu kan hril bawk thin, Pathian thu kan hnen ata in hriat, in
pawm lai khan, mihring thu pawmin in pawm lo a, Pathian thu pawmin in pawm zawk avang kha; chu chu
Pathian thu a ni reng a, nangni a ringtute chhunga thawk bawk thina chu a ni.Nangni, unaute u, Judai rama
Pathian kohhran pawl Krista Isuaa awmte zirtu in lo nih kha, anni chuan Judate lakah an tuar angin, nangni
pawhin nangmahni rama mite lakah in tuar ve bawk si a.

Heng tawrhna avang hian Juda leh Jentail Isua ringtu tam tak chu Pella hmuna thlanchhe tura hriattir an ni fo!
Engpawhnise, Bible leh History kan en chuan Petera (circa 64-69 A.D.) leh Paula (circa 64-68 A.D) te boral hnu
atang Jerusalem leh a chhehvel ah zirtirna diklo nasa taka tihdarh tan a ni a. Heivang hian Apostle Philipa pawh
Asia Minor AD 67 khan a insawn ta nih hmel a. Tin, Johna pawh Asia Minor a awm Ephesi khua ah AD 69 khan
a insawn bawk an ti [4].

Hei hi kan va chhui zawn zel chuan AD 66 laia Juda ten Roman Empire hnuaia helna an chawhchhuah vang niin
a rin theih a! Biblical archeologist Dr. Michael Germano chuan tihian a record a-

"Flavius Josephus chuan AD 69 Penticost ni, Jerusalem khuaa a thlen tuma mipui tel ve la nungdam te chu
tihian an chanchin a ziak chhunzawm a. Kha zan la la khan Juda puithiam te chu Temple court ah
inhmukhawmin Meshianik- Juda(Juda, Isua Meshia a pawmtu te sawina) te chungchang ah "let remove them
hence' tih hi an rel a ni!(Source: Josephus, Wars, bk. VI, ch. v, sec. 3; Whiston 1957:825.)[5]"

Catholic Encyclopedia ah pawh-

 "Titus-in Jerusalem a lak lai April- September A.D. 70 khan Christian te chu Pella Paraea, Jordan chaklam ah
an tlanchhia[6]" a ti!

Catholic source kan enchuan Jerusalem a Juda te helna ah khan Christian te chu an awm tawhlo tih a lang a.
Thenkhat ziaka lo chhinchhiah te pawn AD 70 chhunga indona ah khan Christian mi leh sa an telloh thu leh,
hmun danga an tlanchhiat vek tawh thu an sawi bawk.[7] Tin, Emperor Titus in AD 70 a Jerusalem alo tihchhiat
tak ah chuan Judaism leh Christian inkarah inhalna nasa tak a hringchhuak bawk an ti.[8] Kum zabi 4 laia
Catholic historian Eusebius sawidan chuan Zabi 1 laia Jerusalema Kohhran enkawltu Apostle Juda chu mipui
thlan Pope ten hnawtchhuakin Pella hmuna insawn turin thu an pe bawk a. [9]

Hetiang nuaia Kohhran alo buai takah chuan Kohhran chhuahsan leh zirtirna diklo lo lut pawh a tam belh ta reng
a. Chung zinga pawl anga awm Nazareth mite(Nazarenes) hi kan chhui zui bik tur chu a ni ta e.

NAZARETH PAWL CHANCHIN ZEL...

 Matthew 2:1,23 ah chuan Isua chu Nazaret mi tia koh a ni a. Nazareth- tih hrim hrim hi Bible ah vawi 17 a lang
a; a kawh bik chu 'Jesus of Nazareth' tih hi a ni a, achhan pawh Isua hi Nazareth khaw mi a ni a, a kohnan tak
an hmang zui bawk (Matthew2:23). Tin, English Bible New Testament hian vawi 31 vel zet 'Nazareth, Nazarene'
tih hi a hmang bawk a ni.

Theological scholar James Tabor- in 'Nazareth/Nazarene' awmzia a sawifiah dan chuan “One from Nazareth”
emaw “Separatist/ Consecrated” tih a ni a. Hei hian Zabi tir lama Isua zirtirna leh a hnung zuitu te chu
“Nazarenes,” “the Messianists” an tih bawk chu a kawh ber a ni[10]. Protestant historian Philip Schaff sawidanin
Jewish Christian thenkhat chu Jerusalem tihchhiat anih lai khan Syria hmun ah awmhmun khuarin zabi 4 vel
thleng kha an awm anih hmel a. An pawl hming pawh 'Nazareth mi' tih niin Juda ten an phuah sak; Isua zirtirna
pawmtu te an sawina a ni a. Mosia Dan(Torah) te pawh an zawm a, Millenium lei a lo awm tur chungchang pawh
an ring bawk a. Chanchintha Matthaia ziak pawh hi Hebrai tawngin an nei bawk (Tunah chuan Matthaia ziak hi
Hebrai ziak anih ringlo an tam). Tin, Latin mithiam, Latin tawnga Bible letling hmasa bertu Jerome phei chuan
Judaism anni chiah lova, Christian tih dawn lahin Juda tihdan tam tak an pawm si, a ti hial![11] Chuvangin
Historian tam zawk chuan 'Nazareth pawl', Jerusalem Penticost ni atang a Kohhran zirtirna kal zel kha annih an
ring ta ber a. Tunlai Christian emaw Judaism nilo ve ve an nih chu!

Tirhkohte Thiltihin a record dan chuan-

 Acts 24:5He mi hi mi huatthlala tak, khawvela Judate ho zawng zawng chawk buaitu leh Nazaret mite pawla an
hotupa ber pakhat a nih kan hria a;

Hei hian Apostle Paula chu Nazareth pawl, Isua zuitu anih zia leh hotu chanchang hial anih zia a tilang a.
Tertulliana min hrilhdan pawhin Juda te chuan Isua Meshiaka ringtute chu Nazareth pawl an ti thin a ni, a ti
[Source: Tertullian. Against Marcion, Book IV, Chapter 8. Translated by Peter Holmes. From Ante- Nicene
Fathers, Vol. 3.Edited by Alexander Roberts, James Donaldson, and A. Cleveland Coxe. (Buffalo, NY: Christian
Literature Publishing Co.,1885.)]

Hetiang a Judate an Juda pui vekin an tih dan Harve Lewis chuan a sawifiah a; Juda te chuan pawl tlem tak leh
Isua Meshiaka ringtute chu Nazareth pawl tiin an ko-el thin tiin[12]. Achhan niawm a lang Catholic historian
Epiphanius ziak ve thung ah chuan ; Heng mite hmuhsit an nih dan hi Juda tuaitir te chauh nilo, zing, chhun leh
tlai a tawngtai thin te pawhin 'May God curse these Nazarenes' tiin an tawngtai thin a ni!![13].

Nazareth pawl hi “synagogues of the East” ah a tawp ta niin Latin Theologian Jerome chuan a ring a[14].
Nimahsela thenkhatin Nazareth pawl thenkhat chu Sryria, Asia Minor, leh Armei(hetah kherlo pawh hian anla
awm thei) ah te bu anla khuar an ti a. Zabi 4 laia Catholic historian Epiphanius chuan 69/70 A.D a lochhuak
Apostle zuitu te an ni a. Mosia Dan te anla zawm bawk tih Roreltuten Paula an beihna atangin a hmuh theih a
ni[Acts 24:5]…Thuthlungthar chauh an pawm lova, Thuthlung Hlui pawh an pawm avangin Mosia Dan leh
Sabbath te anla serh a. Chu chu Christian annih chiahlohna pawh a ni a. Judaism tih dawnin Isua Meshiak ah an
pawm bawk si a ni! Heng 'KalSual(heresy)' hote hi Syrth thenawm Boroea leh Pella hmuna Decapolis ah te
awmhmun an khuar a ni a ti.[15] Heivang hian Epiphanius chuan Christian ni chiah lo, Jerusalem atang a Pella
hmuna pemte chu Isua meshiaka pawm ve tho, Sabbath, Mosia dan leh Judate kut pawm- 'heresy hmasa ber'
tiin a puh hial a ni! A awmzia chu Paula pawh hi Nazareth pawl ami a nih ve bawk avangin Kohhran hmasa
diktak kha 'Nazareth pawl'- Sabbath, kut leh Mosia Dan te zawm anlo ni tihna a ni!! Pathian chungchang a an
ngaihdan Modern scholars zing ami Larry Hurtado chuan- YHVH engkim chunga pakhat leh a aiawh Meshiak hi
an ring a. Thlarau Thianghlim hi Pathian angin an zirtir chungchang erawh chanchin chhui tur a hre zui lem
lo[16].

Bible pawhin tihian a ziak a-

 1 Timothy 2:5Pathian pakhat chauh a awm a, Pathian leh mihring inkara Palai pakhat chauh a awm bawk a,
amah chu mihring a ni, Krista Isua.

Thenkhat chuan 'Ebonite(serhtan ho)' tiin Nazareth pawl ho hi an sawi bawk thin. Mahse Scolar tam zawk, abikin
Scholar Ray Pritz ngaihdan ka va en chuan Ebionite pawl leh Nazareth pawl hi a inang lova; Ebonite pawl
hmalam daih a chhuak an ni a. Anihna takah phei chuan Zabi 1 lai khan Ebonite ho hi Nazareth pawl atang a
chhuak an ni a ti! An chhuah chhan pawh hi Christological doctrine leh Leadership chungchang buaina anih
hmel bawk[17].

Jerusalem a Kohhran hmasa chungchang Bible a kan en pawhin pawl hnih an awm tih kan hmu fo ang chu tiru;
pakhat zawk chu Apostle Paula sawidanin "Circumcision (serhtan ho)”(Titus1:10) (Ebionite kan tihte hi), leh pawl
dang Juda-christian an tih bawk "Nazareth pawl"te an ni. Heng Nazareth pawl te hian Judaism zirtirna thenkhat
an pawm a, thenkhat ah Meshiak an pawm bawk a. Thenkhat mi fimkhurlo leh hre chianglo ten Ebionite tiin an
sawi ta mai bawk a.[18] “Church of the Nazarene”- kum zabi 19 a lo piangte nen phei chuan a inanglo nasa teh
a nia aw.[19]

 JERUSALEM- DOCTRINE THAR

 Eusebius chhinchhiah danin 135 AD atang a Roman Emperor Adrian in a Judate a hnawhdarhleh thleng khan
Jerusalem ah Bisop 15 chuang Hebrai thisen kai Catholic kohhran roreltuten an ordain an awm tawh a ti a. Heng
Bisop ho hi Isua hre chiangtu leh mit ngeia hmutu nia inchhal te an ni bawk a ni![20] Kawng dangin han sawi ta
ila. Catholic, Orthodox, leh historian dangte ngaihdan ah chuan Jerusalem hi pawl pahnih- 'serhtan ho' leh
'Nazareth ho' zirtirna keng pawl awpna a ni thin a. Tin, Jerusalem hi Paula sawidan angin Kohhran
“Headquarters” anih mai bakah Petera boralna hmun a ni bawk a. Hetianga hmun pawimawh em em si hi 70 AD
khan tihchhiat alo ni tawh a! Achhan pawh Judate helna vang a ni tih kan hriat vek kha.

Chuvangin thlarau lama chungchuang Apostles John leh Philipa chuan Asia Minor ah awmhmun an khuar thu
kan hmuleh zel bawk a ni! Sawi tawh angin 70 A.D a Roman Empire laka Juda te an hel khan a tam zawk chuan
Pella hmunah an tlanchhiain Jerusalem an chhuahsan a ni. Bargil Pixner ziak 'Biblical Archaeology Review'- tih
ah chuan Jerusalem tihchhiat anih hnu ah Juda-christian(Nazareth) te chu Jerusalem ah an kirleh a. Temple
chhia te siam thalehin hemi tum ngei hian Petera pawhin Marka nu pindan ah Pentecost sermon a nei ta kha a
ni(Acts 2). Kohhran hmasa ziaktute record ah pawh an letleh chungchang hi a awm nual bawk[21]. AD 135(Zabi
2-3) thleng khan Jerusalema pawl lian leh a zuitu mipui ngah ber alo ni zui ta nge nge a ni.

Tichuan, , AD 135 chhung hi Kohhran History a thil pawimawh em em a rawn thlenna a ni a. Politics, Philosophy
leh Scum turu tak takin Kohhran a luhchilh tanna, zirtirna diklo thenkhat a bawr bawra lo luhtan lai a ni! An
chanchin hi kan hriatzui theihna leh kan hriatfiah theihna Arabic Islamic manuscript hlui zet tawh an
hmuhchhuah vang a nileh zel a! Chutah chuan Nazareth pawl zirtirna ang a zirtir pawl pakhat record hi alo awm
hlauh mai a. Kum 1966 khan Shlomo Pines chuan English tawngin a letling nghe nghe. A ziak hi Original Arabic
Muslim tawng ngeiin zabi 10 laia a ziak niin, a ziaktu chu Abdal- Jabbar leh Mahammad te an ni. Chapter ziak
thenkhat chu Islamic "Juda- Christian", Nazareth pawl zirtirna ang ring te chungchang a ni a. Harvard University
Journal- in a tarlan danin zabi 5/6/7 bawr vela ziak an ti a [Source: Howard G. The Harvard Theological Review,
Vol. 81,No. 1 (Jan., 1988), pp. 117-125]. Ziak pakhat veleh thung chuan zabi 2 emaw 3 laia mi ani ngei ang a
tive bawk [ Source: Pines, p. 21].

Section pakhat 71a- a English translation chu hei hi a ni;

 " 'After him', his disciples (axhab) were with the Jews and the Children of Israel in the latter's synagogues and
observed the prayers and the feasts of (theJews) in the same place as the latter. (However) there was a
disagreement between them and the Jews with regard to Christ.The Romans (al-Rum) reigned over them. The
Christians (used to) complain to the Romans about the Jews, showed them their own weakness and appealed
to their pity. And the Romans did pity them. This (used) to happen frequendy. And the Romans said to the
Christians: "Between us and the Jews there is a pact which (obliges us) not to change their religious laws
(adyan). But if you would abandon their laws and separate yourselves from them, praying as we do (while
facing) the East, eating (the things) we eat, and regarding as permissible that which we consider as such, we
should help you and make you powerful, and the Jews would find no way (to harm you). On the contrary, you
would be more powerful than they."

The Christians answered: "We will do this."(And the Romans) said: "Go, fetch your companions, and bring your
Book (kitab)." (The Christians) went to their companions, informed them of (what had taken place) between
them and the Romans and said tothem: "Bring the Gospel (al-injil), and stand up so that we should go to them."
But these (companions) said to them: "You have done ill. We are not permitted (tolet) the Romans pollute the
Gospel. In giving afavourableanswer to the Romans, you have accordingly departed from the religion. We are
(therefore) no longer permitted to associate with you; on the contrary, we are obliged to declare that there is
nothing in common between us and you;" and they prevented their (taking possession of) the Gospel or gaining
access to it. In consequence a violent quarrel (broke out) between (the two groups). Those (mentioned in the
first place) went back to the Romans and said to them: "Help us against these companions of ours before
(helping us) against the Jews, and take away from them on our behalf our Book (kitab)."Thereupon (the
companions of whom theyhad spoken) fled the country. And the Romans wrote concerning them to their
governors in the districts of Mosul and in theJaziratal-'Arab. Accordingly, a search was made for them; some
(qawm) were caught and burned, others (qawm) were killed."[23]

Awle, khi ziak khi a rintlak tak meuh chuan zabi 2(AD 130) lai chanchin a nih hmel ber a. He ziakin a tarlan chian
em em chu Pawl hnih(2); "Christians" leh "Companions (Faithful one- a tih zawk kha)" te kha an ni!
"Companions" a tih zawkte hian Greco-Roman an zawm ve duhloh thu te a ziak lang a. Pakhat zawkin a zawm
thu pawh a ziak bawk. Historian E. Gibbon- in he ziak a zirchianna ah chuan Nazareth (Juda- Christian), Pella
hmuna awm te chu Jerusalem ah kirlehin Kohhran an din a. Jentail tam tak Kohhranah an luhbelh avang te,
Politics avang tein Apostle te boral zawh hnu chuan Hebrai thisen kai ni a inchhal leh Isua hrechiangtu a inchhal
ten Kohhran puipa nihna chelin an enkawl chhoh va. Thenkhat Nazareth pawl zirtirna la pawm, Thenkhat pawm
tawhlo, Greco-Romanin a pawlh dal tawh te an ni chhoh nawk nawk a. Anmahni karah buaina nasa tak a chhuak
chhoh ta a ni[23]. Thenkhat chuan Latin Bishop hmasa berin Jerusalem kohhran pawh hi Roman
Catholic/Eastern Orthodox- tiin a thlak ta daih a ni an ti! Tin, Nazareth zirtirna la pawm, Catholic zirtirna pawmlo
te chu "Heresy" ah a puang hmiah hmiah mai bawk a! Catholic Encyclopedia 1907- in a chhinchhiah dan hi en
ila;

"Apostolic Church hun hnuhnung chu Jerusalem ah a ni a. AD 130 - ah Hadrian chuan Jerusalem tichhiain Aelia
Capitolina khawpui a din ta a. Heta tang hian Nazareth pawl chu a zirtirna chawpin a tawp ve ta a ni[24]"

 Heta kum AD 130 tih hi a diklo mai thei bawk! Achhan chu Bar Kokhban(Meshiak niin a inchhal a, helna a
chawkchhuak a ni; Achhan chu Judaism rindah ah Meshiak chu Ral beitu ropui tak turin an nghak a ni) helna a
chawhchhuah kum kha AD 132/135 anih hmel avangin kum AD 135 ah AElia Capitaloni hi din a ni zawk a ni. Hei
hi a pawimawhna em emna chu a hunlai Catholic Kohhran tun hnua an scholar te chuan an ziak record an zir
atang AD 135 atang Apostle zirtirna dik tak hi a pheldarh nei nuai tan a ni an ti!! A chhan niawm a lang chu Juda
helna chawkchhuaktu te avang khan Emperor Hadrian chuan Judaism zirtirna kaihnawih reng reng a khap nghal
vek a! Historian Salo W. Barron ziakdan pawhin Hadrian chuan Juda zirtirna anga inpawlkhawm te, Sabbath leh
an Ni thianghlim hrim hrim an Dan pawimawh dang te lamin a khap vek a ni.[25]

Hei hian Jerusalem a ringtute a tibuai hneh em em a. An rilru kaptu ber leh an duhthlan tur awmchhun chu
Sabbath leh kut te anla serh zel dawn nge, Greco- Roman zuiin an rinna chu an bansan zawk dawn tih hi a ni!
Hemi chungchang hi Orthodox Kohhran Jerusalem a din te chuan anlo record pek a; Chutah chuan 135 AD a
Roman emperor Hadrian- in Jerusalem a tihchhiat hnu a Aelia Capitolina khawpui a din khan Christian te chhim
ve turin a sawm fo va. Nimahsela Juda te erawh vawikhat pawh a sawmlo a ni.[26]
Heta Juda te a 'helh em em bik' hi a nihna tak zawk ah chuan Judaism zirtirna- sabbath, kut, P'thian hming,
Torah leh Mikveh la pawm ho hrim hrim Meshiak Isua ring te nen lam a huam vek a ni. Heivang hian mi tam tak
chu Juda- Christian(Nazareth zirtirna) lak ata kum 135 A.D tawp lamah an chhuah hum hum phah reng a ni![27].
E.Gibbon report danin thenkhat Juda- Christian; an zirtirna dik an unaute tlan bosan tak la vawng nung ve tawk
tawk a. Chung mite chu "Heresy" ah te puangin an that zui thin bawk[28].

Tihian a tir ata tawh Nazareth, Isua hunlai atang a awm tawh chu a hmasa ber atan mi tam takin Ebionite- intiin
an chhuahsan a! A hnu kum AD 135 ah Nazareth zirtirna atang bawkin Greco- Roman Christianna ah tam tak an
lutleh a ni!

Hetia Emperor berin Juda leh a zirtirna a huat tak si ah chuan Greco- Roman christian Church Father te chuan
Juda kut leh sabbath, an Torah Dan sawm leh Passover te serh a rem tawh lova. A aiah Roman Tradition nena
inzulin a Serh tur ni siam danglam a ni a. Emperor Constatine hun alo thlen meuh chuan Christian zawng zawng
zirtirna atan a pawm alo ni ta a ni! Chuta langsar em em chu Passover 14 ni thin kha 'Easter Sunday' tiin an
tidanglam a; Sabbath pawh 'Sunday'; Mosia Dan pawh 'Grace theology' hmangin an lehthal tir vek a ni.[29]
Lightfoot sawi dan phei chuan Roman Kohhran leh Alexandria tèn Easter- Sunday an pawm zawkna chhan a
sawichhawn dan chuan “Juda leh a kaihnawih reng reng tihbo nan...”a ti a ni[30]

Tichuan han en ila, Khawpui thar Aelia Capitalon din vangin Christian te pawl hnih ah an inthen phah ta a! Aelia
khawppui zawmtu Kohhran te chuan Roman Culture leh Tradition hmangin zirtirna dang nen ringtu an inti chhoh
ve zel a! Sawi tawh angin Roman zawmtu Kohhran te tan Juda- Christian annih lai a an thiltih thin Sabbath chu
Sunday tiin 135 A.D. ah an thlak ta reng a ni! Hei hi ziaktute sawidan chuan Juda ho zirtirna tinreng laka a
hranga awm an duh vang a ni!

 KOHHRAN DIK ZIRTIRNA TIH DANGLAM A NI VE EM!?

 He zawhna hi Ringtute buai mup mup tawhna leh denomination tam tak lo chhuak ta ah hian zawhna awmlo
theilo a ni a. Catholic Scholar tunlai amite leh Protestant mithiam te chuan sawi tak angin Kohhran dik zirtirna
chu pawlh dal leh chimral vek anni tawhin an ngai a! Juda ziaktu erawh chuan tihian min hrilh thung-

Jude 3"Duh takte u, kan chan tlan chhamdamna thu in hnena ziak ka tum hram hram laiin, mi thianghlimte
hnena rinna vawikhat kawltir lamah chuan thahnemngai taka beia fuih tur che uin in hnenah lehkha ziak a tul tih
ka lo hria a." tiin Ringtu dik te chu an zirtirna vawng tlat a rinawm turin a chah a. Hemi chungchang zulzui- ringtu
dik rinawm taka an zirtirna la vawnghim Palestine rama awm te chu zabi 2/3 lai Catholic kohhran chuan alo
inzulzui em emin alo chhinchhiah tlat pek a-

"Kan Lalpa zirtirna pawm tu thenkhat Capharanum hmun Tiberius ah anla awm a! Juda-Christians(Nazareth
zirtirna pawm) anni tih kan chiang a; an koh dan pawh 'Minim' an ti.[31]"

Origen pawhin Greco- Roman Christianna in a nek chhuah tak Ringtu dikte an darh tak zel thu tihian a ziak
bawk;

"Africa ram ah chuan ringtu pawl hnih an awm a; pakhat chu Ebonite an ni a. Virgin birth pawh an zirtir thin. A
dang pakhat te chu Juda te Dan leh hrei zawm ve vek, Meshiak Isua pawm si te an ni[32]"

Origen sawi dan hi chuan Ebonite hming chauh a rik avangin Ebonite leh Juda Christian te chu "Ebonite" ve ve
emaw tihtheih tak an ni a. Mahse an pawl zirtirna hi ngun taka kan en chuan Mosia Dan - Sabbath, Kût te an
pawm vek a, Isua Meshiaka an pawm bawk avangin Ebonite aimahin "Juda- Christian(Nazareth pawl)" annih hi
a rinawm daih zawk a ni! Scholar te pawn inhnial fo nana an hman a ni reng a. 'Kan ring dik e' tihna lam erawh
nilovin Nazareth pawl Jerusalem a Peticost ni atang a zirtirna dik chhuak pawmtu te an ni ngei ang tih a rinawm
zawk tihna mai a ni! Historian E. Gibbons ziak pawhin Nazareth pawl hi alo rei deuh khan Ebonite tiin an koh ta
zawk a ti bawk[33]. Origen kha chuan Juda Dan leh a zirtirna pawm hrim hrim hi Christian annih a ring ngailo
tawp zawk a! Nih tir a duh heklo!

 JERUSALEM NGAIH PAWIMAWH LOHNA CHI TIAK


 Roman chuan zabi 2 laihawl atang khan khaw hrang hrang chu 'Headquater' a siam a tum tan a. Mahse awmzia
a nei thuilo em em thung! Bible sawi danin a tir ata Jerusalem chu Kohhran ho 'Headquater', Meshiak Isua ngei
pawhin rorelna atan a arawn hmanna tur hmun a ni a(Revelation 21:2). Apostle Petera te pawh 70 AD thleng
Jerusalem a an cham ve thu kan hmu a(Acts 15:1-7). A tam zawk erawh chu Jerusalem pawn ah 70 A.D. thleng
khan an pem chhuak hlawm bawk a. Catholics leh Orthodox- ten zabi 2 laia mithianghlima an ordain Ireneaus
chuan tihian a sawi a; Jerusalem hi "Pathian khawpui" a nih tak zet chuan hetiang a ram chhe mai mai tur a nilo.
Apostle te leh Isua hunlai reng atangin rah hmasa chhuahna a ni a, mahse chu chuan tunah Jerusalem chu a
kiansan a, a tawp dawn ta anih hi, tiin.[34]

Jerusalem chu Pathian tan a pawimawhna awm tawhlo niin Ireneus hian a zirtir thin a. A chhan chu khatih lai
ringtu tam zawk kha Jerusalem pawn ah an pem vek a. Jerusalem ber pawh tihchhiat anih bawk vang a ni.
Ireneus chuan Jerusalem chu ringtu hmasa te 'Headquater' ni thin mahse a chhiat tak avangin khata ringtute
pawh kha ral zui ve tain a ngai bawk a! Nimahsela heng ringtute hi an tawp mai lo va; Nazareth pawl ami
Apostle Johana chu Jerusalem chhiat lai hian Asia Minor a awm thu kan hria a. Chu chu Lutheran minister, C.
Bernard Ruffin chuan sawi zauvin- zabi 1 laia Apostle hnuhnung ber Johana chuan Asia Minor a Ephesi kohhran
a enkawl zui a [35]. 'Orphaned Church' te dinin hruaitu atan Paula pawh hi a ruat tel nghe nghe bawk a. Hetih
hunlai hi A.D. 66 emaw 67 lai bawr a ni.[36] Sawi tawh angin hetih hunlai hi Jerusalem helna leh tihchhiat hunlai
bawr a ni a. Peter pawh a boral tum kha a ni! Apostle zinga bang awmchhun chu Johana chiah ani tawh bawk a.
Asia Minor a Ephesi khua ah Johana chu Paula nen intawngin Johana hian a thil hriat zawng zawng a zirtirin a
hrilh zui ta kha a ni! Paula pawn tihian a ziak a, "Jakoba, Kipha leh Johana; a khaipa anga ngaihte chuan"
(Galatians 2:9) tiin a ziak lang kher a ni. Heta 'Kipha' hi Aramaic tawnga 'Petera' tihna a ni a. Chung hotu pahnih-
Petera leh Jakoba te chu Jerusalem ah an boral tawh nghe nghe a. A bang awmchhun chu Johana chiah a ni ta
a ni!

Mi tam takin Bible New Testament Canon hi Roman Catholic mithiam ho ziah that leh phuah khawm niin an sawi
thin a. Thenkhatin zabi 2-3 inkar khan Bible hrim hrim hi ziah tawh ani tih an awih an awm mang lova. Chu chu
Johana hian alo chhang chiang em em a ni;

 1 John 1:1-31. Nunna Thu atir ata awm kha, kan bengin kan hriat kha, kan mitin kan hmuh kha, kan en reng a,
kan kuta kan dap kha, chu mi chanchin chu;2. (chu mi Nunna chu a lo lang ta a, kan lo hmu a, kan hriattir bawk
a, chu chatuan Nunna, Pa hnena awm kan hnena lo lang chu kan hrilh che u a nih hi);3. chu mi kan hmuh leh
kan hriata chu in hnenah kan hrilh ve che u a nih hi, nangni pawhin min pawl ve theihna'n; keini min pawlna chu
Pa leh a Fapa Isua Krista pawlna a ni tawh reng si a.

 1 John 2:3-43. Tin, a thupekte pawm kan nih chuanin chu miah chuan amah kan hria tih kan inhria e.4. A
thupekte pawm si loin, "Amah ka hria," titu chu mi dawthei a ni, thutak amahah a awm lo.

He bible changin chiang taka Answer min pek chu New Testament- ziak hi a ziak thaleh dap a. A tlangkawmna
te siamin Kohhran hnenah a thawn darh a. Zirtir zui turin a chah a ni! Anti- Christ chungchang pawh a ziak tel
nghe nghe. Anti -Christ chuan Kohhran mite tam tak ala bum thlu dawn a. Alo thleng mek a. Alo thleng zel dawn
bawk a; chumi lakah chuan inralring a hun hmawr anih tawh zia hre turin a chah lawm lawmna te pawh a awm
bawk a nih kha (1 John 2:18-19). Han belh ta hlek ila, hemi awmzia hi Roman leh Latin Church Father te khan
an hrethiam lo nge an tilui ve hrim hrim ni ang; Passover leh Sabbath aiah 'sunday' in an thlak ta daih kha a ni!!
Anti- Christ awmdan tur chu kan hria- "Dan bawhchhepa(Lawless Man)" a ni dawn a; a bawhchhiat tur chu
Dan(Torah), Pathianin amah zuitu te tana a chatuan thuthlung zinga Sabbath leh Passover bawhchhiatna a ni!!
Hei hi mi tam tak hriatloh duh lovin Johana chuan 'tunah pawh a thleng mek a ni' a ti lawm lawm anih khi!!
Thenkhatin Anti-Christ kanlo la nghak vung vung a, hun lo kalleh tura mi emaw tiin kan thlir vauh vauh a. Hei hi
BUMNA a ni. Greco- Roman Christian Church father te Theology khan tunlai ringtu te thlarau mit a dawi-ât sak
nasa em em tawh a! An tihsual thup nan theology dang min hluih a. Kan ar- khawthim dai ta vel mai mai anih hi!!

Dik tak chuan Greco- Roman ngei hi Sakawlh Lalram, a nihna inthup a ringtute mit tivaitu chu a ni a. A clue chu
kan hria, Juda te awptu hnam lian zingah Greco- Roman hi tel ve hek le! Pathian Dan pek a sua sam a! Dan a
tidanglam a! Hei ngei hi Anti-Christ hriatna atan a Hint pawimawh em em chu anih hi! Nimahsela bumna
theology atan Pathian Dan(Mosia Dan tih bawk) chu Kross a tihban ni tawh anga zirtirna siamin Thlarau
Dan(Pauline Theology) tiin a hmang ta zawk si a nih hi!

Ngaihdan thenkhat lahin Petera te, Johana te khan Juda te an hlauh avang a Sunday aiah Sabbath serh ta zawk
niin diklo takin thu an zirtir bawk a. Hei pawh hi Bible leh Historical record ah a awm hauhlo bawk! Chumi zawng
aichuan Roman hlauhna avangin Sunday hi serh alo ni ta zawk tih hian tanchhan Bible leh Historical record
mumal tak a nei a. A thlaktu Catholic Church ngei ngei pawn an pha hauhlo. An Encyclopedia ah an ziak del dul
a nih hi! Apostle Johana ngei pawhin Passover chu a ni takah a serh ziah thu an chhinchhiah kha a serhloh ni
takah an thlakleh daih si a ni! Kum zabi 2 laia Catholic church- in mithianghlima an puan Ireneus chuan tihian
ziak ani ta reng a;

"Ephesi hmuna Peteran kohhran a dinlai khan Apostle Johana pawh an zing ah a tel ve a. Ani phei chu Trajan a
thlen thleng khan Ephesi a kohhran te hnen ah a cheng ve. Chuvangin ani chu Apostle zirtirna hre tura hriatpuitu
awm chhun a ni.[37]

Tichuan, Ephesi leh Symran hmuna kohhran te pawhin Passover chu Nisan 14 na ah an hmang thin tih kan
ringngam thei ang.[38] Catholic kohhran ziaktu dang te pawh hei hi an pawm a, Apostle te zirtirna ngei ani tih an
ring ve bawk! Johana ngei pawhin amah leh Apostle te zirtirna pawmlo chu 'Dan bawhchhe Pa'- Antichrist an nih
thu pawh a sawi hial anih kha!

Zabi 2 lai Ephesi kohhran te zirtirna dang pawh 1 Timothy 5:10 leh John 13:10 ah te kan hmu bawk. Historian
BW Bacon chuan tihian a sawi a; Johana 13:10-in a tarlan chu kan sualna te tlenfai nana ke insil sak
chungchang a ni.[39] Hei hi a pawimawhna chu Passover ni hian kesil rawngbawl an inneihsak thin tih Johana
kohhran enkawl chhungah hian kan hmu bawk a. Tin, zabi 3 thleng khan khawchhak lam ram kohhrante chuan
an insilsak thin a ni[40]. Carthage, tuna Tunisia nita a mithianghlim a ngaih Cyprian chuan 'kesil rawngbal' chu
midangte laka chapona aiin inngaihtlawmna entirna a ni a; entawn atan Lalpa ngei pawhin a zirtirte ke a silsak
ngei kha; heti hian “Kei, Lalpa leh inzirtirtu ngei pawhin in ke ka silsak che u chuan, nangni pawh in insil sak tur a
ni. Hei hi inentawn atan a ka tih a ni, ka tih angin inti ve dawn nia”[41] tiin. Zabi 6 tir lam vel ami Caesariusa
sermon bung 103- ah pawh ke sil rawngbal neih chungchang a awm bawk.[42]

Amah Johana ngei pawhin Ke sil rawngbawl chu Isua hnena a zir a ni a (cf. John13:12-15; Matthew 26:17-28).
Tunlai ringtu tam tak ah erawh chuan ke sil rawngbawl hi hlamchhiah a ni thung! Isua hnungzuitu tan he zirtirna
hlamchhiah hi engtia pawi nge ni ang le!! Ringtu dik chuan a tih ngei ngei tur anih hmel si!

Ngialngan(literally) taka Johana ziak lakchi lova ngai Luthera ve thung chuan John 13: 13-15 a 'Kesil
Rawngbawlna' hi a ziak ang ang a tihtur lam aiin awmze dang nei zawk ah a ngai a [43]. Hei hi a mak lo! Luthera
hi Protestant hotupa- Sola Scribture, Hebrew Original leh Greek New Testament thu tam tak thlak danglama a
hrang a Bible siam ngattu kha ani hi a ni a; Mosia hnena Dan pek Sabbath tihbo tuma Bible thu pawh tidanglam
ngam a ni bawk a! Tin, Judate huatnaa khat anih bakah Juda te chu an hmai leh taksa hial a Acid leih duh mi
Protestant dintu kha a ni! Chuvangin a zirtirna tam tak hi rinngam aiin rinhlelhna leh lehlin dikloh a tam em em a.
'Kesil rawngbawl' chungchang a a ngaihdan pawh hi Thlarau dik atang a chhuak a ni lova, bumna leh Pathian
thute tihdanglamna mai a ni!!.

Asia Minor, zabi 2 lai va en veleh ila. Ireneus ziak dan chuan Asia rama Apostle chu Polycarb a ni a; Smyran
kohhran hote enkawltu a ni. Apostle Johana kaihhruaina hnuaia seilian leh hmutu a ni a: Apostle te hnen atang a
a hriat leh zir te chu a zirtirleh chhawng thin a ni.[44] Sawi tawh angin Paula chuan Ephesi khua a kal tumin
Petera, Johana leh Phillipa te ava hmu bawk a nih kha. A hnu reilote ah Peteran Jerusalem ah a boral san a.
Philipa pawhin a boral san a. A ziaktu ngei Paula pawh a boral ta. Tichuan Johana chauh chu Apostle zinga la
dam awmchhun a ni a. Chumilai bawr chuan he New Testament pawh hi Canon thar hlakin a ziak tha a nih a
rinawm a. Tin, a bula khawsa rawt Polycarb hnenah chu New Testament canon chu a pe a nih hmel.

Passover hman chungchang pawh Bible ang thlap leh Apostle te ang thlapa zitir nawn zel a ni a. A bial Asia
Minor pumpui a zabi 2 Kohhran te chuan Polycarb zirtirna hnuai ah Nisan ni 14-na ngei ah Passover an hman
thu Eusebius chuan a chhinchhiah bawk[45] English lama lehlin ah chuan ''Passover, Nisan ni 14 a hman" thu hi
"Old tradition" tiin a indah a. Enga pawh chu nise, Marka ziak ang takin Isua zirtirna chu Nisan ni 14- na a
Passover hman hi a dik reng a ni (Mark 14: 12-25). Chuvangin Polycarb pawh hian Apostle te hnen atang a a
hriat a zirtir chhawng mai a ni! "The Life of Polycarp" tih ziak ah chuan 'Old Tradition' tih hi Apostle Johana'n
Symran kohhran hnena a putluh nilovin Paula putluh zawk niin an sawi bawk thin a! An sawidan chuan Paula
hian 'Chhang dawidim telloh Kut' ni chuan Galatia ram atang Asia minor ava thleng a. Kohhran te hnen ah thu a
sawi a. A sawi zawh chuan Jerusalem kalleh nghal mai tur anih avangin Pamphylia; Losii fanu Euniki fapa ava
hmu a. Hei hi Timothea hnena lehkhathawn ah pawn a chuan nghe nghe kha. Paula chuan hemi tum hian
Passover chungchang te a hrilh a, Thawhlehna chungchang te pawh a hrilh a ni[46]. Adang chu chhunzawm zel
tur ni tehse, a thui dawn em mai!

                                                                       REFERENCE

[1]EhrmanBD. Lost Christianities: The Battles for Scripture and the Faiths We Never Knew.Oxford University
Press, USA, 2005

[2]Dugger AN, Dodd CO.A History of True Religion, 3rd ed.Jerusalem, 1972 (Church of God, 7th Day).1990
reprint.And Hoeh H.A True History of the True Church.1959 ed.Radio Church of God

[3]http://www.ccog.org/statement-of-beliefs-of-the-continuing…/

[4]Ruffin C.B.The Twelve: The Lives of the Apostles After Calvary.Our Sunday Visitor, Huntington (IN), 1997, p.
94

[5]http://www.bibarch.com/ArchaeologicalSites/Pella.htm 06/20/07

[6]Fortescue A. Transcribed by Donald J. Boon. (Jerusalem (A.D. 71-1099). The Catholic Encyclopedia, Volume
VIII Copyright © 1910 by Robert Appleton Company, NY. Nihil Obstat, October 1, 1910. Remy Lafort, S.T.D.,
Censor Imprimatur. +John Cardinal Farley, Archbishop of New York, pp. 355-361

[7]Bagatti,Bellarmino.Translated by EugeneHoade.The Church from the Circumcision.Franciscan Printing Press,


Jerusalem, p.7

[8]http://www.jerusalem-patriarchate.org/ May 24, 2005

[9]Eusebius. The History of the Church History, Book III, Chapter V, Verses 2,3.Translated by A.
Cushman McGiffert.Digireads.com Publishing, Stilwell (KS), 2005, p. 45

[10]Tabor, James D. The Jesus Dynasty: The Hidden History of Jesus, His Royal Family, and the Birth of
Christianity.Published by Simon and Schuster, 2007, p.133

[11]Schaff, Philip, History of the Christian Church, (Oak Harbor, WA: Logos Research Systems, Inc.) 1997. This
material has been carefully compared, corrected¸ and emended (according to the 1910 edition ofCharles
Scribner's Sons) by The Electronic Bible Society, Dallas, TX, 1998

[12]Lewis,HarveSpencer.The Mystical Life of Jesus. Published by Rosicrucian press, AMORC college, 1929.
Original from theUniversityofCalifornia. Digitized Dec 3, 2007, p. 61

[13]Epiphanius.Panarion 29, 9,3 as cited in Pritz.Nazarene Jewish Christianity.Magnas, Jerusalem, 1988, p. 35

[14]Jerome.Translated by J.G. Cunningham, M.A. From Jerome to Augustine (A.D. 404); LETTER 75
(AUGUSTINE) OR 112 (JEROME). Excerptedfrom Nicene and Post-Nicene Fathers, Series One, Volume 1,
Chapter 13. Edited by Philip Schaff, D.D., LL.D.1886. Hendrickson Publishers, Peabody (MA), 1999 printing, p.
339

[15]Epiphanius.Panarion 29 as cited in Pritz, pp. 30-34


[16]Hurtado LW. Lord Jesus Christ, Devotion to Jesus in Earliest Christianity. William B.EerdmansPublishing,
Grand Rapids, 2003, pp. 560-561,618

[17]Pritz,p. 108.

[18]Ibid, pp. 85-86.Pritz states the earliestappearance of the term “Gospel of the Nazarenes” did not occur until
the ninth century and was then misnamed based upon a misunderstanding of another writing.

[19]Church of the Nazarene.Wikipedia.Viewed 08/02/08

[20]Eusebius.The History of the Church, Book IV, Chapter 5, p.71.

[21]Pixner B. Church of the Apostles Found on Mt. Zion. Biblical Archaeology Review, May/June 1990

[22]Pines S. The Jewish Christians of the Early Centuries of Christianity according to a New Source.
Proceedings of the Israel Academy of Sciences and Humanities, Volume II, No.13; 1966. Jerusalem, pp. 14-15

[23]Gibbon, pp. 389-391

[24]Wilhelm J. Transcribed by Donald J. Boon. Apostolic Succession. The Catholic Encyclopedia, Volume I.
Copyright © 1907 by Robert Appleton Company. Online Edition Copyright © 2003 by K. Knight. Nihil Obstat,
March 1, 1907. Remy Lafort, S.T.D., Censor. Imprimatur. +John Cardinal Farley, Archbishop of New York

[25]Barron SW.Social and Religious History of the Jews, Volume 2: Christian Era: the First Five
Centuries.Columbia University Press, 1952, p. 107

[26]The Greek Orthodox Patriarchate in Jerusalem.http://www.holylight.gr/patria/enpatria.html viewed 11/30/07

[27]Bagatti.Bellarmino.Translated by EugeneHoade.The Church from the Gentiles in Palestine.Franciscan


Printing Press, Jerusalem, pp.11,71-72

[28]Gibbon E. Chapter XV, Section I.

[29]Bagatti.The Church from the Gentiles in Palestine, pp.26,71-72

[30]Bacchiocchi S. God's Festivals in Scripture and History. Biblical Perspectives, Part 1, The Spring Festivals.
Befriend Springs (MI), 1995, pp. 101,,103

[31]Bagatti. The Church from the Circumcision, pp.21,22

[32]Origen. ContraCelsus, Book V, Chapter 61.In Ante-Nicene Fathers by Roberts and Donaldson, Volume 4,
1885.Hendrickson Publishers, Peabody (MA), printing 1999, p. 570

[33]]Gibbon E. Decline and Fall of the Roman Empire, Volume I, Chapter XV, Section I. ca. 1776-1788. The
Modern Library, NY, pp. 390-391

[34]Irenaeus. Adversus haereses, Book IV, Chapter IV, Verse 1.

[35]FonckL. Transcribed by MichaelLittle.St. John the Evangelist. The Catholic Encyclopedia, Volume VIII.
Published 1910. New York: Robert Appleton Company. Nihil Obstat, October 1, 1910. Remy Lafort,
S.T.D.,Censor. Imprimatur. +John Cardinal Farley, Archbishop of New York.

[36]Ruffin , p. 94

[37]Irenaeus. Adversus Haereses.Book III, Chapter 3, Verse 4, p. 416.

[38]Eusebius.The History of the Church, Book V, Chapter XXIV, Verses 2-7, p. 114
[39]Thomas JC. Footwashing in John 13 and the Johannine Community. Published by ContinuumInternational
Publishing Group, 2004,p. 151

[40]Hardinge, Leslie. The Celtic Church in Britain. Teach Services, Brushton(NY) 2000, pp. 111,116

[41]Cyprian.The Epistles of Cyprian, Epistle 5, Chapter 2. In Ante-Nicene Fathers/Volume V

[42]Cited in Thomas JC, p. 145

[43]Bergstresser, Peter.Baptism and Feet-washing. Published by Lutheran Publication Society, 1896. Original
from the New York Public Library. Digitized Aug 2, 2006, p. 189

[44]Irenaeus. Adversus Haeres. Book III, Chapter 4, Verse 3 and Chapter 3, Verse 4

[45]Eusebius.The History of the Church, Book V, Chapter XXIII, Verse 1, p. 11

[46]Pionius, Life of Polycarp, Chapter 2.Translated by J. B. Lightfoot, The Apostolic Fathers, vol. 3.2,
1889,pp.488-506.

Posted 28th November 2014 by Lta chhakchhuak

Eden Natna(Corrupted DNA)


Thenkhatin “a ziak ang anga  pawm tawp mai tur, ngaihdan lo sawi ve fo hi a himlo” an ti
fo mai. Mahse a ziak ang bak bak thusawi ngaithla turin chawlh nitin an thawmhnaw
neihthat ber ber nen an inkhawm thin tih hi an ngaihtuah thleng pha miah lo. Pathian thu
sermon thiam kan tih zawng zawngte hian Bible chang pahnih khat tlawhchhana thusei tak
tak sawi te  an ni hlawm vek mai si. A ziak bak hlir an sawi a, kan tuipui ber chu a nih lawi hi.

A ziak ang in kan pawm dawn tak tak anih chuan Eden huan a Evi leh Adama thlemtu kha
RUL tiin Mizo tawng chuan a inziak a sin. Enga tinge Setana kan tih tal ang? Rul chu a hlauh
awm vak hlei nem! Vawin ni tlengin thenkhat phei chuan anla khawi hial anih hi. In huanah
emaw Rul i hmuhin hei le Setana tiin i au ngai a mi?   Mahse rul chu setana aiawh, setana
entirnaah  pawmin rul thu leh hla avangin kan inhnial vak vak chu anih  hi. Huan lai takah
chuan nunna thin a awm bawk (tree of life) tih pawh Pathian entirna symbol ah kan ngai leh
lawi si a. Chhia leh tha hriatna thei chu symbol- ah kan ngai leh thei bawk silo em ni ang
le..? Nge a thing chu symbol ah kan ngai anga, a rah chu a tak takah kan ngai ang?

Engpawhchu lo nise, he topic a hriat thiam kan tum tur chu  Thinlunga mihring thuruk
(1Pet 3:4) tih hi. Hei hi anihna ngau ngauvin kan ring dawn nge a thuruk hi kan hai lang
dawn zawk. Anihna ngau ngau va kan pawm dawn anih chuan thuruk chu enge ni ang?
Chhan tho tho a ngai ang! Tin, kan natna vei leh thuruk inthup, thinlung hi bumhmang
chhelailet der  a nih chhan pawh hi he chhuina hian a chhan theih ring ngei bawk ila. Setana
thilthuk, Eden huan kum BCE 3000 liam tawhah kan va letleh dawn erawh chu a ni a,
thenkhat tan chuan awihar tak a ni ang a, thenkhat tan chuan sermon ropui tak ani thung
ang. Hriatthiam theihna turin Thlarauthianghlim kan mamawh hmasa ber tih hriat a ngai a,
heng ziak zawng zawng hi Pathian thu tih dalna lam ani lova, setana mualphona leh a thuruk
te kan hailang dawn a ni.
Tin, kum zabi thara PIANGTHAR inti te rilru ah sual alo la awm reng thin nachhan te,
Davidan a pianhma ngawta SUAL alo intih nachhan te, simna pawh hi thlarauthianghlim
tello chuan alo har zia te kan manfiah rual rualin Yeshua(Isua) thisen lo turu zia leh
pawimawh zia kan hmuchhuak dawn a ni. Davida leh keini thisen alo dan chuang biloh zia te
pawh kan hmufiah dawn a. Chutih rual chuan Sermon tlawrh leh lungtichhe thei, thluk
mawi leh nalh anih dawnloh vang erawh chuan emotion ngaina tan chuan a ninawm fu mai
thei bawk.

GENESIS HI MYTHS A NI THEI EM

A hmasa berin Genesis ziak kan zir dawn avang leh kan chhui let dawn avangin thenkhat tan
chuan hmuhloh chhui vak vak leh mitthi tawh thiamthu sawi tir tum chu thuhmun a ni,
chuvangin inhnialna atam loh nan Genesis ziak dan leh kalhmang en hian Myths(thawnthu)
mai a ni e, an ti thin. Abikin Genenesis  bung 3 thu phei hi chu symbolize hmanga khawvel
ah sual alo luhna Myths niin an sawi thin. Scholar thenkhat, Bible humhim duh pawlin
“Myths hi Bible ah a awmlo” ti mahse,  Paula leh Peter a te pawn “Myths” hi anlo hmang ve
reng mai bawk si nen, thilchikmi tanlo chuan rinhlelna luipui ah pilbo deih thei hi alo ni lah
tak a!

Tichuan IH Marshall a hrilhfiahna chu ka va en ta a, tihian:-

1. Myths chu science tel lova thawnthu hmanga thilbul lo awmdan sawichhuahna chanchin
a ni(Origin of things).
2. Myths chu hmanlai mite thiltawn thawnthu anga sawichhuahna a     ni(Experience).
3. Myths chu entirna hmanga thawnthu phuahchhuah hi a ni(Symbolism).
4.  Myths hi pathiante leh mihring aia chungnung zawk (Super natural actors) hawi zawnga
thawnthu engpawh phuah hi a ni(Heta pawimawh em em chu “any kind of Story” tih hi hriat
hmaih chi a nilo).

He hrilfiahna hi tunlai Scholar lar ber ber tena an hman than leh an rinrawl ber a ni. Han en
reng reng pawn Thlanrawkpa khuangchawi thawnthu ah pawn rem em a vawm bei mai
theih ani tih chu hriatsa vek a ni. Nova toilet, Chhimbal lo awm chhan, sual bul, Ni awklem
leh engpawh mihring nena inkungkaihna nei tawh phawt lam ah chuan khi Myths
hrilhfiahna khi a leng vek ti ila a sual hauhlo ang. Mizo Lasi thawnthu(myths) ah te pawh
hian remchang takin a vawm bei zel theih bawk a. Tin, Mizo ten khuavang thawnthu kan tih
leh saptawnga “Myths” tih hian danglamna a neihloh zia pawh a lang nghal mai. Saptawnga
Myths han tih tak vanga  Lasi thawnthu nena a danglam bikna a awm hauhlo tih hriat a tha
bawk.

Heng bakah hian Myths chungchanga ngaihdan hrang hrang- A dictionary of World
Mythology, Encyclopedia Britanica, The Oxford Companion of the Bible, Webster’s
Dictionary, The new oxford Internatinal Dictionary hote ngaihdan han rawn kual hnu pawh
hian Myths awmzia hi PC. Biaksiama sawi ang deuhin “thal romei ang deuh” niin a hriat ta
a.  James DG Dunn, Nottingham University lecturer pawn, “the basic problem of myths is
the problem of definition” a ti bawk! Tin, Myths hrilhfiahna  kan tarlan tak siamtu IM
Marshall meuh pawn, “Myths is a confusing and slippery term in theology; it is used in so
many illdefined ways..” a ti mauh mai! Tichuan theologian leh scholar te pawh hian Myths
awmzia leh nihna tak chu “chumi chu a ni e” tih tur anlo hre bik vaklo tih kan hre ta a ni.

Liberalist ho ve thung chuan Bible pum deuh thaw hi Myths ah an ngai ve leh vek thung!
Entirnan, Bible hi Myths chikhat anga rawn sawi hmasa bertu German mi, DF Strauss, “Life
of Christ” ziaktu chuan Yeshua chu a tak awmlo angin a puang dum dum  a. Kum zabi 20 laia
miril leh Myths chungchanga a ngaihdan vawrh lar em em tu Rudolf Bultmann lah chuan,
“New testament hi khuavang thawnthu hian a chhilhbo deuh vek a, thutak hmu chhuak tur
chuan a chhilhtu te hi hlih kian hmasak vek phawt an ngai a ni” tiin a rawt tawh bawk a nih
kha. Chutih laiin Conservative scholar tam zawk erawh chuan  Myths hi theological field a
hnuhluh tlak niin an ringlo thung!

Bible bu chhunga thu thenkhat te hi thawnthu phuahchawp(pagan myths) te nena hmehbel


tur chu a awm ve neuh neuh ngei a. Chumi avanga Bible a Old testament(Thuthlunghlui)
pawh hi Myths emaw tia ngaihthei a ni bawk lah tak. Engpawh chu nise, Myths hian
hrilhfiahna pawmtlak tur mumal pawh a nei lova, theologian leh scholar te pawn a remdan
ang angin anlo hmang ve mawp mawp mai chauh a ni ber e. Chuvangin pagan myths leh
Bible a thu thenkhat lo in an tak avanga Myths a lo ngaih vek mai hi a fuhlo thei a. Liberal
theologian leh Conservative theologian ho hrilhfiah dan pawh a inang heklo, Liberal
theologian hrilhfiah dan chauh kan lo hre ta anih phei chuan Bible pum hi Myths hlanga
ngaih thei a ni der bawk a ni!

Heng atang hian theologian thenkhatin “Myths” tawngkam a thawka phita an han chelek fo
nachhan chu kan hre thei mai tawh awm e. Hrilhfiahna pawmtlan bik awm hauhlo, duh lam
zawng zawnga hrilhfiah theih hi Bible a lo zeh tel emaw,  abikin Genesis ziak hial pawh
Myths anga lo ngaih hi chu THUTAK ZAWNGTU(Truth Seeker) tan chuan tihrual alo nilo!
Hetianga Liberal scholar hovin an duh dan dana an han sawngbawl theih Myths hi thutak
khuk pui chi pawh a nilo tih hi hriat reng a tha.

ZAWHNA MAK TAK PAKHAT 

A hmasa berin Eden huan thing pahnih te kha ngaihtuah ang le; Genesis bung 2 kan en
chuan Eden huan chu lei ah a awm a, lei ah chuan Setana a awm tih kan hre bawk a, lei chu
Pathian siam a nih a vangin Pathian pawh a awm a ni tih hriat nan Huan(Eden) lai tak ah
chuan nunna thing  leh   a chhia leh a tha hriatna thing a awm a. He a chhia leh a tha
hriatna thing hi Gen 3:3 ah  kan en  chuan  thihna thing  a tih theih bawk ang. Tin, Bible kan
chhiar apiang a lo lang thin Zawlnei tawngkam atang chuan thil reng reng SYMBOL(entirna)
hmanga  sawi deuh vek thin a ni a, Ezekiela ziak kan va bih let pawn Tura Lal phena Hidden
message( Lucifer chungchang kha) Zawlnei puan a ni bawk(Myths a ni tihna a nilo a nia).
Chumi tawngkam nen kan hmehbel chuan nunna thing chu Pathian sawina  alo ni ta a. A
chhia leh a tha hriatna thing   pawh chu  Setana  sawina  alo ni ve leh ta chiah a ni.

Tin, engvanga  a chhia leh tha hriatna thing chu Setana entirna a nih tih tifiah turin hei hi en
leh ila; Pathianin Evi kal tlang a  “tawh pawh intawk tur a nilo”  tia a hrilh diam kha Evi
chuan Thei chu a la a, a ei ta a nih kha. Gen 3:7 ah chuan   “thei an ei avangin saruak an ni
tih anloin hre ta a”  tih a ni ve thung. Thei ei hi saruak zahpuina atan a valid(hman tlak)
chiah em?

Bawhchhiat hma han bik kir leh ta lawk bawk ila;

1.     Bung 1:28 ah chuan chi tam tak thlah a, leilung luahkhat turin mihring chu a ti a, hetah hian
sex  chu anlo hmang ve fe ngei dawn ani tih a tilang.

2.      Bung 2:25 ah chuan  saruakin an awm a, an zak lemlo tih a ni leh bawk.

3.     Bung 3:16-ah  hmeichhe naupai  hrehawmna chu tihpun a nih thu alang leh bawk a, tihpun
hma thilthleng(event) kan va hmuhfiah theih tak ah chuan fa pawh an nei tawhin Evi hian
hrehawm  lutuk lo hian chi alo thlah tawh ani tih kan va hre leh ta bawk. Chung Evi leh
Adama fa hmasa te chu an chungchang reng kan hre tawhlo, achhan chu mihring chaklohna
avang hian hriatphal anni tawhlo a niang e.

Tichuan, heng zawng zawng kan hriat hnu ah zawhna mak tak mai chuangbang ala awm ta
tlat mai a, chu chu saruak anni tih inhria a Pathian lak ata an tlan bo tak  nachhan kha a
ni????! Thei an ei vang a lawm tih chhanna alo awm thei a, mahse Yeshua(Isua) ngeiin ka a
lutin mihring a tihbawlhhlawhloh zia leh pawn lam thil in mihring a tibawlhhlawh theilo tih a
sawi tlat mai si a. Chu aimah chuan chhunglam atanga lo chhuakin mihring a tihbawlhhlawh
theih tih a sawi zawk a nih kha! Anih chuan saruak anni tih anlo zah tlatna chhan hi engnge
ni ta ang???

GENESISA RUL

Kir leh ta lawk ila, Genesis Bung 3 thu a,  Rul hi “Snake”  ni lovin   “serpent”  a ni a. Serpent
chu “TUR” nei chi kher sawina a ni. Mizopa ngei siam English-Mizo Dictionary, Lalropara
Pachuau siamah chuan “serpent” chu mi rinawmlo, vervek tiin a dah vet tlat mai!  A enga
pawh chu nise,  rul tak tak anih lohzia kan hriat theih nan chuan, Pathianin “tun atang
chuan bawkkhupin I kal fo tawh anga, I duh zawng chu vaivut ani tawh ang”( Genesis
3:14)  a ti a ni. Chuti anih chuan ahma zawng khan ding chunga kal thin rul anih chu. Rul lo
tleng ngailo leh bawkkhup ngailo alo ni hrim hrim ani phawt mai. Chuti chu kan tunlai rul
hmuh thin ang hi nilovin  Lucifera aiawhtu Setana ngei chu ani. A pian hmang tur kan
ngaihruat thiamdan tur chuan - a lu achin hnuai lam chu minung taksa pianhmang, a lu
erawh chu rulfep nei ang deuh anih hmel ber. Hmasang Greek mythology hria chuan hei aia
fiah pawn kan va hmu thiam mai bawk ang. Chu chu Bible-in Rulpui tar  tia Thupuana a
sawi, Ramhuai(demons) ngei chu a ni e.

“I duh zawng chu vaivut a ni tawh ang” ; Rul chaw duh zawng ber chu vaivut a nihsi chuan
Rul hian vaivut hi ei hawng hawng reng awm anih vei nen, sazu te leh rannung dangte 
dawlh phet a tum lehlawi si hi a mak a ni!  Rul tak tak chu a nilo leh phawt ta mai! Mahse
Ramhuai (setana) chaw tuiber  chu mihringte an ni thung.  Kan hriat angin mihring chu
vaivut atanga siam kan ni a. Vaivut mai kan ni tih Bible-in min hrilh kha(Genesis 2:7)
Chuvangin vaivuta mihringte hi alawm setana chaw tuiber chu ni. Setana chaw zanriah ei
chak ber chu nangmah/keimah kha a nih chu!

INNGAIHNA TENAWM- SEX

Atir ber a kan sawi huan lai tak a thing Pahnih te kha ngaihtuah let leh ang le; Thei an ei tak
avang khan saruak an ni tih an inhria a ni lova, chu chu thil theih pawh ani heklo kan tih
tawh kha. Genesis 3:13 ah chuan Pathianin Setana a hauva, “Eng thil nge I tih tak” tiin; helai
thu a ‘tih(done)’ hi Hebrew Strong#6213 ah chuan ‘Sexual ability’ tiin a sawi a ni. Anih
chuan  ‘Thei’ kha Setana, thei ei mi ani tih hriatna kha tisa chakna alo nit a a. Tin, saruak nih
inhriatna te nen chhuizawnin Evi’n thei a ei khan  Setana nen sex  an hmang ta tihna a ni.
“Ei suh” tih kha Evi chuan thlemna leh bumna hmangin a zawm zo ta lo va, a THIH alo ngai
ta. Chutak chu Aramaic Targum ziak ah chuan “SAMMAEL(Tur Pathian) puihnain Kaina ka
nei ta(Genesis 4:1)” a rawn ti ta chiah a ni.

Awle,  Adama chuan chu chu hmuthiam nghalin a kawppui awm mi amah chauhva thi tur
chu ngai ngam lovin Evi kuta thei chu a ban ve ta a, a ei ve ta a ni. Hemi phena thil awm leh
ta pawh chu Evin thlemna hmangin ingaihna sex ah Setana nen an tlu a, Evi amah chauhva
thi tur chu Adama chuan ngai ngam lovin Evi chu a mutpui veleh ta a ni, kan ti thei. Adama
hian a hriatloh vanga sual dai per anih hmel lova, hmangaihna- Evi a hmangaihna avanga
sual kai ve anih a rinawm zawk! Tichuan thlemna hmanga tlu Evi atang tinungtu(Yeshua)
pawh alo piang leh ta a. Ngaihdam har tak mipa Adama erawh a duhthlanna a tlu anih
avangin a ko a rit hle thung a nih bawk kha! Thihna thei(Chhia leh tha hriatna thei) Setana ni
bawk nena SEX hman dun avangin  ahma zawng a saruaka awm zak ngailo chu anlo zak ta a,
Pathian hmuh pawh anlo zak ta ni kan ti thei ta. Medical zawnga kan va deduct dawn anih
chuan- Evi glands chu Setana englo chuan a khawih harh a ni ber e!

Biology ah Genetics kan chhiar fova; mipa chromosome XY leh hmeichhe chromosome XX
alo inpawlh chuan an DNA chhunga gene te chuan chromosome thar hlak - XY leh XX bawk
an rawn siamchhuak leh thin a ni. A awmzia chu mipa DNA chu hmeichhe serh ah ava lut a,
a chibawm a DNA lo awmsa nen anva inpawlh ta tihna a ni. Hmeichhia chauh nilo, mipa ah
pawh infection(inkaichhawnna) a awm thei tih HIV infection kan zirfo atang khan kan
hrethiam mai ang. Hetiang chiah hian Evin Setana(Rul) sex a hmanpui  veleh khan Setana
Virus(natna/sual) chu Evi serh chhungah a lut a, chu chu Adama kaichhawng ve lehin
mihring  thisen ah  chu natna  sawithiam siloh chu alo intaidarh ta a, mihring DNA ah  chuan
codon thar hlak Thihna/Sualna Tur Code   alo awm  ta a ni. Pathianin mihring a siam dan
atang erawh a tumpui ram chu thi thei, mahse thuawina hmanga thihtheihlohna bantlang
tur annih hmel zawk si a(Chu chu Pathian  thuin a let thawkin Nunna chu thisenah a awm 
alo tireng bawk anih kha), an fail tak  a chu!

Hebrai ah chuan sual hi “hamartia” tih a ni a- Pathian tumpui ram ni zolo, thleng zolo tihna
a ni. Tichuan Evil eh Adama ten Pathian tumpui ram an thlen zawhloh chu ‘ei suh’ tih an ei
kha ami kan tih chuan engmah la hrethiamlo hnena thil nihna hrilh a, nih tir nghal tum
ngawt chu naupang kum tlinglo nena thuthlung siam ang vel a ni a, a kalhman silo. Chuti
anih chuan ‘Thi thei’ atanga ‘Thi tur’ anlo nihna hi Pathian tumpuiloh ram, nih tir tumloh thil
thleng hmasa ber alo ni ta a, tichuan thihna hi sual chu alo ni ta tihna a nih chu. Thihna
taidarhna chu thisen alo ni ta zel bawk a.

Chu thisen kan taksaa semkualtu  chu thinlung(heart) a ni leh zel bawk a, thinlung  atang
chuan  natna  danglam tak ngaihtuahna sual te, inngaihna te, rukrukna te, tualthahna te,
hurna te, itsikna te, saichhiatna te, chapona te, atna te hi alo chhuak thin ta a ni tih
Yeshua(Isua) sawi hi kan va manfiah ta chiah a ni(Marka7:21)! Adama(mipakhat) avangin
khawvel ah  natna alo lut a, mihring piang tawh phawt chuan natna vei kan nei ta vek a,
bang chuang reng reng kan awm lo. Ramhuaiin min thunun mai theih nan Eden huan ah
hian mihring timihring thei tura programme siamtu DNA chu tihchingpen alo ni ta a, dik tak
chuan ramhuai pai emaw ramhuai thunun mai theih kan ni vek ta a ni!! Chuvangin nang leh
kei pawn chu natna chu kan vei ve tak vek avangin  mihring Pa chu Setana(Rul/Thing) a lo ni
ta chiah a ni(Mat  3:7).

           SUAL BUL(ORIGINAL SIN)- THLARAU NGE TAKSA THIHNA?

Hei tak mai hi a ni zawhna lian tak piang thin ta chu- mi tam takin Eden huana Thihna hi
thlarau thihna a ni, an ti thin a. Chuti anih chuan Yeshua(Isua) khan thlarauva thihna kha
engvang nge thlarau veka alo tlan loh? Chutiang nilova tisaa rawn chang a, tisa hmanga
arawn tlan tak daih ni? A dik zawk chu kan hmu thiam mai em! Anih leh thihna chu thlarau
inmihran tihna maw a nih dawn- a chhanna chu ni teh suh e tih hi a ni, Setana ngei pawh
Pathian nen an inmihranna a rei tawh lutuk Bible hian ” a thi tawh ”  tih tawngkam hi
vawite khatmah a hmang chhin eih lova, a hmang lo tawp a ni zawk. Bible-in Thi tih a hman
hian thlarau inmihranna(spiritual death) nilovin taksa thihna(physical death) a ni zawk zel a
ni.

Anih leh Thihna chu sual a ni em?  Sawi tak angin Bible Dispensation kan keu pawn  DAN hi
Eden huanah hman ala thiang lova, sual hi Dan bawhchhiatna ala ni theilo tih kan hre bawk
a. Tin, mihring nihphung dik tak hi  Thi tur ni lovin leilung luahkhat tur kan nih hmel ber zel
a. Pathian chuan mihring chu leilung luahkhat turin a ti a, Thi turin a ti ngai  lova, “Mihring
fate thihna ah hian lawman reng ka nei lo ve” ti a lungngai em em thin a ni zawk.
Sawi tawh angin Sual tih hi Hebrai ah chuan  Khatauau  a ni a, Greek tawngah
chuan  Hamartia  tih a ni ve leh a; chu chu nihtur ang nilo, nih tur ang phalo, tumpui ram
thleng zo lo tihna a ni. Thihna pawh hi Pathianin mihring a tumpuiloh ram a nih avangin
sual a ni.

Science lam atanga chhui chuan  he thihna hi alo dik thlap mai pek a. Cell hi a nih tur ang a
nihloh chuan sual kan ti ngailo a, Cancer natna kan ti mai thin. Thihna pawh hi sual a nih
avangin leh Pathian tumpuiloh ram a nih avangin NATNA a ni ve bawk tihna a ni. Medical
atang chuan natna reng reng chu DNA dik tawkloh vang a ni a.  DNA chu kan hriat angin kan
nu leh pate atanga kan chhawm a ni a, kan nu leh pate chi (egg leh sperm) a lo infin chiah
hian keimahni hi kanlo awm ta chiah a, keimahni min nihtirtu hi a ni. Chu chuan kan
thlahtute ang min nihtir a, mihringin mihring zel a thlah thlak theihnate, fa in a nu leh pate
a chhun theihna chhante hi he DNA vang hi a ni. Hei vang hian DNA hi ‘molecule of
heredity’/ hereditery material/ Genetic material’ tia sawi thin a ni. Tichuan Paula ten anlo
sawi fo thin kan duhloh pui pui sual kan tih fo nachhan kha kan thisen chhunga DNA, a
chhung leha Gene thunun theihna Eden huan ah Rul(Setana/Demons/Ramhuai)in a chi
hmangin alo dah dim diam tawh a, chu chuan kan duhloh pui pui min ngaihtuah tirin, kan
chaklohna lai te min siam a, Piangthar emaw kan intih tawh hnua kan rilru a tisa chakna alo
la awm reng thin nachhan chu a ni. Tumah hi kan bang lova, tu thisen mah hi thianghlim bik
Evi chhulchhuak te zing ah an awm lo!! Inchhuang thei kan va nilo lulai em!!

Tichuan DNA chu thisen chhungah a awm a; thisen thianghlimlo kan pai avang leh kan DNA
corrupt avang hian mihring hi  Thi thei atang Thi tur  tih code alo awmsa tawh avangin kum
3000 a rei tawh minung te hi thlanmual ah kan invuiliam sung sung a, sualna chi hrang
hrangin khapbeh rual lovin mi tupawh kan thisen ah min thunun tlat mai a nih hi, chu natna
tihbaiawm em em chu Eden natna ngei chu a ni! He natna hi Bible hian a hrechiang em em
mai pek a; medical emaw science lam zawngin dah diak diaklo mahse Pathian thu chu THU
NUNG a nih avangin thudik awmsa chu alo lang uar uar zawk zel a nih hi.. Bible ah chuan
thisen thianghlimlo tlakna(convert) hlimthla chungchang hi tihian a inziak a :-

1  Adama te nupa sual saruak khuh nan savun kawrfual a siam sak a(thisen a chhuah ka ring).

2 Abrahama hnenah serhtan thuthlung a pek ah khan serhtan aimah chuan  “thisen”  chhuak
kha a pawimawh a rinawm zawk.

3 . Sual thawina thisen maichama theh thin.

4      .     Pathian thisen(Hebrai- ah tisa tihna ve tho a ni Hbr. Psykhe, nephesh) alo channa.

5       .     Yeshua(Isua) thisen chhuakte hian  hian Thisen chhunga awm DNA diklo entirna anih zia
a pholang a ni.
6      .     Tin, Yeshua(Isua) ngeiin no a uain chu lain  “hei hi ka thisen(Hbr. Psykhe, nephesh) aiah,
min hriat reng nan ti thin rawh u” a ti a, he thu hian thisen chhunga Pathian theihnghilna
DNA  programming awm te, terminate codon tenawm zia a tifiah em em a. Chu chu
Yeshua(Isua) ngeiin tihbo leh hneh tumin “min hriat reng nan..” a tih lawm lawm te hian
tunlai miten Sakrament an dampui hmak thin zia atang hian fel hlel awm hauhlovin a dik a
ni tih a chhui chhoh zar zar a. Yeshua ngeiin rawn tihdam a tum pawh kha he thisen a natna
ngei mai hi a ni!

MEDICAL SYMBOL ATANG

He symbol hi alo chhuahna chu BC 1400, Greek pathian Aescalapas, atanga lo chhuak ani a.
A hunlai hian mi tam takin an pan a, inthawina te an nei thin a ni. Tin, fa tam tak nei niin
mythology chuan a sawi a. Chung zinga a lar bik pahnih chu Hygiene leh Panancea anni a.
Hygiene phei hi chu tunlaia medical term lar tak a ni a, Hindu mythology lehkhabu hlui leh
lar Sanskrit leh Vedic bu te atanga Scientific medicines lo chhuak ta Ayurvedic a tawngkam
lar tak a ni. 

Tin, khing Healer of God(Aescalapas) fate pahnih, Hygiene(tidamtu) leh Panancea(enkawltu)


entirnan khian Serpent pahnih chu classical sword kual tir an ni a(Fig ‘b’). Chu chu tunlaia
hun thlenga kan hman symbol hi a ni a. Chu chu kristian tam takin dovin, an pensan ruih
ruih a, Kristianna leh medical chu hrangin, medical chu Greek chhulchhuak, Setana hmanrua
ani, an ti a ni.
                                              SYMBOL ENTIRNA

Hetiang hian tuemaw pawn an sawi ka la hre lova, an lo sawi tawh pawh a ni ang a. Sawi
pawh nise an ringlo mai thei a. Hria pawh ni la, i ring kher bik lovang. Engmaw??? Khi
medical symbol a serpent pahnih kual dan khi ngun taka en chuan DNA Double Helix
Structure nen khan thuhmun chiah chiah a ni tih hi. Chu chu a guise work kan ti emaw, I lo ti
mai thei. Mahse khi khi keichuan ka rindan a ni a. Hebrai traditional writting ah mah Thisen
hi DNA tihna alo nih theih dan a awm chuan, khi Serpent Helix hi DNA double helix entirna
ani a tihloh theiloh. Chu chu mythology thuruk pawh a ni a. Tin, mythology ah chuan
serpent chu "natna thlentu/diklohna petu" tihna a ni a. Chuan khi Double helix a kan dah
luh chuan, "DNA hian natna a pai a, DNA atang hian natna tinreng alo chhuak thin a ni" tih
kan hmuchhuak ang!!
Engvang maw? Medical chuan min hrilh a; Cells – chhungah  Chromosomes, chumi chhung
ah DNA/RNA, a chhung ber ah  Genes, hei hi mihring timihringtu  ani tlat a lawm. Chumi
awmzia chu "DNA hi centre of Programmer" tihna a ni a. Researcher document tam zawk
leh Creation scientist ho ten tuna kan DNA genome an zirdan chuan hman leh tun ah hian a
danglam nasat tawh zia an hmuchhuak a. Tunlai a Chromosomes number milh bertu
Chimpanzee leh Mihring chromosomes zat inmilh tep leh, chu Thesis hmang chuan
Evolutionist ho pawn mihring hi zawng thlah kan ni an ti a. Anih chuan scientist zawng
zawng hian kan DNA hi tihdanglam(error/simple mutant) a ni tih an pawm vek a ni. Chu chu
keinin kanlo rinloh ve ngawt hi a awmzia lo!
Tichuan, kan medical symbol hi mythology atanga lochhuak a ni a, chu chu  BCE 450
hmalam, Father of Medicines, Hippocrates rawn chhuah hma kha chuan medical zawng
zawng enkawltu chu Sakhua monk leh bawlpu(mizo sakhua ah pawh kan hria ang) te an ni
a. An term hman pawh  myths term  ani bawk a. Mahse modern age ah a nihna tak kan
haichhuah dawn leh a scientific name kan lachhuak dawn a nih chuan- DNA Double Helix
anilo thei lova; tin, reaserch atanga kan chhui zawn phei chuan, Kan DNA hi alo
corrupt(diklo, felhlel) tawh tihna ani tih kan hre leh bawk ang!
Chu mythology hmanga medical kalpui anih lai chuan BC 470 a Hippocrate , father of
medicine tih bawk khan Humoral theory a rawn vawrh chhuak ta anih kha. Chu chu tunlai
tawnga EQUILIBRIUM STATE hi a ni. Chutah chuan kan taksa hi cold(lum), dry(ro),
moist(hnawng) leh warm(uap) temperature atang a balance tur a ni a; tin, chu chu kan
taksa chhung a black bile, phlegm, yellow bile leh blood(thisen) ten lo equal(milh) tur a ni,
tih a ni. He humoral theory tum ber chu "disease is not the God-panishment(natna hi
Pathian awm tir a nilo)" tih hi a ni a. Medical hian religion a kalsan ta a ni, tih a ni! Mahse
chu chu Age of Reason leh Enlightment age hunlaia an bpilna lian ber chu a ni! Demons hian
medical e cal lo e a thliar ve si lova!!
         GENESIS BUNG 3: THIHNA HI PATHIAN ANCHHIA A NI EM

Tihian entirna siam teh ang; Chhungte kan tur in motor in an rawn tlan a, kawngchhak
atangin lung a rawn lum a, thing adelh tlu a, an car chu a hnawl a, a pa a thi a, a mah a thi
bawk a, tunah a fapa kum 5 mi chu thihnakotlangah a dak mek bawk a, (midang chu sawilo
ila), chutah kohhran upa chuan a chhungte hnenah chuan chu chu PATHIAN REMRUAT-ah
pawm turin zuk fuih a. Lusun inah Pastor chuan “Pathianin anunna a la ta”, “Pathianin a
koh ta” te an han ti leh mai thin. Dik tak chuan hei hi Pathian remruat a nilo, Thihn hi
Hmelmapa kutthlak a ni zawk a, mihring an thih hian Setana hi huat tur diktak chu ani zawk
bawk a, engvangin nge Pathian hi diklo taka a tih ni reng reng lova hmingchhiatna kan

awrh tir leh thin????

Heng zawhna hi han chhang leh dawn teh ang :-

1. Tlangval a bialnuin a bana a inawkhlum hi Pathian hremna a ni em?

2. Hmeichhe naupang kum 5 mi misualin a pawngsual a, a that zui hi Pathian hremna a ni


meuh em?

3. Putar kum 90 mi an step-ah a lum a, a ring a sawh tliak a, Pathian hremna a ni em?

4. Sawn tleirawl, a nuin a piantirha a tlanbo sanin a pa hriatlohin mi ar a ru a, khawtlangin


an um hlum hi Pathian hremna a ni em?

5. Chhungkaw pa ber, a nupui leh a fa naupang te te 4 THIHNA kutvawtin a man a, he


khawvela retheihna leh vanduaina zawnga vanduaina pumbilh bik tura a kalsan hi Pathian
hremna/remruatna a ni em?
Thenkhat chuan Eden huana Adama leh Evi bawhchhiat kha Dan ngei a ni e, an ti tlat! Dan
an bawhchhiat avangin Pathian pawn anchhia a lawh ta niin an zirtir bawk a; “ka unaute,
tisa lama ka chipuite aiah hian, kei hi Krista hnen ata tihhran khawp laiin anchhe dawngin
awm hial ila ka ti si a” — Krista hnen ata tihhran chu thihna a ni, anchhe dawnga awmna a
ni bawk tiin. Eden huanah Dan an bawhchhiat tir a, Dan an lo bawhchhiat tak avangin
Pathianin anchhia a lawh a, tichuan anlo Thi ta a ni, tiin an zirtir thin. Pathian chu Thihna
thlentu a lawm tiin Nova hunlai hremna, "Ka mihring siam hi ka tiboral teh mai ang" tih hi
tanchhanah an hmang bawk thin.

Heng mite hian Dispensation felfai tak inpharh thlap hi an bawhchhe lui dawn em ni aw;
Dan awm a la thianglo tih hi. Chulo rengah Nova hunlaia thil thleng kha kan examine(fiah)
dawn a nih chuan a hmalam thilthleng kan en fe a ngai ang. Eden-a thihna hi Pathian
hremna a ni tih duh vang a Tuileta thihna(Pathian hremna) kan hmang lui dawn a nih chuan
hei bak baka ‘out of context’ rinna hi a awm dawn em ni!

Nova hunlaia Pathianin nunna a chimit nachhan kha chu mihring fate kha Pathian fate'n
hybrid sex(sex inhman pawlh) hmangin an mutate(Nephellim piang ta kha) chak ta lutuk a,
inchimralna a thleng dawn ta tak ngial a (chu chu Setana thiltum pakhat a ni), chu chu
Pathianin a rawn NUAIBO a nih kha. Eng DAN leh HREMNA mah a awm lova. THIHNA hi
PATHIAN REMRUAT tih ang zawnga zirtirna chu hmanlai Dark Age-a Church Inquisition ho
chindan leh tunlaia Islam terrorist ho hman dan mek hi a ni zawk, an Pathian pawh mi an
thah avangin a lawm em em thin alawm(an ring). Kan YHWH erawh chu “Mihring fate
thihna-ah hian lawmna reng reng ka nei lo ve” tia thinlung na em em thin a ni zawk.

PATHIAN CHATUAN NIHNA- JUSTICE(RORELNA DIK)

Pathian nature chu Justice(roelna dik) a ni a, Justice chu tehna intluk(equal scale) a ni bawk,
a bias(pelhe) zeuh tur a ni lo, chu chu 50/50 equal opportunity(intluktlanna) a ni tih ang hi.
US President nupui hi  pawngsual ni ta se, a pawngsualtu chu Karimganj vai ni ta bawk se,
Court-ah chuan US president leh karimganj vaipa chuan 50/50 chance(dik zawk nihna) an
nei tur a ni tihna a ni a, chu chu Justice chu a ni. Miin rawng var hi a rawng dik tak sawi fiah
tur chuan rawng dang nen uluk taka tehna an neih dun a ngai ang hi a ni.

Eden huana thing pahnihte kha Judicial(rorelna lam thil)-ah chuan 50% YHWH, 50% Setana
leh YHWH te chance inanga inbeihna a ni kan tihna chhan chu. YHWH hi a hmelma te
chungah pawh a fair em em zia kha a tu ru. ‘Rul in ka mei rap se, keiin chuk ila’  tih ang zia
zanga tlukna thing kha YHWH-in a dah a ni lova, a chhan felfai tak a awm. Court room-ah
Judge-in misualpa(rapist) leh a a pawngsual tawktu(victim) chhungte hnena tan bik nei lova
THUDIK hai lang tura equal platform a pek ang hi a ni. An bawhchhiat khan Setana
custody(thuhnuai)-ah an lut ta zawk tihna a ni leh a, Setana custody-a an luh khan Pathian
tan va hrem a rem tawh hrih lo, hun bi tiam a zawh hma loh chu. Tichuan, kan thihna chhan
hi Setana’n kan hormone leh kan DNA a khawichhiat vang a ni zawk a ni. Thihna a lo thlen
reng reng hian ringtu diktak chuan SETANA hi huat nachang a hre ngei ngei tur a ni, chu chu
Setana thilthup pakhat chu a ni e

                     JUSTIFICATION OF GOD- INNOCENT PERIOD

Tin, Pathian fair zia chu JUSTICE a nihna atang hian kan man fiah tawh ngei ang. Chu chu
Eden huana mihring a dah lai ang hun bawk kha a ni. Dispensation-ah chuan Innocent
period hi Dan hmanga rorelna a ni lova, khawngaihna leh enchhinna - Mihring khan Pathian
puihna tel lovin Pathian a hre reng thei em tih enchhinna a ni. Chutak chu Innocent period a
nih chhan pawh a ni. Tichuan bawhchhiat hmain Dan a awm thiang lo, Dan hi mi
fellote(bawhchhe tawhte) tana siam a ni, tih a ni si a.

Chutiang chiah chuan Eden thar pawh hi Adama te hunlai ang kha a ni leh dawn a. Adama
te hunlaia Dan bawhchhiatna a awmlo ang bawk khan, Vanram/Leithar-ah pawh Dan
bawhchhiat tur a awm dawn lo bawk, chuvang chuan Dan pakhat NUPAA INSIAM pawh hi a
awm dawn tawh loh thu Isuan a sawi anih kha, mahse an la inthlanhpung dawn tho tih
erawh kan hria , Isaia’n a sawi bawk. Kan manthiam tawh em? Innocence period-a Dan lo
barh hi a kalhmang lo, naupang kum tling lo nena thuthlun ang vel a ni, Precaution
(invendan) chiah an mamawh, chumi zawhah conscience(hriatna), chumi zawhah Pathian
an zawng a nga, chumi zawhah Law(Dan)..adt.

BABELISM BUAINA

Translation-a buai chiam chiam hian Babelism avangin Juda pa thinlunga Eliohim hi Greek
pa thinlunga olympus Titan ho an lo kohna, theos hian a mechanical value(a neitu
hriatthiamna ang thlap) a tehchhuak zo tawh lo kan tih fo nachhan chu, YHWH phei chu
tehchhuak lo veng veng tak a ni, Latin Deus leh Gothic Goth leh Celtic God te hian an hlat
lehzual a, Mizo pathian phei chuan let chhuak zo lo teu teu tak a ni tawh. Chu chu hre lovin
Greek leh Latin church father te an inhnial tak luai luai a, an khawro zawh tak vek ni. A
dynamic meaning(thlarau lama hriatfiahna) Juda pa thinlunga mi letchhuak ve thei hek lo le.
Entirnan, Jewish thlirnaah chuan Isua(Yeshua) hi YHWH a ni lo, Greek thlirnaah chuan
Iosous hi theos a ni. Keima thlirna atang chuan Isua(Yeshua/Yehoshua) hi eliohim a ni a,
theos pawh a ni a, mahse YHWH chu a ni lo.

                                       ROM 5:14 CHUNGCHANG

"Nimahsela Adama awm achin Mosia awm thlengin, Adama bawhchhiatna anga thil tisual
lote chungah pawh thihna chuan ro a rel thin (“even over those who did not
sin{Hb.hamartia} by breaking a command{Hb.parabaseoos} as Adam did”

Theologian thenkhat chuan he thu ah hian – Adama bawhchhiatna tiin – chu chu
parabaseoos a ni a, "violate a command or transgression" tihna a ni. Hamartia(sual) nen a
inang lova, parabaseoos avangin hamartia(sual) a lo awm a ni zawk, an ti ta mai thin.
Awle, parabaseoos chu trans-gression a ni reng a ni; ramri kham an kan a, an va thi ta chiah
a, YHWH in a umzui a, a va Tihlum tihna a ni lo, chu chu MI NUNRAWNG ZIA a  ni. Hei hi
science atang pawhin a fiah em em a. Theologian thenkhat lahin verse neih loh chuan an
hnawl deuh tlat bawk si a. Bible hi a zau lova, saltang te chhanchhuahna tura siamtu inpuan
zuaihna a ni mai a. Verse lakhawm neuh neuhin, chik em emin an thlir a, hre dik ta ber
emaw an inti ta deuh mai thin. Loodikei Kohhrante hnena Paula lehkhathawn bo kha an va
ui thin awm mang e aw! Bible hi awm ta lo se an kalzel thei ang em? Kei, Bible awm tawh
loh hnu, kum sang lalram Bible-in a thawi feih feih a ruk a rala min hrilh thawi hi ka va thlir
veng veng thin a, Bible chang han refer tur awm tawh lohna hmun chu, ka nun hi a hlim
veng veng zawk thin!

Dan bawhchhiatna ringtu te tan chuan he chang hi legal term emaw an ti fo mai a nih hi.
Sual hi Legal term ka pe lutuk hi kan sualna kan inhmuh theih loh nachhan a ni thui em em
asin. Hamartia(sual) hi violation of law ( rukruk, pawngsual, eiruk, thualthah, uire) a fihlim
ten an sualna an manfiah theih reng reng loh! Nih tur ang ni lo, purpose(chhan) hlenlo,
target fuh loh hi SUAL chu a ni a, chu chu legal biahthudi a ni lo, anthropology(taksa
chungchang) a ni zawk mah. Eden natna hi heresy(rindan diklo) a nih chuan Isaia pawh hi a
lo heretic ve fu a ni maw- kan sualni hi panhnai a khat, vuak duk chur, damlai reng reng
awmlo a ti si a, a medical angreng fu a nia, legal(Dan lam thil) vek a ni lem lo a sin.

Dan chungchang hi kan khel tak tak a, a ziak bul, verse lakkhawm..atd ang zawnga kan
tidawn a nih chuan Pathian thu dik hi kan hmuchhuak ngailo vang! Deceptive Bible
interpretation(Bible zirtirna diklo) leh erronous translation(lehlin diklo) leh erroneous
mechanical(a neitu hriatfiahna ang thlap nilo) leh dynamic forced error(thlarau diklo
hmanga hriatna) thumal hmang a court room trial a chak tum hi chu Setana tactic turu ber
alawm. Chuvangin mi tam takin "Eden bawhchhiatna" an tih aiah " EDEN NATNA" ka hmang
ngatna chhan hi a ni.

    ZIRTIRNA DIKLO HI KOHHRAN INAWPNA SUM LEH PAI VANG A NI

Theologian turu te hian keini lo hriat ve thil hi hriatloh an nei tak tak lo, an hria, Catholica
Encyclopedia-ah an ziak nasa lutuk. Mahse chu chu ‘cattle’(ringtu mipui naran an sawina)
ten an hriat ve zel a tul kherlo, buaina a tam mai mai, an ti a, chuvang chiah chuan an
zirtirna zawng zawng kha leh chen Monastery(Puithiamho awmkhawmna)-ah Puithiamte
chiah an hriattir thin a, Bible pawh Latin tawng lo chuan an translate duh lo a, Monastery ah
chiah Latin chu an zirtir bawk a, mipui ten Pathian Thu an hriat ve pawh an phal lo thin. A
rahchhuah chu Protestant reformation a ni ta chiah a, chumi hnu ah protestant theologian
ten Roman puithiamte idealogy(ngaihruatna Bible kalh) chiah chu an la practice zui ta zel a.
Chutichuan rationalism a lo chhuak a, reasoning leh education chu mi thilchik miho kutah a
lut ta chiah a, kohhran chu an han phawrh ta chiah a, thil a pawi zo ta a nih kha! Pawi
bulthum chu puithiam/theologian hoten mi naran ho hnena Thudik thup a, Pathian THUDIK
aia, church unity(kohhran inpumkhatna) a ngaih pawimawh avanga thil thup an lo neih a, an
lo inla lian ta kha a ni(Fig ‘c’). Mi an thih a, Pathian remruat anga zirtir fo hi a nia kan huat
ber chu ni.

He khawvel leh a chhung a chengte hian reilote atan, mihring duhthlanna sual vangin a
domain pumpui mai chu Setana kutah a tlulut ta hrih a, Setana chu khawvel Lal tih a ni ta
chiah a. Chutiang a nih laia God’s sovereignty(Pathian thuneih zia) changchawia he
khawvela thihna leh natna te lehzel ah pawh Pathian thu lovin engmah a theng lo tih lo
inzirtir hi a dik ngai lo a ni. Setana lalram a nih chhung chu Pathian chuan power (thiltih
theihna) neiin leh hmang thei teh meuh mahse, a lo inrawlh ve chu Justice nature kalh tlat a
ni, chuti chung chung pawh a, a mite bika Setana kutthak hnawihna te ala rawn tidam thin
hi a lawmawm em em a ni zawk. THIHNA leh NATNA te hi a tih a ni der mai si lo, kan
manthiam em? Mahse chutichung chuan, a hmangaihte hremna leh thununna chu kan sawi
tel lo tih erawh hriat a ngai. 

TLIPNA

YHWH hi a chak ber lo ve tihna a ni lo a, the silence of God(Pathian ngawih chhung), Setana
case kal laiah kan awm hrih a, a duh danin a la tal hrih a, chutih laiin Isua pawn a pawm
thlap leh a sawi fo, he khawvel lal hi chu Setana a ni rih a; chu Lalna ngei pawh chu Isua a
offer vel a nih kha, chu chu diklo taka Setana claim(chuh pui) ni se, Isuan a sawi lo vang! He
khawvel ram rorelna leh Lalna hi Setana ta a ni hrih tih hi a pawm tihna a ni zawk, chu chu a
sawi chiah a, "he khawvel hi misual(Setana sawina) thu thuin a awm hrih" tih chu! Chutih
laia Thihna zawng zawng Pathian thlen tirah kan ngaih vek erawh hi chu a fuh lo fo ang a.
Eden huana Thihna hmasa ber kha Pathian kutthlaka kan ngai lui dawn a nih bawk chuan
Kraws-a khengbet nawn leh ang kan ni. A ho em? A ho lo a nia aw. Hei hi thlarau indona leh
sakawlh number lam nen a inzawm tlat si a!

Ngaihdan thenkhatah Eden natna chu thupek bawhchhiat vang a nih angin  chhandamna
(salvation) hi Sex nen a inzawmlo,  DAN leh THUPEK  lam zawk a ni a innghah ni; Sual zawng
zawng Pathianin a rawn tlawm khan, sex aiin Dan a hmasa daih, an ti thin. Sual bul pawh
Dan bawhchhiatna atanga lo intan angah an ngai a. Chutiang chiahin mihring sualna bul
pawh Dan bawhchhiatna ni tih a ni. Nimahsela mawlmang lutuk a Bible ah a inziaklo tih leh
rikngawt, thildang  Bible a inziaklo pawm kan ngah khawp tho si . Sawi tak angin tun thlenga
mitin chunga SUAL reh theilo sawifiah dawn chuan hei hi hriatthiam a ngai, thuawilohna
ringawt a inthlah theihloh, inthlah theih lo ni ta se, Pathian in an fate zel thleng a a hrem a
thiang leh bawk si lo. Dik tak chuan Pathian in Hurherhna a huatzia te, ramhuai leh sakhaw
diklo reng reng biakna a Mipat hmeichhiatna a nasat zia leh, hurna lam leh thlarau sual
inzawm zia te hi chik chuan a dik lo theilo zawk a ni. Thuthlunghluia Pathianin khawvel a
hremna leh ami Yisrael(Israel) a hremna lian zingah sex hman pawlh hi a ni ngei ngei zel
bawk anih kha. Ni e, Thisen ah hian sual a awm theihna hi kawng tam takah a lang mek a ni.
Setanism rawngkai reng reng ah chuan “thisen inthawina”leh  “mipat hmeichhiatna”  hi a
hluar ngei ngei. Setana an biakna hmanraw hlu ber a ni bawk. Unbroken cure – chhiar tawh
kan awm chuan hei hi diklo theilo a ni. Setana biak pawhna awlsam ber chu thisen hi a ni
tlat! Heng avang hian animahna Eden thara “nupui pasal an innei tawh lova’ng ” tih a nih
chhan pawh hi kan puh veleh thei bawk. Mihring hi tisa chakna a alo khah tlat dan leh
insum a har zia pawh hi arawn lang ta a. Tin, piangthar ni a inhria, rilru a tisa chakna leh sual
chitin reng mai alo la awm reng nachhan te, Sual hi sim mai a reh chi alo nihloh zia leh kan
theihna hmanga hneh ngawt a reh chi reng alo nihloh chhan hi kan thisenah NATNA tihdam
theihloh kan pai reng vang hi alo nia sin!!

Achhan chu ramhuai  tia kan sawi thlarau sual(evil spirit, demons/setana), thlarau taksa nei
tawhlo ho(disembodied spirit) te hian kawng 7 dawnlai maiin tunah chuan  min thunun thei
ta anih hi, entirnan- thilhmuh(see), hriatna(hear), rim(smell), vun(skin), tui(taste) &
rilru(mind) a pawimah ber chu thaw( breath)  atangin a ni a, a awmzia chu oxygen atom
atangin tihna a ni. An thunun tum ber chu kan gene/DNA a an milpui code zuk tihnun a ni,
chu chu modern sin/ tleirawl sual kan tih te, HIV anga keimahni a dam thei miahlo SUAL
chitin reng mai alo harh fo nachhan hi a ni. Engtin nge kan natna pai hi anlo thunun theih
dan chiah chu “RAMHUAI LEH KEINI” tih topic ah kan sawi chhunzawm dawn nia.

He Eden natna hrefiah te hian an sualzia, an tenawmzia, an nihna thatlohzia,


ThlarauThianghlim tello chuan penkhat pawh pen dik a harzia, pawnlam ah lang tha vur
mahse an chhunglam a tenawmzia an hrefiah em em alawm. “Kan thlahtu bul ten hmanlai
in Pathian DAN an lo bawkchhiat vang a lawm” tih lam daih a ni lo, kan lo piangchhuak hi
kan tenawm nghal hrim hrim vek! HIV+ te hi thihna ngei ngei tur natna pai ah kan han ruat
a, kan han thinhrik viauna a, dik tak chuan mihring lo piangchhuak hian a tih a tihdam
rualloh NATNA a rawn kai nghal tih hi hrefiah ila, han inchhuang tur hi kanlo awmlo ngei
mai! Thlarauthianghlim tell ova nun alo tenawm zia hi rapthlak tak zet a ni!

Atawp ber ah chuan thil danglam deuh sawichhuah hi  in-show off na lam a ni lova, chutiang
game khel duh ila, Pathian sawichhiatna  a ni. Chutiang lam a nih loh avangin Popular
theology hi kan pensan a, Isua vang in unpopular kawng kan zawh hram hram zawk a nih hi,
chu chu thenkhatin thawk a phita CULT(kalsual), HERETIC(intihrang, rinna diklo) min tih
phah fo hi kan hlawh chu a ni mai a, a hmutute in ni alawm. Isuan a sawi kha, Pathian hlau
deuh pa khan a talent kha a phum a, a pu tihbaiawmzia, thu zia, lainatna ngah zia leh
engkim tithei a nihna, tawngdang in God’s Sovereignty kha intlawk khalh nan a hmang a, a
chan a chhe hle a nih kha mawle!! Vawih lo vawiha inpuh mah mihringte hian na kan ti a
nia, a tih ni miah loa Pathian hi kan puh a, miten chumi thil avanga Pathian chu sual,
nunrawng an tih a, thlarau 1 pawh an bo phah chuan chu teaching(zirtirna) chu Pathianin a
lawm ka ring lem lo. Pathian hian “ka tihloh pawh ka tih ah min puh a maw?” a ti dum dum
mai lo vang maw
ONENESS leh TRINITY HI A LO VALID CHIAH EM?

1. YHWH hi tuman mihring zing ah an la hmu lo va, an hmu thei hek lo.

2. He spiritual warfare hi YHWH leh Setana ni lova, Mikael leh Setana(Lucifer) a ni.

3. YHWH leh Y'shua hi an inang emaw a intluk niin Oneness chuan a ring thin a, Trinity rindan nen a inang chiah
chiah a. ka ring lo, Pa ai hian Fapa Y'shua hi a hniam daih zawk tih kan hmu kur lei luai.

4. YHWH leh Y'shua hi mi thuhmun tih a nia Oneness ah; keichuan ka ti lo, Bible pawh hian chutiang a a sawi vawite
khat mah ka hmu lo. Mikaela hi Yisrael tan Prince a nia, Y'shua pawh Prince a nia Yisrael tan. Prince pahnih a neih
theih si lo va, Y'shua hi Mikael a ni tih ka hrechhuak ta a ni. YHWH an ni miah lo.

5. Y'shua hi Messenger a ni tih ka ring bawk a, Oneness chuan "A teuh lo! Y'shua chu Chungnungber Pathian a ni" a
ti. Mahse Y'shua chuan 'Ka Pa thu lovin engmah ka sawi ngai lo, ka hmuh a piang chauh ka sawi thin" a tia,
messenger(Thu kengtu) a nih reng chu mawle, Chungnungbera thu zawk a ni a ken ni Y'shua hian. Lak kawih luih a
tum mai mai a ni Ones Doctrine hian.

6. Mikael hi a hma chuan OT ah khan "Angel of LORD" angin Yisrael mite tan "Thukengtu, sawisaktu leh venghimtu"-
in a lo awm thin a. Tin, Y'shua hi NT ah ve thung chuan Y'rael te tana ding thin, sawi sak tu leh YHWH thukengtu a ni
a. Anih chuan Yisrael tana ding thin ngei chu MIkael leh Y'shua hi ni kawp lovin, Bible-in "Lalpa pakhat(One Lord)" a ti
ang chiah hian Mikael leh Y'shua hi mi thuhmun an lo ni reng zawk a ni! NT lam a Y'shua hming a put daih na chhan
ve thung chu hming zawng zawnga chungnung ber hming YHWH hmingin a rawn kal a, YHWH a Pa hming a hawh a
nih chu. Chuvangin a hming thar chu "YHWH chhandamtu(Ya'shua)" a lo ni ta a ni.

7. Y'shuan "Lungpui ka ni" a tih avang leh OT a YHWH-in "Lungpui chu ka ni" a tih avang hian YHWH chu Y'shua
emaw tih a ni bawk a Oneness ah hian. OT a "Lungpui ka ni" ti tu kha YHWH tak tak a ni lo tih kan hriat a ngai a nih
hi, YHWH anga tawngtu tak kha chu Mikaela, Angel of LORD zawk kha a ni a, chumi chu NT ah Y'shua tih alo nih tak
hnu hian "Lungpui ka ni" a tih hian amah leh amah a insawi e. Bible hian "YHWH chuan a sawi a" tiin OT ah a inziak
thin a. Hei hi YHWH tak takin a sawi a ni lo va, angel of LORD(Mikaela, NT a Y'shua lo ni ta kha) zawkin a sawi thin a
ni. Achhan chu Y'shuan "YHWH Pa hi tuman an hmu ngai lo, a FASHION leh VOICE pawh an hre ngai lo" a ti diam
tawh. YHWH tan a OT a ding thin chu "ANgel of LORD(Mikael)" hi a ni char char a, NT ah chuan Y'shua tiin hming
thar a mission a dan tak avangin a lo pu ta a ni.

8. Tin, Thupuan ah Lei thar leh Van thar ah pawh Y'shua bawk a la thu a, chuvangin YHWH a ni e Y'shua hi, an ti
bawk thin Oneness doctrine hian. Bible hian YHWH awmna ah vawikhat mah tumah an la kal lo va, kal awmchhun chu
Y'shua chiah a ni, tiin min hrilh. Tin, Lei thar leh Van thar hi chu he lei a din thar tur zawk a ni a. YHWH awmna a ni lo
va, YHWH lalthutthleng awmna a ni lo bawk. Mikael, Y'shua lo ni ta hi he lei dinthar/siamthar ah hian kan tan Gurdian
angel thar tur a ni zawk e. Lalthutthlenga thu ngei tur chu Y'shua(Mikael) hi a ni, YHWH chu a awmna hmun ah. Van
3-na tiin Bible hian a sawi. He lei thar leh Van thar dinna tur zawk hi chu Van 1 na leh 2 na zawk a ni e.

9. Thlarau Thianghlim hi Y'shua a ni a, chu chu YHWH a ni tiin Oneness doctrine chuan min hrilh leh a. Mahse Bible
kan en chuan Thlarau Thianghlim hi Y'shua sawina chauh pawh a ni lo va, angels zawng zawng hi an fel leh that
chuan "Thlarau Thianghlim" an ni vek zawk. Trinity ang mai a Y'shua te Thlarau Thianghlim ang a amah chauh sawi
te hi rinna dik lo a ni.

10. Pathian sawina hi Hebrai ah "Elohim" a nia, "Roreltu" tihna a ni. Juda tawng awmze hre miah lovin a dynamic
value leh mechanical vaue tehchhuak zo lovin Elohim chu Greek tawngin "Theos" an lo ti ve a, chu chu Greek
Olympus a Titans ho ang kha an ni a, Zeus, Posidon ang te kha. 'Theos" chu "Van mi" tihna chauh a ni. Chu chu
Trinity leh Oneness hian "Elohim" hi an lo Twist vak vak a, Oneness hovin "Pakhat kha pathum" ah an chantir a.
Trinity ve thung chuan "Pathum kha pakhat" ah an chantir ve leh thung a. An rindan a inang ve ve a, an sawifiah dan
a hrang ve ve vangin hrang emaw an inti mai mai a ni. Chuan, he doctrine source chu Paganism a ni e. Kum 4000
liam tawh a Luciferan sual chhuah a tum kha "Trinity" hi a lo ni daih tawh a nia.

Posted 24th July 2013 by Lta chhakchhuak

GENESIS 3: THIHNA HI PATHIAN ANCHHIA NGE SETANA HRUIHRUAL


Chhungte kan tur in motor in an rawn tlan a, kawngchhak atangin lung a rawn lum a, thing a delh tlu a, an car chu a
hnawl a, a pa a thi a, a mah a thi bawk a, tunah a fapa kum 5 mi chu thihna kotlang ah a dak mek bawk a, (midang
chu sawilo ila), chutah kohhran upa chuan a chhungte hnen ah chuan chu chu PATHIAN REMRUAT ah pawm tur in
zuk fuih a! Lusun in ah Pastor chuan “Pathianin a nunna ala ta”, “Pathianin a koh ta” te kan han ti leh mai thin. Dik
tak chuan hei hi Pathian remruat a ni lo, THIHNA hi HMELMAPA kutthlak a ni zawk a, mihring an thih hian SETANA hi
huat tur diktak chu a ni zawk a, engvangin nge Pathian hi diklo taka a tih ni reng reng lo a hmingchhiatna kan awrhtir
leh thin????

Heng zawhna hi han chhang leh dawn teh ang-

1. Tlangval a bialnu in a ban a a inawkhlum hi Pathian hremna a ni em?

2. Hmeichhe naupang kum 5 mi misual in a pawngsual a, a that zui hi Pathian hremna a ni meuh em?

3. Putar kum 90 mi an step ah a lum a, a ring a sawh tliak a, Pathian hremna a ni em?

4. Sawn tleirawl, a nu in a piantirh a tlanbo san, a pa hriatloh in a mi ar a ru a, khawtlang in an um hlum hi Pathian


hremna a ni em?

5. Chhungkaw pa ber, a nupui leh a fa naupang te te 4 THIHNA kutvawt in a man a, he khawvel a retheihna leh
vanduaina zawng a vanduaina pumbilh bik tur a a kalsan hi Pathian hremna a ni em?

Umm, Thenkhat chuan Eden huana Adama leh Evi bawhchhiat kha DAN ngei a ni e an ti tlat! Dan an bawhchhiat
avangin Pathian pawn anchhia a law ta niin an zirtir bawk a; “ka unaute, tisa lama ka chipuite aiah hian, kei hi Krista
hnen ata tihhran khawp laiin anchhe dawngin awm hial ila ka ti si a” — Krista hnen ata tihhran chu thihna a ni,
anchhe dawnga awmna a ni bawk tiin. Eden huanah Dan an bawhchhiat tir a, Dan anlo bawhchhiat tak avangin
Pathianin anchhia a lawh a, tichuan anlo THI ta a ni, tiin an zirtir thin.

Pathian chu THIHNA thlentu a lawm tiin Nova hunlai hremna, "Ka mihring siam hi ka tiboral teh ami ang" tih hi
tanchhan ah an hmang bawk thin. Heng mite hian Dispensation felfai tak inpharh thlap hi an bawhchhe lui dawn em
ni aw; Law awm ala thianglo tih hi. Chulo rengah Nova hunlai a thilthleng kha kan examine dawn a nih chuan a
hmalam thilthleng kan en fe a ngai ang, Eden a thihna hi Pathian hremna a ni tih duh vang a Tuilet a thihna(Pathian
hremna)kan hmang lui dawn a nih chuan hei bak bak a ‘out of context’ rinna hi a awm dawn em ni?

Nova hunlai a Pathian in nunna a chimit nachhan kha chu mihring fate kha Pathian fate'n khan hybrid sex(sex inhman
pawlh) hmang in an mutate(nephellim piang ta kha) chak ta lutuk a, inchimralna a thleng dawn ta tak ngial a, (chu
chu Setana thiltum pakhat a ni), chu chu Pathian in a rawn NUAIBO a nih kha. Eng DAN leh HREMNA mah a awm
lova. THIHNA hi PATHIAN HREMNA tih ang zawnga zirtirna chu hmanlai Dark Age a Church Inquisition ho chindan leh
tunlai a Islam terrorist ho hman dan mek hi a ni zawk a, an Pathian pawh miin an thah avangin a lawm em em thin
alawm(an ring). Kan YHWH erawh chu “Mihring fate thihna ah hian lawmna reng reng ka nei lo ve” ti a thinlung na
em em thin a ni zawk e.

PATHIN CHATUAN NIHNA- JUSTICE(RORELNA DIK)

Pathian nature chu Justice a ni a, justice chu tehna intluk(equal scale) a ni bawk, a bias zeuh tur a ni lo, chu chu 50/50
equal opportunity ani tih ang hii. US President nupui hi lo pawngsual ni ta se, a pawngsualtu chu Karimganj vai ni ta
se, chu chu Court ah chuan US president leh karimganj vaipa chuan 50/50 chance an nei tur a ni tihna a ni a, chu chu
Justice chu a ni. Miin rawng var hi a rawng dik tak sawi fiah tur chuan rawng dang nen uluk taka tehna an neih a ngai
ang hi a ni. Eden huan a thing 2 te kha Judicial ah chuan 50% YHWH, 50% Setana te chance inang a inbeihna a ni kan
tilo theilo. YHWH hi a hmelma te chung ah pawh a fair em em zia kha a turu. ‘Rul in ka mei rap se, keiin chuk ila’ tih
ang zia zang a tlukna thing kha YHWH in a dah lova, a chhan felfai tak a awm. Court room ah Judge in
misualpa(rapist) leh a a pawngsual tawktu(victim) chhungte hnena tan bik nei lova THUDIK hailang tur a equal
platform a pek ang hi a ni. An bawhchhiat khan Setana custody(thuhnuai) ah an lut ta zawk tihna a ni leh a, Setana
custody a an luh khan Pathian tan va hrem a rem tawh hrih lo, hun bi tiam a zawh hmaloh chu. Tichuan, kan thihna
chhan hi Setana kan hormone leh kan DNA a khawichhiat vang a ni zawk a ni. THIHNA a lo thlen reng reng hian ringtu
diktak chuan SETANA hi huat nachang a hre ngei ngei tur a ni, chu chu Setana thilthup pakhat chu a ni e.

JUSTIFICATION OF GOD- INNOCENT PERIOD

Umm, Pathian fair zia chu JUSTICE anihna atang hian kan man fiah tawh ngei ang a. Chu chu Eden huana mihring a
dah lai ang hun bawk kha a ni. Dispensation ah chuan Innocent period hi DAN hmanga rorelna a ni lova,
khawngaihna leh enchhinna a- Mihring khan Pathian puihna tel lovin Pathian a hre reng thei em tih enchhinna a ni a.
Chutak chu Innocent period anih chhan pawh a ni. Tichuan bawhchhiat hma in DAN a awm thiang lo, dan hi
mifellote(bawhchhe tawhte) tan a siam a ni, tih a ni si a. Chutiang chiah chuan Eden thar pawh hi Adama te hunlai
ang kha a ni leh dawn a. Adama te hunlaia a Dan bawhchhiatna a awmlo ang bawk khan, Vanram aka Leithar ah
pawh Dan bawhchhiat tur a awm dawn lo bawk, chuvang chiah chuan Dan pakhat NUPAA INSIAM pawh hi a awm
dawn tawhloh thu Isuan a sawi a, mahse an la inthlanhpung tho dawn tih Isai’n a sawi bawk. Umm, Innocence period
a Law lo barh hi a kalhmang lo, naupang kum tlinglo nen a thuthlun ang vel a ni, precaution chiah an
mamawh….chumi zawh ah conscience, chumi zawh ah searching, chumi zawh ah LAW..

ANIH CHUAN GENESEIS A "DAN" HI??

Translation a buai chiam chiam hian babelism avangin Juda pa thinlung a Eliohim hi Greek pa thinlung a olympus
Titan ho an lo kohna, theos hian a mechanical value(a neitu rilru puak ang tak) a tehchhuak zo tawh lo kan tih fo
nachhan chu, YHWH phei chu tehchhuak lo veng veng tak a ni, Latin Deus leh Gothic Goth leh Celtic God te hian an
hlat lehzual a, Mizo pathian phei chuan let chhuak zo lo teu teu tak a ni tawh. Chuvang a greek leh latin church
fathers te an inhnial tak luai luai a, an khawro zawh tak vek ni. A dynamic meaning(thlarau lama a awmzia) Juda pa
thinlung a mi letchhuak ve thei heklo le.

Entirnan, Jewish thlirna ah chuan Isua(Yeshua) hi YHWH a ni lo, Greek thlirna ah chuan Iosous hi theos a ni. Keima
thlirna atang chuan Isua hi eliohim a ni a, theos pawh a ni a, mahse YHWH chu a ni lo.

Ummmm, kan tum ah lut dawn teh ang. Gen 2:17 – ‘a chhia leh a tha hriatna thing rah erawh hi chu i ei tûr a ni lo: i
ei chuan i ei nî la lain i thi ngei tûr a ni,” tiin thu a pe a.’, “vaivut i ni a, vaivutah i kîr leh tûr a ni” Gen 3:19, “An thaw
chu i laksak a, an thi a, vaivutah chuan an kir leh thin” – Sam 104:30, heng bakah hian Eden huan ah khan DAN alo
awm mai em mi tih heng chang ah hian enchhin ila;

ROM 5:14 CHUNGCHANG HI

"Adama bawhchhiatna anglo te chungah pawh thihna chuan ro a rel ta zel a(“even over those who did not
sin{hamartia} by breaking a command{parabaseoos} as Adam did”

Theologian thenkhat chuan heng chang ah hian – Adama bawhchhiatna tiin – chu chu parabaseoos a ni a, "violate a
command or transgression" tihna a ni. Hamartia(sual) nen a inang lova, parabaseoos avangin hamartia(sual) a lo
awm a ni zawk, an ti ta mai thin.

Umm, parabaseoos chu trans-gression a ni reng ani, ramri kham an kan a, an va thi ta chiah a, YHWH in a umzui a, a
va TIHLUM tihna a ni lo, chu chu MI NUNRAWNG ZIA a ni. Hei hi science atang pawh in fiah em em a, Theologian
thenkhat lah in verse neihloh chuan an hnawl deuh tlat bawk si a. Bible hi a zaulo, saltang te chhanchhuahna tur a
siamtu inpuanna zuai a ni mai. Verse lakhawm neuh neuhin, chik em em in an thlir a, hre dik ta ber emaw an inti ta
deuh mai thin. Loodikei Kohhrante hnen a Paula lehkhathawn bo kha an va ui thin awm mang e aw! Bible hi awm ta
lo se, an kalzel thei ang em? Kei Bible awm tawhloh hnu, kum sang lalram, bible in a thawi feih feih a a ruk a ral a min
hrilh thawi hi ka va thlir veng veng thin a, Bible chang han refer tur awm tawh lohna hmun chu!hehe

DAN bawhchhiatna ringtu te tan chuan he chang hi legal term emaw an ti fo mai anih hi. SUAL hi Legal term ka pe
lutuk hi kan sualna kan inhmuh theihloh nachhan a ni thui em em asin. Hamartia(sual) hi violation of law( rukruk,
pawngsual, eiruk, thualthah, uire)a fihlim ten an sualna an manfiah theih reng reng loh hi! Nih tur ang ni lo,
purpose(chhan) hlenlo, target fuh loh hi SUAL chu a ni a, chu chu legal biahthudi a ni lo, anthropology(taksa lam
chanchin) a ni zawk mah. EDEN NATNA hi heresy a nih chuan Isaia pawh hi a lo heretic ve fu a ni maw, kan sualni hi
panhnai a khat, vuak duk chur, damlai reng reng awmlo a ti si a, a medical angreng fu a nia, legal(Dan leh hrei) thil
vek a ni lemlo a sin.
Dan chungchang hi kan khel tak tak a, a ziak bul, verse lakkhawm..atd ang zawnga kan tidawn a nih chuan Pathian
thu dik hi kan hmuchhuak ngailo vang! Deceptive Bible interpretation(bumna) leh erronous translation(lehlin diklo)
leh mechanical(a neitu mitthlana ang chiah) leh dynamic forced error(thlarau diklo) thumal hmang a court room trial
a chak tum hi chu Setana tactic turu ber alawm. Chuvangin mi tam takin "Eden BAWHCHHIATNA" an tih ai ah " EDEN
NATNA" kan hmang ngatna chhan hi a ni.
ZIRTIRNA DIKLO HI KOHHRAN INAWPNA SUM LEH PAI VANG A NI

Theologian turu te hian keini lo hriatve thil hi hriatloh an nei tak tak lo, an hria, Catholica Encyclopedia ah an ziak
nasa lutuk. Mahse chu chu ‘cattle’(ringtu mipui naran an sawina) ten an hriat ve zel a tul kherlo, buaina a tam mai
mai, an ti a, chuvang chiah chuan an zirtirna zawng zawng kha kha leh chen monastery ah Puithiamte ah chiah an
hriattir thin a, Bible pawh latin tawnglo chuan an translate duhlo a, monastery ah chiah latin chu an zirtir bawk a,
mipui ten Pathian Thu an hriat ve pawh an phalloh thin.

A rahchhuah chu Protestant reformation a ni ta chiah a, chumi hmu a protestant theologian ten Roman puithiamte
idealogy(ngaihruatna), (Bible kalh) chiah chu an la practice zui ta zel a.

Chutichuan rationalism a lo chhuak a, reasoning leh education chu mi thilchik miho kut ah a lut ta chiah a, kohhran
chu an han phawrh ta chiah a, thil a pawi zo ta a nih kha. Pawi bulthum chu puithiam/theologian naran ho hnena
THUDIK thup a, Pathian THUDIK ai a, church unity(kohhran inawpna) a ngaih pawimawh avanga thil thup an lo neih
a, an lo in la lian ta kha a ni.

Mi an thih a, Pathian remruat ang a zirtir fo hi a nia kan huat ber chu ni. He khawvel leh a chhung a chengte hian
reilote atan, mihring duhthlan sual vangin a domain pumpui mai chu Setana kut a a tlulut ta hrih a, Setana chu
khawvel lal tih a ni ta chiah a. Chutiang a nih lai a God’s sovereignty changchawi a he khawvel a thihna leh natna te
zelah pawh Pathian thu lovin engmah a theng lo tih lo zirtir hi a dik ngailo a ni e.

Setana lalram a nih chhung chu Pathian chuan thei teh meuh mahse, a lo inrawlh ve chu justice nature kalh tlat a ni,
chuti chung chung pawh a, a mite bika Setana kutthak hnawihna te a rawn tidam thin hi a lawmawm em em a ni,
THIHNA leh NATNA te hi a tih a ni der mai si lo, exceptional case, hremna leh thununna chu kan sawi tello a.

TLIPNA

YHWH hi a chak ber lo ve tihna a ni lo a, the silence of God, Setana case kallai ah kan awm hrih a, a duh dan in a la tal
hrih a, chutih laiin Isua pawn a pawm thlap leh a sawi fo, he khawvel lal hi chu Setana a ni rih a, chu Lalna ngei pawh
chu Isua a offer vel a nih kha, chu chu diklo taka Setana claim ni se, Isuan a sawi lo vang! He khawvel ram rorelna leh
Lalna hi Setana ta a ni hrih tih hi a pawm tihna a ni zawk, chu chu a sawi chiah a, "he khawvel hi misual(Setana
sawina) thu thu in a awm hrih" tih chu! Chutih lai a Pathian thlen tir ah kan ngaih vek erawh hi chu a fuhlo fo ang a.
Eden huana THIHNA hmasa ber kha Pathian kutthlaka kan ngailui dawn a nih chuan Kraws a khengbet nawn leh ang
kan ni. A ho em, a ho lo a nia aw. Hei hi thlarau indona leh sakawlh number lam nen a inzawm tlat si a!

Thil danglam deuh ka sawi hi in-show off na lam a ni lova, chutiang game khel duh ila, Pathian ka sawichhia tihna a
ni. Chutiang lam a nihloh avangin Popular theology hi kan pensan a, Isua vang in unpopular kawng kan zawh hram
hram zawk a nih hi, chu chu thenkhat in thawk a phit a CULT(kalsual), HERETIC(intihria) min tih phah fo hi a kan
hlawh chu a ni mai a, a hmutute in ni alawm.

Isua'n a sawi kha, Pathian hlau deuh pa khan, a talent kha a phum a, a pu tihbaiawmzia leh thu zia leh a tih lam
tingut, a tihloh lam tilo ngut a nihna, tawngdang in God’s Sovereignty kha intlawkkhalh nan a hmang a, a chan a chhe
hle a nih kha mawle. Vawihlo vawih a inpuh mah mihringte hian na kan ti a nia, a tih ni miahlo a Pathian hi kan puh a,
miten chu avanga Pathian chu sual, nunrawng an tih a, thlarau 1 pawh an bo phah chuan chu teaching chu Pathian in
a lawm ka ring lem lo a. Pathian hian “ka tihloh pawh ka tih a min puh a maw?” a ti dum dum mai lo vang maw?
Posted 27th November 2012 by Lta chhakchhuak

The original creation story(Chart khaihkhawmna)


THE ANCHAOTIC AGE(GEN 1:1-2)

PART 1- Engkinm lo awm tanna—

Pathian chu leilung pianhmaa awm tawh a ni-  (Deu 29:29;Mik 5:2)(sam 90:2;93:2;Heb 9:14;Jn 1:1-3)(Thuf 8:22-
31;Ephe 1:10;Thup 1:4-8;4:8)(Phili 2:9-11;Thup 21:22). Khawvel ah chuan sualna ala awmlo- (Gen 1:1; Ezek 28:15).
Leilung chu tha tawp a siam ala ni- (Gen 1:1,2;Job 38; Sam 8:3-8;19:1-6;Thufing 8:22-31;Jn 1:3,10)(Tirh 17:24-26;Kol
1:15-18;Heb 1:1-18;11:3;Thup 4:11).

PATHIAN PLAN ROPUI(GEN 1- THUP 22)

(Gen 3:5;Exo 22:28;1Sam 4:8;Dan 2:11; 4:6-9;5:11;14)(Gen 11:7;3:2;Isai 6:8;sam 2:3;Jn 14:23;17:11)(Heb 1:1-3;11:3)
(Kol 1:15-18;Ephesi 3:9;Jn 1:1-3;10).

DISPENSATION HMATHLIRNA

1.  Pathian awm tawh a- (Sam 90:2;93:2;mik 5:2;Heb 9:14).


2.  Pathian thil duansa- (Heb 1:3;11:3;Ephe 3:11;1Peter 1:20).
3. Van te, ni, thla leh arsi siam thu- (Gen 1:1;Kol 1:15-18;sam 8:3;90:2;95:5;102:25;Isaia 40:12;26;45:12;48:13).
4.  Thlarau khawvel siam a ni- (Job 38:4-7;Kol 1:15-18).
5.  Lei siam a ni a, atir chuan tha taka siam a ni- (Gen 1:1;Job 38:47;Isa 45:18;Heb 11:3).
6.  Van chungsang(kosmos) siam a ni- (Isai 14:12-14;45:18;Jer 4:23-26;Ezek 28:11-17;2Pet 3:5-9).
7. Setana enkawl leh chenna ram kosmos, engtia thui nge hriat a ni chiah lo- (Isai 14:12-14;Jer 4:23-26;Ezek 28:11-
17;Kol 1:15-17).
8.  Universe pawnlama a thuneihna- (Kol 1:15-18;Ephe 1:21;3:10;1Pet 3:22).
9.  YHWH chenna leh a thuneihna chin, engtia zau leh nasa nge a hriatloh- (Joba 38;Dan 4:17;25:32;35).
10. Setana helna leh vantirhkoh 1/3 a tlukpui- (Isai 14:12-14;Ezek 28:11-17;1 Tim 3:6).
11. Setana’n Mikaela a cho thu leh khawvel suala a hneh thu- (Thup 12:7-12)(Isai 14:12-14;Ezek 28:11-17;1 Tim 3:6).
12. Setana’n helna a tipunlun(instigate)- (Isaia 14:12-14;Ezek 28:11-17;Luke 10:18).
13. YHWH-in Setana thuneih ram a tichhia- (Gen 1:2;Sam 104:5-9;Isaia 14:12-14;Jer 4:23-26;Ezek 28:11-17;2Pet 3:5-
9).
14. Pathian thlarau chuan lei chhe ta chu luah chhunzawm rihloh atan a veng rih- (Gen 1:2;Sam104:6-9).
15. Niruk chhung thilsiam that leh a ni- (Gen 1:3- 2:29;Exo 20:8-11;31:15).
16. A vawihnihna atan leilung chu tha taka siam nawn leh a ni- (Gen 1:3-2:25;Ephe 2:1-3;6:10-18;Job 1:6;2:1;Thup
12;7-12).
PATHIAN - PROBATIONARY PERIOD

PART 2- Mihring chuna rorelna--

1. Innocence- (Gen 2:17- 3:24); Setana alo lang ve chiah- (Gen 3;Luk 4;Jn 12:31;2Korint 4:4;Thup 11:15;20:1-10);
Leilung enkawltu tur pahnihna mihring pawh chu a tlu ve leh ta- (Gen 3;Rom 5:12-21;8:19-23).

2. Conscience- (Gen 3:1-8:14); A rei zawng hi kum 1,656 vel a ni(Gen 5:1-29;7:11).

3. Human government- (Gen 8:15- 11:9). A rei zawng hi kum 427 vel a ni(Gen 11:10- 12:9).

4. Promise- (Gen 11:10- Exo 12:51). A rei zawng hi 430 vel a ni(Exo 12:40;Gal 4:30).

5. Law- (Exo 13:1- Mat 4:1;11:11;Luke 16:16). A rei zawng hi Mosia hun atang a Isua hun thleng kum 1,718 vel a ni.

6. Grace- (Jn 1:17;Mat 4:1- Thup 19:21). A hunawh chhung hi Isua lo kal hmasak zawk atanga alo kallehna thlen hian
a awh a rinawm a, a karah hian kum 2,000 vel a tlak rin a ni.

7. Mellinium- (Thup 20:1-10). A rei zawng hi kum 1,000 a ni(Thup 20:1-10).

HUN HNUHNUNG A THIL THLENG TUR

1. Mellinium a zawh ve leh Setana chu leihlawt(abyass) atang chhuah ani ang a. Mihring te chu a bum phalsak a ni
ang a. Mi zawn zawng tihchhiat chu a tum dawn a ni- (Thup 20:7-10).

2. Thlarau sual te leh mihring tlu te chu meidil ah paih an ni ang- (Mat 25:41;46;Thup 14:9-11;20:10-15;Isaia 66:22-
24).
3. Lei thar leh van thar siam a ni a. A vawithumna atan lei chu tha taka siam nawn leh a ni- (Isaia 65:17;66:22-24;2Pet
3:13;Thup 21:22).

Posted 21st July 2012 by Lta chhakchhuak

Chhandamna thuang thum


Pathian chhandamna thuang hi ngun taka bih chuan thil kal thuang fel tak a ni zar zar zel a. Modern age rindan
leh liberal chhandamna ang kha chu bible zirtirna lam a ni tlat lo a ni. Chhandamna atan hian Bible hian
chhandamna kailawn thuangthum ngawt mai min buatsaih sak hi hmaih hauh chi a ni lo.

Tunlai thangthar tena harsatna leh buai rukna ril tak an neih chu chhandam nih tawh leh tawhloh chung chang
hi a ni! Hei hi a neu lo, kum zabi 2-na atang daih tawha buaina kha a ni hrim hrim tawh a. Setana bumna- large
scale hypnotism ti ila a sual lo ber ang. Setana counter chu chhandamna kawng bo tir hi a ni a, chu chu tunlai
mite buaina tam tak pawh a ni reng a ni.

Thenkhat chuan “chhandam ka ni tawh”, “ka inring chiah lo”, “chhandam ka ni mai thei”, “chhandamna ka


chang taw hem ka inhre lo”..tih hi an mahni a zawhna lian tak; inphumru, an sawi ngam siloh; an sawi chuan
midangte hmuhsit an hlawh ang tih an hlauh vanga an thup tlat thil chu a ni! Hei hi kohhran mi kherlo pawn a
tawnga, Upa ngei pawn a tawnga, hmeichhe hruattu lu ngei pawn a tawng bawk. He zawhna lo pianchhan dik
taka sawi theih chu  chhandamna kawng dik tak hriatloh vang a ni!

Pathian lehkhathu a kan hmuh angin chhandamna atan hian kawng pawimawh em em thuang thum a awm ti ila
a sual lo ang. Events, process leh events te hi an ni. Awlsam zawka sawi dawn chuan kan thuloin kan piang a, kan
hriatna leh mi tanpuinain kan seilian a, kan duhleh kan tih ni miahloin kan boral leh thin ang hi a ni!

EVENTS(INNOCENT-KNOWLEDGE-BELIEVE)

Nausen chu alo pianchhuah hian engmah tih a nei hauh lo a. Alo pianhma daih tawh atang romantic journey a
awm hmasa zet a, chumi hnuah ani chu awlsamte in alo piangchhuak ve mai a ni. Hetah hian naute hian engmah
tih a neilo a, lo piangchhuak turin dilna pawh a siam thei lo a, siam thei ani bawk hek lo. Mahse alo pian erawh
chuan a nu leh a pa duhthlanna atanga lo piang a ni a. Ama duhthlanna nilovin, thilthleng vang a lo piangchhuak
mai a ni.

Davida hian alo sawi fo thin tawh chu anuin sual sa a a pai thu hi a ni. Mihring reng reng hi Baptistu Johana sawi
angin, “rul thlah te” kan ni vek a. Kan pattern father chu “Setana aka Rul aka Dragon” kha a ni. Mahse kan pa
dik tak erawh chu Pathian YHWH a ni daih thung si a! Anih chuan keini hian pa pahnih kan nei tihna ani a, min
siamtu dik tak lak atang kum BC 2000 liam daih tawh atang khan “Adopt” kan ni tihna alo ni ta a ni. Kan pa dik
tak hnena kirleh tur chuan kan duhthlanna atang  Pa(YHWH) rin mai hi kan chhandamna atana hlu leh kailawn
hmasa ber chu a lo ni ta a. Chumi tihhlawhtling tur chuan van committee chuan messiah Isua chu kan unau anga
lo awm a, Pa(YHWH) hnena fa nihna min dilsak leh turin tirh alo ni ta a.   Kalvari tlangah chuan minlo dilsak ta
ngei a nih kha(Lev 25:25; Heb 2:11-12; Rom 3:24,Rev 5:9).

Isua kan aia a thihna hi duhtawk ngawt chi a nilo a, van committee hi lo lawmchiam lam pawh a nilo bawk. Hei
hi thiltih vang a nilo a, khawngaihna avanga chhandamna chu a ni. Keimahni lam atanga chhuak a nilo a,
Pathian hnen atanga chhuak a ni daih thung si! He chhandamna kailawn hmasa ber hi a tawpna mai a nilo a, a
bultanna chauh ala ni. He khawngaihna hian phut ala nei leh chhawng a, he stage chauh duhtawka stage dang
hnualsuattu tan chuan chhamdamna famkim chan a har em em a, a chang theilo tawp zawk a ni.

Chhandamna stage khatah chuan khawngaihna avanga chhandam kan ni tih hi hriat hmaih tur ni hauhlo, kalkan
theih siloh, mahse phut nei tlat thung si a ni. He khawngaihna hian a phut tlat chu rinna(believe)hi a ni. Engmah
hreloin kan piangchhuak a, hriatna avangin Isua kan aia thi chu kan hmelhriat a, kan ai a thi tih rinna(believe)
tak hi khawngaihna(grace) chuan min phut chu a ni. Miin chhandamna a chan dawn chuan Isua chanchin a hriat
mai bakah a ai a thi ani tih a ring(believe) tur a ni tih hi a ni.

PROCESS(FAITH-ACTION-REPENTANCE)

He stage pawimawh zia hi ila ngaihtuah ngailo a ni mai thei. Rinna(believe) atanga rinngamna(faith) alo
chandan hi a pawimawh lai ber ang pawn a sawi theih a ni.

Nausen lo piang chhuakin hriatna leh suangtuahna alo hman thiam chin atang a rilrua awm hmasa ber chu a
hrefiah emaw hrefiahlo pawh nise a bula awm thin, hnute pe a, eitur siam sak a  chawmtu chu “a nu leh pa” anni
tih rin hi rinna(believe) chu a ni a. Hei hian engmah khawngro thui tak su lo mahse chhungkua chengho tura
rahbi hmasa ber te zing ami chu a tlat si a ni. Nausen hian a pawmtu nu chu “a nu” ti duh miahlo se family
process chu a buai tan der tihna a ni.

He rinna(believe) mai hi chu stage 1-na atan a pawimawh kan tih tawh kha. He believe hian a phut a awm ve leh
a, chu chu rinngamna(faith) hi a ni. He rinna hi chuan Isua thihna leh thawhlehna chu a tan a hlut zia a hria
a, amah rinna(action) nen ngun takin a hnung a zui thin a ni.

Tihian sawi chhunzawm leh tai la; nausen lo piang chuan anu chu anu ani tih a rin tawh hnu ah engkim atan leh
a thiltihna a pianga a “ka nu” alo ti ngam ta ang hi a ni a. Pathian(YHWH) chu min siamtu ani tih kan rin mai
bakah a hnung kan zui ve n alai hi rinna(faith) chu a ni a. Rinna(faith) chu thiltih(action) hian a zui ngei ngei tur
a ni tihna a ni. Miin university- ah admission a hmu thara, a hmu ani tih rinna ringawt ai chuan chu a
rinna(faith) in a phut tlat chu lehkhazir leh university rules zawm kha a ni. Hei hi namnul mai mai chi a nilo a,
Isua kan rinna(faith) hian a phut tlat chu a hnungzui, a dan zawm, a tana nun thleng hian  a phut vek a ni!

Isua rinna mai duhtawka thiltih(action by law) hnualsuattu tan chuan chhandamna tluantling chan hi a har
em em a. A har mai niloin chhandamna famkim chan hi a theihloh tawp zawk a ni! Thenkhain Isua an ring lutuk
a, tihtur leh dan zawm lam hnualsuat siin chhandamna chan an tum thin. Heng mite tan chuan chhandamna
beisei chi rual a nilo.

Kan sawifo thin “simna” pawh hi he stage ah hian nghet takin a awm a, a ding nghet tlat a, he stage piahlama
simna neih emaw, a hmalama neih emaw hi thiltheih a nilo bawk. Miin simna a neih hian rinna(faith) hi a
chawimawi em em bawk a. Mahse hemi chungchangah hian miin a rinna(faith) ah alo inchhuang lutuk hlauh
theih. Chuvangin hriathmaih hauhloh tur chu rinna(faith) hi kan thawhchhuah anilo a, “thilpek” a ni(Rom 12:3).
Chutichuan simna pawh hi keini duhthua sim ngawt ngawt chi a nilo a, sim tak tak tur chuan rinna(faith) neih
zet hnu ah thiltih(action by law) hian ahnu a khar ngei ngei tur a ni. Tichuan simna pawh hi alo awm thei ta
chiah a ni.

EVENTS(DEPENDANCE-BAPTISM) 

Chhamdamna stage tawp ber atan chuan keimahni thawhchhuah leh tih lam ani leh tawh hauh lo. Miin hriatna
avangin rinna alo nei a, rinna alo neih avangin simna alo nei ta a. Simna a neih avang ngawta chhandam ni nghal
mai loin chhandamna atana lungphum pawimawh leh a hmawr bawktu ber chu Eden citizenship atana qualify
cerificate- neih hi a ni.

Sawi chhunzawm leh tai la; university admission hmuh avanga lungawi hian graduat kan nihna a pholang hauhlo
a. Zir ve bakah university rules zawm a ngai a ni. Chupawh chuan graduat kan ni tihna ala pholang chuang hauh
lo a. Kan nihna graduat degree neihna tur chuan university exam hmuh a ngai ang hi a ni a. A zirna kha a pass
ngei ani tih certificate a nei ngei ngei tur tihna a ni.

Nausen pawh a duhthu ni hauhloin alo piang a, mahse a chhia leh tha hriatnain alo thanglian a, a duhthu vang ni
hauhloin a thi leh thin ang bawk hi a ni.
Chhandamna stage 1 leh 2- khi kan zawh vek hnu hian Eden citizenship nei turin certificate alo ngai ve ta a. Chu
chu kan thawhchhuah emaw, kan tihlam nihauh silo a kan neih ta chu a ni. Chu chu Baptisma- a thihna anpuia
thih a, a thawhlehna anpuia thawhleh hi a ni.

Mi tam takin  chhandamna stage 1 leh 2-na hi bawhkana stage 3 –na hi chan leh neih an tum thin. Hei
hi “duhamna” a ni. Tisa danin han ti ve uk thin mahse chunglam atang engmah alo thawhloh avangin
chhandamna an chang ngailo a, an nunah sual a awm reng tho a, an chau leh a, an chaklo a, a lemin an nung a, a
derin an khawsa a, a der vekin Pathian hnung an zui thin! Heng mite  tan hian chhandamna kawng hi hawnsak
an har leh tawh em em a! Chapona te, huatna leh dernun a tam tawh em em thin a ni. Tunlai kristianna mai
piahlamah mi hmasate pawh kha tam tak chu he stage 3-na direct a chan tum an awm bawk! Heivang hian mizo
kristianna nun hi a chaklo em em a, dernun atamin a lem an tam em em tawh a nih hi!!

Chhandamna stage zawhkim vek tan erawh chuan chhandamna hi a sual mai mai tawh lo a, a tak a, a nung thin.
A zawh hun chhung pawn harsatna nasa tak a paltlang a, hreawmna nasa taknen Isua a zui a, a buan chu  “tisa
leh thisen” an nilo tih a hriatchian em avangin Pathian hnenah a tlulut fo a, chu chu a chakna a lo ni leh thin a ni.
He chhandamna changtu tan chuan chhandamna hi a bo leh mai mai thei tawhlo a ni!

Miin he chhandamna stage alo chuankai meuh tawh chuan chhandamna dik tak alo chang thin a, anun
ah “dakna” a awm tawh lo a, sual a lut ve mai mai tawh lo a, a nghet em em a, sual a awm ngailo tawp tawh
zawk a ni. A nunah Isua a chen tawh tlat avangin amah chu engmah ani tawhlo a, amahah Isua a awm a, chu
chuan engkim a ti thin tawh zawk a ni.

Posted 19th July 2012 by Lta chhakchhuak

Buh lem leh Buh tak


Kum zabi li na atanga kristian te tih duh dahna lian tak mai kha hmuh hmaih rual a nihloh zia chu tupawn kan
hriat ka ring. Rapthlak tak leh maksak tak taka thah leh halral te an ni a. An thahloh pawh hremna na tawp an
siam ta mai thin a nih kha. Kha martarna lo zik chhuah dan hriat awlsam ber chu Catholic dan duhlohna protest
vang kha a ni a. Catholic dan leh dun chu sawrkar thuchhuak ang hrim a lek kawh a, politics leh sakhuana thenfel
a nih hma, sakhuana chu engkim maia lekkawh hun lai kha a ni.

Mahse kha martarna vuak vung lo chhuah tak tak hma, kum zabi 1 na lam daih kha ngaihtuah let ang; kha khan
an martarna hi a dik chiah em tih a pholang mai dawn a ni. Mi tam takin khang martarna kha chawimawina
ropui elhtiangah kan ngai a, kan chawimawi a, kan fak a, an hnung zui ve kha kan duh a nih ber kha maw. Tih
tak em ah chuan khatiang martarna phenah khan mahni nunna pawh pawisa lo Islamic thihchilh pawl pawh an
awm a lawm le. An thihna, an martarna kha an sujective vision atang chuan a ropui teh a nia. Chuvang chuan
heng tuarna zawng zawng pawh hian passive leh active a nei dawn tihna a nih chu.

Miten urhsun taka Pathian hming an tanna avanga an tuarna sawi nep lam a ni lo. A kaihza inphumru kiau hi
man loh chuan Setana tana tuarna, thih thlamuanna- setana atanga chhuak hi a awm ve thei tihna lam a ni zawk.
Isua ngeiin buh lem leh buh tak an awm thu a sawi hi pawm harsa tak, mahse dik si a ni. He buh lem leh tak
theory hi practical pawn a dik tih chu hai ruallohin a tehkhinna “buh” ngei hian a tilang a ni.

Mipakhat chuan lo ah buh a theh a, a buh chu NLUP atanga a dawn a nih avangin buh tha chi, phailam atanga an
lakluh ngat, Maharastra buh nge, Andrapradesh buh pawh  hriatloh, mahse buh tha em em chu  a ram tha takah
chuan a theh ta a.  Mahse zan a mut hlanin mi pakhat chuan Bangladesh buh chhe chi ngei mai chu buh tha ho
zing ah chuan alo theh  ve a nih chu. Buh an lo lian a, a vui alo hun chuan huan enkawltu chuan buh lem chu a
hre nghal mai. A pu hnenah hrialin a pu chuan, “buh lem leh buh tak chu to za rawh se, buh seng a hunah buh
lem chu tawnkhawmin hal tur a ni” tiin a sawi a ni. Matt 13:24-30 ah pawh he thu hi ziak a ni. A pawimawh lai
ber chu BUH TAK a awm chuan BUH LEM a awm dawn tihna a ni.
Mizo bible hian BUH LEM tiin a let mai a, English lamah chuan “hlo har chi khat”emaw “hnim” tih a ni a.
Engpawh chu nise buh tha zinga heng thil lo va theh  hi buh thanthat theihloh nana a dipdaltu a ang riau a.
Mahse chhiar thlak zelin,“buh lem(hnim/hlo har) in lak khawm zawngin buh chu in pawt tel hlauh dah ang
e” tih warning a awm a nih kha. Buh tak pawh tel mai theih buh lem a awm a nih chuan buh tak chu a ang
thawkhat viau ang tih a rin theih a ni. A ang viau ang pawh a ni lo, a ang a ni!

He buh hi ringtu chu a ni Isuan a ti. Ringtu zingah hian ringtu der an awm dawn tihna a nih chu! Buh tak ang
chiahin  theh ve a ni a, a thang ve a, a vui ve bawk a. Awle, a vui chiah chuan buh lem chu hriat hran alo ni ta a,
mahse buhlem chu lakkhawm phal ala ni chuang lo. A chhan chu tlem te chauha buh tak anlohna a nei a. Chu
chu mithiam bik leh biologist tan lo chuan thliar a har khawp ang. Tiang chiah hian ringtu der chu ringtu tak
zingah Setana chuan a theh ve a, ringtu tak ang chiahin a to a, a thang ve a, thlarau a khatin a awm ve ngei ang
tih pawh a rin theih mai a. Kohhranah pawh nihna sang tak a chel ang a, nasa takin a thawk bawk a, inpumpek
mi a ni  dawn tihna  a nih chu.

Ringtu an andan hi sawi hian a siak lo; Setana counterfeit a nih miau avangin. Tha phen ah tha tep, tha tep
phenah tha tur a inzirtir tih te hi a theory chu a ni. Heilo pawh hi ala tam mai. Mahse he ringtu dik anna hi a ril
em avangin a chet zia, a nun zia, a DNA lam thlengin chawhchhuah a har em em a. Lo neitu tak ngial pawn a
hmuhhmai fo thei ani tih lo neitupa hian a warning a nih kha. Buh lemin buh tak a anna hi heti hian sawi ta ila;
Sanhedrin ten Isua an tihduhdah laia mipui ten  Isua aia an rinzawk ang vel kha a ni.

Awle, emotion leh action atang te, thlarau thilpek atang te chuan thliar hran har tak a ni. Mahse Isua hian engtin
nge a tih kha, “an rah ah inhria ang” a ti mai a nih kha. Buh chu buhlem laka huan vengtupa in a hriat hranna
tlanglawn ber chu alo vui hun khan a ni a. Mahse lakkhawm dawn chuan danglamna nasa tak a nei chuang lo.
Ringtu der pawh a rah ah hriat theih ni mahse thui tak hriat theih a ni chuang hauh   lo a. Setana hian miracle a ti
ve thei tlat!!!

John 16 ah chuan, “Tihlungnihloha in awmlohna turin heng hi inhnena ka sawi tawh hi; inkhawmna in ah te
an hnawntir an che u a; ani, tupawh a tihlum tur che u apiangin Pathian chungah thil tha ti niin a inhria ang;
chutiang hun chu a thleng dawn..”  tih ziak a ni.

Isua hian a zirtirte kha warning a pe lawk a, ringtu nia inchhal ve thoin an tihduhdah tur thu a hril lawk a. Khami
avang khan helna, lungawilohna an nei mai ang tih kha a hlau em em a, a hril lawk diam a nih kha. Mak deuh
mai chu ringtu dik tak hrema, diriamtu tur hi ringtu tho a ni dawn tih hi a ni! A diriamtu chuan Pathian tan thil
tha ti ah ala inngai zui fo ta zel bawk dawn a ni! A chapo zawk dawn ala tizui zel a!! Hei hian a tih chian em em
chu ringtu tak hnawl a, diriamtu tur chu ringtu; a dera Pathian thu khel thin hote an ni. Tin, Pathian thu vekin
rinna dik anla hnar(reject) emaw an la diriam zui bawk dawn a  tihna a ni.

He bible thu hi chang dang nena hmeh rem a, kaihkawi vak lam a nilo. Big picture hian a lang fiah em em zawk a
ni. Tihian aw, tunge ringtu tam ber, tunge diriam hlawh hnem ber tih te mai hi a ni. Kum zabi 1-na laia pawl lian
ber chu Sanhedrin kha an ni. An tihduhdah chu Isua chanchin sawi tute kha an ni. Kum zabi 2-11 na thleng khan
ringtute tihduhdahna nasa tak  alo lian a. Ringtu pawh anla tang rual hle a bawk a ni. Kum zabi 12-15 thlengin
roman catholic leh protestant inbeihna alo chhuak a. Ringtu ro ro a tuar nasa zawk leh thah tam zawk chu
protestant an ni tlat. Kum zabi 18-na thleng pawh khan roman catholic leh protestant chung chang ala reh tak
tak theilo a ni ber a, mahse a vaihlenhlo chu a reh tawh. Kum zabi 2o alo chhuak ta ale, mak tak maiin Lalpa
thlarau aloin lar thar leh ta. Rindanin kumzabi 1-na lai a zirtirte hunlai ang vel kha a ni a tih theih. Khawthlang
ram thlarau  chaklohna nasa tak maiin a tuam mek laiin revival ropui tak alo chhuak ta a ni.

Chutichuan charismatic movement leh penticostal movement alo chhuak ta a. Penticostal movement hi a chhuak
hnasa  zawk a. Theologian tam takin sawiselin an diriam nasa em em a, kohhran dan pawn  hial a hnawh chhuah
an nih nghe nghe kha. Mahse ram lak an nei tam em em lawi si. Charismatic movement alo chhuak ve leh a; sap
ram hmuntin maiin zirtirna diklo, ramhuai thiltih a ni tiin an puh ta chiam  chiam mai a. Chu movement
pawmtu te erawh chuan ram lak an thulh chuang lo. Ringtu zingah ringtu tho indodalna hi Pathian a tanga
chhuak a ni ngailo a, Buh thehtu theh a nilo a, zan lama buh vengtu hriatloh hlana lo theh ve tu buh zawk  ni.

Khawvel puma khristian inti zingah hian a der an awm dawn tihna buh chi tehkhin thu atang hian kan hre ta a. A
der chu a chungnung zel dawn bawk tihna a ni. He topic hi hmuh hmaihloh a tha. Thenkhat ngaihdana huapzo
kohhran, a tam lam kohhran, pawm nuam kohhran um dual dual ringawt hi a ni lo. Bible hian pre-plan  alo siam
fel diam tawh a, ringtu dik tak sawisa a, ti duhdahtu hi ringtu ve tho a ni dawn a ni tih hi a ni. Ram hrang
hrangah ringlo miten ringtu an tihduhdah thawm hriat a ni a, Setana hi chuan sakhaw diklo(non- kristian) hi
chu a hmang tha peih tawh vak tawh lo, he spiritual warfare hi chu a dang  daih a ni.  Kristianna ah hian hlawm
lian zet pahnih a awm dawn a, chu chu ringtu der leh ringtu tak tak. An pahnih hian an inbei reng ang a, thlarau
lam mai nilo, tisa lam thlengin inbeihna a awm dawn a ni.

Protestant martar tam tak te sulhnu chhui let hian an protest ho kha theologian tam takin a dik tih an
hmuchhuak tawh a, sawi thui a ngailo. Catholic inrelbawl dan chu sawi lo ila, hei chu protest diam tawh, ram hlui
a ni. Protestant hi world view ah chuan Catholic aiin rintlak chu ala ni pah zel bawk a, chuvangin   protestant
kohhran bikah thlur bing lawk teh ang.  Charismatic leh penticostal movement pawm leh pawmlo bik ah chhui
lut  ta ila, a pawmlo tu hi an tam zawk tlat a ni! Khawthlang ram tam tak pawh hian khang movement do dal a
diriamna nasa tak an chhakchhuak a, Pathian do dalna, ramhuai lam thil tiin puh leh dem an ni. He movement
hi a dik vek tihna lam a ni lo, mahse he movement hi dik taka kalpui tu ngei pawh diriam leh hnawl an ni tho tho
tihna lam hi a ni.

Theologian thenkhat ten he movement-hi  passive writing, hypnotism, mesmerism, yoga, meditation,
transcendency, astral projection, psychic power, shoalin Kung Fu, black magik, higher buddhism leh lower
buddhism te nen huangkhatah an dah khawm a. Setana mind set atana hun tha tawpah he movement hi an ngai
a, “Pathian pawi sawina” ah an ngai tlat a ni!  Tumkhat chu pa pakhat, miril leh bible chhui lama ka ngaihsan
tawp nen hian charismatic leh penticostal movement kan sawi dun a, ani chuan, “azuza park revival(1906),
toronto blessing(1994), whooping , laughter, miracle, signs & wonders tluk a kristianna a scam(laktlakloh)
turu hi a awm hleinem mawle” a tisam et mai. Engvang nge a chhan ka zawh chuan, “20th Century a western
revival khu ka dahsang lemlo khawp mai bawk, financial scam a tam lulai em mai. Benny Hinn a unaupa
khan suma duh hem hem em mai. Kathryn Kuhlman te lah Negromancy an buaipui thul, Benny Hinn lah in
Kuhlman -i thlarau in a possess ang in a sawi thul. Hahthlak tak in a hahthlak. Bible an kalh nasat zia chu
turu tak a ni. Financial prosperity bak an khel lo e” tih hi a ni.

Pathian thu erawh chuan, “ni hnu hnugah chuan ka thlarau mitin chungah ka lei ang” a ti mai a. John 16 ah
chuan,” Tihlungnihloha in awmlohna turin heng hi inhnena ka sawi tawh hi; inkhawmna in ah te an hnawntir
an che u a; ani, tupawh a tihlum tur che u apiangin Pathian chungah thil tha ti niin a inhria ang; chutiang hun
chu a thleng dawn..” tiin a sawi leh a ni. Non-charismatic mai nilo, Cessessionist tena thlarau piantharna ken tel
leh thlarau thilpek an hnual suat tawp hi chu bible piahlam zel dinna thu mai a nih a rinawm zawk tlat thung si a
ni. An counter na lah chu financial lam ringawt thlur bing a, moral character hlir chai an tum hian mahni mita
hmawlhte awm hmulo a midang mita hmawlhte awm sawi thin mi an nih a rinawm. Tawnghriatloh a greek leh
hebrai ah a awmlo an ti a, grammer nen an chai hut hut a. Miracles, luanghter te hi african witchcraft atanga lo
kal a ni a, ramhuai biakna a ni an ti a. Medical leh science lam atang paihthlak tumin do rawn luih luih an ni
bawk! Mizoram ngei ah pawh taksa chetna hi ramhuai zawlna, ramhuai paiah puh leh diriam anlo nih thin tawh
kha. Dik tak chuan charismatic leh penticostal movement-in khawvel khristian a rawn kai harh leh hi ropui tak
zawk a sin! Heng thlarau thilpek te lek phei chu a tawp tur hian a rinawmloh a, a then chu tih tawpin   a awm
dawn chiang a, a then chu tihban an ni ngai dawn reng renglo a ni! Paula chuan  “Hmangaihna hi engtikah mah
a reh lo vang; amaherawhchu thu hrilhnate hi awm mah sela tihban a la ni ang a, tawng hriat lohte hi awm
mah sela a la bang ang a..” a ti a, amah vekin  “Pathian chuan hlauhna thlarau min pe silova, thiltihtheihna te,
hmangaihna te, rilru fel tak neihna thlarau te min pe zawk a ni” a ti mai a ni.
Charismatic movement hi a dik vek tihna lam a ni lo a, penticostal movement pawh a dik vek tihna a nilo bawk.
He movement-in a ken tel thlarau thilpek hi ala tawplo a nih pawn a lawmawm hlei hlei a, a tawp tawh tih erawh
pawm har tak a ni thung lawi si. He thlarau thilpek tawp hun tur hi bible hian a sawi reng reng lo a, a ang ber
chu “a famkim lo thlen hun chuan” tih mai kha a ni. A famkimna chu enge? Apostol-te thihrem zawh chiah kha
em ni? Engmah hriat a ni lo. Lal Isua lo kalna hi a famkimna zawk chu a ni, “tawnghriatloh chu ringtute tan a
nilo a, ringlo mite tan chhinchhiahna a ni” tih hian ala famkim loh zia a tilang mai zawk a ni.

John 16 han chhiar phei hi chuan charismatic leh penticos movement duhlohna leh diriamna tawngtu te hi
ringtu diklo ten an tihduhdah a, an thah tur buh tak te kha an nih mai hmel zawk a. Mithiam leh intiril, “chumi
tawngah chuan a awmlo”, “chutiang tur chu a nilo” ti a buai reng, Pathian tana thil tha tak ti a inhre si, thlarau
bo aia thlarau thil dodal tu te hi Isuan a dem buh lem te kha an ni zawk thei bawk a ni!

Posted 18th July 2012 by Lta chhakchhuak

Gehennah a kang tur hi "living soul" nge "spirit"?


Eden huan a  Adama te nupa te bawhchhiatna  avang khan  mihring te zingah sualna alo lut ta a! Bible a
rorel hmawrbawkna pawimawh tak chu  hremna leh nunna hi a ni. Hremna bik  chu hremhmun tih a ni a.
Hremna chu sual avanga lo awmin; mipakhat avangin khawvelah sual alo lut tih a ni bawk(rom 5:12).
Hremna chu thihna  a ni bawk a(rom 6:23).

Hemi topic chhiar tanhma a ngaihtuah ngai tak chu hremna teaching hi sual vulh lenna a ni tih hi a ni.
Hremhmun avanga piantharna inchantir tum te, sual inhawisan tir tum te hi bible zirtirna a nilo a. Pathian
chu hmangaihna atanga a hnen pan tur kan nih zia hi ngaihtuah hmasak fo a tha.

THLARAU  LEH  THIHNA  HI ENGE?

Gen 2:7 ah chuan  mihring ah chuan nunna thaw a thaw lut a tih a ni; Chu thaw chu tinung tu pawh a tih
theih ta a(Gen 6:17). Chutichuan taksa  chu thlarau telloin thi alo ni ta a nih chu(Jakoba 2:26). Taksa
chhungah chuan rilru  a awm  a, mihring chu a thih chuan a thlarauin a chhuahsan a, a ngaihtuahna pawh
alo bo ve nghal bawk thin(1Korinth 2:11,Sam 146:4).

Chutichuan mihring ngaihtuahna te chu thlarau vang vek chu alo ni ta a; thlarau tello chuan ngaihtuahna,
suangtuahna leh taksa peng te chuan hna reng an thawk theilo thin a ni! Minung formula lo siam ta ila,
taksa+ thlarau= minung tihna alo ni ta a nih chu.

Anih chuan kan thih ve leh kan thlarau chu khawi ah nge a kal tak ang le? Thuhriltu 12:7 ah chuan  “vaivut
chu a awm angin lei ah a kir leh a, thlarau chu a petu pathian hnenah a kir leh a ni” a ti.
Hmasang Greek philosopher Plato leh Socrates te zirtir dan ang ah chuan thlarau/taksa(immortal) chu
nung reng tur a ni an ti thung a! Bible erawh chuan Mihring chu minung alo nih tak thu leh, minung anih
hma pawn taksa nei a nih tawh thu a hmuhtheih bawk. Mihring chu alo thih chuan tisa  thi a ni tihna a nih
chu(ezek 18:4).

Anih leh thihna chu enge ?  Bible chuan muhil tiin a sawi bawk. Muhil(sleep) hian a kentel
chu tholeh(wakeup) hi a ni. Gen 3:19 ah “vaivut i ni a,vaivut ah i kir leh tur a ni”  tih a ni a.
Thuhriltu  9:5 ah ve thung chuan “Mi nungdam te chuan anla thi dawn tih an hre si a, mitthi
erawh chuan engmah a hre lo, hriatreng na pawh a nei tawh lo” tih a ni.  Heng atanga lo lang ta
chu mitthi chuan engmah a hre tawh lo a, muhil ang der a ni a. Nerves leh current zawng zawng chawl thup
hi thihna chu a ni! Medical lam zawnga kan sawi dawn chuan DNA hian programne duangchhuak zel turin
protein hmangin codon an siam chhuak zel thin a. Chu codon -ah chuan stoping or terminate codon alo
awm hian mihring chuan programne a hlauh ta vek a. Nerves leh spinal cord anlo chawl ve nghal a. Brain a
active thei ta lo a. Mihring chu mitthi alo ni ta thin a ni. Tihian formula siam ve leh  ila; taksa=
mihring/mitthi!

THLAN(HADES):

Chunglama sawi tak atang khian thihhnu ah thlarau chu pathian hnen ah a kir leh dawn a. Taksa lah chu a
pianna vaivut ah bawk a kir leh dawn si a; hremhmun kal tur reng reng a awm ta lo em ni le! Hmasang
philosophy-in nasa taka min nuai hnu ah church father ten kum zabi 2-na atang nasa takin an rawn pudarh
ta si a. Hemi thu ah hian Paula hi dem theih a ni bik hauh lo, mahse ani ngei pawh hian a ngaihpawlh erawh
ani tih a chiang em em a. Amah hi greek thiamna zir mai niloin khatih hunlai kha greek era  a nih vang zawk
a ni.

Mizo bible lehlin sual ti ila a sual lo ang chu maw; hremhmun tia a kan sawi hi English bible lehlin thar ah
chuan hades(Greek) tih a ni a, Hades tih thumal hi septaugiant a Heb. Sheol tih thumal lehlinnan an
hmang hian Greek epic virus a kai phah a,  Haides chu Greek Titans ho thawnthu hriat te chuan in hriat vek
kha, Zeus a unaupa a ni a, zeus nen an intibuai a, hrem a ni ta a, underworld ah an khung ta a, leihnuai a
mitthi khaw Lalpa a ni ve ta tih a nih kha, kha khan haides thumal hi a ti hnawk ta em em mai a ni.   Hemi
avang hian hremhmun chu mei alh dur dur tura ngaihruat theih a ni a, mahse a ni chuang lo!

Tirhkohtethiltih 2:31 ah chuan Isua chu Hades  ah hnutchhiah a nihloh thu a sawi a, hades ah a kal tihna a
nih chu. Paula chuan Isua chu Hades ata  nithumni  ah kaih thawh a nih thu a sawi ve leh bawk a(1Korinth
15:3,4). Mizo leh sap thenkhat hote pawn hmasang atang tawha kanlo inzirtir dan a nih miau tawh avangin
Hades chu hremhmun, kang hluah hluah tur emaw tih mai a awl a. Mahse Paula vek hian Hades chu
kangthei(burnable) lam niloin thlan  a ni tih a chiang takin a sawi a! A awmzia ah chuan Isua chu nithum
chhung thlana phum a ni tihna a ni a. Hremhmunah a kal tihna lam a nilo!

Joba chuan “Sheol ah chuan mi thukru teh la” a ti bawk a. Joba’n hrehawm taka taksa natna a tur hnu a
sheol a humhim a duh dan ah hian a hrehawmloh ang tih a hriat mai a; thlan bawk a ni ang tih hi a rin theih
nghal mai a ni.

MEIDIL(FIRE OF HELL):

Soul(minung) hi matter ni a, huan a thei ban a, lo va, eitu kha a ni. A bawhchhe ta a, a zak bawk a, hrem
anni ta, a thi ta chiah bawk. Chem a sahhlum theih, fei a chhunhlum theih, tur a hraihlum theih, vuakhlum
theih, denhlum theih ngei kha soul a ni a, a hnukpui chu thisen ah a awm e tih a ni bawk alawm(The soul is
in the blood). Hremhmun hi kalna tur awm ang a kan ngaih avang hian soul hi kan buai ru ta tlat reng a ni.
Hremhmun kan tih tak  mai hi OT ah chuan sheol a ni, chu chu thlan hi a ni mai, (sawi fe tur chu a awm tho
na a), NT ah chuan haides a ni leh mai, chu chu thlan hi a ni leh mai bawk( sawi fe tur awm bawk), an
pahnih hian na tuar reng reng a hremna hmun anni lo ve ve.

Gehennah erawh hi chu hremna a ni thung(mahse ala awm rihlo). Thupuan 20:14 ah chuan ti hian a inziak
a, Thihna leh mitthi khua te chu meidilah an paih a” . Ngaihtuah mei chuan  he chang hian mi tam tak
thinlung chu a khei zak mai thei a ni. Logic hmang thiam tan erawh chuan thihna hi mei ah paihluh leh
chuan tur a awm hauhlo a, thlan(hades) pawh paihluh a kang mai tur a nih chuan hmel bawkloh. Paih lut
pawh nise enge a tangkaina? Nunna neilo, mitthi chuan nervous system a neih miauloh chuan na a hre
dawn der silo a, Johana ve thung chuan “an rum tlawk tlawk ang” a ti daih bawk si! Mitthi hi a rum tlawk
tlawk theilo a, thlan pawh a tawng thei heklo!

Hremhmun mei(Gehenna) hi King James Version  a inziak a(Matthai 5:22,marka 9:47), heibak ah hian
Greek bible ah chuan vawi 31 lai a lang bawk; a kawh ber chu Hinnom ruam, jeruslem pawn ami  sawina a
ni. Smith’s Dictionary of the Bible  chuan  Hinnom ruam chu hnawmhnawk leh misual, thilsualti tu te
halralna hmun a ni a ti a. Thupuan 21:8 ah chuan misual te chu Gehenna -ah an kan ral tur thu a sawi a
ni. Daniala 12:2 -na ah chuan “mitthi tawh te chu anlo thangharh leh ang a, thenkhat chatuan nunna ah,
thenkhat zahna leh chatuan hremna ah” a ti a.

Hetianga lo nunlehna tak mai hi a lawm mak em em leh rin harsa tak chu. Mahse universal issues ah chuan
he bible thu hian an nung leh dawn mitthi te chu a ti miau si a. Thenkhat ngaihdana thlarau nung zel a,
chatuan meidila va kan lam emaw, vanrama nuamsa taka awm lam a kawklo tih erawh a chiang em em lawi
bawk si!

Pathian thu hi a nung takzet a nih chuan mitthi hi a nun leh a ngai miau a lawm le. Hei hi thudik a ni! Mi
zawng zawng hian thihna hi kan tem vek dawna, mahse chumi zawhah thawhlehna a awm leh dawn a ni tih
hi. Thihna formula chu thawhlehna formula a alo convert leh hun a awm dawn a, chuti anih chuan living
soul bawk chu  alo awm leh dawn tihna a ni. Chu ngei chu Pathian hmaa ding tur ti a Johana’n alo sawi dan
kha a ni. Minunga(living soul) ngei chu chatuan meidil a kal bawk tur chu a ni!

Hemi tihchian nan hian bible refer dang pawh mamawh a ni em em lo. Pathianin eden huan atanga tawh
khan mihring hnena a agreement sign pui hi spiritual world ni loin physical world pek diam a ni tawh zawk
a. Isua alo kal chhan leh a mission ropui tak pawh kha spiritual salvation lam niloin physical salvation hi a
ni zawk tih hriat bawk a tha. He taksa ngei hi meidila kang tur, kang ral tur leh boral tur dik tak chu a ni
zawk a ni. Thupuan 20:13 ah vek, “thihna leh mitthi khua chuan a chhunga  mitthi awm chu a chhuah a” a
ti a. Johana 5:28  ah chuan thlana awm zawng zawng tan biruk thian pawh niloin , biruk theih leklohin an lo
chhuak vek dawn a ni.

Lalpa ringtu te erawh chatuanin an nung reng tawh ang(matthaia 25:8,thupuan 21:4,Johana
17:3)

Posted 12th April 2012 by Lta chhakchhuak

Taksa thawhlehna(resurrection)
Bible zirtir na hrang hrang ka lo dap ve ta nual mai. Ka hriatchin ah chuan he  thlarau hian matheiloin
vanram leh meidil rap tura ngaih anih hi ka hre tam ta fu mai a; chu chu tunlai zirtirna ni zel ta pawh chu
ala ni! Thenkhat chuan thawhlehna hi a awmlo an ti tawl mai a. Thenkhatlahin mithianghlim lawr a awmlo
an ti tawl mai bawk. Thawhlehna awmloh rinna hi immortality of soul, eden bumna kal zel kha a ni a tih
theih thung!

Juda ho zirtirna ah hian thihhnu piah lam reng reng ziak hi a awmlo emaw thlarau khawvel hi an reason
ngailo hrim hrim a, an ring bawk lo; Ka tisain pathian ala hmu ang tiin joba chuan alo sawi a. Elija chu
thi hauh lo a hruai bo a nih thu kan hmu bawk a ni! Mahse heti chung hian setana deceptive value kan ti
dawn nge, a dik phenah a diklo leh zirtirna himlo alo awm ve zar zar mai a. Thlarau khawvel ringtu tan
chuan heng thu te hi a pawmawm thlap reng a ni,

“Thawin a chhuahsan a, ani chu leilungah a kir leh a;chumi ni ngei chuan a ngaihtuahna
te chu a bo nghal a ni”

“Unau te u, tisa leh thisen hian pathian ram chu a luah thei lo ang”

TAKSA(TISA) HI ENGE?

He mi awmzia hre tur chuan kan mizo bible keu mai hi chu a tawk hauhlo mai dawn a, sawi tawh angin
mizo bible hian thlaru leh tisa a lehpawlhin a hman pawlh vek mai a. Sap bible tidawn pawh ni ila anni lah
pawn anlo confuse ru ve tho bawk si! Engpawh chu nise aia thiam zawkte hnung zui zelin Hebrai leh Greek
bible chelek ve khanglang dawn teh ang. Gen 2:7 ah chuan  Lalpa pathianin  leia veivutin  mihring
a siam a, a hnarah chuan nunna thaw  chu a thaw lut a; tichuan mihring chu minung alo
ni ta a tih a ni. Authorized English Version  ah chuan minung  lai tak khi living soul  tih a ni a, thaw lai
hi   breath tih a ni bawk. Hebrai bible kan keu chuan living soul  hi  nephesh  tih a ni a,chutiang
zelin breath  tih  pawh  ruach  tih a ni ve bawk!

Nephesh  chu mihring lam nana hman a nih rual rual hian mitthi te sawi nan pawh hman tho a ni a(Lev
21:11,Num 6:6,Haggai 2:12). Ramsa leh rannung sawi nan pawh nephesh tho hman a ni. A awmzia tawi
berah chuan thaw nei leh neilo pawh a huam vek tihna a nih chu.

Thuthlung thar lam ah chuan Psuche  tih a ni ve leh a; nephesh tho kha a ni. English bible
chuan  nunna(Life)  tiin a letling thung a(Thupuan 16:3). An kawhtum chu thuhmun tho a ni!

Khing atanga lo lang ta chu mihring hi nephesh kan ni a, ramsa te pawh nephesh tho an ni a; chutichuan
mihring leh ramsa chu  taksa thuhmun kan nei tihna a nih chu, achhan  chu  nunna nei kan nih vang a ni!
Mitthi pawh hi nephesh tho a ni bawk a. Time leh sequence kan hman chuan Pathianin nunna a thawk luh
hma pawh khan mihring hi nephesh kan ni tawh tihna a ni.

THAW(THLARAU) HI ENGE?

Gen 2:7 bawk kha kan en kir chuan  nunna thaw lai kha breath(Spirit)  tih a nia, hebrai ah chuan
Ruach  tih a ni thung. Chu chu mihring chhungah hian a awm a(Zakaria 12:1). Ngaihtuah theihna; feelings
leh consciences  siamtu hi a ni bawk a(1korinth 2:11). Thuthlung thar ah chuan  Pneuma tih a ni ve leh
thung a. Chu chu  thlarau a ni.

Chutichuan mihring  chu a nung hauhlo a. Thaw avangin alo nung ve chauh a; Chu thaw, thlarau tih bawk
avang chuan  minung alo ni ta tihna a ni. Ramsa zawng zawng pawh hian chu thaw chu an dawng vek a,
nunna atan an hmang ve vek a ni!

THAWHLEHNA

Kan sawi tak te khi rem khawm dawn ang aw. Chunglam a sawi tawh ang khian nephesh chu tisa/taksa a ni
a, ruach chu thaw/thlarau sawina a ni. Thlarau chung chang ah hriat hmaih hauhloh tur chu nunna thaw
kha Pathian thlarau a ni tih hi(Joba 32:8).

Sam 146:4 ah chuan taksa chu thlarauin a chhuahsan chuan  leilung ah a kir a, a ngaihtuahna pawh a bo ve
nghal a ni tih kan hmu a. Mihring chu thlarau a nih bawk siloh ah chuan nunna atana a hman thlarauin a
chhuahsan chuan a pianna veivut ah a kir leh ta a nih chu! Chutichuan a thlarau chu Pathian thlarau a
nih avangin Pathian hnenah bawk a let leh dawn a  ni. Mihring chu engmah hriatna reng neiloin lei ah hian
a tlu a, muhil/thi  tih alo ni ta a ni.

Mahse chu chu mihring/tisa  tawpna ala ni mailo; Sam 16:8-11 ah chuan “ka  nephesh(nunna) pawh
chu seol ata a chhanhim ang a” tih a ni a. Joba ngei pawn “ka nephesh(tisa)-in pathian ala
hmu ang” a ti ve bawk(Job 19:25-27). Isaia chuan “I nephesh(mitthi) ruang te an tho leh ang”  a ti
bawk(Isaiah 26:19).

Heta tanga lo lang ta chu  tisa hi thihna lak ata a him tih hi a ni.  Daniela chuan“Leia thi tawh te chu
anlo thangharh leh ang a..thenkhat chatuan nunna ah, thenkhat kumkhaw zahna ah..” a ti
a(Daniel 12:2). Paula chuan “Krista chu mitthi thawhlehna entirna a ni” a ti bawk(1korinth 15:12-
16).

Ruach  chauh  hi tholeh tur chu nise thlarau thi thei nei kan ni dawn a; meidil leh vanram tem tur ni ta se
Pathian thlarau chu meidil ah hrem atan a kal dawn tih na a ni bawk!
Khing atanga lo lang ta chu thlarau hian thihhnu piaha hremna leh lawmman te hi a tem dawn reng reng lo
tih hi a ni ta a. Kan taksa(nephesh) ngei hi tho leh tur chu a ni; mahse chu tawihthei chu a tawihtheihloh
nan thlarau a tihdanglamin a awm tawh dawn tih erawh a chiang! Mahse hei hi ka hre kil kel lo a, ka zir chik
hek lo. Future tur a nih miau avangin eng matter nge a hman ang a, eng dimension nge hriat a ni hauh lo.
Mahse taksa thawhlehna chu a awm dawn ngei a. Sawi tawh angin hemi tidazat tur liau liau hian setana’n
reincarnation a awm tir tlat a ni. Reincarnation nena an danglamna erawh a nasa em em thung lawi si.
Pathianin reincarnation a awm hi a phal reng bawk a. Chu chuan thawhlehna hi a awm ngei tih a tichiang a
ni.

“O ..thihna,i hnehna chu khawi ah nge a awm tak ?  O..thihna, i tur chu khawiah nge a
awm tak”

Posted 12th April 2012 by Lta chhakchhuak

Chatuan Pa??
He zawhna hi trinitarian leh oneness ho inhnialna ah chuan an thehlar ber pawl a ni awm e. Thenkhat
ngaihdan ah chuan Yeshua hi 100% mihring a nih rinlohna lian tak leh kum 34 chhung khawvel alo lenlai
khan van ah Pathian chu a awm rihlohna a awm fo thin! Thenkhat chuan amah ah chuan a Pathianna
famkim awm biai leh, a mihrinna pawh awm angin an inzirtir bawk a. Thenkhat chuan 50/50-in a
Pathianna leh mihrinna hi amahah a awmkawp a ni an ti bawk.

PA(YHWH) leh Yeshua inlaichinna hi nihna Hmunkhat or Thuhmun (homoosios/same substance) tih hi
traditional christianity pawmdan a ni a, Ariana leh a hote khan chu chu pawm lovin, Isua chu thilsiam ropui
ber leh hmasa ber a ni an ti ve thung a.  An inhnialna chalrem tum pawl an lo chhuak a, chungte chuan Isua
chu Pa nena nihna thuhmun/same nilovin inang (homoiousios/similar) a ni an rawn ti veleh a. An thu chu
awmzia a neih loh em avangin pawm a hlawh lem lo.

Sabella-te ho chuan traditional christiante pawmdan zul deuhin Pa leh fapa chu nihna thuhmun tih chu an
pawm ve a, mahse chu aia kal thui deuhin Pa leh fapa chu mi thuhmun reng niin an ngai a, Pa chu fapa leh
thlarau thianghlim angtea rawn inlar niin an ngai. Hei hi ngun taka ngaihtuaha pawm a harsatna chhan chu
Tertulliana-te hoin an sawi angin, hetiang ngaihdan hi chu PA kha khenbehah a chhuah tlat a ni. Bible
chuan Pa nilovin Fapa zawk kha khenbeh anih thu min hrilh chiang si a, chunvangin modalism aka
Sabellianism pawmdan extreme tak Pa=fapa pawh hi a accurate chiah lo e tiin paihthlak a lo ni tawh bawk.

Tin, Trinitarians, Catholics, Jehovah’s Witnesses zirtirna dan ah chuan Yeshua chu Pathian a minung
Pahnihna a ni a. Minung Pahnihna Pa(Yehovah) hnena tawngtai fo thin leh an pahnih chuan intluktlang,
thleibik neilo a ni tih a ni a. Mahse  a awmzia ah chuan Divine Person pakhat chu Divine person pakhat vek
ah a tawngtai emaw Pathian chu Pathian dang hnenah a tawngtai tihna ang tluk a ni a, a dik theilo phawt a
ni.

Traditional Oneness ah pawh khan Yeshua chu amah a Pathianna(Divine nature) chu bia ang a inzirtir a ni
bawk a. Yeshua chu mi pahnih a then nen danglamna a awmlo, deception turu tak a ni thei zawk tlat a,
zirtirna diklo tak a ni bawk. Mahse Yeshua chu a lem tihna a ni chuanglo , amah chu  thutak a ni reng tho
a(John 14:6). Sualna neilo leh dawlo chu a ni (1Peter 2:22).

Kan zirtur ber ah lut tan ila, engvang nge Yeshua hi Pa hnenah a tawngtai tih ah hian. Kan hriat hmasak ber
tur chu mihring(100%) a ni a, mihring nilo Pathian chu nise Pathian hnenah a tawngtai a ngai hauhlo ang.
A tawngtaina hian mihring a nihna dik tak a ti lang a, nephesh chu Yeshua hi a ni tih a chiang.

Mihring leh Juda hnam atang a seilian a nih avangin Juda ho rinna a chhawm ve a. Juda hnam tihdan ang
zelin Pa(YHWH) hnenah a tawngtai a, chu chu Mari leh Josepha zirtirna pawh a nih ngei a.
Deu 6:4 hi Juda ho thurin an chhawm zel chu a ni a,  Juda hnam dan ah chumi zirtir chu Yeshua nu leh pa
bat tlat a ni. Chuvangin Yeshua pawh chuan Pathian(YHWH) chu a au thin a, achhan chu mihring a nih
vang a ni.

Juda ho chuan enge an inzirtirna chu le? Matt 6:9 ah chuan kan Pa,van a mi tih a ni. Heta Pa hi
Yehovah(YHWH) chu a ni. Juda hoin ka pa an tih hian  Yehovah(YHWH)  chu an adress thin a, Van
ami an ti deuh kher thin bawk!

A chung ami khi rem khawm dawn ang aw. Pathian chu van ah a awm chuan engvang nge Yeshua(Pathian
kan tih) chu lei ah a awm tak daih le? Yeshua amah ah chuan Pa a awm a tih lai khan amah leh amah chu a
inbia a ni leh dawn bawk si a. A tider ta em ni le? Amah ah chuan Pa a awm a nih chuan tunge KA PA tia a
tawntai lai khan lo ngaithla ang a, lo chhang ta ang le? Amaha Pathianna bia nise justice a ni leh thei der
dawn bawk si lo. Philosophical taka chhut pawn Isua hian a Pathianna biak a thiang lo a, Thlarau atang
pawng Pathiana minung  pakhatna han bia pawh a ni chuang lo. Bible hian chiang em emin min hril zawk
mai a ni,

Yeshua Messia hi Pathian Yahweh mitirh ZAWLNEI-ah a ni a. Kan sual thawi nana Pathian beram no rawn
niin a rawn thi a. Pathian Yahweh chuan a Fapa chu Messia a nih chianzia lantirin a kaitho leh a. A
thawhleh hnuin Yeshua Messia hi Pathian Yahweh hnena keini mihringte tan sawipuitu (Advocate), Pa
hnena rawng min bawl hlawhtlinsaktu Puithiam Lalber a ni tih hi a ni. Amahin a sawi ang ngei khan, “Pa
chu keimah aiin a ropui zawk,”a ti a ni.

Pa leh Fapa hi awm ve ve ngei, Thlarau Thianghlim hi Yeshuan Pa(Yahweh) lak atanga a dil, ringtute thuam
chak nan etc.,-a a rawn tirh niin, Thlarau Thianghlim chu BEING ni lovin, power flowing out-zawk a ni.
Hei hian  Bible thuziak a kalh lo ber bawk a. Juda ngaihdan mumal tak pawh a ni!

1 Peter 2:21  Krista pawh khan a tuar sak che u avangin hetiang ti turin koh inni a sin; A
hniakhnung in zui na turin entawn tur a hnut chhiah che u kha

He chang hian a chhang ta chiah a ni. Pathian ngei chu Yeshua ah chuan kan entawn atan amah chu
mihring ngei ah lo changin, mihring chuan sual a hneh thei a ni tih alo lanna tur leh, a tihdan anga kan tih
ve theihnan a ni tih alo chiang ta a. Chu chuan a rorelna chu felhlel ruallohin alo ti dik ta zawk a. Amah ah
chuan Pathian,engkim titheia chu a awm a ni.

Tawngtaina chung chang ah hian Yeshua min zirtirna dik tak chu YHWH thaibo hi thil hlauhawm
tawp a ni a. Mahse Bible-in engkim intih  apiang Yeshua hmingin tirawh u a rawn tih hian a tichiang zual
ta! Yeshua chu Yehovah atang a lak; Ye(Yehovah)…Shua(Salvation) tihna niin, Yeshua kan lam hian
Yehovah hming chu a tel zel a, Yehovah chu chhandamna a ni tihna a ni.

Eden natna
Thenkhatin “a ziak ang anga  pawm tawp mai tur, ngaihdan lo sawi ve fo hi a himlo” an ti fo mai. Mahse a ziak ang
bak bak thusawi ngaithla turin chawlh nitin an thawmhnaw neihthat ber ber nen an inkhawm thin tih hi an ngaihtuah
thleng pha miah lo. Pathian thu sermon thiam kan tih zawng zawngte hian Bible chang pahnih khat tlawhchhana
thusei tak tak sawi te  an ni hlawm vek mai. A ziak bak hlir an sawi a, kan tuipui ber chu a ni lawi si thin.

A ziak ang ang in kan pawm dawn tak tak anih chuan Eden huan a Evi leh Adama thlemtu kha RUL tiin Mizo tawng
chuan a inziak a sin. Enga tinge Setana kan tih talh ang?. Rul chu a hlauh awm vak hlei nem. Vawin ni tlengin
thenkhat phei chuan anla khawi hial anih hi. In huanah emaw Rul I hmuhin hei le Setana tiin I au ngai a mi?    Mahse
rul chu setana aiawh, setana entirnah  pawmin rul thu leh hla avangin kan inhnial vak vak chu anih  hi. Huan lai takah
chuan nunna thin a awm bawk (tree of life) tih pawh Pathian entirna symbol ah kan ngai leh lawi si a. Chhia leh tha
hriatna thei chu symbolah kan ngai leh thei bawk silo em ni ang le..? Nge athing chu symbol ah kan ngai anga, a rah
chu a tak takah kan ngai ang?

Kan chhiar tan hma a  rilru a hriat atan chuan  Thinlunga mihring thuruk (1Pet 3:4) hi a ni. Kan natna vei leh thuruk
inthup, thinlung hi bumhmang chhelailet der  a nih chhan hi hriat atan theihnghil lo ila. He topic hian a tum ber chu
mihring(Adama chin) ten natna inang kan kaidan leh tuar dan te- ngatinge thinlung(heart) hi “bum hmang” alo nih a,
engvang nge thinlung(heart) ah hian “thuruk” a awm a, chu chu eng thuruk nge tih sawi na a ni.

HUAN LAI TAK A THING PAHNIH 

Tan nghal tawp  mai  ang aw. Gen bung 2 kan en chuan Eden huan chu lei ah a awm a, lei ah chuan Setana a awm tih
kan hre bawk a, lei chu Pathian siam a nih a vangin Pathian pawh a awm a ni tih hriat nan Huan(Eden) lai tak ah
chuan nunna thing  leh   a chhia leh a tha hriatna thing a awm a. He chhia leh tha hriatna thing hi Gen 3:3 ah  kan en
chuan  thihna thing  a tih theih bawk! Zawlnei tawngkam atang chuan thil reng reng entirna atang a  sawi vek thin a
ni a. Chumi tawngkam nen kan hmeh bel chuan nunna thing chu Pathian sawina  alo ni ta a. A chhia leh a tha hriatna
thing rah  chu  Setana sawina  alo ni ve leh ta chiah a ni.

Engvang nge chhia leh tha hriatna thing chu Setana entirna a nih tih tifiah turin hei hi en leh ang aw; Pathianin Evi
hnenah  “tawh pawh intawk tur a nilo”  tia a hrilh diam kha Evi chuan Thei chu a la a, a ei ta a nih kha. Gen 3:7 ah
chuan   “thei an ei avangin saruak an ni tih anloin hre ta a”  tih a ni ve thung! Thei ei hi saruak zahpuina atan a valid
chiah me? Bawhchhiat hma han bik kir lawk ang aw; Gen  1:28 ah chuan chi tam tak thlah a, leilung luahkhat turin
mihring chu a ti a, sex  chu an hmang  ngei dawn a. Bung 2:25 ah chuan  saruakin an awm a, an zak lemlo  tih a ni leh
bawk. Bung 3:16-ah  hmeichhe naupai   hrehawmna chu tihpun  a nih thu alang leh bawk a, tihpun hma history ah
chuan fa pawh an nei tawhin Evi hian hrehawm   ve  takin  alo hring tawh thin tih a lang bawk! Mahse  saruaka lo
awm fo tawh, sex pawh lo hmang fo tawh chuan engvang nge saruak anni tih inhria a Pathian lak ata an tlan bo tak
mai le!!!!!

Thei an ei vang a lawm tih chhanna alo awm thei! Paula ngeiin ka a lutin mihring a tihbawlhhlawhloh zia leh pawn
lam thilin mihring a tibawlhhlawh theilo tih a sawi a. Chu aimah chuan chhunglam atanga lo chhuakin mihring a
tihbawlhhlawh theih zia a sawi zawk a nih kha!

RUL CHU?

Genesis Bung 3 thu a,  Rul hi “Snake”  ni lovin   “serpent”  a ni. Serpent chu “TUR” nei chi kher sawina a ni. Mizopa
ngei siam English-Mizo Dictionary, Lalropara Pachuau siamah chuan “serpent” chu mi rinawmlo, vervek tiin a dah vet
tlat mai!  A enga pawh chu nise,  rul tak tak anih lohzia kan hriat theih nan chuan, Pathianin “ tun atang chuan
bawkkhupin I kal fo tawh anga, I duh zawng chu vaivut ani tawh ang”( Genesis 3:14)  a ti
a ni. Chuti anih chuan ahma zawng khan ding chunga kal thin rul anih chu. Rul lo tleng ngailo leh bawkkhup ngailo alo
ni hrim hrim ani phawt mai. Chuti chu kan tunlai rul hmuh thin ang hi nilovin vangtirhkoh paihthlak Solar system
guardian angel(Setana kan tih tak), Rulpui tar tia Thupuanin a sawi, Ramhuai ngei chu a ni e.

“I duh zawng chu vaivut a ni tawh ang” ; Rul chaw duh zawng ber chu vaivut a nihsi chuan Rul hian
vaivut hi ei hawng hawng reng awm anih vei nen..sazu te leh rannung dangte  dawlh phet a tum lehlawi si hi a mak a
ni!  Rul tak tak chu a nilo leh phawt ta mai. Mahse Ramhuai (setana) chaw tuiber  chu mihringte an ni thung.  Kan
hriat angin mihring chu vaivut atanga siam kan ni a. Vaivut mai kan ni.(Genesis 2:7) Chuvangin vaivut mihringte hi
alawm setana chaw tuiber chu ni. Setana chaw zanriah ei chak ber chu nangmah kha I nih chu…

EDEN NATNA
Atir ber a kan sawi huan lai tak a thing Pahnih te kha ngaihtuah let ang le; Thei an ei tak  avang khan saruak an ni tih
an inhria a ni lo! Thei kha Setana, saruak nih inhriatna te nen chhuizawnin Evi’n thei a ei khan  Setana nen sex  an
hmang ta tihna a ni. Chumi hnu ah Evi chuan a pasal Adama chu sex a hmanpui ve leh ta a ni. Adama hian a hriatloh
vanga sual dai per anih hmelloh a, hmangaihna- evi a hmangaihna avanga sual kai ve anih a rinawm zawk! Thihna
thei(Chhia leh tha hriatna thei) Setana ni bawk nena SEX hman dun avang chuan  ahma zawng a saruaka awm zak
ngailo chu anlo zak ta a, Pathian hmuh pawh anlo zak ta ni!

Hei mai hi thilpawi thleng ala nilo. Evin sex Setana(Rul) a hmanpui  avang khan Setana thisen(natna) kai chu Evi serh
chhungah a lut a, chu chu Adama kaichhawng ve lehin mihring  thisen ah chuan  chu natna  sawithiam siloh chu alo
intaidarh ta a, mihring  chu  THI TUR  alo ni ta. Pathianin mihring a siam dan atanga erawha a tumpui ram chu thi
thei, mahse thi tur chu ani rih silo a(Chu chu Pathian  thuin a let thawkin Nunna chu thisenah a awm  alo tireng bawk
a). Hebrai ah chuan sual hi “hamartia” tih a ni a- Pathian tumpui ram nilo tihna a ni! Tichuan thihna hi sual hmasa ber
alo ni ta a ni. Thihna awm tirtu chu thisen alo ni ta zel bawk a ni. Chu thisen semkualtu  kan taksa a awm chu
thinlung(heart) a ni a, thinlung  atang chuan  natna  danglam tak ngaihtuahna sual te, inngaihna te, rukrukna te,
tualthahna te, hurna te, itsikna te, saichhiatna te, chapona te, atna te hi alo chhuak thin ta a ni(Marka7:21)!
Evi(mipakhat) avang chuan khawvel ah  natna alo lut a, mihring piang tawh phawt chuan natna vei kan nei ta vek a,
bang chuan reng reng kan awm lo. Ramhuaiin a khawih mai theiha awlsam DNA corrupt kan pai tawh a, dik tak
chuan ramhuai pai emaw ramhuai thunun sa kan ni tihna a ni. Chuti chuan nang leh kei pawn chu natna chu kan vei
ve tak avangin mihring   Pa chu  Setana(Rul/Thing) a lo ni ta chiah a ni(Mat  3:7).

TLIPNA

Ngaihdan thenkhatah chuan Command disobey vang a ni . Salvation hi Sex nen a in relate lo Law & Order ah zawk a
ni a in nghah ni; Sual zawng zawng Pathianin a rawn reveal khan, sex aiin Law a hmasa daih an ti thin. Sual bul pawh
dan bawhchhiatna atanga lo intan angah an ngai a. Chutiang chiahin mihring sualna bul pawh dan bawhchhiatna ni
tih a ni. Nimahsela Blind Faith lutuk a, Bible ah a inziaklo tih leh rikngawt, thildang a Bible a inziaklo pawm kan ngah
khawp tho si . Inherited sin sawifiah dawn chuan hei hi hriatthiam a ngai, thuawilohna ringawt a inherit theihloh,
inherit lo lo ni ta se, Pathian in an fate zel thleng a a hrem a thiang leh si lo bawk.  Dik tak chuan Pathian in sexual
perversion a huatzia te, ramhuai leh sakhaw diklo reng reng biakna a sexual perversion nasat zia leh compulsive
sexual behaviour leh thlarau sual inzawm zia te hi chik chuan a dik lo theilo zawk a ni.

Ramhuai  tia kan sawi thlarau sual(evil spirit), thlarau taksa nei tawhloho(disembodied spirit), thlarau sual te hian
kawng 7 dawnlai maiin tunah chuan  min access thei ta a- thilhmuh(see), hriatna(hear), rim(smell), vun(skin),
tui(taste) & rilru(mind) ….a pawimah ber chu thaw( breath)  atangin a ni, ka sawi tum chu oxygen atom atangin a
ni. An access tum ber chu kan gene/DNA a an milpui code zuk trigger a ni, chu chu modern sin/ tleirawl sual kan tih hi
a ni. Chu an milpui code chu Eden huan an khan an phumru daih tawh.

He eden natna hrefiah te hian an sualzia, an tenawmzia, an nihna thatlohzia, Thlarau Thianghlim tello chuan penkhat
pawh pen dik a harzia, pawnlam ah lang tha vur mahse an chhunglam a tenawmzia an hrefiah em em alawm. Kan
thlahtu bul ten hmanlai in Pathian DAN an lo bawkchhia tih lam daih a ni lo, kan lo piangchhuak hi kan tenawm nghal
hrim hrim, HIV+ te hi thihna ngei ngei tur natna pai ah kan han ruat a, kan han thinhrik viauna a, mihring lo
piangchhuak hian a tih a tihdam rualloh NATNA a rawn kai nghal tih hi hrefiah ila, han inchhuang tur hi kanlo awmlo
ngei mai.

Posted 12th April 2012 by Lta chhakchhuak

Thihna thupekah “thlarau” a tel ve em!?


Dan pawnah min hnawtchhuak ta rau rau a nihna tawl tawl sawi mai hi a tha zawk tlat, chianglo ruai a thlarau
leh taksa/tisa ngaihpawlh avangin piangthar da leh an tam zia ka hre ve kur mai si a. Thlarau bo lah an tam
narawh e! Meidila lo kan tir tawk lah bo lo. Rilru hah tak chung leh duhthawh tak siin ka rawn hungchhuak e.

PATHIANIN  MIHRING A SIAM DAN LEH A TIHNUN DAN

Theologian leh pastor hrang hrang tena mihring hi thlarau nena sawifin nghal tawp mai an hrat zia hi ka ti
thin. Gen 2:7 “Tin, LALPA Pathianin leia vaivutin mihring a siam a, a hnârah chuan nunna thaw chu a thaw lût a:
tichuan mihring chu mi nung a lo ni ta a” tih a ni a. Mihring hi minung nih tir nghal tawp mai hi a dik lo, mihring
a siam zawh hnuah minung (living soul/nephesh) a lo ni chauh zawk a ni. Minung nih nan nunna
thaw(neshamah) a thaw lut a, chu thaw chu 1 Korinth 15:45 ah “Chutiang bawkin, ‘Mihring hmasa ber Adama
chu mi nung a lo ni,’tih ziak a ni; Adama hnuhnung zawk chu nunna petu thlarau a lo ni a” a ti a. Thaw
chu thlarau a ni ta tih Joba 33:4 ah  kan hmu ta a ni (Zakaria 12:1, Joba 27:3, Sam 104:30). Mihring chu vaivut
mai atanga siam a ni tih chu hai rual a ni ta lo. Mahsela chumi piah lamah chuan tinungtu erawh Pathian
thaw/thlarau a ni tlat (Joba 38:2).

THIHNA AH  HIAN  THLARAU HI  A THI VE LO

Gen 3:19 tin, leia i kîr leh hma loh chuan i hmaia thlantui luang zawih zawihin chaw i ei tawh ang; lei atanga lâk
chhuah i ni si a: vaivut i ni a, vaivutah i kîr leh tûr a ni,” a ti a.

Mihring chu vaivut mai a nih thu kan hre ta a. Engmah thatna reng reng neilo, a tha lai ber pawh puanchhe
hnangkhai tluk lo. A mawi lai ber pawh tuktin par tluk zolo a ni a. Pathianin nunna thaw a pek avangin alo nung
a, minung alo ni ta chauh a ni.

Khatia EDEN huana Pathian duhloh zawng an tiha Pathianin an chunga thil lo thleng tur a sawi “in thi tur a
ni” tih ah khan minunga chu thi thei a ni tih a chiang em em a. Chu minung chu sualna avanga a thihni chuan
alo chhuahna vaivutah a kir leh dawn a, amaha tinungtu thlarau erawh chu Pathian hnenah a kir leh dawn a ni.
Mihring chu mitthi alo ni ta tihna a ni, mitthi chu taksa/tisa chauh hi a ni a, thlarau hi a thi ve lo.

Thuhriltu 12:7 Vaivut chu a awm a awm angin leiah a kir leh a, thlarau chu a petu Pathian hnenah a kir leh a.

Joba 34:15 Mi nung zawng zawng an boral rual ang a, Mihring chu vaivutah a chang leh mai ang.

Thuhriltu 3:20 An zain vaivut a mi an ni vek a.

Sam 22:19 Vaivuta chhuk tur zawng zawng te chu a hmaah an la kun ang.

Joba 17:16 Seol kawngkaah a chhuk ang a, Vaivutah kan chhuk dun ang.

Sam 146:4, Thawin a chhuahsan a, ani chu leiah a kir leh a; chumi ni la la chuan a ngaihtuahna te chu a bo ve
nghal a.

Sam 104:29 I hmai i thup a, an mangang thin a; An thaw chu i laksak a, an thi a.

Isaia 26:19 I mitthite chu an nung leh ang a; ka mi ruangte chu an tho leh ang. Vaivuta awmte u, harh ula, hlim
takin zai rawh u:L i daifim chu thlaite daifim ang a ni a, lei hian mitthite chu a paih chhuak dawn si a,” tih hi.

Daniela 12:2 Tin, an zînga tam tak lei vaivuta mihîl tawhte chu an lo thangharh anga , thenkhat chu chatuan
nunaah,thenkhat zahna leh chatuan hmuhsitawmnaah.

Joba 7:21 Engah nge ka bawhchiat i ngaihdam lohva, Ka khawlohna i lak bo loh le? Tunah vaivutah ka mu dawn
ta si a, Mi zawng chiam ang, mahse, ka awm lo vang.

THIH HNUAH  THLARAU KHAWNGE A KAL

Thihnaah mihringa thlarau a thih ve tak siloh ah chuan chu thlarau chu a petu Pathian hnenah a kir leh dawn a
ni.

Mihring hian thaw hi Pathian hnen atanga dawng a ni a. Mihring thihni chu Pathian a thaw a laksak ni chu a ni.

Sam 104:29 I hmai i thup a, an mangang thin a; An thaw chu i laksak a, an thi a
Joba 34:14 _15 Ama thlarau chu ahnea a lak kir a, Ama thaw chu a hnêna a lak khâwm leh chuan,  Mi nung
zawng zawng an boral rual ang a, Mihring chu vaivutah a chang leh mai ang.

Thuhriltu 12:7 Vaivut chu a awm a awm angin leiah a kir leh a, thlarau chu a petu Pathian hnenah a kir leh a.

TLIPNA

Strong Exhausive Concordance kan en chuan; Sam 104:29 leh 146:4  a ” BREATH/THAW(7307 ruwach/ruach)
hi Thuhriltu 12:7 leh Joba 34:14 a ” SPIRIT/THLARAU(7307 ruwach/ruach)” nen hian tawng thuhmun leh kawh
inang an ni a.

Gen 2:7  a “BREATH OF LIFE/NUNNA THAW( 5397 neshamah)” tih leh Joba 34:4 a “BREATH/THAW( 5397
neshamah) hi tawng thuhmun leh kawh inang alo ni leh ta a.

Heta tanga chiang ta em em leh zirchhuah theih ta chu MIHRING chu a thih ve leh  vaivutah a chang ang a.
Amaha thlarau chu Pathian hnenah a kir leh dawn a, Pathian ta a ni amah (mihring) a thlarau chu. Chuvangin
thlarau chu hrem thei emaw sual thei a ni hauhlo a. Mihring tinungtu zawk mai a ni. Chu thlarau chu a thi thei
hek lo.

Posted 12th April 2012 by Lta chhakchhuak

The gap theory


Tin, Lei hi a chhiaa a ruak  ngawt a ni a; tui thûk tak chung chu a thim  mup a. Pathian Thlarau chuan tui
chungte chu a awp reng a. Gen 1:2

Heng hi an haider lui si thin: Pathian thuin hman laiin vante a lo awm a, lei pawh tui ata leh tui zingah awm
khawmin a lo awm a; chungahchuan chu mi laia khawvel awm chu tuiin a chim a, a boral ta, tih hi;  nimahsela
tunah vante leh lei awmte hi chu mi thu avang vek chuan Pathian ngaihsak lo mite rorel leh boral ni atana dahin
hal tura khek a ni. 2Peter 3:5-7
Gen 1:2 ah chuan lei chu a chhia a, ruak leh awmna tlak a nih loh zia chu chiang em emin a inziak a.  Tui thuk
tak chungte pawh chu a thim mup a, awmna tlak leh nunna awm theih ruallohin a chhia a nih chu.
Gen 1:1 hi han en ve leh thung ila…Pathian’n lei leh van  a siam a nih kha. Bung 2 thu ah erawh chu lei leh
khawvel chu awmna tlakloha chhia leh thim, tuiin a chimkhah vekna hmun chu a nih leh lawi bawk si! Pathian
rilru tha leh ruahmanna fel tak mai nei thin, sualna leh chhiatna ngaina lo tak hian khawvel  hi a chhe sa a siam
turin a rinawm em? Pathian hian thilchhia hi a siam nghal a rinawm si lo! Engvang nge Bung 2 thu hian lei chu
chhia leh ruak ngawt mai a a sawi mai le. Bible context hrang hrang leh bible chronology han bih kawp ang aw;
gen 1, chang 1 leh 2 inkar ah hian kum tam tak a tla thei ta tlat mai a nih chu mawle!

A chhan i han ngaihtuah let ang aw; Gen 1:3 ah chuan “eng lo awm rawh se” tih a ni. Eng awmhma erawh hi
chuan lei a awm tawh a, tui pawh a awm daih tawh. Tui chu oxygen leh hydrogen siam a ni. Light energy tello
hian tui hi a awm thei ngai hauh lo tih chu Theory of relativity hian a tichiang em em si a. Anih chuan 6 days
creations hma daih hian eng(light) alo awm tawh tihna a nih chu!

Gen 1:2 ah chiang taka hmuh theih chu matter ho chu thim(darkness) leh tui(water) hi an ni. Logical
meaning ah thim chu nunna awm theihlohna, sual lam sawina a ni. Tui erawh chu tlenfaina, silfaina a ni thung a.
Gen 1:3 ah eng(light) alo lang leh a, chu chu nunna(life energy) tihna a ni. Chuan heng zawng zawng hi
remkhawm chuan gen 1:2 hmalam ah hian sual nasa tak mai alo awm tawh a, chu chu hrem leh tlenfai niin,
nunna alo awm leh tihna a ni.

Archeological evidence  a fossils record leh geological time scale han rin zawm ang hming. Ape man ho te kum
hian biblical age 6000  hmalam hi carbon dating ah an pel daih mai nia mawle.  Carbon dating hi rinawmloh
zawk zawk chu a ni bik der bawk silo. Chutiangin dinosourus  leh Jurassic, cabon datinga 16,000 hial mai kai te
hi pre-adamic  a minungte an nih mai hmel e. Biblical age hnulamah hi chuan Adama te hi mihring awm hmasa
ber ber te an ni a. Pre-Adamic race ve thung erawh hi chu Adama te blood pattern ang hi annih hmel lo a. DNA
pawh hrang daih an ni. Heng ho hi gen 1:2 a hrem leh tihboral te chu an ni ta ber a ni.

Heta rawn lang uar ta chu tuna kan lei awmhma daih hian lei hmasa  zawk alo awm tawh a. Chutah chuan
minung, mihring, ramsa pawh anlo cheng fe tawh a ni. Mahse sualna leh bawhchhiatna nasa tak avang Pathianin
tui hmangin a timang zo a, chu tui lian chu Setana tuilian an ti hial reng a ni.

Hei hian evolutionist tena  life come from non -existing life an tih hi anihloh dan chiang takina paihthla  ta chiah
a. Mihring hi zawng atanga kan pianloh zia leh lei hi Bing bang theory mai atanga lo piang a nihloh zia a pholang
chiang em em a ni. Chutakarah Bible zirtirna a nilo emaw tiin tanfung kan lo khawh leh chiam an e, setana’n a
thuruk hi pholan a duh hauh lo a, chu chu diklo takin evolutionist ten an rawn zirtir mup mup mai a nih hi.
Anihna tak man erawh chuan lei hmasa chu sualna avanga hrem leh tihchimih vek an ni zawk a ni e.

Posted 13th April 2012 by Lta chhakchhuak

Spiritual tongues
Tawnghriatloh..he zawhna hi ka tawng tam ta malh malh hle mai. Mizo tawnga kan lehdan hi a dik nge
diklo tihah hian keichuan  rilru  sawrbing hi a pawimawh ta ber hian ka hria. Thenkhatin extreme takin
tawnghriatloh hi kan kalpui nasa lutuk a, hei hi chu inenfiah a ngai tak zet a ni. Chumai bakah piangthar
chuan tawnghriatloh a tawng hi a ti ngei ngei tur a maw kan ti fo bawk. Adik em tih hi ngaihtuah a ngai
kawp mai. Keipawh hian nasa takin ka lo bei ve chiam tawh a. Tu kohhran mah sawichhiat tumna leh dona
niloin bible sawi ngei hi keichuan ka sawichhuak mai zawk a ni e.

Engvang nge tawnghriatloh tiin thupui khi ka dah mailoh tiin zawhna i nei nghal ang tiraw? Tawnghriatloh
han tih tawp mai hi english lamah chuan “unknown tongues” tih a ni a. Chu chu 1korinth 12:2, 4, 13, 14, 19
ah te hian chiang em emin KJV ah a hmuh theih a. Mahse hei hi a dik chiah emaw chu le? Original greek
manuscript -ah ve thung chuan “unknown” lai hi a awm hauh lo an tih a.  Chuvangin tawnghriatloh tih
pawh hi ka hmang ngam mai lo va, tawngthar(new tongues) tiin dah ka han tum ngiala “tawnghriatloh
(unkown tongue)” tiin thupui pawh ka dah leh  ta  zawk a ni.

Tongue tih hi greek tawngah glossa tih a ni a. Chu chu “language” emaw“speech” sawina a ni. Greek New


Testament hian glossa hi vawi 50 aia tlemlo  Lei(part of organ) sawi nan a hmang thin a(Juda 3:5).
Vawikhat vel chu thlarauthianghlim sawi nan a hmang bawk a(Tirhkohtethiltih 2:3). Thenkhatah chuan
metaphor- tehkhinna  angin a hmang bawk a ni(Tirhkohtethiltih 2:26).

Hengbakah hian bible hian tongue hmanna dang chu a sawi zel a. “Tin, heng chhinchhiahnate hian
ringtute chu a zui zel ang: Ka hmingin ramhuaite an hnawt chhuak ang a, tawng thartein
an tawng ang a(Marka 16:17)”. English bible lamah chuan ” New tongue/Tawng thar” tih kher a ni a.
Greek lamah ve thung chuan kainos. A awmzia chu tawng la hman ngailoh leh la zirloh tawngchhuah hi a
ni. Tirhkohtethiltih 2:4-ah ve thung chuan“other tongue/tawng dang” tiin, greek lamah  heteros tih a ni. A
kawhtum ber chu tawngtluang pangngai/hman than nilo, tawnghran daih sawina a ni bawk.

Heng tawng(tongue) hi hnam hrang hrang khan thlaraua anlo khah takah khan mahni tawng theuhin an
tawng kha anlo hre ta a(tawng maksak leh universal tongue a huamlo a sawitello a nia). An tawng pawh an
thiamloh, an hman ngailoh ram hla tak tak ami te nen Pathian thlarauchuan an leite chu lo kang ralin,
babel phuarna ata a la kiang a, an tawngchhuah a piang mai chu tupawh mai chuan an lo hrethiam niloin,
an tawng ang thlapin an  lo hria a, an hrefiah zawk a ni. Hei hi  a makin a ropui em em a
sin(Tirhkohtethiltih 2:9-11).  Chung tawng(tongue) reng reng chu hnamtin zinga tawng engemaw tak a ni
zawk zel tihna a nih chu(Thupuan 5:9, 7:9, 10:11, 11:9, 13:7 adt).
Tawnghriatloh(unknown tongue) ve thung hi le. Inhnialna ti tam tu ber a ni tlat! Bible commentarian ho
thenkhat hian Greek ah chuan “lalo emaw lalia” tiin an letling thin. Ni e, hebrai emaw greek lam emaw
pawh keu ila, keulo ila bible parallel leh context hian a awm ngei tih a sawi miau hek a ni. Universal
language hi lettu hran a ngaihna a awm a hriat loh a. Tawnghriat hi hrilhfiah hran a ngaihna a awm heklo
bawk. Midang tan sawtna awm lo, mahse Pathian nena inkar sawi felna ni tlat si. Midang hriatfiah theih
siloh hi tawnghriat theih(universal tongue) a ni ngailo hrim hrim a. Chuvangin tawnghriatloh hi chu a awm 
a ni tih erawh a chiang em em a ni.

Thenkhatin extreme taka Thlarau baptisma chang tan tawngdanga an tawng ngei ngei kher a tul lo an han ti
leh pawp mai thin hi chu a pawi mang e. Charismatism pawm hi  paganism ho tihdan tihlam a ni lo.

Tawngdanga tawng(other tongue)  hi chu thlarauthilpek  a ni a( 1 Korinth 12:28-30 ). Gifts(thilpek) hi chu
dispensation lam ah chuan Order aiin a hmasa daih zawk a; divinity of human mihringin a hlauh tawh,
mihringin a neih leh mai zawk a ni a. Chu chu mihring nihdan tur zawk tak pawh a ni.

Mahse thilpek chu tuman an dawng vek kher lo(1 Korinth 12:30); athena zarin chi hrang hrangin an dawng
mai zawk a ni(1 Korinth 12).  Chu pawh chu keimahni thawhchhuah lam niloin chunglam atanga lo kal zawk
a ni cheu bawk (1 korinth 12:4-11).

Anih leh tawnghriatloha  tawng chu eternal tongue a ni em le? Nilo, tih ban ala ni zawk dawn a ni(1 Korinth
13:8). A pawimawhna erawh chu puitlingin Pathian thu a hriatfiaha a sawi nan leh Pathian nena an inkar an
sawina atan a tangkai em em a ni. Midang tana tangkaina  a awm em em lo, mahni leh Pathian kar a nih
avangin tihluihna a intawngtir hi tih chi vak a ni lem lo(1 Korinth 14:4).

Atawp berah chuan tawnghriatloha tawng hi a pawimawh em em a. Thlarauthilpek, mahni lama Pathian
thu ropui develope-na a ni. Nimahsela hemi avang hian lo extreme luat hi sual a nihna lai a awm a,
chuvangin fimkur a ngai hle. Pakhatna ah chuan mahni tihluihna in a tawng theih a, a pahnihna ah chuan
midang vangin a tawng theih bawk. A pathumna ah chuan setana avangin a tawng theih bawk a. Fimkhur
tak leh Lalpa rawn chunglo chuan tawngdang nazawng hi rin tur a ni hauhlo a nia.  

Posted 13th April 2012 by Lta chhakchhuak

Elohim
Elohim (‫ )אֱ ֹלהִ֔ ים‬tih hi ancient  leh modern hebrew ah chuan singular emaw plural- pathian emaw pathiante
tihna a ni. Pakhat sawina tawngkam atana lamrik a nih chuan pathian emaw Pathian(capital letter) tih a ni
a. Pakhat aia tam lamrik nana hman a nih ve thung chuan pathiante emaw thiltihtheihna(power) lam
sawina a ni ve thung. Pawmdan tam berah chuan elohim hi “eloah” atanga lak a nih hmel a. El- pawh hi
Northwest Semitic noun “il” atanga lak chhawn leh a ni ta a. Chu chu hebrai bible ah Pathian(God) tih a
lehlin/dah a ni. Chu chuan Pathian pakhat- Israel Pathian kher an mitthla thin a. Heilo pawh hian bible
hian pakhat aia tam lam nan a hmang fo thin bawk a ni.

HMING TOBUL

The Dictionary of Deities and Demons in the Bible tih lehkhabu chuan  Elohim  tiha  El-  hi
Northwest Semitic noun “il” tih atanga lo kal a nih avangin pakhat aia tam Eloah tiin a hrilhfiah. Elohim
tobul hrechiang tur chuan a kaihlekdan leh a tlukpui atang hian en chhin ang aw…

1.Canaanite pantheon ah chuan El chu pathian(god) emaw pathian chungnung ber(chief deity) tihna a
ni.

2. Biblical Aramaic ah chuan “Elaha”. Ahnu deuh ah “syriac Alaha” tih a ni ve leh a. Pathian tihna a ni.
3.Arabic ah chuan “Ilah” tih a ni a. A awmzia chu pathian(god) emaw pathianna(deity) tih a ni. Achang
chuan “Allah” tih pawn lam thin a ni a. Pathian pakhat(God) tihna a ni.

Torah ah hian elohim hi tam tak a inziak kai a. Entirnan exodas 3:4 ah chaun,“Tin, LALPA(Jehovah) chuan
en tûra a va pêng chu a hmuhin, Pathianin(Elohim) hnim buk zing atang  chuan a han ko va, “Mosi,
Mosi…..”. He chang hi ngun thluk taka ngaihtuah chuan Jehovah vek hi a nih hmel lemlo a. Mahse singular
noun, heng mite hi pakhat an ni tihna pawh a ang bawk. Thenkhatah ve thung chuan elohim hi plural anga
hmanna chiang tak a awm ve leh a, entirnan exodas 20:3- ah milem pathian a sawina a ni.

Torah kan keu chuan thuangli zingah thuanghnih hi elohim zirnan hmang ang aw. An documentary
hypothesis ah chuan Elohist tih atang Elohim hi lo chhuak a ni. Yahweh hi Yahwist atanga lo chhuak a ni ve
thung. Evi leh Adama bula leng thin kha Elohist hi a ni a, chu chu vantirhkoh(angels) sawina a ni. Mahse
OT lam ah hian puanzarna erawh chiang fakin a awmlo. Yahwist erawh mosia hma daih khan puanzar alo ni
daih tawh. Jakoba buan erawh kha chu Yahwist niloin Elohist a nih zia chu 5BCE khan pawm fel hmak a ni
tawh.

HEBRAI BIBLE AH ENGTIN NGE A INZIAH

Hebrai bible ah hian Elohim tih hi vawi 2500 lai mai “pathian(god)(Exodus 12:12), pathian dang(1 Kings
11:33), ramhuai(demons), vantirhkoh(seraphim), thilnung makdanglam(supernatural being),
thlarau(spirit)(1 Samuel 28:13), Lal leh zawlnei(Exodus 4:16) sawina a hman a ni a. Hei bakah hian bene
elohim,pathian fate(sons of God) sawina a ni bawk.

GRAMMATICAL ATANGA THLIRNA

Plural form- 1 Samuel 28:13 ah chuan elohim chu pakhat aia tam sawina a ni a.

Singular form- Gen. 20:13, 35:7, 2 Sam. 7:23 and Ps. 58:11. Deuteronomy 5:26 ah chuan Israel te
Pathian(God of Israel) tiin dah a ni ve thung a. Chu chu Pakhat sawina a ni thei bawk.

Abrahama tawng chungchangah- Gen 20:13 ah chuan elohim(gods) tiin Abrahama hian a hmang a.
Mahse Greek septugiant leh modern english version ve thung chuan elohim(God) tiin an let thung. Hei hian
Abimaleka’n pathian tam tak a biak an rin an hlauh vang maia thlak an ni thung. A nihna zawk takah chuan
elohim(gods) tih hi a dik zawk a. Abrahama hian vantirhkoh a sawina zawk a ni.

Vantirhkoh leh roreltu chungchangah- Septuagint translators chuan Elohim-“gods(pathiante/


pathian)” tih aiah “vantirhkoh(angel)” hman hi a dik zawk an ti.

Tanna lam a hriatloh- A chang chuan elohim hi plural emaw singular hriat leklo a awmze bo pawha awm
ve tho bawk. Entirnan, Psalm 8:5 thu a, “mihring chu Pathian(elohim) hnuai deuh chauhin I siam a”. Hei
hian Yahwist nge Elohist a kawh chiang faka hriat a har hle a ni.

Jakoba buan kha- KJV hian Pathian(God) tih hi plural angin a let tlat ve thung. Gen 35:7 ah chuan  El-
bethel tih a ni a. Chu chu jakoba’n elohim a buanna hmun a ni a. A awmzia chu elohim inpuanna tihna a
ni. INPUANG- revealed tih hi hebrai verb ah chuan plural a ni. Chutichuan ” Pathian te inpuanna/pathian
inpuanna” tihna ang a lo ni ta a nih chu. NET bible hian han hnial viau tak mahse AKJV hmandan hi
pawmawm ala ni zawk fan a ni.

Divine council of Elohim- Marti Steussy in “Chalice Introduction to the Old Testament” tih a zirchianna
ah chuan Sam 82, chang 1- ah chuan chiang takin Elohim chu singular a nih zia a rawn tilang a. Mahse
chang 6 ah chuan “Elohim in ni e” a ti leh daih. Hei erawh hi chuan he inkhawmna hi chiang takin pathiante
inkhawmna a ni tih a tilang a. Elohim chu plural a nih zia a tilang bawk. Johana 10:34-36 hi kan en tel bawk
chuan Isua’n , “pathiante(elohim) in ni” a ti leh a. Torah Asaph Psalm xxxii ah pawh Elohim chu pakhat aia
tam sawina tho a ni.

Pathian fate- Genesis 6:4 ah chuan bene- elohim tih a awm a, pathian fate tihna a ni. Ben- chu fa tihna a
ni a, bene- chu fate tihna a ni. Elohim a “el” hi Urgaritic mythology chuan Plural form a hmang
bawk. “im” tih a tawp ami hi musculine gender sawina a ni bawk. Chutichuan Gen 6:4 ami chu lehlindan
dik tak zawkah chuan “Pathian(te) fate” tih zawk tur a ni.

Christian bible translation- Modern leh older(KJV) bible lehlin zawng zawng deuh thaw hian Elohim hi
vantirhkoh emaw roreltu tiin a letling a. Chu chu greek septugiant ho pawmdan pawh a ni.

Heng avang hian ngun thluk taka ngaihtuahin Elohim hi Pathian chungnung ber hming lam nan te,
ramhuai leh milem pathian sawi nana an hman pawlh ta mai hi bible corrupt-na ani thei ang em??!!  Setana
hian he bible hi a beih rinna  a awmlo thei lo a, Pathian hming dik tak leh ramhuai sawina hming khat vuah
hi a Pathian thu em? A rem em? A pawi thei ang em? A hlauhawm em tih hi ngun tak a ngaihtuah a ngai.
Bible pum thlir hian Pathian chungnungber  PA  tihloh hi chuan elohim hming hi lo pu pawh nise a zia zia a
la awm a, bible context danga hmeh bel dawn pawn a rem thlup zawk a ni. Mahse chatuan Pa hi elohim tia
lo lehlin hi thilpawi tak a nih ka ring!!

Posted 20th July 2012 by Lta chhakchhuak

TEN COMMANMENTS HI ISUA"N A ZIRTIR VE CHIAH EM?

DAN 1: Keimah lo chu Pathian dang i be tur a nilo.

Isua : Lalpa i Pathian chu i thinlung zawng zawngin, i rilru zawng zawngin, i chakna zawng zawngin i hmangaih tur a
ni(Mat 22:37). Lalpa i Pathian chibai buk la, ama rawng chauh bawl rawh (Mat 4:10)

DAN 2: Milem pathian i insiam chawp tur a nilo.

Isua : Pathian chu thlarau a ni a, a chibai buk tuten thlarau leh tihtak zetin chibai an buk tur a ni(John 4:24). Milem
pathian bia kohhran Isua'n a dem( Thupuan 2:14, 20)

Dan 3: Pathian hming a naranin i lam tur a nilo.

Isua : Ka a chhuak hi mihring tibawlhhlawh tu an ni( Mat 15:19-20)

DAN 4: Ka chawlhni(sabbath) i serh/chawl ngei tur a ni.

Isua : Chutichuan in tlanbo hun tur chu thlasik ah emaw sabbath ni ah alo thlenlohna turin tawngtai rawh u(Mat
24:20). Sabbath alo ni a, inkhawmna in ah a zirtir thin a(Mark 6:2). Sabbath ni ah thiltha tih chu a pawilo tih a
zirtir(Luke 6:5,9)

DAN 5: I nu leh i pa chawimawi rawh.

Isua : I nu leh i pa chawimawi rawh. Tupawh nu leh pa sawichhia chu thi mawlh rawh se( Mat 15:4,Mk 7:10, Mk
10:19,Luke 18:20 )

DAN 6: Tual i that tur a nilo.

Isua : Thinlung ah hian ngaihtuahna sual te, tualthahna te, rukrukna te, hurna te alo chhuak thin( Mat 15:19-20, Mat
5:21-22, Luke 18:20, Mk 7:21,23 )

DAN 7: I uire tur a nilo.

Isua : Kawchhunga thinlung atang chuan inngaihna te, uirena ..adt te alo chhuak thin a( Mat 5:27-28, Mat 5:32, Mat
15:19-20, Luke 16:18, John 8:4,11)

DAN 8 : Ruk i ru tur a nilo.


Isua : Ka in chu tawngtaina in tih a ni a, nangni erawh chuan ruk rukna puk ah te insiam zawk si a (Mat 21:13, Luke
18:20, Mat 15:19-20, Mk 7:22-23, Mk 10:19)

DAN 9 : Dawt i sawi tur a nilo.

Isua : Isua'n dawi sawi suh tih chu thupek dinglai a ni tih a sawi (Mat 15:19-20, Mat 5:33-34, Mk 10:19, Luke 18:20,
Mat 19:18, Rev 2:2)

DAN 10 : I awt tur a nilo.

Isua : Engnge ka in ang a, enge ka hak ang tiin in taksa thu lungkham suh u (Mat 6:25, Mat 15:19-20, Mk 7:22-23)

Isua hi a TAK a nilova, THUTAK a ni zawk e, Tin, DAN(10 commanments) hi Isua hlimthla a ni lova. Isaia chuan
Kingdom of God ah pawh hian Sabbath(Torah zinga pakhat) hi ala awm dawn tiin a lo hrilhlawk diam tawh zawk anih
kha(Isa 66:22-23).

ISUA HIAN "TORAH" HI A ZIRTIR NGE A PAIH

Mat 5:17 ah Isua hi DAN tiboral tur a lokal a ni lova, TIFAMKIM(FULFILL) tur zawk a lokal a ni e. 

Barnes' Notes on the Bible- commentary chuan Kollosa 1:15 a "fullness" nena chhuizawnin "Fullfill" hi tihian
a entir a, "to teach" or "to inculcate,". Chutiang bawkin Clark Commentary lar tak  pawn, "amah chuan tha
taka thuawiin a zawm a, kross a a thihna chuan a tifiah a ni(He completed it in himself by submitting to its
types with an exact obedience, and verifying them by his death upon the cross)" tiin a hrilhfiah bawk.
Consevative zinga chhuan tawlawl Scofield meuh pawn, "He lived in perfect obedience to the law Jn 8:46
Mt 17:5 1Pet 2:21-23" tih meuhin a comment a nih kha. Keinin DESTROY anga lo namnul hi chu a zialo deuh
ang.

Posted 26th December 2012 by Lta chhakchhuak

Mihring Tlarau Zir Chianna


Topic hmasa lam ah 'RAMHUAI LEH KEINI' chungchang; physical material hmanga minlo
thunun theih dan leh KJV-in 'possess' tia a lehlin hi 'influence' zawk alo nih theih zia te,
thlarauthianghlim tel lova vawikhat thawk pawh hi alo hlauhawm zia ziah ani tawh a. Tun
ah ve thung chuan mihring hi enge, thlarau hi enge, mihringa thlarau hi enge alo niha thih
hnuah pawh he khawvel a vak vel ruai ruai leh mi tihthaih theih ani chiah em, tih te ziah lan
a ni dawn a. Kum 3000 chuang Setana bumna a ni a. Kan hailan dawn avangin Setana hian a
mualpho loh nan tan a la nasa em em dawn tih hriat erawh a ngai thung a ni.

MIHRING  HI ENGE?

Theologian leh pastor hrang hrang tena mihring hi thlarau nena sawifin nghal tawp mai an
hrat zia hi ka ti thin. Gen 2:7 “Tin, LALPA Pathianin leia vaivutin mihring a siam a, a hnârah
chuan nunna thaw chu a thaw lût a: tichuan mihring chu mi nung a lo ni ta a” tih a ni a.
Mihring hi minung nih tir nghal tawp mai hi a dik lo, mihring a siam zawh hnu ah minung
(living soul/nephesh) a lo ni chauh zawk a ni. Minung nih nan nunna thaw(neshamah) a
thaw lut a, chu thaw chu 1 Korinth 15:45 ah “Chutiang bawkin, ‘Mihring hmasa ber Adama
chu mi nung a lo ni,’tih ziak a ni; Adama hnuhnung zawk chu nunna petu thlarau a lo ni a” a
ti a. Tichuan mizo tawng hausakloh a leiah mihring tih leh minung chu kan hman pawlh ta
nawk mai a. Mahse Genesis ziak atang kan hriatchhuah tak chu ‘mihring’ tih hi ‘taksa’
sawina ani tih hi a ni. Hei hian taksa chu a nunglo ang bawkin mihring pawh hian nunna
thaw a dawn hma chu a nung bik heklo tih a tilang nghal bawk a ni. Greek philosophy pawn
ala pawlhdal reng reng loh Solomona ngeiin mihring chu vaivut mai  a ni tih chu hai rual
lovin a sawi bawk a nih kha (Thuhriltu 3:20).

Gen 2:7 ah chuan Pathianin a anpuiin mihring a siam thu kan hmu a. Hebrai ah chuan
ANPUI hi  basa - lem tih  niin, English ah chuan ‘phantom/image’  tih a ni. Pathian chu
thlarau a ni a, a anpui mihring erawh chu taksa neiin a siam daih thung a ni; Pathian a anna
lai chu topic dangah kan sawi dawn nia. Nimahsela Pathian kan anna lai hi taksa (nephesh)
chu a nilo tih kan chiang a. He hebrai tawngkam English a an lehchhuah dan chik vang vang
pawh hian ‘power’ lam ah minung hian Pathian kan ang tur anih hmel daih zawk bawk a ni.

Tin, Gen 3:19 ah “vaivut i ni a, vaivut ah i kir leh tur a ni”   tiin mihring (Adama) chu a hrilh
a. Thuhriltu 12:7 ah vek “vaivut chu a awm angin lei ah a kir leh a, thlarau chu a petu
pathian hnenah a kir leh a ni”  a ti a. Achung lama taksa kan sawi tak, mihring tih bawk
hi vaivut mai a ni tih a hriat theih ta a; chu chu English tawnga ‘soul’ an tih bawk chu a ni.
English Bible tam zawk hian ‘spirit’ tih ten alo hmang khang lang leh erawh hi chu
hriatpawlhloh hram a tha. Kum 2000 lai buaina alo ni tawh a. ‘Spirit’ tih hi mizo tawng
chuan ‘thlarau’ tihna a ni mai a, chutiang chiahin ‘soul’ pawh ‘taksa/mihring’ ani leh mai
bawk. Kum BCE 3000 liam tawha Setana bumna(deception) turu tak a ni a. Kum 2000 deuh
thaw Greek leh Latin kohhran upate khan anlo hman pawlh mai bakah inhnialna tam tak alo
chawkchhuak tawh anih kha. Tunlai English Bible te pawh hi chik chuan ‘spirit’ leh ‘soul’ hi
anlo buairu ve fu tih an hman lawr duah danah hian a hriat em em mai bawk. Entirnan,
thlarau sawi nan ‘soul’ hman tum a awm a, taksa/mihring sawi nan ‘spirit’ hman tum a awm
leh daih bawk. Nimahsela Pathian thu hi thunung, da ngailo leh chawhdalha bo hlen tur ani
reng reng lova, ‘soul’ anih chuan ‘taksa/mihring’ sawina a ni a, tin, thlarau sawina anih
chuan ‘spirit’ hman mai hi Bible bu pum  thu leh hla kalhmang tur dik tak zawk ani.

MIHRINGA THLARAU

Gen 2:7 ah chuan  mihring ah chuan nunna thaw a thaw lut a tih a ni; Chu thaw chu tinung
tu pawh a tih theih  ani tih pawh kan hria (Gen 6:17).  Tin, taksa  pawh chu thlarau tellovin
thi alo ni ta tih a ni bawk a(Jakoba 2:26, (Zakaria 12:1, Joba 27:3).

Ngaihtuahna hmang ang le; boruak kan hip luh a, kan thawk chuan engemaw kan ngaihtuah
thei ani tih kan hria tiru?! Tin, darkar 24 ngawt mai thaw miah lovin han awmleh tai la,
ngaihtuahna a bo leh nghal mai ang. Achhan chu boruak kan hipluh loh vang leh kan thawk
a tawp vang a ni. Tichuan kan manfiah ta mai em; ngaihtuahna leh rilru awm tur chuan
‘thawk/thaw’ kan mamawh tihna anih chu. Chu chu adik zia Bible-in tihian min hrilh a, ‘A
thawin a chhuahsan a, ani chu leilungah a kirleh a; chumi ni ngei chuan a ngaihtuahna te
chu a bo ve nghal a ni(Sam 146:4)’ tiin. Tin, Bible vekin tihian min hrilh leh  a,  “mi thil min
hriatthiam tirtu chu mihring a thlarau awm, engkimtitheia thaw chu a ni(Job 32:8)’, hetah
hian ngaihtuahna leh rilru siamtu leh rilru min neihtirtu chu ‘thlarau’ ani tih min hrilh leh ta
a ni. Tichuan ‘thaw’ leh ‘thlarau’ chu thil pakhat sawina alo ni ta reng a, Hebrai tawng chuan
‘ruach’ tih a ni a, Greek tawng chuan ‘pneumah’ tih a ni bawk. Hei hi ngaihtuahna, rilru,
emotion, reasoning, hmangaihna, hlimna, hrehawmna, natna..adt zawng zawng hriat theih
nana min nawr kaltu leh conscience(ngaihtuahna fim) siamtu chu alo ni ta reng a ni. Zu rui
leh rulo pawh a thawk(Inrespirate)loh chuan ruih luat leh zu intamin engmah kawngro a su
lova, rukru pawh a thawkloh chuan a rukin awmzia a nei hek lo. Achhan chu enge? Thaw lo
leh boruak hiplut lo chu MI THI(DEAD) tihna a ni .

Entirna pakhat han siam lawk teh ang, motor hi amahin a lir tawp lo tih chu kan hre vek a. A
petrol bawm ah petrol a awmloh chuan a lir thei miahlo. Heti chung pawh hian ala lir nghal
mai lova, battery atanga petrol rawn nawr alhtu energy(thahrui) a awmloh chuan a kal thei
miahlo a ni. Hei chu Automobile engineer-in an sawifiah thiam zawk ang sawi thui lo ila.
Mahse heta tanga kan hriat thei ta erawh chu taksa/mihring hi nung a ngaihtuahna leh rilru
nei thei tura rawn nawrtu chu ‘thlarau(spirit)’ hi anih ve avangin ENERGY emaw FORCE
emaw VITALITY ani tih kanva mamfiah ta thung  a nih hi (Figure 1). Pawm a harsa em? Nge
kan pastor te sawidan nen a inanglo zawk? Ni e, hei hi kan buaina bul kum 2000 hmalam
daiha Setana thilthup rawn hailanna anih avangin pawm a harsa em em ang. A mawl thei
ang bera sawi anih bawk avangin a ‘thlarau’ hi alo ho awm e te pawh kan ti mahna! Mahse
kan bopilna hi a ril em em si a. Awlsam te a hriatfiah theih hi kan taksa peng pakhat ang
maiin a diklo zawk kanlo pawm bur hman tawh a ni a, a pawi ngawt mai!

Tichuan mihring tinungtu, kan thaw hi keimahni puakchhuaka kan neih ala nilo leh cheu va,
Genesis ziak angin mihring chu minung alo nihnan Pathianin a hnar ah nunna thaw a
thawlut tih a ni a. Tin, Joba ziak vekin chu thaw(thlarau ni bawk chu)  chu  Pathian
thlarau  a ni tih a sawi bawk anih kha(Job 32:8)!!  Heti zawng hian sap tawngin han sawi ta
ila ‘life giving energy’ a nih zawk avangin tunlai kan inzirtirna nghet tak anga mihringte
bawhchhiatna ah hian  bawkchhia a, thi a, a taksa chu vaivut ah zalh a, thlarau erawh chu
khawvela vak vel ruai ruai tur ani lova. Pathian thlarau, nunna atana kan hman hawh a ni a,
Eden natna emaw bawhchhiahna ah pawh khan a tel ve lova, a huam hek lova, thi thei leh
nung leh chuang tur lah a awm heklo bawk a ni. Thawnthu, thutak ang hiala kanlo ngaihtak
thihhnu a vak vel ruai ruai thin lam phei chuan Bible hian kam khat emaw a puitu atan
chhunhan khat pawh hi a hmang lo bawk a. Hemi theory/theology hi chu Genesis- ah bawka
Pathianin “in ei ni la lain in  thi ang” a tih kha Setana chuan “thi lovang” a tih bumna kha ani
zawk a. Mi an thih reng rengin Pathian sawi anga thi a, ngaihtuahna pawh nei lova inzirtir
mai lovin, Setana bumna zawk “thi lovang” tih ring zawkin mi an thih hian an thlarau chu la
nung a, khawvelah vak vel ruai ruai a, ami huat zawn deuh leh ngei zawng deuh hran khum
a, ama tana tha thin te chu awmpui zel angin kan inzirtir a, kan ring ta thup mai a nih hi. Ava
pawi em! Dik tak chuan Bible hian mi an thih hian an ngaihtuahna leh an rilru pawh bo a,
awmlo ve nghalin min zirtir zawk a, chutih laia ngaihtuahna leh rilru te neih tir a, phuba
emaw an lawm zawngte awmpui thin emaw, vanram leh meidil te kanlo han kal tir vel hi
chu hei bak baka BIBLE KALH hi a awm dawn emaw ni le??!!

Khaikhawm ang le, taksa/mihring hi vaivut atanga siam ani a. A nunglo tih chu kan hre ta a.
Tin, thlarau pawh chu ENERGY ang chauh anih avangin thawh tur leh hna a awmloh chuan
engmah a ni lova, a nung hek lova, a tawng thei hek lova, a tap thei heklo. Mahse taksa ah
hian thlarau hi ava luh chuan energy a insiam a, mihring chu minung alo ni ta a. Alo nun
miau chuan Bible sawi angin ngaihtuahna pawh alo insiam ve leh nghal bawk a. Chu a
ngaihtuahna ang zel chuan alo tap a, alo nui a, alo hlim a, alo tawng a, alo kal a, alo fel
emaw alo sual ta zel mai thin a ni. Achian zawk nan Radio hi entirnan han siam leh zuai ila,
radio hi news, music ngaihthlak nana tangkai em em a ni a. Khawl te reuhte hi alo tawng zet
zet mai a nih hi. Mahse kan chik chuan radio hi battery hmang chi anih chuan battery tel
lovin news leh music a ngaihthlak theih miah lova, chutiang zelin current hmangchi pawh lo
nise. A awmzia chu battery kha amahin a tawng thei lova, news emaw music pawh a
pechhuak thei heklo. Tin, radio pawh battery tello chuan amah ngawt chuan news leh music
a pechhuak thei bik bawk lova. News leh music pechhuak tur chuan an pahnih hian an
inzawm a, energy alo awm a ngai thin a ni.

Hetiang chiah hian thlarau leh taksa hi a mal ve vein minung an ni lova, ngaihtuahna hran
nei an ni heklo. Sawi tak angin tunlai zirtirna ah chuan thlarau hi keimahni tak a ni a,
ngaihtuah thei leh rilru nei tak chu a ni, an ti thin. Mahse Bible hian chu chu min zirtir leh
min hrilh ani lova, “mihring chu a thlarauvin a chhuahsan a, chumi ni ngei chuan a
ngaihtuahna pawh a bo ve nghal” a ti mai zawk a ni. Chumi awmzia chu thlarau hian amah
ngawtin ngaihtuah theihna leh rilru a nei reng reng lova, taksa/mihring nen anlo
inbelhbawm a, reaction alo awm chauhin ngaihtuah theihna leh rilru alo awm chauh zawk a
ni. Tichuan Bible a kan hmuh fo, taksa + rilru + thlarau= minung tia kanlo hriat thin kha a
dikloh zia kan va manfiah ang a, taksa + thlarau(rilru)= minung alo nih zawk zia pawh kan va
hmuchhuak dawn ta a ni. Mahse hemi avang hian Bible kan kalh tihna ani bik hauh lo.
Achhan chu taksa, rilru leh thlarau philosophy hi kum BC 300 daih tawha Greek ho mithiam
Plato, Aristotle leh an sakhuana ril taka an hman a ni a. Kum AD 40 hnulama Paula hunlai
pawh hian chu Greek philosophy chuan Juda leh a awptu Rome mite khan Greek tawng an
hman tam zawk avangin a hunlai mite hriatthiam awlsam nan Greek tawnga Bible an leh
emaw, an sawichhawng anih chuan Greek philosophy hi an sawi tel a ngaihlo theihlo thin a
ni. Mahse Hebrai atanga Greek tawnga Bible an lehlin khan Greek apic virus nasa takin Bible
hian a kai tih erawh hriat a tha a. Chu chu he zirtirna diklo leh a virus kai chu hei hian a rawn
pholang ta a nih hi.

Tin, he thlarau hi mihring/taksa ah a awm tlat avangin mihring chu ramsa aiin chungnung
nihna alo neih phah ta nite pawn kan inzirtir fo a. Chupawh chu achunga kan sawi tak angin
a diklo leh bawk a ni. Adang leh ah chuan mihring/taksa hian thlarau a neih bik avangin
ramsa dang lakah chungnung filawr bik ang pawn zirtirna a awmleh bawk. Bible erawh
chuan ramsa te pawn thlarau an neih thu min hrilh a, tin, hnar atanga ‘thaw’ ve vek annih
avangin ‘thaw/thlarau’ neih bik avanga mihring hi chungnung bik fal kan ni tih hi chu
tanchhan tlinglo leh beitham tak a ni(Thuhriltu 3:19-21). Hetiang zawnga thil siam zingah
chungnung ber kan nihna kan haichhuak duh anih ro ro chuan ‘anpui(basa- lem/image)’ ang
zawnga siam kan nihna te pawh hi tanchhan tling leh roh deuh zawk chu anih hmel daih
zawk a ni. Chutiang ni lova 3D picture anga thlarau kan suangtuah chhung chuan mihring
leh ramsa danglamna hi thlarau vang ani kan ti fo a nga, thil diklo kan sawi reng mai alo ni
dawn a ni!

THIH HNUAH THLARAU KHAWNGE A AWM

Sawi tawh angin kan zirtirna dawn thin nen a inmilhloh avangin minung chu a thih veleh
khawvel hmuntin mai ah a kal a. A tihthaih theih ho a hran khum a, thenkhatah phei chuan
mite a that a, an au a, an tap a, an rak vak vak ni ten kan ring thum mai. A thenlahin vanram
leh meidil anlo han fang titih bawk a. Mak tak chu Isua ngeiin “ka awmna ah inkal ve thei
lovang” a tih mawlh mawlh pawn vanram chu van ah te han hmuin siam zawh diam tawh
ten an han hmu a. An taksa lah chu khum chunga mite tah luih luihin an hmu bawk. Heng
mite hi kan va counter(hnial e) tihna lam ani lova, ‘I THI lo’ tih avanga va hnial chiam chilah
a ni heklo. Patling meuhvin ‘ka thi a lawm’ a tih chuan an thi chu ani miau hek ang chu le an
ngaihdan ah chuan. Mahse Bible-in a ti em?

Bible-nen a inmilh em? Tih kan va tehkhin ve thung erawh chuan “mitthi te chuan
hriatrengna an nei tawh lo’ a ti kiau mai si a! Chutichunga patling meuhvin marphu pawh
awm tawhlo, thi a, amah leh amah pawh khumah inhmu a, a mah lainata tah tute pawh
hmu a, midangin an hmuh ve theih si lova awm daiha a inhriat tlat chuan HRIATRENGNA
chu ala nei chiang a. A ngaihtuahna leh rilru pawh ala bo lo tihna ani zawk! Engvang maw?
Bible hian chiang takin a sawi tlat a lawm le? Bible-kan ring a, kan tanngam tak tak anih
chuan hetianga mitthi ni a inchhalte hi dik tak zawk ah chuan a thi hauh lo tihna a ni!
Hetianga ngaihtuahna anlo nei a zeldinna anlo neih mai theih dan hi an ngaihtuahna kal
buai emaw pawh a ni thei, chu erawh kan hre chhunzawm lo, Bible hian tanchhan min pe
bawk si lova, guess work ni mai teh se.

Awle, Bible chuan tihian mi an thih chuan min hrilh a, “vaivut(mihring/taksa sawina) chu a
awm angin lei ah a kir leh a, thlarau chu a petu Pathian hnenah a kir leh thin(Thuhriltu
12:7)’ tiin. Kan thih chuan kan taksa chu leiah a kir leh a, vaivut ah a chang leh mai a. Tin,
kan thaw(thlarau sawina ni bawk) pawh chu Pathian min pek leh kan hman hawh anih
avangin kan thih veleh Pathian hnenah a letleh nghal mai a ni. Khawvel ah hian la cham a,
vak vel ruai ruai tur hian Bible hian min hrilh hauhlo. Mizo Bible lehlin sual ti ila a sual lo ang
chu maw, thih veleh thlarau chu hremhmuna kal a, kang nghal tura kan suangtuahna hi a
ni!  Hremhmun tia a kan sawi hi English Bible lehlin thar ah chuan hades(Greek)  tih a ni a,
Hades tih thumal hi septugiant a Hebrai tawng Sheol(Thlan) tih thumal lehlinnana an hman
khan Greek epic virus a kai phah a, Haides chu Greek Titans ho thawnthu hria te chuan in
hriat vek kha; Zeus a unaupa a ni a, zeus nen an intibuai a, hrem a ni a, underworld(lei
hnuai) ah a khung a, leihnuai a mitthi khaw Lalpa alo ni ve ta tih a nih kha. Kha khan haides
thumal hi a ti hnawk ta em em mai a ni. 

Hemi avang hian sheol/hades chu mei alh dur dur tura ngaihruat theih tak pawh ani a,
mahse chu chu Bible min hrilh dan a ni lo! Tirhkohtethiltih 2:31 ah chuan Yeshua chu Hades
ah hnutchhiah a nihloh thu  sawi lan a ni a, hades ah a kal tihna a nih chu. Paula chuan
Yeshua chu Hades ata  nithum ni  ah kaihthawh a nih thu a sawi ve leh bawk a(1Korinth  15:
3,4). Mizo leh sap thenkhat hote pawn hmasang atang tawha kanlo inzirtir dan a nih miau
tawh avangin Hades chu hremhmun, kang hluah hluah tur emaw tih mai a awl. Mahse Paula
vek hian Hades chu kangthei(burnable) lam nilovin  thlan  a ni tih chiang takin arawn
pholang ta a ni! Tichuan Yeshua pawh kha nithum chhung thlana phum a ni tihna a ni a.
Hremhmunah a kal tihna lam a nilo! A tihfiahtu atan Joba chuan “Sheol ah chuan mi thukru
teh la” a ti bawk a. Joba’n hrehawm taka natna a tuar hnua sheol a humhim a duh dan ah
hian a hrehawmloh ang tih a hriat mai a; thlan a ni ngei ang tih hi a rin theih nghal a ni.

Tichuan a huhova thawhlehna ni ah chuan Pathian thaw vek chu alo kirleh ang a, sheol
vaivut ah chuan rawn lutin keimahni hi minung kanlo ni leh mai dawn a ni. Chu minung
taksa ngei chu rorel sak tur leh vanram kal tur chu a ni bawk. Bible- hian chiang takin misual
te pawh thawhlehna ni ah rorelsaka awmin Gehennah meidil ah hrem annih tur thu min
hrilh bawk(Thupuan 21:8). Hremhmun meidil(Gehenna) hi King James Version  ah chiang
takin a inziak a(Matthai 5:22, marka 9:47), heibak ah hian Greek Bible ah chuan vawi 31 lai a
lang bawk; a kawh ber chu Hinnom ruam, Jeruslem pawn ami  sawina a ni a.  Smith’s
Dictionary of the Bible   chuan Hinnom ruam chu hnawmhnawk leh misual, thilsualtitu te
halralna  hmun a ni a ti a. Daniala 12:2 ah chuan “mitthi tawh te chu anlo thangharh leh
ang a, thenkhat chatuan nunna ah, thenkhat zahna leh chatuan hremna ah” a ti nghe nghe
a ni.

Tin, he thawhlehna taksa atang hian meidil a kang(burn) thei kan nih zia kan va hmuhfiah
rual rualin thlarau ringawt chu mei a han kan ngaihna a awmloh tur zia hi a langfiah ta uar
mai a nih chu; mei chu carbondioxide leh oxygen, hydrogen kang a ni miau mai si a, chutah
chuan THAW/BORUAK/THLARAU hi kang leh tur chuang reng reng a awm hauh lova, energy
a produce(siamchhuak) deih a ni, kan man thiam em!  Chutiang bawkin vanram lama kal
turte taksa chu Evan. Paula ten ‘Sin thuah chakin’ alo tih fo nachhan leh ‘lei taksa a dang a,
van taksa a dang’ a han tih atang te hian kan taksa hmasa vaivut atanga siam- damlo thei,
na thei, thi thei ang ngawt kha chu anih tawh hmel lova, a turu ang tih te mai hian a ropui
tur zia hi sawi mai teh ang, a turu tawh dawn a ni e!!
CHATUANA KANG TUR KAN NI EM
Chunglama sawi tak angin thlarau hi medil ah a kal dawn lova; taksa leh thlarau
inbelbawmin minung- tuna nangmah, keimah, ngaihtuahna leh rilru nei, duhna hmuna kal
thei, tawng thei leh na hria a tap thei ngei hi meidil rap tur chu a ni. Chu chu kan manfiah
thiam pawn a rinawm a, mahse chumi phena thu diklo, hlauhna hmanga Pathian hnung
inzuitirna chu Chatuana kang tur kan ni tih theory  hi a ni.

Hei hi bumna, Bible tum dan nilo a ni. A hrim hrimin meidil a chatuana kang tura inzirtirna
hi Pathian nihna leh dikna JUSTICE kalh a ni; ngatimaw – Minungte  ngaihdan pawh
ngaichang lova Eden huana a chhia leh a tha hriatna thing dah hi Pathian dik zia lantirna a
ni em- Nilo! Anih chuan Setana avanga sual kai minungte chatuan medila kan tlawk tlawk tir
hi Pathian dik zia lantirna a ni bawk em- nilo deuh deuh! Anihleh Pathian leh mifel te kianga
Setana leh misualte chatuana anlo awm ve reng hi Bible min zirtir a ni em – nilo chiang bal!
Bible chuan Sual haw ngawih ngawih tur leh do turin min ti zawk a ni.

Anih chuan Bible-in ‘chatuan’ a tih hi kan hnawl dawn ta em ni? Nilo ve. Entirna mawl tak
han siam lawk teh ang; Mount. Everage leh Millenium centre kan sawi rik apianga sawi
rikloh theihloh chu an san(height) zawng hi a ni. Feet eng anga sang pawhin insan hleih
nimahse an pahniha thumal inang kan hman ve ve theih chu  Sang tih thumal hi a ni. “Sang”
tih thumal hmang ve ve chung hian an insan hleih zawng chu feet sangchuang daih ani tih
kan hre mai thin bawk. Hetiang chiah hian chatuan tih thumal value(hlutna) pawh hi Bible
tum danah a innghat. Entirnan, Tura Lal sunna hla ah chuan Pathian thilsiam zawng zawng
zing ata Setana chu awmleh ngai tawhlo tura tihboral vang vang a nih tur thu sawi a
ni(Ezekiel 28:19; Hebrai 2:14). Hetiang ang hunah hi chuan Chatuan tih thumal
hlutna(value) chu- Setana chu Pathian thilsiam zing ata awmleh tawh ngailo tura a boral
hma chu meidil a kang char char tur tihna a ni a; boral pawh nichuanglo, Pathian thilsiam te
zinga awm tawh miahlo tur pawh nichuang lova a sir meidila lo kang ve char char tur tihlam
a kawk lo a ni. Hetiang chiah hian Sodom leh Gomora chungchang pawh meihlawmin
chatuana kang turin sawi anih kha(Juda 1:7). Tunah chuan Sodom leh Gomora pawh a awm
tawh lova, tin, mei hlawm lah a sur tawh lova, eng kang mah a awm tawh hek lo. A awmzia
kanva hmuhfiah tak em em chu meiin Sodom leh Gomora a kanral hma chu tawp lovin a
kang char char dawn tihna a ni.

Awle, Bible-in misual te pawh meidil ah ‘tihboral’ an nih tur thu min hrilh ve bawk(Sam
145:20; 92:7; 1Thesolonika 1:9-10; Thufing 2:22; 2Petera 3:10; 1 Johana 3:8). Mi tam takin
intihthaihna atan taka tawp chin neilova rum leh na ti tlawk tlawka chatuana kang vel tur
chuan min hrilh hauh lova. Nangmah, keimah - na hria, tap thei leh hlim thei ngei hi meidil
ah chuan hrehawm titaka kangral  vek tur chu alo nita tihna a ni! Tawp chin nei lova kanral
te chu a pawilo deih zawk a lawm kan ti em? Tam tak chuan an ti! Hnu hma leh hniak nei
map lova tawp hmak hi ani lawmni ZAHNA dik tak chu. Kan khawvel damchhung ni ah pawh
hian a chiang tiru. Meidil sa leh hrehawm luat avanga hriatna leh rilru fim a rawn nun leh ni
phei chuan zahna zawng zawng alo infuankhawm dan tur leh awm tawh miahlo tura han
tawp hmak mai pawi zia chu experience a hriat chi a ni ber e.

TLIPNA

Zirtirna  mawlmang takah chuan  mihring/taksa  chuan amah ah thlarau neiin thlarau
bawhchhe ve thei neih tir hi thil pawi tawp a ni a; taksa  tihsual  tinrengin  mihring thlarau a
tihbuai phak rinna hi zirtirna bawlhhlawh a ni leh bawk! Hei mai  nilo minung  bawhchhiatna
chu  minung thlarau bawhchhiatna a puh hi zirtirna kalh a ni bawh a, Pathian bawhchhiatna
a puh nen thuhmun reng a  ni!

Mihringah hian thlarau chu a awm ngei a; chu chu mihring thlarau tih a sawi mai thin pawh
a ni. Mahse a nihna takah chuan Pathian thlarau zawk a ni a; Pathian atanga energy kan
dawn ti ila a fiah ber ang chu maw! Chu chu Pathian thlarau nunna atana kan hawh zawk a
ni bawk a!! He energy hi nunna atana hman a nih avangin animal kingdom hian kan nei vek
a; rul, mihring, misual, mifel, dragon, engpawh mai hian nunna atan an hmang vek a ni.
Chung zawng zawng chuan an thih ve leh an energy chu Pathian hnenah an pe kir leh vek tih
hi thudik leh Bible zirtirna him ber a ni a. Minung hian amah atanga chhuak leh siam 
thlarau a nei reng reng lo a, pek anih miau avangin Bible hian “mihring thlarau” tiin a sawi
mai zawk a ni. Mahse a bulthut zawk takah chuan Minung hian thlarau nghet tak  a nei
lova, nunna atan Pathian thaw kan hawh mai zawk a ni a. Bawhchhiahna leh sualna
tinreng mai lo khum tir a, chuta tanga sualna zawng zawng lo chhuak a, meidil hial lova
pan tir hi Bible ziritrna kalh leh Setana thilthuk inthup a ni” tih hi a ni!!!

Tin, Pathian khawngaihna leh thiltihtheihna avanga thaw thei, ngaihtuahna fim leh rilru dik
nei theia kan awm hi a lawmawm em em a. Chumaibakah kum tam tak chhung kan lo
inzirtir thin thihhnu piaha thlarau nunga la intawngtaipui theih tih thu kha alo dikloh zia leh
Setana bumna anih zia kan hre ta a. Tichuan mihring tan vawikhat chauh thihna hi ruat ani
angin vawikhat chauh nunna kan nei bawk a, chumi chhung chuan kan duhthlanna hmangin
Pathian kan zawn a, kan pan a, a thlarauthianghlim dila chan  hi kanlo mamawh tak meuh
meuh a ni.
Posted 30th May 2014 by Lta chhakchhuak

Origin Of Consciousness
Jean Paul te anga 'age of reason' han tih deuh tal chuan, 'the birth of science' hi a langlo theilo! India-in
mathematics lam ah bul an rawn tan titih a. China-in medical lamah bul an rawn tan ve bawk a. BC 287 alo kai
meuh chuan Archimedes- pawhin 'laws of reflection' arawn hmuchhuak veleh ta bawk! A hma chiah hian
'Pythagoras theorem' tia kan hriatlar Pythagorus chuan Triangle- piana a tawi kil pahnih te sei zawng belh
khawm chu a sei ber zah chiah a ni, tih alo hmuchhuak tawh bawk a. Tun hnu hian amah pawn a hunlaia a
ngaihtuah ngai miahlo chu, ngatinge Guiter hrui te zinga 'base hrui' a sei bik nachhan hi a ni!

Tin, Darwina'n a lehkhabu 'Theory of Evolution' a a suangtuah hma daih hian Anaximander(BC 610- 546) antih
pawhin 'evolution' chungchangah ngaihtuahna alo seng tawh a; an sawileh chhawn danin naute pianghlim hian
enkawltu an mamawh a, enkawltu an awm loh chuan an thi ang; hei hian survival hi kan mamawh a ni tih a entir,
tiin! Modern science a tangkai em em pakhat an hmuhchhuah bawk chu- bur pakhat, a mawng pahniha kaw ve
ve hi a kaw lehlam zawk a kan hmehphui chuan a mawng lehlam hmeh phuiloh atang tui a lut thei chuanglo, tih
hi Empedocles, Thales mi khan alo hmuchhuak tan a. Chu chu tunlai tawng tlanglawn taka 'boruak(air)' kan tih hi
alo ni! Chu boruak chu mit a hmuh theihloh, hmanraw hmang pawha phel tet theih tawhloh 'Atom' an tih te chu
an ni, tiin Democritus chuan alo hmuchhuakleh nghal zat bawk a; he khawvel a thil engpawh hi 'Atom'
inhlawmkhawm atanga insiam anih zia chu tun hnu hian Physicist tam takin an rawn hre chhuak ta chum chum
mai a nih hi.

Kum BC 340 a liam a, Universe chungchang ah lah Aristotle, Greek mifing tia hriatlar em em chuan a lehkhabu
'On the Heavens' tihah Earth- hi Solar system lai tak ah a awm a, Planet hrang hrangin an vir hual. Tin, Earth hi
a zawl-duai ni lovin a mum a ni, tih te chu a ziak a. A hunlai chuan Aristotle ngaihdan hian khawthlang mite
thluak a suksak nasa! Catholic Church- pawhin thurinah an neih phah ta hial reng a ni. A hnu fe kum 1514- ah
Polish puithiam Nicolus Copernicus chuan Earth ni lovin 'Ni(sun)' zawk hi Solar System lai taka awm zawk a ni
a; Earth leh Planet dang te hian an vir hual a ni, a rawn tive leh thung a! Nimahsela Catholic Church
'fundamental doctrine' nen a inkalh dawn avangin a puangzar ngam mai lova, a boral dawn hnaih ah a puangzar
ve ta chauh a ni. A boral hnu hian Astronomer pahnih, Italian-pa Galilleon leh German-pa Johannes Kepler te
chuan a sulhnu hi an rawn zui a. Kepler chuan Copernicusa ngaihdan te chu tlema thlak danglamin Planet te vir
dan arawn sawilang a; a sawiah chuan heng planet ho hi a kual(circle) zawnga vir lovin a sawl(ellipses) zawngin
an vir kual a ni, a rawn ti!

Alexander pope chuan tihian poet alo phuah a;

"Nature and nature's laws lay hid in night"

"God said, Let Newton be! and all was light"

Achhan chu kum 1687- ami Newtona chuan Kepler te ho ngaihdan zul zui bawkin 'Principia Mathematica
Naturalis Causae' tih bu arawn chhuah zui chuan Science hi 'New Age' ah a hlankai vang a ni. Achhan chu
ahma mite zawng aia chiang zawkin 'atom' hi Universe chhunga 'law' hriattheih awlsam ber niin a ngai a! 'Atom'
leh 'Solar system' hi dan khat hnuaia an inthlunkhawm a ring bawk! A hmuhdan ah chuan kan solar system a
Planet ten Ni an vir hual dan leh an vir hual chhan chu Gravitation(Hipna) vang a ni, a ti bawk a; Entirnan, nitin
zingkarah Ni hi khaw chhaklam ah alo chhuak ziah thin a. Hei hian a entir chu Ni hian awmze neitakin chet
phung leh nihphung a nei a, achhan bulpui chu 'Gravity' hi a ni! Chuvangin 'Ni chu khaw chhaklam ah a chhuak
thin' tih 'Law of Motion' hi alo awm ta a ni. Adang leh chu motor tlan laiah kan chuang a, a ding thut a, mahse
keini erawhin hmalam kan la pan zel(hmalama kan buk phei lawp hi) thin! Hei pawh hi khawvel a thilawm zawng
zawng chungah a thlen theih vek avangin 'Law of Motion' a nibawk a.

Khumah nuam em em kan mut zangthal theihna pawh hi he 'Law of motion' vang tho hi a ni a; an innghahna chu
'gravity' zel hi ala ni vek bawk! Tin, he gravity avang hian Thla(moon) pawhin Earth hi awmze nei takin a vir hual
a ni. Zawhna awm thei tak, engatinge Planet ten Gravity an neih chuan an inhipbeh mai loh tih pawh
Mathematics hmangin, Planet Ni aia te zawk te hian Gravitational force leh Repulsion force inzatin annei a ni, tiin
a sawifiah nghal bawk. Newton physics arawn lar tak atang hian zawhna tam tak alo chhuak nghal a. Planet
pahnih te an inhnaih chuan anmahnia charges particles te pawn Gravitational force an siamchhuak a nga,
Repulsion force aia anlo chak phei chuan kum khuain an awmdun reng mai dawn a ni! An inhlat viau erawh
chuan Gravitational force aiin Repulsion force a chak zawk a nga, Planet te chu darkar tin maiin an inhlat phah
tial tial a nga, chutih hun chuan Universe hi a zau tial tial bawk ang?

He zawhna hi Newton hmalam a mithiam te pawh khan Universe hi a awm ngaiin a awm reng a, a zau belh lova,
a sawng te heklo, anlo ti thin a. Chu chu 'Static Universe' an ti bawk! Nimahsela 1929 khan American physicist
Edwin Hubble chuan Planet enhnaihna, Newton telescope idea hmanga a siamchhuah chu a hmingah Hubble
Telescope tiin Hubble chuan zanlai a van thengreng a han enchhin ta a, chuta a hmuh chu Arsi(stars) te hian
hun engemaw ti laiin anlo inhlan ve tial tial ani tih a hrechhuak ta a! Chu chu tun hnu hian Scientist hote zawhna
lian tak siamtu alo nih phah ta a ni! Edwin Hubble a pianhma kum 1922 daih tawh khan Russian physicist
Alexander Friedmann chuan Universe hi a zauh telh telh thei dan alo sawi tawh a! Friedmanna ngaihdan chuan
Universe hi a zau mai pawh ni lovin 'space(hmun-awl awh chin)' a nei a, mahsela 'boundary(ram ri)' erawh a
neilovang, a ti a ni!

A hnu 1965- ah Americal physicist tho Arno Penzias leh Robert Wilson chuan New Jersy hmuna Bell Labs a an
thawh laiin Microwave Detector an siam a, chumi hmang chuan Earth hmuntin maiah an Microwave Detector
chuan Radiation a dawn tamdan an han zir ta chu, Earth khawi hmun atang pawn an radiation dawn tam zah
chu inang deuh vek hi alo ni a; chu chuan Alexander Friedmanna ngaihdan chu arawn tidik a. Tin, Newton
Physics pawh arawn tidik chiang hle bawk a ni! Robert Wilson leh Roger Penzias te thil hmuhchhuah ah hian
Newton Laws kan vawmkai chuan; Universe hi a tir chuan Solar System atangin a intan a, chuta tang chuan tun
a planet leh arsi te hi anlo intaidarh chhoh tial tial a nga, tun hun a Universe zau mek kan hriat hi alo thleng ta a
ni, tiin Hypothesis- Theory tih bawk 'Big Bang Theory' hi alo piangchhuak ta hlawl mai a ni! He thil an
hmuchhuah avang hian 1978- khan Penzias leh Wilson chuan Nobel Prize an dawn phah nghe nghe.

Heng kan sawi tak te zawng zawng hi 'Law of Nature' kan tih fo tak; nature a awm, amah a thleng, tuma
siamchawp ni lo chu an ni a. Heng law te hian mihring nena inkungkaihna riltak nei an ni nghe nghe bawk!
Theoretical physicist tia hriatlar, 'Black hole' lar pui em em tu Stephen Hawking chuan mihring ngaihtuahna tak
ngial pawh hian 'Law' mumal tak anei a ti a! A sawi zelnaah chuan mihring ngaihtuahna hi eng thlarau leh
ramhuai mahin an siam a ni lova, Neurologist hovin tun hnaia an hmuchhuah thar chu mihring ngaihtuahna hi
atmosphere a atom tetak te te ten an ken 'charge particles' vang an ni a. He 'frequency' leh 'wave' avang hian
mihring chuan ngaihtuahna alo nei ta mai a ni, a ti.

Heti chung hian mithiam tam takin heng 'Laws' khawvelin lohtheih lova a zawm tlat hi an hnawl a, athenin a
source pui ber chu 'God' anih an ring ve bawk a! Chung zinga Philosopher lar tak chu Epicurus kha a ni;
'mithiam ngaihruatna sal a inpek aichuan Pathian te rin mai hi a tha zawk' a ti thin a! Aristotle pawhin 'atom'
chungchanga a ngaihdan a sawina ah chuan mihring hi thlarau atanga insiam ani a, khawvel thila indin anilo, a ti
ve bawk! Greek Philosophical Institute pakhat ami Stoics- pawhin mihring leh khawvel thil chu thil hrang ah a
dah a. Mihring chuan Pathian thu a zawm mai tur a ni a, engpawh hian an nihdan tur anga awm turin 'thu
awi/zawm(obey)' chiah kan mamawh a ni, a ti. Kum sangbi liam hnu hian Stephen Hawking- chuan hemi
chungchang hi a chhanglet ve a, ''Thupek zawm leh zawmloh avangin Universe hi a dikin a diklo thei tihna a
nilo; Asteroid te hi eclipse siamtu ni tawh rawh se, tih ang vel a ni ber e!" tiin a chhanglet! Kum zabi 13- na tirlam
pawh khan Christian philosopher Aquinas chuan, "khawvel hi Pathian thu hnuaiah a awm a; Laws of nature
vang a nilo" ala ti a.

Tin, kan sawi tak mithiam hmasa German Astronomer lar em em John Kepler pawh khan Planet te hian awmze
nei taka an kalkawng bik an zawh thlap thlap thin avangin 'ngaihtuahna an nei e' alo titawh bawk a! Khawthlang
ram mite rilru sukthlek thunun nasa ber chu Aristotle kha a ni a; a zirtirna ah chuan 'science' hi experiment leh
calculation hmanga chhutchhuah mai mai theih a nilo va, Philosophy hi experiment tellova tehna diklo theilo
zawk chu a ni, a ti! Hemi avang hian Hellenistic Judaism hrinchhuak Greco- Roman Church pawh khan an
fundamental doctrine tam tak chu 'prove' na awm lovin an sahuai thingvawn chawt chawt hlawm anih kha! Tun
hnu thleng hian Christian leh Atheist karah buaina ala inmung zel a; Christian ten chhutchhuah theihloh Pathian
niin kan sawi a, Atheist ten inringtawk takin, "chhutchhuah theihah awm ta mai sela, mahse a awm duhloh
avangin kan universe ah hian a awm lova- existance ah hian a awmlo hrim hrim a, 'Reality' huang chhungah
pawh a awmlo va, 'Inthluak chahai tak chhunga insuangtuahna chhia mai mai a ni" an tih phah fova! Kum 1277,
Paris hmuna Bisop temple- ah Pope Jhon XXI- in '219 Cults' a puante zingah 'Laws of Nature'' hi a telh pek a!
Chu chu ahnu kum tamtak liam hnu ah Stephen Hawking chuan a lehkhabu 'The Grand Design'- ah chuan tihian
a chhanglet ve a, "Engang pawhin khawvela awmte hian 'Laws of Nature' kan zawmlo, ti ti mahse; lohtheih
lohvin Gravity(lei hipna) chuan Bed Room corridor atang Pope- chu a pawt liam a, a thihpui ta a ni' a ti!

RISES OF ATHEIST

Ancient civilization rindan ah chuan mihring chhia leh tha hriatna lo insiamdan hi an hre ril ngai lova; nimahsela a
bul chu 'chhia' leh 'tha' ani tih an hai biklo! Chungho ngaihtuahna siamtute chu kan boruak khawvel ah hian awm
ve niin an hre thin bawk! Engpawh nise, khawvel alo changkang a, Enlightment period atang a modern period ah
pheichuan mihring hriatna hi nasa takin alo punbelh a. Kan consciousness bul bal pawh Neuroscience avangin
kanlo hre thei ta anih hi!
Entirnan, miin TV- ah sex movie en tase amahah tisa chakna alo awm thuai thin! Hei hi wave in kan hriatna ava
khawih tihna a ni a; 'possesses' lam nilovin 'Influence' kan tithei bawk! TV screen a wave leh frequency chu rawn
chhuakin mihring taksa hriatna(senses) te chu a va tawk a- cold (vawt), warm (lum), chilli (khur).. adt angin an
rawn thawk ta thin a ni. Medical zawnga kan sawi dawn chuan 'wave' leh 'frequency' hi TV atang rawnchhuakin
chu chu 'visual spectrum' an ti a. Heta scientific discovery ropui leh pawimawh em em chu Classical Physics- in
kum tam tak 'wave' leh 'particles' te hi thil hrang ve ve nia an ngaih kha, Einstein chuan 'wave - particle theory'
hmangin thil thuhmun leh nihna inang an nih zia arawn finfiah a nih kha! Tin, particles hi ahma a kan sawi tak
Democritus hmuhchhuah 'atom' bawr te siam kha a ni. Heng 'atoms' te hi kan bul vela kan hmuhloh boruak ah
hian an khat vek tih hi kan hria a nga, chu chu kan ngaihtuahna siamtu an ni tih hi kan hre bawk dawn nia!

Sawi tak angin 'atoms' ten kan hriatna an thunun dan hi Neuroscience atang a kan en chuan kan mita kan hmuh
hrim hrim hi particles niin 'wave' angin anlo zam a, kan mit chhungah an zamlut a, mit note chhunga awm
'cones' leh 'rods' ten chemical reaction hmangin electrical potential- ah anlo siam danglam a. Chu chu mit vela
'optic nerve' vekin kan thluaka hmunpui Cerebral cortex ah ava thawn ta thin a ni. Chu chuan kan thil hmuh a
zirin result a rawn pe let leh ta mai bawk. Heng bakah hian lehkhabua kan chhiar te, music kan ngaihthlak te, mi
sawi kan hriat te, kan sawichhuah te pawh hi particles hlawm niin kan taksa a nerves cell- 'neuron' an tih
hmangin nervous system ah thawn phei a ni a. Glands- in alo man veleh thisena DNA hi an rawn trigger ta a ni a
tih thei. Hei hi kan sawi thiam dan ber tur leh hriatthiam dan ber tur chuan, kan senses (hriatna paruk; beng, mit,
vun, lei…adt) ten particles(waves) signal an dawn reng reng chu neuron- in spinal cord ah ava thawn thuai a,
spinal cord a 'white matter'- in lo keng chhoh zelin kan lu bur hmalam- 'frontal lobe' lam ah a thawnlut a, chuta
tang lu bur lai(mid area) leh hnunglam(hind area) ah thawn chhawng lehin spinal cord a 'white matter' ve thung
chuan alo dawng a, tichuan neuron dangah ava peleh chhawng thin a, chu chuan kan taksa a tihrawl,
kawchhung leh glands ah te result ava pe ta thin a ni! Heng natna kan sawi fo te pawh hi 'particles(wave)' vang a
hetianga awm hi an ni; entirnan, Szchophrenia, dual split mind, addictive bahaviour, compulsive behaviour,
abnormal cell growth, hormone overflow , vitamin deficiency, taksa chetna, miracle, magic, spritual healing(a
lem zawk), depression, ammenorhea, insomnia, hypnotism(rampum atna), zahna, multiple personality… adt
atam lutuk, heng te reng reng hi kan hriatna parukte hmanga contact vek an ni a; a pawimawh lai ber
"consciousness" pawh hi particles hmanga contact ve tho ani! Achhan chu chung lama sawi tawh angin mihring
timihring tu chu "Consciousness" hi a ni atihloh theihlo a ni!

Science leh Religious inhnialna bultak pawh hi mihring consciousness- in Pathian a awm nia a hriat tlatna hi a ni
a! Mahse kha kum zali liam ta chhung khan khawvel hian Pathian a rindan hi a ring chawt a; zawhna zawh buai
leh ngaihdan neih phallo khawpin a khauh tha a ni! Sawi tak angin Enlightment period-in anang chhohva,
science leh philosophy lamah hartharna; Pathian chungchang a zawhna, scholar leh reseacher duhfir em em ten
'consciousness' an ngaihvenna chu alo nasa chhoh telh telh a! Chung zinga ngaihven hmasatu pawl ami chu
Rene Descartes a 'Principle of Philosophy' kha a ni kan ti thei ang; 'matter' leh 'mind' inkungkaihna pawimawh
tak arawn vawrh lar em em kha a ni![ Descartes, Rene.Principles of Philosophy. I. 8–12: A Thinking Thing.
Translated by Valentine Rodger Miller and Reese P. Miller. Boston: Kluwer Academic Publishers, 1991]. Tin,
zabi 9-10 anni chhoh va, Karl Marx rawn chhuakchhoh velehin "Sakhuana hi Opium ruih ang chauh a
ni(Religious acts as the opiate of masses)" arawn ti meuh mai! [Karl Marx, Economic and Philosophic
Manuscripts of 1844]. A hunlai vekin Charles Darwin lehkhabu lar em em 'The Origin of Species' pawhin Bible
Creation account arawn nek tawlh hrut hrut bawk anih kha!!

Hengte mai chauh hi Enlightenment rawn ken chhuah ani hauh lo; Frienrich Nietzsche te huhang pawh hi tunlai
Atheist tam tak ngaihdan ani fer fur mai bawk anih hi! A ngaihdan ah chuan mihringte hi lungngaihna leh
beihdawnna chirhdumah kan pil a, hlauhna nena kan inchiahpiah bawk nen lungawina kan insiam chawp a,
chumi avang a 'Pathian' thumal lo piangchhuak ta mai bawk niin a sawi a ni! [Friedrich Nietzsche, Genealogy of
Morals, 1887]. Sigmund Freuda ngaihdanah pawh Sakhuana hi 'illusion' chikhat; naupangin a suangtuahnaa a
pa a beisei ru reuh reuh ang chauh hi a ni, a ti bawk!

Mahse khang kan sawi tak mithiam zawng zawng te leh an thil hmuhchhuah te khan "Consciousness"
chungchang ah zawhna chhan senloh tam tak an kalsan rei rui tih tuman kan hai awm love! Chung zing ah
chuan amah Jean- Paul Sartre ngeiin "The God shaped hole in the human head" tih hmangin Pathian hi kan
siam chawp mai niin a sawi a! [Jean-Paul Sartre (1905– 1980), Being and Nothingness]. Inhnialna banglo René
Descartes a 'mind- matter theory' te; lo vawm tluk sak luih phettu Nietzsche leh Marx te; Existentialism lar Jean-
Paul leh Moralistic Theory entir thiam em em 'the matrix movies' inchaltauhnate hi ala tawp hauhlo ani tiru! An
laiah 'science' lo tlazepin sawifiah tir an han tum ve tak ngial a, khawvelin kan thlir thup mai zawng anih hi!

QUANTUM FIELD

Han zeldin ta ila, wave- particles leng vel hi kan mihring mihrinna ti function- tu anih chuan, mimal tina kan
rilru(consciousness) theuh hi wave- particles hmangin ngaihtuahna- tha leh chhia, TV live a kan ena broadcast
ang hian inthlunzawm vek nita se; tumahin kan ngaihtuahnaa awm chu kan insawisel sak theilo tihna ani mai
em? Tin, mimal tina channel awm theuh hi Pathianin ngaihtuah thei tura Frequency- min pek chu a ni, kan ti
dawn zawk! Pathian thlarau hi khawihmunah pawh a awm a; tin, chu thlarau chu kan ngaihtuahna siamtu anih
tel bawk si avangin wave- particles hmang hian Pathian hian minlo be thin ani mai lovang maw! Hei hian Pathian
nature "Omnipresent" pawh hi vuah a ti rem em em bawk nia! Mahse chutia frequency Universe a kan awm tak
avang ringawt chuan mitin maiin frequency thuhmun kan dawng vek dawn tihna erawh ani lova, science-in
'resonance' a sawidan kan hriatthiam chuan hei hi a dik chiang bal ani tih kan hre bawk ang!!

Zawhna ala awm cheuva, he 'frequency' hi Pathian min biakna- kan glands, senses leh brain inmung tira
ngaihtuahna(mind) lo awm tirtu nita se, khawi atang a lokal nge, tih leh kum tam tak chhung khan he Universe
ah hian a ngai ngaiin alo la awm ngawt ngawt tihna em ni'ang, tiin han inzawt chhin teh ang!!? Time Magazine
khan 'Is God Dead' tih hmangin ni- 8, april, 1966- khan America mipui ngaihdan alo la chiam chiam tawh a!
Mahse, a chhanna mumal reng reng tun thlengin khawvel hian ala dawnglo!!

Engpawh nise, Consciousness kan chhui dawn ro ro anih chuan 'reality' leh 'existance' hi kan hriatfiah a ngai
hmasa ngei ngei a! Entirnan, Ni leh thla kan en a. Lei atang hian anlo intiat ngei a, mahse a takah a intiat
hauhlo! Hei hian kan perception leh reality hi alo inang vek lo tih min hriat thiam tir a ni! Quantum Particles han
tive khanglang ila; entirnan, particle tè em em pahnih hi hmunkhat ah awm ta sela- net charge chu zero tho ani
e, tih ani a. Heng particle tè em em pahnih inkarah hian Energy tam lutuk tak ala awm cheu tihna ani bawk!
[ Stephen Hawkins, Theory of Everything, Seventh Lecture, pp 109]. Mahse kan perception piahlam daih a ni
thung tawh!

Mihringin kan senses hmanga a hriat theih chin perception leh a tak tak a awm existence/reality te inanloh chhan
hi a chhan bulpui ber pakhat a awm a, chu chu Quantum particles hian min hrilh a; Democritus-a sawi hmuh
'atom' chhungah hian electron leh quarks te hi an awm a! Chungho chu energy pakhat hmangin an lo inmung ta
vak vak a; he a inmung dan hi khawvel ah hian achhan leh vang tuman anla hre lo! Chu energy chu a lawm, kan
hriat miah silo Quantum particles atang a Quantum Universe rawn zikchhuahna bul chu!! Tin, quantum particles
siam khawvel ah ngei Isua khan tihian a sawi a, "Kingdom of Heaven is within" tiin! Science- lam atangin chung
zawng zawng bulphum "energy" hrilhfiah thiamloh chu engtin nge a hming kan dah tak ang le! Mani Bhaumik,
Indian IIT atang a Laser Optics Scientist nichhohva lar em em; "Boson particles" tia an phuah chhan leh "Bose-
Einstein Statistics" hmuhchhhaktu SN Bose-a thian hnai tak, Bengal chhulchhuak nibawk khan a lehkhabu
"Code Name God", Los Angeles Best Sellers- nipha, page 11-na ah ngei khan "Primary Field" tiin he thil
bulphum hi a hming alo phuah a! [Manik Bhaumik, Code Name God, 2005, pp 11, Prologue/The wound must be
healed]. A hming danga kan sawi dawn pawn 'Quantum field' a nileh mai ang.

Sawi chhunzawm ta zel ila. Quantum Field Theory chuan tihian min hrilh a; Universe khawih hmun leh eng hmun
ah pawh Electron particles te hi an awm vek, a ti a. [Quantum Field Theory, Wikipedia site]. Entirnan Chair kan
hmu a. Matter ani a. Quantum Field Theory ah chuan mita hmuh thamloh Quantum Electroscope hmang
chauhva hmuh theih 'atoms', chumi aia tè leh chhawng 'subatomic particles' achet a che ngat ngat awmkhawm
hi an ni a. 'Atom' siamin particles ah, chuta tang 'field'; chu chu Electromagnetic field niin kan sawi tak 'Chair' hi
matter alo ni ta chauh a ni! Awlsam zawk a sawi dawn chuan Molecules hlawmkhawm hi kan mihrinna mit hian
'matter' alo ti ta mai zawk chauh a ni! Hei vang hian ani e kan perception leh existance a Reality inrualkhai lohna
chhan chu!

Newton's Law- kan sawi takah khan 'external force' a awlloh chuan matter chu a che reng, a ti a. Chu chuan min
ngaihtuah chhuah tir chu thil(things) hi sakhat niturin a nihtirtu a awm a ngai a; entirnan,

                                                           a-------> b --------> c ---- infinity


b- hian eng thil pawh entir ta sela, chumi 'b' anih hma chuan 'a' hi a paltlang a ngai ani! Ball kan lum a, a din
dawn chuan bang ava su a. Tin, bang lo awmlo pawh nise "friction" vangin a ding tho thei bawk a. Friction awm
miahlo pawh nise 'gravity' hmangin a ding dawn tho tho a ni. Heng zawng zawng ti sakhattu fundamental
particles hi awm miah lo se, chatuan a chet char char kha anileh thung bawk ang! Chu chu Nature pian ken
'Newton Laws of Motion' an tih bawk chu a ni!

Tihian sawileh ta ila, Classical theory an tih mai he Newton's Law- ah hi chuan thil engpawh che tur chuan thil
dangin a su emaw a nam a ngai a. Tin, dingleh tur pawhin thil engemawin a 'nam/sut' a ngai veleh zel bawk, tih
a ni a. Aizawl to Kolkata Aeroplane hi Aizawl- Lengpui airport ah lo tum ta sela, Newton's Law hmang chuan
"Kolkata" atang alokal tih kan hre thei a. Footballer-in ball hi goal bar chhungah petlut ta ang sela, Newton's Law
hmang chuan 'footballer' pet ani tih a lo langleh nghal vat a. Balloon ham puar ta vak ila, chu balloon chuan puar
miahloh lai a nei, tiin Newton's Law hmang chuan kan hre veleh zel thei bawk! Hei hi Big Bang theory innghahna
pawh ani a; kan awmna lei hi tunah hian a zau telh telh a, Newton's Law hmang chuan zau miahloh hunlai
'singularity' hi a nei dawn, tihna a ni! Hei hi 'Nature Law' kan tih fo thin pawh hi a ni bawk a. Hemi Law chhungah
hian - time, acceleration, mass leh force te hi an inthlunzawm veleh vek bawk a ni!

Classical Theory chu khi khi a ni ta mai a. Mahse khimi chauh nilo thil anih dan tur, khawvelin a zawhkim si ala
awm cheuva, chu chu Quantum Theory hi a ni! Motion- chungchang ah bawk entirna han dah lutleh ta ila; goal
chhunga pet lut turin ball kan han thai ta heuh heuh va, ngil em emin kan duhna lai takah kan han pet goal ta
chat mai a. Chu chu Classical Theory kan tih tak kha nisela, Quantum Theory - ah ve thung chuan ball kan han
pet chhuak chiah kha kan tumloh lamah a kal daih thei a; straight hian pet tum la, mahse acute emaw obstuse
line anga a kal daih thung si ang hi a ni! Hetiang ah hian Ball kan pet chhuah leh kan petluh tumna lai tak,
chumai bakah ball kan han pet chiah leh ball in goal chhung a thlen inkar chiah chiah kha Classical Theory ah
khan sawi tel a nilova, chutak chu Quantum Theory, kan universe hian a zawm ngei ngei bawk chu a ni!

Heng theory pahnih hi 'theory' kan han tih mai rualin 'kal hmang' emaw 'dan' tih hi a dik zawk a. Chaw kan ei a,
ka ah a lut a, chawkawng(oesophagus) ah a lut a, chumi zawhah Pumpui bawr Fundus ah a lut a, chumi zawkah
Body, pyloric antrum, duodenum 1st-2nd- 3rd, chutiang zelin atawp ah Rectum! Hei hi digestive system kan tih
chu a ni a. Newtons Law leh Quantum physics hi an zawm ve ve bawk a ni! [Biology Today, Aug, 2012, High
Yielding Facts- Digestive system, Published by Personal Graphics and Advertisers (P) Ltd.].

Matter leh Energy hi thil hrang ve ve annihloh zia chianna chu Albert Einstein-a 'Special Theory of Relativity' kha
a ni; a formula pawh E= mc2(power) tih kan hre bawk. Kan taksa hi 'matter' nise, kan 'mind/consciousness' hi
Energy nibawk sela; achhanna chu particles kan tih zawng zawng hi energy an ni a, chumi awmkhawm chuan
matter a siam tih hi ani mai! Heivang hian kan sawi tak 'thlarau'- energy anga kan taksa a awm pawh hi kan
taksa nen mihrang an ni lova, properties khat, abstract khat, mihring ti mihringtu tak chu a ni a. Phel darh emaw
chan darh chi pawh anilo! Mahse heti chunga Hellenistic Judaism vuak vet Theology ten 'soul' leh 'spirit' anla
thliar hrang fan fan mai hi chu tihngaihna dang a awm tawh hrih love!

Ngaihtuah ta ila, he 'Field' hmang hian Pathian hian thilnung tinreng hi alo enkawlin alo thlungkhawm ani mai em
le? Consciousness kan tih pawh hi he field vang lek hi ani lo'ng maw? Thilnung te nena kan inbiakna hmanrua hi
hmuhloh lama he field vang vek pawh hi alo nimial mahna?

Entirnan, Quantum Theory rawn vawrhchhuak hmasatu pawl ami Planck, formula lar em em 'Planck constant'
hming putu khan "Consciousness hi engkim bul - 'Primary' kan tih chuan; matter zawng zawng hrilhfiahna chu
he consciousness hi ani" tiin a sawi a! Arthur Eddington khan a sawifiahleh zual a, "He physical world hi
hriatchianloh thil, kan ngaihtuahna chauhva hriattheih si ang hian a kal muah muah reng a ni" a ti bawk!

Isua tawngkam angin Pathian awmna 'Kingdom of Heaven' chu Solar System- in a Ni an helna huamchhung hi
ni ta sela, a dikthei tho va. Tin, Stephen Hawkins angin 'Universe have no boundaries' tih hmang a speed of light
leh gravity field huamchhung zawng hi a ni e, kan ti thei bawk! Anihloh vek pawn 'Inflation theory' piah lam
entropy state a reverse- hun zawk pawh ani thei; achhan chu 'Aging Inheritance' hi Kingdom of Heaven- ah awm
dawn hek lo le, a awm miau loh chuan Entropy State pawh a awm hauh dawn lo tihna a ni a! Thermodynamic
arrow zawng zawng hi a breakdown vek dawn a ni! Hei hi Judaism Beliefs system a hmun pawimawh- 'Olam
Haba' thuruk chu a ni bawk nghe nghe a; Stephen Hawkins ner sawk sawkna thlentu chu a ni! Ani kha chuan
khawvel hi a tharin awmleh pawh nise time hi a reverse lovang a, entropy state in ala kal ngar ngar ang a ti
thung. [Theory of Everything, Sixth Lecture, pg 106]. Engpawhnise, theological field atang ve thung chuan
'church' hi Kingdom of Heaven niin an sawi veleh daih thung bawk. Church History chu sawi chhunzawm lo mai
ila. [Ireneaus, Against All Heresies, Discourse on Marcion and Valentinus, Biblehub Church History].

REALITY???

Quantum physics ah chuan kan hmuh leh hriat ang ngawt hi anilo kan tih tawh kha aw! 'Reality' kan tih fo zinga
zawhna pawimawh ber 'Is God Real' chhanna tur hi a ni!

Quantum particles awmzia chu sawi tak angin electron pakhata thil thleng a awm chuan electron dangah pawh
chutiang chiah chu thleng turin an inkaihhnawih/inzawm vek tihna a ni! Engang a ril pawh nise, Quantum
Deepest pawh niraw sek sek, Universe a awm tawh phawt chu he electron avang hian kan inkungkaih vek a.
Miin Demons- hmu nia a inchhal chuan awisakloh a thiang lo; science hian 'illusion/delusion' tiin han puh vel thin
mahsela, Quantum Physics huangah hian engpawh thleng se chhan leh vang bulpui awmze ril tak a nei tihna a
ni zawk!! Alexandria Library a an hmuh Theophrastus ziak ah khan "Superstition is the cowardice in the face of
the divine" tiin alo inziak ani awm a, Quantum Physics hmangin "Science is the cowardice in the face of
Quantum field" tiin kan chhanglet theuh thung dawn em ni! [Carl Sagan, Cosmos, 1985, chpt XIII 'Who speaks
for Earth', pp 276, Published by Ballantine Publishing Books].

Tuman boruak hi kan hmu lo, mahse a awm ngei si a. Kan thluakah hian hole a awm ngei em kan hre lo, mahse
a awm thei a, a awmlo thei bawk! Psychologist hovin 'Nothing' an tih leh Science a 'Nothing' a inang thei hek lo
bawk! 'Illusion' tih rikngawt pawh hi anihna tak zawk chu Quantum Physics- sawi angin- miin demons a hmuh
emaw Pathian inlarna ka hmu a tih avanga 'illusion' a kan puh anih chuan; kan ui leh ar, kan chhung leh kua te
zawng zawng pawh hi 'Illusion' huangah a khung vek tihna a ni!! An zavai hian reality huang anni vek a,
Quantum energy vang chauhva midang a awm lo, mahse midang thovah awmleh tlat si ang hian thil reng reng hi
anlo ni ber zawk!!

Rene Descartes- khan tawngkam larpui zet hi a nei a, "I think therefore i exist" tih hi! Philosopher- dang ten anlo
hmusit tha duhlo phian emawni leh nghal a, "Sakawr hmaah Thirbarh a awm ngai em ni" tiin a hming nen lama
lamchhuakin- "Descart before the horse" tiin an deusawh hial a ni! [Rene Descartes, Principal of Philosophy,
Chapter II, A thinking Think]. Mahse he mind-matter argument hi avai chuan dik lo mah se modern psychology
ah hian thil nihna dik tak haichhuaktu atan alo tangkai em em si a! Entirnan, 'primary field' kan tih tak kha awmlo
sela, 'frequency' hi a awm lovang a, chu chu awmlo leh ta bawk sela- 'mind' hi a awmlo a nga, chupawh chu
awm lo leh ta vek sela- consciousness tih hi a awm bawk hek lovang! Tin, Newton's Law kan vawmkai ta anih
pawn he inkungkaihna tho hi alo chhuakleh bawk ang! Matter- kan hmuh leh kan hriat hrim hrim hi Particles ani
tawp mai a. Chu particles pawh chu fundamental particles din anileh mai bawk a. He kan 'mind' tak ngial pawh hi
particles che vel bawk a nia. Chu particles chhung leh pawna kan awm chhung chuan 'bawng' hi 'reality' anih
ang bawkin kan thluak bura 'Pathian' pawh hi reality ani ngei ngei bawk ang!

QUANTUM UNIVERSE

1. Problem

Darthlalang hmaah ding la, i inhmuh veleh hei hi hanin zawt mah teh khai;

~ engtik atangin nge ilo awm tan? Achhanna chu i chhia leh tha hriatna a intan atang khan a ni! I chhia leh tha
hriatna hian i awm tih i hriatna kha ilo awmtan ni chu a ni!

~ engtin nge chu chhia leh tha hriatna chu alo awmtan ve thung? Achhanna chu i taksa awm tan ni kha anileh mai! 

~ i taksa a awmloh chuan thluak chhunga i chhia leh tha hriatna pawh a awm lovang. I taksa a awm miahloh
avangin universe hi i tan awmzia a awm dawn bawk heklo!

2. Problem

~ universe hi engtik atangin nge a awmtan? Achhanna chu i ngaihtuahna a alo awm a tangin.

~ I ngaihtuahna chu engtikin nge a lo awmtan ve thung? Achhanna chu universe awmtan atang khan.
3. Problem

~ kawng chhuk hi engtik atangin nge alo awmtan? Achhanna chu kawng chhoh alo awm atang khan.

~ kawng chhoh chu engtik atangin nge alo awmtan? Achhanna chu kawng chhuk alo awm atang khan!

Albert Einstein tawngkam pakhat ah chuan, "Nature a thil awmze dik tak kan hriattheihloh hi kan hriattheih dik
tak chu an ni" a ti! British mathematicial lar Roger Penrose hian a sawifiah leh zual awm e; tihian a ti a- kan
consciousness atang a kan hriattheih te hi kan nature a 'Physics Laws' te an ni a ti bawk! Physicist Freeman
Dyson pawhin, universe hian kan awm tih hriat theihna a nei, a ti bawk a. John Wheeler, tunlai scientist lar zing
ami pawhin a lehkhabu "At home in the Universe" tih ah chuan Universe lo insiam tan dan kan ngaihtuah rual
rual hian Universe chu a insiam, a ti!

Entirnan, line ngil takin rin la, a hmawr ve ve chu 'a' leh 'b' in chhinchhiah la. 'a' chu 'b' a ni a. 'b' chu 'a' a ni!
Enge a chhan? [All quoted by Mani Bhaumik, 'Code Name God', chpt- Universe and us, Los Angeles best
sellers, 2005].

                          'a' awmtanna chu 'b' vek chu a ni a, 'b' awm tanna pawh 'a' vek tho chu a ni.

                                                   'a' __________________ 'b'

He theory innghahna pawimawh em em chu 'gravity' nibawkin a thlen chu 'order' leh 'disorder' hi a ni a; anlo
chhuah chhan pawh hi ani bawk! He gravity hi anihna tak chu Quantum Universe a charge field vang a ni a. Chu
pawh chu energy vang tho kha ala ni. He quantum energy a kan awm avang hian energy awmdan kan hriat a
pawimawhlo thei lova; chu chu kan sawi tak 'Order' leh 'Disorder' hi a ni. Murphy's Law an tih thin pawh hi
hetiang tho hi a ni- things get worse, tih te hian! 'Past' leh 'Future' hi Physics Law- ah then hran ani teh lua lova,
achhan chu Quantum field chhungah vek he 'past' leh 'future' hi a awm a. Electrons thuhmun, quarks thuhmun
siam vek an ni. Mahse a danglamna chu 'order' leh 'disorder' hi a ni a. Entirnan, Dawhkan ah no kan dah a, chu
chu 'order' a ni a. Mahse chu dawhkan atang chuan no chu tlakeh ta se la, 'disorder' a nileh mai bawk. A awmzia
chu energy hi thil pakhat atang thil dangah a inthlak danglam thei a. Mahse a nihna hnuhnung(disorder) hian a
nihna hmasa(order) hi a pha tawhlo thin. Chumi avang chuan Energy chu a bo emaw alo chhe ta emaw tihna
erawh a nilo. [Stephen Hawking, Theory of Everything, Published by Tenth Jaico Impression 2009, Sixth
Lecture- the direction of time, page 100].

Hemi chungchang sawifiahna tha em em chu Thermodynamics arrow - hi a ni a. 'Order' in a 'disorder' a panna
dan hi ENTROPY tih a ni a. Kan piang a, kan boral leh a. Kan khawvel a chhe telh telh a. Aizawl khawpui a tawt
tial tial a. Universe a zau tual tual a. Kan hriatna a tam tual tuala, theihnghil alo tam veleh bawk a. Nitinin naktuk
kan thlir thup bawk a. Heng zawng zawng hian Entropy an pan vek a. Tawng tlanglawna sawi dawn chuan
'chhiat lam' 'chakloh lam' kan pan vek tihna a ni! Dawhkan atang rialno tla keh kan hmu a, mahse rialno tlakeh
amaha inzawm a, dawhkana chhohleh ta vu vu kan hmuh ngailo thung ang hian!

Sawi tawh angin hei hi Classical Physics leh Quantum Theory atang a kan sawi chuan ball a lum a, a lum
dangtu anlo awm hma chu hmalam panin a lum char char ang tih nen hian a inang a! Chu ball chu universe hi ni
sela, a lum char char chuan achhunga awm mihring te pawhin Entropy an pan a nga, ball ngei pawh chuan a
pan a nga! Chu entropy vek chu a siamtu- a source a awm a ngai a, chu chu ball pettu kan tih khi a ni! Static
Universe ah kan awm lova. Entropy anih miau avangin chu entropy chuan bul(source) a neih a ngai a ni!

Entropy siamtu chu enge ni ang? Kan teh theih em? Eng energy leh Law nge a hman ve? A chhanna i han siam
dawn teh ang; circular bottle ah a leng tawk chiah chiahin sangha hi han dah ta la. Sangha hian he bottle
chunga 'law of motion' a neih chu circular motion bak a thei lova. A hnung zawngin a tleng thei bawk lova. A
hmazawngin, a ngai char chara tleng kual chiah kha a ni. Chu chu atan Universal Law a tih theih bawk. Mahse
sangha ve tho rectangular bottle ah i dah ve thung chuan- straight, circular, curve, engzawng pawhin a tleng thei
thung a nga. Chu chu atan Universal law alo ni veleh ang!
Hei hian a tihfiah chu Quantum Universe hian law a neih hi, dimension dang tan law ani ve kher lo thei tihna a ni
a. He universe hian entropy lam pan delh delh mah sela he energy field pawn lam tan chuan entropy ani ve kher
lo thei a. Mahse chu entropy chu a duhchuan a zawm ve tho thei bawk si tihna a ni!

LAWS DEMAND CREATOR

Cosmology kan tih pawh hi hei hi a ni; 'Laws of nature' kan tih hian a thlung vek a. Universe expand ah kan awm
chuan kan Universe chu tun aia a tet hret lai hi a awm dawn tihna a ni a- chutiang vek chuan sigularity lek
pawha a awmlai alo awm tawh ani kan ti thei bawk! [The Grand Design, Stephen Hawking, chp- Grand unified
theory]. Zawhna erawh ala awm cheu va, chu sigularity chu engtin nge alo awm theih ngawt tih hi a ni. Anihloh
vek pawn singularity state ah hian vawi engzat a tam nge universe hi alo awm tawh, chu pawh zawhna chhan
theihloh bawk a ni!

Singularity chu kan hria a; a nilo zawnga a kal chuan kan universe hi a zau telh telh a nga, attractional force aia
repulsion force a chak hun alo la awm dawn a, chumi hun ah chuann energy imbalance a awm a nga, kan
awmna lei Earth hian a hnaih hnaih planet lian zawk hip behin a awm mai dawn a ni! Hei hi One Dimensional
kan tih hi ani thei bawk a ni. Space hi Time nena an inanlohva akawp a an kalloh chuan Universe energy hi a
buai vek a ni ang! Hriat angin kan Universe hi Two Dimension kan tih ang hi a ni a. Motor kan tlan a, kan kirleh
a. kan tlan chhuk a, kan tlan chhoh va. Mahse ngatinge tlan kher lova kan thlen loh? Ngaihtuah kher lova alo
awm mai loh? Tinge ka chet kherloh chuan kan thawk theihloh? Ngatinge chhuk avangin chhoh a awmleh kher?
Heng zawng zawng nihna chu Gravity hi a ni a. Kan han che sawn ve tak ngial a, mahse a ngaiah tho kan kirleh
a. Chu mi lo chu a awm lo!

Albert Einstein-a 'time machine' larna em em chhan pawh kha kan hre thiam em; hetiang tho hi a nia sin! 'Light'
hi Universe a gravity-in a man beh chung chung pawha thleng thui thei ber a ni a, chumi aia chak hret chuan kan
speed hi chak se- a awmzia chu gravity man phakloh chiah chiah a chakin. Enge lo thleng ang!? Lo thleng tur
chu kan chhuah tanna ah kan kirleh tawh dawnlo a ni! Tin, gravity - hnuaia kan awm chhung hi chuan space a
awm hma chu time a awm thei si lova; gravity aia chak a kan speed a chak erawh chuan kan future turah kan kal
daih thei tihna ani thung! Hei ngei hi an sawi thin 'time machine' thuruk chu a ni bawk!

Mahse chu chu a harsa em em a. Two dimension ah hian one dimension lekpawh kan va dai zau belh theilo a
nih hi! Achhan chu gravity vang vek zel kha ala ni a! Inflation Theory angin kan khawvel hi sawngte leh ta vek
sela chuan tun aia gravity let a chakin khawvel hi a awm a nga; kan che muang sawt a nga, kan ngaihtuahna
pawh a muang hret a nga. Singularity ah a inzial luh phei chuan gravity pawhna chak lutuk avangin keini
thilnung- mihring tak ngial pawhin ngaihtuahna kan nei thei dawn lo a ni!! Chuvangin heng Universe Law mumal
lutuk tak leh chingchi vet miah lo hi Random Theory ang mai maia tihpalh thilthu a lo awm ani hawt lo va! 'Ni ta
sela' tia han zeldin pawh hi thil awmlo tak a ni! Achhan chu 'ni ta sela' ti tura kan ngaihtuahna 'mind' pawh hi zu
han awm dawn reng reng lo va!

Computer naupangin a hmu a, chu chu Psychologist thiam takin IQ enchhin nan 'he computer hi engtia lo awm
nge' ti ta sela, naupangin a hriatna ril ber hmangin 'amahin alo awm tawp' ti ta sela tunge naupang fing tak han
titeh lul ang ni!? Computer chuan part tam tak a nei a. Chung ho pawh chuan part te nau anla nei leh a. Chuvek
pawh chuan siamtu ala nei a. A siamtu vek pawn a siamna atana hmanraw hman bik ala neileh cheu bawk a!!!
Hetiang zel a Order awm hi Law nihphung chu ani a. Newton Law leh Quantum Physics pawh hei tho hi an ni.
Hetiang Universe order ang thlap a awm pawh hi engvang nge Creator an neihloh tehlul ang le!? Anihna tak nih
hmel em em chu, kan ngaihtuahna phak chin hi he quantum particles chhung chauh hi a ni a. Chu Quantum
particles chu ringhlel mai tur kan ni lul lova, Universe pawn lam phei chu ringhlel ngam thei pawh kan ni hlawl lo!

LAYERS OF UNIVERSE

Quantum particles- chhunga Reality kan tih- anihna tak ah chuan kan senses ten an hriattheih- kan hmuh, kan
ngaihthlak, kan tawk, kan dek, kan zeldin, kan rim hriatna te nena inzawm te chauh hi ani lova. Kan senses
hriatphakloh lam a thil awm particles te pawh hi 'reality' - mahse kan senses in a manfiah phakloh te an ni bawk
a! Hmanraw hmanga kan en tak ngial hnu chauhva hmuhtheih leh an ziarang hriat thei chauh te an ni! Hengte hi
hre miah lovin awm ngawt ngawt hlawm ila, kan hriat miah lohvin an awm ve reng dawn tihna a ni a. Matter ni si,
mind a kan hriat phak loh, hrefiah chawp tura hmanraw ngai si te an ni! Mahse, kan za vai hian Universe chhung
ah kan awm vek a. Field khat leh source khat kan ring vek anih hi!

Quantum particles a mak em em chu kan sawi tak fundamental particles an tih chhungah pawh hian Quarks a la
awm a. Democritus-a sawi hmuh 'atom' hi electron leh quarks tih alo ni chhoh ta reng a. Tin, energy pakhat
hmanga an lo inmung ta vak vak mai erawh khawvel ah hian a chhan leh vang tuman an hre hlawl lo hi a ni! Chu
energy chu a lawm, kan hriat miah silo Quantum particles atang a Quantum Universe rawn zikchhuahna chu!!
He hi a chhan leh vang tuman hian anla chhut chhuak ngailo! Science hian a pha tawhlo a ni. A awmzia chu,
Universe a Law ah hian a sawifiah zo a awm tawh lo! [Nanotechnology, Quamtum Dots, published by 9.9
Mediaworx Pvt. Ltd. Sept 2011].

Chhutchhuah tumin an bei a. A hmingah pawh 'Unified Theory' an ti nghe nghe! Albert Einstein khan
hmuhchhuah a tum ruh hle a, mahse a boral thlengin ala hmuchhuak lo! Ahnu ah Stephen Hawking bawkin
arawn chhunzawm chhoh leh a. Mahse ani pawn beidawng- beisei ru bawk siin a lehkhabu 'The Grand Design',
phek tawp thu tlangkawm nan, "heng law zawng zawng phuarkhawmtu hi hria ila, law pakhat Unified Theory hi
kan nei a nga, Pathian rilru pawh kan hre thei tawh ang" ala ti chhe chhe chauh a ni! [Stephen Hawking, The
Grand Design, published by Bantam Books, 2010, ISBN0- 553- 80537- 1].

Quantum physics-in min hrilh tak chu kan suangtuahna chauhva 'Pathian' awm anga Atheist hovin an sawi hi;
anihna dik tak zawkah chuan particles a atoms leh quantum particles zawng zawng pawh hi kan suangtuahna
chauhva awm angin, 'mitvai' mai mai ani, an tihna a ninghal bawk! He atheist thukhawchang hi Scientific takin, a
science lo va, thil awm anglo tak alo nireng zawk a ni!

Tin, consciousness leh particles hi a inzawm vek avangin, tumah mah hi kan awm hmasa lo va; Universe leh
consciousness hi vawileh khawt a awm nghal ve ve an ni!

Entirnan, line kan rin a, terminal ends pahnih alo nei ta ang hi a ni a! Terminal end pakhat hi 'Universe' nisela,
pakhat zawk chu 'Consciousness' hi ni ta bawk sela. An pahnih hian lohtheih lohva awm rual chiah chiah an ni!

Heng zawng zawng hnua kan hmuhchhuah chu 'God is the primary source of consciousness; he is really existing as
God through an entities of quantum energy particles, he might outside our dimensions; we dont know" tih hi a ni! Ka
lawm e!

Posted 28th November 2014 by Lta chhakchhuak

PATHIAN HI A AWM TAK TAK EM?


Kum BC 340 liam ta khan Aristotle, Greek mifing tia hriatlar em em chuan a lehkhabu 'On the Heavens' tih ah
chuan Earth hi Solar system lai tak ah a awm a, Planet hrang hrangin an vir hual a. Earth hi a mum a, a zawl
duai ni lovin- tih te chu a ziak a. A hunlai chuan Aristotle ngaihdan hian khawthlang mite thluak a suk sak nasa
em em a. Catholic church pawhin thurin ah an neih phah ta hial reng a ni. A hnu fe kum 1514 ah Polish puithiam
Nicolus Copernicus chuan Earth ni lovin Ni(sun) zawk hi Solar system lai tak a awm zawk a ni a, Earth leh
Planet dang te hian an vir hual a ni, a rawn ti thung. Nimahsela Catholic church thurin nen a inkalh dawn
avangin a puangzar ngam lawk lova, a thih dawn hnaih ah chauh a puangzar thung. A boral hnu hian
Astronomer pahnih, Italian mi Galileo leh German mi Johannes Kepler te chuan a sulhnu an rawn zui a. Kepler
chuan Copernicusa ngaihdan chu tlema thlak danglamin Planet te hian awmze nei taka vir kual(circle) tawp lovin
a sawl(ellipses) zawngin an vir kual a ni, a rawn ti thung.

Kum 1687 ah Newton chuan an ngaihdan zul zui bawkin 'Principia Mathematica Naturalis Causae' tih bu a rawn
chhuah zui nghal bawk a. Ani erawh hi chuan a hmaa mite zawng aia chiang zawkin Planet ten Ni an vir hual
dan leh an vir hual chhan chu Gravitation(Hipna) vang a ni a rawn ti a, hemi avang hian Thla(moon) pawhin
Earth hi awmze nei takin a vir hual a ni a ti bawk. Tin, engatinge Planet ten Gravity an neih chuan an inhipbeh
mai loh tih pawh Mathematics hmangin Planet, Ni aia te te hian Gravitational force leh Repulsion force inzatin an
nei a ni, tiin a chhang nghal.
Newton's Laws te hi an pawimawh em em a. Absolute rest(awm ngaia awm reng- a them pawha che lo) a awm
thei lova. Thil engpawh hi mita hmuh thamloh thlengin an che reng a, hemi behchhan hian Heinrich Olbers idea
phuahchhuah tak pawh- kan chenna Universe hi a che ve reng tur ani a. Anihloh vek chuan chhuna Ni eng hi
zan ah pawh kan hmu reng a nga, zan pawh hi chhun angin a eng reng bawk dawn ani, tia Mathematical Line
diagram hmanga entirin a ngaihdan a sawi a ni.

Dagram hi Olbers idea zuia ka siam chawp ani a. Hei hi kan enchuan Olbers model hi a chiang em em a. AB khi
Universe tawp chin - hmawr lehlam ve ve an ni a. Chuta Arsi(stars) te chuan an eng an pechhuak ta a. Universe
hi finite- absolute rest anga kan ngaih dawn chuan 'A' atang a Light chhuak hi 'B' ah a insawh khawk a nga, a
letleh a nga, 'A' ah bawk ava thleng leh a nga. Chutiang hlira a insawh kual chuan Light chu a ral lova nga; Time
a kal thui pauhleh a Light a nasa tulh tulh bawk a nga. Zan a awm ngai dawn lova, dark matter hi a awm lova
nga. Gravity pawh a awm hek lovang!

Sawi tak angin Newton 1st Law ah phei chuan thil engkim hi an che sa hrim hrim a. Tuemawin alo su emaw nam
emaw hian a che ve chauh tihna ni lovin a speed rate a tisang zawk lek alo ani a. Tin, thil ren reng an che reng
hi absolute motion anih chuan tawp chin nei lova che reng awm tak chu mak takin Gravity hian alo control tih
Newton hian a puangzar bawk a. Chuvanga Earth in Ni a hel chhan pawh hi chu Gravity vang chu alo ni zel a.

Tin, Train chhungah kan chuang a. Ball kan vawm sawt ta a. Train chuan ball vawi 2 a sawh chhungin Kilometer
1 dawn alo tlan hman a. Ball vawm sawttu tan erawh vawi 2 chiah a vawm a. A tam lem lo. Hetiang chiah hian
Earth ah hian kan che reng a. Kan earth pawh hi alo che ve leh chhawng a. Hetah chiah hian motion rate tehna
tha zawk alo ngai a. Speed of Light- 3× 10`8 m/sec alo chhuak ta a. Kan Universe ah hian Light motion rate chu
Gravity lakah tehna accurate ber alo ni ta a ni!

Kan Universe bawk ngaihtuah leh ta ila- Motion a awm a. Absolute rest a awm thei lova. Light speed a chak ber
a. Gravity hian Universe hi min hrualmum vek ta a. A awmzia chu kan Universe chu Gravity hian a hip mum kan
tih a ngai ta a. Tin, Universe chu absolute rest a awmloh avangin a che reng dawn a. Chuvangin engtin emaw
tak Universe hi a che reng tihna a ni bawk a. Nimahsela, Universe hi a che reng tih kan hria a. A chet dan erawh
tuman Edwin Hubble hmalam ah kan la hrechhuak lo!

Kum 1929 alo ni a, American physicist Edwin Hubble chuan Planet te en hnaih a a zir chianna turin BC 287 liam
tawha Archimedes a hmuhchhuah 'Law of Reflection' leh Newton telescope idea hmangin Telescope a
siamchhuak a(a hmingah Hubble Telescopetih a ni nghe nghe). Hubble chuan zanlai a van thengreng a han en
chuan Arsi(stars) te chu hun engemaw ti laiin an lo inhlat zel a ni tih a hrechhuak a! Chu chuan amah ah zawhna
lian tak a siam a- tun ah hian Universe a planet leh arsi(stars) awm te hi an inhlat tial tial zel a nih chuan, an
inkar ah kar awl awm miahlo khawpa planet leh arsi te hi hmun khata an awmkhawm vek hun alo awm tawh ngei
ang tiin. Hei hian modern Physics leh Classical Physics a tumah la hmuhchhuahloh, Universe hi absolute rest ah
a awmloh anih chuan engtia che nge tih zawhna awm chu a chhang ta a- chu chu kan Universe hi a che a, a
chetdan pawh anihna pangngai aia zau hret zelin a ni a. Chu chu Expanding Universe kanlo tih tak hi a ni!

A hnu 1965 ah Americal physicist tho Arno Penzias leh Robert Wilson chuan New Jersy hmuna Bell Labs ah an
thawh laiin Microwave Detector an siam a, chumi hmang chuan Earth khawilai hmun tin maiah an Microwave
Detector chuan Radiationa dawn tam dan an han zir chik chuan Earth khawi hmun atang pawn an radiation
dawn tam zah chu inang deuh vek ani tih an hmuchhuak bawk!

Heng thil hmuhchhuah te hi kan remkhawm chuan Universe hi atir ah chuan Solar System atang hian a intan
ang a, chuta tang chuan tun a planet leh arsi te hi anlo darh chhuak tial tial ang a, tun hun a Universe zau mek
kan hriat hi alo thleng ta a ni, tiin. Hemi centre of expansion hriatna atan a an thawhhlawk em avangin kum 1978
khan Penzias leh Wilson chuan Nobel Prize an dawn phah nghe nghe.

Hei hi a awmzia ni ta ber chu kan Universe hian boundaries a nei ngei a. Nimahsela chu chu gravity thunun ani
a. A boundaries chu a zau tial tial a, chuvangin Hubble Observation angin arsite pawh an kal hla tial tial tihna alo
ni a! Laws of motions- ang khan absolute rest awm lovin Universe hi a che a, a fan telh telh a tihna a ni!
Absolute rest a awm theihloh avang hian kan Universe hian Time(hun) a nei a tih theih bawk. Chu time chu a
tehna pawh Absolute move hi ani bawk a; thil a chet hian hun a awm chiah a, space a zau/siam sawt tihna a ni
bawk a- chu chu space-time tawngkam bul chu ani.

Motion Laws- kan hre tawh a. Body hi an che reng a. External force(pawnlam atang a force) an hmuh hian an
speed rate a sang sawt a. Chu force chu gravity leh repulsive vangin a awm a. Heng force pahnih hi body a
mass tam leh tlem ah an chakin a chaklo va. An distance a hlat leh hlatloh vah pawh an force hi a innghat bawk!
Tichuan he force hi energy avangin anlo awm a tih theih bawk a. Energy reng reng hi state pakhat atang a
adang an luh hian an property an hlauh thin a. Chu chu Thermodynamic Law an ti.

Thermodynamic Law awmzia chu order state atang disorder hi energy kaldan a ni a, 'entropy' tih ani bawk!
'Things get worse'- tih hi Philosophical term a fiahdan ani bawk! Tin, motion leh entropy(chhiatlam
pan/danglamna) avang a he Law hi awm anih avangin Time pawh hi a tehna ber chu he danglamna(entropy) hi
alo ni a. Time tak tak hi a awm lova, 'time' kan sawi chuan Entropy kan sawi tihna a ni. Chuvangin second kan
tih alo awmchhan chu Universe a awmte tan motion avang leh entropy avangin thil a danglam reng a, a danglam
tawh leh la danglam lo inkar sawifiahna thumal ah 'time' tih mai a; Hunkal tawh 'past' leh hun lo awm tur 'future'
an danglamna chu Entropy hi ani ta ani!

He entropy hian Universe hian lohtheihlohvin a zawm tlat a. A zawm zia kan hriat theihna pawh khawvel
thilthleng ah a inang leh a ngai thleng nawn a awm ngai reng renglo! Chutih ahnekin Universe a thilthleng hrim
hrim hi anihna hmasa aia diklo, a buaichuar zawkin a inthlak ziah a. Tin, chu chu anihna hmasa ah a inthlak
kirleh tawh ngai miahlo bawk anih chu mawle! Chuvangin thil keh inzawmlai kan hmu ngai lova, a kehlai chiah
kan hmu a. Bus tlan liam lai kan hmu a, a tlanliam hma ah a letleh lai kan hmu ngai heklo! Hunkal tawh leh hun
lo awm tur hi an danglam a. A ngai ani ngai lo! Chu danglamna awm reng chu Universal Truth ani a, Classical
Physics leh Relativity theory innghahna bulthum pawh ani. Order atang disorder ah engkim a kal a. Kan brain
work dan pawh hi ani vek a. Kan disorder atang order ah kan let thei tawh lova. Mahse disorder avang hian
order state kan mitthla thei thung a ni.

He Law of Thermodynamic hi kan nitin nun ah a dik a. Thudik a ni tlat a. Han rinhlel rual a ni silo. Thudik anih
chuan he Law hi kan Universe history hriat nan pawh hian thil pawilo leh diklo theilo alo ni dawn tihna a ni.
Entirnan, Putar kum 70 mi kan hmu a, Thermodynamic law atang chuan a kum 70 lai chu Disorder state a ni a
nga. A order state chu kum 70 anih hma- anu puma a awm lai, a pian hnu, a nausen lai, a naupan lai, a tleirawl
lai tiin kan chhiarchhoh nghauh nghauh thei! Line hmangin han entir leh ta ila-

a' ----------------------------------------> b'

a' - hi Order state a nia nga.

b'- hi Disorder state ani bawk ang.

Disorder state(b') nihphung hi kan hriat chuan Order state(a') a a awmdan tur pawh chu kan hre thei dawn a ni.
Heivang hian putar kum 70 chu a hunkal tawha a awmdan kan hriat theih phah a. Chutiang zelin Bus
kawngthlanga tlan liam kan hmuh pawh a tlan liam hma nihna kan hriat theih phah thin. Nimahsela, a disorder
state kan hriat hmain engmah hi order state atang erawh kan hrethei lo thung! Chuvangin a nia, nimin leh vawiin
kan hria a, naktuk thilthleng tur erawh kan hre hauhlo thung ani!

Tichuan le, kan mitthla ta a. Kan Universe history hmelhmang tur a hriat rei ruai a. Chumi atan chuan tuna a
state dik tak kan hriat a ngai ta a. Kan hriat chuan heng Thermodynamic Law leh Newton Physics hmang hian
Universe chanchin kan hre thei dawn a ni! Sawi tak angin tuna kan Universe dinhmun chu Expanding Universe
ani tih Edwin Hubble atang kan hria a. Tin, Alexander Friendman model a tidik zia leh, microwave detector
hmanga Penzias leh Wilson ten kan Universe a zau ngei tih an fiah thlap pawh kan hriat kha. Chu chu
'expanding state' a ni a. Law of Thermodynamic kan vawmbei chuan disorder a pan mek tihna a nia. Order state
ah kan lettir chuan a contracting zawnga a kal a ngai a, chu chu hunkal tawh 'past' a anihna tur ani kan ti thei
bawk a. Tichuan kan Universe chu order a kan let tir pauh leh singularity ah a let a ngai ta a ni.
Classical Physics hmang chuan Singularity ah hian space-time a awm thei lova, energy leh laws engkim a tawp
vek a ngai dawn tih min hrilh bawk a! Laws zawng zawng a breakdown dawn avangin enge awm tih pawh hi
ngaihtuah theih leh ngaihtuah phalloh tluk a ni. Mahse Laws of Thermodynamic hi a dik thei lo thung tlat a. Laws
breakdown lam aiin Order state a a intan tur thuin he laws hi chuan thil lohtheihloh va awm ngai min hrilh a.
Laws of thermodynamic dik zia chu kan Psychological arrow leh Cosmological arrow ah te, Thermodynamic
arrow ah te a dik tih kan hria a. Kan hlamchhiah thei tlat lo!

Hetiang hi anih avangin Classical Physics hian Universe intan dan hi a sawifiah zo chiah lova. A sawifiah theih
zawng Singularity hi Thermodynamic arrow nen a inmilh theihloh avangin a hrilhfiah theitu dang a ngai ta a. A
hrilhfiah tur pawh Singularity leh Expanding inkar ah order state a awm a ngai a. Chu chu Order state in a intan
ngei ani tih a fiah nan achhung ril lehzual hrilhfiah a hriatfiah a ngai ta a. Quantum Physics hian hemi kawnga
kan mwmawh zawng zawng thaw chu minlo pe ta a ni. Classical Physics chuan kan Universe hi big picture- in
min hrilhfiah sak a, Quantum Physics ve thung chuan a chhungril lama a te ber thlengin min hrilhfiah sak ve
thung a (Fig. 4). Chu erawh sawifiah vek kher lo ta ila.

PATHIAN HI A AWM THEI EM?

Sawi tak angin Thermodynamic Law hi a dik si a. A dik tih kan pawmlo thei si lova. Kan pawm anih pawn
pawmlo anih pawn Order state a kan Universe awmdan tur chu a sawng te vek a ngai a, chumi hun chuan kan
Universal Law tia kan hriat te hi engmah lo an ni vek dawn a. Chutih hun chuan tuna kan Universe a
Electromagnetic field kan tih hi a awm dawn lo tihna a ni!

Chutia Singularity ah kan Universal Laws hi a awm miah loh chuan kan tun khawvel a Wave leh Frequencies-
electromagnetic field hi a awm dawnlo tihna a nia nga. Electromagnetic field leh laws dang reng eng a awmloh
chuan kan Mihring mihrinna- waves leh frequencies hmanga ngaihtuah thei leh lo fuction ve thei chauh kan
CONSCIOUSNESS pawh hi ala awm dawn miahlo tihna a ni! CONSCIOUSNESS chu kan hria a, Pathian kan
ngaihtuahna, kan hmelhriatna, kan mitthla na, kan rinna a ni a. Nimahsela Singularity ah Consciousness a awm
silo chuan kan ngaihtuahna a Pathian kan hriat pawh hi a awm dawn lova. Kan hre dawn miahlo tihna a nia. A
awm siloh chuan Universe awm hma Singularity ah hian mihring tan Pathian awm leh awmloh hian awmzia alo
nei miahlo tihna a ni!!! Tin, tuna kan Consciousness hmanga Pathian kan ngaihtuah thei ta te hi Thermodynamic
law ah chuan 'got worse' alo ni daih tawh tihna ani bawk a. Kan nihna hmasa alo nilo tihna alo ni daih anih chu!

Thermodynamic law hi a dik love ti dawn ila- a dik zia hei kan hria a. Ka ziak tawh sa i chhiar thei a. Ka ziak
hmabak i chhiar thei hauh lova. Ka ziak sa atang ka ziah tan tirh i hmu thei bawk anih hi!!

Chu Thermodynamic Law vek chuan kan Universe zauh hma chanchin min hrilh chu tihian han sumup nawnleh
lawk teh ang-

- Universe sawr tet vek lai Singularity an tih hi a awm ngei a ngai si a.

- A awm chuan kan Universal laws zawng zawng hi ala awm bawk lova..

- A awm miauloh chuan kan ngaihtuahna pawh ala awm dawn lo bawk a..

- Kan ngaihtuahna a awm miauloh chuan kan Pathian kan ngaihtuah avanga kan hriat hi ngaihtuah theitu ala
awm dawnlo tihna a ni!

- Chutiang chu anih avangin kan Pathian kan ngaihtuah a kanlo rin tak pawh hi Entropy avanga kan ngaihtuahna
a kan tuh chawp ve mai mai tihna alo ni a. A hma chuan kan ngaihtuahna tak ngial pawh la awm hawtlo kha.

A mak e tiraw! Pathian kan ngaihtuah thinna ber hi kan Universe awm hma hian zuhan awm dawn miah lova!
Pathian hi a awm anih ngei chuan kan Universe awm hma pawh hian kan hre tur chu ani lovem ni?!

Thenkhat chuan Pathian a awmloh aichuan he Thermodynamic law hi thil DIKLO ah kan dah zawk ani mai thei!
He Law hi thil diklo zawk ah han ngai ta chhin dawn ila, tuna kan chaw digestion procession system, motion leh
engkim kan respiratory system, kan ngaihtuahna inang lo te, kan ngaihdan inthlak thin te nen lama a thunun vek
ho hi thil DIKLO vah kan ngaih a ngai dawn a. Kan Pathian awm leh awmloh ngaihtuah thiam tura kan thluak
thangchhoh te pawh hi thil DIKLO alo ni vek tihna ah kan ngai a ni ang!!!!! Keimahni ngei pawh hi kan
inhnualsuat a ngai a nga. Engmah lo, engmah lo tak zet zet, chhan awmlo vek kan ni kan tihna a ni dawn bawk
si!

PATHIAN HI UNIVERSE CHHUNGAH A AWM

Thermodynamic Law a dik si a. Kan Universe awm tan lai lahin Pathian hi alo awm bawk silo tih kan sawi tawh
bawk a. Engvangin nge kan tun hnu ah kan hriat tak chauh chhan hi a awm tur a ni! Pathian hi singularity ah kan
hriatna ah ala awm lova. A hma lehzual ah pawh a awm ngai thei dawn hek silo. Universe hi alo che tan a, kan
hre ta a; Pathian hi a awm ngei anih ngai chuan he Universe chhungah hian a awm tihloh ngaihna a awm hauhlo
anih tak chu! Achhan chu Universe awm hmain kan hre thei miah heklo le!

Tin, chubak ah Neuroscience kan hria a. Kan ngaihtuahna hi electric field leh magnetic field- wave leh frequency
kan tih hmang a Function a nia. Chu chu Universe chhung chauhvah a awm a. A awmzia chu Light thlen theih
chin hi mihring ngaihtuahna hian a phak chin a nia. Kan mit a kan hmuh phak chin pawh hi galaxy an ni a.
Galaxy piah lam ah enge awm kan hrethei tawh miahlo. Achhan chu kan ngaihtuahna siamtu wave leh
frequency thlen phak chin, a awmzia chu Light va thlawh thlen phak chin ani mai. Chuvang a an eng(ligt rays)
pawh hmu thei kan ni! Chu chu Universe kan tih huamchhung chu ani bawk!

Chuvangin kan Consciousness hi waves leh frequency siam anih chuan chu waves leh frequencies chu
Universe a pel thei lova. A awmzia chu gravity- speed of light ai a chak thei lo. Speed of light thlen chin bak a
thleng thei lo. Mahse kan consciousness hmangin Pathian kan ngaihtuah thei tlat si hi a ni. A awmzia chu kan
ngaihtuahna hian Universe a pel thei si lova. Pathian hi Universe chhungah alo awm ve reng tihna alo ni!

Heivang hian Pathian hi kan Universe che vel avang a kan consciousness a intuh chawp, reality nilo anihloh vek
chuan kan Universe chhungah hian a awm a nga. Kan be pawt thei a nga. A mind pawh hi kan read ve thei ngei
ngei tur a ni. Achhan chu Law pakhat hnuaia awm kan ni vek si a!

Law pakhat ring kan nih theih dan pakhat ala awmleh cheu va. Entirna han siam ta ila, Engineer pakhatin in a sa
dawn a. A construction plan chu ama Law hmanlai ngei ngei hmangin a duang thin. Chutiang chiah chuan
Pathian pawh hi a awm anih chuan ami biakpawhna hi kan consciousness ani a, kan consciousness chu
Universe a laws ani bawk si a. Chu Universe chu ama siam anih chuan he laws ngei hi ani pawn alo hmang ani
kan tithei bawk ang. Chu chu kan Universe a law of nature ani tlat a. Law of nature kan ring anih chuan he law
ngei hi Pathian pawn Universe duan nan a hmang ve tihna a nia, chu Law chu kan hriat pauh leh Pathian rilru
chu kan chhutchhuak thei dawn tihna a ni bawk ang.

Engpawhnise, Universe chhung mai mai a Pathian hi a awm anilo kan tih chuan kan ngaihtuahna hi dawt tihna a
nia nga. Pathian pawh hi a awmlo tihna a ni!

A awmzia chu kan sensory organs hi telephone wires a nia. Keini hi telephone clerk ang kan nia. Telephone
wires piah lam thil engmah kan hre thei ngailova. Chu telephone wires chhung ami ngau ngau pawh chu kan
hmu ani hawt lova. Kan hria a nia. Kan hriat avangin a appearance kan form chawp a. Chu chu idea ani.

Thenkhatin sensory organ zinga pakhat- mit hi reality sawi nan an hmang ta thin. Hei hi sawi fo tawh ang khan
distance leh positions a danglam thin ani a. A awmzia chu experienced leh perception hi a reality lo tihna alo ni.

Experienced a reality lohna chu kan nitin khawsak dan ang chiah khan mitmeng miah lovin khawsak tum ila, kan
tisual nasa ang. Kha khan experienced a reality loh zia a tichiang a!

Perception lah chuti bawk. Zan a thla leh Ni hi a inchen a ni miah lova. Tuifinriat dumpawl hi a dumpawl hek lo.
Kan hmuh dan ah erawh an intiatin an dumpawl si. A awmzia chu perception hi distance leh positions a danglam
thei alo ni a. Mithi in zan riak mi 30 zinga pakhat chauhvin demons- an pitar boral ta khanchhuka inkhai a hmu hi
a thil awm tak tak,. a taksa(body) piah lama individual being anilo tihna a ni! A sensory organs trigger anih avang
zawk ani a. Individual exist nise mi tam takin an hmu ang. Mahse an hmu lova. Amah chauh in a hmu si. Hei hi
perception, idea leh experienced an ni vek a. Reality an ni lova. Individual exist an ni hek lova. Mahse kan mind
chhunga rawn inform- telephone msg a msg dawn ang ang a telephone clerk in a imaginary object ang hi a ni.
Kan khawih theih avang lahin engmah hi reality a tih ngawt theihloh bawk. Kan senses zinga touch hian a khawih ani
mai a. Senses nei lo tak engmah awmzia a awm lo. A awmzia chu kan khawih hian- signal/msg pakhat kan sense in a
dawng a. Kan khawih mai chauh a ni. Mahse anihna tak erawh kan idea in a form dan ani daih thung a.

I idea form chu a dik ngei em ti la, chhing chungin han khawih leh ta la. I sawifiah sual phung ang. A awmzia chu idea,
experienced, perception hi a lo reality lo hle tihna a ni!

Heivang hian a nia. Pathian kan ngaihtuah a. Kan consciousness ah a awm a. Chu chu kan reality base dawn ringawt
em ni tih zawhna alo pian fo chhan chu!

VANRAM HI A AWM THEI A NGEM?

Hei pawh ka rilru kamtu tho a ni. Ka sawileh law law dawn. Kan nitin nun leh Universe hi thermodynamic
law/arrow ang a nia. Engkim disorder vekin a kal a. Chungzing ah chuan,

- minung atang mitthi nihna kan pan a.

- hriselna atang hrisellohna kan pan a.

Chutiang bawkin Psychology lamah,

- fel aiin sual

- peace aiin crime

Universe lamah lah,

- contract aiin expanding

- attraction aiin repulsion

Chutih laiin kan Bible ah erawh chuan,

- crime atang peace 

- death atang alive

- aging atang young

- forward time atang backward

A danglam ania aw kan nitin khawsakna Law hman leh Bible law hman tum hi!!! Bible law hman tum hi a dik anih
chuan Law of Thermodynamic hi engmah lo tihna alo ni dawn bawk a!

Law of thermodynamic hnuaia kan Pyschological system- fel leh tha, Vanram kai tur quanlification a apawimawh
em em thin ber pawh hi Thermodynamic avang a awm a ni si a! Vanram hi alo awm dawn anih chuan tuna kan
Psychological state zawng zawng- sual leh tha, fel leh dik, kan rilru thlak avang a rilru dang kan put ang zawng
zawng thin te hi engmah lo ani dawn tihna a ni a!! Vanram qualification a ber pawh chu engmah awmzia alo
awm dawn bawklo tihna ani bawk ang!! Tin, tuna kan khawvel a kan ngaihtuahna tak ngial pawh hi Physics law
a nia. Vanram ah a pawimawh dawnlo anih chuan kan thiltih engmah kha alo pawimawh dawnlo tihna a ni.

Entirna han siam ta ila, Bridge sei tak kan kal pelh hnu ah khaw pakhat kan thleng a. Chu khaw thlen nan chuan
chu Bridge chu a pawimawh lo, kan ti tlat ang hi a ni ang hetia Vanram ah chuan tuna khawvel laws te hi a
tangkaiin a pawimawh ber lova a awm tawh dawnlo kan tih dawn chuan!!

Ka lawm e!!

REFERENCE

Carl Sagan- Cosmos


Stephen Hawking -A brief History Of Time, Theory Of Everything, The Grand Design

George Stuart Fullerton- An Introduction To Philosophy

Bertrand Russell- The Analysis Of Mind

Jane Austen- Sense And Sensibility

Emile Coue´- Self Mastery Through Conscious Autosuggestion

Posted 25th January 2017 by Lta chhakchhuak

BERAMBO CHU TUNGE?


BERAM CHU ISRAEL(JUDAISM)

Jeremiah 50:6

Ka mite chu beram bo an ni a; an vengtue chuan an hruai bo a, tlangahte chuan an kal botir a, tlangahte,
mualdungahte an kal a, an huang an theihnghilh zo ta.

1 Kings 22:17

Tin, ani chuan, "Israel-ho zawng zawngte chu vengtu nei lo beram angintlangahte an darh vek ka hmu a; LALPA'n,
'Hengho hian hotu an nei ta lo a, mi tin, mahni in lamah thlamuang takin haw dial mai rawh se,' a ti a ni," a ti a.

Ezekiel 34:17

Tin, nangni thu-ah zawng, aw ka beram rualte u, heti hian LALPA PATHIAN chuan a ti a ni: Ngai rawh u ka beramte
kar thu ka relsak ang a, berampate, kelpate pawh.

BERAMTE AN BAWHCHHIAT AVANGA HNAWH BO AN NI

Nehemiah 1:8-9

I chhiahhlawh Mosia hnena, 'In bawhchhiat chuan hnam tin, zingah ka titaitam ang che u a; amaherawhchu ka lam
in lo hawi leh a, ka thupekte in pawma in zawm chuan in zinga mi van tawp thleng pawha hnawhchhuah awm mah
se la, chung ata pawh chu ka kai khawm leh ang a, ka hming ka awmtirna tura ka ruat hmunah chuan ka hruai leh
ang,' tia thu i pek kha khawngaih takin hre reng ang che.

Deuteronomy 28:64

Tin, LALPA chuan kawlkil atanga kawlkil lehlam thlengin chi tin, zingah a tidarh ang che u a, chutah chuan thing leh
lung, in pi leh pute chena in hriat ngai loh pathian dangte rawng in bawl ang.

Jeremiah 3:8

Tin, ani chuan hnung tawlh hmang Israel chu a uire avang ngeia ka ak a, makna lehkha ka pek a huh pawhin a
laizawnnu, bumhmang Juda chuan a hlau chuang lo a, chutih ahnekin a va kal a, hurna thil a va ti ve a.

BERAMBO ZAWNG TURIN ISUA A LOKAL

John 10:14

Kei zawng beram vengtu tha ka ni; Pain mi hriat leh keiin Pa ka hriat ang hian ka ta ka hria a, ka ta pawhin mi hria a
ni;

John 15:24

Israel hnambo tan lo chuan Khawvel ah hian tirh ka nilo!


BERAM BO CHU GENTAIL HI AN NI!?

Ephesi 2:11- 12 

Chuvangin, hmana nangni tisaa Jentail, tisaa kuta siam "Serhtan" an tihten "Serhtanloh" an tihate u, khatih lai
khanin, Krista loin, Israelho khua leh tui nen inmihranin, khawvelah hian beiseina reng nei lo leh Pathian loa awmin,
tiamna thuthlung lakahte mikhuala in awm kha hre reng rawh u.

Romans 2:14

Dan nei lo Jentailten mahni thinlung pianpuia Dan thilte chu an tihin, chung chuan Dan nei lo mah se la, anmahni leh
anmahni danah an innei chawp si a,

Acts 20:28

Chung kawngah chuan nangmahni hmuhah leh biak atan ka ko che u a ni; Israelte beisei ka tawmpui avanga he
khaidiat hi bun ka ni si a," a ti a.

1 Petera 2:9

Nimahsela, thim ata chhuaka, a eng mak taka lut tura kotu che u thatna chu in entir theihna'n nangni zawng chi
thlan, lal puithiamho, hnam thianghlim, Pathian mite ngei in ni si a;

Romans 9:25

Hosea lehkhabuah chuan, "Ka mite ni ngai lo chu, 'Ka mite,' ka ti ang; Tin, hmangaih ngai lohvi chu, 'Hmangaihi,' ka
ti ang.

Romans 11:19-20

Tin, nangin, "Zawma ka awm theihna'n zarte tihtliahin an awm tawh alawm," i ti ang le. A ni, an rin lohna avangin
tihtliahin an awm a, nang i rinna avangin i ding a ni. Chapo suh la, hlau zawk rawh;

CONCLUSION

Beram chu Israel te an ni. Pathian Dan torah an zawm duh lova. Pathian hremna tawkin, khawvel ah hian an
chhuahna hre lo khawp a hnam bo thakin an darh ta. Chu chu Jentail nen a inpawlh zawp ta ani.

Isua ngeiin chu Beram bo- Jentail zinga bo zo ta chu RINNA hmangin Israel hnam leh chhungkua ah
hruaikhawm turin 'khawngaihna hun' alo kalpui ta a ni!

Kan vanram pawh hi Israel hnam 12 te chauh ziak a ni a. Chu hnam 12 ah chuan Israel hnambo(Jentail) hi a tel
ve dawn tihna a ni!

Awle, Beram bo vah i inpawm ve em le! Beram chuan an pu áw an hre thin a nia!

Posted 2nd February 2017 by Lta chhakchhuak

SABBATH vs SUNDAY (Statements from Other Churches)


Jesus Christ said of the Pharisees, "'In vain they worship Me, teaching as doctrines the commandments of
men.'  For laying aside the commandment of God, you hold the tradition of men....  All too well you reject
the commandment of God, that you may keep your tradition" (Mark 7:7-9).  Yet notice what other churches
admit regarding their observance of Sunday instead of Saturday.

ROMAN CATHOLIC

Stephen Keenan, A Doctinal Catechism, p. 174:


"Question:  Have you any other way of proving that the Church has power to institute festivals of precept? 
"Answer:  Had she not such power, she could not have done that in which all modern religionists agree with
her—she could not have substituted the observance of Sunday, the first day of the week, for the observance
of Saturday, the seventh day, a change for which there is no scriptural authority.... 
"Question:  When Protestants do profane work upon Saturday... do they follow the Scripture as their only
rule of faith...? 
"Answer:  On the contrary, they have only the authority of tradition for this practice.  In profaning
Saturday, they violate one of God's commandments, which He has never clearly
abrogated, 'Remember thou keep holy the Sabbath.'"

The Convert's Catechism of Catholic Doctrine, 3rd ed., p. 50:


"Question:  Which is the Sabbath day? 
"Answer:  Saturday is the Sabbath day. 
"Question:  Why do we observe Sunday instead of Saturday? 
"Answer:  We observe Sunday instead of Saturday because the Catholic Church, in the Council of Laodicea
[c. 363] transferred the solemnity from Saturday to Sunday."

Catholic Press, Aug. 25, 1900


"Sunday is a Catholic institution, and... can be defended only on Catholic principles....  From beginning to
end of Scripture there is not a single passage that warrants the transfer of weekly public worship from the
last day of the week to the first."

METHODIST

Charles Buck, A Theological Dictionary, "Sabbath":


"Sabbath in the Hebrew language signifies rest, and is the seventh day of the week... and it must be
confessed that there is no law in the New Testament concerning the first day."

Clovis Chappell, Ten Rules for Living, p. 61:


"The reason we observe the first day instead of the seventh is based on no positive command.  One will
search the Scriptures in vain for authority for changing from the seventh day to the first."

PRESBYTERIAN

The Christian at Work", April 19, 1883, and Jan. 1884:


"Some have tried to build the observance of Sunday upon Apostolic command, whereas the Apostles gave
no command on the matter at all....  The truth is, so soon as we appeal to the litera scripta [literal writing] of
the Bible, the Sabbatarians have the best of the argument."

ANGLICAN

Isaac William, D.D., Plain Sermons on the Catechism, vol. 1:


"Where are we told in Scripture that we are to keep the first day at all?  We are commanded to keep the
seventh; but we are nowhere commanded to keep the first day....  The reason why we keep the first day of
the week holy instead of the seventh is for the same reason that we observe many other things, not because
the Bible, but because the Church, has enjoined it."

EPISCOPAL

Philip Carrington, Toronto Daily Star, Oct. 26, 1949:


"The Bible commandment says on the seventh day thou shalt rest.  That is Saturday.  Nowhere in the Bible
is it laid down that worship should be done on Sunday."

BAPTIST

Harold Lindsell (editor), Christianity Today, Nov. 5, 1976:


"There is nothing in Scripture that requires us to keep Sunday rather than Saturday as a holy day."
Posted 6th April 2017 by Lta chhakchhuak

ISUA LEH SABBATH


ISUA'N "SABBATH" A ZAWM

Matthew 4:23 Tin, Isuan an inkhawmna inahte zirtirin, Ram Chanchin Tha chu hrilin, mite zinga natna
tinreng leh chak lohna tinreng tidamin, Galili ram zawng zawng a fang vel a.

Matthew 9:35 Tin, Isuan an inkhawmna inahte zirtirin, Ram Chanchin Tha chu hrilin, dam lohna tinreng leh
natna tinrengte tidamin, khaw lian leh khaw tete zawng zawng a fang zel a.

Mark 6:2 Tin, chawlhni a lo ni a, inkhawmna inah a zirtir ta a; tin, mi tam tak a thu hriate chuan, "He mi
hian heng thute hi khawi ata nge a hriat ni? He mi hnena finna pek hi eng finna nge ni? A kutin heti kauva
thilmak a tih hi engtizia nge ni?

Luke 4:16 Tin, a sei lenna khua Nazaret chu a lo thleng a; tin, Chawlhnia a tih dan pangngaiin inkhawmna
inah a lut a, chhiar turin a ding a.

Luke 4:31 Tin, Galili rama khaw pakhat, Kapernaum-ah chuan a zuk kal ta a. Tin, Chawlhniin mite a zirtir
a;

Luke 6:6 Tin,heti hi a ni a, Chawlhni dangah chuan inkhawmna inah a lut a, a zirtir a; tin, chutah chuan mi
pakhat kut ding lam zeng a lo awm a.

Luke 13:10 Tin, chawlhniin ani chuan inkhawmna in pakhatah a zirtir a.

John 15:10 Nangnin ka thupekte in zawm chuan ka hmangaihin in awm reng ang; keiin ka Pa thupekte ka
zawm a, a hmangaihin ka awm reng ang bawk hian.

NOTE: Heng atang hian Isua'n Sabbath a hman thin zia leh synagogue ah zirtirna a pek thin zia kan hmu
a(Matthew 4:23; 9:35; Mark 6:2; Luke 4:31; 6:6; 13:10), tin, a tihdan thin reng ani tih kan hmu bawk a(Luke
4:16). Chu mai bakah Pa YHVH thupek a zawm ani tihlanna a nih zia pawh a sawilang bawk(John 10:15).
Chu Pa YHVH thupek te chu Tanakh ah kan en chuan tihian a inziak a,

Exodus 20:8 Chawlhni hi thianghlim taka serh tûr a ni tih hre rêng rawh.

Exodus 31:13-14 “Israela thlahte hnênah chuan, ‘Ka chawlhnite hi in serh ngêi ngêi tur a ni; in thlahte
thlenga keimah leh nangmahni inkâra chhinchhiahna a ni si a; kei hi LALPA nangmahni tithianghlimtu che
u ka ni tih in hriat theih nân. Chuvângin chawlhni hi in serh tur a ni; chu chu in tân ni thianghlim a ni si a;
tupawh tibawlhlawh apiang chu tihhlum ngêi ngêi tur a ni: tupawh chu mi nia hna engpawh thawk chu, chu
mi chu a chipuite zîng ata tihboral tur a ni.

Exodus 31:16 Chutichuan Israela thlahte hian chawlhni chu an thlahte thlenga kumkhuaa thu thlun nân chu
chawlhni chu a na serh tur a ni.

Deuteronomy 5:12 LALPA i Pathianin thu a pêk che angin chawlhni chu thianghlim reng turin serh rawh.

Isua hian Sabbath thupek chu a bawhchhia kan la ti fo dawn em? Teuhlo mai, amah ngeiin "Pa YHVH
thupek te ka zawm" (John 15:10). Tin, chu chu Pathian YHVH ngeiin "ka thupek te" a tibawk anih kha
(Exodus 16:28). "Sual chu thupek/dan bawhchhiatna a ni" tih kan hmu bawk a (1 John 3:4). Tichuan Isua
chu Bible vekin "sualna[Dan/thupek bawhchhe lo neilo"(2 Corinthians 5:21; Hebrews 4:15; 1 Peter 2:22; 1
John 3:5). Paula pawn "dan hnuaia piang" a ti bawk (Galatians 4:4).
Heng atang hian Isua hian Thupek zing ami Sabbath hi a bawhchhe lova, a zawm a, sualna lah a neihloh
phah bawk a. Sual man chu thihna anih laiin suallo a thi a, kaithawhleh alo ni ta anih kha! Chu chuan Isua hi
sabbath a zawm ngei tih a tifiah hle!

ISUA ZUITU CHUAN A TIHDAN KAN ZAWM TUR A NI

1. Mi zui rawh u min ti a (Matthew 8:22; 10:38; 19:21; Mark 8:34; 10:21; Luke 9:23; 9:59; 18:22), ani pawn
Pa bawih anihna angin (Matthew 10:25),

2. Amah anga Fa nihna chang ve turin min tibawk a (Romans 8:29),

3. A kal anga kal tur te (1 John 2:6),

4. A kawng min zawh pui tur te (1 Peter 2:21),

5. Khawvel a awm laia a tih anga ti tur ten min duh a ni (1 John 4:17).

Heng atang hian amah anga kal a, amah zui tur chuan a tih ang kan tih ve a ngai a ni. Bible vekin ani chu
"nimin ah pawh, vawin ah pawh, hman ah pawh a pangngai reng a ni" a ti (Hebrews 13:8).

ISUA'N THUPEK(DAN) ZAWM TURIN MIN TI

Matthew 5:17-19 "Dan thu emaw, zawlneite thu emaw tiboral tura lo kal ka nih ring suh u; tiboral tura lo kal
ni lo va, tifamkim tura lo kal ka ni zawk. Tih tak meuhvin ka hrilh a che u, lei leh van hi a boral hma loh
chuan Dan thu a mi chhun han te tak te emaw, thai han te tak te emaw, pakhat mah a boral tawp lo vang, a
zaa a thlen kim hma loh zawng. Chutichuan, tupawh heng thupek te ber zingah hian pakhat pawh
bawhchhiaa, chutiang ti ve tura mite zirtir apiang chu, van ramah chuan mi te ber an ti ang; amaherawhchu,
tupawh zawma, zirtir ve apiang chu, van ramah chuan mi lian an ti ang.

Matthew 19:16-19 Tin, mi pakhat a hnenah a lo kal a, "Zirtirtu, chatuana nunna ka neih theih nan thil tha
engnge ka tih ang?" a ti a. Tin, ani chun a hnenah, "Thil tha thu engah nge mi zawh?" Tha chu pakhat chauh
a awm; engpawh ni sela, nunnaa luh i duh chuan thupekte chu zawm rawh," a ti a. Tin, ani chuan a hnenah,
"A eng ber hi maw?" a ti a. Tin, Isuan, "Tual I that tur a ni lo; I uire tur a ni lo; I ru tur a ni lo; Dawtin I hek
tur a ni lo; I nu leh i pa chawimawi rawh,’ tithe leh, ‘Nangmah i inhmangaih angin i vengte i hmangaih tur a
ni,’ tih hi," a ti a.

Matthew 23:1-3 Tin, Isuan mipuite leh a zirtirte hnenah thu a sawi a, "Lehkhaziaktute leh Pharisaite chu
Mosia thutphahah chuan an thu thin a, chuvangin an hrilh apiang che u chu ti ula, zawm zel ang che u; an
thiltih ang erawh chu ti ve suh ang che u, sawi zawng an sawi thin a, an ti si thin lo a ni.

Mark 10:17-19 Tin, kal tura a chhuah laiin mi pakhat a lamah a lo tlan a, a hmaah a thingthi a, a hnenah,
"Zirtirtu tha, chatuana nunna ka chan theih nan engtin nge ka tih ang?" tiin a zawt a. Tin, Isuan a hnenah,
"Engati nge tha mi tih? mi pakhat chauh lo chu tumah tha an awm lo, chu chu Pathian a ni. Thupekte chu i
hria alawm – ‘Tual that suh, Uire suh, Ru suh, Dawtin hek suh, Bum suh, I nu leh i pa chawimawi rawh,’
tithe hi," a ti a.

Luke 18:18-20 Tin, hotu tuin emaw a hnenah, "Zirtirtu tha, chatuana nunna channa turin engtin nge ka tih
ang?" tiin a zawt a. Tin, Isuan a hnenah, "Engati nge tha mi tih? mi pakhat chauh lo chu tumah tha an awm
lo, chu chu Pathian a ni. Thupekte chu i hria alawm – ‘Uire suh, Tual that suh, Ru suh, Dawtin hek suh, I nu
leh i pa chawimawi rawh,’ tihte hi," a ti a.

Isua hian Sabbath thupek hi alo zawm chiang tih kan hre ta. Ani chu Sual lo, chu chu Thupek zawm anih
avanga tholeh ta a nih chhan pawh a ni a. Matthew 5:19 ah pawh min hrilh a, "Chutichuan, tupawh heng
thupek te ber zingah hian pakhat pawh bawhchhiaa, chutiang ti ve tura mite zirtir apiang chu, van ramah
chuan mi te ber an ti ang; amaherawhchu, tupawh zawma, zirtir ve apiang chu, van ramah chuan mi lian an
ti ang." Chu chu keini pawn a hnung kan zui avang a Chatuan nunna kan chanve dan tur min hrilh chu a ni!
Chu chu ani pawn midang te zirtir turin min chah a (Matthew 19:17-19) Tin, lehkha ziaktute leh Pharisai
hote pawh zawm turin a hrilh bawk anih kha (Matthew 23:2-3). Bible vekin tihian min hrilh a, Pathian
hmangaihna hi thupek hmasa ber leh ropuiber ani tiin (Matthew 22:37-38).

Isua sawi hi ala nung reng a, ala hman theih reng tih i han enleh teh ang;

(Matthew 24:35) "Lei leh Van a boral a nga, ka THÛ(thupek) erawh a ral lovang"
(Matthew 19:17) "Nunna a lut tur chuan Thupek te zawm rawh."
(Luke 6:46) "ka sawi te zawm si lovin Lalpa Lalpa min ti a maw?"
(John 14:15) "Nangin mi hmangaih chuan ka thupek te i zawm ang."
(John 12:48) "Tupawh mi duh lova, ka thusawite vawng lo chuan thiam loh chantirtu pakhat a nei a ni, ka
thusawi kha, kha mi thu ngei khan, ni kin niah chuan amah chu thiam loh a la chantir ang."

Paula chuan tihian min hrilhfiah chhunzawm sak a-

1 Timothy 6:3-4 Mi tupawhin zirtirna dang a zirtir a, thutak (Kan Lalpa Isua Krista thu chu) leh Pathian
ngihsak lam zirtirna a awih loh chuan ani chu a chapo va, engmah a hre lo va, hriat ahnekin inhnial leh thu
kalh kawngah chuan a a ta zawk a ni. Chung atang chuan awhna te, insualna te, sawichhiatna te, tha lo lama
rinna te,

Posted 6th April 2017 by Lta chhakchhuak

ISUA LEH SABBATH


ISUA'N "SABBATH" A ZAWM

Matthew 4:23 Tin, Isuan an inkhawmna inahte zirtirin, Ram Chanchin Tha chu hrilin, mite zinga natna
tinreng leh chak lohna tinreng tidamin, Galili ram zawng zawng a fang vel a.

Matthew 9:35 Tin, Isuan an inkhawmna inahte zirtirin, Ram Chanchin Tha chu hrilin, dam lohna tinreng leh
natna tinrengte tidamin, khaw lian leh khaw tete zawng zawng a fang zel a.

Mark 6:2 Tin, chawlhni a lo ni a, inkhawmna inah a zirtir ta a; tin, mi tam tak a thu hriate chuan, "He mi
hian heng thute hi khawi ata nge a hriat ni? He mi hnena finna pek hi eng finna nge ni? A kutin heti kauva
thilmak a tih hi engtizia nge ni?

Luke 4:16 Tin, a sei lenna khua Nazaret chu a lo thleng a; tin, Chawlhnia a tih dan pangngaiin inkhawmna
inah a lut a, chhiar turin a ding a.

Luke 4:31 Tin, Galili rama khaw pakhat, Kapernaum-ah chuan a zuk kal ta a. Tin, Chawlhniin mite a zirtir
a;

Luke 6:6 Tin,heti hi a ni a, Chawlhni dangah chuan inkhawmna inah a lut a, a zirtir a; tin, chutah chuan mi
pakhat kut ding lam zeng a lo awm a.

Luke 13:10 Tin, chawlhniin ani chuan inkhawmna in pakhatah a zirtir a.

John 15:10 Nangnin ka thupekte in zawm chuan ka hmangaihin in awm reng ang; keiin ka Pa thupekte ka
zawm a, a hmangaihin ka awm reng ang bawk hian.

NOTE: Heng atang hian Isua'n Sabbath a hman thin zia leh synagogue ah zirtirna a pek thin zia kan hmu
a(Matthew 4:23; 9:35; Mark 6:2; Luke 4:31; 6:6; 13:10), tin, a tihdan thin reng ani tih kan hmu bawk a(Luke
4:16). Chu mai bakah Pa YHVH thupek a zawm ani tihlanna a nih zia pawh a sawilang bawk(John 10:15).
Chu Pa YHVH thupek te chu Tanakh ah kan en chuan tihian a inziak a,
Exodus 20:8 Chawlhni hi thianghlim taka serh tûr a ni tih hre rêng rawh.

Exodus 31:13-14 “Israela thlahte hnênah chuan, ‘Ka chawlhnite hi in serh ngêi ngêi tur a ni; in thlahte
thlenga keimah leh nangmahni inkâra chhinchhiahna a ni si a; kei hi LALPA nangmahni tithianghlimtu che
u ka ni tih in hriat theih nân. Chuvângin chawlhni hi in serh tur a ni; chu chu in tân ni thianghlim a ni si a;
tupawh tibawlhlawh apiang chu tihhlum ngêi ngêi tur a ni: tupawh chu mi nia hna engpawh thawk chu, chu
mi chu a chipuite zîng ata tihboral tur a ni.

Exodus 31:16 Chutichuan Israela thlahte hian chawlhni chu an thlahte thlenga kumkhuaa thu thlun nân chu
chawlhni chu a na serh tur a ni.

Deuteronomy 5:12 LALPA i Pathianin thu a pêk che angin chawlhni chu thianghlim reng turin serh rawh.

Isua hian Sabbath thupek chu a bawhchhia kan la ti fo dawn em? Teuhlo mai, amah ngeiin "Pa YHVH
thupek te ka zawm" (John 15:10). Tin, chu chu Pathian YHVH ngeiin "ka thupek te" a tibawk anih kha
(Exodus 16:28). "Sual chu thupek/dan bawhchhiatna a ni" tih kan hmu bawk a (1 John 3:4). Tichuan Isua
chu Bible vekin "sualna[Dan/thupek bawhchhe lo neilo"(2 Corinthians 5:21; Hebrews 4:15; 1 Peter 2:22; 1
John 3:5). Paula pawn "dan hnuaia piang" a ti bawk (Galatians 4:4).

Heng atang hian Isua hian Thupek zing ami Sabbath hi a bawhchhe lova, a zawm a, sualna lah a neihloh
phah bawk a. Sual man chu thihna anih laiin suallo a thi a, kaithawhleh alo ni ta anih kha! Chu chuan Isua hi
sabbath a zawm ngei tih a tifiah hle!

ISUA ZUITU CHUAN A TIHDAN KAN ZAWM TUR A NI

1. Mi zui rawh u min ti a (Matthew 8:22; 10:38; 19:21; Mark 8:34; 10:21; Luke 9:23; 9:59; 18:22), ani pawn
Pa bawih anihna angin (Matthew 10:25),

2. Amah anga Fa nihna chang ve turin min tibawk a (Romans 8:29),

3. A kal anga kal tur te (1 John 2:6),

4. A kawng min zawh pui tur te (1 Peter 2:21),

5. Khawvel a awm laia a tih anga ti tur ten min duh a ni (1 John 4:17).

Heng atang hian amah anga kal a, amah zui tur chuan a tih ang kan tih ve a ngai a ni. Bible vekin ani chu
"nimin ah pawh, vawin ah pawh, hman ah pawh a pangngai reng a ni" a ti (Hebrews 13:8).

ISUA'N THUPEK(DAN) ZAWM TURIN MIN TI

Matthew 5:17-19 "Dan thu emaw, zawlneite thu emaw tiboral tura lo kal ka nih ring suh u; tiboral tura lo kal
ni lo va, tifamkim tura lo kal ka ni zawk. Tih tak meuhvin ka hrilh a che u, lei leh van hi a boral hma loh
chuan Dan thu a mi chhun han te tak te emaw, thai han te tak te emaw, pakhat mah a boral tawp lo vang, a
zaa a thlen kim hma loh zawng. Chutichuan, tupawh heng thupek te ber zingah hian pakhat pawh
bawhchhiaa, chutiang ti ve tura mite zirtir apiang chu, van ramah chuan mi te ber an ti ang; amaherawhchu,
tupawh zawma, zirtir ve apiang chu, van ramah chuan mi lian an ti ang.

Matthew 19:16-19 Tin, mi pakhat a hnenah a lo kal a, "Zirtirtu, chatuana nunna ka neih theih nan thil tha
engnge ka tih ang?" a ti a. Tin, ani chun a hnenah, "Thil tha thu engah nge mi zawh?" Tha chu pakhat chauh
a awm; engpawh ni sela, nunnaa luh i duh chuan thupekte chu zawm rawh," a ti a. Tin, ani chuan a hnenah,
"A eng ber hi maw?" a ti a. Tin, Isuan, "Tual I that tur a ni lo; I uire tur a ni lo; I ru tur a ni lo; Dawtin I hek
tur a ni lo; I nu leh i pa chawimawi rawh,’ tithe leh, ‘Nangmah i inhmangaih angin i vengte i hmangaih tur a
ni,’ tih hi," a ti a.
Matthew 23:1-3 Tin, Isuan mipuite leh a zirtirte hnenah thu a sawi a, "Lehkhaziaktute leh Pharisaite chu
Mosia thutphahah chuan an thu thin a, chuvangin an hrilh apiang che u chu ti ula, zawm zel ang che u; an
thiltih ang erawh chu ti ve suh ang che u, sawi zawng an sawi thin a, an ti si thin lo a ni.

Mark 10:17-19 Tin, kal tura a chhuah laiin mi pakhat a lamah a lo tlan a, a hmaah a thingthi a, a hnenah,
"Zirtirtu tha, chatuana nunna ka chan theih nan engtin nge ka tih ang?" tiin a zawt a. Tin, Isuan a hnenah,
"Engati nge tha mi tih? mi pakhat chauh lo chu tumah tha an awm lo, chu chu Pathian a ni. Thupekte chu i
hria alawm – ‘Tual that suh, Uire suh, Ru suh, Dawtin hek suh, Bum suh, I nu leh i pa chawimawi rawh,’
tithe hi," a ti a.

Luke 18:18-20 Tin, hotu tuin emaw a hnenah, "Zirtirtu tha, chatuana nunna channa turin engtin nge ka tih
ang?" tiin a zawt a. Tin, Isuan a hnenah, "Engati nge tha mi tih? mi pakhat chauh lo chu tumah tha an awm
lo, chu chu Pathian a ni. Thupekte chu i hria alawm – ‘Uire suh, Tual that suh, Ru suh, Dawtin hek suh, I nu
leh i pa chawimawi rawh,’ tihte hi," a ti a.

Isua hian Sabbath thupek hi alo zawm chiang tih kan hre ta. Ani chu Sual lo, chu chu Thupek zawm anih
avanga tholeh ta a nih chhan pawh a ni a. Matthew 5:19 ah pawh min hrilh a, "Chutichuan, tupawh heng
thupek te ber zingah hian pakhat pawh bawhchhiaa, chutiang ti ve tura mite zirtir apiang chu, van ramah
chuan mi te ber an ti ang; amaherawhchu, tupawh zawma, zirtir ve apiang chu, van ramah chuan mi lian an
ti ang." Chu chu keini pawn a hnung kan zui avang a Chatuan nunna kan chanve dan tur min hrilh chu a ni!

Chu chu ani pawn midang te zirtir turin min chah a (Matthew 19:17-19) Tin, lehkha ziaktute leh Pharisai
hote pawh zawm turin a hrilh bawk anih kha (Matthew 23:2-3). Bible vekin tihian min hrilh a, Pathian
hmangaihna hi thupek hmasa ber leh ropuiber ani tiin (Matthew 22:37-38).

Isua sawi hi ala nung reng a, ala hman theih reng tih i han enleh teh ang;

(Matthew 24:35) "Lei leh Van a boral a nga, ka THÛ(thupek) erawh a ral lovang"
(Matthew 19:17) "Nunna a lut tur chuan Thupek te zawm rawh."
(Luke 6:46) "ka sawi te zawm si lovin Lalpa Lalpa min ti a maw?"
(John 14:15) "Nangin mi hmangaih chuan ka thupek te i zawm ang."
(John 12:48) "Tupawh mi duh lova, ka thusawite vawng lo chuan thiam loh chantirtu pakhat a nei a ni, ka
thusawi kha, kha mi thu ngei khan, ni kin niah chuan amah chu thiam loh a la chantir ang."

Paula chuan tihian min hrilhfiah chhunzawm sak a-

1 Timothy 6:3-4 Mi tupawhin zirtirna dang a zirtir a, thutak (Kan Lalpa Isua Krista thu chu) leh Pathian
ngihsak lam zirtirna a awih loh chuan ani chu a chapo va, engmah a hre lo va, hriat ahnekin inhnial leh thu
kalh kawngah chuan a a ta zawk a ni. Chung atang chuan awhna te, insualna te, sawichhiatna te, tha lo lama
rinna te,

Posted 6th April 2017 by Lta chhakchhuak

HUMAN PSYCHOLOGY
He topic a kan tum tur chu mihring a mihrinna lai tak te, kan rilru exercise dan te, kan hriatrengna alo bo dan
te, alo chakleh theih dan tur te a ni dawn a ni! Hman tangkai vek kan tum dawn nia!

[[[ MIND ]]]


Rene Descartes thu larpui pakhat chu 'I think therefore i exist'; kan ngaihtuaha kanlo awm ta mai tih hi a ni!
Quantum Mechanism atang chuan he universe a matter zawng zawng leh space zawng zawng hi elementary
particles siam leh din vek an ni a. Chu chu Waves- Particles angin matter an siam mai bakah an hual khat
vek a. Entirnan, Table hi particles rual awmkhawmin a siam a ni a. Table bul veka boruak pawh chu
particles anni leh vek bawk tihna a ni!
Tin, kan senses te ngei pawhin heng particles hi an contact a, kan ngaihtuahna alo awm a. Conscious being
kanlo ni ta a ni!Chu particles chu kan universe ah hian a khat vek a. Kan rilru ah pawh a awm a. Khawiah
pawh a awm avangin Rene Descartes thukhawchang pawh khi a dik, tih kan proof thei a ni! Achhan chu he
particles hi awmlo se, tuna 'particles' kan sawilai mek chhiar leh sawi tur leh hmu tur leh ngaihtuah tur hian
kan awm dawn hauhlo a. Ngaihtuahna hrim hrim pawh a awm heklo a nga. Universe pawh a awm hek
lovang!
Tiang hian,

a ----------------- b'

b' tellovin 'a' a awm theilo; chutiangin 'a' tellovin 'b' a awm theilo! Achhan chu same velocity, same
particles, same time hnuaia awm vek kan nih vangin!

Chuvangin he khawvel ah hian miin 'demons' a hmuhdan leh nitin a chaw kilpui te a hmuhdan hi- synthesis
pakhat ve ve a ni a. Reality ve ve an ni bawk!Hei hi mihring chu minung alo nihna tak chu a ni!

[[[ CONSCIOUSNESS ]]]


Consciousness- awmze bo lutuk chu kan awm kher lovang maw! 'Mind' kan sawi tak huang chhunga awm
pakhat leh pawimawh ber a ni! Alo insiamdan chu sawi tawh angin electrical activity-in kan thluak a thlen
veleh Brain Waves pattern(rules) hrang hrangin a siam a. Chu chuan Consciousness hi min neih tir a ni!A
tehnan a tunlaia an hmanlar em em chu Electroencephalograph(EEG) an tih hi a ni a. Thluakin electrical
activity avang a waves a dawn hrang hrang chu a teh a. Rilrua an thil thlente nen lam tihian an chhinchhiah;

~alpha - Hahdam[Meditation laia brain waves]


~betta - Harhvang [Hnathawh tur tama kan brain wave]
~theta - Muhil [Muthilh tan tirh]
~delta - Muhil nghet bur [Tho t hial ang hi]

Heng waves hrang hrang kan environment a mite hian kan hriatna paruk te an contact veleh anlo harh a.
'Consciousness' kanlo nei ta thin a ni!

Second War World zawh vel khan 'E-P-R Experiment' an tih chu Physics huanga scientist ten experiment an
nei ta a. Chuta an hmuhchhuah chu;

~ Photon pahnih hi inkar hlat takah awm mahse an properties a danglam lo!
~ Photon pakhat a waves chu photon danga wave nen a inang!
~ Heng waves te hi vawikhat ah hmun 4/5 ah an inthendarh emaw awmkhawm huk thin.
~ Heng waves te hi an direction leh position chiang taka hriat theih a nilo!~ Vaipa leh Mizopa waves dawn
a inang!
~ Nimahsela Vaipa leh Mizopa waves dawn zah a inang lo!
~ Chutakarah Vaipa ho rual awmkhawm zingah an waves dawn tama inanglo leh vek!
~ Chutiang bawkin mizopa ah pawh.
~ Chutiang zelin khawvel pumpui a mihring leh ramsa te nen lam a hrang vek!

Example- Pindan pakhat ah mihring pahnih, engkim an mamawh inang veka sem ve ve hi awmdun ta se.
Pakhat a mut a chhuak a nga, pakhat zawk erawh a harh kur ang!

Hei hi kan waves dawn tam zah leh awmna hmun inanglo; inmung nasa takin brain waves a siam a. Kan
'consciousness' alo pian tak dan chu a ni!

[[[ TYPES OF CONSCIOUSNESS ]]]

~ Dream
~ Memory
~ Learning
[[ Mumang(Dreams) ]]:
Kan consciousness a hahchawlh lai hi mumang kan neih lai a ni a. Brain waves chu 'theta' leh 'beta' a ni!
Tin, mak tak chu mumang hi engtia lo awm nge tih tuman an hrelova. Nimahsela kan consciousness a
inzawm dan erawh Theory hrang hrang a awm thung! Chung zinga lar pawl chu Sigmund Freud Theory,
kum zabi 19 lai ami kha a ni. A ngaihdan ah chuan mumang hian thilken(content) pahnih- Manifesh Content
leh Latent content a nei a. Entirnan, Mumangah exam i nei a; ilo thiam phian bawk a. I pass ta nghe nghe a
ni!

Hetah hian he mumanga thilthleng zawng zawng hi 'Manifesh Content' chu a ni a. Exam ilo thiam em em leh
ilo pass khian engemaw a phena tihlan tum a nei ve thung a, chu chu 'Latent Content' chu a ni! Josepha
mumanga buhvui kha a unaute sawina a ni a, 'latent' a ni. A mumanga a hmuh hrim hrim kha 'manifesh'
anileh bawk!

1976 ah K.Allan Hobson ve thung chuan 'Activation- Synthesis Hypothesis' tih hmangin mumang chu kan
thluaka waves lut tam tak, consciousness nive tho si, reality ni bawk, pianhmang leh awmze dik tak neia
remkhawm a ni a ti a. Entirnan, Hydrogen gas hlauhawm tak hi amal chuan Poison ani mai a. Oxygen gas
pawh amal chuan boruak tha anileh mai a. An pahnih a an hanin mung hrep chu Water(H2O) alo awm ta ang
hi a ni! Kan bula Ui bauh thawm chu Waves angin kan thluak ah a lut a. Naupang tap thawm waves bawk
chu kan thluakah anlo lut veleh bawk a. Chumi lai vek chuan News puang ri waves alo lut veleh a. Kan
thluakin sawifiah a han tum a, awmze neiin remkhawm a tum a- Uiin naupang a seh tap a, News ah a boral
thu anlo puang nghal zat angin a mumang ah a awm ta daih, ang hian!

A dangleh chu Carl Jang Theory hi a ni a! Ani hi chuan kan Reality, kan muthilh lai nilo tuna kan menlai a
thilthleng tura kan duh hi mumang lamah kanlo practice thin niin a ngai ve thung a. Religious leh Emotion
velah a nasa, a tibawk!

[[[ MEMORY ]]]


Consciousness kan sawi tak kha mind huangchhung ami a ni a. Chu consciousness chhungah chuan alo
thanlen nan Memory a nei a, chupawh chu 'Learning' hmanga develope leh tur bawk a ni! Learning erawh
nakin lamah kan sawi thung ang!

TYPES-
Mihring ah hian memory chhunga thil kan dahluh hi alo invawn that dan chi hrang pahnih a awm a. Chungte
chu,

[[ Encoding ]]~ Entirnan, karhmasa a thiante nen Dinner kan ei kha a karleh lehpek thleng pawhin kan tum
vang pawh ni lovin kan la hre reng a. Mahse kan chawhmeh erawh kan hre tawh lo! Hetiang hi 'encoding' a
ni a. Khawilaiah pawh kal ila kan bul leh a chheh vela waves leh frequency activity ten kan brain ah anlo
encoded hman a. Chu chu kan tumvang nilovin kan environment nena kan innghen tlat vang a ni! A chianleh
zual nan- Marble 10 hi arualin thehchhuak la, an vai hian ngil em emin theh phei la. An vai hian i tum hmun
an thleng vek lova nga, athen chuan hmundang daih an pan a nga, athen chu an ding daih a nga, athen chuan
i tum hmun an thleng ang!

Hetiang chiah hian marble hi waves leh frequency ni tasela, i tum hmun kha boruak kan bul vel ami hi
nibawk sela, athen an kalkawina kha mihring nibawk sela; waves hian min kalpel vek lova. Athen chuan kan
taksa an contact a. Ngaihtuahna leh memory kanlo nei mai ta a ni! Hei hi kan tum vang pawh nilovin kan
nitin nuna environment nen kan insik reng vang hi a ni! Chuvangin engemaw kan thiltih leh thilthleng, a
chipchiar nichiah si lova kan hriatreng thin chhan hi a ni!Neuroscience atang a kan sawi dawn chuan kan
sense paruk ten electrical activity atang Massage hi waves- paticles angin an dawng a. Kan tum vang nilovin
chu thilthleng chu kan DNA ah athen a inchhu-kai ta vek a! Kan lo la hriatreng chhan hi a ni!

[[ Pychological Applied ]]

~ Kan TV en a zirin kan mizia a insiam danglam thin!


~ Mi inhaulai kan hmuh palh hi thumvang pawh nilovin an tawngkam kan hmang thut thut thin!~ Nu leh Pa
inhauhna hi naupang hriattirloh tur a ni!
~ Adang pawh tum vang ni hauhlova kan lo lakchhawn ve mai theih avangin fimkhur hle tur a ni!

[[[ Encoding dan chithum ]]]


Achung lama kan sawi tak 'encoding' hi khi kan tum vang nilovin kan zia leh nungchang thlenga thlenga
nghawng nei, lo piang ve tawp ani tih kan sawi tawh a! Chutih rual rualin kan tum chuan kan encoding veleh
thei bawk a! Chu chu han sawic hhunzawm ta nghal mai ila.

Entirnan, Stephen Hawkings chu tunlai theoretical scientist lar ber leh pui ber a ni!Hei hi keimahni a
'encoding' dawn ta ila, hetiang hian kan tum thei;

~ Phonetic Encoding: A hmasa ber ah chuan Stephen Hawkings- a hming khi kan chhinchhiah hmasa ber a
nga. A hming chu kan theihnghilloh nan 'E' atang a intan tih kan chhinchhiah bawk a nga. 'Stephen
Auhmuna' tih vel atang pawn kan chhinchhiah thei tihna a ni!

~ Structural Encoding: Hetah ve thung chuan Stephen Hawkings a lar chhan. A chanchin ziaktute ten engtin
nge an zia. Hriat a ngaihchhan tih vel a ni a.

~ Semantic Encoding: Adangleh chu Stephen Hawkings a hming, a larna, a awmna, engang mizia, engtia
thiamna nei nge, a thiamna, a taksa lama harsatna, a ziak thu leh hla thlenga fiah taka chhinchhiah kha a ni!

Hei hi ngun taka kan enchuan 'Sematic Encoding' hi encoding zawng zawng ah tlau leh rintlak ber ani tih
kan hre mai dawn a ni! Tin, hetiang chauhlo thil dang pawh hetiang hmang hian kan chhinchhiah thei a ni!

[[ Storage ]]~ Hei ve thung hi chu kan environment atanga encoding awm tawh te kan thluaka
dahthat(storage) dan hrang hrang ani thung a! Encoding nena inzawm annih avangin sawiloh theih lohva ni!
Chu model chu Richard Atkinson leh Richard Shiffrin te duan kha a ni a. Storage chithum ah then ani!
Tiangin,

~ Sensory Memory
~ Short Term Memory
~ Long Term Memory

A hmasa berin entirna siam hmasa ta ber ila-

~ Sensory Memory: Zanlai ah aizawl khawpui Bike a i fan kual chuan i hrethiam mai ang. Motor thenkhat
chuan an light down(or dim) lovin kan hma zawn ah anlo kal a. Kan mit a tivai a. Kan tluk phah lek lek thin
tiru! Hei hi ahnu kumleh a thianhote nena titi tum pawhin a light enzia leh enkhalh nasat zia che ila sawi zut
zut thei ani.

Hetiang chiah hian Lusun nikhuaa thenawm ten music bengchheng taka an play khum vak tum che chuan a
kum kumleh ah pawh titi ah inla nei ta fo mai a ni!

Hei hi Sensory Memory a khung a ni a. Long Term memory ah anlut tlang chhoh tlangpui bawk thin! Tin,
he memory ah hi chuan a chipchiar a hriat ani ngai lo bawk ani thil chhinchhiah ho reng reng hi!

~ Short Term Memory: A entirna hian tanleh ta ila. Naupan lai deuhva 'Pathum hmun' 'Panga hmun' kan
zirte, Tun hnua phone number kan By-heard kan dahthatna hi a ni a! Kan hre rei lova, vawikhatah tam tak
kan chhinchhiah thei hek lo!

Psychological Science- in min hrilh dan chuan kan short term memory ah hian thil thar hlak chhinchhiah
dawn ta ang ila, thumal pakua(Digit/alphabet 9) bak aia tam a dah theihloh, an ti!

Entirnan, JDBDKLDBS tih hi han chhinchhiah chhin teh, naktuk velah chuan i theihnghilh leh ang! Anihloh
pawn JDBDKLDBSFFKD hi han tum chhin rawh le. I thei nge theilo zawk?!
~ Long Term Memory: Hei hi chu kan nitin nun ah achiang em em a. Engtin nge chaw ei kan thiam, kan kal
thiam, English kan thiam, Motor chuan kan thiam, avai hian ani veng a ni. Sawi tam a ngai hran love!

[[[ LEARNING ]]]


Hei hi kan sawi tak memory kha hman tangkai anihdan a ni a. Memory awm lovin Learning a awm thei
lova. Awm dun ve ve ngai a ni!

Kan Learning dan hi chihnih lian tak a awm a. Pakhat chu vawikhat vel lek a nghwng hnua kan memory
theih mai hi a ni a, a hming ah 'Non-associative learning' a ni a! Pakhatleh chu vawi tam tak hnua kan
memory ve theih chauh te a ni! 'Associative Learning' tih ve thung a ni!

[[ Non- Associative Learning ]]


Mihring vawi tam tak zir nawn kan ngaihmiah lova kanlo zawm ve nghal mai thin dan hi chihnihin an
thensawm leh a!

Entirnan, Mipakhatin midang tihdan nuihzathlak thenkhat ho a zir sak vel fo chuan amah pawh hian
engtikemaw ah alo ti ve fo va; a tihluih kher ngai lovin alo ti ta fo mai a ni! Hetiang chiahin dinner hi dar 5
velah mizoram a awm te chuan an ei a. Hei vang hian an response dan pawh hi dar 5 ah zel anril a lo tam
bawk thin! Tichuan dar 8 velah phailam nena rualin han tive chhin dawn ta sela, a riltam lutuk hian dar 8 a
nghak zolo mai thei a ni! Hei hi 'habituation' tiin Physchological term hmehbel a ni!

A dang pakhat zawkah entirna han siamleh ta ila, i ban alo thak a, i hiat a. Reilo te ah i hiahna chu alo sen a
nga, alo nâ mai thin ang! Hei hi a awmzia chu kan ban hiah hi response ni sela, a thak(iching) kha 'stimulus'
nibawk sela; a thak veleh kan hiat a. Stimulus chu Response in a zawm a; chu vek chu response dang angin a
na tih alo thawn a. Kan hiah lai pawh kan tawp ta chiah a ni! Hei hi 'Sensation' tih ani thung! Chaw eitam
kan duhloh chhan pawh kan eitam chuan response chu pumna a ni a. Ke chhuih palh laka kan fimkhurna
pawh hi a response chu 'pain' anih vang a ni!

[[ Associative Learning ]]
He theory tana ngaihdan siam hnem ber leh an pawm ber zing ami chu Iva Pavlo a ni a. Chu a theory chu
'Pavlovian Theory' tih a ni! A lar dan tak zawk ah chuan 'Classical Conditioned' tih ani thung!

~ [ Classical Conditioned ]: In thar kan luah a. Kan thenawm te chuan kan luah tanni ngeiin kan insir ah
tuihawk an rawn luan tir ta a! Kan va hrilh hre phei chu a thinrim zawk ah alo tang vei tlat bawk! Hetiang a
kum thum meuh kan nih tak fo hnu chuan kan thenawmpa chu mi mak tak niin kan rilru ah a intuh tlat tawh
thin! Tuihawk alo luanloh chuan a fel tihna kan nei a, tuihawk a luanluih tir chuan hrilhin a sawtlo tihna a
ni!

Hetah hian In thar, thenawmpa, tuihawk leh keimahni(kan) hi kan inzawm vek a. Kan rinsa fo chu nitin
inhauh chu alo ni ta der mai! A tuihawk tello chuan inhauhna chu a awmleh hauhlo!

~ [ Oparent Conditioned ]: Hetah ve thung chuan kan nitin nuna thil thleng, entirnan Ruah a sur chuan
kawng a min fo avangin Ruah sur a piangin kawng pinlohna lam niawm a kan pan hi kan zirna, kan hriatloh
hlana kan taksa chhunga kan chhia leh tha hriatnain alo zir chu a ni!

Posted 13th April 2017 by Lta chhakchhuak

ISUA HI MIHRING A NI(PATHIAN A NILO)


Matthew 26:39 Tin, tlemin hma lamah a va kal hlek a, a bawkkhup a, "Aw ka Pa, a theih chuan he no
hian mi pel lul rawh se; nimahsela keima thu ni lovin, nangma thu thu ni zawk rawh se," tiin a tawngtai
a.

- Isua duhdan chu Pathian anihloh vangin Pa Pathian duhdan chauh a ni.
John 5:26 Pain mahnia nun a nei ang bawkin Fapa pawh mahnia nun neiin a siam:

- Isua chuan a nunna siamtu chu Pathian a ti a. Pathian chuan khawi atang mah nunna siamtu a neilo.

John 5:30 “Keimahin engmah ka ti thei lo: benga ka hriat ang zelin ro ka rel thin; ka rorel chu dik tak a
ni, keima thu thuin awm ka tum lo va, mi tirtu thu thu zawka awm ka tum thin avangin.

- Isua chuan engmah ama duhdanin a ti theilo. Pathian ani tlat lo. Pathian chuan a duhdanin a ti a. Pathian
duhdan chuan Isuan a ti zawk thin.

John 5:19 Tin, Isuan an hnenah, “Tih tak meuhvin, tih tak meuhvin ka hrilh a che u, Fapain mahniin
engmah a ti thei lo, Pa thiltih a hmuhchauh lo chu; thil a tih ang apiang chu, Fapa pawhin a ti ve thin.

- Isua chuan Pathianin kawng a ruatah chauh a kal thu leh, Pathian thupek a zawm zia a sawi a.

Mark 10:18 Tin, Isuan a hnenah, "Engati nge tha mi tih? mi pakhat chauh lo chu tumah tha an awm lo,
chu chu Pathian a ni.

- Isua chu Pa lakah midanglam niin, Pa nena mitha nia tehkhin chi nipawn Isua hian a inngailo!

John 14:28 ‘Pa chu keimah aiin a ropui zawk si a.

- Pa chu Isua aia a ropui chuan Isua chu YHVH anilo tlat mai.

Matthew 6:9 ‘Kan Pa vana mi, I hming zahawm rawh se.

- "kan Pa, kan bula ding hi" tiin a hunlaia a bula mite kha a hrilh lo. Leia a awm lai khan "Pathia, Van ami" a
ti. Chu chu kan tawngtai dan tur pawh a ni.

Matthew 27:46 Tin, behliang mun hun lai vel chuan Isua chu aw ring takin, "Eloi, Eloi, lama
sabakthani?" tiin a au chhuak a. (chu chu "Ka Pathian, ka Pathian, engah nge mi kalsan?" tihna a ni.)

- Isua hi bum hmang a nilo. A Pathian YHVH a au a ni e. Amah a inau reng reng lo.

John 17:21 an zaa pumkhat an nihna turin; ka Pa, nang keimaha i awm leh, kei nangmaha ka awm ang
bawk hian, anni pawh keimahnia an awmna turin; nangin kei mi tir tih khawvelin an awih theihna turin.

- Pa leh Fapa hi pumkhat an ni a. Chutiang chiah chuan keini pawh Pa nen pumkhat kan ni thei.

1 Corinthians 15:27-28 “Ani chuan a ke hnuaiah engkim a dah si a,” nimahsela, “A hnuaiah engkim
dahin a awm,” a tih hian, a hnuaia engkim dahtu chu a tel ve lo tih a lang reng a ni. Tin, a hnuaia
engkim dahin a awm hun chuan Fapa ngei pawh chu a hnuaia engkim dahtu hnuaiah chuan dahin a
awm bawk ang, Pathian chu engkima engkim a nih theihna turin.

- Pathian hnuaiah Fapa a awm a. Fapa hnuaiah engkim a dah tihna a ni.

Hebrews 1:3 ani chu a ropuina eng leh, atak anpui ngei leh, ama thiltihtheihna thua engkim tungdingtu
niin, sualte a tlenfai hnuin chung lama Ropuibeera ding lamah khian a than thu a;

- Pathian anpui a siam, Pathian mitirh, Pathian aiawh a ding, Pathian dinglama thu tlak a ni.

Hebrews 4:15 Puithiam Lalber,kan chak lohnate min hriatpui thei lo nei kan ni si lo; keimahni anga
kawng tinrenga thlemna tawk tawh, sual erawh chu sual lo, nei kan ni zawk e.
- Pathian chu sualin a thlem mai mai rualloh a ni a. Isua erawh thlem a ni thung. Chuvang a Isua pawn
"Pathian chauh chu tha(thlem ngai lova tha)" a tih chhan ni.
Posted 1st May 2017 by Lta chhakchhuak

KAWCHHUNG" VRS "NGAHPUI "HEART OF THE


EARTH(LEI CHHUNGRIL)"
Jona kha Nghapuiin a lem khan, "Nghapui lak ata min dah chhuak la" a ti lova, figurative language
hmangin "sheol(thlan)" a ti a-

Jonah 2:2
Heti hian a ti a; Ka hreawmna avângin LALPA chu ka ko va, Annin mi chhang a; SHEOL kawchhûng
atangin ka au va, Nangin ka aw i hria a.

Isua pawh kha Jona anga tehkhin niin "Sheol(thlan)" hmang lovin- figurative language "heart of the
earth" a hmang ve thung-

Matthew 12:40
Jona chu ni thum leh zan thum nghapui kawchhunga a awm ang khan, Mihring Fapa hi ni thum leh zan
thum LEI KAWCHHUNG ah a awm bawk dawn a ni.

A awmzia chu-

Sheol(Nghapui Kawchhung) = Heart of the earth(Sheol)

SHEOL AWMZIA

English Bible lehlin thar ah chuan Greek-in HADES tih a ni a, Hades tih thumal hi septugiant a Hebrai
tawng Sheol(Thlan) tih thumal lehlinnana an hman khan Greek epic virus a kai phah a, Haides chu Greek
Titans ho thawnthu a; Zeus-a, a unaupa nen an intibuai khan a unaupa chaklo zawkin, hrem a ni a,
underworld(lei hnuai) ah a khung a, leihnuai a mitthi khaw Lalpa alo ni ve ta tih a nih kha. Kha khan haides
thumal hi a ti hnawk ta em em mai a ni.  Hemi avang hian SHEOL/HADES chu mei alh dur
dur/HREMNA tura ngaihruat theih tak pawh ani a, mahse chu chu Bible min hrilh dan a ni lo!

New Testament in a hmandan-

1. Tirhkohtethiltih 2:31 ah chuan Yeshua chu Hades  ah hnutchhiah a nihloh thu sawi lan a ni a, hades ah a
kal tihna a nih chu.

2. Paula chuan Yeshua chu Hades ata  nithum ni  ah kaihthawh a nih thu a sawi ve leh bawk a(1Korinth  15:
3,4). Mizo leh sap thenkhat hote pawn hmasang atang tawha kanlo inzirtir dan a nih miau tawh avangin
Hades chu hremhmun, kang hluah hluah tur emaw tih mai a awl. Mahse Paula vek hian Hades chu
kangthei(burnable) lam nilovin  thlan  a ni tih chiang takin arawn pholang ta a ni! Tichuan Yeshua pawh kha
nithum chhung thlana phum a ni tihna a ni a. Hremhmunah a kal tihna lam a nilo!

3. A tihfiahtu dang atan Joba chuan “Sheol ah chuan mi thukru teh la” a ti bawk a. Joba’n hrehawm taka
natna a tuar mek laia sheol a humhim a duh dan ah hian a hrehawmloh ang tih a hriat mai a; thlan a ni ngei
ang tih hi a rin theih nghal a ni.

Chuvangin Sheol chu -

THLAN/THIHNA HMUN tihna a ni e.

THUFING TAWI LAWRKHAWM

-Author: czars
Lehkha chhiar hi rilru tan a ni a, insawizawi chu taksa tan ani – Joseph Addison.

Damchhung thahnemngaihna hi, nun tlaina kawng awmchhun a ni – Theodore Parker.

Dam rei leh rei loh ai chuan, damchhung nun hman dan tur hi a ngaih pawimawh awm zawk – H.C. Balley.

Tleirawl lai hun hi nun duhdah lai a ni a, puitlin lai hi tan lakvak lai a ni a, tar hun hi chu inchhir hun ani – Benjamin
Disraeli.

Tar hun tilungchhiat thlaktu ber chu upatna ni lovin naupan that lehna hi a ni zawk – Mark Twain.

Damchhung nun, nuna lallukhum leh ropuina chu nungchang hi a ni a, mihring thil neih hlu ber a ni – Smiles.

Nun hi thlir leta hriatthiam theih chauh a ni a, hmalam thlira nun tur a ni tlat si – Soren Kierkegaard.

Kum sangkhat pawh dam ila thimai tur chuan ka la inngai thei chuang lovang – William Shakespeare.

Pian leh thih hian damdawi a nei lova, a inkar hmangnuamthei turin in vengtha mai rawh – George Santayana.

Nungturin ei la, ei turin nung suh – Moleire.

Pathian mihring a lo chang hi thil mak ber a ni awm e- Cardinal Newman.

Thilmak ka hmu lo i tih chuan ka chhanna chu ” Engvanginnge ringtute tiduhdahtu mifingte leh thil ti thei ho kristian
ah an in leh vek? Kha kha thil mak chu ani- Thomas Aquinas.

Thilmak tih hi awm lo se kristian ka ni lovang – Augustine.

Pathian mitah a dik em? Tih hi ka ngaihdan hruai fo tu ani- Rev. Thansiama.

A kianga awm duh tu tan chuan Pathian hi mi khirh ani ngai lo – A.W. Tozer.

I fate Pathian lam kawng i zirtir loh chuan Setana’n sual kawng a zirtir ang- Charles H. Spurgeon.

Pathian tel lova nun chu khawl la tel lova thil thui ang leh pentui awm lova thil ziah ang a ni – William.D. Mounce.

Zawitein kal la, tawng tlem la, tawngtai tam rawh – J.T. Batch.

Keimaha kim lo awm chu Bible atangin ka hmu chhuak ta -Cliff Richard.

Chatuan Pathian zawm la, chatuan mi i ni mai – Augustine.

Pathian hi hmun dangah zawng suh, i thinlung kha a hmai hma ngeia pathian i tawhna hmun tur a ni e – Angelus
Siesius.

Pathian rilru hi i duh angin teh ngawt suh, i duh ang ang rilru put tir ngawt suh – George Mc Donals.

Sakhuanna tellova mi lehkha i thiam tir chuan, ramhuai sual tak i siam a ni ngawt e – DulK of Wellington.

HRIAT VE RENG RENG AH!

I fa avanga i tah hun a thlen hma ngeiin naupang chu vel mai rawh – Arab Thufing.

Engmah beisei lo chu a nihlawh e, a hrilhai dawn si lova – Alexander Pope

A thil tha lo hnehtu chu mi chak a ni – Benjamin Franklin.

Dam chhung nun hi kum tam taka belchhah ai chuan damchhung hun hi tangkai taka hman a pawi mawh zawk-
Alexis Carrel.
Khawvelah hian mi a hlim dawn chuan khawvel a hawisana ngai – Anatok France.

Keimah ang mi keimah min tibuai nasatu ka la tawng ngai lo – Dl. Moody.

Thatderna hi hmuh theih loh sual nung reng chu ani – John Milton.

I thinlungin dik nia i hriat chu ti ngei ang che, sawiselna i tawk dawn tih hre bawk ang che – Eleanor Roosevelt.

Dikna tak vuana Pathian duh zawng leh a tha chauh en a rawng i bawl a, thudik i sawi chuan an lawm mai hauh
lovang che, thlarau mi a inngaite leh i thawhpuite hlei hlei in an relin an ep ru ang che, mahse thutak chuan a hneh
ang – E.E. Marth.

Dikna hlen a lawmman hmuh loh hi, dik lo taka hremna pumpelh aiin ka duh zawk – Murcus Cato.

Thildik tih vanga hmuhsit hi, thildik lo tih vanga fak hlawh aiin a tha zawk- Roy B.Zuck.

Khawtlanga sualna hi, chhungkuaah zung a kaih dan chhui lova siamthat kan tum chhuan ka hlawhchham ang – Dr.
Keneth Chafin.

Kristiante hian fiahna te, harsatna te kan tawhin ka kross put tur a ni e, kan ti leh ngawt thina hei hi kross put awmzia
ani lo, kan nunhlui nitina hnawla mahni thih zela, krista tana nun tur ani zawk -A.Murray.

Mi chu a awmna hmuna kristian anih theihloh chuan khawi hmunah mah ani thei chuang lovang – Hanry Ward
Beecher.

Kristian philosophy chu, mahni inphat, mahni inthunun, mahni inkhuahkhirh ania, setana philosophy chu, i duh angin
nung rawh, i duh nei rawh, mi thuin awm suh, i nun ania i thu thu tih ani -Bob Jones.

Millionaire te hi kan nui khat pharh mai a ni – Andrew Carnegie.

Setana hian i inpekna tur leh thlarauva tan i lakna tur hi a dal lo, naktuk atan anih phawt chuan – JC Ryle.

Nitin hi ni hmang hnuhnung ber tur angin nung rawh u – Drummond.

Ni 3 hnuah sangha leh mikhual hi an rimchhe tan – Danish thufing.

Thil mawi hi a tha a, mi tha chu a mawi thuai thin – Sappho.

Mathematics thiam ber te chu, nitina malsawmna an dawnte chhiar thiamte hi an ni – David Phelps.

Virgin hlutna chu kan Lalpa nu (mari) atangin a intan – Augustine.

Thiamna hian rilru a hneh kher lova, rilru hnehtu hian thiam a hlawh tir a ni.

Tuna hlawhtling taka kan hmuhte hi hun kal tawha hlawh chham thin, mahse beidawng duh lo an ni fo.

Vawina kan thiltih hian nakina kan hlawhtlinna a rawn thlentir dawn chauh a ni.

Dikna avanga tuarna hi thil dik lo avanga fakna dawn aiin athlanawm zawk.

Midang ngaidam thei lo chuan ama zawh ngei tur leihlawna ti chhia a ni.

Mi chunga ngilneihna lantir hi kan pek chhuah theih zinga bo thei miah lo a ni a, a lo kir leh zel thin.

Hausak i duh chuan, i thil neih pawisa in a lei theih loh zawng zawng kha i chhiar hmasa phawt dawn nia.

Hlimna intawmpui hian a letin a tipung a, lungngaihna intawmpui chuan a zatve a laksak thin.

Hmasawn tum mi tan dawhtheih a pawi mawh ber.


Nupui/Pasal i neih hma chuan zau takin i mit meng la, i neih hnu chuan a chanve chauh in meng ang che.

Mizo, Khawvelah hian mi pakhat ve mai i ni a, mahse tu emaw tan chuan khawvel tiat a lian i ni thei.

Fate thu tha hrilh chu a awl em em a, nuna hrilhtu nih erawh chu a harsa em a ni.

Felna hi mihring hlutna ani.

Fiahna hi thlemna a ni a, thlemna hi fiahna a ni.

Fin i duh tak tak chuan intifing suh.

Fing lo mah la, thiam tum la; thiam lo mah la, fin tum rawh.

Finna hian that a hlawh kher lova, thatna hian fin a hlawh fo thin.

Thiamna hian rilru a hneh kher lova, rilru hnehtu hian thiam a hlawh tir a ni.

Finna leh âtna hi thup theih an ni lo.

Dawizepna chuan mihring harsatna atangin a tlan chhia a,huaisenna erawh chuan mihring harsatna a tawn a, a su
kiang thin.

Dawt hian amaha ding turin ke a nei lo a, dawt dang a ngai zel a ni.

Dawtsawi hi mihring hlutna hlauh tir thintu a ni.

Dawtsawi hmang chuan chhinchhiahna a nei tha tur a ni.

Dawtsawi hmang chuan thu tak pawh sawi se, mite’n an ring thei lo.

Dawta chhan hi buaina leh harsatna ti zual kaitu a ni.

Rinawmna (Thupuan 2:8-11)


  Mizo Articles  

1. Thuhma
Tun tuma kan thu ngaihtuah tur hi ‘rinawmna’ tia thupui vuah a ni a. Rinawmna hi
Mihring leh ramsa-te tan pawh tul leh pawimawh tak a ni a. Nunhona tawh phawtah
chuan a pawimawh ber kan ti thei awm e. kan thupui hi thalaite tan a bikin sawi kan
tum ang a. A hmasaber atan rinawmna awmzia kan hrilhfiah ang a. He mi zawhah
rinawmna chu chawimawina hlawhchhuahna a nihna kan thlir leh ang a. A zawhah
innghahna tlak rinawmna leh thutiama dingnghet rinawmna kan ngaihtuah ho leh ang .
A tawp ber atan tlangkawmnain kan thupui hi a tawp kan khar dawn a ni. 

2. Rinawmna Awmzia Chu Engnge Ni?


Kan thupui hi a fiah zawk theih nan tawngbul lam atangin sawifiah kan tum ang.
‘Rinawmna’ tih hi Greek tawng chuan ‘Pistos’ an ti a, Hebrai tawngin ‘Emuna’ an ti thung
a, a awmzia chu hetiang hi ani:- Mi rintlak (Reliable), beisei ang ngeia mawhphurhna
hlen thin mi, midang tan pawh innghahna tlak leh rinngam te hi mi rinawm chu an ni.
[1]Han belhchhah leh ta ila, Rinawmna awmzia hi kan teh dan a zirin chi hranghrangin
kan sawi thei anga. Hetiang hian sawi dawn ta ila, rinawmna chu “innghahna tlak-te, rin
tlak-te, thutiama ding nghet-te, tih tur ti te.”[2] Hengte hi rinawmna kan tarchhuah
theihte ni ta mai se. Kan tehna a zirin rinawm kan tih chu a inanglo thei a. Chuti a nih
laiin heng kan tarlan theih bak a awmzia tam tak kan belhchhah thei ngeiin ka ring.

Mi tupawh mi ropui leh ngaihsan awma kan chhal theihna chu zirsannaah-te leh
hosaknaah-te ni lovin, rinawmna chawisangtu an nih leh nih lohvah a ni zawk. Thu hre
tam leh sawithiam rinawmna tlachhamte ai chuan mahni chanvoa rinawm taka ti thinte
hi eng hun leh hmunah pawh mite fak leh chawimawiin an awm zawk thin.

3. Rinawmna Chu Chawimawina Hlawhchhuahna A Ni


Mi rinawmte hian a tirah harsatna tamtak tawk thin mah se, a hnuah hnehna an chang
thin tih thu hi mi rinawmte chuan a duai loh zia an hrechiang hle ang. Tunlaiah
rinawmna tlachham mahni tanghmasialna leh mi kuta sahrang hmuh lenna chuan min
chim nasa hle tawh a. Mahni ta lo pawh neih duhna chuan kan khawtlang, ram leh hnam
chu min ei chhe mek zawng a nih hi. He zia tha lo tak avanga mualpho ta pawh tam tak
an awm ngei ang. Rinawmna tel lo chuan nun hian hlutna leh zahawmna a nei lova.
Hmelma insiamna a ni.

Abraham Lincoln-a rinawmna atang hian rinawmna hlutzia i zirho dawn teh ang.
Lincoln-a kha kum 24 mi chauh a nih laiin Illinois-a New Salem khaw dak inah dakpu
hna a thawk a, a hlawh chu kum khatah dollar 55.17 chauh a ni. Kum 1836-ah New
Salem dak in chu an khar a. Hun rei tak liam tawh mah se, Washington atanga Agent lo
kal chuan pawisa chin fel a tul thu leh dak in chuan dawrkar pawisa dollar 17 an bat thu
a rawn sawi a (He tih hun lai a dollar 17 chuan thil a tithei hle turah ngai ila). Hetih hun
lai hian Lincoln-a chuan ukil hna a lo thawk daih tawh a ni.

Lincoln-a chu pindanah lutin thiangrem hlui tawh zet mai hi a va hawng ruk ruk a, puan
enga siam ip hlui tawh zet mai, insuih tut chu a rawn keng chhuak a. a tawnna an phelh
a, a chhunga pawisa awm zat an han chhiar chuan dollar 17 chiah a lo ni a, kum tam tak
chhung chu pawisa a awm tih hre reng chungin a lo khawih miah lo a nih chu! Lincoln-a
chuan Agent hnenah chuan “Ka pawisa chauh lo chu tu pawisa mah ka hmang ngai lo,”
tih pahin Agent hnenah chuan pawisa chu a hlan ta a ni.[3] Abraham Lincoln-a chu
rinawmna tlachham mi lo ni ta se zawng he thilah hian a mualpho hle dawn a ni. Mahse
a rinawmna chuan chawimawina a hlan a. Kum tam tak ral tawh mahse chuai leh tawh
lo tur hmingthatna chu a hlawhchhuak ta zawk a ni.

Rinawmna hi kan incheina tha leh mawi ber a nih hre rengin tute pawhin kan vawn nun
hram hram hi a tul tak zet a. Rinawmna chuan nun hlimna leh zahawmna a thlen thin a
ni. Chubakah rinawmna chuan ‘thlarau mi’ dik takah min siam a. Thu tam tak sawi aiin
mite thinlungah awmzia a nei zawk. Mission hmanrua tha tak a nihna pawh i hre thar
leh ang u.

4. Innghahna Tlak Rinawmna


‘Innghahna’ tih thumal awmzia hi han sawifiah dawn ta ila. Miten he tiang hian an sawi
thin, ‘pafa ram vak chuan Sakei an tawhin fapa chuan a pa chu inphen nan a hmang thin’
an ti. Entirnan, Sakei chu a pa chuan hneh dawn lo mah se, fapa tan a pa chu a
innghahna a ni tlat. Innghahna tih chu mi tuin emaw harsatna leh tlakchham a nei a.
Mahse, chu a harsatna chu a mah chauha chinfel theih loh hun a lo thlenin a tlukluhna
leh nghenchhan bera a hman chu atan innghahna chu a ni.

Chhungkua, Kohhran leh Khawtlang te kan thlir chuan heng zawng zawng innghahna
chu thalaite kan ni. Chhungkua, Kohhran leh Khawtlangte hi thalai ten kan ngaihsak loh
chuan tluchhe thei mai dinhmunah a dinga. Thalai tute pawh hi kan dinhmun theuhah
innghahna sutpui ban kan ni vek a. hmanlai kan pi leh pu te hunah chuan in an sakin a
innghahna ber sutpui ban nei a sak a ni thin. Chu sutpui ban a tlukchhiat hma chuan chu
in a chengte chuan thlamuanna an nei thin. Sutpui ban chu a ngeta rintlak a nih tawh
loh chuan chu in chu innghah nan a tlak tawh lova, thiaha a thara din that leh a tul thin.
He sutpui ban hi thipui leh ruahpui a lo hrang pawha a chelh dingtu a nih avangin a
pawimawh em em a. A bik takin sutpui ban chu ‘in’ tinghettu mai ni lovin naupang,
damlote leh kum upa te tan an vawnchhan ber a nih avangin a hluin a tangkai em em
thin a ni.

Thalaite hi Chhungkua, Khawtlang, Kohhran leh ram leh hnam innghahna sutpui ban
kan ni a. Sual thlipui a lo hrang hun pawha nghing lo tur leh thlamuanna thlen tura
chelhdingtu innghahna sutpui ban kan ni. Sutpui ban nget hrikin a eichhiat hun chu
tlukchhiat hun a nih angin, thalaite kan nget hun hun chu kan khawvel (kan chenna
hmun leh ram) chhiat hun tur a ni. A nih chuan “thalaite tan ngethrik chu enge ni ta
ang?” thalaite eichhe thei ngethrik chu tam tak a ni ngei ang. mahse, tam tak zingah
tlem a zawng chauh kan sawi anga.

1. Thalaite min eichhetu chu zu hi a ni. Zu hi kan in duh avangin thalai thenkhatte hian
sawimawi talh kan tum thin. thenkhat ten, ‘zu in mite hi an taima duh’ tiin an sawi thin.
A dik mai thei. Mahse mi taima sa zu in tam tak an awm thei. Zu a in avang chuan a
taima hauh lo vang. Zuin pa tam tak taimak chhan chu zu an hlawh dawn vang a ni
zawk. A dik tak chuan zu hian ngaihtuahna a ti buai a, hriselna a khawih pawi thin, taksa
a tichhe bawk a. Mihring chu kan taksa hriselna a that loh chuan eng hna pawh hi kan
huphurh vek a. chutih huna kan ka atanga chhuak tam ber chu phatna thu a ni.
Chuvangin zu in hi taimakna ni lovin thatchhiatna a ni zawk a, hmantlak lo leh
innghahna tlak lova min siamtu a ni.

2. Lehkha chhiar thatchhiat hi thalaite min eichhetu a ni. Thalai ten kan hun tam tak chu
lehkha chhiar nan kan hmang ngai lova. Kan taksa leh thlarau kaihruaitu Bible pawh
kan chhiar ngai lova. Bible hi bu engzat thuikhawm nge? tih leh a hlutna pawh sawi
thiam lo leh hre lo tam tak thalaite zingah kan awm thin. Chutichung chuan Bible chang
hmanga inhnial erawh kan hrat em em thung. Pathian thu chu dik lo tak pawhin kan
sawi thin ngei ang. Pathian kan zah lo tihna a ni. Lehkhabu hi mithiamte finna
chhunkhawmna anih avangin mi a nileng (mi dawngdah)te kawm ai chuan lehkhabu
ngaina taka kawm thin hian lukhawng a nei zawk. lehkhabute hi finna min petu thian
tha an ni.

Kan sawi tawh ang khan thalaite hi Chhungkua, Kohhran leh Khawtlang innghahna ber
kan ni a. chuvangin fing taka kan awm a tul a ni. Tumahin mi mawl leh thatchhe tak chu
innghahna atan kan hman duh a rinawm loh. Innghahna atan chuan mifing leh taima
takte hi kan thlan a rinawm zawk.
Thalaite hi innghahna sutpui ban nen kan tehkhin a. He tah hian a nuamah leh
hreawmah pawh innghahna kan nih chu chiang takin kan hre thei. A nuam china a lang
thei ang ber a inhmana, hreawm pawh tawrh tul hun a lo thlen huna bo leh ta daih
thalaite hi kan va tam ta em! He zia tha lo tak hi kan bansan a hun tawh tak zet a ni. John
Wesley-ah chuan “Mi tupawhin a cross a put paih loh chuan Kristian ni tlak a ni lo” a lo
ti a.[4] chuvangin mite innghahna kan nih angin kan mawhphurhna chu zo taka hlen
chhuak thei tura kan inbuatsaih a tul tawh tak zet a ni. Miten kan chuanga rinna an
innghah ngam ang ngeia rinawm taka kan awm a tul a. Chutianga kan awm thei a nih
phawt chuan kan hming chu mite hriatin mawi takin a lo richhuak ang a. Hlim takin
chawimawina nopui chu kan chang thei dawn a ni.

5. Thutiama Ding Nghet Rinawmna


Thutiam hi chi tam tak a awm thei a, hnathawh kawnga thutiamte, hmangaihna
thutiamte, inneih thutiamte, Pathian leh mihriang inkara thutiamte, thuruk vawnthat
kawnga thutiamte leh mahni chunga thutiamte. Heng thutiam zawng zawng
tihhlawhtlina a lo awm theihna chu ‘rinawmna’ chauh a ni. Rinawmna chuan thutiam
chu tipuitling turin a vawngnung tlat a. engtianga harsa leh hreawmah pawh rinawmna
chuan a phatsan ve ngai lo a ni.

Tunlaiah thutiam bawhchhia kan tam sawt em em a. A bik takin inneih thutiam
bawhchhia kan tam leh zual niin a lang. Mi tam tak chuan inneihna chu Pathian hmaa
thutiama nemngheh a nihna chu bawhchhia a “Thihna lo chuan then suh se” tih chu kan
damlai ngeiin kan bawhchhe thin. Tunlai nupa inthenna tam zawk hi chu rinawm loh
vang a ni kan ti thei ang. A chhan chu thutiam hlutna leh zahawmna hre lo thalai tam
tak kan awm vang a ni. Thutiam chu kan duh tihpuitlin theihna a nih dawn phawt chuan
awlsam takin kan chham leh mai thin. Thutiam reng reng chu a hun rei dan azirin
harsatnain a chhu buai ngei ngei thin a. Chutih hunah chuan rinawmna tlachham chuan
thutiam chu inthiamlohna nei hauh lovin a bawhchhe leh mai thin. A bik takin thalaite
hi kawng engkima kan chaklai hun a nih angin kan rilru pawh a hmanhmawh a.
Thutlukna pawh awlsam takin kan siam zung zung thin. Chuvangin kan hun hman
mekah hian fimkhur taka kan kal dem dem a tul zia thalai ten kan hriat nawn fo a tha
ang.

Mi rinawm lote avangin rinawmna chu tih hmelhemin a awm a. Miten hetiang hian an
sawi thin, “thiltha sawm chu thiltha lo pakhat lekin a tichhe thei.” He mi tluk chiah hian
rinawmna chu mihring nun hlutna ber a nih rualin rinawmlohna chuan mitkhap kar
lekah a ti chhe thin. Kan ram chhungah han thlir ta ila. Sawrkar hnaah te, company-ah te
leh damdawi inah te leh zirna school pawh hna kan dilin rinawm taka thawk turin thu
kan tiam thin a ni. Mahse hmuntin deuh thawah eirukna (corruption) chuan hma a la
zel a, rinawmna chu thil zahthlak leh hmuhsit awm a lo ni ta zawk thin. Rinawm avanga
hna chan ta te leh rinawm avanga hmun sawn (Transfer) ta te pawh sawi tur an awm
teuhin a rinawm bawk. Kan hnathawh puiten zanga (500) thawh turah sangkhat (100)
thawh tur tiin ro an rel a. He politic hi kan pawmpui theilo a nih chuan kan thiante tan
mi hnawksak kan ni ngei dawn a ni. Eng emaw chang chuan rinawm taka awm hi mite
huat rawn hlawhna a ni duh khawp mai. Chubakah mi rinawmlote hlawhtlinna chuan
rinawmna chu nuihzat burah a siam chang a thleng thei bawk. Mahse, heng rinawmna
avanga tawrhnate hi lo thleng thin mahse chhel tak leh rilru dik tak kan put theih hram
hram a tul a ni. A nih chuan engvangin nge kan rinawm ang?
Hmasabera leh hnuhnungbera, thia lo nung leh taa khan nguntaka min chah vang a ni.
Samurna khuaa Kristiante hian he tih lai hian harsatna an tawk nasa hle a. Sakawlh
chhinchhiahna an neih ve loh avangin thil lei leh hralh pawh phalsak an ni lo. Chuti ema
an harsat chhan nia lang chu Krista vang a ni kan ti thei ang. Kaisaia chu Pathian anga
an biak duhloh vang a ni.[5] Heng harsatna karah thihthlenga rinawm tura phut an ni a.
Chu mi hnuah nunna Lal lukhum an chan tur thu tiamin an awm bawk. He mi atanga
kan hmuh theih chu thalaite kan nunah rinawm tul hun a lo awm thin. Chung hunah
chuan Samurna khuaa Kohhran hi i hre reng ang u. Vawinah hian an mahni ang bawkin
thupek kan ni a. Nunna Lal Lukhum pawh kan tan dahin a awm tawh a ni.
Amaherawhchu kan thil tawn azira kan rinawm chhan chu Krista vang ni zel rawh se.

6. Tlangkawmna
A chunga kan sawi tawh angin rinawmna chuan chawimawinate, faknate, zahawmnate
min hlan theih rualin mi rinawmlote avangin rinawmna chuan harsatna na sa tak a
tawk thei bawk. Chuvangin rinawmna tlachham hi chhiatna min thlentu a nih zia
thalaite hian hre thar zel ila. Kan nun theuhah rinawm tul hun a lo la thleng zel ang.
Pakhat leh pakhat kan rinawm a tul hun leh chhan pawh a inang lo thei a. Engpawhnise
Keimahni hun tawn thleuhah rinawmna chu kan thih thlenga vawngnung turin kan
inbuatsaih hi a hun tawh tak zet a ni. Kan sawi tawh angin thalaite hi Chhungkua,
Kohhran leh Khawtlang innghahna Sutpui ban kan nih hi hre reng i la, min tichhe theitu
ruihhlo leh sualna chi hrang hrang lakah i invawng tha ang u. Thalaite Krista tan
inbuatsaih thar zel ila. Tasa leh thlarau lamah pawh rinawmna chu kan chaw tuiber lo ni
zel rawh se. Kan thute Lalpan malsawm rawh se, Amen.

INPUMKHATNA
  Mizo Articles  

Changthlan – “Tin, a ringtu mipuite chu rilru hmun khat leh ngaihtuah hmun khatin an awm a: an zinga pakhat mahin
an sum neih, “Ka ta bik a ni,” an ti lo; thil zawng zawng an intawm zawk thin.” (Tirhkohte 4:32)

1.Thuhma

Kan thupui hian huam chin a neih loh a vangin a zau em em mai a. Ziak thiam a harin ziak sen pawh a ni dawn lo a.
Engpawhnise, kan theih ang tawkin inpumkhatna hi zir ho kan tum ang a. Duhthusam kan chhuah thei lo a nih
pawhin mithiam kan nihlohna kan inhriatsak dawn a nia.

Kohhran hmasawn zel nan ruahmanna tam tak chhawp chhuah tur kan hriat ngei ka ring. Chung ruahmanna kawng
tam tak chu ti hlawhtling tur chuan Kohhran mipuite kan inpumkhat a pawimawh a. Hmasawnna kawng tam tak bul
thut chu inpumkhatna chauh hi a ni. Chuvangin inpumkhatna hi department hrang hrang te hian kan neih makmawh
a ni a. Inpumkhatna kan tlakchham hun chu kan kehsawm hun tur a ni. Chutiang bawkin inpumkhatna kan chawisan
hun chu harhna ropui tak lo chhuah hun a ni bawk ang.

Zirlai kan kalpui dan turah chuan huapzo inpumkhatna lam kan hawi deuh ber ang a. Chutatang chuan a chipchiar
zawkin sawifiah kan tum leh dawn a ni. Nun hona kawnga inpumkhatna a awm theih nan Literature leh hruaitute
pawimawhna tiin thupui te hmangin kan thenhrang ang a, tlangkawmnain kan ti tawp dawn a ni.
Kan thupuia kan luh tak tak hmain a hnuaia zawhna tlem ka rawn tar chhuah te hi kan rilruah mitinin chhanna kan
hriat ang theuhin chhan hmasak theih ni se. Chungte chu 1.Engvanginnge inpumkhatna hi mamawh nia kan in hriat?
2. Engvanginnge kan inpumkhat theih loh? 3. Inpumkhatna hi engtianga neih chi nge?

Inpumkhatna tih thumal awmzia hi sawifiah dan hrang hrang a awm thei ang a. Tuntumah chuan hetiang hian sawi
dawn ta ila.

(1) Inpumkhatna chu thiltum thuhmun neia chu thiltum (goal) chu hlen chhuak tura tanrualna a ni.

(2) Inpumkhatna kan tih hi ‘inremna’ tih te pawhin kan sawi thei ang.

(3) Inpumkhatna kan tih hi kan biak Pathian “Jehova” nihna a ni a. Trinity thurin kan thlir chuan Pathian pakhata mi
pathum “Pa, Fapa, Thlarau Thianghlim” inpumkhat tlat thu kan hmu thei a. A awlsam zawnga kan sawi chuan
inpumkhatna chu “Taksa, Rilru, Thlarau” lama inzawmna, chu inzawmna chu nunhonaa a taka lo langchhuak chu a ni.

Kan thupuia kan luh tak tak hmain a hnuaia zawhna tlem ka rawn tar chhuah te hi kan rilruah mitinin chhanna kan
hriat ang theuhin chhan hmasak theih ni se. Chungte chu 1.Engvanginnge inpumkhatna hi mamawh nia kan in hriat?
2. Engvanginnge kan inpumkhat theih loh? 3. Inpumkhatna hi engtianga neih chi nge?

2.Kohhran Tiak Tir Leh Tunlai Kohhran

Kohhran hmasa dinhmun leh tunlai kohhran dinhmun kan thlirin kohhran memberte inpumkhatna inthlauh zia fiah
takin a lang a ni. Pathian zarah tunlai kohhran kan thlirin kawng tam takah hma kan sawn na sa hle mai. Pathian
venhimna hnuaiah zalen takin rawng kan bawl thei a. Khawvel changkan dan mil zelin kohhran pawhin hma a sawn
zel niin a lang. Kohhranah mi thiam leh rintlak tak tak te an lo chhuak zel bawk a. Heng zawng zawng hi Pathian
malsawmna kan ti thei awm e. Amaherawhchu, kohhran hmasa ten an lo ngaih pawimawh em em thil pakhat kan
changkang kan tih ruala kan tlakchham em em chu ngaihtuah ho kan tum ang a. Chuvangin, inpumkhatna hi Kristian
kohhrana lo parvul leh turin nguntaka kan zir ho a tul a ni.

Mipui (Community) awm na hmun reng rengah chuan inpumkhatna hi kanin zirtir deuh zel a. kan ngaih pawimawh
ang huin hma kan sawn mawh em em thung. A chhan ni a lang chu thuneih chakna leh lal chakna te hian kan
thinlungah hmun a luah thuk em em a. chutatang chuan thil engkim chu siam that kan inbeisei thin. Mahse, mihring
thinlung chu that lam aiin sual lam awn duh tlat a nih avangin mahni chi leh kuangte duhsakna a lo awm thin a.
Induhsak bikna chuan hringnun chu a ti rualrem lo zo ta a. Chuvangin, heng thuneihna leh lalna te hian mihring
nunhona kawnga lungrual taka thawh hona chu ti chhiain ‘mahni seh seh mual hrangah’ tiin min phel darh zo ta zel a
ni.

Khawvel ah Chanchin tha hril darh a nih tan atanga marterte thisen hmanga kohhran a lo tiah tirh lai khan kohhran
hmasa ten an lo ngaih pawimawh em em chu inpumkhatna hi a ni. Tihduhdahna leh hmuhsitna karah pawh
theihtawp chhuahin taksa leh thlarau lamah Pathian chhungkua thar din tumin theihtawp an lo chhuah tawh thin a.
Ei leh in chungchangah pawh angkhat vekin an lo khawsa thin a. An zingah rilru sual pua inlahrang an awm chuan
Kohhran hruaitu ten an sualna ang zelin ro an rel sak thin (Tirh. 5:1-11). Heng zawng zawng kan thlir chuan Kriatian
hmasa te khan inpumkhatna chu theih tawp chhuahin an lo humhalh thin a. Hun engtianga rei nge an lo humhalh
theih tih erawh hriat a harsa. Hun a lo liam zela Kristian hmasa te karah inpumkhatna a lo chuai tan ta. A chhan chu
an zingah induhsak bikna a lo awm a, chu chuan chhungkua khat anga an lo chen hona boruak hlu tak chu a ti chhe ta
a ni (Tirh. 6:1).

Tunlai Kohhran pawh hi han thlir ila induhsak bik vanga Kohhran mipuite phunnawina leh inrelchhiatna a tam ta hle
mai. Kohhran Thlarau thianghlim din ni siin chi leh kuangah kan buaia. Mi thenkhat chuan thiltihtheihna (Power) kan
neih ve hunlai a nih phawt chuan ‘ka theih ve lai hian aw’ tiin keimahni leh kan unau hnaite tan hun tha kan zawng
ran thin. He thil hi duhsakte tan zawng hlu hle mahse, mi thenkhat tan anhla chhamchhuah hun a thleng leh chawk
thin. Heng thilte avang hian Kohhran rawngbawlna peng hrang hrangah ngetna a lo thlen a. midikte lu a haia a
tawpah lamtang neia indona rapthlak Kohhran chhungah a thleng leh thin. Tunhmain tlangmite karah hnamkhat leh
hnamkhat an lo indo thin a. Mi tam takin nunna an lo chan tawh thin. Heng indonaa hnehtu chan chang zawkte hian
rorelna an chelh thin. Mahse, indonaa thite kha an hnampuite rilruah an cham reng a. Hundangah indona a chhuak
leh thin avangin hriamhrei hmanga rorelna hian remna a thlen thei tak tak lo. Tunlai kan hun tawngah pawh hnam
leh hnam, chi leh chi intliarna hmuntinah a hrang hle mai a. He boruak hi thil thar ni lovin, tunhma thil kha kan chawk
tho leh lek a ni. A tlangpui thuin hnamtin inchenpawlhna kawngah mipui mimirte hi kan lentlak a rual a. Tawng hrang
theuh mah ni ila kan hnam tawng pawh a in chawhpawlh vek tawh. Kan thuziakah te leh kan hlaah te erawh fiah
takin a lang thung. Mahse, kanin hman tawmin tlangmi hla phuah a nih tawh phawt chuan kan in saktawm thei vek
te hi hnam hrang hrang kara inpumkhatna tha tak a ni. Tunlai hnam inkhalhfal duhna rilru hian hnam tawng leh
ziarang te kan ti thar leh chiam thin hi hnam hrang hrang kara inpumkhatna ti chhetu a ni thei dawn lawm ni. Mahni
hnam tawng dik taka hman theih chu a tluktu a awm lo ve.

Mahse, chutianga kan sawi lai chuan min ti hrangtu hi a awm tlat thin. Rev. Laichungnunga chuan “Kohhran
inpumkhat theihna a nih dawn phawt chuan Kohhran tihdan te, in vawn dan te dah that phawt a tul a, tithei turin
Pathianin min ko va, chutia kan tihtheih hunah inpumkhatna lamah ke kan pen ang” tiin a lo sawi a (Theo. Today p-
3). Kan hnam zia te hi kan humhalh tur chu a ni reng a. Hnam hrang inkara inpumkhatna lo awm turin a hun leh a
hmun a zirin kan dah that ngam a tul a ni. A tawi zawnga kan sawi dawn chuan ‘thinlung chapona kan dah that a
ngai’ tihna a ni. Thomas Merton-a chuan, “No man is an Island” (Tumah thliarkar kan awm lo) mal din theih a ni lo, a
ti. Kawng tin reng a inmamawh tawn leh inpuibawm tawn tur kan ni a. Hnamkhat member inpumkhatna ai chuan
hnam hrang tam tak insuihkhawm chu a hlu zawk ngei ang.

Inpumkhatna hi chhungkua khat emaw, Kohhran pakhat emaw, Khawtlang pakhatah chauh a famkim thei lo.
Nunhona kawngah kan nun phung a in ang lo em em a, kan eibar zawn dan thlengin a hrang thluah mai a. Chu bakah
kan qualification thlengin khawpui leh thingtlang khua, hausa leh rethei te kan inthlau thei hle. Chuvangin heng thil
zawng zawng remkhawma inpumkhata kan khawsak za ho theih nan hma lak dan tam tak a awm a. Chung zinga tlem
a zawng chauh tarlang ve ta i la.

(a) Literature

Khawvelah hian hnam ropui tak tak an lo ding tawh thin a, mahse an tan hun thim a lo inher chhuakin an lo tluchhe
leh thin. Chanchin chhui mi ho chuan, “Khawvelah hian civilization ropui tak tak sawmthum leh pakua zet an tluchhe
tawh” an ti a. Khawvel ropuina te hian chuai hun an nei thin. Chutiang a nih laiin mi thiam tam tak te chuan Science
lam thil ziakna reng reng chu a thar a piang chhiar la, Literature erawh chu a hlui a piang chhiar rawh, an ti thin. A
chhan chu Science lam thil chuan hlui hun a nei a, lehkha bu erawh chu a ziaktu thih hnu kum za ral hnu pawhin a thu
ken chu a danglam ve ngai lo a ni. Thil tum neia lehkha ziak hian thiltihtheihna ropui tak a nei a. A bik takin mihring ti
hmasawn thei thuziak phei chuan nunhona kawngah inepna rapthlak tak tak pawh a ti dai thei a. Chu mai a ni lo,
hriatna tlachhamte hnenah hriatna a pe a, mahni nun ngei pawh khalh ngil thei tawh lo te hnenah hmathlir thar a
siam sak thin. Chuvangin zirna lama rual pawl te phei chuan theih tawp tak meuh kan chhuah a ngai a ni.

Literature an tih hi lehkha thu ziak hmanga hnathawhna, chhinchhiahna, kan inbiak pawh tawnna, kan inzirter
theihna hmanraw thatak a ni a. Khawvel inhriat pawh tawnna a tan hmanrua tha tak a ni. Radio, TV, Telephone,
Internet/Email etc., chi hrang hrangte hi kan inhriat pawh tawnna a ni a, computer/khawl-thluaknei kan tihte chu thil
engkim chhinchiaha vawntat theihna a ni vek a. Heng Electronic hmanraw thate hi khawvela mi zawng zawngin
awlsam taka hman theih a la ni lo. Mahse, Electric Current awm lo pawhin Literature chu mahni kutziak pawhin a
buatsaih theih a ni. He Literature hmanga inzirtir hi mi tin tan tih theih a nih avangin a tangkai em em a. Computer
hmang pha ve lo tan phei chuan Literature kan han tih bik hi a tangkai tak meuh a ni.

Thu leh hla hian mipui rilru leh nunphung, eizawnna thleng a kan in mihranna a ta chu min hui khawm a. Kawr khata
luang za turin min zirtir thin. Thu ziak chuan hmun tina mite min nuih tirin min tah tir thei a. Hmangaihna lam thu
ziak phei chuan vawn that a hlawh hle. A chhan chu a ziaktu leh a dawngtute inkaiah inpumkhatna tha tak a siam
vang a ni. Hmun hla tak tak a chengte sap leh mizo etc., hnam hrangte min ti pumkhat thin a. Literature hi
inpumkhatna a nih zia chu Kristian sakhaw Bible-a Pathian thil tum atangin a lang a ni. Kan Pathianin mihring a
ruatbikte hmanga Literature a lo buatsaih avangin mihringte inkarah rem thu a lo leng thei a. Tawng leh nunphung
inang lo tak tak te pawh cheng ho thei turin min buatsaih ta a ni. Khawchhak mite nen Pathian Literature hmangin
rawng kan bawl za ho thei a. Chenna hmun leh ram chu hla hle mahse Pathian thu ziaka lo awm ta chuan beiseina
hmun khatah min din tir a. Pathian Liturature ropui tak chuan a ringtu zawng zawngte Rinna hmun khat, Buptistma
hmun khat min chan tir a. Mi zawng zawng kawr khat a luang zain a rual rem lo lai chhu tlang zel turin tunah hian
Pathian chuan min beisei reng a ni. Football player ang kan ni a, kan inpumkhata kan tan rual poh leh kan tum (goal)
chu kan thleng thei dawn a ni. Pathianin Literature hmanga misual a siam tha ang hian kei ni pawhin Literature
hmanga rawngbawlna kan theih tawp tak meuh kan chhuah a ngai a ni.

(b) Hruaitute An Pawimawh

Chungnung ber nih tuma kan intlansiakna chuan ram leh hnam, kohhran leh khawtlang inpumkhat thei lovin mi
hranga inngaihna leh inlakhranduhna lamah min hruai zo ta a. Kan hruaitu thenkhat ten theih tawp chhuaha
inpumkhatna an zawn mek laiin lehlamah politics lama mi hrat khawkhengte an lo chhuak ve zel a. Heng mite avang
hian kan kohhran leh khawtlang hi a that chhoh theih rualin min tichhe thei bawk a ni. Member mai nia kohhrana
inhman te, hna chelh nei lova kohhran leh khawtlanga inhman te hi kan thei tawh thlawt lova. Hruaitu nih tumna
rilru nei ran chhungin Pathian rawng kan bawl a. Tirhkoh Paulan Timothy-a hnenah “Tu pawh Kohhran hotua tan duh
chuan hnathawh tha a duh a ni” a lo ti a, (1 Timothea 3: 1). He laia ‘hnathawh tha’ a tih tak hi pawhpha si lovin
thuneihna (power) zawk chu kan duhber a nih thin avangin hnathain a tum ber chu kan thelh ta thin a ni. Tutenge
kan lama tang thei ang tiin kan mit kan len vel ruai a, kan in kaihhruai dan dinglai kungpui chu kihthluk tumin
theihtawp kan chhuah thin.

Kohhrana inpumkhatna lo parvul leh tur chuan hruaitute kan pawimawh tak zet a ni. Hruattute kan inpawhtawn a tul
a. Hruaitute inkarah inphahhniamna thlarauin hmun a chan loh chuan indona rapthlak tak a chhuak thin a. Chu indo
thawm rapthlak tak chuan mipui a ti chiaia. Hruaitute inkara inrelchhiatna rimchhe tak chuan inngaihnepna a hring a.
Hetiang hun a lo thlen hian hruaitute hian mipui te hi hla takah kan um bo thin a ni tih kan hriat a tul. Hruaitu kan nih
angin kan hruai a te chu kan awm dan zirtute an ni a. Hruaitute kan inpumkhat phawt chuan kan unit-ah remna
tuihna a lo chikchhuak anga kumkhuain khawkhen pawh kan hlau tawh dawn lo a ni.

Hruaitu thenkhat chuan thuneihna pumhmawm kan tum thin. Chu chuan hruaitu leh mipui te inkarah inhuatna a
thlen a, helna a chawk chhuak thin. Hruaitute hian kan memberte hi a tul hunah chuan an lakah rinna kan nghat
ngam tur a ni. Miin kan chunga rinna a nghah ngam chuan kan theihna te sawr khawmin tih puitlin ngei kan tum thin
a nih kha. Min ring ngam lo te laka kan rilru put dan pawh an laka thinurna a ni fo thin. Memberte chunga rinna kan
nghah ngamna chuan inpumkhatna a siam a, inchawimawi tawnna a lo thleng a, Pathian ram hlimawm tak chu a lo
thleng thin. Hruaitu hna hi hna tha a ni a. Hna tha a nihna phawk chhuak thei tur chuan kan memberte chu kan hre
chiang tur a ni a. An chungah hmangaihnate, dawhtheihnate, thatnate, ngilneihnate, thinurna a lo thlen chang pawh
a insumtheihnate kan lan tir thin tur a ni. Rorelna ah chauh hruaitu kan ni lo tih in hriat nawn fo a tha. Memberte
harsatna chhut kian sak pawh kan kova innghat a ni. Harsatna laka zam chhe reng thin hruaitu kan nih chuan kan
nihna chu bansan law law a tha zawk ang. Hruaitute hian kan hna chu bungrua kehsawm hma tak enkawltu kan ni tih
hi kan hriat chuan kan inthlahdah hauh lo vang. Ngaihdan zehrang tam tak kara hruaitu han nih chu a van hreawm
tak em! Mahse, Hruaitute zam lovin hma lama thil awm chu beisei chung zelin kan hna hautak tak mai hi hlim tak leh
inrem takin i thawh za ang u.

3.Tlangkawmna

Thu tam tak kan sawi tawh a. A tawp ber a tan chuan Kohhran tiaktir ang chuan neih zawng zawng hmun khata
chhung khawm a, a huhova chen chu a rem chang tawh lo a. Mahse, a lairil ber inpumkhatna erawh kan chhawm nun
zel a tul a. Hmasang Kohhran ten tunlai Kohhran te rohlu min hnutchhiah a nih hrerengin kan vawng nung tlat tur a
ni. Kohhran hmasawn zel nan ruahmanna tam tak chhawp chhuah tur kan hriat ngei ka ring. Chung ruahmanna
kawng tam tak chu ti hlawhtling tur chuan Kohhran mipuite kan inpumkhat a pawimawh a. Hmasawnna kawng tam
tak bul thut chu inpumkhatna chauh hi a ni. Chuvangin inpumkhatna hi department hrang hrang te hian kan neih
makmawh a ni a. Inpumkhatna kan tlakchham hun chu kan kehsawm hun tur a ni. Chutiang bawkin inpumkhatna kan
chawisan hun chu harhna ropui tak lo chhuah hun a ni bawk ang.
Eng department-ah pawh inpumkhatna chu nihna chihnih ten an vawng tha tur a ni. Chung mi te chu hruaitute leh
mipui te kan ni. Kan pahnih inkar a that phawt chuan inpumkhatna hi hmelma pain min lak sak thei dawn hauhlo a
ni. Mitinte hi kan sakhua, kan nun phung, kan hnam leh kan inchei dan danglam thin mahse inpumkhatnaah chuan
kan inthen tur a ni lo. Lei tha (Pathian thu)ah chuan inchhung khawm ila, kan par chhuah dan chu in ang lo theuh
mahse kan mawinate, kan rimtuinate chuan kan chhehvel hi luah khat se la, Kristian kan nih lan chhuah tirtu tha tak
lo ni zel rawh se.

HLAWHTLING TURIN TAIMAKNA A PAWIMAWH BER


Hlawhtlinna kawnga pawimawh em em, chumi tel lova hlawhtlinna hlawh chhuah theih loh, taimakna
chungchang kan zirho dawn a ni. Hlawhtlinna hi hlu a, a kalkawng erawh thlantui a ni. Eden huana
bawhchhiatna avanga Pathian thu chhuak chu ‘leia i kir leh hma loh chuan i hmaia thlantui luang zawih
zawihin chaw i ei tawh ang..’ tih a ni. Bawhchhiatna avanga Pathian faisa ram kan chan tak lohna
khawvelah hian hlawhtlinna nei tur chuan taima taka hna thawh a ngai a, chu lo chu kawng dang a awm lo a
ni. Awlsam taka hlawhtlin tumten hlawhchhamna an hlawh chhuak a, bumna nena beitute an mualpho thin a
ni.
Thufingte 10:4-ah chuan ‘Kut dawngdah chuan retheihna a thlen thin a, mi taima kut erawh chuan hausakna
a thlen thin’ tih kan hmu. Sum leh pai engzat nge kan neih a, engzata tam nge kan mamawh? Kan duh aia
tlem zel kan neihna khawvelah hian neih belh zel duhnain kan ngaihtuahna a va luah hnem em! Hringnun hi
a nuam reng lo va, nun khawchhuahna hi a awlsam lo a ni tih kan hria. Ni tin ngaihtuahna sengin hun kan
hmang a, kan thiam ang angin hun kan hmang liam a, a tawpa kan rilru luahtu chu neih belh zel duhna a ni.
Sum leh pai kan duhna hian thui takin min nawr a, kan mamawh ngei reng bawk a ni. In leh lo kan mamawh
a, chhungkua inenkawlna kan mamawh a, midangte tanpuite pawh kan duh bawk thin. Kan nuna hlawhtlinna
nei thei tura a kawng pawimawh ber chu taimakna hi a ni.

Taimakna chu eng nge ni ta le? Zawhna ho tak a ni thei e. Mahse mi tin mamawh pawimawh tak a ni tlat a
niu. Taimakna chu kan duh kan neihna kawng a theihtawpa tan min laktirtu leh tawpsan mai lo va min nawr
kal ngat ngattu hi a ni. Ngun takin inngaihtuah ila, ni tina kan hun hmanah hian kan theihna zawng zawng,
za-a za kan pe thin em? Kan hunte fing leh fel takin kan hmang a ni kan ti thei em? Chutianga kan ti thei a
nih chuan mi ropui danglam bik tak kan ni ang. A nih loh erawh chuan mi tam ber nunphung kan zawm
tihna a ni. Mihring kan ni a, kan chau thei a, kan beidawng thei a, kan zuai thei bawk. Chuvangin, taimak
hlutzia hi kan zavaia zirlai a ni kumkhua dawn a ni.
Mi tam takin kan thil chin thin pakhat chu – kum a lo tharin kumthar thutiam kan siam thin. Thil tha tak, kan
tih ngei tur atana kan duh kan intiam a, a hlawhtlina zel erawh mimalah a inang lo khawp ang. Kan duh leh
thutiam chu eng pawh ni se, insawizawi a ni emaw pawisa khawl a ni emaw kan duh tak kan tihhlawhtlin
ngei atana tha kan tih a ni thin. Kumtharah kher lo pawh hetiang thutiam hi kan siam fo thin. Chuvangin,
ngaihtuahna sengin mahni i han inteh teh ang. Mark inpe ta ila. Engtiang takin nge kan thutiam leh
duhthusam kan bawhzuina kawngah kan thawh that? Full mark 10-ah engzat nge kan hmuh theih hlawm ang
le? Kan thutiam tihlawhtling tura mahni leh mahni kan inthunun theih dan chu keimahni vekin kan
hrechiang ang chu. Amaherawhchu, kan rilrua awm vek tura ka ngaih chu – hei ai hi chuan taimak lehzual a
ngai a ni hi mawle, tih hi a ni.
Hausakna chungchang i ngaihtuah teh ang. Tupawh mai hian kan mamawh bak sum leh pai neih chu pawi
kan ti lo vek ngei ang. A hlawhtlinna erawh kan beisei loh thin leh harsatna dang avangin kan hmu hlei thei
lo fo. Chuvangin, kan hun leh tha awmze nei taka kan hman a ngai thin a ni. Kan awh em em, an dinhmuna
din ve kan chak thin mi hausate hian an hausakna hi an takmakna rah chhuah a ni thin. Mahse, chutianga
dinhmun awhawm takte chu vawilehkhata awlsam taka hausa ta thut an ni lo va, taima leh rinawm taka sum
leh pai lo khawl tang tang leh taima taka hlawh chhuak thinte an ni fo. Kan tha leh zungte chu sum pai
hlawh chhuah nana hmangin fing taka hmang leh khawl chunga taima taka kan thawh chuan kan dinhmun
kan siam tha zual sauh thei a ni. A tum chu eng ang pawh ni se, miin a thiltum hlawh chhuah tum rana a
thawh chuan hlawhtlin ni a her chhuak ngei ang. Mi tumruh chuan a duhthusam ram a thlen theihna turin a
kalkawnga lung khawkrawk leh hling hmunte chu inpet ruh chungin a paltlang a, taimakna nen hlawhtlinna
ram a thleng thin a ni.
Miin hlawhtlinna an chanin ‘ a vannei hle mai’ kan ti thin. Ngaihtuah chiang teh ang. Vannei tia kan sawi
theih tur khan eng dinhmunah nge an lo din tawh thin kan ngaihtuah ngai em? Benjamin Disraeli chuan
‘taimakna hi vanneihna bulpui a ni’ a ti a, a pawmawm khawp mai. Vanneihna hi vanneihna lamtuala lamte
lo chuan an chang ngai lo. Hei hian awlsam tak leh mak tak mai a sum leh pai neih thut lam a kawk lo va,
chutiang chu khawvela mi tlemte chunga thleng thin a ni si a. Taimakna hmang erawh chuan mi zawng
zawng hi vannei tia koh theih turin kan hlawhtling thei a ni.
Taimakna kan sawi laia rilrua awm reng tur erawh chu awmze nei leh ruahmanna tha tak neih a ni.
Ruahmanna tha tak leh tum fel tak kan neih loh chuan kan taimakna chu taimakna awmze nei lovah a chang
thei tlat lawi si. Silai kap miin target fuh chat chat thei turin taima taka a inzir a ngai a, zirlai pawhin a tum
tihhlawhtling turin a zirlai subject hrang hrang taima taka a zir a ngai bawk a ni. Kan tum ber chiang chuang
lo va kan tawngpawng khawsak ngawt mai chuan engmah lovah kan taimakna chu a chhuak mai dawn tihna
a ni. A rah chhuak tur hmu ran chunga kan thawh loh chuan kan ar khaw thim dai mai mai thei a ni. Mi tam
tak kut hna thawk lo va awm thei lo hiala mawia taima an awm. Chung mite chuan hlawhtlinna par lawh tur
awm lo pawh nise hnathawh an atchilh ve hrim hrim thin. Thawh peih loh ai chuan a la tha viau tho a ni. Nu
pakhat chuan lo a nei a, kumpui lingletin ni tin a lova feh turin a chhuak a, hah thikulin a thawk ve thin.
Amaherawhchu, a lo atang khan chhungkaw tana hlawkpuina leh hnemhnanna tha tak a chhuak zo dawn lo a
ni tih chu amah pawhin a hre reng, a lo chu a zim em a, tin khat hmun takngial pawh a tling lo a ni. Buh chu
ching ve mahse thlai chi hrang hrang tlem te tein a ching duat a, hlawk takin thar dawn mahse hralh chhuah
tham tak tak pawh a thar dawn lo tih a lang reng mai. Buh a seng ni phei chuan a thian pakhat nen fehin ni
khat thil thu-ah seng zovin, an chil zo vek a, an rawn phur haw zo lehnghal vek thei a ni. Taimak thu-ah
chuan a taima khawp mai. A lo zim te-ah chuan ni tin a thawk peih a, mahse a tha sen leh a thar chhuah chu
khaikhin ngam loh hial khawpa inbuk tawk lo a ni. Chuvangin, ngaihtuahna leh hmathlir fel tak neih a, a
hlawhtlin theihna tur thlir chunga taima tak leh awmze nei taka thawh hi a pawimawh em em a ni.

Lehkhabu ziaktu lar tak Jarod Kintz chuan ‘I hun awl a i tih thin azirin i hlimin i lungngai thei a ni’ a ti.
YMA thupuiah hian ‘hun awl hman that’ tih a awm bawk. Hun awl kan tih hian kan ni tin hna kan thawh loh
lai, hna dang leh tul dang khawih thei tura hun kan neih hi a ni. Hun awl hman thiam loh avangin mi tam tak
nun a chhia a, thalai tam tak sual bawihah an tang mek a ni. Mi tam tak, a bikin thalaite hian kan hun awl
kan hman thiam a tul tak meuh a ni. Mi tam tak chu thatchhiatna avangin hna thawh hun nei lo zawk hiala
hun awl ngah kan awm thei awm e. Chu kan hun awl hman thiam loh avang chuan thatchhiatna salah kan
tang a, chhungkua leh khawtlang, sorkar thlenga buaipui ngaiin kan awm a, hmasawnna leh hlawhtlinna
kawng zawhte chu a hnai lo hle zawk thin a ni. Pa pakhat chuan a fapate thatchhiatzia sawiin ‘thih ngamin
an thatchhia’ a ti a, nuihzatthlak tak chu a ni nain mi tam taka dik a ni tlat si. Hna pawimawh thawh ai chuan
ei lo ngam thakte pawh a awm theih dawn a lo ni.

Hun awl kan neihte thil tha danga kan hnawh khat a nih si loh chuan thil tha lovin kan hnawh khat a,
engemaw ti mai maiin kan hmang liam mai thin. Thalai lam tan chuan he hun awl hi sual kawng zawhna hun
remchang tak a ni thei a, ruihhlo avanga kan ram kan buai nasat tak em em nachhan pawh hi a bul chu hun
awl hman that loh vang a ni. Ram danga kan thalai nula tlangval hnathawkte hian an hnathawh hun baka hun
awl an neih chu hlawh an hmuh belh theih nan thahnemngai takin an thawh thin thu an sawi thin. Tin, hna
dang emaw zirna atan emaw an hmang thin bawk. Hetianga taima taka an hun awl hmang tangkai thinte hi
sualna kawngah pawh ngaihtuahawm lo tak takte an ni bawk thin. Miin taima taka hna thawka an hun an
hman lai hi mi thatchhia chuan thatchhe takin a lo hmanpui ve tho va, an hlawhtlin ni pawh an nghah
thlenpui ve tho zel a ni.
Infiamna lamah mawlh mai hian taimak leh teirei peih hi a pawimawh. Phur hluai chang chauhva infiam
thinten hlawhtlinna an chang mawh khawp ang. Basketball thiam chung chuang, Michael Jordan chuan
‘Vawi tam tak ka hlawhchhamna hi ka hlawhtlinna a ni’ a ti mauh mai. Hlawhchham pawh hlawhchham
phak lo hi a lo awm theih dawn khawp a lo ni. Infiammi hlawhtling ni tur chuan hlawhchhamna vawi tam
hma chhawn a tul a, hlawhchhamnain a hneh theih loh khawpa nun paukhauh neih a ngai a ni. Footballer lar
tak, tuna Real Madrid-a khel mek, a chak leh ball thiam avanga lar em em Christiano Ronaldo pawh hi a
chakna thuruk chu a taimakna hi a ni. A thiante chawlh lai pawhin theihtawpin ball control dan tur leh khelh
dan tha tur a zir ngar ngar peih a ni. Mizote zingah hian infiamnaa hlawhtling kan nei ve tan ta. Chung
zingah chuan football khel mite hi an lar bik niin a hriat a. Tunah chuan India rama club lian tak takah Mizo
tlangval khel kan hmu thahnem ta khawp mai, a lawmawm e. Amaherawhchu, an hlawhtlinna par mawi tak
mai thlir ngawt lovin hlawhtling tura an zin kawng thui tak zawh hi kan hmuhpui thiam a, an taimakna
kawng hi football khel thinte pawhin an entawn a ngai a ni. Hlawhtlinna hi mi taimate lawmman hmuh thin
a ni.
Zirna chungchang hi ngaihtuah tel ta ila. Zirna kawng hrang hrang Arts, Science and technology,
Commerce, vocational leh kawng hrang hrangte hian hlawhtlinna kawng a pawh em em vek mai. Mahse
Phungpuinu-in Chhura hnena intlanna atana pek a tum hreipui khuai tu thei ang khan ‘tha erawh a ngai ve
bawk’ a ni. Zirna peng hrang hrangah hian hlawhtlinna a awm a, chu chu mi taima leh tumruhte chanpual a
ni. Tunlai khawvelah hian inelna a sang tawhin a vantlang mai tan chuan dinhmun tha leh hlawhtlinna a
chan hleih theih tawh loh a ni. Mi hlawhtling, ram leh khawtlang tan pawha chhenfakawm ni tur chuan mi
thiam leh vantlang chunglam nih a ngai a, hna hniam lam deuh thawk tur pawhin inelna a nasa hle tawh a ni.
Mizoram hi India ram pum thlir pawhin lehkhathiam tamna ram kan ni kan ti a, kan ni ngei reng bawk a.
Amaherawhchu, mi thiam tamna ram kan ni em? tih erawh chu zawhna chhan chakawm lo tak a ni thung. A
nihna takah chuan ziak leh chhiar thiam kan tam a, mi thiam tak tak erawh an tam lo a ni tih hi thu dik tak a
ni. Ram puma inelna sang Civil service exam hmachhawna tling nalh nalh hriat tur a vang ta hle mai pawh
hian thiamna lama kan dinhmun a tarlang hle a ni. Hman lai hunah chuan a chak chakte an ding chang thin
a, tunlaiah erawh taima leh teirei peihte an ding chang tawh zawk a ni.
Rom ram ropui tak pawh hi ni khat thil thua din a ni lo tiin an sawi thin a, chutiang bawkin hlawhtlinna
pawh hi vawilehkhata neih mai theih a ni lo. A tir lama kan sawi ang khan hlawhtlinna hi a hlu a, a
kalkawng erawh thlantui a ni. Chuvangin tumruh taka taimakna nen theihtawp kan chhuah phawt chuan eng
kawngah pawh hian hlawhtlinna kan hmu thei a ni tih hriain rilru thar i pu theuh ang u

Ka lawm e.

CHANGPAT HMANGA LEITHA SIAM (VERMICOMPOST)


1:50:00 AM Noddy , Posted in Tangkai , 11 Comments

Vermicomposting hi Changpat hmanga thil tawih chi hrang hrang leitha a siamdan tihna a ni. Kan huan leh lo a
hnawmhnawk paih mai tur atang khan leitha awlsam takin kan siam chhuak thei a. Chnagpatte hian hnimhnah leh
hnawmhnawkte eiin an paitawih hnuah an e chhuak leh a, he changpat ek hi leitha niin thlai than chaktir theihna a
pai tel a. Tin, thilnung tereuh te te mita hmuh tham loh lei-tithatu a pai tel bawk a, thlai tichhe theitu rannung laka
ven theihna a nei bawk a ni. Chuvangin Changpat ek hi Rangkachak Dum (Black Gold) tia vuah a ni hial reng a ni. 

Hmanraw mamawh te:-

Ran ek, a bik takin  Bawng ek leh thlaikung/hnimhnah sahsawmte leh changel te hi hmanraw hman tlanglawn berte
an ni. Thlai kawrnei chi leh kawrneilochi kung sengzawh hnu a pawlh hian vermicompost thatna a tipung bik a ni.

Changpat hichi hrang tam tak an awm a. Chungte chu Eisenia foetida (Changpat sen) , Eudrilus Eugehiae (Zana
vakchhuak chi), Perionyx excavatus leh a dangte an ni. Heng zingah hian Changpat sen chi hi an inthlahpung chak a,
chuvangin leitha an siam chakbikin an tha bik a ni. Tin, a chunglang a piang ei thin an nih avangin a chung atangin
leitha siamin a hnuaiah an siam thla zel a, chuvangin an tha bik bawk a ni.

A Pianphung                                                                                  Eisenia foetida

1. A taksa sei zawng                                                             3 - 10cm


2. A taksa rih zawng                                                              0.4 - 0.6g
3. A puitlin hun chhung                                                          50 - 55 days 
4. A leitha siam theih zat                                                       Changpat 1000-in thla 2 chhungin 2qtls.
5. A tui tam dan                                                                   Ni 3 chhungin pakhat
6. A tui atanga a pian hun rei zawng                                     Ni 20 -23
A sawngbawl dan :-

A tlangpuiin Vermicompost hi chhuata chhunvum chi leh khur siama buatsaih a ni a. Chhuata chhunvuma
vermicomposting siam hichu lei chhuatah emaw cement chhuatah 6x2x2 ft a kan compost hman tur chu chap tur a ni
a. Hei hi enkawl leh buatsaih a awlsam hle a ni. Tin khur hmanga siam dawn chuan 5x5x3 ft cement concrete-a siam
tur a ni. Khur hi compost hmanrua kan duh anga dah khat tur a ni. Khur hmanga siam hi leitha tam tham tak tak siam
dawn chuan a tha zawk a ni.

Siam dawna thil tulte :-

1. Kan siamna tur hmun chu hmun vawt, hnawng tha leh daihlim a ni tur a ni.
2. Hnimhnah ro/changel kan hman tur te chu uluk taka sahnawi tur a ni.

3. A hmasa berin Bawng ek leh hnimhnah ro te chu 3:1 in chawhpawlh a, Ni 15-20 chhung dahtawih deuh hlekn tur a
ni.

4. Hemi zawh hian Bawng ek leh hnimhnah kan chawhpawlhsa kha 6x2x2 ft. a phah tur a ni.

5. Bawng ek leh hnimhnah ro kan hman turte chu Bawng ek hmun 10 a thena hmun 3anga hman tur a ni.

6. Kan leitha siam tur hnimhnah leh bawng ek te chu leitha kan siam duh hnem dan a zirin kan mamawh ang.

7. Kan leitha siam tur chapah khan Bawng ek chap a, a chungberah changpat sen chi 1000 vel dah tur a ni.

8. Changpat dah zawh veleh hian tui leih tur a ni.

9. Kan leitha siamna hmun chu a hnawn that reng theih nan nitin tui vawi khat tal pek tur a ni a. Polythene emaw
buara in khuhphui tur a ni.

10. Vermicompost chu a tlangpuiin ni 45 - 50 velah a hmantheih a ni.

11. Bawngek tharlam chungah kan leitha thar chhuahte chu hrikfai hmain darkar 24 kan dah phawt tur a ni a, hei hi
leitha atanga changpat thliar hran theihna tur a ni.

12. Kan leitha thar chhuahte chu kan hmanrua hman hmunli a thena hmun thum a ni tlangpui a ni.

Vermicompost-a lei thatna awm chi hrang hrang te :-

Changpat ek leithaah hian heng NPK kan tihte bakah hian thatna dang tam taka awm a ni. Thlaiin an ei mai theih chi
a ni a, kan hman kum la la hian a thatna pai zawng zawngte chu thlai ei theih turin a chhuak vek thin.

Parameters                                                                    Content

1. pH (A al dan)                                                               6.8

2. OC(%)                                                                        11.88

3. OM (%)                                                                       20.46

4. C/N                                                                             11.64

5. Total Nitrogen (%)                                                        1.02

6. Available N (%)                                                            0.15

7. Available P (%)                                                             0.30

8.Available K (%)                                                             0.24

9. Ca(meq/100g)                                                               8.8

10. Mg (meq/100g)                                                           5.59

source:  ICAR atanga  thu hi lakchhawn a ni a.Tih ve duh pawh a  a remchan zawk nan a thu te hi siamrem a ni e. Tin
Pic. erawh Horti Centre farm chhung a kan khawi ve ngei atang lak a ni thung. 
TLAWMNGAIHNA LEH KAN NUN Tlawmngaihna tih thumal hi Mizotawnga mawi ber pawl a ni a, a awmzia
pawh mi hrang hrangin an hrilhfiah dan a inanglo hle hlawm anih hi. Keima lama a chianve dan ber chu,
"thlarau rah, mahni nawmsakna tur pawh dawn phal lova midangte tana inpekna" ni berin ka hria.
Inngaihtlawmna tih nen pawh hian a awmzia a inzul viau awm e. Inngaihtlawmna tello chuan tlawmngaihna hi
a khingbai a, a kal thei lo. Mi tlawngaite zar zo tawh te pawh hian a awmzia an hrilhfiah thiam chuang bik lo.
Hrilhfiah thiam phak loh khawp a ropui anih avang hian hiatfiah a ngai a, hrefiah tur chuan mahni ngei
tlawmngaih a ngai ani

Mizote hi hnam tlawmngai kan ni em?

He zawhna tamtak chhanna chu "Ni e" tih a ni. A diklo tih ngam ni hek suh. Hmanlai kan pipute hunlai atang
tawhin pasaltha Vana Pa te, Khuangchera te, Taitesena te leh midang tamtakte zarah a hnam pum ang huapin
tlawmngai kan inti thin. Hnamdangte laka kan inchhuanna ber pawh he tlawmngaihna hi ani lawmni kha? YMA
in theihtawp chhuah a tlawmngaihna chawivul an tum hnu phei hi chuan a vul pawh a vul nasa rawh e. kan
tlawmngaihna field hi a inang hlawm lova. Khawharin riah peih deuh te hi thlanlaih peih tak anni kherlo thei a,
puanpho seng peih tak te pawh hi ramkang thelh nikhua a a kal hmasa ah an tang kherlo thei bawk. Chuti anih
takah chuan tlawmngaihna hi engtin nge kan lo teh ve thin tih hi a pawimawh ta anih ber mai chu

Hmanah chuan maw.......

Vana Pa chuan a nunna atan a hlauhawm thei ani tih hrereng chungin khaw hmawr berah nunaute himna anih
dawn chuan a cheng ngam a, a thiante riltama an awm laiin amah in theipui rah a intlan puar duh hek lo.
Taitesena te, Chawngbawla te leh Khuangchera te pawh pasaltha, mi tlawmngai a chhiar an ni. Mizo tlangval
chuan zan thimtham leh ruahsur hnuaiah pawh nise amah in a zualko mai thin a, sa tla leh sahliam um a ngaih
pawhin thiante pun buai lovin a tlan mai thin. Harsatna avangin khawtlangah a huna lo zo ve theilo te pawh an
lo awm thei a, chutiang ah pawh khawtlang tangrualin an khaichhuak mai zel. Lal in a khua leh tuite thatna tur
chauh in ro a rel thin a, rethei leh pachhiate dawmkangin thubuai hlabuai ah pawh duhsak bik leh thlei bik nei
lovin lai takin thu an la thin a nih kha. "Nupui fanaute riltama an awm lai a mi buh ru ngamlo chu Pa ni tlak a
nilo" tih thu hian midangte tana an inpekna thukzia a tarlang chiang hle

Damlo leh mitthi ruang zawn a ngaih tumin khawtlang an tangrual a, sahliam um leh ramkang thelh, ralbeih
thuhla ah te pawh an inthurual em em. Tam tlak kum leh eikhawp thar loh kum a lo thlenin Lal ngeiin khaw
thenawmah vehbur a khawn thin. Lovah leh sairamchhuah tum ah pawh tlangval tlawmngaite hming a langsar
thin a nih kha. Mi tlawmngai chuan NOPUI an dawm a, a la dawm ve lo te pawhin itsik leh thik ahnekin an
lawmpui a, dawm pha ve nih tumin tan an la sauh sauh zawk thin. Heng zawng zawng hi tlawmngaihna thiltih
vek a ni.

Tunah erawh chuan.......

Hun leh kum a danglam a, hmanlai leh tunlai hun chu khaikhin chi a ni tawh lo. Zualko tura ruahsur hnuaia tlan
a ngai tawh lova, damlo mitthi ruang pawh zawn mup mup a ngai tawh lo. Lal thuneihna a tawp tawh a,
pasaltha ni tur pawh in huaisen leh tlawmngaih kher a ngai tawh lo, sum neih a tawk. Tu te emaw in cassete leh
lehkhabu an tlangzarh tum a manto uchuak taka lo leisak thei te chu mi tlawmngai a chhiar an ni a, a thei ve lo
leh leina tur nei ve lo te chu anni aia tlawmngailo deuh hlek a ngaih an ni. Tu pa in emaw a eirukin motor a lei a,
chu a motor chu khawdanga damlo leh mitthi ruang phurh nan a hmantir chuan, a eiruk zawng zawng
theihnghilh in mi tlawmngai theihtawpa chhiar a ni a, a nei ve lo te erawh an ni aia tlawmngailo deuh hlek bik a
chhiar an ni

Orphanage leh eng group emaw tan a a ram neih tawl hmun sawma pakhat pe theitu chu tunlaiah chuan mi
tlawmngai a ni tawh a. Chutih laiin ram nei ve lo, rim taka hah thikula mi hnuaia inhlawhfa thin chu mi
tlawmngai a chhiartel a ni ngai mang lo. A eiruk atanga a neih tih hriat reng, sum tam tham tak sawma pakhat
atan a petu chu ringtu tha, Pathian leh kohhran tana mi tangkai leh tlawmngai thei a chhiar a ni a, chutih laiin
Sunday tuka thawhlawm thawh tur a neihloh avang leh kohhranin budget a tuksak a pek theih loh avang a
Biakin pan hrehtu te chu mi uikawm leh kohhran member pawh ni ve tlaklo ang hial a ngaih an ni. A biakbuk
thianghlima mi rethei tawngtaina chu mihausate thawhlawm thlak riin a chhilh zo ta anih hi.

Kan sawikual thui ta, a tawp nan aw. He Mizo hnam naupang tak hian hnam ropui a dinchhuah ve tum in ke kan
pen mek a. Chuta kan kal pah chuan he tlawmngaihna par hi kan thlauhthla tial tial a ni. Midangte tana inpek
tihvel ai chuan "Every man for himself" tih thupui kan changchawi tawh zawk a. Mahni bank account ngaihtuah
ran chungin ram leh khawtlang kan vei a. Vai nundan kan luhchilh a, sap nundan chu banphak ve tumin kan
dingdihlip awk awk a nih hi. Hetianga kan kal reng a Mizo min ti Mizo tu ber TLAWMNGAIHNA hi sirah kan
hnawl zel a nih chuan, hun reilote ah Mizo hnam chu hnambo kan la ni thuai ang le......

"Ka chawi ang che sakhming hluanin


Zonunparmawi ka ti ang che...
ENGNGE HLAUH TUR?
Hlauh nei miahlo leh ngamloh nei miahlo mihring chu an awm awm love. Amaherawhchu ngam zawng leh hlauh
zawng chu a dang thei viau ang. Pawngvina pawh khan a nupui chu a hlau hle in an sawi thin kha. Pasaltha huaisen,
ramsa kawlh leh ral hlauhawm hma a zam ngailo te pawh hian min tina thei lemlova kan ngaih pangang, sazu no mit
keu... tih vel mai mai pawh hi hlauh taktein an hlau thei tlat nia

Hlauh hi a tangkai chang a awm theiin, kan hlauh a zirin kan mizia pawh thui tak a hriat theih awm e.

Hnam mawl apiang hi tihthaih an nuamin, an hlauhna avangin thunun pawh an nuam thin. Hlauh tur ani nge nilo fiah
lemlova mi sawi apiang hlau thei viau mi hi a awm theih khawp a, hetiang mi te hi dawihzep kan tihte chu anni mai
lawmni? Mahniin fiah leh tih tum lemlova mite sawi lam apianga thle kual mai mai hi tunlaiah pawh kan nitin
nunphung hrim hrimah leh kan rinna kawngah pawh kan tam thei viau dawnin ka hria

Mizote pawh hi engngemaw chenah kan intichangkangin, fin leh varna kawngah pawh kan indahsang viau a.
Amaherawhchu tihthaih kan la nuam riau in ka hre thin. Mi sawi hlauhawm apiang hi hlauh tur emaw kan ti niin a
lang. Hmanni lawkah Nostradamus-a hrilhlawkna in mi tamtak a tibuai a, chumi hnuah NIBIRU kan buaipui leh luih
luih anih kha. Mi thenkhat hlauhna nei ve lova thlamuang taka awm te chu mawl kan la ti viau lehnghal

Chutiang bawkin Bible Society leh Census hlau reng reng in mi thenkhat an lo hmanhlel a. European Union leh
khawchhak lungpui hlau em em lah bo lo. Heng ang hlau a phar phar ho hi zawt ila an hlauh chhan ber hi an hria ang
em aw ka ti thin. Kan hlauh tur hriat zawh zai dan em em hi engatinge ni ang aw? Kan Christianna kum za kan lawm
tawh hnu ah pawh heti reng reng mai hi chu Christian diktak awmdan tur ani ang em aw!!!

Paula ten, "Pathianin hlauhna thlarau min pe lova, huaisenna leh thiltihtheihna thlarau min pe" an tih lawm lawm
laia mi sawi hlauhawm apiang a-dik-a-dawk pawh thlu lova hlauh ngawt zel mai hi kan dawihzia leh kan tak loh zia
tarlanna chauh ni mai hian ka hre thin.

Kan thil hlauh hian min thunun tlat a, India dan a misual hremna a nat avangin thilsual kan ti ngam lova, nu leh pa
kan hlauh leh kan zah avangin an mithmuhah thilsual kan ti ngamlo thin ani. Kan hlauh zawng tak chuan thildang min
ngaihtuahtir theilo fo. Kan piputen an sawi thin kha, "sairamchhuah a sai hlaua tlanchhiat chuan sakei te mai mai
chu kan palthle lawl lawl mai ani". Kan thil hlauh hian min thunun tlat avangin hlauh tur diktak kan hriat a pawimawh
hle ani.

Pathian hi kan hlauh tur diktak chu a lo ni e. Pathian hlau han tih hian zah leh tih a kawk tel ani tih pawh hre tel ta
bawk ila. Kan insawi anga Pathian hlau tak tak ni ila chuan tuman European Union, khawchhak lungpui..etc..te hi kan
hlau lek lovang a, corruption, tualthah leh inrawk tih tawngkam te hi kan hre kher awm love. Pathian aia
changkanloh kan hlauhna te, Pathian aia retheih luat kan hlauhnate hian eng sual kawng nge min zawhtir a, eng pawi
nge kan khawih thin tihte hi i ngaihtuah fo thin ang u
It's My Life
Ni e, i nunkhua a thlangher hma chuan i nun kha nangma ta liau liau bik emaw tiin ‘It’s my life’ chu han ti zel phawt
mai teh. I taksa kha tu ta nge? E le, namgma ta..!! I ta, i taksa a ni a, i thuhnuaia awm a ni. I duh leh i banah mupui
lem i chuantir thei a, i duhleh i mawngtamah pawh Diabola lem pawh i chhu thei alawm. I taksa, nangma ta leh i duh
duh a i tih theih ani. I biangah pawh i duh chuan chukchu lem pawh i chhu thei a, i duh chuan chhimtir lem pawh i
chuantir thei alawm. Rawn sawisel che an awm anih pawhin chumi chu mi a a ni tihna a ni mai a, ‘It’s my life’ tih hi a
la hrelo a ni. Chanchintha Luka ziakah engnge inziak a pawmawh lova, Van lehkhabu ah pawh i hming chu lo
chuanglo mai mai ang hmiang. I nun kha i ta a ni a, i thlarau chantur pawh nangma reltur a ni. Tuman sawitur an nei
lova, sawi phak pawh an awm heklo.

I chhungten i duh aia hmain an kaitho thin che em? Peihlo chung chungin i tho thin em ni? I chhungte chu an mawl
bawn tawp a nih chu. Ransa i ni lova, zawngte leh ui pawh i ni heklo. Pangpar huana dah ngai i ni lova, midang ang
tho i ni. Mifing Plato-a te, Socrates te leh Aristotle te ang tho a siam i ni a. Khawvel Scientist ropuiber pawl Albert
Einstein ang bawkin mit pahnih neia siam i ni a, India Hnam Pa Mahatma Gandhi ang bawkin hriatna beng pahnih i
nei ve a, I zingthawh hun leh i mut hun relsak leh ruatsak ngai turin mi chhiahhlawh lah i ni heklo. Engahnge nangma
mimal nunah hian i chhungten rawn inrawlh ve teh an tum thin?. Hei hi an hre velo ani mahna….. ‘it’s my life’ tih hi.

Nula i ni a, tunlai thil awmzia hre pha ve chin i ni a. MTV leh Channel [V] en pha ve tawkin i changkang a. Britney
Spears nun leh Paris Hilton inchei dan te, Christina Aguilera leh Avril Lavigne chetphung leh khawsazia te pawh i
hrethiam phak ve vek a. Mi changkang leh ram changkanga nula changkangte incheidan leh nun dan chu i lo copy a.
Tahchuan he Zoram khawvela cheng, thliarkar rilru zim ho hian an sawisel che a ni maw? Engahmah ngai suh, an nun
a ni lova, i nun a ni. I sam rawng sawisel tur khan tunge an nih? Duh leh i tikir thei a, duh leh i tihring thei bawk a, duh
leh i met kawlh vek thei bawk alawm. Nangma sam a nih kha. Kohhran thalai hruaitu inti Christ deuh deuh ho khan i
inchei dan leh i thawmhnaw chungchang kha Department inkhawm thupuiah te hman an tum hlawm em? Mi mawl,
mi a leh mi chhawih an nih kha. Engahmah ngai suh. I rangkachak bengbeh man kha chengkhat pawh an thawhpui lo
che a, i kawrhnuai leh i kekawrte pawh nangma suma i lei alawm. I duhleh a chunga thawmhnaw ha miahlo pawhin i
leng thei alawm, nangma taksa leh nangma thawmhnaw a ni miau alawm. Duhleh rangkachak thi pathum awrh
chung pawhin tuikang i nghak thei a, thuah sariha chhah pawh in i hmai i plaster thei bawk.

I mithmul kha in Pastor ta ani lova, i duh leh i pawtkawlh thei a, i duhleh i rinchawp thei bawk. I duhna hmun
hmunah khuavang chhinchhiah i siamchawp thei bawk a, thenawmpa khabe ah i va hnawihtel a nih ngawt loh chuan
tu pa huanthlai mah a pet hleinem. I hmui hnawihsen leh hnawihdum pawh i thu thu a ni. Beng pakhata bengbeh
pali beh tlar pawh i duh a i nei a nih bawk chuan, chu pawh chu i thu a ni. Tu nu leh pa mahin an sawi buai phak i ni
lo, i duh a, i ti a ni mai. I kawr hak pan thu leh i pawnfen chhinzia te, dul lang kawr emaw kekawr kap 2- inch vela tawi
i hak thu fellowship naa lo sawitu chu a chiang chiahlo ani maithei. En ngun deuh teh, a hmavir a lo tla then te pawh
ani mahna. A fanu pawh i ni lova, a fapaa bialnu pawh i ni heklo. I duhleh i mal thui lutuk lang tur pawhin pawnfen
chhing lutuk nen pawh khawlai i leng thei alawm. I mal a ni a, a tihlanna hun leh hmun ah buai vak a ngai reng reng lo
a nia. Chumi avang chuan khawilai thalai hruaitu tunlailo zetin emaw an fellowship naah a lo sawi che emni?
Fellowship tawhlo tawp la a ni mai alawm, fellowship lo pawhin lenna tur i hre tam tho a ni lawmni?

Tlangval i ni maw? Eng ang nu leh pa nge i neih? Nu leh pa thenkhat hi chu an mawl ve khawp a nia. An fate nun hi
an nun emaw ti hian anmahni thu thu hian awmtir zuk tum tlat thin a mawle!! An nulat tlangval chhuaha anmahni
pawn an zawm peih hauh loh tur hi an fate zawm tir teh hi an tum thin a nia. Midang nunah thuneih talh hi an tum fo
mai a, a changkanloh thlak asin!! Kan ngaihsan em em sapho pawh hian an fate mi puitling an lo nih chhoh tawh
chuan an fate nunah an inrawlh tawh ngailo tih te hi an hrelo emaw ni, mi thunun teh hi an tum fo mai. Chuvangin
nangma lam tal i fin a ngai a, i nun kha nangma ta a nia , i pain emaw i nuin emaw a hmansak dawnlo che a, nangma
pual liau liau a nih avangin nangma hmantur a ni. Midang an rawn inrawlh tur a ni lo. Sunday a lo thleng a, tu pa
thusawi thiamlo lutuk rei em em mai ngaihthlak ziah kha i ning thin em? A awm khawp mai. Sunday School kaia thu
ngaihnawm loh deuh deuh ngaihthlak aia tuipuiawm zawk programme i hre teuh va, i kal ta zawk a nih pawhin i nun
a nia, nangma thu vek a ni.
Zu leh ruihtheihthil te hi an sawi chamchi a,a sawitu lah hi upa lam an ni deuh zel lehnghal. Anni ang rual tan chuan a
tiha tih ve chi ni nghallo chuan. Nang erawh chu tlangval i ni a, nupui fanau pawh i nei hleinem. Vawikhat tlangval
manah i ti a nih pawhin nangma ka leh pumpui, nangma thisen zam leh chuap a nia a khawih. Mi mawl zinga a mawl
zual ho hian thu rawn neih an tum ve teh fo hi an inrawlhlohna turah an inrawlh a, hei tak hi a lawm tuarhar em em,
mahni kuanglo nawr an lo tih fo thin chu

Engang mihring pawh ni la, eng ang nun pawh nei la, i nun a ni a, i ta a ni. I duh angin i hmang mai a ni. Chu chu
tunlai khawvel kalphung a ni. Ni e, a saptawngin ‘thinker’ an inti emaw ni, ‘critic’ an inti emawni, a enga pawh chu lo
nise a chuti lai a khati lai lo ti lo ti ho reng reng hi chuan hringnun hi duhkhawplo reng reng in an hmang liam thin.
Nang erawh chuan “khawvel alawm” tiin i hmui tuai la, i khabe dawmin ‘It’s my life’ han ti leh phawt mai teh.

Tichuan hlimtakin nuam em em leh pang tinatu nei lek lovin hringnun i hmangliam ang a. Vaivut chu vaivuta kir leh
turin YMA hovin 6×3 a lei an laih khuar, uluk taka tlawmngai zual hovin an phiahfai leh an tlak rual sa ah chuan an
zalh che ang a, i khabe dawmna puanah pawh ‘It’s my life’ tih chuang ngei an hmansak maithei che a sin. Nakinah
Rorelna Lalthutphah hmaah chuan Nunna Bu te an keu ang a. Mitthi te thlarau chu tihlanin a awm ang a, chung thi
theilo tharau chu an thiltihin a rawn zui ve bawk ang. Chutih hunah chuan nang pawh ‘It’s my life’ khan a rawn zui
ang che

Van Pathian chuan ke ler thleng a puan ropui sinin A awmah rangkachak kawnghren a hreng a. A lu leh a sam chu
beram hmul angin a var a, vur ang maiin. A mitte chu meialh ang a ni a, A kephahte chu dar tle mi ang a ni a,
rawhtuina meia rawh thianghlim tawh ang maiin. A aw chu tui tamtak ri ang a ni a, A ka atang chuan khandaih
hriamtak a chhuak a, A hmel chu nisat vanglai ang a ni. Chumi hmaah ngei chuan ila ding ang a, i hnungah i thiltihte
chuan a rawn zui bawk ang che.

Keima nun alawm tia zilhna leh fuihna thu nangmah hmangaihtu ten an hrilh thin che awih lova i lo namnul kualvel
kha i inchhir hun a lo la thleng ang a, theih nise siamthat leh i chak em em ang a. Mahse i tan inchhirna khua a tlai
tawh ang a, keima nun a ni tia duhtuilo theihtawpa ilo chhek tawh i nun chhuanawmlo leh demawm, zahpuiawm
ngawih ngawih chu Chatuan Lal hmaah chuan tihlan a ni ang a, A finna leh ropuina hmaah chuan i ding zo angem le?
Inchhirin awmzia a nei tawh dawnlo. Chutih hunah chuan i hmai i hup ang a, A ropuina hmel eng hmaah chuan
bihrukna hmun reng a awm dawn si lo.

I nun chu i han thlir ang a. OK, it’s my life i la ti ngam cheu angem?

Hringnun leh Thihna


“Dimtein kal rawh aw, tah hian ka duhlai chu cham ang a zal a nia”

War Cemetery pakhatah chuan he thu lungchhiatthlak zet mai hi a awm a. Ni e, he leilung hian kan duhlai ngawih
ngawihte vut leh vap chu a lo chhekkhawl thin anih hi!!! Thihna hian bawhchhiatni atang tawh khan hringnun hi a
sual reng a, inhriatrengna reng awm tawh lohna hmunah nun hi a hnuk liam thin a lo ni

Kan duh reng vang ni lova kan hmangaih tak ten hringnun an herliamsan ni chuan - ‘rihsang mualliam kan la tiam lo’
tiin au lawm lawm mah ila auh kir rual an ni tawh lo. Thenkhat chu an neihchhun, an hmangaih em em leh an
innghahna neihchhun liau liau te chu he Thihna kutvawt hian a lo laksak tawh hlawm a. Chutiang hun a lo thlen a
mangthana thu hnuhnung sawi a tul chang a - .“Thlamuang takin kal rawh, ka duhlai” han tih dam diai mai te hi
keichu khawvela thu sawichhuah har ka tih ber pawl a ni thin

Ni e, kan duhtak, kan hmangaih em em leh kan la thlakhlelh ngawih ngawih ten mual min han liamsan a. Kan pawm
nin loh leh kan duat em em laite chu Thihna chuan a hnuaia kun turin min chhuhsak lui a. Tlangval tlawmngaite thlan
laihah kan han zalh a, thlan vur zawnga lungnawi leh leiin an thlan thing kuang a zuk den rik te chuan thinlung hi a
nghawr dawt dawt a. Thlan vur zawh anih tawh lah chuan a pawng thur ringawt a. Leivung tharlam sen seng sung
chuan, “I duhlai chu ka angchhungah ka lem ta” tia chapo hmel takin min rawn hmachhawn a, chutih hunah zet
chuan patling dawn hi a tawi tuk tawh mai thin

Hringnun tawp dan chu chuti zawng chu ani a, hringramah hian beiseitur reng reng an awm tawh lo. Anmahni ngaiin
lokir leh turin han au thin mah ila khawvel kalphung leh nihphung bawhchhia a he hringrama rawn let leh te zawng
rapthlak leh tihbaiawm mai an chang tawh thin

A nih leh Thihna chu anchhia em a lo nih chu le? Keichuan anchhiaah ka puh phal dawn hauhlo. Hringnun par rimtui
leh vulmawi lai ber chu Thihna hi a ni zawk!!! Mifingte chuan mihring hian hunpui pathum kan nei tiin an sawi thin.
PIANNI, INNEIHNI leh THIHNI te hi. Heng hunpui pathum zingah hian a ropuiber chu Thihni hi a ni. Tu dang vakin an
hriatpui loh in i piang thei a, i damchhungin inneihni i tawng miahlo thei bawk. Thihni erawh chu i tawng ngei ngei
dawn a, mi tamtakin an hre ngei bawk ang. Chuvangin Thihni hi ni ropui chungchuang a ni!! “Thihna ropuina em em
chu chatuan nun nei tur a kailawn, zawh ngei ngei ngai a nihna hi a ni”.

Thihna hi malsawmna a ni tih hi thilmak a ni hran lemlo. Hringnun zinkawngah hian kan hriat leh thiamna te, kan
ropui leh theihna miltawk ang zelin mitinin phurrit kan phur theuhva, chu nghawngkawl kan khenthlak theihna
awmchhun chu Thihna chauh hi a ni. Thihna lui kan daikai hunah chauh engthawlna kan chang mai dawn a lo ni.
Kaltaten ngaiin min au ngai lova, an kalsanate hi a ni lunglenga kur thin zawk ni

William Shakespeare khan Thihna hi Siamtu’n thiam taka a ruat a ni tih a hmuthiam ngawtin ka hre thin. HAMLET
thawnthuah khan ti hian a sawichhuah kha, “Khawvela ruang hmasaber kha ruang chhiarsenlohin a zui tawh a, i
pa khan a pa a lo sun tawh a, chutianga insun chhawng zel chuan tun hun hi min thlen a ni” tiin a sawichhuak a nih
kha. Thihna awm talo se, khawvela mihring piang tawh zawng zawng hi khawvelah la awmin hringnun hi han
hmangho vek mai dawn teh ila chuan khawvel hi a buai ve ngawt ang le!!

He hringnuna Siamtu’n themthiam taka Thihna a lo dah hi nun tihlutu, nun timawi a tithlakhlelhawmtu a lo ni a,
anchhia awzawng a lo ni love

DAWN TISEI
(1) I hnawl hnu Pathian hnenah pe lo la, i duh lai ngei pe thin rawh

(2) Mihring remruatna chuan beidawnna mai a thlen a, Pathian remruatna chuan beiseina tawp chin neilo ah
a hruai thin

(3) Pathian hmaa thingthit fo na hian nghet takin min din tir thin

(4) Pathian hmaa thingthi thin mi chu tute hmaah pawh a ding ngam thin

(5) Mihring damchhung hunah hian Setana chu mi tikhaihlaktu a nih fo avangin hun kian ngai suh

(6) Pathian hunbi ruatah zawhna zawt ngai suh ang che

(7) Phurrit phurh i nei em? Rinnaa tihkian a nih theih nan Kohhranah thlen thin ang che

(8) Pathian hnena i tawngtaiin, i tihdan tur Pathian hrilh lo la, a hnathawktu tur i nihzia inhriattir mai zawk
rawh

(9) Pathian Thu hi kan tidanglam tur ani lova, Pathian Thu hian min tidanglam zawk tur a ni
(10) Biakin chu tawngtaina hmun ani tur a ni

(11) Pathianin a nemngheh tawhte chu a tichak thin

(12) Engkimah ruahman lawkna nei thin rawh: Nova'n lawng a tuk lai pawh khan ruah a la sur bik lo

(13) Mi tam zawkin Pathian rawngbawl an duh theuh va, mahse zilhtu dinhmuna awm an duh chawk thin

(14) Nitin insawizawina tha ber chu Pathian nena lendun a ni

(15) Setana chu i chungah chuan tir suh, thunun a tum ngei ngei ang che

(16) Thudik tichhe thei engmah a awmlo

(17) Lainatna hi thehthang bo a har, a lo kir leh zel thin avangin

(18) A tithinur tu che chuan a thunun che a ni

(19) Manganna hi mahni nihna leh hlimthla lanfiahna tha tak a ni

(20) Setana chu inchi khat chauh pawh ram han pe vaih teh, roreltu nih a tum nghal mai ang

(21) Mihring mantu ni la, i man hlauh chuan Aman a lo tifai mai ang

(22) Pathianin a hnathawk turin mi tling leh fel zawkte a thlang ngai lova, a thlana te chu a tlintir mai zawk a
ni.

INTHAWINA NI LOVIN THUAWIHNA
Uncategorized September 29, 2014 1 Comment

B. Lalhriatpuia

Leader
KTP Phullen Branch 2014

          Kum za(100) liam ta a khawvel hnam mawl leh bal ber zinga chhiar te kha Pathianin a mi te hmangin
min zawng chhuak a. Pathian khawngaihna azarah kum 5000(sangnga) aia rei mah civilization lo chen tawh
te nen Computer Age, Electronic Age, Information Technology, Media khawvelah kan lut rual ta reng chu a
ni a. Ram changkang zawk te chu an mahni thawhchhuah, hmuhchhuah leh thawh rah ang tawk zelin
Agriculture Society-ah, Industrial Society-ah, chutah Information Technology, Computer Age-ah a kum zabi
tel zelin step by step-in hma an sawn chho zel a, tun dinhmun hi an lo thleng ta a ni a. Keini chu Pathian
khawngaihna azarah Information Society-ah min hlangkai nawlh a, Pathian malsawmna a ni a, a lawmawm
a ni. Amaherawhchu hetih rual hian a chhunga cheng Mizo ten kan zir a kan thiam a pawimawh hle mai. A
malsawmtu Pathian lam aiin a malsawmah kan inhmang ral em aw a tihtheih ta. Kan sakhua, kan biak
Pathian duh dan a nun tak lam aiin a rawngbawlna, inthawina lamah kan kal tam zawk ta em aw !!

ENGE INTHAWINA CHU ? :

Thuthlunghlui hunah chuan an sual ngaihdam nan te, Pathian hnena lawmthu sawi nan te, halral thil hlanah
Ran thisen hmang te, eng emaw an thlai thar hmangtein halral thil hlanin an inthawi \hin tih kan hria a, an
sakhua serh leh sang, an sakhuain ti tura a phut kan tithei awm e. Tunlai Khawvelah pawh kan sakhaw serh
leh sang, rawngbawlna kawng hrang hranga kan thiltih hi kan inthawina kan ti ve maithei awm e.

Heng rawngbawlna kawng hrang hrang a kan thil tih te hi piantharna tak nei silo leh Pathian thu zawm tak
tak silo hian a tih theih vek mai. Mizo Kohhran te hi pawn lam lang thei inthawinaah chuan kan ti \ha khawp
mai. Biak In kan nei \ha a, kan inkhawmpui dawnsawn danah te kan inelin kan ti \ha khawp mai. Pathian
ram thilpekah te, kawng hrang hrang lang theia kan thiltih te hi a \ha, kan inthawi \ha khawp mai.

Kristian |halai te ngei pawh a lang thei a kan thiltih chu a \ha khawp mai. Kan inkhawmpui lian pawh a
ropui, a changkang, a felfai. kan nalh, kan mawi, kan zei, kan thiam. Heng rawngbawlna kawng hrang
hranga kan thiltih hi a \ha, kan inpekna pawh a sang \hin khawp mai. Amaherawhchu heng a lang apauva
kan tih ni lo, lang thei si lo, hmuh theih si lohah hian enge kan an ang le ? Pathiana nun tak nei chuang lo,
mahni mimal tlat falna a Pathian thu zawm leh a thu anga nun tum chuang si lo, inthawina ringawta kal ral
hi kan tam viau lawng maw !! Hetianga zei tak, thiam leh nalh taka rawng kan bawl mup mup chung hian
Kristian |halai te-ah hian heng hi a bang chuang lovem ?

1) NUN TUIHALNA :

Engvanginnge |halaite hi kan nun a zat em em ? Kan phi ruai a, a nuam, a mawi leh changkang kan zawng a,
chak takin kan tlan a, programme ngai kan ning a, a thar kan zawng a. A ngaihnawm leh hmuhnawm kan
zawng a, kan neih tawk kan duhkhawp lo va, a thar, a mawi, a changkang, a tunlai kan zawng zel a. Nun
hahchawlhna, lungawina leh thlamuanna kan nei lo, kan hmu lo.

2) ZALEN CHAKNA :

Mahni duhzawng, chak zawng leh nuam tih zawnga nun chaknain \halaite min tuam mek a, chung lam a
khuahkhirhna leh thununna kan ngaitheilo tial tial a, mahni duhdana nun tumna kan nei lian tial tial bawk.

3) MI NGAIHSAN UCHUAKNA LEH INNGAIHNEPNA :

Information Technology, Media khawvelin min hlui, kan \angkaipui leh hlawkpui chu sawiloh, kan
chhiatpui leh tawrh phah zawk ni mahse mi/thil ngaihsan uchuakna, kan hmuh phak loh, kan mamawh miah
loh, a bul pawha kan kal/awm phak loh te ngaihsan hleihluakna, kan Pathian biak leh rawngbawlna ai pawha
kan ngaimawh leh kan buaipui mah mah tawh, kan eizawnna leh nunzia pawh tibuai khawpa ennawm,
hmuhnawm, ngaihnawm tih kan va ngah tawh em !!

Hetih rual hian kan hmuh phak leh kan chenpui, kan khawsakpui Kohhran, Khawtlang, Pawl leh Ram min
hruaitu te ngaihnepna, eng vaka ngaih bik lohna, an thu pawh zawm tum chuan lohna, a chhe lai apiang
hmeh bel tumna, a \ha lam inhmuh sak theih lohnain min tuamin min ei zual zel bawk a. Chhiat \hat kan
tawh pawha tawh loh pawha min hre lo, khawvelah kan awm ve a ni tih pawh min hre lo tu ngaihsan uchuak
leh buaipui uchuak a, kan bul hnaia mirethei zawk, mi \anpui ngai zawk te hre leh thei si lo, \henawm
khawvengte ngur ngur leh si nun changkang intia hawi sang fe fe kan tam mai.

4) INNGAIHZAWNNA |HA LO LEH SEX HLUAR :

Kan nula tlangval, tleirawl, K|P member rual teah a va nasa em !! Kan Media kaltlanga lang chhuak si lo,
inphum ru, inngaihzawnna \ha lo, uchuak, sex hluar, neih inang thlenga inkawpna pawh kan Kristian |halai
te zingah hian eng ang nge inphum ru anga eng zat nge awm ang.

5) SETANA BIAK :

Mizo Kristian |halai, a langah chuan Kristian \ha awm tak, lang lo lama Setana lo bia kan tam ta mai hi a va
lungchhiat thlak em !! Media-in min hlui kan neih phak si loh awhna, itna, tih ve theih chakna, duh ang ang
tih theih leh neih theih chakna awhna, itna sual avanga lo piang a va ni chiang em !!
Kan sawi seng lo, heng zawng zawng hi Kristian |halai, nu leh pa tam zawk te ah rawngbawlna, inthawina
\ha taka hlan a, ti reng chunga inphum reng a ni. Kan rawngbawlna, nalh taka inchei a, Bible bag ak a
zakzeh chunga Biak In a kal \hin, hnatlang \hin, hla zir \hin, faith promise \ha taka pe \hin te ah hian a va
inphum nasa em !! Heng hi a ni nun tak nei si lo, thu tak pai si lo rawngbawlna, inthawina chu.

THUAWIHNA :

Pathianin a lawm ber chu ‘thuawihna’ a ni. Kan Bible-ah hian Pathian \ih avanga a thu zawma awih tlat,
mahni mimal nun a fala awm pawha Pathian \ih a a thu awih a zawm tlat kan hmu hnem khawp mai.
Josefa’n Pathian a \ih a, a thu a zawm tlat a vanga a tawrhna te, tuma hmuh loh chung pawha a pu Potiphara
nupui tlansan ngam, sex lamah pawh invawng thianghlim tlat, hlemhletna, huatna diklo lakah pawh invawng
thianghlim tlat (Gen. 39), Kristian |halai tlangval dik tak te. Lal Hezekia Pathian \ihna, “Aw Lalpa, i hmaah
thu tak leh thinlung \ha famkim pu a ka awm \hin zia leh i mithmuha thil \ha ka tih \hin zia kha khawngaih
takin hre reng ang che” (Isaia 38:3), a tih theihna leh a tih ngamna nun te hi a va ropui em !! Pathian ngeng
pawh a chhun chiang khawp mai. A nunna pawh a pawhsei sak hial a nih kha. Samuela, tet te a\anga Pathian
tana invawng thianghlima Pathian thupek anga huaisen taka nung ngam. Timothea anga nun ngil taka
damchhung ni zawng Pathian tana inserh hrang, a thu zawm hmasa a a rawngbawl a inthawina nung neitu.
Kan sawi seng lovang, Kristian |halai ten kan entawn tur Pathian thu anga awm a, nunga, Pathian pawhin a
thu anga awm te a kalsan ngai loh zia Bible-ah hian kan va hmu hnem em !! Heng hi entawnin a thu awih, a
thu zawm hmasak phawt hi Pathianin a duh a ni tih i hre thar leh ang u.

INTHAWINA NI LOVIN THUAWIHNA :

I Samuela bung 15-ah kan hmu a. Israel fa te Aigupta ram ata hruai chhuah an nih laiin Amalek miten Israel
fate kawng an lo dan avangin a hnu feah Pathianin Israel lal Saula hnenah Amalek mite do va an mahni leh
an thil neih te, an ran vulh zawng zawng te tumah leh engmah zuah lova tiboral vek turin thu a pe a. Lal
Saula chuan Pathian thu ang ngeiin a va do va, amaherawhchu Pathian hnena inthawi nana hlan turin Bawng
leh Beram thau \ha \ha a rawn zuahin a rawn hawn tlat mai. Ama ei leh in, nawmchen nan pawh ni lo,
Pathian rawngbawlna, a hnena inthawi nan a ni. Mahse engtin nge lal Saula hnenah Pathian thu a lo thlen ?
“Lalpa chuan Lalpa thu zawm chu a lawm angin halral thil hlan te leh inthawina te hi a lawm em ni ? Ngai
teh, inthawina aiin thuawihna chu a \ha zawk a, Berampa thau aiin a thu pawm chu a \ha zawk a ni. Helna hi
aienthiamna sual te nen a inang a, luhlulna hi milem biak leh Pathian lem biak tluk a ni. Lalpa thu i duh loh
avangin a ni pawhin lal atan a duh ta bik lo che a ni”(I Samuela 15:22-23), tiin Pathianin a lalna thlengin a
hnawl phah ta.

Matthaia bung 12-ah chuan Isua a zirtirte nen chawlhniah buh hmunah an kal laiin an ril a lo \am ta a. Buh
vui te thliakin an ei ta a. Chu chu Pharisai ten an lo hmuhin an sakhaw dan inthawinaah chuan chawlhni a
chutiang tih chu thianglo a ni. Isua hnenah an rawn hek a, Isua’n engtin nge a lo chhan ? “’Inthawina duh
lovin khawngaihna ka duh e,’ tih hi, a awmzia lo hre tawh ni ula chu, mi thiamte chu thiam loh in chantir lo
tur.” (Matthaia 12:7) tiin. Pharisai te hi Sakhaw dan inthawina, rawngbawlnaah chuan mi fel sawisel bo,
felna lama tuma phak loh an ni. Mahse Lal Isua thu zawm hmasa lova rawngbawlna, inthawina chu Lal
Isua’n a lawm chuang lo.

Lal Saula’n Pathian thu zawm aia inthawina, rawngbawlna a ngaipawimawh zawk te, Pharisai ten Lal Isua
thu zawm aia Sakhaw serh leh sang rawngbawlna, inthawina an ngaipawimawh zawk te hi Pathian
duhzawng a ni lo tih a chiang hle mai.
Mahni mimal nun, tlatfal nuna Pathian thu zawm tum chuang lo, Pathian thu awih tum chuang lo, eiruk duh
reng, hlemhletna pawisa lo, huatna suala tim chuang lo, mipat hmeichhiatna a in hnamhnawih hreh chuang
lo, mi rethei leh hnuaihnung zawk te khawngaihna, ngaihsakna nei chuang lo chung reng hian mawi takin,
inpe takin rawng a bawl theih a, inthawina a hlan theih. Chu inthawina rawngbawlna chuan mite mit a ti
mim a, mi hla te hnuh hnaih aiin a ti hla zual zawk thin. Mahni inbumna a ni a, Pathian ram ti zau theilo tu,
Pathian tana hnawmhne leh ninawm mai a ni.

Kan nitin mimal nun tlatfalnaah hian enge Pathian duhzawng ti a Pathian thu zawm a, a thu anga nunga a
duh dan ang zela zawite a kal dem dem hmasak phawt hi a va pawimawh em !! Chu chu Pathian lawm
zawng a thuawih leh zawm hmasak nun chu a ni. Inthawina leh rawngbawlna kan sawisel, kan hlamchhiah
ni lovin kan mimal nun hian Pathian \ih phawt sela, a thu angin nungin a thu zawm hmasa phawt ila,
chutiang rawngbawlna leh inthawina chuan rah a chhuah a, miten kan nunah ‘nung’ an hmu a, kan zingah tel
ve an chakin kan rawngbawlnain Pathian ram a ti zau zel dawn a ni.

Pathian thu zawm lo leh a thu anga nung si lovin rawng a bawl theih a, inthawina a hlan theih a, chu
rawngbawlna leh inthawina chu Pathian pawm loh, a lawm loh leh a hnawl a ni. Pathian thu zawm a, a thu
awih a, a thu anga nung ten a rawng an bawl a, inthawina thianghlim an hlan thin zawk a, chu chu Pathian
lawm zawng thuawih rawngbawlna, inthawina nung chu a ni. Chu rawngbawlna, inthawina chuan
hahdamna, thlamuanna, engthawlna, hlimna min pe a, mi te mithmuhah nungin a lang chhuak a, rah
duhawm tak a chhuah \hin. Inthawina rawngbawlna ringawt ni lova Pathian thu zawma a thuawihna nena
rawngbawlna nei thei turin kan nun i buatsaih thar ang u.

(He thu hi Pu B. Lalhriatpuia, Leader KTP Phullen Branch in a ziak a ni a, KTP Phullen Branch Diamond
Jubilee Souvenir 2014 atanga lak chhuah a ni.- Buata Bawihtlung)

ISUA KHAWNGAIH HLAWH

Chang thlan : Marka 8:2

“Mipuiho hi tunah ni thum ka hnenah an awm tawh a, ei tur an neih loh avangin ka khawngaih em em a ni.”

Ringtute hian kan thlakhlelh ber nia ka rin thin chu, Isua hriat chian nih te, a duhsak nih te, a lainat em em
nih te hi a ni mai awm e. A tuate pawh hian tlak tlum te, dusak te, tlawn te, biak that te, zah kai te, hriat
hlawh te kan duh thin a. Then khat phei chuan hriat hlawh chang an duh lova, mi hre tam em em nih te an
chak a, lar em em ni ang a lan an tum a; tlang tla riau nih te kan chak thin.

A chunga Bible changah hian Isuan mipuite chu a khawngaih em em thu a sawi a. A khawngaih chhan hi ni
thum lai chaw ei lova a thu leh hla an ngaihthlak tawh vang a ni tih a lang nghal a. A Bible chang kan chhiar
zel chuan Isuan mipui te chu a hrai puar ta a, tlai takin mipui mi 4000 lai  an in lamah a hawtir ta a ni awm
tak a ni.

Isua khawngaih hlawh dan:


Isua khawngaih hlawh tur te, a thil mak tih te hmu ve tur te, leh a thiltih theihna te puarpui ve tham tur
chuan Amah Isua sawi dan takah “ Mahni hrehawm pawisa lova, nitin Kross pua zui” a ngai tlat a ni( Mat
16:24) Engmah chan lo, engmah hloh lo, engmah hrehawm mah tuar lo, engmah kalsan lo chuan Isua
khawngaih ni ve rual a ni lova, a thil mak tih te hmuh ve phak ani lova, a hausakna chanpui ve chi a ni lo.
Isua khawngaih mipui 4000 te hian ni thum teh meuh Isua thusawi an ngaithla a, riltam teh mahse tumah
an haw ru lo a nih hmel! Mawngkham teh mahse an thu ve talh talh a, mut chhuakin ham ham  mahse Isua
an kalsan phal lo.

Ni thum an ral meuh chuan Isua a che lo thei ta lo. Miin a thu an awih a, a thu leh hla an ngaih thlak peih a,
an mahni nawm leh nawm loh ngaihsak lo leka Amah an zui a, an chen chilh tlat chuan Isua a che lo thei
lo. Isua hi a chang chang a darkar hnih khat lek lek zuiah a che mawh khawp. Chaw ngheiin, tlaivarin,
khawvel thil dang zwng zawng dah thain mi te chuan Isua an lo zui a, an lo chen chilh a. Ni khat mai ni lo,
ni hnih ni thum te, kar khat te, thla mai ni lo a kum a kum te pawh miin Isua an lo zui a, tichuan Amah an
hmu chiang thin. Chutah zet chuan A khawngaih an hlawh a, Amah nen  inlai chinna thuk tak an nei thin.

Kohhrana Tel ve:

Isua lainat ni tur hian mi tam tak chuan a kalkawng kan hre kher lo thei a. Engti taka mahni hrehawm
pawisa lova mahni Kross pua zui tur nge pawh kan hre kher lo thei. Isuan mipui 4000 a hrai lai hi ngaihtuah
ta ila. An zingah hian thalai pawh tam tak an awm ve ang a. A then chu huau huau lawm ve hrim hrim te, a
then chu thathona sang tak nei chuang lo; awm chho ve laklawh te pawh an awm ang. A then te phei chu
peih lo chung chunga nu leh pa te thu awih vanga awm ve te pawh an awm mahna. Amaherawchu chung
zawng zawng chu Bible hian a chhui tawh lo va, mi 4000 te chuan Isua thiltih ropui an mit ngeii an hmu a,
an beng ngeiin hria a, an ka ngeiin an tem ta a tih kan hria. Isua hian Amah zuitu Kohhran ho hi a
khawngaih thin a, A taksa a ni bawk reng a. Kohhranah chuan mi chi hrang hrang an awm ngei e, mahse a
huho hian Isua tan a hlu a, a hu ho hian Isuan a khawngaih a, a huho hian Isuan ei tur pek a duh a ni. A mi
mal taka kan lo tui falna emaw; kan lo tui loh falna emaw hi a lang tawh lo va, a pawimawh ber pawh niin a
lang lo. Kan nih ang ang hian Kohhran hovah hian tel ve ila, an zingah awm ve tlat ila, Kohhran ho ke pen
angin pen ve zel ila, kan tlat fal loh ngat chuan a hun takah Isua khawngaihna Kohhran ho zarah kan la
hlawh ve ang a, a thilmak tih te kan mitin a la hmu ve ang a, a hamthatna te pawh a tul phawt chuan kan la
tem ve ngei ang. Amen.

PATHIAN BENG
Chang thlan: I Samuela 8:21

"Tin, Samuela chuan mipuite thusawi zawng zawng chu a hria a, LALPA bengah chuan a thun leh chhawng a."

Tuman mitin Pathian la hmu lo mah ila, Pathian hian beng chu a nei ve ngei niawmin he chang atang hian a hriat
theih a. Bible lehlin dan hrang hrang a awm a, hei hi kan Mizo Bible lehlin hlui pawl a ni. Mihring piang pangngai
chuan beng pahnih kan nei a, Pathian hian beng engzat chiah nge  a neih hriat a ni lo. Mihringin beng pahnih kan
neih chhan hi tam tak hrilhfiah dan chuan, "Kan ngaithla tam ang a, tlem te chauh kan sawi tur a ni, tihna a ni," an ti
a, a dik hmel ngawt mai. Jakoba 1: 21 ah chuan "...mi tinin ngaithlak chuh sela, thusawi chuh lo sela," a lo ti thlap
reng a ni.
Pathianin min ngaithla:

Kan tawngtai hian Pathian hian min ngaithla lo riauva hriat chang a awm thin a. Mahse min ngaithla a nih tih hi
pawm a tha a ni. Kan dil ang ang chuan min chhang zung zung hauh lo ang a, mahse kan sawi reng reng hi chu a lo
ngaithla em em a, kan sawi loh pawhin kan rilru te hi a ngaithla thei a ni. Tun lai khawvelah chuan beng tha lo tan
hearing aid te a awm a, Pathian hian hearing aid te hi mamawh ve tak maw? Tunlai lehzualah phei hi chuan cell
phone ngaithlak nan bluetooth te a awm a, wire tel lovin phone a  biak zeih zeih theih a. Hre ngai lo tan phei chuan
mahni phun mual mual emaw tih mai awl an ni ta! Pathian bluetooth hi a tha khawp a, ral hla deuh ami pawh a man
tha em em vek mai a, kan dilna te kan tawngtaina te a ngaithla em em vek a ni. Sam 34: 15 ah chuan "......A beng
chuan an au hre turin a ngaithla reng thin." a ti a ni. A thlamuanthlak asin!

Tawngkam thiam te, zei tak leh nal taka tawngtai thiam te chauh hi Pathianin a ngaithla a ni lo. A enga pawh hi a
ngaithla a, tawngtai thiam lo te, chham tur hre miah lo te, ngaihtuahna nei miah lo te, pawh a ngaithla vek mai.
Pathian hi mi zei te leh mi tawngkam thiamte chauhvin be pawp theiin an harstna te thlen thei bik dawn se, a fair lo
ngawt ang, Mitin ta tur chanchintha kan tih hi a fail chiang ngawtin ka ring. Rome 8: 26 ah chuan "..Engtia tawngtai
tur nge hre lo mah ila, thlarau chuan min tawngtaisak thin a." a la ti leh ta zel a. Hemi awmzia chu thu chham tur hre
miah lo mah ila, kan aiawhin thlarauin min tawngtaisak thin tihna tluk a ni. Chuvang chuan kan thinlung, kan hmui
leh aw ri mai ni lovin kan thinlung lam daih Pathian hian a lo en a, kan dil duh te chuan kan tawng rik hma pawhin
chiang takin a hnen a thleng thin a lo ni.

Kan Bible chang thlanah hian han let leh ta ila. Israel te hotupa, an Zawlnei leh roreltu Samuela chu a lo tar ta a. A
fapa te pahnih lah corruption ah fihlim lovin an laktlak loh riau mai si a. Tichuan Israel fate chuan an vel hnam dang
lal nei hote an han thlir vel a, Lal neih ve an duh ta a, lal siamsak turin Samuela an nawr ta a ni. Samuela chuan mipui
hnen atanga  thu dawn apiang Pathian bengah a chhung lut ta zel a ni.

Hetia lal an dil ta mai hi Samuela ngaih dan a ni lo khawp mai a, Pathian hnenah a tawngtai ta a. Pathian chu Samuela
ai mah mahin a lo ling ta zawk a. Amah Pathian chu LAL atana an duh ta lo anga ngaiin LALPA chu a lunghnur tak zet a
ni. Amaherawhchu; heti khawpa Pathian a lungni lo chung hian, mipui ho lungrual taka tawngtaina chu a  ngaithla
chang a ni lo, an dilna chu a  tihhlawhtlinsak zui hial! Chuti khawpa lainatna ngah Pathian chu a ni kan Pathian hi  a ni
a, kan duhna te kan mamawh te a hre em em a, kan dil phawt chuan a beng hi a thleng em em a ni. Isarel te thil dil a
lung nih loh zawng pawh a tihhlawhtlinsak a, keini Ama ram zau nana diltu ho phei hi chuan kan dil hi hmu tawhah
inngaih hmiah a him ber zawk!

Mite tawngtaina pawh a ngaihthla:

Mi tam tak chuan, "Ka Pathian" tih te, "Min ngaihsak bik" " Min hmangaih bik" tih te kan ching thin a. Mi mal taka
kan la lut thei hi a ropui em em a ni. Mahse kan hriat reng ngai chu, "Pathian hian keini chang ni lovin, midangte
tawngtaina pawh a ngaihthla ve tho," tih hi kan hriat a va pawimawh em! Exodus 22: 23 ah chuan Pathian chuan,
'........min rawn auh phawt chuan, an mi auhna aw chu ka lo ngaithla ngei ang.." a ti luah mai. Mihring hi kan sual
khawp mai a, engmah ni lo pawh hian mahni aia la hniam leh la chenbeh ve leh zawk te hi eng emaw ti taka hmuhsit
emaw, tihduhdah emaw, a thawka aphita namnul emaw, uan khum emaw, chapo khum emaw kan ching duh khawp.
Mahse chu chu kan Pathian duh zawng a ni hauh lo. Sorkarah te pawh kan hria, a hotu zawkin a hnuaia mi rilru na
taka a siam chang a awm thin. Mi rilru na chuan Pathian an au thin a, chu chu Pathian hian chhan a inpeisa at mai a
ni. Ringtu kan ni a, kan tawngtaina Pathianin a ngaithla kan ti mek lai hian, kan tihduhdah a te tawngtaina pawh
chhan Pathianin a lo GUARANTEE daih tawh tih hi kan hriat a tha hle. Thawh hlawh inpek fumfe loh te hi a hlauhawm
asin. America ah ngat phei chuan hna thawh hlawh inpek that loh hi sual lian tak a ni a, an ngai serious em em.
Jakoba 5: 4 ah chuan "..inhlawhfa te hlawh in pek duh loh kha, mipui te au thawm LALPA bengah a lo lut  ta.." a ti a, a
dawt leh hi huphurhawm tak a ni tawh, engtin chiah nge hlawh pe duh lotute chungah Lalpa hi a lo chet tak ang le?

Pathian thu hi a taka hman a va har dawn em! Exodus 23: 9 ah chuan, "Hnam dang in hnehchhiah tur a ni lo, nangni
pawh Aigupa ramah khan hnam dang in lo nih tawh avangin.." tih a inziak a. Mizo te hi hnam dang hmuhsit ching,
hnam tenau zawk ngai thei lo. Hnam lian pawh an ngo loh chuan engah mah ngai lo hnam kan ni a. Kan racist em em
mai a. Mahse Pathian chuan hnam dang ho thlavang a hauh hmiah mai. A dikna rengah chuan eng vang mahin kut
kan thlak mai mai te a thiang mawlh lo. Hnam dang te hi an tawngtai ve thei tho va, kan Pathian hian an tawngtaina
te hi a chhang ve tho a ni tih kan hriat a va hun tak em!

A thikthu a chhia:

Pathianin min hmangaih a, kan tuar ai zawng zawng a tuar a, chatuana boral tur min chhandam a. Chhandam mai ni
lovin fa nihna min pe a. I Johana 2: 1 ah chuan, " Ngai teh u, Pain min hmangaihna chu a va nasa em!Pathian faahte
min vuah tak hi," a ti a ni. Tichuan a khawngaihna azarah ro luahtu pawh kan lo ni ta a. A va ropui em! He
chhandamna leh fa nihna dinhmun hi erawh kan hriat fuh a pawimawh em em mai. Fa kan lo nih tawh chuan fa ang a
kan nun a pawimawh a, fate anga min treat a ngaih a vangin kan Pathian hi kan lakah a thikthu a chhe lo thei lo tih
hriat a tul. Aman min hmangaih a, kan tan a tih natsat zawh poh leh, kan tawngtaina mawl te te te a chhan nasat
zawh poh leh kan Pathian hian kan lakah phut a nei sang lo thei lova, kan lakah a thikthu a chhe tawlh tawlh lo thei
lo.

Mika 6: 8 ah chuan "Aw mihring tha chu a entir tawh che a ni: LALPAN a phut che chu eng nge ni?" tiin a zawt a, a
dawtah chhanna pawh a pe nghal a.

A chhanna chu:

1. Dik taka tih


2. Khawngaihna ngainat
3. Pathian nena thuhnuairawlh taka len dun, tih te a ni.

Ni tina Pathian nena lengdun tur chuan engkim hi dik taka tih a ngai. Khawngaihna ngah mi nih a ngai tih hriat a tul.
Pathian nena ni tin  kan len dun theih chuan Samuela angin PATHIAN BENGAH kan mamawh chang ni lo, mite
mamawh pawh englai pawhin kan chhung thei ang a. Khawvel mite laka kan vuivaina te, kan lawmthu te, kan vei
zawng te, kan ngaihdan te nen lam kan duh duh Pathian bengah ngei kan thun thei tawh ang. Amen.

THUTAK ZIRTIRNA
17 06 2012

                Hmangaihte hriat ve atana kan duh ber ni kumkhua tur chu Pathian Thu a ni. Pathian Thu kalpui
danah ka mi huat ber pawhin dawngin a nihna tak varpawh ve se tih hial khawpa ka duhsak leh sawi chhawn
zel atan pawha ka la thlan ber chu \henkhatin, ‘Lawrkhawm Theology’ tia an sawi, \henkhatin Mizo zinga
pawl chhuak Tlira pawl, Zathangvunga pawl, Khuangtuaha pawl, Lalzawna pawl, Rorelliana pawl te nena
huang khata an khung mek, ‘Thutak Zirtirna’ hi a ni.

                Chutianga mithiam tho thar \awng pawr thei tak takten min thlitfim dante chu lo hriat ve zel takah
chuan Kan lo va kalsual thui awm em, tiin Mizo Thuziakte chu hai thar lehin ka han chhiar ta chiam a.
Kohhran Chanchinbu lam pawh hmuh leh ban phak ang apiang chu thliar nei lovin ka chik a. Rev.
Liangkhaiate hunlai thuziak a\anga tunlai huna kan mi chhuanvawr duhawm tak tak Rev. Lalsawma leh Rev.
Dr. H. Vanlalauvate leh midang dangte thuziak thlenga chhiarin kan inzirtir dan thlitfim nana hman tum em
em mai leh kalsuala min puhna chhante chu pawm theih ngei tumin ka han zir ta a. Chutianga kum hnih zet
mai ka han chhiar tak chiam hnu chuan, ‘E khai, hetah tak hian kan lo tisual reng alawm le?’ tih lam aiin,
‘Helaia an thu leh helaia an thu hi a va inkalh ve!’ tih tur hlirin a khat niin ka hre ta zawk a. ‘Hetah hian
hetiang hian an tih ve tho si chuan eng nge hetia kan tih hi dik lo an tih bik?’ tih tur chu ka hmu tam zawk a
ni ber mai.

Thutak zirtirna hi a puhtuten an tehfung a\anga an teh chhuah ang anga puh leh sawi an ni \hin.
‘Lawrkhawm Theology’ min lo tihsak duh tawk an awm pawh a thiam awm viau mahna. Mahse, thil chiang
tak erawh chu tu theology mah hi la lawra sawi kan ni lo. Kawng lehlamah chuan, ‘Pawlna-ah chuan
Penticostal, Bible pawm danah Fundamental, …’ han tih changte pawh kan nei ve a. Heng pawh hi
‘Fundamental emaw, Penticostal emaw, Calvinistic emaw, Arminianism emaw te chu an hranna tak thliar fel
nalh tur khawpa hriat engmah kan neih lem loh vang mai leh kan anpui min zawttute chhanlet nana tihte
pawh a ni zawk mah thei a. Dik tak chuan hmuh kan neih chu kan thiam ang tawkin kan sawi a, thlifimtuten
an tehfung hman a\angin kan anpui min lo hmuhsak ta mai \hin zawk a ni. Chuvangin, nia min hriat dan
emaw, an duh danin min puh kual ta a. A chhe zawnga inpuh chhe thiam tawk mithiam ngah hnam kan nih
kan tilang a nit a deuh ber mai.

A chhe lai siam \hatu ni lem chuang lova a chhiatna lai hre fuh thei chat chat tawk vela zir sang mi kan ngah
takte hian Thutak Zirtirnain ‘Felna Sual’ a tih dik zia a tilang zual niin ka hria. A chhiatna lai leh dik tawk
lohna lai hriat thiam chu thil \ha tak pawh a ni ang— siam \hat kan tum a nih chuan. A aia \ha zawk inpek
awm si lova a duapna lai tur lo zawn ngar ngar hi ‘Setana fa’ kan nih pho lanna mai mai a ni a. A suahsual
kawhmawh bawl thlak a ni.

Thutak zirtirna ‘Zirtirna him lo’ ti thei ramah kumtin kalin Thutak Zirtirna theh darh hna chu lang sar lo
takin ka thawk ve \hin a. Mizoram, ram dang mi min ti chung pawha mahni ram anga ka lo ngaih ve hram
hram, Pathian Thu harsa leh fiamthu ho mai mai thlenga mahni \awng ngeia sawi leh phuh chhuah theihna
ramah hian vanduaithlak takin ‘Sualbawihten chhantu an nei lo va,’ ‘Sual erawh chu roreltuah a \ang tlat’
lawi si. Engvang nge ni? Mihring ‘duhthlanna’ hi engkimah zalenin an inzirtir tlat a ni. Chuvangin, sual
bawihte chu an duh thu ngeia suala inbarh lut nia an puh miau avangin hmuhsit pawh an hlawh reng \hin. Mi
dik leh kal dik nia inchhalte chuan dikna an rapbet tlat ngam.

Mahni zahawmna, sahimna tur lam aiin Chanchin |ha mawina lang chhuak tur khawpa a dikna, a takna kan
ken kawh ngam a hun ta hle. A lan dana entawntlak khawpa fel theite pawh hian Chatuan Nunna an lo pai lo
reng thei a. Khawtlang leh Kohhrana kan mi chhawr rim tak takte pawh hian ‘an Chaw Bel’ bak an
lungkham lo thei a.

Kristiannain a ken ‘Harhna’ chanchin hrang hrangte kan thlirin \awngkam te, hla te ‘uar bik’ a awm ngei
\hin. Thutak Zirtirna pawh hian ‘Thutak’, ‘Engmah tithei lo’, ‘Chhelailet der’, ‘Kan tih ve lam a ni lo’ tih
ang \awngkam hman uar bik leh hman lar bik te a nei a. Sawifiahna \awngkam pakhat, kalsual ngeia puh a
hlawhna chu, ‘Isua thisen a chho luan,’ tih hi a ni. ‘Aw Kraws, ka va ngaisang che em,’ tih te, ‘Kraws
thisenah silfai ka ni a,’ tihte hi chu ‘an hrethiam thei’ hle si a. ‘Isua thisen a chho luan,’ tih \awngkam a nih
tak avanga ‘Thisen chho luan tih te a awm thei lo reng reng. Chho zawnga luang a awm ngai lo..’ te an han ti
ngawn ngawn a. Chho zawnga luang thisen chungchang ni lovin, Isua thisen khan Pathian thinlunga hna a
han thawh dan uar taka sawina \awngkam mai a ni si a.

Pathian hre hnam, sawi lama sang, nunpui kawnga hniam inti chamchi kan ni a. Kan zawhna siam dan te,
kan ngaihdan kan sawi chhuh a\ang te, kan thu pawm dan a\ang te hian ‘hria’ han inti tak tak tur chu kan la
niin a lang lo. ‘Pathian thu hria anga lan tum hnam’ kan ni ber zawk. ‘Juda Lehkhathawn awm leh awm loh
pawh ka lo hre hlei nem,,’ ti tute hi Pathian hre hnam chu kan la ni mawlh lo ve. ‘Buddha Sakhua hi ka
ngaihdan chuan, an pathian hi a dik ka ti..’ ti tawk vel kan ni a. ‘Hmeichhe lu chu mipa a ni a; kan pasalte hi
piangthar lo sela vanram kan kai thei tho an gem? Lu tel lovin a kai theih dawn em ni?’ ti mai mai te, ‘Nova
leh Lota’ hriat pawlh tawk velte hi ‘Pathan thu hre hnam,’ han inti tur hi kan la ni mawlh lo ve. Nunpui
khawpin kan hre lo va. Nunpui loh tur hre khawp pawhin kan la hre hek lo.

                Kristianna hi Sakhua a ni lo tih inhrilh a la \ul em em lai hian kan duh duh kan lo puh kalsual
ngam hi kan \hahnemngaihna a dik lo pawh a ni zawk ang. Thutak Zirtirna hi Mihring paihthlakna a ni lo.
Mihring tundinna a ni zawk. Mihring nia kan hriat leh Pathian kutchhuak mihring thliarhranna a ni. Vanram
kai nun in kawhhmuhna mai a ni lo va, leia nun dan thiamna nun inkawhhmuhna a ni. Chan tawk khawrel
lungawipui tura inzirtirna a ni ngawt lova, engkima lawm thei nun inkawhhmuhna a ni. Engkim ni thei, ti
thei, dawl zo nun hmuhna tura inkawhhmuhna a ni. Mihring duhthlanna a paihthla lo va, mihring duhthlanna
chu thlan tur dik a kawhhmuhin thlang thei tura chakna a thlen zawk a ni. Engpawhnisela, mitinin in kan
sa \heuh va. Kan in sak chu khawia innghat nge, engtianga sak nge a nih hun leh kumin a hril zel dawn a ni.

SUAL

Thutak Zirtirna chuan Sual chu Pathian leh a duh dan a a\anga tehin kan sawi \hin.  Sual chu thil \ha lo ni
mahse thil \ha lo zawng zawng hi Sual-ah a puh lo va. Rev. Dr. H. Vanlalauva leh Rev. Rosiamliana
Tochhawngte ziak Kristian Theology tih lehkhabua, “Sual bul chungchanga langsar em em chu Evi leh
Adama chungchang hi a ni a, mihring zinga sual lo awm \anna bul chu a ni ngei mai, mahse he
bawhchhiatna thlentu, bawhchhe tura thlemtu a awm tawh avangin a bul zawk chhui tur a la awm.” tia
kan hmuh ang hian Mihringte nuna bawhchhiatna thlentu, bawhchhe tura thlemtu Sual bul chu  Bible
zirtirna zuiin Setana a\anga chhui \hin a ni. Rev. Lalsawman Kristian Thurin Zirna-bua Kristian Thurinin
Sual chu thil tihsual nen thuhmun rengah a ngai lo a tih ang hian keini pawhin Sual leh Thil Tihsual hi
kan \hen hrang a. Thil tihsual a lan hmain tih sualna thlentu Sual(hawrawppui S) a awm hmasa a. Chu chu
mihring nun pumpui tikhawlo tu a ni. Chu Sual chuan Mihring nun luah chhuakin a thunun ta tlat a ni. Chu
Sual chu Mihring nun a luah chhuah hma pawha awm tawh a ni. Chu thu chu Vantirhkoh chanchin a\angin
kan sawi \an \hin.

                Pathianin mihring leh thil dangte a siam hmain Vantirhkohte chu a lo siam tawh a. An tam lam
chu sing hlira hmun sing tam tak, sang hlira hmun sang tam tak tiin Bible chuan min hrilh a ni. Thlarau lam
taksa nei an ni a. Pathian anpui emaw, ang taka siam an ni lo. Pathian chhiahhlawh atana siam an ni. Kan
Bible-a Vantirhkoh hming lar deuh deuhte chu Mikaela, Gabriela, Seraf, Cherub te an ni. Chung bakah
chuan kan Bible-a lang lo Pathian hmaa englai pawha ding reng Uriela, Seriela, Raphaela, Raguela, Remiela
tihte an la awm bawk tih a ni. Cherub zinga pakhat chu Pathianin hriak thihin a thlang a, lung chi kuaa chei
thuam mawi a bel bawk a, a hmin-ah ‘Lucifer’ a ti a. ‘Lucifer’ tih chu kan Mizo Bible chuan, ‘Varparh’ tiin
min dah sak. Pathian thuam mawina nena a mawi zia chu ‘mei vam iang lung zingah i leng,’ ti hiala sawi a
ni a. A vam hiam mai a ni—a mawina avanga a chapo hma chuan. Rev. Raltawngan Kristian Thurin
Tlangpuite-ah tihian min hrilh a,“Tunah chuan Lucifera(Engkengtu) ni \hin kha, Pathian hmelma, khingpui
leh a mithianghlimte bumtuah a lo awm ta a ni. Adama leh Evi a thlem lai khan rul angin a rawn insiam
a…”(Kristian Thurin Tlangpuite, p. 55) tiin. Chutichuan, Sual chu Mihring aiin a Upa daih zawk a ni tih hi
Thutak Zirtirna chuan a keng kawh tlat a ni. Setana tluk dan i han zir chiang deuh teh ang.

Pathian ang nih a chak


Cherub pakhat Pathianin a cherub puite aia ropui leh mawi zawka a siam chuan a tun dinhmun aia sang thlen
chakna te, ropui lehzual duhnatein Pathian ang mai nih a lo chak ta a. Chu chu a tlukna bul chu a ni. Isua
anga hmangaihnaa khah, Pathian anga thianghlim tum ringtute hian hei hi zir chiang se chuan Setana
tluknaah khan kan lo tlu reng mai tih an inhre ngei ang. Pathian ang mai nih a lo chakna chhan chu Pathian a
ngaihsan em vang a ni. Mihringin kan mi ngaihsante án châkna kan neih hma hian Setana’n a lo nei daih
tawh.

                Tu emaw án châkin mi â jail-a dah ngai ta hial te an awm. An mi ngaihsân tu ber emaw nia
inhriain lungawi takin mi â jail-ah hun an hmang a. Tu emaw án an châkna tak khan mi â let tawp-ah a
chhuah a ni. Setana pawh hi Hriakthih-Cherub nihna aia sang zawk nih châknain a lo khat a, ‘hel hmang’ a
nih phah ta a ni. Pathian ang mai nih a châk tâk ah chuan Pathian ang maia awm thei turin a tling tawkin a
inhria a ni ang. ‘Ni ve tawka inhriatna’ a nei pawh a ni mahna. ‘Vanah ka chho vang a,’ tiin vanah chuan a
duh hun huna chho thei ang maiin a insawi a. ‘Pathian arsite chunglamah khian..’ tiin a vantirhkohpuite
chung daiha awm theia inngaihna te, ‘..ka lal\hutphah..’ tiin a dinhmun luah lai mekte chu ‘a ta ve reng’
niawm hialin ‘ka’ a hmehbel a. Hetianga mahni inngaih ropuina hi mihringte nuna a awm ve hma daih hian
a lo awm tawh a ni. ‘Ka hriselna, ka theihna, ka chakna, ka tha leh zung,’ tiin a nihna tak chhûta kan ta tih
theih pakhat mah awm lovah hian ‘ka’ kan lo bel ve vek mai a. ‘Ka in, ka lo, ka nupui fanau, ka ro’ te kan
lo ti a. Kan ta a nih loh zia a lo lan ni chuan ‘ka ta a ni lo tlat a,’ tih theihna nei tawh lovin, ‘Pathian pawh hi
aw..’ tiin kan mawhchhiat leh si. Pathian chuan a ta chu a ta anga a duh duha a tih chu a thiang reng a ni
lawm ni?

                Setana chuan, ‘…ka chawisang ang..’ te a ti leh a. Mahni indahsanna a nei lian hle a. A
vantirhkohpuite aia chungnung leh ropui zawk ni turin tuma chawisan chawpmah a ngai lo a nih ber chu.
‘Inkhawmna tlang hmar tawp reta awmahte chuan ka \hu anga…chhum aia sang zawkah te khian ka awm
ang..’ tiin engkim chung daiha awm a tum a. ‘Chungnungbera ang maiin ka awm ang..’ a ti ta hial. A duh
leh tum ber chu Pathian ang maia awm chu a ni. Pathian chu engkima thuneitu, a thua engkim awmtir vektu,
engkim a thu thua awm a ni vek si a. Pathian ang maia awm theia inhriatna neitu tan chuan Pathian ang maia
awm dan kawng zawn chu thlan tur tak leh tih awm reng pawh a ni reng ang. Thil pawi tak erawh chu
Pathian chu Pathian a ni a; thilsiam chu thilsiam a ni a. Thilsiam chu Pathian a ni ngai dawn lo va, a ni thei
hek lo tih hi a ni.

                Hlawhtling ve thei, hausa ve thei, hneh ve theia inhria te, lal ve thei, ti ve theia inhriate chuan an
dinhmun lam ngaihtuah lovin chung lam an pan \hin. Chutiang tura inzirtirna chu khawvelin a buaipui leh
inzirtirna fing bera a ngaih pawh a ni. Eng vanga hlawhtlinna lamtluang inkawhhmuh \hin leh hausakna
kawng insih hmuh \hin nge kan nih tih chu chhan pawh ngai lo khawpa chiang sa a ni. Pathian leh a duh dan
a\ang teh erawh chuan helna, tlukna thlentu a lo ni si a. Tam tak chuan an nihna pawm lovin an inti danglam.
Tunlai thiamna chuan mipa a siam hmeichhia thei a, hmeichhia a siam mipa thei a. Setana bum hlawm mi
tam tak chuan an nihna pawm lovin an insiam danglam reng a. Pathian leh a duh dan a\anga tehin sual a ni a.
Thil \ha lo a ni.

                Chungnungbera chu engkim chunga thuneitu a ni a. A thu thuin, a duh duhin, a duh danin engkim
a awmtir thei a. Engkim chunga roreltu a ni a. Engkimin a thu an awi a. Chu chu a tlin a ni. A chhan chu
Siamtu a ni a. A thilsiamte chunga thuneitu a ni kha thil nih dan phung ve reng a ni. Setana chu Siamtu thil
siam zinga pakhat a ni. A chunga thuneitu’n \ha a tih ang tawk nihna a pek leh a awmtirna hmun chu
lungawipui mai tur a ni. Ama thu thu leh duh duha Siamtu ruat ang aia sang emaw, danglam zawka awm a
tum a nih chuan Siamtu leh Ruattu lakah a ‘hel’ a ni. Chutiang chu ‘helna’ awmzia chu a ni. ‘Thu awih lo’
awmzia a ni.

                Mihring nunphung kan zirin eng ang hunah nge fanaute hi enkawl an harsat \hin tih hi chhut ta ila.
Mipa kan nih chuan ka bânin ka pa bân a tia ve tawh chuan láwi tuai huai tum ngeng nghelh an sawi ang mai
hian enkawl kan khirh riau tawh \hin. “Pa te an nih avangin ngam loh chan kan chang mai mai alawm. Aia
u zawk an nia tlawm zawkah kan \ang mai mai alawm,’ tih te hi kan insawi tlâwm ve dan a ni. ‘Min lo
thunun zawh vek hi tum \hin suh. Mahni thu mah hman sen loh nak lai hian..’ tiin Hmeichhia chuan kan
chhang \hin ang. Mihring chuan ‘mahni thu thua awm hi’ nuam kan ti ber si a. Mahnia thu hran, duh dan
hran kan rawn neih theih ve chinah hi chuan, ro hran, ngaihdan riau kan nei tawh a. Chuatianga kan awm
tawh chinah chuan engkim min ngaihtuah pui veka, min lo hriatpui ve si se kher hi kan phut tawh lo mai ni
lovin, kan duh lo hul hual tawh zawk \hin a ni. He zia hi mihringa a awm hma daih khan Setana chuan a lo
nei dim diam tawh—‘mahni thu thua awm duhna’ chu.

                ‘Mahni thu thua awm thei leh thil dang emaw, midang pawh awmtir thei chu Chungnungbera
chanvo, a ta bik’ a nih mek laiin chutiang nih ve châkna chuan a dinhmun mek lungawipui mai theih lohna
zia chu Setana nun a lo ni ta a. Chungnungbera ang mai nih tumin hma a la ta a ni.

                Tun thleng hian Setana leh a pawlpuite chuan sual an la inti hauh lo. Midang hi Pathian angin Sual
an ti ve hek lo. Pathian chuan Amah leh A duhdan a\anga teha tling lo a hmu \euh va. Sual tih a nei zel a;
Setana erawh chuan chu mi letling chiah chuan amah pawh sual a inti lo va. Midang pawh sual a ti hek lo.
Pianthar mamawha inhriatna a nei lo va. Siamthar \ul intihna a nei hek lo. A nih mek dan leh a luah mek
dinhmun chu chhia tihna emaw, hrehawm tihna emaw, inchhirna emaw a nei lo. Chuvangin, tlan chhuah a
mamawh lo va. Khawngaih a \ul hek lo. Pathian Khawngaihna dawnga Chhandamna changtute hi a leh
khawngaih hlauh zawk \hin. Nawmna hria a inti a. Pathian lo pawhin a tlei zo a ni.

                Cherub dinhmun aia sang zawk Varparh dinhmunah hlan kai a ni a. Duh tawk lovin Pathian
Chungnungbera ang maia awm turin ‘ka ti ve thei tawk, ka chak tawk’ intihna nen Pathian lakah a hel ta a.
Ama ham\hatna tur ngaihtuaha a kal kha ‘Sual’ ‘Hel’ tia lo puhsaktu chu Pathian a ni. Pathian leh a duh dan
a\anga teha tling lo a nih tlat avangin.  Chutichuan, Cherub pawh a ni tawh lo va, Varparh pawh a ni tawh lo.
A chet dan azir zela koh a lo ni ta a. Setana tia Biblea a lanna hmunah tawh chuan,‘A hek zawngin’ a che a
lo ni \hin a. ‘Diabola/Rul/Dragon/Rupui tar tia a lanna hmunah chuan ‘bum zawngin, thlem zawngin’ a
che \hin. Chunglo pawh hming dang a pu nual mai.

                Setana thurualpui Vantirhkoh zingah, hmun thuma \hena hmun khat zet an awm ve a. Chungte
pawh chu ‘thlarau sual’ tia Bible-a kan hmuh \hinte hi an ni. Setana leh a pawlte tan chuan Rorel Ni tur ruat
lawk diam a ni a. Roreltu tur pawh Lal Isua a ni. Lal Isua rorelna hmaah chuan thiam a chang zo lo vang. A
tawpna tur chu ‘Mei dil’ a ni ang. Chu hun lo thlen hma chuan Pathianin Setana leh a hote chu an chet vel ve
hi a phal a ni. Chuvangin, rorelna ni lo thleng tur hre rengin an theih dan ang angin chet an la a.
‘Sakeibaknei ril\am rum \hin’ ang maiin. Boruakah thu neiin tunah hian awih lo fate thinlungah hna an
thawk mek.

                Mithianghlim lawr zawhah chuan a hring a hrana Setana inlarna chu a lo thleng ang. Hmasang lal
ram ropui pali Babulon, Persia-Medo, Greek, Rom te chakna infinkhawm ai pawha chak leh thiltithei, ropui
zawkin leiah hian ram din tumin hma a la ang. Kum sarih hun a nei dawn a ni. Mahse, Lal Isua lo kal
lehna(Second Coming)-in a rawn titawp ang. Kum sang khat chhung chu Setana phuar a niin khuarkhurum
mawng nei lova paih luh a ni ang. Kum sang khat hnuah chuan Setana chu hun pek leh a ni ang. Leilung
piantirh ata a bum theih zawng zawng thlarau khawmin lei vang lam dápin mithianghlimte riah buk do turin
a siruk lain a rawn thawk \ha leh ang. Mahse, Chatuan tawpnain a rawn nang ang. Chu hun lo thleng tur leh
an chak loh dan tur chu an hre chiang.

                Mahse, tun dinhmunah hian sual an inti lo va. An aia sual pawh an hmuin an hre \euh mai. Mi tam
tak tan phei chuan Setan hmuh sual hi a har deuh a ni mai thei. A bawih ata chhuah emaw, ani nena in\hen
emaw duh ut utna pawh nei thei lo khawpin bumin an awm mek a ni. Kawng lehlamah chuan Pathian leh a
duh dan a\anga kan teh loh chuan Setana chu kan hmu sual thei ngai dawn hauh lo. Chuvangin, Thutak
Zirtirna chuan Sual chu Pathian leh a duh dan a\anga tehin kan sawi \hin a. Sual bul pawh Setana a\angin
kan chhui \hin a ni.

FELNA SUAL

            Tum nei chuang lova a táwng a puia fel fip fak a awm a. Dan zawh kim fel a awm theih bawk. Lan
mawi nana fel pawh a la awm thei zel. ‘Lêmdèrna’ an tih anga pawn láng felna pawh a la awm zel. Chutiang
chu Thutak Zirtirna chuan ‘Felna Sual’ tiin a sawi. Pathian hmaa tling zo khawp felna kan thawk chhuak
thei lo tih hi Thutak Zirtirnain a ken pawimawh tak mai a ni. Mat. 5:20, ah, “In felnain lehkhaziaktute leh
Pharisaite felna a khum loh chuan vanramah in lut tawp lo vang tih ka hrilh che u a nih hi,” tih thu kan hmu
a. He chang hian lehkhaziaktute leh Pharisaite felna kha Pathian hmaah a tling zo lo tih a tichiang a ni. Rom.
10:4, ah, “Krista chu a ring apiangte tana felna an hmuh theihna tura dan tibangtu a ni,” tih thu kan hmu a.
Hei hi ‘Felna Tak’ chu a ni. I Kor. 1:29, ah Krista chu Pathian hnen ata kan tan finnaah te, felnaah te…siam
a nih thu kan hmu bawk. Chu felna chu a nih loh chuan Pathian hmaa tling zo lo, Pathian pawm tlak loh
felna a ni tih hi uar takin Thutak Zirtirna chuan a keng kawh a ni.

                Zawlnei Mika \awngkam hawha kan sawi chuan, ‘Hling leh buar ai pawha chhe zawk,’ kan ti ang.
Kan felna neih chhun chu Krista chauh a nih lohva, mahni fel fela kan fel theihna tak hi a ni Pathian lo
pawha min awmtlei theitu ni \hin chu! Pathian rin zawh vek harsatna min thlentu pawh hei tho hi a ni. Mi
tam tak chu an ‘felnain’ a bum mek. Camping lut ve turin han insawm ila, “Camping luh ngai khawpin ka
sual lo,” tia min lo chhang dang mai te an awm thin. ‘Sual bul a\anga Chhandamna Thu zir’ chu
ngawlveiho tih tawk, Pathian thu zir ngai miah lo tih tawka kan ngaihna te hi Thutak Zirtir chuan Felna
sualah a puh zel. Pathian ‘rin’ harsa kan tihna chhan hi mahni lama inrintawkna kan la neih vang a ni fo a.
Chumi awmzia chu mahni lamah ‘tih theihna’ a awm ve tlata kan hriat vang a ni \hin. Pathian ring chunga
engkim tih a awm a. Mahni inrin tawkna nena thil tih a awm. Ringtu chuan Pathian ring chungin engkim a ti
thei a. Felna suala bum bo mekte chuan mahni inrin tawkna nen engkim tih an tum \hin. Chu tak chu Pathian
thu kan khelh fuh theih lohna chhan pakhat a ni.

                Pawltina buaina awm \hinte hi khawi a\anga lo chhuak nge tih kan ngaihtuah chuan ‘Felna sual
vang’ a lo ni \hin. ‘Kei’ inti thei khawp mifel awm tamna hmunah innghirnghona a nasa \hin a. ‘Tâwk ve
tak’ inti awm tamna hmun leh ram reng rengah ‘in\hen ngam khawpa boruak so sang a thleng zel’ \hin.
Chhungkaw nun hlim tlan theih lohna pakhat chu ‘mi fel leh fel lo’ kan chen tlan \hin vang a ni. Chhungkaw
chawmtu ber i nih hma kha chuan phun chiar i ni ngai lo. Ang hlai pawh i ni ngai lo. A thawk tlem ber,
engmah thawh chhuah nei lo i nih lai kha chuan tu te pawhin an hau thei che a. Tu te pawhin an sawisel thei
che. Tunah chuan thawktu ber, chawmtu ber, khaipa ber, i vanga khati dinhmun thleng thei chauh in lo nih
tak hnuah hi chuan i nu leh i pa, i u te zawk pawhin i thinrim emaw, tih lawm loh che emaw an ngam tawh
lo. I thin a thawh ve vaih chuan chhungkaw tan a pawi thei tawh si a. Chutiang chu a ni felna sual kan tih
chu. A chang chuan i nu leh pate meuh pawhin an châwm hlâwm in nih vek lai kha an ngai rum rum \hin.
Hauh tur awm lo khawpa i lo fel tak hnu hian in nuam lo mah zawk si a.

                I pianthar hlim chuan Pathian thu hriat vak i nei lo. Naupang tê ang chauh i ni a. Sawi apiang chu
hnute hne lai ang maiin i ngaithla doh doh \hin a. Thusawitu tan pawh hmuh i nuamin thu dang hrilh leh hlan
che pawh a nghahhlelhawm \hin. I lo ngaithla tamin i  tih ve  tur awm tak tak i tih ve tak nual hnu, mahnia
tleina khawpa i lo into delh chinah hian thu hrilh che hi a hrehawm \alh tawh a. Ngaihdan tê i nei tawh a. Ei
duh zâwng bik riau te pawh i lo nei ta a. I bula sawi tur thu pawh thlan thiam a \ul ta hle a ni. Eng nge a
chhan? Felna sual kha a la bo miau lo tlat a ni.

                Nupa hi eng ang hunah nge an inhau tam bera, an in\hen \hin le? Nupa hi ‘phu lo’ an intih tawn lai
chuan an tana thu \ha inti hrilhin, ‘Ani kher kher hi chu,’ tiin sawi nep sak tum ila, hmelma enin min en vek
mai. ‘Phu vea’ an inhriat chinah erawh chuan, ‘In\hen a \ha lo. Kara fanau an lo awm tawh phei chuan..” tih
lam hawia sawitu chu hmelma enin an en leh tawh! Mi fel an inlungrual tak tak thei ngai lo. ‘Zâwk’ nih
inchuh reng rengin hun hrehawm tak an hman a tul thin si a.

                Kohhran tana i inpek hlim kha chuan ró te pawh kha i nei vak lo va. I ró te pawh kha a tlàngin
dawnsawn a nuam viau \hin. Hun a lo inher zel a. Thawh leh ró fuh tak tak i rawt tlûk tam chinah hian i duh
dan ang lo deuhva ró rel chu a inthlahrunawm riau tawhin a pawi thei ta hle a. I mit mei leh ngaihdan veng
thawng reng rengin i member puite chu an thin a phu dep dep tawh a. I lo tel ve hma hre pha chin chuan i lo
tel hlim leh i tel hma kha an ngai rum rum tawh mai. Chu chu felna sual vang zel a ni.

                Bible kan en chuan mi fel tak tak kan hmu a. An in ang lo hlawm hle thung. Marthi fel dante pawh
kha keini mihring intehna ram a\ang chuan a fakawm a ni mai thei. Zirtirtu leh a zirtirte ei in tur buaipuiin a
phi vut vut a ni a. Mahse, “Thil tam tak i ngaihtuah a, i buai a nih hi,” tih a hlawh tlat a. Pharisaite felna leh
Lehkhaziaktute felna pawh kha felna tak tak kan tih ve tur chu a ni tho ang; mahse, an felna huang chhungah
khan anmahni ang bak an leng thei lo. A chhan tam tak a awm thei. Anmahni anga felte chauh an kawp loh
chuan an tan tlûk a hlauhawm reng tlat a ni. Chuvangin, mi sual an hmuh chuan kawng sir lehlamah an hel
zel pawh a ngai \hin. Lal Isua felna erawh chuan A kianga cheng ve tlak lote a va hnaih chiam pawhin a
chhiat pui ve chuang lo. Zu in mi, sa heh ho kianga a awm pawhin a felna chuan a um darh lova; a hipin a ko
khawm zawk \hin. Nawhchizuar, khawtlang endawngte pawhin a kiangah chawlhna an hmu \hin. Chutiang
felna chu mihringin a hlawh chhuak zo lo. Balh hlau reng chu a fai tak tak ngai lo. Lehkhaziaktute leh
Pharisaite felna kha chu Adamate theipuihnah \huikhawm, pawnfena an insiam chawp nen a tehkhin theih
ang. Lal Isua felna kha Savun kawrfual nen a tehkhin theih bawk ang. Theipuihnah \hui khawm chuan a
hmangtute nunah himna tak, chawlhna tak, muanna tak a thlen ngai lo—lan hlau reng reng nun an hman
dawn avangin. Savun kawrfual erawh chuan chawlhna famkim a thlen tak meuh ang.

                Thutak varpawhtuten kan mamawh thar tak em em mai chu ‘Felna Suala chhum hmin thar lehna’
hi a ni. Pathian thu kan hre ta hle a. Kan zir, kan pawm, kan zui a tam ta hle a. ‘Felna Sualah kan tlu leh \an’
tawh reng mai. A lan dan a\angin nun kan in teh leh tawh a. Tih dana kan intlansiakna chu a lang tlanga
mawi tumna vang mai a lo ni leh tawh a. Mi inkhawm leh khawm loh buaipui tura thlarau tihmakmawh
dawng ang hrima kan lo hre thei viau te hi Felna Sual a ni. ‘A ban a phar duh miah lo,’ te hi kan lo ti thei
viau a. Ban phar leh phar lo hre thei viau nun chu Felna sualin a bum let der ve tho a ni.

                Pathian Biak Ina kan kalin Pathian pawl tura kal tur kan ni. Pathian hmel hmu tura kal mai tur kan
ni. Tu emaw, eng emaw ti tur leh kan ei zâwng, kan mil zâwng zawng turin a ni lo. Tu emaw avanga tlu hi
chu a thawh leh nan pawh tu emaw a mamawh reng ang. Tu emaw avanga thova, ding mi reng reng chu tu
emaw avangin an tlu leh tho bawk ang. Kan din chhan, kan thawh chhan, kan tih chhan hi Lalpa Krista a nih
hma chuan Felna Tak pawh lovin hling leh buar ai pawha chhe zawk felna nen nun kan hmang anga. Mahni
kan inhriat theih loh phei chuan nin ruk kan hlawh reng ang. Kan awm ve lohna hmun tinuamtu kan ni kum
khua mai ang.

THUTAK

Joh. 8:32 “Tin thutak in hria ang a, thutak chuan bawih a ban ang che u,”

                Chanchin |ha Johana 18:37-38, thu kan chhiar chuan Pilatan awih loh hmel takin emaw, ho tia
nuihzat hmel takin emaw, “Thutak eng nge ni?” tia a zawh let thu kan hmu ang. Hei hi mi tam tak zawhna
pawh a nih ka ring. Thutak Zirtirna a lo chhuah avanga zawt pawh kan awm ang a.

                 Pilata tan khan Thutak a awm theiin a rinawm loh hial mai. Politician a ni a; Politics khelh dan
leh kalhmang hre tak tur a nih avangin Politics khawvelah chuan Thutak chu a hmu lo phawt ang. Sakhaw
ramah zawng dawn sela a hun lai khan biak sen loh pathian nei sakhua a tam em em a. Eng sakhua berin nge
Thutak chu keng ta ang tih hriat pawh a har tawh ang. Judaism hian a keng ber ang pawh han ti ngawt dawn
sela, pawisawi lo heka, mantira, mi sual tawpthangte thihna Kros-a khengbet tura rawn nawr luitute chu
Juda Sakhaw hruaitute an ni bawk si. Thutak eng nge ni? Lal Isua lahin, “Thutak hriattir hi ka lo pian chhan
leh khawvela ka rawn kal chhan a ni,” te chu a la ti deuh deuh a. Lal Isua kha Pilata thlirna tur awm a\anga
thlir puiin Thutak han sawi tur chuan a dinhmun chu a sit awm deuh a ni.

                Pilata zawhna hi Latin \awng chuan, “Quid est veritas?” a ni a. Hei hi ‘Anagram’ (entirnan ‘Isua’
tih hi hawrawp paih emaw, belh emaw nei lovin rem kual rem kual tai la ‘Uisa’ tih a remchhuah theih a, chu
chu Angram an tih chu a ni) dana an rem kual an rem kualin, “Est vir qui adest” tih an rem chhuak a. “Est
vir qui adest” awm zia chu ‘I hmaa ding mek hi(Thutak chu) a ni,” tihna a ni. Anagram dana rem chuan
Pilata zawhna khan chhanna a lo keng reng mai a nih chu! Mahse, hei hi Pathian thu zir dan tur leh kan
chhui fo dan tur phei chu a ni lem lo. Pilata khan a chhanna chu hre eng ang mahse, Thutak chu a pawm
theih zawng a ni dawn chuang lo. Thutak chu a hmaah ding mahse, ‘Thutak’ dinhmun chu a chak lo em a ni.

                ‘Thutak’ tia Mizovin kan sawi hi Sap\awnga ‘Truth’ a ni a, chu chu Grik \awng ‘aletheia’ a ni a;
chu chuan a tak tak, a lem leh a suak ni lo, a kawk a. Hebrai \awng chuan ‘emet’ a ni a; chu chuan chhungril
nun kawkin rinawmna, rintlak, takna, nghehna tihte hi a awmzia chu a ni.

Bible-a a lan dante lo thlir chhunzawm leh ila. Pathian chu ‘Thutak Pathian’ tia koh a ni(Sam. 31:5; Isai.
65:16;), Lal Isuan ‘Keimah hi’ tiin a inpuang a(Joh. 14:6; 1:14;), Thlarau Thianghlim chu ‘Thutak’ a nih thu
a sawi bawk (Joh. 14:17; I Joh. 5:7;). Pathian ‘Thu’ chu a ni bawk( II Sam. 7:28; Joh. 17:17;) Pathian thu
infinkhawm zawng zawng pawh a ni( Sam. 119:160;). Isua thu sawi te, Pathian hriattirna thute pawh hi
Thutak chu a ni a(Sam. 119:43; Joh. 8:45-46; 18:37;), Pathian tirh Zawlneite leh Tirhkohte hril \hin kha
‘Thutak’ a ni bawk( I Lalte. 18:24: 22:16; Isaia. 25:15; II Kor. 4:2; Gal. 2:5, 14; Ephe. 1:13;).
Thutak chu zawn tur a ni a(Jer. 5:1-2;), kan thlan ber pawh a ni tur a ni a(Sam. 119:30;), a leia lei hial tur a
ni(Thuf. 23:23;), awih tur a nihna pawh a awm a( II Thes. 2:13;), kan ngainat ber tur a ni bawk a( Zak.
8:19;), a zawma kan zawm tur pawh a ni bawk( Sam. 26:3;).

Thutak chu Isuaah a awm phawt a( Ephe. 4:21), ringtute-ah a awm leh ta a( II Joh. :1-2;), ringtute chu
Thutak-ah kan awm leh bawk tur a ni a( III Joh. : 4;). Thlarau Thianghlim chuan Thutak zawng zawngah
min hruai lut bawk ang( Joh. 16:13;).

I Tim. 2:4, ah Tirhkoh Paulan, “Ani chuan mi zawng zawng chhandama awmah leh thutak hriaah a duh a
ni,” a ti a. Lal Isuan, “Ka thua in awm reng chuan ka zirtirte in ni tak tak ang. Tin, thutak in hria anga,
thutak chuan bawih a ban ang che u,”( Joh. 8:31-32;) a ti. Thutak hriat chu ‘Sual bawih ata chhuahna a ni’
tih kan hmu a. Thutak chu eng nge? Campingah te, Crusade-ah te chuan Subject neiin a tah tawlin kan
inzirtir \hin a. A tir a\anga Pathianin Chhandamna kawng a lo rel fel dante chu kan sawiin kan inzirtir \hin.
Chung kan thupuite chu a tah tawl te tea kan inzirtir hian Thutak hria kan ni mai em? Ni mai lo. A kawngpui
kan inkawhhmuh lek a la ni chauh va. Sual lo awm \an dan te, Sualin mihring a luhchilh dan te, Sual luh
chilh hnu mihring nun te chu sawiin Pathianin min hmuh dan, Pathian thinlunga kan nih dan chu chi
sariha \hen sawm lehin: Thi, Bo, Engmahlo, Hmelma, Setana fa, Thianghlim lo leh Damlo kan ni tih thute
kan sawi uar a. Mihring lama kan nih dan chi sariha then sawm lehin: Nihna Sual, Thinlung Sual, |hatna
Sual, Tih loh Sual, Tih Sual, Felna Sual, Rinna dik lo sual tiin kan sawi chipchiar hle \hin bawk a. Heng hi
Thutak kan hriatna tura a kawngpui kan zawhte chu a ni chauh va. Thutak hria kan la ni hauh lo. Thutak
hriatna atana min puitu mai chauh an la ni.

Isua, Pathian Famkima chu kan tan kan dinhmun min \awmin, Sual tel lovin a lo piang a. Mosia Dan ang
thlapin nun a hmang a, Thiam loh chantir a ni. Chung zawng zawng chu ama tan ni lovin kan tan a ni; ama
tan ni se thiam loh chantir thei tumah an awm dawn si lo va. Kraws-ah khenbeh a ni a, a thi a, phum a ni a,
thihna hnehin a tho leh a; a thawhlehnaah tihnun vein kan awm a. Nunna thar pek kan lo ni a. Thutak lakah
hrin thar kan ni a. Chulaiah tak chuan thuk deuh zawka kan luh chilh tul lai a lo awm ta a. Kan thlarau hi
Krista-ah siamthara awmin, tihnun a ni a. Nunna thar pek a niin chu a Nunna chu Kristaah thuhrukin a awm.
Chu kan thlarau tak chu Mihring Thar a ni tih hriat hi Thutak harh a ni a. Mihring Hlui pawh a lo fiah nghal
kuak mai \hin. Thutak Nun kan tih chu Mihring Thar kha a ni lo. Mihring Thar tinungtu Krista zawk chu a
ni.

Bible chuan ‘Tisa dan leh Thlarau dan’ min hrilh a. Kan fiah lo deuh a nih chuan ‘kan pianpui thinglung
dan leh Krista dan’ tiin a sawi theih ang. Kan pianpui thinlung tia kan sawi hi thei ei vanga mihringa lo awm
mizia; Sual leh |ha inkawp, a dum leh a var angte emaw, Ui dum leh Ui var ang tea an tehkhin fo, Ka Mizia,
Ka dan ve reng a ni, tia inthiamchawp tuma \anchhan atana kan hman \hin tak hi a ni. Mizo thuthiam Pu
Vanneihtuangan, ‘Keimah leh Keimah’ a tih kha a ni. Mahse, chu chu Pathian kutchhuak mihring kha a ni
lo. Pathian kutchhuak mihring fanchhuaktu zawk a ni. Chu chuan mihring chu a fan chhuak vek a. No
thianghlima tui fim dah khah hlo dum kan thlak pawlha, hlo dumin a fan chhuak zo ta vek ang hian mihring
hmasa berte bawhchhiat ni a\ang khan chu mizia(Sual leh |ha) chuan mihring chu him dam lai awm lovin a
fan chhuak zo ta vek a. ‘Keimah’ kan tih tur tak (thlarau, rilru, taksa) chu ‘Saltang, Sual bawih’ a ni a.
‘Keimah’ tia kan lo puh ve \hin hi hremhmun min hnuk thlengtu tur chu a ni a. Chu chu Thutak  Zirtirna
huang chhungah chuan, ‘Kan thinlung’ tiin kan sawi lar a ni. ‘Mihring’ ti te pawhin kan sawi lar bawk. Chu
thinlung, chu mihring dan anga kan tih, kan thawh, kan pek, kan hril engpawh Pathian hmel hliahtu, Pathian
pawm tlak loh a ni a, englai mahin, tunah leh nakin zelah pawh hnawl a ni.

Tholeh Krista chu keimahniah(kan thlarauvah) a lo nung phawt a. Krista nena inzawmna kan lo neih chiah
hian Thutak hriatna kan lo nei \an chiah a ni. Thinlung bawihna hnuaia awm tur kan ni lo tih min hriatfiahtir
a. Thinlung thunun mai mai turin kan awm tawh lo tih pawh min hriattir a. Nitin a fiah zel a. A chiang zel a.
A dik chho zel a. Nunphung tidanglam zo vek khawpin Ama lamah min hruai a. A tana nung thei turin min
siam danglam \hin. Chumi dan anga awm chu Thutak Harh, Thutak Nunpui, Thutaka awm chu a ni. Chumi
kan pawh phak hma chuan Thutak harh kan la ni lova. Thutak hria kan la ni hek lo.  

 MIHRING TLUKNA
Gen. bung 3, thuah chuan Mihringah sual a lo awm \an dan kan hmu a. Thutak zirtirna hnukpui a nih
avangin Thutak zirtirna man fuh tak tak tur chuan helai thu hi kan chian hle a ngai. Bawhchhiat hnu mihring
chhiat zawh vek thuah te, duhthlanna leh rinna chungchangahte hian khawvel pum huap ringtute zingah
lam\ang kan fahrah lo viau anga a lan lai hian mihring tlukna kan sawi danah tak erawh chuan \hian kan nei
mang lo ni hian ka hria a. Rev. Liangkhaia chuan helaia thu kalpui dan uluk \ul zia hi sawiin, “Mihring
thlahtu hmasa ber sualah a tlu, a thlahte zawng zawng a tluk chhiatpui vek, tih hi Bible zirtir dan a ni a.
Kristian Kohhranin a tir ata an pawm dan a ni zel bawk. Hei hi thudika pawm tur a ni a, hemi dan ang zel
hian kan theology  chu kan kalpui tur a ni ang. Pathianin a chatuan remruata a Kohhran tura a ruat
sate pawh kha a tluk chhiatpui ta buaih a ni.

Helaiah hian Theolgy-ah pawl hrang lo chhuahna a awm a. Supralaprasian tih leh Infralapsarian tih a ni.
Supralaprasian-ho chuan atir atangin Pathian chhandam tur leh chhandam loh tur chu a siam hrang reng a ni,
an ti a. Infralapsarian-ho erawh chuan Adama kha chu \ha tura siam a ni a, ama thu ngeiin sual lam a thlang
a, a tlu chhia; athlahte zawng zawng a tluk chhiatpui vek a, an za-in boral vek tur an ni ta.” tiin min hrilh a.
Thutak zirtirnaah thupui danga \hian kan neihte chuan Rev. Liangkhaia sawi ang hian ‘an theology hnukpui’
atan Mihring tlukna chungchang hi an hman ve loh vang a ni mai thei, kan kalpui dan ang taka kal hi an
tam hmel loh khawp mai.                      

Thutak Zirtirna hnukpui pawimawh Mihring tlukna chungchang kan sawi dan chu mihring chuan thei eiin
Pathian thupek a bawhchhia a; Setana fin vervekna leh bumnaa hruai kawia a awm vang a ni. Tisualtu chu
Mihring a ni a; tihsualtirtu chu Setana a ni. Tihsualtirtu a awm avangin tihsual mawh Mihringin a phur ve lo
tihna a ni lo. Tihsualtirtu hriat hi a pawimawh vang a ni. Tihdam aiin inven a pawimawh tih khawvel thufing
a awm. Cancer vei enkawl dam aiin Cancer awm lo tura inven a pawimawh tih ang a ni. Sual bawihte vuak
leh hrem aiin Sual do hian nasa zawkin engthawlna min thlen a ni tih ang a ni. A lehlam zawnga kan
ngaihtuah chuan Chhandamtu zara Chhandam kan ni tih leh Chhandamtu min Chhandamnaah hian
Mihringin lo tih ve nei lovin kan ring tawp a ni tih a kawk nghal a ni.    

A sual leh a \ha hriatna thing’ kha keini chuan Setana entirtu(symbol) angin kan puh a. Huanah Pathianin a
dah kher loh chuan a felna dan a kalh dawn tlat a ni. Engtin maw? Setana chu mihring awm hmain a awm
daih tawh. Chu ngaihdan chu keini chauhvin kan sawi lo.  “Sual bul chungchanga langsar em em chu Evi
leh Adama chungchang hi a ni a, mihring zinga sual lo awm \anna bul chu a ni ngei mai, mahse he
bawhchhiatna thlentu, bawhchhe tura thlemtu a awm tawh avangin a bul zawk chhui tur a la awm.” tiin
Rev. Dr. H. Vanlalauva leh Rev. Rosiamliana Tochhawngte chuan Kristian Theology tih an ziakah an lo
sawi diam tawh. ‘Bawihchhiatna thlentu’, ‘Bawhchhe tura thlentu’ chu ‘rul’ hi a ni a. He ‘rul’ hi Setana a ni.
Rev. Raltawngan, “ Tunah chuan Lucifera(Engkengtu) ni thin kha,Pathian hmelma, khingpui leh a
mithianghlimte bumtuah a lo awm ta a ni. Adama leh Evi a thlem lai khan rul angin a rawn insiam
a…”(Kristian Thurin Tlangpuite, p. 55) a ti. Setana chuan awm \an ni a nei angin tawp ni a la nei dawn. Chu
a tawpna a lo thlen hma chuan Pathian thilsiam tichhe tura a chet vel hi Pathianin a phal a ni. Pathian
phalnaa che a nih avangin a chetna chuan Pathian a tilawm tih a kawk lo.

 Gen. 3:1, ah tihian kan hmu, “Tin, LALPA Pathianin ram sa a siam zawng zawngah chuan rûl a fing ver
vêk ber a. Tichuan ani chuan hmeichhe hnênah chuan, “Pathianin, ‘Huana thing rah rêng rêng hi in ei tûr a
ni lo,’ a ti elo maw?” a ti a.” tiin. Heta ‘rul’ hi bung 3:14, ah te chuan ‘Hetiang thil i tih vangin…
bawkkhupin i kal fo tawh anga, …vaivut i ei bawk tur a ni..” tiin kan hmu a. Rev. Raltawngan, “ Tunah
chuan Lucifera(Engkengtu) ni thin kha,Pathian hmelma, khingpui leh a mithianghlimte bumtuah a lo awm
ta a ni. Adama leh Evi a thlem lai khan rul angin a rawn insiam a…”(Kristian Thurin Tlangpuite, p. 55) a ti
a. Rev. Raltawnga sawi ang a nih chuan heta rul hi Setana ngei a ni tih a chiang mai. Mihring awm hmaa
awm tawh  a ni. A tir berah chuan Vantirhkoh zinga pawl pakhat Cherub zinga mi a ni ve a; a hnuah
Lucifera a ni leh a. Vantirhkoh dangte nen an nihna pawm lova helin Pathian dinhmun an chuh a. Chuta chin
chi a nihna leh dinhmun hlih tawhte chet dan azira koh leh lam an lo ni ta a. Bibleah ‘thlarau sual’ tih te,
Eng tirhkoh lem’ tih te kan hmu thin. A chetna a zirin Setana pawh hi koh a ni.                                       

Chutichuan, heta ‘rul’ hi Setana ngei a nih avangin Lalpa Pathianin a siam, ramsa zawng zawngah a fing
vervek ber tih pawh hi a phu reng a ni. Heta ‘ah’ tih thumal  hi Sap\awngah ‘than’ a nih avangin ‘aiin’ tia
thlak zeuh hian Setana a kawk tih a fiah lehzual. Chutichuan, Lalpa Pathianin a siam ramsa zawng zawng
aia fin vervek zawk Setana chu rul anga rawn inlanin ngamthlemna a rawn hmang a, tum nei ranin, a
thil tum tilang sar si lovin hmeichhe hnenah chuan, “Pathianin, ‘Huana thing rah rêng rêng hi in ei tûr a ni
lo,’ a ti elo maw?”  a rawn ti a. Helaia rul \awngkamah hian Pathian thusawi hre fuh chiah lo angin  a lang
tak na a, a hnuai zel kan chhiar chuan ngamthlemna a rawn hmang chiang a ni tih kan hmu. Ngamthlem
awmzia hi Pastor Chhuahkhaman Ephesi Hrilhfiahnaah tihian min hrilh a, “Hmelmain tihchhiat tuma a tum
tak tilang lova, mi \ha anga a lang der hi ‘ngamthlem’ a ni,”(p.45) tiin.  Setana pawh hian a tum tak tilang
lovin, an tana mi \ha anga rawn intilang derin thu a rawn zawt vel ta a ni a. A zawhna chhanna chu, “Tin,
hmeichhia chuan rûl hnênah chuan, “Ti lo ve, huana thing rahte hi kan ei thei asin:huan lai taka thing awm
rah erawh chu Pathianin, ‘In ei tûr a ni lo, tawh pawh in tawk tûr a ni lo, chutilochuan in thi ang,’  a ti a
ni” a ti a.”(3:2-3;) tih a ni.

Thil pakhat kan hmuh hmaih hauh loh tur chu Rulin Hmeichhia a rawn biak hian ‘In’ tiin a be kawp a,
hmeichhia pawhin ‘Kan’ tiin a lo chhang zel tih hi. Setana lo chhangtu hi Hmeichhia zawk a nih avang
ngawtin hmeichhia chauh hi ngamthlemin a awm tihna a ni lo va; an pahnihin ngamthlem an ni. Hmeichhia
leh mipa dinhmun sawi hran nana hman a nihna bung changahte chuan hmeichhe chak lohna tih lan nan
remchang taka hman a ni(I Kor. 11:3; I Tim. 2:14;). Chu chuan mipa chu Pathian thupek (heta thupek hi
Dan(Law) ni lovin Order a ni tih hria ila) bawhchhiatna thuah ngamthlem a nih ve loh vang lam a kawk lem
lo va. Bible emaw, Kohhran Thurin emaw ten, ‘Mihring’ an tih hian ‘Mipa chauh’ an kawhtir bikin,
‘Hmeichhia’ chu kawhtir ve lo angin an hmang ngai hek lo. Bible-a thlahtu chhuina leh mi zat chhiarna te
chu thuhran ni se.

                     “Tin, rûl chuan hmeichhe hnênah  chuan, “Thi teh suh e: in ei nî apang chuan in mit a lo vâr
ang a, a chhia leh \ha hriain Pathian ang in lo ni dâwn tih Pathianin a hre reng a  nih chu,” a ti a.”(ch, 4,5)

                Rul zawhna a lo chhan rual khan rul tan kawng a hawng tih kan hmu a. Rul chuan rawn pen hnaih
deuh sauhvin thudik zawk hrilh ang takin ‘Thi teh suh e,” tiin bul a han \an ta a. Hei hian Pathian aiin kha a
sual leh a \ha hriatna thing chungchang kha hre chiang zawk angin a tilang a. Pathian chu thil hre chiang
lovah a puh nghal bawk. Dawt a sawitir bawk a. Chu chu mihringin a ni lo tih theihna an nei em? Chhanna
chu ‘Nei lo’ tih hi a ni. An la tawn hriat loh thil a nih avangin chiang tawka dawt rawn sawitu thu hi dawt
han tih theihna chhan tur an nei lo.  |hatnaah an famkim a; sual lamah naupang chumchiap mai chauh an la
ni.  Rul \awngkam khan an thurin a vuak chhiatsak vek tawh ang tih hi a rinawm hle a ni. Chumi rawn zuitu
hi han en leh ila, “In ei ni apang chuan in mit a lo var ang,..” Han ngaihtuah chet chet ila, keini pawh hi ni
ila, ‘Pathianin ei suh min tih tawh kha,’ te chu kan ti hauh bik dawn em ni le? Thei ei chu thihna a nih loh
thu an hriat tawh a hnu hmanah ei ni ni ah chuan an mit a var nghal dawn a, a chhia leh a \ha hriain Pathian
ang an lo ni dawn tih an hre leh ta bawk a ni si a. Chutichuan, châkna an la neih ngai loh chuan a bual \an ta
a. A nihna takah chuan mit var sa, Pathian anpuia siam, Pathian \ha tih em em an ni tawh sa reng. Chuti
chung chuan Pathian ang nih châkna te, mit var sa renga mit var neih châkna te an lo nei a.       

   A thu hmasate nemngheh nan a chil per pawh a hul hman hmain Setana chuan a rawn umzui leh nghal zat
a, “a chhia leh \ha hriain Pathian ang in lo ni dâwn tih Pathianin a hre reng a  nih chu,..” tiin. ‘A chhia leh
a \ha hriaa Pathian ang nih chu,’  thil \ha tak angin a hriattir a ni. Mihring tana thil nih chakawm tak leh
mihring tana thil \ha lutuk chu Pathianin an hriat ve hlauvin a thup angin a lang ta a ni. Dawt sawi an ti thei
lo reng reng a ni. Heng zawng zawng a sawi avang hian Pathian aiin Setanan thei rah chungchang a hriat
chian hmel zawk a; mihring pawh a duhsak hmel zawk a. Pathian chu dawt sawi hmangah a chhuah ta a nih
hi.  Mihring thil thlir dan tidanglam dawrh khawp thu thlúm leh hnûn hnâng nei \awngkam a han chhep
chhuak chu Setana a hlawhtling chiang ngei  mai. Châkna mei alh thawh nat theih dan a\anga thlir chuan kan
nu leh pa hmasa berte kha lainat awm tak an ni. Thei rah an hmuh dante pawh kha han chhiar leh \hin teh
ang.

Tichuan hmeichhia chuan thing rah chu ei mi a ni tih leh, mit la tak a ni tih leh, mi tifing tûrin thing rah
îtawm tak a ni tih a hriat chuan thing a rah \henkhat chu a lo va, a ei ta a; tin, a pasal a pe ve a, a ni
pawhin a ei ve ta a.(ch. 6)

Hmeichhia chuan thing rah chu ‘ei mi’ a ni tih a hre phawt a. ‘Mit la tak’ a ni tih a hre leh a. Châkna chuan
no a pai fel der tawh a nih hi. ‘Mi tifing turin thei rah itawm tak’ a ni tih a hriat chinah phei chuan a kutin a
zui der tawh. A rah \henkhat lovin a ei a. Setanan a barh lui em? Chutiang chuan kan sawi ngai em? Sawi
ngai lo ve. Duh takin an ei kan ti a ni. A pasal a pe ve a, a lo ei ve mai bawk a. An duh lo chung chung kha
mi hlim rau chang chhah tihmakmawh thleng ang dawrh dawrh chuan thawk lo mah se anmahnia thawk mek
châkna mei alh timit zo tur engmah a awm tawh lo. Mutchhuak nen tehkhin ila a fiah duh viau mai. 
Inkhawm laia mutchhuakin mit ko vun an han uai tak tak mai hi zawng mawi leh mawi lo pawh thlu lovin
kan bu lawp lawp tawh mai \hin a ni. Chutiang dinhmun, insum theihnaten thahrui an neih lohna hmuna
duhthlan tir tum hi zawng Cancer veite diriam ang vela râwng a ni hial mai. An dinhmunah indah thiam ila
kan thu sawi hi a fiah hma lehzual ang.                                                                                                  

Puitling Sunday School Zirlaibu CHHANDAMNA tih Rev. Lalnghinglova leh Rev. Beiseiate ziakah chuan,
“Mihring tlukna(Gen.3) thu kan zir a\angin sualna chu amahin mihringa a lo awm chawp mai a ni lo tih
kan hmu a. Thil a tihsual hmain tisual tura thlêmna a tawk ngei a ni. Sual thiltihtheihna chuan mihring chu
hruai sualin nawr lui vak lo sela chuan thil a tisual lo vang. Mihring suala a tluk hmain sual thiltihtheihnate
an lo awm hman tawh a. Gen:3-na chuan rulin Evi chu Pathian ringhlel tur leh a thupek awih lo turin thlem
a nih thu a tar lang a. Hei hian thlemna chu mihring pawn lam a\anga lo kal angin mihringin kan hria tih a
entir.” tiin min hrilh a. Sual thiltihtheihna khan mihring chu a hruai sualin a nawr lui vak a nih chu! He
mithiam ril pahnih thuziaka kan hmuh hi Thutak Zirtirnain Mihring tlukna chungchanga sawifiahna
\awngkam atana ‘pawnglak’ tih a hman  palh zauh ai pawhin a biblical lo  ti kan awm zel ang em? Rev.
Lalnghinglova leh Rev. Beiseia te hian Adamate dinhmunah an indah thiam hle tih a hriat mai.

A reng thuah Sual hi natna anga tehkhin a nih \hin thu Rev. Lalsawma chuan Kristian Thurin Zirnaah min
hrilh  a. Rev. Lalsawma chuan, Sual leh thil tihsual hi Kristian Thurin chuan thuhmun rengah a puh lo tih
min hrilh. “Kristian Thurin chuan sual chu thil tihsual chauhvah a puh lo. Thil kan tihsual phenah hian
pawikhawihna Sual a awm(hawrawppui S).”  a ti a. “Chu chu thlarau mitdelna leh chak lohna bul pui,
mihring mize pumpui tikhawlo tu a ni.”  a ti bawk.  A hre chiang khawp mai. Thei an ei hma khan mihring
nun pawlh khawlozo tu Sual a awm tawh a. Pawikhawihna bulpui chu a awm tawh daih a ni. Rev. Lalsawma
chuan, “Thil tihsual a lan hma, sual bik sawi a nih hmain mihringah khawlohna a awm tawh.” tiin sual
chungchangah min hrilh zel a ni. Adamaten engvanga duh taka thei rah ei phal loh kha ei thei ta mai nge
maw an nih chiah le? An thil tih pawi tak kha a lan chhuah hmain khawlohna bulpui ‘Sual’ chuan an hriatna
thianghlim a pawlh nu zo vek tawh tlat a ni. Chu chuan thei ei turin a hruai sualin a nawr lui vak ta a ni.
Chuta chinah chuan thil tihsual bik sawi tur a lo awm ta a, anmahnia awm tlat sual chu a lo lang chhuak ta a
ni. Rev. Lalsawma vekin, “Pathian hmangaihna hman dik lohnaah te, Pathian dinhmun chuhpuinaah te,
mahni indah pawimawh berna kawngah te a lang a. Chu dinhmun chu Sual a ni a, chuta \ang chuan tihsual
zawng zawng hi a lo chhuak a ni.” tiin min hrilh chhunzawm a. Mihringin thil an tihsual hma khan Setana
\awngkam leh thlemnate avangin Pathian hmangaihna hman dik lohna te, Pathian dinhmun chuhpuina te,
mahni indah pawimawh berna te chu mihring hriatna fan chhuak vek khawpin a awm vek tawh tih hi a
chiang em em a ni.                                                                                                                                   

Mihring tlukna chungchanga Sual hnathawh dan hriat pawimawhna hi sawi nghal lawk ila. Mi sual te hi an
lainatawm a, natna khirh khan tak veia tuar mek ang an ni. Anmahni thununa bawih tlattu Sual kha a
chimawmin a huatawm a ni. Zu in châkna nei lo ila zu vanga buaina kan nei lo vang. Tih sual duhna
thinlung nei lo ila tih sual a awm ngai lo vang. Thil \ha tih duhna a awm naa thil \ha tihna a awm si lo tih
ang khan. Bawih bet tlattu Sual vanga Sual thununna hnuaia tang mekte hi lainat enin kan en thei ang.
Chutiang rilru emaw, chutiang zawnga en ringtu hi Mizo khawvel ah kan awm lo emaw tih hial tur a ni. A
chhan chu Mihring tlukna kan keuh danah ‘Duhthlanna’ kan dah lian em a ni. Sual sim tur emaw, tlansan tur
emaw hian Sual bawihte nunah duhthlanna a zalen lo a ni tih hi kan pawh phal tawh lo emaw, kan hre pha
tawh lo emaw a ni. Chuvangin, sual do fuh thei lo ringtu tamna khawvel kan lo ni ta a nih hi.  Rev. Liang
khaiate siam, II Korinth Hrilhfiahna chuan, “,…Setana pawhin eng tirhkoh lema changin mi a bum a ni.
Kan nu leh pa hmasa berte kha a bum laiin hmangaih tak ni awmin a \awng a ni. Bumtute hi thudik tam tak
an sawi a; tin, hriat tham lohvin a dik lo lamah min hruai hret hret zel a ni.(p.55) tiin bum an nih avanga
thei ei an nih zia chiang takin min hrilh a.

Ringtute leh Adamate kan in-an lohna kan hriat a ngai khawp mai. Adamate chuan chenchilhtu Thlarau an
nei lo. Sual hnehsaktu an nei lo. Anmahni chaknain rul kha an hmachhawn a ni. Ringtute chuan kan
chaknain sual kan hmachhawn lo. Lalpan kan thlarauvah Thlarauva min chenchilhin min hmachhawn sak
\hin a ni. Chu dinhmunah chuan kan duh thlanna hian pawimawhna a nei a, a zalen a ni. Adamate erawh chu
an duhthlanna kha bum a nih miau avangin zalenna hmang theiin an awm tawh lo. Min bumtuten min bum
tih kan hriat ve meuh chuan a pawi tur zawng zawng a pawi zo hman vek tawh \hin. Min bum tih kan hriat
hma zawng chuan min bumtute lamah \ang lovin kan awm lo ngai lo; hmelma anga kan en theih ve meuh hi
chuan an duhtawk an lo ngah hman tawh \hin a ni zawk e.

 Duhthlanna leh Rinna chungchanga TMEF zirtirna a chinchhuaka zir chianga thudik zawk kawhhmuh tuma
lehkhabu hial chhuahtu Joseph Lalfakmawia chuan mihringin a duhthlanna ngeia Pathian thupek a
bawhchhiat thu uar taka sawi nawn mawlh mawlh chungin a footnote pekah Evi insawi fihlim tumna
\awngkam  rulin min  tihder tih lai hi a \awngbul lama a awmzia ngial ngan a rawn note chhuak a, “Heb.
His-shi-a-hiphil tih hi a ngial a ngana lehlin dawn chuan, ‘theihnghilhtir(to couse to forget) emaw, ‘pen
botir(to cause one to go astray) tihna emaw, a ni thei.” a ti a. Ani(Joseph Lalfakmawia) chuan, ‘chu pawh
ni se Pathian thupek hre renga ei a nih avangin duh thlang a ni tho tho,’ tih ang deuhvin a keuh lut hmiah a.
A Hebrai lama a \awng chheh danah, khi ti khi a nih ngai chuan rulin mihring chu Pathian thupek a
theihnghilhtir tihna emaw, Pathian thupek lak a\angin a penbotir tihna emaw a lo ni a. ‘Tih ziak’ kan dah lal
zawk dawn chuan, ‘tho tho’ lam pang chu dah pawimawh loh zawk a ngai. 

Rev. Deng\huaman, “(mihring) Tlukna atana kan hmuh sual erawh chu amahin mihringah a piang lo va,
thlemna avanga lo awm niin a lang….sual thiltihtheihna chak tak chu tluk hmain a awm a ni tih chu kan
sawi tawh a…chu sualna(thlemna) chuan mihring chu a hruai sual ta….”(Logos. Vol. I. p. 52) tiin min hrilh
bawk a ni.  II Korinth Hrilhfiahna a siamah Rev. C. Rosiaman; He thu hi Judate thawnthu Evi leh Adama
chanchin 9:1-11:3 leh Mosia Thupuan. 17:1; tea an ziak niin an sawi(Krause. p. 190). Chu thawnthuah
chuan Eden huanah Setana chu vantirhkoh angin a lo kal a, Pathian fakna hla hi a rawn sa hlerh hlerh mai
a, Evi chuan a lo ngaina ta em em mai a, a tawpah phei chuan Setana chuan a duh duhin a thunun thei ta
der mai niin an sawi. Judaho zingah chu thawnthu chu a lar hle a ni ang. Paula chuan chu chu thutakah
pawm thlapin, rawngbawltu derte pawh hi tak tak angin rawn inlar tir se, a awm lo hran lo ve, a ti a
ni(p.155). tiin min hrilh.

                Rev. C. Rosiaman, “Paula chuan chu chu thutakah pawm thlapin, rawngbawltu derte pawh hi tak
tak angin rawn inlar tir se, a awm lo hran lo ve,” tia  thawnthu inhlan chhawn mai mai thutak pawma pawm
thlap anga Tirhkoh Paula a chhuah hi helh deuh viau mah ila thei ei chungchanga Mihring dinhmun erawh a
chiang viau a ni. Mihringin duh takin thei an ei a, duh em ema an ei mai theihna chhan kha rul bum an nih
vang a ni. Kawng danga kan sawi chuan Setanan Pathian thupek ding reng a\ang khan a penbotir emaw,
Pathian thupek chu a theihnghiltir emaw, Pathian thupek bawhchhe turin a hruai sualin a nawr lui vak emaw
a ni a.

Do leta lo \ang tlat turin mihringah chakna  a awm lo a ni tih a lang reng a ni. Tuna keini Pathian chenchilh,
ringtuten sual kan do hneh lo \hin hi  alawm thu awih lohna dik tak zawk chu ni! Pathian thuin min zirtir ang
hian \awng\ai kawngah te, Bible zir taimak leh chhiar tam kawngah te, Thlarau dana nun hman kawngahte
hian kan inthlahdah em em a. Vana cheng chunga leia nun hman ai chuan leia cheng chunga leia nun hman
kan tum tlatna hian kan thlarau lam nuna chak lohna thlentu tur Sual tan kawng kan hawng zau a lo ni si a.
‘Pawi lo’ kan ngah a. A ‘mai maiin’ thil kan ti tam a. Zawng zawnga ke penna kan neih loh vang tak hian
Sual tan remchang kan siam a. ‘Amahah ka awm reng’ titu chu Ama awm angin a awm chuang lo va.
“Engah ka awm’ ti siin thim thiltihte chu kan ti hreh chuang lo va; eng thuam kan ngaina hek lo. Heng
zawng zawng hi kan duhthlanna kan hman sual vang a ni zawk e.          

      Chu chu Evi leh Adama te dinhmun nen khan a in ang lo va, khaikhin chi pawh a ni lo. Sual hriattirtu an
nei lo va. Pathian thupek hre renga an bawhchhiat avang maiin duh zawk thlanga Pathian thupek awih ta lo
leh Setana duhzawng ti ta daih an ni lo tih hi hrethiamin pawm phal ila, Sual kan do thiam tawh ang. Rev.
Dr. Zairema pawhin Johana Hrilhfiahna a siamah chuan bung 8:44, thu hi, “Diabola fate in nih avangin
Diabola duhzawng in duh a” a tihna a ni, diabola duhzawng chu tualthah a ni. Evi leh Adama chu a
thlema, thei rah ei phal loh chu an ei a, an thi ta a. Kaina chuan diabola avangin Abela chu a that a,
chung chu diabola duh dan a ni. Isua pawh chu Judaten tihhlum an tum a. Diabola chet duhna chu
thutakah ni lovin dawtah a ni, amah hi dawt muhlum ngawt a ni a, dawt a han sawi thin pawh chu a
zephung inhlim mai a ni. “Dawt fa” tih hi “dawttheiho fa’ tihna pawh a ni thei ang a, Isua pawh hian
\awng mei nei takin “Dawthei in ni a, ani chu in pa a ni” a ti pawh a ang viau.” tiin min hrilh a. Ani phei
hi chuan Evi leh Adama te chauh pawh ni lovin, Kaina pawh khan Diabola vanga Abela that ta angin min
hrilh hial a nih hi. Diabola avanga bawhchhia, zu in, tual that, ruk ru, ei ru, bawlhhlawh te kan ni a. Dibola
dah awl hleuh tum hi buma kan awmna a la ni zel zawk.                  
 Tun thleng pawh hian mi tam tak chu Adamate bum an nihnaah hian bumin an la awm reng mai. ‘Keimah’,
‘Ka mizia’ an tih hi Pathian kutchhuak Mihring kha a ni lo tih reng an hre lo. Chu chu Pathian thu hre tak
takte pawhin mihring thar anga chei bawl an lo tum mek a. Isua anga hmangaihnaa khat turte, Pathian anga
thianghlim turtein \an an la a. Arsi lak tum ai pawha thil harsa zawk a ni si. Biblein tisa thiltih a tihte hi
piangthar lovin ka mizia, keimah an tih mek hi a ni. Chu chu Biblein Pathian kut chhuak a tih kha a ni lo.
Pathian kut chhuak mihringa awm lo hi bawhchhiat hnu mihringte hian ‘ka nihna’ tiin kan lo pawm thlap
mai. Chu Setan min bumna man chhuak tur chuan Mihring nihna hi chiang zawka kan zir a ngai a ni. An
bawhchhiatna avang khan an chungah eng nge lo thleng chhun zawm zel le?

Gen. 3:7-8, ah, “Tichuan an pahnih chuan an mit a lo vâr a, saruak an nih an lo inhre ta a; tichuan theipui
hnah an thui khâwm a, pawnfên an insiam chawp a. Tin, LALPA Pathian chu huana tlai nî nêma a lêng
thâwm chu an lo hria a: tichuan Adama leh a nupui chuan huana thing zîngah chuan LALPA Pathian chu
an lo bihrûksan ta a.”

Langsar em em mai chu ‘mahni inzahpuina te, induh tawk lohna te,’ an neih nghal bakah ‘mahni inthiam
lohna te’ an nei nghal a. Thil tisual chu zawn chhuah kher pawh ngai lovin mahni inthiam lohna an nei
mai \hin. Mahni tihsuala mawhpuh tur zawn chu hemi ni hian a lo in\an a. Fihlim zo chuang lova mahni
tihsual sawi nep tumna pawh he mi ni a\ang hian mihring nunah a lo in\an nghal bawk a. Chu chu
bawhchhiatnain an nuna a thlen langsar tak tak a ni a. Mahni inthiam lohna an neih te leh mahni induh tawk
lohna an neih chuan \ha tawk tia Siamtu Pathian ngaihdan pawh a kalh nghal pang mai.

A sual leh a \ha hriatna chu an lo nei ta chiang a ni. An inzahpuina lai takte pawh hi an nih dan tura \ha ti em
emtu Pathian duh dan kalh a lo ni a. Chu mai bakah an mualphona thup mawi nan rin tur Lalpa aiah mahni
an inring leh ta zel hi a ni. Pa pakhat \awng\aiin, “Lalpa, min han tidam la, a bak chu ka tum vek ang”  a ti e,
an tih ang deuh hi a lo ni ta. An intuam mawi tumna kha sual a ni a. An intuam mawina khan an sual a khuh
bo zo chuang bawk hek lo. An nihna lo anga lan an tumna kha bumna rah kal zel chu a ni a. Chu chu tun
thleng hian piangthar lo nunah hmuh tur a la awm. Piangthar tawh Thlarau dana awmlote nunah pawh hmuh
tur a la awm bawk. An nihna thup mawi nana an inring ta mai pawh kha an mualphona hlim lang zualtu a la
ni ta zel. Piangtharte nuna Pathian khawngaihna lang chiang em em mai chu kan tih hlawh ni lo nihna kan
nei tlat mai hi a ni. Felna te, Thianghlimna te, Finna te chu siam sak kan ni a.

Kan thiltih hlawh a ni lo va. Khawngaihna avanga a thlawna kan dawn liau liau a ni. Piangtharten ‘Ka
Nihna’ kan tih chu ‘Krista-ah a awm’ a, piangthar lovin ‘Ka nihna’ an tih chu ‘An mizia-ah a awm’ ve
thung. Chu mizia chu, thliin a chhem dan ang anga danglam reng Chhum ang deuh hian a boruak tawn a zira
danglam thei reng mai a ni. ‘Dika a hriat tawh chu pawm tlat mi a ni,’ titein kan han insawi ve \hin bawk a.
Chu chu kan infak mawi tawnna mai mai a ni zawk. |hat leh \ha\ inlawm tawna nungho thei chauh kan nih
hlawm avang hian kan nihna dik tak baka kan insawi leh kan infakte hi a \ul chiam chiam \hin. Luangthli
chhem ang maia a boruak tawn azira danglam zung zung kan mizia, Adama bawhchhiat hnua kan nihna, kan
pianken hi tih pianthar theih a ni lo va. Pathian pawhin pianthartir a tum hek lo. Chu ai chuan thei ei vanga
thi lai kan thlarau tihnun leha, kan thlarauva lo chena, kan chhung a\anga kan nun kal zel dan tur min
kawhhmuha min zirtir hi a tum dan zawk chu a ni. Mahse, buma awm mekte chuan kan theihna engmahlo
hmanga siam chawp theipuihnah \huikhawmin Pathian hmaa kan dinhmun sawhngheh kan tum mek chu a ni
a. Pathian felna hre lovin mahni felna tihngheh tumin kan la tlan ta mek zel a nih hi.

Chu chu bumna hlawhtling zel chu a ni. Ringtute chu Kristaah hahchawl dapin ‘Ka thianghlim e,’ ‘Felna ka
nei a; mi fel ka ni e’, ‘Pathian hmangaihtu ka ni e’, tih theihna kan lo nei a. Chu chu kan tih hlawh ni lova
kan chanvo chu a ni a. Theipui hnah \hui khawm inbel a \ul ve lo va. Mahni nihna zep a ngai hek lo. A aia
\ha zawk savun kawrfual kan nei si a. Mihringin a bawhchhiat avangin Pathian a ang ta em? Setana sawi ang
khan Pathian chu an ang a; an an dan erawh chu ‘mahni thu duhnain an khat’ ta a ni.  Tui fim takah hlo dum
kan thlaka, a tuifimna hliahbo vek khawpa  a fan chhuak ta ang hian Pathian anpuia siam tawh sa reng
mihring chu Pathian ang maia  inhriatna hlo dum chuan min fan chhuak zo ta vek a ni. Gen. 3:22, ah, “Tin,
LALPA Pathian chuan, “Ngai teh u, mihring chu a chhia leh a tha hriain keimahni  ang a lo ni ta; tûnah
chuan a kuta banin nunna thing rah chu lova eiin, kumkhuain a nung dah ang e,” a ti a:..” tiin kan hmu a.
Helai thuchanga Pathian ang an nih dan hi chu nunna thing rah ei hlauhthawnawm tlat Pathian ang nihna a
ni a. Gen. 1:27, thu nen han khaikhin ila a in ang lo tih kan hmu ang.
Mihringin nuam kan tak ber hi ‘Mahni thu thua awm’ a ni. Kan thu thua kan awm theihna hmun khawi lai
pawh nuam kan ti ber. Kan thu a lal ve lohna hmun reng reng chu nuam kan ti ngai lo. Pathian thu zawm
kawnga kan harsatna pawh hi chu thil vang chuan a ni. Pathian thu anga awm tur chuan kan thu a lal dawn
tawh lo tihna a ni. Pathianin \ha tihzawng a nei angin keini pawhin \ha tih zawng kan nei hrang a. Pathian
thlirna kan \awmpui vek thei tawh lo. Hei hi bawhchhiatna rah chhuah mihringa langsar ber lai a ni.
Bawhchhiat hma khan Pathian duhna an \awmpui thei a, Pathian lawmna chu an lawmna a ni. Bawhchhiat
hnu mihringah chuan \ha tih hran kan nei a, lawmna kan nei hranpa a, duh kan nei hranpa a ni. Heng a\ang
hian an bawhchhiat avanga Pathian ang an lo nih dan chhiat zia leh Pathian leh a duh dan a\anga teha sual a
tlin zia kan hmu thiam ang.                                       

  Mihring tluk chhan hi keini tualpa lungmawl zirna nei lo ten ni ber tura kan hriat anga sawi mai leh kan
pawm dan chu a dik a dawk thlu lova sahuai thing vawn tlut kan ni bik lo tih chu kan hre thei tawh ang.
Mihring tihsual sawi lian viaua Setana chhan tum hleuh anga lan theihna Pathian Thu kalpui dan hi bihchian
a ngai tih kan hriat a ngai e.              
A tawp nan i han sawi nawn leh thuak teh ang. Setana a awm sa avangin huanah khan a chhia leh a \ha
hriatna thing kung Pathianin a awmtir a. ‘Ei suh,’ tiin mihring chu thu a pe a. Setana chuan a ngamthlemnain
mihring chu bawhchhiatnaah a hruai lut ta a. Mihring chu bawhchhetu a ni a. Bawhchhiattirtu Setana
bawihah piangthar lo zawng zawng hi tih retheihin an awm mek a ni.  Westminster Thurin Puanchhuah
Bung6:1,a kan hmuh ang hi Thutak Zirtirna tuipuitu apiangin Mihring Tlukna chungchanga kan sawi dan
mek leh la inzirtir zel dan tur a ni.

Kan thlahtu bulte chu Setana fin vervekna leh thlemnaa hruai kawia awmin thei rah ei phal loh chu eiin
thil an tisual a. An tihsual hi Pathianin a remruatna fing tak leh remhre tak hmang zelin, a ropuina
tihlan nana hman tumin a phal a ni.             

I RAM LO THLENG RAWHSE

            Kan Khawmpui thupui, ‘I ram lo thleng rawhse,’ tih hi Lal Isuan \awng\ai tura min zirtir dan a ni.
Hetianga \awng\ai tura min duhna chhan pawh kan thupui rawn khartu thuchangkim hian a tifiah nghal hle.
‘I duhzawng vana an tih angin leia mi’n ti rawhse,” . Heta ‘Ram’ hi ‘Kingdom’ a ni a, ‘Kingdom’ awmzia
chu lalna chang, thuneihna neitu, roreltua tang tihte hi a kawkin a keng vek a. Lal Isuan \awng\aia dil tura
min duh chu Pathian ram/Van ram a ni. Chu chu Pathianin lalna leh thuneihna a channa, roreltua a \an
pumhlumna ram a ni. Pathian chu engkimah lal ber, thuneitu a ni tawh sa reng sia; a ram din thar leh chu
a \ulna a awm hran lem em ni? Lal leh Chhandamtua kan pawm avanga lo lal chawp lah a ni si lo.
Thuneihna zawng zawng a ta sa a ni tawh reng lawm ni, tiin zawhna siam kan chak mai thei.

                Chu chu a dik hle a ni. Engkimin a thu an awih a. ‘Eng lo awm rawhse,’ a tih chuan lei, chhiaa
ruak ngawt, tui thuk tak chung  pawh thim mup maiah chuan ‘eng chu’ a lo awm mai a. Hnial tur emaw, duh
lo tur emaw an awm lo. ‘Tui leh tui chu lo inthen sela, a karah boruak zau tak awm rawhse,’ a tih pawhin
chutiang chu a lo ni nghal mai. Engkimin a thu an awih \hin. Mitthi tawh pawh, ‘Tho rawh ka ti a che,’
emaw, ‘Lo chhuak rawh!” emaw a tih chuan chutiang chu a lo ni mai a. Engkimin a thu an awih \hin. Chuti
ni chunga Lalpa Isuan ‘Ram Chanchin |ha’ a rawn hril leh, din a tum tak mai hi zir chian ti \ul tu tak pawh a
ni awm e.                                                              

                A \awngkam thuah hian Chanchin |ha bu ziaktute zingah Matthaian ‘Van ram’ tih a hmang ngun
bik a. A awmzia erawh chu Pathian ram tih nen a thuhmun reng tih a ni. Matthaian ‘Van ram’ tih
\awngkam hi ‘Pathian ram’ tih aia a hman duh bikna chhan ber chu Chanchin |ha bu hi Judaho tana ziak a
nih vang a ni ber a; Pathian hming lam pumpelh nan Pathian ram tih aiah a hmang ta a ni. Israelten Pathian
hming chu a narana lam an serhin, kuta Bible an ziak chhawn lai pawhin Pathian hming ziahna tur zawn an
thlen chuan fimkhur tak leh urhsun taka ziak \hin an ni a. Mosia hnena a inpuan laia a hming pawh hi  a lam
dan dik tak hriat theih tawh lo khawpin an lam serh a, Mizo Bible-a ‘LALPA, Lalpa PATHIAN’ tia kan
hmuh hi Sap\awng ‘JEHOVAH’ lehlinna a ni a. Pathian inpuanna hming chu atirah JEHOVAH a nih chiah
leh chiah loh pawh hriat a ni tawh lo. Hebrai Bible lamah chuan an Hebrai hawrawp pali ‘YHWH’ ngawt hi
a ni a. A karah ri siamtu hawrawp(vowel) dahin ‘YAH WEH’ an ti a, chu chu Sapin JEHOVA an ti ta zel a
ni. Chutiang taka Pathian hming lam hreh leh serh tak hnamte tana ziak a nih avangin ‘Van ram’ tih chu
Matthaia hian a lo hmang ngun ta zawk a ni. Chuvangin, Van ram a ni emaw, Pathian ram a ni emaw chuan
awmze hran nei lovin a kawh leh a tum chu thuhmun reng, thil hrang ni lo a nih hi chiang phawt ila a \ha
awm e. Tikhan a \awngkam thuah chuan buai tawh lo phawt ila.

                Pathian ram/Van ram chu eng ang nge? Engtia lo thleng tur nge? Khawi hmunah nge? Engtikah
nge? Heng zawhnate chhan duh dan a\angin  Pathian thu kalpui dan hrang a chhuak ta a. Kum zabi sawm
pakuana lai vela Protestant mithiamho zinga Pathian thu kalpui dan kawng khat, tunlaiah mi tam takin
Liberal taka an puh tak, Social Gospel Theology an tih  thupui ber leh ken ber chu Pathian ram thu hi a ni.
He theology hian hausa leh rethei dinhmun inkar zau zel siam that hi a tum lian tak pakhat a ni awm e.

Pathian ram/Van ram thu hi \henkhat chuan, “Kan nuna Isua a lo chenna hi a ni mai e; a dang beisei tur
a awm tawh lo ve,’ ti zawngin an kalpui a. |henkhat chuan, ‘Hei hian Khawngaihna Huna ringtute min sawi
kep lo ve; Israelte chan pual, Messia Lal ram, Kumsang rorel lo thleng tur kawk a ni,’ an ti then mai bawk. |
henkhat chuan a \awngkam hranna hi chang chawiin, “Van ram’ chu nakinah kan thleng dawn a; ‘Pathian
ram’ chu tuna kan nunah a lo thleng dawn a ni,’ an ti bawk. Hengah hian a ni zawk emaw, a ni lo zawk
emaw sawi lovin kan zui vek ang. Pathian ram/Van ram chu mi mal nunah emaw, Chhungkuaah emaw,
Kohhranah emaw, Khawtlang leh Ramah te a lo thleng thei a. A famkimna tak tak erawh chu nakinah a lo
thleng dawn emaw, kan la lut dawn a ni. Chu a famkimna tak tak kan thlen hma chuan leiah kan lo ‘tem
lawk/chen lawk’ chauh dawn a ni tih hi kan kal pui dan tur chu a ni ang.

                Pathian ram/Van ram thu hi Lal Isua Zirtirna laipui pawimawh tak mai a niin mihringin kan
ngaih pawimawh hmasak ber tur a ni tih thu Mat. 6:33, thuah heti hian min hrilh a, “A ram leh a felna chu
zawng hmasa zawk rawh u, tichuan chung zawng zawng chu a pek belhchhah dawn che u nia,” tiin.
Damchhung khawsak thilte chu lungkham hmasa lova Pathian ram leh a felna chu kan hmuh hmasak phawt
chuan kan dam chhung khawsak thil \ul leh mamawh zawng zawng chu min pek belhchhah dawn tih hi Lal
Isuan chiang taka min hrilh chu a ni. Pathian ram thu avanga hrehawmna leh chânna pawh a awm a. Pathian
ram avanga hrehawmna emaw, chânna emaw tuar leh tawktu chuan a lêt za tam tak a hmuh leh dawn bakah
hun lo la thleng tura chatuana nunna pawh a chang dawn tih tiamsa a ni. Chutichuan, Pathian ram/Van ram
hmuh theih dan kawng leh chan theih dan, a lo thlen dan emaw, kan luh theih dan chu lo sawi dawn ila.

A chhawng khatna: Kan nunah

            Mihring tan tih rual a ni lo: Mat. 6:33, ah kan zawn hmasak ber tur a nih thu hrilh hriat kan ni a.
Pathian ram chu lova ro phum ruk ang a ni a(Mat. 13:44). Engtin nge kan zawn tak ang? ‘Lo’ hian mihring a
kawk phawt a. ‘Ro phum ruk’ hian Pathian ram/Van ram.                                                                 

Chutichuan, ram chu mihringah hian phum ruk a ni tih kan hre ta a. Mat. 5:20, ah, “In felnain lehkhaziaktute
leh Pharisaite felna a khum loh chuan Van ramah in lut tawp lo vang,” tiin kan hmu leh a. Pharisai pakhat, a
hming Nikodema pawh kha, “Tih tak meuhvin, tih tak meuhvin ka hrilh a che, mi tupawh a pianthar loh
chuan Pathian ram a hmu thei lo vang.”(Joh. 3:3;ff) Lal Isuan a lo ti a. Pharisaite felna chuan Pathian ram
a thleng zo lo tih kan hmu a. Pathian ram/Van rama luh kan duh chuan an felna chuan lehkhaziaktute leh
Pharisaite felna a khum pha ngei tur a ni. Baptistu Johana leh Lal Isuan, “Sim rawh; Van ram chu a hnai ta’
tiin an hril a. ‘Sual sim’ tur a ni. ‘Sim’ awmzia ngialngan deuh deuh te chu ‘bansan, awmna thlakthleng’
tih te a ni. ‘Bansan’ nia kan inhriat dan tawk hi chuan kan thil chin \hinte chu kan bansan ve fo a. Kan
bansan theih hauh loh erawh chu, ‘Kan Nihna’ a ni. Kan thlakthleng theih miah loh chu kan nihna a ni a.
Chuvangin, ‘sim’ chu a thumal zawng chuan hawrrawp thum chauh mah nise, a taka thlentir chu mihring
tana tih rual a ni lo. Mat. 18:3; thuah chuan ‘Tih tak meuhvin ka hrilh a che u, in lam let a, naupang tê ang
in lo nih loh chuan ..in lut tawp lo vang.”tih a ni leh a. Heta Lalpan a duh chu ‘naupang tê ang nun neih’ a
ni. Pathian ram/Van ram hmuh leh chan chu mihring tan chuan tih rual a ni lo tih hi kan zir mek a nih hi.   
Hotu pakhat Isua hnena chatuana nunna a neih theihna tura thil tih tur rawn zawttu, Lal Isuan a lo chhanna
kha han en teh, “Thupekte chu i hria alawm ‘Uire suh, Tual that suh, Ru suh, Dawtin hek suh, I nu leh i pa
chawimawi rawh,’ tihte hi,” a ti a. Tin, ani chuan, “Chung thu zawng zawng chu ka naupan tet ata ka zawm
zel \hin,” a ti a. Tin, Isuan chu chu a hriatin a hnenah, “Tunah pawh kawng khat i la bak e; i neih zawng
zawng hralh la, pachhiate hnenah sem rawh, chutichuan vanah ro i nei ang; tin, lo kal la, mi zui ang
che,” a ti a.” Hetah hian hotupa chuan Thupek ding reng te chu a naupan tet ata zawm zel mahse a neih
zawng zawng hralh ral veka pachhiate hnena sem zawhvek hnua lu nghahna tur pawh nei lo Nazareth
tlangval pakhat hnung zui chu, Chatuana nunna a neih theihna tura a tih leh tur a ni a. Mahse, “Ani erawh
chuan chung thu chu a hriatin, a lungngai ta em em a, a hausak em avangin.” tih thu hian a rawn umzui
nghal vat mai.

Helai chang hian lei hausaknate hi Pathianin min vur a tum lo tihna emaw, chutiang thil chu ringtu tan
hnawmhne anga ngaih tur a ni tih lam emaw a  kawk  hauh lo tih kan hriat a ngai awm e. Pathian ram/Van
ram awmzia chu Pathianin Lalna a chan pumhlumna, Thuneihna neitu a nih zawh vekna, Roreltua a \an fai
vekna a kawk a. He hotupa nunah hian Pathian Thupekte chu zawmin lo tidik \hin mahse, a neih ro thil hlu
te chu a nun awmtleitu, a awm tinuamtu, hahchawlh nana a hman zawk te an nih a lang a nih zawk hi. Bible
ka chik ve tawkah chuan ringtute hi kan hausa ngei ngei tur a ni tih ziak emaw, kan rethei ngei ngei tur a ni
tih ziak emaw, \anchhan tur emaw remchang a awm lo ve ve. Malsawmna, ringtuin a dawng a nih vek chuan
Lalpa hnen ata ngei a dawng tur a ni tih erawh hi chu hmuntinah a awm a ni.

Hrehawmna tawrh chungchangah pawh Pathian duhzawng/lawmzawng hrehawmna a awm a. Hrehawm tuar
nazawng hian Pathian an tilawm vek tih kawk emaw, \anchhan tur emaw a awm hran lo. Pathian leh a ram
avanga chânna a awm ngei a; ringtu kan nih chuan a chân zawng chauhvin Pathianin leiah min dah dawn
tih \anchhan tur a awm lo. Engkim Pathian hnen ata kan dawng tur a ni tih erawh chu Bible min zirtir dan a
ni thung. Chatuana nunna zawng, hlawh chhuah tuma a tih tur rawn zawttu pa chu lainat hmel taka thlir zui
vawng vawng chungin Lal Isuan, “Tih tak meuhvin ka hrilh a che u, mi hausa tan van rama luh chu harsa
tak a ni. Tin, ka hrilh leh a che u, mi hausa Pathian rama luh aiin sanghawngsei hriau benga luh tlang a
awl zawk,” a ti a.”(Mat.19:23-24; Luk. 18:24-25; te nen en ila Pathian ram leh Van ram thuhmun rena hman
a ni tih kan hmu thei ang) tiin kan hmu zui a ni. A awmzia kan sawi tak ang khan Isua kan zui theihna daltu
chu eng pawh a ni thei a. Isua kan zuina daltu a awm phawt chuan kan nunah Pathian ram/ Van ram a la
thleng lo tih tichiangtu a ni.   

Pathianin Lalna a channa hmun, Thuneitua a \anna hmun leh Roreltu a nihnate’ kan nih phawt chuan kan
thupui rawn umzui nghaltu thuchangkim ang hian mahni inhlanna, inpumpekna neiin phur leh tha tho taka,
‘I duhzawng vana min an tih angin leia mi’n ti rawhse.” tiin kan \awng\ai chhunzawm thei ang.   A chunga
kan sawi tak hotu pakhat khi chuan Pathian duhzawng tih nan hun leh neih engmah a la nei lo. Pathian
thupek zawmin lang mahse, ama duhzawng atan chauhva ti a la ni tih a chiang a ni. Pathian ramah chuan
Pathian duhzawng tih a ni a. Lal Isuan, “Mi tirtu duhzawng tih leh a hna thawh zawh hi ka chaw a ni,” a lo ti
a. Tirhkoh Paula pawhin hlawh lova Chanchin |ha a hril thei hi Chanchin |ha a hril hah lawmman a hmuh
chu, a ni tiin min hrilh bawk. Heng ang nun hi kan duh ve a nih pawhin kan nunah Pathian ram a thlen
phawt a ngai a. Pathian ram kan nuna thleng turin ‘tih tur min phut’ kan tarlan tawhte chu mihring tana tih
rual a ni lo tih pawh kan hria a. Chu chuan thlarau lama kan dinhmun chauh zia leh E-den bawhchhiatnain
min nghawng chhiat nasat dan chu a hril chiang hle mai. Chutiang dinhmun chhe em em maia ding chu kan
ni, tih Pathian Thu a\anga inhriatna miin a neih chiah hian Pathian Thu ah vek chuan dinhmun engthawl
thlak tak mai a ni tih hrilh hriat kan ni zui bawk.                                 

Mat. 5: 3, thu hi lo chhiar ila, “Rilrua retheite chu an eng a thawl e; van ram an ta a ni si a.” He thuchang
chiah hi Luk 6:20, thuah kan hmu a. Pathian ram leh Van ram chu thuhmun rengin hman a ni tih a lang
chiang hle. Engpawhnisela, kan thuchang tarlanin a kawh lam hi luh chilh zui teh ang. Kan thuchang tar
lanin a tum chu thui deuh takin hetiang hian han zawm belh ta ila, ‘Thlarau lama an pachhiat zia inhriatna
an neih avanga rilrua retheihte chu an eng a thawl e,” tiin. Heta ‘rilru retheihna’ hi ‘thlarau lam dinhmun
chhiat zia inhriatna avanga’ lo awm a ni. Thlarau lama kan dinhmun, Pathian Thu ziaka kan hmuhte, a
ngaihna min hriattira, kan nihna min hmuh chiantirtu chu, Thlarau Thianghlim a ni. Thlarau Thianghlim
hnathawha miin thlarau lama a dinhmun chhiat lailet der dan a lo inhmuh hian ama lamah ngaih\hatpui tur
‘a tih ve tawh thil’ sawi tur engmah a nei lo va. Chu dinhmunah chuan rilru retheihna, rumna tak meuh a lo
thleng \hin. Lo-va rophum ruk hmuh chhuah leh naupang tê ang nih te, pianthar leh sim te chu mihring tana
thil tih rual loh a nih te, lehkhaziaktute leh Pharisaite felna khum khawpa felna neih chu mihring tana thil tih
rual a nih loh zia te hriat chianna a lo awm avanga rilru retheihna chu Pathian lamah chuan engthawlna min
thlentu a ni. Van ram kan ta a nih phah si a. Pathian thu chuan ‘keimah’ kan tih hi min hnawl sak a, kan
thlaru chu nunna thar pein a siamthar a, ‘Nangmah(Mihring thar)’ min tihsak a. Chu mihring thar, nunna
thar pek-ah ngei chuan Lal Isua chu Thlarauva lo chengin kan rilru put hmang hi sual lakah nitin a
tithianghlim a, Ama lamah min siam puitling zel a, kan tlawm lai taksa pawh a kaltlang \hin a ni. Chumi
dinhmun zu hriat fiah/varpawh chu Pathian ram hmu, Thutak harh kan tih chu a ni. A tawi zawng chuan
Chhandamin kan awma, Chhandamtu chu keimahniah a lo nung tih varpawh hi a ni. Chu chu kan nuna
Pathian ram a lo thlenna chhawngkhatna chu a ni a. Pathian ram famkimna tak taka lut tur pawha inpeih nun
min neihtirtu bulpui chu a ni. Chhandamna kan lo chan hian Krista chu kan felna-ah siam a ni a;
lehkhaziaktute leh Pharisaite felna chu kan felna chuan a khum ta a ni. Krista-ah siam thara kan awm hian
piangthar, naupang tê ang kan lo ni a. Pathian ram hmu theitu leh a duhzawng ti thei tura siam thara awm
kan lo ni ta a. Pathian fa nihna ram atang chuan a narana ‘Lalpa, Lalpa’ titu mai kan ni tawh lo va. Fa ten Pa
kan lam a lo ni ta zawk a. A duhzawng ti tura Thutak laka hrin leh rah hmasa atana thlante kan lo ni ta a ni.
Chu chu a chhawng khatna a ni. Tunah kan nuna Pathian ram a lo thlen dan chhawng hnihnaah lut leh ta ila.

                A chhawng hnihna: Pathian ram chu in chhungah a awm.

“Tin, Pharisaiten Pathian ram lo thlen hun tur an zawh avangin an hnenah, “Pathian ram chu hmuh
theihin a lo thleng lo ve; ‘En teh u, heta hi!’ emaw, ‘Sawta saw!’ emaw an ti hek lo vang; ngai teh u,
Pathian ram chu in zingah a awm a ni,” a ti a, a chhang a.”   (Luk. 18:20-21;)

                He thuchanga kan hmuh ang hian Isua kan thlarauvah Thlarauva a lo chênna hi Pathian ram lo
thlenna chu a ni. ‘Pathian ram chu in zingah a awm’ tih laia ‘zingah awm’ tak hi ‘with in you’ a ni a.
‘Chhunga awm’ tih tur a nih hmel zawk a. Mizo Bible lehlin kan neih hrang hrangten an sawi dan chuan,
‘Chhunga awm,’ ‘Zinga awm’ ‘Chhungah a awm’ tihte a ni a. ‘Zing a’ awm kalpui zawnga kan sawi
dawn chuan Isua tisa put lai nia a awmna apiang kha Pathian ram thlenna chu a ni a tih theih anga,
‘chhunga awm’ anga kan sawi dawn chuan ‘tu pawh a chenchilhna changtu apiang’ chu Pathian ram
thlenna te kan ni ang. A chhawng khatnaa kan sawi tak ang khan Pathian ram/Van ram chu thlarauva
pachhiatzia inhriatna avanga rilrua retheihna kan neih avangin kan lo chang ta a. Kan nunah Amah a lo chen
avangin Pathian ram/Van ram thlennate kan ni.

                Pathian ram changtu, hmutu kan lo nih hnu hian pawimawh ta em em mai chu ‘Eng ramah nge
kan chen?’ tih hi a ni. Kan nunah Pathian ram a lo thlen tawh hnu hian Tisa thiltihte avangin Pathian ramah
kan cheng lo thei a. Kan luah lo thei a ni. I Kor. 6:9-10, leh Gal. 5: 19-21, te hi kan en chuan kan hmu thei
ang. Amah Tamu Pu Khawlluaia thukhawchang takin, ‘Vana cheng chunga leia nun dan thiamna’ hi
Pathian ram kan nuna a thlen tawh hnu hian zir a ngai hle a ni.

                ‘Ram’ thu sawi apianga rilrua lo lang nghal \hin chu Aigupta ram, Thlaler ram, Kannan ram te hi
an ni. He ram pathumte hi ringtu nun min Zirtirtu tam ber chuan Pianthar hma(Aigupta ram), Tisa nun rama
kan buai lai(Thlalera ram) leh Thlarauva Nunna ram(Kannan ram) anga sawi hrangin min kawhhmuh ber a.
Hla siamtute zingah kan pianthar hnua van kan panna kawnga kan zawh mek lai hi thlaler ram anga
tehkhinna leh Van ram chu Kannan ram anga hmehbelna a tam hle thung a. Hetah pawh hian a dik zawk
zawng lovin i han zui ve ve leh mai teh ang.

                Piangtharte hian chen theihna ram pahnih kan nei. Aigupta ram leh Kannan ram. Khawvel leh Van
ram. Setana lalna ramah leh Pathian Lalna ramah. Tisa-ah leh Thlarau-vah. Eng ramah nge kan chen le?
Aigupta rama cheng chungin Kannan ram a pan theih a. Khawvela cheng chungin  van ram kan pan thei a.
Setan lalna ram ni chungin Pathian lalna ram kan ngai thei a. Tisa-a awm chungin Thlarau lam thil kan
buaipui thei a ni. Israelfate Aigupta ram a\anga an lo chhuaha thlaler ramah vuivai hmang, phunnawi hmang,
hnam luhlul taka an lo chhuahna chhan kha han ngaihtuah kir leh ila. Aigupta rama cheng chungin Kannan
ram an pan a nih kha. Pathianin a tiam chu ram nuam, ram cheng hnawng tak, ram hausa tak mai a ni. Chuta
cheng chunga kal ta lo chuan bawih an nihna ram, tihretheiha an awmna, an tuarna ram Aiguptaah cheng
chungin ram tiam Kannan chu an pan ta zawk a. An dinhmun mek khaikhin nan leh teh nan bera an hman
pawh Aigupta rama an nun kha a ni zel mai. Hetiang hi ringtu tam tak nunah kan hmu \hin ang.

Khawvel thlaler rama kan vah vel chhung hian kan la thlenna tur Van Kannan rama cheng chungin kan kal
tur a ni tih hi Biblea kan hmuh rinnaa pasal thate nun atangin kan zir chhuak thei a. Vana cheng chunga leia
nun hman dan kan thiam loh chuan khawvelin min nei a, Pathian ta ni siin khawvel leh a chhunga thil
awmten an thunun tlat ringtuah kan chhuak dawn a ni. Ringtute zingah hian thlarau lam bengngawng te
pawh hi awm theih tak tur niin ka hre ta hial mai.                                                                        
Lal Isuan a ringtute hi A beram angin a tehkhin a. A beramte chuan a aw an hre \hin tih pawh min hrilh a.
Tunlai ringtu tam zawk chuan Lalpa aw hi kan hre ngai tawh lo niin a lang. Mahni aw khawk let bak hre
ngai tawh lo ringtu hi kan va tam dawn em! Chu ai pawha hniam zawk dinhmun chu Lalpa aw leh aw dang
thliar thiamna pawh nei tawh lo ringtu nih hi a ni. Vana cheng chunga leia nun hman dan kan thiam hma
chuan khawvelin thlarau lama mi bengngawngah min chhuah thei tih hriat a \ul tak meuh a ni. Ringtu
bengngawng chauh pawh ni lovin ringtu mitdel te pawh hi a la awm zel theih awm e.

Pathian hmel hmu ngai lo, a ropuina hmu thei lo, a inlarna pawh hmu thiam lo ringtu a awm theih hle dawn
a ni. A kuma kum tel ringtu nih ve tawh hnu pawha ‘Hei hi ‘A’ a ni a, hei hi ‘Aw,’ a ni’ tia hrilh boh boh
ngaia kan la awm chuan a chhangchhiatthlak hle dawn a ni. Ringtu tam zawk chuan, mitkalhin an mit an lên
fuh thei lo ang mai hian kan mit kan len fuh thei lo. |anpui kan mamawh huna eng lai pawha hnai reng \hin
Lalpa lama mitte lên lovin, mahni mihringpuite lamah  kan lên ruai ruai a. Kan dinhmun chu tu vanga lo
awm leh eng vanga lo thleng nge a nih ngaihtuah hmasa lovin Pathian thikthu chawk tho zawngin kan mit
kan lên mai \hin. Chu chu eng rah chhuah nge ni le? Khawvela cheng chunga Vân In lam kan pan vang a ni
a. Tisa dana awm chunga Thlarau lam thil kan buaipui vang a ni.

Setana lalna rama cheng chung chuan Lalpa rawng a bawl theih tak tak loh a. I chênna ram azirin i tuipuite, i
duhzawng te, nuam i tih te pawh a lo awm ang. Thlarau dana awmte chuan Thlarau lam thilte an duh \hin a.
Thlarau lam thilte duh chu nunna leh thlamuanna a ni. Tisa lam thilte duh erawh chu Pathian danin a awm
ngai lo va; awm pawh a awm theih bawk hek lo. Tisa dana awm chu thihna a ni. Ringtu thi te pawh a la awm
theih ta fo mai. Ringtu thi chu a nung lo va. Sahel ei ten an hlauh loh ber chu sa thi tawhte hi an ni. Sual leh
ramhuaiin an hlauh ngai loh ringtu chu ringtu nung lo, ringtu thi hi an ni. Chuvangin, kan nunah Pathianin
Lalna leh Thuneihna a chan pumhlumna tur te, Roreltua a \an zawh vekna turtein mitthi zing ata chu lo tho
chhuaka, Ama duhzawng atan tih tum tur leh thawk turin i inhlan ang u. Pathian fa, Chatuan Lalpa khua leh
tui kan nihna ang taka awm turin eng thuamin i inthuam ang u. Chu chu Pathian ram, he leia kan damchhung
ngeia kan luah theih dan kawng a ni.

I Ro awmna apiangah i rilru pawh a awm ang: Kan sawi mek vana cheng chunga leia nun hman dan
thiamna chu kan rokhawlna hmunin a zir a ngai khawp mai. Vanah ro i neih chuan i rilru pawh chutah chuan
a cheng ang. Kol 3:1-2, thu ang khan chunga lama thil awmahte chuan i rilru i nghat tlat thei ang a; leia thil
awmah te ni lovin. Chutah chuan ringtute tan lawmna kum hlun tur chu a awm si a. Chutah chuan ringtute
tan ro chuai tawh ngai lo tur chu a awm si a. Chutah chuan leia ringtuin a tih hlawh chu khawlkhawm a ni.
Leia chenga nun hmangtute chuan Vanah ro an khawl khawm hman lo. Vanah ro an neih loh avangin van
ram nawmna hi an thlahlel lo. Kan ro awmna apiangah kan rilru pawh a awm si a. Van ram nawmna pawh
lo, thlakhlelhna pawh nei lo ringtu nih hi Pathian fa ni ve si tan chuan thil hlauhawm ber tur a ni.

Rom. 12:1-2, hi chhiar ila, “Chutichuan unaute u, Pathian khawngaihna avang hian, inthawina nung leh
thianghlim leh Pathian lawm tlak ni turin in taksa chu inhlanah ka ngen a che u; chu chu in rawngbawlna
awm reng a ni. He khawvel dan ang hian awm suh ula; Pathian duhzawng, a tha leh lawm tlak leh, that
famkim chu in hriatfiah theih nan, in rilru athara awmin lo danglam zawk tawh rawh u.”

Helai thuchangah hian Pathian lama kan inhlannain a rah chhuah tur min hrilh a; kan inhlanna chhan tur  a
sawi bawk a. ‘Pathian Khawngaih avangin’ tih chu kan inhlanna chhan tur a ni. ‘Chutichuan,’ tia bul a in\an
hi ‘Chuvangin,’ tia dah theih a ni. Thu kan sawi mek laia ‘Chuvangin’ tih kan hman chuan \awng hmang
chheh danah chuan a hma lamah sawi eng emaw kan nei tawha, chumi rawn chhunzawm nan chuan kan
hmang a ni \hin. Chuvangin, Pathian Khawngaihna avangin …inhlan tur a ni. Chu chu ‘in rawngbawlna
awm reng a ni,’ a ti a. He ‘in rawngbawlna awm reng a ni’ tih hi lehlin theih dan dang a la awm a; ‘chu chu
thlarauva in inpawlhona a ni’ tiin. Pathian Khawngaihna avanga Pathian duhzawng, a \ha leh lawm tlak, leh
\hat famkim chu hre fiah tura rilru put dan kan thlaka, he khawvel dan anga nung tawh lo tura Pathian lama
kan inpekna hi thlarauva kan inpawlna a ni a; kan rawngbawlna awm reng a ni bawk. Chutichuan, kan
thupui kan sawi luh tum dan chu hetiang hian a khaikhawm theih tawh ang. Pathian duhzawng ti tura rilru
put hmang thlak leh chutiang taka nun tawh tur a ni. Pathian ram thlennate kan nih tawh hnua he leia kan
dam chhunga kan lo temlawk, chen lawk theih nan Pathian duhzawng chu eng nge? Tam tak a awm.
Engvangin nge êng thuama inthuam tur te, thil \ha ti tur te, khawvel dan anga awm lo turtea fuih leh zirtir
kan nih \hin? Pathian duhzawng langsar tak tak zinga pakhat chu, ‘Ani chuan mi zawng zawng chhandama
awmah leh thutak hriaah a duh,’ tih hi a ni. Mi zawng zawngin Chhandamna an chan theihna tur leh Thutak
hriatnaa hruai luh an nih theihna turin Thlarau Thianghlim leh ringtute hi mawhphurhna pek kan ni a. Leiah
hian dam chhan kan nei a ni tih kan chian a ngai. Mahni tana nung kan ni lo ang chiahin mahni tan chauhva
ngaihtuah thei kan ni tawh lo tih a chiang a, ama lawm zawng atan tih tum tur leh bei tura kohte kan ni.
Pathian ram leh Van ram chu tuna kan nunah a lo thleng a; a famkimna tak tak chu nakinah kan lut ang.  Lal
Isuan Thlarauva min rawn chenchilhna hi Pathian ram lo thlenna chu a ni.   Pathian ram chu kan nunah a lo
thleng hnu pawhin kan luah lo thei. Pathian ram luah tur chuan Pathian duhzawng ti tura inhlan a ngai. 
Kawng danga kan sawi chuan ‘Amaha awm reng(Joh. 15:5)’, a ni a, ‘Thlarauva awm(Gal. 5:18-24;)’, a ni 
bawk a, ‘Thlarau Thianghlima khat(Eph. 5:18;)’, a ni bawk. Thlarau Thianghlima khat awmzia chu ‘Krista
thlamuannain in thinlungah ro rel rawhse,(Kol. 3:15;ff)’ a tih ang kha a ni. Thlarau dana awm chu tisa thiltih
leh dante zawm lohna a ni a.

Thlarau rah chi kua a sawite a lo rah chhuah theih nan a ni. ‘Enga awm(IJoh. 1:5-6ff) nen a la inang leh zel
a. Enga awm chungin thil thiltihte a tih theih loh va. Amaha awm reng chungin thildang a tih theih loh. Kan
nunah lalna leh thuneihna Pathianin a chan chuan a duhzawng tih chu kan ta chaw tui a tling a. A thu chu
kan tleipui thei a. ‘Lang lo tlangah a ni’ tih a ni tawh lo va, ‘Lang lo thei lo tlangah a ni’ tih a ni ta zawk a.
Tlang chhipa khaw awm anga lang sar a ni ang. A hma lama kan sawi tawh ang khan i chenna ram azirin
nun i hmang dawn. Aigupta rama cheng i nih leh nih loh pawh a hriat ang a, vana cheng chunga lei nun
hmang i nih leh nih loh pawh a hriat dawn a ni. He nun hi mi mal nunah emaw, Chhungkuaah emaw,
Kohhranah emaw, Khawtlangah emaw, Ram pumah emaw a thleng thei a. Chuvangin, thildang zawng aia
ngai pawimawh hmasa ber tur min duhtu chuan \awng\ai dan min zirtirin, “I ram lo theng rawhse,’ min
tihtir a. A chhan pawh min hrilhfiah pahin ‘I duhzawng vana min an tih angin leia mi’n ti rawhse,’ min tihtir
leh a ni.

Ram lo thleng rawhse                                                                                                    

‘I ram lo thleng rawhse,’ tia kan \awng\ai chuan kan nunah, Chhungkuaah, Kohhran leh Khawtlang, Ramah
te roreltu nihna, Lalna leh thuneihna chang turin Lalpa kan sawm che kan  tihna a ni.  ‘Ka inpeih e, Amen lo
kal ta che, Lalpa Isu”  kan  tihna a ni bawk.  Chhandamin  kan awm tawha, Nunna Lehkhabu-ah kan hming
a chuang tawh a, Lalpa lo kal lehna chu eng hunah pawh lo thleng dawn se , ‘inring reng nun’ kan nei tawh
tihna a ni bawk a.  Leia kan dam chhan rawngbawl hna, mawhphurhna kan neih ve te chu kan hlen ta kan
tihna pawh a ni. ‘I ram lo thleng rawhse,’ tia kan \awng\ai hian leiah mi khual leh mi cham mai kan nihzia
leh Lal, lo kal leh thuai tur nei kan nihzia tichiangtu a ni nghal a. Kumsang rorel turin emaw, Mithianghlimte
chauh lawr turin emaw, khawvel tawpna rorelna chu lo thleng turin emaw, lo kal leh tura beisei nei kan nih
tichiangtu a ni a. Khawvel chauh hi kan khawvel awmchhun a ni lo tih tichiangtu a ni bawk a. Khawvel mi
kan ni lo tih pawh a tichiang a ni. Chuvangin ‘I ram lo thleng rawhse,’ tia \awng\ai tura min zirtirtu hian ‘I
duhzawng vana an tih angin leia mi’n ti rawhse,’ ti turin min duh tel bawk a ni. Kan mimal nunah,
chhungkua leh kohhranah, khawtlangah leh ramah hian Pathian duhzawn tih a nih theih nan kan zaa
\awng\ai hla leh thupui chu ‘I ram lo thleng rawhse,” tih lo ni sela, ‘I duhzawng vana an tih angin leia mi’n
ti rawhse,’ tih hian chhun zawm rawhse. Amah ngeiin, “Pawl tlemte u, hlau suh u; ram pek che u hi in Pa
lawmzawng tak a ni” (Luk. 12:32;) tiin min tiam si a. Amen.         

Pathian ram/Van ram  Zirzau Duhte tan

Pathian ram/Van ram leh sawi dan dangte

Mat. 3:1-2; Tin, chung lai chuan Baptistu Johana chuan, “Sim rawh u! van ram chu a hnai tawh e,” tiin,
Judai thlalerah thu hrilin a lo kal a. Mk. 1:15 “Hun chu a lo thleng ta a, Pathian ram pawh a lo hnai ta; sim
ula Chanchin Tha hi ring rawh u,” a ti zel a. Mat. 4:23; Tin, Isuan an inkhawmna inahte zirtirin, Ram
Chanchin Tha chu hrilin, mite zinga natna tinreng leh chak lohna tinreng tidamin, Galili ram zawng zawng
a fang vel a.

Luk. 7:18-22; Tin, Johana zirtirte chuan chung thu zawng zawng chu Johana an hrilh a. Tichuan Johanan a
zirtirte pahnih a ko va, Lalpa hnenah chuan a tir a, “Lo kal tura chu i ni nge, mi dang kan la ngai ang?” tiin.
Tin, mite chu a hnenah an lo thlen chuan, “Baptistu Johanan, ‘Lo kal tura chu i ni nge, mi dang kan la ngai
ang?’ tiin i hnenah min tir a ni,” an ti a. Tin, chung lai tak chuan Isuan nate, hripui veite, ramhuai mante tam
tak a tidam a, mitdel tam takte pawh an mit a tivar a. Tin, an hnenah, “Kal leh ta ulang, thil in hmuh leh in
hriat hi Johana va hrilh rawh u; mitdelte an mit a lo var ta, kebaite kein an lo kal ta, pharte an lo thianghlim
ta, bengngawngte pawh an beng a lo var ta, mitthite kaihthawhin an awm ta, pachhiaten Chanchin Tha
hrilh an dawng ta.
I Pet. 1:10-11;      Chuvangin, unaute u, a kohna leh a thlanna che u chu tinghet turin taihmak chhuah
lehzual rawh u; chung chu in tih zawngin engtikah mah in tlu lo vang; chutichuan Isua Krista kan Lalpa
leh Chhandamtu chatuan rama luh theihna chu an pe ngei dawn si che u a.

Luk. 10:20; Nimahsela ramhuaite in thu thuin an awm avang hian lawm suh u; vana in hming ziak a nih
avangin lawm zawk rawh u,” a ti a.

Thup.22:14;Nunna Thing chungah chuan thu an neih theihna tur leh, kawngkaah chuan khuaa an luh
theihna tura insu faite chu an eng a thawl e. Pawnah chuan ui te, dawithiam te, inngaih ching te, tualthat te,
milem bia te, dawt ngaina leh dawt hmang apiangte chu an awm a.

I Kor. 15:50-54; Unau te u, “Tisa leh thisen hian Pathian ram chu a luah thei lo vang a; tawih thei hian
tawih thei lo chu a luah hek lo vang,”tih ka sawi a nih hi. Ngai teh u, thuruk ka hrilh dawn che u hi: Kan zain
kan muhil kher lo vang a, nimahsela kan zain tawtawrawt hnuhnung ber rik hunah chuan rei lo teah, mit
khap kar lovah tihdanglamin kan awm vek tawh ang; tawtawrawt chu a ri dawn si a, chutichuan mitthite chu
tawih thei lova kaihthawhin an awm ang a, keini pawh tihdanglamin kan awm tawh ang. He tawih thei hian
tawih theih lohna a sin tur a ni a, he thi thei pawh hian thih theih lohna a sin bawk tur a ni. Chutichuan he
tawih thei hian tawih theih lohna a sin a, he thi thei hian thih theih lohna a sin hunah, chu mi hun ngeiah
chuan, “Hnehnain thihna a lem zo ta,” tih thu ziak hi a lo thleng ang.

Luk.23:42-43; Tin, “Isu, i ram i thlen hunah mi hre reng ang che,” a ti a. Tin, ani chuan a hnenah, “Tih tak
meuhvin ka hrilh a che, vawiinah hian ka hnenah Paradis-ah i awm ve ang,” a ti a.

I Kor. 15:20-25; Nimahsela Krista chu mitthi zing ata kaihthawhin a awm tak zet a ni, muhilte thawh
hmahruaitu a lo ni ta. Mihring vanga thihna a lo awm avangin, mihring avang vekin mitthi thawhlehna a lo
awm ta bawk a. Adama-ah chuan mi zawng zawng an thi thin ang hian Krista-ah chuan mi zawng zawng
tihnunin an awm bawk ang. Nimahsela mahni hun theuh zelah; Krista chu thawh hmahruaitu a ni a; chu mi
hnua a lo kal lehnaah chuan Krista tate chu. Chu mi hnuah chuan a tawp chu a lo la thleng ang; chu mi
hnuah chuan rorelna zawng zawngte leh, thuneihna leh thiltihtheihna zawng zawngte a tihbo hnuah, Pathian
hnenah, Pa hnen ngeiah chuan ram chu a pe ang; a hmelma zawng zawng a ke hnuaia a dah hma loh
chuan ani chu lalah a awm tur reng a ni si a.  Kol. 1:10-12-14; …chutichuan hnathawh tinrenga lo rahin,
Pathian hriat famkimna kawnga lo sawt deuh deuhvin, hlim taka chhelna leh dawhtheihna tinreng nei tura a
ropuina chakzia ang zela chakna tinrenga lo chakin, Pa, enga mi thianghlimhote ro chu tawm ve tlaka min
rawn siamtu hnenah chuan lawmthu hrilin, kawng tinrenga amah tilungawi turin Lalpa zui tlakin in awm
thei ang. Ani chuan thim thuneihna laka min chhan chhuakin, a Fapa hmangaih taka ramah chuan min
kaitir ta a; amahah chuan kan tlanna kan hmu a ni – kan sualte ngaihdamna chu.

Pathian ram/Van ram chu engtin nge kan luh/Kan chan/ kan hmuh ve ang?

Joh. 3:3; Tin, Isuan a chhang a, a hnenah, “Tih tak meuhvin, tih tak meuhvin ka hrilh a che,mi tupawh an
pian thar loh chuan Pathian ram an hmu thei lo vang,” a ti a.

Mat. 5:20; In felnain lehkhaziaktute leh Pharisaite felna hi a khum loh chuan, van ramah in lut tawp lo
vang tih ka hrilh che u a nih hi.

Joh. 14:1-2; “In thinlung mangang suh se; Pathian in ring e, kei pawh mi ring ve rawh u. Ka Pa inah awmna
tam tak a awm a, a awm loh chuan ka hrilh tawh tur che u a ni; intan hmun siaminka kal dawn hi.

Luk.22:29-30;,..tichuan ka rama ka dawnkana in eia in bar theihna turin, ka Pain ram mi ruatsak
angin ram ka ruatsak che u a ni; tichuan Israel hnam sawm leh hnam hnih rorelsakin lalthutphahah in la
thu ang.

I Thes. 2:10-12; Nangni ringtute chunga thianghlim tak leh fel tak leh demawm lo taka kan awmzia kha min
hriatpuitute in ni, Pathian nen. Ama ram leh ropuinaa ko luttu che u Pathian mi ni tlaka in awm theihna
turin, pain ama fate chunga a tih angin, fuih leh thlamuan leh hriattir che uin, in chung theuhva kan tihzia
kha in hre si a.
Mat. 19:21-24; Isuan a hnenah, “Tha famkima awm i duh chuan, kal la, i neih chu hralh la, pachhiate hnenah
pe rawh, chutichuan vanah ro i nei ang; tin, lo kal la, mi zui ang che,” a ti a. Tlangval erawh chuan chu thu
chu a hriatin lungngai takin a kal bo ta a, sum tam tak nei mi a nih avangin.Tin, Isuan a zirtirte hnenah
chuan, “Tih tak meuhvin ka hrilh a che u, mi hausa tan van rama luh chu harsa tak a ni. Tin, ka hrilh leh a
che u, mi hausa Pathian rama luh aiin sanghawngsei hriau benga luh tlang a awl zawk,” a ti a.

Luk 9:62; Tin, Isuan a hnenah, “Tupawh leilehnaa kut nghata hnung lam en chu, Pathian rama mi ni tlak a
ni lo ve,” a ti a.

Tirh.14:22; “Hrehawm tam tak tuarin Pathian ramah kan lut tur a ni reng a ni,” tiin zirtirhote rilru an
tinghet a, rinnaah chuan awm reng turin an fuih zel a.

I Thes. 1:4-5; chutichuan mi tihduhdahna che u zawng zawngah leh hrehawm in tuarnaahte chuan in
chhelzia leh in rinzia avangin Pathian kohhran pawlte zingah chuan keinin kan chhuang thin che u a ni;
chung chu Pathian rama mi ni tlaka ruat in ni thei dawn tih, Pathian rorel fel tak chhinchhiahna fiah
tak a ni, chu mi ram avanga tuar in nih hi;

Mat. 7:21;” ‘Lalpa, Lalpa’ mi ti nazawng chu van ramah an lut lo vang a; ka Pa vana mi duhzawng titu
erawh chu an lut ang.

Luk. 18:1; Chu mi lai tak chuan zirtirte chu Isua hnenah an lo kal a, “Van ramah tunge ropui ber ang le? An
ti a. Tin, ani chuan naupang te a ko va, an zingah a dintir a, “Tih tak meuhvin ka ti a che u, in lamlet a,
naupang te ang in lo nih loh chuan, van ramah in lut tawp lo vang.

Mat. 5:3;”Rilrua retheite chu an eng a thawl e; van ram an ta a ni si a.

Luk. 6:20; Tin, a dak chhuak a, a zirtirte chu a en a.”Nangni rethei te u, in eng a thawl e; Pathian ram in ta
a ni si a.

Lk. 10:20; Nimahsela ramhuaite in thu thuin an awm avang hian lawm suh u; vana in hming ziak a nih
avangin lawm zawk rawh u,” a ti a.

Luk. 17:20-21;     Tin, Pharisaiten Pathian ram lo thlen hun tur an zawh avangin an hnenah, “Pathian ram
chu hmuh theihin a lo thleng lo ve;  ‘En teh u, heta hi!’ emaw, ‘Sawta saw!’ emaw an ti hek lo vang; ngai
teh u, Pathian ram chu in zingah a awm a ni,” a ti a, a chhang a

Rom. 14:17; Pathian ram chu ei leh in lam thu a ni si lo va, felna te, remna te, Thlarau Thianghlima
lawmna te a ni zawk e.

I Kor.6:9-10; A nih leh, mi fel lote chuan Pathian ram an luah lo vang tih in hre lo em ni le? Bumin awm
suh u; inngaih hmangte emaw, milem betute emaw, uirete emaw, mi hurte emaw, mawngkawhurte emaw,
ruk hmangte emaw, mi duhamte emaw, zu ruih hmangte emaw, mi hau hmangte emaw, hleprute emawin
Pathian ram an luah lo vang.

Gal. 5:19-21; Tin, tisa thiltihte chu a lang fiah a ni; chung chu heng hi a ni: inngaihna te, bawlhhlawhna te,
hurna te, milem biakna te, dawithiamna te, huatna te, inhauna te, thikna te, thinurna te, inkhinna te, awm
hranna te, rin hranna te, itsikna te, zu ruihna te, zu hmun hlimna te, chutiangte chu: chung kawngah chuan
tun hmaa, “Chutiang thil tih hmangte chuan Pathian ram an chang lo vang,” tia ka hrilh lawk che u ang
khan ka hrilh lawk che u hi.

 Kol. 1:10-12-14; …chutichuan hnathawh tinrenga lo rahin, Pathian hriat famkimna kawnga lo sawt deuh
deuhvin, hlim taka chhelna leh dawhtheihna tinreng nei tura a ropuina chakzia ang zela chakna tinrenga lo
chakin, Pa, enga mi thianghlimhote ro chu tawm ve tlaka min rawn siamtu hnenah chuan lawmthu hrilin,
kawng tinrenga amah tilungawi turin Lalpa zui tlakin in awm thei ang. Ani chuan thim thuneihna laka min
chhan chhuakin, a Fapa hmangaih taka ramah chuan min kaitir ta a; amahah chuan kan tlanna kan hmu a
ni – kan sualte ngaihdamna chu.
Thup. 2:7; Thlarauvin kohhranho hnena thu a sawi hi beng nei chuan hre rawh se. A hnehtu apiang Pathian
Paradis-a Nunna Thinga mi ka eitir ang, a ti e,’ tiin.

Thup. 21:7; Hnehtu apiang chuan chung chu an luah ang a, kei an Pathian ka ni ang a, anni chu ka fate an ni
ang.

Kan rilru put hmang tur leh tih ve tur

Mat. 6:33; A ram leh a felna chu zawng hmasa zawk rawh u, tichuan chung zawng zawng chu a pek
belhchhah dawn che u nia.

Mat. 6:10 I ram lo thleng rawh se.I duhzawng vana an tih angin leia mi’n ti rawh se.

Mat. 6:20 vanah, sulrul leh tuiekin a ei chhiat lohnaah, rukruten an reh pawha an ruk hek lohnaah chuan, in
tan rote khawl khawm zawk rawh u;

Mat. 13:44-46;    Van ram chu lova ro phum ruk ang a ni; chu chu miin a hmu a; a thukru a, a lawm
avangin a neih zawng zawng chu a va hralh a, chu lo chu a lei ta a. Tin, van ram chu sumdawng mi
tuikeplung tha tak zawngtu ang chu a ni leh a; tin, ani chuan tuikeplung hlu tak pakhat a hmu a, a neih
zawng zawng chu a va hralh a, a lei ta a.

I Kor. 5:2; Van ata kan awmna tur sin thuah chk em emin he mi inah hian kan rum tak meuh meuh si thin
a

Tirh. 28:31; Pathian ram thu a hrilh a, Lal Isua Krista thu pawh huai takin a zirtir thin a, tumahin amah an
khap si lo va.

Kol. 4:11; Isua, Justa an tiha hian chibai a buk bawk a che u. Chung chu serhtan mi an ni a; chung chauh chu
Pathian ram thu lamah chuan ka thawhpui, mi thlamuantute an ni.

II Tim. 4:16-18; Ka thiamna thu ka sawi hmasak tum chuan tumah rengin mi tanpui lo va, mi thlahthlam ta
vek zawk a ni; a mawh chu phurin awm hlawm suh se. Chanchin Tha keimah avanga hrilh kimin a awm
theih nan leh Jentailte zawng zawng chuan an hriat theih nan, Lalpa chuan mi tan a, mi tichak ta zawk a
ni;tin, sakeibaknei kaa mi kha chhan chhuahin ka lo awm ta a ni. Lalpa chuan sualna zawng zawng lakah mi
chhan chhuak ang a, a van ramah chuan him takin mi thlen ang; amah chu chatuana ropuiin awm rawh se.
Amen.

Tirh.8:12; Nimahsela anni chuan Pathian ram chanchin tha leh Isua Krista hming chanchin tha Philipa
hrilh chu an awih veleh ahmei apain baptisma an chang ta a.

Tirh. 19:8; Tin, Paula chu inkhawmna inah a lut thin a, thla thum  lai huai takin thu a sawi a, Pathian ram
kawng thu-ah chuan mi a hnial a, mi a thlemthlu thin a.

Thlarauva kan chenna

IIPet. 3:11,12;      Chung thilte chu chutianga boral vek tur a ni tih in hriat avangin Pathian ni lo thlen hun
tur chu beisei leh thahnemngai taka duhin, awm dan thianghlim leh Pathian ngaihsak kawngah chuan mi eng
ang nge in nih tur le? Chu mi ni a thlen avangin vante lo kangin a boral ang a, thil bulte pawh chu meia em
tuiin a awm tawh ang.

Ephe. 2:5-6; kan bawhchhiatnate avanga thi kan nih lai meuh pawhin Krista rualin min tinung ve a,
(khawngaihnaa chhandam in ni ta e,) Krista Isuaah chuan ama rual veka min kai thovin, van hmunahte ama
hnenah min thuttir ta a:

Phil.3:20; Keini zawng van khua leh tui kan ni si a, van atanga min chhandamtu Lal Isua Krista lo kal tur
chu nghakhlel takin ka thlir a ni.
Kol. 3:1; Chutichuan, Krista hnenah kaihthawhin in awm ve tawh chuan chung lam, Pathian ding lama thu
Krista awmnaa thil awmte chu zawng rawh u. Chung lama thil awmahte chuan in rilru nghat tlat rawh u, leia
thil awmahte chuan nghat lovin.

Ram lo thleng tur chu

Luk. 25:1; “Chu mi hunah chuan van ram chu nula thianghlim sawm an khawnvar kenga mo neitu hmuak
tura chhuakte nen chuan tehkhin a ni tawh ang.

Luk 25:31-34;  “Amaherawhchu, Mihring Fapa hi chu, a vantirhkohte zawng zawng nen, a ropuinaa
inthuama a lo kal hunah chuan, a ropuina thutphahah a thu ang a;a hmaah chuan hnam tin an inkhawm ang
a: beram vengtuin kel zing ata a beramte a hlir angin anniho chu a hlir ang a; beramte chu a ding lamah a
dah ang a, kelte erawh chu a vei lamah a dah ang. “Chu mi hunah chuan Lalber chuan a ding lama mite
hnenah chuan, ‘Ka pa voh bikte u, lo kal ula khawvel siam tantirh ata in tana ram buatsaih chu chang rawh
u;

Heb. 12:27-28; Tin, “Vawi khat chu ka la tinghing leh ang,” tih hian, thil nghing lote chu a awm reng
theihna turin, thil lo nghingte chu thil siamte ang maiin sawn bovin a awm dawn tih a hriattir a ni.
Chutichuan, ram tihnghin rual loh kan chan avang hian khawngaihna i nei ang u, chu mi zarah chuan zah leh
tih dek chungin Pathian lawmzawng rawng kan bawl thei dawn zuk nia;

II Pet. 1:11; chutichuan Isua Krista kan Lalpa leh Chhandamtu chatuan rama luh theihna chu an pe ngei
dawn si che u a.

Thup. 20:1-6; Tin, vantirhkoh, leilawt chabi leh khaidiat lian pui kengin, van ata lo chhuk ka hmu a. Tin,
drakon, rulpui tar chu (chu chu Diabola leh Setana a ni) a man a, kum sangkhat atan a phuar a, leilawtah
chuan a paih lut a, a khar khum a, kum sangkhat chu a vei hma loh chuan hnam tin a bum leh tawh lohna
turin a char hnan ta a; chu mi hnuah chuan rei lo te atan chhuah leh rih tur a ni.Tin, lalthutphahte ka hmu a, a
chungah mi an thu a, a hnenah chuan rorelna an pe a; tin, Isua hriattirna thu avang leh Pathian thu avanga lu
tante thlarau leh, Sakawlh leh a lem chibai buk lo va, an chalah emaw an kutah emaw chhinchhiahna nei lote
thlarau chu ka hmu bawk a; chungho chu an lo nung a, kum sangkhat atan Krista nen rorelin an awm a.
Mitthi dangte erawh chu kum sangkhat chu a vei hma loh chuan an la nung rih lo va. Chu chu thawhlehna
hmasa ber chu a ni. Thawhlehna hmasa bera telte chu an engthawlin an thianghlim a ni; chungho chungah
chuan thih hnihna chuan thu reng a nei lo va, Pathian leh Krista puithiamte an ni ang a, amah nen kum
sangkhat rorelin an awm zawk ang.

II Kor. 5:1;Kan awmna leia in hi thiat mah sela, vanah, in kuta sak loh, chatuana awm tur, Pathian hnen
ata in nghet chu kan nei tih kan hre si a.

Thup. 22:5; Tin, zan a awm leh tawh lo vang a; khawnvar eng leh ni eng an ngai lo vang a; Lalpa Pathian
chuan anmahni a en dawn si a; tichuan chatuanin ro an rel ang.

II Pet. 3:13; Nimahsela, a thuthiam ang chuan van tharte leh lei thar, a chhunga felna awmte chu kan
beisei a ni.

Is. 65:25; Chinghnia leh berâm no chu an tla dun tawh ang a, sakeibaknei chuan bâwngpa angin buhpawl a
ei tawh ang: vaivut chu rul chaw a ni ang. Ka tlâng thianghlim rêng rêngah chuan an tina tawh lo vang a,
an tichhe tawh hek lo vang, LALPAN a ti.

Thup. 21:27; Tin, thil bawlhhlawh reng a lut hauh lo vang a, thil tenawm tite leh dawt hmangte pawh an lut
hek lo vang; Beram No Nunna Bua hming an ziakte chauh an lut ang.

Thup. 22:1-4; Tin, ani chuan a kawtlai lai taka nunna tui lui, krustal lung anga tle, Pathian leh Beram No
lalthutphaha lo chhuak mi entir a. Tin, lui kam tuakah chuan Nunna Thing, chi hrang sawm leh pahniha rah,
thla kipa rah a awm a; chu thing hnahte chu hnam tin tihdamna tur a ni.
Pathian Duhzawng(Will of God)

 Luk. 12:32; “Pawl tlemte u, hlau suh u; ram pek che u hi in Pa lawmzawng tak a ni.”

Rom. 2:18;,…a duhzawng i hriat a. Dan thua zirtirin i awm avangin thil tha tak chu tha i ti a,

I Pet. 4:2-3; chutichuan tun hnuah tisaa in la awm chhung zawngin mihring chakna lamahte awm tawh lovin,
Pathian duhzawng lamah in awm tawh ang. Jentailte duhzawng tih nan leh hurnaah te, taksa chaknaah te,
uain hehnaah te, zu hmun hlimnaah te, zu inhonaah te, milem biakna tenawm takah te awm nan tun hma kha
a tawk tawh ang;

I Pet. 2:15-16; Hei hi Pathian duhzawng a ni si, mi ate thusawi fing lo chu thil tha tia in tihdan hi; zalen in ni
a, nimahsela in zalenna chu sual khuh nan hmang lovin, Pathian bawiha awm nan hmang zawk rawh u.

I Thes. 4:3-9; Pathian duhzawng, in thianghlimna tur chu hei hi a ni, inngaih bansan ula; Pathian hre lo
Jentailhote anga hur kawng chak lovin, thianghlim leh chawimawiin mahni bel vawng thiam theuh ula; chu
mi kawngah chuan tuman bawhchhiain a unau chungah thil tha lo ti suh sela; Lalpa chu chung ang thil titu
zawng zawng phuba latu a nih avangin – keini pawhin kan hrilh lawkin kan hriattir tawh che u ang khan.
Pathianin bawlhhlawh turin min ko si lo va, thianghlimah min ko zawk a ni. Chuvangin, a pawisa lotu chuan
mihring pawisa lo a ni lo va, Pathian, a Thlarau Thianghlim pe thintu che u chu a pawisa lo a ni zawk.
Amaherawhchu, unaute hmangaih kawng thu chu ziaksak in ngai lo ve, inhmangaih tawn turin nangmahni
ngei Pathian zirtirin in awm si a.

I Thes. 5:16-22; Lawm fo ula; bang lovin tawngtai ula; engkimah lawmthu hril fo rawh u; chu chu
nangmahni lam thuah Krista Isuaah chuan Pathian duhzawng a ni si a. Thlarau chu timit suh ula; thu hrilte
hmusit suh u; engkim fiah zawk ula: a tha apiang pawm tlat ula; sual tinreng lakah inthiarfihlim rawh u.

II Tim. 2:4; ani chuan mi zawng zawng chhandama awmah leh thutak hriaah a duh a ni.

II Pet. 3:9; Mi thenkhatin muanga an ruat angin Lalpa chu a thutiam kawngah chuan a muang lo ve; tuma
boral duh lova, mi zawng zawng lo sim duhin, nangmahni lamah a dawhthei a ni zawk e.

I Kor. 1:1; Paula, Pathian duhzawnga Krista Isua tirhkohva koh

Hun Kal tawhah khan

Sam. 115:3; Kan Pathian chu vanah a awm si a: A duh apiang a ti a ni.

Dan. 4:35; tin, leilung luahtu zawng zawngte hi engmah lo va ngaih an ni a: vân sipai rualte zîngah leh
leilung luahtute zîngah chuan a thu thuin a ti a, tumahin a kut chu an chawlhtîr thei lo va, a hnênah, “Nangin
enge i tih?’’ pawh an ti thei hek lo.

Rom. 9:18-21; Chutichuan Pathianin a duh apiang a khawngaih thin a, a duh apiang pawh a tiluhlul thin a ni.
Nang chuan ka hnenah, “Engati nge a la dem cheu ni? A duhzawng tuin nge dodal ni?” i ti dawn a ni awm e.
A ni, nimahsela aw mihring, Pathian hnial veitu chu tunge maw i nih le? Thil siam chuan a siamtu hnenah,
“Engati nge hetianga mi siam?” a ti ang em ni? Bellei tlang khat bel pakhat hlu tak, bel pakhat hlu lo taka
siam turin belvawtu chuan bellei chungah thu a nei lo vem ni?

Ephe.1:11; Ama duhzawnga remruat ang zela thil engkim titu tum anga ruat lawk ni tawhin, amahah bawk
chuan a ro tura siam kan ni,  

A duh chuan

Ephe. 1:9,10; a duhzawng thuruk kan hnena min hriattirin; hun bi kim khawsak hunah a lawmzawng
(engkim – vana thil awmte, lei chunga thil awmte pawh – Kristaa fawk khawm tur chu) amahin tih a tum
ang kha; amah ngeiah chuan a ni.
Ephe. 3:4-5; kha mi avang khan, in chhiarin Krista thuruk ka hriatzia hi in hre thei ang. Chu chu tun laia a
tirhkoh thianghlimte leh a zawlnei thianghlimte hnenah Thlarau hriattirin a awm ta ang hian, tun hma lam
khan mihring fate hnenah hriattirin a awm ngai lo;

Mat. 11:25-26;     Chu mi lai chuan Isuan a bia a, “Aw ka pa, lei leh van Lalpa, nangin mi fing leh mi
bengvarte hnenah heng thu hi i zep a, nausente hnena i puan avang hian ka fak a che. A ni, ka Pa, chutiang
tih chu i ngaihin a tha a ni.

Rom. 9:18-24; Chutichuan Pathianin a duh apiang a khawngaih thin a, a duh apiang pawh a tiluhlul thin a
ni.Nang chuan ka hnenah, “Engati nge a la dem cheu ni? A duhzawng tuin nge dodal ni?” i ti dawn a ni awm
e.A ni, nimahsela aw mihring, Pathian hnial veitu chu tunge maw i nih le? Thil siam chuan a siamtu hnenah,
“Engati nge hetianga mi siam?” a ti ang em ni? Bellei tlang khat bel pakhat hlu tak, bel pakhat hlu lo taka
siam turin  belvawtu chuan bellei chungah thu a nei lo vem ni?  Khawngaihna bel, ropui tura a lo buatsaih
lawkate chungah chuan a khawngaihna ngahzia a entir theih nan, thinurna bel boral tlakte chungah chuan,
Pathianin a thinur leh a thiltihtheihna lantir duh mah sela, a dawh hram hram chuan engnge pawi ang? (Chu
khawngaihna belte chu Judate zing ata chauh ni lovin, Jentailte zing ata pawh kohte kan ni.)

Gal. 1:4; ani chuan kan Pathian leh kan Pa remtihzawngin tun lai khawvel sual tak lakah hian min chhan
chhuah theih nan kan sualte aiah amah a inpe ta;

Entawn atan Lal Isua

Joh. 4:34; Tin, Isuan an hnenah a sawi a, “Mitirtu duhzawng tih leh, a hna thawh zawh tur hi ka chaw a ni.

Joh. 6:38;  Mahni duhzawng ti turin van atanga lo chhuk ka ni lo va, mi tirtu duhzawng ti tura lo chhuk ka ni
zawk e.

Heb. 10:7; Chu veleh chuan keiin, ‘Aw Pathian, ngai teh,(Lehkhabu zialah chuan ka thu ziak a ni a) I
duhzawng ti turin ka lo kal e,’ ka ti a,” a ti a.

Phil. 2:7; mihringte anga lo piangin, bawih angah a insiam a, amah leh amah a intitlawm  ta zawk a.

Mat. 26:39; Tin, tlemin hma lamah a va kal hlek a, a bawkkhup a, “Aw ka Pa, a theih chuan he no hian mi
pel lul rawh se; nimahsela keima thu ni lovin, nangma thu thu ni zawk rawh se,” tiin a tawngtai a.

Mat. 26:42; Tin, vawi hnihnaah a va kal a, a tawngtai leh a, “Aw ka Pa, ka in lohva hei hian mi pelh theih lul
loh chuan nangma thu thu ni rawh se,” a ti a.

Keiniah

Kol. 1:3-12;Vanah in tan beiseina an dahsak che u avangin, Krista Isua in rinzia leh mi thianghlim zawng
zawngte chunga hmangaihna inneihzia kan lo hriat achin in tana tawngtai fovin, Pathian kan Lal Isua Krista
Pa hnenah chuan lawmthu kan hril thin a. Chu mi beiseina chanchin chu, hmanah Chanchin Tha thutak thu-
ah khanin hre tawh. Chu mi Chanchin Tha chu khawvel zawng zawngah rahin a pung zel ang bawk hian in
hnena a thlen kha. Chutiang bawkin Epaphra, kan bawihpui duh tak laka in zir angin tihtak zeta Pathian
khawngaihna chu in ngaihthlaka inhriat ni achinah khan, nangmahniah pawh rahin a pung zel thin a ni.
Epaphra hi kan ai awhin Krista rawngbawltu rinawm tak a ni a, ani hian thlarauva in hmangaihna chu min
hrilh bawk a. chu mi avang chuan thlarau lam finna leh hriat theihna zawng zawng kawngah ama duhzawng
hriat famkimnaah chuan in  lo khah theih nan, kan hriat ni achin chu keini pawhin tawngtai leh dilsak che u
kan bang lo; chutichuan hnathawh tinrenga lo rahin, Pathian hriat famkimna kawnga lo sawt deuh deuhvin,
hlim taka chhelna leh dawhtheihna tinreng nei tura a ropuina chakzia ang zela chakna tinrenga lo chakin, Pa,
enga mi thianghlimhote ro chu tawm ve tlaka min rawn siamtu hnenah chuan lawmthu hrilin, kawng
tinrenga amah tilungawi turin Lalpa zui tlakin in awm thei ang.

Ephe. 5:17; Chu mi avang chuan a duh suh ula, Lalpa duhzawng engnge ni tih lo hre zawk rawh u.
Mat. 12:50; Tupawh ka Pa vana mi duhzawng ti apiang chu ka unaute, ka farnu te, ka nu te an ni asin,” a ti
a.

Sam. 40:8; Aw ka Pathian, i duhzawng tih hi ka lawmzawng tak a ni; A ni, i dan thu chu ka thinlungah a
awm reng e,” ka ti a.

Sam. 143:10; I duhzawng tih mi zirtir ang che; ka Pathian i ni si a:I thlarau chu a tha a ni; ram dik takah
chuan mi hruai ang che.

Kol. 4:12; Epaphra, nangmahni zinga mi, Krista Isua bawihpa hian chibai a buk a che u, ani chuan Pathian
duhzawng apianga puitling leh rin tlatna neia in din theihna turin a tawngtainaahte chuan nangmahni tan a
bei fo thin a ni.

Rom. 12:2; He khawvel dan ang hian awm suh ula; Pathian duhzawng, a tha leh lawm tlak leh, that famkim
chu in hriatfiah theih nan, in rilru athara awmin lo danglam zawk tawh rawh u.

Tirh. 18:21; “Pathianin a phal chuan in hnenah ka lo kal leh ang,” tiin tawng thain a then a, Ephesi khua ata
chu lawngin a kal ta a.

Rom. 15:30-33; Unaute u, in mi tawngtaisaknaah chuan Judai rama ring lote laka ka him theih nan leh,
Jerusalem khua atan chhawmdawlna ka ken hi mi thianghlimho lawmzawng tak a nih theih nan mi
tawngtaipui hram hram turin Lalpa Isua Krista leh Thlarau Thianghlim hmangaihnain ka ngen chiam a che
u; Pathian remtih anga hlim taka in hnena ka lo kal a, kan harh tlan theihna turin. Remna Pathian chu in zaa
hnenah awm rawh se. Amen.

I Kor. 16:7; Tuna kal pah maia hmuh che u ka duh lo va, Lalpan rem a tih chuan in hnenah rei deuh cham ka
beisei si a.

Jak. 4:13-15; Tunah ngai teh u khai, nangni, “Vawiinah emaw, naktukah emaw, chu mi khawpuiah chuan ka
kal ang a, chutah chuan kum khat kan va thang ang a, kan sum dawng ang a, hlawkna kan hmu ang,” titute
u. Naktukah chuan engnge lo awm dawn in hre si lo. In nunna chu engnge ni? Chhum rei lo te lo lang a, ral
leh ta mai thin ang hi in ni si a. Chutichuan, “Lalpan rem a tih chuan kan dam ang a, chu mi kha mi kan ti
ang,” in ti tur hi a ni.

Tirh.  21:14; Tin, thlem rual a nih loh ahnu chuan, “Lalpa thu thu ni rawh se,” kan ti a, kan bang ta a.

Kan chunga tuarna lo thleng Pathian duhzawng

I Pet. 3:17; Thil sual tih vanga tuar ai chuan Pathian remtihzawng a nih chuan thil tha tih vanga tuar hi a tha
zawk si a.

I Pet. 4:19; Chuvangin, Pathian remtihzawng anga tuarte chuan thil tha tiin an thlaraute chu Siamtu rinawm
tak hnenah kawltir rawh se.

Job. 1:6-22; Tin, Pathian fapate LALPA hmaa an inlan ni a lo awm a, Setana pawh an zingah a lo tel ve
a.Tichuan LALPA chuan Setana hnênah chuan, “Khawi lam atanga lo kal nge i nih?” a ti a. Tin, Setana
chuan LALPA chu a chhâng a, a hnênah, “Leia ka vahvelna atang leh ka chhohna atangin, “ a ti a.Tin,
LALPA chuan Setana hnênah, “Ka chhiahhlawh Joba hi i ngaihtuah ngai êm? Lei chungah hian amah anga
famkim, mi ngil, Pathian tih mi, thil tha lo laka insum thei mi tumah an awm lo asin,” a ti a.Tichuan, Setana
chuan LALPA chu a chhâng a, a hnênah, “Joba chuan vang awm lovin a tih êm ni? Amah chu a in nên, a
neih zawng zawng nên, kil tinah i hung vêl a ni lâwm ni? A kut hnathawh mal i sawm a, he ramah hian a lo
neinung sawt êm êm atin a ni. Tunah hian i kut thawh la, a neih zawng zawng hi han khawihsak teh, i
hmaichhan ngeiah a sawichhe mai ang che,” a ti a.Tin, LALPA chuan Setana hnênah chuan, “Ngai rawh, a
neih zawng zawng chu i kutah a awm e, amah tak erawh chu khawih suh ang che,” a ti a. Tichuan, Setana
chu LALPA hma ata a chhuak ta a. Ni khat chu a fanu a fapaten an u ber inah chaw an ei a, uain an in laiin,
Joba hnênah chuan zualko a lo tlan a, “bâwngpate chuan lei an hrut laia sabengtungte an kianga an tlat
lain,Seba miten an rawn bei a, an la a, chhiahhlawhte chu khandaihin an that a, keimah chauh hi hrilh tûr
chein ka lo chhuak a ni,” a rawn ti a.

A la sawi lai mek chuan mi dang a lo tlan leh a, van atangin Pathian mei a lo tla a, berâmte leh
chhiahhlawhte chu a kang a, a tiral vek mai a, keimah chuah hi hrilh tûr chein ka lo chhuak a ni,” a ti a. A la
sawi lai mek chuan mi dang a lo tlan leh a, “Kaldai-ho pâwl thumah an insiam a, sanghawngseite chu an
rawn bei a, an la vek a; a ni, chhiahhlawhte pawh chu an that a, keimah chauh hi hrilh tûr chein ka lo chhuak
a ni,” a ti a. A la sawi lai mek chuan mi dang a lo la tlan leh a, “I fanu te, i fapaten an u ber ina chaw an ei a,
uain an in laiin, ngai teh, thlalêr atangin thlipui a lo thawk a, in chu kil liah a ranw nam a, nula-tlangvâlhote
chu a delh a, an thi ta vek mai, keimah chauh hi hrilh tûr chein ka chhuak a ni,” a ti a. Tichuan, Joba chu a
tho va, a puan a pawt thlêr a, a lu a ziat kawlh a, leiah a tlu a, Pathian a bia a.”Ka nu pum ata saruakin ka lo
chhuak a, saruak vekin ka kir leh dawn a nih hi; LALPAN a pe a, LALPAN a la leh ta a; LALPA hming chu
fakin awm rawh se,” a ti a.Heng zawng zawngah hian Joba chu a sual lo va, Pathian chu a mawhchhiat hek
lo.

Gen. 50:20; Nangni zawngin ka chungah thil sual tih in rilrûk a; nimahsela Pathian chuan vawiin ang hian
mi tam tak nungdama chhanhimna tûra thil thaa chantîr a rilruk zâwka a lo ni si a.

Rom. 8:28; Tin, Pathian hmangaihtu, amaha ruat anga a kohvate tan chuan, an thatna turin engkimin a
thawhsak hlawm thin tih kan hria;

Luk. 18:29-30; Tin, ani chuan an hnenah, “Tih tak meuhvin ka hrilh a che u, tupawh Pathian ram avanga in
emaw, nupui emaw, unaute emaw, nu leh pa emaw, fate emaw kalsan tawh phawt chu, tun dam chhung la la
hian a aia tam zawk hmu lo tur tumah an awm lo, hun lo la thleng tura chatuana nunna nen,” a ti a.

By, jedidia

 TUNLAI THIL AWMZIA..

-PC Lalhmingmawia, V.President, TKP Electric Unit

Rom 13:11 “Tun lai thil awmzia in hriat avang leh muhil thawhharh a hun tawh tak zet tih in hriat avangin
chu chu ka sawi a ni; tunah chuan kan rin tirh lai ai khan kan chhandamna chu a hnai ta zawk si a”. Isaia
21:12 Ralvengtu chuan, “Zing a lo ni dawn ta e, zan pawh; in zawh duh chuan zawt rawh u: hawi leh ula, lo
kal rawh u,” a ti a.
Rom lehkha thawn a kan hmuh ang hian, kan tunlai khawvel hi kan ngaihtuah ngun hi a hun tawh takzet a ni
tih kan hre thei awm e. Nang ringtu Lalpa’ he khawvel a ama hnung zui tura min dah chhan leh tu thlenga he
khawvela kan la nu chhan hi i ngaihtuah ngai em ?. Kan tunlai khawvel thiltheng hi ha chhut chiang te ang.
Khawvel chan chin chu sawi loh, kan Mizoram (Aizawl) nitin chanchin thar han ngaihthlak hian, Kan
Pathian thu in hun hnuhnung a thil lo thleng tur a tih, chhiat na leh chanchin mak danglam tak tak chuan kan
nitin nun min chim reng a, nitin chanchin tharah te chuan, thihdan mak danglam leh rapthlak tak tak te chu
kan news item pakhat chu a ni ta. He chanchin tello hi chuan chanchin thar te pawh hi ngaihnawm lo riau a
hriatna kan nei tawh ni te pawh hian a lang tawh a ni. Nimahsela he kan chanchin thar mak tak leh chhiatna
hrang hrang lo thleng mek hian kan ringtu nunah hian thu sawi duh a nei a ni tih hi kan ngaihtuah ngai em.
Hetia kan khawvel chanchin a her mup mup lai hian kan hriat loh vang nge ni, kan thla hi a muang hliah
hliah hian a hriat a, kan thlamuan dan hi thlamuan dan dik a nih leh nih loh pawh hi kan chhut ngun meuh lo
ni hian a lang thin. Ringtu te kan Lalpa min chhan dam chhan leh ringtu a min siam chhan, ringtu te GOAL
ber chu kan Lal Isua lokallehna a hnena min hruai hi a ni a. chu hun a lo thlen hma chuan a hnena thlarau bo
a tam thei angber chhan dam/ chhuah hi a ni. Nimahsela chu hna chu kan thupui ber ni lo in, keimahni leh
keimahni hi kan in buaipui tawk viau chauh a ni lo maw.? Programme tihhlawhtlin leh chu programme chin
chauh a thawh chu kan lawmna tawk a tling ni hian ka hre thin. 
Isaia lehkhabu a kan hmuh ang hian, khawvar kan hmuh hun hi a thleng tep tawh a ni tih kan hre thei ang.
Kan Lal Isua lokal lehna khawvar hun kan thlen hma hian, Lal Isuan a hna chhunzawm tura min tih ang leh
amah ringtu a min siam chhan ang tak hian, mahni tul leh pawimawh mahni buaina te kal san in hawh u kan
Lalpa tan theih tawp i chhuan ang u. 
Keimahni mimal nun pawh kan chhut ngun a pawimawh hle, he Lalpa ni khawvar hun hi lo theng ta se,
Lalpa hnenah thlamuang takin kan chawl dawn em? Tin, he khawlvel hun hi lo tawp hrih lo pawh ni se. Kan
nun hian kum tamtak a daih dawn chuang lo, he khawvel hi lo chhuah san ta la, tun atanga kum 50 lo awm
leh turah hian khawiah nge i awm ang.?
Khawvel chanchin hi chiang zawkin ngaihtuah la, nitin chanchin thar i hriat thin hian eng ang in nge i nunah
thu a sawi ve le. Ngaihtuah chiang la Thlamuanna dik tak Lal Isua i nei tawh em?

RAWNGBAWLNA…

Rawngbawlna emaw Rawngbawl emaw ti a, kan sawi rual ruala,thil lo langnghal chi Midang,Pawl
dang,Sorkar tana kan hun leh tha,sum leh pai senga kan chet chhuahna a ni. Mahni lam hamthatna
(Opportunity)aiin midang(Rawng kan bawl saka te) hamthatna tura thiltih a kawk nghal a ni tih kan
hrechiang nghal mai awm e.
Tichuan,rawngbawlna chu midangte hamthatna tur atan a inpekna/inhlanna/insensona tiin a sawifiah theih
mai awm e.
Ram leh hnam tan, khawtlang leh Pawlho tan, mimal leh mahni tana rawngbawlte pawh a awm theih ang a,
tun tuma kan ngaihtuahho dan turah erawh chuan Kristian te kan nih ang in Pathian tana rawngbawlna a ni
ber ang chu.

Pathian tana Rawngbawlna chu engnge ni?


Rawngbawlna awmzia kan han sawiah khan “Engemaw pualbik atana inhlanna /inpekna leh insensona a ni”
kan ti a.Pathian tana rawngbawlna a nih dawn chuan, Pathian pual bik a kan nun , kan hun, sum leh pai, tha
leh zung senga kan inpekna / kan in hlanna a nih atul ngei ang. Kan inpekna / kan insensona te chu Lalpa
pual, amah avang leh ama tan a nih chauhvin, Pathian tana rawngbawltu kan ni thei chauh dawn tihna pawh
a ni ang chu.
Ram tan kan inpein kan thawk thei a, Sorkar leh pawlho tan pawh kan thawk thei a, In leh lo leh mahni tan
pawh rimtakin kan thawk thei a, kan thawh chhan leh inpek chhan ah khan Pathian tana rawngbawlna chu a
in nghat tlat a ni.

Tute’n nge rawngbawl ang?


Pathian hian a rawngbawl tur hian thlan bik leh tih bik a nei chuang lo. Hausak avanga chu rawng chu a
bawl ngawt theih a ni lova, retheih luat avanga bawl theih loh a ni chuang lo, ama tana inpe leh in hmang
peih apiang ten chu rawngbawl hna chu an thawk thei a ni. Ringtu tawh phot chu Isua Krista hian a
rawngbawl tur hian mi ko a ni. Kan rawngbawl theih dan erawh chu a in ang lo mai thei kan phak tawk leh
kan thiam tawk ang theuh in ama tan i in pe zel ang u.

Tute hnenah nge?


Ringlo te, hnungtawlh te leh la hre lote hnenah Pathian rawng hi kan bawl tur a ni. Setana’n a hruai mek te
hian in lamlet a, sim a Pathian-ah harh tharna an chan theih nan kan tawngtai sak fo thin tur pawh a ni.
Chanchin tha hril tur kan nih ang takin kan chhehvela thilsiam zawng zawng te hnenah pawh kan thiam dan
ang angin Kan Lalpa rawng hi kan bawl tur a ni dawn lawm ni.

Rawngbawlna…..

– Tv Ramchanpuia Ralte

 “10Tin, Thingri thingin bawm siam sela : a dung lamchu tawng hnih leh a chanve ni sela, a vang lam chu
tawng khat leh a chanve ni rawh se. 11 Tin, Rangkachak hlir hlak tiin i luan tur a ni a,tin, Rangkachak in a
tlang i kawm tur a ni. 12 Chu mi atan chuan rangkachak khang Pali ; chhung a ni a, a ke paliah chuan vuah
vek tur a ni. Chumi khang Pahnih chu a lehlamah vuah tur a ni a, tin Khang Pahnih chu a lehlamah vuah tur
a ni. 13 Tin, Thingri thing zawnfungahte i siam tur a ni. 14 Tin bawm chu zawn theih turin a panga khangah
chuanzawnfung chu i rawlh tur a ni. 15 Chu bawma khangah chuan zawnfungte chu a invuah reng tur a ni :
Phawi chhuah hlek tur a ni love. 16 Tin, bawm chhungah chuan thuhriattirna ka la pek tur che chu i dah tur a
ni”. Exodus 25:10-16
Kan hriat theuh angin.. Pathianin mosia hmanga Israel fate a hruai chhuah khan Pathian bawm an siam
chanchin kan hmu a, engtinnge he bawm siamna atan hian Pathian hian Thingri thing kher2 a thlan. Kan
hriat theuh angin Thingri thing chu, thing a zawngah thing chhe ber mai, thing che duh ber kher a thlang
hian engnge awmzia a neih anga, engnge zirtir min tum tih kan ngaihtuahho dawn nia. Kan sawi tak ang
khian, Thingri thing chu thing che duh tak mai a ni kan hria a, nimahsela Pathianin bawm siam nan hian a
thlang tlat nia mawle.
Nang leh kei pawh hi Pathian hian a rawngbawl tur hian min thlang a sin. Pathian hian a rawngbawl tur hian
mifel leh mitha chauh hi a thlang lova,mi chhe zawk te hi min lo thlang thin a lo ni. Engtiklai pawh a che
thin, nulat tlangvalna kawngah emaw sum leh pai damchhung lungkham avanga kan thinlung sawi chet a
awm thin hi, Pathian hian A rawngbawl tur leh a thawm that atan hian a duh hi a lo ni a, Thingri thing chu
thing che thin nimahse rangkachak hlir hlaka an luan chhuah chuan thing tlo tak, chang tha tak a lo ni zawk
a, nang leh kei pawh hi sum leh pai emaw nulat tlangvalna, he khawvel chakna te avanga che reng thin hi
Pathian Thlarau Thianghlim a chhun khah kan nih chuantih cheta awm thin leh sawinghing a awm thin kan
thinlung hi chhawrtlak, hmantlak,,mite tana malsawmna thlen theitu kan ni tih hi in hre thar leh ang u. Kan
rawngbawlna zawnah pawh eng eng emaw avangin tih chetin kan awm a ni mai thei, tih cheta kan awm
chhung chuan Pathian Thlarau Thianghlimin min luan chhuaklo emaw, min la chhung khat lo tihn a ni.
Mahni theuh in bih chiang ta ila, kan thinlung hi tihchetin a awm thin em? Zirtir te pawh Penticos ni a
Thlarau Thianghlimina a chhungkhah hma chuan, an rinna tih chetin a awm vet tho a sin. Petera ngei pawh
tih chetin a awm anih kha. Lal Isua hnenah khan a kalna apianga kal tur leh a phat loh tur thu a sawi mawl
hmawlh a, nimahsela sipai te hmaah leh hmeichhe hmaah a phat a nih kha, Penticos nia Thlarau
Thianghlimin a chhun khah atang kha chuan a thih ni thlengin a chetkan hre lo, rinawm takin Lal Isua
ngaihpawimawh ber chanchintha a hril tih kan hria. Nang leh kei pawh hi Thlarau Thianghlim chhungkhah
kan ni em? Kan rawngbawlnaah te hian tih chetin akn awm thin em? Mahni theuh in ngaihtuah chiang ila,
kan rawngbawlna zawnah emaw nulat tlangval na kawngah emaw sum leh pai, kan eizawnna kawngahte
hian kan rinna hi tih chetin a awm thin em?

NUNNA TUI KRISTA..

Tin, Isuan a chhanga a hnenah ‘Tupawh he tui in apiang an tuihal leh ang. Tu pawh an hnena ka pek tur tui
in apiang erawh chu, kum khuain an tuihal leh tawh lovang. Keiin an hnena tui ka pek tur erawh chu an
kawchhungah tuihna a lo awm ang a, chatuana nun thlengin a chik chho vang’. Johana 4:13-14

Khawvel ropuina leh finna te a sang chho zel a, in leh lo tha leh motor chhuak thar ber berte nen tual kan
leng a, kan duh leh chak zawng apiang ei leh in thei in kan awm a. Tun lai thil changkang ber ber nen nun ka
chen a, sum leh pai duh anga hman tur lah kan ngah bawk nen, hlimna zawngin kan in tlansiak a. A nuama
kan rin apiang kan ti a, khawvel mithmuhah chuan hei lo liam. Mahse, i nun khua a har a, I hlimna chuan rei
a daih thei lo tiraw? I nun tuihalna tireh turin I neih ro thilte kha engmah a ni lo ti raw? Hlimna leh
lungawina famkim thlamuanna famkim chan I duh em? I nun tuihalna tireh theitu a awm a sin!! I sum leh
pai i hausakna te chuan a chang chuan ti hlim thin bawk che mahse, vanduaina in i chungah thla a rawn zar
a, mihringte dan rual loh thihna meuh i tawh ni phei chuan, sum leh pai in awmzia a nei tam lo. I
lungngaihna hnemtu a tling zo tawh lo. ‘Lal Isuan’ “He tui in apiang an tuihal leh ang” a tih angin, lei
malsawmna kan dawn Krista tel lova kan lo hlimpui thinte chuan kan nun tui halna a tireh thei lo a ni.

Tuifinriat-a lawnga zinte hi engvang in nge tui hala an thih fo thin? Enga ti nge tui tam tak awm reng si a,
tuihala an thih thin? Tam tak awm mahse Tuifinriat tui chu a al tlat a, han in thin mahse an tui halna a ti reh
thei chuang lova. An tui halna a zual zel a, Tuifinriat tui al tak chu in chungin tui halin an thi thin a ni. Awle.
Nang leh kei pawh hian kan thlarau nun tuihalna tih reh tumin Krista tel lovin hlimna kan zawng a. Nun kan
chen a, mahse, hlimna tak tak kan chhar thei si lo. Nun hahchawlhna, Nun hlimna leh kan thlarau nun
tuihalna tireh theitu kan mamawh a ni. Chu nun chu Lal Isua hnenah a awm a, chu chu kan dam nan, kan
hlim nan leh kan nun nan a tawk a ni. Fur lai chauha Tuihna put thin chu Thal a lo nihin a kang chat a, chawi
tur a awm lo leh mai thin ang hian, he khawvel Tuikhur chawitu te hi Thal khawrovin min nan a, kan tuihna
te a kang chah hma hian Lal Isua min kawhhmuh chatuan nun thlenga kang ve lo tui chawi turin I inbuatsaih
ang u.
Krista tellova hlimna. Krista tellova hausakna, ro sum leh paite hi chu a ral leh mai dawn. Chuvangin Lal
Isua hi i pan thuai ang u. Sum leh pai tam tak senga hah chawlhna i lo zawn thin te kha kal san la, Samari
hmeichhia-in a tuibel kalsan a, Lal Isua a pan ang hian i nun tuihalna chhawk theitu Isua hi pan ve rawh le,
Sum leh pai a ngai lo “Tuihal apiang lo kal rawh se, a duh apiangin nunna tui hi a thlawnin la rawh se” a ti. I
awm ang ang khan i nihna ang ang khan Pan mai rawh. Tichuan a nin chatuan pawha kang ve lo tur Tuihna
thar duhawm tak chu alo pe ang che. I thlarau nun tuihal leh phurrit chawlhna zawnga vak vel thin hi a
chawlh theih nan, “Tu pawh a tuihal chuan ka hnenah lo kal sela, in rawh se” ti tu Lal Isua hi pan mai rawh.
Tu pawh a mah pantu chu Lal Isuan a hnar ngai si lo. Tun thleng hian a hnen i pan hun ala nghak reng a ni. I
chhandamtu hi i pan don em?

Mizo: ZOFÂTE HMASÂWNNA LAMTLUÂNG


Mizoram, zâu lo tak, 21,087 sq.km. chhûngah hian Zofâte chu inzârpharhin kan inthlah pung ve zêl a. 2001 census-ah
khân literacy rate-ah 88.80% lâi kan kai, Pathian zârah. Tin, sorkar hnuaia hnathawk tam ber awmna(23%) chu
education department-ah a ni tlat (2005 statistics); chu chuan zirna kan ngaihpawimawhzia a lantîr a, hmâ kan sâwn
ngei ang tih a chiang bawk. Zofâte hmasâwnna, a bîk takin a langsâr zualte, hi chanchintha lo thlen (1891) nêna kal
kawp tlat a ni. Sâppui thluak tha te’n kum 1893-ah ‘Â, ÂW, B’ min siam tan sak a, a kumlehah lehkha thiam hmasa
ber (Khamliana) kan nei nghal; chû kum vêkah chuan zirna rûn hmasa ber siam a ni bawk; tin, kum 1898-ah sikul
hmasa ber hawn a ni (a hnuah Primary-1901, Middle-1903, High-1944). Kum 1924-ah Graduate (B.A.) hmasa ber
(Hrawva leh Lianhnuna) kan nei a, officer hmasa ber (Doluta) kum 1892-ah kan nei bawk.

Kum 1910-ah Aizawl Bazar, Kâwlsâp-in a hawng a; rângva in (Khamliana, 1819) leh concrete building
(Dr.Thantluanga, 1956) kan nei chho; kum1942-ah C.Rochhînga’n a vawikhatna atân motor a rawn khalh lût a; kum
1977-ah Aizawl Town bus a tlân tan a, a kum lehah Aizawl Taxi hman tan a ni. Kum 1972-ah U.T. niin kum 1986-ah
state puitling kan ni ve a, hmâ kan sâwn chho zêl. Chû kum (1986)-ah vêk chuan Tuirial Airfield atangin Vayudut a
thlâwk tan a, kum sâwmpahnih hnuah Lengpui Airport atangin commercial flight (1998) tan a ni ve leh. Kum 2000 a
inher chhoh meuh chuan Aerospace Engineer (Zodinliana) leh Aircraft Maintenance Engineer (Samuel Lalrozâma
Hmar & Becky Zatluângpuii) zir chhuak (hmasa) an rawn awm. Pilot hmasa ber (Lt. Col. Pau Khan Thang) erawh kum
1951 khan kan nei tawh. Tunah chuan India ram pumah Aviation industry-a thawk kan awm ta teuh mai.

ZIRNA in tha tak tak te nei chhoin mi thiam leh chhuanawm tak tak, Zoram leh phai lam zirna rûnah te, kan in chher
chhuak chho zel a nih hi. College hmasa ber (Aijal College) kum 1958-ah din a ni a, tunah (2007-2008 statistics) chuan
college-22 leh Polytechnic–2 lâi kan nei ta. Mizoram University (2001) pawh la naupang hlê mahse lehkhathiam a
chher chhuak hnem tawh hle. Engineering leh Medical line-ah phai mi te aia ti tha zâwk leh University toppers sawi
tur, leh India rama college tha ber bera P.G. zir thei tura inziâktling, mi tumruh, kan awm ta teuh mai. (CSIR hnuaiah)
Scientist [C.Sâwmliana (1999) & Samuel Lalnghatliana Râlte (2002)] te kan awm chho a, Super specialist Doctor
pawh pali lai kan nei ta. Laminectomy (sciatica zai) leh total hip replacement ti tura phâi lam mithiam te pan ngai thin
pawh kum 1994 atang khân a ngai ta lo, mithiam (Dr.Thangchungnunga) kan nei ve tawh. Tin, mahnia inhaikuaa line
thar (animation, designing etc.) zawma hlawhtling te kan awm teuh ta a, Ph.D zo pawh line hrang hrangah kan ngah
tawh. Central service lam ni se, kum tin mai, tling hming hriat tur a awm chho tan. U.T. kan nih hma daih tawh khân
Indian Air Force sergeant (Vânmawia, 1943) te neiin, I.A.S. (Jamchawnga Nampui, 1955)-ah pawh kan lo inziak tling
thei a ni. Khawvêla tlâng sâng leh vawt ber te zinga mi, Mt.Everest, lâwn chhuak thei tlêmte zingah Mizo hming
(Dr.Capt.Samuel Lalrintluânga, 2009) pawh a lang ve ta. Tin, Politician (Dr.H.T.Sângliana), ram dang (Karnataka)-a
M.P. ni thei hial; hnam dang te ngaihsan hlawha, a chanchin film-a an siam (Sangliana 1 & 2) hial te pawh kan awm
chho.

Sorkar laipui sum ngawt ring lo deuha inchâwm theihna, small scale leh cottage INDUSTRIES (hmasa ber 1939) te,
din a ni chho. Thlai (aieng, sawhthîng etc.) thenkhat te pawh ram pâwna thawn chhuak theiin kan intodelh;
M.I.F.C.O. products te phei chuan hnam dang te fak a hlawh hle. ‘A.H. & Vety’ Dept.-in ‘Artificial Insemination in
Turkey’ chu hlawhtling takin Selesihah a kalpui mêk. Ran vulh, chhungkaw tamtak intunnunna ni mêk, atanga
kumkhat chhunga sum dehchhuah chu Mizoram sum dehchhuaha thawh hlawk ber pawl a ni hial. Kan ngah em em,
mâu, pawh ‘Bamboo development Authority of Mizoram’ chuan insaknâna hman dânte leh a chî vawn that dân
kawng te a ruahman chho mêk. Bamboo Charcoal and Vinegar Industry sâwmpanga bâkah Bamboo industry puitling
sâwm dâwn lai leh puitling chho mêk pariat leh hmalâk chhoh tum, provisional registration nei, mi zathum dâwn lai
an awm tawh a ni (August 2009 statistics). Chû’ng atang te chuan Mizoramin kum tin, sum, vaibêlchhe 2500 vel la lût
thei tura ngaih a ni (source - Environment & Forest Minister H.Rohluna, 2009). Bairabi-a ‘Malsawm Bamboo
Industry’-te phei chuan hnawmhnawk atanga boruak alh thei siam chhuaka electric êng (75KW) pek chhuah lehna
khâwl, ‘Bio Mass Gasifier Plant,’ an siam chhuak bawk (2008).

Handicraft lamah ‘Hnam Chhantu Pâwl’ hi an fakawm hle. Changêl hrui hmanga thil siam te; hnâng hlâina leh âr
hmul pawhna khâwl siamchhuah a lo ni ta. Lalsângzuâla wood carvings te phei chu foreigners leh phai mite’n an duh
em em a, Central lam atang pawhin K.V.I. board kal tlangin an rawn demand belh hial. Chû mai a la ni lo, Engineering
zir hauh loin bike modification lamah a chemkal hle a, Honda Company (Japan) phei chuan an company-a thawk turin
an ît a, a kutchhuak te pawh a hmun ngeia en turin Design Adviser an rawn tîr ngat  a ni. Innovative skills-a hmâ kan
sâwnna chikhat a ni. Tin, private hospital tha tak tak a rawn ding chho zel [hmasa ber-Greenwood (1992), New Life,
Bethesda etc.].

Zofâte hi hnam inpumkhat tak mai kan ni a, khawihmunah pawh NGO te kan din thei zel. Tlawmngâi pawl, YMA
(1935-a din) hian hniak a nei tha hle; Govt. of India hnen atangin ‘Indira Priyadarshini Vrikshamitra Award' (1986) leh
'Indira Gandhi Paryavaran Puruskar' (1993) te pawh a lo dawng tawh hial.

Tin, THEOLOGY lamah ke kan pên nasa a; ram pâwn(Shimla)-a martyr hmasa ber (Chalchhuna) pawh chanchintha
thlen atanga reilo tê (1916) khân kan nei daih tawh a; tunah phei chuan khawvel hmun kilkhawr tak tak te kan ên
mêk. Chu chuân thlarau lama kan hmasâwnna pawh a târ lang. Kum sawmhnih mai ral ta(1986)-a Ph.D (theology)
hmasa ber (Rev.Dr.Zaihmingthanga) nei ve chauh mah ni ila, India ram hmun tin hmun tangah a sûl sutu te niin
(theology) hna  chhuanawm tak tak chelhin kan awm fur ta. Bible lehlin khawvela a ber ( World Record) ni,
Rev.Dr.Tongkhojang Lunkim, pawh Zofa a ni tlat. Kum lî leh a chanve (May’64-Dec’68) chhûngin Thuthlunghlui
(Hebrew) leh thar (Greek) bû te Kûki tawngah a let zo. Double Honorary Doctorate degree (‘Louisville Theological
College’, USA, 1984 & the ‘Senate of Serampore’, 1994) hlan a ni bawk a; hmârchhak kohhran hruaitu te zinga awm
zen zen lo a ni.

Kawng lehlamah INFIAMmi tak mai kan ni a, Education Department atanga Sport & Youth Services indanna (1986) la
rei lo hlê mahse infiammi te’n ram aiawha ke pênin lawmman an rawn hûi lût teuh tawh. Asian Games (1951) a tel
hmasa ber, Thanghnûna, India rama fei khawh thui ber thin, atang khân han thlîr ila, hmâ kan sâwn chho hle. A bîkin
combat sports-ah kan hnufual lo khawp. Boxing khawvêlah Zoramthanga’n (World no.3’90) meichher a lo chhî a, a
hnung zuitu Rosema Kâwlnî (Int. Gold’96 & ‘99), Jenny Lalremliani (World no.1’06, Mizo hmeicchhe International
Gold medalist hmasa ber) etc., te pawhin hniâk an nei tha hle. H.V.L.T.Mâwia’n kum 1978-ah Zofate tân Martial Arts
kawngkhâr a rawn hawng a, tunah chuan Taekwondo [Lalremkimi (Asian Bronze’05)], Wushu [Lalduhkima Hmar (Int.
Gold’96), Vanlalhruaikima (Int. Gold’96) etc.] leh Muay Thai [Johny Ngurthansânga (Asian Gold’07)]-ah international
medal la kan awm nual ta. Kickboxing-a coach mumal nei loa ram aiawhtu Samuel Lalrozâma Hmar [world no.3,
WFK’05, Muay Thai-a lût ta] leh Indian Kickboxer black-belt naupang ber [Kevin Larinmawia (kum ruk)] te hian kan
theihna leh hmasâwnna a tilang zual.

Olympian [Vanlaldâwla (Silver medal, Boxing’72), Zomuana Ralte (Hockey’88) leh C.Lalremsânga (Archery’96 &
2000)] te pawh kan nei chho zêl. Kan tui tlânna Football-ah India rama club tha tak taka khêl thei, season khatah
pawh nuai chuang la lut, tein kan inchher chhuak (Jerrry Zirsanga, Malsawmtluanga etc.). Chess-ah lah Rochhûnga
Râlte chu India team hruaiin India ram pâwnah a lo fehchuak tawh (2006). Kan game hmelhriat lêmloh,
sepaktakraw-ah Lawmzuâla leh Lalhmingmâwia te chu India team-a telin World Championship’09 an khêl a; tin,
Remlalfaka paw’n Sri Lanka-ah Rugby khêlin, ‘The Telegraph School Award For Exellence’-ah ‘Best Sports Person of
The Year 2005’ a dawng nghe nghe a ni.

Basketball (Tv.H.Laldinsânga, Indian National Basketball Team Vice-Captain’05 ni hial tawh) leh hockey players
(Lalremruati leh Rosalind Lalchhanhimi Ralte) ram aiawh thei te kan awm ta zel. Tin, Union Sports ministry meuhin
ngaihvena, Germany-a tennis coaching hmachhawn tura a tirchhuah, Basil L. Khuma (Asian Under-14 Tennis
champion’09) chuan beiseina a siam hle. Coach tha tak tak leh official, India ram pâwna feh chhuak [1981 (Zoliana
Royte) to Present day] leh ram pâwna nihna nei phâte [Hrângaua (Chairman, East Pakistan Hockey Federation’84),
Zosângliana (National Coach, Bangladesh Army’80-’85), Zomuana Ralte (National Coach, Bangladesh, 2002-2007)]
pawh zuk awm zel a. Rahbi thar kan kai lehna, Indoor Shooting Gallery (International standard range) hmasa ber chu
Kulikawn Indoor stadium-ah hawn (12.08.09) niin stadium puitling (Rajiv Gandhi Sports Complex) hmasa ber tur
pawh Mualpui-ah sak tan (24.07.09) a ni ta.

Tin, MEDIA lam hian min uap tha hle a, helamah pawh hian hmâ kan sâwn thawkhat. Chanchinbu hmasa ber, ‘Mizo
chanchin Laisuih,’ chu  J.Shakespeare-a kaihhruainain kum1898-ah tihchhuah niin printing press hmasa ber (Loch
Printing press) kum 1911 khân kan nei ve a; Computer hmasa ber, Economic & Statistic Dept. chuân, kum1986 khân a
nei tan ve bawk. Chû kum atanga kum sawmhnih âwrh a ral tihin tuipuirâl college (Trinity College, Dublin)-a
Computer Science professor (Dr.John Lalzoliana)  ni thei hial kan awm zui.

Tunah chuan chanchinbu te a tamin a changkâng tawh; ‘thu leh hla’ leh zirtir tha tak neiin, kan tukverh zâwngdaikalh
âwng phên bâk pelh ngai loa min tihausatu a tam ta. Chu mai niloin, internet-ah Mizo website tha tak tak a tam tawh
hle. Star TV, kum 1990-ah, Skylinks-in pe chhuak tanin, Mizo programme, ‘Best Vision’ in a pe chhuak (1991) hmasa
ber a; tunah chuan local channels a tam ta. Zofâte themthiamna hâichhuah tumin inelna tha tak tak an rawn irh
chhuak a, a bîkin thalai te cho tharin, hmathlîr a ti zauin a tinuam hle a ni. Computer nise kum1972-ah
Ph.D(Computer Science) zo (R. Zam Khen Thang), siam thiam kan nei tawh a; hmang thiam leh siam thiam kan pung
mêk zel bawk. Printing machines leh a khawihtu pawh tha tak tak neiin, banner leh poster siam tura phairam chulhnu
pan ngai loin kan intodelh tawh. Video coverage-ah kan sâng tawh a, music video te pawh changkâng leh tha, ram
danga thawn chhuah atân pawha zahpuiawmloh kan siam chhuak thei ta.

Chû’ng thil te vêk chuan kan nun dan leh inkawm dan kawng a thlak danglam hle. Ei leh in kan fimkhur tawh a,
hriselna kan ngaipawimawh. A hmei a p^in taksa enkawl hna kan thawk uar tawh. Luhkapui bul kawtchhuaha
bahsamseihniangi te nên chhawrthlapui êng hnuaia hmangaih biahthu ’D inhlan ai chuan internet leh mobile phone
hmanga kâwlvalênchhama lênrual lungduh lêng te leh ram lam hla taka thinlai luahtu ber te nena chat emaw biahthu
’D inhlan zai rêl emaw kan thlang zawk ta. Internet kal tlanga group SMS (Gupshup) te hmang tangkaiin information
thehdarhin inpumkhatna kawngah kan lo hmang ve ta bawk. Naupang intihhlimna pawh inlungvâwr leh inkâwibah te
ni ta loin computer games khelh te, iPod leh mp3 player-a hla ngaihthlak te a ni ta. SMS hmang tein print media leh
T.V.-ah  te ngaihdân sawiin Reality shows-ah vote te kan thlâk tam tawh. Hmasâwnna hmêl vek a ni.

Media-in a ken tel tlat LITERATURE lamah pawh, kan thlîr tawh atang te’n hmâ kan sâwn tih a hriat theih. India rama
chawimawina sâng, Padma Bushan dawng thei (Capt.L.Z.Sailo, 2007) neiin Padma Shri award dawngtu pawh mi
sâwmpasarih lâi kan nei tawh (A.Sawihlira, 1984 to Dr.Laltluangliana Khiangte, 2006). Bible (1895, Luka) tih loha
lehkhabu lehlin hmasa ber (‘Pathian Lehkhabu chanchinthu’ – Rev.Challiana, 1909) atang khân tawng hrang hrang
atang tea lehlin bû a awm ta nuk mai. Dr.Rochunga Pudaite (Founder and Chairman of ‘Bibles for the World’) phei
chuan India hmâr-chhak ram tawng hrang hrang (Hmar, Darlong, Hrangkhol, Chorei, Rongmei, Naga leh Dzongkha of
Bhutan)-a Bible lehlin hna thawk thei hialin a thiam hnem a, “Cambridge Who's Who”-ah a lang ve hial bawk. An
p^wl hian Thuthlungthar bû maktaduai sâwmpanga chuang a thlâwnin ram zâ-pariat chuangah an sem tawh. Zofate
tân rahbi pawimawh tak a ni.

Han chhui ta zel ila, RIMAWI-in kan zonunmawi hi a luan hneh hlê a ni tih a chianga, kan hmasâwnnaah hmun
pawimawh tak awhin khawvêlin min hriat chhan ber pawh a ni. Kan lehkhabu chhut neih hmasak pâwl pawh ‘Kristian
hlabu’ (1899) a ni. Hotel changkang leh Club lian hrang hranga rimawi tuma che kual hmasa ber, P.S.Chawngthu
(1945-55), hnung zuiin Star hotel-a sum tam tak hlawha zâi an awm ta nual. Tin, Mizo zaipâwl te hi tuipuirâlah hial
pawh mi hlut ber pâwl a lo ni ta. India ram pâwnah pawh kum 1978 daih tawh khân, conductor C.Thansiama
kaihhruainain, zaipâwl an lo feh chhuak a, radio (Guwahati) artist (Thanthuami) pawh kum 1957 khan kan nei tawh.
North-east hmeichhe A.I.R. top grade artiste awm chhun (Vânhlupuii) pawh mizo a ni tlat. Tin, rimawi lama national
award (‘Dr.B.R.Ambedkar Utrist Gayan Puraskar’ leh ‘Sangeet Ratna’) dawng thei hial (V.R.Râlte) te pawh kan awm
ta.
Rimawi tum leh lâmah te pawh hmâ kan sawn. Vânkhama’n kum 1926 daih tawh khân violin tum a chîng chhuak a,
Hawaiin Guitar Album siam thei (Thanhmingi, 2004) te pawh kan nei ta. Professional dancer (Kristian Lalmuanpuia),
Malaysia rama pakhatna (2005) ni thei, a music video leh album(2009) pawh ‘World Dance-sport Council’, ‘Oxford &
Cambridge Examination Board’ etc.   te’na an pawmpui mi kan awm ta bawk. Tin, recording studio pawh 1979 (OTTO
Recording) atangin tha tak tak kan nei chho zêl. Ram dang thil pûk reng mai kan nihna dinhmun te pawh a rawn inlet
ve ta, ‘NEXO Geo D Line Array System’ (World no.1), South Asia-a nei tha ber, Delta Sound, chuan phâi lama hman
turin a hawhchhuah tîr ve ta (Aug’09). Cassette-a record siam hmasak ber (Lalsângzuali Sailo, 1977) leh audio album
hmasa ber (ZODI) record te kha tunlai mi nên khaikhin chuan a danglam khawp. Music Band (Magdalene, IIIrd
Sovereign etc.) tha tak, (India) ram pum huapa mi hriat hlawh, ram pum inelnaah pawh top three a lang tham hriat
tur an awm ta teuh bawk.

Chutiang zêlin kan HMEICHHIA te hian mipa te chhangdâwl an thiamin hmâ an sâwn êm êm a; bân inelh tihlohah
chuan mipa ho hian tluk/hneh lohna kan ngah hle a ni. Graduate (Lalsangpuii, B.A., 1942), Doctor (Dr.Lalêngi
Khiangte, 1964), I.A.S. (L.Tochhawng, 1979) Engineer (Lalhmingliani Hmar, 1986) leh Padma Shri award dawng
(R.Nuchhungi, 1986) te pawh kan neihna a rei tawh. Mimal, album siam hnem ber pawh hmeichhia [Lalsângzuali
Sailo (27 albums)] niin B.Ed phei chu mipa (C.Biakchhawna, 1962) aiin hmeichhia (Lalsângpuii, 1954) kan nei hmasa
zawk a; tin, Theology lama nasa taka sûl sûa double doctorate degree nei/la thei hmasa ber [Dr.Lalrinawmi Râlte
(Doctor of Ministry, Boston’93 leh Doctor of Theology, Serampore’05)] pawh hmeichhia a ni tlat mai. Pian (nalh) leh
finna hmanga ei zawng, professional model (Cindy Khawzâwl), Bollywood film:Bombay Summer(2008)-ah pawh role
pawimawh tak neia lo chang tawh hial te an awm bawk. Tin, chutiang (E-Media) industry lama sûlsutu
[Thangritluangi Hnamte, MSc. (E-Media) hmasa ber] pawh hmeichia a ni leh pek.

Kawng lehlamah picnic spot, historical park leh HMUN nuam tha tak tak, lên vahna tur kan nei ve ta a; Shopping-
complex [Solomon’s Cave, Millenium centre (2006) etc.] tha te pawh a rawn pung zel Inter-state vehicle terminals
(Ch.Chhûnga Bus terminal leh Ch.Sâprawnga Truck  terminal) tha tak te neiin rêl (train) kawng pawh Sairâng thlenga
luhtîr tura ruahman chhoh a ni ta (2009 statistics). Mizoram hi hmâr-chhak rama tourist centre lian ber pâwlah chang
mêkin, kan chantir thei zel a ni tih i hria ang u. Mahse chutih rualin hmasawnna tih hian a tha lam chauh a ni lêm loa,
hmasâwnnain a ken tel sualna lamah pawh hmâ kan sâwn khawp. Thiamna lo sâng chuan ruihtheih thil leh mipat-
hmeichhiatna kawngah mobile phone, T.V., Video etc. hmangain thalaite a bei nasa hle. Chûvângin Pathian zârah
hmasâwnna kan ngah a, hmabâk kan nei teuh bawk; kan tawng chi hrang te chawi nun thiama, tanruala
inpumkhatna kawng ngaihtuah ila; nu leh pâte’n kan fâte hmasâwnna te hriatpuiin ti phûr ila; tun aia mahni
inrintâwkna neiin, hnam dang kârah châi ngam bawk ila, kan hmabâk neih te chu kan hlenchhuaha hma kan sâwn
belh ngêi a rinawm. Engpawh nise kan rin Pathian nung dik tak hi dah lal phawt mai ila, ‘..mi fel leh mi fing leh an
thiltihte chu Pathian kuta awm a lo ni..- Thuhriltu 9:1,’ tih ziak ang khân.

Mizo: ZIRLAI MAWHPHURHNA- KHAWTLANG NUN SIAM THAT NAAH


Mihring te hi a huho a chengza leh nungho kan ni a, community hran te te in kan awmkhawm pheuh pheuh a, chu
kan chen ho na chu KHAWTLANG NUN tiin kan sawi a ni. Keimahni society thla zar hnuai theuh a leng kan ni a,
KHAWTLANG hi keini mipui te din/siam a ni a, keimah ni tan veka kan din a ni bawk. He kan chen ho na hi kan din a
nih avang takin a pui a pang a lian a te in mawhphurhna kan nei threuh a,khawtlang nunmawi, tha , zalen leh nuam
siam hi kan kovah Lalpan min nghahsak a ni. Khawtlang nun siam thata a hlutna bo toh kaithawha , a rualrem lo lai
her dik naah leh a bal lai then fain a kawngah hian keini zirlaite hian a bik takin mawhphurhna sang lawr lak kan nei
a, chu chu I theihnghilh ngai lo ang u.

Thil pahnih in zawm tlat a awm a, “Khawtlang nun siamthat ( a chhe tawh hnu siamthat na)” tih leh “Khawtlang nun
tha” siam a, chhawmnun zel tih hi a ni. A khawi emaw zawk zawk tih hlawhtlin hian a dawt leh atan rah duhawm tak
a thlen dawn a ni. He khawtlang nun siamthatna kawnga zirlaite pawimawh zia hi a tu a te pawn kan hriat theuh a ni
a, chu mai piah lamah a zir a zir tham hial a tling bawk. Zirlai/Thalai te hi hnam darthlalang te kan ni, khawtlang
innghahna thahrui leh a nawr kal tu kan ni. Mihring population zir na DEMOGRAPHY chhunga statistics (khaikhinna
leh tehfung) chi hrang hrang zingah hian khawvelin a a en ber(ram hmasawn na bik atan) chu ram tina tha lai te leh
thalai lem lo te inthlauh na leh tam lam in khaikhin na hi ani a, heng thalai te zingah hian a tam zawk hi chu zirlai te hi
kan ni(India hi thalai population tam ber ram te zing ami ani). Zirlai te tih leh thalai te tih hi ka sawi fin nawk nawk a,
thlir dan tawk kan hre mai dawn nia.

Mihring te hian a hmasa ber ah chuan kan mawhphurhna hriat hi kan mawh phurhna lian tak ani a, chu
mawhphurhna tih hlawh thlin chu nun a thil ropui berte zing a mi ani. Chu ropui na chu a tu ate tan pawh a chan
theih ani, a bik takin zirlai ten khawtlang nun siamthat na kawng a kan mawhphurhna tar lan tur te hi hrenawn thar
leh zel ila, min nawr kal tu leh reminder pawimawh tak ni zel bawk se.
Zirlai te hi hnam thluak bur kan ni a, hmalam hun thui tak thlira keimah ni line theuha thiamna leh finna ropui tak nei
tura zira, chu thiamna leh finna atang kai thei ang ber a hmang tur a rilru, ngaihtuahna leh tha seng a tam zawk pe
kan nih vangin. Heti lam zawng hian rilru leh ngaihtuah na han seng ila, khawtlang nun siamthat nan hian enge
pawimawh?. Chu thil pawimawh chu action a chantr turin eng tin nge hma kan lak ang? tih hi ani. A pakhatna ah
chuan mithiam, mifing leh hriatna zau tak nei "zirlai",“educated people” a tam thei ang ber kan mamawh. Kan
khawtlang(nun) ah hian thil siamthat ngai a awm em? tih leh engtin nge kan siamthat ang? Tih lam hawi a ngaihtuah
na seng ngai lo, sen nachang hrelo lo leh seng thiam lo hrim hrim enge maw zah kan khawtlang ah hian an awm kuh
tun a rinawm. Heng kan mi leh sa te ho hrilhfin(enlighten) a kawng dik kawhhmuh turin zirlai te hi kan pawimawh em
em a ni a, chu chu kan tih makmawh MAWHPHURHNA pawh a ni reng bawk a ni.

Khawtlang nun siamthat kan tih hian siamthat dan chi hrang hrang a awm a, kan nun dan te, kan inchei dan te, kan
rilru put hmang leh hmathlir dan te thleng hian siamthat ngai tam tak kan khawtlang ah hian hringfa te hian kan nei
a, mahse a pawimawh ber erawh chu engpawh siamtha tur chuan a englai hi nge chhia tih kan hriat hmasak phawt
angai a, chuti chuan a chhe lai chu engtin nge kan siamthat ang tih a pawimawh leh ta ani. Hemi zawhna chhanna
chu ZIRLAI TE hi kan ni. A chhan leh avang chu zirlai te hi khawvel thiamna , hriatna zau tak leh finna nei tur a ngaih
kan ni, chung nei thei(possess) tur a kan rilru ngaihtuahna leh tha seng a kan hun tam zawk pawh hmang kan nih
vang in. Zirlai chu mihring hmantlak ni tur a zir ani a, ama tan mai nilo a bul a awm te tan, a khawtlang tan
malswmna a ni tur ani bawk, nun in harsatna engpwh lo thlen se a solution a nei tur ani a, aneilo anih pawh in a
zawng hmu thiam tur ani, chutiang mi chu khawtlangin a mamawh ani bawk. Eng ang pawn mahni tan chauh a zir in
ti thin mah ila khawtlang nun ah hian kual lut in kan tawp leh ngei ngei thin a ni (because no man can live alone and
survive)

Tawngkam pakhat hman lar tak pakhat ah chuan “WITH GREAT POWER COMES GREAT RESPONSIBILITY “ a ti a,
chumi awmzia chu, ‘I thiltih theihna asan pauh leh I mawhphurhna a sang’ tih ani. Thiamna leh finna a san pauh leh
khawtlang nun siamthatna kawng ah hian mawhphurhna a sang, chu chu ziralai te changvawn pawimawh tak ani.
Kan khawtlang nun bik ah te hian han ngaihtuah ila, mizo te hi ho khawm nuam tak leh kaihhruai awl em em hnam
kan ni, a huhova thil ti chi kan nih avang in. Tlawmngaihna, midang te tan in pumpekna te leh kan nun mawi tak tak
dang te pawh hi a hu hova kan awm in kan lantir tam ber, chumi awmzia chu hruaitu tha kan neih chuan kan
khawtlang nun ah nghawng a nei thui bik em em ani, hetah tak hian zirlaite pawimawhna chu chiang takin a lo lang
chhuak ani. Thiamna a zir a kan zir chhuah kha/hi hetiang hunah hian a hman alo hun ta chiah thin ani. Zirlai te hi kan
duh emaw duh lo emaw kan khawtlang ah hian figure pawimawh tak, mi nghah fak, mi te pawn kan thu an
ngaihchan kan ni a chuvang chuan midang te kawng dik kawh hmuh leh zirtir hi kan mawhphurhna lian em em mai
ani a, kan tih hlawhtlin ngei pawh atul ani.

Khawvel a changkang zela, nunphung a in thlak danglam zela, traditional and change(thil thar) leh experience
dangdai tak tak te pawh kan tawng chho zela, he khawvel thar kan hmachhawn mekah hian ZIRLAI te hi a FRONTIER
(a hma tawng tu) ah kan awm a, lifestyle(nunphung) in thlak danglam zelah hian PIONEER (a hma la tu), kan ni a, kan
khawtlang mipui te hi eng ramropui ah nge kan hruai luh dawn tih hi kan kut ah a in nghat ani, chu chu zirlai kan
nihna in a kentel kan mawhphurhna ani. zirlaite hi spaceship(boruak lawng) khalhtu anga teh khin kan ni a, kan
khawtlang nun hi eng ang a level sang ah nge kan thlen chhoh pui theih dawn? Tih hi zawhna pawimawh emk em ani
a, Chu zawhna chhanna chu kan kut a in nghat mawhphurhna lian tak ani. Thiamna leh finna te hi in hlan chhawn zel
tur a khuanun kan rilru a a tuh ani a, chu inhlanchhawn na leh in zirtirna kawng ah chuan keini zirlai ho hi a fawng
vuantute kan ni.
Zirlaite hi khawtlang nun siam that na ah leh tundin na ah hian a architect kan ni a, a foundation( lungphum) phuntu
kan ni a. He foundation hi a ngheh zual theih mai mai lohna turin values pawimawh tak tak, rinawmnate, taimaknate,
inzahtawnnate,tlawmngaihna na turin hmasang a tang a kan practice kan tradition hlu tak tak te, kan culture leh kan
identity te roh tak in kan vawng nung/tha khiau tur ani. Tin a tluk chhiat a chim dik leh zalenna dik te etc.
fawmkhawma chhawm nun zel hi kan mawhphurhna lian tak ani. Zirlai kan tih hian educated dik tak ni tur a zir kan ni
a (he assumption hi rilru ah dah ila), chu educated nihna dik tak in a a ken tel chu leadership quality(hruaitu tling/tha
nihna) neih te, role model(entawntlak) dik nih te hi an ni. Chung ang quality kan neih te lantir a kan khawtlang kan
serve (rawnbawl) hi zirlaiten a kan mawhphurhna lian tak ani.
Zirlaiten kan khawtlang nun siam that na kawng a kan mawhphurhna ti hlawhtling tur hian iptepui leh chem tum
hum chhuah chi ani lo a, kan khawtlang selna anka bawraw tak tak leh thiam taka chhamchhuah pawh a tul hran lo a,
tharum thawh a kan khawtlangin hnawk a tih leh misual a tih te suat te phei hi chu thiltih chi a ni lo leh zual a. Thil tih
chi ber a chu kan ram in dan ropui tak mi zawng zang tan a a duan chhuah hi dik tak, rinawm tak leh huaisen tak a
vawn nun zel hi ani zawk. Kan khawtlang a dan(LAW) keng kawh tu te taima tak a assist(tan pui) hi kan
mawhphurhna ropui ber pakhat ani. Chumi ti tur chuan knowledge kan nei zau ber bawk. Thiamna, finna leh
hriatzauna hi kan equipments pawimah ber ani si a. Khawtlang nun siam that nan a zirlai ten he kan equipments neih
ai tha hmanrua leh ralthuam tha dang hi hringfa te zing ah hian a awm chuang si lova.

Kan khawtlang nun in relbawl dan fel lo tak tak, hlemhletna trawp leh na mai lo tak tak te, khawtlang nun ei chhe
mek tu ruihtheihthil te, thatchhiatna te, inzirtirna diklo te hi kan vei em em a, kan ti ti thupui ber pawh ani reng ani, a
system ah hian he dik lohna hi a bet tawh ani ti a kan iak kan iak te hi thlak danglam a siamthat kan duh hlawm em
em a, a bulthut atanga tan a dinthar leh ngai ani tih te pawh kan hria, mahse heng kan selna zawng zawng te leh
topics kan mangan pui em em te hi siamtha a, her dik tur hian zirlai te bak tu te nge awm chuang? Hemi kawng ah
hian zirlai te hi kan pawimawh ani mai tawh lo a, kan duty, kan tih ngei ngei tur mawhphurhna a ni. Hemi kawng ah
hian kan hma a mi kal tawh te kan nu leh pa rual u te ho kawng zawh dik loh kha dem hman kan ni tawh lo, action
kan lak a kan life’s purpose ani tih kan hriat angai, chu tak chu kan mawhphurhna a ni.
Zawhna pawimawh tak kan in zawh nawn fo tur a chu “zirlai ka nih angin kan khawtlang nun siamthat na ah hian eng
ang mawhphurhna nge ka neih”? eng hi nge ka chanvo? Tih hi ani. chu zawhna kan in zawh rual a a chhanna chiang
tak a kan hmuh chu, “ZIRLA, ZIRTIR LA, HMAHRUAI LA, MITE RAWNG BAWL LA, HUMHIM RAWH” tih hi ani. He
changvawn hi Bible ami nilo mahse, Pathianin zirlai te tan a zawm tur mawhphurhna min pek ani. Kan mantra ani.

Kan prime minister zahawm tak pu Dr manmohan singh an right to education bill an buaipui lai a interview a pek
pakhatah chuan, “education hi investment ropui leh tha ber anih a vang in kan ngaih pawimawh hmasak ber tur te
zing a mi ani” ati a, he statement atang a kan hriat a chu kan ram tan a zirlai te kan pawimawh zia leh beiseina
keimahnia a an neih san zia leh ram leh hnam khawtlang nun siamthat a chawikang tur hmanraw pawimawh ber
pakhat kan nih zia hi ani. Zirlai te tan kan hriat tur a chu khawtlang nun siam that na tur a I rah bi hi tuna a I lehkha
zirna dawhsan a tang khan a in tan a, rinawm tak I beih khan I mawhphurhna nghawng kawl chu I bat mek a, mi dang
te tan a chhiartlak lehkhabutha I nih chin a tang chiah phei kha chuan ropui na ram chu I ke leh lam in I rap tawh ani.
Chuta tang a khawtlang a I MAWHPHURHNA hmabak ko tak chu zah ngaihna a khat Lalpa Pathian ropui, chak leh
engkim ti thei nen hma in la zel dawn nia.
Zirlaite u in zirlai hian nasa takin zir ula, hun in la neih lai ngei hian in theihna zawng zawng sawmkhawm rawh
u……………….. in la theih lai ngei hian in rilru na men lo in seng ula, khawtlang nun siamna kawngah I MAWHPHURHNA
hlen ila hmabak dawn chauh si a..

“Tunge diklo ti a zawng buai mai mai lovin


I lehkhabu tha zirlai ang khan,
Midang te chhiar tlak zirlai bu tha ni la
Khawtlan nun siam that na kawng ah hian
I mawhphurhna ropui tak chu hlen mawlh ang che”.
( He article hi ka thianpa m.c zirsangzela, Bangalore-a BBA zirlai ziah a ni a; amah hi freelance writer leh
occasional musiciana ni bawk. Ngun takin bih theuh ila hlawkpuina tha tak kan nei theuh ka ring.Zirlaite hian ram
leh hnam siamthatna'n thawh tur/theih tam tak kan nei a ni tih te i inngaihtuah thar leh teh ang u- Samuel
Lalrozama Hmar)

Posted by sammy at 9:41 PM

RAM CHU LALPA TA A NI

Sam 22:28, Sam 37:3, Eph 2:10

Pathianin a tirin lei leh van a siam a, thil dang zawng zawng a siam hnuah Mihring a siamu miring chu a
thilsiamte enkawltu atan a dah a, chi thlah punga leilung dap chhuak turin min din a ni. Chu leilung (Planet Earth) chu
kan enkawl tura min pek a ni.

Khawvel history kan en chuan a tir atangin he khawvela thuneihna hi mihringin an inchuh nghal a. Ngaihdan chi
hrang hrang nei - Anarchist, democrats, communist, Nazis, capitalist, liberalistetc te chuan an ngaihdan hmangin
khawvel awp beh an tum thin. Tunhma chuan Geography hriatna a la zim hle a, Roman Empire chuan an khawvel
hriat chin chu an lo hneh a, Chinese Empire pawhin an khawvel hriat chin ang ang chu an lo awp tawh thin. Chutiang
chu Arnold Toynbee chuan Universal State a ti a ni.History-a Civilization kan hriat theih chin chinah hengte hi kan
hmu :-
a) Assyrian Empire :- 934 BC.. Chutih lai chuan an ram leh a chheh vel mai bakah Mesopotamia thlengin an awp thei.
b) Macedonian Empire :- Alexander The Great-a hnuaia he lalram hian Greek ho ram hriat theih ang chin chu a hneh
a ni.
c) Roman Empire :- Pax Romana hunlaiin Rom Lalram chuan Mediterranean khawvel a awp bet vek a ni.
d) Caliphate :- Muslim zawlnei ropui Mohammah-a tha chhangdawltu nia sawi, Caliph-te chuan an lalram an zauh
nasa hle a, Persia ram leh Africa hmar lam, Sind leh Punjab (Pakistan) thlengin an awp.
e) Mongol Empire :- Gengiz Khan-a (1206) hnuaiah he Lalram hian khawvela mihring awm zawng zawng hmun thuma
thena hmun khat zet an awp.
f) Ming Empire (1405):- He Lalram hnuaiah hian Chinese ho chuan sumdawnna hmangin Southeast Asia, India,
Arabia, Africa te an lo awp bet tawh a.
g) Spanish Empire (1580):- Spain leh Portugal Lalramte chuan Philip II hnuaiah Exploration lama an hmasawnna nen
khawvel ram tam tak hnehin America chhim leh hmar, Europe ram tam tak leh Far East Asia te an awp.
h) French Empire :- An hruaitu ropui Napoleon Bonaparte hnuaia khawvel hneh
turin theihtawpin hma an la
i) British Empire :- Queen Victoria lal atangin Sapram chuan khawvela mi
cheng hmun 5-a thena hmun 2 an awp,
j) Soviet Union :- The Bolsheviks ho chuan communist ngaihdan
hmangin khawvel hneh an tum.
k) Nazism : Mi hrat khawkheng, Adolf Hitler-a hovin rorelna duhin khawvel an chawk buai.
l) USA :- Anni hian an Foreign Policy leh technology lama an thiamna hmang
tangkaiin khawvel an awp.

Tharuma inbeihnaa Khawvel hneh an tum hnuah tunlaiin khawvela ngaihdan hmang mithiam tam tak(Philosopher)
te chuan an Ngaihdan (Idealogies) hmangin ram lak antum a. Leilung hausa leh sumdawnna lama hmasawnten an
sum neihin ram lak an tum bawk a, Chutiang zelinTechnology lama changkang tak takte, Media lama hmasawnte,
Musicians te leh Sports lama mithei falte leh Milar (celebrities) te chuan an talent hmang hian khawvel hi hneh an
tum ta vek zel a ni.

Kan sawi tak ang hian khawvela Sawrkar lian tak takte chuan khawvel hneh tumin hma an la thin a, Mithei falten an
theihna leh an neih hmangin he khawvel hi awp beh an tum thin. Mahse a tak takah chuan Khawvel/Ram chu Lalpa
ta a ni
(Sam 22:28).

KTP te chu Ram enkawltu kan ni :- Chu Lal ram, kan Pathianta chu enkawl tur hian keini KTP member-te hi Ram neitu
Pathian chuan he leiah hian min dah a ni tih hi kan hriat a pawimawh hle. He ram hi sawrkar thiltitheite ta a ni lova,
mi hausate ta a ni hek lo, milarteta a ni lova, khawsak phunga mi changkangte ta a ni lo. kan LALPA ta a ni. Ani chuan
chatuanin he lal ram ro hi a rel dawn a ni.

Chuvangin KTP member-te hian he ka Lalpa ram enkawl thu- ah hian


mawhphurhna lian tak kan nei.

Tunlaia kan hmasawnnain a rawn ken tel, Electronics leh Information Technology te hi KTP te hian mi kutah i dah
lovang u. Kan Mobile Handset te, kan personal computer te, kan Internet hman dan(Webpage, blogs, social
networks) te hi KTP lo zawk hian min thununlo se, KTP te hian Pathian rawng kan bawl zau zawkna turin midangte hi
luahlan i tum zawk ang u.

Chutiang bawkin Zirna lamah te, Sports-ah te, Music lamahte, leh thiamna chi hrang hrangah hian Kristian Thalaite
hian he khawvel hi khalh i tum ang u. Heng Pathian malsawmna kan dawn zawng zawngte enkawl tur hian
mawhphurhna hlan kan ni.

Eg.. Hmanni chu Inneih inkhawmnaah KTP member, active ve tak mai hi a lokal a, a ngum a lang a, a kawrin ban a nei
lo. Inkhawm pangngaiah a ha ngai lo.. KTP-a inhmang vak ngailo hian Inneih nikhua hi Fashion Trends pholanna
remchangah an hmang fo. Hei hi CentralKTP pawhin a ngaimawh thil kha a ni.. Chutih laiin a KTP zawkten an inchei
dan kan lo la chhawng hi chu a zialo lam a ni. Chutiang chuan inchei dan thleng hian KTP te hian kan vela mite hi kan
thunun thei zawk tur a ni.

Kan Pathian Thu chuan, "Thil tha ti atan Krista Isuaah chuan siama awmin ama kut chhuak kan ni si a; chu thil tha tih
chu kan awmna turin Pathianin a buatsaih lawk a ni" tiin KTP te chu min hrilha, Sam ziaktu chuan ''Lalpa chu ring la,
thil tha ti rawh;He ramah hian awm la, rinawmna um zel rawh.'' min ti a ni.Chutiang chuan rinawm takin thil tha ti ila,
chu thil tha tih hram hramna chu LALPA TIHNA a ni. Kan khawsak dan leh chet vel danah he Kristian Thalai Pawl hi
kan advertise reng tur a ni ang. Chumi atana Model tling ni thei tur chuan i inbuatsaih theuh vang u. Kan inkhawm kal
danah te, fakhla kan sak danah te, Pathian kan biak danahte hrim hrim khawvel miten an Idol an ngaihsan ang aia
thutakin ti ila, he kan rawngbawlna hian rah duhawm tak a chhuah ngei ang.Chutichuan kan KTP KUM PUAN angin
mihlate¢n rawngbawlna huanga lo luh an chak ang a, kan thupui chu hlenchhuahin a lo awm ang.

Ram chu Lalpa ta a ni si a, chumi Lal ram tana thawk thei tur leh a neitu nihna tak tak chang tur chuan KTP member-
te min ruat a ni.

Sam 22:28 Ram chu LALPA ta a ni a: Hnam tin chunga rorêltu a ni si a.


Sam 37:3 Lalpa chu ring la, thil tha ti rawh;He ramah hian awm la, rinawmna um zel rawh.
Eph 2:10 Thil tha ti atan Krista Isuaah chuan siama awmin ama kut chhuak
kan ni si a;chu thil tha tih chu kan awmna turin Pathianin a buatsaih lawk a ni.
(He Sermon hi Aizawl Bethel Presbytery KTP Meet-neih zawh taka.Meet Chairman leh Chanmarians
Blog/site Admin- Pezo in Meet tawp zana a thusawi a ni e.)

Thlirna Tarmit
He khawvela mi vannei berte chu chantawka lungawite hi an ni mai awm e. Psychologist-te chuan mihringzia hi
Introvert leh Extrovert tiin an thenhrang phawk a. Introvert-te chu mi inthlahrung thei tak, mi zakzum, tawng tam lo,
mi insum thei leh mi khirhkhiap takte hi an ni a. Tin, mahni mawhphurhna hlen zo tak, mi uikawm tak, engkim felfai
taka tithlap thlap mi an ni. Extrovert-te ve thung chu mi inthlahdah ve tak, thusawi tur pawh ngaihtuah hmasa lem lo
va tawng chhuak phawng phawng, mi rilru tur pawh dawn hmasa lem chuang lo, mi sawisel leh hauh pawh pawisa
lem chuang lo, mi thil phal tak, awlsam taka thian siam zung zung thei mite hi an ni thung. Kan seilenna inchhung
emaw min enkawltu kan nu leh pa emaw, Sikula kan zirtirtute emaw atanga kan zirchhuah a zirin heng kan han tarlan
tak te hi eng emaw chen chu neih kawp theih a awm thei bawk. Hmel tih loh zia leh nungchang chu thlak theih tak a
ni, an lo ti a. Heng Introvert leh Extrovert type atang hian keimahni nun leh ziaah a inbuk tawk kan thiam pawh thil
tul tak a ni.

Chhungkua thlah khat vek pawh kan zia a inang lo fo. Phir unau pawh ze hrang daih an awm thin. Chuvangin kan
mizia chu thuhmun vek lo va duan kan lo ni. Nupa ze inang lutuk chuan buaina an ngah tam bik fo. Uikawm nupa
lutuk, tawng tlem tak ve ve, midang pawh tlawhpawh lem chuang lo nupa ngat phei chu neinung viau mah se, kan
awt kher awm lo ve. Chutihrualin nupa thil phal lutuk, thiante tan reng renga hun pe nupa, mahni chhungkaw tan
pawha thahnemngaihna nei lem chuang lo nupa tan chuan hmasawn a har hle thung ang.

Chhungkua reng rengah uikawm deuh te, thil phal deuh te, zaidam deuh te, thinchhe deuh te, tawng tlem deuh te,
tawng tam deuh te, taima deuh te, thatchhe deuh te etc.. kan awm khawm a, kan ze hrang hrangte a tulna hmun leh
hun a zira kan hman tangkai chiah khan chhungkaw nuam a siam thin a ni. Bai tui tak siam tur chuan a bawlhlote a
tawka kan pawlh thiam a tul thin. A al lutuk emaw a dak lutuk emaw chuan eitu a nei lo mai thin ang hian heng ze
hrang hrangte hi a hmun leh hun a zira kan pawlh thiam a tul.

Awle kan thupuiah lut tawh ila, khawvela mi vannei berte chu mi lungawi theite hi an ni, kan tih tawh ang khan, kan
mize hrang hrangte atanga kan chanpual siamtu min duansakah hian lungawi phawt mai ila, hmeltha kan hriat
theihna chu hmelchhiate avang chauh a ni a, thil tha kan hriat hran theihna chu thilchhia a awm vang chauh a ni.

Kan awmna tur, kan hna leh nihnaah hian lungawina famkim hmuh harsa kan ti fo thin, mahse i awmna tura Pathian
ruatsak che kha i pawm thiam phawt chuan mi vannei ber i ni thei tho. Chuvangin engkim mai hi kan thlirdan a zirin a
thim hle thei a, a eng hle thei bawk tihna a ni. He khawvel hi eng tarmit rawngin nge kan thlir? tih hi kan inzawh fo
atan a tha ngawt mai. General ropui Nepoleans chuan " ka dam chhung hian niruk lek pawh hlim taka awmlai ka neih
ka hre ngai lo" a tih laiin Midel Hollen ve thung chuan "Hringnun hi a va mawiin a va nuam em" a ti thei thung tlat zu
nia. Thil reng reng hi a inbuktawk kan hriat a, kan chawhpawlh thiam phawt chuan chhungkuaah pawh, mimal nunah
pawh lungawi taka awm thei kan ni. Chutiang mite chu mi vannei berte an ni si a.

Posted by Puia at Sunday, October 17, 2010 8 comments: Links to this post

Ka Lungkham Innghahna Tlak Sawrkar


Khawvel lo danglam zelin a hrinchhuah technology hripuiin hringmi hnam zetinte min nuai a, min tlanpui chak deuh
leh kan tlan chak a, min tlan muan pui deuh leh kan tlan muang ve deuh mai thin a ni ber e. Kan duh vang reng pawh
a ni lo va, kan huntawng hian a hril a ni zawk. Kan duh emaw duh lo emaw he hmasawnna hian a chhe zawng leh a
tha zawngin min sawi chhuak dawn tho tho a ni. Hetiang hi kan khawvel nun a nih miau avangin mipuiten kaldan tur
kan thiam theih nan leh chintawk leh ramri khamchin kan hriatthiam theih nana hmanraw pawimawh berte chu
Media te an nih thu thupui hmasa zawkah ka tarlang tawh a, sawi tam tawh lo ila.

Kan chenna leilung chu engti pawhin lo danglamin lo herkual vel ang hmiang. Keimahni lamin kan dawnsawn thiam
phawt chuan he Mizo Hnam hian khuavel kan la chhing ve tho vang. Chu hun chu Tlumtea thlira dingdihlip meuh va
rin fan uap uap mai lovin, kan thlirna tukverhte hawng a, en liam mai mai lova takna nena Sawrkar kalphung leh
hnathawhte kan zirchian a, kan finchhuah zel hi mipuite tihtur dik tak leh Sawrkar tha nei tura kan chhia leh tha
hriatna mawh a ni. Chuvangin ding lamah leh vei lamah mit hauh lo va kan vil phawt chuan kan phu tawk sawrkar
hian kan phu loh hmasawnna kawngthuampuiah min hnuk lut thei chauh dawn a ni. Tui farkhat lek tling khawmin
tuipui zau tak a siam ang hian kan theihna kawng theuhah tan i la ang u.
Sawrkar tha kan neih theih nana mipuite hriat ngei ngei tur tlemte chauh lo tarlang ila:

1. Intluktlanna: He intluktlanna hian sum leh pai ngawr ngawr a kawk lo va, ram inrelbawlna leh kaihhruainaah mipa
leh hmeichhe intluktlanna te, ngaihtuahna felfai tak siam ho tura inhlawmkhawm thei tura zalenna te, ngaihdan leh
duhdante zalen taka tarlan theihna hun leh hmun neihte hi a kawk thei ang chu.

2. Dan chungnunna: Inrelbawlna tha tak nei tur chuan Dan tha tawk tak, hleih nei lo, thlei bik nei lo leh duhsak bik
nei lo, dik taka rorelna kan mamawh a, thunei zawkten an hnuaia mite an namnul loh nan te leh an power dik lo taka
an hman loh nan te a pawimawh hle a, vil turin media an tangkai hle thei ang.

3. Langtlang Sawrkar: Sawrkarin mipui hriat loh tur ruahmanna a kalpui reng rengin sawrkar tha an ni thei ngai lo va,
a tihtur, a tihmek, leh ruahmanna a neih reng reng mipuiin an hriatpui tur a ni a, a thatna leh that lohna pawh mipui
hmaah pharh a, sawihona neih fo tur a ni. Chuti chuan mipui leh Sawrkar chu inngheng rialin a kal ang a, Sawrkar chu
mipui sawrkar dik tak a lo ni ang a, thih leh ruam khatah, dam leh tlang khatah kan tithei dawn a ni.

4. Tum mumal tak neia ruahmanna siam Sawrkar: Hei hian a kawh ber chu kan ram leh hnam, kan thlah lo la awm zel
turte tana rochun zel theih ruahmanna thui tak neih a kawk ber a, chutiang ruahmanna lian tham reng reng
sawrkarin a siam a nih chuan mipuiin kan vil tlat tur a ni a, he ram hi kan tu leh fate tana chenna tlaka kan siam theih
nan rei lo tea chhe leh mai tur ruahmanna ang chi reng reng kan dodal tur a ni. Sawrkar a lo inthlak a nih pawhin
mipuiin kan chhunzawm tir zel tur a ni. Sawrkar leh mipui innghenga a kal phawt chuan Sawrkar thlenchin bihchian
theihin a awm ngei bawk ang.

5. Huapzo Sawrkar: Sawrkar ruahmanna leh ram hmasawnna reng reng hian khawpui chhung atanga khaw kilkhawr
ber thlengin a huapzo tur a ni a. Hmasawnna a inkhuangrual loh viau a, ngaihthah bikna hmun a awm chuan chibil
emaw hnam bil emaw Area bil emaw ang a inlakhranna thinlung a siam thei a, a tha lo. Chuvangin sawrkar chu
huapzo sawrkar a ni tur a ni.

6. Right to Information : Mipuiten kan chanvo dik taka kan humhalh a, kan rawngbawltu Sawrkar chanvo thil hrang
hrangte chipchiar taka kan hriat theih nan RTI hi a pawimawh hle a, felhlel leh dik lo a awmin a rang thei ang bera
Media lam nena thawhhona neih vat leh Sawrkarin a rawih thuneitute hnenah report vat te hi mimal tupawhin a
tihtur leh a titheih a ni a, tute pawh a chhe lai siamtu kan ni vek thei a ni tih hria a, kan chanvo leh mawhphurhna kan
hriat a tul a ni.

Heng a chunga kan tarlan tak te hi innghahna tlak sawrkar nei tur chuan an pawimawh em em vek a, amaherawhchu
a hlawhtlinna tak tak zawk erawh chu thahnemngaihna leh thawhrimna a ni thung. Sawrkar ruahmanna leh
hnathawh zirchian peih te, a lo hlawhtlin nana finchhuah leh nawr te pawh thahnemngaihna tel lo chuan kut sil san
daih a awl fo thin. Kan ramin a mamawh ngawih ngawih, Kawlphetha, Ei leh bar intodelh, Inkalpawhna tha neih te,
etc.. te hi changvawn kan by-heart satliah ang lo deuh va, a taka a par kan tlan theih nan Sawrkar ke pen rualin kan
puanven kan sawichhing ve nghal zel tur a ni. Tichuan Sawrkar chu ka ta, ka thian, ka thahnemngaihpui leh ka
thawhrimpui, innghahna tlakah kan siam thei dawn a ni.

Aw Lal Isua ang turin

Lal Isua Jerusalem panna kawngzawh kha a radical (a huaisen thlak, a pa, a rorum) hle.

Jerusalem chhehvelah tum (palm) a awm lo, Jericho erawh tum khawpui (palm city) tih khawpa tum thing tamna a ni.
Kawngzawh tur leh Isua hmuak turin Jerusalem atanga mipui an kal hum hum thu kan hmu lo. Chuvangin
kawngzawhho kha Jericho, Bethany leh Bethphage thingtlang khaw mi te, Palestina leh Galilee ram bial hmun hrang
hranga Isua rawngbawlna hretu (witness) leh chu Isua movement-in beiseina nei thei tura a chawhharh thar te an ni
ang a. A awmzia chu Jerusalem pana Isua chawimawitu te kha hetiang ti tura a hranpa liau liau helai hmuna
kalkhawm an ni. Chu chu Jerusalem-a Juda hruaitute tan chuan helna rim a nam tlat.

He kawngzawh hi uluk taka kan en chuan mipui chi hnih inbeihna boruak sa ru angreng tak kan hmu. Galilee leh
Palestina ram thingtlang miretheiten Judai ram chunga thuneihna symbol, Jerusalem leh a chhunga chengte chu
politics takin an su (challenge) a ni tih kan hmu ang. He Jerusalem khawpui ropui tak, thuneihna leh rorelna symbol
hi a la chhiat vek tur thu sawiin Isua pawh a tap hial a ni.

Ni, Isua movement hi helna (revolution) a ni. Helna hi tharum thawh lo pawhin a awm thei tho tih kan hria a. Isua
chuan Juda vantlang nuna a zatve hnuailama awm te tan harhtharna a thlen a, beiseina a siamsak a, a chawk tho a,
chutih hunlaia an sakhua leh vantlang nun khirh em em mai chauh lo pawh, mipuite tan beisei tur a tha dang a awm
a ni tih a hriattir a, he khawvela nun tha leh dik zawk mai bakah chatuan nunna a la tiam zui bawk a ni.

|henkhat chuan Good Friday chawlhkarah lungchhe vankaiin ‘Isua’n a dam chhunga chawimawi a hlawh ve na
awmchhun a ni’ kan ti, ‘Pathianin keimahniah ropuina a chan theih nan sabengtung anga tlawm turin’ kan inchah fo
thin, a dik lo e ka ti lo. Ka sawi duh zawk chu Jerusalem-ah khan Isua kha engti turin nge a kal a, enge a va tih tak? tih
hi a ni. Sakhua kawra hmanga dik lo taka mipui sum chhuhsaktu te a um darh a, an bungrua leh hmanrua pawh a
tihdarh sak rem rum mai a nih kha. Hetah hian Isua Anti-Corruption Movement kan hmu. Kan tunlai hun atan pawh
min cho na hle mai.

Tin, chu mai bakah, tlanna hna a thawh famkim nan, mi zawng zawngin chhandamna famkim an chan theih nan thi
turin a kal a, sawisak tuara thisen chhuak turin a pan a ni. Tichuan, kraws-ah mihringin a tawrh theih zawng zawng
tuar zovin kawng a zawh zo a, a taksa nunna leh thlarau pawh phel darhin a awm a, mihringin a zawh theih bak zawh
zelin khawvel a ngam ta a ni.
Jerusalem kawngzawhah khan, Juda ten khawvel thil tak pawha an ngaihsan Davida, chumi thlaha mi Isua zuiin, a
zuitu te chuan an nghahfak ram lo thleng tur neitu dik tak a nih thu hmangin an au rual a nih kha. Chu chu Jerusalem-
a sakhua leh politics rorelna khawl vuantu lam tan chuan na ngeih ngawih tak a ni. A chhan pawh hemi hmalam daih
atang tawhin heng mi te hi Isua nen hian tehkhin thu leh ngaihdan (philosophical-ideological parables) hmangin an lo
inbei fe tawh a ni. Thua inbeihna mai bakah a rawngbawlna pumpui thlir hian Isua tanna lam side hi a lang chiang
veng vawng hle.

A hunlai thil awmdanin a zir nge ka hre lo, Isua khan Galilee bial thingtlang khaw te tak te te ah a hun tam zawk a
hmang. Juda fir hovin an hmuhsit em em ram bial atangin 'am-ha-aretz' (people of the land) sangha mantu,
chhiahkhawntu, zealot pawla mi tih vel a khawm a. Juda danin a pawm theih miahloh uire, nawhchizuar, ramhuai pai
tih vel a khawm bawk.

Zana a ruk deuh roha amah pantu Pharisai pawla mi Nikodema leh, Arimathai khuaa mi Josefa bak kha 'first class
citizen' thiantha han kawmngeih deuh midang a nei lo emaw ni aw?

Khatih hunlaia Palestina ramah khan rilru leh taksa natna kha a tam zual emaw tih mai tur a ni; chu a chhapah mahni
emaw, nu leh pa emaw tihsual rah chhuah niin an ngai bawk, mahse Isua chuan nat tinrenga na a tidam si thin.

Isua khan mi hnuaihnung (bottom class people) beisei tur pawh hre tawh lo te kha beiseina nung a siamsak a,
mihring nun thar a pe bawk. Thlarau damna leh, he khawvelah ngei pawh Pathianin mi tinreng hi duhtaka a siam an
nih ang ngeiin, chu mihring chuan a nihna dinhmun dik tak a luah theih nan nasa takin a thawk a ni.

Duhsak hlawh loh te hi kan hlau a, changkan kan tum a, lansarh kan lo duh bawk nen, rual kan el luat aleiah kan
chhia leh tha hriatna te hi kan bum kan bum mai zawng a nih hi maw. Chutianga kan thlek kawi mai mai lai chuan kan
unau tam tak te erawh chu mahnia tho chhuak thei hauh lo khawpin an bet mek a ni. Thingtlang hmun hrang hrang
te hi han thlir ila, kan ram politics-ah pawh Pathian politics kan kalpui a hun tawh a ni lawm ni?

Corruption kan ngaihdan te, kan hna zawn dan leh hna kan hmuh dan thleng hian ngaihtuah nawn ngai awmin ka
hria. Kan ngaihtuah fo tur chu – ‘Isua ni se hei hi engtinnge a tih ang?’ tih hi a ni. Hnathawhna kawngah emaw, hna
zawnna kawngah emaw, tihdan phung pangngai pel deuh kan hmaah remchang lo inchhawp se ‘mi tih dan tho a
alawm’ tiin kan inthiamchawp a, kan insawipui a, a lehlingin pathian malsawmna kan ti daih mai thin. Zerphyr Drama
Club show ‘Engkimtithei’ tih drama kha kan ena kan hriat ka ring, ngaihtuahzui nawn tlak thil tam tak a awmin ka
hria.

Isua khan a rawng (colour) dik tak a tilang (show) tluan chhuak parh, a dum chu a dum, a var chu a var a ni tawp mai,
A nunah khan rawng inchawhpawlh leh rawng tial a awm lo. Amah ringtu leh zuitu kan nih si chuan hmabak sut
(challenge) tur kan ngah hle mai a. Dawihzep taka lehlama awrdum lehlama awrsen lah chu a thiang hauh si lo.

Kan tih tur a chiang ta hle mai. Nazareth Isua rawngbawlna leh a rawngbawl dan kha kan tan example tha mi ni se,
amah Isua ngei hi kan entawn tur idol, kan role model ni se. Kan Zoram khawvelah hian, 'Aw Lal Isua ang turin' tih hla
hi, a 'action' zawngin i sa ang u khai.

Insuihkhawm leh zai i rel ang u


04:45 Posted by Jampui Pa

 Ziaktu:Lalthapuia Sailo

Tlailkhat chu sikula kan thawhpui pakhat hi kan inah a lo leng a, a ni hi Naga hnam inti a ni a. Hnam hrang hrang
nunzia leh culture te hriat chak leh hnam thil lampang chu riltam pawh theihnghilh thak thak khawpa sawi nuam ti ve
thin hi ka ni a. chuvang chuan an hnam chanchin leh culture te hriat chian chakin zawhna hrang hrang ka zawt kual a.
A mak khawp mai! Chuta ka hmuhchhuah tak chu, ka rin loh thil tak a ni tlat mai. Chu kan thawhpuipa chu Naga
hnam tak tak a lo ni miah lo a ni chu! Manipur a Zohnahthlak hnam panga, Naga hnama lut ta zinga hnam khata mi,
Aimol hnam lo ni reng chuan..Aimol hnam te hi Naga hnam zingah tunah hian an inchhiar tawh a, Naga hnam sipai,
National Socialist Council of Nagaland (NSCN) ah pawh an thalai tam tak tunah hian an tel ve mek nghe nghe a ni. Ka
theih ang tawkin Naga hnam an nih loh zia leh Zohnahthlak zinga hnam khat an nih thu te ka hrilh a, a ngaithla
ulukin, a rilru a khawih ve hle in ka hria.

Duhlian tawng leh an tawng thumal tam tak inang a hriat a, mak a tih thu te a sawi chhuak ta nghal a. Ka lehkhabu
neih ang ang te ka chhiar tirin, ka hawh ta nghe nghe a. A tukah chuan Rengram (Tripura) chhunga Zohnahthlak
Darlong leh Molsom chanchin a chhiar te chuan a rilru a khawih hle thu leh, Darlong nen ngat phei chuan an tawng
tam tak a lo inan reng thu a hmuhchhuah thu min hrilh a, mak a ti hle a ni. Zohnahthlak Aimol hnam te hi Manipura
Chandel District chhungah an cheng ber a, chutih lai chuan Darlong hnam te chu Rengram chhungah an cheng thung
a. Mak tak mai chu heng hnam hnihte hi an chenna a inhlat hle mai…an chenho awm lai reng reng pawh hriat a ni lo.
mahse an tawng tam tak a la inang si!

  Manipur ram chhunga Senapati leh Chandel District vela Mizo hnahthlak dik tak Chawhte-ho sang sarih vel chu an
political survival ngaihtuahna avangin Naga hnamah an inlet ta bawk a. Mizorama Chawhte hnam tam tak chu an
Mizo hnam angin an awm thunga, an hnam peng Lianhna, Chawngdang, Chawnthik, Tamva, Chamte, Thaumau,
Chhuanhawih, Hawnzawng etc chi riat vel ab awm bawk. Mahse Manipura awmte chu an bo zo ta! Hetiang bawk
hian Rengpui ram (Tripura) chhunga Mizo hnahthlak Kawlawi (Koloi) leh Rupini te chu Borok hnamah an lut titih der
ta bawk. Mi hnam a lian zawng an than mup mup lain keini erawh kan inteite tulh tulh a, hetiang ringawta kan kal
chuan hnam lian zawk ten min la chimral mai lo ang tih pawh sawi har tak a ni ve dawn ta mai a nih hi..
Thawnthuah chuan hmanlai hian Hahuk lal a thi a, a thlarau chu awkah a changa vanah a lawn chho a, thla khi a han
lem ta a. Mihringte chuan nasa takin an auva, a hlau chuan a chhak chhuak leh ta a. Mahse, chumihnu reiloteah
chuan ni khi awkin a lem leh ta a, an au chhuak zo ta lo a, thim a lo zing ta a ni. Thim zinglai chuan thil rapthlak pui
pui a lo thleng ta a. Engkim thi tawhte chu an lo nung leh ta vek a, thing rote an lo hring leh a, lungte pawh lo nung
lehin hnah an chhuaha. Mihringte chuan tuah tur an nei ta lo a, pasalthate chauhin salu ro tuah tur an nei a.
Pasalthate lah chu an tlem hle si a. Chung pasalthate thlahte chu Thado hnam zingah tun thleng hian la awmin an
sawi. Thim zin hnu rei feah chuan mihring an lo awm ta a. Chhinlung atangin an lo chhuak a. An tam hle a, a hnu
deuhah chuan Ralte ho an lo chhuak a, an bengchheng ta viau mai a. Chhinlung Vengtuchuan mihringte chu an tam
ta viauah ngaiin Chhinlung chu a lo khar ta a ni. Hei hi kan piputen Zo hnam lo chhuah dan an sawi chu a ni. Mizo
hnahthlak dang Lusei nilote pawh hian Lusei-hoin Chhinlung an tih ang hi an nei ve vek bawk a ni. Rengpui ram
chhunga Zo hnahthlak hnam 20 dawnte zingah pawh hian an history an inrochun an sawi hrat theih ber chu
Chhinlung tih a lo ni fur mai ..Thil mak tak chu a niin ka hria. Hei hian thlahtu hmunkhat leh eng tik hunlai vel emaw
kha chuan lo cheng ho ngei tawh kan ni tih a tilang chiang hlein ka hria...

  Kan pi leh pute chu China atangin Tibet ramriah kalin Burma hmartawp thlanglam hret Hukawng Valley-ah lut niin
mithiamte chuan an ngai a; mahse China atanga rawn tawlhthla Man-ho nawrna avangin tlem a khawthlang lam
Kabaw Valley ah an insuanchhuak leh ta a. Kan pipute Kawlphaia an chen lai hian hnam khat niin an la chengho vek a,
tawng khat an la hman ngei a rinawm bawk. Kawlphaia an chenlai hian Shan-ho an rawn lian ta a, pipute chu an nawr
chhuak ta a ni. An remchan dan ang angin Kawlphai chu an chhuahsan ta a. Hmun hran hranah an darh ta chum
chum a, Zo hnam hrang hrangte chu a chi chi a an awm hran tak avang chuan an inunaunate chu an lotheihnghilh tan
ta a. An inkarah inhriatthiam lohna a lo awm ta fo a, chungnun zawk inchhuhin indote hial an lo ching ta hial mai a ni.
Khawvel politic inlumlet vel karah ram hrang hrangah thendarhin kan lo awm zui ta bawk nen kan vanduai hle a ni.
Kan awmna ram theuhah hnam lian zawkten min lo hriat dan angin kan hnam hmingte chu kan pu ta mai mai a.
Unau kan nihna hial kan lo theihnghilh ta a, insuihkhawm leh ngai khawpin kan lo awm darh ta nuai mai a ni. Hnam
mawl leh rethei, hun rei tak atanga inthen tawh kan nih hlawm avangin kan nitin khawsak phung te, kan sakhaw
vawn te a danglam nasa hman hle. Hun leh hmunin min daidan avangin kan tawng thlengin a lo danglam ta nuai mai
a, mahse thlah khat na na na chu kan hmasang thawnthu ang te chu a la danglam thei taktak chuang lo. Chhinlung
thawnthu te, Chhura thawnthu te , Chemtatratrawta thawnthu te leh kan thawnthu hlui tam tak te chu kan la
intawm deuh vek tlangpui a ni. Luseiin Chhura an tih chu Hmar leh chipeng thenkhat chuan Sura an ti a, Paihte lamin
Benglam an ti a, Laizo leh Zahau lam chuan Tenglam an ti a, Gangte chuan Bilpi an ti a. A hming kan sawi dan inang
chiah lo mah se ,a thawnthu kalhmang leh mizia chu a hrang chuang lo.

Zohnahthlakte hi ram hrang  hrang pathumah tunah hian kan cheng mek a, chung ramte chu India , Bangladesh leh
Myanmar te an ni. India ram chhungah ngei pawh hmun hrang hrang Mizoram, Manipur, Tripura, Assam leh
Meghalaya state chhungah te kan cheng a ni. International leh state ramri ten min daidan mek mahse kan thinlung
lamah unau kan ni tih kan inhriat a, hnam khata insuihkhawm leh hi kan tih makmawh a ni. Kan Identity kan zir chin
loh vang leh kan sawi tam tawk loh vang a ni ngei ang , Manipur state-a Zohnahthlak hnam chi nga ( 5 clans) Aimol,
Anal (Pakan), chiru, Maring leh Moyon hnamte chuan Naga hnamah min luhsan ta. Hei chauh hi a ni lo, Tripura
(Rengram) chhunga Zohnahthlak hnam chi hnih (2 clans) Rupini leh Koloi hnamte pawhin Borok hnamah min luhsan
tabawk. Tin, Tripura chhunga Molsom hnamte ( sing thum chuang) pawh an Borok leh ta khawp chu a nih tak khu!...
Mizo hnam insuihkhawm lehna Movement hi chak taka kalpui a va hun ta em.

Ni 22 April, 1947-a Mizo Union Conference-ah khan Mizo hnamin a huapte chu hengte hi an ni tih tarlan a ni: Lusei,
Hmar, Ralte, Paite, Zo, Darlawng, Kawm (Kom), Pawi, Thado, Chiru, Aimual (Aimol), Khawl, Tarua, Anal, Purum,
Tikhup, Vaiphei, Lakher, Langrawng, Chawrai, Bawng, Mualthuam, Kaihpeng, Pangkhua, Tlanglau, Pautu, Rawihte,
Biahte, Khumi, Hrangkhawl, Bawmzo, Miria, Dawn, Khiangte, Rengte, Khawlhring, Chawngthu, Khiang, Vanchiau,
Chawhte, Ngente, Renthlei, Tlau, Vangchhia, Zawngte, Fanai, Halam, Gangte, Biahte, Simte, Zotung e.t.c te an ni.

Mahse hnam khat anga Insuihkhawm leh chu a harin, tun thlengin tam tam chuan a tulna em em pawh kan la hre lo
niin a lang a, a pawi tak meuh a ni. Insuihkhawma hnam khata kan inhlawmkhawm theih chuan hnam zahawm tak
angin kan ding chhuak thei ang a, chuti nilova a inti hrang zawnga kan kal lui zel a nih chuan kan vela hnam lian zawk
ten rei lote chhungin min chiral mai ang tih a hlauhawm a ni. Chu vang chuan Zo hnahthlak Chhinlung chhuak
hnamten kan dinchhuah ve nan insuihkhawm leh zai i rel ang u. ...Mangtha…Maphasy….Rawmang tha... Ramang
hui...
      Unaute u, in damtlang alawm maw
Rinawmna chibai in dawng thei em?
Chhinlung Chhungkhat Zofa kan nih hre rengin, 
Insuihkhawm leh zai I rel ang u. ___Capt . L.Z Sailo (RIP)
PATHIAN HNENA LAWMTHU SAWI
Pastor K. Lalpiangthara
Thil dang zawng aia hriat leh dawnsawn nuam zawk fo thin chu lawmthu sawina tawngkam
hi a ni. Lawmthu sawi chungchang hi kan Bible-ah hian vawi 80 zet kan hmu a. Kan Lal Isua
pawh khan lawmthu sawi hi a ngai pawimawh hle. Jerusalem-a a kal dawnin phar sawm a
tidam a, pakhat chauhin lawmthu a sawi a. "Pakuate kha khawiah nge?" tiin a zawt hial a
nih kha. (Luka 17:11-18) Pathian hnena lawmthu sawi chungchangah hian sawi tur tam tak a
awm thei ang. Sawi kim sen ni lo mah se hetiang hian tawi te tein han tarlang thliah thliah
ila:
1. Lawm nachang hriat a pawimawh : Tirhkoh Paula’n Kolossa khua mite hnenah, "Lawm
nachang hre bawk rawh u,"(3:15) a tih ang hian Pathian chungah leh kan mihring puite
chunga lawm nachang hriat hi kan tihtur pawimawh tak niin a lang. Mizote hian kan chunga
that chhuahtute hnena lawmthu han sawi leh fak phute han fakte hi harsa kan ti fo thin.
Hetiang lam hi kan insiam thatna tur zinga mi niin a hriat. Lawm nachang hriate hi chan
tawka lungawi ching mi an ni fo thin. Pathian pawh hian ama chunga lwm nachang hriate
chu malsawmna tam takin a vur thin niin a lang. Kan tih theih tlemzia leh Pathian min tihsak
tamzia leh ropuiziate hi ngaihtuah fo ila, lawm nachang hre tura min duh ang ngei hian
lawm nachang i hria ang u.
2. Lawmthu kan sawina turte : Thessalonika Kohhrante hnenah Paula chuan, "Engkimah
lawmthu sawi fo rawh u, chu chu nangmamhni lam thuah Krista Isuaah chuan Pathian
duhzawng a ni si a," a ti a. (I Thes. 5:16) Keinin lawmthu sawina awm leh awm lote kan
thliar laiin Tirhkoh Paula chuan ‘Engkimah’ a ti tawp mai a ni. Pathian hnena lawmthu
sawina tur hi a tam em avangin sawi sen chi a ni lovang. Kan tawngtaina thu hi ngun taka
ngaihthlak chuan zaa sawm (10%) vel chauh hi Pathian hnena lawmthu sawina a ni a, a bak
hi chu dilna lam deuh hlir niin a lang. Min hmangaihna leh minenkawlna, a malsawmna kan
awnte hi ngaihtuah chiang ila chuan hei ai hi chuan lawmthu hi sawi tam zawk awm tak kan
ni.
3. Lawmzia entirnana thilpek : Sam 116-na phuahtu rilru hi kan put ve a pawimawh hle mai.
"Ka chunga a thiltih that zawng zawng avang hian Lalpa chu eng nge ka pek ve thung
ang? ..." a ti chul mai a ni. Isaac Watts pawh han mi sualte tana ropuina lal meuh Kraws-a
mualpho taka khenbe an hmuh meuh chuan khawvel thila hlawkna leh a lo chapo thinna
zawng zawngte pawh engmah loah a ngai ta a. Hei mai pawh duhtawk lo hian, "Engkim mai
hi ka ta ni se. Pathian pekah a tawk lova..." a ti hial a ni. Pathian hmangaihna leh kan tana a
inpekna ropuizia hre chiang apiang an lawm a, Pathian tan an inphal thin. Pathiana lawm
inti, thilpek lama engmah ni mang si lo kan nih chuan ringtu ngaihtuahawm tak kan ni ang.
4. Lawm zel nun neih : Zawlnei Habakuka chuan, "Theipui thing par vul lovin, grep hrui rah
dawn hek suh se’ng,..... ka lawm zel
ang Lalpa ah chuan, ka chhandamna Pathianah chuan ka lawm cheu dawn," a ti a (3:17-18).
Tirhkoh Paula pawhin Rom khua mite hnena lehkhathawnah chuan, "Tin, chuti chauh chu ni
lovin, kakn hrehawmnaah pawh lawmin i awm ang u, hrehawmna chuan chhelna a siam a,
chhelna chuan hriatfiahna a siam a, hriatfiahna chuan beiseina a siam tih kan hre si a," tiin
min hrilh a ni (5:3-4). Kan duh leh beiseia hlawhtlinna kan hmuh avang chauhva lawm tur
kan ni lova, kan beisei loh zawng leh kan duh loh zawngah pawh lawm zel thei nun kan neih
a pawimawh. Mihring kan nih chhungin kan duh danin thil a thleng vek dawn lo. Kan nunna
leh taksaah ngei pawh hian thu kan nei lo a ni tih kan inhre tlat tur a ni. Eng pawh lo thleng
se ‘lawm zel nun’ nei turin i inbuatsaih ang u.
5. Lalpaa kan lawmna chu kan chakna a ni: Zawlnei Nehemia chuan, "Lalpaa lawmna chu in
chakna a ni si a," a ti a. (8:10) Kum 1990 kum bul lam khan ka fanu thla nga mi mit a na a.
Damdawi chi hrang hrang kan hnawih bakah min tihdam sak turin Pathian hnenah a nu nen
kan tawngtai thin. A dam hleihtheih loh avangin kan tawngtai dan her danglam a ngaiin kan
hre ta a. Kan fanu mit nat vang chuan Pathian hnenah lawmthu kan sawi ta zawk a. Kan
buaipui zui ngai miah lovin Lalpan min tihdamsak ta a ni. Lalpa hnena lawmthu sawi hi Lalpa
kut chettirna awlsam tak niin ka hria. Min tidam tur leh mahni nawmsakna tur lam
hawizawng ringawt hi chuan Pathian kut hi chettir a lo har dawn khawp mai. Jakoba chuan,
"In dil a, in dil dik loh avangin in hmu lo, in nawmsak nan hman in tum si a," a ti a (4:3)
Engkima lawmthu hril zel tur leh kan duhnate ama hnena thlen zel turin min duh a ni (Phil
4:6-7). Pathiana lawmna neih hi Lalpa ngaiha rilru dika putu nihna a ni a. A ;lam rilru diktak
putute chunga a chakzia tilang tura a chakzia tilang tura khawvel zawng zawnga a mit len
ruai thintu Pathian chuan, amaha lawm zel nun neite hnenah a chakzia a lantir zel dawn a
ni. (II Chro. 16:9)
"In thiltih apiang chu thusawiah emaw thil tihah emaw ama zarah Pa Pathian hnena
lawmthu sawi hril chungin Lal Isua hmingin ti vek rawh u" (Kol. 3:17)
WORSHIP (Pathian Chibai bûk)
 -  F. Gospelmawia

A awmzia sawifiah ngailo khawpa Mizotawng ang maia kanhmanlâr Worship tih hi Anglo Saxon thumal “weorthcipe”
atanga lâk a niin – “Pathian zah taka chibai bûk,” tihna a ni. Mihring pian chhan diktak chu Pathian chawimawia,
chibai bûk a ni. Siamtu chu a thilsiamte’n kan chawimawi chu kan mawhphurhna a ni hrim hrim. Pathian Chibai
bûktute hi hlim in lâwm takin lâm mup mup mah ila, Pathian a lâwm loh chuan awmzia a awm chuanglo. Niguidella
chuan “Pathian a awm ngei a ni, tihlanna pawimawh tak pakhat chu Pathian chibai bûk hi a ni” tiin a pawimawhzia a
sawi. Thuthlung Hluiah worship ti a lehlin, Hebrai tawng hman lâr tak - "Histakhawah" tih chu zahna lantîr nana kûn
hniam (bow down) tihna a ni, Shakah – “Pathian a zahawmna avânga loh theih lova inhlanna” ani. Tin, Abodah chu –
“thiltiha rawngbâwlna & zahna lantîr” tih na a ni bawk.

Thuthlungthar en lok ang - "Proskunein" – “mahni aia ropui hmaa kûn hniam a, zahna lantîr tihna” te, Latreia chu –
“thu mai nilova thil tih a rawngbâwlna leh inpêkna” tihna a ni ve leh a. Tichuan, worship chu “Pathian chibai bûkna &
PathianFakna, thu mai nilova thiltiha Pathian tâna nun, inhlanna, Pathian nêna lêndunna, intawhna hmun & hun a ni
bawk,” tiin a khaikhâwm theih awm e.

Electronic Media (TV, Radio, VCD, etc…) hmanginmahni In lum ah thingpui no dawmpahin Sermon ngaihnawm tak
leh Fakna hla mawi tak tak ngaihthlâk tur a awm a, “Biak Ina In a inkhâwm kher a ngailo, Pathian thu ngaithlâ in
rilruzawng zawngin amah het ihian chibai kan bûktho,” tiin mi thenkhat chuan Biak In ah inkhâwm an peihlo tan ta!
Mahse Pathian hian mihringte hi mahni a khawsa tur leh ringtu mal tlât ni turin min buatsaihlo, ringtute inpumkhata,
a huho a Pathian chibai bûkna hian Kohhran nih phung – Krista taksa a ti lang. Pawisa thîr lehlamah Ashoka Pillar a
awm a, lehlamah a pawisa hlutna zât a awm a, a thenhran theihloh ang chiah hian Pathian chibai bûk leh
Chanchintha hril leh Rawngbâwlna (mission) hi thenhran theih a ni lo. Tui luangchhuak lo chu a bawlhhlawh thuai a,
a tawp thuai thin ang hian, Biak In / Hmun pakhata Pathian faka chibai bûk reng siin hlim leh lâm ah an duhtâwk a,
rinna atang pêngbo in khawvêl mite mithmuh ah tui luangchhuaklo ang maiin “tenawm” an ni thuai thin. Pâwlchhuak
(Secterian Group, e.g. Vânawia Pâwl, Khuangtuaha Pâwl etc…) te hian Chanchin tha hril an ngaihsakloh avângin an
mahni thurin kalh chu an tuithlâr a, mipat hmeichhiatna pawh ui leh âr ang maia zalên taka hmangin a then phei chu
an awm hial tiin an sawi, chutiang chu Pathian leh mihring mithmuhah a ten awm hlê a ni.
Sâptawng-a Church tih aiin Ek-kalew hi mizo tawng – koh-hran (called out community) hian a awmzia a phawkchhuak
zâwk! Pathian in min siam chhan anga chibai bûk turin min ko a, tisa dâna awmlo tura KOH -hran kan ni, Kohhra nchu
Krista taksa kan nih avângin a pâwnlamah “inlârna” emaw “Pathianaw” beiseivek a tul lo.

A Nihphung hrim hrim ah Pathian hi a ropui a, Amah chibai bûk chhan hi sawisên a ni lovang, thil ropuitak min tihsak
lantîrna a ni a, Pathian a nih hrim hrim avânga fak leh chibai bûk hi kan uar lemloh tak, mahse pawimawh êm êm a ni
si.

Hruihrual 2 insuih zawm tlat ang hian Pathian chibai bûkna ah hian thil 2 thenhran theih loh a awm a – Thuhriltute
hmanga Pathian thuchah kan hriatna leh rilru, tawngka leh thitiha Pathian kan biakna / chhânlêtna a ni.

Tihtakzetin – Johana 4:24 ah “PathianchuThlarau a ni; a chibai buktu te'n thlarau leh tih takzetin chibai an buk tur a
ni," a ti a. Tih tak zeta chibai bûk kan tum thin ka buai, in tih mukna (orthodoxy) nen ngaihfin a awl. . “Tihtakzet” ti a
kan lehlin “alletheia” tih hi English version ah chuan “truth” an ti a, a ngialngana lehlin chuan thutak, thu dik tak
tihna a ni mai a, mahse chu aia ropui zâwk a ni!

Alletheia chu thutak ni satliah lovin amah La Isua ngeiiin Pathian chhan damna chanchintha puandarhna a ni bawk,
chuvângin Pathian chibai bûkna hi Biak In kil Lî chhûngami puipungkhâwm, programme hrang hrang avânga
kalkhâwm kan nilo, chanvo tih hlawhtlin tumna chauh emaw lan mawi tumna leh lemchang nun a tel thiang lo.

POST MODERNISM
- F.Gospelmawia

Tunlai khawvel awmzia sawi nan “global village” an hmang thina inkalpawhna leh inbiak tawnna hmanrua a that
tawh mai bakah sumdawnna thila kan inzarzawmna hian kan nun a chinglet nasa tawh em em a ni. Khawvel hun
hrang hrangah hian ei leh bar, sakhuana leh politics chung changah ngaihdan ding chang bik (ideology) hi a awm zel
a. Neoliberalism hian kan khawvel economy leh inrelbawlna a fan ril hle a, postmodernism hian kan culture leh
sakhuana a khawih nasa hle bawk a ni. Mizo Kristiante pawh Kohhran hmasate ri kham chhungah ngawt kan tawm
reng thei bik tawh lova, heti zawng hian a lo ni ve thei tho mai tihna rilru thalaiteah a piang nasa telh telh bawk.
Satanist, atheists leh ngaihdan maksak tak tak nei, a bik takin kan thalaite zingah an pung tial tial niin a lang. Hei hi
kohhrante hian a chhanletna (response) kan pek tur a ni dawn lawm ni?

Post-modernism chu enge?


Post-modernism hi lemziak mite term hman hmasak a ni a, mite tihdan leh a hun laia kal phunga an neih loh ang taka
thil thar ching chhuaka lem ziak sawina’n an hmang. Cinema leh painting lama kal mite hyper-reality an hman tangkai
dante hian post-modern awmzia chu a tifiah viau. Chutiang zelin architecture-ho zingah pawh he tawngkam hi hman
zel a ni. Tichuan postmodernism chu kal phung nghet atanga zalenna ti ve ta ngawt ila a dik mai awm e.[1] Thil
engkim ngaia kan lo neih tawhte pawmzam mai lova kawng dang dapna tiin a sawi theih anga, kal phung nghet
atanga helna tiin a kawi zawng deuh hlek chuan a sawi theih bawk awm e. Sakhuana chung changa kal phung te,
incheina te, nu leh pate thuneihna leh science nen lam hian postmodernism chuan a rawn challenge ta a ni. “Thudik
ber (absolute truth) a awm bik love, tihkhan i ngaihtuaha keiin tihian ka ngaihtuah a ni mai” tihna khawvelah kan
awm ta a ni. Mipat hmeichhiatna chung changah phei chuan tun leh tunhma zahthlak kha a inthleng thawk ti ila kan
uar lutuk lo ang chu maw. Mipa leh hmeichhia kher inneih tur a ni bik lo tihnate pawh postmodernism vek a ni... “ni
bik lo” hi a tam khawp mai. Kal phung nghet leh pawm dan tlanglawn kan lo neih thin (metanarrative) bansanna tite
pawhin an sawi.

Pre-modern: Pre-modern, Modern leh Post-modern hi hun inchherchhuan ang zawnga hrilhfiah zawh theih a ni lova,
a chhan chu postmodernism hi a bawplawka lak chuan hun lo la thleng miah lo, tun hnu kawk a ni tlat a ni.
Chuvangin mihring rilru sukthlek inthlak danglam sawina angah ngai ta ila a fuh zawk awm e. Pre-modern-ah kha
chuan science lama hriatna a la beitham hle a, khawvel hi universe center niin ni leh thla leh arsite hi a velah an her
kual nia hriat lai kha a ni. Nunphung a la mawla roreltute leh sakhaw hruaitute ngaihdan leh zirtir dan piah lamah
ngaihdan thar a piang tlem hle.

Modern: Hun a kal zela Copernicus-an ( 1473-1543) leiin ni hi a kal hual zawk thu a sawi a, Gallileo-an (1564-1642) a
rawn nemnghet ta a ni. Mahse vanduaithlak takin a hun laia Roman Catholic Kohhran chuan zirtirna dik lova puhin an
man ta a nih kha. Voltire-a (1694-1778)a lo ang ve a, a hun laia Christian thurin a rawn sawi nghing ta lawih lawih
maia, modernism a lo intan ta a ni, a zia rang atan rationalism a ni bawk. Doctrine of trinity leh Lal Isua Pathianna te
chu science kalh an nih avangin an lo paithla a, thudik/thutak tehna ber chu scientific prove a awm em tih hi a ni ta
zel a ni. Kum 1750 vel atangin industrialization a lo intana khawvel hriatnain hma a sawn zawt zawt maia Kohhran
kalphung leh thurin chu mithiamte ngaihdanah a hlui zo ta a, Pathian meuh pawh sirah hnawl duhna a lo awm ta a
ni. Hei hian a hrin chhuah chu mihring dah pawimawhna leh dah ropuina (humanism) a ni. Humanistic philosophy leh
psychology te chuan khawthlang lam chu tun thleng hian a fan hneh em em mai a ni.

Chhei le! Chutia modernism chu thudik pai tak leh hringfate zinga enna rawn thlentu nitura miten an beisei ang
hehuin thil a lo inher danglam ta hlek lo mai. Industrialization leh science lam hmasawnnate chuan hringfate tana
enna rawn thlen a hnekin hun thim takah min luhpui ta zawka. Finna leh changkanna hmangin inawpbehna
(colonialism) a lo hluar zuala. Khawvel indopui 2-na tirapthlak zualtu hmanrua mai a lo niin miten an hria a, mi rilho
bei a dawng ta. Hitlera pawl an lo lena concentration camp a tuarna rapthlak tak maiah khan modernism laka
beiseina chu a tawp ta ti pawl an awm bawk. Science chuan Pathian awm leh awm loh a prove thei der lo maia,
hmasawnna a thlente pawh chu hmasawnna a ni tak tak em tih hi zawhna pawimawh tak a ni. Indona hmanraw
changkang leh ralthuam hlauhawm pui pui siamchhuahna te, kan khawvel environment lo tla chhe zelte hi
modernity-in a ken tel te an nih tlat avangin modernism lakah hian mi thil chhut ril deuhte bei a dawnga Post-
modernism a lo piang ve leh ta a ni.

Modernism zia chu capitalism, individualism, materialism, consumerism, scientism.... an ni. Heng nawmsakna leh
sum leh pai lama hlawhtlinna te hi sakhuana leh Pathian hriatna tel lo pawha neih theih nia hriatna hian sakhuana
leh Pathian hi tangkai lo nia hriatnaah mite a hruai luta, death of God theology pawh a lo chhuak ta hial a.

Post-modern Modernism enchhinna chu a fail tak avangin rationalism leh scientific truth kan tihte chu post-
modernism chuan a rawn paihthla ta a, anti-modernism ti a hriat a ni bawk. Post-modern khawvelah zet chuan
“thudik tluantling (absolute truth) hi a lo awm thei tak tak love” tih hi au hla ber pakhat a lo ni ta a ni. A lehlamah
chuan “engkim mai hi thudik (truth) a ni thei vek” an ti lawi si a ni. Miin a duh leh milem a bia anga, a duh leh Pathian
awm a ring anga, duh leh a ring lo anga, mahni pawm dan dan a ni ta ringawt mai a ni. Context an ngaipawimawh em
em a, truth pawh context-in a hril ber a, tu emaw tana truth kha ka tan a ni lo thei, chuvangin khawih theih leh hmuh
theih loh chung changah (metaphysics) chuan thudik tluantling a awm thei lo an ti a ni. Crime em a nih loh chuan eng
anga ngaihdan maksak pawh nei la post-modern zia a ni vek mai. Morality pawh a awm tak tak bik lo, culture thil mai
a ni, duh leh miin a duh angin sex a hmang anga, a duh leh nupui atan mipa pawh a nei anga, chutiang bawkin pasal
atan pawh mipa kher a ngai bik lo, a neitu thu thu a ni mai. A tha lamah chuan potmodernist-ho chuan social justice,
ecological justice leh economic justice hi an thil uar em em te an ni. Zygmont Bauman-a’n “The postmodern mind
seems to condemn everything, propose nothing. Demolition is the only job the postmodern mind to be good at” a tih
hi a awm ang fu mai.

Post-modern spirituality: Sakhuana tel lo hian a thlarau theih em? Post-modernism-ah chuan sakhuana tel lova
thlarauna hi a lar khawp mai. Post-modern theology pawh atheism leh pluralism zul zui a ni. Charles Darwin-an
nunna lo intanna a hrilhfiahna avang te, Freud-an Pathian chu mi chkloten inphenna tur “heavenly father” an
mamawh avanga an zeldin chawp mai anga a sawi avang te leh thenkhat chuan khawvel sualna leh harsatna namen
lote hi Pathian awm tak tak nise a thlentir lovang tihna avangtein Pathian awm rinlohna hi a lo chhuak a ni.
Nietzsche, German philosopher-in “God is dead” chung chang a ziak khan Pathian ber awm ta lo chu thudik tluan
tling (absolute truth) dik leh thianghlim (morality) judge-tu bik an awm thei lo tih Ngaihdan a lo punlun tana
postmodernism-in zung a kaih tan ta ni.

Post-modernism a spiritual movement lar tak mai chu “New Age” movement hi a ni “pot-modern spirituality” an ti
bawk He movement-in a Ngaihdan chuan rilru chhungril dam veng vengna (psychological integration) hi tlarauna chu
a ni ber mai. New Age chuan post-modernism ang chiah khan duh duh lam hawi phalna a keng deuh rohva hmanlai
sakhua (primal religion) an ngaisang thar leh a, “neo-paganism” te pawh an tih phah nghe nghe a ni. Khawthlang lam
leh khaw chhak lam spirituality kai kawpin thurin leh sakhaw hrang hrang la lawrin pluralistic takin an kalpui a,
witchcraft leh sorcery thlengin a leng vek a ni. Psychologist hmingthang Carl Jung leh Abraham Maslow te celebrities
zingah Oprah Winfrey leh mi dang dangte, leh India ramah Sri Sri Ravi, Baba Ramdev leh Deepak Chopra te hi he
movement zuitute an ni.

New Age movement hming dangte chu - New world consciousness, New World Orientalism, Cosmic Humanism,
Human Potential Movement, leh Wolistic Health Movement te an ni. Hemi ang deuh bawk New Age cult an tih mai
Scientology, “Chrurch of Scientology” tia hriat pawh hi science fiction ziak thintu L. Ron Hubbard-an (1912-1986)
1950 vela a tihlar a ni a, mi thiam leh lar pui pui zuitu an awm teuh. Mak deuh mai chu heng movement hruaitute hi
an hausa thei em em mai a ni. John Travolta leh a nupui Kelly Preston, Erica Christensen, Pricilla Presley te nufa, Tom
Cruise leh midangte, hi milar scientologists an ni. Mihring nih phungah thil tha tam tak an inzirtira, mahse kawng
thenkhatah khawvel an chawk buai fu lawi a ni.

Post-modern spirituality chu a secular ta hle maia, thih hnu piah lam thlirna aiin nitin nun atana inhnangfaknain a
buk rit zawka, sakhaw thurin leh kalphung leh theology te chuan hnualsuat an hlawh. Rilru damna leh lungawina an
changchawi hle a, midangte leh thilsiam dangte nena inrem taka khawsakho an thupui hle a hun kal tawh lam an
buaipui vak lo. Sawi tawh angin humanism-in hmun a pawimawh tak a luah a, humanistic psychology chu an sakhua
ber niin humanistic psychologist-te chu an puithiam-te an ni deuh ber mai. Mihring suala kan tlukna chung chang
Bible-ina a sawi hi kalh-in mihring chu a nih phunga tha, engemaw hlek avanga kal sual thei mai a ni tiin amaha
theihna awm hmantir kha tanpui dan kalhmang a ni. Tichuan post-modern age a lar tak mai chu Pathiana rinna
nghah aia mihringa rinna nghah inzirtirna a ni. “Be yourself”, “trust in yourself”, “follow your heart/instinct” tih te hi
an gospel a ni a, mihringah hian theihna ropui tak a awma chumi hai chhuak tura inrintawkna neih chu thil
pawimawh berah an ngai a ni.

Mizo Kristiante
 Christianity hian khawvel hun hrang hrangah leh hmun hrang hrangah tisa thilah leh thu leh hlaa beih a tawk nasa
em em a, mi tam tak an pelhe phah bawk. He beihna hmachhawn kawngah hian Kohhran meuh pawh a chesual zeuh
zeuh thin. Mahse Pathian Kohhran chu a ropui ngaiin a ropui renga, fak hlain “heatah thiat mah se hmun dangah a
din thar” a tih angin a kawng hnawk tak karah hian Pathian thutak chu luite fim tak angin hman atanga tun thleng
hian a luang riah reng tho a ni. Kohhran meuh pawh a kal her tlun tlun laiin thih ngama thudik tantu John Huss,
Waycliff, Polycarp leh midang tamtak an awm reng tho thin. Pre-modern hun laia puithuna leh intih khun khanna a
Kohhran a kal ral lek lek lai pawhin Pathian thudika ding nghet an awm renga, scientific knowledge leh rationalism-in
Pathian a that nia an ngaih lai pawhin rinnaa ding nghet tlat an awm reng thova, post-modern hunah pawh hian
ngaihdan mak pui pui lo piang mahse khawngaihna avanga misual chhandamna tuipuia Pathiana beiseina nung neitu
an pung ve reng zel tho a ni.

Mizo Kohhrante pawh hian hun rei tak chu deh loh sakei huai an sawi ang deuhvin tawh thiang lo ang deuha ngaih
kan hlawh thin. Zuruiin Kohhran Upa khawlaia an tawhin an kal ngil nghal awt awt thin, Kohhranin a tih chu Pathian
tih tlukin kan ngai thin. Mahse tunah chuan a ni tawh lo tan mek, Pathian leh ramhuai hlau lo an tam tawh. Hei hian
thlarau leh nun ulukna lama kan tlak hniamna kawk pawh a ni maithei, mahse min thlifimtu zawkah kei chuan ka
ngai. Pathian tihna, thianghlimana, hmangaihna leh dikna tak tak hi chu a zahawm pangaiin a zahawm reng. Kohhran
mi leh, a bik takin, hruaitute hian Kohhran leh Bible zara zahawmna mai a tawk loh zia kan hriat a pawimawh a ni.
Kohhran hmalakna leh kal phung chung changah pawh tim hauh lovin min la hmachhawn zel dawn. Krista zar ni lo
Kohhran zara ropuia lang kan tam em? Takna, thawhrimna, a tak ram nunpui, hmangaihna rawngbawl hna kalpuia
khawvel hmaa lang tlang ngama kan awm a pawimawh hle mai.
Thangthar hriatna zau tak tak nei ten khawvel hmun danga an tihdan an zir meka, thlarau khawvelah pawh hian mi
nazawng rin aiin an lo kal thui tawh awm e. Satanism, occult, witchcraft, atheism, .... min luh tan mek a ni.

American Christian leader pakhatin Mizo sakhua la cham bang emaw let leh emaw kan awm leh awm loh min zawt a,
kan awm loh thu ka sawi chuan mak a ti hle a, “nakinah chuan let leh an la awm maithei” a tih khan, Shillong to
Aizawl Night bus a MZP hruaitu nia insawi rui deuh phet phawtin “Jehova kan mamawh lo Pu Vana a tawk” a tih lang
lang kha ka hre chhuak zawk mai. Post-modern Mizo Kristian Engtin awm zel ang i maw....

Tlangkawmna
Pre-modern, modern leh post-modern hun theuh leh a hun laia ngaihdan ding lai atangte hian a tha lai lawra Pathian
thutaka din ngheh reng si hi kan dinna tur ni awm tak a ni. Puithuna tradition a Kohhran inhung lutuka a that loh zia
Pre-modern hun atngin kan zir anga, khawvel finna (science & rationalism) hian mihring mamawh a phuhruk loh zia
modernism atangin kan zir chhuak leh anga, Post-modernism hian Pathian aia thlan tur leh zui tur dang tha a chhawp
chhuak chuang lo tih hi kan zir chhuah leh turah ka ngai. Amaherawhchu hun hrang hrangah hian a tha lam pawh zir
tur a awm ve zel. Thil engkim mai rationalize a Kohhran tradition, symbol, leh practice te hnualsuat vek hi a fuh lo. A
lutuk erawh a awma, mihring chhia-leh-tha-hriatna hnualsuata awm rau lutuk tum a fuh hek lo. Post-modernism
asocial, economic & ecological justice te hi Christian zirtirnaa awn sa ve reng a taka kan practice tur a ni. Hnam
naupang tih takah ram danga nunphung leh thlarau lam thil an experience hi kan tawng chho ve zel a thil thar lutuk
hi engmah kan tawng lo. Post-modernism pawh a hming leh a ziarang hre lo mah ila a ideology hi chuan min chim ve
tan mek tih social networka kan rilru sukthlek atangin a hriat theih e. Post-modernism zia rang pakhat sual
ngaihzamna lakah hian kan fimkhur a ngai tak meuh a ni.

BETHESDA

Changthlan  : Johana 5:1-9

Bethesda tih chu ‘Khawngaihna In’ tihna  a ni a, he dilah hian damna mamawh tam tak an
hnim phum a, chung mi te chuan damna changing mi thar-ah an chhuak thin. Zaninah hian
he dilah tute nge hnim phum ngai tih kan ngaihtuah ho dawn a ni.

1.Kristian remna tlachham te : Kan ram leh kohhran kalphung hi han en ila remna kan va
mamawh em. Remna Lal Pathiana neitute chu Missionary thlencham avang ringawtin kan
innghirnghova, thenkhatin an Kohhran mi leh sa awmlohna hmun chu ramthim a puangin
Missionary an in tir thul. Beram inruk sak tawnin remna kan rap bet a, in ep ranin Kohhran
te pawhin hun kan hmang fova. Mahni Kohhran Missionary tan chauh lo chuan tawngtai
pawh kan phur zo tawh lo.

Ram inrina(Boundary) hmangin kan inthen darh, State, District, leh veng hrang hrang
hmanga kan inthen darh hnuah, tawng hmang avang te, hnam avang te a kan  inthendarh
tawh hnuah Politics avangin nasa takin kan in ep kual leh a. A va nasa zozai em. Kohhran tal
chu han ti ila Baptisma kalphung/tihdan avang ngawt paw’n inchibai a har chu a nih
hi.Engatinge REMNA LAL Pathiana neitu, tawng pakhat hmang, Hla Bu pakhat ami hla sa
hova, Bible pakhat ring si te hi kan inthurual theih lohva, kan inrem theih loh aw …?!

Inrem taka ral do za tur kan nih laia, kan hmelma te bei lova, keimahni leh keimahni kan
inbei fo hi a dik lova, awmdan tur lah a ni hek lo. Kan Pathian thuin nun dan tura min
kawhhmuh lah a ni hek lo. Mahse, a thleng miau si.Kan Pathian thuin remna chu a um a um
tura min tih laia rem loh tur zawng zawk ang hrim a lo nun fo mai hi a Kristian lova,  a
Pathian zia hek lo.

Kohhran thalai pawl hrang hrangten ‘Joint Fellowship Programme’ neih tuma hma kan han
la tan te hi a va lawmawmin a va Pathian thu em. Inkhawmpui nikhuaah kohhran hrang
hrang thalai te kan inpalai tawn leh mek a, a lawmawm hle mai. Kohhran pawl hrang
(Denomination) avanga inthen hranna hi – Krista aia Sakhuana chawisanna a ni.

2.Retheihna leh mahni hmasialna bawiha tangte : PRISM in kum 5 chhunga kan MLA te
hausakna punna  a tih chhuahah chuan kan MLA hausakna chu a tlangpuiin 1,000% zetin a
pung hlawm a. A then phei chu 2,000% in zu pung a. MLA pawh ni raw sek sek eiruk loh
chuan sawrkar hnathawk a hausak thut theih loh… He lehkha phek; Mahatma Gandhi lu lem
chuanna mai mai hian Isua Krista kan hrlah tur a ni lo.

Kan vela mi rethei tam zia te hi han thlir ila, kan hmuhphak mai te pawh hi han thlek the u.
Tanpui ngai an va tam em. Mi hi an phu em avanga tanpui tur ni lovin an mamawh em
avanga tanpui tur an ni. Pathian thu chuan, “ Mi rethei te khawngaih chuan Lalpa a puktir a
ni a, a thitih that chu a rul ang” (Thuf. 19:17) tih a ni a. Tute emaw puktir ngawt ai chuan
kan sum neihte tanpui ngaite tana hmangin Pathian engkimneitu hi i puktir ang u.

3.Sual langsar titute : Record-a a lan danin Mizoramah Drugs Addict (Inchiu thin) – 10,658
kan awm mek a,  KS- 1,298 kan awm a, mipat mipat hmang thin (pherh)- 555 kan awm.

Kum 2010-2011 chhungin nau tihtlak 814 awmin, tihtlak pangngai 76 chauh a awm!!

Damdawi zuarten an hralh theih ber chu rai theihlohna damdawi ‘ Contraceptive Pills’
an tih hi a ni a, a leitu tam ber chu tleirawl an ni. Rilru a na duh teh e.

Thalai hnathawk lova; Pathian pawh ngaihsak lo, mut nachang hre lo, thawh na chang
pawh hre chuang lo kan pung ta hluai mai. Awm awl avanga kum naupang te te thau deuh
deuh kan tam tial tial a, kan ram erawh a cher tial tial thung. Hetiang reng kan kal chuan vai
pawisa ringa nung, vai biak in saka inkhawm thin, vai buh eia seilian te hi kan a chau viau
ang.

Engtin nge kan tih tak ang?

Fellowship leh Inkhawm kalphung thlak a ngai:- Thalai inkhawm te hi han en ila  fel
leh a fel,a tha leh a tha kan inpawl khawm a nit a ber mai. Kan member tam zawkin Biak In
an thlan theih loh chuan an hnen kan thleng tur a ni mai dawn lo’m ni? Inkhawm te, lam te
hi a tha; kan ti zel ang. Mahse, kan lam tual te hi sawn a ngai tawh. Dai lamah te lam
chhunzawm taw hang u. Kan chi pui, kan nunaute sual avangin an let reng a, nu leh pa tam
tak mittui a tlak mek lai hian kan la ngawi reng dawn em ni? Ramthim vei lova thlarau bo
kan vei a hun ta hle mai.
Hruaitute leh active member te i in en fiah ang u. Mahni chauh inngaihtuah lova mi dang
kan ngaihtuah tel a ngai. Kan thlarau bo veina leh chhanchhuah ngai chhanchhuak tura kan
phurna te hi a bo zo tae m ni? Pangpar zu nei chuan mi a hip a, khuai leh phengphehlep ten
an bawm thin. Keini hi engatinge thlarau bo te hian min bawm ve si loh..

Judai rama Bethesda chu kum khatah vawi khat chauh a fawn thina kan Bethesda, kan
damna Isua Krista erawh englai pawhin a fawn reng si. He tuifawna mi tam tak hnim phum
tur hian Pathian hnenah i inhlan thar theuh ang u.
NANG MALSAWMNA NI ANG CHE
Valedictory Sermon
NANG MALSAWMNA NI ANG CHE
Gen. 12:1-5, Lk. 10:30-37

Upa R. Laltluanga
Chairman Kalchuak
Durtlang Pastor Bial

         Thuhmahruai : Pathian khawngaihna avangin Durtlang Pastor Bial Inkhawmpui pawimawh tak mai, kum 2006-
ah Bial Chairman-a ka awm hi ka lawm h le mai. Leitan Pastro Bial indan kum tak mai a lo ni a, hei hi ka tan chuan
vanneihna ropui tak a ni. Durtlang Pastor Bial chanchinah hun pawimawh leh kan chhinchhiah reng tur kum a ni.
Chak lo tak chungin ka thawhpuite tawiawmna azarah ka hun ka lo hmang zo ve thei hi Kohhrante min tawngtaipuina
avang a ni tih ka hriatin Pathian leh a Kohhrante chungah lawmthu ka sawi a ni. Mihring famkim lo ka nih avangin tlin
lohna tam tak ka nei tih ka inhria a, khawngaihtakin in mi ngaihdamna ka ngen a ni.

         Durtlang Pastor Bial inkhawmpui vawi 84-na thlengtu Durtlang Vengthar Kohhrante an inbuatsaih nasa hle mai.
Pathianni kal ta ni 25.3.2007 khan kan Pastor nen Bial fangin kan va kal dun a. Rin loh takin Chawhnu Inkhawmah thu
ka sawi leh nghal a; ka lawm em em a ni. Zaninah hian ka beisei aiin thualchhung lam hmal ka hmu tlem deuh va,
Gallery lam te pawh kan khak hial ka lo ring deuh va. Kan Bial chhung Kohhran pasarih 7 lai ni thin kha, tunah chuan
Kohhran pathum 3 chauh kan ni ta si a. Kan Bial chhung Inkhawmpui hrang hrang kan neihahte a thlengtu Kohhran
apiangten Pathian biak inkhawmah thahnem kan ngaih deuh deuh a tul hle dawn a ni.

         Aw le, kan thupuiah lo lut tawh ila, zanina kan thupui chu NANG MALSAWMNA NI ANG CHE  tih a nih kha.
Malsawmna tih ih tawngkam hausa tak mai, thumal pahnih khat maia han sawifiah sen a ni lova. A phenah hian thu
thuk leh ropui tak a inphum a. Ringtute tan Pathian nun tawmpuina lam vanneihna leh nihlawhna lam sawina niin a
lang. Mite an thatna tura tihsak, thil siam dangte tana thil tha tih, a tha apiang induhsak, taksa leh thlarau lam nuna
malsawmna keng tel a ni.

          Pathianin Abrahama hnena duhsakna leh chawimawina ropui a tiam chu - Malsawmna thlentu nihna hi a ni tlat
mai. Keini mihring lam danah chuan malsawmna dawngtu nih hi duhsakna ropuia kan ngaih a ni. A inang lo hle mai ti
rawh u. Keini chuan a dawna dawn hi kan duh a. Abrahama kotu chuan mi dangte tan pe chhuaktu, a peka petu a ni a
duh chu a ni. Pathian chhiarkhawp leh mihirng lam chhiarkawp chu a inang thei lo a ni.
Abrahama hian a chenna ram leh a chipuite kalsan mah sela, Pathianin hnam ropui zawkte hotua siam a tum a.
Mihring lam dana beisei awm tawh lo, kum 75 mi ni tawh mahsela, fapa peka a awm tur thu a hrilh a ni. A pa In leh
ro chan tur zawng zawngte kalsawn mahsela, khawizu leh hnute tuia luang ram, malsawmna chhiar sen loh pekin a
awm dawn a. Chu mai a la ni lova, “Nangmahah chuan khawvela mi hnam tin an la thawveng  ang”a ti. Abrahama
atang chuan khawvela lo piang chhuak reng rengin an la hmuh loh Messia, Chhandamtu an la hmu dawn a. Khawvel
hnam tinin Nunna leh Hlimna, chatuan daih chu an la chang dawn a ni. A va lawm awm em
         Abrahama kohva a awm lai hian thuawih takin rinnain a kal tawp mai a, a rinna thukzia leh a huaisenzia kan
hmu thei a ni. Ringhlel miah lovin Lalpan a kohna chua  chhang nghal a ni. Chutiang mi a nih avang chuan Lalpan
Abrahama chu a en zui reng a, thih hlauhawm leh mualphona te pawh a tawk ve thin niin lang mahse, Lalpan a
theihnghilh lo. Abrahama chungah Lalpa mit chu a fu reng a, ‘Abraham hlau sun, kei hi i phaw leh i lawmman nasa
tak ka ni asin. Van lam khi en teh; Arsite khi i chhiar thei em? I thlahte chu khi ti zat khi an la ni ang’tiin Lalpan a bia.
Abrahama chuan a ring mai a ni. Zaninah hian keini vawiina ringtute hian Abrahama nunah hian zirtur kan va ngha
tak em. Lalpa thu a awih em a vangin a fapa halral thil hlana a hlan dawn pawh khan a thlakna tur chu thing buk
atangin Beram pachal a rawn pe mai a nih kha.

         Abrahaman Lalpa chu a pawmchilh a, rinnain a vuan tlat a, chuvangin Lalpan a vengin a humhalh tlat a ni. Sam
33:18-ah chuan ‘NGai teh, Lalpa mit chu amah tihtute chungah chuan a fu reng thin a ni, a ngilneihna beiseitute
chungah chuan’Zanina kan thupui hi tunlaia kan Kohhranin kan mamawh, rawngbawltuten kan hriat chian tul tak niin
ka hria. Kan ram dinhmun chu kan hmu a, ni tina kan nunho dan pawh sawi tam a ngai awm lo ve. Kohhranah te,
khawtlangah te, political dinhmunah te hian kan rilru put dan chu a lang chiang tawh hle a ni. Malsawmna dawngtu
nih kan duh a, thlarau lam thil thleng pawhin a pe chhuaktu nih ai chuan, a dawngtu lam nih kan duh a. Mi dangten
harhna an chan tur lam ai chuan, mahni lam harhna kan tuipui zawk hle a. Khawtlang thilah pawh mite hamthatna
tur lam ai chuan, mahni hamthatna lam kan zuan nasa hle chu a nih hi.

          Politics lamah phei chuan mi chanai chan dan thiam, mahni chan hauh loh tur chan dan hria chu nihlawhna
emaw kan ti ta hial ani lo maw? Kan neih phak hauh loh tur neih chu vanneihna emaw kan ti tawh zawk a, kan chan
tawk kan sit a, mi kuta sahrang awm chu kan hmu lian duh hle a ni. Mahni nihna hre lek lovin vuivainain kan khat a,
malsawmna kan chan kan hmu hniam a, miten dawng hnem bikin kan hre tlat thin a ni.

         Abrahama chu Pathianin ‘Nang malsawmna ni ang che’tiin thutiam a pe a, ngun taka kan en chuan Abrahama
chanbo hi a sang teh asin. Mi dangte tana malsawmna ni turin Lalpan a ko a nih chu. Nang leh kei pawh hi mite tan
malsawmna kan ni thei asin. Kan rawngbawlpuite tan malsawmna kan ni em? Kan thenawmte tan malsawmna kan ni
em? Kan tangkai nge kan hnawksak zawk? MI tam tak chu kan thenawmte hian pem daih sela min lo ti hle lo maw?
Kan thawhpuite hian insawn daih sela min lo ti reng ang e. Kan hnuaia thawkte hian kan pension hlan te hi an lo
nghakhlel hle mai a nih chuan a fel tawk lo hle ang.

          Kan pal pin dan leh kan Insak danahte hian keini rawngbawltute pawh hi kan hnung lam atang hian miin min lo
kawk zui mai ang tih a hlauhawm hle mai. Keini Kohhran Upate ngei pawh hi Office lamah te hian a che fel lo hlei hlei
kan lo ni mai ang e. He lai thuah hian Ziaktu pakhatin a ziak ka rilruah a awm reng thin a - ‘Sawi thiam aiin nun thiam,
hriatthiam aiin zawm thiam, inhriatsiak aiin innunsiak’Kan ramah hian thusawi thiam tak tak leh hriatna zau tak tak
kan tam ta hle mai. Amaherawhcu kan nun a chep tulh tulh a ni mai lo maw?

        Kohhrana kan rawngbawlna kawng hrang hrangahte hian midangte tan malsawmna ni turin Lalpan minko tih
kan awih em? Malsawmna dawng tur chauh vin em ni rawng kan bawl? Engemaw ti zawng talin mi dangte tan
malsawmna thlentu kan ni thei tih i hria ang u. Ringtu nun kalkawng hi kan Bible atanga kan en hian mi dangte tana
nun, midangte tana thil tha tih; mi dangte tana malsawmna ni tura koh kan nihna hlir zuk nia.

         Chanchin Tha Luka ziak kan chhiarah khan Samari mitha chanchin kan hmu a. Hei hi kan Zoram khawvel hman
mekah hian a pawimawh hlein ka hre thin a. ‘A pemahte chuan hriak leh Uaiin a leih a, a tuam a, ama sa chungah a
chuantir a, khualbukah a kalpui a, a enkawl ta a.’ A tuam a, vawiinah hian kan ram chhungah Ruihhlo avanga suam
tawk, tuam dam ngai kan va tam em/ Hmeichhiat mipatna hman khawloh avanga suam tawk, tuam dam ngai kan va
tam tak em/ KTP Durtlang Branch1955-2005 Golden Jubilee-ah Branch thupui chu ‘Nang malsawmna ni ang che’tih
kan hmang a. He kan thupui hi kan tuipui zel em? Eng chenin nge kan hman zui tak le? A taka hmangtu KTP Member i
ni zel ang u. Suamhmang tawk chhanchhuah hna hi a hautak hle mai. Ralkhat atang phei chuan a har khawp mai,
luhchilh ngai asin. Zaninah hian kan thalaipui tamtak suala tlute tan, an tana malsawmna ni turin min ko a ni. He
Samari mitha rawngbawlna hi Lal Isuan a hriatpui a, “Nang pawh chu ang bawk chuan va ti ve rawh” a ti.
   
          Zaninah hian kan za vaiin kan nitih hre rengin, nitina kan nunhona apiangah mite tan Malsawmna nih i tum zel
ang u. ‘Nang malsawmna ni ang che’ Lalpan a thu kan za vai atan malsawm rawh se.

 Amen.

MITTHI THAWHLEHNA A LEI TAKSA LEH VÂN TAKSA INȚHEN TUR CHUNGCHÂNG BIBLE CHÂNG REFER

"Mihring tan vawi khat thih ruat a ni, chumi hnuah chuan rorelna a awm ang." (Hebrai 9:27).-3. (Keimahah
hian ka thaw a la kim a, Ka hnarahPathian thaw a la cham);Joba,2713. Ama thlarau chu a hnena a lak kir a,
Ama thaw chu a hnena a lak khawm leh chuan,14. Mi nung zawng zawng an boral rual ang a, Mihring chu
vaivutah a chang leh mai ang.Joba,348. Mahse, mi thil hriat thiamtirtu chu Mihringa thlarau awm,
Engkimtitheia thaw chu a ni.Joba,327. Tin, LALPA Pathianin Ieia vaivutin mihring a siam a, a hnarah chuan
nunna thaw chu a thaw lut a; tichuan mihring chu mi nung a lo ni ta a.

Genesis,212. Pathian thu hi a nung a, thil a ti thei a, khandaih hriam tawn eng ang ai pawhin a hriama, nunna
leh thlarau, ruhtuah leh thling phel hrang khawp hialin a chhun thei a,thinlunga ngaihtuah leh tumte hi a hre
nghal thei a ni.Hebrai,49. "Mita hmuh ngai loh, benga hriat ngai loh, mihring rilrua lut ngai lo, Patianin a
hmangaihtute tan a buatsaih apiangte chu," tih ziak ang zawk khan.10. Keini erawh chu chung chu Pathianin
Thlarauin min hriattir ta a ni; Thlarau chuan engkim a chhui chhuak si thin; a ni. Pathian thu ril pawh.11.
Mihring thute chu mihring rilru, a chhunga awm vek lo chuan mihring zingah tuin nge hria ang? Chutiang
bawkin Pathian thute chu Pathian Thlarau vek lo chuan tuma'n an hre lo.12. Chutichuan athlawna Pathianin
thil min pekte chu kan hriat theihna turin, keini zawngin khawvel thlarau ni loin, Thlarau, Pathian hnena mi
chu kan hmu zawk a ni.13.

Mihring finna zirtir thua sawi loin, Thlarau zirtir thua sawi zawkin, Thlarau lam thute chu thlarau lam mite
hnena hrilhfiahin, chung thil min pek thute pawh chu kan sawi thin.14. Khawvel mi chuan Pathian Thlarau
lam thilte chu a lawm thin lo, ani ngaih chuan atthlaka ni si a; Thlarauva hriat fiah a nih avangin a hrethei lo
reng reng bawk a ni.15. Thlarau mi erawh chuan thil engkim a hre fiah thin a, ani lah chu tuma'n an hre fiah
si lo.Tuin nge Lalpa rilru hre tawha amah chu zirtirthei ang? Keini erawh chuan Krista rilru kan pu a ni.16.
Tuin nge Lalpa rilru hre tawha amah chu zirtir thei ang? Keini erawh chuan Krista rilru kan pu a ni.←
1Corinthians (2/16) →9.

Nimahsela Pathian Thlarau nangmahnia a awm tak zet chuan tisaa awm in ni lo a, Thlarauva awm in ni
zawk e. Amaherawhchu tupawh Krista Thlarau nei lo chu amaha mi a ni lo.10. Krista chu nangmahnia a
awm si chuan sualna avangin taksa a thi a ni; thlarau erawh chu felna avangin nunna a ni.11. Nimahsela
mitthi zing ata Isua titho lehtua Thlarau chu nangmahnia a awm chuan, mitthi zing ata Krista Isua titho lehtu
khan, nangmahnia awm Thlarau zarah chuan in taksathi theite chu a tinung bawk ang.12. Chuvangin unaute
u, bat kan nei; tisa dana awm turin tisa lakah erawh chuan a ni lo.13. Tisa dana in awm chuan in thi ngei tur
a ni; amaherawhchu taksa thiltihte Thlarauva in tihhlum thin chuan in nung ang.14. Pathian Thlarau hruaia
awm apiangte chu Pathian fate an ni si a.15.

Hlauva awm leh turin bawih nihna thlarau inhmu a ni si lo a; fa nihna thlarau inhmu a ni zawk e, chu thlarau
avang chuan "Abba!(Ka pa!)" tiin kan au thin hi.16. Thlarau ngei chuan keimahni thlarau nen Pathian fate
kan ni tih min hriattir thin;Rom,822. "Ui ama luak lamah a kir leh a, vawkpui inbualfai tawh pawh
chirhdiakah inbual turin a kir leh a," tih thufing tawi dik tak ang thu chu an chungah a lo awm ta a ni.←
2Peter (2/3) →5. Isua'n a chhang a, "Tih tak meuhin, tih tak meuhin ka hrilh a che, mi tupawh tuiah leh
thlarauva an pian loh chuan Pathian ramah an lut thei lo ang.6. Tisaa piang apiang tisa a ni; Thlarauva piang
apiang thlarau a ni.7. I pian thar tur ka tih che hi mak ti suh.8. Thli khawiah pawh a duh duhin a tleh thin, a
ri i hria e, nimahsela khawi atanga lo kal nge, khawiah nge a kal dawn tih pawh i hre si lo; tupawh Thlarauva
piang chu chutiangin an awm," a ti a.John,38. Mahse, mi thil hriat thiamtirtu chu Mihringa thlarau awm,
Engkimtitheia thaw chu a ni.Joba,3222. Tichuan anni chu an bawkkhawp a, "Aw Pathian nunna zawng
zawng hnar i ni, mi pakhat sual avangin mipui zawng zawng chungah i thinur dawn em ni?" an ti
a.Numbers,169. Chu lo pawh chu min thunun turin kan tisa pate kan neih kha, chungte chu kan zah si a; chu
mi aia nasa zawkin, an nunna turin thlaraute Pa thu thuin kan awm dawn lo'm ni?Hebrai,1210. tunah tal hian
in hnena ka lo kalna turin Pathian thu thua zin hun remchang ka hmuh hram hram theihna'n ka dil thin tih, a
Fapa Chanchin Thaa ka thlarauva a rawng ka bawl thin Pathian chu a hretu a ni si a.Rom,124. Pathian chu
Thlarau a ni; a chibai buktuten thlarau leh tih tak zetin chibai an buk tur a ni," a ti a.John,4← 1Samuel
(18/31) →1. Tin, Heti hi ani a, Saula hnena thu a sawi zawh chuan Jonathana nunna leh Davida nunnachu a
lo inzawm ta chiah mai a, tichuan Jonathana chuan ama Nuna ahmangaih ang chiahin a hmangaih ta a.8. Mi
riltamin mumang a neihin chaw a lo ei thin a, nimahsela a han harh a, a kua chu a lo la ruak ang hi a ni ang:
a nih loh leh, mi tuihalin mumanga neihin tui a lo in thin a, nimahsela a han harh a,a lo la chavuin tui a la
chak ang hi a ni ang: Zion tlang beitu, hnam zawng zawng mipuiho chu, chutiang chu an ni ang.Isaia,2946.
Tin, Marin, "Ka nun hian Lalpa a chawimawi e,47.

Ka thlarau pawh mi chhandamtu Pathian chungah a lawm ta em em a.48. A bawihnu hnam tlawmzia a hmu
a, a khawngaih a; Ngai rawh, tun achinah thangthar zawng zawngin nihlawh mi ti dawn a ni.Luka,13. Ka
nunna hi mi siam that thin a, Ama hming avangin felna kawngahte mi hruai thin.Sam,23← Psalms
(103/150) →1. Aw ka nuna, LALPA chu fak la; Ka kawchhunga awm zawng zawngte u, a hming
thianghlim chu fak rawh u.2. Aw ka nunna, LALPA chu fak la, A thiltih that zawng zawng chu theihnghilh
suh u.3. Ani chuan i khawlohna zawng zawng a ngaidam thin a; I natna zawng zawng a tidam thin a;4.
Boralna lak ata i nun chu a tlan thin a; Ngilneihna leh lainatnate a khumtir thin chia;22. An hnar chauha
thaw awm mihring rin hi bansan tawh rawh u eng kawngah nge rin tlak an nih tehlul ni?← Isaiah (2/66)
→← Ezekiel (37/48) →1. Tin, LALPA kut chu ka chungah a awm a, LALPA thlarau chuan mi hruai chhuak
a, ruam lai takah mi dah a: chu ruam chu ruh hlirin a khat a;2. "tin, an zingah chuan mi hruai vel ta a; tin,
ruamah chuan a lo awm rem rum mai a! tin, ngai teh, a ro vek a ni.3. Tin, ka hnenah ,"Mihring fapa, he'ng
ruhte hi a nung thei ang em?" a ti a. Tin, kei chuan,"Aw, LALPA PATHIAN, nangin i hre zawk ang," ka ti
a.4. Tin, a ni chuan ka hnenah ,"Heng ruhte chungah hian thu sawi la, an hnenah, 'Aw nangni ruh rote u,
LALPA thu hi ngai rwh u.5. Heng ruhte hnenah LALPA PATHIAN chuan heti hian a ti a ni: Ngai rawh u,
nangmahniah thaw ka luhtir ang a, in nung ang.6. Tin, nangmahniah thahrui ka dah ang a, tisain ka tuam ang
che u a, vunin ka khuh ang che u; tin, in chhungah thaw ka awmtir ang a, in nung ang; tin, kei hi LALPA ka
ni tih in hria ang,' ti rawh," a ti a.7. Tichuan thu mi pek ang chuan ka sawi ta a; tin, ka han sawi chuan
thawm a lo awm a, ngai teh a ri ta rum rum a, ruhte chu mahni zawmpui theuhvah a inchuktuah khawm ta
a.8. Tin, ka han en chuan, ngai teh anmahniah thahrui a lo awm a, tisain a tuam a, vunin a khuhta a; thaw
erawh chu anmahniah a la awm lo.9. Tichuan ani chu ka hnenah,"Thli hnenah thu sawi la, mihring fapa,
sawi ngei la thli hnenah chuan,'LALPA PATHIAN chuan heti hian a ti a ni: Aw Thaw, kawlkil li atangin lo
kal la, he'ng mithahte chungah hian thaw rawh, an nun theihna'n,' ti rawh," a ti a.10. Chutichuan thu mi pek
ang chuan ka sawi a, thaw chu anmahniah a lo lut a, an nung ta a, mahi ke theuhin an ding a, sipai rual ropui
tak anlo ni ta a.

ISUA KRISTA THAWHLEHNA HNATHAWH


(EASTER SUNDAY THUCHAH)
– Rev. Lianchhûnga Khiangte

Kum 1957 khân California atanga thlâwk chhuak thlawhtheihna pakhat chu vûr ramah a tla a, thlawhna
hnathawktute zînga pakhat Lieutenant David Steeves-a chu vânneihthlâk takin a dam chhuak hlauh mai a. Ni
54 zet hnuah chuan khaw pakhata lo vâk chhuakin chuta tangin a in leh lo awmna California chu panpui a ni
a. A hna ngai thawk leh tûra a han in-report chuan an lo pawm thei tlat lo mai a. A I.D.leh lehkha pawimawh
zawng zawng a hloh bâkah amah hriatpui tûrin dam chhuak mi dang an awm si lo. Nimahsela kum 20 zet a
vei hnuah, kum 1977 khân chu vûr ram pal tlanga kal tlangvâl rual (Boy Scouts)-ho chuan thlawhna chhia
chu an hmu chhuak hlauh mai a. Chu thlawhna chhia chu Lieut. David Steeves-a tân chuan thlawhtheihna
tlaa dam chhuak a nih ngei thu finfiahtu pawimawh a lo ni ta a. A hna ngai pawh a vuan leh thei ta a ni.
Chutiangin, thlân ruak hian Lal Isua a tholeh ngei a ni tih a puang chhuak a ni. A tholeh ta tih mit ngeia
hmututen a thawhlehna thiltihtheihna an chang a; mita hmu ve pha lo keini pawhin chu thawhlehna azârah
chuan hnehna kan la chang zêl a nih hi. Isua Krista thawhlehna hnathawh langsâr zual i han thlîrho teh ang
u:

1. Tlanna hnathawh famkimna a ni: Pathian Thu chuan, “Chu Isua chu kan sual avângin mantîrin a awm a,
thiam kan channa tûrin kaihthawhin a awm bawk a,” tiin min hrilh a (Rom 4:25). Pathian laka mitthi kan nih
tawh avângin a rawn thih ve a ngai a; mi nung kan nih lehna tûrin a nun a, a thawhleh a ngai a ni. Lal Isua
thawhlehna pawimawhzia hmu chiangtu Tirhkoh Paula chuan, “Krista kha kaihthawhin a awm loh chuan
kan thuhril hi engmah lo a ni ang a, in rin pawh engmah lo a ni bawk ang,” a lo ti hial a ni (I Kor 15:14). He
thil pawimawh tak hi chhunzawmin khawvêla Baptist Kohhranhote chuan serh-sâng tih mâkmawh
(ordinances) pahnih kan nei a. Lalpa Zanriah kîlin thihna a hnehna taksa leh thisen aiawhin chhang leh uain
kan chang thîn a; tin, thihna, thlâna phûma a awm leh a thawhlehna kan tâwmpuina chu tuia inhnim phûm
leh tui atanga lo tho chhuakin, baptisma changing kan puang chhuak a ni.

2. Sual thihsana Kristaa nun thar neihna a ni: Tirhkoh Paula khan Lal Isua kha a dam laiin a tawng lo ni tûr a
ni a. Nimahsela a chanchin thangva chu a tân hriat loh rual a ni lo. A hriat chin chu a thitih zawng kha a ni.
Juda kal sual thenkhatten Pathianah an be zui tih thâwm a han hria chu a thin a ur takzet a ni. A ngaih dân
chuan, Isua chu Nazareth tlangvâl krawsa khenbeha awm, Rom sipaiten tham lo leh hnehsawh taka an thah
a, thlâna an zalh tâk, an sawi zêl dânah phei chuan a dam laia a zirtîrten a ruang an rûk bo tâk kha a ni mai a.
Mi lâr (celebrity) satliah boral tawh zirtîrna zuia Pathiana be tûr hian a chipui Judate kha a phal thei lo a ni.
A mawh lo ve. Amaherawhchu, Damaska khaw daiah chu Isua chu a hnênah a rawn inlâr ta mai a! Mit del
thim vek khawpa a êngin a han chhun thlûk ni chuan Isua hi a tholeh a, a nung ngei a ni tih a hmu chiang ta.
Chumi ni la la chuan a nun hi a inlet thawk mai a ni (Rom 6:10-13). Isua Krista thawhlehna hi sual thihsana
nun thar nei tûra mihring nun thlâk danglam vek theitu a ni a. Chak lo tân chakna a ni a; phatsantu mi
dawihzep te pawh ‘Khawvêl chawk buaitute’ tih tûr khawpa huaisena siam theitu a ni (Tirh 17:6).

3. He khawvêl piah lam atân beiseina min pe: Europe rama indona râpthlâk Crime and War (1853-1856) lai
khan Sâp sipai tleirâwl tê pakhat chu puan inah thia chhar a ni a. Inkahna hmunah na taka kah hliam a ni a,
thi mai dâwna inhriain puan inah chuan a vâk lût a, a Baibul keuvin a chhiar nia hriat a ni. Bawkkhupa thiin
Baibul in keu laiah a kut a lo nghat a. A thisen chuan a kut leh Baibul chu a lo char zawm chial a. A
kutzungchal chuan Chanchin |ha Johana ziak 11:25 thua Lal Isua thu sawi, “Kei hi thawhlehna leh nunna
chu ka ni; tupawh mi ring chu thi mahsela a nung reng ang,” tih tak hi a lo kâwk a ni an ti. Krista mitthi zing
ata kaih thawha a awm hian ringtute thawhlehna kawng a hawng a, amah chu muhilte thawh hmahruaitu a lo
ni ta a (I Kor15:20-23). Chumi zârah chatuan nunna neiin thihna piah lamah chatuan nun beiseina nghet tak
kan nei a ni (I Tim1:10b).

4. He Lei dam chhûng atân pawh beiseina min siam: Isua Krista kha kaihthawhin awm lo sela chuan sualah
kan la awm reng tihna a ni ang a, Kristian nih hian awmzia a nei miah lo vang. Mitthi tawhte chu, Kristian
leh Kohhran mi tak pawh ni se, an boral mai dâwn a ni (I Kor15:16-17). Pathian Thu chuan tûn dam chhûng
chauhva Krista chunga beiseina neitute chu mi zawng zawnga khawngaihthlâk ber an nih thu min hrilh a (I
Kor15:19). A chhan chiang tak chu, mihringin thihna a pehhêl thei si lo. Thlamuanna nei lova thih ni
hmachhawn chu a râpthlâk êm a ni. Tin, chu chang a ni lo. Thihna piah lam ram, chatuan nun beiseina nei lo
mite bawk hi he khawvêl hringnun kawng chhuk chho pal zuam lote anni fo bawk. Isua a tholeh ta tih
hriatna hian chatuan hawlh tlang beiseina min siamsak a, chu beiseina chu tûn kan dam chhûng ngei hian a
intan a ni. Chuvâng a ni zirtîrte beidawng darhsarh vek tawh pawh kha beiseina thar nên an inkhâwm leh
tâk. Tirhkoh Petera chuan, “Kan Lalpa Isua Krista Pathian leh Pa chu fakin awm rawh se. Ani chuan a
khawngaihna nasa tak ang zêlin, mitthi zing ata Isua Krista thawhlehna avângin beiseina nung hmu tûrin
min hring leh a…chumiah chuan nasa takin in hlim a ni, tûnah (a tûl chuan) thlêmna tinrêng avângin
lungngai rih mah ula,” tiin a lo puang chhuak a ni (I Pet1:3, 6).

Khawvêlah sakhaw hrang hrang a awm a. Kristianna danglamna chu tholeh Lalpa kan ring hi a ni. Amah
ngeiin, “Kum khuain, khawvêl tâwp thleng pawhin, in hnênah ka awm zêl ang,” tiin min tiam a (Mt 28:20).
Chuvângin, tholeh Isua rin chu kan hnêna awm Pathian biak a ni a, a danglam a ni.

Khawvêlah sakhaw hrang hrang a awm a. Kristianna danglamna chu tholeh Lalpa kan ring hi a ni. Amah
ngeiin, “Kumkhuain, khawvêl tâwp thleng pawhin, in hnênah ka awm zêl ang,” tiin min tiam a (Mt 28:20).
Chuvângin, tholeh Isua rin chu kan hnêna awm Pathian biak a ni a, a danglam a ni. Chu ngei chu a ni, kan
hmâa mihuai kal tate mi danglama siam a, ‘khawvêl chawk buaitu’ nih hlawhtîr hialtu chu! Pathian nung an
hnêna awma avâng chuan huaisenna leh thahnemngaihnain an khat a; Amah chu chung lam mi a nih avângin
a mi thianghlimte nunah he khawvêl hian hmun a chang thûk thei ngai lo a ni (Joh 3:13; 6:51; Heb 11:13).
Chhiartu zawng zawngte, Krista thawhlehna hian in nunah thiltihtheihna a tharin rawn thlen se la. Pathianin
malsâwm theuh che u rawh se.
(Thu tha tak min ziaksak leh ta, a va lâwmawm êm…ED).
Krista Thawhlehna
Upa Dr P.C. Biaksiama

Kristiante thurin laimu leh a innghahna pui berte zinga mi chu thihna hneh a, ropui taka Krista thawhlehna hi a ni.
Chumi ni lo se, kan rin hi engmah lo mai a ni dawn si a (1 Kor. 15:14). He thu pawimawh tak atang hian Thuthlung
Thar Kohhran hi a lo piang chhuak a ni. Hei vang tak hian hmelma pa Diabola chuan Isua hi a tho leh lo, tiin hmasang
atangin mi tam tak hnenah zirtirna dik lo a lo vawrh chhuahtir tawh thin.

Muslim-ho chuan Isua kha an khengbet lo, a zirtir tu emaw kha Isua emaw tiin an khengbet a ni. Amah kha chu
Kashmir-ah a tlân bo va, thih thlengin a awm hlen alawm tiin, tun thlengin Srinagar khawpuiah hian Isua thlân an la
nei ve reng. Palestina rama hmasang thawnthu pakhat chuan Isua kha Mari Magdalini nen inneiin France ramah an
tlân bo va, an thlahte pawh tun thlengin France ram chhim lamah an la awm, an ti a. Chu thawnthu chu tun hnaia
DaVinci Code thawnthu leh film innghahna a ni. A thlân kawngka lung lianpuiin an chhin phui vek hnu a, sipaiten an
veng tlat chung pawha ropui taka Pain a kaihthawh hmutute ngeiin hotute hnena an report chung pawhin, khatih laia
puithiam lalte chuan, 'a zirtirten an rubo’ tiin thamna pawisa nena sawibo dân an zawng tan nghal a nih kha.

Tholeh Krista
Hetiang hian khawvelin mitthi zing ata Krista thawhlehna hi vawiin thlenga a la hnial zel lai hian, ringtute nuna
thusawitu ber a la ni a, mi beidawngte tana beiseina nung min petu a ni. An Lalpa thih avanga beiseina bo tawh, an
lêndenna lama kir leh ta zirtir hote pawh kha he thawhlehna avang hian nun tharin an lo nung ta a; a tâwp ta emaw
an tih atangin nun bul – thilsiam thar a intan a ni si a.

Chuvangin, tholeh Krista nun thar tawmpuitute leh la tawmpui ve lo – an nuna Krista thawhlehna la chang ve lote hi
kristiante zingah hian kan inpawlh ta nuk mai a ni. Khawvelin chu chu a hriat thiam si loh avangin a do ta mai a;
ringtu zinga thlarauva thawhlehna la chang ve loten a chang tawhte awmdân hrethiam lovin an do fek fek reng bawk
a. Doral lian karah tholeh Krista nun tawmpuitute kan nung a ni tih hi, he Easter Sunday lo thlen hian i hre thar leh
ang u.

Tholeh Taksa
Mi an thih hian an taksa chu tawihral tura leia phum a nih laiin, ringtu thlarau chu Lalpa hnenah vanah a kal a, ring
lotu (piangthar lo) thlarau erawh chu hremhmunah a kal nghal tih hi Bible-in fiah takin a sawi. Chuti ni si taksa
thawhlehna kan sawi hran leh si hi engnge a awmzia?

Tunah hian Kristaa muhil tawhte chu Lalpa hnenah vanah an awm a; mahse thlarauvin an awm a, thlarau lam taksa –
thawhlehna taksa pek an nih rih loh avangin tihfamkimin an la awm lo a ni (Heb. 11:39-40). Krista thawhleh anga
thlarau mai ni lo, taksa nena tho leh tur kan nih avangin, taksa hi a hranpain a tho leh dawn a; chu tholeh taksa chu a
neitu mihring thlarauvin a luah leh hunah ‘tihfamkim’ a awmin, tawih thei lo, thi thei lo - chatuan daih a ni tawh ang.

Ring lo miten thawhlehna an chan ve dan tur chu,  chatuan meidila tuar tura thawhlehna a ni (Dan. 12:2; Joh. 5:28-
29; Thup. 20:11-15). Khawvel tâwp dawna thawhlehna lo awm hun tur chungchanga Bible zirtirna hi a fiah tawk hle
(1 Thess. 4:13-18; 1 Kor. 15:51-54 etc.). Thawhlehnaah hian, nang, hremna tuar tura kaihthawh tur nge i nih, 
ropuinaa lût tura kaihthawh, tih hi lo inchingfel ang che.

Lalpa thlân ruaka ka luh ni kha!


Mohammed-a te, Buddha te leh khawvel sakhaw hmuchhuaktute chu tho lovin tunah hian an la mu thup mai a; kan
Lalpa Isua erawh chu thihnain a chelh hlen rual loh a nih avangin ni thum leh zan thum a zâlna thlân chu thawhsanin,
thlân ruak min hnutchhiah a. Chu thlân ruak - Jerusalem kulh pâwna ‘Garden Tomb’ an tih chu he leilunga hmun
thianghlim ber pakhat a tling a, chhak leh thlang, chhim leh hmara ringtu sang tam takin zah takin nitin an tlawh huai
huai reng a ni.
Kei pawh December 6, 2008 khan chu thlan thianghlimah chuan ka lût ve a, kawngka chhûng lamah chuan
saptawngin, “He is not here, for He is risen’ (Hetah a awm tawh lo, a tho leh ta) tih hi a chuang a. Lung sakhat
kerkuak, ft. 8 bial vela zau, a chung ft. 6’30” emaw a sáng (ka teh lo), Isua zâlna lam chu hmuh theihin, thir palin an
ping dang a. Kan Lalpa zâlna hmun ka han lût ve thei mai chu mak ka ti a, ka lawm a, ka lung a chhia a, bang lam hawi
zawngte chuan ka tap a. Ka sual tlan tura Kraws lera thi Pathian Fapa ruang an zalhna thlân ruak chhûngah ka lût a,
kut ngeia ka han zût kual vel thei ta mai chu ropui ka ti em em a. Khawvel a boral hunah pawh hei hi chu kan Lalpa
min tuarsakzia hriatreng nan him taka vana lak chhoh tlak hial niin ka hria. Krista thawhlehzia finfiahna hmuh theiha
lo la awm reng mai hian Bible-in Pathian thu a zirtir dang zawng pawh rintlak, zawm tlak leh innghahna tlak a nihzia
te, hmu lova ringtu nih hlawkzia min tihngheh sak a ni.
____________________________________________________________________________________

Manna Economy
H. Joseph Lalfakmawia, Visakhapatnam

Manna chu Israel faten Aigupta chhuahsana Kanaan ram an panna kawng, thlalera riltama an vahlaia Pathianin chaw
danglam tak a pek a ni (Ex. 16:14ff.). Manna chu Israel faten thlalera an vah chhung, kum sawmli chhung zet an ei a.
Chhang/chaw tui tak, hne theih loh a ni ngei ang, chat lak hauh lova a thlawn liau liauva kum sawmli chhung teh
meuh an dawn kha a ni. Manna chungchângah khan zir chhuah tur tam tak a inphum teuh mai a. Chung zinga tlem te
chu la chhuakin zirho kan tum dawn nia.

Zing lam hna a ni


Manna chu ni a lo tlangsan vel leh a tuiral vek thin a (Ex. 16:21). Zingah, ni chhuah hmain an chhar khawm thin tih
kan hmu. Dai tlakin manna chu a tla tel ve tih a lang bawk. Manna chang tur chuan thawh hma a ngai tihna a ni. He
chaw danglam tak mai hian mut rei a remti lo, te pawh kan ti thei ang chu. Tunlai meng rei leh mu rei generation leh
Manna Economy hi a inmil lo a ni. Manna hi Pathianin a mite tana malsawmna danglam tak a pek a ni a. Chu thilpek
ropui tak chu eng tik hunah pawh hmuh mai theihin a awm reng lem lo va, zing takah hmuh theihin a awm a ni.
Malsawmna kan dawng kan tih hian kan duh duhna hmun leh huna tawn chawt chawt reng tum ngawt tur pawh niin
a lang lo va; malsawmtu thuah a innghat a. Dik leh tha taka ni (day) bul kan tan a duh a ni ngei ang. Pathian hian tho
hma turin min lo duh reng pawh a ni thei ang chu.

A taka thawh a ngai


Manna hian an puan in chhungah a rawn tlak chilh lo va; pawna chhuakin an chhar khawm thin a ni. Chu chu zawm
thaw taka mut hmuna sâm chhuah chi a ni lo va, tha thawh ve a ngai a ni. Chhura “Seki buh chhuak” ideology hi hla
taka kan tlansan a tul ang. “Hreipui khuai tu thei” leh “tuthlawh hlo thlo thei” hi work ethics kalphung dik tak zawk
chu a ni a. Thawk tam lova neih tam kan duhna hian rilru hrisel lo a hring chhuak a. Zir tam lova tha taka exam-naa
pass kan tumna nen hian a thuhmun reng a ni. Mahse he economy hi chuan tha thawh, insenso a phût tlat a ni. A
taka thawh chhuah hi anchhia ni mai awma ngaihna hi ngaihdan atthlâk tak a ni bawk. Mi pangngai/vantlang chung
lam chu thu veng venga, mi hnuaihnung chauhvin kut hna an thawk tura ngaihna hi hmanlai sal leh a pute inkar
ngaihdan chawi váwn hunlai thil chauh kha a ni. Lehkhathiamten a lo berah khawi office emawah chauh an thawk
tura inngaihna an neih a, rim taka hna thawh hi dinhmun hnuai hnungte chan tawk leka ngaihna an nei a nih chuan
hei pawh hi Manna economy thil tum thelh duai a ni bawk.

Manna chu mi tin daih a ni


Manna kha mi tin kham khawp a tling (Ex. 16:16 - 'Mi tinin mahni kham khawp theuh chhar ulangin...in chhûngkaw
mihring awm zât ang zêlin in chhar tûr a ni...," a ti a). Pathianin ei tur min pek hi mi tin tan a tam tawk a, mi tin tan a
ni bawk. Duham leh huamhauh avanga mahni chanvo mai ni lo, midang chanvo pawh chhuhsak duhna thinlung hi
Pathian duh lohzawng tak a ni. Manna chu mahni kham khawp theuh chauh chhar tur a ni. Kan duhâmna thinlung
hian midangte chan ai pawh laksak duhna min pe fo va. Kan rama eizawnna te, ei leh bar thil te, ram thar chhuah te
leh engkim mai hi ram faten an mamawh an neih theuh theih nana mi tin daiha pek chhuah hi Pathian thil tum a ni a.
Chumi thawhpuitu emaw, a daltu emaw kan ni thei a. Pathian thil tum daltu nih chu tha lo tak a ni. Pathian kan
thawhpui mai hian thil dik kan ti a. A bîk takin he thilah ngat phei hi chuan ram fate tana that tlan vekna a nih
avangin he Manna economy hi kan zir chian a tha khawp ang.

Intawm dial dial tur a ni


Manna an inchan sem dan hi ropui tak a ni. A chhar tam chuan a chuangin a nei lo va, a chhar tlêm chuan a tlachham
hek lo; mi tinin mahni kham tawk theuh chu an chhar theuh va (Ex. 16:18). Tharuma an innek chêp thu kan hmu lo
va. A chak leh a thei falin an khawl chiam hek lo. Chutih laiin a chak lo zawkten an tlachham bawk hek lo. A chakin a
chak lo an pui a, a chak lo zawkten a chak zawkte zar an zo zel thung. Hei hi tun hma Mizo inthenawm khawvênna
boruak nuam tak thin ang kha a ni. Bai an insuah tawnin thlai tharte an inthartem thin a nih kha. Manna economy hi
kan pi leh pute/nu leh pate chuan an lo kalpui thui hle thin zawk a lo ni. “Sem sem dam dam, ei bil thi thi” tih kha
“sem sem tam tam, ei bil puar puar,” tih thu dik chanvein a luahlan zo ti tih tawh a. Manna Thuthlung chu kan
hlatsan tial tial a ni.

Tunah chuan mahniin chang thei chiah lo mah ila mi dang chan atan chuan kan phal meuh ta lo fo mai. tapte tahpui
chu a har vak lo va; lawmte lawmpui chu thil har tak a ni ta! Chhungkaw pakhatah member puitling 6 awm ta se;
sawrkar hna post 6 ruak ta bawk se la. Chu post 6 chu chhungkaw 6-in insem tlana khawtlang tana that tlanna ai
chuan chhungkaw thil tithei taka member puitling 6 awmte khan an chhungkaw hna atan an hauh phiar duh tawh a
ni. A theiin a thei lo kan nek chêp zo tawh a. A chak lo chuan chak loh zual zel bak hmabak a ngah vak tawh lo.
Hmingchhiatna chu intawmpui laih laih kan duh a; a bîk takin min hmingchhiatpui se kan duh. Mi hmingchhiatpui
erawh kan duh lem lo. Hamthatna a lo thlenin kan pumhmawm hma loh chuan thahnemngai takin tan kan la reng
peih bawk. Ram leh khawtlang dinmuna inthlauhna sang lutuk hi engti ziaa pawi ti der lo nge maw kan nih le?

Khawl khawm ziarâng


Israel faten manna an chhar khan an khawl khawm thur thur tur a ni lo (Ex. 16:19 - Tin, Mosian an hnênah, "Tumahin
atûk lam atân chuan khêk suh ang che u," a ti a). Kan hmuh chhuah ang ang kan ei zawh duak duak chuan mi vir kan
ni a, inrelbawldan (management) thiam lo tak kan ni a. Mahse kan khêk reuh reuh va, kan khawl khawm tun tun
chuan mi kawm leh duhâm leh pamham kan ni thei bawk si!!

2010-11 record atanga a landan chuan India ramah hian mi pakhatin kum khat chhungin cheng 54,835 zel a thawk
chhuak ang a ni a. Chu chu thla khata Rs. 4569.58 ang zel a ni a, ni tin Rs. 152.00 hlawh zel ang a ni. Amaherawhchu
hei hi mi hausate thawh chhuah tam tak zara heti zat thleng pha hi a ni ngei ang. Hetih lai hian Mizoramah chuan mi
pakhatin kum khat chhungin cheng 50,021.00 zel a thawk chhuak anga chhut a ni thung a (The Indian Express:
Aizawl, Tue Mar 29 2011, 14:57 hrs). India ram pumpui per capita income aiin a hniam zawk a nih chu.

September 2011 ah khan Planning Commission chuan Supreme Court-ah India rama BPL chhungkua vaibelchhe 40.74
zet an awm thu a report a. Khawpui chhunga BPL member te hian thla khat chhungin Rs. 965.00 zel an thawk chhuak
ang a ni a, chu chu ni khata Rs. 32.00 ang zel a ni bawk. Thingtlang lamah chuan thla khat chhungin Rs. 781.00 thawk
chhuak ang an ni a, chu chu ni khata Rs. 26.00 zel ang a ni. (http://newsdawn.blogspot.in/2012/04/poverty-lines-
and-bpl-population-state.html accessed on 4th July, 2012, 12:05 pm).

India ram mi hausa tawntaw Mukesh Ambani chuan US Dollar billion 22.6 a nei a, Lakshmi Mittal pawhin USD billion
19.2 teh meuh a khawl khawm tun tawh a nih chu (Forbes, 2011). Anni hian a chunga kan sawi BPL chhungkua, thla
khata Rs. 781.00 thawk chhuak ve beuh beuhte hi han tanpui duak duak mai sela chuan an ziaawm ve thuai mahna!
Mahse heng mi hausa tawntawte hian duh tawk an nei miah lo va; kum tin sum peipun tumin mahni unaute pawh an
kherh ngar ngar mai a ni. Duhâmin chin tawk a nei tawh lo va, inpeizawn thu hla pawh thu tha naran, a taka awmze
nei lo mai a ni tawh bawk. Rethei leh hausa inthlauhna hi a sang hle a ni.

Manna economy huang chhungah hleihluak taka khawl khawm tun duhna hi thinlung hrisel lo tak a ni a, sulrul leh
tuiek ei chhiat mai tura khawl khawm a ni. Manna chu khawl lo tura tih an ni chung khan lo khawl lui hram an awm a,
mahse a lung a, a lo rimchhe ta mai a (Ex. 16:20). Kan lei ro khawl khawmte hian kan dam chhung bak a daih tak tak
chuang lo va. Kan dam chhunga mi dang tana malsawmna kan nih tluka ro hlu a awm si lo. Midang tana daih lo kan
khawl khawm hian mi dang tana malsawmna kan nihna tur a dal tlat a, Manna economy dan kalh tlat a ni.

A daih rei bawk


Israel fate chuan mihring chênna ram an thlen hma loh chuan kum sawm li chhung chu manna an ei thîn a; Kanaan
ramri dep an thlen hma loh chuan manna an ei thin (Ex. 16:35). Mi kan pek hian a riral emaw tih a awl hle a. Insengsô
lo chuan rah a chhuah theih der bawk si loh. tawngkam maia thatna hian awmzia a nei lo va. Kan tha leh zung, sum
leh pai, in hmun lo ramin a tawrh a tul thin a ni. Pek hi channa niin a lang thin a. Mahse hei hi Pathian zia kan chhut
sual vang a ni thei ang.

Manna chu Sabbath dawn nî tih lohvah chuan khawl khawm tur a ni lo va, a theih pawh a theih hek loh. tum khatah
ni khat tla an chhar khawm keuh keuh a ni. Duhthawh tan leh thahnemngai fal tan chuan thla a phang ngei ang. A
tukah a rawn tla lo khauh a nih vaih chuan an nghei a ni nghal mai dawn a, dâwn thui tan chuan invenna a awm hauh
lo tihna a ni. Amaherawhchu an rin a ang lo; thlasik anga khêl lovin tuk tin a rawn tla ta ziah a. An mamawh chhung
zawng, kum sawmli teh meuh thlaphang hauh lovin tuk tin an dawng ta ziah zawk a ni.

Mihring ngaih chuan pêk chu chânna a ni a, sem sem tam tam, ei bil puar puar a ni bawk. Hma lam hun ngaihtuahna
hian min tizamin khawl khawm lo thei lovah leh pe chhuak thei dinhmuna ding lo nia inhriatnaah min hruai lut a. Mi
hausa pawhin ngah tawk an inti thei lo.

Mahse a tak takah chuan chânna a ni lo va; zar inzo tawnna, semtu chu dawngtu dinhmuna din theihna, hloh anga
lang chu ni khaw rei hnua hlêp, a ral mai dawn emaw tih chu hnung lama sa barh ang maiin engtik lai pawhin a rawn
let thei a ni. Chhungkua mai ni lovin khawtlang a chawi chhuak zawk a. Retheite tana insen ngamna chuan ro chhe
thei lo a khawlkhawmtîr hlauh zawk thin a ni. He economy hian dam chhung chauh a daih lo va, tu leh fate thlengin
hming thatnain a hmuak zel a, mi hmangaihna dawngtu an ni reng bawk ang. Petute chu an thlahte thlengin
malsawmnain a umzui zel bawk ang.

Email ThisBlogThis!Share to TwitterShare to FacebookShare to Pinterest

I thinlungah tunge lalber?


'Aw Zion fanu, nasa takin hlim la; aw Jerusalem fanu, au chhuak rawh; Ngai rawh, i lal i hnenah a lo kal e; mi fel a
ni a, hnehtu a ni; inngaitlawm takin sabengtung chungah a chuang a, sabengtung no chung ngeiah'. Zakaria 9:9
'Aw kulh kawngkate u, in lu chungte kha chawi sang ula; nangni kawngkhar hlunte u, inkhai sang rawh u; tichuan
ropuina Lal hi a lo lut dawn nia. LALPA chak tak leh thiltithei tak, LALPA, indonaa thiltithei tak chu a ni.' Sam 24:7

(Tumkau Ni sermon)

CS Lewis hi khawvela ziaktu ropui leh hmingthang a ni a, a lehkhabu ziak Ben Hur chu a hralh a kal em em a, a film-a
siam a ni a, khawvela film lar leh ropui a tling a. A tir chuan Kristian a ni lo va, chutihrual chuan Isua erawh a ngaisang
hle thung. Nun dan tha kawhhmuh a, khawvela mihring piang tawh zinga entawn tlak ber niin a hria a, a thinlungah
chuan mihring pakhat ve mai, mahse mifel leh entawntlak angin a riak thin. Pathian Fapa a nihna erawh a pawm lo
va, chhandamtuah a ngai ngai lo. A hnuah a thinlungah Lal ber atan a lawmlut a, chuta tang chuan nun tak a nei a,
miten amah an hriatna langsar pawh Kristian a nih hnuah a lehkhabu ziak atangin a ni ta a ni.

Tumkau Ni kum tin kan hmang thin a, naupangten kawng zawhin, 'Hosanna, Lalpa hming lo kal chu fakin awm rawh
se. Chungnung berah khian Hosanna!' tiin an au kumtin thin a. Tumkau Ni pualin Pathian thuchah kan ngaithla thin.
Kumtin hetiang hian kan hmang liam a. Kan lo hman tawhte kha thlir kir la, i nunah engtin nge hna a thawh a,
nangmah a khawih che? I ngaihtuah zui ngai lo va, i nunah hnuhma a nei em em thin lo. Eng vang nge? I thinlung tak
takah Lal atan i lawmluh vang a ni. Jerusalem-ah lal angin a lût a, a hnuah an khêngbet leh, chutiang bawk chuan i
thinlungah Lal angin i lawmlut ve hluai a, a hnuah i khêngbet leh a ni.
Lal angin Isua a lût
Kalhlen Kût leh chhang dawidim telh loh kut hmang turin khawvel hmun hrang hrang leh Palestina hmun hrang hrang
atangin Judate Jerusalem-ah an fuankhawm a. Rom sorkar awp hnuaia awm duh lo, hel reng mai, Jerusalem-a Rom
sorkar chhinchhiahna mupui lem pawh lakluh duh lo Judate chuan Isuaah hian beiseina sang tak an nei a ni. Galili
Biala a rawngbawlna hrang hrang te, a thilmak tihte an hria a, mita hmutu pawh thahnem tak an awm. Chung mite
zawng zawng chuan Messia, an hnam chhanchhuak a, Rom sorkar laka zalênna petu tur ni ngeiin an ngai a ni. Judate
an fuankhawm hnem laia Jerusalem-a a rawn lût pawh an lâwm a, amahah beisei sang tak an nei a ni.

Lal hmuaha an hmuah a, tumkau nen an lo lawm a, a kalna tur kawnga puante an phah hial lai hian Isua chu an beisei
ang a ni hauh lo. He khawvela hmuh theih lal ram din a tum lo va, thinlunga ram lak tuma rawn thawk a ni si a. Chu
chu an hrethiam lo va, an duh angin Isuan a hruai dawn lo tih an hriat avangin an khengbet ta a ni. Rom sorkarin
Judate a awp beh dan sawisel lovin, Pharisai te leh Sadukkai te thiltih dan a sawisel zawk a. Anmahni hruaitu nia an
ngaih, an ngaihsan leh an zah em emte a rawn sawisel zawk a. Hnam rilru pu taka Rom sorkar an lo beih ngar ngar
chu a rawn thlawp ve lem lo va. Chhiah pek, an nin leh ngaih theih loh em em pawh a rawn dodal lo. An duh anga thil
a kalpui loh avangin an duh anga lo kal thin Barabba an thlang ta zawk a ni.

Lal ni tak tak turin an duh a, mahse an beisei, châkzawng leh duhzawng anga a hruai dawn loh avangin lal tak tak
atan an pawm leh lo a. A tawpah chuan Pilata tual zawlah 'Krawsah khengbet rawh' tiin an au leh dual dual thung.

Isua nge Barabba?


Kan thinlungah hian Isua hi lal ni turin vawi tam tak kan sâwm a, ropui takin kan lawm lut a, hnehna hlado chhamin
'Ka thinlungah Isua, Lalber rawh se' tih te, 'Setana chu hnehin a awm ta' titein kan au rual thin, mahse kan thinlungah
hian rei a lal thei si lo thung. 'Halleluia' tiin vawi tam tak kan chham a, a tawpah chuan Barabba zawk hi kan thinlunga
zalên leh ropui zawk a ni leh thin; eng vang nge?

Isua chuan kan dik lohna a rawn sawisel a, dik taka ti turin min rawn hrilh a. Kan châkzawng leh kan beisei ang zawng
zawng a thlentir lo va, kan mamawh leh kan nun atana pawimawh min pe thung. Kan hrethiam lo a ni. Kan ngaihhlut
leh ngaih ropuite a rawn namthla a, temple tuala kan sumdawnna te a rawn namchim a, kan hrethiam lo a ni. Kan
huat leh duh lohte min rawn duh loh pui lo va, kan duh lohte min duhtir a tum a, kan ngainat loh te min ngainattir a
tum thung. Kan nêl ngai reng reng lohte bula awm turin min ti a, an bula awm nuam kan tih em em te, kan thlakhlelh
ngawih ngawihte kalsan turin min ti thung si. Isua hian kan duh loh danin min kaiher nasa lutuk a, chu chu kan
ngaithei lo.

Barabba erawh chuan kan huatzawng min huatpui a, kan duh ang zawng takin kaihruai a. Kan do ang min dopui a,
kan nuam tih ang nuam a ti ve. Kan ngaihhlut ang a ngaihlu a, tundin kan tum ang tundin a tum a, kan kal duhnaah a
kal duh a, kan ngaih ropui angte a ngai ropui ve, a tawpah chuan Barabba zawk kan thlang leh thin. Haw hawa kan
lawm luh leh, tumkau nen meuha kan thinlunga kan lawm luh tawh Isua hi a rei deuh chinah chuan kan khengbet leh
zawk mai thin. Isua hi keimahni rema awmtir kan tum a, Isua rem hian awm mai zawk ila Lal tur dik tak kan
thinlungah hian a lal ngei ang.

Tunge Isua chu?


Zawlnei Zakaria chuan Zion fanu hnenah, a chhunga rawn lut tur lal mizia hetiang hian a sawi - mi fel, hnehtu leh
inngaitlawm. Sam ziaktu chuan - ropuina lal, chak tak leh thiltithei tak a ni ti bawk. Hemi hi i thinlunga lal tura i lawm
luh ve thin, mahse rei daih lova i khenbeh leh thin kha a ni!

Mi fel, tih chuan mihring ngaiha fel ringawt sawina a ni lo, Pathian ngaiha fel sawina ni tel. Pathian ngaiha tlaktlai lo,
sual avanga Pathian tana tenawm ber ni tawh chu Isua Krista zarah Pathianin mi felah min rawn puang leh ta a ni.
Chu Isua, mi fel chu i thinlunga lalbera i awmtir phawt chuan Pathian ngaiha mi fel leh lawm tlak, a pawl tlak i lo ni
ang a, Isua Krista roluahpuitu i ni dawn a ni.
Mihringte tawpna chu thihna a ni a, mitinin kan hlauh leh kan hreh, pehhel dan kawng kan zawn a ni. Chu thihna ngei
pawh hneh tawhtu, tho leh a, Pa dinglama thu ngeia chu i thinlunga lalber atana i lawm luh phawt chuan thihnain a
hneh tawh lo che ang a, chatuanin i nung tawh zawk dawn a ni. Hmelma pa Setana kha ama thiltihtheihna hmangin i
hneh tawh ang, i nuna harsatna, i hneh theih loh nia i ngaih thin kha a hnehtir dawn che a ni.

I thinlungah Isua chu a lal ber chuan, inngaihtlawmna nen i nun i hmang ang a, chu chu sum te, chawimawina te,
nunna te a ni. Chu chu a ni lawm ni i zawn a, i duh kha? Amah Isua ngei a pawh a inngaihtlawmna avangin hming
zawng zawnga hming chungnung ber pek a ni a, 'Isua Krista chu lal a ni' tiin lei tinreng hi a hmaah a la inpuang ang a,
khûp tinreng hi a hmaah an thingthi dawn a ni. Chu chu inngaihtlawmna rah a ni.

Isua chu i thinlunga lal atana i sawm luh a, aman hmun chungnung ber a luah chuan a thiltihtheihna avangin
chawisanin i awm ngei ang. Ropuina lal ber i thinlunga a awm tawh chuan nangmah i ropui ang a, chak tak leh
thiltitheia chu i hnena a awm tawh avangin chakna leh thiltihtheihna chu i ta tur a ni tawh ang.

I thinlungah tunge lalber? Isua Krista hi Jerusalem-a lal anga a luh ni hi naupang chauh lawm turah i ngai em ni?
Vawiinah hian i thinlung chhungah Isua chu lalber turin luhtir la, ani zarah chuan hnehtu, Pathian mit hmuha mi fel,
inngaitlawm, ropui leh chak i ni ang.

Isua zuitu nih tum


"Mi zui rawh; mitthiin anmahni mitthi chu vui rawh se," a ti a (Matthaia 8:18-22)

Kristian kan intih hian thil hming emaw, pawl hming pakhat ve mai a ni hauh lo va, a awmziaah chuan Krista zuitute
tihna a ni. He thumal hi kan hmang nasain, Kristian ram, Kristian zaa za kan inti a, chutihrualin 'Kristianna' tihin kan
thinlung a den dan erawh chu a danglam hle si. Kristian kan intih hian kan nitin nun, zirna leh hnathawh zawng zawng
thlengin a nghawng tur a ni tih erawh kan ngaihtuah ngai hauh si lo.

Kathryn Dick-i chu Nigeria rama Ibadan khaw kianga tleirawlte camp thinna hmuna rawngbawltu pawimawh tak a ni
a. An ngaihsan em avangin Nigeria khua leh tui nihna an pe ta hial a. Pa pakhat chuan, 'Pathian i hriat duh chuan Miss
Dick-i hmu mai rawh," a ti hmiah mai a ni. Kristianna hi nun zawng zawng nena nunpui tur a ni a, Isua zuitu nih hi
peih châng châng atan chauh a ni lo.

Isua rawngbawlna
Châng kan tarlan hi Isuan Galilee biala rawng a bawl lai chanchin a ni a, Matthaia 8:1 - 10:42 chhung hi Galilee rama a
rawngbawlna hrang hrang tarlanna a ni. Mat. 8:1 atanga 9:38 chhungah hian Isua thusawi hrang hrang leh thilmak
tih thenkhat lakkhawm a ni. 8:1-17 chhungah chuan tihdam rawngbawlna a neih pathum tarlan a ni a. Phâr tihdam a
hmasa ber a, chumi hnuah sipai za hotu nau a tidam leh a, Petera pizawn a tihdam hnuah mi tam tak tihdamin a
thilmak tih a khaikhawm a ni.

Hetiang, thilmak ti thei, damlo tidam thei zirtirtu chu Galilee bial hian an ngaisang em em a, a zirtir nih chu a
thlakhlelhawm hle a, inchhuanna tham pawh a ni. Mipui vantlang pawhin a zirtirte chu an be thain an tlawn hle ang,
tih a rinawm a. Tunlai ang chu ni se, nu tam takin an fanute pasal atan an îtzawng tak, pa tam takin chaw eia an koh,
'A zirtirte zinga mi kha kan laina hnai tak a ni' an tih duh tur ang chi a ni. Amah Isua ngei pawh an chhungte a nih
theih dan an dap ngat ngat ang a, 'Keini pawh Nazareth khaw chhuak ve tho' tih atanga insawi luh tum eng emaw zat
an awm ngei ang.

Isua zui tum Lehkhaziaktu


Chutianga miin an ngaihsan a, amah zui nih an châk lai tak chuan lehkhaziaktu pakhat a rawn kal a, Isua zuitu nih a
duh thu a rawn sawi ta. Isua chuan, "Sihalten kua an nei a, Mihring Fapa erawh hi chuan a lu nghahna a nei lo," tiin a
lo chhang a ni. He lehkhaziaktu hian Isuan a nih dan a hrilh hian zui a phûr leh vak lo a ni ngei ang, a chanchin hmun
dangah kan hmu leh ta lo.
Lehkhaziaktu hi Matthaia chuan Isua zui tum hmasa ber angin a tarlang a. Lehkhaziaktu hi sunagog-a zirtirtu an ni a,
training eng emaw tal nei an ni thin. 'Zirtirtu' (Rabbi) pawh hi lehkhaziaktute an kohna a ni a, zahna entirna a ni
bawk. Miina an zah, sakhaw hruaitua an ngaih, mipuite zirtir thintu meuh pawh Isua zirtir nih a châk a, Isua bulah a
rawn dil tawl mai a ni. Hei hian Galilee biala Isua rawngbawlna ropuizia leh, miin an ngaihsanzia a lantir. A hunlaia
mithiam, training nei tha, mipui vantlang chung lama ngaih meuhin Isua zirtir nih a rawn dil hi a namai lo hle a ni.

Lu nghahna nei lo mi hi miin an ngaihsan loh leh, retheia an ngaih a ni thung a. Vakrawlai mai mai, in leh lo pawh nei
mumal lo, belh tur pawh nei lo a nih thuin Isuan a lo chhâng a, lehkhaziaktu hian chutianga nun chu a zuam leh chiah
lo a, a inhnukdawk ta a ni ngei ang, hmun dangah lehkhaziaktu, Isua zirtir nih tum chanchin hi hmuh tur a awm zui ta
lo. Mi tam tak chuan Isua zirtir nih hi khawtlang leh tualchhunga ropuina, mi ngaihsan nihna tur emaw kan ti thin a.
Kohhrana kan tel a, kohhran rawngbawl hna phur taka kan thawh chhan pawh hi chutiang vang chu a ni fo. Mahse
Isua zuitu tak tak erawh chuan in leh lo sawi tur a nei hman lo va, dawmhlumtu tur tu nge ni ang, tih a ngaihtuah
hman lo.

Lehkhaziaktu ang hian Isua ropuina lai chauh thlirpui a, a hnung zuitu nge kan nih a, sihalte takngial pawhin kua an
neih lai a, in leh lo nei lo kawp, hmun nghet nei hman lo khawpa zuitu? Isua ropui lai chauh thlira zuitute hi a ni lawm
ni, Pilata in tual a, "Khengbet rawh" tia autute kha. Isua kan zui dan hi i ngaihtuah chiang ang u.

Mihring Fapa
Isua hian amah insawi nan Mihring Fapa tih hi a hmang thin a, midangin amah sawi nan an hmang lo thung. Isua sawi
nana hmangtu awm chhun chu Stephana kha a ni a. Lunga an den hlum dawn khan van inhawng a, Mihring Fapa a
hmuh thu a sawi a ni (Tirh. 7:56), kha bak kha chu midangin Isua sawi nan an hmang lo; amah Isua chauhin a hmang a
ni. Matthaia ziakah hian Mihring Fapa tih hi vawi 30 a lang a, Marka ziakah vawi 14, Luka ziakah vawi 25, Johana
ziakah vawi 13, Tirhkohte Thiltihah vawi 1, hmun dang, Septuagint atanga lak chhuahah vawi 3, a vaiin Thuthlung
Tharah Mihring Fapa hi vawi 86 a lang.

Mihring Fapa tih hi Isuan mihring a nihna sawi lan a tumna pakhat a ni a, chu bakah a tuar leh thawh lehna sawi nan
te a hmang a, hei bakah hian nakin huna a pawimawhna tihlan nan a hmang bawk. Isuan Mihring Fapa tih a sawina
tam takah hian a tuar turte nena sawi zawm a ni a, a thawh lehna turte nena sawi a ni bawk.

'Mihring Fapa erawh hi chuan lu nghahna hmun a nei lo' tia Isuan a sawi hian amah zuitute chuan a tuar ang an
tuarpui peih tur a ni, tihna a ni. Mite hmaa a mualpho thei ang bera an sawisakna te, thihna zawnga thihna rapthlak
leh, anchhedawng thihna hialte pawh tâwk huam, tawrh huam an ni tur a ni, a tihna a ni bawk. Galilee rama mite
ngaihsan khawpa rawng a bawl a, Jerusalem-a lal anga a luh laiin, Jerusalem-ah vêk mualpho thei ang bera sawisak
tihhlum a ni a. Chutiang bawk chuan amah zuitute chuan ropui lai leh hmingthan lai nei mah se, tawrh leh
mualphona an hmachhawn tel a ngai a ni, a tihna a ni. Hetiang hi keinin kan huam em? Isua kan zui dan hi hla deuh
tak, a him chin atangin em ni kan zui? Chutianga zuitute chu tuman Isua zuitu tak takah an chhiar ngai lo.

Isua zuitu khawvel thlahlel


Isua zuitu zinga pakhat chuan a chhungtea a tih tur tih phawt a dil a ni. Chu zirtir chuan, "Lalpa ka pa mi vuitir zet
rawh," tiin a ngên a, Isua erawh chuan, "Mi zui rawh; mitthiin anmahni mitthi chu vui rawh se" a ti a ni. Judate
ngaihdanah chuan mahni pate thlân thlenga thlah liam hi fapa mawhphurhna pawimawh ber a ni a, khawtlang
ngaihdan leh Judate ngaihdanah chuan a pa vuinaa tel lo fapa chu fapa lak tlak loh let der a ni.

Zirtir pakhat, a pa vuitir zet tura diltu pawh hian fapa a nih anga a tih tur a hria a, khawtlangina an ngaihdan turte
pawh a hria a, mahse Isua chuan chung zawng zawng ai chuan amah chu dah pawimawh ber turin a duh a, a hrilh a
ni. Isua hian amah zuitu ni tur chuan in chhungkhur lam ngaihpawimawh hmasak a phal lo va, amah chu a laiah, a
pawimawh bera awm a duh a. In chhungkhura mawhphurhna aiin a zuitu nih hi a dah pawimawh hmasa a ni.

Mi tam takin Isua zui kan tum dan chu kan in chhungkhur leh keimahni pawimawhte dah pawimawh hmasa chunga
zui a ni a, hei hi Isua chuan, "Mitthi chu anmahni mitthi vêkin vui rawh se" a ti mai a ni. Kan hna pawimawhte thawh
hmasak phawt a, chhungkuaa kan ngaih pawimawhte ti hmasa phawt a, kan zirlaite zir hmasak phawta amah zui kan
tum thin. Isua hian heng zawng zawng ai hian amah dah pawimawh turin min duh zawk a ni. Taksa lam thil dah
pawimawh hmasatute tan Isua hi a zui theih loh a ni.

Isua zuitu
Isua chuan amah zuitu, Kristian ni tur chuan a kraws putpuitu tur a duh a (Mat. 10:38), lainate aia amah thlangtu,
chhungte aia amah dah pawimawhtute a duh a ni (Lk. 14:26). A neih zawng zawng pawh ui lova a mamawh leh
retheite hnena pe phal hi amah zui turin a duh (Mt. 19:21). In leh lo din hmasak ngai pawimawh a, larna leh
hmingthanna duhtu, ropuina ngainatute tan Isua zui hi thil harsa a ni a, khawvel thlahlel a, chhungkaw thlahleltute
tan Isua zuitu tak nih a harsa thin.

Kristian, Isua zuitu chuan khawvel mawina leh nawmna aiin Isua a thlang tur a ni a, midangte tan a nun a pein, a hun
leh thâ pawh a hmang ral tur a ni. Hetiang mi hi miin an hmuhin Isua zuitu a nihzia an hria a, Kathryn Dick-i ang hian
miin amahah Isua an hmu thin a ni. Isua hi engtiangin nge kan zui ve a, eng chen nge kan zui? Isua zuitu tak tak kan ni
em? tih i ngaihtuah fo ang u.

Eng nge zalênna?


Khawi hmunah pawh hian zalên loa inhriatna te, chêp tlata inhriatnate hi a awm zel mai a. Hman deuh khan Mizo
thalaite kan zalên lo, kan chêp tia au vak vak pawl kha thahnem tak an awm a. Zu khap chungchangah te, khawtlang
inkhuahkhirhna leh inkaihhruaina chungchangahte kan zalên lo an ti a. Kan zalên lo, an tih ruala rilrua rawn lût nghal
chu zalênna hi eng nge ni? tih hi a ni. Zalên duhte khan eng ang zalênna nge an duh le?

Mihring hi kan pian chhuah atang hian zalên tur rênga piang kan ni em? Kristian thlirna atang chuan zalên tur rênga
piang kan ni loin a lang tlat! Pathian bawih ni tura piang kan ni a, Pathian bawih atanga tal chhuah kan tum a, zalên
kan tum hian Setana bawiha awm turin kan bei, tihna chauh a ni. Hotu pahnih an awm a, tu rawng zawk nge kan
bawl dawn, tih hi kan duhthlanna zalênina a thlan tur a ni mai. Kristianna atanga thlir chuan, mi thenkhatin, ka zalên
lo, an tih hian, 'Thil sual tih ka duh e' an tihna tluk a ni thei tlat. Kristianten, 'Kan zalên lo' an tih chuan, 'Thlamuang
leh duh ang takin Pathian kan be thei lo,' an tihna a ni thei thung ang.

Mihring inrelbawlna thilah pawh hian zalênna hi khuahkhirhna awm lo chuan zalênna tia koh ngam a ni kher lo ang.
Duh duh ti thei tura mihring hi thlah zalen ni ta se, a bula mite zalênna a tichhe ngei ang, chuvang chuan
khuahkhirhna a pawimawh a. Dân a awm a, chu bakah chuan hnam tinin kalphung leh inkaihhruaina kan nei bawk.
Chumi bak bawhpelh tum emaw, hengtena a khuahkhirh theih piah baka awm hi zalênna dik a tling hauh lo ang.

Mi thenkhatin mimal zalênna an sawi vâwng lutuk te, mimal dikna leh chanvo an sawi chiam chiam hi a bias a, lehlam
dikna leh chanvo an ngaihthah thin. Mi pakhatin khawtlang pawi a sawi a, khawtlangin an zilh a. Pawl pakhat chuan
thil tisualtu dikna leh chanvo an chawivawng viau mai a. Hei hi âwn lam nei ngal rân a ni a, chuvang chuan a lai thei
lo hrim hrim. Kha pain midangte dikna leh chanvo a palzutsak tawh dan kha thlir tel a pawimawh hle mai. Mizo
society hi collective society a ni a, vantlang nun leh hamthatna hi kan ngaihtuah hmasa ber fo. Kan khawtlang
dinhmunah hi chuan mimal dikna leh chanvo hi thil dang zawng zawng aia dah hmasak ber a dik lo mai thei.
Khawthlang ram tana tha tak hi kan ram tan a tha ve kher lovin, kan khawtlang leh an khawtlang nun a inpersan a,
mimal nun dan pawh a inang lo.

Mihring kan nih chhung hian zalênna tak tak hi a awm lo ni zâwkin alang a. Zalênna kan tih hi Thomas Moore-a'n
Utopia a tih ang deuh kha niin alang mah zawk. Zalênna tak tak hi chu a thu chauh a ni a, kan nitin nunah hi chuan
zalênna hi awm lo. Miin zu zalên taka in a duh a, a in a, a in zel a, a nihna takah chuan a zalên lo a, zu bawihah a awm
zawk a ni. Hna theihtawpa thawh kan duh a, kan thawh theih hian kan zalên tihna a ni lo, kan hnathawh bawihah
khan awm a ni zawk. Mitin hi eng emaw bawiha awm vek kan ni a, (thlarau thil kher ni lovin, thil/material te pawh),
kan awmna sa atanga thil eng emaw dang bawiha awm kan duh avangin zalên lo niin kan inhre thin zawk mai a lo ni.

Kan duh ang apiang hi engtikah mah kan ti thei dawn lo. Kan duh ang chiah chiahin engtikah mah kan awm thei dawn
lo. Chumi awmzia chu zalênna kan tih hi kan duh ang ang tih theih emaw ni lo. Khuahkhirhna hnuaia inrem tlang taka
awm hi leia zalênna kan tihin a tum a ni zawk a. Chumi piah lam a, innghirnghona thlen zawng te, midangte tithlabar
leh tichiai zawnga awmte theihte hi zalênna a ni ngai lo. Zalênna tak tak chu mihring kan nih chhunga neih theih a ni
lo a, thih hnu piaha thleng tur zawk a ni.

Kan rilru hi thil pakhat hnuaia rei tak awm daih lo a ni hrim hrim a. Tupawh mai hian kan nun kan hman chhung, hun
eng emaw ti-ah khan thil thar leh thil danglam ngaihven a, hria a, tihchhin châk kan ni hlawm. Hetiang hunlai hian
zalên loa inhriat hi a awl viau thin. Tin, eng emaw châk leh duh êm êm kan nei a. Chu chu awlsam takin kan
tihhlawhtling thei lo a, emaw kan tihhlawhtling thei lo hrim hrim a, chung avang chuan zalên lo riau, chêp riauin kan
inhre thin. Zalênna kan ngaihdan leh kan duh dan hi mihring rilruin, a duhzawng leh a châkzawngin a kaihruai nasa
em em. Pawimawh tak mai chu a tâwk chin hriat hi a ni. A tâwk chin hre lo tan khawi hmunah mah zalên ang rim hi a
nam tak tak thei lo. Mihring kan nih chhûnga zalênna awmzia chu pakhat chu kan chunga thuneituten kan thatna tur
min duhpui taka awm tura min tih leh duh dan anga awm mai hi a ni âwm e. Chutiang chuan nung mai ila, kan
zalênin kan him a ni ang.
_______________
Published on Vanglaini April 9, 2014 (Wed)

Silo hre reng rawh


Jeremia 7:1-15
Jeremia rawngbawl hunlai hi Juda ram tan chuan hun harsa leh, thuthlukna siam harsat hunlai tak a ni ngei ang.
Assuria râl lianin Israel ram (hmar lam) a tutlâwm a, salah a hruai darh vek a. Assuria sorkarin a rawn bei ve mai ang
a, tih hlaua an awm lai takin , beisei loh deuh maiin Babulon sorkarin Assuria sorkar chu a rawn tutlâwm dêr a.
Politics lamah chuan khatih hunlai khawvel politics inlumleh nasat ber hunlai a ni ngei ang.

Babulon lal Nebukadnezzara chuan Assuria a hneh a, a lalna a tihngheh hnu chuan Judai ram lam a hawi a, a thal
fangten Jerusalem an tin to a. Hnam lian leh chak zawkte kuta tlu mai thei dinhmuna an din lai hian Juda ram chuan
innghahna nghet leh tha, tlo leh rinawm a zawng a. Sala hruai darh an hlau a, hnehchhiaha awm ve mai an hlau a,
chuta tang himna tur an ngaihtuah a ni. Chutah chuan rin dan dik lo, ngaihthatna awmze nei lo hmangin an
inthlamuan a, him dawnin an inhria a ni. Chutah chuan Pathian chuan Juda mipuite chu vaukhânin, ama duhzâwng
zawng zawk turin Jeremia hmang hian a thu a puang chhuak a ni.

Thlamuanna dik lovin Juda a thlamuang


Dinhmun derthâwng taka an din lai chuan Pathian tak ring si lovin, a behbâwmah rinna an nghat a. Thlamuanna tak
tak thleng si lovin, a sir velah an thla an ti muang chawp a. Jer. 7:4-ah chuan LALPA in, tempul hmanga an inthlamuan
thu kan hmu. Pathian tak thleng si lovin, Pathian duh dân zâwm chuang lovin, a in hmang chuan an inthlamuan a.
Jerusalem chu Pathian khawpui a ni a, a in, tempul awmna a nih avangin Babulon chuan a la thei dawn lo niin an ngai
a, chu chuan an thla a ti muang a ni. Chutihlai erawh chuan Pathian duh dân an zâwm lo nasa hle thung a, Pathian In
chu suamhmangte pûkah an siam a ni (Jer. 7:11).

Inthawina an hlân nasa a, pâwn lam atanga an landân chuan Pathian chu urhsûn takin an bia a, an chhungril erawh
chu rukrukna, uirena, tualthahna, dâwta chhia chhamnain a khat a (7:9), hleihnei takin ro an rêl a, mi rethei leh
chhumchhiate an rapbet a. Pâwn lama an urhsûnna hmangin an chhungril thlamuan chawp an tum a. Inthawina an
uar avang chuan chhanhima awm an inbeisei a ni. Mahse, Pathian chuan pâwnlam thianghlimna aiin chhungril a en
zâwk a, an thlahtute hnena a lo pek tawh rama an chên reng theih nan chuan an tih thin sualte an bânsan a ngai a ni
(7:3). Pathian rawng thin lung tak taka an bâwl chauhin Babulon lak atangin Pathian chuan a chhanhim dawn a ni.

Dâwt thu hmangin an inthlamuan chawp a (7:8), Mosia hnena dan thu pek zawng zawng chu an bawhchhe fai vek
tawh emaw, tih tur an ni a (7:9), an sual tih inthiam lovin tempulah an kal a, tempulah chuan duh tâwk an ngah a,
tempul an chhuahsan hnu chuan an sual tih an bâng chuang lo. Tempul-a an va inkhawm avang khan ti tha ta viauah
an inngai a, 'chhan chhuah ka ni ta' an ti a (7:10). Mahse, thinlung hmutu Pathian chuan engkim a hmu vek si a ni
(7:11).
Pathianin engtin nge a chhân?
Pâwnlawi taka Pathian an biak a, amah ni lo, thil danga thlamuanna tur an zawn lai chuan Pathianin Judate chu an tih
dan tha lote an bansan loh chuan Silo ang maia Jerusalem a chantir tur thuin Judate chu a vaukhân a. Silo khua hi
Israelte Kanaan rama an insawhngheh hnua Thuthlung Bâwm an dahna hmun a ni a. I Samuela 4-ah chuan Puithiam
Elia leh a faten Thuthlung Bâwm chu an enkawl a. Mahse, Elia fate suahsualna avangin Pathian chuan Israelte chu
Philistia kutah a pe a, Thuthlung Bâwm pawh chu an laksak hial a ni. Pathian awmna hmun ber nia an ngaih chu an
suahsualna avangin Pathian chua hmelmate kutah a pe mai. Judate hian Pathian an hmuhna tur a nih chuan Pathian
Jerusalem, Judatena an ngainat a, Pathian chênna nia an ngaih pawh hi hmelmate kutah a pe hreh hauh lo a ni.

Judate hian an thilsual tih thin an bânsan loh a, Pathianin an hnena a thusawite an ngaihthlak duh loh chuan
Jerusalem hi hmelma kutah a pe mai dawn a ni, tiin Jeremia kaltlangin a sawi a (7:13,14). An thil tiohsual an bansan
loh chuan Ephraim (Israel) te ang bawkin Pathian chuan a paih chhuak dawn a ni.

Innghahna dik chu Isua


Judate ang bawk hian tunlai ringtute pawh hian innghahna dik lovah kan innghat thei a, kan innghahna leh kan
thlamuanna hi Isua nge, Isua thleng pha chiah lo hian a sir velah kan thlamuang zawk? Krista taksa leh din kohhrana
member pakhat kan nih avang ringawta thlamuang tur kan ni em? Judate pawh kha Pathian khawpui ti meuha an
sawi Jerusalem-a an awm a, Pathian tempul-a an inthawi thin avang ringawtin Babulon an pumpelh lo va, salah kum
40 chhung zet an tâng a nih kha. Krista taksa, Krista din kohhrana member kan nih avang ringawt hian kan thla a
muang ang e, Lal Isua duh dan kan zawm loh va, thinlung taka Lal Isua kan hnaih chuan si loh chuan keimahni leh
keimahni kan inbum lek fang a ni ang.

Matthaia 13:41 chhoa buh lem leh buh tak chungchanga tehkhin thu kha kan hriat reng a pawimawh. Tempulah
kalin, inthawina hlân zutin, thilpêk rawngbawlna lamah sâng hle mah ila, inthawina aia thuawih duh zawktu Pathian
mithmuhah chuan buh lem chauh kan ni thei. Buh lem kan nih chuan hun hnuhnung rorelna niah meia hâlral tura
thiamloh chantir kan ni dawn a ni.

Mizote hi Pathian zawn chhuah leh a thlan niin kan insawi a. Kristian ram kan ni, tiin, insawi insawi mah ila, a miten
amah an hmuhfiah theihna a nih dawn phawt chuan a hming awmna thin Silo leh Jerusalem pawh hmelma hnena pe
phaltu Pathian hian kan hmelmate hnenah min pe phal a ni tih hria ila. Pathianin a duh chu thinlung taka ama
rawngbawltu a duh a. Isua Krista kawng tluana zuitute hian chatuana hlimna, Van Kanaan thar an luah ang. Kan
hnam himna tur chu ILP a ni lo va, Isua a ni. Chîmrala kan awm tur leh tur loh chu Isua rawng thinlung taka kan bawl
leh bawl lohin a hril ang. Silo chunga Pathianin thil a lo tih tawh leh, Jerusalem meuh pawh sihalte mutna hmun siam
a lo nih tawhnate hi hre rengin, thlarau leh tih tak zetin Lalpa rawng i bawl ang u.

THLARAU THIANGHLIM LEH TUNLAI KHAWVEL


               -                     RE Ralte              

Tunlai khawvel hi Thlarau Thianghlim lar lai hun ber a ni mai thei mai awm e. Tun hma chuan Chhandamna
Camping te, Crusade te an nei thin a. Tunah chuan ‘Thlarau Thianghlim Crusade’ nei te pawh an awm ta
mauh mai. Tawngtainaah meuh pawh kan Lalpa min hrilh anga Pa Pathian au lova Thlarau Thianghlim
hnena tawngtai ching kan awm. Isua Krista leh a hnathawh aiin Thlarau Thianghlim leh a hnathawh kan uar
a, kan ngaisang  ta mah mah ni mai theiin a lang. Thlarau Thianghlim nihna leh a hnathawh-ah kan chian loh
chuan beisei loh tawp tur beiseiin uar loh tawp tur kan lo uar reng thei a ni.
            Tunlai khawvela Thlarau Thianghlim hnathawh thuang hnihin kan chhui ang a; a tawpah khaikhawm
kan tum dawn nia.
Thlarau Thianghlim hnathawh tunlai khawvela kan hmuh theih thenkhat
Khawvela sualna pung zel kan hmuh hian Thlarau Thianghlim-in hna a thawk ta lo emaw ni tih mai a
awl thei. Ringtute kan beidawng mai tur erawh chu a ni lo. Kan hriat thiam chin leh thiam loh chinah chawl
lovin hna a la thawk reng a ni.
Lehkhabu pawimawh tak Operation World ziaktu Patrick Johnstone-a chuan 1979 vela khawvela
Chanchintha hrilna hmun harsa bera a ngaih Mongolia-ah chuan Kristian 40,000 aia tam an awm tawh a,
chutiang ram tho Albania pawh tunah chuan inhawngin Kohhran a din belh reng tawh a ni. China ramah
chuan tunhmaa an beisei phak ngai miah loh Kristian maktaduai 100 aia tlem lo awma ngaih a ni ta. Muslim
ram Iran, Algeria leh Sudan-ah te chuan Kristiana inleh boruak a tleh mek; Mozambique, Cambodia leh
Nepal-ah te pawh kawl a eng zel.
Thlarau Thianghlim hnathawh ropui
1.         Kristian ram hmasa Sapram (Europe)-ah chuan Biak In te ruak hei huaiin, Kristianna tlahniam mah
se khawmualpui dang Africa, Asia leh Latin America (AfAsLA)-ah te chuan an pung hle thung. 1960-ah
khan heng rama Kristian zawng zawng chu 35.3% chauh an ni a,  2010-ah chuan 63.2% an ni tawh a ni.
Historian Philip Jenkins-a chhut danin kum 2025-ah chuan khawvel zawng zawnga Kristian 70% chu tuna
ram hnufual kan tih AfAsLA-ah an awm tawh ang. Heng thil thleng avang hian tunhmaa Mingo sakhua bik
emaw an tih kha tunah chuan a ngo lo zawkte sakhua a ni tan tawh a. Khawvel pumah Kristian percentage
chu danglam tam lo mah se hei hian a entir chu kum 200 chhung vela Chanchintha hril hna kha Lalpan mal a
sawm a ni tih hi a ni. Tin, Kristian tihduhdahna ram China, India, Sudan Ethiopia, Vietnam, Iran leh
Myanmar-ah te Kohhran a thang a, a insawhnghet mek zel.
2.         Chanchintha hril ngai pawimawh Kristian (Evangelical Christians) an pung nasa hle. 1960 khan mak
89 (2.9%) an ni a, 2010-ah chuan mak 546 (7.9%) an ni tawh. Hei hi mahni ram theuha, mahni thiam ang
anga Chanchintha hril rah a la ni leh nghal. Khawvel pumpuia mihring pun dan ai daiha a pun dan hi a san
avang te hian Thlarau Thianghlim hnathawh tih loh rual a ni lo.
3.         Kum 1980 leh 1990 chho-ah khan midangte taksa mamawhna phuhru tura Kristian tanpuina a nasa
hle. Non-Governmental Organization kan tih ang chi hi khawvel pumpuia sum tamna ber 8-na a ni phak a, a
hlut lam hi dollar vatelubeuh 1 ($ 1 trillion or mak mak 1) a ni phak. Hetiang taka thil a lo nih chhan chu
Chanchintha hril hriat thiam danah hmasawnna a lo awm a; chanhai te enkawl, retheite dawm kan,
hnehchhiahte zalenna thawh chhuah sak te hi Pathian hmangaihna lantirna hna Kohhran tih ngei tur a ni a,
Chanchintha hril hna pawimawh a ni tih hriat chhuahna lian tak a lo awm tak avanga heng thil te hi lo thleng
a ni.
4.         Kan Lalpa Isua Krista thupek hnuhnung hi khawvel pumpuia Kristianten kan buaipui ta. Tunhma kha
chuan Khawthlang ram deuh chauh hi missionary tir thin an ni a, tunah chuan South Korea hian UK lehpelin
USA hnungah pahnihna a ni ta daih. India ram pawh hi missionary dawngtu ni mah se tir chhuaktu
pawimawh tak a ni tho bawk a ni.
Tunlai khawvela Thlarau Thianghlim chet dan chung chang
            Thlarau Thianghlim chet dana mite sawi tam ber chu Pentecostal/Charismatic/Third Wave
movement ho zia hi a ni. 1980 vel atang khan Third Wave a rawn lar tan a. A hming awmzia chu ‘Thlarau
Thianghlim thawh thumna’ tihna mai a ni.[1]         Pentecostal movement-ah chuan Thlarau Thianghlim
chang leh chang lo inthliarna a na hle a, Pentecostal kohhran pawh a ding nual a ni. Kan rama Kan hriat lar
tak United Pentecostal Church kan tih pawh hi he harhna lo thlengin a hrin chhuah a ni tel a.
Amaherawhchu, Pentecostal zawng zawng deuh thaw hi keini anga Trinity thurin ringtu an ni.
            Pentecostal kan tihte chuan:
(i)                 Thuthlung Thara Thlarau thilpek kan hmuh zawng zawng hi tunlai khawvelah kan   hmu vek tur a ni,
(ii)               Thlarau Thianghlim baptisma hi pian thar hnua chan tur a ni a, ringtu zawng zawngin chan theuh kan tum
tur a ni,
(iii)             Miin Thlarau Thianghlim baptisma a chan chuan tawnghriatloh a nei ang,

tih te hi an zirtirna te an ni. Charismatics ho erawh chuan inlarna, tihdamna, thilmak, tawnghriatloh, thlarau
dik leh dik lo hriat theih, tawnghriatloh hrilhfiahna zawng zawng hi tunlaia awm turah ngai chungin
Pentecostal hmasa te ang lo takin inlakhran tul an ti ta lo. Tawnghriatloh neih kher phut lo leh Thlarau
baptisma pawh pianthar hnua thleng ngei tura ngaih pawh hnawl an awm nual.
            Third Wave –ah erawh chuan thui tak an insiam tha tawh a. Thlarau Thianghlim baptisma leh
piantharna  sawizawmin  tawnghriatloh pawh ringtu zawng zawngah an phut lem lo a. ‘Thlaraua khah’,
‘thlarau tih chak’ lam an buaipui tawh zawk. Pentecostal/Charismatic ho uar zawng zawng hi chu an uar ve
deuh vek tho va, mahse thluk dan dang deuha thlukin ringtu zawng zawng chhunga ‘thilpek’ chi khat angin
an sawi a ni. An thu lak dan lo danglam ta chu hei hi a ni. “Lal Isua hun laia chhinchhiahna leh thilmak
zawng zawng kha vawiina beisei tur a ni a. Chanchintha hi chung thilmak tihtheihna nen chuan kan hril tur a
ni,” an ti a, an Chanchintha hril dan chu Power Evangelism a nih avangin damlo tihdam, ramhuai hnawh
chhuah leh Pathian inpuanna dawn leh sawi chhuah a tel zel a ni.
Mizote leh Pentecostal/Charismatic/Third Wave Movement

[1][1] First wave chu Pentecostal movement (1906), Second Wave chu Charismatic Movement (1960).
Min hringtu Wales Kohhran kha keini aia Presbyterian ni hnuhnung an ni a. An kohhran kha harhna
(revival)-in a sawi nasat, an hming hmasa-ah pawh Calvinistic tih mai duh tawk lova Calvinistic- Methodist
inti hial an nih avangte pawh kha a ni ang keini ho pawh hi Harhna tihnun leh Pentecostal zia deuh nei
kohhran kan ni ta tlat. Kan rama harhna a lo thlenin ze nawi tak tak, ram danga Presbyterian (Reformed)
kohhran hung tak tak tena an tuar theih loh tur a awm thin. Kan vanneihna chu hruaitu hmasa ten thiam tak
leh inbuk tawk taka min lo kalpui thei hi a ni.
Thlarau hnathawh hlim harhna te, khurh te, taksa sawina, hnung zawnga thui tak tak kal,
inkhawihthluk tih te hi Mizo kohhranah hian hmuh tur a awm thin. Mahse thil mak tak mai chu Pentecostal
te ngaih pawimawh em em tawnghriatloh hian hmun a chang sang ngai lo; nei an lo awm a nih pawhin
thlarau pawlna sang bika ngai lovin rilru leh thinlunga khat liam phuh chhuahna pakhatah kan ngai ve mai
niin a lang. Third Wave zia kan sawi – tawngtai damna leh ramhuai hnawh chhuah phei chu tun hnua kan
chawk luh niin a lang. Inlarna/Pathian inpuanna thar tih phei chu Kohhran hian chaw tak khukin kan
khukpui ngai lo a ni ber e.
Mizo zinga Charismatic/Third Wave taka rawng bawltu langsar zual te chu Evan. Lalchungnunga,
Evan. Faktea, Evan. Mimi, Evan. Remtluangi te hi hriat hlawh zual deuh niin an lang. Han sawi ta mai mai
ila, ziaktu lar tak Upa Dr. P.C. Biaksiama hi makna tak a nei. He Charismatic movement do tak
Dispensational theology hi kawng tam taka pawm a, a zirtir laiin Charismatic movement hi tuipuiin a uar ber
pawl a ni thung si.
Chhinchhiahna leh Thilmak chu engtianga dawnsawn tur nge?
Pathian thiltihtheihna hi hmuh kan chak a. Miin Pathian hming chhala thilmak tak te an tih chuan kan
ngaisang lo thei thin lo. Kan sawinawi phal lova, chik taka zir chian pawh kan ngam lo hial thin. Chuvangin
vawi tam tak chu bumin kan awm fo tih hriat hmasak a tha awm e. Thlarau leh Thutak inchen renga Pathian
hi biak tur a nih avangin ‘thlarau’ nia kan hriat kha a tawk ngawt lova, ‘thutak’ pawh a ni tur a ni.
Tihdamtheihna
Tihdamtheihna nei nia inchhal leh nei nia kan hriat an awm nual mai. Khawvelah Benny Hinn,
Kenneth Hagin, Joel Osteen, Joyce Meyer (Tunhma deuh khan Oral Roberts, Kathryn Kultman) tih te an lar
hle a. India ramah D.G.S. Dhinakaran, Paul Thangaiah tih te hian rawngbawlna zau tak an nei. Sawi tawh
angina Mizo zingah chuan Pi Remtluangi hi tunlaia hriat hlawh ber chu a ni a, Fakte khan tunhma deuhin
thawm lian tak a nei bawk.
Hetiang mite an lar viau chhan nia lang chu an tihdam theihna lam aiin damlote mamawhna hi ni
zawkin a lang. Tawngtai dam thei pan zawng zawng an dam lo tih kan hria a, dama inchhal pawh dam tak
tak lo an awm leh thin tih kan hria. A boruak vung laia thil thleng zawng zawng hi chhui vek phei ila chuan
kan beidawng hlawm hlein ka ring. A pantu tam zawkte pawh hian, “Ka dam ngei ngei ang,” tia pan aiin,
“Ka lo dam palh mial mahna…” ti kan ni zawkin a lang. Nat hi a hreawm em a, a tuartu kan nih loh phei
chuan tumah indem thei kan awm lo a ni. Tawngtai dam theihna chungchangah heng thilte hi hria ila:
1.      Pathianin mihring thiamna leh puihna tel miah lovin tu/eng hmang pawhin a tidam thei.
2.      Kohhran ho tawngtaina aia ropui mimal tumahin an nei lo (Mt.18:19).
3.      Ringtu tawngtaina Pathianin a ngaihthlak duh bik riau a awm chuang lo. Min ngaihthlak sak vek (Jn.14:13-
14)[2].
4.      Pathianin hrisel tha leh dam reng turin min ti lem lo. Natna hi khawvel nihphung pakhat a ni a. A chang
chuan tuarna kara min pawl a duh thin.
5.      Ngaihthatna hian thui tak min tidam thei. Science leh mihring rilru zirna (psychology) thiamna atanga
chhutin taksa dam anga inngai tam zawk hi ngaihthatna avanga dam an ni zawk.
6.      Chhui chianin natna khirh tak tak (organic disease)[3] hi thilmak tih theihna hmanga tidam mai thei an awm
lo tluk a ni.
Lal Isua leh a zirtirte chuan khawlaiah te an tidam mai a, organic disease- phar, pian tirh atanga mitdel,
leh beng sahthlak hlim hial pawh a tidam a. Mitthi pawh a kai tho a ni. Tunlaiah chuan Thuthlung Thara
tihdam theihna ang kha a awm tawh lo. Tidamtheitu ropui taka kan ngaihte pawh hian an hnena kal zawng
zawng an tidam lova, an tihdamna hmun pawh khawlaiah ni lovin inchhung, rilru leh thlarau inhneh hle
(emotionally charged atmosphere) hnuah a ni. Amah ring duhlote pawhin Isua thil tih mak kha chu an awih
lo thei lo thin a. Tunlaia tihdamtheihna awih lotute chu a chik peih peihte hi an ni deuh chawk.

[2][2] Bible-in tawngtaisaktu tura a zirtir chu upate a ni. Hei hian Pastor leh Kohhran Upa (presbyters) a kawk a, an
ropui bik vang ni lovin Kohhran ai an awh vang a ni.

[3][3] Organic disease chu taksa chhe tawh a ni a, inorganic disease chu taksa hnathawh dan dik lo a ni.
Pathian Thu thiam tam takin tunlai khawvelah thilmak tihtheihna thilpek hi a awm tawh lovah an ngai
(Cessationism). Hei hi kan Reformed kohhran ziding kalphung a ni zawk mah mah [4]. John Calvin-a chuan,
“…tihdamtheihna  thil pek hi, thilmak tihtheihna dangte nen hian engemaw chhunga kan Lalpa duhdana a
mite zinga awm ni mah se tunlai khawvelah chuan Chanchintha hlir hlang hi ropui taka hril a nih theihnan
tih tawp a ni tawh,” a lo ti.[5] Kum za a liam hnuah America Presbyterian Pathian Thu thiam hmingthang  B.
B. Warfield-a chuan thilmak tih theihna thil pek zawng zawng hi Apostolte hun hnuah chuan a awm tawh lo
tiin lehkhabu pawimawh tak Counterfeit Miracles tih a lo ziak tawh a. Hetiang anga ngai hi tunlaiah pawh
mithiam an la chhuak reng.[6]
Hetianga an ngai hi mak kan ti letling hial mai thei. An tanfung chu hei hi a ni, “Chhinchhiahna leh
thilmak awm chhan chu Lal Isua nihna nemngheh leh miten an rin theihnan a ni a. Isua chanchin
nemngheha, Bible khawrpum a nih tawh avangin thilmak dang a ngai tawh lo; Tin, Thuthlung Thar thilmak
tih theihna ang kha tunlaiah kan hmuh tawh loh bawk avangin Pathianin he thilpek hi a pe tawh lo a ni,” tiin.
An pawm ang pawmpui diak diak a tul ber kher lovang a, mahse Bible an ngaihsanna leh Thutak an zawn
zia a chiang ngawt mai.
Ramhuai  Hnawh Chhuah
Chanchintha neih hma Mizote kha nat leh sat changa ramhuai hnena inthawi thin an ni tih kan hria.
Ramhuai chungchanga thil mak tak mai chu Zosapte khan ramhuai an hnawhchhuah kan hre lo. Mahse
chutih laiin “Kan ramah Chanchinthain ramhuai a um bo,” ti khawpin ramhuaite chu an tawmim ta a ni. Tun
hnaiah hian ‘ramhuai hnawh chhuah’ a lar chho leh ta hle mai. Hei hi Pentecostal Third Wave hrin chhuah ni
ngeiin a lang.
Thuthlung Thara ramhuai hnawhchhuah thu kan hmuh nual avangin Bible tanchhana hnawh chhuah
ve tur zawn ruai a awl a ni awm e. Ramhuai hnawhchhuah chung changah hengte hi hria ila:
1.      Bible-in ramhuai pai leh hnawh chhuah thu a sawi ngei a, [7] mahse Lal Isua Krista ringtu chunga a thlen thu
a sawi miah lo. Ringtu chu “Thlarau Thianghlim In” a nih avangin ramhuai a pai thei lo. Mahni pawh
inthunun thei lova a sawisa a nih phei chuan Thlarau Thianghlim aiin ramhuai a chak a ni mai dawn a. Thil
awm thei a ni lo. Ringtu a tibuai a nih pawhin a duhthlanna kaltlangin a ni zel ang.
2.      Ramhuai pai leh pai lo chu keini hriat theih rual a ni lo. A hretu chu Pathian a ni. Kristian rawngbawlna
pangngai- tawngtai sak, hmangaihna leh a dang dangte hi ring ngama Pathian kuta dah mai a tha. Taksa
emaw, rilru emaw buai mak sak deuh te hi hmuh ramhuai ngawt tur an ni lo. Tihsual theih a ni a. Mi tam
takin an tisual mek bawk. Tleirawl pakhat buaina tawk chu ‘ramhuai pai’ an ti a, a dam mai theih si loh
avangin an buai hle. Engemaw hnuah a Kohhran Upa pakhatin “Ramhuai pai i ni lo,” tia a hrilh chuan chu
tleirawl hmel pawh chu a eng sat sat tih a hmuh theih. Ramhuai pai nih chu hreawm a lo ti hle ni tur a ni. Rei
loteah a dam ta nghe nghe. Midang pakhat pawh ramhuai pai buaiin an lo buai a. A taksa chau mai a nih ka
rin thu ka sawi hnu chuan hnawh chhuah phet tum aiin ei tih that leh damdawi pangngai leh rilru hahdam
chu a lo ngeih hle a ni. Hetianga inpuhna hian thenawm khawveng karah inhuatna hial a thlen thei.
3.      Ramhuai chungchangah chuan a paia pai hi chu a case nep ber a ni. Ramhuaiin min hneha kan duhthu ngeia
sual Setana kawng zawh hi a hlauhawm ber. Chu chu ramhuai pai buai nen a dang chuang lo. Setana
duhzawng hlau miah lovin ramhuai a hlau ngawt lovang.
Inlarna/Pathian Thu Dawn
Tunlai khawvel buai taka Pathian Thu thar (?) dawn chu kan ngai ropui ngawt ang ti rawh u. Dawng
nia inchhal te pawh kan hmu thlarau bikin tharau nuna sang bikin kan hre tlat thin. Ngaihtuah chian a ngai
ngei mai. Upa J. Lalthankima inlarna thu te, Sangtei inlarna te, lehkhabu “Ralna Thing” tih Saikawt nu ziak
te kha kan chhiar duh hlawm khawp mai. Pathian Thu a bua kan kawl theuh hnuah pawh han dawng  thar

[4][4] Reformed theologian te cessationist an ni vek tihna ni lovin.

[5][5] John Calvin, Institutes of the Christian Religion, Library of Christian Classics, vols. 20-21, ed. John T. McNeill,
trans. Ford Lewis Battles (Philadelphia: Westminster Press, 1960), 4.19.18.

[6][6] Richard B. Gaffin, Perspectives on the Pentecost: Studies in New Testament Teaching on the Gifts of the Holy
Spirit (Phillipsburg,N.J.: Presbyterian and Reformed, 1979). John F. McArthur, Charismatic Chaos, (Hyderabad: Grace
to India, 1992).

[7][7] Thuthlung Tharah chuan Chanchintha bu leh Tirhkohte Thiltih bakah kan hmu lo va, lehkhathawn lamah lang
miah lovin ‘thlarau thilpek’ zingah ramhuai hnawhchhuah theihna hi a tel lo.
deuh thei nia kan ngaih chu kan ngaisang huam huam mai a ni. Inlarna leh Pathian Thu dawn chungchangah
hengte hi vawng tlat ila:
1.      Miin inlarna a lo hmu emaw, Pathian hnen atangin Thu thar a lo dawng a nih pawhin amah mimalah a tawp
mai tur a ni. A thu dawn chuan tu chungah mah thu a nei tur a ni lo. A hmutu tan leh midangte tana zawm
tur leh rin tur Pathianin a puan chu Bible hi a ni zawk. Thuthlung Thar ziah belh ngai lova khar a nih daih
tawh avangin inlarna dang emaw, Pathian thu thar dang kan mamawh tawh lem lo. Inlarna hmutu chuan
midang tan nilovin ama tan chauh a dawng a ni. Kan lo tuipuia, kan sawtpui a nih pawhin hetianga thu dawn
reng reng hian tumah a control tur a ni lovang.
2.      Rinna kawnga kalsual tam tak hi inlarna leh ‘dawn’ lam an uar luat vang a ni. Dr. Biakmawia, Vanawia tih
te hi Bible piah lam inlarna uar luat vanga kal sual an ni. Pathian Thu- Bible hi a dik lo thei lo mai ni lovin
‘a tawk a, a bak a awm lo’ bawk a ni tih i pawm tlat ang u. Siamthat hun laia Thurin zepui pawimawh em
em ‘Pathian Thu tawk zia’ (The Sufficiency of Scripture) hi kan kalsan tep tep thin. Bible piah lam beisei a
awl.
3.      Inlarna hi awm tawh miah lovin, Pathian Thu hi a hranpa takin hre tawh lo mah ila kan Kristian nun a buai
chuang lovang. Bible hi Thlarau Thianghlim thawk chhuah, a pek a ni tawh a. A tawk. Thlarau Thianghlim
chuan Bible hriat thiam theihna te, kan mamawh hun lai taka min tihfiahsak te, zawm leh awih thei tura min
tanpuite hi a hnathawh a ni. Bible kuah run chunga a dang la beisei hi kan tihtur ni awm lo tak a ni.
Thuthlung Tharin Thilmak chung chang a zirtir dan
Pathian Thu-in  thilmak chungchang a zirtir dang ngun taka kan ngaihtuah a tha. Bible phet chhuaka,
“Hetah hian a awm alawm,” tih ngawt hi a tawk dawn lo a ni. Bible-a ‘chhinchhiahna leh thilmak’ lo awm
chhan tawitein han zir lawk ila:
1.      Biblein chhinchhiahna leh thilmak a tih zawng zawng hi Pathian chhanchhuahna hnathawh hun bik laia
awm a ni thin.[8] Thuthlung Hluiah chuan Aigupta ram atanga chhanchhuah an nih hun lai vela mi kha an
chhuang hle. Chhuan lo awm zel te pawhin an hriat reng tur a ni (Deut 28:46; Sam 135:9; Neh. 9:10; Sam
105:27; Jer. 32:21; TT 7:36).
Chhinchhiahna leh thilmakte chu Pathianin a mite a chhanchhuah hna ropui a thawh lai bika thleng a
ni a. Engtik lai hunah pawh thleng tura zirtir leh beisei a ni lem lo. Israel ho tih tur zawk chu Pathianin
khawvel dan piah lama mak taka a chhanchhuah dan hriat reng kha a ni (Deut. 6:20-24). Thuthlung Thar
ziaktu Johana pawhin Isua Krista kan rin theihnana a ziak a nih thu a sawi (John 20:30-31). Tunlaiah
thilmak hmuh ve zel ni lovin, hun kal tawh hnu hriata rin kha a tum chu a ni.
2.      Lal Isua thil tih mak tam tak kha a sermon nena inzawm, a thuchah tifiahtu atana hman a ni. Entirnan,
chhangper 5 leh sangha 2 tihpun kha ‘nunna chhang’ a nih zia a sawi hma chiah a ni a (Jn. 6), Lazara kaih
thawh pawh kha “Kei hi thawhlehna leh nunna ka ni,”(Jn. 11) a tih hma chiah a ni. A dang pawh a awm nual
awm e.
3.      Nunphung pangngaia thil thlengte pawh hi ‘chhinchhiahna leh thilmaka’ ngaih a ni chawk (Ezk. 12:1-11;
24:15-27; Isaiah 20:3).
4.      Bible hian thilmak hi a tha zawngin a sawi vek lem lova, a hlauhawm zawngin a sawi ve bawk  tih hriat a
tha:
(a)   Pathian hna thawh pawn lamah thilmak hi a awm chiang a ni. Aigupta dawithiam ten Mosia iangin tiang
rulah an chantir (Ex. 7:8-8:18). Krista dotu lo chhuak turin thilmak tihtheihna nasa tak neiin mi a bum thin
(II Thes. 2:9-10; Thup. 13). Sakhaw dang huang chhungah hian thilmak ti thei hi an awm vek tih hria ila.
Chanchintha hrila khawvel hmun hrang hranga awm kual tawh Alan Cole-a chuan tunlaia Third Wave
movement chung chang hi ti hian a sawi: “Chhinchhiahna an tih zawng zawng (tihdamna, inlarna,
tawnghriatloh, ramhuai hnawhchhuah) zawng zawng hi ka tan chuan thil thar a ni lo. Heng zawng zawng hi
sakhaw dang betute zingah ka hmu ve vek. A danglamna awm chhun chu Kristiante chuan Isua hmingin an ti
a ni. Isua tana an thinlung hawng nan a na chu an nunah danglamna tak tak pawh a awm ngei ang. Chuvang
chuan alawm, tihdamna ringawt hi ka phurpui theih tehchiam loh thin. Isua pawh khan a tidam zauh zauh
chauh a ni a; mipui an rawn tam dawn lutuk phei chuan a kal bo san daih zel a nih kha.”[9]
(b)   Israel ho zinga thilmak tiha awm kha bumna hmanrua a ni thei. Deuteronomy 13:1-5 hi kan zir chian a
pawimawh khawp mai. Thilmak chu a tak a nih leh nih loh a sawi lova; ramhuai hnathawh a ti ngawt lo;
“Pathianin amah in hmangaih tak tak em tih a fiah che u a ni,” a ti mai a ni. Pathian tak hmingin Pathian mil

[8][8] Bible pumpui kan thlir hian hun pui pathumah chhinchhiahna leh thilmak buk bikna hun an hmu- Mosia leh
Joshua, ca. 1450-1390 BC ; Elija leh Elisa, ca. 860 -800 BC ; Krista leh Apostolte, ca, AD 30-60

[9][9] Alan Cole, The Southern Cross (April 1987), p. 13.


lo thil tih a ni fo (Jer. 28). Mosia tehfung theihnghilh loh tur chu hei hi a ni: “Zawlnei der chuan Pathianin
chhanchhuahna hna a lo thawh tawh hriatrengna kawng atangin a hruai kawi thei em?” tih hi a ni. Mosia
hunah chuan Exodus bua thil thleng kha a ni a, keini hunah chuan Isua Krista Kraws leh a Thawhlehna a ni. 
Vawiina kan inenfiahna tur a chiang a ni. Pathian hminga thilmak tih zawng zawng hi a tak a nih leh nih loh
a pawimawh ber lo. Ringa buaipui an awm zel ang a, ring miah lo an awm zel bawk ang. Kan chik tur chu
hei hi a ni – Hetianga rawngbawlna hian Lal Isua Krista hmangaihna thar leh Kristan Krawsa min tlanna leh
thihna hneha a thawhlehna te ngaihsanna kawngah min hruaiin min tanpui em?[10]
(c)    Thil hlauhawm pathumna, a chunga mi nena then hleih theih loh chu, mak leh danglam kan um luatah
Pathian tum kan thelh daih thei. Chanchintha bu li te hian thilmak mipuiin an phut a, Isuan an hnawl sak
vawi tam tak an sawi (Matt. 12:38-45; cf. 16:1-4; Mk. 8: 11-12; Lk. 11:16,29). Isua hi dawithiam, kan hmuh
leh duhzawng min tihsaktu atana ngaih mai a awl hle a ni ang. Hmun hnihah Lal Isuan Jona chhinchhiahna
mai lo chu pek an nih loh tur thu a sawi( Mt. 12:39-40; Lk. 11:29-32). Thihna hneha a thawhleh tur thu a lo
sawi lawk a ni a; Kan Lalpa chuan kan rinna chu A thihna leh thawhlehnaa innghat turin a duh a ni.
(d)   Thilmak chungchanga invenna tur chu thil dang ang bawkin ‘vervekna’ a ni. Matthaia 7:21-23-ah chuan
Isuan “Lalpa, Lalpa” tituten Pathian Ram an luh loh tur zia a sawi. Hengho hian Isua hmingin ramhuai an
hnawt chhuak a, thilmak tam tak an ti tih kan hria, mahse Isua a lawm tlat lo. An thilmak tih leh
chhinchhiahna tih te kha Isuan a hnawl thu a sawi lo. An thiltih te chu makin danglam viau mah se thuawina
an lantir lo a ni. A pawimawh ber chu thilmak tih tam leh tih theih nasat lam ni lovin kawng tha ber
hmangaihna (I Kor. 12-14) leh thuawihna a ni zawk. Isua hminga thilmak tih pawh Isua vekin a hnawl leh
thei tho a nih chu.
(e)   Dam lo tihdam leh ramhuai hnawh chhuah khan Lal Isua rawngbawlnaah hmun lai lum a chang lo. Pathian
Ram thu hril leh zirtir hnaah khan a bet ve mai chauh a ni. Lal Isua tum ber chu tihdamnaah ni lovin a
zirtirna zawk kha a ni zel (e.g. Mk. 1:14-15, 21, 35-39; 2:2, 13; 3:14, 22-23; 4:1; 6:1,2, 34; 7:14; 8:31, 34;
9:30-31; 10:1; 12:1, 35). Isuan a tihdamte reng reng kha anmahni ngenna emaw an thiante ngenna emaw
Isuan a chhang a ni zawk vek tih theih a ni. Tunlaia tihdamna nei Evangelist te ang hian tihdamna crusade
(Healing Crusade, Miracle Crusade) nei turin a chhuak ve ngai lo va, an taksa natna damna chang turin
tumah a sawm ngai lo a ni.
Thlarau nun chu engnge ni?
            Kohhran hrang hrang leh tihdan phung hrang hrang nei te hian thlarau nun kan sawifiah dan a inang
lo thluah mai. Hman atanga kan Kohhran lo inzirtir dan te, Pathian Thu chaia kawng dik an lo zawn dan te
hre lovin min hiptu lam buaipui chiam chiam a awl khawp mai. Kan mil zawng tak a nih phei chuan kan
hnawl phal lo.
            Sawi tawh angina Pentecostal chhul chhuak zawng zawng hi chuan ringtu pangngaiina kan nunpui
theih mai ang chi hi an duhtawk lo vek a. Thlarau lam nun tak tak chu ‘chhinchhiahna leh thilmak’ –ah an
hmu tlangpui. Chuvangin Thlarau Thianghlim baptisma, tawnghriatloh, tihdamna, inlarna, khawihthluk,
taksa sawina, etc., an ngai pawimawh a, an zirtirnaah hmun lailum a luah thin. Kristian nun dan dang
hlamchhiah erawh chuan kan puh  thei chuang lovang a. Mahse an thil uar hian a chhilh thin zawng a ni.
Keini Reformed chhungkua reng reng hian hetiang lam hi kan uar lo, ti ila kan sawi sual lovang.
Khawi emaw laiah lo tuipui bawk bawk pawl kan awm mai thei, mahse tlemte chauh an ni. Mizo Reformed
Kohhrante hi hetiang lama inhawng thuk pawl tak chu kan nih ka ring. Kan pawm thiam deuh vek mai.
Amaherawhchu, kan zirtirna laipuiah engtik lai pawhin hmun a luah ngai lo. A dawna dawn san lam aiin a
awiha awih thuk lam kan uar a. “Chu chu ka dawng, chu chu ka hmu,” ti zut zut hi chu ngaih khatah kan
ngai a, mahni inphata nitin nuna Pathian tih turin kan inzirtir sauh sauh a ni. Tunlaia an uar em em
“Chhinchhiahna leh Thilmak” (Signs and Wonders) hi awm miah lo mahse kan rawngbawlna leh thil tih tur
chu a kim biaiin kan nei tho ang.
Thlarau Thianghlim hi kan hmu te ta lutuk em ni?
Pentecostal lam chuan, “Tunlai khawvelah hian Thlarau Thianghlim hnathawh in hmu ngam tawh
lova, Pathian hi a hring a hrana hna thawk turin in beisei ngam tawh lo a ni,” an ti thei ang. Keini erawh
chuan, “In Thlarau Thianghlim hriat a te lua a ni,” kan ti let dawn a ni. Engvangin maw? Mak danglam leh
rik huk hun chauha Thlarau Thianghlim hmu thiamte hi chuan Thlarau Thianghlim nihna leh a hnathawh
dan an la man chiang tawk lo a ang.
John Hesselink chuan, “Pentecostal ho pawm dan ai daih hian Reformed ho pawm dan hian Thlarau
Thianghlim hi a hre thiamin a hre thuk zawk a; Thlarau Thianghlim hnathawh leh thiltihtheihna pumpui chu

[10][10] D.A. Carson, “The Purpose of Signs and Wonders in the New Testament,” in Power Religion, ed. Michael
Horton (Chicago: Moody Press, 1992), 97.
kan man ber zawk a ni,”[11] a lo ti thum dep mai; a sawi zawm a, “.. Anni ho hian Thlarau Thianghlim
hnathawh hi an uar lutuk a ni lova, an uar lo lutuk zawk a ni. An khawhawi a zau lo…Thlarau leh thilsiam
chungchang, Thlarau leh Bible inlaichinna, Thlarau leh Kohhran leh Sakramen te, Thlarau leh Kohhran
kalphung te, Thlarau leh Kristian nun inkungkaihna zawng zawng an hmu thiam lo. Mimalin a harh thar pui
vuk thil chauh an uar a, thil engkima Thlarau hnathawh leh hlutna hi an pawh pha lo a ni,” a ti. I han  bih
chiang teh ang.
Catholic kohhranin a mipuite thlarau lama a rahbehna lakah Thlarau Thianghlim Thiltihtheihna
avanga zalenna Martin Luthera leh John Calvina ten an rawn uar chhuak a. Calvina phei chu ‘Theologian of
the Holy Spirit’ tih a ni hial. Calvin-an Thlarau Thianghlim a uarna hrang hrangte han thlir ila:
1.      Kristian nun hi Thlarau Thianghlima intana, A khawngaihna leh thiltihtheihnaa tihchak zel a ni.[12]
2.      Pathian Thlarau Thianghlim chu khawvel vawnga, siamtha a, hruai a, enkawltu a ni. Hetiang hi ni lo se
khawvel hi a buai nuai ang. Ringlote zingah pawh thil dik, thil tha, leh mawi zawng zawng hi Amah atanga
chhuak a ni.[13]
3.      Calvina chuan Pathian Thu ziak emaw, thuhril emaw hi Thlarau Thianghlim hnathawh tel lo chuan a nung
thei lo a ti.[14]
4.      Isua Krista tlanna hnathawh zawng zawng hi Thlarau Thianghlim tanpuina tel lo chuan mihringin a sawtpui
thei lo. Chanchintha thuchah pawimawh - kohna, piantharna, simna, rinna avanga thiamchanna -  tih zawng
zawng hi Thlarau Thianghlim hnathawh mihringa lang vek a ni.[15]
5.      Kohhran hi, a lu Krista leh memberte hmangaihnaa Thlarau Thianghlim hnuaia pumkhat an nihna hmun a
ni, a ti. Sakramen te pawh hi Thlarau Thianghlim hnathawh avang chauha hlutna leh awmzia nei an ni.
B.B. Warfielda bawk khan, “Thlarau Thianghlim nihna leh hnathawh hi chu Thlarau lama Calvina
thlahte chauh lo chu uar tawk an awm lo,” a lo ti miah mai.
Thilmak tel lo chuan Revival a thleng thei tawh lo em ni?
Thilmak nena rawngbawltute hnawl harsa kan tihna chhan chu mipui an hip a, Chanchintha hrilna
hmanrua atana kan duh vang niin a lang. Mipui chu an hip deuh a ni. Amaherawhchu, engkim hi Bible
atanga kan teh vek a ngai ang. Deut 30:12-14 thu hi Paulan Rom 10-ah a sawi leh a. A pawimawh nangiang
a ni. Israel fate chuan thilmak dang an zawng tur a ni tawh lova, Pathianin an hnam a tlanchhuahna hun bik
leh a thiltih sak zawng zawng kha an HRE RENG tur a ni tawh zawk. Thu chu an hnenah a awm a, an ka leh
thinlungah a awm a, an zawm mai tur a ni. Thil dang  zawn a tul lo. Chu chiah chu Rom 10-a Paulan a rawn
sawi tum niin a lang.
            USA-a Presbyterian Pastor ropui tak James Montgomery Boice-a thukhawchang i han ngaithla teh
ang: “Thilmak buaipui pawlte hian a hlu ber chu an tidal a, a ropui ber chu an tinep a ni. Chanchintha hlir
hlak hliahtu an ngah em mai. Third Wave hruaitu ber John Wimber-a lehkhabu Power Healing chuan
awrpuar thep, kawng kawi lo ngil ta, ke sei hleih lo inchen ta, tih vel mai mai a sawi a; Chanchintha hi a
tinep a, a tak a hliah a ni lawm ni? Isua Kristaa Pathian Chhandamna ropui tak te, thil mak ber mai misual
piantharna thu te nena khaikhin chuan a dangte hi chu nep ka ti thlawt. John Wimber-an Power Evangelism
a ziak lehah phei chuan thilmak chungchang tam hle mahse a pawimawh ber leh a ropui ber Lal Isuan
Kraws-a min thawh chhuah sak leh thawhlehna avanga kan rochan te a sawi miah lo!”[16]
            Chanchintha hrilnan thilmak a ngai lo. Rom 10 chuan, “I kain Isua chu Lalpa a ni tih i tan a, Mitthi
zing ata Pathianin a kai tho tih i thinlunga i rin chuan chhandamin i awm ang,” a ti mai a ni. “Thu chu i ka-
ah leh i thinlungah a awm,” a ti leh mai bawk a. Chanchintha hril dan dik chu hei hi a ni.
Engvangnge?

[11][11] I. John Hasselink, “The Charismatic Movement and the Reformed Tradition,” in Major Themes in the
Reformed Tradition, ed. Donald K. McKim (Grand Rapids, Michigan: William B. Eerdmans Publishing Company),
1992), 378.

[12][12] Inst., 3.1.3-4.


[13][13] Inst., 2.2.12-20.
[14][14] Inst., 1.9.1-3.
[15][15] Inst., 3.2.24; 11.5, 10.
[16][16] James Montgomery Boice, “A Better Way: The Power of the Word and Spirit”, in Michael Horton (ed.) Power
Religion, 129. Thlarau Thianghlim hi Pa leh Fapa ang thova biak leh ngaihsan tur a ni a; mahse biak dan erawh chu a
inang thei lo. Thuthlung Tharah hian Thlarau Thianghlim sawm emaw, auh emaw, a hnena tawngtai emaw awmin a
lang lova, a hnathawh a lang mai zawk a ni.
i)                         A chhan chu Lal Isua Krista leh a hnathawhah chauh a innghat. Isua Krista chawimawiin a awm a ni. Chu
chu Thlarau Thianghlim hnathawh dik tak a ni. James Montgomery Boice-a bawk chuan, “Thlarau
Thianghlim hnathawh hi Johana 15:26; 16:14-a kan hmuh anga Isua Krista chawimawi a nih chuan (a ni
ngei bawk a), Isua Krista chawimawia a awm nasat poh leh Thlarau Thianghlim a thawk nasa tihna a ni;
thilmak ti theitu emaw, amah Thlarau Thianghlim emaw chawimawi a nih nasat zawkna hmunah  reng reng
Thlarau Thianghlim ni lovin thlarau dang a che a ni ngei ang,” a ti.[17]
ii)                        A thu lo hretute hnen atangin rinna a phut tlat. Thil dang tel lo thu inhrilh mai chuan rinna a phut
chiang bik a; thinlungin thil dang vang ni lova a Chanchintha hlir hlak a lo pawmna hi a hlu a ni.
iii)                     Pathian Thu, Thlarau Thianghlim thiltihtheihnaa zirtir chuan thil a ti thei a ni. Bible hi Pathian Thu,
Thlarau Thianghlim thawk chhuah ngei a ni tih ringtu chuan Bible thu hi a puangin a zirtir mai a. Thildang a
sehhmeh a ngai lo. Thlarau Thianghlim chuan ama Thu chu sual thiltihtheihna sut chhiat nan a lo hmang
tangkai mai a ni.
Tlangkawmna
Thlarau Thianghlimin tunlai khawvelah hian hna a la thawk zel a. Lal Isua tana ding ngam an la awm
chhung chu a la chawl lo tih a lang a, Kohhran a la din chhung chuan Thlarau Thianghlim kan la hmu zel
dawn. Amaherawhchu, Bible kan bihchian a, Kohhran chanchin kan zir loh chuan Thlarau Thianghlim
hnathawh awm taka kan ngaih te hi thlarau dang hnathawh a lo ni daih thei. A phawvuakin min hruai lo sela,
ringtu zawng zawng hi Thlarau Thianghlim hruaina hnuaia nung leh che kan nih zia i hre zel ang; Pathian
lawmzawng min hriattir a, min um tirtu Amah a ni zel a.  Lal Isua Krista Chhandamna ropui; mihringte a
thawh chhuah sak zawng zawng kan thinlunga tifiah a, sual simna kawnga min hruaitu hi vawiinah hian
Thlarau Thianghlim a la ni reng.
                                                                       ****************

ENGTINNGE NI ZEL ANG LE ??


                                                                                  Kamliana
Khawvelah hian Pathian betu Sakhaw nei kan tam ta malh malh hle a.2015 february thla thleng khan
Mizoramah ngei pawh Kohhran nia inchhhal 68 vel lai kan  awm tawh a.Khawvel pumpui angah phei chuan
roughly in 4,200 vel kana wm tawh niin chhut a ni bawk.( source: Wikipedia list of religions and spiritual
traditions)
Hetiang taka Kohhran tam si hian Kohhran innghahna bulfuk tha tak leh thihhnua mihring taksa mai chauh
nilo, thlarau kalna tur awm ang nia kan ngaihdan te erawh a inpersan hlawm hle thung a,sawi tam vak
ngailovin Hindu te leh muslim ten thihhnua thawhlehna an beisei dan chu kan hre theuh awm e.Isua zuitu
nia inchhal Kristian te zingah ngei pawh thawhlehna kan inzirtir dan a in anglo hlawm hle a.Mahse kan
beisei VANRAM erawh a in ang vek leh thung si a.Chutihlai reng chuan Vanram luhna chabi kan neih te
erawh a in anglo leh nuaih leh pek a!
Finna leh zirthiam, mithiam kan tam tawha,mawlmang taka Pastor te emaw aia upate emaw kohhran upate
thusawi ngaihthlak a,pawngpaw awih bur na ram ang kha chu tunlai thangtharten kan kalsan ta deuh niin
alang a.Internet khawvelah kan chuangkai ta bawk a.Sap thufingin, “benga I hriat chu a zahve pawh ring suh
la,mita I hmuh ngei erawh za a za ring ang che “ a lo tia. Chutiang zelin tunhma deuh a pastor thusawi  hnial
ngamloh burna hunte pawh a lo danglam zo ta a,mahni ngaihdan leh hriatdan ang ang auh chhuahpuina leh
VOICE chhuah ve na chang hriatna hunah kan awm mek zel a,kan changkang sawt ta hle a ni ber e.
Mizoram Kohhran zingah chuan UPC kohhran te hi mihlim thei tia sawi kan nia.Chutihrual rual chuan
lehkhathiam miffing leh thiltithei hi kan nei lo hle thung si a.Lehkhathiam leh mi chhut peih te ai chuan
mihlim leh tul thei,lamtuala khawmpui leh inkhawm nikhua a rau thei apiang hi kan ngaisang zawk niin
alang a.Mithiam,miffing Kohhran ngaina leh inpezo erawh ngaihhlutna chang kan hriat chhoh zel a
pawimawh chho dawn niin alang,kan rilru sukthlek pawh kan herdanglam a tul ta..Lamtual  hi Thlaraumite
tehna ber tur a ni lo tih te kan hrechho zel a.Amaherawhchu,thiamna finna nei mahila,Pathian awmpuina kan
chanloh chuan kan thiamna te pawh a sawt thei tak tak dawn chuang lo a ni.
Pathian neitu Mithiam leh mi inpe kan mamawhna asang hle a,asang chho zel dawn bawk a.Tuna thangthar
ten Kohhran kan hmangaiha kan vei duh tak tak anih chuan pawnlama langchhuak thei khawpin I vei ang
u.Kan lehkha zirna ngaihsak ila,kohhran thiltihna ah a limit hria ila.Ringlo mite entawntlak khawpin kan
hnathawhna emaw zirna ah pawh hlawhtlinna neih tum theuh the ang u khai!Thalaite tan chuan lehkhazir hi
kan hna a ni a.Tv leh serial te en danchin tawk thiam ila,enloh tawp kan thiamlo a nih pawn!Kan chaklai

[17][17] Ibid, 133.


hun,kan vanglai hun hi arei lo a,kan vanglai hun kum 15-35 inkar chho vel ho lam mai maia kan hman chuan
keimahni avangin kan kohhran pawh a chak tur angin a chak thei lo anga,tuna I zir that loh khan nakin kum
5 hnuah officer ni mai tur thlakhat a  50,000  to 100000 rs hlawh thei tur kha inhlawh chawp emaw harsa
taka ei zawnna dap a ngai tawh dawn a,chu chuan Kohhranah pawh kum 5 hnuah nasa takin a nghawng
dawn tih hria ila.thalai zawk ten tan ila thar ang u!
Tuna sakawlh I hlau anih chuan (M) UPC ni tlak pawh I ni lo tihna ang vel a ni a.Thalai ni reng chung si a
sakawlh hlau inih chuan Kohhran thurin leh innghahna ah ila chiang tawk lo hle tihna a ni bawk.Sakawlh I
hlau anih chuan misual tak,kohhran ngaihsaklo I ni tihna angah ka ngai ang.Engvangin nge kan tih chuan,
Mifel,mithianghlim te chu Lal Isuan Mithianghlim lawr,tuna kohhran hunin kan hmnachhawn tur mek a hi,a
neih hunah lawr an ni vek dawn a,chutah Jentailte famkimna a lo thleng ang.Tichuan,Daniela Hapta 69
hman zawh tawh chu Daniela Hapta 70-na in a rawn zui nghal tawh ang a,Daniela Hatpta 70 na ah Hapta
chanve hnuhnung zawkah Sakawlh chu kum 3 leh a chanve [ni 1260 (Juda calendar) , thla 42] rapthlak taka
che tura thupek anih avangin hemi Daniela Hapta 70  na ah chauh hian sakawlh  chu a hlauhawm dawn
a,sakawlh kan hmu dawn bawk a ni.Chuvang chuan Sakawlh I hmu duh nih chuan sual takin awm
la,mithianghlim lawrah  lawr tel ve ni lo bawk la,tichuan Daniela hapta 70 na dama I hmu pha nih chuan
Sakawlh chu khel lovin I hmu ngei ang.
Upa leh tar chaklo zawkten Bible chhuizauna hun an nei lo va,hun nei pawh nise an mit chakna in a tlin
tawh lo a,an tan chuan Pathian thu han zir belh vak ngaihna awm tawh lo.Thalai zawk leh thangthar zawkte
putar pitar leh upate ngaihdan dik leh thudik hrilhtu tur kan nih laia keimahni zawkin hlauh loh tur kan
hlauhte chuan engtinnge ni zel ang le!Thalai Kohhran kut leh ke berte inkhawm kan thatchhiat a,Pathian thu
kan ngaihsakloh chuan engtinnge ni zel ang le!Anih loh leh Miten, “Lalpa lokal tawh mai rawh” an tih mek
lai a keini zawkten Vanram kal chakna te,Pathian ngaihsakna chang kan hriatloh chuan engtinnge ni zel
ang?
Fimkhur hle rawh!!!!aw  thalai! Lalber Sipaite kan ni a,Ral hmatawngah upa zawkte,tar chaklo zawkte kan
hmang reng dawn em ni?? Hnai lo ve! “Aw Lalpa, Kei heta hi ka awm e,mi tir ta che,I duh anga I hman atan
ka awm e” kan ti zawk dawn lawm ni??? Chutiang kan ti theilo zel dawn anih chuan engtin nge Lalber
Sipaite kan intih theih anga,Lalpan a thuthlung puangtu leh enkawltu atan min hman reng duh ang??... Kan
insiam tha vat lo a nih chuan kan velah buhlaktur tam tak hmin tawh te hi engtin nge ni zel ang le???

ABELA LEH KAINA TE THIL HLAN


3:58 AM – by Rengpuii Pa 0

Tin, Lalpa chuan Abela leh a thil hlan chu a lawm a; Kaina leh a thil hlan erawh chu a lawm ve lo va. Tichuan Kaina
chu a thin a ur em em a, a hmel a lo dur ta khup a. Tichuan Lalpa chuan, Kaina hnenah chuan, “Enga tinge I thin a ur?
Engati nge I hmel a lo dur tak? Thil I tih that chuan lawm I hlawh dawn lo vem ni? I tih that loh erawh chuan Sual chu
kawngka bulah a bawk reng a ni; a duhzawng chu nangma hnen lam a ni; a chungah thu I nei tur a ni,” a ti a. (Gen
4:4-7)
Engvang nge?
1. Kaina chuan a rem chang chang a rawn la ve ngawt; Abela erawh chuan, a ran vulh zinga a piang hmasa leh a thau
tha tha a thlang kher.
2. Pathianin Evi leh Adama te bawhchhiat tirh atanga an tan chhandamna kawng a lo buatsaih sak , Kalvary tlanga a
fapa Isua Krista inthawina hlim thla, sual thawi nana ran thisen chhuak ngeia inthawi kha a nih laiin, Kaina hian chu
lam chu a va ngaihtuah thleng phak lo.(Heb 9:22)
Mihringte thu loh zia leh a lo dawngtu Pathian tilawm pha a ni em? Pathian duh zawng leh lawm zawng a ni em? Tih
lam kha a pawi mawh zawk tih a lan tir chiang hle.
Kaina thilhlan ve ngawt hi Pharisaite tawngtaina ang chauh a ni, Lalpa a tilawm zo lo tlat. He mihring atanga chhuak
ringawt atanga thil tha tih tum ve tang tang na, Pathian atanga nun danglam leh nun thar neih vang ni si lo, hian
Pathian a tilawm zo lo a, mahni thatna hmanga Pathian tihlawm zawh inrinna, leh Lal Isua thisen hmanga sual silfai
hmasak phawtna tello pawh a, tling leh tha ve tawka inngaihna, a bik takin Mihringte mit hmuh lang thei lam,
mihringte mit hmuha tha awm ang taka lang, thinlung chhung erawh Thlan khur chhunga miruang tawih lung ang
chauha tenawm nisi hian, Pathian a tilawm zo ngai lo a ni.
Pawi ta em em chu, Kaina hian tih loh ai tih ang chauh chauh a, a lang a mawi maia, ti ve che che a, Pathian hnena a
thil hlan Pathianin a lawm lo tih a hriat khan, a lung awi lova, Pathian lakah a hel a, a Unaupa ngawih ngawih pawh
vawhlumin a that duh hial ta a nih kha. A lungchhiat thlak tak zet mai. Pa Pathian tilungawi zo lo thil tha ve tih
tumnain, Sual lian zawk a hrin phah a ni.
3. “Sual chu kawngka bulah a bawk reng a ni”. He thu hi a lo ril hle mai a, a hebrai tawng bul lam han chhui chet chet
phei chuan, ‘hattath’a hmang a, chu chuan awmze pahnih (dual meaning) a lo nei thei reng mai hi a lo nia.
a) Pakhatnaah chuan, Kaina khan thil pawlawh tak leh, a hming ve mai maia a tih a, amah midik leh tha ni hauh si
lova, mitha leh dik, tling tawk anga inngaia, Thisen chhuak tello pawha, Pathian lung tiawi thei tur awm anga a
inngaihna kha, Lalpan a lawm lo a, a pawm lo tih a hriat khan, inchhira insiam that tum lam aiin, thin ur leh tih
tauhah a la a, Pathian lakah a hel a, a unaupa a huat phah a, a rilru put hmang hmu vektu Pathian chuan, Kaina rilru
kha a thaloin, a hlauhawm hle a, thil pawi tak a khawih thei dawn tih hriain a lo khap lawk a, kha a rilru kha tak kha
remchanga lo la var a, Sual puitlinga chantir turin, Ram sakawlhin a sa seh tur a veh hnai hriau hriau ang hian
Setanan a lo chang reng tihna a ni a.
b) Tin, a awmze dang lehah chuan, “Sual thawina tur chu I kawngka bulah hman theih maiin a awm reng a ni” tihna a
ni thei chiah bawk. Sual thlemna a lo sosan tak taka, Mihringte chakna hmanga hneh hleih theih loh hun a lo thlen
chang pawhin, Sual inhneh tir let der lovin, Sual thawina atana inhlan, kan inchhira kan Sim chuan, min ngaidam a,
min lo kuangkuah leh tura inpeih reng, Van Lal fapa kan sual thawina atana inpe zo thak chu a awm a ni. Hetah pawh
hian, Pathian hian Kaina hi a lung nih lohna leh rilru helna te, a nau a huatna leh tihhlum hial a duhna thinlung kha
kaltlang pui zel lovin, inchhirin sim sela, Abela angin thinlung thianghlim leh tih tak takna nen, kan sual silfai nana Lal
Isua Krista thisen hlu tak a chhuah tur zia entir nan ran thisen hmangin inthawi ve se, tia a la thlem tang tangna a ni
thei bawk a ni.
Eng nge zir tur kan neih le?
i) Simna tello leh thuawihna tel silo a, a lang a mawia thil tha va tih ve vak tumna hian Pathian a tilawm zo tak tak lo.
ii) Lal Isua Krista thihna leh thawhlehna tawmpuina leh kaltlang lo chuan, Pathian lawmzawngmi nih rual a ni lo a, a
theih hek loh.
iii) Sualna leh bawhchhiatna a nasat zawh poh leh, Khawngaihna a nasa ve thin. Eng ang pawhin lo chapoin, lo hel
thinin, Lalpa chu lo sawi chhe thin mah I la, dawhthei takin kawngka bulah min nghak reng a, inchhira sima kan
hawikir a, a hnen kan pan hun a lo nghak reng thin. In ngai tlawm leh thuhnuai rawlh taka a hnen panin, Lalpa
ngaihdamna dil I la, Amah atanga chhuak ngei chuan, bul I tan ang u le.
Lalpan a thu malsawm rawh se. Amen.

Email ThisBlogThis!Share to TwitterShare to Facebook

LALPA ISUA THAWHLEHNA HI ENG NGE I NIHPUI?


Chu Isua chu kan sual avangin mantirin a awm a, thiam kan channa turin kaihthawhin a
awm bawk a (Rom. 4:25).

Chutichuan, amaha Pathian hnena lo kalte chu a tawpkhawk thlengin a chhandam thei
bawk a ni, anmahni tawngtaisak turin chatuana a nun reng avangin (Heb. 7:25).

Pathian chatuan thiltum chu a hmangaih mihring, Setana bumna avanga suala tlu
tawhte ngaihdam nâ na an aiawha tuartu inthawina, Ama fapa neihchhun Isua Krista
ngei kal tlanga buatsaih leh, Krista Isua zâ rah chatuan atâ na sual bumnaa tâ ng leh fo
tawh lo tura A Thlarau Thianghlim ngeia chênchilh leh kaihhruai zui zêl hi a ni. Chû Pa
leh Fapa leh Thlarau Thianghlim chênchilhna avâ ng chauh chuan sual laka chhandamna
hi a awm thei.

Chhandamna chungchangah hian sual mawh phurhna ata fihlîmna hi chu


Thuthlung Hlui huna ran thisena inthawina avang pawh khâ n, sualte ngaihdam nâ na
tuarsaktu ran thihna chu a thawi misualte thihnaa Lalpa’n a pawm avangin, simte tân
Lalpa ngaihdamna a awm a. Amaherawhchu, chû ng ran, misualte tuarsaktu te chuan an
tuarsaka te nun leh thinlung tithianghlim zui turin thil tihtheihna an nei lo. Chuvangin a
inthawiate chuan an pianpui thinlung pâ ngngai (pianpui nun) chauh an neih zui tho
avâ ngin an inthawi lai mêk leh inthawi zawh hnuah pawh an sual leh luhlul dâ n chu a
ngaitê bawk a ni reng thîn.

Lal Isua Krista erawh chu kan sual thawina atana a taksa ngeia inhlâ n a nih
bâ kah, a thih chhan sual ze pu mihringte nihna zawng zawngte hnehin, Amaha
rinchhantute (a thu awihtute) chu sual leh a thiltihtheihna laka tihthianghlim (an thiltih
sual laka chhandam) an nih zui zel nâ n Ama nun ngei chu (kan pianpui nun leh zia
neihsa ni lovin) Amah kan rinchhan pumhlum maia kan lo neih ve tura a thlâ wna
Pathianin min pêk leh, chu mi atâ na lei leh vana thuneihna zawng zawng neitu ni
chunga thlâ n a\anga tho leh a ni. A thawhleh atanga chatuan thlenga a nun reng dawn
avang hian a inhlanna chu chatuan atan vawi khat chauh kha a tâ wk êm êm bawk.

Aw le, Mizorama ringtu / Kristian intite Isua kan rin dan hi kan inngaihtuah thar
a tû l hle mai. Hremhmun leh thil tha lo nia kan ngaih, kan hlauh leh kan ninzâ wngte
laka fihlîma, tha leh â wm kan tihzâ wnga zalên taka nun theih te, Pathianin kan sual
avâ nga kan laka phuba min lâ kna tû r laka fihlîm nâ na min ngaihdamna te hi chu duh
nachâ ng kan hre hle hlawm a. Kan tawngtainaah pawh kan chham tel tam pâ wl a ni
bawk â wm e. Kan sualzia leh ngaihdam ngai kan nih inhriatna neiin sual ngaihdam nâ na
Lal Isua thihsakna rin nachâ ng kan hre hle hlawm a. Amaherawhchu, sawi tâ k anga ran
hmanga inthawina ang chauhvin Lal Isua chhandamna hnathawh hi rin tum kan tam a.
Simna tak tak tel lovin sual nuamti leh thlahlel tlat chungin, ngaihdam nih erawh chu
duh hle siin kan nung ni ber. Hetiang Kristiante hi Sunday School-a inkhawm bâ k
Pathian pâ wlna thlâ khlelhna tak tak nei lo te leh inkhâ wm ngaihsak map lote zîngah an
tam hmêl. Chhandamna hi chutiang mite tâ n a awm lo.

Chu aia \ha leh deuh anga ngaih theih ringtu chi dang an la awm leh a. An nun
dâ na sual leh \ha lo nia an hriatte duh lohna châ ng hriain, chû ngte avâ nga ngaihdamna
chan nâ n Isua thihna hi (aikal angin) an ring leh bawk a. A hmasa te aia an danglamna
chu anmahni duh ang leh \ha leh â wmtih anga nung tha turin theihtâ wp an chhuah bîk
hi a ni â wm e. Tin, an rilrua thil\ha tih tur nia an hriatte chu mahni leh midangte an
inzirtîr châ mchi bawk (Isaia 29:13; Mat. 15:9). Chû ng nundâ n thate chu mihring luhlul
leh tihmawhin a zâ wm famkim thei lo (Rom 7: 18,19; Heb. 9:9). Anmahnia ‘nung’ chu
anmahni tho an la nih avangin thiltih sual lakah a chhandam leh tihfihlîm tak takna an
nei thei lo va. Chutih laiin an tlin chin bâ k chu “Mihring nih laiin hei bâ k a tihtheih loh,
Pathianin kan theihtâ wk bâ k a phû t lo,” tiin anmahni an insawi mâ min an intawng
thlamuan chawp a (Pathian thianghlim hi mihringte theihtawp chhuahnaah lungawi ni
se Ropuina Lal hi khenbeh a ngai lo vang a, Krista-a Nun ropui tak hi pêk hranpa kan
mamawh hauh lo vang tihte hi an hre lo).
An thlamuanna pawh chu thil\ha tih tama tihpun tumin tan an la fo va, a sâ wt
lohzia hretu pawh anmahni tho an ni. Mahse, a bâ k tihngaihna tak an hre si lo. “Thi ta la
Vanramah i kal ang em?” tih zawhna pawh “Lal Isua ka aia a thih avangin ka kalin ka
ring.” tia ngaihtuah chawp chunga chhâ ng thînte an ni. Chû ng mite pawh chuan
Chatuana Nunna hi tam takin (a full-in) an la nei lo. Chi nung erawh chu anmahni-ah
tuh-in a awmin avawi khatna atana Kraws pan mêktute an ni a, “Lal Isua ta / Krista Isua
mite” erawh chu an la ni lo va (Mat. 1:21; Galatia 5:24), Chatuana Nunna pawh thih
ruala neih chauh turah an ngai fo bawk (I Joh. 5:12). Anmahni remruat chawpa tha an
tihzâ wngte tihlawhtling tura thawhpui atan Pathian an au taima hle thei. Hêng mite hi
mahni ngaiha thahnem ngai taka rawngbawltute zîngah an tam thei ang.

Lal Isua’n tehkhin thu hmangin engtin nge a sawi kha? Tupawh “talent / buh chi
(Thlarau Thianghlim / Pathian Thu) kawltîr ni si a tipung / châ wm lian duh lo, khawvel
thila chîm raltirtu chu a dawn ang chhun chhun pawh lâ ksak leh daih tur a nih thu a
sawi kha ngaih pawimawh tur a ni (Mat. 13:1-12; Marka 4:1-25; Luka 19:12-27).

Anih leh, engtin nge Chhandamna / Chatuan Nunna chu kan chan theih ang?

Kraws-a ‘thi’ Isua kha aikal atana rinchhana mahni rem inruat anga nun \hat
tuma theihtâ wp chhuah zui mainaah hian nunna a awm lo va. “Lei leh Vâ na thuneihna
zawng zawng ka hnenah pêk a ni tawh,” titu Tholeh Lalpa Krista Isua hi a thu awih
turin, mahniin sual nia kan hriatte bâ kah, kan mimal remruatna pum pui, thil tha tih
tuma rem kan lo ruat thinna zawng zawng kan lalthutthlêng theuhte chawp hian kan
thlauhthlâ k a, kan awmdan tura REMRUATTU leh a remruat anga nung thei tur pawha
THILTIHTHEIHNA HNÂ R atâ na rinchhana, Ama hnenah kan tlû k luh fai vek chauh hian
Krista Isua hian a inhlanna Kraws-ah khâ n kan nihna sual chu a phurin min silfai thei
chauh va. Chutianga a silfaite-ah chauh chuan chatuana Nunna neitu chu keini
misualteah hian lo lû tin, Nun Thar – Pathian thu awih thei nun (Ama Nun) chu kan lo
nei thei chauh a ni (Deut. 30:6; Tirhkohte 2:38; Ezek. 11:19-21; Heb. 10:15-17; Joh. 13:8).
Chutiang thilmak chu Pathian khawngaihnaa Thlarau Thianghlim hnathawh avang
chauhvin a lo thleng bawk (Ephesi 2:8-9).

Tholeh Krista Isua, A Thlarau Thianghlima misual thinlunga a lo luha, chu


mihringah chuan Remruattu a nih zui zel avang hian chu mihring chu Thlarau
Thianghlim zâ ra (Pa-in a lawm êm êm, A Fapa duh tak) Krista-a awm / innghat leh A
thu awih a nih tâ k avangin Krista-ah chuan chu mihring chuan “Pathian lawm” a lo
hlawh ve ta a. Thlarau Thianghlim kaihhruaiin a mihring pianpui nunziate chu Isua
Krista Kraws thiltihtheihnaa chin ral ni zelin amahah Krista a lo nung ta a ni (Isaia
30:20,21; Joh. 16:13; I Joh 5:7; Gal. 2:20). Tin, chu mihringa lo chêng leh a neitu lo ni ta
Tholeh Lalpa Krista Isua chu he leia amah rinchhantute an la dam mêk lai a\anga
anmahni neitu, kaihruaitu leh enkawltu niin, thihna lui râ pthlâ k tak pawh thlamuang
taka hruai kaia, A hnena chêng hlen tura Vâ nram hruai thlengtu tur chu a ni.
Hetah hian - Krista neitu dik tak te hi A thu an awih loh lai erawh chuan an
chungah Pathian a lâwm hauh lo va, anmahnia awm Thlarau Thianghlim chu a
lungngâi \hîn tih hriat erawh a pawimawh êm êm. Krista neitawhtu nih avanga eng ang
pawha awma Pathian lâwm reng tura zirtirna hi dâwt muhlûm leh hlauhawm tak a ni.
Krista neitu tak tak chuan amahah Thlarau Thianghlim, sual chu sual a ni tih hriattirtu
nung (Krista rilru) hruaina avangin thil sual a lo ti palh a nih pawhin Pathian nena inrem
leh thuai turin Krista hnena thupha châwiin an inlamlêt thuai lo thei lo zâwk thîn.

Chhiartu duhtak, Kraws-a thi Isua Krista chauh kha nge i rinchhan a, Lei leh Vana
thuneihna zawng zawng kawltu, amaha engkim siamthartu ni mêk, tuna Krista Isua hi?

He thu tawitê atang hian chhandamna kawng ang tak, a tak tak Krista (Kawng leh
Thutak leh Nunna) ni si lo chu zawhin i lo tû l reng em tih lo inenfiah ang che. Inneihna
ruai kiltu “Inneih Puan sin kher aia mahni theih tâwka nalha lo inchei duhtâwk lui
tlattu mi pakhat” (Mat. 22:1-14) ang mai khâ n, a saseh tak tak a lo thlen huna hnâ wl
leh pâ wn lam thima phuar chunga paih chhuah tur i lo ni hlauh dah ang e. Chhandamna
(Kristaa Nunna – Life in Christ) chu mahni theihtâ wka thaa nun-ah ni lovin, Tho leh
Krista Isua hnena a remruat ang zela nung tawh tura in-surrender pumhlû mte tâ n
Pathian khawngaihnaa neih theih a ni e.

Lalpa’n malsawm che rawh se.


PATHIAN THU KAN ZIR LEH NGAIHTHLAK DAN HI
PATHIAN THU KAN ZIR LEH NGAIHTHLAK DAN HI

Kumina kan Kohhran Puitling Sunday School Zirlai hi a buatsaihtu lam chu Pathianin a buatsaih hle turah ngai ila. Kan
Mizoram Kristiante tana tangkai tur zir chhuah ngei a duhawm hle mai. Nikumah Chhandamna tih kan zir a. Kha kha
atir atangin kan mamawh tak niin a zirtute pawhin Isua mite (Kristian) kan nihna zawna hma kan sawnpui ngei pawh
a duhawmin a beiseiawm hle kha a ni a. Eng nge kan anpui tak tih erawh chu mahni kan inhre ber theuh ang a, kan
insawi fiahsak thei lovah ngai ila.

Ama'rawhchu, keima mimal thlir dan atang hi chuan, han ti ve khanglang ila, Mizo-te hi 'rei daih lohna hri' hian min
man nghet deuh em ni chu a tih theih thinin ka hria. Hman kum lawkah Nilai / Beihrual thupui atan Kristian huaisen
leh martarte chanchin ngaihnawm tak kan zir a. Kha khan a zirtute nunah martar huam phahna min neihtir hlawm
em aw? tih hi ka ngaihtuah neuh neuh thin a. Kan zir lai pawh khan tum khat chu "Eng atana mi huaisen martar-te
chanchin hi zir nge nia kan inhriat hlawm ang aw?" tih ngaihtuahna hian min luah lian hle mai a. Pathian mirinawm
leh huaisente chanchin kan zir a, ngaihnawm tak tak vek an ni mai a. Mahse, eng nge kan nih phah tak? tih hi zawhna
pawimawh tak niin ka hre thin.

Ngaihnawm ti taka kan zir laite khan tu emaw tal hian, "Hetianga mihuaisente ang hian Lal Isua hi ka'n zui ve tawh
teh ang." tih phah kan awm ang em? Nge ni a, an va huaisen bik em! tiin, ngaihnawm ti tak leh Martar-te  martar dan
leh an huaisen ziate hriat hle kha kan duhtawk mai zawk? Chhiartu duh tak, nang eng nge i rilruah awm le?

Nikum 2011 maia kan zir 'Chhandamna' ah pawh khan mihringte hi sual laka chhandam ngai kan nih thute, kan nun
eng pawh mai chhandam a tul thu te, Chhandamtu tak tak chu Lal Isua Krista chauh a nihzia te, Chhandamna chu
Pathian min siamsak a nihzia te kan zir a. Hriat pawh kan hre hle bawk turah ngai ila. Mahse, chhandamna awmzia
leh mihringin a mamawh dan te etc. etc chu hre hlea kan inngaih lai ngei hian - Chhandam nih hi kan duh tak meuh
em? tih bawk hi a pawimawh lai niin ka hre ve tlat thin. Hremhmun laka him duh, mahse sual leh dik lohna zar zo
nuam ti, thlahlel leh thlah phal lo tlat si 'Kristian inti' kan tam hle awm e!

Chhandamna chungchang zirzo hlim chauh kan ni chung hian, tuna ka nun hi chhandam nun, ka tawngkam leh
chetzia / hawiher te zawng zawng hi chhandam nun / tawngka chhuak leh chetzia a ni em/ tiha buai ta kan awm em
le?

Chu lai tak chu a buaithlak lai chu a ni ta a. Thu tha pui pui pawh zirin, Sermon-ah ngaithlain hre hle thin mah ila, kan
thu hriatte hi kan nun takah hian kan seng lut ngam lovin, a tam zawkah chuan sawi chhawng ve thei tawka "hria" nih
hi kan duhtawk tlat a, KAN NUNAH kan seng lut duh lo reng reng niin a lang. Lalpa Pathian, Vanram neitupa hian Lal
Isua chanchin hretute zawng zawng hi a chhandam hauh lo ang bawkin, heng thu ropui tak tak leh ngaihnawm tak
takte hretu chauh niha duhtawk a, nun chhungril thlenga seng lut duh hauh lo te hian kan thu ngaihthlak leh hriat,
kan Sunday School Zirlaite leh Nilai Thupui-te thleng hian kan sawtpui vak lo leh thin a ni.

Kumin (2012) puitling zirlai pawh hi - Lalpa a thutiama a din ngheh zia te, mihringte a hmangaih zia leh a thianghlim
zia te, Pathian thianghlim leh thiltithei, finna leh remhriatna zawng zawng neitu, a duh apiang tihlawhchham ngai lo a
nih dan te leh, a hmangaih mihring, mahni kawnga tisa mit leh hriatna ring tlata peng bo reng mai thinte Nunna
Kawnga hruai a duh ziate, a hmaah chuan keini a laka 'thi tawh leh rimchhia, thianghlim lo' kan nih avanga kan
mihring pianpui nun hi kan roh tlat chhung chuan a huang chhung ata "Dai pawnah" paih chhuah kan ni reng dawn
tihte, chuti chunga min hmangaihna nasa tak avanga chatuan atana min neih hlen theih nana min tihthianghlim a
duhzia te kan zir chho leh dawn a ni a. Chungte chu zir chhuak a, Ama lam tang chunga  mahni theuh hi indo nachang
kan hriat phah a duhawm hle mai. Sawichhawn tur hre tawka zir kan duhtawk leh chauh a nih chuan a zia lo leh hle
dawn a ni. Pathian khawngaihna zarah kan nunah Lalpa Ram zauh phah se a duhawm hle mai.

LALBER CHIBAI BÛK NAN


Birthday kan lawm tam ber, a birthday neitu dam lai ngeia kan lawm thin angah hi chuan a birthday
neitu tana duhsakna hlanin theih ang angin thilpêk kan inpe a. Hlim takin hun kan hmangho thîn a ni. An
thih hnua an birthday lawm zui tlâk Pu Gandhi-ate ang chu an birthday a lo thlenin an dam laia an thiltih
ropuite kan sawi chhuak thar leh thîn.

Lei mi ropui Pu Gandhia chu a birthday-ah chuan a nu leh pate, a unaute leh laichîn dangte hming
leh, a lo pianna khua leh hospital awmna pawh hre hauh lo mah ila, a birthday a lo thlen apiang hian rual
pâwl phâk lo keini ang thleng pawhin a hnathawh zawhsâa lêng kan nih kan chiang a. A zirtîrna te kan
ngaisang thar leh thîn. A birthday lâwma zah leh chawimawina thilhlan petute zîngah meuh pawh a lo pian
dan leh seilen dan ai mahin a zirtirna leh a hnathawh ropui tak takte chuan sawi nawn a hlawh fo bawk.

Isua Krista birthday lawmnaah erawh chuan, amah ngaisângtute’n ropui takin ruaipui nen a birthday
an lâwm kum tin thîn a. Mahse, kum ruk kalta vel atanga mak ka tih tâk deuh riau chu: mi tam ber hian,
keimah ngei pawh hi telin Krismas apiangin Isua hi kan lo chei nausên thar deuh tlata lang hi a ni.

A nuin a lo pai tan dante, a nu leh pa chanchin tlêm azâwngte, a lo pian dân leh Pathian zâwlneite’n
a lo pian tur thu an hrilh lâwknate, etc. hi mihring satliah mai a nih loh avang leh Pathian hnen ata chatuan
atana kan dam nana lo kal a nih avangin sawi nawn phû zawng a ni rêng e! Amaherawhchu kan Krismas
Rilru hi heta tâwp mai tur hi a ni lo vang.

A birthday tûka ‘Nausên / Nau piang Chibai Bûkna’ thawhlâwm bâwmte hi... Krismas-ah hian nau
piang, chibai bûk tlâk an awm thar te a nih loh chuan “Lalber Chibai Bûkna” tia thlâk tur a ni lo maw? Nge
Isua Krista hi kan ngai nausên thar leh ziah zâwk? A upat tawh tehrêng nên. I birthday lâwm ni ta se mak i
ti viau lo’ng maw? Pu Gandhi-a birthday-ah hian a pian lai thu chauh sawiin duhtâwk ziah ta mai ila, “A kim
lo mang e,” kan tih vek ka ring.

Mihring kum chhiar pawhin kan Lal Isua kum hi kum 2000 aiin a tam tawh hrim hrim a. “Alpha leh
Omega – a bul leh a tâwp” a la ni zâwk lehnghal. Nausên chumchiap mai ni tawh lovin, kan chhandamna
atana tûl zawng zawng a hlen chhuak a, a thih chhan mihringa sualna zungkaih leh Setana thiltihtheihna
zawng zawng hneh mâm paka Hnehtu Ropui nia a tho lehin, Amah rinchhantu apiangte chu Ama nun
tâwmtîra NUN THAR pe mêktu a ni a, vân hmunahte khian thiltihtheihnate leh Vantirhkohte pawh ama thu
thu-a awmtîr mêkin a awm a. Ama insawi dan takin “Lei leh vana thuneihna zawng zawng neitu” a ni
tawp tawh mai a ni.

Eng kan ti nge Krismas a lo thlen apianga chutiang Lal ropui Isua Krista chu nausên, engmah ti thei
lo, ran chaw pêkna thlênga mû anga kan lo mitthlâ thar leh ziah \hin hi le? Kawtthler remchang lai leh Biak
In tualahte meuh pawh a pian lai min hriattir nawn leh thei lam milem leh milimte kan târ a ni a. A pian ngei
zia hi tihchian kan tum em ni? A pianna bâwr vel thu lo a chanchin dang sawi chu Krismas lo riauvin kan
hre lehnghal a. Hei vângte hian a nih ka ring hial thîn – Krismas bawra sual hnathawh a pun hluai
thin hi! Krismas apiangin a ‘chumchiap’ thar leh ziah si alâwm! A hnathawhah hian kan la lêng chiang lo a
ni mai zâwk ang em? tihte pawh ngaihtuah theih tak a ni.

Aw le, kumin Krismas kan hma maia Lalpa’n min lo chhawpsak leh reng tawh hi a hmangtu tur
Kristian zawng zawngte’n kan Lalpa, Tholeh Krista Isua hi mitthlâ-nausên mai tawh lo ila, a pian laia
chanchin ngawt ni lovin, “A mite sual laka chhandamtu a nih thu” te hi ngaihtuah ber zâwk ila. A pianphung
kan miththla dawn a nih pawhin nausên ang ni lovin, lei leh vana Lalber leh rorêltu, mihringte hmangaihnaa
khat, Amah dotute tân kan ral hmang mei ni bawk si, a lalthuttlenga ropui taka, seraphim leh cherub te’n an
hual khup mai laite hi mitthla zawk ila kan ringtu nun pawh hi a chakin kan thlamuang deuh zâwk ang a!

Mihring zinga mi ropui pakhat ni chauh Gandhi-a pawh a birthday-ah a hnathawh zâr zotute’n a hnathawh
ropui kan sawi nawn leh thîn a ni a. Krista hnathawh zârzotu kan nih ngai chuan, A birthday lawmnaah
hian a pianna thu chauh ni lovin a hnathawh ropui te leh a zâr kan zona hrang hrangte hi sawi uar tel tawh
ila. Krismas tûka Ama puala thawhlâwm bâwm kan hûn leh tur pawh hi ‘naupiang / nausên / Lal piang’
etc. ni tawh lovin ‘Lei leh Vâna Lalber chibai bûkna thawhlâwm bâwm’ ni tawh rawh se.

SAIHNUNA FANAI LEH A HLA TE. Pu rina


                                   SAIHNUNA FANAI LEH A HLA TE.

                                                                                              -  Lalrinthanga

                                                                             

Saihnuna hi hlaphuah thiam anih hre tu leh, a hla phuah te ngaisang a tuipui em em tute zingah pawh a chanchin hre
tam lo mai ni lovin, hre hauh lo te pawh a awm theih awm e. Tun tumah hian mi bak sawn lem lo mah ila a hla phuah
thenkhat tarlan tul zual nia ka hriat te tarlan pahin, a chanchin tlemte han tarlang ila.

A hmel hmu phak leh a ti ti kotlang a han dak pha chin ngat phei chu dam an tlem tawh hle anga, a la dam chhun
thenkhat te phei chu titi pui hleihtheih tawh loh te pawh an ni tawh ngei ang. An nu leh pa, an pi leh pute’n Saihnuna
chanchin an naupan laia thawnthu hrilha an hrilh, tun thlenga sawi tur la hria mi engemawzat chu an la dam a, heng
ho hnen atang hian mi thenkhat ten engemawti taka a chanchin an sawi, mi tute emaw phei chuan ngaih huat theih
hial tura ziaka an dah, a nihna taka chhan ve emaw, a chhanna ziaka han dah ve remchang chiah si lo, a tulna hun leh
hmuna anihna dik taka chutiang anga chhang thei mi engemawzat a khua leh tui Leng khuaah ngei pawh hian an la
dam a ni.

Saihnuna chanchin ziahna ‘Lehkhabu’ tia chhal ngam a hranpa taka siam ala awm lo niin ka hria. A chanchin tlangpui
tarlanna a hlaphuah bu, “ Leng Lal Saihnuna Hlabu” Compiled by Lalchuanga Ex Chief of Leng(S/o Saihnuna)
Published by F. Ronguava Republic Venghlun, 1992 Copies 2000 te, Mizo hla phuahtu by C. Lalbiaknema - 2001,
Copies 1000 te, Mizo hlaphuahtu leh kei by Brig. Sapliana Retd - 1998, Copies 1000 ah te tlem a zawng tarlan a ni
hlawm a. Heng bakah hian Prof. Siamkima’n, ‘Zalenna Ram’ tih lehkhabu a siamah, ‘Thilnung Pathum’ tia hming pe in
Mizo hlaphuah thiam 3(pathum) te; Patea, Kamlala leh Saihnuna te hlaphuah dan leh an chanchin tlangpui a tarlang
bawk a. Heta tarlan tak lehkhabu hrang hranga a chanchin an ziak bak tarlang thar lem lo mah ila, a chanchin ziahna
bu ti tamtu atan a tlangpui ka han tarlang ve mai dawn a ni.

Saihnuna hi Fanai Lal inthlah chhawng zel atanga lo piang a ni a, a pa Pazika hi Khawhri khua ah In 400 vel neiin a Lal
a, Vailian hmasak kum(1872) khan an hal darh vek a, hmar lamah Liankhama bel in Thiak ah an lut a, heta an awmlai
kum 1896 ah Saihnuna hi a lo piang ta a ni. Thiak hi tunah chuan ‘Zaingen’ tia hriat lar zawk a ni tawh a ni. Nausente
anih laiin a pa unau Zaduna Khuangthing Lal bel in an pem a, Khuangthing pawh hi Vailian tumhnihna khan an hnawt
darh leh ta a, heta tang hian a pa Pazika chu Major Shakespeara(Tarmita) khan Leng ram hi a pe ta a, 1898 ah Leng
khua dinin hemi hmunah hian an awm nghet ta a ni.

Saihnuna chu lo puitling chho in, June 1924 ah Pastor Vanchhunga kutah Baptisma changin Dan zawh kim a lo ni ta a.
A nundan kawng tinreng chu tih danglama awmin, Zu in bansanin Kamis var leh kawrchung hak te chu a inchei dan
ber a lo ni ta a. Zirna in mumal awm lo mahsela A AW B zirin ziak leh chhiar a thiam a, Lower Primary Standard a zir
zo a ni. Chutiang nun danglam neia a lo awm takah chuan Pathian thu hrila vah a chak ta ber a, Tirhkoh hna a dil ta a.
A dil ang ngeiin Tirhkoh hna zir tura thlan a lo ni ta a. Tirhkoh hna zir tura a inbuatsaih laiin a pa Pazika a thi ta si a, a
pa aiawh a Lal ni turin a awm a lo ngai ta si a, Tirhkoh hna thawk ta lo chuan a pa Khua leh Tui enkawl hna chu a
kutah a lo awm ta ani.

Thenrual pawl thiam tak, zai ngaina tak, mi lungleng thei tak a ni a, mirethei, chanhai leh khawhar chhungkua te a
ngaihsak hle a, an inah te kalin Pathian thu te a hrilhin a tawngtai pui thin a ni. A hmel hmuh an chak avangin Zoram
hmun hrang hrang atangin miten an pan thin a, a in a leng lo khawp a mikhual an neih chang a awm hial thin a ni. A
rorelna thlahlel, khaw thenawm atanga pem chilh tu mi engmawzat an awm bawk a. Heng thlah kal zel te pawh hi
vawin ni thlengin Leng khua milar leh langsar tak tak nita te pawh an awm zel a ni. Lal rorel thiam anihna hi vawiin ni
thlengin a tu leh fate thlah kal zel ah a hriat hle a, a fate atanga vawiin ni thlenga a tu chhuan te hian Leng khua ah
hian rorelna an la chang zel a. Khaihlak zauh chang te chu awm mahse a fate leh a tute hian vawiin ni thleng
khawtlang rorelnaah chanvo pawimawh tak an la chang zel a ni.

N. Vanlaiphai biala hming lar ve pawl tak ani thin, Circle No. VIII Red Cross President hmasa ber a ni. Khaw hrang
hrangah Welfare Committee te dinin a zin kual thin. Kum 1947 ah Advisory Council Member ah N. Vanlaiphai bial
aiawh atan thlan a ni a, Sorkarin hnathawk tha leh mi tangkai nia a hriat avangin Ulhbun Laiphir leh Certificate 13 lai
a pe a ni.

Saihnuna hian Hla 98 lai a phuah a, a sulhnu thenkhatte chhuifiah hleihtheih tawh loh te anih avangin a hlabu ah hian
hla 80 chauh tarlan theih a ni ta a ni.

Lal ni chungin Pathian rawngbawl theih dan kawng a dap reng a, Lal ni chung a Pathian rawngbawl chu remchang
chiah lovin a hre si a, hla phuah lamah a rilu a lo hmang ta a. Chutih lai vela a rilru chhungril tak, ama puanchhuahna,
ama ziak a mi ngei lakchhuah chu han tarlang ila.

“Khawvel nun nawmchenna ata Kristian a ka inpekna atanga kum thum naah Kohhran Dan zawh kima ka awm hnu
kum hnihnaah Pathian rawngbawlin a thu hrila khua fang vela kal chhuah hi ka rilruah a lo chhuak lian ber a, ka pa
thih avangin Tirhkoh hna ka zir thei ta lova, mahni awmna khuaah zing zan a Pathian thu sawi a au fo mai chu mawi
lo ka ti bawk si a. Engtin nge Pathian thu ka hril theihna ni ber ang tiin ka ngaihtuah reng fo thina, Kohhran upa te
tanpuiin khaw chhungah theihtawpin tangkai dawn ila, a tirah chuan ‘kan Lal nge nge’ min ti ngei anga, min fak fiam
hle mai thei a, a tawp ah chuan, ‘Kan Kohhran chu Lal thu hlir a ni’ tiin min rel anga, Kohran tibuaitu ka lo ni mai ang
tih te ka hlauva. Engemaw ti tala Pathian tana tangkai ve chu ka duh si a, hetiang hian ka ngaihtuah ta a.
  1. Pakhatna ah chuan Hla hi Sermon tha kim tawi a ni.
  2. Pahnihna ah chuan hla hi lehkha thiam lo tan lehkha a ni.
  3. Pathumna ah chuan hla hi Kross thlirna entlang a ni.
  4. Palina ah chuan hla hi vanram leilawn a ni” tiin.
Chhim kil leh hmar kil ah Kohhran ho inkhawmpui na, chhak leh thlangah Kohhran ho Biak In tinah leh khawhar
lusunna hmunah, lehkha chhiar thiam lote hnenah leh Kross kawng bote leh Kross hmufiah lote tan pawh entlang ah
leh chunglam Vanram chanchin la ngaihtuah lo leh la hmu ve ngai lote tan rilru mitthla pawh a Van Khawpui ngainat
nachang hre lote, chau te tan pawh leilawn atan tiin Hla phuah hi ka rilru a lian ber a lo ni ta a, chu chu Pathian in
min hman a tumna ber anih ringin zak lovin ka rilrua thil lo lang chu ka ziak a, hla in ka sa chhuak ngam ta a ni.
 
Ka rilru a ka thil tum dan chu hetiang hi a lo ni a, khawchhung ah Kohhran hruaitu upa te
hmingchhiatna a awm lohna tura tanpui zel tumna leh Pathian fakna hla siam hi a ni ta a ni”.
  SAIHNUNA
  Leng Lal
Hnam ro min hnutchhiah tu, a thlarau deuh zawka kan sawi dawn pawhin hnamro min hnutchhiahna
atana Pathian hmanrua pawimawh ber te zinga mi a lo ni ta. Saihnuna hla te hian sak a hlawh hle a,
Hlabu siamtuten hla thluk leh key in mil deuh te hlawm khat, indawt deuha an dah vanga sak
chhunzawm ni hauh lo pawhin Khawhar in zaikhawmna a mi pakhat hla phuah a zawna sak
chhunzawm leh sak nawn hlawh ber te zing a mi a ni.

Kum 1947 April thla atang khan Asthma natna a nei tan a, Kum 1949 June 17 ah kum 54 mi niin a boral
ta a ni. Leng khua a ro a rel chhung hi kum 22 a ni.

Hun leh ni a ral zel angin Lehkhabu te leh Hlabu te pawh an lo ral ve zel a, vawnthat tawk awm mahse a
nawlpui a hmuh tur te a van thin avangin mi thahnemngaiten Hlabu an siam thin a, chhut chhawn zel a
lo ni a. A phuahtu phuah dan ang ni hauh lova fimkhur loh vanga dik lo taka chhut chhawn te, a chhu
chhawngtu in a phuahtu phuahdan ni hauh lova ama ngaihdan anga a lo siam rem ve ngawt avang te leh
hla phuahtu ni lo puiin ka phuah a lo tih ve avanga hla thu lo danglam ta a tam hle a, Saihnuna hla ah
pawh hian chutianga sawi tur chu a tam hle a ni. Tun tumah hian a hla lar zual thenkhatte chauh kan
sawi hman dawn a ni.

Hlabu tam berah tarlan anih tawh avang leh kan rilru leh kan lei in nghet taka a vawn tawh avangin
inhruai dik a harsa dawn tih chu hriat sa. A tu leh fate leh a hla Original hrechiang em em tute pawh
hian a phuahtu nihna bo thak khawpa danglam em ta lo chu thin dam lo takn mite rualin, mite sak
angin kan sa liam ve ta zel mai chu a ni a. Awmze nei leh danglam taka hmalakna a awm te anih ngawt
loh chuan a phuahtu phuah dan dik tak hi kan inhriattir mawl tawp anga, kan inzawm tir chuang hlei lo
ang a, chutiang avanga ngawih bo pui erawh chu a phuahtu thlarau a zahawm hle si a. Beiseina sang lem
lo mahse a phuahtu thlarau lainatna leh zahawmna chuan sawi lo thei lo ah min siam chu a ni si a.

Saihnuna hla chhut sual palh leh chhan dang avanga dik lo zawka tarlan te leh midang phuah anga sawi
tuten Original hre hlek lova a awmzia bo thak khawpa an tarlan thenkhat lar zual te han thur chhuak
ila.

1 “ Thal favang kawl eng leh Turni pui khi” tih hla chang 2 na tlar 4 na a “ Tuk ram lentu a kai chiai e,
chhaktiang daiah” tih hi, “ Tuk ram lentu a kai” tih ni lovin, “ Tuk ram lentuah kai chiai e” tih zawk tur a
ni. Romei, engtia upa nge tih pawh sawi theih loh ten khawchhak lam ram leh thing te a han bawm vel
sawinan “ Tuk ram lentuah kai chiai e” tiin a sawi a ni. Hei hi a ma hlabu a chhut dan dik tak a ni. Tin,
hemi dawt chiah tlar ah “ Tuahpui vau a zem” tiin hlabu tam berah chhut a ni. Ama hla phuah bu ah ngei
pawh ‘Zem’ tia chhut a ni. Hei hi chhut sual a ni, ama ziak ngei leh a sawi dan tak chuan, Ram ngaw kara
Fartuah leh Vau par lo ze chuai sawinan “ Tuahpui Vau a ze, thinlai a zing riai e” a ti a ni. Tin, he hla
chang 4na tlar 1na “Favang ni eng tlai tla amawi ti u”tih hi ‘mawi ti u’ tih ni lovin mawi ti ve tura
sawmna “mawi ti u’n” tih tur a ni e. Chang tawp ber tlar 4 na a, “Chhawrthlapui khian kan vangkhaw
zawl a en ruai e” tih hi a hranpa taka vansang lam phuahna a ni lova, Chhawrthlapuiin an khua a rawn
chhun eng hlimawm zia sawiin, “Khian’ ti lovin, “ Chhawrthlapuiin kan vangkhaw zawl a en ruai e” tiin a
phuah a ni.

2. Pathian ralthuam hmangtute chu,


    Chatuan tlang chhipah an leng;
    Hei hi hlabu tam bera chhut dan a ni a. A satute pawhin an sak dan ber a ni. He hla tlar 2 na a,
“Chatuan tlang chhipah an leng” tih a ‘Leng’ tih tak hi Leng ni lovin ‘Chawl’ tih zawk tur a ni. Lungngaih
awm tawh lohna hmun, Ral muang tak awm sawina a ni a, Leng satliah lova awm tur te sawi nan “
Chawl” a hmang hi a inhmeh zawk a ni.
3. “ He lei hi chatuan ram a tling lo” tih hla chang 2 na, tlar 3 na a “Min hruai zel la aw min kai la” tih hi,
Hruaizel ni lovin, “Hruai ve” tih tur a ni. Partin vulna ramah hruaizel a ngai tawh lo. Chu rama hruai ve
ngei a duh avangin, “Min hruai ve la aw min kai rawh” “Tah lai min hnem rawh” a ti zawk a ni. Hei hi
ama hla bua a chhut dan dik tak pawh a ni.

4. “ Tap lo thei ka ni lo, aw ka lainate kha” tih hi hlabu tam bera chhut dan leh mi tam berin kan sak dan
a ni bawk. Saihnuna hian Lungreng tlang khawthlir atanga chhim lam leh hmar lam ram te leh
khawchhak lam Halkha tlang dung te lan theihna atanga Tiau Lui kir leh hauh tawh lo tura a luang ngut
ngut mai te chu thlirin, kir leh hauh tawh lo tura kal ta te ngaihtuahin “ Tap lo thei ka ni lo aw ka
lainatte kha” tiin kal ta te chu a phuah a ni.

5. Fiara tui hla a, “Rihlipui hi thlafam lengkaina” tih hi Hlabu tam berah “Rihlipui khi” tiin an ziak thin.
Saihnuna hian Fiara tui hla a phuah dawn hian Rihdil, dil lian tak leh Ropui tak, pi pu ten mitthi
kalkawng ti maia a hriat leh Fiara tui, tui ti chip chep, thal lai phei chuan a kang chat mai awm mang e
tih mai tura lui te ni siin Zofate thinlunga hmun an luah dan chu khaikhinin, “Rihlipui hi thlafam lengkai
na - Nang Fiara tui chhim leh hmar thlang sakhming tlang zel chu” tiin a phuah a ni. Tin, he hla chang 2
na tlar 3 na a “ Suihlungrual dawn hnu” tih tur anih laiin hlabu dangah “ Suihlung rual tawh hnu” tia
tarlan vek a ni. Lungrual taka Fiara tui lo in tawh te chu a rilru a ngaihtuahin, “ Suihlungrual dawn hnu”
a ti a ni. He hla chang thumna tlar hnuhnung ber a “Dawn lo zaleng reng hi an awm lo che” a han ti leh “
Suihlungrual dawn hnu” a han tih hi hla thu kalhmang pawh a ni zawk a ni.

6. ‘Khawvel chhuahsan ila hnutiang hawi tawh lovin’ tih hla chang khatna tlar lina a “Pialral
rammawiah min nghak e kumkhaw nawmna ah chuan” tih laia nawmna tih hi kumkhaw nunna tih zawk
tur a ni a. Hei hi Original a ni e.

7. “Han thlir teh u romei zam karah” tih hla chang 2 na tlar 4 na “Par lai tlai ni an liam” tih hian
inhnialna a tichhuak hle a. Puar/Tlai ni liam ta anga sawi te,”Tlain an liam” tih te, ni fang tla anga “Tlai
ni a liam” ti a sawi te pawh an bawk. “Tlai ni a liam” tih tak hi hlabu tam bera chhut dan pawh a ni.
Chhunthangan a nupui boral ta a ngaih em em Nu-i tia a koh thin Lawngthluaii chu a thih atanga reilote,
inriak te pawh a la neih laiin a mumangah midang pariat laite nen hmun zawl phul nuam takah a hmu a,
“Kan leng dial dial lungrual kimin kan awi Lalnunnema” tia lungrual taka her liam ta te chu sawiin “Par
lai tlai ni an liam” a ti ani. Hun lo taka kal ta lungrual taka liam ta te sawina mai ani e.
 
 HLA LEH A PHUAHTU
HLA LEH A PHUAHTU

                                                                                                      -  Lalrinthanga.

Thuziak lama sulhnu ngah tak, thuziak mai bakah lehkhabu chhah deuh deuh leh chhah lo deuh te pawh lo sual
chhuak fo tawh an nih avanga an thuziak zawng zawng dik ber leh pawm tlak bera lo ngaih ngawt chu ngaihdan fing
tak chu alo ni hauh lo mai. Lehkhabu pawh chu achhah vang emaw, akawm leh a rawng mawi vang emaw, chu
lehkhabua thu hma ziaktu nihna san vang emaw ngawtin a chhunga thu awm te pawh chu dik vek leh pawmtlak ber
a ni ngawt hek lo. Chutiangin HLA pawh a phuahtu nilo pui, a phuahtu ni anga tlangthan tir tuma sawi rem tum tlat
emaw, a phuahtu nilo zawk hminga hla record siam a zaithiam tu te emaw hmanga tih lar tum talh pawh hian a
phuahtu nihna a paw chhuak zo chuang lo. A paw chhuak lo mai nilovin a phuahtu dik tak hretute thin a tina-in
chung zaithiam te zaithiamna pawh nasa takin a ngaihnep tir mai a ni. Hla phuahtu nilo zawk a phuahtu ni anga mi
hrang hrang thusawi lakkhawm lah a sawitute dinhmun san leh lar vang ngawt chuan zai khatah an luang thei hek lo.
Nilo nafam chu an lakkhawm tam poh leh an thu a inpersan nasa thei mai dawn a lo ni.
Mizo ziakmi te zinga mi chhuanawm tak, lehkhathiam leh taima em em,kei ngei pawhin ka ngaihsan, Mizotawnga
lehkhabu leh Article tangkai tak tak thahnem tak ziaktu B.Lalthangliana kut chhuak ‘PATEA LEH DAMHAUHA
HNUHMA’ 2nd edition 2005 hi ka chhiar a, a chhhiar a nuamin a thu kal hmang leh a tawngkam hman dan pawh a
mam teh lul nen thudiklo leh belh chian dawllo ka hmu tlat mai a,pawi ka ti hle mai,hetiang hi a pawina em em chu
thudik zawk lo hre tu tan chuan a Lehkhabu pumpui hlutna pawh a ti nep thei hial thin ani. Patea leh Damhauha te hi
Mizo Hnam tan hian an hlu em em a,an hla phuah te hi Khawvel a Mizo te kan awmchhung chuan kan tan Rohlu tak
anni zel dawn ani.Tunah hian anmahni an dam tawh lo a,an mahni bulbal tak a kawm phak ho pawh tamtak chu an
boral tawh hnu a,an chanchin leh Sulhnu te kan ziak dawn anih chuan uluk taka chhuichian a tul hle ani.B.
Lalthangliana pawh hian a chhui nasa hle tih a hriattheih a,mahse mihring famkimlo hian tihsual leh tih famkim loh lai
erawh kan nei fo thin ani,chung zinga pakhat kalo zir chian ve atanga kalo hriatchian em em chu ‘Rihlipui hi “khi” ti a
ziak thlafam leng kaina’ tih hla Leng Lal Saihnuna phuah chu Damhauha phuah angin a rawn ziak tlat mai a,
B.Lalthangliana hian he Hla hi Damhauha phuah te zinga lar ber ni a a hriat thu te a sawi a. Damhauha phuah anih
dan tichiang tur a mi hrang hrang thu sawi a lakkhawm te chu lo bih chiang pah in Leng Lal Saihnuna phuah anih dan
te pawh tarlan zel han tum ta ila.

‘Amah Damhauhva ngeiin a tunu pasal Biaksanga hnena a sawi dan’ ti a B.Lalthangliana ziak hi han bih chiang hmasa
i la.“Nipui ral dawn atangin ka rauthla a chhuak ta a” ... tiin chu a rauthla chu Rihdil ah han kalin chutah zet chuan
Rih-ar lian deuh leh te deuh te chu Rihdil kamah chuan an lo tla ngiai ngiai a, chuveleh ‘Rihlipui’ tiin ka han kova, a
nghing dut mai a’. ‘Rihlipui khi thlafam lengkaina’ ka han ti ta a ni’(Phek-125) tiin. Hetih lai hian Damhauhva rauthla
chu Rihdil hmun ngeiah a awm angin a ngaih theih a. A hnu a “Rihlipui ka chhuahsan hnu chuan” ti a a sawi pawh
hian rauthla a Rihdil hmuna awm anga a insawina pawh a nemnghet a ni. Hmun leh hmun a awm si in ‘KHI’ a han ti
tlat mai hi a mak a. Hetih lai hian Damhauhva rilru ah eng hla emaw chu a lo piang tawh niin angaih theih a, eng hla
nge tih erawh a hriat loh.Chumi hnu ah Rihdil chhuahsana Lurh leh Tan tlang te a rauthlaa fangin chutah chuan hla
chang dang a lo lang leh ta a, chu hla chang dang Damhauhva phauh ang a B.Lalthangliana ziak ah hian thilmak tak
alo lang leh a.

“ Lurh pui hmingthang tan khan kar ah hian”, (P-127 )


                                OR

“ Lurhpui hmingthang Tan khamrangah hian, (P-171)


    Hnutiang mual liam ka han thlir a;
    Suihlungrual tawh hnu,
    Min ngaih tir hmana nunhlui chul hnu kha.”  

A ziak ang ngau ngau chuan he hla changah hian Saihnuna rilru a hmun pawimawh ber changtu , he hla lo pianna ni
bawk Fiara tui chuan hmun a chang reng reng lo. Lurh leh Tan tlang vela lunglen thu sawina satliah a ni ringawt mai.
Damhauhva phuah pawh hi lo ni ta teh reng se, hetianga ziak chhawn sak hi chu a duh a rinawm lo hle a ni. Saihnuna
chuan he lai hla changah hian Lurh leh Tan tlang vel a lunglenna satliah sawi lovin then rual te nen a khawi lo an zin
na a khaw kar kawng tui an in thin te hriain “Suihlungrual dawn hnu” tiin a phuah ani. Chang thum na a “dawn lo
zaleng reng an awm lo che” a han ti te hi a hla thu kal hmang zawk ani. Hetianga Lurh leh Tan tlang vela a rauthla a
vah hnu a eng hla emaw a lo pian hnuah Fiara tui hmun han thleng ang a insawiin “Luang ang che aw, damte’n luang
del del la...” ka han ti phawt mai a’(phek 127 para 2 na) a han ti leh a, a rauthla vah chhuahna hun hnuhnung lama
‘phawt’ ahan hmang ngawt mai pawh hi a in hmeh thei lo. A rauthla vahchhuahna hun hmasa lamah khan ‘phawt’ lo
hmang te chu ni se pawm a nuam deuh tur.

He hla, Damhauhva phuah ni anga mi hrang hrang thusawi, Damhauhva tawngka ngei dawng ni a insawite thusawi
dan te hi i han bihchiang teh ang:
1. Hrangthiauva, Damhauhva’n a phuah tirha a zirpui, ahnungzui bertu inti in Thangthuama hnena ziaka a hrilh
dan, “He hla hi Khawbungah Damhauhva hova an zir thiam vek hnuin Saihnuna leh Thawmliana, Thekte lama
Lal inkhawm haw lam in Khawbung ah an rawn fin ve a, Saihnuna chuan tha a ti hle a, a siam rem ngai te
siam rem in Leng-ah a hawn ta a” tiin (phek 128, Paragraph 3&4)
2. Kum 1964 a Damhauhva tawngka ngei hria ni a insawi C.Vulluaia sawi dan “ Damhauhva’n he hla hi a phuaha
athluk te a siam fel vek hnu in Saihnuna hnenah(Leng-ah)a tlanpui a, Saihnuna chuan tha a ti hle a, kel in a ai
ta a” tiin.
3. Zohmangaiha, IRS hnena 11.Aug.1966 Damhauhva sawi dan “ Fiara tui hla hi a thianpa, Leng Lal, Saihnuna
chuan a lo hriatin a duh em em mai a, hei chu ka hla chiah a nih hi tiin Damhauhva phalna in vawkin a ai ta a
ni”. a hmun a sawi lo.
4. C.Lalhmuaka, Khawbung H/S Hdm. hnena a sawi dan :- He hla a phuah hnu hian Biate Lal conference ah
Khawbung Lal, Rochhuma hnungzuiin a kal ve a, he hla hi Biate Nuthlawi ho a zirtir a, an zir thiam vek hnu in
Saihnuna chu a lo tel ve a, tha a ti hle a, Leng-ah hruai pheia vawk a ai angin.
5. Brig. Sapliana hnenah he hla ‘Fiara tui’ hi Saihnuna hian Sial a lei dil angin a sawi bawk.

Damhauhva tawngka ngei hria ni a insawi mi 5 (panga) te thusawi a pawm tlakawm deuh deuh te lakkhawm, abu
meuhva khung nisi chu tu sawi mah inthurual a awm lo. Heng mi hrang hrang sawi dan atang a thil mak tak lo lang ta
te chu :-

1.  Hrangthiauva hnena Damhauhva sawi dan chuan an zir laiin Saihnuna’n ava fin ve na hmun chu
Khawbungah anih laiin C.Lalhmuaka hnena asawi dan chuan Biate ah a ni thung.
2. Hrangthiauva hnenah he hla hi Saihnuna’n Khawbung atanga Leng khuaa ahawn laiin C.Vulluaia hnena a sawi
dan erawh chuan a mah Damhauhva’n a phuah zawh veleh Saihnuna hnenah (Leng-ah) a tlan pui thung. 
3. C.Lalhmuaka hnenah Biate atanga hawn phei a vawka ai anga a sawi laiin C.Vulluaia hnenah amah in
Saihnuna hnena tlanpuia kel a ai angin a sawi thung.
4. Zohmangaiha hnenah vawk a ai ang a a in sawi laiin C.Vulluaia hnenah Kel a ai ang in a insawi thung.

He hla phuah chungchanga Damhauhva tawngka ngei ngaithla a hria inti te sawi dan pakhat mah inmil awm ta lo mai
hi a sawi chhawngtute hi nge dik lo anga a hrilhtu ? nge a ziaktu hian a tum luat ah ngaihtuah chiangloin a
fawmkhawm vak mai tih pawh ngaihtuah tham a tling ani.

Fiara tui hla hi Saihnuna, leng Lal hian kum 1937 ah Khawchhak lamah Welfare Commitee hmanga an kal tuma a
phuah a ni a. Saihnuna hian Fiara tui hi, tui tui tak leh hmingthanga tak, mizote rilru a hmun luah thuk tak a nih zia te,
India sipai atang mizo tlangvalte pawhin hmun hla tak atang pawhin Fiara tui hming chhal in vairam tui te chu in thin
in an lo inbual bawk thin a ni tih te chu hre reng in, heti taka tui hmingthang, Fiara tui hmun ngeia a han thlen chuan
a tui chu a kut ngei a suak a, han thlah leh in
            “Luang ang che aw, damte’n luang del del la...’
            “Thlangkawrvai reng dai kawmah...Hmingtha hluan thang” 
tiin a thunawn ahan phuah hmasa a, chutah hla thu dang han dap in, Rihdil, Lurh leh Tan tlang te chu a suangtuahna
huang khata dahin ‘khi’ emaw ‘saw’ emaw hmang lovin ‘Hi’ hmangin “Rihlipui hi thlafam lengkaina - Nang Fiara
tui .......” a han ti ta a ni.Saihnunan ‘Rihlipui hi thlafam leng kaina’ tia a hman chhan pawh hi hetiang hi a ni. Welfare
Committee hmang tura Farkawna an kal tum hian Rihdil an tlawh hmasa a. Rihdil chu ropui an ti hle a, chumi hnuah
Fiara tui hmun an han thleng a, Fiara tui, tui ti chip chep, thal lai chuan a kang chat mai awm mange tih hial tur a luite
ni si in dil lian tak Rihdil hmingthan lama a khum zia te chu mak a ti hle a. Rihdil,dil lian leh ropui tak mitthi kalkawng
tih maia pipu te suangtuahna leh Fiara tui luite tak te ni si in Zofate thinlunga hmun a luahthuk dan te chu khaikhin in
“Rihlipui hi thlafam leng kaina, Nang Fiara tui chhim leh hmar thlang, sakhming tlangsel chu a han ti ta a ni. Hei hi
Saihnuna sawidan a ni a . Hetianga a sawi lai ngei hmu a hre tu Upa Kawlkhuma f/o Dr, K. Lalbiakzuala (BZA) chu E.
Lungdar ah a la dam a. A ni hian duhthusam a fiah in a la sawi thei a ni. Hetainga hla chang khatna leh a thunawn te a
han phuah hnu hian tun hma lama a thuihruai te nena an zin ho thin lai a he tui an lo in thin te hre chhuak in,
            “Suihlungrual dawn hnu min ngaih tir,
              Hmana nunhlui chul hnu kha.”
a han ti a. Hetah hi chuan Lurh leh tan tlang vela lunglenna satliah ni lovin Fiara tui hian hmun pawimawh tak a chang
tlat a ni.

Saihnuna hi Lal chengvawng tak ani a. Hla a phuah dan leh a phuah chhan te fel tak achhinchhiahin ziakin a dah vek
a. Hla phuah chhan mai nilovin thil chi hrang hrang record pawh fel taka neiin register No. thum lai a ziak khat vek a
ni.Mi sawi dan emaw mi sawi chhawn dan emaw nilovin amah ngein hla hrang hrang a phuah te zingah Fiara tui hla a
phuah dan pawh fel leh chiang takin ama ziak ngei chu hmuh turin a la awm a ni. He hla lo pian dan chu ahma lama
kan sawi tawh te kha duhtawk mai ila. Ama ziak tifiah zual turin a hretute thusawi tlemte han tarlang ve ila. Unau
thawnthu sawi pawh a danglam thin an tih angin Saihnuna phuah anih dan leh an zir dan sawitute sawi dan pawh
inang chiah lo mah mahse zai khata luang turin ngaihruat harsa erawh a awm lo.

Kapkungi, Rev. Thansiama farnu chuan a nulat laia Farkawna an awm lai ngeiin Saihnuna’n, “ Kungi, hla thar ka nei e,
zaninah kan thleninah i zir ho ang u hmiang” ti a asawm thu leh amaherawh chu a pain hmeichhia zana chhuah a
phalloh thu te, hetia a pain chhuah a phallo chung pawha anmahni in a an zir chilh tak thu pawh a sawi. ( Fiara tui leh
zofate nunkawng.by-Lalzuia Colney P-30 )

Hemi nemnghet tur hian Pu Chhawnluaia (Pu Zadawla unaupa) chuan Farkawn zaithiam Kapkungi chanchin a ziakna
lehkhabuah kum 1937 kumah Farkawna Lal ho an inhmuh khawm thu leh an thlen in chenin a tar lang a. Saihnuna’n
he hla a phuah dan leh an thlen in Pu Zothanga hla phuah thiam (F/o Rev ZT. Sangkhuma pa) te ina Kapkungi te nena
he hla an zir ho dan a ziak bawk. Tin hetia zana hla an zir ho hnu pawhin a tukah nilengin Kapkungi te in a an zir chilh
thu a ziak bawk. Zaithiam Kapkungi chanchin -By Chhawnluaia phek 6&7 na.

“Mizo Jim Corbett” tihiala miten an sawi thin Mualcheng Lal Saihnuna Sailo chuan 1937 kuma Welfare Comt. a a kal
ve dan leh he hla hi Saihnuna Leng Lal phuah a nih dan leh an zir ho dante hetiang hian a ziak - ‘Kum 1937 September
ni 5 chawlniah chawhmain Biakinah hriselna lam kan sawi a. Chawhnuah Saihnuna hla “Rihlipui hi thlafam leng kai
na” tih hla hi kan zir a ni. He hla a phuah ni leh a tuk leha zir tu ngei Saihnuna Vanlaiphaiah ka la dam e, tuman
ringhlel suh u, mitin chhiar atan meichher ah in rawn chhuah ngei ka beisei’
- Saihnuna Sailo 28/2/1978.’tiin. (Sainuna Sailo hi 5th December 1982 khan a boral ta ani) September 5th
1937chawlhni tia Saihnuna Sailo in a ziak pawh hi Calender table hmanga chhut pawhin a dik chiah a ni.

Vaphai Lal, Pu Lalrokhama chu hetih lai hian Lal niin naupangte a la nia, Saihnuna hla phuah chungchangah sawi tur a
hre tam lo hle na a, a la hriat chhun erawh chu , “Saihnuna hi chu a mak mange heng laiah te hla tha tak arawn
phuah reng mai a” tih hi a ni.Chu hla chu ‘Rilhlipui hi thlafam leng kaina’ tih’hla hi a ni Hei hi hetih laia titi lar tak anih
thu Pu V.L. Hmangaiha, leng khua hnenah 27th November 2005 Sunday zing khan a sawi. Pu Khama hi tunah a la
dam nghe nghe a ni.

A khua leh tui te’n an ngainat leh an chhuan em em, chhuan hnih chhuan thum ral hnu pawha a khua leh tui inthlah
chhawng zel te pawhin tun thlenga an la ngainat, hmelhriat awm hauhlohna hmunah pawh a hla phuah an sak vang
ngawt pawh a chu hmuna an tlang nel phah thin nachhan, Saihnuna hla te hi tih bawrhban nilo sela tih hi a khua leh
tui, a tu leh fa in thlah chhawng zel te duhdan a ni...

LENG LAL SAIHNUNA HLA TE


LENG LAL SAIHNUNA HLA TE

                                                                                                                        -   Lalrinthanga
Thuhma :

‘Hla hi sermon tha kim tawi a ni’


‘Hla hi lehkha thiam lo tan lehkha a ni’
‘Hla hi kross thlirna entlang a ni’
‘Hla hi vanram leilawn a ni’…..

ti a hla thiltihtheihna lo puang chhuak a, chumi a zara hnam ro hlu min hnutchhiahtu, a thlarau \awngkam deuh zawk
a kan sawi pawha Pathianin hnam ro min pekna atana hmanrua, mi pawimawh tak lo ni ta SAIHNUNA hlate hi zir
tham a tling hle. Ama rilru leh dinhmunte tawmpui phak lo tak chunga a hlate zir zauna phochhuaktu han nih pawh
thil huphurhawm tak a ni. Ka zir nasat anga zir nasa ni ve se kei aia ziak thiam leh sawi thiam tur mi tam tak an awm
ngei ang. Amaherawh chu, a hla ngun taka lo zir tawhtu ten an puanchhuah bak eng eng emaw tarlan tur awma ka
hriatna leh hla phuahtu nihna kawngah a thlarau lainatawm taka siam nia ka hriatnate chuan, kei aia ziak thiam leh
sawi thiam turte chu min hmuh \helhtir a, min haidertir tlat avangin hemi atana mawhphurhna leh chanvo
pawimawh tak hi ka phatsan kual kawi phal ta bik lo a ni.

Hla chu

1. Orlando Gibbon :- Hla hi vana Pathian chhiarkawp leia lo lang, mihringten an zir chhuah, an thiam zui tak a ni.

2. Beethoven :- Philosophy aiin misic hian chhung lama a tak awm a tilang fiah zawk.

3. Aristotle (Greek mifing) :- Hla chu rilru khawih chak tak leh mi hruai thei tak inhipna leh inhuatnate pawh
tirunthlak thei ber a ni.

4. Martin Luther-a  :- Pathian faka zaiho hian ramhuai a um bo.

Hla pawimawhna, thiltihtheihna puanchhuah thuah pawh Saihnuna hi khawvel hriata miffing leh ropui tling phakte
aiin a lo nep bik hauh lo mai.

William Wordsworth-a’n “Hla phuahtu te hi thlilththeihna a thuam an ni” a lo tih angin Saihnuna pawh hi
thiltihtheihna mak taka thuam chu a ni phawt mai. A hla ziarang leh hlutnate zir a phochhuak tur hian chanvo insiam
lawk hauh lovin mi pahnih pathum pawhin mahni ha hawlh zawng zela zir tur buatsaih ni ta se, in dip buai hauh lovin
zirtur hrang theuh an pawchhuak thei ngei ang.

Tun tumah hian a hla ziarang leh hlutna te phochhuah chu Subject pawimawh taka nei chungin a hla \hen khat
midang phuah anga sawi leh tarlan \hin te chhui zauna lam kan uar dawn a ni. A khua leh tui, a tu leh faten an
ngainat, an chhuan em em, hmelhriat awm hauh lohna hmunah pawh a hla an sak vanga an tlangnel nghal ngawtna
chhan, hla bu han keuva a phuahtuah midang hming lo chuang leh tlat siin an thinlung a tihnat te chu kan thawidam
kim lo a nih pawhin tlem tal chuan damna lo chhar teh se.

He paper-ah hian Saihnuna hla a zir tur awm zawng zawng tarlan sen a ni lova, a tui mi, zir duh leh la zir peih te tan
zir tur tam tak la hnutchhiah a ni e. Hetianga Saihnuna hla ziarang leh a hlutnate zir ho alo ni ta hi Pathianin
thangthar te zingah chawimawi a duh a nih ngei ka ring.
Saihnuna’n Hla engzat nge a phuah ?......

A hla te kan zirna a kan inngahna ber – ‘Leng Lal Saihnuna Hla bu’ compiled by Lalchuanga (L) Ex-Chief of Leng-ah
hian hla 80 tarlan a ni. He hla bu buatsiahtu Pu Lalchuanga’n thuhma a ziah angin, ziak reh tawh, chhiar hleih theih
loh a awm nual tawh avangin hla engemaw zat chu a hla buah hian telh theih a ni ta lo a ni. Tin, he hla bua No. 79
luahtu “Vanduainain min tuam” tih hla hi Patea hla phuah a ni a, amah Pu Saihnuna ngeiin hla No. 6-na “He lei hi
chatuan…” tih hla a phuah chhan a ziahnaah a tarlang nghe nghe. Tihsual palh liau liau a ni e. Hei hi Patea chhungte
pawh ni 23.8.2011 khan hriattir an ni tawh a, lawm takin an lo dawngsawng a ni. Tichuan he hlabua hla awm zat chu
79 a ni ta a ni. Amah Saihnuna’n a chanchin a ziahna (Autobiography) ah “Kum 1946 ah hian hla 92 vel chu siamin ka
in hria” a ti a. A hlabu a No.39-na luahtu ‘Thlanrawk pa khuang chawi’ hla phuah chhan a tarlan ah Oct. ’48 tih a ziak
tel a. 1946 a hla 92 lai phuahtu chuan 1948 thlengin hla ala phuah tihna a ni a. A fapa Lalthanga (L) chuan “ Ka pa
khan hla 100 (za) aia tama a phuah a, mahse a sulhnu chhiar theih tawh loh a tam avangin hla tam tak chu a bo dawn
a ni” a ti. Kum 1350 AD vela sap ho ten an hla chikhat - folk literature a\anga lo piang, zaithiam intiam rual ten
rimawi nena pawisa hmun nan khaw hrang hrang an lo fanpui \hin ang deuhin (Sum hmun nan erawh ti ve lem lovin)
Saihnuna hla te hi nula zaithiam rual te nen khaw \henawmah an lo vah pui \hin a. Hetianga an vahpuina a an
hnutchhiah hi ni ngei tur a ni – Pu Vanchhunga (L) chuan Cherhlun a\angin hla pathum “Hengte hi Saihnuna hla ni e”
tiin Leng khuah a rawn dah nghe nghe a. Heng hla te hi Saihnuna Hla bu ah hian a chuang lova, hla bu dangah pawh a
chuang bawk lo. Hetih hun lai hian Cherhlun leh Thingsai lam hi an zin chhuah tamna lam a ni nghe nghe. 1946 a hla
92 vel phuah tawh hian kum 1948 Oct. thlenga a hla phuah chuan hla 100 vel zet chu a phuah ngei a rinawm hle mai.

SAIHNUNA HLATE

    Saihnuna hlate hi hlawm lian tak tak hlawm thuma thenin, kan zir dawn a ni.

1. Kristian hla - Kross lam hla, rawngbawlna leh thlamuanna, lokal lehna.

2. Khawhar hla - Lusunte hnemna hla, thlamuanna hla leh Lusunte tahtirna hla.

3. Hla lenglawng - Lengzem, khawtlang lunglen,

Saihnuna hian hla chang bithliah dan ‘Stanza form’ ah te, chang khata tlar awm zat ‘Line form’ ah te, tlar khata
thumal lamrik zat ‘Syllable’ ah te kal dan nghet bik a nei lo hle. A hla kan hmuh theih 79 zinga 45 te hi chang 3
thunawn nei a siam an ni a, hei hi hla chang bi then dan ‘Stanza form’ a a hman tam ber a ni. Tin, chang 4 thunawn
nei 12 a awm bawk. A hla phuah thunawn nei zawng zawng chu 57 a ni a, thunawn nei lo 22 a awm. A hla 79 zinga 55
te chu chang khat-ah tlar 4 zelin a phuah a, hla 10 chuan chang khatah tlar 5 an nei. Hla 6 ten tlar 6 an nei a, chang
khat a tlar 3 awm hla 5, chang khata tlar 8 leh tlar 20 awm hla 1 ve ve. Chang khat a tlar 2 awm hla 1 a awm bawk.

Then 1-na Kristian hla :


Kross lam hla, rawngbawlna leh thlamuanna, lokal lehna hla te

Hla siam hi Lal ni chunga Pathian rawngbawl dan remchang ber nia a hriat angin Kross lam hla, rawngbawlna hla leh
ringtute fuihna lam hla 15 lai a siam a. Heng hlate hi hla tha ve tak tak chu nimahse hriat leh sak lar an hlawh lo hle.
Hla tha chu a lar tlangpui a, hla tha zawng zawng erawh an lar lem lo a ni tih kan hla phuah thiamte sulhnu atangin
kan hre thei awm e. Hla tha chu eng ang hlate nge ni ta ang.

1. Thlarau lam nun chawi kang leh tichak thei.

2. Pathian leh mihringte inpawlna tinunga chawisang thei.

3. Pathian ropuina tilanga Pathian pawlnaa hruai leh hriattir thei.

4. Mahni chenna khawvel siam tha tura mite hmin leh thawhtir thei.

5. Mihringte nun timawi leh kawng kawhhmuh thei.

Rawngbawlna leh Kristiante fuihna lam hla a siamte hi hriat lar leh sak lar hlawh ni ta se helaia hla tha tehna kawng
ngate hi tihlawhtling thei tur hian an tha tawk hle. Hla tha tak hriat lar hlawh si lo erawh hi chu damdawi tha tak
tuma ei si loh a awm mai mai ang hi a ni mai awm e.

Tirhkoh Paula’n “Thlarau ngunhnam” a tih angin, Saihnuna’n rawngbawlna lam hla a siam a thil kan hmuh langsar tak
pakhat chu – ringtu nun chu sual, hmelma do nun a nih thu leh chumi do hneh tur chuan Pathian thu, thu tak,
ralthuama hmang tura ringtute fuihna hi a ni.

Pathian ralthuam hmangtute chu


Chatuan tlang chhipah an chawl
Felna thuam famkim chu lain
Rallian ka do thei ang

Doral lian hnuaiah chauin kan rum


Ralthuam min pe la ka do ve ang
Kalvari ngunhnam hmangtute
Chuan Setan ral an hneh

Van chakna hmanga ral an pan chuan


Thlarau tanpui leh malsawmna
Nen hla mawi ropui an sa

“Pathian faka zaiho hian ramhuai a um bo” Martin Luther. Ringtute tipumkhat a ti chaktu pawimawh tak chu zaiho a
ni tih hi Saihnuna rilruah a chiang hle. Amah ngei pawh zai turin a inbuatsaih reng mai.

Lal Davida khawnvar chhiin


He lei thim zingah I zai zawk ang u

Ka hneh ang ka chawimawi ang


Zion Lal hmangaih ropui
Misual ka tana tuar hnu kha
Khawvelah hian ka awi ang

Krista hmangaihtu hrang zual chuan


Lallukhum mawi kan chang ang
Hnehna hla ropui sa zelin
Chawimawina kan hmu ang

Tawngkaa sawi thei hauh si lo ten “Hmanah aiin tunah ka hmangaih zawk che” kan han ti thum hem hemte leh
engemaw hlauva khur mai thin ten “Thil eng pawh ka chungah thleng se lungngai lovin ka lo lawm ang” kan han ti
ngawt mai te pawh hian, min bat huaitir hle a. Chutiangin Saihnuna hlate pawh hian ba chu min siamsak chang a
awm tho mai. He leia zai mai a duh tawk lo, vanram pawh zai zelna tur nia suangtuahin amah ngei pawh chu hmunah
chuan zai a tum hle.

Setana hnehin Zion-ah ka zai zel ang Haleluiah


Lal Hmel ka hmuh chuan fakin ka zai ang

Tlansate ralmuanna
Lawma zaia aw an lenna chu
Tlanna thisen zarah
I ram ralmuanna ka chang ve ang

Lei leh van Lal hnam tin tana thi chu


Thuin an fak seng lo
Chawimawina dar an vua
Tlantu zaiin an awi

Chatuan par tlanin Lalber kan awi ang

1921 hlim khurhna changtu a ni bawk a, vanram-a zai mai a la duh tawk lo, chu hmunah chuan lam a la tum cheu
mai.
E.E. Hewitt-a ten –

Chawlhna in nuam tak chu ka han thlen hunah chuan


Chawimawina ka tan a awm ang ngem

an tih dek dek laiin

Khawpui ni eng ngai lovah chuan


Fakna hla nen kei ka lam ang

a han tin ngat phei hi chu mi nazawng chuan an tawmpui thei hauh lovang.

Good Friday hla “Kumthar hun thal lo thleng hian” tih hla chang 3-na tlar 3-na & 4-na

“Ka tap ang a lenna ngaiin


Ka lam ang Lal zun leng awiin”
a han ti ngat phei hi chu he hla thunawn a
“ A sun theiin sunin, tuarpui rawh se
Lawm thei chu lawm rawh se”

tia mahni chan leh dawn ang anga he ni hman dan tur lo tarlang hmasa ni lo phei se chuan kan sakhaw puithiam in la
fekfawn deuhte phei chuan an boycott duh hial mai thei a ni.

A hun laiin Gospel Campaign te awm ve lo mahse ringtu nun chu tluk leh ding awn chelhtu leh hruaitu mamawh a ni
tih a hria.

Nau ang min awmpui loh chuan kei zawng


Rairahin he khawvel thim zingah hian
Ka bona ram ka fang leh ang a
Aw, ka dawn sei ngam love

Thlaraua miril, Suakliana’n

Sual thim hian ram ropui leh ka Lalpa hmel a hliah


Pialral kalna ka bo, thlarau min hruai rawh
Lungngaihna a fawn vel e

a han ti leh hla phuahtu lar tak, Pu T.Romama’n

Thlir lam a piang a mawi a, Setena ral a lian


Awh nan thlemna thang an kam, kalna kawng a zim e
Ka chakna Lalpa lo chuan tlai ni len a har e

a han ti te nen hian tlar khata kan thuttir duh lo a nih pawhin tlar dangah chuan an insawn duh hauh lovang.

Ama chanchin ziakna (Autobiography)-ah a tarlan angin Lal Isua lokal lehna ni tur te, Lal Isua lokal leh nia he
khawvela mi a hnutchiah te awm dan turte a buaipui hle a, chu hun chu nghakhlel takin a thlir.

Lalpa a lo kal dawn puanvar sin rawh u


Zawlnei thuthlung leh Lal Isuan a sawi kha
A kim ta e lei leh van chhinchhiahna thutiam
In peih rawh u in Lal a lokal dawn e.

  Haleluia tia zaiin lam ru Zion fate


  Kan zalenna kumtluang lungkham
  Kanan ram ral muangah chuan min hruai dawn
      I hmuak ang van hla mawi sa in

Chang 4-naah -
A lokal ni tur chu kan nghakhlel em e
Ka riang e, hun tiam dar tikim tawh mai rawh
Khawvel boral meka nun zuam lovin ka rum
Mu anga len ka nuam Lalpa ramah

A hun lo thleng tur chu ka nghakhlel hle


Lawmna pialral min hruai kai ang
Aw then lovin lungduhte nen
Chatuan par tlanin Lalber kan awi ang

Then 2-na Khawhar hla


Rawngbawlna lam hlaah thawhhlawk hle lo mahse khawhar hla, lengkhawm hlaah chuan a thawhhlawk hle. “Kristian
hlate pa” tia an vuah Ira.D.Sankey te chu phak em lo mahse Mizo lengkhawm hla bikah hi chuan “Lengkhawm hlate
pa” tia vuah phu berte zinga mi a ni ve ngei mai. A hla phuah lar zualte (Khawhar hla bikah)
1. He lei hi chatuan ram a tling lo
2. Khawpui tuallai a leng hnu kha
3. Han thlir teh u romei
4. Thlalera lungngaite zawng khan
5. Ka taksa lungngai mahsela
6. Ka Lal Isu hmelma karah
7. Tap lo thei ka ni lo
8. Tlang a dang lung a leng
9. Awmkhawmharin lung a leng
10. Khawvel chhuahsan ila hnuting hawi tawh lovin
11. Zaiin ka awi ang hun ralte
12. Hringhniang an liamna thlafam khua
13. Thihna Jordan kamah...

Hla phuah thiam a nih mai bakah zai thiam tak a ni bawk a, hla thluk siam a thiamin a hlate sak a nuam hle. Khuang
pute leh lengkhawm zai boruak tur thlir thiam tak chunga lengkhawm hlabu siamtu ten hla key inzawm tha deuhte
zawn buai vak ngai lova indawt thei ang bera an remkhawmnaah pawh Saihnuna hla aia number inzawm tam hmuh
tur ala awm lo. Hetiang hlabu siamah hian Saihnuna hla te hi vawi 3 emaw vawi 4 emaw a zawnin an dah fo mai.
Lengkhawm hla, zai hruai leh khuang vuak lam chena hriatna leh thiamna ril tak nei, Pu C.Manvela, Champhai
Kahrawt chuan hla sak nuam, a thluk inla mar thei ber nia a hriat anga hla No. a remkhawmna “Mizo ro hlu”
Lengkhawm hlabu a siamah No. 1- 10 ah Saihnuna hla 6 ten hmun an chang, a bak Kamlal 1, Upa Zosiama 1, Rev
Bawka 1, Patea 1 (Hei hian midang hla phuahte a tha love tih kawhtir loh tur)

Lusunna hla bik Saihnuna siamte hi thlir chipchiar vak lovin hlawm 2-ah a la then theih a. Chungte chu thupui pahnih
“Lusunte hnemna hla” leh “Tahtirna” ti angin a sawi theih. Hetiang hla chi 2 te hi thlanlung ziak anga teh khinin in
han zir leh ang.

Saihnuna hla a thlanlung ziak chi hnihte :


“Hmelma hnuhnungber tihborala awm tur chu thihna hi a ni” 1 Kor. 15:26 Lusunna hi hnamtin tan hmelma a ni tak
meuh mai. Mitin mai hian lusunna hi na kan ti takzet a, kan tap lo thei lova, kan hnar ngawt thei si lo, khual duhawm
lo ber, mitin hnena thleng lut zel tur chu a ni phawt mai. Taksa thawhlehna ringtute zingah pawh lusunna hnemtu
atan van lam ngaitute leh lei lam thenrual ngaitute an inzat thuak awm e. Chutiang taka thihna tuartute nimah ila
hriatrengna thlanlung ziak danah thihna tuartu dinhmun lam aiin a vuiliamtute phungthluk leh mawi zawnnain
kawngro a su fe zawk. Thlanlung ziak tam berah “Lalpa hnenah a chawl ta” kan ti thin. Hetiang deuh hian lusunna hla
kan neih, kan hman lar ber berte pawh hian thihna leh vanram min zawm sak a, hnemtu atan lei mite aiin van mite
min kawhhmuh bawk. Saihnuna hla (Lengkhawm hla bik) tamberah pawh hian chutiang tho chu a nih laiin a hla
thenkhatah erawh chuan mawihnai taka thlamuanna thu a hnem ngawt a ni hauh lo mai. Hei tak hi Saihnuna hla
danglamna a ni. A hla thenkhatte hi chu lusunte hnemna hla tih aia lusunte tahtirna hla tia vuah awm a awm nual
mai. Pathian thu Rom 12:15 in “Tapte tahpui” a tih laite hi a lo lana deuh bik nge a hlaah hian a bul atang atawp
thlenga thlamuanna thu awm hauh lo, mihring taka thihna tuar a hmachhawnna hla sap hovin “Elegy” an tih ang a
awm fo a ni. Saihnuna hian lusunte dinhmun a hmuh ang takin thlanlung ziak sak ta se.
      Zion hlim thla an bel hmangaih lungduhte chuan,
      Ralmuanna tlang chunga lengin an awi;
      Ka nghakhlel e chu rammawiah chuan aw,
      Kan la leng za ang a.
tia hla a phuah sakte thlanlungah chuan
        Kan hmangaihkan then tak
..............................................
      Hlim taka awm ho reng kan duh laiin
      A hmangaih Lalpan a hruai ta
      Lalpa ramah kan intawk leh ang
tiin a ziahsak duh hmel hle.
Pa pakhat fapa duhawm tak chan chuan “Pathian hi Bak anga hawl thlak theih nise ka hawl thla tawp ang” a ti.
Chutiang taka thihna tuar thiam lote tan chuan thamuanna thuchah leh thlamuanna hla in awmzia a nei tak tak lo.
Chuvangin, mawihnai taka thlamuanna hla a hnem ngawt ai chuan an thinlunga tahtir hlerh hlerh hi a thil tum a ni fo
tih a hla atangin ka hmu thei.
Ar ang ka vai run chhung zauvah hian
Vangkhawpui tual nuam angui e
Lenrual ka ngai vawng vawng

Chun leh zu lovin engtin awm ang maw

Zing khaw eng zam thim khaw tlaiah hian


Kei ka nau chun lo chuan tlei ka ring love
     tia hla a phuahsakte thlan lungah chuan
Ngaih em em ........ kum .........
Thih ni ..........
Kan va ngai tak che em!
ti ang vela a ziahsak mai a rinawm. Mawi hmang taka “Lalpa hnenah a chawl ta” tia thlanlunga inziahsak hi kan phu
meuh em?? Lusunte hnemna hla a siam tam ber hi thlarau mita thlir pawha tawmpui nuam tak an nih laiin
thenkhatte erawh chu tawmpui chi rualloh, mihring taka tawmpui nuam tak, tahtir vawng vawngtu hlate an ni
hlawm.
Lusun thihna tuarten an chim hneh hle ni tur a ni, Lal Isua thih niah meuh pawh a pa chu mihring anga lungngai tura
suangtuahin
“Ka Lal Isu hmelma karah Eden sual hliam a
Thla i fam ni khan van khawmpui Elsadaia chu
Engtin awm maw i dung thulin...”
a hringtu nu chan pawh mihring tak leh mizo taka dawnpuiin, khawhar lenpui turin a inbuatsaih der mai
Tlante mi hrang an fam ni hian,
Zion Lal chun nena riang chu;
Tuar pui turin i kal ve ang.
Then 3-na Lengzem hla / Lenglawng hlate
Lengzem leh lenglawng hlate hi chu tlangpui takin han tarlang ila. Pawlhla :-
Salvation Army, YLA, Lushai Scout, V Force hlate a siam a. Lengzem huang chhungah Love song dik tak a ni e tih theih
hla 2 a tel bawk. Buhtuh hla, Buh seng hla, Nau awih hla, Samdala, Chhura, mimal chawimawina, fuihna, Bristish
sorkar fuihna, tawngtaina leh testimony hlate a siam.

Hla dang tih huang chhungah hla 2 kan zir ang.

1) Testimony hla : “Zaiin ka awi ang hun ralte zawng chu”


He hla hi a hlabu 51-naah a awm. A sak a nawm em vang nge kan ngaihtuah chiang lo zawk, khawhar hla emaw tiin
mitthi lumenna leh khawhar inah sak a hlawh phian mai. He hla hi lusun hnemna hla ni lovin Testimony hla a ni. kan
sualnate chu chhiarsen rual loh, phek tam taka ziak nimahse Lal Isua felnain a thai bo a ni. Chutiang chunga Pathian
duh loh zawnga awm fote chuan hremna an tawk dawn a ni tih ngaihtuahnain hla hi a siam a ni. He hla chang 3-na
tlar tawp ber “Thlafam min hnem la khua vartir ang che” tih hi famngai tih tur a ni e tia lo siam danglam ve ngawt an
awm nual ta mai. Thlarau boral tur chhamdam tura a sawmna a ni e. “Thlafam” tia ziak lovin ‘Thla fam” tiin dah ila a
fiah deuh awm e.

2) Awithangpa te hun atanga an lo chin tawh, Mizo hla siamtu larzual ten an chin tam loh tak, tun hnua Political Party
ten an lo chin tak, hla in phuah elna ‘Satire’ an tih zingah chhiar theih, sakhaw lam nghawng thil a nih avanga
‘Polemic Song’ huang chhunga dah chi Saihnuna hla ah hian a lo inphum reng mai. Kum 1928 bawr velah khan chheih
zai/ Tlanglam zai chuan Kristian te a chawk buai a, hei hi kohhran lam pawhin a ngai mawh hle ni tur a ni. Kum 1928-s
(Bungzung) Pastor Bial Khawmpuiin a phal loh 10 a tarlan zingah ‘Khawvel lam hla sak/ Tlanglam hla sak tih hi a lo tel
tawh a. 18-10-1931 Leng Kohhran minute ah chuan “Tlanglam hla’ sak avanga kohhran a\anga thla ruk(6) chhung
chawlhtir te hming a tlar dul mai bawk. Hetih hun laia Tlanglam Hla lo chhuak chu hetiang hi a ni.

“ Nang a zalna Bawng in tlawm hnuaiah,


Kei ka zalna thadangi ir no;
Tai nemah ka chan a u zawk e Lal Isu”
( Saihnuna hlabu No.24 phuah chhan Phek -94)
Hei hian Saihnuna a ti thinur hle a, hla thiltihtheihna a do let turin – hla a han siam ve ta a. A hla phuah chhante a
tarlan zingah hrilhfiahna a uar lem loh lai a he hla bik a phuah chhan leh a phuah dan changtin hrilhfiahna a han
tarlang bik hian a khat liam ve hle a ni ang tih a rin theih.

Chang 1-na : Tlanglam hla sa tute chu Vanram leh hremhmun buk sakin…

“Setana khaw ruai ropui tur chu,


Chatuan thim khek sualin a bawm;
Ka Lal min sawmna ram chu,
Lili parmawi Lalnunnema’n a bawm” a han ti a.

Chang 2-na : Zu hmunah thlarau nunna aawm loh zia leh Pathian ka a thutin chhuak chu nunna a nih zia in a han
umzui leh a.

“Kan ram chawltui lungmawl dawn chang niah,


Nunna thu leh hla reng a awm lo;
Pa Pathian ka a thu tin chhuak chu,
Khuai ai pawhin a thlum reng ang.”

Chang 3-na ah : Kristian te elsen chu huaisen thlak tak, Pathian thinur-na tawng ngei tur an nih zia leh an huaisenna
leh an zu bel chuan a chhan loh tur zia hrilhin - Chhantu huaisen ber Lal Isua pan turin a han sawm zui a.
“Tih elna thungrulh ni lo thleng tur chu,
Hlauvin ngaihdam thu dilve mai rawh;
Phen tur tha hausen dang an awm lo,
Hling phiar khimmawia lo chu”
Thuthlunghlui hi thuthlungthar hlimthla an lo tih angin, Rock Music do letna atana Kriatian Rock Music lo chhuak ta
te, Rap Music do let na atan Kristian Rap Music lo chuak te hi Saihnuna hla ‘Polemic Song’ kan tih te nen hian a lo in
hlim thla reng a.

HLA PHUAHTU CHUNGCHANG ZIRBINGNA

Hla inchuh, “Hla phuahtu inchuh” tih hi hun engemaw lai atang khan Mizo te zingah ti ti lar tak a ni ta reng mai. He
tawngkam hi “inchuh” ti anga sawi theih ni mahse a nihna takah chuan hla phuahtu nihna chuhtu leh humhalh tum
tute inkar thu mai a ni. Thenkhatin an chuh a, thenkhatin an humhalh tihna a nih chu, chuhtu leh humhalhtu chu an
inbauh a, an in ngur a, a tul dan a zirin an insual bawk. Keipui no hruai riltamin a note nen an eitur, hah taka a
sehhlum sa chu a aia lian leh chak zawk sakeibakneiin a rawn chuh phei chuan a chhuhsak nge nge thin.

Hla pawh chu a phuahtu nilo zawk a phuahtu ni anga tlangthan tir tuma thahnem ngai leh hetiang lama thawk zo tak
an awm thin avangin hla pakhat hlabu danga chhut anih vanga danglamna nei reng reng silo a phuahtu hming tarlan
inang hauh lo a awm ta fo mai. Mizo lengkhawm hla kan neih te hi Lusun, khawhar te hnem nana kan hman mai
bakah School, College, University thleng zirlai atan sengluh an ni ta zel a. Zirlai atana sengluh tlak leh itawm tak tak, a
phuahtu tarlan dan inanglo avanga zirlaibu a telh ngam loh hla tha tak tak a awm ngei pawh a rinawm hle.

Saihnuna hlabu a tel, a hla phuah ni ngei a ngaih hla 7 lai te chu midang phuah anga sawi leh ziak a awm. Hla 5
(panga) Damhauhva phuah anga sawi te leh hla dang 2:-
1) Fiairatui hla - Rihlipui hi thlafam
2) Thalfavang kawl eng
3) Ni leh thla leh arsi
4) Pathian ta a ni he In hi
5) Kan sawmfang a eng siau e.
6) Han thlir leh u romei..........Liantawna/Chhunthanga
7) Hrinhniang an liamna thlafam khua - Pastor Chhawna

HLA PHUAHTU CHU TUNGE ????????

A hla te chipchiar taka zir chianna hun hnawt chep khawpin Hla phuahtu lam chhui nan hun leh ngaihtuahna ka
hmang a, ka chhuina in a vawrtawp thleng lo mahse ngaihdan nghet tak siam theihna tur chu hmuchhuakin ka inhria.
Hla phuahtu ka chhuinaah hian thil hmuh leh hriat ka ngah hle a.Mi sawi zawng zawng pawm dawn ila Saihnuna hla
ni ngai reng reng lo a kan ngaih te pawh a hla anga tarlan tur a awm nual mai. Mi sawi apiang lakkhawma phuah rem
tum ngawt chu thil tha a nilo tih ka hria a, chutianga thil ka hmuh leh hriat engemawzat chu tarlang lovin ka
ngawihbo san ta zawk a ni.

1. Han thlir teh u, Romei :- He hla lo pian chhuah danah mi hrang hrang thu ziak hmuh tur a tam ta hle a, a biktakin
Saihnuna phuah nilo anga sawitu leh ziaktu ten thahnem an ngai hle a, hnu hma pawh an ngah ta hle mai. A ziak tam
lam lam thu pawm tur nise hla phuah ngai reng reng lo te pawh hla tha tak kan phuah tir mai dawn ni te pawhin a
lang ta.
Hetianga thu ziak tute thu lakna ber hi Brig. Sapliana(L) a ni a, a ni hian ‘MIZO HLA PHUAHTU LEH KEI’ tih lehkhabu
1998 Copy 1000 a siamah he hla lo pian chhuah dan hi thui takin a ziak a, chu bakah he lehkhabu ah hian hla phuah
thiam mi 36 lai a biang biak dan leh an hla phuah thenkhat te a tarlan zingah hla phuahthiam ni hauh lo, hla phuah
lama an sulhnu hmuh tur awm reng reng lo Liantawna leh Chhunthanga te hming a tarlang ve tlat mai a, an mahni
ngei a biang biak dan te pawh a tarlang nghe nghe a.He thu ziak ringtute thu lakna ber Sapliana thu ziak then khat
leh thil tul dangte chu i han zir chiang teh ang.
1. 1934 velah Kawlkhuma In, Kulikawnah ama pindanah a awm laiin Chhunthanga ava lut a, Chhunthanga
chuan, ‘Leng khua a awm ka ni a, kei chu Kohhran hovah thalai hruaitu zingah ka awm a’ tia insawi angin a
ziak a. Kum 1934 ah Kohhranah Thalai an la ding lo. Brig. Sapliana hian Chhunthanga hi Kohhran thalai
hruaitu anih tir hma lutuk deuh. ( Mizo hla phuahtu leh kei, Pages 44, para 3)
2. Brig. Sapliana’n Leng khua a a kal tuma Liantawna te nupa hmu ang leh kawm anga a insawi hi a mak hle.
Liantawna hi kum 1936 lo tur an vah laia thi a ni a, a ni leh thla hriat chian theih tawh lo mah se 1936 January
thla a nih hmel. Brig. Sapliana nu leh pa te hi kum 1935 October thla ah Biate atangin Leng khua ah an pem a,
hetih lai hian Sapliana hi hna pawimawh nei anih avangin hmun dangah a awm a, Liantawna damlaia Leng
khuaa kal anga a insawi tlat mai hi thil ni thei a ni lo.( Mizo hla phuahtu leh kei, Pages 50, para 3) Hemi
chungchang Pu VL Hmangaiha’n a sawipui na ah pawh Brig. Sapliana L chuan “Hmun dangah tal ka hmu
aniang” tiin a chhang. 
3. Chhunthanga’n Saihnuna a mumang hrilh a hla siam tir tura a ngen thu leh Saihnuna a beidawn hnua
Liantawna te nupa a kawh hmuh dan “Chhim Veng lama ka hla phuah min sak lar sak tu ber Liantawna te
nupa”a han ti te hian Chhunthanga leh Liantawna te hi in hre ngai reng reng lo an ang tlat. In thian tha khaw
khata awm an ni si a. ( Mizo hla phuahtu leh kei, Pages 48, para 1) Tin Liantawna Chhim Veng a awm anga a
han tarlang ngawt pawh hi thil mak tak a ni. Leng khua pitar, putar tumahin veng hming a ‘Chhim Veng’ a
awm hria an awm tlat lo. Hetih hun lai a Lal In hmun awmna te, Liantawna In hmun awmna te leh
Chhunthanga In hmun awmna te hi a ram leilung pakhat mah tih danglam a la ni lova. Tunah midang In ding
tawh mah sela a ram leilung te hi khuanu siam, la danglam reng reng lo a ni. Hetih hun lai a Lal In hmun
atang hian Liantawna In hmun hi Chhim Veng han tih chi ziazang a ni lo ve.
4.  MUP Tlangau February 2010 chhuaka Vawmhleia MUP Secretary, N. Vanlaiphai in Chhunthanga inriak
Lalruala pawh tunah Serchhip a la dam anga a han tarlang ngawt mai te kha thil mak tak a ni. Pu VL Ruala
Serchhip hi kum 1932. 25 December ah a pianga (December 25 a piang anih vanga a hming pawh pu a ni)
Chhunthanga nupui Lawngthluaii hi Ni. 4. 10.1931 ah a thi a, 1932 a piang, 1931 a khawhar in han riahtir tlat
mai te hi thil mak tak a ni.
5. Chhunthanga thlan lungah he hla phuahtu anga ziah ani. Hemi chungchanga Pu VL. Hmangaiha Leng Khua in
Pi Zahuali d/o Chhunthanga a zawh fiah naah, ‘ Ka pa hla a nia ka tia a phuah tiin an ziak ringawt anih kha, a
phuahtu ka ti ngai lo’ tiin a chhang tak a ni.

He hla lo pian danah sawidan dang a lo awm avangin Saihnuna fapa Lalchuanga ngei pawhin Chhunthanga hi
sawifiah ve turin a ngen a, a chhan lawk loh avangin Pu C. Liantluanga E. Lungdar High School zirtirtu chuan kum
1980 kum khan Chhunthanga hi lehkha a han thawn a, Chhunthanga chhanna lehkha chu hetiang hi a ni :

To,
       C. Liantluanga

 I lehkha ka lo hmu a, i thu min zawh pawh ka lo hria a. Lalchuanga pawhin min rawn zawt a, mahse ka la chhang
lova. He ka lehkha hi lo inhrilh ula, in lo hriat tlan atan ka han ziak a ni. ‘Han thlir teh u romei zam karah khian’ tih hla
phuahtu hi Saihnuna a ni. He hla hi mumanga ka hriat a ni. Miten min tuarpui em em a, U Saihnuna te, Liantawna te
hovin an ngaihtuaha. U Saihnuna’n a han siam ta a. Liantawna hian a tanpui nge ka hre lo. A (Saihnuna) hla phuah bu
ah chuan a in ziak a ni. Liantawna te nupa, Kapthawma, Lalruala, Zasangi, Chhunruaii, Chhunmawii, Salkungi, hengho
hi zaithiam thiau an ni a. Min rawn kova, min sak khuma. Hemi zan hian ka lam ka lam mai a ni. Ka hla a ni a, phuah
thatu U Saihnuna.

                                                                                      Sd/-
                                                                              Chhunthanga
                                                                          N. Letpanchhawng
                                                                   Kalemyo Township, Burma
                                                                             15. 1. 1981

Pu C.Liantluanga hi tunah Eco & Statistic Deptt. ah Research Officer niin Aizawl, Venglaiah an awm mek a.Phone no.
9436197355 ah zawh fiah theih a ni. Pu C. Liantluanga hian Fiaratui hla chungchangah pawh Brig. Sapliana sawi, Apa
hnen atanga a hriat Saihnuna phuah ni ngeia a sawi laiin, Damhauhva phuah anga a ziak leh tlat si mak a tih thu a
sawi nghe nghe. Tin Pu C. Liantluanga hian “Han thlir teh u romei” tih hla chungchang ah Saihnuna hla sakpui ber
thin Pi Zasangi Leng khua ami a kawm tum pawh in Saihnuna phuah anih zia a sawi thin.

Saihnuna’n hla a siam hnua Chhunthanga han sak khumtu Chhunthanga’n lehkhaa a tarlan te zingah Zasangi hi a
damrei hle a, August ni 14. 2007 khan Leng khuaah a boral a. He hla chungchanga kawm hlawh ber pawh a ni reng a
ni. Ani pawh hian Saihnuna phuah anih zia bak a sawi ngai lo. Pi Zasangi chiang taka kawm thin tu te zingah Pu J.
Laldula Sailo E. Lungdar High School Head Master pension pawh a la dam e. Hre fiah duh tan Phone No. 262361ah
zawhfiah theih a ni. Tin he hla lo pian dan ah titi dang a awm thin avangin Pu H. Hrangthuama E Lungdar, Saron Veng
pawhin Saihnuna hla sak pui ber thin Pi Zasangi hi a dam lai in Leng khua ah a kawm a. Pi Zasangi hian Saihnuna
phuah anih zia a lo hrilh thu Run lum MHIP Chanchinbu June 2007 chhuak ah chiang takin a rawn tarlang tawh bawk
ani.

He hla hi thenrual tha te nen an zir thiam hnuin Thingsaiah an zinpui hasa ber. Hemi tuma Saihnuna hova an zin tuma
tel ve Pi Lalawmi Leng Khua(8. 2. 2004) boral ta pawhin a tu leh fate chiang takin a hrilh a, tunah an la dam hlawm e.

2. Hrinhniang an liamna thlafam khua :- He hla hi Pastor Chhawna phuah ni anga ziak hriat theih chinah mi 2 an
awm. 1) C.Lalbiaknema (Mizo Kristian hla phuahtute- 2001 Copies-1000). 2) Samuel Saithuamliana (Vanglaini 25-4-
2009). An ni pahnih hian Pastor Chhawna Dairy a inziak an hmuh, a fapa Sapbela kum 1931 a thi sun nan a phuah
angin an tarlang.

Pastor Chhawna sulhnu, a thu ziak hi Dairy a ni thei a ngem? Han zirchiang nghal ila. Sapbela thih kum hi Kum 1931
ni lovin 1932 zawk a ni. (Source Pi Lalzuiliani D/o Pastor Chhawna) tin, Chhawna kutziak ngei ni a tarlan ah hian, “ Ka
kut a khur a, ka thai buai leh thin, chhiar a har ang” tih Scaned Photo copy Vanglaini 25 Sept. 2009 ah tihlan a ni
bawk. Hengte avang hian Pastor Chhawna thil ziak hi nitina a hun tawng leh thil thleng te update a chhinchhiahna ‘
Dairy’ tia han vuah chi chu a ni hmel lo. Hun rei tak, thangkhat lian zet ral hnu a, a sulhnu te chhui kira a ziah a ang
hle a ni. Chuvangin, hriatchhuah dik loh palh leh tihsual palh a awm thei ang tih a rintheih.

Pastor Chhawna hian Phulpui dai Leirekkawn a inlarna a hmuh hmasak berah fapa 4 leh fanu 3 pek a nih tur thu a
dawng. Hemi ang hian fa a nei ngei a ni ang tih rin theih turin a thlanlung kum 1982 a phunah a fate 7 (pasarih)
hming tarlan a ni. Hla phuah hialna tham Sapbela hming erawh tarlan a ni ve lo. Pastor Chhawna hian inlarna a dawn
ang lo deuhin fa 11 lai a nei a, 4 te erawh chu hlamzuihin an boral hlawm – 1) Sapbela 2) Laltanpuii 3) Vanlalrema 4)
Ani hian hming a nei hman meuh lo.

Thlanlunga Sapbela hming an tarlan ve lohna chhan Upa Zoramthanga (Chhawna tupa) telephone a ka zawhna ah
chuan thi tawh hming an tarlang lo mai niin a sawi. Hetih lai hian 1982 a lung phunah hian 1968 a boral Khumtiri
hming chu tarlan a ni thung.

Zofate zinga Pathian thlarau chenchilh nasat berte zinga chhiar ngam Pastor Chhawna hian he khawvela mihringte
nun leh a piahlam ram a hmu chiang hle a. A hla phuah ah te hian lei mihringten lungngaihna, \ahna leh thihna an
tawh te chu a piah lam, lungngaih awm tawh lohna ram nen a suihzawm zel \hin.

1. Nakinah khua a lo la var ang,


Tih ka hriatin ka \ah lai ka bang \hin.

2. Lungngaih tuipui a lo len lai hian,


Ka ngai che ka chhandamtu duhawm.

3. Thlaler ram ro leh ka buaina,


Hnutiang hawi lovin ka pel ang;
Ka chhandamtu ka pan zel ang.
Mizo ten nupa tang\hen nat zia sawi nan “Koki sahthlak ang” an lo ti \hin. A nupui a hlimpui em em \hin, fa duhawm
tak tak hrin saktu, a hming a lam fo \hinin a boral san meuh chuan a tuarna hle ang tih a rin theih, Chutianga a nupui
a sunna hla ah pawh hian – Lei taksa chu boral mahse thlarau taksa a a lenpui tur te chu mitthla nghalin, chu ngei chu
hmuh a chak thu hetiang hian a han puang chhuak leh a.

“Rihsang mual liam hnu ngaiin ka \ap khawvelah,


Sakhmel parang a vul leh tur chu;
Hmuh ka nuam e Beramno leh,
Angel var nen khawpui tuallai a leng te chu. (Hei hi a phuah hnuhnung ber a ni)

Moab kawna diar thlauh, khawvel thil ti a chhar duh lo tu, \awng\ai a ‘ka Pathian’ ti hlei thei lo ten tlanglawn taka
‘kan Pathian’ kan tih ve lai a, “ ka Lalnunnemte” “ka Lal riangvaite” ti ngat tu hi – Lusunna hla a tawp thleng
inhnemna thu tarlan hauh lohna hla – “Kei ka nau chun lo chuan tlei ka ring lo” “Bawihte nang nen kan lenna run hi,
thinlai ti riang lungtileng an chang ta e” ti a luangliam mai turah kan ngai phal dawn em ni?

He hla hi Saihnuna hlabu compiled by Lalchuanga, Ex Chief of Leng (Saihnuna fapa) ah No 52 naah tarlan a ni.
Saihnuna’n he hla a phuah chhan hetiangin a ziak. “Ka nau Lallura chuan fapa mal a nei a, a duhawm lai takin a boral
ta hlauh mai a, kan ui em em e, kan hrilh hai em em bawk a, he hla hi ka phuah a ni” tiin.

Lallura fa boral ta hi Lalhnuna a ni a, ni 13-4-1937 ah a piang a ni 2-6-1938 a boral Fapa neih chhun a nih bakah kum
khat leh thla hnih mi lai chu nu leh pa leh \henrual chhungkhatte tan pawh lawm hlawh rual tak a ni tawh reng a ni.
Pu Lallura nupui Pi Vankungi pawhin he hla an sak apianga an fapa Lalhnuna an hriatchhuah \hin thu leh he hla in a
lunglen a kaihthawh \hin thu a tute leh \henrualte hnenah a sawi \hin. Dr. K.Lalbiakzuala (BZ-A) pawh hian hetianga
a pi thusawi hi a la hrereng a ni.( Pu Lallura hi Dr. BZ-a pu a ni). Tin Pu Lallura fanu Pi Lalrumi (hla phuah chhan
Lalhnuna chhang Dr.BZ-a nu) pawh in he hla midang phuah anga sawi lo awm ta chu a ngaimawh hle a. A dam lai
ngeia sawifel a duh thu a sawi. Pi Rumi hi tunah E.Lungdarah a la dam a engkim a la sawi thei a ni. Hetiang taka ngaih
leh ui hlawh anih avang hian Pu Lallura te hian Lalhnuna hriatreng nan an tupa (Dr BZ-a chhang chiah) hmingah
Lalhnunpuia an sa leh a ni.

He hla hi original-ah chang thum leh thunawn nei a ni a, a bul atanga a tawp thleng hian thlarau chawlhna lam leh
thlamuanna thu a tel lo a ni. Hetiang hla bawk hi Biate khua Lalpuia fate thi sunna a phuah sak “A ngui ruai e” tih
hlaah kan hmu bawk. Hei hi Saihnuna hla danglamna tak pawh ani reng a ni. “Hringhniang an liamna tih hla hian
thlarau lam chan tur leh thlamuanna thu te a tarlan loh avangte pawh ani ange. Biakrinawma s/o Saizara Leng khua a
mi ni 6.10.1963 a thi lumenna ah pawh Leng kohhran upa Engmawia chuan sak a lo phal lo tawh a ni. Hetiang deuh
hian Upa Selluaia Kum 86 Serchhip kawnpui pawh in Kohhran thurun nena inmil lo a tih avangin khawharin a sak fo
chi ah angaih loh thu a sawi.

Hetiang anih lai hian hlabu thenkhatah chang lina a lo lang ta tlat mai a. Hetiangin -
Chatuan Elsadai vangkhaw tual nuam chu
Hmuh ka nuam dawntuai par ang vulna
Rianghleite chun ngai lova an leng tur chu
Hetianga hla chang dang rau tak mai lo awm ve ta hian midang kutchhuak a lo tlazep ve ngei ani ang tih a rin theih.

Rila rah te ngei thihna in a hringtu nu leh pate thinlung a khawih nat tur zia leh nausen laia thi te thlarau awm dan
tur a suangtuah pui dan hi thlarau mita thlir chuan tawmpui harsa tur tak a ni fo mai-

1. Kei ka nau chun lo chuan tlei ka ring lo ve.


2. Thlir zel ila rairah chun ngai an lenna.
3. Chun ngai chunga salem vangkhua a lawi tur chu.
4. Hmuh theih chang se chun leh zua tello va,
    Hrinhniang rairah run chhung zawng chu fang mah ila;
    Lung a awi chuang lovang \ahna a sei thlawn.
5. Chun leh zua rawn lova rih sang kai chu
    Arem love awmhar khuarei ka dawn changin
    Hnutiang hawi ve ang maw zamual liam tur chu.

“Hringhniang an liamna thlafam khua chu” tih hla hi Pastor, Kohhran Upa, rawngbawltu piangthar \ha tak, an fa,
nausen boral sunna atana tuin emaw a phuah sak ni ta se, a dawngtu tan hla \ha tak a nih theih laiin, he hla in van
lam thil mawi leh \ha mihringte hnena hlan a neih hauh loh avanga an khawp kham lohna chuan chu hla \hatna
pawh chu a hliah bo theih mai a rinawm hle a ni.

3. Fiaratui hla, “Rihlipui hi thlafam lengkaina” :- Engtik lai atangin nge Saihnuna hla nia ngaih thin te hi Damhauha
hla anga sawi rik a lo nih tak, tih hi chhui chian a har hle a. Farkawn leh Sazep lam mi hlui te hriat dan chuan 1960 vel
atanga lo richhuak niin an hria. Hei hi Saihnuna boral hnu kum 10 (sawm) vel tihna a ni.

Damhauhva’n he hla a phuah dan mi rinawm tak takte hnen a sawi, Pu B.Lalthangliana’n Patea leh Damhauha
hnuhma 2005 lehkhabu a a lakkhawmte hi han zirchiang ila :

1. Hrangthiauva, Damhauhva’n a phuah tirha a zirpui, ahnungzui bertu inti in Thangthuama hnena ziaka a hrilh
dan, “He hla hi Khawbungah Damhauhva hova an zir thiam vek hnuin Saihnuna leh Thawmliana, Thekte lama
Lal inkhawm haw lam in Khawbung ah an rawn fin ve a, Saihnuna chuan tha a ti hle a, a siam rem ngai te
siam rem in Leng-ah a hawn ta a” tiin (phek 128, Paragraph 3&4)
2. Kum 1964 a Damhauhva tawngka ngei hria ni a insawi C.Vulluaia sawi dan “ Damhauhva’n he hla hi a phuaha
athluk te a siam fel vek hnu in Saihnuna hnenah(Leng-ah)a tlanpui a, Saihnuna chuan tha a ti hle a, kel in a ai
ta a” tiin.
3. Zohmangaiha, IRS hnena 11.Aug.1966 Damhauhva sawi dan “ Fiara tui hla hi a thianpa, Leng Lal, Saihnuna
chuan a lo hriatin a duh em em mai a, hei chu ka hla chiah a nih hi tiin Damhauhva phalna in vawkin a ai ta a
ni”. a hmun a sawi lo.
4. C.Lalhmuaka, Khawbung H/S Hdm. hnena a sawi dan :- He hla a phuah hnu hian Biate Lal conference ah
Khawbung Lal, Rochhuma hnungzuiin a kal ve a, he hla hi Biate Nuthlawi ho a zirtir a, an zir thiam vek hnu in
Saihnuna chu a lo tel ve a, tha a ti hle a, Leng-ah hruai pheia vawk a ai angin.
5. Brig. Sapliana hnenah he hla ‘Fiara tui’ hi Saihnuna hian Sial a lei dil angin a sawi bawk.

Damhauhva tawngka ngei hretu mi 5 (panga) te thusawi atanga thil mak tak lo lang ta te chu :-

1. Hrangthiauva hnena Damhauhva sawi dan chuan an zir laiin Saihnuna’n ava fin ve na hmun chu Khawbungah
anih laiin C.Lalhmuaka hnena asawi dan chuan Biate ah a ni thung.
2. Hrangthiauva hnenah he hla hi Saihnuna’n Khawbung atanga Leng khuaa ahawn laiin C.Vulluaia hnena a sawi
dan erawh chuan a mah Damhauhva’n a phuah zawh veleh Saihnuna hnenah (Leng-ah) a tlan pui thung.
3. C.Lalhmuaka hnenah Biate atanga hawn phei a vawka ai anga a sawi laiin C.Vulluaia hnenah amah in
Saihnuna hnena tlanpuia kel a ai angin a sawi thung.
4. Zohmangaiha hnenah vawk a ai ang a a in sawi laiin C.Vulluaia hnenah Kel a ai ang in a insawi thung.

Fiara tui hla hi Saihnuna, leng Lal hian kum 1937 ah Khawchhak lamah Welfare Commitee hmanga an kal tuma a
phuah a ni a. Saihnuna hian Fiara tui hi, tui tui tak leh hmingthanga tak, mizote rilru a hmun luah thuk tak a nih zia te,
India sipai atang mizo tlangvalte pawhin hmun hla tak atang pawhin Fiara tui hming chhal in vairam tui te chu in thin
in an lo inbual bawk thin a ni tih te chu hre reng in, heti taka tui hmingthang, Fiara tui hmun ngeia a han thlen chuan
a tui chu a kut ngei a suak a, han thlah leh in
“Luang ang che aw, damte’n luang del del la...’
“Thlangkawrvai reng dai kawmah...Hmingtha hluan thang”
tiin a thunawn ahan phuah hmasa a, chutah hla thu dang han dap in, Rihdil, Lurh leh Tan tlang te chu a suangtuahna
huang khata dahin ‘khi’ emaw ‘saw’ emaw hmang lovin ‘Hi’ hmangin “Rihlipui hi thlafam lengkaina - Nang Fiara
tui .......” a han ti ta a ni.Saihnunan ‘Rihlipui hi thlafam leng kaina’ tia a hman chhan pawh hi hetiang hi a ni. Welfare
Committee hmang tura Farkawna an kal tum hian Rihdil an tlawh hmasa a. Rihdil chu ropui an ti hle a, chumi hnuah
Fiara tui hmun an han thleng a, Fiara tui, tui ti chip chep, thal lai chuan a kang chat mai awm mange tih hial tur a luite
ni si in dil lian tak Rihdil hmingthan lama a khum zia te chu mak a ti hle a. Rihdil,dil lian leh ropui tak mitthi kalkawng
tih maia pipu te suangtuahna leh Fiara tui luite tak te ni si in Zofate thinlunga hmun a luahthuk dan te chu khaikhin in
“Rihlipui hi thlafam leng kaina, Nang Fiara tui chhim leh hmar thlang, sakhming tlangsel chu a han ti ta a ni. Hei hi
Saihnuna sawidan a ni a . Hetianga a sawi lai ngei hmu a hre tu Upa Kawlkhuma f/o Dr, K. Lalbiakzuala (BZA) chu E.
Lungdar thusawi hi Video a kawl a ni. Hetainga hla chang khatna leh a thunawn te a han phuah hnu hian tun hma
lama a thuihruai te nena an zin ho thin lai a he tui an lo in thin te hre chhuak in,
“Suihlungrual dawn hnu min ngaih tir,
Hmana nunhlui chul hnu kha.”
a han ti a. Hetah hi chuan Lurh leh tan tlang vela lunglenna satliah ni lovin Fiara tui hian hmun pawimawh tak a chang
tlat a ni.

Saihnuna hi Lal chengvawng tak ani a. Hla a phuah dan leh a phuah chhan te fel tak achhinchhiahin ziakin a dah
hlawm a. Hla phuah chhan mai nilovin thil chi hrang hrang record pawh fel taka neiin register No. thum lai a ziak khat
vek a ni.Mi sawi dan emaw mi sawi chhawn dan emaw nilovin amah ngeiin hla hrang hrang a phuah te zingah Fiara
tui hla a phuah dan pawh fel leh chiang takin ama ziak ngei chu hmuh tur a awm. He hla lo pian dan chu ahma lama
kan sawi tawh te kha duhtawk mai ila. Ama ziak tifiah zual turin a hretute thusawi tlemte han tarlang ve ila. Unau
thawnthu sawi pawh a danglam thin an tih angin Saihnuna phuah anih dan leh an zir dan sawitute sawi dan pawh
inang chiah lo mah mahse zai khata luang turin ngaihruat harsa erawh a awm lo.

Kapkungi, Rev. Thansiama farnu chuan a nulat laia Farkawna an awm lai ngeiin Saihnuna’n, “ Kungi, hla thar ka nei e,
zaninah kan thleninah i zir ho ang u hmiang” ti a asawm thu leh amaherawh chu a pain hmeichhia zana chhuah a
phalloh thu te, hetia a pain chhuah a phallo chung pawha anmahni in a an zir chilh tak thu pawh a sawi. ( Fiara tui leh
zofate nunkawng.by-Lalzuia Colney P-30)

Hemi nemnghet tur hian Pu Chhawnluaia (Pu Zadawla unaupa) chuan Farkawn zaithiam Kapkungi chanchin a ziakna
lehkhabuah kum 1937 kumah Farkawna Lal ho an inhmuh khawm thu leh an thlen in chenin a tar lang a. Saihnuna’n
he hla a phuah dan leh an thlen in Pu Zothanga hla phuah thiam (F/o Rev ZT. Sangkhuma pa) te ina Kapkungi te nena
he hla an zir ho dan a ziak bawk. Tin hetia zana hla an zir ho hnu pawhin a tukah nilengin Kapkungi te in a an zir chilh
thu a ziak bawk. Zaithiam Kapkungi chanchin -By Chhawnluaia phek 6&7 na.

“Mizo Jim Corbett” tihiala miten an sawi thin Mualcheng Lal Saihnuna Sailo chuan he hla chungchangah hetiang hian
thu a ziak.

original scan copy from Saihnuna's monuscript...

Saihnuna Sailo hi 5th December 1982 khan a boral a. September 5th 1937chawlhni tia Saihnuna Sailo in a ziak pawh
hi Calender table hmanga chhut pawhin a dik chiah a ni.

Saihnuna sailo in “a hla phuah chu kan zir leh ta a”  a tih chhan hi a hma ni chiah 4.9.1937 zanah Muallungah
Thawmliana te nen an lo zir ho tawh vang a ni tih Saihnuna sailo thuziakah a lan bakah Pu Chalthuama (L) Muallung
khua pawhin a hriatchian thu Pu. C Liantluanga hnenah a sawi bawk.

Vaphai Lal, Pu Lalrokhama chu hetih lai hian Lal niin naupangte a la nia, Saihnuna hla phuah chungchangah sawi tur a
hre tam lo hle na a, a la hriat chhun erawh chu , “Saihnuna hi chu a mak mange heng laiah te hla tha tak arawn
phuah reng mai a” tih hi a ni.Chu hla chu ‘Rilhlipui hi thlafam leng kaina’ tih’hla hi a ni Hei hi hetih laia titi lar tak anih
thu Pu V.L. Hmangaiha, leng khua hnenah 27th November 2005 Sunday zing khan a sawi. Pu Khama hi tunah a la
dam nghe nghe a ni.

4. Thalfavang kawl eng leh turnipui : He hla hi Damhauhva phuah tia ziak hmasa ber chu R.Sangthuama a ni. Ani
hian 11.1.1965 khan nilengin a chenna inah a kawm. (Patea leh Damhauhva hnuhma page 132) Pu R.Sangthuama
thuziak he lehkhabu a tarlan kan hmuh angin Pu Damhauhva hian he hla a phuah dan mi 2 hnenah hrilhin hla thu
hrilhfiah ngai te pawh a hrilhfiah bawk.
Pu R.Sangthuama hnena a sawi dan “Lurh zo khi romei hian a bawm chiai reng a,” chuvangin “chatuan romei”ka ti a
ni, Hei hi “chatuan romei” a tih awmzia a zawhna chhanna a ni.
Pu Lalhmuaka hnena a sawi dan - “Sa kawng tumah sawn Lal ropui Lallula huna feh kal duah duah ka mitthla in ka
hmu a, Nula thingphur tlangvalin an chhawm a, hlim em em a an kal ho ka hmu bawk a, chungte chuan romei hi an
hmu a, chu romei chu tun thleng hian kan la hmu zel a, a la zam zel bawk a, chuvangin “chatuan romei” ka vuah a ni”
tiin.
                                                        Tuahpui vau a zem/ze/thinlai..........
Pu R.Sangthuama hnena a sawi dan - “Kan kawmthlang kawihthuang lui kam vela Rizap ngaw, Fartuah, vau leh
tlaizawng par te nen khuan kan cheng za a, kan hmuh phak mai dai bulah mawi takin an par a, chengza, awmzaah ka
in ngai a, chuvangin “Tuahpui vau kan zem thinlai a zing riai e“ tiin ka phuah a ni” tiin.
Lalhmuaka hnenah thung chuan he khawvela awm lo, chhawkhlei leh pangpar mawi bik, mita hmuh theih ang
pangpar nilo te awmna khawvel a cheng angin a insawi thung.
Pi Hranmawii Damhauhva te thenawm nu chuan Damhauhva hla ngei a nih a hriat chian thu a sawi ve bawk.

Engpawhnise - Pu Damhauha’n he hla a phuah dan mi 2 hnena a sawi te hi han khaikhin ta ila-
Pu R.Sangthuama hnena a sawi ‘Chatuan romei’ chu lurh zo bawmtu a ni.
Pu Hmuaka hnena a sawi romei chu sa kawng tum, Lallula hunlaia nula tlangval feh kal thin ten an hmuh thin romei a
ni.
Sangthuama hnena a sawi - Tuahpui vau zem tu chu an In atanga hmuh phak pangpar te anih laiin, Pu Hmuaka hnena
a sawi pangpar chu khawvel dang a pangpar, lei pangpar ang ni lo a ni thung.
Hla phuahtu chanchin mi hrang hrang in inang lo deuh pawhin lo sawi ta se, hriat dan leh hmuh dan te a in an loh
thin avangin a la hriatthiam awm deuh. Hla phuahtu berin mite hnena a hlanchhawn dan a danglam zel si chuan a dik
ber hriatthiam a har hle dawn a ni, helam chu duhtawk ila.
He hla hi Saihnuna hlabu No.58 na ah dah a ni a. A phuah chhan a ziak bul tanna ah “Favang nite a lo in herchhuak
leh a, rengchal te an lo kiu va, Romei zam tan leh ta te ka hmu a ka lung a leng em em a...........” tiin thui deuhin a
chhunzawm zel a.
A hla bula ‘Favang’ a hmang leh a phuahchhan bul tanna atana ‘Favang’ a han hmang hian he hla hi Favang laia
phuah a ni tih a chiang khawp mai.

He hla Saihnuna’n a phuahdan ama ziak baka sawichiang thei awm chu Upa Kawlkhuma E.Lungdar a mi a ni. (Pu
Kawla thusawi hi video thlalak in vawn tlat a ni) A sawidan tlangpui -
Kum 1937 favang laiin Lailen tlangval Lianzika a bova. He mi bo hi a unaupa Dokhawnga Leng ram (Arsi mual) a
buhsenga ram riak hnenah a kal an ring a, a zawng turin Lungdar tlangval 10 lai Leng lam panin an inbuatsaih a. Hetia
an kal dawn hian Lungdar Lalpa chuan Leng Lal hnenah in report turin thurawn a pe a. An Lalpa thu ang ngei chuan
an kal a, Leng Lal Saihnuna hnen an va thleng a. Hetih lai tak hi Leng Lal hian “Thalfavang kawl eng” tih hla a siam lai
a lo ni a, amah a lo khat liam bawk nen, mibo zawng an nihna lam lo ngaihsak aiin a hla phuah chanchin ngawt mai a
lo sawipui a. A thluk a siam zo vek tawh a, a han sa chhin a, an ni pawh chu zaipui a han tum hram a, mahse mibo
zawng an nih avanga hla lam an ngaihsak hman loh thu an hrilh a. “Lalchuanga’n a Solfa-in han dah se ka rawn thawn
dawn che nia” tiin an chhuahsan tak thu a sawi. An inkawmna thu hi ziah sen a ni lo.

Biate khua Laipuia fa thi te sunna hla an siamtir tumin hemi atana hla a lo siamsak “A ngui ruai e” tih hla an hawn
rualin Saihnuna hla thar “Thal Favang kawl eng” tih hla Leng khua atanga an hawn phei thu Pu Hranga Biate khua
chuan Pu C.Liantluanga hnenah a sawi. - Vanglaini ni 20 August 2011 Page-4

5. Ni leh thla leh Arsi


He hla hi Saihnuna hla bu No. 29-naah a awm. he hla phuah chhan he hla bu phek 96-naa inziak dan tlangpui :-
Kum 1936 September thlaah Pastor Bial khawmpui Leng khuaah a awm a, Bial chhung hmun hrang hrang atanga
Palai lokal khawm turte Pathian faka hlim taka an awmho ni 2 ni 3 hnu leka an inthen darh leh turte chu Saihnuna
hian a lo urlawk nasa hle a, “Kristian kan lo insuihkhawm hi van lal tihdan a ni” tihte ngaihtuah chungin he hla hi a
siam a ni. He hla Saihnuna phuah a ni tih hrechiangtu, Pi Zakungi kum 78 mi, Lungkawlh khawchhuak 1953 - 1961
thlenga Sazepa awm, Sazepa an awm laia Damhauhva thlen In ber thinin a sawi dan. “Lungkawlhah naupangkum 12
mi lek ka nih laiin Lungkawlh nula ho, Lalthiangi, Chhunzovi, Saithangi leh mi dang (Hming hriat tawh loh) ten he hla
hi
an zira, an zinga mi Pi Lalthiangi chuan, ‘Kan tlang ram thingrihnim lerah lelte a kiu ve” an tih zawh ve leh “ruai ruai
mai” a lo ti a. an nui ta vek mai a, an zai hlei thei ta lova, hun rei tak he hla an sak apianga ‘Ruai ruai mai’ tih ching an
awm phah tak thu a sawi. Tichuan kum 1959 Mautam kumah Damhauhva chu Sazepah zinin Pi Zakungi te Inah a
thleng a, chhuata bawkkhupa mu chungin a ti ti thin a, hla phuah chungchangte a sawi tui thin hle a. Hetia a ti tinaah
hian ‘Ni leh thla leh arsi” tih hla a phuah anih thu a sawi ri ta hlauh mai a, chu hla phuahtu chu Pi Zakungi hian a lo
hrechiang hle si a, “He hla hi Saihnuna’n Leng khuain Inkhawmpui an thleng tur a lo urlawk nana a phuah a lawm”
tiin a lo chhang ta khauh mai a, ti ti dangah a kaisan daih thu ni 27.8.2011 zing khan Serchhip Hmar Venga an chenna
Inah min hrilh. A chiang hleah ka ngai.

6. Kan sawmfang a eng siau ve


He hla hi Saihnuna hlabu 68-naah dah a ni. He hla a phuah chhan hi tarlan a nilo nain Leng khaw mi pitar putar ten he
hla a phuah chhan hi an lo hre hle mai. Lal upa Thangzuala te lovah buh sengin an feh a, Dil tlang liam Leisen kawn
KM khat vel leka hla a ni a, heta buh senga an feh tum hian thlam kaiten atanga an lo leh hruih velte chu a han thlir a,
he hla hi a phuah ta a ni tiin Pu VL.Hmangaiha Leng khua chuan a sawi.
He hla hi chang 3 thunawn nei lova phuah a ni a, a hla bua kan hmuh angin van lam ngaih hla leh lusunna lam hla ni
lo hla ho deuh a siamah te hian chang 3 thunawn nei lo hi ‘Stanza form” ah a hmang thin niin a lang. Chang 3
thunawn nei lova a phuahte -
Nau awih hla,
Buh tuh hla
Buh seng hla
Thal favang kawl eng
Samdala
YLA hla
Thangthar nun
Indopui hnehna hla

Hetiang zawnga chhut pawhin Saihnuna kutchhuak a ang viau a ni.

7. Pathian ta a ni he in hi
He hla hi Saihnuna hlabu No 28-naah a awm. He hla a phuah chhan hetiang hian a ziak. “Salvation Army pawlin
Zawlsei corp leh Sialhawk Corp Biakin lawmnan min siamtir a, thlalera Isarel te chanchin zawng zawng leh Josea fate
chungchang Salomona Temple thlengin, Isua Krista thlengin ka han ngaihtuah a, Pathian hnena rilru tawngtaina leh
thlarau thianghlim pawlna leh awmpuina tello chuan engmah a tha thei lo tih ngaihtuahnain he hla hi ka siam a ni”,
tiin.
Salvation hotupa Thawmliana nen an inzui nasa bawka an innel hle ni tur a ni, Salvation pawl hla 3 lai a phuahsak
bawk. He hla Saihnuna phuah ni ngeia hretu, Pu Biakliana kum 83 tuna Sialhawka awm mek, Pu Bela, Zawlsei khua
Salvation Army hotupa fapa ni bawk chuan, thleirawlte an nih laia a pate leh Pu Saihnuna te hovin Zawlseia an sak ho
thu a sawi. Ka pate nena an zirho lai pawh ka hmu phak ve a, Saihnuna phuah ngeiah ka ngai tiin ni 29.8.2011 khan a
sawi.

A thih thu
1926 - 1948 thlenga hla phuahin a taksa lam bawrhsawmnain a lo tlak buak ta a, kum khuaa dai ngai tawh lo tur mizo
hnam ro lusunte hnemna hla/ tahtirna hla siamtu chuan Ka nghakhlel e chu ram mawiah chuan aw kan la leng za ang
a, tia a thlir ram nuam pan turin kum 1949 June ni 17 khan he lei tahna ram hi a lo chhuahsan ta a ni.

Thu laknate :
Leng lal Saihnuna hlabu
Autobiography of Saihnuna
An chullo by Darchuailova Renthlei
Patea leh Damhauhva hnuhman by B.Lalthangliana
Mizo Hla phuahtu leh kei by Brig Sapliana
Hla leh a lo pianna chanchin by Rev. Thansiama
Fiara tui leh zofate nun kawng by Lalzuia Colney
Zaithiam Kapkungi chanchin by Chhawnluaia

Mi ka biak rawnte :
Pu VL.Hmangaiha, Leng
Pu C.Manvela, Champhai Kahrawt
Pu Biakliana, Sialhawk
Pu C.Liantluanga, Aizawl
Pi Zakungi, Serchhip Hmar Veng 
Pu Sanghnuna Hlawndo, Aizawl.

SAIHNUNA, LENG LAL CHANCHIN


SAIHNUNA, LENG LAL CHANCHIN

                                                                                                - Samuel Saithuamliana

Mizoram khua ah hian thildanga ropuina leh hmingthanna nei lem lo, a chhunga cheng mi pakhat emaw avanga
khaw lar em em hi a awm nual mai. Khawbung khaw larna ber chu hla phuah thiam Patea te, Damhauhva te
tuallenna thin a nih vang a ni a, Sialsuk khaw hming kan hriat rualin hla phuah thiam, ‘Awmhar Champion’ Laltanpuia
te, Romani te kan rilruah a lang nghal a, Maubuang khaw hmingthanna chu Awithangpa, chutiang bawk a thil hming
pahnih inkawp rem em em mai chu Leng khua leh Saihnuna Fanai, tuna a chanchin kan zir tur hi a ni a, Leng khua kan
sawi rualin rilruah hla phuah thiam Saihnuna kan hre nghal a, Saihnuna hming kan lam rualin Leng khua a lo lang mai
bawk awm e. Zoram khawvela Saihnuna a lar zawh poh leh Leng khuain hmingthatna a chang zel dawn a ni.

Hetih lai hian mi tlemtein an hriat pawlh fo thin chu Tuichangralah hian Saihnuna pahnih an awm a, Lal ve ve an ni a,
pakhat Mualcheng Lal Saihnuna Sailo a ni a, tuna kan sawi zawk hi chu Leng khaw Lal, Saihnuna Fanai hnam a ni.
Mualcheng Lal hi mite hriat dan ber chu sakei a kah theih em avangin ‘Sakeikapa’ an ti thin a, Leng Lal Saihnuna
erawh chu lusun khawharte tana hla tha tak tak a siam thin avangin ‘Lal lunglenga’ tiin an sawi fo thin, hla an phuah
ve ve a, Mualcheng Lal Saihnuna hlate erawh hi chu a lar hran lo hle, a hla lar deuh ber chu ‘Thlan thim ka hlau lo’ tih
hi a ni. Inthian tha tak an ni a, Leng Lal Saihnuna fapa Lalchuanga nupui leh Mualcheng Lal Saihnuna Sailo nupuite hi
unau pianghmun an ni nghe nghe.

Saihnuna Fanai hi kum 1896 khan Thiak khuaah a piang a, A pa chu Pazika a ni a, in 400 vel lai neia Khawhri-ah a
unaute Zakapa leh Zaduna te nen an lal laiin vailian hmasa kum 1872 khan Mizote’n ‘Marliana’ an tih leh a hote
chuan an khua chu an hal sak a, an tih darhsak vek avangin Pazika chuan hmarlam Lal, Liankhama belin a khua leh tui
in 60 vel nen Thiak ah awmhmun an khuar ta a, Thiaka an awm lai hian Saihnuna, tuna a chanchin kan sawi tur hi a
piang a ni. Pazika chuan khua an nei pung dawn chauh a, in 70 vel an nei hman tihin a unaute - Zaduna leh zakapate
bawk bel turin Khuangthing ah an kai leh a, in 500 vel zet neiin an inbengbel dawn chauh a, kum 1874 a vailian
hnuhnung zawk khan an khua chu an sawisa leh vak mai a. Kum 2 emaw chauh an awm hman a, Leng khuaah kum
1898 khan an kai leh a. Mizote’n ‘Tlang sem sap’ an tih (Tarmita an tih bawk) Major Shakespear-a chuan Pazika chu
Leng khuaa Lal turin a ruat ta a, Pazika hnenah hian Tarmita hian Leng khua a pek hma hian Champhai zawl khi pek a
tum zet a, Mahse Pazika chuan ‘Ka pu, he mi phaizawl mai mai ah engnge ka ei ang?’ a ti a, Tarmita chu a nui a, ‘I duh
loh chuan ram dang ka pe ang che’ a ti a, Leng ram hi a pe ta a ni. Saihnuna pawh a pa, Pazika lalna hnuaiah Leng
khuaa seilianin a thih thlenga a awmna hmun a ni ta a ni.

Saihnuna hian Sikul awm mumal lovah lehkha a zir a, kum 1909 khan Vanlaiphai a Daktor hnen ah Saptawng leh
vaitawng zirin kumkhat a awm a, ‘Hindi leh Gorkhali tawng chu in ang rengin ka thiam’ tiin a note bu ah a ziak nghe
nghe a ni1. Kum 1912-ah chuan Vanlaiphaiah bawk awmin sikul a lut leh a, hetah hian Law’r(Lower Primary) a zova, a
chhunzawm ta lo a ni. Amah hi 5’4” vela sang, ngo lam deuh, pate sa tha leh chak tak mai a ni a, a incheina tam ber
chu kamis var leh kawrchung hain, puan a veng a, thi-hna a awrh thin. Inbuan pawh a thei hle. Tumkhat pawh a nu
hovin Sateek ah an zin a, tlangval hovin zawlbukah an lo buan a, ani, Saihnuna chuan a bin zel mai a, amah ngeiin,
‘buan hrehawm min ti hle mai’ a ti2. Lungdenah phei chuan Kum 1916-1925 inkar thleng khan Mizoramah a aia deng
thui an awmlo an ti thin a, mi hriat hlawh hat khawpa lungden thui a ni thin awm e. hei hi Saihnuna lungdeng lai
hmutu Pu H.Dothuama chuan, ‘A dik ang, a upat hnua a deng kan hmuh pawhin a den thiamzia kha a hriat mai’ a ti3.

December ni 26, 1915-ah Lalzami, Khawhri Lal fanu nen an innei a, a kum leh April, 1916-ah a indang nghal a, fa 7 an
nei a, a fapa hmingkoh Lalchuanga chu kum 1949-a a pa, Saihnuna a thih khan a aiawhin Leng khaw Lal a ni zui ta
nghe nghe a. A ni pawh hi a pa ang thova zai ngaina, solfa thiam tak a ni. Mistiri hna lamte a thiam a, lehkha thiam
hmasa niin zirtirtu hnate thawk tawh a ni. A Lal lai hian Zoramah politics lian zelin kum 1954-a Lal ban zingah khan a
tel a, kum 1986 ah kum 71 mi niin a thi ve ta a ni.

Kum 1941, July thla atangin a in sawisel tan a, a awm nuamlo reng mai chu a mangang ru viau thin a, Daktorte a rawn
pawhin a chaklo tial tial mai a, Kum 1947 April thla ah chuan Aizawl-ah inentirin a kal a, a tul chuan Shillong thleng-a
kal turin a inbuatsaih a. A Daktor rawn te chuan thawhah (Ashma) a vei tih an lo hrilh a, Shillong lam pawh pan ta
lem lo chuan an khua ah a haw leh a, heta tang phei hi chuan a pawnchhuak peih ta meuh lova, zawi zawi-a zual lam
pan zelin June ni 17, 1949-ah amah Saihnuna’n:-

‘Aw, chu hmunah chuan lawma zaiin,


Lal lenna Zion, I tlang thianghlimah
Kan la leng ang chu hmun ah chuan,
A bang tawh anga lungngaihnate’ a tihna hmun ah chuan min kalsan ta a ni.
Saihnuna, Leng Lal: Kum 1927-ah a pa Pazika a thi a, A pa aiawh turin khatih laia Mizoram Bawrhsap N.E.Perry chuan
Leng khuaa Lal turin a ruat nghal a, kum 22 chhung Leng khua a awp hnuin June ni 17, 1949 a kum 54 mi ni a a thih
thlengin Lal a ni.

Lal fing leh zaidam tak, a khua leh tuite ngaihsak em em, rorel thiama sawi thin a ni a. Khatih hunlaia Mizoram
Bawrhsap N.E Perry khan Lalho inkhawmpui ah thu sawi pahin zawhna a zawt a, ‘In khua leh khawdangin thubuai nei
ula engtin nge in rem ang’ tiin a zawt hlawm a, Lal thenkhat chuan, ‘dik zawk zawkin thiam an chang mai ang,’ tia an
chhan laiin Saihnuna ve thung chuan, ‘Dik ve ve ah chuan ka khuate chu thiam ka chan tir ang,’ tiin a chhang a,
Bawrhsap chuan fing a ti hle mai a, chawimawi nan Ulhbun Laiphir a pe ta a. Heng bakah hian Bawrhsap hnen
atangin Lal fing leh fel chawimawina thuchei (Certificate) 13 lai a dawng bawk a ni.

Lal fing tak a nih avangin khaw thenawm Lalte pawhin thubuai hlabuai ah thu rem turin an ruai fo thin. Thubuai
hrang hrang rem tur hian Biate ah te, Zawlsei ah te, Lungdar ah phei chuan tum thum ngawt a kal nghe nghe a, Sial
inchuha khua leh khua in- tibuai, Lungdar leh Biate te pawhin a thuremna chu lungawi takin an pawm ve mai a ni.

Saihnuna chu Vanlaiphai biala Lalho zingah chuan a lar pawl a ni thin a, Circle No.VII Red Cross President hmasaber a
ni a, khawtin-ah Welfare Committtee te dinin a zin kual reng thin. Kum 1947-ah Advisory Council Member atan
Vanlaiphai bial Lalho aiawhtu atan thlan a ni nghe nghe. Vanlaiphai biala Lal tha leh fing a ziahnaah pawh chapo lo
takin, ‘Kei pawh mite chuan min fak der ve thin’ a ti4.

A khua leh tuiten Amah an hriat dan ber chu hlaphuah thiam a nihna leh zaidam leh ngilnei a ni tih hi a ni. khawlaiah
leh mi inah a leng tam lo hle mai a, zahawm takin a a awm thiam a, chutihlaiin a khua leh tuiten an harsatna leh
manganna a hnenah an thlen ngam khawpin an nel lawi si a ni.Khaw thenawmte nena inngeih tlang taka awm hi a
duh ber a ni a, in ngeihlo taka awm ai chuan a tlawm zawka tan mai pawh a hnial lo. Zep nak emaw khaw
inthenawmte karah chuan innghirnghona a awm ve fova, a bik takin Sailulak nen phei chuan eng emaw hlekah an
boruak a sang nghal thuai mai thin. Tum khat pawh Mualcheng atangin Sailulak-a dah tur mitthi an awm ta, a khaw
tlangvalte thawm atangin boruak a sang dawn tih a hriat avangin a upate a kokhawm a,‘Sailulak nen hian in tichhe
thei kan ni lo, chuvangin hma kan hruai ang a, ramri thlen hunah tha takin kan pe tur a ni’ a ti a, tichuan ramriah
chuan, ‘Sailulak ho kha nangni leh keini intichhe thei kan ni lo, mipui kan hnawt haw vek ang a, ruang chu in la dawn
nia’ a ti ta a. Tumah in tibuai lovin, thatakin an in pe ta a ni. Heng hunlai hi mizawn inchuhin khua leh khuate an inbei
vak thin a, a zawn tuten ramri pela zawn kha ropuinaah an ngai a. A lo la tuten ramri-ah chuan lo lak ngei an tum thin
bawk a, an in nawr chiam mai thin a ni.5. A fapa hming koh Lalchuanga pawhin a khaw thenawm, Lungdar Lal
Thangburha fanu, Chalngengi a neihtir nghe nghe ani.

Kangmei leh ramkang ilovah a ramchhung a vil ngunin a veng peih em em mai a. Ram kang awm se, a hmu hmasaah
a tang thei zel a, “Zanlai pawh nise kang thelh turte hian kan inau khawm a, kan kal dawr dawr mai thin a, ‘kan Lalpa
hian engtin nge a lo hmuh hman bik le’ tiin kan in zawt fo thin a ni,” tiin kang thelhnaa kal ve fo, Pu H.Dothuama
chuan a sawi a. ‘A lal chhung khan Leng khuain kangmei leh ramkang nasa kan tuar awm ka hre lo’ a ti nghe nghe a
ni6. Hei pawh hi a dik hmel hle a ni. Leng khaw chanchin ziaknaah chuan kangmei an tuarna chu Saihnuna thih hnu,
April ni 3, kum 1951, leh kum 1964 kumtir lam kha a ni7.

Thenrual pawl a thiamin mi ngainat a hlawh hle mai a, mirethei leh chanhaite a hmangaih a, khawhar lusunte a
ngaihsakin a kan peih em em mai a, Pathian thute zirtirin a tawngtaisak fo thin. Khawdang atang pawhin an pem luh
phah fo bawk a ni. A khua leh tuite a ngaihtuah em em a, an tahnaah a tahpui a, an lawmnaah a lawmpui thiam thin
a, a khuate natna leh tawrhna chu a mahah inbelin a tuar ve thin. Hla a phuah tam ber pawh hi a khua leh tuite
manganna au rawl a ni kan ti thei ang. A hlaphuah hmun nga-a then-a hmun li hi midangte tana a phuah a nih miau
avangin.

A khua leh tuite a ngaihsak em avangin a khua leh tuite pawhin Leng khua chu nuam an ti a, khawdang an ngai bik lo
hle, khaw inngeih leh lungrual tak an ni a, hei hi Saihnuna hun laia hla phuah ve thin Pu Tawnliana hla ah pawh hian a
lang chiang hle a ni. kum 1940 vela phuah Leng khaw nulaho a phuahna a ni a, Zoram pum huap khawpin lar lo mah
se, a hunlai chuan khaw thenawm thlenga lar ve hat tham a ni. Chu hla ah chuan:-

"Leng khaw lanu sakhming nemte hi,


Zaiin kan chawi ang Leng rual hian;
An sakhming thanna lam kawng zawng theuhvin
Zaiin kan han sa chhuak ang e’  tiin hetih hunlaia Leng khaw nulaho chu an hmingthatna theuh a phuah chhuak nghe
nghe a ni.
Saihnuna leh Kristianna: Kum 1915 March thla ah khawsikpuiin a damlo vak mai a. Hemi tuma a damlo hi a na hle
mai a, tawng chhuak theilo leh thil hming pawh engmah hre lo khawpin a na a. Hetianga a awm lai hian mumang
mak tak a nei ta a. A mumangah chuan Vanramah a lo kal a. Chu hmuna awm te chuan, ‘Heta awm tur chu ni la i
ropui turzia chu’ tia hrilhin Van mipui tam takte pawh chu a hnuaia awm tur an nih thu an lo hrilh a. Ropui a ti em em
mai a, chumi zawhah chuan mitthi khuaah a lo awm leh ta a, a pain a nu u a neih laia hlamzuiha thi tate leh a nau
chhiat-te chu puitling an lo ni vek tawh a. Chung mite chuan an lo duat em em mai a, chu hmuna a awm lai chuan
mitthi khua ti hrehawm-tu tur thil rapthlak tak lo thleng tur a awm ta a, chu chu van tawtawrawt ri a ni. Chu van
tawtawrawt ri atanga thil rapthlak tak lo thleng tur avang chuan mitthi khua a mite chu an lungngaiin an buai em em
mai a. Hetianga a awmlai hian Mizo thawnthua ‘Hringlang tlang’an tihah chuan a lo awm leh ta a, Hringlang tlang
atang chuan an khua chu a hmu thei a. A pain amah chauha huana hna a thawk laite chu a hmu a, chu veleh a tap ta
vak mai a, heta tang hian harh chhuakin a rawn tawng thei leh ta a, mahse, a harh chhuak leh pawh chuan thil hming
pawh a hre thei ta reng reng lo mai a. Tawng nachang pawh hre lovin, ngawi rengin mi ningkhawng a thlir reng thin.
A thil mamawh laksak tura a chhungte a tirh pawhin hming nilo pui pui a sawi thin. Samkhuih a duh pawhin “ui kha
min han lak teh u’ a ti a, ‘eng atan nge i tih a’ an tihin, ‘sam khuih nan lo eng atan nge ka hman ang” a han ti a. A
chhungte chuan a mamawh tak chu an hre thin a ni. Zawi zawia a that chhuah leh hnu pawhin a mumanga a thil
hmuh khan a rilru a kap reng mai a, an khuaah lah Pathian thuawih an la awm der mai si lo. Heng hunlai hian an
khaw thenawm Sailulak-ah Pathian thuawih in 20 vel an awm tawh a, chung ho chu an khua a awm thei lovin pem
darh an tum tih thawm a hre ta a, chung pem darh tum te chu Leng khuaa pem tur leh Leng khaw buh chhun ring ve
turin a va sawm ta a, heng mite hian Saihnuna sawmna chu pawmin kum 1921-ah Leng khuaah chuan an pem ta a.
Chuta tang chuan leng khuaah Pathian thuawih an awm tan ta a, Saihnuna pawh chu July ni 5, 1921 khan Kristian-ah
inpein Pathian thuawih a lo ni ve ta a ni. Hemi kum vek hian Biak in a ding nghal a. Biak in a din rualin khuang ben ran
leh khurh hlimna an chang nghal a. Saihnuna pawh a chang nasa pawl a ni ve nghe nghe. He harhna hian nasa takin
Leng khua a tuam chhuak nghal a, Leng khuaa awm zawng zawng te chu Kristian-ah an lo inpe ta a ni.Leng khuaa
Kristianna lo intanna leh an pun zelna atana Pathian hmanraw pawimawh takte zing ami ani kan ti thei ang. Heng
hunlai hian Pastor bial khat hi a zau thei em em mai a, an bialtu Pastor Vanchhunga hi Champhai-ah thuin,
Tuichangral, Champhai lamliana phel chhim lam, Lunglei leh Burma ri thleng a bial a.10 Ringtute lo pung zel pawhin
Baptisma an chang zung zung thei thin lova, amah Saihnuna pawh hian kum 1924 ah Bialtu Pastor, Vanchhunga kut
atang hian baptisma changin kohhran dan zawh kim a ni thei chauh a ni. Mizo Lalho zinga Kristian hmasa pawl a ni a,
khawdang a Ringtu, tihduhdah tuartuten an belh ber a ni a, a khuaah an pem lut fo a ni.

Kum 1925 vel khan Pathian thu hril chakna a nei tan a, Zirtirtu Khuanga nen tirhkoh hna dil turin Aizawl ah
Zosaphluia hnenah an kal a, amaherawh chu zir tur an lo thlan fel tawh avang leh a pa a upa tawh si a, a pa thih huna
a aia Lal tur a ni bawk nen tirhkoh hna chu thawk thei ah a in ngai ta lova. Engemaw kawng tala Pathian rawngbawl
dan a ngaihtuah ta a, Beram pahnih, sial pahnih, bawngchal pakhat leh vawkpa sum sarih talhin khawtlang leh hmun
hrang hranga thenrualte sawmin Pathian a chawimawi ta a. An zai a, an hlim em em mai a, Pathian faka hlim taka
zaiho chu nuam a ti em em a, heta tang hian hlaphuah chakna pawh a nei tan a ni.

Pathian thusawi hi nuam a ti em em a, Amahin, ‘kum 50 ka nih hma a ka zinna apiangah zai tlaivar ka huam zel angin
kum 50 hnu lamah hi chuan heng ka duhzawng, Lalpa thusawi ho naah hi chuan tlaivar ka huam zel a ni’ a tih angin
Pathian thua inpawlho a peih em em mai a, thusawi pawh thiam tak a ni. Kohhranah akul ataiah ah tangin thuhril
rawngbawlnate a chang thin a. A thusawi hun a thlen hi chuan inkhawm pawh an buk deuh thin. Thuthlungthar bu
te, Zawlnei bute leh Isua lokal lehna thu te, Nebukanezara mumang thu te, rukru anga Lalpa lo kal tur thu te, dan
bawhchhepa lo lan hun tur leh hna a thawh dan tur te, theipui kung tehkhin thu te, Armagedon leh Zentel nikin ni te,
kum sang rorel te, van jerusalem thar thu te, Lalpan a mite a rawn hruai laia khawvela a hnutchhiahte awmdan tur te
hi a sawi nasa thei hle a. Zawlneiten khawvel an thlir dan phei chu a lem nen a ziak thlap nghe nghe a ni. Hmun hrang
hrangah thuhrilin a kal thin a,a sawi tam ber chu Isua lo kal lehna lam hi a ni. ‘A lo kal dawn, Lalpa a lo kal
dawn..inpeih rawh u’ tih hi a sawi ngun khawp mai.11 ‘Ringlotute chu khawhar em em in tap leh lungngaiin he
khawvel ah hian an awm ta a, Officer lian pui pui te pawh khan thingpui lum, chaw chhum leh thil engkim mai kha an
tih a lo ngai ta a, tunhmaa dar chutiah thingpui min rawn pe rawh ti thin tute khan tih saktu an nei ta si lova, mi
thianghlim lawr hunah chuan anmahnia an siam a ngai ta a...’ti tein a sawi thin12. a thusawi ah a cheng a,
ngaihnawm ti takin an ngaithla thin a ni.

Khaw hrang hrangah inkhawmpui chi hrang hrang - Presbytery te, bial inkhawmpuiah te a kal nasa hle a, ‘Tuichangral
chhak khuaah hi chuan kal lohna khua ka nei lo tih tur a ni e,’ a ti a. A zinna khuaten an enkawl danah a lawm thei em
em a, a chhuang ve deuh nge - “Tun hnuah ka lo tar thih hnuah pawh khawtin, hmunhlui leh khaw hmun leh
kawtchhuah zawng zawng te hi ka sulhnu vek a ni a, kan pa, kan pu sulhnu tih rawn hria ang che u” tiin a tu leh fate a
chah nghe nghe a ni.

Pathian faka inpawlho te, Pathian thusawi te leh tawngtaite a taima hle a, Mizo Union an lo lian a, October ni 30,
1947 zana Mizo Union hovin ramhual zalen ti bo tura Lal leh upate an an khum a, kawngte an zawh khum lai pawhin
amah phatsan duhlotu a upate nen Pathian hnenah an tawngtai thin a ni. A nun kawng engkimah ‘Pathian
khawngaihna zarzovin a in hria a, a hun tawn a a hlimna leh lawmnate, hla phuah thiam a nih avanga mite ngainat
leh duhsak a dawn zozaite, amah hmu chaka zoram chhim leh hmar, chhak leh thlanga a zinna a eitur tuihnai lo pe
thin te zawng zawng pawh Pathian khawngaihna avang a ni tih a hria a, “Pathian khawngaihna zar ka zo te hi ziah sen
rual a ni love” a ti nghe nghe a ni.

Saihnuna, Hlaphuah thiam: Saihnuna hi Lal hnathawk tha leh tangkai, a khua leh tuite tana inhmang nasa a nihna te,
rorel thiam leh Lal fing a nih avanga British sawrkarin chawimawina thuchei (Certificate) 13 leh ulhbun laiphir a pek ai
maha mizote thinlunga ri ring zawk leh tunthlenga Zoram khawvela Leng khua ti hming thatu a nihna chu a hla phuah
thiamna hi a ni a. Khaw khat Lal mai ni thin kha a hlate avangin rampum hriat niin, lusun khawhar te, mi lungngaite
Pa a ni ta a. Mizo tawng hmanna hmuna khawhar inah chuan a hlate hi sak hlawh berte zing ami leh sak tam ber a ni
hial awm e.

Saihnuna hian Kristian a nih a, kohhran dan zawh kim a nih hnu chuan Pathian rawngbawl leh, thuhrila khua fanga
kal chhuah a chak em em thin a. A maherawh chu a pa aia Lal mai tur a nih bawk avang leh a pa lah tar chaklo a nih
tawh bawk si avangin Tirhkoh hnate chu dil mah se, atan kal chhuah a rem si lova. Mahni awmna khuaa zing zana
Pathian thusawia au fo lah chu mawi chiahin a hre bawk si lova, Pathian thuhril dan tur chu a ngaituah reng mai a.
Kohhran upate tanpuiin khawchhungah theihtawp chhuah dawn se, a tirah chuan ‘Kan Lal nge nge’ an ti ang a, an fak
viau maithei a, a hnu lawk ah, ‘Kohhran hi lal thu hlir a ni’ tiin an sawi leh ang a, kohhran tibuaitu a ni mai ang tihte a
hlau a. Engemaw ti tala Pathian tana tangkai ve a duh si a, hetiang hian a ngaihtuah ta a:-

1. Hla hi Sermon tha kimtawi a ni.


2. Hla hi lehkha thiamlo tan lehkha a ni.
3. Hla hi Kros thlirna entlang a ni.
4. Hla hi Vanram leihlawn a ni. tiin. 

Heti hian a ziak chhunzawm nghe nghe a‘chhim kil leh hmar kilah, Kohhranho inkhawmpuina, chhak leh thlangah
Kohhranho Biak in tinah leh khawhar lusun hmunah lehkha chhiar thiamlote hnenah leh Kros kawng bote leh Kros la
hmu fiah lote tan pawh entlangah leh chunglam vanram chanchin la ngaihtuah lo leh la hmu ve ngailo te tan leh rilru
mitthla pawha van khawpui ngainatna chang hre lote, chaute tan pawh leilawn atan tiin Hla hi ka rilru lian ber a lo ni
ta a. Chu chu Pathianin min hman a tumna ber a nih ringin zak lovin ka rilrua thil lo lang chu ka ziak a, hlain ka sa
chhuak ngam ta a ni. Ka rilrua ka thil tum dan chu hetiang hi a lo ni a. khaw chhungah Kohhran hruaitu leh upate
hmingchhiatna a awm lohna tura tanpui zel tumna leh Pathian fakna hla hi siam a lo ni ta a ni. 
Hetianga ngaihdan a siam tak hnu chuan kum 1926 atang khan hla a phuah tan a. A hla phuah hmasa lamah chuan a
tum dan ang ngeiin, kraws lam hla te, rawngbawlna lam te, thlamuanna lam te a phuah ber a, hla phuah chu a lo timi
em em mai a. Kar lovah miin hla phuah thiam tiin an hre darh ta thuai a. Khawhar lusun nu leh paten an lunglennate,
an manganna te thlenin hla phuah sak turin an ngen thin a, khawhar lusun hnemna lam hlate a phuah ta zel a, a
hnena lo kalte awmdan ang zelin hla a phuah ta a ni. Hla hi 100 vel a phuah nia hriat a ni a, Amahin kum 1946 tawp
lamah khan, ‘Hla 92 chu siam tain ka in hria’ a ti a. Hemi hnu hian a phuah leh nual a, a thih hma kum 1948, october
thla te pawh khan a la phuah bawk si a, kan sawi sual lutuk lo turah ngai ila. A hla phuah tam ber hi midangte tana a
phuah a ni. Hmun hrang hrang atangin lusun khawharten an pan khawm thin a, a ina lenglo mikhual a nei deuh reng
mai a ni. Kum 1946 thleng mai pawh khan mi 80 lai chuan hla siamah an tir hman a, ‘Hla siama min tirh hi hmun nga
a thena hmun khat pawh ka siam thei lo a ni, avang chu thenkhat Lusei ram pawn lama awm te an ni a, inhriattir leh
a harsat dawn thu avang tein a ni’ tiin a ziak nghe nghe.

Saihnuna hlate hi hlawm lian tak tak pathumah a then theih a:-

1. Kristian hla - Kros lam hla, rawngbawlna leh thlamuanna.


2. Khawhar hla - Lusun hla, hnemna leh kaihhruaina hla.
3. Khawvel lam hla - Lengzem, khawtlang lunglen leh hla lenglawng. tiin.

Heng hlawm hrang hrangte pawh hi hlawm te zawk tam taka thliar sin leh tham vek a ni. Sawi tawh angin hla a
phuah chhan chu Pathian thu puandarh nan a ni a. A hnu zelah chuan a hun tawn mil leh a hnena lo kalte awmdan a
zir zelin khawhar hla te, Lengzem te, hla lenglawng te hi a phuah ta zel a ni.
Saihnuna hian hla hi a phuah kim ngawt mai. Pathian hla te, khawhar lusun hnemna hla te, thawnthu hla(Ballad) te,
khuarel(Nature) lam te, pipute nunphung(Culture) lam te leh ram hmangaihna hlate thlengin kan hmu a, Hla phuahtu
mi pakhat ah chuan a phuah kim pawl tak a ni ngei ang. A hla phuah tam ber chu khawhar lusun hnemna lam a ni a.
Khawhar lusun nu leh paten a hnenah tap zawih zawihin hla phuah sak turin an ngen thin a, a ni chuan anmahni anga
in chanin hla a lo phuah sak ta thin a, ‘Khawhar lusunte Pa’ tia a hming phuah hial tlak a ni. A khua leh tuite mai ni lo,
a Mizopui tana a hlutzia hi sawi thiam phak rual a ni lo. Khawhar hla hi a phuah thiam leh a lar hlawm em avangin
khawvel lam hla a phuahte hi lar ve hle mah suh se, helama ah pawh a duai loh zia a tarlang chiang hle a ni. Mizo
thawnthu lar tak tak pathum ngawt mai hla ah a siam a. Chhura thawnthua in awi tlei thin Mizote tan chuan
‘Chatuan Chhura’ hlaa Chhura mawngping khawzin chanchin te hi a ngaihnawm a, kan nu leh paten naupan laia min
hrilh thin te kha kan ngaihtuah chhuak hial awm e. ‘Thlanrawkpa khuangchawi’ chanchin hrelo khawpa kan lo
changkang ta a nih chuan in enlet kan mamawh tawh tih hriain inzir thar leh ila, chumi atan chuan Saihnuna
‘Thlanrawkpa khuangchawi’ hla atang hian kan Mizo thawnthu riral mai mai tur chu kan tuai thar leh thei ang. Hei
mai a la ni lo, Samdala thawnthu pawh Saihnuna hian hla ah a lo siam thlap e. Hetiang taka Mizo Culture vawn nun
duhna rilru a lo nei hi a fakawm hle a ni.

Mizo nunhlui ah chuan Rihdil hi a pawimawh hle a, mitthi zawng zawngte kalna kawng an ti thin, pipute ngaihdan
chu chiang em em maiin:-

Thlafam an lenna Rih khaw dai ka han thlir a,


Mual an liam hnam tin suihlung lam herin.
Lenrual chun leh zua chawi lai ngaiin,
Luaithli nulin Rihsang an kai theilo. tiin. Heng atang hian Hringlang tlang te, Hawilopar te, Lungloh tui te pawh min
ngaihtuah chhuah tir awm e. Fiara tui a phuahna te hi chhiar ila, hmuh ve chakawm hliah hliahin:-

Luang ang che aw damte’n luang del del la;


Thlang kawrvai reng dai kawm ah,
Hmingtha hluanthang, lungphang lo la,
Hnam tinreng chhingkhual a zai chawi lai. tiin.
Mizote chu lo neia eizawng thin kan ni a, kan hun tam ber hi loah kan hmang thin a, lawm te nen hlim taka hlo thlova
feh thin kan ni tih chiang takin ‘Buh tuh hla’ ah te, ‘Buh seng hla’ ah te kan hmu bawk. Pathian thilsiam, khuarel lam
hla hi a hranpa takin phuah tam lo mah se, a hla tam takah hian a zep thin a, a hla cheimawitu atan a hmang deuh
vek mai a, khawtlang lunglen la na tak a ni a, a hawina lam apiangin a lung an ti leng zel emaw tih mai turin:-

Thal favang kawl eng leh turnipui hi’


Lawm an tam e lelthang zai mawiten zun zai lo sa;
Lunglen zual lelte pa’n lenbuang zar a awi a,
Thlang kawrnu leng nen sen nau ang kan tap e. han tih te hian mi lungleng a nih a hril hle a ni. Hei mai hi ala duh
tawk lo, a aia sang leh hret in:-

Awi a na e, awmhar zun zam ka tuar thiam lo,


Khaw chul ram leh zo siahthing lenbuang zar lelte;
An awi lungrual kan hlim lai,
Sulhnu ka pal zo lo ve. Patling meuhin ‘Awi a na e’ a tih tawh chuan a chim chin tur chu kan hre thiam mai awm e. Hei
mai ala ni lo:
Khawtlang hawi vel ila romei kai hnuaiah,

Nunhlui ngailo hnam tin zaleng awm maw. a ti thlawt mai a ni.

Ram hmangaihna lam hla ah pawh a duailo khawp mai. Mizo a ni a, a hnampui zofate chu a sang ber chang turin a
duh a, kan tanrual phawt chuan tu hnam mah hian min hneh theih a ring lova:

In dawn kimlo German mipui zawng ten’


Seikhawval tha tui ang kan lo len chuanin;
In Berlin vang khawpui a chul ngei ang. a han ti te hi a ropui danglam ve riau. Hetiang khawpa a dah san Mizote chu
in lungrual turin min duh zia ti hian a au chhuahpui a:-

A mawi e, Zoram hi ka chhuang e tlawmngaihna,


Lal mi zawng leh hnam tin leng zawng hian;
A mawi nan tang ila, a that nan bei ila;
lawmna, hmangaihna kan hmachhuan e. tiin.
Hla hi chawpchilh takin a phuah ngai lova, hla siam tura a inbuatsaih lai hian a chang chuan ramhnuaiah a kal a, a
thang bo vang vang a, a rawn haw hi chuan hla a rawn hawn leh mai thin. A chang chuan hla siam tura ngentute rilru
tawmpui tumin a inkharkhip tlat loh leh hmun fianrial a pan a, ni leng lenga a hlawhchham chang lah a tam, a
beidawn lek lek hnuah mittui nen hla tha tak a lo chhuak leh hram thin a ni. ‘Ka ni Laii sawi ka la hriat reng chu, kan
Lalpa’n hla a siam dawn tum chuan khumah a mu a, pawnpuiin a inkhuh hlun a, a tap vak vak a’ tiin Rev.Remthanga
pawhin a Niin a hrilh thin dan a sawi.

Hlaphuah thiam dangte aia Saihnuna danglamna chu ama nun nena inhmeh hauhlo va hla a phuah hi a ni awm e.
Chung a hlate chu Saihnuna kan hriatna ber leh hla lar ber berte an ni lawi si. Mitdel hla phuah thiam Taivela chuan
ama nun nena inhmeh em em maiin:-

Ka tan ni leh thla reng a eng tawh lo,

Thimin min bawm e, aw ka chhandamtu,

I hmun ropui thlen hlan ka nghakhlel e’ a ti a. a tan chuan khawvel chu thimin a bawm a, a Lalpa hnena khaw eng
hmu theia awm chu a thlahlel ngawt ang. Lama pawhin Siamtu kutchhuak mawi tak takte chu hmu thei lova a mit
khar a nih miau avangin:-

Thing tin maurua, hlobet hring,


Par an chhuang e lei ram hmun tinah;
Hram thiam huiva tinrengte,
Aw, an leng e, thangvan i hnuaiah,
Hmuh ka nuam ve mange. han tih vang vang mai chu a chan ah han indah ta ila kan tih ve tho tur a ni ngei ang. Kum
6 mi lek a nih atanga khaw hmu thei lova awm tan chuan leilung mawinate chu hmuh chak ngawih ngawih tur a ni
reng a ni. Saihnuna hlate erawh hi chu a dang daih thung. A hlaah hi chuan lungngaia tap reng mai, hlimni hmel hmu
ngai lo ni awma a lan laiin amah tak chu a ni hauh si lo. Lal a ni a, a zinvah nikhua lahin duhsakna a dawng nasa thei
em em a, Ama chanchin a ziakah pawh mite duhsakna a dawn nasatzia leh a chunga mite thatna a a lawmzia hi a
sawi uar ber a ni bawk si.

Hlaphuah thiam a nih bakah hian zai nuamti em em leh zai pawh thiam tak a ni a, Pathian faka zaiho a kham thei
lova, a zinna khuaah pawh zai tlaivar thak thak peih reng mai a ni a, kum 50 a tlin hma chuan a zinna a piangah zai
tlaivar a huam zel mai a, kum 50 a pelh tak hnu chuan zai tlaivar lam aiin Pathian thu sawia tlaivar a huam leh reng
thung a ni. ‘Khawvar rualin a thova, bawnghnute an nei thin a, novin a rawn chawi lut a, ka nu leh pate nen
dawhthlengah thuin an zai ho dal dal thin a, hlate hi an uluk thin khawp a, chulai chu hetia tihtur te an ti thin, a zaipui
thei tawkin ka pa hi a lo zaithiam ve bawk a’ tiin Pu H.Dothuama chuan a sawi16. Hetiang taka an Lal ber zai peih leh
zaithiam nei ta chu a khua leh tuite pawhin an chhun ve a ni ang e, Leng khua hi zaithiama sawi an ni reng thin a,
Tuichangral-ah chuan zaipawl nei tha ber an ni reng a, tun thleng pawhin zai peih khua ti a hriat an la hlawh ta zel a
nih hi. ‘Mi pali panga vel kan awm khawm let let tawh chuan solfa hla sain kan zai mai zel a, hetiang taka zai kan
ngainat vang hi a ni maithei, khawtlang thatna zirna lam ah pawh kan hnufual phah hle in ka hria’tiin Pu
F.Chhawnkima chuan a sawi nghe nghe.

Kum 1935 khan Khuangleng-ah Presbytery inkhawmpuiah a palai ve a, hetih hunlaia zaithiam hmingthang,
Cherthangpuii nen palai sang chuang hmaah an zaidun nghe nghe a ni. Cherthangpuii hi 1898 khan Khuangleng-ah a
piang a, November ni 13, 1978-ah Rihkhawdar ah kum 80 mi niin a thi a, a pa chu Chawngthura a ni a, a nu chu
Darchuhthangi a ni. A hun laia Mizorama zaithiam ber an tih thin a ni a, vawikhat chu an khua Khuangleng-ah
Bawrhsap a zin a, a zaitir a, thiam a ti hle ni tur a ni, a zai zawh chuan rangva thingrem, a chhunga thawmhnaw,
sahbawn leh thil chi hrang hranga khat tlat mai a pe tawp mai a ni. Sialsir paho pawhin zaithiam an ti lutuk a, Mizo
thul (Hruipui thul ngat) a lian leh te 6 lai an pe tawp bawk. Tumkhat pawh Khawbung khuaah an zaipui a, Farkawn pa
pakhatin a lo ngaithla ve a, thiam a ti em em mai a, ‘Aw, a changin Papui ka tiat emaw ka ti a, a changin Sihte ka tiat
chang a awm’ a ti e an ti. Khawbel pa ve thung chuan a zai a ngaithla ve a, a ngaithla tui lutuk a, a vaibel dawn pawh
hre hauh lovin a lo seh keh vek mai a, a ngaihthlak zawh ah a hre chauh a ni an ti bawk. Pu H.Dothuama pawhin,
‘Tumkhat chu Biate-a a laizawnnu in ah a rawn thleng a, a zai ngaithlain kan kal khawm a, inchhung an khat vek a,
keini naupang deuh chuan inhnuai atangin kan ngaithla ve thei chauh a ni, inhnuaiah pawh kan khat vek’ a ti18.
Hetiang khawpa zaithiam zaipui phak anih avang hian Saihnuna pawh hi zaithiam tak a ni ngei ang. Pu H.Dothuama
vek hian, “kan Lalpa Saihnuna chuan, ‘Cherthangpuii chu zaipui a nuam khawp mai, khawiah pawh tawk ila, zai tura
ngen chuan khaw kar kawng pawh ni se a zai thei mai zel a’ tiin a sawi thin” a ti.

Saihnuna hi Lal a nih ai mah hian hla phuah thiam a nihna hi a larpui mah zawk a, Hla phuah thiama a larna
belhchhah turin Lal a ni kan ti dawn nge, a Lalna ti ropui turin hla a lo phuah thiam leh zel bawk si a, a zinvahna ah te
hian miin an bawr nasa thei em em zel a, chaw eia sawmna chhan sen loh a hmu reng a, Leng khaw Lal in lo hmu em
ti a khawlaia zawng vak vak tawk te a tawng reng a. Aizawl-ah a zin dawn tih thawm an hriat avanga amah hmu
chaka kawtchhuah mel nga thleng thlenga kal a, nitin thingpui nena lo hmuak, beidawnga hawng leh te chanchin a
hriat chang phei chuan hrehawm a ti thin em em mai a, chutih laiin amah hmua lawm avanga tap zawih zawih tawk
te an lo awm reng bawk nen. Eitur tuihnai tinreng nena chaweia sawmna nitin zantin a hmuh thin te hian Zoram
khawvelah a hun laia a larzia a tarlang mai awm e. A khaw tlawhna a piang ah inkhawm zelin, thusawina hunte a
hmang zel a, a hla chauh kan sa thin a, tunah chuan amah kan hmu ta ti a puangin thusawiah an sawm zel a, Amahin,
‘Lusei ram ka tlawh khuaah Biak ina thu ka sawi lohna a tlem hle ang’ a ti hial a ni.

Saihnuna hian Mizoram khua a fang kual hnem hle mai a, Aizawl phei chu kum 1911 atanga kum 1946 inkar khan
kumtin tlawh ang a ni a, Champhai tlang dung lam pawh Aizawl lam ang bawkin a tlawh ngun a, Lunglei tlang dung
lam chu tum hnih emaw chauh a tlawh a ni awm e. Heng bak ah hian kumtin Lalho Conference-ah te a kal thin a,
Kum 1942 atang phei chuan Sawrkar bial Conference te a awm ta zel a, a khaw tlawh tawhna apiangah Lal a nihna
piah lamah Hla phuah thiam a nihna hi a larpui em em mai a, Lalho zingah a langsar leh mipuiin an bawr bik a ni zel a.
Heng zawng zawng hi Pathian khawngaihna zar a zona a ni tih a hria a, lawmthu a sawi bang thei lova. A thuziak
tamberah pawh Pathian hnena a lawmthu leh a mihringpuite chunga a lawmna thu hi a ni.

Hetiang khawpa Lal fing leh ropui, a rorel thiamna avanga lar hat tham, hla phuah thiam em em saihnuna hian fak leh
chawimawi a phu a, a phu tawkin chawimawi thiam lo mah ila, a ropuizia hi thangtharte hian kan hriat reng a
pawimawh takzet a ni.

Lehkhabu rawn te:

1. Leng Lal Saihnuna Hlabu - Compiled by Lalchuanga, Ex-Chief of Leng. Published by F.Ronguauva. Republic
Venghlun. Aizawl.1982.
2. Leng Centenary 1898-1998 Souvenir - H.Lalbiaktluanga, Editor. Published by The Souvenir Magazine Sub-
Committee, Leng Centenary Committee.1998
3. Mizo Hla leh a phuahtute - Published by Hrangbana College, Aizawl. Mizoram.1999. Editor- B.Lalthangliana.
4. Mizoram Upa Pawl Golden Jubilee(1957-2007) Souvenir - Published by Mizoram Upa pawl. General
Headquarters. Editor - C.Laitanga.
5. Zinkawng Rapthlak Zawhtute by R.L.Thanmawia, Published by Merryland Book House.
6.  Zalenna Ram by Siamkima Khawlhring (Second Edition 1992) Published by M.C.Lalrinthanga, Khatla. Aizawl.
7. Zoram Nghahchhan by Rev. Lalnghinglova. Published by Saikungi, mission vengthlang. Aizawl 
8. Saihnuna Leng Lal Note bu, Un Published.

Biakrawnte:

1. Pu Lalringthanga, Serchhip Field Veng, Leng khaw VCP hlui, July ni 9, 2011 zana a chenna ina ka kawmna.
2. Pu F.Chhawnkima, Leng khawchhuak, tuna zuangtui, Aizawl a awm, July ni 30 zana a chenna a ka kawmna.
3. Pi Hmingthanmawii, Seling khua, Leng khawchhuak, July ni 23, 2011-a a chenna ina ka kawmna.
4. Pu H.Lalbiaktluanga, Mission Vengthlang, Leng khawchhuak, August ni 15 chhuna a chenna ina ka kawmna.
5. Rev.H.Remthanga, Mission Veng, Leng khawchhuak, August ni 15 zana a chenna ina ka kawmna.
6. Pu H.Dothuama, Republic Veng, Aizawl, Leng khawchhuak, August ni 15 zana a chenna ina kan inkawmna
7. Pu Lalrinthanga Serchhip Mizofed Manager, Saihnuna fapa, Lalchuanga tupa, Vawi engemawzat kan
inkawmna. 

Copyright Reserbved by Serchhip District Academy of Letters(S


CHAWIMAWINA LEH FAKNA
(Luka 19:28) 
-Upa T. Zasanga

  Isua Jerusalem-ah Lal angin a lut ang khan nang leh kei ringtu piangthar tawh hi Lalpa
chenna, a Biak In, a kal tlang theihna kan ni tur a ni. Tunah hian nangmahah lal ropui
tak anga a lo luh theihna turin i thinlung kawngka i hawng em?
        Jerusalem mipuite chuan Lal Isua kalna turah an puante an phah a, hei hian
inphahhnuaina leh inngaihtlawmna a entir. Lal Isua lalna, a ch>nna leh a kal tlang
theihna ni tur hian kan inphah-hniam a, kan tlawm a ngai a ni. Chapo, tlawm thei lote
hnenah Lal Isua a cheng thei lo a, a ngampa hek lo.
        “Hosanna (Tunah chhandam rawh kan ngen a che)” tiin mipuite chu an au a. Tunah
pawh hian chhandam kan ngai hle a ni. Bawhchhiatna sual leh anchhe lakah te,
damchhung ropuina lem leh duhamna dik lo lakah te, thatchhiatna leh chapona bawih
nghawngkawla kan tanna lakah te chhanchhuah kan nih theih nan leh sual tinreng laka
kan him theihna turin, mimal, chhungkua leh kan ram hian chhandam kan ngai em em a
ni.
        Lal Isua chawimawina ri chu Juda mi ropuite, puithiamte leh lehkha ziaktu te’n an
ngai mawhin an hrethiam lo hle a ni. Pharisaite, mifel leh thianghlim intite chuan,
“Zirtirtu, i zirtirte hi zilh rawh,” an lo ti a. Thlarau mit-var lo leh meng lote tan chuan tih
mai awm pawh a ni reng e. Lal Isua erawh chuan, “Hengte hi an ngawih reng ai chuan
lungte tal an au chhuak tur a ni,” a ti. Lawmte lawmpui hi thil har tak a ni fo mai. Mite’n
fak an hlawh niah te, chawimawi an phu-na laiah te hian sawi nawi emaw, beng chhut
ngawnsan mai hi awl tak a ni. Thlarau Thianghlim hunah kan cheng mek a. Isua
Jerusalem-a lal ang mai a sabengtung no chunga chuanga a lut chu a takin a lang tawh si
lova, taksa, rilru, thlarau, thilung lam atangin a ni zel ta si a. Vawiin Palm Sunday-ah
hian Lal Isua i chawimawi ve thei ang em? Nangmahah Lal a nihna turin kawng i hawn
thei dawn em?
        Lal Isua’n,“Do lentir tura lo kal ka ni,” a ti a, mipui kan thuhmun reng thei lo. “Mi
bawrhsawmte chuan daktor an ngai a, mi hriselte chuan an ngai lo,” a ti bawk a. Lal Isua
an mamawhna hriaa a hnen pan nach^ng hria apiangin chhandamna an chang thin. A
chunga chhandam kan ngaihna kan sawi hrang hrang atang hian, “Lalpa, misual ka ni,
min chhandam rawh,” ti thei turin kan tlawm thei em le? Nge, fel leh tha tawkah kan
inngai zawk?
        Kan hma lawkah hian Good Friday kan hmang dawn a, Pathian fak leh chawimawi
turin kan thlarau lam inbuatsaih a pawimawh hle mai. Inkhawm lem lo leh zaikhawm
lem lo pawh hian a hman liam theih ve tho mai. Mahse Marthi leh Mari chungchang
atang khan Lal Isua thu ngaithla a, a bula awm chu ‘chan tha’ a nihzia kan hmu chiang
hle a nih kha. Nangmah venga, enkawla, tiseiliantu, i siamtu chu i fak loha i chawimawi
loh chuan a tan i inpe lo tihna a ni. Thlarau mit meng inti tak tak, sawi thiam tak tak, mi
chak lohna leh fel lohna hmu thei tak tak si, mahse Pathian fakna leh chawimawina
hlamchhiah tlat, Pathian Biak In ngaina miah lo leh mahni sawi ngei pawh nunpui tum
lem lo, mahni nuam tih china awm tlat hi kan tam hle mai.
        Lalpa zawn chhuah, Kristian ram, Kristian chhungkua inti si hian sim tur leh
thansan tur hi kan va la ngah em! Sual thuphachawina tawngtai beihpui nikum lawkah
kan hmang zo chauh a nih kha. “Hosanna! Tunah kan ram leh chhungkua  sualna
bawiha kan tang hi min chhandam rawh,” tia kan sual thupha chawiin i sim ang u. Kan
nunah Lal Isua’n Lalna chang se, hunpui kan hman chhoh turah pawh hian hlim takin
amah i fakin i chawimawi ang u. Lalpa hruai theih turin inpe rawh. I nunah tu nge lal
ber le?

Ka Pa, anni hi ngaidam rawh


Chhiar tur : Luka 23:34
-Rev.Thangzauva

Kan thupui,'Ka Pa,anni hi ngaidam rawh' tih hi Lal Isua Kraws-a an khenbeh laia a thusawi pasarih zinga
pakhat a ni. Sual reng reng hre lo leh thil tihsual nei lovin amah khengbettute tan a Pa Pathian hnenah
ngaihdam a dilsakna a ni.

1. Kraws-a khengbettute dinhmun:

Persia-ho chuan lei chu Pathian siam a ni a, Van pawh Pathian awmna a ni an ti. Chuvangin misual
thi tlaka an ngaihte chu lei si lo, van si lovin Kraws-ah an khengbet thin. Rom-ho chuan Rom mi ni lo
-bawih leh sal te, tual that te, suamhmang te, phiarruk hmang te, khua leh tui nihna phatsantu te leh hel hote
hrem nan Kraws an hmang thin. ( John L.Mc Kenzie, Dict.of the Bible. p.161). Mosia dan chuan 'Thinga
khai apiang Pathian anchhedawng a ni si a' a ti (Deut.21:23). Kraws chu dam lai pawha thi tlaka an ngaihte
hremna hreawm leh zahthlak bera an ngaihte thihna hmun a ni. Kraws-a khenbeh ve mi pakhat
chuan,"Keini zawng hrem zia reng kan ni, kan thiltih man chauh hmu kan nih hi" a ti a ( Lk.23:41). Pilata
pawhin a sualna a hmu chuang lova; chuti chungin Kraws-ah khenbeh a ni. Zawlnei Isaia chuan," Kan
khawlohnate avangin vuak thitlinin a awm ( Isa.53) a ti.

2. Ka Pa, anni hi ngaidam rawh:

Vawi khat chu Nigeria rama Tualchhung indo laiin mi pakhat hi a nung chungin phum an tum a;
amah phumna tur 'thlan' an laih tir a. A phumtute chu anchhia a lawh nasa hle a ni an ti. Kan Lalpa chu
amah khengbettute tan a tawngtaisak a, "Ka Pa, anni hi ngaidam rawh, an thiltih hi an hre lo a nih hi,' tiin
(Lk.23:34). Rom-ho danah chuan mi an khenbeh chuan,' Ka thihna hi ka thiltih sual tlanna ni rawh se' tia
tawngtai tura ngaih an ni. Isua erawh chu mi dangte sual tlan nan a thi a. 'Ka Pa, anni hi ngaidam rawh' tih hi
a Grik tawnga a awmze diktaka lehlin chuan ,'Ka Pa, anni hi ngaidam rawh tiin a tawngtai mawlh mawlha'
tihna a ni. Kraws-a khenbeh a nih lai pawh khan Isua chuan mite sual ngaihdam an nih theih nan a tawngtai
avangin Kraws-a khenbeh mek a dinglama mi chuan Pathian ngaihdamna a chang a, Paradise-ah a chawl
nghal. Chu Pathian Fapa thihna chuan kan sual kaidum ber pawh a silfai ve nghal thei: 'Kan sualte thupha
kan chawi chuan kan sualte ngaidam tur leh, kan fellohna zawng zawng tlengfai turin amah chua a rinawmin
a fel a ni (1Jn.1:9)

3. Pathian ngaihdamna chuan hmangaih Pathian a nihzia a tilang:


Tirhkoh Paula chuan,'Kan bawhchhiatnate min ngaidam a; batna lehkha,thupeka ziak kan chunga
awm, min dodal thina chu a thaibo tawh si a. Chu ngei chu Kraws-a khengbetin a lakiang ta a, a ti
( Kol.2:13,14). Min ngaidam chauh pawh a ni lo; misual thiam loh chang tawh hnu kha thiam min la chantir
zui cheu nia! Bawhchhiatna sual avanga thiam loh chang tawh hnu,'thiam lo hmin der hnu' kha a Pa Pathian
hmaah kan aiawha dingin thiam kan chan theih nana min sawisaktu a ni. Thiam chantirtu kha Krista a ni sia
a, tuin nge thiam loh chantir ang? Thil tisualtu thiam chantir hi mihringin a ti thei lo. Sawrkar rorelna Court
pawhin a ti ngai lo. Keini erawh chuan ukil ropui Isua Krista, min sawisaktu kan nei. A hming pawh
'Remruattu Maka! (Wonderful Counsellor) a ni. Chuti taka hmangaih avanga nunna min petu chu hla siamtu
pawhin," A hmangaihna a chak a ni," a ti thlawt. Hla siamtu dang pawhin a sawi thiam dan berin - 'Chuti
takin min hmangaiha' a ti. Hmangaih avanga misual ngaihdamna hi sawifiah phak a ni lo.
'A hmangaih thukzia puang turin,
Seraf-te pawhin an phak lo' (KHB.No.184).

4. Pathianin min ngaidam ang bawkin, midangte kan ngaidam ve tur a ni:

Missionary ropui C.T. Studd-a (1862-1931) chuan " Isua Krista hi Pathian a niha, ka tan a thi a nih si
chuan a tana inhlanna thuk lutuk a awm thei lo," a ti. Mi dangte tana inpekna thuk zo a awm thei lo. Lal
Isuan tawngtai dan min zirtirnaah chuan," Kan chunga thil tisualtute kan ngaidam angin, nang pawhin kan
thil tihsual ngaidam ang che," a ti. "Mi an bawhchhiatte in ngaihdam chuan, in Pa vana miin a ngaidam ve
ang che u. Nimahsela, mite in ngaihdam siloh chuan, in Pain in bawhchhiatte a ngaidam bik lo vang". Biang
lehlama bengtu chu lehlam pawh dawh rawh a la ti ta zel a ni. Thil tisualtuin ngaihdam a dil chuan vawi
sarih hmun sawmsarih (7x70=490) ngaidam turin min zirtir ; a tul zat zat, vawi engzat pawh tihna a ni a.
'Pathianin Kristaa a ngaidam che u ang bawkin nangni pawh inngaidam ve rawh u' tiin Tirhkoh Paula
pawhin min hrilh bawk. Isuan mi a ngaihdam chu a theihnghilh thak, a hre zui ve ngai lo.
Khengbettu, sawiseltu, sawisatu, tihchhiatvek duhtu, tihhlum tumtute Isuan a tawngtaisak,"Ka Pa,
anni hi ngaidam rawh" tiin. Pathian ngaihdamna changtute hian mi dang kan ngaidam ve tur a ni a, chu chu
Isua rilru, hmelmate hneh dan tha ber a ni.

Lalpan a thu malsawm rawh se.


Kumthar thuchah

-Rev Thangzauva
Synod Moderator

          Hun leh kum chunga thuneitu Pathian chuan kum 2012 chu a rawn herchhuahtir leh ta mai a. Phu
leh vang leh theihna vanga thlen tur ni sela tuman he kum thar hi kan daikai zo lovang. Pathian
khawngaihna avang liau liaua thleng thei kan ni a; chuvangin a hnenah lawmthu i sawi ang u. Tlang tin
leh mual tina Kristian |halai awm zawng zawngte Pathian hmingin Kumthar Chibai ka buk vek a che u.
          Kan Thalai hruaiten kumthar thuchah ziak tura min sawm avangin ka lawm hle a. He kumtharah
hian heng thil te hi i ngaihtuah thar leh ang u.

1.   Mi vannei tak ka ni: Vanglai nun pawh hmang thleng zo lova mi tam takin mual an liam tawh hnuin,
nang leh kei chu Pathian khawngaihna changin hun tharah hlankaiin kan awm a. I \hat lai hun, i vanglai
ni hmang theia i awm hi vannei tih i inhria em? Pathian \anpuia, Pathian rawngbawl turin, nun petu tana
inpekna hun remchang a siamsak che u a ni tih i hria em? Chhan neiin min hruai thleng a ni tih hriain,
kan nun chhan, kan dam chhan tihhlawhtlinna hun \ha pek kan ni hi a vanneihthlak hle. Hmang \angkai
ang aw.

2.   Kan vanglai hun a rei dawnlo: Mihring nun rei zawng - kum 70/80 vel hi Bible chuan chhum reilo te
lo lang a, ral leh thuai \hin ang te, pangpar vul chuai leh mai \hin ang te, hlim ral leh mai \hin ang tein a
tehkhin a. Kristian |halai nih hun chhung kum (14-40) hi a ral thuai dawn. Hun rei lo te i la neih hi hlim
takin, engthawl takin, lungawi takin, \angkai leh hlu takin hman tum hram ang che. Tum mumal neiin,
inchhir leh tawh lohna turin i thiltih zawng zawngah Lalpa hriatna telin hmang la, i la lawm ngei ang.
3.   Fimkhur takin aw: Mahni taksa leh nun atana \ha lo tur pawh dawn lêk lova mahnia nun tichhia a,
thihna hruihruallin a zem buaina kara leng mi tam tak an awm lai hian, nang erawh chuan i nun leh hun
fimkhur takin hmang la, i la inchhir lehna tur thil \ha lo chu engmah ti suh. John Bosco-a chuan,"|halaite
awh duhna ber chu thatchhiatna thang hi a ni" a ti a. Thatchhiatna lakah inveng tlat la,'Ka peih lo,' tih
nei suh ang che. 'I zuan hmain i zuanna tur en zet rawh,' tih hi hriat reng tur a ni. Tihdam aiin inven a
\ha zawk si a. He kum thar hi mahni nun siam \hat nan, hmasawn nan, 'mahni in re-treat' nan i hmang
ang hmiang.

4.   Sual lakah inthiarfihlim rawh: Sual tinreng laka inthiarfihlim turin Pathian thu chuan min hrilh a,
thupek a ni (I Thess.5:22). Tihchhina \ha lo brt chu sual tih chhin hi a ni. Chawhmeh tem chhin a ang lo.
'Ti suh, ei suh, insuh, khawih suh,' tih te hi chhin a \hat loh avang a thupek (order & warning) vek a ni.
Mahni leh midang \hatna tur pawh huam tela thupek hlu tak a ni a; zawm chu malsawmna, zawm loh
chu anchhia - Eden huana Evi leh Adama te tlûk anga tlûk vé-na a ni. Zu, Drugs, sex leh ruih theih thil
dang laka kan inthiarfihlim theih phawt chuan mahni kan inthunun thei tihna a ni a, khawpui latu aiin
chutiang mi chu an ropui zawk. Mahni tana \halo tur chu ti duh suh - bumna thang a ni.

5.   Taksa in Pathian chawimawi rawh: Tunlai khawvel ngainatu Dema chanchin chu a chhe zawnga
sawilan \hin a nih laiin Daniela, Josepha, Mosia etc. chu entawn atan sawi lan an ni \hin. Sadraka,
Mesaka leh Abednegoa-te anga Pathian tan nun hlan huamin, he kan taksa, mana lei hian Pathian i
chawimawi ang u (I Kor. 6:19,20). Kan taksa ngei hmanga Pathian rawngbawl hi amah kan
chawimawina ani si a, 'Kan aw Amah fak nan, an kut chak lo puih nan,' tih kha i theihnghilh suh ang u.

6.   Kohhran, ram leh hnam ro hlu i nih theihnghilh suh: Chhungkua, Kohhran, khawtlang, ram leh
hnam nghahfak a ro kan ni tih hi \halaite hian theihnghilh suh ang u. J.Edger Hoover-a pawhin, "|halaite
hi a thlawna hnamin a neih ro hlu berte an ni," a ti. Kan ram leh hnam, kan chhungkua, Kohhran leh
khawtlang nun tinuamtu tur, a chhe lai siam\hatu, thil \ha lo siam\haa, kawng dik kawhhmuhtu kan nih
hi hre rengin thil \ha tia entawna insiamin hma i sawn zel ang u.

7.   Entawntlak nun: Khawi hmunah pawh, engtik lai pawhin sakhaw mi dik tak, Pathian \ih mi, tihtakzeta
Pathian chawimawi leh be \hin hmuh tur an awm zel. Pathian \ih mi, mi dik leh rinawm chu miin a rukin
an zah a, an entawn reng. Ei leh in, zuk leh hmuam, silh leh fen - leh nun dan phungah te 'min entawn
rawh u' tih nuna nung \halaite zingah engzat tak awm ang maw! Kan hna thawhna \hreuhah entawn tur
show thei ila, mawhphurhna leh tih tur tuk leh pek \ha taka tih lamah rawngbawlna a nih hriain ke pen
leh hram thei ni phei ila, Krista inpekna rim a nam lehzual dawn an ni

          Chutichuan, kum 2012 kan lo thlen hian he kum hian engnge a rawn her chhuahpui dawn kan hre
lo. Billey Graham-a chuan,"Hun lokal turin engnge a kawl hre lo mah ila, hun lokal tur chu Pathianin a
kawl tih ka hria," tiin Pathian kutah a innghat tawp mai. Keini pawhin kumin hian engnge kan tawng
dawn kan sawi thei lo. Davidan,"Pathian kutah tlu lut phawt mai ila..." a tih ang khan a hnenah i inhlan
tharzel ang u.

'Damchhung mi hmuak apiang,

DUHTHLANNA
Deut: 30:19; 1 Kor. 6:12

K. Lalrammuana
Duhthlanna awmzia: Pathian thil min pek hlu ber chu 'Nunna' a ni a, a dawtah
chuan 'Duhthlanna' hi a ni. Duhthlanna kan tih chu rilru leh ngaihtuahna hmanga
thutlukna kan siam hi a ni ti ila, kan sawi sual awm love. Thlan tur thil chi hnih emaw a
aia tam emaw kan buk hnua kan duh ber kan thlan chhuah hi a ni ber awm e. Kan thil
tih leh kan awm dan tam ber hi duhthlanna kan siam a\anga lo awm a ni fo \hin a ni.

Duhthlang thei Mihring: Nicholas Spark-a lehkhabu ziah, a movie pawh a awm kha
'The Choice' ah chuan heti hian a inziak a. 'Nun thuruk' tia  a sawi chu 'Duhthlanna' hi a
ni a, thil  tê ber leh ho mai mai-a kan ngaih leh a lian ber thleng hian kan nun siamtu an
ni a. kawng dik leh dik lo min zawh tir thei tu vek an ni" tiin.

"Tin, LALPA Pathianin Ieia vaivutin mihring a siam a, a hnarah chuan nunna thaw
chu a thaw lut a; tichuan mihring chu mi nung a lo ni ta a (Gen. 2:7)." Heta "Mihring chu
mi nung a lo ni ta" a tih awmzia berah chuan - Mihring te hi mîze nei, mahni inefiaha thil
tih tur insiamsak thei a ni" tiin zirmi te chuan an sawi a. Rilru leh duhthlanna hmanga
mahni awmdan tur relfel thei tur leh mahni duhzawng tlang theia siam kan ni. Chu
duhthlan theihna chu mihring te min ti Mihring-tu pawh a ni.

Kan Bible chuan Pathian hmangaih tur leh a aw ngaithlaa, thihna aia nuna, anchhia
aia malsawmna thlang turin min ti a (Deut. 30:19-20). Chu chu Pathian ngeiin a mite a
sawmna a ni. Hei hian chiang taka a tarlan chu mihringte hi duhthlanna thiang tak
hmanga kan hma lam awm dan tur rel fel theia siam kan ni, tih leh kan duhthlanna siam
dan hian kan hma lam awm dan tur thui tak a hril, tih hi a ni.

Duh taka min siamtu Pathian hian a duh zawng ti tur leh amah ring turin min dang
bet lo va, min nawr lui hek lo. Duhthlanna pawh hmang thei lo lêka mihringte nawr
lui \hin Pathian ni se, a duh zawng leh a kawngte thlang turin min ngen min ngen lo
vang tih a chiang em em a ni.

Duhthlanna leh mawhphurhna: Heta hriat tur thil pawimawh em em mai pakhat
chu mihringte hian duhthlanna zalen kan nei... kan tih a vang hian kan duh duh tih a
thiang tihna a ni lo. Khawvela kan awm chhung chuan dâ n hnuaia leng kan ni a, mi
dangte tana harsatna thlen tur leh kohhran khawtlang tana hnawksak tur khawpin
duhthlanna zalen tak hmang tura inngaih tur a ni lo. "Thil engkim tih ka tan a thiang a,
nimahsela thil engkim tih a \ha kher lo; thil engkim tih ka tan a thiang a, nimahsela eng
bawihah mah ka inphal lo (1 Kor. 6:12) ".

Tunlai khawvelah \halaite ziangah mahni duh dang anga awm theia ni a inhre tlat,
duhthlanna zalen awmzia hre fiah thiam lo mi kan pung tual tual mai. "Zalenna ka nei a,
right ka nei a lawm, ka duh duh ka ti ang a, ka duh duh danin ka nung ang, tuma lo sawi
ve phak a awm lo" ti pang pang tawk lah kan bang lo. Hag. 1:5-7 ah khan kan kawng
zawh lai kha chhut ngun \hin turin min hrilh a. Heng mite hian zalenna an chawisang fû
a angin an lang a, mi dangte zalenna erawh an ngaihpawimawh sak lo \hin. "Keimah hi
kawng leh thutak leh nunna ka ni; keimaha kal lo chu tumah Pa hnenah an thleng ngai
lo (Jn. 14:6)" tiin a sawi leh a. Duhthlanna zalen kan nei tih vanga duh duh dana sapatal
ngawt thei kan ni bik lo a, duhthlang tura zalenna kan neih hi kan hman thiam loh vaih
chuan lungngaihna kawr ruama min hnû k luttu a ni thei a ni tih hi kan hre reng tur a ni.

Kan mawhphurhna leh duhthlanna kan hriat rual chiah hian kan duties kan hre tur a
ni. Chhungkua, hnathawhna, \hian ho leh pawl hrang hrangah te a ni ang chu. Jak. 4:17
ah chuan "Tupawh thil \ha tih tur hriaa ti si lo chu a tâ n sual a ni" a ti a. Mite nuih zat ni
lo tur leh nachang hre turin Pathianin duhthlanna min pe a, chu chu kan hmanthiam loh
chuan kawng dik leh ngil zawh a har \hin a ni.

Tlangkawmna

Duhthlanna siam dik lo leh thutlukna dik lo siam hi a pawi tak zek a, a pawizia a lan
chhuah meuh chuan a tlai lutuk fo \hin. Chutih rual chuan duh kan thlan dik loh avangin
tuarna leh hrehawmna, harsatna kan chungah a thleng a nih pawhin indawm kuna, Juda
Iskariota anga hrui hrual chuh mai lovin, engkim mai hi tawp ta vek angah kan ngai tur
a ni lo. Tirhkoh Paula chuan “Pathian duhzawnga lungngaihna chuan chhandamna tura
simna a thlen a, chu chu inchhirawm lo tak a ni” (2 Kor. 7:10) tiin a sawi a.

Ruah sur zawha ni eng mawi tak a lo lang \hin ang hian hrehawmna te, harsatna kan
tawh te hi Pathian hmel min hmuh tirtu ni zawk se la, a hnena min hruai kirtu atana
hmang hlauh turin duhthlanna dik kan siam leh thei a ni tih hi i hre reng ang u. Amen.

CHANCHIN THA HI HRIL RAWH U


-Rev. Thangzauva

Kum 2012 Synod Chanmari Kohhran Biak In-a nghah a nih tum khan kan rama Chanchin tha thlen ni atan March 15,
1891 rawtna Serlui Presbytery a\anga lo lut chu Synod chuan ‘Rawtna lo lût ang hian March 15,1981 hi Zorama
Chanchin tha thlen ni atan kan pawm a, hemi ni kalpui zel dan tur leh atul apiang chu SEC-in lo siam rawh se kan ti’,
tiin a rel a (Synod 2012:22). Mi thenkhat chuan Gospel Centenary pawh kan lawm tawh a, a hun sawn a tul em ni?
tiin kan zawt rilru mai thei e. Kan hriat tur erawh chu Chanchin tha Mizorama rawn hril hmasa ber Rev. William
Williams-a lo kal kha ngainepa kan rama Chanchin tha arawn hril theihnghilh luih chu a rem lo a ni ang. Pu Liankunga
khua Mualvum-a Mizo naupang pariat vel Bible milem te sema, Pathian thu a hril hi Pu Buanga leh sap upate lokal
(Jan. 11, 1894) aiin a hmasa zawk a; chuvangin Mizorama Chanchin tha rawn hril hmasak ber hun chu siam that awm
chu a lo ni ngei a ni. Chuvangin pawm thiam loh tur a awm lo ve.

Rev. William Williams-an Feb. 7, 1891-a Khasi atanga Wales rama Missionary Board Secretary Mr. Thomas-a hnena
Mizorama Chanchin tha hrila lokal a chakzia a sawi, a lehkha thawn chu -

“Khawvelah Chanchin tha chauh hi an zinga inremna thlen theitu a ni. Ka kal hi Pathianin rem a ti lo a nih chuan, ka
thinlunga duhna hi mi dangah dah rawh se,” tiin. He tiangin Chanchin tha hril chungchang lo sawi zui ila.

Chanchin tha chu engnge ni: Chanchin tha chu Isua Krista leh a chhandamna hnathawh hi a ni. He thu hi mi zawng
zawngin an hriat kim hma chu hril zel tur a ni a. Chu Chanchin tha hril tur chuan Isua Krista ringtu, Lal leh
chhandamtua neitu apiangten mawh an phur. Chanchin tha chu remna chanchin tha a ni: Lal Isua a lo pian khan van
mite chuan ‘Lei chunga a lawm em em mihringte hnenah remthu leng rawh se (Mk. 2:14) an ti. Rev. William
Williams-a pawh khan, “Khawvelah Chanchin tha chauh hi an zinga inremna thlen theitu a ni,” a ti. Van leh khawvel
inremna thlen theitu zinga inremna leh mihring khawvel inremna te, mihring zinga inremna leh mihring leh
thilsiamte hnena remna thu hi hril zel tur a ni.

Chanchin tha chu hmangaihna, khawngaihna leh thu tak thu a ni: Khawvel hmangaih vanga Lal Isua pêk kan nih dan
te, chu Pathian hmangaihna chu Kraws-ah tihlan a ni a, chu chu chatuana nunna kan neih theihna a ni a. Hmangaihtu
leh khawngaihtu, lainattu Pathian thu hi mitin hnena puandarh zel tur a ni.

Tuten nge Chanchin tha chu hril ang? Zawlneiten, “Lalpa thu chu ka hnenah a lo thleng a,” an ti thin. Pathian thu
thlenna apiangten Pathian Chanchin tha thu hi hril mai tur a ni. A hre ve lo, vei ve lo, ngai pawimawh lovin a hril tak
tak theih loh.

Chanchin tha chu engtia hril tur nge: Chanchin tha chu - Mahni, tawngtai, thilpek, nun leh thiltihin kan hril ang. Heng
hmang hian, a eng emaw hmang tal hian Chanchin tha hi kan hril thei vek. Tumah awm thei, hai thei kan awm lo -
kan zaa mawhphurhna a ni.

Engtikah nge kan hril ang: Paula chuan “Tun hi hun lawmawm chu a ni a, tun hi chhandamna ni chu a ni,” a ti.
Chanchin |ha chu ‘tunah’ hril tur a ni. A hmanhmawh thlak - “I kiangah thimah mi an thi, thlanah thlamuanna nei
lovin’.

“An hnena Chanchin |ha hrila min kotu mi tam tak tan hun tha kan neih lai hian i thawk thuai ang u. Lalpan a thu
malswm rawh se. Amen.

(Chanchin Tha thlen ni pual Sermon)

ZION KHAWPUIIN A LAL A LAWM (TUMKAU NI SERMON)


- Rev. Thangzauva

Marka 11:1-10

Jerusalem khawpuia Lal Isua a luh a, chawimawia a awm hma khan Jeriko khuaah a lut phawt a.Chuta mi Zakaia
chuan Lal Isua a thleng a, Isua chawimawi ngai lo khan Lal Isua chu a chawimawi ta a ni tihkan hmu. Chuta hun a
hman zawh chuan Bâwkte Kût hmang turin Jerusalem lam a hawi ve leh ta nghal a.Tichuan Oliv tlanga Bethfage leh
Bethani khua a thleng dawn ta a. Chuta tang chuan zirtir zinga mi pahnih tirina chuanna tur sabengtung no a laktir a
ni tih kan hria. Heta a tirhte hnenah 'in va hmu mai ang' a ti nghal maihi a a hma-in a lo hrilhlawk tawh a ni ang. A nih
loh pawhin Pathian fapa a ni a, engkim a hre sa vek ang, tih hirin dan leh sawi dan a ni bawk. Eng pawh ni se Lal Isuan
a chuanna turin sabengtung a thlang a ni tih kan hmua ni.

Lal Isua hi LAL a ni a; tin, sabengtung hi remna entirna a nih bawk avangin Remna Lal a nihziaentirnan sabengtung no,
tuma la chuanna ngai loh hi a chuanna atan a thlang a ni tih a rinawm khawp mai. Chuchuan inngaihtlawmna te,
remna te, thuhnuairawlhna te a entir a ni. Lal Isua hian kan thinlungah, kan rilruahinngaihtlawmna thinlung kan put
chuan chen a duh a, a cheng thei a. Chuti ang rilru kan pu lo-a chapona rilruemaw kan nei a nih chuan Isua hi a cheng
duh lo-in a awm duh lo ang a, a chuang duh hek lo ang tih hi he thuatang hian a hriat theih awm e. Isua mi tirhte
khan Sabengtung no chu Isua hnen an rawn thlen ta a ni tih kanhria a. Tichuan Mipuite chuan Isua chuanna tur chuan
Sabengtung chungah chuan an puante an phah a, athenin a kalna turah an phah bawk a. Lo-a mi chhâwl te an sat a,
kawngah te chuan an phah bawk. Lal Isuatana an tih theih ang ang kha mipuite chuan an ti a, sabengtung rah atan
pawh an puan an phah phal a ni.Vawiinah hian Isua Krista chuanna turte, Isua Krista tih ropuia a awm theihna turte,
Isua chawimawia a awmtheihna turin keini hian eng nge kan phal ve ang le? Kan ro hlu ber kan thinlung hi kan pe
phal em? Lal Isuachawimawia a awm theihna turin kan thinlung hi kan pe phal em tih hi he lai thu hian nasa takin
min zirtir a ni.

Tichuan Lal Isua chu sabengtung no chungah chuan a chuang ta a. A hma lama kalte leh a hnunglama rawn zuite
chuan, “Hosanna! Lalpa hminga lo kal chu fakin awm rawh se, Ram lo thleng tur, kan PaDavida ram chu chawimawiin
awm rawh se. Chungnung berah khian Hosanna! an ti a. Luka ziakah phei chuan,'Vanah remthu leng se la' tiin a sawi
nghe nghe a ni. Tin, Johana chuan Tumkau te pawh an rawn keng a, anvai suau suau a ni tih a sawi bawk a ni. He thu
hi Zakaria khan a lo hrilhlawk vek mai. Zakaria 9:9 ah chuan,"Aw Zion fanu, nasa takin hlim la; Aw Jerusalem fanu, au
chhuak rawh; Ngai rawh, i lal i hnênah a lo kal e; Mifel a ni a, hnehtu a ni; Inngaitlâwm takin sabengtung chungah a
chuang a, Sabengtung no chung ngeiah" tiinLal Isua chawimawia a awm theihna tur hian hman atangin zawlneiten an
lo hrilhlawk vek mai. 'Hossana, Lalpahminga lo kal chu fakin awm rawh se' tiin mipuiten Lal Isua fakin an chawimawi
a, hman atanga an beiseiMessia chu Lal a nihna ang takin Jerusalem khawpui, Zion khawpuiah hian a lut a ni tih hi an
rilru leh thinlungahan pawm thlap a ni. Chuvang chuan ropuina leh chawimawina sang ber an thinlungah pawh an pe
a ni.

Keini pawhin Tumkau Ni-ah Lal Isua Krista kan chawimawi thin a, hmana an tih angin tumkau techawiin kawng kan
zawh thin. Isua chawimawia a awm theihna turin kan theih ang tawkin naupang tê tê tepawhin hemi ni-ah hian kan
chawimawi thin a ni. Hemi ni-ah chauh lo pawh, eng tik lai pawhin kan nun zawngzawng hian Lal Isua hi chawimawi
se la, chu chu a pawimawh hle mai. He khawvela kan hun hman zelah hianIsuan chawimawina te, ropuina te, Lalna te
a chan theihna turin keini mihringte hi kan pawimawh a. Hekhawvela a lo kal laia a hmel an hmuh ang khan keini
chuan kan hmu thei tawh lo. Mahse, kan thinlungah LalIsua Krista hi kan hmu thei a ni. Chuvangin, 'Chungnung berah
khian Hossana' an tih angin keini pawhin IsuaKrista hnenah chawimawina sang ber i pe ang u. Chawimawina sang ber
kan thinlungah hian a chan theihnaturin Lalpan a thu mal min sawmsak rawh se. AMEN.

Easter Sunday Pual


"Chawimawina authawm a reh ta a, kheng bet rawh tiin mipui an auva" an sawisa a, sawichhiat leh tihnawmnaha a
awm hnuin an khaikang a, 'Eloi, eloi, lama Sabakthani?' tiin ring takin a auva... a thlarau a thlah ta a. Misual pahnih
karah khen behin a awm a, misual zingah chhiar telin i tan leh ka tan a thi a ni. Kan sualna leh bawhchhiatnate
avangin kan tan Kraws-ah hliam nasa tak tuarin a thi a, chumi avang chuan nang leh kei hian chatuan nunna kan lo
nei thei leh ta, a va ropui em! Hei vang hian a ni lawm ni ‘thih pawh hlawkna’ kan tih theih phah tak ni? Thihna hi nun
nei tura kan kailawn anih avangin, nung tura kan thih theih nan inbuatsaihna hun kan neih chhung hian kan
duhthlanna te hmang fimkhur ila, hlim taka Pa hnen kan thlen theih nan leh kawnga kan pen bo loh nan kan
duhthlanna te hmang fimkhur ang u.

Keimahni kan inkhenbeh ve chiah hian a ni keimahniah Lapa chu chawimawiin a awm thin ni. Sualna nei lo thihna
chuan nun nei tawh lo tur ten nunna kan lo neih leh theih phah ta. Thia an sawi kha a ni thum niah a tho leh a.
Kristian te tan chuan thawhlehna hi thawnthu mai ni lovin, a tak leh chungnungber, kan nun chhungril bera bet tlat a
ni a. |awngkam fiah tak ai chuan thu ziak fiah lo tak pawh a rintlak zawk tih angin he thawhlehna hi ziak ngeiin a
chuang a (Mk. 16:6). A thi a, a tho leh a, a thawhlehna hian khawvel tan bungthar a siam ang bawk hian kan
thinlungah bung thar kai ve sela a va ropui lehzual dawn em! Mi dangte tan nun pe ila, ngaihdamna te, hmangaihna
te, inpumkhatna ten kan nunah hmun luah khat sela. Kan tan a thi a, kei ni pawh atan nunga inpe thar zel tura kan
rilru leh ngaihtuahna te hmang chung zelin Easter hlim takin i hmang theuh ang u.

KRISTA KRAWS
Rev Thangzauva

Kraws hi Phoiniki-ho tihchhuah niin an sawi. Kraws hi chi thum awmin an sawi a: Andria Kraws (X), Anthoni Kraw (T)
leh Latin Kraws (+). Isua khenbehna kha Latin Kraws hi niin sawi a ni. Rom- ho chuan Rom mi ni ve lo - sal te, tualthat
te, suamhmang te, phiarrûk hmang te leh khua leh tui nihna phatsantute khenbeh nan Kraws hi an hmang \hin.

1. Misual thihna kraws Pathianin a thlang : Thinga khai apiang chu Pathian anchhedawng a ni (Deut. 21:23). Thil mak
leh chhinchhiahna zawng kher thin Judate tan chuan Kraws-a Pathian fapa khenbeh nia sawi chu rin ngaihna a awm
lo; chutiang bawkin sual khawvela Pathian Fapa Kraws-a khenbeh chu finna zawng thin Grik-te tan chuan thu atthlâk
a ni.
Mifing mihrinna paihthlaa, remhre remhriatna paihthlak tumtu chuan Kraws chu a thlang miau si. ‘Mi fing mihrinna
hianin, A ngaihtuah chhuak zo lo a che, Ka chhandamtu i thurûk hi’ tiin Pu Chawngkhupa pawhin hla a lo phuah a ni.
Thuhril atthlâk hmanga ringtute chhandam hi Pathian chatuan thiltum a ni.

2. Nunna leh Chhandamna kraws chu : “Kei lei ata khaikanin ka awm chuan, mi zawng zawng keima hnenah ka hîp
ang” (Joh. 12:32) titu Krista chuan Kraws thihna hmangin nunna leh chhandamna min pe (Joh. 3:14,150. Kraws chuan
ringtute chu khawvél nen a tihrang ta a. Kraws chu ringtute tân Kraws chhuanawm a lo ni ta (Gal. 6:14). Khawvél nen
an inkhengbet tawn ta a ni.

3. Kraws chu inremna a ni : Kraws-ah chuan palai tha famkim Krista chuan remna sa-ui a rawn tan a. Van leh khawvel
inkara inzawmna chat tawh chu a rawn suihzawm leh ta. Pathian nen kan inrem leh ta. A va lawmawm em! Chu
Kraws chuan mihring leh mihring inkarah te, mihring leh thilsiam inkarah te remna a rawn siam ta. ‘Kalvari-ah an
dang chuang lo ve’ tih angin, hausa leh rethei, mipa leh hmeichhia te pawh Kristaah chawhrualin kan awm. A va hlu
em! Chu remna hmun Kraws atang chuan thil thlir ila, krista chu chawimawiin a awm ngei ang.

at March 17, 2017

KUM THAR THUCHAH


Rev. Thangzauva

Hrilhlâwkna dàw-há leh suangtuahna dawrâwm, Nostagamus-an a mualphopui July 1999-ah khawvel hi tawpa, Lal
Isua lokal tura a sawi te, Computer-in kum 2000 a hmu phâk lo tia an sawi lo thleng leh loi si te, leh Scientist tam tak
timualphotu Dec. 21, 2012-a arsi thi Nibiru-in kan awmna lei dengchhe tura sawi, a dengchhe leh ta si lo te khan van
leh khâwvel hi siama enkawltu Pathian kuta awm a nihzia a lantîr a. Amah ngei chuan kum 2013 kum tharah min lo
hlangkai leh ta. Lawmthu sawiin a hnênah inhlan thar ila, keimahnia a tum tihlawhtling turin i inbuatsaih  ang u.
Kum thar hian engnge min tharpui dawn kan sawi lâwk thei lo. Billy Graham chuan, “Hun lokal turin engnge a kawl
hre lo mah ila, hun lokal tur chu Pathianin a kawl tih ka hria”, a ti a. Lal Hezekia pawh khan “Ka dam chhung kum
zawng zawngah chuan zawi tein ka kal dem dem tawh ang”, a lo ti bawk a. Amah ang hian fimkhur taka kal turin he
kum thar hi i hmang ang u. Lal Davida angin Pathian kutah i tlu lut phawt mai ang.

Hnung lama thil awmte theihnghilha, hma lama thil awmte banin, hun kal tawha thil awmte khan kan nun hnûk
hniam lo turin i inveng tha ang u- kan thiltih tha leh tihsual te, mualphona leh hlawhtlinna te pawh Setana thangah
an chang thei si a. Hmasawnna kawng zawh turin inbuatsaih ila; thil tha ti tur siamte hian ning lo leh inthlahdah lova
thil tha kan tih tlat chuan a rah tha kan seng hun a la awm dawn. Zing tho hma sawt tur te, inkhawm taima sawt tur
te, Baibul chhiar taima sawt tur te, tawngtai taima sawt tur te; eng hna pawh thawk ila, kum kalta aia dik, taima,
rinawm leh tangkai sawt tur te, midang tana biak nuam sawt tur te, chhungkaw tan leh midang tana tha sawt tur tein
rilru siam ila a va tha dawn em! Chutih laiin kumhluia kan thil chin tha lote bansanin kumhlui khán liampui rawh se.
Mahni chenpui chhûngte leh chhûngkhat lainate hmangaiha ngaihsak sawt tur te, kohhran thil a ni emaw, eng hna
pawh thawk ila- thawhpui nuam ni sawt tur te, midangte hrethiama tanpuitu tha leh tangkai ni turin rilru siam thar
ila. Hun vawng dika, hmang tha lehzual turin ruahmanna fel tak siam ila a va tangkai dawn em! Engtik lai pawhin
Siamtu Pathian- hun min petu hriatpui tlakin Kum 2013 hi hman theuh i tum ang u.

I hun tithianglim la,


Lalpa pawl fo rawh.

MODERATOR VELEDICTORY SERMON


Rev. Thangzauva
Moderator, Mizoram Synod
Thupui : Pathian Kohhran

Bible châng
Sam 87:1 - 3, Matt.16:18-19, Joh.19:33, Tirh.20:28
Thuhmahruai:
 Pathian hian ka tum leh beisei lohna lamah min hruai zel a. Kan Kohhrana dinhmun leh nihna ropui chungchuang
Synod Moderator hna te hial ka kova nghah a ni hi mak ka ti a. Pathian khawngaihna avang liau liau a ni tih ka hria.
Ka tân chuan, ‘Khawngaih chunga khawngaih lehchhawnna’ tih hi a dik hle. Chu mawhphurhna chu Pathian hruainaa
ka hlen chhuak ve thei dawn ta hi ka lawm hle.

          Ka zin chhuah dawn apiangin ka nupui R. Lalnunmawiin tawngtainain min thlah ziah a. Chhûng inkhawmha ka
fate pawhin min tawngtaisak thin a, ka lawm hle. Tin,  tlang tin leh hmun tina kohhran hoten min tawngtaisak nasa
hle a; chu chu he rawngbawl hna rit tak leh hautak ka hlen chhuah theih chhan niin ka hria a, kohhran leh mi mal-min
tawngtaisak thin zawng zawngte chungah lawmthu ka sawi a, Office leh Board/Committee-a ka rawngbawlpui – min
fin chhuaha min tanpuitute chungah lawmthu ka sawi bawk e. Kohhran tlawhin vawi tam tak kan zin chhuak a, thil
hman hmawh leh tul bik thilah pawh vawi khat mah tlai lova min hruai thleng zat zattu Synod Moderatoer driver Pu
F. Rawntlinga hnenah lawmthu ka sawi bawk a. Hei hian Synod Moderator zahawmna a keng thui hle a ni.

          Kan ram dung leh vang, ram pawn leh Mission Field-te pawh ka tlawh kual a. Chungah chuan Kohhranho
thahnem ngaihzia te, rawngbawltute inpekna thukzia te, Pathian ram tana an thahnemngaihzia te ka hmuhin
lawmawm ka ti takzet a ni. Mission Field-a kan Missionary leh thawktute thahnemngaihzia han hriatte hian rilru a
tilawm hle a. Kan Field pakhata Fiel Secretary chuan “Kan Missionary-te hi inthlahdah pakhat mah an awm lo,” a ti.
Ngaihthlak a nuam hle.

          Kan Kohhran hi chu inkhawmpui leh Committee Kohhran tih mai theih khawpa Committee ngah kan ni a. Kumin
hianvawi 160 ka committee a, Kohhran pawh 152 ka tlawh bawk a. Biak In hi pariat (8) ka hawng a, Chungte chu:
Sailam, Zote ‘S’, Ramhlun Vengthlang, Sawleng Hmun\ha, Serchhip Bazar, Maubawk West, Saikhamakawn leh
Maubuang te an ni a. Biak In lungphum hi hengte hi ka phum bawk: E. Lungdar, Chuhvel, Vanbawng leh Bethani
(Manipur). Hengte hi ka hawng bawk: Bethel Kohhran Golden Jubilee lungphum (29 th 7,2012), Rostad Memorial high
School Building (Churachandpur - 19 th 10, 2012) leh Synod bookroom, Serchhip  Branch (9th 11, 2012). Kohhran
Centenary te, Golden jubile leh Bial Inkhawmpui Silver Jubilee-te ka hmanpui nual bawk.

          Thil dangdai leh la thleng ngai lo tawn ka nei a; chungte chu: Thutak Nunpuitu Team (TNT) Zuangtui-ah
September 9th, 2012 (Sun) khan mi 204 ka baptis-a; tin, November 18 th, 2012 (Sun) khan Central Jail chhunga tâng mi
6 lai Baptisma ka chantir bawk. Kum 2011 Synod khan Pro. Pastor 19 ka nemnghet a, Pro . Pastor 17 installation ka
nei bawk.

Synod Moderator hian engnge an thawh ber tihin zawt ta ila, hetiangin chhâng ila a dik thui hle ang.

        Synod inkhawmpui leh Committee kaihhruai


        Kohhran tlawh
        Sunday School Exam lawmman Certificate hming sign
        Pathian sum pawisa chhiar tlemte write off
        Message hrang hrang ziak
        Office leh inleng dawnsawn
        Mizoram Kohhran Hruaitute (MKHC) leh Mizoram People Forum (MPF) te nena thawhhova , thiltih adt.
       Kan thu sawi tur lamah lo lut dawn tawh ila. Thupui atan ‘Kohhran’ tih ka thlang a, hetiangin lo sawi ila.
          Thuthlung hlui hunah khan Kohhran tih tawngkam tak chu a awm lo a ni awm e. ‘Pathian mite, Israel hnam
pumpui – Amah be tura hmun bika kohkhawmte kha Thuthlung hlui Kohhran’ tiin a sawi theih awm e. (Ędhah-Qahal).
Pathian hnam thlan, Pathian dang be lova, amah chauh bia a, a tâna thianghlima nung tur a ni, kei ka thianghlim si’
(Levi: 19:2) tih ziak ang khan.

          Thuthlung Thar-ah chuan Kohhran hi Grik tawngin Ecclesia tih a ni a; chu chu ek- Kaleo tih a\anga lak a ni a.
‘EK’  tih chu ‘chhuak’ tihna a ni a; ‘Kaleo’ chu ‘KO’ tihna a ni. Chumi awmzia chu kohchhuah Kohhran tihna a ni a.
‘Sual zing ata Kohhran’ tihna a ni, ‘An zing ata lo chhuak ula, a hrangin awm rawh u, thil bawlhhlawh reng reng pawh
dek suh u, Lalpan a ti’ tih ang khan (II Kor: 6:17). Thuthlung hluia kohhran tih awmzia nen pawh a thuhmun hle.

          I. Kohhran sawi fiah dan thenkhatte: Mi thenkhatin Kohhran an sawifiah dan chu-
        Dr. M.M. Thomas-a chuan, “Kohhran chu mi dangte tlan tura tlansate pungkhawm hi a ni” a ti.
        Harvey Cox-a chuan, “Kohhran chu tunlai huna mi zawng zawng hnena Pathian thiltum tihlanna ni a ni,” a ti.
        John Calvin-a chuan, “Kohhran chu Krista taksa, Pathian thu dik taka puang a, Sakramen dik taka \heha, Kohhran
inthununna dik taka hmang hi a ni, “ a ti.
        Vatican Council II chuan, “Kohhran chu Pathian mi van lam pana zin/kal mêkte hi an ni,” tiin a sawi.
        World Council of Churches (WCC) chuan, “Kohhran chu Isua Krista chauh chhandamtu atana pawma, Pa leh Fapa
leh Thlarau Thianghlim ring a, Isua Krista Sakramen te hmanga dingho ho hi a ni,” tiin a sawi.
          Ka rilruin Kohhran a hriatfiah ve danah chan, “Kohhran chu Pathian chatuan puma pai, Kalvari tlanga Isua Krista
thisena hrin, hmuh theih loh ata hmuh theiha Penticost Ni-a lo ding chhuak ta-a kha a ni,” tiin. Thurin chuan
‘Kohhran chu pakhat (One), Thianghlim (Holy), Huapzo (Catholic) leh Apostol-te zirtirnaa innghat’ tiin a sawi (Four
Credal Adjectives).

  A sawifiahna atan chuan duh tawk ila, sawi zui tawh lo mai ila a tha ang e.

          II. Kohhran innghahna lungphum: Sam 87:1-na thu kan chhiar khan Kohhran innghahna lungphum chu ‘tlang
thianghlim-ah anih thu kan hmu. Mizote thinlungah chuan tlang thianghlim kan rih chu ‘kalvari tlang’ kha a ni a.
Kalvari tlanga khenbeh – Isua Krista nâk thianghlim thisen leh tui lo luang chhuak atang khan Kohhran chu a lo ding a.
Aw tlangmawi Kalvari, miten hmusit mah se, Tlang dang zawng zawng aiin kei zawng ka ngaina hle, Aw hlimna tlang,
Aw hmun thianghlim, Pathian thisen a luanna chu’ kan tihna chhan pawh hi chuta Kohhran lungphum a innghah vang
chu a ni. Kan hla pawhin

        ‘Kan Kohhranho lungphum chu a lal Krista Isua, Tui leh thisen leh thuin a thilsiam thar a ni,’ a ti.

          Mimal nun, chhungkaw nun leh kohhranho nun lungphum innghahna Krista a nih chauhvin kan nun hi a nghet
thei. “Harsatna a lo thlena kan nun a nghin a, a chauh fona chhan chu kan innghahna lungpuiah kan chian loh vang a
ni fo. Kan thinlungah Pathian tilawm nun a awm chuan chûng hlauhna lakah chuan humhimin a awm \hin. A rem vak
lo naiin kan sawi duh hram chu – Kristianna leh Sakhaw dang danglamna hi a ni. Sakhaw dang zawng zawng chu
mihringte hmuh chhuah a ni a, Kristianna erawh chu van a\anga lo chhuk Pathian fapa Isua Kristaa innghat a ni. Chu
Krista chu Kohhran innghahna lungphum chu a ni.

III. Kohhran nihnate: Kohhran nihna hi sawi kim vek sen ni lo mah se, tlem azawng lo sawi ila.

                    1). Kohhran chu Krista taksa a ni: Eph. 1:23-ah chuan Tirhkoh Paula chuan ‘...Kohhranho chu a taksa a ni,
engkim tikhattu famkimna chu’ a i. Krista chu kohhran ho lû a ni a, Kohhran chu a taksa a ni. Lu leh taksa chu sawi
hran theih a mah se, lâk hran theih a ni lo angin, Krista leh Kohhran chu lâk hran theih  loh khawpin a inzawm. A
inzawmzia hetiangin lo sawi ila. Saula kha Paula a nih hma khan ringtute/Kristiante/Kohhran hote tihduhdah phalna
lehkha puithiamin Lalber hnenah Jerusalem khuaah kalin a la a; Damaska khaw lamah kalin khaw luh dawnah dai a
thlen chuan êngin a chhun thlu ta a, aw-in ‘Saula, Saula, engatinge nangin kei mi tihduhdah hi” a ti ta a.

          Heta \anga chiang taka lang chu- Kohhran tihduhdah chuan Isua a tiduhdah a ni. Kohhran hmusit chuan Isua a
hmusit a, Kohhran sawisel chuan Isua a sawisel a ni.

          Taksaah hian peng hrang hrang a awm a, Pathianin a duhna apiangah, an awmna tur \heuhvah a dah a, peng
khat mahin engvangin nge hetah hian min dah tiin an phun ngai lo angin, kohhranho-a member hrang hrangte hi kan
awmna tur \heuhah Pathianin min dah a, phun nawi a thiang lo. Kan mit hi zak hnuaiah dah se – thil en dawn
apiangin zak kau a ngai ang a, a buai thlâk hle dawn a ni.

          Tin, taksa peng hrang hrangte hi an thawh leh tih theih a inang lo va, mahse an tih tur \heuh \ha taka an tih
avangin taksa tan malsawmna a ni angin, kohhrana thlarau thilpek kan dawn \heuhte hi \angkai takin hmang \heuh
ila, Pathian a ropui mai dawn a lo ni.

                    2). Kohhran chu Pathian Chhungkua a ni: Eph.2:19-ah chuan, ‘Tûnah zawng mikhual leh mi cham mai in
ni tawh lova, mi thianghlimte nen chuan tualkhat leh Pathian chhungte in ni ta zawk a ni,’ tih kan hmu. Mi hausa leh
langsar chhungkua nih te nuam kan ti. Kohhran chu Pathian chhungkua, khawvela a chénna chhungkhaw awmchhun
kan ni. A va hlu em! Chu nihna dinhmun ropui tak chu hriain hla siamtu (John Newton) pawh a lawm em em a,
hetiangin hlain a chhamchhuak ta a; ‘Lalpa Zion khawpuiah chuan khawngaiha mi teltîr chuan, Khawvelin min hmusit
mah sela, i hming chauh ka chhuang ang e,’ tiin. Keini pawh hian John Newton-a ang hian Zion khawpui –
Kohhranhova kan tel ve Pathianin a phal ve avang hian kan chhamchhuak ve thei dawn lawm ni?

          Chhungkuaa pa ber chuan a chhungkaw tan a chakna leh theihna zawng zawng chhuaha a ngaihsak anih chuan
kan Pa Pathian phei chuan a chhungkua Kohhran chu min va ngaihsak nasa dawn em! Engmah Pathian kohhranho
tan chuan lungngaih tur a awm lo. Kan dil chuan ka mamawh tinreng min pek a tiam a, nachâng kan hriat loh
thlengin min pe thin a ni. Pathian chhungkua Kohhrana kan tel ve hi a va han lawmawmina a va hlu tak em?

3). Kohhran chu Pathian In (Temple) a ni:  Pathian thu chuan “Pathian in in nih leh, Pathian Thlarau nangmahniah a
awm reng tih i hre lo vem ni. Tupawhin chu in chu a tihkhawloh chuan Pathianin a tikhawlo ve a, chu in chu a
thianghlim si a, chu chu nangmahni in ni e’ tiin (I Kor. 3:16). In ropuina pakhat chu a hmanrua a ni a, a pahnihna chu
rem taka a inchuktuah a ni a, a pawimawh ber chu a chhunga chengte inhmangaih leh lungrual taka, inrem taka awm
a ni. Kan thu tarlan khân kohhran chu Pathian in kan nihzia a sawi a. Kan taksa, Pathian in hi thianghlim taka, a
chenna atana vawng tur kan ni. Mahni taksa tibawlhhlawha, tikhawlotu chu Pathianin a tikhawloh dawn avangin
thianghlim taka mahni nun theuh pawh achenna tlaka vawng thianghlim turin mawh kan phur.
                  
4). Kohhran chu Krista mo (Bride) a ni (Is. 61:10; II Kor. 11:2): Kohhran chu Krista mo a ni tih hi kan hre fo awm e.
Mo chu kan hria, an pasal neih ni atangin mo an ni nghal. Mo chuan a pasal rilru tihnat a duh lo va, a duhzawng a
ngaihtuah sak thin, a chawhmeh duhzawng thlengin hriat sak a tum a. A tan a invawng thianghlim a, ngaihzawng
dang neih pawh a rem tawh lo.
          Kohhran hi Krista mo a ni a. Hla siam tuin, “A mo thianglim hi turin vana’n a rawn zawng a,’ a tih angin, Van
atanga rawn zawngtu chuan a lo la lam leh dawn a; chuvangin thianghlim taka a pasal Krista tan Kohhranho chu
lawm leh tlakin a invawn thianghlim a tul.
          Lawng chu tui chungah chau a kal a, a awm thei. Mahse a chhungah tui a lut tur a ni lo. Titanic lawng ropui tak
pawh kha a chhungah tui a luh avangin  lawng kha tuifinriatah a pil ta angin; kohhran hi khawvelah awm mah se a
chhungah khawvel politics bawlhhlawh te, sual leh thil tha lo kohhranah kan luhtir chuan khawvel mawinain min
chim pil mai ang tih a hlauhawm. Nakum (2013) hi General Assembly inthlan hun a ni a, Krista leh a kohhran aia
hmangaih kan neih loh nan i invawng thianghlim ang u.
          Kohhran nihna hi kan sawi seng lovang. Thuthlung thara kohhran hote nihna Peteran a sawi hi a khaikhawm
nan lo sawi ila; ‘Nangni zawng chi thlan (lehlin thar/hnam thlan) lal puithiamho, hnam thianghlim, Pathian mite ngei
in ni si a (I Pet. 2:9).
          Mahni nihna hriat chian loh hi bona a ni a, kohhranhote hian kan nihna hi hre chiang ila, tun aia awmze nei
zawk hian kan awm thei ang.
          IV. Kohhranin beihna a tawk:

1).Chhûng lam atanga beihna: Hei hi zirtirna dik lo tiin kan sawi thei ang. Kohhran hian a din tirh phat a\angin
zirtirna diklo leh harsatna namen lo a tawk a. Juda-ho lakah te, Ebionism zirtirna te (Isua hi mihring hlang a ni,
Pathianna a nei lo), Docetism zirtirna (Isua hi Pathian hlang a ni a, mihrinna a nei lo) te. Kan kohhran thurin, ‘Pathian
tak leh mihring tak... Pathian leh mihring zia nei a ni a tih te hi a pawimawh hle. Hla siamtu chuan, ‘Amah chu
mihring leh Pathian a ni, Lal leh Chhandamtu a nih a fawm’ tiin a sawi a, thu a sawi thui hle.
          Kan ram zirtirna chi hrang hrang lo chhuah tam tawh dan te hi sawi mai sen a ni lo; Pathian ka ni, Isua ka ni, Lal
Isua a lokal tawh, Lal Isua a lokal leh dawn lo, Thlarau Thianghlimin kohhran a chhuahsan, Prsebyterian kohhran chu
nawhchizuar kohhran a ni, Sakawlh a ni, ring thei kan ni lo, mihringin Pathian a ring thei lo etc.
          Heng zawng zawng deuh thaw hi kan kohhran a\anga penga chhuak an ni a, khawngaihna leh hmangaihna
thinlung neiin kan kohhrana awm turin i sawm hawng leh vek ang u. Tin, heng zirtirna dik lo te hian kan mite an hruai
bo loh nan i veng  him ang u, kan hna a ni.
          Kan kohhran thurin leh inkaihhruaina te hi a dik a, kan rawngbawlna te hi Lal Isua hna chhunzawmna nia kan
pawm a nih si chuan engah nge anmahni huikhawm tura \hahnem kan ngaih lovang. Tu an nih kan hriat loh, India
ram leh khawvel hmun danga mi ringtua siam nan sum leh pai tam tak sengin, Mihring te kan tir a, harsatna nasa tak
an tawk a ni a; kan bul hnai maia awmte sengkhawm tur hian mahni awmna hmunah \heuh \hahnemngai takin i
thawk teh ang. An hre lo atin ni an kalsual ni. Member-ah pawh \hahnem i ngai ang u. Misual kha mi \ha berah a
chhuak thei si a.
                   2. Pawn lam a\anga beihna: Hei hi sawrkar leh lalte leh sakhaw dang a\anga beihna tiin kan sawi thei ang.
          Lal Isua pian tirh ata Heroda leh Rom Sawrkarin an enghelh a, a tawpah an khengbet a; mahse thihna chelh
hlen rual a nih loh avangin a tho leh a. Ringtu an lo pung a. Rom lalte leh Sorkar, ringtu tihduhdah tute (sakawlh) ten
bei mahse an timit zo lo. Tharum thawh velo rintute chu an ral a hnehin an pung zel. ‘Hetah lo \hiat mahse hmun
dangah a din thar’ tih angin an lo pung zel. Tun thlengin communist sorkar te, lal leh sakhaw hrang hrang betu ten
Kristiante (kohhran) chu an bei nasa hle. Mahse hla siamtuin, ‘khawiah pawh ni chhuahna apiangah Isua Lalin ro a rel
dawn,... Thla thar dêt ban hma loh hi chuan, khawvelah a ram a zau ang, a tih angin a ram a azau zel.
          A tiduhdah ram chu a ral zel. Judaho sala mantu Babylon ram chu a awm tawh lo. Tuna Iraq ram hi a ni. Rom
ram, Kristian tiduhdah tu chu a hun laia ram  zau ber ni mah se a tawp. Russin ram, sakawlh ang hiala an hlauh chu –
hmun sarih (7) laiah a phel.
          Kohhran chu chung lam ta a nih avangin a ropui zual zel dawn, chûng rama underground kohhran member tam
tur zia hi sawi thiam a harsa – 10% or 20% ?
          Khawvelah hian hrehawmin in awm \hin; nimahsela thlamuang takin awm rawh u, keiin khawvel ka ngam ta
tiin Lal Isuan a sawi a, a hnehsa khawvelah ka cheng a ni tih hriain thlamuang takin awm ila. Heng min beitute hi
thlarau ngunhnam, Pathian thua inthuam chungin hmet mit zel ila. ‘Isua hnênah hlauh tur a awm lo engkimin a
thupek an awih \hin tih angin, Sakawlh leh a hote hnehtu Krista -  beramno leh a hnêna awm, Kohva te, Thlana te,
Rinawma te chuan an hneh bawk ang (Thup. 17:14) tih hi i chhinchhiah ang u.
          V. Kohhran din chhan:
                   Kohhran hna pui ber chu Chanchin |ha hril hi a ni. Isuan Petera hnenah khan ‘Vanram chabi-te ka pe ang
chia, lei chungah engpawh i phuar apiang vanah phuar a ni ang a, lei chungah engpawh vanah phelh a ni ang’ a ti a.
Chabi kan hria ti rawh u. Thil kalh hawn theihna a ni. Thinlung sual kalh – Chanchin |ha la thleng ngai lohna thinlung
te, Chanchin |ha thlen tawhna pawh nise, sualin a hneh lehna thinlung te chu – Krista Chanchin |ha kan hrilh/hriattîr
chuan an thinlung sualin a kalh hnan tlat, a bawih beh tlatte chu hnehsakin an awm ang a, an nun a lo zalen dawn a
ni. He hnathawh hi kohhran dinchhan kan hnapui ber  a ni.
‘Krista leh kohhran
Kan dam chhan ber ni se’.
Amen

Kohhran Chakna
KOHHRAN CHAKNA
Kohhranhote hian ‘chak leh nung’ nih kan duh theuh a; hmunhma leh Biak In thate, hall leh thil hrang hrang a chang
tlunna lam hi ‘chak’ tehnan kan hmang ta emaw tih mai tur a ni. Helam kan dah pawimawh ta lutuk hian kan rilru a hruai sual
palh ang tih a hlauhawm thei ta hial a ni. Heng thilte hi Kohhran mamawh, a lova kan awm theih lohna vek a nih avangin a tha apiang
chu duhthusam a ni ngei mai; hetih lai hian rualawh luat vanga mahni phâk loh neih tum Kohhran kan pung tawlh tawlh erawh hi
chu in-en that kan ngai ta niin a lang.

Kohhran hian Building leh hmanraw tha aiin Member-te hi kan thil neih (asset) pawimawh ber a ni tih kan hai palh ang tih a
hlauhawm khawp mai. Kohhran chakna chu member-te inpumkhatna hi a ni a, inpumkhatna atana hmanraw pawimawh ber chu
inngaihsak tlanna hi a ni; Pathian atanga chhuak hmangaihna dik taka inthuikhawmnaah chuan member-te an lawm tlang  thin.
Hruaituten building tha aiin Kohhran member-te kan ngaihpawimawh hmasak atul a, member-te inlungrualna hmunah chuan
hmuh theihin Pathian kuthnu a lang nghal thin a. Kohhran-a Committee hrang hrangte hian member-te hi kan awm chhan an ni tih
hriain anmahni ngaihsak hi kan hna hmasa berah dahthei ila a duhawm hle. Biak In leh Hall tha taka thawl deuha awm ai
chuan, chhe deuh zawk pawh ni se a chhûng luah khattu awm hi a hlu zâwk daih a; chutiang Kohhran chu Synod thlenga kan
chakna thahrui an ni.
Kohhranin “rawngbawltu” a tih te zinga mahni nihna hre lo kan awm thin hi a pawi khawp mai. Kohhran chakna leh
hmasawnna ti-thuan-awptu kan tlingphak a ni. Rawngbawltu inkhawm taima Kohhran ban leh thahrui pawimawh an ni a,
Kohhran member lam pawh chutiang tho chu kan ni. Hruaitute kan phûtna a san viau laiin an hmuh leh biak phakah kan awm em tih
te pawh in-en ila; Kohhran hruaitu leh rawngbawltu tha kan neih theih nan i tawngtai tam lehzual ang u. Pathian Kohhran hi Upate
ta ni lovin ‘kan Kohhran’ titu apiangte ta a ni a; a chhiat a that thuah te, a nawm leh nawm loh thuah pawh member zawng
zawngin mawh kan phur theuh tih i hre thar leh ang u.
at February 26, 2017

INKHAWM PEIH AN DAM REI

Kum 2012-a chanchinbu chhuak pakhat, American Board of Family Medicine an tih bu chuan inkhawm peih
an dam rei thu a ziak a. Research an beihna hi thil chi thumah a ni a:

1) Inkhawm huna Biak In pan zat zat thin teah,

1) Exercise la peih takte zingah leh


3) Cholesterol damdawi (a tawi zawngin-taksaa thau chhia paihna damdawi) hmang thinte atangin a ni a.
Chuta an thil hmuh chhuahah chuan, ‘inkhawm peih an dam rei bik a, an tehna chi hnih dangte aiin an dam hun
chhung chu kum 3 velin a sei’ niin an sawi.  A chhan nia  an tar lan chu, “Kohhran nun hian nun a tihahdam a, hriselna
eng emaw tak a pai tel a, nun awm zia tak tak a hriat chhuahtir avangin dam reina tur thil a ni hrim hrim,” tih hi a ni.

Hei bakah hian Biak Ina inkhawm thinte chu an tawngtai tam nge nge a. Tawngtai tam leh tawngtaisakna
dawng nasate hi an taksa vawng hriseltu enzyme hi a insiam chak bik a, natna thuhmun tuar rau rauah pawh
tawngtai nasa leh tawngtaisakna dawng nasate hi an tuar a chhel zawkin an dam rei zawk a ni an ti bawk.

Kristian Tlangau buah hian a bu hnung lamah hian Kohhran Upa thite sunna kan hmu thin a. A tlangpuiin
Pastor leh Kohhran Upate hi mipui nawlpui aiin an dam rei zawk a. Kum 50 hnuai lama thite chu a tlem zawk tak tak
an ni, kum 70/80 chuang an ni deuh vek a ni. Hei hi a chan bulpui ber chu an nun hman dan (lifestyle) a dik vang a ni.
Nun hman dan dik tehna chu sakhaw mi an nih leh nih lohah hian a ni ber zel a. Pastor leh Upate chuan Pathian an be
tam a, mi tam takin in lamah Korean film, ânchhe tak tak, inhau reng mai, thin tithawng zawk zawk thei thilte an en
der der lai te khan kan Pastor leh Upate chuan Biak Inah an taksa vawng hriseltu engyme an lo chaw lut char char
tihna a ni a, dam rei lo zia an ni lo a ni. Upate chu mi  tam tak thinurnaah te hian an thin ur a rem ve tawh lo a, an
insum thei a, an taksa tichhe thei ruih theih thilah an fihlim bawk a, chu chuan damreina a pe tel bawk a ni.

Hmanlai Mizote zingah pawh mi puithu, mi sakhaw mi an tihho, an biak Sa leh Khua biaa tihtute kha an dam
rei zel a. Serh leh sâng zâwm a, puithu tak leh mi dang tihrehawm hlau takte, mi kawng dala awm duh lo te,
khawtlang tana hnawksak thil ti ve ngai lote kha an nun a tluang a, an dam rei bik zel a ni an ti.

Hetiang nun hi tunlaiah pawh kan neih thar a tul tawh hle mai. Thuhriltu chuan, “Pathianin tluang taka nung
turin mihringte a siam a, anni erawh chuan an tikhirhkhan zo vek a ni,” a ti a (Thu 7:29). Pathian min siam dan chu
tluang taka nunga, mi dangte tana hrehawm tur leh pawi thei tur vensaka, mi dangte tuarna siamsak loha, hlim tak
leh him taka kan mihringpuite nena nun ho hi a ni. Mahse mihringte chu chapona leh mahni hmasialna sualin kan
khat a, mi aia chungnun duhna leh indah san duhnain kan khat a, thei phei ila chuan Pathian tluka sanga awm hi kan
duh reng a ni. Chu chuan sual chi tin reng a chawk chhuak a. Tluang taka nung thei loin keimahni leh keimahni kan
intikhirhkhan zo vek a; buai lohna turah kan buai a, tah lohna turah kan tap a, tuar loh tur tur kan tuar ta thin a ni.

Mi dang hmangaih tur kan ni a; mahse mahni hma kan sial tham a; thuhnuairawlh taka mi mahni aia mi
dangte tha zawka en tur kan nih laiin, mahni thu kan dah pawimawh a, thuhnuai rawlh lovin thuchung kan rawlh a ni
ber mai. Hei hian kan nun a titawi a, kan dam chen tur ang kan dam loh phah a, kan nun a hlim tur angin a hlim lo a,
kan kih hnawkah kan inham buai a, Pathian meuh pawh kan nuna rawn inrawlh turin kan duh lo thin. Chuvangin dam
rei leh hlim kan duh chuan, kan nun kan uluk tur a ni a. Nunphung (lifestyle) dik kan zawng ang a, kan nunna hnar leh
bu pui kan Pathian kan tih em em tur a ni.

at February 26, 2017

ZUBELLIANA
Hnam â leh fing zîngah zu in mi hi an awm châwk, in tur chi khat zawng a ni ve ngei mai mawle. A sawi mâwi tu leh
sawi chhetu hi an awm ve zel a. Mizo (Kristian hnam inchhal) zingah zu in mite, zu inru te an awm fo \hin.

        Nangpawh Zu té reuh hi i sawi mawi thin a ni lawm ni kha? Zu sawi mawi ching mite hi engang mi nge an nih ka
hrilh ang che, mahni inbum chawp, dâwt sawi, mi bum tum an ni thin, “Engah nge zu sawi mawi mai a vanga chu
tiang mi hrep chu ka nih ang” i ti rawk elo ? I nilo thei nang! Mahni rilru tak pawha hming chhe zawk chu ka vuah mai
nang che a.

1.   Pathian lehkhabuah zu in suh tih chiah a awm hlei nem, “Kohhran Upa tan chauha khap a ni lawm ni?” Tiin min
chhâl maw? Ka chhang lovang che, i hre reng a lawm. Bible-ah zu in that na aia that lohna hmuh chhuah tur hlir a ni
tih hre reng chunga mi zawh \alh tur em ni?
2.   Mi neih va ei luih sak tih pawh va ni si lo, mahni thawh chhuah a zu in te chu eng’e pawi... â ni? Ka chhang châk
lova che ka ti, i hriat sa bawk chu mi zawt teh suh khai. Mi thil va tih luih sak kher chu sualna a ni chuang lova, mahni
thawh chhuah hian a lawm, nupui fanau an chawm a, chhungte mamawh leh mahni ngei mamawh pawh a phuhruk
thin tih te chu i hre reng a lawm.

Mi hausa ei leh bara lungngai ve lovin a tâwk chauhva an in chu eng’e a pawina awm? i ti leh zel maw? I va mak teh
talh ve mawle. Nih leh a tawk tehna chu eng’e ni? A tawk pawh chu khawiah va hre lêk suh che.

3.   Mi hausa chu a neihin tlin ngawt mah sela, zu hi chhungkaw ti buaitu, hlimna ti bo tu, zahawmna nei lo,
hmelthatna um bo tu a ni tih hre reng chunga haider luih tlat tur em ni?

4.   ‘A that loh chuan hnam fing hovin an in lovang’ ti talh suh, hei hi zawng; chhân tlâk pawh va ni suh, hnam fingin
tual that se, thah ve kher tur tihna em ni?

5.   ‘Zu hi hrisel nan a tha a ni lawm ni’ i ti a ni mawh kha. Hei hi chu i hre lo tak tak pawh a ni ve ta a ang ka ti. Doctor
ropui leh thiam hmingthang hovin a that lohzia an nemngheh tawh thute hi i hre lo mial pawh a ni ang e.

6.   ‘Doctor pakhat pawh hian zu a fak teh a sin’ tiin mi narân hriat phak loh Doctor lam thute chu chelek tehah leh tan
chhan atan chuan hmang duh suh. Doctor chuan a ti tak tak a nih pawhin, nangmah anga mahni awih loh zâwng sawi
hmang a ni lek ta ve ang, a nih loh leh a zir lo emaw, a fiamthu emaw ta lek a ni ve ang. Heti ang zawng rawn theh
chhuak tawh suh, zu in a vanga hmai tawk hlur emaw, dâng deuh bûm te hi hriselna emaw i lo ti dahrual ang e.

7.   ‘Zu in mi hlei hlei hi an nun a ngîlin ngil pawh an nei zawk,’ i ti ziah mai maw. Nun ngîl nei zawk i ngaih te hi an va
kal ngîl thei chuang si lo ve? Ka nuih hlui hlui i ti za rum rum e a....hahaaaaaa.... niau tak a che.... Zu in mi chu
e....aaaa.... ka sawi zawm tawh lo law law mai ang.....hahaaaaaaa

I rilru tak pawha i awih bik chiah hleih loh tan chhanin i unaupa Zubêlliana chu i sawi mawi leh dawn. A nih leh i tih
talh chuan, Zubêlliana chu nau hrâm puakin pua la, i liamna ngai kâwnah chuan awi liam leh hnuk hnuk mai rawh le.

BIBLE CHUNGCHANG
- Rev. Thangzauva
Ramhlun
Bible hi Grik tawngin Biblus/ Biblos an ti a. Mizo tawng chuan lehkha tihna a ni. A tir lama phek
khat leka siam kha hun lokal zêlah a zial (Scroll) chiin an siam chhuak a (Is. 34:4; Thup. 6:14). Isuan
chutiang lehkha zial chu Inkhawmna In-ah a phelha, a chhiar tih kan hria (Lk. 4:17). Thuthlung Hlui
bu hi a tirah chuan Hebrai tawnga ziak a ni a; châng tlêmte Aramaic tawnga ziak tih loh chu (Dan.
2:4-7:28; Ezr. 4:8-6:18; 7:12-26; Jer. 10:11; Mk. 5:41; 7:34; 15:34). Hebrai Bible chu Grik tawngin an
letling a; chu chu Septuagint an ti a, a lamtawiin LXX an vuah. Grik tawnga letlingtute hi mi 70 an
nih vang a ni awm e. Thuthlung Thar hi Grik tawnga ziak a ni thung.

Bible - Pathian lehkhabu thianghlim tih a lo nih dan: A tir lamah chuan Thuthlung Hlui hi
hlawm thumah an then phawk a: Mosia lehkhabu (Torah=Gen. -Deut.), Zawlneite lehkhabu
(Nebiim) leh Thuziakte (Kethubiim) tiin. LXX-ah chuan Kethubiim chu ‘graphai’ an vuah a; hun a
lokal zel a, ‘hagiographai’ tiin an vuah leh a. Hagio/Hagia chu ‘thianghlim’ tihna a ni a. Hei hi thil
dang laka hrang leh danglam sawina ni. A chhûnga thu awmte hi lehkhabu dang ang lova a hran êm
avang a ni ber. Kohhran pate zinga mi Origen-a (AD 185-254) chuan Bible pumpui sawi nan Pathian
lehkhabu Thianghlim tih hi a lo hmang tawh a. Jerome-a (AD340-420) khan Bible hi ‘Divina
Bibliotheca’ tiin Latin \awngin a lo vuah tawh bawk a; chu chu ‘Pathian lehkhabu Thianghlim’ tihna
a ni; Divina chu Pathian tihna a ni a. Heng avangte hi a ni ve ngei ang - Mizo Bible hi, ‘Pathian
Lehkhabu Thianghlim” tia vuah a lo nih ve tak ni.

Bible - Pathian thawkkhum leh thu nung chu: Bible hi Pathian lehkha thu, Pathian
thawkkhuma pêk tih a ni (2 Tim. 3:16). Pathian thawkkhum (God-breathed) tih awmzia chu Pathian
thâwk luh, Pathian tihnun (Theonuptos) tihna ani. Pathian hnen atanga thu lâkchhuah, Pathian thu
hriattir tihna a ni bawk. Lehkha thu ziak, nunna hranpa pawh nei loah khân Pathianin nunna thaw
(= thlarau) a thaw lut a; chu nunna thlarau atanga chhuak chu kan thinlungah a rawn tinung tihna a
ni (cf. Gen. 2:7; Wisd. 15:11). Pathian tihnun, thiltihtheihna a dahna lai tak hi a nunna tilang
chiangtu a ni. Thu nung a nihna chu a hnathawhah a lang a, thiltihtheihna neiin, hmuh theihin hna
a thawk thin. (cf Jn3:8; Ezek. 37). Hei hi Bible a ni; a nung ania - hei a chêt tual tual hi’ emaw, a thi a
nih hi - hei a che reng reng lo’ emaw, tih tur a ni lo. Nunna neia hna a thawhna tak hi thu nung a
nihna tilangtu chu a ni.

Bible - thu thiltithei: Bible ti-Bible-tu chu Pathian thu a nihna hi a ni a; thil a tih theihna chhan
ber pawh Pathian thu a nihna leh Pathian thawkkhum a nihna hi a ni. Hebrai-ho chuan thu chu
Pathian hnen ata a chhuah tawh chuan lâk lêt leh theihah an ngai tawh lo va, thiltih nei lovin a lêt
leh ngai lo an ti thin (Is. 55:11). A thiltih theihzia sawi nan mei leh tuboh te pawh tehkhin nan an
hmang (Jer. 23:29). Amah Pathian ringtute tan chuan Chhandamna an chan theihna tura Pathian
thiltihtheihna a ni a (Rom 1:16), Khandaih hriam tawn eng ang ai pawha hriam titein an sawi bawk
(Heb. 4:12). Mari pawhin, “Pathian thu chhuak reng reng thil tithei lovin a awm lovang,” a ti (Lk.
1:37). Bible- thu thiltitheiin mihring a tihdanglam sawi tur tam tak a awm, tlem azawng lo sawi ila:-

1. Augustine of Hippo (AD 354-430): Mangang takin hun rei tak chhung chhandamna a zawng a,
vawi khat chu an in bul huanah tap chungin a tawngtai lai takin aw a hria a, inah a lut thuai a, Rom
13:13,14 thu a chhiar a (AD 386-ah). “Ka chhiar tawp veleh ka thinlungah êng lo lût ang maiin ka
var huai a, ka rinhlelhna zawng zawng a bo ta vek a ni,” a ti.

2. Martin Luther-a (AD 1483-1546): Thinlung lama indona nasa tak nei mi a ni a. Pathian felna
leh amaha sualna awm chingfel turin theih tawp a chhuah thin; mah se a hlawhchham. Kum 1513-
ah khan Rom 1:17 thu, ‘Rinnain Pathian felzia a lo lang,’ tih thu a chhiar a, a hrefiah ta a. Rinna
chauh (Sola fide) tih hi a Bible-ah a sen lianpuiin a ziak an ti.

3. Teiseimichihat-a: Japan rama Puithiam leh a nupui pawh kum 1910-ah khan Rom 1:17 thu,
“Chumi-ah chuan rinnain rin lehzual nan, rinnain Pathian felzia chu a lo lang a. Mi fel chu rinnain a
dam ang” tih thu an hriat atangin Krista rawngbawltu tangkai tak an lo ni a, Pathian mi hman an lo
ni ta.

4. Yashoda of Karnataka: Hindu tleirawl Yoshoda chu rangkachak laihchhuahna- Kolar Gold
Field-ah a thawk a. Telegu tawnga Bible Portion, ‘Rangkachak aia hlu zawk’ (More precious than
gold) tih an sem chu a chhiar fuh hlauh mai a. Rangkachak aia hlu zawk chu hriata neih chu a châk
ta hle mai a. Chu lehkha chu an chhiar chuan a rilru lo danglamin a piangthar ta a. A chhungte a
hrilh a, anni pawhin Krista chu an lo ring ve ta a. A thusawi hria mi dang 10 laiin Krista an lo ring ve
ta bawk. Ronald Reagan-a (1911-2004), America President khan heti hian a sawi a. “Bible-a bu khat
chauhah pawh hian mihringte harsatna zawng zawng chhanna a kim vek a ni” tiin (31.1.1983).
Bible hi nunna leh chhandamna thu bu a ni a, thiltihtheihna neiin tun thleng hian hna thawkin thu
a la sawi ta zel a ni.

Bible lehlin (Translation) pawimawhna: Thuthlung Hlui hi Hebrai tawnga ziak a nih thu leh
Thuthlung Thar hi Grik tawnga ziak a nih thu kan sawi tawh a. Pathian chu Hebraiho leh Grik-ho
Pathian chauh a ni lova, hnam tin tana Pathian a ni. Zawlneite khan, “Lalpa chuan heti hian a ti”
(Jer. 6:16), “Lalpa thu chu ka hnenah a lo thleng a” (Ezk. 3:16), “Sipaihote Lapa chuan hei hian a ti”
(Jer. 6:6,9) tiin an sawi thin. Thuthlung Hluia zawlneite hnênah chauh ni lovin kan hnenah pawh a
fapa Isua Krista hmangin thu a sawi a (Heb. 1:1,2). Chu a fapa hmanga kan hnêna a inpuanna chu
keimahni tawng ngeiin, a thu kan hriat veleha kan pawma, kan zawm nghal theihna tura Hebrai
tawng leh Grik tawng te chu (tawng dang pawh eg. English) keimahni tawng theuhva lehlin a ngai a
ni; chuti lo chuan Pathian pawh rin nachâng kan hre thei lo vang.

Bible lehlin dan hi kawng/chi hnih a awm a:

1. Angial angana lehlin (Literal Translation): Entirnan. “A thiltih ten fingi an thiam e (Mt. 11:19).

2. A thu tum phawk chhuak zawnga lehlin (Dynamic Equivalent Translation): Entirnan Mt. 11:19
tho kha - “Finna chu a thiltih atangin a dikzia a lang a ni”. A hnuhnung zawk chu hriatthiam a awl ta
zaih mai. Tawng hi kum a lo vei tam chuan a lo hluiin thangtharte tân hriatfiah a har thuai thin.
Exo. 10:29 “So Moses said, “You have spoken well. I will never see your face again,” (NKJV) tih chu
kum 1800-a saptawng Bible chhutah chuan hetiangin an ziak a; “And Mofes faid, “Thou halt fpoken
well, I will fee thy face again no more,” tiin (English Bible Vol-I, Gen -Deut).

Hebrai tawng te, Grik tawng te leh Saptawngte chu sawi loh, Mizo \awng ngei pawh lehlin \hat
a ngaihzia kum 1918-a Galatia 4:1-4 leh Ephesi 1:1 thute hi lo en ila. Galatia 1:1 Libarti atana
Krista-in min chhuah: chutichuan ding-nghet-ula, baw-tan’-na nghawng-kawl-a chuan lo hnawk-a
awm tawh shuh u. 2  Ngaiteh u, kei Paula’n in hnena ka shawi hi, peritem lo chang ula, Krista
engma-in a sawt lo vang che u. 3 A ni, mitin peritem chang hnena chuan ka lo tiam leh a, dan-thu a
pun chu ti zo-tur-a bat-tu a ni chu. 4 Krista laka’n lo bung-in in awm, nangni dan-thu-in lo thiam-a
tum-te chu, Khawngai-na a’n tawlh-bovin in awm.

Ephesi 1:1 “Pawla, Krista Isua Apostol, Pathian duh-zawng-in, sent, Efesi-a awm hnen-a te
khan, Krista Isua-a rin-awm-te pawh.

Bible lehlin hmasa chhiar atang ringawt hi chuan inhlan nghal mai chu a awl ai lo hmel hle.

Bible thu thenkhat Pupangliah (= vun natna/ Phar chi khat) te, Lampei (= hlum bêl keh them)
te, Hawlrivap (= Chinai) (Levi. 13, Job. 2:8, Ezk. 13:12) te hi chu sawifiah a ngai fo dawn. Rom 5:6-a
Paulan, “Kan la chak loh lai khân...” a tih te, Lal Isuan, ‘... lei leh van hi a boral hma loh chuan dan
thua mi chhun han tê tak tê emaw, thai han te tak tê emaw, pakhat mah a boral tawp lo vang, a
zaa a thlen kim hma loh zawng,” tihte pawh hi sawi fiah a ngai fo ang. ‘Dan thuin a sawi chu a boral
dawn lo’ tih ni lova, Comma (,) leh full stop (.) tih danglam tur nia ngai an awm chhung chuan. Lal
Isua a lokal leh dawn hnaiah chhinchhiahna a la awm ngei dawn a ni tih sawi nan, ‘Saruang awmna
apiangah mulukawlhte pawh an awm khawm ang (Mt. 24:28) a tih pawh a sawi tum bo \hak
khawpin hriat sual a ni tih hla phuahtu leh a hla satute, leh chutiang hawia sermon thupui an sawi
a\angte pawhin a hriat theih.

Eng pawh nise, Tualpui khaw pa pakhatin “Paten grep thur an ei a, an fate hâ a tim e (Ezk. 18:2)
tih thu a hre ve a. A thu hi a pawm thiam thei ngang lo va, “Paten grep thur ei a, fate hâ tim hlauh
thu a awm lo, a pa khan a pe ve a ni tal ang!,” a ti pawh hi Bible-in a sawi tum hriat chian loh chuan
ngaih thiam loh tur a ni bik lo!

Bible - Khawvel mamawh chu: Khawvelah hian tawng 6600 vel awmin Bible hi tawng 495 vel,
Thuthlung Thar hi tawng 1275 velin lehlin tawh a ni a. India ramah hian tawng 1500 vel awmin,
Bible hi tawng 67 vel, Thuthlung Thar hi tawng 72-in lehlin a ni tawh bawk, hmabak a la tam hle.
Lal Isuan, “...hnam tina mi zirtirah te siam ula...” (Mt. 28:19) a tih khan (Gk. panta ta ethne), eng
hnam chi leh kuang pawh a kawk vek (Eg. Ralte, Khawlhring, Adivasi, Assamese). Khawvelin Isua
Krista chhandamna thu hriat hi a mamawh. Bible thu hmangin kan hriattir thei. Dr. A.E Inbanathan,
General Secretary, BSI, Bangalore-in BSI, NEI Associate Auxiliary Aizawl - Synod Hall-a a hawn
(1.7.1978- 1:30 pm) tuma a thupui hman “Hmawng anga kung thar chhuah zelin,” a tih kha hre
rengin, Bible Society rawngbawlna peng pawimawh chi hrang hrang hian hma a sawn zel theih nan
tan i la thar zel ang u.

at March 12, 2017

THALAITE MAWHPHURHNA
- Pastor Thangzauva
Ramhlun

Kan khua E. Lungdar Kristian Thalai Pawl (KTP) in a din champhaphak kum 60-na, 'Diamond Jubilee' hial a lo thleng ta
hi ka lawmpui takzet a. Chuta Souvenir chhuah turah Article ziak ve tura committee-in min sawm hi ka lawm hle mai,
lawmthu ka sawi e. Bawngpui riltamin hnim hring a hmuh remchang apiang a pet lâwr angin, a chûnga thupuiin a
hmer tel, tul leh pawimawh nia ka ngaihte ka han lawr khawm a. Vitamin hi a thlum chauh kan taksain a mamawh lo
va, a kha leh a thur te pawh a mamawh angin, lem harsa deuhte a lo awm a nih pawhin thatpui turah ngaiin ka han
telh ve tho va. KTP-a Life Member nih duh, ni thei chuang si lovin a ziak a ni a, lo hrethiam mai teh u.

1. KTP thil tum hriat chian: Eng pawl pawhin din chhan, thil tum, tihhlawhtlin tum an nei vek a. Chuta member leh
hruaitute phei chuan an pawl thil tum an hriat ngei a ngai; an telna pawl thil tum hre lo va tel ve ngawt chu a him lo
thei. Footballer-te chuan an tum ber chu playground-a ball chawh mawi mai mai ni lovin, goal-a pet luh chu an tum
ber a ni. Chutiang chiah chuan KTP hruaitute chuan an member-te hruai thlen an tumna eng thil pawh tihpui se 'an
goal' chu an vawn reng a tul. KTP thil tumte lo sawi diat diat ila:
a) Isua Krista rinna leh amah anna kawnga thalaite hruai.
b) Kohhran kutke ni tura thalaite buatsaih.
c) Kohhran hnathawh tihpuitlin.
d) Krista Chanchin tha puandarh.
KTP thupui: 'Rawngbawl tura chhandam' tih a nih thu leh, a Bible chang innghahna pawh Ephesi 2:10 “Thil tha ti atan
Krista Isuaah chuan siama awmin ama kut chhuak kan ni si a; chu thil tha tih chu kan awmna turin Pathianin a
buatsaih lawk a ni” a ni tih kan hria. KTP-a tel thei chin pawh kum 14-40 a nih kha. Hruaitute chuan KTP inkaihhruaina
dan hi hre chiang hle tura ngaih an ni. Presbytery huap KTP Meet pawh Central KTP General Conference neih loh
kumah Presbytery Standing Committee in tul a tih chuan a huaihawt thin ang tih a ni (Synod 2007:7:3). Synod
Executive Committee vawi 218:39 (A) of 4-6 June, 2008 chuan kum 2009 atanga hman tan turin a pawm.
2. KTP - Chherna pûm: ‘K|P chhul chhuak dik tak chu hman tlak lohvin an chhuah ngai lo’ ti ila kan sawisual tam pui
lovang. Pûm-ah chuan chem te, Tuthlawh te, Hreipui te, Favah te, Chemte etc. te an chher thin a; a nih tur ang taka
chher chhuah a nih theih nan nasa takin thir tum te, thir phêk te thirdengin an rawh ling a, vawi tam tak rawh ling
nawnin tuboh lian deuh deuh te, te deuh tein vawi tam tak dolungah an chhû an an chhû a; chumi hnuah hman
theihin a lo chhuak chauh thin.
K|P member-te pawh mi a tirah chuan mi bumro pui pui, kohhran chu sawi loh, KTP hawiher pawh hre lote an ni a.
Chung mite chu thalai hruaituten an lo kaihruai a, an zirtir a, an hau va, an zilh a; a tawp atawpah chuan mi bumro
leh kaihhruai harsa pui pui, raw deuh deuh kha kohhran rawngbawltu tha tak tak - Kohhran Upa, Pastor leh
missionary leh rawngbawltu tangkai takah an lo chhuak ta thin a. Kohhran kutke pawimawh takah tangin Appelia
anga Krista mi tak (Rom 16:10), Timothea anga rinna tak tak nei mi-ah chher chhuahin an lo awm ta thin a ni.
Chutiang ni kher lo pawh mi hman tlak, chawr tlakah an chhuak deuh nge nge. Chuvangin KTP hi kohhran hruaitute
chherna pum, training ground/centre leh a kuitiahna hmun (seedbed) tiin a sawi theih.

Chutichuan, thu awih taka, regular taka inkhawma, KTP activities hrang hranga phur taka tel te chu Lalpa tana mi
hman tlakah an chhuak nge nge thin. Chuvangin, KTP hi kohhran rawngbawltute chherna pum, sipai tha tak ni turin
recruitment (rengrût) a paltlang ang hi a ni. Fatu atanga kohhran Upaa lut ve ngawt ai chuan KTP a lo inhmang tawh
thin, chum hmin saa lo lût chu kalhmang hre sa deuhva lo lût an ni bawk a, an ar khawthim dai lo deuh, an bangbo lo
deuh. Tin, hruaitu tha chuan hruaitu tha dang an chherchhuak a, hruaitu nih loh pawh an thiam tho.

3. Thalaite leh nun thianghlim:  Thianghlim tih awmzia chu - danglam, serh hrang, tan bung, tan chhum’ tihna te a ni.
Mi pawhin an ti a lawm, tih  vanga thil tha lo chu ti ve kher lo ngam; miin ti lo mah se la, a thata, a dik phawt chuan ti
ngam; Krista leh a kohhran tana inserh hrang ngam nun hi thianghlim chu a ni. Pathian chu Pathian thianghlim a nih a
vangin amah ringtute chu thianghlima nung turin a phut. ‘Nangni in thianghlim tur a ni, kei ka thianghlim si a’ a ti.
Kan tawngkam leh chetzia zawng zawnga thianghlim turin Pathianin min ko.

Mipat-Hmeichhiat sualna, Sodom leh leh Gomorra, van ata mei leh kâta hremna khawp, mahni taksa tan pawha
thihna thlentu lakah hian thalaite chu kan thianghlim ngei tur a ni. Nupa kar ni lo va sex hman hian dam chhungin
sual ser reh thei lo a siam. Ruih hlo chi hrang hrang, kan ram thalai tam tak suattu lakah hian inthiarfihlim ngei tur a
ni. Zu hi Mizo hnam, kristianna, mi mal leh chhungkaw hming ti chhetu, mipat hmeichhiat sualna khura mi tam tak
hnuk lûttu, nupa inthenna, thihna thlentu lakah hian bumin i awm suh ang u. Sakhaw hlui (Ramhuai biakna) nena a
inzawm avanga kan kohhran Inkhawmpui Lian hmasa ber (1910:7)  in a hnawl hi i pawisa ang u. Thil sual ti turin zu in
huna tihah a in ti ten an khek dan atang hian zu hi fak theih a ni lo. A in ten ramhuai an hmuh fo dan atang hian
sakhaw hlui nen a inzawm tih a chiang hle.
Eirukna (Corruption): Kum 1982 kha Synod-in Corruption a do kumah a puanga, a la do chhunzawm zel. Tangka sum
ngainat hi sual tinrêng bul, rinna kalbosanna, lungngaihna khuarkhuruma hnuk luttu a ni. I do zel ang u.
Thamna (bribe): Bible chuan, ‘Thamna hian rilru a tichhia’ a ti. Thlan vengtu Rom sipaiten thamna an lak avangin Isua
thawhleh thu zep bo an tum, mahse an mualphona a ni. Heng sual bawiha tangte chhanchhuak tur hian Pathianin
thalaite min ko.
Tawng zahmawh leh tlahawlh te, fiamthu nena Pathian thu te, Kristian hla te, tawngtai te, Sacrament leh tute
thusawi emaw te hman hauh loh tur a ni. Chu ai chuan tawngkam mawi, mi dangte tana ngaihthlak nuam leh hriat
nuam hman hram hram tum tur a ni. |hangthar tan entawna insiam kan ni tih i inhre reng ang u.
4. Biak In hawng ngeia inneih:  Israel fate Kanan ram pana an kal kawngah mi tam tak chu thlalerah an tlu hlum ang
mai khan thalai tam tak chu inneih hmain inngaihna sualah an tlu a, Biak In hawng pha lovin Hall-ah emaw, Vestry leh
Pastor Quarters ah emaw te an innei a. Sual ser reh thei lo an insiam bakah mi thenkhat chuan an inneih certificate-a
an inneihna hmun chu an tu leh fate entir pawh an zak leh si. Chutianga awm lo turin insum mai tur a ni.
Insumtheihna hi Thlarau rah a ni si a.
Mi thenkhatin, ‘Biak Ina inneih chu a hautak’ an ti a. Kohhran chuan hautak a siam lo va, innei leh an chhungte siam a
ni. Kohhran chuan khaw en lai a a nih phawt chuan zing karah pawh, tlaiah pawh inneih tha a ti vek. Inneia inkhawm
ten thingpui in kher lo mah se tha a ti vek a, inneih zungbun nei lote pawh a inneihtir thei vek a, a chham tel tir lo
mai. Tin, incheina thuah pawh an hak lai, thawmhnaw fai tak an hak chuan a pawm vek bawk. Chuvangin kohhran
chuan tute pawh hi Biak In hawng ngeiin innei se a duh vek a, a fuih bawk.
Innei \henkhat, hall leh hmun danga innei nupaa insiamte beiseina letling hi i ngaihtuah ve ngai em? Chung mite
chuan - an tisa chakna puitlinin sualah an tlu phawt a; chumi hnuah an nu leh pate hnenah inneih an duh thu an sawi
a; chutah kohhran leh inneihtirtu Pastor/Upate an besei leh a, a hnuhnung berah Pathian malsawmna an beisei!
Chuti ni lovin Pathian, Kohhran, Pastor/Upa, Nu leh Pa, Anmahni/Inneite. He tiang hian indawt zawk se malsawmtu
tan a hluin Biak In chu hawn ni se - phur kan tam awm. Chutianga Biak In hawnga innei tur chuan kan infuih sauh
sauh a pawimawh. Buak In-a inneih hi zaa sawmnga (50%) pawh ram pumah kan tlin loh avangin \halaite \an lak ngai
tak a ni.
5. Thalaite mawhphurhna - hun hma dik: ‘Hun hi tangka a ni’ tih hian hun hlutzia te, hman dik leh ren a pawimawh
zia te a hril nghal vek mai. Mihring nun ti mumal a, ti zahawmtu chu hun hman dik hi a ni. Biak In-a hun hmang dik -
KTP fellowship-ah te, Group Nite-ah te, Special Programme-ah te, khawtlang thila kalkhawm naah te, infiamna
hmunah te, Office-ah te hmang dik leh thei si lo kan nih chuan inenfiah kan ngai fe tihna a ni. Indian Standard Time a
nia tia tlai chin te hi a tha lo. India khua leh tui, a chi liakte intihmualphona, mahni mawng hlimna mai a ni. Chin ve
hauh loh tur a ni. Tin, hun hmang diktu chuan a hmang tha bawk tur a ni. A hun hman chu a tan leh mi dang tan
pawh tangkai rawh se. Hruaitu chan chang kan nih chuan inkhawm leh committee kaihhruai ah te, tan hun dar a rik
chuan tan mai tur. Chairman leh Secretary-te chu tan hun hma minute 10/15 velah thlen ngei tum tur a ni. Mi dang
lo dawngsawng tur leh committee atanga mahni lo inbuatsaih lawk nan tlen hma a ngai.

6. Thalaite mawhphurhna - Kohhranah: Thalaite hian an member zawng zawngte kohhran hmanrua, hman tlaka
chher chhuah chu an thil tum pawimawh pali zinga pahnihna a ni a; tin, kohhran hnathawh tihpuitlin chu a pathumna
a ni bawk. Kohhran sûkthlêk hre chunga kohhranin tihtur a ruahman leh a rawt apiang tih hlawhtlin chu thalaite
mawhphurhna a ni a; hei hian tualchhung kohhran a kawk bik deuh awm e. Hnatlan te, Biak In, hall leh thil dang sak
leh tih kawngah KTP chu kohhran hmanrua ber a ni a, tualchhung kohhran pawn lama kalchhuah a ngai a nih pawhin
thalaite chu kohhran innghahna, thahrui a ni lo thei lo. Chanchin Tha puandarha kalchhuah a ngaih pawhin kohhran
in a tirhna apiangah a kut a ke thalaite chu - an phur emaw, phur lo emaw, kal tur, thawk tur, titu tur an ni hrim hrim
a ni. Thawh leh tih tur awm apiang chu thalaite kutah an kovah a innghat a ni. Thalaite inpek dan azirin tualchhung
kohhran hi a mawiin a mawi lo thei a ni.
7. Thalaite mawhphurhna - Chhungkuaah:  Chhungkuaa thalaite mawhphurhna hi sawi kim sen rual a ni lo. A tawi
zawng chuan - ‘A tul apiang thawh’ a ni mai. Hetiangin lo sawi ila.
Eizawnna kawnga Nu leh Pa tanpui: Thalai zinga engemaw zat chu chhungkuaa pa ber, eizawngtu ber, chhungkaw
khaidingtu ber an ni. Chutih laiin a tam ber chu nu leh pa thawhchhuah ringa khawsa, “Ka nu, ka pa - cheng sawm
(10) ti thin an ni ber a, thenkhatte phei chu zirlaite pawh an la ni. Eizawnga nu leh pate tanpuia, sum leh pai lakluhna
kawngah te, hna thawh tur awm apiangte thawkin, chhungkua ti hautak ringawt lo deuhva ngaihtuahna siam a \ul.
Eng hna pawh ni se, iai lo leh hreh lova thawh mai tur a ni. Hna reng reng hi hna chhia emaw, hna tha bik emaw a
awm ringawt lova, a chhiat leh that chu a thawktuah a innghat. Eng hna pawh thawk ila, lungawi takin thawk ila a hlu
vek a, lungawi loh chuan hna leh a thawktu pawhin an tuar theih a vangin a pawi. Zirlai nih pawhin taima taka,
hlawhtling ngei tura zir tur a ni. Chu chu chhungkaw tan leh mahni tan ngei pawh a tul. School leh college zirlaite
pawhin chawlh chhungin an nu leh pate tanpui tur a ni.
Chhungkaw hmasawnna ngaihtuah: Thalaite hi chhungkaw tinah thil chinchang hria, thil tih dan zei leh he zau zawk
an ni a. Chhungkaw intodelh leh phuisuina lam ngaihtuah te, kawng zawnga nu leh pa finchhuah theitu an ni a. Hna
leh tih tur a awm a, “Ka peih lo, ka hman lo” tih tawngkamte hi hman reng reng loh tur a ni. Chu ai chuan, “Engtinnge
thawk ila tha ang,” tia kawng daptu tur an ni. John Bosco (1815-1888) chuan ramhuai thang kam, thalaite awm
duhna ber chu ‘thatchhiatna thang hi a ni’ a ti. Thalaite hian ngaihtuahna tak tak senga chhungkaw hmasawnna tura
rilru an sen hun hunah chhungkua chuan hma a sawn mai dawn a ni.
Chhungkaw khawsakna kawnga thil tul apiang hreh lova thawh nghal: Chhungkaw khawsakna peng hrang hrangah
hian chet nghal ngaihna a tam mai a - Insuk, thingphurh, gas lak, tui chawi, ei rawngbawl, in leh a vel tih fai etc. Mizo
te hi hmeichhe hna, hmeichhe tih tur awma hre tlat hnam kan ni hi a buaithlak chin a awm a. Mipa nih vanga
chhungkaw thil tul hmeichhe tiha dah vek tur intum sem te, tih hun insiam rem te hi thatna lai riau a awm fo. Tih tur
apiang hi hlim takin, phur takin, tha tho takin, nuam ti hmel taka tih tur a ni. peih lo hmel hi thil hmuhnawm lo bertte
zinga mi a ni. Tih tur awma mu rei, a awm loha tho hma i nih loh nan hma takah tho thin ang che. Kum tluan ni
chhuak hmu lo tan chuan that lai hun hi tangkai tak, sawt tak leh hlawk taka hman theih a ni lo.
Chhungkaw boruak tha siam: Eizawnna thil avang te, fate avang te, nitin hnathawhna thil avang te, kohhran leh
khawtlang thil avang te leh thil dang avangte pawhin nu leh pate hian phurrit nasa tak an phur fo thin. Chung avanga
an rilru a buaia, an hriselna ten a tur loh nan thalaite chuan nu leh pa leh chhungkua tizangkhaia tihhlim zawng te,
awm dan leh tawngkam hmang pawhin tih theih tam tak an nei. “Ka nu, ka pa, lungngai mah ta che u, kan awm
alawm,” tih tawngkam te hian nu leh pa rilru hah nasa takin a chhawk thei a ni. Chhungkaw boruak rit leh
hrehawmah pawh fiamthu hmangin emaw, tawngkam zangkhai leh boruak tha lo tireh zawngin thalaite hian
harsatna kan sukiang thei a ni tih hriat a, a hun takah inrawlh thiam tur a ni.
8. Thalaite leh Social Media: Kristianna kan rama a rawn luh atanga kum 100 kan thlen meuh chuan kan Zorama
thleng tura kan ruat leh ngaih lem loh tam tak a thlengin a lo la thlen belh zel dawn ni te pawhin a lang. Thil tam tak
kan ramah a rawn lut anga; chung hmang thiama hre thiam thei tur chuan Pathian hre reng chunga khawvel taka kan
inher rem a pawimawh dawn  a ni.
Tun laiah heng Social Media - Facebook, Whatsapp, Instagram, Hike, Telegram, Twitter etc. te hi a thang chakin a lar
chak em em a, hre lo pawh kan awm áwm lo ve. Heng te hi a tha zawng hmang tam tak kan awm laiin a chhe zawnga
hmang pawh kan tam. GSMA intelligence ten survey an neih naah chuan khawvelah hian Mobile Phone hi mihring let
nga zetin a tam zawk tih an survey report ah chuan an hmuchhuak a. Tin, ni 1 ah kan mobile Phone hi vawi 110 vel
zet khawih/chat angin apps-locket te survey na a ni bawk a (Hetiang zat hi nitin Bible han keu thin ta zawk ila!). Tuna
technology leh media kan hman danah hian; Isua hnung zuitu ni awm renga mawiin social media lamah te hian thil
kan post/comment em? Krista thu hretu kan nih ang ngeiin kan fimkhur tur a ni. Silent night, UK-a pawl pakhat chuan
mi 500 chuanga survey an neih naah computer leh mobile khawih nana hun kan hman chhung hi kan mut chhung
aiin min 20 velin a rei zawk tih an survey reoprt-a a lan dan chu a lo ni leh ta a. Thalai tam tak hi chu mahni
thawhchhuah ei tum lo, ruzai hnuaia a thim chhung mu thei, nu leh pa inchawm hlum tir kan tum emaw tih mai tur
hian hna thawh nachang hre lo va awm awl kan kat ta nuk mai. ‘Khawi maw’ kan pai a, vala lu ni lovin Nu leh Pa lu a
hai ta!
Mi \henkhat chuan social media te hi thenrual pawl hman lo lek leh mi ngaihsak lo va buaipui kan kat ta nuk mai,
\hian hming pu si hmel hmuh loh lah kan ngah! |hian kan ngah tual tual a, \hian \ha kan nei tlem tual tual thung a ni
lawm ni? Facebook, Instagram. Twitter etc. velah thu/thlalak eng pawh kan lo post a, likers/comment tu te kan ngah
viau \hin ang, a ruk chuan kan hlimin kan lo lawm veng veng \hin. Heti zawng hian ngaihtuah ta ila, Social Media hi
Pathian rawngbawl nan kan hmang thei a ni.  Followers, likers te pawh kan lo ngah viau a ni maithei, mah se khang
kha chu a khawvel lam thil a ni a, chu aia pawimawh chu keimahni kaltlang hian Lal Isua hian likers, followers a ngah
ve ang em?
Tunlaiah chuan Khawvel network hi kan ipte ah kan ak a ni ringawt tawh. Kum 10 hmalam kha chuan chhim lama thil
thleng kha hmar tawp a miin a hre nghal ngai lo. Tunah erawh chuan min 2-1 hnuah a hre nghal. Heti ang khawp hian
Social media hian min chiah hnehin chhungkaw tin min luhchhuah tawh a. Mizo te hi social life uar hnam kan nih ang
bawkin social networking pawh a nuam kan ti thawkhat e! kan vantlang nun hloh tial tialin roomah kan inkhung
bova, chu Social Networking chuan mahniin min awm tam tir a, \hian hova titi nak nak aiin kheuh neuh neuh kan
thlang a, kan khi tak vur vur hlawm a. Kan vantlang nun kan hlamchhiah a, chu chuan taihmak aiin thatchhiat naah
min hruai lut a. Ai upa zah, tlawmngaihna, rinawmna leh Zonun zemawi pawh a nep ta tial tial ni te pawhin a lang. Nu
leh pa pawh pasal nei reng si in ti nulâ tlat te, nupui nei reng si tlangval tlat te kan kat ta nuk mai. Fake account siam
te, inti mualpho zawnga thil post te leh thu chiang zawk hre mang hlei lova thil post ringawt te hi fimkhur ila; mi
career kan tichhe thei a ni tih hriat tur. Miin dan anga an kalpui chuan a hremna pawh a na thawkhat viau a ni.
Chuvangin media hrang hrangte hi a \ha zawng, a \angkai zawnga hmang turin infuih sauh sauh ila, mi nun harsatna
ruama awmte chhanchhuah nan te, Pathian thu leh \angkai inhrilh hriat nan te, mi dangte tana \angkaipui tur leh
kan rawngbawlna atana hlawkpui nana hmang zawngin, sawtpui nan i hmang \angkai ang u.
9. |halaite leh lehkhabu chhiar: K|P member thil chinchang hria, hre zau, a bul thuma thil hre mi, belhchian dawl, pa
rawn ni tur chuan lehkhabu chhiar mi nih a ngai. hrilhfiahna bu te, inkaihhruaina bu te leh lehkhabu chi hrang hrang
chhia zau mi nih a ngai. Chutiang mi chu an thu a rilin a hausa nge nge \hin. Lhkhabu i chhiar pawhin kohhran
lehkhabu - Synod Literature & Publication Board (SL&PB) in a chhut te, kohhran chanchinbu hrang hrang e i chhiar
\hin dawn nia. A hrisel duh nge nge. Chutichuan kohhran hawiher i hre thuai ang. Synod bu te hi chhiar mah teh -
Synod rawngbawlna - Dept. hrang hrang rawngbawl dan i hria ang a, Tuikuk thufingin “Bengvar i duh chuan Maipawl
pu rawh,” tih angin, i beng a lo var sawt mai ang!
10. Hre reng ula, zir rawh u: Russia leh United States of America (USA) danglamna chu an hruaitu thi tawhte chunga
an rilru put danah a lang. Russia chuan an ram hruaitu thi tawhte chu thup bo hlen a, hruaitu \anglai vawrh lansarh
an duh tawk a; USA erawh chuan an ram hruai lo ni tawhte chu an thih hnuah pawh, a la dam laite pawh an thiltih
\hat te sawi chhuak lehin, a theih ang angin an lam chhuak thar leh \hin. A chhan pawh tun dinhmuna an ram hruai
thlengtute an nih avang a ni.
E. Lungdar Kohhran K|P in Diamond Jubilee a lo thlen takah hian kan K|P hruaitute (OB) hmasate kha sawi kim vek
seng lo mah ila, chatuan rammin pansan tate tal kha chu an hming lam chhuak leh ila.
Upa Lalchhawna (Leader hmasa ber), Upa C. Lalruma (Leader), Upa Lianchhunga (Leader), Pu Khuanglawma (Asst.
Leader), Pu Zo\huama (Asst. Leader), Pu Laltinchhawna (Asst. Leader), Upa Rochhunga (Treasurer), Pu B. Malsawma
(Fin. Secretary), Pu Remlenga (Fin. Secretary).
Hebrai 13:7 ah chuan, “In hotu, Pathian thu lo hrilhtute che u chu hre reng ula, an awm dana thil chhuak chu
ngaihtuahin an rin dan zir rawh u,” tih kan hmu. Hruaitu hmasate inpekna leh thawhrimna azarah keini \hangtharte
hian an zar zovin an kuhmumah kan par a ni ber. Pathian leh anmahni avangin lawmthu i sawi ang u.
In hotu, Pathian thu lo hrilhtute che u chu hre reng ula: In hotu tia Hebrai ziaktuin a sawite chu Hebrai bung 11-a mi
hratkhawkhengte, rinnaa fakhlawh kaltate kha an ni thei a; tin, Stephena emaw, Johana emaw te pawh kha an ni
thei. keini \halai (K|P) tan chuan kan hruaitu hmasate - kan tana kawng lo sialtute kha an ni kan ti thei ang. Tin,
Chanchin |ha min hrilh hmasatute pawh chu ni se, “Chute chu theihnghilh suh u, hre reng rawh u’ a ti a ni.
An awm dana thil chhuak chhuak chu ngaihtuah rawh u: Chung mite - Chanchin |ha leh rawngbawlna hringtute che u
chu an nun dana thil \ha chhuak entawn tur an hnutchhiah che u kha ngaihtuah rawh u. A hrehawmah pawh,
harsatna karah pawh Pathian an ring tlat a, entawnah insiamin Lalpa tan an inpe zo va, chung chu ngaihtuah chhuak
thar fo \hin rawh u. An awm dan \ha, an thil \ha tih entawn tur apiang entawn rawh u min ti.
An rin dan zir rawh u: Hruaitu hmasate kha chuan a thim a var pawh thlei lovin, anmahniin kawng ansat chawp a,
inhruaina dan mumal zui tur pawh an le nei lo va, ar khawthimdaiin an kal tawp a ni ber. Chutih laiin hmun tam takah
sawiselnate an tawk a, “|halai pawlte an din a, eng an ang vak hlei lovang e,” ti tein mi \henkhat chuan an sawi a.
Chutiang karah chuan rawngbawlhna an lo thawk a ni. ‘Pathian an rin avangin’ tih angin harsatna leh sawiselna karah
pawh he K|P hi a lo din khawchhuah theih nan an bei a. Chutianga Pathian ring tak taka rawngbawl tura chhandam
hna phur chhuaktute rin dan chu i zir zel ang u. Tuna ka rin dan leh rawngbawl dan hian kan hnunga \hangthar lo
awm zel turte nihphung tur a hril si a.
Chutichuan he Diamond Jubilee kan lawm hian mi dangte hriatthiamna leh ngaihdamna thinlung min siam sela. Tun
leh nakin atan etawn tur \ha hnutchhiah ila, K|P in a mawhphurhna leh a tih tur \henkhat kan han sawi takte pawh
kha chhiar liam mai lovin \angkaipui tur a awm a nih ngai chuan \angkaipui nan hman tum ila. Phîli ruai lovin, sual
kalsana thil \ha tu tura siam kan nih hre rengin \hangthar zela K|P lo awm turte tan thil \ha i hnutchhiah ang u.

at March 12, 2017

THUPUAN ZIR |ANPUITU


Rev. Thangzauva
            Thupuan hi Apocalyptic Literature zinga mi a ni a (Gk. Apo = away from; Kalupsis = to hide). Thil inthup leh biru
hailanna a ni. Chhinchhiahna leh entirna hmanga thil sawi a tam hle. A hun laia mite tana hriat mai theih, a hnua
mite tan hriat harsa tam tak a awm (eg. Sakawlh). A ngial a ngana pawm loh tur a awm nual a Eg. Ni 10 hrehawm in
tuar ang (2:10); kum 1000 chu a vei hma loh chuan (20:3). Chutih laiin pawm tur a awm \euh bawk Eg. Arsi pasarih
chu kohhran pasarihte tirhkoh an ni a; khawnvar pasarih chu kohhran pasarihte chu an ni (1:20). Thupuan ziak lai
vela Rom Lalber, Kristiante nasa taka tihduhdahtu chu Domitian-a a ni a. Ani hian "Kan Lalpa leh Pathian" tia koh a,
pathian biak a phût a. Lal Isua bâk Lal dang nei lo Kristian-ten nasa takin an dodal a; chuvangin, an tuar a, an matar a.
Chung hun laia ringtute thlamuan nan Thupuan hi ziak a ni a. Tuar rih mah se, hnehna an la chang dawn - 'Hnehna
chu Lalpa ta a ni'. Khawvel pawh hi kan Lalpa leh a Krista ram a la ni ang a, ani chuan chatuanin ro a rel ang (11:15).

PATMOS

        Patmos, tuna Patino an tih, mihring 4000 vel chenna, Greece leh Turkey inkara awm, a dung mel riat vel, a vang
mel li, Mileti chhim thlang lam Km. 59.2 vela hla, Mediterenian Sea hmar thlang lam Aegean Sea thliarkara awm hi
Rom Sorkarin an mi duh loh zawng hnawhbo/tantir nana an hman \hin a ni a; Eusebius-a chuan Johana kha Rom
Lalber Domitian-a khan AD 95-ah Patmos thliarkarah a hnawt bo a, thla 18 hnuah Nerva chu Lalber a lo nih khan
chhuah leh niin a sawi. Patmos-ah hian thupuan pûk a awm a, chu chu Johanan inlarna a hmuhna hmun a ni (Thup.
1:9).

NUMBAR

             Thupuan bu hian Numbar vawi 177 lai a hmang a, awmze thuk tak a neihtir. A ki pui berte chu 7, 10, 12, 24, 42,
666, 1000, 1260, 12000, 144000 te hi an ni. Number pathum chu thlarau khawvel entirna a ni a; 4 chu lei lam; 6 chu
mihring number; 7 chu Pathian numbar leh famkim sawina; 3½ chu famkim lo entirna. Kum 3½ te, thla 42 te, ni 1260
te hi a rei lam thuhmun, awmze thuhmun neia hman \hin a ni.

ENTIRNA
             Ramsa, ran, mihring, sava te pawh entirna neia hman a ni a. Sakeibaknei chu chakna; Sakei - nurawng; savawm -
rûk rûk; Kel - Sual (evil); Beram - inthawina; Bawngpa/Bawng la - Chhelna; Mupui - thlarau lama thûk; mihring hmel -
finna.
             Rawng pawh awmzia an neitir a. A var - hnehna; A sen - indona; A dum - \am; a dâng - thihna; a hring - nunna; A
senduk - lalna.

             Pathian thilsiam dangte pawh awmzia an neihtir zel a. Ni thim, thla thisen chang, arsi tla - rorelna rapthlak;
Lirnghing, thlipui, rial, mei, meikhu, Vaivut - chhiatna; khawmual leh tuifinriat - Sakhaw dik lo leh Sorkar dik lo.

SAKAWLH
             Thupuan bu ziah a nih lai vela Rom lal indawt dan te chu:-
     Kaisara Augusta-a (BC 27 - AD14)                    Tiberia Kaisara (BC 14 - 37)
     Caligul-a (AD 37 41)                                            Claudia (AD 41 - 54)
     Nero Kaisara (AD 54 - 68)                                   Galba-a (AD 68 - 69)
     Otho-a (AD 69)                                                     Vitellius-a (AD 69)
     Vespatian-a (AD 69 - 79)                                     Titus Flavius-a (AD 79 - 81)
     Domitian (AD 81 - 96)                                          Nerva (AD 96 - 98
             An zingah hian Nero-a leh Domitian-a te hi an lar hle a, Kristian ten Sakawlh-a an puh ber te pawh an ni. Sakawlh
hi hlau suh; a hote tan lo chuan a hlauhawm lo, Lal Isua leh a zuitute tan chuan hnehsa a ni. (Thup. 17:14).
Sakawlh-a an puh tawh kan hriat te chu:-
1. Goga Magoga (Ezek. 38: 1-3)                           2. Antiochus Epiphanes-a (Dan. 7:8)
3. Gnostic-ho (1 Jn. 2:22)                                     4. Rom lalte leh Sorkar (Thup. 13:1 ff )
5. Asia rama Sorkar leh thuneitute                   6. Caligula leh Simon Magnus-a
7. Pope                                                                   8. John Knox
9. Martin Luther                                                  10. Napoleon Bonaparte
11. Stalin                                                               12. Adolf Hitler
13. Mussolini                                                        14. Communist-ho
15. WCC                                                                16. European Common Market/
17. Euro                                                                       European Economic Community
18. Bible Society                                                   19. Barrack Obama   20. UID

THUPUANA BUNG 13-A LU 7 LEH KI 10, ROM LALTE CHU HENGTE HI AN NI

Sl.No Lu Sarih (10) Ki Sawm (10) An Lal Kum

1 Kaisara Augusta 1 Kaisara Augusta BC 27 - AD14

2 Tiberia Kaisar-a 2 Tiberia Kaisar-a AD 14 - 37

3 Caligul-a 3 Caligul-a AD 37 - 41

4 Claudi-a 4 Klaudi-a AD 41 - 54

5 Nero Kaisar-a 5 Nero Kaisar-a AD 54 - 68

6 Galba-a AD 68 - 69

7 Otho-a AD 69

8 Vitellius-a AD 69

6 Vespatian-a 9 Vespatian-a AD 69 - 79

7 Titus Flavius-a 10 Titus Flavius-a AD 79 - 81

Domitian-a AD 81 - 96

Nerva AD 96 - 98

KUM 1000 ROREL

      A thu hi ngun taka zir chuan Thupuan ziaktuin inlarna a hmuh a\anga kum 3½ a ral hnu emaw-a lo thleng tur a ni
a. Chumi huna rorel turte pawh - Krista thuhretu, Pathian thu avanga lu tante thlarau leh Sakawlh leh a lem chibai
buk duh loh avanga thi-martarte thlarau an ni (Thup. 20:4). Thupuan ziaktu inlarna hmuh ang chu ni ta sela, kum
1000 rorel hi AD 100 vela in\anin kum 1100-ah chuan a tawp daih tawh tur a ni (Ch\). Origen-a (AD 184 - 254) chuan
khawvela kum 1000 rorela, nuamsa taka khawsa tura inngaihna chu tisa rilru hlein a hria a, Krista tâna rinawmte chu
van lawmnaah an lut dawn a ni tih entirna niin a sawi. St. Augustin-a (AD 345 - 430) chuan rorelna hnuhnuing nei
tura Krista lokal leh hma chuan Isua lokal leh \um hnihna hi a awm a ring lo. Isua lokalna erawh chu kohhran leh a
member-te zingah hian eng lai pawhin a thleng reng a ni. Krista ho-a kum 1000 rorel chu Isuaah khan \an a ni tawh a.
Kohhranah hian mithianghlimte chuan ro an rel reng a ni" a ti. (Augustine, The City of God - XX. 6-7).

Tawi tein hetiangin a sawifiah "Kum 1000 rorel chu thlarau lam thila Kristan a mite ro a relna hi a ni" a ti. Rev. Dr.
Lalsawma chuan, "Isua Krista lo pianna leh a lokal lehna inkarah ram ruak ka hmu lo," a ti Presbyterian Kohhran pawn
dan chu, 'Kum 1000 rorel hi niin a thlarau nuna hmasawn nan leh chakpui nan a hman chuan a sual lo ve, an pawm
duh lo a nih pawhin a sualna a awm lo'. "Kum 1000 rorel hi ringtu tihduhdah tuarte thlamuanna leh tisa taka Krista
beiseina a ni" (Tz).

CHHINCHHIAHNA

Ringtuten chhinchhiahna an hman lar ber chu Kraws a ni


1.    Latin Kraws = 

2.    Sangha an hmang lar hle bawk. Grik \awngin sangha chu IKTHUS an ti.

I        =    Iêsous    =    Isua

K      =    Kristos  =    Krista

TH   =    Theos     =    Pathian

'U     =    'Uios      =    Fapa

S       =    Soteria  =    Chhandamtu

      Tichuan, Sangha chu 'Isua Krista Pathian Fapa Chhandamtu' tihna a lo ni reng a. Sangha lem an hmuh chuan
ringtute chuan thil awmzia an hre thiam mai \hin.

THUPUAN BU TLANGPUI

Hei hi rilrua hriain Thupuan hi chhiar teh


1.    Thuhmahruai (1:1-20)
2.    Kohhran pasarih te hnena lehkhathawn (2:1-3:21)
3.    Vanram Lal \hutthleng pindan chhunga thil hmuhte (4:1-5:14))
4.    Chhinchhiahna 7, Tawtawrawt 7, Berhbu 7 (6:1-16:20)
5.    Thu inthuah : Kohhran chungchang leh Indona (&:1-17; 10:1-11; 13; 12:1-14:20)
6.    Krista dodaltu leh Pathian khawpui (17:1 - 22:5)

7.    Tlipna (22:6-21)

VANDUAINA HI

Khuanu hian vanduai tur reng a siam hi a nei bik emaw tih mai tur hian kan duh loh leh rinphak loh thleng thleng
hian kan chung ah thil engkim hi a thleng vek thei tih hi kan thil tawn atang hian ka hre thiam uarh uarh mai. Rilru hi
a na ngawih ngawih chunga thlir bak tih theih kan va nei tlem tak em. He tiang tur tih hria ila chu a tet lai khan mi
dang enkawl turin lo pe ta ila, orphanage home-ah dah chi a ni mang si lo, rilru hrehawm reng reng hian min siam
dawn tih kan hre si lo. Kha pa kha, ka mi h.. lutuk tak kha ka va han ten em! ka haw hluah hluah... Muhil thei loin min
siam a, ka thang harh a, an thawm ka hre leh thin. Mut kham lo takin ka tho a, mit thip urh chungin hmanhmawh
baklengin Office lam a liam thlak a ngai bawk si. Chutah thin tirim tur tawk lekin motorin ka kawng kan tur min dang
reng a, devotion nan ngei tum chuan kawng chu kan kan thei ta hram a.

Kan chungkaw chanchin hi ka sawi ngai lo a, tunah zet zawng he nu vang hian thil a danglam zo ta, a va han pawi tak
em. A nu te pawh min ti hre chhuak fo thin, a mit meng leh chezia a hmel thlengin danglam na an awm lo. Vawi duai
lo min ti zak a, kan buaipui nasat tehreng nen engvanga kan in chhuahsan nge, engnge a chan pawh sawi lo a
tuifinriata lungtum vawm thlak ang hlauh. A chin hriat a va han har tawh tak em. Engpawh chu nise, kan duh dan ang
vek hian thil hi kal ta se, 'hrehawmna' leh 'nawmsakna' inkar zauhzia hi kan hrethiam phak hian ka ring lo. Heivang
hian a lawm kan ringtu hmasa ten Vanram thlen hlan an nghahhleh theih em em thin ni, faisa ring nuamsa taka awm
der der kha an chak ber a ni fo. Duh aiin kan peng thu hret, hmangaih leh duat takin kan enkawl a, kan theih ang
tawk tawkin kan enkawl a, mahse a tawpna chu ho tak a ni, ho tak. Nula leh tlangval te u, hmangaihna hi eng angin
nge in ngaih? Kar hnih chhung lek hian hmangaihna hi a pian theih in ring em? Kei chuan a theih hian ka ngai lo,
mahse he nu ka hmuh hi chuan ka rilru ka lam let leh tep tep thin. Hmangaihna hi a lo awm tak tak ngai dawn em ni?
Hmangaihna nge induh tawnna? Mahse Khuanu hian asiam hmaih phal chuan ka ring si lo.
Kan nau i chu pawn chhuah phal loin room ah kan khung a, ka va han lainat reuh tak em! mahse atana thatna tur a
nih dâwn phawt chuan kan ti zel ang, a nu ang mai mai a, fa nei a, ngaihsak tu awm lo leh an unau ang a fahrah an
awm leh hi kei chuan ka ngai ngam lo, ka phal bawk hek lo. A unau dang te pawh hmun hrang hrangah miin an
enkawl a, a unaupa pakhat chu March, 2012 khan boral san a, rilru a hrehawm duh khawp mai. Kan nau-i thianpa lah
hi en reng reng pawh hian la upa lo tak, zing atho a chapal a bun a, a hman der an tih ang lek a ni. Ni leng lengin an
inawmchilh a! Midang mitmei reng an ngaihtuah lo, tunlai thalai zingah hetiang hi an va han tam tak em. Kan thalai
te kan inenfiah hret chu angaiin ka hria, inkuah, infawh, Sex hman leh inlenchilh a hun tam zawk hman dun hi a mi
tunlai a HMANGAIHNA an tih chu, a ni thei lo. In duh derna ni zawk mah hian ka ngai thin.

A nula rim leh kawm kan phal loh vang maia zan lam thleng thleng a min ti buai a, muhil theilo khawp a min siam tu
kha... Zawhte hur kha ka va haw tak em...

at November 01, 2012

THLARAUA HAUSA BILLY GRAHAM

HomeMizo ThawnthuTHLARAUA HAUSA BILLY GRAHAM

THLARAUA HAUSA BILLY GRAHAM


ToMZ February 24, 2018

~ Thang Khuma T-a


Rinawm taka Lalpa hnung zuitu Rev Dr Billy Graham chuan a nun leh a hun pum Pathian hnena a hlan
hnuah kum 60 chuang taima takin rawng a bawl a, a thusawi ngaithlatu mi maktaduai 3 chuang kristianah
an inlet.

"Protestant Pope" ti hiala hming lêm an vuahsak hian nilaini, February 21, 2018-ah rawng a bawlsak țhin a
Lalpa hnenah chatuana chawl turin khawvel a chhuahsan.

A thupuangtu chuan a chenna Montreat, North Carolina, USA-ah a thi tih a puang a, khawvela media lian
ber berin headline-ah hmang nghalin kar lovah a thihna hian khawvel a deng chhuak.

MI TIN TA TUR CHANCHINȚHA

Thuhriltu ropui hi a inpekna sang tak leh a inhlanna thuk em em avangin Pathianin a hmang hle. Ram hrang 80
chuangah a feh chhuak a, ram 185-in a thusawi an hria a, mipui maktaduai 210-in an ngaithla niin an chhut. Khawvel
puma kristianna tidarha tinungtu a ni a, maktaduai 100 chuangin radio leh television kal tlangin amah leh a pawlte
rawngbawlna an ngaithlain an en bawka ngaih a ni.

US president 33-na Harry Truman kha US president zinga Graham-a malsawmna leh țawngțaisakna dawng hmasa ber
a ni a, kum 1945-1953 chhung White House a luah.

Truman-a hnua US president zawng zawngin lalţhutthleng an luah ruala an beisei țhin chu Graham-a malsawmna leh
țawngțaisak a ni zui vek mai. Pathian mi hian US ram a dam theih nan president lakluhna inkhawm ropuiah
țawngțaina hun a hman ziah bakah, Lyndon Johnson, George W Bush leh Bill Clinton bakah president eng emaw zat
thlarau nuna an harh theih nan thurawn pein a titipui nghe nghe.

"A Prophet with Honor: The Billy Graham Story." tih lehkhabu ziaktu, Rice University-a thawk țhin historian William
Martin chuan : "A hun laiin ani anga sakhuana kawnga hruaitu tling leh rawngbawlnaa hlawhtling an awm kher lo
vang. Pope zinga pahnih khat emaw mi dang pahnih khat emaw chu amah hnaih ve deuh an awm maithei," a ti.

Graham hian vawi sang eng emaw zat Pathian tana inhlanna hun a buatsaih. Mi zawng zawng, mi ngo leh mi dum,
rethei leh hausa, mi sual leh mi fel tan Lal Isua chu anmahni chhandamtua pawm turin a sawm țhin a ni.

HMINGHLIAU LOVA RINAWM


Graham hian zau zawka rawng a bawl theih nan pawl (ministry) a din a, hemi kal tlang hian
chanchințha puan darh hna a thawk. Khawvel hmasawnna leh changkanna mil zelin ke a
pen a, hmanrua atan thuthawnna (telegram) ațangin telephone ațangin satellite, internet
thlengin mi dangte hnena Isua chanchin hrilha an thlarau nun chhandam nan a hmang.

Thuhriltu dangten vantlang ngaiha hmingchhiatna an neih laiin Graham erawh hun rei tak
rawng a bawl chhungin hminghliauna a nei lo niin Martin chuan a sawi. Pathian ram a zau
nan politic thilah âwka a nei fo va, țhenkhat chuan politic-a inrawlh lutuk tiin an sawisel țhin
niin an tar lang ve bawk.

November 7, 1918 khan Charlotte, North Carolina-ah a piang. Kum 16 mi a nihin a piangthar
a, thuhrila zin kual țhin Mordecai Ham-a thusawi a ngaihthlak ațangin 1934 khan Pathian
hnenah a nun a hlan.

Pathian thu zirin 1940 khan Florida Bible Institute ațangin a graduate a, tunah chuan a zirna
hi Trinity College an ti tawh. He mi kum hian Florida-ah hian Southern Baptist kohhran
chuan rawngbawltu (minister) atan an nemnghet.

Sipai zingah pastor hnathawka rawngbawltu (chaplain) nih tum mah se, a rilru thlakin lehkha zirna pangngai a
chhunzawm zawk a, 1943 khan anthropology subject hmangin bachelor degree a neih belh leh.

A zirpui Ruth McCue Bell nen intawngin 1943-ah an innei a, fa panga - Virginia Leftwich,
Anne Morrow, Ruth Bell, William Franklin III leh Nelson Edman an nei.

"God's Ambassador" ti hiala an sawi țhin Graham hian kohhran bik a nei lo va, a nu leh a
pate erawh chu conservative Associate Reformed Presbyterian Church member an ni. 1944
ațangin chhandamna rawngbawl hna a luchilh țan a, Youth for Christ Campus Life ministry
kaltlangin thu a hril.

RAM LEH HNAM TAN LAL ISUA

Kum nga hnuah Los Angeles-ah mipui punkhawmna tur siam chawpin rawng a bawl a, thuhriltu a nih
angin heta țang hian hriat a hlawh nasa hle. A tirah kar thum awh tura an ruahman chu mamawhtu mipui
an tam em avangin an pawt sei a, kar sarih chhung an bei.

A rawngbawlna chhimtu zingah hian radio disc jockey, mi sual pawla mi leh Olympics hmachhawntu
infiammite an tel a ni.

1950-ah Billy Graham Evangelistic Association a din a, crusade a nei zui zel. A rawngbawlnaah kohhran
thliar lovin mi inpe za rual zet an awm țhin a, heng mite hi amah zuia pen chhuakte chauh ni lovin liberal
Protestant leh Catholic huang chhunga mi eng emaw zat an awm.

Graham hian a thusawiah ram leh hnam a vei tel hle a, hetih lai hi communist (eng sakhua mah awm phal
lohna) sorkar hnuaia awm Russia leh US an inep lai hun a ni. Graham chuan 'Pathian nei lo ram laka nghet
taka ding tlat turin American mipuite a fuih a, American an nih avanga mi chapo leh intiveite a sawisel nasa
hle bawk.'

"American ho hi Pathianin min thlang niin kan inhria a, mi dang aiin Pathianin min hmangaih bik niin kan
inhre bawk a, Pathian pawhin malsawmnain min vur nasa hle. Ka sawi duh chu Russian ho anga kan awm a
nih chuan Pathian hian min hmangaih bikna chhan tur a awm lo," a ti.
HomeMizo ThawnthuTHLARAUA HAUSA BILLY GRAHAM

THLARAUA HAUSA BILLY GRAHAM


ToMZ February 24, 2018

~ Thang Khuma T-a


Rinawm taka Lalpa hnung zuitu Rev Dr Billy Graham chuan a nun leh a hun pum Pathian hnena a hlan
hnuah kum 60 chuang taima takin rawng a bawl a, a thusawi ngaithlatu mi maktaduai 3 chuang kristianah
an inlet.

"Protestant Pope" ti hiala hming lêm an vuahsak hian nilaini, February 21, 2018-ah rawng a bawlsak țhin a
Lalpa hnenah chatuana chawl turin khawvel a chhuahsan.

A thupuangtu chuan a chenna Montreat, North Carolina, USA-ah a thi tih a puang a, khawvela media lian
ber berin headline-ah hmang nghalin kar lovah a thihna hian khawvel a deng chhuak.

MI TIN TA TUR CHANCHINȚHA

Thuhriltu ropui hi a inpekna sang tak leh a inhlanna thuk em em avangin Pathianin a hmang hle. Ram
hrang 80 chuangah a feh chhuak a, ram 185-in a thusawi an hria a, mipui maktaduai 210-in an ngaithla niin
an chhut. Khawvel puma kristianna tidarha tinungtu a ni a, maktaduai 100 chuangin radio leh television kal
tlangin amah leh a pawlte rawngbawlna an ngaithlain an en bawka ngaih a ni.

US president 33-na Harry Truman kha US president zinga Graham-a malsawmna leh țawngțaisakna dawng
hmasa ber a ni a, kum 1945-1953 chhung White House a luah.

Truman-a hnua US president zawng zawngin lalţhutthleng an luah ruala an beisei țhin chu Graham-a
malsawmna leh țawngțaisak a ni zui vek mai. Pathian mi hian US ram a dam theih nan president lakluhna
inkhawm ropuiah țawngțaina hun a hman ziah bakah, Lyndon Johnson, George W Bush leh Bill Clinton
bakah president eng emaw zat thlarau nuna an harh theih nan thurawn pein a titipui nghe nghe.

"A Prophet with Honor: The Billy Graham Story." tih lehkhabu ziaktu, Rice University-a thawk țhin
historian William Martin chuan : "A hun laiin ani anga sakhuana kawnga hruaitu tling leh rawngbawlnaa
hlawhtling an awm kher lo vang. Pope zinga pahnih khat emaw mi dang pahnih khat emaw chu amah hnaih
ve deuh an awm maithei," a ti.

Graham hian vawi sang eng emaw zat Pathian tana inhlanna hun a buatsaih. Mi zawng zawng, mi ngo leh
mi dum, rethei leh hausa, mi sual leh mi fel tan Lal Isua chu anmahni chhandamtua pawm turin a sawm
țhin a ni.

HMINGHLIAU LOVA RINAWM


Graham hian zau zawka rawng a bawl theih nan pawl (ministry) a din a, hemi kal tlang hian chanchințha
puan darh hna a thawk. Khawvel hmasawnna leh changkanna mil zelin ke a pen a, hmanrua atan
thuthawnna (telegram) ațangin telephone ațangin satellite, internet thlengin mi dangte hnena Isua
chanchin hrilha an thlarau nun chhandam nan a hmang.

Thuhriltu dangten vantlang ngaiha hmingchhiatna an neih laiin Graham erawh hun rei tak rawng a bawl
chhungin hminghliauna a nei lo niin Martin chuan a sawi. Pathian ram a zau nan politic thilah âwka a nei fo
va, țhenkhat chuan politic-a inrawlh lutuk tiin an sawisel țhin niin an tar lang ve bawk.

November 7, 1918 khan Charlotte, North Carolina-ah a piang. Kum 16 mi a nihin a piangthar a, thuhrila zin
kual țhin Mordecai Ham-a thusawi a ngaihthlak ațangin 1934 khan Pathian hnenah a nun a hlan.

Pathian thu zirin 1940 khan Florida Bible Institute ațangin a graduate a, tunah chuan a zirna hi Trinity
College an ti tawh. He mi kum hian Florida-ah hian Southern Baptist kohhran chuan rawngbawltu
(minister) atan an nemnghet. Sipai zingah pastor hnathawka rawngbawltu (chaplain) nih tum mah se, a
rilru thlakin lehkha zirna pangngai a chhunzawm zawk a, 1943 khan anthropology subject hmangin
bachelor degree a neih belh leh.

A zirpui Ruth McCue Bell nen intawngin 1943-ah an innei a, fa panga - Virginia Leftwich, Anne Morrow,
Ruth Bell, William Franklin III leh Nelson Edman an nei.

"God's Ambassador" ti hiala an sawi țhin Graham hian kohhran bik a nei lo va, a nu leh a pate erawh chu
conservative Associate Reformed Presbyterian Church member an ni. 1944 ațangin chhandamna
rawngbawl hna a luchilh țan a, Youth for Christ Campus Life ministry kaltlangin thu a hril.

RAM LEH HNAM TAN LAL ISUA

Kum nga hnuah Los Angeles-ah mipui punkhawmna tur siam chawpin rawng a bawl a, thuhriltu a nih
angin heta țang hian hriat a hlawh nasa hle. A tirah kar thum awh tura an ruahman chu mamawhtu mipui
an tam em avangin an pawt sei a, kar sarih chhung an bei.

A rawngbawlna chhimtu zingah hian radio disc jockey, mi sual pawla mi leh Olympics hmachhawntu
infiammite an tel a ni.

1950-ah Billy Graham Evangelistic Association a din a, crusade a nei zui zel. A rawngbawlnaah kohhran
thliar lovin mi inpe za rual zet an awm țhin a, heng mite hi amah zuia pen chhuakte chauh ni lovin liberal
Protestant leh Catholic huang chhunga mi eng emaw zat an awm.

Graham hian a thusawiah ram leh hnam a vei tel hle a, hetih lai hi communist (eng sakhua mah awm phal
lohna) sorkar hnuaia awm Russia leh US an inep lai hun a ni. Graham chuan 'Pathian nei lo ram laka nghet
taka ding tlat turin American mipuite a fuih a, American an nih avanga mi chapo leh intiveite a sawisel nasa
hle bawk.'

"American ho hi Pathianin min thlang niin kan inhria a, mi dang aiin Pathianin min hmangaih bik niin kan
inhre bawk a, Pathian pawhin malsawmnain min vur nasa hle. Ka sawi duh chu Russian ho anga kan awm a
nih chuan Pathian hian min hmangaih bikna chhan tur a awm lo," a ti.

INPEKNA KIMAH LAWM A KIM ȚHIN

US mai duhtawk lovin 1954 khan a vawi khat nan ram pawnah rawngbawl turin a feh chhuak a, London-ah
crusade nei turin ruahmanna an siam. Hetih lai hian British ho zingah kristianna a tlahniam tawh hle a, US-
a mihring awm 50% vel mumal taka biak ina inkhawm țhin an nih laiin British ho erawh chu 10% vel chauh
mumal taka inkhawm țhin an ni ve thung.

Thil huphurhawm tak a ni a, British chanchinbu mi ho lah chuan hmelma ang maiin an lo en a, UK MP
pakhat phei chuan an rama luh phalsak lo tawp turin sorkar a nawr bawk.

Mahse, Pathian hnathawh a lang a, mi 12,000 țhut theihna Harringay Arena-ah thla thum chhung ngawt
zan tinin Graham-a thuhril ngaithla mipui an khat ziah. Crusade kharna phei chu Wembley Stadium-ah an
buatsaih hial a, mipui 1,20,000-in Graham-a thusawi an ngaithla a, a hlawhtling tak zet.

Mipui hmaah : "A theih ang tih kan ring tlat a, kan rawngbawlna hian kawng engkimah kan rin phak bak
piah lam a thleng. Pathian thlarauin Great Britain a tuam chhuak a, hetiang tak hi kum zabi liam taah a
thleng lo pawh a ni maithei," a ti.

Khawvel huapin a hming a thang nasa tial tial a, New York ațangin Nigeria-ah, Korea thlengin rawng a bawl
a, mipui maktaduai telin amah an pan.

LALPA'N AMAH ZUITU A CHAWIMAWI

1957 khan New York khawpuiah kar 16 chhung rawngbawlna a nei a, hetah hian mi hangten an chanvo dik
tak an hmuh theihna tura beitu Martin Luther King pawh telin chanvo pek a ni nghe nghe. Graham hi
Pathian thu ațanga chi inthliarna na taka dotu a ni a, New York-a a rawngbawlna hi mi maktaduai 2
chuangin a hmunah an chhim a ni.

1966 khan Britain-ah rawngbawlna a nei leh a, hemi țum hi chuan lal ang deuhthawin an lo dawngsawng ve
thung. He rawngbawlnaah hian hetih laia zaithiam lar em em leh filmstar ni bawk Cliff Richard a piangthar
a, mipui hmaah Pathian tan a nun a hlan a, a hmang zui dawn tih a puang.

June 2005 khan New York-ah harh tharna inkhawm buatsaih lehin, kum 86 mi a ni tawh a, mipui
pungkhawm hmaa rawngbawlna a neih hnuhnun ber a ni. He mi ţum hian a thusawi ngaithlain mipui
2,30,000 an kalkhawm a ni.

2005 tho khan CNN programme lar tak buatsaihtu Larry King chuan a kawm a, a thih hunah engtin nge
mipuiin a chanchin sawi se a duh ber tih a zawt.

Graham chuan : "Ka chanchin hi mi pakhat chiahin mawi takin sawi se ka duh a, chu mi chu Pathian a ni. 'I
thawk ropui a, i tițha e, chhiahhlawh rinawm i ni,' tiin min sawi se ka duh," a ti.

Graham hian 2007 khan a nupui duh tak Ruth a sûn a, atana a hlutzia King-an a kawm țumin a sawi tel a :
"Tu pawh ka nupui ni dawn se ani anga min țanpui nasa leh kan pawl rawngbawlnaa țangkai hi mi dang an
awm ka ring lo," a ti.

Graham hian a thih hmain a rawngbawlna chhunzawm zel turin a fapa Franklin Graham-a kutah mawhphurhna
a hlan fel a, ani hian Billy Graham Evangelistic Association a enkawl zui zel a ni.

Rinna avang chauha Thiamchanna


May 14, 2013

He thu ropui tak, 1517 AD atanga Protestant hovin an uar tak em em, tun thlenga kan la hril avang hian mi tam tak
chu an buai ta. Chanchintha laimu a nih tlat si avang hian hriat sual fo pawh a mawh lo ve. Lehlam kan uar lutuk laiin
a lehlam hlamchhiah a awl fo mai. Thiltih uar luata Khawngaihna awmzia man fuh loh a awm theih laiin,
khawngaihna uar tum luatah Pathian khawngaihna dik tak kan thelh fo bawk a ni.

            Rinna avanga thiamchanna awmzia kan hriat chian theih nan he thurin tlakna leilung pawimawh zual pahnih
kan belhchian tura han thur chhuah duh ka nei. Siamthat Kohhran (Reformed/Protestant) leh Roman Catholic
danglamna, leh 1990 chho vela USA-a Lordship Controversy an tih chungchang hi a ni.

Rinna avanga Thiamchanna: Catholic Kohhran zirtir dan

            Kristian inpumkhatna hi a pawimawh em avang hian mi tam tak chuan Catholic Kohhran nena Protestant
danglamna pawh hi kan hre tam lo viau awm e. Mari biak, Pope thuneihna, Pathianni apianga Mass (Lalpa Zanriah
Sakramen) neih, in thiam chuan zu in pawh phal, etc. vel hre pawl chu kan awm mai thei. Protestant an lo hran takna
chhan bulpui ber pakhat chu he  thurin ‘Rinna avang chauha Khawngaihnaa thiamchanna’ hi a ni. Catholic Kohhran
khan he thu hi pawm thei ngat se chuan Martin Luthera meuh pawh khan Kohhran inrelbawlna leh thil dangah chuan
Pope thuhnuaia intukluh kha a duh hle a ni awm e.[1] Catholic kohhran thiltih dan tha lo tak tak te pawh kha he thu
pawm loh vangah hian a ngai hmiah mai.

            ‘Isua Krista ring theuh theuh a danglam chuang lo,’ tih hi kan sawi dan a ni fo. A dikna chin pawh a awm.
Mahse, kan rin dan a inan loh chuan, kan hmuh dan leh chet chhuah dan a dang dawn chu a ni mai a. Tin, kan
Chanchintha hril a danglam bawk ang. Chuvangin Catholic kohhran nen hian kan thil thluk dan a danglam viau reng a
ni.

            Kum 1545-63 chhunga Catholic Inkhawmpui lian Council of Trent-ah khan ‘Rinna avanga khawngaihnaa
thiamchanna’ thu hi an hnawl chiang hle a. Canon 9 chuan; “Mi tupawhin misual chu a rinna avang chauha
thiamchang, thiamchantirtu khawngaihnaah hian thildang engmah telh ngai lo, a thiltiha innghat miah lo,   tih thu a
sawi a nih chuan, anchhedawngin awm rawh se,” a ti hmiah mai a ni.[2]
            Council of Trent hian rinna avanga thiamchanna thu hi hnawl hlawm tawp lovin pawm dan a nei tho va. “Krista
Isuaa tlanna awm avang chuan, a khawngaihnain misualte chu thiam chantirin an awm,” tih Rom 3:24 behchhanin an
puang chhuak a ni. Amaherawhchu, Rom 11:6 “Khawngaihna avang a nih chuan thiltih avang a ni tawh lo vang; chuti
a nih loh chuan khawngaihna hi khawngaihna a ni tawh lo vang,” tih hi an thleng pha lovin a lang. Pathianin misual
thiam a chantirnaah hian mi sual thiltih an telh ve tlat a, khawngaihna chu khawngaihna angin an pawm lo, tih theih
a ni. Catholic-in thiamchantirna an zirtir dan han zir chiang ila:

1.      Thiamchanna chu mihringa innghat; khawngaihna ni vek lo

Catholic kohhran chuan thiamchanna chu misual mi fela siamna kawng ni maiah an ngai. Chumi awmzia chu,
Pathianin misual thiam a chantir danah chuan Krista tlanna avanga mi fela puan ni lovin, khawngaihna avanga a fel
telh telhna kawng inher chho zel kha a ni ta a. Thiamchannaah chuan tihthianghlimna a inphum tlat a, chu
thiamchanna chu “sual ngaihdamna chauh ni lovin, felna nei lovin ama duhthu ngeia khawngaihna leh thilpek
pawma, a chhunglam nun tihthianghlim leh tihthar a lo nih zelna hi,” a lo ni ta. Chuvang chuan thiamchanna chu nun
pum thil chauh ni lovin, thih hnu khawvel pawh a tel ta zel a, sual zawng zawng tlen fai nan purgatory (thih hnua sual
kan faina) pawh tel hial:

Tu pawhin, khawngaihna avanga thiamchanna kan chan tawh chuan kan thiam lohna zawng zawng dah bo vek a ni a,
chatuan hremna chang tura kan bat zawng zawng thai reh a ni a, kan dam chhung leh kan thih hnuah pawh vanram
kawngkaa kan luh hmain purgatory-ah kan inthen fai a ngai lo, tih thu a sawi chuan, anchhedawngin awm rawh se.[3]

He zirtirna atang hi chuan a tawp thlengin ringtu chu rinawm takin a awm ang tih theihna kan nei lo va, chatuana
bo hlen pawh an awm ngei ang. Ringtu a lo sual chuan ‘penance’ sakramen (sual ngaihdam nana tih tur) avangin
ngaihdamna a chang thei leh dawn a ni. Thiltih chu thiamchanna vawn him nan tul a, sual palh pawhin sakhaw serh
leh sang hmangin ngaihdamna a chan theih a ni.

2.      Rinna leh Thiltih tang kawp: Rinna chauh ni lo.

Rinna pawimawhzia an sawi mek laiin, mi sualin thiam a chan theih nana hmanrua chu rinna ni lovin baptisma
sakramen a ni. Chutiang zelin, “Mi tupawhin, felna kan chan chu thil tha tiha humhim leh tihpun zel ni lovin, thil tha
tih chu kan chan tawh thiamchanna rah leh chhinchhiahna chauh, a pun leh zelna chhan ni lo, anga a sawi chuan,
anchhedawngin awm rawh se,”[4] a ti. Thil tha tih chu thiamchanna neih, vawn him leh tih pun nan a tul a ni. Thiltih
hi rinnaa telh a nih loh chuan, thiamchanna chuan a tum a hlen thei dawn  lo a ni. Catholic zirtirnaah chuan
khawngaihna meuh pawh hi thiltih kal tlanga pek a ni zel: “Mi tupawhin, sakramente kal tlang ni lovin, Pathian
thutiam rinna hi Pathian khawngaihna dawnna tur atan a tawk a ni tih a sawi chuan, anchhedawngin awm rawh
se,”[5] an ti mai a ni.

3.      Mihringa khawngaihna hnathawh: ringtu-a Krista felna bel ni lo

Thiamchantirna leh tihthianghlimna kan pawlhsawp chuan mi sualin thiam a lo chan tak chhan bul chu Krista
felna famkim ni lovin, famkim lo mi sual felnaah a innghat dawn a ni. Trent inkhawmpui khan hei hi a zep lo hle: “Mi
tupawhin, mihring chu Krista felna amaha bel a nih vang emaw, sual ngaihdamna avang emaw chauh, Thlarau
Thianghlimin khawngaihna leh hmangaihna an thinlunga a leih luh leh anmahnia tiak ta vang ni lovin; thiam chantir
kan nihna chhan chu Pathian duhsakna vang chauh anga a sawi a nih chuan- anchhedawngin awm rawh se.”[6]

      Pathian khawngaihna chu baptisma sakramen hmangin mihring thinlunga kui tiahin a awm a, chu chuan
mihring chu mifel Pathian pawmtlakin a siam ta a ni. Pathian khawngaihna a lo dawn chuan mihringah zung a kai a,
ama felna a lo ni ta hial a. Mihring chuan a chhandamna chu a thawk chhuak ta a - tihthianghlimna leh purgatory
hmangin Pathian hmaah pawmtlak atan a chher ta a ni. Hei hi a ni Catholic pawm dan chu.

Catholic leh Protestant Danglamna lai tak chu engnge ni?


He thu hi kum 450 vel kal taah kha chuan Kristian chhungkuaa thu ‘hot’ ber a ni hial a. Keini ho erawh chuan
kan pawm thui viau tawh hial ang. Mahse Protestant zirtirna, kan kohhranin kan lo chhawm chhoh reng hi kan hriat
chian a tha awm e-

1. Thiamchantirnaah chuan Kristian chu mifela siam ni lovin mifela puan a ni. Ama nihphung siam danglam
aiin ama dinhmun tihdanglam a kawk zawk.

2.      Pathianin pawn lam atanga mi thiam changa a puan, leh Thlarau Thianghlimin chhung lama a tihnunna leh
tihthianghlimna hi chiang taka sawi hran a ni. Amaherawhchu, Pathian khawngaihna hnathawh chhandamna
changtua awm ve ve, lak hran chi a ni lo thung.

3.      Ringtu felna chu ama pawn lama awm Krista felna a ni, chu Krista felna chu ama tan puh leh bel a ni ta. Amaha awm
leh amaha hmuh a ni lo va, ama neih a ni lo.

4.      Rinna chu Pathianin thiamchantirna hmanrua atana a pek a ni a, Krista felna chauh chu thiamchantirna innghahna,
thiamchanna awm theihna awm chhun a ni.

Catholic Kohhran chuan ‘felna bel’ (imputation) thiamchantirna chu an pawm thei lo. Mi fel lo fel anga pawm
chu Pathianin a ti thei lovang, an ti tlat.  Fela min puan dawn chuan keini pawh kan fel tur a ni.    He thu hi kan rin mai
aiin a lawk a. Chanchintha awmzia kan pawm dan a hril pha daih. RC Sproula chuan, “Biblea kan hmuh Chanchintha
hi ‘felna bel’ thuah hian a tlu emaw a ding emaw a ni ang. Krista felna hi misualin kan inbel a nih ngawt loh chuan
keimahniah khawngaihna kui tiah ni ngawt mah se chhandam kan nihpui thei lovang. Pathian tihnun leh Thlarau
Thianghlim awmpui tawh zawng zawng pawh kan la sual fo si a,”[7] tiin ‘felna bel’ pawimawhna a sawi. Sakrament te
chu hlu eng ang mah se, heng thil kaltlang hian Pathian dikna leh thianghlimna famkim hmaa thiam channa khawp
felna chu kan nei thei ngai lovang. Keimahni felna aia ropui leh tha zawk felna kan mamawh a ni. Hei vang tak hian a
ni Martin Luthera leh Reformerte chuan thiam kan channa ‘felna’ chu keimahnia pawna awm ‘felna’- iustitia extra
nos[8], Pathianin Krista ‘felna’ keimahnia min belsak kha a ni. 

Chu felna chu keimahniaah hmuh tur a awm miah loh laiin, rinna avangin keimahni felna angin Pathianin min
puan sak ta a ni. Tichuan, kan thiamchanna chu eng dangah mah a innghat lova, Krista felnaah chauh chuan a
innghat ta a ni. Fela puan ka nihna felna chu ka pian hma hauha Krista felna kha a ni. A felna chu keima felna a ni mai
lova. Keimaha min belsak tak avangin ka felna a lo ni ve ta chauh a ni. He felna hi ka tana chhiar, ka ta, ka nunpui,
chhandam ka nih chhan lo ni mah se, ka thawh chhuah leh ka hlawh chhuah a ni lo. [9]

Catholic kohhran chuan Krista felna avanga thiam kan channa chu a hnawl chuang lo va. Krista felna chu
mifel kan lo nih theihna atan ‘loh theih loh’ angin a ngai tho a. Mahse a danglamna chu hei hi a ni. Catholic zirtirna
chuan Krista felna chu ringtua bel ni lovin ringtua kui tiah a ni. Kui tiah a lo nih chuan mihring khan a lo pui a, a lo
tang ve a, chu khawngaihna leh thiltih tankawpna chu a thiamchanna innghahna a lo ni ta a ni. Felna bel sak nen
chuan a danglam hle a ni.

He Catholic zirtirnaah hi chuan Pathianin mi fela a puan chu a fel ve reng a. Amaha awm felna avang khan mi
felah a puang ta a ni. Mifel chu mifela puan a ni ta. Pathian khawngaihna kha amahah kui tiahin awm lo se chuan a
mifel a ni thei bik chuang lovang. Kui tiaha awm a, amah pawhin a lo zawm that tak avangin khawngaihna leh thiltih
avang chuan mifel a lo ni ta a ni. Reformers ho erawh chuan Pathianin mi fela a puan hian amaha awm felna leh
thatna vang a ni lova, Krista felna kha a felna atana a chhiar sak vang a ni. Ringtu-ah chuan felna a awm lova, Krista
felna kha bel a ni a. Kha Krista felna chauh kha Pathian hmaa ‘mi fel’ a lo nih theihna chu a ni. Pathian chu a fel a,
misual fela pawmtu a ni bawk- Krista felna vang chauhvin.

Rinna leh Thiltih inzawmna lai tak chu

Kan fimkhur ngaihna lai tak chu hei hi a ni. Pathianin misual, danglam duh chuang lo, sual kham lo reng kha
‘mi fel’ ah a puang em? tih a ni. Ringtu chu mifela siam ni lovin, mifela puan a ni zawk kan tih chung chang hi sawiin,
America Pathian thu thiam John Gerstner chuan he felna thupuan hi an nihna danglam lem lote chungah chuan puan
a ni lo, a ti tlat mai. Pathianin thinlung danglam miah lo chu dinhmun danglamah a dah lo a ni.

He thiamchantirna hian, kan sawi tak angin, misual chu mifel anga puan mai ni mah se, mihring thinlung
tihdanglam hi a hmer tel tlat a.   Pathian khawngaihna kan sawi changa thiamchantirna kan sawi laiin tihthianghlimna
hi a tel zel a ngai ang. A inchhun tlang tawn. Tihthianghlimna leh tihnunna tel lo chuan thiamchantirna a awm lo a
ni. Rinna leh thiamchanna hi thil hrang a ni a, mahse thiam kan channa-ah hian rinna a tel tlat tho ang hi a ni.

Mei leh a khu chu thil hrang daih an ni a, mahse a inzawm tlat. A chhan(cause) leh sawhkhawk (effect)
inzawm tlat hi ‘causal nexus’ an ti thin. Chutiang chiah chuan thiamchanna hian zawmpui thlauhthlak hleih theih lo a
nei. A huam zim zawnga sawi chuan thiamchantirna chu Pathianin mifel anga misual a pawm hi a ni mai a, a zau
zawnga sawi erawh chuan thil dang pawh a fawmkem nual a ni. Chhunglam leh pawnlama danglamna nun hmuh tur
awm lo te pawh chhandam an ni zel ang kan ti ngawt a nih loh chuan hei hi kan hriat thiam a tul a ni.

            Tihnunna (regeneration) chu mihring nihphung (nature) tihdanglamna a ni. Ringtu zawng zawng hi tihnun
tawh an ni. Hei hian thiamchantir tawh zawng zawng hi tihnun tawh an ni tih a kawk nghal. An nihphung tihdanglam
ni mah se famkim erawh chu an la ni lo. Chu tihnunna emaw, tihdanglamna emaw, leh chumi atanga lo zi chhuak
rinna emaw chu thiam an channa innghahna a ni lo. Thiam chang an nihna chhan chu Krista felna chauh a ni. A
awmzia chu, Krista felna chu ringlo emaw, tihnun ve lo-ah emaw chuan bel a ni lo tihna a ni. Gersner-a bawk khan,
“Isua Krista chu Pathianin a thlan tawh thlarau nena pumkhat an nih chiah chuan, an inpumkhatna chu a nghetin a
chak lutuk a, piangthar thlarau chuan a chatuan chhandamna turin Kristaah chuan a innghat ta a, a sual zawng zawng
lak bo sak a ni a, chung lam felna chu a dawng ta a ni. He thil thlengah chiah hian chatuan atan a nunna chuan Krista
chu ringin a thu a awih ta a ni.”[10]

Thiltih leh Thawh-hlawh Danglamna

Rinna leh thiltih inzawmna kan chian theih nan, thil inhnaih tak tak – thiltih, hlawh leh hnathawh danglamna
hi a ni. Mizo Bible pawh hian a rawn hmer kawp vekin a hriat a.Thiltih chu kan rilru leh taksa chet chhuahna zawng
zawng hi a ni mai a. Hna leh hlawh erawh chuan ‘hlawh chhuak tura thiltih’ a kawk bik. Thiltih rau rau a inang lo. Mi
pahnihnin huanah hlo an thlo ve ve a. Pakhat chuan tlai lama Rs. 200/- a hlawh theih nan kha thil kha a ti a ni. Kha pa
thiltihin a tum chu hlawh chhuah a ni a, a thiltih kha a tan hna a ni. Pakhat zawk pawh khan hlo thlawh thiltih kha a ti
ve tho. Hlawh petu kha a pa a ni a, a fa a nihna kha hlawh chhuah a tum lova, kha thiltih khan a hlawh chhuah theih
bawk lo. Hlo a thlawh (thiltih) chhan chu a pa duhzawng a nih vang leh a pa huanah hlo a tam vang a ni. A pa thil chu
ama thil a ni tlat tawh si. Thil tih chu a awm a, hlawh chhuah erawh chu a awm lova, hlawh chhuak tura hna thawh
pawh a awm chuang lo.

Kan hriat fiah theih nan chang lar tak Rom 4:4-6b i han bel chiang teh ang:

LH –  “…hna thawktu hlawh chu khawngaihnaa ruat a ni lo va, bata ruat a ni zawk e.

Amaherawhchu hna thawk lova, Pathian ngaihsak lo, thiam chantirtu ring zawka rinna chu, ama felnaa ruat a ni. Mi,
a thiltih ngaihtuah lova Pathianin fela a ruata chu mal a sawmsak…”

LT –    “Hna thawktu hlawh chu khawngaihna thilpek a ni lo va, bat anga ngaih a ni zawk. Mi

sual thiam chantirtu chu miin a rina, thil tih vang ni lova thiam chantira a awm hian, a

rinna avangin thiam a chang kan ti a ni. Thiltih vang ni lova Pathianin thiam a chantirte nihlawhzia…”

NIV – “ …when a man works, his wages are not credited to him as a gift, but as an obligation. However,
to the man who does not work but trusts God who justifies the wicked, his faith is credited as righteousness. David
says the same thing when he speaks of the blessedness of the man to whom God credits righteousness apart from
works.

Saptawng Bible nena kan khai khin chuan kan sawi duh tak chu a chiang kuar mai awm e. Saptawng Bible 
chuan mihring lam thiltih a rawn sawi reng reng hian ‘work’ a rawn ti zel a. ‘Work’ chuan  ‘thawh-hlawh’ a kawk a, 
‘deed’, ‘action’ (thiltih) nen a dang deuh a ni. Chuvangin Chhandamna chu ‘thawh-hlawh’ ni lo Pathian khawngaihna
liau liau a ni tih a chiang. Amaherawhchu, Mizo Bible duhthawhawmna leh hriat sual awlsamna a lo lang ta. LH-ah
chuan ‘hna,’ vawi 2 leh ‘thiltih’ vawi 1 a rawn lang a, LT-ah phei chuan ‘hna,’ vawi 1 leh ‘thiltih’ vawi 2 a rawn hmang
a. Thiltih hi a hnawl fihlim a ang ta hle mai. A ni hauh si lova. Thiamchanna chu mihring hlawh chhuah a ni lo, tih a
sawina mai a ni. LH-a ‘Pathian ngaihsak lo’ tih phei hi chuan Pathian engah mah ngai lo chung chung pawh chhandam
ni theiin a rawn sawi deuh thaw mai a, a pawi hle. ‘Misual’ tih mai hi a tawk awm e.Tilai changah hian thil 7 chiang
tak tak kan hmu:

1.      Thiamchang chuan ‘hna a thawk’ lo.


2.      Thiamchang chuan a ‘ring,’ /a ‘innghat.’
3.      Thiamchang chuan amaha thil awmah ni lovin, ‘Pathian’ –ah a rinna a nghat.
4.      Thiamchang chuan ‘misual’ a nih a pawm.
5.      Thiamchang chuan ama rinna a ring zo lo.
6.      Thiamchang chuan ama rinna chu ‘ruat sak’ mai a ni tih a hmu thiam.
7.      Thiamchang chuan ama rinna chu a ‘felna’ anga ruat sak mai a nih chauh a hmu.

Chik taka sawi chuan kan rinna hian min chhandam lo, a tih hial theih. Min chhandamtu, kan thiamchanna
chu Krista Isua zawk a ni. Rinna chu engnge a tangkaina? Isua Krista nena kan inzawmna leh kan inpumkhatna a ni.
Chutiang rinna chuan ‘thiltih’ a pe chhuak ngei ngei thung. Isua chu mite an thiltih sual laka chhandamtu a ni si a, an
thiltih sual nena chhandamtu ni lovin. Pathian Fapa nena pumkhat ni tawh leh inzawm tawh nunah chuan a
thiltihtheina leh ropuina a lo luang chhuak thin. Chuvangin a ni Jakoban, “… thiltih te tel lovin rinna pawh chu thi a
ni,” a lo tih ni. Rinna a tling lo.

“Thiltih vang a ni love…”[11] kan tih hian ‘thiltih’ a tel lo kan tihna a ni lova, ‘thiltih-in a hlawh chhuah thil
tha’ vang a ni lo kan tihna a ni. Chuvangin rinna avang chauha khawngaihnaa thiamchanna kan sawi hian ‘thiltih’ sawi
bo chi a ni lovang. Chhandamna chu mihring thiltihin a hlawh chhuah a ni lo va, thiamchannaah chuan ‘thil tha tih’ a
tel zel, kan tihna a ni zawk. He zirtirna man sual deuh ho chuan thiltih ‘tel miah lo’ thiamchanna an hril thin. Keini
chuan thiltih ‘vang ni lo’ thiam channa kan hril mai zawk a ni.

Ti hian sawi teh ang. Kohhran chuan thiltha tihin a hlawh chhuah ni lo thiltih tel chhandamna kan sawi a. Mi
thenkhat chuan thiltha tih tel lo chhandamna an sawi thung. Thiltih tello rinna chu ‘thi’ a ni tih kan hria,
amaherawhchu, thiltha tiha innghat thiamchanna chu ‘dan’ rama kirna a ni thung si. Rinna avang chauha
khawngaihnaa thiam chang kan ni a, thiamchanna thlentu rinna erawh chu amah chauhvin a awm ngai lo a ni.

Isua Krista hi Lal atan ni lo, Chhandamtu atan chauh a pawm theih em?

Kum 20 liam taah khan United States Kristian ho zingah debate nasa tak, ‘the Lordship controversy’ an tih a
awm a[12]. Tawngkam pawh an duh hriam hrak hrak hle. Ram dangah chuan an buaipui ve miah lo a ni awm e. An
thu inchuh chu ‘Isua hi Lal atana pawm lovin Chhandamtu atan chauh a pawm theih em?’ tih a ni. “Chhandamna atan
Isua Krista hi Chhandamtu atana rilrua pawm mai hi a tawk, nun danglam a pawimawh ber lo,” ti pawl awka a lo rin
tak vang a ni.

He zirtirna hian Lal Isua Krista, Lal a nihna leh Chhandamtu a nihna a then hrang a. Kan rama Camping leh
Crusade vela kan la zirtir tlat (TMEF, Lalchhungkua, Thiangzau, etc., tih loh chuan) Chhandamna chang (piang thar)
tura ‘Isua Krista Lal leh Chhandamtu’ atana pawm a tul thu (Lordship Salvation) hi pawm lo an lo awm ta a  ni. Isua
nihna ‘Lalpa’ leh ‘Chhandamtu’ tih chu then hrangin Chhandamna atan chuan Isua Krista hi ‘Chhandamtu’ atana
pawm a tawk a, kan nuna ‘Lal’ atana pawm a tul kher lovah an ngai. Engkim kalsana Kraws pu a zui te, kan nuna
‘Lalpa’ atana pawm te chu a ‘zirtir’ (disciples) ni turin a tul chauh a ni (TMEF-in ‘lei malsawmna dawn nan,’ an tih ang
deuh). Hetah pawh hian ‘ringtu’ leh ‘zirtir’ hi an then hrang leh a.  Chhandamna atana ‘loh theih loh’ a ni lo, tih hi an
zirtirna tlangpui chu a ni. Dan leh Khawngaihna, Rinna leh Thiltih te an then hran dan hi kan kohhran zirtirna nena an
danglamna tak a ni awm e.

He zirtirnaa hmuipuipu pakhat Zane Hodges-a chuan chhandam nihna tura rinna chu Chanchintha thu lo
awihna pangngai mai kha a ni. Mi tupawhin Krista chanchin Pathian Thua inziak ang hi a lo ring a nih chuan
chhandam a ni nghal. Simna te, inhlanna te, nun danglamna te, leh rah chhuah chung changte kan belh chuan
Chanchinthaah thil dang kan belh tihna a ni, a ti hmiah mai. Hodges-a ngaihdan hi chuan miin Isua hi vawi khat a rin
tawh chuan, a nun pum puiah sualin nung chho mah se, chhandam a ni tho vang, tih hi a ni. A phal zau hle mai. [13]

Tlema dam deuh zawkin Charles Ryrie-a chuan simna pawh a rawn pawm ta a. Amaherawhchu, simna chu
“thil tih sual sim ni lovin, Isua Krista kan lo ngaih dan thin thlak danglam” a ni.   Sual kalsan hi chhandam nihna atan
loh theih loh a ni lem lo. Ryrie-a ngaihdan chuan chhandamna chuan mi a tidanglam tur a nih laiin, dam chhunga
‘ringtu tisa mi’ nih hi thil awm thei a ni. Piangthar dik tak nunah erawh chuan thil danglam eng emaw tal chu a lang
ngei ngei ang, tih erawh chu a ring thung.[14]

Heng mithiam pahnihte ngaihdan hi Dallas Theological Seminary dintu Lewis Sperry Chafer-an a hruai hle tih
a hriat. Chafer-a leh dispensationalist rual u zawk C.I. Scofield-a te khan chhandamna chung changah Dan leh
Khawngaihna thliar hran an tum nasat luat vanga lo awm a ni awm e. Anni ho hian chhandam nih leh Isua zuitu nih hi
an thliar hrang a, chhandamnaa thiltih (nun dan tur) uar lutuk chu khawngaihna avang chauha chhandam kan nih zia
hnawlnaah an ngai a ni.

Hriat sual a awm thei ang em le?

            Kan sawi tak ang khan he zirtirna hlimthla hi kan ramah hian theh darh a ni mek a, kohhran mi mi tam takin
kan lo tuipui bawk thin a. Kohhranin kan auh lawm lawm pawhin an ngai pawimawh zo lo fo ta mai. Pathian Thu-ah
hmaih palh leh hriat fuh loh palh an lo nei hlauh em, i han chik teh ang.

Krista nihna hi then hranin a awm em? Zawlnei (zirtirtu), puithiam (tlantu) leh Lal (Lalpa leh Hotupa) nihna hi
a Fapain mihring leh Pathian inkara remna rawngbawlna a thawhna-ah hian Pathianin a pe a ni lawm ni? Bible
thuchah hian heng a nihna zawng zawng pawm a, awih tur hian min zirtir a ni lo maw? Isua ngei khan chhandamna
leh amah zuitu nihna kha, Chhandamtu a nihna leh Lalpa a nihna thliarin, a then hrang em? Isua Krista nihna hi then
hran a, pawm hran chi niin a lang lo.

Simna awmziaah buai loh a tha. Bible zirtirnaah chuan simna leh rinna hi a kal kawp zel a. Simna chu sual
kalsan, rinna chu Isua lam hawi a ni. Charles Ryrie leh Dispensationalist dangte pawhin he inzawmna hi an ngai
pawimawh lo fo. Thenkhat chuan Greek tawngkam metanoia (simna) chu, nichina kan sawi tak ang khan ‘ngaihdan
thlak’ ang lekah an ngai a ni. Hodges-a thung chuan ‘nun thlak’ a ni tih a hre chiang a. Chu chu chhandam nih hma
emaw, hnu emawa lang turah a ngai a, lang miah lova awm theiah a ngai bawk.

Piantharna (regeneration, tihnunna) nihna hmuh fiah loh a awm thei. Pathian Thu-in piantharna a tih chu thi
tawh tihnun lehna a ni a, chu mihring thinlung chu siam tharin nunna nei leh piang thar a lo ni ta. Mi thar a lo nih tak
avangin sual bawiha luh leh chu a duh ngai tawh lova; chu piantharna avang chuan a thinlung takin Pathian hriat
chian leh zual, hmangaih, rawngbawl sak, rin, a thu zawm a lo duh ta a, thu awih taka a hnung zuitu nih chu a lo duh
ta mai a ni. Hodgesa ngaihdan tawmpuitute chuan Rinna hi Pathianin thinlung a siam thar par chhuahna mai a ni tih
hi an hre thiam lo a ni.[15]

Thenkhat chuan Pathian khawngaihna leh sual phalrai hi an hre hrang lo fo thin. Pathian khawngaihna chu
sual en liam mai mai a, sual nena awm kawp thei reng a ni lo. Khawngaihna tak chu Pathian thatna misualte hnen
lama lang; sual thiltihtheihna leh sual hremna atanga chhan chhuaktu hi a ni (Rom 6:14). Khawngaihna chu che na
tak a ni, “Tunlai hunah hian Pathian ngaihsak lohna leh khawel lam thil bansan te, mahni invawng fela, dik taka awma
sakhaw ngaihsak nun te min zirtir a,” (Tita 2:12) tih kan hmu.

Khawngaihna chu mi sualin thuthlukna siam lo dawnsawn a ni mai lo. A khawngaihna avangin Pathian chuan
mi sualte a hip hmasa a (Johana 6:44, 65), simna a pe a (Tirh. 3:26; 5:31; 11:18),   Isua Krista rinna lamah an thinlung a
tivar (Tirh 13:48; 16:14). Ringtu a lang chhuak – sual inhriatna, simna leh rinna- te hi a thinlunga Pathian
khawngaihna hna thawh a ni- “Rinna avanga khawngaihnaa chhandam in ni, chu chu in thawh chhuah a ni lo, Pathian
thilpek a ni,” (Eph. 2:8).

Phalrai zirtirnain a ken tel tlat pakhat chu – Khawngaihna chuan thiam min chantir (min ngaidam) a, kan ni
tin nun dan chu keimahniah a innghat, tih hi a ni. Thiamchanna chu Pathian thilthlawnpek, tihthianghlimna thung
chu keimahni  chan, duha kan neih leh duh lohva kan neih loh maiah an ngai a ni. Mahse, hei hi hria ila. Khawngaihna
avanga rinna kaltlanga thiam chang tawh chu khawngaihna avang bawkin a nun ni tin tihthianghlimin a awm zel a ni.
Chu chu rinna avanga khawngaihnaa chhandam a ni. He Pathian tihthianghlimna hi ringtu nunah pianthar tirhin a lo
lang tan a, thinlung thar leh thu awihna thlarau a pe (Ezekiela 11:19-20; 36:26-27; II Korinth 5:17). Piantharnaah
tihthianghlimnaa bul tan a ni a, tihthianghlimna chu ropuinaah a tawp thung. He ringtu tihthianghlim zelna hi a hring
a hrana Krista kan hmuh a, Amah anga kan awm hunah a tawp dawn a ni (I Johana 3:2; I Korinth 13:12). Tunah rih
chuan ringtu zawng zawng hi tihthianghlimin kan awm mek, Krista anna kawngah kan kal mek a ni (I Korinth 3:18;
Rom 8:29). Nun danglam lo leh sual phuarna nghawngkawl tihchhiatsaka awm lo te hi chuan Krista hriatna tak tak hi
an nei lo (I Johana 3:6).

Ringtu nunah thiltih hi ‘loh theih loh’ a nihzia hnawltute chuan ‘rinna avanga khawngaihnaa chhandam’ tih hi
tidalah midangte chu an puh thin. Heti lai thu hi a pawimawh khawp mai. Thiamchantirna chauh hi Pathian
hnathawhah ngaiin, chhandamnaa Pathian hnathawh dang tihnunna leh tihthianghlimna hi an hmaih palh fo.

Thiamchantirna chu Pathianin misual chu mi fela a puanna a ni. Chu thiamchantirna chu tihnunna   leh
tihthianghlimna nen a danglam a, mahse thil inkawp tlat leh then hran theih loh a ni. Pathiana thiam chang tawh
tihnun loh leh tihthianghlim loh a awm theih loh. Kan thianghlim tak zel avanga chhandam ni ta kan ni tihna   a ni
lova, rinna chuan min chhandam bawk lo. Kan  rinna chu chhandam kan nihna atana Pathian ‘hmanrua’ chauh a ni,
kan chhandamna ‘innghahna’ a ni lo.

Krista felna, Pathianin kan felna atana min pawmsak chauh chu kan chhandamna innghahna chu a ni. Mi fel
lo rinnaah  chuan Krista felna chu Pathianin a belsak a ni si a. Kan nuna tihthianghlim kan nih zel avanga thiamchang
kan ni hauh lo. Krista avang chauhvin Pathianin min pawm a, Krista nen chuan ‘pumkhat’ kan nih tak avangin   ‘Krista-
ah’ chuan mi fel kan lo ni ta chauh a ni. Kan rinna tak leh chak emaw, kan simna nasat vanga chhandam kan ni lo.
Keimahni lam thiltih a awm ngang lo a ni. Hei erwh hi chu hria ila, Reformer-te lo sawi tawh thin angin, rinna avang
chauhvin thiamchanna a awm a; amaherawhchu thiamchantirtu rinna chu amah chauhvin a awm ngai lo. Rinna tak a
awm chuan nunah rah a lo awm ngei ngei. Thiltih chu rinna zung ni lovin, a rah a ni. Catholic Kohhran zirtirna anga
tihthianghlima kan awm zel chuan chhandam kan ni ang tih ni lovin; thiamchanna chu kan rin veleh khan, rah pawh a
chhuah hma khan a awm daih tawh a. Chutiang rinna chuan rah a chhuah ngei ngei thung a ni.

[1] Martin Luther, Table Talk, in Helmut T. Lehman, ed., Luther’s Works, 55 vols. Theodore G. Tappert, trans.,
(Philadelphia: Fortress, 1967), 185.

[2]If anyone says that the sinner is justified by faith alone, meaning that nothing else is required to cooperate in
order to obtain the grace of justification, and that it is not in any way necessary that he be prepared and disposed by
the action of his own will, let him be anathema.
[3] Trent Session 6, Canon 30 : If anyone says that the guilt is remitted to every penitent sinner after the grace of
justification has been received, and that the debt of eternal punishment is so blotted out that there remains no debt
of temporal punishment to be discharged either in this world or in the next in Purgatory, before the entrance of the
kingdom of heaven can be opened –let him be anathema.

[4] Trent Session 6, Canon 24. If anyone says that the righteousness received is not preserved and also not increased
before God by good works, but that those works are merely the fruits and signs of justification obtained, but not a
cause of its increase, let him be anathema.

[5] Council of Trent, sess. 7, Canon 8. If anyone says that by the said sacraments…grace is not conferred through the
work worked but (says) that faith alone in the divine promises is sufficient for the obtaining of grace, let him be
anathema.

[6] Council of Trent, sess. 6. Canon 11. If anyone says that men are justified either by the imputation of the
righteousness of Christ alone, or by the remission of sins alone, to the exclusion of the grace and love that is poured
forth in their hearts by the Holy Spirit and is inherent in them; or even that the grace by which we are justified is only
the favor of God- let him be anathema.

[7] RC Sproul, Faith Alone: The Evangelical Doctrine of Justification (Secunderabad: OM Authentic Books, 2006), 106.

[8] a righteousness outside of or apart from us.

[9] He felna hi iustitia alienum , felna mikhual , (alien righteousness) an ti bawk.

[10] Quoted by Robert R. Reymond, The Trinity Review, May 2001. “when Jesus Christ unites Himself with an elect
soul, that person is so united with Him that his regenerated soul trusts Christ for eternal salvation, his sins’ guilt is
remitted, and divine righteousness received. In this act [!] instantly and forever after, the soul believes and obeys
Jesus Christ.”

[11] Thawh-hlawh a ni love.

[12] He debate hi Evangelical chhungkua-ah a ni ber.

[13] See, Zane Hodges, Gospel Under Siege(1981) and Absolutely Free(1989).

[14] Charles R. Ryrie, Balancing the Christian Life (Chicago: Moody Press, 1979) and So Great Salvation.(Haperden:
Scripture Press Foundation, 1990)

[15]  Tabletalk, May, 1991, published by Ligonier Ministries, Inc., P.O. Box 547500,Orlando, FL 32746.

Pathian ram/Van ram  Zirzau Duhte tan

Pathian ram/Van ram leh sawi dan dangte

Mat. 3:1-2; Tin, chung lai chuan Baptistu Johana chuan, “Sim rawh u! van ram chu a hnai tawh e,” tiin,
Judai thlalerah thu hrilin a lo kal a.

Mk. 1:15 “Hun chu a lo thleng ta a, Pathian ram pawh a lo hnai ta; sim ula Chanchin Tha hi ring rawh u,” a
ti zel a.

Mat. 4:23; Tin, Isuan an inkhawmna inahte zirtirin, Ram Chanchin Tha chu hrilin, mite zinga natna tinreng
leh chak lohna tinreng tidamin, Galili ram zawng zawng a fang vel a.

Luk. 7:18-22; Tin, Johana zirtirte chuan chung thu zawng zawng chu Johana an hrilh a. Tichuan Johanan a
zirtirte pahnih a ko va, Lalpa hnenah chuan a tir a, “Lo kal tura chu i ni nge, mi dang kan la ngai ang?” tiin.
Tin, mite chu a hnenah an lo thlen chuan, “Baptistu Johanan, ‘Lo kal tura chu i ni nge, mi dang kan la ngai
ang?’ tiin i hnenah min tir a ni,” an ti a. Tin, chung lai tak chuan Isuan nate, hripui veite, ramhuai mante tam
tak a tidam a, mitdel tam takte pawh an mit a tivar a. Tin, an hnenah, “Kal leh ta ulang, thil in hmuh leh in
hriat hi Johana va hrilh rawh u; mitdelte an mit a lo var ta, kebaite kein an lo kal ta, pharte an lo thianghlim
ta, bengngawngte pawh an beng a lo var ta, mitthite kaihthawhin an awm ta, pachhiaten Chanchin Tha
hrilh an dawng ta.

I Pet. 1:10-11;      Chuvangin, unaute u, a kohna leh a thlanna che u chu tinghet turin taihmak chhuah
lehzual rawh u; chung chu in tih zawngin engtikah mah in tlu lo vang; chutichuan Isua Krista kan Lalpa
leh Chhandamtu chatuan rama luh theihna chu an pe ngei dawn si che u a.

Luk. 10:20; Nimahsela ramhuaite in thu thuin an awm avang hian lawm suh u; vana in hming ziak a nih
avangin lawm zawk rawh u,” a ti a.

Thup.22:14;Nunna Thing chungah chuan thu an neih theihna tur leh, kawngkaah chuan khuaa an luh
theihna tura insu faite chu an eng a thawl e. Pawnah chuan ui te, dawithiam te, inngaih ching te, tualthat te,
milem bia te, dawt ngaina leh dawt hmang apiangte chu an awm a.

I Kor. 15:50-54; Unau te u, “Tisa leh thisen hian Pathian ram chu a luah thei lo vang a; tawih thei hian
tawih thei lo chu a luah hek lo vang,”tih ka sawi a nih hi. Ngai teh u, thuruk ka hrilh dawn che u hi: Kan zain
kan muhil kher lo vang a, nimahsela kan zain tawtawrawt hnuhnung ber rik hunah chuan rei lo teah, mit
khap kar lovah tihdanglamin kan awm vek tawh ang; tawtawrawt chu a ri dawn si a, chutichuan mitthite chu
tawih thei lova kaihthawhin an awm ang a, keini pawh tihdanglamin kan awm tawh ang. He tawih thei hian
tawih theih lohna a sin tur a ni a, he thi thei pawh hian thih theih lohna a sin bawk tur a ni. Chutichuan he
tawih thei hian tawih theih lohna a sin a, he thi thei hian thih theih lohna a sin hunah, chu mi hun ngeiah
chuan, “Hnehnain thihna a lem zo ta,” tih thu ziak hi a lo thleng ang.

Luk.23:42-43; Tin, “Isu, i ram i thlen hunah mi hre reng ang che,” a ti a. Tin, ani chuan a hnenah, “Tih tak
meuhvin ka hrilh a che, vawiinah hian ka hnenah Paradis-ah i awm ve ang,” a ti a.

I Kor. 15:20-25; Nimahsela Krista chu mitthi zing ata kaihthawhin a awm tak zet a ni, muhilte thawh
hmahruaitu a lo ni ta. Mihring vanga thihna a lo awm avangin, mihring avang vekin mitthi thawhlehna a lo
awm ta bawk a. Adama-ah chuan mi zawng zawng an thi thin ang hian Krista-ah chuan mi zawng zawng
tihnunin an awm bawk ang. Nimahsela mahni hun theuh zelah; Krista chu thawh hmahruaitu a ni a; chu mi
hnua a lo kal lehnaah chuan Krista tate chu. Chu mi hnuah chuan a tawp chu a lo la thleng ang; chu mi
hnuah chuan rorelna zawng zawngte leh, thuneihna leh thiltihtheihna zawng zawngte a tihbo hnuah, Pathian
hnenah, Pa hnen ngeiah chuan ram chu a pe ang; a hmelma zawng zawng a ke hnuaia a dah hma loh
chuan ani chu lalah a awm tur reng a ni si a.  Kol. 1:10-12-14; …chutichuan hnathawh tinrenga lo rahin,
Pathian hriat famkimna kawnga lo sawt deuh deuhvin, hlim taka chhelna leh dawhtheihna tinreng nei tura a
ropuina chakzia ang zela chakna tinrenga lo chakin, Pa, enga mi thianghlimhote ro chu tawm ve tlaka min
rawn siamtu hnenah chuan lawmthu hrilin, kawng tinrenga amah tilungawi turin Lalpa zui tlakin in awm
thei ang. Ani chuan thim thuneihna laka min chhan chhuakin, a Fapa hmangaih taka ramah chuan min
kaitir ta a; amahah chuan kan tlanna kan hmu a ni – kan sualte ngaihdamna chu.

Pathian ram/Van ram chu engtin nge kan luh/Kan chan/ kan hmuh ve ang?

Joh. 3:3; Tin, Isuan a chhang a, a hnenah, “Tih tak meuhvin, tih tak meuhvin ka hrilh a che,mi tupawh an
pian thar loh chuan Pathian ram an hmu thei lo vang,” a ti a.

Mat. 5:20; In felnain lehkhaziaktute leh Pharisaite felna hi a khum loh chuan, van ramah in lut tawp lo
vang tih ka hrilh che u a nih hi.

Joh. 14:1-2; “In thinlung mangang suh se; Pathian in ring e, kei pawh mi ring ve rawh u. Ka Pa inah awmna
tam tak a awm a, a awm loh chuan ka hrilh tawh tur che u a ni; intan hmun siaminka kal dawn hi.
Luk.22:29-30;,..tichuan ka rama ka dawnkana in eia in bar theihna turin, ka Pain ram mi ruatsak
angin ram ka ruatsak che u a ni; tichuan Israel hnam sawm leh hnam hnih rorelsakin lalthutphahah in la
thu ang.

I Thes. 2:10-12; Nangni ringtute chunga thianghlim tak leh fel tak leh demawm lo taka kan awmzia kha min
hriatpuitute in ni, Pathian nen. Ama ram leh ropuinaa ko luttu che u Pathian mi ni tlaka in awm theihna
turin, pain ama fate chunga a tih angin, fuih leh thlamuan leh hriattir che uin, in chung theuhva kan tihzia
kha in hre si a.

Mat. 19:21-24; Isuan a hnenah, “Tha famkima awm i duh chuan, kal la, i neih chu hralh la, pachhiate hnenah
pe rawh, chutichuan vanah ro i nei ang; tin, lo kal la, mi zui ang che,” a ti a. Tlangval erawh chuan chu thu
chu a hriatin lungngai takin a kal bo ta a, sum tam tak nei mi a nih avangin.Tin, Isuan a zirtirte hnenah
chuan, “Tih tak meuhvin ka hrilh a che u, mi hausa tan van rama luh chu harsa tak a ni. Tin, ka hrilh leh a
che u, mi hausa Pathian rama luh aiin sanghawngsei hriau benga luh tlang a awl zawk,” a ti a.

Luk 9:62; Tin, Isuan a hnenah, “Tupawh leilehnaa kut nghata hnung lam en chu, Pathian rama mi ni tlak a
ni lo ve,” a ti a.

Tirh.14:22; “Hrehawm tam tak tuarin Pathian ramah kan lut tur a ni reng a ni,” tiin zirtirhote rilru an
tinghet a, rinnaah chuan awm reng turin an fuih zel a.

I Thes. 1:4-5; chutichuan mi tihduhdahna che u zawng zawngah leh hrehawm in tuarnaahte chuan in
chhelzia leh in rinzia avangin Pathian kohhran pawlte zingah chuan keinin kan chhuang thin che u a ni;
chung chu Pathian rama mi ni tlaka ruat in ni thei dawn tih, Pathian rorel fel tak chhinchhiahna fiah
tak a ni, chu mi ram avanga tuar in nih hi;

Mat. 7:21;” ‘Lalpa, Lalpa’ mi ti nazawng chu van ramah an lut lo vang a; ka Pa vana mi duhzawng titu
erawh chu an lut ang.

Luk. 18:1; Chu mi lai tak chuan zirtirte chu Isua hnenah an lo kal a, “Van ramah tunge ropui ber ang le? An
ti a. Tin, ani chuan naupang te a ko va, an zingah a dintir a, “Tih tak meuhvin ka ti a che u, in lamlet a,
naupang te ang in lo nih loh chuan, van ramah in lut tawp lo vang.

Mat. 5:3;”Rilrua retheite chu an eng a thawl e; van ram an ta a ni si a.

Luk. 6:20; Tin, a dak chhuak a, a zirtirte chu a en a.”Nangni rethei te u, in eng a thawl e; Pathian ram in ta
a ni si a.

Lk. 10:20; Nimahsela ramhuaite in thu thuin an awm avang hian lawm suh u; vana in hming ziak a nih
avangin lawm zawk rawh u,” a ti a.

Luk. 17:20-21;     Tin, Pharisaiten Pathian ram lo thlen hun tur an zawh avangin an hnenah, “Pathian ram
chu hmuh theihin a lo thleng lo ve;  ‘En teh u, heta hi!’ emaw, ‘Sawta saw!’ emaw an ti hek lo vang; ngai
teh u, Pathian ram chu in zingah a awm a ni,” a ti a, a chhang a

Rom. 14:17; Pathian ram chu ei leh in lam thu a ni si lo va, felna te, remna te, Thlarau Thianghlima
lawmna te a ni zawk e.

I Kor.6:9-10; A nih leh, mi fel lote chuan Pathian ram an luah lo vang tih in hre lo em ni le? Bumin awm
suh u; inngaih hmangte emaw, milem betute emaw, uirete emaw, mi hurte emaw, mawngkawhurte emaw,
ruk hmangte emaw, mi duhamte emaw, zu ruih hmangte emaw, mi hau hmangte emaw, hleprute emawin
Pathian ram an luah lo vang.

Gal. 5:19-21; Tin, tisa thiltihte chu a lang fiah a ni; chung chu heng hi a ni: inngaihna te, bawlhhlawhna te,
hurna te, milem biakna te, dawithiamna te, huatna te, inhauna te, thikna te, thinurna te, inkhinna te, awm
hranna te, rin hranna te, itsikna te, zu ruihna te, zu hmun hlimna te, chutiangte chu: chung kawngah chuan
tun hmaa, “Chutiang thil tih hmangte chuan Pathian ram an chang lo vang,” tia ka hrilh lawk che u ang
khan ka hrilh lawk che u hi.

 Kol. 1:10-12-14; …chutichuan hnathawh tinrenga lo rahin, Pathian hriat famkimna kawnga lo sawt deuh
deuhvin, hlim taka chhelna leh dawhtheihna tinreng nei tura a ropuina chakzia ang zela chakna tinrenga lo
chakin, Pa, enga mi thianghlimhote ro chu tawm ve tlaka min rawn siamtu hnenah chuan lawmthu hrilin,
kawng tinrenga amah tilungawi turin Lalpa zui tlakin in awm thei ang. Ani chuan thim thuneihna laka min
chhan chhuakin, a Fapa hmangaih taka ramah chuan min kaitir ta a; amahah chuan kan tlanna kan hmu a
ni – kan sualte ngaihdamna chu.

Thup. 2:7; Thlarauvin kohhranho hnena thu a sawi hi beng nei chuan hre rawh se. A hnehtu apiang Pathian
Paradis-a Nunna Thinga mi ka eitir ang, a ti e,’ tiin.

Thup. 21:7; Hnehtu apiang chuan chung chu an luah ang a, kei an Pathian ka ni ang a, anni chu ka fate an ni
ang.

Kan rilru put hmang tur leh tih ve tur

Mat. 6:33; A ram leh a felna chu zawng hmasa zawk rawh u, tichuan chung zawng zawng chu a pek
belhchhah dawn che u nia.

Mat. 6:10 I ram lo thleng rawh se.I duhzawng vana an tih angin leia mi’n ti rawh se.

Mat. 6:20 vanah, sulrul leh tuiekin a ei chhiat lohnaah, rukruten an reh pawha an ruk hek lohnaah chuan, in
tan rote khawl khawm zawk rawh u;

Mat. 13:44-46;    Van ram chu lova ro phum ruk ang a ni; chu chu miin a hmu a; a thukru a, a lawm
avangin a neih zawng zawng chu a va hralh a, chu lo chu a lei ta a. Tin, van ram chu sumdawng mi
tuikeplung tha tak zawngtu ang chu a ni leh a; tin, ani chuan tuikeplung hlu tak pakhat a hmu a, a neih
zawng zawng chu a va hralh a, a lei ta a.

I Kor. 5:2; Van ata kan awmna tur sin thuah chk em emin he mi inah hian kan rum tak meuh meuh si thin
a

Tirh. 28:31; Pathian ram thu a hrilh a, Lal Isua Krista thu pawh huai takin a zirtir thin a, tumahin amah an
khap si lo va.

Kol. 4:11; Isua, Justa an tiha hian chibai a buk bawk a che u. Chung chu serhtan mi an ni a; chung chauh chu
Pathian ram thu lamah chuan ka thawhpui, mi thlamuantute an ni.

II Tim. 4:16-18; Ka thiamna thu ka sawi hmasak tum chuan tumah rengin mi tanpui lo va, mi thlahthlam ta
vek zawk a ni; a mawh chu phurin awm hlawm suh se. Chanchin Tha keimah avanga hrilh kimin a awm
theih nan leh Jentailte zawng zawng chuan an hriat theih nan, Lalpa chuan mi tan a, mi tichak ta zawk a
ni;tin, sakeibaknei kaa mi kha chhan chhuahin ka lo awm ta a ni. Lalpa chuan sualna zawng zawng lakah mi
chhan chhuak ang a, a van ramah chuan him takin mi thlen ang; amah chu chatuana ropuiin awm rawh se.
Amen.

Tirh.8:12; Nimahsela anni chuan Pathian ram chanchin tha leh Isua Krista hming chanchin tha Philipa
hrilh chu an awih veleh ahmei apain baptisma an chang ta a.

Tirh. 19:8; Tin, Paula chu inkhawmna inah a lut thin a, thla thum  lai huai takin thu a sawi a, Pathian ram
kawng thu-ah chuan mi a hnial a, mi a thlemthlu thin a.

Thlarauva kan chenna


IIPet. 3:11,12;      Chung thilte chu chutianga boral vek tur a ni tih in hriat avangin Pathian ni lo thlen hun
tur chu beisei leh thahnemngai taka duhin, awm dan thianghlim leh Pathian ngaihsak kawngah chuan mi eng
ang nge in nih tur le? Chu mi ni a thlen avangin vante lo kangin a boral ang a, thil bulte pawh chu meia em
tuiin a awm tawh ang.

Ephe. 2:5-6; kan bawhchhiatnate avanga thi kan nih lai meuh pawhin Krista rualin min tinung ve a,
(khawngaihnaa chhandam in ni ta e,) Krista Isuaah chuan ama rual veka min kai thovin, van hmunahte ama
hnenah min thuttir ta a:

Phil.3:20; Keini zawng van khua leh tui kan ni si a, van atanga min chhandamtu Lal Isua Krista lo kal tur
chu nghakhlel takin ka thlir a ni.

Kol. 3:1; Chutichuan, Krista hnenah kaihthawhin in awm ve tawh chuan chung lam, Pathian ding lama thu
Krista awmnaa thil awmte chu zawng rawh u. Chung lama thil awmahte chuan in rilru nghat tlat rawh u, leia
thil awmahte chuan nghat lovin.

Ram lo thleng tur chu

Luk. 25:1; “Chu mi hunah chuan van ram chu nula thianghlim sawm an khawnvar kenga mo neitu hmuak
tura chhuakte nen chuan tehkhin a ni tawh ang.

Luk 25:31-34;  “Amaherawhchu, Mihring Fapa hi chu, a vantirhkohte zawng zawng nen, a ropuinaa
inthuama a lo kal hunah chuan, a ropuina thutphahah a thu ang a;a hmaah chuan hnam tin an inkhawm ang
a: beram vengtuin kel zing ata a beramte a hlir angin anniho chu a hlir ang a; beramte chu a ding lamah a
dah ang a, kelte erawh chu a vei lamah a dah ang. “Chu mi hunah chuan Lalber chuan a ding lama mite
hnenah chuan, ‘Ka pa voh bikte u, lo kal ula khawvel siam tantirh ata in tana ram buatsaih chu chang rawh
u;

Heb. 12:27-28; Tin, “Vawi khat chu ka la tinghing leh ang,” tih hian, thil nghing lote chu a awm reng
theihna turin, thil lo nghingte chu thil siamte ang maiin sawn bovin a awm dawn tih a hriattir a ni.
Chutichuan, ram tihnghin rual loh kan chan avang hian khawngaihna i nei ang u, chu mi zarah chuan zah leh
tih dek chungin Pathian lawmzawng rawng kan bawl thei dawn zuk nia;

II Pet. 1:11; chutichuan Isua Krista kan Lalpa leh Chhandamtu chatuan rama luh theihna chu an pe ngei
dawn si che u a.

Thup. 20:1-6; Tin, vantirhkoh, leilawt chabi leh khaidiat lian pui kengin, van ata lo chhuk ka hmu a. Tin,
drakon, rulpui tar chu (chu chu Diabola leh Setana a ni) a man a, kum sangkhat atan a phuar a, leilawtah
chuan a paih lut a, a khar khum a, kum sangkhat chu a vei hma loh chuan hnam tin a bum leh tawh lohna
turin a char hnan ta a; chu mi hnuah chuan rei lo te atan chhuah leh rih tur a ni.Tin, lalthutphahte ka hmu a, a
chungah mi an thu a, a hnenah chuan rorelna an pe a; tin, Isua hriattirna thu avang leh Pathian thu avanga lu
tante thlarau leh, Sakawlh leh a lem chibai buk lo va, an chalah emaw an kutah emaw chhinchhiahna nei lote
thlarau chu ka hmu bawk a; chungho chu an lo nung a, kum sangkhat atan Krista nen rorelin an awm a.
Mitthi dangte erawh chu kum sangkhat chu a vei hma loh chuan an la nung rih lo va. Chu chu thawhlehna
hmasa ber chu a ni. Thawhlehna hmasa bera telte chu an engthawlin an thianghlim a ni; chungho chungah
chuan thih hnihna chuan thu reng a nei lo va, Pathian leh Krista puithiamte an ni ang a, amah nen kum
sangkhat rorelin an awm zawk ang.

II Kor. 5:1;Kan awmna leia in hi thiat mah sela, vanah, in kuta sak loh, chatuana awm tur, Pathian hnen
ata in nghet chu kan nei tih kan hre si a.

Thup. 22:5; Tin, zan a awm leh tawh lo vang a; khawnvar eng leh ni eng an ngai lo vang a; Lalpa Pathian
chuan anmahni a en dawn si a; tichuan chatuanin ro an rel ang.

II Pet. 3:13; Nimahsela, a thuthiam ang chuan van tharte leh lei thar, a chhunga felna awmte chu kan
beisei a ni.
Is. 65:25; Chinghnia leh berâm no chu an tla dun tawh ang a, sakeibaknei chuan bâwngpa angin buhpawl a
ei tawh ang: vaivut chu rul chaw a ni ang. Ka tlâng thianghlim rêng rêngah chuan an tina tawh lo vang a,
an tichhe tawh hek lo vang, LALPAN a ti.

Thup. 21:27; Tin, thil bawlhhlawh reng a lut hauh lo vang a, thil tenawm tite leh dawt hmangte pawh an lut
hek lo vang; Beram No Nunna Bua hming an ziakte chauh an lut ang.

Thup. 22:1-4; Tin, ani chuan a kawtlai lai taka nunna tui lui, krustal lung anga tle, Pathian leh Beram No
lalthutphaha lo chhuak mi entir a. Tin, lui kam tuakah chuan Nunna Thing, chi hrang sawm leh pahniha rah,
thla kipa rah a awm a; chu thing hnahte chu hnam tin tihdamna tur a ni.

Pathian Duhzawng(Will of God)

 Luk. 12:32; “Pawl tlemte u, hlau suh u; ram pek che u hi in Pa lawmzawng tak a ni.”

Rom. 2:18;,…a duhzawng i hriat a. Dan thua zirtirin i awm avangin thil tha tak chu tha i ti a,

I Pet. 4:2-3; chutichuan tun hnuah tisaa in la awm chhung zawngin mihring chakna lamahte awm tawh lovin,
Pathian duhzawng lamah in awm tawh ang. Jentailte duhzawng tih nan leh hurnaah te, taksa chaknaah te,
uain hehnaah te, zu hmun hlimnaah te, zu inhonaah te, milem biakna tenawm takah te awm nan tun hma kha
a tawk tawh ang;

I Pet. 2:15-16; Hei hi Pathian duhzawng a ni si, mi ate thusawi fing lo chu thil tha tia in tihdan hi; zalen in ni
a, nimahsela in zalenna chu sual khuh nan hmang lovin, Pathian bawiha awm nan hmang zawk rawh u.

I Thes. 4:3-9; Pathian duhzawng, in thianghlimna tur chu hei hi a ni, inngaih bansan ula; Pathian hre lo
Jentailhote anga hur kawng chak lovin, thianghlim leh chawimawiin mahni bel vawng thiam theuh ula; chu
mi kawngah chuan tuman bawhchhiain a unau chungah thil tha lo ti suh sela; Lalpa chu chung ang thil titu
zawng zawng phuba latu a nih avangin – keini pawhin kan hrilh lawkin kan hriattir tawh che u ang khan.
Pathianin bawlhhlawh turin min ko si lo va, thianghlimah min ko zawk a ni. Chuvangin, a pawisa lotu chuan
mihring pawisa lo a ni lo va, Pathian, a Thlarau Thianghlim pe thintu che u chu a pawisa lo a ni zawk.
Amaherawhchu, unaute hmangaih kawng thu chu ziaksak in ngai lo ve, inhmangaih tawn turin nangmahni
ngei Pathian zirtirin in awm si a.

I Thes. 5:16-22; Lawm fo ula; bang lovin tawngtai ula; engkimah lawmthu hril fo rawh u; chu chu
nangmahni lam thuah Krista Isuaah chuan Pathian duhzawng a ni si a. Thlarau chu timit suh ula; thu hrilte
hmusit suh u; engkim fiah zawk ula: a tha apiang pawm tlat ula; sual tinreng lakah inthiarfihlim rawh u.

II Tim. 2:4; ani chuan mi zawng zawng chhandama awmah leh thutak hriaah a duh a ni.

II Pet. 3:9; Mi thenkhatin muanga an ruat angin Lalpa chu a thutiam kawngah chuan a muang lo ve; tuma
boral duh lova, mi zawng zawng lo sim duhin, nangmahni lamah a dawhthei a ni zawk e.

I Kor. 1:1; Paula, Pathian duhzawnga Krista Isua tirhkohva koh

Hun Kal tawhah khan

Sam. 115:3; Kan Pathian chu vanah a awm si a: A duh apiang a ti a ni.

Dan. 4:35; tin, leilung luahtu zawng zawngte hi engmah lo va ngaih an ni a: vân sipai rualte zîngah leh
leilung luahtute zîngah chuan a thu thuin a ti a, tumahin a kut chu an chawlhtîr thei lo va, a hnênah, “Nangin
enge i tih?’’ pawh an ti thei hek lo.

Rom. 9:18-21; Chutichuan Pathianin a duh apiang a khawngaih thin a, a duh apiang pawh a tiluhlul thin a ni.
Nang chuan ka hnenah, “Engati nge a la dem cheu ni? A duhzawng tuin nge dodal ni?” i ti dawn a ni awm e.
A ni, nimahsela aw mihring, Pathian hnial veitu chu tunge maw i nih le? Thil siam chuan a siamtu hnenah,
“Engati nge hetianga mi siam?” a ti ang em ni? Bellei tlang khat bel pakhat hlu tak, bel pakhat hlu lo taka
siam turin belvawtu chuan bellei chungah thu a nei lo vem ni?

Ephe.1:11; Ama duhzawnga remruat ang zela thil engkim titu tum anga ruat lawk ni tawhin, amahah bawk
chuan a ro tura siam kan ni,  

A duh chuan

Ephe. 1:9,10; a duhzawng thuruk kan hnena min hriattirin; hun bi kim khawsak hunah a lawmzawng
(engkim – vana thil awmte, lei chunga thil awmte pawh – Kristaa fawk khawm tur chu) amahin tih a tum
ang kha; amah ngeiah chuan a ni.

Ephe. 3:4-5; kha mi avang khan, in chhiarin Krista thuruk ka hriatzia hi in hre thei ang. Chu chu tun laia a
tirhkoh thianghlimte leh a zawlnei thianghlimte hnenah Thlarau hriattirin a awm ta ang hian, tun hma lam
khan mihring fate hnenah hriattirin a awm ngai lo;

Mat. 11:25-26;     Chu mi lai chuan Isuan a bia a, “Aw ka pa, lei leh van Lalpa, nangin mi fing leh mi
bengvarte hnenah heng thu hi i zep a, nausente hnena i puan avang hian ka fak a che. A ni, ka Pa, chutiang
tih chu i ngaihin a tha a ni.

Rom. 9:18-24; Chutichuan Pathianin a duh apiang a khawngaih thin a, a duh apiang pawh a tiluhlul thin a
ni.Nang chuan ka hnenah, “Engati nge a la dem cheu ni? A duhzawng tuin nge dodal ni?” i ti dawn a ni awm
e.A ni, nimahsela aw mihring, Pathian hnial veitu chu tunge maw i nih le? Thil siam chuan a siamtu hnenah,
“Engati nge hetianga mi siam?” a ti ang em ni? Bellei tlang khat bel pakhat hlu tak, bel pakhat hlu lo taka
siam turin  belvawtu chuan bellei chungah thu a nei lo vem ni?  Khawngaihna bel, ropui tura a lo buatsaih
lawkate chungah chuan a khawngaihna ngahzia a entir theih nan, thinurna bel boral tlakte chungah chuan,
Pathianin a thinur leh a thiltihtheihna lantir duh mah sela, a dawh hram hram chuan engnge pawi ang? (Chu
khawngaihna belte chu Judate zing ata chauh ni lovin, Jentailte zing ata pawh kohte kan ni.)

Gal. 1:4; ani chuan kan Pathian leh kan Pa remtihzawngin tun lai khawvel sual tak lakah hian min chhan
chhuah theih nan kan sualte aiah amah a inpe ta;

Entawn atan Lal Isua

Joh. 4:34; Tin, Isuan an hnenah a sawi a, “Mitirtu duhzawng tih leh, a hna thawh zawh tur hi ka chaw a ni.

Joh. 6:38;  Mahni duhzawng ti turin van atanga lo chhuk ka ni lo va, mi tirtu duhzawng ti tura lo chhuk ka ni
zawk e.

Heb. 10:7; Chu veleh chuan keiin, ‘Aw Pathian, ngai teh,(Lehkhabu zialah chuan ka thu ziak a ni a) I
duhzawng ti turin ka lo kal e,’ ka ti a,” a ti a.

Phil. 2:7; mihringte anga lo piangin, bawih angah a insiam a, amah leh amah a intitlawm  ta zawk a.

Mat. 26:39; Tin, tlemin hma lamah a va kal hlek a, a bawkkhup a, “Aw ka Pa, a theih chuan he no hian mi
pel lul rawh se; nimahsela keima thu ni lovin, nangma thu thu ni zawk rawh se,” tiin a tawngtai a.

Mat. 26:42; Tin, vawi hnihnaah a va kal a, a tawngtai leh a, “Aw ka Pa, ka in lohva hei hian mi pelh theih lul
loh chuan nangma thu thu ni rawh se,” a ti a.

Keiniah

Kol. 1:3-12;Vanah in tan beiseina an dahsak che u avangin, Krista Isua in rinzia leh mi thianghlim zawng
zawngte chunga hmangaihna inneihzia kan lo hriat achin in tana tawngtai fovin, Pathian kan Lal Isua Krista
Pa hnenah chuan lawmthu kan hril thin a. Chu mi beiseina chanchin chu, hmanah Chanchin Tha thutak thu-
ah khanin hre tawh. Chu mi Chanchin Tha chu khawvel zawng zawngah rahin a pung zel ang bawk hian in
hnena a thlen kha. Chutiang bawkin Epaphra, kan bawihpui duh tak laka in zir angin tihtak zeta Pathian
khawngaihna chu in ngaihthlaka inhriat ni achinah khan, nangmahniah pawh rahin a pung zel thin a ni.
Epaphra hi kan ai awhin Krista rawngbawltu rinawm tak a ni a, ani hian thlarauva in hmangaihna chu min
hrilh bawk a. chu mi avang chuan thlarau lam finna leh hriat theihna zawng zawng kawngah ama duhzawng
hriat famkimnaah chuan in  lo khah theih nan, kan hriat ni achin chu keini pawhin tawngtai leh dilsak che u
kan bang lo; chutichuan hnathawh tinrenga lo rahin, Pathian hriat famkimna kawnga lo sawt deuh deuhvin,
hlim taka chhelna leh dawhtheihna tinreng nei tura a ropuina chakzia ang zela chakna tinrenga lo chakin, Pa,
enga mi thianghlimhote ro chu tawm ve tlaka min rawn siamtu hnenah chuan lawmthu hrilin, kawng
tinrenga amah tilungawi turin Lalpa zui tlakin in awm thei ang.

Ephe. 5:17; Chu mi avang chuan a duh suh ula, Lalpa duhzawng engnge ni tih lo hre zawk rawh u.

Mat. 12:50; Tupawh ka Pa vana mi duhzawng ti apiang chu ka unaute, ka farnu te, ka nu te an ni asin,” a ti
a.

Sam. 40:8; Aw ka Pathian, i duhzawng tih hi ka lawmzawng tak a ni; A ni, i dan thu chu ka thinlungah a
awm reng e,” ka ti a.

Sam. 143:10; I duhzawng tih mi zirtir ang che; ka Pathian i ni si a:I thlarau chu a tha a ni; ram dik takah
chuan mi hruai ang che.

Kol. 4:12; Epaphra, nangmahni zinga mi, Krista Isua bawihpa hian chibai a buk a che u, ani chuan Pathian
duhzawng apianga puitling leh rin tlatna neia in din theihna turin a tawngtainaahte chuan nangmahni tan a
bei fo thin a ni.

Rom. 12:2; He khawvel dan ang hian awm suh ula; Pathian duhzawng, a tha leh lawm tlak leh, that famkim
chu in hriatfiah theih nan, in rilru athara awmin lo danglam zawk tawh rawh u.

Tirh. 18:21; “Pathianin a phal chuan in hnenah ka lo kal leh ang,” tiin tawng thain a then a, Ephesi khua ata
chu lawngin a kal ta a.

Rom. 15:30-33; Unaute u, in mi tawngtaisaknaah chuan Judai rama ring lote laka ka him theih nan leh,
Jerusalem khua atan chhawmdawlna ka ken hi mi thianghlimho lawmzawng tak a nih theih nan mi
tawngtaipui hram hram turin Lalpa Isua Krista leh Thlarau Thianghlim hmangaihnain ka ngen chiam a che
u; Pathian remtih anga hlim taka in hnena ka lo kal a, kan harh tlan theihna turin. Remna Pathian chu in zaa
hnenah awm rawh se. Amen.

I Kor. 16:7; Tuna kal pah maia hmuh che u ka duh lo va, Lalpan rem a tih chuan in hnenah rei deuh cham ka
beisei si a.

Jak. 4:13-15; Tunah ngai teh u khai, nangni, “Vawiinah emaw, naktukah emaw, chu mi khawpuiah chuan ka
kal ang a, chutah chuan kum khat kan va thang ang a, kan sum dawng ang a, hlawkna kan hmu ang,” titute
u. Naktukah chuan engnge lo awm dawn in hre si lo. In nunna chu engnge ni? Chhum rei lo te lo lang a, ral
leh ta mai thin ang hi in ni si a. Chutichuan, “Lalpan rem a tih chuan kan dam ang a, chu mi kha mi kan ti
ang,” in ti tur hi a ni.

Tirh.  21:14; Tin, thlem rual a nih loh ahnu chuan, “Lalpa thu thu ni rawh se,” kan ti a, kan bang ta a.

Kan chunga tuarna lo thleng Pathian duhzawng

I Pet. 3:17; Thil sual tih vanga tuar ai chuan Pathian remtihzawng a nih chuan thil tha tih vanga tuar hi a tha
zawk si a.
I Pet. 4:19; Chuvangin, Pathian remtihzawng anga tuarte chuan thil tha tiin an thlaraute chu Siamtu rinawm
tak hnenah kawltir rawh se.

Job. 1:6-22; Tin, Pathian fapate LALPA hmaa an inlan ni a lo awm a, Setana pawh an zingah a lo tel ve
a.Tichuan LALPA chuan Setana hnênah chuan, “Khawi lam atanga lo kal nge i nih?” a ti a. Tin, Setana
chuan LALPA chu a chhâng a, a hnênah, “Leia ka vahvelna atang leh ka chhohna atangin, “ a ti a.Tin,
LALPA chuan Setana hnênah, “Ka chhiahhlawh Joba hi i ngaihtuah ngai êm? Lei chungah hian amah anga
famkim, mi ngil, Pathian tih mi, thil tha lo laka insum thei mi tumah an awm lo asin,” a ti a.Tichuan, Setana
chuan LALPA chu a chhâng a, a hnênah, “Joba chuan vang awm lovin a tih êm ni? Amah chu a in nên, a
neih zawng zawng nên, kil tinah i hung vêl a ni lâwm ni? A kut hnathawh mal i sawm a, he ramah hian a lo
neinung sawt êm êm atin a ni. Tunah hian i kut thawh la, a neih zawng zawng hi han khawihsak teh, i
hmaichhan ngeiah a sawichhe mai ang che,” a ti a.Tin, LALPA chuan Setana hnênah chuan, “Ngai rawh, a
neih zawng zawng chu i kutah a awm e, amah tak erawh chu khawih suh ang che,” a ti a. Tichuan, Setana
chu LALPA hma ata a chhuak ta a. Ni khat chu a fanu a fapaten an u ber inah chaw an ei a, uain an in laiin,
Joba hnênah chuan zualko a lo tlan a, “bâwngpate chuan lei an hrut laia sabengtungte an kianga an tlat
lain,Seba miten an rawn bei a, an la a, chhiahhlawhte chu khandaihin an that a, keimah chauh hi hrilh tûr
chein ka lo chhuak a ni,” a rawn ti a.A la sawi lai mek chuan mi dang a lo tlan leh a, van atangin Pathian mei
a lo tla a, berâmte leh chhiahhlawhte chu a kang a, a tiral vek mai a, keimah chuah hi hrilh tûr chein ka lo
chhuak a ni,” a ti a. A la sawi lai mek chuan mi dang a lo tlan leh a, “Kaldai-ho pâwl thumah an insiam a,
sanghawngseite chu an rawn bei a, an la vek a; a ni, chhiahhlawhte pawh chu an that a, keimah chauh hi
hrilh tûr chein ka lo chhuak a ni,” a ti a. A la sawi lai mek chuan mi dang a lo la tlan leh a, “I fanu te, i
fapaten an u ber ina chaw an ei a, uain an in laiin, ngai teh, thlalêr atangin thlipui a lo thawk a, in chu kil liah
a ranw nam a, nula-tlangvâlhote chu a delh a, an thi ta vek mai, keimah chauh hi hrilh tûr chein ka chhuak a
ni,” a ti a. Tichuan, Joba chu a tho va, a puan a pawt thlêr a, a lu a ziat kawlh a, leiah a tlu a, Pathian a bia
a.”Ka nu pum ata saruakin ka lo chhuak a, saruak vekin ka kir leh dawn a nih hi; LALPAN a pe a, LALPAN
a la leh ta a; LALPA hming chu fakin awm rawh se,” a ti a.Heng zawng zawngah hian Joba chu a sual lo va,
Pathian chu a mawhchhiat hek lo.

Gen. 50:20; Nangni zawngin ka chungah thil sual tih in rilrûk a; nimahsela Pathian chuan vawiin ang hian
mi tam tak nungdama chhanhimna tûra thil thaa chantîr a rilruk zâwka a lo ni si a.

Rom. 8:28; Tin, Pathian hmangaihtu, amaha ruat anga a kohvate tan chuan, an thatna turin engkimin a
thawhsak hlawm thin tih kan hria;

Luk. 18:29-30; Tin, ani chuan an hnenah, “Tih tak meuhvin ka hrilh a che u, tupawh Pathian ram avanga in
emaw, nupui emaw, unaute emaw, nu leh pa emaw, fate emaw kalsan tawh phawt chu, tun dam chhung la la
hian a aia tam zawk hmu lo tur tumah an awm lo, hun lo la thleng tura chatuana nunna nen,” a ti a.

PATHIAN THU: CHHIAR LA, HMANGAIH LA, ZAWM RAWH


2 05 2012

PATHIAN THU: CHHIAR LA, HMANGAIH LA, ZAWM RAWH:

(Love! Read! Practice God’s Word!)

Dr. Robert G. Lee

          Hmui themthiam berin Bible a fakmawina te, thu thiam ber berten an pen hmanga Bible fakmawina
thu an phuah chhuahte chu Lalpa pangpar huan mawi tak cheibawl nana buar leh hling lo vawm khawm ve
ang a ni. Kan thiam tawpa kan fakna pawh Bible tihhmelhemna chauh a ni. Pathian nung aṭanga chhuak Thu
nung a ni a,  a awm ṭanna chu mihring hriat phak loh a ni a, a huam chin chatuan thlengin, a hlutna sawi
phak loh khawpa hlu, a huhang teh rual loh, a tum zauzia tawp chin nei lo, a tichhuaktu Pathian, a ziakna
hmanrua erawh mihring, a thiltihtheihna kang thei lo, a thuneihna dik lo thei lo, mi zawng zawng leh thil
zawng zawng huap, mi mala hman ṭangkai chi, a pum puia Thlarau Thawk khum a ni.

            Tunlai pawhin miin tihtakzeta a chhiara, ro hlu ber anga a ngaihna hmun apiangah bawih nihna
nghawngkawl a tihtliahsak a, nun tihrehawmtu a lak kiansak ṭhin. Thihna tur a sutkiansak a, a na pawh a
tihdamsak. Hmanlai hun ata thlan piah lama chatuan ram eng mawia luhna kawngka, mi tam tak tan a lo sah
hawnsak tawh a ni.

Chu chang a ni lo, hmanlai aṭangin martar tam takten an thlansa tihdaih nan leh intihharh nan a chhunga
tuihna kang chat ngai reng reng lo hi an hmang ṭhin a. Mithianghlim chhiar sen loh Lalpaa muhil tawhte
chuan he Lehkhabu thianghlim hi an lu nghah nan lukhamah an lo hmang a, thihna lui daikai mekte tan hei
aia lukham nem leh nuam hi a awm si lo va.

Kan chhungkaw Bible, hun rei tak aṭang tawha harsatna leh inchhirna mittuiin a chei ran buai tawh chu ka
hre reng ṭhin; he Lehkhabu hi thlarau lam indona hmunah ka hmanraw hlu tak a nih ṭhin avangin ka ngaina
lehzual a. Min thlahtuten zah taka an lo keu va, an lo chhiar ṭhin kan chhungkaw Bible han chhiar hi nuam
ka ti a, vanram Lehkhabuah an hming a chuang ngei a ni tih an hriat chian theihna tura mite a ṭanpui ṭhin
avangin he Lehkhabu hi ka ngaisangin ka ngaihlu em em a ni.

Kan chhungkaw Bible-a thu hlu tak tak han hriat chhuah leh ṭhin te hi nuam ka ti a, nunna tuipui chunga ka
len laia thlipui kara min chelh dingtu thirchakai a nih ṭhinziate ka ngaihtuah fo ṭhin. He Lehkhabu
sawichhetu leh hmusittutena an sawichhiatna zawng zawng pawhin a tihmelhem thei chuang lo hi ka ngainat
zualna a ni.

He Lehkhabu mak tak mai hi,”..a nung a, chatuan thlengin a awm reng ang”tih “Pathian Thu”kha ziak a la
ni a. Hmanlai aṭanga tunlai thlengin tihboral tumtu a hmelma tam takten a thianghlimna mei siper khat te
pawh an lo hmet mit thei lo va, a thlumna far khat pawh an la tidal lo va, a tah hmang mawi tak hi kaw khat
lek pawhin an la tipawp thei lo. A zai sang tam tak zinga pakhat lek pawh an tichat thei lo va, a nunna
marphu an tichawl thei hek lo; hneh chung zela a kalnaah pen khat lek pawh an titawp thei si lo va.

Tunlaiin he Bible hian kawngpui leh kawng peng a zawh tam tulh tulh a, mi kawngkhar a kik hawng tam
tual tual a, lehkhabu dang zawng zawng aiin mite hnenah anmahni ṭawng ngeiin thu a sawi tam tulh tulh a
ni.

Chhiar a, ngaihven tur a ni!

            Chaw hi chik takin endik ila, ei si lo ila, taksa tan ṭhatna a pe thei dawn em ni? Tui in ova a ena en
ringawtin tuihal a tireh thei em? Kawr pawh hi ha lovin a sawiin sawi ho ta mai mai ila, taksa a tilum dawn
em ni? Meipui pawh a bula kala kan ai si lohva, ralkhat aṭanga a thla kan lak ringawtin lumna min pe thei
dawn em ni? Kalkawng peng hi ralkhatah thlir ringawt ila, kan kal ngei si loh chuan khawi mah min thlen
thei lo vang.

Miin Bible hi a chhiar a, a zir a, a thinlunga a khawl khawma, a ngaihtuah loh cuan malsawmna a pe thei lo
vang. Hei hi ka sawmna leh ngenna a ni. Chhungkaw Bible ngaina lehzual turin taima lehzuala chhiar ṭhin
turin, ngaihthlak peih turin, a thutakte hi nitin nuna hmang nghal thei tura Pathian hnena dil ṭhin turin.

JAKOBA NUNA KHA…


29 10 2011

JAKOBA NUNA KHAW THIM VAWI THUM

Genesis-ah hian mi hmingthang tak tak an awm a, chungte chu Adama, Nova, Abrahama, Isaka, Jakoba leh
Josepha-te an ni. Genesis bu chu hengho chanchin hian a khat tlat a. Mi hmasaber Adama chu
bawhchhiatnaah a tluk hnuin a thlahte chhanchhuak turin Pathianin Nova a ruat.Adama thlahte chu an sualna
avangin tui-ah an thi a,Pathianin Nova hnenah thlahtu bul nihna a hlan(Gen 9:1).Mahse,Nova thlah kal zelah
Babel in sang saka Pathian tluksanna rapthlak tak alo thleng leh a(Gen 11:1-9).Adama hnena a thu thlun” chi
tam tak thlaha lo pungin leilung hi luah khat rawh u”Gen 1:28-mi chu Nova hnenah chuan a thlung nawn leh
a (Gen 9:1).

Pathianin thu a thlunna mihring hi han en vang vang la Pathian meuhina thu a thlunna tlakah i ngai em?
Adama hnenahthu a thlung zo chauh a Adama chuan sualah a tluksan a,Nova hnenah a thlung zo chiah
a,Nova lah rui chhe leh mai,chu a chhapah a thlahten Pathian chhandamna elin tui a let leh pawha an him
nan Babel In sang an sak khum luah mai a,a awmzia tawngkaam danga kan sawi chuan tui let leh mahse
Nova lawng kan mamawh tawh lo vang ti tluk an ni.Anhim hnuah an chhandamna Nova lawng ngainep
khawpin an lo fel ta a,palh thil pawh thleng se kan him nan tiin In sang an sa ang hian—Tunlai pawh hian
Krista chhandamna kan chan tawh hnu hian kan chhandamna a ngheh leh zual nan tiin mi fel then khat
chuan mahni nungchang thatna tungdingin Babel in sang an sa ve mek bawk.

Adama chu sual nei lova din a ni a,Nova pawh a damrualpuite zingah sawiselbo leh pathian mittlung a
ni.Mak tak mai chu an fel teh reng nen an thlahte chu an tluchhe vek a ni.Nova fate an tluk hnuin Pathianin
chhandamna kung khawvelah a phun thar a,chu chu milem siamtu Tera fapa Abrahama a ni.Chu Abrahama
atang chuan Isaka leh a fapa Jakobate an lo piang.Jakoba hian hming dang a la nei a,chu chu Israela
ani.Chutichuan Jakoba a nih lai leh Israela anih hnu hian amahah engtianga danglamna nge a neih a,chu
chuan keimahah eng nge min zirtir tiin lo ngaihven rawh le.

Isaka leh Rebeki chu fa nei loin kum 20 chhung an awm a.Isaka tawngtaina pathianin a chhang a,nau an
keng ve ta.Kum 20 chhung lo awmdun tawh mahse fa nei turin an theihnain awmzia a nei lo.Chutiang
bawkin rawng kan bawlnaah hlim takin awm hlawm mah ila,hlawhtlinna chu kan kutah a awm
lo.Amaherawh chu Isaka a tawngtai ang hian kan theihna zawng zawng a tlawm hnua tawngtaina chauhin
lawmna kan chang ang(Gen 25:20-21).Inneihna buatsaiha nupa-a siamtu Pathian chuan fa min pek loh
chuan nupanain awmzia a nei pha lo.Chutiang bawkin rawngbawlna min buatsaihtu Pathianin min hnehsak
loh chuan Petera’n zankhua-a len a deng ang mai kha nih a awl khawp ang.

Rebeki chuan nau chu a pai ngei a,a rin ang reng a ni lo.Dam pawh a thlahlel tawh lo.Pathian a zawt chawt
maiGen 25:22).He nun hi a ropui ka ti thin.Damchhung hun kan hman mekah hian thil zawng zawng awm
bosan duh khawpa kan rum ni a awm thin.Then khatin mahni nun ngei pawh an lo tihtawp phah hial
bawk.Rebeki nau pai hi tu hnen atanga an dawn nge?Pathian hnen ata an hmuh a ni lo’m ni,”ni e”,I ti vein
ka ring.Chutiang anih chuan inbihlet ve vat ang aw.Pathian hnenah thil engemaw i dil a,i hmu a,i buai
phahleh si a,i manganpui a.I mangang chuan “Thih daih a ni ka duh ni,ka ning tawh lutuk” i ti vel chiam
thin.Pathian hian kan phu tawkin min pe lova amah kan mamawhlehna tur khawpin mal min sawm thin a
sin.

Kan neih loh avangin kan dil ang a,kan neih hnu pawhin a thil min pek kan hmelhriat theih nan Amah chu
kan zawh a ngai a ni.Dawn duh,kan thil dawnte enkawl thiam tura Pathian rawn nachang hre lo kan tam
ngawt ang.Rebeki chuan a naupai avangin hreawm tuar mahse amahin thu tawp a siam mai lo va,Pathian a
zawt a.Kan thil neihte avang a kan buai chang hian ,”Lo neih loh mai tur hi,kan buai phahleh erh si a”kan ti
em?Chutiang tur a ni lo.Pathian a zahawmzia hi hai lo hram ila tawngtaiin Amah i zawt zawk ang u.

Pathian chuan mangang taka rawn pantu Rebeki zawhna chu a lo chhang a
“I chhulah chuan chi hnih an awm a,
I pum chhung atang ngei chuan hnam hnih an inthen ang a:
Hnam pakhat chu hnam pakhat ai chuan a chak zawk ang a:
Tin,a upa zawk chuan a naupang zawk rawng chu a bawl ang,”a ti a(Gen 25:23.Rom9:10)

Rebeki chuan nau chu a pumah a pai a,hei hi mihring dan a ni.Mahse,a thuaka a pai thiam hma chuan a buai
tlat.Hei hi hre nawn leh teh ang u.Kan zawh chuan min chhang ang a,kan dil chuan min pe ang.Isaka chuan a
dila pekin a awm.Rebeki paw’n a zawt a,chhanin a awm.Pathian hnen atanga chhanna lo thleng chuan
hriatthiamna a rawn pe a,a nau pai chu la insual fo mahse a chawlhsan thiam tawh.Haleluiah.Pathianin thil
zawng zawng hi(kan taksa lam hian)kan duhdana awm turin a ruat lo va,Ama thuin a awmtir si a.A awmtirtu
thu thu a ni tih kan hriatfiah chuan kan hahdam ngei ang.

Kan thuhnuaiah thil engkim awmtir kan tum chuan hah chiah kan seng ang.Kan duhdan hian thil a awm vek
dawn lo tih hriat hi hahdamna a ni.Kan manganna leh buaina avanga Pathian kan auh chuan chu buaina chu
Lalpa tih a ni,a hming kan lam phah tlat a.Sual avanga buai leh mangang I nih chuan I nun chu nangmah
ngeiin I la duh mai ang,Pathian hming I lam tlat lo.I buainain Pathian hming a lamtir che chuan Pathian a
lawm a nia,lawm ve mai rawh.Kan buaina ai chuan Lalpa a lian zawk.Kan manganna aiin Lalpa a thuk
zawk.

Rebeki pum chhunga naute hi an sual dan a intluk,an thatdan pawh a inchen.Nungchang leh mizia-ah thlan
tur bik an awm lo.Mahse,thlan zawk chu an awm tlat.

Rom 9:11-12ah chuan “naute chu an la pian hmaa,chhia leh tha an la tih hmain,thiltih vang niloin a kotu duh
vang ni zawkin,thlan lam thu-ah Pathian thuruat chu a ngheh theih nan—a hnenah chuan “A upa zawkin a
naupang zawk rawng a bawl ang”Pathianin a tih kha.tiin min hrilh a.Jakoba hi hmuh theihin lo la awm
sela,thlan anih chungchangah hian a pianpui tlinna sawi tur a nei miah lo ang.Eng vang nge tih chuan Bible-
in chhia leh tha an la tih hma a tih leh,thiltih vang nilovin a ti tlat a.Jakoba a tlin theih nana thlangtu Pathian
hian Jakoba nungchang leh thiltih a thlir lo a,a duh angin a thlang a ni mai.

Ephesi 1:3-6ah chuan—-Ani chuan van hmunahte khian Kristaah chuan thlarau malsawmsakna tinrengin
mal min sawm;hmangaihnaa thianghlim leh sawiselboin ama hmaah kan awm theihna turin leilung pian
hmain kristaa min thlan ang khan;a khawngaihna ropuizia fak turin ama lungduha lawmzawng angin Isua
Krista zarah ama tan faa siam turin min lo ruatlawk tawh avangin.Chu khawngaihna chu duh takah chuan a
thlawnin min pe a;tih a ni bawk.Ephesi lehkha thawn kha chhiar nawn la,kan thil tihthat anih leh nih
lohte,kan pianhma-a thil awm nge, kan pian hnua thil thleng tihte fiah takin i hre thei ang.Jakoba chu a pian
hma-a thlanin a awm ang khan nang leh kei pawh kan pian hmain,leilung pian hma tawh khan (awm
tawh)Isua-in thlan kan ni.

Khati khan i pian hma-a thlan/tling i nih inhriain tlin loh han tumchhin teh le.I awm hma pawha i tlinna
makzia i hriatthiam ka beisei sak che.Chutiang bawkin i theihna hmang khan tlin han tumleh la,belhchhah
tur i la hria em?Pathian chuan kan awm hmain awm tawh Isuain leilung pianhma khan min lo thlang tawh.A
awmzia sawifiahna tawiberah chuan mal min lo sawmnate,min lo thlantlinnate,a fa nihnate chang turin
khawvelah min piantir tih hi a ni ber mai.

Thil kalphungah chuan fa u zawk hian fa u pual an nei ( Deu 21:15-17).Mi dang aia chan hniha tam a hui tur
a ni.Jakoba ai chuan Esauva chuan fa u nihna atangin dinhmun tha a chang hrim hrim a,malsawmna pawh
dawng bik tur a ni.Mahse,Pathian khawngaihna chuan Jakoba lam a hawi a,a dinhmunin a tlin lo chung khan
chantirin a awm.Thil awmziaah chuan fa u-in fa u nihna chanpual a nei sa a,Pathian khawngaihna a fiah
theih nan dinhmun hniam zawk fan nau chu thlanin an awm thin a ni mai.

Entirnan:-Kaina aiin Abela,Ismaela aiinIsaka,Esaua aiin Jakoba,Manasea aii Ephraima,A ute aiin Davida
Fa nau an nih avanga thlan an ni lo.Pathian khawngaihna chu khawngaihna a nihzia a lan theih nan fa nau
thlanin an awm mai a ni.Fa uin fa u nihna a chapopui thei lova,fa nau pawhin fa nau a nihna a chhuang tur a
ni lo.Ropuina fa u nihna chu a petu Pathian a ni a,khawngaihna chang tura fa nau nihna pawh hi Pathian ruat
a ni.Fa u nih hi vanduaina a ni lo va,fa nau nih pawh hi vanneihna a ni chuang lo.Fa u nihna chu nihna ropui
a ni (Deu 25:17).Fa nau nihnapawh hi a hlu ,duat an hlawh (Gen 37:3).Pathianin a duh a piang a khawngaih
theihzia lantir nan leh khawngaihna chu phu vang a nih lohzia a lantir nan Jakoba a thlang mai a ni.Chutiang
bawkin keini thuthlung thar fate hi thuthlung hlui fate aia kan vannei hi Pathian khawngaihna lantirna a ni.

Khawvel inthlannaah chuan a thlangtu lam ai mahin an thlan turate tlinna a pawimawh fo.An thlan hmain an
thlan tura kha a lo tlinsa a tul a nih chu.Khawvelah tlingsate chauh an tling thin.Pathian thuah chuan min
thlangtu duhna chu kan tlinna a ni a,tlawm taka lawmnain kan khat thin.Chuti chuan Pa hma-a i tlinna chu
nangmahah nil ova,Kristaah anih zawk si chuan i tlinna(dinhmun) chu a changa nghet,a changa derthawngin
a awm theih i la ring em?Hei hi hre nawn fo rawh.I tlinna Krista a danglamloh avangin Pathian rilru-a I
dinhmun pawh a danglam ngai lo,tih hi.Pathian fa kan nihna hi a nghet em em a,nghettura sawh nawn a tul
lo.I Isua a danglam dawn lo ni loin a danglam thei lo zawk a ni.Kan dinhmun danglam thei lo chu keini aiin
Setana hian a lo hre hmasa-a kan thla a muan theih loh nan kan tlinna Isua min theihnghilhtir a,kan
nungchang leh ngaihdanin tehna hrui min lektir thin.

I sualna i hriatchhuah avanga tling lova inruat a,I thatna avanga tlingleh thin nia inhria i nih chuan chu
inhriatna chu Pathian hnena mi ni loin Setana atanga lo chhuak a ni zawk ang.Chutiang ni lova,kan sual
nasatzia kan hriat atanga Pathian min lo khawngaih nasatzia hria-a,(tawngkam dangin mahni sual hriat
hlimppuite ti ta hial ila) lawm zawk hlauh kan nih chuan Pathian khawngaihna hrefiah tura mahni sualna
hriat nawnna a nih avangin chu chu Pathian atanga lo chhuak a ni.Pathian khawngaihna hlat zawnga sual nih
inhriat a awm a,Pathian khawngaihna thuk zawka kan hriatna tura sual nih inhriat a awm bawk.A eng
zawkah khan nge i awm?Pathian khawngaihna i hriatfiah phawt chuan khawngaihtu nei i nih i inhria ang a,I
hlim hle ang.

Tichuan naute chu an lo piang a,a hmasa zawk chu hmul ngah tak leh sen tur mai hi a ni a,Esauva tiin an
ko.A naupang zawk chuan a u ke artui a chelh renga Jakoba tiin an ko.Esau tih chu Sen tihna a ni a,Jakoba
tih chu Luahlantu tihna a ni bawk.A pian hma atang rengin luahlantir a ni a,luahlantirin a awm zel bawk
ang.Chuvangin a duhtu avang a ni lo va,a tlantu avang a ni hek lo,a khawngaihtu Pathian a vang a ni zawk e
(Rom 9:16).Jakoba lama Pathian atang tlat hi thil tha atih vang a ni lo.Khawngaihna avang anih chuan thil
tih avang a ni lo ang;chuti a nih loh chuan khawngaihna hi khawngaihna a ni tawh lo vang (Rom 11:6),tih a
ni.

Chuti chuan Pathianin thua a lo tiam tawh chu hmuh theuhin a lang dawn ta.Esaua chu chakvak tak leh
ramvachal a ni a,a Pa pawh a ti lawm hle.Jakoba ve thung chu mi ni chuah(Pa ti chet chawt–Mizo Study
Bible)a ni.Isaka’n Esaua a duh a,Rebeki’n Jakoba a ngaina ( Gen 25:28).Esaua thil tih hian Dan hnuai-a
awm a entir ang a,Jakoba chuan khawngiahna hnuaia ringtu a entir.An unaua Nu leh Pate ngainat an
hlawhdante hi a in ang lo hle mai.Lo inchik ve la.Thil tha tam tak tih avanga Pathian tihlawm tum nge i nih
a,i awm anga Pathian khawngaihna dawngtu.

Isaka chu mit khaw hmu thei tawh lo khawp a, a mit a lo thim chuan a fapa upa zawk Esaua chu a ko a.A
hnenah chuan “Ngai teh,ka tar tawh em a,ka thih ni tur ka hre si lo va.Chutichuan tunah hian I hriamhrei,I
thal bawwm leh I thal ngul kha keng la,va ram chhuak la,sakhi mi va kah rawh:tin, ka thih hmaa mal ka
sawmsakna tur cheinka duhzawng takin chawhmeh tui takah mi siam sak la,ka ei turin ka hnenah rawn la
rawh”a ti a ( Gen 27:2-5).Esaua chu malsawm a dawnna tur anih avangin phur takin a kal a.I chan tur ni ve
se I phur ve viau lo’ng maw.Mahse,thil tam tak pal tlang a tul a ni.Thal leh thal ngul ken a tul a,a awmna
hriatsa ni miah lo Sakhi hmuh a ngai leh a,kah ngei ngei a tul zui.Chu chauh a ni lo,a Pa duhzawng leh tui a
tihzawng a hriat a tul ,thil tam tak a tih hnuah chauh malsawmna a dawng thei dawn a ni.A Pa’n a duhzawng
a sawi a,a fapa’n tihhlawhtlin mawh a phur.Hei hian Dan leh Dan hnuaia awmte min entir.Dan chuan ti rawh
min ti.Tlinleh vanneih,tlinlohleh vanduai a ni mai

Rebeki chuan a fapa Jakoba chu a kova,”Ran rual awmnaah va kal la,kel no pahnih mi va lak rawh,I pa
duhzawng takin ka siam ang a,mal a lo sawmsak theih nan che I va keng dawn nia”a ti a.He laia Jakoba
chhanna hi fiah i tih ve ka ring.”Ngai teh ka u chu mi hmul tak a ni a,kei zawng mi mam tak ka ni si a.Ka pa
chuan mi lo dap pawh a ni mahna,tichuan ama ngaihin bumtu ang ka lo ni ang a,malsawm a hnekin anchhia
indawntir mai ang ka ni ang asin,”a ti a (Gen 27:11-12).Jakoba hian a nihna leh dinhmun a inhrechiang
khawp mai.Malsawm dawn chu thil hlu tak nimahse a dinhmunin a pha lo tih a hria.Hetiang hian inhre
chhuak vek ila a va tha dawn em!A aw han neih ve lah a u aw nen chuan hrang daih,a vun lah a u nen inanna
awm map lo,an khawsak phung lah dang ve ve.Engtin nge a pa hmaah chuan malsawmna dawng tura a din
ngam tehlul ang ni.Zah tawrh chak avang ngawt chuan va din chi a ni miah lo ang,a koh loh zawk tih a hriat
chhuah vaih chuan anchhia hial inphurhtir theihna a ni tlat.Chu a chhapah bum hmang anga lan pawh a duh
miah lo leh nghal.Bum hmang anga lan duh loh bakah anchhia a hlauhawm bawk si a.Isaka lah a mit a tha lo
naa,a beng a la var nasa mai si a.Chuti chuan kan pathian hmaah i nihna chiang taka in hmu chung khan
inthlahrunna chhete mah nei loiin din han tum teh le.Jakoba chu a pa hmaah,nang leh kei chu pathian hmaah
ding tura tih kan ni.

Mahse,Jakob tih chu luahlantu tihna a nih kha.Chu chu pathian remruatdan a ni.Rebeki rilruah chuan
hlawhtlintir tumna a khat a.A fapa’n malsawmna a dawn loha ai chuan tiin,”Ka fapa,i anchhe dawn tur chu
ka chungah awm rawh se;ka thu zawm la, mi va lak mai rawh”a ti a.Haleluiah!!!I hrethiam em?Kan Pathian
khawngaihna mak ropuizia hi.He chhiarkawp awmzia chu ka fapa i pa hmaa ka tlinna hi nangin chang la,i
tlinlohna zawng zawng chu keiin ka hlawm vek nang e,tih nen thuhmun a ni.

Chutichuan Jakoba huai vang ni loin,a nu intiamkamna chuan a nawr kal ta a,kel no pahnih chu a rawn keng
ve ngei mai.Tichuan a nu chuan a pa duhzawng takin a siam sak a,tin;a u Esaua kawr tha tak chuan Jakoba
chu a thuam a,a kut leh nghawng mam lai pawh kel no vunin a bel /tuam vek bawk a,chawhmeh tui tak leh
chhangte pawh a kutah a hlan a.Han mitthla vel la,tling lo Jakoba chu a pianpui ni loa thuamin a awm
ta.Jakoba ngaihdan rawn a ni lova,a duhtu duhdana thuam leh cheibawl a ni.Jakoba’n a pianpui nihna hi a pa
hnenah a kalpui ngam miah lo,mahse huai taka kaltirtu chu a nu thuamna kha ani.Chutiang bawkin keini
pawh Krista avangin Pa hnenah huai takin kan lut thei ta a.+Khatianga thuam nen lo chuan a nu paw’n a
luhtir ngam tlat lo.Pathian hmaah keimahniin kan diang dawn lova.Krista nunnaa inthuamin kan ding
ang.Jakoba hian keimahni min entir tih hre reng ila,Isaka hian Pathian a entir a,a nu Rebeki hian pathian
khawngaihna min entir bawk.

Tichuan a thuam famkim nena inthuamin Jakoba chu a pa hmaah chuan a va chhuak a.Jakoba chuan a pa
chu a han ko va,a pa chuan” tu zawwk nge i nih a?”a lo ti a,Jakoba chuan “a upa zawk Esauva ka ni,mi tirh
ang khan, ka ti zo ta a,khawngaih takin tho la,mal mi sawm sakna turin tho la,ka sakhi sa hi ei rawh le,”a ti
a.Isaka chuan “i va rawn thleng hma teh thut ve” a ti a,Jakoba chuan LALPA i Pathianin mi hlawhtlintir
avang a ni,”a ti a.Kan tlan thui hmain han thlurh lawk teh ang.Han chhiar nawn leh thin la,Jakoba hi dawt
sawi ang i ti ve lo maw.Dawt sawia i puh a nih chuan,dawtthu hmanga hlawhtlingah i chhuah mai
ang,Pathian chuan dawt hi mal a sawm lo a sin.Dawt sawi leh mi tihder ching tak,mahse,hlawhtling tak I
hmuh chang a awm ve ngei ang.Chutah chuan I rilruah Pathian pawh hian dawtsawi pawh hi mal a lo sawm
ve tho anih hi ,tih ngaihdan a awm thin ang.Kan hriat reng tur chu kan ngaihdan mai a ni.Kan rinloh lamah
daih atang hian a nia mal a lo sawm zawk thin ni.Lo thlir rawh le,Jakoba hian dawt hmangin nge
malsawmna a dawn dawn a,Pathian thuin.

Jakoba hian a pianpui(nihphung) nihna chuan malsawmna a chang pha lo tih a chiang a,amah in kalsanin a u
hming a ring a,Esauva a inti,naupang zawk a nihna chhuahsanin upa zawk nihna chu chawin a lo lei tawh
bawk a;tunah,Esaua kawr,kel vun leh kel sa kentir a ni a,a tlinloh hlauhsaktu a nu hian a va han ngaihtuah
nasa em em ve le.A nu khawngaihna hnathawh chu Jakoba tlinna siamtu a ni angin Pathian hmaa kan tlinna
pawh hi a khawngaihna hlawm Isua chauh hi a lo ni.A pa Isaka chuan “lo hnai teh,Esauva chu i ni meuh
emaw chu,ka lo dap vel teh ang che”a ti a,a lo dapvel a,”a aw chu Jakoba aw a ni si a,a kut erawh chu
Esauva kut a ni si,”a ti.Tunah zet chuan Jakoba’n “ka ni,ka ni” a tih tul loin,a pa’n “a ni”a ti zawk ta hlauh
mai.haleluiah.”Ka fapa Esaua ngei I ni maw?”a ti a,”ni e”,tia Jakoba’n a chhan chuan”mi han lak hnaih
rawh,tichuan mal ka sawm sak theih nan che sakhi sa chu ka lo ei ang e”,a ti a.A ei a, a in hnu chuan Isaka
chuan “ka fapa,lo hnai la,mi fawp rawh”a ti a.Tin,Jakoba chuan a pa a va fawh chuan a silhfen rim chu a pa
Isaka chuan a lo hre ta a,mal a sawm ta a.Thlir nawn ang aw.Tling lo hlawm tawp Jakoba chu tling famkim
Esaua chuan a hliahkhuh hneh nameuh mai.Isaka ka atanga malsawmna lo luang chhuak chu:-

Ngai teh,ka fapa rim hi LALPA malsawm ram rim ang a ni:
Tichuan van daifim leh
Lei thatna leh,
Buh tam tak leh uain tam tak pe che rawh se;
Hnam hrang hrangten I rawng bawl sela,
Chi hrang hrangten chibai buk che rawh se:
I unaute chungah lalah awm langin;
I nu faten chibai buk che rawh se:
Anchhe lawhtu apiang che chu anchhe lawhin awm sela,
Malsawmtu apiang che chu malsawmin awm rawh se (Gen 27:27-29),tih a ni.Chutichuan he malsawmna
ropui tak luang chhuak tur hian Jakoba tan chuan Esauva chu mi pawimawhber a lo ni e.

Jakoba chu a ral ta em ni?Ral lo ve,thuhrukin a awm.Jakoba chu a lo tling ta em ni?Esauva tlinna ringtua
siamin a awm.Jakoba rim chu a lo tui ta em ni?Esaua kawr rim avangin malsawm ram rim kengtu a lo ni
ve.Jakoba chu zaah zain Jakoba a nih reng avangin Esauva nihna chu zaah zain a pawimawh angin fello
hlawm tawpte fel famkim nan Isua famkimna chu englai pawha kan tana thil tulber a ni.Keini chuan kan
tlinlohna kan hre tlem lutuk a, Isua kan mamawhna pawh kan hre tlem.Pathian erawh chuan kan chhiatzia
min hmuhin thawl leh bel that rual loh kan nih min hriaa Isua min pet hung.Ti ve thei,ni ve theia kan
inhriatlai meuh pawh hian “Keimah loin engmah in tithei si lo”(John 15:5),min ti a.Chutianga Jakoba’n
malsawmna a hui zawh vek hnu chuan Esaua chu sakhi sa kengin a rawn thleng a,a tlai zo ta.Chhandamna
(malsawmna)chu thiltih (sakhi sa)a dawn chi a ni lo va,Khawngaihna (kelsa—[Pathian hnena inthawi nan
sakhi an hmang ngai lo])a dawn chi a ni.

Rinna avanga khawngaihnaa chhandam in ni,nangmahni thawhchhuah a ni lo va,Pathian thilpek a ni;thiltih


avang a ni lova,chutilochuan miin an chhuang dah ang e (Ephesi 2:8-9).

Romah pawh ,Engnge kan sawi tak ang le?Jentail,felna um lote chuan felna an lo phak tawh a ni,-rinna
avanga felna chu.Israel felna umte erawh chuan felna dan chu an phak zo ta lo.aEng vang nge ni?Rinnain an
um lo va,thiltiha hmuh theih anga an um a vang a ni (Rom 9:30-32),tiin min hrilh bawk a.

Esauva chuan a tlinna tur umin a tlan a,Jakoba erawh chu zawn ngai lo kel awmsaa tlintir a ni.Dan avanga
felna thiltihah a innghat a,khawngaihna avanga felna erawh chu rinnaah a innghat thung.Dan thu Mosia’n a
pe,khawngaihna leh thutak Isua Krista avangin a lo awm (John 1:17).

Pathian hmaa rilru na taka min siamtu hi kan thil tih that,felna leh tling vea kan inhriatnate hi an ni duh
khawp mai.Esaua hian a hlawhchhamna a tahpui lo.A pa’n ti tura a phut zawng zawng chu a hlenchuak
vek,malsawmna dawnna tura a ken zawng zawng a thlawn ta vek mai khan a titap hawm hawm a,a tha sen
te,a hun pek te,a inbuatsaihnate han chhutpui ve teh.A rilru natna leh a thinurna hi a awm vek a ni.Mahse,a
ma hming leh nihna,a kawr leh a rimte,kel vunte avanga a lo pek tawh Jakoba hnena hlan tawh malsawmna
chu sut theih a ni lo.

Chutichuan Pathian hmaah mi tumah an inchhuang thei lo vang.Nangni erawh chu ama zarah Krista Isuaah
chuan in awm a ni, a ni chu pathian hnen ata kan tan finnaah siam a ni,felnaah te,thianghlimnaah te,tlannaah
te nen.Chutichuan an ziak ang khan a chhuang a piangin Lalpa chu chhuang rawh se (1 Kor 1:29-31).

A pa ka atanga thu chu “A ni,amah chu malsawmin a awm tho tho ang”,tih a la ni reng tho.(Gen 27:33).

Jakoba’n malsawmna a lo dawn tawh si chuan Esauva chu thinurin a khat a,a nau thah duhna khawp hial
rilru a lo pu ta.Kan thenawmte leh thiante hlawhtlin nia itsik a,chhiat an tawh nia a ruka lo diriam thin kan
nih chuan kan dinhmun chu mi dang tana tawngtai ngai lo,mahni tanghma chauh sial thin ringtu kan ni.I
thenawm pa a hausak chuan ei tur nei lo riltam hmel I hmu lo anga,riltam hmel hmuh ai chuan tlai/puar
hmelte chu hmuh a nuam zawk a ni.Mahse,Esaua anga mite thik hi kan thiam zawk tlat si a.Chu chuan mi
min phiarruktir a,tualthat rilru kan lo pu reng tawh a ni.hetiang rilru hi Lalpa’n mal a sawm lova,an chanvo
atan rilru hahdam thei lo a rochuntir tawp zel.Inchhir leh sim nachang hre lo khawpin an huatate an thlurh
bing telh telh a,a ruka mi enthlak chu an hnapuiber a ni.
Mite hlawhtlinna thik leh sawichhiatna remchang dap hi mi tam zawkte’na kan thiam tawk a la ni a vanduai
thlak tak a ni.I thenawm hlawhtlinna leh lawm nia I lo hah ve ngawt anih chuan I thenawm tan hlawhtlinna
kawng hawng turin I tawngtai ngai lo a ni ang.A dik em?

Then khat lahin an lawm niah thangthat lak kan tum lutuk a,kan lo tawngtai sakna tihlan kher kan tum a,rem
lo chung pawha sawi chhuahdan kawng kan dap hram thin.Hei pawh hi thlarau chapo lek a ni e.Duhsak tak
taka kan tawngtai anih ngai chuan Lalpa hnenah chauh lawmthu sawi tang tang turin in buatsaih hram a tha.

Mi chan chhiatna tur dapin an phi sek a,chung tihhlawhtlin chu an hahdamna tura ngaiin an bawhzui a,a aia
zual zawk rilru natnain a tlakbuak zui.Duhamna chuan chawl thei lo khawpin min chhawr rim a,kan duhdan
hian kan duhlohzawng a ngaidam thei si lo,mahni leh mahni insual nilen zankhua thak hi a awl hle mai.

Jakoba nuna khaw thim vawi khatna

Esauva thil tum chu Rebeki’n a lo hria a,a pasal Isaka hnenah a hrilh vat a,Jakoba chu a pu Labana hnena kal
turin an tir liam ta.Bible kha bih ve la,Beer-seba leh Haran khaw inkar khawilai hmun emaw a ti ang,kha
hmun kha a la hmelhriat ngailohna hmun ani.Chumi a thlan chuan ni a tla-a khwthimin a nangching
a.Kawng chu a awm,a ke pawh a dam,mit pawh tha tak a la nei;mahse a kal thei tawh lo.A awmna vel lah
chu a hriat ngai loh ram hnuai a ni si,a va han buai dawn tak em.Bo rau rauah pawh bopui tal nei sela,amah
chauh a ni si a.A pa inpui a thlamuan ve thinna a chhuahsan a,a thenrual tha zawng zawng an awm tawh
lo,chhungkima an hlimlai nite,thenrualte nena duhthu an sam laite,a hmabak kawng leh hun tawng turte a
ngaihtuah ang a,thinur,lungngaih,mangan,buai leh tlawmlaknate an inthum rawn tluk tluk ngei ang.A taksa
hmun hrangah a awm mai ni loin khawthim avang chuan mal ngawih ngawihi a inhria a.Mihring ngaih
chuan vanduaina chi khat a ni kan tih sak mai thei.Kan beisei anga thil a awm loh avang a vanduaia inngaih
thuai thuai pawh hi a fuhber lo ang.

Chu ai chuan he zan thim(khawthim)vawi khatna hian eng malsawmna nge a ken tih ngaihchan a tha zawk
ang.Khawthim chuan kal luih talh talh a zirtir lo.Din,thut,mut (Chawlh)a zirtir dawn a ni.A thluak chu
hmalam panin kal vang vang mahse,a taksa erawh hmun ngaiah a awm reng a,mu tura a inbuatsaih meuh
chuan lukham atan lung a la a,a hriat ngailoh hmunah chuan lung lukhamin a mu ta a.
A lung lak kha lung pangngai mai mai zawng a ni love.Manganna leh beidawnna hnuaia kan rilru lukham
atana tha ber chu Isua hi a ni reng a ni.A mangah chuan lei atangin van thleng leilawn a lo indawh
a,vantirhkoh chhuk leh chho leh vana LALPA ding a hmu a.

“Kei hi LALPA,I pu Abrahama leh Isaka Pathiaan chu ka ni:I mutna nang leh I thlahte ka la pe ang che
u;tin,I thlahte chu leia vaivut zatin an awm ang a,thlang lamahte,chhak lamahte,chhim lamahte,hmar lamahte
i darh zau ang a:tin,nangmahah leh I thlahahte chuan khawvela hnamtin an la thawveng ang a.Tin,ngai the ,I
hnenah ka awm a,I kalna apiangah ka veng zel ang chia,he ramah hian ka hruai kir leh ang che;I hnena ka
sawi hi ka tih hma loh chuan ka thlahthlam dawn lo che a ni”,a ti a (Gen 28:13-15).

A han harh meuh chuan amah chauha a awmna emaw a tih kha Pathian leh a vantirhkohte nena an inpawlna
hmun a lo ni reng a,a hriat ngailoh hmun khawhar chu atan Bethel (Beth—in,El—Pathian)Pathian in a lo ni
reng mai,Chhun leh zan hi Pathian siam an ni a.Thim leh eng pawh hi a ma siam tho a ni.Lungngaihna leh
engthawwlna,manganna leh thawvenna,thlaphanna leh thlamuannate hi pathianin min siam puitlin a tumna
hmanrua an ni.Zan khaw thim chuan Jakoba lamah chuan manganna a siam a,manganna hnuaia A hmel
engmawi tak lantir chu kan Pathian thil tum a ni si,hriatthiam a va har tak em.

Mihring rillruah chuan buaina tel lo thawvena leh engthawlna,manganna tello ringtu nihte,tlakchhamna tawk
lo Kristian nihte,beidawnna nei ngai lo thlarau mi nihte kan duh.

Ringtu then khat lungngaia kun tlawk tlawk i hmu ngai em?chu chu ringtu chak loah em ni i puh thin?KAn
Pathian chuan khawvela mikhual a awm mek a fate hi lungngaihna chaw ei lova mi awmtir a tum
lova,lungngaihna hnuaia a hmel hlimpuitu kan nih min duhsak zawk fo.Malsawmna dawngtu Jakoba pawh a
puitlin zel theih nan leh A kotu Pathian a hriatfiah theih nan fianrial hun a pe a,Bethel-ah a hruai ta a ni.Kan
Pathian chuan min kawmfal a chak thin a,thawm ribengchheng awm lohna hmunah min hruai thin.Mihring
chennaah chuan mihring thilte kan ngaihtuah thin a,amah paw’n min pawl thei lo.
A pa ina a awmlai chuan hmuh theiha awm a paah a rilru a nghat a,tunah thung chuan lei leh van Pathian
inpuanna leh intiamkamna nghet hriattirin a awm ta.Keimahni tawka inla ve taka kan awmna ata min hruai
chhuak a,mahni chauh pawha zah ngawih ngwihna hmun mi han thlentir meuh chuan inngaihtlawm a tul
lova,tlawm chu kan landan a ni.Pathian meuh pawh inthlahrung lo takin a rawn inpuang a,ama rinawmna
kan hlimpuia,kan mihringpuite hnen atanga hlimna nilo min chantir a,mi dang pawh kan hnenah thawveng
takin an khawsa thei tawh thin.

Jakoba nuna khawthim vawi khatna chuan Pathian intiamkamna chiang tak mai a rawn her chhuahpui a,a
mamawh zawng zawng pawh pathian hnenah a awm tih a hriattir,heng malsawmna zawng zawng tifamkima
tihlawhtling turin Jakoba hi phut a ni lo a,amah Pathian bawk hi mawhphurhna latu tur a ni.Khua a var
chuan a lung lukham chu a la a,a phun a,sahriak a leih a,Jakoba’n Isua hriak a thih nilovin,Hriak thih Isua a
hrethiam ve ta.Zan khaw thimah Pathian a inlar a,zing khawvar engah Jakoba mit tihvarin a awm.

Lungngaihna zan khaw thim hnuaiah Jakoba chu Pathianin Bethelah fianrial a hmanpui a,daltu awm miah
loin a thil tum leh ruahmante a hriattir a.Keimahni mai chuan Pathian pawl hun pawh kan inseam thiam lo
fo.Kan thahnemngaih leh duhamnaten Pathian nena kan inpawl hun tur min ruk zawh sak.He mi zan hian
Jakoba hi kal zirtir a ni lova,Mut hahdamdan zirtir a ni.

Khaw pakhatah hian thiandun inkawmngeih tak an awm a.Ni khat chu an lo vah zawh tumin an thawk
chhuak ve ve a,an thawk ngawrh khawp mai.Pakhat zawka chuan a thiana chu chawl turin a’n au va,a thiana
chuan chawlh reng a tum ikhaw lo mai.A chawlh zatin a thiana chu a au va,a thiana lah chu chawlh zai reng
a rel duh lo.Tlai a lo ni,mi dang paw’n hawn zai an rel tan ta.An ni thiandun pawh an hawng ve hna hna a,a
chawl zing zawka chuan “I zo thei em”,a ti a;a thiana chuan “la zo nang le”, a ti ta tlat mai.Chawl ve duh
lova chuan “zawh loh hlauin ka thawk ngat ngat a,ka la zo thei chuang lo a,i chawlh ngun the reng nen
engtin nge i zawh theih bik le,”tia a zawh takah chuan,chawl zing zawka chuan heti hian a chhang
a.”Chawlh loh ringawt hi thawh tamna a ni chuang hleinem,i thawk rei tial tial a,i hmanrua a bil telh telh
ang,i chau telh telh bawk si ang a,a mi ngawng pawh a na a sin.Kei chu ka han thawk a,ka hrei a bil tak tak
hmain ka tat leh thin a,hrei tah chhung ka han chawlh hlek pawh khan ka lo hahdam hman si a,ka hrei a lo
hriam bawk nen,hna lak pawh a sawt bik a sin.Thatchhiat chawlh a awm a,chakna laa chawlh hi a awm a
nia.Kan chawlh hahdam thiam hian hmalak a sawt zawk a nia”a ti ta then a.

Chawlh nachang hre lo ringtu an hah a,thawh nachang hre lo ringtu an pachhia ang.Thawh thiam tur chuan
chawlh thiam a tul hmasa.Chawl thiam apiangte an hahdam ang,thawh thiam a piangten hnehna an chang
bawk ang.Jakoba chu hahdam tak phur taka a tum ram athlen theih nan muthilh zirtir a ni.Kan muthilh tawh
chuan kan rilru lamin kan chawl a,kan pum hian kan dam a,tha tharin hma kan bung leh thin a nih
kha.Thlarau lam inpuanna hi a mak ka ti thin.Jakoba chu a muhil ngei a,hahdam taka a awmlai vekin thu
lawmawm takin a thlen chilh bakah malsawmtu pathian pawhin a awmpui zel tur thu a hrilh a,khawhar anga
lang,khawhar si lo chu hei ngei hi a lo ni e.

Manganna avanga Pathian hming I lam anih chuan chu chu Pathian ruahmanna a ni.Kan tih tur min
kawhhmuh dawnin kan hmingin min k ova,Amah min rinchhantir dawn apingin (kan hminga min ko
tawhloin-Amah kan mamawhna tur)hreawmna ,buaina,manganna,lungngaihna,hlauhna,tlakchhamna(a nuam
lo kan hriat zawng zawng hi a ni mai)in min ko thin.

Amah kan hnaih theihna tura min pek buaina chi hrang hrangte chu kan en a,hriatthiam lohna avangin
vanduainaah kan ruat hlauh.Pathianina min pek dan leh kan lo dawnsawn dan chu inpersan tak a ni.(Phil
1:29)

Lungngaihna hnuaiah Pathian inlar kan hmu a,a engah (amah) hriat chianna min chanfiahtir thin hi a va
ropui ve le.Jakoba chu lungngaihna zan thimin rikrap mahse,hnehtu hneh sakna khawvar zarah hmabak thui
tak paltlang turin a kal chhuak ta.A zan khatna leh ni khatna chu,tlai lam a awm a,zing lam pawh (Gen
28:16-22).

Jakoba chu a kal zel a, khawchhak fate ramah a lut a.Phulah chuan tui a awm a,a kiangah Beram rual thum
an lo bawk reng a,an thlen khawm zet loh chuan tuma’n an Beramte tui an pe ngai lo.He Tihdan phung hian
ringtute thlarau ruai kan thehdan tur min kawhhmuh fel hle.Hei hi an tihdan phung a ni awm e.Tui chuan
Krista nunna a entir ngei ang.An thlen khawm hma loh chuan lung an la sawn ngai miah lo va,helai thu hian
dawhthei taka inngahkhawm min zirtir a ni.Mahni ril tamna,tuihalna chauh ngaihtuah avanga mi awmlohlai
chuh hi puitling zia chu a ni lo ve.

Kristian nun puitling kan tih hi an pianthar rei lam kum zatah a innghat lova,an mizia,an rilru put hmang leh
sukthlekdanah a innghat fo.Kristian puitling chu an chhia leh tha hriatna a thianghlim a,an ka a thianghlim
a(then khat ka chu zuk leh hmuam,ei leh inah a thianghlim a,then khat ka chu thu tha lo sawi lo zawngin a
thianghlim),mi dang tan damna an tling thin.

Kristian puitling lo chu an beng a hlai a,mi chanchin leh thusawi dawngsawng turin an beng an dawh a,an
thluak a bawlhhlawh avangin thu bal pui pui an chhakchhuak a,chu chuan mi rilru a hliam a,an mahni pawh
a tina let thin.

Jakoba nuna khaw thim vawi hnihna

A pu Labana hnen a thlen chuan a pu chuan”ka thisenpui i nih chu le”,tiin a lo lawm a,keini pawh hming leh
hmelte in hmu ngai lo mah ila Pathian thu avangin chi leh kuang kan nih kan inhre zei mai zawng a nih
hi.Thla khat a awm hnu chuan Labana chuan a tupa Jakoba hnenah chuan “ka tupa i nih avangin athlawnin
ka rawng i bawl tur em ni?Eng nge i hlawh ang?Min hrilh teh khai,”a ti a.Jakoba chuan Rakili chu a
hmangaih a,tichuan “I fanu naupang zawk Rakili nei turinkum sarih i rawng ka bawl sak ang che”,a ti
a.Pathian thu chuan,A hmangaih hle avangin ni rei lo te ang chauhin a hria a (Gen 29:20).

Kum sarih a thawh hnu chuan a pu hnenah “Ka pawl theihna turin ka nupui chu mi pe rawh le,ka hun a kim
tawh si a,”tiin a sawi a.Labana chuan a khua mite chu a kova,inneihna ruai a theh a.Thim hlimah chuan a
fanu Leaii chu a hruai a,Jakoba chuan a lo pawl ta a.Zan khaw thim vawi hnihna chu.Khaw thim vawi
hnihnaah hi chuan tihderin a awm (hei hi mihringte ngaihdan a ni.)A naupang zawk Rakili hlawh turin kum
sarih a thawk kim seuh seuh a,a duh loh zawk han dawn hlauh mai chu tuk thawh nuam tak chu a ni lo
vang.Kan hna lakdan leh beih ngawrhdan nena inmil miah lo thil kan tawh chang hi chuan engkimah
luangawi zel ka ching tih zawng a har thin.Kum sarih chhunga a thawhhlawh chu Leaii a ni ta reng
mai.Rakili’n a thihsan te chu ni tal sela a awm.Chutiang pawh ni si lova,hetianga tih zawng inhmuhsit thil
deuh a ni lo maw.

A lo mutpui tawh chuan(anhnam danah chuan) a nupuiah a siam tawh tihna a ni.Mi then khatin tawng pawh
a tawng lo reng reng em ni?an ti a.An hnamdanah chuan a hmai pawh khuh vek a ni.A tawng vaih zawngin
Leaii a nih a lang mai dawn a sin.A lo duh lo ang a,an ram dan bawhchhiata Rakili pasal neihtir ngawt ai
chuan a theih ang anga Leaii pasal neihtir thuai a tul tawh.Jakoba hi a pu hian a tihder tih theih chuan a
awm,mahse a tih der hrim hrim zawng a ni lo,a ruka thil her-rem a tum mai zawk niin a lang.Khaw thim
vawi hnihna chuan ngawi renga Pathian nghah min zirtir.

Jakoba lung nilo chuan a pu chu a va chhal a,bumah a inngai tlat a.A pu chuan a u zawk kal hmaa a nau
zawk kal hmasak chu an ram dan a nih loh thu a lo hrilh a. I hrethiam mai em?Pathian hian min hrilh hriat
kher tul a tih loh avanga kan rindan nena inpersan taka thil a tih hi a awm nual lo maw.Jakoba a awm,Rakili
paw’n inneih a hnial bik lo,Labana paw’n rem a ti.Mahse,engati nge Leaii a pek zawk?Thil pawi tak leh
buaithlak tak chu Leaii’n in leng (hming hliauna tur pawh)a lo nei hi a ni.Naute pasal neih hun tawh pawh
a,a la nula hian ro a tikhawlhkham zo.Mahse,Labana hian an inneih thuai dan tur a ngaihtuah a,Jakoba
hnenah Leaii hi a va hnawn tawp a ni.

Thil kal hmang Jakoba paw’n a hriatthiam meuh chuan ni sarih chhung chu a lo tlingtla ve a,a ni sarih zan
chuan a duhber chu a hmu ta.Helaia ni sarih tlingtla tih hi mo lawm chhung chu ni sarih an hman thin vang a
ni,a duhdana kum sarih chhunga a thawhhlawh chu Leaii a ni a,a pu duhdana ni sarih a tlingtlakna chuan
duhai a lo sam fo Rakili a neihtir,a mak mang e.Khawngaihna kalhmang a ni tlat si a.Rakili pakhat nei tumin
Leaii a neih phah a,an bawitte ve ve nen chuan nupui pali a nei ta anih chu.Pathian hnenah eng nge maw kan
beisei hian Pathian chuan kan duhzawng chauh min pe lova,a eptu tur a khing tawk chiah min pe tel
thin.Chutichuan kan chak lutuk thei lova,kan muangchang lutuk thei bawk lova,kan duh lam lamah kan peng
thei bawk lo.A landan chi khatah chuan chutiang eptu chu min beitute an ang hle thin,mahse,kawng ngil kan
neih theihna tura kan kechheh siamtute an ni.
I ke atan kawng tirualrrem la,I kawng zawng zawng tihngheh ni rawh se.Ding lam emaw,vei lamah emaw
peng suh;Sual ata I ke sawn rawh ( Thuf 4:26-27).

Doctor thiam takin damdawi min chawhin kan natna nena induh ni pawha kan hriat lemloh min pe tel
thin,kan natna atana min pek ni loin kan damdawi ei-ina a nghawng, chhiat theihna lak ata inven nana min
pek a lo ni zawk hlauh ang hian kan duhber chauh niloin kan dawn malsawmna a hlut reng theih nan duh
nachang kan hriat lem loh pawh min pe tel thin a ni.

Kan duhdan tihpuitlin kan tumna hi chuan rilru nat leh thinurna chiah a paw chhuak thian a,Pathian
remruatna vethung chuan rilru dam leh thinthi siahin mi awmtir thung.

Chutichuan khaw thim vawi hnihna chuan a pute ram dan hriatthiamnaah a hruai lut angin keini pawh
Pathian remruatdan leh roreldan hriatthiam min zirtir a,Pathian duhdana khawsak thiamnaah min hruai
lut.Jakoba ngaihdan chu Labanate ram dan a ni tlat lo.Ringtu mahni ngaihdana kal tum leh Pathian biaten an
tum lohpui an seng ang a,mi chhuahchhal leh puh chhiat bak hna dang thawh tur an nei lo.

Khaw thim vawi hnihna zir zo lo chuan lawmna tak tak an chang thei hek lo.Kan nun hi I inbihlet vat vat
ang u.Mi nun chauh entu chuan mi dang sawichhiat loh chu a ka atang phuh chhuah tur a nei lo.Mahni inbih
let thuai thuai thinte erawh chuan an tlin bik lohzia an in hmu fiah fo.Heng hi dan tha satliah mai a ni lova
nun tiengthawltu leh kan hriselna bul a ni tlat.Mi tu emaw chuan a taksa tana tha tur chaw tha a hria
a,insawizawina chi hrang hrang pawh a thiam a ni thei e,a leina pawisa pawh an tlachham lo mai thei
bawk.Mahse,a rilru tana chaw tha a ei lo anih chuan a hriselna chu a la zatve chauh a ni.

Tichuan a pu Labanate rama thil pawimawh tak mai chu A HUNAH tih hi a ni.Beram an thlen khawm
hunah tihte,kum sarihah tihte (29:18,20),ni sarihah tihte(29:27;31:23),kum sarih dang (29:27,30)tihte,kum
20(31:38,41),Kum 14(31:41),ranrual hlawh turin kum 6(31:41) tihte kan hmu ang.

Pathian chuan a duh phawt chuan ni khat thilthu lekin engkim puitlingin a siam thei,mahsa,chutiangin ro a
rel ngai lo;an tan hun bi a ruat sak hlawm vek a ni.Nang leh kei pawh kan taksa chauh ni loin kan rilru ngei
tak pawh hi a sawiher dawrh thei,mahse,zawimuangin min herpui a,min tithang a,min tipuitling zawk thin.

Engkim tan hun ruat a awm a,van hnuaia thiltih zawng zawng tan hun ruat a awmLThuhriltu 3:1).

Thil reng reng ama kaldan phungtea kalpui loh chuan kan nawr khawlo thei a,kan tichingpen vek
thei.Pathian hian hun hmangin thil a enkawl vek a,an mahni hun theuhah engkim anihtir hlawm
thin.Chutichuan thil engkim hi indal miah lovin rem takin an her chho miah miah zel a.Ni khatah thil tam
tak a thleng a,an indal lo;thil tam tak an awm ho va,an indip miah lo hi eng vang nge hun hmanga enkawl an
nih vang a ni ang.Kan duh hun huna thil kan beisei anga awmtir kan tum chuan a tawpa beidawnna chiah
kan tel ang.

Then khat Kristian nun chu naupang huaibak em em nute pawh mahni thu anga awmtir tuma an pawnfena
hnuk hnuk ang mai kan ni.Pathian chuan kan tana thaber tura rorel a tum a,engah nge kan thu thua awmtir
kan tum.A remruatdan kan hriat a pawimawh zawk ang.Hnehna chang Kristian tam zawkte hi Lalpa
hnehtute an ni lo va,Pathianin a chinzawi tawhte an ni zawkin i hre lo maw.Khati khan han chhut let leh ila
Labana kha a tupa duhdanin a awm ta nge,a duhdanin Jakoba a awm ta zawk.Kan thu thuin nge kan awm
dawn a thu thuin kan awm dawn?

Tin,Pathianin boruak zau tak chu ” Van” a vuah a.Tichuan tlai lam a awm a,zing lsm a awm bawk a,a ni
hnihna chu (Gen 1:8).

Jakoba chuan nupui pali a nei a,Rakili chu a duh zawk avangin Leaii a chuang tih Pathianin a hria a,a chhul
a hawn sak ta a,khawharhnem tur Pathianin a pe ta.Mi zawng zawngin min kiansanin chuang mah
ila,Pathian chuan min theihnghilh ngai lo,kan khawharnaah pawh min awmpui reng.Pathian hnen ata
malsawmna thar kan dawn dawn apiangin Pathianin mi dang zawng zawng a hnawt darh a,chuang ngawih
ngawiha inhriatna kan nei thin.
Khawhar nu Leaii-ah chuan Pa ropuina Reubena,unaute aia dahkham atana hman tur mirinawm
Simeona,hnam pumpui tana puithiam hna thawktu tur Levia,Pathian lalthutthleng luahtu tur Judate,Isakara
lehZebulunate nen fapa paruk leh fanu pakhat Dinaiite an rawn piang nawlh nawlh mai.Ringtu pawh
khawvel nen an inzawm lutuk chuan amahah Pathian thu a awm thei lo.Mite hawisan,mite hmuhsih kan nih
hian Pathian thu kan pai thei dawn chauh a lo ni.Rakili chuan a laizawnnu chu a lainat miah lova,fapa
pahnih chauh a nei,Benjamina phei chu a thih phah hial a nih kha.

Jakoba hian kum sawmpali chhung nupui man atan a inhlawhfa a,Kum ruk chhung Ran hlawh turin a
inhlawh fa,chutia kum sawm hnih chhung ngawt a pu hna a thawh khan vawi sawm ngawt a pu hian a hlawh
a tihdanglam sak a ni.Chutiang em ema intihdanglam sakna chuan fimkhurna a pe a,thuawih tak leh fimkhur
thei takah a hlangkai ta.A pu kut hnuaiah kum sawmhnih chhung a awm a, Jakoba tan chuan a pu chu
timangangtu Labana a ni a,Pathian lam atang chuan fin fel zirtirtu Labana a ni.Pathianin a pek zirtirtu hi
Jakoba tan chuan hmelhriat fuh a har ngawt ang.A pu hnena awm chu ning thin mahse,a thua chhuak theih a
ni lo.

A hun takah chuan Pathianin “I thlahtute ramah leh I laichinte hnenah haw leh tawh rawh,I hnenah ka awm
zel dawn nia”,a ti a (Gen 31:3).

Jakoba leh a chhungte chu an kal zel a,Gilead tlang an thlen chuan Labana chuan a umpha ta
a.Mahse,”Jakoba hnenah a chhia a tha engamah sawi lo turin fimkhur rawh”tia ,a lo sawi tawh avangin
engmah a ti ngam ta lova,lung an phun a,an tiaangkhawm bawk a,chu chu Labana chuan Jegar-
sahadutha(Aramaic tawng a ni a—Hriat reng tura lung rem vum) a vuah a,Jakoba erawh chuan
Galeed(Hebrai tawng a ni a—thu hretu atana lung dah vum) a vuah a,Mizpah(venbuk) an ti bawk.Awmze
nei taka lung dah vum a nih avangin “Pawi inkhawih tuma a ruk pawha pelh chuan thu hretu Pathian chuan
ngaihtuah rawh se”tiin an inthen ta.Lung chu Krista a ni a,Lei leh Van palai niin Mihringte inkara remna
palai pawh a nih kawp.

Jakoba nuna khaw thim vawi thumna

Jakoba chuan a kham em em Labana chu a hlat tial tial a,a hlauhber a u Esauva a hnaih hret hret thung
a,thawvenna tak tak a awm thei lo a nih hi.Mi depde tak kalsan mah la,thinbutut tak I tawng leh tho
ang.Zalenna sual mahla,eng emaw zatah chuan I la tang tho ang.Kan nin hmasak a piang hi dahkian kan duh
mai zawk a lo ni.Englai mah hian kan zalen lo.

Pathian chuan a thinurna lak ata min tizalen,thiam min chantir (Rom 5:9).

Mahse,kan thu thua awm tur chuan khawvelah min tihzalen a tum hlek lo,amah kan mamawh reng theih nan
buaina,chungpikna,lungngaihna thlen theitu kan chhehvelah a awmtir reng.Khawvelah zalenna famkim kan
sual anih chuan kan zalen dawn lohzia kan hre dawn chauh a ni.Zalenna famkim chu keini sual a ngai lo
a,khawvel chhuahsana van kan thlen hunah kan chen tawh ang.Kan nui reng tak tak lo vang.Chutiang tura
ruat kan ni lo.Nuih leh tah inkarah kan inthen tawn mai mai a ni.

Jakoba pawh a u chanchin a hriat chuan a suangtuahna zawng zawng a titiau zova,a duhthusam a thlawk bo
vek. A remhriatna zawng zawng a sawm khawm a,remruat tur a awm lo,a phibuai vek.A mangang chu
Pathian a au chul tawh mai le.A theih tawpin Pathian a au va,A ni lah hi eng emaw mi zirtir a tum hi chuan
awm lo ang vang vang,a reh hian a reh vung vung si.Esaua tihbaiawmna chuan Jakoba rilru a tham zawi der
mai.A tawp a tawpah chuan a u bum kawidan tur a hre chhuak a,a ran rualte chu hmun hnihah a dah hrang
lawk vel.He lam ata a thah paw’n,pawl khat zawk chu an lo tlan bo hman a ring.Mahse,chu pawh chu a phal
vang a ni chuang lo,a mangang remruatna mai a ni.Tih tak zetin a tawngtai nawn,chhangtu reng reng a nei
lo.

Rem a ruat thar .Ran rual zing ata kelpui zahnih leh kelpa sawmhnih,berampui zahnih leh berampa
sawmhnih,sanghawngsei sawrlai sawmthum an note nen,bawngpui sawmli leh bawngpa
sawm,sabengtungpui sawmhnih leh sabengtung no sawm(a lu nung ngawt pawhin 550 vel)chu a u chibai
bukna atan a la hrang a (Gen 32:13-15).Ngaihtuah rawh le,hei zawng hmang hian a u tihlawm a inbeisei ta
chu a ni a,a hlauh luat vang nge,a u thinurna tireh tura a phu tawk zawk ,tunlai thil pawh nise tam tham tak
chu a ni.Mahse,a thiltih chuan a tithlamuang zo chuang lo.Kan thlamuanna khawp hi neih kan lo nei miah lo.

Mahni rilru ring maitu chu mi a a ni a,Fing taka chetla mi erawh chu chhan chhuah a ni ang (Thuf 28:26),tih
a ni.

Pathianin kan rilru ring turin min zirtir lo va,kan rilru hi Pathian ring tura buatsaih zawk a ni.Khawvelah
chuan mahni inring ngam tura inzirtir a ni a,Pathian thuah chuan mahni intlansana pathian ring tura tih kan
ni zawk.Then khatin chaknaa rin tur emaw an ti a,kan chak lohna hian a ring thei zawk.

Jakoba chu nilengin a buai a,rem a ruat,a hah a dam thei chuang lo.I dinhmun ni ve se,”e khai, tih ngaihna
reng ka hre tawh lo”i tih ve chu ka ring.Pathian a au,a ni lah a reh vung vung,a u lah a rawn thleng hnai
tawh,Thlaphanna leh hlauhna inthum rawn tak tak mai chu ramhnuaiah a vakvai tak meuh meuh a ni.Eng
pawh ni se,kan nih nih kan ni tawh mai ang chu tiin an kal chhuak ta a,chibaibukna tura a tih khan hma an
hruai a,anin hnu a khar a,a huai vang a ni lo,a hlauh luat vang zawk a ni.A neih zawng zawng leh a nupuite
pawh an kai vek a,a mal tal tan ta.Hlauhna hlirin a khat a,Pathian pawh a ring thei tawh lo a niang,zan
khuain buantu a nei tlat.

Hemi zana an inbuan hi taksaa inbuan pawh an ni thei.Kei chuan rilru lama inbeihna niin ka ngai.Jakoba chu
hawng tura tirh a ni:mahse,a u a hlauh avangin a hawng ngam lo,a ngam leh ngam loh kha a thupui lova
Pathian thuin a kal mai tur a ni.He khaw thim vawi thumnaah hi chuan pathiana innghahdan leh pathian thua
ke pen zirtir a ni.Kan rilrua thutlukna kan siam aiin pathian thua ke pen a ngaih pawimawhawm zawk a,chu
chu kan lalpa paw’n keimahnia a beiseiber pawh a ni.Lalpa mizia leh anihphung nena kan inkhaikhin dawn
chuan beisei tlak kan awm lo tih hi tawp lo tura thu dik chu ani.Zan khuain tu emaw hian a buan a buan a,a
buantu hian a hneh lo tih a inhriat chuan a malpui ruh chuktuah chu a tihpelhsawlh sak ta a.

Pathian hian tirh dan pangngaia min tirh a tum pawha min tirh theih loh hi a tam mai a,min tirh theih dawn
loh ai chuan kan eng emaw min tih chhiatsak a duh mai thin,chu chu min huat vang a ni lo va,amah atang
thil eng emaw kan hmuh a duh vang a ni.Pathian remruat leh thil tum tihlawhtling tura a duhten chak
zekzawka an tawn tlang par par i hmu ngai meuhin ka ring lo.Mihring phurh tawk phur min phurhtir lova
Amah mamawh letlehna tur khawp hi kan koah a nghat thin a ni.Kan zawh tawk phur min phurhtir se,a
rawngbawl siin amah kan mamawh chuang lo vang.

Mosia pawh Aigupta ramah a tir a,Pharaoa hnanah atira a rei deuh chinah phai chuan hlawhtlin inbeiseina
pawh an nei thei tawh lo,Pathian an hnial ngam bawk si lo,Pharaoa lah chuan an thu chu a lo Amen leh
dawn lo bawk lo,Engmah an sut kuak theih loh avangin mipui lam pawhin an haw tawh tih an inhria,an
hawina lam apiang chu zahna leh beidawnna hlir a ni ta.Pathian thu zawm pawh mualphona,zawm loh lah
hlauhawm;engtia awm tur nge ni ta ang le.

Mosia beidawng chu tihian a tawngtai ringawt a,”Lalpa,eng tizia nge he mite hi tha lo taka I tih le?eng
vangin nge mi tieh ni?Pharaoa hnena I hminga thusawi tura mi tirh achin he mite hi tha lo takin a ti a,nang
lah chuan I mite hi I la chhan chhuak hauh si lo va”a ti a (Exo 5:22-23).

Chutiang bawkin Jakoba dinhmun pawh thuawia a kal zel chuan a u Esauva a hmachhawn dawn,chumi
huphurha a kal dawn loh lahin pathian a tithinur ngei dawn si a.Chutiang boruak chu I tawng ve tawh ngeiin
ka ring.Chung kan thil huphurh em emte tawntlang tur chuan huaisen thut ani lo va,insanphek pawh a ni
lo,kan Lalpa tawngtainaa “Abba!(Ka Pa!)engkim I tithei a;he no hi ka hnen ata la sawn rawh;nimahsela keia
thu ni loin nangma thu thu ni zawk rawh se,”a ti a (Mark 14:26).tih a ol tawk reng e.

Chutichuan unaute,Pathian khawngaihna avang hian,inthawina nung lrh thianghlim leh Pathian lawm tlak ni
turin in taksa chu inhlanah ka ngen a che u;chu chu in rawngbawlna awm reng a ni (Rom 12:1).

Jakoba hi a luhlul avanga tirh har a ni bik lo a sin,dawihzepna hian a man na lutuk a ni,Kal zel tura a tirh
theih loh avangin a mal ruh chuktuah chu a tihpelh sak a,chutichan tlanchhe tur paw’n chakna a nei bik tawh
lo. Chu chu inhremna a ni lova thuawih tura sawizawina a ni.Chutia a malpui ruh a pelh tak chuan a thu a
awihsak duh lohva chu a vuanbet tlat a.”Mi thlah rawh,khawfing pawh a chah dawn twh hi”a tih paw’n
Jakoba chuan a thlah duh chuang lo.Pathian ring ngam lo Jakoba chu ring loa awm ngam lo Jakoba a lo ni
ta.Zawi zawi chuan a danglam ve hret hret zel e.A thlah ngam ta reng reng lo,”mal mi sawm loh chuan ka
thlah lo ang che”.Hei hi dildan dik tak chu a ni,I thu thil titheihna nena ka kal dawn loha ai chuan ka thlah
tawp lo ang che,tih nen thuhmun a ni.

Hetiang hian tehkhin thu han tarlang leh ila,Naupang pakhat hi a nu’n a tir a,naupang chuan a nu hnenah
“Mi kalpui a,mi sawipui dawn loh chuan ka kal ngam lo “ti ta sela ,chutiang chu a ni awm e.Zan khuain kal
tura a nawrlai khan enga ti nge a nawr theih loh?Amah a inrin vang.Eng ati nge malsawm a dil?Amah a
inring ngam tawh lo.Khawvel zirtirnaah chuan mahni inring tawkte hi mipuitlinga chhiar an nia,Pathian
thuah chuan mahni inrin bansan hi rinnaa mipuitling an ni.Jaoba pawh a lo puitling ve ta.Khaw thim vawi
thumna hi chuan keimahni min ching ral tak tak a,keimahniah Lalpa a lian tual tual thin.Rinnaa mipuitling
kan tihte hi a landanah chuan mihuaisen ve reng an ang thin.Chu ngaihdan chu a dik lo hul hual ang.An
huaisen vang a ni loa,an hmachhawn tur aia an mahni tirtu leh awmpuitu Pathian a len em avanga tingam an
ni zawk.

“Nang zawng khandaih te,feinte,feite te kengin I lo thawk a;kei zawng sipaite LALPA ,Israelte Pathian I
chova hmingin ka lo thawk zawk a ni—” (1Samuela 17:45).

Pathian chuan “I hming engnge ni?”a ti a,a ni chuan “Jakoba”a ti a,Pathian chuan i hming chu Jakoba an ti
tawh lo ang a,Israela an ti tawh zawk ang;Pathian leh mihring I bei a,i hneh ta si a,”a ti a (Gen 32:27-28).

Kan mihring duhna kan hneh hian Pathian chuan kan thu a awih ve ang,a chhan chu”Nangni keimaha in
awm reng a,ka thu nangmahnia a awm reng bawk chuan in duh apiang dil rawh u,in tan tihin a awm zel ang
John 15:7,tih a ni .A tawizawga sawi chuan Pathian chuan a thu awihtute thu a awih ve leh tlat thin.Kan aia
ropui zawk Pathian chuan eng vang ngawt nge kan thu a awih ang,tiin I ngaihtuah ngai em?Kan duhdan leh
duhthusamte ama min neihtir an ni a,ama thu keimahnia awm chu amah vekin a awih angai.A thu anga awm
thinte thu a awih.A duhdana nung thinte khawsak a en ning thei lo.Jakob luahlantu mai ni tawh loin Israel
(Pathian lal fapa,Pathian buantu)tiin a hming pawh thlak a ni.Jakoba’n Pathian a buan hnehna chu amah
inphatsana Pathian thu a awih tak vang a ni.Tichuan an pahnihin thu khat vua an lo ni ta a,Pathian lawm
lutukin Israela tiin hmingthar a pe ringawt mai.

A ke chu bai mahse a chhungril chu a famkim tawh.Jakoba chuan “Tu nge I hming”a ti a,Pathian chuan
“Enga ti nge kan hming mi zawh?”a ti a,mal a sawm a,a kal san ta a.Khua avar fel meuh chuan Jakoba
thinlung pawh a lo var ve a,A hmaichhanah Pathian ka hmu a,mahse,nungdamin ka la awm a nih hi”a ti a,Ni
pawh a rawn chhuak ta.A lang lamah a buantu pa hi kal bo mahse,chhungrila ni eng lo chhuak a chan tawh a
vangin Jakoba pawh ngawi rengin hma lamin a in sep phei hleu hleu va.

I hmabak chu engtia thui nge,engtia thim nge,eng anga hlauhawm leh huphurhawm nge,kan theihna leh
chakna rinchhan kan tum chuan hnungtawlh a tul thin,Lalpan keimahni enin min tir lo va,ama chakna min
rintir tumin min thawhtir a lo tum.

“Ama lawmzawng atana tih tum tur leh bei tur nangmahnia thawktu chu Pathian a ni si a (Phil 2:13).

A kal zel a Esauva a hmuh chuan a thiltihdan a thlak ve ta.(Gen32:2-24) inkar I en chuan a
ran,bawih,nupuileh fanaute zui ngam lova a awm I hmu ang,

Gen 33:1-3 I en chuan a nupui leh fate chu a hnuhnungberah a awmtir a,amah chu a hmasabera a kal thu I
hmu ang.

Kha kha a ni mai a sin,a danglam tak tak kha.A hlauhber a u lah chu amah veng turin a inpuahchah nasa mai
a,”Hawh,I kal ang,hma ka hruai sask ang che,”a tih pawhin Jakoba chuan “Naupangte hi an la tet leh,beram
rual leh bawng rualka hnena awmte hi no hruai an nih, ka lalpa,I hria e;ni khat chauh pawh an khalh chak
lutuk chuan ranrual zawng zawng hi an thi vek mai ang.Ka lalpa,khawngaih takin I chhiahhlawh hmaah hian
kal la;kei chuan seir tlangah ,ka lalpa,I hnen ka thlen hma loh chuan,ka hmaa ran kal hi an kal theih tawk
ang zel leh,naupangte kal theih tawk ang zelin,zawimuangin ka rawn chhawm zel ang e”a ti a.
Tunah zet zawng Jakoba pawh Pathian avangin lei lama thlamuantu a thlah thei a,a chhungkuate hma
hruaiin pa ber nih a lo tling ta.Mahni tanghma chuah sial thin Jakoba chu mi dangte ngaihtuah thiam,mi
dangte tana nun hlantu a lo ni.Mihringin puitling a tih chu mi dang tibuai lova mahni kea ding thei chin hi a
ni a,Rinnaa mi puitling kan tih chu an piantharna rei lam kumah a innghat lova,Pathian tel lova an khawsak
theih lohzia atangin a fiah zawk.Naupang lian ve tawh tak hian a nu zar reng mai sela a nu chuan I puitling
har mange aw,ithiante hnenahte leng rawhtiin an hnar thin,kan Pathian erawh chuan a chakzia te,a
rinawmziate,amaha thil awm zawng zawng min hmuhtir a,min hmantir a duh a ni.

Jakoba nuna khaw thim vawi thum lo thleng te hian Jakoba chu tibuai hle mahse hremna a ni lo a,apuitlinna
tur leh a hausakna tur rahbi a nih a vangin a tan malsawmna tak meuh meuh a ni.Thlir nawn leh lawk ila:

Khaw thim vawi khatna chu Pathianin fianrial nun hmanpui a duh a,mi hriat phak lohna hmunah a hruaia a
thuruk a hrilh.Amah ngei hi an chhungkaw Pathian a nihzia a hrilhhria.Kan thian thate aia thian duhawm nih
a tum avangin inngeih lohnain min vaw darh a,mal ngawih ngawiha kan inhriat laiin min pawl hlim thin.Min
hmangaihtu nia kan hriatte chuan a rukin min lo phiartir a,kan lainate min eptuah a siam a,an pawi leh pawi
lo kan khawih phaka kan hriat lohte paw’n min lo ral huat bawk.Chutianga kan awmlaia Pathian inlarna chu
a chiang bik thin.Lalpa chu kan chhungkaw lungphum leh bulpui a nih kan hriat theih nan khaw thim (buai
leh thlaphan) kan mamawh.

khaw thim vawi hnihna chu Pathian duhdan leh rorel dan chauh hi kan tan kawng dik awmchhun a nih
hriatna a ni.Engkim hi a hun zelah kan nei ang.Hun bi neiin Pathianin thil a enkawl vek a,chumi thlir thiam
apiangte chu mi hamtha an ni.Thlarau thianghlim avangin I rilru chu eng emaw changin lo tha thin
mahsa,engemaw changing a nih chauh kha,I rilruah I mizia ni turin a la bei nghet rih lo.Pathian chuan hun
sei tak chhungah a chentir che a,chutah chuan a enkawl che a,I tawnhriatna hmangin rilru lamah zirlai a pe
che a,i thil hmuh leh ngaihtuahdan a thlak thleng sak che.Kan ngaihdan aia Pathian ngaihdana kan chen
thiam theih nan khaw thim vawi hnihnaa zirtir kan tul.

Khawthim vawi thumna chu kan pumhlum hian Pathian ring tur kan lo ni.Ringtu nun sang emaw thuk emaw
tehna chu an hriatna a zau em? emaw, thilmak a ti em thei em? emaw a ni lo.Engtianga thukin nge pathianin
amahah thu a neih tih a ni zawk.A ngial a ngana kan sawi dawn chuan mualphona chi hrang hrang mipui
kara kan hming a chhia hi a tlangpui chuan a ruka Pathian tihlohna mawh a ni thin.Lalpaah inthlahrunna kan
nei miah lo chunga sawi leh rel kan kai a nih chuan kan hmabak a eng dawn tawh a lo ni.Pathianin ropuina
min pek a tum meuh hi chuan kan zirlai a sak talh mai a nia.Kan lalpa Isua ngei pawh lei leh vana miten
chawimawi an hlan theih nan a sual vang ni loin khawvel sualna phurhtir a nih kha.

He rilru ,Krista Isua pawha awm bawk kha,nangmahniah awm rawh se;ani zawngin Pathian anga awm a
Pathian tluka awm chu thil thlakhlelh hleih theihah a ruat lo a,mihringte anga lo piangin bawih angah a
inseam a,amah leh amah a intitlawm ta zawk a.Tin, mihring ang a lo awmin,a in ngaitlawm a,thi khawp
hiala thu zawmin a lo awm ta hial a,kraws-a thihna ngei chu.Chu mi avang chuan Isua hingin mi tin—vana
mite,leia mite,lei hnuaia mite nen—an thingthit nan leh Pa Pathian tih ropuina turin,”Isua Krista chu Lal a
ni,”tiin lei tinrengin an puan nan,Pathianin a ni chu nasa takin a chawimawi ve ta thung a,hming zawng
zawng hming chungnungber chu a pe ta a (Phil 2:5-11).

Kan tih ni miah lo,mi thil tih dik lo kan tih anga an lantir leh min puh hi Pathian chJO u sawi loh keimahni
atang paw’n dawt a ni chiang,min puhtute paw’n min puh luih ngat a ni.Dawt anih leh nih loh buaipui tur a
ni lo.Mi chanchin chhia zawng zawng kan chanchin anga an lantir hunah chuan mi puhchhiatna zawng
zawng chu kan tan ropuina leh chawimawina lukhumah a la inlet ang.Chutih hunah meuh chuan Pathian
hmaah (ngawi renga)thuawi thin fa,mite hmaah hmangaihnaa khat pa angin kan lang thei ang.In laklen
thiam avanga thunei ni loin Pathian ropuinain a kah en avanga mite ngainat leh mi ngaihchan kan ni tawh
ang.Sual avangin bawlhhlawh leh tenawm mizahtlak lo ni mah ilaPathianin min ruatchhan leh min nihtir
atum chu a hlen ngei ang.
.
Lalpa chu I chhungah Lalin a thu si a.AMEN.

JOSEFA KAWR PANGA


1.Josefa leh a unaute
Adama aiah Kristaah thutiam a ni angin Esaua aiah Jakoba-ah thu tiam a ni.Krista chuan Adama dinhmun a
rawn luah a,Jakoba pawh Esaua dinhmun luahtir a ni.Jakoba atangin fapa sawmpahnih an lo piang a,Krista
atangin Zirtir sawmpahnih an lo chhuak.

Jakoba fa mipa sawm leh pahnih zingah sawmpakhatna Josefa chu Rakili fa,Benjamina u a ni .Rakili
fatir,Jakoba tar lam fa a ni bawk.Jakoba hian nupui pahnih leh hmei pahnih a nei.Leaii’n fapa paruk leh fanu
pakhat a hrin sak a,a bawihnu (Jakoba hmei) Zilpaii’n fapa pahnih,Leaii’n fapa pahnih,a bawhnu Bilhaii’n
fapa pahnih an hrin sak theuh bawk..

2.Kawr khatna ( duhsakna )

Josefa dinhmuna Rakili fatir,Jakoba tar lam fa tih hian pawimawhna leh hlutna nasa tak a neih ka ring.A
hlutzia leh thatnate hi chhuichuakin sawi chhuak thei lo mah ila a hlu reng reng a niRakili tan chuan a
inchhuan ve theihna leh Jakoba nupui dangte’na an hmuhsihna ata humhimtu a fapa Josefa,Jakoba tan a
hmangaih leh duhber a nupui atanga lo piang Ama anpui a ni.Nang leh kei pawh Josefa ang bawka Pa
Pathian leh Fapa Isua Krista atanga lo piang a fate kan ni.Josefa chu Jakoba (Israela)chuan a duat em em
a,kawr fual ze mawi tak a thuisak a.Chu Kawr chu eng rawng nge?Eng than nge?Eng zat man nge? Tih ai
chuan khawi atanga lo chhuak nge anih tih hriat hi a pawimawh zawk ang.A Pa Jakoba pek satliah mai chu
nise an thik hauh lo ang.Duhsak bikna atanga pek a ni a,a Ute paw’n chu chu an hriatin an huat phah reng
anih kha.A ute’n an huat phahna chu kawr kha a ni.A Pa tan enkham theih loh fapa ani, a ute tan chuan
hmuh ninawm a ni ve thung.Duhsakna kawr chu a hatu tan hak ninawm lo mahse chang ve lo tan a
khamawm hle ang.Chutichuan Josefa kawr khatna chu duhsakna kawr a ni.

Pathianin min duhsakna vawr tawp lantir nana Isua nun min haktir mai hi Setana tan chuan thikawm leh
huatawm tak chu kan lo ni reng e.Adamate nupa chuan savun kawr an ha a (chu chu chhandam tur
entirna),keini chuan a vun ni loin a NUN (chhandam tawh nihna) kan ha.Adamate chu an thih avangin a thi
vun sintir an ni a,keini chu tholeh fate kan nih avangin nung renga nun min neihtir.Haleluiah.

Tuna kan hak mek kawr hi a hrechiang apiangten ha hipin an sawi thin a ni.Ha pha ve lo leh hrethiam ve lote
chuan ninawm an ti.Kan hlimpui hi mi tan ninawmah a chang tlat zel.”Nangmah chauh kha a bikin a
hmangaih bik lo che,keini pawh min hmangaih ve tho,khatia sawi vak kha a tul teh kher lo ve,” te pawh an ti
mai thei che.An ni pawh a hmangaih ve tho tih chu inhre mahse an hlimpui ve tak tak em? tih hi zawhna
pawimawh tak a ni ngei ang.Hlimpuitu chuan hlimpui ve lo ai chuan an chang tam zawk anih loh vek paw’n
an chan hlimpui khawpin an hre hnem zawk ngei ang.Mi’n Pathian khawngaihna a chan tak tak chuan a
hlimpui ngei ngei ang.

Josefa chanchinah hian kan theihnghilh hauh loh tur chu a kum zat lo lang ve zel hi a ni.Pathian chuan ni
khat thilthu maiin thil a ti zo thei,mahse chutiangin a tingai lo.Puitling tehna hi ruang-am-ah a ni lova,rilru
lamah a ni zawk.Rilrua puitlinna chu tawnhriat ngah leh ngah lohah a innghat.I kum chu tlem hle mahse
harsatna leh manganna engtiangin nge i lo tawn tawh?Chu chuan puitlinna a siam sak che.Kan tuk chawp
rahbi nge kan rah ang a,Pathian min tuk sak rahbi?Kan tuk chawp rahbi anih chuan nuam takin kan tuk ang
a,Pathian min tuk sak anih chuan kan dinhmunina a mamawh angin a ni ang.Nuamchen pah chuan kan
inrapkai kher lo ang.

Josefa kawr chu a uten an hakpui phak loh avangin an hlimpui lo reng a.Dt 1.10.2010 (Fri),3.10.2010
(sun)tlai khan kan ramah Yadanarbon Football Club leh ram dang Football Club-te semi final leh final-ah
chak zawk nih tumin tuwana stadium-ah an inkhel dawn a,en tura sawm bikte hnenah an kawr leh ticket a
thlawnin min pe theuh a.Ni danga infiamna kawr ka hak thin ai khan min luahdan a dang riau.Duhsak taka
min haktir bakah thut hmun nuam takah min thuttir bawk a,kha mi ni tak kha ka hre rengin ka ring.Vanneih
thlak takin kan tan lamin pakhatna an la a.A nuam ve ngawt a sin.Kan Kawr hak hlutna chu a manah ni loin
hnehtu nihnaah a innghat zawk a ni.”Kan hneh” tih leh “an hneh” tih tawngkam chu kan kawr hak khan a
siam ve nia. A thuhrimin keini ang duang tan chuan a hlu ve hrim hrim a…

Chu kawr chuan Unau rilru pawh a then hrang a,Khawvela piangho rilru pawh min then hrang.Kawr hatu
chuan a kawr (Khawngaihna)na chu a hlimpui mai thin.Khawngaihna hlimpui pha lo Kristan hi eng zat tak
awm ang maw? Khawngaihna tih tawngkam hmangthiam hlimpui chuang si lo kan awmnual lo maw?
Khawngaihna hlimpui leh hlimpui lo hi eng vanga awm thei nge?Thil dang a ni love,dawng leh dawng lo
inkar mai a ni e.Chu khawngaihna chu mi dangin dawng lova Josefa’n a dawn bik a?Amah aia pawimawh
chu a nu kha a ni.Mi dangte pawh kha a Nupui dik tak chu ni vek mahse Jakoba naupui duhber chu Rakili a
ni tlat si a.Josefa a lan hma pawha Jakoba rilru in- nghahna chu Rakili a ni a,chu chuan nasa takin kori a tu a
ni.Paula’n Dan leh Khawngaihna a then hran khan , Heti hian ziak a ni si a:”Abrahaman fa pahnih a nei
a,pakhat chu bawihnu laka, pakhat chu bawih lonu lakah.Nimahsela bawihnu laka mi chu tisa dan angin a
piang a,bawih lonu laka mi erawh chu thutiam avangin a piang a ni,”tih hi.Chung thu chu tehkhinna a
ni;chung hmeichhiate chu thuthlung pahnih an ni;pakhat chu Sinai Tlanga mi ,bawih ni ter a fa hringtu
chu;chu chu Hagari a ni.Tin,Hagari hi Arabia rama Sinai Tlang chu a ni a,Jerusalem tunlaia awm nen hian
ang khat an ni,a fate nen bawihah an awm si a.Chung lam Jerusalem erawh chu bawuh a ni lo va,chu ngei
chu keini nu a ni (Gal 4:22-26).tih a ni.

Krista lo pian nan Adama athlang lo va,Evi lakah tiam a ni (Gen 3:15).Abrahama paw’n fa a neih loh
avangin Damaska mi Eliezera ro luahtir a tum a,Pathianin rem a ti lo.Tin, ngai teh,”Kha mi kha I ro luahtu
tur a ni lo vang;nangma rila lo la rah tur chu I ro luahtu tur a ni zawk ang,” tiin LALPA thu chu a hnenah a
lo thleng a (Gen 15:2-4).Chumi hnuah Ama rila rah ngei Ismaela chu luahtir a tum leh a,Tin,Abrahama vek
chuan Pathian hnenah,”Ismaela hi i hmaah awm thei sela aw!”a ti a.Tin,Pathiani , Ni lo ve,i nupui Sarin fapa
a hrin sak zawk ang che;….( Gen 17:18-21).Abrahama thu hnawlin a awm fithla ta. Chutichuan Ismaela
lehIsakate chu a fate ni ve ve mahsela Bawihnu fa leh bawih lo nu faa thenin an awm tho ang.”He bawihnu
leh a fapa hi hnawt chhuak rawh;he bawihnu fapa hi ka fapa Isaka ro luahpuitu tur a ni thei lo vang” a ti
a(Gen 21:10). Pathian Lehkha Thu chuan heti hian a sawi zawm zel a, Nimahsela Pathian Lehkha Thuin
engtin nge a sawi? “Bawihni chu a fapa nen hnawt chhuak rawh;bawihnu fapa chuan bawih lo nu fapa chu
ro a luahpui dawn si lo,” a ti.Chutichuan unauteu,bawihnu laka fate kan ni lo va,bawih lo nu laka fate kan ni
zawk (Gal 4:30-31). Kan tarlan zawng khan Hringtu Nu a pawimawhzia min hrilh a.Keini pawh Isua atanga
Pathian hrin leh fate kan ni , “Ani chuan a khawngaihna nasa tak ang zelin,mitthi zing ata Isua Krista
thawhlehna avangin beiseina nung hmu turin min hring leh a (1 Pet 1:3)Keimahni ngei hi min hmuh a tum
ngei a;mahse, khawi atanga lo chawwr chhuak nge kan nih tih hi a tul si a.

Kawr khatna chu hlawh chhuah emaw,lei emaw a ni lo va, duhsaktu’n a thlawna a pek a ni.Josefa chu kum
17 a tlin chuan a ute ran thlahnaah a tel ve a.A ute chanchin tha lo a Pa hnena a sawi thin avangin a ute
chuan an haw hle thin. Keimahni hi chu kan induhnaa,kan chanchin chhia erawh chu kan pawm thei miah
lo.Thil tha lo,manhla ti em em a kan tih thlap, zahthlak ngawih ngawih ,kan zawngchhang tlat site hi kan tih
ngi chu nimahse kan tih,tih hi kan duh leh mang der lo nia.Josefa unaute nen kan inang chiah.Tin, Pathian
Thlarau Thianghlim chu tilungngai suh u,tlanna ni atan chuan amahah chhinchhiaha in awm kha (Ephe 4:30)
.

Kawrfual ze hrang hranga zia mawi, zahawm leh ropui tak chu a hak chiah atang khan a neih ngai loh
mumang mak tak mai a nei a.Tin, ani chuan an hnenah ,”Khawngaih takin ka mumang thu hi ngaithla teh
u:ngai teh u,loah chuan buh phalte kan lo tel a,tin,ngai teh u,ka buhphal chu a lo tho va,a ding ta luah
a;tin,ngai teh u,in buhphalte chuan an rawn hual vel a,ka buhphal chu chibai an buk hlawm a”a ti a (Gen
37:6-7).I chhiar thlak zel chuan a ute thinur zual sauh thu i hmu ang.A kawr ngawt pawh an en thei lo a ni
a,a mang lek phei hi chu a thluak bawm ata paih chhuah an chak ngawt ang maw.Mumang a nei leh
ta .”….Ngai teh u,mumang ka nei leh ta a;ni te,thla te,arsi sawm leh pakhat te khian chibai mi lo buk zuk nia
maw le,”a ti a (Gen 73:9).I chhiar zawm zel chuan a ute chauh ni loin a Pa pawn a zilh thu i hmu leh ang.A
chhungte pawmpui tawk inlarna a dawng lova,an ei thiam loh,an pai theih loh vek a ni.

A Pan Lal a la nih tur hre sa miah loin mita hmuh theih kawr duhsakna a haktir a,Pathian erawh chuan Lal a
lo la nih tur thu hrilh hriat nan mang lamah a hriattir thung a.Kan nihna leh dinhmun tur hi Pathian duan ang
zelin a kal ang.A then chu kan tum leh duh avanga kan nihna an ni.Chungte chu kan peih tawh loh hunah
kan tlansan mai a,anih loh paw’n kan bansan thei mai bawk.A chhan chu mihring tumnaa lo ding chhuak a
ni miau va.Pathian duan sa vethung chu amahin a rawn inher mai thin. Politics thiam avanga kan
hlawhtlinna hi a lawmawm viau va,kan hlawhtlinna chuan nekthlak kan neih thin avangin mi chan ruk,mi
phiar ruk kan ni duh khawp mai.Hei vang hian alo’m
Politiciante mi kut tuara an thih thin chu.Lalpa min pek ve thung chu mi mak tih a tling,then khat a ngaihna
hre loin an awm.Then khatin an hrethiam a,an lawmpui.Kil khatah tihchhiat tuma beih tum awm
mahse,Lalpa duan sa anih tlat avangin an hlawhchham leh tho ang.

Lalpan hun lo kal zela i awm dan tura a ruat chu i rilruah a paitir che a.Khawngaihnaa a ruat chhan che leh i
awmdan zel tur a mitthlatir che,i lawm avangin mite hriattir i chak thin.An lawmpui ve che i ring a,an ka leh
an thluak inhlatzia chu hrilh hriat kher i tul dawn em ni?I lam tang dik tak chu Lalpa chauh a nihzia pawh I
hre nghal ang.Kan hna hi Lalpa min pek a ni.A hlawhtlinna pawh Ama kutah a awm.Mihring khelh chawp
Lalna ni sela ,Josefa hi a uten an lawmpui ka ring.Pathian pek anih avangin an lawmpui thei lo.Mihring
chuan ama thiltih a hlimpui thin avangin:Pathian thiltih chu a hlimpui thiam thin lo.Josefa ute ang kan ni ve
mial em?In bih let theuh ang a.zirlai kan nih theuh hi.
Josefa chu a ute zawngin phulah chuan a vak a vak a.A ute awmna chu a zawng zel a,tuin emaw amah chu a
hrilh avangin a ute chu a um a,a va hmu ta a.A lawm dawn nen a ute chuan hla taka a awm lai chuan an lo
phiar ru reng mai. Hetiang hi ringtu nunah i hmu taw hem?I rilru chuan ka unaute kha eng nge an chanchin?i
ti a.An nin ralhla taka i awmlai a tang khan an lo phiar che.An hnen i thlen phawt loh chuan an sawisa thei
lo che.I chibai chu an man reng che a lo ni.Lal tur chu Lal lo turte kutah mantirin a awm ta.

Tin,”En teh u,mang neia chu a lo kal saw.Hawh u,that ila,khuarkhurum pakhatah I thlak ang u
khai,tin,’Sakawlhin a seh ta,’kan ti dawn nia;tichuan a mangte chu engtin nge a awm kan la hre mai ang
chu,”an inti hlawm a (Gen 37:19-20).Hei hi i chunga thil thleng chu a ni e.I lam tang tura i ngaihte chu
lehlam tang an lo vek.Upaber Reubena meuh pawh thuneihna kengkawh ngam lo khawpin thamna an lo pe
hneh tawh.A ruka chhanchhuah chiah hi a huaisen dan sangber chu a ni. A naute vek an ni lo em ni?NI e
le.Enga ti nge a khap mai loh,thu tawp pawh sawi ngam lo va a awm le?An tham a niang.Lalpan kan kawng
tura min thlan sakah hian kan beisei loh thil tam tak a thleng thin reng a ni.Kan hriatthiam loh kan hmelhriat
ngai loh tam tak a awm bawk.

A ute hmel a’n hmu chu a beisei loh mitmeng a hmu.A chhan a hrethiam rih lo ang.An chungah eng thil mah
a tisual lo.An rawn hnaih tuam tuam a,nelawm lo zet hian an lo dawr a,a thlamuanna tura a ngaihte chu
ahmelmata an lo ni reng mai le.An mana Reubena thu angin an that em lo naa, khuarkhurumah an thlak ta
a.Khuarkhurumah chuan nunna a awm lova,hlimna pawh a awm lo.Kan ngaihtuahna a kal thui a,kan hmuh
chin erawh a tawi.Beiseina a tawi a, beidawnna a thui.Hma thlir a thim a,mahniah rinna a nghah theih
loh.Josefa silhfen mawi tak chu an hlihthlak ssak a,saruaka awmtir a ni ta.An nau saruakna khuhtu turte chu
saruaka siamtuah an tang vek.I ropuina,zahawmna,mawina zawng zawng paihthlaa thing per tak tak tur
chuan nangmah hrechiangtu leh duhthu I lo sampui thinte Lalpan i hmelma lama a tantir a ngai.Enga ti nge?
Lalpan keimahni hmanga thil tih a tum hi,Amah chauh rinchhana min thawhtir a duh. Mi dang nena
inteltuala Amah theihnghilh a duh lo.I lam tang,nangmah hmangaihtu emaw I tih thinte chu tui awm lohna
khuarkhuruma thlaktu che an ni.Isua pawh a hnena awma,ei in thin khan a hralh kha.Josefa pawh chuti tho
chu. Chutiang bawkin nang pawh.Bible-ah kan anpui an lo awm ve a ni lo,kan kal kawng tur min lo hrilh hre
sa zawk a ni.

Josefa taksa chu eng thu mah sawi pha tawh lo turin an dah a. Tawngthei lo a kawr chu a Pa hnenah thisen
kai hnuangin an thawn.Krista taksa chu kan nihnain kros-ah khenbehin a awm,thlanah an phum.A thisen chu
Pa hnen a thleng a,kan tan tlanna,thiamchantirna,ngaihdamna famkim siamin hna min thawhsak.Josefa kawr
hi a pa hnen thleng lo sela,a Pan a chanchin a hriatchian hma loh chu a ute hian nitin an zawng awllo mai
thei a nia.A thisen avangin an Pa thinurna tuar loin an awm thei ta.I taksa tel lova ,I chanchin an rel hian an
tluang phian ang.I taksa leh I chanchin a inthen phawt a tul.I taksa chu khuarkhurumah awm sela,I chanchin
(kawrfual)chu rorelnaah an put luh phawt a tul.Eng vangin? A chhan kan hriat hi Pathianin tul a ti hmasa
lo.Tuar phawt mai tur a ni.A tawp thlenga a chhan kan hriat loh hi a awm nual ang.In siam thatna tur leh sim
tur kan hriat miah si loh na taka kan chungthu an rel hi a awm leh thin.Nanga tan ni loin roreltute
insiamthatna zawk tur a nih kha.”Engah nge khatianga in rel”? tiin chhuahchhal suh.An duh danin rel rawh
se.An rel ang chiah khan zirtir an ni ve leh ang.An hriatthiam lawk loh phei chuan an mu thei mang lo
ang.Pathianin chung thilte chu an ngaihthah a phal lova,mutmawh,hnarmawhah a neihtirin an thluak a
luahtir thin.An hriatthiam meuh chuan intih thlarau mi a ngai tawh lova,thlarau mi an lo ni reng tawh.

Chaw ei tura an thu chu an han dak a,Ismael sum dawngho an hmu a,cheng sawmhnihah an hralh a,an nau
man telin an la hlim cheu mai ka ti!Chutianga rapthlak leh nunrawng maw an lo nih a!!Lal tura hriattir ni
siin saruak leh hreawm tuarin a awm.A mang leh tuna a awmdan hi a inmil miah lo. I dawn thu leh tuna i
dinhmun kha a intu lo ,i ti ve em?A ute chuan diriam takin an hralh a,an kaltir ta.Thlaler tiau sa vin hlar mai
leh ni sa rumrut mai te,thlaler thli virvut lum hrang hum hum te chu saruak thawthangin a tawn tlang vek a,a
pal tlang bawk.A Pa pek kawr kha awm sela,a lukhumte leh pheikhawk awm bawk sela,a ziaawm tur.Lal
tura ruat tihduhdah tuar,sualna nei miah lo hremna rapthlakber tuar zo Josefa.Kan Lalpa kawng a ni.Kan
zawh ve tur kawng .

Kalkawnga a ngaihtuahna vakvel tur ka suangtuah phak lo. mahse,Josefa nuna makber mai chu a ngawi reng
hi a ni.A va’n zir tlak teh reng ve.Phunnawina hian a tihreawm zual, tin,puitling lo zia pawh a lo ni
zawk.Kum thuah chuan kum 17 emaw vel chauh a ni a,a awmdan erawh mi puitlingzia a ni lang chhuak
ni.Krista thununna leh zirtirna a pho lang.A hmel dik tak bo si loin Krista hmel a inlar a,a chanchinin Isua a
lantir a,a cheziain Krista a keng tel zel a ni.Chu chu a ngawih rengna lawmman a ni.Chutichuan thlaler ni sa
rum-rut leh hrohrang na zet mai a paltlang hnu chuan a hunlaia ram ropuiber Aigupta ram chu a thleng hlawl
mai.A hma- bak chu chhiahhlawh a ni.A Pa pek duhsakna kawr leh tuna a dinhmun mek leh a hmabak chiah
dinhmun turte hi thlir ve teh.Lal chu a hnai lo telh telh a ni lo’m ni?Inlarna kha a lem mai a lo ni ta em ni?
Intihderna mai mai,a nih loh pawn dawt a lo sawhphul mai mai hi a ni zawk nge?A ang lo sawt lutuk.Nge
ni,a ute hian an tidanglam thei ta zak?Zawhna chi hrang hrang chu a piang thei ang.Heng zawng zawngah
hian Lalpa chu a bul tumtu a ni vek.Vanneihna vawr tawp hmaah hian beidawnna khur thuk a awm ve tlat
reng a ni.

Josefa tuarna bulber chu Pathian hnen ata inlarna a hmuh a puanzar vang a ni.Lalpan min pek thu kan puan
phawt chuan eng emaw zawk zawk chu kan tawk ve ngei ang.Lei thilah pawh kan tawng leh sawiin kori a tu
a,kan chungah mi an lawmin an lawm lo thei a nih kha.Mi huatzawng kan sawi chuan mihuat kan hlawh
a,mi lawmzawng kam sawiin mi lawm kan hlawh bawk.Pathian lawmzawng chu mihring ngaihdan ramri
pelh a tul tlat zel.Lalpa lawmna tak tak thleng tur chuan kan mittui a far pha a,tin zawn tur hre chuang si
lova beidawn ram ram a ngai ve tlat a ni.Thlana inbual khawp leh thihtha thawha phunnawi hauh lova kan
kal hian lalpa kan chungah a lawm chauh ang.I neihsa pung turin nge lalpa rawng I bawl dawn,I neihsa
zawng zawng ral vek a,I neihchhun Nazaret Isua chauh nei turin.Rawng bawlna pawh hi a hna thawh mai a
ni lova,kan thawhna rilruah tu rawng nge kan bawl zawk tih hi a fiah thin.

Josefa kawr khatna chu ama puala inhakktir a ni lo ang bawkin ama thua hlih/phelh theih a ni lo bawk.Kawr
khatna hi a hak reng chuan a puitling thei dawn lova,hak nuam tihle mahse,a puitlin theih nan itsiktu leh
thiktute kut hmangin pathianin a hlih sak ta.Kawr khatna chuan nun chhawng khatna a keng a,kawr khat leh
kawr khat inkara a boruak tawnte kha a zirlai chu a ni.Khami huamchhunga a pa nilo mi dang zawngte kha a
puitlin theih nana zirtirtu te pathianin a rawihsakte chu an ni.Duat hlawh ngawt hi puitlinna a ni lo.Puitlinna
rahbiah chuan dak awt awtin a kal theih loh va,kunin kan kal thin.Mi tam tak Kristian nun chu an phur leh
phur loh inkarah a innghat.An intodelh leh intodelh loh hian nasa takin a hril bawk.Kristian dik tak chu a
biak Pathian duhdanah a innghat a,thutlukna a siam ngai lo.”Amen” tih hi remtihpuina chu a ni ngei
mai.Kan”Amen” avanga puitling tur tihna a ni lo.A awmze bul takah chuan kan duhdan chhuahsana Pathian
duhdana luh tih hi a nih hmel zawk.Josefa hian amah zirtirtute hi a ngaina theiin I ring em?A phunnawina
chu kan hmu lo naa,dawhtheihna erawh practical-a zirtir a ni.Ani chuan a tisa put lai niahte khan,thihna laka
amah chhandam theitu hnenah chuan nasa taka au leh mittui tla chungin tawngtaina leh dilndte a hlan a,a tih
dek thin avangin ngaihthlakin a awm bawk a;fapa meuh pawh nimah sela a thil tuarahte chuan thu awih a zir
ta a ni (Heb 5:7-8).Jakoba nuna khaw thim vawi thumna chu ngawih (thuawih)zirtirna a tihtawp a ni a,
Josefa nuna kawr (chhawng)khatna chu thuawihnaa bul tan nghal a ni.

Kum eng zat zir nge ni loin nun eng zat chanin nge? tih tur a ni zawk ang.Duhsakna kawr khatna chu mite
duhsak leh lawm hlawh reng hi a ni a,a nuam thin.Mahse,khua reiah lu kan zo lo nge kan zo lutuk zawk nge
(hriatloh) kan thle bar zel a.Inlaklen ve tawh nak alaia zah lo tak maia tuin emaw min han dawr hi zawng
min pawt hniam zo vek a, aa hi kan ti ngawih ngawih mai a ni.A ni aiin kan a daih zawk.A ni mi rawn
dawrdan kha a at vang a ni lo.Ka mil tawk chiahin min dawr a ni.Nangmah dawrtu che khan eng angin nge
an dawr che?Min dawr dan hi kan phu tawk chiah a lo ni zel.Josefa pawh a phu tawk chiah zirtirna a dawng
mek a ni. Lo en zel la,engtin nge zirlai chu a beih.Kan zirlai aiin min zirtirtu kan zir thiam a pawimawh
hmasa zawk a ni.
3.Kawr hnihna (chhiahhlawh)
Midian-ho chuan Aigupta ramah an luhpui a,Potiphara hnenah an hralh a.Kawr hnihna ha tur pawhin
zawrh/hralh a la ni ta zel mai.A pianpui thatna leh tlinna te chu bawih nih tlinna atan chauh a
tangkai.Mihring danah chuan kan tlinna leh theihna te hi mi tana duhawm a lo ni vek.Lal nimahse bawih
angah a insiam a (Phil 2:7).Chhiahhlawh ni si a,Lei leh Vana lalber Pathian awmpui Josefa a ni
( Gen39:2).A dinhmun a hniam mahse a vengtu a lian.Nang pawh I ni.Vengtu nei lo,dinhmun ropui tak nih
ai chuan dinhmun hniam tak anga lang vengtu ropui tak neih chu a thlamuanawm zawk ang.Chhiahhlawh ni
si hotu ina cheng.Mirethei ni si hausahoina an chawm.Tirhkah ni si mite ngaihsan.In nei hawt si
lo,chhungkaw chunga hotu. Heng zawng zawng hi Josefa nuna thil thleng chu an ni tlat.

Pathianin dawmkan a duh a,duhsakna a dawn theih nan a kutah hlawhtlinna a pe a,a pu mit a tluntir bawk
a.Lalpa a hnenah a awm tih hi engtia hriat chi nge?A nungchangah a lang.A Pu chuan a inchhung enkawltu
hotuah a siam a,(a rinawm bawk si a)a Pi chuan thil sual tihpui a’n a it/duh ta mauh mai.Mi rinawm chu thil
tha chauh pawh ni loin thil sual tihpui atan pawh mi rin an hlawh zel zawng anih hi.Tin, a pu chuan LALPA
chu a hnenah a awm a,a thiltih apiang LALPAN a kutah a hlawhtlintir tih a lo hre ta a.Tichuan Josefa chuan
a pu mit a tlung a,a rawng a bawl thin a:tin,ani chuan a chhungte chunga hotuah a siam a,a neih zawng
zawng a kutah a pe vek a.Tin,heti hi a ni a,inah chuan hotuah a siam a,a neih zawng zawng chunga hotua a
siam a chinah chuan Josefa avangin LALPA chuan aigupta mi chhungte chu mal a sawm ta a;in lam leh ram
lama a neih zawng zawng chu LALPAN mal a sawm thin a.Tichuan a neih zawng zawng chu Josefa kutah a
dah tlat a,a hnena thil awm reng reng chu a hriatpui hauh lo va,ama chaw ei chauh lo chu a hre lo.Tin,Josefa
chu mi tlawntlai tha tak a ni a,a hmel pawh a tha hle a (Gen39:3-6). Chhiahhlawh mah nise a va’n
ngainatawmin ngaihsanawm tak em.In neitu paber aiin a duhawm zawk hmel a ni.Josefa hlutna hi
hrechiangtu tan chuan tuiralna tham chu a ni ve reng a ni.Lota mikhualte pawh kha Sodom khaw mite chuan
“Zanina i hnena mi lo lutte kha khawnge an awm?Anmahni kan pawl theih nan kan hnenah rawn hruai
chhuak rawh,” an ti a ( Gen19:5).tih a ni. Pathian mite hi sual tihpui a’n an it chawk mai.Adamate nupa
pawh kha.Khawvelah Pathianin a hmel lanna turin tutu emaw a rawn tir nual tawh a,a tam zawk chu thlem
thluk an ni.Adama,Nova,Abrahama,Isaka,Davida,Solomona leh Lal tam tak pawh kha.Chung zingah chuan
Josefa leh Lal then khat an tlu lo.

Kawr hnihna chu Chhiahhlawh kawr a ni.A rawng leh thui danin a hril lova,a hatu nihna khan a keng
zawk.Hmel tha hle mahse chhiahhlawh a ni tho.Chhiahhlawh anih avangin a pi thuawih chu a nitin leibat a
ni ringawt.A duhdanin ro a rel phak lo,a ngaihdan pawhin a kaihruai thei hek lo.Chu chu kan Lalpa
khawvela a cham chhunga a rawngbawldan a ni.Tin, Isuan an hnenah a sawi a,”Mitirtu duhzawng tih leh a
hna thawh zawh tur hi ka chaw a ni….( Joh 4:34).Eng pawh nise, ringtu chuan amah aia hotua siam thu chu
a awih phawt mai tur a ni ang.Mahse,Lalpa thu pek ang zelin a ni ang.Chuti lo chuan roreltu chu nang aiin a
lo mawl mai thei.Amahah ni loin a ruattu zawk kha ngaihtuah tur a ni.Then khat chu lei lalte an hlau leh
lutuk a,Pathian thu pawh an awih ngam lo hial a.Lei lal aia LaL an neih an hre ngam tawh lo.Josefa hi lo en
ngun hle rawh,engtin nge a chet dawn?Kan entawn tur anih hi.Amah aia lal a pi chuan hna pangngai ni loin
nawmchenna sualah (setana tirhin)hruai luh a tum a.
A hlawhtlinpui theih chuan a pu hmaah rinawmna phatsan a ni ang,chutichuan Pathian hmaah pawh a
chesual ang.A pi chuan “Min mutpui rawh”(Gen 39:7) a ti thin.A pi hi a zakthei lo I ti em?Zaktheihlohna hi
a zah vaih zawngin thil hi a khawlo vek ang.Josefa erawh chuan “Ngai teh,ka pu chuan he inah hian ka
hnenah eng eng e awm a hre si lo va,a neih zawng zawng ka kutah hian a dah vek a;he inah hian kei aia lian
zawk tumah an awm lo va;a nupui I nih avangin nangmah chauh lo chu ka lakah engmah ui a nei hek
lo:chutichuan engtin nge he sual lian tak hi tiin Pathian chungah thil ka tihsual theih ang?”a ti a (Gen 39:8-
9).A awmzia tak chu “Ka pi kei aiin lal mahla ka Pathian avangin hemi chungchangah hi chuan i thu chu ka
awih chuang lo vang ” ti ang a ni e.A hmelthatnain thlemna a tawh phah a, chhiahhlawh a nihnain hmuhsita
nawrluih a hlawh bawk.

A pi chuan a sawm zing telh telh a,tlawm a hreh tial tial . A tawpah zawng chhiahhlawh laka tlawm nih a
duh bik si lo chu a silhfen a man sak a.Josefa chuan a pi thuawiha setana tihhlawhtlin ai chuan a pi khumin
Pathian a en ta zawk a.A silhfente chu tlansanin thil sual tia hmingchhiat ai chuan sual tlansan avanga a
taksa lan mualpho pawh pawi a ti tawh lo.A kawr(a chanchin)chu hmelma kutah a awm a,a taksa erawh
hmun dangah.Chutichuan ring takin a au a,a sualna chu Josefa chungah a bel fai ta vek a.A pasal lo haw chu
thiam takin a lo hmuak a,an pa pawh chuan a thu chu a pawmpui a,Josefa chu thiamlohchantirin a awm
ta.Thil sual tih duh miah lo chu sualna rapthlak tia puhin a awm a,anih lohna chu anihnaa belin a
awm.Amahah chuan Pathian felna thut akan lo nih theihna turin,sual reng reng hre lo chu Pathianin
keimahni avangin sualah a siam a (2 kor 5:21). A pu chuan thu dik pawh a zawng hman lo,a thuhriat chuan
athin a tiur thut a,a tana rinawm thin Josefa chu tan inah a khung ta.Chu Isua (Josefa) chu kan (a) sualte
avangin mantirin a awm a (Rom 4:25-a),
Isua chugah kan nihna leh thiltih sualte hlan a ni.Josefa chungah pawh bel luihin a awm.Khi ti khian a tawp
dawn emaw lo ti suh.Kan chungah pawh a thleng ve khawp ang.
A chhan:-
pakhatna :Mite an dam zawk theih nan (tuar saktu)
Pahnihna:Kan nun a puitlin theih nan ( zirlai )

Khawvela hriatthiam leh pawmthiam harsa ka tih ve chu ka tih ni der si lo,ka tih anga an tlangthantir hi a ni
a.A dik tak chuan dawt hlawm an sawi a ni.Ka chungah chauh a thleng lo va,keiin Josefan a lo tuar hmasa
(Krista avangin).Tuar theuh theuh kan dawwnsawn dan erawh a in ang lo hle mai.Kei chuan ka hriat atangin
chhuahchhalin ka buai nghal a,Ani thung chu ngawirannin a awm.Kan tuar chu a inang a, kan tuardan erawh
a inang zel tawh lo.Chu chu a ni,zirlai zirchhuak leh zir chhuak lo inkar chu.Khawvelah hian hna thawhdan
chi thum a awm.Pakhatna chu hnatlang,pahnihna chu inhlawhfa,pathumna chu mahni hna thawhte an
ni.Chuti chuan Mizo ramah khuan Zu zuar an manin a neitu’n a aiawh turin mi dang hlawh neiin (ai tang)a
la tih thawmthang ka lo hria a mak ka ti khawp mai.Tun kan zirlai chu khatiang kha a ni lo.Isua an khenbeh
dawna kros an puttir khan a chauh em avangin Kurini khuaa mi a hming Simona,Aleksandra leh Rufa pa chu
an puttir ta anih kha. A ni khan hlawh a nei lova,hnatlang pawh a ni hek lo.A hna atana pekbel a ni.

Josefa thlemna tawh hi thil nep tak a ni lo ve.A thimzawnga kan thlir chuan Pathian pawrawkram tihchhiat
tuma Setana tan lakna a ni thei ang.A eng zawnga kan thlir erawh chuan Pathianin a fiahna rahbi thar kan
tithei leh ang.
Eng pawh nise mihring thlirna atang chuan Josefa chu a thu hriat leh a boruak tawng mek chu a inmil tawh
lo hle mai. Lal tur nisi chhiahhlawha awm.Kawr khatna duhsakna leh kawr hnihna chhiahhlawh kawr chu
inthlau tak a ni.Hna lam thil nise chuan a hlawhchham anih hi kan tih sak ang. Chumai a ni hleinem,dawta
puha thiamlohchantir a ni zui. A boruak chu eng pawh ni rawh se,khaichhuaktu tur chu Lalpa a ni.Kawr
hnihna a hak theih nan amah aia chak zawk a uten kawr khatna an hlihthlak sak a,kawr thumna ha turin
amahin a inphelh thei lova amah aia thunei zawk a piin kawr hnihna pawh chu a pawh thlak sak veleh ta.

4.Kawr thumna (thiamlohchantirnna)

Thiamlohchantir anih chuan dawta puh ni mai loin a phu tawk hremna tuartir tur a ni.Tichuan Josefa pu
chuan a ni chu a hruai a,tan in,lal mi tang phuar phuara an awmnaah chuan a khung ta a:tichuan chuta tan
inah chuan a awm ta a ( 39:20).Hei hi thiamloh an chantirna atanga a phu tawk hremna an pek chu a ni.A pi
tuar tur hi ni zawk awm tak a nia.Mahse, lungngai suh.Lalpan a awm pui zel ang che.Hei hi chhiar leh
la.Nimahsela LALPA chu Josefa hnenah a awm zel a,a chungah ngil a nei a,tan in vengtu pawh a
khawngaihtir a. Tichuan tan in vengtu chuan tan ina tangho awm zawng zawng chu Josefa kutah a kawltir ta
vek a;tichuan chuta an tih apiang chu Josefa chu a titu a ni zel thian a.LALPA chu Josefa hnenah a awm a,a
thiltih apiang chu LALPA chuan a tihhlawhtlintir thin avangin tan in vengtu chuan a kuta thil awm reng reng
chu a en duh ta lo va (Gen 39:21-23). I hmu em?A tawrhnate eng ang pawh ni rawh se. A hnenah LALPA a
awm tih hi a pawimawh fo ang.Pathian hian harsatna tawk lova mi awmtir a tum lo va,kan hnena mi awmpui
zelin harsatna min tuar tlangpui a tum a,lunghlu anga hlua min siam a tum a ni.Anchhia min tuartir nise min
awmpui hauh lo ang.Tuarna zawng zawng hi anchhia an ni lo,malsawm kan dawnna tura Pathian khawrel
pawh a awm. Tuar loh hrim hrim hi malsawmnaa kan chhiar dawn anih chuan malsawmna kawng kan khar
ang tih pawh ka hlau hlel lo ve.Pathian lehkha thuah chuan Krista hmangaihna ata chu tui nge min then ang?
Hrehawmnain emaw,lungngaihnain emaw,tihduhdahnain emaw,tamin emaw,saruaknain
emaw,hlauhawmnain emaw,khandaihin emaw min then ang em ni?
“Nangmah avangin nilengin thahin kan awm thin;
Beram talh turte anga ngaih kan ni,” tih ziak ang khan Rom8:35-36) tih a ni.Nangmah avangin tih dawt
chiah kha en nawn rawh,Isua i hnena awm ve reng i hmuh ka beiseipui che. Harsatna kan tawk khungkhai
tawlh tawlh ang a,Lalpa min awmpuizia kan hrefiah telh telh ang.LAlpa thu leh remtihin harsatna kan tuar
ang a,na tak pawhin kan tuar ang(cho lamin ka sawi lo),Lalpan kan nunna chungah mawhphurhna a lakzia a
chiang ting mai ang.Tan in chhunga tang ni si thu neitu,thiamlohchantir nisi mi chunga thu neitu,hreawm
tuar tura an tih mite chung an lentir,malsawmna chhut pinsak an tum hlawhtlinaa hmingthang Pathian
awmpui Josefa hi tu nge neklang tak tak dawn?Lam tang tur a zawng lo.Hlawk zawka hmalakna awmchhun
chu Lalpaa chawlh veng veng hi a ni.
LAlPA chu amah nghaktute tan a tha a,amah zawngtu tan chuan.
LALPA chhandamna beiseia nghah veng veng chu a tha a ni.
(Jeremia tah hla 3:25-26)
LALPA chu tu tan maw a that a,AMAH nghaktu tan.
A chhandamna beiseia (dil ni loin)nghah veng veng chu a tha.Eng nge tha lo?Ngah loh hi a pawi,chungho
chu Pathian beiseitu an ni ngai lo,an thu anga Pathian awmtir tumtute an ni a,chungho thuin Pathian a che
ngai lo,a thuah,a thuin a che thin.Keimahniah a thu a awm tak tak chuan kan duhdan kan dah lal ngai tawh lo
ang.
Josefa hian ka vanneih chhan chu “Pathian ka au renga” a tih ka ring lo.Pathian zawkin “Min mamawh reng
a ni,a zalen theih nan midang a beisei lo” tia a chhan sak ka ring zawk.Kan sawi tum chu kan duhna
tipuitling tura nawr sek a ni loin,”hun a ti ve tawh ang em “tia Pathian nghah a ni zawk.Josefa duhdan niloin
Pathian duhdan,ani duh hun ni loin Pathian duh hun, ani remruat ni loin Pathian remruat,a ngaihdan niloin
Pathian ngaihdan..a…eng pawh nise mahni inchhuahsan a niberin ka hre ta.Bible en khan lo zir belh ve mai
rawh.Tan in hi a zim naa a thu fan (zir) chhuah erawh a har hle mai. A tlangpuiin in zim (chep) taka awm ai
chuan in zau taka khawsak chu kan thiam theih a,chuvangin in zim taka chen kan zir a tul ta.Chumi awmzia
chu harsatna,manganna, chi hrang hrang hnuaia khawsak thiam kan zir a tul tihna a ni.

Tawkfang tak a tan hnu chuan thubuai neiin Pharao-a uain petu leh chhang petu chu tan inah khung an ni ve
leh a.Ni eng emaw zat an tan hnu chuan uain petu leh chhang petute chuan zan khatah mumang awmze
hrang ve ve an nei a.A tuk zingah chuan Josefa chu an hnenah a va lut a,”Engtizia nge vawiin chu lungngai
hmel in va pu ve?” ( Gen 40:7) tiin a zawt a,”Mumang kan nei a,min hrilhfiah thei tumah an awm si lo a ni”
(Gen 40:8) tiin an lo chhang a.Lalpan a lak chhuah dawn meuh chuan buainain a chim mek lai pawhin
awmpuitu Thlarau thilpek avanga mi rilru hriat theihna a lo nei ta.An lungngaihzia a hmu chauh ni loin an
lungngaih chhante a hria a,a hrilhfiahna pawh a nei nghal.Tuartu dinhmun atangin mi hreawmna tuarpui
thiamna a lo awm.Tunah chuan mi tana mi tangkai a lo ni ve ta.Mi dang tana kan tangkai hma chuan kan
theihna leh thiamna hian mi a la hui lo.Josefa chuan “Mumang hrilhfiahnate chu Pathian ta a ni lo vem ni?
khawngaih takin min han hrilh the u” a ti a(Gen 40:8).

Tunlai tawnga kan sawi dawn chuan “Mite chhungrila an buaina hriatna leh a chinfelnate chu Pathian ta a ni
lo vem ni,”tih ang hi a ni e.Mite rilru hriattheih kan duh chuan mite rilru hre thin Pathian nena inpawl tam a
pawimawh thin.Ani’n mi ngaihtuahna min hriattir a duh,a ropuina turin.I rilru pawh hmuhtir che a duh thin,I
insiamthat theih nan.Thiamlohin la awm reng mahse mite thiamlohchantir anih reng hrechang loin
lungngaite a tanpui a,beidawngte beiseina thar a siam sak.Mi rel leh sawichhiat,nuihsawh leh chilchhak
pawh ni mah ila,mite rilruah chung thilte chubet tlat mahse Lalpan min iai chuang lo.Kan hakmak kawr
(mite min ngaihdan) theihnghilh khawpin Lalpan min chhawr a.Josefa chu a piin dawtin a puh a,a
malsawmna hnar a inchhuping hmak tih hi a ngaihtuah pha ang em?Dawta a puha kha Pathianin a kalsan lo
thite hi a ngaihtuah ang em?Mi hriat chu duh si lovin a ruka pawi a tih hi chu a tam ngawt ang.Keinin kan
kalsan ngam mai loh kan tana mitha ni si lote nena kan inthen theih nan hun eng emaw chen awh tur inhmuh
fuh lohna tha tak hi Pathianin a hmang thin.Keini chuan inrem reng kan duh.Inhua nih a hmingchhiatthlak
tii.

Josefate pitu kha an inngeihleh ta a,a pi chuan thupha pawh a chawi kha,ani pawn a lo ngaidam a….tih hi
Bible-ah I hmu tawh lo ang.Lalpan tul a tihtawhloh chuan keini intih hmingthat duh avang mai maia inrem
leh tum a tul lo. Pathian tih ni si lova inremna chu a fimkhur a,a rukin kan inchang ran mai.Chet fuh loh a
ngaithei lova,sernung chu a lo huaisual leh thin.Lalpa malsam loh inremna neih tumin I phar buai lo teh ang
u.Pathian lehkha thuah chuan
Miin kain a thenawm hnenah remthu sawi mahse,
A thinlungah amah chu a changkhiau thin (Jer 9:8),a ti a.Inremna lem chuan ataka inhuatna a thlen leh mai
thin. Thawkaphita inpumkhat tum hi Pathian thu a ni lem lo ang.
Thing tum pawh ek phel hmasa loin kan tuah ngai lo,a alh mawh lutuk,a tuahtu kan leh thinur
thin.Chutiangin keini pawh Pathianin min ehphel loh chuan Setana fuiihpawrha awmin kan nih tur ang kan
ni pha lo,thlarau thinghlimin mei alh kan chungah a thleng thei lo.Thlarau thinghlim hi sawi tam avanga
thleng leh ngampa a ni ngai lo,amah tihtu hnenah a chengin a ngampa zawk.
Fimkhur ngai a lo lang ta.Pathian thlarau thianghlim zarah mi mumang (rilru buaina) hrilhfiah theihna
hmangin mi mang a hrilhfiah zo chu mahni tanghma sialna a lo lut vat a. A hma zawng khan mi tan
thathnemna a neih loh avangin mi chungah beiseina engmah a nei ngam lo.Tunah chuan a nei ve tan ta.Uain
pe hotu hnenah chuan heti hian a rukin a sawi ve sa sa ta mai. ..Amaherawhchu I chan that leh hnuah chuan
mi han hre reng la,khawngaih takin ka chungah khawngaihna ka chungah rawn lantir la,Pharaoa hnenah ka
chanchin han sawi la,he in ata hi mi hruai chhuak leh ang che;Hebrai-ho ram ata min a ruka min ruk bo ka ni
a:he ramah pawh hian rip chhunga mi khungna khawp engmah ka tisual lo” a ti a (Gen 40:14-15). A
chhunzawm I chhiar zel chuan Nimahsela uain pe hotu ber chuan Josefa chu a hre reng ta awzawng lo va,a
theihnghilh ta mai a (Gen 40:23).Tawngkam danga kan sawi chuan Josefa chu Pathian zai ngai loin a che
sual ta kan ti thei ang.Heti zawng hian thlir la,Setana’n bum tumin Josefa chu tanpuitu dang (sawrkar mi) bel
lawk mahse Pathianin chu pa chu haihawtna a pe a ,a theihnghilhtir ta mai a.A van ropui thin em!Miin min
theihnghilh hi Pathian thiltih a ni tih ka hrethiam ve ta.A remruatnaah mi pawh,keimahni ngei pawh min
rawn a,min teltir a tum lo,ama tih vek tur a ni.Kan chanvo leh kan ta tur hi tuman min chankhalh thei lo a
ni.Min chankhalh emaw kan tih hi kan ta lo tur kan hai palh a ni zawk lo maw.Lalpan thil a tisual palh rih lo
a sin.
5.Kawr lina (tanpuitu)

Uain pe hotu a chhuah hnu kum hnih zetah chuan thil mak a thleng dawn ta.Lalpan thil a tih dawn chuan
mamawhna thil pawimawh em em hi a thlentir a,chutah chuan a vawrh tum chu a hunlaia mite
chhanchhuaktu nih tling takin a chettir thin.A hunlaia khawvel lal ropui Pharaoa chuan mumang mak tak
mai a nei a.Bawngpui thau nalh tak tak pasarih hi lui atang chuan an lo chhuak chho va,phairuang zingah
chuan an tla a.Bawngpui dang pasarih pawr tak tak ,cher tak tak hi lui atang bawk chuan an lo chhuak chho
ve leh a. Pawr cher chhe tak takte chuan thau nalh tak takte chu an ei zo ta vek mai a.A mak ti chu a
thangharh hlawl mai a.A muhil leh mai a.A mangah chuan buh kung khatah hian vui sarih lian tak tak ,tha
tak tak hi a lo chhuak a.Chu mi hnu-ah chuan vui sarih sin te te khawchhak thliin a chhem ro rim remte hi a
lo chhuak leh a.Vui sin te te chuan vui lian tha tak tak vui sarih chu an lem zo ta mai a.A thang harh chu a
mumang a lo ni reng a.Mahse a manganpui tlat.Mi fing leh dawithiam zawng zawng a k ova,a mang chu a
hrilh hlawm a,tuman an hrilhfiah thei lo reng reng lo.

Mahse,Lalpan a mi thlan a vawrh chhuak dawn ta.Manganna a san poh leh Pathian mite an hlu ting mai a
ni.Uain petu chuan Josefa a hre chhuak hlawl mai a.A ngawih reng avanga sual a intihziate a puang ta hial
a.Chu thu chu Pharaoa’n a hriat ve leh mi an tir a.Hman hmawh takin a ni an hruai chhuah ni.Aigupta ram
ata an chhuak pawh kha nawr chhuah an ni lo’m ni?Josefa pawh hi a thiamthu a sawi avanga chhuak a ni
lo.Pathianin thiam a chantir a ni ber e.A inmet fai a,a silhfen a thlak a,Kawr lina chu a ha ve ta.Thlarau
thilpek thuam tharin a inthuam a,hna a thawk tan ta.Pharaoa chuan Josefa hnenah chuan Mumang ka nei a,a
hrilhfiah thei tumah an awm lo va:nangin mumang hi a thu I hriat chuan I hrilhfiah thei tih I chanchin hi mi
sawi ka lo hri a,”a ti a (Gen 41:15) .

Tin,Josefa chuan Pharaoa chu a chhang a, “Chu chu keimaha awm a ni lo ve,Pathianin Pharaoa chu
thlamuanthlak takin a chhang zawk ang”,a ti a (Gen 41:16).

Josefa chuan Pharaoa mumang chu a hrilhfiah a.Bawngpui thau nalh tak pasarih leh buh vui lian tha tak
pasarih chu hausak kum ,kum sarih an ni ve ve a,bawngpui cher chhe tak leh buh vui sin sing seng pasarih
chu pachhiat kum kum sarih entirna a ni ve ve bawk.Mang thuhmun a ni a,vawi hnih a nihna chhan chu
Pathianin a thlentir mai dawn vang a ni.Chutichuan Pharaoa hian mifing bengvar tak pakhat ruat sela,hausak
kuma buh tharte chu tam kuma la ei atan chhekkhawm rawh se,tam avanga he ram hi a boral loh nan chu
chu ti rawh se,tiin a sawi zui ta zel a.Tin,Pharaoa chuan a chhiahhlawhte hnenah ,”Hetianga,Pathian thlarau
awmna mi hi kan hmu zo dawn em ni”,a ti a.Tin,Pharaoa vek chuan Josefa hnenah “Pathianin chung zawng
zawng chu a hriattir che avangin,nang anga bengvar leh fing reng reng hi an awm lo ve:nang hi ka chhungte
chungah hotuah I awm ang a,ka khua leh tui zawng zawng hi I thu ang zelin an awm ang:lalthutphaha thut
thu-ah chauh hian I aiin ka lal ang”,a ti a.Pharaoa vek chuan JOsefa hnenah “Ngai teh,Aigupta ram zawng
zawng chungah hian hotuah ka siam a che,”a ti a.Tin, Pharaoan a kut ata a hming nemna zungbun chu a
phawi a,Josefa kutah a bunter a,puan zaisina siam silhfente a bel a,a nghawngah rangkachak thi a awrhtir
a;tin,a tawlailir neih pahnihah chuan a chuantir a;a hmaah chuan “thingthi r’u”tiin an au zel a;tichuan
Aigupta ram zawng zawng chungah chuan hotuah a siam ta a.Tin, Pharaoa chuan Josefa hnenah “Kei
Pharaoa ka ni,nangma thu lo chuan Aigupta ram chhung zawng zawngah hian tuman an kut emaw an ke
emaw an lek thei lo vang,” a ti a.Tin, Pharaoan Josefa hmingah chuan Zephenathpaneha a vuah a:On khaw
puithiam Potiphera fanu Asenathi nupuiah a neihtir bawk a.Tin,Josefa chu a chhuak a,Aigupta ram chu a
fang ta a (Gen 41:38-45).

6.Kawr ngana (Puan ropui/kawr ripui)

A chunga thu I chhiar khan puan zaisina siam silhfen tih I hmu ang.Kha kha a ni Kawr panga-na chu.Kawr
li-na leh kawr nga-na chu hak thuah tur a ni.Kawr nga –na chu lalna leh thuneihna kawr ropui a ni a.A
pahniha inkawp chu lal ngilnei,thuneihna sang tak atanga mite tanpui-tu a lo ni reng mai.

Thuamlohchanga tan ina thu chu ni khatah lal ropui tak a ni ta.A hmaah chuan Aigupta ram chhunga mite an
kun dual dual a.An thlan tlin pawh a ni lo.LALPAN a lalna a tawm a ni.Tam kum a lo thlen meuh chuan a
unaute pawn “Ka Pu” tiin chibai an buk chiang a ni lo’m ni?

Josefa chanchin hi amah chawimawia a awm nan a ni lo ve, Lalpa chawimawia a awm nan leh Lalpan a
lalna a tawm apiangte chu thuneituah a siam mai thin.Miten thikin paih tum mahse an ni tihdanglam theih a
ni lo.Pathian kuta awm an ni.

Unau I chanchin tur I lo hmu thiam em?Rualawt Kristian ni tura duan I ni lo.Lalpa ropuina chang ve tura din
I ni.I kawngte chu bumboh hle mahse,ngawi rengin kal zel mai rawh.Lalpan a awmpui che.I lungngaihna leh
manganna te,I chungpikna leh beidawnna zawng zawng te kha I lo finna tura rahbi thar zel chu an
ni.Luangngaihna kan tawk hautak telh telh ang a,Lalpa kan hmu lian tual tual bawk ang.
Harsatna tawk lo ringtu a chhawr tlak loh.Buaina tawk ngai lo ringtu a fing ngai lo ang.Manganna chaw ei
peih lo chuan lalpa a hmu chiang ngai lo ang a,mite do leh ep tawk ngai lo ringtun hnehna awmzia a hrefiah
thei lo.

Josefa kawr khatna chuan kan tih leh thawh (tuarna) tel miah lova Pathian khawngaihna avanga kan chan
duhsakna kawr min entir.

Kawr hnihna chuan kan nun than zelna tura tuarna chhiahhlawh nun min kawhhmuh a,thuawihnaah min
hruai.

Kawr thumna chu thiamthu sawi thei (hman) lo khawpa miten min beihna avanga thiamlohchantira kan
awmna min zirtir.

Kawr lina chu Lalpa finna avanga mite manganna hriatsaka tanpuitu dinhmun leh min beitute an tlawmna
tura an ni aia mi ropui zawk hmanga Pathianin min chawisanna min hrilh.

Kawr ngana chuan hnehna changa puan ropui ,tuhneihna leh lalna chanfamkimna min hrilh.Chutih hunah
chuan I chungchanga inrawlh zawng zawngte pawh an tlawm ang a,Lalpa thuin kunin chibai an buk leh ang
che.

Lalpa dawt sawi ve ngai lo avangin dik takin awm phawt mai rawh.

Heng rahbi zawng zawngte hi keimahniin kan rap phak lo.Josefa kawr hi ama phelh pakhat mah a awm
lo.Amah aia lal ,thuneitu leh chak zawk ten an hlih sak vek.A chang chuan zahthlak takin,a changing
beidawng takin,a changin mangang takin, a chang chuan lungngai takin an siam a,a silhfen an thlak thin.A
duhzawng a thlang thei lova,an duhzawng an haktir leh mai thin.

Pharaoa hmaa adin meuh chuan kum 30 a tling ve reng mai. hausak kum kum 5 kha belh leh la kum 35 a ni
ang a,tam kum kum hnihnaah a chhungten an rawn pan thleng rawk mai.Chuth zet chuan kum 37 lai a ni
chho tawh.Pathian hian hun hmangin thil a enkawl a,kan kum pawh hian thu nasa takin a sawi a ni.Kum tam
chuan zahawmna a keng ve hrim hrim a,Lalpa ruat a ni.

Abrahama chu kum 75 anihin koh a ni a,kum 100 mi a nihin fapa pek a ni.Isaka chu kum 40 atlin khan nupui
a nei a,kum 60 a nihin fapa a nei.Jakoba chu a pu hnenah nupui man tuakin kum 7 chhung hna a
thawk,nupui a neih hnuin kum 7 dang a thawk nawn a,ran hlawh turin kum 6 a thawk zawm leh a,a vaiin
kum 20 chhung inhlawhfain a awm. Josefa chu kum 17 vel a nih khan a pa in a chhuahsan a,kum 30 a nih
khan lalah hlankai a ni,kum 13 chhung tihhreawmin a awm.Eng tianga rei nge I tawrh ve tawh.He tawrhna
kawng hi hremna emaw vuakna emaw a ni lo,mi bikte kawng a ni zawk e.

Tin,chuti chauh chu ni lovin,kan hreawmnaah pawh lawmin I awm ang u,hreawmna chuan chhelna a siam
a,chhelna chuan hriatfiahna a siam a,hriatfiahna chuan beiseina a siam tih kan hre si a.
(Rom5:3-4)

Then suh e,chung zawng zawngah chuan min hmangaihtu avang chuan ropui taka ngamtu kan ni.Thihna
te,nunna te,vantirhkoh te,lalna te,thil awmsa te, thil lo la awm tur te,thiltihtheihna te,sanna te,thukna te,thil
siam dang reng reng pawhin,kan Lalpa Krista Isuaa awm Pathian hmangaihna ata chu mi then thei lo vang
tih dik takin ka hre si a. (Rom 8:37-39)

Lalpan a awmpui che.

RINGTU NUN HMASAWNNA RAHBI


17 10 2011

By, Maloma Thadou


Bethlehem Veng

  “ Chuvangin unaute u, a kohna leh a thlanna che u chu tinghet turin taimak chhuah leh zual rawh u; chung
chu in tih zawngin engtikah mah in tlu lo vang;” II Pet 1:10

            Nikhat chu mahni chauhin in-ah ka awm a, Bible-te chhiarin tawngtaina hunte ka hmang a, chutiang
a hun ka hman lai chuan II Petera 1:10 thu hi ka rilruah a rawn lang tlat mai a, enge aw! “ A kohna leh a
thlanna che u tinghet turin taimak chhuah leh zual rawh u” a tih hi ni ang le? ti a ka ngaihtuah neuh neuh lai
chuan Thlarau thianghlim hrilhfiahin ka lo awm ta a, Bible chhiar te (II Tim 3:16), tawngtai te (Phil 4:6,7),
Inkhawm te (Sam 84:10) leh Thilpek (Mal 3:10) te hi taima tak a ti zel turin min hrilh a lo ni a. Heng te hi
kan zawm that loh avangin ringtu nun hmasawn zelna kawngah pawh hma kan sawn thei lova, kan chungah
harsatna tam tak a lo thlen phah thin a ni. Hetiang in –

1)      Nun khawro, thlarau nun chau, khawvel lama tlan vak dawn a rem chiah tawh bawk si lo, Pathian lam
kawng zawha tuina tak tak nei thei bawk si lo, hreawm takin ringtu nun a hman ral thak theih a ni.

2)      Nun awh awm lo, khawvel mite nen a kan nunah danglamna awm lo, nun nei lo te pawhin kan nun
neih an awh loh ngawih ngawih, midangte mit tideltu kan ni thei a ni.

3)      Ringtute hi hmasawn zel tur kan ni tih chu hria, mahse engtiang angin nge hma kan sawn zel ang ti a,
kal ngaihna hre chuang lo. Midangte hnen atanga pur cho a, an tih dan ang zel a kal a, mahni a kal dan thiam
tawh lo, thli chhemna lam a piang a ^wn hi kan hmabak tur chu a ni.

4)      Mitin hian malsawmna dawn hi kan duh theuhva ringtute phei  chuan Pathian malsawmna hi dawng
ngei turah kan in ngai thin a; amaherawhchu, malsawmna dawn a hnekin harsatna namen lovin min tlak
buak zawk thin leh lawi si a ni. Thlei bik nei lo Pathian hi thlei bik neiah te kan ngai hial thin a ni.

Heng kan sawi tak te hi Bible chhiarte, tawngtai te, Inkhawm te leh Thilpek te taima tak a kan tih thin loh
avangin kan chungah a lo thleng thin a. Nauvei na tuar angin kan rum a, kan nun ram a lo chau a, kan tluk
phah leh thin a ni. Amaherawhchu, heng Bible chhiar te, tawngtai te, Inkhawm te leh Thilpekte hi taima tak
a kan tih thin zawngin eng tikah mah kan tlu ngai lo ang. Chuti a hnekin ringtu nun awhawm tak nei kan lo
ni ang a, A van tukverhte hawngin A malsawmna chhiar sen loh dawngtu kan lo ni ang. Chutih hunah chuan
mite’n an ni chu ‘Lalpa malsawm chi an ni’ min la ti ngei ang.
            Sadhu Sandar Singh-a pawh kha America ram a rawng a bawl khan mi ngo ho chuan ‘He India
tlangval hi mihring kan hmuh tawh zingah chuan Isua a la ang ber’ an lo ti hial a ni. Charles G. Finney-a
pawh a vawikhat rawngbawlnaah mi nuai khat lai an piangthar a, Penticost ni huam chin atanga vawiin
thlengin tum khata piangthar tam ber tum a la ni hial awm e. Kum 1986 vel khan UNO (United Nations
Organization) chuan Mother Teresa-i chu khawvel a ‘Nu thiltithei berah’ an lo puang tawh bawk a ni.
Rawngbawltu ropui tak, mizo kristianna khawvelah pawh mikhual lo tak mai, George Whitefield-a chuan
“Ka tuiek ral ai chuan ka rim ral zawk ang.” a ti hmiah mai a ni.

Heng lo pawh hi midang pawh sawi tur an la awm teuh awm e, amaherawhchu tun tum atan chuan duh tawk
rih mai ila, ka sawi duh chhan zawk tak chu heng khawvel hriat a mi larte pawh hian Bible chhiar, tawngtai,
Inkhawm leh Thilpek te taima tak a, an lo tih thin avangin Lalpan khawvel mite hriatah a rawn pho lang ta a
ni. Chuvangin keini pawh, hawh u! kan thlen chin atang khan hma i sawn zel ang u.

A thu Lalpa’n malsawm rawh se. Amen!

THUFING LAWRKHAWM
24 04 2011

 Hruai chhuaha kan awm hi hruai luh kan nihna tur a ni. Kalsan kan neih chuan kalpui kan nei bawk ang.
 Vanduaina chi hrang hrang kan tawh aiin a tuar dan kan thiam lo fo hi kan tan a pawi zawk thin.
 Hun kal tawh theihnghilh a, beidawnna bansan hi damchhung nun tinuamtu a ni a, Krista nena hma lam
thlirtute chuan Vanram an hmu thin.
 Khawvela mi khawngaih thlak awm berte chu Pathian thuin a tihdanglam theih lohte hi an ni.
 Chhiatna hi Lalpaah chuan malsawmna hnar a ni a, Setana ang chhungah chuan hremhmun a ni.
 Pathian malsawmna kan dawnte hi Aman min vensak loh chuan min ti taptu an ni leh thin.
 Tlawmna nun neia mahni rilru thunun zo mi chu khaw latu aiin a ropui zawk.
 Sum leh pai i lak luh dan leh i hman chhuah danah Lalpa lung a awi em?
 Mahni nihna inhre chiangtute chu tlawmnaah hruai luhin an awm a, chapo taka hnehtu nih ai chuan
tlawmnaa hnehtu nih hi a thlamuan awm.
 Fei chak taka boruaka a thlawk ang maiin khawvelah hian rei lote kan awm a, eng thawnthu nge kan
hnutchhiah dawn? Bianga mittui far chunga hmangaihna hnutchhiahtute chuan hlim takin Pa hmangaihna ro
bawm an la hawng ang.

Mizo Thufingte
1. Lal ngai lo lal a na, an lal a kha.
2. Lungpui pawh lungtein a kamki loh chuan a awm thei lo.
3. Mahni infak leh sakhi ngalah engmah a bet lo.
4. Mi chhe sawi chu koh aiin an hnai.
5. Sial rangin sial rang a hring, sakawlin sakawl a hring, Sunhlu kungah thei dang a rah ngai lo.
6. Mihring hmelma ber mahni a ni.
7. Mi fingin an fin man an ei seng lo, mi a-in an at man an chawi seng lo.
8. I tuma lum chu bei fan fan rawh. Ui pawh a vah a vah chuan ek thing a tawng nge nge.
9. A ṭha lam kawng a chho, a chhe lam kawng a phei.
10. Piansual leh hmel chhiat a sim theih loh; nungchang erawh a sim theih.

11. Piangsual nuihsan suh, piansual leh pharin tlai luat a nei lo.
12. Lampui changkhatah mi an be chhe ngai lo.
13. Kawng laka chau tanpui zel tur.
14. Thlawhhma lakin, hniak tamna lam apiang bawh tur.
15. Leiruangtuam, sih, thinglubul, fangfar, thingzungkai, zawngluro, hruiawk leh thingsaihrua lovah neih tel
loh tur.
16. Mual dungah thlam sa rawh, sapuiin a bei ngai lo.
17. Lo hman niin thlam tlawh a thiang lo.
18. Thlam velah zamzo chin ziah tur.
19. "Khua tlai" tih hi ching rawh, a tulna hun apiangah.
20. Sem sem dam dam, ei bil thi thi.

21. Nu leh pa pawisa lo dingchhuak an vang hle.


22. Nu leh pa mawl biak hi thiang lo tluka ngaih a ni, an hming pawh sawi mai mai suh.
23. Mi awkhrawl a hlawhtling rih thei, mahse, a tlu phut thin.
24. Anchhe lawh hi mahni chungah a tla thin.
25. Nupui nena hmarcha sawh bawl fo ai chuan inthen mai tur, Hmeichhia leh palchhia chu thlak ngai a ni.
26. Hmeichhe tawng menah thlak rawh. Hmeichhia leh uipui chu lo rum lungawi mai mai rawh se.
27. Mikhual hnenah engtikah nge i hawn ang ti lovin, eng chen nge i la cham ang ti zawk rawh.
28 Kawng thlangah zung la, chhak lamah e rawh.
29. Thinglera zun dawnin "Ka ralthawl a bua e, kei zui loh" tih ziah tur.
30. Lui tui in dawnin, "Tui thiang tui dam, tui nunnem, amah avanga buh leh sa kan bar puk puk" tih tur a ni.
Dai dawnin chem chiah a, "Thir dam emaw, chem dam emaw," tih tur.

31. Bawlhlo tiduhdah suh.


32. Thang awk ru suh, sakuh awk ruk phei chu sakei sehna.
33. Laichin leh thian inah lo chuan thalai tan sa chhim loh tur.
34. Tlubing te, keptuam te leh rul ke te hi hmuh thiang lo a ni.
35. Sakei ek zuk leh van ekkhum chu chawplehchilhin a pawi.
36. Thenawm emaw, mangang thawm reng reng hria chhan ngam lo chuan pawnfen feng nghal rawh se!
37. Nunau tithlaphang zawnga tualchhunga che mi chu a chi thlah tam hmain thah nghal tlak a ni.
38. Thil hmingthang tidanglamtuten thlahlei an vei ngai lo.
39. Hreipui, tuthlawh leh puan ruk chu mahni thlan laih nan leh ruang tuam nan hman a tul duh hle.
40. Thenawmte do aiin, khaw sarih do a thlanawm zawk.

41. Luipui tlak dawna pa kuk ruih ruih leh, hmeichhe hriat atana pa aw thian kuk kuk chu pa rawn tlak an
tling ngai lo.
42. Khawtlang awm ni serh loh hi vanni salna a ni duh.
43. Lasi thang hi sah chhiat zel tur a ni, awh palh a hlauhawm.
44. Rui chunga nula rim leh khawlai kal ching mi hi chapo chhinchhiahna a ni.
45. Ruai thehnaah sa dap suh, hlui dangah pawh kil nawn suh.
46. Pumah hmeichhia lal tur, tuikhurah mipa; mipain lo vat se, hmeichhiain thlai chi thlak rawh se.
47. Sa beihnaa thiante chhan ngam lo chuan fawnfen feng rawh se.
48. Phir pianghlim ennaah, a va rapthlak em tih zawk tur a ni.
49. Duh loh nena khuangchawi ai chuan duh tak nena kum thum bahra laih zawn a thlanawm zawk.
50. Thing phur khat leh pasal pakhat hmuh zawh loh thu va awm suh.

51. Ram mi tawk apiangin maucheh siam zel tur.


52. Samawngping kawmthlangte pek tur, kawmthlang nei lo chuan kawmchhakte pek tur.
53. Tawngkam thain sial a man.
54. Pal sawn chin hi mi duham, mi thawveng rei lo tur hna a ni; kawngpui pin phui lek phei chu a thiang lo.
55. Nupui fanau riltama thih tep tawh a, chhek in buh ru ngam lo chu pa tling lo an ni.
56.Sawntlungah hma an phel ngai lo; sakeiin a seh duh.
57. Thing zung tuah suh, hnute a pan duh.
58. Mahni lo hlui chiah theh khatnaah an nei ngai lo, "Ka ar bo a lo hawng leh ta," a ti a, min talh mai.
59. Ramvahnaah naupang an hnuhnung ngai lo, laikingin chil a chhak duh.
60. Saiin a tluangah thing a kham chuan chhui tawh loh tur.

61. Sakei aih niin la lamin deh loh tur.


62. Nu leh nu insual pain thelh loh tur.
63. Vapual, kawlhawk leh vahai bu lak chuan thinghar hnutchhiah tur.
64. Khaw chhunga muvanlai nupa inthen, chhim leh hmar pan kher hi, nupa tang thenna emaw, lenglai
thihna emaw a thleng duh.
65. Kawng kham zawnga Thingkhawsa tlu hi lenglai thihna.
66. Sakeiin sa awk a lak chuan chhuh loh tur.
67. Mi zawnna hlang chema phelh loh tur.
68. Belthlengah chaw ei loh tur, naupangin lo ei palh sela, "Khua leh vangte u, lo ngaidam rawh u," tih tur.
69. Vapual, kawlhawk, vahai pa no chawm la, nupa tang thenna.
70. Innei turte inah ruang chhuak sela, inthulh tur, hun dangah thar thawh leh tur.

71. Balhla vuiin a neitute khumpui a kawh chuan ruang a chhuak thin.
72. Phunchawng phun chu khuangrual a nihin a phuntu a thi mai thin.
73. Sakei, a hnu a rul chuk chuan kir san tur, vanduai a hauhawm.
74. Naupai laiin a pain hengte hi a thawk tur a ni lo :- Ranpui talh, rul thah, hlang zawn, vawk kuang suih,
thlengpui leh thutthleng tuk; nau piangin , "Kutchuk" a nei duh.
75. Naupaiin luipui a kan chuan luipui huaiin nau kha a lo hmu a, a tla mai thin.
76. Mi in aia pawng bikin in sa suh, "Mi anchhia zawng zawng dawn ka huam e," tihna a ni a, a thu neitu
ber an thi duh.
77. Kawn hnawhin in sa suh, Ramhuai liamna a ni; sak rawttu emaw, a satu emaw an thi duh.
78. Kawt lama in sak zawm sei chu thihna a ni.
79. In sak thatin chenna lai sak hnan lovin thiat rawh; van ni an sal duh.
80. Vantlang kawng hnawh emaw, tihdanglam emaw a thiang lo' ruang a chhuak duh.

81. Mihring leh ranpui nghaisatu chuan thlahlei a vei ngai lo; thlahte thlengin an riral duh.
82. Thlan laihna hmanraw thir tuai thar leh loh an chhungkua ten hman mai loh tur. Thlan laitute pawhin a
neituten tui an lum sak a, buhfai tlem an thlakah kut an sil kher tur a ni.
83. Nula leh tlangval, khaw danga tlan dun turin, an kal lohna tur lam kawtchhuahah chhawl an zut thla
hmasa tur a ni; chumi hnuah an kalna lam turah an kal vang vang tur a ni, an chhawl zut thlak kha sakeiin a
chhiar ang a, a chhiar zawh hmain an kalna tur khua chu an thleng hman ang a, an him tawh ang; sunhlu
hnah an zut kher thin. (Hemi an chinna chhan chu, hman laiin Nula leh Tlangval tlan dun sakeiin a lo seh
vang a ni.)
84. Kawmchar lam sumhmuna hman leh a thiang lo, ruang a chhuak duh, "Tlunglet" an vuah.
85. Khum hmanraw hlui tuah hian riralna a thlen duh.
86. Pawnpui chhawm tur tah sual chu inneih thulhna a ni.
87. Banglai tah sual chu dam theih lohna.
88. Lo ri kham kawih chu hrisel lohna; sawn phei chu thihna.
89. Ar rila invawm hi tualthat tluka ngaih a ni, a vawmtu leh a vawma tan a tha lo ve ve.
90. Farṭuah leh khiang hi Luseiin eng kawng mahin an hmang thiang lo. Farṭuah hi mitthi rawp lam tur
ruangruha hman a nih vang leh, khiang hi inurna kuanga hman a nih avangin.

91. Nupui rai laia nghafuan ven chu hlawhchhamna.


92. Mahni deh chhuah chhungte tel lova ei riral ngai a ni lo.
93. Nuam sip bawl leh nawm chen hi ching suh.
94. Kawmthlang lamah makpate in saktir suh, pute thli an dawl zo lo va, an hrisel thei lo.
95. Tapchhak zawn vela maimawm a lo uai thlak chuan inleng neihna; khum bula lo uai thla chu damlo en.
96. Kum khatah in khat atangin pakhat aia tam pasal neiin kal chhuah a thiang lo.
97. (a) Ngawidawhnaah ngawipu atan tui tla tawh chhung zinga mi an awm chuan hman ngei tur a ni.
(b)Ngawi pal thingtuaite kha 'Ngar, a hnawhna chhawl kha 'Tam'tih tur. 'Ngawiah sangha a tla' ti lovin, á
tawlh' tih zawk tur.
(c) Ngawia sangha chu a hmuna chawfak apiangin duh tawk ei theih; te tak te hawn pawh chawina a ni.
98. Puithu hi thlahte thlenga vanneihna.
99. Sailo lal leh Sakeiin thil piangsual sa an ei duh lo.
100. A chhan awm lova zan thum tlaivar chu, rethei tur chhinchhiahna a ni.

(Source : Facebook atanga ka hmuh ani a, a post tu ka hre mai ta lo)


Posted by Angaiha Mizo at 8:32 pm

Email ThisBlogThis!Share to TwitterShare to FacebookShare to Pinterest

Inpumkhat nan Tawng Pakhat


Mizote hi hnam tlem te kan ni a, kan tlem ang ngaihtuah chuan kan thang zau ve viau mai leh nghal a! India ram
khawi hmunah pawh kal ila, mizo tlem te tal hi chu an lo awm ve ngei ngei zel a, khawvel hmun tam takah pawh
mizote hi chu kan inzar pharh hneh ve viau alo nih hi.

Hnam dang te lak a kan danglamna ni a ka hriat chu mizote hi kan inpawh bik em em a, vai te, kan northeast tribal
pui ve tho te nen a han inkhaikhin pawh hian keini mizote aia in en unau hi kan awm lovang; mahni ram pawnah ngat
phei chuan. He kan danglamna hi kan sakhua ti dawn ila, a ni thei lo!   State dang atanga rawn kal te pawh sakhaw
khat vuan ve tho an nia, sakhua aia pawimawh zawk hi a awm chiang mai.

Vai ho hi chu anmahni leh mahni ah chi inthliarna a nasa em em a, inpumkhat ngaihna a awm thlawt lo. Hnam hnuai
hnung zawkin hnam sang zawk te an be ngam lova, hnam chungnung zawk ho lahin biak chu sawi loh, en pawh an en
tha duh lova, inpumkhat chu khawiah hi a ni ringawt. Hindu ho leh muslim ho phei chu in haw tak an ni! Tin, kan
thenawm ram manipur te, nagaland te, arunachal pradesh a kan tribal pui ve tho te pawh hi hmel inang e ti lo chuan
mahni hnam bil tawng te te an nei a, a tawng inang hmang ho kha an inti unau bik thin.

Mizote hi chu tawng khat hmang leh sakhaw khat vuan kan ni tlangpui a, kan mizia leh duh zawng a lo in ang tlangpui
bawk a, zoram pawn ah pawh awm ila hnamdang te mak tih khawpin kan inti unau bik em em thin a, a ropui khawp
mai. He kan in unauna a a pawimawh ber pakhat chu Tawng pakhat kan hman tlan vang ani kan ti lo thei lo vang.

Kan mizotawng hi mizote min suihkhawmtu anih angin tun aia uar hian hmang tam ila, tin, kan zohnahthlak dangte
mizorama awm chin tal hi chuan mizotawng, kan inpumkhatna hi kan thiam tel hram hram a va tha tehlul em! Kan
hnam bil tawng te te kan chawisan a, a pawimawh ber kan mizotawng kan hlamchhiah leh si chuan a chunga kan
sawi tak (vai ho leh kan thenawm tribal) te ang khian kan inpumkhat lo ve mai ang tih ka va hlau em!!!

Hawh u, kan mizotawng hi a thiam te hian kan unau, ala thiam ve lo te hi zirtir ila, a la thiam ve lo ho te pawhin kan
inpumkhat theihna a ni tih hria in i zir zel ang u, unau vek kan ni si a.

Posted by Angaiha Mizo at 4:51 am

Chhiatni a Makpa Mawhphurhna


by lushai_er

1. Zualko bu siam : Land line hi kan disconnect deuh fur hlawm a, mobile phone no. a update that a pawimawh. Kal
mai tur awma an lan chuan Zualko list hi siam lawk a tha.

2. In singsakah : Kal mai thei dinhmunah mi an din tawh chuan, inchhung singsakah hian thil pawimawh leh bo thei
senghawi lawk leh dahthat lawk hi a pawimawh khawp mai. Tui, Gas, etc., a tam tawk leh tawk loh check a tha.
3. LPS leh Zonet-ah Zualko huangah thawn vat ni se, AIR-ah hian pawisa chawiin zing hla thlan emaw laiin Zualko ni
bawk se, Thingtlang lam tan a awlsam.

4. Sunday inkhawmlai emaw anih palh chuan min an phone an off deuh fur ang. SMS hi internet kal tlangin man lovin
a thawn theih tih hriat atha.

5. Mitthi chanchin kimchang tawi tak leh vuina programme inkawp hi kan la uar zel dawn ni pawn a lang. Lo in
puahchah lawk theih thil a ni.

6. A khat tawkin hmanrua kan tlachham em tih check fo a tha. Mawng hun awih loh.

7. Thenawmten mitthi chhungte chawei an siam anih paw’n an senso tum sak hram hram a tha.

8. Vuina programme tan dawnah vui tura lo kalte lo chiau-au a tha khawp mai. Thuthlengin a daih lo anih chuan
News paper hlui chhawp a tha bawk. Hmelhriat loh te pawh lo chibai ngawt pawh thil hlu a ni.

9. Kuang zawn leh thlan vur hi makpa chan a ni tih hriat reng tur. Laina puitu an awm chuan a lawmawmah ngaih tur.

10. Thlan hung hi makpa mawhphurhna liau liau ani tih hriat bawk tur.

Duhlian Tobul
Duhliana (1600-1700 AD)

Duhliana hi Tuchhinga tuchhuan Khawlaichhuna fapa a ni a, mi piang danglam tak a ni. A pa chuan a lal laiin Ramsial
sa leh Sazuk sa chauh a ei duh a; arsa leh sa tënau sa rëng rëng a ei duh ngai lo. Chuvâng chuan a pa chuan, “Fapa ka
neih hunah Duhliana ka sa ang,” a ti thîn a. Fapa a nei ta ngei a, Duhliana a sa ta a. “Ka duh a len êm avângin
Duhliana ni rawh se,” a ti a ni. Duhliana hi a chak hle a, a sairawkherh chu a rul thei lo va, “Phelpui rul thei lo a nei,”
tiin an sawi thîn a; a hming a lo thang ta a ni.

A lalna khua chu Zampui khua a ni a, hetih hun lai hian Damlukima (1000-1600 AD vêla Hmarh lal) thlahte khan lal
chak an nei ta lo va, chuvângin Rangte hote chuan, “Kan lal fanu hi nei la, kan khuaah lalberah lo tang ta che,” tiin an
sâwm a. (Thenkhat chuan Lusei nula a ni e an ti bawk) Duhliana chuan a nei ta a; Maipawl khuaah chuan Rengte (lal)-
ah a thu ta a.

Duhliana hian thal kah a thiam em em bawk a, Mizoram khawthlang lamah pawh a hming an hre vek a; chuvâng
chuan a hming a lo thang ta hle a ni. Saphote’n 1800 AD hnu lama Mizoram an rawn luah lai pawh khan an tawng
atana an siam chu DUHLIAN TAWNG tih a lo ni ta hial a ni.

Thulâkna: Mizo Chanchin (BC 300 – 1929 AD) by V. Lunghnema. @misual.com


Mizo Tawng Hi Duhlian Tawng A Ni Lo
- R. Vanlawma [November1,2005]

Vanglaini Oct. 11th Thawhlehni hian phek khatnaah “Duhlian tawng hman lar ka duh” tiin front page-ah a lo lang
kuau mai a, mak ka ti hle mai.

Keini tuna Mizoram leh, a chheh vela awmte hi kan chanchin ziak chiangtu hi kan hmu ngai lova, U.S.A. rama Illinois
University-a Professor F.K.Lehman-a chuan kan vanneiha siamin Calcutta a piang kha Burma-ah an lo chho hlauh mai
a, a pa te chuan Burma-ah an awmpui ta reng a.

Graduate a lo ni a, Burma chhuahsan a lo tul dawn ta mai si a. India leh Burma inkara Mizo awmte hi kan chanchin a
lo chhui hram a, 1963 khan America-a a chhuk hnuah keini Mizo hnam India leh Burma inkara hnam hrang tak lo
awmte chanchin hi khawvel hriat a lo tul tak avangin a hriat ang ang a bu in University chuan a lo chhuah sak a, kan
nihlawh hle a ni.

Chu lehkhabu ‘the Structure of Chin Society’ tih bu U.S.A. University chhuah chu Tribal Research Institute, Govt. of
Mizoram hotu nu Mrs M. Chaterjee khan Mizoram sawrkar hmingin a lo chhuah chhawng ve leh hlauh mai hi kan
hriat zau phah a, a 1awmawm em em a ni.

Kan thenawma awm an ni bawk a, a remchan chang chang hian lengah te min sawm a, Mizo history hi kan sawi zauh
zauh thin. Pi Chaterjee-in min kalsan hnu khan thil âm lo tak tak kha Research Offficer-te khan an duh zawngin Mizo
History an kalpui a, “Mizo tawng” tih leh “Lusei tawng” tih pawh a awm lova, “Duhlian tawng” tih vek tur a ni, te an
rawn ti a. Mizoram sawrkar Research Department atanga an rawn tih a nih avangin min tibuai ta nek mai a ni.

Pu Lehmana chhui dan chuan 1397 kum khan Shan ho hi Kalemyo leh a chheh velah hian awmhmun an khuar tan vel
niin a sawi a, chumi avang chuan Mizoho (a ni chuan Chin a ti mai a), te chuan an lo ngam lo deuh ni awm takin
phaizawla buh chin aiin tlangram lo neih an lo ching a.

Shan ho kha hnam sang deuh zawk an nih avangin tlangram lo neih chu Mizo chuan an lo uar ta zel a, nakin lawkah
chuan tlang ramah hian an lo lut zo ta ni awm takin Burma leh Shan hote lam chanchin a sawi pawlh pahin a sawi a,
chu aia chiang zawka sawi reng kan la hre ngai lo.

Burma ho kha an chhim chhak lam deuhva awm thin Shan ho chu an rawn hneh ta zawk a, Mizo chu tlang ram lamah
an pil nghet ta tual tual ni awmin a lang ta. A tirah chuan tlangram lo chu a neitu Mizote hmingin anmahni pawh
chuan “Zo lo” an ti deuh mai thin a, nakinah chuan ZO han tih chuan tlang ram tihna lam pawh a lo kawk thei ta zel a,
‘sang’ tihna pawh a lo kawk thei ta a ni.
Nakinah chuan thlangtla hmasa, tuna Kuki ho kan tih tak mai lal fanu in fa a lo pai a, Paite ramah a luh chhoh pui ta a.
A ni chuan Paihte nula a nei a, Sisinga fapa a nei, i ti mai teh ang. A ni chuan fapa pahnih a nei a, a naupang zawk chu
Bawklu-a an ti a. A ni chu Lusei lam ram chhuak nge, rammu pawh hriat ni lovin fa tlum zawk Bawklua chu an ral lak
nge buaina tel lova hruai pawh sawi awm lovin an hruai haw ta a.

Khatih lai kha Mizo zingah lal khan hlawh an nei ngai lova, lawmman ang deuh hian kumkhatah nikhat hi an
thlawhhma a pui turin an ruai thin a. Chutih lai chuan zanah hian vantirhkoh an lo kal a, Bawklua fapa Ralna-a
hnenah khan lal turin an sawm ta a. A ni chu a zak deuhva mahsela, a nupui Lawileri chuan pawm a rawt ta tlat mai a,
an pawm ta nge nge a ni. A han lal hmasaber Bawklua kha a fapa naupang zawk a nih avangin tun thleng hian Sailo
thlahte chu a naupangber zel hi roluahtu an ni ta zel a ni.

Ralna/Lusei lal ten Paite hnen atanga an hruai hawn kha a hawntute khuaah daifem deuh, turkhur kawng thlangah
hian in an sak sak a, chuta a awm lai chuan naupang hian an zah lo viau mai a. A in chu kal pah hian an vawm thin a,
chuvang chuan an fa neih hmasakber chu mi tam takin an lo hmuah avang khan Zahmuaka an han sa phawt a.

A chhang lo piang leh chu a in an vawm nasat avangin Zadenga an han ti leh a, a dawt leha lo piang chu a lo lian deuh
bawk a, Paliana an sa a. A dawt leh tu pawh chu mipa bawk, pian tha tak a ni a, min an zah ta deuh bawk a,
Thangluaha an ti leh a. A dawt lehah mipa tha tak a lo pian leh tak fo phei chuan Thangura an ti ta hial a ni. A dawt
leha lo piang phei chu Rivunga te, Chenkuala te, Rokhuma te an la ni ta zel a ni.

Nakinah chuan an lo chhungrual ta a, zah an lo kai ta a, kum khata tha khat lek hlawh tura lal tur pawh an lo inhmu
zo ta lova, Ralna fapa te ho Zahmuaka te unau chu an lo lal ta ber mai a ni. Tiau chhak lam ai chuan Tiau lui thlang
lam ram hi a lo awl zau zawkin buh an lo ei theih avangin Zahmuaka te unau ho chuan Tiau thlanglam an pan ta a.

Thangura thlah Sailo fatlum berte chuan hnu an dal a, Buangtlang a khua an han siam ve dawn chuan a lo awm
hmasate chuan, “In awm tumna hi kan ram a ni” an lo ti ta tlat mai a. Sailo khaw panga laia indang darh tawhte
chuan khaw khata awm khawm veka tanrual an lo tum ta a, Selesih Khawbung bulah khian an lo awm khawm ta a ni.

Sailo lalho chu an lo fel em em mai a, Lal fapa te, Lal upa fapa te ho chu an khua a lo pem lutte chungah an tha em
em mai a. miretheite mi harsate an tanpui nasa a, “Inti lal mai lova intihtlawm a ngai a ni” an ti a. Chung atang chuan
Pu Buanga’n, “Khawvela thu mawi ber” a tih mai thin tlawmngaihna” tih pawh hi a lo piang ta hial a ni. Thlangtlaho
khan Selesih chu an pan ta huai huai mai a, nakinah chuan “Selesangsarih” kan lo tih tak hial hi a lo tling thei ta a ni.

Zawlbuk an sa a, tahchuan tlangval zawng zawng an riak a, tanpui ngai apiang an tanpui a, zualko a tlan ngai
apiangah tleirawlte an tlan thin a. A lo lianin a lo awm hmasate pawh chuan an ngam tak loh avang chuan tuna kan
Mizoram hi ram ruak huai a lo ni thei ta a, a luah turin an inzar darh leh ta a ni. Lianchhiari pa te pawh an han chhuah
khan Dungtlang lamah an chhova, Fanai lal Rorehlova pawh Farkawnah a indang a ni.

Lianlula fate leh Lalchera fateho chu chhim lam zawnah an tla thla hlawm a. Lallula chu Dungtlang lam leh Farkawna
Fanai note indang thla-uap turin Tan tlang bul Zopui hmunah a insawn chho ve a. “Tiau thlanglam ram chu Sailo ram
vek a ni a, tumah Luhsum pe lovin an lo luh thlak ve kan remti lo” tia a puan hnuah, Pawi nula hmeltha nupuiah a nei
a, zawiin thlang a tla ve ta a ni. Tuna Mizoram kan tih ber tak hi khatih lai, Selesangsarih a lo awm hnu kha chuan ram
awl a lo ni a, Sailovin an luah khat ta a ni.

Aizawl ang mai a, Mizoram khawpui kan hriat hmasakber Selesih-ah hian khatih lai hnam (Mizo chi hrang hrang) an lo
awm khawm a, tawng chi hrang lo hmang tawh khan kan awm khawm tak avang khan tawng khat kan lo hmang thei
ta a, a lawmawm hle a ni.

Selesih atang khan tun thleng hian Sailo awp hnuaia awm kan ni a, khatih lai tawng hrang lo nei tawh hlawmte pawh
khan Lusei tawng vek kan lo hmang ta a, Lusei tawng chu Mizo tawng a lo ni ta a, Lusei hnam ngeite pawhin kan
tawng chu keini naupan laite pawh khan Mizo tawng an ti vek a ni.

Lallula kha Selesihah kha chuan a tlangval tawh a, mahsela, Tan tlang bula a lal puite thlauap tura a han chho Zopuia
a awm lai khan Pawi nula hmeltha nupuiah a nai a. Fapa Lalpuiliana a nei chauh kha a ni a. A ni chuan khawi khuaa an
awm laiin nge tih kan hre lova, fapa Lalsavunga a nei a.

A pa chuan natna hlauhawm (phar) a vei avangin a pawm an phal lova. A pa chu daipawna buktea a natna in mi a kai
theih lohnaah a fapa pawh pawm tir hauh lovin a thi a. A pu Lallula chu Sialsuk tlang a thlen thlakin a tupa Lalsavunga
chu nupui fanau neiin, lal ve thei a lo ni ta a.

Hmuifang tlang Zawngtah tlangah a indang ve a, nakinah Hlimen tlang, Aizawl bula a awm lai sawn East India
Company zawrh Napoleon-a donna tura an silai siam an hman loh an zawrhte a lo lei a ni tihte pawh Surg. Lt. Col. A
S. Reid, Mizo an tihtlawm hnua Silai khawmtu khan a ziak ka chhiar. Chin-Lushai Land tih bu a mi te ka la hriatrengah
chuan Lalsavunga hian 1835 velah silai hi a lei niin ka hria.

Lallula rokhawmtu Lalmanga hi Reieka a awm lai a ni a, a ni pawh hian a lei ve bawk a ni. Lalmanga fapa Suakpuilala
phei kha chu politik lam hi a lo hre viau mai a. British ho kha a biak dan kawng hmang a hria a, chuvang chuan a thih
hnuah phei kha chuan a fapa Lianphunga, Lungtian (Tachhip bul)a a awm lai kha chuan tuna Mizoram puma lalber
ang hian an hre tlat mai a ni. Chutiang chuan tuna kan ramah hian Mizo tawng hi kan tawng pui ber a ni ringawt a ni.
Vailen hnuhnungbera chhimlam atanga British sipai lo kalte chuan Tlawng dung zawh thlain Lungtian an thlen chuan
Mizoram la zo vek angin an inngai a nih kha.

Mizorama Missionary an lo luh a, Zosapthara’n Primary zirlaibu a han siam khan a kawmah hian ‘Duhlian dialect’ tiin
a tarlang tlat mai a. A awmzia pawh kan hre lova, tun hnua kan han chhiar tam ve deuh hnu hian, Lallula khan Zopui
atanga thlanglam a pan dawn khan, Thupuan a siam a, “|iau thlanglam zawng zawng hi Sailo ram vek a ni a, tupawh
|iau lui rawn kan tum chuan ‘Luh-Sum’ an pe tur a ni” tia a puan tak avang khan a bik takin Hualngo leh Hualhang ho
khap an ngai thei lova.

Mahsela an chhuk ve duh avangin luhsum chu an pe a, mahsela Hualngo ho khan unau mah ni sela |iau rala an lo
indo tawh avangin an lawm thei lova, Sailo ho chu tuna Mizoram pum hi an lo hauh tlat avangin duh lian hi an ti ta
em em a, ‘Duhlian ho’ an lo ti ta reng a ni. Hualhang ho chu Sailo hnuaiah an lo in tulut a, Hualngo erawh chuan a
changin Sailo chu an dova, vawikhat phei chu Lallula fapa Vuta ramvak Thentlangah an lo man a, an kawl leh ngam si
lova, Falamah an pe ta ringawt a nih kha.

Falamin a lo chhuah leh khan, Lallula’n Thlanrawn a rawt dawn a, midang a rawt tel duh loh, a chhuah tirte khan
lawmthu sawi nan Vuta chhuk thla tur chu an veng ta a. |iau an kân thla a, Vanzau an thlen chuan “Tunah chuan van
a zau tawh e, i ram i thleng ta” an ti a, an an kalsan ta kha a ni a. Chutiang chu Duhlian lo chhuahna bul hi a ni a, sawi
rik fo chi pawh a ni lova, hriat loh tum tlat chi a ni hial zawk a ni.

A ri pawh kan hriat ngai zeuh loh Duhlian tih kha India independence hnu daihah Mizoram leh Mizo hnam
inpumkhatna thu kan han sawi hnu khan a tichhe tur zawng khan a lo ri ta tlat mai a. Lallula’n |iau lui thlanglam
zawng a han hauh tlat mai chu han ngaihtuah chian phei chuan a ropui em em mai site kha, tihchhiat tum nan an ti a
lo ni reng mai a. Mak ka ti ta kher mai.

A nih leh Duhlian hnam hi an awm reng em ni?

Khatih lai kha Naga leh India inkara thubuai tihrem tuma an beih nasat lai a ni a. America Missionary lamte sawirem
tum khan an lo kal thin a, kei pawn khang nun lai kha Phizo-a te nen kan inkawp zual lai a ni a, vawihnih lai chu an
kalhmang hre ve turin Kohima thlengin ka kal a, tunlaia Naga botupa an tih mai Muivah te pawh hi ka hmu ve thin a.

Tangkhul a ni a, Naga ho lam ai phei chuan keini Mizo lam hi an hnaih zawk hial awm e. Mahsela Phizo-a te pawl
Secretary ni thin Isaac Shwe khan Pu Phizo aimahin Muivah kha a lo thlawp ta zawk a, chuvangin Phizo-a pawh
London-ah a tlan thla ta hial a nih kha.

Khang hun lai te khan Naga leh Manipur velah chuan ka kal apiang hian Duhlian hnam hi an awm reng em? hmuh
hram ka duh a ni tiin mi ka zawt fo thin a. Manipur ram leh a chhehvelah chuan tumah reng min kawhhmuhtu ka
hmu thei ngai lo a ni.

Manipur ram atanga Tahan lama han kal turte in Moreh lamte ka kal tlangin Churrachandpur lamah Tipaimukh
lamah Seling lama tlang zelte pawhin ka kal thin a. Ka kalpah hian Duhlian hnam chanchin hria leh hmuh tur hria an
awm em? tiin ka bengvar reng bawk a, mahsela tumah hre chiang reng reng ka hmu lo.

Chuvang chuan Lallula’n tuna Mizoram kan tih hi a pum mai hian an ram atan a lo hauh vek a, an zinga lo tel ve tur ni
lova, lal hran bawl tur chuan tu tan mah |iau lui kan thlak a lo phal lo kha hauh zau an tiin, Duhlian an lo ti em em a,
chuvang chuan Selesiha Mizote kha Duhlian an lo ti ta mai niawmtak khan a ngaihruat loh theih ta lo a ni. A dik pawh
ka ring viau a ni.

Chuvangin Burma phaizawla Shan ho an lo lut a, 1397 vela Mizote nen an lo inhnaih hle avang khan Mizote chuan
tlangram lo neih an lo ching a. Tlangrama lutin thlang an lo tla thla ta zel nia Pu F.K.Lehman-an a lehkhabu ‘The
Structure of Chin Society’ tih a ziaka a lo tihlan kha a tlangpui chuan a dikin a lang a. “Zo lo” han tihte pawh tlangram
lo tihna ang zawnga ngaih a lo ni thei ta pawh hi a dik awm hlein a lang a ni.

Sailo leh an khua leh tuite Selesihah an han awm khawm a, “tlawmngaihna” tih tawngkam lo piang thei khawpin an
lo inhmangaih tlang a, Mizo hnahthlak zawng zawng an awm khawmna hmun a lo ni ta a. Lusei tawng pawh Mizo
tawng tih a lo nih phah ta hial a, a lo itsiktute chuan chuti khawpa mihring lo tam ta chu ngam inring hek lo, an
kiansan ta zawk a. Chutih avang chuan tuna Mizoram kan tih hi Sailo ram turin an lo chhuahsan ta duak mai niin a
lang ta ber a ni.

Amaherawh chu Duhlian tawng reh daih tawh, naupang te chuan hriat pawh kan lo hriat tawh loh kha British-in min
chhuahsan hnu a, Lusei hnam ve bawk Hualngo ho vang ni ngei awma Duhlian hming a lo lian thar leh ta hi chuan kan
hnam pum mai hian min tichhe dawn a ang hle mai.
Mizorama Tribal Research Institute-ah bul a han inkhuar thar leh ni ngei tura a lo lang thar leh ta a. ‘Thu leh Hla’
chanchinbu lam thleng thlenga min lo daikhalh ta mai hi kan hneh lo thei mai dawn emaw te ka lo ti a ni. Selesih
pawh a ropui angin kan chawimawi zo hauh lo te hi a mak a ni.

Source: misual.com

SUAL BUL INTANNA CHU

Sual bul Setana nia Kristiante'n an sawi fo hi a dik em tih i han chhui dawn teh ang. Khawvela sakhaw hrang hrang
tam tak awm zingah Hindu sakhua atangin Buddhism te, Jainism te a lo peng chhuak ang hian Judaism sakhua
atangin Christianity te leh Mohamedanism te a lo peng chhuak tih chu kan hria a. Heti anga khawvela sakhaw pakhat
atanga sakhaw thar dang lo peng chhuak reng reng hi an sakhaw hruaitute'n an sakhaw thurin leh innghahna chu a
thar hlak pawh chher chhuak thin mah sela, an lo chawr chhuah tanna sakhaw hmasaa an thurin leh innghahna kha
hnawl fai vek loin, a then a zar chu an la chhawm chho zui fo duh hle a ni. Chuti ang chu thil nihphung a nih tlat thin
avangin Kristiante leh Mohamedanism sakhaw zuitute pawh hian an lo chawr chhuah tanna Judaism rin dan kha
chhawm chhoh tel an la nei teuh a ni.

Entirna'n- Moslim-ho chuan Judaism sakhaw dana serh tan thuthlung te, Zawlneiho ngaih ropuina te, vantirhkoh
Mikaela te, Gabriela te ngaihsanna te, Setana sual bul anga ngaihna te etc. an la ngah mai. Chuti ang bawkin
Kristiante pawhin Judaism sakhuaa serh tan thuthlung te chu paih tawh mah sela, Torah bua inziak te leh Bible
thuthlung Hlui bu chu an la chhawm tel zel a, a then chuan Sabbat te serhin a serh ve lote pawhin chawlhkar tawpa
Synagogue-a an inkhawm thin anga Sunday apianga biak ina inkhawm an chhunzawm zel bawk a ni. Tin, Judaism
sakhaw rin dana sual bul Setana a nih thu leh ramhuai awma rinna hi an la chhawm chho zel bawk a ni. Chuti chuan
Moslim-hote leh Kristiante chuan an lo chawr chhuahna Judaism sakhaw rin dan angin sual bul chu SETANA
/DIABOLA /LUCIFARA /DRAGON/RULPUI niin an pawm vek a ni.

Thupuan ziaktu Zirtir Johana chuan, "Rulpui tar, Diabola leh Setana an tih, khawvel zawng zawng bumtu.....," tiin a
sawi a(Thup.20:2). Tin, Aigupta sal atanga Israel-ho hruai chhuaktu Mosia kha an ngai ropui hle a, a thih pawh khan
Mikaela leh Setana chuan a ruang kha an inchuh ni awm takin an ziak a nih kha(Juda 9).Kha Mosia kha Aigupta ramah
khan a lo piang ve a. A lo puitlin chuan Aigupta finna zawng zawng a zir chhuak a, a chipui Israel-te chu an sal tanna
ata a hruai chhuak a. Ti chuan Genesis, Exodus, Leviticus, Numbers, Deuteronomy bute hi a ziak ta niin an sawi a.
Heng lehkhabuah hian Pathianin khawvel a siam dan te, mihring a siam dan te, a mihring siamte'n a dan an lo
bawhchhiat tak thu te, mihringte sualna kawng zawhtirtu chu Rul(Setana) a nih thu te leh, Judaism sakhaw rin dan
leh Israel-ho kalphung tur te bakah thil dang tam tak a chuang a ni. Mosia ziak anga sawi ni mah se mithiam tam tak
chuan Mosia ziak vek a nih an ring lo. Chuti chuan he lehkhabu hian ni ruk chhungin Pathianin ni leh thla leh arsite
leh khawvel hi a siam zo a, a ni sarihna ni chu serhin a chawl ta niin a sawi a.

A sawi zel dan chuan ni ruk niin mihring hmasa ber(Adama leh Evi) a siam a(Gen.!:27; 2:7), Adamate nupa chu Eden
huanah a dah a(2:8). Heta kan hriat tura pawimawh hmasa chu Pathianin AMA ANPUIIN mihring a siam thu hi a
ni(Gen.1:27). Eden huanah khan A CHHIA LEH A THA HRIATNA THING Pathianin a totir thu kan hmu a(Gen.2:9).Ti
chuan, Pathianin ramsa a siam zawng zawngah rul a fin vervek ber thu kan hmu ta(Gen.3:1). Rul chu huanah chuan a
lo kal a, huan lai taka A CHHIA LEH A THA HRIATNA THING awm rah erawh chu Pathianin, ‘In ei tûr a ni lo, tawh pawh
in tawk tûr a ni lo, chuti lo chuan in thi ang,’ tia Pathianin dan a zam hnan chu rul chuan, "Thi teh suh e: in ei nî apang
chuan in mit a lo vâr ang a, a chhia leh tha hriain Pathian ang in lo ni dâwn tih Pathianin a hre reng a nih chu," a han
tih zauh chuan Evi chuan a ei a, a pasal pawh a pek thu kan hmu ta a ni(Gen.3:4-6). Gen.3:7 kan en chuan, chu thing
rah an ei avanga an mit a lo var a, saruaka awm an nih an lo inhriat tak thu kan hmu a. Tin, chu thing rah an ei avang
chuan Adama leh a thlahte chuan Pathian anchhia an dawn thu a lo lang zel a(Gen.3:17).

A thlang kan chhiar zel chuan Pathian tawngka ni awm takin, 'Tin, LALPA Pathian chuan, “Ngai teh u, mihring chu a
chhia leh a tha hriain KEIMAHNI ANG a lo ni ta; tûnah chuan a kuta banin nunna thing rah chu lova eiin, kumkhuain a
nung dah ang e,” a ti a,' tih kan hmu leh a ni. Chuti chuan he Mosia lehkhabua ziak hi thu tak nia ringin, Kristiante
chuan mihring zawng zawng thlahtu bul chu Adama niin an pawm hmiah a, Adama'n ei loh tur a ei avangin amah leh
a thlahte zawng zawngin Pathian anchhia an dawng a, lei tisa thihna te a lo awm phah a, chutah mai la tawp loin
Pathian nena nuna an inzawmna pawh Pathian fapa Isua thisena chhandam leh ngai khawpin chhut chah a lo ni ta
hial angin kan hmu ta a ni. Chu chu Setana, RUL bumna vang niin an zirtir ta a nih chu.

A nih loh leh Gen.1:27-a kan hmuhah khan Pathianin ama anpuiin mihring a siam thu kan hmu a, bunh 3:22-ah
chuan Pathian tawngkam anga kan hmuh chu, "Mihringin a chhia leh a tha hriain, keimahni ang a lo ni ta," a ti a.
Amah angin a siam lawk diam tawh zawk a ni lo em ni? Engah nge a chhia leh a tha hriatna thing rah an ei avanga
amah ang an lo nih chu anchhia a lawh kher ni? Rul khan a bum lo a, thu dik tak a sawi zawk a ni lo em ni? He
lehkhabu ziaktu hian thu dik a ziak a nih si chuan Rul Setana hian Evi chu thu dik tak a hrilh a ni zawk ang. He
khawvelah hian khawi lai ramah mah, eng hun lai mahin mihring biaa bum thei khawp rul a awm thei lo tih hi thu dik
awm sa a ni ang. A chhia leh a tha hriatna thing pawh he khawvel khawiah mah a awm ngai hek lo ang. Adama hi he
khawvela mihring siam hmasak ber pawh a ni hek lo. Israel hnam sawm leh pahnihte thlahtu bul an chhui hlat ber
chu Adama a ni ang tih erawh chu a rinhlelhawm lo e. A chhan chu Daktawr Luka chuan Isua atanga tanin an hming
ziakin a chhui char char a, Adama atanga Isua Krista thleng khan chhuan sawmsarih leh paruk chiah a ni tlat mai. Tin,
Evi bumtua a puh RUL kha rul tak tak a ni lo, an rilrua 'tih tur nge ni anga tih loh tur,' tia an ngaihtuahna mai a ni tih a
lang reng a ni. Isuan thlalera ni sawmli leh zan sawmli chaw ngheia diabola thlema a awm thu an sawi pawh kha
thlemtu diabola kha phuah chawp mai mai a ni, amah(Isua) rilru ngaihtuahna insual mai mai a ni tih a lang reng a ni.
Mihring hian a tira Pathianin min siam danah a chhia leh a tha hriatna(thing ni lo) keimahniah hian a dah sa nghal
thlap a, chu chu hriatna chi nga a ni a- mita hmuha hriatna te, benga hriatna te, hnara hriatna te, khawiha hriatna te
leh tema hriatna te hi an ni.

Entirna'n- Naupang bawkvak thei chauh hian mombati chhit en ve ve a hmuh chuan a pan hnai a, eng nge a nih hre
loin a khawih ta a. Chu veleh a sa a tih avangin a tap ta a. Chu mi hnuah chuan khawihtir tum leh chhin mah la a
khawih duh tawh lo reng reng ang. Heti ang hian kan chhia leh tha hriatna hmanga kan tawn hriat kha kan thinlungah
kan pai ta zel a, kan lo upa telh telh a, tawn hriat kan ngah tial tial a, kan finna chu kan thinlungah a lo inkhawl
khawm ta zel a ni. Chu mi kan tawn hriat atanga finna kan chhar chhuah zel hmang chuan thil tha leh thil chhia(tha
lo) kan thliar hrang ta a ni. Chuti chuan mihringte chu Pathianin min siam lai khan a huhoa chenga khawsa tur chia
ruat kan ni a, chuti ang tura Khua rel kan ni.

Chuvangin a huhoa kan chen ho dial dial theihna turin keimahnia Pathianin a chhia leh a tha hriatna a dah hmanga
kan tawn hriat zel atanga finna kan chhar ang zelin dan leh kalphung kan duang ta a, chu mi bawhchhia chu mi sual
an ni mai a, a zawmtu erawh chu mi tha an ni leh mai a. Mihring finna a lo san a, an finna a lo than a, an lo changkan
ang zelin an dan leh kalphung siamte chu a lo changkangin, ziak loh dan atangin ziak sa dan thlengin an lo nei ta zel a.
Chu mi dan leh kalphung chu ziak loh a ni emaw, ziak sa a ni emaw eng ang pawh lo ni sela, chu dan ngei chu mi sual
leh mi tha tehna atana hman chu a ni thin. Chuvangin Evi leh Adamate khan a chhia leh a tha hriatna thing rah
khawia mi mah ei tur an hmu lo, anmahni thinlung chhungah khan an tana thil chhia leh thil tha hriat theina
Pathianin a dahsak zawk a, chu mi hmang chuan 'Hei hi ti ta ila ka tan a pawi thei ang em? Ti lo ta ila a tha zawk ang
em?' tiin an ngaihtuah a ni zawk ang. Rulin a rawn be awzawng lo ang. Tin, mihring reng reng hi Pathianin a siam tirh
atangin awm tan ni leh tawp ni nei turin a ruat sa zawk a, a chhia leh a tha hriatna thing rah eiin kawngro a su
awkawng lo tih hi hriat a tul awm e.

A chhia leh a tha hriatna thih rah ei avanga Pathian leh mihring nuna kan inzawmna hi chat thei niin, chu thing rah ei
avanga tisa thihna hi lo thleng ta ni sela, nungcha leh thing leh mau zawng zawngte hi an thlahtuin an ei ve avangin
em ni an thih ve zel le? Chu thing rah ei vanga mihring tisa thihna hi lo awm ni sela, Adama pian hma daiha mihring lo
awm tawh zawng zawngte kha Adama pian lai khan khawnge an awm zawh ang le? Adama chu kan sawi tawh thin
angin B.C.4004 bawr velah khan a lo piang a, a pian hma kum 1000 velah khan Africa khawmualpuiah chuan
sabengtung kan tih ang hi mihringte'n an lo chhawr tawh thin a; tin, Indonesia ramah chuan mihring khi kum 16000
vel an lo awm tawh bawk a. A! hei lo pawh hi sawi tur tam tak a awm. Chuti chuan, sual lo awmna bul nia kan hriat
Adama awm hma daih hian mihringte'n sual leh tha an lo thliar hrang tawh ang tih a hriat theih a, Judaism sakhuain
Setana hi sual bul nia a pawm leh a hriat tlat avangin chu chu Kristiante leh Moslim-te'n an lakai chhawng ve mai a ni
a, chu chu khawvela sakhaw darh zau ber ber pahnih Kristian leh Mohamedanism atanga rin dan lo peng darh
lehchhawng hian a titaidarh mai a ni. Khawvel sakhaw dangah reng reng Setana hi a awm tih an hre ve lo a, a hming
pawh an hre ve hek lo. Aw le, tun tuma kan post atan chuan duh tawk rih teh ang.

Make Google view image button visible again: https://goo.gl/DYGbub

“NAZARET ISUA,” AN TIH HI TUNGE? - I ‘Isua,’ han tih mai hi chuan hé hming ang pu hi an lo awm ve hlawm a, heta
sawi chhuah kan han tum taka hi chu Mari hrin, thing kawkalha an khenbeh taka kha a ni a, “Nazaret Isua,” te pawh
an ti deuh kher a ni âwm e(Matt.2:23; Mark.1:24; 16:6; Luka 2:39; Joh.18:5&7). Messia lo kal tûr anga ruatna- Bible
Thuthlung Hlui bùah hian Messia lo kal tûr awm anga sawina hi hmun tam takah a awm a, zâwlneiho chuan an lo
sawi tawh a ni. Heti anga Messia lo kal tûr anga sawina hmun hrang hranga ziak awm hi Judaism zuitùte rin dân a ni
a, chù chu Kristiante pawh hian an pawmpui ve bawk a ni. Juda sakhua pawmtùte ngaih dânah chuan Messia chu a lo
kal hunah chuan Israel lalram thar a rawn din ang a, Israel fàte chhandama chhanhim tûr leh Davida thlah aþanga lo
piang tûrah an ruat a, a lalram chu chhe mai mai tawh loin, kumkhaw tlaitluana ding tawh tûrah an ruat a
ni(Joh.12:34). Messia lo kal tûra sawi làwkna hi tam tak a awm avângin kan sawi sêng lo ang a, tlêm té tal chu i lo
târlang teh ang. Sàm ziaktù chuan, “Nang zawng Melkisedeka awm dân anga Chatuana Puithiam i ni e,” tiin a lo sawi
a(Sàm 110:4). Zâwlnei Lehkhabùa a chuan dân chuan, “Kan tân naupang a lo piang a, fapa pèkin kan awm tà a;
rorêlna chu a kokiah a chuang ang a, a hmingah chuan, ‘Maka, Remruattùa, Pathian Chaka, Chatuan Pà, Remna Lal,’
an ti dâwn si a.

A ram a zâu zél ang a, a ramah remnain tâwp in tâi a nei lo ang; Davida lalþhutthlêngah a þhu ang a, dik tak leh fel
taka rorêlin a rawn tinghet ang, tún aþanga kumkhuain, þhahnemngaihna chuan chùng chu a ti ang,” tiin a ziak
a(Isaia 9:6-7). Ziak dangah chuan, “...Ka rawngbâwltù Davida chu kumkhuain an hotù a ni ang,” a ti leh a(Ezek.37:25);
a dang lehah chuan, “Zân inlârnaah chuan, ngai teh, vân chhúmte nêna lo kal mi pakhat, mihring fapa ang hi ka hmu
a, Hmakhawsânga hnènah chuan a lo kal a, a hmaah chuan ani chu an rawn hruai hnai a. Tin, rorêlna te, ropuina te,
ram te a hnèna pèk a ni a, mi tin te, hnam tin te leh þawng tin te zawng zawng chuan a rawng an bâwlna’n; a rorêlna
chu rorêlna hlun, ral ngai lo tûr a ni a, a ram chu tihchhiat rual a ni lo ang,” a ti bawk a(Dan.7:13-14). Judate’n Messia
lo kal tûra an ngaihna hi khawi aþanga lo inþan nge ni a, engtik lai hun aþanga inþan nge a nih tih hi han chhui dâwn
tà ila. Engti anga lo inþan nge tih te kan hriat chian atân a þangkai mahna le.

Kum 2600 zet B.C. 660 vèl kal tàah khân Dughdova chuan fapa duhawm tak a hming Zarathustra a nei a, Zoaraster-a
an lo tih þhin kha a ni. Chú nausên Zoaraster-a chu a lo puitlin hnu chuan sakhaw thar pakhat hmuchhuaktù a lo ni tà
a, chú sakhaw thar chu, “Zoarastrianism,” an tih chu a ni. Zoroaster-a zirtîrnate- Zoroaster-a zirtîr dân chuan
mihringte siamtù(Pathian) chu lal fing tak Ahura Mazda a ni a. Mihringte chu sual leh þha thlang thei tûrin zalenna a
pe a; mihringte thil tihþhat chu Nunna Bù phèk khatah ziakin a awm a, an thil tih þha lo chu a phèk lehlamah ziakin a
awm bawk a. Mi an thih réng réngin an thlarau chu Nunna Bu vawngtu hnènah chuan a chho ta vang vang a, an thil
tihþhat chu an tihþhat loh aia a tlêm zàwk chuan an thlarau chu meidílah a kal a, an tihþhat chu a tam zàwk erawh
chuan vân ramah an kal þhîn a ni.

Tin, rorêlna nî a lo la thleng dâwn a, chutih hunah chuan thlarau sual chu a tlâwm ang a, thlarau þha chuan a hneh
tawh ang. Chùng mitthi thlaraute chu rorêlsakin an awm dâwn a, thír chhuan tui sa èm èm mai an pal tlang ang a,
thlarau sualte chu meipui sa èm èmah chuan chatuanin an kâng dâwn a ni. Thlarau þhate tân erawh chuan thír
chhuan tui sa tak mai chu tui lum deuh pip pep ang chauh a ni dâwn a ni. Lal þha chuan thlarau sualho chu lei lailîah
a paih khàwm vek ang a, chutah chuan chatuana hrehawm tuarin an awm reng tawh dâwn a ni. Rorêlna nî aþang
chuan hé khawvèl hi sual réng réng awm tawh loin hlim leh duhawm takin chatuanin an awm tawh ang.
Zoarastrianism zuitùte rin dân chu a dang ve hret hret zél a, Zoaraster-a chuan vânah chuan Lal fing tak(Pathian)
puitù Angel paruk awmin a sawi a, amah Zoaraster-a thih hnù hun engemaw ti liam hnùah chuan Zoarastrianism
zuitùte chuan vânah angel vâr sáng tam tak awmin an ring ta a, meidíl lamah pawh thlarau sual þanpuitù leh angel
dodaltù chu 99,999 lai awmin an ring ta zél bawk a ni.

Zoaraster-a hi Pathian pakhat chauh, hmuh theih loh, khawih theih loh leh hriat theih loh a awm tia zirtîrtù hmasa
ber a la ni a, a thu zirtîrte hi Zoarastrianism lehkhabu thianghlim Avesta buah ziakin a awm a ni. Lal fing tak(Pathian)
Ahura Mazda chu hmuh theih loh, khawih theih loh leh hriat theih loh a ni a, a kutchhuak thil siam atang chauhin kan
hre thei an ti an ti tlat a ni. Tin, Zoaraster-a zirtirna zuitute chuan Zoaraster-a chu khawvel awm tirh atanga chhutin
kum 9000 tawp lamah a lo piang a, a fapa chu Zoaraster-a thih hnu kum 3000-ah a lo piang ang a, Sayoshant,
khawvel mite chhandamtu(Messia) a ni ang an ti. Hei hi Juda hnamte’ an hnam chhanchhuaktu Messia an beisei
tanna a ni. Judaism sakhua chu- Israel-te chu Judaism sakhaw zuitute an ni a, Pathian chu tam tak awm mah sela,
Jehova chu Israel-te hnenah chauh awmin an ruat a. An rin dan a danglam chho ve hret hret a, Kanaan rama an awm
lai khan an pathian jehova chu Kanaan ramah chauh a awm a, Aigupta ramah kum 430 an awm lai khan an hnenah
chuan a awm a, an lo chhuah leh laia thlalera an pem kawi an pem kawi lai khan an Pathian chu a pem kawi ve zel a,
kum 3200 vel zet kal taah khan Aigupta atang hian Mosia hoin an lo chhuak leh ta a ni. Mosia chuan Sinai tlang
atangin lungphek pahnih a rawn hawn a, chutah chuan Jehova dan zam ni awm tak thu sawm pek chu a ziak a, chuta
inziak thu pali bik chu lo tarlang ila- 1. “Keimah lo chu pathian dang reng reng i nei tur a ni lo. 2. Milem siam chawp,
chung lam vana mi emaw, hnuai lam leia mi emaw, lei hnuai lama tuia mi emaw, a eng anpui mah i insiam tur a ni lo;
chung chu chibai i buk tur a ni lo a, an rawnbg i bawl tur a ni hek lo.

Kei Lalpa i Pathian hi Pathian thikthuchhia,pate khawlohna avanga fate hrem thin, mi hawtute chu chhuan thumna
leh chhuan lina thlenga hrem thin leh, mi hmangaiha ka thupekte pawmtu sang tam takte chunga khawngaihna lantir
thin ka nih hi. 3. Lalpa i Pathian hming chu i lam mai mai tur a ni lo. Lalpa chuan a hming lam mai maitu chu hrem
lohin a chhuah dawn si lo a. 4. Lalpa i Pathianin thu a pek che angin chawlhni chu thianghlim reng turin serh rawh,”
tih te hi a ni. Kanaan ram an luh hnu chuan an Pathian Jehova chu awm hmun nghet nei a lo ni ve leh ta a ni.
Roreltute hnuaiah kum300 an awm hnuin inzawmkhawmin lalram thar an din ta a, an lal hmasa ber chu Saula a ni a;
lal pathum, Saula te, Davida te leh Solomona te an lal hman a. He lalram hi ram pahnihah an inthen a, hmar lam
lalram chu israel lalram niin hnam sawm bo tate kha an cheng a. A chhim lam lalramah chuan Juda lalram niin hnam
thum- Juda chi te, Levi chi te leh Benjamin chite an cheng thung a ni.

Solomona thih hnu kum 200 velah khan a hmar lam Israel lalram chu Assuria chuan a run a, a hneh a, salah a hruai fai
ta vek a, tun thleng hian an chanchin hriat tur a awm ta lo a, ‘Hnam sawm bote,” tih an ni ta reng a ni. Chu mi hnu
kum 160 vel a liam leh chuana lalram chhim lama mi chu Babulon chuan a run ve ta thung a, mi sang tam tak salah an
hruai leh ta a ni. Heti anga Babulon sala an tan lai hla hi Sam nambar 137-naah kan hmu a ni. Babulon mite’n sala an
hruai atanga kum 50 a lo liam leh meuh chuan Babulon chu persia mite chuan an hnehin an awp ve leh ta thung a.
Juda saltangte chu persia mite chuan an rochung ta nghal a ni. Judate chu Aigupta sala an tan lai te, Babulon sala an
tan lai te angin anmahni awptu Persia mite chuan an tiduhdah ve ngai lo a; anni chuan, “Jehudis,” tiin an lam thin a,
heta tang hian, “Juda,” tih hi a lo chhuak ta a ni. Persia mite chu Judaho chungah chuan an tha em em a, chu mi
avang chuan Judate chuan Persia mite sakhua atang hian thil tam tak an chhar chhuah phah a; heng Persia mite hi
Zoroastrianism sakhua pawmtute kha an ni. Judate chuan pathian tam tak zingah Jehova chu an Pathian niin an ring
a, an hnam tan chuan Jehova chauh chu biak turah an ruat a.

Tunah chuan Persia mite hnen atangin pathian pakhat chauh a awm tih chu an lo ring ve leh ta a, an sakhuaah chuan
Persia mite sakhua angin van ram leh meidil a awm tih pawh an lo pawm belhchhah ve leh ta a ni. Tin, Judate’n
Persia mite sakhua atanga an thil chhar chhuah belh zinga pawimawh ber pakhat chu Messia lo kal tûr thu hi a ni.
Messia lo kal tur thu hi an zawlneite leh mi dang dangte pawh chuan an lo sawi lawk ve ta a ni. Judate’n Messia-ah
an pawm lo- Bible Thuthlung Hlui zawlneite chuan messia an beisei chu lalram thar din tur leh an hnam rawn
tungding leh turin leh, hnam dang zawng zawngte chu a thuhnuaia awm turin an beisei a, “...Chatuan Pa, Remna Lal
an ti dawn si a. A ram a zau zel ang a, a ramah remnaintawpintai a nei lo ang; Davida thutphahah a thu ang, ....” tia
ziak a ni(Isaia 9:6-7; 7:14). Mahse Judate chuan Messia ni tûrah an ruat thei lo a, ramhuai zâwlah te an ruat zawk a,
“A then tam takin, ‘Ramhuai a zâwl a, a á a nih hi; engati nge a thú in ngaihthlàk?’ an ti a,” tiin ziak a ni(Joh.10:20).
Pathian sawichhiaah leh mihring ni reng sia, Pathiana insiamah te an puh a ni(Joh.10:33), Pathian fapa anga a insawi
te chu an haw hle bawk a(Joh.10:36).

Isua erawh chuan Pathian thu thlennate chu Pathiana vuah an ni tih Sam 82:6 thu kha a tanchhan ve thung
a(Joh.10:34-35). Isuan, “He khawvel hi ngaihtuah mek a ni a, khawvel lal hi tunah paih chhuah a ni ang,” tia a thih tur
thu a sawi te chu(Joh.12:31-33) Judate chuan dan lehkhabu lama Krista chu chatuana awm reng tura a sawi(Sam
110:4; Isaia 9:7; Ezek.37:25; Dan.7:14) thute tanchhanin an hnial a(Joh.12:34). Isua erawh chu tihhlum a ni ta.
Kristiante Messia a ni- Kristiante leh Isua zuitute erawh chuan Isua chu Messia ni turah an ruat nghet tlat a
ni(Matt.16:16; Mark. 8:29; Luka 9:20). Isua kha Josefa fapa anga an ruat a ni a(Luka 3:23; 4:22; Mark.6:3; Matt.1:16;
13:55), Josefa chu Jakoba fapa Juda atanga chhuan 51-na chiah a ni a. Isua hi a nu Mari hian a pasal Josefa nena an
inneih hmain a pai lawk tawh a, Josefa hian Mari hi pawl pawh a la pawl lo a ni(Luka 2:4&5; Matt.1:18). Chuvangin
Isua hi Mari hian a pasal Josefa nena an fa a ni lo tih kan hre thei a, Bible pawhin, “Mi ngaih chuan Josefa fapa a ni,” a
ti lek chauh reng a ni(Luka 3:23). Isua hi Juda chi atanga lo piang angin an sawi fo a(Luka 1:27; 3:23; 18:38&39;
Matt.20:30-31; Marka 10:47-48; Thup.5:5) Isua pa anga an puh Josefa hi Jakoba fapa Juda atanga chhuan 53-na a ni
a(Luka 3:33). Juda chi reng chu a ni a, amah Isua erawh chu Josefa fapa a ni lo a ni tih chu Bible Thuthlung Thar bu
atangin kan hmu thei a ni(Matt.1:18). Isua pianpuite- Isua nu Mari hian a pasal Josefa nen hian fanu leh fapate chu
an nei diah a, an fate chu jakoba te, Josefa te, Simona te, Juda te an ni a, an fanute hming hi an sawi lang tel lo a
ni(Matt.13:55-56; Mark.6:3). Isua pianpuite zinga pakhat hming hi Matthaia ziakah chuan, “Josefa,” tih a nih laiin
Marka ziakah chuan, “Josea,” a ti thung a. Mari hi an hnamah hian a eng chi ber nge a nih tih hi chiang taka sawi
theih a ni lo a; Luka ziakah chuan Elizabeti chu Mari laichinnu niin a ziak a(Luka 1:36), Elizabeti chu Arona thlah zinga
mi a nih avangin a pasal nen chuan Levi chi an ni ve ve a ni tih kan hre thei a ni(Luka 1:5). Isua pà tunge- Isua pa hi chi
danga sawi daih a ni a, Matthaia ziakah chuan, “Thlarau Thianghlim laka mi...,” ti chauhin a ziak a(Matt.1:18); Luka
pawhin Mari’n Isua apai hi Thlarau Thianghlim hnathawh angin a lo sawi ve bawk a ni(Luka 1:35). Mari hnena
vantirhkohin Isua a pai tur thu a hrilh lai khan(Luka 1:31)

Zakaria nupui Elizabeti chuan Baptistu Johana chu paiin a thla rukna a lo hmang mek tih kan hria a(Luka 1:36);
vantirhkohin a kalsan hnu chuan Mari chu Zakaria inah Elizabeti tlawh turin a kal a(Luka 1:39-40). Hetih lai hian
Zakaria pawh Temple-a a rawngbawl hun chhung a zawh tawh avangin inah a haw a ni(Luka 1:23), Mari chu Zakaria
inah chuan thla thum lai a awm hnuin an in lamah a haw leh a ni tih kan hmu bawk a ni(Luka 1:56). Mari an in lama a
haw meuh chuan Elizabeti chu a nau hrin a lo hun der tawh mai a, Johana chu a hring ta a ni(Luka 1:57,63).
Chuvangin Zakaria fa a ni ang e, ti te pawhin thenkhatin an lo sawi ta reng a ni. Zakaria hi tunge- Zakaria hi tunge
maw a lo nih le tiin mi tam takin zawhna an rilruah a awm mai thei e. Zakaria hi Israel-te zinga Levia thlah, Levi chia
puithiam hmasa ber Arona thlah zinga mi a ni a; kan sawi tawh ang khan Zakaria nupui Elizabeti pawh hi Arona thlah
zinga mi bawk a ni.

Lal Davida khan a rorel laiin Jerusalem Temple chhunga rawngbawltu tur Israel chhungkaw puipate atangin a ruat a,
chu chu thum vawrin an rel fel a, a pawla then an ni a. Arona hian faapa pali a nei a, a fapate pahnih Nadaba leh
Abihua erawh chu Arona thih hmain fa nei loin an thi a, Eleazara leh Ithamara hian na pa Arona puithiam hna chu an
chhunzawm ta zel a ni. Lal Davida chuan an rawngbawl dan tur chu a rem felsak a, Eleazara thlahah hian chhungkaw
puipa sawm leh paruk an awm a, Ithamara thlahah hian chhungkaw puipa pariat an awm thung a, an vaiin sawmhnih
leh pali an nih chu. Heng unau pahnih thlahteah hian Temple-a rawngbawltu tur chhungkaw puipa an awm ve ve
avangin thum vawr meuhin an rem fel ta a ni. Vawi sawmhnih leh pali thum vawr a nih avangin a vawi riatna chu
Abija chungah a tla a(I Chro.24:10), a pawl pawla then an nih avangin pawl tinte khan rawngbawl hna an chan hun
chhung leh an rawngbawl hun chhung tur kha ruat felsak thlap an ni.

Chutah chuan puithiam Zakaria Abija pawla mi kha a lo ni a(Luka 1:5; I Chro.24:10). Ti chuan Zakaria chu a rawngbawl
hun chhung tur a hman zawh khan a in lamah a haw ta a, a haw hnu lawkah a nupui Elizabeti pawh a rai ta mai a. A
nupui a rai tih a hriat chuan Zakaria chu vantlang hmuh lohin thla nga chhung a inkhung bo tih kan hmu a ni(Luka
1:24,25). Tin, Elizabeti chuan Johana a pai thla ruknaah chuan vantirhkoh Gabriela chuan Mari hnena kalin Isua a pai
tur thu a va hrilh khan(Luka 1:26, 30-31), Mari chuan pasal pawh nei si loa a rai theih ngawtna tur a hre lo a(Luka
1:34). A rai tur thu hrilh a nih zawh chuan Mari chu Zakaria inah Elizabeti tlawh turin a kal ta a(Luka 1:39-40), he inah
hian thla thum a awm hnuin an in lamah a haw leh meuh chuan Elizabeti nau pai chu thla kua a lo tling ta a, a hrin a
lo hun der tawh a ni(Luka 1:56).

Mari chu Zakaria in atanga a haw leh khan nau a lo pai ta niin a lang. Heti a nih chuan Isua kha Josefa fa a nih loh
avangin Juda mi anga ngaih theih ngawt a ni ta lo phawt a(a nu hnam a \àwm a nih ngawt loh chuan); Zakaria fapa a
ni mai thei ta a ni tihna a nih chu. Zakaria fa a lo nih chuan Juda chi ni loin Levia chi a lo ni dawn ta a ni. Zawlneiin,
“Davida thutphahah a thu ang,” ti mah sela, Israelte an la inzawmkhawm laia lalram an din laia an lalte chu Juda chi
an ni ang khan Juda mi Lal Davida thutphahah Levia chi a thu dawn tihna a ni mai ang chu. Messia a ni lo an ti- Isua
chu Judaism zuitute chuan Messia-ah an pawm lo. Isuan, “Kei lei ata khaikana ka awm chuan mi zawng zawng ka
hnenah ka hip ang,”(Joh.12:32) tia a sawite chu hnialin, “Dan lehkhabuah, ‘Krista chu chatuanin a awm reng dawn,’
tih a sawi kan hria e; nangin, ‘Mihring fapa khaikanin a awm tur a ni,’ eng ti tiha ti nge i nih?”(Joh.12:34; Sam 110:4)
an ti a ni. Kristiante’n Messia (Krista) nia an ruat chuan pian ni leh thih ni nei loa chatuana nung reng tûra ziak a ni a,
chuvângin Isua chu Judate chuan Messia (Krista) ni tûrah an ngai lo reng reng a ni. Bible-ah hian Isua lo kal leh tûr thu
hi hmun tam takah ka hmu a, tun (kum 2010) thleng hian Kristiante chuan a lo kal an la nghak a, nghah chhuah chi a
ni ang em? awng hrang hrangi i han thlir kual dâwn teh ang u. Bible Thuthlung Thar bu hian a lo kal hun leh ni tûr hi
chiang tak chuan a sawi fak lo a, hei vâng hi nge ni, Kristiante hi a lo kal hun tûr thu leh a lo kal tûrah hian an buaiin
tun thleng hian lo la kal tûr angin an la nghak ngar ngar a ni. ‘A hun leh ni tûr chu Pa chauh lo chuan, vâna
vântirhkohte pawhi, Fapa pawhin a hre hek lo,’ tih a ni. A lo kal hun tûr chu sawi lo mah sela, a lo kal thuai tûr thu
erawh chu an ziak a, “Ngai teh, ka lo kal thuai dâwn e, .....” tiin. Judate’n an nghak thlâwn- Messia lo kal tûr chu
Judate chuan tun thleng hian an la nghak thlâwn a. Kum B.C.700-660 bâwr velah khân Isaia chuan, “Kan tân naupang
a lo piang a, fapa pekin kan awm ta a,” tiin a lo sawi lawk a. Daniela pawhin, “...Ngai teh, vân chhum te nêna lo kal mi
pakhat mihring fapa ang hi ka hmu a, ..” tiin a lo sawi lawk bawk a.

He thu hi Kristiante pawhin an innghahna a ni ve bawk a. Thu Puan buah pawh, “Ngai teh u, ani chu chumte nên
chuan a lo kal dâwn e, mit tinrêngin a hmu ang a, a naka chhuntute ngei pawh khan, ...” a ti. Chuti chuan Persia
rorêlna hnuaia Judate an awm lai atangin Messia beiseina chu an nei tan a;Grik rorêlna hnuaiah an awm leh hnuin
Rome chuan a awp leh a. Rome rorêlna hnuaiah Kristiante Messia ngei chu thah a ni ta a ni. Rome chu Turks-ho
chuan an hneh leh a; hetih lai hunah hian Europe khawmualah chuan indona nasa tak tak a awm deuh reng a, Judaho
chu an rethei zual a, ram hrang hrangah an vak darh a, tihduhdahna an tuar nasa hle a ni. Messia a lo kal dâwn
tawhin an ring a, an beiseina a lian tual tual a, ‘Messia ka ni,’ lo inti tawk lah an tam bawk.

Chung zînga a langsâr ber chu Sabutai Zevi a ni. Sabutai Zevi chu naupang te a nih atangi Bible a chhiar taima hle a, a
tawngtai tlaivâr thak thak thîn a ni. A lo lian tial tial a, kum 22 a han nih ve meuh chuan, “Messia, Israel-te
chhandamtu tûr ka ni, kum 1666-ah chuan Jerusalem-ah ka lut ang a, ro ka rêl ang,” a ti ta thut mai a. A tîr lamah
chuan a thu sawi chu a pianna khuate chuan an awi lo a; nimahsela khaw hrang hrangah thu hrilin a kal kual a, zuitu
a ngah tial tial a, a pianna khuate ngei pawh chuan a thu sawi chu an lo ring ve ta hial a ni. Kum 1666 chu a lo hnai
tial tial a, Judate tâna chhandamna chu lo hnai tial tiala an hriat avâng chuan an hlim hle a, tihduhdahna nasa tak
kârah pawh chhandamtu Messia beiseina avâng chuan hlimin an lâm mup mup mai a ni. Hun chu a lo liam zel a, kum
1666 a lo thlen meuh chuan Judate’n anmahni hnam retheina ata chhan chhuaktu tûra an lo beisei Sabutai Zevi chu
Jerusalem-a lut ta loin Constantinople lamah a kal ta daih mai a; chutah chuan Turks lal chuan a lo man a, taninah a
khung ta hmiah mai a ni. Kum 1666 Mimkutthla(September) ni 16-ah chuan Sabutai chu Tanin ata an hruai chhuak a,
ama sakhua zawma lu tan nge a duh, Turks sakhua zawm tih an zawhna chu chhângin, lu tan ai chuan Turks sakhaw
zawm chu a thlang ta zawk a. Chuti chuan Judate’n Messia an beiseina chu a thlâwn leh zo ta a, beidawngin an kun
leh ta tlawk tlawk mai a ni. Kristiante’n an nghak thlâwn leh- Rome sawrkar awpna hnuaiah chuan Isua zuitute chu an
chep hle mai a, tihduhdahna nasa tak kârah an bihrukna Catacombe lei hnuai puk thim tak atang chuan Isua
Krista(Messia) lo kal lehna chu nghakhlel em emin an thlîr a. Rome Emperor Constantin-a Kristiana a inleh hnuah
pawh Kristiante’n Isua Krista lo kal leh tûr an nghah chu a bâng chuang reng reng lo a ni. Kristian Kohhran pâwl chi
hrang hrang a lo ding chho zel a, chungte chuan Isua lo kal lehna chu beiseiin an nghak vek a ni. Mi thenkhat chuan
Adama lo pian kum atanga chhui chhoin Isua lo kal hun tûr leh kum 1000 rorêl hun tûr hi an nghak a ni. An chhui dân
chuan kum B.C. 4004 Khuangchawithla ni 23 zîng lam dâr 9:00-ah khân Adama, Kristiante’n mihring zawng zawng
thlahtu bul nia an ruat chu a lo piang a; hei hi James Ussher-a chhui dân a ni. Bible Thuthlung Hlui Genesis bung 1-ah
chuan, “Pathianin ni ruk chhûngin thil engkim a siam zo a, ni sarihnaah a châwl a ni,” tih thu a awm a. Bible vek
Thuthlung Thar-a Petera lehkhathawnah chuan, “..Lalpa ngaih chuan ni khat hi kum sangkhat ang a ni a, kum
sangkhat pawh ni khat ang a ni,” tih thu a awm bawk a ni. Chuti a nih avâng chuan Genesis bua Pathianin ni ruk
chhûnga thil a siam zawh avâng chuan ni ruk chu kum sangruk angin an chhut ta a. Chuti chuan kum sangsarihna chu
Krista hoa kum sangkhat rorêlna hun tûrah an ruat a. Khuangchawithla ni 23, kum 4004 atanga an chhut chuan kum
1994 Khuangchawithla ni 23 chu kum sangruk a tlinna tûr chiah a ni a, a tuk chu kum sangkhat Lalram thar, Isua
Krista hoa mi felte rorêl hun tûr niin an chhut a. Chuti chuan kum sangkhat Lalram lo thleng tûra an beisei chu
nghakhlel takin an thlîr a, ni 24 Khuangchawithla, kum 1994 lo thleng tûr chu khawthlang ram chuan hlim taka
hmuakin special cake te an lo siam a ni. Nimahsela chu ni chu a lo thlen chuan an beisei kum sangkhat Lalram chu a
lo thleng thei ta si lo a. “Ni 26 Khuangchawithla, kum 1994 zawk hi a ni ang e,” an ti leh a; chu chu Dr.Livefoot-a’n a
chhut dân a ni a, ni 26 Khuangchawithla, kum B.C. 4004ah khân Adama a lo piang niin a chhut thung a ni. Mosolman
lehkhabu thianghlim Kuran buah erawh chuan kum B.C. 4001-ah Adama kha a piang niin an ziak thung a ni.
Dr.Livefoot-a chhut dânah pawh chuan ni 26 Khuangchawithla, 1994-ah pawh chuan kum sangkhat Lalram chu a lo
thleng leh thei ta chuang lo a, tam tak an veidawng leh a ni. He mi hnu hian mi thenkhat chuan Nostradamus-a
hrilhlawkna, ‘Kum 1999 thla sarihna(July)-ah khawvel a tâwp ang,’ tih chu innghahna’n an la hmang ta cheu a. Mi
tam takin he pa hrilhlawkna hi an ring em em a; a hrilhlawkna pakhat chu Adolf Hitler-a kha a naupan laiin kawngah a
tawk a, a ke bulah bawkkhupin chibai a buk a. A lo hmutute chuan chu mipa naupang chibai a buk ngial mai chu a
chhan an zawt a. Nostradamus-a chuan, “He naupang hi mi ropui tak a la ni dâwn a ni,” tiin a sawi a ni an ti. A sawi
ang ngeiin Hitler-a chu German Dictator ropui tak a lo ni ta a; chuti chauh pawh ni loin khawvel pumpui hneha awp
tumin Khawvel Indopui II-na(World War II) tichhuaktu a lo ni ta hial a nih kha. Nimahsela kum 1999 July thla a lo ral
leh meuh chuan an rin leh beisei anga khawvel lo tâwp mai tûr chu a tlawlh leh ta tlat maia ni. He mi hnua Isua lo kal
la beisei cheutute thenkhat chuan, “Bible-ah, ‘Kum sanghnih aia rei ka thang lo ang,’ a ti alawm,” tiin an inhnem leh
a. Nimahsela tunah meuh chuan kum 2011 lai kan lo chuang kai leh ta. Tun thlenga Isua lo kal nghaktute hian eng
nge an la sawi cheu dâwn le? Khawiah nge a lo kal leh ang- Isua lo kal lehna nghaktute hian he kan chênna khawvela
lo kal leh tûrah an ngai deuh ber niin a lang a, chu chu Isua tum dân a ni ang em? Engti nge Isua’n a sawi kha?
“...Mihring fapa a rama lo kal an hmuh hma loh zawng, thihna tem tawp lo tûr an awm,” a ti tlat mai a, chuvângin
ama ramah a lo kal dâwn a nih chu. A nih loh leh, he kan chênna lei hi ama ram chu a ni em? Amah an heka an man
tum khân Judai ram awptu Bawrhsap hmaah khân engtin nge a sawi kha? “Ka ram chu he khawvel hi a ni lo; ka ram
chu he khawvel hi ni selang chuan ka thuihruaite’n an bei ang. Nimahsela ka ram chu he khawvel hi a ni lo,” a ti a nih
kha. Heta a thu sawi dân hmangah hi chuan khawvelah hian mita hmuh theihin a lo kal dâwn lo ni âwm tak a ni a, a
lo kal lohna lam tûra lo beisei ngawt chu nghah thlawnna leh beisei thlawnna mai lo chu hmabak a awm dâwn lo a
ang hle mai. Isua khawvela a lên lai khân a lo kal leh tûr thu a sawi tam hle a, Chanchi Tha ziaktute leh lehkhathawn
lamah te leh Thu Puan bu lamah te a lang tam hle mai. Isua thu sawi zînga pakhat chu, “He ram chanchin tha hi hnam
zawg zawng hnena hrilh tûrin khawvel zawng zawngah an kal ang, chu mi zawhah chuan tâwpna chu a lo thleng ang,”
tih a ni. Hetah hian ‘hnam zawng zawng,’ tih leh, ‘khawvel zawng zawng,’ tih kan hmu a. Kan chênna khawvel hi a
mum ti kan hria a, chu mi khawvel zawng zawngleh a chhûnga cheng hnam zawng zawng chua huap lo a, Israel hnam
sawm leh pahnihte chauh he Isua tawngkam hian a huap a ni tih hriat phawt tûr a ni. Chu mi tifiah tûrin Dr.Luka’n
Isua pian tûr thu a ziahna tawngkam hi i lo chhui fiah dâwn teh ang u. Posted by Lalnunpuia Kawlni at 7:23 PM

Make Google view image button visible again: https://goo.gl/DYGbub

RELIGIOUS FUNDAMENTALISM: Origin, Nature and Growth of Fundamentalism

H. Joseph Lalfakmawia

Introduction:

The term fundamentalism has a wide range of meaning. Therefore, it is difficult to give a short and clear
definition. Although its origin seems to have apologetic in its characteristics, but in due course, its true
nature revealed that it has many limitations and disturbances in every aspect of life. Meanwhile, this does
not mean that fundamentalism and all its ideologies are completely wrong. Rather, its interpretations and
practices cause disturbances. As it becomes the global issue today, it is a must to know its origin, nature and
growth at least in general. This paper tries to extract its American Protestant origin, its nature in general and
growth as brief as possible.

I. Origin of Fundamentalism:
The word fundamentalists was a later term, coined by the editor of the Watchman Examiner to designate the
ones “who mean to do battle royal for the fundamentals.”1[1] So, the term fundamentalist is used to describe
an evangelical who is militant in opposition to liberal theology in the churches as well as outside the
church.2[2]

It is also used to describe a ‘radical and militant religious movement.’ 3[3] It is usually related with
conservative religious movements which are fanatics and intolerance to the other religious groups.
Fundamentalism even related to terrorism because there are some groups who attack the other people in the
name of a certain religious beliefs. Originally the term fundamentalism was used to describe a religious
movement who wanted to return to the fundamentals or the basic of a religious faith.4[4] It emerges as an
attack on modernist theology which compromised with scientific theories of evolution (epitomized by the
John Scopes’ “Monkey Trial”), urbanization and liberalism.5[5]

Though the origin of the term fundamentalism is the word fundamental, which imply the foundational
authority of the Bible, it is said that the term fundamentalism originated in the Protestant theological
controversies at the beginning of the 20th century in the United States,6[6] initiated primarily by the pietistic
immigrants from Germany.7[7] The movement known as fundamentalism took birth in the first half of the
twentieth century in American Protestantism.8[8] Its birth can be traced back9[9] to the publication of a
series of twelve booklets (volumes) entitled The Fundamentals: A Testimony of Truth (1910-15), which was
compiled, published and freely distributed by two oil barons of Los Angeles, Lyman and Milton Stewart.
The authors were from various countries.10[10] These books defend the fundamentals of faith such as:11[11]

1) The virgin birth of Jesus Christ,

2) The divinity of Jesus Christ,

3) The resurrection of Jesus Christ

4) The Second Coming

5) The substitutionary atonement of Jesus,

6) The verbal inspiration and accuracy of the whole Bible.

Other doctrines which supplemented these fundamentals were:12[12]

10

11
1) The deity of Jesus Christ,

2) The depravity or sinful nature of human beings,

3) Salvation and justification by faith through the grace of God and

4) Promise of the physical or bodily resurrection of believing or regenerate Christians.

The major issue, which marked the victory of fundamentalism in the United States, is that it made the
political leaders to bring about an anti-evolution legislation on some states of America. In the summer of
1925, John Scopes, a local school teacher who taught the theory of evolution in his classroom was found
guilty in the so-called “Monkey Trial” at Dayton, Tennessee. In this case, the fundamentalist section of
American Protestant churches reacted violently and exhibited their narrow-mindedness and cased an adverse
effect on the general public.13[13]

As it has been discussed, the original concern of religious fundamentalism was to emphasize the
fundamentals or the essence of religious faith. However, in due course it has become fanatic and disruptive
by absolutizing particular forms of religious life, rituals etc. basing on one-sided interpretation of truth.
According to Chellaian Lawrence, in its keenness for preserving the purity of faith, it over emphasizes
certain fundamentals out of context at the expense of others.14[14]

In other words, they took the scripture literally and interpreted it according to their own understanding to
suit the doctrines they preached. At the arrival of modernism when the society contradicted their ideology,
they could not tolerate it and started movement to reclaim authority of the sacred tradition.15[15]

Such fundamentalism is found in every religion.16[16] Almost similar to Christian fundamentalism, Islamic
fundamentalism is a kind of revival of an original practice of Islam. The basic principle of Islamic revival is
to renew the Islamic community by reforming it according to the teaching of the Quran, and the oral
tradition of the Prophet, and the lived experience of the earliest generations of Muslim. 17[17] Unlike
Christian fundamentalism, Islamic fundamentalism is not about the inerrancy of the Scripture because Islam
regards the Quran as the inerrant word of God, verbally revealed to the Prophet Muhammad. The concern of
Islamic fundamentalism is how the teaching of the Quran and the original spirit of Islam to be actualized in
the Islamic community.18[18]

II. Nature of Fundamentalism:

The term fundamentalism cannot be defined in a clear and simple way. Therefore, the best possible way is to
give an extended description.19[19] Jeffrey and Shuppe give their simplest definition that says, “A
proclamation of reclaimed authority over a sacred tradition which is to be reinstated as an antidote for a
society that has strayed from its cultural moorings.”20[20] In a simpler way, Gnana Robinson uses the word
12

13

14

15

16

17

18

19

20
fundamentalism to mean “the adherence to Fundamentals” or in Christian context, it is “the maintenance of
traditional orthodox beliefs.”21[21] According to James Barr, the most pronounced characteristics of
fundamentalism are:22[22]

1) A very strong emphasis on the inerrancy of the Bible, the absence from it of any sort of error;

2) A strong hostility to modern theology and to the methods, results and implications of modern critical study of
the Bible;

3) An assurance that those who do not share their religious viewpoint are not really ‘true Christians’ at all.

The above statements concern mainly on the Christian fundamentalism. Generally speaking, religious
fundamentalism is the combination of at least three elements: 23[23]

1) The growth of self-consciousness on the part of a community about its ethno-cultural, ethno-religious identity
and the consequent striving to preserve its autonomous existence;

2) The homogenizing tendency in the majority community, rightly or wrongly, which is seen as absorbent.

3) It comes out of the inability and its fall-back on its real or imagined religio-historical past, rather than a
futuristic projection.

According to Nancy Ammerman, fundamentalists are a group with a distinct way of living and believing
that sets them apart from both the modern secularized world and other Christians. They are distinct from
other in terms of their insistence of being different. Separation from the world is a key principle of
fundamentalism. They considered themselves the champions of certain religious truths and worked within
the limit of those definable beliefs. The well known characteristic of fundamentalists is their belief in an
unbroken tradition. Therefore, they take the task of fighting culturally, socially and ideologically against the
opposing forces. Keeping the distance from any thing that opposes the perceived fundamental truth, they
consider secular culture as ‘base, barbarous, crude and profane.’24[24]

According to Padmini Solomon, evangelicals and Fundamentalists are not much different in their theology.
They can easily be identified in their minor doctrinal differences such as whether Christ will rapture
believers before (premillenials-fundamentalists) or after (postmillennials-evangelicals) the Great
Tribulation. Evangelicals see Fundamentalists as too narrow and bigoted. Fundamentalists generally believe
that the kingdom of God is not the concern of humans, that the second Coming of Christ alone can establish
the Kingdom of Heaven. Evangelicals believe that the kingdom of God is here and now.25[25]

Although moderate terms are there and could be used such as conservative, orthodox etc. yet
fundamentalism is not the same thing as such moderate terms. They interpret their traditions in a different
way which usually end up in problem with the orthodox and conservatives.26[26] According to Scott
Appleby, “Fundamentalism is neither a new religious movement nor traditional, conservative or orthodox
expression of religious faith and practice. Rather, fundamentalism is a category by itself.”27[27] Some of the

21

22

23

24

25

26

27
fundamentalist movements claim to uphold orthodoxy (establish belief) or orthopaxy (correctness of
practice), and to defend age-old religious traditions and ways of life from erosion. However, these
movements violate the usual beliefs, practices and moral behavior of early generations. 28[28] In spite of
their zeal to defend the faith, the fundamentalist movement ends up in creating a rift in the community.

According to David Zeidan, fundamentalism affirms on the divinely revealed and infallible Scripture as a
complete, sole and ultimate authority and guidance for the believing community, and their radical
commitment to apply scriptural principles to all areas of the modern world, including society and politics. 29
[29] Matheus Purwatma summarized the nature of fundamentalism saying that

Fundamentalism affirms on the scripture as a keystone of Christian faith. As the word of God, the
scripture must be read and interpreted in a very literal way. Based on the reading of the scripture,
fundamentalism affirms the assurance of the salvation by Jesus Christ. As a sign of faith,
fundamentalism demands an explicit confession of faith in Jesus, Son of God, the only way of
salvation. And after confessing faith, it is a duty for believer to proclaim his/her faith to the other
people, in order that the other people also arrive at the same salvation by faith. Without any explicit
faith there is no salvation. And it is a duty of the saved people to invite the other people to an explicit
faith, as well as to defend the Christian doctrine from any confusion. Catholic fundamentalism is
more concern with church authority, Marian vision and restoration of the tradition of the past, which
has its expression in the liturgy, devotions, as well as in the clerical clothes. Catholic fundamentalism
expresses its ides in a slogan, “Semei verum, semper verum” (what was once true is always true), and
accordingly opposes the radical change which happened in the Catholic Church. In this manner,
fundamentalism is more militant than any evangelical movement. Fundamentalism divided the world
in two areas, light and dark, good and evil, saved and lost, and there can be no compromise between
the two. Those who have in Jesus Christ must fight against all things that endanger the faith on Jesus
Christ. With such a conviction fundamentalism become militant and intolerance.30[30]

So, fundamentalism is a bad word. The people to whom it is applied to do not like to be so called also. It is
often felt to be a hostile and offensive term, suggesting narrowness, prejudice, obscurantism and
sectarianism. Meanwhile, it is also suggested that the people called fundamentalists today could not be
called because their position is much broader, more sophisticated and more learned, less crude and
combative than that of the writers of The Fundamentals and their immediate successors.31[31]

Fundamentalism covers not only one’s personal faith but also to the everyday life such as drinking,
gambling, smoking etc. In other words, fundamentalism expresses its commitment to the message of God in
their moral life. Although fundamentalism rejects social gospel, it demands reformation of society according
to the law of God.

Rosario Narchison claimed that even the emphasis on the Bible by the fundamentalist is but a camouflage or
disguise. He said that the plain fact is that when the fundamentalists claim to be guided by the Bible, in
reality they are using the Bible to promote certain of their traditions. In its nature, the aggressive militancy
was there in Christian fundamentalism.32[32]

James Barr suggests that the real conflict of fundamentalism is not with biblical scholarship but with
theology because fundamentalism in a certain sense a theology-less movement. He said that because of the
inerrancy of the Scripture, fundamentalism goes against theology. Although it is undoubted that

28

29

30

31

32
fundamentalism has theological view, yet Barr ascribed three qualifications for its theological views such as
fossilized,33[33] fragmented34[34] and inactive35[35] theology.36[36]

A. P. Nirmal’s understanding of religious fundamentalism whether it is Hindu or Muslim, Christian or


Buddhist is also a denial of the dynamics of religion. Religion is a living thing, it grows, it lives. This is
denied in a fundamentalist stance and religion is made static. So, fundamentalists’ explanation as an
unchanging reality is unacceptable.37[37] Further this, A. P. Nirmal’s accusation of the fundamentalist, be it
Christian or Islamic or Hindu- as anti-secular38[38]is one of their true natures.

III. Growth of Fundamentalism:

Liberal theologians challenged many of those assumptions found in the fundamentals of faith of the Niagara
Bible Conference. They were influenced by Charles Darwin’s theory of evolution. Thus a schism/division
took place within the American church, splitting it into three camps: the liberal camp, the evangelical camp
and the fundamentalists’ camp. The influence of this schism was not only felt in Europe but also in Asia,
Africa and Latin America. The Asian church supports the evangelical camp, affirming social action as part
of the mission of the church. Africa has also been under the control of fundamentalism, both Christian and
Islamic. Judaism, Islam and Christianity tend to believe that their faith alone is the revealed one, and hence
they claim uniqueness and have become aggressive in their missionary enterprise. As a result, they also
include politics. Political power according to these religions should be subject to their religious faith, and in
fact political power is there only to promote religious faith. Such view was strongly carried out by the Jews
after World War II as the nation of Israel. They actually came from all four corners of the world to occupy,
establish, expand and defend the nation on Israel. The only thing that binds them together is a religion and a
common hope. The same is true in Islam. They see non-Muslims as people who are yet to be converted.
Fundamentalist Muslims rose from time to time, to fight any influences of secularization, and to prevent
from any modernization.39[39] The label fundamentalism was almost exclusively reserved to Christian
groups till 1979 when in the wake of the Iranian revolution the Western mass media began calling the
followers of Ayatollah Ruhollah Khomeini, Islamic fundamentalists. But Khomeini’s followers were not
happy with this label.40[40] Its impact was felt in all the Muslim countries, particularly in Pakistan, Malaysia
and Indonesia.41[41]

We can follow some of Rosario Narchison’s classification regarding the different phase of the growth of
fundamentalism. Narchison’s classification is as follows:42[42]

a) Early Fundamentalism: The period from 1900 to the end of World War I can be roughly called early
fundamentalism. It is represented by those twelve booklets called The Fundamentals. The name
fundamentalism had not yet been coined in that period. During this stage, there is a rare spirit of openness on

33

34

35

36

37

38

39

40

41

42
the relationship between science and Sacred Scripture. But biblical criticism as a help towards the
understanding of the Word of God was welcomed.
b) Militant Fundamentalism: Secular writers and reporters began to see the monster of fundamentalism in the
religious field. One of the most critical issues happened with Billy Sunday, the successor to Moody, in 1918.
In his prayer before the USA House of Representatives and referred to the Germans as a ‘great pack of
wolfish Huns whose fangs drip with blood and gore.” In 1919, the World Christian Fundamentals
Association was founded in Philadelphia. The ablest spokesman of the militant fundamentalism was J.
Gresham Machen who protested against liberalism (1929) and founded his own fundamentalist seminary
and the orthodox Presbyterian church and wrote a book Christianity and Liberalism (1923).43[43]
c) The Latter-day Fundamentalism: Humiliated by the Monkey Trial of 1925 fundamentalism went almost
into hiding. However, it was not given up or died. The ethos and spirit of fundamentalism was carried
forward into public life by the National Association of Evangelicals which was founded in 1942 in order to
counteract the ultra-fundamentalism on the American Council of Churches which was inaugurated in the
previous year. The most outstanding person during this period is Billy Graham, initially the chosen
successor of William B. Riley, the head of the World’s Christian Fundamentals Association, to the
Presidency of the fundamentalist North-western Schools in Minneapolis.

In the 1940s the religious translational groups came into being. These religious groups have managed to
accumulate and firmly establish a vast reservoir of financial and material resources throughout the world.
They are instant, capital-intensive, export-oriented, mass-produced, loudly advertised, and ruthlessly
efficient chain-store religion from North America. They have a large empire of sophisticated
communications equipment and media network strategically located all over the world, spearheaded by their
charismatic evangelists.44[44]

By the late 1960s, the fundamentalists were deeply entrenched around the globe. Their special focus is the
Third World countries where the American government has economic, political, and military interests to
protect. After the Second Vatican Council (1962-65) it was discovered that the use of religion as an
instrument to preserve American interests and maintain US hegemony spread from Latin America to Asia,
particularly to the Philippines. The American missionaries who entered the country brought with them the
western ideologies and theologies among them their pietistic conservatism and their patriotic zeal for mother
America. They preached directly or indirectly that the Americans are the “God’s chosen people” who would
save the Philippines from its wretchedness and barbarism.45[45]

Evolutionary theory became abhorrent and anti-scriptural in the eyes of fundamentalists. When certain
theologians began to accept evolution as an historical understanding, fundamentalists reacted and fought
back. In USA, some fundamental Christians joined together and formed an organization called ‘Creation
Research’ with the intention of countering the theory of evolution. They called themselves ‘Creationists’ and
they disregarded the legitimacy of evolutionary outlook of other Christians. They claimed that the
acceptance of the theory of evolution as a willful denial of the evidences God left in nature and of the
testimonies given in the book of Genesis.46[46]

Out of several prominent people who appear in the history of fundamentalism, George Marsden said that D.
L. Moody is a progenitor of fundamentalism.47[47] Billy Graham is also enlisted as another important factor
for the growth of fundamentalism in the US.48[48]

43

44

45

46

47

48
Religious fundamentalism, in its various forms and facets, has become a global phenomenon today.
Meanwhile, its origins, orientations, mediums and courses are different from place to place. In fact, the
nature of a fundamentalist trend differs according to the cause of its emergences and the context of its
occurrence.49[49]

Fundamentalism as a weapon to establish hegemony could not arise in the Hindu society since the tradition
was totally against it. In the meantime, dogmatism, fanaticism and religious excesses must have been present
in Hindu society and come out openly from time to time. Through the British rule and their introduction of
English education (1757-1858), the liberal ideals of enlightenment of Europe entered into the intellectual
firmament of India and brought about a radical transformation away from the ritualistic, dogmatic and
fundamentalist ideas.50[50]

Chellaian Lawrence thinks that religious fundamentalism and communalism are bedmates and they go hand
in hand, perpetuating each other. Chellaian assessed that communalism not only negates communal harmony
but also enflames intolerance and violence by sowing the seeds of social disharmony and mutual suspicion.
So, religion becomes a victim. It has been and continues to be hijacked by politics. As a result, communal-
religious parties such as Bharatya Janata Party (Hindu), the Muslim League (Muslim), the Akali Dal (Sikh)
etc. have been recognized by the election commission of India. Similarly, Jathika Hela Urumaya, a
communal-religious party has come up as a political party in Sri Lanka. In this way, religions become the
instrumental factor because politicians use them with a hidden political agenda.51[51]

After 1970s, the fundamentalist movement came up through electronic media which Gnana Robinson called
“electronic church.’ They strengthen and integrate the world-wide network of fundamentalism. For the
mobilization and politicization of fundamentalism, a crisis-technic was also used in the USA, trying to work
on the crisis-consciousness of people. 52[52] The most outstanding person for this technique was Jerry
Falwell.53[53] He again proclaimed that America’s tragedy on 9/11 was God’s judgment on America.54[54]
He claimed that during 1980s there were 110,000 fundamentalist local churches in the US-including
independent and Baptist Bible churches as well as non-Baptist fundamentalists.55[55]

Although in recent years fundamentalism appears in militant groups with a solid organization,
fundamentalism as a religious phenomenon remains a result of uncertainty. It is evident that Muslim
fundamentalism groups arise more among the student of secular sciences than among the student of religious
subject. Christian fundamentalism, Protestant and Catholic, increases in the more secular society and among
the intellectual people.56[56]

IV. Conclusion:

According to Nandy, fundamentalists can be generalized and in much of Asia and Africa, they are the
illegitimate children of modernity pretending to be the legitimate children of tradition.57[57] One can also

49

50

51

52

53

54

55

56

57
say that religious fundamentalism is an innate tendency to distort history that too denies pluralism and
secularism. It even reduces space in the search for and practice of truth.58[58]

From the very beginning, fundamentalism has religious nature and characteristics. That movement was quite
reasonable if we go back to their own context because ‘every theology has its own context.’ In fact, the fast
growing biblical criticism, evolution theory, secularism, decline of religious orthodoxy among the mass of
people and the decline of doctrinal conservatism became a severe threat for the conservative people. In that
context, the emergence of the fundamental book that strongly supports the fundamentals about the main
traditional teaching of the Bible and the inerrancy of the Bible is not strange.

In the meantime, the idea of superiority complex over the other groups or religion, which all religions or
fundamentalist groups hold, creates disharmony in the world. This fundamentalist movement often shows
itself as militant and sometimes has a terrorist character. Because of this, though there are some other
moderate terms that can be used such as conservative, orthodox etc. yet the true nature of fundamentalism
does not permit us to use them.

It is also undeniable that fighting against modernism and the growing aspects of life and its consequences is
useless and also not theological. Rather, we need to sharpen our mindset and understanding according to our
atmosphere and context. In this regard, I found James Barr’s decision about the theological view of the
fundamentalists as fossilized, fragmented and inactive quite supportive.59[59]

Since fundamentalism becomes a world wide movement, every one, especially religious thinkers, workers
and theologians must be alert and ever ready to check every possible disturbances and disharmony that the
fundamentalist movement and its ideology may cause in the society.

Bibliography

Books:

Barr, James. Fundamentalism. London: SCM Press Ltd., 1977.

Religious Fundamentalism-A Biblical-Theological Response


Religious Fundamentalism-A Biblical-Theological Response

H. Joseph Lalfakmawia

I. INTRODUCTION

Religious fundamentalism is found in all religions and becomes a worldwide issue today. Although there are
changes and improvements in its nature, yet the movement is still going on in various ways. They are quite
exclusive not only to other religions, but also to other ideologies apart from the essence of faith they profess
within the same community of faith/religion. This is true in all religions. Meanwhile, this paper will narrow
down fundamentalism into Christian fundamentalism and the biblical-theological response on it. Even though
several weaknesses of it can be taken out, but our main focus here is on its exclusiveness, inspiration and
inerrancy of the Bible, substitutionary atonement and critical approaches to the Bible. As the topic demands,
our approach is only from biblical and theological circles.

II. AN OVERVIEW OF RELIGIOUS FUNDAMENTALISM

The characteristics of fundamentalism which I’m dealing with in this paper are not exactly same with those of
the early stage of protestant fundamentalism. Therefore, the so-called fundamentalists today are also differed
because their outlook is much “broader, more sophisticated and more learned, less crude and combative than
58

59
that of the writers of The Fundamentals and their immediate successors.”60[1] So, their basic tenets are also
slightly different from the former ones.

In a simple way, Gnana Robinson defines fundamentalism as “the adherence to Fundamentals” or in Christian
context, it is “the maintenance of traditional orthodox beliefs.”61[2] Religious fundamentalism originally means
emphasis of the fundamentals of religious faith. However, in due course it has become fanatic and disruptive,
basing on one-sided interpretation of truth. In order to preserve the purity of faith, it over emphasizes certain
fundamentals out of context at the expense of others.62[3]

The most well-defined characteristics of fundamentalism are:

1. 1) A very strong emphasis on the inerrancy of the Bible, the absence from it of any error.63[4]
2. 2) A strong hostility to modern critical study of the Bible.64[5]
3. 3) Those who do not share their religious viewpoint are not really ‘true Christians.’65[6]
4. 4) The interpretation of the original texts in the light of modern social conditions and the state of
human knowledge as irreligious.66[7]
5. 5) They consider secular culture as ‘base, barbarous, crude and profane.’67[8]

From the light of the above study, I would like to define the term religious fundamentalism as ‘an intolerant
chauvinism on fundamentals of religious principles/faith.’ In simple words, it is a chauvinism/narrow-
mindedness on certain essences of faith that the adherents are intolerant to other faiths and the adherents.
Every living human being has certain basic principle(s) as a guiding standard. This is true in every aspect of life
be it social, political, cultural or religious sphere. People who hold such principles are not basically called
fundamentalists as long as they tolerate others. However, they are automatically called fundamentalists when
they become intolerant. This does not necessarily demand physical reaction, but any form of intolerance.
Therefore, the orthodox and conservatives are not necessarily fundamentalists; rather the fundamentalists are
fanatic in their ideology and the pursuit of it.
Narchison, therefore, claimed that even their emphasis on the Bible is but a camouflage or disguise. He said that
when the fundamentalists claim to be guided by the Bible, in reality they are using the Bible to promote certain
of their traditions. In its nature, the aggressive militancy was there in Christian fundamentalism.68[9]

III. BIBLICAL-THEOLOGICAL RESPONSE ON RELIGIOUS FUNDAMENTALISM

1. EXCLUSIVISM

The fundamentalists are so exclusive even within the Christian community that those who do not share their
religious viewpoint are not really ‘true Christians.’ They talk about the picture of the ‘nominal’ and the ‘true’
Christian, and the difference between them is commonly set through the non-acceptance or acceptance of
conservative evangelical doctrine.69[10] They, more strictly, claim that the revelation in Jesus Christ is the sole

60

61

62

63

64

65

66

67

68
criterion by which all religions can be understood and evaluated. Further, they hold that Christianity is the
revealed religion apart from other religions.70[11]

One popular fundamentalist scholar Hendrik Kraemer71[12] emphasized that God has revealed the Way and the
Truth and the Life in Jesus Christ, and wills this to be known throughout the world.72[13] He exclusively claimed
that Christianity is the religion of reconciliation and atonement.73[14] Similarly, Karl Barth believed that there
is no knowledge of God to be had apart from Christ.74[15] He said that salvation and reconciliation is possible
only in the Christendom and of Christians, of the community (church) of Jesus Christ and of its members
(individual Christians in their personal relationship to Jesus Christ). There cannot be reconciliation outside
this.75[16]

Thus, we can quote Karl Rahner in opposition to these exclusivists. Rahner, although he sees Christianity as the
absolute religion, founded on the unique event of the self-revelation of God in Christ, says that not merely
individual non-Christians may be saved, but that the non-Christian religious traditions in general may have
access to the saving grace of God in Christ. He continued that saving grace must be available outside the bounds
of the church-and hence in other religious traditions, despite their shortcomings. Rahner professes that the
faithful adherent of a non-Christian religious tradition is thus to be regarded as an “anonymous Christian.” He
again added that other religious traditions will not be displaced by Christianity.76[17]

Rahner is true that God is not limited to a particular community or chosen nation; but God is a universal God.
Jesus also saw real faith among those who genuinely followed divine concern like the Samaritan traveler and
affirmed that many will come from all four directions and share in the heavenly banquet. Knowing this biblical
universalism and inclusivism, we need to develop an inclusive Christology and help people to identify God
revealed in Jesus at work within other religions without claiming that the Gospel or the Bible is the sole source
of inspiration.77[18]

The fundamentalists are quite exclusive even within their context. In the meantime, the Bible, both the OT and
the NT, contains several universal ideas that can clearly be seen from the life of the non-Israelites or the people
of God. Among these are Ruth (Moabite-Ruth 1:4), Job, Nebuchadnezzar, Rahab the prostitute (Josh 2:1ff),
Syrophoenician woman (Mark 7:26) etc. They became God’s instruments and their deeds are known
throughout the biblical history. So, God cannot be limited to the only God of Israelites nor Christians, but the
God of all.

In reference to biblical thought, ‘universalism’ frequently denotes the view, common to OT and NT that the
purposes of God are not limited to any one nation or race, but extend world-wide. 78[19] On this part, the
fundamentalists’ claim of exclusiveness, be it within their community (Christianity) or outside Christianity, is
against the teaching of the Bible as a whole.

69

70

71

72

73

74

75

76

77

78
2. INSPIRATION AND INERRANCY OF THE BIBLE

The most influential fundamentalist about inspiration of the Bible is B. B. Warfield (1851-1921). He cleverly
claimed the absolute absence of error in the scriptures ‘as originally given.’79[20] But in one way they are right
to accept 2 Tim 3:16 that “All Scripture is inspired by God and profitable for teaching, for correction and for
training in righteousness.” On the other way, the fundamentalists acknowledged only 39 books of the OT and
the 27 books the NT as found in the protestant canon as canonical scripture, and reject the 7 books of the OT
(Tobit, Judith, Wisdom, Sirach, Baruch, 1 & 2 Maccabees) which the Catholics accepted as canonical even
though a secondary order.80[21]

The fundamentalists hold the theory of verbal inspiration of the Bible.81[22] Verbal inspiration theory insists
that the influence of the Holy Spirit extends beyond the direction of human thoughts to the selection of words
used to convey the message. The work of the Holy Spirit is so intense that each word is the exact word which
God wants to use at that point to express the message. 82[23] They refuse to admit that the inspired word of God
has been expressed in human language and that this word has been expressed, under divine inspiration, by
human authors possessed of limited capacities and resources.83[24]

In fact, it is known that both the Testaments view the words of Scripture as God’s own words. 84[25] In the
meantime, we have to know that Bible is but a collection of books written by human beings through a long period of
time. It is a mixture of different types of literary forms with various styles.

In discussing the Bible in its literary form, K. Bü hler presumes three dialogal functions of language: 85[26]

1) To inform: the speaker states facts, ideas, doctrines;

2) To express: he reveals his/her inner life, feelings, experiences;

3) To impress: he/she acts upon the person he/she is speaking to.

These three functions are intermingled in practice, but it is useful to distinguish one from the other. These literary
qualities are neither destroyed nor damaged by inspiration, we must consider the book in which it is found, the
character and intention of the culture, the age he lived in, and the whole context of divine revelation. 86[27]

The counterpart of inerrancy, infallibility denotes the quality of never deceiving or misleading and so, means ‘wholly
trustworthy and reliable.’ On the other hand, inerrant means ‘wholly true.’ It connotes the teaching and utterance of
God ‘who cannot lie’ (Tit. 1:2). 87[28] However, the infallibility and inerrancy of biblical teaching does not guarantee
the infallibility and inerrancy of any interpretation or interpreter, of that teaching. The Bible is not an inspired
‘Enquire Within Upon Everything.’ It does not profess to give information about all branches of human knowledge. In
broadest sense, it claims to teach all things necessary to salvation (2 Tim 3:16); but it nowhere claims to give

79

80

81

82

83

84

85

86

87
instruction in any of the natural sciences or in Greek and Hebrew grammar and it would be an improper on these
matters.88[29]

Although the fundamentalists do not particularize the theory of inerrancy they are holding either absolute
inerrancy89[30] or full inerrancy90[31] or limited inerrancy,91[32] yet we can well suppose that their argument should
be either absolute or full inerrancy because they believe in the verbal inspiration of the Bible. In this way, the theory
of absolute or full inerrancy can be invalidated as irrational so long as there are several discrepancies are found in
terms of scientific, historical and data basis. 92[33]

In the meantime, it is hard to bypass Marrow’s view that none other, but the faith of the community that gives the
writings the designation Scripture/Word of God. But to anyone who does not believe in their God such writings are
but part of the literary productions of ages past and no more. 93[34] According to this view, no individual religion can
claim their scripture as the sole authoritative, supreme to others and fully divine compare to other scriptures. This is,
of course, true to certain extent because one’s scripture is not divine/authoritative for others but merely one part of
literature. So, respect to others’ scriptures as authoritative and inspired or inerrant should be the intelligible
response.

Packer asserted that the right path is to deal with the phenomena of Scripture on the assumption that, being God-
given, it is faithful to physical, moral and spiritual fact. 94[35]

3. SUBSTITUTIONARY ATONEMENT

The supporters of substitutionary atonement theory use Rom 3:23-26; 2 Cor. 5:21; Gal 3:13; etc. for the
scriptural foundation. The late efficient scholar, A. T. Robertson supported and affirmed the Greek preposition
u`per (which he translated it as in behalf of) to mean a kind of substitution. According to this, some biblical
verses that use the preposition u`per such as Rom 5:6-8; 8:32; Gal 2:20; Heb. 2:9 etc. support atonement as
substitution.95[36] Some people still use preposition avnti (which literally means instead of) for substitution
connotation.96[37]

In their understanding, substitutionary atonement means that on the cross Christ took our place and endured
the divine judgment due to human beings for their sins. Sin was thus cancelled or wiped away. The emphasis is
also sacrificial in character: the death of Christ was a sacrifice for the removal of sin. By the way, the
fundamentalists do not concern so much to argue about theories or explanations of the atonement; but rather,
they oppose any theologies in which the atonement itself seems less central. They bitterly oppose any tendency
which would concentrate on the teaching of Jesus, as an ethical guidance to be followed, while depending less
upon his death upon the cross. The teaching and the life of Jesus are subsidiary to his death and make sense
only when seen as leading to it.97[38]
88

89

90

91

92

93

94

95

96

97
Although the substitutionary theory of atonement is based on the biblical data, it is actually more of a
theological question. It is an unending and unsettled debate.98[39] Although we have no space to discuss in
detail, there are also other theories of atonement such as moral influence theory,99[40] ransom theory,100[41]
satisfaction theory101[42] etc. that too have scriptural basis. So, it is not reasonable to stick sternly on one of the
theories such as substitutionary atonement. Thus, some prominent scholars reject this theory. Among them,
Vincent Taylor (1887–1968), for example, argues that Paul consistently does not use the substitutionary preposition
avnti (‘instead of, in place of’) but rather the representative u`per (‘on behalf of, for the sake of’) in expounding the
death of Jesus.102[43] Note the translation and interpretation of the word u`per not to mean substitution because
some other scholars use it to mean substitution.

According to C. H. Dodd, the object of atonement is human and his/her sin, not God and his wrath. The term
i`lasth,rion in Rom 3:25103[44] is, therefore, translated as ‘expiation,’ 104[45] which is focusing upon sin and its
consequences for human, because God alone can wipe out moral defilement, rather than ‘propitiation’ 105[46] which
has, as its focus, the fulfillment of the justice of God. 106[47]

James Barr sees God’s gift, which is grace, as a spectacular issue in this matter. Faith is the acceptance of God’s
grace. When faith is born, when a person accepts Jesus Christ as personal Lord and Saviour, then God’s atoning love
in Christ becomes effective for him/her and in him/her. He/she is justified, forgiven, adopted as a child of God. 107[48]
In other words, grace and its response, faith is given great significance.

Our main focus here is neither simply detaching substitutionary atonement nor blindly supporting Vincent Taylor’s
representative theory or Dodd’s expiation. However, although wrath may be the need for atonement, love is the
ground of atonement. God takes the initiative not only in dealing with sin (in expiation) but in removing the personal
opposition to our access into his righteous presence (propitiation). Love and wrath are not therefore contradictory in
God.108[49] Besides, Jesus’ teaching, life and examples (1 Pet. 2:21) are also valid for the model of Christian life which
the fundamentalists lower down.

4. CRITICAL APPROACHES TO THE BIBLE

Fundamentalists take the scripture literally and interpreted it according to their own understanding to suit the
doctrines they preached. At the arrival of modernism when the society contradicted their ideology, they could
not tolerate it and started movement to reclaim authority of the sacred tradition.109[50] Fundamentalism
demands an unshakable adherence to rigid doctrinal points of view and imposes, as the only source of teaching

98

99

100

101

102

103

104

105

106

107

108

109
for Christian life and salvation, a reading of the Bible which rejects all questioning and any kind of critical
approach.110[51] Actually it was threaten both by Darwin’s evolutionary theory and Herbert Spencer’s (1820–
1903) biblical criticism.111[52] The fundamentalists preferred literal understanding and interpretation of the
words of the Bible.112[53]

As a result of this, fundamentalists make no distinction between the fact and fiction, myth and miracle,
narrative and fable etc. Everything written becomes a factual record. 113[54] They ignore every literary and
linguistic device or figure of speech which in any way extends, diminishes, transfers the literal meaning as only
human interpretation, demonic distortion, falsification and subjectivisation of objective truth.114[55]

Roman Catholic overcame the crisis by means of excommunication; but for Protestants, which does not have
such centralized authority except the Bible, interpretation of the Bible was and is still the problem.115[56]

The fundamentalists overlook and underestimate various necessities to undergo critical biblical analysis.
Several examples can be given for this argument. For the first instance, Synoptic problem 116[57] and certain
overlapping accounts with great discrepancies117[58] in both Testaments show that Bible needs critical studies.
Since the scriptures are written in a human language, and they use various forms of human speech such as
poetry, rhetoric, narration in fable or story form, parables, symbolic language etc. It should also be understood
that the Bible did not just fall from heaven, all its varied books, at one and the same time. Being written at
different times, in different places, by different people in different modes of speech, the messages and basic
meanings can be different from each other. So, we need critical studies.

In this regard, we need to employ every necessary constructive criticism such as form criticism, 118[59] textual
criticism,119[60] redaction criticism,120[61] sociological criticism121[62] etc. We need form criticism because the
Scripture contains different literary forms such as parable, myth, similitudes,122[63] legends, songs, parallelism,
allegory, miracles, and historical stories etc. that need different interpretations. We need textual criticism
because 1) the originals, probably written on papyrus scrolls, have all perished; 2) for over 1400 years the NT
was copied by hand and the copyists made every conceivable errors, as well as often intentionally altering
(probably with the idea of ‘correcting’) the text; 3) there are now extant, in whole or in part, 5338 Greek
manuscripts, as well as hundreds of copies of ancient translations, plus the evidence from the citations of the

110

111

112

113

114

115

116

117

118

119

120

121

122
NT writings of the early church Fathers. Moreover, the most problematic/thought provoking is that no two
manuscripts anywhere in existence are exactly alike.123[64]

Furthermore, we still need redaction criticism because the Evangelists were not merely editors or collectors,
“scissors-and-paste men” who simply glued together various Gospel traditions in order to produce “Jesus-
material collections” or “gospel excerpts” as Dibelius asserted,124[65] but they are theologians125[66] who even
did editing their materials.126[67] Sociological criticism also enables us to understand the life setting of the
social and cultural life setting of Israelites and the primitive Christian church, the context when and where the
OT and the NT were written. This helps us to have a right view of truest messages of biblical accounts.

IV. CONCLUSION

Our response does not mean that fundamentalists are totally wrong. The idea of exclusivism is also seen in the
Bible such as Mk. 7:24-30 (a Gentile, Syrophoenician woman); Mt 15:21-28; Mt. 10:5-6127[68] etc. However, a
careful study reveals the Bible is very much inclusive (Ruth 1:4; Josh 2:1ff; Mk. 16:16; Act 15:17; Rom 1:16;
Nebuchadnezzar as God’s instrument and so on). Their understanding of the scripture as verbally inspired and
inerrant that modern critical study on it is opposed, should also not be blindly condemned because canonical
book 2 Tim 3:16 said that all scripture is inspired by God. However, though Bible is inspired by God, God used
frail human beings to convey the Word of God without abolishing the weakness of human nature. So, critical
studies, as mentioned above reveal that there are a number of discrepancies and contradictions in the biblical
wordings and narratives. It is true that even the Bible is not without any kind of error. The presence of plenty of
manuscripts, in which not even any two of them are exactly alike, automatically tells us to employ every
necessary critical study as long as we want to know the truest biblical text. But this does not diminish the value
of the Bible. In fact, it is a quest for the truest text of the Bible. Our duty, here, is to make the fundamentalists
aware of this.

Bibliography

Books

el, Luis. “Inspiration.” Sacramentum Mundi: An Encyclopedia of Theology. Edited by Karl Rahner, et al. Vol. 3. Bangalore:
Theological Publications in India, 1975, 145-151.

KING JAMES VERSION (AUTHORIZED VERSION) ZIA RANG

KING JAMES VERSION (AUTHORIZED VERSION) ZIA RANG

(Based on Theodore H. Mann)

Authorized Version/King James Version hian fak a phu a. Chuvangin a tantute pawh rilru inhawng
taka awma, KJV fakseltute (criticize) hian a pawng a puiin an sawisel thla ngawt lo tih hriat tel a tha viau
ang. KJV hi lehlin tha tak a ni a, amaherawhchu a aia tha a awm tih thu hla mai a ni. ‘A aia tha’ tih thu pawh
hi ‘KJV aia Bible ziaktute ziah tum dan phawk zawk leh tun lai boruak mil zawk’ tihna a ni thei ang.

Eng Bible lehlin mah hi siam rem ngai lova tha kumhlun a awm tak tak lova; KJV pawh hi chuti tho
chu a ni. Chutiang bawkin tun laia Bible lehlin tha ber berte pawh hi editor-te hian ennawn fo lo sela chuan
thil hlui leh tunlai mil lo a ni mai ang. Tawng hi a thangin a inthlak hret hret zel a, chuvangin hun leh hmun

123

124

125

126

127
danglam ang zela a mi chengte mil tura her rem hi Bible letlingtute pawhin an ngaihven reng a tul a ni. Chu
bakah chuan Bible ziak hlui zawk leh thu ziak hlui tak takte hmuhchhuah belh zel a ni a. Chung thu ziak hlui
zir chianna hmanrua leh kalhmang (technique) te chuan hma an sawn zel a, mithiamte tan hmanrua a tha
tawlh tawlh zawk a ni. He mi ruala kan hriat reng tur chu a tir bera Bible ziak (original) dik tak hi hmuh
theih turin a awm tawh hauh lo tih hi a ni.

KJV hi a hlui tawh deuhva hriatna phei hi chu a rei tawh a. Nimahsela a tantuten tihdanglam hrim
hrim an ngaih theih loh avangin leh chu’ng lehlin thar chu Pathian pawi sawina tluk hiala an puh chhiat
avangin lehlin thar leh tha zawkte pawh chuan hman tlanglawn an hlawh lawk lo. Lehlin thar chu a awm
ngei a, mahse tlang rin leh pawm a hlawh lawk lo tihna a nih chu.

KJV lehlin laia harsatna awmte:

KJV siamtute hian Greek Bible an hmang tak meuhvin a lang lova; ziak dang, Complutensian Polyglot
(1514), Erasmus-an Greek New Testament a tihchhuah te, Stephanus-a leh Beza leh midang ten an
tihchhuah (hengho Bible lehlin hi textus receptus an ti) te, latin Bible, Vulgate an tih te, latin tawnga ziak bu
hrang hrnag te, sap tawng lehlin then khat, a bikin Bishop’s Bible leh Tyndale Bible leh Europe ram tawng
hrang hranga Bible lehlin te behchhana siam a ni deuh ber.

KJV siamtute hian Greek Bible lo hmang ta pawh ni teh reng sela kha tih lai khan bu 20 lo liam a la awm
chuang lo.

Tawng thu-ah:

Tawng hi thanga inthlak reng a nih avangin KJV saptawng, Elizabethan English ngei pawh hian tunlai mite
tan harsatna a siam hnem hle a. Tawnghlui leh remchang tawh lo tak takte pawh a awm nual awm e. Hmun
thenkhatah phei chuan kum zabi 17na vela thu hman than tak thenkhat ngei pawh chuan awmze hrang,
thenkhat phei chu a awmze letling hlauh nei ta pawh a awm a ni.

Lehlin tha chuan a tum tur chu kan sawi tum taka kha a tlukpui dik thei ang berin a letling tur a ni. A
chhiartuin a tawng bula sawi a nih dan tak kha fiah leh dik takin a hrethiam thei tur a ni.

KJV/AV la ngaina tlattute hian Elizabethan English hi mawi an tiin an la ngaina tlat a ni. Tawng
mawi tak chu ni teh meuh mah se kawng then khatah chuan mi a hruai kawi thei tlat a ni. Chu bakah Bible
ziaktute hian Shakespeare-a tawng ang nguta ril leh danglam hman kher an tum lova, Hebrai leh Greek
tluangtlam an hmang mai zawk. Thuthlung thar hi Greek tawng tuallenga ziah a ni a, Elizabethan English-a
letlingtute hian a hunlaia mite tana chhiar nuam turin a tawng bula awm hauh lote pawh an belh chhah hlauh
zawk a ni.

Textus Receptus:

Textus Receptus hi kutziak bu pasarih, kum zabi 11na hnu lam vek atanga lakchhuah a ni a. A tam zawk phei
chu kum zabi 11na aia tlai fe an ni mah zawk. KJV hi Textus Receptus-a thuk taka a innghah avangin a
chanchin tawi te tal kan hriat a pawimawh awm e. August thla, kum 1514 a ni a, Dutch mi, Roman Catholic
puithiam pakhat, Desiderius Erasmus-a (1469-1536) chuan Basel khawpui a tlawh a. Chumi tum chuan
lehkhabu chhauhtu (publisher) pakhat Johann Froben-a chuan Erasmus-a chu a rawn hmu a.

Froben-a hian Greek Thuthlung Thar bu chu hralh a kal hle dawn tih a hriat reng avangin leh lehkhabu
chhuah kawnga a elpui, publisher ve tho chu khum a duh avangin Erasmus-a chu a rang thei ang bera Greek
Thuthlung Thar bu buatsaih turin a ngen a.

Erasmus-a chuan chu hna chu thawk nghalin Greek kutziak hlui a hmuh theih ang ang a khawm
nghal a. Amaherawhchu vanduaithlak takin kutziak bu a hmun theih chhun chuan siam rem (editing) a lo
mamawh nasa hle mai a. Nimahsela Froben-an a duh hmanhmawh em avangin a duh angin a ti hman ta lo a
ni ber.
Erasmus-a chuan Greek thuthlung thar bu kim kut ziak bu a hmu thei ta lova. Chuvangin Basel khawpuia a
hmuh theih ang ang, kut ziak bu tha lo zawk bu hnih ngawt pawh a hmang lo thei ta lo va. Ama kutziak bu
neih sate nen a khaikhin a, Greek tawng bua a tlar leh tlar inkarah kutziaka a tihdikna a siamte nen lam
Froben-a chu a thawn ta a. He kutziak, Erasmus-a kutziak ngei awmna hi hmuh theihin a la awm reng a ni.

Thupuan Bu a neih theih chhun chu a thian pakhat, Johann Reuchlin-a hnen atanga a hawh chawp a ni a.
Thuziak lakai chhawngtu (copyist) ruaiin chu Thupuan bu chu a ziah chhawntir a. He kutziak bu hi Bible bu
pangngai a ni lova, hrilhfiahna (commentary) nena a inkawp avangin a ziak chhawngtu hian hna chi hnih:
hrilhfiahna bu atanga a Bible thu ngau ngau leh a hrilhfiahna thliar hrana lakchhuah a ngaih avangin
Erasmus-a Greek Thuthlung Tharah chuan tihsual palh a tam lo thei lo a ni.

Chu mai bakah chuan Reuchlin-a kut ziak buah chuan a phek tawp a kim tlat lo mai a (a chhia pawh a ni mai
thei). Chuvangin Erasmus-a chuan Latin Bible Vulgate atangin Greek tawngin a letling chhawng leh ta zawk
a. Chu chauh pawh chu la ni lo cheuvin Thuthlung Thar hmun hrang hranga a hmuh kim theih lohte chu
Vulgate atangin Greek tawngin a letling leh chhawng a ni. Hun a neih tlem avangin zawn chhuahna hman a
nei lova, Latin tawng atangin a letling let ta zawk hlauh tihna a nih chu. Chuvangin a lehkhabu thara Greek
thumal leh Bible chang tam tak chu a hnua Greek Bible an hmuh chhuah, tuna hman mekte nena inang lo lai
a tam ta hle a ni. Thupuan bung 17 thua Greek thumal a hman thenkhat phei chu Greek tawng hrim hrimah a
awm lo a ni awm e.

Erasmus-a hian Greek Thuthlung Thar a buatsaih nan hian kutziak bu pasarih a hmang a (tunah hi chuan
kutziak bu 5000 zet hmuh chhuah a ni tawh). Erasmus-a hmante hi tun thlengin hmuh theihin an la awm vek
a, tlai khaw hnua an hmuh chhuah tharte nena khaikhin chuan a hmante chu an tha lo zawk fe a ni. Erasmus-
a kutziak bu hmante hi an zavai hian hawrawp tea ziak (minuscules), kum zabi 11, 12 leh 15na hun laia
ziakte a n ni hlawm. Chuvangin Erasmus-a ngei pawh hian a kuthnu chu a hre chiang a, ziaka dahin, ‘siam
rem (editing) nilovin vawm khawm (thrown together) a ni mah zawk’ a ti hial ani awm e.

October 2, 1515-ah print tanin March 1, 1516-ah an zo ta mai a. Novum Instrumentum tih hminga chhuah
(published) a ni ta a ni. Bung hrang pathum- Greek bu (text), Latin atanga lehlin leh Erasmus-an a
sawifiahna (explanatory remarks) a then a ni.

Erasmus-an a tihsual mai piah lamah a print-tuten anmahni thua an lo siam rem ve tawpte a awm avangin
tihsual a tam em em mai a. A zirchiangtu (reviewer) F. H. A. Scrivener-a phei chuan ‘ka hriat tawh zawng
zawnga lehkhabu dik lo tam ber (It is in that respect the most faulty book I know)’ a ti thlawt a ni.
Amaherawhchu Greek Bible print hmasak ber chu ni chiah lo mah sela, a bu anga tihchhuaha hralh theih
tura buatsaih hmasak ber a nih avangin kum 200 chhung zet chu Greek Bible rawn berah a tang ta tho tho a
ni.

Erasmus-a vek chuan a hnuah eng emaw zat siam thain Greek Thuthlung Thar bu li (4) lai a chhuah nawn
leh ta tho va. A endiktute (editors) pawhin siam danglam an nei nual bawk. Chuti chung pawh chuan tihsual
za tam tak a la awm ta cheu a ni.

He Thuthlung Thar bu, lehkhabu chhuahtu (publishers) tam tak lo paltlang tawhtu hi textus receptus an tih
chu a ni ta a ni. Chu lehkhabu, tihsual leh dik lo tam tak awmna chu a hnu kum 100 chuang fe chhung
pawhin lehkhabu pawimawh ni chho zelin KJV a Thuthlung Thar bik atana hnar pawimawh ber chu a ni ta a
ni.

Eng KJV ber nge?

KJV hi edition thum (3) kum 1611 khan tihchhuah a lo ni reng mai a. Chu’ng bu chi hrang 3-te lah chu an
inang tluan chhuak vek hauh lo lehnghal. Lalber lehkhabu print-naah chuan hna a tam lutuk avangin
company dangah a then a zar an print ve ta a. Chhutsual a awm tak ve ve avangin lehlin thuhmun theuh
theuh a inang thei ta lo a ni. Pakhat zawk chu ‘he version’ (mipa version) an ti a, a chhan chu Ruthi 3:15na
thua sap tawng personal pronoun ‘she’ tih tura ‘he’ tia an chhut vang a ni.
A pahnihna chu ‘she version’ (hmeichhe version) an ti thung, a chhan chu achunga kan sawi khi dik taka ‘she’ tia an
dah bik vang mai a ni. Hei mai bakah hian Mt. 26:36 thuah tihsual a awm bawk: ‘Jesus’ tih turah ‘Judas’ tiin an dah
bawk.

Hemi kum vek hian a pathumna an print leh tho va. Hei erawh hi chu a hmasa pahnih khaikhawmna a tih theih deuh
ber awm e.

Kum za nufa meuh a liam leh hnu chuan tihsual eng sang tam takte chu tihdik an ni ta deuh zel a. Mt. 23:24 erawh hi
chu tihdik lohvin a awm ta reng a ni. “…strain at a gnat…” tia KJV-in a dah hi “…strain out a gnat…” tia dah tur a ni
(diu?li,zontej –to filter out/to strain out-thli fai).

Thil langsar tak pakhat chu Mt. 6:13 hi a ni awm e. KJV-ah hian "For thine is the kingdom, and the power,
and the glory, forever" (Ram te, Thiltihtheihna te, ropuina te, chatuana i ta a ni si a) tih hi a awm a. He
chang hi Greek kutziak Bible rintlak zawkah a tel hauh lo a ni.

KJV hnuah hian hemi atanga siam that leh ennawn a awm nual tawh a. Hengte hi rintlak zawka ngaih an ni tiin a sawi
theih ang. A chhan lian tak pakhat chu 1946/47a Qumran puka kutziak bu tam tak hmuh chhuah vang kha a ni. KJV
hnuah hian NIV, RV, RSV, NRSV tihte hi a lo chhuak chho zel a. Hengte hi a tawng pawh a mawiin a huapzo zawk a,
kutziak bu tam zawk leh rintlak zawkte nena en rem leh siam that an ni chho zel a. Chuvangin KJV dik bera ngaih
tlutna hi kan her rem a hun tawh niin a lang.
Posted by H Joseph Lalfakmawia at 7:57 PM

Email ThisBlogThis!Share to TwitterShare to FacebookShare to Pinterest

SUAL THU CHUNGCHÂNG BIBLE CHÂNG REFER

A hmasa in țawngțial lam lâwm deuh tân tlem a zawng thailang ve keuh ilang aw...

hamartia - /həˈmɑːtɪə/ in Hebrew

hamartia derives from the Greek(HAMARTIA CHU GREEK ȚAWNG AȚANGA LÂK A NI)
ἁμαρτία, from ἁμαρτάνειν hamartánein, which means(A AWMZIA CHU) "to miss the mark" or "to
err (mizoțawng chuan tum țhelh emaw sual/kalsual tihna a ni)

SUAL CHU CHAPONA A NI

12.  Aw 'varparh,' 'zing lam fapa,' engtizia nge van ata i tlak tak chu le! Hnam tin titlawmtu, engtizia
nge lai sahthlaka i awm tak chu le!
13.  I rilruah chuan, 'Vanah ka chho ang a, Pathian arsite chung lamah khian ka lalthuphah ka chawi
sang ang; tin, inkhawmna tlang, hmar tawp reta awmah chuan, ka thu ang a:
14.  chhum aia sang zawkahte khain ka chho ang a; Chungnungbera ang maiin ka awm ang, i tih thin
vei nen khan.
15.  Nimahsela Seol-ah, khuarkhurum tawp retahte chuan, hruai thlakin i awm dawn si.
16.  A hmu che apiangin an en ngun ang chia, 'He mi hi maw lei tikhura, ram tin tinghing a,
17.  khawvel thlaler anga siama, a khaw awmte tiboral a, a salte an in lama kal tura chhuah ngai loa
chu?' tiin, i chanchin an la chhut ang.

Isaia,14

TANGKA SUM NGAINAT HI SUAL TINRENG BUL A NI

10.  Tangka sum ngainat hi sual tinreng bul a ni si a; chu chu thenkhatten an awt a, rinna chu an kal
bosan a, anmahni leh anmahni lungngaihna tam takin an inchhun tlang ta chuk a.
1Timothea,6
THIL TISUALTU CHU DIABOLA HNEN AȚANGA CHHUAK A NI

44.  Nangni zawng in pa diabola hnena chhuak in ni a, in pa duhzawng tih in duh a ni. Ani chu atir
ata tualthat a ni, thutakah a awm lo, a chhungah thu tak reng a awm loh avangin. Dawt thu a sawiin
ama tihchhuah a sawi a ni thin; dawthei a ni si, dawt pa pawh a ni.

Johana,8
8.  Thil tisualtu chu diabolaa chhuak a ni; diabola chuan atir ata thil a tisual si a,

1Johana,3
SUAL CHU PATHIAN PAWISAKLOHNA HI A NI

SUAL CHU THUPÊK AWIHLOHNA HI A NI

14.  nimahsela Adama awm achin Mosia awm thlengin, Adama bawhchhiatna anga thil tisual lote
chungah pawh thihna chuan ro a rel thin. Adama chu lo la kal tura nen tehkhinna a ni.

Rom,5
6.  Thutak hriatna famkim chu kan chan hnua thil kan tihsual luih si chuan sualte tana inthawina a
awm tawh hauh lo ang a,
27.  rorelna hlauhawm tak lo thleng tur leh dotute kang ral tur thinurna mei kan hmabak a ni mai.
28.  Mosia Dan thu pawisa lo mi chu hretu pahnih pathum emaw thuin, lainatna tel loin an thi thin.
29.  Pathian Fapa rap beta, thuthlung thisen amah tihthianghlimna chu thil narana ruat a,
khawngaihna Thlarau tivuitu chu, chu mi ai chuan eng tia hremna nasa zawk nge tuar tlaka ruat tur
nia inngaih?

Hebrai,10
10. Tin,ani chuan,"Huan a i thawm ka hria a,saruak a awm ka nih avangin ka hlau ta a;tichuan,ka
biru ta a ni,"a ti a.Tin,Ani chuan,"Saruak inih tuinnge hrilh che?Thing rah ei loh tur ka tih tlat che
kha i ei ta a nimaw?"a ti a.

Genesis,3
22.  Tin, Samuela chuan, "LALPA chuan LALPA thu zawm chu a lawm angin halral thilhlante leh
inthawinate hi a lawm em ni? Ngai teh, inthawina aiin thuawih chu a tha zawk a, berampa thau aiin a
thu pawm chu a tha zawk a ni.
23.  Helna hi aienthiamna sualte nen a inang a, luhlulna hi milem biak leh Pathian lem biak tluk a ni.
LALPA thu i duh loh avangin ani pahwin lal atan a duh ta bik lo che a ni," a ti a.

1Samuela,15
SUAL CHU TISA DAN A AWMNA HI A NI

7. tisa duhzawng chu Pathian dona a nih avangin.

13. Tisa dana in awm chuan in thi ngei tur a ni;

8. Chutichuan tisaa awmte chuan Pathian an tilawm thei lo.

Rom,8
19. Tin, tisa thiltihte chu a lang fiah a ni; chung chu he'ng hi a ni: inngaihna te, bawlhhlawhna te,
hurna te,
20. milem biakna te, dawithiamna te, huatna te, inhauna te, thikna te, thinurna te, inkhinna te, awm
hranna te, rin hranna te,
21. itsikna te, zu ruihna te, zu hmun hlimna te, chutiangte chu: chung kawngah chuan tun hmaa,
"Chutiang thil tih hmangte chuan Pathian ram an chang lo ang," tia ka hrilh lawk che u ang khan ka
hrilh lawk che u hi.
Galatia,5

SUAL CHU DÃN PÂWN AMI(OUTLAW) A NI

20.  Tin, sual a lan lehzual theihna'n Dan a lo awm leh nghal a.
Rom,5

SUAL CHU DAN BAWHCHHIATNA A NI

4.  Tupawh thil tisual apiangin dan pawh a bawhchhe thin; sual chu dan bawhchhiatna a ni si a.

1Johana,3 

SUAL CHU TISA CHÂKNA HI A NI

“Mi tin mahni châknaa hruai bo leh hîpa an awm chuan thlêmna an tâwk a ni zâwk e. Tin, châkna
chuan no a pai a, sual a hring ṭhîn a; tin, sual chuan a lo puitlinin thihna a hring ṭhîn,” tiin zirtîr
Jakoba chuan a ziak a. (Jak. 1:14, 15) 

Sual chu Pathian vahbosanna hi a ni

6.  kan za hian beram angin kan vak bo a; 


Isaia,53

17.  LALPA i Pathian chuan kawnga a hruai lai che a, I tlan bosan avangin, Chu chu i chunga i
thlentir a ni lo'm ni? 

19.  I suahsualna chuan a tuartir ang chia, I hnung tawlh thinna chuan a zilhhau vang che; Mi tihna
nei loa LALPA i pathian i kalsan hi, Thil sual tak leh kha tak a ni tih hi, Lo hre chhuak la, hmu fiah
tawh rawh, tih hi Lalpa, Sipaihote LALPA thu chhuak a ni.

Jeremia,2

23.  Sual man chu thihna a ni si a;

Rom,6 

PATHIAN IN MARI LEH JOSEPHA A RAWN THLAN CHHAN BIBLE CHÂNG REFER 

TIHIAN KA NGAIHTUAH A

Isua pian khan Mâri leh Josepha kha Pathian in Isua pian nan a rawn thlang a.

7.  Nimahsela LALPA chuan Samuela hnenah, "A hmel lam emaw, a san lam emaw en suh; ani hi chu ka
duh lo a ni; LALPA chuan mihring en dan angin a en ve si lo a; mihring chuan pawn lam lan dan an en thin
a, LALPA erawh chuan thinlung lam a en zawk thin a ni," a ti a.

1Samuela,16

6.  Ngai teh, chhungril lamahte hian takina i duh thin a: Tichuan lang lo lamah hian finna mi hriattir ang.

Sam,51

An inhmehpui ka ti miahlo vân Pathian Fapa lopian nan hian. mahsela,an chhûngril nun thianghlim leh
lawm tlâk kha Pathian thlan an nihna chu niin a hriat theih tlat a ni.
8.  Thinlunga thianghlimte chu an eng a thawl e; Pathian an la hmu dawn si a.
Matthaia,5

26.  Unaute u, a kohna che u hi ngaihtuah teh u, tisa lama mi fing tam tak te, mi chak tam tak te, mi tha tam
tak te koh an nih lohzia hi;
27.  nimahsela Pathianin khawvel thil ate chu a thlang zawk a, mi fingte chu a tihmualpho theihna turin; tin,
Pathianin khawvel thil chak lote chu a thlang a, thil chakte chu a tihmualpho theihna turin;
28.  tin, khawvel thil chhia leh thil hmuhsitawmte, thil awm lote nen lam Pathianin a thlang a, thil awmte
chu engmah loa a siam theihna turin;
29.  chutichuan Pathian hmaah mi tumah an inchhuang thei lo ang.

1Korinth,1

19.  Tichuan, a pasal tur Josefa chu mi fel tak a ni a, tlangthantir a duh lo a, a rukin bansan a tum a.
22.  Tin, Lalpa zawlnei kaah nula thianghlim chu a rai ang a, fapa a hring ang a, A hmingah Emmanuela an
sa ang, tia a sawi kha.
23.  A lo thlen theihna turin chung zawng zawng chu a lo awm a ni. (Emmanuela chu kan hnena Pathian
awm tihna a ni).

Matthaia,1

46.  Tin, Marin, "Ka nun hian Lalpa a chawimawi e,


47.  Ka thlarau pawh mi chhandamtu Pathian chungah a lawm ta em em a.
48.  A bawihnu hnam tlawmzia a hmu a, a khawngaih a; Ngai rawh, tun achinah thangthar zawng zawngin
nihlawh mi ti dawn a ni.
49.  Mi chak khan ka chungah thil ropui tak mi tihsak a, A hming pawh a thianghlim a ni.
50.  A tihtute chu thangthar thlengin a khawngaih zel thin.
Luka,1

5.  He rilru, Krista Isua pawha awm bawk kha, nangmahniah awm rawh se;
6.  ani zawngin Pathian anga awma Pathian tluka awm chu thil thlakhlelh hleih theihah a ruat lo a,
7.  mihringte anga lo piangin, bawih angah a insiam a, amah leh amah a intitlawm ta zawk a.
8.  Tin, mihring anga lo awmin, a inngaitlawm a, thi khawp hiala thu zawmin a lo awm ta a, kraws-a thihna
ngei chu.
Philipi,2

11.  Inngaihlu apiang an tlawm ang a; inngaitlawm chu chawimawiin an awm ang," an hnenah a ti a.
Luka,14

29.  Ka nghawngkawl bat u la, ka hnenah zir rawh u; thuhnuairawlh leh rilrua inngaitlawm tak ka nih hi
Matthaia,11

Inngaihtlawmna leh LALPA tih man chu sum te, chawimawina te, nunna te a ni. Thufingte 22:4.

ONE THOUSAND KINGDOM FROM HEAVEN IN THE EARTH(KUMSÂNG LALRAM HE LEI


A AWM)TUR A RINDAN HI...

Hriat ve mai mai atân aw...

He khawvel hi Isuan ka ram a nilo a ti a,a ram nise,a țhuihruaiten an bei ang a,an hneh tawh ang.

Ka ram chu he khawvel ami hi a nilo.(Johana,18:36)

heta țang hian he khawvelah hian tûna i hman bâk hi a hran a vânram chen i tum em kum sângkhat
Lalram hi.
Bible chuan kumsâng Lalram hi a sawi ka hre miahlova,a teuhber chu Thupuan,21-22 chhoh vel kha
a ni a,kha Thu leh Thuthlung Hlui a Pathian sawi,an chhungrilah ka Thupek ka dah ang a,an
thinlungah ka ziak bawk a g(Jeremia,31:33,34)

Ezekiela 46:25-ah chuan tihian a lo sawi a, “Tin, in chungah tuifim ka theh ang a, in bawlhhlawhna
zawng zawng leh in milimte lak ata ka tlengfai ang che u.Tin, thinlung thar ka pe ang che u a, in
chhungah thlarau thar ka dah ang; in tisa ata thinlung, lung anga sak chu kala bo ang a, thinlung tisa
anga nem ka pe zawk ang che u. Tin, in chhungah thlarau thar ka dah ang a, ka dan siamah ka lentir
ang che u a, ka thupekte chu in vawng ang a, in zawm ang,” tiin. Chubakah Ezekiel 37:23 en la “An
milimte, an thil tenawm te, an bawhchhiatna tein an intibawlhhlawh ngai tawh hek lovang: an tluka
an sual thinnazawng zawng ata ka chhan chhuak ang a, ka tleng fai ang,tichuan ka mite an ni ang a,
tinkei an Pathian ka ni ang.Ka rawngbawltu Davida chu an chunga lal a ni ang a, an zaa chungah
berampu pakhat a awm ang; ka thupekte an awi ang a, ka dan siamte an zawm ang a, an hmang
ang,”tiin.

Thuthlung Thar a LalIsua khawngaih rorelna leh LalIsua tlanna(Chhandamna) changtute awmdan
tur Sinai tlang a Pathian in Israel fate hnen a dan 10 a pek,avaia an zawmkim chauh a Pathian Thu
awih an nih theihna tur a a pêk, lei mihring faten tuman an zawm theihloh kha Isua Krista
chhandamna zara Thlarau Thianghlim puihna hmanga Pathian dan ka zawm leh theihna a sawina
nen enmil ta la,kha Thupuan bung 21:1-7 thu kha i hrethiam ang.

khatah khan Past thing(Isua tlanna),Present thing(Thlarau Thianghlim chênchilh


nun/khawngaihna/Thuthlung Thar) leh nakin hun Future thing(vânram chungchâng)a sawi a ni tih i
zuk hmu thiam ang.

Kumsâng Lalram(One Thousand Kingdom) hi Kristian Thurin a nih ka hre miah lova, Protestant
thurin ah ngat phei chuan a awmlo mai a nilova,an pawm lêmlo a ni.

He Thurin lopianchhuah dan hi Jews(Juda) ho chungchâng ațangin han sawilang dawn teh ang aw...

Juda te chu Rom awpna hnuaiah kum BC-27-AD-476 lai vel(The Period of Year) an awm a,khatih
hunlai khan zâwlnei(Prophet)Isaia hnenah Lalthar a lopian tur thu hriattir niin Isua pian hma kum
600-700 vel lai kal tawh ah khan a lo sawi a, (Isaia,9:6,7)

Chuvang chuan Messia(Tlantu atâna Hriakthih)chuan chu Rom ho rorelna hnuaia an kûnna lak ata
chhanchhuak a,an hmelma te chung a Isua Krista(MessiaH) hova he khawvel a ro an rel an inring
a,banphar meuhvin ka tlan ang che u.(Exodus,6:6); chhinchhiahna a phelh ta.(Thupuan,5:5); leithar
leh vanthar(Thupuan,21:1-7)

chutiang chuan an rindan chuan an Messia chu an lo hmuak ta a ni.an hmelma te tukdawl a, Rom
rorelna ata chhuah zalen a an awm an inring a,he khawvelah Messia nen chuan rorelin an awm an
inring a ni.

Mahsela,an rinloh tak maiin vân Pathian Fapa chu mirethei tak leh tukhawkha hriatloh daikilkâr a
mi Mâri leh Josepha te kârah Isua Krista chu a lopiang ta a ni.

chuvangin an rinloh leh beiseiloh tak in vân Pathian Fapa chu a lokal ta daih si a,Isuan a rawngbawl
lai khan hun thu an hriatloh thu leh Amah ngei kha an hai zia a hrilhfiah lawm lawm pawn an
hrefiah chuang hauhlova,an Messia chu Kraws ah an khêngbet ta a ni.a lopian chanpha pawh a ni tak
hrelo mahla,December,25 ah i hman ziah hi.

chuan a thih champha pawh Good Friday ah i hmang bawk a,ropui tak a a thawhlehna ni pawh
Easter Sunday ah i hmang bawk a,Lal ang a Jerusalem a a luhna pawh a champha tak nilo
mahsela,palm sunday ah i hmang fo bawk.
chutichuan chu Messia an hai avang chuan an hai ber in (Abrahama hnenah i thlah avangin khawvel
thawvenna a la awm ang a ti a nih kha.)a tihtur engkim a tih zawh san ta daih a,vân ah Pathian
hnenah a lâwn san leh ta daih si a.chuvang tak chuan chu an hai Messia chu an la hmuak reng a,he
khawvelah a hova ro rel a an la awm an la rin reng na hi a rei ah Kristian țhenkhat te zingah thurin
pui ber pakhat ang maiin a lo awm ta reng mai a ni.

I HRIAT RENG TUR CHU,HE THURIN(KUMSÂNG LALRAM)HI BIBLE AH ZIAHLANNA A


AWM MIAHLO TIH HI KA HRILH DUH CHE A NI E

PATHIAN BEISEINA(HOPE) CHUNGCHÂNG BIBLE CHÂNG REFER

PATHIAN BEISEINA CHUNGCHÂNG


🕊✨🌟💫💐🍄🌾🍁🍂🍃🌱🌿🎓👑👰🏻🤴🏻👸🏻✍🏻🙌🏻👼🏻🌺🙏🏻😇🌷🌸❤🌹💖

He Bible bung leh châng Thu ah hian Pathian beisei turin min hrilh a.

Lalpa-ah chuan chawl la,amah chu nghak fan fan rawh. (Sam 37:7)

He Bible bung leh châng Thu ah erawh hi chuan Pathian beiseitute nihlawhna a sawilang leh a.
"Pathian chu kan inhumhimna leh kan chakna,Mangan laia tanpui vartu hnai reng a ni." (Sam46:1).

18.  LALPA chuan mi tha famkim nite chu a hria a: An rochun tur chu kumkhuaa awm reng tur a ni.
19.  Hun tha loah an mualpho lo ang a; Tam kumahte pawh an puar ang.

He Bible bung leh châng Thu hi chuan Pathian duhzâwnga beisei tak a thil dil a sawilang leh a.

Chuvangin,engpawh a duhzawng ang a kan dil chuan anin min ngaihthlak sak țhin
(I Johana 5:14).

He Bible bung leh châng Thu hi chuan Pathian duhzawnga a hnena thil dil dân a sawilang  leh a.

7.  Nangni keimaha in awm reng a, ka thu nangmahnia a awm reng bawk chuan in duh apiang dil
rawh u, in tan tihin a awm zel ang

Johana,15

Hetah erawh chuan kan thil dil apiang chu Pathian in min ngaihthlâksak țhin a ni tih kan hriat chuan
kan hmu tawh tih kan inhria tih min hrilh leh a.

15.  tichuan engpawh kan dil apiang min ngaihthlaksak tih kan hriat chuan a hnena kan thil dila chu
kan hmu tawh tih kan hria a ni.
Johana,5
He Bible bung leh châng Thu hi chuan Pathian chuan a Fapa mal neihchhun chu zuah lova a thlâwn
ngei a min pêk si chuan thil zawng zawng pawh a thlâwnin min pêk tur thu min hrilh leh bawk.
"Ama Fapa ngei pawh zuah lova, kan zaa aia petu chuan thil zawng zawng pawh a thlawnin min pe
tel lovang em ni ?"

Rom 8:32.
He Thu ah hian Pathian ringtute nihlawhna leh an beisei a tihthlawnloh tur thu a sawilang leh bawk
a.

17. Pachhiate chu theihnghilhin an awm fo lo ang a, Retheite beiseina chu kumkhua chuan a bo hek lo
ang.
Sâm,9
"Kei zawng rethei leh pachhe tak kani a, Nimahsela LALPAN mi ngaihtuah thin a"
Sam 40:17.

23.LALPA chuan an kalna turah a hruai thin a, A duhzawng titute chu a veng thin.
24. Tlu mah se la, an tlu hlen lo ang:LALPA'n a kutin a chelh reng si a.
25. Naupang ka lo ni tawh a, tunah tar ka lo ni ta a, Nimahsela mi fel chu kalsana a awm ka hmu ngai
lo a, A thlahte chaw khawn pawh ka hmu ngai hek lo.

Sâm,37
He Thu ah hi chuan Lalpa ringtu nih engthâwlna(zalenna leh nihlawhna)leh nghehzia a târlang leh a.

LALPA ringtu, a rinchhan LALPA ni erawh chu a eng a thawl e. Tui kianga thingphun, lui kama
zungkai, Khaw lum lo thleng pawh hlau lo, A hnahte hring reng si, Khawkhen kum pawisa lo. Rah
chhuah thulh chuang si lo ang hi a ni ang.
Jeremia 17:6-7.
He Thu ah hi chuan Pathian rin avanga thilțha ti chuan lei a a thiltih apianga hmuingilna a hmuh tur
thu a sawi leh a.

1.  Mi suaksualte remruat anga awm ngai lo a, Mi sualte kawng pawha ding ngai lo a, Hmusittute
thutphah pawha thu ngai lo mi chu a eng a thawl e.
2.  A lawmna chu LALPA danah a ni zawk a; A dan thu chu achhun azanin a ngaihtuah thin.
3.  Ani chu tuiluang kianga thingphun A huntea rah thin. A rah pawh uai ngai lo ang hi a ni a; A
thiltih apiang chu a hmuingil zel ang.
Sâm,1
He Thu ah hian Pathian a innghat chunga thilțha ti chu nihlawhna nasa tak a chan ngei tur zia tarlan
a ni leh bawk a ni.

3.  Lalpa chu ring la, thil tha ti rawh; He ramah hian awm la, rinawmna um zel rawh.
4.  LALPA chungah chuan lawm bawk rawh; Tichuan i thinung duhzawngte chu a pe ang che.
5.  I awm dan tur chu LALPA chungah nghat la; Amah chu ring la, aman a ti vek ang.
Sâm,37
Hetah hi chuan Pathian dân țhat famkim zia kan hmu leh thung a

"LALPA dan chu a tha famkim a, nunna a siam tha thin: LALPA thuhriattir chu a rinawm a, mi
mawla tifing thin; LALPA thununna thu chu a dik a, thinlung a tilawm thin: LALPA thupek chu a
thianghlim a, mitte a tivar thin." (Sam 19:7-8).
He Thu ah hian Pathian chuan a Thu a tihnghehzia kan hmu leh a.

"Ka remruat chu a ding chhuak ang a, ka duhzawng zawng zawng chu ka ti vek ang," ka ti a:
11.  khawchhak lam ata sava koham tak, ram hla tak ata ka mi ruat chu ka ko a; a ni, ka sawi tawh a,
ka hlen bawk ang; ka tum tawh a, ka ti bawk ang.

Isaia,46
He Thu ah hian Pathian Thuchhuak reng reng chu thiltih neilovin a awmlo tih kan hmu

11.  Chutiang bawkin ka ka atanga ka thu chhuak chu a awm ang: engmah tih nei loin ka hnenah a
kir leh lo ang a, ka duh ang chu a tizo zawk ang a, thil ti tura ka tirhnaah chuan a hlawhtling bawk
ang.

Isaia,55
37.  Pathian thu chhuak reng reng thil tithei loin a awm lo ang," a ti a.
Luka,1
Hetah hian Pathian Thu chu Thutak, rintlâk leh innghahna tlâk a nih zia kan hmu bawk.

17.  Anni chu thutakin tithianghlim rawh, i thu chu thutak a ni.
Johana,17
Hetah hian Lalpa chu rin ve angai tih a sawi a.

“LALPA chuan a kotu zawng zawngte chu a hnaih ṭhîn a. . . . An au thâwm a hria ang,” tih min tiam
a ni. (Sâm 145:18, 19) Ni e, “LALPA mit chuan mi felte lam a en ṭhîn a, a beng chuan an au hre tûrin
a ngaithla reng ṭhîn.” (Sâm 34:15) Mahse, Pathian ṭanpuina leh thlamuanna dawng tûr chuan,amah
kan rinchhan tlat a ngai a ni. A ngaihzia chu fakna hla phuahtu Davida chuan hetianga hla sain a
tilang chiang hle: “LALPA chu hnehchhiahna tuarte tân chuan kulhbîng sâng a lo ni ang a, mangan
hunahte chuan kulhbîng sâng a lo ni ang; tichuan i hming hre tute chuan anring ang che; nang
zawngin, LALPA, nangmahzawngtute chu i kalsan ngai si lo,”tiin.— Sâm 9:9, 10.

Hetah hian chuan Pathian ngaihsakna hi hlâwkna nasa tak a ni tih min hrilh

"Pathian ngaihsakna hi lungawina tel zawngin hlawkna nasa tak a ni reng ani. Khawvelah hian eng
mah kan luhpui si lo va, eng mah kan chhuahpui thei bawk hek lo. Nimahsela, ei tur leh silh tur neiin,
chungah chuan kan lungawi ang." (1 Timothea 6:6-8).

Awle,Bible châng quote chhuah tur tam tak a awm ngei ang a, mahsela,hemi bung leh châng Thû tê
chauh hi ka han quote chhuak mai ang e.

He Bible châng ka rawn lâkchhuah ațang hian han en vang vang ta la,enge i hmuhchhuah le!?He
Bible bung leh châng Thu a ka rawn tarlan tam tak ah hian a hmalam ațanga a tâwp thlenga i en
chuan Lalpa beisei tur leh Lalpa a innghat tur te, Pathian a innghat leh ring tlat mite nihlawhna te,
Pathian chu kan beisei ber tur leh min chhângtu a nihzia te i hmu thei ang a,hetah hian Lalpa ring a,a
Thu a awm a,a Thu ang a nun hmang te leh Lalpa a nun neitute tan Lalpa rin hi a thlâwnlo a ni tih i
hmu thei ang a,chutiang chuan Lalpan a chhân tur zia leh Pathian chu a Thu a dingnghet a ni a,a
rintlâk hle bawk a ni tih he ka Bible bung leh châng refer ațang hian i hmuthiam ang.

chutichuan, Pathian beisei dan dik tak leh rindan dik tak chu he ka Bible châng refer ațang hian i lo
hrethiam in a tak tak in i lo hmang ve tawh dawnia.

GOD BLESS U ALWAYS AND FOREVER.

AMEN

LALPA THULO ANG A NUN HI TLUKNA BUL A NI


LALPA THU ANG A NUNLOH LEH A THLARAU THIANGHLIM HRUAI A AWMLOH HI KOHHRAN MIMALTIN
TLÂKCHHIATNA BUL A NI. ¤¤¤☆☆☆¤¤¤ Tihian han sawi țan dawn teh ang, zoram kohhran pâwltinte hi kan muthlu
țhup in, kan ro vawng vawng fo mai hi engvangnge ni ang le?mikhual kan han ruai a,reilote hlimna kan nei a, mikhual
awmlai chuan inkhawm nuam kan han tithar vel thut a,mikhual haw rual rual a data company ah kan inchan leh mai
ţhin hi chuh,kan rinna kalkawng hi kan zawhlo nge ni ah,kan zawh peihlo zawk ni ta ang le?mikhual tihhlim theih rau
em i chan țhin le?nge ni ah,kan hruaituten thunung min pe thei lova,a ţhing an herlum mai mai nge, khawilai lai ami
emaw an thusawi tur an fawm khâwm chawp vel mai mai a, kârkhat an inbuatsaih chu PATHIAN hnen ațanga an
dawnthar ang in huaisenna diklo in an lo dinpui mai țhin zawk le?nge ni ah,kan tihdikloh vang?entirnan: sum kan
ngaina ta emni? Thlarau a khatlo hruaitu,buhlem kan tam nge?mipui lamah mawhphurhna kan neih kan hlen
tâwkloh vang ni thei ang le?nge ni ah,khawvel ropuina lamah kan intlânsiak zawk le?nge ni ah,tihdan khünkhân leh
mawihawih deuh kan zawng nasa a,LALPA THLARAU kan lo timit lek lek zawk le?heng hi THLARAU THIANGHLIM dona
a ni si a.hetikhawpa inkhawm reng si hian ro deuh tur hi chu kan nilo in i ring em? Inkhawm tam lam a
nilova,inkhawm țhin te nunah LALPAN hmun a chan angai a ni. Tiringawt chuan nakinah kan inkhawmna in ngei hi
kan la zawrh ve mai a la ngai ngei dawn tih hi a langtlang sa tawh reng in i lo hre ve țhin em? Thalai tam tak,kawtlai a
vei vei ho te,mipat hmeichhiatna a tlân țhin leh a rûk a sualkawng zawhru chunga inkhawmna in a kal tho țhin tam
tak te leh ruihhlo a tlân te hian nazaret ISUA kal thâwm hi an hre thei tawh hauhlo a ang hle a ni. Engpawh nisela,kan
diklohvang chu ni tehmeuh mahsela,he khawvel hun hmawr tawhzia tarlanna vek a lo ni thei ngei ang. Hun
hnuhnung mi i ni takmeuh a,kan sawi duh chu,computer age ah i ding reng tawh a,khâwl(machine) thiltihtheihna
nasa tak kârah i lêng mêk bawk. Chuan,he khawvel hi a chhe tawh hle a, sual tihpun in a awm zel a ni.minu in minu
ka ni an ti tawhlova, mipa dang lakah uire an hreh tawh lemlo. Mipa in mipa ka ni an ti tawh lova,hmeichhe dang
kawp an hreh tawh hauhlo. Sâwn pai lah kan zak tawh lova,khawimaw lai a sex hman in min rawn phâwk a
khawtlâng tlâwmngai duty ten.a thinrim zawk ah kan la țang duh zel ta bawk. Inkhawm leh PATHIAN biak aiin mahni
nuam tihzâwng kan ngaihtuah tam tawh zawk. Tumah zahpahna a awm tawhlo.aia upa zahna a bo tawh hle bawk. A
lang a pau in ui leh ar ang mai in kawtlaiah sex kan hmang lo chauh a ni ta ber a,ruihtheih thil chu nêptê,inthah,
inrûkbo,insual chawt te,midang ngaihtuahlo lêk a, midang tân a harsatna nimahsela, kan nawmsakna tur anih phawt
chuan pawi tihlohna in kan khat. Mirethei an rethei tulh tulh a,mi hausa an hausa thûr thûr mai a ni. PATHIAN THU
chu kâwrah kan hmang vêl mai mai tawh bawk. PATHIAN THU han sawi pawn mahni nun inbihchian nan a hman tum
lovin midang kan mawh hlauh thung a,mahni lam kan inenkân hlauh thung. PATHIAN THU chu lanmawi nan chauh a
ni tawh a,a takram a tlân țhin te endawng mêk kan ni ta. Rawngbawltu tam tak te sum leh pai a lei theih mai tâwk lah
kan bo ta lo a ang hle a ni. Sual a zalên a,PATHIAN THU in hmun a chang tak tak tawh lemlo.PATHIAN THU chu
ninawm a chang lek lek ta. Indo thuthang kan hre châmchi reng bawk a,hmun hrang hrangah chhiatna a thleng
châmchi reng bawk.lir pawh a nghîng a nghîng ta. Țam leh mitthi nen. Khawvel ropuina ah kan intlânsiak ruih ruih
mai. Sakhaw intluktlânna te pawh. Economics a tlachhe sâwt hle a,thilman a to a,pawisa in hlutna a nei tawh lemlo.
Thil siamthar,motor, electronics,machine, house material,fashion design thar a chhuak châmchi reng bawk. Khawvel
ropuina leh sânna,hmingthanna leh thiamna lamah kan intlânsiak suau suau ta bawk. Heng zawng zawng hi tâwpna
hmahruai, nau vei țantirh,daniela hapta ah kan ding țan ta mêk a tihloh theihloh ta a ni. Hun hnuhnunga lothleng
tur,kristian te tan a hlauhawm em em mai chu sakawlh(anti christ) leh zawlnei der leh kohhran lem(nawhchi zuar
kohhran,sakawlh duhdan ang a awm kohhran uire) hi a lo la chhuak ngei dawn bawk tih chu thupuan in chiang takin
a lo sawilang kulh bawk a ni. Kohhran kalphung en pawn kan dazât hlawm ta hle bawk in a lang a ni. Heng zawng
zawng ah hian kohhran kalphung tihdikloh aimah in nang leh kei,mimaltinah hian inenchiang ta ilangin, tâwpna,ni
hnuhnung amite kan lo ni a,a țha zâwng a thlen dik tirtu nge inih ang a, a chhe zâwnga PATHIAN THU thlen dik tirtu
tih hi a ni. A țha zâwng a thleng tur chu,inlârna an hmu ang,pitar,putar ten mumangah an mang ang.țhalaiten LALPA
THU an puang châmchi ang. Ka unau duhtak, LALPA NI LOTHLENG TUR HI A HLA VAK IN I LA RING CHEU EM?I
PATHIAN TÂWK TURIN INPEIH RAWH.CHÎÂI NA TUR A NILO.TITAWP KHAN LALPA HMUAK TURIN I INPEIH TAKMEUH
EM TIH HI KA HRILHNAWN FO DUH CHE CHU A NI. ENG HUNAH NGE KAN LALPA HI A LOKAL DAWN KAN HRIATLOH
AVANG HIAN MUANNA DIKLO A MUAN CHU I LA TISUAL NGEI DAWN A NI. INRING RENG IN AWM RAWH U.MIN TI A
NI. IN TLÛKLOH NAN BÂNG LOVIN ȚAWNGȚAI RAWH.MIN TI BAWK. I INPEIH TAWH EM?

LIANDOVATE UNAU LEH RINGTU NUN


LIANDOVATE UNAU IN LERSIA SECHI ȚHA AN CHANG. Hetizâwng hian aw Lersia khan sechi țha lutuk mai a nei a,chu
lersia sechi țha chu liandovate unau khan an hre reng reng lova,liandova hnenah chuan anmahni awm lo țanpui
țhintu pitarte khan lersia sechi țha kha ka hrilh hlauh mai a.a lo hriat khiau țhin avangin. Chu lersia sechi țha chu hlîng
turin a ti ta a,a nau zawk tuaisiala chuan adang zawng kha țha ah a ngai a,a țha kha a hre ve miahlo a ni. Hrilhtu a
neih veloh avangin.hrilhtu nei liandova zawk kha a lungfin vang lam a ni ber lova,pitarte hrilh vang khan a hre mai a
ni.pitarte khan a u lungfing zawk kha hrilh tlâk ah angai nge,a u zawk a hrilh kha a ni. Chuan,lersia se huangah an kal
khan ani tuaisiala chuan angaihdan khan țha ni a a hriat kha a u liandova hnena hlîng turin a ti țhin a,a u zawk,sechi
țha hre zawk khan sial dang a nau a umchhuahtir ho kha a hlin țhelh lui zel a,a nau a thinrim em em a ni.a hriatdan
khan sechi țha hlir kha a hmu a, a u zawk erawh chu sechi țha hrilhtu a neih tawh avangin a hriatdan ni tawhlovin
lersia sechi țha hrilhtu a neih tawhna chuan lersia sechi țha a hriattir ta zawk a ni.hrilhtu neilo tuaisiala khan lersia
sedang ho kha a hriatdan in țha vek ah angai a ni. A tâwpah a thinrim ta a,a hriatdan a țha ho zawng zawng an liam
zawh tawh hnu ah a u hnenah ka u an awm tawhlo.an chhuak vek tawh,i hlințhelh zel a a ti a ni.a u lah in sechi țha
kha a hrelâwk khiau si a,hrilhtu a nei a ni. Khawilai maw karah khan a la awm mai ang,han hâwl vel teh a ti a,a nau
chuan a han dap kual a,sechi țha chu a hawlchhuak ta a,berh chhe em em in a lang a,ka u heichu a chhe lutuk tiin a
hriatdan in a chheberh hle a ni. A u chuan a lo hlîng chat mai a,hei ngei hi kan unau chantâwk ngei chu a ni.adang
zawng kha chu hlîng pawh ni ila kan kai zo lovang a ti a, A hnuah chuan a hriatdan a țha ni a a hriat diklohzia chu a
nau tuaisiala bawk chuan a hrechhuak ta a,a u zawk thilțha hriatna,hrilhtu a neih avanga thilțha ber a hriatna chu an
unau vanneihna lamtluang a lo ni ta a ni. Tha ni a i hriat nge dik?Lalpa hnen ațanga i dawn? I hriatna dan a țha ni a i
hriat a bo tawh hnuah Lalpa hriattirna che in thilțha dik tak i lo chang ngei zawk dawn a ni.nghâk hrâm la phunnawi
lovang che.

SAMUELA LEH RINGTU NUN


SAMUELA LEH RINGTU NUN ×××××☆☆☆××××× 1Samuela,3:10 LALPA THU sawi rawh,i chhiahhlawh in a ngaithla e.
He thu hian kan nunah sawi tum leh tarlan duh a nei a ni. hei hi ka FAPA duhtak,ka lawm em em a chu a ni,AMA THU
ngai rawh u.ti a PA aw lochhuak khan kan rinna kawng ah hian thu nasa tak a lo sawi reng mai a, Rinna kawng
chhukchhoh leh bumboh tak i zawh hi kawng awlsam leh nuam a nilova,a harsa em em a ni.a kawng zawh zel tur a
chu i kawng zawh nuam lo leh harsa tak si chu zawhchhuah ngei ngai a nih si avang hian awlsam tak leh hlim tak a
zawh chhuak tur a nang leh kei tan a LALPA khawngaihna hlutak kan chan hi a lo pawimawh em em mai a ni. Tam tak
chu ringtu ni tur a piantharna kan han chan hian chak tak a tlân duhna kan lo nei thuai țhin. I vung a,i chak duh
lutukna lamah LALPA THU i lo ngaihthlâk ngunloh leh LALPA THU sawi i lo bengkhawnlo kha nangmah ah sual beihna
lothlengin kawng diklo zawhtirtu che leh inchhuihtir theitu che a lo ni reng mai Ringtu nun chu a tirah an thlâwk a,an
tlân a,an lo kal chhet chhet ta a ni an lo ti a,dik hmel riau in a lang ve tlat mai a ni. In kawngte chu chhût ngun rawh
u,tiin PATHIAN THU in min lo zirtir tlat mai a,hei hian LALPA THU lo ang a rinna kawng lo zawh mai a awl dawn zia a
tilang chiang hle a ni. Rinna kawngdik zawh zel tur chuan LALPA THU ngaihchân a,AMA lam en fo zel a lo ngai a ni tih
hi he thu hian a tichiang hle a, ringtu mimaltinte hian LALPA THU aia kan lo ngaih pawimawh chu kan rawngbawlna
te,kan hlimna leh lawmna te,a malsawm kan dawn te pawh hi a ni fo mai a,KRISTA hmel en tuten sualna an hlâu
lovang,hlimin AMAH chu an fak fovang tiin hla thu chuan min lo hrilh a ni Samuela chuan naupangte ni si in, puithiam
elia thu zawm in a sawi ang chuan LALPA THU sawi rawh,i chhiahhlawh in a ngaithla e a ti a,ka unau duhtak
nangpawh,LALPA THU sawi hun nghâk in,ngaithla la,nangma hmanhmawh avang in LALPA THU dawn hma in lo che
hmasa thawt thawt suh.i buaina ni a lothlen loh nan. LALPA THU i hmuh erawh chuan chêt la vat zel thung ang che.i
taksa chu LALPA THU ang a awm turin LALPA ah inkawltir la,a THU ang zel a i chêtchhuah zel phawt chuan i tan a lo
țha zel dawn a ni. LALPA THU lova i awm hun apiangin i buai zel bawk ang. LALPAN i hnena THU a sawi kha i
ngaihthlâk ngun tur a ni a,chumi ang a i awm zel na ah chuan i lei nunah ngei mai hian nihlawhna i lo chang zel dawn
a ni. LALPA THU i ngaihchân a,a thusawi i ngaih pawimawh a,chumi a i awm zelna ngei chu he lei ah pawh van nun
temlâwkna a ni a,LALPAN a hmang ang che nga,a thiltih ropui i hmu in i lo chang fo dawn a lo ni e. LALPA THU I LO
NGAIHCHÂN VE THEIH NAN LEH A THU HMU NGEI A RAWNG I LO BAWL VE THEIH NAN I NUNAH HE THU TAWITE
HMANG HIAN LALPAN NUNGIN HNA THAWK MAWLH RAWH SE.AMEN🙏🌸

KAN TUNLAI RINGTU NUN


KAN TUNLAI DINHMUN THLIRTU <><><>+++<><><> Kan tunlai dinhmun han thlir chuan chaw a țamna
nilo,THUTAK,PATHIAN THU a țamna in kan khat ta emaw tih tur hian kan mimal nun hi a ro ta emni tihtheih tur hian
kan inkhawm te hi kan ning lek lek ta emaw tih tur hian kan lo khat ru reng emni ang le? Member hla zâwkte lah kan
inkoh êih thei manglo hian a lang ta riau mai,engvangnge ni thei ang tih hi han inzâwt ta țheuh ilangin,a țha ngai an
țha reng a,a sual ngai an sual zual deuh deuh ta emni tihtheih tur hian a lang roh a, khawvel kal zel a kan tunlai
khawvel dinhmun thlîr chuan rorelna ni kan hnaih zel in,ni hnuhnung amite kan nihzia tarlanna chu a ni kan ti lo thei
lovang. Hunkhirh i hmachhawn mêk a ni tih hi i hrethiamlo a ni,avang chu,harsatna leh manganna tihpun mêk a nih
hi hmuhtheih in a lang reng a ni.thihna a tam em em a,sualna tihpun zel a ni bawk. Tlawmngai pâwl leh security lam
ten theihpalingkawh in bei fo mahsela,a zual zawpui vaihlenhlo tih ang lek fang a ni mauh mai si a ni. Hrehawmna leh
mangan,chungpikna a khat te pawn PATHIAN lam belh aichuan mahni intihhlum duhna liantak kan nei chhoh ta mêk
zel a,PATHIAN lam hnaih tur pawn a harsa sâwt tawh hle a ni. Chutiang hun,hun danglam leh hunkhirh ah i lo
chuangkai mêk tih hi aw nang ringtu i hrethiam ve ngei chuan ka ring a ni. Kan zoram ah pawh thimna a lolian a
khawêng a lang dêt dêt chauh a ni ber mai âwm e.a hma ang a awlsam tak a piantharna kan chan mai pawh a har
țalh ta. Tunhma chuan kan hre țheuh ang a, PATHIAN lo ring ve tawh ru tih leh harhna chhim te kha a tâwk kan ti em
em țhin tih kan lo sawi fo tawh țhin a,chu chu chhandamna kan channa atan a tâwkzo em em țhin tih kan lo sawi fo
mai a nih kha. Kan tunlai khawvel hun hmawr leh hunkhirh tak a i din mêkna ah hian THUTAK,PATHIAN THU in i nun
ah hmun chang thei tur chuan beih leh hrâtlâk viau angai ta ang hial a lo ni ta reng mai. PATHIAN THU in kan nun a
khawih pha ta meuhlo ang hial hian kan nun chu tihsak in a awm tawh ta emni tihtheih tur hian ringtute
inpawlkhawmna hmun pawn kan lung a lên pha zo ta meuhlo hian a hriat a ni. Kan nun chu a khawvel ta deuh deuh
in,khawvelna in kan nun a luah a,thu țha aiin thuțhalo in kan beng a verh zar zel zawk a,mi inthat te leh inrubo te chu
ngaiah kan nei ang hialin kan nun a dek zar tawh hauhlo a ni. Heng zawng zawng han ngaihtuah hian leh kan sawi bâk
thil tam tak sualna leh khawlohna punlun chu hretu tam tak an la awm cheu mai awm e. Kan kristian ram ngeiah zu
zawrh na hmunpui a lo awm ve ta.heng te hi kan tunlai dinhmun chu a ni mauh mai a ni. Ruihtheih thil dang lah chu
ruih tur maksak tak tak lah a chhuak reng mai tih theih hial a lo ni ta. Harsatna leh mangan,chungpikna tâwk ila
PATHIAN lam belh aichuan khawvel a hlimna zawngin kan nun rûak tihkhah kan tum țan ta a ang hle bawk a ni.
PATHIAN a hlimna tak awm,chatuan daih chu zawn aiin reilote ral leh mai tur,a tâwp lungngaihna leh thih hnihna a
min hruailûttu pawh kan pan zâwk zel ta a ang hle mai. Kan thihna tur lamtluang kan pan ta suau suau mai a, chatuan
nunna thlang duh chu kan zoram ah ngei pawh hian kan tam ta meuhlo a ang hle tawh a ni. Adang tam tak a la awm
cheu âwm e, sawi tur a tam ngei ang.keilo pawn sawi dawn se,an hre țeuh ngei ang. PATHIAN THU tlângau pui tute
pawn hunkhirh leh hunarsa ah kan chuangkai a,hun a inthlâk danglam nasat zia hi kan sawi châmchi reng bawk a ni. I
rinloh leh hriatloh karin hun danglam tak leh i la tawn ngailoh hun mak leh danglam takah i lo chuangkai reng ta mai
tih hi he kan nundan lolang mêk hian sawiloh hian a tarlang reng tho si anih hi. Chhungkua a PATHIAN biakho a har
tawh a,nu leh pa țhenkhat lah an fanau rochan te khawilai lai ah tak chuan nge an rawlbo ang le ti a zawng ru rêng
rêng in an lo hmanhlel ve mêk bawk. Kan khawtlâng nun lam han thlir ilangin, kan nun a chhe sâwt tawh hle bawk tih
leh hmangaihna leh induhsaktawnna a dai zel mai bawk. Zoram pum han thlir leh ta ilangin,kan dinchhuahna
PATHIAN THU leh PATHIAN lam thil ten mausâm a tâwklo chauh hi a ni ta ber mai awm e. Hetiang kâr a i din mêk lai
hian aw nang ringtu muang a țhu thei i la ni cheu ang em?kan ram,kan hnam a damlo a ni tih leh he khawvel hun
hmawr tawh tak,chhe mêk ah i ding a,he kan chênna khawvel hi thlalêr a chang mêk tawh anih hi. Chutih lai mek in a
lehlamah chanchințha puangdarhtu pawl ten puanlohna an neih tlêm tawhzia an lo sawi mêk reng bawk a,he
khawvel a ram zawng zawng a chanchințha puandarh vek anih leh chanchințha thlenlohna ram a awmloh a,kan
khawvel a PATHIAN THU hrilh kim a nih hun hun chu tâwpna a lothlen hun ințanna tur ni a ngaih theih in a awm mek
bawk a ni. Hetihlai a ka rilru a lo awm ta chu,he kan zoram bik ah hian PATHIAN THU a kan țam si chuan leh harhna
leh THUTAK a nun leh theihna chang tur chuan mimaltin hian kan beih ve tak meuh meuh a hun ta hle mai.
Entirnan:chhungkua leh țhenawm khawveng ang te a in lam a rawngbawltu rawih te pawh hi kan tih mâkmawh a
lang țan ta ni hian a hriat a ni.kan kohhran pawl tinte tihchak a kan awm leh na tur hian mimal nun țheuh ah țanlãkna
tur kan va ngah ve le tih hi a ni. Ringtute tan kan vel a mite,nuntak la nei silote tan a LALPA lam a țanlâk angai tawh
takzet a ni.muangmar a chêtlâk a hun ta meuhlo ni hian i lo hre ve tawh mial em? Theih nisela,kan zoram hi a
ramthim lo chauh a ni ta ber a, chuvangchuan zoram in LALPA lam a hawi leh na tur a beihpui thlãk tak meuh meuh
hi a ngai ta hle a ni. He khawvel chhe tawh tak leh hmãwr tawh tak ah ding mah ilangin,LALPA duhzawng
chanchințha chu mitin te tan a ni si a ni.he khawvel hunkhirh tak leh hmawr tawh tak ah hian zoram hi LALPA avanga
dingchhuak anih hi ka hrilhnawn leh duh che a ni e. LALPAN AWMPUI CHE IN,VENGHIM TLAT CHE RAWH SE.AMEN

THUPUAN A LEITHAR LEH VANTHAR


THUPUAN A LEITHAR LEH VANTHAR CHUNGCHANG ÷÷÷÷÷☆☆☆÷÷÷÷÷

Awle,thupuan bung 20-22 chungchâng thu hi mi tam tak in a an lâksual leh rin dikloh tur chu a ni. Leithar leh vanthar,
kum sâng rorel,setana hneh a ni,jerusalem thar,KRISTA lokal lehna te an ni. Heng hian a khawilai ah mah hian
khawvel ah LALRAM THAR din a nih tur thu leh kumsâng rorel awm turin a ziaklo hrim hrim tih hi hriat tur a ni.a awm
dawnlo ti ila kan sawi dik zawk mah ang.he leiah hian LALISUAN a ram thar tur,amite tan a a buatsaih hi a din dawn
lova,a sawnthla dawn lova,lei hi a dinthar dawn bawklo tih chu a mantute hnena a sawi khan a tichiang hle a ni.he
khawvel hi ka ram a nilo,ka ram nisela ka țhuihhruaiten an bei ang a,an hneh/la tawh ang a ti a ni. Khawvel lal a
sawina ah pawh setana a ni. AMAN khawvel LAL ka ni a ti ngailo reng reng a ni.AMA siam mah nisela,ka ta a nilo a ti a
ni.a awmzia chu he khawvel hi sual setana ram a ni a tihna a ni.lei a an paihthlâk kha kan hre țheuh ang. Heng
mid,pre leh post tribulation inhnialna hi dik a awmlo vek thei ngei ang. LALISUA hi he khawvelah amite lam turin a
lokal leh ngei dawn a,chu chu chatuan atana vawikhat dang amite lam tur a lokal tur anih thu hi a ni. Isuan
chanchințha bu ah vawikhat pawh he lei a kumsâng rorel a awm tur thu a sawi lova,heng thupuan bu pawn a
sawilang chuanglo a ni. 21 thupuan kan en chuan lei thar leh van thar chungchang a a landan chuan,van ațanga min
tlan tur a ISUA lokal thu i zuk hmu thei ang a,chuan,he kan ringtu nun a Thlarau hruaina kan chan thu leh chumi nun
neitute chuan vanram an chan tur thu a inziak a ni. Heng thupuan bu ami hi chanchințha bu leh châng dang ho ah
țawngkam tluang pângngaiin a inziak tho tih hi hrethiam ve ang che. A awmzia chu,he khawvel a LALRAM THAR din a
awm tur ang a beiseitute hian an rin hi a diklohzia an la hria ang. Hei hi THUTAK nunkawng dik zawk a ni.he khawvela
thilsiam zawng zawngte PATHIAN fate lolan beisei a rûm mêk tih awmzia hi nang leh kei chhandam a kan awm tur
sawina vek a ni a,he khawvel a LALPA fatak inih na tur sawina mai a ni e. He khawvelah hian PATHIAN ram a thlen
theihna chu nang leh kei ah a ni a,he i chénna khawvelah hian nilovin. A tâwp ber ah ringtute chan tur ropui tak chu
he thupuan bu hian a lo sawilang a,chu chu nang leh kei min hruai tur leh antichrist hneh turin LALPA a lokal dawn
a,setana leh a hote leh LALISUA duhlotute chatuan atana nghaisa tawh turin HNEHTU ROPUI chu ropui takin a lokal
leh ang tih hi a ni.chu chu vawikhat dang anih hmel.ISUAN vawi 2, vawi 3 ka lokal nawn dawn a tilo tih hria la, tin,ka
PA(JEHOVAH) chauh in ka lokal hun tur a hria a ti a ni. Aw ringtu dik tak, zirtirna hrang hrang chiang silo len bo in
awm lul suh ang che. An thusawi pawh an ring chiang ngam chuanglo tih hria la, heng pre,mid leh post
tribulation( mithianghlim lâwr) chungchanga ngaihdan hrang hrang chiang silo vawrh chiam chiam tute thusawi hian
awmzia a nei hran lemlo tih leh PATHIAN THU an tibo tih hria ang che. UNAU DUHTAK,LALPA NI LOTHLENG TUR AH I
TUN HUN HMAN MEK EN CHUNGIN I INPEIH TAWH EM LE?

LALPAN KAN DUHNA A HRIA


LALPAN KAN DUHNA A HRIA A NI. <><>☆☆☆<><> Ka THU a in awm chuan in duh apiang dil rawh u,in tân tih in a
awm zel ang tiin kan PATHIAN THU chuan min hrilh a ni. LALPAN a THU a ngai pawimawh hle kan tih rual hian AMAH
ringtute thu pawh a zawm ve țhin a ni. Abrahaman sodom leh gomora tan a LALPA vantirhkoh, hremna kenga lokalte
hnena a ngen lai khan ringtu 50 tal awm sela,i hrem ang em a tih khan hrem lovang a ti zel a,an indawn hniam zel
thei a nih kha.mak i ti em?PATHIAN hi a hmangaih,a duhzawng ang a nungte tan hian a inphah hniam thei hle a ni. A
duhzawng i zawm kherloh pawh a i dilloh a pêk fo țhin che hi han dâwn ve teh le.a THU awihtu tan phei chuan a va
phal lehzual dawn em...!!! PA a nih ang in a THU awih leh awihlo pawh a khawngaihna huangah kan tel țheuh a,a
FAPA tlanna ropui zar a THLARAU THIANGHLIM hruai a awmte tan chuan leh a lam hawi fo țhin te tan enge a ui i rin
le? Kan dilloh mah min pe fo anih si chuan kan dil chu min pe ngei ang tih min tiam a ni. Bible ah hian
THUPÊK,THUTHLUNG,THUTIAM a awm a, THUTHLUNG a awm chuan THUPÊK an awih a,an pawm a,an zâwm
țhin.chumi THUPÊK ang a awm te nunah chuan THUTIAM a lothleng a,an chang fo mai a ni. Tehkhinna pakhat atan
aw.i hmangaih kha i duh ang in nung fo ta se,nangma lam chauh hawi ta se,i hmangaih tak tak a,ani pawn a
hmangaih takzet si che chuan,in duhzâwng in intihsak tawn lovang emni?a pakhat duhzâwng chauh tihpuitlin a a
awm chuan induhsakna leh inhmangaihtawnna a ni ngai lova,a khingbai a ni. LALPA duhzâwng chauh i zawm reng bik
hian hlutna a nei lemlo tih hria la, PATHIAN anih vang ngawt a a THU zâwm inih chuan i hmangaih nilovin,i
hlauhtlawn lek fang a lo ni ang.i hmangaihna i tihlan dawn chuan a hmangaih in a duhsak che tih leh i tan engkim a
huam tih i hre tel hmasa phawt tur a ni. PATHIAN anih vang mai a lâwm chunga chibai bûk tur kan ni hran lova,a
thiltih kan chan leh dawn fo avang zâwk a a hnen a nung a,lâwm a,a lam hawi zel fo tur kan lo ni zawk a ni.
Inhmangaihte chuan an duh an intihpuitlinsak țhin a ni.chu ngei chu inhmangaihte inkâr a induhsaktawnna lolang leh
an innêl leh hmangaih zual deuh deuh na tur a lo ni zawk si a ni. Ringtu inih avanga rethei reng tur i nilova,hrehawm
tuar reng tur inilo. Kan PATHIAN THU chuan,ka duh em em mai chu,he mi nung ram(he lei ah ngei hian)LALPA țhatna
hmuh inring suh ilang chuan a ti a ni.nakinah vanramah a ti lova,he lei ah pawh hian LALPA țhatna temlâwk tur kan
nih min hrilh a nii. Ka unau duhtak,nakin a vanram nawmna chan tum hi a hlut i ring em?he lei a i taksa a la nun lai
ngei a LALPA țhatna leh van nun i temlâwk kha LALPAN a duh em em zawk chu a ni.i lo chang ve duh em?chu van nun
leh LALPA țhatna leh hausakna chu he khawvel i khualzinkawngah ngei hian i lo chang ngei ngei tur a ni. GOD BLESS
YOU ALWAYS.AMEN

SUAL LEH A KAIHHNAWIH


He thu Lalpa'n min pek hi a mak khawp mai. U Biaka kawchhunga Setana ka hnawh chhuah sak zan, a tuk
zingah ka mangah Lalpa'n a chhuak a ni tih min hmuh tir a, U Biaka hi pahnih ka lo mut puia, pakhat zawk
chu sual tak tih hriat em em mai leh sualna nei lo tih hriat tak hi an lo mu a, a sual zawk chu a tho a, a kal
ta daih a, sualna nei lo zawk chu ka lo ko a, a lo eih a, tichuan a sual zawk chu a lo kir tawh miah lo ni. Ka
harh hlawl mai a, Lal Isua hmingin Setana chu ka lo hnawtchhuak a ni tih ka hre ta a, ka lawm em em a,
tichuan U Biaka ka hrilh ta nghal a. Ka hrilh hmain “Nizan chu ka mu lo ka tlaivar ṭhak” a ti a, thil awmdan
chu ka han hrilha, kan tawngtai ta nghal a. Tichuan, Pathian thu chu ka thiam tawkin ka hrilh ve a, chutih lai
chuan he thu hi Lalpa'n min rawn pe ta a ni. Ka ziah nghal loh avangin rei tak chu ka hre chhuak zo tawh lo
a, ka theihnghilh ta reng a ni. Ka ṭawngṭai leh a, Pathian hnenah min hriattir leh tura ka dil hnuin min hriattir
leh ta a ni. Lalpa chu fakin awm rawh se. 

1. Ruihtheih thil (Rom 6:1-23):


A hmasain tunlai khawvelah Setana’n ruihtheih thil in mihring a thlem tawh a ni tih hi kan zir dawn a ni.
Awle, he ruihtheih thil (zu, damdawi, zuk leh hmuam adt.) hmangin mi a ti ṭhuanawp ṭhin a ni tih hi kan
hriatthiam a ngai tak zet a ni. A bik takin keini tlangmi te hian kan tih nasat vangin he mi hmang hian min
thlem nasa em em a. He ruihtheih thil hi sual a ni lo emaw kan lo ti ange!! Sual te, a rei hnuah sual lian a
hring ṭhin a ni. He sual hi ‘mai mai’ kan tih ṭhin a, pawi lo turah ngaiin kan ti a, a ṭhenin kan tichhina kan ti ta
zel, kan hriat loh hlanin a ngawl kan lo vei tawh reng ṭhin a ni, a va pawi tak em! Unaute u, Lal Isua en in i
bansan ang u, Lal Isua kha khawvela a lo kal lai khan zu ruiin kawtthler ah auvin mi a sualin chhungkua a ti
thlabar tih kan hre ngai em??

Tin, Lal Isua kha khawvelah a lo kal lai khan damdawi a ti a, a ke leh ban te a vung luk a, a, a ṭhut chawlh
pawhin zuk leh hmuam a ti ṭhin tih te kan hre ngai em le? Mahni ah khan inzawt ṭheuh ta ila, Lal Isua kan
ang dawn em? Rom 6:5 ah khan a thihna anpuia Amah nen kan inzawm tawh si chuan, a thawhlehna
anpui pawhin kan inzawm bawk ang tih a nih kha. Chhiar thla zel la, i hrethiam zel ang. Chuvangin, in taksa
pengte pawh fel lohna hriamhrei atan sualna hnenah pe phal hek suh u; Lal Isua bawihah chauh i inpe phal
ang u. Lal Isua anpui kan nih tawh chuan engte nge a tih theih le? Damlote a tidama, mitthi te a kai tho a,
ramhuaite a hnawtchhuak a, mitdel te a tihvar sak a nih kha ti rawh u. Keini hi a anpui kan nih ve chuan kan
ti thei ve bawk a ni. Mahse kan rinna a tlem em avangin kan tithei lo mai zawk a ni. Tunah hian chutiang
tithei chu an awm ve ṭan tawh a ni. Mi ṭhenkhat te chuan kan hriat ka ring, a hming chu Pastor Benny Hinn
a ni a, Lal Isua rinchhanin tihdam rawng a bawla, damlote a tidama, zeng te a tidam thei a ni tih kan hmuh
kha entawn tlak a va ni tak em! Kan chak leh chak loh chu kan nundan ah te kan chetzia ah te a lang mai
ṭhin a ni. Tichuan, keini hian Lal Isua hmingin damlo pakhat tal kan ṭawngṭai dam ve tawh em tih hi
keimahni ṭheuh i inzawt ṭhin ang u. Kan rinna chak tur chuan a thu kan zir tam a, a rawng kan bawl tam a,
kan fak tam a ngai a ni. Kan rinna de vat vat kha alh chhuah tir ang tih hi chang vawn tlat ang u.

2. Inngaihna Sual:

A pahnihna ah chuan inngaihna sual in tunlai ah mi a thlem bawk a ni tih hi kan hriat a ngaiin a ṭul tak zet
zet a, nupui pasal kan inneih dante hi i han zir chiang ang u. Pathian duhdan kan la hmasa tawh lo a, kan
duhdan danin kan awm dun mai mai tawh a, kan ngaihdan te hi Pathian mithmuhah a thianghlim em, min
hmu reng ania. I ngaihdan ang ngawt khan Pathian in a ngai ve lo a nia, thianghlim lo chu sual a ti a ni. I
thianghlim tur a ni, kei ka thianghlim si a, a tih kha hre reng ang u.

Tin, chhungkua kan din ṭan dawnin thianghlim takin Pathian duh danin bul kan tan loh chuan inchhung khur
a buai ṭhin a, thlemna kan do zo lo bik ṭhin a ni. Nu leh pa pawh a zuah tawh lo, he thlemna ah hian an
bang bik lo a, uire te, sawn thlak te kan tam tawh em em mai a ni, a va pawi ṭhin tak em! Tui baw hnu a ruh
leh theih tawh si loh ang hi a ni. He sual hmang hian Setana’n ṭan a la a, he sual hi a hluar em em a ni tih hi
i hria ang u. Pathian hmingin insum ṭang ṭang ila, a duh dan angin thiaghlim i tum ang u. Pathian duhdanin
kan awm thei reng a, kan tum loh vang mai mai a ni. A bik takin ṭhalaite u i fimkhur ang u, a har lo ania.
Heng aia har tak tak pawh school ah te, hnathawhna ah te kan zawm theih kha. Tin, kan ṭhalai puite
inngaihna sual ah an tluk loh nan i ṭanpui ṭhin ang u. Heng sual bawlhhlawh tak hi Lal Isua hnung zuitu te
chuan kan hnawl thei a ni. Lal Isua hmingin Inngaihna sual hi i do ang u. 

3. Mahni ṭha intihna:

Mihring hi sual saa piang kan ni a, mahse ‘misual ka ni’ tih hi harsa kan ti hle ṭhin a ni ti ru! Ṭha kan in tih
chhung chuan kan Pathian kan hmu thei dawn lo a ni. Eng nge a duh zawng pawh kan hre thei loa, a duh
dan pawh kan thliar thiam lo ṭhin a ni. Chuvangin sual chu eng nge? Mahni ṭha kan inti a, mite kan rel a,
kan sawichhia a, mahni ṭha kan intihna kha sual chu a ni. Tlawm zawk nih te kan duh ṭhin lohna kha sual a
ni, kan tlawm duh loh chuan Lal Isua hnen aṭangin engmah chan kan nei dawn si lo. Johana 13:5 ah Lal
Isua’n a zirtirte ke a sil sak khan eng nge a entir tih chuan tlawmna nun kan nei tur a ni tih a entir a nih kha.
Tin, Lal Isua min chhandam turin khawvelah a lo kal khan hmun tlawm, ‘Bethlehem Bawng In’ tlawm tak a
rawn thlan khan eng nge a entir? Tlawmna nun kan neih theih nan a entir a ni. Setana’n Lal Isua duh hi a
hrechiang em em a, mihringte chu chapotir min duh a, tlawm duh lo turin min bei ta ṭhin a ni. Chuvangin
“Kan chhungte lakah, kan ṭhiante leh kan mihringpuite lak ah kan sual em? Thil ka tisual em?” tiin zawhna
inzawt ṭhin ila, kan lo tisual a nih pawhin ngaihdam dil hreh lo ang u. Kan mihring pui te chungah kan sual
chuan Pathian lak ah tisual kan ni tih i hre thar leh ang u.

He sual hi kan hneh thei tih Lal Isua’n min entir a, Ani pawh mihring taksa ang hian thlemna a tawk ve thin
a nih kha. Chuvangin englai pawhin Lal Isua en chungin he sual hi i do zel ang u. Lalpa'n a thu malsawm
rawh se, Amen.

- Lalthanzami

ENGTIN NGE KRISTIAN CHHUNGKAW THA KAN DIN THEIH ANG?


“Bumin awm suh u; Pathian chu hmusit zia a ni lo ve; miin a theh apiang; chumi vẽk chu a seng bawk dâwn
si a; mahni tisa lama thehtu chuan tisaa mi chhiatna a seng ang a; Thlarau lama thehtu erawh chuan
Thlarauva mi chatuana nunna a seng dawn a ni. Tichuan, thil ṭha tih i ning suh ang u; kan inthlahdah loh
zawngin a hun takah chuan kan seng dawn si a.”

(Galatia 6:7-9).

“Chutichuan, hei hi ka ti a ni: Thlarauvah awm rawh u; tichuan, tisa châkna chu in zâwm dâwn lo nia. Tisa
hian Thlarau dona lam a châk ṭhin, Thlarau pawhin tisa dona lam a châk bawk si ṭhin; thil tih in tumte chu in
tih theih loh nan chȗngte chu an inkalh si.”

(Galatia 5:16-17).

Kan thupui hi a theuneu lo hle mai a, keini ang junior lutuk, tawn hriat ngah vak lo tan phei chuan sawi ve
pawp pawp chi chu a ni chiah paw’n ka hre lo. ‘Mahrawhchu ka rilruah a tla na ber bawk si a; hetiang
ngaihtuahna lian tak min neihtirtu chu kan beihrual kha a ni. Tin, tunhma pawhin ka lo vei ve ṭhin em em thil
a ni a, keimah pawhin ka apply-in hlawkpui hle pawhin ka inhria. 

Engtin nge Kristian chhungkaw ṭha chu kan din theih ang?

1. Vanglai ni hman ṭhat: Awle, kan Bible chang tarlan ang hian, tuna kan hringnun hman mek dan hian tun
aṭanga kum 20-30 ah Kristian chhungkaw ṭha tak ka din thei ang em? Mahni ṭheuh han inzawt teh ang u.
Tisa lama thehtu nge kan nih Thlarau lama thehtu? Bible chuan, “tisa lama thehtu chuan tisa lama mi
chhiatna a seng dawn si a, thlarau lama thehtu chuan thlarau lama mi a seng ang a ti si a.” a ti. Chumi
awmzia chu kan vanglai hun kan hman dan hian kan nakin hun tur leh kan fate leh kan tute awm dan tur
thlengin a hril dawn tih chu a chiang khawp mai. Hei hian kan hnam dinchhuahna leh tluk chhiatna pawh a
hril thui hle. Lalpa rawngbawl duh lo hnam leh ram chu an la boral dawn si a.

Tunlai kan nula leh tlangval ṭhenkhatte nunphung han thlir chuan tun aṭanga ṭhanghnih/khat lianah chuan
tun ai hian kan Kristianna hi a la dal dawn chauh niin a lang. Nupui pasal ka neih hunah ka insiam ṭha leh
mai ang tih hian kan lo inhnem ṭhin pawh a ni maithei; mahse maw, tuna kan nun hman mek ang hi kan tu
leh fate, kan mo leh makpate tih ve atan ka duhpui angem le?! Mahni engmah ni si lo, ‘fate ka zilh ve e’ te
kan ti a, fate zilhhau tur pawh hian mahni’n kan zir ve phawt a ngai dawn lawm ni? Hetiang zawng zawng
siam ṭha tur hian engtin nge kan tih ang? 

2. Kristian chhuangkua din tur hian keimahni ṭheuh kan pawimawh: Kan thlahtu ten Pathian lam ngaihsak
lova khawvel lam thila an tlan avangin tluang lo riauva inhriatna kan nei em? Emaw, “ka nu leh pate
Pathian rawngbawltu an ni a, engtiang pawhin sual mah ila Pathian malsawmna chu ka dawng tho ang”
kan ti em? Ni e, kan nu leh pate avangin keini chuan Pathian malsawmna chu kan dawng pawh a ni
maithei; keimahni aṭanga ka thlah ve leh zelte tan Pathian malsawmna thlentu nge kan nih dawn Pathian
anchhia thlentu zawk? 

3. Thildang aiin ka fate kan ngai pawimawh tur a ni:- 

a) Kan inchhungkhur leh kan fate tân kan hun kan pe ṭhin tur a ni. Keini Mizote hi fanau enkawl
chungchangah hian hnam dangte aiin kan hnufual em em a, thildang aiin kan fate kan dah pawimawh lo
emaw tih tur hian ka fate hi ui leh ar thlahin kan thlah vel mai mai ṭhin a, hei hi thil ṭha lo tak a ni. Arpuiin a
note a thlazar hnuaia a awp lum ṭhin ang hian, kan fate tan hun kan insiam ṭhin tur a ni. Ngai teh, fanaute hi
Lalpa laka kan rochan an ni a; rila rah hi a malsawmna min pek a ni (Sam 127:3). 

b) Kan fate mizia kan hre chiang tur a ni. Mihringte hi mize hrang hrang nei kan ni a, a ṭhen chu ṭawng duh
tak kan nih laiin ṭhenkhat chu ngawichawi tak, a ṭhen harhvang em em, a ṭhen chu nunzawi takte kan ni
nawk hlawm a. Heng mize hrang hrang kan neih avang hian fate enkawl dan turah pawh hian an mizia a
zirin kan enkawl thiam a pawimawh hle dawn tihna a ni. A chang chuan ṭhian kawma kan kawm a ṭul chang
pawh a awm ang. Nula tlangval an nih thleng pawhin an rilru hahna leh an hrehawm tawrhna min hrilha an
inbun ruahna ni thei turin nu leh pa ten kan fate mizia leh an awm dan kan thlithlai reng tur a ni. 

c) Nausen an nih lai aṭanga zirtirna dik kan pek a pawimawh. Mizote hian naupang hi (thla 3 – kum 10) thil
hrethiam lo leh engmah hre lo tur hian kan ngai ṭhin a, mahse a lo ni lo nasa mai. An upat dan a zirin
kawng engkimah kan zirtir thiam a pawimawh hle. Pathian thuah te, rinawmna te, hmangaihna te,
dawhtheihna te, ṭhahnemngaihna te, taimakna te leh chhelna te leh a dangte pawh. Bible-ah pawh kan
hmuh kha, “naupang chu a kalna awm kawngah chuan zirtir ula, a upat hun pawhin a thlah lo vang”
(Thufingte 22 – 6) tih a ni kha. Chuti a nih si chuan kan fate hi, “a la naupang lutuka engmah a la hre tak
tak lo, nakinah a len deuh hunah kan hrilh leh mai ang”, kan la ti thei dawn em? Heng mission ropui tak
takte hi engtin nge kan tih theih tak ang le? 

Heng kan sawi tak zawng zawng ti thei tur hian PATHIAN Thlarauah kan awm a pawimawh a ni.
Thlarauvah i awm ang u! Kan inthlahdah loh zawngin a hun takah chuan kan seng dawn si a. ‘Kei leh ka
chhungte erawh hi zawngin LALPA rawng a nia kan bawl dawn ni’, ti theitu kan nih ṭheuh theih nan
LALPAN kan zavaia tan mal min sawmsak rawh se, AMEN.

- Lalhminghlua

HLAWHTLINNA THURUK
I tan hun remchang (opportunity) a lo awm in hmang zel tura inpeih reng hi hlawhtlinna thuruk chu a ni.

Hlawhtling tur chuan dan chi thum zawm a tul a. Pakhatna: hun remchang chu hmang rawh. Pahnihna: hun rem
chang chu hmang rawh. Pathumna: hun rem chang chu hmang rawh.

Dak tiket (Postage stamp) hi en la ngaihtuah teh: a neitu tur hnen a thlen hma chu a thawntuin a bel angin a bet tlat
a ni.

Ka vanglaiin thil sawm tih puitlin ka tum a, mahse pakua ka pam tul a. Hlawhtling lo nih chu ka duh lova, chuvangin
vawi sawm ka bei nawn ta a.

Tih tak tak na tel lo chuan thiltih puitlin a harsa.

Hlawhtling tur chuan pianpui finna hi sawm a pakhat hman a ni a, mut mu chhing lo leh thlansaphulkaia thawh tak
takna hi sawmah pakua hman a ni.

A harsat poh leh a hlawhtling chu a ropui thin. Thlawhna khal thiam tak chuan thlipui nasa tak leh chhumpui zing
mup su tlangin hming that a hlawh chauh.

Mifing pakhat nen an tum khatin kawmna neih chu a thla tel seng a lehkhabu chhiar teuh aiin a hlawk zawk.

Kumkhua a dam reng tur ang in a thil zir ngun rawh.

Naktuk thi mai tur ang in a khawsa ang che.

(He thu hi Wisdom July 1998, page 42 a mi lehlin a ni).

- Rev. Dr. Esther Chemi


INNGAIHTLAWMNA LEH CHAPONA
Zawhte upata upa ve tawh ta na chu mahni tawkah tawn hriat pawh kan lo nei ve ta nual mai le! Ṭhenrual chapo leh
inngaitlawm thei tak tak te pawh eng emaw zat kan lo pawl ve tawh ṭhin a. Kei ngei pawh hian tawngkam chaltlai leh
dengkhawng tak tak te hmanga ka sai ruh den tliah te chu bawm rang sawm pahnih ah pawh kan rut leng tawh hial
awm lo ve! Mi chapote kianga awm chu nun a thawpik a, inngaitlawm te kianga awm erawh a engthawl thlak thung.
Inngaitlawm tih hi inngaihnuai tih nen ngaihfin loh tur a ni ang. In uanglo, chapo lo sawina a ni a, mi ropuite thuam
mawi a ni. Inngai hnuai tih erawh chu engmah ti ve thei lo a inngai, mahni inring tawk lo sawina a ni a, rualbanlo te
thuvawn a ni ve thung. Inngaihtlawmna leh chapona chu mihring hian phir angin kan pai a, a khawi emaw zawk zawk
hi kan leklam apiangin kan khawvel nun a nuamin a hrehawm ṭhin alo ni. Chapona thu hi han chingpawr hmasa ila a
sakal a dik zawk awm e.

Thinurna leh inhau-na chawkchhuaktu chu chapona hi a nih thu leh chu chuan mualphona, chhiatna, boralna a thlen
thu thufing bu chuan min hrilh a, nasa takin a dem zui nghal bawk a ni. He thu zulzui hian H.W. Beecher-a
chuan, “Buaina tinreng lo chhuahna bul chu  mahni inngaihsanna vang a ni”, tiin alo sawi ve bawk. Chapona
hian chungnung ber, ropui ber dinhmun leh nihna a hauh tlat avangin amah khumtu leh a aia chungnung zawk an
awm chu a chapona leh a ropuina tur daltu an nih angin a itsik lo thei lo va, chu chuan buaina leh chhiatna a thlen ta
ṭhin a ni. Van indona pawh kha Lucifera’n Pathian ropuina a itsik vanga lo chhuak a nih tak kha mawle! Mi tam tak
chuan kan ṭhen leh rual ten hamṭhatna leh duhsakna an chan te hian lawmpui tak aruangin kan itsika, kan sawichhia
a, an hmasawn zel tur dodalna kawng tinreng ngaihtuahin kan rilru a hmanhlel zawk mah thin. Mi chhiatna ngawt
ngaihtuah hian a letling zawngin a thawk fo ṭhin a ni.

Belvawtu pakhat pawh hian a thawhpui puan su tu hi a itsika, a pu hnenah kalin “Ka pu, i sai hi bual fai rawh” a ti a, a
pu chuan a lo rem ti ve mai a, puan su tu chuan “bel lian tak a ṭul a nih chu” a lo ti ve then a, a tawpah sai len theihna
khawp bel lian vuak chu belvawtu ko a innghat a lo ni leh ta a. A bel vuaksa apiang saiin a rah keh tak zel avang chuan
belvawtu chu a pu chuan a ban ta a ni. Chapona chuan midangte fak leh chawimawina pek a harsat bakah an sualna
a ngaidam thei tlat lo. Entirna pakhat han sawi leh lawk ila; Evangelist pakhat hian ram dang kal a duh a, sawrkara ṭul
pawimawh engkim chu a ṭhianpa, Bible School Founder thawk mek puihna a peih fel vek a nih hnuah, a ṭanpuitu
hming chu thup bo ta hratin ama puala sual chhuah angin a chapo ta a, chu chuan a puitu inngaihtlawmna thinlung a
tai thler ta a ni. Bible School Founder meuh chuan “Pathian in engkim a hria” ti a lo ngawih bo pui ve mai mai awm
a nih laiin, ‘a thiltihtheih zia entirnan tuipui luang a chawltir’, tih hla ang mai khan a kal leh theih lohna tur
ngaihtuahin thil fel sa chu a ching pawr tha leh vel a, a tawpah kan Evan. forein kal tur chu hrilhhai takin ‘A kut chi lo
hawi’ vel ve ta vu vu mai zu nia!

He chapona hian tuan leh mang a ta tawh kha ramchhungah intualvuakna, kohhranah buaina, ṭhenawm khawveng
innghirnghona, thlahkhat unau inhmuhmawhna, chhungkhat laina intuithlarna, ṭhian leh ṭhian inkawm serhna
chenin a thlen ṭhin a ni. Kan pi pu ten, “Ṭhenawm khawveng do chu khaw  sarih do aiin a hahthlak zawk” an lo ti
mathlawn lovin, inremna a awm loh chuan khawi hmun mah hi nuam a awm thei lo. In veng tawn ṭheuh kan nih
avangin intawn nikhua awm lo thei a ni lova, hawina lam apiangah hmel huat, ngei zawng, doral hlir in min hual vel a,
lung a zingin thaw a ipik a, damlai hremhmunah thih kan sual a ni ber mai!

Chapona hian ringtu nuna bu alo khar nghet tlat hi a huatthlala leh a hnawksakna lai ber chu a ni. Ringlotu te chuan
eng ang pawn lo nunpui se an thlarau tan awmzia a nei thui teh chiam lova, thil pawi vak pawh niin a lan loh vei nen!
Ringtu tan erawh chuan Pathian thinurna berhbu tawng buakna a ni a, thlemna lian tak a tling hial a ni. Setana mizia
leh a hmanraw ṭha tak a ni a, Pathian huat zawng leh ten zawng tak a nih avangin kei phei chuan “Hnawmtin phuri
nu” tiin a hming ka vuah ngawt mai a ni. Heti khawpa hnawksak hi Pathian pawh hian min lakbo sak daih mai awm a
nia, a zuah tlat mai hi hriatthiam har lai tak chu a ni. A chhan niawma lang chu H.W. Beechera bawkin, “Buaina hi thil
tha zawk atana Pathianin mi chher a tumna hmanrua chu a ni” a lo tih angin, ‘Kan nun intahhriamna atan leh
min fiahna hmanrua atan Pathianin a duh a nia nge’ tiin ngai ila kan hlawkpui zawkin a rinawm. Awle, kan thu a sei
lutuk loh nan chapona leh a hnathawh chu heti zawng hian ka kalsan rih anga, tunah chuan inngaihtlawmna leh a
hnathawh lam ah ilo pakai ve tawh thung ang u.

Inngaihtlawm hi inremna rahbi hmasa ber a ni. Inremna siam tur chuan ngaihdam theih a ṭul a, ngaidam thei tur
chuan tlawm hmasak phawt a tul a ni. Mi i ngaihdam theih loh chuan ila tlawm tawk lo tihna a ni ang. Pathian leh
mihring inremna tura Isua Krista hnathawh dan hi han en mah teh, “Ani zawngin  Pathian anga awma, Pathian
tluka  awm chu thil thlakhlelh hleih theih  ah a ruat lova, mihringte anga lo  piangin bawih angah a insiam a,  amah
leh amah a inti tlawm ta zawk  a.” (Philipi 2:6). A Pathianna kha inhnukhniam thei ta lo se mihring hian a ngaihdamna
kan chang thei lovang. Tin, kan khingpui ten min rem thei lo a nih pawhin keimahni lam tal chuan thuhnuairawlh
leh inngaitlawm taka remna thu kan sawi hmasak chu Pathian thu chuan min phut leh pek a. Hei pawh hi chapona
thinlung nen chuan tihrual a ni lo. Mahatma Gandhi-a tunu chu a pasal nen an inthen hnuah a tu ve ve mah inchukha
tawh lovin an “In mu leh ar” ta reng a ni maithei, chu chu Gandhi-a chuan tha a ti lova, a tunu chu England rama
Conference palaia a kal hma ngeia a pasal chhungte nen inrem turin a fuih a, a tunu chuan, “An hnenah
thupha chawia ngaihdam dil turin an chungah engmah tihsual ka nei lo” tiin alo hnial a, mahse remna siam tura thil
pawimawh hmasa ber chu mahni chapona tlangsang a ta inhnuhhniama, inngaihtlawm hmasak phawt hi a ni tih
hretu a pu chuan, “Nangmah lo chuan tuman an tithinur thei lo che, va kal la han rem hmasa phawt rawh”, tia a
ngen luih avangin hreh chung chung chuan a han kal a, chibai a han buk te te a, chutah an tapchhak zawlah a titi pui
a, rinai takin anni chhung pawh chu an lo tha phian mai a, ama sawi danin alo hawnglam chu “Phurrit lak bo ang huai
ka ni e” a ti thei ta a ni awm e.

Thufing pakhat chuan phuba la tu nih aiin ngaidamtu nih a pawimawh zawk a lo ti a. Inngaihtlawm hi mi ropuite
mizia a ni. Shakespeare-a chuan “Tlanga tuihawk chu chapo takin a rawn luang  thla hawr hawr a, a hnuaiah
chuan  tuifinriat zau tak chu alo inphah  cham duai a” tiin miropuite dinhmun a hrilhfiah a, a phawk zo hlein ka hria,
Mi tam tak chuan phuba lak thuah hian Pathian kut an nghak hman lova, kan lo hmakhalh mai ṭhin, hei vang hian
kan khawvel a buai zo ta thin a ni. Phuba reng reng chu Pathian lak tur a nih thu kan Bible chuan min hrilh si. Josefa
ngaihdamna chu a unau te tan chuan zahthlak leh tlawmna, mualphona rapthlak tak a tling ang a, Josefa tan erawh
hnehna ropui tak a ni vethung ang. Mother Teresa chuan, “i inngaihtlawm zawh poh leh tuman an tibuai thei lo
ang che” a lo ti a, a pawmawm hle. Kan buaina tam tak hi chu ropui, chawimawi, ngaihsan kan duh vang a ni a, chu
tak chu mi inngaitlawmte chuan midangte hnena an pek theih avangin buaina tur an nei ve lo a ni. England literature
khawvela mi lar Heorge Bernard Shaw chuan a chapo ber laiin, “Shakespeare-a chu  kei ai chuan a ropui zawk, mahse
a  koki ah ka chuan avangin khua ka  hmu zau zawk” a ti mai a ni.

Kan hmanlai Mizo lal ropui te leh an pasalṭha chhuanvawr te kha an chapo ngai lo tiin an sawi ṭhin. An rilru a zauin an
kianga awm te hi a nuam a, ṭawngkam te hi an fimkhur thei em em a ni an ti. Mipui hma a an thusawi nikhua ah te
leh an beng hriata mi ten an fak chang pawh hian, “An zarah hmingṭhat ka  hlawh ve mai a ni e” an ti ṭhin zuk ti tlat a
mawle! An nun hona ah pawh khan an thupui ber chu “Inngaihtlawmna” hi a ni an ti.

Inngaitlawmte hnenah chuan remna a awm a, mitin an hlim ṭhin. Mahni ṭanghma sialna te, inhnuaichhiah leh
inhmuhsitna te, mahni insawitheihna te, sual inthungrulh duhna te, ṭawng chaltlai te, hre ber leh fing bera
inngaihna te, mahni nihna dik tak baka lan mawi tumna te, itsikna te, intuithlarna te leh thildang, Kristian
nunmawi tihmelhem thei thil te hian mi inngaitlawm te nunah lalna an chang ve lova, a zalena a zahawm bawk ṭhin.
“Inngaihtlawmna leh  LALPA ṭih man chu sum te, chawimawina  te, nunna te a  ni.” (Thufingte 22:4).

- R.L. Vohbik

KAN THINLUNG KAWNGKHAR HAWNSAKIN A LAM I HAWI ANG


“Chumi hunah chuan Lalber chuan a dinglama mite hnenah chuan, ‘Ka Pa Vohbikte u, lokal ula khawvel
siam tirh ata in tana ram buatsaih chu chang rawh u. Ka ril a tamin nangnin eitur mi pe a; ka tui a halin in
tur mi pe a; mikhual ka nihin mi thlenga. Saruak ka nihin puan mi sin tir a; ka dam lohin mi kan a; tan ina ka
tanin mi tlawha’, ala ti ang. Chumi hunah chuan mifelte chuan, ‘Lalpa engtikah nge riltamin kan hmuh che a
chaw kan pek che? Tuihalin kan hmuh che a in tur kan pek che? Engtikah nge mikhuala kan hmuh che a
kan thlen che? Saruaka i awma puan kan sin tir che? Engtikah nge damlo in emaw taninah emaw i awma
kan hmuh che a kan tlawh che’, tiin an la chhang ang. Tin, Lalpa chuan an hnenah ‘Thudik ka hrilh a che u,
heng ka unau te ber te zinga pakhat chunga in tih chu ka chunga ti in ni’, tiin a la chhang ang.” (Mathaia
25:34-40).

Ṭum khat chu hmun pakhatah hian in sang tak mai hi an sa a, an thawk luih luih mai a, chutia an buai luih
luih lai chuan a chhawng chungbera mi chuan tuboh a thlauh palh ta a, zuk chhuka chhoh buai leh vel ai
chuan a hnuai atanga hnathawk rawn chho tur hnenah tuboh chu rawn ken chhoh sak mai tura hrilh a duh
a ni. A hnuaia mi rawn chho tur chu a’n ko ṭhina, a bengchhen em avang chuan tuman an hre thei lo.
Chutah a tihngaihna hrelo chuan a ipte a zen velna lamah cheng hnih thir hi a zen fuh a, “Hei hi ka thlak
chuan a hnuaia mi ten an chhar ang a, a tlakna lam an lo hawi mahna” a ti a, a’n thlak ta a, lei a thlen
chuan mi in an chhara, a rawn tlakna lam en lovin an kal bo ta daih maia. Chutah a ipte lehlam chu a zen
leh a, cheng nga thir hi a zuk zen fuh leh a, “He cheng nga thir hi ka thlak chuan a tlakna lam an lo hawi
tawh ngei ang, cheng hnih ai kha chuan a tam zawk si a”, a ti a. Beiseina sang tak nen a thlak leh ta a,
mahse chu cheng nga thir pawh chu lei a thlen chuan mi in an char a, a rawn tlakna lam chu en lovin an kal
liam leh ta mai a. Chutah a tihngaihna hre lo chuan, “Hetia pawisa ka thlak reng chuan ka lam an rawn
hawi dawn lo” a ti a, a bula Cubic lung chu a la lawk a, a hnuaiah chuan a vawm thla ta a, a hnuaia mi
pakhat lu chu a zu fuh a, a thi ta zawih zawih mai a, chu velah a rawn tlakna, chunglam chu an rawn hawi
chho ta thup a.

He thawnthu ang chiah hian kan nunah pawh Lalpa kan Pathian chuan a lam hawia, a thu zawma ngaihthla
turin min duh a ni. Malsawmna tam tak min vur a, sum leh pai te nupui/pasal fanau tha tak tak te min pe a,
mahse chung min pek te avang chuan lawmthu sawia a lam hawina chang kan hre ṭhin lova, chung kan
hriat loh avang chuan a thinrim chuan kan chungah harsatna a rawn thlentir thin. Chung harsatna te atanga
amah kan hnaih a, a lam kan hawi theih nan Thupuan 3:20 thu ah, “Ngai teh, kawngkhar bula dingin ka kik
hi; tupawh ka aw hriaa kawng a hawn chuan a hnenah ka lut ang a, a hnenah zanriah ka ei ang a, ani
pawhin ka hnenah a ei bawk ang” a ti a ni.

Kan thinlung kawngkhar hi engtik lai pawn kan Lalpa Pathian chuan a kik renga, keimahni a rawn awma
engtik lai pawha min pawl renga, a lama mi hip tlat a duh a ni. Mahse kan thinlung kawngkhar chu amah
hawn duh lovin, heng zu leh sa, hmeichhiat mipat nawmsip bawlna te tan hian kan lo hawn zawk thin si a
ni. Tun aṭang chuan kan vaiin i in en chiang ang u, heng malsawm kan dawn sum leh pai, in leh lo
nupui/pasal fanau ṭha tak tak te min petu, tun hun thlenga damna leh hriselna min petu hi kan thinlung
kawngkhar kan hawnsak em? A lam kan hawi em? Nge a thinrim lung rawn thlak tur, kan lu chunga na taka
rawn tlaktu tur chu kan nghak zawk? Kum kal ta lamah te khan malsawmna tam tak dawng siin Ama lam
hawina chang kan hre lo a ni mai thei.

Hawh u, kumin 2014 atang hi chuan heng malsawmna tam tak min vurtu, kan thinlung kawngkhar engtik lai
pawha kik rengtu chu kan thinlung kawngkhar te hawnsakin, min ven tawhna ah te lawmthu sawi ila, a lam i
hawi ang u. Chhiartu zawng zawng te Lalpa’n malsawm cheu rawh se, Amen.

HOMOSEXUALITY -Dr. C. Lalhrekima


            Synod-in Union Minister of Law & Justice-ah meuh lehkha a thawnna subject, August ni 15, 2009 a kohhran
tinin tawngtaina kan hmanna thu, thu khirhkhan zet mai, mipa leh mipa emaw, hmeichhia leh hmeichhia emaw
inngaihzawn leh mut dun (homosexuality) chungchang thu hi sawi ka duh tlat a. Mahse a subject hi a ril ang reng a,
sawi a ngamawm loh a, sawi thiam pawh a har a, sawi chi nge chi loh tih ka inkhap nasa a, mahse tunhnaia ka thil
tawnte atangin sawi tul ka ti ta riau si a ni.

Kohhran tina kan tawngtai thupui ber kha chu IPC Sec 377 na, ‘mihringte awm dan tur bawhchhiaa, mipa leh mipa,
hmeichhia leh hmeichhia, mipat hmeichhiatna hmangte chu hrem theih a ni’ tih Delhi High Court-in a hrem theihna
dan tih bo a tumna chu tih bo a nih loh theihna tur a ni ber a. “Hengho hi hrem theih ni zel rawh se” tiin kan tawngtai
kha a ni ber a. Kan kohhran Nupa Chungchang Dan Bung 5 : VII (B) INKAWP LO CHI INKAWP : Mipa leh mipa emaw,
hmeichhia leh hmeichhia emaw, nupa anga inkawp (Homosexual leh lesbian) te chu inngaihna sual emaw, uirena
sual emaw emawa tlu anga ngaih tur a ni a, thunun tur an ni’ tih a kalh tlat vang a ni ber a. Hrem theih a nih loh
chuan he thil hi miin sualah an ngai lo vang a, kan pawmzam ang a, hetiang mi hi an lo pung zel ang tih hlauhna vang
a ni bawk.

Kan tawngtaina thu piah lam hi ka rilrua awm zawk chu a ni. Tuai leh patil kan tihte, chumi aia nasaa mahni neih
anpui inngaihzawnna chungchangah hian chhungkaw tin hian zir tur kan nei niin a lang a. Homosexual kan neih belh
zel lohna tura chhungkaw tin mawhphurhna leh anmahniho laka kan rilru put dan turte hi inthlahrung tak, thiam loh
inring tak leh tul ti siin luhchilh ka’n tum chhin ta poh chu a nih hi.

Sawi a tul em?

Mizoramah hian homosexual hi engemaw zat chu an awm ve a. Ram pum anga zirna chiang tak chu awm lo mahse
pawl thenkhatte zirna atang chuan mipa leh mipa inkawp hi engemaw zat chhinchhiah an ni a. Tunhnaiah kei ngei
paw’n ka hmu ta nual mai a. Heng chhinchhiah bak leh kan hmuh bakah hian a ruka ti tam fe awma ngaih a ni.
Hmeichhiate chhuina a awm chiah lo na a,  mipa aia tam zawk tur ngaih a la ni ta deuh deuh. Mipa leh hmeichhe lo
chesual angin an rai lang ve tawh bawk si lova, an mualpho ve mai mai lova, tun thlengin Mizorama kohhran zingah
pawh ‘thunun’ an la awm lo niin a lang. An awm lo tihna a ni bawk si lo. Mipa leh mipa inhmannaah lah hian tunlai
natna lar AIDS kan tih ang chi hi a darh chak bik e an la ti ta zel bawk si a, chuvang chuan he thil hi ngaihzam mai mai
chi a ni ta lo a, kan ngaihven a hun ta hle in a lang.

Sex

Pathian chuan sex hi inthlahchhawn nana hman tura a siam a ni a. Adama leh Evi atangin chi thlah bul tan a ni a,
Abrahama hnenah leilung luah khat tura thupek a awm zui a, chumi hmanrua chu sex hi a ni tlat a ni. Mipa leh
hmeichhe inhman tawnna atang chauhin chi inthahchhawn theih a ni. Mipa leh hmeichhe inneihna Pathianin a
chawimawi a, a thianghlim a, a zahawm a. Mipa leh mipa emaw, hmeichhia leh hmeichhia emaw inneihna erawh chu
‘tih hlum tur’ tia Leveticus (18 : 22 ; 20:13) atanga inziak tawh, Paula ten vanram kai lo tur an tihte zinga mi la ni zui
ta zel a ni (I Korinth 6 : 9 – 11).

Mipat hmeichhiatna chungchang hi Pathian siam leh a remruat anga kalpui chuan thil duhawm leh hlimawm tak,
Pathian hnathawh kan puih ve theihna tura Pathianin a rem min ruatsak a ni tihte kan sawi ve tawh thin a. Mihring
piang tawh tam zawkah chuan buaithlak lutuk lovin, zirtir hranpa ngai lutuk lovin, keimahnia Pathianin hormone a
dah hmangte leh mihring inlaichinna kawng hrang hrang ena zir chungin mipa leh hmeichhia chu mahni nihna
inhriain, duh zawng pawh pangngai takin a kal thluam thluam a.

Chutih karah chuan mi thenkhat, mi tam zawkin, ‘dan pangngai a ni lo, sual a ni, Pathian-in a siam dan pawh a ni lo,
hrem chi an ni’ tih tur ang hian mipat hmeichhiatna hi an lo hmang ve mek tho mai a. Kan chak zawng te, kan phurna
tichhuak theite hi a inang lo hlawm thei khawp mai a.

Hmana Taikheri scandal-te kha, mi tam takin Taikheri zawk kha engemaw ngaiha ngaiin, sualna nei lo kha kan
khengbet lo chauh a. A chhuitute khan nausen ruang phawrhtupa khan sex chakna dik lo, ‘mitthi pawl chakna –
necrophilia’  neih vang mai zawk an ti ta a ni lawm ni kha? Hmanni lawka thi ta Michael Jackson-a pawh khan
naupang itna, paedophilia a nei nia puhna te pawh kha a tawng nawk nawk a nih kha. Hengte hi daktawrte leh
zirmiten - sexual disorder, danglam leh dik lo niaa an ngaih tam tak zinga thenkhat a ni a. Chi dang pawh a tam mai.
Mipat hmeichhiatna kawngah hian sawi tur tam fe a awm a ni.

Homosexual kan pawmzam tan?

Hmanlai atangin tuai leh patilte pawh hi an lo awm ve tawh a, mipain ama mipatpui ita mu dun ta tlat mai te,
hmeichhia leh hmeichhia in it ta tlat maite hi an awm bawk a. Hengho hi homosexual tiin hmanlai chuan nungchang
dik lo, natna chi khat, abnormal, thildik lo tiin enkawl ngai, mi rilru piangsual anga ngaih an ni thin a, mahse tunlaiah
khawvel chuan a pawmzam tan ta mek a. Ram thenkhatah chuan dan angin an inneihtir ta hial bawk. Medical
science-a rilru lam natna thliar hranna zing atang pawhin – ‘abnormal behavior, rilru lam fel loh thil lutuk pawh a ni
love, an rilru an pekna – orientation hi a dang ve mai a ni’ tiin an lo thaibo tan ta mai a.

India ramah ngei pawh, ‘He thil hi sual, crime a nih avangin a tite chu hrem tur an ni e,’ an tih thin chu, ‘Mi sual an ni
hlei nem, hrem kher a tul love’ tiin tun hnaiah Delhi High Court ah a lo chhuak ta phut mai a. Chu chuan thawm chi
hnih ring em emin a chhuah ta a, Chi khatna chu lawm hlim au ri a ni. Hetiang rilru pu, a ruka hrem hlau taka inthup
chunga inthlahrung em ema khawvel lo hmang vete chu lawmin an lo au chhuak a, kawng an zawh a, zalen zawkin an
nihna chu an puang chhuak ngam ve ta a. Chutih rual vek chuan kohhran hruaitute leh mipui mimir tam zawk chuan
pawmzam chiah ngai lovin a dodalna thu kan chhuah mek bawk a.

Hetih lai hian kan Bible-in min hrilhna thute chu ring pui puiin chhiar ta ila, mi tam tak chuan inven nana kan hman
zui theih laiin chutiang rilru pu chu hlau leh zaka kimkiin kan siam thei bawk si a. Mahse hetiang khawvela kan chen
mek lai hian kan rinna hi a nghing thiang lo vang. Bible zirtirna hi kan hnualsuat thei lo. Kohhran chuan engtik lai
mahin a pawmzam ngai dawn bawk hek lo.

Bible ah engtinnge?
Bible ah hian homosexual chungchang hi chang hmun sarih ah a lang a, mipa nawhchizuar chungchang hi hmun
ngaah a lang bawk a. Heng Bible chang khawiahmah hian ngaihzamna thu a lang lo va, sual dang aia a uchuak bik thu
pawh a ziak hek lo. Hmun thenkhatah chuan a ziak na khel khawl khawp mai. Sualna dang ang bawk a ‘tihhlum tur,
vanram pawh kai lo tur’ an ni tawp mai.

Kan ngaihtuah ngai ta zawk chu

Mi sual an ni emaw, dan bawhchhiaa hrem ngei tur an nih leh nih loh emaw, vanram an kai tur leh tur loh emaw hi
chu la khek hrih lawk ila. IPC Section 377 hi an tidanglam dawn nge dawn lo tihte pawh hi kan sawi phak lutuk a ni lo
mai thei a. Mi tinin kan ngaihtuah theih erawh chu - Ka fapa hian / ka fanu hian hetiang hian a mipatpui, a
hmeichhiatpui kawp se ka duh leh duh loh thu hi a ni. An nih dawn leh dawn loh chu nu leh pa leh chhungte kutah a
innghat thui hle an ti miau si a.

Homosexuality hi ven theih a nihna a tam avangin chu lam chu sawi thui hret ka duh. Inven dan sawi chiang tur
chuan a awm chhan kan zir chian phawt a ngai a. Mi tam takin homosexual chungchang hi an lo zir chiang tawh a,
engvanga hetiang hi lo ni ta mai nge tih hi an zir nasa em em a.

Homosexual awm chhan

        A chhan pakhat mal khai tur a awm fak lo. Thil chi hrang hrang inchawhpawlhin a thlen thei.

        Taksa chhungril te, hormones leh thluak lam zir chianna tangin inthlahchhawn theih chu niin a lang lova, taksa
insiam phung danglam bik leh a nih tur ang nih loh vang pawh a ni vek lo. Pianpui a ni ber lo.

        Zirmite lungrual tlanna tak pakhat chu ‘zir chawp’ tih a ni. Zir luih tihna a ni kher lo.

        Nu leh pa leh fate inkar inlaichin danin a thlen thei. Chhungkuaa pa ber a chak lohna, a nep na, a thu lohna, a ropui
lohna leh nu ber a huaisarna, a nasatna, a huangtauna inchhunga fateah a awm duh bik tlat an ti. Chutiang inah
chuan mipa naupangin a mipatnaah inrintawkna a nei zo lo thei a, hmeichhe bulah a zam zual thin a. Sex-a
kawppuiah pawh mipa a thlang thei ta thin a. Hmeichhe naupangin a pa chu a ngainat loh avang te, a star loh
avangin mipa chu a vai ngainat ta lo vek a, mipa bula awm dan a thiam ta lo a, hmeichhe bul nuam a ti zawk a, sexual
partner-ah pawh hmeichhiaah bawk a confi thin.

        Nu in hmeichhe dang a rin loh emaw a hlauh emaw a, chu chu a fapa a zirtir chuan mipa naupang chuan hmeichhia
a hlau ve a, mipa lamah a tlan phah thei.

        Nu in mipa a hlauh emaw a rin loh thu a fanua a tuh chuan hmeichhe naupang chuan mipa a hlau a, a
hmeichhiatpui lam a nel ta thin.

        Mipa naupang chu hmeichhe rual zinga sei lian a nih chuan hmeichhe rilru leh chetzia a la ve thei a, chumi avang
chuan chhaih leh dem a hlawh a, chu chuan hmeichhe rilru a siam zual a, homosexual dang ten an lo it phah bawk a,
amah pawh a inngai homosexual hlauh thei a, hmeichhia ngaihzawn aiin mipa a ngaizawng hlauh thei.

        Nu leh pain hmeichhe fa an awh viau a, an fapa pawh an hmeichhe chei tak mai chuan mipa naupang inhriatna a
tibuai leh thei bawk.

        Mipa naupang chu a pain a duh loh leh a lawm vak loh chuan mipa a nihna a famkim lo thei a, a mipatnaah a inring
zo lo a, hmeichhia a ngaizawng ngam lo thei.

        Hmeichhe naupang pawhin chutiang inlaichinna tha lo chu a nu lakah a neih chuan a hmeichhiat nihna a buai thei
a, mipa a ngaizawng ngam lova, hmeichhiaah a tlan thei.

Khawi hnamah pawh mipa leh hmeichhe awmzia hi kan zir thar vek a. Mipa leh hmeichhe nih dan tur pawh ziak loh
dan a awm vek a. Chutiang inzirtirna mumal awm thei lo khawpa nun a buainaah chuan naupang rilru a thang dik lo
thei. A opposite sex lakah an dawih a, an mahni anpui lakah an intulut duh fo.
      Hauhna : Opposite sex te nena tlangnel taka inkawm theihna remchang a awm loh chuan timna, zamna a awm thei
a, opposite sex ten an hnawl an nih chuan hlauhna an nei thei a, khawih chhiat (sexually abuse) an nih chuan an hlau
hlen thei ve bawk.

        Hriat ve chak vang te, duh reng vang te, a remchan avangte pawhin a thleng thei. An tawnhriat chhin tawh (jailah
te, hostel-ah te) zawngchhangna a awm thei bawk.

        Mipa leh hmeichhe inneihna hmuhnawm tak, nawm hmel tak hi naupangin an hmuh loh a, nu leh pa inhau, insual
reng an hmuhte hian mipa leh hmeichhe inngaihzawnna leh inneihnate hi an it lo thei a, a lehlam zawk an awn thei
bawk.

        A awmchhan khaikhawm nan chuan : Mi thenkhatin taksa insiam fuh loh vang emaw, piansualna chi khat ve reng
emaw, chutiang tura Pathian siam ve hial emawte an tih laiin chumi evidence chu a dik tawk zo lo tlat a. Danglam
bikna hran awm miah si lova ni tlat an tam viau si avangin ‘Pianpui ai chuan pian hnua inlaichinna leh awm danina a
hrin a tam zawk’ tih hi an thu vuak thlak a ni ta fur mai a. ‘Chuti a nih chuan ven theih a nih dawn chu’ tih boruak a
lian ta hle mai a ni.

Invenna

Pathian hnena kan tawngtai hian a chhanna hi eng (light) angin emaw a rawn thleng kher lo fo a, engmah ti lova kan
thut mai mai lai hian rin loh lam atangin a lo theng phut reng bik hauh lo mai a. Pathian hian keimahniho tho hi
hmanruaah hman min duh. Pathianin a duh loh em em, homosexual ni lo tur hian inven dan a awm a, chu invenna
chu ‘chhungkaw inenkawl dan dik’ (kan tan chuan Kristian chhungkua kan tih fo) ah hian a innghat a, nu leh pa tin
kutah a innghat dawn a ni tih hi research in a hmu chhuak tawh tlat.

Irving Biebar-a’n nasa fea a zir a hmuh chhuah chu, ‘He thila invenna tha ber chu pa leh a fate inkara inlaichinna
nghet leh hlimawm tak a awm hi a ni’ a ti tlat. Pa leh fapa inlaichinna tha a awm chuan mipa naupang kha a paah a in
identify chiang a, mipa a nihna a chiang a, mipa nih nuam tihna a nei a. Pain a fapa an fiam nawk nawk a, a hrawm
nawk nawk a, an vawrh a, a lo dawng leh angte hi an mipatna siam puitlingtu atan a tha em em a. Chutia an intih lai
vel chuan nu khan lo khap ta se, pain a tihluih zela naupang a hlim bawk chuan naupang kha a nu lak atangin a
inlahrang ve thei ta a, a mipa nihna a lo famkim thei ta a. Nuin lo khap khan an infiamna kha titawp ta se la, pa leh
fapa inkara inlaichinna dik kha a insiam thei lo a ni a ti. Kum 3 an nih vel thlenga hetianga hlim taka ‘pa’ tak sia an
infiamna hian rah duhawm a chhuah thei tlat a ni.

Puitling leh naupang upa deuh thlengin an naute an en dan, an biak danah hian an mipat hmeichhiatna a siam dik pui
bawk a. Mipa naupang kha hmeichhe naupang ang maia a awm tum a, ‘Mipain khatiang an ti ngai lo’ tia lo khap
zauhtu an awmte hian hna tha a thawk a. Chu chuan an nihna tur thui takin a pui thei.

Nuin a fapa mipatna a pawmpui a ngai a, mipa a nih anga a theihna leh thiamnate a hlimpui a, a fuih a, a hlauhna leh
zamnate a hnehtir a tul bawk.

Nuin mipa a zahna hrim hrim a tihlan fo hian naupangah rah tha a chhuah a. Pa awm lohna emaw, pa chak lohna
chhungkuaah pawh nuin pa ber a tihzahawm a, mipa a zahna a lantir fo chuan mipa naupang khan mipa nih
ngaihsanna a nei a, chu chuan a veng thei bawk.

Naupang hian inneihna hlimawm tak an hmuh a ngai a, mipa leh hmeichhe inneihna leh mipa leh hmeichhe inkara
hmangaihna hi a mawiin a ngaihsanawm a, a nawm hmel a, a hlimawm a ni tih naupangin an hriat theih ngeina turin
nupa inlaichinna dik an hmu ngei tur a ni. An inneihna hmuh thin chu a hlimawm loh, inhauh leh innghirnghona hlir a
nih chuan mipa leh hmeichhe inngaihzawnna chu an duh ve lo thei a, an mipatpui, an hmeichhiatpui zawkah lunglen
hnemna an zawng thei thin.

Mipa tan a mipatpui infiampui tur neih a tha bawk. Hmeichhe naupang tan pawh chuti tho.
Nu chu a fate hmaah zahawm takin a khawsa tur ani a, pa pawhin a zahawmna a vawnsak tur a ni, nupatna hmang lai
naupangin an hmu tur a  ni lo.

Naupangte chu khawihchhe theitu laka an him theih nan ven uluk tur an ni. Nuapang khuaikhem ching tam tak hi
laina hnai, thian tha nia lang an ni fo a, nu leh pate pawhin an fate kalsan ngamna tlaka an ngaihte a ni fo tih hriat
tur. Fate hnenah an taksa peng, mi dang khawih loh chi zirtir uar tur a ni a, chutiang khawih an awm chuan rang taka
anmahni hrilh tura zirtir tur an ni.

Fate hnenah anmahni tinatute leh an chunga sualte pawh ngaihdam theihna zirtir tel tur a ni. Mahni inkhawngaihna
leh mi dang awhna nei lo tura zirtir an ngai. Naupan laia tawh sual tawk, khawih chingpen zingah homosexual an
awm thei ngei mai a. Mahse tawh sual tawk zawng zawng erawh chutiang chu an ni zui vek si lo. An danglamna chu
an rilru hliam a dam loh fo vang a ni. Huatna te, ngeina te, phuba lak duhnate a reh loh chuan an heti thei. Mi tam
tak chuan chu rilru chu kan fateah kan tuh fo. Kan chunga thil tisualtu kan ngaidam loh a, fate hriatah kan sawi fo a,
kan fate khawih chingpentu chu kan fate pawhin haw zui se kan pawi tih loh ruk tlat chuan chutiang rilru kal zel
chuan he thil hi a thlen thei tlat. Rilru hliam dam lo hi a pawi. Rilru hliam damna chu Kristaah a awm bawk.

Naupangin mipa a nih leh hmeichhia a nih a inhriat tan hun hi thla 8 atanga kum 4 inkar vel a nih avangin chu rilru
chu tuh hma a ngai khawp mai. Nakinah a inthlak ve mai ang tia nghah liam a pawi thei.

Naupan laia mize danglam deuh, mipa ni si, mipa naupang infiamna lam aia hmeichhe thil duh zawk tlat, mipa kawm
tur nei lo, infiamna ngaina vak lo, naute lem khal thin, hmeichhe inthuamnaa inthuam ching tak, tawng leh chezia
pawh nu deuh, inkhualtelemnaah pawh nu lema chang tlat zel, hmeichhia an nih chak zawk thu sawi chhuak fo an
awm thei. Hetiang mizia hi kum 2 – 8 inkarah a lang fo a, mi thenkhat chu an kawmte azirin han danglamin lang
mahse an tleirawlah a rawn lang nawn fo. Chutiang mizia kan faten an neih chuan enliam mai mai a fuh lo chawk. Pa
emaw, mipain an awmpui tam a ngai a, hmeichhe lam inrawlh vak lohna nun nena kaihhruai an mamawh.

Mipa naupang chu a pa nen an inhnaih loh viau chuan a nu hnenah a tlan a, chu chuan a pa nena an inlaichinna a
tichhe leh zual a. Pa hmangaih loh nia inhria, a nu lama bet lutuk chuan mipa naupang dang kawm dan pawh a thiam
lova, hmeichhe lam a awn a, thiante’n an lo chhaih leh a, chu chuan a tihrilhhai zual a, a nu hnenah bawk
thlamuanna a zawng leh a, chutiang naupang chu mipa homosexual hoin an khuaikhem duh chawk a, chu chuan
amah kha chutiang mi chu a nia inngaihna a siam zui zel thei.

Nu nena inhnaih lutuk, nu control nasat lutukna kara pa ber inkiltawih, fate pawh kawm nel si lo karah an awm duh
bik tihte hmuhchhuah a ni ta zel a.

Kohhran hian thui takin min veng sa. Tunlaia kan sawi fo, Kristian chhungkua, Pathian thu ang chhungkaw
inkaihhruaina tha kan neih a, pa ber a lalna leh chhungkaw hotu tak tak a nihna chungkua, nu berin pasalte an zahna,
pain a fate a ngaihsak a a hmangaihna chhungkua, nu ber zahawmna chhungkua, fate pawhin zah an hlawhna,
thununna dik taka hmanna chhungkua, naupangin nupa hlim tak an hmuhna chhungkua hi Homosexual invenna tha
ber chu a lo ni e. ‘Pa leh fate inkarah inlaichinna hlimawm tak a awm phawt chuan tu fa mah hi an homosexual lo ang
e,’ an ti hial a ni.

Kohhranah hian Pathian thu mila sex chungchang inzirtirna dik kan pek tam a tul bawk. Hmangaihna te, inthianna te,
insum theihna te zirtirna kan uar tur a ni.

Puihna

Homosexual hi Pathian mithmuhah a dik loh thu Bible ah kan hmu teuh a. He nungchang hi kristian tan chuan
pawmzam theih a ni tlat lo. Khawvelin pawmzam mahse, puih ngai lo, ‘duhzawng dang lam satliah ve mai an ni, sual
a ni lo, hrem ngai an ni lo,’ pawh ti mahse Kristiante tan chuan pawmzam theih a ni ve tlat lo. Puih ngai, chhandam
ngai, chhanchhuah ngai an ni. Mi engemaw zat chu ka lo hmu ve tawh a, puih pawh an harsa ang reng phian a.
Mihring rilru insiam thatsak leh inthlaksak hi thil har a tak a ni reng a. Ru lo tur te, mi dang haw lo turte, hmelmate
hmangaih turte, dawt sawi lo turtea kan inzirtir tam tawh teh lul nen kan sim famkim thei chuang lo a. Thuhriltu
thahnemngai ten, ‘Isuan engtinnge a tih ang? tih ngaihtuah chungin ni tin nun hman tur’ tihte pawh min hrilh zing
tawh a, mahse mihringa chakna leh duhna awm thin avang hian Isua kan ngaihtuah thleng lo fo thin a nih hi. Mize
hrang hrang insiam that a harsat tluk ang zet hian hengho rilru hi thlak a har khawp. Rilru hi thlak a har e tih vangin
inpawmzam vek dawn ta ila, a dik ber chuang si lo. Tualthah duh rilru te, huatna thinlung te, ruk duhna thinlung te hi
a dik lo a, mahse miin a thlak theih loh avang hian a dik ta a, pawm zam mai tur  ni chuang lo ang hian, he mipa leh
mipa, hmeichhia leh hmeichhia init tawnna hi thlak har hle mahse kristian tan chuan pawmzam chi a ni der si lo.

Hmanniah Psychiatrist rualin kan sawiho a, ‘an mahniin hrehawm an tih loh a, an nun a hlimte chuan inthlaktir an
ngai lo’ tih kha ngaihdan, an rilru chin chauh thlira dik niawma lang chu a ni a. Mahse an thlarau nun ngaihtuahtu tan
chuan a tawk zo si lo. ‘Kristian psychiatrist ka nihna hi ka theihnghilh thiang lo thin a, Pathian thu atanga dik lo nia
lang chu theihtawp chhuaha tih dik ka tum ve thin’ ka ti a. Mahse ka hlawhtlinna rate erawh chu a hniam khawp mai.
Pastor-hoin an beramte thlarau nun an chhandam vek thei lo ang deuh hi a ni. Pastor dem zawnga sawi ka ni love, a
inthlak tur mihring, a piangthar tur beram hian thu ka awih miau si loh leh ka tum miau si loh chuan, kan pastor-te
leh rawngbawtute hian thu tha engkim leh vanram kai chawhlui tha tha pawh min hlui mahse, keimah hi ka inpal
liam leh thin ang hi a ni.

Damna chu

Homosexual hi natna, enkawl dam theih loh anga sawi a awm fo. Natna ai mahin nungchang dik lo, tanpuina awmze
nei nena hmasawn thei an ni. Anmahni lamah inthlak duhna tak tak a awm a ngai. An nun thlak tur chuan an kawm
thinte pawh an kalsan ngam a ngai a, zu leh drugs an tih loh a tul. Mihringte hlawhtlinna chu hniam hle mahse Lal
Isuaah an damna a awm.

Homosexual te hi Pathian ngaihin a tenawm uchuak bik em ni? Hnai suh e. Sual dang nen a inang reng a, mahse kan
ngai sual bik a, kan hnualsuat bik a ni lo maw? Tualthat pawh tihhlum tur, rukruk pawh phal loh, dawt sawi pawh
phal loh, duham pawh phal loh a ni a. Vanram an kai loh dan tur pawh inang reng, Paula pawhin tlar khata a list a
dahkhawmte zinga pakhat ve mai a ni. Mahse homosexual te hi kan dem bik a, kan ten bik a ni lo maw?

Vanram pawh chu an kai dawn lo tak tak em ni ang? Leveticus a kan hmuh ang hian tihhlum zel tur chu em ni ta?
Thuthung hlui hunah hian dan anga rorel a ni a, chu dan chu mihring ten a siamtu Pathian an hriat a, an hlauh a,
Pathian duhzawnga an awm dan tur ziahna a ni a. Dan hmanga rorelna hnuaiah chuan thi tlak, boral tur, chatuana
thiam loh chang tur an ni. Thuthlung Hlui danah chuan thiam loh chang ni mahse, Thuthlung Thar, Lal Isua Thuthlung
laimu chu hmangaihna leh ngaihdamna, khawngaihna a nih miau avangin, rukru pawh, mi lem bia pawh, Lal Isua
hnen an pan chuan an sualte sil faia, Lal Isua hminga thiam chantir, tihthianghlim an lo ni thei ta. Chhandamna kan
chang vek thei. Keini mihringte lo rel ve chi a ni tawh lova, Pathian ang maia roreltua tan a, buk lung khaia dem mai
lova chhandam an nih theihna tura tawngtaisaktu kan nih theuh a pawimawh hle.

Hengho hi kohhran leh kohhrana mi tinte hian kan puih an ngai. Mi dang pui tur chuan nuihsawh emaw, ten emaw,
haw chung emawin a puih theih loh. Lal Isuan misual leh thlemna tawk mekte pawh a hmangaih a. A hnung zuitute
hian kan entawn tur a ni ang. Chungho hmangaih theihna leh ngainat theihna pawh kan dil a tul ang.

“Khengbet rawh’ tia au a, ‘Hrem ni rawh se’ tih mai chi a ni lo, ‘Ka pa, anni hi ngaidam rawh, an thil tihsual an hre lo a
ni,’ tia Lal Isuan kraws ler atanga a dilsakte kha an ni ve asin. Lal Isua hnungzuiin, kan ngaihdam a, dem mai lova
anmahni lainatna thinlung pu chunga fuih chungin, chhandamna an chan theih nana kan dil pui a, anmahni
khaichhuak tura kan pen a pawimawh takzet a ni.

I Korinth 6 : 9 - 11 a kan hmuh angin, Pathian ram luah tlak lo - inngaih hmang te, milem betute, uirete, mi hurte,
mawngkawhurte, ruk hmangte, mi duhamte, zu ruih hmangte, mi hau hmangte, hleprute kan nih thin kha; nimahsela
Lalpa Isua Krista hmingah leh kan Pathianah tlenfai kan ni tawh a, tihthianghlim kan ni tawh a, thiam chang kan ni
tawh.

Posted by Engkima Colney


Labels: SOUVENIR ARTICLES

Ka Pu, I Hausa Ti Raw?!!


Posted on July 25, 2016 by Mizo Archive

AUTHOR : Marama Khiangte

 Hausakna thurûk chu


 Tunge Hausa
 Mahni Neiha lungawi te hi mihausa an ni

Ka tlai chawhmeh tur Dâl chhum firulh dal zet chu kan hawp zauh a. ‘ Thenawmte chawhmeh țhing ka châng leh ang
nge, a tuiril zawng hi ka la hrang ang a, atak awmchhun ka chawm ang’ tih vel ka ngaihtuah melh melh mai mai lai
chuan ka kawngka chu an rawn kik dat dat a. Keia parawl tlaran naran in ah tehlul hian tu khaw kha an rawn leng
ngai si lova mak ka ti ru hle a. Nu ho chawhmeh zuar vâk vel takngial pawhin zawrh enah min en tawh lo, ka lei sak
ngai lo miau a.
Kawngka chu a rawn ri leh dat dat a, ‘a tu chu ni maw ‘ ti rilru chungin kawngka chu ka va hawng a. Pawnah chuan
Tuikuk mipa naupang tê hian Mautuai min rawn zawrh a tum hi a lo ni a, ka lei duh loh thu ka hrilh dawn zet a, a
incheina phuai pawr phang mai ka hmuh chuan ka lainat ta deuh a, lut tura sawm pahin thutna awmchhun ka
khumah chuan thu tura hrilh pahin a mautuai zawrh chu a man zat ka zawt nghal a.

Cheng sawm man a nih thu min hrilh rual chuan lei sak ta tehreng pawh ni ila tui taka siamna tur a bawlhlo ka nei lo
hrim hrim tih ka hria. Mahse, a zuartu Tuikuk naupangte chuan ka khawngaih thla a la riau reuh a Ka lei sak ta nge
nge a. A ril a tam hmel em a ka hriat avangin chhun lama ka Lakhuihthei ei bang chu a plate chawpa chhawpin ei
turin ka hrilh a. Riltam tihhriat zetin a hmawm nghal zawt zawt a.
Ka chawhmeh chhuan ka off zo ka let leh chuan plate chu a lo thlek vâng vâng a, ” A rawng a mawi hle mai. Ka pu, i
hausa ti raw?” a rawn ti a. Chhan mai nachang pawh hre lova ka din reng lai chuan lawmthu min hrilh a, min
chhuahsan ta a.
Ka dinna ngaia ding reng chung chuan plate hlui rawng da râng riai chu en in ka Dâl chhum rim chu hip vang vang
pahin Tuikuk naupang chhuak turin a athu sawi, ” Ka pu, i hausa ti raw?!” a tih chu ka ngaihtuah zui a.
Ka Parawlna in khawro ruak huai mai chu ka en kual a. Englai mahin hausa ka inti ngai lo a, mi pawn min ti ngai lo.
Mahse, kha mipa naupangte dinhmun awm angte kan ngaihtuah a. Thli tleh leh ruah sur changa tawmhulna tur in te,
chaw leh chawhmeh te, thawmhmaw te, Ni e, ka lo hausa reng a lawm!!
Ka neih loh leh tlakchham te, a nei zo zawkte neih awta ka buai thin ziate ka ngaihtuah a. Ka duhthusama in sang ka
sak tihlawhtling tura ka beihna rilru zawng zawng chu thlakin ka neih sa zawk chu chhuang takin ka thlir ta zawk a.
Tuikuk naupangin Lakhuihthei a eiruahna chu ka silfai a. Khuma naupang thutna khuar kalh chu ka pawt mar phal ta
lo. Mihausa min nih tirtu a ni si a.
FUIHNA THU

1) Hmeichhe mawl chuan a koppui tur thlan chungchang ah thutlukna asiam sual fo thina atawp ah chuan kei hi chu
Vanduai tur renga khuanu ruat ka lo nih dawn hi tiin an hnem leh mai thin...

2) Mipa thluak thawl chuan pawn lam mawina chauh thlirin kawppui tur azawng thina, a duhthusam ang hmeichhia
chuan hlimna tluangtling a thlen leh thei si lo..Mite hriat lohin an dawm kun leh thlawk tlawk thin a..

3) Hausakna um a, kawppui tur zawng thin chuan atawp ah retheihna chu a hmachhawn leh ngei ngei dawn tih hre
tel rawhse..

4) Hmangaih biahthu hlan i awlsam em em laiin hmuh theiha ataka hmangaihna lantir erawh i harsat leh si engvang
nge nita ang le.???

5) Nalh / mawi tih leh duh zawng chu i nei ani thei..Hmangaih erawh pakhat chauh neih tum ang che...Chu i
hmangaih tan chuan rinawmna chhawm nung zel bawk la...
6) I hrisel that lai leh nangma tawka i taksa mawi lai ber a, hmangaih em em tu che ai khan i bawrhsawm lai leh i
berhchep lai ber poha ngaihsak tlat tu che kha thlang ngam ang che..Ani chuan i nat aphal ngai dawn si lo...

7) I retheihna avang leh i lehkha thiam tawk lohna avang a, hnawltu che chu kalsan ve mai la, i phu tawk i tana tha
tur chu ahun tak ah i tana khuanu ruatsa i tawng leh ngei dawn tih hi ringhle suh ang che...

8) Kawppui thlan chungchang ah thutlukna siam i harsat anih pon lungngai suh la, I tana tha ber tur leh engkim hre tu
hnenah thlen fo la, ani chuan ahun takah a pe mai dawn che zu nia...

9) Uchuak taka thikthu chhiatna chuan inthenna a thlen tir thin a, Thuhnuai rawlh taka dawh hram hram thinna
chuan HMANGAIHNA ati pungin kehdarhsa poh a hui khawm leh zawk thin.

10) Khawvela chawhmeh tui ber chu, 


arsa, bawngsa etc... lam poh ni lovin hlim tak leh lungrual taka chhungkua chawhlui kan kilho thin hi ' Khawvela
chawhmeh tui ber chu' alo ni mai ani...

Lal Solomona kha engtiang chiaha hausa nge a nih?


Bible ah hian Chronicles leh Lalte chanchin ziah naah Israel Lal Solomona chanchin kan hmu a, a fin leh hausak
avangin a lar hle a, sum leh pai lah a ngah nangiang mai, a thih hnu kum sang tam tak ah pawh a sum leh pail eh a
rote kha khawi hmunah emaw hmuhchhuah leh theih inring mi tam tak in a ro awmna zawngin an hmanhlel mek
reng bawk a. Hetiang taka Lal thiltithei leh hausa Lal Solomona, khawvel lal zawng zawng hausak leh finna a khum
vektu hi tunlai khawvela sum leh pai hlutna atangin engtiang taka hausa nge anih i han chhui dawn teh ang.

Engvanga hausa nge a nih?

Lal Solomona hausak nachhan ber chu Pathian a tih vang ti ila a dik nachen a awm ang. A lal tantirh khan Pathian
hnenah thil tam tak a dil a, inngaitlawm takin finna leh remhriatna te a dil a, Pathian chuan a thildil mai bakah
hausakna te a pek belh tih Bible ah kan hmu a. Lal dang zawng zawng te aia finna leh hausakna kawngah pawh
chungnung zawka a siam tur thu Pathian thutiam kan hmu a, kha vang khan Solomona khan a lal chhungin sum leh
paiah hausakna nasa tak a dawng a, a lalram pawhin a ngheh phah a ni. Solomona sum lakluh na hnar te hi kawng 3
in a sawi theih ang –

1)  Tax(Chhiah): Solomona khan a finna leh remhriatna Pathian atanga a dawn kha remchangah hmangin a khua leh tui
teah chhiah tam tak a khawn thin(I Lalte 12:4)

2)  Thilpek: Solomona kha a hming than em avangin khawvel hmun danga lal te pawh khan a thu leh hla an ngaichang
thup thin a, thilpek te an pekhawm ruih ruih thin a ni. Tin Sheba lalnu in a rawn tlawh kha thilpek tam tak a pe bawk
(I Lalte 10:25)

3)  Sumdawnna: A chhehvela sumdawng te nena an insumdawn tawnna atangin sum leh rangkachak leh thil hlu tam tak a
lalut bawk. (I Lalte 10:22)

Engtiang chiaha hausa nge a nih?

Bible ah hian Solomona hausakna leh a rohlu neihzat chiah hi chiang taka ziahlan a awm lova, a rangkachak dawn zat
leh thil hlu tam tak a dawn thin erawh tarlan a nithung. Chuvang chuan Solomona’n a a sum neih zawng zawng
emaw, a hausakna belhkhawm zawng zawng hi a chiah chiah hriat a har deuh a, Bible a tarlan chin mi thiam ten
tunlai mila an teh a, a hlut zawng an tarlan ringawt pawh hi puitham fe chu a ni.

Solomona hian Israel te chungah kum 40 ro a rel a, he a rorel chhung hian Solomona hnenah hian kumtin
sumdawngtena an rawn lakluh chhiar tel miah lohvin rangkachak talent 666 zet a lut a(I Lalte 10:14). Talent khat hi
US pound 75 (Kg 34.3) vela rit a ni. Tunlai hlutna a chhut chuan rangkachak talent khat hi US $ 17,50,400 man vel a
ni. Chu chu India pawisa in Rs 120,388,136.00 a ni! Lal Solomona hian kumtin rangkachak talent 666 a dawng anih
chuan kumkhatah rangakchak atang ringawta a sum lakluh hi US $ 1,165,766,400.00 zet a ni. Chu chu India pawisa
chuan Rs 80,178,498,576.00 vel anih chu! Rangkachak baka a thil dang neih zawng zawng chhut sakin Solomona
hausakna zawng zawng belhkhawm hi US $ 2.1 Trillion zet a tling niin mithiam te chuan an sawi. Rangkachak a ngah
hle mai a, chuvang chuan a hunlai chuan tangkarua pawh engahmah an ngai lova, lung ang maiin a awm rei rui a ni
awm e (I Lalte 10:27).

Bible hunlaia Israel te lal Solomona kha engtiang chiaha hausa nge a lo nih tih hriat nan tunlai khawvela mi hausa te
nen han khaikhin dawn ta ila. Tunah hian khawvela mi hausa ber chu Amazon Company neitu Jeff Bezos a ni a, a sum
neih zawng zawng belhkhawm chu US $ 108.9 billion a ni. Mi hausa ber dawttu Microsoft neitu Bill Gates a sum neih
zawng zawng belhkhawm chu US $ 91.9 billion a ni a, a pathumna Warren Buffett-a sum neih zawng zawng
belhkhawm chu US $ 90.1 billion a ni (US $ 1000 billion hi US $ 1 Trillion a ni tih hria ila). Tunlai khawvela mi hausa
ber te pawhin pathian hausakna a pek Lal Solomona hausakna hi an la el pha lo hle a ni. Khawvela mi hausa ber 3 te
hausakna zawng zawng belhkhawm ai pawhin Lal Solomona hi a la hausa fe zawk a ni.

Engzat nge Lalpa tan kan sengkhawm ve?


Khawvela thuhriltu lar leh ropui Billy Graham-a chuan kum 99 mi niin Feb 21, 2018 khan Chatuan ram a lo pan ta a.
Amah anga Pathian thuhriltu lar hi khawvel mihring zingah an la piang leh lo niin an sawi thin. Billy Graham-a khan
kum 1947-2005 chhung khan khawvel hmun hrang hrangah zinin Lal Isua chanchintha hrilin Crusade a nei thin a,
khawvela mihring piang tawh zinga Lal Isa chanchin midangte hrilh hnem ber a ni a, a crusade kaltlangin khawvel
mihring maktaduai 215 zet hnenah Lal Isua chanchintha hi a hrilh hman a ni an ti. A rawngbawlna avangin thlarau bo
mi maktaduai 3.2 ngawt ten Lal Isua chhandamna an neih phah bawk. A thih hlim khan a fapa Franklin Graham-a
chuan Twitter-ah tihian a sawi, “Tumkhat chu ka pa hnenah “Vanram hi khawiah nge a awm?” tiin an zawt a, ani
chuan, “Vanram chu Isua awmna hmun a ni a, chu hmunah chuan ka la kal thuai dawn a ni”. Ka pa chuan tukin zing
khan he khawvel hi chhuahsanin kum 80 chhung zet a rawng a lo bawlsak Lal Isua, khawvel chhandamtuin chatuana
atana a hmun buatsaihah a kal ta” tiin.
Tumkhat chu interview an neihah, “Vanram a i thlen leh thlenloh turah in rinhlehna te i nei ve thin em?” tiin an zawt
a, Billy Graham-a chuan, “Keimah lamah ka innghah chuan nei ve tehreng mai, vawi tam tak ka inringhlel thin. Mahse
keimaha innghat lovin Bible thuah ka innghat a, ka mihring thatna avangin Vanramah ka kal dawn lova, mitam tak
hnena Lal Isua chanchin ka hrilh avangin Vanramah ka kal dawn lova, Lal Isuan Kros-a min tuarsak tawhna avang
zawkin Vanramah ka kal dawn a ni” a ti.

Keini Mizo Kristian te hi enge kan dinhmun ve le, Kohhran a kan rawngbawlna te hi han inenlet ila, engtiang chiahin
nge Lal Isua tan thahnem kan lo ngaih a, a rawngbawl hna hi kan lo kalpui thin? Kum chuti zat rawng ka bawl tawh,
Kohhran/thalai hruaituah kum chuti zat a zawnin chanvo ka chelh tawh tih te hi em ni sawi tur kan neih chhun le?
Billy Graham-a atang hian ringtute hian zirtur tam tak kan nei. Kum 80 chhung zet thuhrilin rawng a bawl a, a
rawngbawl chhung hian chawhrualin nitin thlarau bo mi 110 vel zel Lal Isua ke bulah a hruai a ni. A va ropui em!

Sawi tur kan va nei ve ta lo em! Kum engzah nge Kohhranah ka tel tawh? KTP rawngbawlnaah ka tel tawh? Chutih
laiin kumtin member hla/thlarau bo engzah nge Lalpa beram huangah ka sengluh ve tawh? Kumtin sual bawia tang
kan chhehvelah an pung mek zel zawk em ni? Rawngbawltu theuh te hi he Darthlalangah hian han inen ve teh u,
sawi tur a vang, thawh tur kan va ngah si em!

Sawi mai a tawk ta lo, sawitam aiin thawh tam hun a ni e. Kan awka chauh nilovin kan nun leh chezia nen Lalpa
chanchintha hi kan hril a hun ta a ni. Pathian mi Rev Billy Graham-a nun atang hian rawngbawltute hian zirlai
pawimawh tak kan nei a ni tih hriain kan chhehvela ringtu tluchhe mek te chhanchhuak tur hian theihtawp i chhuah
thar leh ang u. Engzat nge Lalpa tan kan sengkhawm ve? tih hi kan rilrua zawhna awm reng, a chhanna keimahni
thawhchhuah tur lo ni theuh rawh se.

-          Laldinpuia 21-02-2018


Van thleng phak rawngbawlna
Rom 12:2 : He khawvel dan ang hian awm suh ula; Pathian duhzawng, a tha leh lawm tlak leh, that
famkim chu in hriatfiah theih nan, in rilru a thara awmin lo danglam zawk tawh rawh u.
Philippi 3:20 : Keini zawng van khua leh tui kan ni si a, van atanga min chhandamtu Lal Isua Krista
lo kal tur chu nghakhlel takin kan thlir a ni.

Van thleng phak rawngbawlna | Laldinpuia


He khawvela ringtu tena Pathian rawng kan bawl a amah kan zui nachhan ber chu nakinah
Vanramah kan thih hunah kan la thleng dawn tih kan rinna vang a ni. Hemi avang hian he
khawvelah theihtawp kan chhuah a, kan phak ang tawk tawkah Pathian rawng kan lo bawl ve thin.
He tih lai hian phak ang tawk tawka rawng kan bawlna hi van mite tana lawmpuitlak a ni em tih
erawh ngaihtuah chian a ngai ta khawp niin a lang.

Mizo te hi Kristian kan ni a lawm tih ringawt ah hian kan lugawi rei ta hle mai. Lal Isua a hming
chauha ring a zui peih silo ringtu kan ramah kan tam ta lutuk hian harsatna min thlen mek a ni. Lal
Isua ringtu inti nazawng hian Van ram an thleng dawn lo. Hei hi amah Lal Isua ngeiin chiang takin a
sawi a ni (Matthaia 7:21). Hetiang anih avang hian tunlaia ringtu te hian kan rinna hi kan enfiah a,
Pathian tana kan rawngbawlna hian Van a thleng phak a ngem? Chawngheia tihtak zeta kan
tawngtaina hian Pathian lalthutphah a thleng phak em? Pathian duhzawng a ni em? tih te hi kan
ngaihtuah chian a tul ta hle mai.

Kan ram Kristianna han thlir ila. Mizoram hi a ram len zawng ngaihtuah chuan khawvela Kristian
tamna ber leh Kristian pawl hrang tam na ber kan ni hial ang. Mahse chuti chung chuan kan ram
inrelbawl dan diklo leh eirukna nasat zia hi hahipin kan sawi kan sawi bawk si. Kan ram rorel
khawlah a tam zawk chu Kohhran upa an ni a, mahse kan ram inrelbawlna chuan Kohhran duhloh
zawngin hma a la chho mek zel chu anih hi. Kan ram hruaituten Bible chang innghahna atana
hmang siin dawtin mipui min bum a, Kohhran kalhin hma an la a, a siamtha turin Kohhran
hruaitute an ngen leh bawk si. Hei hian kan rama Kristianna kan kalpui dan dik tawkloh zia chu a
hril chiang hle a ni. Van nun nena inzawm ringtu, Lal Isua rin mai duhtawk lova a taka zuia nunpuitu
ram hruaitu kan mamawh ta hle a ni.

Kan Kohhran rawngbawlna hian van a thleng phak em? Kohhranah theihtawpin kan inhmang a, a
kul a taia tangin thahnem ngai takin kan bei ve a, hetih lai hian kan rawngbawlna hi Lal Isua duh
dan a ni em, Van a thleng phak angem? Tih erawh kan inchhut ve fo a tul awm e. Kohhran
rawngbawlnaah te hian theihtawp chhuah ve thin mah ila kan thahnemngaihna te hian Van a thlen
phak siloh chuan a pawi dawn em a ni. Chuvang chuan rawngbawltute, Kohhran member zawng
zawng te hian Kohhran rawngbawl hna kan thawh naah hian Lal Isua duhdan kan zui em? Tuna ka
hmalakna hian thlamuanna min pe em? Midang te ah Lal Isua hmel a chawimawi em? tih te ka
inchhut fo a tul a ni. Kohhran rawngbawltu nih chak em em, hruaitu dinhmuna din loh chuan vui
mai, Kohhran a chanvo neih loh chuan hnungtawlh mai thin ringtu kan nih chuan kan rawngbawlna
hian Van a thleng phak ngai lovang.

Kristian Thalai Pawl rawngbawlna hi Io thlir zui ila, enge kan rawngbawl chhan? Enge KTP a kan
phur em em nachhan hi tih han inzawt ta ila, kan chhan dan a dang fur mai thei a ni. Thalai te tan
chuan KTP rawngbawlna hi chanvo pawimawh tak mai ni. Kan that lai hun leh vanglai te Lal Isua
duh dana hun hman hi a nuam a, a hahdam thlak bawk a ni. Chutih lai chuan kan rawngbawlna hi
Lal Isua duhdan a ni em? Van a thleng phak angem? Tih erawh kan inngaihtuah ve fo a ngai.
Pathian tihna tak tak nei lova KTP a inhman hi inhman tui a har khawp mai, KTP rawngbawlnaah
hian Pathian duhdan aia mahni ngaihdan lo dah pawimawh hi a lo awl khawp mai. Hemi kawngah
hian kan fimkhur a ngai hle a ni. Kan rualpui te keini aia dinhmun sang an han chan hlauh te hian
thik a awl khawp mai, tin activities a kan hming a lan ve ngailoh te, Branch aiawh tur thlanna vela a
chuang zinga han tan reng bik te hian vui mai a awl, Kohhran in KTP duhdan nilo deuha a rorelna a
puanchhuah te hian vuivai mai a awl leh zual. Heng zawng zawng hi mahni thahnemngaihna
rawngbawlna a ni a, heng hian Van nun a kenglo a ni.

KTP te hian kan rawngbawlnaah hian dawhtheihna te, teirei peihna te, engkima lungawi zel nun
neih te hi kan zirchhuah tel a ngai a ni. Hruaitu kan nih avanga member te rim taka an thawh laia
thuthluang chunga lo thlir mai mai tur kan ni lo. Member kan nih avanga hruaitute phut em em tur
pawh kan ni lo. Keimahni theuh kan rawngbawlna leh kan rawngbawl chhanah chiang ila, Van nun
nena inzawm in nung ila. Tirhkoh Paula’n a lo sawi thin ‘Engkimah lungzawi zel theihna nun’ hi kan
nei ngei ngei ang.

Harsatna tawklo rawngbawltu kan tam lutuk hian kan Kristianna ti a tidal mek zawk a ni. Kan
rawngbawlna kawnga harsatna kan tawh thin te hi a pumpelhna zawn ai chuan a kaltlang dan/a
hmachhawn dan ngaihtuah ila, chu chuan kan rinna kawngah min thanlen tirin Van nun min temtir
ngei ang.

KTP member te hian KTP tan theihtawp i chhuah zel ang u, Kohhran kut ke ni turin theihtawp i
chhuah zel ang u. Kan rawngbawlna hian Van thleng se la, kan memberpui te thik leh sawisel tawk
chauhva rawngbawl lovin, Kohhran upa thing titawk chauhva rawngbawl lovin, ‘Engkima lungawi
zelna nun’ neiin Van nun nena inzawm, Van thleng phakin rawng bawl ila. Kan ti ta sa sa, kan hun
kan pe ta sa sa, Kohhran leh a rawngbawlnaah hian tihtak zetin Lalpa rawng I bawl thar leh ang u.

He khawvela kan awm chhung hian he khawvel dan anga awm mai mai tur kan ni lova, he
khawvelah pawh Pathian duhzawng ti a, atana nung tura siam kan ni. He khawvel hi kan
kumhlunna tur a ni lova, he khawvel ami kan nilo. Keini chu van khua leh tui, chatuana chhe thei
tawhlo chawlhna in neitute kan ni. Tunlai khawvelna Pathian rawngbawl hming pu si Pathian
duhzawng ti silo te, thahnemngai tak si, mihring lama an thahnem ngaihna tawp ta tlat te an awm
thin, heng zawng zawng hi hnawl ila, keini van khua leh tui te hi chuan van thleng phakin tihtak
zetin Lalpa rawng i bawl ang u.

He leia Kohhran hi Van Kohhran nen a inzawm kan ti thin. Chutiang bawkin a Kohhran
rawngbawlna hi Van Kohhran rawngbawlna nena a inzawm theih nan tihtak zetin Lalpa rawng i
bawl thar leh ang u.

02-12-2017

(NOTE: Ni  4.12.2017 zan Serchhip Hmar Veng Branch KTP Inkhawma ka thusawi)
I thiltihin lawmman a nei dawn e

 Pathian rawng kan bawl thin a, he khawvela kan awm chhung hian theihtawpin rawng
kan bawl a, Pathian ram tan thahnem kan ngai em em a, mahse engatinge khawvel mite an hlim em em lai a, keini
Pathian ram beiseitute hi kan chauh a, kan hnungtawlh fo thin le? Kan eizawnnaah harsatna tam tak kan tawk thin a,
Pathian hminga enzawnna thulh thak thak a kan vahchhuah chang a tam a, kan sum bawm muk lam aiin kan sum
hloh te chu hlepah kan chhiar a kan lungawi hram hram a, chutih laiin kan thenawm lawk te kan mitsir ru a, anni
zawng an vannei bik em em a, an sum bawm a muk tual tual a, Kohhrana a inhman pawh kan hriatloh laiin
thawhlawm an thawh hnem em em a, lei malsawmna an dawng bik ruih ruih a, chutih laiin keini chatuan nunna
neitute hian kan pawisa ip mawng kan hai kan hai ta bik hi engemaw a awmzia le? Anni aiin kan fel a, anni aiin
thlarau bo kan man hnem tawh a, anni aiin Biakin kan hnaih a, chuti si engatinge Lalpa hian mal min sawm loha,
hreawm leh harsa tak chunga a rawng kan bawlna hi lawmman min siamsak loh?

Heng zawhna te hi i inzawt ve thin em? Kei pawhin heng zawhna hi keimah leh keimah ka inzawhna tam ber a ni.

Pathian rawng kan bawlna kawngah hian harsatna paltlang tur hi a va tam tak em! Hla siamtuin'Harsatna tawk lo
rawngbawltu awm maw?' a lo tih hi a dik thlawt a ni. Pathian rawngbawl hi a chang chuan a nawm viau lai a awm,
mahse a tam zawk hi chu harsa tak chunga rinna nena tih chi a ni. Kei ngei pawh hi Pathian tana theihtawp ka chhuah
chang hian vawi tam tak ka beidawng a, ka tlu a, ka hnungtawlh fo thin. Kan rawngbawlpuite an hlim em em laiin a
rukah kan na ru tlat a, inkhawma biakin chhunga kan thut reng laiin kan ringhlel a, Pathian hnena kan tawngtai laiin
kan beidawng ru tlat a. Hetiang hi ringtu tam tak awmdan a ni.

Hetianga beidawng taka ka awm thin lai hian hlaphuahtu pakhatina a hla phuah hian ka rilru ah beisseina nung min
siamin min hnem thin,
"Tap lo turin i aw chu sum la,
I mittui hul rawh se.
I thiltihin lawmman a nei dawn e".

Ringtute hian he leia kan hreawmna leh tawrhna zawng zawngah hian lawmman kan hmu dawn a ni tih hi kan
theihnghilh fova hei vang hian kan beidawng thin a, kan tlu a, kan hnungtawlh thin a lo ni. He thu hi ringtu kemah
anga beidawng a, hnungtawlh a, ringhlel thin te hian hria ila ka va ti em! Kan thiltihin lawmman a la nei dawn e.

Lal Isua chuan Thupuan 2:10 ah chuan, "Thih thlengin rinawmin lo awm rawh, tichuan NUNNA LALLUKHUM ka pe
ang che" tiin min tiam a, he thutiam hi a la pangngai reng. Lal Isua zuitute hian he khawvelah hian tuar mah ila, he
khawvelah hian hreawmin khawvel mite aiin harsatnain min tlakbuak ngun mahse, beidawng tur kan ni lo. A chhan
chu nakinah chatuan khua a var hunah kan thiltih lawmman kan la nei dawn a ni. Hreawm taka Lalpa rawng kan
bawla, kohhrana midangte tih ve hman loh kan phak ang tawka rawng kan bawl a, peihlo chung chung pawha
Pathian Biakbuka kan inkhawmna te hian lawmman a la nei dawn e. Chu lawmman chu thih thlenga rinawm te chan
tur  ani, chuvang chuan lawmman hmu tlakin Lalpa rawng bawl ila thih thlengin a tan i rinawm zel ang u. Kan thiltih
hian lawmman a la nei ngei dawn si a.

Nakinah chatuan khua a var ang a,


Khitah khian kan lei hringnun ngai lova,
Lallukhum dawng tura ka hming an lam hun chuan
Kalvari hnehna hlamawi ka sa ang.

- elldy 8.3.2012 |7:00AM

Sermon - RINGTU NUN |HANLENNA Chhiar tùr : Lk. 1:38 : Tin, Marin, “Ngai teh, Lalpa bawinu ka ni, i thu ang zelin ka
chungah thleng rawh se,” a ti a. Mat. 5:16 : Chutiang bawkin in eng chu mi mit hmuhin eng rawh se, chutichuan in
thil tih \hatte an hmu ang a, in Pa vana mi an chawimawi thei ang. Joh. 12:28 : Ka Pa, i hming chawimawi rawh,” a ti
a. Chutichuan van a\angin aw a lo chhuak a, “Ka chawimawi tawh, ka chawimawi leh bawk ang,” a ti a. 1 Kor. 10:1-6 :
Unaute u, heng hi in hriat loh ka duh lo ve, khatia min thlahtute zawng zawng chhum hnuaia an awm vek a, an zaa
tuifinriat pawh an kai vek a, an zaa chhumah leh tuifinriatah pawh Mosia bel tùra baptisa an awm vek a, an zaa
thlarau lam chaw hmunkhat pawh an ei theuh va, an zaa thlarau lam in tùr hmunkhat pawh an in theuh kha;
anmahni zuitu thlarau lam lungpuia mi kha an in theuh si a; chu lungpui chu Krista a ni. Nimahsela, an zinga mi tam
zâwk chungah chuan Pathian a lungni ta lo va; thlalerah khán tluhlumin an awm a. Tin, chung chu kan tán entîrna a
ni, thil sual an chak ang bawk khán kan chak ve loh nan. 1 Kor. 10:13 : Mihring tuar theih ang chauh lo chu thlemna
reng reng in chungah a thleng ngai lo. Pathian zawng a rinawm a ni, ani chuan in tuar theih tâwk aliam chu thlemna
in tawh a phal lo vang; in tuar theihna tùrin thlemna rualin tlan chhuahna kawng a siam nghal zâwk ang. Ringtu
nun \hang lian zêl tùr hian kawng hrang hrang pawimawh tak tak a awm a, sawi vek sen pawh a ni hek lo vang a,
zanina sawi ka’n tum chu kawng chi thum a ni a: 1. I THU NISE TI THEI NUN NEIH A PAWIMAWH : Lal Isua neitu / mi
piangthar/ ringtuten kraws kawng kan zawhna-ah hian keimahni thu te, kan duh dan te, kan tum dante hi kan dah
lian fo \hìn. Nimahsela, Pathian hnathawhpuitu, Amah zuitu tán chuan ‘Lalpa i thu nise’ kan tih ngam chin zelah
Amah chu kan hnenah inlarin, kan hnenah a awm dáwn a ni. Mari a\angin ‘I thu ni se’ tih hi lo zir ho dáwn ila: Kan
thu chhiar takah khán Marin, “Ngai teh, Lalpa bawinu ka ni, i thu ang zêlin ka chungah thleng rawh se,” a tih thu kan
hmu a. ‘I thu ang zêlin’ tih hi mahni inphatsan a, Pathian thu ang zêla a nun awm a phalna a ni mai a, a pasal hual
(Josefa) pawh kha tunah chuan hnawlin a awm ta e, tin, Lal Isua ka hriatpui tùr, ka lo mualpho pui ve tùra hi thihna a
ni emaw, tuarna a ni emaw, zahna a ni emaw, mualphona a ni emaw, vânduaina a ni emaw, a nih nih ka lo nihpui ve
ang e tihna a ni a. Nang nên kan inkârah hian midang an awm ta lo ve,tihna a ni. Pathianin Mari a zuk koh lai hian
buaipui a lo nei tawh a, pasal hual Josefa a lo nei ve tlat tawh mai a, chu chu tihsawn a ngai dáwn a ni. Lal Isua meuh
paitu tùr thinlung pawh a ruak lo a nih chuan Pathian fa ni tùr chuan keiniho thinlung hi chu thenfai nasat a ngai
khawp ang. Vântirhkohin a zuk biak hian Mari hian a ngaihna a hre lo hlemai a, chibai a zuk bûk a, “Chibai, Vohbîk!
Lalpa i hnênah a awm,” a ti ringawt mai a: Mari te lah chu mirethei, daikil kâra mi an ni a, chhûngkaw ropui a mi an ni
lem lo a ni. Vântirhkoh meuhvin khatianga a’n hrilh kha chu Mari tán chuan a luhaithlâk ve khawp ang. A ngaihna hre
lo khân, “Chû’ng chu engtin nge ni ang? Mipa ka nei si lo,” tiin vântirhkoh hnênah hian a zâwt ta phawng mai a ni.
Chutah hliah khuhna lo awm dàn tùr zawng zawng kha a han sawi ta a, Mari tán harsatna hlãwm lianpui
pakhat,Josefa, pasal hual a lo neih tawh kha a ni a. William Barclay-a ten an chhui dan chuan, Juda-te an inhual
dànah hian stage thum lai a awm a, a stage thumna-ah an awm tawh chuan innei ang tluka ngaih, la inkutsuih lo
chauh ang kha an nih avàngin Lehkha tar tawh ang a ni a, Chuvàngin, kha hmeichhia kha emaw a lo uire a, a mipa
khan emaw châng dang a lo kân chuan Mosia dàn hman theih a ni tawh a ni. Lunga den hlum theih a ni tihte ziak a ni
a. Chutih lai tak chuan Mari hian inlêng hi a nei a ni a. Josefa han hnawl kha chu thu hran lo ni ta sela, a hnawl avànga
a nuna buaina lo awm theia kha a tam em em a ni. Mari dinhmun hi a harsa a ni, Krista lo paitu nihna chu nge a thlan
dáwn a, Josefa’n engtin nge a rawn tih ang tih hriat lâwk loh lai a nih avàng khân, kha lama kha hlauthãwngin a awm
dáwn em tihte ngaihtuah a ngai a. Tin, anmahni hnam (Juda) dànah chuan, a pa pawh tu nge a nih hriat loh lo pai kha
chu thil vânduaithlâk tak a ni a, hnam, chhûngkaw hmingchhiatna a ni a. Chû'ng harsatna lianpui pui mai chu a
lehlamah khân a inhûng a, Tichuan Mari’n chû'ng zawng zawng hnua a rawn sawi chhuaha chu, “Ngai teh, Lalpa
bawinu ka ni,” tih hi a ni. Keini pawh Krista hnungzuitu kan han nih dáwn hian, kan thinlungah hian hnawk a tam a ni,
chhûngkua-ah hnawk a tam a, tin, mahni khawsak ngaihtuahna-ah hnawk a tam a, mahse Krista chu keimahniah hian
lalbera a lo awm a, hotu a lo nih a, bawih kan nih ngam chu a ngai bawk si a ni. A châng chuan keimahniin ‘i thu ang
zêlin’ ti lo hian duh dàn kan neihte hi Pathian hnênah kan zawrh a, heti chin hi, chuti chin chu chutiang khatiang
chuan lo ni sela, Nang chuti chinah chuan lo che la, lo chêng la, kan ti fo mai. Chumi remruatna, mahni invênna kulh
hlîp lo hian Lal rawngbâwl hna hi ka thawk emaw tih hi a lo awl khawp mai. Mari chuan chû'ng zawng zawng chu a
hnehin ‘i thu nise’ a ti mai a ni. Mari chuan amaha thil awm zawng zawng chu a dah bo vek a: Josefa nêna an inkâr
chu a buaipui ta lo, an chhûngkua a\anga harsatna leh mualphona lo thleng thei chu a buaipui tawh lo, chu mai ni
lovin kha hmeichhiain a nau a paina, a pa pawh hriat loh a nih avànga a hun lo kal tùr, Juda dànah chuan pasal han
hmuh leh ngaihna awm rêng rêng tawh lo tùrte kha a lungkham ta lo, tuna a lungkham ber chu, amah rawn dawrtu,
amah rawn sâwmtu chu a thlang ta a ni, “Mualphona bawihah ka awm lo ve, pasal hmuh loh hlauhna bawihah ka
awm lo ve, chhûngten min tuithlar hlauhna bawihah ka awm lo ve, kan hnam laka mualpho hlauhna bawihah ka awm
lo ve, i bawih nu ka ni e,” a ti a ni. Lalpa i duh dan danin min ti rawh. I thu ni rawh se, ka chunga thil lo thleng thei tùr,
ka chânna tùr nia ka hriatte, mite endawng leh hmuhsit nih ka hlauhnate chu dah \hain i tán ka in pe e, i thu nise kan
tih a va pawimawh em! Kan chhûngkaw buaina te , keimahni hun lo kal tùr (future) kan ngaihtuahnain min
tihbuainate a awm a, kan pênna tùr kan pên thlen ngam loh châng a awm \hin. ‘I thu ang zêlin ka chungah thleng
rawh se’ a tih tlat avàngin Mari nun chu amah Mari khân a chaih dáwn tawh lo va, amah a invéng dáwn ta lo va,
amah a inbuaipui dáwn ta lo va, a intuk luhna Lalpa chuan Mari chu a véngin a \anpui dáwn a, a chhan dáwn a, a
enkawl dáwn a ni, chu chu amah a invên ai khân a him zâwk a, amah a inngaihtuah ai khân a thlamuanthlâk zâwk a,
amah a inbuaipui ai khân a thawventhlâk zâwk a ni. Chulai ram tak mai a chu kan dai ngam lo fo \hìn. Dah bo tùr
zawng zawng dah bo la, mualpho i hlauhna dah bo la, i lungkham dah bo la, nangmah i inbuaipuina zawng zawng, i
invênna kha dah bo la, Lalpa kutah Mari ang hian ‘I thu ang zêlin ka chungah thleng rawh se’ han ti teh, ’tichuan i
buaipui tùr emaw i tihte kha engtin nge a lo awm dáwn tih chu Lalpan a ngaihtuah dáwn a ni. Mari tána buaipui awm
hmasa ber Josefa hnêna va insawi fel chu Mari’n tih a tum tawh lo; amaherawhchu, Marin a tih dáwn si loh chuan
titu an awm a ngai a ni. Lalpa kutah ani chuan a nghah tawh avàngin a va ti dáwn tawh lo a ni. Chu chu tuin nge ti?
Pathianin a vântirhkoh rawn tîrin Josefa hnênah a zuk inlár a, Mari chungchâng thu sawi fel ngai awm zawng zawng
chu Josefa hnênah hian Marin nilovin vântirhkohin a sawi fel ta zâwk a ni. Lalpa hnênah hian a nih nih nih tùrah hian
kan hlau \hìn a, a hlauhawm lo zâwka kan hlau hlauh a. Keimahni kan inbuaipui hian kan fel thei ngai lo; Lalpan min
buaipui hian a lo fel zâwk zêl a ni. Chutah chuan Marin i thu ang zêlin ka chungah thleng rawh se,” tiin a nun chu a lo
pe ta a ni. Chumi avàng chuan chhandamtu hi a lo piang a, vawiinah hian keiniho pawh hi chhandamtu chawimawiin
kan lo au chhuak ta a ni. Chutiang ni tùr chuan Pathianin min sâwm a ni. Kan kohhranah hian tehna kan hman fo \hìn
chu kan hlim em, kan lâwm em, kan tui em tih hi. Kohhran a hlim loh a, kohhran a phur loh a, kohhran a tui loh chuan
‘kan chau’ kan ti a,Mahse Bible hi ngun takin han chhiar ila kan tuina chinah, kan phurna chinah hian nuamin
hlimawm mah selangin hemi Krista hnungzuitu tak tak kan nih dáwn hi chuan kan tuina chin kal pelh a ngaih châng a
awm \hìn a ni. Pathian Biak Ina inkhâwm tùrte hian a châng chuan kan châk lo \hìn a ni, kan tui lo \hìn a, kan tui
chuan kan lo kal khâwm a, kan tui loh chuan kan kal tlêm ringawt a ni. Kan tui lo a nih pawhin, kan phur tâwk lo a nih
pawhin, kan ch^k lo a nih pawhin, kan tuar zâwk dáwn a nih pawhin Lalpa ropuina tùr a nih chuan ke kan pên zêl a
ngai a ni. Mari ang hian Krista paitu /nunpuitu ni tùrin kan nun pum hlanin ‘I thu nise’ kan ti ve ngam dáwn em le? II.
CHAWIMAWINA I HLAN ANG U : Ringtu nun \hang zêl tùr chuan Krista hnenah chawimawina kan hlan hi a
pawimawh. Baptistu Johana nun a\angin lo zir leh ila: Baptistu Johana hi pianphungah pawh mi danglam bîk Nazarit
mi a ni a. A lo piang a, ramhnuaiah a awm a, a chawte lah chu mite ei ang pawh ni lo - khaukhuap leh khawizû a ni.
Kawnghren mak tak mai a hrêng nghe nghe a ni. Jordan luiah mi a baptis \hìn a; mi a hìp theihna chu a nasa êm êm
mai a : Jerusalem khuaa mite, Judai rama mi zawng zawng te, Jordan lui dung vêl mi zawng zawngte an chhuak a, a
hnên lamah an kal a (Mat. 3 : 5) tih a ni. Baptisma an chang mup mup reng mai a nia! Mite chawimawi leh ngaih
ropui a hlawh hle tih chuta \ang chuan a lang reng mai. Zawlnei ropui lutuk angin a lang a, tunge a nih hriat an châk
a, Jerusalem a\angin puithiamte leh Levia chi-a mite tîrin, “ Tunge i nih le? an ti a, ‘Elija i ni em?’ ‘Zawlnei kha i ni
em?’ an ti a ( Joh. 1: 19-22), chawimawi an châk a ni. An nghahhlelh êm êm Messia kha a lo thleng ta ni-ah an ngai
hial a, tihropui pawh an duh a ni. Mahse Baptistu Johana chuan, “ Ka ni lo ve...keimah aia mi ropui a lo kal dáwn e, a
pheikhawk hrui phelh tlâk pawh ka ni lo ve... ( Luka 3 : 16) a ti ngar ngar a ni. Johana hi chuan engmah hi chawimawi
leh ropuina hi a inbel chhin duh hauh lo va, “Ani chu tlatlum tùr a ni, kei chu láng tùr ka ni,” a ti ringawt mai a ni. Lal
Isua chanchin a ngaihven em em a, a zirtîrte nêna an \hut khâwm laiin Isua lo kal a hmu a, “Enteh u, Pathian beram
no khawvêl sual kalpuitu tùr chu saw saw a nih saw,” tiin a zirtîrte kha a kawhhmuh a. Chutah leh, a zirtîrte kha Lal
Isua zirtîr ni tùrin an tlan phei a; Baptistu Johana chu tlansanin Lal Isua chu an zui a ni. Mahse Baptistu Johana chuan
thîk a hnehin a lawm zâwk a, Lal Isua kha zui vek se a ti hial zâwk a ni. Baptistu Johana hian Isua hi ropuina a pe a,
chawimawina hi a hlân a ni. Krista hnung kan zuina kawngah hian ropui ve kan duhna te, chawimawina dawn ve kan
duhnate hian Chhandamtu hi a titláwm \hìn a ni. Mite chawimawi leh fak hi kan phût deuh em aw. Keini ngei pawh
hian - miten thiam min ti se, fel min ti se, thawk taima, thawk \ha min ti se, inpe peih min ti se tih cháng kan nei fo
ang. Chu chu mihring rilru a ni a, chu chu keimahni-ah hian a awm reng dáwn. Nimahsela chu nun chapo chu kan hup
beh zêl chuan Chhandamtu chu chawimawiin a awm zêl zâwk dáwn a ni. Kan tihfuh deuhte a lo awm hian keini a
hmanrua zâwka hian chawimawi leh fak kan lo beisei ve ngawt zêl a; Pathian ropuina hliahtu kan lo ni reng zâwk si a.
Chhandamtu tak tak lo chu mite hian an lo mamawh tak tak lo. Keinina ropuina te, chawimawina te leh faknate kan
lo dawn ve ngawt hian chung fakna leh ropuina te, chawimawinate chu kan khum reng theih si loh avangin kan nunin
a tuar lo va, a tlo loh phah a, kan nun a lo chauh phah zâwk \hìn. Lal Isua chanchinah lo pakai zawk ila : Sabengtung
chunga a chuan khán tuman Sabengtung chawimawi an tum lo, a kalna tùra puan an phah zawng zawng kha a
chunga chuang Isua vàng chauh a ni. Sabengtung chunga chuang kha a chhuk tawh chuan Sabengtung khán awmzia a
nei tawh lo. Chawimawi tùr taka hian a \huthmun a luah loh hian rawngbâwltu / kan rawngbâwlnate hi miten an
hnawl a, kan thawh dàn pangngai renga kan thawk emaw kan tih hian awmzia a nei phâk tawh ngai lo a ni. Setana
thîk tham rawngbâwltu ka ni em? Setana thîk tham loh, a páwl nisa rawngbâwltu kan ni em tih hi inngaihtuah a ngai
hlein ka hria. Lalpa ropui nán chauh, Lalpa chawimawi a nih nán chauh miin hna a thawh chuan, Lalpa chauh kha a
chhuan a lo nih tawh chuan chu nun neitu nun chu Lalpan a lo tidanglam a, amah (nun neitu) rawn chawimawi ve
kha chu a chhuan Lalpa mawhphurhna a ni zâwk a ni. Chu nun tak chu Tirhkoh Paula khân a neih tlat avàngin
khawvêlin a ngam thei lo a ni. Baptistu Johana chuan, “ Kei chu láng tùr ka ni, Kei chu kawng siamtu mai ka ni,
thlalera auráwl an tih mai kha ka ni,” a ti mai a. Keini hi chuan ropui kan inchuh lek lek \hìn a, chawimawi kan inchuh
lek lek \hìn a. Hei hian kan ringtu nun hi a vaw chhia a, kan \hang hlei thei \hìn lo a ni. Chawimawi tùr dik tak
chawimawi ila, fak tùr dik tak chu fak ila ringtu \ha kan ni mai dáwn a lo ni zâwk. Rawngbâwlna-ah hian chanvo chi
hrang hrang kan inpe diat diat \hìn a, hê’ngahte hian ken tùr dika hi hmun kan kian tâwk em le? Chhandamtu hi kan
chawimawi zawh poh leh mite hnenah ringtu kan nihna chu a lo lang mai dáwn a ni. Inzawt ila ka duh chu : Lalpa hi
kan chawimawi tâwk em aw? Kan nun hian Lalpa hi a chawimawi em le? Ka theihna, ka thiamna a tlem si kei chu han
chawimawi vak ngaihna ka hre lo kan ti pawh a ni mai thei e. Mahse chu ngawt chu a lo ni hauh lo: Matthaia 25-a
talent tehkhin thu kha kan ngaihtuah chiang ngai em aw : Mi pakhat hnênah talent ngá a pe a,a dang leh hnênah
talent hnih, a dang leh hnênah talent khat a pe a nih kha. Talent petu khan a pêk zat kha a hrechiang a nia! Keimahni-
ah hian hriat fai vek loh hi engmah a nei lo a ni. Talent min petu hian kan kawlzat hi a hria a, eng theihna nge ka neih
pawh a hria. Min pêka leh min pêk dàn pawh a inang lo nuk hlawm ang : a \hente chu hruaitu tùr te, thusawi tùr te,
rinawm taka Committee member ni tùrte, thu ngaithla tùrte, thawh tùr a awma thawk tawp mai tùr te, a \hente chu
Zaipáwl member nia rinawm taka awm mai tùr te, inkhâwm tlat mai tùrte pawh kan ni ang. 1 Kor-a Thlarau Thilpêk
chungchang lam chu kan sawi vek séng lo vang a. Engpawhnise, I chakna tâwk te, i theihna tâwk te, i finna te, i
remhriatna te, i remhriat loh deuhna te, i chak lohna zawng zawngte hi nangmah dintu Pathian hian a hria a ni.
Pathian hian min pêk loh chu min \hing dáwn lo, min kawltîr loh hi chu min \hing dáwn lo tih hi hria ila. Pathianin kan
kuta a dah hi kan tihpun tam leh min tihtîr tam dáwn a ni mai a; amaherawhchu, kan tihchhun pawh zelthel tak,
sitawm taka kan tih chuan Lalpan min chhuhsak leh \hìn tih erawh hria ila, chu chu talent tehkhin thu-ah pawh khán
kan hmu a ni : Talent khat neitu khân a tihpun loh avàngin, “Talent khat neitu kha laksak ula, a nei tam hnênah khán
pe rawh u,” a ti mai a ni. Pathian mi hriat kan nih si chuan kan theih tâwkah Amah chawimawi leh a rawngbâwl tùr
kan nih hi i hre thar leh ang u. Lalpa chawimawi tùr hian Amah kan hriat dàn hi a pawimawh hle a. Misual kan ni a,
hlim êm êmin lámin Lalpa chu fak \hìn mah ila : mi fel, Lalpa hmaa mi tling zo reng kan awm lo. Kan tih zawng zawng
hian chhandamna a lei zo lo; chhandamna kan dawn hi khawngaihna avàng chauh a ni. Chuvàng tak chuan a ni Krista
hi kan fak a, chawimawi a \ùl ni. Mari angin, “ Ka nunin Lalpa a chawimawi (Lk. 1:46) kan ti ngam ve em? Midangte
tán malsâwmna kan nih a, nun tam kan neih hian, tam taka kan rah hian Pa chu chawimawiin a lo awm \hìn a ni
( Joh. 15 : 8). III MILEM LAKAH I FIMKHUR ANG U: He thu hi 1 Kor. 10 a\angin zir ho dáwn ila: Helai bung a\anga kan
hmuh theih chu Israel faten thil sual tih an châk tlat anga kan châk ve loh nán min zirtîrtu, Korinth khaw mite tán /
kan tán entîrna a nih thu tar lanna a ni a. Israel fate chu thlalerah kum 40 zet mai an vakvai a. Pathianin Abrahama
hnena a lo tiam ram- Kanan ram chu Aigupta ram a\anga hruai chhuahte zîngah Josua leh Kaleba te chauhin an luah
a; Israel fate chu Pathian rin lohna leh a thu an awih lohna chuan Amah an tivui a, Thutiamtu Pathian an ring zo lo va,
rin lohna chu sual a ni a, an zînga tam zâwk chuan thutiam chu an chhawr thei ta lo a ni. Israel fate chuan an zînga
\henkhatin nula an ngai a, ni khatah singhnih leh sangthumin an tlukhlum phah a, An zinga \henkhatin Lalpa an fiah
a, rula tihborala an awm phah a, An zînga \henkhat an phunnawi a, tiboraltu tihboralin an awm phah a ni. Israel fâte
chu inangkhat vekin Pathianin a hruai a, chhunah chhum ding, zanah meialhin a hruai a, vahmim leh manna-a chawm
an ni a. Thlarau lam chaw thuhmun an ei a, Tuipui Sen pawh an kai vek a ni. Khati chung khán \henkhat chu Pathian
lakah an vui a, milem te an lo bia a, Pathian an tilungawi ta lo va, a tam zâwk chu thlalerah an tlûk hlum phah a nih
kha. Chutiang bawkin Korinth khuaa kristiante hian milem leh inthawina lam thil an lo tibâwlhhlawh veleh \hìn a,
Kristian zinga tel bawk si nun hlui lama lungléng leh bawk sia an awm rem ti lovin ‘Lalpa no leh ramhuai no’ in kawpa
ei kawp lo tùrin Paula hian a zilhhau a ni. Chawhpawlh nun neih a \hat lohzia, Israel fâte hnên a\anga zir tùr an neih
tawh chu a hriattîr a ni. Korinth khuate ang tho hi keini ringtu intite pawh hi kan ni ve lo maw? Eng nge Korinth khuaa
mite aia kan \hat bîk lêm chuanna awm le? Ringtu nun chu lawng nên tehkhin \hìn a ni a : Krista-a tuk a ni a; mahse
khawvelah kan awm daih bawk si a ni. Khawvela kan awm chung hian kan nunah khawvel chu a lut tùr chu a ni
chuang si lo. Kan nunah Khawvel a lut a nih vaih chuan hmantlak kan ni tawh lo; khawvel chuan ringtu nun hi a
eichhia a ni. Lawng pawh khawvêlah tuk a ni a, tuiah dah a ni ve thung a. Tuia dah a ni chungin a chhungah tui a lût
tùr a ni si lo. Tui a luh vaih chuan lawng chu a pil mai dáwn asin. Tui chu a lût miah tùr a ni lo. Lawng chu a pawp a lo
awm vaih chuan sawm pawh ngai lovin lût tùr tui tam tak a awm nghal a ni. Chutiang chu ringtu nun hi a ni a.
Khawvêlah kan la awm miau si avàngin kan nunah hian hmun awl, pawp a awm veleha luh mai inring reng sual
hnathawh chu a awm tlat avàngin invéng renga kan awm a pawimawh a ni. Chuvàngin, dinga inring chu fimkhur
rawh se, chutilochuan a tlu dah ang e. Mihring tuar theih ang chauh lo chu thlêmna rêng rêng in chungah a thleng
ngai lo. Pathian zawng a rinawm a ni, ani chuan in tuar theih tâwk aliam chu thlêmna in tawh a phal lo vang; in tuar
theihna tùrin thlêmna rualin tlan chhuahna kawng a siam nghal zâwk ang (10:13) a ti nghe nghe a. Pathian hian
Amah zuitute hi harsatna, beidawnna, thlemna tuarna lakah min chhanchhuah a tum lo. Harsatna hmunah,
beidawnna hmunah, thlêmna hmunah, tuarna hmunah a ni chhanchhuah a tum ni. ‘Thlêmna ka do zo lo a ni’ te kan
ti mai mai ang e, kan tuar theih tâwk bâk hi Pathian hian kan chungah a thlen a phal lo tih i hre reng ang u. An
zînga \henkhat milem betu an ni ang khán milem betu ni suh u (10:7) tih a ni a, Duhamna hi milem biakna tiin Kol. 3 :
5 -ah chuan kan hmu a. Kan thil awh avàngin fate hian nu leh pate thil kan tihsualtîr a nia! Corruption-ah nu leh pate
kan hnûk lût a...\halaite pawh hian nu leh paten an tlin tâwkah lungawi mai kan chìn hi a pawimawh hle a ni. Kan
ramah dik taka ti hi chu kan vânduai dáwn emaw kan ti tlat mai a! Mi neih ang nei pha dáwn lo va inrin tlatna hi a
awm a. Dik tak leh fel taka Lalpa hmaa Amah ringtuten hna kan thawh hian mi aiin kan rethei dáwn emaw tih tùr a ni
lo. Rinawm leh dik taka kan tih hian kan rin Pathian hian min rul dáwn khawp. Leiah pawh min rul ang. Van thlen
thlengin min la rul cheu dáwn asin. Thil dik lo inhrilhfiah dik chawp ngai lakah hian ringtute chu kan fihlim tùr a ni
ang. Dik tak leh fel takin nung ila, dik tak, fel takin ti mai ila, Dik tak, fel tak dawng mai ila,kan tlachhe bik dáwn
chuang lo. Bible hian a lo sawi chiang khawp mai : Sam 37:1-ah chuan ‘Thil \ha lo titute avângin intilungngai duh suh
la. Fel lo taka tite chu awt hek suh, hnim hring angin an la vuai dáwn si a tih ziak a ni a. Tin, cháng dangah pawh : ‘I
awm dàn tûr chu LALPA chungah nghat la; Amah chu ring la, aman a ti vek ang’ (Sam 37:5) tih a nih kha. Hla
phuahtuin ‘Kan hmaa mi huai kalte kha an ding nghet he hmunah hian’ a tih angin kan mi hmasa, Pathianin a koh leh
a thlan te, a thu puangtu atána a mi hmante kha Pathian tán an rilru leh an taksa an lo va pe nasa a nia. Khawvêl sum
leh pai, hausakna leh ropuinate kha an va han hnawl ngamin an Pathian tán an lo va ding nghet tehlul êm! Sualna
tam tak, thlêmna hautak takte chu ngamin an ding nghet hle a ni. Mosia kha Aigupta ram finna zawng zawng zir zo,
Pharoa lalna rochun thei tùr ni hial âwm a ni a. Mahse, Pathianin a kohna leh Pathian a hriatna lam kha a rilru
thununtu zâwk a ni tlat mai a. A mite hruai chhuak tùra Pathianin a koh chu zawmin Aigupta sum ropui hausakna leh
lalna ai chuan a kotu chu hmangaih zâwkin a kal ta a ni (Heb. 11:2426). Josepha pawh kha Aigupta-ah Pathian
chawimawina a dáwn avàngin an hotu ber ang hialin Pharoan a dah a nih kha. Kha tiang dinhmun kha chelh mah
sela, a lalna-ah khân Pathian a \ih hle a ni tih a hriat theih a. Thuneihna hmang sual duh sela chu thil tithei tâwk
dinhmunah a ding ve a ni. Mahse a chanchin chhia leh mawi lo kan hre lo a ni. Tin, Daniela te pawh Babulon lal
Nebukadnezzar-a khân a hnuaia hotu pakhatah a dah a. Pathian a \ih avàngin Pathianin a chawimawi a ni. Mahse, a
Pathian \ih tlatin thil \ha lo lakah invêngin Lalpa chawimawi a duh tlat zâwk a nih kha. An rinawmna-ah leh an nun
khân Isua chu hla tak a\anga hmuin chibai an lo bûk a ni. Anni lo pawh mi huaisen, rinna pa tih tling kan hmu hlawm.
Chû'ngho chuan khawvêl hi an ram tùr a ni lo tih an lo hria a. Khawvêl thil chu hnawmhne ang lekin an lo ngai hial a
ni. Hebrai ziaktuin a sawi ang khân khawvêlah hian khualzin mai an ni tih an inhria a, awmna tlâk, inbenbelna tlâkah
an ngai lo a ni. An lung tilêngtu chu Lalpa ram, ram \ha leh zual, vâna awma chu a ni tlat si a (Heb. 11:16). Ram \ha
leh zual, Lalpa ram, vâna awm chu kan lung tilêngtu a lo nih a, engkim kan tih apiang Lalpa ropuina tùr a lo nih a,
engkimah keimahni thu dah lal lova ‘I thu nise’ kan tih zêl a, keimahni intihropui tum lova Chhandamtu chu
chawimawina, ropuina zawng zawng kan hlan zêl a, Israel fate anga thil sual an chak ang bawka kan chak ve loh nan
Lalpan a Thu Thianghlim malsâwm rawh se. Amen AVK|P Inkhâwm : 13072009 Email ThisBlogThis!Share to
TwitterShare to FacebookShare to Pinterest

Make Google view image button visible again: https://goo.gl/DYGbub

KRISMAS

T.Lalenmawia

‘Chirstmas’ tih thuhlawmkhata thumal tinte hian a hnuaia tarlan ang hian awmzia, entirna an nei
a,hriatzaunan han tarlang ve ila:

1                                                                       2
C= Christ= Isua Krista                                 C = Century = Kum Zabi
H= Herod= Lal Heroda                                H = History = Chanchin
R= Redeemer= Tlantu                                 R = Redeemer = Tlantu
I= Israel/Identity= Israel hnam                    I = Identity = Nihna
S= Savior= Chhandamtu                            S = Savior = Chhandamtu
T= Trust= Rina                                             T = Trade In =  Inthleng (Suala vanga thiam loh chang hnu Isua
avanga thiam kan channa a ni.)
M= Manger= Ran thleng                             M = Manger = Ran thleng (Tthianghlim lo chu thianghlima min siamna
a entir.)
A= Angel= Van tirhkoh                                 A = Accept = Pawm (Min chhandam tura lo kal Isua krista Lala pawm
a entir.)
S= Shepherd= Beram pu                          S = Son =fapa: fapa peka kan awm a entir a, Isua kan rin atanga faa
vuah kan nih min hrilh.

      

 Christmas tobul
(a)   Kristmas thumal Tobul
 ‘Christmas’tih hi hmanlaiEnglish Cristes (Krista) Maesse (Mass) tih thuhlawm hnih atangalo chhuak a ni
a,Middle English chuan, ‘Cristemasse,’tiin kum 1038 khan arecord a ni. Hei hi tun hun thlenga mithiamte
chhui hlat theih ber a la ni.
   (b)   MerryChristmas
‘MERRY’ chu ‘Hlim, lawmawm, engthawl’ tihnaa ni a. ‘CHRIST’ chuan ‘Hriak thianghlim hnawih, Mesia’
a entir a.‘MASS’ hi Bible tawng ang chuan ‘Death Sacrifice’ (Thihna inthawi) tih ani a. A chang chuan
‘Merry Death Of Christ’an ti bawk. He tawngkam hiLal Isua tihduhdahna, Kross-a tuarna, Thisen chhuahna,
Nuihsawhna tawngkam ‘HOHO HO Merry Christmass’an ti a ni.
(c)    KrismasNi
Gregorian Calender leh Julian Calender a inang loang bawkin Christmas hman ni pawh a inang lo
a.Thenkhat chuan Jan 2, 6, 19, March25, April 18, May 20, Dec 25-ah an hmang thin.Russia ramah chuan
Decemberni 25-ah emaw, January ni 7-ah emaw an hmang thin. Russian sakhaw kulmut hochuan Julian
Calendar an hman tlat avangin January 7 hi an hmang tam zawk a ni.Bethlehem-a Roman Catholic leh
Protestant te chuan December 25-ah an hmang a.Greek, Syria leh sakhaw kulmut thenkhat chuan January 6
ah an hmang. ArmenianKristiante chuan January 16-ah an hmang thung.Krismas hi khawvel ram
hranghrangte pawhin an nghakhlel a, a hman pawh an hmang nasa hle. Khawvel ram hranghrangin tih dan
phung an nei a, Krismas hman dan leh an ngaih pawimawh pawh a inanglo nuai mai.
(d)   Engvang nge Dec 25-ah kher?
Isua pian ni, a hun diktak hi tumah sawi chiangthei an awm lo a.Modern Historianho chuan 72 BC vel kha
niin an sawi a, a thente chuan Isua Krista kha BC2,4,6,7 a piang niin an ring. Rome khawpuiah chuan
Kristianten AD 335/336-ahkhan Krismas hi an hmang tawh a ni tih Rome-ho Calendar
‘PhilocalianCalendar’ an tihah chuan a lang.Isua pianni atana Decembr ni 25 rawn vawrh lar tu chu
Chronographiaikhuaa cheng, Sextus Julius Africanus-a a ni a, AD 221vel khan a lo sawi daihtawh a ni. Dec
21 leh 22hi kumkhat chhunga ni rei loh ber a ni a, hemi hnu lamah hi chuan Thimna akiang a, ENNA in ro a
rel tan an ti thin.
Christmas nge X’mas
Kum zabi 16-na velatangtawhin X’mastih hi khawvelin Christmas lamtawina tawngkam atan alo hmang tan
a. Greek lehkha atanga lak a ni a, Christ chu ‘X’ tia anziak thin avangin Christmas chu Xmas, Christian
chuXtiantia ziah a ni thin. Franklin Graham-a chuan, “X’mas tia kan ziah hian ringlomitenIsua Krista hming
avanga Kristiante hunpui ber an dona tawngkam a ni a, ringlomitenan ziak pawh khap a hnehin Kristiante
ngeiin kan ziak hi a mawi lo tak zet a ni,”a ti. Kum 1977 khan America ram sorkar milian pakhat Meldrim
Thomson-a chuan,“X’mas hi ringlotuten Christmas diriam taka an ziah dan a ni,” tiin a lo sawive bawk.
Millicent Fenwick-a phei chuan,“Kristiante tan chuan X hi hman a him lo a, inchibaina lehkha (Greeting
Card)-ahte phei chuan hman miah loh tur,” a ti tawp mai. X’mas chu ringlotute’nChristmas an diriamna a ni
a, Merry Chrismas chu Happy Holy Day ang chauhakhawvelin hmang tura an beihna a nih avangin keiniin
kan lo hman ve hi a him lotih kan hriat tlan a tha awm e.
Kawlphai Zofate leh Kristmas
Mizo khawvelah chuan Kum 2003 atang khan Kristmas hi kum 100chuang teh meuh kan lo hmang liam ve
ta a.Keini kawlphai lamah ve thung chuan 1914khan Moyhla khua Phunchawng Vengah an lo hmang tawh
tih a ni a, mahse, buh sengzawh January thla nawiah hman a ni a; a hmangtute chuan “A nuam der lo mai,”
anti nghe nghe.Kum 1917 khan Tuivar khuaah hman hmasak ber a ni, an ti. Tahan-ahve thung chuan kum
1927 khan an hmang ve chauh a ni awm e. 1959 Oct 7-ah BMZP chuTahan-ah din tan a ni a. He mi kum vek
hian Krismas Carol pawh Tahan lehKalaymyo-ah neih tan nghal a ni. Hei hi hriat theih chinah chuan
Krismas Carol  hmasa ber a ni. 1960s cho velah ‘Mission tan’tiin Carol kan intih hmuh tan hle niin an sawi.
1960-1970 inkar hi KawlphaiMizote tan Krismas hman nawm lai ber leh hlim hun lai ber a ni an ti thin
a;mahse, chhui chiangtute sawi dan hmang chuan Isua pian lohna Krismas a ang hle.WelcomeDecember
pawh hi Nov 30, 1990 khan MYA Chapel (Mision Veng)-ah hman a ni a, heihi a hmasa ber nia hriat a ni.
Santa Claus
‘Santa Claus’ hi thawnthunena sawi zawm a nithin a.Santa Claus-a hi North Pole-ah a cheng a, chu tahchuan
naupang lawm milem siamna Workshop a din nia sawi a ni. A hming leh athawnthu behchhanerawh Turkey
rama Bishop Nicolas-a chanchin atangina ni thung a.Nicolas-a hi England ramah chuan ‘Christmas Pa’ tia
koh a ni a.Europe ramdangten an pu darh ta zel a, Dutch mite hian America ram lamah he tih dan phunghi
keng thlain heta tang hian Santa Claus tih a lo pu ta a ni. Mirethei lehchanhaite khawngaih thei tak a
ni.Khawvelram tamtakah chuan Santa hian thilpek a phur khawm a, naupangte hnenaha pe thina. Chu chuan
nausen Isua hnena thilpek hlanna min en tir a ni, an ti. 1920? velatanga rawn lar chho tan niin an
sawi.Christmas putar,Santa Claus-alem hiGerman-American Cartoonist Thomas Nast-a chuan kum 1863
khan a lo duang chhuaka. A siam tirh atangina design hi kum tin a thlak thin a, tuna design hi kum1880
atanga mitin hmelhriat a ni chho ta zel a ni.
Christmas Tree
Christmas Tree hi German ram atanga lo intan niin ansawi a. Credition khuaa Puithiam pakhat, Devonshire-
a chu Germany-aPathian thu zirtiraa awm chhungin thil tha tam tak a ti a. He Puithiam hian Krismas
cheimawinachikhat atan kil thum nei thing lem a siam a, chung a kil thumte chuan Trinityaentir a. Hun a lo
kal zel a, a hnuah phei chuan Krismas laia in leh a vel cheimawinan hman a ni zui ta zel a. Central Europe-
ah chuan he thing kil thum nei hiKristiante chhinchhiahna (Symbol)atan an hmang hial tawh a ni.
ChristmasTree hman leh hman loh chuangchangah hiantunhma atangin inhnialna a lo awm tawh thin.
Thenkhat chuan Jeremia 10:1-5thuhitanchhanah an hmang a.Bible thu nen inkalh tlatah an ngai a,Christmas
Tree hian hmang duh lova. Nimahsela, khawvel Kohhran tam zawk chuan vawiin thlengin anla hmang zui
zel tho ani. Kumtin hian America ramah ringawt pawh Krismas treehi Maktaduai 33-36 chuang an
siamchhuak reng a, Eorope-ah phei chuan Maktaduai50-60 kumtin an siamchhuak niin an sawi.
Kristmas thingkung hi thil mawi chi hrang hrangin anchei mawi thin a. Chu mi awmzia chu:-
1. Dar (Bell)–Chhandamtu lo piang hriattirnaleh inkhawm tura sawmna a ni.
2. Angel – Berampute hnena Isua lo pian thuhrilhtu kha a ni.
3. Arsi (Star) – Khawchhak mifingte hruaitu kha a ni a. A tle mawi takhian Bethlehem arsi avanga kan
lawm thu a entir thung.
4.  Pangpar kual (Wreath) –Pathian hmangngaihna danglam ngailo leh tawp neilo aentir.
5.  Hnimbuk(The Holly) – Hnimbuk hnah hlingnei hian Isua hling lukhum a entir a,theihmu rah sen te
te hian a thisen kan tana far a entir bawk.
6. Sanghawngsei (Camel)– Khawchhak mifingten arsi zuia an chuan kha a ni.
7.  Sathau Khawnvar/ Mombati – KhawvelahIsuan‘eng’ a rawn luhpui leh keini pawh khawvel tana
engkannih thu a entir.
8. Tiang (Candy cane)– Tiang hi Berampute tiang ken thin a ni a,Beramte ankhalh khawmna a ni.Keini
pawh kan unaute enkawltu kan nih zia a entir.Berampute lem hian nausen, Isua ranchaw pekna thlenga mu
an zahzia a entirbawk.
9. Mawza –X’mas putarin meikhuchhuahnaatanga pawisa nawi leh chithlum a thlak chu an mawza khai
chhungah a tla thin ani.
10. Sabengtung, Beram no leh bawng – Heng rante hian Isua pian laia ahnaia awm rante a entir.
11. Sazuk(Reindeer)– Hmartawp vur Sazuk hiSt. Nicholas-a vur tawlhna hnuktute an ni. An hming
chuDasher, Dancer, Prancer, Vixen, Comet, Cupid, DonnerlehBlitzen-te an ni a.Rudolph, Sazuk hnarsen chu
a larber.
Christmas Card
Kum 1843 May ni1-ah John Callcott Horsley-a, Londonmi chuan Krismas Card hi a siam chhuak niin
Encyclopaedia Brittanica-in a sawia. A tir takah chuanSir Henry Cole-a hian kum 3 kalta atang tawhina
\hianpa JohnCallcott Horsley-a (lemziah thiam) hnenah Christmas Card siam chhuak turin thurawnhi a lo pe
tawh a ni. Chuvangin a ti tantu bera ngaih chu Sir Henry Cole-a ni a,athiante tan Krismas chibai bukna
thawnin Card a siam a ni.England ramatangachin tana ngaih a ni. Tin, Thalaiten an nu leh pate Krismas
Chibai buknathuziah hmanga ziah mawi an zirna lam atanga lo intan nia ngaih a ni a. An duhem avangin
Card 1000 a siam a, a rawng pawh kuta chei chawp ngat a la ni.London khawlaia an han zuar chu an hralh
zo rang hle ni awm a ni. Card-a anthuziak hmasa ber pawh “A Merry Christmasand a Happy New Year to
You” tih a ni.
Christmas Carol
Carol hi kum zabi 13 atanga hmantawh  niin an sawi. Christian thawnthu (Myth) pakhatah chuan,
“Christmas-ah hlanena chanchintha hril hi Christiante tih tur a ni,” tiin a ziak. Carol hi kumsang tam tak
liam tawhah khan an lo nei tawh a, tuna kan tih thin dan erawhchusakhaw nei lote tih dan ang a ni. Kum
1377 vela King Richard II-a hun atang tawh khan Carol hian lo hmang tawh a. Tuna kan Carol thin danni
tlangpui, sum zawnna emaw, mitetanpui emaw zawng anga Carol hi chu‘AChristmas Carol,’ tih Charles
Dickens-a thawnthu ziahatanga lo pianga ni a.Helehkhabuah hian Christmas hman dan tur diktak a
hnutchhiah a, kum 1843-aharsatna namenlo a tawh laia a ziah a ni.A bu chhut chhuah hmasak ber Copy
6,000chu Christmas Urlawk niah an hralh zo nghal vek! He thawnthu hi London khawpuiasumdawng milian
uikawm leh hmasial tak, Christmas hlutna pawh hre lo EbenezerScrooge-a chanchin anga phuah a ni. He
thawnthu hian mite ngaihlut ahlawh khawpmai, ‘The Second Christmas Story evertold,’ tiin an sawi thin.
TV Seriel-ah te, Movie-ah te an siam hial a ni.KrismasCarol hlabu hmasa ber chukum 1521-a chhut a ni a,
saptawga ziak a ni.
Christmas Ruai
Krismashi AD 354 vel atang khan lawm tan a ni a. Sakhaw thila duh khermeina avanginPuritan-ho chuan
lawm a nih dan chu duh loin, ruai theh chu sawi loh, kum 1645khan Krismas ni chu chaw nghei ní
(FastingDay)-ah an puang tlat mai thung a ni. King Charles II-a khan Krismas lawmchu rawn tithar lehin,
kum 1660 khan lawm tan a lo ni leh ta a. Tin, Kum 1377-ah England Lal, King Richard II-achuan ruai ropui
tak a buatsaih a. Hemi tum hian Bawng 28 leh Beram 300 an talha ni. Hemi dungzui hian Kristiante chuan
kan awmna hmun theuhah, aremchan angin ruai nen kan lawm ta zel a ni.Sap ramah chuan Christmas ruai
hian ngai pawimawh em em a, Krismas Tukthuan, Krismas Zanriah tiin chawleh sa tui hnai tak tak te eiin
chhung tinin Christmas ruai an ngai pawimawhhle thin.Keini Zofate nunphungah pawh Christmas RUAI hia
tla nahle. Ruai kil thei lova awmtechuan X'mas hmang ve lo hialah inngaihnakan nei a. Chhungkua a kil
theih loh hlauvin khualzinmite pawhin hmun hla tak takatangin mahni in lum ngei kan pan tawk tawk thin a
ni.
Christmas thilpek
Khawthlang lam ramah chuan Krismaspuala thilpek hi an uar hle a, chhung tinin thilpek an inpe tawn thin.
Ramthenkhatah chuan chhungkaw zinga a upa lam chu Krismas putar anga incheiinnaupangte thilpek a pe
kual thin a.Krismas thilpek an uar hle a, a nuam lehropui thei ang berin an lawm thin a ni. Thilpek in
pektawnna hiankhawchhak mifingten nausen Isua hnenah thilpek hlu tak an hlan a entir a.Pathianin thilpek a
zawnga hluber, a Fapa min pek hmangaihna chu midangte pawhpe chhawng ve tur kan nih zia a entir.Greek
ho chuan Krismas laiin thilpek aninpe ngai lo a. He hunah hian thlarau sual hnawt turin Kraws lem chu
luiahpuithiamin a theh thla a. In tinah kal kualin tui thianghlim a theh ve thinthung a ni.
Krismas Rawng leh a awmzia
Krismashian rawng chi hrang hrangahawmzia a nei ril hle a. Kristmas rawng atan hian asen leh a hring hi
hman a ni deuh ber a, chawhpawlhtu rawng dangte chutangkarua leh rangkachak te an ni mai ber thin a,
rawng dangte pawh hi hman anni vetho.
A hring hian Pathian hmangaihna pangngaireng (hring reng) a entir.
A pawl hi Mari (Isua Nu) nen sawi zawm thina nia. Mari lem pawh hi rawng pawla ziah thin a ni. Tin,
rawng pawl hian chhumleh van a entir a.
A Var hian thianghlimna leh remna a entir a. Khawthlang lama Kohhrantam zawk chuan Christmas rawng
atan an hmang a. Maicham chu puanvar-in an khuhthin a ni.
A Sen hianIsua Krista thisen, min tlanna atana Kraws-a a thihna a entir.
Rawng Êng (Rangkachakrawng) hi mifingte kawng hruaitu Arsi eng kha a ni. Tin, mifingten nausen
Isuahnenah thilpek an hlan a entir.
Bethlehem dai a nghawr
Bethlehem tih hi Hebrai \awng chuan thu pahnih Beth leh Leµemkaihkawp a ni a. Beth awmzia chu
‘In’tihna a ni a; Leµem awmzia chu ‘Chhang’tihna a ni. Bethlehemkhua hian pawimawhna leh hmingthanna
tam tak a nei a, chung zingah chuanKrismas lam hawi chauh han sawi ila.
1.     RanIn: Bethlehem-aIsua pianna ranin awmna hmun kha Baoza leh Ruthi te nupa tuakthar chenna
Inhmun ngei niin an sawi. 
2.     Berampute: Vantirhkohvin berampute hnenah Isua pian thu a hrilha berampute riahna/awmnahmun
kha Baoza leh Ruthi te intawnna hruihzawl a ni.
3.     BethlehemArsi: Mifingte hruaitu Arsi hian inhnialna leh ngaihdan hrang a siam nasa hlea. Chung
ngaihdan hrangte chu hetiang hian a ni:-
Mithiamte ngaihdan
(a)   AD 1614-ah German Arsi thiam Johannes Kepler-a chuanArsi lian Jupiter leh Saturn-te 7 BC khan an
intawk angin a sawi a. BethlehemArsi ni theiin a ngai a.
(b)  Thenkhat chuan Simeikhu niin an hria a, 12 BC khan Simeikhuhi hmuh a ni a. Isua pian hun awm vel 5
BC ah pawh China leh Korea arsi lamthiamte chuan Simeikhu emaw, Nova emaw an hmu niin an sawi a.
China arsithiamte chuan Super Nova emaw,Nova emaw hi Bethlehem arsi lan hun velah lang vein record an
lo nei.
Sakhaw lam ngaihdan
(a)    EasterOrthodox Kohhran chuan Pathianin mifingte nausen Isua hnen hruai thlengtu atanAngel anga a
hman mai niin an ngai.
(b)   JehovaWitnesses-te chuan mifingte kawnghruaitu Pathian chhinchhiahnani lovin Setana hnathawhahan
ngai.
(c)    EllenG.White-i lehkha bu ‘Desire of Ages’-aalandan chuanSeventhday Adventist-te chuan arsi ni
lovin, hla taka Vantirhkoh hoeng zam chhuak angah an ngai.
(d)   Mormon hochuan Arsi hi Isua Kristan he khawvela a lo thlen Eng chhinchhiahna niin anring bawk.
 Bethlehem Christmas
Bethlehem khua hikum 1967 Ni ruk indonaah Israel sipaiten an la a. Kum1995 December thla
atanginPlastinian mite kutah a hlan. Bethlehem chu Plastinian sorkar sum hnar ber a nia. Christmas laia
buaina a chhuah loh nan venhimna lam pawh an uluk thin hle.Christmas bazar a lun hle a, kawtthler tin mai
chu Christmas eng (Light)-in a khat a. Christian thenkhatchuan Isua pianna ran chaw pêkna thleng chawia
hming phuah Manger Squarekhawtthlerahkawng an zawh a. Catholic ten St.Catherin Church-ah leh
Protestant-te chuan Berampute hmun chawia phuah Shepherds’ Field-ah inkhawmna an hmangthin a. Tin,
Mari hnute tui farna hmun chawia phuah Milk Grotto Streettihtechu Aigupta ramah Josepha-te an tlan chhiat
dawna antawmna puk hmun ngei kha a ni.Khawvel ram hrang hrang atangin kum tin hian Bethlehem-ah
Christmas hmang turinmi sing tel teh meuh an pung khawm thin a. Bethlehem khuah chuan Church
ofNativity chu hmun pawimawh tak a ni a, mi tam tak chuan inhlantharna an neithin. He khaw mi te leh
khualzin mite chuan he biak inah hian pungkhawmin kawngan zawh thin. Bethlehem Christmas chu
zanlaiah Lal Isua pianna hmun ngeia sakChurch of Nativity-ah chuan hnu an khar thin.
Remnathlentu Christmas
Indopui1-na chanchin hi kan hre theuh awm e. Kum 1914 July 28 atangin November 11 191thleng a awh a,
miMaktaduai  25 chuangthi leh hliamin an awm. Indopui 1-na thlen hun lai Kum 1914 Christmas hian sawia
hlawh hle a, “Christmas Truce” tih hial a ni. December 25 Christmas tukahyard 30 chauha zau ‘No Man
Land’-ah chuan Germany's 133rd Royal Saxon Regiment leh Britain's Seaforth Highlanderste chuan football
hmanga infiamna an nei a, Germany lam hian 3-2 in an hnehnghe nghe a ni. Tin, Kum 1868 Dec 25-ah U.S
President Andrew Johnson-achuan Civil War buainaa tel, hel leh inhnamhnawih zawng zawngte chu
ngaihdam annih thu a puang.Kum 1870 khan United States chuan Krismas hi sorkarchawlh (National
Holiday) atan anpuang.
Boney M
BoneyM hi Christmas ti Christmas-tu ti ila a inhmeh hle awm e. German zai thiam lehhla phuahtu Frank
Farian-an kum 1975s-a a din a ni a. Boney M group-te chuJamaica apiang British zaithiam Liz Mitchell,
Marcia Barrett; Montserrat atanginMaizie Williams leh Aruba atang Bobby Farrell-a te inkawp ho an ni.
Netherlandsleh Belgium-ahte kalin Tour an nei a, an hlawh thling hle a. He tour atang hianmite hriat an lo
lawh ve ta zel a ni. Kum 1978 khan ‘By the river of Babylon’ Album chuan khawvel Audio Cassette
hralhkal dan chhinchhiahnaah chawlhkar 5 chhungNo. 1 nihna a hauh pha a. Britist-ahpawh Maktaduai 2 tha
an hralh thei. Tin, khawthlang ram Musical group-ah chuanBoney M hi Soviet sorkar inkharkhip tak pawhin
a rama show nei tura a sawmhmasak ber an ni nghe nghe. Bobby Farrell-a chu Russia-a concert an
neihnaahKum 2010 Dec 30 khan kum 61 mi niin St. Petersburg-a a thlenna hotel room-ahthia hmuh a ni.

Tlangkawmna
Kum1387-1455 khan Giovanni da Fiesole-a (Fra Angelico) chuan hetiang hian Krismaschibai bukna a ziak
a, “Chibai ka buk a che, I la neih miah loh thil pek turche ka nei hauh lo va; I dawn duh tur thil tam tak ka
pek theih loh che a awmbawk ang” tiin.Tuna hlimna hian nakina hriatreng tur min hrilh, chu chuchatuana
lawmna leh hrehawmna a ni. DLMoody-a chuan, “A arsi hmuh hi a tha, ahmel tak hmuh hi a tha leh zual” a
ti.He hun i hman dan chu nangma duhthlannangei a ni. A.F.Wells-an, “Krista tel lova Krismas i hman chuan
December thla thim ber leh chheber i hmang tihna a ni ang,” a lo ti a.I lungngaihna, Retheihna, Harsatna
zawngzawng kha puan ang hlipa Chhandamtu piancham lawm in chibai i buk ang u! Henghunte kan tawng
hi kei ni zawng vannei ber kan ni. MERRY CHRISTMASS chibei ule!
“Isu, vawiinah kan thinlung bawnginah,
Lo Piang thar leh la, nang kan chatuan Lal turin;”

He article Upper Myanmar Methodist, Tahan District buatsaih "Kristian AW" December thla chhuak atanga
lak a ni.

Tuh rah seng- R. F. Lalbiaksanga Hauhulh


September 23, 2018   Admin   No comments

Mizorama Congress party-ah neuh neuh a awm niawma sawina hian mi naran beng a thlenna hi a rei tawh a.
Mipui mimirin kan hriat hma hauhin party mite phei chuan an lo hre daih tawh tura ngaih a ni. Chuvangin,
he an neuh neuh neih hi hman deuh atangin tun thlengin an la inchingfel thei lo ta zel mai pawh ni lovin, a
punlun zawngin a kal zel rih tihna a ni. Inthlan lah a ni telin kan hnaih telh telh a, tuna mite aia pa ropui leh
chalngeng pui pui zawkte nena buaina thuk leh ril an neihna karah pawh a dingchang thin hotupa chet lak
dan tur hi mi tam takin an thlir thup a ni ta ber a. Mi tam takin, “Pu Hawla chuan ram hmasawnna lamah a
ngaihna a hre lo a, politik ah erawh chuan a ni aia hriam leh ngaihna hria an awm chuang lo,” an lo ti thin.
Tun tumah pawh hian a tal pit leh mai thei dawn nge a intal awk dawn, a thluak a thum ve tawh em tih chu
hunin a hril chho ang chu.
A ruka party buaina, langsar taka an buaina ni zui ta zelah hian hming langsar bik pahnih a awm tih kan hre
fur ang a, pakhat zawk chu Congress party-a Vice President hlui, Mizoram sorkara Home Minister hlui ni
bawk, tunhnaia Congress party atanga an hnawh chhuah tak hi a ni a. Pakhat dang leh chu Health Minister
hlui, MLA ni lai leh Congress Party-a General Secretary ni mek hi a ni.

Tun hnaiah inthlan a lo hnaih tak zelah hian social media leh chanchinbu lamah Congress party tuamtu
boruak hi uar takin vawrh darh a ni mek a. Party thenkhatte phei chuan hlawk phah lawihna khawp chhar
fuh tur a awm mial dah law maw ti ang hrimin tlang rin ang ngeiin an tuipui nasa a, mimal taka tuipui zualte
pawh an awm niawmin an sawi. Drama changtute leh party hotute inkarah nasa zawka khi chat siam tumin
mi hrang hrang an phusa suau suau a, an fuihpawrh tawnin an chotuah tawn vel mek a, a ngaihnawm phian a
ni!

Hetiang boruak karah hian heng kan hotute pahnih lainatna leh thlavang hauhna hmuh tur pawh a tam sawt
hle. Mi thenkhat phei chuan heng mite pahnih hi mi fel leh mi ziktluak, tihsual leh dai sual pawh nei lo, mi
dangte tan pawha entawn tlak, party tan pawha mi tangkai; mahse, hotu dangten an itsik avang leh an thik
avang maia hetianga beihna tawk ta niawmin an sawi hial a. Chutiang rawngkaia an thlavang hauhna chu
chhiar tur a tam sawt hle.

Amaherawhchu, mi tam zawkte ngaihdanah chuan heng an chunga thil thleng hi eng dang vang mah a ni lo
a, heng mi pahnihte hian an tuh rah an seng a ni zawk. Pakhatnaah chuan an lei leh ka an thunun zo lo a, an
sawi loh tur thil tul lo an sawi hnem a, an thusawiin a tawpah anmahni a vaw let a, an chhiatpui ta a ni ber.
Democracy ram zalena awm kan ni a, mi tinin duh duh thawthang sawi theihna kan nei. Mahse, he zalenna
hi kan hmang thiam lo anih chuan kar loah keimahni min vaw let ang a, tu dang min phurhtir ni loin mahni
leh mahni phurrit kan insiamchawp chu rit ti takin kan phur ang a, kan pai pui chawn chawn mai dawn a ni.

Inthlang ramah politician chu eng ang dinhmun sangah pawh invawrh sela, chu dinhmun a luah theihna
chhan chu a thawhpuite vang leh a awmna party vang a ni thui hle tih hi rilruah vawn reng a tul. Chu chu
hmuh thelh tur khawpin an rilruah chapona in bu a lo khuar thuk tawh a, mahni a ding chang thei tur khawp
nia an inhmu tawh anih chuan, an invawrh san poh leh a tlakna a sang a ni mai.

MNF sorkar khan hmanhmawh takin district 3 an puang a, Congress sorkar tharin an bawhzui lo. An
bawhzui loh chhante chu mimirin zuk hre ve kilh kelh lo mah ila, sorkar hmasa hnathawh tihzuzi duhnate
pawh a ang hle, a nih ngei pawh a rinawm bawk. Engpawhnise, khawvelah hian kan duh ang diak diakin thil
hi a kal thei lo, kan hamthatna tur ringawtin thil a kal thei lo. Chuvangin, a chhan chu engpawh lo nise, party
hotuten tul an ti rih lo anih chuan mahni chan ringawt hmu lian loin, party thu leh hotute thu dah hmasa
thiam ila, kan rilru puitlinna chuan kan political career kawng pawh a timam deuh ngei ang. District-a an lo
puan ve dim diam tawha MLA-te pawhin naupang huaibak thil ngen ang tlawt tlawt chuan an ngen bik lo
niin a lang.         Pahnihnaah chuan khaw êng zah lo khawpa sum leh pai duhamna khurpuia an tluk luh hi
thil hlauhawm a ni a, an chhiatpui ber pawh hei hi a ni zawk thei. Party-in an chhawr zui reng reng loh tur
hnena duhsakna uchuak lantir reng hi democracy ram inthlang ramah tu party tan pawh tih sa loh loh a ni a,
palzam chi a ni lo. A duhsaktu hian tunah he thilah hian a thiam lohna inhre thei tlat lo mah se, kum 4/5 a
vei hnuah, thluak fim zawka thil a ngaihtuah theih hunah a lo tihfuh tawk lohzia a la inngaihtuah chhuak
mahna. Sum leh paiah buh lu chuh hun a ni chho miau mai si a, party ai pawhin a lo dah pawimawh ta zawk
mai em ni?

Mipui mimirin an hmuh danah pawh a tuihnai lo lai a awm thei hle tih social media lama cartoon pakhat
darh chiam khan mi a hriatchhuahtir. Chu cartoon-ah chuan thutkhawmna pawimawha ram hruaitu
pawimawh kha contractor pakhatin a rawn text a, “Bazarah ka nupui kekawrte tur min va zawnpui teh a,”
tiin, chu mi pawimawh chu hmanhmawh deuhin a ding ta iaih mai niawmin chu cartoon chuan a tarlang. A
mi duhsak uchuaka chu a awmna party-a tangkai zui ve turin hnuk lut thei se thuhran a ni ang; mahse, hruai
luh aruangin amah ngei pawh an hnuk chhuak ta chu a ni lawi si!

Tin, tlinna tur a nih chuan mahni biala sum thehthang thuah engmah tihhreh lohna, a tlangdung tluana mipui
rilru hruai corrupt pawh pawisa map lo, sum awlsam itna rilru thangthar zawka tuhna, chumi atan chuan
mawi leh mawi lo chu sawi loh, dik leh dik lo pawh sawi loa sum hai luh hmiah hmiah duhna, party tan
pawh hawi ngaihna awm lo khawpa mualphona hial te hian mihring ngeng chang a chhun lo a, kan biak
Pathian ngeng pawh khi a chhun thin, rin aia hmain lalna leh thuneihna a pawt hniam thin. Mihringte hi tu
emaw vanga hniam kan ni lo, midang puh tur an awm lo, keimahni vanga tlachhia kan lo ni chawk, kan
tlakchhiatna hmanruaah Pathian chuan a duh apiang chu a hmang thei.

Mahni chan department-a hamthatna awm thei zawng zawngte hi mahni duhsak zawngte chauh pein huam
hauh hle ila, ka thian a nih vang maiin conduct rules bawhchhiain sorkar hnathawk college zirtirtu tu
emawte hi damdawi dawr hlawk chite nghahtir vel ila, sum leh paia hlawkna tur awmah chuan a te ber
thlengin inrawlh chikim vek ila, mahni mai ni loin kan Private Secretary te thlengin inluling em em se kar
loah tlakchhiat kan hnaih tihna a lo ni.

Health Department hotu pakhat chuan, “Minister zawng zawnga inti lal ber khu a lal reng dawn bik lo a, PS
azawnga intingeng ber khu kan chungah a inluling reng thei dawn hleinem tiin kan inhnem leh ngawt thin;
mahse, kan rin aiin an tlachhe putu hma,” a ti, hei hian thil tam tak a sawi. Kan chunga thil thleng thin hi a
bul berah chuan kan kuthnu zel a lo ni, mi dang puh vak chi pawh a lo ni lo, kan tuh rah kan seng mai a lo
ni. Chuvangin, i fimkhur ang u, tumah hi lal kumhlun tur kan nih loh hi.

KUMTHAR THUCHAH

Pathian hruaina leh awmpuina duhawm tak dawngin 2009 Kum thar lawmawm tak mai Pathian hruaina leh
awmpuinain kan lo thleng leh ta reng mai. Kum thar hmangtu zawng zawngte chibai ka buk a che u.

Pathian ka lungpui hnenah chuan,


“Engah nge mi theihnghilh le?
Engah nge dotu hnehchhiahna avanga lungngaia ka van ruai thin le?” ka ti ang.
Ka ruha khaidaih awm ang maiin mi dotute chuan mi sawichhe thin a;
“Khawiahnge i Pathian le” mi lo ti chamchi a.
Aw ka nunna, engahnge i kun reng?
Engahnge ka chhungah hian i buai reng ni?
Pathian beisei rawh; amahah chu ka la fak dawn si a,
ka hmel tidamtu leh ka Pathian chu... (Sam 42 :9-11)

Pathian beisei han tih hi amahah in nghat tih te, amah ring tihte hi a ni vek a, tunlai khawvelah hian Pathian
a beiseina nghah a, rin hi ngam loh a awl ta hle mai. Pathian chauh ringa beisei hi a tawk zo dawn lo va
rinna leh hlauhna hi mi tam tak in kan nei ta niin a hriat a ni. Amaherawh chu Pathian hi a pangngai reng a,
hman a mi te tan a beisei tur awm ang leh dinhmun harsatna chi hrang hrang tawk ten Pathian an beisei a an
lo hlawhtling ang khan vawiin ah pawh hian Pathianah hian beisei tur a la awm a ni tih hi he Kumthar
thuchahah hian sawi ka tum chu a ni a.

Beiseina hi mihringte nun hruaitu leh mihringte nun innghahna a ni ti ila kan sawi sual lo ang. Kan nitin
awmdan awmze neih tirtu leh kan khawsakna phung mi siam sak tu bulpui ber chu kan beiseina hi a ni. Chu
beiseina chu khawvela kan beisei kan nghah chang te; milian leh mi ropuia beiseina kan nghah chang te;
sorkar leh tute emaw kan nghah chang te hian a lo hlawhchham thin a, chutah chuan kan lungawi lova kan
buai thin a, kan phunnawi a; kan beidawng thin a ni. Amaherawhchu Pathian chu a thutiamah a dingnghet a,
a rinawm a, a tih tur chu a ti zel a ni. Chuvangin Pathian beisei rawh tih hi tunlai khawvel dinhmun harsa
takah hian thu pawimawh ber angah a ngaih theih ang.

Mi thenkhat chuan sualna leh harsatna kan tawh hian Pathian atanga hla taka awm angah kan in ngai a,
Pathian mit hmuha kan tih loh tur kan tih chang te hian Pathian lakah kan inthlahrung thin a. Pathian han
beisei leh ngam tur ni pawhin kan in hre lo hial thin a ni. Amaherawhchu, Pathian thu chuan harsatna tawk
te, misual te, dinhmun chhia te, Pathian mit hmuha tling tawh lo a inngai te tan beiseina hi siam a ni zawk a
ni tih hi i hre thar leh ang u.
He kum tharah hian natna avanga he kum thar chuangchhuak ve hram ni a inngai; kum thar lo awm tur pawh
lungngaihna nena hmuak mek engemawzat kan awmin ka ring. damloh harsatna tinreng leh damlohna khirh
ber ber a kan ngaihah te pawh hi Pathianah hian beisei tur a awm a ni.Kan Lal Isua hun lai khan damlohna
harsa ber nia an sawi thin chu phar natna hi a ni. tihdam theih loh a ni a; chhungte zingah pawh awm thei
lovin daipawnah a hranin an khung hrang hial thin a ni. Chutiang ang beiseina nei lo harsatna tawk lian ber
zinga mi pharte pawh kha Lal Isua hnenah beiseina neiin an lo kal thin a, chung pharte chu Lal Isuan a lo
tidam a ni tih kan Bible-ah hian chiang takin kan hmu a ni. A hun laia khawvelin tih ngaihna an hriat loh
harsatna chu kan Lal Isuan a hneh a. Hlim tak leh Pathian chawimawitute zingah khan phar tihdamna
changtute hi an tel ve a ni. Chuvangin, vawiinah hian eng natna dinhmun khirh takah emaw i ding a ni mai
thei e, Pathian beisei rawh. Amahah chuan beisei tur a awm a ni. A hnenah tawngtai la, a hnenah innghat la,
amah chu ring rawh. Pathianin tihngaihna a hriat loh khawpa harsa hi a awm lo ve. Chuvangin pathian beisei
rawh.

Sam ziaktuin “Aw ka nunna, engahnge i kun reng? Engahnge ka chhungah hian i buai reng ni? Pathian
beisei rawh;” a tih ang khan Pathian beiseina thar nen he kum thar hi i hmang ang u.

Mahni sualna avanga lungngai tam tak kan awm a, misualte avanga lungngaite kan awm a ni thei. kan Lal
Isua he khawvela a lo kal chhan bulpui ber chu, chung misual; sualna avanga lungngai, mahni tihngaihna in
hre tawh lo, mahni inchhandam thei tawh lo, mahni intidam thei tawh lo te ti dama chhandam tur leh
anmahni rawn siamtha leh turin he khawvelah hian a lo kal a ni. Chuvangin eng sualna avang pawhin mi a lo
lungngaiin a lo mangang a ni thei e. Nimahsela, vawiin niah hian chung sualna avanga lungngai leh
mangangte tan chuan Lal Isuaah hian beisei tur a awm a ni.

Nitin mi sang tam tak chung sual te avanga lungngaia Lal Isua hnena lo kal a, amah rawn beisei a, damna
chang a nun thar chang hi kum thin, thla tin, nitin hian an la pung zel a ni. Chuvangin, nang khan i sualna
avang leh nangma nuna i beidawnna avang khan Pathianah beisei tur a awm ta lo a ni lo ve. Mite ang
bawkin Pathianah beiseina neiin amah chu ring la, amah chu bel la, vawiin niah hian i tan pawh beisei tur a
la awm a ni.

Kan Lal Isua hun lai khan hmeichhe sual lar tak mai a hming pawha an koh loh hmeichhe sual an tih hial
tawh pakhat chu Lal Isua hnenah a lo kal a. A hun lai mite lakah chuan a beidawng hle a, Lal Isua hnena a lo
kal tum pawh khan amah beituten an hual thup ti ila a sual lovang. Amaherawhchu, a rawn belh tak Lal Isua
khan chu hmeichhia chu a lo ti dam a, a lo chhandamin a lo ngaidam a; chanchin mawi tak a lo pe thar ta a
ni. Vawiin niah pawh hian chung sual avanga lungngaiten Lal Isua an belh a, an lo dam pui a, an lo hlim pui
a, an lo thlamuan pui ang chiah chuan Isua Krista chu niminah nen vawiinah nen a pangngaiin a awm reng a
ni. Chuvangin misualin, mi lungngaiin; thinlung tih tak zeta Lal Isua a belh a, Lal Isua a pan a, amahah
chuan beiseina a neih chuan vawiin hi a damna ni a ni thei a. Tun darkar hi sual avanga lungngaite tan
thlamuanna a ni nghal thei a ni. Chuvangin eng sual pawhin min ti buaiin a tibuai a ni thei e. Pathian beisei
rawh, Chhandamtu chu beisei rawh. A hmelah hian damna a awm a, sualna avanga lungngai te tan Pathian
beiseina kawng a in hawng a ni. Chuvangin he kum tharah hian beidawng lovin chu Pathian chu beiseiin
kum a thar ang hian chu beiseina eng min petu Lalpa chu i bel ang u. A ni chuan min tithlawn dawn lova,
min ti zak dawn lova, min chhandam dawn a ni.

Tin, A dang leh chu sual avanga lungngai ringawt pawh ni lo, amaha beiseina nei tawh lova tlan bo hial
tawh ni a inngai te tan pawh hian beisei tur hi a la awm cheu a ni. Bible-ah hian tehkhin thu lar tak amah kan
Lal Isua ngeiin a sawi chu a awm a, Fapa tlanbo tehkhin thu kan hmu a. Hei pawh hi a pa laka a chanvo
zawng zawng chu a la a, a tlanbo tawh a. Ama mihring ngaihtuahnaah chuan lo kir leh mahsela a pa hnenah
chuan chanvo engmah nei tawh lovah a in ngai a ni. Amaherawhchu, a rilru beidawng takin a va tlanbona
hmunah chuan a awm a, ei tur a nei lova, thian a nei lova, tanpuitu a nei hek lo. Chutih lai chuan a pa hnena
kir leh turin ngaihtuahna a siam a. Tichuan, a pa hnena a lo kir leh chuan a pain a lo dawnsawn dan Bible-a
kan han en hian a tlanbo hmaa a chanvo aia ropui zawk he fapa tlanbo hian a pa angchhungah hian a chang
leh thei a ni. Chuvangin Pathian hnen atanga kan tlanboin, Pathian kan chhuahsanin kum hlui lo kal tawh te
kum tluanin Pathian duh loh zawng tiin beidawng tak leh riltam tuihalin tunah hian kan awm a ni mai thei e.
Mahse Pathian hnenah kir leh rawh, amahah chuan beisei tur a awm a ni. Sual avanga lungngai beidawng
tawh te an lo kir a, chumi te chu Lapan a lo dawngsawng dawn a ni tih tehkhin thu amah Lal Isua ngeiin a
sawi hi a rintlak a ni.
Dik tak chuan tuna kan Kohhran hruaitu pawimawh tak tak kan tih te leh rawngbawltu ropui tak tak kan tih
te hi chumi sual avanga lungngai tawh; mahse Chhandamtun a lo tih dam tawh; chu damna changa
rawngbawl tura lo penchhuak leh ta te an ni vek zawk a ni. Mifel chhamdam khawvelah hian tumah an awm
lova, misual chhandam awmkhawm kan ni zawk a ni. Chuvangin tumah inthlahrung lovin chu Pathiana
beiseina awm chu he kumtharah hian i bel ang u, i pan ang u. Amah chu vawiin niah hian kan beiseina,
innghah nan i hmang thar leh ang u, anin min ti thlawn dawn silova. Kan sual leh kan bawhchhiatna te chu
hriat renga awm tawh lovin, a ser nen lam hian Lalpa chuan min ti dam thei a ni. Chuvangin i tan pawh ka
tan pawh vawiinah hian beisei tur a la awm a ni.

He khawvelah hian ropuina kan um thin a, malsawmna tam tak dawn tumin a thim a var pawh thlu lovin; a
dik leh dik lo pawh sawi thei lovin kan tlan bawrh bawrh emaw tih turin khawvel hi a awm a ni. Pathian thu
hi ngun taka kan han chhiar a, hun kal tawh zawng zawng te kan han zir hian Pathiana beiseina neitu te leh
amah beltu te hi a ni ding chang thin zawk chu! Dik lo tak leh fel lo taka ti a, mahni theih ang tawk tawka in
haivur tuma titu te hi a tawpah chuan beidawnna tlangah hian an mualpho fo thin a ni.

Vawiin niah hian hausakna te, ropuina te kan um dawn anih pawhin amah Pathian hnenah hian ropuina pek
theihna te, hausakna pek theihna te, malsawmna pek theihna te hi a awm zawk a ni. Amah beltute chu an
mualpho dawn lo a ni.

Hebrai sal tang pathum Daniala te, Henania te, Misaela te, Azaria te chanchin kan chhiar a. Daniala Bung
khat-ah hian thil mak deuh mai awm chu Lal khawnbawl ni turin i ti mai ang (a tawi zawngin) Interview a
awm dawn a, chumi atan chuan in chawm thau lawkna, in tih fin lawkna (tunlai tawng chuan training ang
pawhin a sawi theih ang) hun pawimawh tak kal tlang tur an nei a ni. Chutah chuan an lo fin theina tur te, an
hmelte a lo mawi theihna tur tein ei leh in tur tuihnai tinreng chu chhawp leh pek an ni a. Nimahsela,
Daniala leh a thiante chuan chu chu an duh lo. Lalpa duh loh zawnga in tih hmelthat emaw in tih hmel mawi
emaw, in tih fin emaw chu anni chuan thain an ring lova, chumi chu tih loh an tum tlat a ni. an mahni
enkawltu chuan a hlauthawng hle a, reiloteah an hmel te a lo chhe bikin an lo cher bik ang a, chutih hunah
chuan lal hmaa thlen turin thlen tlak loh hial an lo nih chuan ama chungah hotute chu an hlauhawm dawn a
ni, a ti a. Amaherawhchu, Daniala te chuan, ni sawm min fiah rawh, chutah chuan kan Pathian beisei kan
neiha hian min ti thalo ta anih chuan i mi pek a piang kan ei ang e, an ti a ni. Chuti chuan fiah ni a lo thleng
a, an han fiah ta a. Mak tak maiin an beisei Pathiana chu a lo fail ve ngai si loh avangin midangte aiin an
hmel te chu a lo thain a lo mawi ta zawk a ni.

Vawiin niah hian helai thu hi a pawimawh em em a ni. Pathian kan beisei a, amaha kan innghah a, amah kan
rin hian kan mualpho dawn emaw i ti lovang u. Kan mamawh zawng zawng awmna chu amah Pathian hi a
ni zawk a, amah kan theihnghilha kan vahbo chuan khawvelah hian unaute u beidawnna mai lo chu seng tur
kan nei dawn hlek lo. Chuvangin tun hunah pawh hian ropuina um a, chutianga theih tawpa ziana lamah te,
ei leh inah te, khawsakna thilah te, in leh loah te kan tlan anih pawhin a pawimawh ber chu - chung zawng
zawng neitu Lalpaah chuan beiseina nei a, amah chu belh a, ama mithmuha dik lo leh thil tha lo zawng
zawngte kalsan a, chu Pathian hnenah chuan in tukluh hi ropuina kan um, kan chan theihna tur, malsawmna
kan um kan hmuh theihna tur chu a ni tih tun hunah hian i lo ngaihtuah thar leh ang u. He kum tharah hian
chutiang rilru pu chuan Lapa hi belin bul i tan ang u.

Tunlai khawvela kan rilrua lian ber pakhat chu hausakna sum leh pai te hi a ni. Hausak kan tum avangin
tunlai khawvelah hian thil dik lo tih te hi malsawmna dawnna emaw kan ti ta hial a. Pathian ai mahin tute
zarzo thei nih emaw te hi malsawmna hnar ni zawk hiala ngaih te pawh a lo hun ta emaw tih mai turin
chutianga ngaite pawh chu kan awm a ni mai thei e. Mahse Pathian thu hi han en ilangin Pathian zar chauh
zo tumte hi an mualpho bik love. Thuthlung Hlui huna kan hmuh mi ropui tak mai Abrahama kha an va
kalna ramah khanin a unaupa fapa Lota kha hmun danga an awm hlanin ralin an lo bei a, ral lakah an lo la a;
an lo tlanbo pui a. Chumi thu a hriat chuan Abrahama chuan chung ral te chu bei turin a sipaihote (ti ve mai
ang) nen chuan chu ral do tur chuan an kal a, Pathian khawngaihna an chang a, hnehna ropui tak mai
changin rallak sum tam tak nen an lo haw a ni. Chutih laia Salem lal chuan a lo lawmin a lo chawimawi nasa
hle mai a, chung thil an rawn lak zawng zawngte pawh chu an va hneh a, an va laksak a nih avangin
Abrahama te chanvo liau liau tur chu a ni ngawt mai. Chuvangin Salem lal pawhin duhamna tel lovin nei
vek mai rawh a ti a ni. Mahse Abrahama chuan chu chu a duh em? Duh lo. A thil kha a duh lo a ni lova, a
neih dan tur kha a duh lo a ni. A duh lohna chhan bulpui ber a sawiah chuan thil mawi tak a sawi chu
‘Abrahama hi nangma tih hausak emaw hi min an la ti dah ang e, Abrahama hi keima tih hausak a ni te i la ti
dah ang e’. Chu chu Abrahaman a duh loh chhan a ni.

Tute emaw avanga malsawmna dawng a, hausaah min min ngai dah ang e. Chuvangin engmah hi ka la dawn
lo, tlangvalho eitur pe la a tawk e. Chuvangin ka hausakna te, ka malsawmna, ka nihlawhna te zawng zawng
hi Pathian hnen atang chauhin a ni kei chu ka duh ni, chuvangin tute hming lam tel ngai emaw, tute avang
tih tel ngai emaw hian hausak ka duh lo ve, tiin sum leh pai leh ral lak sum tam tak chu Abrahama chuan a
lo hnawl ta a ni. Vawiin niah hian he kum thar hun lawmawm tak maiah hian hausak tumin kan tlan a ni thei
e, Amaherawhchu, Pathian beisei rawh, amahah chuan chung zawng zawng chu a awm zawk a ni.

“Aw ka nunna engahnge i kun reng, engahnge ka chhungah hian i buai ni. Thil pakhat pawimawh bik a awm
a, chutah chuan i nun hmang zo rawh. Chu chu enge ni? Pathian beisei rawh, amah chu ka la fak dawn si a.
Ka hmel ti damtu leh ka Pathian chu” tiin a lo sawi ta a ni.

Chuvangin he kum thar hi Pathian chauha beiseina nghah kumah i hmang ang u. Misual harsatna tawk
tawhte pawhin, dam lote pawhin, hausak tumte pawhin, ropui tumte pawhin chu Pathianah chuan kan
mamawh zawng zawng hi a awm a ni tih hriain he kum tharah hian amah i bel ang u, amah i ring ang u.
Amahah chauh hian beiseina i nei ang u. Chu chu Pathianin kan tan pawh min duhsak ber a ni a, amah chu
engkim hnar engkim bulpui a ni, engkim awmna a ni tih hi he kum tharah hian i hre thar leh ang u.

Pathianin a thu thianghlim mal min sawmsak rawh se, Amen

Kraws-a Isua thihnaa Ringtute’n


hlawkna kan chante
- Pastor B. Sangthanga

    Khawvel sual chhandam tura Isua Krista thihna hi khawvel tan a hlut em avangin hmasang
ata tawh ringtute’n an ngai urhsûn êm êm thin. Easter Sunday hma chawlhkâr ruk leh a chanve
(Ni sawmli chhung) hi Lent an ti a. Chu chu Lal Isua’n thlalera ni sâwm li leh zan sâwm li chaw
a nghei hriatreng nan leh a tuarna tawmpui ve nan an tih thin a ni. Hemi chhung hian kawng
hrang hranga inserhin Lalpa zanriah chan hote, hlim hlawp laka inthiar fihlim te, sa lam chi rêng
rêng ei loh leh nikhata chaw vawikhat chauhte eiin an serh thin. Tin, thlarau nun thuk zawk nei
turin Pathian pâwlna tam leh zual an insiam bawk thin. Good Friday kar hi Nunna Lal
Thianghlim thihna kar anih avangin Kar Thianghlim (Holy Week) an ti a, zah leh urhsûn takin
an hmang bawk thin.
Pathian chatuan thinlunga hmangaihna awm reng leh misualte tana tlanna kawng a rawn
buatsaih dan hi a makin a ngaihnawm êm êm a, mihringte chhuichhuah phak rual erawh a ni lo;
Pu RL. Kamlala’n "Aw, a thukin a va sâng êm, I finna leh i hmangaihna; Thlarau khawvêla
rimawite leh van tawngte’n an puang seng lo" a ti hi a ti dik a ni. He hun pawimawh takah hian
kan tana Krista thihna hlutzia kan hriat thara, hlawkna thar kan chan beiseiin kawng li chauhin i
lo thlirho dâwn teh ang.
Sual tlanna (Redemption) : Tlanna tih hi a tirah chuan indona avanga lung In tangte chunga
hman thin a ni. Tangho chu tlanna sum pein an la chhuak thin a. Hun a lo kal zela bawih
(Slaves) ho chungchangah an hmang leh a. Tin, Mosia danah chuan Sebâwngin mi a sik hlum
chuan denhlum ve tur a ni. A tlana tlan tura sum an tuk erawh chuan an tuk zat chu pein an tlan
chhuak thei bawk(Exod. 21:28-30). Mihring hi sual bawihah kan tanga (Joh. 8:34) chu sual man
(wages) chu thihna a ni (Rom 6:23).
He rilru atanga kraws kan thlir chuan Kraws-ah Isua’n kan sual man a pe a, tichuan zalen kan lo
ni ta! Bible chuan "... a thisen avangin amahah chuan kan tlanna kan nei a ni,’’ tih min hrilh
(Eph. 1:7). Hei hian chhandamna tozia, mifel nunna hmanga lei kan ni tih min hrilh.
Thuphachawina (Propitiation) : Hemi awmzia chu thinurna la bo tihna a ni. Pathian thinurna
chu misual chungah a awm reng a (Sam 7:11, Kol. 3:6). Chu Pathian thinurna chu Krista thihna
chuan la bovin, sual hremna rapthlak tak chu a pumpelh tir ta a. Bible chuan "Ani chu kan sualte
thuphachawina a ni; keimahni sual chauh ni lovin, khawvel zawng zawng sual thuphachawina
pawh a ni," (I Joh. 2:2) tih min hrilh. Chu kraws chu tlawmin hmuhsitawm hle mahse miin a’n
enchianga a hlutzia a hmuhbelh zela, "Aw,chu kraws,khawvel mi hmuhsit leh endawng chu,kei
ka lunglai kuaitu a ni a" an lo ti hial thin.
Inremlehna (Reconciliation) : Hei hi thumawi leh ngainatawm tak a ni. Innghirnghona a awm
reng rengin a chhan zawn chhuaha chinfel a nih loh chuan inremna tak tak a awm thei ngai lo.
Pathian leh mihring kara inremlohna (hostility)/‘intaina’ chu a tisaa tibovin inremlehna kawng a
lo inhawng ta a ni.(Eph.2:14).Bible chuan,"Pathian nena lo inrem tawh"(Rom 5:10) kan nih min
hrilh.Pathian mi ropui Augustine-a chuan Pathian hnen ata vak bo kan nih leh kan in
ngai,Pathian hnen kan thlen leh hma chuan kan thlarau chu chawlhna zawnga tuihala a vah a vah
thin thu a sawi.Thlarau vakvaiin siamtu Pathian an hmuh chuan a lawm em ema, ‘Lalpa ka
pawlin ka thinlungah,thlamuanna tui a luang;ka thinlunga lawmna ri chu,thatnain a par
chhuak’an ti thin a ni.
Thuthlunna (Covenant) : Bible-ah hian thuthlung tam tak kan hmu. A pawimawh leh langsar
ber chu Pathian leh a mite kara thlun hi a ni. Pathianin Israel-ho hnenah, "Ka thu in ngaihthlak
tak zeta, ka thuthlung hi inpawm chuan khawvel hnam zawng zawng zingah hian ka tan ro thlan
bik, ... puithiam chi, hnam thianghlim in ni ang" (Exod.19:5-6) tiin a zawrh a. Israel mipui chu
pungkhawmin an han ngaihtuah a (Exod. 19:8) tha an ti hle ni tur a ni, "Lalpa’n a sawi zawng
zawngte chu kan ti zêl ang a, mi tihâwih tak kan ni zel ang," (Exod. 24:7) tiin an chhang a.
Tichuan, thisen hmangin thuthlung chu tihngheh a ni (Exod. 24:8).
Hun a lo kal zela chu thuthlung chu an bawhchhe chamchi a, Lalpa chuan, " Ngai teh, ... Israel
chhûngte leh Juda chhûngte hnênah chuan thuthlung thar ka siam ang" (Jer. 31:31) a ti a. Tin,
chu thuthlung thâr chu a hmasa aiin a danglam hle dawn a ni tih pawh a sawi a (Jer. 31:33&34).
Lal Isua’n a zirtirte zanriah hnuhnung a kilpuia no a lak a, an hnêna a pek khan "He no hi ka
thisena thuthlung thâr chu a ni," (Lk. 22:20) a rawn ti ta chat a. A taksa chu chaw tak, a thisen
chu in tur tak anih thu sawiin, "Tupawh ka tisa eia ka thisen in chuan chatuana nunna a nei tawh,
tin, nikin niah chuan ani chu ka kaitho vang"(Joh. 6:54) a ti a ni. Hei hi thuthlung tha lehzual
anih thu Hebrai ziaktuin min hrilh a (Heb. 8:6). Hei lo chu thlun nawn a nih tawh dawn loh thu
leh ngaihnêp chi a nih lohzia min hrilh bawk (Heb. 10:26-29).

Tum khat chu Aigupta ram Bawih zawrhna hmunah Negro tlangval hmel fel tak hi an zuar tel a,
sap pain lei tumin a hel a. Chu Negro tlangval chuan an lei tak tak anga a thiante leh chhungkhat
laina hmuh phak lohna hmunah an kalbopui daih ang tih hlauvin a mangang hle a, lei tumtu sap
pa chu anchhiate lawhin a vau vel a. Nakinah chuan in leinate ti felin chu Negro tlangval hnenah
chuan, "Tunah chuan i bawih nihna ata i chhuak ta e. I bawih nihna atangin ka lei chhuak ta che
a, tunah chuan i duh duhin i awm thei ang" a ti ta mai a. Chu Negro tlangval chu a lo danglam
ta, sap pa chu a en ta tlawk tlawk a, mittui nena vuanin, "Ka pu, kumkhuain i bawihah ka awm
ang e. Khawi hmunah pawh i duhna apiangah min hruai ang che, ka thih hma loh chuan i rawng
ka bawl ang e" a ti ta hial a. Miin Lal Isua hmangaihna leh tuarna natzia an hmuhin "Ka
vahbosan tawh lo’ng khawvêlah hian, ka hmangaih, ka Lal Chhandamtu; Aw, i thlarau
thianghlimin min hruai la, I hmel duhawm chu min hmuhtir rawh" an ti thin.
HMASAWNNA LEH CHANGKANNA
Zonunsanga Zote

HMASAWNNA LEH CHANGKANNA

Hmasawnna leh changkanna lo thlengte hi an chhe ngawt lo a. Thil tha tam tak min pein min chawikang nasa hle.
Amaherawh chu, a kâwr han kheh neuh neuh hian a chhungah thil kha, thil tha lo a lo awm thin a, chu chu a pawina
lai tak chu a ni. Hmeichhiate nawmchenna bungrua ang leka lantirtu leh hmanrua ang leka lantirtu pawh hi he
hmasawnna leh changkanna hi a ni kan ti lo thei lo ang. A chhan chu he hmasawnna leh changkanna hian a ruh no no
chhuakah te, bungrua ngainatna te, tunlaina te, mahni inngaih pawimawhna te, tha anga dik lo taka mahni inlantir
te, meng leh meng chu inbum thiang te, nawmsipbwl chakna te , ber nih duhna thupuite a keng tel tlat a ni.

Hmasawnna leh changkanna hian kan hmeichhe tam tak mumang a luah chho mek a. Mipate rahbeh nia inhriatna
nasa tak pein, chuta tanga talchhuah dan tur leh an dinhmun san ve theihna tur kawng zawng turin nasa takin a
fuihpawrh mek a. Mipa thawmhnaw an hmai duh tawh bik lo a, mipate aiin an nalh zawk a ni tih lantir nan an taksa
mawi tak pho lanna awm a, nalh leh mit la taka an inthehthil theih nan dawhsan a hunsak a. Beauty contest leh
fashion lam kan buaipui ta hle mai.

Hmasawnna leh changkanna vek chuan hmeichhiate rilruah mipate hian mawi an lawm tih chu a rawn tuh ta zel a.
Bungraw fakna ah hmeichhia an âwl hlei thei ta meuh lo. Thawmhnaw, pheikhawk,bag, sana , tlereuh , car ,
bike,mipa kekawrte fakna thlengin hmeichhe tel lovin engmah a fak theih tawh loh a ni ber e. Zoramah pawh kan uar
ve ta hle a. Khel No... Tih hun lai atang tawh khan nalh ber nih tumin kan lo hmanhlel tawh a. Tunah phei chuan
school function, variety show vela naupangte'n beauty contest emaw, fashion show emaw an neih loh chuan kim lo
riauvin kan hre ta tlat.

Mi tih dan kan la chak hle . Mipa thawmhnaw chu mipa vekin fak mai awm..Mahse, hmeichhiain zo leh zo lova an hak
/fak kual vel paha han intheh vel khan hralh a tikal zawk a niang chu!!
Estheri leh a thiante'n mipa pakhat tihlungawi tuma beauty parlour an kal tlut2 chuan tihlungawi tur zawng vei suau2
kan hmeichhe thenkhatte hian kawng an zawn ve a ngai tlat. Hmanlai kan pi leh pute hun lai kha chuan khaw khat
nula hmelthate pawh khan intihmawi nan hmanrua an nei tehchiam lo. An sam vawk hriak an thih a, an zial a, puan
an bih leh tawrh a, chu bak inchei dan an nei tehchiam lo. Vawiinah chuan kan lo danglamin kan nunphung pawh a lo
inthlak chho ta viau mai. Tu nge vawk hriak inthih duh tawh ang??

Thingtlang mite tawrhna

Hmasawnna leh changkanna hian thingtlang mite min run nasa em em lehzual a, a bik takin hmeichhiate rualawhna
avangte'n khawpui lamah kan lut a, Tv leh thil dang atangin khawpui zia kan hmuin kan hria a, kan copy chak hle
nghe nghe zel a. Kan neihin a phak chiah loh paw'n pukchawp talin kan ti duh ta zel mai. Khawpui nulain hair colour
an uar viau chuan thingtlangah kan uar ve nghal a, mobile phone an uar chuan neih ve ngei kan duh nghal ta zel mai.
Mobile phone leh incheina man tuaka inzuar thawmte pawh hriat tur a awm ta nawk mai.

Sawi awm pakhat chu -pa pakhat hian nula pahnih hnenah mobile leisak a lo intiam a ni awm e. Mahse, thil chiang
tak chu, kha pa khan he nula pahnihte hi pafa thil inleisak ang ngawt chuan a leisak lo ang tih a chiang a. Mobile
phone leisak dawn chuan eng emaw a hlawh ve a ngai tlat, 'a hlawh chhuak mai thei bawk ' an ti. Chutiang zelin
khawpui nulain jeans an uar chuan thingtlang lamin an uar ve thuai mai a, khawpui nulate'n an beng an verh thluah
chuah an ve thluah mai a, an nguma tattoo an chhut leh, changkanna leh tunlaina anga ngaiin an tive ngawt zel mai.
A lehlamah khawpui lam a nei fate'n an tlin angin kan tlin ve bawk si lo a, duh ngah si neih nei si lo kan pung chak ta
hle a ni. Ngaihtuah tham a awm.

Hmasawnna leh changkanna hian kan hmeichhiate nun hi a va sawi danglam nasa em!!
Thalai, nu leh pate'n kan tunlai thil awmzia hi kan chhut ngun a tul ta hle mai. Hmasawnna leh changkanna te hi sual
an ni ngawt lo. Amaherawhchu, a chhe zawnga min hruai luh nasat tawhzia leh a tha lo zawnga min nghawng nat
tawhzia hmuh hian inkuangkuah ngawt thei kan ni tawh lo a, sawi hreh nei thei pawh kan ni tawh bawk hek lo. Tha
leh tha lo kan thliar thiam a hun tawh a, kan nun, kan chhungkua, kan khawtlang, kan ram tichhe thei leh kawng tha
lova min hruai theite laka kan inven a pawimawhin a tul tawh takzet zet a ni

TUNLAI KHAWVEL LEH KRISTIANNA

Zonunsanga Zote

Mihring hi chapo tura siam chu kan ni lo nang a, chapona hi mihring ze ken tel erawh a ni chiang khawp mai.
Kohhrana rawngbawlna a ni emaw, khawtlang leh ni tin nunphunga kan khawsaknaah a ni emaw, he chapona leh
mahni inngaih pawimawhna zia hi a bo tak tak thei lo.. Chu chu mihringin kan ze ken tel zingah a awm a, kan hnenah
a cheng a,min thunun a tum apiangin hringfate kan buai a, a la hlawhtling fo lehnghal!

Pathian rawngbwl te hi thil awlsam a ni hauh lo. Pawn lam atanga mite hmuh ropui leh ngaihsan a ni vek hauh lo
nia.Tirhkoh paula'n, "Kan buante hi tisa leh thisen an ni si lo..." a tih ang deuh khan pawn lam hmuh theih piah lamah
hian beih tur, hmachhawn tur, hneh tur hi a tam êm êm reng mai a. Hringnun indona khawvel mah a hautak tawh
nak alaiin thlarau lam indona lek phei chu khirh lehzual tak a ni. Chu indona mualah chuan kan zuang lut a, leilehnaa
kut nghata hnung lam hawi a thiang tawh lo. Hma lam pana ke pen zel tura thupek kan ni a, pen tuma tan kan lak
nasat zawh poh leh he ze hnawksak hian inrawlh a, min chawh buai a, min hnehchhuah a tum ta thin a ni.
Hmasawnna daltu hnawksak chu a ni ngawt mai.

Khawvel a changkang zel a, hmasawnnain chak takin min nuai a, kan Zonun ze mawi tak pawh tunlaina khawvelin a
rawn nuai ta bawrh bawrh a, ram changkang zawkte kan um a, an ke pen ruala ke pen ve tumin tan kan khawh a,
inchuh culture -ah kan zuang lut a,' nang nang nang' inti thinte khan 'kei kei kei' kan ti tan ta a. He hri hian kohhran
huang chhungah pawh hlet a chhuah chho ta zel a, kohhrana chanvo leh nihna inchuh thawmte , kohhran upa, thalai
leh hmeichhe hruaitu inthlan dawn a, campaign thawm lek lek, thawm duhawm lem lo tak a ri chhuak ta vuai vuaite
hian he thli hian min nuai nasa hle hle tawh tih a lantir a.Hetiang boruakin chak takin min nuai mekna karah hian
Kohhran etc hian 'Pahnihna' nih thiam rawngbawltu a mamawh zual ta ngawt mai. Mihring rilru chu lansarh duh thin,
ropuina um a, hmingthanna zwng thin, mite fak lawm em em,mi chunga len tum reng mai a ni thin. Heng thilte hi
khawvel thila hmasawn nan leh mite khum nan chauh an ropuiin an tangkai a ni thei e, Pathian rawngbawlna huang
chhungah erawh chuan lak luh vek an rem loh chang a awm thin. Kan zui Isua hian, "In zinga ropui nih duh chu in
rawngbwltuah (mi zawng zawng chhiahhlawhah) a awm tur a ni" a ti tlat si a.

Kan rawngbawlna chet vel dan hrang hrang han thlir hian 'Pahnihna 'nih hi kan thiam lo tial tial ta em ?
Rawngbwlpuite khum duhna , itsikna rilru put hi a awl khawp nia. Mahni phak ang tawk tawka kan rawngbawlna
peng hrang hrangte hian belhchian an dawl meuh ang em? Pathian rawngbwlna kawngah te hian lar duhna ,
hmingthan leh mite hriat hlawh duhna rilru hi a lian tial tial ta ni te pawhin a lang. Hengte hi a tha vek love tihna a ni
hauh lo, amaherawhchu 'rawngbwlna' hming hmanruaa hmanga mahni inchawisan duhna rilru , kan chapona
irhchhuak a ni palh ang tih a hlauhawm thin a ni. Pathian ropuina tur lam ngaihthah a nih chiah hian kan rawngbwlna
pawhin chuai lam a pan thin tih hi kan hre reng thei lo a nih pawhin theihnghilh lo ila a tha ngawt mai.. Mihring intih
rimtui chawpna hi Setana dawi a ni fo. Rawngbwlna kawngah hian 'Pahnihna ' nih hi thil awlai a ni hauh lo, pahnihna
nih thiam erawh chu a ropui thung si . Pahnihna tih chuan mahni aia mi dangte tana nun, mite duhsakna tak tak
thinlung, an thatna tak tak duhna,mi dang chunga hmangaihna leh duhsak tak takna thinlung put te, mahni aia mi
dangte pholan duhna te hi a ni.

Kan dinhmun phu tawk theuha rawngbwlna Pathianin kan chunga a nghah hi han thlir let ila, rawngbawlpuite khum
tum ran, itsikna rilru nena hmaithinghawng vuah a, rawngbwlpuite chunga rilru pu thin kan nih chuan kan
rawngbwlnain rah tha a chhuah ngai lo vang. 'Mihring chuan pawn lam lan dan a en thin a, LALPA erawh chuan
thinlung lam a en zawk si a'. Hei hi rawngbwlna huangah chauh lo pawh kan ni tin khawsakna leh nunhonaah pawh
hian a pawimawhin a dik em em a ni.

Posted by Phongpi at 04:29

TUNLAI THIL AWMZIA..

-PC Lalhmingmawia, V.President, TKP Electric Unit

Rom 13:11 “Tun lai thil awmzia in hriat avang leh muhil thawhharh a hun tawh tak zet tih in hriat avangin chu chu ka
sawi a ni; tunah chuan kan rin tirh lai ai khan kan chhandamna chu a hnai ta zawk si a”. Isaia 21:12 Ralvengtu chuan,
“Zing a lo ni dawn ta e, zan pawh; in zawh duh chuan zawt rawh u: hawi leh ula, lo kal rawh u,” a ti a.
Rom lehkha thawn a kan hmuh ang hian, kan tunlai khawvel hi kan ngaihtuah ngun hi a hun tawh takzet a ni tih kan
hre thei awm e. Nang ringtu Lalpa’ he khawvel a ama hnung zui tura min dah chhan leh tu thlenga he khawvela kan
la nu chhan hi i ngaihtuah ngai em ?. Kan tunlai khawvel thiltheng hi ha chhut chiang te ang.
Khawvel chan chin chu sawi loh, kan Mizoram (Aizawl) nitin chanchin thar han ngaihthlak hian, Kan Pathian thu in
hun hnuhnung a thil lo thleng tur a tih, chhiat na leh chanchin mak danglam tak tak chuan kan nitin nun min chim
reng a, nitin chanchin tharah te chuan, thihdan mak danglam leh rapthlak tak tak te chu kan news item pakhat chu a
ni ta. He chanchin tello hi chuan chanchin thar te pawh hi ngaihnawm lo riau a hriatna kan nei tawh ni te pawh hian
a lang tawh a ni. Nimahsela he kan chanchin thar mak tak leh chhiatna hrang hrang lo thleng mek hian kan ringtu
nunah hian thu sawi duh a nei a ni tih hi kan ngaihtuah ngai em.
Hetia kan khawvel chanchin a her mup mup lai hian kan hriat loh vang nge ni, kan thla hi a muang hliah hliah hian a
hriat a, kan thlamuan dan hi thlamuan dan dik a nih leh nih loh pawh hi kan chhut ngun meuh lo ni hian a lang thin.
Ringtu te kan Lalpa min chhan dam chhan leh ringtu a min siam chhan, ringtu te GOAL ber chu kan Lal Isua lokallehna
a hnena min hruai hi a ni a. chu hun a lo thlen hma chuan a hnena thlarau bo a tam thei angber chhan dam/ chhuah
hi a ni. Nimahsela chu hna chu kan thupui ber ni lo in, keimahni leh keimahni hi kan in buaipui tawk viau chauh a ni lo
maw.? Programme tihhlawhtlin leh chu programme chin chauh a thawh chu kan lawmna tawk a tling ni hian ka hre
thin. 
Isaia lehkhabu a kan hmuh ang hian, khawvar kan hmuh hun hi a thleng tep tawh a ni tih kan hre thei ang. Kan Lal
Isua lokal lehna khawvar hun kan thlen hma hian, Lal Isuan a hna chhunzawm tura min tih ang leh amah ringtu a min
siam chhan ang tak hian, mahni tul leh pawimawh mahni buaina te kal san in hawh u kan Lalpa tan theih tawp i
chhuan ang u. 
Keimahni mimal nun pawh kan chhut ngun a pawimawh hle, he Lalpa ni khawvar hun hi lo theng ta se, Lalpa hnenah
thlamuang takin kan chawl dawn em? Tin, he khawlvel hun hi lo tawp hrih lo pawh ni se. Kan nun hian kum tamtak a
daih dawn chuang lo, he khawvel hi lo chhuah san ta la, tun atanga kum 50 lo awm leh turah hian khawiah nge i awm
ang.?
Khawvel chanchin hi chiang zawkin ngaihtuah la, nitin chanchin thar i hriat thin hian eng ang in nge i nunah thu a
sawi ve le. Ngaihtuah chiang la Thlamuanna dik tak Lal Isua i nei tawh em?
PENTICOST Ni   (Thuchah)…

A hming awmzia leh a lo awm tan dan : Judate kut pawimawh tak ‘Chawlhkar kut’ chu Greek tawngin
‘Pentecost’ tiin sawi a ni. Pathian malsawmna an dawn Buh thar lawmna anih avangin ‘Pawl kut’ an ti
bawk. Thuthlung hlui hun atangin Kalhlen Kut dawn a Sabath ni hmasa ber atanga chhiara ni 50-na ah he
kut hi an lawm thin avangin Greek tawngin ‘Penticost’ tih a ni a, Chu chu ‘sawmngana’ tihna a ni. He ni hi
Lal Isua thawhlehna ni atanga chhuta Ni 50na-ah a thleng ve chiah bawk a ni.

A pawimawhna : He kut hian Judaho te tan leh kristian te tan pawimawhna tak a nei a. (1) He kut ni hi Juda
ho chuan Pathianin Mosia hnena dan thu a pek ni kha niin an ngai. (2) Babulon sal tanna atanga an chhuah
hnu-ah Rome ram awp chhung hmun hrang hrang a awm Judate tan Jerusalema Pathian be tura an
kalkhawm thin na kut a ni. Hei vang hian Kum Zabi 1-na chhungin khawvel hmun hrang hrang a Juda
suihkhawm tu leh an chanchin hriat thar leh thinna pawimawh tak a ni. An ngai pawimawhin an hlut em em
a ni. (3) Kristiante tan he khawvel a min chenchilh tura Thlarau Thianghlim a lo thlenna ni anih avangin a
hlu in a pawimawh em em a, ‘Thlarau Thianghlim thlen Ni’ tia sawi a ni bawk. (4) Thuthlung thar kohhran
lo pian tanna ah ngaih anih avangin a pawimawh hle a ni. (5) Kohhran lo thang chho zelah hun engemaw
chen chu he ni ruai nen an hmang thin a, Baptistma channa ni atan an ruat thin. Hemi ni a Baptistma chang
zo ten kawrfual var an hak thin avangin White Sunday (Sunday Var) tiin an vuah phah ta a ni. Anglican
Kohhran chuan Penticost ni hi white sunday tiin an la vuah zui zel a ni.

Khawvel history a thil thleng pawimawh tam tak zingah hian Lal Isua pianna te, a thihna leh a thawhlehna
leh Thlarau Thianghlim khawvel a alo thlen leh aia pawimawh a awm lo. Bible ah Penticost ni hmalam a
Pathian thlarau in mimal a luahkhah thu leh a tlukpui kan hmu nual – Josefa (Gen 41:38), Bezalela (Ex
35:30-31), Israel Upa sawmsarih te (Num 11:25), Lal Saula (ISam 10:10-11). Heng mite chunga Thlarau
Thianghlim thlen dan leh an khah dan chu hun engemaw chhung atan leh eng hna bik emaw thawhnan a ni
thin. Penticost ni a Thlarau Thianghlim lo thleng hi chu kumkhua atan a ni a, an khah dan pawh an inpek
dan a zirin bituk chin a awm tawh lo.

Alo thlen dan : Penticost ni a Thlarau Thianghlim lo thleng in thlipui ri ang maia thawm a rawn nei leh mei
anga a rawn lar hian awmze thuk tak a nei awm e. Thlarau, Thli, leh thaw te hi Hebrai tawngin “ruach” tih a
ni a. Thuthlung hlui hunah pathian chu meiin a inlar thin. baptistu Johana chuan, ‘Ani chuan Thlarau
Thianghlim leh meiin a baptist ang che u’ alo ti bawk. Penticost ni ah hian Thlarau Thianghlim chu tisa
taksa neiin khawvelah alo kal lova, Thlipui tleh anga ri nasa tak nena lo thlengin mihring mitin a hmuh theih
turin meiin a rawn in lar ta a ni.

Lalpa Indona
Posted by Me at 3:33 PM

1. I Samuela 14:47

1. “Indona chu Lalpa Indona a ni si a, Ani chuan ka kutah hian nangni hohi min pe dawn a ni”
        Indo tih hi tisa dan tak chuan rapawm viauin alang a, Indo tih tawngkam hriat ringawt pawha hlau chhe
hial thin tepawh an awm a, chutiang reng reng chuankan khawvel hi a ralmuang tawho tak zet a ni. Tun
hunah hian Khawvel sipaite indona lam emaw zir kan tum lem lova, Lalpa mite hian eng indona nge kan
hmachhawn a, engtianga sual sipaite chu hmachhawn tur nge tih zirho kan tum dawn a ni.

Khawvel sipai indo mite chu ralthuam famkima inthuamin awmphaw, ngunhnam, lukhum leh silai tha ber
berte hmangin hmelma te bei turin indona mualah an thawk chhuak thin a, chutianga inthuam ve lo techu
sipai an ni tih a hriatlohva, an hmelma emaw tiin in kah palh pawh a hlauh hle a ni. Tichuan hmelma te bei
tur chuan hmun hrehawm leh ralti tak tak, kham karah te, tlang sang tak takah te, tui thuk tak takah te,
thlaler ramro ahte ram chhanna atan mahni nunna thap hialin an che chhuak a, ral an do thin a ni. Chutianga
ram tana an beih tang tang hnua hnehna an chauh chuan ropui taka chawimawiin an awm ta thin a ni.
Keini Lal Thuthlung kengtu, Lalber Isua Krista Sipaite pawh hian sual sipaite kan dona tur kawngah hian kan
nun kan uluk a ngai a, Pathian ralthuam famkima kan inthuam loh chuan hmelma lam emaw tia tihhlum
kannih palh a hlauhawm hle a ni. Sual sipai do tur chuan Pathian ralthuam famkima kan inthuam a lo ngai ta
a, Rom 8:28 ah chuan ‘Pathian hmangaihtu ama ruat anga a kohva te tan chuan an thatna turin engkimaha
thawhsak hlawm thin tih kan hria’ tih kan hmu a, chuvangin Pathian ruat ang leh Pathianin keimahni a
hnathawh a tum anga kan awm a, a duh dan anga kan kal chuan kan thatna tur hian kawng engkimah min
thawhsak dawn a ni tih chiang takin a lang a ni.Nimahsela, keimahni duhdan leh ngaihdan anga kan kal a,
keimahni ngaihdan tha zawka kan ngaih tlat chuan chakna aiin chaklohna nasa zawk leh chauh lehzualnaah,
hming chhiatna hial kan tawk thin a ni.Lal Saula pawh khan Lalpa thu ang khan Amalek ral a beihna kawngah
khan kal sela, chuan ropui taka chawimawiin a awm ngei a rinawm a, amaherawhchu, ama mial ngaihdah leh
tha nia a hriat anga a kal kha Pathian duhdan a lo ni hauh si lova, Pathian hremna a tawh phah ta a nih kha.
Pathian thuthlung neitu kan ni a, a thuthlunga kan dinngheh tlat hi a pawimawh hle a ni.Ephesi 6:13-18 kan
en chuan“,Pathian ralthuam famkim chu la rawh u.
2. Chutichuan, in kawng chu thutaka hrengin, felna awmphaw chu hain, remna Chanchin Tha inbuatsaihna chu
in keah bunin ding rawh u; chung lo pawh chu rinna phaw la ula, chu mi chuan mi sual thal alh thei zawng
zawng chu in timit thei ang. Tin, chhandamna lukhum leh Thlarau ngunhnam (Pathian Thu chu) la ula,
tawngtaina leh dilna tinrengin eng hun pawha Thlarauva tawngtaiin, chu mi kawngah chuan mi thianghlim
zawng zawng tan thahnemngai tak leh dil tlatin ngaihven rawh u;”tih kan hmu a, he thuah hian Ringtute
inthuamna tur chu chiang taka tarlan a ni a, kan hmelma pa Diabola sualna do a, hneh thei tur chuan Pathian
ralthuam famkima kan inthuam a ngai a ni.
Charles Fox chuang mihringte Lalber Sipai kan nih theihna tura thil pawimawh hrang hrang sawiin heng Point
5 tehi lo en teh ang.
1.    Atna : Pathian rinchhanin rinna tak tak nen, amah kan nghak tlat ang a, chu chuan atna atan Pathianah
finna thar min pe zawk dawn a ni.
2.    Innghahna : Chawimawina reng reng mahni inbel lova, Pathian chauh chawimawi a nih theih nan in
nghahna fel tak kan nei tur a ni.
3.    Chaklohna :Pathian chaknaa thuam kan nih theihnan kan chak tawk lohnate kan hre tawk tur a ni a,
Pathian chakna nei turin kan bei tur a ni.
4.    Indahhniamna :Pathian ke bulah bawlhhlawh/vaivut zinga awm pawh hnial hauh lova kan in phahhniam
a tul hle a ni. Chu chuan malsawmna min pe ngei ngei ang.
5.    Tlaktlai lova in ngaihna : Pathian chu engkimah kan dah lalber tur a ni a, kan tlaktlai lohna kan hre reng
tur a ni lova, kan inphahhniam tur a ni.
Heng atang ringawt pawh hian Thlarau Indona lamahte sual sipai kan dona kawngah te, Lalber sipai kan nih
theihna tur a thil pawimawhte chiang takin a lang a, heng zawng zawng aia pawhmawh chu Pathian
Thlarauva khata kan awm leh a thu angzela kan awm hi a ni. Keimahni chakna te, thil tihtheihna te ring lova,
amaha kan innghah tlat a tulin, amahah chauh chuan chakna famkim, kan ralthuam famkim chu a awm ani
tih kan hriat reng a tul hle a ni.
    A chunga kan sawi hrang hrang bakah khian thil pawimawh deuh pakhat awm leh chu, kan Indona hmun
kan chian em em a ngai a ni tih hi. Khawi hmunah nge kan indo a, engtianga in do tur nge kan nih ? tih te
hriat hmasak a pawimawh a, chumi piah lamah chuan kan ral beih turte chuan eng ang ralthuam nge an neih
ve a, khawi hmunah tenge an awm tih hi kan hriat chian em em a tul a ni. Khawvel changkang zelah
Literature War (Thu leh Hla hmanga indona) khawvelah kan cheng mek a, kan hmelma techuan an ralthuam
neih hrang hrang techu ram lakna atan an thehdarh chuai chuai a, thuziak hrang hrang hmangin ram lak an
tum mek bawk a, chanchintha famkim hrulah Pathian thu hmangin ram an bei ve mek a, hmun tam takah
ram tepawh an la teuh teuh a, tanhmun siamremin hmun hrang hrangah an ralthuam neih ang angte chu an
phun lawr fer fur tawh a, Mesile tha tak tak an kapchhuak chuai chuai bawk a nih hi.
    Kan hmelmaten ralthuam tha tak tak an hman a, indo an puan mek laihian mahni awm hmunah Revival
kan lo chen ve bang bang a, hei hi a thalo tihna lam a nilo, amaherawhchu, chhanchhuah ngai tam tak awmte
chhanchhuak tur leh chanchintha famkim puandarh hi kan hna a ni tih kan theihnghilhloh a tul hle a
ni.‘Khawvel zawng zawngah kal ula, thilsiam tinrengte hnena chanchintha famkim puang chhuak tura’ Krista
thuchah te kan nih avangin leh Lal Thuthlung Thianghlim puangchhuak tura kohl eh thlante kan nih tlat
avangin keini hian kan puan loh chuan tunge chanchintha dik tak buh chi hi thehdarh ang a, puang chhuak ta
ang le.
    Indona chu Lalpa Indona a ni a, hnehna chu Lalpa ta a ni tih hi hre reng ila, chutihrual chuan a hmanrua
pawimawh ber chu keimahni hi kan ni tih hre reng bawk ang u. Kan hmelma te leh sual sipaite kan laka an
tlawm theihna turin Lalpa chu kan lamah a tang reng dawn a, a Thuthlunga nghet taka kanawm a, chhel tak
leh huaisen taka kan awm phawt chuan Sipai hote Lalpa chuan min awmpui reng dawn a, kan hmelma ten
Indona chu puang sateh thin mahsela, keini tan chuan kan indona ni lovin ken hmelmate leh Lalpa Indona a
nih tlat avangin Amah (Lal Isua) a innghat tlatte chu Lal Isua chuan a ensan ngai dawnlo a ni tih hre reng ila,
Indona chu keini indona ni lovin Lalpa Indona a nih tawh zawk avangin Ani chuan kan hmelmate chu kan
kutah min pe zel mai dawn a ni.

BEISEINA

Hlathlankhawm 3:1-2, Rom 8:24-26, 31


     Israel Lal Solomona hi a hunlai chuan Lal ropui tak a ni a, a lalchhung khan Israel fate leh a chhehvel ram zawng
zawngte khan thlamuanna ropui tak an neih phah a, chutiang khawpa Lal ropui leh thiltithei chu a ni. Solomona
hming hi Hebrai (Hebrew) atanga lakchhuah niin a hebrai tawng chuan Salomon tih a ni a, Hebrai thumal Shalom tih
atanga lakchhuah a ni. A hlaphuah tehi han chhiar han chhiar hian Bible-a telh chi niawm lo hiala mawi a ni, mahse
nguntaka zir erawhchuan Krista hnungzuitu te tan chuan zirtur tam tak a awm lawi si a ni.
    Helai chang kan han tarlan pawh khi nula leh tlangval inlemna thu niin mi tam tak chuan Bible-a telh chi nilo ang
hiala ngaihdan nei an awm nawk a ni. Lal Solomona hi Lal ropui tak niin nupui 700 leh hmei 300 a nei a, chumai
bakah Ro sum leh pai a duh ang ang nei theiin hausakna lamah pawh khawvela hausa ber a ni a, a duh zawng leh it
zawng a piang hlah lova nei thei kha a ni. (Thuhirltu 2:10). Khatiang khawpa thil tithei si khan ni hnuaia thil awm
tinrêng hi engmah lo mai a lo ni ti hialin a tawng chhuak a, engvanga khatianga ti kha nge ni ang i ngaihtuah ve tawh
ngai em le ?
    Bible thu kan chhiar chuan Lal Solomona hian hmangaih em em mai pakhat a nei a, chu a hmangaih nula chua
zawng a zawng thin a, zana a mutnaah te a ngaihtuah reng a, kawtthlerah te a zawng a, chu a hmangaih sulam nula
tia a zawn reng chuan chutihlai chuan tlangval pakhat hmangaih a lo neive reng mai a, chu a hmangaih chu Solomona
hi a ni thei mai ang em ? Khatianga lal ropui tak amah hmangaih em em tu kha em ni a lo hmangaih rûk ve em em
chu ni ang ?
    Thil nithei leh tunlai khawvel kan thlir chuan hausak duhna leh hausak châkna khawvelah kan cheng a, mi rethei
hmel\ha leh fel, Pathian \ihmi aichuan hausa tak sum leh pai ngah hi kan nula tehian anthlang tawh zawk a, chutiang
rilru chu a lo pu ve em ? Sulam nula chu a hmangaih tlangval tan chuan a rinawm em em a, chu a hmangaih chu
Solomona a lo ni hauh lo mai a, tlangval a hmangaih em em tan chuan a rinawmin a theihna zawng zawngin a
hmangaih a, atan a inpumpek vek a, Lal Solomona chuan chu Sulam nula chu a mah hmangaih ve tura thlemin a thil
neih ropui leh sum leh pai a tawngkam thiamna chi tinrêng chuan a han thlem \hin a, mahse, a hmangaih tlangval
tana rinawm Sulam nula chuan chutiang khawvel hausakna leh ropuina avang chuan a hmangaih tlangval chu a
kalsan duh chuang lova, a phatsan ve duh chuang lo rêng rêng mai a.        

Bible zir mite chuan he Lal Solomona hian kan chenna khawvel mawina, ropuina te,  Rosum itna te a entir a, Sulam
Nula hian khawvela cheng mihringte Isua ringtute a entir a, tlangval Sulam Nula in a hmangaih em em Berampu hi
Isua entirna a ni tiin an lo sawi thin. Lal ropui Solomona hian Sulam nula hi khawvel ropuina sum leh pai leh
tawngkam thiamna chi tinrêng nen a thlem ang hian keini Isua Krista ringtute pawh hi sual setana chuan engtiklai
mai pawhin kan duhzawng tak leh kan it zawng tak hmangin min thleng reng thin a, khawvel ropuina te, mawina leh
hmingthanna hmang tein min thlem thin a, nimahsela, Lal Isua ringtute a thinsen hlua inbualfai tawhte chu he
khawvel thil ropuina, sanna leh hmingthanna tehian min thlem thin mahsela, he Sulam nula a hmangaih tlangval
(Thlaler Berampu) tana a rinawm em em ang hian keini pawh hmangaih avanga min tlantu kan thih aia thi a, tholeh
atan hian kan nun kan hman a, atan chauhva kan rinawm ve hi a ngai a ni tih i hre reng ang u.

    Miten min sawiselin kan chhiatna lai sawi thin mahsela, kan chhiatna tur zawngin min beiin Lal Isua kan phatsan
theihna turin kawng hrang hrangin min bei thin mahsela, vana kan lal lukhum tichhahtu tur a ni tih hre rengin chung
thil ropuina te leh sual beihna hrang hrangte chu i in dal tir ve lo ang u. Keini zawng ram tha lehzual chak a zawng
tute kan ni a, kan hmaa intlansiakna awmah chuan chhel takin kan kal zel tur a ni dawn lawm ni ? Rom 8:24-28 kan
chhiar chuan Beiseina chungchang kan hmu a, mitin hian eng emaw thil beisei kan nei theuhva nula leh tlangvalte
chuan nupui/pasal inneih huna chhungkaw din dan tur te suangtuah leh thlir chungin beiseina sangtak nen hun
hlimawm hmachhawn tur nghak leh beisei chungin hun kan hmang thin a, Isua Krista ringtute chuan beiseina sangtak
nen Lal Isua ropuina thuamfakim nena a lo lan hun tur thlirin chatuan ram lungngaih leh tah awm tawhlohna hmun
tur thlir chungin chatuan ram beisei chungin khawvel hun leh nite kan chhiar thin a, chutianga Lal Isua lo kal hun tur
nghaka beiseitu ringtute chungah chuan harsatna hrang hrangte, thlemna hrang hrangte sawichhiatna leh
tihduhdahna te a lo thleng \hin a, chung hunah chuan amah Lal Isuaa kan innghah a amah kan rin tlat chuan chu
beiseina chuan min pui a, Thlarau Thianghlim zarah chakna kan lo neih phah leh thin a ni. Amah hmangaiha ama ruat
anga a kohate tan chuan kan Lal Isua chuan kan thatna turin kawng engkimah min thawhsak reng thin a, kan sabanah
min kaiin ani chuan kan khawlohna leh kan tlinlohna zawng zawngte anga min thungrul mai lovin a hmangaihna leh
zahngaihna avangin chatuan nunna kawng min hawnsak mai ni lovin a thu ropui tak leh Thuthlung thianghlim
puangchhuak tura min kohva min la thlang duh hi lawm chunga a rawngbawl mai tur kan ni tih hre reng chungin thil
hmuh theih te chu beisei lovin kan thih aia thia tholeh atana kan nun kan hman a, hmangaihna thianghlima min
hmangaihtu Lal Isua chauh beisei chunga a lo kal leh hma loh zawng rinawm taka kan awm hian nunna lallukhum kan
chang ve thei dawn a ni tih hre reng chungin beiseina nung min siamsaktu kan Lal Isua avanga khawvel thil ropuina
leh mawina te, sanna leh hmingthanna zawng zawngte kalsanin Lal Isua tan chauh i rinawm reng ang u.

Post awmna: article

"RAWH U"

“I thinlung zawng zawngin Lalpa ring la, nangma hriatnaah innghat” suh tiin Thufing 3:5 ah kan chhiar
a.

Kohhran mite tawngkam lar tak chu “Ni se” tih a ni a; “tur a ni”, tih aiah zai dam takin ni se tiin Kohhran
hote kan inkaihruai a, thu pe aw takin Kohhranin aw kan chhuah ngai meuh lo. Thuthlung hlui kan thlir
chuan “SUH” a tam em em a. Thusawm pek kan en pawhin SUH hlir a ni mai a. Keimah lo chu Pathian
dang nei suh, Milem be suh, Ru suh, Awt suh  tih a ni a. I tih luih chuan a zuitu chu thihna a ni tlangpui
a. Thuthlung tharah erawh chuan RAWH tih leh TUR A NI tih a lo tam thung a. I nu leh pa chawi mawi
rawh chutichuan i tan a tha ang a, leiah hian i dam rei bawk ang. Ti tur min tih tih avanga zuitu pawh
thil tha lam leh lawmman dawn lam a ni tlangpui ta a, tlemin a hahdamthlak deuh.

Kum a lo thar hian mi tin hian kum thar thutiam kan nei deuh ziah thin  a. Tipuitling tluantling tha hi chu
sawi tur an vang khawp mai. “Eng emaw ka zir tawh ang” tih te, “Exer ka la tak tak ang” tih te,”Mei zuk
ka sim ang” tih te,”Nupui fanau ka uap tam tawh ang” tih te hi thutiam lar pawl a ni a, mahse
tihhlawhtlin tak tak erawh a har em em. Kuminah erawh chuan kumthar thutiam keimahni lamin dap lo
vin, kan Bible in kum thar thutiam atana min thlan chhuahsak hi zir ho ta zawk ila ka ti a. Hlawkpui te
kan awm theih tak mialin.

1. THIANGHLIM RAWH U:

I Petera 1: 15&16 ah chuan kan thianghlim a tulzia kan hmu a. Hei hi kumthar thuchah chu a ni.
Thianghlimna hi chi hnihin a then theih a, pawn lam thianghlimna leh chhung lam thianghlimna a ni a.
A eng zawk nge pawimawh ang tih hi hriat harsa lo tak a ni a, Pawn lam thiang hlimna hi chu ram
hausa leh ram changkang te chuan harsa lo taka an nunpui a ni a. Ram rethei tan leh hnam hnuai
hnung tan chuan pawn lam thianghlimna hi neih mai mai theih a ni lo. Sawrkar lam mawhphurna a nih
tel miau vangin ram rethei leh changkang lo tan chuan thianghlim harsa tak a ni a. Pathian hian
pawnlam thianghlimna hi ngai pawimawhin fet takin ham dawn se chuan ram chang kang lo leh
hnufum tan chuan  Hebrai 12: 14 Thianghlimna lovin tuman LALPA an hmu lo vang tih te hi chhiar
hrehawm tak tur a ni a. Chuvang chuan LALPA hian pawn lam chu a dahthupui lutukin a rinawm lova
chhunglam thianghlimna a thlir zawk ngei ang.

Chhunglam thianghlimna chu mimalin kan tih theih a ni a. Sawrkar a inrawlh a ngai lova, Kohhran a
inrawlh a ngai lova, sum ngahte, hausak te a tul kher lo. Mahnia kan nihna ang anga kan tih theih a nih
avangin a fair a, chu chu Pathianin a phut hi chu niin a lang. Mathaia 5:8 ah chuan,”Thinlunga
thianghlimte chu an eng a thawl e, Pathian an la hmu dawn si a,” a ti a.Thinlung thianghlim tura min tih
chhan hi Pathian kan hmuh a duh em avang a lo ni. Rinna lama naupang deuh tan chuan Thinlung
thianghlim neih dan tur hi hriat harsa kan ti thei a, chuvang chuan thinlung bawlhlawh sawi ila, chumi
letling neih tum chu a ni mai a. Tichuan kan hrethiam thei mahna. Thinlung bawlhlawh chu Thikna te,
Itna te, Chapona te, Erna te, Huatna te, Ngeina te, Tenna te, Ei lohna te, Khakna te, Phunnawina te,
Hurna te, Selna te, Mi relna te, Vuina te, Pangchanna te, Thinrimna te, mahni thuduhna te,
Thatchhiatna te, Ba rulh tum lohna te, Fak beiseina te, Thian kawm fal tumna hmasialna te, Mi dang
hmuhsitna te, Mahni hmasialna hrim hrim te a tam mai. Heng zawng zawng hi thianghlim lova min
siamtute an ni a, heng te hi nei lo tura tan lak a ngai a, chu thianghlimna nei tur chuan kum tharah hma
lak a ngai a ni.

2. RINAWM RAWH U:

Thupuan 2:10 ah chuan Thih thlengin rinawmin lo awm rawh...tichuan nunna Lallukhum chu ka pe ang
che..” tih kan hmu a. Ringtu nun hi eng emaw chhunga that hluai chauh lam hi a ni lo tih a chiang a.
Thih thlenga rinawm a ngai a, tha thlah loh a ngai tih a chiang reng mai. Bible in rinawm tura min tih
hian RINAWMNA hian kawng hnih a kawk leh pek a.

1. A kawng khatna chu ring tlattu nih a ngaih chungchang a ni. Pathian hi beisei awm a nih tawh
loh hnu leh beisei chi a nih tawh loh tak zet hnu pawh a, rin tlatna a kawk a. Thuthlungthara kan
hmuh angin Isua chuan awm ang lo tak tak, theih awm loh tak tak thlengin thil mak a ti thei a.
Mihring te beisei phak bak leh, beisei ngaihna pawh mihringin an hriat loh chin thlengin hna
thawh mak a lantir thin a. Mitthi a kai tho va, Uain a tipung a, mipui sang tam tak mak takin a
hrai a, a tam mai. Isua hi thilmak ti thin Pathian a nihzia a inentir tawh a, chu chu beisei tlat a,
harsatna leh manganna kan tawh chang pawh a Amah ringtu te chuan ring tlat turin min duh a,
chu chu thih thlengin rinawmin lo awm rawh min tih dan kawng khat chu a ni.
2. A kawng hnihna erawh chu Thih thlengin ka rin ngam zawng turin awm rawh a tihna a ni leh
thei ang. Rinawm chuan rintlak nun a kawk a, mi rintlak te chu rinawm kan ti fo thin.
Mawhphurhna pek ngam, pek ang ngeia chanvo petu duh dan tihlawhtling thin te hi mi rinawm
chu an ni leh a. Kan Pathian hian a chang chang chauhva rin ngam  ringtu hi a duhkhawp lo
niin a lang. Chuvang chuan ringtute chu thih thlenga rin tlak, chanvo pek tlak, rinawm ni turin a
beisei a ni. Chung mite chu nunna Lallukhum a tiam reng a ni. Hun bi ruat a tlai loh te,
chhuanlam siam loh te, phat loh te, mi dem chin loh te, mi dang phut run loh te, mahni chanvo
theihtawp chhuah a hlenchhuah te, tha thlah hauh lova mahni kova tla chhunzawm ngar ngar
te, mi dang an awm lohna apianga a tul ang a tangkai tura lo inpek ve te, mi dang felna leh
thatna lai lo hmuh thiamsak te ang te hi rinawmna kawngah a pawimawh em em vek a ni.

3. THLARAUVIN KHAT RAWH U:

A pawimawh ber kan tih theih hial tur chu Ephesi 5: 18 a sawi “Thlarau va khatin lo awm zawk rawh
u..” tih hi a ni ngei ang. Thlarauva khat te awm dan te, thlarauva khah nawmzia leh ropuizia te kan
sawi tam khawp mai. Mahse engtin nge thlarauvin kan khah ang tih hi practical deuhvin kan sawi khat
hlein ka hria. Thlarauva khah chu a pawimawh em em a nih chuan a kalkawng leh tih dan tur chu awm
ngei tur a ni a. Zirtirte hnena thlarau thianghlim a lo thlen khan an dil pawh a ni chuang lo va, hriat
pawh an la hre chhin ngai lo; mahse thawk leh khatah a lo thleng thut mai kha a ni a. Chuvang chuan
thlarauva khat tur hian tun lai khawvelah hian kan nghak ngawt ngawt tur em ni ang nge tih ve tur kan
nei em?

Lal Isuan Nikodema hnenah pianthar pawimawhzia thu a sawi a. Piangthar chu thlarau thianghlimin a
khawih ngei a, chu thlarau thianghlim chu thli thaw ang hian khawi atangin nge a lo kal khawiah nge a
kal dawn a hriat theih loh thu a sawi bawk a. Tichuan miin thlarau thianghlima khah lo duh ta se, a kal
kawng chu sawi thiam mai a har ta a. Bible hi ngun deuhva kan bih chuan he thlarau thianghlim chang
tur hian a kawlkawng awm tlatin a hriat theih ta a ni.

Tirhkohte 2:38 ah chuan Petera’n chiang takin,”Sim ula….thlarau thianghlim pek hi in hmu ang,” a ti
khawl mai a. Tichuan Sim chu thlarau thianghlima khahna kawngpui chu a ni ta ber mai a. Khawvelah
fel famkim Isua chauh lo chu an awm loh avangin mi dang zawng chu sim tur nei kan ni theuh va. Mi
fel nia inngai, sim tur chuang nei lo nia inngai tan chuan thlarau thianghlim pawlna neih chi ziazang a
ni lo tih a chiang ta reng mai. Aw le, Isua Krista hminga kan sualte kan sim chuan thlarau thianghlimin
min luah khat dawn a ni. Sual pakhat sim a, a dang sim chuang loh a kawk lo va, sual kan sim a, a hnu
lawk tih zui leh a kawk bawk lo va, sual keimahni bet tlat te, rinna lama pen tura min tithuanthutu,
keimahniin kan hriat reng te pakhat te te a sim a, thianghlim telh telh tur leh Amah ang deuh deuh turin
min duh a. Sual kan simna hmun ruak apiang kha Pathian thlarau thianghlimin a rawn luah khat zar
zar dawn si a.

Thlarau Thlinghlima khat tur hi mi chak te, mi hausa te, mi changkang te, ram hausa awm te, pumrua
lian deuh te, hrisel tha leh pianhmang mawi deuh te, talent nei tha leh zahawm deuh te,hmangchang
hria leh taima te, nun ngil leh mi hmuingil te leh a dang te pawh a ni ang. Chung mite tan chauh chuan
duan lo ni ta se la; thlarau thianghlim; rinna kawng a min kaihruaitu leh kan nunna hnar hi mi tam tak
chuan kan chang ve ngai lo vang. Amaherawhchu chutiang zawng ni lovin mimalin ama tana hnawk
leh sual; mi dangin kan hriatsak loh mahni puala a lo sim zel chuan thlarau thianghlima chhun khah
chhoh zel a lo ni mai dawn a ni. Hei tak mai hi Pathian thuruk ropui tak chu a ni.

Kan Pathian thu hi chhung lam nun leh mahniin kan tih theih midanga ingnghat lo a ni
vek mai hi a ropui a, mahni tana chakai khawrh upa ten an ti hi a dik thui em em a ni.
Chuvang chuan kum tharah hian mahni tana chakai khawrhin, Thianghlimna kawngah
te, rinawmna kawngah leh thlarau thianghlima khahna kawngah te hian hma sawn tum
ila, chumi tur chuan kum thar thutiam siam ila, Thinlung zawng zawnga Lalpa ringin;
mahni hriatnaa innghat bawk lovin; Lalpan engtianga awm turin nge min duh; eng thu
nge chhiara zawm turin min duh tih ngun takin ngaihtuah ila; tichuan kan kum thar
resolution tur kan sawi takah te khian kan hlawhtling deuh deuh thei ang. Pathianin a
thu kan sawi te kan za atan malsawm rawh se...Amen.

(He thu hi January 1. 2015 kum thar inkhawm Mizo Presbyterian Church USA in tlai dar
thumah kan neih a ka sawi a ni a. Kum thar ni tak hian hetiang hun hi ka la chang ve
ngai lo va, ka thusawi that leh that loh te, mi tea nghawng a neih leh neih loh te thuhran
ni se, keima mimal record ve hrim hrima ka duh vangin ka blog ah, chhuang lo takin kan
tar ve a ni e. Chhiartute Lalpan malsawm rawh se)

A HMINGAH CHUAN MAKA

Chang thlan: Isaia 9:6

“ Kan tan naupang a lo piang a, Fapa pekin kan awm ta a; rorelna chu a kokiah a chuang ang a; a
hmingah chuan Maka, Remruattua, Pathian Chaka, Chatuan Pa, Remna Lal an ti dawn si a.”  

Isua Krista mihring anga lo piang tur kan hmuah thiam theih nan leh, nghakhlel zawka a lo piang tur
kan thlakhlelh theih nan zaninah hian Isua ropuizia leh mi bik a nihzia chhui ila ka ti a. Isaia ziakah
chuan MAKA a ti tawp mai a, a mak reng a, a ropui bawk a, chung chu kan chhui tur chu a ni.

Mithiamte chuan khawvelah hian mihring 108 000 000 000 (108 billion) piang tawh angin an chhut a.
Chung zingah chuan Isua hi a danglam lawr lak a. Ani tluka tantu ngah leh dotu ngah hi tumah an awm
lo va, a pain tirh ata an do nghal a, tun thlengin dotu a la ngah reng a, dotu chu a nei kumkhua dawn
bawk a;  Ani tluka chanchin ziah nasat leh chhui nasat hi mihring dang an awm lo va. Amah ring lotute
ngei ngei pawh hian Ani tluka mihring danglam fal leh mi dangte nun hneh/ kaihruai thei hi tumah an
hre chuang lo.

Khawvel mihringah hian tunge ropui kan tih ber ngaihtuah ta ila. Sawi tur hi an vang a sin. Mi thiam
tam tak chuan Sir Isaac Newton kha ropui an ti hle a, scientist ropui berah chuan an puang thei a.
Mahse thil dangah engmah a ni lo. Blaise Pascal chu philosopher ropui ber tia hriat a ni a, mahse thil
dangah engtihnamah a ni leh bawk lo. Heng miropui pahnihte hi Isua tana mi rinawm tlut ve ve an ni
lehnghal a. Isua hi mihring dang nen khaikhin ve dawn ta ila, Isua hi chuan Ama category hi a nei
hrang tawp mai a, tuman chutah chuan han teh phak chi a ni ve lo, a chungnung hliah hliah mai a ni.

Isua chu sawiselbo a ni tawp mai a. A zuitute tan chauh sawiselbo a ni lo va, Amah hawtu leh bei
beitute pawhin sawiselna tur an hre chuang lo. Chuvang chuan Ani tan chuan thupha chawi te,
ngaihdam dil te, sual sim te, thu zai zap te engmah a tul ve lo. Tlang takin dik takin a nung tawp mai  a
ni.

Isua hi MAKA tih loh theih a ni lo;  a chhan hrang hrang te:

1. Bible sawi angin a nu Mari chu mipa pawl loh a ni a, Isua nu hi nula thianghlim virgin a ni a,
chumi hrin chu a ni. Mihring dang reng reng chutiang an awm ve lo.
2. Mahni sahimna atana thiamthu sawi hi  mihring nih phung a ni a, Isua chuan vawi khat mah a
thiamthu a sawi ve lo va. Ringtu ropui dang Paula te Petera te hi chuan an thiamthu an sawi a,
insawi fihlim an tum fo mai. Isua chiah hi mahni insawi fihlim tum ve lo chu a ni.
3. Khawvelah sakhua tam tak a awm a, an zawlnei leh sakhaw hotute hi khawvel tan, an mahni
zuitute tan an thi ve lo va, Isua chauh hi a ni.
4. Sakhaw din tu hrnag hrang leh zawlnei te pawh an thi a, mahse kan Lalpa Isua Krista chauh hi
thihna hneha tho leh, thi hlen lo chu a ni a. Midang zawng zawng chu an  thi hlen vek a ni.
5. Isua mak ropui em emna chu hming a ngah lutuk hi a ni. Gandhi chu a ropui em avangin India
chuan Hnamte Pa tiin a vuah a, hming dang a neih awm pawh kan hre lo. Isua erawh chuan
Bible a lang chin ngawt pawh hming 25 chuang zet a nei a. Bible a lang pha lo, Amah duhtute
vuah leh kohna phei chu a tam lutuka sawi sen a ni lova, an la phuah thar reng lehnghal a.
Bible a lang chin chu, Engkim tithei, Pathian Chaka, Thu chu Pathian a ni, Lal leh Pathian,
Pathian Ropui, Chhandamtu Isua Krista, Maka, Remruattua, Chatuan Pa, Remna Lal, Alpha leh
Omega, Hmasabera leh Hnuhnungbera, Pathian hriakthih, Krista, Pathian Fapa, Jehova, Abul
leh Atawp, Lalpa, Chhandamtu, Mi Thianghlim, Mi tin Lal, Emanuela, Kawng leh Thutak leh
Nunna, Lalte Lal, Pathiante Pathian.

ISUA MAK CHHAN HI ENGNGE NI TA?

Heti taka Isua Mak ta mai hi a chhan i zawng dawn teh ang aw...

1. Nu leh pa ropui tak a neih vang em ni? Ni lo, A pa chu thing mistiri, a nu chu nula pangngai mai
a ni. Engmah ropuina bik leh milenna hran an nei lo.
2. An hausak em vang em ni? Ni lo, Isua hian hausakna chu sawi loh eng mah a nei lo va, a
pianna pawh mi ran in, an phumna pawh mi thlan hawh chawp, a kawrfual pawh mi ta bawk,
mahniin neih a nei lo.
3. A zir san em vang em ni? Ni lo, zir sang turin Isua hian sikul pawh a kai miah lo.
4. A zin zau em vang em ni? Ni lo, A dam chhung khan mel za bial bak a pel miah lo, zin zau lo
tak a ni.
5. A nih ram ropui taka a khawsak vang em ni? Teuh lo mai, Nazareth ram palai leng leh
thingtlang khua mai mai a seilian a ni a, ram ropuia sei lian a ni teuh lo mai.
6. A nih thian a nei tha viau tal em ni? Teuh nang aw, a thiante chu mi mawl te te sangha mantute
leh misual chhiah khawntute an ni mai.
7. A nih leh mipuiin an ngaihnat em vang em ni? Ni nang aw..sakhaw hotute zawng zawngin an
do va, thah an tum a, tum tam tak a bihruk a ngai a ni.
8. A dam rei vang em ni? Ni nang le..dam pawh a dam rei hlei nem kum 33 mi niin a thi.
9. Rawng a bawl rei tal em ni? Mai mai a, kum 3 leh a chanve chauh rawng a bawl hman a,
mihring tehnaah chuan a hlawhchham der maw le.
10. A nih pawl a din tam hman viau em ni? Ni lo, Kohhran chu pakhat a din ngei a, mahse chu lah
chu a thih hnua piang chauh a ni si.

ISUA ROPUIZIA CHU MAW..

1. Moral Influence: Isua moral influence hi a chak khawp a, Amah duhtute, Amah zui duh avanga
piangtharte hi sual sawt an awm ngai lo va. Nun tha lo leh misual ten Isua an pan chuan an lo
tha sawt zawk a, an nun sual an sim ngei ngei. A thusawi leh Ama chanchin te miin a hriat
chuan an nun a her danglam nghal thei a, A kaihruai theih loh khawpa sual leh luhlul a awm
theih loh, chuti khawpa chak chu a ni.

2. Artistic Influence: Amah avanga thu leh hla pian tam phah zia te hi kan ngaihtuah ngai em. Hla
sawi sen loh Isua chungchang phuahna, thuziak tam tak sawi sen loh Ama chanchin ziahna a
awm a, a awm thar reng bawk a. Keimah avang hian mi tuin emaw tak hla pakhat tal a phuah
ve tawh em tih te, ka chnchin tha lam ziak hian mi te hian thu leh hla an ziak tawh reng reng em
tih te ka ngaihtuah chang hian Isua ropuizia ka hre chhuak thin. USA a Library of Congress ah
hian lehkhabu  tam tak a awm a, mi pakhat chanchin tam ber chu Isua chanchin ziahna bu a ni
an ti.

3. Humanitarian Influence: Isua avanga khawvel mihring thil tha kan tih nasat zia hi i ngaihtuah
ngai em? Amah avanga damdawiin tamzia te, Recue centre, Help center tamzia te, Voluntary
leh Mission hna hrang hrang Amah vanga miin an mihringpui te tana an thawh nasatzia te hi
kan ngaihtuah ngai em. Thil tha ti turin Ama hming chawiin miin an hun zawng zawng an
hmang ral thin a sin.

4. Devotional Influence: Isua avanga thih huam thi tawh te, la dam thih huam te, Isua avanga nei
chan huam, insengso huam; nupui pasal neih loh pawh huam mihring tamzia te hi a mak a ni.

5. Scholastic Influence: Isua avanga zirna lama mihringin hma kan sawn nasatzia te hi kan
ngaihtuah ngai em. Sikul tam tak Amah avanga din te, Amah avanga missionary ten lehkha an
zirtir te. Sikul, College leh University Ama hming chawia din a tamzia te hi ropui tak a ni.
Khawvela University tha ber ber, Harvard te Princeton te Yale te ang te hi Isua vanga ding leh
awm ani vek a ni.

6. Impact on Woman: Hmeichhia te tan Isua thawh hlawkzia te hi kan ngaihtuah ngai em? Juda ho
ten hmeichhia an ngaih dan chu kan hria. Mizo pa dik tak ten hmeichhia kan ngaih dan pawh
kan hria. Chuti chunga heti taka hmeichhia lo zalen ta leh an hamtha ta te hi Isuan an thlavang
a hauhsak nasat vang kan ti lo thei lo.

7. Freedom and Justice: Isua avanga khawvela remna leh muanna awm nasatzia te hi tunlai
khawvel buai Muslim ho vanga kan tawrhna hunah phei hi chuan a chiang zual ta hle mai.  Isua
zirtirna mi zawng zawng hi bul thuhmun leh unau, inang tlang leh intluk tlang kan ni tih hi
khawvel ram ropui ho UK, USA te danpui ruahmanna bul thut a a ni a. Chu chu Isua zirtirna
atanga indin a ni.

Chuti taka mi ropui leh dangdai chu kan tan a rawn piang dawn ta a, a hlu a, a lawmawm a, hlim taka
hmuak tur kan ni reng a ni. Mosia hmangin Pathianin mihringte hnenah dan sawm a pe a, a har lutuk
a, kan hre thiam thei lo. Chuvang chuan ngilneihnaa khat kan Pathian chuan instruction manual chauh
ni lovin a hrilhfiahtu tur a fapa Isua Krista  rawn tir tel ta a, Ani hian kan fiah loh te, kan hriat thiam loh
te, kan chian loh laite min hrilhfiah thei dawn ta a ni.

He Krista lo piang tur hi mitin tan  ni a, mi rethei ber leh mawl ber tan a ni a, mi fing ber leh mi sang ber
tan pawh a ni. Mi zawng zawng tan anih ang ngeiin i tan leh ka tan  a ni a, Ani hian kan sual zawng
zawng a  phur vek dawn  a ni. Chuvangin a ropui a, he mi MAK lo piang tur hi hlim leh lawm takin i
hmuak ang u. Amen.
(December 24 2013 zan Kohhran Inkhawmah thuhril rawngbawlna hun ka chang ve a. Chutah chuan
he thu hi ka sawi a. Thu ka sawi hian ka sawi tur tlangpui ka ziak den den a, a bak chu ka sawi tawp
mai thin a. He ka thusawi hi ‘ka ziak chhuak ang’ ka ti reng thin a. Mahse ka puitlin thei lo. Hei kuminah
Krismas kan thleng leh tak ngial dawn a, ka la hriat reng te chiang lo ruai deuh tawh mahse ka khawn
khawm a, ka ziak chhuak ta hram a. Ka sawi lai a boruak ang kha chu ka pha ta lo deuh tih chu hai
rual a ni lo. Khalai spirit kha ka hloh then tawh a, ka reference te pawh ka chiang tawh mang lo va, ka
phuai luai ta hle mai a, apawi hle.

He ka thusawi ngaihnawm ti taka lo ngaithlatu leh, “Han ziak chhuak la, a copy min pe ve ang che aw”
min titu Rev. Lalthanzaua chu kumin khan he lei ata Pathianin A ramah a hruai ta daih a, ka van ui tak
em! Ka thatchhiat avangin ka thuziak a chhiar hman ta lo. Pawi ka ti hle mai. Engpawh nise ziak
chhuak tura min duhtu Pu Zaua avang liau liau pawhin ziah chhuah a phu a, chuvangin ‘tha chu tha
nge nge’ ti chungin zanin chu kan hel nuai leh ta a nih hi, chhiartu zawng zawng Lalpan malsawm che
u rawh se)

SAWIZUI NUAM

Pathian tel hranpa lo, khawvel taka kan thlir chuan khawvela duhthusam ber mai chu hausak  a ni lo va, lar pawh a ni
lova, thil thiam em em neih pawh a ni lo va, huaisen pawh a ni lo, hmel that ngawih ngawih pawh a ni lo va, zai thiam
hluah hluah pawh a ni lo. Pian nalh a ni lo va, zei a ni hek lo. Thuziah thiam a ni lo va, hla phuah thiam pawh a ni lo.
Rimawi tum thiam em em lam a ni lo va, Damdawi lam thiam emaw, science lam emaw, van thengreng zau tak hriat
chiam chiam lama mi ril tak nih pawh a la ni bawk lo. Sport theih lam a ni lo va, fiamthu thiam tak mi tinui hluah
hluah thei nih lam a ni lo

va, ei leh in theih chiam chiam lam a ni bawk lo bawk. Ka ngaihdan chuan heng zawng zawng ai hian "Mite ngaihnat"
nih hi a ni.

Tunlai khawvelah hian tute hi nge ngainat hlawh (Most admired people) tih ka zawng chiam a, heng a hnuai mite hi
an hming a lang tam khawp mai. A thlangtu leh a hun lai azirin a mihring chu an danglam fo mai a, mahse nghet
deuhva awm tlat thenkhat han tarlang ila.

 Nelson Mandela, Mother Teresa, Mahatma Gandhi, Ronald Reagan leh Bill Gates te hi a langsar em em a ni.

Heng mite hian inan tlan deuhna kawng an nei a. Chungte chu;  an chapo lova, midang te tan an nung nasa a, mahni
hma an sial lo.

Nelson Mandela:
South Africa ram mihang President hmasa ber a ni a. Mingo tlemtein an ram mihang tam tak awm an awp bet tlat
duh lova bei lettu hruaitu ropui a ni. Hetia mingo hovin an awpbehna a do bur avang hian kum 27 zet mai tan inah an
tantir a, a tawp atawpah chuan an chhuah ve ta tawk a. A ropuina leh ngainat hlawh ka tih em em na chhan chu, free
and fair election an han neih takah khan hneh takin Pu Madela chu President atan an thlang tling ta a. Kum 1994
atangin 1999 thleng President hna hi a chelh a. A ram mipui ten an ui ngawih ngawih laiin a man chawlh a thlang ta
tlat a, la thalai takin a chawl ta  a ni. Keiin ka ngaihsan lai chu chi inthliarna a do lai a ni ber lo va, tan ina rei tak a tan
dan pawh a ni lova, duh se chuan duh chen chen President nihna chelh thei ngei ngei tur khan mi dang a kian hi ropui
ka ti lo thei lo a ni.

Mother Teresa:
Mother Teresa mite'n "Pathian pencil" an tih mai hi mi rethei  ber ber te enkawl-in Calcutta-ah a hun tawp rak thleng
a hmang a. Pathian duhdan leh ringtute awm dan tur dik tak chu Mother Teresa hmangin he khawvel-ah hian ziakin a
alo awm ta a ni. Hmeichhe awm nem leh derdep te ni mahse, Pathian rawngbawlna atan a nun zawng zawng mite
tan a hlan a, mirethei te tan a hun pum a pe zo. Ringtute hi amah ang vek ni dawn ta ila, khawvel hi kan hneh hma
awm mang tk e! Ama tan engmah a khawl khawm lo, sum leh pai thuamhnaw leh nawm chenna leh hahdamna thil
engmah enghelh a nei ngai lo. Ropui a khel lova, larna kawng a dap hek lo. Hmingthan tumin a phili buai lova, chung
nun tumin tumah a nek buai lo! "Mi za i hrai theih loh chuan pakhat hrai mai rawh," tih te hi a sawi duh zawng a ni a.
A han thih meuh chuan hnungzuitu mi 4000, center  610 ram 123 ah a nei hman a ni.

Mahatma Gandhi:
Hnamte Pa kan tih mai India ram miropui Gandhi hi a ropui thlawtin ngainat a va hlawh tak em. Phu pawh a phu reng
a ni. India ram zalenna sual chhuaktu ropui ber a ni thlawt a. India ram zalen a nih hnu khan intih ropui nan eng
chanvo mah a chelh zui lo nghe nghe. Lan sarh a phut lova, chawimawi a beisei lo. Ropui a khel lova, intih vei  dan
awng a dap hram hram ngai lo. Lehkha thiam sang tak ni mahse mawl mang takin a nung a, India ram zalenna  atan a
thawk rim em em. A nun a hlan a ni ber mai. Thusawi ropui tak tak a ngah mai a, tlem han chhawp chhuak ila. "Isua
hi ka duh a, Kristian te hi ka duh lo, Isua an chhun lo em mai," tih te, " Mit aiah mit kan tih zel chuan kan mit a del vek
mai ang sin," tih te, "Change i duh chuan chu chu ni hmasa rawh," tih te, "Tawngtaina hi zing lam chahbi zan lam
tala," tih te, " Ka phalna lo chuan tuman min tina thiang lo," tih te..a tam em mai duh tawk mai ang.

Ronald Reagan:
America chang ni lo khawvelin Reagan hi an ngaina niin a hriat. A mizia leh sawrkar a kalpui danah fak a hlawh lo thei
lo. Thil kal sual a awm chuan a hote a ko khawm a, "Ka thiam loh a ni" tiin thupha a chawi a. Hlawhtlinna an chan
erawh chuan, "Chumi khami vang chuan kan hlawhtling," a ti leh theuh thin si. Amah atang chuan amah a lang ngai
lo. Misual in an kah tuma damdawi ina a awm lai khan vawi khat chu bual ina tui a tibaw palh a, na chung chung a
thingthiin  chhuat huh a hru fai lai a hote pindan va lutin an hmu a nih chu! Chuti khawpa inngaitlawm chu a ni. A
Vice President Bush-a khan kan pu ka zui kum riat  chhunga nun dan mawi ka zir hi ka hun dang zawng zawng
belhkhawma ka zir aiin a tam zawk," a ti thlawt a ni.

Bill Gates:
Khawvela hausa ber hun rei tak chhung ni tawh Bill Gates hi mi inngaitlawm tak, uang thuang lo leh chapo lo tak a ni.
A ropui teh lul nen, a hausak tawntaw nen, USA ah hian a chanchin hi tual chhung chanchinbu leh engah mah hian a
lang zut lem lo khawp mai. Intihlar leh inham puar lam a tuipui ber lo tih a chiang. Computer tilartu leh mimal ina kan
lo neih theih phahna chhan bulpui ber ni mahse, Bill Gate hian a nihna leh a sum leh pai a uan pui ngai lo. The Gates
Foundation an din a, chu chuan khawvel ram rethei zawka mirethei te chawisan an tum ngar ngar a. $ 30.6 billion in
bul an tan a, an neih sumin mite an tanpui a ni ber mai. A thianpa leh thawhpui Warren Buffett pawh hi a theuneu lo.
"Kei aiin midang an tanpui thiam zawk," ti chungin $ 30 billion The Gates Foundation tan a hlan ve a, hei hi khawvela
donation lian ber  a ni hial. Chuti chung chuan khawiah mah a hming tihlan a duh lova, mahse thup sen chu a ni
chuang lo!

Heng mi ngainatawmho hian an thiltih an tlangaupui chiam chiam ngai lo va, an thil pek leh mahni inpekna te an
puangzar hek lo. Thlan chhuah hruaitu an nih chuan a awm khai chinah mi dang an kian a, mahni ham haiin, zah
pawh dawn lovin a theih chen chen roreltu nih te an tum lo. Mahni inhaivur lam aiin mi dang puih lamah an ram tang
a, mahni chu ral der thei turin an inpe a ni ber mai. He khawvel ah hian eng mah kan luhpui lova, engmah kan
chhuahpui dawn bak hek lo tih an chiang a. Bible zirtirna ang takin kan dam hun chhung hi chhum rei lote lo lang ta
ang chauh a ni tih an hre ran reng ni ngei tur a ni. Chuvangin kan chanchin hi miten rawn sawi leh dawn ta se,
ngaihnawm ti taka an sawi nge kan duh sawi pawh an sawi that peih loh nih hi vawiin hian kan thlan mai turin kan
hmaah pharhin a awm a ni.

(He thu hi Nepal Mizo Welfare ten an magazine chhuah tura thuziak ve tura min sawmna ngai pawimawh a, ka ziah
ve a ni a...an chhuah hnu kum feah hei ka blog ah ka dah ve mai mai a nih hi)

HREMNA NGE MALSAWMNA


“.....i hmaia thlantui luang zawih zawihin chaw i ei tawh ang..” tih hi Pathianin Adam hnena a sawi a ni
a. Kan hnena  a sawi pawh a ni. Pathianin kan hnena he thu a sawi hian a ti mai mai lo va, chuvang
chuan keini pawhin khun khan takin he thu hi kan ngaihtuahzui a, kan uizui a pawimawh hle.
Eden huan thei ei loh tur an ei avangin Pathianin  thil pathum; rul, hmeichhia leh Adama te chungah
hremna a  lek a.
1. RUL: Pathian chuan rul chu tleng thin tawh turin a hrem a. Vaivut ei thin tur leh, hmeichhe thlah
nena indo tawh turin a chungthu a rel a. Hei vang hi a ni ngei ang, rul kan hmuh hlek hian thah kan
chak a, kan huat nghal em em zel ni. Rul lah chuan mi chuk a chak a;  zirmi ten ‘rul hian a thawk
aphitin min chuk lo va, amah kan tihbuai thin avangin min chuk chauh zawk a ni’, ti thin mahse, a dik
famkim lo. Inhnaihchilh tawh phawt chuan min chuk an tum a, keini lahin hmuh chuan thah ngei ngei
kan duh tlat thin, hei hi Genesis  3:15 a Pathianin a hremna a lo dah daih tawh vang zawk niin a lang.
Pathianin thu a pek ang ngeiin a bawk vak a, vaivut pawh a ei ta reng a. Rul hian ransa te a dawlh fo
va, an fai nge fai lo, vut an kai nge kai lo a sawi lo va, a sil fai ngai kher kher lo, a dawlh pawp mai zel.
Tichuan vut tam tak a ei tel thin a. Chubakah a lei hian lei a hawl kual a, a hnim a hnim kual thin,
chutih pah chuan vut tam tak a liak lut thin bawk tiin mi thiam ten an sawi thin. Pathianin a hremna ang
chiah chiahin vawiin ni thlengin a awm.

2. HMEICHHIA: Hmeichhe laka Pathian hremna chu nau na taka hrin leh pasal thu thua awm a ni a.
Nau hrin hi a na ta ngiang reng a ni. Mithiamte chuan na tehna an nei a, chu chu DOL an ti. Miin dol 45
thleng a tuar thei a, chu chu ruh 20 a ruala tliak ang tluka na a ni an ti. An sawi dan chuan hmeichhe
nau hring hi chu dol 57 lai a ni e, an tih chu! Chuvang chuan Pathian hian a hremna hi a ti mai mai lo
tih a hriat hle.

“..i duh zawng chu i pasal lam a ni ang a, a ni chuan i chungah thu a nei fo ang..” a ti bawk a. Hei vang
hi em ni aw, hmeihhiate hi mipa aia an lunglen theih a, an romantic zawk a, romantic lam an lawm
zawk thin tih te a ngaihtuah theih a. Hei vang tho hi em ni a, nupui vua vua te pawh hi an nupui te hian
an tlansan theih hauh loh a tih theih bawk. Mizo zingah ngat phei chuan Pathianin hmeichhe lakah min
dah chung nung tawh nen, kan han innei a, mo man cheng 420 kan pe bawk a, chuti chunga nupui te
thu a kawi a ngil a, a dik leh dik lo thlu lova zawm mai mai hi zawng Genesis nen hian a inmil thei
mawlh lo mai!

Mihring chankanna kal zelah mipa leh hmeichhe intluk tlanna te a lo chhuak a, hmeichhiain nau an
neih pawhin na tuar mang lo tein an nei thei tawh a. A tira Pathian min beisei dan leh kan nikhua loh
avanga min hremna nen a inpersan ta hle mai. Hmeichhia ten rul tluk pawhin Pathian thu an awih zo
tawh lo a ang viau!

3. MIPA : Adama hnenah thung chuan Pathianin hremna khauh pui pui mai a lek ta nghek mai a.
Chung zinga umzui ka chak  ber chu “...i hmaia thlantui luang zawih zawihin chaw i ei tawh ang..” tih hi
ni.

Pathian hian engvanga thlan tui ber kher han chhawp chhuak nge a nih aw? Engvangin nge sam tuak
chhawk khawpin hna i thawk ang emaw, mawk thim mak khawpin hna i thawk ang emaw a tih loh le?
Pathian hian hnam hrang hrang;  rawng hrag hrang nei kan la awm dawn tih a man chiang khawp a,
thenkhat tan sam tuak var veka khawpa hnathawh te chu a har lo, an sam a var sa tlat a. Mawk thim
vek khawpa hna thawh pawh a har lo, thenkhat chu belmang ang tlata hang sa an ni a! Chilthli tla duah
khawpa hna thawk turin min ti lo, min lo ti pawh ni se chil chu duh hun hunah kan pik mai mai thei si.
Thlan a hmanna chhan kher hi chu hnam tin hi kan thlan rawng a inang a, bakah thlan hi duh duha tih
chhuah theih a ni lo. Rim taka leh hah taka thawh avang chauh va thlan tla thei kan ni tlat.

Pathianin thlan tla zawih zawih a han thawk tura min tih hian then khat chuan anchhia emaw an ti a.
Kan Bible ngei pawhin Pathian Hremna a ti hial a. Mahse hei hi hremna anga ngaih chi pawh a ni lo,
Pathian thuvuakthlak, kan sual avanga kan nih tur dinhmun thar a siam mai a ni. He thuvuakthlak kan
zawm loh avangin mi tam tak kan dam thei lo va, he thu hi kan ngaih pawimawh loh avangin mahni leh
mahni chhiat leh zualnaah kan inhruai lut mek a ni.

Thlan tui tih tlak hi anchhia ni lovin Pathian malsawmna (blessing) a nih zawk mah. Rim taka hna kan
thawh vang emaw, nasa taka taksa insawizawina kan neih emaw avanga kan  thlan kan tih tlak hian
hlawkna kan dawng nasa em em a ni. Chungte chu:
1. Thlan tla khawpa kan taksa a chet hian kan thisen a lo lum a. Tichuan kan thisen zam zawng
zawnga thisen kal kual te chak takin an kal thei a. Chu chuan thisen zam kara thau awm te a titui a,
thisen kal vel daltu a su hawng thei. Chu chuan kan lungphu a tihrisel a, thisen semkualtu lung ber a
hrisel chuan mumal takin thisen a sem kual thei a, lungphu chawl a veng.

2. Mihring nunna ber chu kan taksa a cell te hi an ni a. Chung cell te chu an thi thei thin a. Thlan tla
khawpa kan chet hian kan metabolism a ti chak a, chu chuan chaw pai tawih hma na te, cell leh cell
inkara chakna inpek tawnna te a ti chak a. Metabolism chak nei chu mi hrisel an lo ni a. Chumi nei tur
chuan thlan tih tlak bawrh bawrh fo a pawimawh em em a ni.

3. Kan taksa tana tur hlauhawm chi hrang hrang hi kan boruak hip a tang te, kan thil ei leh thil in atang
tein kan taksa ah hian a lut reng a. Chung tur(toxin) paih chhuah dan kawng tha ber, mawl leh awlsam
chu thlan tihtlak hi a ni. Thlan tla thin te hrisel chhan chu an taksa tina thei tur tur an paih chhuah thin
vang mai a ni.

4. Thlan tihtlak hian immune system a tichak thin. Immune system chu kan taksa a natna do thei tu
pawl hi an ni a. Natna dotu pawl an chak loh chuan natna in kan taksa a hneh a, natna hri kan kai
thuai thin. Immune system tichak tur hian thil man to leh harsa tak tak a awm laiin thlan tla khawpa
chet mai hi kawng awlsam leh tlawm mi vantlangin kan tih theih chu a ni.

5. Thlan tla khawpa  che fote chu an chaw ei a tui a, chaw an ei that chuan tha an nei a, an taksa a
chak a, taksa chak leh hrisel chu an hlim thin. Taksa chak chuan rilru hah a chhawk thui thei hle. Eng
emaw a vanga i rilru a hah emaw, vei tlut tlut i nei emaw a nih hlauh chuan thlan tla khawpin hna
thawk rawh. Chutiang tih tur i neih loh chuan thlan tla bawrh bawrh khawpin insawizawi la, i rilru hahna
a kiam duak thei. Chuvangin khawthlang lamah chuan stress tihtlem nan taksa insawizawi an uar em
em a ni.

6. Thlan tihtlak vak hi Hi-tec cooling system a ni e, an ti a. Kan taksa vawng dai tur leh kan mamawh
tawk a taksa temaprature vawng tur hian thlan tih tlak thin a tangkai em em a ni.

7. Thlan tih tlak hian vun kua te vun kaw lo lai te a tifai a, sahbawn tihfai phak loh a tifai thei. Thlan tla
mi chu an ti a nung a, an vung rawng a dik a, an lang fai bawk. Hmel thatna leh nalhna hnar
pawimawh tak pakhat a ni.

Kan eizawna avangin nitin kan thlan a tla bawrh bawrh thin a ni thei, vui lovin i lawm ang u, Pathian
malsawmna a ni. Mizorama kan kawtkai chhuk leh chho tak mai te, loh theih lohva ke a kan kal vak
vak mai te, kawng rem lo taka rit kan phur tawrh tawrh te hi a hahthlak em em mahse Pathian
malsawmna a ni, kan taksa hrisel nan kan mamawh a ni. Babu taka pisa a bawp khawkherha thut te
chakawmin kan hre thin, hahdam turah kan ngai fo mai. Mahse a lo ni lo, kan inchawm zawh phawt
chuan hna hahthlak apiang leh kan thlan ko chhuak tam thei apiang hi hna tha a lo ni. Pathianin kan
nihna tura a ruat a ni a, chu chu kan zawm phawt chuan kan tana tha tur a lo ni zawk daih mai.
Pathian thatzia chu maw...kan sual avanga min hremna ber pawh dik taka kan zawm chuan kan tana
that tur zawk a lo la ni cheu mai!

Mizorama khawpui lian deuh va intiawmawl leh intieitui ho hi an va ngaihtuahawm em! Thlai aia sa ei
nasa, kea tawite pawh kal peih lo, rim taka hna thawk si lo. Thlan titla tura taksa sawizawi peih hauh si
lo te hian Pathian hremna thu an zawm lo. Pathian chuan awm awl tur te, hahdam taka ei zawng turte,
taksa hul phuka thu tai huar tur ten min ti lo, rim taka thawka, hmaia thlantui luang zawih zawih a chaw
ei turin min ti zawk a ni. Tichuan kan taksa, Lalpa Temple chu a lo hrisel ang a, chu ngei chuan Amah
Pathian kan chawimawi thei dawn a ni.

ISUA KHAWNGAIH HLAWH

“Mipuiho hi tunah ni thum ka hnenah an awm tawh a, ei tur an neih loh avangin ka khawngaih em em a ni.” (Marka
8:2)

Ringtute hian kan thlakhlelh ber nia ka rin thin chu, Isua hriat chian nih te, a duhsak nih te, a lainat em em nih te hi a
ni mai awm e. A tuate pawh hian tlak tlum te, duhsak te, tlawn te, biak that te, zah kai te, hriat hlawh te kan duh thin
a. Thenkhat phei chuan hriat hlawh chang an duh lo va, mi hre tam em em nih te an chak a, lar em em ni anga lan
an tum a; tlangtla riau nih te kan chak thin. A chunga Bible changah hian Isuan mipuite chu a khawngaih em em thu
a sawi a. A khawngaih chhan hi ni thum lai chaw ei lova a thu leh hla an ngaihthlak tawh vang a ni tih a lang nghal a.
A Bible chang kan chhiar zel chuan Isuan mipui te chu a hrai puar ta a, tlai takin mipui mi 4000 lai an in lamah a
hawtir ta ni awm tak a ni.

Isua khawngaih hlawh dan:

Isua khawngaih hlawh tur te, a thil mak tih te hmu ve tur te, leh a thiltih theihna te puarpui ve tham tur chuan Amah
Isua sawi dan takah “Mahni hrehawm pawisa lo va, ni tin Kross pu a zui” a ngai tlat a ni (Mat 16:24) Engmah chan lo,
engmah hloh lo, engmah hrehawm tuar lo, engmah kalsan lo chuan Isua khawngaih nih ve rual a ni lo va, a thil mak
tih te hmuh ve phak chi a ni lo va, a hausakna chanpui ve chi a ni lo. Isua khawngaih mipui 4000 te hian ni thum teh
meuh Isua thusawi an ngaithla a, riltam teh mahse tumah an haw ru lo a nih hmel! Mawng kham teh mahse an thu
ve talh talh a, mut chhuakin ham ham mahse Isua an kalsan phal lo. Ni thum an ral meuh chuan Isua a che lo thei ta
lo. Miin a thu an awih a, a thu leh hla an ngaih thlak peih a, an mahni nawm leh nawm loh ngaihsak lo lek a, mahni
intheihnghilh a, Amah an zui a, an chen chilh tlat chuan Isua a che lo thei lo. Isua hi a chang chang a darkar hnih
khat lek lek zuiah a che mawh khawp. Chaw ngheiin, tlaivarin, khawvel thil dang zawng zawng dah thain mi te chuan
Isua an lo zui a, an lo chen chilh a. Ni khat mai ni lo, ni hnih ni thum te, kar khat te, thla mai ni lo a kum a kum te
pawh miin Isua an lo zui a, tichuan Amah an hmu chiang thin. Chutah zet chuan a khawngaih an hlawh a, Amah nen
inlaichinna thuk tak an nei thei thin.

Posted by kima khiangte at 8:00 PM No comments:

TUTE NGE KAN NIH?


Sam number pariat chang li-ah chuan, " Mihring hi eng nge maw a nih a, i hriat reng thin ni? Mihring fapa pawh hi
tunge maw a nih a, i kan thin ni? ka ti thin." tih a chuang a. Sam phuahtu hian Pathianin a kan thin leh a hriat reng
thin mihring hi tunge a nih chiah a hre lo va, a hre chak hle a ni. Lal Isua pawhin tu nge a nih nia miten an hriat dan a
hre chak a, a zirtirte a zawt hial reng a. Petera'n, "Krista i ni," a ti a. "Messia i ni, " tia ziak an awm bawk a. Krista leh
Messia chu thil thuhmun sawina  tawng hrang mai a ni tih hria ila a tha awm e.

Mitin mai hian tute nge kan nih chiah hi kan hre duh thin a, Isua ngei pawh a bang bik lo. Vawiinah hian tute nge kan
nih chiah hi chhan kan tum dawn a. Bible, tehna dik lo thei lo va kan pawmin, tute nge kan ni a tih kan zir ho dawn a
ni.
1. BAWIH :
Galatia bung khat chang sawmah Tirkoh Paula chuan chhuang zet maiin,  "Mihring tih lawm tum ni ila Krista bawih ka
ni lo vang," a ti a. Thuthlung tharah hian bawih tih thumal hi hmun 130 ah a awm e, an ti a, a lar hle tihna a nih chu.
Mihring reng reng hi engti kawng zawng emaw tal chuan bawih kan ni hrim hrim a. Kan pianthar loh chuan sual
bawih kan ni a, kan pianthar erawh chuan Pathian khawngaihna azarah Tirhkoh Paula te ang thovin Krista bawih kan
ni ve a ni.
Bawih nihphung leh awmzia hi hriat chian a va tul tehlul em. Bawih chuan ama pualin ngaih dan a nei thei lova, a pu
thu thu a ni. A thil kawl leh neih chungah thu a nei lo va, ama chungah ngei pawh thu a nei miah lo. Ni chhuah atanga
ni tlak thlengin a pu tana hna thawk tur a ni a, engmah 'ka ta' a ti ve thei lo. Bungrua te kawl ve reih ruih mahse a ta
tak tak engmah a awm lo va, a puin a kawltir ve mai, a hmantir ve mai a ni vek a, a puin a duh huna hunah a laksak
thei a, sawi buai theih a ni lo. Nupui pasal nei lai pawh ni se a pu thu thu vekin an riak hovin an riak ho lo thei a.
Nupui pasal inneih te pawh a pu remtihna vek lo chuan lo tawng pawng tum kawh ve vak theih a ni lo. Bawih chu a
puin a duat thei a, a zilh thei a, a vaw thei a, a vel thei a, a pempui daih thei a, a hralh daih thei bawk.

Chuti khawpa dinhmun hniam leh chhia chu a ni a, mahse Tirhkoh Paula te lah hian Krista Bawih nih chu an
chhuanpui em  em lawi si a. Krista Bawih nih loh mawlh an hlau a ni ber a. Heng lehkhabu Rom, Phillipi, Tita, Jakoba,
Juda leh Thupuan te hi han keu ila, a thu tlar hmasa berah Krista bawih nihnain bul an tan chat chat mai a ni.
Chuvang chuan Krista Bawih nih hi:
i. Nihna nep a ni lo va; nihna ropui a ni zawk.
ii. Zahpui chi a ni lo va, chhuan em em chi zawk a ni.
iii.Hrehawm tih chi a ni lo va, hlimpui chi zawk a ni.
iv. Hmuhsit chi a ni lo va, ngaihsan chi zawk a ni.
v. Bansan chi a ni lo va, nih ngheh deuh deuh chi a ni.
vi. Simsan chi a ni lo va, uar deuh deuh chi (addict chi) a ni.
vii. Ngawihpui mai mai chi a ni lo va, puanzar chi a ni.
viii. Mahni nih chauh duh tawk chi a ni lo va, mi dang nihtir ve chi a ni.
ix. Kawmpui chi a ni lo va, phalrai chi a ni.
x. Chhiatpui chi a ni lo va, thatpui deuh deuh chi a ni.

2.THUHRETU:
Tirhkohte thiltih bung khat chang riat-ah chuan "Kawlkil thleng pawhin ka thu hretu in ni ang," tiin Isuan a zirtirte a
chah thlap a. Tun lai tawng chuan ni se, 'mahni  state-ah mai ni lo, state danga in awm hunah te, foreign a in zin
chang leh in awm hunah te, ka thu hretute in ni ang,' a tihna a ni ngei ang. Thuhretu tih hi witness an tih ang hi a ni a.
Witness hna hi a pawimawh em em a; witness an that leh that loh azirin miten thiam an changin an chang lo thei a.
Dan hmanga inkhin thu hlaah mi kha thiam hliah hliah pawh ni se, he khawvela kan awm chhung hian, witness a neih
miau loh chuan khin hneh an awl em em a ni. Witness a neih that erawh chuan khin hneh a har a, a tanna a dik tlat
phei chuan thiam a chang ngei ngei thin.

Hman ni lawk khan Minnesota state a Dairy Queen dawrah mitdel pakhat hian thil a lei dawn a; a pawisa $ 20 a
thlauh palh a. A bula lo awm nu pakhat chuan a chhar a, a ak ta daih mai a. Chu chu an  manager Joey Prusak kum 19
mi chuan a lo hmu ru reng a. Chu nu hnenah chuan a va kal a, pawisa chu a neitu dik tak mitdel chu pe let leh turin a
va ti a. Chu nu chu a tang ta tlat mai a, "Keima pawisa a ni" a ti tlat mai a. Joey chuan thinrimin chu nu chu an dawr
ata hnawt chhuak a, thil leitir pawh a phal ta lo va. Joey chuan putar midel chu a khawngaih hle a, ama pawisa $ 20 a
phawrh a, " Hei hi i ta kha chu a ni lo va, mahse a hlutna a inang tho bawk a, nei mai rawh," tiin a pe ta a. Ni eng
emaw zat liam hnu chuan Warren Buffet USA pa hausa ber dawttu hian Joey chu a rawn phone a, shareholder
meetinga tel ve turin a rawn sawm a. Khatia a dawra thil thleng kha miten an lo hmu reng a, email in an dawr Head
office ah thil awmzia an lo sawi a, Joey rinawmna chuan ngaihsan a hlawh ta em em mai a, an pute tan mi
chhuanawm, ngaihsan tlak a lo ni ta a ni. Hei hi a ni witness awmzia chu. Lal Isua thil tha tihte ngawih bopui lova
puanzar hi.

Thuhretu ni tur hian thil pathum pawimawh em em a awm a:

i. Huaisen a ngai em em. Thuhretu hi mi huaisen lo tan nih ngam chi a ni lo. Isua Kraws a an kheh beh dawn lai khan
witness ngam tumah an awm lo va, chuvanga khenbeh tuar chu a ni. Witness nih a hlauhawm chang a awm thin.

ii. Rinawm a ngai em em: Thuhretu rinawm lo, eye witness ti ve si, sawi hun apianga sawi dan dang mai kan nih
chuan, witness phur hle thin mah ila, witness lak tlak kan ni lo vang. Thu dik tan ngam a ngai a, thudik bak thu dang
belh chi a ni lo. Tham lungawi theih, lei theih, tlawn lungawi theih mai mai mite  tan witness tha a nih theih loh.

iii. Buai peih a ngai: Witness tha ni tur chuan taima taka buai peih a ngai. Koh huna kal thei, tul huna thawk chhuak
thei, chaw nghei huam, mutmu tuah loh huam, mi tana inhlan thei mi nih a ngai tak zet zet.

3. MODEL:
Tun lai khawvela mite ngaihsan leh nih chak chu model, fashion model nih hi a ni.  Fashion model ni tur chuan
pianpui vanneihna sang tak neih a ngai a. Hmeltha, pian dik leh nalh, zei, taksa peng leh fuke hrang hrang nalh vek
mai neih a ngai a.  A hautak a, lut thei an tlem a, lut thei zawng zawng an hlawhtling hek lo. Chung mite chuan
fashion hrang hrang mite lei theih turin an pho lang a, an inbel a, an zuar a, mite tana lei chakawm turin an siam thin.
Mathaia bung nga chang sawmparukah chuan Lal Isuan, "Chutiang bawkin in eng chu mi mit hmuhah eng rawh se,
chuti chuan in thil tih thatte an hmu ang a, in pa vana mi an chawimawi thei ang," a lo ti diam a. Lal Isua hian ama
model atan min lo ruat diam hlawm a, a va lawmawm em. He model-ah hi chuan pian nalh teh chiam a ngai lo va,
fuke sei thlerh thlawrh ni lem loh pawhin a thawh ve nawk nawk theih a. Vun bit leh mam nalh, mit meng nalh val kul
mai, ring sang er awr, bawp ngil thlerh thlawrh ni kher lo mah ila min pawm ve em em lawi si. Lal Isua model te
erawh hi chuan thawmhnaw lam zuar lovin chanchintha kan zawrh a ngai thung a, chumi tan chuan hengte hi a
pawimawh em em a ni.

i. Kan thil zawrh chu kan inbel ve ngei a ngai a. Fashion model nula ten thawmhnaw thar an ha a, an inbel ang hian
keini pawhin chanchintha kan inbel ve a ngai. Inbel hawt lo tan zawrh leh hralh beisei chi a ni lo. Kan inbel ang a,
keini erawh chuan vantlang hmuhah chauh ni lovin englai pawha kan inbel a ngai thung.

ii. Kan thil zawrh chu langsar taka kan pho lan a ngai. Fashion model ho pawh hian langsar takin an thil zawrh an pho
lang thin. Mawza zuartu chuan a hliahtu zawng zawng a hlih a ngai a, tawnzau zuartu pawhin a diptu, miten an
hmuhna hliahtu a hlih vek a ngai ang hian; keini pawhin chanchintha  hliah theitu reng reng kan hlih ve vek a ngai
thin. Biru taka zawrh chu hralh a har a, ualau taka pho chhuah a ngai fo mai.

iii. Kan thil zawrh chu kan inhmeh a ngai ve leh bawk. Fashion model ho pawh hian an inhmeh zawng an inbel thin a,
"Keiin hei hi ka ha ang, nangin kha kha inbel rawh," an ti a, an taksa mil thawmhnaw an zawng ve thin ngei ang. Kei ni
pawh hian kan thil zawrh hi kan inhmeh a ngai a, mahse keini chu kan thil zawrh mila kan inher rem a ngai thung.
Chanchintha zuartu chuan a nunpui a ngai a, a pawnlawi lan dan, pian leh fuke aiin a chhungril nun miten an chik
zawk thin. Chu chhungril nun leh chanchintha a inhmeh loh chuan model hlawhtling a ni ngai dawn lo a ni.

Tv. Hmunenga kha in hre theuhin ka ring a. A ni khan kan Biak Ina thu a rawn sawi tuma a tawngkam ka hre reng
thin. "Hetia ka awm mai mai hi miten ringtu piangthar ka nih an hre thei tur a ni, ka ti a, chumi ang tur chuan englai
pawhin ka awm thin," a ti a, ngaihsanawm ka ti tak zet a ni. Tv. Mahera pawh kha heta kan Kohhrana a awm lai khan
thalai hote chu, "Min entawn mai rawh u," a ti ngam a ni. Chu chu a ni model hna chu, mite entawn tura inpho ngam,
mahni nun atanga Krista zia lantir ngam nun hi a ni Lal Isua model hna chu ni.

4. AMBASSADOR:
Tirhkoh Paula chuan Korinth mite hnenah, "Krista aia palai kan ni," a ti a. Chumi awmzia ni awm ber chu, Krista
Ambassador te kan ni a tihna a ni. Model ni tur chuan thluak fim leh ril lutuk pawh hi a ngai lo va, ambassador meuh
ni tur hi chuan finna, hriatna, theihna, mi hneh theihna, thusawi leh ziak thiamna, rilru chak leh thil dang, chhung lam
thilpek tam tak dawng mi nih a ngai.

Ambassador chu ram khat aiawh a nih a vangin a lal em em a. A thu sawi leh an thu vuak thlak kha an ram thu leh hla
a ni a, a sawi kha an ram sawi a ni thin. A dinhmun leh mawhphurhna a san em avangin an ram sawrkawr pawhin
theih ang tawkin an duat a, sum leh pai leh nawmsakna lamah pawh an vur thin hle. Khawi ram pawh hian USA awm
tur hi chuan an palai neih that ber ber te an rawn tir thin a, USA awm tawh hi chu an rama an haw leh hnu te hian an
ram hruaitu lu bera tang ta nawlh nawlh tam tak a awm a ni. Ambassador te hian zah an kaina chhan em em chu, mi
rama an va awmnaah hian man theih an ni lo va, dan bawh chhe thei an ni lo bawk, immunity an nei a, chuvang
chuan dan leh dun zawm kawngah pawh mipui chung lam, vantlang chunga leng an ni. Chutiang ang dinhmun chu
keini ho hi Krista'n kan chanvo ve atan, kan hna atan min pe a, chuvang chuan ambassador te hian eng nge an tih tur
chiah in thlir thuak teh ang.

i. An ram mi leh sate venhim: Mi ramah an awm a, an ram mi leh sate pawh tam tak he mi ramah hian an awm ve
thin. Heng mi rama an awm lai hian an ram mi leh sate enkawl a, ven him a, thlamuan a, ti chak a, tih phur an hna a
ni. Ringtute hian he khawvel hi kan ram nghet a ni lo tih kan hria, mahse kan ringtu pui te venhim, chhawm dawl,
chawh phur, tihchak leh humhim chung changah United Kingdom mai ni lo, Christ Kingdom palai kan nihna kan hre
tawk thin em aw?
ii. An ram interest leh business tih lar : Democracy ram chuan mi ramah democracy ram ni lo te hnenah democracy
nih thatzia an puang zar a, democracy mipui rorelna ang chi sorkar an neih ve theih nan an tanpui a, an sum tam tak
tak an seng huam thin. Ram thenkhat chuan an tawng tihlar tumin mi ramah nasa takin tan an la a. An chaw te, an
thawmhnaw te, an thil siam chhuah te tilar turin tan an la chiam chiam thin; chu chu Ambassador hna a ni tel a ni.
Krista palai, Krista aiawhtute hian Isua interest leh business te kan tuipui ve em, chumi hlawhtlinna atan chuan kan
thawk rim em; kan theih tawp kan chhuah ve thin em? Nge, ambassador nih ropuina chiah hriain chu lam chauh chu
chenin a mawhphurhna leh hna chanvo te kan inthlahdahsan leh lawi si zawk em?

iii. Mi rama ram dang mite thil tih dan an zir a, an enthla a, an pute hnenah an report thin. Mahni ram tan tha tur an
zir a, thahnem ngai takin thil tha leh tha lo an thliar hrang a, an awmna rama mite thuruk an zawng chhuak a, pute
an hlan chhawng zel thin. Krista palai te hian kan rawngbawlna te, kan hmabak te, kan hlawhtlinna te, kan hnufumna
te, kan lawmna te, hmelma pa thang leh min beih dan te ngunthluk tak zirin kan ramah kan report ve reng thin tur a
ni dawn lawm ni. Tawngtai te, Bible chhiar te, inkhawm te, thawhlawm thawh te, hnatlanga chhuah te, camping leh
work camp a kal te, mi dang tan inpekna zawng zawng ang chi te hi Krista palai te hna leh tih tur chu a ni dawn lawm
ni?
Kan sawi tak ang khan ambassador tha ber an dah thinna ram USAah ngei kan Lalpa hian min dah ve hlawm a, mahni
chu insit em em theuh mah ila; hei hian chhan tha tak a nei ngei ang. A tirtu ram ten an ambassador te tan a tul
phawt chuan sum leh pai an ui lo ang hian, kan Lalpa pawh hian a tul chuan sum leh pai te leh heng thilpek hrang
hrang zirtir thiamna te, thuhril leh tihdam theihna te thleng hian kan tan a ui hauh lo ang tih ka ring tlat.

5. VAN CITIZEN:
Philippi bung thum chang sawmhnihah chuan,"Keini zawng van khua leh tui kan ni si a," tiin Tirhkoh Paula'n a sawi a.
Tun hma chuan Rom citizen nih a ropui thin, a chhan chu Rom mite chu mi chung nung an ni a, man thiang lo, vuak
thiang lo an ni bik tlat. Tun laiah chuan American citizen nih te British citizen nih te a ropui a. Heng citizen te hi chuan
visa dil buai lovin ram 137 velah awlsam tein an zin mai mai thei a. India citizen chuan visa dil buai lovin ram 40 vel
an tlawh ve thei a ni awm e. Hei hi citizenship ngaihsanawm leh ngaihsanawm loh tehna tangkai tak a ni ngei ang.

Vanram ropuizia leh nawm tur zia ngaihtuah chuan chu hmuna citizen han nih ve mai ropuizia chu sawi thiam hleih
theih pawh a ni lo. US citizen nih harsat zia ngaihtuahin Vanram citizen a nih leh mai theih si dan han ngaihtuah hian,
Pathian hi a thil phalin a va remhre em aw tih loh theih a ni lo. Khawi hmun atangin pawhin, eng hunah pawh, a tu a
mai pawh hian van citizenship hi a lak theih a, a man a awm lova, fee a ngai lo va, interview a ngai lo va, nghah hrep
pawh a ngai lo. Reject/inhnawl a awm lo va, form fill up sual pawh a awm lo..a awlsam em em mai, chutiang taka
awlsam min buatsaihsaktu leh citizen min pe phaltu kan Pathian fakin awm rawh se.

Rom citizen te an inngaisang tawn a, an inzahtawn a, an inchhuangtawn a, tumah kut an inthlak duh lo. US citizen te
an inzahtawn a, tumah inhnuaichhiah an duh lo. Keini van citizen te phei chu kan va chungnung tehlul em. Hetia leia
kan awm lai hian Van citizen kan nih kan hre zo lo fo thin, inhrilh thar/ nawn fo a ngai thin a ni.

Van citizen kan nih hi hre tak tak ila chuan:

i. Innghirngho tur tumah kan awm lo.


ii. Inthik buai tur tumah kan awm lo.
iii. Inphut inphut tur tumah kan awm lo.
iv. Inrel inrel tur tumah kan awm lo.
v. Inthlahdah tur tumah kan lo.
vi. Innuihzat tur tumah kan awm lo.
vii. Inti chapo tur tumah kan awm lo.
viii. Inhaivur tum tlat tumah kan awm lawng.
ix. Induhsak lo tur tumah kan awm lawng.
x. Inhmangaih lo tur tumah kan awm lawng.
A tir lama kan sawi tak ang khan Sam ziaktu chuan, 'Mihring hi engnge maw a nih a, i hriat reng thin ni? Mihring fapa
pawh hi engnge maw a nih a, i kan thin ni? ka ti thin a ti a. Mahse ngai teh u, keini lei mihring te, Ringtute hi kan
Lalpa hian  a bawih ah te, a thuhretu ah te, a model ah te, a palai ah te, min ruat a, van khua leh tui nihna min pe
bawk a. Chuti fakauva min cheibawl avang chuan eng aiah nge min hriat reng loh ang a, eng aiah nge min kan thin
loh tehlul ang ni. Hawh u vawiin atang hian Kan Pathian hian zing leh zuala min kan theih nan kan nihna te, kan
chanvo te, kan mawhphurhna te hre thar leh ila, nasa leh zualin a rawng bawl turin tan ila teh ang u. Pathianin a thu
malsawm rawh se.

( He thu hi Oct. 6 2013 sunday a, Mizo Presbyterian Church USA Pathian Biak Inkhawm a ka sawi a ni)

Silo hre reng rawh


Jeremia 7:1-15
Jeremia rawngbawl hunlai hi Juda ram tan chuan hun harsa leh, thuthlukna siam harsat hunlai tak a ni ngei ang.
Assuria râl lianin Israel ram (hmar lam) a tutlâwm a, salah a hruai darh vek a. Assuria sorkarin a rawn bei ve mai ang
a, tih hlaua an awm lai takin , beisei loh deuh maiin Babulon sorkarin Assuria sorkar chu a rawn tutlâwm dêr a.
Politics lamah chuan khatih hunlai khawvel politics inlumleh nasat ber hunlai a ni ngei ang.

Babulon lal Nebukadnezzara chuan Assuria a hneh a, a lalna a tihngheh hnu chuan Judai ram lam a hawi a, a thal
fangten Jerusalem an tin to a. Hnam lian leh chak zawkte kuta tlu mai thei dinhmuna an din lai hian Juda ram chuan
innghahna nghet leh tha, tlo leh rinawm a zawng a. Sala hruai darh an hlau a, hnehchhiaha awm ve mai an hlau a,
chuta tang himna tur an ngaihtuah a ni. Chutah chuan rin dan dik lo, ngaihthatna awmze nei lo hmangin an
inthlamuan a, him dawnin an inhria a ni. Chutah chuan Pathian chuan Juda mipuite chu vaukhânin, ama duhzâwng
zawng zawk turin Jeremia hmang hian a thu a puang chhuak a ni.

Thlamuanna dik lovin Juda a thlamuang


Dinhmun derthâwng taka an din lai chuan Pathian tak ring si lovin, a behbâwmah rinna an nghat a. Thlamuanna tak
tak thleng si lovin, a sir velah an thla an ti muang chawp a. Jer. 7:4-ah chuan LALPA in, tempul hmanga an inthlamuan
thu kan hmu. Pathian tak thleng si lovin, Pathian duh dân zâwm chuang lovin, a in hmang chuan an inthlamuan a.
Jerusalem chu Pathian khawpui a ni a, a in, tempul awmna a nih avangin Babulon chuan a la thei dawn lo niin an ngai
a, chu chuan an thla a ti muang a ni. Chutihlai erawh chuan Pathian duh dân an zâwm lo nasa hle thung a, Pathian In
chu suamhmangte pûkah an siam a ni (Jer. 7:11).

Inthawina an hlân nasa a, pâwn lam atanga an landân chuan Pathian chu urhsûn takin an bia a, an chhungril erawh
chu rukrukna, uirena, tualthahna, dâwta chhia chhamnain a khat a (7:9), hleihnei takin ro an rêl a, mi rethei leh
chhumchhiate an rapbet a. Pâwn lama an urhsûnna hmangin an chhungril thlamuan chawp an tum a. Inthawina an
uar avang chuan chhanhima awm an inbeisei a ni. Mahse, Pathian chuan pâwnlam thianghlimna aiin chhungril a en
zâwk a, an thlahtute hnena a lo pek tawh rama an chên reng theih nan chuan an tih thin sualte an bânsan a ngai a ni
(7:3). Pathian rawng thin lung tak taka an bâwl chauhin Babulon lak atangin Pathian chuan a chhanhim dawn a ni.

Dâwt thu hmangin an inthlamuan chawp a (7:8), Mosia hnena dan thu pek zawng zawng chu an bawhchhe fai vek
tawh emaw, tih tur an ni a (7:9), an sual tih inthiam lovin tempulah an kal a, tempulah chuan duh tâwk an ngah a,
tempul an chhuahsan hnu chuan an sual tih an bâng chuang lo. Tempul-a an va inkhawm avang khan ti tha ta viauah
an inngai a, 'chhan chhuah ka ni ta' an ti a (7:10). Mahse, thinlung hmutu Pathian chuan engkim a hmu vek si a ni
(7:11).

Pathianin engtin nge a chhân?


Pâwnlawi taka Pathian an biak a, amah ni lo, thil danga thlamuanna tur an zawn lai chuan Pathianin Judate chu an tih
dan tha lote an bansan loh chuan Silo ang maia Jerusalem a chantir tur thuin Judate chu a vaukhân a. Silo khua hi
Israelte Kanaan rama an insawhngheh hnua Thuthlung Bâwm an dahna hmun a ni a. I Samuela 4-ah chuan Puithiam
Elia leh a faten Thuthlung Bâwm chu an enkawl a. Mahse, Elia fate suahsualna avangin Pathian chuan Israelte chu
Philistia kutah a pe a, Thuthlung Bâwm pawh chu an laksak hial a ni. Pathian awmna hmun ber nia an ngaih chu an
suahsualna avangin Pathian chua hmelmate kutah a pe mai. Judate hian Pathian an hmuhna tur a nih chuan Pathian
Jerusalem, Judatena an ngainat a, Pathian chênna nia an ngaih pawh hi hmelmate kutah a pe hreh hauh lo a ni.

Judate hian an thilsual tih thin an bânsan loh a, Pathianin an hnena a thusawite an ngaihthlak duh loh chuan
Jerusalem hi hmelma kutah a pe mai dawn a ni, tiin Jeremia kaltlangin a sawi a (7:13,14). An thil tiohsual an bansan
loh chuan Ephraim (Israel) te ang bawkin Pathian chuan a paih chhuak dawn a ni.

Innghahna dik chu Isua


Judate ang bawk hian tunlai ringtute pawh hian innghahna dik lovah kan innghat thei a, kan innghahna leh kan
thlamuanna hi Isua nge, Isua thleng pha chiah lo hian a sir velah kan thlamuang zawk? Krista taksa leh din kohhrana
member pakhat kan nih avang ringawta thlamuang tur kan ni em? Judate pawh kha Pathian khawpui ti meuha an
sawi Jerusalem-a an awm a, Pathian tempul-a an inthawi thin avang ringawtin Babulon an pumpelh lo va, salah kum
40 chhung zet an tâng a nih kha. Krista taksa, Krista din kohhrana member kan nih avang ringawt hian kan thla a
muang ang e, Lal Isua duh dan kan zawm loh va, thinlung taka Lal Isua kan hnaih chuan si loh chuan keimahni leh
keimahni kan inbum lek fang a ni ang.

Matthaia 13:41 chhoa buh lem leh buh tak chungchanga tehkhin thu kha kan hriat reng a pawimawh. Tempulah
kalin, inthawina hlân zutin, thilpêk rawngbawlna lamah sâng hle mah ila, inthawina aia thuawih duh zawktu Pathian
mithmuhah chuan buh lem chauh kan ni thei. Buh lem kan nih chuan hun hnuhnung rorelna niah meia hâlral tura
thiamloh chantir kan ni dawn a ni.

Mizote hi Pathian zawn chhuah leh a thlan niin kan insawi a. Kristian ram kan ni, tiin, insawi insawi mah ila, a miten
amah an hmuhfiah theihna a nih dawn phawt chuan a hming awmna thin Silo leh Jerusalem pawh hmelma hnena pe
phaltu Pathian hian kan hmelmate hnenah min pe phal a ni tih hria ila. Pathianin a duh chu thinlung taka ama
rawngbawltu a duh a. Isua Krista kawng tluana zuitute hian chatuana hlimna, Van Kanaan thar an luah ang. Kan
hnam himna tur chu ILP a ni lo va, Isua a ni. Chîmrala kan awm tur leh tur loh chu Isua rawng thinlung taka kan bawl
leh bawl lohin a hril ang. Silo chunga Pathianin thil a lo tih tawh leh, Jerusalem meuh pawh sihalte mutna hmun siam
a lo nih tawhnate hi hre rengin, thlarau leh tih tak zetin Lalpa rawng i bawl ang u.

I LAM DIAL DIAL  MAI ANG U AW!!

                                                                                           Kamliana Lhouvum

UPC te leh LAM hi thil inkawp tlat,lakhran/sawihran theihloh a ni a.Mihlim kohhran,thlarau kohhran tia
inchhal kan nihna zawn atang phei chuan lamtual a lam hi thil pawimawh tak mai leh thlarau thianghlim
dawn theihna,dawn tanna hmun a ni ti ila kan sawi sual tam awm lo ve.
Kan naupan deuh lai te chuan (han ti ve khang lang ila!!) LAM te,khuangvuak te,etc te hi tihmakmawhah
kan ngai thin a,inkhawm a piangin khuangvuak loh chuan LAM a ni leh mai thin a.Hemi kawngah hian nu
leh pa te hi ka theihnghilh loh leh sawihmaih theihlohte zinga mi an ni a.Kan nu leh pate chu mihring
mihrinna atanga thlir chuan tlawm te leh Officer lian leh mi challang tak lo ni lo mah sela,Pathian thutak leh
inkhawm ngaih pawimawh chungchangahte min kaihhruai thatna zar kan zo tak meuh meuh a,zirna lamah te
leh kawng dangah te pawh mi te ang kan lo ni ve thei niin ka ngai thin.

In sawi thei tan dawn tlat!! Thupuiah lut leh ta ila..Lam chhan hi mitin ah a in ang vek kher lo ang
a.Amaherawhchu,khawvel tisa thil lampanga LAM hi kan topic a ni lo bawk a.Chuvangchuan,kan lam
chhan ber chu kan Pathian Lal Isua chawimawi kan duh avang a ni ngei ang. Tin,mi thenkhat chuan tisa leh
thlarauva chakna an neih theih inbeiseiin lamtualah anmahni mawi lohna leh miin engtinnge an ngaih ang tih
pawh dawn lo va an lam thin a rinawm bawk a ni.
A eng a pawh chu lo ni sela;kan lam chhan te in ang lo nuaih mah sela,Lamtuala LAM hrim hrim hi thil sual
a ni lem lo va,mi pawisawina a ni hek lo.Chuvangchuan,mi hlim tawngkam tak pawn,kan rau emaw rau vak
lo emaw lam hrim hrim hi thiltha a ni a,kan intihhmuh thar zel a mamawh tak zet zet a ni.
Ngun takin in kan inkhawm chhan te hi ngaihtuah thin ila,kan fianrialnaah emaw zan muthmunah emaw
mahni chauhva mal taka kan awmlai te hian;Pathian thuthlung (tui leh thlarau baptisma) kan chan
a,piangthar nun dik tak kan neih tawh chuan inkhawm te hi a tul vak lo kan lo tite a nih pawn ;chutiang
ngaihdan chu a dik lo va, vanram an kai lo ang tih tuman kan sawi thei lo a ni.Chutiang ngaihdan neite pawh
chuan an tisual em em lo nite pawn a lang thei tho mai.A chhan chu,thuthlunghlui hun lai ang khan Sabbath
serh Ni (Chawlhni) hi Ni hranpa pek kan ni tawh lo tlat a.Inkhawm avanga vanram kaina tur chhan pawh
awm em em in a lang lo a ni.Vanram kai theihna Ticket (chhandamna thuthlung) kan neih tawh chuan
vanram kan kai leh kailoh chu Pathian chauhvin a Judge thei tawh a ni.

Amaherawhchu han ti zel te’ng;chhandamna neiin vanram ticket pawh lo nei tawh mah ila,khawvelah hian
ringtute tan tlukna tur tam tak a awm thin a,chutiang thlemna leh tluk theihna atanga kan him a, kan chak loh
lai pawha intichak tawna,kan thlarau mei te a mit loh nana inchhem alh sak tawn tur chuan Kohhran kan
belh a,Kohhran huang chhunga kan lawi a,khawvel mite thlir dan pawh a mi entawntlak,Kohhrana inhmang
mi kan nih hi a  pawimawh leh em em tho si a ni.Chutiang a lo nih takah chuan kan inkhawm chhan ber chu
rinna a kan din ngheh theihnan a awmdan tha te,nungchang mawite,Pathian thudik leh hmasawn kan
inzirtirna hmun a ni kan ti thei ta a ni.

Lam peih em em emaw rau thei em em emaw, a tul huna tawnghriatloh nei tha thei em em; pawnlama
rinawmlo leh entawntlakloh tam tak sawi tur erawh kan awm ve leh tho mai.Buh lem leh buh tak chu to za
tur a tih an ni tlat a.Chuvang chuan a lem hi a awm lo thei lo a ni.Mahse thiltha  lo titu te avangin kan
intilungngai tur a ni lo va.Mi thenkhat tlem a lem deuh lo awm te emaw avanga  mi lam peih deuh te lo
hnualsuat a,lam chakloh phah nana neih tur a ni lem lo a ni.Chu ai chuan mitha te hnung zui zel hi kan tih
makmawh a ni zawk a ni.
Lam mi te hi mi hlim thei tak takte,pawnlama nui uar uar thei leh kawm nuam tak tak kan lo ni vek bik lo
va.Kan lam dan style te pawh a in anglo thluah mai.Thenkhat chu lam zawng pawh a Lam khal deuh te,in
sawi thei deuh te,sai kal ve tawp mai te kan ni thluah mai.Mahse kan lam chhanah kan chian chuan engmah
zah tur hi lo awm vak lo a lo ni zawk a.
Nu leh pa leh tar upa lam te hi chu lo dah tha ta ila.A chhan pawh an vanglai leh an thatlai hunah te an lo
lam nasa in kohhranah an inhmang nasa ang tih chu an kum leh an hmelte en mai pawn a lang thei tawh a
ni.Chuti ni lo va,thatlai huna Kohhran bel lo leh inhmang vak lo tan erawh a Lam hi a pawimawh zual
a.Heng kan sawi tak te avang hian tar upa lam leh nu leh pa lam tan Lam chu a pawimawh lo tihna erawh a
kawk chuang lo a ni.
Thalaite hian zirtirna tha leh kalkawng dik kawhhmuhtu tha kan neih chuan,thuawih thei tak leh tihnuam tak
kan ni tlangpui tawh a.Sikul kal lo thalai kan awm mang tawh lo a.Chuvang chuan,kohhran nung leh
hlim,mi hlim kohhran ni reng tur chuan Lam pawimawhna leh kan lam chhan tur te hi  hruaituten thalaite
hnena kan sawi uar thiam te hi a ngai a.Chutihrual rualin,Hlasak lai a mi hla sa tui; lo ding hle hle te lam
tura va in nawrluih tawp te hi thiltha chu ni tho mahsela kal kawng dik,lam chhan tur kan kawhhmuh thiam
chuan loh chuan an rilru ah hna a thawk rei lo a,an daih rei tak tak thei lo fo a ni.
Thlarau thianghlim kan chang emaw chang lo emaw,min siamtu hi Pathian ropui a nih avang leh faktlak a
nih avang hrim hrim hian lam lo theilo a in ngai in kan lam mai tur a lo ni zawk a.kut beng thei,zai thei,kut
leh ke kan neih avanga lam mai tur kan lo ni zawk a.thlarau kan dawn avanga thlarauvin lamtuala min nawr
chhuah kher nghak lo vin emaw thlarau zakhamna chang tawh kan lo nih tawh avanga ka lam loh chuan mi
in min ngainep ang;a awm lo an ti ang tih lam ngaihtuah lo vin kan rau emaw rau vak lo emaw kan lam mai
tur kan ni zawk a lo ni.Thlarau chang tawh a khawih tawhte tan phei chuan mi hla sak laia lo dinkhawng ah
maite hi a inhmeh ta chiah lo a ni te pawh kan ti thei awm e.
A sawi hi ka hre reng thin a.Tuna Delhi a kan pastor ni lai mek,Pastor T . Laldingliana (udingtea) hian a tia
lawm.Tun hma a pianthar tirh khan thu a lo intiam a Pathian hnenah.B.SC min pass tir a nih phawt chuan ka
inkhawm leh hmasak berah ka lam ang tiin a intiam alom mawle..Tichuan a intiam ang ngei chuan B.SC chu
tha takin a pass ta ngei mai a,chuveleh tunhma a ala tih ngai miah loh a zah em em chu  tih a ngai dawn
ta..chu chu LAM a ni.Lamtuala a inkhawm hmasak ber tuma a lamna tur chu khatih hun lai a NEI UPC leh
MIZORAM UPC tena kan inchuh mek Kolasib venglai biak in kha a ni a.Media ho chinchang hre duh leh
news a chhuah turin media ten an rawn cover ni tak a ni a.Chutah le; Udingte a chuan hreh chung chungin a
mah chauh chuan a lam ta nghek mai a.MZ UPC palai leh NEI UPC palaite lah chuan LAM a hnekin an
innuai lo chauh a ni a..chuta karah Udinga chu amahte chuan tuilo fahranin a lamkual ta zet zet mai a
ni.Miten, ‘tunhma pawha lam ngai lem lo,mi buai lai laiah te a lam a’ an lo tinuk a ni awm e.hehehe.Ama
experience atang hian kan hre theuh awm e;harsa taka a intiamna a tihhlawhtlin avangin Lalpan a hmang
chho zel a,Lalber sipai thami a nita reng mai a nih hi.
Bible-ah thil engkim tih a thiang a,mahse thil engkim tih hi a tha vek kher lo a ni tih kan hmu a.Entirnan zu
te pawh hi a inthiam tan chuan damdawi tha tak te pawh a ni thei tho va.Chutihrual rual chuan kan awmdan
leh thiltihte avanga midang/kan unaute an tluk dawn chuan; chu chu thiltha lo a ni tih kan hmu leh
a.chuvang chuan rinna tlem zawk leh ringthar zawk te kan zu in avanga an tluk dawn ai chuan kan in loh
ngam a,kan insum mai kha a tha mai a ni.A bik takin kohhran hruaitute tan phei chuan fimkhur a tul zual a
ni.Kan zu in avanga beram Pakhat chauh pawh kan chan dawn a,kan tih tluk dawn ai chuan zu kan in ngam
loh mai kha a finthlak zawk a,ringthar leh rinna tlemte tana kan nunah Krista aia Sual Setana ropuina lanna
tur a nih ai chuan I thiltih chu thianglo ni lo mahsela Pathian ropuinan I zu in kha sual em em ni lo mah sela
I tihloh ngam a ngai tihna anih chu.
Chutiangchiah chuan thlarau dawng tawh te kan nih a,miin lam ngei tura min beisei sa reng  lai pawh a,kan
lam duh loh chuan emaw lamna chang kan hriat loh chuan;kan nunah ringthar leh rinna tlem thalai leh
naupang zawkte pawh a niang chu,kan nunah ei tur an  hmu lo ang a, entawn tur tha an nei dawn lo tihna a
lo ni dawn a nih chu.Diktak chuan kan lam loh chuan thil sual ti kan va ni hran lem lo a ni,tuman kan lam
loh avang khan misual ah pawh min ngai lo ang.Amaherawhchu,memberpuiten lam tura min lo beisei san
laia kan lam loh a,kan nunah Sual setana a lo ropui dawn ai chuan khawnge kan lam mai ang e tihna chang
hi thlarau zakhamna chang tawh member emaw hruaitu tam tak te hian kan hriat a tul tak meuh meuh a
ni.Memberte entawn atan hrim hrim pawhin  lam I uar the ang u khai!!Kan nu leh pate lam thang,lam mi an
nih phei chuan automatic a kan lam peih ve a ngai a.Nu leh pa entawn tur tha nei lo thalaite pawn keimahni
hi chhungkaw siamtha theitu leh tichaktheitu kan ni tih hriain hma ila thar leh ang u khai!!
Inkhawm hla sak laia thutna awl hmuh tur a awm mang loh chhung chu kan lam tha tawk lo tihna a ni mai
a.Hlasak lai hian thutna hi awl in ruak thup mai zel se lang chuan a nuam dawnin thlarau lam boruak te
pawh a lo thlen hnaih zawk a rinawm a ni.Chutianga a pui apang alian ate sawi chuang lo va kan lam mup
mup hun a lo thlen a va nghahhlelhawm kher em!!
Awle,a tawp berah chuan Pathian thuthlungah chiang em em phawt mai ila,UPC nih pawh nuam kan ti tawlh
tawlh ang a.UPC ni reng chunga Pathian thuthlung,thutak a chiang lo kan nih chhung chuan kohhran thiltih
leh activities kawng engkimah kan phur tak tak thei ngai lo vang.Chu achhapah UPC nih kan inzahpui hun
pawh a lo thleng ngei ang.Chutah Kohhranah mawhphurhna kan neih te leh kan tangkaina pawh kan hre pha
thiam lo bawk ang.Chuvangchuan,Thuthlungah chiang ila,chu veleh LAM a nuam ang a.Pathian ropuinana
kan kut leh ke,kan awka te chu uihawm kan ti tawh lo ang a.Engkimah lungngawina kan lo nei ang a.Kan
chantawkah kan lungawi thei zel mai dawn a lo ni.
Kan thatlai hun,kan vanglai hun,kan damlai hun hian khawnge kan LAM ve reng reng te’ng!,vaivuta kir leh
mai tur ka ni a ka lei taksa hi,’ka damchhung tawiteah Lalpa ropui nan chauh Lamtualah khawnge kan lam
ve tawh ang e’ ti theitu nih theuh I tum ang u.Kan damlai,kan thatlai nite hi engtikah emaw chuan a lo
chuaiin a lo liam ngei dawn si a.Kan thatlainite hi a rei dawn si lo va.thawhtheih loh hun a lo la thleng ngei
dawn si a.Thawk thei,lam thei,ei thei a kan awm lai hian khawnge UPC member te a pui a pang,a lian a
te,member satliah atanga hruaitu lawk thlengin.. I lam ho dial dial ang u! Kan ropuina ni chu a nitelin a hnai
tawlh tawlh tawh si a.Kan rintirh lai ai khan tunah chuan kan chhandamna ni chu a hnai tawh si a.
Lalpa’n chhiartu zawng zawngte malsawm vek che u rawh se! Amen!

KHAWNGAIHNA MAK, MAWI LEH DUHAWM


Luke 15:11-32

He thu ka ngaihtuah run deuh lai, hman ni lawk khan kan fate school an sport dawn a. Ka fapa chu a phur
hle mai. A nuin lukhum thar a lei sak bawk a, t-shirt var nen, infiamna chi kekawr bul a bun a, mawza leh
pheikhawk nen a intam at mai a. Intlansiak a chak tawh ngang a ni ang, zingah khan inah vawi hnih vawi
thum a thlan chhin hman a. Tlan chak pawh a tum khawp mai. “A pa, chaw pawh ka ei teuh !” tiin min hrilh
chamchi mai a ni. School chu an va kal ta ngei a, beisei angin thil a thleng ta lo a niang. A nuin min rawn
phone a, “Lo ngaihven deuh te u, a tlei lo lutuk, a tap deuh pur reng mai,” a rawn ti. A lo haw chu kan lo
zawt a, tlan chak a lang ta lo, lawmman lak a lang pha lo; an sports chu sawi hrehawm a ti ve hlein a lang.
“Naktukah chak deuhin ka tlan tawh dawn,” te a ti. Engnge thleng zawh lahin a sawi thiam vak bawk si lo.
Lawmman a rawn hawn lo tih chu kan hria. Thil chiang tak chu a tum angin thil a thleng lova, nuam a ti lo,
ama hriat thiam chinah pawh a beidawng deuh a ni.
Hetah chiah hian Pathianin a mite a hmangaihna ang chi ka nunah a rawn lang ta. Ka fapa-in beiseina
pha lova, a tum ang lo taka thiltih ropui a tumna zawng zawng kha a hlawhchham tih kan hria, mahse kei a
pa khan ka ngaihnep phah reng reng lo; ka huat phah miah lova; chuti ahneh chuan a hreawmna kha ka
tuarpui a, pawi ka ti a, ka khawngaih a, hreawm a tih ka hlauh luatah a uten ‘lawmman’ lam rik leh an tum
pawhin ka khap a, “Lawmman lak a tul reng reng lo; naktukah sports-ah i tel leh ang a, lawmman i lak loh
pawhin a pawi lo, lawmman I duh chuan keinin kan pe mai dawn che alawm,” ka ti. Thiante hnenah pawh,
“Lawmman a lak theih loh pawhin a pawi lo, a pa a chhun a ni ve mai a. Kei pawhin ka naupan laiin ka la
ngai hleinem,” ka ti. Chu chiah chu Pathian hmangaihnain min enna thinlung chu a ni. Kan tih that leh felah,
kan tih ropui leh ropui loh hi min tehna a ni lova, a fa kan nih hi a tana kan hlut chhan chu a ni. Ka fapa kha
an pawlah tlan chak ber se ka hmangaih sawt lova, lawmman a lak loh kha ka khawngaihna a kiam phah
lova (ka khawngaih zawk hial a ni), chung aia nasa chu kan Pathian Khawngaihna chu a ni.

Hmangaih vanga na Khawngaihtu chu


Mi tam takin, “Fapa Tlan Bo” tehkhin thu hi a thupui an vuah sual, an ti thin. “Pa Hmangaihna
Mak,” tih tur zawk niin an hria. He tehkhin thu hian a tihlan tum chu fapa tlan bo ta chanchin aiin a pa
hmangaihna ropui tak, Pharisaite hriat thiam loh, fapa u zawkin a hriat thiam loh kha a ni zawkin a lang. A
hma chiaha “Duli bo,” leh “Beram bo,” tehkhin thute nena tangrual, Pathian hmangaihna mak zia tehkhinna
an ni.
Pa hmangaihna chuan a fapa naupang zawkin a duhzawng a dil khan a duh ang taka a awm theih nan
a phal mai a. A ro chan ai zawng zawng kha advance-in a pe hmak mai a ni. Pa hmangaihna chuan a fapa
chunga a mawhphurhna chu a ro chan ai pekah khan a tawp taah a ngai reng reng lo. Nitinin a khawsak dan
tur te a thlir a, thil tha lo leh duhawm lo-ah a inti bawrbang thei a, khawvel thianten a chan a chhiat hnuah
eng atan mah an ti dawn lo tih hriain a lo kir leh hun tur a lo nghak a a ni.

A lo kir leh meuh chuan a fapa dinhmun chu a chhe hle mai. Chhuan tur a awm miah lova, fapa pawhin
engmah han chhuan a, han chapopui tur a hre ngang lo a ni. “I fapaa vuah tlak ka ni ta lo, i chhiahhlawhte
zinga mite ber angah mi siam ve rawh,” chu chu demand ni lovin, khawngaih dilna a ni. “I hnena ropui, i
hnena hlim, i hnena hausak, i hnena malsawmna dawn, i hnena ka chanvo dik tak chan leh, i hnena awma
duh zawng zawng buaipui, i huang chhung atang him taka mahni duh dana nun zui,” tih a chhut pha reng
reng lo. Chu chu khawngaihna dawngtu zia a ni teuh si lo. “I rawngbawl turin; ek paih i tih chuan ek paih;
thawhrim i tih chuan thawhrim, hna rum i tih chuan hna rum, hah i tih chuan hah, ei chhiat i tih chuan ei
chhiat…,” tiin a pa hnen a rawn pan a nih kha.

A pa chuan a kawr tenawm tak leh a nun tenawm tak kha a lo buaipui miah lo. A sum theh thang zah leh
nawhchizuar engzah nge a dawr, mi engzahnge a bum a, engtiangin nge a va ruih thin, engmah a zawt lo. A
lo fawp ngawih ngawih mai a ni. Pa-in a fapa, a hnen atanga tlanbo thei khawpa puitling tawh chu a ir
chuktuahin a fawp ngawih ngawih mai a ni. A hlawhchhamna avangin a diriam lova, sualin a tihnat leh
hrehawmna avangin a tuar zawk. Chu chu a ni Pathian hmangaihna chu. A hmangaihna dawngtu nihna leh
dinhmunin hmangaihtu hmangaihna a dal lo.
Ziaktu lar tak Philip Yancey-an hetiang deuh Pastor pakhat leh a fanu fawr chhuak zak zak chanchin
a sawi a.128[1] A fanu kum 15 mi chu a awm tha duh lo ve hle. Zan tam tak a rawn haw duh tawh lova, a
khawsa bawraw hle tih an hria. Hremna leh thununna chi hrang hrang an hman pawhin awmzia a nei thei lo.
An fanu chuan dawt a hrilh a, a bum a, a sual chhan pawh, “Nangni in pawng strict lutuk vang a nih hi!” tiin
a puh let hlauh.
A pa Pastor chuan ti hian a sawi, “Ka fanu a lo haw beisei a tukverh atanga ka thlir chhuah vawng
vawng lai ka hre reng. Ka thin hi a ur tak zet a. Fapa tlan bo-a pa ang kha nih ka duh a, mahse ka fanu-in
min tihretheih zia leh kan rilru tina tura a khawsak dan zawng zawng ka ngaihtuah chuan a satin ka sa a ni.
Midang zawng aiin amah leh amah a intichhe nasa ber tih chu ka hria. Thuthlung Hluia zawlneiten Pathian
thinurna an puan thin awmzia kha ka man thiam ta a. Mipuite khan Pathian thinlung khei dan an hria a,
Pathian rilru na chu a zawlneite kaah a au chhuak thin a nih kha.
“Mahse hei hi ka hrilh ang che. Zinga ka fanu a rawn haw ka han hmuh meuh chuan; Khawvela ka
thil duh ber chu ka fanu chu pawm vawng vawng a, ka hmangaih zia te, ka khawngaih zia te, a tana thil tha
ka duhsak zia te hrilh a ni. A pa hian tih theih ka nei lo, hmangaihna vangin ka na vawng vawng a ni, tih mai
lo chu.” Khawngaihtu Pa Pathian chu min Hmangaihna vanga na ngawih ngawih a ni e. Kan sual a, kan

128
bawhchhia a, kan tenawm a, chhuan tur kan nei lo. Kan Pathian hian min kuah a chak ngawih ngawih a, min
hmangaih zia min hrilh a chak a, min ngaihdam a chak em em a ni.
Pathian min hmangaihna tipung turin engmah tih theih kan nei lova;
Pathian min hmangaihna tinep turin engmah tih theih kan nei bawk lo.

Pathian Khawngaihna chung changa pawm thiam har ber pakhat chu kan mihring thiltih hian a
hmangaihna a tipungin a tinep thei lo, tih hi a ni. Hriat thiam hark a ti a, in tih ve tho ka ring. Khawvel rilru
kalphung chu kan tih that leh chhiata inteh a ni a, chu awmdan dungzuia inlawm leh inhuat a ni. Pathian
khawngaihna erawh chu a hrang daih mai. Min hmangaih chhan hi keimahni lam a ni hauh lo, amah lam
zawk a ni. Kan thianghlim leh thianghlim loh, thahnemngaih leh ngaih loh hi min hmangaih chhan a ni lo.
Min hmangaih chhan chu Amahah khan a awm zawk daih a ni.
Pathian chatuan mi, danglam ngai lo a nih avangin a hmangaihna chu pung leh chuang tur a awm
chuang lova, a nih tur ang ang chu a ni zo vek tawh a ni. Thil tih thata a hmangaihna hi dawn nasat lehzual
tur a awm tawh chuang lo. Pastor, Upa, Tirhkoh, SS zirtirtu, Kohhran Hmeichhe hruaitu, KTP hruaitu,
rawngbawlna kawnga thahnemngai, … eng pawh ni la, Pathianin a hmangaihna che hi hetiang ho hian a
tipungin a titam miah lo a nia. Pathian hmangaihna neih belha, hlawh chhuah tumin thawk reng reng suh. A
hmangaihna i chunga lang kha i chhang let zo chuang lovang. Pathian hmangaihna tihpun hi kan hna a ni
lova, chhan let hi kan tih tur a ni mai zawk a ni.
Zu i lem ral tawh zah i chhiar seng lova, i nun i tihbawrhban nasat tawh zia ngaihtuah pawh i
ngaihtuah ngam lova, i chhungte i ei tlaran vek tawha, i uire tawh a, thenawm khawvengte i hmusitin an
chungah pawh tha lo tak takin i ti tawh thin. Pathianin a hmangaihna che a kiam chuang hauh lo mai. Chu
hmangaihna tuifinriat atang chuan pava khat pawh suah chhuah a la ni lo. A liam zawih zawih reng a ni. I
thiltihin Pathian hmangaihna a ti kiam thei lo a ni. Nangmaha awm lam kha chu a chiang lo sa. Pathian lam
awm zawk erawh chu a chianga a che lo bawk.
Bible han thlir teh. Jakoba, a hming awmzia pawh ‘bumtua’ Pathianin a hmangaih dan hi, a pian hma
rengin ‘Jakoba ka hmangaiha Esauva chu ka hua,’ tih a nih kha. Pathian a buan hnuah a thlahte chu ‘Israel’
(Pathian Lal Fa) tih an an ni zui. Mi nu uiretu, tualthattu Pathianin lal ropui takah a siam a, ‘ka rilru ang pu
mi,’ a ti lehnghal. Kohhran lo ding tir chu Lal Isua anchhia lawh a, ‘Chumi chu ka hre ngai lo,’ titu Petera a
enkawl tir a nih kha. Kristiante sawisa a, Kohhran vuak mih tumtu Paula chu a missionary ropui berah a
chantir a. Pathian chu Petera tawngkamin, “Khawngaihna zawng zawng Pathian,” a ni e. Khawngaihna
awmzia chu- Pathian min hmangaihna tipung turin engmah tih theih kan nei lova, tinep turin engmah tih
theih kan nei bawk lo. Misual ber, tenawm ber, hrem phu ngawih ngawih ni mah ila, Pathian chhungkuaa
Chhandamna ruai ropui kil ve tura sawm ka nih hi Khawngaihna Mak chu a ni.
Khawngaihna chuan kan nih angin min dawr lo
Kohhran mi tam takin Pathian khawngaihna awmzia kan man thelh a nih a hlauhawm ngawt mai.
Pathian khawngaihna chung changah keimahni lama lang chhuak Simna leh Rinna (Chhandamnaah chuan
pawisa hmai hnih anga paih bik awm thei lo v eve) kan sawi thin avang hian, heng Simna leh Rinna-te hian
kan thleng emaw, kan hlawh chhuak emaw ti deuh mai kan awm. Kan ti chiah lo a nih pawhin heti zawnga
ngaihtuahna hian min hneh tlangpui a ni. Sim ringawt mah ila, ring ringawt mah ila, Pathian khawngaihna
tel lo chuan engmah a ni chuang lo. Chu chauh a ni hleinem, Pathian khawngaihna tel lo chuan misual hian a
simin a ring thei lo bawk. Simna leh Rinna hi khawngaihna tellovin awm thei pawh ni ta se, chhandam turin
engmah a thawk chhuak zo lo a. Kan sima kan ring hi Pathian khawngaihna vanga Thlarau Thianghlim
hnathawh kan chunga thleng a ni zawk a ni, chu chu chhandamteah chuan hmuhin a awm zel thin. Misual
nuna Simna, Rinna lo lang chhuak zawng zawng hi Pathian Khawngaihna hnathawh, phu lo misualte hnena
pek, Khawngaihna Mak dawngtute nuna lo lang chhuak a ni. Sim tura koh i nih a, Ring tura sawm i nih hian
Pathianin , “Chung thilte chuan i rawn thleng dawn nia. Nangmah lamah Simna leh Rinna rawn keng la,
keiin Khawngaihnain ka lo chhandam ang che,” a ti lo a ni.
Ka’n peng zawk teh ang. Rinna hi Pathian Khawngaihna thilpek, amah atanga chhuak a nihzia sawi
uar tumna lamah thenkhatin, “Keimahni rinna ni lovin, Isua-a awm rinna zawk, min pek a ni. Keimahni
chuan kan ring thei lo,” an ti mai. An duhthawh luatah an Bible hrilhfiah dan pangngai an kal pel hrat a ni.
KJV Bible-a, “by the faith which is in Christ Jesus,” tih kha an la vawnga, “rinna, Isua Kristaa awm,” tih a
nia lawm, an ti thin. Hei hi chu Saptawng kalhmang belhchian loh vang leh mi sawi tum lam ngaihtuah lova
mahni remchan zawnga her phet tumna thil niin a lang. A sawi tum chu – Chhandamna chang tura rinna chu
keimahni rinna, he khawvel sum leh ropuina, nawmchenna leh thiltihtheihna-a kan daha kan nghah ni lovin,
Isua Krista zawka kan va daha kan va nghahna chiah kha a ni. Isua Krista kan rinna kha. Chu rinna chu
Pathian atanga chhuak, Pathian pek, Pathian Khawngaihna thilthlawnpek, ringtu zawng zawngin kan chan,
min pek chhan kan hriat miah loh, kan that vang leh phu vang ni miah lo, a khawngaihna thiltih, a process
kal zel chu a ni zawk. Tumahin Simna leh Rinnain Pathian khawngaihna hi an thleng lo.
Tin, a lehlamah thung chuan, Khawngaihna hi dah san em avanga mihring nun pangngai hmuh kan
an awm bawk. “Thiltih vanga chhandam kan ni lo, kan tih ve hi Pathianin a pawm lo, Chhandam nan thiltih
ring duh ting suh,” an ti. An uar luatah an kal thui ve hrat bawk a ang. Mihring thiltih sawi bo hi ‘thlarau’
riau-ah an ngai a. Pathian khawngaihna chuan kan nun hi eng vaka ngai ta lo hialin an hria. Chhandamna
chungchanga nun ulukna leh pawimawhna sawi thinte chu thiltih chhuang ang hialin an hre thin. Heng mite
hi chuan pianthar hma leh hnu taksa nun kha danglam tehchiam lo mah se rinnaa Isua Krista pawmtu chu
chhandam ni tho turin an zirtir. Thiltih avanga Chhandam a nih loh avangin mihring chak lo chu sualin nung
reng mah se Isua a rin phawt chuan Chhandam a ni tho vang, tia ngailui an awm hial. A pawi hle a ni. Chu
chu Bible-in Pathian Khawngaihna a sawi dan a ni miah lo mai. Thuthlung Tharin Khawngaihna a sawi dan
chu-
I thatna leh felna, nangma lama awm thiltih reng reng kha Chhandamna hlawh chhuak turin a
tling lo. Chuvangin Pathian hmangaihna chuan A Fapa thisenin I Chhandamna chu a rawn lei a, chu
tlanna avang chuan Sual bawih ata vawiinah leh chatuan thlengin chhuak thei ta a ni, tih hi a ni. I
nunah sualnain ro a rel chung pawhin a Khawngaihna avangin Chhandam i ni tho vang, tih hi Pathian
Khawngaihna thu a ni lo. Khawngaihna chuan kan nihna angin min dawr lova, kan nihna pangngaiah min
dah lo bawk. Khawngaihna chu kan taksa nun en kan a, min chhandam ta tho tho a ni lo tih i hria ang u.
Khawngaihna chuan nun thar min pein, mahni inphata nitin Kraws puin Krista min zui theih tir zawk a ni.

Chu khawngaihna chuan i nun hmalam zawng record kha a en lova, i hmalam record erawh chu a
ngaih pawimawh em avangin i sual a silfai sak vek che a, a ngaidam che a, tanpuitu, zirtirtu, thlamuantu
Thlarau Thianghlim pein a chhinchhiah che a, Krista taksa Kohhran ho zingah a awm tir che a nih hi. Chu
chu Pathian Khawngaihna chu a ni. I nun hluia nung reng chunga Chhandam nih tho dan i zawng a nih
chuan Kohhranah i hmu lovang a, Bible-ah i hmu lovang a, kum sanghnih chhunga Kristianten ‘zirtirna him’
an lo tih tawh zawng zawngah i hmu lovang. Zirtirna penhleh deuh, mahni tui zawng zawnga Pathian Thu
chaina hmunah chuan i hmu mai thei. Amaherawhchu, “He ka sual rit tak phurh hi engtinnge ngaihdamin a
awm ang? He sual kawl ata hi engtinnge ka chhuah theih ang? Pathianin min la ngaidam duh ang em?” i tih
chuan, “E le, Unau duhtak, Lal Isua hnenah lo kal rawh. Anin a lo ngaidam nasa dawn che a, ngaidam mai ni
lovin a fa atan a la ang che a, thlarau lam malsawmna tinrengin a vur dawn che,” tiin a Khawngaihna thu
chu kan hril mek a nih hi.
Khawngaihna chuan kan nih angin min kalsan lo
Khawngaihna chu ‘phu loh/ thawh chhuah loh malsawmna’, tling lo misualte chunga Pathian
duhsakna lo thleng a ni. Misual chuan a thawh chhuah reng reng loh, a neih phak reng reng loh chu a lo
dawng tawp mai a ni. Hetah hi chuan simna leh rinnaa thleng a awm tawh lova, suala nun zui zel theih a nih
leh nih loh a buaipui tawh lo. A nun hlui leh kha Khawngaihna a dawn kha a inthlauvin a inpersan lutuk a, a
dawngtu chuan a luh chilh mai thin. Fapa tlanbo khan chu khawngaihna chu a dawng chiang khawp mai. A
pa hnena a let lehna khan chu khawngaihna chu a thlenga, a lei a ni lova; nuam tawl zel chungin a pa fapa a
ni thei tho pawh a ni lova (a nuam tawl zawng zawng ai khan a Pa-in a vur malsawmna zawng zawng kha a
duhawmin, a ropui zawk fe tawh si). Kha fapa sual, mahni pa leh unau tlanbo santu, ama inhriat danah pawh
chhiahhlawh pakhat dinhmun pawh sang tak ni tawh khan KHAWNGAIHNA avangin fapa nihna, kawr
mawi ber ber, zung bun, ruai ropui thehsak a dawng ta a nih kha. Ringtuten thlarau lam malsawmna tinreng
kan chan – fa nihna te, ngaihdamna te, thiamchanna te, thianghlimna te, ropuina te, etc., zawng zawng hi
Pathian khawngaihna chu a ni. A fa nih tawh hnu-a kan sualnate en kan zelna a ni lo va; a pa in atanga tlan
chhuah leh pawhin a fa nihna la chen zel theology a ang lo a ni.
Pa leh a fapa indawrnaah khan fapa tlanbo sualna zawng zawng kha buaipui a ni lo. Pa-in a hriat reng
sak lo va, kha mi a innghat khan a dawr lo; keini pawh kan sualna zawng zawng kha min en sak tawh lova,
A fapa inthawina avangin a fa atan min pawm mai zawk a ni e. Chu chauh pawh a ni la ni lo. Kan nih angin
min pawm a, kan nihna anga awm reng tur chuan khawngaihna min pe hauh lo mai. Kan nihna hlui kan
kalsan theih chhan chu kan pianthar hma ang lovin Awmpuitu kan neih tak vang a ni. Zakhamna Thlarau
Thianghlim, tinungtu leh zirtirtu chu min pe a. Piangthar zawng zawngah chu chu a awm ang. Chuvang
chuan vawiina Kristian nuna kan thiltih hi kan chhuang lo, a chhan chu khawngaihna vang chauha
chhandam kan nih kan hria a, keimahnia Thlarau Thianghlim hnathawh chhunzawm zel avang chauha
Kristian nun nei thei kan ni. Hei vang hian alawm, kan nunah leh, ringtu zawng zawng nunah, kan rinna chu
thiltihin a rah chhuak ngei ang tih kan hria. Khawngaihna dawng, piangthar leh piangthar lo, midangah leh
mahnia inhriat awlsamna ber chu Thlarau Thianghlim ni lo thildang – zu, drugs, hurna, sum, chapona, etc,.
hian kan nun a thunun em? tih hi a ni. Thil dang min control tlattu a awm a nih chuan, mi hriatah kan hmai
mam viau mah se, Chhandamna kawngah chuan ngaihthatna chhan tur a vang hle ang.
Khawngaihna chang tura kohna chu
Pathian khawngaihna thu hi tehkhin thu pakhat hian a sawifiah vek zo lova, Fapa tlan bo tehkhin
thuah hian Pathian hmangaihna leh misual chung chang kan hmu. A fapa sualna kha buru khawp mai. “Ka
pa, ka rochan ai mi pe rawh,” tih kha an culture-ah chuan, “Ka pa, thi tawh la ka va ti ve. Thi tawh rawh,”
tihna tluk a ni e, an ti. A pa rorelna leh thatna zawng zawng lakah khan a hel a ni. Tichuan ama tana nungin,
amah chauh inngaihtuahin nawmsip a bawl ta a ni. A chhungte a ngaihtuah pha reng reng lo. A neih zawng
zawng a chen da thak. Chutiang mi pawh chu Pathian hmangaihna chuan a lo tuam hlawm a, a fa atan a iai
reng reng lova, thi-a tho leh angin, a tlan bo hmaa a enkawlna aia thain a lo enkawl a, malsawmna thar tam
tak a vur ta zawk a nih kha. A nih ang anga lo pawmtu Khawngaihna leh Malsawmtu hmangaihna chu hetah
hian kan hmu a. Duli bo leh Beram bo tehkhin thuah hian Pathian misualte zawng chhuaktu- Zawngtu
Khawngaihna chu kan hmu bawk a ni. Misual chhandamna hi a bul atanga a tawp chu Khawngaihna Mak,
Mawi leh Duhawm hi a ni reng dawn a ni.
Chu khawngaihna dawngtu chuan, “Sual hi a nuam a, chen ka duh bawk a, mahse vanram kai ka duh
bawk si. Ka sualna zawng zawng nen hian Vanram ka kai thei dawn em? Khawngaihna avangin a theih a ni
maw? Ka rin phawt chuan suala nung reng chung hian Chhandam ka ni thei dawn maw? A va tha ve. Chu
chu ni maw Khawngaihna chu? Han tum thin mah ila kan tha tak tak ngai lo reng a ni,” a ti ngai lo. A ni lo
bawk. Chutiang chu a loh berah Setana khawngaihna a ni ang. Pathian Khawngaihna Tak dawngtu erawh
chuan, “Ka sual hi Pathian hmaah a va tenawmin ngaihdam tlak pawh ka va ni lo em! Ka sualna lam en
miah lovin Krista zarah ngaihdam ka ni a, thiam chantir ka lo ni ta maw? Chutiang chuan Pathianin misual
chungah ro a rel a ni maw? A va mak ve. Malsawmna tinrenga min vurin a roluahtu atan min siam a duh
maw? Thlarau Thianghlimin min chhinchhiah maw? Sual hnehna nun min pe maw? Kohhran ho zingah min
dah maw? Chu khawngaihna mak chu a ni maw van thlen thlenga min hruaitu tur,” tiin hla a sa tawh zawk a
ni.
Unau duh tak, chu khawngaihna chu i la chang lo a nih chuan a pawi dawn mang e. Mihringte tan
chuan lei leh vana thil duhawm ber chu he Khawngaihna hi a ni. Krista hnawla, sual kawng hi i la thlang zel
a nih chuan Khawngaihna chu i la chang lo tihna a ni. Khawngaihna aia duh zawk, ngaihhlut zawk ila neih
zel chuan Pathian Khawngaihna chu i mamawh ve lo tihna a ni a, mamawh lo na na na chu an pe dawn si lo.
A mamawh lo ten Pathian Khawngaihna hi an chang ngai lovang. A mamawhte chuan an kalsan phal tawh
ngai lo thung.
Mi zawng zawng deuh thawin Pathian Khawngaihna hi ‘tawp chin awm lo’ angin kan ngai a.
Sawifiah hleih theih loh, mihringin a tawp chin hriat zawh loh angah kan ngai tlat. Heti a nih avang hian
hremhmun tla leh vanram kai tur chungchangah pawh kan zau viau thei thin. Khawngaihna hun hi inhawng
reng turah te pawh kan ngai deuh roh a ni awm e. Mahse, Pathian Khawngaihna hi ‘tawp chin nei lo’ a ni tih
hi Bible-ah hmuh tur zuk awm hauh lova. Sawtpui lova hmuh theih a ni. Pathian khawngaihna hian tawp
chin a nei a. Khawngaihna hun a hawn chhung hian i hun tha hi bawh chhe lo hram ang che.
Engtinnge Kristian Nun Nghet kan neih theih ang le?
May 10, 2013

            Chak lo bera inngai tan pawh Kristian nghet tak a neih theih. Beidawn mai tur a ni lo. Thil dang ang bawkin
Thlarau lam dan (Krista Isuaa Nunna Thlarau dan, Rom 8:2) a awm a, chu chu kan zawm ve a ngai ang. Kristian nun
nghet kan neih theih nan a hnuaia mite hi ngaihtuah ho ila:

1.      Kristianna awmzia hriat chian a ngai.

Thenkhatin Kristian sakhua hi – misual pianthar, a hnua theih ang tawk tawka rawngbawl, tlin lohna laite
Pathian khawngaihnain a hliahkhuh vek thin- angin an hria. A dikna chen chu awm mah se he theology hi a puitling lo
hle a ni. Kristian nihna chu nun puma Krista vuantu tihna a ni. A khawthlir, a ngaihdan, a nun pumpui hi Krista tarmit
atangin a thlir tawh a, Krista zuitu (disciple) a ni tawh tihna a ni. Kan thlarau nun hriltu ber nia kan hriat thin
‘piangthar’ tih tawngkam hi Bible-ah a lang tam lo hle a. Thuthlung Thar chuan ringtute sawina tawngkam
atan matheteuo a hmang tlangpui. Chu chiah chu Matthaia 28:18  ‘Thupek Ropui’ kan tiha Isua rilrua awm kha a ni.
Khawi kipah pawh amah zui tlattu hi a duh leh a hisapna chu a ni a. Chu chu Kristian tak chu a ni. Keini chuan vanram
kai ve nan vawi khat han pianthar zauh tawka kan ngaih hial laiin, Isua thung chuan matheteuo (zuitu) a ngaihtuah
daih si. Zuitu nihna atanga i la dawr ngai lo a nih chuan a tak i la chang lo a ni hial ang. Zuitu nihna hi i la hril ngai lo a
nih chuan, a tak i la hril lo a ni hial bawk ang.

2.      Thlarauva nun awmzia hriat chian a ngai.

Tunlai thalaite chauh ni lo, Kristiante hriat chian tur pawimawh ber mai chu Thlarauva nun hi a ni. Thlarau mina
nun (spirituality) kan hriat fuh loh chuan kan than a thu hle ang. Kan tihsual fo chu Thlarau hnathawh leh Thlarau rah
kan ngaih pawlh thin hi a ni. Thlarau hnathawh chu boruak thar tak, hlim harhna leh nun thar, Pathian lam hriat
tharna dik tak a ni thei. Hei hi kohhran leh mimalah thleng mawlh mawlh mai sela a duhawm ngawt mai. Mahse
hringnun awmzia a ni si lo. Thlarauvin tul a tih huna lo thleng tur ni awm tak a ni. Thlentir tuma beih vak mai pawh a
awl avangin Kohhrante inven thiam a pawimawh hle reng a ni. Kristian nun nghet nei tur chuan amah ringtu chu
Thlarau Thianghlim hnathawh dik tak a nihzia a hre chiang a. Chuvangin a nunah Thlarau rah, “…hmangaihna te,
hlimna te, remna te, dawhtheihna te, ngilneihna te, thatna te, rinawmna te, thuhnuairawlhna te, insumtheihna te…”
(Gal. 5:22,23) a lanchhuah a ngaipawimawh ber tih a hre thiam thin. Chu rah chu miten an lo ei dawn si a. A rah aia a
hnathawh kan buaipui lutuk zawk chuan kan tisual thei ang. Hetiang mite nun hi a chiri chawk.

3.      Kohhran nihna hriat chian a ngai.

Pathian nihna chu hre chiang thawkhatah kan inngai a ni mai thei. Mahse, Kohhran nihna leh a awmzia kan
chian loh chuan Kristian nun nghet neih a harsa fo. A hring a hrana Pathian aiawhtu i hmuh mai theih chu Bible leh
Kohhran hi a ni. Mi thenkhat chuan kohhran hi an thlarau san hial nia! I thlarau nun atan Bible tih lohvah chuan
Kohhran hi thuneitu bera i hman chhung chuan i che buai har ngawtin ka ring. Bible hi Pathian Thu a ni a, Kohhran hi
Krista taksa a ni. Tunlai Kohhran tam tak Bible thu kalha rorel an awm hial tawh a ni awm e. Mizo Kohhran
pangngaite hi chu kan vannei a, Bible kalha rorel kan la hlauh em avang hian Kohhran hi rin ngam a la him hle a ni.

Ngaih mihrin tum hram chuan inkhawmpui te, committee te hi a member mihring vek an ni a, rorelna pawh
mihring atanga chhuak ni awm tak a ni thei. Amaherawhchu, ringtu kalkhawm, Krista Taksa, a nih avang hian mihring
piah lam a che thin tih rin ngam tur a ni. Tha kan tih lem loh te, pawm harsa kan tih te a awm fo mai thei. Mahse,
Kohhran hi keini aia lian zawk a ni a, keini aia thuneitu a ni tih pawm thiam hi nun nghet neihna a ni. Nawrh tum
laklawh tawh chuan nawrhna tur an hmu thei viau zel a. An nawrhna tawk pawh a awm zel ang ang tih a rin theih (mi
tling lo kal khawm kha an ni miau a). Pathian avanga kohhran rorel engpawh pawm thlap mai theite hi an nghet telh
telh a, lawmna an hmu tam telh telh thin. Vui leh vaina tur zawng reng chunga kohhran thlirtute tan chuan Kristian
nun nghet neih rual a ni lo. Tin, Krista tana nghet tur hian a taksa hmuh phak renga awm kohhran hi a hlutna leh
ropuina kan hre chiang lo a nih ngat chuan engtinnge nun nghet kan neih theih teh lul ang?

4.      Mahni kan inphat a ngai.

Heng zawng zawng khaikhawmna chu ‘Not I, but Christ’ tih hi a ni. A thu chuan hre fiah kelh kawlhin, dak
thlek thlawkin sawi thei vek mah ila, “Ka chakzawng ni lovin, Krista duhzawng zawk le; Ka duhzawng ni lovin, Krista
tha tih zawng zawk le; Ka ngaihhlutzawng ni lovin Krista ngaihhlut zawk le,” kan ti thei a nih si loh chuan
chhanchhuah kan ni chuang lovang. Mahni inphat a, Krista dah chungnun zel kan zir a tul. Chu ngei chu Kristian Nun
dik tak chu a ni. Pumpelh a awm lo. Hei hi i nuna a lo len zel theih nan practical-a i tih tur tam tak a awm ang:-

(i)                 Rinnaa awm leh awm loh nitin inenfiah tur a ni (II Kor. 13:5)

(ii)               I hnungtawlh tih i inhriat veleh kir nghal tur a ni (Heb.3:12,13)

(iii)             Ni tin Pathian hmaah inlanin ngaihdamna leh tihthianghlimna i dil thin ang (I Joh. 1:9; Thup. 22:14).

(iv)              I thinlung zawng zawngin nitin Lalpa zawng thin ang che (I Chro. 28:9)

(v)                Bible chhiar la, a zirin zir thin rawh (Thuf. 4:13).

(vi)              Midang nena intihchaktawn tur a ni e (Heb. 10:25).


(vii)            Harsatna thleng ngei ngei tura ngaih a ni (Matt. 10:22).

(viii)          Bei hram hram rawh (I Tim. 4:15-17)

(ix)              Lawmman hmu turin tlan ang che (I Kor. 9:24-25; II Tim. 4:7-8)

(x)                Pathianin a tihsak tawh zawng zawng che kha hre reng ang che (Heb. 10:32, 35-39)

Tlangkawmna

Cartoon film hmuhnawm tak Kungfu Panda –ah khan Master Oogway-a(Satel putar) Kungfu thuruk ril ber
mai, Dragon Scroll-a ziakin Dragon Warrior chauhvin a chhiar turin an dah a. Dragon Warrior (Panda)-in a tawpa chu
scroll chu a han phelh chuan inziak engmah a lo awm miah lo. Beidawng takin a inah a haw a, restaurant-ah a pa a
pui leh ta a ni. Tah chuan a pa-in hun rei tak a lo zep tawh chawhmeh siam tui dan (secret ingredient) chu a hrilh ta:
“The secret ingredient is that there is no secret ingredient,” (siam tui dan thuruk chu siam tui dan thuruk a awm
chuang lo) tih hi a ni. Engmah inziak lohna Dragon Scroll pawh khan chu chiah chu a sawi tum a ni tih hre chhuakin
misual Tai Lung-a a hneh ta a nih kha.

Kristian nun nghet nei tur hian ‘thuruk’ a awm chuang lo a. Hriat fuh riau tur pawh a awm lo a ni. Thuruk ber
chu thuruk a awm loh hi a ni. Thiam thil engemaw leh Thlarau hnathawh special tak pawh beisei tur a ni chuang lo.
Mahni inphata, nitina mahni Kraws put a ni mai e. Chu aia harsa leh chu aia ropui chu a awm lo a ni.     

SAKAWLH LEH A CHHINCHHIAHNA


- RE Ralte

            Zirtirna thli chi hrang hrang intleh chhawk fua fua reng mai tur hre lawk a, Hebrai ziaktuin, “Zirtirna
tinreng leh zirtirna mak tak len bovin awm suh u…,” (13:9) tia min fuihna pawh fimkhur phah nana hmang
lovin, a sawi thiam leh kan thin thawng zawnga sawi theite hian min tibuai fo thin. Zirtirtu thar lo chhuakte
hian Pathian Thu leh thil dang kan hriat tawk lohnate remchanga lain,   mihringa awm ve tlat ‘hlauhna’ an
chhawr tangkai a, thlarau lama ‘hriatna’ bik neia inchhalin min hneh an tum thin a ni. Mi tam takah an
hlawhtling a, hruai bovin an awm mek a. Tam tak chu tul lo taka tihbuaiin an awm mek bawk a ni. Ringtu
huaisen nih hi a pawimawh tak zet ta. Huai tur chuan kan huaina chhan hriat a tul bawk ang. Pathianin
hlauhna thlarau min pe lo va, thiltihtheihna leh hmangaihna leh rilru fel tak neihna thlarau min pe zawk a ni
(II Tim. 1:7). Thil ho te-a kan buai leh thin chhan chu – Pathian Thu chhut chiangin kan zir peih lo va, mi
sawia kan innghah lutuk thin vang hi niin a lang.

            Sakawlh chung changah pawh zirtirna dangdai tak tak, Bible chang thenkhat tlawh chhan chung siin
theh darh a ni mek a. Ringtuten ngaihtuahna fim tak nena kan dawnsawn a tul tak zet mai.  Pathian min pek
kan rilru leh ngaihtuahnate a huna hmang taima si lovin mi thenkhatin thil an rawn sawi a, tam tak chuan a
ni ber emaw kan lo ti leh mai thin hi a pawi hle a ni. Pathian Thu hi bih chianga, hma kan sawn zel hi kan
Pathian min duh dan a ni tih hre hmasa phawt ila.

Sakawlh Nambar leh Chhiarpui (Census)


            Tunlaia Sakawlh lo lar chhan ber chu kum 10 dana India sorkarin a neih thin chhiarpui vang hi a ni a.
Khawvel danglam zelah sorkar chuan a ram mite hriat chian a duh telh telh a. Chhiarpui pawh tunhma aia
changtlung leh chipchiara neih a ni ta. Unique Identification Number (UID) tih a lo chhuah chhan pawh hei
hi a ni. Infosys Company Co-chairman Nandan Nilekani chuan lehkhabu pawimawh tak The Idea of India
tih a ziak a. Thil tam tak a ziah zingah India ramah ramdang mi lo lut nasa lutuk leh, ram hmelma Terrorist-
te pawh awlsam taka an khawsak ve mai theih thin avangin ram mi (citizen) inhriat zung zung theihnan UID
nei theuh ila, chu chu thil tam takah a tangkai tur zia a sawi a. Chu chu sorkarin tha a tih em avangin a ‘idea’
neitu ngei chuan bawhzui rawh se, a ti a. Nandan Nilekani chu Cabinet rank hial pein he hna hi a thawh tir ta
a ni. Ram chhung mi leh sa te tana thil tha tak tih tum an niin a lang a, sakhaw lam thil a kaihhnawih bawk
lo a ni. India ram hi ram zalen a nih avangin a ram hmelmate hial pawh zalen taka an khawsa thei tlat hi
India sorkar hian a vei hle tih hre phawt ila a tha awm e.
            Chhiarpui leh Sakawlh hi a inzawm leh zawm loh hi tuman an hre lo tih hi thil chiang hmasa ber a ni.
He chhiarpui leh Sakawlh chhinchhiahna chung chang thu theihdarhtute zinga mi 3 chu he lehkha ziaktu
hian phone-in a be thei hlauh mai a. Tumahin a inzawmna chiah an hre bik lo a ni. Mi thenkhat phei chu sum
hmuh nana hetiang lehkha hi ziak ta vel mai mai an ang hle. Kan hriat chian loh hlauhna avanga thil tha lang
chiang sa reng hnawl tum tlat hi ringtute tih tur ni awm lo tak a ni.
            Hemi chung changah hian hriat chian erawh chu kan nei.

(i) Chhiarpui hi Pathianin a khap lem lo tih hi a ni. Numbers bu kan chhiar chuan Israel fate inchhiarna bu a
ni tih kan hre thei mai ang. Tin, kan Lalpa Isua Krista ngei pawh kha Kaisara Augustan khawvel zawng
zawng hming ziak tura a tih laia Bethlehem khuaa hming ziak tura kal an nih kha hre reng ila. Thuthlung
Thar Bu hi ‘chhiarpui’ tih velah a buai lem lo a ni e.
(ii) Ringtute tih tur chu rinawm taka sorkar thu zawm hi a ni tih kan hriat chian a ^ul. Rom 13:1,2-ah, “Mi
tin an chunga roreltute thu thuin awm rawh se. Pathian thu lovin tumah roreltu an awm si lo; roreltua awmte
hi Pathian ruat an ni. Chuvangin tupawh roreltu hnial chu Pathian ruat dodal an ni a; a dodaltute chuan
anmahni chungah rorelna an hmu ang,” tih kan hmu. Sorkar chuan a ram mipuite thatna tur nia a hriat angin
thil a ti zel dawn tih pawm ila. Hmanlaia dictatorship (mi pakhat rorelna)-ah pawh Paulan hetianga a sawi
chuan tunlai Democracy-ah phei chuan hei hi a chiang leh zual. Mipuite hi sorkar kan ni si a. Sorkar ding
laiin kan Pathian duh dan kalh zawnga ro a rel a nih chuan ringtute chu do ngam tur leh awih lo ngam tur
pawh kan ni. A tawpkhawka kan chunga thuneitu ber chu Pathian a ni si a. Amaherawhchu, direct taka
Pathian Thu kalh ni lem lo thilah chuan kan chunga roreltu Pathian ruatte thu hi kan awih zel hi Pathian duh
dan a ni.

            Kan hriat lem loh thilah kan buai lohva, thil awm dan kan hriat fiah theih china hma kan lak chuan
UID te, Census te, microchip te leh barcode te hi kan hlau lem awm lo ve.

Sakawlh Nambar 666 leh Barcode


            Sakawlh nambar chhuttu thenkhat chuan UPC Barcode-ah hian 666 an hmu tlat mai. Hei pawh hi
intihthaihna thil chiang lo ni leh bawkin a lang. Barcode chi hrang hrang a awm a. Number 666 nena an
sawizawm Barcode hi UPC Barcode (Universal Product Code) an ti bik. UPC Barcode-ah hian a laiah leh a
sir pahnihah rin pahnih kal thiang a awm a, chutah chuan 666  inphumah an ngai. A hnuaia milem hi en la.
PATHIAN
Pathian’ han tih hian tum pakhat a kâwk a, chu chu engkim siamtu leh dintu, a bul leh a tâwp, mihring chhui
chhuah phâk loh hi a ni.

Khawvelah hian sakhaw hrang hrang a awm avangin rindan leh pawm dan pawh chi hrang hrang a awm.
Pathian kan sawifiah dan leh kan rin dan pawh a inang lo a, keimahnia a inpuan dan pawh a inang hek lo.
Eng sakhua pawh hian pathian awmin an ring a, sakhaw nei lo kan tihte pawh hian pathian awm an ring ve
tho.

Khawvela sakhaw hrang hrangte

Khawvelah hian sakhaw hrang hrang 4,200 vêl awm anga ngaih a ni. A thente chu hmanlai sakhua, ral titih
tawhte pawh a awm. Sakhaw hrang hrang te chu hlawm lian deuh deuh 30-ah a then theih awm e, chungte
chu-

Aladura (West Nigeria), Asatru (Scandinavia and USA), Bahā'ī Faith (Tehran, Iran), Bon (Tibet), Buddhism
(NE India), Cao Dai (Vietnam), Chinese Religion (Folk Religion of China), Christianity, Confucianism
(China), Druze (Cairo, Egypt), Eckankar (Las Vegas), Epicureanism (Athens), Falun Gong (China),
Gnosticism, Greco-Roman (Greeks & Rom), Hinduism (India), Islam (Mecca, Soudi Arabia), Jainism
(Eastern India), Judaism, Mayan religion (Mayan Civilization), Mormonism (New York), New Age, New
Thought (USA), Rastafarianism (Jamaica), Scientology (California), Shinto (Japan), Sikhism (Punjab,
India), Taoism (China), Wicca, Zoroastrianism (Persia)

Heng sakhaw hrang hrang rindan atanga chhûtin khawvelah hian pathian maktaduai 320 vel chibai buk anga
ngaih a ni.
Sakhaw hrang hrang lo pian dan leh zuitu zat

Sakhaw hrang hrang lo pian dan hi hriat vek sên a ni lo a. A lian zual leh lar zual chauh kan tarlang dawn a
ni. Tun dinhmuna zuitu mihring zat pawh kan thai lang nghâl ang. Tunah hian khawvel pumpuiah mihring
tluklehdingawn 7.4 kan awm.

Buddhism: 520 BC vela Siddharta Gautama (the Buddha)-in NE India-a a lo zirtir thin a ni. A zuitu
maktaduai 360 vel an awm. Buddha hian Pathian lam thu a ngaihtuah lutuk lo a, a lungkham ber chu
‘awmdan dik’ thu a ni. Nunnemna te, dikna te, thuhnuairawlhna te, rannung nunna pawisak te hi a thupui
lian deuh deuh a ni.

Confucianism: Confucia-an 551–479 BC hun laia China-a a hmuh chhuah a ni. A zuitu maktaduai 5-6 an
awm. Zahngaihna, dawhtheihna, zahawmna, khawtlang laka dikna, chhungkua leh ram tana rinawmna te hi
a zirtirna langsar zual a ni.

Hinduism: India rama chêng hmasate sakhua a ni a, dintu bik awm lo, a din tan hun pawh hriat theih loh a
ni. A zuitu maktaduai 900 an awm. Brahman chu an pathian engkim ti thei leh ropui ber a ni a, pathian chi
hrang hrangin a inlantir thin. Chatuan nunna chang tur leh an pian nawn pawha a aia tha zâwka an pian theih
nan Yoga (meditation), puja (worship), hunserh (devotion) pathian hnena hlan a, ram thianghlima biakzin te
hi an zirtirna ber a ni.

Islam: Zawlnei Muhammad-a zirtirna 622 BC Mecca, Saudi Arabia atanga intan a ni. A zuitu
tluklehdingawn 1.3 an awm. Allah chu an pathian a ni. Mihring chuan a thih hnu-ah hmun tha a chan theih
nan pathian lakah a inpumpêk tur a ni. Ban panga an tihte chu – rinna, tawngtaina, midang tanpuina, biakzin
leh chaw ngei.

Jainism: Mahavira-an 550 BC, Eastern India-a a hmuh chhuah a ni. A zuitu maktaduai 4 an awm. Pathian
tam tak an nei a, engkim siamtu pathian a awm an ring lo. Pian nawnna atanga nun tha zâwk chang turin thil
sual tih kalsan a, tha zawka nung tur leh thilnung laka dawhtheihna lantir te chu an zirtirna ber a ni. Tharum
thawh loh, dikna, nupui pasal nei lo tura inserh, rukruk loh, duham loh te chu an thupui ber a ni. Tawngtai
leh sakhuana thil vel hi tûl loah an ngai.

Sikhism: Guru Nanak-in kum 1500 khan Punjab, India-a a hmuh chhuah a ni. A zuitu maktaduai 23 an
awm. ‘Ik Onkar’ chu an pathian a ni. Pathian duhzawnga awm tura mahni inphatna hmanga sipai thianghlim
niha dikna tan tura beih chu an thupui ber a ni. Nun tha zawk chang tura piang nawn turin inbuk tawka
hnathawh, pathian chibai buk leh midangte tanpuina pek chu an zirtirna ber a ni.

Taoism: Lao-Tzu zirtirna 550 BC, China atanga rawn indin chhuak a ni. A zuitu maktaduai 20 an awm.
Chhungrila inremna leh dam reina an thupui ber a, heng thil nei tur hian Toa duhdan hrang hrang zawm a
ngai.

Falun Gong: Li Hongzhi-in kum 1992-a China-a a hmuh chhuah a ni. A zuitu maktaduai 10 an awm.
Thlarau lama dinhmun tha ber nei thei tur chuan Falun Gong duhdan zawm a ngai. Dikna tihpun te, thil
phalna te, dawhtheihna te hi an thupui laimu a ni. Sa ei loh tur an ti bawk.

Judaism: Kum BC 1300 atanga Hebrai sakhua a ni. A zuitu maktaduai 14 an awm. Pathian thu pêk zawma
dik taka nun. Hun lo la kal tur aiin tuna kan hun hman mêk hi a pawimawh a ni tiin an inzirtir ber thin.
Inrinni-ah Synagogue-ah an inkhawm thin.

Chinese Religion: China mite hmanlai atanga an hnam sakhua a ni. A intan hun hriat theih a ni lo. A zuitu
maktaduai 394 an awm. Nunphung tha tak leh thih hnu pawha hlim taka an awm theih nan inthawi leh pi
pute thlarau biak an inzirtir. Pian nawn lehna awmin an ring. 

New Age Religion: Helena Petrovna Blavatsky leh Annie Besant-ten kum zabi 19-na chho-a an tih chhuah a
ni. A zuitu maktaduai 5 an awm. Pathian chu hmun dang leh thil dangah awm loin keimahniah hian a awm a
ni. Keimahni hi Pathian kan ni an ti.
Christianity: Isua Krista zirtirna zawmtute an ni. A zuitu tluklehdingawn 2 an awm.

Pathian nihna sakhaw hrang hrang rindan

Kristiante Pathian leh sakhaw dang pathian nihna tarlang ila.

1. Buddhist chuan eng pathian mah chibai an bûk lo. Buddhist mite an tawngtai emaw rilru an sawrbing hian
Pathian hnena kan tawngtai ang hi a ni lo a, mimal inthununna (self discipline) lam a hawi thin. Rilru
sawrbingna atangin miin Nirvana (nat awm lohna, duhthusam awm lohna, mahni inhriatna awm lohna,
thihna leh pian nawn lehna awm lohna) a thleng thei. Kristiante Pathian erawh a awm ngei a, mi tam tak
hnenah a inlâr thin. Mihring rilru sawrbingna atanga pawh theih a ni ngawt lo a, thlarau tanpuina kan
mamawh.

2. Confucianism-ah chuan pathian sawi tur bik pawh a awm chuang lo. Khawtlang leh ram tana tha turin
theih tawp an chhuah a, nundan phung inzirtirna a ni deuh ber. Mihring nunphung kalkawng inkawhhmuhna
ang chauh a ni. Christianity-ah chuan Pathian dik tak chiang taka tarlan a ni a. Bible-ah mihring nundan tur
pawh tam tak a inziak a ni.

3. Hindu pathian ropui ber Brahman chu pathian chi hrang hrang (mipa emaw hmeichhia)-in a intarlang thin.
Heng pathian hrang hrangte hi milem, temple, puithiam, lui, ramsa leh thildang hmangin an inlantir thin.
Kristiante Pathian chu pakhat a ni a, thil dangah a chang ve ngai lo.

4. Islam sakhuaah chuan pathian pakhat chauh Allah a awm. Muslim-te chuan Allah chu engkim siamtu leh
thil tha leh tha lo pawh siamtu a ni an ti. Engkim lo thleng hi Allah duhdan vek a ni. Thiltithei ber leh roreltu
fîr tak a ni. Mite an dam laia an thiltih that dan a zir leh sakhuana lama an inpek dan a zir zela zahngaihna
lantir thin a ni. Allah chu thil tih that leh sakhuana thila chibai bûk tur a ni. Mi an thihin an dam laia
sakhuana lama an thil tih that ang zela lawmman siamsaktu leh an tih that loha hrem thin a ni. Christianity-
ah chuan mihring thiltih thatah chatuan nunna a innghat lo. Pathianin Isua Krista kaltlangin Krawsah min
rawn chhandam a, a ring apiangin chatuan nunna an chang thin. Mihring chunga thil lo thleng zawng zawng
hi Pathian duhdan vek a ni kher loin a rinawm. Mihringin duhthlanna kan nei a, hei hi Pathianin min zahsak
a, kan duhthlannaa a lak atanga kan tawlh bo chuan kan tuar thin.

5. Jainism rindanah chuan lei leh van hi chatuan daih a ni. Pathian pawh tam tak a awm. Pathian, mihring leh
thil nung tinreng hi a thuneih dan indawtin a inrem fel thlap a ni. Christianity-ah chuan lei leh van hi chatuan
daih a ni lo a, lei thar leh van thar siam a ni ang. Pathian thilsiamah hian mihringte hian thuneihna leh
tihtheih engmah kan nei ve lo. Khawvela thil awm te erawh enkawl turin min dah mai chauh a ni.

6. Sikhism rindanah chuan Ik Onkar chu an pathian a ni. Pathian hminga tawngtai leh rilru sawrbingna te,
temple-a inserh hran te leh hnathawh, chibai buk leh thilpek a inbûk tâwk tur a ni. Puithiam ni tura inserh
hran an pawm lo. Kristiannaah chuan Isuan min tuarsak avangin mitin hi kan inpuithiam thei tawh a,
mimalin Pathian kan be tlang thei. Khawvel thil aiin van lam thil ngai pawimawh zawk turin Bible-in min
hrilh bawk.

7. New Age chuan keimahni hi pathian kan ni a, thiltihtheihna leh chatuan mi nihna kan nei an ti. Engkim
siamtu Pathian hi a awm an ring lo. Keimahniah hian pathian a awm avangin pathian dang kan mamawh lo
an ti. Mimalin an hmuh, hriat, ngaihtuah leh tawn te hi chatuan thil vek a ni an ti. Genesis kan en chuan
mihringte hi Pathian thilsiam kan ni a, Pathian tluk leh Pathian kan ni lo tih chiang takin a lang. Kan thiltih
ang zela ro min relsaktu tur a ni.

8. Christianity-ah chuan Pathianin a fapa Isua Krista hmangin Krawsah min rawn chhandam a, chu
chhandamna Isua chu miin a lo rin ve a ngai. Rinna hi a pawimawh em em a ni. Rinna mai bakah Pathian
rinna chu thiltiha lan chhuahtir a ngai bawk.

Sakhaw hrang hrang pathian hriat dan


· Hindu ho chuan pathian leh pathiannu tam tak an nei. Karma (thiltih, hna thawh) hrang hrangah thlarau
nun tha zawk an chan theih nan mimalin nasa takin an bei thin.
· Buddhist chuan pathian a awm lo an ti. Mahni inthununa duhna leh awhna lak ata zalen an tum.
· New Age chuan pathian kan ni an ti.
· Muslim chuan thiltithei tak, mahse hriat loh pathian an bia. Thih hnua paradise an chan theih nan Sakhaw
serh leh sang an zawm.
· Christian te chuan hmangaihna Pathian leh nelawm tak kan bia.

Pathian leh Allah danglamna

Islam pathian Allah leh Kristiante Pathian danglamna han tarlang ila.
· Pathian fapa mal neih chhun chu Isua a ni. Allah chuan fapa mal a nei ve lo.
· Pathian chuan a Fapa mal neih chhun mihringte tan a pe a, Amah ring apiang chuan chatuan nunna an nei.
Allah chuan engmah a hlan ve lo. A duh anga awm te chauh a chhandam thin.
· Pathian chuan Isua Krista hmangin sual man min peksak. Allah chuan kan sual man engmah min peksak ve
lo.
· Isua thisenin mihring zawng zawng sual a tlengfai thei. Allah chuan tu mah a tlan lo, mi tinin an sual man
an pek a ngai.
· Pathian Chhandamna hi Isua hmanga thawh zawh a ni. Allah chhandamna chu mihring thiltih ang zel a ni.
· Pathian chhandamna chu Isuaah a ni a. Muslim chhandamna chu Mohammed-a chu engkim leh zawlneia
rin a ni.
· Bible-in Isua hi Pathian fapa a ni a ti a. Muslim chuan Isua hi Pathian fapa a ni lo an ti.
· Pathian chuan a fapa Isua chu kawng leh thutak leh nunna a ni a ti a. Allah chuan Isua chu thu puangtu
chauh a ni a ti.
· Pathian chuan mipa leh hmeichhia intluk rengin a en a. Allah chuan a en ve lo.
· Pathian chuan nupui pasal pakhat chauh neih a phal a. Allah chuan nupui pakhat aia tam neih a phal.
· Van ramah chuan inneih a awm tawh lo ang. Allah hnenah chuan mipa rinawmte chuan nupui tam tak an
nei thei ang.

Messia:
Judaism leh Islam-in messia chungchang an ngaihdan.
· Judaism chuan messia chu lo la kal tur a ni an ti. Pathian ang ni loin hotu angin a lo la kal ang. Isua kha
messia a ni lo a, thuhriltu ropui tak angah an ngai.
· Islam chuan Isua kha messia angah an ngai a, mahse, Pathian fapa ni loin mihring zawlnei niah an ngai.
· Christian-te chuan Isua Krista kha messia-ah kan pawm thlap a, khawvel chhandamtu leh kan thih aia thiah
kan pawm.

Pathian nihna tak

Pathian chu engkim ti thei a ni


1. Genesis 17:1 Tin, Abrama chu kum 99 mi a nihin, LALPA chu Abrama hnênah chuan a rawn inlâr a, a
hnênah, “Kei, Pathian Engkimtitheia ka ni; ka hmaah awm la, thafamkimin awm rawh.”
2. Exodus 6:2-3 Tichuan Pathianin Mosia a bia a, a hnênah, “Kei JEHOVA ka ni: Abrahama hnênah te,
Isaaka hnênah te leh Jakoba hnênah te khân Pathian Engkimtitheiain ka lo inlâr ta a, ka hming JEHOVA-in
erawh chuan an hnênah ka la inhriattîr lo va.”
3. Jeremia 32:17 Aw LALPA pathian, ngai rawh, i thiltihtheihna nasa leh i kut pharin lei leh van i siam ta a;
i tan thiltih harsa lûtuk a awm rêng rêng lo va.
4. Jeremia 32:27 “Ngai rawh, kei LALPA hi tisa nei zawng zawngte Pathian ka ni a, ka tan harsa lûtuk a
awm êm ni?” tiin.

Pathian chu khawi hmuna awm a ni


1. Sam 139:7 I thlarau hnên ata hi khawiah nge ka kal ang? I hma ata hi khawiah nge ka tlan bo vang?
2. Jeremia 23:24 Hmun biruah ka hmuh theih loh tûra boru thei an awm dawn êm ni? Tih hi LALPA thu
chhuak a ni. Lei leh vanah hian ka khat a ni lâwm ni? Tih hi Lalpa thu chhuak a ni.
Pathian chu engkim hria a ni
1 Johana 3:20, Pathian chu kan rilru aiin a ropui zawk a, engkim a hre si a.

Pathian chu fing tak a ni


Rom 11:33, Pathian finna leh hriatna ngahzia chu a va thuk em! A rorelnate chu hriat theih rual leh, a
kawngte chu chhui theih rual a va ni lo em!

Pathian chu chatuan a ni


1. Sam 90:2, Tlangte pian hmaa, Leilung leh khawvel i din hma pawh khan, Chatuan ata chatuan thleng
pawhin nang chu Pathian i ni.
2. 1 Timothea 1:17, Lalber chatuana awm, chhe thei lo, hmuh theih loh, Pathian taka chauh chu chatuana
chawimawi leh ropuiin awm rawh se. Amen.

Pathian chu a thianglim a ni


1. Sam 99:9, LALPA kan Pathian chu chawimawi ula, A tlâng thianghlimah chuan chibai bûk rawh u;
LALPA kan Pathian chu a thianghlim si a.
2. 1 Peter 1:16, “Nangni in thianghlim tur a ni, kei ka thianghlim si a,” tih ziak a nih kha.

Pathian chu tawp chin nei lo a ni


1. Rom 11:33, Pathian finna leh hriatna ngahzia chu a va thuk em! A rorelnate chu hriat theih rual leh, a
kawngte chu chhui theih rual a va ni lo em!
2. Sam 145:3, LALPA chu a ropui a, nasa taka fak tûr a ni; A ropuizia chu chhui chhuah rual a ni lo.

Pathian chu êng a ni


1 Johana 1:5, Tin, thuchah a hnen ata kan hriata in hnena kan hrilh chhawn tur che u chu hei hi a ni: Pathian
chu eng a ni a, amahah chuan thim reng reng a awm lo.

Pathian chu thlarau a ni


1. Johana 4:24, Pathian chu Thlarau a ni; a chibai buktuten thlarau leh tih tak zetin chibai an buk tur a ni,” a
ti a.
2. 2 Korinth 3:17, Tin, Lalpa chu Thlarau chu a ni a; Lalpa Thlarau awmna apiangah chuan zalenna a awm
thin.

Pathian chu trinity a ni


1. Matthaia 3:16-17, Tin, Isua baptisma a chan veleh tui atan a chhuak ta nghal a: tin, ngai teh, a tan van a lo
inhawng a, Pathian Thlarau chu thuro anga lo chhukin, a chunga lo fu a hmu a. Tin, ngai teh, van atangin
awin, “Hei hi ka Fapa duh tak, ka lawm em ema chu a ni,” a ti a.
2. Matthaia 28:19, Chutichuan kal ula, hnam tina mi zirtirahte siam ula, Pa leh Fapa leh Thlarau Thianghlim
hmingah chuan baptis ula,
3. 2 Korinth 13:14 Lalpa Isua Krista khawngaihna te, Pathian hmangaihna te, Thlarau Thianghlim pawlna te
chu in zaa hnenah awm rawh se.
4. Juda 20-21, Nimahsela, duh takte u, nangni zawngin in rin chhan thianghlim ber chungah chuan
nangmahni leh nangmahni inrem chhovin, Thlarau Thianghlimah tawngtaiin, chatuan nunna neihtirna
khawp kan Lalpa Isua Krista khawngaihna chu nghak chungin, Pathian hmangaihnaah chuan invawng tha
rawh u.

Pathian chu danglam ve ngai lo a ni


Malakia 3:6, Kei LALPA hi ka danglam si lo, chuvângin nangni, aw Jakoba fate u, tihboral in ni lo ve.

Pathian chu pakhat, hmun tina awm a ni


1. Isaia 43:10, Mi hriata, mi rina, amah chu ka ni tih in hriat theihna tûrin, nangni hi mi hriatpuitute in ni, ka
chhiahhlawh ka thlana pawh chu, LALPAN a ti: ka awm hma chuan Pathian rêng rêng din an awm lo va, ka
awm hnuah pawh an awm hek lo vang.
 2. Isaia 44:6 LALPA, Israel-ho Lal, an tlantu sipaihote LALPA chuan heti hian a ti: "Kei hi hmasa bera chu
ka ni a, hnuhnung bera pawh ka ni; keimah lo chu Pathian rêng rêng an awm lo.
 3. Isaia 44:8 Hlau suh ula, tih hek suh u: hmasâng khan in hnênah ka sawi tawhin ka hriattir tawh che u a ni
lâwm ni? Tichuan nangni hi mi hriatpuitute in ni. Keimah lo hi Pathian rêng rêng an awm êm? A ni,
Lungpui rêng rêng a awm lo; pakhat mah a awm ka hre lo.
 4. Isaia 45:5-6 Kei hi LALPA chu ka ni, a dang rêng rêng an awm lo; keimah lo chu Pathian rêng rêng an
awm lo: keimah lo chu a dang rêng rêng an awm lo tih ni chhuahna lam atang leh thlang lam atanga an hriat
theihna tûrin, mi hre ngai lo mah la, i tai ka hrensak ang che: kei hi lalpa chu ka ni, a dang rêng rêng an awm
lo.

Pathian mizia

1. Pathian chu tha tak a ni


1. Sam 25:8, LALPA chu a thain a dik a ni: Chuvangin mi sualte chu kawng a entir ang.
2. Sam 119:68, Nang chu i tha a, thil tha i ti bawk a; I thuruatte chu mi zirtir ang che.

2. Pathian chu ngaihdamna ngah tak a ni


1. Sam 86:5, LALPA, nang chu i tha a, ngaihdam i peih a, A kotu apiang che chungah ngilneihna i ngah si
thin a.
2. Daniel 9:9, Zahngaihna leh ngaihdamna chu Lalpa kan pathian chuan a nei, a chungah hel ta mah ila;

3. Pathian chu zahngaihna ngah tak a ni


1. Sam 67:1, Pathianin min khawngaih sela, mal min sawm sela, A hmêl chu kan chungah rawn entir rawh
se; (Selah)
2. Jacoba 5:11 Ngai teh u, tuartute chu engthawl kan ti a; Joba chhelzia chu in hria a, Lalpan a tawpa a tihzia
pawh kha in hmu bawk a, Lalpa chu khawngaihnain a khahzia leh zah a ngaih theihzia pawh kha.

4. Pathian chu dawhthei tak a ni


1. Sam 86:15 Nimahsela, aw LALPA, nang chu Pathian, lainatnaa khat, mi khawngaih thei, Thinnel,
ngilneihna leh thutak ngah i ni.
 2. Rom 2:4, 2:4 A nih loh leh, Pathian thatnain simna turin a hruai thin che tih hre lovin,a thatna ngahzia
leh, a entheihzia leh, a dawhtheihzia te chu i ngainep em ni?
 3. 2 Petera 3:15 Tin, kan Lalpa dawhtheihzia chu chhandamnaah ruat rawh u; kan unaupa duh tak Paula
pawhin a hnena finna pek ang zela in hnena a ziak ang khan;

5. Pathian chu thikthuchhe tak leh phuba lak hmang a ni


1. Exodus 20:5
2. Nahuma 1:2
3. Exodus 34:14 “Pathian dang reng reng chu i be tur a ni si lo va: LALPA chu a hming reng pawh
thîkthuchhiaa a ni a, Pathian thîkthuchhia a ni si a.”  

Pathian dang aia Kristiante Pathian kan rinna chhan tur

1. Kristiante Pathian hi pathian dang zawng zawng ang lo takin nang leh kei nena inpawlna tha tak neih duh
mi a ni. (Genesis 5:22 Methusela a neih hnu chuan Enoka chu kum 300 chhûng zawng Pathian nên an lêng
dûn thîn a. Genesis 6:9 Nova chu mi fel tak a ni a, a dam rualpuite zîngah chuan sawisêlbo a ni: Nova chu
Pathian nên an lêng dûn thîn a.)

2. Kristiante Pathian hi hmalam hun zaa za sawi dik thin a ni. (Micah 5:2 5:2 Nimahsela nang Bethlehem
Ephratha, Juda ram sâng tamtak zînga telah tê hlê mah la, nangma lak atang hian Israelho rorêltu tûr chu ka
tân a lo chhuak ang a; a lo chhuahna chu hmasâng ata, chatuan atangin a ni.)

3. Kristiante Pathian hi science hmang pawha zaa za teh dik theih a ni.

Hmanlai chuan-
• Lei hi a phek a nih an ring.
• Ni hian khawvel a hel a nih ang ring.
• Hmanlai pathian Atlas an tih chuan khawvel hi a kokiah a pu niin an ngai.
Bible chuan-
• Khawvel hi a mum a ni. (Job 26:10 tells us that God “has inscribed a circle on the surface of the waters at
the boundary of light and darkness.”)
• Ni khian heltu a nei a ni. (David said about the sun in Sam 19:6, “Its rising is from one end of heaven, and
its circuit to the other end.”)
• Khawvel hi eng chungah mah a innghat lo. (Job 26:7, “He [God] hangs the Earth on nothing.”)

4. Kristiante Pathian hi hmangaihna sang ber lantirtu a ni. (A fapa Isua Krista kan thih ai a thihtir.)

5. Kristiante Pathian hi zaa za rintlak lehkhabu ziaktu a ni.


• Muslim chuan Bible hi a bawlhhlawh a ni an ti.
• Atheist chuan Bible-ah hian dik lo tam tak a awm an ti.
• Sam 86:8 Aw LALPA, pathiante zingah nang ang rêng rêng an awm lo va, I thiltihte ang hi thiltih rêng
rêng a awm hek lo.

Greek Pathian Zeus leh Kristiante Pathian

Greek pathian Zeus leh Kristiante Pathian hian inanna leh danglamna tam tak an nei. Zeus leh Kristian
Pathian hian khawvelah ro an rel ve ve a. Thiltithei tak leh an miten an hlauh em em an ni. An duh loh dana
an mite an awm chuan khawvel kalphung ni lo leh danglam takin an hrem thin bawk.

Isua leh Perseus


Nula virgin atangin an lo piang ve ve a, an pian hlimin hmelhma an nei ve ve. Anmahni thah tumin veh mah
se, venhimna hnuaiah an him thei a ni. Isua Krista erawh chuan a lo puitlin hnu-in a mite tan a nun a hlan a,
Krawsah a thi a ni.

An danglamna
Greek pathian chu thiltithei tak leh ropui tak a ni a, mihring aia chungchuang leh a thiltihtheihna pawh nasa
taka lantir thin. Hlauhawm taka inlan thin a ni. Kristiante Pathian chuan a mite chu amah ang turin a zirtir a.
A ke hniaka zui turin kawng a kawhhmuh a, nelawm takin a awm a, a mite chu a thian ang maiin a kawm
thin.

Tlângkawmna
Pathian hi a awm ngei a ni tih hre tur chuan testimony kan neih a ngai. Khawvel hmasawn leh changkang
zelah kan dai chin a zau zel a, sakhaw hrang hrang betu fing tak tak kan la tawng ang. Kristianna hmanga
cho ngam turin kan rin Pathian leh sakhaw dang pathian hi kan hriat chian a hun tawh hle.

1. Pathian hi engkim chunga roreltu a ni. A bul leh a tâwp a ni. Tâwp chin nei lo leh thi thei lo a ni. Hmun
tinah a awm a, mi tin biak pawh mai theih a ni. (Thupuan 21:6)

2. Pathian hian engkim lei leh vana awm zawng zawng, hmuh theih leh hmuh theih loh pawh a siam a, a
enkawl vek a ni. (Kolossa 1:16)

3. Pathian hian hun kal tawh, tun hun leh hun lo la kal tur zawng zawng a hre vek. Engkim a hriat loh reng a
awm lo. Thil lo thleng tur zawng zawng pawh a hre vek a ni. (Rom 11:33)

4. Pathian hian engkim a ti thei a, a tifel vek thin. A tan thil harsa reng reng a awm lo. (Jeremia 32:17)

5. Pathian hian engkim a thunun vek a ni. Khawvela thil awm zawng zawng leh van thengrenga mi te, angel
leh sual thlarau zawng zawng pawh a thunun vek a ni. Setana pawhin Pathian thu lo chuang engmah a ti thei
lo, Pathian phalna a la hmasa phawt zel. (Sam 103:19)

Khawvela sakhaw hrang hrang dinhmun (2012)

THA A TI EM EM A
Pathianin lei leh van a siam tirh khan ni nga chhungin thil tinreng a siam a, a ni ruknaah mihring a siam a. A
thilsiam tinreng chu a en a, tha a ti êm êm a.
 
Bible-ah heti hian a inziak lo - Pathianin mihring chu a sum, a in leh lo, a lirthei, a thiamna, a hmêl thatna, a
pian nalhna, a finna, a nihna chelh a en a, tha a ti êm êm a.

Pathian chuan mihring chhûnga Ama thaw – thlarau – chu a en a; puitling, naupang, rethei, hausa, mawl,
fing, hmel chhia, hmel tha, rualbanlo leh rilru kim lo thlengin a en a, tha a ti êm êm a ni. Mihringte hi kan
mihrinna bul tak thlarauah min en avangin tu mah thliar bikna leh danglamna neiin min en ngai lo.
 
Kan pawn lam lan dan te leh kan thil neih a en ngai lo a, keimahnia thlarau a dah chu a en zawk thin a ni.
Chu thlarau chu duh taka a siam leh a pêk a nih avangin mi eng ang mi pawh ni ila, kan thlarau chu Pathian
atanga chhuak vek a nih avangin a hlut zâwng a intluk vek a ni.
 
Mihring kan nih angin kan inzah tawn tur a ni a, kan inngaihsak tawn tur a ni. Pathianin mihring min en dan
ang hian kan mihringpui te hi en theuh ila, intluk tlang vek kan nihzia kan inhmu thei ang. Eng ang mi pawh
ni sela, mihring an nihna anga inzah tawna inngaihsak tawn hi kan tihmâkmawh a ni. Mihring kan nihna ang
hian kan chhûnga thlarau awm hi inzah tawn ila, kan pâwn lam lan dan hian kan nihna leh hlutna a pho lang
zo si lo. Chu nihna lang zo lo avang chuan tu mah inen hniam emaw inensan emaw a rem lo a ni.

NAWHCHIZUAR KHA
srael faten Jeriko kulh an tihchim dawna enthlatute inhumhimna ber nawhchizuar kha rilruah a bet reng mai.
A hmel a tha-in a pian a nalh hle ang tih vel sawi thui ngai loin a hrawk châwmna khawp a thawk chhuak
thei tih erawh hai rual a ni lo.
 
Thihpui tlâk khawp, lunga den hlum châkawm tak sual tia nung tlat si a ni. Israel fate a lo hum chhan kha
chhandama awm a duh vang a ni ngei ang. Kha’ng hunlai khan Israel fate chanchin kha a thang nasa hle a.
An hlau mai bâkah an hmelma lian ber a ni bawk. Ama nunna pawh zah zo loin a lo hum a nih kha.
 
Chhandama a awm nachhan ber chu a tukverha puan sen a târ vang kha a ni. An thenawmte khân kawr sen
su-in an tukverhah lo pho ve ta se chhandamin an awm ve tho ang em tih vel chu chhui hman loah inngai ila.
Kha puan sen avang khan a nunna leh a chi leh kuangte nunna chhandamin a awm a ni.
 
Puan sen kha Isua thisen entirna a ni. Huaisen taka a lo zar ngamna khan a chhandam a ni. Mihring kan nih
chuan sualin min bâwm reng a. Mihring leh Pathian ngaiha thihpui tlâk sual ti kan nih pawhin Isua thisen hi
huaisen taka târlang ngam tur kan ni.
 
Nawhchizuar khân a hnu-ah nawhchi a zuar chhunzawm zêl em tih hre lo mah i la, chhandam a nihna khân a
nun a thlâk ngei a rinawm. Kan sualna te chu tenawmin mite hmuhsit pawh hlawh mah i la, Isua thisen
avangin chhandamin kan awm thei a ni.
 
Nawhchizuar kha a nawhchizawrh a sim phawt a, puan sen a zar ta chauh tih kan hmu lo a, a sualna nên
puan sen kha a zâr zâwk a ni. Sual sima fel leh thuawih taka nun a, smart taka inkhawm hnuah chhandamna
chan kan inbeisei a nih chuan kan tisual dêr thei.
 
Kan sualna zawng zawng tlengfai vek turin Isua thisen hi a chak tâwk a, thil a tithei tâwk a ni. Hei hi
ringhlel loin thisen thiltihtheihna hi hre nawn fo i la a duhawm hle. Isua thisen avangin chhandamna kan
chang thei. Huaisen takin khawvel mite kârah kan sualna nên lam hian thisen thiltihtheihna hi kan târlan a
tûl zâwk a ni.

AW LALPA I MALSAAWMNA HLU


‘Aw Lalpa, i malsâwmna hlu’ tih hla phuahtu Pu Ch. Pasena (Chawngnghilhlova) hi kum 1893 khân
Khawrihnîmah a lo piang a. Sir Herbert M.P. châwmin kum 1924 & 1925 khân London-ah lehkha a zuk zir
a; Mizote zîngah London-a lehkha zir hmasa ber a ni nghe nghe. Theih tâwpin Pathian rawng a bâwl a,
kohhran upa niin kohhran sikul Principal a ni. ‘Tichuan, a rawng a bâwl thin Lalpa hnênah December ni 2,
1961 khân a lo châwl ta.
Ch. Pasena hian Pathian malsawmna kan dawn nasatzia a hmu chiang hle a. Kawng thenkhatah chauh ni
lovin “Kan engkim chungah a lang,” a ti hial a. Kan lût leh kan chhuak, kan thu leh kan ding pawh hi
Pathian thu vek a ni a, keimahniin engmah kan ti thei lo tih a hmuh chian êm avangin “I thu lo chuan kan
nunna hlu, kan neih zawng nên a ral ang,” tiin a au chhuahpui a ni.

Mihring famkim lo, duh tinrênga khat, awhna suala hrin, thinlung uire kan ni chung pawha kan aw neih
chhuna “Fak tâwk lo” tia insit tak chung leh Pathian thlazâr hnuaiah lo chuan himna leh damna a awm lo tih
hre bawk siin “Min ensan suh” tiin a ngên a; “I duhzâwng min zirtîr rawh,” a tih hian a zawm famkim theih
dâwn vang ni lovin Pathian duhzâwng hriat hi khawvêl finna hriat aiin a tha zâwk a, A duhzâwng anga awm
chu mihringte tihtûr awm chhun a ni tih a hriat chian vang zâwk a ni. Mihring duhzâwmg hi zawng sual lam
âwn sa a ni rêng a.

Kum hlui mual a liam a, hnah hluite an tîl a; khawvêl mawina te, mihring ropuina te rial angin a ral a. Kan
sualna te chu tu ma nawh reh theih tawh lohin hunin a liampui ta vung vung mai si. Kan ‘thatlai hun’ te
chuan Lalpa hmaa kan dinpui hun nghâkin zamual a liam ta. Nimahsela, ringtute chuan thlasik zîng ni
chhuak êng sar ang maia beiseina duhawm kan nei. Chu beiseina chu Ch. Pasena hian hla hmangin “Kan
sualna zawng zawngte Lalpa, I theihnain a tihfai hun hmuh kan châk,” tiin nghâkhlel takin rinna mitin a thlîr
dauh dauh a ni.

Kum 2013-a kan tihsual te, kan lo tawlh thlûk tawhna te chu tu nge nâwt reha siam tha thei awm? Tu mah
kan awm lo. A nih chuan beisei nei lêk lovin kan indawm kun reng dâwn em ni? Ni lo ve. Ch. Pasena bawk
hian “Kan faka che, I khawngaihna kan hmuh hian,” a lo ti mathlâwn lo va; Pathian khawngaihna leh
hmangaihna avang chuan kan sualna te chu nawhreh theih a lo ni leh ta! Kan tihsualah ngaihdam dîl a,
TISUAL LEH TAWH LO tûra Pathian chakna rinchhana ke kan pên a pawimawh hle. Beiseina thar nên,
kan chunga Pathian thiltih mak hmuh inbeiseiin Pu Ch. Pasena ang hian rinna mitin kum 2014 hi i thlîr ang
u.

NB: Kan kohhran (Shalom) chanchinbu Pathianni tin chhuak thin 'Shalom'-ah 'Beiseina Rûn' tih column ka
siam a, chutah chuan he thu hi 29.12.2013 khân dah a ni.

BAIBING LOVE
He thu hi ziah lohah ka tlâk dâwn takngialin ka hria. Tu ma hriat lohin ka thluakah a thâm ral ang a, lei hnuai feet ruk
aia thûkah phûm boin a awm ang tih ka hlau ve tum hrang bawk si. A hunlai khân thianpa Zartea’n “Ziak rawh” min ti
min ti a, kei lah chuan “Ka la ziak ang” ti reng chungin tûn hi ka thleng chu a ni si a. A sârhu lai, lunglênna leh
thinrimnain min bual ât lai khân ziak ta ila, tûn aia ngaihnawm hi chuan a chhuak ngei ang maw le. Mahse, ziak ta lo
chu, ngaihnawm châna châng tân a ninawm ang a, thu leh hla huangah khung dâwn ila, a zahpuiawm ang lawi bawk
si. Eng pawh ni se, thu mu hnu kaihthawh lam ni loin dah that ve hrim hrim atân diary ang deuhin ka’n ziak teh ang.

Kum 2006 daih tawh kha a ni. A lo rei ve ta hle mai. Tûna kan kum hman lai nên a inkârah kum 6 chu thâwl takin a tla
zep hal hal thei. Kum ruk hnua thil thleng, hmaih nei hauh loa chhui chhuak dip dep thei tûr khawpa hriatna tha nei
ni ila, tûn ang mai mai hi chuan ka awm lo ang maw le. Officer lian tak ka nih loh pawhin officer tê tak chu ka ni bîk
hauh lo ang. Chuti khawpa hriatna nei tha lo ta chu, hei en ta che u, tûn thleng thlenga thlêkna bîk mumal pawh nei
loa ka la sîksawi chhên hi. Khai mah aw... Hriat ang chhun chhun, tlar hnih khat lek tal i han thai lang ve hrim hrim
teh ang. ‘Zah fâkah lû êm chhum suh’ an ti a, a la chhum lo a ni chêk ang chu, mite zîngah thui pin leh huphurhawm
khawpa thler duai duaia ka la nuih ve fo hi!

A ni leh thla zawng ka hre tawh hauh lo, kum 2006 a ni tih erawh ka la hria. Chu pawh, a nihna takah chuan ka chiang
chuang lo, ‘niâwmin ka ngai’ ti zâwk teh ang! Maranatha Computer Institute, Upper Bazar-a mi lâr vanglai kha a ni a.
Kei pawh kum 2005 atang khân ka zir ve a, thla kaw course kha, a kârah Krismas leh kum thar boruak vêl nên, kum
khat lai ka zir. Ka zir tâwp dâwn lamah chuan zir belh zêl chu khawi lamah zirlai rawn awm thar te kha ka lo zirtir ta
vêl a. Mite chuan an zirtir man hlawh an la a, kei ve erawh zirlai fee pe chungin mi ka zirtir ta zâwk a. Mahse, ka vui
lo. A chhan pakhat a awm. Zir belh tûr vak ka nei tawh lo. An course siam ang zawng zawng kha ka thiam vek tawh a,
a thla-bia a la kim loh avangin fee pe chung sia ka kal ve reng a ngai a ni. Midang ka lo zirtir khan keimahah
inrintâwkna tam tak min pe a. Ka thiamna ka tipung zêl a, ka lâwm zâwk daih. Ka zir hun tûr thla-bi a kim chuan
“Certificate min pe tawh rawh u,” tiin ka dîl a, grade ‘A’ chu min pêk ve ngei kha. Exam te kha a hming chuan ka
hmachhawn ve ngei alawm. A hming chauh tak tak a ni. A chhan chu ka thil sawi tawh khian a hrilhfiah vek âwm e.

Chu Maranatha Computer Institute atang chuan alawm ‘Baibing Love’ tia a hming ka phuah chu a rawn intan ni.
Ramhlun Vengthar lam nula hian computer a rawn zir ve a. A tîrah chuan kei, tlangvâl zakzum tih takah tua mah be
hmasa ngam hek lo. Biak chu khawi lamah a melh pawh ka melh ngam mang lo. Chû’ng hunlai chuan tûnlai incheina
jeans te hi ka la ha ve ngai lo, formal/track kekawr ka ha deuh ber thin. Kan zirpui ka thianpa hnênah nula thenkhat
chuan “Jeans te hi a ha ve ngai lo em ni?” tiin an lo zâwt nghe nghe. Tûn hnua ka ngaihtuah hian ka lo thing fâl bîk hle
mai tih ka inhre chhuak chauh! A hunlai kha chuan ka thing tih rêng ka inhre lo.

Chutichuan, chu Ramhlun Vengthar nula nên chuan eng tin tin emaw tihpalh tak meuh meuhin kan inbe chho ta a.
Chu pawh insi deuh thawa kan thut thin vang chauh a ni. Hun a kal zêl a, chutia ni tin thu dûn, zir thuhmun bawk ta
chu, kan inbe lo thei lo a, kan innêl chho ta zêl a. Keia lah, zei lo tih takah zeina rêng rêng ka nei lo, khati chen kan
inbiak hnu pawh khân tunlai tawng taka ‘chhas’ an tih ang lam hawi rêng rêngin ka be ngam lo. Min duh ve tho tih ka
hria a, kei lah tum loh deuhin chu thangah chuan ka lo âwk titih der tawh bawk nên. Duh ila ka tâl chhuak thei;
mahse, ka duh lo lui tlat thung!

Chutia, kan tih nek nek tâkah chuan an vêng thleng thlenga va thlah chang te ka nei a, lên zeuh zeuh châng te pawh
ka nei. Zânah erawh ni loin inrinniah te ka lêng thin. Ka awmna lah Chhinga Veng a ni si a, zâna lêng tûrin hâwnna
tûrah ka buai dâwn chiang sa a, ka tum chhin duh ta lo. Tum khat ka in luahah ka hruai ve a, kan titi kan titi a, a tâwp
a tâwpah tukverh lamah kan dâk dûn vang vang a, khaw hawina lah a tawngchham ve ropui si. Hmuhnawm awm
chhun lah kawmthlangnu puan zar phe hlep hlep chauh a ni râwn a. Ka thinlung chuan ‘ka sawi ang em, sawi lo ang
em’ tih ringawt hi zuk phûtpui dup dup a. Mi thin phu te chuan ‘phu dup phu dup’ a tih laiin kei ve chu ‘sawi ang,
sawi lo’ tih ringawt zuk thiam a. Ani lah chuan ‘A van sawi har tawh tak’ tih ngaihtuah neuh neuh chungin min chhân
dân tûr a lo ruahman lâwk chu a rilruin a lo chham nawn chhên bawk a. Ka huaisenna zawng zawng sâwm khâwmin
aw khûr lek lek hian amah pawh en ngam loin tukverh atanga râl hla tak thlîr niâwm tak, eng mah hmu chuang si lo
hian ka han sawi ve ta pawp mai a. Hmeichhe tih dân tûr reng ni maw, “Ka awih lo” a lo ti. A dik takah chuan a awih
reng, easy lutuk nih a hlauh avangin a tang der mai mai a ni reng si a. Keia lah pek, zei lo tih takah a chikima zei lo ta
chuan, min duh lo a nih hi ka ti hman dêr! A pawi thin. Ka sawi nawn leh ngei chuan ka hria. Min chhânna erawh a
ngai reng maithei. Ka chiang lo. Chuti ang te chu thil chiang sa a ni reng si a. Khati khawp khân kan inkâwm a, kan
lêng dûn a, an inah te ka va lêng a, ka in luahah ngei pawh lêng tûrin ka sâwm thei a. Mahse, ka hmasâwnna chu ka
hrethiam miah lo. Eng mah loah ka chhuah a, a fawh pawh ka fâwp chhin eih lo. Ngam ngang hek lo i. Hmeichhia te
hian an duhna te hi an tilang ve bawrh bawrh tura ka ngaih hunlai a ni a. Ani lah chuan “Ka awih lo” a ti satliah mai a,
kei lah chuan ka thutak pawm hmiah thung. A mâwl theih ngei mai!

Hman châng chângin ka lêng ve deuh reng a, telephone pawhin kan inbe ve deuh reng. Min duh lohna âwm rêng
rêng ka hre lo, keimah zâwk hian ka tikhaw lo zo vek a ni. Tum khat an ina ka va lêng chu a zirlaia (hetih lai hian B.Sc a
zir mêk) drawing ziah tûr awm te ka ziahsak vêl a, ka la ziak thiam lo êm êm zui. Rin aiin ka awm rei ta phian, zanriah
ei a hun ta! Ei ve nghâl tûrin min sâwm, ka zak si, min tihluih tâk tlatah chuan ka ei ve ta nghâl a. Chhûng inkhawm
neih a hun, kan thu kual pap a, ani chuan Bible châng a chhiar a, a chhiar zawh chuan banglaia Mari lem intâr lam chu
kan hawi thap a, Lalpa tawngtaina kan sawi ta! “Kan Pa, vâna mi, i hming zahawm rawh se. I ram lo thleng rawh se...”
tih thleng chu kan la sawiho thei, a bâk chu kan inthurual thei ta lo. Têtlai atanga min zirtir thin, ka bel êm êm leh tûn
thlenga ka la chhawm zêl tâk ang kha a ni ta hauh lo. Tihngaihna vak awm hek lo, ka chhia leh tha hriatna chuan
“Ngawi mai rawh” min ti hian ka hria a, ka ngawi tluan ta thak a. Chaw chu puar takin ka ei ve tho.

Tum khat chu ka chhûngte’n baibing awm hunlai hian min rawn thawn a. A thar thain a hmêl a mawi êm êm a. Ka
duhsak ber chu pêk ka tum a. Kan inbe lâwk thlap a, phûr takin baibing keng chuan ka tei chhuak ta alawm le! An in
ka thleng, a lo inkalh ta tlat mai. Ka han telephone chuan hmun dangah a lo kal daih chu niin. “Kan in kil bang bul, mi
hmuh theih lohna laiah khân lo dah mai rawh,” min han ti meuh kha chu, ka sa teh asin. Ka dah chiang khawp mai.
Baibing te pawh kha a sawm deuh nuai maithei a ni. Ka haw nghâl nal nal. Eng vâng maha sa ka ni lo, ka inhliauna
tûrin meiling ka chhêk khâwl a. Ka zei loh luatah chu meiling chuan ka indep ta sawt sawt mai a ni. Ani chuan kei
tlangvâl ve lêm, hma la hmasa turin min beisei a, kei lah heti mai hi ka ni si. “Ka awih lo” tih te kha a nihna takah
chuan “I va tilawmawm êm! Ka phu hlawl lo che asin. Nang meuhin min duh a nih chuan ka hnar phal nang che,” a
tihna zâwk a ni a. Kei lah chuan ani awih loh kha ka lo awih hlauh thung. A bilhah ka tho tawh lo zawng a nih hi.
Chuta tang chuan ka lêng leh ngai ta lo a, ka be leh ngai ta hek lo. Ani pawh keimahah a beidawng a ni ngei ang, a reh
ve ta hmak mai.

Baibing Love chu eng dang a lo ni lo. Chhum hmin that loh chuan hrawk a thak a, awm a tinuam lo a, hrehawm min
tuartir thin. Tui hle mah se, a sâwngbâwl dânin a zir miau loh chuan a hnu lawkah buaina a chhuak leh nge nge thin.
Baibing Love apply ve lo tûrin ka thiante zawng zawng kha fîmkhur hle ang che u. Mipa kan nih chuan mipa anga
awm a, mipa rilru put mai hi a lo tâwk viau mai. Chu chu hmeichhiaten an ngaihsân a, an duh a, an ngaihzâwn êm êm
chu a ni. Mipa tih avanga hmeichhe theih tum ngawt te hi a mipa hna lo, a rilru chhe hna zâwk. Mipa chuan
hmeichhia a vênghim tûr a ni a, a thlamuan tûr a ni a, a hmangaih tûr a ni a, a hliahkhuh tlat tûr a ni. A hming chu ‘R’-
in a intan a, ‘Y’-in a tâwp a, a kârah ‘O’ leh ‘S’ a awm. A tâwp ta.

Posted in: Hmangaihna

HMASAWNNA & RETHEIHNA


December 06, 2014   Admin   No comments

Mizoram chungchang hi zir chiana mak deuh deuh, mi thiam zawkte sawi dan leh an ngaihdan letling chiah
a awm nual a. Taimak hi hlawhtlinna bul a ni a, mi taima chhungkua chu ding chhuak tura ngaih an ni.
Mahse, he ramah hian mi taimate an rethei em em reng thung hi a mak hle a ni. Tuten emaw hnam thatchhia
tia min puh lai hian thawkrim em em mai, kawla ni chhuak chhiar a, vangvat leh thosi kara thawk thin te, fur
ruahpui sur leh ni sen sa hnuaia rim taka thawk thin loneitute leh kut hnathawktute hi an rethei em em reng a
ni. Mi depde, eiruk hmangte an lian thur thur a, an chanai an ei ruksakte erawh an retheih tial tial thung.

Economist-te hian ram changkang leh changkang lo thliarna chi hrang hrang leh ramin hma a sawn dan
tehfung hrang hrang an nei a. Chutianga ram hmasawnna tehna atan chuan ziak leh chhiar thiam tam dan te,
mihring dam rei zawng te, nausen thi zat te, khawpuia cheng tam lam te, sum lak luh tam dan te, hna hmu lo
tam dan atang te, hriselna lam te, zirna lam dinhmun te, nitin mamawh (basic huma needs) te leh a dangte an
hmang thin a. Mahse, chutiang tehfung tam tak chu Mizoram dinhmun tehna atan hian a tlak loh tlat thung.
Entirnan, ram changkang apiangah khawpuia cheng an tam thin a. Kum 2011 census-a India rama state
zinga thingtlang aia khawpuia cheng tam zual 10 zingah Mizoram pawh a tel a. Mihring zat ve aia tam
(52.11%) hi khawpuia cheng kan nih lai hian India rama state pachhe pawl tak kan ni lawi si. Ziak leh chhiar
thiam tam lam hi ram changkang tehna rintlak tak a ni a, Mizoram hi India rama ziak leh chhiar tam ber
dawttu ni kumhlun kan ni bawk.

State thenkhat aia kawngpui kan neih that thu te, electric power kan hnianghnar bik thu te, vai ram atanga
sum lo luan luh hnem thu te kan ram hruaituten min hrilh ngun hle a, hma kan sawn lo tih rual a ni lo ang.
Mahse, hengte hi hmasawnna a ni chiah em? In kan sak hian a a ban leh ruhrel tha tak siam hnuah a chhuat
leh a bang leh a chung a siam theih chauh a. A ruhrel tha tak a awm phawt loh chuan in mawi tak leh nghet
tak a sak theih lo. Chutiang chiah chuan mithiamte chuan hmasawnna thlen tur hian a innghah chhan tur, a
ruhrel tha tak a ngai hmasa an ti a. Chutianga hmasawnna ruhrel chu ‘economic infrastructure’ tiin an sawi
thin (‘social overhead capital’ emaw ‘economic overhead facilities’ emaw an ti bawk). Hmasawnna ruhrelte
hi hmasawnna a thlen theihna atana neih ngei ngei ngai a nih avangin sorkar tha chuan a ngai pawimawh tur
a ni ang. Kawngpui tha neih te, mipui tana tui thianghlim pek te, hriselna lam leh zirna lam ngaih pawimawh
te, a nei lo tana chenna siamsak te, vantlang himna ngaihtuah te hi ram hmasawnna bul tanna a nih bakah
rethei zawkte dinhmun chawikanna tur a ni bawk.

Hmasawnna kan sawi hian mi tlemte hlawkpui tur leh tute emaw din chhuahna tur ringawt a ni lo a. Mi
rethei ber ber ten a zar an zo ve tur a ni a, hmun hrang hranga chengte pawh a hrut pha tur a ni. Chumai
bakah tunlaiah chuan ‘Hmasawnna tlo’ (Sustainable development) hi an ngai pawimawh hle a. Tuna la dam
laiten hmasawnna zar kan zo tam tak hi nakina lo la piang turte tawrhna thlen thei a ni ang em, tih hi
ngaihtuah tur a ni. Entirnan kan ram lui zawng zawng hi khuap ta vek mai ila, compensation leh thil dangah
mi thenkhatin an hlawkpui viau anga, kalphetha siamchhuah pawh kan tangkaipui ang a, thil dangah pawh a
hlawkna sawi tur a awm ang. Mahse, kum 50 hnu lamah hian harsatna min thlen thei a, nungchaten an tuar
thei a, a khuahna a nghet lo thei a, tuikhuah reng reng hi kum hlun tur a awm lo a, kum eng emaw zat hnua
hluihlawn tur vek a ni hrim hrim bawk. Tunlaia sorkar hmalaknaa Oil Palm leh hmunphiah kan buaipui vak
pawh hian ngaihtuah a tithui khawp mai, ram danga an chin duh loh a ni tih sawi thin mah se a hlawkna
chauh kan ngaihtuah mek a nih hi. Reilo teah kan ramhmul leh nungchate hian an tuar ngei dawnin a lang si
a. Hman deuha mihausaten kan ram tha lai zau tak taka teak an chin vak vanga ram leilung chhiat tak zia te
hi chhui chian tham ania, a bul vel boruak a tihlum zia pawh hai rual a ni lo. Chutiang zelin hmasawnna hna
(development project) kan buaipui hian nakina harsatna thlen thei a nih dawn leh dawn loh zir chian phawt a
ngai.

Hmasawnna hian a thupui ber chu mi retheite chawikan hi a ni. Chutiang zawnga chhut chuan sorkarin
hmasawnna hmingpua hma a lakna zawng zawng hi kan rama mi retheite hian an tangkaipui em, din chhuah
phah engzat nge awm, tih te hi zawhna awm thei a ni. Retheihna hi hmanrua atan hmang an awm thin hi a
pawi khawp mai. Mi retheite hmanga thuneihna changtu chuan mi retheite lakah mawhphurhna a insiam tih
a hre tur a ni ang. Retheite khaichhuak tur chuan an retheih chhan atanga chhui chian a ngai anga, tih tak
taka hmalak tur a ni ang. India mi economist ropui tak, Amartya Sen chuan tam tlak chhan leh retheih luat
vanga riltam an awm chhan a chhui chiang a, tam tlak chhan leh retheihna lo awm chhan lian tak chu miin
an chanpual/chanvo an chan loh (entitlement and deprivation) vang a nih thu a sawi.

Rethei riltam an tam laiin an kiang lawkah ei sen loh nei an tam a, mi tam takin an mamawh ngawih ngawih
an chan loh laiin thuneitute nuamsa em emin an awm lawi si. Kan rama rethei an tam chhan pawh hi an
chanpual/chanvo tur tuten emaw an chhuhsak thin vang (deprivation) a nih a rinawm. Thingtlang kawngpui
tha siamna tur sum an ei ru zo vek a nih chuan a tuartu chu thingtlang mite an ni a, lo neitute hamthatna tur
an hmang dik lo a, an ei ru a nih chuan lo neitute chanvo chhuhsakna a ni. Chutiang zelin sorkar laipui
atanga mipui hamthatna tur te, retheite dinhmun chawikanna tur te, thingtlang hmasawnna tur a sum lokal
zozai hi a dik taka hman a ni lo thin a, an chanvo tur chhuhsaktu an awm thin avangin hmasawnna tak tak a
awm lo a ni ber. Hnam tlemte kalphung tha taka inhruai chuan reilo tea ding chhuak mai thei kan nih
avangin beiseina sang tak nen kan din chhuah hun i thlir zel ang u.

KRISTA TAWRHNA TAWMPUI

Lal Isua Krista'n kan tan atawrhna kan hria a,gethsemani huana lungngai taka atawngtaite,hmuhsitna leh
tihduhdahna,hrehawm tinreng a tawrhnate,hlinglukhum khuma,misualte thih dana kros lera an khenbehte
pawh kan hre em em a ni.
Mahse,engvanga a tawrhna hi tawmpui tak tak theilo nge kan nih le? Tam tak hi chuan kan tana atawrhna hi
lainatin khawngaihna mittui far khat pawh kan la seng awm love! Engvang nge ni ang le?
Kan chhungte,kan thiante leh kan laina hnai takte an thih chuan kan tapa,kan lung chhe em em thin a,mittui
nen lungngai em em in kan thlah liam thin a nih hi! Engvangnge ni ang? A Chhan chu kan hmangaiha kan
ngaih ngawih ngawih vang a ni.An tan chuan kan neih pawh kan ui ngailo a,kan nun hial pawh kan thap fo
thin a ni.An thih dawna an thuchah hnuhnungte phei chu tihhlawhtlin sak ngei ngei kan tum thin a ni.
Tih tak takah chuan kan chhungte,kan thiante,kan lainate hi kan tana thi pawh anni chiah a mawni le?
Mipakhat tan vawi khat thih ruat a nih miau avanga thi anni ve mai a.
Heti taka lungchhe vankaia tapa kan sûna,kan vuiliam theih chuan Kan tana hrehawm tinreng tuara,Pathian
fapa meuh mihringa rawn chang duha,kross lera mualpho taka kan tana thi tan hian engvanga tap velo
a,lungchhe velo nge kan nih ang? Kan hmangaih tawk loh vang a ni mai lawng maw?
Pathian fapa chu mihringte chhandam turin mihringa achang duh ngawt pawhhi a ropui tak zet a ni.Nang
nila,uicho chhandam turin uicho ah i chang duh angem? Vawk chhandam turin vawkah i chang duh a ngem?
Min hmangaihna hi avan nasa tak em! Hmangaihna chu hmangaihna vekin i chhang let ve dawn lawm ni?
Lal Isua tuarna tawmpui ve tur hian Lalpan a mamawh che asin...

KRISTA TAWRHNA TAWMPUI

Lal Isua Krista'n kan tan atawrhna kan hria a,gethsemani huana lungngai taka atawngtaite,hmuhsitna leh
tihduhdahna,hrehawm tinreng a tawrhnate,hlinglukhum khuma,misualte thih dana kros lera an khenbehte
pawh kan hre em em a ni.
Mahse,engvanga a tawrhna hi tawmpui tak tak theilo nge kan nih le? Tam tak hi chuan kan tana atawrhna hi
lainatin khawngaihna mittui far khat pawh kan la seng awm love! Engvang nge ni ang le?
Kan chhungte,kan thiante leh kan laina hnai takte an thih chuan kan tapa,kan lung chhe em em thin a,mittui
nen lungngai em em in kan thlah liam thin a nih hi! Engvangnge ni ang? A Chhan chu kan hmangaiha kan
ngaih ngawih ngawih vang a ni.An tan chuan kan neih pawh kan ui ngailo a,kan nun hial pawh kan thap fo
thin a ni.An thih dawna an thuchah hnuhnungte phei chu tihhlawhtlin sak ngei ngei kan tum thin a ni.
Tih tak takah chuan kan chhungte,kan thiante,kan lainate hi kan tana thi pawh anni chiah a mawni le?
Mipakhat tan vawi khat thih ruat a nih miau avanga thi anni ve mai a.
Heti taka lungchhe vankaia tapa kan sûna,kan vuiliam theih chuan Kan tana hrehawm tinreng tuara,Pathian
fapa meuh mihringa rawn chang duha,kross lera mualpho taka kan tana thi tan hian engvanga tap velo
a,lungchhe velo nge kan nih ang? Kan hmangaih tawk loh vang a ni mai lawng maw?
Pathian fapa chu mihringte chhandam turin mihringa achang duh ngawt pawhhi a ropui tak zet a ni.Nang
nila,uicho chhandam turin uicho ah i chang duh angem? Vawk chhandam turin vawkah i chang duh a ngem?
Min hmangaihna hi avan nasa tak em! Hmangaihna chu hmangaihna vekin i chhang let ve dawn lawm ni?
Lal Isua tuarna tawmpui ve tur hian Lalpan a mamawh che asin...

RINGTU NUNKAWNG
Ringtute kalkawng hi Israel faten Aigupta atanga Kanaan ram pana an kalkawng nen pawh khan a tehkhin
theih viau awm e.
Pathian chuan Aigupta sal ata Mosia hmangin Israel fate a hruai chhuaka,an hlim hle a,Tuipui sen kamah
pawh Pathian fak leh chawimawiin an lam mup mup mai a nih kha..
Khatiang deuh bawk khan Mihring fa sual atlu te min chhandam a,chumi pawh hre duh lovin kan tlu
a,Pathian kan hawisan a,sual rawng kan bawl thin a.Chutianga Sual bawia kan tang chu tute hmang emaw
engemaw hmangte a hruai chhuah kanni a,kan chhuah tirh chuan kan hlimin kan lawm em em a,Pathian faka
lamte,inkhawm leh tawngtaite,bible chhiarte leh kohhran activity hrang hranga inhman leh inpawl ho pawh
nuam kanti viau thin a ni.
Rinna a piangtirte kan nih lai chuan kaldan kan thiamlo a,kal ngaihna kan hrelo,tanpuitu,hruaitu kan
mamawh em em a,Israel fate Pathianin a hruai ang khan Rinna a puitling zawk ten min hruai a,thutha tak
takte min fahin kan banah min kaia kaldan min zirtir thin a.
Mahse,Ama nun tawmpuitu tak kan nih tawhsi chuan mahni chauha khawhar em em a kal changte,chauh em
em changte alo awmlo thei silo a.Nimahsela,Ramtiam Kanaan lam pana kan kal hram hram a tulsi a,chu
kawng chu kawng awlsam a ni bawk silo a.Israel faten thlaler ramrote,tuikha hmunte,nau chhiatna
hmunte,hmelma hrang hrang awmna leh nunna hial thapa beih angaih hunte antawk ang chiah khan keini
Krista Zuitute pawhin kan hmabak a ni dawn a ni.
Hrehawmna leh lungngaihna,beidawn rum rum changte,kan kalsan tawh lama kir leh chak rum rum changte
kanla nei ngei ngei dawn a,thlemna nasa tak tak,kan zui Krista phatsan duh mai chakna khawpa thlemna
tawrhhlelhawm pawh kanla tawk dawn a ni.
Chutiang hun alo thlen a,kan rinna hi luang thli chhem nghin ang mai mai a nih chuan mi â,tiaudupa insa
ang chauh kan ni anga,thlemna thlipui leh hrehawmna leh beidawnna ruahpui alo thlen hunah min nuai chhe
vek anga,a sawp chu nasa tak a ni dawn a ni.
Mifing lungpui chunga insatu anga rinna nghet tak pu a,chhel tak leh rinawm taka tuar tang tangtu, tlawmna
nun tak tak nena zuitu,thihthlenga rinawmte tan chauha Nunna lallukhum chu khum theih a nisi a,kan
lawmman chu heleiah nilovin vanah a awm tih hre reng ila Rinawm leh chhel takin ramtiam kanaan,ram tha
leh zual beiin theih tawpin i tang fan fan ang u.Chutih hunah chiah chuan a ni,mite kan hmelah Lal Isua an
hmu anga,kan nunah an chhiar anga,midangte tan malsawmna kan ni thei dawn a ni.
A tawp ber atan chuan Krista kan zuina kawngah hian kan tlawm ral raiha,thinlung kehsawm a kan zui
aduha,chapona in hmun a changlo.Mosia pawh khan Pathian dah hmasa lova 'Ka' a hman tam tak em
avangin Pathianin Kanaan ram luh ve a phal talo a nih kha,chumai bakah a ruang pawh Setana'n a chuhve
ngam hial a nih kha..Chuvangin,ama nun tawmpuitu kan nih tawh chuan tlawm tak takna nen lo chuan kan
zuizo dawn lo a ni..
Engpawhnisela,bang lovin tawngtai ila,bible chhiarte i taima deuh deuh ang u..

VÂNRAM
Vanram han tih ngawt pawh hian KRISTA ZUITUTEtan chuan enge a nih a chiang nghal viau awm e.
Vanram chu thih thlenga rinawm taka Krista zuitute kan thlarau,chatuan atana amah nena kan chawlhna tura
Pathianin min buatsaih sak a ni.
Vanram ropui leh mawi zia hi mihring finna in a suangtuah phaklo a ni.Kut a sakloh rangkachak leh
lunghlu,krustal lung leh lung man tam hrang hranga sak,jaspi leh sardion lung ang mai a êng mawi em em
mai leh Ni ai pawha êng ropui zawk a ni ang.Mawi leh ropui em em mai a ni ringawt mai a ni.
Theihtawp tak meuha Vanram ropui leh nawm zia kan suangtuah ve pawhin Khawi ram ropui leh mawi tak
tak, mihringte siam chawp kan hmuh ringawt pawhin kan vanram suangtuah ve te chu alo kim titih ringawt
zel mai a nih hi! Chuvangin Mihring finna hian a suangtuah phaklo a,a hril zo mawlhlo a ni e..
Vanram ngaia kan rum vawng vawng thinte hi a awm hliah hliah mai a ni..
Natna leh lungngaìhna,harsatna leh manganna,tah leh ha thialna reng reng awm tawhlohna hmun a ni
a,Pathian ropuina èng zam velin atuam reng a,a hmangaihna chu a fawnin a fawn hlup hlup reng mai bawk
dawn a ni,sual reng reng awm tawhlohna hmun,mithianghlimte lenna khawpui a ni a,mipui sang tam tak ten
banglovin 'A thianghlim e,a thianghlim e..' tiin Beramno an fak reng anga,engkim mai chu kan duhthusam
aia let tam taka duhawmin a thleng vek tawh dawn a ni.Chu khawpui mawi leh nuam tak mai chu tu tan bik
maha buatsaih a nilo,Nang leh keia tan liau liaua buatsaih a ni asin..
Chu khawpui ropui leh mawi, Chatuana i ram hlun ni mai tur chu,Pawisa i dam chhung reilote pawh daihlo
turte,zu no 2/1 lek lek emaw ruihhlo eng eng hmang emaw te,Kum khaw daihlo nawmna bei tham tak tak
hmangtein i hralh phal dawn em ni?

Harsatna phena malsawmna


May 2nd, 2012 9:00 am by Tete-i

Thla khat liamta khan rilru na em em in ka awm a, zanah ka mu thei lo a, chaw ka ei ngai hek lo. Chhunah
office ka kal a, ban velah ka room sir kil thim laia thut/mut hahchawlh kha ka thlahlel ber thin. A chang leh
ka inngaihtuah lungpuam a, ka tap a, a chang leh zahna leh thimrimna te leh phuba lak chakna te in ka khat
thin.

Chu ti reng reng chuan ka hun ka hmang thin. Chaw ka ei ngai loh vangin ka BP a hniam a, a tawpah phei
chuan ka room pawnah chhuak thei lo hialin ka awm ta a. Ka nu in drip/saline min pe thin a, chu chuan
tlemin chakna min pe ve deuh.

Tuk khat ka tho chu darthlangah ka han in enchiang a, ka lo cher tawh zia leh ka hmel dang em em te, ka mit
khur duk mai te ka han hmu chiang mai chu(h); keimah leh keimah pawh ka in rap lek lek zawk. Ka inbuk
vat a, thla khat chhung lekin Kg.10 in ka rihna ka lo hloh hman a nih chu! Rilru natna hian mihring hi min lo
van ti chhe thei tak em!
Zankhat chu zan dang ang bawkin ka room light ka off a, ka awmna thin kil thim laiah chuan ka thu a, ka nu
a lo kal a, min lainat tih hriat takin ka bulah chuan ngawi rengin a lo thu ve a,a hnu deuhah ka pa a lo thu
veleh ah, an pahnih bulah chuan ka rilru natna leh mi in dik lo taka min lo sawi dan te chu ka hrilh a, phuba
ka la lak let ve ngei tur thu te ka sawi bawk a.

Ka pa chuan “ E…Tete, phuba lak sawi te chu a tha lo asin, a sawi ringawt pawh a zahthlak, Pathian in
min hmangaih em em a, a lak atanga thil kan tihsual leh a rilru kan tihnat apiangin kan chungah phuba la ve
ta ang se, mihring hi dam tur kan awm tawh nang. Nangti nge chutiang vang ringawt chuan hetianga i awm?
Ngaihdamna hi phuba lakna tha ber ania sin. Nang chu ka fanu rilru lian leh tumruh tak, luhlul em em mai,
rilru huaisen tak leh hmangaihna ngah tak i nih kha, inti pachang ta che “ min ti a.

Ka nu chuan zaidam takin “Harsatna leh rilru natna te hi malsawmna ah a chantir theih asin, mihring
siamthat nan khawdur a ngai ang hian, engkim hi a remruatna veka thleng ani. Pathian in kan tawrh zawh
loh tur khawpa harsatna kan chungah a thlentir ngai lo, Amah hnaih turin a duh che a, chuvang chuan he thil
hi i chungah a thlentir a ni“ a ti a.

Ka inngaihtuah harh zawk a, ka nu leh pa sawi chu dik ka ti khawp mai . A lo ni dawn tak e! Pathian hian
Amah kan hmuh theih nan harsatna te, buaina te, rilru natna te kan chungah a lo thlen tir thin a lo ni. Amah
aia dah pawimawh ka lo nei tam em a ni, ti in ka in ngaihtuah harh zawk a. Zan dar 1 velah ka nu leh pa nen
chuan biakinah mahni theuh in hlan tharna nei turin kan kal ta a.

Kan pathum chuan Maicham/Pulpit hmaah chuan kan thingthi a, kan tawngtai ta a. Ka han tawngtai ve tur
chu sawi tur reng ka nei lo… ka ruak ngawih ngawih a, ka thinlung hi pindan chi hrang hrang ang mai in ka
hmu a ; phuba lak chakna pindan te, dik ni a inhriatna te, tlinglo ni a inhriatna te, zahna pindan te, chapona
pindan te…a tam mai. Pathian chuan kan thinlung hi pindan hrang hrang a then lovin, hmun khata chhung
khawm vek turin min lo duh a ni. Ka maimichhing a “ Sawi tur reng ka nei lo, misual mai ka ni Lalpa,
min ngaidam rawh, ka vahbosan tawh lo ang che” ti in ka rilru zawng zawngin ka tawngtai ta a.Chubak
sawi belh tur ka hre lo reng reng.

Ka tawngtai zo chu ka thawl huai in ka hria, min buk rittu zawng zawng chu lak bo in a awm ta! Chumi zan
chuan ka nu leh pa inkarah ka mu a, ka naupan lai tih lohvah chuan khatiang reng renga thlamuang a mut
kha ka la nei ngai lo. A tuk zing ka tho chu ka natna zawng zawng chu a dam huai in ka hria.

Rilru na taka min siamtu kha ka haw tawh lo, amah ka hmuh hmasak velah lawmthu ka la hrilh ang; Pathian
min hnaihtir si a, chubakah ka chhungten min lo hmangaihzia min hriat nawn tir a, nu leh pa fate tana
tawngtai reng thin tu ka nei hi ka vanneih zia min hriat nawn tir leh a, min hmangaihtu leh a der mai mai a
min lo hmangaihtu ka hriat phah bawk a, a chungah ka lawm em em a ni. Hringnun hi a tha zawnga thlir dan
ka thiam ve ta!

Engvângin Nge Pathianin Tuarna Awm A Phal?

1, 2. Mihringte tuarna hi miten eng angin nge an dawnsawn ṭhin?

VANDUAINA râpthlâk tak a lo thlena, in leh lote tichhiaa nunna tam takte a han lâk châng hian, mi tam tak
chuan chutiang thil râpthlâk tak lo thlen nachhan chu an hre thiam thei lo va. Mi dangte chu dân
bawhchhiatna leh tharum thawhna nasatzia te, a râwnzia te, leh khuahkhirh a nih lohna te hian a tihrehawm
hle bawk a. ‘Engvângin nge Pathianin tuarna awm a phal?’ tiin nangmah ngei pawhin i ngaih tuah mai thei a
ni.
2
He zawhna hi an lungawina tâwk chhânna an hmuh loh avângin mi tam tak chuan Pathian an rin loh phah
hial a. Pathian hian mihringte hi a ngaihsak tak tak lo niin an ngai a ni. Mi dang, tuarnate hi nuna awm ve
rêng nia ngaitute chu an lungni lo êm êm a, mihringte zînga sualna awm zawng zawng hi Pathian vângah an
puh bawk a. Nang pawhin chutiang rilru chu i lo pu a nih chuan, hêng thil chungchânga Bible thusawite hi i
ngaihven zâwng tak a ni ngei ang.

TUARNA HI PATHIAN AWMTIR A NI LO

3, 4. Sualna leh tuarnate hi Jehova laka mi a ni lo tih engvângin nge kan chian theih?
3
Kan chhehvêla tawrhna kan hmuhte hi Pathian Jehova awmtîr a nih lohzia Bible-in min hrilh chiang hle a
ni. Entîr nân, Kristian tirhkoh Jakoba chuan: “Tuman thlêmna an tawh laiin, ‘Pathian thlêm ka ni,’ ti suh se;
Pathian chu sual thlêm rual a ni lo, amah pawhin tumah a thlêm ngai lo,” tiin a lo ziak a. (Jakoba 1:13)
Chuvângin, mihringte tibuaitu harsatna tam tak hi Pathian awmtîr a ni thei lo vang. Ani chuan vân nunna
chang tlâka siam tûrin mite chungah fiahna a thlentîr ngai lo va, an nun hmasa zâwka an thil sual tih anga an
ngaihte avângin mite a tuartîr ngai hek lo.—Rom 6:7.
4
Chu mai ni lovin, Pathian hmingin emaw, Krista hmingin emaw miten thil râpthlâk takte ti ṭhîn mah sela,
atu zâwk zâwkin emaw chutiang thiltihte chu an pawmpui a ni tia han ngaihbel tûr engmah Bible-ah hian a
awm lo. Pathian leh Krista chuan an rawngbâwla inchhâl si, mahse mi bum hmang te, mi thah leh suam
hmang te, leh mihringte hrehawmna thlen thei thil dang tam tak titute nên inzawmna engmah an nei lo. Dik
takin, “mi suaksual kawng chu LALPA tâna tenawm a ni.” Pathian “chu mi suaksual lakah chuan a hla” a ni.
—Thufingte 15:9, 29.

5. Jehova mize ṭhenkhat chu engte nge ni a, a thilsiamte chungah eng rilru nge a put?
5
Bible chuan Jehova chu ‘khawngaihnaa khat leh zahngai thei’ tiin a sawi a. (Jakoba 5:11) “LALPA chuan
rorêlna fel a ngaina si a” tiin a sawi bawk. (Sâm 37:28; Isaia 61:8) Ani chu phuba lâk hmang a ni lo va. Ani
chuan a thilsiamte chu lainat takin a enkawl a, an vaia hnênah an hamṭhatna tûrin thil ṭha ber a pe zâwk ṭhîn.
(Tirhkohte 14:16, 17) Jehova chuan he leia nun inṭan tirh aṭangin chutiang chuan a lo ti a ni.

BUL TANNA THA FAMKIM CHU

6. Hmasâng hnam thawnthu ṭhenkhatin mihringte chanchin inṭanna engtin nge a lo sawi thawi?
6
Kan zavai hian na tawrh leh mi na tuar hmuh te leh tuarnate hi kan hriat ṭhan vek a ni a. Chuvângin
tawrhna rêng rêng awm loh hun chu ngaihruat thiam pawh a harsa hle mai thei, mahse mihringte chanchin
inṭannaah chuan chutiang chu thil awmdân a ni tlat si. Hnam ṭhenkhatte thawnthu pawhin chutiang bul ṭanna
hlimawm tak chungchâng chu a lo sawi thawi ve bawk a. Hmasâng Grik thawnthuah chuan, “Mihring Hun
Bi Panga”-a a hmasa ber chu “Rangkachak Hun” tia vuah a ni a. Chumi hun chhûng chuan mihringten nun
hlimawm tak an hmang a, thawhrimna te, natna te, leh kum upat avânga tlâkchhiatnate pawh a awm lo.
Chinese-ho chuan an hnam thawnthua Lal Eng (Huang-Ti) rorêl chhûngin mipuite chu inrem takin an chêng
a, ramsa kawlhte nên pawh inremin an awm a ni, an ti a. Persia mi te, Aigupta mi te, Tibet mi te, Peru mi te,
leh Mexico mite zawng zawng hian mihringte chanchin inṭannaah chuan hlimna leh ṭhat famkimna hun a
awm thu hi an hnam thawnthuah an nei vek a ni.

7. Engvângin nge Pathianin leilung leh mihringte hi a siam?


7
Hnam hrang hrang thawnthute hian mihringte chanchin ziak upa ber, Bible thu hi an rawn sawi nawn mai
chauh a ni. Nupa tuak hmasa ber, Adama leh Evi-te chu Pathianin Eden huan tia koh paradis-ah a dah a, an
hnênah: “Chi tam tak thlaha lo pungin, leilung hi luah khat ula,” tiin thu a pe bawk tih Bible-in min hrilh a
ni. (Genesis 1:28) Kan nu leh pa hmasa berte chuan ṭha famkim nihna chu an hlimpui êm êm a, lei pumpui
paradis lo ni a, chatuana remna leh hlimna neia mihring chhûngkaw ṭha famkimin an luah khah hun hmu
thei tûrin hmabâk an nei a ni. Chu ngei chu Pathianin leilung leh mihring a siam chhan chu a ni.—Isaia
45:18.

ITSIKNA AVANGA CHONA

8. Adama leh Evi-te chu eng thupêk nge zâwm tûra beisei an nih, mahse eng thil nge thleng?
8
Pathian duhsakna dawng reng tûrin Adama leh Evi-te chuan “a chhia leh a ṭha hriatna thing” rah chu an ei
loh a ngai a. (Genesis 2:16, 17) Jehova dân kha lo zâwm ta sela chuan, mihringte nun tikhawlo tûrin tuarnate
hi a awm lo vang. Pathian thupêk kha zâwmin Jehova an hmangaihna leh a laka an rinawm nghehna chu an
lantîr thei a ni. (1 Johana 5:3) Mahse, Bung 6-a kan zir tâk ang khân, chutiang chuan thil a kal ta lo va.
Setana nawrna avângin Evi chuan chu thingkûnga thei rah chu a ei a. A hnuah Adama pawhin thei rah ei
phal loh chu a ei ve ta a ni.

9. Jehova kaihhnawih eng thubuai nge Setana’n a siam chhuah?


9
Chu thil thleng chu a pawizia i hre thiam em? Chungnungber a nihna anga Jehova dinhmun chu Setana hian
a sawisêl a ni. Diabola’n, “Thi teh suh e,” tia sawiin, “I thi ngei tûr a ni,” tia Pathian thusawi kha a hnial kalh
a. Setana thusawi zawm zelte hian Jehova chu Adama leh Evi-te Pathian ang nih theih dân tûr hrilh duh lo
leh, a chhia leh a ṭha thliar hrang tûrin Amah an mamawh lo angin a lantîr bawk a ni. Tichuan Lei leh Vâna
Chungnungber Jehova nihna leh a dinhmun chu Setana chona hian rinhlelhawmah a siam ta a ni.—Genesis
2:17; 3:1-6.

10. Mihringte chungchângah Setana’n eng nge a sawi thawi?


10
Diabol-Setana chuan mihringte hian Pathian thuawih chu an hlâwkna tûr a nih chhûng chauhvin Jehova
thu an awih ang tih a sawi thawi bawk a. Thu danga sawi chuan, mihringte rinawmna chungchângah
rinhlelhna a siam a ni. Setana chuan mihring tumah mahni duh thuin Pathian lakah an rinawm nghet lo vang
tiin a puh a. Jehova chhiahhlawh rinawm tak, B.C.E 1600 hma hun engemawti laia fiahna nasa tak tâwktu
Joba chanchin Bible-in a sawiah hian, îtsîkna avânga he Setana puhna hi chiang taka târlan a ni. Joba
lehkhabu bung hmasa pahnihte hi i chhiar chuan, mihringte hrehawm tawrh nachhan leh Pathianin tuarna
awm a phal nachhan te i hre thiam thei ang.

11. Joba kha eng ang mi nge a nih, mahse Setana’n engtin nge a puh?
11
Joba, mi “famkim, mi ngîl,” chu Setana beihna hnuaiah a lo awm ta a. A hmasa berin, Setana chuan Joba
chu rilru chhe tak pû-ah a puh a, “Joba chuan vâng awm lovin a ṭih em ni?” tiin zawhna a han siam a. Chumi
zawhah, Diabola chuan Jehova’n a vênhimna leh malsâwmnain Joba rinawm nghehna chu a lei a ni tiin fing
vervêk takin Pathian leh Joba-te chu a sawichhe leh a. Setana chuan, “Tûnah hian i kut thawh la, a neih
zawng zawng hi han khawihsak teh, i hmaichhan ngeiah a sawichhe mai ang che,” tiin Jehova chu a cho ta a
ni.—Joba 1:8-11.

12. (a) Pathianin Setana kha Joba fiahtîr a phal chauhvin eng zawhnate nge chhân theih ni ang? (b) Joba
fiahna chuan eng rah nge a rawn chhuah tâk?
12
Joba chuan Pathian hnên aṭanga thil ṭha tam tak a dawn vâng chauhvin em ni Jehova rawng a bâwl? Joba
rinawmna chuan fiah a ngam ang em? Kawng lehlamah chuan, Jehova pawhin fiah remti tûr khawpin a
chhiahhlawh chu a ring tâwk em? Jehova’n Joba chungah Setana fiahna tawrhhlelhawm tak a thlen a phal
chauhvin hêng zawhnate hi a chhân theih dâwn a ni. Pathian remtihnaa awm fiahna hnuaia Joba rinawmna
chu Joba lehkhabu hian a sawi a. Hei hi Jehova felna leh mihringte rinawmna thiam chantîrna chiang tak a lo
ni ta a ni.—Joba 42:1, 2, 12.

13. Eden-a thil thleng leh Joba chunga thil thlengah khân engtin nge kan tel ve?
13
Amaherawhchu, Eden huana thil thleng leh Joba chunga thil thlengte khân awmze thûk zâwk a nei a.
Setana thubuai siam chuan mihring zawng zawng, tûn laia keinite pawh hi min huam tel vek a ni. Pathian
hming chu sawichhiat a ni a, chungnungber a nihna chu cho a ni bawk. Pathian thilsiam, mihring felna chu
rinhlelhawm a ni ta a. Hêng thubuaite hi chin fel a lo ṭûl ta a ni.

THUBUAITE CHIN FEL DAN TUR

14. Îtsîkna avânga chona a hmachhawn hunah an puha chuan eng nge a tih mai theih?
14
Tehkhin nân, fa engemaw zât neiin chhûngkaw hlim takah hmangaihna nei tak nu leh pa in lo ni ta a. I
ṭhenawmte zînga mi pakhatin nu leh pa fel lo tak an ni tiin dâwt thu a lo theh darh a. I ṭhenawma mi chuan, i
faten an hmangaih lo che a, dinhmun ṭha zâwk an hriat loh vâng chauhvin i hnênah an khawsa a, mi tuin
emaw kawng kawhhmuh ta sela chuan an chhuahsan mai ang che, ti ta se, engtin nge i tih ang? ‘Âwm ang lo
lutuk!’ i ti mai thei. Chu chu a dik a ni, mahse engtin nge i finfiah theih ang? Nu leh pa ṭhenkhat chuan
thinur takin an tilêt mai thei a. Mahse, chutianga chhân lêtna chuan buaina a siam belhchhah bâkah, dâwt thu
chu a thlâwp hlauh dâwn a ni. Chutiang buaina chin fel dân kawng lungawithlâk tak chu, nangmah puhtu
che chu a puhna che finfiah nâna hun i pêk leh, i faten an hmangaih tak zet che a ni tih nemnghet tûra hun i
pêk hi a ni.

15. Setana chona chu Jehova’n engtianga chin fel nge a thlan?
15
Jehova chu hmangaihna nei nu leh pa ang chu a ni. Adama leh Evi-te chu naupangte nên chuan tehkhin
theih an ni a, Setana erawh chu ṭhenawm dawthei ang chu a ni. Pathian chuan fing takin Setana, Adama, leh
Evi-te chu chawplehchilhin a tiboral mai lo va, hêng thil tisualtute hi hun engemaw chen an dam zêl a
phalsak zâwk a ni. Hei hian kan nu leh pa hmasa berte chu chi thlaha mihring chhûngkua din ṭan tûrin hun a
siamsak a, thubuaite chu chin fel a nih theih nân Diabola pawh a puhna dik leh dik loh finfiah tûrin hun
remchâng a siamsak bawk a ni. Amaherawhchu, atîr aṭang rêngin Pathian chuan mihring ṭhenkhat chu a
lakah an rinawm nghet ang a, Setana chu dawthei a nihzia an tifiah dâwn tih a hresa vek a ni. Jehova’n amah
hmangaihtute chu mal a la sâwm zêl avâng leh a la ṭanpui zêl avângin kan va lâwm tehlul êm!
—2 Chronicles 16:9; Thufingte 15:3.
ENG NGE FINFIAH NI TAWH?

16. Khawvêl hi Setana thu hnuaiah engtin nge a lo awm?


16
Mihringte chanchin zawng zawng deuhthawah hian Setana chuan mihringte awp tuma a ruahmanna duang
chhuak tûrin zalênna a nei a. Thil dang dang bâkah, politic thuneihna hi a thunun a, Jehova biakna ni lo
amah biakna lama fing taka kaihruaitu sakhuate chu a tilâr bawk a. Chutiang chuan Diabola chu “he
khawvêl pathian” a lo ni ta a, “he khawvêl lal” tia koh a ni bawk. (2 Korinth 4:4; Johana 12:31) Dik takin,
“khawvêl pumhlûm hi mi sual thu thuin a awm,” a ni. (1 Johana 5:19) Hei hian Setana’n Pathian Jehova
hnên aṭanga mihring zawng zawng hruaibo thei anga a inchhâlna a dik tih a finfiah em? Hnai lo ve! Setana
awm a la phalsak reng chungin, Jehova chuan ama thil tum tipuitling tûrin hma lam a pan zêl a ni. A nih leh,
Pathianin sualna awm a phal chhan chungchângah hian Bible-in eng nge a târlan ve le?

17. Sualna leh tuarna awm nachhan chungchângah hian rilruah eng nge kan vawn reng tûr?
17
Sualna leh tawrhnate hi Jehova awmtîr a ni lo. Setana hi he khawvêl lal leh he khawvêl pathian a nih
avângin, amah leh a lamṭangte hian tûna mihringte dinhmunah leh mihringten hrehawm an tawrhna zawng
zawngah hian mawh an phur a ni. Chutiang harasatna chu Pathian awmtîr a ni tiin tuman dik takin an sawi
thei lo.—Rom 9:14.

18. Jehova’n sualna leh tuarna awm a phal hian Pathian aṭanga inlâk hran duhna chungchângah eng nge a
finfiah?
18
Jehova’n sualna leh tuarna awm a phalna hian Pathian aṭanga inlâk hranna chuan dinhmun ṭha zâwk a
thlen lo tih a finfiah a ni. Mihringte chanchinah hian vânduaina râpthlâk tak tak indawt zutin a thleng tih chu
phat rual a ni lo va. A chhan chu mihringten anmahnia kawng hran zawh an thlan avâng leh, Pathian thu leh
a duhzâwngte ngaihsakna tak tak an lantîr loh avângin a ni. Hmân laia Jehova mite leh an hruaituten rinawm
lo taka “mahni kawng” zawha a thu an hnâwl chuan, vânduaina râpthlâk tak an tawh phah a. A zâwlnei
Jeremia hmangin, Pathianin an hnênah: “Mi fingte chu an zakin an zâm ang a, manin an awm ang; ngai teh
u, LALPA thu chu an paih thla a, anmahniah eng finna nge awm le?” tiin a sawi a ni. (Jeremia 8:5, 6, 9)
Jehova tehnate an zawm loh avângin, a tlângpuiin mihringte chu a khalhna awm lo lawng lian, tuipui so but
buta invawrh vêl ang an lo ni ta a ni.

19. Setana’n mihring zawng zawng hi Pathian lakah a heltîr thei lo tih fiahna eng nge awm?
19
Pathianin sualna leh tuarna awm a phalna hian Setana chuan mihring zawng zawng hi Jehova lak aṭangin
a hruaibo thei lo tih a finfiah bawk a ni. An chungah eng anga thlêmna nasa emaw, harsatna nasa emaw
pawh thleng mah se, Pathian laka an rinawmna vawng rengtute an awm zêl a ni tih thil thleng chanchin
chuan a târlang bawk. Kum zabi tam tak chhûngin Jehova thiltihtheihna chu a chhiahhlawhte tân lantîrin a
awm a, a hming chu lei pumpuiah puan chhuah a ni bawk. (Exodus 9:16; 1 Samuela 12:22) Hebrai bung 11
hian mi rinawmte hming tam tak min hrilh a, Abela te, Enoka te, Nova te, Abrahama te, leh Mosia te an tel a
ni. Hebrai 12:1, 2 chuan anniho chu ‘chhûmpui nasa tak ang thlîrtute [thuhretute]’ tiin a sawi a. Anni chu
Jehova chunga tihchêt rual loh rinna nei entawn tûrte an ni. Tûn laiah pawh, Pathian laka tihchhiat rual loh
rinawmna an neih avângin mi tam tak chuan an nun an chân phah bawk a. An rinna leh an hmangaihnain,
chutiang mite chuan Setana hian mihring zawng zawng hi Pathian lakah a heltîr thei lo tih chiang takin an
finfiah a ni.

20. Jehova’n sualna leh tuarna awm zêl a phal hian Pathian leh mihringte chungchângah eng nge a finfiah?
20
A tâwp berah chuan, Jehova’n sualna leh tuarna awm a phal zêlna hian an chatuan malsâwmna leh hlimna
atân Siamtu, Jehova chauh hian mihringte chunga rorêl theihna leh dikna a nei tih a finfiah a ni. Kum zabi
tam tak chhûng chu mihringte hian inawpna chi hrang hrang an lo hmang tawh a. Mahse chu chuan eng nge
rah a chhuah? Tûn laia hnam hrang hrangten buaina nasa tak leh hun khirh tak an tawn mêkte hi, Bible-in,
“mi, mi dang chungah pawi khawpin a intilal ṭhîn a,” tia a sawi hi a dikzia tichiangtu a ni. (Thuhriltu 8:9)
Jehova chauhvin min chhan chhuak theiin, atîra a thil tum pawh a tifamkim thei a ni. Hei hi engtin nge a tih
ang a, engtikah nge a tih ang?
21. Setana chungah eng nge thleng dâwn a, hei hi hlen chhuak tûrin tu nge hman ni dâwn?
21
Adama leh Evi-te Setana thlêm thlûka an awm hnu lawkah khân, Pathian chuan chhandamna kawnghmang
chungchânga A thil tum chu a puang a. Setana chungchânga Jehova thu puan chu hei hi a ni: “Nang leh
hmeichhia hi ka indotîr ang che u a, i thlahte leh a thlahte pawh ka la indotîr bawk ang: chu mi chuan i lû a
la tithitling ang a, nangin a ke artui i la tithitling ang,” tih hi. (Genesis 3:15) Chu thu puan chhuah chuan
Diabola chu thil sual chatuana a tih phalsak a nih loh tûrzia a nemnghet a ni. Messia Ram Lalber a nih angin,
thutiam Chi Thlah, Isua Krista, chuan ‘Setana lû chu a la tithitling’ ang. Ni e, “rei lo têah,” hel hmang
Setana chu Isua’n a la tikehsawm vek dâwn a ni!—Rom 16:20.

ENG NGE I TIH ANG?

22. (a) Eng zawhnate nge i hmachhawn tûr? (b) Setana’n Pathian laka mi rinawmte chungah a thinurna duh
tâwkin hrithla mah se, eng nge an chian theih?
22
A kaihhnawih thubuaite i hre tawh si a, tu lamah nge i ṭan dâwn le? Jehova thlâwptu rinawm nghet tak i
nihzia chu i thil tihin i finfiah ang em? Setana chuan hun tlêm tê chauh a nei tawh tih a inhriat avângin,
Pathian laka rinawmna vawng duhtute chunga a thinurna duh tâwka hrithla tûrin theihtâwp a chhuah dâwn a
ni. (Thu Puan 12:12) Mahse Pathian hnên ata ṭanpuina hmuh i inring thei a, a chhan chu “Lalpa chuan amah
ngaihsaktute chu thlêmna ata chhan chhuah dân . . . a hria” a ni. (2 Petera 2:9) Ani chuan i tuar theih tâwk
bâk chu thlêmna i tawh a phal lo vang a, thlêmna i tuar chhuah theihna tûrin tlân chhuahna kawng a siam sak
zâwk dâwn che a ni.—1 Korinth 10:13.

23. Ring nghet takin eng nge kan thlîr theih ?


23
Lalber Isua Krista’n Setana leh amah zuitute zawng zawng laka phuba a lâk hun tûr chu ring nghet takin i
thlîr ang u. (Thu Puan 20:1-3) Mihringten lungngaihna leh buaina an tawrhnaa mawhphurtu zawng zawng
chu Isua’n a tiboral vek dâwn a ni. Chu hun lo thlen hma zawng chuan, tuarna na tak pakhat a awm a, chu
chu thihnaa kan hmangaih takte kan chân ṭhîn hi a ni. An chungah eng nge thleng tih hre tûrin bung dawt leh
hi i chhiar dâwn nia.

I HRIATNA FIAH RAWH

Mihringte tuarna hi Jehova awmtîr a ni lo tih engtin nge kan hriat?

Eden-a Setana thubuai siam chhuah, Joba huna chiang ta kha engte nge ni?

Pathianin tuarna awm a phalna hian eng thilte nge a finfiah?

Rin pahnih kal thiang sei bik deuh te hi 6 angin an sawi ta a. Han en chiang la, 000146-a nambar 6 chungah
khian rin thiang pahnih a awm bawk avangin rin thiang sei deuh hlek te hi 6-ah an ngai a, UPC barcode
tinah rin thiang sei deuh pathum a tel zel avangin 666 inphum-ah an ngai ta a ni. Hei chi Barcode kalhmang
hriat thiam chuan a ho hle. Tin, rin pahnih kal thiang sei bik deuh te hi number code ni lovin ‘guard bar’ an
ti a, a laia mi hi ‘middle bar’ an ti bawk; an pahnih hian scanner-in a chhiar theihnana lo tanpuitu mai an ni.

            Kan hriat thiam theihnan heti zawng hian han sawi ila. Barcode hian number 0 atanga 9 hi ama code
bikin a chhinchhiah vek a. Computer Scanner chuan chu chu a lo hmu thiam ta thin a ni. Chu code-ah chuan
number pakhat hian pindan (rin)  7 a nei theuh a. A dum leh a varin han entir ila (Barcode-ah hian a var
pawhin awmzia a nei vek).

Hetiang a nih avang hian nambar 6 leh guard bar leh middle bar danglamna chu a hnuaia figure hian a tilang
chiang hle.
Milema a lan dan ang hian B hi Barcode-a rin thiang pahnih, a sir ve vea mi kha a ni a, M hi a laia rin thiang
pahnih hi a ni thung a, 6 code nena an danglam zia chu a lang tawh mai awm e. Tin, rin dum hi 1 lo ni ta zel
sela, rin var hi 0 lo ni ta se, Computer scanner-in guard bar a chhiar dan chu 101 a ni a, middle bar chu
01010, nambar 6 chu 1010000 a ni. A sira rin thiang pahnih leh a laia rin thiang leh nambar 6 hi a inanna a
awm thei ngang lo a ni.

            Chuvangin, Computer-in a lo hmuh danah chuan nambar 6 leh guard bar te hi chu a inang lo hle a ni.
Tin, Barcode hi tun thlengin mihringa bel ni lo va, thawmhnaw-a bel a nih rih avangin Sakawlh nambar nen
chuan sawizawm a la har lehzual a ni. Kum 1971-a UPC Barcode siam chhuaktu George J. Laurer chuan,
“Nambar 6 code leh guard bar te hi rin thiang inan deuhna lai nei ni mah se engmah hlauhthawn tur a awm
lova, Sakawlh chhinchhiahna Thupuan 13:18-a mi nen inzawmna an nei lo; engemaw tia lo awm palh mai a
ni,” tiin barcode leh 666 chung chang an zawhna a chhang.

Sakawlh Nambar leh Microchips


            Microchips te, verichips te, RFID te leh Sakawlh chhinchhiahna hi sawi zawm a ni bawk a. Thil
chang kang leh hriat thiam harsa a nih avangin hlauh mai pawh a awl hle a ni. Thil thar lo chhuak hi
ringtuten kan hlauh zela, kan hmuh Setana zel dawn chuan buaina tur a tam hle ang. A hlui hlui a tha chuang
lova, a thar thar bawh huam huam pawh a tul ber chuang lo tih hria ila. Kan nih dan leh tih dan pangngai hi a
ropui ber chuang lo a, hmasawnna hi Pathianin a do lem lo a ni.

            Tunlai khawvelah chuan sum tam tak taka indawrnaah miten pawisa note (cash)-in an inpe kher 
tawh lova, an bank account-ah an in-transfer sak tawh mai a ni. Tin, Credit Card te ram changkang zawkah
an hmang lar a, keinin ATM card kan hre ve tan bawk. Hetiang tho hi a ni a. ATM card-a banka kan sum
neih zah leh kan nihna thenkhat an phum ang hian microchips te reuh te-ah chuan thil pawimawh a inphum
teuh thei dawn a ni. Ram lo chang kangin a nih tur angin han hmang thei ila chuan pawisa note ken a ngai
tawh lovang a, zin veivak mite tan phei chuan a him viau dawn a ni. Tih bo leh inruksak a awm thei tawh
dawn si lo va. Tin, Sakawlh chhinchhiahna chu chal leh kuta hmuh theih maia taksa pawn lama awm tur a
nih kha, microchips te phei chu taksa chhunga awm daih tur a nih avangin Bible ziak ang ngau ngaua chhut
pawhin a inmil chiah lo a ni.

Sakawlh Nambar leh Thupuan Bu hrilhfiah dan


            Sakawlh nambar 666 hlauh leh hlauh loh chung chang hi Thupuan Bu hrilhfiahnaah a innghat thui
khawp mai. Thupuan hi Bible-ah chuan hriat thiam leh hrilhfiah har ber lehkhabu a ni awm e. Hrilhfiah dan
kawng hrang hrang a awm. Bible zir mi, Thuthlung Thar mithiam tam ber chu Preterist an ni. Preterist ho
chuan Thupuan Bu-in a sawi thil thleng tam ber, bung tawp lam tih loh chu, kum zabi 1-naah a thleng vek
tawhah an ngai. Bung 13 leh 14 vela sakawlh hi chu Nero Kaisara-ah khan an bel hmiah a ni (a hmingah
hian 666 chiang takin a chhut chhuah theih). Preterist taka i chhiar chuan Sakawlh leh a nambar 666 tih vel
chuan i rinna kalkawng a tibuai lo hle ang. Preterist te hi Bible ngaisang tawk lo va puh chi an ni lo va,
Reformed theologian leh Bible Scholar tam zawk chu Preterist an ni tih hriat a ^ha khawp mai.

            Idealist an awm leh a. Chungte chuan a indawta thil lo thleng lam aiin a ‘thlarau lam thuchah’ an uar
a ni. Heng ho hi chuan khawvel thil thleng indawt dan zel tur, he lehkhabu atanga sawifiah tum lem lovin a
thuchah zirtir an buaipui zawk a. Chutiang mi kan nih chuan eng hunah pawh Sakawlh hi hmuh tur a awm
fuk thei ang a, 666 pawh hi a tam thei ngawt ang. Mahse, a hrang a hraia ringtute hremhmun tlak phahna
chhan tur ang ema hlauhawm ni chuan an hre lem lo. Harsatna tam tak ringtuten an tawk thin ang, tuar pawh
an tuar ang, mahse a tawpa hnehna changtu tur chu Pathian a ni tho, tih hi an thupui chu a ni.

            Kan hriat lar ber leh pawm thiam ber chu Dispensational hrilhfiahna ang hi a ni a. Hun hnuhnung
indawt dan an dawi dan chu hetiang hi a ni. Hrehawmna nasa tak (tribulation = hun harsa)  lo thlen hma hian
mi thianghlim lawr a awm ang (rapture) a, ringtu zawng zawng chu vanah hruai chhohva an awm hnuah
chauh hreawmna nasa tak chu a rawn thleng dawn a ni. Chumi hnuah Lal Isua a lo kal ang a, tichuan kum
sang rorelin a zui  ang (millennium) an ti. He hrilhfiahna hi i pawm a, Isua Krista ringtu i nih bawk chuan
Sakawlh leh nambar  666 chu i tan a hlauhawm miah lo tihna a ni. Hun harsa (tribulation) chhunga Sakawlh
hi lo lang tura ngaih a ni si a. Sakawlh lo lan hma-in mithianghlim lawr a thleng dawn a, chutah chuan ringtu
zawng zawng chu lawrin an awm dawn a ni. Ringtu dik tak i nih a, lawra ila awm lo a nih chuan rapture a la
thleng lo tihna a ni ang a, rapture a la awm loh chuan Sakawlh a la lang dawn lo tihna a ni bawk ang.

            Heng hrilhfiahna kipui pathum kan en chuan Sakawlh leh a chhinchhiahna hi ringtute tan chuan a
hlauhawm lem lo hle tih a hmuh theih mai a. Hun hnuhnung thu leh Sakawlh chung chang sawi rapthlak leh
‘hot’ thei ber chu Dispensational (futurist)  hrilhfiahna hi a ni thin. Dispensational pre-millennial hrilhfiahna
atang pawhin ringtu tan Sakawlh a hlauhawm loh zia a chiang ta a. Amaherawhchu, premillennialist zingah
hian mithianghlim lawr (rapture) hun ngaihdan hi a inang lem lo fo mai. Mi then khatin rapture hi hun harsa
hmaa thleng turah an ngaih (pre-tribulation) laiin thenkhat, hun harsat lai taka thleng turah an ngai (mid-
tribulation), tin, hun harsa nasa tak thlen hnuah rapture thleng tura ngai an awm bawk (post-tribulation). 
Mid-tribulation pawm ho pawh hian rapture chu hun harsat laia thleng ni mah se Sakawlh lo lan hmaa thleng
tura an ngaih tho avangin Post-tribulation hrilhfiahna pawmte tan chauh hian Sakawlh leh nambar 666
hlauhna hian ringtu tan awmzia a nei a ni. Bible scholar tam zawk chuan he ngaihdan hi an pawm lo tih
erawh chu a chiang a ni.

Sakawlh Nambar chung changa Bible zirtirna ni lem lo kan hriat sualte
            Sakawlh leh a nambar 666 chung chang han chhut chian deuh hian Bible-in a sawi fak lem loh kan
buaipui nasa hlein a lang.

(i) Sakawlh hmu thiam bik zawlnei ruat an awm chuang lo.
            Bible kan chhiar chuan Sakawlh hi hriat harsa em em tur angin a sawi chuang hauh lo mai. Thlarau
tanpuinaa lo hmu thiam bik deuha inchhal phei chuan an phuahchawp ve mai niin a lang. Sakawlh hi hriat
harsa em em turin Bible-in a zirtir ngai lo. Thupuan 13:18-ah chuan, “Hetah hian fin a tulzia a lang. Chhut
thiam chuan Sakawlh nambar chu chhut rawh se; mihring nambar a ni si a; a zat chu 666 a ni,” a ti mai a ni. 
Johana hian Sakawlh chu mi tupawh, mi a nileng lo chuan, an hre thiam mai turah a ngai niin a lang.
Chhiarkawpa a bulthut ‘belh’(addition or plus) thiam chuan a belh chhuak mai thei tur leh nambar 666
chhiar thleng thei chuan a hrethiam mai turah a ngai a ni. Thlaraua hriat theihna chhal thei bik an awm lova,
zawlnei bik ruat an ni chuang lo. Mi pangngai chuan he Sakawlh hi kan lo hre thei vek dawn a ni.

(ii) Sakawlhin vawikhat a chhinchhiah tawh chu a reh thei tawh lova, hremhmunah an kal ngei dawn tih hi Bible-ah
kan hmu lo.
            He thu hi kan sawi vung tak, Sakawlh number kan hlauh em em chhan a ni a, mahse Bible han
bihchianin heti zawnga sawina a awm lem lo a ni. Piangthar tawh te pawhin he number 666 hi kan lo pu palh
a nih chuan chhandam nihna theihna (chance) pawh kan hloh  hial turah kan ngai hi a mak ngawt mai.
Thupuan 14:9-11 chuan chatuana hremna tawk te thu a sawinaah, “Tu pawh sakawlh leh a lim chu biaa, an
chalah emaw, an kutah emaw a chhinchhiahna chuang tawh phawt chuan, Pathian thinrimna uain fir, a
thinurnaa khat no chu an in ang a, vantirhkoh thianghlimte chu Beramno hmaah chung mite chu mei leh
katin a kang ang . Anmahni hremna mei chu chatuanin a khu chho vang; sakawlh leh a lim betute leh a
hming putute hremna chuan tawpintai a nei lo vang” a ti mai a ni. “Sakawlh chhinchhiahna vawi khat nei
tawh chu meidila tlak ngei ngei,” tih lampang a kawk lem awm lo ve. Nambar 666 put vanga hremhmun
tlate chu mahni duhna ngeia an hun tawp thlenga pute hi an ni mai zawkin a lang.

            He chang hian Sakawlh chibai buk leh chhinchhiahna neih hi a sawizawm niin a lang. ‘Chibai buk’
tih hi ‘worship’ a ni a, chu chu ‘Pathian bia’ tihna a ni. Pathian tak kalsana Sakawlh leh a lem Pathian anga
bia a, Pathian tak aia thlangtute chu chatuan hremnaah an lut ngei dawn tih chu thil chiang sa, sawi nawn
ngai lo a ni zawk. Chutiang mite chu Thlarau Thianghlim chhinchhiahna kawl ve lo te an ni. Isua Krista ring
lo leh misualte chu chatuan hremhmunah an kal ang tih nen hian a inang renga ngaih theih a ni awm e.
Sakawlh number 666 hi intihthaih nana hman chi niin a lang lo.

Bible hi 666-ah a buai lem lo


            “Sakawlh Nambar,” “The Number of the Beast,” “666” han tih te hi hman atang tawha Sap thu leh
hla ziakmiten an lo hman tangkai tawh thin a. A rapthlak a, a ngaihnawm hle bawk avangin mi suangtuahna
ramah a lian a, ziakmiten an ngaihlu viau thin a ni. Pathian Thu ngaihsak vak lem lote pawhin an sawi ve fo.
Bible erawh chi chuan a ngai pawimawh vak lo em ni aw? tihna ka nei. Bible-ah hian a lang tlem hle mai,
vawi 1 chiah a lang a ni (Thupuan 13:18), kutziakbu lamah phei chuan eng nambar tak nge a nih hi a chiang
chiah lo leh nghal.

            Tuna kan kuta Bible hi Pathian mite avang chauha fel taka thliar sa nei thei kan nih hriat nawn a tha
awm e. Tuna kan chhiar theih mai anga a lo awm theihna kawng hi a thui khawp mai. Kum sang chuang
kutziakbu (manuscripts)  an hmang a, chu chu khawnvar tha pawh awm mumal lo, tunlai kan lehkha ang
pawh ni lo rairuang leh savun lehkhaa an ziah te an ni hlawm. Thuthlung Thar kutziakbu hi copy 5686 a
awm tih hre hmasa la. Tichuan, Mizo Bible lehlin thar han keu la, phek 419-naa Thupuan 13:18 note-ah
chuan ‘Mss(kutziakbu tihna) thenkhatah 610 tih te, 640 tih te a ni,’ a lo ti kiau mai. Tin, Saptawng Bible
Version thar tak pakhat English Standard Version i en chuan 616 tih a ni ve bawk tih thu helaiah hian note
an siam ve leh a. (Mi tam takin 616 hi a hmasa (original) zawkah an ngai). Tichuan Bible kutziakbu copy
hrang hrangah Sakawlh nambar chu 666 te, 610 te, 640 te leh 616 tih tein a lo inziak a nih chu. Nambar 666
hi a awmang ber chu a ni tho a, kutziakbu tam bera a inziak dan a ni bawk. Mahse, heng zawng zawng
atanga kan hriat theih chu an zinga a eng nambar pawh hi a ni thei vek a, Bible hian a nambar ngau ngau aia
ngaih pawimawh zawk daih a nei a ni, tih hi a ni ngei ang.

Sakawlh hlauh dan tur


            Thupuan Bu hian Sakawlh chung chang a sawi ngei a. Setana hmanraw pawimawh leh thil ti thei tak
a ni tih pawh kan hria. Sakawlh leh Setana leh Sual hi an inzawm reng avangin an hlauhawm vek a ni.
Sakawlh hlau viau siin Sual kan nel viau ang tih a hlauhawm hle a, chu chu Sakawlh bumna dik tak chu a ni
zawk. Sakawlh a lo lan chuan a nih dan tur Bible-in chiang takin min hrilh a, hetiang laka kan inven fimkhur
pawh a tul ngei ang.

   (i)  Sakawlh chuan thilmak tihtheihnain mi a bum thin.


            Thupuan 13:13, 14-ah kan hmuh angin Sakawlh chuan, “mihring mithmuhah van atanga leia mei
tlaktir thei khawp hialin thilmak ropui tak a ti thin. Leia awmte hnenah Sakawlh, khandaiha hliam hnu la dama
chawimawi nan amah lem an siam tur a ni tih sawiin, Sakawlh mithmuha thilmak ti tura thu a hmuh, chung
thilmak avang chuan leia awmte chu a bum bawk a,” tih kan hmu. He chang atang hian thilmak (miracle) hi
amah ngau ngau chuan Pathian atanga chhuak a ni vek lem lo tih leh min bum thei thil a ni, tih hi a ni. Tin,
Sakawlh chuan a hmang tangkai hle a ni tih pawh kan hria.

            Sakawlh tan chuan ringtu suakte chu ‘bel chhunga sa’ ang an ni a. Mahni nawmna leh hlawknana
intisakhaw mi ho chuan Sakawlh hi an bawh huam huam dawn a ang. An tangkaipui theih tur thilmak
tihtheihna nasa tak a nei dawn si. ‘Thilmak’ hmachhuanin ‘a thlarau’ ber angah an chhal ang a, Sakawlh do
chu ‘thlarau’ lam thil hre thiam lo ang hialin an ngai thei ang. Bible-in  a zirtir leh a kawh tum ber Krista
Kraws leh a thawhlehna tuipui a, nitina Kraws put ngaisang lem lo; ringtu nun hi hlimna ang chauhva dawng
a, rikpui hlut theih lam chauh ‘thlarau’ thila ngaia, sual simna leh tuarna hlamchhiahte chu he Sakawlh hian
a member atan a admit nghauh nghauh dawn a ang hle a ni.

            Chuvangin Sakawlh hi i hlau theuh ang u. Pathian Thu-in eng anga awm turin nge min duh tih hi Bible
zira kan ngaihtuah reng a ngai. Sakawlh hlauh dan dik chu sual hlauh hi a ni. Harsatna danglam deuh tawh ve
leh Kristian inzirtirna pangngai duh tawk lova sakhaw dang maiba/maibi pan mai te, aienthiam rawn mai te, an
rawngbawlna kalhmang a him em tih pawh ngaihtuah lem lova ‘tawngtaia hre thei’ tih pan ngawt te hi fimkhur
a tul tak zet. A dik leh a dik loh lam chhut lova mahni thatpui tur leh hlawkpui tur lam emaw, kan hlimpui tur a
nih chuan eng pawh ngaizam thiam viau thin kan nih chuan Sakawlh tan chuan hmin kan awl ngawt ang.
Sakawlh chuan a thilmak tihtheihna mak tak chuan mi tam tak a bum dawn si a.

  (ii)  Duhamna bawiha tang tan Sakawlh a hlauhawm


        Sakawlh chhinchhiahna putute lo chuan tuman engmah an leiin an hralh thei lo tih Thupuan 13:17-ah
kan hmu. Sakawlh hmanraw pawimawh ber chu ‘lei leh hralh’ control hi a ni tlat mai. Chu chu mite a bumna
ki tur, kan chak lohna theuh a ni. ‘Lei leh hralh’ kan tih hian sum leh pai lam duhamna (materialism) leh thil
neih belh chak huam huamna (consumerism) hi a kawkin a lang. Hman deuha kan thiannu pakhat hmeltha
ve tak, “Engnge i hobby?” tia an zawh tum a, “Shopping (bazar kai)” titute ang tan kha chuan Sakawlh
chhinchhiahna put loh chu a harsa ngawt ang.

            Sum leh Pai zawnna kawngah leh hausak tum luata khaw hmu lova kawng eng pawh zawh pawisa lo
kan nih chuan Sakawlh member ni tura candidate tling ngei tur chi kan ni ang. Sakawlh chuan lei lam
malsawmna a vur nasa a ni. Tin, Thupuan hian, “ringtute an ril tam ang a, ei tur nei lo hialin an awm ang,” a
ti hauh lo. An mamawh chu Pathianin a pe zel ang, khawvel tehfung (standard) atang chuan an hrehawm
ngei ang, mite neih ang pawh an nei zo lovang. Mahse, Pathianin an mamawh chu a pe zel thung ang. Lei
leh hralh lo pawhin an dam thei, nunna atana thil tul ber a ni lo tih a chiang a ni.

(iii)  Nawmsip bawl ngainatute chu Sakawlh mite an ni thin


            Thupuan 14:4,5-ah Sakawlh laka him turte chung chang kan hmu, “Chung chu hmeichhe laka
intibawlhhlawh lo, invawng thianghlim, Beramno kalna apianga zuitute an ni, mihring zing ata thlan chhuah,
Pathian leh Beramno tan rah hmasate an ni. Dawt an sawi ngai lo va, hmelhemna an nei hek lo.”(lt) Hei hi kan
ngaihtuah chian a pawimawh hle. Mipat-hmeichhiatna kawnga bawrhbang taka inhmang, taksa tinuam thei nia
an hriat thil tha lo ruihtheih thil chi hrang hrang laka invawng thianghlim ngai lo, dawt sawi hreh miah lo, Isua
zui tum lo te hi an him lo hle a ni. Hetiang taka nung tura engmah pawisak nei tawh lo ho phei chi chu
Sakawlh pawlah hian an intat lut a ni ber e. Chhandamna changtute zia a ni mawlh lo a ni.

            Sakawlh chhinchhiahna hi kan hriat miah lohva, kan duhthlanna pawh ni lova lo put ve mai chi a ni
em? Niin a lang lo. Kan sawi ang hian sakhaw mina suaka sakhaw mi (nuna Isua lal tak tak lo), sum ngaina,
leh nawmsip ngaina mite; vawiinah pawh Pathian aia heng thil buaipui tlat zawkte hi chuan a hring a hranin
Sakawlh hi lo lang mah se an bawh huam huam tho vang tih a rinawm. A chhinchhiahna 666/610/640/616 hi
put palh hlauh te chu khawi lamah, ‘min put tir ve hram rawh u,’ tiin an chal leh kutte an dawh sawk sawk
zawk ngei ang. Vawiinah Krista aia Setana i thlan zel chuan Sakawlh member nunin i nung zel tih i lo inhre
dawn nia.

Bible, Chhandamna leh 666


            Pathian Thu ngainatute tana ngaihmawhawm ber chu Sakawlh Chhinchhiahna sawi vungtute hian
Chhandamna thu-a thil pawimawh an hlamchhiah daih mai hi a ni. Nambar 666 put ve loh hi Chhandamna
angah an ngai deuh thaw niin a lang. Nu pakhat chu a nuna Pathian leh a Kohhrante ngaihsaka simna nun
lang lem si lovin Chhandam nih tumin he zirtirna thehdarhtute sawi hi a lo awih hle a ni awm e. Tuar pawh a
huam hial a ni. Tin, mi thenkhat Pathian lam hawi si lo Sakawlh lo hlau ve em em pawh an awm chawk.
Sakawlh hi a hlauhawm a, Setana hmanrua thiltithei tak a nih avang hian a laka him pawh tum ngei tur a ni.
Mahse Pathian Thu-in a sawi dan hian hlau thung ila. Chhandamna chu 666 inbel loh ni lovin Isua Krista
neiha, Aman min neih hi a ni. Sakawlh laka himna tak tak chu 666 pu lo tura inven lam aiin Pathian hlau
leh tiha Isua Krista rin hi a ni zawk. Thuthlung Thar thuchah chiang tak mai rinna avang chauha
khawngaihnaa chhandam kan nihna aia sang zawk hi a awm lo tih i hre nawn ang u.

            Tin, Bible-ah hian Sakawlh chung chang hi Thupuan 13 leh 14-ah kan hmu tam zual a. He bung
pahnihahte hian nasa taka sawi a ni. Amaherawhchu, sakawlh nambar 666 te, chhinchhiahna te, hremhmun
te a sawi lai hian RINGTUTE HIMZIA a sawi nawn leh ^hin. Sakawlh chuan hnam tin, mi tin,tawng tin leh
Jentail-te chunga thuneihna a neih thu leh mi thianghlimte a do leh hneh hial pawh phal a nih thu a sawi
zawh chiahah, “Lei leh van siam hmaa talh tawh Beramno Nunna Lehkhabua hming chuangte chauh lo
chuan khawvela mi zawng zawngin amah chu an be dawn a ni,” tih a sawi (Thup. 13:8). Sakawlh a lo lan
hunah chuan Kristian inti ^heuh ^heuh zingah Beramno Nunna Lehkhabua hming chuangte chu tute nge an
nih kan hre chiang tawh dawn a ni. Chungte chuan Sakawlh an zui dawn si lo.

            Tin, Sakawlh nambar chungchang 13:18-a a sawi zawh chiahah inzawmzatin 14:1-ah Zion tlanga
Beramno ding leh mi 144000, an chala Beramno hming leh Pa hming inziak a hmuh a sawi nghal bawk.
Heta 144000 hi hrilhfiah dan chi hrang hrang awm mah se, Isua Krista ringtute chu fiah taka chhinchhiah an
nihzia a lang chiang a ni. Ephesi 1:13,14-ah ringtute chu Thlarau Thianghlima chhinchhiah kan nih zia hi
hre tel bawk ila. Chuvangin, Sakawlh chhinchhiahna 666 ai hian Thlarau Thianghlim chhinchhiahna hi a
fiah zawk tih Bible-in a sawi hi vawng tlat ang u. Chu chhinchhiahna dawntute chu Isua ringtu, Lal leh
Chhandamtu a nihna pawmtute hi an ni e.

            Bible chang kan hriat fuh loh fo pakhat chu Matthaia 24:24, “Krista derte leh zawlnei derte an lo
chhuak dawn si a, chung chuan thei ang sela thlante meuh pawh an tihder theih nan chhinchhiahna leh
thilmak ropui takte an ti ang,” tih hi a ni. Tunlaia he thu vawrh lartu pakhat chuan he chang a, ‘theih ang
sela’ tih hi hmaih luiin, ‘thlante meuh pawh an tihder theih nan…’ tiin a sawi nasa hle. Bible a chhiar chiang
lo hle a ni. Sakawlh chuan thei se chu thlante hi tihder a duh tak zet a, mahse Krista ringtu tak tak chu a
tihder thei lo tih amah pawhin a hre chiang hle.

Sakawlhin 666-in Ringtu dik takte a chhinchhiah duh dawn em ni?


            Sakawlh hlauhna hian kan ram Kristian te hi min tibuai leh thin. Census-a tel duh lo te, UID,
Barcode, microchips hlau ta tlat te, khawvel changkannain a ken tel leh ram pum huapa that tlan zawkna tura
sorkar hmalaknate hlau zawnga lo dawngsawng tlat kan awm thin hi a mak ngawt mai. Sakhua hian thil a
tihbuai theih zia a lang. A hlau zawnga lak chuan a hlauhawm em bawk a ni.

            ‘Kan hriat miah lohvin Sakawlh chhinchhiahna 666 hi kan lo pu reng palh ang a’ tih hi kan
hlauhthawn ber chu a ni. Sawi tawh angin a inzawmna pawh tuman an hre chuang lova, a hlau deuh pawh
hian a heng thilte leh sakawlh hi a inzawm palh an hlau mai a lo ni. Min lo chhinchhiah ruk reng hi kan hlau
a ni awm e! A mak ang reng hle. Census-a kan tel chuan, kan duh emaw kan duh lo emaw Sakawlh
memberah kan hming ziak luh vea a lo awm reng kan hlau a. UID te hi rawn tipuitling (implement) tak tak
se inziahluhna hmanrua tha tak a nih kan ring a. Kan hlau. Thenkhat chuan heng avang hian khawvel
kohhran inzawmkhawm World Council of Churches meuh pawh kan hlau a ni awm e!
            Ka chian ve dan chu hei hi a ni. Sakawlh (Anti-Christ) hian he khawvelah hian ro rawn rel ta se. Lal
hrawtin a hote zawng zawng nen han leng vel sela. Membership drive neiin a chhinchhiahna bel tur mihring
duh thawh viau ta se; Sakawlh hian a member atan ringtu dik tak chu a duh ka ring lo. Chhinchhiahna 666 hi
a pek phal ka ring lo. “Nang chu ka member atan i tlak (qualify) lo,” a tih ka ring. Engvangin maw?

Sakawlh member atana ringtu a tlak (qualify) loh chhan chu:


         (i) Ringtu chuan, ‘Hmanah chuan ka hlim ve tawh,” ti mai lovin Isua Krista hi a ring. Isua Krista, Lal
leh Chhandamtu a nihna hi a pawm. A theih ang tawk tawkin a rawng a bawl a, A ram zau zel nan a thawk
thin. Hetiang mi hi a thih thlengin nih a tum tlat. Chuvangin, Sakawlh (Anti-Christ = Krista Dodaltu) hian a
mi do bera tana rinawm tlat hi a member atan a duh lul lovang.

         (ii) Sakawlh chhinchhiahna leh Thlarau Thianghlim chhinchhiahna a inbel kawp thei lovang. Ringtu
chu Pathian fa a nih tawh avangin zakhamna thlarau, Thlarau Thianghlima chhinchhiah a ni tawh a. Chu
chhinchhiahna neitu chu Sakawlhin a chhinchhiah ve dawn em ni? Awih a har.

         (iii) Pathian aiin Sakawlh a chak lo zawk. Sakawlh hlauh em emna hi, Pathian meuh ai pawha Setana
chak zawk tura rin vang a ni. Pathianin a mite a humhim dawn a. Kan duhthlanna piah lamah Force-in 
Sakawlh hian tumah a la dawn lo. Pathian aiin a chak lo ve. Kan duh lo chung chung Sakawlh member kan
ni miah lovang. Kan chakna leh duhna atang chauh hian Sakawlh tihbaiawm member chu kan ni dawn a ni.

Sakawlh leh WCC


            Sakawlha puh hlawh hi an tam tawh viau asin. Kohhran Siamthat hun lai chuan Martin Luthera 
chuan Catholic Pope kha Sakawlh ni chiahin a hria, Catholic ho chuan ani kha Sakawlh emaw an lo ti bawk.
Protestant tamna rama an kut tuar nasa Anabaptist te (pawlchhuak an ni) chuan Reformers te kha Sakawlh
angin an hmu ve thung. Kan sawi tak ang khan khawvel kohhran inzawmkhawm (Kohhran ni lo) pawl
World Council of Churches pawh hi Sakawlh hmanrua lo la ni turah ngaiin thenkhatin an lo insawithaih a ni
awm e. A mak khawp mai. WCC –a thil thleng tawh leh a tih tawh zawng zawng te a la tha vek e, tihna lam
ni lovin (Kohhran tin/Pawl tin hian tihsual a nei tawh theuh)  WCC leh Sakawlh hian inzawmna a neih hmel
loh ngawtin ka hria. WCC –a tel theite chu “Isua Krista chu Pathian leh Chhandamtu a nih pawmtu,”
kohhrante an ni si a. Krista Dodaltu( Anti-Christ) Sakawlh nen chuan a inhlat hle a ni lawm ni?

Tlangkawmna
            Kan ram hi a sawi hlauhawm thiam thiam hi Pathian Thu sawi thiam emaw tihna ram, a chhut mak
thiam thiam hi hre ril emaw tihna ram, mi sawi thaih thiam thiam ngaih ropuina hmun a ni awm e. Bumin i
awm fo lovang u. Rilru hmang Kristian nih hi Kristian tha nihna a ni. Kan hma zawn leh kan bul hnaia sual
awm te hi Sakawlh hmanrua zawk chu a ni a. Hengte hi a member atana min phuar nghehna hruihrual a ni.
Sakawlh hlauvin, sual kan hriat chiante hi hlau ila, ram leh hnam tana thiltha tak niawma lang reng te hi chu
hlauh a ngai lo ve.

            Zirtirna thli hrang hrang a lo tleh changin buai mai lova Kohhran zirtirnaa innghah ngam hi a chin
felna hnuk hnai ber a ni awm e. A chhan chu Kohhrana rawngbawltute hi Ringtu zawng zawngin kan
sawtpui theih nana Bible, Kohhran chanchin, Pathian Thu kalhmang (theology) te leh thil dang dang lo zir
leh rilru lo seng nasa tawhte an ni thin. Kohhran hi Pathian a nih miau loh avangin a zirtirna leh ngaihdante
chu cho (challenge) theih loh chu a ni lem lo. Amaherawhchu, fimkhur taka Bible biha a lo zirtirte kan
challenge dawn a nih chuan rin thu mai leh dawn chawp mai mai ni lo, kan uar bikna lai chauh ni hek lovin
Kohhranin a lo zirtir tawh chhan leh kalphungte a chin chhuaka zir ve veka kan challenge a ngai ngei ang.
Chutiang challenge dawng turin hman atang tawhin Kohhran hi a inhawng reng thin.

            Chuvangin, insawithaih leh rinthu inbawlphawn siak mai mai hian thiltha tih min dalin Isua Krista
ringtute hi min tihlau lul suh se.
LAL ISUA FAK LEH CHAWIMAWI HI KAN TIH TUR A NI.

14th April, 2019

Vawiin hi kan hriat \heuh angin Tumkai Ni (Palm Sunday) a ni a, Jerusalemah Lal Isua ropui taka a
luhna champha a ni. Tukin zingah khan naupang te leh kohhran nu leh pa ten Lal Isua faka au rualin, a fakna
hla te sain kawtlai kan fang a nih kha. Vawiin chawhnuah CFC naupangten Lal Isua fakna hla mawi takin in
han sa a, in zai thiamin in zai mawi tak zet a ni.
Kum 1998 Synod Inkhawmpui chuan Tumkau Ni hi Nilai leh Beihrual Thupui Bu-a tihlan \hin turin
a rel a. Chu thu chu bawhzuiin Synod Executive Committee (SEC) chuan Sunday School tibuai lova
inkhawm \um khat buatsaih thin turin a ti a. Kum 2007 a\ang erawh kha chuan inkhawm \um hnih
buatsaih \hin a ni ta a. Vawiinah pawh hian chawhnu leh zan inkhawm programme siam a ni.

Vawiin chawhnu a kan thupui tur chu Lal Isua fak leh chawimawi hi kan tih tur a ni.
Chhiar tur : Luka 19:29-40, Zakaria 9:9

Kan thupui hi then thumah \hen a ni a.


1.     Lal Isua hi fak tlak, chawimawi tlak Lal a” ni.
2.     Amah fak leh chawimawi turin Lalpan min duh.
3.     Amah fak leh chawimawitute chu a chawimawi let ve thin.

1. LAL ISUA HI FAK TLAK, CHAWIMAWI TLAK LAL A NI.


Lal Isua hi fak tlak, chawimawi tlak Lal a nihna chu enge ni, khawvel lal dangte nen enge an
danglam bikna chu ni ang le.
(i) A Lal dan a danglam : A pian hma kum 700 hma lamah Lal Isua pian tur thu chiang tak leh
famkim takin Zawlnei Isaia chuan a lo sawi lawk tawh a ni.
A lo pian pawhin mi hnuaihnung ber leh chungnung berte aiawhin chibai an buk a. Chung lam Arsi thlengin
Lal a nihna a puang chhuak a. A lal dan a nghetin a danglam a. Hmuh theih ram chungah leh hmuh theih loh
thinlung ramah pawh Lal a nihna a lantir \hin.
(ii) Pathian dangte chunga Lal a ni
An thlahtute a\anga sakhaw dang lo be tawh, Kristiana an rawn inlet mai thei \hin hian Isua Krista
lalzia a lantir chiang hle. Tirhkoh Paula ngei pawh a hmaa Kristiante tiduhdaha hmanhlel em em \hin a ni a,
Lal Isua nena an han intawh meuh chuan a lal zawk lamah a bet ta rawk rawk mai a ni (Tirhkohte 9:1-25)
Thupuan 17:14 : Chung chuan Beram No chu an do vang a, tin, Beram No chu hotute Hotu leh lalte Lal a
nih avangin anni chu a hneh ang a; tin, a hnena awm, kohva te, thlana te, rinawma te chuan an hneh bawk
ang,” a ti a.
(iii) Thilsiam khawvel chunga Lal a ni.
Thlipui leh tuifawn a haureh \hup mai te, Kana khuaa tui uain-a a chantir thei mai te, theipung kung a
hau hlum mai thei te, mipui 4,000 leh 5,000 hrai nana chhangper leh sangha tlem te a tihpun theih dan te, tui
chunga a kal mai thei te leh a chuan nana Sabengtung a lo remchang mai te khan khawvel leh thilsiam
chunga Lal a nihzia a lantir a.
Natna chunga Lal a nihna te, Thihna leh thlanthim chunga Lal nih zia te Bible hmun tam takah kan
hmu a ni.
Chutiang taka Lal ropui leh thilti thei, Engkim chunga roreltu leh thuneitu, Lei leh Van Lal ni si
khawvel mihringte bawhchhiatna avang boral tur chhandama kan awm theih nan mihring te anga lo pianga,
min chhandam tura a Lal \hutthleng a kalsan a, hmuhsit leh tihduhna tuara Krawsa min chhandam nana a
nun a hlan hi amakin a ril lutuk a, khawvel mihring ngaihtuahna hi chuan hriatthiam chi rual a ni lo.
Engkim chunga thuneitu Lal nisi kan thian a ni a (Johana 15:15: Bawih ka ti leh tawh lo vang che u;
a pu thiltih bawihin a hre si lo; thiante ka ti tawh zawk ang che u; Pa hnena thil ka hriat zawng zawng in
hnenah ka puang tawh si a.) Khawvel lal ropui tak tak te zingah ka thian min ti tu an awm ve angem le?
Ka \hian min tih chu sawi loh an hmel hriat nih ringawt pawh thil harsa lutuk a ni zawk a ni.
Khawvel lal te chuan an duh loh zawnga awmte leh dan bawhchhetute chu dan angin an hrem mai
\hin a. Lal Isua erawh chuan kan sualna leh bawhchhiatna te chu amah a inbel ta zawk a, chhandam kan nih
theih nan kan tuar ai a tuar ta zawk a ni. A hmangaihna leh a chhandamna chuan thlen phak loh leh huam
theih loh a nei lova, amah chu Lal leh chhandamtu a pawm a, an sualte sima a hnen pantu apiangte chu a
ngaidamin a chhandam zel \hin a ni. Lal Isua min hmangaihna leh chhandamna hian tawp chin leh huam
chin bik a nei lova, chatuan atan a ni.

Lal Isua hi fak tlak, chawimawi tlak Lal a ni.

2. AMAH FAK LEH CHAWIMAWI TURIN LALPAN MIN DUH:


Luka 19:40 ah chuan : Lal Isua’n, “Ka hrilh a che u, hengte hi an ngawih reng chuan lungte tal an
au chhuak tur a ni,” a ti a, tih kan chhiar kha.
Jerusalemah Lal Isua ropui taka a luh khan Sabengtung no chungah mipuite chuan an puante an phah
a, a chungah chuan Lal Isua chu an chuan tir a, a kalna tur kawngah te chuan an puante an phah zel a,
chutichuan mipuite chuan ‘Lalpa hminga Lal lo kal chu fakin awm rawh se, vanah remthu leng sela,
chungnung berah khian ropuina awm rawh se! ti a au rualin an fak a. Chutih laiin mipui zinga Pharisai
\henkhat te chuan Lal Isua hnenah chuan “Zirtirtu, i zirtirte hi zilh rawh,” an ti a. Lal Isua erawh chuan,
“Ka hrilh a che u, hengte hi an ngawih reng chuan lungte tal an au chhuak tur a ni,” a ti a.
Luka 2:13 : ah : Lal Isua pian thu Berampute hnena Vantirhkohin a hrilh laiin Vana miho mipui an
lo awm ta chiam a, Pathian an fak thu kan hmu.
Lal Isua hian Amah fak leh chawimawi turin min duh a. Amah fak leh chawimawi tur hian thlan bik
leh koh bik a nei lova, amah ringa amah chawimawia fak duhtu apiang fakna leh chawimawina hi a pawm a
ni. Amah ringtu leh a chhandam mihringte hian kan fak loh chuan lungte tal pawhin amah chu an fak dawn
thu a sawi hial zawk a ni.
A chang chuan Setana hian Lal Isua kan fak theih lohna turin kan ngaihtuahnaah kawng hrang
hrangin min tibuai fo \hin. Mahni lam kan tlin lohna leh fel lohnate min inthlir tir a, kan fel lohna leh chak
lohnate chu hmanruaah hmangin, a chang chuan chapona hmagin Lal Isua fak thei lo turin min tibuai fo \hin
a ni.
Lal Isua fak leh chawimawi turin keimahni \hatna leh felna lam nilovin a chhandamna leh a malsawmna kan
dawn te, a hmangaihna ropui em avang te fak tur kan ni zawk a ni.
Khawvel thilah chuan – Company thil siam emaw engemaw fak tur chuan mi bik, \hatna bik nei an
thlang \hin. Midang aia hmel \ha bik leh piannalh bik nihte a ngai a, milar nih hmasak phawt te angai \hin.
Lal Isua chuan amah faka lam turin ke mawi danglam bik nei chauh a thlang kher lova, amah faka zai turin
aw mawi danglam bik tak neih a phut kher lova, kut benga amah fak turin kut \ha danglam bik neih a phut
kher lova, kan nihna ang anga thinlung leh tihtak zeta amah fak turin min duh a ni.

Sam 50:15 : Tin, mangan niah chuan mi ko la; Ka chhanhim ang che, tichuan nangin mi chawimawi dawn
nia,” tih kan hmu. Pathian malsawmna leh humhimna, chhandam leh venhimna kan chan te avang hian
Amah chu faka chawimawi mai tur kan ni.
Sam 147 : LALPA chu fak rawh u; Kan Pathian faka zai hi a \ha si a; chu chu a nuamin, fak hi a awm reng
a ni.
Sam 150: LALPA chu fak rawh u. Pathian chu a hmun thianghlimah chuan fak ula; A thiltihtheihna boruak
zau takah khian amah chu fak rawh u. A thiltih ropui takte avangin amah chu fak ula; A ropui nasat em
avangin amah chu fak rawh u. tih te kan hmu a. Bible-ah hian Lalpa fak leh chawimawi tura sawmna leh
Amah chu fak leh chawimawi tur a nih zia hmun tam takah kan hmu a ni.

Engtinnge Lal Isua chu kan fak anga, eng tianga chawimawi tur nge ni ang?
Kawng tam tak a awm ang a, kan chhanna pawh a in ang lo viau thei awm e. Tun hunah hian sawi
zawh vek sen pawh a ni lo ang.
1 Korinth 6:12 :In taksaah Pathian chawimawi rawh u. “Thil engkim tih ka tan a thiang a,
nimahsela thil engkim tih a \ha kher lo; thil engkim tih ka tan a thiang a, nimahsela eng bawihah mah ka
inphal lo…….. A nih leh in taksa chu, in chhunga awm Pathian hnen a\anga in hmuh Thlarau Thianghlim in
a ni tih in hre lo em ni le? Mahni ta pawh in ni lo va, mana lei in ni tawh asin, chuvangin in taksaah chuan
Pathian chawimawi rawh u” tih kan hmu a. Kan taksa ngeia chawimawi turin min hrilh a ni.
Sam 150 ah chuan Lalpa chu A thiltih theihna boruak zau takah te fak a, tawtawrawt, Perhkhuang
leh |ing\ang chi hrang hrang, Phenglawng leh Darbenthek, Khuangte leh lama amah fak turin leh mihring
mai nilo, Engkim thawhthei tawh phawt chuan fak turin min ti a ni.

A chang chuan lama Pathian fak hi harsa kan ti \hin em? Lam kher kher a ni hlei nem te kan ti \hin.

2 Samuela bung 6-ah chuan hetiang hian Lal Davida’n Pathian a fak leh chawimawi thu kan hmu -
Lal ropui leh thiltithei, Pathian pawhin ka thinlung ang pumi a tih hial Lal Davida chuan Thuthlung Bawm
hun rei tak hmelma te kuta a awm hnu a Kiriath-Jearim a\anga Jerusalema a lak let leh chuan Davida chu a
lawm avangin Pathian fak leh chawimawiin nasa takin a lam a, a zuang a. Chu chu a nupui Saula fanu
Mikali chuan tukverh a\angin a lo thlir a, LALPA hmaa Davida zuang leh lam han hmuh chuan chutianga
Lal David a lam ta vak mai chu a zahpuiin a hmusit rilru a. Davida hnaenah chuan a nupui Mikali chuan,
“vawiina Israel lal chu a va ropui ve le, mi ho tak zah nachang hre lo saruaka awm ang maiin a chhiahhlawh
nulate mithmuhah saruakin a awm kha le!” a lo ti a. Davida chuan Mikali hnenah chuan, “I pa leh a
chhungte zawng zawng aia mi thlang a, LALPA mi, Israelte chunga lala mi ruattu LALPA hmaah asin;
LALPA hmaah chuan lam awm reng ka ni alawm. Heng ai mah hian ka la insit cheu ang; amaherawhchu
chung chhiahhlawh nula i sawite chawimawiin ka awm ang” a ti a. Chutichuan Saula fanu Mikali chuan a
thih thlengin fa a nei lova, tih thu kan hmu a.
Pathian hnathawhte avanga thinlung hlim leh lawm a, thinlung leh tih takzeta Lama Amah fak
hi Pathian duhzawng tak a ni tlat a ni. Helaiah hian Pathian chuan Amah fak leh chawimawitu lo
hmusit a, lo nuihsawh \hintute chungah pawh a thinurna lantir hial zawk a ni tih kan hmu a ni.

Amah fak leh chawimawina hi hmelma hnehna a ni. Hmelma pa Setana hneh nan Amah fak leh
chawimawina Lalpa’n hmanruaah a hmang \hin.
Tirhkohte 16: Phillippi khuaah Paula leh Sila te chu an man a, Tan In chhungrilah an khung a. Paula
leh Sila chu Pathian hnênah an ṭawngṭai a, hla an sa a, Tan in chhungril bera an tan lai pawhin Pathian an
fak a. Tanin kawngkharte chu lo inhawngin an kawl bunte pawh a lo in phelh a nih kha. Chu thil thleng
Pathian hnathawh ropui avang chuan Tanin vengtu pawh chu chhandam a awmin, a lo piangthar ta zawk a,
bastisma changing a chhungte zawng zawng nen hlim takin an awm ta a nih kha.
Pathian fakna leh chawimawina hi Setana hnehna hmanrua a ni. Kan thinlung sal tanna ata hnehna
leh zalenna kan chan theih nan te, midangte tan pawh Lalpa hmel hmuh tirtu leh malsawmna thlentu atan
Lalpan amah faktute fakna leh chawimawina hi a hmang \hin a ni.
Chutihlaiin Rom 1: ah chuan Mihring fate sualna chungchang a sawi a. Pathian hre siin Pathian
angin an chawimawi lo va; lawmthu pawh an sawi hek lo; tih kan hmu a. Pathian an chawimawi loh avang
leh Pathian ropuina chu an ngaihnep avangin sualna thuk zawkah an lut ta zawk a ni tih kan hmu a ni.

3. AMAH FAK LEH CHAWIMAWITUTE CHU A CHAWIMAWI LET VE |HIN.


Jerusalemah ropui taka Lal Isua a luh khan Lal Isua chuanna Sabengtung no chungah chuan mipuite
chuan an puante an phah a, a kalna turah te pawh an puante leh chhawl te an lo phah a nih kha. Sabengtung
chunga Lal Isua a chuan chhung zawng chuan Sabengtu pawh chu Puan leh chhawl an phah chungah nuam
takin a kal a, Lal Isua an fakna leh an chawimawina chu a lo dawng ve a ni.
Daniela leh a \hian 3 te chuan Pathian an \ih avangin Lal Nebukahnezzara Lal chaw leh uain tuihnai
tak tak te an hnar a, chutianga lal chaw leh uain te eia in lova Pathian an \ihna avanga in vawng thianghlim
a, eitur thlai leh tuisik chauh an rin hnu pawh chuan ram pumpuia dawivaih thiam leh aikaihthiam zawng
zawngte ai chuan a let sawm laiin an la \ha zawk a ni a. Tin, Sadraka, Mesaka leh Abednegoa ten milem
pathian Rangkachak milim hma a \hing\hi tura an tih pawha an \hing\hit duh loh avanga lal thupeka
rawhtuina meipuia paih luh tur an nih lai pawhin “Kan Pathian, a rawng kan bawla \hina chuan
rawhtuina meipui ata min chhan chhuak thei si a, i kut ata pawh, aw lalber, min chhan chhuak mai
ang. Chutilo pawh ni sela, aw lalber, i pathiante rawng chu kan bawl dawn lo va, i rangkachak milim
din pawh chu chibai kan buk hek lo vang, tih hi hria ang che” an ti a. Rawhtuina meipui chhunga an
paih luh hnuah chuan Pathian tana an rinawmna leh an huaisennaah chuan Pathian thiltih theihna chu a lo
lang chiang ta deuh deuh zawk a, Lalpa chu chawimawiin a lo awm ta zawk a. Lal Nebukahzezzara chuan
“Sadraka te, Mesaka te, Abednegoa te Pathian chu fakin awm rawh se;” a ti a. Sadraka te, Mesaka te,
Abednegoa te Pathian chunga thu \ha lo sawi apiang chu sah sawm an ni ang a, an inte chu hnawmhnawka
siam a ni mai ang’ a ti hial a ni. “Hetiang taka chhan chhuak thei pathian dang reng reng an awm lo” tiin
Pathian chu a fak ta zawk a. Daniela te \hianhoin Pathian an \ihna leh an rinawmna chuan Pathian a
chawimawi a, milem pathian betute pawhin an Pathian chu an fak phah ta hial zawk a ni. Pathian an rinna
leh an \ihna chuan Pathian a chawimawi a, Pathian pawhin a chawimawi let veleh ta zawk a, hotu-ah siam
an ni a, babulon bialah chuan a tilian ta zawk a ni.
Josepha nunah pawh Lalpa chuan Amah \ih a, fak leh chawimawitu a chawimawi let dan leh
malsawmna a vur dan chu chiang takin kan hmu. A pianpui unau ten an hralh a, thlemna leh dawta hekna te,
dik lo taka dawt puhna karah pawh Josepha chuan Pathian a tih tlat a. A chunga thil thleng zawng zawng
chu Pathian remruat a ni tih hriain Pathian kutah a innghat tlat a, A \ul hunah chuan huaisen takin a Pathian
hming chu lamin A Pathian chu ringlo mite hmaah chuan a fak a, a nunah Lalpa chu chawimawiin a awm a,
A tawpah chuan Lalpa chuan nasa takin a chawimawi ta zawk a, dinhmun sang takah a awm tir ta a nih kha.

Johana 21:18-ah chuan Lal Isua’n Petera hnenah “tihtakmeuhvin tihtakmeuhvin ka hrilh a che, I
naupan lai khan i taiah i inhreng a, I duhna apiangah i kal \hin a; nimahsela, i upat hunah chuan i kutte i
phar ang a, mi dangin an hrensak ang chia, i duh lohna lamah an kai ang che” a ti a. (Chung thu chu
engtianga thiin nge Pathian a la chawimawi ang tih hriattir nan a sawi a ni) tih kan hmu.
Kan duh dan leh ngaihdan chinah mai ni lova, Lal Isua duhdan leh tha tih zawng, Lal Isua lalna leh
thuneihna hnuaiah nun kawng kan zawh a, kan duhna leh remruatna zawng zawngte Lal Isua lalna leh
thuneihnain a control vek hunah kan nunah Lal Isua chu fak leh chawimawiin a lo awm zawk \hin a ni.
Chutih hunah chuan Ama zarah fak leh chawimawiin kan lo awm ve \hin.
Lal Isua’n a hnung zuitute nun dan tur leh awm dan tur min zirtir leh min kawhhmuh anga
nungin. Kan taksa, kut leh ke, kan nun leh thiltih hmangte in Lal Isua hi fak leh chawimawi tur kan
ni.
Mathaia 10:32,33: ah chuan Lal Isuan heti hian a sawi a “Chutichuan, mite hmaa mi \an apiang, ka
Pa vana mi hmaah ka \an ve ang. Nimahsela, tu pawh mite hmaa mi phat apiang, ka Pa vana mi hmaah ka
phat ve ang” tiin.
Tawrhna leh harsatna karah pawh Lal Isua tan rinawm tak a kan nun chuan, Amah a lan hun
apiangah ama zarah ropuiin kan lang ve ang a. Chatuan atana Lalpa Rorelna ni a lo thlen hunah pawh a Pa
vana mi hmaah min \an ve anga, Van hmun ropuiah chuan chawimawiin kan awm ve ang a, kan lawmmante
hmuin chatuanin amah chu chawimawiin kan fak tawh dawn a ni.

A thu kan sawite kan za atan Lalpan mal min sawm sak rawh se. Amen.

MI HMANTLAK NI TUR CHUAN TAIMAK A NGAI


- Lalduhawma Chhakchhuak

Mi hmantlak chu tunge ni, eng atan a hmantlak nge, mi taima chu tunge ni ? Taima kan tih hian ri kham a
nei em ? Chu chu ka buaina a ni. Nu leh pa lam hawiin han sawi dawn tai la, an hmantlak na tur a taima si
lo,an taimakna lam a hmantlak bawk si lo an awm teuh ang a.
Thalai lam hawiin han sawi dawn ta ang ni ila, taimakna zawng a taima tak chhawrnahawm hauh si lo an va
tam dawn em. Mi hmantlak chu tunge? America President Franklin D Roosevelt-a chuan ‘Kan hmalam hun
hi thalai te tan kan siamtha thei lo, mahse kan thalai te hi kan hmalam hun atan kan siamtha thei a ni’ a ti.
Veng tin leh thler tin ah hian mi hmantlak hmuh tur an awm teuh ka ring. Chu’ng mi te chu thil eng emaw
atan chauh va hmantlak an awm lain thil chi hrang hrang atan a hmantlak pawh an awm ngei ang.Entirnan –
TKP/KTP/PYD/SAY Office Bearer atan a hmantlak tak kha YMA Office Bearer atan chuan a hmantlak
miah lo thei a ni. Rimawi huang a mi hmantlak tak kha Politics huangah chuan chuti hlauh a ni thei bawk.
Simon Cowel, American Idol judge chawl ta kha Telent Search leh Zaithiam te thlanchhuah kawngah chuan
mi bik a ni, zai group te din in amah kha zai tur nit a se la eng ual chu a ni lo mai thei a ni. America ramah
khuan mi pakhatin ‘tuifinriat mawng a sangha lian man dan’ tih research beiin lehkhabu a ziak a, a lehkhabu
chu rawn tlak tak lehkhabu tha tak a ni. Doctorate hial pek a ni a, mahse amah tak a chuan tuifinriat
mawngah vawi khat mah sangha lian a la man lo mai a ni lo, a tum pawh a la tum chin ngai lo reng reng a ni.
Liana chu lehkhathiam, zir sang tak, mi piangthar tha tak a ni. Biakin ah te pawh a inkhawm ve thin
a,kohhran hnatlang te pawh a thawk ve thin. Upa committee chuan Rawngbawltu atan a that an ring a,
beiseina sang tak neiin an ruat ta a. Mahse ani chuan a lo duh hauh lo mai. Rama chuan chhangchhe takin
nitin inhlawhfa chawpin nupui fanau a chawm a, lehkha lah a zir thui lo. Mi piangthar a ni a,Kohhran Up ate
pawhin Rawngbawltu atan an it em em na in, a khawsak harsat avangin a tlin loh erawh chu an hlauh pui hle
thung. Mahse an han ruat a ani chuan Pathian kohna ah ngaiin huphurh tak chungin a lo pawm ta tlat mai le.
Lawm takin rawng a bawl a,kohhran ban nih a tling ta hial zawk a ni. Khawiah nge mi hman tlak chu;
pawnlam lan danah a ni lo, thiam leh zir sanna ah a ni lo, hmelah a lang hek lo, rilru chhungril ah a ni. Chu
rilru chhungril paukhauh na chuan pawn lam lang theiah par a chhuang mai zawk a lo ni. Mosia ang a
dangawk ringawt hmachhuan a chhuanlam siam tur ni ta se la tun hunah hi chuan kan tawng ai tawng tur
Pathianin Joshua min pe tawh dawn lo a ni tih hi kan hre tur a ni.Mi hmantlak chu eng emaw bik atan a ni
emaw thil chi hrang hrang atan a ni emaw rilru chhungril atanga thu tlukna fel siam a chu mi kawng chu
tlawmsan lo va zawh mai tu te hi an ni. Sawrkar hian engvangin nge UDC hna thawk tur hian BA passed tal
ni se a duh? Battle of Panipat thawnthu bel takin hria se a ti em ni, nge The Miller of the Dee hla ropui hi
Alfred Tennison a phuah nge Charles Darwin a phuah, nge Charles MCkay tih hre rawh se a ti em ni zawk?
A ni lo, mi puitling, rilru leh taksa a puitling dik tak; chu chu BA nih dan tur a ni tih a hria a ni, chu zawk
chu a ni a duh ni. Chu chu mi hmantlak tur chu a ni. Havelock Ellis chuan ‘Ngaihno beina hi hmeichhia te
chakna anih laiin chakna leh huaisenna leh tumruhna te hi mipa te ngaihni beina chu a ni’ a ti a ni.
MI TAIMA KAN TIH TE HI TU TE NGE ?
El Bethel Speaker in ‘Kraws Pathian thiltihtheih lohna’ a han tit a tlat ang khan, Samdala thatchhiatna hi a
taimakna a ni tit a tlat ila chawhma inhnial chu a daih vet ho vang le. Hindu ho hian hnathawh an sakhua pui
hle mai a an hna ah hian an taima em em mai bawk reng a. Mahse chutih lai chuan Elbert Hubbard chuan ‘I
sakhua in I awmdan a thlak lo che anih chuan I sakhua zawk chu i thlak a ngaih hmel’ a lo tih ang in, taima
rum rut hman tlak si loh chu Savawm hliam bula Silai licence chauh ken ang vel a ni. Taimakna chhawr tlak
loh, taimakna chhenfakawm lo, taimakna letling te pawh tit a hial hial ila,chutiang chuan hlet tha a chhuah
lo vang.
Rova chu a in chung leh bang te, a in ban te thlengin thawm that ngai tak a ni. Thawk thei tak chhung an ni
na in a thatchhiat avangin a thawm tha peih lo va. Chtih lain hmeithai in sak that hnathlangah chuan a
chhuak hma hma leh a taima ma chu a nil eh ang lawi si a. Rina chu len taima tak a ni a, a leng a leng mai
bawk a. Bible in ‘Taimak kawng ah chuan thatchhe suh ula’ a tih hi awmze ril tak nei a ni. Taimakna awmze
nei, taimakna chhawrnahawm, taimakna midangte keptu, taimakna midangte tan a hmang thin te hi mi
puitling, eng emaw atan a mi hmantlak an ni thin.
Mi hmantlak leh mi taima ka han khal hrang fe tak na a, mi hmantlak te ze ril chu taimakna hi a ni, mi taima
te par chhuanna chu mi hmantlak an nihna hi a ni.

TAIMA CHU A HMANTLAK TUR A NI:


Sawi tak angin taima hmantlak loh chu mi pangngai phak lo ang hial hial in sawi tai la a na deuh mai thei a,
a eng a pawh chu nise Samdala ang a taimakna letling chu a ni chiah mai. Sapin hnathawh atchilh
(Workaholic) an tih ang chi hi mizo te zingah kan tam hle awm mai. Hmanlai ram hna thawk zingah te,
tunlai ah pawh thingtlang lo nei a ei zawng te zingah hna thawk lova awm thei lo pa leh nu sawi tur an tam
mai. Thingtlang lama ka nu u chuan ‘vawiin chu kana wm mai mai the ang’ a tih ni hian, thing vawi hnih tal
a phur ziah tho zu nia. Chutiang chu hnathawh atchilh kan tih ang chi chu a ni. Taimakna tan deuh vin han
sawi tai la, chu nu chu nu taima a ni lova
Hnathawh atchilh, workaholic a ni. Taimakna chuan awmzia a nei a, a hlawk a, ngaihtuahna dik a keng tel a,
mi dang tan tuihnang a chhuah tur a ni.

Mizo Scientist hmasa Lalliana Mualchin, mizoram a a lo chhuah tum in, Thingtlang mi te hnathawh nasat
zia a hmu a ropui a ti a mahse an thawh hah ang hu a an hlawkpui si loh zia a hmu a pawi a ti em em a ni.
Kawl a ni chhuah chhiarin hah thi kulin an bei a kum khat tla pawh an thar mang si lo hi ngaihtuah ngai lai
tak chu a ni. Kan taimakna a hmantlak tawk lo a ni maithei. Kum tin mau bul tuk thlu chawp a lo kan neih
hian kan tihchhiat man nge tam ang kan tharchhuah tih pawh hi chhut tham a awm a ni. Tunlai khawvel
changkang mek zelah hian taima satliah hian hlawkna tha a nei tawh lo va, mi te nuihzat pa taima nihna mai
a ni ta.
A hming leh veng sawi ta lo ila Lunglei veng pakhat ah hian pa fel tak lehkha zir thui si lo sap tawng leh vai
tawng thiam fu hem em mai a awm a. Sawrkar department leh office kalphung a hre em em a, chu a thil hriat
te hmang chuan mi te a pui thin a, sipai lam a buaina pension leh zangnadawmna phei chu a tihfel pui zung
zung thin a ni. Thenkhat chuan a tlawmngaihna leh a taimakna avang hian lawman pek nachang an hria a,
lawman pek nachang hre lo hi a tam zawk zu nia mawle! He pa hi pa taima tak a ni a,a tih tur tih nan hian a
zir san zawngin phu lo mahse a rilru in a qualify a,a peihna in a tlin bawk. A hnathawh leh a taimakna in
awmzia a neihna tur chu midangte ah a innghat tlat thung si a ni. Mi taima midang te a innghat tlat chi a
awm a,chu chu mipui ten kan hriatpui loh chuan an taimakna chu awmze nei lo vah kan chhuahsak thei a ni
tih kan hre tur a ni.
Taimakna, awmze nei thei tur a midang te a innghat tlat chi a awm a, tlem a zawng han tarlang ta ila.
Lemziakthiam te, fiamthu thiam te, hlaphuahthiam te, zaithiam te, lehkhabu ziakthiam te, thawnthu bu ziak
thin te, inkhel thiam te leh politician te an ni. Hei lo pawh hi sawi tur an awm teuh tho vang. Heng ho hian i
tel lo leh ka tel lo chuan awmzia an nei lo. Lehkhabu ziakthiam te lehkhabu hi midang te ta hawh theih a ni
na meuh mai mahse a copy nei turin lo photocopy ta ngawt la thiam chang i in ti ang em? Fiamthu thiam
fiamthu thawh hi miin man chawi a an en lain Suit ha in bang phenah lo ngaithla ru la, lo nuih pui ve chiam
chiam ta la, I nihna nen a inmawi i ti ang em ? Chtiang chiah chuan zaithiam te zai a thlawn a i computer
emaw I mobile handset ah emaw CD leh DVD ah tee maw a thlawn a I lo write hian mi tih dan vet ho
alawm I ti mai dawn em ni ang. Mi talent nei te taimakna hian awmzia a neih theih nan mi fing hmasa te
chuan sawrkar huang atangin an lo bei a department lian pui pui an siam a ni tih hi kan hre tur a ni. Ministry
of Information and Broadcasting hnuai ah Doordarshan leh All India Radio awm te hi an tangkai lo Hydro
Power siam turin bei zawk rawh se i ti thiang lo a ni,mi bikte tan a din an ni. Sports Department ho ve mai
mai hi an inkhel an inkhel a, nuai bo daih tur an ni ti ta ngawt la miin mi anglo vah an ngai ngei ang che. Art
and Culture department ve mai mai hi zoram sawrkar pawisa a ti hek mai mai a ni i ti tur a ni hek lo.
Sawrkar chu tu siam nge, mihring te siam, kan ta, kan tan a thawk a ni. I mihring pui te talent in awmzia a
neih theihna chu i mawhphurhna a ni. Heng zaithiam,ziakthiam, khelthiam talent nei tha te hian Kelbuh in
Hmawng kung a bel a, a zar a nunna a nei ve ang hian an bel tlat che a chtih lai a I lo hnar mai chuan
sawrkarin engvang nge hall tha pui pui te, khelmual lian pui pui te a siam tih hi a bul thum atang a i zir that a
la ngai dawn a ni.

MI HMANTLAK CHU A TAIMAK LOH CHUAN :


Veng tin leh khaw tinah hian mi hmantlak za a sawmnga vel awm torah ngai tai la, chuta tang a za a
sawmriat leh panga vel chu zahzumna vang leh kawng dang avangin an hman theih loh bawk ang. Tichuan
mi hmantlak tlemte te zingah chuan thatchhiatna in a up beh chhawr tlak loh eng emaw zat an la awm dawn
bawk a ni. Hei hi a pawi lai tak chu a ni. Sherlock Holmes lehkhabu chhiar thin te chuan in hria ang.
Holmes-a chu a fing em em a thil tam tak a chhui chhuak a ni. Tum khat chu buaina danglam tak a nei a
Holmes-a meuh pawh a buai a ni. Holmes-a u hi amah aia fing a ni a, chu chu Watson a nen an han rawn

ta a.A ni chuan a lo pui thei ta mai reng a. Sherlock Holmes a u hi Holmes-a aia fing a ni. Mahse hnu chhui a misual te
chhui chhuah nan a tha a thawh peih tlat lo. Pa tap tawm a ni a,a aia fing lo zawk a nau chu chhawnahawm tak
Scotland Yard te tluk loh pa ropui a ni thung.
Veng pakhat khawi veng nge sawi lo mai ang, chutah chuan pa pakhat zai thiam tak, solfa thiam em em mai a awm.
Zaipawl intihsiak ni khua leh khawmpui ni khua ah pawh Biakin tual hmawr lamah a lo lang ve zauh zauh thin, sawi
tur pawh a hre khawp mai. A pianthar ve zauh tumin zaipawl hruaitu ah an ruat a, rei a daih lo. Zu ah a tlu lut leh ta a
ni. Mi hmantlak tur chu a ni,a taima lo thung.
Zoram pum a Catholic Kohhran Hotu ber, Bishop Stephen H Rotluanga hi Art College kal chhuak, lemziak leh painting
lam a mi chungchuang a ni. Italy a exhibition a awm tum pawh a, a lemziak pho lan te chu pakhatna hauhtu hial hial a
ni. A lemziak pawh Catholic kohhran huangah chuan hmuh tur tam tak a awm a, Pope Benedict a in chhung ah pawh
a lemziak hi tar a ni. Mahse a buaipui tur zawk Kohhran Hotu a nihna chu a tan a pawi mawh a, a tul zawk avangin
lemziak lamah nasa tak a a inhman a rem lova, amah a thil ropui pahnih awm kha hman kawp rem lo a ni thei fo
thin,mi uiawm leh mi ropui thil pakhat thuhruk ngai khawp a talent ropui dawngtu a ni.
Hmeltha te hmelthatna lanchhuah tirtu chu hmeltha ve lem lo te kan nih lain, mi hmantlak te hmantlakna lanchhuah
tirtu chu hmantlak ve lem lo te kan ni ta hauh lo mai a ni. Mi hmantlak te hmantlak na thuruk chu taimakna a ni. Chu
chuan mi hma ah a din tir a, a hunah a inthukru a, eng emaw changin dai kil leh kawm kar a hrut a, a changing Lal
inah a cheng thin. Chawimawina par thi a awrh chang a tam a, pangpar huan a thlawh fai a leitha a vur chang a awm
bawk,mi ten an chibai chang a awm, mi dang a chibai hun a awm bawk, sawi ve na tur ka nei miah lo ang a a awm
hun a awm a, mi a ang mai a a au vak vak hun a thleng bawk thin.

HLAWHTLING TURIN TAIMAKNA A PAWIMAWH BER


Hlawhtlinna kawnga pawimawh em em, chumi tel lova hlawhtlinna hlawh chhuah theih loh, taimakna
chungchang kan zirho dawn a ni. Hlawhtlinna hi hlu a, a kalkawng erawh thlantui a ni. Eden huana
bawhchhiatna avanga Pathian thu chhuak chu ‘leia i kir leh hma loh chuan i hmaia thlantui luang zawih
zawihin chaw i ei tawh ang..’ tih a ni. Bawhchhiatna avanga Pathian faisa ram kan chan tak lohna
khawvelah hian hlawhtlinna nei tur chuan taima taka hna thawh a ngai a, chu lo chu kawng dang a awm lo a
ni. Awlsam taka hlawhtlin tumten hlawhchhamna an hlawh chhuak a, bumna nena beitute an mualpho thin a
ni.
Thufingte 10:4-ah chuan ‘Kut dawngdah chuan retheihna a thlen thin a, mi taima kut erawh chuan hausakna
a thlen thin’ tih kan hmu. Sum leh pai engzat nge kan neih a, engzata tam nge kan mamawh? Kan duh aia
tlem zel kan neihna khawvelah hian neih belh zel duhnain kan ngaihtuahna a va luah hnem em! Hringnun hi
a nuam reng lo va, nun khawchhuahna hi a awlsam lo a ni tih kan hria. Ni tin ngaihtuahna sengin hun kan
hmang a, kan thiam ang angin hun kan hmang liam a, a tawpa kan rilru luahtu chu neih belh zel duhna a ni.
Sum leh pai kan duhna hian thui takin min nawr a, kan mamawh ngei reng bawk a ni. In leh lo kan mamawh
a, chhungkua inenkawlna kan mamawh a, midangte tanpuite pawh kan duh bawk thin. Kan nuna hlawhtlinna
nei thei tura a kawng pawimawh ber chu taimakna hi a ni.

Taimakna chu eng nge ni ta le? Zawhna ho tak a ni thei e. Mahse mi tin mamawh pawimawh tak a ni tlat a
niu. Taimakna chu kan duh kan neihna kawng a theihtawpa tan min laktirtu leh tawpsan mai lo va min nawr
kal ngat ngattu hi a ni. Ngun takin inngaihtuah ila, ni tina kan hun hmanah hian kan theihna zawng zawng,
za-a za kan pe thin em? Kan hunte fing leh fel takin kan hmang a ni kan ti thei em? Chutianga kan ti thei a
nih chuan mi ropui danglam bik tak kan ni ang. A nih loh erawh chuan mi tam ber nunphung kan zawm
tihna a ni. Mihring kan ni a, kan chau thei a, kan beidawng thei a, kan zuai thei bawk. Chuvangin, taimak
hlutzia hi kan zavaia zirlai a ni kumkhua dawn a ni.
Mi tam takin kan thil chin thin pakhat chu – kum a lo tharin kumthar thutiam kan siam thin. Thil tha tak, kan
tih ngei tur atana kan duh kan intiam a, a hlawhtlina zel erawh mimalah a inang lo khawp ang. Kan duh leh
thutiam chu eng pawh ni se, insawizawi a ni emaw pawisa khawl a ni emaw kan duh tak kan tihhlawhtlin
ngei atana tha kan tih a ni thin. Kumtharah kher lo pawh hetiang thutiam hi kan siam fo thin. Chuvangin,
ngaihtuahna sengin mahni i han inteh teh ang. Mark inpe ta ila. Engtiang takin nge kan thutiam leh
duhthusam kan bawhzuina kawngah kan thawh that? Full mark 10-ah engzat nge kan hmuh theih hlawm ang
le? Kan thutiam tihlawhtling tura mahni leh mahni kan inthunun theih dan chu keimahni vekin kan
hrechiang ang chu. Amaherawhchu, kan rilrua awm vek tura ka ngaih chu – hei ai hi chuan taimak lehzual a
ngai a ni hi mawle, tih hi a ni.
Hausakna chungchang i ngaihtuah teh ang. Tupawh mai hian kan mamawh bak sum leh pai neih chu pawi
kan ti lo vek ngei ang. A hlawhtlinna erawh kan beisei loh thin leh harsatna dang avangin kan hmu hlei thei
lo fo. Chuvangin, kan hun leh tha awmze nei taka kan hman a ngai thin a ni. Kan awh em em, an dinhmuna
din ve kan chak thin mi hausate hian an hausakna hi an takmakna rah chhuah a ni thin. Mahse, chutianga
dinhmun awhawm takte chu vawilehkhata awlsam taka hausa ta thut an ni lo va, taima leh rinawm taka sum
leh pai lo khawl tang tang leh taima taka hlawh chhuak thinte an ni fo. Kan tha leh zungte chu sum pai
hlawh chhuah nana hmangin fing taka hmang leh khawl chunga taima taka kan thawh chuan kan dinhmun
kan siam tha zual sauh thei a ni. A tum chu eng ang pawh ni se, miin a thiltum hlawh chhuah tum rana a
thawh chuan hlawhtlin ni a her chhuak ngei ang. Mi tumruh chuan a duhthusam ram a thlen theihna turin a
kalkawnga lung khawkrawk leh hling hmunte chu inpet ruh chungin a paltlang a, taimakna nen hlawhtlinna
ram a thleng thin a ni.
Miin hlawhtlinna an chanin ‘ a vannei hle mai’ kan ti thin. Ngaihtuah chiang teh ang. Vannei tia kan sawi
theih tur khan eng dinhmunah nge an lo din tawh thin kan ngaihtuah ngai em? Benjamin Disraeli chuan
‘taimakna hi vanneihna bulpui a ni’ a ti a, a pawmawm khawp mai. Vanneihna hi vanneihna lamtuala lamte
lo chuan an chang ngai lo. Hei hian awlsam tak leh mak tak mai a sum leh pai neih thut lam a kawk lo va,
chutiang chu khawvela mi tlemte chunga thleng thin a ni si a. Taimakna hmang erawh chuan mi zawng
zawng hi vannei tia koh theih turin kan hlawhtling thei a ni.
Taimakna kan sawi laia rilrua awm reng tur erawh chu awmze nei leh ruahmanna tha tak neih a ni.
Ruahmanna tha tak leh tum fel tak kan neih loh chuan kan taimakna chu taimakna awmze nei lovah a chang
thei tlat lawi si. Silai kap miin target fuh chat chat thei turin taima taka a inzir a ngai a, zirlai pawhin a tum
tihhlawhtling turin a zirlai subject hrang hrang taima taka a zir a ngai bawk a ni. Kan tum ber chiang chuang
lo va kan tawngpawng khawsak ngawt mai chuan engmah lovah kan taimakna chu a chhuak mai dawn tihna
a ni. A rah chhuak tur hmu ran chunga kan thawh loh chuan kan ar khaw thim dai mai mai thei a ni. Mi tam
tak kut hna thawk lo va awm thei lo hiala mawia taima an awm. Chung mite chuan hlawhtlinna par lawh tur
awm lo pawh nise hnathawh an atchilh ve hrim hrim thin. Thawh peih loh ai chuan a la tha viau tho a ni. Nu
pakhat chuan lo a nei a, kumpui lingletin ni tin a lova feh turin a chhuak a, hah thikulin a thawk ve thin.
Amaherawhchu, a lo atang khan chhungkaw tana hlawkpuina leh hnemhnanna tha tak a chhuak zo dawn lo a
ni tih chu amah pawhin a hre reng, a lo chu a zim em a, tin khat hmun takngial pawh a tling lo a ni. Buh chu
ching ve mahse thlai chi hrang hrang tlem te tein a ching duat a, hlawk takin thar dawn mahse hralh chhuah
tham tak tak pawh a thar dawn lo tih a lang reng mai. Buh a seng ni phei chuan a thian pakhat nen fehin ni
khat thil thu-ah seng zovin, an chil zo vek a, an rawn phur haw zo lehnghal vek thei a ni. Taimak thu-ah
chuan a taima khawp mai. A lo zim te-ah chuan ni tin a thawk peih a, mahse a tha sen leh a thar chhuah chu
khaikhin ngam loh hial khawpa inbuk tawk lo a ni. Chuvangin, ngaihtuahna leh hmathlir fel tak neih a, a
hlawhtlin theihna tur thlir chunga taima tak leh awmze nei taka thawh hi a pawimawh em em a ni.

Lehkhabu ziaktu lar tak Jarod Kintz chuan ‘I hun awl a i tih thin azirin i hlimin i lungngai thei a ni’ a ti.
YMA thupuiah hian ‘hun awl hman that’ tih a awm bawk. Hun awl kan tih hian kan ni tin hna kan thawh loh
lai, hna dang leh tul dang khawih thei tura hun kan neih hi a ni. Hun awl hman thiam loh avangin mi tam tak
nun a chhia a, thalai tam tak sual bawihah an tang mek a ni. Mi tam tak, a bikin thalaite hian kan hun awl
kan hman thiam a tul tak meuh a ni. Mi tam tak chu thatchhiatna avangin hna thawh hun nei lo zawk hiala
hun awl ngah kan awm thei awm e. Chu kan hun awl hman thiam loh avang chuan thatchhiatna salah kan
tang a, chhungkua leh khawtlang, sorkar thlenga buaipui ngaiin kan awm a, hmasawnna leh hlawhtlinna
kawng zawhte chu a hnai lo hle zawk thin a ni. Pa pakhat chuan a fapate thatchhiatzia sawiin ‘thih ngamin
an thatchhia’ a ti a, nuihzatthlak tak chu a ni nain mi tam taka dik a ni tlat si. Hna pawimawh thawh ai chuan
ei lo ngam thakte pawh a awm theih dawn a lo ni. Hun awl kan neihte thil tha danga kan hnawh khat a nih si
loh chuan thil tha lovin kan hnawh khat a, engemaw ti mai maiin kan hmang liam mai thin. Thalai lam tan
chuan he hun awl hi sual kawng zawhna hun remchang tak a ni thei a, ruihhlo avanga kan ram kan buai
nasat tak em em nachhan pawh hi a bul chu hun awl hman that loh vang a ni. Ram danga kan thalai nula
tlangval hnathawkte hian an hnathawh hun baka hun awl an neih chu hlawh an hmuh belh theih nan
thahnemngai takin an thawh thin thu an sawi thin. Tin, hna dang emaw zirna atan emaw an hmang thin
bawk. Hetianga taima taka an hun awl hmang tangkai thinte hi sualna kawngah pawh ngaihtuahawm lo tak
takte an ni bawk thin. Miin taima taka hna thawka an hun an hman lai hi mi thatchhia chuan thatchhe takin a
lo hmanpui ve tho va, an hlawhtlin ni pawh an nghah thlenpui ve tho zel a ni.
Infiamna lamah mawlh mai hian taimak leh teirei peih hi a pawimawh. Phur hluai chang chauhva infiam
thinten hlawhtlinna an chang mawh khawp ang. Basketball thiam chung chuang, Michael Jordan chuan
‘Vawi tam tak ka hlawhchhamna hi ka hlawhtlinna a ni’ a ti mauh mai. Hlawhchham pawh hlawhchham
phak lo hi a lo awm theih dawn khawp a lo ni. Infiammi hlawhtling ni tur chuan hlawhchhamna vawi tam
hma chhawn a tul a, hlawhchhamnain a hneh theih loh khawpa nun paukhauh neih a ngai a ni. Footballer lar
tak, tuna Real Madrid-a khel mek, a chak leh ball thiam avanga lar em em Christiano Ronaldo pawh hi a
chakna thuruk chu a taimakna hi a ni. A thiante chawlh lai pawhin theihtawpin ball control dan tur leh khelh
dan tha tur a zir ngar ngar peih a ni. Mizote zingah hian infiamnaa hlawhtling kan nei ve tan ta. Chung
zingah chuan football khel mite hi an lar bik niin a hriat a. Tunah chuan India rama club lian tak takah Mizo
tlangval khel kan hmu thahnem ta khawp mai, a lawmawm e. Amaherawhchu, an hlawhtlinna par mawi tak
mai thlir ngawt lovin hlawhtling tura an zin kawng thui tak zawh hi kan hmuhpui thiam a, an taimakna
kawng hi football khel thinte pawhin an entawn a ngai a ni. Hlawhtlinna hi mi taimate lawmman hmuh thin
a ni.
Zirna chungchang hi ngaihtuah tel ta ila. Zirna kawng hrang hrang Arts, Science and technology,
Commerce, vocational leh kawng hrang hrangte hian hlawhtlinna kawng a pawh em em vek mai. Mahse
Phungpuinu-in Chhura hnena intlanna atana pek a tum hreipui khuai tu thei ang khan ‘tha erawh a ngai ve
bawk’ a ni. Zirna peng hrang hrangah hian hlawhtlinna a awm a, chu chu mi taima leh tumruhte chanpual a
ni. Tunlai khawvelah hian inelna a sang tawhin a vantlang mai tan chuan dinhmun tha leh hlawhtlinna a
chan hleih theih tawh loh a ni. Mi hlawhtling, ram leh khawtlang tan pawha chhenfakawm ni tur chuan mi
thiam leh vantlang chunglam nih a ngai a, hna hniam lam deuh thawk tur pawhin inelna a nasa hle tawh a ni.
Mizoram hi India ram pum thlir pawhin lehkhathiam tamna ram kan ni kan ti a, kan ni ngei reng bawk a.
Amaherawhchu, mi thiam tamna ram kan ni em? tih erawh chu zawhna chhan chakawm lo tak a ni thung. A
nihna takah chuan ziak leh chhiar thiam kan tam a, mi thiam tak tak erawh an tam lo a ni tih hi thu dik tak a
ni. Ram puma inelna sang Civil service exam hmachhawna tling nalh nalh hriat tur a vang ta hle mai pawh
hian thiamna lama kan dinhmun a tarlang hle a ni. Hman lai hunah chuan a chak chakte an ding chang thin
a, tunlaiah erawh taima leh teirei peihte an ding chang tawh zawk a ni.
Rom ram ropui tak pawh hi ni khat thil thua din a ni lo tiin an sawi thin a, chutiang bawkin hlawhtlinna
pawh hi vawilehkhata neih mai theih a ni lo. A tir lama kan sawi ang khan hlawhtlinna hi a hlu a, a
kalkawng erawh thlantui a ni. Chuvangin tumruh taka taimakna nen theihtawp kan chhuah phawt chuan eng
kawngah pawh hian hlawhtlinna kan hmu thei a ni tih hriain rilru thar i pu theuh ang u

Ka lawm e.
KAN THA LAI TE HIAN TUTE HI NGE KAN NGAIHSAN ANG

1.         Zirna lama hlawhtlingte hi kan ngaihsana kan hlut thiam a pawimawh ta hle mai. Midangte tana
entawntlaka an thawhrim avangin a tawpah hlawhtlinna duhawm tak an chang thin. Reality show lama rawn
hlawhtling phutte kan ngaisang a, kan phurpui a, a khaw nawtin kan buaipui luai luai a, thilpek chi hrang
hrangin kan vawm kur luk thin. Hetianga lawmpui hi a tha lo ve tiin ka mausam ngawt lo nain a tawk chin
kan thiam a ngai. Veng leh khuain kan buaipui luai luai chuan naupang lam tan chuan ngaihsan loh chi an ni
tawh lo va, an ngaihsan zawng an tehna chu chumi lamah chuan an hawitir nghal ngei thin. Puitlingin an
buaipui tak viauah chuan naupang mai ni lo, thalai lam pawh a sahawk berah an tang zui a, vawilehkhata
hlawhtlin thut chakna an neih sa kha a chhem alh ta hluah hluah mai thin a ni.

Zirna kawnga mi hlawhtlingte aia reality show, Idol thlan ilo vela rawn lar nghal thutte kan buaipui
zawk a nih chuan, kan inenchian a hun ta viau a ni. Tunhma lamte khan kan mihlui hote civil service ilo-ah
an tling nual a, tunah erawh min tilsan tan ta. Anmahni thlaktu tur thalaite an awm si loh chuan Mizote chu
hnam dang ho thuhnuaiah kan kun reng mai dawn a ni. Zirna lama thalai hlawhtlingte hi ngaihsan nachang
kan hriattlan hun hun chu zirna lama kan san hun a ni ang. Zirna lama hlawhtlingte hi kan ngaihsan thiam
viau chuan thalai hlawhtling kan neih belh zel ang tih hi rinhlelh rual a ni lo ve.

2.         Mi tei rei peih leh tumruh, harsatnain a hneh mai mai loh, beidawnna ruama tlu lut mai mai lo, mi
huaisen kan ngaihsan a hun ta. Chutiang mi ni tur pawhin kan inbuatsaih a tul ta khawp mai. Harsatna hi nun
chher hriamtu a nih chuan harsatna tawk tama tawntlang theitu nun chu a awhawm hle dawn a ni. Tupaw’n
tum leh chak zawng kan nei theuh a, chumi tihhlawhtlinna kawnga ke kan pen tan chiah hian chawp leh
chilhin harsatna tawn tur kan nei nghal ngei ngei thin. Zirlai pawhin tha taka pass a tum a nih chuan a
harsatna tawh hmasak ber tur chu lehkha zir a ni. A zir peih tlat loh chuan Distinction-a pass turin hmathlir
pawh nei mahse engtikah mah a hlawhtling ngai lo vang.

Kan hranghluite kha an ngaihsanawm thar leh thin. Rambuai hma lamah khan lehkha zir kha tih namai a ni
lo. Tunlai ang a awm sa lei mai theih a ni lo va, ei leh barah chhungkua intodelh a ngai a, ram lama kawla ni
chhuak chhiar a thawh loh chuan hawp khawp thar a theih loh. Zirna kawngah nise Mizoram chhungah
school a tlem em em a, college kal tur phei chuan a hnai berah Manipur, Shillong, Guwahati pan a ngai a,
inkalpawhna lah tun ang a ni hek lo. Retheihna nen ni tin an inbengberek a, lunglen leh zelthelnain hmun a
chang lo. A hlawhtlin pawh an hlawhtling narawh e. Khang hranghlui ho hunah khan Civil Service pawh
chapopui tham kan nei a, Mizote pawh kan hmingthat phah hle reng a ni. Khang an hlawhtlinna bul ber kha
an teirei peih vang leh an tumruh vang lo chu puh tur a vang khawp ang. Tuna sum leh paia hma kan sawn
tak hnu leh thlawhtheihna hial pawha kan thlawh liam zut zut hnu hian Mizoram pawn lama lehkha zir pawh
kan tam ta. Kan hranghlui hote dinhmun atanga teh chuan eng kawng zawng pawha mi thiam leh hlawhtling
rawn chhuak zut zut awm hi kan ni tawh a, mahse a ni hauh si lo hi a manganthlak lai chu a ni. Kan rama
hna pawimawha thu kan hranghlui hote a til zel a, a thlaktu thangthar kan neih si loh chuan hnam dangin an
rawn luah zel a ngai tlat a ni. Han zir tluang ta na chu Master degree kan zir thleng ve mai hlawm a,
technical leh medical lamah pawh a kakpui kan chuang kai ve thuai a. Hemi baka intihsiakna tak tak bei tur
leh zir zel turin kan taimaknain a tlin lo fo va, kan duh tawk ta deuh mai hi a veiawm ta. Tumruhna kha la
zial mum tha zel ila, sang lehzual thleng thei turin tan han la leh tang tang ila chuan hlawhtlinna sang zawk
kan ban pha mai tawh dawn asin.

Zirna mai bakah eng hna pawh thawk ila tei rei peihna hi kan tlakchham ber a ni mai ang em? Music zir sil
nial nual, chhunzawm ta lem lo, computer, puan thui, TV ilo siam zir ve tawh engah maha chan leh si lo
thalaite zingah hian engzat tak awm ang maw? Mizo thalai, tuna hna mumal nei lem lo zingah hian
eizawnna kawng lama zirna, a hniam emaw a sang emaw paltlang tawh hi kan tam viau tawh lawng maw?
Kan zir thiamnate chu engati nge eizawn nana kan hman leh tak si loh? 

Kan rama hnam dang hna thawka awmte hi i han bihchiang teh ang. Hnam dang chim ral kan hlau a nih si
chuan hnam dang hnathawk tam berna Cement work, Motor workshop leh rawng hnawih lam hi hrut bik ila.
Heng hna ka han sawi thawkte hi engtia rei nge an thawh tawh kan chhut ngai em? Tih tak zetin, rilru pe
takin an thawk a, an tei rei peih em em mai hi an entawntlak a ni. Mizo tlangvalte hian hna tamna berah hian
engati nge kan va inhnamhnawih tlem si ve! Mizo tlangval kut themthiam tak takte hian heng hna hlawk tak,
vai mistiri pawh kan inchan lohnaah te hian inhnamhnawih kan tum em? Nge kan thawk zak? Rawng
hnawih mawlh mai te hi vai thawhtir hi ka ui thin. PWD rate ang phei chuan kan Biak In tlanglawn kohhran
member 600/700 awmna vel hnawih man hian nuai a hawlh thuak thuak a, kan sorkar building tam tak hi vai
rawng mistiri ten an hnawih a sum an lalut tawk tawk a nih hi. Motor workshop lam lah kan thenawm
Manipur unaute hnathawhna hmun turah kan ngai ta ni berin a lang. Taima takin an thawk a, an thawk reng
peih a, an thiam a, sum an lalut a ni mai. Heng hna ka rawn tarlan tlemteah pawh hian hnam dang hnathawk
ho hi an rintlak a, an teirei peih a, chhawr loh theih lovin an awm ta a nih hi. Mizo tlangval hian a thei ve
chiang a ni, a tei rei peih phawt chuan. Hetianga mi tei rei peihte hi kan ngaihsan a hun ta. Hna hniam ni a
kan ngaih kan kal pelh hi kan sum leh pai hman tamna an ni lawi si.

3. Mahni inthunun tha mi, discipline nei thate kan ngaihsan mai ni lo, chutiang mi kan nih a hun e. Thalai
kan nih hun hi kawng engkimah kan vanglai a ni a, a chhe zawng leh a tha zawng pawha kan danglam em
em hun lai a ni. Hemi hunah ngei hian mahni invawng peih lo chuan amah leh an chhungkuaah chhiatna a
thlen nasa a, a hma lam hun a tichhe vek a, siamtha turin hun a lo tlai leh tawh thin si a ni. Pa pakhatin a tu
leh fate a zilhna thu ka hriat hian ka rilru a luah reng thin. A tu leh fate a kokhawm a, chawhlui siamsakin
thu pawimawh em em a hrilh hlawm a. Chuta a thu hlawmkhawmna chu ‘ Nun hi a hlua fiamthu thawh
khum tur a ni lo’ tih hi a ni. A va dik chiang em! Kan nunna hi vawikhat atan chauh a ni a, a bak kan nei
tawh lo. A chhe lam kawng zawh lo tura inven mai a ni lo, a tha leh hmasawnna kawng zawh tura mahni
inthununa mahni leh mahni kan infuihthar reng loh chuan mihlawhtling kan ni thei ngai lo vang.

Pathianin kan taksa thunun thei turin rilru min pe a, kan hman thiam leh kan vannei a ni mai dawn a ni.
Nepolean kha mahni inthunun thei tak mai a ni a, a duh hun huna muhila tho thei tur khawpin a taksa kha a
vawng thei a ni. Zu leh ruihtheih thilah mai ni lo, taksain a thatpui theihna turin ei leh in mai bakah nitin
nunphungah pawh mi inthunun thei tak tak an tam hle a ni. Kan thil duh leh tumte tihlawhtling turin
discipline tha tak kan neih a ngai, mahni inthunun ngai lo mi, a ni tin hmuh leh tawn chawp ang ang
danglam ve zung zung, luang thli chhem ang mai a thle kual mai maite tan hlawhtlinna kawng hi a ping hle a
ni. 

4. Mi rinawm leh rintlakte hi an va hlu em! Chhungkua mai ni lo, ram leh khawtlang innghahna an ni.
Engtik lai atang khan nge kan hnam hian rinawmna kan bosal tak ni ang aw? Mahni tana hlawkna a nih tawh
phawt chuan a dik a dawk kan thlu tawh lo hi chu a manganthlak takzet ta! Mahni hlawh phu lo va khawsa a
in leh lo nei iaih uaih, midang chan tur ngei pawh lo pumhmawm hram duh, Pathian aia sum leh pai ngaihlu
kan tam ta lutuk hi a va mak ta em em ve! Contractor-te hna rintlak em em lo tura kan han ngai liam mai thei
ta te hi kan fel vang nge kan beidawn tawh vang ni ang? Kan ram hian mi dik leh rinawm a mamawh a,
rintlak taka mahni hna tawh phawt chu thawk thin mi a mamawh a ni. Mi zawng zawng MLA/Minister kan
ni thei lo va, Officer kan ni vek thei lo. Kan ram leh hnam hmasawnna tur hi anni ho chauh kutah hian a
awm lo va, mi tin mawhphurhna a ni. ‘Tui mal far te te, Tiau vut hrang awmkhawm, tuipui lian a thlenin
ram nuam a lo awm’ tih thu hi kan hre thin. Mahni awmna hmun theuhva rinawm leh rintlak taka kan awm
theuh chuan chu bak beisei leh tur a awm tawh lo, ram nuam kan siam dawn tih hi a chiang reng mai a ni.

5.  Chhungkua ngaihsak lam hi thalaite hian kan ngaihtuah ngai em? Chhungkua hi kan nun engkim lo intan
na a ni a, ram leh khawtlang nun nawm leh nawm loh chu chhungkuaah hian a innghat thui hle a ni. Thalaite
zingah pawh chhungkua ngaihsak, nu leh pa, u leh naute hmangaih thiam, inchhungkhur tana chhenfakawm
tak tak an tam a, heng mite hi ngaihsan nachang kan hria em le? Kan sawi tam loh lam tak niin a lang a, a
pawimawh hle bawk si. 

Hmeichhe lam aiin mipa lamin hei hi kan mamawh lehzual. Kan inchhungkhur a nuam emaw hrehawm
emaw kan hausa emaw rethei emaw chhungkua kan ngaihsak phawt chuan chhungkaw hlim leh hmasawn
kan ni ngei ang. Sualna hrang hranga tlulutte hi chhungkaw kehchhia vang a ni e tiin a zir miten an sawi
thin. Chumi ep chiah chu chhungkaw lungrual, thalaiten chhungkua an dah pawimawhnaah sualnain hmun a
chang hlei thei lo tih hi a ni. Chuvangin thalaiten chhungkaw ngaihsak mite kan ngaihsan thar a, keimahni
ngei pawhin chu mi pawimawhzia chu hriain in chhungkhura khawsa tama ngaihsak turin kan inbuatsaih
theuh dawn nia.
Chhngtinin Inkawmngeih Kan Mamawh
He thu hi Dt 27th January 2011 zinga tihchhuah tura Radio a ka thusawi a ni.A ngai ngaiin ka han tar chhuak a ni e

Chibai ule. Chhungtinin inkawmngeih kan mamawh - tih thupui pawimawh tak kan ngaihtuah ho dawn a ni a, mahni
chhungkaw dinhmun ngaihtuah chunga ngaithla theuh turin ka ngen nghal che u a ni. Chhungkua hi kan inanglo
khawp mai a, chhungkua inkawmngeih tak an awm laiin, chhungkua inbe hlei thei lo, ro pawh rel tlang hlei thei pawh
an tam awm e. Hnam hrang hrang chhungkaw dinhmun zuk chik a, eng dinhmunah chiah nge an din tlangpui tih
rawn sawi chhuah ka tum hran lova, Mizo chhungkaw dinhmun tlangpui ka thlirna zawn atangin kan mamawh leh tih
tur pawimawh ni a ka hriatte ka rawn tarlang mai dawn a ni. Chhungkua a mi hrang hrang - Pa, nu leh fate hian
mahni zawn theuhah tihtur leh pawimawhna kan nei theuh a, Pathianin min chhungkua min din dan hi a ropui takzet
a, inhmangaih tawna in tanpui tawn tur kan nihna hi chiangin zawm theuh ila chhungkaw hlim kan ni mai dawn a lo
ni.
Chhungkua kan hlim tlana kan inkawmngeih tlan theihna tur atana hriat tur pawimawhte heti hian i ngaihtuah tlang
teh ang u.

1. Communication (inbiakpawhna): Chhungtin hian kal dan phung kan nei theuhva, lawm zawng leh duh loh zawng
pawh kan nei theuh a ni. Tin, hmasawnna kawng leh inrelbawlna kawngah pawh fel leh tha zawka kal dan turte sawi
hova rel ho thin a pawimawh hle a ni. Chhungkaw member tu emaw ngaihdan chauhva chhungkua a kal chuan
midang, ngaihdan nei ve thote kha rahbehin an awm a, chu chuan lungawi lohna a hring thei a ni. Hmanlai Mizo
chhungkua-ah chuan Pa berin chawei laiin ro a rel a, chu chu midangin i he lovin an zawm mai thin a, pa ber thu chu
thu tawp a ni tawh mai thin. Nu leh fate tan chuan ngaihdan han sawi ve theihna hun pawh a awm thin lo.
Hmeichhia lek phei chu an dah hnuaiin ‘Hmeichhe thu thu ni suh, chakai sa sa ni suh’ an ti mai thin. Mipa an lal em
em a, Pa ber chuan tawngkam nem leh thluma chhungkua awp lovin bul hmuk hmukin ro a rel mai thin a, nu ber tan
pawh a thu zawm mai loh chu tihngaihna dang a awm chuang lo a ni. Heng hun lai hi kan va hmuhpui ve chiah lo
nain, hetianga chhungkua an khawsa a nih chuan chhungkua inkawmngeih leh hlim tak an nih hlawm chu a rinawm
hran lo a ni.

Ram inrelbawlnaah pawh kalphung tha ber nia lang leh kan hman tlanglawn ber mipui rorelna Democracy ah hian
mitinin chanvo kan neihve theihna leh thu leh hla kan auchhuahpui ve theihna hi Democracy hlutna lian berte zing a
mi a ni awm e. Mi pakhat rorelna (Dictatorship) ah chuan mipuiin chanvo leh thu leh hla an nei ve thei lova, roreltu
thu chu thutawp a nih mai thin avangin mipui mimir an hlim thei thin lo. Neitu nihna rilru leh mimal hlutna a awm
loh chuan ramin hma a sawn thei lova, helna rilru an pu mai thin a ni. Hetiang bawk hian chhungkua-ah pawh a
naupang ber pawhin ngaihdan a sawi ve theih a, kan inngaihthlak sak tawn thei a nih chuan member tinin neitu
nihna rilru kan pu theuh dawn a ni. Hei hian tu thusawi pawh zawm zel tur a ni tih lam erawh chu a kawk lo.
Chhungkaw inrelbawlna chungchangah ngaihdan hrang hrang sawi hova inpawh tlang taka ngaihtuah ho a
pawimawhna lam zawk a ni.Pa berin pa ber a nihna anga a nupui fanauten a thu a kawi a ngila an zawm a phut ngawt
a nih chuan a dik ber lovang. Nu ngaihdan a that zawk chang a awm ang a, naupang lam mila thu tihthluk a tul chang
a awm bawk ang.

‘Thaibawih’ tih tawngkam hi chhungkua hma min sawntir thei lotu lian tak pakhat a ni thei bawk. Hmanlai Mizo pa
anga ‘nu-i i bai chhuan a liam e’ tih thlarauin min la man tlat chhung chuan chhungkaw inkawmngeih nih chu kan hlat
khawp ang le. Chhungkuaa mahni zahawmna theuh humhim chunga kan inpuih tlan leh kan theihna zawn theuhva
inphuttawn lova kan thawh tlan hian kan hlim mai dawn a ni.Thaibawih nih hlauh vanga nupui fanau thu leh hla
ngaihthlak sak duh lova, pa ber nihna inhre fahrana Savawm hliam ang maia kan rum dur dur chhung chuan Kristian
chhungkua, chhungkaw hlim tak nih chu thil har tak a ni ngei ang. Inpawh tlang taka thu chhia tha rel ho thei
chhungkua kan nih a tul a ni. Ka hmelhriat chhungkaw pakhat inkawmngeih deuh mai an awm a, engkim an inhre
pawh tawna, an fate ngaihzawng lamin an hriatpui vek a ni. An fanu pakhat chuan,” Kan nu leh pate kan hrilh ngam
loh tur thil chu kan ti lo mai thin” a ti. Hei hian thu tam tak a sawiin ka hria. An chhungkua an inpawha, engkim an
sawi tlang thin a, chhungkaw hlim tak an ni reng a ni.
2. Chhungkaw dinhmun hriat tlan: Hnam dangte dinhmun kan thlir hran lovang. Mizote hi mahni chhungkaw
dinhmun phu lohva inchei leh lan mawi tum kan ni mai em aw ka ti thin. Mamawh em em lem loh nawmchenna lam
(luxury) hian kan rilru hi a luah nasa hlein ka hria. Midangte hmuha lan mawi kan duhna hian kan chhungkaw
dinhmun min thlirtir hlei thei lo thin a, hausa zawkte dinhmun thlirin anmahni tluk a inlantir kan tumna hian
lemchang nunah min hruai luta, chhungkuain a tuar thei hle a ni. Mahni dinhmun ngaihtuah lovin midang neih ang
kan awt a, kan phak hauh loh pawh puk chawp talin neih dan kan ngaihtuah ruai zel zawng a nih hi. Thalai lamin nise
a chhuak thar leh tha, man to tak takin infam kan tum a, chawhmeh tuihnai pawh ei pha mang lovin kan rualawhnain
min lem zo thin. Hetiang a nih avang hian chhungkaw member tinin kan chhungkaw dinhmun, kan sum lakluh dan
leh mamawha kan hmanral tur zat thlengin kan hriat tlan a tul takzet a ni. Naupang leh thalai lamin nu leh pate
chuan khawl tha im em tura ngaiin an duh leh awh zawng apiang an sawi phawng phawng a, an ngen tlut tlut a, nu
leh pa lamin chu chu an lo hahpui em em thung si a, chhungkuain a tuar lo thei thin lo a ni.

Naupang lam thlengin thlakhata kan sum lakluh zat leh ei leh in leh chhungkaw mamawh a kan hmanral ngei ngei tur
zat thlengin hre tlang ila, chuta la bang chin chuan engnge a tih theih kan hriat tlan chuan harsatna zualpui chu a
ziaawm ngei ang. Heng kan hriat tlan thin loh avangin mahni neih phu lova khawsak kan tum a, chhungkuain a tuar a,
kan hlim tlang thei thin lo a ni.

3. Chhungkaw tana hunawl siam: Tunlai khawvelah chuan mihring kan buai tawh a, hmasawn kan duhna leh kan
hnain min phuar a, chhungkua pawh inbe tha hman lovin tihtur leh tihtur hlirin min hualvel a, chhungkaw bilin hun
thawl pawh kan nei hlei thei lo a nih hi. Mahni hna bil mai bakah Kohhran leh khawtlanga kan mawhphurhnain min
phuar a, mahni chhungkua pawh ngaihtuah hman mang lovin chawlhkar khata ni 7 chhung hi kan buai em em
ringawt mai a ni. Kan hunawl neih ve chhunah lah a thenin Television lam an bel a, a thenin computer leh mobile
phone ngawt an kawm a, a then sekrek hnaah an lo buai ve em em mai bawk a. Inkawm tlan leh titi hona boruak
pawh awm lovin mahni seh seh mual hranah tiin kan khawsa vel mai mai thin. Chhungkua hi pakhat chauh kan nei a,
u leh nau, fate leh nu leh pa pawh midang kan nei chuang lo a ni tih hriain, mahni chhungkua theuhah chhungkaw
nihna vawnghima inngaihventawn hi kan tihtur pawimawh tak a ni.

Chhungkaw tan hunawl insiam tum ta ila, titi ho, infiam leh zai ho thleng pawhin kan inkawmngeihna hmanrua a nih
chuan tih tum hram hram ta ila. Infiamna hmanrua hrang hrangte pawh inkawmngeihna hmanrua atan kan hmang a
nih chuan a tha em em a ni. Hun thawlah hmun danga len vah hote, huan lo ram fan hote leh khawi hmunah emaw
zanriah kilho tura chhuahte, intihlim paha lui kal leh ram kal thlengin chhungkaw hlimna atan kan hmang thei vek a
ni. Mahni inchhungah, a hmun ngai rengah englai pawha inkhungkhawm reng tura in beisei ngawt chi a ni lo.
Chhungkuaa thiltih tlan kan zir thiam hunah chuan kan hriat loh hlanin chhungkaw inkawmngeih tak kan ni ang a,
kan inngai tawn em em dawn a ni. Kan chhungkaw boruak a nawm loh chuan naupang lamin khawi hmunah emaw
nawmna an zawng ngei ngei dawn a ni. Chutah chuan tawn tha lo tak tak pawh an va tawng thei, nu leh pa hmuh
phak loh chinah chuan fel taka invawn reng chu a harsat chin a thleng ngei ngei dawn a ni. Pawn lama hlimna aia
nuam leh hlimawm inchhungkhurah kan siam theih chuan chin dan tha lo leh nun sual hi inchhungkhura kan chhar a
nih hlawm si loh avangin chung lakah chuan kan him tlang thei dawn a ni.Tu nu leh pa mahin an fate sual tur leh rui
turin an thlem dawn si lova.

Nu leh pain buai reng renga hun an hmana an inchhuah chhawk zut a nih chuan an uap lovin inlamah an fate an lo
awm dawn tihna a ni a, nu leh pa awm loh laiin an hlimna tur an lo zawng ve mai dawn a ni tih a chiang reng mai.
Fate leh chhungkaw tan hun chep tak karah pawh hunawl insiam tum tlang ila, chu chu a tha thei ang bera hman
tumin chhungkaw tan serh hran kan zir a tul takzet a ni.

Tin, Mizote hi in lenpawh dual dual chi kan ni a, a nawm pawh a nuam viau a, thenawm khawveng pawh kan inpawh
thei khawp mai. Mahse hei hian a tha lo zawngin nghawng a nei ve thei tho. Inleng ngaihsak loh thu a awm si lo,
chhungkua a hlim tlanga hun kan hman tur pawh inleng, tihtur nei hran lem lova lenglut satliahte avangin kan hloh
phah thei a, chhungkaw tan hun kan neih loh phah thei hial a ni. Heti lamah pawh hian kan insum tlan deuh a tul
awm mang e. Mi chhungkua ka tibuai dawn em tih ngaihtuah chunga inlenpawh kan zir a hun tawh viau lo maw?

4. Naupang/fate ngaihsak: Mizote hi naupang ngaihsak lo ber hnam kan ni mai angem? ‘Naupang leh haite chu ren
tur an ni lo, an piang leh zel’ ti thin hnam Mizote zingah hian naupangte hi ‘sabebuh’ chauh kan hlui rei ta viau lawm
ni le? An chanvo ve tur ngawih ngawih pawh chantir phal lovin ‘uite rim in nam’ ‘ min tichangel hmun’ kan tih zel
chuan engthawl taka an awm ve theihna hmun an zawng ve mai dawn a ni. Naupangten engthawl tak leh hlim taka
an chanvo dik tak an chan ve theihna hmun chhungkua kan din a pawimawh hle a ni. An tana tha leh tha lo thliar
thiam chunga an mamawh phuhru thei tura tan kan lak a tul. Nu leh pa thuhnuaia an awma an thu an zawm theih lai
hian zirtirna tha kan peka inchhungkhur nuam ti thei tura kan siam a ngai takzet a ni.

Khawvel inher danglam zelah hian nu leh pa khawvel leh naupang khawvel a inang lova, tuina zawng pawh a inang
hek lo. Chuvangin an tui zawng hriatpui tumin zir peih ila, kawng dika hruai thei turin tanlak i tum thar leh teh ang u.
Inchhungkhura hlimna an hmuh theih nan siam that ngai kan siam that hi tih makmawh a ni ta e. Chutiang a nih loh
chuan mahni khawvel hran theuhah khawsain tumah inkawmngeih hlei thei si lovin chhungkaw khat ni lovin in khata
cheng ho satliah maiah kan chhuak palh ang e.

Chhungkaw inkawmngeih tak ni tur chuan chhungkaw member tin hian mawhphurhna kan nei vek a, chu chu mahni
zawn theuhah tihhlawhtlin ngei kan tum a ngai a ni. Kan mawhphurhna theuhte chu a tlangpui chauh tak takin han
chhui leh zawr zawr ta ila.

1. Pa mawhphurhna: Chhungkua-ah dinhmun pawimawh bera ding kan awm chuang lo nain pa ber ko erawh a rit hle
thung a ni. Pa chuan inchhungkhur enkawl thei turin tan a lak a tul a, a thlazar hnuaiah a nupui fanau an himin an
hlim thei tur a ni. Ei leh bar dapna kawngah pawh mawhphurtu ber a ni lo thei lova, inchhungkhur rorelna pawh a
kaihruai thei ngei tur a ni. A mawhphurhna pawh la hlei thei lo turin nupui a neih a, chhungkua a din ve ngawt chuan
chhungkaw ngaihtuahawm tak a ni ngei dawn a ni. Dam loh hrisel lohna leh vanduaina chu kan sawi phak rual a ni
lova, dam tha pangngai, harsatna em em nei lo pa chuan a mawhphurhna la thei turin tan a lak a ngai a ni.

Tunlaiah Pa dinhmun luah tlak lo khawp a khawsa duk dak lo Pa an tam ta hle mai. Thatchhiatna avangte leh
ruihtheih thil avangte a chhungkaw uaptu ni lova tidarhtu zawk pa an tam ta. Nupui fanauten an innghahna leh an
kulhpui ni tur si hi, nu zawkin chhungkua a enkawl ngai khawp dinhmuna ding an tam ta hle a ni. Hei hi a pawi takzet
a ni. Chhungkua a nghawng a, naupang thanglian zel a nghawng a, chhungkaw hlim lohna chuan khawtlang leh ram
thlengin a nghawng thei a ni. Pa ber chu nu tan innghahna tlak, fate tana entawntlak (hero) a nih ngei a ngai a ni.
Nupui fanau a uap lum ang a, chhungkuaah inkawmngeihna boruak tha a siam a tul a ni. Pa luahlum loh chhungkua
chu a zahawm tak tak thei lo.

Thaibawih nih hlauhna thlarauin a man phak lohah nupui fanaute thu ngaithla thiam mi a nih a ngai a, Hmeichhe thu
a nih vang ngawtin nupuite thu a paihthlak zel chuan an inkar a zau tial tial dawn a ni. Pa a nihna pawn lama tilang
thiamin, hmangaihnain chhungkua a thuikhawm thiam tur a ni.

2. Nu mawhphurhna: Hmeichhiate dinhmun chawisan lam ngaihtuahna a lian chho ta hle mai a, a tha e, chhungkaw
kalphung nawr chhe hial khawpin hma kan la mai ang tih erawh ka hlau hlel love. Hmeichhiate chawikanna ka do
tihna erawh a ni lo. Mitin hian mahni tih awm zawng leh mawhphurhna bik kan nei tih erawh hi chu ka pawm dan a
ni. Evangelist ropui tak Billy Graham nupui Ruth Graham hian,” Ka pasal rawngbawla a chhuah laia Pathian thua kan
fate ka lo enkawl a, inchhungkhur ka lo vawn hian ka pasal rawngbawlna ang tluk bawkin rawng ka bawl a ni” a ti a, a
pawmawm hle a ni. Inchhungkhur hrechiang bertu leh vawng fel bertu chu nu a ni a, a dinhmun hi a pawimawh hle a
ni. Hmangaihnaa chhungkua thuikhawm thiam ber chu nu a ni a, nu fing awmna chhungkua chu chhungkaw hlim an
ni ngei ang. Nu hmangaihna aia nasa hmangaihna hi a awm lo an ti hial thin reng a ni. DL. Moody chuan,” Khawvela
nu zawng zawng hi ka nu ang hi ni vek se chuan Tanin awm hi a tul lovang” a ti hial reng a ni. Pasal fanau enkawlna
kawnga a mawhphurhna hi a sangin chhungkaw hlim leh hlim loh pawh a kutah hian a awm thui hle a ni.
Amaherawhchu, pa ber aia nuin lansarh a tum tlat chuan chhungkaw rorelna a buai a, pa ber awm laia nuin rorelna
fawng a vawn tlat chuan chhungkua a kal dik hlei thei thin lo a ni. ‘Pa hlawhtlinna phenah nu a awm’ an ti thin a, nu
fing chuan an pasalte an tilangsar thiamin an fel lohnaah an tuam mawi thin a ni. Pa ber a thaibawih viau chuan nu
mualphona a ni. Loh theih lohna avanga nuin chhungkuaa pa dinhmun a chan hial a ngaihna lam ka sawi lova,
chhungkaw awm dan pangngai chungchang ka sawi zawk a ni. Nu berin hlim taka chhungkua a vawn tlat chuan
chhungkaw hlim a hring chhuak lo thei lo a ni.

3. Naupang/fate mawhphurhna: Ephesi 6:1 thu “ Naupangte u, Lalpa-ah chuan, in nu leh pate thu zawm rawh u” tih
hi thu lar tak a ni a, Thufingte 10:1 thu “Fapa fingin pa lawm a siam a, fapa a erawh chu nu rihna a ni” tih thu hi kan
hre viau bawk ang chu. Chhungkua a fate nungchang hian chhungkaw hlim leh hlim lohna a hril thui hle a ni. Nu leh
pate laka thuruk an ngah poh leh an hlatsan thui tihna a ni a, an harsatna leh ngaihven zawngte nu leh pa hnena an
thlen thin a pawimawh a ni. Inchhung aia pawn lamin a hip nasat tawh chuan chhungkua an hlim lo tan tihna a ni a,
chuvangin inchhung ngainat tum hram hram a tul hle a ni. Hei hi naupang zual tan mai ni lovin thalai nula tlangval ni
tawh tan pawh hriat a tul khawp mai.

Khawvel hmasawnna hrang hrangin min rawn thleng phak ve zel a, a tha lo lam kawng pawh a inhawng zau ve tial tial
bawk a. Incheina leh nunphung thlengin a danglam zel bawk a ni. Mahse mahni chhungkaw mila kan khawsaka kan
inchei thiam a tul. Thalai tam tak mahni chhungkaw phu lova incheite hian chhungkua an timawi hauh lova an
timualpho zawk a ni. Nawmchenna lamin kan rilru a pawt nasa a, kan mamawh zawng ni hauh lo leh chhungkuain a
tlin loh thlengin neih tumin nu leh pa kar kar kan tam ta hle a ni. Nu leh pa lu a hai a, chhungkaw inrelbawlna a buai
zo thin a ni. Naupang leh thalai lam hian kan chhungkaw phak chin kan thlir thiam a, kan lo chhut ve a ngai a, kan
chhungkaw sum lakluh leh hmanralna inbuktawk lo lutuk tur thlenga khawsak kan chin loh hram a tha a ni. Nu leh
pate nena inkawmhlimna lam ngaihtuah hram a tul a, an thu kan zawm thiam a pawimawh em em a ni. Nu leh paten
min hriatpui kan duh loh chin hi chu a him tawh lo a ni tih kan hriat a that rualin nu leh pate engkim kan sawipui
thiam a tul a ni. Ngaihzawng lam thlengin sawipuia, kan tana tha leh tha lo min thliarpui tura kan hnaih a ngai a ni.

Tunlaiah ruihhlo leh thawmhnaw man to leh changkangin dinhmun sangah min hlangkai nia ngaihna a lian hle a,
mahse hei hi setana thang hlauhawm tak a ni. Hei hian chhungkuaah hlim lohna a thlena nu leh pate ritphurh kan
belhchhah sauh mai zawk a ni. Mahni nihna anga lang ngam thalaite hian fak an hlawh tawh zawk a, tumruh taka
taima taka mahni hma tawn ngar ngartute hian a tawpah hlawhtlinna leh hlimna an chang nge nge thin a ni.
Chhungkuaa kawmngeih leh khawingam ngai berte hian kan mawhphurhna kan hriatchian a tul a, chhungkaw hlimna
kawng zawh tura mahni kan inthunun a pawimawh takzet a ni.

Khawtlang leh ram hmasawnna innghahna bul ber chu chhungkua a nih tlat avang hian chhungkaw hlim chuan
khawtlang nuam a siam lo thei lova, khawtlang boruak a nawm phawt chuan ramin hma a sawn ngei ngei thin a ni.
Kan ram leh khawtlang a lo nawm a, a lo than zel theih nan chhungkaw inkawmngeih, chhungkaw hlim nih i tum zel
ang u.

Ka lawm e.
Posted by Muantea at 1:18 AM

Tum Mumal neia lehkha zir a tul


- Malsawmliana

Khawvel finna sang zel leh hmasawnna lo awm zel hian a ken tel pawimawh tak chu mihringte mamawh lo pung ve
zel hi a ni. Nitinin mamawh kan ngah tial tial a, hmana a tel lova kan awm theih kha tunah chuan a lovin kan awm
thei ta lo. Zirna lamah pawh hma kan sawn zel a, hmana kan hriatloh leh tul lova kan ngaihte kha kan lo thiam ta in,
hriat ngei ngei tul a lo ni ta bawk a. Hei vang hian nasa takin zirna lamah pawh hma kan sawn phah a, mithiam pawh
kan lo thahnem ve ta hle. India ramah phei chuan ziak leh chhiar tamna ber dawttu kan ni pha hial tawh.
Amaherawhchu lehkha thiam kan tam viau rual hian kan phu tawk hna thawh tur erawh a tam lo viau mai a.
Lehkhathiam hna neilo leh tih tur hrelo kan inpel suau suau ta mai a nih hi. Hei mai bakah hian lehkhathiam
hnathawh tur nei lo pawlte pawh a lo pian phah ta hial a ni.
Mizoram mai ni lo, India ram leh khawvel hmun hrang hrangah pawh hnathawh tur van avangin harsatna kan tawk
mek a, hei hi a chhan tam tak a awm thei awm e. Kan ram bik kan thlir chuan tunlaiah lehkha thiam tak tak hnathawh
tur nei lo kan thahnem ta hle mai a. Kan ram ei leh bar dinhmun tlakchhiat vang te pawh a ni thei ang. Tin, zirna
kawnga kan kal laiin tum mumal leh tinzawn bik nei lova kan kal vangte pawh a ni thei bawk ang. Tunhma deuh te
kha chuan pawl 10 a passed tha deuh te chuan science lak tur emaw tiin an la dual dual a, science la lo te pawhin
tum mumal nei lem lovin general line-ah kan kal duak duak a, thiante zir ang apiang zir ve kan tum a, kan career lam
kan ngaihtuah ngai lo. Hemi nghawng hi anih hmel a, tunlaia lehkha thiam tak tak, thawh tur nei lo kan kat nuk
nachhan hi. Tun thleng hian BA/MA zirlai te pawh tum mumal la nei lo an kat nuk mai a, zir zawh hnua tum neih
chauh hi a hrisel lo hle a ni. Hnamdang/vai ho te chu an tetlai atangin an nu leh pa ten an kalna tur an thlan felsak
nghal thin a, chumi lam hawi chuan an zirna tur pawh ruahmanna an siamsak thin a ni. Keini chu kan nu leh paten
hetiang lam hawia inkaihhruai hi a nachang an hre lo fo thin. Mahni zir zirin kan zir a, kan tawng tawng kan tawng
mai thin a nih hi. Hemi kawngah hian nu leh pate pawhin tan la sela, kan faten high school an kal lai atangin an
thiamna lam leh talent an neihna lam zir chiang thin ila, chuta tang chuan an kalna tur lamah kal tir mai hi a finthlak
hle a ni.

A. Tum mumal neiha tul :


Thil engpawh ti dawn ila tumna a awmloh chuan a hlawhtlin theihloh tih chu hriatsa a ni. Amaherawhchu, thufing
chuan ‘tumna a awm chuan kawng a awm’ tiin a sawi thung a, chuvangin tum mumal tak nei a, tihhlawhtlin chu a
tum tak tak tan chuan thil theih a ni.
i) Tum mumal nei lovin a nghawng te : Tum mumal neia lehkha kan zir thin loh avanga harsatna kan tawh te hi sawi
sen a ni awm lo ve. Tlema zawng han thai lang ta ila :
a) A lang sar berah chuan, tum mumal nei lova lehkha kan zir chuan zirlaiah thahnem ngaihna tak tak a neih theih
lova, chu chuan inthlahdahna leh a tawpah chuan hlawhchhamna a thlen thin a ni.
b) Rualelna an nei lova, mahni thlen chin chinah duhtawkna an nei mai thin.
c) Hna thawh tur zawn chungchangah harsatna a thleng thin. Tunlaiah lehkhathiam an thahnem tawh a, line hrang
hrangah pawh thiamna bik(special area) nei pawh an kat nuk tawh a. Chung ho chuan tum mumal tak neia lehkha an
lo zir avangin hna ruak awm veleh an lut nghal mai thin a. Tum mumal nei lem lova lehkha zir chu, lo zir chhuak pawh
nise, hnaruak awm apiang an bawh lo thei lova, inzir chawp leh zel a lo ngai a, an tan hnathawh tur hmuh a har bik
thin a ni. Entirnan, civil service-a luh tum chuan pawl 12 atangin an lo inbuatsaih lawk thin a, an tum ngar ngar thin a
ni. Tam tak chuan BA/BSc kan zawh hnuah kan han tum chawp ve a, inchhiar nel nualin kan exam ve leh pawp thin a,
tlin chu sawiloh, exam ve nih pawh a zahthlak zawk a ni.
d) Tum mumal nei lova, lehkha kan zir rei lutuk chuan kum a lo over thuai thin a ni. Entirnan Sipai lamah phei chuan
kum bituk hi a awm zel a, hei vang hian officer grade-a lut tur chuan pawl 10 vel atanga lo inbuatsaih lawk a ngai a.
BA/BSc vel zawh hnua kan tum ve chauh thin avang hian kan kum a lo over leh tawh thin si a, tam takin chance tha
kan bawhpelh ta thin a ni. Chuvangin, tlai a awm thei tih kan hriat a pawimawh hle a ni.
ii) Tum nei tura inbuatsaih dan : Tunah chuan tum mumal nei tura thil hriat ngai te han tarlang leh ila:
a) Mahni inhriat chian tur a ni. Eng mizia pu nge ka nih a, eng ang thiamna nge ka neih ? Ka talent neih te eng ang
nge ? Ka tui zawng eng lam nge ? tih te hriat chian a tul hle.
b) Ka tuina lamah hian kal ta ila, eizawnna tlak leh chhungkaw chawmna khawp a ni ang em ? tih hi ngaihtuah a tul
hle bawk. Entirnan, music lamah tui ta viau ila, eizawnna khawp kan ramah a awm ang em ? Kan ram economic
dinhmun leh changkan dan te enmil thiam a pawimawh hle.
c) Ka thil tum/career thlanah hian damchhungin ka tui ang em ? Ka thawk reng peih ang em? tih te thleng pawhin
ngaihtuahna hman a tul.
d) Ka thil tum leh nih tum thleng pha tur hian ka tlin ang em ? Ka quality neih hian a phak em ? Ka taimakna hian a
tlin em ? ka ti ve uk ang a, ti zo leh peih lovin ka pam tul san ang em ? tih te thleng pawhin ngaihtuah a ngai. Zirlai
tam tak ti uk a ti leh zo si lo an tam hle. Hei hian nasa takin an hun tha a paih a, an tlai phah duai thin a ni.
e) Kan chhungkaw dinhmun eng ang nge ? kan hriat a ngai. Tunlaiah zirna te a lo hautak tawh a, phai lama zir tur tan
phei chuan sum sen fe a ngai tawh a. Hei vang hian kan chhungkaw khawsakin a tlin loh tur career thlan hi a tha ber
em ? tih te pawh ngaihtuah ila. A leh lamah chuan, thiam tak tak leh talent nei tha tak tak te chhungkaw harsatna
avanga an nih tur ang ni thei ta lo an thahnem hle a, a pawi viau a ni.
f) High School kan kal lai hian tum mumal neih tawh (career thlan fel tawh) a tul. Hetih lai hun hi hun tha ber a ni. A
chhan chu, MBBS/Engineer nih tum tan chuan Pawl 12(Science) tha taka pass a ngai a. Pawl 12-a Science la tur chuan
pawl 10-ah Science leh Mathematics tih that a lo ngai leh a. MBBS nih tum viau mah la, Pawl 10-a Science ah i
tihchhiat viau chuan i ni thei dawn lo a ni tih hriat a tul. Chutiangin thil dangah pawh. Hei vang hian Pawl 10 hi zirna
lamah chuan a pawimawh lai, a bul thut a ni tih kan hriat a tul. Tin, High School kan han zawh chiah hian zir zawm zel
kan tum chuan pawl-11 atangin line 3- Arts, Commerce leh Science ah te a lo inthen hrang tawh a. Thiante zir ang zir
ve mai hi tunlaiah chuan an ching vak tawh lova, chuvangin Arts nge, Commerce nge ka lak ang ? tih kha thlan fel
diam a ngai tawh bawk a. Sumdawng hausa nih kan tum chuan Commerce lak a ngai a, chumi tur chuan pawl 10-ah
Mathematics tih that a lo ngai leh bawk a. Hengte avang hian high school kan kal lai hian kan career tur kan thlan fel
a tul a ni. Chumi awmzia chu tum mumal kan nei tawh tur a ni tihna a ni.
g) Kan career thlan/ nih tum tihlawhtling tur chuan rualelna leh tumruhna kan neih a ngai. Rualelna kan neihloh
chuan hlawhtlinna tak tak a awm thei lo. Zirlai kan nih laia duh duh nei thei dinhmuna kan din chuan rualelna neih a
har bik thin. Hetiang dinhmun a dingte tan chuan a bak a awm tawh chuang lova, an tan zir zel tulna a awm lo.
iii) Kan mawhphurhna te : Heng a chunga kan han sawi tak te hi tum mumal nei tura tanlakna tur/career thlan dawna
hriattur te an nih rualin zirlaite mawhphurhna a ni tel nghal bawk a. Nu leh pa te, zirtirtute leh khawtlang/Kohhran
hruaitu tih tur lam tlem han tarlang leh ila :
1. Nu leh paten kan fate engang mize pu nge an nih a, eng nge an tuina zawng tih hi kan hriat chian a ngai. Hetiang
lama inzirtirna leh inkawhhmuhna lam hi Mizote hian kan tlachham hle a, mahni kal kalin kan kal a, kan zir chho
mawp mawp a, kan intawng harh ve leh mai thin zawk a. Nu leh pate atangin career thlan kawnga kawhhmuhna kan
dawng ngai lo a ni. Hnam dang - Vai ho te chuan hetiang lama inkaihhruaina hi an uar hle a, an nih tur hi an thlan fel
sak thin a ni.
2. Zirtirtute hi nitina zirlaite kaihhruaitu ber leh an ngaihsan berte an ni a, an thu hi an ngaichang hle a ni tih kan hriat
a tul. Career thlan chungchangah hian zirtirna kan pek fo a tul. Mi hlawhtlingte leh enatawn tlak chanchin te hi hrilh
hriat fo a tha. Tum mumal neia lehkha zir a tulna hi kan hrilh fo tur a ni.
3. Tin, khawtlang leh rawngbawlna kawng hrang hrangah pawh hruaitu lam te hian zirlaite hi kan hriatthiam a, kan
awl thiam a tul. Lehkhathiam lo inhmang ai chuan lehkha thiam hi rawngbawlna lamah hna an thawk hlawk thei
zawk.
B. Engtin nge kan inbuatsaih ang ?
Engtin nge thalai te hian eizawnna mumal kan neih theih ang a, kan tum te tihhlawhtling thei turin kan beih ang ?
a) Taimakna a pawimawh hle. Mi taima lo chuan eng kawng pawh zawh se an hlawhtling ngai lovang. “ Tupawhin
hna a thawh duh loh chuan ei pawh ei suh se” tiin Pathian thu in min hrilh a, hei hi i vawng reng ang u.
b) Rilru nghet leh tumruhna nen i thawk ang u. Vawikhat hlawhchham pawha beidawng nghal mai lovin ‘ka tum nge
ruh saruh’ tiin i bei ang u.
c) Insiamrem thiam a tul. Mizote hi khawtlang leh Kohhran rawngbawlna a theih ang anga inhmang thin kan ni a, kan
eizawnna/zirlai nen pawh inmil loh changte pawh a awm thei ang. Kan insiamrem thiam a tul awm e.
d) Inkaihhruaina tha kan mamawh. Thufingte 22:6 -a “Naupang chu a kalna awm kawngah chuan zirtir ula, a upat
hun pawhin a thlah lovang” tih kan hmuh ang hian thalai hruaitu, nu leh pa te hian mawhphurhna thui tak kan nei.
Kan fate, kan naute hi anmahni an kal thiam lova, kaihhruai an ngai tih i hi hre reng ang u.
A tawp berah chuan, kawng engkima hlawhtlinna neih tur chuan taimakna leh tumruhna a pawimawh a, chumi
hmang thei tur chuan tih tur kan neih a ngai a, tum fel fai tak kan neih a ngai. Tum mumal nei lo mihring chu
tuifinriat zau taka kartu nei lo lawng ang mai a ni a, mi nghet an ni ngai lo. Eng nge i tum ? i tum tihlawhtling turin
eng anga thui nge i kal tawh ? han inbih chiang teh.

Eng vangin nge Biak Inah kan mutthluk thin?

PDF Print
Written by Malsawmliana Saturday, 13 February 2010 21:32

Mizo Kristian te hi kan inkhawm nasa hle a, khawvelah Pathian bia a inkhawm nasa ber hnam kan ni mai
awm mang e. Kar khatah vawi 7 kan inkhawm a, zan lam bakah nitin zingah tawngtai inkhawm kan nei ziah
bawk a. Biak Ina kan inkhawm hian kan muthlu nasa hle thin a, a bikin Pathianni chawhnu inkhawm phei hi
chu muthlu kan thahnem zual deuh bik niin a lang. Thenkhat chu Biak Ina kan lut veleh kan tawngtai hi
muthlu chhunzawm nghal te pawh zu awm a!Engvangin nge kan mutthluk nasat em em ?A chhan ni thei
awm te i han dap kual teh ang.
Hrisel loh vang : Tam tak (a bikin upa lam) te hi tunlaiah chuan zunthlum, BP sang nei deuh vek an nih tawh
avangin an chau hma a, an awmawl deuh chuan mutthluk an sam hle. Biak Ina an thut pawh hian an muthlu
awlsam hle.
Inthlahdah vang : A tam zawk hi chu kan inthlahdah vang a ni. Nu leh pa chauh ni lo, thalai hrisel tha
zawkte pawh kan muthlu nasa hle a, kan inthlahdah vang leh kan insum theih loh vang mai a ni. Thusawi
kan ngaihthlak peih loh vang te a ni duh hle. Hemi avanga muthluk hi a pawi hle.
Chin dawk lak : Thenkhat hi chu an chin dawklak vang leh tih thana an neih (habit) vang a ni bawk.
Muthluk ching hi veng tinah an awm deuh veka Inkhawm apianga muthlu ngei ngei hi an awm bawk, kan
vengah pawh hian inkhawm apianga muthlu chi hi kan nei nual mai.
Boruak uap vang/khaw lum vang : Biak lian deuhah chuan inkhawm te pawh an thahnem a, hetianga
inkhawm kan thathnem deuh chang a, tukverh leh ventilator te kan khar phui vek hian boruak a up a, boruak
hip tur a tam loh avangin mutthluk a awlsam hle a, chauh phah a awl hle bawk. Kan vengah hian tukverh leh
ventilator khar phui vek kan ching a, boruak uap lutuk avanga a ruk a buai hi an awm fo a ni. Biak In
enkawltute pawhin khaw vawt lutuk leh thli thaw lutuk a nih lem loh chuan ventilator tal hawnna chang hriat
a tha hle. Hriselna a inchen loh avangin boruak hip tur tam loh avanga chauh phah a awm theih.
Mut kham loh/ men rei vang : Tunlaiah chuan zan lamah mitin hi kan mengrei tlangpui tawh a. Nu leh pa te
pawh an mengrei ta hle a, zingah erawh an tho hma leh thung. Thalaite pawh zan lam a hnathawk chi te an
awm nawk tawh bawk a. Kan menrei chhan chu engpawh a ni ang, a then chu zanah mengrei mahse zinga
tho hma leh tho te pawh an awm. Thalai mu rei ho pawh hian mut an kham chuang lo. Hetiang avanga
muthlu te pawh hi an awm bawk.
Tum vang hrim hrim : Fiamthu deuhin muthlu tur tala inkhawm pawh a tha an tih fo hi a dik hle. A bikin
Pathianni chawhnu hi chuan thalai zingah mutthluk tuma inkhawm hi an awm fo a, lo hnar ta suk suk pawh
an awm bawk.
Thusawitu vang : Engemaw hun bik deuh anih loh hi chuan kan inkhawm dan hi thuhril inkhawm a ni deuh
mai a. Pathian thu hi kan insawi chhawk a, thiam deuh leh thiamlo deuh te pawhin an sawi chang a awm
bawk a. Thusawi thiam vak lo te chu ngaihthlak a lo peih awm lova, ninawm lamah a kal thin. Inkhawm duh
ve tho si, thusawi thiam lo tak thusawi ngaithla peih lo chuan mutthlukah a thlak ta thin a ni. Thusawi thiam
takin a sawi chuan muthlu an tlem thin.
Pathian Thu ngaia neih : Pathian thu hi kan sawi nasa a, ngaiah kan nei deuh ta niin a lang. Thenkhat chu
mahni ngaihdanin kan kal a, Pulpit atanga Pathian Thu ngaihthlak reng ai chuan mahni a nunpui mai kha an
ngaihdan te a lo ni tawh a. Chuvangin thusawi an ngaithla tha peih lova an mutthluk san ta thin a ni.
Individualism hian min chim nasa tawh a, nakinah chuan inkhawm lova mahni a Pathian pawl mai duh tawk
mai pawh an la awm ngei ang.
Heng bakah hian chhan dangte pawh ala awm thei ang. Biak Ina mutthluk hi inkhap theih pawh a ni lem
lova, mimal tin te kha kan pawimawh vek a. A insum theih a, tum chuan a mutthluk loh theih bawk. Tin,
hun hmangtu, a bikin thuhriltute pawh hi kan inpuahchah that a tul hle. Tunah hi chuan a tam zawkte hi chu
kan inpuahchah tha lo tih a hriatreng a, phat mai aiah tiin mawhphurhna hlen duh vang a tlingtla ta mai mai
hi an awm tih an thusawi atangin a hriat. Thusawite hi inzir theih a ni a, i inzir ang u. Tichuan Biak Ina
muthlu kan lo tlem phah ngei ang.

Neih inang inkawp (Same Sex Marriage)

KRISTIANNA LEH NEIH INANG INKAWP


Rev. D. Lalchhuanmawia

Khawvel inher danglam dan hi a chakin a mak sawt hle a. Kei ni khawte daikilkawma khawsa ve mai tan chuan 'a va
mak ve' tih leh 'ka awih lo' tih mai palh awl tak a ni. Globalization hian nasa takin min nghawnga (a chhia a thain)
vawina kan inchei dan leh life-style-te pawh hi kan in copy vek a ni tawh a. Tunah phei chuan sam pawh khuih thla
tawh lovin kan khuih chho a nita ber e. Global pakhata cheng leh khawsa ho ang mai kan nih tawh avangin culture
pawh kan in tawm ti tih tawh a. Europe lama an life-style chu kan life-style a lo ni ta a, an buaipui chu kei ni pawhina
kan buaipui a lo ni ve leh ta zel mai le. Chuvangin tunah hian "Neih inang inkawp/inneihna" (Same Sex Marriage) hi
khawvel buaipui mek a ni a. Chu chuan khawvel ram hrang hrang hi tui lian ang main a chhim pil meka ni. Chu tui
fawn chuan kei ni pawh min chim tan tawha kan ram, kan hnam, kan sakhua, kan khawtlang, kan kohhran, kan
chhungkua min chhim thlen hun a nei dawn a ni. Chuvangin min chhim ve huna kan hmachhawn thiam theihna turin
tunah "Same Sex Marriage" hi a nihna leh a awmziate kan lo zir hmasak a tul ta a ni.

Same Sex Marriage chu enge?

"Same Sex Marriage"chu Neih inang, mipa leh mipa emaw hmeichhia leh hmeichhia inkhawp-a inneihna a ni.
Mipa leh mipa inkawp chu 'gay' (tuai) an ti a, hmeichhia leh hmeichhia inkawp chu 'lesbian' (patil) an ti a.
Amaherawh chu an sawi kawpnaah chuan 'homosexual' an ti a, 'mawngkawhur' tihna a ni berang chu. Hei hi
'sodomy' an ti bawka. Sodom khuaa mite awmdan atang khan he tawngkam hi lo piang nia sawi a ni. Mahse tun laiah
a koh dan tawngkam mawi hnai zawkin "Neih inang Inkawp" tiin an hmang thin a ni.

Khawvel Ram hrang hrangte Ngaihdan leh pawm dan

Hmasang hun atang tawhin he "Same Sex Marriage" hian hmun a lo luah tawh thin a. European History leh Chinese
History-ah te chuan he tianga Neih inang inneihna hi puithuna angah hial an lo ngai a. Rom ram awptute Julius
Caesar atanga Lal Nero thleng khan Same Sex Marriage hi a hluarin an hmang common hle a. Roman Emperor Nero
phei chu mipui vantlang hriat leh lawmpui thamin mipa veve nupui-ah vawihnih thlawt a nei a ni. Chu tih lai vekin AD
342-na lai vel khan Kristian Emperor Constantius II leh Constans-te chuan he "Neih inang inneih" khapna dan hi
Theodosian Code-ah thihhlum theihna hial a ni tiin dan khauh tak an lo siam ve bawka.

Hun a lo kal zela he tianga Neih inang inkawpna hi tuai leh patil-te chuan an chanvo nia ngai nghet tlatin sawrkar
lam an nawr nasa a. Tichaun, a hmasa ber atan Netherlands sawrkar chuan 2001 khan Neih inang inneih phalna chu a
pe ta a ni. A hnu 2003 ah Belgium in a phal sak ve leh a. Tichaun, 2005 ah Spain leh Canada ten an phal sak ve leh a.
South Africa in 2006 ah a phal sak leh a. Norway leh Sweden ten 2009 ah an phal sak ve leh bawka. Tichaun,
Portugal,

Iceland leh Argetina-te chuan 2010 ah an phal sak ve leh bawk a ni. Mexico ram erawh chuan Mexico City-ah chauh
an phal saka, Israel pawhin an ram chhunga inneih chu phal sak lo mah se ram dang atanga lo lutte erawh chu
hriatthiampuina zau tak an nei a ni. Tun laiah chuan United State hian thawm an nei na hle a.Tunah hian a ram
pumah phalsak ni lo mahse an state 50 zinga state paruk-te chuan an phalsak tawh a ni. US President Barak Obama
pawhin "Same Sex Marriage" hi phalsak mai a duh thu khawvel hriatah a sawi chhuaka chu chuan khawvel pawh a
barikhaih nasa a nih kha. Barak Obama hi US President ni tawh zinga "Same Sex Marriage" phalsak mai duhtu hmasa
ber a ni nghe nghe. Kan hmuh theih hnai ber Mizoram han thlir chuan NGO-te survey-na atangin 2006 khan mi 120
vel ziah luh a ni a, tunah mi 351 a record mek a ni leh a. Mahse Survey-tute chuan 800 atanga 1200 vel zet hi chu an
awm an ring a ni.

Sakhaw hrang hrangte ngaihdan leh pawm dan

Neih inang inneihna hi khawvela sakhaw hrang hrangah pawh ngaihdan leh pawm dan tam tak a awm a. Chu tah
pawh a duh fir deuh (Conservative) leh pawm zau deuh (Liberal) te an awm ve zela. Chung zinga sakhaw lian deuh
deuhte ngaihdan leh pawm dan tlangpui han thlir thuak thuak i la.

1.      Hindu Sakhaw Ngaihdan leh pawm dan: Neih inang inkawp/inneihna chungchang hi Hindu Sakhuaah pawh
ngaihdan leh pawm dan a thu hmun lo hle a. Then khat chuan Hindu Bible (The Vedas) ah sawi lan a awm lo hrim
hrim an ti a. Then khat ve thung chuan Hmanlai Lehkha Ziak (the Ancient Literature) chuan Neih inang inneihna hi a
khap tlata thiam loh a chantir a ni' an ti ve bawk a. Western Illinois University's Counseling Center-a Acting Director
Michael Illovsky chuan Mental Health Professionals, Minorities and the Poor tih 2002-a a buatsaih a lehkhabuah
chuan " Hindu Sakhua chu Chi inthlahpunna hi a innghahna a ni a. Chuvangin chi inthlahpun theih loh 'neih inang
inneihna' hi Hindu Sakhaw hlutna ti neptu leh dodalna a ni' a ti a. Chuvangin 'Neih inang inneihna' hi (a bik takin
India-ah) ngaihdam a nilova, thiam loh chantir a ni' a ti bawk a ni. Vishnu Hari Dalmiya, Vishwa Hindu Parishad
political party president hlui pawhin 'Neih inang inneihna hi dan pangai kalh mai a ni lo va, culture a do vin a kalh tlat
a ni' a ti bawk.

Anil Bhanot, General Secretary of the Hindu Council UK, ve thung chuan July 2, 2009 khan Hinduism Does
Not Condemn Gay People tih article a ziak chu online Guardian.co.uk in a published a. Chu tah chuan 'Hman lai Hindu
Bible (The Ancient Hindu Scriptures) chuan Neih inang inneihna hi a dem lova, hei hi mi an lohna pianken a ni a ti a,
chuvangin hei hi kan pawm tur a ni a,tuai leh patilte pawh hi mihring dik tak an ni vetho va, an Pathian theuh te zah
taka betute an ni ve tho si a' a ti a. The Gay and Lesbian Vaishnava Association (GALVA) pawhin an website-ah Tuai
leh patilte hi Third Gender-a pawm turin an lo ti ve bawk a. Chutiang chuan Hindu Sakhuaah pawh hian he Neih inang
inneihna (Same Sex Marriage) hi sawi a hlawhin inhnialna pawh a tam hle a ni.
2.      Buddhist Sakhaw Ngaihdan leh pawm dan: Buddhist Sakhuaah pawh Tuaitechu

Puithiama ordained phal an ni lo va, mahse neih inang inneihna erawh chu sawi lan a awm lo.

Chuvangin October 11, 1995 khan Honolulu Diamond Sangha dintu, Buddhist hruaitu Robert Aitken chuan Neih
inang inneihna chu Buhhha zirtirna Four Noble Abodes (Hmangaihna, Lainatna, midangte tihhlimna leh rilru fim
hmanga duhthlanna) nen sawi zawmin a hrilhfiah nan a hmanga. Mahse Budhhist Sakhuaah pawh a conservative
deuh South East Asian-a Theravada ho erawh chuan Neih inang inneihnachu an pawm ve thei lo a ni.

3.      Muslim Sakhaw Ngaihdan leh pawm dan: Muslim chuan Neih inang inneihna hi an pawm thei lo va, a chhan
ni bera lang chu Sodom leh Gomorra hrem an nih chhan kha he Neih inang inkawp/inneihna hi Pathianin a huat zia a
lantirnaah an ngai tlat a ni. Chubakah an Sakhaw inzirtir dan nen pawh a inkalh tlata. An ni chuan mipa leh hmeichhia
inkarah chi inthlah pung turin an inzirtira. Chuvangin Muslim tan chuan Neih inang inkawpna/inneihnachu an
inzirtirna kalh a nih tlat avangin pawm zam theih mai mai chi a ni lo a ni. Amaherawh chu Muslim ho zingah Neih
inang inneihna hi a awm lo tihna erawh a ni chuang lo.

4.      Juda Sakhaw Ngaihdan leh pawm dan: Kan sawi tawh angin Sakhaw hrang hrangah pawh hian Conservative
leh Liberal an awm ve zela. Juda sakhuaah pawh hian a Liberal deuhte chuanNeih inang inneihnachu an pawm zam
mai thei a. Mahse a Conservative deuhte erawh chaun an pawm thei ve lo a ni. The Jewish Reconstructionist
Federation ve thung chuan an Rabbi-te duhthlannaah an dah a ni.

5.      Kristian Sakhaw Ngaihdan leh pawm dan: Sakhaw dang ang bawkin Kristian zingah pawh Conservative deuh
leh Liberal deuhte an awm a. An ngaihdan leh pawm dante chu inpersan tak an ni bawka. Conservative ho chuan
Leviticus 18:22 "Hmeichhia angin mipa i pawl tur a ni lo, thil tenawm a ni…" tih chu tanchhanah hmangin Neih
inang inneihna hi Pathian duh loh zawng SUAL lian tak a ni an ti a. Liberal lam ve thung chuan Tuaite leh patilte hi an
duh thu ni lovin vanduaina pianken a ni a. Chuvangin an ni ho pawhin Kohhranah leh Society-ah enhrang lovin
chanvo dik tak an chang ve tur a ni. Pathian chuTuaite leh patil hote Pathian tho a ni si a' an ti a. Chuvangin Liberal
Kohhran chuan an Pastor atan "Mawngkawhur" (Gay) chu an ordained hmiah mai a ni. US Presbyterian Kohhran
pawhin May 11, 2011 khan Minneapolis-a General Assembly inkhawmpuiah Neih inang inneihna chu tawmpuiin Tuai
leh patilte chu pastor atan ordain phalna an pe a. Inneihna an sawifiah nan pawh "mipa leh hmeichhia" ni kher tawh
lo vin "mi pahnih" inkara inneihna chu inneihna dikah pawm turin an Kohhran dan ding lai pawh tihdanglam an tum
mek a ni. He thil avang hian Mizoram Presbyterian Kohhran Synod pawhin SEC Meeting, Feb/2012 khan US
Presbyterian Kohhran nena an rawngbawlna chu an ti tawp ve nghala. Chuvangin he Neih inang inneihna hian
Societyah mai ni lo vin Kohhran thlengin tui lian ang main a chhim mek a, buaina leh inhnialna na men lo a chhuak
mek reng bawka, kei ni lam pawh tunah hian min chim ve tan tawh a ni. Min chhim ve tak tak hunah chuan kan
society hian engtinnge a lo chhan ve anga, kan Kohhran hian engtinge a lo hmachhawn ve ang le.

Tunah chuan a tlangkawmna ang renginhan siam tawh mai i la, Neih inang inneihna

(Same Sex Marriage) hi tun lai hmun hrang hranga sawi hlawh ber leh inhnialna tam ber ti i la kan ti sual tam pui
awm lo ve. Kan ziak tawh atang leh Kristian ngaihdan leh pawm dan atanga han X-ray nawn leh pawhin he Neih
inang inkawpna/inneihna hi chu Pathian duh loh zawng leh khap tlat thil a nih avangin, sual liam tak a ni a, Pathian
dodalna pawh a ni. Tichuan, Pathian min siam dan phung pela chetna leh khawsakna a ni bawk a ni.

Then khat chuan "Mawngkawhurna" emaw Neih inang inkawpna/inneihna hi an tanchhan leh sawimawi nan
"pianken" a ni an ti a. Psychologist ho chuan he thil hi Rilru lam natna (Psychological Abnormalities) ah ngaiin 1952
khan natna chi khat angin an lo ziaka. Mahse an zir chian leh hnuah natna a ni lo tih an hre chiang leha 1973 khan
natna chi khat anga an ziak chu an paih (chawk-reh) leh ta a ni. Damdawi lam thiam (Medical) pawhin 1977 khan
Rilru ngaihtuahna lam natna (Mental illness) ah bawk ngaiin World Health Organization (WHO) chuan natna chi khat
angin natna chi hrang hrang ziahnaah an ziak ve leh a. Mahse hei pawh hi an han zir chian leh tak tak chuan natna
angah ngai leh thei ta lovin 1990 khan an ziakna ata chu an chawkreh ve leh a. Chuvangin he Neih inang inkawpna hi
"pianken" emaw "pianpui" emaw, natna chi khat ang emaw a ni lo va chinchhuah leh duhthlanna a ni zawk. Dr. P.C.
Biaksiama chuan Ramhuai Hnathawh a ti hmiah mai a ni. Setana hmanrua a ni a, he mi hmang hian hmun hrang
hrangah a inluling mek a ni. Tun laiah globalization leh IT lam hmasawn zelna avangin khawte pakhata cheng leh
khawsa ho ang lek kan ni tawha, hmun khata thil thleng chu tunah kan hmu a, kan hre ve nghal ta zel a. A bik takin
Mizoram nen phei chuan kan intlawh pawhin engkim deuh thaw mai hi kan in copy a ni a. Chuvangin he thil hianmin
hlat tawh lo a ni. Kan society leh kohhran a rawn luh chilh ve tak tak hma leh luhchilh hunahchuan kil khata
pawikhawihawma lo awm liam ve mai mai lo va, he sualna tuifawn chak tak maiah kan nun khaw chhuah theihna tur
chuan kan Bible-in a tha apiangte, a thangmawi apiangte…a lo tih angin thil tha lo leh hnawk chu huaisen tak leh
thiam taka kan do ngam hi a tul ta a ni. In dona chu LALPA indona a ni si a…(1 Sam 17:47).

Source-te

1.      P.C. Biaksiama, Min runtu Ramhuaite leh a hneh let dan: Thlarau indona Part I (Aizawl: Mualchin Publication & Paper
Works, 2012).

2.      Zothanliana Colney, "Neih inang inkawp leh Mizote" in Kristianna leh Tunlai Khawvel Vol.II, edited by C. Lalnuntlinga,
(Aizawl: Christian Media Society, 2012).

3.      http://gilbertrenthlei.blogspot.com/2012/05/tunlai-khawvel-hian-thil-buaipui-lian.html

4.      http://www.misual.com/2010/07/09/presbyterian-church-usa-in-kohhran-hruaitu-atan mawngkawhur-pawm/

SUAL LIAN LEH TE

1 JOHANA 1:9
Kan sualte kan puan erawh chuan, ani chu a rinawmin a dik si a, kan sualte min ngaidamin kan dik lohna
zawng zawng min tlen faisak dâwn a ni.

Thil sual titu mi pahnih hi mithianghlim hnênah an kal a. Chupa bulah chuan, “Ka pu, thil sual kan ti a, kan
chhia leh ṭha hriatna nasa takin a tibuai a ni. Ngaihdam kan nih theih nân eng nge kan tih ang?” an ti a.

Tisualtute hnênah chuan, “Ka fapa, eng nge in tihsual chu min han hrilh teh” a ti a. Tisualtu pakhat chuan,
“Sual lian tak ka tisual a ni” tiin a chhâng a. Tisualtu pahnihna chuan, “Kei chuan thil sual te tak tê tê ka ti a,
ka chhia leh ṭha hriatna a tibuai em em lo ve” a ti a.

Mithianghlim chuan, “A lo ni maw, va kal ta ula, in sual neih zah ang zêlin lung in rawn la dawn nia” a ti a.

Tichuan, tisualtute chu an va kal ta a. An tihsual zât ang zêl chuan lung an rawn la a. Tisualtu hmasa zâwk
chuan lung lian em em mai hi a rawn pu nawlh a. Tisualtu pahnihna erawh chuan lung te tak tê tê tam tak a
rawn la thung a.

Mithianghlim chuan, “Tunah chuan, kal leh ta ula, in lung rawn lâk chu a ngaiah va dah leh rawh u le.” a ti
a. Tisualtu hmasa zâwk chuan awlsam takin a va dah mai a. Mahse tisualtu pahnihna chuan a lung lâk chu a
tam avângin a lâkna a hre ta hlawm lo va. Hna tam tak a insiam phah ta a ni.

Mithianghlim chuan, “Sualna hi lung ang a ni a, miin sual lian tak a tih chuan a chhia leh ṭha
hriatnaah lung lian tak awm ang a ni a, mahse inchhîrna dik tak a neih chuan lâk bo a har lo thung a.
Sual te tak tê tê kan tih erawh chuan inchhîrna min siam lo fo va, sim a har ṭhîn.” a ti a.

Lal Isua chuan eng sualna pawh a ngaidam thei a. Inchhîra a hnên pantute chu lâwm takin a lo kuangkuah
ṭhîn.

  SECULARISM LEH KOHHRAN


English-Mizo Dictionary ‘standard’ anga kan lo chul tawh, tun hnua a famkim lohna ka hmuh ve tak fo JF
Laldailova Dictionary chuan Secularism chu, “Tisa leh khawsak relbawlna leh sakhua hi inkaihhnawih lo se
tia duhna,” tiin a sawi a. He hrilhfiahna anga hman dawn chuan mi tam takin sorkar thilah hian sakhua
emaw, kohhran emaw-in a duh dan sawi ve thiang miah lo tur leh, chu chu Indian constitution bawhchhiatna
ang hialin an ngai mai thei ang. Mahse, he sawifiahna hi khawthlang lama an hman dan a ni chauh a. Indian
secularism chu a dang daih thung a – sakhaw zalenna, tupawhin a duh sakhua chu a zui, a zawm leh a zirtir
phalsakna zawk a ni. Sorkar chuan sakhua zawng zawng hi ang khatin a en a. India secularism-ah chuan
sakhaw dan te zahsak tur a nihna leh sorkarin duhsak bik nei lovin inangtlang takin a en tur a ni, tih inphum
a. Sorkar hotuten sakhua zawng zawng an zahsak anga, zalenna an pe ang a, anmahni sakhua \heuh an zawm
thiang tihna a ni zawk. Chal hnawih sen ve kher ni lovin, Indian secularism chuan mi tupawhin chal hnawih
sen lo turin zalenna a nei tih a sawi zawk a ni (hnawih sen sen chu Kristian an ni ve ta lo, tihna ni lovin).
Sakhaw pawl hian sorkarah thurawn emaw, a duh dan emaw a sawi thiang lo, tihna a ni lo a ni.
          Sap ho ngaisang ta na na na chuan sap ho hriat thiam dan pawh kan man thiam zung zung mai a ni
awm a. Tichuan, sakhua leh kohhran chu hrang hlaka kal turin kan duh \hin. Rorelna lamah chuan a hranga
kal tur pawh an ni e. Mahse khawtlang leh thil \ha zawnna lamah erawh chuan hrang thei an ni lo hial ang.
Mizoram anga kohhran pawimawhnaah phei hi chuan zawlnei hna thawkin kohhran hi a ngawi mai mai tur a
ni lo hial zawk a ni. Amaherawhchu, secular state a nih angin sakhaw dangte tana \ha lo tur chiang bangah
chuan inrawlh turah ngai lo ila.
          Sorkar leh sakhua in\hen fel se, sakhaw thil (abik takin Kristianna) hi sorkar policy-ah inrawlh miah lo
se tih duhna lian zel hi khawthlang lam Kristian thinker tam tak \ah aw a ni a. Abortion, homosexual
marriage, euthanasia, etc., vel chungchangah pawh Kristian ‘aw’ an ning hle \hin a. ‘Christmas Tree’ pawh
‘People Tree’ tih duh pawl te an lo awm a, an pawisaa ‘In God We Trust’ inziak pawh hnawksak titu an tam
a ni awm e. Tunah phei chuan ‘the New Atheist’ ho khuan Kristian evangelist-te style lain Pathian awm
lohzia leh Pathian kan mamawh lohzia \hahnemngai takin an sawi hep hep mai a ni. Secular state-ah Pathian
an ning a ni deuh ber.
          India rama piang, US-a cheng ta, khawvela Evangelist lar tak Dr. Ravi Zacharias chuan sap ram
nunphung chungchang ti hian a sawi a: “Kan culture hian buaina (crisis) a tawk a ni….secularization…
buaina…secularization chu sakhaw thu (religious ideas), sakhaw pawl (institutions) leh sakhaw thil sawi
(interpretations) ten khawtlanga ngaih pawimawh an hlawh loh telh telhna hi a ni. He thil hian nun
chawlawlna a hring a, nun dik lo taka nun pawha zahna a tihniam a, rinna leh sakhaw zirtirna ten mimal
nuna thu a neihna a hnawl a ni.” Hei hi kan kawng zawh mek emaw, kan awh emaw  a ni palh ang tih a
hlauhawm ta hle mai.
Sapho leh Zu
          Sap Kristiante hian zu in hi an pawisa lo viauin an sawi \hin a. Pawisa lo fe fe pawh an awm tih chu a
chiang sa mai a. Zu vanga thi leh buai an tam a. Mite zu nghei tura \anpuitu pawl Alcoholic Anonymous
(AA) tih pawh America ram a\anga din \an a ni. Sual anga ngaih avanga in lo pawh an tam hle tih hriat tho
tur a ni. Mizoten sap Kristian kan hriat lar ber tia chhal ngam tur rawngbawltu ropui Billy Grahama’n  1954-
a London Crusade a neih khan English Journalist pakhatin zu dawra inmuh pui turin a cho va, Billy Graham
a kal ta ngei a nih kha. Journalist Cassandra chuan Daily Mirror-ah, “Zu tem ngai miah lo (teetotaler) leh
insum tlat mi (abstainer) a ni, hetiang hmun, an ni ang tana \awp tak hmunah tlangnel tak leh lai miah lovin
a khawsa thei a…nelawmna hian heti takin mi a hneh thei ang tih ka hre ngai lo va, mawlmang taka chet ve
maina hian misual a sut nat theihzia hi tunhmain ka lo hre ngai lo,” a ti hial a nih kha. Zu chu a in lo tih a
chiang hle mai.
          United States-a protestant kohhran pawl lian ber chu Southern Baptist Convention khu an ni a,
member maktaduai 15.98 an awm a ni. June 2006 khan zu chungchangah thuchhuah an siam a: Rilru, taksa
leh nun tichhetu a nih vang te, natna leh thihna thlentu a nih vang te, chhungkaw tichhetu a nih vangte, in
thiam inti te ruih theih dangah mi a hruai luh fo \hin avang leh ‘sakhaw rawngbawltu \henkhat Kristaa kan
zalenna tlawhchhana zu in pawisa lo an lo awm tak avangin’,- “Greensboro, North Carolina, June 13-14,
2006 meeting chuan zu siam te, thehlar te, sem darh te, leh in hi kan do a ni; tin, Zu in mi reng reng
Southern Baptist Convention hnuaia committee member atan thlan loh tur; tin, Southern Baptist member
zawng zawng kan ram leh khawtlanga zu a bo theih nana dan siamna kawngah taima taka hma la turin kan
ngen a; tin, Southern Baptists memberte zawng zawngin zirlai leh puitling tawh pawh zu in hlauhawmzia
\hahnemngai taka zirtir zel turin kan infuih a; tin, rawngbawlna leh pawl ho zawng zawng ten zu vanga
harsatna thleng mekte hi Bible zirtirna a\anga thlir thiam a, zu in miah loh (abstinence) \hatzia zirtir zel tur
leh tualchhung kohhran zawng zawngte chu chutianga rawngbawlna chu \anpui nghal/\hin turin a rawn a ni.”
Sap \henkhat chuan zu hi an lo duh lo ngar ngar hle mai. Mizoram Kristiante hian kan la duh lo na zo lo fe
zawk a ni hial lo maw? Sap \henkhatin an lo phalrai emaw, neih inang an lo innei emaw, Pastor atan MKH
hial lo ordain pawh ni se, Mizo Kristiannaah hi chuan zu hi palzam theih a ni tlat rih lo a nih hi. Hnam dang
Christianity chu hnam dang tan lo ni se, Mizo Christianity chu Mizo tan ni zel rawh se.
Sap \henkhatin an lo phalrai emaw, neih inang an lo innei emaw, Pastor atan mkh hial lo ordain pawh
ni se, Mizo Kristiannaah hi chuan zu hi palzam theih a ni tlat rih lo a nih hi. Hnam dang Christianity chu
hnam dang tan a lo ni pawh ni se, Mizo Christianity chu Mizo tan ni zel rawh se.

(Not so) Hidden Agenda


Zu khap burna dan thlahdul chungchangah hian keini ang mimawl deuh chuan thu inthup awmin ka
han hre ve thla ngawt a. |henkhat tan chuan saruak leh inhawng sa a nih ka ring. A \hatna leh \hat lohna
chhan sawi tam tak zingah hian MLTP Act hlih duhtu leh tumtute-ah hei hi a langin ka hria:
1.    Mi changkang ve tak, mite ngaihsan leh vengva tak zu in duh tho si te tan hian MLTP Act hi a hnawk em a
ni. Zu man tam chu thukhat, zu zawnga vah ruk ruk leh nam chem chem a ngai \hin hi a zahthlak a. Sorkar
phal loh thil a lo ni bawk nen. Police man hmingchhiat nih mai theihna chance a tam em a ni. Ning awm
reng pawh an ni e. A in mi tan chuan huatthlala tak a ni lo thei lovang.
2.    Sorkar hian engvangin nge maw a nin em em le? Kan khawtlang nunin a \hatpui tur nia an hriat vang a nih
ka ring thei miah lo. Sum leh paiah \hatpui dawna an inhriat vang a ni ang. Zu man an thlahlel a ni ber mai.
Engvang nge, NLUP-a sem atan em ni? State rethei kan nih kan hre tlang a, sum leh nuna retheihna inkawp
chu duh tur a awm thei dawn em ni?
Wealth Tax/Income Tax la zawk mai ila
Zu chhiaha sum hmuh tum ngawt ai chuan kan sorkar hian Wealth tax te, Income tax te hi la ve tawh
mai se a \ha zawk lo vang maw? Keini ang income a\anga thlir chuan a sing bi tak meuh hlawh chin te hi
chuan ram tan hian engemaw zah an thawh phal ngei ngeiin ka ring tlat a ni. Zu phalrai lohna a nih dawn
phei chuan a nuam lehzual ang. Hei hi ram changkang zia a ni a (zu in ni ber lovin), uikawm deuh kan lo
awm pawhin  i inphal ang u.
Sorkar hnathawk pakhat ka sawipui chuan min tiphur hle: “Kum khatah sorkar hnathawk chuan
professional tax Rs. 2500 vek kan pe ... Sorkar hnathawk ho chu hetiang hian min hrut rual vek. Income tax
pek hi \hangthar responsible chin chuan kan duh deuh vek. Sorkara contribution neih hi kan hreh hran lo.
Mahse an la ti mawlh si lo. State pawh hian state revenue atan tax hi chu tisang se ka ti khawp mai. Kan zak
ve a… Zu chhiah beisei hi chu a chhiah ai khan a zu zalenna hmu lian ho sawi a ni. Zu chhiah lak a zu zawrh
ai chuan chawi belh paw’n zu khap ka la thlang… Zu chhiah te mai mai hi chu zu vanga natna thlen medical
reimbursement ah a kal ral vek tho ang,” a ti siah siah mai. Ka lawm hle. Sorkar hian kan \hangthar
\henkhatte rilru hi hrethiam tak maw?
Tih tak emah chuan, building khir en un nei a, sumdawnna a nuaia nuai za tel tiche vel reng thei ho
hi engvangin nge kan tax loh lem ang le? Delhi, Mumbai, Bangalore,… tih vela an fate pocket money pawh
kan chhungkaw income-in a phak lohte hi sorkar hian hlau lo sela, kan rama sum leh pai kan insem tlangah
ngai mai teh se. Zu chhiaha indaih tum ai chuan NLUP atan pawh, a \ul a nih chuan, lo hmang \angkai mai
rawh se.
Kohhran Ngaihdan leh Sorkar Policy
          |henkhat chuan MLTP Act chungchanga kohhranin ngaihdan mumal tak a neih leh chumi chu zah tura
sorkar zawk pawh an duhna an sawi hian constitution kalh hialin an hria a ni awm e. Constitutional expert
chu ka ni lo nang a, inhmeh lohna awmin kei chuan ka hre thei lo. Pressure group anga sawi pawhin group
lian tak a ni hrim hrim a, membership anga sawi pawhin kan sorkarna fawng chelhtute hi kohhran member
an ni vek tih theih a ni hial bawk. Tin, thurawn leh control danglamna kan ngaihtuah lo a ni mai thei. Ni e.
Kohhran chuan sorkar a control ngawt thei lo va, a control tur pawh a ni lo va, a control ngai lo bawkin ka
ring. Mahse, kohhran chuan socio-ethical issue chungchangah chuan a sawi thiang a, a sawi tur pawh niin ka
hria. Sorkar fing tak chuan ngaihthlak pawh a thiam tur a ni ang chu. Tin, Orissa state sorkar khuan a statea
Hindu ho ngaihdan a lak a thian lohna ka hre lem lo a. Amaherawhchu, constitution kalh leh minority te
rights palzutna thleng thlengin Hindu ho ngaihdan a lak zel chu thiangah ka ngai lem lo bawk. Chu chu kan
rama Kohhran role ka hmuh ve dan chu a ni.
          Secular democracy-ah chuan tupawhin voice an nei thei a. Pawl chak dan azirin voice pawh a ring mai
ang. Sorkar va control lam a ni lo va, duhthu sawi chhuah lam a ni. Khawtlang \hatna tur leh mipui nun
khawih thilah chuan kohhran hi a tawmim mai mai tur a ni lo zawk a. Dik tak leh \an bik nei hauh lovin
thudik chu puang chhuak sela, a dik lo pawh hnawl ngam tur a ni zawk. Mizoram angah te hi chuan, Kristian
vek kan nihnaah, sakhaw dang zuitute chanvo humhalh tlat chungin awka pawh a chhuah zel hi \ha ka ti a, a
thiangin ka hre mai ni lovin a tih ngei ngei tur ni zawkin ka hria.
-       RE Ralte
                                                                    

*****18022014*****

INTHAWINA NI LOVIN THUAWIHNA
Uncategorized September 29, 2014 1 Comment

B. Lalhriatpuia

Leader
KTP Phullen Branch 2014

          Kum za(100) liam ta a khawvel hnam mawl leh bal ber zinga chhiar te kha Pathianin a mi te hmangin
min zawng chhuak a. Pathian khawngaihna azarah kum 5000(sangnga) aia rei mah civilization lo chen tawh
te nen Computer Age, Electronic Age, Information Technology, Media khawvelah kan lut rual ta reng chu a
ni a. Ram changkang zawk te chu an mahni thawhchhuah, hmuhchhuah leh thawh rah ang tawk zelin
Agriculture Society-ah, Industrial Society-ah, chutah Information Technology, Computer Age-ah a kum zabi
tel zelin step by step-in hma an sawn chho zel a, tun dinhmun hi an lo thleng ta a ni a. Keini chu Pathian
khawngaihna azarah Information Society-ah min hlangkai nawlh a, Pathian malsawmna a ni a, a lawmawm
a ni. Amaherawhchu hetih rual hian a chhunga cheng Mizo ten kan zir a kan thiam a pawimawh hle mai. A
malsawmtu Pathian lam aiin a malsawmah kan inhmang ral em aw a tihtheih ta. Kan sakhua, kan biak
Pathian duh dan a nun tak lam aiin a rawngbawlna, inthawina lamah kan kal tam zawk ta em aw !!

ENGE INTHAWINA CHU ? :

Thuthlunghlui hunah chuan an sual ngaihdam nan te, Pathian hnena lawmthu sawi nan te, halral thil hlanah
Ran thisen hmang te, eng emaw an thlai thar hmangtein halral thil hlanin an inthawi \hin tih kan hria a, an
sakhua serh leh sang, an sakhuain ti tura a phut kan tithei awm e. Tunlai Khawvelah pawh kan sakhaw serh
leh sang, rawngbawlna kawng hrang hranga kan thiltih hi kan inthawina kan ti ve maithei awm e.

Heng rawngbawlna kawng hrang hrang a kan thil tih te hi piantharna tak nei silo leh Pathian thu zawm tak
tak silo hian a tih theih vek mai. Mizo Kohhran te hi pawn lam lang thei inthawinaah chuan kan ti \ha khawp
mai. Biak In kan nei \ha a, kan inkhawmpui dawnsawn danah te kan inelin kan ti \ha khawp mai. Pathian
ram thilpekah te, kawng hrang hrang lang theia kan thiltih te hi a \ha, kan inthawi \ha khawp mai.

Kristian |halai te ngei pawh a lang thei a kan thiltih chu a \ha khawp mai. Kan inkhawmpui lian pawh a
ropui, a changkang, a felfai. kan nalh, kan mawi, kan zei, kan thiam. Heng rawngbawlna kawng hrang
hranga kan thiltih hi a \ha, kan inpekna pawh a sang \hin khawp mai. Amaherawhchu heng a lang apauva
kan tih ni lo, lang thei si lo, hmuh theih si lohah hian enge kan an ang le ? Pathiana nun tak nei chuang lo,
mahni mimal tlat falna a Pathian thu zawm leh a thu anga nun tum chuang si lo, inthawina ringawta kal ral
hi kan tam viau lawng maw !! Hetianga zei tak, thiam leh nalh taka rawng kan bawl mup mup chung hian
Kristian |halai te-ah hian heng hi a bang chuang lovem ?

1) NUN TUIHALNA :

Engvanginnge |halaite hi kan nun a zat em em ? Kan phi ruai a, a nuam, a mawi leh changkang kan zawng a,
chak takin kan tlan a, programme ngai kan ning a, a thar kan zawng a. A ngaihnawm leh hmuhnawm kan
zawng a, kan neih tawk kan duhkhawp lo va, a thar, a mawi, a changkang, a tunlai kan zawng zel a. Nun
hahchawlhna, lungawina leh thlamuanna kan nei lo, kan hmu lo.

2) ZALEN CHAKNA :
Mahni duhzawng, chak zawng leh nuam tih zawnga nun chaknain \halaite min tuam mek a, chung lam a
khuahkhirhna leh thununna kan ngaitheilo tial tial a, mahni duhdana nun tumna kan nei lian tial tial bawk.

3) MI NGAIHSAN UCHUAKNA LEH INNGAIHNEPNA :

Information Technology, Media khawvelin min hlui, kan \angkaipui leh hlawkpui chu sawiloh, kan
chhiatpui leh tawrh phah zawk ni mahse mi/thil ngaihsan uchuakna, kan hmuh phak loh, kan mamawh miah
loh, a bul pawha kan kal/awm phak loh te ngaihsan hleihluakna, kan Pathian biak leh rawngbawlna ai pawha
kan ngaimawh leh kan buaipui mah mah tawh, kan eizawnna leh nunzia pawh tibuai khawpa ennawm,
hmuhnawm, ngaihnawm tih kan va ngah tawh em !!

Hetih rual hian kan hmuh phak leh kan chenpui, kan khawsakpui Kohhran, Khawtlang, Pawl leh Ram min
hruaitu te ngaihnepna, eng vaka ngaih bik lohna, an thu pawh zawm tum chuan lohna, a chhe lai apiang
hmeh bel tumna, a \ha lam inhmuh sak theih lohnain min tuamin min ei zual zel bawk a. Chhiat \hat kan
tawh pawha tawh loh pawha min hre lo, khawvelah kan awm ve a ni tih pawh min hre lo tu ngaihsan uchuak
leh buaipui uchuak a, kan bul hnaia mirethei zawk, mi \anpui ngai zawk te hre leh thei si lo, \henawm
khawvengte ngur ngur leh si nun changkang intia hawi sang fe fe kan tam mai.

4) INNGAIHZAWNNA |HA LO LEH SEX HLUAR :

Kan nula tlangval, tleirawl, K|P member rual teah a va nasa em !! Kan Media kaltlanga lang chhuak si lo,
inphum ru, inngaihzawnna \ha lo, uchuak, sex hluar, neih inang thlenga inkawpna pawh kan Kristian |halai
te zingah hian eng ang nge inphum ru anga eng zat nge awm ang.

5) SETANA BIAK :

Mizo Kristian |halai, a langah chuan Kristian \ha awm tak, lang lo lama Setana lo bia kan tam ta mai hi a va
lungchhiat thlak em !! Media-in min hlui kan neih phak si loh awhna, itna, tih ve theih chakna, duh ang ang
tih theih leh neih theih chakna awhna, itna sual avanga lo piang a va ni chiang em !!

Kan sawi seng lo, heng zawng zawng hi Kristian |halai, nu leh pa tam zawk te ah rawngbawlna, inthawina
\ha taka hlan a, ti reng chunga inphum reng a ni. Kan rawngbawlna, nalh taka inchei a, Bible bag ak a
zakzeh chunga Biak In a kal \hin, hnatlang \hin, hla zir \hin, faith promise \ha taka pe \hin te ah hian a va
inphum nasa em !! Heng hi a ni nun tak nei si lo, thu tak pai si lo rawngbawlna, inthawina chu.

THUAWIHNA :

Pathianin a lawm ber chu ‘thuawihna’ a ni. Kan Bible-ah hian Pathian \ih avanga a thu zawma awih tlat,
mahni mimal nun a fala awm pawha Pathian \ih a a thu awih a zawm tlat kan hmu hnem khawp mai.
Josefa’n Pathian a \ih a, a thu a zawm tlat a vanga a tawrhna te, tuma hmuh loh chung pawha a pu Potiphara
nupui tlansan ngam, sex lamah pawh invawng thianghlim tlat, hlemhletna, huatna diklo lakah pawh invawng
thianghlim tlat (Gen. 39), Kristian |halai tlangval dik tak te. Lal Hezekia Pathian \ihna, “Aw Lalpa, i hmaah
thu tak leh thinlung \ha famkim pu a ka awm \hin zia leh i mithmuha thil \ha ka tih \hin zia kha khawngaih
takin hre reng ang che” (Isaia 38:3), a tih theihna leh a tih ngamna nun te hi a va ropui em !! Pathian ngeng
pawh a chhun chiang khawp mai. A nunna pawh a pawhsei sak hial a nih kha. Samuela, tet te a\anga Pathian
tana invawng thianghlima Pathian thupek anga huaisen taka nung ngam. Timothea anga nun ngil taka
damchhung ni zawng Pathian tana inserh hrang, a thu zawm hmasa a a rawngbawl a inthawina nung neitu.
Kan sawi seng lovang, Kristian |halai ten kan entawn tur Pathian thu anga awm a, nunga, Pathian pawhin a
thu anga awm te a kalsan ngai loh zia Bible-ah hian kan va hmu hnem em !! Heng hi entawnin a thu awih, a
thu zawm hmasak phawt hi Pathianin a duh a ni tih i hre thar leh ang u.

INTHAWINA NI LOVIN THUAWIHNA :

I Samuela bung 15-ah kan hmu a. Israel fa te Aigupta ram ata hruai chhuah an nih laiin Amalek miten Israel
fate kawng an lo dan avangin a hnu feah Pathianin Israel lal Saula hnenah Amalek mite do va an mahni leh
an thil neih te, an ran vulh zawng zawng te tumah leh engmah zuah lova tiboral vek turin thu a pe a. Lal
Saula chuan Pathian thu ang ngeiin a va do va, amaherawhchu Pathian hnena inthawi nana hlan turin Bawng
leh Beram thau \ha \ha a rawn zuahin a rawn hawn tlat mai. Ama ei leh in, nawmchen nan pawh ni lo,
Pathian rawngbawlna, a hnena inthawi nan a ni. Mahse engtin nge lal Saula hnenah Pathian thu a lo thlen ?
“Lalpa chuan Lalpa thu zawm chu a lawm angin halral thil hlan te leh inthawina te hi a lawm em ni ? Ngai
teh, inthawina aiin thuawihna chu a \ha zawk a, Berampa thau aiin a thu pawm chu a \ha zawk a ni. Helna hi
aienthiamna sual te nen a inang a, luhlulna hi milem biak leh Pathian lem biak tluk a ni. Lalpa thu i duh loh
avangin a ni pawhin lal atan a duh ta bik lo che a ni”(I Samuela 15:22-23), tiin Pathianin a lalna thlengin a
hnawl phah ta.

Matthaia bung 12-ah chuan Isua a zirtirte nen chawlhniah buh hmunah an kal laiin an ril a lo \am ta a. Buh
vui te thliakin an ei ta a. Chu chu Pharisai ten an lo hmuhin an sakhaw dan inthawinaah chuan chawlhni a
chutiang tih chu thianglo a ni. Isua hnenah an rawn hek a, Isua’n engtin nge a lo chhan ? “’Inthawina duh
lovin khawngaihna ka duh e,’ tih hi, a awmzia lo hre tawh ni ula chu, mi thiamte chu thiam loh in chantir lo
tur.” (Matthaia 12:7) tiin. Pharisai te hi Sakhaw dan inthawina, rawngbawlnaah chuan mi fel sawisel bo,
felna lama tuma phak loh an ni. Mahse Lal Isua thu zawm hmasa lova rawngbawlna, inthawina chu Lal
Isua’n a lawm chuang lo.

Lal Saula’n Pathian thu zawm aia inthawina, rawngbawlna a ngaipawimawh zawk te, Pharisai ten Lal Isua
thu zawm aia Sakhaw serh leh sang rawngbawlna, inthawina an ngaipawimawh zawk te hi Pathian
duhzawng a ni lo tih a chiang hle mai.
Mahni mimal nun, tlatfal nuna Pathian thu zawm tum chuang lo, Pathian thu awih tum chuang lo, eiruk duh
reng, hlemhletna pawisa lo, huatna suala tim chuang lo, mipat hmeichhiatna a in hnamhnawih hreh chuang
lo, mi rethei leh hnuaihnung zawk te khawngaihna, ngaihsakna nei chuang lo chung reng hian mawi takin,
inpe takin rawng a bawl theih a, inthawina a hlan theih. Chu inthawina rawngbawlna chuan mite mit a ti
mim a, mi hla te hnuh hnaih aiin a ti hla zual zawk thin. Mahni inbumna a ni a, Pathian ram ti zau theilo tu,
Pathian tana hnawmhne leh ninawm mai a ni.

Kan nitin mimal nun tlatfalnaah hian enge Pathian duhzawng ti a Pathian thu zawm a, a thu anga nunga a
duh dan ang zela zawite a kal dem dem hmasak phawt hi a va pawimawh em !! Chu chu Pathian lawm
zawng a thuawih leh zawm hmasak nun chu a ni. Inthawina leh rawngbawlna kan sawisel, kan hlamchhiah
ni lovin kan mimal nun hian Pathian tih phawt sela, a thu angin nungin a thu zawm hmasa phawt ila,
chutiang rawngbawlna leh inthawina chuan rah a chhuah a, miten kan nunah ‘nung’ an hmu a, kan zingah tel
ve an chakin kan rawngbawlnain Pathian ram a ti zau zel dawn a ni.

Pathian thu zawm lo leh a thu anga nung si lovin rawng a bawl theih a, inthawina a hlan theih a, chu
rawngbawlna leh inthawina chu Pathian pawm loh, a lawm loh leh a hnawl a ni. Pathian thu zawm a, a thu
awih a, a thu anga nung ten a rawng an bawl a, inthawina thianghlim an hlan thin zawk a, chu chu Pathian
lawm zawng thuawih rawngbawlna, inthawina nung chu a ni. Chu rawngbawlna, inthawina chuan
hahdamna, thlamuanna, engthawlna, hlimna min pe a, mi te mithmuhah nungin a lang chhuak a, rah
duhawm tak a chhuah thin. Inthawina rawngbawlna ringawt ni lova Pathian thu zawma a thuawihna nena
rawngbawlna nei thei turin kan nun i buatsaih thar ang u.

(He thu hi Pu B. Lalhriatpuia, Leader KTP Phullen Branch in a ziak a ni a, KTP Phullen Branch Diamond
Jubilee Souvenir 2014 atanga lak chhuah a ni.- Buata Bawihtlung)

Share this:

MIZO KRISTIAN MARTAR HMASABER ‘”TV


CHALBUANGA’
Keimahni, Kohhran Chanchin, Phullen Kohhran May 3, 2013 Comments: 6
(Mizo Kristian hmasa, Krista vanga tihduhdah tuara Martar hmasa
ber, Khandaih Tlangval fel Chalbuanga Chhangte chanchin )  –

By Lalbuatsaiha (Buata Bawihtlung)


Buata.tkt@gmail.com Dt. 05.07.2018 @ Azl

          Mizo zinga Kristian Martar hmasa ber chu Khandaih khaw tlangval fel leh taima Tv Chalbuanga
Chhangte a ni a. Chalbuanga hi kum 1882 khan lo piangin, unau mipa awmchhun niin an unau a upa lam
atanga pathumna a ni a. A Pa chu Thilluta a ni a, a Nu chu Famthangi a ni a. A pa hi a thi hma a, a nu hoin
an awm thin a. An unau chu hengte hi an ni-

1. Tlangziki
2. Chawntuahthangi
3. Chalbuanga
4. Khuallutthangi
5. Chawngnghilhlovi
6. Tlangchawiveli

          Chalbuanga te khua Khandaih hi Mizoram hmar lamah awmin, Pawihbawiha fapa Vanphunga Sailo
khua a ni a. Khaw taima tak, Buh leh bala a intodelh leh khaw nuam tak niin Zawlbuk pawh pahnih an nei a.
Kha tih lai a Mizoram khaw lian ber niin, In 700 khua an in chhal a. Rev Liangkhaia ziah dan erawh chuan
In 550 niin Mizoram khaw lian ber a ni a, Biate in a dawt a ni awm e.

          Khandaih khuaah hian kum 1903 August ni 1 khan lal Vanphunga remtihnain Zosap Missionary te leh
Bawrhsap ten Mizoram a Thingtlang Sikul nghet hmasa ber an din a. Zirtirtu chu Khawnbawl Upa Vawma
fapa Hrangsaipuia a ni. Sikul kha Pathian thu sawi nan leh zirtir nan hmangin Biak In ah hman a ni ve nghal
a, Kohhran a lo piang ta a. Khandaih ah hian ringtu hmasa Khuma leh Duma te chu Pathian thu hril a kalin
“Pathian thu lo awih ve tawh rawh u” an ti a. Pathian thu awih an lo awm ve ta a, Tv Chalbuanga pawh
Kristian hmasa zingah hian a tel ve a. Khatih lai khan Kristiante khan Isua lama tang an in ti thin a ni.

          Tv Chalbuanga hian kum Kum 1904 November ni 2, Nilaini zan khan Mualveng Zawlbukah
Zosaphluia (Rev DE Jones) kut atangin Baptisma a chang a. Zosaphluia hi Pathian thuawih hmasate
Baptisma a chan tir turin Khandaih ah hian ringtu hmasa te nen Aizawl atangin an kal a. He Baptisma
chantirnaah hian Zirtirtu Hrangsaipuian Hming a lam a, Tirhkoh Vanchhungan Fenthlirin tui a lo keng bawk
a, Ringtu engngemaw zatin Baptisma an chang a ni.
          Chalbuanga hi Khandaih khaw tlangval taima, tlawmngai leh huaisen a ni a. Lal Vanphunga pawhin
Khawnbawl Upa atan a sawm hial a. Khawngbawl upa dinhmun hi thil namai lo tak a ni a, mahse Kristianna
kha bansan a ngai dawn si a. Chuvang chuan Chalbuanga hian lal sawmna duhawm tak chu hnarin Isua lam
tang nih a tlang ta zawk a ni.

          Kum 1905 kum tawp lamah Chalbuanga te khua Khandaihah hian Tuihri a leng thut mai a. Kum 1905
December ni 3, khan khawnbawl upa pakhat chu Lal ina Zu an in laiin a kua a khawh a, chumi ni la la chuan
a thi zui ta mai a. He hripui vang hian Puitling pawh mi 50 chuang zet an thi hman a, an inphum seng lo
thelh a ni an ti. He hripui hi Pathian thu awih hovin Ramhuai lal Sahmula an tihthinrim vanga lo thlengah an
ngai tlat a. Sorkar mi tirh compounder in Tuihri damdawi Tuikhura a phul te pawh chu, an mahni tih hlumna
tura Kristiante tihah an ngai zel a. Kristiante chu an haw zual hle a ni awm e.

          Kum 1906 April ni 8 Pathianni ah chuan, Chalbuangate khuain Tuivaia Sangha an tlangvuak naah
Harhna a lo thleng a. Pathian thuawihte chu zai pah a kutbengin an lamkual a, midang a kai chhawng zel a.
Hei hi mipui vantlang hmuh leh hriat theih a Mizorama harhna hmasa ber a ni a. Mak deuh chu Khandaih a
harhna a thlen tuk April ni 9, 1906 Thawhtanni ah Aizawl ah Harhna a lo thleng ve chiah a ni.

          Harhna a lo thleng a, Pathianthu awih an pung ta hluai mai bawk si. Pathian thu awih ten Chawlhni
serh a, hna an thawk lo chu Lal leh upate chuan an ngaithiam lo hle a. Nitin kawla nichhuak chhiara
fehchhuah pawhin hawp khawp thar a har the lul nen, engtin nge Kham an thar ang le? tiin Kristiante chu
tam hmahruai an ni e tiin an duh lo hle a. Kristianna chuan an khawtlang nun tichhe vek torah an ngai a, tih
rem dan a ngaihtuah ta a.

         Lal chuan a upate chu, an chhung leh khat  zinga Isua lama tang (Kristian) an awm chuan, Zu
inkhawmnaah Zu no a pek kan ta zel mai a. Chu chu Upate chuan hrehawm an tiin, an fate chu Pathian
thuawih bansan turin an thlem a, an vau a, kut hial an inthlak ta a. May 1906 vel atang chuan Tihduhdahna
chu a hluar tan a. Khawnbawl upa fate chauh ni lo, Pathian thuawih tawhphawtte chu Kristianna bansan
turin an ti a, hmuhsitna leh ensan bakah khua atanga hnawhchhuahte leh ti duhdah nasa tak an tuar a.

Hetiang a ni chung hian Kristiante pawh an rinnaah an nghet em em mai a. Pathianthu awih lo lam pawh an
vung em em a, Pathianthu awih an sawisak zinga pakhat chu, a thi ni a ngaiin dai ah an kalsan a. Chalbuanga
chuan a khawngaih hle a, a ruang chu va hlawm a tum a, mahse vanneih thlak takin a lo thi lo hlauh a. Chu
tlangval chuan “Buanga ka tui a hal lutuk, tui min pet eh” a ti a. Chalbuanga chuan tui intur pein a
baiwhsawm a, inah a hruai haw ta a.

          Chu chu Pathian thu awih lo ten an lo hriatin an thin a rim hle a, hun remchang an hmuh veleh
Chalbuanga chu an sawisa ve ta a. Pathian thusawih chu a bansan duh chuang lo a. Tuthlawh ha suih loh in
an vua a, a hnung zang chu an vaw kak hial a. Pa nei tawh lo leh fapa mal a nih bawk avangin Lo lamah
mipa hna a farnu ten an thawk chu a ngaingam lo a. Na chung chungin a feh ve a, Thlam saknaah te a
farnute a lo kawhhmuh thin a.

          A na chu a tui hluam hluam a, a Nuin In lama lo awm hahdam tura a tih pawhin, “Isua lamtang tan a
na lo ve” a ti mai thin a ni awm e. Tuk khat chu, a hliam tui hluam hluam chu a lo hil duak mai a, a dam
tawh dawn ni a ngaiin an lawm hle a. A chhungte pawh chuan ngaihtha takin an fehsan a. Mahse, a nu leh
farnute feh an lo haw chuan a lo na zual hle a. A chhungte hnenah chuan “khi min hruaitu tur an lo thleng ta,
ka kalsan tawh ang che u” a ti a. Tichuan Pathianthu awihlote kutthlakna avang chuan, kum 1906 khan
Khandaih tlangval fel Chalbuanga Chhangte chu kum 25 mi niin a Martar ta a. Mizo Kristian Martar hmasa
ber a lo ni ta a ni.

          Vanphunga khua Khandaih chu kum 1906 pawltlakah lal leh upaten hma hruaiin Changzawl
Kawnpuiah an kai a. Kristian tihduhdahna chu a hma aiin hluar zel a.  Kawnpui chu a hrisel lo a, 1907 ah
Changzawlah an kai leh a. Hetah hian Kristiante chu kai ve an phal lo a. Kristian te chu Bawrhsap hnenah an
zual ko a. Kristian tihduhdahna a thawh hlawk tak thin piang thar ta Saithuama ho chuan Kristiante chu
Kawnpuiah chuan an awm a. Biak In pawh, Sikul tawmpui lovin, 1907 khan a hrangin an sa ve ta nghe nghe
a. Mahse, Bawrhsapte nawrna vangin Kristiante chu Changzawl kai an remti leh ta a.
          Chalbuanga hi a dam laiin, a chhung ten a nupui tur Pathian thu awih nula an lo be hmin vek tawh a.
Inneih hun tur nghaka an awm mek laiin, tihduhdahna a tuar ta a. An sawisakna avanga a hliam te chu na hle
mah se, Isua phatsan a duh ngai lo a. A chhungten Kristian a nih vanga sawisak a tuar chu an manganpui em
em a. Mahse ani chuan Thlarauthianghlimin a awmpui tlat a, “Lalpan, rethei leh manganga kan awm reng hi
a phal hauh lo ang, nakinah chhim chhaklam atangin Khuallutthangi (Mambawihi) hian inleng a nei ang a,
chu chu in lo neih tir dawn nia” tiin a chhungte chu a hrilh nghe nghe a ni awm e. Tichuan, Tv Chalbuanga
khan a Nupui tura an biak fel vek tawh chu a thihsan bawk a ni.

          An innghahna ber, mipa awm chhun Chalbuanga a thih takah chuan, a chhungte chu an khawhar zual
hle a. Nakinah chuan Hmunhmeltha atangin Pathianthu awih hmasa ber Chawnghnuna chuan Khuallutthangi
chu nupui atan a rawn rim ta a. A chhungte chuan an inneih tir ta a. Hmunhmeltha ah hian Khandaih
tihduhdahna avanga pem lut an awm hlawm a, Rev Zairema pa Pu Doliana te, Tekrawiha (Upa) te, Suakdaia
te, Chaleka te, Rualkhuma te, Famthangi te leh Chhuanbuanga te an ni. Martar Chalbuangan a lo sawi lawk
tawh chu a takin a lo thleng ta a lo ni reng mai a. Chawnghnuna te hi sa la thei tak, khawsa thei tak an ni a.
Nupui a neih hnu hian lehkha te zirin Khawchhiar ah a tang nghe nghe a ni.

          Vanphunga khua ah chuan Kristiante tihduhdahna chu a la hluar sauh sauh a. Tichuan Martar
Chalbuanga nu Famthangi te chuan, an makpa Chawnghnuna te awmna lam, Hmunhmeltha khua ah chuan
pem an tum ta a. Zanah bungrua nen, a ruk thei ang berin an chhuak a. Hmunhmeltha an panna kawngah
hian, an hma lawkah Keipui a kal zel a. Chutia Sakeiin an hma a hruai chu, Famthangi chuan, “Pathianin
min hruai turin a rawn tir a niang” tiin, thlamuang takin an kal theih phah a ni awm e.

          Khandaih lal Vanphunga leh a hoten Kristiante an tihduhdah hi, tun hnua ngaihtuahin an demawm
viau a ni mai thei a, mahse khatih hun lai ngaihtuah kha chuan an dem awm lem lo ve bawk. Kristianna a lo
luh khan, Fathang te an chhung lo a, Chawlhni ah hnathawk lovin an serh bawk a, lal thu aia
ngaihpawimawh an nei ta bawk si. Kristianna khan Mizo khawtlang nun kha a rawn sawi danglam dawrh a,
Kristianna chuan an nun kha a rawn ti chhia ah an ngai a ni.

          Thlirna dang atanga thlir chuan, Khandaih lal Vanphungan khatiang taka Mizo sakhua leh culture
vawnghim tura theihtawp a lo chhuah kha a chhuanawm tak zet zet zawk a ni. Kha tihduhdahna avanga
Kristian pem chuak ten khaw dangah Kristianna an pu darh zel te kha Pathian rem ruat zawk a nih a rinawm
hle a. Vanphunga kha Pathianin hmanruaah a hmang mai zawk a ni. A hnuah Vanphunga pawhin Piantharna
duhawm tak a chang zui ve leh ta nghe nghe a, a hovin Krismas te an hmang a, Kristiante thlamuantu a ni
zui ta zawk a ni.

          Khawkhat tlangval fel leh tlawmngai Chalbuanga, a pa thih hnua an chhungkaw innghahna, mipa
awmchhun chu Krista vanga tuarin Martar mahse, a chhungte leh an thlahte chu Pathianin a awmpui zel a.
Pathian leh a Kohhran tan mi tinawm tak tak an ni zui ta zel a ni. Khandaih Kohhran kal zel, tuna Phullen
Kohhran ni ta chuan Biak In tualah Martar Chalbuanga pual hian Lungdawh mawi tak “MARTAR
CHALBUANGA LUNGDAWH”  an siam nghe nghe a ni.

**************************

LAL ISUA LEH KHAWVEL LAL


TE CHANCHIN
Uncategorized January 2, 2015 Leave a comment

“Khawvelah hian lal tam tak an lo piang ta a,


Mahse, Lal Krista ang hi an la piang ngai lo.” 
RL. Kamlala (1902-1965)
Khawvel ah hian miropui leh hming thang, lal ropui leh huisen, ram zau tak tak la a, awp thei tu an
lo awm tawh a. A then te chu Miropui chungchuang bik “the Great” ti hial a an hming an vuah zui
takte pawh an awm a, chutiang zinga mi thenkhat chu han sawi thuak thuak ila..

ISUA PIAN HMA:


1. Hmasang Israel lal, a fin leh hausak em avanga hming thang, Bible-ah leh Muslim lehkhabu
thianghlim Quran-ah te pawh a chanchin chuang, Judate Temple ngaihhlut em em First Temple,
Jerusalem-a mi satu SOLOMON (970-931 BC) te. Babulon lal ropui leh hmingthang Jerusalam leh
a vel awp a, Judate Temple ngaihhlut Solomona Temple chhu chhe vek tu Nebukanezzar-II (605-
562 BC) pawh kha a ropui a, a nupui pual a a sak Hanging Garden of Babylon te kha hmasang
khawvel a thil mak zual pasarih zingah chhiar tel hial ni mahse, an chanchin kan sawi thui vak lo
ang. 

2. Kan lal Isua pian hma daih tawh ami ni mahse, khawvel mihring zinga sipai kaihruaitu ropui leh
thiam ber anga an la chhal thin ALEXANDER THE GREAT ti a a hming an vuah tak, Alexander III
of Macedon (356 -323 BC) kha Indo leh ral rel a thiam em em a, tu ram lal lakah mah a tlawm
lova, indonaah hneh loh a tawng lo, a ropui zia leh a huaisen zia chu sawiin a siak lo. 

Lal ropui Phillip a fapa a ni a, kum 16 a nih thlenga Mithiam hming thang Aritotle an a zirtir
(Tuition) a ni bawk a, a fing felin a huaisen em em a, a pa a thi hma a, kum 20 mi a nihin lal
thutthlengah a thu a, khawvela lalram zau ber pawl a din ta reng a. A hun laia lal tam tak chu mi
pakhat pawh tih hlum ngai lovin a hneh a, an tlawm a, lakah an inpe thin. Kum 32 mi chauh niin
323 BC khan a thi a, a damrei lo hle na a, a sul hnu hrang hrangte avangin khawvel miropui ber
ber, zingah chhiar tel loh theih a ni lo. 

3. Maurya lalram awptu ASHOKA THE GREAT tia an koh hial Emperor Ashoka (304-232BCE)
pawh hi a ropui ngawt mai, ram zau tak India sub continent pumpui deuh thaw hi a thuhnuaiah a
dah a, lal tam tak a hneh a avangin lal te lal (Emepor of the Emperors) an ti hial a. Kalinga (tuna
Odisha) indonaah mi nuai chuang fe an thih avang khan Indo a sim ta a. 

Hindu atangin Buddhism sakhua a zawm a, Buddha pualin In (Stupas) ropui tak tak a din teuh a.
Ashoka Pillar, Ashoka Chakra te hi Ashoka the Great kutchhuak a ni a, tunn thlenga India
chhinchhiahna “National Symbol” Lion Capital pawh hi Ashoka kutchhuak bawk a ni. 

4. Kan lal Isua pian laia lal ropui tak, King of Judea title an pek hial Lal HERODA THE GREAT (74-
4 BC) pawh kha, nunrawng viau mahse, a sulhnu In ropui leh lian tak tak, a thren phei chu tun
thlengah hmuh tur la awmte hian a ropui zia a ti lang chiang em em a. 

Temple pahnihna (Heroda Temple) an tih mai Solomona Temple sakna hmun ah Temple a din
thar leh te, Israel National Park nita hmun nuam em em Caesarea Maritima te, Jerusalem khaw
dai a din Herodium ropui tak, tlang zum ker chhunga khaw ropui, lal tuallenna leh kulh ropui tak
awmnate, Masada te hi a sul hnute an ni a, tun thlengin UNESCO chuan a la humhalh hial a ni. 

Kan Bible-a Chanchintha Matthaia ziakah pawh a chanchin hi kan hmu a. Khawchak mifing ten lal
ropui lopiang tur chu lal ropui Heroda in a piang turah an ngai a niang, Heroda chu an tlawh
a,mahse a lo ni lo a. Lal ropui Heroda chuan, a aia ropui zawk, Judate lal ISUA lo piang tur chu a
thik a, a phiar ru a, Bethlehem khua a nausen mipa kum 2 hnuai lam chu a that vek a nih kha. A
hmingah pawh Herod the Great tih a ni zui ta reng a ni. 

ISUA PIAN HNU:


5. Mongol hnam lal fing leh huaisen GENGIS KHAN (1162 – 1227 CA) kha khawvel lal ropui leh
huaisen ber a ngaitu an tam hle. Indo a thiam a, a fing em em a, a hunlaiin Mongol hnam hrang
hrangte chu lal ram pakhatah a siam a. Khawvel ngaihsan Alexander the Great a ram lak let li vel
zet a la a chhut a ni. China, Russia ram, Asia ram thenkhat a awp a, khawvela Empire ropui ber
pakhat Mongol Empire a din chhuak a. Asia leh Europe inkalpawhna kawng a sial a. Indona
avangin mi tam tak an that a, Historian te chhui dan chuan Gengis Khan hian mihring maktaduai
40 vel zet a that a, khawvel mihring 11% zetin a tlem phah niin an chhut. 

Mak tak maiin a hmelma, amah that teuh deuhtu sipai huaisen chu a sipai hotu zingah a dah a.
Sakhaw hrang hrang zalen takin a siam a, Biakin, Temple te a sa a, Pathian biaknaah chhiah a
awl thin a. Khawvel huap anga lehkha leh bungrua in thawn tawn na siam hmasa tu a ni a, chu
chu Marco Polo te pawh khan an lo hmang tangkai nghe nghe a. 

Nupui tam tak a nei a, a kalvel naah hmeichhia a mutpui zel a, tu leh fa tam tak a nei a. Kum 2003
a Genetic lam thiam ten an chhut danin khawvel mipa 200 zela 1 te Y Chromosome hi Gengis
Khan a hnen atanga chhuak angin an ngai a, anih chuan khawvel mipa 0.5% zet hi Gengis Khan a
thlah te anga chhut theih a ni an ti.

6. Mughal Emperor ropui ber tia chhal ngam AKBAR THE GREAT (1556-1605 CA) pawh kha a
rorel thiamna, leh a finnate, a ram mite a hmangaih leh enkawl thiamnate, a sulhnu ropui tak tak
Fatehpur Sikri a mite, Agra Fort ropui takte, a thlan In ropu tak tun hun thlenga hmuh tur la awm
reng te avang pawh hian a ropui a, the Great tih hlawh hial awm reng pawh a ni. Mughal Lal ropui
dang Shah Jahan-a te pawh hi, the Great tia koh ni ve lo mah se, a sulhnu ropui tak tak Delhi Kuh
sen (Red Fort) te, a nupui pual a a sak Taj Mahal chauh pawh hi khawvel mak tih khawpin a ropui
a, Ni 07.07.2007 a Lisbon a khawvel a thil mak leh ropui bik thlanchhuah pasarih zingah a tel pha
hial a ni.a

7. Russia Emperor ropui PETER THE GREAT (1672-1725) feet 7 zet a sang a ni a, a pumrua lian
tak leh a finna chuan mi a hneh sam phah em em a. Tsar (Russia a an lal) lal ram chu rawn
luahin, lal ram zau tak leh ropui tak Russia Empire chu a din a. Ram siam that chu a thupui ber a
ni a, chumi atan chuan Kohhran pawimawh zia chu a hria a, Kohhran lakah beiseina sang tak a
nei nghe nghe a. 
Mi inzir mi leh hmasawn duh mi tak mai a ni a, eng lai pawha inzir belh zel duh mi a ni a. Sipai
kaihhruai dan atanga hrehawm taka mi sawisak dan thlengin a zir vek e an ti hial thin.

Mahni chindan pangngai a kal tlut tha ti lo mi a ni a, ram dang finna leh thiamna a chaw lut a, an
ram inawp dan hrang hrang – Sorkar, Sipai leh tualchhung inrelbawlna lam te chu mumal zawkin a
siam a. Zirna sikul hrang hrang – Tuipui lam indo zirnate, engineer leh damdawi lamte a siam a.
Russia lal ram zau tak chu Europe ram zingah ram thil tithei leh chungnung takah a siam a. A tih
loh lamah chuan a nunrawng viau mahse khawvelin a ngaisang a, a hnu a lal (Emperor) lo awm
leh te pawhin a ram awp dan chu nasa takin an entawn zui a ni. 

Heng bakah hian lal ropui leh thil tithei tak tak Prussia lal ram awptu, mipui te ngainat em em
Federick the Great te, Russian lalnu ropui Empress Catherine te, khawvel hmeichhe lal (lalnu)
ropui ber a an sawi thin, England ram awptu, pasal a neih loh avanga The Virgin Queen an tih
Queen Elizabeth-I (1533-1803) te, French Emperor ropui leh thil tithei, sipai lam leh ram
inrelbawlna lama hruaitu ropui ber zinga khawvelin a hriat reng tur NAPOLEAN BONAPARTE
(1769-1821)te, German hruaitu huaisar ADOLF HITLER (1889-1945) te leh lal dang tam tak te
kha, lal tha ni leh nih loh chu thu hran, an hun lai chuan an larin an ropui a, thil an ti thei em em a,
an lalna kha a tawp thei ang tih pawh rin harsa khawpin an ropui a ni. 

8. LAL ISUA KRISTA : 


Heng kan sawi tak lal ropui tak tak te leh kan lal ISUA KRISTA hi khai khin chuan, an inang lo em
em a ni. Kan tarlan tak lal ropui te khi chuan, lal an nih theihna turin mi nunna tam tak an la a, lal
thut thlenga an thut theih nan mipui an thunun a, an mite nunna tam tak an la a. Kan Lal Isua
erawh chuan mitin tan ama nunna a thap a, a lal thutthleng a kalsan thung. 

Ropui takin lo piang ve lo mahse khawchhak miffing te chuan zah takin chibai an buk a. Ram zau
tak awptu Lal ropui leh thiltithei Heroda chuan thah tumin bei mahse sipai chakna chhuan tur nei
ve lo Lal Isua chu thlarau thianghlimin awmpui a, a him zel a. Zirna in ropui leh mithiam hming
thang hnuaiah zir lo mahse, a thu a fingin thil a ti thei em em a. In ropui takah a cheng ve lo va,
sum leh pai tam tak nei ve lo mahse mi tam takin a hnung an zui a. Ralthuam leh sipai te hmangin
mi bei ve lo mahse a lal ram chu a zau zel a. A chanchin chu aman sawi lo mahse khawvel pumah
a darh zel si. Hetih lai hian a chunga kan sawi tak lal ropui tak tak te chanchin hi chu kan hre
meuh tawh lo.

Khawvelah hian Lal tam tak chu an piang tawh ngei a, mahse kan Lal ISUA ang hi chu an la piang
lo va, an piang ngai hek lovang. Ani chu Pathian fapa, chatuan a thuneitu Lei leh Vana Lal ber a ni
si a. 

(Ka ziah tum danin ka siam rem hman lo, a sei ang angin phochhuak phawt ang.. a taima fal
chhiar atan. Buata Bawihtlung – 28.12.2014, 11:00PM at Tkt)

Share this:

Zofate kan inneih chhan


On February 22, 2011 By zochepaIn article

Thuhmahruai

Keini Zofate hi kan inneih hian a chhan bulpui ber anga lang chu kan induh vang,kan inngainat vang leh
hmangaih vang niberin a langa, heng induhna, inngainatna leh hmangaihna a lo chhuahna chhan hi a inang
lo thluah thei a; a hunlai milin a danglam zel ve thei tho bawk awm e.

1.Kan inneih chhan chi hrang hrang awm thei

Thenkhat chu an zaithiam vang emaw, an lam thiam vang emaw, ball pet an thiam vang emaw, music an
thiam vang emaw, an hausak vang emaw, lehkha thiam an nih vang emaw, hna nghialnghet an neih vang
emaw, an fel vang emaw, an lar vang emaw, an fin vang emaw, an hmel that vang emaw, an taimak vang
emaw, an nung chang that vang emaw, adt…tein neih atan kan duh thei a ni.

2.Eng tiklai pawha thing thei lo

Kan inneih chhan zinga engtiklai pawha thing thei lo chu, hausa, hmeltha, nungchang tha, fel leh taima te hi
a ni. Heng zawng zawng hi chu hmanlai atanga tun thlenga thing thei lo a ni.

3.A hunlai mila kan duh zawng nula

Hmanlai pi pu te hunlai kha chuan la deh thiam, inchhung khawsak thiam, lo lam hna thawh thiam ang chi
kha an duh a ni. Hun a kal zel a eibar zawn dan te a dang  a, kan nula te pawn la an dek ngai tawh lova, zirna
lamah te, thiam thil eng eng mawte an zir a; nulate pawn sum an zawng ve tan ta, mo, nupui atan ladeh
thiam rengawt ni tawh lovin sum zawng thiam , thiam thil nei, lehkha thiam te kan lo duh ta a ni.

Nulate zingah chuan hmeltha, nungchang tha, taima, hawihhawm leh fel hi hman lai tang tun thlenga kan
inneih chhan zinga pawimawh berte an ni awm e.

4.Ahunlai mila kan duh zawng tlangval

a)Pasaltha : Pi pu te hunlai kha chuan  pasaltha kha an ngaisang em em a, pasaltha ni tur hian sakap thei
rengawt a ni lova, mi huaisen, mi tlawmngai, mi inngaitlawm nih a ngai a ni. Tin, pasaltha tih hi an mahniin
an invuah thei ngawt lova, an chet dan leh an thil tih a zirin miin an ko mai zawk a ni. A hunlaia pasaltha
nihna hi tunlaia Nobel prize dawng ang hu vela ropui leh mi ngaihsan a nih vangin nulate pawn neih atan an
duh bik a ni.
b)Sipai :Hun a lo kal zela Sap sipai leh Burma sipaiah Zofate an han tang ve a, an tan tantirh vel kha chuan
an hlawhte kha a hun lai milh chuan a thain, eiin leh thawmhnaw an dawn te a tha a, sipai uniform thar hlak
haa khawlaia an han len vah vel chuan an khuaa nula an duh duh hi neih atan an kawk thei e tih khawp khan
a to va, an ngaisang a ni.

c)Lehkhathiam : Hun a her zela zirna lamah kal na chang kan hre tan a, zirna lama zir sang deuh lehkha
thiamho to(Luck) hun a lo thleng ve leh a. Lehkha thiam zir sang deuh kha chu fing tak leh thil engkim mai
hre tur deuhthaw khan kan ngai a, kan ngaisang a to pawh an to reng a ni.

d)Pastor : Hun inher zelah Christian sakhua kan lo nih takah chuan pastor kan neih a lo ngai ta a, pastor ni
hmasate kha ngaisan an hlawh a. Pastor ni tur kha chuan nungchang tha leh lehkha thiam deuh te kha a lo
ngai a, makpa atan pasal atan mi tute pawh khan kan duh deuh fur a ni.

e)Sawkar hnathawk(Officer) : Hun a liam zel a kan eibar zawn dan te a dang zel a kan khawsak phung te
an dang zel a, lehkha thiam zir sang  nazawng leh pastor te chu an to ta vak lova, sawrkar hna thawk officer-
ho to hun a lo thleng ve leh a, officer–in nula an rim tawh chuan nu leh pa leh nula te pawn an be tha thei hle
a, neihloh kha an hlau em me mai a ni.

f)Ram dang kal(Sap ram kal) : Hman deuh atang tun thleng pawh hian Sap ram kal hi chu kan la ngaisang
hle chuan a ang. Hman deuha ram danga lehkha zir emaw hna thawk emaw te kha an la tam lo bawk a
ngaisan  an hlawh a an luck pawh an luck a ni. Tunlaiah phei chuan ram danga hna thawk, lehkha zir leh
awm hlen kan tam ta hle a, a biktakin Burma lamah phei chuan mi a sing telin an kal chhuak a. Ram danga
an va khawsak tawh chuan nupui tur an chah a, an khaua an awm lai a miin engamah an ngaih mang loh
pawh khan an khaw nula tha tha an thur nawlh nawlh mai a ni. Chin state-ah phei chuan khaw then khan chu
ram dangah an kal chhuak nasa lutuka khaw-3 kha khaw-1ah an awm khawp rengawt a ni.

Ram dang atang an chhungte nupui an zawn tir a an ko va; chu chu Parcel or Bungkus(Malayu tawng) an
ti a, he thu hi tunah pawh kan sawi ber tur chu a ni.

wrap or parcel or Bungkus(Malayu tawng)

Parcel a inneih hi tun hnai mai a kan chin thar angin lang mahse, hmanlai pawh khan khaw danga mi nu leh
pat’n an fapain a hmuh ngai hauh loh nula an va be chawt a an inneih tir mai te a awm ve nuk tho a ni.
Hmanlai kha chuan kan thlen chin kha a thui vak lova, tunah erawh kan thlen chin hi a hlain a thui ta hle a,
khawvel ram hrang hrangah kan inpharh darh ve tawh a. Hmanlaia khaw dang a mi an va inbia an neih mai
ang khan tunah chuan ram dang atang inbe remin kan innei ta a lo ni.

Parcel-a innei zingah hian tifuh lo, nei fuh lo pawh an awm ve zauh zauh a, inhmu ngai lo leh inhre chiang
mang lova innei ta mai an ni vangin an rin lo ang ta vak lo pawh an awm ve a ni. Chutiang avang chuan
mithenkhat chuan  hmeichhe lam rosum um lutuk anga kan sawi fo mai hi a fuh ber lo a ni. Parcel-a innei
zingah hian innei rema fanau nen a awm hi an tam zawka, tifuh lote hi chu kuttang thliaka sawi tham lek an
ni awm e. Inhre chiang em em, ingngaizawng rei em em tawh innei zingah pawh mi tam tak inthen leh tifuh
lo an awm a, kohhran dan thianghlim hmangin a ropui thei ang bera innei zingah pawh inthen leh tam tak an
awm a. A ruka inru chhuaka innei zingah pawh mi tam tak tunthlenga innei hlen leh chhungkaw hlimawm
tak siam pawh an awm trueh a, inthen leh pawh an awm ve bawk a ni. Eng ang pawn lo innei se, inthen leh
innei hlen hi chu an awm ve zel a, parcel-a innei an nih vang a tifuh lo inthente hi kan dem vakna chhan tur
a awm chuang lo, chi danga innei zingah pawh tih fuh lo leh inthen chhiar sen lohvin an awm tho tih hi hriat
tur.

Genesis Bung-12 a bung puma kan chhiar chuan Isaaka pawh kha Parcel-in a nih kha nupui a nei ve ni, a
hmuh ngai miah loh leh a hmelhriat ngai miah lo kha an chhiahhlawh khan a va behmina Isaaka nupui atan a
rawn hawn a nih kha.

5.Rosum um
Nulate leh an chhungte hi rosum um anga ngaih mai hi thil awl tak tur a ni a, i farnu, i fanu, in chhungkhat
zinga nula tan an pasal tur chu duhthlan tur awm ta se, an nunphung leh a mizia inang rengah chuan a
neinung deuh zawk chu tupawn kan duh a rinawm. Tin, nulate hi an hmahun an tanghma tur hi an dawn ve a
ngai a, an nun nawmna tur leh an khawsak harsat lutuk lohna tur hi an dawn ve a ngai ni. Genesis bung-12
bawk hi kan en leh chuan Abrahama chhiahhlawh khan Isaaka nupui tur Rebeki a va biak khan a pu
Abrahama hausak zia leh Isaaka chu rokhawmtu tur a nih thu a sawi a, Rebeki kha thil hlu ngun leh bengbeh
te a pe a, a nu leh pate pawh rosum tam tak a pe a ni kha. Khang zawng zawng kha pe lo ta se, Rebeki khan
Isaaka kha neih atan a duh ang em? Rebeki nu leh pate khan neih an phal sak ang em? Hmanlaia  khaw dang
nula an fapa tan an va be chawt ang te pawh kha a betute khan an biak ngamna chhan a awm a ni, mi hausa,
khuangchawi, thangchhuah, lal emaw an ni vangte a ni thin a, nula lamte pawn hmu ngai miah lo leh eng mi
nge a nih pawh an hriat mang loh phal taka an lo pek mai chhan te pawh kha tam takah chuan rosum vang a
ni a tih theih awm e. Heng din hmun hi rosum um kan tih dawn chuan a tih thei a, a nihna takah chuan
mihring nihphung a ni.

6.Nula zawng zawng hian rosum an um vek em?

Mihring nihphungah rosum hi chu kan ngaina tlang vek a, nulate hian an pasal atan hian rosum nei kher an ti
vek kher lo, an mizia, an nungchang, an hmangaih zawng, an ngainat zawng, adt.. ang chi an nih vanga pasal
atan an duh leh nei ta pawh chhiarsen lovin an awm a ni. “Hmeichhia leh uite a chul nel peih peih”, tih
tawng kam atang hian rosum vang ngawt chu a nih hmel loh, a chul nel peih peih leh a cheng hria a piang hi
an to ni maiin a ang zawk.

7.Kan neih turate kan thlan uluk a ngai

Hmanlai kan pi leh pute khan nupui pasal inneih dawnin an thlahtuteah kutkem nei an awm em? piangsual
an awm em? Natna thalo nei an awm em? tih ang chi te hi an lo uluk hle a ni. Kawl thufingah pawh , “Kum-
1 lo vah fuh loh chu kum-1 tan a ni a, nupui pasal neih fuh loh erawh kum khaw tan a ni“, an lo ti a,
kan inneih hma hian kan chik uluk hle a ngai a ni. Ram danga awm kan ni pawn, internet leh phone atang
kan biain kan inrim thei tho a, uluk taka kan in thlingthlaka kan inthlan a ngai a ni.

Tlangkawmna

Keini zofate hi hnam tlemte kan nih angin kan inhumhalh that a ngai hle a, ram danga awmt’n mahni mi leh
sa ngei neih duhna thinlung an la nei hi a lawmawm em em a ni. Mahni awmna ram hnam dang mi neih kan
pawisak loh hun hi a thleng ang tih hi a hlauhawm hle a ni; chutiang hun a lo thleng palh a nih chuan kan
hnam hi kan te  tawlh tawlh ang a, kan boral mai ang tih hi a hlauawm hle a ni.

Miin min neih duhna chhan tur zingah kan hmel a tha lo a ni maithei e, rosum lamah tal tan la ila. Rosum
kan nei lo a ni maithei e, thiamna finna lamah tal tan la ila. Thiamna finna pawh kan nei lo a ni mai thei e
taimakna leh nungchang lamah kan nun uluk i la kan phu tawk chu tute pawn kan tawng ngei ang.

Ram dang dangah inrel tham zet Zofate kan awm ve ta nuk a, mahni khua leh tui a mi ngei kan in-parcel rem
lo a nih pawn kan awmna a awm ve keimahni mi leh sa ngei hi i innei tawn ang u. A chhan leh vang dang
vak pawh awm lo mahse, kan mi leh sa, kan hnampui, kan chipui, kan zohnahthlangpui ngei an nih vang tal
hian i innei ang u, chu chu hnam humhalhna a taka kan nunpuina a lo ni dawn a ni.

Duham Chu Channa


November 10, 2016 By Zakzum Hmeltha Leave a Comment
Engmah chatuan daih a awm lo.

Taksa a tawih ral anga hmangaihte nen kan inthen ang. Mi hausa leh mi rethei chan a la inang dawn.

Kan hun neih chhun second khatin a tlem tial tial.

He khawvela thil thleng ngei ngei tur kan hriat lawk chu thih chauh a ni.

He khawvel kan rawn luh dan

A tirah engmah nei lovin khawvel kan rawn lut a, engmah lovin kan chhuahsan leh ang.

Engkim – I ro khawlkhawm zawng zawng, I hmelhriatte zawng zawng, nuam I tih leh I hlauh zawng zawng
nen kalsan a ngai dawn.

Heihi inzawt rawh,

Awmze nei lovin ro I khawlkhawm thin em?

Ro khawlkhawm hi kan intihhmuh a, thawmhnaw hak sen loh kan nei a, kan thil hlui theihnghilhin kan
mamawh bak thil thar kan lei belh zel a.

Mi neih ang kan neih ve loh chuan kan tluk lovanga min hmusit ang tih kan hlau thin.

Thil neih teuh hi hlimna a ni lo. Nun ti cheptu mai a ni zawk. I nunah bungrua I ngah lutuk chuan a aia
pawimawhte a luahlan zawk ang.

Nakina thil lo thleng tur

Nakin atan I inkhek thin em?

Tunah lungkham I neih laiin nakina tih turah I dah thin em?

Nakinah ka ti ang, nakinah hma ka la ang, nakinah nakinah.

Nakinah ENGMAH a danglam dawn lo. Tun ang zela thil a kal chuan nakinah a ngai chiah a ni dawn.

Eng vangin nge nakin atan I inkhek? Tunge I nghaha eng chen nge I nghah dawn?

I hun a ral zel tih hre ta che. I inkhek khal chuan nakinah awmzia a awm tawh lovang.

Chân tur engmah I nei lo.

Mahse I thu a ni e.

Tomorrow never comes.


Vawiin bak hun I nei lo.

GOOD FRIDAY : A NI LEH THLA A DANGLAM VE ZIAH MAI!


Good Friday hi Kristiante ni pawimawh tak, Pathian Fapa in khawvela a rawn kalchhan a tihhlawhtlinna tur
vawrtawp a thlenna ni a ni. A.D 30, March thla emaw, April thla emaw ni 14, thla bial ni tak kha a ni a, chu
chu Juda calendar-ah chuan Abib ni 14 a ni awm e. Good Friday tih chu Zirtawpni țha tihna a ni a. “Pathian
Zirtawpni (God’s Friday), tih zawk tur a ni e,” ti an awm. Mi țhenkhat chuan, “Zirtawpni Rei (Long Friday),”
tih te, “Inbuatsaihna Ni (Day of Prepration),” tih te, “Kraws-a Tuarna Ni (Day of the Passion of the Cross),” ti
te’n an hmang bawk. Greek kohhran chuan, “Zirtawpni Ropui (The Great Friday),” an ti. Chi hrang hrangin
sawi dan awm mahse, keini in kan hriat chian dan ber chu ‘Isua Krista thihni’ tih hi a ni. Jerusalem kohhran
in kum zabi 4-na A.D khan an hmang țan a, hei hi ni serh anga hman țanna hmasa ber a ni awm e.

Krismas ni hi eng kumah pawh nise, December Ni Fang (Date) 25-na a ni ziah țhin a, a Ni (Day): Monday,
Tuesday, Wednesday, Thursday, Friday, Saturday, Sunday erawh a danglam țhin. Good Friday ni erawh
chu kum tin a Ni Fang (Date) a danglam ziah a, a Ni (Day): Monday, Tuesday, Wednesday, Thursday,
Friday, Saturday, Sunday erawh a danglam ve ngai lo va, kum tin Zirtawpni (Friday) ah an hmang țhin.
(Mizo tawngah chuan ‘Ni’ kan ti vek a, mahse Sap tawngah chuan ‘Ni’ sawina hi a hrang ve ve. Krismas-ah
chuan Ni Fang (Date) ni lo vin, Ni (Day) a danglam țhin a, Good Friday-ah chuan Ni (Day) ni lo vin, Ni fang
(Date) a danglamțhin tihna a nih chu). Good Friday hi tuna kan hman Calendar-ah leh Judate Calendar-ah
pawh a Ni (Date) hi a insawn a insawn țhin. Tuna kan hman Calendar hi Gregorian Calendar tih a ni. Pope
Gregory XIII-na in a hming chawinan a hman a ni.

Good Friday hun chhut chhuak turin tunlaia kan hman Calendar aiin Judate hun chhut dan a țangkai zawk.
A chhan chu Thlafang a innghat a nih avangin. Burma rama Calendar an hman Kawl thla hming leh ni zat
inziak leh thla bial hun lang kha Good Friday hun chhut nan chuan a țangkai hle ang. A changin March thla
a ni a, a changin April thla a ni leh țhin. A insawn a insawn kual nachhan ber chu thla bial atanga chhut a
nih vang a ni tih kan hriat a pawimawh hle.

March thla ni 21 hnua thlabialin a hnaih ber Zirtawpni hi Good Friday a ni a, March ni 21 aiin a hma thei lo.
March thla chhung ni 21 hnuah thla a bial lo anih chuan April thlaah a ni dawn tihna a ni. April thla bial hnu
atanga Zirtawpni hmasa ber chu Good Friday a ni. April thlaah chuan ni 21 a pel thei lo thung. Kan
hrethiam em? Hetiang hian Tumkau ni (Palm Sunday) chu Good Friday hma Pathianni (Sunday) a ni a,
Thawh-lehna ni (Easter Sunday) chu Good Friday zawha Pathian ni (Sunday) a ni tih kan hre thei ta.

Hengte hi chhinchhiah ta ila:

Kum - Good Friday

2015 - April 3

2016 - March 25

2017 - April 14

2018 - March 30

2019 - April 19

2020 - April 10

2021 - April 2

2022 - April 15

2023 - April 7

2024 - March 29
2025 - April 18

2026 - April 3

2027 - March 26

2028 - April 14

2029 - March 30

2030 - April 19

2031 - April 11

2032 - March 26

2033 - March 25

2034 - April 7

2035 - March 23

Hetiang nuaih hian a lo insawn kual țhin a ni. Kristian țheuh țheuh chu kan ni pawimawhte hi inang vek
awm tak, mahse a inang vek kher lo. Khawchhak leh khawthlang Kohhranten a hun an chhut dan inang
zeuh awm țhin mah se inang lo a tam zawk maw le!

Hetiang hian Good Friday an lo hmang a nih chu :

2014 - April 18 Khawchhak (Eastern), April 18 Khawthlang (Western)

2015 - April 10 Khawchhak (Eastern), April 3 Khawthlang (Western)

2016 - April 29 Khawchhak (Eastern), March 25 Khawthlang (Western)

2017 - April 14 Khawchhak (Eastern), April 14 Khawthlang (Western)

Krismas chu December ni 25-ah chiah kum tin kan hmang țhin a, Good Friday erawh a ni, a thla a danglam
reng mai a, a hming ang khian Friday-ah erawh kan hmang ziah țhin. Rinna nghet nei lote tan chuan a
rinhlelhawm rȗm rȗm thin. A ni, a thla danglam fo thin mah se Krista thihna erawh a ngai reng. Hetiang a
nih vang hian mihringte chhutchhuah phak loh, dawn titamtu leh mihring finnaa chhuichhuah phak loh a
nihzia a tilang chiang hle a. Mifing tak tak ten chhui thin mah se an ngaihdan a inang lo nuaih zel avangin
hei hian mihringte hi famkim lo kan nih zia a tilang chiang bawk.

A ni leh thla danglam nuai țhin mah se Pathian thu chuan, ‘Krista thihna kha i thihna a ni’ a ti a, Kristaah
khan kan lo thi tawh a lo ni reng mai. Miten sawițhaih chein rinhlelhtir che tum mahse, a danglam thei lo
Krista thihna chu. A ni leh thlaah buai suh, i tana a tawrhna leh a thihna chu hre rengin pawm tlat zawk la, i
tan a thi ngei a ni tih hi i thawk tawp thlengin lo pawm tlat zawk ang che.

Lehkhabu rawnte :

1) Hmasawnna eng, April 2013

2) Website: Good Friday: Wikipedia, the free encyclopaedia

- Alex Z.L. Chhunga Hualngo

RAWNGBAWLNA HLEN
II Timothea 4:5 “Nang erawh chu engkimah fimkhur la, hrehawm tuar la, Chanchin Ţha hriltu lam hna thawk
la, i rawngbawlna kha hlen rawh.”
Kan Bible chang tarlan hi Paula’n khawhar taka a hun tawp lama lung in aţanga a ziah a ni a. ‘Ka fa’ tia a
koh, Timothe-a hnenah thuchah hnuhnung leh fuihna ni fawma a ziak a ni. Paula hian Chanchin Ţha hril hi
a ngai pawimawh hle mai a, “A hunah te, a hun loah te hril rawh,” a ti hial! Chu hna chu vawiin thlenga
ringtute hna pawimawh ber a la ni ta zel a, Pathian khawngaihna avanga chhandamna changtute tih tur,
kan duty a ni.

Rawngbawlna chu engnge?

A chunga Tirhkoh Paula’n a sawi, ‘Chanchin Ţha hril’ khi chu a pawimawh ber a nih rualin, tun ţumah
erawh chuan, ‘Rawngbawlna hlen’ tih lai taka hi tawite talin han luhchilh dawn chhin teh ang.

‘Rawngbawlna Hlen’ tih chu a ţawng tluang pangaia kan dah dawn chuan, ‘mawhphurhna hlen’ te pawh
kan ti thei tho awm e. He khawvelah mihringa kan lo pianchhuah tawh tawh chuan mawhphurhna kan nei
nghal a, chumai bakah chhandam kan nihnaah pawh mawhphurhna kan nei nghal a ni. Rawngbawl tura
chhandam kan ni si a.

Mihringa kan lo pian ve avang leh ringtu kan nih tawh chuan tih tur nei ve lova awm mai mai thei kan ni ta
tlat lo mai. Mawhphurhna nei, rawngbawl tur vek kan lo ni ta. Kohhran huangchhungah kherlo pawh, mahni
tihtur hlenchhuak thlap thlap mi chu mi puitling leh parawn kai an ni nge nge ţhin. Chhungkuaa
mawhphurhna te, ţhian zaho zinga kan tihtur te, hnathawhnaa kan duty te, khawtlanga mawhphurhna kan
neih hlenchhuak zat zat thei mi nih hi thil ropui tak a ni.

Mawhphurhna leh tih tur nei reng reng lo mihring chu hrin man awm lo, khawvel êng hi lo hmu lo zawk se a
tan leh midang tan pawh a ţha zawk ang tih hial tur a ni.

Kan Lalpa Isua Krista ngei pawh leia a rawn kal chhan, a mawhphurhna hlenin keini hi chhandamin kan lo
awm phah ta a nih hi.

Harsatna awm mah se mawhphurhna chu a ngai reng tho va. Harsatna tawk lo rawngbawltu an awm ngai
lo. Harsatna hi mawhphurhna hlen ţulzia lantirtu zawk a ni a, i hlutna tibotu ni lovin i hlutna lantir zualtu
zawk a ni.

Engvangin nge kan hlen ang?

Mawhphurhna neih leh hlen hi mihring dam chhan lian leh min tihmihringtu kan ti thei ang. Hlutna nei vea
min siamtu zawk a ni. Winston Churchill-a chuan, “Ropuina lawmman siamtu chu mawhphurhna hlen a ni,”
a lo ti a. Nêp i duh chuan mawhphurhna relhrûksan la, ropuina lawmman dawn i duh chuan mawhphurhna
hlen ang che.

Rawngbawlna hrang hrangah kan phak ang tawkin nihna leh mawhphurhna kan chelh ve ţhin a, mahse
chung kan mawhphurhnaah chuan ţhahnemngaihna leh hlenchhuah duhna kan neih si loh chuan ‘Sual’ a ni
thei hial awm e. Engvangin maw? E le, mawhphurhna kan hlen loh khan kan insawifiah a lo ngai a, midang
puh tur zawn a ngai bawk. Dawt sawi a ţul a, inhnialna a chhuah phah ţhin. Kan mawhphurhna hneh taka
kan hlen erawh chuan ‘hnehna’ a ni thung. Chu chuan min tihuaisen a, hmasawnna leh changkanna a ni a,
hlimna a ni bawk.

Mawhphurhna hlen lo mi te hian chhungkua, khawtlang leh kohhran an ti ţhuanawp fo ţhin. Chhungkaw
tana thawk ve tur kan nih laia chhungkaw tana hnawksak mai nih te, kohhran member ni ve si inkhawm leh
kohhran thil tih ngaipawimawh hauh si lo te, hruaitu ni ve si mahni tihtur ngaihsak miah lo nih te hi zah
nachang hriat a hun ta hle. Mawhphurhna kan la peih lo a nih chuan nihna aţanga inhnuhdawh ngam mai
te hi a huaisen thlak phian zawk awm a sin. 

Ţhahnemngai taka mawhphurhna hlen hram hram ţhin te avang hian chhungkua, khawtlang leh kohhran
pawh mualpho lutuk lovin a kal thei ni te hian a lang ţhin. Eng pawlah pawh member kan nih chuan
mawhphurhna kan kova tla eng emaw tal chu a awm ngei ngei a, midang tih ngawt lo ral thlir kan tamna
hmun a piangah pawl a chak lo mai ţhin. Mahni dinhmun ţheuh inbihchiang ila, pawl tichaklotu nge tinungtu
kan nih i inenchiang ang u.
Engtinnge kan hlen ang?

Mawhphurhna (rawngbawlna) hlen tur chuan Kohhran aw hi Pathian aw-ah kan ngai ngam tur a ni.
Kohhranhote’n chanvo hrang hrang min siamsak te hi Pathian ruatah kan pawm thiam a, kan ngaihhlut
thiam a, rinawm leh dik taka kan hlenchhuah a ngai. Tin, eng pawlah pawh hruaitu chuan a hruai Pawl
thiltum leh nihna a hrechiang tur a ni a, mahni ţha tihdan leh tuina zawng chauh kalpui a tum tlat tur a ni lo.

Hruaitute leh rawngbawlpuite an hriatah leh an bulah chuan kan fak a, an awm loh leh hriat loha kan sawi
duhdan te, mahni thu kan duh lutukna te, kan rinawm dan leh ţhat dan pawnlawi lutuk te hi kan
rawngbawlna hian ţhansan thei se la, kan rawngbawlna hian rah duhawm zawk a chhuah ngei ang.
Inngaitlawma rawngbawltu rinawm takte hi Pathianin mal a sawm ţhin si a.

Miin an tih ve loh vang te, thurualpui tur i neih loh vangte emaw, I ţhiante an tel ve dawn loh avang te emaw
khan i mawhphurhna kha ţhulh phah tum ringawt suh. Vanah ţhiante nen emaw, a huhovin emaw lawmman
a lak theih dawn loh, mimal tan chauh a ni, mimal tan chauh. I ţhiante emaw, I committee member puite
emaw, I rawngbawlpui tute emaw an tel ve dawn loh avang te, miin an hmuh loh che avang emaw khan ke
pen loh tum ringawt suh la, bei hram hram ţhin zawk ang che.

Mawhphurna hlen zo lo mi chu mi fello kan ti mai a, mahni mawhphurhna hria leh hlenchhuak theite chu MI
FEL, Kohhran leh khawtlang pawhin kan tih te an ni. Kan mawhphurhna chu Kohhranah emaw
chhungkuaah emaw khawtlangah pawh ni se, a lian emaw a te emaw, mahni zawn ţheuha hlenchhuah hi
mi puitling zia a ni. Pawnlam landana fel deuh tura ngaih, mahni mawhphurhna ngai pawimawh miahlote hi
kan lo ni palh ang tih a hlauhawm hle a, chutiang mi kan nih chuan miten kan hnung lam aţangin kan
chanchin sawi tur an ngah ve tawh ngawt ang.

Engpawh ni se, kan rawngbawl chhan hi Pathian tan a ni tih hria ila. Kohhranah kan phak ang tawka
mawhphurhna kan neihte kan hlenchhuah khan kan rawngbawlna kan hlen a lo ni tih hi i hre thar leh ang u.
Lalpa tana I RAWNGBAWLNA KHA HLEN RAWH. (Compiled)

-Nanaua Chawngthu

DELHI KRISTIAN THALAITE LEH KRISTIAN NUN


A thupui hian eng hnam nge tih a sawi loh avangin a huam zau angreng a, lehlamah Delhi chhung chauh a
sawi avangin a zim hle thung. Mizo tawng ziaka chhiar tur kan nih vang erawh chuan Delhi Mizote leh Mizo
ṭawng hrethiam pha chinte huamtir mai a sual lovang e. Delhi Kristian ṭhalaite zingah hian hnam chi hrang
hrang, Indian vai hmel pu lo, keimahni lam zinga mi pawh kan ṭhahnem hle mai. NE leh Burma refugee
Kristian ṭhalaite nun kan sawi ber a nih avangin mitthla tlang bawk ta ila.

Tin, Kristian nun han tihah pawh hian kan Kristian nun hi a inanglo hlawm hle mai si a; mahni hnam culture
leh society mil hian Kristian nun hi kan neiin kan her rem a ni deuh vek mai a, tuman ‘hei hi Kristian nun dik
tak a ni’ emaw ‘hei hi Kristian nun a ni hauh lo mai’ an ti fak thei lo. Thlarau nun phei chu teh dik hleih theih
a ni lo hrim hrim a ni. Ama’rawhchu, tupawhin pawm dam thlap chin leh pawm harsa tih chin erawh chu kan
nei vek thung a. Chhungrila an Kristian nun, an thlarau chan leh an rawngbawlna dante hi tumah va tehsak
thei rual kan nih loh avangin mimal leh pawl/kohhran ang tein kan sawi pawlh nawk nawk mai dawn a ni.

Kristian nun pho langsar a, Pathian hming leh hmel tichhe nasa bertute hi naupang leh tarte ni lovin
ṬHALAITE hi kan ni a, Chanchin Ṭha hril leh Pathian ram tana thawh hlawk berte pawh ṭhalaite tho kan ni.
Chuvang chuan tar leh naupangte ai chuan kan nun hi a Kristian nun bik hliah hliah tur pawhin beisei ila a
fuhin ka ring. Delhi Kristiante zingah phei hi chuan ṭhalai hi kan tam filawr hle paw’n a hriat a, pumkhat leh
lungruala ṭan la tlang thei phei chu ni ila ti kaw hawk theia mawi kan ni. Engpawh nise, kan Kristian nun
lanna leh lan lohna, induhthawhna, ṭan kan lakna tur laite hetiang hian i’n sawi dawn teh ang.

I. MIZIAAH:

‘Vai’ kan han tih maiho leh keiniho hi mize inang lo tak kan ni. Delhi phei hi chu vai chi tin inpawlhna
khawpui a ni a, ṭawng hran hran pawh a tam e. Kan food culture, work culture, ṭawng dan leh awki, hawiher
leh zaizir, inchei duh dan leh tuipui zawng etc., ahte hian kan danglam a ni tih chu hai rual a ni lo. Aia lalte
kan zah dan leh kawm duh dan, zahna kan lantir dan leh nel dan thleng hian a inang lo va, heng kan mize
inan lohna tak hi harsatna kan tawh phah chhan a ni ṭhin. “Mizo chu kawm in nuam, mahse in thinchhia
(angry fast)” tih hi vai ṭhiante aṭang hian ka dawng fo mai. Kan thin a ram deuh hlek ṭhin chu a ni a lawm.
Hei vang hian kan sual leh at vang pawh ni lovin kan hnathawhna leh zirna kawng hrang hrangah hnar leh
ban kan tawk fo, dawhtheihna leh zaidamna kan tlachham tlangpui a ni.

A ni lah taka, keini ṭawng hi chu ‘tune language’ an tih ang tak hian a nemin thluk nei chiai hi a ni a, anni
Hindi ve hi chu a ri bawl bawl mai thung a, an han vin phei hi chu keini tan chuan tawrh tham zet a ni tawh
ṭhin a ni. Kan ṭawng chapo kan tih leh thinrim hachang ṭhial awki kha a pha tlat zel alawm! Keini lah chu,
‘ṭawngkam ṭhain sial a man’ ti hnam kha kan lo ni si amaw, Mizopa thin hian a tuar lo hma ṭhin em a ni. A
mamawhtu leh rethei zawk, a hniam zawk leh changkang lo zawk hian, “ani pawh chui khati, ka chuti
khati..” kan ti ngam tawh mai ṭhin a, han dawh hleka ṭha mai tur kha kan vahvaih phah hrep ṭhin niin a lang
tlat a ni. Heti kawngah hi chuan kan hmeichhiate kan tluk lo zawk mahin ka hria. Mi zaidam leh an
kawmngeih fuh tawh, an ngaihsan laklawhte erawh ngaisang thei tak an ni thung a, an ngainat nih hi a
nuam hle thung a.

Chutih rual chuan vai hnampui leh rilru zau, sumdawng thiamte erawh hi chuan tlawn tur leh zuam tur hi an
hre hma tak tak, mi tam takin kan chetsual phah fo bawk. Sum tam tak chanin phone kan tibo, kan lei sual
thul; kan duhthlanna ngeiin kan inbum nawntir deuh reng emaw tih tur a ni. Ṭawng thiam loh leh chinchang
hriat loh vangin kan chawi belh emaw kawng kan bo phah thul. A ṭhen phei chu ṭawngkam ṭha an um leh rin
vangin tan lohna turah an tan phah nawk bawk. Heng kan mizia - VAI NGAM LUTUKNA, THINCHHIAT
LEH ṬAWNGKAM ṬHA RIN NGHAL CHAWTNA te hi Delhi-a kan Kristian nun timawitu emaw midang tana
kawng kharsaktu emaw a ni thei tih kan hriat thar a ṭha ang e.

II. INCHEI DANAH:

Sawi tawh ang khan kan inchei dan pawh hi hrechiang lo tana pawimawh tur a tam khawp mai. Kan hnam
thuama inthuam lo hian hmuhnawm atana chan chawp, TV leh Film-a kan hmuh tam zawk western life leh
fashion kan uar mah mah niin a hriat. An rama an in leh a chhehvela kekawrbul leh chhing teitawia an awm
dan an tihlante keini khualzin vakvaiin vai ram sakhaw dang biate zinga kan lo copy ve ngawt zel hi chu a
zahthlak deuh. Khawlaiah mai pawh ni lo, Biak In thleng thleng maia kan hmeichhiate inha/feng chhing hi
chu khak fawk mai ka chak ṭhin a. Vai hmeichhia, chawn pawh tilang ṭha ngam lo zinga awm an mipate tan
chuan zuam loh chi pawh va ni suh. Kan mipa ṭhenkhat hairstyle-a phirsi nge a kir, a kawng nge a kawlh,
zuah ve reng nge mehsual palh tih pawh hriat hran loh tur hi ka hmu nawk mai a; kan hmeichhe ṭhenkhat
mit leh khawimaw lai hnawih dante pawh hi mihur vak vel, mipa zawng mena meng niawm tak pawh an
awm nual.

Chutih lain kan hmeichhia ten kan hnam puan ngei mai an han bih zan mai hi chu kan chhehvela mite
pawh hian hmuhnawm an ti tih hi a chiang a, an en zui vawng vawng zel mai chu a nih hi!! Fen chhin vanga
an enzui hmuh ai chuan an puan bih mawi an tih vanga an en zui lai hmuh hi chu midang pawh kan lo hlim
ve hial ṭhin a ni. Mipa erawh smart zeih zawih hmuh tur kan tlem lutuk hi intihdanglam kan ngai hle thung.
Street boy dress kan uar a, engtin min ti lo naa kan zahawm lem lo tih inhriat a ṭha. Inchei lamah chuan
Sikh-ho hi an entawn tlak hle a, an inchei dan va lak lam ni lovin an faiin an zahawm khap reng thei
tlangpui a ni. Zahawm taka kan awm loh chuan zah loh kan kai nge nge zel a ni. Kan inchei dan avanga
min zah loh lahin kan thinrim tum hrang ve ṭhin si. Kristian kan nih avangin KAN INCHEI DAN PAWH HIAN
KRISTIAN NUN a keng zel tih i hre thar leh ang u.

III. KAWPPUI CHUNGCHANGAH:

Pathian thu zir mi ten Hla Thlankhawm hi an zir an zir a, an thutlukna chu, “Nula tlangvalte inhmangaihna hi
Pathianin a pawm” tih hi a ni. Sawi tawh angin Delhi-ah hian ṭhalai nula tlangval kan tam ber a, a awmzia
chu, ngaihzawng nei thei kan tam ber tihna a ni. Pathlawi/nuthlawi pawh an bang bik lovang chu. Chutiang
chu kan nih avangin kawppui tur kan lo zawng emaw kan hmu emaw a nih pawhin a nih tur ve rengah a
ngaih theih ang chu. Heng laia kan hmuh leh hriat tam, hnam dang leh sakhaw dang biate laka kan nulat
tlangval hmangaihna kan lantir dan leh kawppui kan neih/thlan dan hian kan Kristian nun a hril thui hle tih
kan ngaihtuah thleng pha lo lutuk erawh hi chu a pawi ngawt mai. Hnamdang leh sakhaw dang biate hi
hmangaih/ngaihzawn loh tur tih ka hre hauh lova; ama’rawhchu, hnampuite leh kan Kristian puite thikthu a
chhe hma hle ang tih erawh chiangsaah dah ila a fuhin a rinawm.

Keini lam hi chu ‘Love Marriage’ kan ni deuh vek a, zalen taka inrim a inhmangaih ṭhin hnam kan ni. Hei hi
‘Arrange Marriage’ ho zinga nula leh tlangval ṭhalaite hian min awt ṭhin em em a, chutih laiin love marriage-
a innei nupa leh chhungkuaah erawh chuan BROKEN FAMILY (CHHUNGKAW KEHCHHIA) kan tam ṭhin
em avangin Love Marriage-a din chhungkuate hi awhawm lo kan tam hle thung si. Zalen taka inchhai leh
inngaihzawn hi nula tlangval inhmangaihte tan chuan a manhlain a ṭha, a nuam em em a, rei a daih ṭhin lo
erawh hi chu a pawi em em mai thung. Heng avang hian fahrah leh naupang chanhai an pung a, nuhrawn
pahrawn hrawn, fahrawn tih duhdah leh naupang khawngaihthlak an tam phah em em a ni. Hei hi mipa
aimahin hmeichhiain an chhiatpui nasa bik hle a, hnam leh sakhaw nunin a hmelchhiat phah em em a,
Kristian nun a hliah nasatzia hi ngaihtuah phak bak a ni. Innei mang si lova henglai kan chhehvela
hnamdang fa kan nei hlauh a nih phei chuan an chan tur hi ngaihtuah ngam pawh a a ni lo. Kan fa neihna
hian kan ṭhalai nunah Kristian nun an hmu hauh lovang tih a rin hriat theih. MIPAIN SAWN THLAK KAN
HREH LOH A, HMEICHHIAIN KAN THIANGHLIMNA KAN HLUT LOH CHUAN TU HNAMDANG LEH
SAKHAW DANG BIAIN NGE MIN ZUAM LOVANG A, KAN PATHIAN HI NGAINEP LOVANG LE?!

Mizote hi mahni inchhung leh khua, ram kan chhuahsan hnu hian awm dan kan thiam lo fo. A ruala mipaho
kan awm phei chuan kan bengchheng emaw midang mit tikham zawng emaw hian kan awm thuai zel!
Hmeichhia erawh a rualin an fel tlangpui thung a, hnam dang zingah fianrial nun an zo lo fo zawk ṭhin.
Mipain hmeichhe beidawng kan siam hnem na na na chuan chung hmeichhe beidawngho chuan hnampui
leh Kristian pui (anmahni tibeidawngtu) ai chuan anmahni duh ngawih ngawihtu nia an hriat an lo bel a nih
pawhin kan thikthu tichhe ngam tur kan ni lovang. ‘Mizo girls are very easy’ tih ṭawngkam vai pakhat hnen
aṭangin ka dawng tawh a, a zahthlak tak zet. Tun anga he ‘love marriage’ zalen leh duhawm tak hi keini
Mizo Kristian ṭhalai ten kan hmansual zel chuan, ‘MIZOTE CHU HNAM HUR AN NI’ min tih hun a la thleng
ang a, ‘KRISTIAN HMEICHHIA CHU NAWMCHEN NAN AN ṬHA’ tiin min la sawi loving tih a hriat miah loh
a ni. Chuvangin ngaihzawng kan neih dan leh hmangaihte bul/laka kan awm dan hi Kristian nula tlangvalte
nun a ni tur a ni dawn lawm ni?

IV. CHIN ṬHA LO THILAH:

Eng sakhaw bia leh hnam zingah pawh hian mi ṭha lo leh chin ṭha lo ching (bad habit nei) hi an awm vek a,
kan awmna hmun a zirin kan thil chin dawklak erawh a danglam mai thei e. Heng chin ṭha lo kan tih zingah
hian zu leh ruihhlo bakah zuk leh hmuam leh a kaihhnawihte hi a langsar ber ti ila a sual awm lo ve.
Tirhkoh Paula’n, “Thil engkim tih ka tan a thiang a, thil engkim tihin mi a siam ṭha lo… thil engkim tih a ṭha
kher lo.” A lo ti a, “Bawih ka lakluh theihna tur a nih chuan bawih angin ka awm.” te a ti bawk; engkim tithei
khawpa zalen ni mah ila kan tana ṭha tur kan tih a, ṭhalo tur kan tih loh theih pawh a ngai tihna a nih chu.
Keini erawh chuan kan awmna hmun leh kan kianga mite kan hrechiang tawk lo em ni aw? tih a awl ṭhin.
Rui thle buk buk, pawr fe fe, zu khu put put, hmuam pawng ṭelh ṭelh leh chhak sen tiar tuar emaw chu kan
hmuh phakah an tlem hle a, kan hmuh chhunte pawh ‘vai chhia’ kan tih ve lehchhawnte an ni tlangpui.
Chutiang vaichheho chin ang kan ching ve a nih chuan min sawi san vak bik a beiseiawm hauh lovang.

Kan mipa zurui ṭawng pawr chhe thei lutukho vang hian harsatna kan tawh phah fova, kan hmeichheho
beer duh lutuk ho vang hian ṭul lova zahna kan hmachhawn ṭhin a nih hi mawle. Heng kan chin ṭha lo
vanga kan Biak In leh a chhehvel kan tihtawp nasat em avang hian Kohhran leh Fellowship thlengin a
hmingchhiat phah a. Biak In atana luah tur pawh kan van lek lek hial mai thinte a pawi em em a ni. Kan
hmel leh chezia a danglam mai ni lovin kan inkhawm kal tur inchei dan leh che velte pawh a dang a,
Pathian be tura kal khu pet pet, ṭhial sen niai nuau leh hmuam pawng par min hmuh hian kan Pathian biak
ve an chak phah ang em?

Engpawhnise, kan lo ching dawklak tawha kan sim mai thei lo a nih pawhin mahni inchhungah leh hmun
ual-au lo deuh laia tih ching ta ila a ṭha hlein a rinawm.

V. MIMAL LEH HUHO NUN:


Mimal nun leh huho nun hi zu inang lo thei em em maia le! A ruala awmkhawma zakzm tak, duh berte
bulah erawh chuan rapthlak tawp thei kan awm laiin zakzum ru tak anga lang, a nawlpuia awm erawh
chuan pawr ve har mai chi an awm bawk. Kohhran leh mipui zinga fel leh ṭha em em, a ruka chesual hreh
miah lo leh eiruk tim map lo an awm a; chutih laiin mi nawlpui zinga hriat hlawh lem lo, mi chhuanawm tak
an awm ṭeuh bawk a ni. Delhi khawpui chhungah hian Kohhrana inhmang hman tak hi kan tlem hle a, kan
hnathawh leh zirna, chennain a zir loh vang a ni tlangpui. Chuvangin huho ang hian kan inhre tlemin kan
nun hi a mimal nun deuh ngawk hlawm a ni. Chhung leh khat nei hnai kan tlem a, ral aṭang erawh chuan
kan inen unauvin kan inṭhianṭha thei hlawm tlangpui a, a lawmawm tak zet a ni.

Chutih laiin kan awmna hmuna kan awm dan ṭheuh kan inhriatpui hman lo va, tunge a chenpuia a kawp
emaw, eng hna nge a thawha hun a hman ṭhin inhriatpui kilh kelh kan tlem hle a nih hi. He kan awm darhna
hian ṭhatna leh ṭhat lohna chen Kristian nun aṭanga thlirin a nei thei. Kan Kristian nun chu mahni awmna
hmun ṭheuhvah kan phovin kan tarlang thei tihna a ni a, a va ṭhain a va remchang em aw. Kan mawi
lehzuala chakna thar kan neih reng theih nan Biak Inah Thlarau lam chaw erawch hla deuh aṭang pawn ei
zauh zauh tum tlang ta ila a hlawk hle ang.

Chutiang tho chuan member leh kohhran member kher lo pawh Kristian awm hla leh rahbi tleu laklawh
emaw bul ṭan thar turte emaw ngaihvena an harsatna leh puih an ngaihna lai pui turin pawl leh kohhran
hruaitu ni kher lo te pawn ṭan kan lak tlan a ngai tih erawh hre thar leh ṭheuh ila. Mahnia awm thei nia
inhria, kohhran leh hnampuite bel ngai lem loho hian, ‘It’s my life’ tih theih loh chin an neih hian, ‘It’s your
life’ tih khum an duh ngai hauh lo tih hriain kan mimal nunah huho nun leh midang lentir nachang kan hre
reng tur a ni.

‘Living Together’ tia nupa anga cheng dun hi Delhi leh India ram khawpui dangah kan hre zauh zauh ṭhin a,
a ṭulna leh ṭhatna chin a awm a ni maithei. An chhungte leh an khua/vengte an hrilh hre ngam ngai lo
erawh hi chuan thil thalo lam a kawk a ni tih a hril nghal hian a lang a, a hretute tan ṭawngsual a sam a,
beisei fuh loh awl tak an ni. A ruk deuh leh langsar lo takin lo hlim hle pawh ni se kohhran leh huho nunah
inthlahrunna chin leh inkiltawihna an nei lo thei lova, an talent leh thilpek tam tak an tawmbopui a, an
uiawm tak zet. ‘Tawngthu chhe lovah..’ tih ngai khawp harsatna tawk se mipui leh kohhran, pawl hrang
hrang hruaitu bakah HNAMDANG LEH SAKHAW DANG BIATE nasa taka tihbuai an ngai ta ṭhin a,
anmahni avangin kan Kristian nun a hmelhem nasa thei em em a, Kristian nun sawia Chanchin Ṭha hrilh
zui chu huphuhawm tak an ni tawh ṭhin.

Hetiang mi hi an sual hranpa hauh lo naa Kristian chhungkua din tur emaw dinpui tur emaw chuan beisei
an har a; an haw hnuah, hre ve lote bulah fel leh ṭha takin huho nun han hmang leh mah se hlauh ruk leh
nun kim lo an neih tawh avangin an khawngaihthlak rei bik em em a ni. Lo hre ru leh sawi thei an awm phei
chuan fel tak si kha ṭi dukin an awm reng duh fo. Hengte avang pawh hian kan hmalam hun thlirin Delhi-ah
hian Krsitian nun dik taka nun hi tum tlat tur a ni. Pathian sawichhiatna remchang siamtu kan ni thei a, a
ram tizautu kan ni thei bawk sia.

VI. NUNG KHAWLOTE VEN:

Mumbai-a ka awm laiin kan Mizo Missionary-te kan awm/kal darh nasat tawhzia leh lawmawm ka tihzia ka
sawi a; ka titipui Pu Atea, Varanasi-a Missionary chuan, “A ni khawp mai, mahse kan Mizo hmeichhe
tladahho kan Missionary-te zat an lo awm darh ve hi a pawi em a ni.” a ti thung a, a hunlai kha chuan ka
awih lo hle. Tun hnu ka’n vah zau tak deuh hnu hian a dikzia ka hre ta hle mai a, zah chang ka ngah hle
mai. Chung kan hmeichhe tladah lo kawp tawh ho hnena Chanchin Ṭha hril chu lungpui pen ang chauh,
kan na let zawk mah zel thei nia! Delhi-ah pawh hian chutiang hmeichhia chu kan nei nual tih ka hria a,
anmahni beisei ve loh chuan tlawhchhuah an har khawp thung a, tihngaihna ka la hre lo hle. Mipa nung
khawlo pawh kan tam hle a, ruihhlo tih ching leh ruk ruk pawisa lo kan hre zauh zauhin kan hmu ṭhin.
Police station-a kal a ngaih chang a awm ṭhin a, Hospital lama buaipui ngai an awm bawk ṭhin. Hruaitu nih
a chakawm lo va, buaipuitu nih a peihawm hauh lo.

Anmahni avangin mi ṭha takin an tuarin an hmingchhiat phah mek a, nuihzat leh zuam, chhaih nawmnawh
an tawh phah hial ṭhin a nih hi. Hetiang mite hi huho emaw pawl ang emaw-a ven leh khuahkhirh deuh dan
neih a ṭha ngawt mai. Kohhran (Fellowship) hrang hrang kan awm a, chibing engemawzat kan awm bawk
a, inthurual leh lungruala hetiang mite kan thunun emaw kan ven loh chuan hun lo awm zel tur atan hnapui
an la tling ang a, kan tu leh faten an tawrh hun nghah kher a ṭha i ti lovang u. Kohhran hrang hrang leh
community, pawl dang dangte pawh hian hetiang lama hnathawhna tur ‘Budget’ dah thiam ta ila, a timi kan
ruai thei lo a nih pawhin ṭan lak dan tha hlawk zawn tlan a fuh viauin a rinawm.

VII. NGENNA TLANGZARH:

Delhi chauh ni lovin India ram khapui hrang hrang leh hmun chengker deuhvah pawh hnathawk leh zirlai
kan insem darh ve ta hle mai a, a lawmawm viau rualin tam tak hi chu bumnaa hruaithlakte an ni a, zirlai
khawlo ta mah zawkte pawh hriat tur an awm leh zauh ṭhin. Hna ṭha lo leh hrehawm thawk ta an awm a, a
ṭhen erawh chu tal chhuak hlei thei lovin an awm bawk a, khawngaihthlak taka nung laklawh chhanchhuah
ngai kan hriat ṭhin hi tihreh theih deuh dan a awm ka ring khawp mai. Hei hi chu Delhi chauh ni lovin a theih
phei chuan khawpui danga kan Mizo hruaitute pawh phungbawmah sawm hial ila a sual hauh lovang. Zirna
vang emaw hnathawh duh vang emawa Zoram chhuahsan tur hi an la awm dawn chauh va, chung mite leh
an chhunge hriat theih ngei tura warning ni pah fawmin a hlauhawm theih dante, hriat chian hmasak a ṭhat
thu leh fimkhur a ngaihzia, fate nun an chan mai theih dante Zoram lama puanzar a hlawk hlein ka ring.

Hna a vang tawh a, thiamna purchawk kan duh a, sumdawnna hlawk zawk kan dap mek lai hian kan hnam
nun leh Kristianna tidaltu leh tihmelhemtu, buaipui ngai leh ringawt tur, rilru leh tum mumal tak nei ni
chuang si lote in tirh thlak fona chi a nih lohzia hi a tam thei ang ber kan puanzar a ngai a ni. An kal a nih
pawha Pathian mite leh mahni hnampuite belh thiam pawimawhzia hrilh hre hmasa fo tura thu leh hla neih
tam a hlawk hle ang a. Nun zalenna hmuna nung thiam tura kaihruaitu nei lo, ngaihtuahawm tur chu kaltir
lo ngam tura warning pek lawk a fuh ang. Chuti lo chuan keimahni bawk hian Kristian nun lehlinga nung
Kristian ni vetho site vangin beisei ang kan ni pha lo fovang a, beisei loh buaina kan tawh phah sek mai
ang. Ṭhaagtharte tan kawng ṭha i lo sial lawk ang u.

VIII. THLARAU LAMAH:

Mahni ram leh Kohhran, kan Society kan chhuahsan hnu hian ti let let tham kan awm phawt chuan Mizote
hian inkhawm hona tur emaw pawl emaw hi kan din thuai zel a; hei hi thil ṭha tak a ni. Hnam nunah leh
Thlarau lama intihchak leh intuai thar fo hi a ṭhain a hlawk em em a, rawngbawlna tur kawng pawh kan dap
theiin kan bawlchho ve zel mai a ni. A awm ang angte hruaitu-ah kan han inruatin kan han indah nak nawk
ṭhin a, tun hmaa hruaitu nihna la chelh ngai lote kan inchher pah a ni zel bawk a; mumal nghal mai mah
suh sela a lo rei deuh chuan thlarau lam hlawkna kan neih belh nge nge ṭhin, kan hlawk teh vut loh pawn
kan chau chhe tur tal a veng tlat nia. Hun lo kal zel turah midangte tana kawng lo hawntu nih hi a ropui
khawp mai.

Sawma Pakhat pekna kan neih a, ṭawngṭaina hun leh hmun mumal tak neih hi a ṭha tak zet a, mi talent nei
ṭhate talent tihpunna hmun leh naupang zawkte zirtir leh chherna atan kan hmang ṭhin. Kan inchei dan leh
chevel, kan zai leh rimawi, tih dan zahawm leh ṭha, kan bul leh chhehvela mite entirna hun, hmun ṭha tak a
lo ni thei ṭhin. An mit leh benga min thlir avangin kan Pathian biak dan leh kan thlarau nun hi kan uluk a
ngai tak meuh a, Krista tana tarmawi duhawm tak kan ni tura inngaih tlat tur a ni. Kan thlarau nun tichak fo
tur leh hmasawnna rahbi thar kan rah zel theih nan Bible chhiar hi kan thlahthlam hauh tur a ni lova,
ṭawngṭai tam a pawimawh em em a ni. Heng thil pathum:- 1. ṬAWNGṬAI, 2. BIBLE CHHIAR LEH 3.
KOHHRAN BELH te hi kan thlarau nun mai ni lo pawn lam thlenga kan Kristian nun phochhuaha a awm
theihna tur atana a kipuite an ni tih i hre tlat ang u.

Awle, khing thupui pariat lek khi duhtawk rih mai ta ila, tiengtu thlarauvin a tihen tlak leh a tarmawi tlakin
mihring tak pawha kan awm ve a ngai a ni tih theihnghilh lo ila, kan aia hnampui leh fing hmasate bula awm
kan nih hi i inhre reng ang u. Hnam tin leh sakhaw tin biate zingah hian keini aia etiquette hria leh manner
nei, mi hawihhawm leh bengvar, mi taima leh hlawhtling mi khawngaih thei leh ṭanpui ngaite ṭanpui peih, fel
leh hausa, nun ṭha leh ngaihdamna ngah hi an tam zawk em em a. Keini hnam naupang leh inzir tir,
thiamna nei tlem khawvel hmu zau ve tan chauh, mawl leh sual kalsan tum ve mekte hi chu min ngaisang
teh lua lovang tih hi hriat tlat tur a ni a, kan lo theih ve zawkna chhete chapopui tur kan ni lo chauh pawh ni
lovin inzir belha hmsawn tum sauh sauh tur kan ni.

Chutilochuan, keini aia sakhaw mi leh Pathian ngai pawimawhte mithmuhah hian kan Pathian hi a ropui
thei lo mai ang. Galatia ziaka Thlarau nun kha Lalpan hnehna a channa ṭhin NUN a nih avangin kha nun
kha Kristiante thlarau nun a ni ber a; chutih rualin, kan Pathian thlarauvina tihmawi chawp tur chauhva in
ngai lovin kan theihtawpa kan in uluk a, kan intihmawi ve hi a ngai hliah hliah a ni. Biak Ina kan mawi tluk
tho hian kan hnathawhnaah te, kan zirna hmunah te, hotel kan riahnaahte leh kan zinvah velnaahte hian
mawi tum tlat ila; mihring mithmuh piah lamah Lalpan min hmu a ni tih hre reng chungin i nung zel ang u.

- JL. Liana

(Thalai Article Inziahsiak 2016 a lawmman pakhatna dawngtu a ni e.)

ENGTIN NGE KRISTIAN CHHUNGKAW THA KAN DIN THEIH ANG?


“Bumin awm suh u; Pathian chu hmusit zia a ni lo ve; miin a theh apiang; chumi vẽk chu a seng bawk dâwn
si a; mahni tisa lama thehtu chuan tisaa mi chhiatna a seng ang a; Thlarau lama thehtu erawh chuan
Thlarauva mi chatuana nunna a seng dawn a ni. Tichuan, thil ṭha tih i ning suh ang u; kan inthlahdah loh
zawngin a hun takah chuan kan seng dawn si a.”

(Galatia 6:7-9).

“Chutichuan, hei hi ka ti a ni: Thlarauvah awm rawh u; tichuan, tisa châkna chu in zâwm dâwn lo nia. Tisa
hian Thlarau dona lam a châk ṭhin, Thlarau pawhin tisa dona lam a châk bawk si ṭhin; thil tih in tumte chu in
tih theih loh nan chȗngte chu an inkalh si.”

(Galatia 5:16-17). 

Kan thupui hi a theuneu lo hle mai a, keini ang junior lutuk, tawn hriat ngah vak lo tan phei chuan sawi ve
pawp pawp chi chu a ni chiah paw’n ka hre lo. ‘Mahrawhchu ka rilruah a tla na ber bawk si a; hetiang
ngaihtuahna lian tak min neihtirtu chu kan beihrual kha a ni. Tin, tunhma pawhin ka lo vei ve ṭhin em em thil
a ni a, keimah pawhin ka apply-in hlawkpui hle pawhin ka inhria. 

Engtin nge Kristian chhungkaw ṭha chu kan din theih ang?

1. Vanglai ni hman ṭhat: Awle, kan Bible chang tarlan ang hian, tuna kan hringnun hman mek dan hian tun
aṭanga kum 20-30 ah Kristian chhungkaw ṭha tak ka din thei ang em? Mahni ṭheuh han inzawt teh ang u.
Tisa lama thehtu nge kan nih Thlarau lama thehtu? Bible chuan, “tisa lama thehtu chuan tisa lama mi
chhiatna a seng dawn si a, thlarau lama thehtu chuan thlarau lama mi a seng ang a ti si a.” a ti. Chumi
awmzia chu kan vanglai hun kan hman dan hian kan nakin hun tur leh kan fate leh kan tute awm dan tur
thlengin a hril dawn tih chu a chiang khawp mai. Hei hian kan hnam dinchhuahna leh tluk chhiatna pawh a
hril thui hle. Lalpa rawngbawl duh lo hnam leh ram chu an la boral dawn si a.

Tunlai kan nula leh tlangval ṭhenkhatte nunphung han thlir chuan tun aṭanga ṭhanghnih/khat lianah chuan
tun ai hian kan Kristianna hi a la dal dawn chauh niin a lang. Nupui pasal ka neih hunah ka insiam ṭha leh
mai ang tih hian kan lo inhnem ṭhin pawh a ni maithei; mahse maw, tuna kan nun hman mek ang hi kan tu
leh fate, kan mo leh makpate tih ve atan ka duhpui angem le?! Mahni engmah ni si lo, ‘fate ka zilh ve e’ te
kan ti a, fate zilhhau tur pawh hian mahni’n kan zir ve phawt a ngai dawn lawm ni? Hetiang zawng zawng
siam ṭha tur hian engtin nge kan tih ang? 

2. Kristian chhuangkua din tur hian keimahni ṭheuh kan pawimawh: Kan thlahtu ten Pathian lam ngaihsak
lova khawvel lam thila an tlan avangin tluang lo riauva inhriatna kan nei em? Emaw, “ka nu leh pate
Pathian rawngbawltu an ni a, engtiang pawhin sual mah ila Pathian malsawmna chu ka dawng tho ang”
kan ti em? Ni e, kan nu leh pate avangin keini chuan Pathian malsawmna chu kan dawng pawh a ni
maithei; keimahni aṭanga ka thlah ve leh zelte tan Pathian malsawmna thlentu nge kan nih dawn Pathian
anchhia thlentu zawk? 
3. Thildang aiin ka fate kan ngai pawimawh tur a ni:- 

a) Kan inchhungkhur leh kan fate tân kan hun kan pe ṭhin tur a ni. Keini Mizote hi fanau enkawl
chungchangah hian hnam dangte aiin kan hnufual em em a, thildang aiin kan fate kan dah pawimawh lo
emaw tih tur hian ka fate hi ui leh ar thlahin kan thlah vel mai mai ṭhin a, hei hi thil ṭha lo tak a ni. Arpuiin a
note a thlazar hnuaia a awp lum ṭhin ang hian, kan fate tan hun kan insiam ṭhin tur a ni. Ngai teh, fanaute hi
Lalpa laka kan rochan an ni a; rila rah hi a malsawmna min pek a ni (Sam 127:3). 

b) Kan fate mizia kan hre chiang tur a ni. Mihringte hi mize hrang hrang nei kan ni a, a ṭhen chu ṭawng duh
tak kan nih laiin ṭhenkhat chu ngawichawi tak, a ṭhen harhvang em em, a ṭhen chu nunzawi takte kan ni
nawk hlawm a. Heng mize hrang hrang kan neih avang hian fate enkawl dan turah pawh hian an mizia a
zirin kan enkawl thiam a pawimawh hle dawn tihna a ni. A chang chuan ṭhian kawma kan kawm a ṭul chang
pawh a awm ang. Nula tlangval an nih thleng pawhin an rilru hahna leh an hrehawm tawrhna min hrilha an
inbun ruahna ni thei turin nu leh pa ten kan fate mizia leh an awm dan kan thlithlai reng tur a ni. 

c) Nausen an nih lai aṭanga zirtirna dik kan pek a pawimawh. Mizote hian naupang hi (thla 3 – kum 10) thil
hrethiam lo leh engmah hre lo tur hian kan ngai ṭhin a, mahse a lo ni lo nasa mai. An upat dan a zirin
kawng engkimah kan zirtir thiam a pawimawh hle. Pathian thuah te, rinawmna te, hmangaihna te,
dawhtheihna te, ṭhahnemngaihna te, taimakna te leh chhelna te leh a dangte pawh. Bible-ah pawh kan
hmuh kha, “naupang chu a kalna awm kawngah chuan zirtir ula, a upat hun pawhin a thlah lo vang”
(Thufingte 22 – 6) tih a ni kha. Chuti a nih si chuan kan fate hi, “a la naupang lutuka engmah a la hre tak
tak lo, nakinah a len deuh hunah kan hrilh leh mai ang”, kan la ti thei dawn em? Heng mission ropui tak
takte hi engtin nge kan tih theih tak ang le? 

Heng kan sawi tak zawng zawng ti thei tur hian PATHIAN Thlarauah kan awm a pawimawh a ni.
Thlarauvah i awm ang u! Kan inthlahdah loh zawngin a hun takah chuan kan seng dawn si a. ‘Kei leh ka
chhungte erawh hi zawngin LALPA rawng a nia kan bawl dawn ni’, ti theitu kan nih ṭheuh theih nan
LALPAN kan zavaia tan mal min sawmsak rawh se, AMEN.

- Lalhminghlua

Kumthara Duh Duh Neih Dan


Hrang ZahawmaJanuary 6, 2016NunnaLeave a Comment

Kumthar Chibai. 2015 a zo leh der tawh mai.

Khatiang ang mai khan mikhap kar lovin 2016 pawh hi a ral leh mai dawn.

Mitinin New Year Resolution (Tun kuma hlen tur – a) cher b) zial zuk nghei, etc) kumtinin an siam.
Kumtinin an hlen lo bawk. An han chhuiin 100 a 8 chiahin an resolution kumtluanin an hlen thin.

Kumthar a nih vangin rilru phur thar thut a awl, ‘Tun kum chu mithar ka ni dawn‘ tiin. Thuruk pakhat,
thuruk lutuk ni si lo chu kum a thar avangin mithar I ni ngawt dawn lo. Mithar ni tur chuan thil pahnih I
mamawh 1) Hun – Time 2) Mahni Inthununna – Discipline

Mahni inkhuahkhirhna (discipline) I neih chuan I duh duh I nei thei. New Year Resolution siam kher ngai
lovin, kum thar nghak kher lovin, vawinni atang law lawin I tan thei. Mahse, ‘Vawiini chu ka peih thlawt lo’
tih a awm thei lo. Nitinin I beih a ngai. A nuamah pawh, a hrehawmah pawh.

He thufing hre lo hi an tam lutuk. Kawng awl apiang, a rei lo leh na lo thei ang ber zawngin hun pawimawh
an khawhral a.

 Thiamna leh hriatzauna I duh – ebook lehkhabu a thlawna chhiar sen loh a awm.
 Lam thiam I duh – Youtube atanga zirna video a tam mai.
 Thiamna tak tak tangkai bawk si Programming ang te thiam I duh – Online-ah course a thlawna lak tur a tam.
 Cher I duh – Gym zawm rawh. Anih loh pawhin mahniin tlan la, pushups, situps, squats ti rawh.

I duh ber neih dan kawng a inang vek:

1. A harsatin beidawng suh.


2. Nitinin bei rawh.

Kumthara Duh Duh Neih Dan

Tehkhinna: Tunkum chu ka in la fit teh ang I ti a, gym-ah I kal. Kar 2 chhung chu kal turin I intur lui. Kar 3
naah I peih tawh ngang lo, tunkar chauh chu ka chawl mai teh ang I ti. Kar 1 chauh pawh I chawlh avangin
gym kal leh I peih tawh lova, inrin loh laiin kum chu a lo ral chu a ni leh mai.

Mahni inthununna I neih chuan a kar 3 naah khan peih lo chung chungin I kal lui ang. I kal luih avangin I
inchhir miah lovang. I tilui zel a, hun a lo ral zel chuan I thawhrah man I seng zel a, kum tawpah chuan I
taksa ah danglamna nasa tak a lo thleng a, I rilru a khauh phah sawt a, I thutiam I hlen bawk (heihi a
pawimawh).

Khaikhawmna

Kan duhzawng chu sawi a awl. Kan duhzawng neih chu a awl lo thung – Bungrua leh pawisa a lei theih thil
ngawt ni lo.

Mi naran leh mi tumruh inthlauhna chu mi naranin a duh chiah a sawi a, umzui a tum lo. A umzui ve pawhin
tlemte a harsat deuh hlekin a beidawng nghal thin. Mi tumruh erawh chuan a hlawhtlin hma rak a bei thin.

Chu thuchah chu a ni in hnena ka thlen duh chu, Ka duh ti mai tawh lo la, I duhzawng chu umzui rawh I
neih hma thlengin, nitin bei zel rawh thih thleng pawhin.

Kawng awlsam a awm lo.

PATHIAN THUAWIH

  Pathian hian a thupek kan zawm hi a ngai pawimawh hle mai. Bible hmun tam takah hian Pathian thu awih
pawimawhna leh a thupek zawm tura min beiseizia kan hmu. Pathian leh mihring inkar hi ‘pa leh fa’ anga tehkhinna
a awm rual rual hian ‘bawih leh a pu’ anga tehkhinna pawh hmun tam takah a awm. Pain a fa thu tha a hrilh \h$n a,
pa thu awih chu fapa tan thil tha a ni ang hian Pathian thu awih hi kan tana tha tur a ni a, chutih rualin bawihin a pu
thu a awih hi a bat a ni ang hian a kawi a ngila Pathian thu awih hi mihring tih tur dik tak a ni bawk a, a thu awih lote
chu chatuana meidila hrem tur an ni.
PATHIAN THU AWIH TÛLNA THENKHATTE:
    Finna a ni: Thufingte 1:7 leh 9:10-ah chuan, “Lalpa tih hi finna bul a ni a...” tih kan hmu a. Khawvelah hian thiamna
leh finna zirin kan hmanhlel a, nimahsela finna leh thiamna tluantling nei erawh kan awm chuang lo. Mi inzir sang
apiangte hian mahni, chhungkua leh khawtlang ro an rel fel thiam chuang lo. Khawvel finna a sang tual tual a, buaina
leh harsatna a pung ting mai a ni. Finna tak tak nei tur chuan a bul kan tanna tur chu Pathian tih leh a thu awih hi a
ni.
    Pathian kan hmangaihna a ni: I John 5:3-ah chuan “Pathian kan hmangaihna chu hei hi a ni, a thupekte kan zawm
hi; a thupekte chu a khirh si lo va,” tiin kan hmu a Amah Lal Isua ngeiin, “Nangni’n min hmangaih chuan ka thupekte
in zawm ang,” tiin min hrilh a ni. Pathian ka hmangaih ti si a, a thupek zawm lo chuan dawt a sawi a ni.
    Mihring zawng zawng tihtur a ni: Thuhriltu, khawvel finna leh hausakna te, ropuina leh nawmsakna zawng zawng
nei chikimtu chuan a thu zir chhuah zawng zawng khaikhawm na’n “Pathian tih la, a thupekte vawng rawh; hei hi
mihring zawng zawng tih tur chu a ni mai,” tiin min hrilh a ni.
( Thuhriltu 12:13 )
    A thupekte zawm chu Amahah a awm reng a, Amah pawh chu amahah a awm reng bawk a ni.
    Pathian hian a thupek kan zawm hi a lo ngai pawimawh khawp mai. A hnena thil kan pek te, a rawng kan bawlsak
te, leh thuthlung hlui huna inthawina hlan te pawh kha a pawimawh em em vek a, nimahsela a thuawih hi a duh ber
chu a ni. Saula chu Amalek mite leh an thil neih zawng zawng tiboral vek turin Pathianin thu a pe a, nimahsela ama
remhriatnain Saula chuan Amalek lal Agaga chu a nung chungin a hawn a, beram leh bawngpa thau tha tha te chu
inthawi na’n a hawn bawk a, Pathian thu a awih loh avangin Pathianin lal atan a hnawl ta a ni.
    Keini pawh hian Pathian rawng kan bawlnaah hian kan fimkhur a ngai hle mai. Mihring chuan tha tih dan leh
remhriat dan te pawh kan lo nei ve thin a, mahse Pathian chuan mihring thlir danin a thlir ve lo va, tumah a rawn
ngai hek lo. Pathian thu chu thu tawp a ni a, tha a tihzawng chu tha a ni mai a, tha lo a tih chutha lo a ni mai. Bawih
kan nihna leh Pathian chu rorelsak tur ni lova roreltu a nih hrerengin a thu awih tura kan intukluh mai hi kan tih tur a
ni. Pathian hmaah mihring tumah kan theihna leh thiamna chhuang thei kan awm lo va, inngaitlawma a thu awih mai
hi a finthlak ber a ni.
    Mihring remhriatna leh thahnemngaihna atang chuan Pathian leh a ram tana hlawk tur thil tam tak kan ngaihtuah
ve thin a, thil thianghlim tawk lo leh sawi mawi chawp ngai Pathian mit tlung lo thleng pawha ham tel a awl thin.
Pathian thup>k leh duhzawng ngaihven hi a pawimawh hmasa ber a ni.
    Kan Pathian hian diktaka tih hi a ngai pawimawh em em a, thahnem ngaih luatah felhlel deuh leh a thupek ang lo
va thil tih palh hlauhawmzia hi hriat reng a tul a ni. Finna te, remhriatna te hian tangkaina a nei ngei mai, nimahsela
Pathian chuan thil tha kan tihsak aiin a thu kan awih mai a duh zawk a ni. Pathian chu chungnung ber a ni a, engkim
chunga roreltu a ni.A thu chu thu tawp a ni a, mihringte hriat phak loh leh ngaihtuah sen loh thlengin a hre vek a,
mihring remhriatna leh finna hi a mamawh lem lo. Pathian tana thil tha tak tihsak te, thil ropui tak tihsak tumte pawh
hi thil tha tihduhna chu a ni ngei mai; nimahsela kan Pathian chuan a thuawih hi a duh ber a ni.

Ringtu nun nghet

RINGTU NUN NGHET

Jakoba 1:7-8 :“Chutiang mi, rilru bulbal nei lo, a thil tih zawng zawnga nghet lo mi chuan Lalpa hnenah engmah hmuh
inring suh se”.

Matthaia6:24 :“Tuman hotu pahnih rawng an bawl kawp thei lo; pakhat huain pakhat an duh ang; a nih loh leh,
pakhat tanin pakhat an hmusit ang. Pathian leh sum rawng in bawl kawp thei lo ve”.

Introduction:
Mihringin nitin a nun kan hman dan hrim hrim hi Nun tia kan sawi chu a ni mai a. Ringtuten Pathian kan rinna
kawnga nun kan hman dan, rinawm taka Lal Isua zui leh engngemaw changa phatsan leh thin kan nihna lam hi kan
sawi uar tur chu a ni ang.
Kan rin Lal Isua hian amah ringtute nun dan turah duhdan a nei a,  chu chu Bible ah kan hmu a ni.
Ringtu inti theuh theuh si nun hman dan a in ang lo thei hle a.  Thenkhat in an nun pum Krista tan an hlan a,
ramthim ramro ah missionary turin an kal vawng vawng a, thenkhat vethung chuan an nun chu setana tan leh Krista
tan an hman pawlh fo thin a ni.
Kan khawvel nun hman mek ah hian thalai ten nun inpawlhsawp, a changa kohhran leh K|P ah te active em em,
remchang hmuh chuan khawvel thil lam pawh ti ve leh thei mai kan tam em em a, hengte avang hian min lo thlir
rengtu ten kan nun an hmuh hian kohhran leh K|P a tel ve an chakloh phah fo \hin.
Chuvang chuan nun inthlak thleng mai mai lo, nun nghet tak,  Lal Isua rinawm taka zui chungchang zanin ah hian han
sawi ka duh a ni.

TUNLAI KHAWVEL A |HALAITE DINHMUN :


Ram \hanglai kan ni a,Kan ramah hmasawnna kawng hrang hrang a lo awm chho a chu hmasawnna chuan \halai nun
pawh nasa takin a sawi danglam mek a ni.
Global village tiin tunlai kan khawvel hi an sawi thin a,  internet hmangin  ram hrang te kan in thlun zawm vek a,
vawiin a thil thleng hi internet leh Tv hmang te in veng chhunga thil thleng, a thlen ni la la a kan hria ang hian
khawvel pang lehlam a thil thleng pawh a thlenni in kan hmu in kan hre ve thei ta a ni. Kan khawvel hi a zim em em
tawh a ni.
Bungrua chhuak thar :
Khawvel pang lehlama thil thleng te,  thawmhnaw,  motor,  gagets chhuak thar te pawh an pho chhuah ni in kan lo
hmu in kan lo hre ve thei nghal tawh a,bazar-ah lei tur pawh kan nei ve nghal zel a ni.

Ram changkang zawk thalai nun kan hmu a an incheina leh an nunzia thlengin kan lo ching ve zel bawk a. American
thalai te nen kan duhzawng te pawh a in ang ta reng mai.  Movie chhuak thar pawh an rualin kan en ve zel a,
thawmhnaw pawh nise a chhuak thar apiang kan lo nei ve zel thei tawh a nih hi.
Nawmchenna :
Sap ho, ringtu hmasa te nun an sawi  \hin a,  ringtu tha tak tak, Pathian tana inserh hrang tlat mi, an velah, an
kawtkai mai ah khawvel nawmsakna chi tinreng pawh awm mahsela, chung thila inhnamhnawih duh hauh lo thalai
engemaw zat an awm.
Chutihlai chuan nun herh tak taka nung thinte nun zia chu khawvelah pholan a ni zawk si a. Chu chuan thalaite hi min
hnehin chung nun herhho nun dan chu thalai changkang zawk te nun dan tur ve reng emaw tiin kan lo la chhawng ve
ta thin a ni.
Social media :
Social media hrang hrang hmang in kan in be tawn a, a tha lam aiin a thalo lamin kan beng a verh zawk a, a tha lam
aiin a thalo lamin kan hmang nasa em em bawk a ni. Facebook, Whatsapp ah te lah nise zahmawh buru tak tak englai
pawha hmuh tur leh chhiar tur a awm reng a. Heng te hi naupangte te pawhin an chhiarin an hmu ve thei reng bawk
a ni.
Mahni anpui kawp ching kan tam em em tawh a, zah a hnekin kan chapopui ta emaw tih tur a ni ta. Neih inang inneih
thleng a pawmpui ram leh kohhran te pawh an awm tawh hial a ni.
Chutiang ang khawvel mahni duh zawng leh nuam tih zawng apiang ti mai thin, “ka nun ah lo buai duh suh”, kan tih
tawhna khawvelah thalai te hi kan awm mek a ni. Ringtu nun pawh nasa takin a nghawng mek bawk a ni.

3.NUN NGHET CHU ENGTIN NGE KAN NEIH ANG ?

Chutiang anga nun za, awm hle hle theilo, thil a tha lam leh pangngai, tluangtlam lam ai a,  maksak leh dangdai,
Pathian duh zawng anih leh anih leh nih loh pawh ngaihtuah lohna khawvel a kan awm mek lai hian ringtute ten nun
nghet engtin nge kan neih theih ang?

a) Mihring Nun :
Mihring nun hi kawngpui ngil taka kal ang a ni a, kan ding leh vei ah hian kan nun hmanna tur thil tam tak a awm a,
chu kannun hmanna tur thil chu mihring te hian kan duh thlanna hmangin kan thlang thin a.

Hetiang hian chu kan nun kawngpui chu Dawr hmun angin han suangtuah ta ila a fiah leh zual theih nan. Kawngpui
ngil tak a awm a, chu chu mihring te nun kawng ni ta se, chu kawngpuiah chuan lehlam lehlama dawr awm te chu
mihring nun hmanna tur ni ta sela. Lehlam dawr zawng chu ringtuten nun an hmanna tur hmun ni sela a, a lehlam
pang zawng chu ringlo mite hun hmanna tur ni bawk se la.
Lehlam dawr ah chuan Biak In te, K|P inkhawm te, Activity hrang hrang, hla zir, hnatlang, member hla te
hnuhhnaihna hmun te, Fellowship-na te, \awng\aina hmun te leh a dang dang te a awm a.
Tichuan, a lehlamah ve thung chuan khawvel thil chi hrang hrang dawr a lo awm ve a, Nawmsip bawlna hmun te, Zu
zawrna te, Ruihtheih thil chi hrang hrang zawrhna te, mipat hmeichhiat hmanna hmun te, mi relna hmun te,
hnathawh peih lohna te, Dik lo taka sum hmuh theihna hmun te leh thil chi hrang hrang a \halo lam chi hlir te a awm
ve bawk a.
Chu Nun kawngpui ah chuan mihringte hi nitin mai hian kan kal tlang \hin a. Ringtu nghet chuan a nun hmanna dawr
lama a kal lai chuan a thlang lawkah khawvel thil te chu itawm thei ang ber in lo in tlar tuarh mahsela,a tawp chu
thihna a ni tih a hriat reng avangin peng lovin a nun chu a hmang ngar ngar mai \hin a ni.
Chutih lai chuan keini \halai engemaw zat te hi chuan chu kan nun kawngpuia kan kal lai chuan a \ha lam/Isua Krista
dawr a kal chu a \ha tih hre siin khawvel dawr lo in tlar tuarh mai chu kan nep phal lova, inkhawmna dawr a\anga
kan chhuak te hi a thlang lawka zu dawr ah te, mipat hmeichhiat hmanna dawr ah te chuan kan peng leh mai \hin a
ni. Tichuan dawr lehlam Lal Isua dawr lamah chuan harhna te leh thil tih chakawm deuh te a lo awm a, thlanglam
dawr a\ang chuan kan insawn leh mai \hin a ni.
KTP member te zingah hian nun nghet lo kan tih engemaw zat kan awm a, tin Active member kan tih zingah te pawh
engngemaw zat kan awm mek bawk. Anni ho pawh hi a pawi tawh em em laiin Branch Committee member te meuh
pawh nun nghet lo engngemaw zat kan awm hi chu thil dik lo tak mai a ni. Thildang engngemaw leh Branch thil tih
inrual a awm chang a Committee member nisiin Branch thil aia thildang a ngaih pawimawh zawk fo mai chuan
member te chuan engtinnge Branch/kohhran thil chu an ngaih pawimawh theih ang?
Tin, Committee/Active member Picnic leh huau huau thil nuam ti em em te, engemaw changa zu, Beer inve thei mai,
mipat hmeichhiatna hman khawloh kawngah pawh mualpho silova fihlim hauh silo hi engzat tak awm ang maw!
Pathian hlat ngam silo, Pathian tana nun hmang peih chuang silo hi kan tam hle in a hriat. Bible chang kan chhiar ang
khan,  “Chutiang mi, rilru bulbal nei lo, a thil tih zawng zawnga nghet lo mi chuan Lalpa hnenah engmah hmuh inring
suh se”.

Chutiang reng renga nun kan hman \hin avang chuan chuan miten kan nunah eitur an hmu lova, Lal Isua hi zui tlakah
an ngaih loh phah fo \hin a lo ni. Khawvel a ni a suala tluk chang chu thil awm thei a ni a, mahse kan pen bo chang
pawhin Lal Isua hnen pan leh thuai ila, Hotu pahnih rawng a bawl kawp theih loh tih Bible in a sawi ang khan khawi
kawng emaw zawk zawk chu kan zawh a ngai a ni. Zawh kawp theih ani tlat lo a ni.
a) Ramin hma a sawn zel dawn a, sual na a pung zel bawk anga,  kan ramah ngei pawh hian khawvel ram changkang
zawk a awm thin nawm chenna hmun, bar,  pub leh thil chi hrang hrang te a lo la awm dawn a ni. Tuna ktp member
naupang zawk deuh te phei hi chuan chu hun chu kan hmuh phak a rinawm a ni. Chutih hunah pawh chuan nun
nghet kan neih a pawimawh hle dawn a ni. Nawmsip bawlna tur hmun awm mang lo, kan siam chawp ah pawh heti
tak hian kan nun a nghet lo a ni a suah sual rawngbawlna tur atana a bik taka design ah ngat phei chuan kan
ngaihtuah awm hle in a rin awm.

b) Kristian chhungkua :
Nun nghet neih nana thil pawimawh tak chu kristian chhungkua hi a ni a.  Nu leh pa ten Pathian lam reng reng an
ngaihsak lohna chhungkuaah chuan an fate pawh an vanneih viau loh chuan Pathian lam hawi an harsat tlangpui ni
te hian a hriat.
Drug addict leh nun khawlo kan tih te hi za a 90 chu chhungkaw kehchhia kan tih te leh nu leh pa in Pathian lam reng
reng an ngaihsak ngai lohna atanga lo seilian te an ni. Chuvang chuan nu leh pa hi an pawimawh em em a ni.
Nu leh Pa ringtu nghet lo, kawi kawi thin te chuan an fate pawh ringtu nghet an ni lo tlangpui awm asin.
Nula leh tlangval te pawh in kan inngaihzawn lai atang hian kristian chhungkua kan dinpui theih ngei tur nupui pasal
kan neih a pawimawh khawp mai.  KTP a kan rawngbawl pui te ngei hi nei thei ila fuh ber a rinawm. KTP Active
member aia khawvel lama tlan te kan duh zawk tlat mai chuan kristian chhungkaw din chu a harsa mai thei a ni.
Tin Kristian chhungkua din thei turin thianghlim taka inngaihzawn lai atang te pawh a awm a pawimawh hle.
Nu leh pa ringtu tha tak, nun nghet tak nei te chu an faten an hai lo reng reng an nu leh pa te nun dan chu nun dan
tur ani tih an hria a an zui ve mai a ni. Ringtu Nun nghet nei tur chuan nu leh pa an pawimawh em em a ni.

c) Lal Isua hmangaih :


Mihringte hi Pathian anpuia siam kan ni a, Pathian kan an na kawng khat chu Hmangaihna hi a ni a.
Hmangaihte tan chuan kan neih kan ui lova, an tana tha tur kan duh a, kan hmangaiha te duh anga awm chu kan duh
zawng a lo ni a, kan hmangaih a te tan chuan kan nunna hlu tak pawh kan hlan phal thin a ni. Kan hmangaih tak tak
te tan chuan kan rinawm thin a, an duh danin nun kan tum thin.

Mi in a kawppui a hmangaih tak zet anih chuan atan a rinawmlo theilo angin Lal Isua hi kan hmangaih takzet anih
chuan sual lakah kan phatsan thei ngai lovang. Kan phatsan fo anih chuan Lal Isua hi kan lo la hmangaih tak tak lo a ni
mai thei ani. Kan lo phatsan anih pawhin inchhirin,  a hnenah ngaihdam dilin an kir leh ngei ngei tur a ni.
Ringtu ten nun nghet  kan neih theih nan chuan Lal Isua hi kan hmangaih a ngai a ni.
Lal Isua kan hmangaih chuan kan velah sual tih tur tam tak leh nawm hmel tak tak te pawh lo awm thin mahsela kan
pengbo ngai lovanga, atan rinawm takin kan nun kan lo hmang tawh zawk ang,  tichuan, miten kan nunah Lal Isua
hmel an lo hmu thei dawn a ni.
4. Nun nghet nei tute chuan lawmman an la la dawn :
He khawvel hi kan awm hlenna tur a ni lo tih chu kan hre vek a,  mahse setana thlamuanna hi kan nei emaw ni chu
tih tur hian sual kawng hi kan zawh ngar ngar mai a ni. Kan nunna hi engtik ni ah emaw chuan a la tawp ve dawn
chutih hunah chuan hotu pahnih rawng a bawl kawp theih loh angin hmun pakhat ah chiah kan kal thei dawn a ni.
Kan dam laia a rawng kan bawl thin ngei a hnenah chuan kan kal dawn a ni.
Drug tih chhin hi a pawi em em a ni.  An vanneih viau loh chuan an nghei mai mai tawh lo. A dam chhan ber chu drug
kha a ni tawh mai. An zing thawh atanga an mut thleng in an ruih theih dan ngawt kha an thu pui ber a ni tawh si a.
Thalai te pawhin nun nghet nei lova kan awm lohna tur hmun kan awm fo chuan drug leh ruih theih thil tih theihna
chance kan nei sang s ni mai.
Kan ram in hma a sawn chho zel anga ktp inkhom laiin football te pawh an la khelh a rinawm. Kohhran inkhom pawh
an zah zawh loh tawh lek lek laiin ktp inkhawm te phei chu engteh vak ah a ngaih loh hun a thleng har tawh lovang
chutih hunah pawh chuan nun nghet tak kan neih ala pawimawh tulh tulh dawn a ni. Revelation 2:10 I tuar turte hi
hlau suh:ngai teh, fiaha in awm theih nan diabola chuan in zinga mi thenkhat tan inah a khung dawn che u a ni; tin, ni
sawm hrehawm in tuar ang. Thih thlengin rinawmin lo awm rawh, tichuan nunna lallukhum ka pe ang che.

Duhthlanna
1. Duhthlanna :
Duh thlang turin zalena i nei teh meuh mai, amaherawhchu, vawiina duhthlanna i siam hian naktuk zela i neih turte
leh i thawh tur te a hril vek dawn a ni. - Zig Zaglar

Kristian ten kan  rin dan ah chuan mihring te hi taksa leh thlarau in a siam a ni a. Taksa chu rei tak dam tur leh awm
tura duan a ni lo a, Bible pawh in mihring dam hun chhung chu kum 70 a ni a chakna avangin kum 80 pawh a ni thei a
ti chauh a ni. Mahse kan thlarau ve thung erawh chu chatuan a awm tur a ni ve thung a. Kan thih hnua kan thlarau
chatuan a a awm na tur chu kan dam lai a kan DUHTHLANNA in a hril dawn a ni. A dam laia Lal Isua thlangtu chu a
thih hunah Lal Isua hnenah a awm anga, a dam lai a Lal Isua thlang lo tu chu a thih hunah Hremhmunah a awm dawn
a ni. Chuvang chuan kan thih huna Lal Isua hnena kan awm theih nan kan damlai a Duhthlanna dik kan neih a
pawimawhna kan sawi dawn a ni.
Kan Bible ah hian duhthlang sual tam tak kan hmu, a hmasa ber te chu Evi leh adama te a ni a. Pathian in ei loh tur a
tih kha an mahni duhthlanna ngeiin an ei a. Rul khan Evi kha a rawn thlem a, nimahsela duh thlan tur an nei reng a;
Pathian in hei chu in eitur a nilo tih leh Setana an in ei chuan in mit a lo var ang a tih kha an duh zawk zawm thei turin
duhthlan theihna an nei a ni. Pathian an an duh avangin duh an thlang fuh ta lo a, vawiin thleng in mihring te chu
suala piang chhandam ngai kan lo nih phah ta bawk a ni. Duh thlan fuh loh chu a pawi hel a ni.
Mihring nunah pawh hian duh kan thlan fuh loh avanga kan nih tur ang ni pha ta lo hi he khawvel thil ah pawh hian
kan tam viau awm e. Kan thil tih na reng reng ah thahnemngai taka tih hun lai a dawngdah leh inthlahdah taka kan
tih thin avangin kan nih tur ang te, kan thlen tur ang te kan thleng pha ta lo fo thin a ni. Khatih hun lai khan hetiang
hian lo ti ila chu aw han tih vawng vawng na tur a tu a te pawh hian kan nei theuh awm asin. Chuvang chuan zanin ah
hian Duhthlanna pawimawh zia leh thlan tur dik Lal Isua anih zia kan sawi dawn a ni.
Pathian hian engvanga duhthlang thei a min siam nge a nih ang aw!!. Amah thlang lo thei lo te hian min siam sela mi
zawng zawng hi vanram ah kal vek mai ila tih ngaihdan te rilru ah a awm fo thin. Mahse thildang zawng aia amah kan
thlanna kha Pathian tan pawh hian a hlu anih a rinawm mihring te hi duhthlang thei in min siam a ni.
2. Thlan tur dik thlang lo Lal Davida leh solomona :
Lal Davida khan nupui a neih reng laiin mi nupui kher kha duh lo sela chuan a chhungkua a buaina nasa tak te kha a
thleng kher lo vang, a lalram pawh a tluchhe kher lo mai thei bawk a ni. Ama fapa ngei in an Lalna a chuh pui a, pafa
an indo a, a fa hlau in a tlanchiat te a ngai a nih kha. Chumai ala ni lo mi nupui a chhuhsak Bethsebi laka a Fa Lal
Solomona, Lal ropui tak kha a Israel lal ram tluk chhiatna bul zuk ni tlat bawk a. Lal Solomona kha Pathian in mal a
sawm a a ropui zia te, a fin zia te kan hria a kan sawi thin mahse, a hun tawp lamah chuan a Pa Davida ang bawk in a
duhthlanna a hmang sual a nupui  ringlo mi, Pathian pawhin heng mite nen hi chuan in inneih pawlh tur a nilo a tih te
kha nupuiah a nei a. Chung a nupui ringlo mite chuan Pathian an phatsan tir a, Pathian ropui zia hretu khan milem
Pathian bia in a hun tawp a hmang a ni. Solomona thih hnuah Israel lal ram chu a lo tlu chhe zui a, Israel Lal ram leh
Juda lal ramah a lo in then phah ta bawk a ni. Tam tak sawi tur Bible ah hian an awm a, Samsona te, tin Juda Iskariota
te pawh hi duh thlang fuh lo ve tak tak te a ni ang.
3. Thlan tur dik thlang Mosia :
“Rinnain Mosia chuan a lo puitlin hnu khan Pharoa fanua fapaa vuah a duh lo va; rei lo te atan sual nawmna hlimpui
ai chuan Pathian mite nena tihduhdah tuar a thlang ta zawk a; Hebrai 11:24-25, tih kan hmu a ni. Tihian ka ngaihtuah
a, Mosia hi Tirhkoh Paula te anga tak Belruat chu a nilo deuh em aw ka ti thin. Bible chang tarlan ang hian Lal fapa
anga awm thei khan Pathian mite nih kha aman a thlang tlat a ni. Chuvang chuan Mosia ang em em a Pathian nena
inhnaih leng dun nasa leh a mite awm dawn tura Instruction in pe tam hi Bible ah hian an awmlo mai thei a ni. A thil
dil tihhlawhtlin anih theih nan Nunna bu a ka hming ziak kha thai chhe mai rawh te an inti ania. Chutiang chuan miin
ama duhthlanna ngeia Pathian a thlan chuan Pathian nen an in hnaiha a malsawmna nasa takin a vur thin a ni.
Duhthlanna hman dik chu a pawimawh hle mai.

4. Nu leh Pa te kan fa ten thlan tur dik an thlan theih nan an ngaihhlut zawng Value system dik kan neih tir tur a ni.
Naupang chu a kalna awm kawngah chuan zirtir ula a upat hun pawhin a thlah lovang, Thufingte 22:6
Nu leh Pa ten kan faten Duhthlanna dik an siam theih nan an naupan lai atanga kan enkawl uluk a pawimawh a, an
ngaihhlut zawng (value system) te pawh Pathian lam leh Pathian rawngbawlna lam hawi anih a pawimawh a ni.
Tunlai thalai te hi chuan Pathian rawngbawl tu te, hun puma Pathian tana in pe te ai chuan tunlai mi tak, inti
changkang fahran mai, hlimhlawp ngaina tak, zu leh Drug te pawh ti thei, sex ah pawh zei fe mai te kan ngai sang
zawk em ni chu aw tih tur a ni. Pathian thu zirtir te pawh hi kan nei thlem tulh tulh a, hun puma rawngbawla chhuak
Missionary te pawh dil tu kan awm mang ta lo chu a nih hi. Heng te hi engvang nge ni ang? He khawvel thil a mi
hlawhtlin te hi kan ngaihsan rawn tak viau vang ani thei a ngem? hun puma rawngbawltu te an haw changa biak
pawh an hlawh mang loh lai a, officer thenkhat te kan lo chibai luai luai a te hian kan fate thinlungah rawngbawltu,
Pathian tana thawktu nih ai chuan khawvel lama milian nih tumin kan theih tawp kan chhuah ta zawk em ni ang.
Kan khawvel danglam zel leh khawthlang lam mite hmasawn ruala kal ve zel kan tumna in a ken tel ni bawk mahse
Nu leh pa ten ngaihsan tur dik an naupan lai atanga kan zirtir tlat chuan an puitlin hunah pawh khawvel thil lama kal
ai chuan Pathian lam kawng a kal an thlan ngei a rinawm a ni. Nu leh Pa te hian kan rilru chhungril tak tak hi han in
en ta ila - kan fate hian Pathian rawngbawl sela sum leh pai pawh la lut tam lo deuh mai sela, Pathian rawngbawl hi a
hlu in chatuan nunna ani alawm le kan ti ang nge, Sum leh pai hi a pawimawh a lawm, an naupanlai kan retheih pui
na zawng zawng te hi min rawn chhawk ve rawh se, zu leh sa te chu han ti zeuh zeuh mah se a bawih ah an tang anih
em loh chuan tunlai dan alawm kan ti zawk mai dawn em ni? Nu leh pa te kan faten khawi lam kawng nge zawh sela
kan duh?  
Tunlai ah thalai ten Kohhran leh KTP te rawngbawlna leh Activity hrang hrang te an hlut lo sawt hle mai a,
inkhawmah kan tla hniam nasa hle mai bawk a ni. Enge a chhan ni ta ang? Nu leh pa ten kan tu leh fate Pathian
Kohhran leh a hnuai pawl hrang hrang te ngaihsan nachang kan zirtir loh chuan kan Kohhran din hmun hi rei lo teah
Sap rama Biak an khar kan sawi ang hi kan la ni chho ve mai dawn a ni. Khawvel hmasawnna in min nang chho ve zel
a, kan ramah ngei pawh India rama Football in elna sang te an rawn khel tawh a ni. AFC ten an khel dawn pawh khan
kan ramah chuan Sunday a khel tir lo hram turin thuneitute an ngen a nih kha. Eng chen nge Pathianni hi a ram
pumpui hian kan serh reng theih ang tih a sawi lawk a harsa ta khawp mai. Engtik niah emaw chuan Pathianni ah
inkhel hmunnawm tak tak en tur mi ram te angin a lo la awm ve anga chutih hunah chuan kan fate ngaihsan tur dik
leh ngaihpawimawh tur dik kan zirtir loh chuan Kohhran inkhawm ai chuan inkhel en in emaw an mahni hlimhlawpna
tur thil ah an la kal daih mai dawn a ni.
Kan fate hriat ah rawngbawltute sawisela an tlin lohna sawi fo te hian kan fate thinlungah Kohhran a rawngbawltute
ngaihsan lohna an mahni ang nih chak lohna a tuh thei. Mi tumah hi fel famkim kan awm lo, mi fel tak kan tih pawh
hian tlin lohna lai a nei ve tho tih kan hriat a tha awm e. KTP rawngbawlnaah te hian kan tu leh fate hi tel turin i ti
ang, zaipawl ah te hian tel turin i fuih ang u. Zirlai tan an zirlai tibuai si lo a an tel ve zel hian an tan a tha a ni, KTP
rawngbawlna ah te an zirlai chhuan lama kan tel tir loh fo mai chuan nakinah Pathian hnaih thut hi an tan a harsat
hun a awm mai thei ania. Duthlanna tur hun a awm hunah an tel ve ngai lohna na na na chu an thlan loh hun a la
thleng mai ang tih a hlauhawm a ni.
Kan fate hi kan ro hlu ber vanram thlenga kan chhawm theih tur thil awm chhun a ni tih hria in Lal Isua an thlan ngei
theih nana zirtir hi nu leh pa ten kan bat a ni tih i hre thar leh ang u.
5. I thu chuan thiam a chantir ang chia, i thu vek chuan thiam loh a chantir bawk dawn che asin Matthaia 12:37 :
Augustine a chuan, “Duhthlanna zalen hi zalenna dik tak a ni a. Sual leh tha titurin min nawr lui lo”, tiin a lo sawi a ni.
Mihring te Pathian anpuia siam anih na hi Duhthlan theihna kan neih hi a ni thei mai a ngem aw hi ka ti thin a.
Pathian hian Duhthlanna hi a dah pawimawh hle mai a, Eden huan ah pawh khan mihring ten an mahni duhthu ngeia
amah Pathian nen a inpawl kha a duh ber niin a hriat. Tih luihna nen a duh chuan min control thei ngei mai mahse a
hlu dawn lo a ni. Mihring ten Pathian keimahni duhthlanna ngeia thildang aia kan thlanna hi Pathian tan pawh a hlu a
ni. Mihring tan pawh hian a hlu a ni tih kan hriat theihna chu nupui pasal kan inneih theih na chhan te, nula leh
tlangval te kan in ngaihzawn na chhan te hi tudang thlang lova an mahni kan thlan avangin an ni pawhin min lo thlan
ve vang  hi a ni.
Chuvang chuan Pathian in Duhthlanna a dah pawimawh em em si chuan mihring te hian kan duhthlanna kan hman
dik a pawimawh ta em em a ni. A tir lama kan sawi tak ang khan kan thih huna kan thlarau kal na tur chu kan damlai
a kan duhthlanna a zir anih vangin  duhthlanna dik kan hman a pawimawh em em a ni.
Duhthlanna thiang Pathian in min pek hian kan chatuan hmun tur chu keimahni ngeiin kan thlang dawn tih hria ila.
Kan nu leh pa te, kan u leh nau te mawh pawh theih a ni dawn lo, keimahni duhthlanna ngei ani dawn a ni. Nitin kan
nun kawng ah hian Lal Isua leh Setana hi thlan tur hian an awm reng a. Lal Isua kan thlan zel hian nitinin hnehna kan
lo chang zel a lo ni a, thil ho te anga kan ngaihah pawh Lal Isua duh zawng a ni angem? tih kan ngaihtuah fo a
pawimawh hle a ni.
Chutichuan kan nitin nun leh kan thil tih ah thildang zawng aia Lal Isua kan thlan zel chuan kan thih hunah a hnenah
min la hruai ve dawn a ni.

Lal Isua hi eng ang mi nge ni-a kan hriat?


Pathian Thu innghahna:-

Isaia 9:6 ‘Kan t^n naupang a lo piang a, fapa p>kin kan awm ta a; ror>lna chu a kokiah a chuang ang a: a hmingah chuan
Maka, Remruattua, Pathian Chaka, Chatuan Pa, Remna Lal an ti d^wn si a.’ (P- 695)

Luka 9:18-20 ‘Vawi khat chu fianriala a \awng\ai lain a zirtirte pawh an awm ve a, an hn>nah, “Mipuiten tu nge nia min
sawi?” tiin a zawt a. Anni chuan, ‘Baptistu Johana’ ti che an awm a, a \henin Elija an ti che a, \hen khat erawh chuan
hman lai zawlneite zinga tu emaw tho leh ta ni awmin an sawi che’ tiin an chhang a. Ani chuan, “A nih, nangnin tu
nge nia min hriat?” a ti a. Petera chuan, ‘Pathian Krista chu’ tiin a chhang a.
I.       THUHMA:

          1) K|P thiltum zinga a hmasaber- ‘Isua Krista rinna leh amah anna kawnga \halaite hruai. Rinna hi chu kan hre
fiah viau awm e. Mah se, Amah ang t<r leh a hniakhnung zuia entawn tak tak t<r hian kan Pathian, Lal Isua nihna leh
zia te hi kan hre chiang em?

          2) Lal Isua ringtu kan inti a, kan rin-a hi kan hrechiang meuh em?

          3) Lal Jehua (2 Lalte 9) chuan Pathian duhlohz^wng thil tam tak a nuaibo a, a tichhe bawk (Pathian duh loh
z^wnga khawsa nasa Lal Ahaba chh<ngte a thah mang b^kah, Baal betute a tihlum a: Lalpan ‘ka mittlung taka i tih
avang leh ka rilru duhthus^m ang taka i ch>t avangin’ a ti hial a. Mah se, LALPA, Israelte Pathian d^n chu a thinlung
zawng zawngin a pawm lo. Thil \ha ti ve \euh, thinlung zawng zawng pe si lo va, rawngbawl pawh a awm ve theih
awm e.

II.      PATHIAN LEH MIHRING A NI:

          Lal Isua nihna chung thu-ah hian a Pathianna leh a mihrinna chungchang hi han sawi hmasa ta ila.

          Lal Isua hi Pathian anihna chiah pawm-a mihring a nihna pawm lo te (Docetist-hote), Pathian anihna pawm lo te
(Ebion-hote, Aria-hote), etc. an lo awm tawh \hin. Chalcedon inkh^wmpui, AD 451-a neihin Isua Krista mize
sawifiahna heti ang hian an phuah chhuak- 

Kohhran pa thianghlimte zuiin, Kan Lalpa Isua Krista, Fapa mal chu Pathian nihna leh mihring nihnaa famkim,
Pathian dik tak leh mihring dik tak, thlarau leh taksa nei a ni tih thukhat vuain kan puang chhuak a ni. A Pathianna
lam thuah chuan Pa n>na chi (substance) thuhmun chiah; a mihringna lam thuah chuan keini nena chi thuhmun
chiah a ni. Sual thuah chauh lo chuan engkimah keimahni ang chiah a ni. Chatuan ata Pa hrin niin heng ni tawpah
hian kan chhandamna turin nula thianghlim Mari, Pathian paitu (theotokos) chuan mihring angin a pai a. He Krista
pakhat leh thumun, Fapa, Lalpa leh Hrin- chhun hi awmphung pahnih, inpawlhsawp lo, inthlakthleng lo, insemhrang
lo leh inthliar hrang lo a tarlan a ni. Mize pahnihte chu an inzawmin a khawi mah tihral an ni lo a, mize pahniha
nihna bikte chu vawng \ha chungin mi pakhat leh nihna pakhatah a inzawm a ni. Zawlneiten an lo sawi tawh ang leh,
Amah kan Lalpa Isua Krista ngeiin min zirtir ang leh Kohhran pate thurin puanchhuaha kan hmuh angin mize
pahnihte chu mi pahnihah sem darh leh thliar hran ni loin Fapa pakhat leh thuhmun, Hrin- chhun, Pathian, Thu, Lalpa
Isua Krista chu an siam ta z^wk a ni.

Keiniho zingah hi chuan a Pathianna ringhlel kan awm ^wm lo ve. A mihrinna lam, a zia leh nihna kan entawn t<r lam
kan thlur bing ang.

          Anselm (1033-1109), Archbishop of Canterbury chuan Eng vangin nge Pathian mihringah a lo chan? (Cur Deus
Homo) tih a ziak a. Hemi bu-a a ziah d^n chuan mihringte hian Pathian kan tluksan a, chuvangin chhandamna turin
mihringin Pathian hnenah a bat a rul tur a ni a, a rultu tur chu mihring chauh a ni, chutih lai vek chuan chu bat tlak
theitu chu Pathian chauh a ni a, chuvangin mihringte chhandam tur hian Pathian mihringah a lo chan a \ul a ni a ti.
Pathian hian mihring hi kawng li-in a siam thei a. Pakhatnaah chuan mipa leh hmeichhia hmanga inthlahchhawnna
a\angin a ni a, chu chu mi zawng zawng deuhthaw pian dan hi a ni. Pahnihna chu hmeichhia leh mipa tel lovin,
chutianga siam chu Adama kha a ni. Pathumna chu mipa a\ang chauhin a ni a, chutianga siam chu Evi kha a ni. A
dang leh chu hmeichhia ngawt a\angin a ni. Sual chu hmeichhiaah a luh avangin hmeichhia a \ang vekin chhandamtu
pawh siam a \ul a, tichuan mipa tel lovin hmeichhia ngawt a\angin Isua Krisa chu a lo piang a ni a ti.

          Luther-a chuan Pathian chu thil siamah lo changin a thil siamte an sualna hmunah rawn hmachhawnin anmahni anga lo
awmin sual chu a hnehsak a ni a ti. John Calvin-a pawhin Isua Krista chu Pathian leh mihring inkara palai awm chhun a nih thu
sawiin, chu palai hna thawk tur chuan a khawi lam lam nihna pawh a neih tawn a ngai a, kan aia palai tur chuan kan nih ang a
nih a ngai a, Pathian palai ni tur pawhin Pathian a nih a ngai a ni a ti. Chuvangin Pathian leh mihring inkara palai ni turin
Pathian mihringah a lo chang a, a Pathianna lamah chuan Pa n>na nihna thuhmun leh a mihrinna lamah chuan, sual thuah
chauh lo chuan keimahni ang a lo ni ta a ni[i].

Awm dan pahnih inremin,

Amahah an luang hmun;

Infin lovin, thianghlimin,

Famkim an awm dun (KHB 21).

          Karl Barth (German theologian)-a chuan, “Tluk hnu mizia ngei hi min rawn \awmpui a ni,” a ti a. Origen-a leh
Athanasius-a te chuan mihringa a lo chan \angkaizia heti ang hian an lo sawi bawk: “A nih ang kan nih ve theih nan
kan nih ang a lo ni hmasa ta a ni,” tiin.

III.     Mihring anihna tilang theite:-

          Luka 2:47, 51 thuah hian Lal Isuan Pathian Thu a hriatzia te, a finzia te, leh a nu leh pa thu a awihzia kan hmu
(P- 1010-1011).

1)     Thlahtu bul a chhui theih (Mk. 1:6; Lk 2:4; 3:38)


2)     Mak tih ch^ng a nei (Mt. 8:10; Mk. 6:6)
3)     Hrehawm tih ch^ng pawh a nei (Lk. 22:44; Joh. 11:25)
4)     A tuihal ve thei (Joh. 19:28)
5)     A chau thei (Joh. 11:35), mut hahchawlh a mamawh ve (Mt 8:24)
6)     A thinrim thei (Mk. 3:5; 6:6)
7)     A hriatnain t^wp chin a nei ve a, hmasawn tur zel a nihna pawh a lang (Mk. 13:32; TT 1:7; Heb. 5:8)
8)     Carpenter fapa, chak tawk tak (Joh. 2:15), aw ring tak nei a nih a rinawm- mi sangnga hrai…tl^ng chunga thu a sawi
\umte kh^n
9)     Mi angkhata en vek \hin a ni
10) Naupangte hmangaihtu
11) A \awng\ai fo \hin
12) A fing hle- Chhiah chawi chungchang thuah te.
13) Fiah tak leh chiang taka thusawi thiam a ni
14) D^n leh d<n ngai pawimawh \hin a nih rualin, thil diklo ah chuan a khak hreh chuang lo. Mi huaisen tak a ni- Temple a
then thianghlim d^nah khan a lang fiah a, an man dan tur leh a thih dan hre reng chungin a hmachhawn.
15) Ngilnei leh zaidam a ni (Mt. 11:29; 21:5)
16) A pa duhzawng tih hi a chaw tui ber a ni (Joh. 14:28)
17) Hmelmate ngaihdam \hin leh dilsaktu a ni
18) Mi dangte nun theih nana ch^n ngam, tuar ngam, inpe ral raih ngam a ni.
19) Thl>mna a tawk, mah se a sual lo (Heb 4:15 ‘Kan Puithiam lalber neih hi kan chaklohnate min hriatpui pha lo a ni lo
va, keimahni ang bawka kawng tinrenga thlemna tawk tawh, sual si lo chu a ni’).
20) Thuawih nun a zir ve (Heb 5:8 ‘Fapa meuh pawh ni mah sela. A thil tuarahte chuan thu awih a zir ta a’).
21) A inngaitl^wm- a zirtirte ke a silsak (chhiahhlawh hna a ni)
22) |hian rinawm, min kalsan ngai lo, min \anpui vartu hnai reng a ni (KHB)

IV.     ENG ANG IN NGE KAN NGAIH VE LE?


          Lal Isua hniak hnung kan zuina kawngah hian Amah nia kan hriat d^n leh kan ngaih d^n azir hian kan nung
\hin. A nihna hi inang chu awm ve thei bawk mah se, mi a dang angin a dang tlangpui.
          Kum 1913 khan Pu Buanga leh Sap Upa-in Mizo zinga rawng an b^wlna report an p>kah chuan heti hian an
ziak:-
          Kum sawmhnih kalta kha chuan Lushai (Mizo)-te hmui hian Isua hming a lam ngai lo… An \awng kan thiam
veleha kan thuchah sawi hmasak ber chu sual lak a\anga Chhandamtu chungchang a ni a. Mah se anni chuan sual
inhriatna an nei hauh loh avangin sual lak a\anga chhandamtu chu mamawhin an inhre lo. A tih dan tur kan hre ta a.
Isua chu Setana hnehtu, mi chak phuar bet a, an innghahna ralthuam zawng zawng lak sak a, a salte chhuah zalentu
angin kan sawi ta a. Hei zet chu Lushai (Mizo) te tan chuan ‘Chanchin |ha’ a tlingin an mamawh em em rawn
phuhrutu a ni ta, tiin.
          A chunga kan tarlan ang hian, chhandamna te, tlanna kan tihte hi a mi azirin kan dawnsawn d^n leh kan pawm
dan hi a inang lo thei viau.

Ka hn>na awm reng a ni- Immanuela (Mt. 1:23); min hmangaihtu, min khawngaihtu a ni…

[Inkh^wm a\anga Isua an nunin a hriat d^n zawhna…2/3]

KHAIKHAWMNA & TAWPNA:


          Lal Isua mizia hi kan nunin a hria em? Midangte zirtir leh hruai turin kan nun chhuahpuiin kan inhria em?
          Lal Isua nun \awmpuitu kan nih z>l theih n^n leh amah anna kawnga kan \han len zel theih nan a Thu mal min
s^wmsak rawh se. AMEN.
Innghahna tlak- LAL ISUA

Bible chang innghahna: Sam 37: 5 (p 572); Habakuka 2: 3 (p 917); Mat. 6: 33, 34 (p 953); Joh. 14:6 (p 1065)

I.                  BIBLE CHANG UMZUINA


         Sam 37 hi Davida Fakna Hla lar tak a ni. Ringtu leh ringlote danglamna leh, an tawpna tur tarlannna hla a ni. Ringtute
tihtur- Lalpa rin, Thil \ha tih, Lalpa chunga lawm, Amaha innghah, Thinur reng loh tur tihte kan hmu.
         Habakuka 2 ch^ng tir lam hi Lalpa chh^nna  tih a ni a. Thuthlung Hlui hunah kh^n, Z^wlneite hn>nah Lalpa a inl^r
\hin a. Inl^rna kan hmuh ho-ah hian Israelte fate nun dan tur kaihhruaina leh Lalpa lam an hawi theihna turte leh hun
lo la awm turte hrilhlawkna a ni a, a mite hn>na Pathian inpuanna a ni. Thuthlung Thar hunah hi chuan ringtu tinte
hn>nah Pathian a inpuang \hin. Pathian inpuanna hian- mals^wmna te, thlamuanna te, awmpuina te pawh a huam a.
Amah ringtute \awng\aina leh beiseina te hi a thl^wn d^wn lo, a lo la thleng ngei ngei ang. Nghah a \ul \hin, Lalpa
chhanna hi a tlai angin hre \hin mah ila, a hun tak a lo ni \hin. 
         Matthaia 6:33 thupui hi Lungkham luat a s^wt lo tih a ni. Ei leh in turte, silh leh fente, leh mahni taksa thlengin kan
induh t^wk lo a, t^wk tih l>m kan nei lo. H>ng engto a, lungkham bera neih ai chuan, engkima Pathian dah
pawimawh ber; Pathian rin a, amaha innghah a, a duhzawng ngaihtuah leh thlarau \hatna lam thupuia neih.
II.                INNGHAHNA DANG
         Sum leh pai
         Eizawnna
         In leh lo
         Mihring: Rawngb^wltu \ha, Hmelhriat \ha neih, etc.
         Innghahna him lo chuan harsatna min siam.
III.             RINGTUTE INNGHAHNA TUR: LAL ISUA
IV.             KAN INNGHAHNA CHHAN TURTE:
         Vanram min hruai thleng theitu a ni (Joh. 14:6).
         Thl>mna tinreng pawh lo tuar tawh anih av^ngin, kan chak lohnate min hriatpui (Heb. 4:15).
         Kan hn>na Pathian awm- Immanuela a nih av^ngin:
-       Manganna, harsatna, buaina leh khawharna kan tawh hunah,
-       Hlim leh l^wm lai pawhin.
         Danglam ve ngai lo a nih av^ngin (Heb. 13:7 ‘Isua Krista chu niminah n>n, vawiinah n>n, kumkhua pawhin a
p^ngngaiin a awm fo ang’).
         Lei leh v^na thuneitu ber a ni (Mat. 28: 18).
V.                KAN INNGHAH DAN TUR:
-          |awng\ai
-          Bible chhiar. Lal Isua-a innghat chh<ngkaw t^n- ‘Chh<ng inkh^wm’.
-          Engkimah Lal Isua n>n.

Ni Hnuhnung
Chang innghahna: Joh. 13: 34, 35; II Pet. 3:3,4,8,9; Juda 16-19
Hun hnuhnung thu hi German theologian ropui tak Jurgen Moltmann-a chuan, "Hun hnuhnung thurin hi Kristian
thurina a hmawr bawkna mai a ni lo va, a nihna takah chuan Kristiante beiseina thurin a ni a, chu chuan kan beisei
thilte leh chu beiseinain a chawh nun zawng zawng a huap a ni. Kristianna hi hun hnuhnung thil a ni a, hma lam ena
hma lam pan zel leh chumi avanga tun hun pawh tidanglama siam ṭhat zelna a ni. Chuvangin hun hnuhnung thu hi
Kristian thurin peng khat a ni mai lo va, kan rinna siamtu leh engkim innghahna a ni" a ti a. Ani hian Kristian inzirtirna
zawng zawng hi hun hnuhnung thua innghat vek niin a ngai a ni ber. Rev. Dr. H. Vanlalauva pawhin, 'Kristianna
lungphum, ringtute tichaktu leh tinungtu a ni a. Thuthlung Hluia rinnaa fak hlawkte khan a takin beiseina thurin
nghet taka vuantute an ni a. Chutiang bawkin, Thuthlung Thara ringtu hmasate leh Mizo Kristian hmasate pawh Lalpa
lo kal leh beiseina vawng nung reng ṭhinte an ni' tiin a sawi bawk.

Lal Isuan ni hnuhnung, hun hnuhnunga thil lo thleng tur a sawi dante chu:- 'indo thu leh indo thuthang in la hria
ang,' 'hnam hrang leh hnam hrang an indo ang a, leh ram hrang an indo bawk ang,' 'hmun hrang hrangah ṭamte a tla
ang a,' 'lirte a nghing ang', 'hrite a leng bawk ang,' 'van lamah thilmak leh chhinchhiahna' '(Mk. 13:7, 8; Mat. 24: 6,7;
Lk. 21: 10,11). 'Lir nasa takin a nghing ang a, hrite a leng bawk ang' (Lk. 21:11)…a ti a, heng avang hian thlaphanglo
turin min ti a; heng lo thlengte hi nau vei a in\an ta tiin a sawi bawk. 

Tunlai khawvel han thlir ila: Israel (Khawthlang ramte) leh Syria (Muslim ramte, China & Russia) inep reng mai te,
India leh  Pakistan/ China thu te mai bakah, kan ram chhung ngeia chibing leh ramri inkara harsatna thleng reng mai
te hi. Khawvel pumah lir hi a nghing zing viau mai a:- kum 2000-ah vawi  22,256; 2001-ah vawi 23,534; 2002-ah
27,454; 2003-ah 31,419; 2004-ah 31,194; 2005-ah 30,478; 2006-ah 29,685; 2007-ah 29,685; 2008-ah 31,777; 2009-
ah 14,825; 2010-ah 21,567; 2011-ah 22,289 leh kum 2012-ah vawi 16,667. Kumin (2013) April thla thleng hianIndia
hmarchhak bikah hriat tham khawp lirnghing ṭum 25 a thleng tawh bawk.

Ni hnuhnunga thil thleng tur chu sual a pung ang a, mi tam zawk hmangaihna (Kristian ethics) a la dai ang (Mat.
24:12) tih hi. Kan Lalpa Isuan, 'He thu hi ka pe a che u, inhmangaih rawh u' (Joh. 13: 34; 15:17) a tih te, Tirhkoh Paula
chuan 'inhmangaih tawnna ngawt lo chu tuma engmah ba' lo turin min ngen lawm lawm a, dan zawh famkimna a nih
thu min kawhhmuh bawk (Rom 13:8-10)-te hi kan hriat reng a ṭul ang.

Lal Isua avanga tihduhdah leh hrehawm tuar tur a pung ang a, Krista der leh zawlnei der an lo lang bawk ang.
'Tupawhin Krista Isua nun mawi tak anga nun an tum phawt chuan tihduhdah an ni ngei ang' (2 Tim. 3:12), a lo ti
bawk a. Ringtute hian dik leh fel taka thil tih kan duh ṭhin avangin, kan ramah ngei pawh harsatna kan tawk fo ṭhin
anih hi.

Hun tawp chhinchhiahna kan hmuhte chu- 'Chanchin |ha hi hnam zawng zawng hnena hril hmasak tur a ni,' (Mk.
13:10) tih leh 'He ram Chanchin Ṭha hi hnam zawng zawng hriattirna turin khawvel zawng zawngah hrilhin a awm
ang, chumi zawhah chuan tawpna chu a thleng ang' (Mat. 24: 14) te hi a ni. Khawvelah hian hnam 16,589 awmah,
hnam 7,162 in Chanchin Ṭha hril an la dawng lo (43.2%) a, khawvel mipui 40.9% velin Chanchin Ṭha an la hre lo tihna
a ni bawk. India ramah hnam 2,605 kan awm a, hnam 2,301-in Chanchin Ṭha hril an la dawng lo (88.3%) [Source:
Joshuaproject.org as on April, 2013].

Ni hnuhnunga mite mizia:- II Timothea 3:1-8 Ni hnuhnungah chuan hun khirh tak a lo thleng dawn tih hre rawh. Mi-
(1) mahni hmasial te, (2) tangka ngaina te,  (3) inchhuang te, (4) intivei te, (5) Pathian pawi sawi hrat te, (6) nu leh pa
thu awih lo te, (7) lawm nachang hre lo te, (8) thianghlim lo te, (9) pianpui hmangaihna nei lo te, (10) huaikawm bawl
te, (11) relchhiat ching te, (12) insum thei lo te, (13) nunrawng te ,(14) ṭha hua te, (15) dawta hek ching te, (16)
pawisak nei lo te, (17) chapo te, (18) 5a langa intisakhaw mi viau, chhung lama takna nei si lo te an lo awm ang,
chung mite chu hawisan rawh. An zinga ṭhenkhat phei chu mi inahte an leng an leng ang a; hmeichhe chak lo
anmahni rit phur, chak zawng apiang um ruai], [Zirtirna diklo zirtirtute chuan mi chhungkua an hneh theih nan
hmeichhiate an hmang ṭangkai thiam hle] eng pawh zir peih viau, thutak hre thei bawk si lote chu an hip ang, tih kan
hmu.
Pathian Lehkha Thu zawng zawng hi intihdik nan te, insiam\hat nan te, nun dan dik inzirtir nan te a ṭangkai a.
Hetiang ang taka kan hman chuan, Pathian hman tlak kan ni thei ang a, thil ṭha tinreng tithei tura thuam kan lo ni ang
(2 Tim. 3: 14-17). Pathian thu hi sawi tam leh uar a ngai- titi ah pawh hmang ṭhin ila.  Kan thu sawiah dawhthei tak
chungin mite diklohna kawhhmuh a, zilha fuih tura tih kan ni a, ṭhahnem kan ngai tur a ni. Hun harsa tak, miten
Pathian Thu an ngaihthlak duh loh hun, hun hnuhnung a nih tawh avangin kan taimak lehzual a ngai.

Kan awm dan tur/ Kan tihtur:-

1) Kan fimkhur tur a ni. Mk. 13:33 'Fimkhur ula, inring renga awmin, \awng\ai rawh u, a hun chu in hre si lo va' tih
kan hmu a. Harsatna thlen lai leh hnu lam hian tihtakzetin Pathian kan be thei angem, tih hi hriat lawk har tak a ni.
Rilru a mang a, a hamhaih duh viau. T<n hi a hun lai a ni. Kan fimkhurna turte- (1) nawmsak b^wl te, (2) zu ruih te, (3)
ni tin khawsak engtona te (Luka 21:34).

2) Tuarchhel leh rinawm. Mat. 24: 13 '…atawp thlenga chhel taka tuar peih apiang, chung mite chu chhandam an ni
ang’ tih leh 'Thih thlengin rinawmin lo awm rawh, tichuan nunna lallukhum ka pe ang che' tih hi a inthlunzawm tlat.

3) Lal Isuaa innghat leh ringa ṭawngṭai thlahthlam loh. 1 Joh. 2:28 'Amahah awm reng rawh u; tichuan, amah chu lo
inlar mah sela, a lo kalin a hmaah zak lovin huai takin kan awm thei ang'. Hei hian Lal Isua Krista nun ṭawmpuina te,
kawng tinrenga a duhzawnga nun leh khawsak a huam. Ṭawngṭai te, inkhawm te, Chanchin |ha hril te, mi dang
hmangaih leh ṭanpui te pawh a keng tel. 'Englai pawhin ngaihvenin ṭawngṭai rawh u' (Lk. 21:36) tiin min chah lawm
lawm a nih kha.

4) Inserh leh invawn thianghlim. 1 Joh. 3:3 'Tu pawh ama chunga chumi beiseina chu nei apiangin amah a thianghlim
angin an intithianghlim ṭhin'. Ama nunze mawite ṭawm tur hian min duh ṭhin. 'Intithianghlim rawh u, kei ka
thianghlim si a,' tiin min chah a. Thianghlim-a khat kan Pathian hi, nitina bet kan sualna te sim zel chunga
thianghlimna nana kan dawr a ngai a, hetiang tur hian min phut tlat a ni.

Bible-a hrilhlawkna thute hi a thleng mek a, a la thleng zel ang. A chhe lama hrilhlawkna tuartu kan nih loh nan
kawng engkimah fimkhur ila, amah ṭih tak chungin a hniakhnung hi taima takin i zui tlat ang u. Kan Pathian hian tuma
boral a duh lo va, kan sualte sima ama lam kan hnaih theih nan a dawhthei rih mai chauh zawk si a. A dawhtheihna hi
chhandamna kan chan tlan theihna a ni si (2 Pet. 3:15) 

"Zan hi a ral lek lek tawh a, khua a vur dawn ta e; chuvangin thima thiltih chu paih ila, eng thiamin i inthuam ang u.
Chhuna awm angin mawi takin i awm ang u, zu in buai leh zu ruia awm lovin, insual leh initsika awm lovin. Lal Isua
Krista chuan inthuam zawk ulang, in tisa chakna puitlin turin engmah insiam suh u" (Rom 13: 12-14). Amen.

[29.7.2012 sermon @ Lunglei Venglai; re-edited on 29.5.2013]

ZU LEH KHAWTLANG NUN


      

Hnam tin zingah khawtlânga thil tha lo, mimal leh vantlâng nun khawih pawi thei thil siam that tum mi
eng emaw zât an awm theuh ang. Suala mihring an tlûk hnu, vantlang nun nei khawpa an pun tirh atang
rengin a awm nghal ni tur a ni.  Khawtlang nun siamthatna hna thawka mi vantlâng phusa nasa ber pawl
kan nih ka ring thin a. Kan vei ber leh do nasat ber, khawtlang nun siam that tum dêk dêk tawh phawtin
an hmachhawn hmasak chu ZÛ hi a ni.

Mizo pi pute’n zû an in tan hunlai chu hriat chhuah rual a ni tawh lo vang. Vantlang nunah hmun
pawimawh tak a luah thin tih erawh chu kan hre chiang hle. Lâwmna lam leh lungaihna lamah an chelek
a. Sakhaw thilah hial pawh a bang lo niin a lang. A pawimawh em avangin zû ngah thei chu mi awm thei
tehna pawh a ni ve reng a. Lal ropuizia sawi nan an zû neih thlumzia an sawi tel ve châwk bawk. Hmêlma
berah chuan an neih ve loh hmêl a ni.

       Engtik lai atang khan nge heti taka zû hi kan huat a, kan buaipui tak luai luai mai chu le? Hnam
changkan dana zirin zû hi kan buaipui dan a inang lo hle hlawm awm e. Tunhma Sâp hovin min awp lai
chuan sawrkar hnathawkte’n Sâp hma-ah zû an in ngam lo va, an rui ngai lo reng reng. 1 Hnam changkang
zâwk kaihhruaina hnuaia kan awm lai a nih chu. Hnam mawl apiangin zû an in chhia a, an rui mawl a, an
buaipui dan a mawl bawk. Sâp hovin min tinsan hnu, keimahnia kan inenkawl ve (District Council) hnu
khan mawl takin zû hi kan buaipui ta luai luai mai a ni awm e.

      Mizoram khaw tinin zû awm lohna khua nih tumin kum tam tak an lo bei tawh a. Mahse satel mau la
ang chauh, rikna ngaiah kan ri kan ri mai a ni. Zû hian do a nih tirh atang khan rem lam a la pan lo va.
Khawvel hmasawnnain a ken tel erawh hmuh tur a awm; Pathianni tlaiah zurui insual luih luih leh zû
vanga khawlai inhawr khawm luai luaite a awm ta meuh lo.

Engvangin nge heti em ema zû hi kan huat a, tihrem kan chak em em chu le? Mi tam tak chuan chik
zâwkin kan thlir ngai awm lo ve. Hemi chungchangah hian kei pawhin mithiam zâwkte ka rawn hauh lo
va. Keima hmuh dan leh ngaihdan ka ziak mai dawn a ni.

ZU in mite hi chi thumah ka then a. Chung zu in mi chi thum te avanga tih rem hmak duh kan nih leh
nih loh leh a kaihhnawih thildangte pawh lo en teh ang.

A thenkhatna chu tleirawl hawklak zû in thin leh buaina siam ching (Juvenile deliquence) an ni. Tin,
buaina siam lem lo pawhin tleirawl ho chuan intih `pa’ nan emaw, rual pawl nan emaw an in deuh fo
bawk. Mizo thalai rawlthar za zela eng zatin nge zû in thin a, buaina siam thin? Hengho vang hian em ni
zû hi khawp rem kan tum? Lo ni ta se khap rem tuma tha leh zung sen ral kha min tihbuai dan nen a
inphû tâwk em? ZU ruih vanga buaina siam ching nia kan hriatte hi a ni tak tak em? Ruih vanga sual nge
an nih? An sual vanga rui thin? Zû ruiin buaina an siam thin tih hi a dik em? Buaina siam chingin zû an in
thin a ni zâwk lo maw?

Pahnihna-ah chuan, buaina siam lem lo va ngawi renga in thin an ni. 2 Hengho hi chuan thian kawm
nan emaw, mahni chauha awm khawhar hnem atan emaw an in deuh ber a. A tlangpuiin hetiang mite hi
puitling kum 30 chung lam an ni deuh ber awm e. Sunday school te chu an kai ve lâwp lâwp a. An
piangthar sê sû lo va. Tin, zû an in zeuh zeuh thin tih pawh mipui leh kohhranin kan hre deuh fur a.
Mahse sawrkar khap thil, a sawi mawi ringawt pawh phal loh, lei chawi theihna thil ti thin an nih avanga
endawng leh hmuhsit an ni chuang lo. Kohhranah a kûla taiin inhmang lo mahse YMA leh association
dangahte chuan enhranna awm miah lovin an inhmang thei a. Hnam hmêlma lian ber ang hiala
thenkhatin an sawi `ZU’ thian tha an nih hre mah ila mak tih an hlawh lo.

     Pathumna chu sap hovin `institution criminals’ an tih zingah hian ka khung hlawm a.3 Chungho chu
engineer, doctor, contractor, sumdawng lian, politician, etc., an ni. Hengho rualin zu an in chuan sual
em ema ngaih a ni lo va. Sawrkar phal loh thil ti thin an ni tih an mahni leh mipuiin kan hria a. Mahse an
awmna khua leh vêng theuhah zû an in avanga thinhrik leh endawng an hlawh ngai meuh lo-langsar
lutukin an che a nih loh chuan. Anmahni pawhin thil tisual em emah inngai hran lo va. An zak bawk hek
lo. Kohhran, YMA leh pâwl dang tam takin hlâwk deuh hlaih beiseiin thawhlawm an khawn fo zâwk thin.

Officer pakhat, zan lamah zû a in vanga zingkara biak hleih theih loh pawh pâwl pakhat chuan an
adviser atan an dah a. Chu pâwlah chuan VDP member te, VC member te, kohhran lama mi tangkai tak
takte nen ro an rêl thin a. An ruat chhan leh beisei ang ngeiin pawisa pawh a pawk viau a ni awm e.
Mahse zu dap thin VDP te, VC te leh pulpit tlâng atanga zu haw em em thinte pawh khan chutiang mi
(institutional criminals) chu chuti em emin zû an in vanga thinhrikna an nei ngai lo va, an hmusit lo va,
an huat em em zu in thin an nih vanga anmahni zu in thinte inthlahrunna tur boruak engmah an siam ngai
hek lo. Hetiang mi hi engzat tak Mizoramah hian awm ang maw? Zu hua a, dap dap thinte hian hetiang mi
hi an haw ngam lo fo thin.

A chunga zu in mi chi thum kan sawite zingah a eng  vang ber hian nge zû hi kan huat a, hmelma No 1
ang hiala kan do rawn luih luih chu le? Heng zu in mi chi thumte zinga a hmasa pahnihte khi kan buaipui
ber leh zilh ngun berte an ni a. Zu dova vâk chhuak thinte nen pawh an inchal tauh zing ber awm e.
Mahse chhiatni thatni leh khawtlang thil tihkhawmna-ah zak miah lovin an la rui ngam fo va, zû hi hua
kan intih a, kan do nasat ang hu chuan kan huat nachhan ber ni awm, a ruih taka kha chu haw tehchiam
awm pawhin kan lang leh chuang hlei lo va. Huat chu sawi loh zûk leh hmuam tingai miah lo leh zu in
miah lote chu a leha lingin kan hmusit lek lek zâwk a ni. He thil inkalh tlat, zû nasa taka do si, zu in mi
leh ruih ching haw phal leh miah si lo leh rual pawlnaa kan ngâi tlat hi siam that a, mipui mitmei venga
miin an inngam loh hunah chauh zû hi a rem ang.

Tin, tuna zû kan huat dan hian awmzia a nei lo. A that lohna avanga hua ni pawhin kan lang lo. Kan
inhuat hmuh ve mai mai a ni. A zuartute leh an zawrhna hmuna zirin kan huain kan haw lo mai mai bawk.
Khaw lian deuhte chuan an khawper atanga ngam zawngten khaw chhûnga an rawn phurh luh leh vêng
kilkhawr deuha kan zuam zawngten an zawrhin kan haw hle a. Ui rual zinga an dawih zep ber an seh
rawn ang maiin kan bawr rawn a. Chutihlai chuan officer leh kan zah zawng milian ten an kawl reng thin
tih hre mah ila, engtin kan ti lo. Huata hnêkin chutiang mite han inpui theitu nih kha tam takin uan nan
kan hmang zâwk lek lek a ni.

Zû kan huat dan chu - mi pakhat hian chemtêin mi vit hlum se, chu pa chu man lovin a chemtê chu
vawchhia ila, chemte chhertu chu vuain lei chawitir ila, chutih laiin mi vit hlumtu chu duhduhin khawlai
lêng se, engahmah ngai lo ila - chutiang chiah chu a ni, zû kan do dan hi.

    Zû hi an khap lohna ramah chuan sual em ema ngaih a ni lo va. An khapna ramah erawh chuan sual a
ni a. A in thinte pawhin sual nan an hmang nge nge bawk. Mizorama zu dinhmun pawh hi amaha sual
mala inse ni lovin khap a nih vanga sual lo chang ta mala prohibita a ang hle a ni.

   America ramah pawh kohhran mite nawr luihnain khap rem an lo tum tawh thin a. An hlawhchham
chiang hle. America rama zu khapna khan pâwl chak tak, rilru zim site thiltihtheihzia a entir a
ni.4  Washington Times phei chuan zu khap bur hi a tha e tih vanga kha dan kha pass ni lovin politics-a
phuba laklêt (Vote duh loh) hlauh vang chauh a ni, a ti. Secret ballot-a vote thlak niin zu khap bur duh lo
ho kha Anti-Saloon Leaque (zu khap duh ho) hovin hre thei lovin inthlan huna vote lohah vau lose chu an
pass hauh lovang.5

Mizorama zu khapna dan pass a nih chhante hi han thlir ila America rama an pass chhan nen a
danglam vak awm lo ve. Tin, India rama state thenkhatte pawhin pâwn langa lan mawi duhin zû hi an lo
haw der ve chiam tawh thin a. Mahse beidawngin an bansan leh nge nge thin. Total Prohibition hlih
chungchangah chuan Dr JC.Brust-a sawi hi a dik hlein ka hria. “Zu khap nana vantlang buaina leh senso
chu zû-in mi a tihchhiat leh tihbuai man aia a san zâwk avangin zu khapna dan chu hlih a ni,’ tiin. 6   
Mizoram pum mi a tihbuai tak tak aiin khap rem tuma kan buaina hi a lêt zetin a tam tawh zâwk a
rinawm.

Zû hi sual tinreng bul niin an sawi thin bawk. Thil tha a ni tihna chu hre bik hran lo mah ila thalai tam
takin ruihtheih thil dang an tih hmain zû an in deuh zel a ni an ti. Zu hi sual bul tak ni lovin meizial hi
sual bul zâwk chu a ni. Mi thiamten an chhut danin tleirawl chuan zû a in hmain meizial a zu phawt thin
a. Mei zûk rûk atangin zû-ah an kai tlangpui zâwk. Chu âimaha sual bul zâwk chu kan thinlung hi a ni. Hei
hi Isua pawh khan a hre chiang em em a, chuvang chu alawm chaw ei dawna kut sil leh silh loh
chungchang zawhna a chhan tum pawhin, “Kâa lûtin mi a tibawlhhlawh lo” a tih ni. Hei hi vawksa ei leh
meizial zûk phalna atana sawi a ni lo va. Mihring min tibawlhhlawhtu tak tak chu pawn lam hmuh theih
thil ni lovin kan thinlung chhûnga kan duhthlanna zâwk hi a ni tih a sawi duhna a ni.

Tin, zu chhiah hi ramin a hlâwkpui em? USA-ah chuan engtik vel lai emaw khan zû avanga chhiah an
lâkluh chu dollar tluklehdingawn sawmhnih chauh a nih laiin zû avanga an senso chhût chin ngawt pawh
dollar tluklehdingawn za sawmhnih a tling. Hetia han ngaihtuah mai chuan zu chhiah chu hlâwk lo zâwk
hle-ah ngaih theih a ni a, mahse zû an khap khan zû avanga an senso dollar tluklehdingawn za sawmhnih
kha a kiam chuang lo va. Kiama hnêkin zu man a lo to va, zû a chhia a, sawrkarin a tihrem nan sum
tamtak a hmang bawk a. A pung zâwk mah awm e. Chutihlaiin zu chhiah tluklehdingawn sawmhnih kha
an chân tho si a, a hlâwk lo em em a ni.

   Zu khap duh ho chuan zû avanga sualna thleng thin hi a figure-a dah nuam an ti hle mai a. An sawite hi
a dik ngei pawh ka ring. ‘India ramah ngei pawh zu in avanga thilsual tih chu kum 1974-ah chuan za zela
11.5  a nih laiin kum 1975-ah chuan za zelah 19.35 lai a kai chho hman a ni.’ 7  Hetia han ngaihtuah mai hi
chuan zû avanga sual chu  kum khat chhungin za zela pariatin a pung a nia. A rapthlak kher mai! Hetiang
hian pung zel tak tak nise kum 2000 hnu-ah hi chuan sual zawng zawng hi zû vang a ni deuh vek tawh
ang. Kohhran upa eiru zawng zawngte, loan rul tha duh si lo, bank leh corporation lamin an thin dawna
minister leh thil tithei ruai leh chung si te, bungraw tha lo zawk supply reng si, a quality tha ber anga
ziak hmiah hmiah ngam te, leh politician inei thau pui puite pawh hi zû vang vek a ni ang chu. Zu khap
bur duh hovin uar tak leh tihfuh inti taka statistics an thur chhuah ang hi chu a tak tak ramah a ni fo lo
tih a chiang khawp mai.

Thenkhat chuan zu tamna ram France khawtlang nun chhiatzia leh zû vanga damdawi in awm tamzia
te, zungawlvei leh zu chhiatpui hrim hrim enkawl nana an senso tamzia khu ha hipin an sawi thin. Mahse
a lehlamah WHO report danin France mite khu khawvela mi hrisel ber pawl an ni. Tin, zu khap burna ram
Saudi Arabia leh Muslim ram thenkhat hrehawmzia te, mihring nun nawm lohzia leh an rinawm lohziate
chu an sawilang duh hauh lo.

Zu khap burna dan hmang duh ho chuan an duhthusam mumang ram (utopia) chu talhfiak hmanga
tihpuitlin an duh chawk thin. Zu zuar hnawhchhuah te, an in kalhsak te, an bungbêl vuak chhiat leh
ensan tihte hi a dik ber ang em? An fundamental rights kan tihbuai sak tihna a ni thei ang em? Hmanlai
chuan khawtlang tana hnawksak zawnga awmte chungah tlangval rualin kut an thlak thei tlat a. Rukru,
khawtlang tana hnawksakte chu an tlang chil thei tlat a ni. Hei hi zawlbuk policy, tlangval rual rorelna
kha a bul chu a ni. Kha zawlbûk policy kha vawiin ni thlengin kan la vawng nung reng tihna a ni ber chu. 

Mizo chuan a tam zâwk kan nih hian dik ta zâwk leh dan pawh bawhchhe thei lo ang hialah kan inngâi
deuh fo mai. Sunday serh-ho a tam ber an nih avangin an ni serh chu midang chunga barh luih kha dikin
an ngâi fo thin a. Chutiang thu hlaa buaina neuh neuh chu Aizawlah pawh hian a awm fo thin. India dan
hi lo tha hle lo phei se chu sabbath serh-ho leh pawl tê nâu dangte hi chu an retheiin kan palzût nasa hle
maithei a ni. ‘Khawtlang siam thatna hna kan thawh pawh hian kan rilrua lian ber chu a khap zawng deuh
hlir leh tihluihna ang renga kan ngaihdan midang chunga barhluih (imposed) mai kha a ni fo thin.’ 8 Hei hi
hmanlai zia kan chhawm, tlangval rualin an duh loh zawngte an hrem a, an tlângchil ang kha a ni. 

Tunah chuan primitive society-zawlbûk policy a that ang khan civilised society-a kan awm ve takah hi
chuan a tha tâwk tawh lo. Rule of Law-in nun tum ve tawh zâwk ila. Kan tifuh zâwkin a rinawm. Chu chu
hnam puitling awm dan a ni a. Rule of law hmanga nun kan thiam hun hun chu kan puitlin hun a ni mai
awm e.9
Tihluihna hmanga khap a, do vak hian khawvel khawiah mah zû a tirem ngai lo. Economics dan takin
demand a awm chhung chuan supply chu a awm zel ang. Muslim sakhaw dan firfiak ber nena an khapna
ram Saudi Arabia-ah pawh a hlawhtling hek lo. Lêm derna titam mai a ni. 10 Khap aiin chhia leh tha
hriatna tih changkan a hlâwk zâwk.
 

Tualthahte pawh hi danin a khap a, a rem chuang lo. A rem loh avangin thlah zal chi a ni lo tiin   mi
tam tak an tang thin. Miin tual an thahin a thahna hmanrua chemte, silai etc.. te kan do bur lo va,
chutiang bawk chuan zu ruiin buaina an siam a, midang tana hnawksak an nih chuan na tawk takin zilh
hau ila, hmusitin ngainêp thiam ila, zû hi buaipui luih luih a ngai lovang. Zu rui ngainêp lo leh, rui ngam
lo khawpa khawtlang boruak siam si lo va, a engmah hre lo zû zâwka do vak vak mai chuan ram ropui min
thlen thei lo vang.

Vailen hmaa pipute chuan zû hi an do ve lo va, khapa hnêkin zu ngah theite chu mi awm thei leh
hausaa chhiar an ni. Mahse chutiang tak chuan zû chu tamin  nei fer fur mah se thalai zu ruih ching leh
rui buai thinte chu an hmuhsit tlat avangin thalai zingah zu rui ngam an awm ngai lo. Mipui mitmei avang
zâwkin tumah an rui ngam lo mai a, hei hi zu khap dan tha ber chu a ni.

 Tunlai erawh chuan thil awmdan a danglam ta daih mai. Hman deuh khan Aizawl nula pahnih, thiamna
lamah pawh master degree nei ve ve, kohhranah pawh a mawi tâwka inhmang ve thin chu ka titi pui a.
Chu mite pahnih pasal duhzawng chu a tul changa zu no hnih khat lem ve zauh thei, rui buai ngai si lo an
ni. Zu in ngai miah lo chu an khirh duh, an rilru a zim etc., tiin a leha lingin an hmusit a. Kohhran ho leh
tlawmngâi pawlten sual tinreng bul, hnam hmêlma an tih, zu in zeuh zeuh thei chu an ngaisang rilru
zâwk daih mai a ni. Zû hi khap rem hmiah ila Mizo nula thenkhat hi chuan an pasal duhzawng an hmu zo
dâwn lo tihna a nih chu!
Zu in mi haw si lo, hmusit bawk si lova zu khap rem tum chu changêla sawi bel ang chauh a ni.
Chhiatni thatni-ah zu in mi an tlawmngai zâwk, an fel zâwk tihte hi tute emaw khen nan kan hmang fo a
nih phei chuan a rem mai mai lo vang. Chuvangin zu khap thu-a ka ngaihdan chu J.S.Mill-a essay “On
Liberty” a mi,  “the only purpose for which power can be rightfuly exercise over any member of a
civilised communities against his will is to prevent harms to others” tih hi a ni.

 Zû hi ka in ngai loh avangin fakna tur ka hre lo va, mite hnena zu in that lohzia sawi fo thintu pawh ka
ni. Ka la sawi zel pawhin ka ring. Ka thiante zinga zu in an awm pawhin in lo tura fuih chu ka
mawhphurhna-ah ka ngai ve a ni. Mahse tuna kan inhuat hmuh dan ang lêm derna nena khap hi chu tul ka
ti lo. Zû hi kan hua a, khap rem kan duh anih chuan a rûkin emaw, rûk lo in emaw kan awmna hmun
apiangah haw ngam ila.. Tlawmngai pâwl kalkhawmna leh committee-naa hua a, khap rem duh chuan
amah chauha a awm pawhin hua se la; tichuan nun tak tak nena kan khap ngat chuan a rem em em ang.
Chu chu kei pawhin ka thlâwp tlat a ni. Zu khap bur hi kan sawisel hran lo ve, haw tak tak si lovin
lemchanga kan haw der chiam hi ani tha lo chu.

Engpawhnise zu khap bur hi tuna kan rilruin a la phâk tâwk a nih miau avangin kan kal zel hrih lo thei
lo va. Nakinah thangthar fing zâwk leh rilru zâu zâwk an la rawn chhuak zel ang a, khawvel dang nen kan
inpawh tial tial bawk ang a, chumi hun, kan thliarkâr rilru zim tak mai hi a reh hunah zu chu hnam
changkang zâwkte tihdanin kan la zalen tir em em ang. Chu hun chu kei hian hmu pha kher lo mah ila
thlen hun zawng a la awm dâwn khawp mai. Hetiang reng hian computer age,  global village an tih tawh
hnu-ah hian a mawl fal reng theih dawn loh.

 Tin, zû mai ni lo, zûk leh hmuam, meizial, kuhva, sadah, tuibur tih ang vel kan uar lutuk leh rual pawl
nana hman kan tum tlat mai hi hnam dang laka Mizo min timualphotu pakhat chu a ni ve a. A dik tak phei
chuan zu in naran aiin kan mualpho pui zâwk daih ka ring thin.

Notes and References

1.‘Zu In Mizo Society’ (Past and Present).

2.Hetiang mite hi moralistic criminals an tih, nawhchizawrh,lehkhaden, zu in, meizuk, drug ruih etc...
zingah kan chhiar ngam ang em? Mihring kan pung zel ang a, hetiang mi hi an la pung deuh deuh dawn a
ni.

3.Hetiang mi hi kan ramah hian an tam awm mang e. Zu dohovin an hmachhawn ve ngam loh, an
hmachhawn ngam hoten an thik phak ve ang reng site an ni a. Eng ang pawhin hetiang mi hi chuan zu chu
kawlin  duhtawk in mah se tuman dan angin an

tingam tak tak lo.

4.“The history of prohibition shows the leading role of narrowly based but powerful

group.”  ‘Sociology’ 

   Leonard Broom & Phillip Selznick.

5. Ibid, phek 248

6.Frontline, June 19, 1998.  phek 85

7.“Zu Hi Thil A Ni”    Revd Chuauthuama. Phek 56.


8.“Khawtlang Siamthatna Lam” Rinsanga IAS. Didakhe, November-December, 1987.

9.Ibid, phek 5.

10.‘Thuthlung Ram.’

    L.Keivom.

LEADERSHIP - (HRUAITU NIHNA)


Posted by Hmelthatea David on 9:00:00 PM

Hruaitu tel lovin mihring kan khawsa thei lova, mi pahnih emaw, a aia tam emaw awmnaah chuan hruaitu an
awm zel thin. Chhungkuaah te, pawl-ah te, kohhran-ah te, khawtlang –ah te, Office ah te, Hnamah te hruaitu tel
lovin engmah a tih theih loh a ni. Hruaitu lovin hma a sawn theih lova, hruaitu awmlohna ah chuan nun a buaia a,
thiltih a sawt lova, hmasawn a harsa thin a ni. Chutiang khawpa pawimawh a nih avang chuan hruaitu dinhmun
diktak a hruai mipui-te, kan inlaichinna chiang zawka kan hriat theih nan he Paper hi buatsaih a ni.

Leadership nei tha kan tithe hi mi thiltithei fal deuh bikte an ni tlangpui. Dinhmun pawimawha in hlangkai
thiam, inti lar thiam, thawm tina thiam, a tawi zawngin “Inti Vakul thiam: deuhte hi an ni duh hle. Kohhran huang
chhung bika thusawi thiam leh Pulpit-a thusawi ring apiang te hi hruaitu tha a nilo tih kan hriat reng a tha ang. Tun
hun thleng hian kan Pastor-te leh Kohhran Up ate hi thusawi thiam leh Bible zirtir thiam ber ber ni turin kan beisei
thin. Hruaitu tha an nih leh nih loh teh nan an thiamna leh thiltih theihna chi hrang hrang kan ensak thin. Nimahsela,
thusawi thiam leh hriatna nei zau apiang hruaitu tha anni chuang lo tih hi kan hriat reng a tha ang. Hruaitu dinhmun
a in chen vek lova, mahni chanpual tawk theuh erawh chuan hruaitu dinhmun luah vek kan ni. Kohhran hruaitu,
Politician, Doctor, Zirlaite leh Officer te chauh hruaitu an ni chuang lova, nu leh pate pawh chhungkua ah chuan
hruaitu kan nih ang bawkin ringtu chu midangte tana nun anih avangin, kawng eng emaw ti talin hruaitu kan ni vek a
ni. Amaherawh chu, dinhmun pawimawh nik atana kohte an awm angina, mi nazawng luah chi nilo hruaitu an awm
ve bawk a ni.

Hruaitu tha nihna (leadership) nena kan ngaihpawlh fo thin, leadership ni silo, mahse inkungkaihna nei ve si
a awm—Leadership nei tha tak, dinhmun pawimawha chuangkai silo an awm thei. Tin, dinhmun pawimawha
chuangkai nazawng leadership nei tha an ni kher chuang lo bawk. Chutiang bawkin, mifel tak (personality nei tha) te
pawh hruaitu tha an ni kher chuang lo. Pawl leh Kohhran hi mi mawng zang satliah te hruai that theih chi a ni ngawt
lo. Tin, leadership hi lalna leh thuneihna a ni lo. Johana Bung 13 kan en chuan Lal Isuan a zirtirte ke a silsak thu kan
hmua, hruaitu nihna chu intihlalna leh thuneihna lam nilovin, midangte rawngbawl sak hna ani zawk.

LEADESHIP STYLE

Kum 1968 khan Dr. Peter Rudge chuan Sociologist hovin hruaitute hruaidan chi hrang hrang Panga an lo sawi chu
Kohhran hruaitute hruaidan hrang hrang sawifiahnan a hmang vea, I han bih chiang teh ang :-

1. Traditional Leadership : Tihdan hlui ngaihsanna a lian hle. Tun hmaa thil inthlakthleng tlem lai kha chuan a
hmantlak hle, mahse tunlai khawvel danglam chak tak karah chuan hman a har tawh.

2. Charismatic Leadership: Hetiang hruaitu chuan tihdan hlui hnawla kawng thar zawn an thupui hle. Hetiang mi hian
‘Hruaitu Chak’ nih an hlawh duh hle. Thutlukna siam chungchangah tihdan hlui nilovin an mimal finna leh chakna an
rawn ber thin. Para-Church (Kohhran nilo, Kristian pawl hrang) Organisation hruaitu atan chuan an tha duh phian.
Amaherawhchu amah thurualpui thei lote thlauhthlak maia, a zui duhtute nena chak taka kal mai an ching thin.

3. Classical Leadership: He style hmangtu hi chuan memberte hnathawh dan enin a hun tam tak a hmanga, chu
chuan inzawmna leh pawl inawpna nghet a siama ruahmanna zulzuia thil tihna a awm thin a ni. Amaherawhchu he
style hi Kohhran cahngkang tak zingah a that viau lain changkang lo tak zingah chuan a hmantlak loh.

4. Human Relations Leadership: Hemi style hmannaah chuan memberte inlaichinna leh innelna tur kawng an dap
nasa in hruaitu in rirelna a pumbilh mail ova, chanvo a semzai thin. A thatlohna awm thei chu luanchhuahna lam
ngaihthahna a ni. Khawvel hmun hrang hranga, kohhran chhunga tlei tak tak, intodelh si, pawn lama che chhuak
mang silo an awm thein ani.

5. Systematic Leadership : He style hian khawvel inthlak danglam dan a zirin thil tum, thil tihdan, leh inkaihhruaina,
in ruahmanna leh thawhhona a siam thin a ni. He systematic hian a hmaa kan sawi dangtea thalailai a lakhawm a ni
deuh ber mai. Style khat hman dawn rau rau chuan he style hi a tha ber ti ila a sual awm love.
(chhunzawmna a awm ang)

Source-

HRUAITU NIHNA (Leadership)

H. Lalthlamuana

Published 2001

First Print: August 2001

OMNIPRINT Offset

LEADERSHIP - (HRUAITU NIHNA) II- NA


Posted by Hmelthatea David on 12:55:00 AM

(A chhunzawmna)

HRUAITU NIHNA DINHMUN DIK TAK

Hruaitu chhungril leh nihna nun diktak chu chhiahhlawh dinhmuna din hi a ni. Mipuite thatna tur leh
lungawina tura mi inhmang zo hreh lo leh midangte itsikna nei lo a ni. Tin, hruaitu tha chuan thuneihna a pumbilh
vek mai lova, midangte tan zalenna kawng a hawn sak thin in, a hnuaia mite thil titheia siama, chak taka hma lak a tul
a ni tih a hrechiang bawk thin.

Hruaitu dik tak leh chhawr nahawm ber chu hruaitu nih thlahleh lo, mahse chung lam Thlarau Thianghlimin
loh theih lova hruaitu atana a hlankai te an ni. Paula hun lai atanga tun hun thleng hian rilru leh thinlung takzeta an
dinhmun luah peih lo mihring Lalpa’n chanvo a pe ngai lo. Hruaitu nih thlahlel te hi hruaitu atan an tlak (Qualified)
lova, hruaitu dik tak chu a inphahhniam a, a inpumpek a, tin, Thlarau in hruaitu dang a thlan chhuah pawhin itsik mai
lovin a zui mai hreh lo.  

THUNEIHNA HMAN SUALNA KAWNG

(I) Thuneihna kan han chan ruala rilrua lo lut ve awl tak pakhat chu Pawimawh fal bik riaua inhriatna hi a ni. Kan
tellova thil kal thei lo tura kan ngaihtuah tawh chinah chuan kan dai pelh tan tawh a ni. Kohhran hi hruaitute rem
chhoh a ni lova, Lal Isua-a rem chhoh a ni zawk.

(II) Thuneihna kan chan tam poh leh mi dangte thu leh hla ngaihnepna a piang duh hle. Midang ten thil an zawhfiah
changte leh ngaihdan an sawichhuah changte hian hruaitu thenkhat chuan an ngaithei lo mai thin. Hruaitu ni mah ila,
kan dik lo theia, midangte an dik zawk thei ve fo tih hriat reng tur a ni.

(III) Thlemna awm ve fo thin chu, thuneihna hmanga mimal hlawkna sual chhuah tumna hi a ni. Politician ten an
mipuite chu Lalthutthleng hlangkaitu atan chauh a duh tur a ni lo ang bawk hian Pastor-te pawhin a Kohhrante chu
mimal intihlarna hmanrua atan hman a ching tur a ni lo.

(IV) Thenkhat mahni aia hruaitu tha zawk chher chhuah hreh tlat an awm thin. Hruaitu hlawhtlinna chu mipuiteah a
in nghata, chuvangin ngaihthah chi anni lo. Thuneihna hman diklohna ah chuan mipuite ngaihthahna a thleng fo thin.
Mahse chutiang chu chhe takin an tawp duh hle a ni tih hriat reng a tha a ni.
(V) Inawpbehna hi thuneihna hmang dik lo tute kalkawng pakhat a ni. Kohhran chhungah chuan chutiang chu ni
chiah lo mahse, hlemhletna chi hrang hrang a inawpbehhna a thleng ve fo thin a ni. Thiam taka lam tang zawnga
Committee Control tum tlat te, hlemhle taka midang ngaihdan leh Dan upbehte a awm ve fo a ni.

HRUAITU TLAKCHHIATNA LEH TLAKHAWLHNA

         Hruaitu ti hmelhem-a chhawr theih tawh reng reng lova siamtu tam ber chu Mipat hmeichhiatna kawnga dai
pelhna hi a ni. Sum leh pai duhamna avanga mualpho let der, kohhran hruaitu zingah pawh an tam tawh hle a ni.
Sum leh paia mi rinawm lo chu thlarau nun kawng hruaitu (Spiritual leader) ah mitten an pawm tak tak thei lo.
Tangka sum ngainatna hi sual tinreng bul a ni sia. Tin, hruaitu dihmuna mi a han din chhuah chiah hian chapona a
thleng ve nghal thin a ni. Hruaitu, mi ngaihsan hlawh tak tak, tlakhawlhna lian ber chu engkima ‘Ka, keimah’ (myself)
tih thlak ve zenna hi a ni. Fakna ri hriat hi a nuama, mi ngaihsan nih pawh hi thil thlakhlelhawm tak a nie, mahse Lal
Isuan “ Mi zawng zawngin an fak hunah che u in chung a la pik ang” a ti daih mai. Lar tum hi thil atthlak tak mahni
intih mualphona thlen thei a ni. Pathian rama rilru leh rorel leh tihtakzeta thawktu chu lar tum lo mahse thuhruk tak
tak theih a ni chuang lo. Pawl pakhata an hotupa ber chu a pensiona, pawl chuan a tlakhniam phah hle maia, kum 20
chhunga a hruainna ah, amah mimal tha mahse a tlin tawklohna lan chianna em em chu a aiawh/ thachang dawltu a
chher chhuak lo hi a ni. Lal Isua chuan kum thum chhungin a thachang dawltu tur zuitute a chher hriam hman a ni.

Tin, hruaitu-a nihna chan leh sem a nih ruala, harsatna lo lang ve thei leh lo awm ve thei te chu- Kan luah tur
ni awm taka kan lo ruat ve rilruk dinhmun midangin an luah hian engtin nge kan ngaih thin? Mahni kan han in bih
chian deuh hian hruaitu nihna atanga kan tlinlohna leh fellohna kan in hmu ve fo thina, chu kan chaklohna lai mi
dangten an rawn hmun ve chiah hian engtin nge kan ngaih thin?

MIPUITE NENA HRUAITU INLAICHINNA

Hruaitu tha ni tur chuan mipui te nena inremna leh inlaichinna tha tak kan nei tur a ni. Kohhran hruaitu
tana hna hahthlak ber pakhat chu inlaichinna boruak tha vawn reng hi a ni ve thei awm e. Thil tum tihlawhtling tura
kutke ber Mipuite an nih avangin tih phur, fuih, leh khalh kal reng an ngai a ni. Tin, mipuite inkara inlaichinna tha
siam reng a nih loh chuan thawhhona a tha thei lo ang bawkin Pawlin hma a sawn thei lovang. A tawpah hruaitu
bawk rel bur tur chu an ni leh thin. Dawhtheihhna leh taihmakna a pawimawh hle a ni.

Hruaitu emaw member emaw kan nih pawhin pawl leh kohhran chhung inrelbawlna ki ang reng renga,
mahni hotute thawhpui tha duh lo reng reng chi hi hotu dinhmuna an din pawhin hruaitu tha an ni ngai lo.
Department, pawl leh Kohhran ah te hian dinhmun in anga kan dinpui, kan Rank puite chawimawi leh duhsak hi an
har ber thin. Kan chunga mite emaw, kan hnuaia mite emaw hi kan itsik ngai lem lo, kan terh phak deuhte bawk hi
itsik an awl thin. Midangte aia chungnun duhnate, dinhmun tha bik luah duhnate hi thawkho kan nihnaa inlaichinna
tichhetu a ni fo thin. Chuvang chuan a hotu kan ni emaw mipuite kan ni emaw pawl leh kohhran in a hlawkpui
theihna tur a nih chuan rual pata tan kan lak ruala, innghirnghona emaw harsatna emaw kan tawh pawhin zaidawh
leh inthuhnuai rawlh taka kan in Hmangaiha kan thawhho a ngai a ni.

Hruaitu dinhmun hi a ropuia a duhawm a ni. Hruaitu nih tum erawh a sual hran love. Amaherawhchu a
dinhmun lai chauh thlakhlelha hi a tha lova, a hruia lai a pawimawh a ni. Hruaitu nih tum dan tha chu hruaitu dik tak
zia pu tura inbuatsaih hi a ni. Hruaitu atana tlak mihring hi chuan dinhmun luah lo mahsela a HRUAI tho tho thin.
Hruaitu tih tur leh awm dan tur kan sawi tak zawng zawngte kha mi pakhatah a famkima hmuh vek a har hle ang.
Amaherawhchu hmasawn duhna leh tumna tak tak hruai kan nih chuan kan ngaihtuah awm lovang. Hruaitun hma a
sawn loh chuan mipuiin hma an sawn thei lo.

    “HRUAITU THA NI TUR CHUAN A BULPUI BERAH PATHIANA INNGHAH NGAMNA KAN NEIH HI A NI”

(Hetah  Leadership - (Hruaitu nihna) I-na)

TUNLAI KAN HUN TAWNG LEH THALAI TE HRIAT MAKMAWH

By. Rev B. Zosangliana, Tahan


1.Thuhmahruai
Tunlaia thil danglam chakzia hi mak tak a ni. Hmuh theih khawvel pakhata cheng si hian kan
khawvel (kan nun) tak tak chu a inang lo hlawm hle thung. Hmanlai ata tawh a hunlai mila che tlak
thiam a piang an nihlawh a, an hlawhtling bawk a, mi chak leh hnehtu an ni deuh zel thin. Doctor
ten tun hmaa la awm ngai lo, natna (hri) lo awm tharte enkawl dam thei tura an hriatna leh thiamna
tuai thar reng an mamawh ang leh computer hrik (Virus) laka computer venghimtu anti-virus
software siam thar (update) a ngai zel angin tunlai thalaite hian khawvel hmasawnna danglam
chak tak mar phu dek thiam tur hian tan kan lak hle angai a. Zir chhuak thar te pawh an hnaa an
luh lawk loh chuan Board Exam an chhan that tir leh thin. Inhremna hmanga invawnna dan
kalsanin a thawk tha falte chawimawia intihhmasawn kan duh ta zawk bawk.
Khawvelah mihring mtd 7000 (billion 7) kan awm mek a, hemi zingah hian thalai kum 15 atanga
kum 24 chauh pawh billion 1.2 kan ni. Khawtlang thalai member kum bithliah dan tlangpui anga
kum 40 thleng phei chu huam dawn ila, thalaite kan chak lai a nih tlat avangin thalaite thlekna
lamah khawvel pawh a thle lo thei lo. Kan zir ho tur thu thenkhat chu kan khawtlangah a la thleng
dik chiah lo thei a; inven lawk nan erawh a tangkai hle thei ang.
2. Danglam chak kan khawvel
Kum 2006 khan computer-a thu (information) dah khawm theihna chu Exabyte 160 a ni a, 2009-a
website-a thu awm zawng zawng chu Exabyte 400 (zettabyte zatve) a ni. Mark Liberman-a chhut
dan chuan mihringte thu sawi (speech) zawng zawng chu 42 zettabyte-a khung theih a nia;
International Data Coporation chuan kum 2012 khan khawvel puma thu (data) zawng zawng chu
2.7 zettabyte a rit niin a chhut a, kum 2011 aiin 48% -in a thang tih a ni. Heta tang hian kum khat
chhunga khawvel hmasawn chakzia chu a langfiah hle awm e.
Mihring kan pung tual tual a, chhungkua pawh hna thawkin ram hla tak takah awm darh sung mah
ila, inbiakpawhna (communication) hmanrua a that em tawh avangin tum hmaa khaw khata
chengte ai mahin chanchin kan inhre rang tawh zawk a; ram pakhata thil thlang pawh minute tlem
teah khawvel hmun tin a thlen hman zel tawh mai a ni. Inbiakpawhna thiamna (information
technology) hmasawn chak tak hian thalaite hmunkhatah min luantir a. Culture hmunkhat (Mono
culture) ah min chhun fin mek a ni. Hmanah chuan kawl nula leh mizo nula chu awlsam takin,
hnung lam atang ringawt pawhin, a thliar hran theih a; tunah erawh chuan kan inchei dan atang
ngawt chuan hriat hran kan har hle tawh. Electronic khawl te avangin kan nitin khawsak pawh a
danglam nasa em em a, tun hmaa thil harsa takte kha tunah chuan awlsam takin kan ti zung zung
thei tawh a. Finna leh thiamna sang tak avangin thil zep ruk pawh a theih tawh lo va, engkim a
lang a, kan inhre tawn zung zung tawh a ni.
3. Internet-in thalaite min run mek 
Mi thiamte chuan thil hriatna kan neih (sense) hrang hrang zingah thil hmuh hriatna ‘Visual sense’
hi a chak ber niin an sawi a. Kan thil hmuhte hian kan thlarau nun, kan khawtlang nun leh kan
khawthlir (world view) te a ti danglam nasa hle.  Internet hi a tangkai ang bawkin a hman khawloh
theih a. Thil tul lovah hun leh sum khawhral phahna a ni thei a, mimal nun a hruai sual thei a,
khawtlang nun a tibuai thei bawk.Thalai tam tak chuan internet hi an atchilh a, internet hmanga
inpawl hona chuan an zirlai tlansan khawpin an buaipui a, facebook-a thian 500 chuang neite
pawh an awm a, inkawm nan an hmang a, ni khatah darker 6 thu thinte pawh an awm nia! An
hmel an hmuh ngai lohte nen pawh thianah an insiam zung zung a, an duh an sawi a, thlalak
duhdak lote pawh an inthawn thin. Internet hian thalai tam tak nun a suasam mek a, a vial bet tlat
a, a ngawl an vei mek a ni. An nu leh pate, school-a zirtirtute, kohhran leh khawtlang hruaitute thu
sawi aiin internet-a an thu chhiar leh thil hmuhte chuan an nun a chiah hneh zawk tawh mah thin a
ni. Thalai mai ni lovin puitlingte nun pawh a luh chilh na hle a, kohhran leh sorkar office thenkhatah
chuan heng social networking site-te hi an khar (block) vek thin. Thalaite phei chuan an nu leh
pate aiin an mobile phone an kawm ngeih zawk a, a tak aiin hlimthla khawvel (virtual world)-ah an
tui tawh zawk a.
Amaherawh chu, internet hi a hmang tangkai thiamte tan chuan hna zawn nan te, lehkha zir nan
leh thiamna dang zawn hmuh nan a tangkai em em a, mite kawng dika hruai nan leh Chanchin
Tha hril nan te thlengin a tangkai a ni. Nupei/pasal zawn nan p awh an hmang tangkai sawt hle.
Mobile phone-a SMS (Short Message Service) hmang te, website, facebook leh twitter hmangte
hian khawvel hmun hrang hrangah Pathian Thu a tlangaupui theih a, internet hmanga
rawngbawlna hi tunlaia rawngbawl dan hlawk tak a ni. He hmanraw chak leh tha tak hi kan
khawtlanga thil tha lo do nan te, kan thiamna leh finna inhmantawn nan leh intihchak tawn nana
kan hman thiam a pawimawh tak zet a ni.
4. Thalaite leh eibarzawnna
Hman nun khawchhuah nan eibarzawnna hi a pawimawh em em a. Mimal leh chhungkaw
eibarzawnna kan ngaihthah chuan kan zik a bul thuai ang. Khawvel buaipui tham chu thalai hna
nei lo tam chak lutuk hi a ni. Mahse, keiniho chu kanvannei – hna kan thawh duh phawt chuan
thawh tur kan nei. Tunlai hian intihchangkan leh inlak nachang chauh hria, hna thawh kawr ha
ngam lo thalai kan tam hle niin a lang. Miin lehkha thiam hle mah se, hna thawh tur a neih loh
emaw, a thawh peih loh emaw chuan a tan leh a chhungte tan eng nge sawt ang? Thalaite hian
taima taka hna kan thawh a hun ta. Eng hna rinawm leh taima taka kanthawh chuan chhungkaw
chawmna tlak a ni ang. Eng hnaah pawh a hlawkna tel tur chuan thiam nal a ngai a, thiam nal tur
chuan kum eng emaw zat thawh a ngai a, rei tak thawk tur chuan tei rei peih leh tawrhchhel a ngai
a ni. Tirhkoh Paul’an, “Kan mite chuan tlakchham an neih ngai loh nan, hna tangkai thawka
inhmang reng turin fuih la, an awm mai mai tur a ni lo,” a ti.
Eibarzawnna hi intihsiakna (Competition) a ni a, el nei rana hna kan thawh loh chuan hnam lian
leh thiltithei zawkten min dawlh mai hlauhawm tak a ni. Kan leilung humhalh tlat chunga
eibarzawnna nghelnghet leh hlawk kan ngaihtuah chhuah zel pawh a tul hle. Kan ram dinhmun a
tha chho zel a, kan chul nel loh hna tha tak tak a rawn inchhawp chhuak zel dawn. Thalai lehkha
thiam leh taima, mi rinawm leh felte chuan duhthlan tur an ngah tual tual ang a; thalai ‘fit’ leh ‘fit lo’
an into hleih hle tawh dawn a ni. Chutih hunah chuan sakuh thei nghaha vanneihna nghakte chan
chuan mai chan pawh a tluk tawh lo vang. Thalaite hian duh kan thlan thiam pawh a tul hle ang. A
thawka phita ram danga kal tum ngawt te hi ngaihtuah chian tul tak a ni. Tlangram lamah chuan
ram danga kal chu lehkha thiam aia hlawk zawka an hriat avangin zirlai tam takin lehkha zir an tui
loh phah hle niin an sawi. Ram danga kal theuh theuh, mahn hna thawh tur azira inbuatsaih lawk
nachan hria leh a hre ve lote chu inthlau tak an ni! Khawi hmunah pawh duhthlan tur kan nei – a
thlang fuh lovin an tuar ang a, a thlang fuhte erawh chu an nihlawh zel dawn a ni.
5. “Gangnam Style” takin aw 
Tunlaia khawvel mipuite hmelhriat hlawh ber chu lam dan danglam tak ti chhuaktu PSY-a a ni a, a
hla “Gangnam Style” chu mi chi tinin an uar emaw tih mai turin a lar a. YouTube-ah vawi mtd 1500
an tlawh a, khawvelah hetiang hi an la awm ngai lo! Guinness World Record-ah YouTube-a ‘liked’
ngah ber a ni bawk. Korea mit zim sinsen, chum tawi bing biang hi a hnampuite chauhvin an
ngaisang a ni lova, Asia, Europe, Latin America, South America leh US-a mi ropuite leh
vangtlangin an ngaihsan rawn a. April thla tawp lam khan “Gentleman” a tichhuak leh a, tlangzarh
a nih atanga darkar 24 chhung leh darkar 24 chhung hrim hrima ngaihventu nei hnem ber a ni.
“Gangman Style” hi remna leh hnianghnarna lam sawina a nih avangin khawvela mi ropui – US
President Barack Obama-a, British Prime Minister David Cameron-a, UN Gen. Secretary Ban Ki
Moon-a leh ram hruaitu langsar tak takten an ngaisang hle a ni.
Rimawi hian thil a tithei a, ram leh hnam inthiarna sadai a thiat thei a, thinlung nguite kai thovin
thathona thar min siamsak thin. May Day (May 1) khan Indonesia-a khawpui pakhat Suraya-ah
hlawh tlem an tih avanga kawng zawh mi 5,000-te tihlungawi nan hmeichhe police 80-te chu
Gangnam Stylein an lam a, boruak a daih phah! Rimawi thiltihtheihna internet-in a ti chak sauh va,
ram hrang hranga hnam hrang hrangten a rualin thil chi khat kan buaipui rawn thei ta a.
PSY-a hi sakawr atanga lam dan danglam tak hmuh chhuah nan savawm chi khat (panda) leh
sanauawm (kangaroo) chet vel dan a zir nasa hle a, “Gangnam Style” lam hi zan 30 chaung rim
takin a zir a, a thil (idea) thar hmangin khawvel mipuite a tihlim a, zai pahin a lamtir ta dual dual
mai a nih hi. Kan khawvel hman mek hian ngaihtuahna (idea) thar a mamawh reng a, khawvela
electronic thil siam chhuaktu lian Apple leh Samsung-te thubuai pawh ‘tih dan’ inentawna inpuh
vang a ni.
Football pawh ni a lo chhuahna a rei tawh hle na a, tun thlengin khelmual zimtea inkhelh dan tur
‘thiamna(tactic)’ thar an hmuh chhuah belh zel a, kum 3 chhung vel chu inkhelh dan thar thiam
deep – lying playmaker an tih Alonso-a. Xavi-ate an che tha thei em em a; a hnuah mi dangin a
sut chhiat dan advanced destroyer (Lat.Suffocco) an rawn hmu chhuak leh a; tichuan, tunah
mobile play-maker-te hun a lo thleng ve leh niin football thiamten an sawi. Mi chak leh hnehtu ni
tur chuan thawhrimna leh remhriatna a kal dun zel a ngai a ni.
6. Lehkha chhiar thalaite 
Engti ang pawhin khawvel hi changkang mah sela, lehkha chhiar pawimawhna kal pel zawng
chuan khawvel hian hma a sawn lo ang. Thu leh hla(literature) hian hmun pawimawh tak a la luah
reng dawn a ni. Thu leh hla tha hian hnam a ti hmasawn a, hnam a cawimawi bawk a, hriatna leh
nun dan tha min zirtirin mihringte ngaihtuahna a tichak a, a dik leh dik lo, a tha leh a chhia thliar
hrang thiam turin min pui a ni. Myanmar-a sawrkar chhuah ni tin chanchin bu pahnih belh khawm
chu kawoi nuai li a ni a; mihring Mtd 60 vel awm anga chitin mi 600-ah mi 1-in an chhiar ang a ni.
Mihring Mtd li vel awmna Singapore-ah ni tin chanchin bu copy Mtd khat leh a chanve an tichhuak
a, mi 4-ah mi 1-in chanchinbu an chhiar ang a ni.
Mizoram ni tin chanchianbu darh zau ber Vanglaini khu ni tin copy 45,000 an tichhuak a. Mihring
Mtd 1 awmna Mizoram mi 22-ah mi 1-in ni tin chanchianbu an chhiar ang a ni. Mizorama Kohhran
lian ber Presbyterian hnuaiah journal hrang hrang tihchhuah a ni a – Kristian Tlangau, copy
31,500 (Feb. 2013); Kristian Thalai, copy 36,500 (March 2013); Didakhe, copy 4,700, Ramthar,
copy 26,500 (Feb. 2013); Agape, copy 37,000(Feb.2013); Kristian Naupang, copy 21,000 a ni.
Thalaite puala tihchhuah Kristian Thalai chu a copy a tam ber a, a la (subscriber)an puang chak
ber bawk.Kristian Thalai chanchinbu la zat atanga chhutin Mizoram mipui 27-ah mi 1-in
chanchinbu an chhiar ang a ni. Thalaite hian nun puitling kan neih theih nan lehkhabu tha kan
chhiar tam a pawimawh a, lehkhabu aia TV(eg.Korea flim) kan ngainat zawk chuan kan ti fuh lo
hle ang.
7. Tunlai thalaite harsatna
Thalaite hian a hun ang zelin harsatna kan nei. Mipat-hmeichhiatna hi kan hmang khawlo hle niin
alang. Lehkha zirna, mahni hmalam buatsaih hunlai taka nupui/pasal nei ta mai te, sex buaipui
thalaite leh sex-a tichingpen hmeichhiate an tam hle niin zir chiang miten an sawi thin. World
Health Organization chuan kum 1997 khan HIV kai thar zinga a zatve chu thalai an nih thu a tar
lang a, mipathmeichhiatna nena inkungkaih natna tam tak tuar mek leh tidarhtu zingah pawh
thalaite an tam ber a ni.
TV leh internet-ah kan thlen ngai loh ram te, hmun mawi leh in ropui mawi tak tak te, silhfen leh
incheina hrang hrangte awlsawm takin kan hmu ve zung zung a. Chung chuan rualawhna tha lo a
siam a, mahni thawh chhuah mil lova inchei duhna te hial kan lo nei ta hlawm a. Mi thil neih ang
neih ve duh avangin kan hmeichhia thenkhat chu inzuar ta mai pawh an awm niin an sawi thin.
World Health Organization zir chhuah dan chuan mahni intihlum hi ram changkang (developed)
aiin ram thang mek (developing)-ah a tam zawk a, ram thang mek a mahni intihlum 75% chu
hmeichhia an ni nghe nghe.
8. Tlangkawmna 
Tunlai a kan hun tawn meka chonate hi a si ruk lain kan hmachhawn tur a ni. Mi tin hmasawnna
tur ngaihtuaha a huhova tan kan lak thiam chuan kan nghet tual tual a nga; mahni tanghma chauh
siala kan intlansan phengphung erawh chuan kan hmalam hun a eng lo tawp ang le. Kan hmaa
thil lo thleng tur hi thalaite kutah a awm a, khawvel thlak danglam dawrhtu social media
thiltihtheihna chak tak mai pawh hi thalaite kutah a awm tih hria I la. Kan kuta awm hmanrua tha
tak takte hi mahni intihchak nan leh mi dangte dawm kang nan I hmang tangkai thiam ang u. Heng
hmanraw thiltithei tak takte hi kan hman thiam chuan kan hnam hmel thlak thei hial khawpa chak a
ni a, kan hman sual chuan thil hlauhawm tak a ni thei thung.

Sawi ho tur:
1. Media-in kan khawtlangah a tha zawngin emaw, a chhe zawngin emaw nghawng a neih dan
han sawi ho teh u. A chhe lai siam that dan tur pawh sawi tel nghal ni se.
2. Eibarzawnnaa thalaite harsatna tawh mek leh kan hmabakte sawi ho ni se.
3. Tunlai thalaite leh nu leh pate (kum upa zawkte) inkarah kan dinhmun kan inhriatthiampui loh
avanga harsatna awmin kan hria em? A chinfel dan tur sawi zui nghal ni se.

THAIBAWIH HI

Kan inruk dawn te khan ruk a awl em em a, min um kha a ni ber a. Fing tak khan a chhungten min zawn
hmuh theih loh dan tur kha a ruahhman tak zung zung a. Hmeichhe fing tak leh lemchan thiam tak nupuia ka
lo nei hi ka vannei hle turah ka lo ngai a.
.
Shakespeare chuan "Man are april when they woe, december when they wed" a ti a. Inngaihzawn laiin mipa
chu thuawih awm takin an awm duan duan a, inneih hnuah deh an khirh leh hle si tih a sawina a ni ber a.
Keini nupa hi chuan kan va han letling chiang tak. Kan inngaihzawn lai zawng zawng khan mipa chan zawk
changin a mah hi a april tlat a, kei hel rilru puin ka december a. Kan inneia kei min dah april chiang bal mai.
Ka duap zul a; ani a december daih a, a kha ang fak a. Ka hmangaihna ka hnukdawk thei tawh si lo.
.
Kan inneih hma khan a rukin eng eng emaw kha kan ti dun fova, tunah, inneih certificate hum chung paw'n
min tihpui duh lo fo leh si. Mi ka hlauh deuh bulah chuan ka awm ngam loh thin laiin ani bulah hian ka awm
reng lawi a. Ka inhrethiam lo.
.
Kei pachang hi hmunphiah bulbawk mai mai hian hmeichhia mai maiin min vawhlum mai mai dawn lo tih
ka hria, mahse ka hlau tho si. Nau nise 'i chak zawk' a tia ka paw zel a, a chak zawk chu min hlauh a tum leh
der lo thung. A chang leh ka kuhva ei zat tur keh cigret zuk tur zat lamin a bituk a, ka lungawi lo ngam si lo.
.
Thenawmpa a lo kal a, eng eng emaw min rawn dil a. "A pa thu thu hi a ni mai, tlaiah lo kal leh la," a ti a.
Inrawn awm miah lovin tlaiah "Kan pan a rem ti lo," a ti leh a. Uikawm nih ka hlawh a. Sawi awm hawt
chuang lova, "Ka pasalin a phal emaw, kan pa'n a ti," a tih te hian ka hlim ve em em a. A chawhhmeh duh
zawng a rawn khai haw a, thenawmte bulah, "Kan pa tui tih zawng a nia," a ti a, ei duh tawp si lo kei hi ka lo
lawm ve em em zel a. Mi laka a thinrim se, "Kan pa thin in tirim ang e," a'n ti zauh tawh hi chuan ka thin hi
a rim viau tawh thin.
.
Mahse... Mahse.. Ka vui lo. Kan faten ka hnam hming an chhawm pawh a phal ve thlap a sin!! An hming
bulah 'R' an dah far mai.
.
"Chaw bel chan hi i hnaah dah tawh teh, i thiam ber," a tih ni atang khan khel lovin chaw bel changtu ka ni
ta ngar ngar a. Hnehsawh tak ka ni. Mahse... Sehrep a seh fuh tawh hi chuan, "Thap uluk ve deuh thin ta
che," tih pahin ka luah hian fianin min khawng ngei ngei thin. Tu te emaw ang hian a hnampui hi min vaw
leh fawk thin. "Ka luah ber kher.." tiin han phun ve deuh ila, "I lu a ni lo, ka lu a nih kha. Bible-ah pawh
'hmeichhe lu chu mipa' tih a nih kha."
.
A lo ni maw, ka lu chu ka nupui lu a lo nih miau chuan... chhan ngaihna ka hre tawh ngai lo.
.
Hetia Pathian thu nena min beih tlat thin vang hi a nia, ka tan a hlauhawm em em lehzualna chu. Kei,
hmeichhia pawh hlau chuan Bible-a thu chuang zawm loh te chu namen lovin ka hlau si a. A hahthlak tep a
ni. A Pathian thu min chhiar khum duh zawng te chu:
1. Pasalte u, in nupuite hmangaih rawh u...
2. Pasal chuan a nupui hnenah a chan tur tawk chu pe rawh se...
3.... pasal pawhin ama taksa chungah thu a nei lova, a nupui chuan thu a nei zawk a ni.
A dang pawh a tam mai. Chang thenkhat phei chu a chhiar zo lo thinin ka hria. Bible sawi anga ka taksa
chunga thu nei lo ka niha, ka nupuiin thu a nei zawk a nih si chuan sawi ve tur ka nei lo a ni.
.
Kar khat chhunga ni reh ni ber chu Thawhtanni hi a ni. Thawhtanni zing lam dar 10 atanga dar 12 inkar hi
mi reh lai ber a nih avangin buh thlei hunah ka thlang thin a. He hunah hian uluk taka ka nupui venna
hnuaiah buh ka thlei thin. Kan nu hian buh thlei ngeih miau hek lo le, ka thlei mai loh chuan. A hnar a za
thin tlatah.
.
Kan vawkte hralh ni te kha aww.. Ka va'n hlim ve tak em, ka thu ve hmel si a. Vawk chung chang hi ka'n
sawi kual hret ang e.
.
Vawkpui tur vawkte kan la ve a. Ka lak ni tih loh thla thum chhung kha kan nu khan a hmu lo reng reng.
Chuti chung chuan mi zawng zawng hnenah chuan 'ka vawk" a ti zel a. A mak pawh ka ti lem lo. A chhan
chu kan fate pawh a mah chauha a siam niawm fahranin "ka fate" a ti ziah tho
Share:
Email ThisBlogThis!Share to TwitterShare to Facebook

ISUA KRISTA THAWHLEHNA HNATHAWH


(EASTER SUNDAY THUCHAH)
– Rev. Lianchhûnga Khiangte

Kum 1957 khân California atanga thlâwk chhuak thlawhtheihna pakhat chu vûr ramah a tla a, thlawhna
hnathawktute zînga pakhat Lieutenant David Steeves-a chu vânneihthlâk takin a dam chhuak hlauh mai a. Ni
54 zet hnuah chuan khaw pakhata lo vâk chhuakin chuta tangin a in leh lo awmna California chu panpui a ni
a. A hna ngai thawk leh tûra a han in-report chuan an lo pawm thei tlat lo mai a. A I.D.leh lehkha pawimawh
zawng zawng a hloh bâkah amah hriatpui tûrin dam chhuak mi dang an awm si lo. Nimahsela kum 20 zet a
vei hnuah, kum 1977 khân chu vûr ram pal tlanga kal tlangvâl rual (Boy Scouts)-ho chuan thlawhna chhia
chu an hmu chhuak hlauh mai a. Chu thlawhna chhia chu Lieut. David Steeves-a tân chuan thlawhtheihna
tlaa dam chhuak a nih ngei thu finfiahtu pawimawh a lo ni ta a. A hna ngai pawh a vuan leh thei ta a ni.
Chutiangin, thlân ruak hian Lal Isua a tholeh ngei a ni tih a puang chhuak a ni. A tholeh ta tih mit ngeia
hmututen a thawhlehna thiltihtheihna an chang a; mita hmu ve pha lo keini pawhin chu thawhlehna azârah
chuan hnehna kan la chang zêl a nih hi. Isua Krista thawhlehna hnathawh langsâr zual i han thlîrho teh ang
u:

1. Tlanna hnathawh famkimna a ni: Pathian Thu chuan, “Chu Isua chu kan sual avângin mantîrin a awm a,
thiam kan channa tûrin kaihthawhin a awm bawk a,” tiin min hrilh a (Rom 4:25). Pathian laka mitthi kan nih
tawh avângin a rawn thih ve a ngai a; mi nung kan nih lehna tûrin a nun a, a thawhleh a ngai a ni. Lal Isua
thawhlehna pawimawhzia hmu chiangtu Tirhkoh Paula chuan, “Krista kha kaihthawhin a awm loh chuan
kan thuhril hi engmah lo a ni ang a, in rin pawh engmah lo a ni bawk ang,” a lo ti hial a ni (I Kor 15:14). He
thil pawimawh tak hi chhunzawmin khawvêla Baptist Kohhranhote chuan serh-sâng tih mâkmawh
(ordinances) pahnih kan nei a. Lalpa Zanriah kîlin thihna a hnehna taksa leh thisen aiawhin chhang leh uain
kan chang thîn a; tin, thihna, thlâna phûma a awm leh a thawhlehna kan tâwmpuina chu tuia inhnim phûm
leh tui atanga lo tho chhuakin, baptisma changing kan puang chhuak a ni.

2. Sual thihsana Kristaa nun thar neihna a ni: Tirhkoh Paula khan Lal Isua kha a dam laiin a tawng lo ni tûr a
ni a. Nimahsela a chanchin thangva chu a tân hriat loh rual a ni lo. A hriat chin chu a thitih zawng kha a ni.
Juda kal sual thenkhatten Pathianah an be zui tih thâwm a han hria chu a thin a ur takzet a ni. A ngaih dân
chuan, Isua chu Nazareth tlangvâl krawsa khenbeha awm, Rom sipaiten tham lo leh hnehsawh taka an thah
a, thlâna an zalh tâk, an sawi zêl dânah phei chuan a dam laia a zirtîrten a ruang an rûk bo tâk kha a ni mai a.
Mi lâr (celebrity) satliah boral tawh zirtîrna zuia Pathiana be tûr hian a chipui Judate kha a phal thei lo a ni.
A mawh lo ve. Amaherawhchu, Damaska khaw daiah chu Isua chu a hnênah a rawn inlâr ta mai a! Mit del
thim vek khawpa a êngin a han chhun thlûk ni chuan Isua hi a tholeh a, a nung ngei a ni tih a hmu chiang ta.
Chumi ni la la chuan a nun hi a inlet thawk mai a ni (Rom 6:10-13). Isua Krista thawhlehna hi sual thihsana
nun thar nei tûra mihring nun thlâk danglam vek theitu a ni a. Chak lo tân chakna a ni a; phatsantu mi
dawihzep te pawh ‘Khawvêl chawk buaitute’ tih tûr khawpa huaisena siam theitu a ni (Tirh 17:6).

3. He khawvêl piah lam atân beiseina min pe: Europe rama indona râpthlâk Crime and War (1853-1856) lai
khan Sâp sipai tleirâwl tê pakhat chu puan inah thia chhar a ni a. Inkahna hmunah na taka kah hliam a ni a,
thi mai dâwna inhriain puan inah chuan a vâk lût a, a Baibul keuvin a chhiar nia hriat a ni. Bawkkhupa thiin
Baibul in keu laiah a kut a lo nghat a. A thisen chuan a kut leh Baibul chu a lo char zawm chial a. A
kutzungchal chuan Chanchin |ha Johana ziak 11:25 thua Lal Isua thu sawi, “Kei hi thawhlehna leh nunna
chu ka ni; tupawh mi ring chu thi mahsela a nung reng ang,” tih tak hi a lo kâwk a ni an ti. Krista mitthi zing
ata kaih thawha a awm hian ringtute thawhlehna kawng a hawng a, amah chu muhilte thawh hmahruaitu a lo
ni ta a (I Kor15:20-23). Chumi zârah chatuan nunna neiin thihna piah lamah chatuan nun beiseina nghet tak
kan nei a ni (I Tim1:10b).

4. He Lei dam chhûng atân pawh beiseina min siam: Isua Krista kha kaihthawhin awm lo sela chuan sualah
kan la awm reng tihna a ni ang a, Kristian nih hian awmzia a nei miah lo vang. Mitthi tawhte chu, Kristian
leh Kohhran mi tak pawh ni se, an boral mai dâwn a ni (I Kor15:16-17). Pathian Thu chuan tûn dam chhûng
chauhva Krista chunga beiseina neitute chu mi zawng zawnga khawngaihthlâk ber an nih thu min hrilh a (I
Kor15:19). A chhan chiang tak chu, mihringin thihna a pehhêl thei si lo. Thlamuanna nei lova thih ni
hmachhawn chu a râpthlâk êm a ni. Tin, chu chang a ni lo. Thihna piah lam ram, chatuan nun beiseina nei lo
mite bawk hi he khawvêl hringnun kawng chhuk chho pal zuam lote anni fo bawk. Isua a tholeh ta tih
hriatna hian chatuan hawlh tlang beiseina min siamsak a, chu beiseina chu tûn kan dam chhûng ngei hian a
intan a ni. Chuvâng a ni zirtîrte beidawng darhsarh vek tawh pawh kha beiseina thar nên an inkhâwm leh
tâk. Tirhkoh Petera chuan, “Kan Lalpa Isua Krista Pathian leh Pa chu fakin awm rawh se. Ani chuan a
khawngaihna nasa tak ang zêlin, mitthi zing ata Isua Krista thawhlehna avângin beiseina nung hmu tûrin
min hring leh a…chumiah chuan nasa takin in hlim a ni, tûnah (a tûl chuan) thlêmna tinrêng avângin
lungngai rih mah ula,” tiin a lo puang chhuak a ni (I Pet1:3, 6).

Khawvêlah sakhaw hrang hrang a awm a. Kristianna danglamna chu tholeh Lalpa kan ring hi a ni. Amah
ngeiin, “Kum khuain, khawvêl tâwp thleng pawhin, in hnênah ka awm zêl ang,” tiin min tiam a (Mt 28:20).
Chuvângin, tholeh Isua rin chu kan hnêna awm Pathian biak a ni a, a danglam a ni.

Khawvêlah sakhaw hrang hrang a awm a. Kristianna danglamna chu tholeh Lalpa kan ring hi a ni. Amah
ngeiin, “Kumkhuain, khawvêl tâwp thleng pawhin, in hnênah ka awm zêl ang,” tiin min tiam a (Mt 28:20).
Chuvângin, tholeh Isua rin chu kan hnêna awm Pathian biak a ni a, a danglam a ni. Chu ngei chu a ni, kan
hmâa mihuai kal tate mi danglama siam a, ‘khawvêl chawk buaitu’ nih hlawhtîr hialtu chu! Pathian nung an
hnêna awma avâng chuan huaisenna leh thahnemngaihnain an khat a; Amah chu chung lam mi a nih avângin
a mi thianghlimte nunah he khawvêl hian hmun a chang thûk thei ngai lo a ni (Joh 3:13; 6:51; Heb 11:13).
Chhiartu zawng zawngte, Krista thawhlehna hian in nunah thiltihtheihna a tharin rawn thlen se la. Pathianin
malsâwm theuh che u rawh se.
(Thu tha tak min ziaksak leh ta, a va lâwmawm êm…ED).

MITTHI THAWHLEHNA A LEI TAKSA LEH VÂN TAKSA INȚHEN TUR CHUNGCHÂNG BIBLE CHÂNG REFER

2. Hnai lo e. Keini sual kawnga thi tawh sualin engtin nge kan la nun theih cheu vang?3. Keini zingah Krista
Isuaa baptisma chang apiangte chu a thihnaah baptisin kan awm tih in hrelo emaw ni.4. Chuvangin a
thihnaah baptisma kan chanin, ahnena phum vein kan awm; Pa ropuinain mitthi zing ata Krista a kaihthawh
ang khan, keini pawh nunna tharin kan awm theihna'n.5. A thihna anpuiin amah nen kan inzawm tawh si
chuan a thawhlehna anpui pawhin kan inzawm bawk ang.6. Heng hi hria i la: kan mihring hlui chu a hnenah
khenbehin a awm ve ta, sual pu taksa chu tihborala a awm theih na'n, tun achinah sualbawiha kan awm
lohna turin.7. Tupawh thi tawh chu sual lakah a chhuak tawh si a.8. Tin, Krista hnena kan thih ve tawh
chuan a hnenah kan nung ve bawk ang tih kan ring a ni;9. Krista chu mitthi zing ata kaihthawhin a awm a, a
thi leh dawn tawh lo tih kan hre si a; thihna chuan ama chungah thu a nei tawh lo.10. A thihna chu sual lam
kawngah chatuan atan vawi khat chauh a thi a ni, a nunna erawh chu Pathian lam kawngah a nung a ni.11.
Chutiang bawkin nangni pawh sual lam kawngah thi tawhah inruat u la, Pathian lam kawngah erawh chuan
Krista Isuaah nungah inruat rawh u.12. Chuvangin in taksa duhzawng in zawmna turin, in taksa thi theiah
chuan sualna in ro rel suh se.Rom,635. Nimahsela tuin emaw, "Mitthite chu engtin nge kaihthawhin an awm
dawn? Taksa eng ang puin nge an lo kal dawn?" a ti a ni ang e.36. Nang mi a, nangmah ngeiin i tuh thin
pawh hi a thih zet loh chuan tihnunin a awm hlei nem;37. tin, i tuh thin hi, a taksa la awm tur chu i tuh lo a,
a fang mai i tuh zawk thin, buh fang emaw, chi dang fang emaw a ni thei e;38. nimahsela Pathianin ama duh
ang zelin taksa a pe thin, a fang tin hnenah mahni taksa theuh chu.39. Tisa zawng zawng hi tisa chi khat a ni
lo a; mihring tisa a dang a, sa tisa a dang a, sava tisa a dang a, sangha tisa a dang a ni.40. Van taksate a awm
bawk a, lei taksate pawh; nimahsela van taksa ropuina chu a dang a, lei taksa ropuina chu a dang a ni.41. Ni
ropuina chu a dang a, thla ropuina chu a dang a, arsite ropuina chu a dang a; arsi leh arsipawh ropuinaah
chuan a inang si lo.42. Mitthi thawhlehna pawh hi chutiang bawk a ni. Tawih theia tuhin a awm a; tawih thei
loa kaihthawhin a awm;43. chawimawi loha tuhin a awm a, ropui taka kaihthawhin a awm: chak loa tuhin a
awm a, thiltihtheihna neia kaihthawhin a awm;44. mihring lam taksaa tuhin a awm a, thlarau lam taksaa
kaihthawhin a awm. Mihring lam taksa a awm chuan thlarau lam taksa pawh a awm ang.45. Chutiang
bawkin, "Mihring hmasa ber Adama chu mi nung a lo ni," tih ziak a ni; Adamahnuhnung zawk chu nunna
petu thlarau a lo ni a.46. Nimahsela thlarau lam chu a awm hmasa loa, mihring lam chu a awm hmasa zawk;
chu mi hnuah chuan thlarau lam chu a awm a.47. Mihring hmasa ber chu leia mi, leia siam a nia; mihring
pahnihna chu vana mi a ni.48. Leia siam mi ang kha leia siam mite pawh hian ni a; vana mi ang kha, vana
mite pawh chu an ni.49. Tin, leia siam mi anna kha kan put angin, vana mi anna chu kan pu bawk dawn a
ni.50. Unau te u, "Tisa leh thisen hian Pathian ram chu a luah thei lo ang a; tawih thei hian tawih thei lo chu
a luah hek lo ang,"tih ka sawi a nih hi.51. Ngai teh u, thuruk ka hrilh dawn che u hi: Kan zain kan muhil
kher lo ang a, nimahsela kanzain tawtawrawt hnuhnung ber rik hunah chuanrei lo teah, mit khap kar loah
tihdanglamin kan awm vek tawh ang;52. tawtawrawt chu a ri dawn si a, chutichuan mitthite chu tawih thei
loa kaihthawhin an awm ang a, keini pawh tihdanglamin kan awm tawh ang.53. He tawih thei hian tawih
theih lohna a sin tura ni a, he thi thei pawh hian thih theih lohna a sinbawk tur a ni.54. Chutichuan he tawih
thei hian tawih theih lohna a sin a, he thi thei hian thih theih lohna a sin hunah, chu mi hun ngeiah chuan,
"Hnehnain thihna a lem zo ta," tih thu ziak hi a lo thleng ang.55. Aw thihna, i hnehna chu khawiah nge a
awmtak? Aw thihna, i tur chu khawiah nge a awm tak?56. Thihna tur chu sual a ni a; sual thiltihtheihna chu
dan thu chu a ni.57. Nimahsela kan Lalpa Isua Krista zara hnehna min petu Pathian hnenah chuan lawmthu
awm rawh se.1Korinth,1539. Ka kutte, ka kephahte hi en rawh u, hei keimah ngei kha ka nih hi! Mi dek u la,
en rawh u; mi hmuh ang hian thlarauin tisa leh ruh a nei lo e," a ti a.40. Tin, chu chu a sawi zawhin a kutte, a
kephahte an hnenah a entir a.Luka,24"Mihring tan vawi khat thih ruat a ni, chumi hnuah chuan rorelna a
awm ang." (Hebrai 9:27).-3. (Keimahah hian ka thaw a la kim a, Ka hnarahPathian thaw a la
cham);Joba,2713. Ama thlarau chu a hnena a lak kir a, Ama thaw chu a hnena a lak khawm leh chuan,14.
Mi nung zawng zawng an boral rual ang a, Mihring chu vaivutah a chang leh mai ang.Joba,348. Mahse, mi
thil hriat thiamtirtu chu Mihringa thlarau awm, Engkimtitheia thaw chu a ni.Joba,327. Tin, LALPA
Pathianin Ieia vaivutin mihring a siam a, a hnarah chuan nunna thaw chu a thaw lut a; tichuan mihring chu
mi nung a lo ni ta a.Genesis,212. Pathian thu hi a nung a, thil a ti thei a, khandaih hriam tawn eng ang ai
pawhin a hriama, nunna leh thlarau, ruhtuah leh thling phel hrang khawp hialin a chhun thei a,thinlunga
ngaihtuah leh tumte hi a hre nghal thei a ni.Hebrai,49. "Mita hmuh ngai loh, benga hriat ngai loh, mihring
rilrua lut ngai lo, Patianin a hmangaihtute tan a buatsaih apiangte chu," tih ziak ang zawk khan.10. Keini
erawh chu chung chu Pathianin Thlarauin min hriattir ta a ni; Thlarau chuan engkim a chhui chhuak si thin;
a ni. Pathian thu ril pawh.11. Mihring thute chu mihring rilru, a chhunga awm vek lo chuan mihring zingah
tuin nge hria ang? Chutiang bawkin Pathian thute chu Pathian Thlarau vek lo chuan tuma'n an hre lo.12.
Chutichuan athlawna Pathianin thil min pekte chu kan hriat theihna turin, keini zawngin khawvel thlarau ni
loin, Thlarau, Pathian hnena mi chu kan hmu zawk a ni.13. Mihring finna zirtir thua sawi loin, Thlarau zirtir
thua sawi zawkin, Thlarau lam thute chu thlarau lam mite hnena hrilhfiahin, chung thil min pek thute pawh
chu kan sawi thin.14. Khawvel mi chuan Pathian Thlarau lam thilte chu a lawm thin lo, ani ngaih chuan
atthlaka ni si a; Thlarauva hriat fiah a nih avangin a hrethei lo reng reng bawk a ni.15. Thlarau mi erawh
chuan thil engkim a hre fiah thin a, ani lah chu tuma'n an hre fiah si lo.Tuin nge Lalpa rilru hre tawha amah
chu zirtirthei ang? Keini erawh chuan Krista rilru kan pu a ni.16. Tuin nge Lalpa rilru hre tawha amah chu
zirtir thei ang? Keini erawh chuan Krista rilru kan pu a ni.← 1Corinthians (2/16) →9. Nimahsela Pathian
Thlarau nangmahnia a awm tak zet chuan tisaa awm in ni lo a, Thlarauva awm in ni zawk e. Amaherawhchu
tupawh Krista Thlarau nei lo chu amaha mi a ni lo.10. Krista chu nangmahnia a awm si chuan sualna
avangin taksa a thi a ni; thlarau erawh chu felna avangin nunna a ni.11. Nimahsela mitthi zing ata Isua titho
lehtua Thlarau chu nangmahnia a awm chuan, mitthi zing ata Krista Isua titho lehtu khan, nangmahnia awm
Thlarau zarah chuan in taksathi theite chu a tinung bawk ang.12. Chuvangin unaute u, bat kan nei; tisa dana
awm turin tisa lakah erawh chuan a ni lo.13. Tisa dana in awm chuan in thi ngei tur a ni; amaherawhchu
taksa thiltihte Thlarauva in tihhlum thin chuan in nung ang.14. Pathian Thlarau hruaia awm apiangte chu
Pathian fate an ni si a.15. Hlauva awm leh turin bawih nihna thlarau inhmu a ni si lo a; fa nihna thlarau
inhmu a ni zawk e, chu thlarau avang chuan "Abba!(Ka pa!)" tiin kan au thin hi.16. Thlarau ngei chuan
keimahni thlarau nen Pathian fate kan ni tih min hriattir thin;Rom,822. "Ui ama luak lamah a kir leh a,
vawkpui inbualfai tawh pawh chirhdiakah inbual turin a kir leh a," tih thufing tawi dik tak ang thu chu an
chungah a lo awm ta a ni.← 2Peter (2/3) →5. Isua'n a chhang a, "Tih tak meuhin, tih tak meuhin ka hrilh a
che, mi tupawh tuiah leh thlarauva an pian loh chuan Pathian ramah an lut thei lo ang.6. Tisaa piang apiang
tisa a ni; Thlarauva piang apiang thlarau a ni.7. I pian thar tur ka tih che hi mak ti suh.8. Thli khawiah pawh
a duh duhin a tleh thin, a ri i hria e, nimahsela khawi atanga lo kal nge, khawiah nge a kal dawn tih pawh i
hre si lo; tupawh Thlarauva piang chu chutiangin an awm," a ti a.John,38. Mahse, mi thil hriat thiamtirtu chu
Mihringa thlarau awm, Engkimtitheia thaw chu a ni.Joba,3222. Tichuan anni chu an bawkkhawp a, "Aw
Pathian nunna zawng zawng hnar i ni, mi pakhat sual avangin mipui zawng zawng chungah i thinur dawn
em ni?" an ti a.Numbers,169. Chu lo pawh chu min thunun turin kan tisa pate kan neih kha, chungte chu kan
zah si a; chu mi aia nasa zawkin, an nunna turin thlaraute Pa thu thuin kan awm dawn lo'm ni?Hebrai,1210.
tunah tal hian in hnena ka lo kalna turin Pathian thu thua zin hun remchang ka hmuh hram hram theihna'n ka
dil thin tih, a Fapa Chanchin Thaa ka thlarauva a rawng ka bawl thin Pathian chu a hretu a ni si a.Rom,124.
Pathian chu Thlarau a ni; a chibai buktuten thlarau leh tih tak zetin chibai an buk tur a ni," a ti a.John,4←
1Samuel (18/31) →1. Tin, Heti hi ani a, Saula hnena thu a sawi zawh chuan Jonathana nunna leh Davida
nunnachu a lo inzawm ta chiah mai a, tichuan Jonathana chuan ama Nuna ahmangaih ang chiahin a
hmangaih ta a.8. Mi riltamin mumang a neihin chaw a lo ei thin a, nimahsela a han harh a, a kua chu a lo la
ruak ang hi a ni ang: a nih loh leh, mi tuihalin mumanga neihin tui a lo in thin a, nimahsela a han harh a,a lo
la chavuin tui a la chak ang hi a ni ang: Zion tlang beitu, hnam zawng zawng mipuiho chu, chutiang chu an
ni ang.Isaia,2946. Tin, Marin, "Ka nun hian Lalpa a chawimawi e,47. Ka thlarau pawh mi chhandamtu
Pathian chungah a lawm ta em em a.48. A bawihnu hnam tlawmzia a hmu a, a khawngaih a; Ngai rawh, tun
achinah thangthar zawng zawngin nihlawh mi ti dawn a ni.Luka,13. Ka nunna hi mi siam that thin a, Ama
hming avangin felna kawngahte mi hruai thin.Sam,23← Psalms (103/150) →1. Aw ka nuna, LALPA chu
fak la; Ka kawchhunga awm zawng zawngte u, a hming thianghlim chu fak rawh u.2. Aw ka nunna, LALPA
chu fak la, A thiltih that zawng zawng chu theihnghilh suh u.3. Ani chuan i khawlohna zawng zawng a
ngaidam thin a; I natna zawng zawng a tidam thin a;4. Boralna lak ata i nun chu a tlan thin a; Ngilneihna leh
lainatnate a khumtir thin chia;22. An hnar chauha thaw awm mihring rin hi bansan tawh rawh u eng
kawngah nge rin tlak an nih tehlul ni?← Isaiah (2/66) →← Ezekiel (37/48) →1. Tin, LALPA kut chu ka
chungah a awm a, LALPA thlarau chuan mi hruai chhuak a, ruam lai takah mi dah a: chu ruam chu ruh
hlirin a khat a;2. "tin, an zingah chuan mi hruai vel ta a; tin, ruamah chuan a lo awm rem rum mai a! tin,
ngai teh, a ro vek a ni.3. Tin, ka hnenah ,"Mihring fapa, he'ng ruhte hi a nung thei ang em?" a ti a. Tin, kei
chuan,"Aw, LALPA PATHIAN, nangin i hre zawk ang," ka ti a.4. Tin, a ni chuan ka hnenah ,"Heng ruhte
chungah hian thu sawi la, an hnenah, 'Aw nangni ruh rote u, LALPA thu hi ngai rwh u.5. Heng ruhte hnenah
LALPA PATHIAN chuan heti hian a ti a ni: Ngai rawh u, nangmahniah thaw ka luhtir ang a, in nung ang.6.
Tin, nangmahniah thahrui ka dah ang a, tisain ka tuam ang che u a, vunin ka khuh ang che u; tin, in
chhungah thaw ka awmtir ang a, in nung ang; tin, kei hi LALPA ka ni tih in hria ang,' ti rawh," a ti a.7.
Tichuan thu mi pek ang chuan ka sawi ta a; tin, ka han sawi chuan thawm a lo awm a, ngai teh a ri ta rum
rum a, ruhte chu mahni zawmpui theuhvah a inchuktuah khawm ta a.8. Tin, ka han en chuan, ngai teh
anmahniah thahrui a lo awm a, tisain a tuam a, vunin a khuhta a; thaw erawh chu anmahniah a la awm lo.9.
Tichuan ani chu ka hnenah,"Thli hnenah thu sawi la, mihring fapa, sawi ngei la thli hnenah chuan,'LALPA
PATHIAN chuan heti hian a ti a ni: Aw Thaw, kawlkil li atangin lo kal la, he'ng mithahte chungah hian
thaw rawh, an nun theihna'n,' ti rawh," a ti a.10. Chutichuan thu mi pek ang chuan ka sawi a, thaw chu
anmahniah a lo lut a, an nung ta a, mahi ke theuhin an ding a, sipai rual ropui tak anlo ni ta a.

Easter Sunday Lo Chhuah Dan


Tetea Darngawn

6 months ago

Add comment

6 min read

“Easter” tih hi Greek leh Latin tawng chuan “Pascha” tih a ni a. Chu chu sap tawng chuan Resurrection
(Thawhlehna) tihna a ni. Easter Sunday hi Kristiante hun pui pawimawh tak pathum (Good Friday, Easter
Sunday, Christmas) zinga pakhat a ni a. Easter Sunday hi First Council of Nicaea (325 AD) (Nicaea
Inkhawmpui hmasa ber) atang khan hman tan a ni. Lal Isua Thlan atanga a tawhlehna ni a ni. Lal Isua leia
rawng a bawl lai, kum 30 AD hun lai khan Chanchin Tha hrilin rawng a lo bawl tawh a. Tihdam rawngbawl
hna te thawkin Damlo, Mitthi te hial a kai tho a. Chu chu Juda Puithiamte chuan an ngai thei ta lova, tih
hlum a nih theih nan an phiar ru a, an man a, Kross-ah an khet bet ta a ni. Chu hmun chu Kalvari (Calvary)
tih a ni a, chu chu Greek tawng chuan Golgotha (Luruh hmun) tihna a ni. Chu Kalvari tlangah chuan Isua
chu khenbeh a ni a, kan sual ngaihdam a nih theih nan te, chhandam kan nih theih nan kan tan a thi ta a ni.
Chu a thihna hriat reng nan chuan Good Friday hi kan lo hmang ta thin a ni.

Easter Sunday chu Good Friday atanga chhiara a nithumna, Pathianni hmasa ber hi a ni a. Lal Isua’n a sawi
lawk ang ngeia mitthi zing ata kaih thawha a awm ni hi a ni. Lal Isua thlan atanga a thawhleh hi mi tam tak
chuan an ring lova, zan laiah a zirtirte’n an lo ru chhuak palh ang a, a tho leh ta a ni tih an sawi an hlauh
vangin Rome sipai chak leh huaisen tak takte chu thlan ven tir a. Thlan chu lung lian tak chuan an chhin a.
Amaherawhchu, ni sarihni hmasa ber, khawvar dawn chuan van atang engin thlan chu a rawn chhun a, lirh a
nghing a, lungpui chu lum sawnin a lo awm ta a. Tichuan, Isua chu mithi zing ata kaihthawhin a lo awm ta a
ni.
Chutia, Van atanga eng lo chhuk leh, lirh a nghinga lungpui lum sawn a nih lai chuan vengtu sipaite chu
hlauvin an khur a, a then an tlanchhia a, a then an thidang hial bawk a ni.
Lal Isua thawhleh rual hian hmun hrang hrangah mitthi tho leh an hmuh thu te, mitthi thlarau an hmuh thu te
ziaktu thenkhat chuan an ziak bawk a. Thenkhatte erawh chuan dawt phuahchawp mai mai a ni. Mithi zing
ata tho leh an awm la awm lo, Zirtirte’n mipui an bum mai mai a ni an ti bawk.
Isua phum a nih atanga a nih thumna, ni sarihni hmasa ber tuk, khawvar rual chuan Mari leh Mari
Magdalene-i te chu Isua ruang hnawih rimtui turin thlanah an va kal a, thlan an va thlen chuan Isua thlan
chhinna lungpui chu lum sawnin an va hmu ta a, an mangang ta em em a. Thlan lah chu a ruak ta mai si a.
Chutia manganga an awm lai chuan Vantirhkoh an hnenah a lo inlar a, “Mang ang suh u, Isua, Nazareth mi
an khenbeh kha, in zawng a ni awm a, a tho leh ta; hetah a awm tawh lo; en teh u, an zalhna hi! Nimahsela
kal ula, a zirtirte leh Petera hnenah chuan, ‘Galilee ramah in hmaah a kal dawn a; in hnena a sawi ang ngei
khan chutah chuan in hmu ang’ tiin hrilh rawh u,” a ti a. (Mark 16:6-7)

Man praying in the cave.


Lal Isua mitthi zinga ata thawhleh hi Kristiante tan chuan innghahna bulpui ber pakhat a ni a. Isua tawhlehna
hian chatuana thlarau nunna a awmzia min hriat tir a, Chu thawhlehna chuan mi zawng zawng kan tho leh
dawn a ni tih min rin tir a ni.
Isua thawhlehna chungchangah hian mi tam tak an inhnial a. A tho leh ring lo pawl tam tak an awm a. Isua
chu a zirtirte’n an ru bo a nih ring pawl pawh an tam hle. Thenkhat ve thung chuan Kross-ah khan a thi lova,
a zirtirte’n thlan atangin an ru bo a, an ti dam leh a nih ring pawl pawh an tam hle. Chutih rualin Lal Isua
thawhleh chanchin hi mi tam takin an ziak bawk.

Easter Egg

Easter Egg lo chhuah dan hi chiang taka sawi fak thei a ni lova. Sawi dan thenkhatah chuan Kristian ram ni
lem lo, ram thenkhat, kum thar a lo nih hian Artui(Egg) nen an lawm thin a ni. Artui hian nun thar (new
life), chatuana nunna (fertility) leh piantharna (rebirth) a entir a ni an ti. Artui chu rawng chi hrang hrangin
an chei danglam a, chung artui cheimawi hmang chuan kum thar lo thleng chu an lawm ta thin a ni.
Easter Sunday a lo thlen hian Kristian ram thenkhatte chuan artui cheimawi nena Isua thawhlehna chu lawm
an lo ching ve tan ta a. Artui chuan Isua thawhlehna leh chatuana nunna a entir a an ti.

Thlân atangin a lo tho,


Ropuiin a hmêlma a hneh zo;
Hnehtu tak, thlân thim ata chu lo chhuak khân,
Kumkhuain mi thianghlim nên ro a rêl ang;
A tho ta! A tho ta!
Fak r’u, Isua a tho ta.

Table of dates of Easter 2001–2025 (in Gregorian dates)


Year Full Moon JewishPassover Astronomical Gregorian Julian

2001 8 April 15 April

2002 28 March 31 March 5 May

2003 16 April 17 April 20 April 27 April

2004 5 April 6 April 11 April

2005 25 March 24 April 27 March 1 May

2006 13 April 16 April 23 April

2007 2 April 3 April 8 April

2008 21 March 20 April 23 March 27 April


2009 9 April 12 April 19 April

2010 30 March 4 April

2011 18 April 19 April 24 April

2012 6 April 7 April 8 April 15 April

2013 27 March 26 March 31 March 5 May

2014 15 April 20 April

2015 4 April 5 April 12 April

2016 23 March 23 April 27 March 1 May

2017 11 April 16 April

2018 31 March 1 April 8 April

2019 21 March 20 April 24 March 21 April 28 April

2020 8 April 9 April 12 April 19 April

2021 28 March 4 April 2 May

2022 16 April 17 April 24 April

2023 6 April 9 April 16 April

2024 25 March 23 April 31 March 5 May

2025 13 April 20 April

Share this:

KRISMAS
Posted by Dintea Fanai on December 26, 2011

Posted in: Categorized. Leave a comment

Kristian hmasa te khan Krismas ai chuan Isua Krista thihna


leh thawhlehna kha an ngai ropui zawk a, chu hun chu an hmang thin. Isua Krista pianna  lam ai chuan a
thihna leh a thawhlehna chu an tuipui zawk a, an nunah thu a sawi nasa zawk a, thupui zawkah an dah ani.
Kum 1500 chhung zet chu Krismas hi kumkhatah vawi 135 lai mai an lo hmang thin a ni.  Dec 25 tih lohah
chuan, Jan 6, March 28, Apr 19, 20. Nov 17 etc. te hi hman tlanglawn leh zinber te chu a ni Abyssinia
Kohhrante chuan kum1 chhungin Krismas hi vawi 11 zet, March thla tih lohah chuan thlatin an lo hmang
thin ani. Krismas ni kan hman dan a hran tak  nuaihna chhan hi Bible-ah emaw ziakin ani chiah
chhinchhiahin alo awm lo a lo ni. Tin, Calendar hran vang te ani bawk. AD 361 ah Pope Julius chuan Dec
25 hi Isua pian ni ah a puang a, AD 500 naah chuan Kohhrante chuan chu ni chu an pawm ta deuh vek a,
Mahse tun thleng pawh hian pawm harsa ti an la awm a, Greek Orthodox Kohhran te, Armenian Kohhran te
chuan Krismas hi Jan 6 leh 18 ah an la hmang a ni.
Krismas hian kan nunah pawimawhna anei a, kan rilru aluah a, hlim takin mitin ten hman tumin kan
inbuatsaih thin. Krismas hi kan sual tlan tur a Isua lei a lo kalna, Mihringte chhandam tur a Pathian Mihring
a lo channa a ni a, a lawmawm a, a hlu a ni. Krismas hi hlimtak a hman kan duh theuh a, kan lo inpuahchah
lawk a, kawng hrang hrang in kan lo nghakhlel ani. Kan lo inpuahchah leh dawn sawn tum dan erawh a
inang vek kher lovang. Sumdawng tute chuan a hma atangin thawm hnaw mawi leh tha te, naupang lawm
zawng leh itzawng tur nen, toys chi hrang hrang te chah khawlin sum leh pai siam nan, hlawk taka  hman an
lo tum a, zing atangin zan thimrak thlengin mutmu pawh tuah tha phal loin an hun an hmang a ni. Mitin a
tua te pawh thil thar neih kan tum a, kan duh zawng leh it zawng te kan lei a. Ruihtheih thil ti thin leh zuar-
thinte pawh lo inla mukin an lo in chhekkhawl a, nuam tak a hman tum in, nghei hlau takin an lo inbuatsaih
ve bawk a. Thalai rual lah Krismas hman pui tur neih loh hlau reng reng in leh ar kanpui tur, in terek pui tur
zawngin kan phili chung hlawm bawk a. Keimahni tha tih dan leh nuam tih dan phet a hman tumin kanin 
buatsaih thin ani. Mitlem te chauhin nau lo piang  chu thinlung leh tih takzet a chibai bukturin an inbuatsaih
ani.
Krismas hi kan lo hmang tawh thin. Mahni theuh hi in chhut ta ila engtiang in ka lo hman thin? A eng
zingah hian nge ka lo tel thin tih chu keimahni kan in hre theuh awm e. Mahni hlimna leh  lawmna mai atan
nge Nau lo piang Remna Lal  chibai buk turin ? Vawiin a Krismas kan hmanna chhan hi Isua Krista Hi
Remna Lal anihna turin ani. Isua Krista  he Khawvel a a lo kal chhan hi Pathian nen a kan inrem leh na turin
ani  Isua Krista hi kan inrem leh na chu ani. A ram a zau zel ang, aramah remna in tawpin tai a nei lovang.
Engtiang pawhin kan lo nung  tawh pawh a ni thei, a pawimawh ber chu tun hun hi ani. Pathian nen kan lo la
inrem lo ani thei, Vawiin hi Remna Lal fa pian na ni chu a ni  I inrem leh ang u. Isua Krista hi kan in
REMMNA LAL ni turin leiah alo piang ani. Isua Krista hian kan nunah pawimawh ber chan a duh. Amah hi
number 1 a kan dah chuan eng kim hi a fel vek mai ani. Kan Chhungkaw buaina te, Thian kar a in hriatthiam
lohna te, Thawhpuite nen a kan inngeihloh na te , thenawm khawveng te nen a kan inhmuhthiam lohna te hi
Isuaah chauh a reh thei. Isua Krista Lalber na hmunah chuan remna leh muanna a awm zel thin. Remna Lal
lo pianni hi Pathian nena kan in rem lehna tur te, kan chhung te, kan nu leh pa te, kan thian te leh kan
thawhpui te leh thenawm te nen a kan in rem leh nan I hmang ang u. Amah chu kan REMNA LAL chu a ni
si a.
Krismas awmze nei lo leh atthlak kan lo hmang tawh thin ani thei. Krismas awmze nei leh hriatreng tlak kan
nun a chhinchhiah tlak hman kan duh a nih chuan Lalpa Isu I tan hmun ka thinlungah awm, Vawiinah  ka
thinlungah nang lo piang nawn leh ang che tiin I in hlan thar ang u.

HARSATNA PALTLANG NUN


Posted by Dintea Fanai on May 27, 2011

Posted in: Categorized. Leave a comment

Lung khawkrawk hmun tam tak paltlanga a hnar lama luitui luang chu a fim a, a tui a thiang a, a thap deuh
tak hian a hriat thin. Lui luang hian zawi zawiin hmun hniam lam leh luan awlsamna tur hmun lam a pan zel
a, lung sakhat tamna hmunah phei chuan hel dan dapin a luanna kuang pawh a thlak hial thin a; luipui a fin
dawn hnaih chinah phei chuan a luanna kawng pawh a tir lam ai chuan a hniam hle thin. Lui hian hmun
hniam zawk leh luan awlsamna a relh chinah chuan hnawmhnawk bawlhlawh chi hrang hrang nen a infin
tawh thin a, intlak a ni tawh lo. Nitin chhungkhur mamawh hrang hranga hmang tur chuan tui
tihthianghlimna hmun (treatment plan)a tihthianghlim hmasak zet a ngai tawh thin. Ringtu nun pawh hi tui
luang nen hian khaikhin a remchang hle a. Mite tana chenfakawm nun, mi te intlak/eitlak nei tur chuan nitin
kan khawsaknaa harsatna tam tak paltlang a ngai a ni. Ringtu nun hian nun awlsam, mite tih dan rema
harsatna hel tuma a luanna a tihhniama, hmun hniam lam pana a luan chinah hi chuan bawlhhlawhna chi
hrang hrangin a lo fin thuai a, chutiang ringtu nun chu tihthianghlim a nih hmasak zet loh chuan mite tana
in/ei a harsa fo thin.

Pathian lehkha thu chuan ringtute chu hrehawm tam tak tuara Pathian rama lut tur kan nih hi a sawi chiang
hle a (Tirh 14:22). Pathian rama lut tura harsatna paltlang nun, nun fir leh khawvel thilin a pawlh nut loh
neih erawh chu a harsa hle a ni. He khawvela kan awm miau avangin kan nitin chhungkhur mamawh tam tak
chu kan neih a ngai miau si a. Harsa taka nun hman reng ai chuan chhungkaw nun nawmna tur dapa ringtu
Kristian tiha mawi lo thleng pawha tih a awl hle ang. Tirhkoh Paula nena hun rei tak rawng lo bawl dun thin,
Dema meuh pawh khan a hmachhawn mek harsatna chu sutlang zel ngam tawh lovin a rawngbawlpuite chu
Thessalonika khuaah a kalsan hial a nih kha (2 Tim 4:10). Dema hian Paula hnung hi zui zel sela chuan
riltam, tuihal, hmuhsit leh tihduhdah a tuar zawm ngei dawn a. Chu ai chuan a inchhek arbawm theihna tur
khawpui lamah a kal ta zawk a ni. Zep nak emaw keini pawh hian Lal Isua zui avanga kan hrehawm tawrh
tur paltlang zo lova nawmsakna tur hmun hniam zawk lam pana luanna kuang thlak ta mai thin hi kan ni fo
awm asin!

Nehemia chuan Jerusalem kulh siamthat hna a thawh lai chawlhsana Ono phaizawl khaw pakhata chhuk thla
tura Sanbalata leh a thiante sawmna a hmu a; mahse an hnenah chuan, “Hna ropui tak ka thawk a, ka lo
chhuk thei lo,” tiin an sawmna chu a hnawl a ni (Neh 6:3). He khawvela Pathian ram a din theih nana palai
hna kan thawh hi a ropui em avangin chawlhsan thei kan ni bik lova; tisa nun hlui lama chhuk thla tura
sawmna pawh kan dawng fo a ni mahna. Pathian rawngbawl hna thawka kan buai viau lai pawh hian
khawvel tisa mite nun dan anga a hniam lam pana chhuk thla tura sawmna hi kan tawk thin ngei ang. Lui
chu hmun hniam lam pana a luan chuan a thianghlimna a hloh zel thin ang hian ringtute pawh tisa mite nun
dan phung tawma a inteitet apiang hian a thianghlimna a hloh zel thin. Mite tana eitlak nun ringtu te’n kan
neih zel theih nan kan thianghlimna Isua Krista chu hrerengin harsatna suar leh kham tam tak pawh paltlang
huam nun kha kan thianghlim nan i vawng zel ang u.

HUN HMAN DIK


Posted by Dintea Fanai on May 29, 2011

Posted in: Categorized. 1 Comment

Napolean Bonarparte chu khawvel mi ropui ber te zinga mi; a ke vei lam per in Europe a nghawr nghing a, a
ding lam perin khawvela nghawr nghing ani an tih hial, mahni in thunun thei , ral rel thiam leh huaisen, mi
chungchuang ani a. Europe ram ri te chu a duh hun hun ah a duh dan in a khamkual mai mai thin. Chutiang
tak chuan Kum 18 chung zet mai Lal a hrawt a. Europe Lal tam tak a be bul a, ram khat Lal te meuh pawh a
chhiahhlawh cheibawl thei an ti hial. Khawvel mi hrin zingah chuan a ropui ber te zinga mi niin amah ang hi
an piang leh thei ang em? tih hial ani.
Kum 1815 a Waterloo (Belgium) indonaah British leh a thurual puiten nasa takin an beih rawn a. Hemi tum
pawh hian France sipai te chu hnehna chang leh tura beisei an ni. Nimahsela General Napolean a chaun thil
tih sual lian lutuk a nei ta tlak mai. Hnehna chang ngei tura in ngai in indo bur bur lai chuan hahchawlh a
duh ta tlat mai. An hmelma lam General Duke Willington a leh a hote lah chu hahchawlh a hnekin hun
remchang zawngin nghate rep ang maiin an meng kar mai si a. Napolean ropuia a han harh chuah meuh
chuan a tlai zo ta. Indona hmuna hun a hman dik loh avangin Hnehtu ropui tak ni thin chu hneh in a awm ta
ani.

Leilung leh a chhunga thil siam zawng zawng te Pathian in a hun tak theuh a siam te an ni. Siamtu hian thil
siam zawng tan hun bi a ruat sak theuh a, thing leh mau pawhin an hun bi hliah ang zelin an hnah a tla kawlh
a, a chawr no bawk a, an kuh mum a, tin an par vul bawk. Thla sik, nipui, fur,thal leh favang avanga par chi
ten an hun bawh pelh miah lovin mahni hun zelah an par an chhuah a Siamtu hun ruat an ti famkim thin.
Ramsa te pawhin chu ti bawkin.

Pathian engkim tan hun ruat lawk a nei a, van hnuai thil siam zawng zawng tan hun remchang a siam sak
bawk.(Thuhriltu 3) Mihring te bawk hi zirtir ngai kan ni leh thin.

Hun hman dik a pawl angte in kan in zirtir thin a, a hlawhtlinna erawh mimal a in nghat ani. Hun hman dik
dan ber chu tlai loh hi a ni bawk. Thusawitu pakhat chuan ‘Pathian rawngbawltu tlai tlai nih hi a zahthlak’, a
ti a. A dik viau awm e. Pathianin in rawngbawlna hun tha tak mai min pekte kan bawh pelh fo thin hi chu
min petu hian engtin tak ngai ang maw.

Hun hi kan ta emaw, kan thu hnuai a awm emaw kan to fo thin ni in a lang. Chuvang chuan zalen taka kan
duh duh ti thei hual ah kan in ngai thin ani awm e. Engkim hi Pathian hnen atanga chhuak ani a, Pathian ta a
ni. Chuvang chuan min petu Pathian hre rengin hun hi a dik taka hmang tura tan kan lak a pawimawh hle a
ni.

Tlai hi tih than a awm a, tlai loh pawh hi tih than a awm bawk. Tan hun hi sawn hlat pawh nise a tlai thinte
hi chu kan tlai dawn tho ni in a lang. Chutiang bawkin tan hun sawn hma pawh nise a tlai ngai lo te chu kan
tlai chuang kher lo mai thei. Hun hmang dik tur chuan mahni inthunun thei nih a pawimawh fo.

Tunlai khawvelah mihring kan buai hle mai. Hun hmang dik tur chuan hun hman thiam (Time Management)
a pawimawh bawk awm e. Hun kan hman thiam loh chuan kan tlai kan tlai mai thin.

THIHNA HI ENGE?

– Lalchhanchhuahi Bawitlung

Hla siamtu chuan, ‘Aw thihna, khawiahnge i tur chu? aw thlan, khawiahnge i hnehna chu? Thihna tur chu
sual thiltihtheihna ani, mahse Isua zarah hnehna chu kan chang ta’ alo ti a. Thihna hi a tuartu tan a
lawmawm lemloh tih kan hriat hnu a ni a, Isua Krista thihna kha a tuartu achhungte (a bikin Mari) tan khan a
na awm ngawtin ka ring thin.A rilarah, a fa, ahrin, hah taka a pai a, a enkawl seilen, a ruk taka alo chhuan ve
thin em em kha Krawsa a thi lai hmel hmuh kha anu tan khan ana viau dawn reng a ni.Mahse thihna hian
tum anei a, awmzia anei tih Mari’n a hriat chian em avangin kha thihna kha huaisen takin a enliam thei a
ni.Nang leh kei hian kan hmangaihte an thih a, an liam hian “min kalsan suh” tiin kan tap a, kan rum
thin.Heihi engvang nge? kan ngai a, kan thlahlel a, min kalsan lo tura kan duh vang ani.Mahse…Mari pawh
khan a fapa kha angai lovin a thlahlel biklo angem ni?a sen tet atanga a enkawl a, a buaipui, hmangaihna
tawp lova ahmangaih, zah pawh dawn zo lova apai puitlin thak hnua hrehawm taka a hrin, a chhulchhuak
kha angaia, ahmangaih a, a thlahlel em em ang.Mahse nang leh kei hian thihna avangin kan inthen tir a,
pawisawilo nunna chu nang leh keimah vanga lak a ni a, thlan khur thim chu nang leh kei avang hian Isua
khan apaltlang a ni.

Misual nung tlaklo, hremhmuna tla mai tur chhanchhuah nan mipakhat a thih angai si a, chu mipakhat chu
Mari fapa berkher a nih a ngai bawk si.Mahni fate thi tur, sawisak lai, endawng lai hmuh tluka na hi a awm
thei dawn chuang em ni?mahse Mari chuan afapa kha vawikhat pawh a sawisatute lakah a vui pui lova, a
fapa sawisa tute leh khengbettute chungah khan tawngkam khat pawhin a tilet lova, Pathian remruatna chu
sawisel hauh lovin, na tuar chungin a enliam a, a thlir tlawk tlawk mai thei kha amak kan ti thin em? zan mut
hmuna ka ngaihtuah chang hian anat turzia ka suangtuah a, Mari kha ka tahpui thin.Mahse Mari huaisenna
avang leh afapa chhan a hneka a enliam theihna, apawm thiam theihna avangin NUNNA, CHATUAN
NUNNA chu kan lo chang ve thei ta chauh a lo ni.Setana hian Isua thih kha ahlau hranlo.A thawhlehna
zawk ani ahlauh em em ni.Isua a tho leh anih chuan kan zavai atan hian Vanram kawngkhar hawn ani tawh
dawn si a.A thawhleh a hlauh avang zawkin thilo turin a duh a, Pilata Nupui kaltlang khan thihloh tir dan alo
ngaihtuah ve rauh rauh anih kha.Pilata nupui khan amumang avangin apasal hnenah Isua chu khengbet lo
hram turin a ngen ngial a, mahse Pathian remruatna hi dan theih a nilo.Pilata nupui khan ngen hlawhtling
hlauh sela, Isua kha thilo tasela, kan zavai hian Vanram beisei tur pawh kannei dawn em ni?A fapa meuh an
khenbeh lai khan “khengbet lo hram teh u” tiin Mari khan angen lo.A fapa a uilo anilova, a khawngaihlo a
nilo.Side A lamah a fapa in na tuar mahse side B lamah kan zavai hian chatuan nunna kanneih na tur ani tih
angaihtuah avang zawkin side B lam akhawngaihna avangin nu hmangaihna chuan fapa na tuar athlir tir
tlawk tlawk mai zawk ani.Isua in min khawngaih ang bawkin, Mari hian minlo va’n khawngaih tehreng
emm…!!

Kan rilarah kan fate miin an hauh emaw an velh emaw chuan kan thinrimpui a, phuba lak ngei kan duh a,
anmahni tinatute kan chhuahchhal ang trawk trawk thin.Heihi ringtute tih tur reng em ni?fate hmangaihna
chu ani reng em?Mari chuan a fapa duat lai, kehthei dawma adawm thin kha an sawisak lai kha a thlir a, na
atawrhpui a, a tiduhdahtute chungah phuba alak leh thu erawh Bible ah hmuh tur a awmlo.A hmangaih em
em na tuar kha athlir maia, midangte damna tur ani tih leh afapa tana tha tur ani tih athlir thiam a,
dawhtheihna leh tlawmna, tlawm theihna sang ber nen a thlir mai a ni.Chuchu hmangaihna dik, nu in afate
laka atih tur a hlenchhuahna dik tak chu a ni.Thihna, atuartu tana na tak mai leh runthlak tak mai chu
hmeichhe awmnem, mi pawisawilo Mari chuan a mitin ahmu a, afapa chu a paltlang tir tlat lawisi.Kha
thihna kha paltlang pui ngamlo tasela, afapa kha khenbehsak lo turin ngen tasela, afapa na tawrh leh ama na
tawrh chauh en tasela, nang leh kei hi chhandam kanni lovang.

‘Unaute u, “Tisa leh thisen hian Pathian ram chu a luah thei lovang a; tawih thei hian tawih thei lo chu a
luah hek lo vang.” tih ka sawi anih hi’ I Korinth 15:50 ah kan hmu a, tawih theilo mihring, thi theilo mihring
kanni silova, chu thihna chu Isua pawh khan apaltlang tawh a, keini amah zuitute hian kan paltlang ve angai
a, mi tam takte chuan an paltlang tawh a, keini ala damte pawh hian kan paltlang ve angaih hun ala awm
dawn ani.Kan hmangaih kalta chu Thihna paltlang tawhte chu engatinge kan ngaih em em thin?kan hnena
awm reng turin kan duha, kanla thlakhlelh vang ani.Mahse enteh.. chu thlan khur, reh duk mai, mihring thi
tawh trawih, pangang ten an eichhiat chu zuk thlir teh.I ngai anga, ibula cheng reng turin ila duh cheu ang
maw?mihring uih vek tawh chu kochhuak la, ibula cheng reng turin i duh takmeuh ang maw?Isua chuan chu
thihna tenawm leh tihbaiawm tak chu a kalsan a, a thawhsan tawh a, ahnungzuia thihna paltlang tawhte
pawh hian awmreng nan an duh lova, thlan khur chu thawhsanin, chatuanin hlim tawp lohna ram chu an pan
daih tawh tih hi i ringhlel em ni?chu Thlankhur ena, lungngaia trap a, rum reng tur khan ihmangaih khan
aduh bik che iring em ni? ihmangaihin akalsan tawh hnu thlan tenawm chu nangpawhin ikalsan a,
ihnungchhawn a, thawhlehna ropui tak zawk ithlir thiam hi ihmangaih kalta khan a duh em em ang tih i ring
ngailo em ni?Isua zuitu, amah ringtu inih a, athawhlehna irin si chuan, i hmangaih chu atho leh ta tih hi ring
la, Thlan chu hnungchhawnin Vanlam khi lo en ve tawh ang che.Beiseina, Vanram beiseina nen, chu hmuna
kal ve tur chuan kan hmangaihte hian min chah lawm lawm a, an awmnaa awm ve turin minko a, min sawm
ani.Tap reng chung leh lungngaia indawmkunreng chung chuan Vanram hi awlsam taka kai maitheih ani
hauhlo ania.Hmalam thlira, ke pen a, hnunglama thil awmte theihnghilh a, hmalam pen zawk hi Vanram kal
theihna leihlawn chu a ni.Rom 6:5 ‘A thihna anpuiin amah nen kan inzawm tawh si chuan a thawhlehna
anpui pawhin kan inzawm bawk ang’ tih kan hmu leh a.A thihna chauh kha kan zawmpui lova, athawhlehna
kan zawmpui anih chuan chu thawhlehna, chatuan atana Nunna zawk chu thlirin, setana hmuh nuam tih em
em thihna avanga lungngaia indawm kuna, hmalam pan theihlohna hi ringtuten kan kalsan tur ani.

BAWLHHLAWH LEH HMUNPHIAH

Chim leh Hmar hi inpersan hle mahse an in dai reng a, bawlhhlawh leh hmunphiah pawh hi inmil lo hle
mahse an indai reng fo bawk. Kan chenna in nuam takte tibai fo thintu bawlhhlawh hi kan mamawh lo hle
nain min chim renga, kan hnawl reng nitin mai zawng a nih hi.
Bawlhhlawh: Bawlhhlawh hi a awisamber a sawifiah dawn chuan ‘thil a awmlohna tura awm hi’ a tih theih
awm e. Kan sweetheartte sam chu’ Bahsam mawi’ kan ti a, mahse khami sam sei thianghlim tak kha vawksa
tuihnai tak zingah a awm chuan vawsa tuina bo lo mahse ei a tui thei tawh meuh lo, i tawn tawh kha.
Bawlhhlawh hian mihringte tan tangkaina a  nei lo chauh nilovin natna te, thihna hial pawh mihring chungah
a thlen tir thei a ni. Mahse chutiang bawlhhlawh chuan kan kawtchhuah, tual dawh, in chhung leh Pindan
thlengin min luhchilh tawh a ni.

Hmunphiah: A lova khawsa thei chhungkua an tam lovang. Sawi a hlawh lo hle nain hman erawh chu a
hlawh hle ve thung a, a lar lo hle nain theihnghilh chi a ni lawi si lo, in tihah kawimaw lai kil khat chu a luah
ve tlat a, thil thianghlim a ni lem lova, mahse inchhung tih thianghlim nan kan hmang reng bawk a ni.A man
tam lo mahse thlam chhe ber atangin company tha ber thlengin kan hmang ti ila a sual tam hranin ka ring
lo.Kan inchhung leh chhuatte hi amahin a tifai loh chuan khawsak a nuam ngai reng reng lo.

Bawlhhlawh nge i nih Hmunphiah?: Khawvelah mihringte hi billion 7 lai kan awm a, nang pawh i tel.
Chungmite chu chi hnihin then ta i la, 1)Bawlhhlawh leh 2)Hmunphiah ka ti duh.

1)Bawlhhlawh anga awm: Bawlhhlawh bawma a awm loh chuan mit a tikham a, khawsak a ti nuam lo.
Chhia leh tha hriatna nei ve tho si, bawlhhlawh anga khawsa mai mai te hi a awm theih a, kan tih tur dik tak
ti duh si lova, kan tih loh turte tilui tlatte, midangte tan a hlawkna engmah siamsak ngai lo, mite tibuai
zawng leh pawikhawih zawng hlir a khawsate hi bawlhhlawh chu an ni.Pawi em em chu bawlhhlawh ka ni
tih pawh kan inhre lo hi a ni.Eden huan nuam tak luah tura a siam kan forefather Adamte nupa pawh kha
Pathianin  a hnawtchhuak ta a nih kha.

2)Hmunphiah anga awm: Hmunphiah chuan a awmna cheh vel hi a tifai thin a, a sulhnuah awm hi a nuam
em em thin a ni.Bawlhhlawh hi a haw lova, mahse khawvela a lo awm chhanber chu bawlhhlawh tihfai a nih
avangin a tifai zel thin.Kan chenna Societyah pawh thil tha lo leh fel lote chu haider phal lova,siamthat leh
remthat chu mahni mawhphurhna anga ngai a,thil tha ti tang tang tute hi hmunphiah anga khawsate chu an
ni. Thil tha lo siamthat hi a tisualtute kan huat vang a ni chuang reng reng lova, he khawvel hrisel lo tak hi
kan tihrisel tur  a ni.

Phiatfai rawh le: Mahni theuh inenfiah i la a tha.Midangte hna chu taima taka thawk, mahni chhungkaw
hna khawih peih lo, midangte chunga thilphal mahni pianpui leh nu leh pate tuisik no khat pawh suah duh
lo, lakluh tum lova, hmang reng duh, nu le pa, unaute thawhchhuah ringa khawsak tum,bawl peih si lova
chawhmeh sawisel ching, zan rei tak menga, tlai deuhva tho thin,Bible chhiar lova smart phone kheuh reng,
tirh chauhva che, hun awl neih ve leh a bike chuang, eng lai pawha zial pet, englai pawha kuhva seh reng,
mi in a lenga an kawngkate atanga kuhva tui chhak, kawngsir zun ching, remchanna hmun a bawlhhlawh
paih ching, atam atam,,, kan hriat kha.

Enma

KAN HIMNA

Tupawh hian kan khua, kan in leh lo hi kan ngai thin, a chhan chu kan himna hmun, thlamuang taka kan
awm theihna a nih vang a ni. A bik takin thalaite zingah pawisa leh hriselna tha kan neih lai hi chuan tumah
mamawh lo, Pathian pawh mamawh lo, chhungte pawh mamawh lo hian a lo awm theih khawp mai a.
Amaherawh, chu hlauhna, manganna leh harsatna kan han tawh meuh hi chuan inghahna tur kan lo mamawh
thin khawp mai.

Chhungkua-ah natna khirh takte, thihnate, sum leh pai tlakchham hunte, thiltih theihna leh chakna reng neih
lova in hriat hunte, kan mihringpuite’n min sawi chhiat a min do tlat hunte, mihring taka kan tlawm ngawih
ngawih hunte leh harsatna dang tam tak kan chunga a lo thlen chang hian khawvela kan hmuh theih thil, kan
neih leh hriat kan ro sum leh paite emaw, kan u leh nau, then leh rual, sorkar-a mi thiltitheite-ah emaw
inghahna tur hi kan rilru hian a zawng hmasa leh fo thin. Tui tla in vawn tur a zawng ang mai a khawvel
thilah beisei leh chuan tur engmah kan neih tawh loh hma hi chuan Pathian hnena 100% -a in nghah hi a lo
har thin khawp a ni.
Lal Davida nun kawng chhukchhoh zia, harsatna leh buaina manganna in a tlak buak nasat zia chu Bible ah
kan hmu thei a. Indona leh hmelmate hlauin a hun tam tak hmun himah a tlan chhia a. Sam kan chhiar chuan
a inghahna ber chu Pathian a ni tih kan hre thei, “Nang chu ka kulhbing sang, Ka mangan nia ka
inhumhimna i ni si thin a”(Sam 59:16) a ti a. Davida hian Pathian hi engkim ti thei, a dam khawchhuah na
tura hmun him, amah zawngtute a kal san ngai lo (Sam 9:10) a ni tih a hria a, engpawh tawk se, A hnenah a
tlu lut leh thin a ni. Rintlak Pathian a nih zia a hria a “mifel chu kalsana a awm ka hmu ngai lova, a thlahte
chaw khawn pawh ka hmu ngai hek lo” (Sam 37:25) a ti a ni. A fapa Lal Solomona hnenah pawh “nang ka
fapa Solomon, i pa Pathian hi hria la, thinlung tha famkim leh rilru phur takin a rawng bawl ang che; Lalpa
chuan thinlung a en thin a, rilrua suangtuah zawng zawng hi a hre vek a ni; Amah i zawn chuan i hmu ang a,
i hawisan erawh chuan kum khua in a thlauthla ang che” (I Chronicles 28: 9) tiin a thu rochhiah a sawi a ni.

Kan tana thi a tho leh Krista kan Pathian, mit ngeia a thawhlehna hmututen martar thlenga an rin leh an zui
(I korinth 15: 3-8) “… kei kumkhuain, khawvel tawp thleng pawhin, in hnenah ka awm zel ang,” (Mathaia
28:20) titu khan min la awmpui reng a, kan chhandamna leh inhumhimna, innghahna tlak, amah zawngtute
kalsan ngailo Pathian kan nei leh amah kan hria hi kan vannei em em a ni. He khawvel kan zin kawngah
hian Lal Davida ang khan Amah hi kan himna ber a ni tih hre rengin A hnenah i awm reng ang u.
ngaih dan hian thilsiamte chu pawisa siam nan leh kannawmsakna atan a
duh tawka hmangin nasa taka tihchereupawh pawisak lohnaah a hruai l<t
a ni. Amaherawhchuchiang zawka helai thu hi zir chian a nih chuan
Genesis1:28-a “In thu thuin awmtir rawh u” a tih leh “an chungahte thu nei
bawk rawh u” a tih hi Pathianin a thilsiamte duattaka a thlira a enkawl
anga enkawl tura a tihna a ni zawkmah. Hei hian inhnuaichhiahna lam ni
lovin, lalin a mipuitean \hatna tura a thuneihna \ha taka a hmang ang hi a
ni zawka ni. Mihring chu a neitu ni lovin Pathian ta enkawltu(manager)
chauh kan ni zawk.2.2.2.Mihring leh thilsiamte inkungkaihna min kawhhmuh a
tum bawk: Genesis 2:7-ah chuan Pathianinmihring chu vaivut a\angin a
siam tih kan hmu a. Thing lehmau, thlaite hi lei a\angin an lo \o chhuak
bawk a. Mihringte,thing leh mau, thlai tinreng te hian ni leh thla leh arsi
te,ruah tuite hi an mamawh vek bawk a ni. He inlaichinna hiBible a\angin
ngun zawk leh uluk zawka zirin mihring lehthilsiamte inkungkaihna chu
min kawh hmuh a, thilsiamtemamawh Pathian thutak chu min hriattir a
tum a ni.3. Harsatna siamtu:Thilsiamten an mamawh Pathian thutak an
chan theihlohnaa a bul tumtu chu mihring kan ni a. Hetiang hian lothlir ho
ila:
3.1. Bawhchhiatna avangin: Eden huanah khan thilsiamzawng zawngte
mamawh chu p>ka awmin Pathian thutakchu thilsiamten an chang ho a.
Mahse mihring bawhchhiatnaavangin thilsiam zawng zawngin an lo tuar
ta a. Thilsiamteinkara inremna a chhia a, muanna a lo awm ta lo a ni.
Novahun laia mihring sualna nasa taka lo pung chuan tui a let tira
(Genesis 6 & 7), thilsiamte chuan nasa takin an tuar a ni.
3.2. Mihringte duh^mna leh hmasialna:Bawhchhiatnain a hrin chhuah chu
duh^mna a ni a.Mihringin a nawmsakna a zawn apiangin thilsiam
dangtenan tuar z>l a. A mamawhah a lungawi lo a, a mamawh bakneih a
tum apiangin thilsiam dangte tana harsatna a lo thlengta z>l a ni.
Hmasawnna chang chawia kan thiltih zawngzawng hi duh^mna leh
hmasialna a lo ni tel zel bawk a,indona atana bomb hlauhawm pui pui kan
siam thleng hiana bul tak chu duh^mna rah chhuah z>l a lo ni.
4. Lal Isua chhandamna:Lal Isua khawvela a lo kal a, chhandamna hna a
rawnthawhna hi thilsiamte hian an mamawh ber Pathian thutakan chan
leh theihna tur atan a ni a. Lal Isua chhandamna himihringte min
chhandamna chauh ni lovin, a thilsiamzawng zawngte chhandam a ni tel.
Thilsiam zawng zawngtechu chhiatna bawih ata tihchhuahin an awm ang
a, Pathianfate zal>nna ropuiah an l<t dawn a ni tih chu Paula zirtirdan a ni
(Rom 8:21). Isaia chuan Pathian chhandamna^ng chhunga chinghnia leh
beramno an awm dun tur te,keit> leh k>l no an bawh dun tur te, bawng no
lehsakeibaknei an awmho hun te, naute hnute hne lai churulrial kaw ko
tlanga an tualchai hun turte a lo sawi lawka (Isaia 11: 6-8). Pathian
chhandamna ^ng chhungah chuanintihnatna r>ng r>ng a awm tawh dawn
lo a nih thute chuuar takin a lo sawi bawk a ni (Isaia 11:9, 65:25). Chu
hunlo thleng tur chu thilsiam zawng zawngte chuan beisei>m >min an lo
nghak bawk a ni (Rom 8:19).
5. Pathian Thutak- Thilsiam dangte mamawh:Pathian chhandamna,
Pathian thutak chu thilsiamzawng zawngte mamawh a ni a, chu an
mamawh chu beisei>m >min, nghakhlel takin, rum leh nau vei na tuarin
an thlirfan fan a ni (Rom 8:18-19).5.1. Pathian Thutak kawltu leh pe
chhuak turaruatte kan ni: Lal Isuan khawvela a lo kal chhan a sawichu
‘Thutak hriattir’ a ni tiin a sawi a (Johana18:37).Lal Isua chhandamna chu
amah Lal Isua lamah chuanthawh zawh a ni tawh a, thilsiam zawng
zawngten anmamawh an chan theih n^n erawh chuan Genesis
bungkhatnaa Pathianin mawhphurhna a p>k mihringte tho khachu
chhandamna thu chu min kawltir a, puang chhuakturin thup>k min pe thar
leh bawk a. “Khawvel zawngzawngah kal ula, thilsiam zawng zawng
hnenahchuan Chanchin |ha hi hril rawh u,” (Marka 16:15)min ti a ni.5.2.
Ringtute mawhphurhna: Tunlai khawvelah hianchhan hrang hrang
avangin thilsiamte kan tichereu nasahle a, chu mi avang chuan thilsiam
dangte hian an nihdan tur dik tak an luah zo lo lehzual a. Boruak chhia
nasalutuk kan tihchhuah rengte avangin sik leh sa nasa takina danglam
a, ‘Ozone layer’ a pawp a, chhim leh hmar av<r awmte nasa takin a tui a,
tuifinriat tui ch$m chin as^ng a, mihringte ch>nna hmun tam tak a chim pil
m>ka, a la chim pil z>l dawn a ni. Ramngaw chereu z>lavangin ramsa
tam tak an ral m>k a, ramsa \henkhat anpung hluai thung a. Natna hrik
hlauhawm pui pui an lochhuak thar bawk a ni.
Pathian Thutak59Kum za liam taa kan Zorama Chanchin |ha a lo thlenlai
khan he rama thilsiamte chuan l^wm takin Pathian fatelo lang m>k chu an
lo lawm ve ang tih a rinawm.Amaherawhchu Zofate hian kan rama
Pathian thutak lothleng hi thilsiam dangte hnen kan la thlentir zo lo hle
mai.Pathian thutak pe chhuak tur hian tih tur pawimawh tak takkan nei a
ni. Mihringte duh^mna avanga Pathian thilsiamduhawm tak tak tihchhiata
awm m>kte hi Pathian thu hmangakan siam \hat leh hi kan tih tur a ni.
Pathianin duh taka asiam leh \ha a tih >m >m te, khawvel a din chhan
lehthilsiamten Pathianin a din chhan ang taka an mamawh anhmuh
theihna tura dim tak leh hmangaih taka enkawl kanzir thar leh a
pawimawh tak zet a ni.Sawi ho tur:Kan rama thilsiam dangten Pathian
thutak an chantheihna tur hian eng nge kan tih ve theih ni ang le?

ZIRLAI 10-NAPATHIAN THUTAKBORAL MEKTE TAN(Matthaia 18:


12-14, Philippi 2:5-11)Thuhmahruai:Lal Isuan Pilata hnenah, “Thutak
hriattir hi ka pianchhan leh khawvela ka rawn kal chhan a ni,”
(Johana18:37) tiin a sawi a. Pilata chuan, “Thutak eng nge ni?”tiin a z^wt
a. Lal Isuan chh^n a ngai lo a ti nge, chu zawhnachu chh^nin a awm ta lo
a ni. Mahse chu zawhna chu LalIsua zirtirna leh a hnathawhah chuan
tarlanin a lo awm tawha. Zakaia chhandamna huang chhunga hruai luha
a awm \umkhan Lal Isuan he khawvela a rawn pian chhan leh a rawnkal
chhan chu chiang taka sawiin, “Boralte zawngachhandam turin Mihring
Fapa hi a lo kal a ni r>ng ani,” tiin. Thutak chu Lal Isua chhandamna
Chanchin |ha hia ni a (Ephesi 1:13), chu chu boral m>kte hn>na hriattir
hiLal Isua lo kal chhan chu a ni.1.Pathian rilru boral m>kte
chhandam:Pathian rilrua lian ber chu boralte chhandam hi a nia. Bible-ah
hian Pathian rilru a nihzia tih lanna kan hmuthin a ni.
1.1. A Fapa neih chhun a rawn tirhna chhan a ni:Johana 3:16-ah chuan,
“Pathianin khawvel a hmangaih>m >m a, chutichuan a Fapa mal neih
chhun a pe a;amah chu tu pawh a ring apiang an boral loh va,
Pathian Thutak61chatuana nunna an neih zawk n^n,” tiin kan hmu
a.Pathianin a Fapa meuh khawvela a rawn tirhna chhan chu‘kan boral
lohna turin’ a ni. David Livingstone-a chuan,“Pathianin Fapa pakhat chauh
a nei a, missionary-ah a siamnghal,” tiin a sawi a. Pathian rilru chiang
taka lo lang chuboral m>kte chhandam a ni a, a chhandamna hna thawk
turchuan a Fapa meuh pawh a pe phal a ni.
1.2. Pakhat mah hloh loh hi Pathian duh dan a ni:Matthaia 18:10-14 ah
beram bo tehkhin thu kan hmu a.Beram sawmkua leh pakuate chu a
huangah awm vek mahse, beram pakhat bo zawng turin tl^ngah a kal a,
beram boa hmuh leh chuan a lawm >m >m a ni tiin kan hmu a.
Pathianduh d^n rawn tarlangin, “Chutiang bawkin heng mi t>tezinga
pakhat boral pawh hi in Pa vana mi duh zawng ani lo ve” (Matthaia 18:14)
tiin kan hmu a ni. Thusawitupakhat chuan, “Keimah chauh pawh hi
khawvela chhandamngai ni ila, Lal Isua hi a lo kal tho ang,” tiin a sawi a
ni.1.3. Lal Isua Programme thlaktir theitu a ni: Luka19:1-10 ah chuan Lal
Isuan programme fel tak neiinJerusalema tlanna hna a thawh tur atan a
inbuatsaih a. Jerikokhua chu chh<n pelh mai tumin hmanhmawh takin a
kal ani. Mahse amah mamawh ngawih ngawihtu Zakaia a hmuhmeuh
chuan a programme thlak danglamin, “Zakai, lochhuk thuai rawh;
vawiinah i inah ka thleng tur a ni,”(Luka 19:5) tiin Zakaia inah a thleng a.
Lal Isua chuan lawmtakin, “Vawiinah he inah hian chhandamna a lo
thlengta........Boralte zawnga chhandam turin mihring Fapahi a lo kal a ni
r>ng a ni,” tiin a rilru chiang takin a sawichhuak a ni.
4. Lal Isua lo kal lehna daltu a ni: II Petera 3:8-9 ahchiang takin a sawi a.
Lal Isua hi lo kal leh turin inpeihthlapin a awm tawh a nih pawhin, tun
thlenga a lo kal lohnachhan chu, “Tu ma boral duh lo va, mi zawng zawng
losim duhin, nangmahni lamah a dawhthei a ni zawk e,”(II Petera 3:9) tiin
a sawi a. Amah Lal Isua ngei pawhin he‘Thutak-Chanchin |ha’ hi khawvel
zawng zawnga hrilh kima nih hnuah chauh t^wpna chu a lo thlen tur thu
hetianghian a sawi bawk a, “He ram Chanchin |ha hi hnam zawngzawng
hriattirna turin khawvel zawng zawngah hrilina awm ang a; chumi zawhah
chuan t^wpna chu a lothleng ang,” (Matthaia 24:14) tiin.Heng kawng
hrang hrang a\ang hian Pathianin a FapaLal Isua khawvela a rawn tirhna
chhan chu boral m>kte t^na ni a, Lal Isua lo la kal tir leh lo tu chu boral
m>ktechhandama an awm theihna turin a ni tih chiang takin kanhre thei
bawk a ni.
2. BCM leh Boral m>kte chhandamna hnathawh:Mizoram Baptist
Kohhran hian Pathian malsawmnaropui tak mai kan chan chu a tir a\anga
Lal Isua rilru ‘boraltechhandam’ hna thawk tura buatsaiha kan awm hi a
ni. KanZosap Missionary-ten kohhran min din chhuah an tum dankha
‘mahni kut leh kea dinga, mahni intodelh, mahniaro inrel thei leh mahnia
Chanchin |ha puan darhnaahma la thei kohhran’din kha a ni a. Hei hi a
takatihhlawhtlina awmin boralte chhandamna hna pawh kantheih tawpin
kan kalpui ve ta a ni. Kan rawngbawl dantlangpui lo thlir ho thuak thuak
ila.
Pathian Thutak632.1. BCM Missionary hmasate: October 28, 1939-
ahPresbytery Standing Committee chuan kum 1939-a ThiltlangPresbytery
thurel bawhzuiin BCM missionary hmasa beratan Tuikuk leh Takam zinga
thawk turin Sirte khua Siamaleh Kawha te a la a, Siama hi Tiante-ah a dah
a, Kawha hiSirte-ah a dah a ni. 1946-a Haulawng Presbytery chuan
Sirtekhua Khuma leh Laisawral khua S^nga a la leh a. Kum 1949a
Lunglawn Presbytery chuan Bawlliana, Lungrang lehSialngena, Belkhai
khuate a la leh a ni. Kum 1967 khan kanram chhunga vaiho zinga
rawngbawl turin Upa Lalr^wna,Chanmari (Lli)lak a ni leh a. Mizoram
pawna kan rawngbawlnabul \anna hmasa ber atan Rev. Rokhama chu
1968-ah Rabhahnam zinga rawngbawl tura tirh a ni leh ta a ni.2.2.
Mission Committee: Kum 1962 hma lam zawng khachuan ramthim
rawngbawlna hi Presbytery (Assembly) ina enkawl thin a. Kum 1962-a
Assembly ExecutiveCommittee chuan Ramthim Sub-Committee a din
a,ramthim rawngbawlna Account pawh a hrana vawn chhoh ani ta a ni.
Kum 1966 khan Ramthim Sub-Committee chuawmze nei zawka
ruahmanna siam a ni a, Zoram BaptistMission Committee (ZBM) chu din
a lo ni ta a. ZBMhming hi vawiin thlengin kan rawngbawlna hmasa
Tripuramite leh Rabbha mite chuan an hriat lar dan a la ni ta reng ani.
Kum 2001 khan ZBM chu Mission and Evangelism tiathlak a ni a, kum
2011 khan BCM Mission tia thlak a ni leha, vawiin thlengin hei hi kan la
hmang ta a ni.2.3. BCM rawngbawlna kal z>l: A tirah kan bul hnaiTuikuk
leh Takam zingah bul \anin, kan zinga ch>ng ve hnamdang (Vai) ho
zingah rawngbawlna chhunzawmin, Mizoram p^wn lamah kan
rawngbawlna huang zauh z>lin, India ram p^wnthlengin BCM chuan boral
m>kte chhanchhuahna hna chu akalpui ta z>l a. Pathianin missionary \ha
tak tak leh inpe taktakte min pe a, chung missionary-te rawngbawlna
chuan nasatakin Pathian ram a tizau a. Kan thawhna hnamte pawhin
lungsitakin min lo pawm thin a ni. Assembly 2019 report-a a land^nin
BCM hian Mission Field 18 kan nei m>k a, heng kanfield hrang hrangah
hian mission lama thawktu (missionaryleh an kawppuite, Volunteer,
Recognised missionary) 1001kan nei a, a ram mi thawktu 296 kan nei
bawk a ni. Kum 2018chhungin heng kan thawhna hmun hrang hrang
atang hianringthar 4205 lai kan nei a. Assembly hnuhnung ber (2019)
akan budget za zela 31.5 (Cheng nuai 2993.25) chu boral m>ktechhan
chhuahna hna thawhna atan kan dah a ni.3. Krista rilru i \awmpui z>l ang
u:Khawvelin hma a s^wn z>l a, kohhranin kanrawngbawlna pawh kawng
hrang hrangin a huang kan zauhz>l a, chu chuan a rah chhuah fo thin
chu keimahni inhaivar zel duhna a ni. Mission lam zir mi thenkhatte
chuanboral mekte chhan chhuak tura kristian mission hi \huanghniha
\henin ‘kohhran chhunga rawngbawlna (ministry) lehkohhran p^wna
chhandamna thlen tura rawngbawlna(mission)’ tiin. Rev. Dr. F. Hrangkhuma
chuan heti hiana sawi a, “Mission chu Pathian chhandamna mission-
akohhran lo tel ve na hi a ni a. Kohhran lo tel vena chu thuanghnihin then
hran a ni a. Kohhran chhunga rawngbawlna lehkohhran pawna
rawngbawlnain. Kohhran chhungarawngbawlnain a tum bul ber chu
kohhran member-techhandamna rawngbawl leh kohhran pawna
rawngbawlnatura memberte thuam hi a ni a. Heng rawngbawlna thuang
Pathian Thutak65hnihte hi ngaihfin tur a nih loh laiin lak hran tur erawh a
nilo, inzawm tlat an ni,” tiin.Tichuan boral mekte chhandamna hna thawk
turakohhranin hma a lakna hi thuang hnih angin lang mah se,then hran
tak tak theih loh, inkawp riala kal tur a ni kan tithei ang. He Kristian
mission hrilh fiahna atanga kan thlirchuan kohhran chhunga rawngbawlna
hrang hrang, Pathianchibai buka kan inkhawmna atanga biak in sak
thleng hian atum bulpui ber chu ‘boralte chhandam’ a ni a,
kohhranchhunga rawngbawlna peng hrang hrang chu kohhran pawnlama
rawngbawl (mission hna thawk) tura inbuatsaihna a loni zel dawn tihna a
ni. Chuvangin, kohhran chhunga kan thiltihleh kan rawngbawlna kawng
hrang hrangte hian tum a nei vektur a ni a, chu chu a tawi zawngin sawi
ta ila ‘boral mektechhandama an awm zel theihna tur hi a lo ni dawn a
ni’.Philippi 2:5-ah khan Tirhkoh Paula chuan Krista rilrurawn tarlangin,
“He rilru, Krista Isua pawha awm bawk kha,nangmahniah awm rawh se,”
tiin. Krista inngaihtl^wmnazawng zawng te, a inpekna zawng zawng leh
kraws-a a thihnakha a bul ber chu boralte chhandama an awm theihna
atan a nia. Chu rilru chu ringtu zawng zawng leh kohhranhote chuan puve
z>l turin min duh a ni. Krista rilru hi i tawmpui zel ang u.Sawi ho tur:Boral
mekte chhandam tur hian kohhran chhungarawngbawlna peng hrang
hrangte hi eng ang takahmanraw tangkai nge a nih theih ang?
LALPA THUAWIH MALSAWMNA

Hagaia 1:5-6
Raymond Lalnunsiama 

BC 538 kuma Kura a lo lal khan Saltang tam tak an rama kir a an sakhaw biakna hmun din thar an phal sak
a. Juda te chuan Jerusalem tempul sa turin hma thar an la a. Amaherawhchu hmelma ten an tihbuai reng
avangin an thawk hlei thei lova. BC 520 vel khan Zawlnei Hagaia hian Pathian Biak In din thar leh tura
fuihna thu a dawng ta a. Pathian Biak In an sak phawt chuan Khua eng ang pawhin kheng mahse malsawm a
tiam a, beiseina thlamuanna leh nun thar a pek tur thu a tlangau pui a ni.

1. Lalpa temple i sa ang u:


Kan Kohhran in Pathian Biak In kan sa mek a, Pathian malsawmna hmuh theihin kan dawng a, Kum reilo te
chhungin Biak In tha tak kan din thei ta. Amaherawhchu tun aia thahnem kan ngaih thar lehzual te pawh a
tul awm e. Bible a kan hmuh ang khan keinin in tha pui pui kan sak lai mek hian kan Pathian Biak In hi kan
hlamchhiah hlauh dah ang e. Israel fate pawhin Pathian Biak In an hlamchhiah a, anmahni in benbelna
ringawt ang ngaihtuah a, chumi rahchhuah chu Pathian in a malsawmna a hnuk kir a, an beisei ang engmah
an phak tawh lo. Hagaia 1:6 ah  chuan heti hian kan hmu Tam tak in chîng a, tlêmte in seng si; in ei a in tlai
si lo; in in a in kham si lo; in sin a, in lum chuang si lo; inhlawhfa chuan ip pawpa thlâk atân mai a  hlawh a
ni.
Hemi thu hi Hagaia 1: 9 ah a rawn hrilhfiah lehin Mahni in sa in in buai theuh a, ka in chu chhe rem rum a
in hlamchhiah vang  a ni tiin a rawn ziak a. Kohhran mite pawikhawih avangin Kohhran mi ni ve lem lote
pawn an thei tih kan hriat thar a tha awm e. Hagaia 1:10 -11 Chuvâng chuan vânin daifîm tla tûr a hrênsak
che u a, lei chuan a rah a hrênsak bawk che u a ni. Lei chungah te, tlâng chungah te, buh chungahte, uain
chungah te, hriak chungah  te, lei a\anga thil lo chhuak chungah te, mihring chungah te, ran chungah te,
kuta thawhchhhuah zawng zawng chungah te khua ka tikhêng a ni e.
He kan hmuh theih Pathian Biak In piahlamah kan thinlungah Pathian Biak In hi kan sak a pawimawh
a. Lalpa chenna tlaka kan in vawn uluk a ngai. He khawvel ropuina leh sanna ringawt te, khawvel
khawsaknaa kan intihbuai luattuk na lamah Pathian kan hawisan a, kan rawngbawlna kan ngaihthah a,
keimahni hamthatna ringawt kan buaipui anih vaih chuan  Pathian thinurna kan chungah alo thleng ang a,
malsawmna min pek thin zawng zawng hi a hnukkir leh vek ang  tih a hlauhawm khawp mai.

2. In hnenah ka awm zel dawn a ni:


Hagaia hnena Pathian thuchah lo thleng chu Israel te chuan an zawmin Pathian Biak In sa tur chuan an
penchhuak ta a.  Judai ram awptu Jehozadaka leh Puithiam Lalber Josua te pawh chuan Pathian Biak In sa
tur chuan mipui an kohkhawm ta a, hmelma chhuanlam a hmanga Pathian Biak In sa thei ngai lo te khan
tunah chuan an rinchhan tur tak leh an kulhpui zawk chu Pathian a nih zia an lo hrechiang ta.  In hnenah ka
awmzel dawn a lawm titu lam chu thlirin, rinchhan tur dik tak chu an lo ring ta.  A thutiama ding nghet thin
kan Pathian chuan Aigupta ram a\anga in lo chhuah laia thu ka thlun pui che u ang khân in zîngah  ka thlarau
a la chêng reng a ni, hlau suh u (Hagaia 2:5) tiin a thlamuan a ni.   Pathian thlarau keimahniah hian a awm
tak tak em? Thlarau thianghlim tel lova tisa taka rawngbawltu kan nih vaih chuan kan rawngbawlna hi a
nung mawh hle ang a. Kan thawkrim thlawn a mai a ni dawn a ni .Lalpa rawng kan bawlna kawngah hian
harsatna, manganna, thlemna chi hrang hrang kan tawng thin.  Lungngaihna leh buaina eng ang pawh tawk
ila Setana chu hnehna kan puankhum ngam tawh anih chuan Lalpa thlarau chu kan hnenah a awm reng,
zamna tur engmah a awm lo. Pathian thlarauh keimahni a awma chu kan chakna hnar, chaw tha min petu a
ni tih kan hriatnawn fo a tha. Dik tak leh huai taka awm mai tur kan ni tih kan hriat thar a 
tha awm e.
3. Lalpan malsawm a tiam
Kan sum lakluh dan te a dik em? Thamna bawlhhlawh te hi kan hnar phal tak tak em? Anih leh sawma
pakhat hi kan pe phal tak tak em? Kan Pathian hian kan thilpek te hi a thianghlim lo min tihsak ve mai ang
tih ava hlauhawm em?
Israel fate pawhin an mahni hreawmna leh an nun raltitna theihnghilh a Lalpa tana an han penchhuah chiah
khan engnge kan hmuh? Hagaia 2:19 ah chuan A chi chu buh inah a la awm em ni? Grêp hrui te, theipui
kûng te, pawmgranet te leh olive thing te chu a la rah lo; vawiin ni a\ang hian mal ka sawm ang che u. Kan
Pathian hi a rintlak a ni tih hi i hre thar ang u. 
A lam an hawi duh loh laia an buhin atang pawha malsawmna an dawn tawh chhem bo sak tu khan a hnen
lam an hawi meuh chuan Malsawmna an beisei phak bak a pe ta a. Kan ringtu nunah pawh hian Pathian hi
kan hnaih a, kan belhbul poh leh  thlarau lam malsawmna kan dawng nasa mai dawn a lo ni zawk.
Kan hmaah harsatna chhumpui, manganna leh beidawnna namenlo in min lo hmuak a ni tih hria ila, mi
sawisel leh rel pawh kan tawk dawn. A hreawmna tuar ve ting tang a malsawmna dawng leh phak si lo hian
kan tawp ang tih a hlauhawm hle mai. Tawrhna phena malsawmna chu chang ve ngei turin Kohhran hote i in
buatsaih ang u.

Joba Malsawmna Thuah-thum


Posted by Reflections at Monday, April 30, 2012
Joba 2:3, Tin, LALPA chuan Setana hnenah chuan, “Ka chhiahhlawh Joba hi i ngaihtuah ngai em?Amah anga mi
famkim, mi ngil Pathian țih mi, thil țha lo laka insum thei mi hi leiah tumah an awm lo asin, vang awm lova mi
tihchhiattir chung pawhin a ngai reng a la ni” a ti a.

1. Thu Hmatheh:
Pathian pawhin ‘mi famkim’ a tih ngat Joba chanchin hi a lâr hle a, a chanchin chu sawi thui lo mai ila. Pathian hnen
ațanga permission a lak thlap hnu-ah, mithianghim leh mifel Joba hi Setana’n duhtawkin a sawisa ta a. Amah
thlamuantu ber tura ngaih a nupui lah chuan ‘Pathian sawichhia a, thi mai turin’ thurawn a pe zui! A țhian-te 3,
Elifaza, Bildada leh Zofara tal an awm alawm kan tih laiin, a țhiante lah chuan, chhan awm lova a tuar ngawt chu thil
dang vang ni thei turah an ngai lova, Joba sual vangah riak an puh bawk nen! Chhan leh vang awm hauh lova Joba’n
taksa, rilru leh thlarauva a tuarna hi a râpthlakin a lainatawm hle a. Awmze ropui leh thûk tak a nei ngei ang tih a rin
theih. Keini ringtute tan pawh hian zir tur a awm ngei ang.

2. Joba Chunga Thilthleng Leh A Tuarna:


Joba hian taksa, rilru leh thlarauva a tuarna-ah hian, hlawm lian tak tak 3 ațangin tuarna hi a hmachhawn a:-
2.1. Joba’n Amah Chauhvin A Tuar:
Joba tuarna hi a nâ hle a. Tuarpuitu leh khawngaihtu zawng nei sela, a nâ pawh a tuar nep deuh mahna le! Lainattu
leh tuarpuitu tumah nei lovin amah chauhvin a Sepui ruah tuar tlawk tlawk mai a ni. Joba pawh hian han sawi vak
ngaihna a hre bik lo a ni ang, amah leh amah pawh a in-khawngaih êm êm a, a in-hnem-chawp ta ringawt a, “Ka nu
pum ata saruakin ka lo chhuak a, saruak vekin ka kir leh dawn a nih hi” a ti chuai raih mai a. A tuarna hi hriatthiampui
a, thinlung chhungril ber ațanga lainat taka tuarpuitu leh khawngaihtu reng a nei lo.

2.2. A Nupui Ațangin A Tuar Belhchhah:


Tuarna kan chunga a lo thlen hian, chhung ten min hriatthiampuiin, min tawrhpui hle a ni tih hriat chuan, a thlamuan
thlak a, kan dam sawng sawng țhin. Joba hi a vanduai hle mai. Duhtaka a neih a nupuiin, a chunga tuarna leh
harsatna a lo thlen hian a thlamuantu-ah țang lovin, a deuhsawhtu-ah a țang ta tlat mai a nih chu!  A nupuiin
thurawn a pek chhun lah chu, “I Pathian sawichhia la, thi la a ni mai alawm!” tih a ni. Joba nupui sawitum hi a chiang
kek kawk hle. Joba hian Pathian sawichhe vak sela, Pathian thinrimin Joba hi chawp leh chilh-in rawn tihhlum nghal
sela, a ti niin alang. A nupui diriamna hi Joba tana tuar har ber a ni hialin a rinawm.
Ţhenkhat chuan, Joba nupui hian a pasal nâ tuar chu en hrehawm a tih êm avangin thi hma sela tih a duhsak vang
zawk a ni, an ti. He ngaihdan hi a vai vai chuan a dik lo a nih pawhin, ngaihtuah chu a ti-thui hle. A nupui hian Joba fel
zia leh Pathian-a a innghah pumhlum zia a hmu-in a hria a. Chutichung pawh-a heti khawpa nâ a Pathianin a hrem
duh mai chu mak a ti a, a pasal han hnem chu sawi loh, Pathian chu biak tlakah a ngai tawh lo hial pawh a ni mai thei.
Mahni chanah han indah chhin ila, har tak tur a ni.

2.3. A Thianten A Tuarna An Belhchhah:


Joba hian a chunga tuarna râpthlak tak lo thleng chu ama mimal-in a tuar tlawk tlawk a. A thai lungmawl chuan a
hrethiam pha lo a nih pawhin,  a thiamna te, a tawnhriat te, an suangtuahna-ten a phak lo pawh a ni thei e. Mahse, a
țhian țha ber ber-te, amah ang maia fing leh dai-zau, tawn-hriat ngah, thil thlir-thui êm êm tura a ngaih-te pawhin,
Joba sual vang leh thiltih dik loh a neih avanga heng tuarna-te hi a chunga thleng anga an puh vek a, diriam tak leh
thiam loh chang hliah hliah (mocked and condemned) anga an han chhuahchhal ta mai hi… Joba tan tuar a har ngawt
ang le!  Patling mah nise, pachang taka ngaihtuahna sen a har ngawtin a rinawm. An ti nasa bawk a ni ang, atawpah
phei chuan Joba pawh a țawngvai ve ta hial a, a thiltih țhat-te a sawichhuak ve ta hial a nih kha…

3. Joba Malsawmna Thuah-thum-te:


Joba chuan a thil tuar chu a tuar chhuak ta! Joba’n taksa, rilru leh thlarauva a tuarna zawng zawng te, hmuhsit,
deuhsawh leh thiam loh chantir fai vek a nihna zawng zawng kha Pathianin a hre reng a. Chhan leh vang awm hauh
lova tuar a, lungawih taka Pathian chunga vuina nei miah lo Joba chuan Pathian hnen ațangin Malsawmna Thuah-
thum (three-fold blessings) a dawng ve ta thung a ni:

3.1. Joba Mimal Taksa & Thlarauva Malsawmna:


Joba chuan tisa leh thlarauvah malsawmna ropui tak Pathian hnen ațangin a dawng leh ta. Pathianin a dam kum
(longevity) a pawhsei sak a, Joba chuan kum 140 zet a dam phah a, tu pawh chhuan-li thlengin a hmuh phah ta. Hei
bakah, Thlarau lamah pawh malsawmna a dawng leh a. Harsatna hmuna amah ringawt in-en a, Pathian lam en na-
chang a lo hre lo țhin kha a inthlak ta! Pathianin a hmuh angin a inhmu a, Pathianin a hriat angin a in-hre ve ta a ni
(sees himself as God sees him, knows himself as God knows him). Hei mai ni lovin, Pathianin a fiah thlap (vindicated)
hnu -a midangte tana malsawmna ni tura a rin ber a ni ta bawk a ni.

3.2. Chhungkuaah Malsawmna Ropui:


Joba khan a chhungkaw hlutna leh ropuina (a nupui tih loh) a hloh fai vek a. A fate leh a thilneih zawng zawng chu
hun reilote chhungin a chan vek a nih kha. Mahse, Pathian ringtu, Pathian mihriat chu Pathianin a hmuh-țhelh lova, a
hre reng. Joba’n a hloh tawh zawng zawng kha Pathianin a pe let leh vek a ni. Pathianin Joba chu Fapa 7 leh fanu 3 lai
a pe leh a. A hmaa a fa neih zat nen a tam lam a inzah tho laiin, a hlut dan (quality) erawh a dang ta hle! Hei hian
Pathian Malsawm rim a nam bik zia a tichiang hle.

Joba fanu 3 te chu an chheh vel ram zawng zawngah nula hmelțha ber an ni ta a ni. Bible-ah pawh hetiang êm êm hi
chu a vang khawp mai. Esther-i kha ram khat chhunga hmelțha ber a ni mai a. Joba fate erawh hi chu an chheh vela
hnam zawng zawng (surrounding nations)-ah an hmelțha lawr-lak a nih chu! A chungchuang hle mai. Hei mai bakah
hian, an hnam tihdan phung (cultural practice) sawi danglam lawih khawpin Pathianin Malsawmna hmangin hna a
thawk tlat bawk. Joba-te hunlai hian an hmeichhia ten rochan an nei ve ngai lo. Mahse, Pathian malsawmna tharah
chuan Joba fanu-te pawhin a pa hnen ațangin rochan (inherit their fathers’ property) an nei ve tawh dawn a ni.
Pathian rinngamna leh innghahna tak takah chuan Pathian hian thil ropui leh thil mak hi a ti lo thei lo.

3.3. A Ţhian-te Ngaidam-tu Leh Malsawm-tu:


Joba țhian-te 3 hian, Pathian aw ngaithla lovin, anmahni mihring finna hmangin Joba hi an fiah a, an chhui a, an thil
hmuhchhuah kha ‘Joba sual avangin a chungah tuarna a thleng a ni’ tih a nih kha. Hemi avang hian thiam loh
chantirin, hmusit tak leh nâ tak takin an țawngkhum a, a sual sim tur te-in an ti a ni. Thil hi a nihna tak tak a lo thlen
a, a nihna dik tak han chhuichhuah chuan, ‘a hniak tam lam hi a lo dik ber lem lo’ tih hi a rawn ti-chiang hle. Ţantu
pawh nei lo, sawipuitu pawh nei lo, insawifiah thiam tawh chuang si lo Joba kha… Pathianin a chawisang ta a, a thiltih
te, a thusawi te chu ‘dik’ tiin a rawn nemnghet ta a ni.

Pathian rorel dan leh thil chinfel dan hi a mak țhin hle. Joba țhian-te hian, ‘kan lo tisual deuh a ni maw?’ tia an
tawmbo mai mai hi Pathianin a phal tlat lo. An thiltih sual, an țawng sual, mi rilru an tihnat leh dik lo taka mifel thiam
loh an chan tir kha ‘ngaihdam dil turin a tir lui’ ngat. Israel faten Sinai tlanga Pathian duhloh zawng ti-a Rangkachak
bawng no lem an lo biak lai pawh khan, Mosia Sinai tlang ațanga a lo chhuk leh khan, Rangkachak bawng no lem kha
a rawt-dip vek a, tuiah phulin Israel fate a in-tir vek a nih kha!

Joba țhian-te pawh hian Pathian tirh ang chiah-in an va kal a, Joba hnenah ngaihdam an va dil a. Joba hian a țhian-te
hi a ngaihdam mai bakah an tan Malsawmna dilin a țawngțai sak nghe nghe a ni. Pathianin, rawngbawlpuite, țhiante,
ringtu-puite nen hian in-hriatthiamloh chang neiin, kan karah harsatna te awm țhin mahse, inngaidam-tawn a, in-
hrethiam-tawn a, boruak țha siam zel turin min duh tih a lang chiang hle.

4. Tlipna:
Joba Malsawmna Thuah-thum hian thil tam tak a kawk thei awm e! Hmanah Mizo Pastor, ‘sazu meibul 3’ tia koh-te
kha Jail-ah an tâng a, Saiha Jail-ah pawh Thlarau fa 3 an tâng tawh bawk! Kohhran-te hi leia awm kan la nih tlat
avangin a chhungah harsatna a kiang lo. A kotu leh a dintu a thianghlim anga a in tih thianghlim zel a țul. Politics-ah
pawh (mifel tak tak an awm tho laiin) a sum ngah ngah, a țawng chak chak, dawtsawi thiam thiam an ding chang zel
zawkin a lang! Khawtlangah pawh, a sum ngah ngah hmelțha, țantu nei țha țha an vannei zel bawkin alang. Hetiang
hunah tak mai hian ringtu kan nihna kan pholan zel a țul. Ringtute hi khawvel êng kan nihna te, ringtu chuan tuar tur
leh tuar loh tur thlengin kan tuar a țul zia te, kan dikna leh chanvo ngawih ngawih pawh min lak sak hunah pawh
chhel taka kan tuar zel a țul dawn a ni.
Kan dikna ngawih ngawih-ah pawh, kan dikna rapbet chunga dik lo taka kan chunga thuneihna an hman hun pawh a
awm ang, hetih hunah chiah hian, Pathian hnena vui mai lova, Joba anga Pathian hnena kan innghah ngam a ngai a,
“Pathian hnen ațangin thil tha kan hmu a, thil țha lo pawh kan hmu lovang emni?” kan tih theih zel chuan, Lalpa’n
Joba hnena Malsawmna thuah-thum a pek kha kan nun-ah a rawn parchhuah tir ve dawn a ni. Pathian ropuina tura
tuar kan huam phawt chuan, Pathian hi a thutiam-ah a ding a, a thutiam hi a rawn tihlawhtling ngei ngei dawn a, Mal
min sawm ngei ngei dawn a ni, “Keini rinawm lovin awm mah ila Ani chu a rinawm a ni, Amah leh Amah a inphat thei
silova.” (Cf. Ex.32:20, Job.1:6-11, 2:7-10, 42:1-16, Mt.5:10-12, 43-6:1, Mk.10:29-30, 2Tim.2:13, 1Pet.2:19-23, 4:1-19).

PATHIAN FAPA-TE LEH MILIANHO-TE HI TUTE NGE AN NIH?


Posted by Reflections at Thursday, July 09, 2015

1. THU-HMATHEH
Țhian țhenkhat ațangin,“Gen.6:2 & 4-a ‘Pathian Fapa-te,’ a tih leh ‘Milianho-te’ a tih te hi Tute nge? Joba 2:1, 38:7,
Sam 29:1, 89:7, 2Pet.2:4 leh Juda 6-7 ten an sawi Vântirhkoh (Fallen Angels)-te nên hian thuhmun an ni em?” tih
Zawhna hi ka dawng nual a. Midangte thiamna leh finna-te phâk lo mahila, kan Zirna leh Thiamna-te beithamin,
hniam viau mahse, phâk tâwk te-in sawifiah ve kan tum dawn a ni.

Mi pakhat chuan, “Zoramah hian, Theology Zirna nei miah lovin, Tute emaw hnên ațang leh Internet (Google) ațangin
an duhzawng fawmkhâwm a, Pathian thu huai deuh deuhva hrilhfiah pawp pawp ching an awm țhin a. Mipui nawlpui
mai bâkah Kohhran mite pawh min ti-chiai viau țhin a. Pastor leh Theologian-ten hetiang Issue hi a awm chuan an
ngaihdân-te ziak tam ve thei se ka ti hle mai” a ti a. Hei hi ka rilru-ah a riak reng mai. Titi-a an sawi țhin, “Mizo-te hi
chu, Medical Doctor aia Tor lo râwn tam zawk, Theologian aia Gian-lo thu ngaihsak a, pawm zawk kan ni” an lo tih
țhin hi a dik thei mai awm mang e aw, tiin ka ngaihtuah ta hial mai!!!

Genesis Bung 6 thu hi Mihring sualnain Pathian thinurna a tawng-buak tâk avanga Pathianin Tui a let-tir chungchâng
a ni a. Genesis 6 hrefiah thiam tur chuan Genesis Bung 4 & 5 kan hriat-fiah a țul hle bawk. Tin, Gen.6:2 & 4 thu-a
“Pathian Fapa-te” tih leh “Milian-ho” tih te hi Genesis Bung 4 & 5 bâkah, Bible Bu dang (OT & NT)-a a inziah dân te,
Israel History leh Kohhran Inkhawmpui Thurêlte thlenga Enkual a, Khaikhin (Compare & Contrast) vek hnu-a
ngaihdân siam a him ber ang tih hi mipangngai tân chuan a chiang hle.

2. NGAIHDÂN HRANG 3 A AWM (3 THEORIES):


Gen.6:2 & 4-a “Pathian Fapa-te”(Heb.Bene Elohim) tih leh “Milian-hote” (Heb.Nephilim) tih-ah hian Ngaihdân
(Sawifiah dân) 3 a awm a. Heng Ngaihdân/Sawifiah dân 3-ah hian, an Țanchhan leh Sawifiah dân (Supporting
Documents/Evidences & Explanation) ațang hian, Mipangngai chin leh Lehkhathiam chin chuan a pawmawm ber tur
chu kan hrethiamin, Ngaihdân kan siam thiam mai awm e.

2.1. LAL CHHUNGKUA/RORÊLTUTE SAWINA A NI


He Ngaihdân 1-na Pawmtute chuan, “Pathian Fapa-te hi Lal Chhungkua & Rorêltute (DYNASTIC RULERS) an ni a.
Mihring Fanute hi Mipui mimir (Common/Ordinary People) sawina a ni a. Pathianin a Duhloh chhan ber leh a
Hremna chhan ber chu, Lal chhungkua & Rorêltute hian mipui mimir zing ațangin nupui tam tak an nei țhin (practice
of polygamy) a, hei hi Pathianin a duh lo a ni. Hemi Ngaihdân tinghet tur hian Aramaic Targums (Aramaic Bible)-in
chiang takin a tarlang a ni” an ti.

An Sawifiah-zui zelnaah chuan, Ex.21:6; 22:8-9, 28; Sam 2:6-7, 82:1, 6-ah te hian, Lal leh Rorêltute hi Pathian an nih
thu chiang taka ziakna a awm, an ti. HE AN NGAIHDÂN (DYNASTIC RULERS THEORY) LEH AN HRILHFIAH DÂN DIK
TÂWK LO-TE HI LO SAWIFIAH LAWK ILA:-

2.1.1. Bible Reference an pêk zinga, Ex.21:6,8,28 thu-te khian Lal & Rorêltute hi Pathian an nih thu sawina lam a
kâwk lova, “Lal & Rorêltu” leh “Rorêlna Hmun” (Judicial Court) kha “Pathian Aiawh” (Judgment was given in the
name of God, Ex.22:7-8, Deut.1:17, 19:17) anga an ngaih thu a sawina zawk a ni.
2.1.2. Sam 2:6-7 pawh khi, chhiar chiang ta ila. Lal leh Rorêltute sawina a ni lova, Lal Isua chungchâng a sawina a ni
daih bawk tih kan hmu thei ang.

2.1.3. Tin, Psalms 82:1,6 pawh khian, Lal & Rorêltute Pathian anga a sawina ni lovin, Israel Rorêltute (Judges &
Authorities in Israel) chu Pathian Aiawh-a Rorêltute an nihna lam kha sawi a tum zawk a ni (cf. Sam 45:6; Ex.21:6;
22:8-9).

2.1.4. He Ngaihdân 1-na Pawmdân hi tunhma chuan Orthodox Rabbinic Judaism zuitute pawmdân a ni țhin a. Mahse,
tunlai-ah chuan Modern Orthodox Rabbinic Judaism huangah chuan an hnawl daih tawh a, Bible Scholars tam zawk
daih-te pawhin an hnawl tawh a ni.

2.1.5. Chuvangin, Ngaihdân 1-na Pawmtute hian, an Țanhmun tinghet turin an Bible châng duhzawng an
fawmkhâwm a, chungte chu anmahni rilrêm zawngin an hrilhfiah mai mai a ni, tih a chiang hle.

2.2. VANTIRHKOH SUAL-TE (FALLEN ANGELS ) AN NI


He Ngaihdân 2-na Pawmtute chuan, Gen.6:2-4 thu hi, VANTIRHKOH (Pathian fapate/Angels) leh MIHRING (Mihring
fanute/Human) Inneihpawlhna ațangin CHITHLÂH THAR (NEW HYBRID RACE. Heb.Nephilim - Milian-hote/Hmasang
Mi-chak/Mi-hmingthang) an lo chhuak a ni, tiin an bel ve thung.

An Sawifiah dânah chuan, PATHIAN FAPATE hi Vantirhkoh, thlarau thi thei lo, (Angels, immortal beings) te an ni a.
MIHRING FANUTE hi Mihring, taksa nei, thi thei (human, mortal beings) an ni, an ti!! An Hrilhfiah dânah chuan, Joba
1:6, 2:1, 38:7, Sam 29:1, & 89:7-ah te pawh, Vantirhkohte hi Pathian fapa anga sawi leh târlan an ni a. Thuthlung
Tharah, 2Pet.2:4 & Juda 6-7-ah te pawh hei hi a in-ziak a ni, an ti!!

An sawi zelnaah chuan, 2Pet.2:4 & Juda 6-7 ah hian, Vantirhkoh Sualte (Fallen Angels) chungchâng hi a in-ziak a.
Heng Vantirhkoh Sualte hian an awmna hmun (Vânram) chu kalsanin, mihringte zingah an khawsa ta a, Mihring
fanute chu nupui-ah an nei a, chumite thlâh ațang chuan CHITHLÂH THAR (NEW HYBRID RACE – Heb.Nephilim)
Milian-hote/Hmasâng Mi-chak/Mi-hmingthang te kha an lo chhuak ta a ni, an ti!!

An Țanhmun tinghet turin BOOK OF ENOCH an hmang a. He Lehkhabu-ah hian, Thlarau, Vantirhkohte (Watchers)-ten
Taksa-nei Mihring fanute nupuia an neih a, an pâwlna ațanga Milian-te an lo pian chungchang leh heng Thlarau-
sualte leh milian hoten mihringte leh hmeichhiate leh khawvel chunga chhiatna, inawpbehna, indona an thlen dân a
târlang bawk a ni (Ref. BOOK OF ENOCH, Chap.15. Translated by R. H. Charles, THE APOCRYPHA AND
PSEUDEPIGRAPHA OF THE OLD TESTAMENT, 2 Vols. Oxford: Clarendon Press, 1913; Reprint, Berkeley: Apocryphile
Press, 2004).

Welsh Preacher I.D.E. Thomas (Book of Enoch pawmtu) chuan, “Tunlaia sawi hlawh tak UFO (Unidentified Flying
Object)-te hi Ramhuai, Vantirhkoh Sualte (Fallen Angels) kha an ni a. Genenis Bung 6 thu leh Matt 24:37 “Nova
damlai ang” tih thu-te hi sawitum in-ang an ni a. Nova hunlaia Fallen Angels ten mihringte an bei ang bawk khân, Lal
Isua lo kal (Second Coming) hnaih tawh hunah hian an rawn inlâr leh a ni e” a ti (Ref. I.D.E. Thomas, THE OMEGA
CONSPIRACY, Herndon, VA: Growth Publishing, 1986, pp.236-38). HE NGAIHDÂN 2-NA (FALLEN ANGELS’ THEORY)
DIK TAWK LOH DÂN TAWITE-IN LO SAWI ZUI ILA:-

2.2.1.Theological College pangngai takah chuan hetiang Ngaihdân (Ngaihdân 2-na ang) hi an zirtir âwm ka hre lo.
India rama Theological College Evangelical bera an ngaih UBS, Pune-ah te, SAIACS & Acts Academy of Higher
Education (William Carey University), Bangalore-ah te ka kal tawh a. AECS, Bangalore-ah kum 3 ka thawk tawh a.
Mițhenkhatten Theological College Liberal bera an sawi UTC, Bangalore-a Professors & Students-te pawh ka kawm-
nel viau a, Foreign-a Theological College & University – Cambridge Univ., Oxford Univ., Harvard Univ., UCLA.,
Northwestern Univ., Midwest Univ., Northcentral Univ., Dallas, Fuller, Princeton, Westminster, etc., ațanga lo kal
Professors-te ațang pawhin, he Ngaihdân 2-na ang nei hi tumah ka hre lo bawk!!! Ka zir tlêm lutuk a, ka hawi zau lo
lutuk a, experience ka ngah lo lutuk a lo nih hlauh chuan… thudang nise.

2.2.2.Tin, Nova Hunlaia Thil Thleng leh Lal Isua Lo Kal Lehna a Tehkhinnaa (Gen.6, Matt 24:37-39, Days of Noah) a
THU-LAI-MU (CORE MESSAGE) chu, RINGLO MITE CHUNGA CHHIATNA THLENG CHUNGCHANG A NI. Bible Zirtirna
ngun taka kan en chuan, Nova hunlai khân, Misual, Pathian ring duh lo (wicked/unrighteous peoples) ho khân,
Pathianin Tuilet hmanga a hrem tur chungchâng kha an awih lova, an thi vek ang khân, Lal Isua lo kal leh hunah
pawh, Lal Isua ring duh tlat lo, misual, luhlul chhuah tlat-te an awm dawn a, chung hote chungah chuan chhiatna a
thleng ve dawn a ni, tih a sawina a ni zawk. Chuvangin, Gen.6, Matt 24:37-39, Luka 17:26, 1Pet.3:20 te ulûk taka zir
hian, Vantirhkoh Sualte (Fallen Angels or UFO) leh Mihringte inthlâhpawlh leh indona lam a sawi lo niin a lang.
2.2.3. Vantirhkohte (thlarau) leh Mihringte (taksa) an inneih pawlh thu ziakna hi Bible Bu/Châng dangah pakhat mah
a awm lova, Support-tu a nei lo. Khawvel/Mihring history-ah pawh hetiang lam hawi thudik tak ziakna a awm lo.
Mythology leh Rinthu leh Zeldin Thubawl Thawnthu phuahchawpah chuan a awm țeuh mahna. Mahse, chhinchhiah
tlat tur chu, he Ngaihdân 2-na Innghahna ber hi Enoka Lehkhabu (Book of Enoch) a ni a, He Lehkhabu hi Judate
Sakhaw Hruaitute leh Kristian hmasate zinga Hruaitute zingah tumahin an pawm thu kan hmu lo.

2.2.4. He Ngaihdân 2-na Țanchhan ber leh Source atâna an hman ber “Enoka Lehkhabu” (Book of Enoch) hi “BIBLE
PHUAHCHAWP” (PSEUDEPIGRAPHA) zinga mi a ni a, Juda Sakhaw Hruaitute leh Kristian Kohhran Inkhawmpui Lian-in
an pawm loh leh an hnawl hnu a ni. **Pseudepigrapha chungchâng hi a hranin kan la sawi leh ang**

2.2.5. Petera & Juda (2Pet.2:4 & Juda 6-7)-te hian Bible Phuahchawp – Enoka Lehkhabu (Book of Enoch) hi an refer
ngei em? tih hi finfiahna a awm lova, a chiang lo. Tuna Book of Enoch tia an sawi hi Petera & Juda khân an refer kha a
ni chiah em? tih finfiahna a awm lo. Enoka chungchang a sawiah hian, Juda hian Oral Tradition zawk a refer em? tih
pawh zawhna pawimawh tak a ni leh bawk. Achunga Zawhna-te khi chiang taka chhan theih leh finfiah theih an nih
loh avangin Kohhran Hmasate khân Book of Enoch hi Bible (Bu 66)-a telh tlâkah an ngai lova, an hnawlna chhan zinga
pakhat a ni rêng a ni.

2.2.6. Tin, Apostol-te leh Kohhran Hmasa-te khân Book of Enoch hi a rintlâk thu (Authenticity of Book of Enoch) hi an
sawi lang miah lova, hei bâkah hian, Juda Sakhaw Hruaitute tak-ngial pawhin an Hnawl tlat avangin Book of Enoch hi
a rintlâk lo a ni, tih a chiang tawk hle. Chuvangin, Apostolte, Kohhran Hmasate, Inkhawmpui Lian leh Juda Sakhaw
Hruaitute pawhin an pawm loh leh an hnawl Bible Phuahchawp, Enoka Lehkhabu (Book of Enoch) hi chu Ringtu
pangngai leh Lehkhathiam pangngai tân chuan Source-ah emaw, Hmanrua-ah emaw hman loh a him ber a, a țha ber
a ni.

2.3. PATHIAN FAPA-TE HI SETH-A THLÂH-TE AN NI


Ngaihdân 3-na Pawmtute chuan, “Pathian Fapate hi Seth-a (Pathian thuawih-ho/Godly line) Thlâhte sawina a ni a.
Mihring Fanute hi Kaina (Pathian thuawihlo-ho/Ungodly line) Thlâhte sawina a ni” an ti thung. Hei hi a Bible Context
(Gen.4-6) en hian a fiah lehzual a. Gen.6:4 thu hi Genesis Bung 4, 5 leh 6 te lâk-kawp a, zir-kawp vek lo chuan a fiah
thei lo. Genesis Bung 4, 5 & 6 te Zir-kawp a, Enrêm vek a, Bible Bu dangte nen Khaikhin-kual (compare & contrast)
vek chuan, he Ngaihdân 3-na hi a dik zia rinhlelh ruallovin alang chiang hle a ni, an ti. TICHUAN, HE NGAIHDÂN 3-NA
PAWMTUTE (GODLY LINE THEORY) CHUAN, HETIANG HIAN AN SAWIFIAH A:-

2.3.1. Genesis Bung 4-ah khân, Pathian Thuawihlo-ho (Ungodly line), Kaina Thlâh-te a chhui a. Genesis Bung 5-ah
thung chuan, Pathian Thuawih-ho (Godly line) Seth-a Thlâhte a chhui thung a. Tichuan, Genesis Bung 6-ah chuan,
Pathian thuawih- Seth-a Thlâhte (Pathian fapate) leh Pathian thuawihlo- Kaina Thlâhte (Mihring fanute) inneih pawlh
chungchang a rawn sawi ta a. Tichuan, Inneih-pawlhte chuan “Pathian Thuawihlo Thlâh tam tak” an nei ta a, Pathian
duhlo zawngin an nun an hmang chho ta bawk a. Hei ngei hi Pathian duhloh leh a thinurna chhan ber chu niin alang.

2.3.2. Pathian ring duhlo mi leh thlâhte (Ungodly races) nên-a inneih-pawlh hi Pathianin a duhloh thu chiang takin
Israel fate pawh a hrilh nghe nghe a nih kha. Hei hi Thuthlung Tharah pawh ringtute tân thu pawimawh tawp-khâwk
ala ni reng a. Mosia te, Puithiam Samuela te, Nehemiah leh Tirhkoh Petera leh Tirhkoh Paula-te pawhin, Ringlo mite
(hnamdang) nên-a inneih pawlh hi Pathianin a phal loh thu leh a duh lo thu tlang tak leh chiang takin an lo sawi tawh
bawk a ni.

Pathianin, Ringlo mite (hnamdang) Nupui-pasala neih a khapna chhan ber nia lang chu- (1). Culture leh sakhua in-ang
lo an inneih chuan, thlarau lam, chhungkua leh chi leh hnam than-len zelna turah harsatna tam tak a thlen thei, (2).
Ringlo mi (hnamdang)-te hian sakhaw (pathian) biak an nei hrang a, an biak-pui ve a hlauhawm, (3). Ringlo mi nupui
emaw, pasal emaw an neih chuan an rinna a phat-tir (bânsan-tir) theih dawn avangin a ni bawk, (cf. Gen.28:1-4,
Deut.7:1-6, 4:15-20, 17:17, 1Lal.3:1, 11:1-14, Neh.10, 13:23-27, 1Kor.7:12-39, 2Kor.6:14, 1Pet.3:1-2).
2.3.3. Joshua hova Kanan ram an enthlâk khân, Nephilim-te hi, mit ngeia an hmuh thu chiang takin an report a. Chuti
a nih chuan, Nephilim-te kha Vantirhkoh (thlarau, taksa leh ruh nei lo) ni lovin, Mihring pangngai, palian leh chak
satliah mai (ordinary yet strong human beings) an lo ni, tih hi a chiang ta hle a ni (cf. Numbers 13:33). Tin, Hebrai
țawnga “Milian” (Heb.Nephilim) tih hi, Mihring sawina a ni a, Mipa sawina (Masculine Gender) a ni bawk. A Awmzia
hi, Palian, Tluchhia, Thinchhia, Nunrâwng tihna te a huam thei vek (a giant, a feller, i.e. a bully or tyrant).

A chunga Ngaihdân 2-na anga - Gen.6:4-a Pathian Fapate tih hi 2Pet.2:4 & Juda 6-7 nên-a Thu thuhmun, Vantirhkoh
Sualte (Fallen Angels), an awmna hmun (Vânram) kalsan a, mihringte zinga khawsa a, Mihring fanute nupui-a nei a,
chumite thlâh ațanga CHITHLÂH THAR “NEPHILIM” (NEW HYBRID RACE), Milian-hote/Hmasâng Mi-chak/Mi-
hmingthang-te lo chhuak anga kan hmeh-bel chuan, Bible Bu danga a inziah dân nen-a inrem thei lova, kan tisual
duai tihna a ni.

2.3.4. “Pathian Fapate” tih hi Vantirhkoh-te anga ngaih pawlh theih tura ngaihdân rawn siamtu chu SEPTUAGINT a ni.
Septuagint hian helai țawngkam hi a dah sual hlauh niin alang a, Greek “οἱ ἄγγελοι τοῦ θεοῦ” (the Angels of God) tia
a rawn hman avangin “Pathian Fapate” tih hi Vantirhkoh Sualte (Fallen Angels) anga ngaihna min pe ta a ni.

Mahse, Hei hi Hebrai țawngah chuan, “Pathian Fapate” Heb.“ ‫( ”בֵּן אֱ ֹלהִ ים‬Bane ha-el-o-heem’/Sons of God) tih a
hmang zawk. Hei hian Pathian Vantirhkohte tih a inziak lo tih a chiang. Bible hmun țhenkhatah chuan a Context (a
sawina dinhmun) a zirin, “Vantirhkohte chu Pathian fapate, etc.” tia ziak/koh an ni ve bawk (cf. Joba 1:6, 2:1, 38:7,
Sam 29:1, 89:7, Dan.3:26). Hei hi a chhan zawk chu, Hebrai țawng hian țawngkam bungrua a neih tlêm avangin, a
Context azira thil awmzia lang fiah chi țawngkam a awm nual a ni.

Hemi tifiah tur hian Entirna pakhat chauh lo la-chhuak ila, Bible-ah hian, “Mihring fapa/fanu” tih hi “Mihring
pangngai fapa/fanu” (son/daughter of human being) sawina atân hman a nih laiin (Gen.6:4, Sam 8:4-6, Heb.2:6), Lal
Isua’n Ama chungchâng sawi nân “Mihring Fapa” tih țawngkam hi a hmang ve leh tho a ni (Mat.20:18, 28, etc.).
Chuvangin, Bible-a “Mihring fapa/fanu” tih hi a ‘Thumal pakhat’ ringawt ațanga hrilhfiah chi a ni lova, a sawina
dinhmun (context) leh Bible Pumpui Zirtirna ațanga hriatfiah leh hrilhfiah tur a ni” tih a chiang hle a ni.

3. THU TLÂNGKAWMNA
Pathian Thu hi ‘Pathian thu’ a ni a, Vân lam thil leh Thlarau lam thil a nih avangin, Mihring, Leitlanga siam hian a
hrefiah zo sêng tak tak thei lo. A chunga kan sawi tâk zingah khian, NGAIHDÂN 3-NA, Seth-a Thlâh (Godly line of Seth)
leh Kaina Thlâh (Ungodly line of Cain)-te khi Pawmdân tlânglawn ber leh Hahdamthlâk ber chu a ni. Kohhran
Hmasate, Kohhran Pate leh Church Reformers-te Pawmdân a ni a. Evangelical Scholars zawng zawng deuhthaw
pawmdân a ni.

Taksa, thisen leh ruh nei lo thlarauvin, Engtinnge taksa, thisen leh ruh nei mihring chu nupuiah an neih theih ang?
Engtinnge fa an neih theih ang? Chutiang chu khawi hmunah nge a thlen tawh? tih Zawhna hi tuma’n an chhang thei
lo. Chuvangin, he NGAIHDÂN 2-NA (FALLEN ANGELS’ THEORY) hian, he Pathian Thu hi min Sawifiah sak a, Harsatna
min sutkian-sak aiin Buaina leh Harsatna thûk zawkah min hruai lut a, Zeldin thubawl leh Ngaihruatna Lasi Thawnthu
(imagination & myths) bâk chu țanchhan tur a nei lova, a awm lo hrim hrim bawk a ni. Lal Isua ngeiin, Chhanna
tawite Matt 22:30-ah min pe a, Vantirhkohte’n nupui-pasal an nei ngai lo, tih chiang takin min hrilh a ni.
Chhinchhiah tlat tur pawimawh tak erawhchu, Gen.6:4, Numbers 13:33-a Milianho (Nephilim) chanchin a sawi-te hi
chu, Mihring pangngai (mortal human beings) an ni a. 2Pet.2:4 & Juda 6-7 thu erawh hi chu a sawi tum a dang daih a,
Vantirhkoh Sualte (Fallen Angels, immortal beings) chanchin a sawi thung. Heng Fallen Angels-te hian an awmna
hmun (Vânram) kalsanin, Setana lamah an țang a, Pathian an do avangin, Pathianin Hremhmunah a paih a, ni ropui
rorelna atân, thim hnuaiah chatuan phuarnaa phuar chungin khuarkhurum thimah a khung a, a khêk mêk
chungchang min hrilh a ni. Khang, Vantirhkoh Sualte (Fallen Angels-te) kha Leilung din a nih hmâ ațanga tun thlengin
Hremhmunah, khuarkurum thimah Pathian Pathian rorêlna nghâkin an la awm mêk a ni, an la chhuak lo hrim hrim
tih hi i chiang ang u.

Ngaihdân 3-na khi chuan, tuna Bible kan hman mêk Bu 66-te, Juda Sakhaw Puithiamte, Apostolte, Kohhran Hmasate,
Kohhran Pate, Church Reformers te, Kohhran Inkhawmpui Thurel te, leh Evangelical Scholars-te Ngaihdân te chu
Source atâna a hman avangin, kan hriatna leh thiamna-te thûk lo mahsela hahdam tak leh thlamuang takin a pawm
theih.

BOOK OF ENOCH hi Source atâna rintlâk-a kan ngai dawn a nih chuan, Pseudepigrapha, Apocrypha, the Forgotten
Scriptures & The Lost Gospel dang zawng zawngte bâkah, The Da Vinci Code te, The Last Temptation of Christ te,
Angels & Demons leh Mizo Lasi Thawnthu etc. te thlengin kan hnawl a thiang lovang a, Thudik-a ngaiin kan pawm
vek a țul dawn a ni.

CHHANDAMNA MAN TO ZIA HI I NGAIHTUAH NGAI EM? – PART 1 (Adapted From My Sermon, “A Costly
Christmas” Delivered on Dt. 27-12-2015)
Posted by Reflections at Wednesday, January 06, 2016

1. THU-HMAHRUAI
Mi tam tak chuan, Pathianin a Fapa hmanga
Chhandamna a Thlâwn-a min rawn pêk hi a
“thlâwn-a kan lo dawn theih mai” a nih avang
hian a Hlut zia leh a Man-to zia kan chhût ngai
lova, chhût nachâng pawh kan hre lova, kan
ngaihtuah phâk ngai lo niin alang. Hetihlai hian,
he Chhandamna Man-to lutuk hi Juda-ho leh
Greek Mifingte chuan an hrethiamin an hrechiang
êm êm thung a. A Man to lutuk leh sâng lutuk
avangin, thil ni thei-ah an ngai lova, a awihawm
loh lutukin an hria a, vawiin thlengin an awih lova,
an la pawm thei lo hial thung!!!

Chuvangin, Hebrai Ziaktu chuan, “Heti kauva


Chhandamna ropui hi thlâh-thlam ila, engtin nge
kan tlânchhuah theih tehlul ang?” a lo ti hial a nih
kha (Heb.2:3). Pathianin a Fapa Isua Krista
kaltlanga Chhandamna min rawn pêk Man-to zia
leh Malsawmna leh Khawngaihna min pek Hlut-
zia, Man-tam zia ngaihtuah hian, Lal Isua hi rin
loh ngam chi a ni lova, phatsan ngam chi lah a ni
hek lo. Lal Isua hi lo ring duhlo dawn ta ila,
Pathian hmaah hian thiamthu sawi tur emaw,
chhuanlam han siam tur emaw a vâng tak zet zet
dawn a, sawi tur rêng rêng kan nei dawn lo a ni.

2. A MAN AVA TAM ÊM! KA CHHIAR SÊNG LO!


Pathianin Misualte a Chhandamna tur hian a in-
sengso nasa êm êm a! A neih zinga pakhat pawh ni
lovin, A Fapa mal neihchhun min pe a. Lal Isua’n
a Lalţhutthleng leh Lallukhum a kalsan hmiah
bawk a. Vân aţanga Leia Pathian Fapa lo kalna
senso (Travelling Allowance) hi chhût dawn ta ila,
a turu dawn hle mai! Hei mai a ni hleinem! Lal
Isua pian zânah khân Vantirhkoh chhiar sen loh a
rawn tir a nih kha!!! Khawchhak Mifingte lah
khân nasa taka insêngin, ram hla tak aţangin Lal
Isua Krista chibai bûk turin an lo pan bawk a ni.
Lal Isua pian avang khân, Bethlehem leh a chheh-
vêla Mipa Naupang kum 2 hnuailam tam tak-te an
Martar phah tawp bawk! Mari leh Josefa-te rilru
hahna leh manganna-te kha ava nasa dawn êm!
Khatih hunlaia Khawvêl Roreltu Kaisara Augusta
lah khân Khawvêl pum huap Chhiarpui a neih a
ngaih phah hial ta bawk si, ava hau tak dawn êm!
Berampute lah khân, an Eizawnna (Job) chân
ngam khawpin Lal Isua chibai bûk turin
Bethlehem an pan a ngai bawk nen…
Chhui thui zel ila, Getsemani huana Pathian Fapa
thisen far kha a man ava tam dawn tehlul êm ve le!
Getsemani huanah khân Vantirhkoh 72,000 aia
tam-te chu, Lal Isua Thupêk nghâkin, koh thlâk
mai theihin an inpeih rêng asin! Tin, Kros-a Lei
leh Vân Lal meuh khênbeh a nih a, Pathian Fapa
Mal Neihchhun Nunna meuh lâk-sak a nih kha… a
man a va han to turu dawn ve le! He khawvêla,
Kum 33 chhunga Pathian Fapa Lal Isua’n rawng a
bawlnate kha a T.A. bill dawn ta se, ava tam dawn
êm! Lal Isua Vân-lawn Man kha Lei-dânin
(Satellite/Rocket kah-chhuah man angin) chhût
dawn ta ila, a senso eng zât tak ni ang maw? Hei
mai ala ni hleinem! Lal Isua’n a Pa hnêna min dil
sak, min Thlamuan a, min Tiharh a, min Tichaktu
tura Pentecost Ni-a THLARAU THIANGHLIM lo
thleng kha mihring hriatthiam zawngin engzat
man tak ni ang maw?

Sawi tur a tam lutuk, kan sawi sêng dawn lo,


Chhandamna man tam zia hi kan chhût sêng
lovang. Pathianin a Man min ţhing miah lova, T.A.
min bill miah lova, a thlâwn liau liau-a a duh
apiangte tâna Chhandamna min pe phal ta mai
hi… ava ropui êm! Lalpa chu fakin awm rawhse,
Amen! Hei vang hian alawm, John Newton,
Mihringte Ran ang leka Sala mana Hralh ţhintu
pawhin, Pathianin ala Ngaidam thei a, a Fa atân
ala pawm duh a ni, tih a hriat khân, mak a ti lutuk
a, lawm êm êm-in, “Khawngaihna mak mawi leh
duhawm, Sual riangvai chhandamna; suala bo hnu
min zawng hmu ta, Mitdel mitvârna chu..” tia a lo
au-chhuah pui hialna chhan kha. Vawiinah chuan,
a tawi thei ang berin, Point 4 vêl chauh khi kan
sawiho dawn a ni.

3.1. PATHIANIN A FAPA MAL NEIHCHHUN A


PE…
Mihring ngaihtuahna-in chhût ta ila. Tuemaw kan
Hmangaihna leh Duhsakna a sân dân hrethiam tur
chuan, an chunga thil kan tihsak khân a hril ber
ang. Apostol Hmangaih Johana chuan, hemi
chungchang hi hetiang hian a rawn sawi a,
“Pathianin khawvêla  hmangaih êm êm a.
Chutichuan a Fapa Mal Neihchhun a pe a… Ngai
teh u! Pa-in min hmangaihna chu ava nasa êm!
Pathian faah te mi vuah tâk hi! Chutiang chu kan
ni rêng e. Hemi avang hian khawvêlin min hre lo a
ni, Amah chu an hriat loh avangin” tiin (Joh.3:16,
1Joh.3:1).
Hmangaih Johana sawi tum hi a chiang tâwk hle.
Pathianin min hmangaih êm avangin, min
hmangaih hle a ni, tih lantirna atân, A FAPA MAL
NEIHCHHUN min pe a ni (It Cost God’s Only
Begotten Son). Hriatthiam a hâr lo. Pawm hmiah
erawh a hâr mai thei. A Fapa “zinga pakhat” min
pe lova, a “neih zinga hlu ber” pawh a ti lova, A
FAPA MAL, NEICHHUN MIN PE A NI. A NEIH
ZAWNG ZAWNG LEH A NEIHCHHUN A NI. Hei
hian Pathianin kan chunga a rilru put dân leh, a
thiltih ropui tak chu a tichiang hle a ni.

Nu leh Pa tam tak chuan, kan Fate tâna Zirnaa


kan insên nasat zia te, In leh lo ţha kan neih
theihna atâna kan insên nasat zia te hi chhût ila,
kan hrethiam mai awm e. Fate Zirna atân leh
Chhungkaw tâna kan insên hi tam eng ang mahse,
kan rilru kan pêkna ber a nih avangin insên hi nâ
kan ti lo ţheuh a ni. Hei hian kan Thiltih-in kan
Hmangaihna Degree sân zawng leh Quality ţhat
dân a lo târlang chiang hle, tih a tifiah lehzual a ni.

India-in Assets kan neih zinga ropui ber TAJ


MAHAL khu a chanchin kan hre ţheuh awm e.
Khawvêla Thilmak leh Danglam 7 Thlanchhuah
(SEVEN WONDERS OF THE WORLD)-te zingah a
tel phâk a. He Taj Mahal hi, a Nupui hmangaih
ber Mumtaj Mahal hriat-rêngna atâna, Kum 1632-
a Hnathawktu 22,000 hmang a, Kum 22 chhung
zet mai Mughal Emperor ropui tak Shah Jahan-a
sak a ni.

Emperor Shah Jahan Nupui hmangaih ber,


Mumtaj Mahal chu, a thi ţep a, chau taka khuma a
mu chu, a pasal chuan, “Engnge i duh ber? Sawi
rawh, ka tih-sak ang che…” tiin a zawt a. Mumtaj
chuan, aw chau takin, “MIN HMANGAIH A NI
TIH HI KHAWVÊL HRIATAH LO LANCHHUAH-
TIR ANG CHE” (SHOW TO THE WORLD THAT
YOU’VE LOVED ME) a ti sap a. Emperor Shah
Jahan chuan, a nupui hmangaih ber duhthusam
chu a ti-hlawhtling ta a. Tun thleng hian, ‘SHAH
JAHAN KHÂN MUMTAJ MAHAL KHA A LO
HMANGAIH HLE MAI’ TIH KHAWVÊLIN KAN
HRIAT-THEIHNA CHU VAWIIN THLENGIN
HMUH THEIHIN TAJ MAHAL KHU A DING TA
RÊNG MAI A NI.

Khai le, Pathianin mi hmangaih-zia lantirna atân a


Fapa Mal Neihchhun min pe tawh a. Thil beisei
erawhchu a nei ve tlat mai! Kan neih zinga hlu ber
a ngen lova, kan neih zinga ţha ber a ngen lova,
kan neih zawng zawng pawh a ngen bawk lo.
Pathianin a duh leh min dil chu, kan
“THINLUNG” hi a ni. Kan Thinlung hi kan chhia
leh ţha hriatna, taksa leh thlarau thununtu a nih
avangin Pathianin neih a duh a, “Ka fa, i thinlung
min pe rawh…” tiin min dil a ni (Thuf.4:23, 21:1-
2, 23:26, Rom 10:9-10, etc.). Engtinnge i lo chhan
ve dawn le?

4. NGAIHTUAH ZUI ATÂN…


Pathianin a Fapa Mal Neihchhun hmanga min
Chhandamna ropui zia leh hlutzia ngaihtuah miah
lo leh, Malsawmna leh Khawngaihna kan chunga a
lan-tir te ngaihtuah hauh lovin, Nu leh Pate
châwmhlawmin Phaiah Lehkha kan han zir ve dêk
dêk a, B.A/M.A kan han zo ve hrâm a (Medal-te
dawngin, Distinction-ah pawh kan pass lêm
chuang lo). Miin min ngaisâng dawn emaw kan ti a
ni chêk ang chu, “PATHIAN AWM HI KA RING
LO...” kan han ti-thla ve ngawt phei hi chu… kan
zir tlêm zia leh kan mawl-zia kan in-show ni berin
alang.

Tin, mi tam tak hian, Pathian Hmangaihna,


Dawhtheihna leh Khawngaihna kan chan-te hi kan
hmangsual (abuse God’s love, grace & mercy) mêk
niin alang. Lal Solomona khân a lo sawi dik zet
mai, “Thil tih sual chunga hrêmna hlen nghâl mai a
nih ţhin loh avangin, mihring fate thinlung chu sual ti
turin a lo ngampa tawh ţhin a ni…” tiin (Thuh.8:11).
Pathianin kan Sualna-te avanga kan chunga
Phuba laa, Chhiatna hmanga min Thungrûlh
nghal mai loh avangin, Ngampa tak leh huai taka
Mahni châk zawng sual tih chhunzawm zui zêl nân
remchângah kan hmang niin alang (Rom 2:4-9,
6:1f). Pathian Hmangaihna, Dawhtheihna leh
Khawngaihna hi Mahni châk zawng tihna tura
remchâng leh chhuanlam-a hman tur ni lovin,
Pathian Hmangaihna hrechiangtute tân chuan
Sual tih loh theihna, Sual laka insûm theihna, leh
Pathian duhzâwnga nun leh awm theihna tur a ni
zawk a ni.

Thlarau Thianghlim : A awmzia leh a hnathawh


“Pathian chu Thlarau a ni”, tiin Lal Isuan min hrilh a. ‘Thlarauvin tisa leh ruh a nei lo’, tih a sawi bawk.
Chumi awmzia chu Pathian chuan hmuh theihin taksa emaw pianphung emaw a nei lo tihna a ni. ‘Thli
khawiah pawh a duh duhin a tleh thin, a ri i hria e; nimahsela khawi atanga lo kal nge, khawiah nge a kal
dawn tih pawh i hre si lo; tupawh Thlarauva piang chu chutiangin an awm’, tiin Isuan Nikodema a hrilh a ni.

Boruakin kan chenna khawvel hi a tuama a luah khat tlat ang chiahin Pathian Thlarau chuan lei leh van hi a
luah khat vek a, Pathian hnen ata tlan bona reng reng a awm lo. Boruak chevel hi thli kan ti a, thli a awm
tawh chuan thing leh mau a khawih che a, thlipuina tak chuan chhiatna rapthlak tak tak a thlen thin a ni.
Pathian Thlarau
hian mimal pawh a thuamin a awmpui tawh thin a, thil ropui tak tak a lo tihtir tawh thin a ni. Entirnan,
Aigupta rama Josepha finna te, Goliatha bei tura Davida huaisenna te, Samsona chak em emna thuruk te kha
Pathian atanga chhuak vek a ni.

Hetiang, Pathian Thlarau awmna mi hi kan hmu zo dawn em ni? tiin Pharoa chuan Josepha chu, ‘Nang hi ka
chhungte chungah hotuah i awm ang a, ka khua leh tui zawng zawng hi i thu ang zelin an awm ang;
lalthutphaha thut-thuah chauh hian i aiin ka lal ang’, tiin Aigupta rama Prime Minister dinhmunah a dah tih
kan hmu. Pathian
Thlarauvin a thuam vang a ni.

Bezalela chu Pathian Thlarauva tihkhahin a awm a: finna te, hriatthiamna te, hriatna te, kawng tinrenga
themthiamna te, lunghlute zeh tura phel thiamna te, thing zai mawi dan thiamna te, kawng tinrenga
themthiamna te a neih phah a ni.

LALPA Thlarau chu Samsona chungah nasa takin a lo thleng a, Sakeibaknei chu Kel no pawh sawm ang
maiin a pawt sawm tih kan hmu. A hnuah pawh Pathian Thlarau chu a chungah nasa takin a lo thleng leh a,
Askelon ruamah mi 30 zet awlsam takin a tihlum a, an thuamhnaw a chhuhsak vek tih kan hmu leh bawk.
Pathian Thlarau sawina hi Bible pumpuiah 126 vel zet a awm. Pathian Thlarau (Gen 1:2), LALPA Thlarau –
finna leh hriat theihna thlarau, remruatna leh chakna thlarau, hriatna leh LALPA tihna thlarau (Isaia 11:2) ;
Rorelna thlarau (Isaia 4:4)11; kan-na thlarau (Isaia 4:4) Thlarau tha (Neh 9:20); Thlarau tihnuam
(Sam 51:12); khawngaihna Thlarau (Zakaria 12:10) tihte hi kan hriat lar deuh, Thuthlung Hluia kan hmuhte
a ni.

Thuthlung hluia leilung kalphung leh awmphung piah lama thilmak thleng zawng zawng kha Pathian
Thlarau chetvelna rah a ni. Nova huna tuilet; Sodom leh Gomora khaw kang ral vek; Sinai tlanga khawpui
ri; kawlphe; chhum zing; lingnghing; tuipuisen inthen; Jordan lui luang lai chawl; Jeriko kulh chim leh a
dang zawng zawngte kha Pathian (Thlarau) thiltih leh hnathawh a ni. A ziarang leh a inpuanchhuah dan
azirin he Pathian Thlarau hi hetiang hian hming hrang hranga sawi leh koh a ni – El or Eloah; Elohim; El-
Shaddai; Adonai; Jehova; Jehova-Jireh; Jehova-Rapha; Jehova-Nissi; Jehova-M’Kadesh; Jehova-Shalom;
JehovaElohim; Jehova-Tsidkenu; Jehova-Roni; Jehova-Shammah; Jehova-Sabaoth; El-Elyon; El-Roi; El-
Olam; El-Gibhor te a ni.

FAPA ISUA KRISTA

‘A tirin thu a awm, Thu chu Pathian hnenah a awm, Thu chu Pathian a ni. Chumi chu a tirin Pathian hnenah
a awm. Engkim a zain ama siam a ni; thilsiam zawng zawng ama siam loh engmah a awm lo’, tiin hmangaih
Johana chuan Isua Krista chanchin min hrilh. ‘Thu chu tisaah a lo chang a, kan zingah a lo awm ta, Pa Fa
mal neih ropui angin a ropuizia kan hmu, khawngaih leh thu takin a khat…’ tiin a sawi bawk. Heta ‘Thu’ tih
hi Greek tawngah chuan ‘LOGOS’ a ni a, Johana hian ‘Pathian rilru’ tihna atan a hmang a ni. Fak hla siamtu
pawn, ‘Mi rilru thuin a chhuak angin, Pathian rilru a lang Krista-in’, a lo tih kha. Isua Krista hi Pathian Rilru
mihringa lo chang a ni a, Isua-ah hian Pathian rilru fiah takin kan hmu a ni.

Pathian tana mihring programme intanna chu Abrahama a ni. Abrahama kha khawvel tana malsawmnna ni
turin Pathianin a koh tih kan hmu. Fapa pek a tiam a, chu a fapaah chuan khawvel chi tin (hnam tin) an la
thawveng dawn tih Pathian Vantirhkohvin a hrilh a nih kha. Khawvel hnam tin hnena malsawmna thlentu
tur, Abrahama hnena Pathianin fapa pek a tiam chu Isaaka ni lovin, Isua Krista a ni. Isaaka kha chu Isua
hlimthla mai chauh a ni. Isua Krista hi Abrahama hnena Pathian thutiam tihhlawhtlinna, Thutiam Fa dik tak
chu a ni. A hunbi a kim khan Abrahama hnenah Pathianin Fapa pek a tiam chu nula thianghlim Mari’n a
hring ta a ni.

Isua Krista hi Pathian chatuan programme-ah a hnukpui leh laipui a ni. Thuthlung Hluiin a tum ber chu
mihring hnena Isua Krista hriattir a ni tih amah Isua’n heti hian a sawi, ‘Pathian Lehkha inchhiar ngun thin,
a chhungah chatuan nunna awmin in-rin avangin, chung Lehkha chu ka chanchin hriattirtu chu a ni si a’,
(Johana 5:39). Hetih hun lai hian Thuthung Thar lehkhabu pakhat mah a la awm lo va, ‘Pathian Lehkha’ a
tih hi Thuthlung Hlui lehkhabu (Genesis – Malakia) a ni. Thuthlung Tharin min kawhhmuh leh min hriattir a
tum ber pawh Isua Krista tho a ni. Isua Krista hi Bible thupui, a laimu, a hnukpui ber a ni. Chatuan atana
mihringten kan mamawh – chhandamna, tlanna, thiamchanna, nunna, ngaihdamna, thianghlimna,
thawhlehna, Pathian ngaihdamna, te hi Isua Krista-ah Pathianin a dah vek a ni.

Pathian a awm tih ringtu nih ringawt a tawk lo. Pathian tih mi nih ringawt pawh a tawk lo. Hindu leh
Muslim-te pawhin Pathian an ring. Mihringte hnena Pathian inpuanchhuahna, mihring tana Pathian
remruatna, kan mamawh engkim chhanna atana Pathianin mi pek Isua Krista hi thlarauva kan hmuhfiah a,
amah neitu, ringtu leh pawmtu kan nih a pawimawh. Mihring tan chu aia pawimawh a awm lo. Pathian
chuan khawvel thiam loh chantir tur ni lovin, khawvel amah avanga an dam theihna turin a Fapa mal neih
chhun Isua min pe a ni. Amah Isuan, ‘Ka hnenah lo kal ula, keiman ka chawltir ang che u’, a tih kha.
Thlarau Thianghlim min pekna chhan pawh Krista thuhretu kan nih theih nan a ni.

Upa Dr. KL. Biakchungnunga

I CHAKNA INBEL RAWH

PC. Lianhmingthanga
“Aw Zion, harh la, harh la, i chakna inbel rawh: aw Jerusalem, khawpui thianghlim, i silhfen mawi takte chu in bel
rawh. . .” (Isaia 52:1).

Zawlnei Isaia hian, LALPA hnen atanga Jerusalem Zion khawpui tana a thuchah dawn chu a puang a ni. Pathian hnam
thlan, a mite, Jerusalem Zion a chengte; Lalpa an rin loh avanga hnam dangte tihduhdaha awm reng mai leh
hnamdang sala awm reng maite chu, harha an chakna, Lalpa hre chhuak turin a au a ni. An chakna Lalpa chu inbela,
an silhfen mawi ber Lalpa thupek chu an inthuam nana hmang turin, Zawlnei hian a hrilh a ni. Lalpa lovin chakna an
nei lova, engmah an ni lo. Lalpa thu leh a thupek te chu an mawina ber leh an inthuamna tha ber a ni. Lalpa thu leh a
thupek te an zawm loh chuan engmah lo, saruak mai an ni. Zawlnei hmang hian LALPA, an chakna chu inbel tur leh,
an silhfen mawi, a thu awih tur leh a thu a inthuam turin a fuih a ni.

CHAKNA NEI LO KAN NI


Mihring hian diabola leh a hnathawh, sual do hneh turin chakna kan nei lo. Bawhchhiatni atang khan mihringte chu
diabola fa, rulthlahah kan lut tawh a. Diabola duhzawng sual salah kan lut tawh a ni. Lal Isuan, “Nangni zawng in pa
diabola hnena chhuak in ni a, in pa duhzawng tih in duh thin a ni,” a ti (John 8:44). A ni reng a, a tha lamah kan chak
lova, a chhe lam sual kawngah kan chak thung a ni. Lal Davidan, “Ngaihteh, khawlohnaa dinin kan awm a; ka nu’n
sualin mi paia a,”(Sam 51:5) a tih angin, diabola rawng kaiin sualin kan lo piang a, tichaktu, tinungtu kan mamawh a
ni. Kan chaklohna kan man thiam lova, kan hre thei lo fo leh nghala. Kan chaklohna kan hriatfiah loh chuan, kan
chakna pawh kan hre thiam leh bawk si lo.

Eden Huana thei eia harhchhuak Hriatna; diabola chhia leh tha hria hian kan nung roh a, â deuh si hian fingin kan
inhre ve tlat thin. Tha nia kan hriatte hi Pathianin tha a lo ti lova, dik nia kan hriat te hi Pathianin dik a lo ti lo. Kan
finna leh remhriatnate hi setana pum chhuak, diabola rawngkai an lo ni a. Pathian lah chuan, “Mi fing finna ka tiboral
anga, Remhre remhriatna chu ka paih thla ang,” a ti hmiah mai si (Isaia 29:14; iKor 1:19). “Mifing chu khawiah nge ?
Lehkhaziaktu chu khawiah nge ? He khawvela hnialtu chu khawiahnge ? Pathianin khawvel finna hi atthlak ani tih a
hriattir lo em ni ?” Pathian thu in a ti (I Kor 1:20). Diabola leh a hote hian an duh zawngin, bawhchhiatni atang khan
mihringte min khawih a, min lo bual â thin a lo ni. Natna leh chaklohna hri hmangin mihringte min tihduhdah a,
accident (chetsualna) hmangin min khawih bawka; kan thi kan thi mai anih hi. Israelfate, Jerusalem, Zion khawpuia
chengte pawh hian an chakna Lalpa an hre lova. An chakna Lalpa a ringa amah inbel (thuam a hman) nachang an hre
lova. An silhfen mawi ber, a thupek leh a kaihhruaina thu awih nachang an hre lo a ni. Keini Tunlai ringtu, Kohhran,
Pathian mite pawh hi kan chakna inbel nachang kan hriat a ngai. Kan silhfen mawi ber Pathian thu, Thlarau
Thianghim sawmna kan awih a ngai a ni.

KAN CHAKNA LALPA A NI

Mosia chuan, “Lalpa chu ka chakna leh ka hla a ni.” a lo ti a (Exo 15:2). Davida chuan, “Chaknaa ka taia min hrengtu
leh, ka kawng ti tha famkimtu Pathian chu,” tiin a sawi (Sam 18:32). Davida vek chuan, “Amah Israelho Pathian ngei
chuan a mite hnenah chakna leh thiltihtheihna a pe thin ani,” a lo ti bawk a ni (Sam 68:35). Asapha fakna Hla chuan, “
. . . Pathian chu kum khuaa ka thinlung chakna tur leh ka chanvo tur a ni. Ngaiteh, nangmah hlata awmte chu an
boral dawn sia . . .” a ti (Sam 73:26,27). Sam vek chuan, “Nangmaha chakna nei mi chu a enga thawl e; A thinlunga
Zion panna lam liante awma chu,” a lo ti bawk (Sam 84:5). Davida chuan Lalpa chu a chakna a ni tih hre chiangin,
“LALPA leh a chakna chu zawng ula,. . .” tiin a lo sawi bawk (Sam 105:4) Mosia tih ang khan Davida pawhin, “Lalpa
chu ka chakna leh ka hla a ni,” a lo ti ve bawk (Sam 118:14). Zawlnei Isaia chuan, “Chau hnenahte chuan
thiltihtheihna a pe thina; chakna reng nei lote chu a tichak thin,” a ti (Isaia 40:29). Isaia vek chuan, “LALPA nghaktute
erawh chuan an chakna an siam tha leh ang . .” a ti (Isaia 40:31). Heng Pathian lehkha thute hian chiang takin LALPA
chu kan chakna ani tih min tarlan sak a ni. Kan chakna LALPA kan inbel mai hi kan tih tur ani a, kan LALPA chuan a
thawk dawn a ni. Israelfaten inchhandam turin chakna an nei lo. Lalpa thawhsak tur chu lo en ngawt mai turin Mosia
khan Israelfate kha a hrilha. Tichuan tuipui senah Pathianin kawng a siamsak ta a, Pharoa sipaite man phak lovin an
him thei ta a ni. Chakna nei lo kha an chakna Lalpa an chhawr ta a ni (Exo 14:13; 29, 30). Jeriko kulh an hmachawn
tum pawh khan, an hmanrua a chau si a, Jeriko kulh tihchim ngaihna a awm lo. Lalpa chakna an inbel hlauhva, Lalpa
thu awihin Bawm zawnin Berampaki an ham a, an au-a; kulh chu a chim a, an la ta mai anih kha (Josua 6:20), Lalpa
chu an chakna ani chiang hle mai.

I CHAKNA INBEL RAWH LE

Keini tunlai ringtute pawh hian kan chakna Lalpa Kristaa kan inbel ava pawimawh em! Kan chakna Krista hian
inthuam ang u. Kan hmaa thil lo thleng leh kan hun tawng zelah hian kan chakna krista chu kan inbel zel a ngai a ni.
Kan velah thlemna a tamin, diabola leh ahote chuan nasa takin tan an la mek anih hi. Sakhaw hruaitu leh, mi rinawm
âwm pui pui te pawh sum îtna leh lal duhna leh ropui duhnain an âwn ruai ruai mai. Mipat hmeichhiat chakna sual
chuan mi tam tak ler ruknaah a pawt lut mek. Rawngbawltu leh Kohhran member zingah, kamhleina leh ruihhlo
tenau anga kan ngaih; zuk leh hmuam kalsan thei lo an va tam ve. Diabola leh a hoten Natna hri leh chaklohna hriin
min hual reng bawk. Cancer, TB, Hiv Pisitive (Aids) Hepatites, Zunthlum, thisensang, thawhah, kawchhungnâ leh
chakloh vei kan va tam em !! Aw nang ringtu, i piangthar tawh ani lawm ni kha ? Harh la, Harh la, i chakna inbel rawh.
Krista Isua chu ring la, a duhzawng leh a thu thua awm turin inpe la, tichuan i chakna Krista chu i inbel a lo ni ang.
Tichuan i chakna Krista chu i nunah i lo hmang tak tak tawh anga, Lalpa chuan hma a hruaisak zel tawh dawn che a
ni.

PATHIAN ROPUI NAN NA LOVIN DAM RAWH


PC. Lianhmingthanga

Nat hian nge Pathian a ropui, kan damin tiin inzawt ta ila. Kan nat ai chuan kan damin Pathian a ropui zawk kan ti
awm e. Mi thenkhatin ‘kan nat hi Pathianin a ropui nan a duh a ni’ an ti thin. An natna Pathianin a tihdam khan
Pathian a ropui zawk a, an taksaah Pathian chawimawi a ni zawk a ni. Lazara a dam lova, a thi ta a, Thlanah ni li lai a
mut khan Pathian a ropui miah lo, tuman Lal Isua an rin phah lo. Thlan ata kaihthawha tihdam a lo nih leh tak khan,
Pathian a ropui a, tam takin Lal Isua an ring ta a ni (John 11:45).

Natna leh Damna chungchang:

Natna hi Eden bawhchiat hmain a awm lova, Eden bawhchhiat hnua lo awm a ni. Sual - Setana hnathawh khawvelah,
mihringah a luh hmain natna a awm lo, accident (chetsualna) awm lo, nun sual ala awm lo, chaklohna hri a wm lo,
thihna a awm hek lo. Heng zawng zawngah hian a thawktu leh a mawhphurtu chu diabola (setana) leh an hote an ni.
Diabola hian Eden Huan, Pathian huangchhung atanga a bum chhuah, a sal man te tihduhdah nan natna leh
chaklohna hri tinrengte a hmang a ni. Sual thil tinreng leh natna leh chaklohna hmangin diabola hian mihringte a
tiduhdah a, khawvel hi tahna leh lungngaihna ramah a lo siam a ni. Lal Isuan, “Rukhmang (diabola) chu ru tur leh
tihlum tur leh tichhe tur lo chuan a lokal lo,” a lo ti reng a ni (John 10:10). Peteran a Lalpa rawngbawlna a sawi khan,
“Diabola tihduhdah zawng zawng te tidamin a fang vel thin,” a ti a ni (Tirh 10:38b). Natna leh accident avanga
chhiatna leh thihna lo thleng thinah hian a phena thawktu chu diabola leh thlarau sual - Ramhuai ho an ni.

Dibbola leh an thlarau sual hote avanga, khawvel sual thuneihna ram, thim thuneihna ram lo ni mek chu; Lal Isuan
rawn luhchilhin khawvelah ENG a lo thleng ta a ni. “Khawvel thim en tura chu Hmangaih puan nem sinin” tiin Hla an
lo phuah reng a ni. Khawvel thimna chhan chu; Sual hnathawh vang te, Natna leh chaklohna hri avang te, chung
avanga thihna leh lungngaihna lo thlengte avang chuan a ni. Pathianin a Fapa mal neihchhun chu khawvel damnan,
sual ata chhandam tur leh Natna tinreng ata tidam turin mihringah a rawn chantir ta a ni (John 3:17). Pathian fapa lo
lan chhan ber chu diabola hnathawhte a tihboral theih nan a ni (I John 3:8). Diabola hian sual tinreng; awmhleina leh
kamhleina leh natna leh chaklohna hmangin hna a thawk a, mihringte a tiduhdah (Oppress) a ni. Lal Isuan a lokal
chhan a chhiarchhuah ang khan “. . . Ani chuan salte hnena chhuahna thu leh, mitdelte hnena mitvar neih lehna thu
sawi tur te, tihduhdah tuar te chhuahtirna tur te . . .” a ni ( Luke 4:18,19). Indo pawl hnih an awm a; Setana (diabola)
leh an hote - tihhlum, tichhiat leh ruk hna an thawk. An thawhna chu mihringah a ni. Indo pawl dang chu Pa leh Fapa
leh Thlarau Thianghlim leh an hote an ni. Anni hian chhandam, tihdam leh nun pek hna an thawk thung a ni.

Min tihdam vek hi Pa duhzawng a ni:

Mihring chuan bawhchhiatni atang khan Thlarau, Rilru leh taksa danah thihna hri Natna a vei a. Mihring zawng
zawng chu Davida angin - ‘Khawlohna a din suala pai vek kan ni (Sam 51:5). Eden Huan atanga hnawhchhuah hnam,
sual - diabola rawng kai vek kan ni. Mi zawng zawng thiam loh chantirna rorelna hnuaia mi (Rom 5:18), thiltisual
tawh vek, Pathian ropuina chang zo tawh lo kan ni (Rom 3:22,23). Eden bawhchhiatni atang khan mihring chuan apa
‘diabola’ a ni a, Lal Isuan, “Nangni zawng in pa diabolaa chhuak in ni a, in pa duhzawng tih in duh thin a ni “ a lo
tireng a ni (John 8:44).

Lalpa Pathian chuan mizawng zawng tlan nan, chhandam nan a fapa khawvelah arawn tir ta a ni. Krista Isua chuan Pa
duhzawng chu rawn hlen chhuakin kan damna turin a nunna a hlana, Kros-ah kan tan a lo tuar ta a ni. Diabola
hnathawh tiborala, sal ata min chhuaha, diabola tihduhdahna laka min chhuahtira min tihdam hna chu a thawk ta a
ni. Kan Thlarau, kan rilru leh kan taksa a puma min tihdam chu a lokal chhan leh a hnathawh chu a ni. Amah ringa,
amah lo lawm a, Amah lo beisei te, damlohna leh natna tinreng a tidama, an sualte a ngaidam a ni. Mizawng zawng
chhandama awm tur leh thutak hre turin Lalpan a duh a. Judai ram dung leh vang fanga, natna leh damlohna tinreng
tidamtu khan, Thlarau Thianghlim Hunah pawh hian a policy ala thlak lo. Amah ringa amah pan duh apiang a la tidam
renga, misualte a la chhandam reng a ni. Kan Nat te, kan chaklohte hi Lalpa duh zawng a ni lo, kan dama, kan hrisel a,
kan hlima kan thlamuan hi Pa leh Fapa leh Thlarau Thianghlim duhdan a ni e.

Pathian Ropui nan Dam rawh le:

Kan damna atana lokal Krista kan dampui hian Lalpa chawimwiin a awm a, Lalpa a ropui thin. Kan nat hi Pathian
ropuina ani lova, tumah Pathian ropui nan i na lovang u. Natna kan vei a, chaklohnain min bawhbeh hian, Pathian a
ropui lova, Setana (diabola) chak zawk anga lantirna leh Setana ropuina a ni. Kan damna atana lokal, Lal Isua hian min
tihdam duhin Thlarau Thianghlimin min hnaih renga, min nghak reng a ni. Amah rawn pantu leh, a hnena an rawn
hruai leh an rawn zawn, damlo tinreng pakhatmah hmaih lova tidamtu khan, ala tidam duh reng a ni. Amah ringtu
leh beiseitu tumah a hnar ngailo. I thlarau, i rilru (Soul) leh i taksa damlohna kha Lal Isua hnenah rawn kalpui la, lo
dam rawh, tichuan, Lalpa chu a ropuiin chawimawiin a awm ang. Lal Isua hi nun kan neih nan tam taka kan neih nana
lo kal a ni e (John 10:10b).

MALSAWMNA DAWNG RAWH


PC. Lianhmingthanga

Malsawmna dawn hi mi zawng zawngin kan duh veka. Malsawmna hi tute tan pawh a hlu a, a tha bawk a ni.
Malsawmna kan tih erawh chu a in ang vek kher lovanga, kan thlir dan pawh a in ang kher lo mai thei. Hriselna te,
sum leh pai lama malsawmna te hi mitinin malsawmna kan beisei chu a ni awm e. Thluak finna leh hriatna thate,
chakna leh thu sawi thiamna te, zaithiamna te leh hmel thatna tepawh malsawmna an ni kan ti ang. Hla phuahtu
chuan:

“Mal min sawm turin Van khuaah ro anrel


Eden kawngkhar an hawng leh ta

Lut rawh chatuan khua a var ta” a ti. He hla in malsawmna thu a sawi hi chu; Eden Huan atanga hnawhchhuah
mihringte tana, Pathian nena len dun leh theihna; Eden kawngkhar hawn thu a ni. Thiamloh chang tawh mihringte,
Van ram lut thei tura Lal Isua Krista avanga Aringtute tana khawngaihna kawng hawn thu a ni. Hla phuahtu pakhat
chuan, “Amah chu malsawmna hnar a ni,” tiin a sawi ve thung. Hetah pawh hian Lal Isua chu a ringtutan thihna ata
Chatuana nunnaa luhna a ni a, khawvelah pawh malsawmna hnar a nih tur a sawi a ni.

Kan hmaah Malsawmna leh Anchhia a awm:

Khawvela mihring lo piang zawng zawngte hian malsawmna leh Anchhia kan hmachhawn vek a ni. Chatuana Nunna
leh Chatuana thihna kawng thlan tur kan hmachhawn vek a ni. Eden bawhchhiatni atang khan khawvelah Thlarau
Indo Pawl pahnih an awm a: Pathian hnawl tawh, Lucifera diabola (setana) lo ni ta leh an hote leh, Pathian - Pa leh
Fapa leh Thlarau Thianghlim leh an hote an ni. Diabola leh a hote chu Chatuana Anchhe dawng ram thihna a hruai
tura - sual leh natna leh awmhleina tinreng hmanga che an ni. Pathian leh a hote chu; siamtha a, chhandama, nun pe
a malsawma - Chatuana Nunnaa hruai luh chu an hna ani thung. Kan lo pian chhuah phat hian kawng zawh tur
pahnih - Thihna leh Nunna kawng, Anchhia leh malsawmna kawng kan hmachhawn nghal a ni.

Israel fate hnenah Pathianin “Ngaiteh u, vawiinah hian in hmaah Malsawmna leh Anchhia ka dah a: LALPA in Pathian
thupekte tuna ka pek che u hi in zawm chuan Malsawmna; LALPA in Pathian thupekte chu in zawm lohva, in hriat
ngailoh pathian dangte be tura ka thupek te chu inpensan erawh chuan, Anchhia tiin a hrilh tih kan hria (Deut.
11:26,27). Hetiang hian keini pawh kan hmaah malsawmna leh Anchhia, kan thlan turin kan hmachhawn theuh a ni.
Lal Isua kan malsawmna a ni:

Adama leh Evi leh Pathian thu awih lova Setana bumna thu awiha thei an ei avangin; Pathian thupek bawhchhiain
thiamloh chantirna Rorelna hnuaiah an lo awm ta a. Eden Huan atanga hnawhchhuah niin, anmahni avangin Lei hi
anchhedawng a lo ni ta a ni. A chhan chu diabola leh a hote chetna hmun lo niin thihna, lungngaihna, manganna,
natna leh chhiatna tinreng hmanga diabola leh a hote chetna ram anih tak avang a ni. Sual tinreng: Kamhleina leh
awmhleina, indona, iksikna leh elrelna, ruk rukna leh inthahna ramah setana leh a hoten an siam ta. Eden Huan
pawn lam boruak leh Nun chu a rapthlak a; thim thuneihna ram leh hmun a ni. Chu thim hnuaia leng mihringte mal
min sawm turin Krista Isua chu mihringah a lo chang a ni. “Mal min sawm turin Van khuaah ro an rel, Eden
kawngkhar an hawng leh ta,” tih hlaa kan sak ang hian; Krista Isua thisen leh a thihna leh tawhlehna avang chuan;
thihna ata Nunna luhna kawng a lo inhawng ta a ni. Amah chu malsawmna hnar a ni’ tiin hla kan lo sa ta.

Van thlen theihna tluka malsawmna ropui a awm thei lovang. Thihna ata Nunnaa luhna malsawmna aia malsawmna
ropui a awm dawn em ni ? Krista Isua Rinna avang chuan, thim thuneihna laka chhanchhuah; fapa hmangaih taka
rama kaitir kan ni. Amahah chuan kan tlanna leh kan sual ngaihdamna kan hmu a ni (Kol 1:13,14). Krista Isua rin
avang chuan Pathian Hrin (John 1:13), thilsiam thar (II Kor 5:17), chi chhe theilo laka piangthar (I Pet 1:23) leh Fa,
Roluahtu kan ni (Rom 8: 16,17; Gal 3:29). Heng aia malsawmna ropui, lei leh Vanah a awm thei lo. Heng zawng zawng
hi Lal Krista avanga kan chan an ni. Khawvel (mihringte) kan damna tura Fapa, Krista lokal hi ava hlu in ava ropui em !
Paula chuan, “kan Lalpa Isua Krista Pathian leh Pa chu fakin awm rawh se. Ani chuan Van hmunah te khian Kristaah
chuan Thlarau lam malsawmsakna tinrengin mal min sawm a. . . “ a ti (Eph 1:3). Heti hian a ti bawk, “Chutichuan
rinnaa awm te chu Abaraham rinawma nen chuan malsawm sakin an awm ve thin a ni” tiin (Gal 3:9). Krista Isua chu
kan malsawmna ani tak zet a ni.
Malsawmna chu Dawng rawh le ?

Kan Hla pakhat chuan, “Chhandamna chu Chhandamna chu tunah nei la lo hlim rawh,” a ti. Chu Van malsawmna,
Chhandamna, Krista Isua tlanna avanga kan ta lo ni mai chu dawn mai tur a ni. Paulan, “Sual pakhat avangin thiamloh
chantirna rorelna chu mi zawng zawng chungah a lo awm a; chutiang bawkin thilfel pakhat tih avangin Nunna hmuh
nan thiamchantirna rorelna chu mi zawng zawng chungah vurin a lo awm,” tiin min hrilh (Rom 5:18). Krista Isua
mamawha ringtu apiang te tan thiamchantirna thilthlawnpek chu dawn nghal mai theih a ni. Chu malsawmna hlu
lutuk mai chu dawng nghal mai rawh le.

He malsawmna hian Van hmuna Thlarau lam malsawmna tinreng bakah, leia kan chamchhunga kan mamawh
malsawmna tinreng pawh a keng tel a ni. Chung malsawmna te chu; thlamuana leh hlimna te, Thlarau lam thilpek chi
hrang hrangte, Damna leh hriselna te, ei leh bar sum leh pai mamawh leh finna leh thil dang tam tak a awm thei ang.
Heng hi Ringtuten khawvela a ‘BONUS leh RUNNING BILL kan lak theih te an ni.Vanah Billpui leh Hlawhpui -
malsawmna chu kan chang tawh dawn a ni. Krista Isua chu ring la, a thawhsak che chu pawm hmiah mai la; Vana
Thlarau lam malsawmna tinreng leh, leia i cham chhunga malsawmna, i mamawh tinreng chu Lalpan a pe dawn che a
ni. Malsawmna lam chu kan thlan loh chuan, Anchhia chu kan chan ani mai si a. Malsawmna - Nunna lam chu kan
thlan loh chuan thihna chu kan chan tur a ni mai. Unau duh tak Nunna chu thlang la, malsawmna chu dawng la chang
nghal rawh le.

KA THLARAU ZAWKIN LE
by P.C.Lianhmingthanga

Zerubabela leh Jesua ten Pathian In sa tha tura an beih laia dodaltute avanga an tawp khan, “Ka thlarau zawkin le”
tiin Van Pathian a rawn che a ni. Judate Lal Kûran an rama kir leh tura thu apek khan Pathian In, Jerusalema mi chu sa
tha leh turin a phal sak a. “LALPA Israel hote Pathian In, Jerusalema awm chu han sa rawh se, Amah chu Pathian a
ni,” tiin thu a pe a ni (Ezra 1:2-3). Chumai nilovin tangkaruate, rangkachak te, bungruate, ran te a tanpui turin thu a
pe bawk (Ezra 1:4). Zozadaka fapa Jesua leh a unau puithiam te leh, Sealtiela fapa Zerubabela leh a unaute chuan
Pathian In chu an sa tan ta a ni (Ezra 3:2; 5:2). Hmelma ti buaitu an neia , Lal Kûra lal chhung leh Daria lal thlengin an
ti buai a. Jerusalem kulh te an din tha leh ang tih hlauvin Persia lal Artezerzia hnenah te hekna lehkha an thawn a,
(Ezra 4:11-16). Lal chuan an hna chawlhtir turin thu a pe ta a (Ezra 4:21). Lal Daria lal kum hnihna thlengin Pathian In
sak that hna an lo thawh chu chawlhsan a ngai ta a (Ezra 4:24).

Pathian Thu a lo thleng:

Hetianga Zerubabela ten Pathian Insak thuah leh kulh siam thua harsatna an tawh lai hian Pathian a lo che ta a.
Zawlnei pahnih Hagaia leh Idova fapa Zakaria te chuan Pathian hmingin thu an sawi a, tichuan Zerubabela leh Jesua
te chuan Jerusalema Pathian In sak chu an han bei tan leh ta a ni (Ezra 5:1-2). Chuta zawlnei Zakaria hnena thu lo
thleng chu hei hi a ni: “Chakna ni lovin, thiltihtheihna ni hek lovin, ka thlarau zawkin le, tiin Sipaihote LALPA chuan a
ti e. Tunge i nih ? Aw tlang lianpui, Jerubabela hmaah chuan phai zawlah i chang mai ang; A ni chuan Temple chu a sa
anga, lungphum pawimawh rem ni chuan hlimna au a rawn thleng ang,” tiin (Zakaria 4:6-7). Chu lo pawh chu Lalpa
thu alo thlenga ,” Zerubabela kut chuan he lungphum hi a phum ta, ama kut bawkin a puitlin ang a, Tichuan
Sipaihote LALPA chuan inhnenah mi tir a ni tih in hre tawh ang. . “ tiin (Zakaria 4:9). LALPA Thlarau zawkin hma a la-in
a thawk ta a ni.

Lalpa Pathian chuan, Pathian In sa tha tura beihna a harsatna; Setanan tute emaw hmanga a rawn thlen chu -
mihring lam chakna ni lovin, thiltihtheihna ni hek lovin ‘ ka Thlarau zawk in le’ tiin a rawn humhalh ta a ni. Chu thu
chu a zawlnei Zakaria hmangin a rawn puang ta a. Zawlnei thu hriain Zerubabela te chuan an hna an thawk zela, lui
ral ram awptute pawhin an hna chu an chawlhtir mai ngam lo (Ezra 5:5). Lal Daria hnenah lehkha an thawn a, Lal
Daria chu Pathianin hmangin an hna chhun zawmtir tur leh, Euphrates lui khawthlang bial chhiah, lal sum tur atanga
tanpuina pe thuai turin thu pek khauh tak a chhuah ta a ni (Ezra 6:6-12). Lalpa Thlarau zawk a lo chet chuan;
dodaltute an tlawma, tlangliante chu phai zawlah an chang ta a ni.

Amah Ring turin min duh:

Khawvela kan cham chhung hian, kan rawngbawlnaah emaw thahnemngaia hma kan lakna kawng hrang hrangah
hian, LALPA hian amah ringa a lam hawi tlat turin min duh a ni. Kan velah Thlarau sual leh, he thim chunga roreltu,
harsatna leh buaina thiam taka siam thin, diabola leh a hote an awm reng a. Chuvangin Lalpa Pathian hian kan
chakna leh thiltihtheihna ni lova, Amah Pathian zawk ring thiam turin min duh a ni. A lama rilru dik tak putute chunga
a chakzia lantir turin Lalpa mit chu khawvel zawng zawngah hian a len g ruai ruai thin a ni (II Chro 16:9). Amah ringa a
lam kan hawi chuan a lamah rilru dik kan pu a lo ni. LALPA chuan a Thlarauvin a chakzia a lantir thin a ni. Zerubabela
te harsatna, lal thupeka hna chawlhsan thuah chuan Lalpa thlarau lo che-in, Lal Daria a rawn hmanga harsatna chu
hneh taka lak kian ani ta ani (Ezra 6:6-12). Kan chakna te, kan thiltihtheihnate, kan finna leh rem hriatnate hi a tha ve
viauvin kan hre thin, mahse Lalpan A Thlarau zawka thawh a duh a ni. Keini ringtute chu a hmanrua leh a Berampaki
ham tur mai kan ni. Amah ringa kan nghah hian A Thlarau Thianghlim chuan zalen takin hna a thawk thei thin a ni.
Kan thahnemngaihna a kan chakna leh theihna nena kan lo chet vak hian; LALPA chetna kan lo dal thei thin a ni.
Amah chu nghak ila, A Thlarau (Pathian) zawk chuan thawk rawh se. Tichuan Tlanglianpui, kawng daltu chu
phaizawlah alo chang zel dawn a ni.

“Ka Thlarau zawkin le” Lalpan a ti:

Lalpa hian kan rilru hahnaah te, kan manganna leh phurrit phurhnaah te, “ka Thlarau zawkin le” tiin min sawm a ni, A
hnenah kan rilru hahna leh phurrit te kan thlen chuan Lalpa Thlarau chuan min lo chawlhtir thin. “Ka hnenah lo kal
ula keiman ka chawlhtir ang che u” min ti a ni (Mt 11:28). Manganna leh thil harsa kan hmachhawn pawhin, ‘Ka
Thlarau zawkin le’ Lalpan min ti a ni. Jeriko kulh Israel faten an hmachhawn bûr mai, Lalpan a Thlarau zawka a thawh
chuan a chim mai a ni. Tuipuisen chu lî dumkûkin, kalna kawng dang awm lo mahse; Lalpa, a Thlarau zawka a lo chet
chuan a kawngpui lo insiamin an kal kai mai a ni. Kan mihring lam leh tisa duhzawng lo thawk ve thin te hi, felin
chakin thiltithei ve hle mahse; Lalpan, “Ka Thlarau zawkin le” a ti tlat a ni. Kan nun leh khawsakna tin rengah Lalpa
Thlarau chu min hruaitu leh min zirtirtu ni sela; harsatna tlangte chu phaizawlah a chang zel dawn a ni. Tisa danah
awm lovin thlarauah awm ila, taksa thiltihte Thlarauva tihlum zelin, Lalpa Thlarau zawkin i nungin i che ang u. Pathian
a ropui anga, kan hnate a tluang anga, kan thiltih te a hlawhtling dawn a ni. Lalpa hian a tana kan thawhna leh chetna
tin rengah hian, A Thlarau zawka min thawhsaka hma min hruaisak a duh a ni. Lalpa zawk, a Thlarauva chettir turin a
lam hawiin, a aw i ngaithla thin ang u.

I AWM DAN LEH THIL TIH SIAM THA RAWH


PC.Lianhmingthanga

Zawlnei Jeremia hnenah Pathian thu alo thleng a, Lalpa be tura a Temple kawngkaa lut zawng zawngte hnena puan
tur a ni. Chu thu chu; “Sipaihote LALPA chuan heti hian a ti : In awm dan leh in thiltihte chu siam tha ula, he hmunah
hian ka chen tir ang che u. . .” tih hi a ni (Jeremia 7:3). Dawt thu a, “Sual mahila, Jerusalema Temple hi Pathian
Temple ani a, Pathianin a hum tlat dawn” tia sawi te thu awih lo turin a hrilh bawk (Jeremia 7:4).

Heng hun lai hian, sualna a nasa a, dawta chhia chhamin Baal hnenah rimtui te an hala, Pathian dang hriat loh te an
um a. Dawt an sawi a, an uire a, tual an that bawk a. Dik lo takin ro an rela, hmeithai te, Pa nei lo te, hnam dang mi te
an hnehchhiah a, thil tenawm tichungin Lalpa Inah an lo kal a. Lalpa chuan Jeremia hmangin, “Ngaiteh u, kei, keimah
ngei hian ka hmu alawm, tih hi Sipaihote LALPA thu chhuak a ni,” tiin a hriattir a ni (Jer 7:11). In awm dan leh in
thiltihte in siam that tak meuh chuan in thlahtute hnena ka pekah hian kum khuain ka chentir ang che u tiin a zawlnei
hmang hian a hrilh a ni. Tha awm taka Pathian In (Temple) a kal reng chung si hian hnam Thlan Juda hote hian,
pathian dangte zawngin Pathian duh loh zawng an ti a ni.

Engtinnge kan awm, Engnge kan tih ?

Keini hian engnge kan tih a, engtin nge kan awm ? Pathian hian kan nun thuruk a hriain a hmu vek a, Tha awm taka
langa, Inkhawma, Sunday Sikul kal reng si hian, engtinge kan awm thina, engnge kan tih le ? I thinlung hian tual i that
in i uire reng lo maw ? Hmeithaite, Pa neilote, hnam dang kan zinga awmte hmusitin i hlamchhiah lo maw. Mahni
hmasialin sum-hi i pathianah i lo be hial lo maw ? Dawt sawiin, mite i rel fo thin em ? Pathian hian min hmu reng a, i
chungchangah engnge a sawi ang le ? “Kei, keimah ngei hian ka hmu a lawm,” Lalpan a ti a ni. Kan awmdan leh
thiltihte i siam tha ang u.

LALPAN a Ngai zam lo

Judate, Pathian bia in a Inah lokal thin mahse, an awm dan leh thiltih a that loh chuan Lalpan angai zam mai lo.
Inkhawmpui te siamin tha awm takin che mahse, an khawmpui te chu a ningin a hnê tawh a. Inthawinate chu hlan ve
tlut tlut mahse a tan pawm tlak loh rimchhia mai a ni. (Isa 1:13,14). Kohhran Pawl ringawt a tangkai lo. Serh leh sang
te zawma, fel taka Kohhran mit hmuha lan ringawt a tawk lo. Lalpa chu thinlung lam entu leh kan chetzia min
hmutlang vek tu; kan ngaihtuah thuruk nen lama hre vektu a ni. Thianghlimna lovin Lalpa hnen kan thleng dawn lo a
ni. ‘Nangni inthianghlim tur ani kei ka thianghlim si a ,’ tih ziak anih kha (I Pet 1:16). A lang maia Kristian nihin awm
zia anei lo. Incheimawi nana nihna pawimawh chelh a, rawngbawltu kawr hak hi Lalpa ten zawng tak a ni. Kan awm
dan leh chet dan te i siamtha ang u.
I chaklohna hmuchhuak rawh
Zungawlvei te, Buan chak lote, Drugs addict te kan endawnga, kan hmusit a, kan dah hniam khawp mai. Anni hi
chuan an sualna an tlinlohna hi an pawm thlapa, mizingahte an inthlahrung em em thin. Pathian Biak Ina lokal pawh
an zak a, an inthlahrung thin. An hnehloh an buan a, diabola leh thlarau sual hovin an thisen zung zam fanin a tha lo
tih an hriat reng kha ti lovin an awm thei lo. Tanpui ngai, chhan ngai, Thlarau Thianghima, thiltihtheihna nena tanpui
mamawh an ni. Kristian inti; Kohhran member, nihna pawimnawh tak tak chelh, Upa leh rawngbawltu, Pastor/Officer
te thleng hian kan chak lohna kan hmuh chhuah a ngai.
Chapona, mite aia thaa inhriatna, mi dangte hmusitna i nei thin maw ? Mitdel saruak mai i ni, i thiltha tih te kha Lalpa
hmaah eng tihna mah ani lo. Nihna leh dinhmun tha i duh a, i duhawm bawka, i tawngkam chauh a polite ani maw ?
Lem chang mai i loni reng lo maw ? Thlarau bo veina leh hmangaihna nei miah lovin tul em em in Kohhran/Corps-ah i
inhmang thin maw ? A tawk lo, thlaraubote hmangaiha misualte thleng phak rawngbawlna Lalpan a duh. Nang
roreltu, inpekna tel hauh lovin, mite leh hotute tihlawm nan mai, thahnemngaihna tel miah lovin i thawk a ni lo
maw ? Pathian pawi i sawi a nia, Pathian hian khawvel chhandam nan tihtak zetin thil a ti a, a fapa mal neihchhun a
pe a ni.

Inti Pathian thuawih viau si, Zu ruite, Drug ngawlvei te, buanchaklo te hmusit viau si khan engnge i tih thin ? I taksa
Pathian In, Thlarau Thianghlima a chenna turah khan engnge i lakluh thin kha ? Rawngbawltu, piangthar inti ve si,
meizial i la zu maw ? Sahdah te khaini te i la hmuam zoh zoh maw ? Kuhva leh eng eng emaw tuibur te i la hmuam ve
thin maw ? Buanchaklo te, Zu sim thei lote leh Drugs addict ai khan i tha chuang lo. I tem vir leh i khawi nun chu
mihringhlui, tisa duhzawng tho kha a ni. Kan awm dan leh kan thiltih hi i siam tha ang u. I tisa duhzawng khawi nunga
i bansan loh chuan diabolan mal a sawm anga, Natna tha lo tak tak hmangin i nunna a la mai ang. Rin lohna thinlung
sual a pe ang che a, i boral mai ang.

A Hlawkna kan tel ang

Hawh u, kan awm dan leh thiltihte hi siam tha ila, Thlarau lam malsawmna tinreng kan dawng thei dawn a ni. Lalpa
nen nitin kan leng dun anga, Van nun he khawvelah hian kan tan thei dawn a ni. Pathian ram (Kingdom) chu
keimahniah a lo ding chhuak anga, thiltihtheihna nen rawngbawlin, setana ram kan thiat thei dawn a ni. Thlarau lam
malsawmna chauh ni lovin, Rilru taksa damna leh hriselna chu kan ta ani ang a, hri reng rengin i puan In chu a hnaih
lo thei hial dawn a ni (Sam 91:10).
RILRU THARIN HMA I SAWN ZEL ANG U
“Engpawh ni sela, kan thlen chin atang khan hma i sawn zel ang u.” (Phil 3:16)
Rev.S.Lalkhuma(Rtd.)
Field Director
Varanasi Mission

    Kristiante hi hmasawn zel tura kal mek leh Vanram thleng tura buatsaih vek kan ni. Hmasawn lo dinhmun
hi chu hnungtawlh anih loh pawhin thanglo nun a ni. Khawvel sorkarah America a hausa lawt lak a, tunlaiah
hian China a thang sawt ber a, India in a dawt thung. Chuvangin, kan ram ngei pawh economics-a a thanna
hi lawmthu sawi a tul. Ram hrang hrang han tlawh kual hian a tlawhtute titi berah chuan khawthlang lam
emaw khawchhak lam pawh nise, a ram mite an changkan zia an sawi uar hle a.
    Chutianga changkang tur chuan an phu reng nachhan an sawite chu an taihmakna lai hi a ni. Singapore-ah
chuan zing dar 7:30-ah ni a chhuah laiin, a hma zing dar 6:30 velah motor a jam mup mup tawh a ni. Tin,
dawrkai reng reng hian thu chungin dawr an nghak lova, ding chungin thil lei duh lokalte kha an lo dawr
thin. Hausa hlawm hle mah se, sum an hmang thiam em em a, an it zawng nazawng an lei ngai lova, a
tangkai dan tur leh a hmanna tur an chhut lawk thin. Hnathawk lova awm mai mai nula tlangval hmuh tur an
awm lo. Nikhatah darkar engemaw zah tal chu an hna hmuh dan azirin an thawk vek a ni.
    Tichuan, kan Zoram nunte hi thlir ngun a tul khawp mai. Kum thar kan chuankainaah hian nikum aia hma
kan sawnna tur kawng engemaw tal dap chhuak thiam ila, sikul naupangte chuan a aia sang zawkah insawn
a, an zir zel ang hian kan hnathawh lai theuhah hma kan sawn dan tur ngaihtuah ila, chu chuan min ti thang
ngei ang. Mihring nunah hian a tha lam ngaihtuah mi (Optimist) nih hi a lo tul khawp mai. Mi rilru te leh
tawi takte hi mi ropui tak an ni ngai lova, rilru zau leh thil thui tak ngaihtuah mite hian hma an sawn thin.
Thinrimna pai rengtu aiin ngaidama theihnghilhtute nunin hma a sawn a, mi uikawmte aiin mi thilphalten
malsawmna an dawng tam thin. Mahni chauh inngaihtuah ching mi aiin mi dangte rawngbawlsak tamtu
apiang an hlim thin.
    Tichuan, rinna nun kawngah pawh kan rin tawh dan duhtawk mai lova, rin zelna nuna kalten an thleng
thui thin. Thlarau lam malsawmna dawn tawh chapopuia sawi sawi aiin a thar zel dawng tura Pathian be
pawptuten hma an sawn thin. Mizoram Kristianna chanchin kan sawi hian lawmawm leh ropui kan tih laiin
inchhuanna leh chapona a awm awl em em a, chu chuan midangte va hmusitna a thlen thei bawk. Kan
Pathian nung rin lai hi Mizote Pathian chauh a ni lo tihah hian chian viau a tul a ni.
    Mahni mimal nunah te, midang nen kan thawhhona nunah te, Pathian hnena kan thil pekah te hian
hmasawnna tur nei lo tumah kan awm lova, chuvangin kan thlen chinah khan duhtawk mai lovin
hmasawnna tur ngaihtuah chhuak thar zel ila, chu chuan kan khawvel nun tawite hi a tihlimin a ti thlamuang
zel dawn a ni. Kan rawngbawl hna theuhah hian rual kan pawlna-ah te, kan thusawi danah te, mite kan
hmangaih danah te, midang tana kan inphalna leh inpek danah hian hma i sawn zel ang u. Keimahnia setana
hmanrua thil tha lo lo thleng thinte pawh thil thaa hneh zel turin tan lak reng a tul a, kan duh phawt chuan
hmasawnna tur kawng hi a inhawmng reng a ni.
    Kan rawngbawl hna-ah hian tan la zel ila, Pathian thu tulpui tel lova kan buai viau chuan Thlarau
Thianghlim pawlna kan hlat tawlh tawlh ang a, Pathian duhzawng en reng chunga eng hna pawh kan thawh
chuan hma kan sawn zel ang. A chhe lam sawi tur hi tam tak awm mah se, a tha lam thil hi sawi tam zawk
ila, khawkhatah hian mi tha vak lo kan sawi lar hle laiin a let engemawzahin mi tha an tam zawk daih a ni ti
zawngte hian chhut tur a ni. Mahni thlen chin atang theuh hian hma i sawn zel ang u.
Lalpa’n malsawm rawh se, Amen.

Sermon: ISUA HMUH KAN DUH E


November 13, 2015 KTP InlengLeave a comment

– LR Khiangte
Isaia Group
Matthaia 18:1-6 Luka 19:3-4
Tin, Isua chu mi eng ang nge a nih hmuh a tum a, a hmu thei lova..

Isua hi eng angin nge kan lo hmuah?


Isua hi mi ropui ber leh hmangaihna ngah tak, tluk san a tih lungawi leh zel theih in em ni keini hian kan lo
hmuah dawn le? Mahni mihring puite kan bum ang leka bum theih ang hian em ni kan ngaih? Hausa leh
neinungte tlawn, vanram chahbi pe nghal thei turah em ni kan ngaih le? Mahni thinlung thler lo hian mite
thinlung thler sak leh hmufiah a, sawisel sak thin ah em ni keini ringtute hian kan lo hmuh? Isuan uire nu a
ngaihdam khan “Tho la, tisual leh tawh suh”, a ti asin.

Tunge ropui tur?


Matthaia 18:1-6 thua kan hmuh ang hian Vanram ah tunge ropui ber ang le? Kan pastor te, kohhran upate
leh rawngbawltute em ni? Nge zantin inkhawm a, lam thin te? Matthaia ziaka kan hmuh ah chuan inlamleta
naupangte ang in lo nih loh chuan vanramah in lut tawp lovang a ti asin. Kan rawngbawlna avang hian
zantin ngaiah neiin kan inkhawm a ni em? Mite hmuh a lan mawi leh Kohhran rawngbawlna sang chelh kan
duh vangin a ni thei ang em? Krista hmel hmu lo hian kan lo tlan khalh mai lo maw? A ropui tur a hi kan lo
dah hniam zawk em ni?

Tunge Isua?
Naupang tawngthei pawh zawt ila tunge Isua ti ila an chhang thei ang. Kristian hla bu a kan hmuh leh sak fo
Isua ang turin tiin kan nun hi kan hmang em le? Isua Krista rawng kan bawl a nih chuan Isua tih thin leh a
duh loh zawngte hi kan bansan a hun ta. Luka 19:3-4 a kan hmu ang hian Zakaia hi an hunlai chuan mi
hausa, mite chunga leng thei khawp a ni a, nimahse Zakaia hian a hausakna hi rethei berah a indah a,
hausakna dik Isua hmuh a duh a, a thlarau chawlh hahdamna Isuaah a awm tih a hria a; a tling lo tih inhria in
hmuh a lo tum a ni. Chumi tur chuan theipui kungah a lawn asin! Keini tha leh zung chu sawi loh Isua hmuh
tumna kan nei lo chu a ni ber mai hi maw. Mifel leh tha thlang lovin Isua hian sawisel kai Zakaia a thlan ang
hian thinlung kehsawm mahni sualna hria in lamlette hi a ni a duh ni. Isua hi mihring thatna in mahni felna
ngawta hmuh tum chi a ni lo. Mahni inphah hnuai a mahni nun hlui kalsana mahni hrehawm pawisa lovin
rethei, chanhai te tan a ni Isua hi kan tan a lo pian.

Kan rawngbawlna hi Isua nen lo chuan


William Cowper-a hi Kohhran rawngbawltu leh kohhrana mi tangkai tak mai a ni a. Tum dang ang bawkin
Biak Inah a inkhawm a, chu a inkhawm lai chuan, “Tlangval pakhat hi Biak Inah zu nam chungin a lo lut ve
a. Inkhawm ho mipui chuan an lo en duh hlawm khawp mai . “Biak In a va zah lo ve”, an ti sup sup a,
Cowper-a chuan a va pan hnai a, “Tlangval, Biak In hi Pathian mite inkhawmna a ni a, min chhuahsan thei
ang em?”, a ti a. Tlangval chuan, “Ka pu, ka tihpalh, misualte inkhawm na ve hi khawiah nge a awm ve min
hrilh thei ang em?”, a ti a. Tlangval zawhna chuan Cowper-a thinlung cu a khawih in a ngeng a chhun tlang
a, a thinlung a puakkeh chiang ngei mai! Chu rawngbawltu mi tha leh Kohhrana mi tangkai William Cowper
chuan chu zurui inkhawm ve tawngkam atang cuan he hla ropui tak mai, Kristian Hlabu 173-na “Immanuela
thi zaman Chhandam lui a luangchhuak”, tih hla ropui tak hi a phuahchhuak ta a ni.

Keini rawngbawltu leh Kohhrana mi tangkai hian misualte thleng phak Chanchin Tha kan kawhhmuh lo em
ni? Isua zawngtute mit hi kan lo tihdelsak em ni le? Krista pasaltha khaw’nge in awm? Chhan tlak kan la
awm asin tiin keini sual bawiha tangte hian kan ko reng che u asin. In rawngbawlsak Isua hmuh kan duh
asin. Min hruaithleng theitu tur ngaiin kan au a che u.

“Sim leh tur nei lo rawngbawltu mifel sawmkua leh pakua te ai chuan sual sim mi pakhat chungah vana mi
an lawm zawk. Hawh u, Isua kan hmuh nan kan thinlung thlerin Isua i pan ang”. He thu hi Kristian Thalai
Pawla rawngbawltu zawng zawngte hian chona leh kohna tharah ngaiin misualte’n Pathian an hmuh
theihna’n kan penchhuak ve thei dawn em?

Nang rawngbawltu tha “Isua hnenah min hruai rawh. Isua hmuh ve ka duh e, kei sual bawiha tang hian”.
Amen.

Lalpa’n malsawm che rawh se.

Pathian Aw leh A duhzawng hriat


September 6, 2015 KTP InlengLeave a comment

– Dr. PC Lalawmpuia

Thuhma: Ringtute thlakhlelh ber pakhat chu nitin Pathian duhzawng hriaa, a kaihhruaina aw hriat hi a ni
ngei mai. Manganna leh harsatna alo thlen chang phei chuan ngaihsak ngai lo tak tak pawhin Pathian aw, A
kaihhruaina thu kan ngai a, kan mangangin Bible keu phawka keu fuh phek atanga Pathian aw zawng ta mai
pawh kan awm thin ang. A mak lo e, Thlarau hruaia awm a, nitin A aw hre thei nih chu ringtu tana thil
thlakhlelhawm ngawih ngawih a ni. Thlaraumi, mi bika kan ngaih ten a hring a hrana ‘aw’ an hriat thu an
sawi te chu mi nawlpui ngaihsan a ni a, taksa chetna hmanga chem bo zawn hmuh thlengin mitam tak chil
tiput a ni awm e. Harhna kan tih te leh Thlarau Thianghlim kan thlakhlelhna pawh hetiang taka Lalpa Aw
hriata a kaihhruaina tharlam dawn kan chak vang a ni ber pakhat ang.

Mite pawhin an buaipui: Nimahsela, a hranpa a ‘aw’ tharlam hmanga Pathian duhzawng leh kaihruaina
beisei hi Bible min zirtir dan a ni lo. Kohhran Siamthat laia hruaitu ropui John Calvin-a phei chuan ti hian
alo ziak hial a “Mihlim ruihchilh neite chuan ringtu nun tluang hnawlin Pathian Lehkhabu thu aiin an mahni
a lang an dah pawimawh zawk thin … Kan hnena tiam Thlarau hnathawh chu kan la hriat ngai loh Pathian
inpuanna emaw, Chanchintha kan dawn tawhsa atanga min hruaibo thei kan la hriat ngai loh zirtirna thar
siam emaw a ni lo a, Chanchintha in min kawhhmuh zirtirnate kan thinlunga nemngheh chu a hna a ni
zawk” (The Institutes 2:9:1) ti in. Heti chunga ‘aw’ tharlam hmanga Pathian kaihruaina hriat kan chak viau
mai hi a tobul lam sawi kai lawk ila.

Ringtu diktakin Pathian kaihhruaina a mamawh em avang leh a zawn tlat avangin ‘aw zawite’ emaw
mitthlaa chiang taka lo lang emaw chhungrila turtu nasa tak hmangin Pathian kaihhruaina dawn theih a ni tih
kalphung hi America ramah, kum zabi 19-na laia harhna ropui vawi hnihna (second Great Awakening) leh
Wesley te rawngbawlna nghawng, chumi hlimna atanga lo lar chhuak ni a sawi a ni. Hei hi a darh zel a. Tin,
kum zabi 20-na, Indopui pakhatna leh pahnihna inkarah khan, Frank Buchman-a leh a thawhpuite, Oxford
group an tih mai te chuan Pathian kaihhruaina dawng tura nitin darkar chanve emaw a aia tam emaw chhung
‘fianrial hun’ (quiet time) neih an rawn ching chhuak a. Anni pawl erawh hi chuan aw tharlam an zawng
lova, Isua zirtirna bulthum, heng rinawmna, thianghlimna, mahni hmasial lohna te leh hmangaihnaah te
mimal thanlenna an zawng zawk a. Vawiin thlengin he fianrial hun hman hi khawvel huapa hriat hlawh
rawngbawltute pawhin an chelek hle. Hei baka boruak dang lo thleng leh chu Pentecostalism thli lo tleh kha
a ni a, he boruak hian Thuthlung Thara Thlarau thilpek tinrengte kha kohhran hote hnenah pek a ni leh tawh
an ti a ni ber. Kum zabi 20-na lamah charismatic movement alo chhuak bawk a, hei hian a hmaa kan sawi
ang rin dan te khi pawm vekin, Tirhkoh Pawla awmdan tur Agabus-a’n a hrilhlawk (Tirh 21:10-14) ang
deuha ringtu tu emaw tana kaihhruaina chu ringtu midang hnenah vantlang hmaa puanchhuah turin alo
thleng thin tihte chu an thu tuipui dan a ni. Heng rin dante hian kei ni pawh min hel bik lo a nih hi.

Buaipui dan dik: A chunga kan sawi tak ang hmang khian Pathianin mi thenkhat a kaihhruai tih Bible ah kan
hmu ngei mai. Mimal hnena inpuanna bik te pawh a awm a ni thei e, mahse chung chu finfiah hmasa lova
Pathian hnen atang dawn anga sawi mai chi a ni lo. Engpawhnise, heng kan sawi tak mimal hnena thuchah
sawi hi Pathianin a mi te a kaihhruaina atana a hmanraw pui a ni ngai lo. A hmanrawpui ber chu Bible-a kan
hmuh A Aw leh Amah a inpuannate chu a ni a, chung a inpuannate chu min kaihruaitu atan kan hmang zel
mai tur a ni zawk. Bible-a Pathian inpuanna leh A Aw atangin Pathian kaihhruaina leh A duh zawng kan
hria kan ti chung pawhin mi tam zawk chu a ngaihna hreloin kan la hawi hu hu tho mai ti ru ? A mak lo, hei
hi ringtu nawlpui dinhmun a ni. Mimal nun kaihruai tur atana Pathian aw leh a duhzawng kan zawnga kan
thlahlel tak tak a nih chuan Bible-a Pathian duhzawng leh a aw, a ziarang hraw pui puite kan hriat hmasak a
ngai a, chumi atanga mimal nun Pathian duh anga kalpui kan thiam chu kan induhsakna chu a ni.

Pathian duhzawng (will of God): Pathian kaihhruaina hre tur chuan Pathian duhzawng (will of God) kan
hriat a ngai a. A tichiang viau chuanglo na a, tarlang tho ila; tawngbul (Greek) lamah Pathian duhzawng
sawina tawngkam pahnih awm deuhin sawi a ni a. Pakhat chu ‘boule’ tih a ni a, chu chuan rilru fim tak
hmanga thil ruahman a kawk a. He thu hi Tirhkohte Thiltih 2:23 thu a Isua chungchang, “kha mi kha Pathian
rel tlat leh hriat lawk angin an mantir a, nangnin mi sualte kutin krawsah in khengbet a, in tihlum ta a” tih
thu kan hmuh a ‘rel tlat leh hriatlawk’ ti a lehlin khi a ni awm e. Tawngkam dang a hman leh chu ‘thelema’
an ti a, hei hi chuan rilrem zawng, duhzawng, tum lam, hawi zawng tih a kawk deuh a ni awm e. Heng atang
hian Pathian duhzawng chu ti hian an thliar leh a:
1. Tuma dan rual loh Pathian duhzawng: Reformed Theologian Sproul chuan decretive will of God tiin a
vuah a. Thuneitu sangber a nih anga Pathianin a duhzawng anga thil lo thleng tura a rel tlat leh hriatlawk, tu
dan rual loha lo thleng ngei ngei tur, Pathian duhzawng a awm. Sawi tak ang khan Isua mantir leh tihhlum
thu te, chumi alo thlen theihna atana kawng inbuatsaih chhoh dan zawng zawngte kha tuma dan rual loha
Pathian rel tlat leh hriatlawk kan tih chu a ni a, a hunlai mihringte laka thu inthup leh hriat loh a tam hle.
Kan sawi seng lovang.

2. Mihringte khawsak phung tura Pathian duhzawngte (preceptive will of God): A hmasa khi tuma dan rual
loh a thleng ngei ngei tur a nih lai in, hei zet chu bawhchhiat leh awih duh loh tlat theih a ni ve thung. Heta
Pathian duhzawngte hi dan bu ah te leh Bible pumpuiah kan hmu a ni ber. A siam mihringte nungchang leh
nun dan atana Pathian duhzawngte an ni a, felna nei a kan nun theihna tura Pathian dan tesepte an ni ber
mai. Sual a kan tluk loh hi Pathian duhzawng a ni a, amah ni lo pathian dang kan neih loh te, mahni kan
inhmangaih anga vengte hmangaih te, ruk ruk loh te, awh loh te, uire loh te hi kan nih phung tura Pathian
duhzawngte chu a ni. Nimahsela milem biakna in kan khat a, huatna kan pai a, kan awt a, kan ru reng a, kan
uire reng mai zawng a nih si hi! A pawi em em chu hetianga kan tana Pathian duhzawng leh a kaihhruaina
chiang taka lang reng hi ngaihsak lo leh en kanin, Pathianin a puanchhuah loh leh a tarlan loh thilte
buaipuiin kan phili a. Kan hmalam hun, Pathianin kan hmuh theih loh atana puanzar a zar hnan te hlei hlei
chu hriat kan chak a, kan buai thin. Thenkhat phei chuan horoscope leh aienna dang thlengin kan tuipui tel
vek mai a, thenkhat an lo inti zawlnei rawl nen!

3. Kan chakloh mil tawka Pathian duhzawng (God’s will of disposition) ti a sawi hran theih a awm leh a. A
chunga kan sawi tak ang khian Pathian dante bawhchhe thei leh bawhchhe fo kan nih avanagin, Pathian
lawmzawng leh lawmtlak thilte sawi nan he thu hi hmang ila. Thil tam tak chu ‘a mit hmuha a lawmzawng
tak’ a awm lai in, thildang leh chu A ten zawng tak a awm. Khawvelah hian thilthalo ti an awm reng mai,
hengte hi tha a tih vang niloa Pathianin thlentir a phal si a ni, mahse a lawmzawng erawh a ni hauh si lo. 2
Pet 3:9 ah chuan Pathianin tuma boral a duh lo tih kan hmu, mahse tamtakin boralna kawng an zawh mek
tho.

Felna neia nun: Engpawhnise, kan thutawpna atan chuan Pathian duhzawng leh kaihhruaina danglam ngai lo
Bible- a mi kan tarlan takte khi luhchilh thuk deuh deuh ila, mimal nun atan nitin Pathian kaihhruaina leh
duhzawngte chu kan hre zel thei ang. Chumi rual chuan kan hmalam hun, Pathianin a thup chu hriat tumin
kan phe kan phe tur a ni lo, thil hmuh theihte a kal lova rinna a kal tur kan nihna kawng a ni si a. Chutichuan
kan hmuh theih loha thupte buaipui loin, hmuh theiha dahte buaipui ila. Chumi zinga langsar ber chu ‘felna
neia nun’ hi a ni. Zirtir Petera chuan, Isuan min chhandam chhan a sawi dan kha i ngaithla nawn teh ang,
“Sual thihsana felna neia kan nun theihna turin Amah ngein thingah khan a taksain kan sualte a phur a” a ti
(1 Pet 2:24). Hei vang tak hian ziaktu pakhat chuan ti hian a ziak, ‘tlana kan awmchhan ber chu sakhaw mi
leh thlarau mi kan nih theihna atan a ni lo, felna kan neih theihna atan a ni zawk. Thuthlung Thara thlaraumi
nihna in min hruaithlen a tumna hmun chu fel taka kan nun theihna atan a ni a. Tawngtai te, bible zirte, biak
ina inkhawm leh thildangte hi amah lawng lawnga famkim a nilo a, felna neia kan nun theihna tura min
tanpuitu mai zawk a ni’ a lo ti hial reng a ni.

THLARAU THIANGHLIM LEH RINGTU


NUN THANLENNA
August 15, 2015 KTP InlengLeave a comment

Rev. Ramdinmawia
Sr. Chaplain, Synod Hospital.

Thuthlung Hluiah Pathian chuan mi zawng zawng chungah A thlarau a leih tur thu a lo tiam a (Joel 2:28).
Lal Isuan a tih tur hlena khawvel a chhuahsan hunah chuan Thlamuantu (Thlarau dik tak) chu amah ringtute
hnenah awm reng turin Pa in a pe ang a, a ni chuan thutakah a hruai lutin Isua a chawimawi dawn a ni tih a
sawi bawk (Jn 14:16, 17; 16:12,14). Pentikos niah zirtirte chunga Thlarau Thianghlim a lo thlen khan
Tirhkoh Petera chuan huai takin Thuthlung Hluia Pa thutiam thlen dikna a nih thu a sawi a (Tirh 2:12-21).
Chuta tang chuan Thlarau Thianghlim chuan Kohhran leh ringtute a chenchilh a, a hmanrua ni tur leh Isua
annaa thanglian turin a hruai zel thin.

Tunlai hian kan ramah Thlarau Thianghlim hnathawh zarah hlim harhna Kohhran tam takah kan chang mek
a, a lawmawm hle mai. Hetih rual hian kan rama sualna leh bawlhhlawhna tinreng kan tih thin te kan sim
theih nan Thlarau Thianghlim hnathawh thleng turin nasa leh zualin i dil ang u. Chubakah, hetianga a ruala
Thlarau hnathawh kan chang hian Kohhran, mi mal leh kan ramah eng nge min thlen tum tih kan ngaihtuah
a, Pathian duhzawng hre tura tih tak zeta auh hun a ni. Thlarau Thianghlim chu minung a nih avangin
duhzawng leh tum fel takin a nei a, chu chu tipuitling turin mi mal leh kohhranah a hnathawh a lo thleng
thin. Thlarau pawl hlimna chan leh thilmak tihtheihna thilpek dawnte hi a lawmawm a, tam tak chuan chu
chu chen reng kan duh thin. Hengte aia thuk leh roupui zawk chu ringtu mi mal tin nun Isua anna hi a ni.
Chu chu Paulan, “Thlarau rah” tiin a sawi a (Gal 5:22,23). “Krista famkimna lenzia tluka … awm” (Eph
4:12) tih leh “Krista … nangmahniah siam puitlina awm “ (Gal 4:19) a tihte hi Isua nun leh mizia, sual
vanga mihringin a hloh tawh, pianthar hnuah Thlarauvin ringtua siam puitlin a tum kan thanlenna tur chu a
ni.
Ringtu tam tak chuan Kristian nun than zel dana Pathianin min hmanhmawhpui lohzia hi an hre meuh lo.
Chuvangin an kal deuh par par loh chuan hmasawn lovah an inngai thin. Pianthar hlim leh rilru inphal hun
lai hi hmasawn chak lai a ni a. Hetih hun hi hlim leh lawmna boruakin min chenchilh hun a nih avangin
Pathian tan inpek pawh kan awl bik. Mahse Isua anga thang zel turin hetiang hi a ni reng lo. Pathian chuan
chatuan atan thil a puahchah thin a. Ringtu nihna tur pawh fel takin rem a ruat sa a. Chumi kan thlen famkim
theih nan chuan Amah ngei chuan a duh angin than dan chu a siam dawn a ni. Thang tur leh thang tha tur
atan insiam hun lai hi hrethiam lovin tam tak chu hnungtawlh emaw an in ti thin.

Kristian nun thanlenna chu keimahni beih hah leh intawng harhna atanga puitling tura in nghat a nih loh
avangin a zawiawi lo thei lo (2 Pet 2:2). Hei hi kan hriat fuh loh chuan Pathian min thantir tum dan kan dal
thei a, hlawhchhama inhriain rilru a hnual thei a ni. Naupang pakhat chuan an sikul hotu hnenah, “An zir
hun chhung chu tihtawi deuh theih a ni em?” tiin a zawt a. A ni chuan, “Theih e, mhse eng nge nih i tumin a
zir ang chu, Pathian pawhin sasawthing tipuitling tur chuan kum 100 a duh a, fur thlai tipuitling tur chuan
thla 6 chauh,” tiin a chhanga. Mosia chu rintlak a nih theih nan kum 30 chhung buatsaih a ni a. Lal Isua
pawh kum 30 chhung Josefa bulah nitin hna thawkin a Pa duhzawng a hlen theih nan a inbuatsaih a. A
zirtirte chu a thih hnuah a hna chhun-zawm thei turin kum thum training a pe bawk. Chutiangin ringtu
puitling leh Pathian hman theih nikawp tura Pathianin min buatsaih kawngah hun a duh rei a, than a chawl ta
emaw tih tur khawpin a muang thin tih kan hriat reng a tul.

Keimahni thlarau lam puitlinna tur leh thanlenna kawnga hnathawktu chu Pathian a ni a. Kan mizia leh phak
tawk ang zelin a tah tawl te tein a siam puitling dawn a ni. Mi tak leh hman tlak kan nih theih nan thanlenna
kawngah pumpelh a awm thei lo va, kan zawng tur a ni bawk hek lo. Pumpelha kal arsite chu an kangral thin
a, a pangaia kalho arsi liante chu an kangral ve ngai lo. Chutiangin mahni leh midangte tan thanlenna
kawngah lo tawngtaw hmanhmawh ngawt chi a ni lo tih hriat a pawimawh. Pathian aw ngaichang a kan
nghah a tul fo thin. Chuti a nih loh chuan, hmanhmawh vangin mahni intawng harh tumna leh malsawmna
dawn tur ngawt thlira tih lam apiang hmuh thlarau chawp a awl. Chu chuan Pathian thu taka inthlung fel
lovin, mahni rilru tuina lam leh hlim thar zel duhna ngawt uma inhambuaina min thlen thin a ni.

Thenkhat chu Lalpa ringa Thlarau pawlna te changin taksa chetna leh hlimna nasa tak an chang a. Chutih
hunah chuan Chhandamna famkim chang leh rinna kawnga puitling ta emaw an inti mai a. A then chu
thlarau mia inngaiin an awm dan leh chhungrila turtu apiang chu thlarau hnathawhah an ngai a, chutiang
tawmpui ve lo chu Pathian doah an puh mai thin. Mahse rah chhuaha puitling tak tak tur chuan
chawplehchilha kan rilru khawihtu leh chak zawng ngawt um lovin, lungawi tak leh thuawih taka beih hram
hramna hi a tul fo tih hriat a pawimawh. Pathian khawngaihna leh hmangaihna hriaa hlimpui hi thil kawng
khat a ni a; kan nungchang leh khawsak dan tinreng kaihruai thei khawpa inphun nghehna bula hman erawh
chu thil dang daih a ni. Thlarau pawlna te, hlimna leh taksa chetna hi Lalpa atanga lo kal a nih rualin kan
thlen tur chin thleng tawha inngaihna tur emaw, thlarau lama inchaw ngah tawh hlea ngaih nan leh thlarau
mi riauva indahna khawpa innghahna tling chu a la ni lo. Puitlinga thanglian turin Thlarau hruaina leh pawl
kan mamawh theuh ang, thenkhat chuan thilpek pawh an dawng thei. He nun (hlimna) hi chen rengna tur leh
neih reng (Thlarau thilpek) tur thil niin a lang lo. Chungte chu keimahniah Thlarau rah siam puitlin nan leh
Krista famkimna lenzia tluka kan puitlinna tura hmanrua chau an ni.

Thei rah chu hmin tur chuan enkawlna nuam/tha hlir dawntir a ni lo va, thlipui ten nuai hrep bakah ni leh
ruahpui a inchhawkin a tuar hrep a. Tichuan rah tui tak ni turin a hmin chauh thin. Krista tana rimtui ni tura
kan thanlenna kawngah lungngaihna leh lawmna te, mualphona leh hlimna te, chan hun leh malsawmna
dawn chang te, tangkai hauh loh hun te, hul leh saruak ngawih ngawiha inhriat hun te hi Pathianin kan
chungah a thlen a phal thin. A nuam leh ropui lam hi um a awl fo va, harsatna lam chu pumpelhna zawn kan
duh fo. Chuvangin, harsatna kan chungah a lo thlenin Pathian laka vui leh dema hel mai kan ching thin. Chu
ai chuan rinna mawl takin a hnenah intulut ila, kan thatna tur a hria tih ring tlat chungin amahah innghat mai
tur kan ni. Harsatna te, tlakchhamna te leh nun saruak ngawih ngawiha inhriatna te hian thil dang rintlak
lohzia min hmuhtirin Pathiana innghah min zirtir a, mite dinhmun hriatthiamna leh inngaihtlawmna min
neih thiamtirtu an ni zawk.

A chang chuam hlim leh hlawhtlin em em hun te a awm a, thlarau lama pachhiaa inhriain engmah tihtheih
nei lo va inhriat ngawih ngawih hun te a awm a. Rilruah phur taka inpek theihna boruak neih lai awm a, leh
lamah tawngtai leh inkhawmte pawh peih loh ngawih ngawih chang a awm. Chaw tui taka kan ei leh tui lo
chung pawha kan ei hram hram te hian kan taksa hriselna leh chakna atan an thawk ve ve a. Ngui chang ni
leh chauh nite hi kan hnungtawlh leh chhiatna tur ni lovin, Pathian tel lova kan chet theih lohzia min hriattir
a, inngaitlawma amah bel tlat tur kan nihzia min zir chhuahtirtu a ni.

Thlarauva mi puitling leh hman tlak nia thanglian turin hun a duh ngei ang tih kan pawm a tul. Thing hman
tlak leh tlo apiangin than hun chhung a duh rei ang hian nun rintlak leh hman tlak pawhin than hun chhung
an duh rei thin. Pathian chuan chatuan thlirin thil a ti thin a, kan mizia leh theihna neihte hre reng chungin
thlarau thanna kawngah a tah tawl te tein min hruai a. Kan chak dan a inang lo ang bawkin kan than chak
dan a in chen lo va. Mahni anga mi dang teh leh ni tura ngaih tur a ni lo. Thenkhat chhun khah an tul laiin
thenkhat chu rawt hniam an ngai thung a. Thenkhat tihtlawm(Davida) an ni a, thenkhat nawr kal leh thuam
belh (Mosia) an ngai thung. Thantirtu Pathian chuan amite tana tha tur a hria tih ring ngam ila. Thlarau
Thianghlim hruaia thil thar kan dawnte pawh kan than chhoh zelna tura hmanrua an ni tih ring ngam ila.
Thlarau Thianghlim hruaia thil thar kan dawnte pawh kan than chhoh zelna tura hmanrua an ni tih hriat tur a
ni. Kan dawn Thlarau thilpekte buaipuiah nei lovin tangkai taka chhawr thiam kan tum tur a ni. Mahni inhre
chhuak tur pawhin hun rei kan mamawh a. Lal Isua hriatna leh anna famkim neia thanglian tur phei chuan
kan dam chhung hun hi a tawk lo ang. Tunah chuan min kotu hnungzui a, hawikir lova hmalam pan zelin;
kan thlen tura min ruatsak thleng turin tiam chin lam pan talh talh hi kan nihna tur a ni (Phil 3:10).

Sermon: Thlarauva khah


July 16, 2015 KTP InlengLeave a comment

(KTP Diamond Jubilee Pual inkhawm, 26th June 2015 a Branch Hruaitu hlui, Pu C.Lalramzauva thuchah
atanga lakchhuah)

Bible chang thlan :


1) Galatia 5: 16-17 “Chutichuan hei hi ka ti a ni: Thlarauvah awm rawh u, tichuan tisa chakna chu in zawm
dawn lo nia. Tisa hian Thlarau dona lam a chak thin, Thlarau pawhin tisa dona lam a chak bawk si thin; thil
tih in tumte chu in tih theih loh nan chungte chu an inkalh si a”.

2) Rom 8: 9 “Nimahsela Pathian Thlarau nangmahnia a awm takzet chuan tisaa awm in ni lo va, Thlarauva
awm in ni zawk e. Amaherawhchu tupawh Krista Thlarau nei lo chu amaha mi a ni lo”.

Kan thupui hian a hrin chhuah chu harhna thlarau a ni. Kohhran leh thalaite’n Thlarauva khah kan duh a,
mahse khah dan hi kan hre lo fo thin. Khat emaw kan intih laiin kan nihna takah chuan Thlarauva kan phai
lai te pawh a lo ni daih thei a ni. Thlarauva khah kan duh hi a lawmawm khawp mai.

Eng hi nge Thlarauva khah a pawimawhna chhan kan hria em?

A pawimawhna chhan hrang hrang i han sawi teh ang:

i) Galatia rama mite hnena lehkhathawnah chuan, “…Thlarauvah awm rawh u, tichuan tisa chakna chu in
zawm dawn lo nia…” tih thu kan hmu. Thlarauva khat/Thlarauva awmte chuan Setana thu an zawm dawn
lova, Pathian thu angin an nung dawn tih a chiang a ni.

ii) Thlarau in tisa a do thin a, tisa pawhin Thlarau a do bawk thin tih kan hmu. Thlarauva i awm/khah loh
chuan tisa in do tur a nei lova, hneh tur pawh a nei lo; Tisa in a hneh sa che tihna a ni. Sual lo lut hneh thei
turin Thlarauva khah a ngai a ni.

iii) Thlarauva khah/awm hi finna leh hriatfiah theihna a ni tih Tirhkohte Thiltih Bu-ah kan hmu. Penticost-a
Thlarau inleihbua khan tawng hrang hrang te pawh hriatfiahna te, Pathian hriatfiahna te a pe; a awmzia chu
hriat loh pawh hriatfiahna a nih chu.
iv) Thlarauva khah/awm hi huaisenna a ni. Tirhkohte Thiltih Bu-ah khan Stephana chu Thlarauva khat tia
sawi a ni. Mipuite pawhin Thlarauva khat a nih thu an hria a, Isua leh a chanchin tha chu thih thleng pawhin
a tan ngam a ni. Chuvangin chanchintha hril leh nunpui kawngah te a pui a ni.

Engtin nge Thlarau Thianghlim in kan khah ang?

Rom khuaa mite lehkhathawnah, “…Pathian Thlarau nangmahnia a awm takzet chuan tisaa awm in ni lo va,
Thlarauva awm in ni zawk e…” tih thu kan hmu. ‘Pathian Thlarau’ leh ‘Krista Thlarau’ neih hi Thlarauva
khah dan chu a ni. Chu lo chu a tawk lo tih Rom 8:9 kan chhiar hian a chiang viau awm e.

Tunlaiin Kelkangah Pathian avanga phurna/lawmna/hlimna thar kan chhar a, a lawmawm hle a ni.
Amaherawhchu hei ringawt hi a tawk zo lo. Chumi bak Thlarauva khahna Isua Krista in a chhawpchhuah hi
i ban a ngai; Isua Krista hi i pawm phawt a ngai a ni. Kelkangah hian Thlarau dik zawng zawng i dawngin i
chang vek dawn lo. Hlimna/ lawmna/phurtharna te chu i dawng ngei ang, mahse Thlarauva i khah tak tak
dawn chuan heng thil i chanah te hian duhtawk mai lovin hmabak tam tak a la awm a, ke kan pen chhuah a
ngai a ni.
Thlarauva khat tia Mizoten kan hriat lar em em chu Pu Chawngkhupa kha a ni a ni. Ani kha Primary Sikul
ka kal lai hian ka hmu thin a, a chhuahna a kal ve turin min sawm thin. Hnathawh tur chhuanlam ka neih
pawhin min thawh zawh pui thin avangin vawi tam tak chu ka zui ve thin. Miin mi pangngai angah an ngaih
loh avangin zak chung chungin ka zui a, a khuang min vuaktir a, ani kha “Halleluiah” tiin a au tuar tuar thin
a ni.

Pu Chawngkhupa Thlarau Mi a nihna miin an sawi fo thin a, ramsa hlauhawm tak tak, savawm te, sakei te,
rulngan te hlau lovin a duh dan danin an bulah a awm tih te kha a ni a. Hetiang ramsa hlauhawm a hlauh
lohna hi a Thlarau Mi na a ni lova, a Thlarau Mi na rahchhuah chi khat ve mai a ni zawk. Mizote hian
thilmak lai hi kan chawi vawng lutuk thin a, a mak leh danglam ringawt hi kan ngaihven a, kan ngaisang
thin hi a dik lo. Pu Chawngkhupa Thlarau Mi na chu Pathian dang a nei lova, Pathian thu angin a nun leh
hun a hmang zawk kha a ni.

Pastor Chhawna kha Thlarau Mi, Thlarauva khat niin kan ngai a. Khawtlanga a dinhmun pawh a sangin mi
ngaihsan pawh a hlawh hle a ni. Mahse a Thlarau mi kan tihna chu a hrilhlawkna vang a ni thin. A thuhril
tha tak tak leh midang tana Thlarau malsawmna a thlensak te zawk kha kan en tur a nih laiin Mizote hian,
“Chutichuan Pastor Chhawna inlarna bu ah a inziak…chutiang chuan Pastor Chhawna’n a hrilhlawk” tih thu
vel hi kan buaipui tam ber zawk a nih hi. Thlarauva khahna emaw kan tih hi a rahchhuah te an ni zawk thin.

Isua khan thilmak tamtak a ti a, a thilmak tih kha nge ropui zawk a nun kha? Isuan damlo a tihdam chhan
chu damlo leh damlo chhungten an ngen tlat vang te a ni deuh ber. Eitur a tihpun chhan pawh thilmak tih
tum lam ai chuan amah zuitute riltam taka an awm vang a ni. A tihdam thenkhatte chu sawi chhuak lo turin a
ti hial a nih kha. A lokal chhan aia a thilmak tih te an buaipui a hlau a ni. Kan Lal Isua nun rahchhuah mak
tak tak te ai chuan kan tana a nun duhawm tak kha a Thlarau Mi na a ni.

Sermon: Hnehna chu Lalpa ta a ni


July 5, 2015 KTP InlengLeave a comment

– Pastor J.Lalremsiama

Chhiar tur : Sam 17:45-47; Sam 24:7f.

Vawiina kan thupui atan chuan tunlaia kan au hla lar tak pakhat chu, “Hnehna chu
LALPA ta a ni,” tih a ni ang. “Ka thinlungah, kan chhungkuaah, kan kohhranah, kan khawtlangah Isua
lalber rawh se,” tih a ni. Kan au zing ta. A tha e. Mahse, eng rah nge a chhuah dawn? Danglamna hmuh tur a
tam a, a lawmawm e. Engnge pawimawh tia ngun taka ngaihtuah a hun ta. “Hosanna ti a au zawng zawng
te’n hling lukhum leh kawrsen an pe,” tih hla ang chauh hi a ni ang e. Kan nunah awmzia a nei ngei ngei tur
a ni.
LALPAN HNEHNA A CHANNA HMUN
Ringtu nun khawvel han thlir hian chiang taka lang chu A mite’n an chakna ring lova Lalpa chakna an rinna
hmun apiangah; an chak loh apiangin an chak thin tih kan hmu thei a ni. Entirna’n, Jakoba kha Bethelah
khan a chakna laia khawihsak khan a tlawm khan Pathianin hnehna a chang a, Jakoba chu hnehtu a ni ta.
(Gen.32:24-28). Pathianin min buan min buan a, min hneh theih loh kha min hneh ta. Hming thar kan nei ta.
Nihna thar kan lo chang ta. Setana fa ni thin kha Pathian Lal fa kan lo ni ta. Paula khan, “Ka chak loh
apiangin a ni ka chak thin ni,” a tih kha (Phil.4:13). Paula te kha an hun lai khawvel khan “Khawvel chawk
buaitute”,an ti daih; kan Pathian hian khawvelah hian A mite nunin hnehna puan a la duh reng.

HNEHTUTE NUN
Hnehtute hi a ni Pathian fak thin chu. “Hnehtu chu fakin kan zai ang”. Pathian mite chu Pathian hmaah an
inngaitlawm a; an chak lohzia hriain Pathian kutah an tlu lut thin. Juda lal Jehosaphata bei turin Moaba
thlahte leh Amona thlahte, Meun hote nen tuifinriat kam atangin an tleh dul dul mai a. Lal Jehosaphata
chuan a hlau em em a, ram chhungah chaw nghei a puang a, Lalpa tanpuina an zawng a, Pathian hnenah a
tawngtai a, “Aw kan Pathian, an chungah ro i rel lawm ni? Mi heti zozai, min rawn bei tura lo thawkte hi
han bei thei ziazang kan ni si lova; a tihngaihna reng reng kan hre hek lo, i lam kan lo hawi mai zawk a ni
e,” a ti a ni(2 Chro.20:12). Tichuan hnehna chu an chang ta a ni. An hnehna hmanrua chu Pathian fak leh
chawimawi a ni(v.22). Zawlnei Jahaziela’n a sawi lawk ang khan Lalpa’n a hneh sak a, an hmelmate kha
beih ngai lovin anmahni leh anmahni an inbei a, an thi vek a, tumah an tlan chhuak lo Bible-in a ti. “Indona
chu Lalpa indona a ni a, hnehna pawh Lalpa ta a ni”. He nun nei thei tur hian A tana rinawm a pawimawh
ber.

HNEH ZEL NUN KAN MAMAWH


Bible kan enin hnehtu mihuai kaltate zawng zawng khan an dote aiin Lalpa lam an en thin. Davida pawh
khan Philistia mi lian, Goliatha hmaah khan, “Kei zawng sipaihote LALPA, Israel sipaite Pathian, i chova
hmingin ka lo thawk zawk a ni”, tiin a lu a tan a nih kha (1Sam.17:45-51). Lalpa’n a mite nunin a chakzia
leh a thiltihtheihzia a tarlan a la duh reng. Tichuan, Davida khan, “Indona chu LALPA indona a ni si a, Ani
chuan nangniho hi kan kutah min pe dawn a ni”, a ti a nih kha (1Sam-17:47). Hnehna chu Lalpa ta a ni a,
tumahin an chuhpui ngai lo.

Lalpa’n khawvel thila hmusitawm ber KRAWS thiltihtheihna hmangin khawvel a la hneh zel a, hneh zel
dawn a ni. Hnehna thuruk chu Amah rin hi a ni (1Joh5:4b). Tawngka chauha hnehna puan a tawk lo; a
huhova au dual dual lah a tawk hek lo. Lalpa kut chak tak vuan chungin, “Mal min sawm hma loh chuan ka
thlah lovang che”, i ti ang u. Hneh tur zawng zawng kan hneh hunah hnehtu chu fakin kan la zai dawn a ni.
Chumi hun chu a va nuam dawn em!

Indona chu Lalpa indona a ni a, hnehna chu Lalpa ta a ni. Amen.

In khawngte chu chhut ngun rawh u


In kawngte chu chhut ngun rawh u
(Hagaia 1:3-10, Hosea 6:1, Luka 12:16-21)

- Ronald Lalramsanga

Famkim lohna khawvela kan cham chhung hian kan kawngte hi chhut ngun ava ngai tak em! Nitina kan awm dan, kan
khawsak danah hian Lalpa lung a awi ang em? tih hi ngun taka inchhut a ngai awm e. Kan hmalam hun minute khat
pawh kan hre si lo. Naktukah hian enge lo thleng dawn lah kan hre hek lo. Naktuk hi kan khawvel tawp hun tur lo ni
ta ang sela, enge kan chan tur ni ta ang le? Khawi hmunah nge kan kal ang tih kan inchhut ngai em le!

Kan damchhung hun a rei dawn silo, kan duh emaw duhlo emaw, engtikah emaw chuan kan la thi ngei dawn si a.
Naktuka thi tur angin han indah chhin ta ila...! Engmah hre lovin a tawp vung vung mai dawn em ni le..? Chu lah a
rinawm bawk si lo. Kan thlarau chu leiah phum bovin a awm reng dawn silo. Chumi hunah chuan engtinnge kan
thlarau chu a awm tak ang le..? Pathian hnaih hi ava hun tawh tak em! Khawvel thil, kan nitin khawsakna thu kan
ngaihtuahna kawngah hian Pathian hriat fuh loh ava awl tak em! Khawvel nawmsaknate, hlimnate kan zawng a,
amaherawhchu nitina kan mithmuh leh kan beng hriatte hian sual lamah min hruailut leh si thin a nih hi.
    Lal Daria hun laiin, Pathian Biak In (Temple) chu a ram der a, sak that a ngaih lai rengin, chuti lam ngaihtuah lovin,
khawvel hlimhlawp lam hlir an ngaihtuah a. An neih sum te chenin, Temple sak that lam chu an ngaihsak lova.
Zawlnei Hagaia kutah Lalpa thu alo thleng a, ‘He in hi a ram reng laia nangni, in chung thuah neite a in chen hi a hun
em ni? tiin. Keini hi enge kan nih bik le? Pathian nung Biak In (kan thinlung) a ram der a, sak that a ngaih lai rengin
thildang enge kan la ngaihtuah cheu ni? Kan dung zawng leh ei chak zawng ringawt zawngin hun kan la hmang reng
dawn em ni?

    He khawvelah hian lungawina kim a awm thei silo. ‘Tam tak in ching a, tlemte in seng si; in ei a, in tlai si lo; in in a,
in kham si lo; in sin a, in lum chuang si lo; inhlawhfa chuan ip pawpa thlak atan mai a hlawh a ni’ a tih ang khan, thil
tam tak kan nawmsak theih nan kan ruahman a, tlemte chauh kan seng si thin a ni. Pathian malsawmna tam tak
dawngin, kan ei in, kan in a. Mahse, duh tawk chin lem nei lovin, duhamna avangin kan tlaiin, kan kham thei si lo.
Pathian hmangaihna leh zahngaihna-in min kuang kuah reng lai pawhin, kan lum thei chuang bawk si lo. Kan pum
chhunga tawih ral leh mai tur thil ngaituah a, lungkhamin, khawvel sum leh ro thil te um in hun kan hmang thin. A
tawk ta e! tih ni reng a awm thei lo a nih hi.

    ‘Hmuh teuh in beisei a, ngai teh u, tlem te a lo ni; inah in rawn thlen a, ka lo chhem bo va. Engvang nge?’ tih kan
hmuh ang hian, Thlarau thianghlim hnathawh hmuh teuh kan beisei a, mahse kan hmu teuh thei bawk si lo; Pathian
hnenah kan duh zawng leh chak zawng ringawt te thlenin, tawngtai-in kan dil a, kan ngen chiam a, a hlawhtling thei
chuang si lo. Anin kan dilna thlen te chu a lo chhem bo leh vek mai bawk si. Engvang nge ni ta ang le..? ‘Nang mahni
in lam pan theuhva in tlan haw thuai thina, ka in chu a ram der avang a ni’ tih hi Lalpa thuchhuak chu a ni. Kan
thinlung Pathian nung Biak In chu sumdawnna te, suamhmangte pukah kan siam a. Mahni mimal duhna leh chak
zawng zawngin khawvel thil lam panin, kan dinhmun, nihna ngaiah bawk letin, kan tlan haw leh a. A lam hawi lovin,
Pathian nung Biak In (Kan thinlung) chu kan ti ram der a ni.

    Chuvangin Van Daifim (Thlarau thianghlim) tla tur chu Lalpa’n min hren beh sak a, Lei malsawmna in rah a chhuah
hek lo. Hrehawmna leh manganna ten rah an lo chhuah phah thin a ni. Harsatna alo thlenin amah kan au leh si; kan
dil a, kan hmu thei lova; rah kan tum a, kan rah thei lova; that kan tum a, kan tha thei chuang si lo; hlim kan tum a,
tahna a thleng a; tui kan tum a, kan tui thei chuang si lo. hriselna kan dil a, bawrhsawmna alo thleng a; damna kan dil
a, thihna alo thleng a; kan zawng a, kan hmu lova; kan bei a, kan hlawhchham a; rin kan tum a, kan ringhlel leh si;
hmangaih kan tum a, kan haw tlat bawk si; inngaihtlawm kan tum a, chapona alo thleng leh a; ngilneih kan tum a,
thinurna alo thleng leh bawk si; thiltha tih kan tum a, thil sual kan ti leh si thin. He harsatna khawvel atanga min
hruaichhuak tur hian Lalpa Pathian chauh lo chu beisei tur kan nei lo.

    Lalpa tlangah chuan inremlohna reng reng a awm si lo. Itsikna te, elrelna te, huatna te, hmuhsitna te a awm lova;
mitin lungrualna Tlang a ni. Nunna Thing,Krista Kross-ah chuan tlawmna leh hmangaihna alo lang thin. ‘In kawngte
chu chhut ngun rawh u. Tlangah chuan han chho ula, thing han la ula, in chu sa rawh u; chu chu ka lawm ang a,
chawimawiin ka awm ang’ Lalpan a ti”. Kan kawngte chu i chhut ngun ang u, Lalpa Tlang-ah chuan han chho ila,
Nunna Thing (Krista Kross) chu la ila, Pathian nung Biak In chu kan Thinglung-ah i sak sak ang u. Chutichuan Lalpa
Pathian chu a lawm ang a; Vanin, daifim (Thlarau thianghlim) a rawn tlak tir ang a, Lei malsawmna ten rah a rawn
chhuah tawh bawk ang.

    Tichuan inngeih tak leh lungrual takin kan leng tawh ang a, Chhandamna hlamawi sa in, Pathian fakin kan
chawimawi thei tawh ang. ‘Hawh u, Lalpa hnenah i kir leh ang u; min lo pawtsawm tawh na a, min ti dam leh dawn si
a, min lo vaw tawh na a, min tuam leh dawn si a.’ Amen.

THIH THLAMUANNA HI
Thusawitu thenkhat leh Pastor pakhat thusawi ka hriatchhuah fo chu, ‘Thih thlamuanna hi mi tam tak chuan
neih lawk an tum a. A ni lo. Tuna lo neih thawt thawt a tul lo. Hmanna tur ala awm lo. Nakinah thih dawnah
a lo thleng mai ang’, tih hi.

An thlirna tlang atanga thlir a, a en dan leh tehna atang chuan a dik duh hmel viau mai. ‘Amen’ pawh pe ila
kan pe sual tam lo vang. Mahse, keimahah chuan, ka nun leh hun tawnte ka ngaihtuah a, ka chhut let neuh
neuh hian, ‘Thih thlamuanna’ hi Isua Krista nena kan in tawh ni atang khan ka lo nei daih tawh nia! Hman
atul hun apianga hman theih tura in peihsa vekin ka kawl mai a ni.

Seling atanga Aizawl lan dan leh Reiek tlang atanga Aizawl lan dan chu a dang daih ang. Lengpui atanga a
lan dan leh Durtlang atanga a lan dan pawh a in perhsan ve viau a rinawm. Kan thil thlira aiin kan thlirna
hmunin kan thil hmuh dan ati danglam mai a ni. Hmelchhia leh tha pawh hi a thlirtu rilru leh mit atanga teh
loh chuan teh fuh a har viau zel..! Mite tana bel-mang ang kha tute emaw tan chuan dartui luanna an ni mai
zel. Chutiangin thlarau mi
kan tehna pawh kan tehna hman a zirin kan teh chhuah a dang thin.

Tirhkoh Paula’n, Philippi 1:23 (b) ‘Kal chhuaha Krista hnena awm chakna ka neih avangin, chu chu a tha
zawk em em si a’, a tih nun hi eng nun nge a nih ang. Thih thlamuanna a nei tawh ang nge, ala nei lo..? A
thih dawna la pek tur nge, a nei tawh sa? He nun tawmpui thei a i awm tawh chuan ‘Thih thlamuanna’ i nei
tawh a ni mai lo maw?

Zan khat chu vanram nawm tur zia rinna mitin ka thlir a, vanram ngaihna chuan min zem chiai-in, chu
hmuna kal ve mai duhna chuan min luah hneh hle a. Ka mu tawh chu thoin, thu chungin, thinlung takin ka
tawngtai a, “Lalpa, rem i tih chuan zanin ngei hian i hnenah khawngaih takin min hruai tawh ta mai che”, ka
ti a. Pathian angchhunga thlamuang taka chawlh leh Hmangaihna avanga ka aia nun petu Lal Isua hmel
hmuh ka chakna chuan min tuam hneh bawk a, ka tawngtaina pawh chu, “Lo haw rawh, lo chawl tawh
rawh”, tiin a chhang dawnin ka hria a,
thlamuang takin ka tluzal ta a.

Tichuan ka ngaihtuah zel a – October thlahleinga zan a nilo na a; thla chu a eng no nghulh mai a. Ka dam
chhunga ka hmuh tawpna tur ni a ka hriat avangin Purda keu meuhin ka tlir dauh dauh a. Chu aia eng mawi
leh nuamah chuan ka kal dawn tih ka hriatin thlen hlan ka nghakhlel hle a. Hmanhmawh avanga thlen vat
theih a nih lohna chu ka harsatna tawh a ni tlat.

Engkim mai chu ka tana a tawpna hun ni dawna ka hriat avangin ka ruang chunga ka chanchin an sawi dan
turte ka ngaihtuah neuh neuh a. Mite’n tunge ka nih an hriat vek chung pawha Kohhran hruaitu leh thenrual
tha te’n ka chanchin chhia zawng zawng thup a, ka tih that beitham te te an han sawi ang a. Sawi tur a van
tur zia ka ngaihtuahin, ka tih that ve chhun ni a ka hriatte ziaka dah mai duhnate ka nei a. Chutiang lam hlir
ngaihtuah chung
chuan ka muhil ta a.

Zingkhua alo var a, ka han harh hlawl chu ka ngaihtuah hmasak ber chu, ‘Tunah hian Thlarauin nge ka
awm; Tisa-in”, tih hi a ni. Thlarauva awm tawh tura ka in ngaihna chuan second reilote chu min han luah
hman a. Ka han indap chian chuan tawih thei tisa, lungngaih leh manganna tawk theiin, a ngai ngai a
kaihthawh ka lo ni pek a..! Tawih thei lo tisa a thawh tum, tisa pangngaia ka han tho leh chu lawmthu sawi
tur nge; vui vai tur tih pawh ka hrethiam mai
lo …?

Thih thlamuanna hi thih dawn chauha neih tur a nih chuan, thih thlamuanna ni lo in, thih dawn thlamuanna a
ni mai lo maw? Nge ni a, thih thlamuanna leh thih dawn thlamuanna hi a awm hrang zawk? Kei zawng,
“Krista Isua zara khawngaih chhandamna” ka chanah hian, ‘Thih dawn thlamuanna’ mai nilo; ‘Thih
thlamuanna’ a keng tel
si a.
-Renthley VL.
Tholeh Krista Thusawi Pasarih Te
Juniper April 5, 2015

Bible Chang: Johana 20:1-16


A chunga Bible chang kan tarlanah hian Isua Thawhlehna thu kan hmu a. Kan chang thlan, Johana 20:1-16
zawng zawng hi chu tarlang nawn tawh lo mai ila, kan duh angin mahniin lo bih nawn ta mai ila. Thlan
atanga Isua thawhleh hnua Isua thusawi kan hriat hmasak pasarih te hi han chhui zau ta ila.
I “Hmeichhia, engati nge i tah? Tunge i zawn?” (Johana 20:15) He thu hian awmzia a nei thuk khawp mai.
Mari Magdalini kha Isua lei taksa sunin a tap a, a mangang a ni. Tholeh Krista’n he thu a sawi a hriat hnu
pawh khan Magdalini khan Isua a ni tih a la hrethiam mai lo. Tholeh Isua hian kan lungngaihna leh
mangannate min tawmpui a inhuam a, lungngaih leh mangan nite hian Amah Isua Krista hi zawnga, en thin
turin min duh thin. Tun thlengin Thlarau Thianghlimin kan zingah awm reng mahse, Amah en nachang leh
koh nachang kan hre lo fo thin
II ““Mari” (Johana 20:16) Isua’n Mari hming a rawn koh khan, Mari mit tihmenin a awm a ni. Heta “Mari”
hi Mari Magdalini a ni a. Luka 8:2 kan chhiar chuan Mari Magdalini hi ramhuai zawl thin a ni a, a
kawchhung atangin Isua’n ramhuai pasarih a hnawtchhuak a. Magdalini hian amah tlanchhuaktu leh tidamtu
Isua hi a rawngbawlna zawng zawngah zuiin, kraws thlengin a zui a ni. Tholeh Isua hian A kianga awm thin
Mari Magdalini kha a la hre reng a, a lungngaihna thlamuan turin “Mari” tiin a ko a ni.Isua hian a kianga
awm thin, a bula hun leh nun hmang thin te a hi a hre thin Johana 11:43 ah pawh, thlana phum tawh Lazara
kha a hming ngeiin “Lazar, lochhuak rawh” tiin a ko a, thi hnu Lazara tan damna a tling a ni. Krista ke bulah
Lalpa leh A Kohhran te bela Isua kianga i hun i hman chuan i mangan niah Lalpa Isua hian a kochhuak ngei
ang che. Hmelhriat koha Lal Isua kohna hi Mari Magdalini tan thlamuanna, rinna bul intanna etc a ni a, thi
tawh hnu Lazara tan nunna a ni ang bawkin damlo tan damna, chak lo tan chakna leh lungngai tana
thlamuanna tham a ni asin. Isua’n a tul huna a koh theih nan che, Isua ke bulah khawsa thin ang che.
III “… ka unaute hnenah va kal la….” (Johana 20:17) Isua khan Mari Magdalini kha a unaute hnena kal a,
thawhlehna thu hrilh tur leh vana lak chhoha A awm tur thu hriattir turin a ti a nih kha. Krista thihna leh
thawhlehna thu hi hretu zawng zawng hian midangte hriattir ve hi kan bat a ni tih helaia Isua tawngkam
atang hian a chiang a ni.
IV “In chungah thlamuanna awm rawh se,”: (Johana 20:19&20) Isua khan A zirtirte kha thlamuang turin a
hrilh a. Thuthlung hluia zawlnei leh hruaitu ropuite a tirhchhuah lai atang tawhin Pathian hian thlamuang
taka awm tur leh huaisen tur tein a hrilh thin a. A hrilh mawl tawp lo, a thlamuanna thu hi a awmpui zui zel
tur thuin a delhkilh nghal zel thin. Thlamuang taka awm tura min duhtu tholeh Krista hian thlamuantu
Thlarau Thianghlim pek min tiam a ni. Chak tak leh huai takin i awm phawt mai ang u.
V Pain kei mi tir ang bawkin ka tirh che u hi – “Thlarau Thianghlim nei rawh u” (Johana 20:21 & 22) Pa
hian Fapa Isua chu Chanchin Tha thlen turin a rawn tir tih kan hria. Chanchin Tha hretute hi hre lote hnena
puangdarh tura tirh kan ni nghal tih pawh kan hriat a tul a ni. Min tir mawl tawp lo, Thlarau Thianghlim
thiltihtheihnaa thuam chunga rawngbawl turin min tir a ni. Tholeh Krista hian thiltihtheihna min tiam a, chu
thiltihtheihnaa inthuam chung chuan khawvel zau zawk kan thlir tawh dawn lawmni?
VI “Ka nakah zen rawh” (Johana 20:27): Johana 20:24-26 kan chhiar chuan Isua thawhlehna an hmuh lai
khan Thoma a awm ve lo, Thoma chuan Isua thawhlehna pawh a thiante sawi atang ngawt chuan a ring thei
lova. Mahse, Thoma hnenah Lal Isua a inlar a, a kut thir khenna te a khawih tir a, A nak hliam te a zen tir
meuh chuan Thoma mit tih menin a awm ta. Isua chu thihna hnehin a tho ngei tih a pawm thei ta a ni.
Thoma nun atang hian zir tur a tam khawp mai, Pathian hnathawh leh Thlarau Thianghlim inlarna hmufiah
thei tur chuan ringtute zingah, kan rawngbawlpuite bulah, Kohhranah kan awm tam a ngai a ni. A hranga
kan tal hian Lalpa hnathawh ropui kan hmu ve hman lo fo thin.
Ringtute inpawlkhawmna, Kohhran Inkhawm, TKP, BMP fellowship, BKHP inkhawm, Junior TKP, Sunday
School etc etc ah hian kan inchiah tam tlat chuan Lalpa hnathawh leh inlarnate pawh kan hmu tam dawn a
ni. Thoma anga tlai khaw hnua hmutu ni lovin, a hun ngeia hmutu nih thin i tum ang u.
VII “Hmu lova ring apiang te chu an eng a thawl e,” (Johana 20:29) Thoma khan Isua a hmu a, a nak
hliamte a zen hnuah a ring thei chauh a, a tha tho mai. Thoma hi zirtirte zingah India ram thlenga rawn kal a,
India rama Krista tana martar ngat a ni. Krista hian a hnawl hauh lo. Mahse, Isua hian hmu lova ring mai
tute zawk hi a duh a ni. A takin Isua hmu lo mah ila, Bible chhiar leh tawngtai a, kan rin mai a, a rawng kan
bawl mai hian Isua hi a lawm em em a ni. Finthuril (Philosophy) in engtinnge a tih? Science thiamna nen a
inmil em? Darwin-a theory-ah engtinnge? tih vela buai a ngai lo. RIN hi kan tih tur a ni tawp mai.
Thlan ata kaihthawha a awm hnu hian Lal Isua hian kan natna leh lungngaihnate a la phur peih reng a,
harstatna lak atanga min kaihthawh a la inhuam reng a ni. A thihna leh thawhlehna hretute hi kalchhuak a,
midangte hriattir ve turin min duh a. Thlamuanna min pe a, thlamuantu Thlarau Thianghlim min pe bawk.
Chak tak leh huai takin kan chhandamna a hlen zova, thihna a zawnga thihna rapthlak ber pawhin a dang zo
lo. Keini pawh chak tak leh huai taka A tana nung ve tawh turin min duh a ni.
Ringhlel leh hlau chunga zui turin min ti lova, hmu lo chung pawha ring ngam turin min duh a ni.
Krista thawhlehna ni ropui tak kan lawm lai hian Tholeh Lal Isua thusawi pasarihte hi hrereng ila, kan tana
thi a, tho leh Krista tan hian kan theihna zawng zawngin, kan chakna zawng zawngin, kan rilru zawng
zawngin A rawng i bawl ang u.
-Beia Pachuau

Category : SERMON

SUA KRISTA THAWHLEHNA HNATHAWH


(EASTER SUNDAY THUCHAH)
– Rev. Lianchhûnga Khiangte

Kum 1957 khân California atanga thlâwk chhuak thlawhtheihna pakhat chu vûr ramah a tla a, thlawhna
hnathawktute zînga pakhat Lieutenant David Steeves-a chu vânneihthlâk takin a dam chhuak hlauh mai a. Ni
54 zet hnuah chuan khaw pakhata lo vâk chhuakin chuta tangin a in leh lo awmna California chu panpui a ni
a. A hna ngai thawk leh tûra a han in-report chuan an lo pawm thei tlat lo mai a. A I.D.leh lehkha pawimawh
zawng zawng a hloh bâkah amah hriatpui tûrin dam chhuak mi dang an awm si lo. Nimahsela kum 20 zet a
vei hnuah, kum 1977 khân chu vûr ram pal tlanga kal tlangvâl rual (Boy Scouts)-ho chuan thlawhna chhia
chu an hmu chhuak hlauh mai a. Chu thlawhna chhia chu Lieut. David Steeves-a tân chuan thlawhtheihna
tlaa dam chhuak a nih ngei thu finfiahtu pawimawh a lo ni ta a. A hna ngai pawh a vuan leh thei ta a ni.
Chutiangin, thlân ruak hian Lal Isua a tholeh ngei a ni tih a puang chhuak a ni. A tholeh ta tih mit ngeia
hmututen a thawhlehna thiltihtheihna an chang a; mita hmu ve pha lo keini pawhin chu thawhlehna azârah
chuan hnehna kan la chang zêl a nih hi. Isua Krista thawhlehna hnathawh langsâr zual i han thlîrho teh ang
u:

1. Tlanna hnathawh famkimna a ni: Pathian Thu chuan, “Chu Isua chu kan sual avângin mantîrin a awm a,
thiam kan channa tûrin kaihthawhin a awm bawk a,” tiin min hrilh a (Rom 4:25). Pathian laka mitthi kan nih
tawh avângin a rawn thih ve a ngai a; mi nung kan nih lehna tûrin a nun a, a thawhleh a ngai a ni. Lal Isua
thawhlehna pawimawhzia hmu chiangtu Tirhkoh Paula chuan, “Krista kha kaihthawhin a awm loh chuan
kan thuhril hi engmah lo a ni ang a, in rin pawh engmah lo a ni bawk ang,” a lo ti hial a ni (I Kor 15:14). He
thil pawimawh tak hi chhunzawmin khawvêla Baptist Kohhranhote chuan serh-sâng tih mâkmawh
(ordinances) pahnih kan nei a. Lalpa Zanriah kîlin thihna a hnehna taksa leh thisen aiawhin chhang leh uain
kan chang thîn a; tin, thihna, thlâna phûma a awm leh a thawhlehna kan tâwmpuina chu tuia inhnim phûm
leh tui atanga lo tho chhuakin, baptisma changing kan puang chhuak a ni.

2. Sual thihsana Kristaa nun thar neihna a ni: Tirhkoh Paula khan Lal Isua kha a dam laiin a tawng lo ni tûr a
ni a. Nimahsela a chanchin thangva chu a tân hriat loh rual a ni lo. A hriat chin chu a thitih zawng kha a ni.
Juda kal sual thenkhatten Pathianah an be zui tih thâwm a han hria chu a thin a ur takzet a ni. A ngaih dân
chuan, Isua chu Nazareth tlangvâl krawsa khenbeha awm, Rom sipaiten tham lo leh hnehsawh taka an thah
a, thlâna an zalh tâk, an sawi zêl dânah phei chuan a dam laia a zirtîrten a ruang an rûk bo tâk kha a ni mai a.
Mi lâr (celebrity) satliah boral tawh zirtîrna zuia Pathiana be tûr hian a chipui Judate kha a phal thei lo a ni.
A mawh lo ve. Amaherawhchu, Damaska khaw daiah chu Isua chu a hnênah a rawn inlâr ta mai a! Mit del
thim vek khawpa a êngin a han chhun thlûk ni chuan Isua hi a tholeh a, a nung ngei a ni tih a hmu chiang ta.
Chumi ni la la chuan a nun hi a inlet thawk mai a ni (Rom 6:10-13). Isua Krista thawhlehna hi sual thihsana
nun thar nei tûra mihring nun thlâk danglam vek theitu a ni a. Chak lo tân chakna a ni a; phatsantu mi
dawihzep te pawh ‘Khawvêl chawk buaitute’ tih tûr khawpa huaisena siam theitu a ni (Tirh 17:6).

3. He khawvêl piah lam atân beiseina min pe: Europe rama indona râpthlâk Crime and War (1853-1856) lai
khan Sâp sipai tleirâwl tê pakhat chu puan inah thia chhar a ni a. Inkahna hmunah na taka kah hliam a ni a,
thi mai dâwna inhriain puan inah chuan a vâk lût a, a Baibul keuvin a chhiar nia hriat a ni. Bawkkhupa thiin
Baibul in keu laiah a kut a lo nghat a. A thisen chuan a kut leh Baibul chu a lo char zawm chial a. A
kutzungchal chuan Chanchin |ha Johana ziak 11:25 thua Lal Isua thu sawi, “Kei hi thawhlehna leh nunna
chu ka ni; tupawh mi ring chu thi mahsela a nung reng ang,” tih tak hi a lo kâwk a ni an ti. Krista mitthi zing
ata kaih thawha a awm hian ringtute thawhlehna kawng a hawng a, amah chu muhilte thawh hmahruaitu a lo
ni ta a (I Kor15:20-23). Chumi zârah chatuan nunna neiin thihna piah lamah chatuan nun beiseina nghet tak
kan nei a ni (I Tim1:10b).

4. He Lei dam chhûng atân pawh beiseina min siam: Isua Krista kha kaihthawhin awm lo sela chuan sualah
kan la awm reng tihna a ni ang a, Kristian nih hian awmzia a nei miah lo vang. Mitthi tawhte chu, Kristian
leh Kohhran mi tak pawh ni se, an boral mai dâwn a ni (I Kor15:16-17). Pathian Thu chuan tûn dam chhûng
chauhva Krista chunga beiseina neitute chu mi zawng zawnga khawngaihthlâk ber an nih thu min hrilh a (I
Kor15:19). A chhan chiang tak chu, mihringin thihna a pehhêl thei si lo. Thlamuanna nei lova thih ni
hmachhawn chu a râpthlâk êm a ni. Tin, chu chang a ni lo. Thihna piah lam ram, chatuan nun beiseina nei lo
mite bawk hi he khawvêl hringnun kawng chhuk chho pal zuam lote anni fo bawk. Isua a tholeh ta tih
hriatna hian chatuan hawlh tlang beiseina min siamsak a, chu beiseina chu tûn kan dam chhûng ngei hian a
intan a ni. Chuvâng a ni zirtîrte beidawng darhsarh vek tawh pawh kha beiseina thar nên an inkhâwm leh
tâk. Tirhkoh Petera chuan, “Kan Lalpa Isua Krista Pathian leh Pa chu fakin awm rawh se. Ani chuan a
khawngaihna nasa tak ang zêlin, mitthi zing ata Isua Krista thawhlehna avângin beiseina nung hmu tûrin
min hring leh a…chumiah chuan nasa takin in hlim a ni, tûnah (a tûl chuan) thlêmna tinrêng avângin
lungngai rih mah ula,” tiin a lo puang chhuak a ni (I Pet1:3, 6).

Khawvêlah sakhaw hrang hrang a awm a. Kristianna danglamna chu tholeh Lalpa kan ring hi a ni. Amah
ngeiin, “Kum khuain, khawvêl tâwp thleng pawhin, in hnênah ka awm zêl ang,” tiin min tiam a (Mt 28:20).
Chuvângin, tholeh Isua rin chu kan hnêna awm Pathian biak a ni a, a danglam a ni.

Khawvêlah sakhaw hrang hrang a awm a. Kristianna danglamna chu tholeh Lalpa kan ring hi a ni. Amah
ngeiin, “Kumkhuain, khawvêl tâwp thleng pawhin, in hnênah ka awm zêl ang,” tiin min tiam a (Mt 28:20).
Chuvângin, tholeh Isua rin chu kan hnêna awm Pathian biak a ni a, a danglam a ni. Chu ngei chu a ni, kan
hmâa mihuai kal tate mi danglama siam a, ‘khawvêl chawk buaitu’ nih hlawhtîr hialtu chu! Pathian nung an
hnêna awma avâng chuan huaisenna leh thahnemngaihnain an khat a; Amah chu chung lam mi a nih avângin
a mi thianghlimte nunah he khawvêl hian hmun a chang thûk thei ngai lo a ni (Joh 3:13; 6:51; Heb 11:13).
Chhiartu zawng zawngte, Krista thawhlehna hian in nunah thiltihtheihna a tharin rawn thlen se la. Pathianin
malsâwm theuh che u rawh se.
(Thu tha tak min ziaksak leh ta, a va lâwmawm êm…ED).

THALAI TE CULTURE LEH KRISTA


(Thuhriltute 4:13-16; 11:9)

1. TUTE NGE THALAI TE CHU?

Kan Bible ina ‘thalai’ ti-a a dah hi eng stage nge ni ang? He’ng kan KTP/TKP/SAY/PYD etc. kum bi thliah dan hi a ni ve
mai ang em? Thalaite Kan hmu tam tak zinga lakchhuah lar ber pawl – Thuhriltu 11:9 (Thalaite u, in thatlai chen
ula…) a ‘thalaite’ a tih hi a tawng bul atang leh mithiamte sawi dan chuan ‘mihring nun hun chhunga thlan nahawm
lai ber, par vul ber lai hun’ a sawina ani, an ti. Hemi hi kan lak dawn chuan thalai kan tih hun hi kan hriatthiam dan
aiin a fan deuh dawn a ang. Eg. Tleirawl/Rawlthar atanga Nuvalai/Pavalai thleng a huam thei awm e. Amaherawhchu,
a sawr zim zawng a sawi dawn chuan kan thatlai ber leh mahni pawh tha kan intih lai ber –

Mahni tawka kan inlak Mithuna lai ber, Puipun nikhua pawh a mi zawng zawng mit fukna emaw intih hunlai… a ni tiraw, tunah
pawh kan han bang leh mah anga, kawtah khuan kan ding khawm leh ang a…
2. Thalai te Culture leh Krista tiha a pahnihna a kan ngaihtuah tur chu-

ENGE CULTURE CHU? ENGE THALAI CULTURE CHU?

Culture han tih hian hian kan rilrua rawn lang hmasa bera ka rin chu- kan Mizo culture, Cheraw, Sarlamkai, emaw
kan hnam incheina Ngotekherh, pawnchei te emaw kan hnam nun dan bil bik a kan neih  tlawmngaihna, nula-
tlangval in rim etc… Ni e, Culture chuan heng zawng zawng hi a huam a, kan JF a Dictionary pawhin ‘hnam zia’ tiin a
dah. Amaherawhchu, culture han tih hian a hnam zia ringawt ani lem lo, a huam zau em em ani. A zau thei ang bera
sawi dawn chuan kan ‘nunphung’ hrim hrim hi ani tawp mai ani. Nitin a kan nundan, kan nunphung- class kal culture
te, chawlhni inkhawm culture te etc.

Chutiang chu culture alo nih chuan hetiang hian han sawifiah dawn ila-

Culture han tih hian, a a mi nawl pui nunphung (collective culture) leh mimal nunphung (individual culture) a awm
thei ang. Eg. Collective culture ah chuan sawi tak ang khan chawlhni a inkhawm culture te ani thei anga, individual
culture ah chuan mimal tin hian nunphung kan nei vek mai a, eg. ‘chaw ei teuh pawh a thau theih miahloh culture’
han tih chuan kan leader Tv Sanga Rokhum a culture ani tih kan hre nghal. Tin, ‘FB security guard emaw inti khawpa
a thim a var pawh thlu lova vil char char peihna culture’ han tih leh chuan kan secretary kal ta Tv Fela Ralte culture
kan sawina ani leh mai a. Chutiang chuan mahni theuh hian culture hi kan nei kan ti thei awm e.
Culture thenna dang chi hnih a awm leh thei awm e – nunphung nghet (consistent culture) leh nunphung
nghetlo/inthlak reng (inconsistent/fluctuating culture). A awmzia chu kan nunphung ah hian nghet taka kan chelh a
awm – eg. zingah kan tho a zanah kan mu, chaw kan ei etc. Tv. Fela Ralte tan chuan zing khawvar thleng thleng a FB
Special Report a mi la hnial tiah tiah kha a consistent culture alo ni der tawh maithei ani. A lehlam a nunphung
nghetlo (inconsistent culture) entirna atan chuan-  exam dawn chauha lehkha zir, sports dawn chauh a exer lak
chiam te, tin, kan zinga thenkhat tan hi chuan ngaihzawng neih te pawh hi kan inconsistent culture a ni their eng mai,
chutiang bawkin kan piantharna te pawh.
Awle, chutiang alo nih takah chuan Culture han tih hian a va huam zau ta em! Kan nu hi heng culture hrang hrang
chhungah hian kan lo hmang kual vel mai mai alo ni. Heta ka’n sawi belh duh chu a hun leh a hmun a zir hian kan
culture a inthlak ve fo thin. Eg. Nula rim culture kan neih pawh hmanah chuan thiante tel lo chuan… tunah chuan
‘one on one’ ngat lo chuan a romantic tawk tawh lo.
Nula rim sawi takah chuan kan thianpa… Mahse a thianghlim a ni.

3. Thalai te Culture leh Krista tiha a pathumna a kan ngaihtuah tur chu-

TUNGE KRISTA CHU?

Hei hi chu sawifiah thui a ngai awm love. Ka kezungpui ti ang velin kan bel hlawm in ka ring. Amaherawhchu hetiang
zawng hian in lo ngaihtuah ngai tawh em? Keimahni culture theuh mil in Krista hi kan pawmin kan hrethiam.  Eg.
Kohhran hrang hrangin kan tihdan hrang hrang milin Pathian kan bia. Ngaihloh lamah ngailo ila - S.A. chuan Krista
chu Sipai General niin, kan hlaah pawh ‘an manding sap van lal chhuangin hnehna puanzar lawmin an thing leh ta.’
Presbyteian leh Baptist chuan ah chuan Krista chu a lo muk ta deuh a – ‘Kan Pathian biak ilo tan ang u’ tih fan deuh
alo ngai a. Tin, Pentecostal lamah chuan Krista chu a ‘hot’ leh hle thung a. Amaherawhchu hetia a hran hran a kan
hriatthiamna hi theologian te chuan – ava tha em, Krista ropuizia a tarlang a ni. Culture hran hran ah pawh Krista chu
ropui takin a inpuang vek thei zel ani.

            Amaherawhchu, tihdan hran hran a intawh hian buaina alo chhuak ve thei a. BA ka zirlaiin…

Awle, THALAI TE CULTURE LEH KRISTA han tih hian vawiina kan ngaihtuah tur a ka duh ber a chu kan culture
(collective or individual) leh Krista a intawhin enge a rahchhuah? CMCS Thalai culture (inkhawm/fellowship etc) leh
Krista a intawk ngai em? Heti zawng hian han sawi ila- kan fellowship leh activity reng reng ah te hian Krista a awm
em? Miin Krista a tawh phah thin em? Chu aia pawimawh ka tih chu kan mimal culture/nunphungah pawh hian
Krista kan tawk thin em? Krista hian kan mimal culture ah impact enge a neih?

A tawpna atan leh vawiin kan thusawi thulaimu atana ka’n hman duh chu, theologian ropui tak Richard Niebuhr a
thuziak ‘Christ & Culture’ tih ami rawn tarlan ka duh a. Chard-a hian Krista leh Culture an intawhin rahchhuah
(outcome/result) chi nga a awm a ti a, chung chi 5 te chu ka tarlan rual hian ka nun/keima culture nen a eng ber nge
inmil leh enge ka mamawh ber ti a lo inngaihtuah turin ka sawm duh che ani:-

1) Christ against Culture:  Krista leh ka culture a intawk/inhmu theilo. Ka nunphung/culture ah Krista a leng lo. Hei hi
Piangthar lo hulhual nundan ani, Pathian ngaihsak lo hrim hrim.

2) Christ of Culture: Ka nunphung/culture hi a tha em a, Krista a ni ringawt mai. Hei hi mahni tha intih tawkna atanga
piang niin Pathian mamawhna pawh nei lemlo nunphung a ni. Tin, hemi ngaihdan hian zirtirna diklo pawh a
chawkchhuak nasa hle, entirna pakhat chu- hei Hindu culture leh zirtirna ah hian zirtirna tha tak tak leh kan Lal Isua
zirtirna nen a inzulzui pawh a awm ni ngei tur ani, chu chu changchawiin mi thenkhat chuan, ‘Isua Krista hi Hinduism
ah pawh a awm,’’zuk ti a.

3) Christ above Culture: Ka nun a hniam/chhe em a, Krista an tih hi ka tan a sang lutuk. Hei hi sual hnathawh chi khat
ani thei. Pathianin pawm/ngaidam thei tawhlo khawpa sual ni a inhriatna atang te, tin, depression kan tih atang te in
a piang thei ani.

4) Christ and Culture paradox: A chang hi chuan ka nunphung leh Krista hi an inmil viau a, mahse a chang hi chuan
an inhlat leh viau thin. Hei hi chu lum si lo, vawt si lo nun ang deuh kha ania. An chawhpawlh nun hian nun
thlamuanna tak tak a neihtir ngai lo.

5) Christ transforms Culture: Hei hi kan culture leh Krista an intawh a thlan nahawm ber a ni. Ka nunphung leh nihna
ang ang hian Krista in min pawm a, min siamtha mek zel zawk ani. Fel famkim vek nghal ka nilo hi min hrethiam, ka ni
theilo bawk. Amaherawhchu, zawi zawiin ka tihdiklohna ah te zirlai min zirtir chho zelin min transform ani. Puitlinna
lam min panpuiin hma lam panin kan kal zel.

Kan nunphung/culture hi Pathian transform turin kan inpe ngam em? Kalsan ngai chu a awm ngei ang. Lalpan kan za
atan mal min sawm sak rawh se. Amen

ISUAN ENGNGE A RAWN TIH


RK. Lianzuala

In za-in Krismas chibai ka bûk a che u. Harry Ironside-a thawnthu sawi hi lo ngaithla ila. Russia lal, Czar
Nicholas I-a (1796-1855) kha a ṭhian ṭha deuh maiin a fapa tan hna a dilsak a, lal chuan Russia sipaite hlawh
semtu hna a lo pe a, mahse chu tlangval chu rinawm lo, pawisa khelh ching, pawlawh deuh mai a lo nih
avangin, sipaite hlawh chu a lo tlak ral ṭeuh mai a ni awm e. Sorkar tangka endik (audit) a lo hun ta a, a
pawisa tihchingpen chu zêp theih a ni dawn lo tih hriain a lungngai hle mai. A bu nena en kawpin a han
chhût ṭhin a, a rulha rulh sèn rual loha tam hi a lo tichingpen hman tawh si a, tih ngaihna awm ta hek lo,
Auditor-te lo thlen dawn zanah, zan laiah inkahhlum a tum ta a ni.

A inkahhlum dawn zanah chuan engkim a ziak a, a pawisa tihchingpen zat a ziah hnuaiah chuan, ‘Ka leiba
zozai hi tunge rùl thei ang?’ tih a ziak tel a, a muhil ta a ni. Zan rehah lal, Czar Nicholas I-a chuan sipaite
hmun chu sawi lâwk lo-in a tlawh ta thut a, chu tlangval mu leh, a bula a lehkha dah chu a hmu a, engkim a
hrethiam nghal mai. Rei vak lo a inngaihtuah hnu-ah chuan a zuk kun hniam a, lehkhaah chuan engemaw a
ziak a, a kal leh ta mai a. Chu tlangval chu zanlai pelhah a lo harh a, a silai chu a chuh nghal a, a hmeh per
hmain a lehkha ziah chu a zu melh leh zawk a, mi dang ziah belh chu a zu hmu ta. ‘Ka leiba zozai hi tunge
rùl thei ang?’ tih a ziah hnuai chiahah chuan thumal pakhat ‘Nicholas’ tih hi a lo inziak a!

Chu tlangval chu a phu zawk mai a, a thiltih rûk, a tangka tihchingpen thu a ziah, a intihhlum hnu chauha mi
dang hmuh tur emaw a tih chu, tu in emaw a hmu ta tih a hriat avang chuan a hlauthawng bawk a, sorkar
lehkha dang nena a han en mil chuan, ‘Nicholas’ tih signature chu a lem a ni lo tih a hre thei. A han
ngaihtuah chuan, lalber, Czar chuan engkim a hre tawh a, a leiba pawh rulhsak a tum tih a ngaihtuah thleng
thei ta a, lalber hming ziah avang chuan ngaih ṭha takin a muhil leh ta. A tûkah chuan tuemaw hi lal in
aṭangin a lo kal a, chu tlangval pawisa tihchingpen, a leibat zat chiah chu a rawn keng bawk a, lal chauhin
chu leiba chu a rùl thei a, a rùl ta bawk a ni.

Kan sual leiba hi Isua chauhin a rùl thei a, rùl turin Krismas-ah hian a lo kal a ni. Kha sipai tlangval
dinhmunah chiah khan kan ding a, Czar a lo lan hma zawnga intihhlum a hmabâk ang khan, ”Ka leiba zozai
hi tunge rùl thei ang?’ tih tho hi kan dinhmun chu a ni. Nizan ang, zan thiang reh lai tak khan, thlasik vur
daifim hnuaiah, a rùl theitu awm chhun chu Bethlehemah a lo piang a, chu kan beidawnna thu ziak hnuaiah
chuan Isua hian a nunna leh a thisen sèn huamin, ‘Isua Krista’ tih a rawn ziak ve a nih hi. Amah chauhin a
rulh theih, kan leiba chu rùl turin Russia Czar ni lovin, Van Lal Fapa, Isua chu a lo kal. ‘A nunna zawng
zawng a pe, kan bat tlâkna turin (KHB 452). Amen.

“Ka Thlarau zawk in le” 


                                                                                                  Zakaria 4:6
- Lalrothanga CVS 
Enna Arsi- Dt. 22. January, 2012
Zakaria 4:6 "Chakna nilovin, thil tihtheihna ni hek lovin, Ka thlarau zawkin le" tih kan hmu a. I han
ngaihtuah chiang dawn teh ang u.

Chakna : Kan ramah hian Kohhran hrang a rawng kan bawlnaah hian chakna rawngbawl hmuh tur tam takan
chhuak ta sup sup mai,Rawngbawl tluan chhuak  hmuh tur erawh an vang hle si. An Chakna ber ti thuanawp
zawnga thil a lo thlenin, rawngbawlna bansan duhna a lo chhuak a, mahni lamah chhuanlam siamin
chawlhsan leh mai thin te hian Isua Krista kan aia tuara min tlantu tan erawh chuan amah hmuhsitna leh
phatsantu nihna a ni tih hi I hrethar leh ang u. Rawng an lo bawl tawhna zawng zawng ah Lalpan a hriatpui
lova, rorelna ni ah an ai a ding hek lovang.

Thiltihtheihna : He rawngbawlna pawh hi hmuh tur tam tak kan ramah hian a awm ta. Thiltihtheihna
chhuanga rawngbawl tute, Sum leh pai chhuang te, thiamna leh finna chhuang tute hian, hlimna leh
thlamuanna tak tak an nunah hmuh tur awm si lovin, an ropuina tur te chawimawi an nih theihna tur te in an
bei ber a, heng mite hian Isua Krista ti lungngai tute an ni a. Chinghne beram vun sin tiin Isua min hrilh a,
hlau rawh u a ti a ni. Heng mite hian Lalpa lakah thil tha ti a inngaiin, rorelna niah chuan
Lalpa I hming in thil tam tak kan ti an la ti ang. Lalpa erawh chuan ka hre ngailo a che u, a la ti ang, a va
rapthlak dawn em.

Ka Thlarau zawk in le : He Thupui kan han nei hi ropui ka ti a, ka rilru a khawih em em a ni. Lalpa hian kan
Chak naah  min be lova, kan thil tih theihna ah min be hek lo. Lalpa min biakna leh a inpuanna chu , ka
thlarauah a nih tlat avangin chakna leh thiltihtheina chu a hnuaiah an awm zawk a ni. Ringtu chhandamna
chang tawh zawng zawng te hian Chakna ni lovin, thiltihtheihna ni lovin, kan thlarau ah Lalpa rawngbawl
turin min hria nawn  tir leh ta a nih hi. Thlarau rawngbawlnaah chuan tih tauhnate, insawichhiatna te a awm
ve silova, remna te, hmangaihna te, dawhtheihna te a awm zawk a ni. Chutianga rawng  inbawl sak tawn
turin thlarau thianghlim chuan kan thlarauah thu a sawi zawk a ni, awiha zawma pawmte chu thlarau hruai
Pathian Fa roluahtu leh Pathian ropuina puan chhuahna te an ni. Chutianga awm turin Krista hmangaihna 
chuan min tir lui a ni. Amah aia nung tur leh a thu chu sawi a puang turin tirhkoh Paula chuan I Korinth 9:16
ah chuantih mak mawh ka chungah a innghat a ni tiin a sawi. Thlarau rawngbawlna  chuan chhungril nunah
Pathian thlamuanna a awmpuina leh a chenchilhna nen Lalpa tan Lalpa ropuina atan chauh Chanchin tha an
hril thin a, an chan ropui tur thlirin Lalpa tan hmalam panin engkim huam chungin Thlarau zawkin rawng an
bawl thin. Pathian ropui nan  Amen
Src: Enna Arsi Dt. 22. January, 2012 issue
Sual a punna apiang ah khawngaihna a pung leh zual thin
Rom 5:20
- Kristian Lalramenga
Kan rama thil thang duang pawl tak chu ‘SUAL’ hi a ni ngei ang. Sual hi a tam khawp a,”Fel lohna zawng
zawng hi  sual chu a ni.”( I John 5:17)

Kan ram mipui hi han khaikhawm tai la, Sorkar hnathawk leh Kut hnathawk a eizawng kan ni mai a, Sorkar
hnathawk lungawi lo an nuar, Kut hnathawh lah bang bik lo, lungawina reng reng hi a awm ta lo a nih hi.
Chutih rualin sualna leh fel lohna a pung a, mi lungawi lo an pung a, lawmthu sawi thawm a reh veng veng a
ni ber e.
    Kohhran boruak lamah chuan Crusade leh Camping thawm nei tawk chu kan awm ve reng a, Kohhran
tam zawk nun erawh a harh lem lo. Tawngtai kan uar sawt ta hle a, Kohhran member pumpui ngaihtuah
chuan tawngtai thin chu kan tlem pharh lo maw? Programme kan ngah em em a, kan hlim phah lem lo, thil
tih tak tak na kan tla chham ta hle mai. Tual thi an pung a, eiruk a hluar a, sual pal zutna a nasa ta hle a nih
hi.
    Sual a punna apiangah khawngaihna chu pung ve turin Bible-ah kan hmu a, mahse khawngaihna chu
misual te chungah a pung ve si lo. Hei hian sual kan huatna a tlem tawh zia a entir a, misual chungah
khawngaihna thlentir a tulna kan hmu tam lo tih a tilang bawk . Lal Isua hnapui ber chu misual hnena
chanchin tha, khawngaihna thlentir hi a ni si a. Kan Lalpa Isua hnung zui hi kan tlin lo hle chu a ni tih hihai
rual a ni lo. Kan ram, Kristian ramah hian sual chi hrang hrang chu kan hmuh  leh hriatah a pung chak hle a.
Pathian ringtute min chona nasa tak a ni tih pawh kan pawm a hun khawp mai. Sual ral chu lo lian zel mahse
Hnenhtu Lalpa kan nei tih hria a, Lal Isua hming a sual do hna kan thawh a hin tak zet zet tawh a ni lawm
ni? Lal Isua khawngaihna hmang a misual enkawl kan ba  ni lawm ni? Biak In a kan hlim leh lawmnate hi
tawp pui mai lo a, daiah te chhuak a Lalpa tlanna hrelo hnena Chanchin tha puan hi ringtu te hian kan tih tur
a ni dawn lawm ni? Nang leh kei hi chu khawngaihna leh ngaihdamna hmang a rawngbawl tura koh kan ni
si a. Sual a punna apiangah Pathian khawngaihna a pung a ni tih hi riangtu nunah chiang mawlh rawh se.
    Kan fa, unau, nu leh pa te sualna chuan min tibeidawng fo thin em? An mahni ah beisei tur kan hmu tawh
lo a ni thei e, Mahse an tan Lalpa beisei ila, an tan Lalpa a tha reng tih theihngilh lo ang u. Kan fa, unau, nu
leh pa beiseiin tawngtai suh. Lalpa chu an tan beisei la hnenah tawngtai zawk rawh.Misual beiseina chuan
bei dawnnaah min hnuk lut a, Lalpa bei seina chuan misual a siam tha thin ani.

THLAMUANTU DANG!
Ka lo la ngaihtuah chiang ngai lova, thlamuantu “dang” han tih kher khera hi. Thlamuantu ka hnutchhiah ang
che u, chu ti mai se thil pangngai tak a ni kan ti thei awm e. Mahse eng vangin nge Thlamuantu “dang” a tih kher
ang le?

Hetih lai hian Isua thih hun a thleng lek lek tawh a, thil tam tak ngaihtuahin a rilru pawh a rit ve hle tih
Johana 14 atanga kan chhiar chhoh chuan a hmuh theih. Lei ropuina ngawt buaipui tawk vel, he khawvela
Isua lokal chhan tak tak la pawh pha lo, a zirtirte A awmloh san hnua an baihvai tur zia pawhin a rilru a kam
hle tih a lang a. Thlamuanna thuchah urhsun tak mai chu hrilh tanin, “In thinlung mangang suh se, Pathian in
ring e, kei pawh mi ring ve rawh u ….” tiin khun leh tihtakzetin a zirtirte hnenah chuan thu a sawi chho ta a.
A kalbo san chhan tur te, chu hmuna an kal ve theih dan tur kawng te, a hrilh bawk a.

A sawi zel a, a kalsan hnuah an tana ruahmanna fel tak a neihte thlengin a hrilh chho va: “Pa ka dil ang a,
ani chuan THLAMUANTU DANG a pe ang che u, chatuana in hnena awm turin; chu chu THLARAU DIK
TAK a ni; . . . Fahrahin ka kalsan lo vang che u; in hnenah ka lo kal leh ang,” tiin. Tunge thlamuantu dang
chu tih pawh chiang takin a hrilh nghal a ni. He hun a lo thlen hma zawng kha chuan Zirtirte thlamuanpui
em em chu Isua a ni a, an hnenah a awm theih dawn rih tak si loh avangin zirtirte thlamuan chhunzawmtu
tur Pa hnenah dilin ruahmanna siam a nih thu lawmawm tak chu a hrilh ta a ni.

“Thlamuantu” (paraclete) tih a rawn hman hi tawngbul lam en chuan thlamuantu, sawipuitu, min puitu
(Comforter, Advocate, Helper), tihna te a ni a. 1 Johana 2:1 “Ka naute u, thil in tihsual loh nan heng thu hi
in hnenah ka ziak a nih hi. Tin, tupawhin thil a tihsual chuan Pa hnena mi SAWIPUITU, Isua Krista mi fel
chu kan nei e,” tih a “sawipuitu” (paraclete) a tih nen hian thumal inang chiah Johana hian a hmang a. Isuan
“thlamuantu dang” tih a hman kherna chhan hi a chhui chhoh theih deuh ta ruak a. Zirtirte thlamuan thintu,
an thlamuanpui em em (paraclete) chu Isua niin, a kalbo dawn tak siah chuan zirtirte thlamuan chhunzawm
zel tu tur, Isua hna an mahni a hlen chhuaktu tur chu Thlarau dik tak (paraclete), thlamuantu pahnihna,
thlamuantu dang pek a tiam chu lo ni reng in.

A va han thlamuan thlak em! Thlamuantu Isua chuan he khawvela a hnate a hlen chhuah tawh hnuin, vanah
a rawngbawlna chhunzawmin min SWIPUI (paraclete) hna a thawk ta zel a (1 Johana 2:1 a kan hmuh ang
khan), tichuan ringtute chenchilhtu tur thlamuantu (paraclete) min la pe leh ta zel a nih chu. Aw! mihringte
min chhandam hi Pathian hian a va han tum em em ve le! Kan aiawh a ding, Pa hnena min sawipuitu vanah
mifel Isua kan nei a, min thlamuana chhandam kan nih ngei theihna tura min tanpuitu, min chenchilh rengtu
Thlarau Thianghlim min la pe leh zel a nih chu! Pathian kan lama a tan chuan tunge min do thei ang?

Pathian hmangaihna ropui zia, thu leh hlain a hril seng lo;
Van aia sang, Aw! a zau zia,
Sual hmun thimber pawh a thleng zo!

Beiseina
Posted by Me at 3:32 PM

Hlathlankhawm 3:1-2, Rom 8:24-26, 31

     Israel Lal Solomona hi a hunlai chuan Lal ropui tak a ni a, a lalchhung khan Israel fate leh a chhehvel ram zawng
zawngte khan thlamuanna ropui tak an neih phah a, chutiang khawpa Lal ropui leh thiltithei chu a ni. Solomona
hming hi Hebrai (Hebrew) a\anga lakchhuah niin a hebrai \awng chuan Salomon tih a ni a, Hebrai thumal Shalom tih
a\anga lakchhuah a ni. A hlaphuah tehi han chhiar han chhiar hian Bible-a telh chi niawm lo hiala mawi a ni, mahse
nguntaka zir erawhchuan Krista hnungzuitu te tan chuan zirtur tam tak a awm lawi si a ni.
    Helai chang kan han tarlan pawh khi nula leh tlangval inlemna thu niin mi tam tak chuan Bible-a telh chi nilo ang
hiala ngaihdan nei an awm nawk a ni. Lal Solomona hi Lal ropui tak niin nupui 700 leh hmei 300 a nei a, chumai
bakah Ro sum leh pai a duh ang ang nei theiin hausakna lamah pawh khawvela hausa ber a ni a, a duh zawng leh it
zawng a piang hlah lova nei thei kha a ni. (Thuhirltu 2:10). Khatiang khawpa thil tithei si khan ni hnuaia thil awm
tinrêng hi engmah lo mai a lo ni ti hialin a \awng chhuak a, engvanga khatianga ti kha nge ni ang i ngaihtuah ve tawh
ngai em le ?
    Bible thu kan chhiar chuan Lal Solomona hian hmangaih em em mai pakhat a nei a, chu a hmangaih nula chua
zawng a zawng \hin a, zana a mutnaah te a ngaihtuah reng a, kawtthlerah te a zawng a, chu a hmangaih sulam nula
tia a zawn reng chuan chutihlai chuan tlangval pakhat hmangaih a lo neive reng mai a, chu a hmangaih chu Solomona
hi a ni thei mai ang em ? Khatianga lal ropui tak amah hmangaih em em tu kha em ni a lo hmangaih rûk ve em em
chu ni ang ?
    Thil nithei leh tunlai khawvel kan thlir chuan hausak duhna leh hausak châkna khawvelah kan cheng a, mi rethei
hmel\ha leh fel, Pathian \ihmi aichuan hausa tak sum leh pai ngah hi kan nula tehian anthlang tawh zawk a, chutiang
rilru chu a lo pu ve em ? Sulam nula chu a hmangaih tlangval tan chuan a rinawm em em a, chu a hmangaih chu
Solomona a lo ni hauh lo mai a, tlangval a hmangaih em em tan chuan a rinawmin a theihna zawng zawngin a
hmangaih a, atan a inpumpek vek a, Lal Solomona chuan chu Sulam nula chu a mah hmangaih ve tura thlemin a thil
neih ropui leh sum leh pai a \awngkam thiamna chi tinrêng chuan a han thlem \hin a, mahse, a hmangaih tlangval
tana rinawm Sulam nula chuan chutiang khawvel hausakna leh ropuina avang chuan a hmangaih tlangval chu a
kalsan duh chuang lova, a phatsan ve duh chuang lo rêng rêng mai a.        

Bible zir mite chuan he Lal Solomona hian kan chenna khawvel mawina, ropuina te,  Rosum itna te a entir a, Sulam
Nula hian khawvela cheng mihringte Isua ringtute a entir a, tlangval Sulam Nula in a hmangaih em em Berampu hi
Isua entirna a ni tiin an lo sawi \hin. Lal ropui Solomona hian Sulam nula hi khawvel ropuina sum leh pai leh
\awngkam thiamna chi tinrêng nen a thlem ang hian keini Isua Krista ringtute pawh hi sual setana chuan engtiklai
mai pawhin kan duhzawng tak leh kan it zawng tak hmangin min thleng reng \hin a, khawvel ropuina te, mawina leh
hmingthanna hmang tein min thlem \hin a, nimahsela, Lal Isua ringtute a thinsen hlua inbualfai tawhte chu he
khawvel thil ropuina, sanna leh hmingthanna tehian min thlem \hin mahsela, he Sulam nula a hmangaih tlangval
(Thlaler Berampu) tana a rinawm em em ang hian keini pawh hmangaih avanga min tlantu kan thih aia thi a, tholeh
atan hian kan nun kan hman a, atan chauhva kan rinawm ve hi a ngai a ni tih i hre reng ang u.
    

Miten min sawiselin kan chhiatna lai sawi \hin mahsela, kan chhiatna tur zawngin min beiin Lal Isua kan phatsan
theihna turin kawng hrang hrangin min bei \hin mahsela, vana kan lal lukhum tichhahtu tur a ni tih hre rengin chung
thil ropuina te leh sual beihna hrang hrangte chu i in dal tir ve lo ang u. Keini zawng ram \ha lehzual chak a zawng
tute kan ni a, kan hmaa intlansiakna awmah chuan chhel takin kan kal zel tur a ni dawn lawm ni ? Rom 8:24-28 kan
chhiar chuan Beiseina chungchang kan hmu a, mitin hian eng emaw thil beisei kan nei \heuhva nula leh tlangvalte
chuan nupui/pasal inneih huna chhungkaw din dan tur te suangtuah leh thlir chungin beiseina sangtak nen hun
hlimawm hmachhawn tur nghak leh beisei chungin hun kan hmang \hin a, Isua Krista ringtute chuan beiseina sangtak
nen Lal Isua ropuina thuamfakim nena a lo lan hun tur thlirin chatuan ram lungngaih leh \ah awm tawhlohna hmun
tur thlir chungin chatuan ram beisei chungin khawvel hun leh nite kan chhiar \hin a, chutianga Lal Isua lo kal hun tur
nghaka beiseitu ringtute chungah chuan harsatna hrang hrangte, thlemna hrang hrangte sawichhiatna leh
tihduhdahna te a lo thleng \hin a, chung hunah chuan amah Lal Isuaa kan innghah a amah kan rin tlat chuan chu
beiseina chuan min pui a, Thlarau Thianghlim zarah chakna kan lo neih phah leh \hin a ni. Amah hmangaiha ama ruat
anga a kohate tan chuan kan Lal Isua chuan kan \hatna turin kawng engkimah min thawhsak reng \hin a, kan
sabanah min kaiin ani chuan kan khawlohna leh kan tlinlohna zawng zawngte anga min thungrul mai lovin a
hmangaihna leh zahngaihna avangin chatuan nunna kawng min hawnsak mai ni lovin a thu ropui tak leh Thuthlung
thianghlim puangchhuak tura min kohva min la thlang duh hi lawm chunga a rawngbawl mai tur kan ni tih hre reng
chungin thil hmuh theih te chu beisei lovin kan thih aia thia tholeh atana kan nun kan hman a, hmangaihna
thianghlima min hmangaihtu Lal Isua chauh beisei chunga a lo kal leh hma loh zawng rinawm taka kan awm hian
nunna lallukhum kan chang ve thei dawn a ni tih hre reng chungin beiseina nung min siamsaktu kan Lal Isua avanga
khawvel thil ropuina leh mawina te, sanna leh hmingthanna zawng zawngte kalsanin Lal Isua tan chauh i rinawm
reng ang u.

SERMON: PAWL RAM


November 13, 2015 KTP Inleng

V.Lalhmingliani(Mami)

Tirhkoh Paula chuan “Paula pawl ka ni, midangin kei zawng Apollova pawl ka ni, in tih chhung zawng
mihring in la ni lo vem ni?”, a ti a. Lal Isua Krista lo kal hunah chuan pawl ang ni lovin keimahni mimal nun
chauh hi a rawn chhiar tur chu a ni. A pawl angin min chhandam dawn lova, in rin kep emaw awih kep
emaw a awm dawn lo, kan mimal nun theuh kha a pawimawh tur chu a ni.

Pawl ram ang ten kan in sawi thaih a, kan awmna Kohhran atanga chhuah kher ngai ten kan inhria a,
mahni’n dawng hauh si lovin thiam taka min an sawi a vang mai a, a dik leh dik loh pawh thlu hauh lova kan
thle leh dual mai te hi thil pawi tak a ni. Pathian aw ngei mai chiang takin kan dawng a, Pathian Thu nena
inmil a hai rual lohva kan kawchhunga kan Thlarau nau pai hi a che a nih ngat chuan chu chu thu hran.
Chutianga Pathian aw hranpa a hre hauh si lo, a sawi thiam in an sawi a, an khabe liam a lo luan liam ve
rikngawt mai te a va hlauhawm em! A pawimawh ber zawk chu keimahni hi Krista ah kan NUN thuhruk in
a awm chiang tawh em? Krista nen kan inzawm chiang em? Mahni nun lam ram vei pha miah si lova a pawl
ram anga kan vei dawrh mai hi chu kan zuang sang lutuk deuh lo maw?

Krista thihnaa thi ve a, a thawhlehnaa tho leh Nun nei mang chuang si lovin a hlauh loh tur zawk hi kan hlau
chiam mai ang tih a hlauhawm hle a ni. Isua zirtirte leh Tirhkoh Paula te ngei pawh khan an rawngbawlna
laimu leh an zirtir ber chu Krista nun tawmpui tur leh keimahni ngei Kraws-a chin ralna nun a ni. Chanchin
tha dang an keng lo, Lal Isua chuan “Keimah hi kawng leh Thutak leh Nunna chu ka ni, keimaha kal lo chu
Pa hnen an thleng lovang”, a ti, A chiang viau lo maw? Eng thuthlung dang nge kan mamawh tawh ang?
Kristaa nun thuhruk a awm tawh te leh Thlante chu tuman min tihder hauh lovang. Thlarau thianghlim
chuan min hriattir zel dawn a ni.

Tu pawhin mi zui a duh chuan mahni hrehawm pawisa lovin a kraws pu in mi zui rawh se, Lal Isuan a ti a
ni. Ka kraws pu in a ti lova, a kraws pu in a ti a ni. Lal Isua hnung kan zuina kawngah hian mahni kraws
theuh kan put a ngai a, chu kraws chu kraws siam chawp (thing kawkalh) hmaa a huhova mittui tla zawih
zawiha tawngtai ngawt hi a ni lo; he pawn lam chhinchhiahna hi pawl ram kan sawi ang chi tho kha a ni. Lal
Isua chuan tupawh a nun humhim duh apiang in a chan ang a, tupawh keimah avang leh chanchin tha avanga
a Nun chan apiang in a humhim ang a ti a ni. Nitin a duhzawng a nun kan hman te kan chak zawng leh it
zawng pawh nise Lal Isua len ve lohna chu kan chan ngam zel tur a ni.

Keimahni taksa ngei ah hian Isua kraws phun ngam ila, he kan taksa tlang ah ngei mai hian Bethel
lungphum phum ngam ila, kan chhip atanga kan ke ler thleng hian Van Nun hian min fang rawh se. A lang
lam hi kan uar lutuk a kan chhungril hi fiah ngam in awm zawk sela, Krista duh loh chu kan duh loh zawng
ni ngam sela, chutah chuan a hmaah zam lovin kan ding thei ang. Amah leh a thu zahpui tute chu a Pa
ropuina nena inthuama a lo kal hunah a la rawn zahpui ve dawn a ni. Amah aia setana duhzawng kan dah lal
zawkna te, Thianghlim tura min koh laia bawlhhlawhna leh thinlung kha tinrenga kan awmna te bansanin
mahni ah hian bul tan ngam zel ila, mahni in thlawh khuma vei dang kan neih hian mahni lam nun ro vekna
leh buai vek na a thleng duh chawk. Keimahni ah bul kan tan ngam phawt chuan keimahni tlang a tang ngei
hian Chanchin Tha thiltih theihna chu midangte hnenah a lo chik chhuak thin zawk a lo ni.
Pathian thu hi Damna famkim a ni a, min ti chi ai tu ni lovin min ti thlamuang tu a ni. Mahse mahni NUN in
man ngam tute nunah chauh Thlamuanna leh chawlhna a thleng thin, chuvangin hlauh loh tur zawk hlau
lovin, vei loh tur zawk vei lovin, mahni i in vei ngam ang u. Mahni nun chingral ngam te nunah huaisenna a
awm a, rin tlat ngamna a awm a, an thla a phang lova Chanchin Tha dang an mamawh hek lo. Keimaha kal
lo chu Pa hnen an thleng lovang titu Lal Isua chu an hmangaiha an ring ngam a Amahah chuan an innghat
mai thin a ni.

Pawl ram in min chhandam dawn lova, ka pawl chhuah emaw chhuah loh emaw lam a ni lova
amaherawhchu keimahni Kohhran theuh va rinawm tak a kan awm mai kha a tha a. A pawimawh ber erawh
chu keimahni ngei hi he chhandamna huang chhunga tel tur hian kan pawimawh a ni tih kan hriat a ngai a;
pawl anga in teh chi a ni lova, Pathian thu chuan mihring nun a siam tha thin a, midangte hmangaih thei lo
khan midang te rawngbawl sak a chak a, a khawhawi a danglam a, a ngaihtuahna pawh a lo danglam thin a
ni. RINNA ah chuan kan awm em tih hi mahni ngei infiah a tha. He Pathian thu ka atchilh viau hian ka nun
a siamtha em? He ka thuthlung vawn hian kei leh ka chhungkua a siam tha nge inrem lohna a siam zawk?
Nangma pualin Pathian AW i hre tawh em? Krista mo ni tur in mo thuam i inbel tawh em? Hai rual lohvin i
nun sawi nghing dawrh khawpin Thlarau Thianghlim chuan a khawih tawh che em? Mi zawng zawng tana
lo kal Lal Isua hi a tum i thelh lovang u. Khawvel thiam loh chantir turin Pathianin a fa khawvelah a tir lo;
khawvel amah avanga an dam theihna turin a tir a ni zawk e. Unau duhtak, Lal Isua Krista thisen thuthlung
hi kan tan a tawk e, Thuthlung dang kan ngai lo.

Lalpa ropui ber rawh se AMEN.

TLAWMNGAIHNA

Hmasang kan pi pu te atanga kan hnam nunzia vawiin thlenga ral lo leh a taka kan la nunpui
tak zel te zinga a langsar ber hi thlang dawn ta ila ‘tlawmngaihna’ hi kan thlan chhuah hmasak pawl
a ni ngei ang. Chu tih rual chiah chuan ‘hmanlaina’ leh ‘tunlaina’ (tradition vs modernity)
chungchanga inhnialna hmun apianga lang tel ve ziah chu he ‘tlawmngaihna’ bawk hi a ni ang. Hei
hian kan hnam nuna tlawmngaihna beh ngheh zia a tilang chiang hle awm e.
Tlawmngaihna hian awmze ril leh thuk tak a nei a, a huam pawh a zau thei viau awm e. Thu
leh hla lama kan mi chhuanvawr te zinga mi, Pu James Dokhuma (L) chuan, “Tlawmngaihna chu
chawimawi phut lo chawimawi tlaka nun tumna, chawimawi dawna chawimawi nih chak anga lan
tum si lo chunga a ruka chawimawi duh si chunga tlawmngaihna,” tiin a hrilhfiah a (Hmanlai Mizo
Kalphung.p.199). Kan ziak mi chhuanvawr Zikpuii pa pawhin, “Tlawmngaihna chu mihring rilru
chhungril thatna, pawn lam nun dan kawng chitin renga lo lang chhuak hi a ni,” tiin a hrilhfiah bawk
(Zikpuii Pa Kutchhuak.p.53). Thil lang chiang tak pakhat chu tlawmngaihna hi pawnlam lang theia
tha tho taka chet ringawt a ni lova, chhungril lam atanga intan leh innghat, chumi in a thunun ang
zia zela pawn lam leh lang theia chet chhuahna hi a ni. Chhungrila dikna, rinawmna, taihmakna,
zaidamna, dawhtheihna, tawrhchhelna leh a dang te nei hawt lo hian midang te mithmuhah
tlawmngaihna leh a ken tel zia dik tak pho chhuah a har khawp mai. Chuvangin tlawmngaihna dik
tak chu chhungril atanga intan leh chumi ang zia zela pawnlama chet chhuah pui hi a ni a. Tin,
keimahni in bel/in pek chawp ni lovin kan bul vela miten min hlan (award) tur a ni bawk a ni.
Hmasang Mizo nuna tlawmngaihna in hmun pawimawh a chan zia leh a chan dan lam sawi
chiam ka tum lova. Chutiang bawkin mi thenkhat anga tunlai thangthar te nuna tlawmngaihna tlak
hniam tawh zia sawi chunga chhuan thar te hauh chiam lah ka tum hek lo. Ka chhui tum ber zawk
chu engtin nge kan hnam nun ze mawi ber te zinga mi ‘tlawmngaihna’ hi a nihna ang taka tunlai kan
nuna par kan chhuan tir leh theih ang? tih lai hi a ni.
Mi inchhiar zau peih chuan tlawmngaihna hi Mizo ten kan hmuh chhuah leh khawvel hnam
dang ten an neih ve hauh loh, kan hnam bil ta bik liau liau a lo ni lem lo tih hi kan hre ve turah ngai
ila. Chutih rualin, kan hnam nun ze milin he tlawmngaihna ze mawi tak hi kan chher chhuak tih
erawh chu thudik a ni ngei ang. Mizo khawtlang nuna tlawmngaihna lo irhchhuah dan hi hmasanga
kan pipu te khawtlang inawp dan khan kawng ro a su thui hle in a rin theih. Sa leh ral hlau reng
renga hun hmang an nihna te, huai chi hrang hrang thawi lungawi tur an ngah zia te, mimal aia
khawtlang an dah pawimawh zia atang te khan he tlawmngaihna ze hlu hi awm ta lo se pasaltha an
chhuak thei lovang a, mi taima leh rinawm ten chawimawi an hlawh hek lovang. Sa leh ral laka
khawtlang chhanhim nana nunna thapa che chhuak thei tura huaisenna pe tu chu he tlawmngaihna hi
a ni a. Chutih rual chiah chuan Lal leh Upa te rorelna leh val upa leh upa zawk te thu zawm tir a,
thuawihna leh aia upa zahna nuna hruai lut tu pawh he tlawmngaihna tho hi a ni. A pawimawh
berah chuan sa leh ral laka an himna atan te, khawtlang inawp na leh rem taka an khawsak ho
theihna tur leh khawtlangin kawng engkima a muan pui tur mi chher chhuah kha kan pi pu te
khawtlang nunah khan an mamawh tawpkhawk a ni. Chuvangin, chutiang mi, mi huaisen, inpe zo,
tuarchhel, dawhthei, zaidam leh rinawm an thlanchhuahna kawnga an lawmman dawn ropui ber leh
ngaihhlut ber chu ‘mi tlawmngai’ nihna (title) an pek te chu an ni.
Kan tunlai hun, sa leh ral laka min venghim tura sawrkar rawih sipai leh ralvengtu te kan
neih tawhna khawvel, zawlbuka tlangval riak khawm hlutna leh tangkaina awm tawh lohna hunah
hian he ‘tlawmngaihna’ hian a hlut na a hloh zo ta em ni le? Ka chhanna chu, hmasang pi pu te
hunlai tlawmngaihna kha chuan a hloh va, mahse, tunlai mil tlawmngaihna zik no rawn chawr thar
mek hian a rawn thlak chho mek a ni tih hi a ni. He tlawmngaihna chi thar rawn tiak chho mek hi
kan enkawl dan azirin par a chhuang thei a, a zung nen lam thi thei a ni bawk tih hi ka sawi tum ber
chu a ni.
Zikpuii pa’n, “Kan hmanlai pi pu te tlawmngaihna mual liam tur auh let tum aiin tunlai
thangthar te mil tlawmngaihna thar kan chher chhuah a hun,” a lo tih angin tunlai nuna
tlawmngaihna kan pawm dan leh ngaih dan hi keimahni theuh kan in zawh nawn a, tunlai hun mil
zela kan her rem a ngai a ni. Sawi tawh ang khan tlawmngaihna hi kan Mizo pi pu te khan an
mamawhna avanga kan hnam ze mil tura an chher chhuah a ni a. A nihna takah chuan kha
tlawmngaihna ze hlu an lo chher chhuah avanga vawiin thlenga Mizo hnam hi la dam kan ni pawh
kan ti thei ang. Chutih rual chuan, kan pi pu ten an hunlai mila an mamawhna anga an lo chher
tlawmngaihna kha a ngai ngaia tunlai hun, kan rilru put hmang leh khawsak phung danglam nasa
tawh taka hman zel kan tum a nih dawn chuan kan la buai telh telh dawn. Hemi ti fiah tur hian Mizo
khawtlang nuna tlawmngaihna kan lantir na kawng langsar tak pakhat, chhiatni chingchang hi i han
chhui zau dawn teh ang.
Mizo te hi chhiatni thatni sawngbawl hautak ber hnam te zinga mi kan ni ngei ang. Tin,
tlawmngaihna kan lanchhuah tir tamna ber hun chu a bikin chhiat tawh chungchangah a ni lehzual
awm e. Chhiat tawk chhung te kan in len pui dan leh in sawngbawl dan hi a hautak lutuk ta deuh em
tih hi zawhna pawimawh tak, mahse, khawtlang pawi sawi hlauh vanga chhiat tawk chhungkua leh
helam vei mi te pawhin an sawi lan ngam si loh a ni ngei ang. Ruang awm laia kan in lenpui leh
sawngbawl dan hi chu lo dah tha ta rih ila. Ruang awm tawh loh hnua vantlangin kan sawngbawl
zui dan hi ennawn ngai lai tak chu niin a lang. Mizo te hian thihna chungchang hi mimal/chhungkaw
thil (private/family affair) a kan hrual zim deuh hi a hun tawh lo maw? Khawtlangin a chhawmdawl
an ngaihna chin leh vantlang chetna awm hi chu a awm ngei e. Mahse, thihna/chhiatna kan ti
khawtlang huap leh lutuk hi chuan thihna tawk chhungkua te ah an lusun hnem aiin phurrit a siam
tam ta zawk niin a lang. Chhiat kan tawh atanga kar khat vel (a aia rei deuh pawh) chhung hi chu
tlawmngaihna puan zar zar chung hian mahni duh hun leh remchan hun hunah, khawhar chhung te
remchan hun leh hun lo pawh ngaihtuah lo leh an mi ngaih ber leh awm ngei se min duh vang pawh
ni lem lo, ‘tlawmngai lo bik’ nih hlauh vang ringawt hian chhun zan zawmin kan in chim ta reng
thin hi enge a hlawk viauna ni ang aw ka ti thin. Chhiat kan tawh loh lai pawha kan in rawn chuang
kai ngai hlei lo te phei chu chhiat kan tawh avanga nilenga an rawn len ringawt hian kan khawhar a
hnem meuh ang maw? Tin, thlan laih leh thlan siam chungchang pawh hi ngaihtuah nawn a tul ta
deuh em? Hmanlai pi pu nunah chuan eizawnna kawng inang an nih avangin kawng engkimah
phawkhai a rual a, tun lai kan eizawn dan hrang niai nuai ang hi an ni ve lo. Tuna kan kal dan anga
thlan a nawlpuiin a laih hut hut hi nge tha a, mi tlem te rawiha laih mai hi? Hetah pawh
tlawmngaihna puanzar hnuaiah kan thawkchhuak thin, a tha e. Mahse, chu puanzar hnuaia thawk ve
lem lo kan dem tlat zel mai hi a Mizo lova, tlawmngaihna zia pawh a ni hek lo. Chutiang bawkin,
hetianga tel nachang hriat loh hi a Mizo lo viau bawk! Pastor Challiana chuan, “Hmanlai chuan
mitthi thlai chhiah nan sial emaw an talh a. A sa ei tur hian tlangval thlan lai te kha an ko ngei ang a.
Nimahsela, tlangval tan zahthlak angah an ngai a, ei loh kha tlawmngaihna zawk a ni. Tunlaiah
chuan thlan lai te hraina an ti ta zawk mah a, tlangval te pawhin an ei hreh ta vak lo.” tiin a sawi
(Hmasang Mizo Nun.p.16). Heng kan hmasang pi pute nun zia hi kan hriat loh vang ni maw, thlan
laih nikhuaa thingpui kan beisei tak tlat chhan leh, thingpui sem nula te an tlai deuha kan thinrim
zawmah tak chhan te hi?!! Thlan siam ni-ah ei siam ngei turah kan ngai ta deuh tlat bawk a!
Hmanlai pi pu te tlawmngaihna zia dik tak hre ziktluak lo hian tunlai mil tlawmngaihna hi kan lo
hnualsuat ve chiam ringawt palh ang tih te pawh a hlauhawm e!
Khawhar in riah mawlh mai hi!! Kan pipu te hunlaia tlangval te khawhar in an riah chhan
zinga pawimawh tak pakhat chu lusun chhung ten an hna thawh ai (lo lam hna, tui chawi, thing eh,
ei rawng bawl thlengin) thawh sak a, chhawk zangkhai turin a ni. Tunlaia tlawmngaihna chang
chawia kan la tih hram hram khawhar in riah hian a chunga kan sawi khawhar in riahin a tum leh
lusun chhungte a chhawk zangkhai dan khi a la phawk pha meuh em le? Chhiat tawh vuakveta
chhiat tawk chhungkaw inchhung bungrua eng eng emaw bo leh thin te hi tunlai kan nun danglam
tawha kan chhiat tawh kan tih vantlang huap rei lutuk tawh/siam rem duh loh tlat vang a ni mai
lovang maw? Tin, mitthi buhfai leh thing khawn chungchang pawh hi ngaihtuah chian deuh a hun ta
niin a lang. Tunlai khawvelah kan pi pu te anga lo lama buh bal thar ring ringawt kan ni tawh lem
lova. Buhfai tam fe lusun te ina va nghah hnawk zel ringawt thin mai hi kan tangkaipui meuh em le?
Chhungkua a zir leh a tul dan azira uluk zawka kalpui theih niin a lang.
Chutih rualin, a chunga kan sawi zawng zawng te khi kan tlawmngaih leh tlawmngaih loh
avanga kan tih tur leh tih loh tur ni lovin, Mizo kan nih avang zawka ti tur kan nih erawh hre tel ta
ila. Kan sawi tum tak zawk erawh chu tlawmngaihna kan ngaihdan leh pawm dan hi ennawn a hun
tawh lo maw tih hi a ni. Helaia ka han sawi uar duh lai tak chu tlawmngaihna hi mimal chanvo
(personal privilege) a ni tih hi a ni a. Tlawmngaihna hi vantlang huapa haw haw a nawr chhuah
emaw, a huhova dawn huk chi niin a lang lo. Kan pi pu te khawtlang nunah kha chuan mimal tinin
‘tlawmngai’ nih kha naupan lai atanga an in zirtir leh an tum a ni a, chu chu a huhova neih theih a
nih loh avangin mimal tinin tlawmngai nih dan kawng mahni phak tawkah an zawng ru theuh a, an
inel ru tham thin. Chu an nih tum tak an nih theihna leh a lan chhuah theihna chu a chunga kan sawi
tak chhiatni leh thatni-ah te, sa leh ral lakah te, rethei leh chhumchhia te lakah leh, a tawi zawngin,
an mihringpui te lakah a ni. Chu tlawmngaihna zia chu an hunlai khawtlang kalphung leh khawsak
phung milin an lan chhuah tir ta mai thin zawk a, chu chu tlawmngaihna kan hnam rohlu tak a lo
nihna chhan chu a ni.
Tunlai huna tlawmngaihna kan ngaihdan hi chu mimal chanvo lam aiin vantlang chanvo a
ang mah zawkin a lang. Kan pipu ten an ngaih hlut chu engtin nge tlawmngaihna chu an lan chhuah
tir-eng kawngah nge? engtin nge? eng thilah nge? tih lam ai chuan, a tawi zawngin a lanchhuahna
hmanrua (means) lam ai chuan tlawmngaihna in a tum tak (end), mi huaisen, taima, rinawm, chhel,
zaidam leh khawtlang muan tu an chher chhuak em tih zawk kha a ni a. Tunlaiah thung chuan
tlawmngaihna in a tum tak (end) lam ai hian a lan chhuah tir dan kawng lam- thlan a lai tam em? a
tlaivar tam em? hnatlang a chhuak tam em? tih te hi tlawmngai leh tlawmngai lo tehfung atana kan
hman te a ni ta mah mahin a lang a. Chutiang a lo nih hlauh chuan tlawmngaihna nihphung leh
awmzia hi kan zir nawn leh a tul hle in a lang. Tlawmngaihna dik tak chu vantlang phutna phurrit in
a phut chhuah ni lovin, mahni/mimal atanga intan a ni zawk tur a ni. Mimala tlawmngaihna in a ken
tel ze hrang hrang kan hlen chhuah theih ngat chuan khawtlang huapah pawh nise, a hranpaa
‘tlawmngaih’ tum a ngai hranpa tawh lo. Heti zawng hian i chhut ngai em? Thlan laihnaa lang zat
zat, chhungkaw thawhchhuahah erawh thawh mumal nei lo, vantlang huap thiltih-hnatlan,
programme adt ngai pawimawh em em, vantlang thil tih piahlama tih/thawh mumal nei lo, ruihhlo
ngawlvei, mahse khawhar in riah peih em em leh a dang te.....vantlang mit hmuha chet chhuah dan
atanga tlawmngaihna hi kan teh a nih chuan ‘mi tlawmngai ruihhlo ngawlvei, mi tlawmngai
zawmthaw, mi tlawmngai daw heh, mi tlawmngai chhungkaw phurrit leh a dang te’ khawtlang
hian kan ngah viau mai ang tih a hlauhawm. Kan pi pu ten ‘tlawmngai’ an tih te tlawmngaihna chu
‘mimal-chhungkua-khawtlang,’ hetianga inchher chhuak chho thin te zawk hi an ni. An mimal
nunin belhchian a dawl a, chhungkaw nghahfak an ni a, khawtlang khaidingtu an ni thin. Kan
vengchhunga ‘mi tlawmngai’ a kan chhiar tam tak te hi tlawmngaihna dik tak nunpuitu te an ni
takzet em? (Tlawmngaihna hi lan chhuah tir tur ni lovin nunpui tur zawk a ni. Kan nunzia chu a
hranpaa lan chhuah tir a ngai lo angin tlawmngaihna kan nunpui chuan midang te hmuhah a lang
mai. Thup leh hliah bo theih a ni lo). Chhiatni chungchang kher lovah pawh, nitin nunkawng hrim
hrimah pawh tlawmngaihna dik sawifiahna hmuh tur a tam, kan sawi seng lo. Chik takin ngaihtuah
ta ila, ‘tlawmngai’ nihna (title) kan pek thin te hian a chunga kan sawi tak tlawmngaihna dik tak khi
an hlen chhuakin an ‘pass’ chiang meuh em le? Kan pipu te nunze mil tlawmngaihna rem leh rem
lova ‘kan hnam dan alawm’ tih changchawia vawiina chhunzawm/chawilar kan tum talh hian
midang phutna rilru hrisel lo hring chhuakin, tlawmngaihna fir tha tak thin pawh a ti dazat zovin,
ngaihsan a hlawh loh phah ta hial zawk a ni mai lo maw? Damdawi lam thiam, zan khaw tai rek
pawh sawi lova damlo mangang ten an koh phar chung pawha thatho taka kal zel thin, sawrkar
hnathawk, rethei leh hnuaihnung zawk te tanpui an ngaihnaah chuan tlanchhe ngai lo leh theihtawp
chhuahpui thin, mi beidawng leh lungngai te thu hla ngaithlaa fuih a, harsatna ruam atanga dawhthei
taka khaichhuak tu, dawr nghaktu biak nuam leh mi tanpui peih reng mai....Aaa, mistiri, kut
hnathawk, lirthei khalhtu, pheikhawk siam atanga sawrkar hotu lu....sawi tur a va tam em!!!! Heng
mi hrang hrang, eizawnna leh hawi lam hrang thiau te hi kan pipu te hunlai khan an awm ve lo. Mi
tam zawk chu eizawnna kawng khata eizawng an ni tlangpui (thirdeng, bawlpu adt te chu awm
bawk mahse). Kohhran, YMA leh vantlang thiltih sawi hniamna ni lo se, tlawmngaihna kan tehna hi
kan pipu te hunlai anga puipunna hmun leh hun/vantlang huap thiltih ah te chauh a nih chuan mi
tlawmngai hmaih kan va ngah dawn em!! Hman leh tun a inang thei miau si lo! Chuvang chuan
alawm ‘Mizo pipu te tlawmngaihna’ ni lo ‘Mizo thangthar te tlawmngaihna’ kan chher chhuah a tul
em em na chhan chu! Hmasang atangin khawvel ram ropui berah a ni emaw, hnam changkang leh
chak berah a ni emaw, hmanlai thil (tradition) leh tunlaina (modernity) te hi an indo reng a. Chu
indonaah chuan ‘tunlaina’ hian a ni hnehna a chang zawk zel. Chu ‘tunlaina’ mil zela hmanlai thil
an her rem leh chhawm chhoh te chu a ni vawiin thlenga hnam rohlu tia lungsi taka hnam tin ten kan
roh tak em em thin ni.
Mizo ‘mizo na’ tak hi enge a nih i ngaihtuah ve tawh ngai em? Tawngkauchheha sap tawng
telh lova tawng thiam mang tawh lo leh hnam changkang nun zia la chhawng char char (incheina,
nun phung adt) te hian an Mizo na an hloh then ta bik in i hre thin em? In la changkang ngai thei lo
em em, sap hla pawh ngaithla duh lo, Mizo hla ah pawh hranghlui zaithiam te ngat lo chu ngaithla
duh lova, tunlai Mizo zaithiam chhuak thar te hmu dahlau tlat, ‘rilru hmanlai’ put tum tlat te hi an
Mizo bik riau in i hre ve em? Kei ka ngaihdan chuan an Mizo dan leh Mizo loh dan a inang reng!!
In lak hman lai viau ringawt hi Mizona a ni ber lova, in lak tunlai viau hi Mizo lohna a ni hek lo.
Sap tawng leh hindi thiam loh hi Mizo dik tak nihna a ni lo ang chiahin, vun ngo tih dan leh
nungchang entawn reng renga nun leh ‘I am no longer a Mizo’ lo tih ve satliah ringawt hi sap dik
tak nihna a ni bawk hek lo. Sap hian ‘Mizo ka ni lo, sap ka ni’ ti a midang a hnial a hnial a tul lo.
Chutiang bawkin, ‘Mizo ka ni lo, sap ka ni.’ tia tan er teh hian sap min nih tir ta chuang hek lo.
Engvang maw? I nihna (identity) kha incheina hmanga thlak chi a ni lova, sam rawng thlak ruala
danglam ve chi emaw, Mizo tawng i theihnghilh ruala bo ve nghal chi a ni lo. Tunge mahni nihna ti
bova hloh ngai? I damchhungin i ram mi nihna chu khawi ram pawh ni rawh se, i zia leh rilru, i
chhungril nunzia tak tak, Mizo ti Mizo tu che kha i paih bovin i bosal tak tak thei ngai dawn chuang
lo. Chutiang chiah chu tlawmngaihna pawh hi a ni. Hmanlai pipute hunlaia an tih dan thin a nih
vang ngawta tlawmngaihna lo ni ta a ni lova, tunlai mila her rem a nih tak avanga tlawmngaihna bo
ta/tlahniam ta a ni hek lo. Tlawmngaihna chu tlawmngaihna a la ni reng, hmasang atanga tun
thlengin. Mizo in tunlai mil zela her rem a, kan chhawm nun zel chu Mizo tlawmngaihna dik tak
chu a ni zel mai a ni tih hi i pawm tlang ang u.

Kohhrana Naupang te Pawimawhna

Astronomer leh zirtirtu ni bawk Clifford Stoll chuan, “Kum sawmhnih liam hnua khawtlang
(society) awm dan tur hriat i duh chuan kindergarten (KG) zirtirtu zawt mai rawh,” tiin a sawi.
Naupang te hi nakin lawka puitling la rawn ni mai tur, vawiina puitling ni mek te thiltih leh
dinhmun chelh mek te rawn rochun tu tur an ni. The Curious Case of Benjamin Button movie-a a
changtupa ang, tar saa piang a, kum 40/50 a tlin chhoha vanglai hmang a, a thih dawn hnaiha
nausen ta hlauh ang a mihring te hi kan thang chho a nih ngawt loh chuan vawiina naupang te hi
nakina puitling tur te an ni reng dawn tlat! Chuvangin vawiina kan khawtlanga naupang te nunzia,
chetzia, rilru puthmang leh sukthlek hi Clifford Stoll-a sawi ang khian tun atanga kum 20/30 a liam
leh hnu, puitling an lo nih hnu leh, khawtlang leh Kohhrana a khaipa an rawn nih chhoh huna kan
khawtlang leh kohhran hma hun (future) hlimthla a ni tlat a ni. Kan Pathian lehkhabu thianghlim
pawhin naupang te pawimawhzia hria in, “Naupang chu a kalna awm kawngah chuan zirtir ula, a
upat hun pawhin a thlah lovang (Thufingte 22:6),” a lo ti reng a ni.
A chunga Bible chang tarlanah khian vawiina puitling te hian kan Kohhran hmakhua siamna
kawngah hian mawh kan phur thui hle tih a chiang reng mai. Kum lo kal tura kan Kohhran kalphung
tur, kan hawi lam tur leh kan rawngbawlna kawng tur te lo sial lawk tur chuan puitling te hian tuna
kan naupang te hi kan chher hriam a, kan kaihhruai a, kan enkawl seilen a ngai a ni. A nihna takah
chuan vawiina Kohhran hruaitu, Pastor leh evangelists te pawh hi hmana naupang lo ni thin te tho
kha kan ni a ni lawm ni?!! Kohhran hnuaia Fellowship Organization-a vawn fung chelh mek tu,
nakin lawka Kohhran khaipa la ni chho tur te pawh ‘naupan’ atanga bul tan vek an ni. Mi thenkhat
chuan (Kohhran huang chhung bikah) naupang te lo tel ve hi kan ngaithei lo fo mai. Naupang te
hnawk lek leka ngai, Kohhran thiltih-rimawi tum, hnatlang, inkhawmna adt a naupang te an tih
theih tawk lo tih tir ve aia lo inthiar fihlim tir a, puitling zawk te an hmun luah tir zawk kan ching
thin hi a pawi hle. Tihsual an nei ang, chet phelh leh phuailuai chang pawh an nei ngei
ang...NAUPANG an ni miau alawm. Tunge engkim thiam sa leh fel sa thlapa rawn pianga rawn
seilian ngai?!! Tuna Kohhran thalaia kan chhawr rim leh tangkaipui em em te, BMP leh BKHP a
kohhran thachhang dawl zo em em hruaitu leh member te hi hmana KNP member te vek kha an ni
asin!
Hmasang Greece rama Sparta khawtlang hruaitu ten khawtlang an awp dan kha vawiin
thleng pawha mithiam te hrilhfak a tling a. Chung zingah chuan an naupang te, Spartan naupang te
an enkawl seilen dan kha fak tlak an ni. Spartan mipa naupang reng reng chu kum sarih an tlinin an
nu leh pate hnen atanga lak hran an ni a, khawtlang enkawl zirna inah dah luh an ni thin. Chu zirna
inah chuan naupang chumchiap mai an nih lai atangin indo nunchan an zir a, tawrhchhel leh
huaisen an zirtirna kawng hrang hrang hautak lutuk avang chuan naupang tam tak chu an taksa leh
chakna in dawl zo lovin an boral phah fo nghe nghe thin. Chung inthununna khauh tak leh zirlai
hautak tak paltlanga dam khawchhuak naupang te chu tleirawl/rawlthar (kum 16-17 vel) an lo nih
chuan ‘puitling’ an nih leh nih loh fiahna tak tak, fiahna hnuhnung ber chu an hmachhawn ta thin a
ni. Chung Spartan rawlthar rual te chu zan khawvawt hnuaiah thawmhnaw lum tel lovin ram
palailengah an chhuah zalen ta a. Tih tur pahnih tuk sak an ni. Pakhatnaah chuan ramsa nen inmal
beihin an that tur a ni a. Pahnihnaah chuan Sparta miten an sal chhawr mek pakhat chu zan khaw
thim hnuaiah mi tumahin an hriat loh vin an that tur a ni. Hriat chhuah an nih vaih erawh chuan na
taka hrem tur an ni thung. Chung fiahna leh zirna kawng hautak tak tak paltlang te chu ‘Spartan
mipa’ tia sawi an ni ta thin a ni. Heng hunlai hian khawvel ram hrang hrang te inawp dan chu Lal te
kutah a awm a. Lal chak leh thiltithei ten a chak lo zawk te an run a, an hneh a, an awp bet thin a
ni. Hei hi hria in Spartan Lal leh khawtlang hruaitute chuan an naupang te chu anni, puitling ho
mual an liam hnu pawha Spartan hnam meichher la rawn humhim a, la rawn chhi eng zel tur te an
ni tih an hriatchian em avangin naupang an nih lai atangin chu kawng zawh tur chuan an chher
hriam a, puitling an rawn nih hnuah ram leh hnam chhantu pasaltha an lo ni ta thin. Hetiang taka
an ram leh hnam tana an naupang te pawimawhzia an hriat avanga an enkawl ulukna hian alawm
khawvela indona hmingthang, AD 480 a Thermopylae indona tia hriat lar taka Spartan sipai 300 leh
an lal King Leonidas-a kaihruai Greece tangrual sipai 1700 vel lekin Persian Lal Xerxes-a sipai rual
nuai thum chuang che thei lova dan beh tir tlat tu chu! An zingah phatsantu, an hmelma te kawng
ruk hrilhtu lo awm hlauh lo phei sela chuan Persian sipai te kha an tuk tlawm ngei pawh a rinawm.

Chu chu a ni! Kan Kohhran pawh hian kan Lalpa lo kal hma zawng a ram zauh zelna atana
beih a tum a, thlarau bo te hruai kir a, sual leh a thiltihtheihna laka indo a la puang zel dawn a nih
chuan sipai huaisen, ralhrat leh Kohhran humhim tlat tur a chher chhuah zel hi a tihmakmawh a ni.
Kum lo kal tura Kohhran hruai tur hian tuipui ral atangin hruaitu tha tak mai hi tumahin an rawn tir
dawn lova, van atang hian hruaitu ropui, kohhran nu leh pa tling hi an rawn tla ngawt dawn bawk
lo. Tin, kan rawngbawlpui Kohhran dang te hian min puichhuah dawn lo bawk! Keimahni, kan
Kohhran chhungah ngei hian a ni chutiang mi, chunglamin hriak a thih te chu an awm ni! Hruaitu
ropui Mosia, zawlnei ropui Samuela, Lal ropui Davida, Lalnu hmingthang Estheri leh a dang te...an
naupan laiin a ni hriak thiha an awm ni! Thangkhat lian a liam huna Kohhran hmelhmang leh
awmdan tur i hre duh a, i hmu duh a nih chuan tuna kan naupang te chet zia leh nunphung hi en
mai rawh! I fanu, i fapa hi nakin lawkah Kohhran member puitling a la rawn ni thuai dawn. Kohhran
huangchhunga hruaitu chanvo chelhtu hrang hrang te leh nu leh pa ten he zawhna hi i han chhang
theuh dawn teh ang.... Ka fanu/fapa/kan KNP member te kutah hian Kohhran hi i hlanchhawng
ngam ang em le? Kan duh emaw, duh lo emaw, engtik ni-ah emaw chuan an kutah hian Kohhran
hi a la awm ngei dawn si a!! KNP Day chibai vek ule.

Kleptocracy

‘Kleptocracy’ tih tawngkam hi Greek tawng klepto-ru (steal), kleptes-rukru (thief) leh kratia-
thuneihna/rorelna (power/rule) tih tawngkam inbelhbawm atanga lak a ni a. A awmzia ber chu ‘rukrute rorelna’ ti ila
a dik mai awm e. A nih chuan kleptocracy rorelna chu rukru leh suamhmang-mafia, gang etc te rorelna leh lal
hrawtna ram sawina a ni mai em? Ni love. Dan ang thlapa mipuite thlan tlin sawrkar lalna ram, zalenna leh dikna
kengkawh tura mipui te thlan roreltuten ro an relna ram ngei a ni. Khawvel ram hrang hrang te hian rorelna an
kalpuina atan hian rorelna khawl hman thiam bik leh innghahna bik (art of governance) an nei theuh a. Democracy,
Socialism, Communism etc te hi a lar zual te chu an ni awm e. Kleptocracy pawh hi heng rorel dan hrang hrang te
zinga pakhat a ni kan ti thei ang. Cambridge English Dictionary chuan, ‘Roreltuten mipuite chanai ruksaka thiltithei
leh hausa taka an insiamna ram,’ tiin kleptocracy a hrilhfiah a. i[i] Chutiang ram/khawtlanga roreltute chu kleptocrat
(An thuneihna hmanga ramchhung hausakna ruk hmang roreltute) ii[ii] tia sawi an ni thin. Tichuan kleptocracy chu
suamhmang, rukru leh misual te rorelna lam ni lovin, mi tha leh tling, ram ro rel tura mipui ten an thlan chhuah ten
dik lo taka an dinhmun siam tum leh mipuite chanai chhuhsak a, an inchhek-ar-bawmna ram a ni tihna a nih chu.
Chutianga rorelna kalhmangah chuan mipui tam zawk te chanai, a bikin sum leh paia eiral sakna (financial
corruption) hi a nasa hle thin nghe nghe. Tin, mahni chhungkhat laina leh duhsak zawng te sawrkar hna leh
hmathatna hrang hranga midang te aia an phu lo leh tling lo (unqualified) chung chung pawha duhsak tlat ang chi te,
thil dik lo chhuitu, an hna atanga ban ngawt te leh politics khelmuala an khingpui te chunga phuba lakletna etc pawh
hi kleptocracy ziarang/nihphung a ni thui hle. Heta tanga thil lang chiang ta em em mai chu kleptocracy hi mipui
rorelna tia kan sawi thin democracy nen hian a inang lo hulhual tih hi a ni. Hetiang ang rorelna (system of
government) hi America ramah khuan kum 1829 vel bawr khan an lo kalpui tawh thin a. Chu chu ‘spoils system’ an ti
a. Kleptocracy ziarang nen hian a inang thui hle. A tawi zawngin, tih that dan indawt (merit system) ni lova duhsak
zawng te dinchanna/duhsakna a ni ber ang chu. Mahse, anni chu hnam fing leh ropui hmasa tih takah, chu spoils
system pawh chu kum 1883 ah dan hmangin (Pendleton Act) an lo khap leh daih tawh a ni.

Kumin January thlaa sumdawng hausa tawntaw leh politics-a tawnhriat la nei ngai lo Donald Trump, United
States President 45na ni tura lakluh a nih khan mithiam te leh thiam lem lo te zingah pawh inhnialna leh ngaihdan
hrang hrang a chawk chhuak nasa hle a ni tih kan hmu in kan hria a. Amah. Trump-a chanchin leh a policy
chungchang vel chu sawi lovin, thla kaw chhung lek khawvela pisa thiltithei ber (the most powerful office in the
world) tia an sawi thin US President hna a chelh chhunga a chet lak dan thenkhat han tarlang lawk teh ang. US-
Mexico inrina hung a tum thu te, a anti-immigration laws leh anti-terrorist policies te ai mah pawha sawi hlawh chu a
thachhang dawl tur a thlan dan mawlh mai hi a ni. American political expert te chuan President hna thawk chunga a
sumdawnna khawvel (business empire) a a la tel tlat (amah tak chu inhnamhnawih lo mahse a sumdawnna hrang
hranga hotuah a fapa te pahnih, Don. Jr leh Eric leh laina hnaite a ruat) te chu kleptocracy ziarang dik tak, democracy
rama an hmuh ngai zen zen loh leh eirukna hluarna rama an nitin chanchin hriat leh hmuh te ang a ni an ti a. Khawvel
ram ropui leh thiltithei zual te intawhkhawmna, G20 Summit, kumin July thlaa Hamburg, Germany a neiha a fanu
Ivanka Trump-in a pa, Donald trump a thuthhleng rei vak lo chhung a luah te chu khawvel titi a ni a. A pa thutnaa a
thu ngawr ngawr kha an sawiselna a ni lova. White House-a chanvo pawimawh tak, Special Advisor to the President
nihna pek a ni leh White House West Wing a office pek a ni te, a pasal Jared Kushner, foreign relations-a thiamna
sang pawh nei lo President Senior Adviser atana a’n ruat mauh mai te hian titi a ti tam hle mai. Hetiang anga thiamna
leh theihna san vanga ruat ni lem lova dinhmun pawimawh tak tak chelh tura laina leh duhsak zawng te ruat hi
rorelna leh thuneihna mimala pumhmawm tum tu te bu ltan dan a ni fo thin a. Chu chu American leh khawvel
mithiam te pawhin an hlauhthawn em em a ni. Chutih rualin, USA te ang, ram ropui leh democracy thupuia innhgat
tlat ram angah chuan African leh Middle Eastram te leh Communist ram, North Korea, Russia etc te anga thuneihna
mimal/chhungkaw malin an pumhmawm chu a rinawm lem lo. Mahse, chutih rual chuan ram hmasawnna tur leh
mipui te dinhmun chawikanna tur thil tha tam tak a riral zo ang a, an ramin a nih tur ang a nih phak loh an hlauhna
chu hlauhawm tak leh hlauh awm tak pawh a ni reng a ni.

He kleptocracy darthlalanga hmang hian kan ram hi I han bih chiang ve dawn teh ang. Ram rethei leh leilung
hausakna chhuan tur engmah pawh nei lo Singapore khawpui, kum 30 vel lek rorelna fung a vawn chhunga khawvel
ram hausa ber te zinga hlang kai theitu Lee Kuan Yew leh kum 30 chhunga kan ram hruaituten kan ram dinhmun min
thlenpui te hi? Lee Kuan Yewa’n thu a sawi chuan khawvel ram dang President, Prime Minister, sumdawng hausa leh
company CEO rual ten an ngaithla thup thin an ti! Kan ram hruaitute thusawi hi politics-a an khingpui te bak chu
Mizo mipui te hian barah kan khawn lem ta lo em ni? Lo ngaithla uluk ber te pawhin politics in chirh thehna
hmanraw tangkai a awm dah law maw tia lo ngaithla an la ni tlangpui zui a. Kan rama sumdawnna lian leh sum
hlawm lian awmna phena ram hruaitute leh an vua leh vang te hming lo lang ve leh nawlh fo mai te hi? Sawrkar hna
lakah leh contract thawh chungchang, sawrkar atanga hamthatna hrang hrang dawn chungchanga party worker mai
ni lo, ram hruaitute nen thisen leh sen chiah lova inzawmna nei hming an lo lang leh thin te pawh hi? Vantlangin kan
hriat ve chin chu sum chhehrelh leh eirukna laihlan avanga an hming lo lang ve ta te an la ni tlangpui lehnghal a. A
lang lo lamah hian hming hriat loh hi an la awm nual ang em? Building bo, mawza man to, car man to, kawng siam
man to etc…sawi tur a tam viau mai. Chung thil te pawh chu a hrechiang ber tura ngaih politician ten an tlangthan
atanga kan lo hriat ve leh chhawn mai chauh an la ni.

Heng kan han sawilan tak tlem te baka kan ramin chanchin kan hriat leh tawn zawng zawng te hi kan ram
hruaitu lo ni tawh zawng zawng leh ni mek te demna a ni ngawt lo. A nihna takah chuan tun dinhmun kan thlen
theihna atana tha leh zung nasa taka sengtute, hrehawmna leh harsatna ten a hrual fip tawh, an thawhpui ten an
peih loh san leh sawiselna leh diriamna kara kan ram, kan hnam lo chawisangtu te an ni. Chutih rual chuan, kan ram
hruaitu lo ni tawh, ni mek leh la ni tur te leh Mizo mipui zawng zawng te hian he zawhna hi mahni theuh inzawtin I
han chhang teh ang. Kan ram, Mizoram hi zalenna leh dikna ten ro an relna ram, intluktlanna leh inunauna nena kan
chenhona ram, mitinin kan chanpual tur leh kan chanvo dik tak kan chan theuhna leh chan theuh theihna ram
DEMOCRACY nge kan nih KLEPTOCRACY zawk le?

Gender Equality in the context of Mizo Society: A Conceptual Analysis

It is an established fact that throughout the known history of the Mizo society and polity,
the social set up and socio-political administration was based on a patriarchal social set up. The
various customary and traditional practices in Mizo society, especially with regard to societal
legislation and administration, marriage, property distribution, divorce, heredity etc, which are still
followed and practiced today serves as a proof of this system. In the traditional Mizo society,
women could not participate in the process of legislation, administration or judiciary (Lalrinmawii,
2014,41). Moreover, heredity and lineage is also passed through in the male bloodline only among
the Mizo. However, in modern Mizo society, women have entered the arena of legislation and
administration as well as the ambit of the judiciary. Hence, the modernization of the civic and
political consciousness of the Mizo people as a whole, apart from the transition to a modern
democratic form of administration from the traditional system of chieftainship with the advent of
the Britishers have resulted in the withering away of various traditional Mizo customs, norms,
values, traditions, legislations and social institutions. Nevertheless, one of the core foundations of
the Mizo society i.e. a society based upon the structure of a patriarchal system stood firm amidst
the changing social structures and values in a globalised and liberal-leaning Mizo society. As A.G.
McCall rightly stated, “Without ambiguity, Lusei has been, and still is, a country for men before it is
one for women and children,” (McCall, 2003, 26).
From the above observation, an inference could be drawn on the fact that the very
description of the term ‘gender’ in the sub-conscious mind of a Mizo would be conceived in the
context of a superior male and that of an inferior female. The persistence of this pre-conceived
notion of male-female superior-inferior dichotomy in the mindset of the Mizo even today has
often resulted in various issues of gender bias, gender discrimination or gender inequalities in
matters of various public legislations, social and religious activities and even in the political and
economic administration of the government. For instance, politely offering a seat in a crowded
public transport vehicle by a Mizo male to his female counterpart would be generally accepted by
all sections of the society as an obligatory or dutiful and respectful gesture and action of a Mizo
male to his physically weaker female counterpart. As a result, it would not stir up any gender issue
on the basis of a male-female superior-inferior conception. On the other hand, when the same
scenario is applied in the case of a church’s ecclesiastical denomination policy of ordaining only
male pastors/ministers to administer a pastorate and not female pastors/ministers (which is still
the case in some Christian denominations in the state, particularly the Mizoram Presbyterian
Church, the single largest church in the state in terms of members), the debate on the issue of
gender equality/gender inequality instantly came to the forefront. The first case pertain to the
physical aspect of gender equality i.e.male and female stood on equal ground as a human being,
boarding the same public transport vehicle and having the same liberty to occupy a vacant seat.
But the fact that the male offered his seat to the female, who is physically weaker and more
susceptible to sexual harassment and other difficulties does not necessarily signify the submission
or surrender of his physical superiority to the female. In the second case, a church’s unwillingness
to ordain a female pastor to administer one of the church’s pastorate could hurt the sentiments of
the females on the perception that it is unfair to deny a female’s pastoral ordination, which,
thereby became a gender issue. Hence, controversies often arises on how this male-female
superior-inferior dichotomy should be explained or strike a perfect balance on the issue of gender
equality in the context of Mizo society.

The difficulty of giving a definitive explanation of the concept of gender equality became
more difficult, especially when it comes within the ambit of legal laws and legislations. The
meaning of equality in law nearly everywhere descends in a direct line from Aristotle’s dictum that
equality means treating likes alike and unlikes unalike (MacKinnon, 2006). However, as stated
earlier, since the very concept of ‘gender equality’ has been indigenized and perceived in different
forms by different societies, the interpretation of the very term ‘equality’ in general and ‘gender
equality’ in particular in the context of Mizo society may not be the same with that of the
interpretation of western liberal societies. In other words, regional perspectives play a very
important role in the realm of gender equality (Sen, 2012, 154).

The principle of gender equality is enshrined in the Constitution of India in the Preamble,
Fundamental Rights, Fundamental Duties and Directive Principles of State Policy (Sen, 2012, 154).
The Preamble to the Indian Constitution provided for “Equality of status and of opportunity.” The
Fundamental Rights enshrined in Part III of the Constitution laid down the “Right to Equality”
under Articles 14-18. Besides, Article 15 further elaborate the principle of Right to Equality by
providing for “Prohibition of Discrimination on grounds of Religion, Race, Caste, Sex or Place of
Birth” and Article 16 laid down the provision for “Equality of Opportunity in matters of Public
Employment” (Basu, 2009, 94-95). The Fundamental Duties incorporated in Part IV A, Article 51A
of the Constitution included the duty of every citizen “to promote the spirit of common
brotherhood amongst all the people of India” and “to preserve the heritage of our composite
culture” (Basu, 2009, 142). The Directive Principles of State Policy which are laid down in Part IV,
Articles 26-51 of the Constitution provided in Article 38 (2) that “The State shall, in particular,
strive to minimise the inequalities in income, and endeavour to eliminate inequalities in status,
facilities and opportunities, not only amongst individuals but also amongst groups of people
residing in different areas or engaged in different vocations” (Basu, 2009, 152). Hence, it is evident
that the founding fathers of our Constitution considered the principle of Equality, including gender
equality as an integral part of the philosophy and principles of our Constitution. However, although
specific provisions for ‘equality between the two sexes’ are found in various parts of the
Constitution, yet, problems and conflicts on gender equality and gender issue still posed persistent
problems in the society as well as for the law-making bodies till today. A noteworthy observation,
which people often tend to forget or overlook could be made in Article 15 (2) under the
Fundamental Rights, which stated that “No citizen shall on grounds only of religion, race, caste,
place of birth or any of them be subject to any disability, liability, restriction or condition with
regard to access of shops, hotels, use of wells etc” (Basu, 2009, 93). Under the same article, in
cause (3), it is laid down that “Nothing in this article shall prevent the State from making any
special provision for women and children’ (Basu, 2009, 93). Thus, the inclusion of the word ‘only’ in
Article 15 signified the fact, as Durga Das Basu rightly pointed out that if there is any other ground
or consideration for differential treatment besides those prohibited by Article 15, the
discrimination will not be unconstitutional.

Based on the above factual statement, various issues and disputes pertaining to the
principle of gender equality that often cropped up in the Mizo socio-political life could be
explained and justified to a great extent. It seemed that debates on gender issues often arose
among the general public as well as among the social institutions in Mizo society due to lack of
legal awareness, misinterpretation or lack of clear understanding about the very definition of the
term “sex” and “gender” and the resulting diverse and varied conceptions and interpretations of
the principle of gender equality. For instance, taking the example again of the church’s stance in
not willing to give ordination to females to become pastors, there could be two probable
assumptions. Firstly, taking into consideration the responsibilities that an ordained female pastor
would shoulder upon herself, keeping in mind the nature of the work and place of the work, the
leaders of the church might have chosen to reject female candidacy for pastoral ordination.
Secondly, in a more negative sense, the male-female superior-inferiority psychological factor could
have played a role in the decision-making of the church leaders. Based on the first assumption, the
denial of rendering pastoral ordination to female candidates by the church would not amount to
gender discrimination or gender inequality, in the same way as a female candidate for a nursing
home might be preferred to a male candidate, while a male candidate might be considered to be
preferable to work in a heavy industry than a female candidate. Hence, such discrimination, being
based on a ground other than sex would not be considered unconstitutional (Basu, 2009, 93). On
the other hand, the second assumption, if proven, would amount to gender discrimination or
gender inequality and therefore, unlawful and unconstitutional.

Moreover, one of the fundamental obstacles in promoting gender equality is at the


community level where attitudinal biases often prevent women from realizing their rights (Sen,
2012, 154). The Mizo society is no exception. At the same time, one has to realize that there exists
a fundamental difference between the terms “sex” and “gender.” Although these two terms are
often used interchangeably, they present a contrasting meaning. While the term “Sex” represent
differences between men and women based on biological differences, anatomy, for example, the
term “gender” is applied to the cultural aspects (behaviour, personality etc) of male and female
roles (Sen, 2012, 156).In short, it could be concluded that the Mizo general public need to develop
more systematic awareness about the fundamental differences between gender discrimination
and protective discrimination as well as inhibit definitive conception about the terms “sex” and
“gender.”

Lastly, there is a common saying in traditional Mizo social life (Dokhuma, James, 1992,
p.241):

“Hmeichhe finin tuikhur ral a kai lo”

(Free English translation): Female wisdom does not transcend beyond the spring from where water
is drawn for household purpose (tuikhur) and a common incident about the husband sitting next to
the family’s fireplace (thuk) inside the house with a boiling pot on top of the fireplace and the wife
doing some other household chores. When the water of the dish is about to overflow from the
boiling pot, the husband sitting next to it would summon his wife to deal with the overflowing
boiling pot, even though he is sitting next to it hands-free (Dokhuma, James, 1992, p.242). The
aforementioned dictum and incident are often taken as a common reflection of the male’s
dominance and display of superiority in the social life and custom of the Mizo. But the same could
be interpreted not as a proof of gender biases or gender discrimination, but as a proof of the
protective attitudes of the Mizo males as well as the existence of a well-placed systematic
functional differentiation in the Mizo society. Mr. Vanlalchanchinthahrilmawia, an Assistant
Professor of Mizo in Government Serchhip Colleg,e stated that the dictum, ‘Female wisdom does
not transcend beyond the spring where water is drawn for household purpose’ rather signifies the
sense that Mizo women were to remain within the safety of the village and under the vigilance of
their warriors so that they could be safe from enemies or wild animals. This observation might
offer a sensible argument since in the traditional Mizo social life, women hardly ventures out on
their own out of their village without the company of their male counterparts, except when they
went to tuikhur to draw water. Hence, their daily living is mostly confined within or near the village
and not often beyond the wilderness beyond tuikhur. Moreover, Dr. Rualkhuma Hmar, Principal of
Mizoram Law College commented that the inaction of the husband regarding the ‘boiling pot
overflowing issue’ signifies the well-defined functions or role differentiation for males and females
in Mizo society. He further argued that, the spotting of a husband tending an overflowing boiling
pot is considered a shameful act not for the husband. Instead, the blame and shame would go to
the wife, who failed to fulfil her duties as the mother of the family and caretaker of the household.
Hence, by summoning his wife to tend the boiling pot, the husband is protecting the honour and
status of his wife as a concerned and dutiful housewife.

To conclude, the issue of gender and gender equality in the context of Mizo society could
not be equated with or analyzed solely based on the socio-political observations or comparisons of
the societies and cultures of other countries. Rather, the concept of gender equality and ‘gender’
is deeply rooted to a society’s unique social structures, customs, beliefs and traditions. An analysis
and interpretation of the concept of gender and issues of gender equality in the context of Mizo
society, therefore, requires a thorough understanding and awareness about the dynamics and
structural set up of the Mizo social customs, traditions and societal administration. After acquiring
such orientation, one can explain and analyze the issue of gender equality by hybridizing it in the
context of the modern Mizo society.

References

Sen, A.N.2012.Human Rights. Faridabad: Sri Sai Law Publications.

Basu, Durga Das.2009.Introduction to the Constitution of India. Nagpur: LexisNexis Butterworths


Wadhwa.

Challiana.1956.Hmasang Mizo Awmdan. Aizawl: Mizoram State Archives.

Dokhuma, James.1992.Mizo Hnam Kalphung. Aizawl: Author.

Culture

Culture?
Cambridge dictionary chuan Culture chu ‘ hun khata mihring cheng ho nun dan phung, a bikin chin
than/hnam zia leh rin dan phung te hi a ni’ tiin a hrilhfiah a. Oxford Dictionary chuan ‘mipui emaw, vantlang emaw
rilru putzia, chin dan/chin than leh nunhona kawng hrang hrang’ tiin a hrilhfiah bawk. Heng kan tarlan bakah hian
culture sawifiahna leh sawizauna hi tam tak a awm. A khaikhawmnaah chuan culture chu hun khat (period/epoch) a
mihringin a mihringpui/chenho pui te nen tih dan phung, nun dan phung leh ngaihtuahna hrang hrang an neih infin
khawm ten a siam chhuah a ni kan ti thei awm e. Chu chu a sawifiahna chu a ni emaw, sawifiah dan awm chhun a ni
tiin emaw culture hi hrilhfiah ngawt theih a ni lo. A chhan chu a huam zau em em a. A chunga hrilhfiahna/sawifiahna
kan tarlan bakah khian chaw ei dan phung, incheina, sakhuana, tawng adt tam tak culture hian a huam a. Chuvangin,
hun khata mihring cheng ho leh awm ho ten an nitin khawsakna leh dam chhunga an thiltih leh ngaihtuah, sakhuana,
chet chhuah dan leh pawm dan zawng zawng te hi culture chuan a chhung khung vek a ni.

Clash of Cultures

Khawvel chanchinah hian culture insut buai (clash of cultures) avanga buaina namen lo chhuak chanchin hi
kan hmu nual tawh a. Culture chuan mihring chu hlawm khatah siamin, chumi atang chuan hnam fing leh ropui tak
(civilization) a lo piang chhuak thin. Hnam tin ten culture hrang hrang kan nei ang bawkin kan hnam chu kan culture
bulthuta hmangin kan din chho ta thin a. Tichuan, khawvela hming dai tawh lo tur hnam ropui leh fing, a sap tawng
takin civilization ropui tak tak, heng Egyptian civilization, Mesopotamian civilization, Greek civilization adt hi an lo
piang chhuak ta a ni. Heng hnam ropui leh hmingthang te innghahna lung phum chu an culture-ah vek a ni kan ti thei
ang. Mahni tawka fing leh ropuia inngai, kan chungah ni (sun) bak a leng lo ti hial khawpa inngai ropui civilization te
chuan an anpui, an mihringpui te zingah an aia ropui leh thiltithei an awm theiah an ngai lo mai ni lovin, awm turin
an duh lo theuh a. Hnehtu leh awpbettu zawk nih tumin indona leh thisen chhuahna hial an inkarah a lo chhuak ta
thin a. Culture inang lo pahnih (sakhua, nun dan, chet phung, mizia/hnam zia adt) insu buai (clash of cultures) avanga
indona atang chuan hnehna changtu zawk hnam culture leh civilization chu hneha awm te culture leh civilization a lo
nih ve zel a ngai ta; Indonaa an tlawm rualin an culture leh civilization pawh hneha a awm nghal thin avangin. Chutih
rual chuan, hneha awm te culture leh civilization chu a zavaia ral thum a awm rualin, a hnehtu hnam ten an culture-a
an seng luh leh chhawm zui tak tam tak a awm ve bawk. Greek hoten hmangaihna Pathian Aphrodite an neih ang
chiaha Roman hovin Venus tia hming hran vuaha hmangaihna Pathian an neih ve tho te, sik leh sa zawng zawng
thunutu Pathian, Greek hovin Zeus tia an koh, Roman hovin Jupiter tia an vuah leh Egyptian hoten Amun tia an sawi,
Pathian thuhmun vek sawina ni si atang te hian a chunga clash of cultures kan sawiin culture inpawlhsawp a thlen
dan chu a chiang mai awm e. Tin, indona vang ni lem lo, insumdawn tawnna leh chhan dang vanga
intlawhtawn/inpawhna avangin culture hi sem darha awmin, a tai darh thei bawk. India ram state pakhat Goa a
cheng te hminga Portuguese hming tam em em hi entirna tha tak a ni thei ang. Heng te hian a tarlan chiang tak
pakhat leh mithiam te pawhin an sawi fo reng chu culture hi danglam reng (ever evolving), inthlak thleng reng, thang
leh nung reng a ni tih hi a ni. Heta culture hi a nung reng tia kan sawi rual hian a culture neitu hnam an ral rualin an
culture chu a ral ve nghal thin (a chunga kan sawi anga hnam dang te kaltlanga chhawm nun a lo nih pawhin a neitu
dik tak hnam, ral ta te culture ni tawh lovin, a chhawmnungtu hnam, hnam dang culture a lo ni tawh a, a
chhawmnungtu hnam te ta a lo ni ta zawk) tih kan hriat a tha awm e.

Tin, culture pakhat chhungah hian (hnam khat culture chhungah hian) chi bil angin culture dang tenau zawk a
awm ve thei bawk a. Chu chu sub-culture tiin an sawi thin. Mizo hnam zinga Mara hnamin anmahni chi bil tih dan
phung, kal dan phung (culture) an nei ang hi a ni. A tlangpui thu in sub-cultures te hi an innghahna hnam (Entirna;
Mizo chhunga Mara) behchhan leh rinchhana lo piang chhuak an ni tlangpui a. Chutih rualin, an bulpui culture
(parent culture) atanga peng hrang a, culture thara insiam (evolve) chhuak ta te pawh a awm theihin a rinawm
(sociologists ten sawifiahin sawi zau rawh se!).

Mizo Culture?

Tun hnu khawvela Mizo zinga ngaih dan leh pawm dan pakhat, culture zia (?) pakhat lo piang chhuak chu
hmanlai thil/pipu te hunlai thil (incheina, pawm leh ngaihhlut zawng (values) adt) hmuh leh ngaih Mizo riauna leh
tunlai Mizo te nun dan phung leh ngaihtuahna te hmuh Mizo lohna, kan culture pensanna anga ngaihna hi a ni. Hei
hian inhnialna leh ngaihdan hrang hrang a siam chhuak hnem hle. A thenin kan Mizo hnam nih phung pensanna leh
bosalna nia ngai an awm laiin, Mizo culture a ni vek tho tih ngaihdan nei kan awm bawk a. Hemi chungchang hi
mahni tawka han chhui zau hlek ka’n tum leh ka’n thlur bing tur tak chu a ni. Chutih rual chuan, kan thupui hi social
science huang chhung, thu (theory) a innghat a nih miau avang leh physical leh life sciences huang chhunga pakhat
leh pakhat belh pahnih tih anga thu dik awm sa leh awm reng tawh tur ang a nih loh avangin ka ngaihdan pawh hi mi
tam tak chuan an pawm lo ang a, a dik lo an ti ngei ang. Chu tak chu social science nih phung leh kalphung chu a ni
reng a ni!

Mizo culture hi eng ber nge a nih? He zawhna hi kawng thumin i lo chhang dawn teh ang. Culture hi chi
thum-Culture chhawm loh chi/chhawm chi loh, Culture dah that/vawn that chi, Culture vawn/chhawm nun chi ah te
lo then hrang ta ila (Culture hian zia rang/lan chhuah dan, in tarlan dan a nei a-sakhuana, incheina, puithuna,
ngaihhlut zawng leh pawm dan adt. Chung chu cultural traits tiin an sawi thin. Tuna kan sawi tur pawh hi culture
rawn lan chhuah dan, cultural traits ti pawhin a sawi theih bawk ang). Heng hmang hian Mizo culture hi han sawifiah
dawn teh ang.

Culture chhawm loh chi/Chhawm chi loh

Sawi tak angin culture huam hi a zau em em a. Mihringin kan thil tih dan phung, inchei dan phung, sakhua
dan phung, a tawi zawngin nitin nuna kan ngaihtuahna leh chet vel dan zawng zawng hi a huam vek a ni. Heta thil
pawimawh tak pakhat chu ‘phung’ tih thumal hi a ni. A hma chiaha kan sawi te hi a tawpa phung tih kan belh zel hian
a ti culture a ni! Kan thil tih hrim hrim hi culture a ni satliah ngawt lova, chutiang bawkin kan inchei dan emaw, kan
sakhuan ngawr ngawr hi kan culture a ni ngawt lo. Entir nan, kan hnam nuna bet tel tlat chu khuang a ni. Kristian kan
nih hma leh nih hnuah pawh vawiin thlengin khuang chu kan la hmang. A khuang hrim hrim-a siam dan, a savun adt
kha kan culture innghahna leh tifiahtu a ni lo. Mizo culture leh khuang suihzawmtu erawh chu a khuang kan hman
dan phung zawka kha a ni. Hnam dang te pawhin khuang hrim hrim chu an nei. A siam dan kal hmang leh pianzia
pawh khuang theuh theuh si a inang lo nuai mai. A pianzia avanga culture kengtu ni lovin kan culture-a kan hman dan
khan a khuang pianzia leh nihphung kha a keng tel a. Chu zawka chu kan culture nen a inzawmna lai tak chu a ni. Vai
ho tabla pawh khuang a nih ang bawkin, Mizo te khuang pawh khuang tho a ni!

Kan sawi tum takah lut ang! Culture zia rang (cultural traits) ah hian khawvel danglam zel leh nun phung
inthlak thleng zel (culture chu danglam leh inthlak thleng thin a ni kan tih kha) avanga chhawm zui loh chi hi a awm.
Mizo te chuan tun hma chuan hnahah chaw kan ei thin. Nun phung danglam zel avangin tunah chuan thleng, bowl
leh fian hrang theuh hmangin chaw kan lo ei ta. Hmun thenkhatah chuan Mizona riaua ngaiin thleng aiah hnah
hmang ten chaw ei kan ching thar leh a. A tha reng mai. Chutih rualin kan hnam a lo changkangin a lo fing chho ve zel
a, kan eiin phung, kan food culture/habit a lo danglam tawh a. Chu chu in lak tunlai leh in tih changkan lam ni lovin,
kan culture danglam leh inthlak thlengin a rawn ken tel zawk a ni. Ka sawi tum tak zawk chu tunhmaa changel hnaha
chaw kan ei thin a Mizo em em ang bawk khan tuna thlenga chaw kan ei hi a Mizo em em tho tih hi a ni! Kan nun dan
inthlak thleng avangin kan culture huang chhunga kan chaw ei dan phung-hnaha chaw ei hnam kha thlenga chaw ei
hnamah kan lo inseam rem ta tihna a ni a. Hnaha chaw kan ei thin kha chu culture chhawm nun loh chi (a aia tha
zawk, felfai zawk leh thianghlim zawk kan lo neih tak avangin) a ni tihna a nih chu. Chutiang zelin, kan eizawnna
bulpui ber ni thin pakhat lo neih, kan hnam nuna bet tlat thin zu leh zuk leh hmuam leh thil dang hrang hrang te
pawh, chhawm nun zel loh tha zawk tam tak a awm thei ang. Chung thil te kan bansan avang chuan kan culture kan
bansan/kalsan a ni lova, hun inher mil zelin kan culture kan siam rem zawk tihna a ni.

Culture dah that/Vawn that chi

Hemi chungchang thu hi culture chungchanga inhnialna chawk chhuaktu lian ber niin a lang. Thenkhat chuan
thangchhuah kawr/diar, kawr chei leh puan chei, a tawi zawngin, kan hnam bil incheina te Mizo bik riau leh hnam
dang/ram dang siam incheina hmuh dahlau, hmuh Mizo lohna riau rilru kan pu thin. A hmaa sawi tawh ang bawk
khan incheina chungchanga Mizona lai tak hi a thawmhnaw emaw, a siamna hmanrua emaw ah a innghat lova, kan
hman dan phung a innghat zawk. A chunga thawmhnaw/incheina kan sawi hrang hrang te siam dan leh hmanrua te
khi Mizo te hmuh chhuah leh siam chhuah a ni kher lo.Mahse, kan ngai Mizo em em thung si. A chhan chu kan hnam
incheinaa kan pawm tlat vang leh kan hman tlat vang a ni. Heng thawmhnaw te hi a hatu Mizo a nih avanga Mizo ta
riau pawh an ni chuang lo! Kan culture-a kan incheina bik liau liaua kan hman tlat avang leh kan ngaih tlat avanga
hnam incheinaa lo chhuak chho ta leh vawiin thlenga kan lo neih hlen tak mai an ni. A siamtute chu vai an ni emaw,
sap emaw pawh nise, a neitu hnam awm chhun kan nih miau avangin thangchhuah diar/kawr, puan chei, kawr chei,
ngotekherh adt a nih chhung chuan Mizo hnam incheina a ni kumkhua tawh dawn. Mi thenkhat chuan Mizo mizona
tak emaw tiin tunlaiin hetiang incheina uar thar tur leh heng thawmhnaw chauha inchei sawi mawi te pawh an awm.
A tha reng mai. Mahse, heng incheinaa Mizona bet tel tlat hi a incheina rawng leh puan zia lam ni lovin, hnam
incheinaa kan neih tlatna zawkah hian a ni tih kan hriat a pawimawh. Kolkata khawlaia vai vaibelchhe tel khuan inbel
vek mahse, Kolkata khawpui khu kawr chei leh puancheiin chei chhuak vekin, Bengali nula ho khu vakiria zu khim tir
vek pawh ni ila, an incheinaah Mizona a bet tel chuang lo. American siam Jeans leh England siam pheikhawk bun a,
tunlai incheina chhuak thar ber bera kan inthuam hian kan culture kan kalsan tihna a ni lova, kan Mizona a ti dal lo.
Heng avanga tun hma Mizo incheina leh thuam inbel tir leh tum hian min ti Mizo lehzual ta thut bawk hek lo. A tawi
zawngin sawi ta ila, incheina hmanga culture sawifiah kan tum ang khian hmanlai thil a nih hrim hrim avanga Mizo ta
bik riau ni lovin, hnam anga kan ta bil, hnam dang neih ve loh/an hnam ta bila an chhal ve loh thil an nih vang zawkin
thil reng reng hi Mizo thil an lo ni mai zawk a ni. Chuvangin, kan tun hma Mizo culture tam tak, heng incheina,
rimawi, nun dan phung, ei in phung leh thil dang hrang hrang te hi culture vawn that chi an ni. Vantlang mithmuhah
va lek chhuak fo lo mah ila, Mizo hnam a ral hma chuan kan hnam ta bil, kan Mizona nen inzawm tlat thil an ni tho
tho dawn. Tunlaia zaipawl ten kan uar tak em em poncho pawh hi Mizo hlang awmna zaipawl in an hak pawhin kan
rilruah chuan Mexico a lang tho tho! European ho inchei dana incheiin, South East Asian ho hmai leh sam sawngbawl
dan pawhin in suasam kual mah ila, kan hnam tih dan phung leh kan ta bil reng reng chu kan ta bik liau liau an ni reng
tho dawn! Chhiatni leh thatni insawngbawl dan (sawi zau chiam a chakawm!) leh tlawmngaihna (hei pawh!) kan
kalpui dan leh ngaih dan thenkhat pawh hi culture vawn that chi huanga kan khung that tawh zawk mai tur a awmin
ka hria! Entirna pakhat siam leh lawk teh ang. Mizo te chu kut lawnga bara chaw ei chi kan ni. Tunlaiah chuan thirfian
leh thirkut hmanga chaw ei kan awm ve ta. Hei pawh hi tam tak chuan in tih changkanna, in tih sapna kan lo ti leh
hmanhmawh tawh! Thirfian leh thirkut hmanga chaw ei hi sapho khuan an civilization tan tirh lamah khan an chin ka
ring miah lo. An hnam a lo fingin an lo changkang zel a, ei in dan thar hrisel leh felfai zawk a ni tih hria in khutiang
khuan an lo ei ta a ni mai. Sawi tawh angin thirkut leh thirfianah khan sap culture a bet lo. An hnamin ei dan
phung/hman dan phunga an ta neih avang chauha an thirkut leh thirfian hman te pawh lo sap ve ta mai zawk an ni.
Chutiang bawkin kut lawnga bar ringawtah hian Mizona a bet tel hran lo. Kan hnamin chawei dan phunga kan hman
avanga Mizo chaw ei dan lo ni ve mai zawk a ni (vai ho pawhin an kutin an bar ve tho!). Hun lo kalin thirkut leh
thirfian hmanga kan ei hun te pawh a lo la thleng mai thei. Chu chu hnam zia bosalna leh in lak sapna lam ni lovin,
kan culture a lo inthlak danglam ve ta tihna a ni mai a. Thirkut leh thirfian hmang thin hnama kan lo in let a nih
chuan, chumi hnulama kan chhuan thar lo chhuak te chuan sap ram an zin hunah sap tih dan kan lo la chhawng tih
hre lovin, sap hovin kan tih dan an lo la chhawng zawkah an ngai daih maithei asin. Chuvangin, kan hnam nun zia,
ngaihhlut zawng leh chet phung thenkhat, tuna kan nun phung, khawsak phung leh khawvel kalphung nen in mil
chiah tawh lo te kan chhawm zui loh hian an ral ta vek a ni lo, kan vawng tha in kan dah tha mai zawk a ni. A tul
hunah chuan chhuang takin kan lek chhuak leh mai thin ang. Tunge pheikhawk thar neih vanga zan mutna nen lama
bun reng ngai?!

Culture Chhawm nun chi

Hei hi chu sawi zau vak ka tum lo. Mihring chhia leh tha hria vek kan nih angin eng te nge kan culture-a thil
tha, vawiinah pawh kan la tangkaipui a, kan la sawt pui tih chu kan hre tlangpui turah ka ngai. Kan tawng hi entirna
tha tak pakhat chu a ni. Chumi kan sawi rual chuan heta ‘chhawm nung’ kan tih hi han sawi belh hlek ila. Kan mei
chhem chu a alh a rem mai lohna turin kan chhawm nung thin. Chuta kan chhawmnunna atan chuan thuka thing kan
tuah sa, alh/vam mek te chu thing thar, mei pawhin a la hliau eih loh te chuan kan vur/tuah belh a. A tir lamah chuan
chung thing tuah thar te chuan kan mei tih alh belh chu sawi loh, a ti hlum zawk mai ang tih hlauhthawnawm
khawpin khu a’n chhuah ta thin. Mahse, a tuahtu in thahnem ngai taka a’n chhem a, a’n tuah rem a’n tuah rem
hnuah chuan mei chu a lo alh leh mai pawh ni lovin, a hma aia nasa zawkin a lo alh chhuak leh thin. Kan hnam tawng
hi kan culture vawn nun zel chi pakhat chu a ni a, kan humhalh tur pawh a ni. Chutih rualin, humhalh kan tum luatah
hian kan chesual ve thei. Mei pawh chhem alh tum lutuk avanga thing kan tuah teuh chuan mei alh sa pawh a timit
thei a, chutiang chiahin mei alh a mit kan hlauh luattuk avanga thing kan tuah that loh chuan a mit phah zawk thei
bawk. Tunlaiin, thangthar ten Mizo tawng an sawisa, Mizo tawng hman dan dik leh dik lo adt chungchangah
thahnemngaihna leh selna thu kan hre tam hle. Sawi ang khian tawng humhalh kan tum avanga Mizo tawng thumal
awmsa, a awmze bo chang si lova kaihleka awmze dang han neih tir te hi Mizo tawng suasamna ni lovin, kan tawng
tih hausak belhna a ni thei zawk em? Kan entawn fo sap ho tawng ngei pawh Latin leh Greek atanga a nihna ang anga
English-a an hman zui (an hnam tawnga an seng luh) tak a tam viau tho hi! Tawng humhalh tum luatah kan tawng te
hi kan humhalh mit zo palh ang tih a hlauhawm tho em?! Tin, Mizo tawng tho alawm tih vanga kaihlek chiam chiam
pawh hian kan Mizo tawng zia rang dik tak a ti chhe ve thei tho bawk (Hei pawh English leh Linguistics thiam ho
sawiah dah ang!). Tawng bakah kan sakhuana te, a hun leh hmuna aia upa zahna (aia upa zahna satliah ni ringawt
lo!), rinawmna adt, kan culture leh Mizo hnam timawitu tam tak te hi culture paih then leh dah that/vawn that loh
chi, culture chhawm nun chi te chu an ni.

Mizo Mizona tak hi khawiah nge a awm?

A huam leh a huap a zauh em avangin kan hnam culture thenkhat leh chumi chhunga awm thenkhat tlem te
entirnaa hmangin culture chungchang chu kan lo zir ta a. Mizo Mizona tak hi khawiah nge a awm tih hi chhangin hnu
i’n khar dawn teh ang.

Sociologists te chuan, ‘Culture chu thinlungah a awm,’ tiin an sawi thin. Hei hian a sawifiah tawk viau mai.
Mizona (identity) chawi san tum avanga kan tunlai nun phung, incheina leh rilru put hmang, a tawi zawngin, tun
huna kan Mizo culture hnualsuat leh sawisel ngawt hi a dik ber lo. Mizo kan nihna, kan Mizona tak chu kan
thinlungah leh Mizo kan nih hretute thinlungah zawk a ni. Mizo thuam kan inbelah hian kan Mizona a awm lova,
hnah chunga chawhlui kan kil emaw, Mizo tawng upaa kan tawng fuk fuk emawah kan Mizona hi a innghat hek lo.
Heng zawng zawng te hi kan culture siamtu leh lan chhuahtirtu/zia rang (cultural traits) te an ni zawk a. Chuvang
chuan alawm, eng ang pawhin vai chuan Mizo tawng thiamin, Mizo hnam thuam inbel leh Mizo anga nungin,
Zohmingliana pawh inti tehreng se, a vai tlat chhan! Engtikah mah Mizo a ni ngai kumkhua dawn lova, a nih teuh
theih ber chu ‘Mizo ang (Mizo ni lovin)’ nih a ni mai! Kan Mizona, Mizo hnam kan nihna a saptawng takin, kan
identity leh cultural identity/affinity chu thinlungah zawk hian a awm a, chutah chuan kan chiang bawk tur a ni. Sap
hming phuahin min ti sap lova, phuah loh pawhin min ti Mizo zual chuang hek lo. Korean vun rawng ang ka neih
avangin Korean ka nih phah chuang lo ang bawkin, chutiang vun rawng ka nih loh avang chuan ka Mizo viau chuang
hek lo. Hnam dang nih tumin chak eng ang mah ila, ‘ang’ hi anmahni kan nih teuh theihna ber leh awm chhun chu a
ni mai! A hranpaa va Mizo viau tum pawh a ngai lo. Mizo hming kan pu reng chunga a tawpa ‘Mizo’ tih lo belh leh
hranpa pawh a tul lo! Hetia ka awm tawp hi ka Mizo em em a ni. Sap thawmhnaw hak leh tih dan, nunphung leh rilru
putzia te chu sap tih dan/nun zia/incheina/rilru put hmang a nih ang chiahin, chutiang chiah chu kei, Mizo hian ka lo
neih ve emaw, entawn ve emaw chuan Mizo tih dan a ni ve leh mai. Culture hi tu ta bil bik mah a ni lova. Kan
thinlunga kan lo ta chei avanga kan ta lo ni mai zawk a ni. Chuvangin, Kan nun phung leh chet phung hrang hranga
hnam changkang zawk te tih dan entawn (a tha lo lam entawn chu tel lovin) hi kan culture than zelna leh danglam
zelna kawnga kan hman tangkai thiam a pawimawh. Culture inthlak danglam hi khawvel kalphung leh culture nih
phung a nih avangin, kan lo dan theih leh lo hnawl ngawt theih pawh a ni em em lo. Kan lo in siamrem zel a ngai
zawk a ni. Hetia kan sawi hian kan hnam nunphung hi tha lai reng a awm tawh lo, chuvangin, hnam changkang zawk
te tih dan hi i entawnin, kan hnam culture hi i thlak ang u tihna a ni lo. Kan culture, kan Mizo culture ah hian i chiang
ang u kan ti zawk a ni. Kan culture awmna, nihna leh culture awmzia kan hriat loh leh chian loh thin avanga buai
lohna tura kan buai thin leh do leh sel tul lo kan lo beih let chiam thin hi kan hun leh tha khawhralna mai a ni tih i hre
zawk ang u kan ti a ni ber!

Ram leh Hnam Humhalhna atan Taimakna

Mizo te hi kan pi leh pute hunlai ata tawh ram leh hnam humhalh kawnga thikthu chhe tak leh inpe zo tak
kan ni. Mizo khawtlang nuna langsar tak tak, heng pasaltha, lal ropui leh huaisen kan tih te reng reng pawh hi an
ram, hnam leh khawtlang humhalhna kawnga an thawhhlawk vang a ni tlangpui. Kumpinu sawrkar ropui pawh lo
hmachhawn a, khawvela democracy ram lian ber India sawrkar meuh pawh chaltauha zalenna min sual tir ngam tu
chu he ram leh hnam humhalh duhna thinlung hi a ni tlat a ni. Hei hian Mizo te hi hnam inpumkhat leh ram leh hnam
chhanna atan chuan thisen far tawp thlenga tang ral raih duh hnam kan ni tih a ti lang chiang viau a ni. Hnam
humhalh tur chuan ram a hmangaih a ngai a. Cutiang bawkin ram hmangaihtu chuan a hnam a humhalh ngei ngei
thin. Chuvangin, ram leh hnam humhalh hi inbelhbawm tlat leh pakhat humhalh dawn chuan pakhat pawh humhalh
ngai ve tlat a ni tih hi kan hriat a tha awm e.
Tunlai khawvelah Mizo te hian kan thisena bet tlat tawh leh kum za tam liamta atanga kan pi leh pute hunlai
ata tawh kan thinlung luah tlattu ram leh hnam humhalh hi kan buaipui nasa in, hma pawh kan la nasa viau mai. A
hnam anga kan la tlem zia leh ram kan neih zim zia ngaihtuah chuan hei hi kan tihmakmawh pawh a ni reng a ni.
Chtih rualin, ram leh hnam humhalhin a ken tel pawimawh em em mai chu taimakna hi a ni. Kan pi leh pute hunlai
kha chuan vawiina kan tawng bungraw hriat bel tak tak-cultural assimilation, economic assimilation etc te hi an hr
eve hauh lovang. Mahse, ‘ka ram’ tia an chhal tawh chhunga cheng ni lo tawh phawt chu an tan ‘ram dang mi’ an ni
mai a. Chung ram dang mi te chu sap pachal an ni emaw, vai lungfing pawh ni raw sek sek, an ramchhunga thu an
rawn neih chu an phal lo bur mai a. Chutiang tuma an ram leilung rawn raptute chuan an nunna an thap tihna tlukah
an ngai hmiah a, tam takin kan Mizo lal leh pasalthate kutah an nunna pawh an chan phah reng thin a nih kha.

Tunlaiah erawh chuan khang hunlai anga a pawng ataka tharum hmanga ram (territory) min rawn
hnehchhuh tum emaw, min rawn thuhnuai tum emaw, hmelma leh ral hmachhawn tur kan nei ta lem lo.
Amaherawhchu, vawiina kan ram leh hnam min rawn runtute te chu chemsen, fei leh silai kengtute ni lovin thluak
leh pawis humtute an ni ta tlat mai. Tunhmaa tharum nena min awpbeh tumtute khan tunah chuan ziakfung leh sum
hmanga min awpbeh tumin thapui an rawn thawh chho leh tan ta. Vailen thawh khatna leh vailen thawh hnihna ten
Mizo ram leh hnam an ti mang zo lova, tharum hmangin kan hnam min suat chimit zo hek lo. Tuna vai len vawi
thumna lo lian mek erawh hi chuan kan hnam lungphum tinghingin, kum za tam kalta ata tawha kan ram hmangaih
leh humhalh pawh chu a then lai laiah min rawn su thiat tan ta reng mai. Hei hi hria in ram leh hnam hmangaihtuten
rawl an chhuahin ke an pen a, sum leh tha tam tak sengin ram leh hnam humhalh beihpui chu a pawl ang leh mimal
ang pawhin an thlak tam up mup mai le! Kan ram leh hman hi chhanhim zo tak maw?
Ram leh hnam humhalh kawnga pawl leh mimal ten hma an lo lak tawh leh an lak mek te hi chhunzawmin i
tangrual zel ang u. Chumi atana kan hmanraw tangkai, kan fei-thin-dawt atan chuan taimakna hi i hmang bawk ang u.
Mimal tinin kan tih theih, sum tam tak sen ngai lo leh hnam dang leh ram dang mi min eiral mektute umchhuahna
atana tangkai bera ka hriat chu he taimakna hi a ni tlat. Kan ramchhunga chanvo nei ngai reng reng lo chakma ho kan
tuallai ngeia an huangtau tawh zia te hi! Vawiina hnawk kan tih em em chakma tam zawk te hi an thlahtute han
chhui ta ila, engtik hunlai emaw atanga Mizo awmpui leh hlawhfaa lo tang tawh, chu chu remchanga hmanga
Mizorama inbengbel ta hi an tam hian ka ring tlat zu nia! Kan kutin a thawh theih reng pawh thawk tura awmpui lak
duh tlat hi Mizo hnamzia a ni ngai lo. An taimak kan chelh lo em ni dawn le? Mizo mistiri tam tak kara vai mistiri
chhawr kan duh zawk tlat mai te hi? Kan Mizo mistiri te u, vai ho ang hian in hnathawh hunbi dik takah thleng ula,
hauh leh hrawk dawl ula, a tawi zawngin, vai ho tih theih leh thiam aia tha hret, dawhtheihna nei tam hret, a tawi
zawnga anni aia ‘hret’ zel nit a ula, tu Mizo pa hian nge maw a Mizopui aia vai chhawr duh tehlul ang ni? Chutiang zel
chu a ni. Zirlai pawhin a hnam dang zirpui te aia hret zelin, politician, sumdawng, officer, hlawhfa, driver etc te
pawhin kan ram chhunga an thawh ang thawk ve hnam dang te aia hret zelin tlan khalh zel ila, kan ramah hian nuam
an tiin, an cham rei duh hian ka ring lo.

Ram leh hnam hi hnam dang velh, thawn haw, dawr kharsak leh rikrap ringawt chuan a humhalh zo lo.
Thinlung atangin intan se, chu chuan kan lei laihna hmunah te, office-a kan thutna hmunah te, kan inhlawhna hmun
leh kan sumdawnna hmun, Mizo ten kana wm ve na leh kan thawh ve na hmunah tawh phawt chuan taimakna hian i
humhalh ang u. Hnam dang sak in, hnam dang siam kawng, hnam dang siam ei tur, hnam dang siam incheina...heng
te hi Mizo siamin thlak ila, chutianga mahni hma zawn theuha kan tih ngat chuan ram leh hnam humhalhna hi lei laih
atang te, kut hnathawh atang te leh mipui mimir ban phak leh nitin kan thiltih leh hnathawh atang te hian a takin kan
kalpui thei dawn a ni. Political level-a inbiakna, sawrkar mi pawimawh te rorelna leh mi challang te tih atana ram leh
hnam humhalh hi khek ngawt lovin kan inhlawhfakna hmun atang te, kan huan thlai enkawlna atang te hian kan
humhalh daih thei asin!

Zirlaiten Social Networking Kan Hmansual Dan

Zirlaiten Social Networking Kan Hmansual Dan

            Social Networking leh Mizo te hi kum sawmhnih kal ta kha chu nise, Zohnahthlak zinga lehkha thiam ber pawh
a inkungkaihna sawitir dawn ta ila, sawi tur a vân ve viau ngei ang le! Mahse, vawiinah erawh chuan vawksa kan ei a,
a tui kan chawm a, a kawchhung tuizia bakah zunthlumin a huatzia thlenga kan hre bel em em tawh ang mai hian
Social Networking leh Mizote hi kan inkungkaih nghet tawhin kan nitin khawsak phungah hian a bet tel tlat tawh lawi
si! Chutiang taka kan inchhunga kum tam pawh kan hmelhriat hma hauha rawn tlangnel nghal a, kan thutkhawmna
pindan atanga rizai hnuai thlenga min awmtleitu leh kan buaipui tak em em, thenkhat phei chuan hna bera kan neih
tak ‘Social Networking’ chu eng tak nge a lo nih chiah chu le!

            Hmasang Greek mifing pakhat chuan mihring te hi a huho-a cheng thin leh khawsa ho, engkima in mamawh
tawn leh inpuitawn thin (social animal) kan ni a ti a, a dik hmel hle. Khawvel changkanna lo sang zel leh hmasawnna
lo thang zel te chuan chung khawvel mihring, mahnia tlei thei lo leh inmamawhtawn em em mai te chu thiamna
hrang hrang (technology) hmanga an hmuhchhuah, inbiakpawhna leh inbiaktawnna (communication) mai piah
lamah thu inthawnna leh inhrilhchhawn/inhriattir tawnna (information) hmanrua hrang hrang hmangin min
thlunzawm ta ut mai a. Chu chu a tawi zawngin ‘Information/Communication Technology’ tia sawi thin a ni. Chu
information leh communication technology thiamna huangchhungah chuan vawiina khawvel mihring te leh keini
Mizote ngei pawh khawvel huap tukverha min dahtir a, American thalaite nen pawha thu khat vuaa kan titi theihna
tura min thlunzawmtu pawimawh tak tak a awm ta teuh mai a. Tawngkaa kan inbiakpawh theihna telephone, mobile
phone te bakah internet hmanga a huho leh mimal ang pawha awlsam taka kan inbiakpawh a, kan inhriattawn zung
zung theihna tur heng facebook, twitter, instagram, whatapp, hike, messenger, we chat, skype leh a dang te chu mi
thluak tha leh thiam tak tak te zarah Mizo te pawhin kan lo hmelhriat ve ta hle mai pawh ni lovin, kan nitin nuna tel
ve leh bet tlat a lo ni ta a ni. Chung communication/information technology thiamna hmanga hmuhchhuah internet
kaltlanga khawvel mihring te min thlunzawm a, veng khat/khaw khata chengza (global village) ang maia
khawmualpui letliama mite pawh min inchibai tir a, min inhmelhriattirtu hrang hrang te chu khaikhawmin ‘Social
Networking’ tia sawi a ni ta a, chung atana kan hman hrang hrang te chu Social Networking Sites tiin tunlai Mizo
thalai, technology atchilh/ruihchilh (technology craze) te khawvelah chuan kan lo lam puam ve ta talh talh mai a ni!

            Kum 2006 chho vel atang khan Mizoram hian ‘internet’ hi kan lo hmelhriat ve tan a, mahse, kum sawm em
pawh a la ral hmaa vawiina Mizo te, a bikin thalai te, he internet tel lova a tha zawng leh tha lo zawng pawha
hmangtu kan tam tawhzia leh a tel lova awm hleithei tawh tlat lo kan pun chak dan hi ngaihtuah fe tham a ni tawh! A
hma lawk, kum 2004 vela mobile phone kan lo hmelhriat tawh sa nen hmehbel kan thiam hnu, service provider
hrang hrang ten sum siamna tha lutuk a nih hriaa internet pack an han siamchhuah leh hnu zet phei chuan Mizo
thalai tam zawk te thian tha ber chu kan naupan lai atanga kan lo kawm thin leh hriat than, kan thian te ni tawh
lovin, kan mobile phone kaltlanga kan thian chhar thar, he social networking hi a lo ni ta a ni.

            Mahse...tih a ngai leh thin! chhuk a awm chuan chho a awm thin a, damna dawi pawh hmansual chuan thihna
thlentu a lo ni thin angin he social networking, a tha zawnga hman chuan kan nun tinuamtu leh hmasawnna kawng
min zawhtirtu ngei pawh hi Mizo thalai, a bikin zirlai tam tak te hmakhua leh nun tichhetu a lo chang ve thei tho mai.
Engtiang takin nge social networking chuan a hmangsualtu Mizo thalai, a bikin zirlaite nun chu a lo khawih pawi theih
tak dan chu le?

            Sawi tak ang khan social networking sites hi a hmangtuten inhriattawnna leh inbiaktawnna, thiana iniamna leh
kan duh leh mamawh, kan rilru te thleng pawha kan inhriattawn (share) theihna atana a siamtu (developer) ten an
siam a ni. Chutiang taka tangkai leh chhawrnahawm a nih rual chuan social networking sites te hmang tangkai tak tak
tur chuan ‘hun’  a ngai ta a ni. Chu tak chu zirlai te tana social networking in pawi a khawih lian tak pakhat chu a ni
thung si ta a ni. Zirlai te kan inenfiah a ngai viau mai. Social networking hi kan hnathawhna hmun emaw, kan
eizawnna a ni lova, kan buaipui ber tur zawk chu kan ‘zirlai’ hi a ni. Mahse, kan lehkha zirna tur hun hi darkar engzah
chiah nge social networking-a kan hun hman hian min eiral sak ang le?

            Pahnihnaah chuan social networking hmangtute hi mize inang lo tak tak, a then chu tawngkam thlahdah leh
tlahawlh tak tak te pawh an ni ang....chutiang mi hrang hrang a tluklehdingawn tel te kan titihona hmun a ni a.
Chutiang taka hmangtu tam kan nih avang chuan thil tha chauh hi kan chhiarin kan hmu seng lo tih chu hriatsa a ni.
Hetah tak hian thalai leh zirlaite kan fimkhur thiam a ngai hle. Kan hriatna, thiamna leh finna tizaua tipung theitu
sawihona leh titihona hmun (forum leh group) tam tak awm karah hian kan rilru ngaihtuahna hruaikawi theitu
hmeichhiat-mipatna rawngkai thlalak tarchhuahna leh sawihona hmun (group) zawka active tak hi zirlai enggzat tak
awm ang maw? Chung group dukdak lem lova darkar engemawzat hun hmang thin te chuan an hun mai ni lovin, an
rilru ngaihtuahna thianghlim tak chu sualna leh tisa chakna kawngah an hralh tih reng an ngaihtuah lem si lo!

            Kawng dang lehah chuan social networking kaltlang hian thian kan inchhar a, ngaihzawng thlengin kan
inhmuchhuak a...a tha tho mai. Mahse, hei erawh i vawng tel ang. American tleirawl leh thalaite zinga zirchianna an
neihah chuan social networking kaltlanga inhmelhriat, inngaizawng leh nupaa insiam ta te zingah nupa inthenna,
ruihhlova tluksualna leh tualthahna thlengin hmaichhana intawng a, chutianga insuihnghet chho ta te aiin an tam
zawk an ti tlat mai! Chuvangin kan zirlai aia thalai tam takin kan buaipui leh atchilh, social networking hi tual min
thahtirtu, chhungkaw kehchhia siamtu leh nun khawihchhe vek thei khawpa hlauhawm a ni tlat asin....hmansual
chuan!

            Kawng dang tam tak a awm....sawi tur a tam....hei chauh hi han belh leh ta ila. Mizo thalaite zinga Social
networking hmangtu tam zawk te hi lehkha zir mek, zirlai kan ni. Chumi awmzia chu zirlaite hi heng social networking
hmanga eizawngtu te tan chuan an customer hlun ber te kan ni! Heti zawng hian i ngaihtuah ngai em? Social
networking site hmang tur chuan computer/laptop, a lo berah mobile phone pangngai tak neih a lo ngai a, chumi
piahlamah internet hmang tur chuan internet pack/broadband connection neih a lo ngai leh a, chung zawng zawng
nei tur chuan sum a lo ngai leh ta zel bawk a ni. Mizo thalai leh zirlai, heng social networking hmang nasa ber bertu
te hi a tam zawk chu nu leh pa te thawhchhuah ring a khawsa leh lehkha zir, a tawi zawngin mahni intodelh lo,
chawmhlawm kan ni. Chumi piahah kan zirlai atana a tangkai avang leh min puih avanga social networking hmangtu
chu za-ah sawmhnih pawh kan tling kher lovang! Chutiang ang, tangkaipui leh sawtpui nana hmang lem si lo, zirna
kawnga hmasawn phahna atana hmang chuang bawk si lo, mahse, social networking hi ka hmuhchhuah/siamchhuah
ti hial thei awm khawpa bel leh hrechiang lawi si ten kan social networking hmanna atana nitina sum/pawisa kan
khawhral hnem turzia han ngaihtuah hian India rama state rethei ber leh intodelh lo ber nih hi kan inhmeh hliah
hliah zawk lo maw! Zirlai lehkhathiam si lo, sum heh viau lawi si-a min siamtheitu pakhat chu he social networking hi
a ni thei tlat asin!

            Awle, engpawhnise, social networking hi amah mai hian thil tha lo a ni lo mai ni lovin, thil tangkai leh
pawimawh tawpkhawk a ni zawk a. Mahse, he famkim lohna khawvelah hian thil tha ber nia kan hriat te pawh hian
that tawklohna/fel tawklohna an lo nei leh fo thin ang hian, social networking pawh hian thalai leh zirlaite tan thatna
tam tak a neih rualin a tha lo zawnga hmangte tan chuan a tha lo zawngin hna a thawhsak ve mai chauh a ni a.
Chuvangin, miin zu a ruih avanga a ruitu zawk ni lo, a zu zawk hauh leh zilh chiamin awmzia a nei lo angin, social
networking pawh hi a hmangsualtu leh chhiatpuitute dem leh hruaidik tum mang si lova a pawng a taka hnualsuat a,
do chiam chi leh dem chiam chi a ni lova, khap rem chi lah a ni hek lo. I duh emaw, duh lo emaw, khawvel
changkanna leh hmasawnna sang zel hian hei aia changkang leh hman nuam zawk social networking hmanrua hi a la
rawn hrinchhuah belh zel dawn, i duhthlanna kha a pawimawh ta ber zawk a nih chu!

Nuna Kristian/Ringtu
India Hnam Pa tia sawi Mahatma Gandhi khan,’Kristiante hian in Bible hi a takin nun chhuahpui ula chuan, India ram
hi Kristian ram a ni tawh ang’, a ti a, ngaihtuah a tithui hle mai. Gandhi-a khan khawvela sakhaw lian zawng zawngte
inzirtirna leh an lehkhabu thianghlimte chu a zir in a chhiarchhuak vek a ni. A ni lah tak a, keini India ram kilkhawr,
tlangram chhengchhe kara inbengberek bawk fir fer ve maiten kan sakhua leh rinna kan lak lâp sawt tawhzia hi chu
tu’n kan haiin ka ring lo. Ringlo mi tia kan puhlet zawk Mosolman te hi an rinna kawngah chuan keini Mizo Kristian
tam zawkte ai chuan an ring tha daih zawk asin! Henglai vela kan lo hmuh, an khua chu sawiloh, an vengah pawha tu
khaw kha hriatloh tur tih hriat reng reng, khawsak harsat avanga hnathawh tur zawnga rawn chho vaiho te hi i lo chik
ve ngai em? An Ramadan thlaah chuan khawi hmunah, Mosolman dang awm ve miahlohna hmunah pawh nise an
chawnghei leh zing leh tlaitina Mecca lam hawia tawngtai hi an pelh ngai miah lo asin! India Cricketer ropui Sachin
Tendulkar hian ram tana a inkhelh dawn apiangin Temple-a an Hindu Pathiante malsawmna dila a tawngtai hmasak
zet loh chuan a kal ngai lo. Buddhist hote hian Pathian thilsiam nungchate, khaukhuapte thleng hian an sakhaw
thurin avangin an humhalh asin. Dik tak chuan Pathian nung ringtu inti, keini ho ai hian Hindu vaiho zingah khuan
ramsa leh thing leh mau chereu zel tur ngaingam lova theihtawpa hmangaihna nena tan la hi an tam daih zawk asin!
Hollywood milar, ‘khawvel mi’ tia Pulpit tlanga kan chum hnan dup dupte zingah pawh khuan kan neihsum inthlauh
chu engpawh nise, midang-harsa leh tanpui ngaite tanpui kawngah keini ho ai hi chuan milar engemawzatte khu
midangte tan malsawmna an ni tlat. Kan rinna hi a taka kan nunchhuahpui si loh chuan engnge sawtna awm ang?

Media leh Thalai te

Kan chen mekna khawvel, ‘tunlai khawvel’ tia pulpit tlang atanga chawei dawhkan thlenga
kan chipnawi khawvelah hian ‘hmân’ leh ‘tun’ khaikhin pawha thil a danglam nasatzia chu tu
hrilhnawn mah kan ngai lo. Kan khawhawi leh rilru puthmang reng reng pawh a khawvel huap
(global) ruih tawh mai a. A’n tia lawm… Lengpui khaw nu ho, airport kianga chawhmeh zuara
eizawng thin te zing tho inbiakna tawngkam te chu, “Vawiin flight an cancel leh cancel loh i hria
em?” tih te a ni tawh a, thlawhmaa bung chung pawhin khawvel ram changkanga office kal te ang
bawkin kan ‘hello’ zet zet tawh mai zawng a nih hi! Chutiang khawvel, changkannna leh
hmasawnna thlipui na takin a nuaivir vel karah chuan keini ho pawh hi kan lo then ve mek a ni.

‘Tunlai khawvel’ han tih hian vawiina kan chenna khawvel leh nitina kan nunin a tawn leh a
hriat te hi a ni satliah mai lova, American hote tunlai khawvel leh keini Mizoten tunlai khawvel tia
kan chhâl te hi a inang lo thei viau awm e.Mithiam te chuan ‘tunlai khawvel’ tia kan sawi bik hi
hun(period) hnihah an then a.Pakhat zawk chu modern world(tunlai khawvel) tiin an vuah a, a
dang leh chu Post-modern world(tunlai khawvel piahlam/hnulam) tiin an vuah ve thung a.
Modern period(tunlai hun) an tih hun chhung bik hi chuan khawvel puma revolution(inthlak
danglamna) hrang hrang-heng Industrial revolution,khawl(machine), inkalpawhna hmanrua-rel leh
rel kawng an hmuhchhuah leh siam, inbiakpawhna(communication)- D âk(postal), thirhhrui leh
inbiakhlatna(telephone), Agricultural revolution-Thlai tha chi an hmuhchhuah te, lei tihthatna
hlo(Fertilizer) chi hrang hrang te leh lo/huan enkawlna hmanrua changkang zawk an hmuhchhuah
te leh thildang tam tak, kan nitin nun tiawlsam tu khawl thil leh thil dang an hmuhchhuah chur
chur hunlai, kum zabi 19na atanga kum zabi 20na chawhma lam vel thleng a huam a tih theih awm
e. He modern world/period hunlaia an thil hmuhchhuah leh siamchhuah te chuan nasa takin
khawvel, a bikin ram changkang leh hausa zawkah te chuan hmasawnna leh changkanna a thlen a,
khawvel pumpui chu hun(era) tharah a rawn hlangkai ta a ni.
            He modern period hian sawi tak ang khan mihring thiamna leh theihna nasa takin a tipung
ta a.Chu chuan thil thar tha zawk leh changkang zawk te hmuchhuak thei turin technological
development(thil siam chhuak tura thiamna lama hmasawnna) nasa tak a rawn thlen ta a.Chu
chuan an thil hmuchhuah tawhsa te a aia tha zawka thuamtirin leh, a aia changkang zawk dang te
hmuhchhuah belhtir zelin ‘Post-modern world’ah khawvel chu min hruailut ta a, kum zabi 20na
chawhnu lam atang chuan khawvel leh a chhunga cheng te chu hun kal tawh aia changkang,
awlsam leh nuamsa taka khawsak theihna hun/khawvelah min hruailut ta a ni. Tichuan, vawiina
kan chenna khawvel, kan tunlai khawvel chu ‘Post-modern world’-thiamna, hriatna leh
changkanna nasa takin a chiahpiah khawvel a lo ni ta a ni.

            Chu kan chenna khawvelah chuan nitin kumtinin thil thar, kan nun leh khawsak ti nuamsa
thei tur tam tak an hmuchhuak âwl lova. Kum 10 liamta leh vawiina kan khawsak phung leh
nunphung danglam takzia te, kan hmelhriat ngai loh leh suangtuah ph âk ngai loh thil/hmanraw
thar chi hrang hrang, tha zet zet kan ipte leh inchhunga a tam tawhzia atang te hian he post-
modern world-a ‘danglamna’ nasa tak lo thlengin keini Mizo te ngei pawh min thlak danglam
nasatzia chu a chiang mai awm e. Chung danglamna (revolution) hrang hrang rawn thleng zinga
Mizote, a bikin thalai te, a tha zawng leh chhe zawng pawha min nghawng nasa em em tu leh,
Khawtlang, Kohhran leh chhungkua pawhin kan buaipui em em te zinga pakhat chu “Media
Revolution” hi a ni.

Media?

            Media chuan mihring te kan inbiakpawhna, indawr tawnna, chanchin kan inhriat tawnna leh
chutiang kawnga kan inthlunzawmna chi zawng zawng te chu a huam ti ila a fiah mai awm e.
Chanchinbu atanga lehkhabu, lehkha thawn atanga mobile phone thlengin media hian a huam vek
a ni. Mithiam te chuan chung kan inbiakpawhna leh inhriat tawnna hmanraw hrang hrang, mi
pahnih inbiak tawnna leh indawr tawnna hmanrua ni satliah mai lo, mi tam tak, hmun hran hrana
awm te pawh thu dun ang maia kan indawr tawn theihna hmanrua te chu hlawm khawmin, hlawm
lianpuiah an chhungkhawm ta a, chu chu Mass Media kan tih hi a ni ta a ni. Chu Mass media huang
chhungah chuan media hrang hrang te chu chi hrang hranga thendarh leh vek an ni a. Chung zing
atang chuan hetiang hian han hlawm hrang leh dawn teh ang:

Print Media:

            Print media chuan lehkha pheka hawrawp chhutkai a inbiak tawnna leh indawr tawnna
atana siamchhuah te hi a huam a. Heng lehkhabu, lehkhathawn, chanchinbu, hoarding, signboard
etc te hi a huam vek a ni. Mihring inbiak leh indawr tawnna (media) hmanraw upa ber niin kum
zabi 15na lai vela John Gutenberg-a’n kum 1453a lehkha chhutna khawl (Printing Press) a
hmuhchhuah atang daih tawha media hmanraw pawimawh tak atana hman tan tawh a ni a. “Mass
Media” tih thumal pawh hi helai hun atanga hman tan hi niin mithiam te chuan an ngai a ni. Vawiin
thlengin chanchin hriatna, inhrilhtawnna leh vawnthatna hmanraw pawimawh tak leh indawr
tawnna hmanraw tangkai ber te zinga mi a la ni ta reng a. Tin, mi maktaduai tam takin ei hmuhna
atan an la hmang reng a ni, entir nan, chanchinbumi (journalist/reporter), lehkhabu chhutu leh
chhuahtu (Publishers) etc.
Broadcast Media:

            Kum zabi 20na lo inherchhuak chuan media hmanraw thar, tha zawk leh changtlung zawk a
rawn hringchhuak zel a. Lehkha phek hmanga indawr tawnna leh inbiak tawnna chu a aia chak
zawk, changkang zawk leh awlsam zawk, mi tam zawk huapzo bawk si, heng Television, Cinema,
Radio, Video Cassette, a hnu deuhah CD, DVD etc ten a rawn luahlan ve leh ta a. Heng media
hmanraw lo chhuak thar te hian khawvel chanchin leh thil thleng te chu awlsam takin khawvel pum
hmuh leh hriat theih turin a thehdarh (broadcast) ta chur chur mai a, media hmanga khawvel
danglamna (Media revolution) chu a hma aia chak zawkin khawvel chuan a tawng chho ta zel a ni.

Digital Media:

            Broadcast Media huangchhungah chuan Science leh technology-a khawvel hmasawnna
chuan danglamna a rawn thlen chho ve zel a, broadcast media hmanraw pawimawh em em mai, a
hmaa mite zawng zawng aia changkang, tangkai leh huapzo dang, a lem leh ri nena thehdarhna
hmanrua, a hmaa mite aia changkang leh changtlung zawk ‘Digital media’ a rawn hringchhuak leh
ta a. Kut zungtanga hmeh zeuhin chung digital media hmanraw kutphah tia lek lek te hmang chuan
minit leh second tinin khawvel puma mihring tluklehdingawn rual te chu kan inthlunzawmin kan
inbetawn ta mup mup reng mai a ni! Chung digital media hmanraw zingah chuan vawiin thleng
pawha keini Mizo te pawhin kan hman tangkai, chutih ruala kan chhiatpui nasat em em zinga mi ni
lawi si mobile phones (Kum 2000 vel atanga hman tan) leh internet (Kum 1990) vel atanga hman
tan) te pawh hi a tel a ni.

            Media Revolution chuan kum 2014 kan han chuankai meuh chuan, kan ramin kum 10 awrh
la hmelhriat chauh mah ila, kan choka atanga mut pindan, office hnathawhna atanga inhlawhna,
feh kawnga kal te atanga thlawhtheihnaa vansanga thlawk te chenin kan mamawh dan(?) leh a te
llova kan khawsak theih loh dan a inchen tlang ta deuh pât mai zawng a ni e.

Media Revolution, Mizoramah:

            Sawi tak ang khan khawvel ram zau zawk leh hnam upa zawk te zingah chuan kum zabi 15na
lai vel atang daih tawh khan media hi hman leh hmelhriat a lo ni tawh a. Hun lo inher zela thiamna,
theihna leh finna lo sang zel chuan chung media hmanrua te chu thuam tha leh hmuhchhuah belh
zelin changkanna/tunlaina (modernism) atanga changkan lehzualna/tunlai lehzualna (Post-
modernism) hun min lo chuankaipui ta a ni.

            Kum 1980 kumtir lamah te kha chuan Mizoram pumpuia motor nei kha kut tang thliaka
chhiar tham lek an ni ngei ang. Chutiang chiah chuan kum 1986 FIFA World Cup-a Diego Maradona
vanglai, mahni inluma TV-a enpha chin ngat kha chu a Mizoram pum huap pawhin rawt thak tham
pawh an awm meuh lovang! Kum 1990 chho vela telephone, mahni chhungbila kawl te pawh kha
khaw khatah chuan an hlut theih em thin kha maw! Mahse, kum 20/30 awrh a liam a, vawiina
Mizoram leh Mizo te dinhmun chu a dang ta. Television te hi Mizoramah chuan kum 1990 bawr
chho atang khan kan hmelhriat ve tak tak tan chauh kha a ni a. Antennae herchawp ngai leh
Bangladesh channel manfuh lai hun atang kha chuan vawiina kan dinhmun chu a sang ta hle mai.
Tin, tunlaiah chuan TV kawl lo chhungkua hi veng khatah hian zawngchhuak dawn ta ila, kut tang
thliaka chhiar tur pawh hi kan hmuzo tawh dawn em ni?!

            Telephone pawh kum 1990 bawr chho atanga kan hmelhriat tan chauh a ni a. Kum 2000 a lo
inherchhuah chuan mahni inah kan kawl far tawh a, a kawl lo te tan lah STD booth a awm ta thluah
mai bawk, kan changkang sawt viau zel! Kum 2004 a lo inherchhuak a, kan la hmelhriat ngai loh leh
ngaihtuah pawh kan thiam loh, mobile handset a rawn chhuak ta! Kum 10 a liam leh meuh chuan
Mizoram chu India ram state zinga mobile phone hmang nasa berah kan chhuak ta luah mai a, kum
2013ah mobile phone hmangtu chu 7,01,959 kan lo tling ta hial a, connection/top up etc atanga
sum lalut hnem ber, Airtel company chuan bill/top up man vel atangin thla tin cheng vaibelchhe
ruk vel ngawt a la lut hial a, service provider dang, heng BSNL, Aircel, Vodafone, Idea etc te nena
kum 2014 a thla khata an sum lakluh belhkhawm chu vaibelchhe 16 vel a ni (Vanglaini 19.2.2014
Issue). Mizo mipui te hi kan lo hausa hle mai!

            Chutiang zelin internet te pawh kum 2005 vel atangin kan hmelhriat chho tan ve ta zel a,
tunah phei chuan phone-a khawih mai theih turin company ten hma min laksak ta bawk nen,
hriatloh leh hmuhloh tak tak pawh kan nei ta lo, Media Revolution thlipui chuan Mizoram a rawn
nuai ve tak tak ta!

            E-banking, Smart Card, sorkar kalphung thar atan E-Governance, engkim mai chu internet
leh kh âwl thil hmang vek a lo ni ta a, ram changkang zawkah te phei chuan minit khat lek power
supply a khaihlak hlek pawhin rampum a buai nghal luai zel tawh mai a ni.

Media Revolution leh Mizo Thalai te: Malsawmna nge Anchhia?

            Media hrang hrang te kan sawi tawh a, tin, media lo thanchhoh zel dan, hmanraw
changkang leh tha zawk lo chhuak zel ten khawvel pumpuia mihring te nun, khawhawi leh
nunphung, rilru puthmang thlenga a thlak danglam nasatzia kan sawi tawh a. Tunlai khawvela Mizo
thalai,tleirawl leh chhungkua, khawtlang leh Kohhran thleng pawha min run tu leh a hmang thiam
tana dinchhuahna, a thiamlo te tana boralna ni si chu “Social Media” hi a ni. Prof. Andreas Kaplan
leh Prof. Michael Haenlein te chuan,  “Social Media chu internet hmanga a hmangtu ten an duh
duh an duanchhuah theihna leh inthlengtawn theihna hmanrua te hi an ni,” tiin an sawi a. Chung
zinga a langsar zual te i han chhuichiang leh dawn teh ang:

Mobile Social Media:

            Mobile Social media chu mobile phone hmanga social media hman tangkaina a ni ti ila a dik
thei awm e. Ram changkang zawkah chuan mobile phone hmang hian indawr tawnna leh
insumdawn tawnna, sum leh pai thlengin internet kaltlangin an khawih tawh a, chu chu E-
Commerce ti te in an sawi thin. Tin, Mizorama kan hman lar em em heng social networking sites-
Facebook, Twitter, Instagram, Bebo etc hmang te hian inbiakpawhna leh thlalak inthawn satliah
mai ni lo, indawr tawnna leh insumdawn tawnna atan te, internet kaltlanga inkawmkhawmna E-
Conferencing neihna atan te, hmasawnna kawng hrang hrang sawikhawmna Forum buatsaihna
atan te, thil lei leh hralh leh Chanchintha thehdarhna atan te thlengin ram hrang hranga thalai te
chuan an hmang tangkai hle a. Heng Social Networking Sites  zingah hian kum 2004 atanga hman
tan, Facebook hian hmangtu khawvel pumah a ngah ber a, mi maktaduai 900 chuangin an hmang
a, chung hmangtu zawng zawng zinga mi maktaduai 543 te chuan mobile phone atang hian an
khawih thin.[1] Kum 2010 a University of Maryland, USA a mithiam ten an zirchiannaah chuan
internet-ah hian website hrang hrang zingah Social networking sites ah te hian internet hmangtu
tam zawk te chuan an hun an hmang thin tih an hmuchhuak a. Chung zinga 20% te chuan an
Personal Computer (PC) hmangin an khawih a, 30% erawh chuan Mobile Phone atangin an khawih
thung a. Tin, US rampuma heng Facebook, Twitter etc te khawih nana thalai ten an hun hmanral
chu kum 2011 a minute tluklehdingawn 88 ni thin kha kum 2012 ah chuan minute tluklehdingawn
121 ah a chho dawrh mai a, 37% laiin a pung tihna a ni.[2]

            A pawi ber mai chu heng mobile social media hmanrua te hi atchilh/ruihchiah (Addict) theih
an ni a. Hei hi Mizo thalai tam tak te pawhin kan natna vei a ni ve ta in a lang. Social networking
sites engemaw bera account nei lo hi chu Mizo thalai kum 16-40 inkarah hian a tlem zawk kan ni
ngei ang a. Chung zingah chuan eizawnna leh zirna kawnga a tangkai avang te leh tangkaipui
avanga hmang ni lem lo, nuam tih ve hrim hrim vanga hmang, thlalak enkualna leh comment ho te
te post na atan te a hmang, tangkaipui leh sawtpui lem si lo hi 80% aiin an tam hial ka ring. Chumi
piahah You tube, porn sites etc tlawh taima zet zet pawh hi kan kat nuk ngei ang.  Mizo thalai ten
internet khawihna atana kan hun khawhral zat te leh chung atana kan sum khawhral zat te hi
zirchiangin chhutchhuak ve ta chiah ila, ram hmasawn leh changkang nih hi kan phu meuh ang em?
(La ni chuang lo mah ila!). Mobile phone atanga khawihtu hi 50% vel bawr kan ni turah ngai ta ila,
chung mobile hmangtu zinga 60% vel chu thawhchhuah mumal nei lem lo kan ni ngei turah ngai
bawk ila. Kan mobile man leh top up man, hun khawhral zat….. Hun leh sum hi kan hloh teuh
lovang maw?! Social Networking sites-a mahni thuruk niawm tak, thian satliah te chu sawi loh,
thian tha ber leh thisen zawmpui te hnen chauhva sawi âwma mawi te kan la post vu vu mai thin te
hi kan zahawmna (dignity) tihhniamnaah kan ngai em? Media Ethics-a Mizo Thalai tam zawk te kan
la hniamzia tilangtu maiah kei chuan ka ngai. Kan phone changkang leh tha pui pui te hi mite chuan
hun leh sum khawhral nan ni lovin hnathawh nan, hun ren (save) nan leh sum peipun nan te an
hmang  asin!

Television Culture:

            Media zinga Mizo thalai te hun, rilru leh nun ei hek leh hruai khawlo nasa tak pakhat leh chu
“Television Culture” hi a ni. Mizoram hi India ram State zinga reality show ngah ber kan ni mai ang
em aw ka ti thin. Television culture hian Mizo te, thalai leh thalai lo te pawh min eichhe nasa em
em tawh. Nilenga hna thulh thak leh zanah pawha khawdang hawi lek lova, a chhun a zana Korean
Serial en leh atchilh nutling, nula leh tleirawl hi Mizo zingah hian engzah nge awm ang? Tunhmaa
pâwn pawh chhuak ngam mang lo leh mahni pawh inthup hram hram thin “Pherh” kan tih mai te
tunlaia an huangtau tak em emna chhan hi eng vang nge ni ang? State economy phu lova kan
incheina leh khawsak sân nachhan te hi television-a kan hmuh tam ber khawthlang ho tih kan
entawn atanga kan nunpui tak te a ni thei mai ang em? Sawi tur tam tak a awm. Television culture-
in a hrinchhuah, Mizo te, a bikin thalai te min tidanglam nasa em em tu chu milar te Pathianna
(Cult of Celebrity) hi a ni. Tunhma deuh kha chu nise, mipa kekawr tawt teng tawng ha hi khawlai
chhuak ngam an awm ka ring lo. Mahse, tunah chuan nula te ai maha tawt, an thisen kal vel pawh
a buai mai hlauhthawnawm khawp leh a h âk lam aia a phelh lam huphurhawm zawk hmel khawpa
kekawr zuih leh tawt ting teng ha hi Mizo mipa te zingah pawh kan tam ta hle mai! Hmeichhia lah
nise, kumkuruh lang lo chauh khawpa chhing pawnfen leh kekawr bul nen pawh bazaar leh
puipunnaa kal kan zak ta lo. Incheina (fashion) hi ka sawisel a ni lo. Mahse, khawthlang ram, mahni
duh dan dana mimal tin an khawsakna khawtlang (Individualist Society) a milar te rilru leh mize
puakchhuak atanga nundan leh incheina rawn parvul te hi keini Mizo thalai te h âk leh tih ve atan
hian a inhmeh meuh em? A hatu leh incheia te leh chutiang anga nunga te zak lo bawk, a lo thlirtu
leh hmutu an thalaipui ten lo ngaisanga lo entawn  ve lehchhawng bawk…..a buaithlak thin teh e!
Kan khawtlang nun hi pipu te hunlai ata tawh inpeizawn tawn, inpui tawn leh a huhova khawsa leh
chengza thin khawtlang (Collective Society) a nih hi kan theihnghilh/haider emaw, palzut kan tum
hun hunah kan tan khawtlang, chhungkua leh Kohhran chu an hnawk ang a, chutiang chiah chuan
an tan hnawksak kan ni ve nghal mai dawn a ni. Chuvangin, Mizo thalai te hi TV-a nitin zantina kan
hmuh leh hriat te, milar te atchilhna/ dawi âtna (cult) atang hian kan harhchhuah loh chuan kum
50 liam leh se, hnama chhiar tham Mizo hi kan awm tawh lo palh ang tih hlauhawm tak a ni, kan
tawng tual lengah pawh sap tawng nen lo chuan thenkhat chu kan insawifiah zo meuh tawh lo a ni
lawm ni?!

            Behavioral Scientist Steven Martino chuan America thalai te a zirchianna (research) atangin
hetiang hian a sawi a, “Naupangin TV-a mipat-hmeichhiatna lam rawngkai a en hma poh leh
chutiang ang chiaha a tih ve hun chu a lo thleng thuai thin a, a tlangpuiin chutianga sex an hman
avang chuan an rilru hrehawm avangin an nun a khawloh phah tlangpui a, tin kum 20 an tlin hmain
hmeichhia ten nau an pai tlangpui bawk. Tin, thalai, tharum thawh nasa leh kut thawh hrat te chu
tharum thawhna media kaltlanga en leh hmu nasa thin an tam ber a, tleirawl leh rawlthar zingah
TV advertisement, Commercials leh movies vela an en atanga zu leh vaihhlo kaihhnawih khawih
tan an tam ber” tiin.[3] Canadian naupang te khuan chawhrualin kar khat chhungin darkar 14 TV an
en ziah niin an chhut a, chung naupang te chuan high school an lo kai chuan naupan lai aiin TV an
en rei zawk a, an classroom aiin TV hmaah hun an hmang tam zawk niin an chhut a, chuta zirmi ten
an hmuhchhuah chu chutiang taka TV en nasa thin naupang leh tleirawl te chu an thil en chuan an
rilru leh nunphungah nasa takin nghawng a nei a, TV-a an en chu an pawnlam nun tak tak (real life)
ah an hriat loh hlanin an lo entawn/ nunchhuahpui  reng mai zel a lo ni.[4]

A khaikhawmnaah chuan television culture in a ken tel langsar tak chu ‘rualawhna’ hi a ni a,
chu chuan kan rilru, nunphung, incheina leh khawsak phung thlengin, a tawi zawngin kan moral
system/ethics thlengin Mizo thalai te min nghawng mek a nih hi.

Advertisement Craze:

            Fakna (advertisement) hi khawi hmunah pawh hmuh tur a awm tih theih a ni ta. Kawngsira
hoarding lian pui pui intar te, movie en kârlaka fakna chawlh (advertisement break) te, poster leh
SMS kan dawn te thleng hian advertisement hian min hual tuau tuau reng mai a ni. Heng
advertisement te hi thil pawi lutuk ang chuan thenkhat tan chuan a lang lo mai thei e. Mahse, Mizo
thalai tam tak te hi heng advertisement-in a bual ât avang hian an khawhawi a dang vek asin! Thil
fak (advertise) tu te hi sumdawng company lian tak tak te an ni hlawm a. An thil siamchhuah te fak
leh thehlar tur hian milar tak tak te an hmang thin. Heng faktu (Advertisers) te thil tum ber chu a lo
thlirtu te mit, rilru leh thinlung hipbeh a ni tawp mai a, chuta an hmanraw tangkai ber leh an sum
dechhuahna pawimawh tak chu media hrang hrang te hi an ni ta a ni. Mizo te zinga Green tea, Slim
tea etc lar chakzia te hi advertisemnent atchilh leh ngaihven (advertisement craze) Mizo te zingah
chuan thil âwm tak pawh a ni reng lo maw? Khawvel puma heng fakna tarlanna media hrang hrang
te hi company lian pui pui panga- Time Warner, VIACOM, Vivendi, Universal, Walt Disney leh News
Corp company ten an thunun a. Heng company panga te hian nitina media atanga kan hmuh leh
hriat- TV Program, radio programme, news, films, sports, internet surfing etc 95% te hi min rawn
chhawpchhuah sak a.[5] Chung an programme karlaka sumdawng company ten an thilsiam an
rawn fak chuai chuai te chu kan lo thlir ta thin a ni. Helaia thil pawi tak pakhat lo inzep leh ta chu
media te leh company te hian “warning” an pe tel ngai lo hi a ni! Chu tak chu Mizo thalai tam tak te
tlukchhiatna thin pakhat pawh hi niin a lang. Media hi ‘kawhhmuhtu, hmai khat chauh nei’ a ni tih
kan hriat reng a pawimawh. Thil awmna min hrilh a, khawnge a awm tih leh a thatna a hriat theih
zawng zawng min fah a. Mahse, chu chu kan mamawh zawng a ni em, kan ngeih zawng a ni em,
kan khawsak nen a inmil em, kan chhiatpui palh ang em? tih lampang a ngaihtuah tawh lo,
hlawkna a hmuh tawh chuan ui hmuia khawn ang hlauh a ni leh tawh thung si! Mizo thalai,
cosmetics, tha nia an hmuh leh hriat avanga an hman, an vunin a ngeih leh si loh avanga vun natna
vei te, sam tuak leh tlakkawlh phah ta hlauh te pawh zu awm a! Advertisement-a thil chhuak thar
tha tak tak an hmuh, an bul vela miten an leka an h âk leh an nei sup sup hmu a, sum nei chuang si
lo, rualawh ve bawk si avanga mahni taksa inzuara ‘call-girl/call-boy’ a tang ta engemawzat hi
Aizawl leh Mizoram khawpui lian danga High/ Higher Secondary School leh College zirlai te zingah
hian an inpel suau suau zel zu han ti a! Kei ngei pawhin Aizawla taxi ka chuanna pakhat driver ka
atangin he thu hi a dik ngei a ni tih ka hria. Advertisement hruaisualna leh atchilhna
(Blackmailing/craze) hi Mizo thalai te hian nei lo ta ila, zanreia bike tlan fur fur te, Mizo society
nena inzawmna nei hlek lo party,jam session etc, KS atanga corruption thleng hian a tlem phah
deuhin, kan khawtlang nun, a bikin zanlam boruak te hi a thianghlim zawk deuh ang em?

Internet Fever:

Mizo thalai lehkhabu chhiar peih kan tlem tial tial a, chu ai chuan Mizo thalai internet hre lo
hi an tlem tawh zawk ang! Chuvangin, Kan tunlai khawvela computer technology pawimawhna leh
a tel lova kan nun theih tawhloh zia chu sawi nawn a ngai awm love. Kan nuna computer hmun
sang leh pawimawh tak luahtirtu hi ‘internet’ a ni ti ila kan sawi sualin ka ring lo. Internet chuan
‘Worldwide web (www)’  hmangin khawvel mihringte min thlunzawm ta a, khawmualpui lehlama
thil thlengte pawh a thlenglai ngei keini khawvel lehlama awm te pawhin kan mit ngeiin kan lo
hmuh theih phah ta a ni. Lehkha ziaka Dâk In kaltlanga thawna hunrei tak thangtir ai chuan
internet kaltlangin second reilote-ah kan inthawn zung zung tawh zawk a ni. Amaherawhchu, he
internet, remchanna leh awlsamna nasa tak min hluitu hi hmansual theih tak a ni tih erawh kan
hriat a pawimawh hle. Nu leh Pate chuan internet hman tangkai dan leh a pawimawhna pawh kan
hrethiamin kan pawh phalo chiahlo a ni maithei.Mahse, kan fate hian kan rin phak bakin internet
khawvel hi an bel tih kan hriat a pawimawh hle. Internet ah hian engtiklai pawhin
pornographic(zahmawh’hmeichhiat-mipat lam rawngkai) film leh thlalak vawikhat hmeh zeuhva
hmuh mai theih sing tel a awm reng a.I fanu/fapa khan computer/internet hi a khawih/hmang
satliah emaw i tihlai khan a rilru ngaihtuahna chu thui tak a lo hruaisual thei reng asin. Heng bakah
hian internet-in a kentel, mihring nun hruaisual thei-sum inthapa infiamna(online gambling),
hmansual chuan thian sual leh kawppui dukdaklo inchhar theihna awlsam lutuk social networking
sites-Facebook,Twitter etc te hi thingtlanga kan awm vang ringawt hian kan fate hian an hrelovin
an hmelhriat lo hauh lo a nia. Tunlai khawvela hmelmapa hmanraw tha ber pakhat chu
‘changkanna’ hi a ni tih kan hriat a pawimawh hle mai. Tunlaia sex tape lar ta lutuk te, Mizote zinga
mipat-hmeichhiatna zalen ta lutukte hi internet kaltlanga kan hmuh leh hriat te vang hi a ni ve thei
ang em? Kan sawi tak te kha internet hmansual theihna kawng tam tak zinga tlemte chauh an ni.

Thil mak deuh mai chu tunlai thalai leh tleirawl chu sawi loh, Middle school zirlai leh
naupang pawl Sunday school zirlai te pawh hi stage-ah kochhuakin emaw, eng programme-ah
emaw pawh hian chanvo-solo, lam etc nei turin han ruat chhin mah teh, zak cheih cheih an v âng
pharh mai ang! Heng ho aia tlema la upa deuh, high school chinah ngat phei hi chuan ‘r âwl lai nun’
chungchangah ngat chuan zirtir an ngai tawh lo ha ha hlawm viau tawh a ni! Ngaihzawng zawn dan
atanga Sex chungchang thleng hian nu leh paten an hrilh ni miah si lo, lehkhabua an chhiar leh
Biakina an ngaihthlak pawh ni si lo hian an thiamin an hria a, a hmei apa hian an zei em em vek
tawh mai! Chung zawng zawnga kaihruaitu, an coach chu tudang ni lovin an handset hmanga
zirtirna petu ‘Internet’ hi a ni. Amaherawhchu, hetihlai hian Kristiante hian he changkanna leh
hmasawnna, mi tam tak nun hruaisualtu hi chung mite, an nun a hruaisual te chhanchhuahna leh a
hruaisual tur te venpuina hmanruaah kan hmang ve hlauh thei bawk. Internet-ah hian kristian te
tana en himlo leh tha lo thil tam tak a awm rual hian kan thlarau nun chawm thei ennawm leh
thuziak tam tak a inphum tel ve teuh tho a ni. Chuvangin, tunlai khawvel, Print media (Chanchinbu,
magazine etc) aia digital/Audio-visual media (A lem/ennawm nena thu thehdarhna- News channel,
movies,demand channels etc) hi Kohhran hian kan hman tangkai thiam a pawimawh ta takzet mai.
Pulpit tlang atanga Pathian thusawi mai piahlamah hian mit titlai thei zawnga thlarau nun chawm
thei ‘audio-visual sermon’ lamah hian tan kan lak a hun ta hle mai. Khawtlang hruaitu te pawh,
sualna umbo kan tum a nih chuan computer leh internet lam kaihhnawiha kan khawhawi kan
tihzau ve reng loh chuan tunlai Mizo thalai tam zawk te hi internet addiction hriin a man te an ni a,
damdawi kan chawh sual palh hlauh ang e!

Facebook Depression:

Kan changkan tawh lutuk vang nge, Mizo te zingah pawh hian natna mak pui pui, a hming
pawh kan hriat ngai loh leh hmelhriat ngai loh, thenkhat phei chu a hming pawh kan lam thiam tha
thum loh chenin kan mikhual ve ta reng mai! Tunlai thalai, a bikin khawvel puma tleirawl te natna
vei buaithlak deuh mai chu ‘Facebook Depression’ an tih hi a ni. Depression Mizo te zinga a lar
tawh dan kan hria a, depression nei te awmdan pawh kan hre thawkhat viau tawhin a rinawm.
Dr.Gwenn O’Keefe, CEO and editor-in-chief, Paediatrics Now chuan, “Teenager (Kum 20 la tling lo)
te zingah facebook depression hi a nasa zual a. Heng Social Media sites-a hun an hman tam lutuk
chuan depression nei te awmdan thin ang-mut hunbi mumal lo, chaw ei mumal lo, thinrim thut
thut, mi kawp lawr atanga mal ngawih ngawiha inhriatna thlengin an nunzia leh nunphung a
danglamin a inthlak phah thin,” tiin a sawi.[6] Heta tang hian ‘thil thar’ lawm leh ngaihven tak Mizo
thalai te hian chin tâwk neih leh inven kan mamawhzia a chiang awm e. Tunlaia tleirawl te zinga lar
em em mai ‘ngona damdawi’ an tih mai hi Aizawl mai ni lo, District Capital mai pawh ni tawh lovin,
thingtlang khaw chengker zawk thlengin an hria in an hmang tih chu nula leh tleirawl tam tak, an
hmai leh nghawng rawng inang lo tak tak han hmuh atang hian a chiang reng mai a. Khawi atangin
nge Aizawla miten chung te chu hman nachang an hriat a, engtin nge hmun danga mite chuan
Aizawla an hman ang te, an chin ang te leh an tih ang te chu tih nachang an lo hriat ve nghal zung
zung mai? Media power a ni lo thei lo! Nu leh pa te pawh hian kan fate hi Facebook leh media
chawilentir lova keimahni ngeiin kan enkawl seilen a pawimawh hle a ni.

Engpawh nise, Bible-in, “Mihring chauh lo chu zirtir an ngai lo,” a tih angin kawng tha leh dik
zawk kawhhmuh hi rual u zawk te chuan kan nau te laka kan mawh leh kan bat a ni tih hi hria ila.
Media chungchang kan sawia a thatlohna lam kan sawi teuh rual hian a thatna leh tangkaina lam
pawh a thatlohna lam ai maha tam sawi tur a awm ve tho va, mahse, Mizo te hi kan ni bik pawh a
ni maithei, vanglai thisen lum lai chuan kan ke pen hi eng lam hawi zawng pawha a chak em em
rualin, mihring nihphung (nature) ah hian Eden huan ata tawh sual leh dik chiah lo han chhin ve
hrim hrim châkna hi a bet tel ve hrim hrim a. Chuvang chuan a tha lam kawnga kh ûp zawi viau si
leh bawp rit tak te pawh hi a tha lo lama kua awm zeuh tawha lo putchhuak leh hman zeuh
khawpa tuantha te kan nih leh lawi thin si avangin media in a nghawngchhuah tha leh tangkai tam
tak te aiin a nghawng tha lo lam zawk kan han thlur bik ta deuh a ni. Hei erawh hria ila, ruah a rawn
sur a, ruah sur mek bantir tum lova keimahni zawk kan hul theihna tura nihliap kenga kan lo inveng
a, kan tuizem te erawh ruahtui dawngkhawl tura a chhin kan hawng thung thin ang hian Media
Revolution hi tihtawp tuma lo beiha lo do chiam chi a ni lova, khap rem chi lah a ni hek lo. Media
ethics- A tha lai hmang tangkai tura inzirtir chunga ‘media nihliap tha’ siamchhuak a, chu chu Mizo
thalai kalsual leh media hmangsual tam tak te khumtir a, media tangkaina leh theihna erawh
hmang tangkai leh chhawr thei tura kan inhawn zau sauh sauh a, kan inzirtir uar leh hrilhhriat tam
sauh sauh hi a pawimawh zawk chu a ni.

Thu lakna leh lehkhabu rawn te:

1.      Kristianna leh Tunlai Khawvel Vol-II      - Christian Media Society Publication. (2012)

2.      Globalisation Zungzam leh Mizo te barakhaih khawvel           - Lalduhawma Kawlni.

3.      Tunlai Khawvela Mizo te harsatna (Thalai te thlirna atangin)-Rev.L.H. Rawsea

4.      Issues Facing Christians Today                 - John Stott

Hmeltha vs Hmelchhia?

Mihring taksa chhip/lu lama ruh hlang awm chu tisa-in a rawn luah a,chu ruh leh a
pang vela tisa bette chu vunin a rawn khuh ve leh a,chu chu a pawnlamah chuan ‘hmel’ a lo
ni ta a ni;a ho angreng khawp mai!Mahse chu ruh, vun leh tisa tangkhawmtena an siam
‘hmel’ chu, a siamchhuaktute chu a hrang te te-a han dah hran chuan hlutna leh mawina
em em an nei pawhin a lang hran lo.Mahse an inbelhbawma an thil rawn phochhuah erawh
chu he khawvela chhungkua min siam a,hriat pawh inhre ngai hauh lo pumkhata min siamtu
leh min suihzawmtu hmangaihna,pawnlama hmuh theiha a intarlanna pawimawh tak a ni
thung lawi si!Ruh leh tisa mai vunin a khuh theuh theuhah pawh hian hmeltha leh
hmelchhia kan awm tlat mai zuk nia!

Khawvel nghawr nghing leh thangchhuak hat khawpa hmelthaa an sawi Marilyn
Monroe te, Elvis Presley te leh kan zohnahthlak nula Lianchhiari ngeite pawh kha han
ngaihtuah teh,i hmel ang,ka hmel ang tho an nei a.An hmelthat avangin an hnar a phir
chuang lova, mit an nei tam bik chuang bawk hek lo.Mahse an hmeltha tlat thung si!

          Vawi khat chu thingpui dawr pakhata ka thianpa nen thingpui kan indun laiin
dawr kawtah chuan nula pakhat hi a lo kal a.Ka thianpa hnenah chuan,’A hmel a va tha em,’
ka’n ti thla rawk a.Ni e, ka hmuh danah chuan a hmeltha thlawt alawm!Mahse ka thianpa
chuan ka rilru ang a lo pu hauh lo mai.Ani ve thung chuan hmeltha a tihloh piahlama a
hmaitlanga sawiselna tur a neih zawng zawng nen lam a rawn phawrh ta teuh mai a! Ka
thianpa sawiselna kha dawt muhlum a ni hauh lo.A hmel(hmai?)a ka thianpain a duhthu a
samlohna lai a sawite pawh chu ka hmu lo a ni bik lo.Ka hmu vek, mahse chungte hlei hlei
chu ka mita tihmeltha zualtu an la ni ta deuh deuh nia mawle!

Ka’n ti teh duah a!Ni e, tleirawl/rawlthar chhuah tirha a hmei apa-a kan chak leh
thlakhlelh ber thin chu ‘hmelthat’ a ni thin a ni lawm ni kha?! Hei hi chu thangthar leh
hranghlui lampang pawh a ni lo.Kan nu leh pate chu sawi loh, kan pi leh pute pi leh pu
lehchhawngte pawh kha han zawh leh theih chu nise chuan, tunlai rawlthar/tleirawlte rilru
put ang tho hi an pu ve in a nia ka rin ni! Hmaia arngeng awm duh hunlai a lo ni nen,
arngeng lama hausa deuh leh malsawmna dawng hnem deuhte phei kha chu darthlalang
nen kan inmelhrum nitin chu a ni thin anih kha tiraw?! ‘Hmel’ hi kan mihringpuite hnena
kan thilpek hlu ber pawl chu a ni reng a ni.

          Tichuan, hmeltha leh hmelchhia chu kan lo awm ta chu a ni a. Mahse a khawilai
berah nge kan ‘hmeltha’ chu a awm a, khawilai atangin nge kan ‘hmelchhia’ chu a lo
inpholan thin ni ta ang le? Tlangvalin ngaihzawng a nei a, a hnuah phei chuan nupuiah a nei
ta hial a.Chu tlangval chuan chu a nupui chu engtia ngaizawng ringawt nge maw a nih a,
nupui hiala a neih tak mai chu le? A hmangaih vang chu a ni tehmeuh mai.Mahse chu
hmangaihna tifamkimtute zingah chuan ‘hmel’ chu a pawimawh ber pawl a la ni ta fan a!
Tunge hmel neilo hmangaih  ngawt duh ang i?! Han sawi lehzel teh ang.Chu tlangval leh a
nupui chuan hmeltha an inti tawn ngei mai.An thenawma tlangval chuan nupui a nei ve ta
a.Mahse, nula dang a rawn hruailut ve thung a!An nupuite ve ve chu chung tlangval
pahnihte chuan hmeltha an tih ber,an hmangaih ber ve ve an ni bawk si! Hei hian alawm
khawilaiah nge kan hmelthatna leh hmelchhiatna awmna lai tak min tihrelo lehzualtu chu!I
ngaihdan chu i ngaihdan nise, ka ngaihdan ka’n sawi ve reng reng ang e.

          Mihringah hian  pawnlama hmeltha tumah kan lo awm lova,hmelchhia pawh hi
kan lo awm reng reng lo nia mawle! I awihloh ka ring sa reng a!Mahse han ngaihtuah teh.
Hmeltha ka tih em em, zanah pawha ka muthilh theihloh phahna leh ka chhin sek lai pawha
ka mangah nen lama ka hmuh kha kawmchhak nula leh thenawm tlangval te chu an thinphu
a tiring eih lo tlat!Chutiang bawkin midangin hahipa an sawi, vengchhung leh khaw khata an
sawi laih laih khawpa hmeltha pawh kha ka tan chuan ka mitsir luah tlak pawha ka ngaihloh
a ni ve leh tlat thei. Chuvang chuan alawm kan hmelthatna leh hmelchhiatna hi keimahniah
a lo awm reng reng lo ka tih tak nachhan chu.Zing chawei kham, chhhuah hmaa darthlalang
hmaa tha inti tak leh hmaihnawih chitin hmaia vawmbeia rawn lengchhuak kha thenkhatin
hmeltha an  lo ti a, thenkhat chuan a inngaihdan ang em emin an lo hmu hmeltha hlei lova!
Chutih lain Siamtu’n a siam dan ang anga rawn huan ar tlat chhuah ve naw naw, hmai pawh
a nihna ang ngau ngau rawn phochhuak pawh hmeltha titu leh hmelchhe titu an lo awm
tho.Chu chu a ni.Hmeltha kan intih leh hmelchhia kan intih chu kan ngaihdan a ni;mahse
hmeltha inti em em siin hmeltha titu hmu ta lo ila?!Hmelchhia inti ngawih ngawih chu
mahni tawkah kan awm lovah ngai ila, mahni hmel darthlalanga inena induhkhawp chiah lo
leh insit rilru tak pawh kha a lo thlirtu mithmuha a hmel a that miau chuan hmeltha inti
vawr ai chuan a la chhawrnahawm deuh zawk lo maw?!

          Chuvang chuan nang pawh ka thutlukna hi lo ngaihtuah ve mai mai chhin teh.
‘Hmelthatna’ hi hmaitlang fai vawr ringawt hi a ni lo ania.Mi nungchang tha,zaidam leh mi
nun ngil tak hi a nungchang thatna leh a duhawmna han en ngawih ngawih tur leh thlir
vawng vawng tur a awm hranpa lo.Chutiang bawkin mi leplerh leh thinchhia, chapo leh
awmherh pawh hi ‘helai hi  a chapona, a bula awm a hrehawmna,’ tia kawh sawk sawk tur a
awm chuang miah lo.Heng zawng zawng-thatna leh sualna, felna leh fellohna zawng zawng
kan mihringpuiten an rawn hmuhna tur chu kan malpui leh sam karah ni lovin, he kan
‘hmel’ah ngei hian a lo ni. Chuvangin, hmaihnawih chitin leh uluk elkhena enkawlna nena
hmaitlang fai vawr hi ‘hmeltha’ an ni ber lova, chutiang hmang ngai lo, zing hmai phih baka
hmai enkawl hran chuang lem lo pawh ‘hmelchhia’ an ni kher chuang hek lo.Vantlang
hmeltha tih pawhin tha ti tawklo tu  a nei a,khaw khat hmelchhiaa sawi pawhin kawppui tur
a vai chuang hek lo.Kan hmelthatna leh hmelchhiatna chu kan pawnlam lan dan mai
piahlamah hian kan chhunglam hmelthatna leh hmelchhiatnain a rawn kah en leh tihthim
dan azir hi a lo ni zawk ka ti ta a ni!       
Tawng Tlem La, Thawk Tam Rawh

“Mi fing chuan a sawi zawng zawng a hria a, mi â chuan a hriat zawng zawng a sawi,” tih a ni. He thufing tawi
te hian kan nihna dik tak chu a phawk chiang viau awm asin! Ryan Halliday-a lehkhabu ziah, Ego is the Enemy tih bu-
ah chuan mi pakhat, Upton Sinclair-a chanchin heti hian a ziak a. Kum 1934 a California state governor tur an thlan
dawn tumin, Sinclair-a pawh hian chuh ve ngei tumin a campaign ve sauh sauh va. State governor inthlannaa a chuh
ve tum khatna tur a ni. Inthlan ni tur a hnai tawh viau mai a, chutih lai chuan Sinclair-a chuan chu inthlana a dinhmun
sawhnghehna tur nia beiseiin, midangte la tih ngai hauh loh lehkhabu a chhuah ta mauh mai a. Lehkhabu a chhuah
hrim hrim chu a makna lai tak a ni lova, a mak lai tak zawk chu a lehkhabu hming leh chu lehkhabu chhunga a thuziah
te chu a ni. A lehkhabu hmingah chuan I,Governor of California and How I Ended Poverty (Kei, California Governor leh
retheihna ka umbo dan) tih hmangin, Governor a nih chhunga a policy duan chhuah tha tak hmanga retheihna a
umbo dan chungchang a ziak chiam mai a. Amah lah chu vawi khat mah governor-a thlan tlin la ni ngai lo leh,
governor thlanna pawh a tum khat chuhna ve chauh a ni lawi si!

Sinclair-a thil tum ber chu hei hi a ni. Amah hi ziakmi leh thusawi pawh thiam tak a ni a. Chu a talent chu
hman tangkai tumin leh, a elpui candidate dang ten tawngkam thiam lamah na na na chuan an khan dawn lo tih hre
ranin, lehkhabu-a a thu thiamna hmanga mipui thinlung hneh chu a tum a ni. Mahse, a ngaih ang a ni ta hauh lo mai.
Chu a thiltih chuan mipuite vote thlak danah engmah nghawng a neih loh laiin, amah Sinclair-a chu a vaw let ta hlauh
zawk a. A lehkhabu ziah chu lehkhabu hralh kal tak a ni zui a, chutih lai erawh chuan Sinclair-a chuan inthlannaa a
khingpui chu vote nuai nga dawnin a hneh lo thung! Enge Upton Sinclair-a tih dik loh chu ni ta ber? A tawng tam
lutuk alawm mawle!

Governor a nih hma hauhin governor ang ziazangin tawngkam a cheh a, governor a nih huna a nih tur ang
zawng zawng chu a tawngkam hmangin a lo ni zo hman vek tawh a, inthlanna hmanga governor nih tir leh kha mipui
ten a tulna an hre tlat lo, a tawngkamah a zo tlat. Amah ngei pawh chuan lehkhabu-ah a campaignnaa a sawi tur leh
tih tur zawng zawng chu a lo sawi zo vek tawh a. A nihna takah chuan a tak taka a campaign hma in, a tawngkamin a
lehkhabu-ah a lo campaign zo vek tawh tih a inhrechhuak leh si a, campaign zui vak ngaihna pawh a hriat loh phah ta
zawk hial a!

Hetiang deuh hi a ni. Thenkhat hi chuan kan tawngkam kan umpha lova, mi zah kan kai loh phah a. Thenkhat
erawh chuan kan umpha mai pawh ni lovin, kan tlanpel nasa leh lutuk a, midang ten ngaihdan an sawi ve na tur leh
an tawng ve na tur takngial pawh awm lo khawpin kan tawng nasa thung a. Chutiang mi chuan ngaihtuahna tha tak
neiin, thil tha tak pawh han ti thin mahse, a tawp a tawpah chuan mi nin a hlawh leh nge nge thin.

Thil mak ve deuh mai chu mi tawng tam lutuk te hian anmahni hamthatna tur chiah an ngaihtuah a, an
lansarhna tur leh mi rilru an hip theihna tur chiah an ngaihtuah tih hi i lo hre ve tawh em? Chik takin mi tawng tam
ho hi han belchiang mah teh. Tawng duah mahse, an tawpna chu anmahni tho a ni zel! Midang fak an nghak hman
lova, anmahni an infak zel a, midang thurawn an la hman lo, thurawn pek tur an ngah lutuk! Mahni chanchin chauh
sawi lo pawh nise, midang chanchin sawi hrat te hlei hlei hi! Mi thenkhat chu an tana hlawkna awm miah lo, anmahni
nen pawha inkungkaihna leh inlaichinna pawh nei map lo, midang chanchin sawi nuam ti tlat te hi an awm nia! Mi
chanchinah pawh an chanchin tha lo lai thur chat chat te, an tana hriat nuam lo lai tak sawi chhuah tur hre em em
leh sawi chhuak reng mihring te hi an awm. Mahse, sawi tawh angin, chung mite chuan midang rel leh an chanchin
tha emaw, tha lo emaw, midang chanchin sawi hrim hrim kha nuam an ti pawh a ni lo, midang aia thil hria leh hre
thei, hre hmasa leh mite hriat ve loh thil hria nih a, miten thil hre thei an tih an thlakhlelh vang mai mai zawk a ni!

A thuhrimin tawng tam lutuk hian hun leh tha a heh em em bawk! Mi tawng tam chuan hna tangkai tak tak a
thawk hman lo, titi tur leh sawi tur ngaihtuah reng rengin a hmanhlel a, chuta a hriat ang ang chu tlem phuah belhin
a sawi chhawng leh zar zar a. A hun mai pawh ni lo, midang te hun thlengin a ei heksak vak zel! Mihringa chakna
awm hi tawng (talking) leh thiltih (doing) hian chang tam zawk nih tumin an inchuh thin a. Chumi awmzia chu tawng
leh thiltih te hian an hlawhtlinna turin thil pahnih mamawh em em an nei. Chung te chu hun leh tha a ni. Tawng tam
leh titi reng mai chuan hna a thawk hman lova, thil tangkai a ti hman lo. A ti dawn chauh va, a tawng/titi a, a chawl
leh zel thin! Chu vang chuan alawm tawng tam loh hi taimakna kalka pawimawh tak a nihna chhan chu.
Thenkhat chuan duhthu kan sam a, chu kan duhthusam chu tawngka-in kan ti hlawhtling a, thiltih erawh
chuan kan ti hlawhtling leh peih si lo. Hei vang hian alawm, a sawia sawi chuan a awl kan tih fo. Sap hoten thiltih hi
thu aiin a tawng ring zawk (action speaks louder than words) an lo tih dikna chiah chu a ni ta a ni. Kan duhthusam te,
kan hlawhtlinna te, kan thiltih that te hi mite sawi-ah i khek ang u. Thil zuartu hian a thil zawrh tur siam harsa tak chu
kum tam fe a beih hnuah siam hlawhtling se, chumi hnuah miten lei an duh theihna turin a theihtawpa a fak leh
chawi lar ngai ziah ta zel sela, sumdawng hausa hi an tlem pharh ka ring! Tu pa chakna in nge chutiang te chu tlin
reng tehlul ang ni! Ni lo. Chutiang chu a ni lo. A siamchhuaktu ten uluk tak leh rim taka an beih fat fat hnua an siam
chhuah chu a zuartu ten thiam takin an lo fak mawi a, thil hlu takah a lo chang thin. A hlawkna teltu chu a
siamchhuaktu leh a zuartute tho an ni. Chutiang chiah chu a ni tawng tam leh tawng tlem inhlawkhleihna chu (tawng
tlem satliah, engmah ti chuang lo chu kan huam tel lo tih erawh hria ila). A awmzia chu, siamchhuaktu leh zuartu nih
kawp reng tlin theih a ni lo ang chiahin, tawng tam bawk, thawk tam bawk nih kawp chu thil har tak a ni. A chhan chu
hun leh tha mamawh leh heh tak v eve an nih tlat vang a ni. Khawvel huapa kan hriat lar mi ropui leh hlawhtling te
reng reng hi chhut mah rawh. An ropuina hi anmahni’n an sawi zuah zuah ngai lo. Midang ten an sawi nasat avanga
mi ropui leh hlawhtling lo ni ta an ni zawk. Chuvangin, a nihna takah chuan, tawng tam lutuk hian midangte ropuina
kawng kan sialsak zawk a lo ni a, chutih rual chuan mahni kan intei tê tial tial thung.

Tin, ngawih (silence) hi mi dawihzep te leh awmnem te ta bil ni lovin, mi huaisen leh tumruhte ralthuam tha
ber te zinga mi a ni zawk. Kawng engkima kan hnuaichhiah theih te laka ngawih chuh te hi huaisen ngai deuh asin.
Huaisenna pawh hi tlawm lohna nen kan hmehbel reng lai hian tlawm tura huaisen a ngaihzia pawh hi kan hriat tel a
tha awm e. Thu kan neih ve phak lohna ngawih ngawih, mi nun leh chanchina tawngkaa tel ve phet tum loh mai (ka
chip) mai te hi thil awlsam te nia lang, mahse, a beiha beih fat fat ngai, tumruhna nen chauha tihhlawhthlin theih thil
a ni ve tlat. Sap ho bawkin ngawih theih hi rangkachak anga hlu a ni (silence is golden) an lo tih leh thlap dikzia
tarlanna bawk!

Chuvangin, nang leh kei chu i ngawi ang. Kan chanchin tha lo lai leh tha lai te, mi chanchin hriat nuam leh
nuam lo te, fak kan phunaa fak leh sel kan ngaihnaa sel chu midang, mi tawng tam te kutah i dah ang. Tui taka an
tawng suah suah laiin, keini chu ngawi ila, kan tih tur leh thawh tur tiin, thawk miah miah ila, ni a liam hun (at the
end of the day)ah tunge hlawk zawk kan hria ang chu!

Tlawmngaihna – Hmasang Mizo Awmdan


written by Hrang Zahawma June 27, 2016

Mizo Tlawmngaihna.
He thu hi thu ropui tak a ni. A huam zau ngei mai.

Taihmak te, huai te, chhel te, thilphal te, ngilneih te, mahni hmasial loh te hi a huam vek a. A hming ngawt
pawh hi a mawi a ni. Hei hi hmasanga pi leh pute ngaihsan ber pakhat a ni.

Nu leh pate’n an inchhungah an fate an zirtir ber a ni ve a. Mizoram hian heihi a uar em avangin Mizoram
timawitu ber thin chu tlawmngaihna hi a ni. Chhiatni thatniah mi tlawmngai thiltih hian a timawi a a tinuam
thin.

Tlawmngaihna hi a hre ve ngai lo tan chuan dawt sawi anga ngaih theih an ni, an tih apiang chu chak
vanga ti angah an ngai a. Miin ei tur pe dawn sela “Ka chak lo ve” an ti a, an rilru tak chuan an chak hle a.
An ril atamin an tui pawh a hal hle a, nimahsela an tlawmngaihna avangin an eiin an in duh lo mai a ni.

Khasi rama kan Mizo tlangval sikul lutte chuan mi an thihin an thlan an lai thuai thin a. Khasi thenkhat
chuan “Mizo chuan thlan laih hi an chak zawng tak a ni” an ti hlauh mai tih thu an sawi thin. Thlan laihte
chu a chakawm loh, nimahsela tlawmngaihna tha tho takin an lai a ni.

Mizo fate hi naupan tet atangin tlawmngaihna an zirtir thin. Mite thilpek apiang an la tur a ni lo. Miten ei tur
an pek apiang an ei tur a ni lo.

Tlangvalte Tlawmngaihna

Chhuahvahnaah upaho leh tlangvalte an chhuah chuan upate engmah an tihtir tur a ni lova, an awltir zel tur a
ni. Tirh kher ngai lovin a tul awm apiang an hre nghal tur a ni. Rama an va riah te, tui chawi te, thing fawm
te, chaw chhum te, chaw ei siamte tlangval tum vek a ni. Thil engemaw insem tur a awm leh upain an thlang
hmasa zel tur a ni. Upa an phur a rih deuh chuan an chhawk tur a ni. An dam mang loh leh an hnungah an
chhawm a, zawn ngai a nih leh pakhat zualkovah an tlan thuai a, pakhat talin an lo awmpui ang a, zawntute
an lo thlen hma chuan an lo enkawl thin.

Chhuahvaha tlangvalho chetla hi upate hian an en ru reng a, tlawmngai bera an hriata kha chawimawi ve an
duh a. Zu hmunah emaw amah kha tarlan an duh a, a tel lo chuan zu chu an in duh lova. Amah kha
tangkapui ropui tak sipai huaisenten Victioria Cross an hmu ang hiala ngaih ropui a ni.

Mitthi emaw damlo emaw zawn tur lo awm sela tlangau aw an hriat veleh zanlai pawh nise ruah pawh sur se
au awmna hmun atangin an tlan nghal a. A zawntu nih an tum theuh avangin an inchuh vak thin a, achang
phei chuan damlo thenkhat chu an tichau zawk thin. Khaw dangte nen an inchuh a, kawng lakah te nasa
takin an inbuan a, chak ber khua nih an tum a. Damlo awmna khaw thlenga an zawn luh phei chuan chu mi
khaw tan chuan zahthlak tak, tlawmthlak a ni a, chuvangin kawng chanveah emaw lo lak sak an tum ngei
ngei tur a ni. Inzawn avangin khaw thenkhatte chu lalte chenin inngeih loh phah nan an hmang a, Mi zawn
leh tur awm teh se an ti a, tlangvalho hi an inkau reng thin.

Tlangvalte Ramchhuahna

Ram chhuahnaah emaw, vai zinnaah emaw tlangval kal sa rau rau zingah pawh tlawmngaih chhuah tumin an
inel tan a. Thiante thawh sa ei chu zahthlak a nih avangin ram lamah pawh chaw chhum an tum a, atuk
zingah an thiante thawh khalh an hlauh avangin achang chuan zanlaiah an tho va, aruk tein mei an chhem a,
tui an chawi a, chaw an chhum a, an peih diam hnuah chuan an duh leh an mu leh mai a. Han thawha thiante
siam peih sa diam han ei chu a zahthlak hle avangin hun dangah chuan chhum ve tumin thuk bulah an mu ve
tlat tawh thin a. Chaw kilnaah pawh upain a bar hma loh chuan tlangval chuan an bar hmasa tur a ni lo,
chawhmeh pawh upain an lak hmasak hma chuan an la hmasa tur a ni lo. Tlangval chu an kham hnuhnung
tur a ni lo. Ei ran, kham hma hi viak tha tlawmngai chhinchhiah a ni.

Khawi ilo chhuahvahnaahte tlangval emaw lo inhliam awm sela na lo anga tuar an tum a. “Ka na lo ve” an ti
zel a, zawn pawh tum lui mahsela an kal theih hram hram phawt chuan an duh hauh lo. Nimahsela
tlawmngai mi bawkin dam lo chu an enkawl a, an chhawm reng reng thin. “Mel khat kala phut luitu apiang
che hnenah chuan mel hnih kal rawh” tih Lal Isua zirtirna hi lo hre lawk ang an ni.

Zualkova Tlan

Hmasangin chhungte leh thiante lehkha inthawn a awm ve lova, lehkha leh lehkha tlanpuitu ber chu
tlangvalte, mipa naupangte an ni a. Khaw khatah damlo emaw mitthi emaw awm sela a chhungten khaw
danga an chhungte koh an duh chuan tlangval hnenah emaw mipa naupang hnenah an duhchhan an sawi
phawt chuan rang takin an insiam a, an tlan nghal thin. Tin an chhungte hnenah chuan a rang thei ang berin
an va thlen a. Mitthi chanchin va thlen tur an nih phei chuan “A na hle a ni awm e. Nimahsela chah zawng a
la chat em lo ve” an ti a, rang takin an tlan chhuahsan lehnghal mai thin. Ramhnuaia awm lai pawhin
zualkova tlan ngai a nih chuan aia upate thu nghakin tlangval emaw naupang emaw chu an inkau sa reng a,
tlan tul an tih veleh rang takin an tlan nghal thin.

Nulate Tlawmngaihna

Hmeichhe fa hi tuium hnih zo an nih atangin inchhung lamah chet fel an nuten an zirtir tan a. Tui chawi,
thing phurh, buh den, buh thap, chaw chhum, vawk chaw pek, ar lawi an ti vek a. Chu chauh ni lovin an nu
leh an pate hnathawh hlauin nau an neih chuan an awm a. Awm maimai hun reng reng an nei lo. An hun awl
dangah themlem an nei a, puan tah an zir bawk a. An lo tleirawl a, in lam sekrek zawng zawng an nute
thawh ang an rawn thawk ve a. Mipa fa hi chu ram lama an chet loh chuan in lamah zawng inchhung hna
engmah an khawih lo.

Tin an lo nula a, an nu leh pain lo lamah hnathawkin an chhawr ve leh ta nghal a. Fehnaah chuan tlangval
lawm an lo nei a, an lawmpate buhfun leh tuthlawh te an phurh sak a. Tin tlangval puan bal te an suk sak a, a
tette an thui sak thin a. Feh hawn kawngah pawh an lawmpate thuamhnaw zawng zawng hi an phurh sak
thin a. Zanah tlangvalin nula an rim chuan nu leh pa chuan khumpui bul chuh lovin khumlai lamah emaw
chhuatlaiah emaw dawhthleng bulah emaw an thu deuh ber a. Nula chu zanah pawh an awm mai mai lova,
vawk chaw chhum pahin la an kai a, achangin la an hlum a, achangin an sai bawk a. Nungchang that leh la
deh thiam chu an zirtur pakhat a ni a. Achangin tlangval tam tak an leng a, arualin an haw kher lova, a
hawng tur apiangte chu nula chuan “In va hawng hma ve la leng rih rawh u” tiin tawngkam thain an thlah
zel a. Tlangval bengvar lo deuh thenkhat chu chhuatah an lo muhil a, zanlai thleng rak pawhin an lo muhil a,
nimahsela nula tlawmngai tan chuan kaihthawh dan a ni lova, an mut chhuakin mutthlu mutthlu mahsela an
meng tan tan a. Nakinah tlangval chu lo thovin hawn tum sela nula chuan hmel hlim lo pu duh hauh lovin,
“La leng rih ta che”, an la ti tal a.

Reiloteah khuan hmasa a lo khuang a, an han mu a. Thangkhat emaw chauh an mu hman a, zing thawh a hun
mai a, mei an chhem a, zing tui an chawi a, an lo hawng a, buh an deng leh a. Achang phei chuan chaw
chhum nen an fawm tur a ni. Hmanlai phei chuan feh chhuah hun hi zing tak a ni. Ni chhuah tirh vel hi
tukthuan ei hun a ni ber a, chumi ei zawh veleh chuan feh turin an chhuak nghal thin. Hmeichhe fa hian awl
hun an nei lo tak tak a. Ram lama nula vak chhuak chaw eite hmuh chuan “Engtinnge heti taka thawk hah si
an dam theih?” tih tur an ni. Ei bawrh bawrh hi tlawmngai lo chhinchhiah, thil zahthlak a ni. Ei tlem theih
ber hi an tum a. Nula tlawmngai, taima leh nungchang tha chuan tuibur pawh an zu chawt tur a ni.

Mitthi Neih Nikhuaa Tlawmngaihna

Khuaah mitthi an awm a, feh tur an khalh phawt chuan nausen hlamzuiha thi an nih si loh chuan mi zawng
zawngin awm ni kham tur a ni. Mitthi inah chuan a thenawm nu leh pa leh veng hla deuh ami nu leh paho
chu an tlan lut a. A chhungte leh lainahote chu mitthi ruang bulah an thu thin a, tap thei an tap a, mi naran
inchhunga leng lote kha pawn ler thlengin an thu thin. Mitthi chhungte an nih ngawt loh chuan naupangte,
nula leh tlangvalte chu an awm lo. Tlangval leh mipa naupangho chu thlan buatsaihin an liam thuai a,
tlangvalin thlan an lai a, naupangin khaukhurhna tur thingtuai emaw lung emaw an pu a. Nulain thing an
khawn a, tui an chawi a, mitthi chhungte tanpui an tulna apiangah an tanpui thin.

Tin mitthi thlaichhiah nan sial emaw an talh a. A sa ei tur hian tlangval thlan laite kha an ko ngei ang a,
nimahsela tlangval tan zahthlak angah an ngai a, ei loh kha tlawmngaihna zawk a ni. Tunlai chuan, “Thlan
laite hraina” an ti ta zawk mah a, tlangval pawhin an ei hreh ta vak lova. Tin mitthi inah chuan nute pate
khawhar lenpui tur chuan an lut a, zu te an pu lut a, khawhar zaite sain an inkawm thin. Naupangte nen an
inchiah piah nuai ngai lo. Amaherawhchu tlangval hovin an riahpui tur a ni. An inthen hma loh chuan
khawhar lenpui te, inriahpui te a ni ber a. Mitthi hi an thih achin thla thum chhung chu an thlarau hi mahni in
lama la chengin an ring a, chuvangin chaw an kil apiangin an thutna tur hmun an kian ve ziah thin a. Hemi
chhung hian mitthi chhungte hi an inthawi thiang lova, chuvangin thenkhat chu rei lote chinah pawh an
inthian mai thin. Chumi chinah erawh chuan mitthi khan mitthi khaw lamah a pan tawh ang. Tin inthawite a
thiang tawh ang a, an tlangval in riakte pawh khan an riah bosan leh tawng ang a, inleng te, raltute pawh an
awm lo tial tial thin.

Hriselna

Hmanlaiin nula leh tlangval hian natna hi vantlang hriatloh theih loh a nih ngawt loh chuan an sawi duh hlek
lo. Hrisel lo nih an duh lo. Nupui pasal inzawng kawngah hian an fimkhur em em thin a, natna benvawn te
tak te nei pawh an inlungten a, an innei duh ngai lo. Mite hrisel lohna emaw an bawlhhlawh emaw kai
hlauvin vaibel leh tuibur zuk pawh an intawm duh lova. Mi hnam hman lai pawh an hmang duh lova, mi
sahriak thih lai leh sam khuih hmanlai pawh an tawm duh lo. Chuvangin kan pi leh pute kha hri tha lo vei
kawngah chuan an lo thianghlim hle mai.

Thute hi chhiar awlsam zawk theih tura remthat an ni.


Thulakna: Hmasang Mizo Awmdan 3rd Edition, 1956

Kan Inneih Dan [Hman Lai Mizo Khawsak Dan]


written by Hrang Zahawma November 12, 2016

Lehkhabu: Hman Lai Mizo Khawsak Dan leh Mizo Buai Lai Thu
Ziaktu: Padma Shri Rev. Dr. H.S. Luaia

3. Kan Inneih Dan

Mizo danah chuan inneih chungchangah hian nu leh pa thu hi a pawmawh ber a ni.

A dawttu chu ‘man’ a ni leh a, a pathumna chu a innei turte an ni ve chauh a ni.

Nula te an duh lo chung nu leh pain a man tura an lungawi vanga an tirh luih, tap zawih zawih chunga pasal
nei an awm thin asin. Inneih dawn ni chuan a hmain zu an lo bilh lawk a, an insawi ni chuan zu an zu ta a,
palai chu zing atangin inremtir tumin a vei ta zak zak mai a. Insawi rem mai chu tlawmah an neih a ni ang
chu, nula nu leh pa chuan man tur eng eng emaw an lo ngen a, nilenga vei zak zak te pawh an awm thin a.
Zu erawh chu an tlai hle thin.

Mipa nu leh pain an sawi rem har deuh chuan an lo hau ve a, a hahthlak hle thin a ni. A sawi rem hnu chuan
mo lawina chu sial pawh ni sela, a dar chu palaiin a nei ve thin a ni.

Mo lawi dan han sawi leh ila.

Kan khuaa kan tih dan ka sawi ang a. Zanah hian mo a lawi thin a ni a. Keini thingnawi fawm naupang hian
mo lawi turte theh nan se-ek leh chirhdiak kan lo chawhpawlh lawk a, an kal kawngah kan lo chang a, an lo
kal tham tham chu kan lo vawm ta thin a, an rak tuar tuar thin. Anmahni vengtu atan Lawichal, pa pakhat hi
a awm thin a, min han um a, kan han tlan darh cham cham a, kan um leh thin a ni. Ina an luh dawna tuia lo
leihtu tur inchungah tuium nen a lo thu ran mai a. An lut tur chu a han leih a, an rak chul thin a ni. Nuam ve
deuh mai asin. Zan khatna chu ‘Lawi chhiat zan’ a ni a, mo chu a hawng leh mai thin.

Lawi that zan chuan Mo chuan chumi zana a pasal nen an sin atan puan thar tlem alo keng a, a thiante khan
an kensak a. Mipui an tin hnuin tlangvalho an che ve thung a. Zawlbuk leh mo neitu in inkarah chuan
vawkthleng hi an dah zawm zui thin a, Zawlbuk atanga mo neitupa chetla ngaithla tura kalte chuan kal pahin
an vaw ri thin a. Mo neitupa kawmchhak bangah an bet a, an thawm an ngaithla a, in hnuaia lutte pawh an
awm a ni awm e. Sum hmuna arbawma arte an chhuah a, kawngka chu pawn lamah sukin an kalh bur bawk
a. A chang phei chuan mo neitu kha sutah an tawn bet a, chu chu a nupuiin a phelh tur a ni a. Chutiang
thawm chu kawmchhakah an ngaithla a, an lo hlim ve hle thin a ni. Kan han tlangval hnu pawhin kan la
ching a, mahse Kohhran hotuten min khap ta a ni.

Tlangvalin nupui a neihin a inah a riak mai lo, thla khat emaw lai chu Zawlbukah a la riak a, zan laiah a
hawng a, zingah mi thawh hmain Zawlbukah a lo mu leh thin a ni.

Heng hi ka hmuh nge ka ziak a ni a, in awih lo mai thei.

Tlawmngaihna pâr a vul


1 comment

    Mizo te hi hnam tlawmngai tak, kan \hlahtute atang rengin kan ni sa reng a. Tun kum sawmhnih kalta vel atang
khan talwmngaihna parmawi tak thin kha a bo hret hret niin sawitu tam tak ten an sawi thin. Chutiang chu kan hun
tawn mek a nih chhoh laiin, tun hnaiah Zotlang tlangval leh Ramhlun North nula chu chin hriat lovin an bo a. Aizawl
khawpui chhung leh thingtlang hmun hrang hrangah bo zawn hna hi kan Mizo dan angin nisarih chhung ngawrh taka
thawh a ni. he thil thleng hian Mizo tlawmngaihna ropui zia nasa takin a hailang leh ti ila a dik awm e.
    Chhiat kan tawh a rilru a thlabar tak tak meuh chuan Mizo nih hi a lo thlamuan thlak hle tih hi sawi hmaih chi a ni
lo. Lawmman beisei hauh lova  sum leh pai leh keimahni ngei kan thawkchhuak thin hi a hlutna teh thiam rual a ni
awm love. Heng ang thil hi hmundangah pawh a thleng ve thin ngeiin a rin theih a, hetiang tak a inbuaipui leh
inthawhpui erawh hnamdang zingah sawi tua a awm a rinawm loh. Tin, tunhnai maiah pawh accident rapthlak tak
tak a thelng nual a, heng hunah pawh hian Mizo tlawmngaihna hian mual a liam lo tih alang chhuak zel  a ni.
    Pu Rokunga’n “ Aw tlawmngaihna hlu, aw nuna par kan tlang rem nuam hmun sang hian kum sang tam tak pawh
ral mahse zamual liam lovin vul reng la” ti a alo sawi hi i chhawmnung zel teh ang u. Leilung hausakna, sum leh thil
chi hrang hrangah hnam dang kan la phalo mailo a nih pawhin, tlawmngaihna-ah ngat hi zawng hnam dang ram dang
kan la nagi bik lo tih hi  i vawng nung tlat ang u.

A hlä

Kan tlang kan ram, a hring a mawi,


Tlawmngaihna pangpar mawi a vul;
Rangkachak leh lunghlu aiin,
Chu pangpar chu a mawi zâwk e.

Aw tlawmngaihna hlu, aw nunna par,


Kan tlang ram nuam hmunsángah hian,
Kum sang tam tak pawh ral mah sé,
Zamual liam lovin ding reng rawh.

Ka chawi ang che, sakhming hluanin,


"Zo nun par mawi" ka ti ang che;
I mawina rimtui leng vêlin,
Ramtin kiltin a fang dèl dèl.

Hmanah pipu lenlai ni khan,


I hmel ni angin a eng ṭhin a;
Kan ram kan hnam timawitu kha,
Thliah hnu chhawl ang a chul zo ta.

Tunlai khawvêl hun tharah hian,


Harhin par ang lo vul leh la;
Kan thiam kan fin timawi turin,
Kan thinlungah lo cheng leh rawh.

TLAWMNGAIHNA HLU
Hmasang kan pi pu te atanga kan hnam nunzia vawiin thlenga ral lo leh a taka kan la nunpui tak zel
te zinga a langsar ber hi thlang dawn ta ila ‘tlawmngaihna’ hi kan thlan chhuah hmasak pawl a ni
ngei ang. Chu tih rual chiah chuan ‘hmanlaina’ leh ‘tunlaina’ (tradition vs modernity) chungchanga
inhnialna hmun apianga lang tel ve ziah chu he ‘tlawmngaihna’ bawk hi a ni ang. Hei hian kan
hnam nuna tlawmngaihna beh ngheh zia a tilang chiang hle awm e.
Zofa ten kan sawi nin theih loh, min thlahtute thisen atanga vawiin thlenga kan thisena bet tlat
zemawi leh hlu em em mai chu Tlawmngaihna hi a ni.

Tlawmngaihna hian awmze ril leh thuk tak a nei a, a huam pawh a zau thei viau awm e. Thu
leh hla lama kan mi chhuanvawr te zinga mi, Pu James Dokhuma (fam) chuan, “Tlawmngaihna chu
chawimawi phut lo chawimawi tlaka nun tumna, chawimawi dawna chawimawi nih chak anga lan
tum si lo chunga a ruka chawimawi duh si chunga tlawmngaihna,” tiin a hrilhfiah a (Hmanlai Mizo
Kalphung.p.199). Kan ziak mi chhuanvawr Zikpuii pa pawhin, “Tlawmngaihna chu mihring rilru
chhungril thatna, pawn lam nun dan kawng chitin renga lo lang chhuak hi a ni,” tiin a hrilhfiah
bawk (Zikpuii Pa Kutchhuak.p.53). Thil lang chiang tak pakhat chu tlawmngaihna hi pawnlam lang
theia tha tho taka chet ringawt a ni lova, chhungril lam atanga intan leh innghat, chumi in a thunun
ang zia zela pawn lam leh lang theia chet chhuahna hi a ni. Chhungrila dikna, rinawmna, taihmakna,
zaidamna, dawhtheihna, tawrhchhelna leh a dang te nei hawt lo hian midang te mithmuhah
tlawmngaihna leh a ken tel zia dik tak pho chhuah a har khawp mai. Chuvangin tlawmngaihna dik
tak chu chhungril atanga intan leh chumi ang zia zela pawnlama chet chhuah pui hi a ni a. Tin,
keimahni in bel/in pek chawp ni lovin kan bul vela miten min hlan (award) tur a ni bawk a ni.

Kan mithiam te leh hranghlui ten sawi fiah tawh hle mahse mahni phak tawk angin tlem han
tarlang ve dawn ta ila.
 Thlahtu te nun zemawi kan chhawm kal zelna a ni.
 Tlawmngaihna chu zofate tinuamtu ber a ni a, tangkai lohna emaw pawimawh lohna hmun a
nei lo.
 Khawtlang lungrualna leh chakna thlentu, hmasawnna rahbi thara min hlangkaitu pakhat a ni
bawk.
 Zofate nun mawina tinreng pianchhuahna hmun leh thil tih mawiber lan chhuahna hmun chu
tlawmngaihna hi a ni.
 Tlawmngaihna kan tih hi mahni inphat chunga midangte tana inpekna, a taka lan chhuah
tirna a ni.
 Tlawmngaihna chuan mahni a infak lova, midangte a phut lova, a chapo lova, fak leh
chawimawi a beisei lova, mahni hma a sial ngai hek lo.
 Tlawmngaihna chu mite hnen atanga lawmthu hrilhna fakna, duhsakna, chawimawina, sum
leh pai leh thildang beisei nei hauh lova mite tanpui leh thawhsakna hi a ni.
 Tlawmngaihna chu, a awmzia hriatfiahna ah a tawp mai lova, taksa ngeia chetchhuahpui,
thawh chhuahpui a tul a ni.
 Tlawmngaihna hi chhungril lam atanga intan leh innghat, chumi in a thunun ang zia zela
pawn lam leh lang theia chet chhuah thinna hi a ni.

Midang hnen atanga eng thil pawh dawn let beiseina avanga chet chhuahna hi Zofate
tlawmngaihna in a tum a ni lo. Tlawmngaihna hian thlei bik a nei tur a ni lova, midang te tiha
dah mai tur pawh a ni hek lo. A hnu leha hmingthan mawina beisei vangin tlawmngaih kan
chhuah tur a ni hek lo. Tanpui ngai ten an mamawhna ang takin an mamawhna zawnah beisei nei
miah lova kan tanpui thin hi tlawmngaihna dik tak chu a ni.

Tlawmngaihna : Tlawmngaihna hi a huhova nawr chhuah chi a ni lova, a huhova dawn huk chi
niin a lang lo bawk. Chhinlung chhuak Zofate hian hausa leh rethei ang khata tual lenna zonun
mawi tlawmngaihna hi kan chhuang a ni. A chhan chu, Zo hnahthlak te lungrualna thlentu leh
min phuarkhawm tu a ni. Khawtlanga chhiatni thatni kan in tawiawmna te, harsa zawk leh
pachhe zawkte kan dawmkan thinna te hi zofate tlawmngaihna kan lanchhuahna hlawm lian tak
tak te a ni a, heng bakah hian midangte thatna tur ngaihtuah a, mahni indah tha a, midangte tana
inpek hi tlawmngaihna lairil ber chu a ni kan ti thei awm e.
“Aw tlawngngaina hlu, aw nunna Par,
Kan Tlangram nuam hmunsang ah hian;
Kum sang tam tak pawh ral mahse,
Zamual liam lovin ding reng rawh..”

Kan tunlai hun, sa leh ral laka min venghim tura sawrkar rawih sipai leh ralvengtu te kan
neih tawhna khawvel, zawlbuka tlangval riak khawm hlutna leh tangkaina awm tawh lohna hunah
hian he ‘tlawmngaihna’ hian a hlut na a hloh zo ta em ni le? Ka chhanna chu, hmasang pi pu te
hunlai tlawmngaihna kha chuan a hloh va, mahse, tunlai mil tlawmngaihna zik no rawn chawr thar
mek hian a rawn thlak chho mek a ni tih hi a ni. He tlawmngaihna chi thar rawn tiak chho mek hi
kan enkawl dan azirin par a chhuang thei a, a zung nen lam thi thei a ni bawk tih hi ka sawi tum ber
chu a ni.
Zikpuii pa’n, “Kan hmanlai pi pu te tlawmngaihna mual liam tur auh let tum aiin tunlai
thangthar te mil tlawmngaihna thar kan chher chhuah a hun,” a lo tih angin tunlai nuna
tlawmngaihna kan pawm dan leh ngaih dan hi keimahni theuh kan in zawh nawn a, tunlai hun mil
zela kan her rem a ngai a ni. Sawi tawh ang khan tlawmngaihna hi kan Mizo pi pu te khan an
mamawhna avanga kan hnam ze mil tura an chher chhuah a ni a. A nihna takah chuan kha
tlawmngaihna ze hlu an lo chher chhuah avanga vawiin thlenga Mizo hnam hi la dam kan ni pawh
kan ti thei ang. Chutih rual chuan, kan pi pu ten an hunlai mila an mamawhna anga an lo chher
tlawmngaihna kha a ngai ngaia tunlai hun, kan rilru put hmang leh khawsak phung danglam nasa
tawh taka hman zel kan tum a nih dawn chuan kan la buai telh telh dawn a ni. Chuvangin kan
huntawng ang zia zela khawsak thiam a ngai dawn a, mahni hmun leh hma theuhah bul I tan tha leh
theuh ang u aw.

( Hei hi ka ruahmanna mai a nia, a tha I tih ang angina I lo bawhzui dawn nia)
KOHHRAN UPATE DINHMUN

Thuthlungthar Kohhranah hian, Kohhran upadinhmun hi ilo thlir teh ang u.


Bible hian Thuhril lehZirtirnaa thawkrimte chu dah pawimawh em em a,
inenfiah nante pawh a tha ang e. “Kohhran Upa rorel thatechu a leh hniha
chawimawi tlaka ngaih ni rawh se, Thuhrilleh zirtirnaa thawkrimte chu
chawimawi tlaka ngaih lehzual ni rawh se,” (1Tim.5:17)BIBLE-A
RAWNGBAWLTU HMINGHMASA-TE : Tirhkohte’n rawng an
bawla,Rawngbawltute hming hrang hrang hetiang hian kan hmu:Diakonos,
Presbyter, Episkopos tihte a ni. ‘Diakonos’chu Kohhranho rawngbawltu tia
lehlin a ni .(1Tim.3:8)‘Presbyter chu’ Upa tia lehlin a ni.(TT 20:17)‘Episkopos’
chu Kohhran hotu tiin an letlingbawk.(1Tim.3:1; TT 20:28) Sapho chuan,
‘Diakonos’tih chu Deacon tiin an dah a, Presbyteros (Presbyter)chuElder an ti
a, Episkonos chu Overseer an ti.Phillippi mite hnena Paula lehkha thawnah
chuan,“Kohhran hotute leh Rawngbawltute” tih ahmang.(Phil.1:1) Chu chu
Deacon (Kohhran upa) tihnaa ni. Korinth lehkha thawnah chuan
‘Tirhkohte’Thuhriltute, Zirtirtute, tih kan hmu. (1 Kor.12:28) Ephesilehkha
thawnah chuan, Rawngbawltute hming 5 lai a langa, Tirhkoh te, Zawlnei te,
Chanchin Thuhriltu te, Kohhranchawmtu te, Zirtirtu te tiin kan hmu.(Epesi 4:11-
13)Thuthlungthar Kohhran hmasate zingah rawng-bawltukan hmuh zawng
zawngte chu: Tirhkoh te,KohhranUpa te, Zawlnei te, Chanchin Tha hriltu
te,zirtirtu te, Rawngbawltu te, Kohhran hotute an lo ti taa ni. Kohhran tiak tir
hun lai kha chuan, inawp dan feltak an la nei lova, ringtu an lo tam tial tial a,
inrelbawldan tha zawk an hmu chhuak zel a, Kum zabi 1na aiinzabi 2na hunah
a lo fel zawk a, kum zabi 3 leh 4ah afel chho tial tial ta a ni.
BIBLE-IN A DUHTUI : Kohhran Upa anthlanchhuah hmasak ber tum khan,
Thlarau leh Finnaakhat, mi hming tha 7 thlang tura tih an nih kha.(TT 6:3,4)Mi
zahawm, Kamtam lo Uaiin heh lo, Hlepnabawlhhlawh duh lo., chhia leh tha
thianga rinna thurukpawm tlat mi, insum thei, Fate kilkawi thiam, Nupui akhat
nei mi nih a ngai. (TT 6:3; 1Tim. 3:11,12)
RAWNGBAWLTUTE CHANVO ISUAZIRTIR DAN : Lalna leh khawvel ropuina
ni lo, Hnatlawm tak, eisiam leh chhiahhlawh hna ang a ni.“Mihringfapa meuh
pawh rawngbawl tur leh mi tam tak tlan nananun pe zawk turin a lo kal a ni si
a.”(Mark 10:45;Matt.20:26) “In zinga ropui ber chu nau zawk angin awmse la,
Lal ber chu rawngbawltu angina awm zawk rawhse,”(Lk.2:26)
KOHHRAN UPA HMASATE THAWHDAN : Penticos hnuah ringtu an lo pung
a, thuhrilhnachu an tan a hautak ta. Tirhkohte khan thuhril lehDawhkana rorel
hna an kawp vek. Upa an neih atanginrorelna chu Upate kutah an dah ta. Upa
an thlan zingahthuhrilna hna thawk pawh an awm ve bawk. Stephanachu
Jentail zinga thuhril darhtu ropui tak a ni tih kanhmu.(TT 8:1-5)
UPATEN NIHNA HRE CHIANG ILA :Salvation Army-ah chuan, Sipai
inkaihhruaina zul zuiakal kan nih avangin, Kohhran dangte’n “Church El-der”
an vuah ang hi, Local Officer(Tualchhung Officer)kan vuah a. Kohhran hmasa
hun laia Deacon(Kohhranupa) kal zel tho kha a ni. Tirhkohte tanpui a,
tuamhlawmtudinhmun kha kan Local Officerte dinhmun a ni. LocalOfficer
zawng zawngte hian thlarauah bul tan tha ila, neitukan nihnaah hian inhlan
thar theuh ang u. Kanhnathawh(Post)te dang mahse, ropui leh hlu bik
awmchuang lovin, chhiahhlawh hna dik tak chu thawk ila,kan
Officer(Puithiam)te nen pawh thawh dan phung inangchiah lo mahse, kal
hrang thei erawh kan ni si lo tih hriain,inkawp tha takin i kal zel ang u.
Sermon Thawnthu: TUIFINRIAT THLIPUI HRANG KARAH

Pathianni zan a ni a, dan pangngai angin mipui ten hla an sak ho zawh ah muang changin Pastor chu a rawn ding
chhuak a, pulpit ah a lawn chho a, thuchah a sawi hma in mikhual rawn inkhawm ve mi pakhat chu in hmelhriattirna
a nei a. Pastor chuan mikhual pa chu a naupanlai thiantha tak pa a nih thu leh kohhran mipui te hma a chibai bukna
leh kohhran mipui te tan a tangkai tur a duh apiang sawina hun a siam sak a.

Mikhualpa chuan hetiang hian a thusawi bul a rawn tan a, "Pafa leh a fapa thianpa te chu Pacific tuipui kam atangin
lawng in an zin chhuak a.." "Thlipui na tak a rawn thawh avangin vaukam lama kir leh tum an in kar let pawhin a
harsa ta tlat mai. Tuifawn a rawn sang tial tial a, pa ber chu lawngpui tawnhriat ngah tak pawh nimahse tih theih a
nei chuang lo, tuifawn in lawng chu a rawn chim nasa telh telh a, pa ber chuan a lawng khalh chu a veng seng ta lo,
tuifawn nasa takin a rawn vawrh vak avangin lawng chu a pil dawn dawn ta mai a ni."
Lawng chu tuifawn in a vawrh nasat tak em avangin tuifinriat ah chuan a pil thuai dawn ta si a, lawng khalhtu pa ber
chuan thuthlukna harsa tak a siam a ngai ta. Tanpuitu an awm hnaih takin tiin 'tanpuina thir hrui' pawh a thawn
chhuak ta nghal a. Mahse tanpuitu hmel reng reng hmuh tur an rawn awm silo. Pa ber chuan inchhanhimna kawr 1
chiah a lo pai si, chu chu a fapa leh a thianpa hnenah pek angai dawn ta a. A fapa zawk chu Kristian a ni a, a fapa
thianpa zawk chu Kristian a ni lo thung a ni.

Tuifawn a sang zel a, lawng pawh chu a vawrh nasa tawh lutuk a, chhanchhuahna kawr chu pa ber chuan a pek a ngai
ta. "Ka fapa ka hmangaih che" tiin a fapa chu a au vak a, mahse, chhanchhuahna kawr zawk chu a fapa thianpa
hnenah chuan a hlan ta zawk a ni. Chu zanthiam thlipui leh ruahsur nasa tak karah chuan pa ber lawngpu chuan a
fapa zawk chu chhanchhuahna kawr a hak ve loh avanga tuifawn in lawng a vawrh avanga tuifinriat chhung a tla lut
lai chu fiah lo ruaiin ava hmu a, mahse chhhanchhuahna kawr zawk kha  a fapa thianpa a pek si avangin chu chu
afapa chan tur zawk chu a ni tih chiang takin a hre lawk sa a ni.

Lawngpu paber nibawk chuan a fapa chu tuifawn in la bo in tuifinriat ah tla hlum mahse a thlarau chu Lal Isua
hnenah a thleng dawn tih a chiang hle a, mahse, a fapa thianpa chu Kristian anih ve siloh avangin a thlarau chuan Lal
Isua hnen athleng dawn lo tih a hre bawk a. Chuvang chuan a fapa thianpa nunna chhanhim nan chhanchhuahna
kawr chu a fapa hnenah pe ta lo in a thianpa zawk chu a pe ta a ni.

Mikhualpa chu a ngawi det a, tihian a sawi chhunzawm a, "Pathian hmangaihna ropui tak chuan chutiang a lawngpu
in a fapa thianpa chhanchim nan a a fapa nunna tawp chu a pawiti ta lo ang khan hmangaihna mak tak chu a rawn
thlen tir a ni. Kan thlarau chu boralna kal mai tur a nih avangin Pathian chuan a fapa neih chu kan nunna atan krosah
a rawn thih tir ta a ni. Chumi avang chuan chhanhim kan ni a, chatuan nunna pek kan ni bawk." tiin. A thusawi
zawhah chuan Pastor chuan sermon tawite a sawi chhunzawm leh an bang ta a.

Inkhawm banah chuan mipa rawlthar 2 hian mikhualpa chu rawn bia in, "I thusawi kha a ngaihnawm khawp mai,
mahse, a tak tak a ni thei lo ang a chhanchu pa ber in a fapa thianpa chu Kristian anih theih beiseina nen a fapa zawk
chu chhanchhuahna kawr pe lo in a thih tir thei a nia" an rawn ti a. Mikhualpa chuan "In ti tha e, ka thusawi kha in lo
chik khawp mai" tiin a Bible hlui tawh tak a ken chu dahthat pahin rawlthar 2 te lam chu a hawi leh a. "Ka thusawi
kha a tak tak a nih a rinawm loh mai thei a ni, mahse, Pathian hmangaihna thukzia leh a hmangaihna avanga a fapa
neih chhun pawh midang ten nunna an neih theihna tur a pek zia te sawi fiah turin zaninah hian Pathian chuan chu
entirna chu a tak takin min lo paltlang tir ve tawh asin" a ti a. A thusawi chu an ngawi leh det a, "In awihlo a in
demawm lem loh e, mahse maw, in pastor lo ni ta hi ka fapa thianpa chu ania, keimah hi khami zana lawng khalhtu
pa ber chu ka ni e. Chutiang chung pawh chuan Pathian hmangaihna thuk zia hi ka hriat ve chhun chu tlem tak a la ni
zawk asin" a ti a.

"Pathianin khawvel a hmangaih em em a, chutichuan a Fapa mal neih chhun a pe a, amah chu tupawh a ring
apiang an boral loh va, chatuana nunna an neih zawk nan." (Johana 3:16)

(He thu hi saptawng a ziak a nia, Mizo tawng a chhiar tur awm ve atan ka awt em a thiam ang tawkin ka letling ve a,
chhiar a nawm zawk theih nan a tawngkam thenkhat pawh kan tawng mil deuhin ka siam rem ve tawp a ni. Internet
lam a Mizo tawng sermon thawnthu chhiar tur zawng thin te tan a tangkai ngei ka beisei- Lalzarzoa)

MAWHPHURHNA HLEN
No comments

    Pathianin he leiah hian chhan neiin min siam a, lo pianga, seilian a thihni nghak leh ngawt tur chuan tumah hi a
siam a rinawm loh hle. Kan mawl emaw kan fing emaw keimahni phak tâwk ṭheuhah mawhphurhna hlen tur nei
ṭheuh kan ni. Mawhphurhna leh tih tur nei reng reng lo mihring chu hrin man awm lo, khawvel êng hi lo hmu lo zawk
se a tan leh midang tan pawh a ṭha hial zawk ta ve ang.
    Chungkua, khawtlang leh kohhranah mawhphurhna hrang hrang neiin kan awm hlawm a, kan mawhphurhna hi
eng angin nge kan hlen thin tih hi tun tuma sawi kan tum zawk tak chu a ni. Mi ṭhenkhat chu chanvo leh nihna an
chelh ve duah a, a eng a mah tih ṭhat nei lovin kan awm fo thin. Hetiang mi hian chhungkua, khawtlang leh kohhran
an ti thuanawp fo thin. Chhungkaw tana thawk ve tur kan nih laia chhungkaw tana hnawksak mai nih te, kohhran
member ni ve si inkhawm leh kohhran thil tih ngaipawimawh hauh si lo te, YMA member ni ve tho si YMA thil tih
ngaihsak miah lo nih te hi zah nachang hriat a hun ta hle. Mawhphurhna kan la peih lo a nih chuan member nih loh
ngam mai te hi a huaisen thlak phian zawk awm a sin.
    Thahnemngai taka mawhphurhna hlen hram hram ṭhin te avang hian Chhungkua, khawtlang leh kohhran pawh
mualpho lutuk lovin a la kal thei ni te hian a lang ṭhin. Eng pawlah pawh member kan nih chuan mawhphurhna kan
kova tla eng emaw tal chu a awm ngei ngei ṭhin a, midang tih ngawt lo ral thlir kan ṭhathnemna hmun a piangah pawl
a chak lo mai thin. Mahni din hmun ṭheuh in bih chiang ila, pawl tichak lo tu  nge tinung ṭhin tu ka nih tih te hi i in
zawt nawn thin ang u. Mawhphurna kan neih chu a sang emaw a hniam emaw keimahni zawn ṭheuhah tihlawhtling
turin ṭan la thar sauh sauh teh ang u khai.

MAWHPHURHNA HLEN
Kan rawn pian phat atangin tih turin min hmuak nghal a, nu pum chhung atanga kan chhuak rual rualin kan dam
khaw chhuah theih nan mahni a thawk (breath) nghal a tul a, kan tal a, hnute tui a halin tapin hunte kan ngen a, he
khawvelah kan din khaw chhuah theih nan hringnun kan hmang tan nghal a  ni.

Kan rawn puitling chho zel a, hna chi hrang hrang kan thawk a, chuta kan hnathawhnaah kan tih tur kan hmaa awm
chu zo taka titura mawhphurhna neitu ber chu mahni hi kan ni. Restaurant a hna kan thawh chuan customer-te tha
taka lo enkawl a, an duh thusam ang ngei a lungawi tak an awm theih nan a lo mikhual chu kan tih tur a ni.

Dawr kan nghak a nih pawhin boss te an rawn kal emaw kal lo emaw kan dawr nghah chu rinawm tak leh taima tak a
lo enkawl chu kan mawhphurhna dik tak a ni. Mawhphurhna kan tih hi tu emaw hlauh vanga tih lam ni lovin kan tih
tur a ni tih hriatna nena tha tak a thawh hi  a ni.

 
Restaurant-ah hna kan thawk a, boss-ten min hmu lo/ an awmlo tih vanga thil dang kan lo tihsan mai te, dawr kan
nghak a boss-te an la rawn kal rih dawn lo tih vang a dawr danga lensan mai mai a, kan lo mutthluksan mai mai
chuan kan tih tur (kan mawhphurhna) kan hlen lo mai bakah hma kan sawn har ngawt ang. Chu chu sal nun (slave)
zirna hnar a ni.
 
Kan hna, kan ko a tla tawh chu kan hlen dawn lo ai chuan eng emaw chu kan chan huam a ngai a ni. Duh zawng tih
rih loh te, Mut kham loh huam te, kal duhna hmun a kal rih loh te, thian kawm rih loh mai te hi kan huam a tul a ni.
Kan hna hi engnge a nih tih chiang takin hriat tumin, chu hna chu mi dangin  min nawr lui vang ni lovin,  mi dangin
min hmu/ min hmu lo vang pawh ni lovin kan tih tur a nih hrim hrim avangin zo takin hlen kan tum theuh chuan a va
nuam dawn em. Kan Lal Isua Krista ngei pawh kha leia a rawn kal chhan ber a mawhphurhna hlenin “A kin ta” tiin a
thi a  nih kha. (Palai Vol.07// Issue 314      August 24    2014)

HMATHLIR TIHZAUH
                                                                                                                 Lalnunpuia

    Hmathlir kan han tih hian ‘Pawn lama kan lan chhuah dan tur chhungril lamah ruahmanna lo neih sa a, a hlimthla
lo siam lawk sa diam hi a ni’ tiin sawi ta ila, a fiah thei mai awm e. Tumah mahni hmalam hun hre lawksa mihring kan
awm awm lo ve. Amaherawh chu nakin hnua awm dan tur ngaihtuah lawk sa diama, chutiang ni tura tan la fan fante
nun leh, mahni hmalam hun lo ar khaw thim dai ve tawp tawpte nun erawh a kar a hla hle thung. Mihringin a
ngaihtuah phak chin chu a chanpual a ni a. Ngaihtuahna phal zimtu chuan at tlemin, ngaihtuahna zau tak neitu chuan
a at tam mai dawn a ni.   
   Tung chhoa kal mihringte hi tumah mi hlawhchham emaw, mi hnuaihnung emaw, adt..tumah mi baih vai nih duh
kan awm awm lo ve. A nih si chuan engvanginnge kan duh ang dinhmuna kan din theih thin loh? A chhan chu kan
ngaihtuahna a kal sual thin vang a ni. Chu chu Isuan a hre chiang hle a, a zirtirte hmathlir tizau turin tihian a fuih a,
“Tuman uain thar, savun uain peng hluiahte an thun ngai hek lo”tiin. Heta Isua sawi tum tak chu “Ngaihtuahna phal
chin nei chung chuan nun ropui a neih theih loh” tih hi a ni. Nun ropui tak neih i duh chuan i hmathlir han zauh
hmasa phawt teh, Isua zirtirna a ni si a. Nimahsela, chutianga ti duh lo a i ngaihdan zimte ti lala, i ngaihdana i in khal
kal lui tlata. “Mite nuna kan hmuh thin nun hlimnate hi ka tan chuan vana rah ang a ni” tia ngaihtuahna phalchin neia
inthlak danglam duhna i neih loh chuan Pathianin thiltha nangmaha tih a tum chu i hloh dawn a ni.     
  
     Pathianin Israel fate Aigupta ram a ta a hruai chhuah khan an thlenna tur ram kha pan ding ta se, ni
11 kal vel chauh a ni. Mahse kawng lakah kum 40 thlawt an thang a nih kha! Eng vang nge?  Engatinge
vawi tam tak tlang ngai hlir an hel an hel? A chhan chu, Pathianin Aigupta sala an tan lai daih tawh a
tanga an tana a pek, khawizu leh hnute tui luanna ram nuam tak chu an ngaihtuahna chuan an mahni
chanvo a tan a pe phal tlat lo a ni. ‘I rilruah indona a awma, i rilru i hneh theih loh chhung chuan
indonaah chuan i tlawm sa’ tihna a ni.
   I ngaihtuahna savun uain penghlui tak kha, a tharin thlak rawh! Thomas Edission-a kha lehkha thiam
thei lo tak, pawlthum pawh zir zo lo a ni a. Mahse a hmathlir tizau a, tum ruhna leh chhelnaa a nun 
chhera, rinna mita a hmaa hlawhtlinna lo awm tur chu thlira, rim taka a thawhna chuan mi ropui tak a
nih tir a nih kha. Pathianin “A ni” a tih chu nangin, “A ni lo”  ti ngawt suh. Amah chuan tihtheihloh reng a
nei si lo. ‘Kawng awm lo ata kawng a awm chawp tirin,  tuma khar theih tawh loh turin a hawn sak thei’. 
Unau, Isua i lama a tan chuan tuin nge do thei ang che?
   Mihringte hian thiltihtheihna sang tak kan nei a. Chu kan theihna sang tak hmang thei tur chuan nun
hi rinna mita thlirin, beiseina nen  kan thanglian zel a ni tia dinhmun thara kan inkai san tir theih a
pawimawh. Rinnain i hlawhtlinna chu ngaihtuah la. Chu I ngaihtuahna chu a takin a lo thleng ngei dawn
a ni tih beiseiin,  buaina chhumpui kara ni engmawi tak hmu turin hmalam pan hram hram teh khai!
Harsatna paltlang theih hi hlimna kawl lo eng tanna bul a ni si.
     Vawinah hian tlan mite tan chuan minute 4 chhung leka mel khat tlan chu thiltheih a lo ni ta. Unau, I
rilru ngaihtuahna a eng zawng ni tura i thunun thei a nih ngat zawngin, he khawvelah hian i hnehtheih
loh tur engmah a awm lo. Rinna, beiseinaa i pen chhuah tiharsatu, nangmaha daltu awm zawng zawng
chu thiat darh vek la, vawina mi ropui tak tak i tihte chanvo chu nangmahah a lo thleng thei reng a ni tih
ringngam rawh. I rilru ngaihtuahna i tih hmasawn chak pauh leh Pathianin i hmaa malsawmna a dah
chu, i haichhuak chak ting mai dawn a ni. Pathianin malsawmna chhiarsen loh vur che a duh a. Chu
malsawmna dawng tur chuan amahah i rinna nghatin, a ma duh dan leh remruat anga i nitin nun i hman
erawh a tul. Bible chuan “Mifing pawla i lo fing ang” a ti a. Mi hlawhtling kawm la i hlawhtling ang. Unau,
a thim zawngin thil ngaihtuah ngai suh. Pathian chuan i chhiatna turin hna a thawk ngai si lo. A thim
zawnga ngaihtuahna neih tira, tihchhiat vek tumtu che chu Setana ni. He i chhiatna duhtu Setana
hnathawh hi Isua nen chuan hnehtheih a ni a, Isuan amah nena tang duh tur chuan I hmathlir i zauh
erawh a phut.
   Thufing chuan, “ I duh chuan kawng a awm” a tia. Mihringin ‘Duh zawk’ a neih theihna chu chhungrila
a ngaihtuahnain thutlukna a siam vang a ni. Chu mihring ngaihtuahna chu a tha lam a nih a van
pawimawh em! Unau, I nunah thil pawimawh tak hlen tur leh awmze nei zawka ti turin inbuatsaih la.  I
rilruin dunthlanna siam la. I duhna chu chetchhuah tir thin la. Beiseina nung neiin a englam ngaihtuah
fo thin ang che.
    A tawp ber a tan chuan, I hlawhtlinna hmahruaitu chu i hmathlir i zauh kha  a ni a, i hlawhtlinna
kawng dal theitu awm chhun pawh i rilru ngaihtuahna bawk kha a ni. Tichuan I hlawhtlinna leh
hlawhchhamna inkar chu i rilru sukthlekna chuan a hril dawn a lo ni reng mai. Aw le! Rilru fim leh
ngaihtuahna thiang tak hmangin, i thiltihnaah i hlawhtlin zel theih nan hmathlir zau tak lo nei hmasa
phawt mai teh! Chu chu hlawlhtlinna kawnga rahbi pawimawh hmasa ber a ni si a.
( He article hi kum 2014 ZKC thu inziaksiak lawmman pahnihna dawngtu thuziak a ni. Ed)

Mite Tana Malsawmna


‘Nang malsawmna ni ang che’ -Genesis 12:2

Chhungkaw pahnih an awm a. Chhungkaw pakhatna te chuan an neih ang ang te chu mite tan phalloh an nei lo
emaw tih mai turin an thilphal a, an in a lawi lut apiangte chu tlai leh puar takin an haw leh thin a; miten an mamawh
ngawih ngawih avanga an thil hman an dilin an ui ngai lova, an hnena tanpuina diltu chu a thlawnin an haw tir ngai
hek lo. Anmahni eikhawp leh khawsakna khawp an neih chuan an lungawi tawk em em a ni. Chhungkaw dang leh
chu, midangte an huphurh vang em em pawh ni hran lovin, an neih ang ang chu an chhungkaw tan a tawk tei tawi
viauin an hria a, midangte an pek ve chuan an indaih lovang a, a hma a an neih ang pawh nei pha lovin an mualpho
ang tih an hlau a. An hnena tanpuina diltute pawh tawngkam mawi takin an hnar mai thin. Riltam luat vanga thihna
em chu an chungah a thlen ring lo mahsela, mi tanpuina dil hial khawpa mualpho an hlau miau si a.

Khing chhungkaw pahnihte khi han khaikhin la, Kohhran a rawngbawlna fung pawimawh tak vuantu ve ve ni ta se,
khawi zawk khi nge Pathian Thu man fuh i tih ang le? A nih leh, engtiklai pawha hmu rengtu Pathian chuan engtinnge
an chungah ngaihdan a neih i rin? Lo thlir rengtu Pathian chuan heti hian a ti mai thei asin: A pakhatna te chung
changah chuan- ‘E, hemi te chhungkua chu an chhungkua chauhvin ka malsawmna pek hi an ei tlat lo mai. Pek belh
an ngai a nih hi’ a ti mai thei a, a pahnihna te chung changah chuan, ‘He mite chhungkua hi zawng, anmahni
chhungkua chauhvin ka malsawmna te hi an ei bawk a, pek belh vak hran pawh an tul loh hi’ a ti mai thei bawk! Han
ngaihtuah zui vang vang la.

I tawngtai thin : Nitin i tawngtai thin a, Pathian hnenah engnge i dil thin le? I duhzawngte dil pahin i sualna ah te
ngaihdam i dil thin. Ama thu anga awm a, a duhzawngte ti thei tura tanpui turin i sawm ziah bawk. Khawnge i
tawngtai rah chhuah chu le? Lal Isuan Phar 10 a tihdam tuma pakua te ang mai khan, i sual ngaihdam a nih a, i duh
zawng a pek che khan thil dang chu i hlamchhiah nghal ziah mai a ni lo maw?! Ama thu anga awm turin tanpuina a
pe sauh sauh che a, i tlanbo pui daih zel a nih chuan Lalpa thil tumah i chiang lo hle tihna a ni ang. I dil hlawhtlinah te
i lawm em em a, tawngtainaah pawh i lawmthu i chham tial ruan ruan a, mahse, Lal Isuan i tawngkam mai kha a
duhtawklo tih i lo hai palh thei. A duh anga nung tura i dil kha a hlawhtlin theih nen chuan mite tana malsawmna i
nih a tul a ni. Mite tana malsawmna i nih chiah khan i tawngtaina chu a hlawhtling takzet chauh a ni tih hre nawn fo
ang che.
Aw, A Har Mange!: Rawngbawltu ropui tak takte pawhin harsa an tih ber chu mite tana malsawmna nih hi a ni fo
mai. Mite tana malsawmna ni turin Pa Pathian chu dil thin teh mah ila, a hun a lo thlen hian a har thin em a ni. Mite
tana malsawmna ni tur chuan inphahhniam tul tlat changte a lo awm a, mahni neih ang ang pawh chan a tul chang a
lo awm bawk a, midangte kal ngam lohna ah kal te a lo tul bawk a, zahthlak tawpkhawk tawn tlang a ngaih changte a
lo awm bawk. Mihring chapona leh engemaw ni ve a inngaihna in tanpuina a pek theihte hian tlin loh chin a lo nei a.
Malsawmna ka va nihna turte tana hmuh phak lek lova tlanbosan daih duh chang a awm thei. Chumi hunah chuan a
ni, Lalpa avanga mite tana malsawmna nih duh tak takte an lo lan thin ni. Mihring tlawmngaihna in a tlin phak bak
thleng pawha mite tana thawk duh mi ka nih hunah chauh a ni Lalpa lawm tlak mite tana malsawmna chu ka lo nih
theih dawn ni! Mahse, a va han har em! Tanpuitu tello chuan tihtheih pawh a ni lova. Pathian ka auh a lo tul a, ka
tawngtai tam a tul a, Setana’n ka mawhphurhna hlen chhuak lo tura min thlemna ka hneh theih nana min puitu chu
ka koh a ngai a ni. Chung thilte ka tih chuan keimahah chakna a lo awm ang a, mite tana malsawmna ni thei khawpin
Lalpa duhzawng chu ka lo ti thei tawh ang. Ka thei lo a nih pawhin ka theih chinah Lalpa, ka Pathian chu a lo chuang
mai dawn a ni.

I dinhmun a khirh viau a ni thei, mite tana malsawmna nih chu i tan a theihloh niin i hria a ni thei e. Mahse, Lalpa
hian mite tana malsawmna kan nih theih dan tur hi a lo dah sa dim diam tawh vek a, kawngkhat talin tute tan emaw
chuan malsawmna i ni thei tih ring tlat rawh. Abrahama, ‘Nang malsawmna ni ang che’ a tih ngei pawh khan harsa ti
ve thin ngei ang. Bible-ah a chanchin chhiar la, mite tana malsawmna a lo nih theih dan chu i hmu ang.

Sikpui Lung( A stone seat)


Mizo te hian hmanlai atang tawhin lungphun hi kan lo ching ve tawh a. Mitthi te hriatrengna turte, kut leh
hun pui an hman thin hriatrengnan te, khaw thar kai hriatrengnan (to commemorate important and
noteworthy events such as founding of villages) te, mi ropui – lal, thangchhuahpa leh pasaltha ten an
hlawhtlinna leh khuang an chawi hriatrengnan (achievements of important personages such as chiefs,
warriors etc) te leh thil dang atan te an phun thin. Heng zingah hian mitthi hriatrengna lungphun hi a tam
ber a, kan lungphun neih te hetiang lam vek hi a ni. Tin, kan lungphun te hian hming an nei deuh zel a, a
phuntute emaw an phun chhan te hming chawia phuah an ni deuh ber.
Kan sawi tak ah hian lungphun te hi thil engemaw hriatrengnan phun a ni tlangpui a, chung zingah chuan
Hmar hnam peng ten Sikpui Roui an hman thin dan leh hemi tuma lung an phun thin ‘Sikpui Lung’
chungchang hi han tarlang ila. Hmar hnam pem kual dan (migratory routes) : Hmar te hi Mizo hnam zingah
chuan a lian ber pawl an ni a, kum zabi 15-na leh 17-na inkar vel khan Run leh Tiau lui inkar velah an cheng
tawh niin a lang , tichuan kum zabi 17-na velah Tiau lui an kan ta a. Run lui an zawh hian Ralte te nen an
zawh ho ni awm tak a ni a, he hla thu atang hi chuan - “ Runtui kawi e, Ralte nu leh, Ralte pa leh Kan in
kawia, Runtui kawi e” ( we winded along the meanders of Runtui with the Ralte men and women) Kum zabi
17-na hnu lama Mizoram an luh hnu hian Champhai leh a chhehvel ah te hian an inbengbel a. Tun thleng
hian an lo awm tawhna khua te hian Hmar hnam hming chawiin khaw hming an neih deuh zel a, entirnan –
Zote, Ngur, Chhungte, Khawzawl etc. Hemi hnuah hian Mizoram hmar lamah pem in tun thleng hian hmar
lam tlang dung hi Hmar hnam ho awm tamna(concentrated areas) a lo ni ta a ni. Tin, Mizoram chhung mai
piah lamah Manipur leh Assam ram chhung, Mizoram ramri dep velah te an khawsa bawk. Kum zabi 19-na
bawr vel khan Manipur chhim thlang lam (south-western hills), tuna Churachandpur District ah te hian an
pem lut tan a, thenkhat chu Meghalaya state chhung Jaintia Hills thleng pawha pem an awm bawk. Tin,
Assam chhunga Cachar hills leh Tripura velah pawh thahnem tak an awm bawk a ni. Manipur ah rau rau
chuan tunah hian Hmar hnam te hi Churachandpur District ah an tam ber. Sikpui Ruoi hi eng nge ni ? Sikpui
Ruoi hi Hmar hnam te kut pui a ni a, kumtina hman erawh a ni lem lo. Kum thum chhung vel ei leh bara
malsawmna an dawn a, khua in harsatna an tawh loh chuan lawmthu sawina atan he kut hi an hmang thin.
Amaherawhchu, chhiatna an tawh te leh harsatna an tawh hunah te chuan he kut hi an hmang ngai lem lo.
Lawmthu sawina leh hlimna lam (thanksgiving festival) a nih avangin ei leh bara an dinhmun a ziaawm lai,
malsawmna an dawn lai leh hmelma lakah pawh an him lai, hun ralmuanga an awm laiin he kut hi an
hmang ber thin. Thlasik laia hman thin a nih avangin a hming pawh hi Sikpui Roui tih a ni. He kut hi sakhaw
biakna nen a inzawm leh lova, mipui vantlang intihhlimna kut a ni deuh ber. Mizote kut dang ang bawkin
he Kut an hman dawn hi chuan Zu leh sa a tam a, an inbuatsaih nasa a, a hma thla 2/3 velah te an lo
inbuatsaih lawk thin a ni. Sikpui Roui hi Hmar hnam tan chuan hun pui leh nghahhlelhawm, Hmar hnam te
inpumkhatna hun a ni a, chuvangin a hlu em em a ni. Sikpui Lung Kut neih hma kar khat velah pa hovin
ramhnuaiah lung phek hlai tha tak leh a nghahchhan tur lung dang pathum zawngin an vak chhuak a. Heng
lung te hi an uluk em em a, mihring kut hnu leh keh awm lo, tuma tih la tih chingpen loh a ni tur a ni.
Tichuan an duh ang an hmuh hnuah khua ah zawn lutin kut an hmanna turah an dah a. Kut an hman hma ni
chiah ah heng lung te hi an phun ta a ni. An phun dan chu – mipa naupang kum 12-14 inkar bawr vel (kel
khal rual vel an ti deuh kher thin) pahnih hi an inbuan tir a. A tlangpuiin heng naupang te hi Hmar hnam chi
peng pakhat, Lungtau hnam atangin an thlang thin. Naupangte chuan an kawngah puan an vet a, tichuan
an puan ven a vuan chung chuan inchawi kan an tum thin a. A khingpui kha a chawi kan theih chuan chak
zawka puan a ni thin a. A han chawi kang a, leia a dah thlak leh chiah khan a chak lo zawkin lei a zuk rahna
chiah kha an chhinchhiah a. Chumi hmunah tak chuan lung pakhat kha an phun ta a. Lung dang pahnih kha
a bul hnaiah, lungthu ang deuhvin an phun veleh a, tichuan a chungah lungphek kha an phah ta thin a ni.
Tichuan lung chu phun zawh a lo ni ta a, thuthleng anga hman theih a ni. Hetiang lungphun hi
archaeological term chuan ‘stone seats’ tih a ni. Chuvangin Mizote hian megaliths chi hrang hrang zingah
‘stone seats’ hi kan lo nei ve reng a ni. Tichuan a tukah chuan Sipui Roui chu tan a ni ta a, hemi puala hla an
neih ‘Sikpui hla’ chu an sa dual dual a, a then an lam bawk a – ‘Sikpui inthang kan ur laia Changtuipui aw
sen mahrili kang intan ‘ Sun razula ka lei do aw, Laimi sa ang Changtuipuiin lem zo a Ke ralawna ka lei do aw
Sunah sum ang, zana mei lawn invak e An tur an sa tlua ruol aw, In phawsiel le in ralfeite zuong thaw ro ‘A
va ruol aw la ta che, Suonglung chunga tui zuongput kha la ta chah Hla hriltu/ Khuongpuzailak leh
khuangpu te chu an lungphun/Sikpui lung chungah khan an thu a. Sikpui Lung hi kut an hman lai hi chuan
serh hran a ni a, khuangpu leh hla hriltu lo chu thut ve phal a ni lo. Hla an sak lai hian an la urhsun em em a,
an sak laia lo nui emaw, lo ti mai mai an awm chuan a bul atangin an tan tha leh thin a, chutiang a nih loh
pawhin kut hman kha an titawp thin bawk. Chutiang khawp chuan Sikpui Roui hi Hmar hnam te hian an
ngai urhsun a, an la thu tak em em a ni. Sikpui Hla an sak hian Kut an hman chhungin hmun pawimawh tak
a luah a, kut hman tan dawna sak thin a nih avangin an ngai urhsun a, an kut hman dan thlengin nghawng a
neiah an ngai thin. A hawnna (sikpui hla an sak zawh hian) an neih zawh hian nula leh tlangval, nutling
patling te chu hlim takin an lam a, nileng zankhua in an lam ta thin a ni. Hmar hnam te hian Sikpui Roui hi
engtik hun lai atanga hmang tan nge an nih tih zawhna hi chhan har tak a ni a. Amaherawhchu pawm dan
tlanglawnah chuan Run lui leh Tiau lui inkar vela an khawsak hun lai, kum zabi 16-17 inkar bawr vel kha a ni
hmel. HV Vara hian ‘Hmar Hla Hlui’ tih bu ah hian Sikpui Hla chi hrang hrang chang 47 vel a lakhawm a.
Sikpui Hla ah hian khaw hming hrang hrang - Bualkhua, Sizawl, Hmuifang, Kelchal, Tlangzawl, Kawlchem,
Khuathlo bakah Run lui leh Tiau lui hming te, ransa hming Sial etc. te a lang a. B. Lalthanghliana chuan heng
khaw hming hrang hrangte hi Ru leh Tiau lui inkara khaw awm te an ni a, chuvangin an phuah laia an khaw
hming hriat leh an khawsakna te an phuah tel a nih a rinawm. Chuvangin Sikpui Hla te hi Run leh Tiau lui
inkara an khawsak laia an phuah a nih a rinawm’ a ti bawk. Tin, Mizo te hla hmasa (folk songs) tam tak te hi
helai hmuna an awm laia phuah chhuah niin a lang bawk. Hetih lai hian L. Keivom chuan Sikpui Hla te hi
Chin Hills(Burma) luh thlak hma a phuah a nih a rin thu a sawi bawk. Mizoram chhunga Sikpui Lung kan
hmuh theih langsar tak pakhat chu Champhai bul, Zote khaw hluiah a awm a. He Lung bulah hian hetiang
hian a inziak a, ‘HE LUNG HI HMANLAI HMAR HO SIKPUI LUNG A NI TIN KEINI KUM 28.2.1918 A HIAN KAN
AWM TA - ZAHULA SAILO"(This is the Sikpui stone of the Hmars of the past and we occupied this place
from 28.02.1918 - ZAHULA SAILO). Heng bakah hian tun thlengin Hmar hnam chenna laiah (Mizoram leh
Manipur ah te) Sikpui Lung te hi hmuh theihin a la awm. Archaeology zirna huangah hian hetianga
lungphun lam zirna hi ‘study of megaliths’ an ti a. Greek tawng ‘mega’ (lian) leh ‘lithos’ (lung) atanga
lakchhuah ani a, lungphun lian emaw, lung tam tak inphun emaw sawina mai a ni a. A huhova awm sawina
hi megaliths an ti mai a, a mal a ding hi monoliths an ti bawk. A zirna huangah chuan Lungphun te hi chi
hrang hranga sawi thin an ni a, menhir (a ngila ding), Dolmen (lungphek bawk, a hnuaia do tu awm),
alignment( a tlara phun), cairns(lung tam tak tiankhawm/chhun khawm) te leh a dang tam tak te an awm a.
Mizoramah hi chuan hriat theih chinah Menhir, Dolmen, alignment leh cairns te hi a awm ve a. Mizoram
chhim lama Mara hnam ten an lalte hriatrengna tura hman laia an siam thin, lung an tiankhawm
‘Phura/Pura’ an tih hi ‘cairns’ chu an ni a, tuna kan sawi lai mek Sikpui Lung hi ‘Dolmen’ a ni ve thung.
Meghalaya state a Khasi te hian Dolmen chu an ngah khawp mai a, an ni ah chuan chuan mitthi puala
lungphun a ni ber. Khasi ho chuan ‘dolmen’an phun hian a bulah ‘menhir’(lungphun pangngai) an phun tel
ngei ngei thin a, a inkawp tlat a ni. Lungphun pangngai khan mipa(male stone) a ni a, a bawka
phun(dolmen) kha hmeichhia(female stone) a ni. Anni ah chuan hetiang hriatrengna lungphun hi thlahtute
biakna (ancestor worship) leh inthlah chhawnna lam entirna(procreation) a ni. Kan tarlan tak angin
Mizoramah chuan ‘Dolmen’ ang chi hi kan ngah lem lova. Sikpui Lung bakah hian tunhma in Mara hnam te
hian mitthi te hriatrengnan kawtchhuahah hetiang ang hi an phun ve thin a, chu chu ‘longphei/lophei’ an ti
a, chumi bulaha chuan hriatrengna tur thing (wooden memorial post) ‘Thangri’ an phun tel ngei thin.
Longphei hi thlan chungah an phun thin a. Lungphek an phah a, chu chu lungphek dang 4 (pali) in a sir tinah
an do kang a. Longphei lungphun hi a tlangpuii ft 2/3 a sei, feet 2 a hlai leh feet chanve vela sang a ni
tlangpui. Naga hnam Tangkhul te, Konyak te pawhin dolmen hi mitthi hriatrengnan an phun thin bawk.
Hetianga hnamdang ten mitthi te hriatrengnan an hman thin lai hian Hmar hnam chuan hun hlimawm an
hman thin ‘Sikpui Roui’ laiin an phun ve thung. - Dr Malsawmliana Thulakna te : B. Lalthangliana, Mizo
Chanhin. p xxxi Ibid, p93 H. Songate, Hmar History, Imphal, 1958, p81 B. Lalthangliana, op.cit.p96 TS
Gangte, The Kukis of Manipur, Gyan Publishing House, New Delhi, 1993. p34 Lalremlien Neitham ‘Sikpui-a
Festival with a Difference’ an article published in remaginedreality.blogspot.com H.Zadawla ; Sikpui Ruai
leh Sikpui Hla, an article (unpublished) L.Khuma Varte ‘Genesis and Exodus of the Mizos : A case study of
Hmars’, as cited in Girinda Kumar(ed) ‘Geographic Vol-I’, July, 2006.p50. H.Zadawla; op.cit L.Keivom, Zoram
Khawvel-1, (Aizawl, 1994)(2nd Ed), p20 HV Vara, Hmar Hla Hlui (The Hmar Folk Songs, Lyrics and Chants),
Churachanpur, ICI Press, 1985(2nd Edition). B. Lalthangliana, op.cit.p31 Ibid, p92 L. Keivom, op.cit.p21
Catherine Namita Shadap Sen, The Origin and Early History of the Khasi-Synteng People, Firma KLM
Pvt.Ltd. Calcutta, 1981.p24 NE Parry, The Lakhers, Firma KLM Pvt. Ltd. Calcutta, 1976.p415 Chawngkhuma
Chawngthu, Mara Khawtlang Nun, Mizoram Publication Board, Aizawl.2005, p86

MIZO LUNGPHUN HLUI TE HI

- Malsawmliana

Tunhnaiah Mizoram khawchhak lama Vangchhia khaw daia hmanlai lungphun tam tak awmkhawmna
‘Kawtchhuah Ropui’ an tih mai chu Archaeological Survey of India (ASI) te’n hmun pawimawh leh
humhalh ngai (Site of National Importance) atan a puang a. A lawmawm hle a ni. Heng bakah hian Mizoram
sorkar pawhin 2001 khan ‘The Mizoram Ancient Monuments and Archaeological sites and Remains Act,
2001’ chu a lo pass tawh a, chumi hmang chuan ‘The Mizoram Ancient Monuments and Archaeological
Sites and Remains rules, 2003’ chu hman a ni ta. He Rules hmang hian Mizoram chhunga hmanlai thil hlui
leh historical places engemaw zat chu humhalh a ni ta a ni.
Tunhnaiah Archaeological Survey of India (ASI) te’n Vangchhia-a lungphun an humhalh tur pawh hi thil
lawmawm tak leh Mizo history-a thil thleng pawimawh tak a ni. Vangchhia Lungphun chungchang hi
Vanglaini, 13.8.2011-a chhuakah Pu B. Lalthangliana’n bengvarthlak takin a rawn ziak tawh a. Hmanlai
Lungphunte hi Mizote kuthnu a nih leh nih lo chungchanga a ngaihdan te a rawn ziak a. Tlema lungphun
danglam deuh hlek te chu hnam ang kuthnu nia kan ngai lat \inte chu pawm har a tih thu te pawh a rawn ziak
a. Entirnan, East Lungar khaw bula ‘Lungvando’ chu Mizo lungphun pangngai ang a nih loh avanga hnam
dang kutchhuak a nih rin tlatna te hi a awm ve bawk a. Chutiang ngaihdan chu Mizote zingah hian tun
thlengin a la awm. Tin, Mizo ni lo, hnam dang kutchhuak pawh a ni thei tho bawk.
Lungphun chungchang hi tlem han tarlang ta ila. Lungphun culture (megalithic culture) hi khawvel ram
dang chu sawi loh, kan chhehvela hnam dangte – Khasi, Naga etc. te hian an ching hle a, an hnam
nunphungah pawimawhna a nei nasa hle a ni. Keini Mizote ai mah hian Khasi-ho chuan an nunphungah
awmzia an neihtir nasa a, an uar hle. Hriatrengna lungphun piah lamah an chhungte thi tawh ruh dahna atan
te leh thil dang atan an hmang \hin.
Archaeology-ah hian zirna peng hrang hrang zingah megaliths lam hi tunlaia langsar pawl tak a ni a.
‘Megaliths’ tih hi Greek tawng ‘mega’ leh ‘lithos’ atanga lak a ni a. Mega tih chu ‘lian(large)’ tih a ni a,
lithos hi ‘lung’ (stone)’tihna a ni. Tichuan, megaliths tih chu lungphun lian sawina a ni a, a huhova lungphun
emaw phun tlar tuarh ang hi megaliths tih hian a hawi mah zawk a, a mal din (single upright stone) hi
‘monolith’ ti a sawi a ni thung.
Engpawhnise, Vangchhia leh Lianpui leh hmun danga Mizo lungphun awmte hi a danglamna chu milem
inziak te hi a pawngchhuaka ziak an ni hi a ni. Mizo lungphunte hi chi thumin an \hen a, chungte chu-
engmah inziak lo (plain monument), a pawnga inziak (engraving of figures in high relief or embossing) leh
thuk taka ker (engraving of figures). Heng zingah hian a pawng chhuaka ziak hi a har ber a, a ‘skill’ pawh a
sang ber. Mizo lungphun (Megaliths) chungchanga research ti a kan zinkual velnaah pawh hetiang ang
lungphuna milem a pawnga inziak hi a tam lo hle a, Zoram hmun hrang hrangah hian chhiar tham lek a
awm. Heng lungphun a milem inziak hrang hrangte hian hmanlai kan pipute themthiam zia a tarlang a; tin,
kan history chhuina atan thil tangkai tak (archaeological sources) an nih bawk avangin an hlu a, humhalh an
ngai em em a ni. Hemi chungchangah hian sawi tur tam tak a awm thei awm e.
Megaliths (lungphun) hi khawvel hmun hrang hrangah hmuh tur a awm a, India hmarchhakah pawh hiana
bikin Meghalaya ah hian a tam leh zual. Lungphun te hi chi hrang hrang a awm leh a, chung zinga
thenkhatte chu han tarlang leh thuak thuak ila –
a) Menhir – lung phun pangngai/ a tung, hei hi lung mal din a kawk deuh
b) Alignment- hei hi a huho/a intlara lungphun sawina a ni.
c) Stonehenge – a kuala lungphun
d) Dolmen (table stone/stone seats) –a bawk a phun
e) Cairns – lung chhun pawn (stone heaps)
Heng bakah hian phun dan chi hrang hrang a tam hle a, sawi vek sen pawh a ni awm love. Heng zinga
Mizorama kan neih te han tarlang ila –
a) Menhir – hei hi chu Mizo lungphun pangngai hi a ni a, a tung chho a phun ho hi a ni. Mizorama lungphun
tam ber hi ‘Menhir’ a ni.
b) Alignment – Lung phun tlar hi a ni a. Hmanlaiin pasaltha te hriatrengnan lung an phu tlar thin a, chung
chu ‘Hranglungphun’ an ti. Tin Mizoram hmarchhaka Lungphunlian pawh khi a piah deuhah khian a khat
tawkin an inphun tlar hlawm bawk a. Hetianga lung phun tlar hi Alignment chu a ni.
c) Dolmen – hei hi a bawk/tlu a phun a ni a, a hnuaiah kamtu a awm thin. Mizoramah chuan Champhai Zote
tlanga ‘Sikpui Lung’ ang hi a ni. A phek zawngin leiah an phah a, a hnuaiah lungthu pathum in an kam kang
a ni. Hetiang hi khawvel hmun dangah pawh hmuh tur tamtak a awm a, amaherawhchu an phun chhan
(ideology) erawh a danglam thung.
d) Cairns (kians ti a lam tur) – hei hi lung chhun pawn a ni a, a chung lamah a zuih ral thin. Mizoramah
chuan Mara hnam hovin an lal hriatrengnan a an phun thin ‘Pura’ ang hi a ni awm e. Pyramid ang hian a
hnuai lama a arh a, a chung lamah a zuih ral thin a ni.
Hetianga lungphun dan chi hrang hrang a awm avang leh a phun chhan pawh a inan loh nuai avang hian
Lungphun hlui te atang hian a phuntute chanchin leh an nunphung, an hnam chin dan te a hriat theih a.
Chuvangin lungphun(megaliths) hi history chhuina atana thil tangkai tak a ni reng a ni. Entirnan, Sikpui
Lung chu Hmar ho kut pui khat ‘sikpui Roui’an hman laia an phun thin a ni a, a phun dan pawh a awm thlap
a ni. Hemi chungchang hi hun remchangah ziah leh kan la tum dawn nia.
Tin, Mizo te khan an lungphun reng rengah milem an ziak nasa hle a, ziah lohna (plain monument) pawh a
awm tho bawk a. Heng milem te hi a tlangpuin Sial lu, dar lem, mihring lem, puan, sava, sakawr, silai, fei,
sakhi/sazuk leh thil chi hrang hrang te an ziak/ker thin a. Thil mak ve deuh mai chu Zoram khawi hmuna mi
pawh hi en ila, milem inziak a awm chuan an ziah dan kalhmang hi a inang vek a ni. Khawchhaka Lianpui
leh Vangchhia vela lungphuna mihring lem an ziah dan(style) leh khawtlang Pukzing daia lungphun te,
South Sabual kawtchhuaha lungphun a mihring lem inziak te chu a inang vek a ni. Tin, Mizo te thlang tlak
dan leh an pem zel dan (routes of migration), an khawsak tawhna (settlement pattern) te kan zir chuan
Mizoram khawchhak atang hian khawtlangah an chhuk thla zel tih a lang a. Chuvangin milema thil inziah
dan(style) pawh an chhawm thla zel a nih hmel. Tin, khawchhak lama lungphun te hi a tlangpuiin khawtlang
lama lungphun te aiin an upa zawk niin a lang, a phuntu ni a an sawi te chanchin enin.
Tin, ‘Pura’ hi Mara hnam chenna velah hmuh tur a awm nual a, Chin Hills-ah Mara ho lo awm tawhna ah te
pawh hmuh tur a la awm. Chuvangin ‘Pura’ lung atang ringawt pawh hian Mara hnam ho thlang tlak dan leh
an kalkawng(routes of migration) hi a hriat theih ve riai riai a, chutiang zelin Sikpui Lung pawh Hmar ho
chanchin chhui nan a tangkai bawk. Hetiang a nih avang hian lungphun hi chanchin hlui(history) chhui nan a
tangkai em em a ni.

ZOFATE INPUMKHATNA
-          Dr Malsawmliana
Kumin Chapchar kut thupui atan Zofate inpumkhatna tih thlan a ni hi a lawmawm hle mai. Zo
hnahthlakte hi kan lo \hahnem chho ve zel a, kan chenna hmun pawh a darh sarh ta hle ta mai. Khawvel
hmun hrang hrangah kan inzar darh ve tawh a, kan \hang chho zel dawn ni te pawhin a lang. Hetiang a nih
avang hian kan awmna ram leh hmun a zirin kan khawsak phung pawh a danglam ve tial tial a, kan chin dan
pawh a inang lo chho hret hret bawk. Kan chhehvela hnam lian zawkte nunphung leh chin dan te pawhin
nasa takin hnam tlem zawkte chu a lo chiah ve lo thei lo bawk a.
Burma rama Zo hnahthlak unaute leh Mizoram chhunga chengte, Bangladesh, Tripura leh
hmundanga a chengte chu kan khawsak phung a danglam a, kan \awng hman pawh a danglam hret hret
bawk avangin unau kan nih thu hi sawi rik fo leh inpumkhatna tura hmalak a nih loh chuan tun a\anga kum
engemaw zat hnuah chuan kan inhransan ang tih hlauhawm tak a ni.
Mizo hnam kan han tih maiah hian chi peng engemaw zat kan awm a, kum 1947-a Mizo Union party
in India Sawrkara Governor-General hnena Memorandum an thlenah hetiang hian Mizo hnam peng hrang
hrang te ziah lan an ni - Aimol, Anal, Bawng, Paite, Bawmzo, Chiru, Chawhte, Chawrai, Chongthu,
Chawngthu, Darlawng, Dawn, Fanai, Hmar, Hrangkhawl, Hnamte, Kaihpeng, Khumi, Khiang, Khiangte,
Khawlhring, Kawm, Lushei, Lakher, Langrawng, Mualthuam, Miria, Ngente, Paite, Pawi, Purum,
Pangkhua, Pangte, Pautu, Pawite, Ralte, Renthlei, Thadou, Tarau, Tikhup, Tlanglau, Tlau, Vangchhia,
Vaiphei, Zou, Zawngte, Gangte etc. Heng Mizo hnam peng hrang hrangte hi India ram chhung –Mizoram,
Manipur, Tripura, Assam ah te leh Burma ram leh Bangladesh ah te an cheng hlawm a. A \hen hi chuan
Mizo hnam an ni tih pawh a inhre tawh lo mai thei e. Pu B. Lalthangliana ziah dan phei chuan Manipur
State-a Mizo chi peng panga – Aimol, Anal (Pakan), Chiru, Maring leh Moyon te chu Naga hnamah chhan
hrang hrang avangin an lo inziak lut der tawh a ni awm e. ( Mizo Identity, B. Lalthangliana, Ram leh hnam
humhalh, CYMA, 1998). Engpawh nise, kan chenna hmun leh \awng hman a zirin inmihran hi a lo awl viau
dawn a ni.
Capt LZ Sailo chuan Tripura vela a zinkualnaah Zo hnahthlak hnam \henkhatte a tlawh chhuak a, an
ni chuan Mizo an ni tih pawh an lo inhre tawh lova, an lo bo thui tawh hle ni a a hriat avangin a rilru ah hla a
lo lut a,
Unaute u, in damtlang a lawm maw ?
Rinawmna chibai in dawng thei em ?
Chhinlung chhungkhat Zoram chhehvela mi te,
Insuihkhawm leh zai I rel ang u.

Unau te u, han dawn nawn leh teh u,


Khawvel unau hnam dang hriattir zel hi;
Kan nihna chung Pathian lo ruat sa ang khan;

Rinawmna chibai inbuk ang le;


Chhinlung chhungkhat Zofa kan nih hre rengin.
Insuihkhawm leh zai I rel ang u’ tiin a lo phuah chhuak ta nghe nghe a ni.

Capt LZ Sailo khan Zofate insuihkhawm lehna tur leh inpumkhatna tur hian a \hatlai hun zawng
zawng a hmang zo a, Zofate chenna hmun hrang hrangah zin kualin he thu hi a tlangau pui \hin a nih kha,
Mizo hnam tan chuan mi ropui a ni kumkhua tawh ang.

Tunhma deuh, inkalpawh zung zung awlsam hma kha chuan Zo hnahtlak \heuh \heuh pawh kan in en
dan a dang hman viau a. Kan unau khawchhak lama awm te, Manipur, Assam, Tripura, Bangladesh lama
awm te pawh kan inpawh tawn lo hle a, ‘unau hmel hai’ te pawh a lo awm tawh \hin a ni.

"Mahse vangkhua leta fan leh ni chuan,


I chhunga lungduh naufa zawngte;
'Khawchhak mi' tia hming min selin,
Sirah nemten puan ang min lo hnawl e."

tih hla te pawh a lo pian chhuah phah a nih kha. He hla lo pian dan chungchang \hianpa
Lalhruaitluanga Chawngte in hetiang hian a ziak a, i han tarlang teh ang -
“T.Zorampela te hi Burma ram Mandalay-ah an cheng \hin a, Burma a\anga Aizawla zin Mizo paho
an mikhual \hin. An mikhualte chuan Mizoram mite'na an lo hmuhsit dan an sawi \hin a, chu'ng chuan
Zorampela rilrua ti-na ta a ni. Amah T. Zorampela chu Mizo em em mai a ni a, a farnu te pawh kawl \awng
hman a khap hial. Mizoram a ngai \hin em em. Mahse, Mizoram-in Burma rama cheng Zofate a lo mikhual
dan a hriat chuan a rilru a na em em \hin.

“Mizoramin Burma rama cheng Zofate a hmuhsit avanga rilru na T Zorampela pawh kha artist a ni a,
chem sen leh hriamhrei hmanga inhri thla lovin, art hmangin a inhri thla ta a nih hi. 'Duhaisam' tih hla pawh
chuan mi \henkhat thinlung a vit \hin tih ka hria a, chu chuan Zofate inpumkhatna a thlen a nih chuan a tawk
mai lo'm ni ka ti.” ( Nghapih Concert, Zozam Weekly, June, 2009)

Engpawh nise, kan intlawhpawh tam loh leh kan awmna hmun a hran avang te, kan \awng hman a
inan loh avangte leh kan chenna bul hnaia hnam lian zawk ten min chiah hneh tak avangte in hetiang
harsatna hi chu a thleng mai chauh a ni. Tin, politics kal sual avang pawhin hnam khat in mihranna hi a
thleng thei bawk.

“ Ka dawn \hin kan Zoram hi, Engah nge hnam khat unau te;
Doral an chan tak hi, Hmelma duhthusam in maw,
Kan hnam leh kan ram a phel ang maw !
Kei zawng thinlai a na, ka phal thei lo”

Lalrindiki Khiangte in thinlung taka he hla a han sa vawng vawngte hi hnuk a ti ulh a, ngaihtuahna a
ti kal ding thei khawp mai.

Tun \umah hian kan thupui hi insuihkhawm tih ni lovin inpumkhatna lam a ni a, a hawi zawng a
dang hret awm e. Insuihkhawm a nih chuan hmunkhata awm ho emaw rorelna pakhat hnuaia awm emaw a
kawk deuh a, inpumkhat erawh chuan mahni awmna hmun \heuh a\ang pawhin thinlung taka inpumkhat
theih a ni. Tunhnaiah nasa takin Zofate inpumkhatna lamah hian kan \hangharh a, a lawmawm hle a ni.
Political party lo ding tawh zawng zawng leh tuna ding mekte pawh hian an thiltumah Zofate inpumkhatna
lam thu an tlangau pui vek a, an hmalakna ah pawh heti lam hi an hma chho vek a ni. Chutiangin thuziak
mite leh hla phuah thiam te pawhin heti lam hi an hawi vek bawk a ni. Zirlai pawl leh tlawmngai pawl leh a
dangte pawhin hemi lam hi hma theh berah kan nei ta zel bawk. Hnam \hanharhna nasa tak leh ropui tak a
ni.

Kan inpumkhat theihna tura thil pawimawh ni a lang \henkhat chauh han tarlang ila :

Zohnahthlak hnam hrang hrang, mahni chi bil \awng hmangtute hi engtin nge kan inpumkhat
theih ang ? tih hi kan ngaihtuah fo a \ul. Kan \awng hran avanga inen dan dang ta h< te hi kan
inpumkhatna daltu an ni a, Duhlian \awng ringawt hi Mizo \awnga pawm lova, Zo hnahthlak \awng hrang
hrangte hi Mizo \awng vek a nih zia leh Mizo \awnga kan pawm vek zia te hi kan sawi nawn fo a \ul.
‘Anni \awng, keini \awng’ kan tih fo te hi a reh a ngai. Chutih rualin \awng tlanglawn (common language),
chi peng zawng zawngin kan thiam tlan vek erawh kan neih a ngai thung.

Mizoram chhungah ngei pawh hmar lamah Duhlian hmang hi a tam zawk an ni a, chhim lamah
Mara leh Lai \awng hman lar a lo ni leh a, hmar tlangdungah Hmar \awng hman a lo ni leh bawk a,
hmarchhak lamah Paite \awng a lo lar leh bawk a. Duhlian/Mizo \awng an hman loh mai avangin Mizo an ni
ta lo emaw ti lovin Mizo \awng veka kan pawm thiam a \ha hle mai. Anni pawh hian Mizo \awng vek tho an
hmang tiin pawm mai ila, a hahdam thlak awm e.

Chutih rualin Zo hnahthlak hrang hrangte hian mahni chi bing \awng te kan hman bik fur erawh
chuan inpumkhat hi a har hle ang. Chuvangin tuna kan hman tlanglawn ber Lusei/Duhlian \awng hi kan
tihausak zel a ngai. Mizo hnam pumpui huap leh kan thiam tlan ber a ni bawk a.
Duhlian \awng hi Mizo \awng dangte nen pawh hian an inzul viau a, a bikin Ralte \awng nen phei
chuan a inzul hle a, a tam zawk chu a inang a ngaih a ni. Kum 2007 khan B. Lalthangliana chuan Mizo
\awng peng hrang hrangte \awng inhnaih dan a lakhawm a, chung zingah chuan Mizo \awng, Hmar, Lai,
Paite, Ralte leh Thado-Kuki \awng te hi 28.16 % vel lai a inang a, Mizo \awng leh hmar \awng bik phei chu
71.59% a inang a, Mizo \awng leh Lai \awng 65.73% leh Ralte \awng nen 87.21% lai a inang tih a hmu
chhuak. (B. Lalthangliana, Mizo tawng \obul leh a chhehvel in Laltluangliana Khiangte (ed) ‘Mizo Tawng
zir zauna Bu Thar’, MILLTA, Aizawl, 2015, p.38). A bul \hutah leh innghahna Duhlian \awng ni mahse
‘Mizo \awng’ ti a dah hian a huam zau tawh zawk a ni. Luseiho \awng mai ni tawh lovin Zo hnahthlak
zawng zawngten kan \awng tualleng bera kan neih (Common language) a ni tawh a, neitu bik awm tawh lo,
kan vaia \awng a ni tawh a. A hlu em em tawh a ni. Zo hnahthlak hrang hrangte pawhin \awng bik nei tho
mah ila, he \awng hi kan \awng tuallenga kan hman ber leh kan thiam tlan ber a nih avangin ‘Mizo -\awng’a
kan pawm a \ha hle ang.

Chutihrualin kan \awng dangte hi a ral mai lohna turin kan vawn nun reng erawh a ngai thung. Chu
chu Mizo hnam ropuina tur a ni. |awng hi min ti pumkhat tu pawimawh tak a ni a, min \hen darh tu a ni thei
bawk.

A dawt lehah chuan inhmuhkhawm tam hi inpumkhatna a ni. ‘Tanrual hi chakna a ni’ an tih
angin inhmu ngai lo chu an innel thei lova, inhmangaih a har bawk a, inthurual a har bawk. Chhungkhat
laina pawh kan inhmuhkhat chuan inngainat chu sawi loh, kan inhre lo thuai a, \henawm hnai te kan
hmangaihna a lo thuk zawk fe tawh \hin. Chuvangin Zo hnahthlak hmun tina cheng te pawh kan inpumkhat
theihna tur chuan kan inhmuh tam a, kan tal ho fo a \ul.
Hemi kawngah hian YMA leh zirlai pawl, a bikin MZP te hian nasa takin hma an la \hin a, MZP
phei chuan ‘Zofest’ buatsaihin khawvel hmun hrang hranga Zo hnahthlak awmte sawm khawmin
inpumkhatna turin hun hlimawm tak an buatsaih \hin a ni. Mizo hnam hrang hrangten, anmahni puala zirlai
pawl an din te pawh MZP chuan thlauhthla kher lovin thiam takin an awpkhawm a, MZP ah an inziak lut
vek a, an nih ang angin an pawm thiam a, hei hian nasa takin inunauna a thlen a ni. MZP in Zofate
inpumkhatna tur leh inunauna tura an thawh hlawk zia hi sawi fe tham a awm.
Chutiangin YMA pawhin Manipura Zo hnathlak Gangte unau te pawh YMA ah an lo lawm lut tawh
a, Tripura lama Darlawng hnam te pawh YMA ah lawmluh an lo ni tawh bawk a. Zo hnahthlak chibinga
awm ten mahni awm awma awm mai lova, Mizo hnam tlawmngai pawl a an inchhunglut hi a ropui hle a ni.
Zoram pawna Zofate awmna ah chuan YMA a lo ding chho zel a, Bangladesh thlengin. Hei hian Mizo fate
inunauna leh inpumkhatna, zai khata luan luhna atan kawngro nasa takin a su a ni.
January 29, 2016 khan Lawngtlaia LIKBK Assembly Conference Hall-ah Central YMA, Central
Young Lai Association (CYLA) leh Mara Thyutlia Py (MTP) hruaituten Joint Meeting an nei a. Thawhho
dan turte sawiho in thawhhona thuthlung te pawh an lo siam tawh nghe nghe a ni. Chumi kal zelah chuan ni
25 November, 2016 ah Aizawl Sipai lammualah Joint Cultural Meet buatsaih a ni a, hei hian thui takin
Mizoram chhunga Zofate chengte inpumkhatna turin kawngro a su a ni.
ZORO pawl hi Zofate insuihkhawm lehna tura din a nih angin hemi lam kawngah chuan a hnathawh
hi a ropuiin thui tak sawi tur a awm. May 19-21, 1988 a Champhaia 1st World Zo Re-Unification Convention
neih a han ni te kha ZORO lo dinchhuahna bul a ni a, khami \umah khan khawvel hmun hrang hrang atanga
Zo hnam hruaitu kalkhawmte chuan Zo Hnam insuihkhawm lehna tur thuthlung an siam kha a ni a. A ropui
hle a ni. Tun thleng hian ZORO chuan hemi lam hi a dinchhan a nih ang ngeiin a bei chho ta char char a ni.
Heng bakah hian kumtina kan hman \hin, Chapchar Kut leh thildangah te hian hmun hrang hranga
Zofate sawmkhawma hnam lam kan entir \hin hi a \angkai em em bawk a ni. Mizorama inchahkhawm mai
tawh lovin tunhnaiah phei chuan Chin Hills lama Zofaten Chapchar Kut an hmannaah Mizoram lam a\angin
lam thiam leh zai thiam te an sawm ta fo bawk a. Hei hian nasa takin min pawt hnai a, min ti pumkhat leh
zual a ni.
A pathumna ah chuan, chi bil leh hnam pual hming emaw, khaw bil hming emaw vuah a
hmasawnna lam ruahmanna siam ang chi a theih ang anga pumpelh a \ha. Entirnan, Phuldungsei
Constituency tih aia Dampa Constituency tih te hi a pawm a nuam a, Ngopa bial tih aia Lengteng bial han
tih te hi a hahdamthlak. Chutiang zelin Development Council kan han neih ang chi te pawh hnam pual bil ni
lovin a huamchhunga mi te, eng hnam pawh huam thei tur zawng leh an pawm theih tur zawnga a hming
phuah thiam te hi a pawimawh. A ram leilung leh tlangdung hming han put tir daih te hian ‘bik’ nihna a pai
bova, ‘in\awm’ na min neih tir.
A palina ah chuan, a hma lama \awng chungchanga inpawm tawn vek a \ul thu kan sawi zuai
tawh angin inpumkhat tur chuan inhriatthiam tawnna a pawimawh. Rilru zau tak kan neih a ngai a,
Mizo hnam hrang hrangten chin dan leh tihdan phung kan neih ang ang te kan inzah sak tawn a, kan
inhriatthiam tawn a pawimawh hle a ni. Kan nunphung te kan inzahsak tawn a \ul a, kan eisiam dan te,
hming phuah dan chungchangah te leh khawsak dan phungte pawh a inan vek loh avangin inhriatthiam
tawnna kan neih a pawimawh em em a ni. Mizoram chhunga chengte zingah ringawt pawh kan pianna leh
seilenna hmun a zirin kan \awngkauchheh leh kan chin dan a hrang thluah thei. Chuvangin inpumkhatna tur
chuan rilru zau put a ngai hle.
A panganaah chuan, thuziak hian min \hendarh thei a, min tipumkhat leh thei bawk. Mizo
history a chhim leh hmar indo chhan ni an sawi \hin chu,
“ Buanhmun pai ang pawm tawh hnu,
Chengteah lam ang let leh e, Lalpuithang lema”
tih mai a ni. He hla tlar hnih avang ngawt a indona a chhuak thei anih chuan,

Unaute u in damtlang alawm maw ?


Rinawmna chibai inbuk ang le;
Chhinlung chhungkhat Zofa kan nih hre rengin.
Insuihkhawm leh zai I rel ang u’
Tih hla tlar li lek pawh hian Zofa, tlang hrang hranga chengte hi min tihpumkhat nasat theih zia hi
sawi tham a awm. Hei hian thu leh hla in kawngro a sut zia a ti langchiang hle mai.
Thuziak mi te an pawimawh hle. Chi leh chi inhuatna ti chhuak thei zawnga thuziak te, hnam khat
voh bik neia thuziak chin te, midang dah hniama mahni indahsang zawnga thuziak te hian a in\hendarh
zawngin hna a thawk tih kan hriat fo a \ul. Mizo hnam hlapui ni a kan ngaih tak ‘Ro min rel sak ang che’ tih
kan sak laia a sa tute thinlung hi hmuh theihin awm ta se, tho thil ang \hap a nih a rinawm. He hla hian min
phuar khawm a, hnam rilru min put tir a, Mizo hnam min chawi sang a, mi hnuaia kun duh lohna rilru a tuh
a, \anrualna min siam sak a, ngaihdan thuhmun min put tir a, ‘chhawrpial r
Pu Nehru-a ten India ram ropui tak chhungah hnam hrang hrang, nunphung leh chin dan inang lo tak
tak te inlungrual taka an cheng za a ni ti a ‘Unity in diversity’ an lo hrilhfiah ang khan, Mizo hnam lianpui
chhungah hian chi peng hrang hrangte hi inngeih tak leh inpawm tawnin, rilru zau tak pu a intih bikna leh
inlak hranna rilru pu lovin, Mizo tak si a kan awm thiam a \ul hle a ni. Kan inpumkhat lohna hi tudang vang
ni lovin keimahni kan ni. Kan awmna hmun leh ram hrang mahse, kan \awng hman lo hrang hlek pawh
nise, ‘Mizo hnam’ kan nih chhung chuan kan hrang tak tak thei lo. Kan rilru ah Mizo hnam hi lo lian ber se,
tichuan khuavel kan la chhing ngei ang.
“ Chu hun chu ka nghakhlel e,
Lungrualte a chhinlung chhuak,
Hmatiang kan sawn hun tur chu,
Zoram mai duhtawk lovin,
Khuavel kan la chhing ngei ang”

26.02.2019
HMANLAI LUNGPHUNA ZO HNAHTHLAK TE INAN DAN
-          Dr Malsawmliana

Lungphun culture (megalithic culture) hi khawvel ram dang chu sawi loh, kan chhehvela
hnamdangte – Khasi, Naga etc. te hian an ching hle a, an hnam nunphungah pawh pawimawhna a nei nasa
hle nghe nghe a ni. Keini Mizo te ai mah hian a bik takin Khasi ho chuan an nunphungah awmzia an neih tir
nasa niin a lang a, chuvangin lungphun hi an uar a, ngah pawh an ngah hle reng a. Heng lungphun te hi
hriatrengna lungphun a nih piah lamah an chhungte thi tawh ruh dahna atan te leh thildang atan an hmang
thin a ni.
Archaeology-ah hian zirna peng hrang hrang zingah megaliths lam hi tunlaia langsar pawl tak a ni a.
‘Megaliths’ tih hi Greek tawng ‘mega’ leh ‘lithos’ atanga lak a ni a. Mega tih chu ‘lian(large)’ tih a ni a,
lithos hi ‘lung’ (stone)’tihna a ni.iii[1] Tichuan, megaliths tih chu lungphun lian sawina a ni mai a, a mal din
aimahin huhova lungphun emaw phun tlar tuarh ang hi megaliths tih hian a hawi mah zawk a, a mal din
(single upright stone) hi ‘monolith’ ti a sawi a ni thung.
Megaliths (lungphun) hi khawvel hmun hrang hrangah hmuh tur a awm a, India hmarchhakah pawh
hian a bikin Meghalaya ah hian a tam leh zual. Khawvelah hian Lungphun hi chi hrang hrang(types) a awm
a, a phun dan a zirin hming hran an put tir vek a, chung zinga a tlanglawn te chu hengte hi a ni –
a)      Menhir – lung phun pangngai/ a tung, hei hi lung mal din a kawk deuh
b)      Alignment- hei hi a huho/a intlara lungphun sawina a ni.
c)      Stonehenge – a kuala lungphun
d)     Dolmen (table stone/stone seats) –a bawk a phun
e)      Cairns – lung chhun pawn (stone heaps)

Heng bakah hian phun dan chi hrang hrang a la awm nual a, mahse hengte hi a tlangpui an ni. A
phun dan a zir hian a awmzia a danglam thin a, society-ah pawh an pawimawhna a inang lo bawk. Heng a
chunga Type hrang hrang kan sawi atang hian Mizorama kan neih ve te han tarlang ila :
a)      Menhir – hei hi chu Mizo lungphun pangngai hi a ni a, a tung chho a phun ho hi a ni. Mizorama
lungphun tam ber hi ‘Menhir’ a ni.
b)      Alignment – Lung phun tlar ho hi an ni mai a. Hmanlaiin pasaltha te hriatrengnan lung an phun tlar
thin a, chung chu ‘Hranglungphun’ an ti. (eg. Tuithoh kama pasaltha Vanapa thlan an tih pawh hi lung lian
vak lo phun tlar a ni.) Tin Mizoram hmarchhaka Lungphunlian pawh khi a piah deuhah khian a khat tawkin
an inphun tlar hlawm bawk a. Hetianga lung phun tlar hi Alignment chu a ni.
c)      Dolmen – hei hi a bawk/tlu a phun a ni a, a hnuaiah kamtu a awm thin. Mizoramah chuan Champhai
Zote tlanga ‘Sikpui Lung’ ang hi a ni. A phek zawngin leiah an phah a, a hnuaiah lungthu pathum in an kam
kang a. Hetiang hi khawvel hmun dangah pawh hmuh tur tam tak a awm a, amaherawhchu an phun chhan
(ideology) erawh a danglam thung.
d)     Cairns (kians ti a lam tur) – hei hi lung chhun pawn a ni a, a chung lamah a zuih ral thin. Mizoramah
chuan Mara leh Lai hnam hovin an lal hriatrengnan a an phun thin ‘Pura’ ang hi a ni awm e. Pyramid ang
hian a hnuai lama a arh a, a chung lamah a zuih ral thin a ni.
e)      Stone Platform (Lungdawh):
Hetianga lungphun dan chi hrang hrang a awm avang leh a phun chhan pawh a inan loh nuai(h)
avang hian Lungphun hlui te atang hian a phuntute chanchin leh an nunphung, an hnam chin dan te thui tak
a zir theih a. Chuvangin lungphun(megaliths) hi history chhuina atana thil tangkai tak a ni reng a ni.
Entirnan, Sikpui Lung chu Hmar ho kut pui khat ‘Sikpui Roui’an hman laia an phun thin a ni a, a phun dan
pawh chipchiar takin an nei thlap a ni.
Tin, Mizo te khan an lungphun reng rengah milem an ziak nasa hle a, ziah lohna (plain monument)
pawh a awm tho bawk a. Heng milem te hi a tlangpuin Sial lu, dar lem, mihring lem, puan, sava, sakawr,
silai, fei, sakhi/sazuk leh thil chi hrang hrang te an ziak/ker thin a. Thil mak ve deuh mai chu Zoram khawi
hmuna mi pawh hi en ila, milem inziak a awm chuan an ziah dan kalhmang hi a inang vek mai a.
Khawchhak lama Lianpui leh Vangchhia vela lungphuna mihring lem an ziah dan(style) leh khawtlang
Pukzing daia lungphun te, South Sabual kawtchhuaha lungphun a mihring lem inziak te chu a inang vek a ni.
Tin, Pu Rinsanga’n “heng lungphun zawng zawnga lemziakte hi a inang tlangpui a, chungte chu –mihring
ding tlar lem te, thangchhuahpa lem te….etc. hnam khat kutchhuak tih a hriat hle…”iv[2] tiin a sawi a. A
sawi ang hian Mizoram chhunga lungphunah te hian milem inziak a awm chuan mihring lem, hmanraw lem,
sial lu etc. te hi a ni tlangpui, an ziah dan(style) pawh hi a inang deuh vek bawk. Khawchhak leh khawtlang
lama mi pawh an thil ziah leh an ziah dan a inang tho bawk. Amaherawhchu hemi vang ringawt hian hnam
khat kutchhuak a ni erawh kan ti ngawt thei lo.
Lungphun a milem inziak te hi a ziah dan a zirin hetiang hian then theih a niv[3] –
a)      Thai ran (scratching of figures on the outer surface)
b)      Ker khuar (deep cutting or deep incising)
c)      A pawnga inziak (Engraving of figures in high relief or embossing)
d)     Engmah inziah lona lungphun (plain monument)
Kan thupuiah hian ‘hmanlai lungphuna Zo hnahthlak te inan dan’ tih a ni a, Zo hnahthlak hrang
hrangte hian lungphun dan chi hrang an nei em ? tih hi zawhna awm thei tak a ni awm e.Lusei ho in engtin
nge lung an phun a, Hmar ho in engtin nge an phun? Ralte, Paite etc. ten lungphun dan chi hrang an nei em ?
A chunga kan tarlan tawh angin khawvel pumah hnam hrang hrangte hian lungphun dan tlanglawn tak an
neih chu a ding a phun (upright position) hi a ni awm e. Mizoram hmun hrang hrang chhim leh hmar, chhak
leh thlanga hmanlai kan pi leh pute lungphun hlui pawh hi hetiang chi vek hi a ni. Chuvangin Zo hnahthlak
hrang hrangte hian lungphun danah hian a ding a phun hi kan chin dan tlanglawn tak chu a ni awm e.
Tin, lungphunah hian milem chi hrang hrang ziah a ni a, a ziah dan kalhmang erawh a inang vek
lova, a pawng chi te, a ker chi te leh thuk vaka lova ziah te a ni a. A bikin a pawnga inziak ho hi a tam em
em lem lova, a awmna hmun hi chhiar tham lek a ni. Chutih rualin a phun tute erawh tute nge ni ang ? tih hi
zawhna lian tak a ni bawk. Khaw chhaka Vangchhia-ah ‘Kawtchhuah Ropui’ a awm a, hetah hian lungphun
242 a awm a,vi[4] heng lungphun te hi hnamdang (i.e.Rongmei) phun ni a ngaihna te a awm a, amaherawh
chu Mizo pipute phun ngei ni a ngaih a ni.vii[5] Zo hnahthlak eng hnam ber nge tih erawh chhui zui chi a nih
hmel a. Lungphunah hian milem chi hrang hrang a pawnga inziak a tam hle a ni. Hetih lai hian a piah lawk
Lianpui khaw daiah ‘Lianpuia Lungdawh’ a awm bawk a, hetah hian lungphun 84 a awm bawk a.viii[6] Heng
lungphun te hi Palian lal, Lianpuia’n helai hmuna a awm laia a phun ni a ngaih a ni. ix[7] Heng lungphun
hrang hranga milem inziak te pawh hi Vangchhia a kawtchhuah Ropuia lungphuna inziak ang chiahin a
pawnga inziak vek a ni bawk. Tin, Champhai Zotlanga Mangkhaia Lung hi Ralte lal, Mangkhaia
hriatrengnana a pa Mangthawnga’n a phun ni a sawi a ni a.x[8] Khawthlang Pukzing daiah pawh hian ‘lung
phun lian’ a awm a, he lung hi Chenkual lal in a phun ni a sawi a ni.xi[9] Heng lungphun kan han tarlan ah te
hian milem inziak hi a pawnga inziak vek a ni a, milem inziak te pawh a inang tlangpui bawk. Chuvangin
Mizo hnam hrang hrangte lungphun ah hian inanna tam tak a awm awm e. Amaherawh chu Mizoram chhim
lamah hian hetiang lungphun, a pawnga milem inziak ang hi hmuh leh sawi tur a vang hle a nih hmel.
Tin, Mizoram hmun hrang hranga lungphun a milem inziak te hi a ziah dan (style) a inang deuh vek
a, khawchhak lama mihring lem, selu lem etc. an ziah dan te hi khawthlang lam leh hmar lama an ziah dan
nen a inang vek bawk. Mihring lem, thi awrh, tukkhum lama sam ziak ni awm tak leh Vaibel zu lai ni awm
tak hi a ni tlangpui a. A kut lehlamin Fei a keng tlangpui bawk. Hetiang anga mihring lem inziak hi hmuh
tur a tam hle a, Mizoram hmun hrang hrangah hmuh tur a awm. Tin, Selu, ramsa lem, darkhuang lem etc. an
ziah dan pawh a inang tlangpui bawk. Chuvangin Mizoram chhunga lungphun (milem inziak awmna) te hi
hnam khat sulhnu a nih theihna a sang hle. Tin, Mizo te thlang tlak dan leh an pem zel dan (routes of
migration), an khawsak tawhna (settlement pattern) te kan zir chuan Mizoram khawchhak atang hian
khawtlangah an chhuk thla zel tih a lang a. Hetiang a nih avang hian khawchhak lam lungphuna milem
inziah angin khawtlang lama an chhuk hnuah pawh an ziak ta zel a nih hmel. Tin, khawchhak lama
lungphun te hi a tlangpuiin khawtlang lama lungphun te aiin an upa zawk niin a lang.
Mizo Lungphun thenkhatah hian ‘kua’ hmuh tur a awm nual bawk a, hengte hi darkhuang khaina ni a
sawi thin a ni a, cherchingkim te pawh an khai thin bawk. Hetianga darkhuang/cherchingkim khaina tur
Lung tih kuak hi a phun tu ropuina tarlanna a ni tel bawk. Entirnan, khawthlang Pukzing daia ‘lungphun
lian’ ah hian kuttum tiat velin a kua a, Sialhawk khua a lungphunah te, Mualphenga ‘Laithangpuii Lung’ah
te, Ruantlanga ‘Chhura leh Na a lungverh’ ah te hetiang kua hi a awm bawk. Heng lung kerkuak awmna
khuate hi Zoram hmun hrang hrang a nih avangin Mizo hnam hrang hrangte sulhnu a nih hmel hle a ni.
Hetianga Lung phun pangngai bakah hian Hmar ho chuan a bawk a phun chi an nei ve a, chu chu
‘Sikpui Lung’ an ti a, Sikpui Roui hun laia an phun thin a ni. A phun dan tlangpui han tarlang nghe nghe ila
a tha awm e. Sikpui Ruoi hi Hmar hnam te kut pui a ni a, kumtina hman erawh a ni lem lo. Kum thum
chhung vel ei leh bara malsawmna an dawn a, khua in harsatna an tawh loh chuan lawmthu sawina atan he
kut hi an hmang thin. Amaherawhchu, chhiatna an tawh te leh harsatna an tawh hunah te chuan he kut hi an
hmang ngai lem lo. Lawmthu sawina leh hlimna lam (thanksgiving festival) a nih avangin ei leh bara an
dinhmun a ziaawm lai, malsawmna an dawn lai leh hmelma lakah pawh an him lai, hun ralmuanga an awm
laiin he kut hi an hmang ber thin.xii[10]
Thlasik laia hman thin a nih avangin a hming pawh hi Sikpui Roui tih a ni. He kut hi sakhaw
biakna nen a inzawm leh lova, mipui vantlang intihhlimna kut a ni deuh ber. Mizote kut dang ang bawkin he
Kut an hman dawn hi chuan Zu leh sa a tam a, an inbuatsaih nasa a, a hma thla 2/3 velah te an lo inbuatsaih
lawk thin a ni. Sikpui Roui hi Hmar hnam tan chuan hun pui leh nghahhlelhawm, Hmar hnam te
inpumkhatna hun a ni a, chuvangin a hlu em em a ni.
Kut neih hma kar khat velah pa hovin ramhnuaiah lung phek hlai tha tak leh a nghahchhan tur
lung dang pathum zawngin an vak chhuak a. Heng lung te hi an uluk em em a, mihring kut hnu leh keh awm
lo, tuma tih la tih chingpen loh a ni tur a ni. Tichuan an duh ang an hmuh hnuah khua ah zawn lutin kut an
hmanna turah an dah a. Kut an hman hma ni chiah ah heng lung te hi an phun ta a ni. An phun dan chu –
mipa naupang kum 12-14 inkar bawr vel (kel khal rual vel an ti deuh kher thin) pahnih hi an inbuan tir a. A
tlangpuiin heng naupang te hi Hmar hnam chi peng pakhat, Lungtau hnam atangin an thlang thin.xiii[11]
Naupangte chuan an kawngah puan an vet a, tichuan an puan ven a vuan chung chuan inchawi kan an tum
thin a. A khingpui kha a chawi kan theih chuan chak zawka puan a ni thin a. A han chawi kang a, leia a dah
thlak leh chiah khan a chak lo zawkin lei a zuk rahna chiah kha an chhinchhiah a. Chumi hmunah tak chuan
lung pakhat kha an phun ta a. Lung dang pahnih kha a bul hnaiah, lungthu ang deuhvin an phun veleh a,
tichuan a chungah lungphek kha an phah ta thin a ni. Tichuan lung chu phun zawh a lo ni ta a, thuthleng
anga hman theih a ni. Tichuan a tukah chuan Sipui Roui chu tan a ni ta a, hemi puala hla an neih ‘Sikpui hla’
chu an sa dual dual a, a then an lam bawk axiv[12] –
‘Sikpui inthang kan ur laia
Changtuipui aw sen mahrili kang intan
Hla hriltu/ Khuongpuzailak leh khuangpu te chu an lungphun/Sikpui lung chungah khan an
thu a. Sikpui Lung hi kut an hman lai hi chuan serh hran a ni a, khuangpu leh hla hriltu lo chu thut ve phal a
ni lo.xv[13]
Hla an sak lai hian an la urhsun em em a, an sak laia lo nui emaw, lo ti mai mai an awm
chuan a bul atangin an tan tha leh thin a, chutiang a nih loh pawhin kut hman kha an titawp thin bawk.
Chutiang khawp chuan Sikpui Roui hi Hmar hnam te hian an ngai urhsun a, an la thu tak em em a ni.xvi[14]
Sikpui Hla an sak hian Kut an hman chhungin hmun pawimawh tak a luah a, kut hman tan dawna sak thin a
nih avangin an ngai urhsun a, an kut hman dan thlengin nghawng a neiah an ngai thin. A hawnna (sikpui hla
an sak zawh hian) an neih zawh hian nula leh tlangval, nutling patling te chu hlim takin an lam a, nileng
zankhua in an lam ta thin a ni.
Hetiang lungphun hi archaeological term chuan ‘stone seats’ tih a ni a, Mizote hian megaliths
chi hrang hrang zingah ‘stone seats’ hi kan lo nei ve reng a lo ni a, amaherawhchu Mizo hnam zingah annni
ho chiah hian hetiang lungphun hi an nei niin a lang.

Tin, ‘Pura’ lungphun hi Mara leh Lai hnam chenna velah hmuh tur a awm nual a, Chin Hills-ah Mara
leh Lai ho lo awm tawhna ah te pawh hmuh tur a la awm niin an sawi. Chuvangin ‘Pura’ lung atang ringawt
pawh hian Mara leh Lai hnam ho thlang tlak dan leh an kalkawng(routes of migration) hi a hriat theih ve riai
riai a, chutiang zelin Sikpui Lung pawh Hmar ho chanchin chhui nan a tangkai bawk. Hetiang a nih avang
hian lungphun hi chanchin hlui(history) chhui nan a tangkai em em a ni.

A tawp berah chuan, Mizo hnahthlak hrang hrangte lungphun chungchang kan
sawi hian kan rilru in Mizoram chhunga lungphun kan hmuh te a tin zawn deuh a. A chhan chu Mizoram
pawnah hian Mizo engemaw zat cheng mahse an lungphun dan hi chu a inang tlang vek a, hmanlai kan pi
leh pute Chin Hills, Burma a an awm laia lung an phun dan leh an sulhnu hmuh theih ang ang te han en
pawh hian a inang tlang vek mai a. Chuvangin Mizoram chhunga lungphun kan hmuh te hian a huap kim
deuh thaw awm e. Mizo hnahthlak te hian khawvel hmun danga an chin thin dan angin a dinga lung phun
(upright position) hi kan phun dan tlang lawn ber a ni a, hemi bakah hian Hmar hovin Sikpui Lung an neih
leh Mara lamin ‘Pura’an neih te hi a danglam deuh chu a ni awm e.

Thulakna te :

xvii
[1] Encyclopaedia Brittanica Inc, The New Encyclopaedia Brittanica Vol, VI(15th edition), USA, 1981.
xviii
[2] Rinsanga, Vanglaini, 19.9.2011
xix
[3] Malsawmliana, Megalithic Monument of Mizoram : A Descriptive Study, Unpublished PhD Thesis, submitted to
the Dept. of History, NEHU, Shillong, 2010, p.30.
xx
[4] Ni 12.9.2013 khan Kawtchhuah Ropui hi tlawh a ni a, lungphun zat hi 242 a ni a, a tlu engawm zat a awm bawk
a, hengte erawh hi chu chhiar tel an ni lo.
xxi
[5] Ni 12.9.2013 khan Department of History, Govt. T. Romana College leh Vangchhia YMA ten Vangchhia-ah
Kawtchhuah Ropui a lungphun chungchangah hian Symposium an buatsaih a. He Symposium ah hian paper ziaktute
leh a sawitu tam ber chuan lungphun te hi Mizo pipute sulhnu niin an ngai.
xxii
[6] December 6-11, 2004 khan helai hmun hi tlawh a ni a, hemi tum hian lungphun hi 84 a awm.
xxiii
[7] Malswmliana,op.cit., pp.40-41

.
i

ii

iii[1] Encyclopaedia Brittanica Inc, The New Encyclopaedia Brittanica Vol, VI(15th edition), USA, 1981.

iv[2] Rinsanga, Vanglaini, 19.9.2011

v[3] Malsawmliana, Megalithic Monument of Mizoram : A Descriptive Study, Unpublished PhD Thesis,
submitted to the Dept. of History, NEHU, Shillong, 2010, p.30.

vi[4] Ni 12.9.2013 khan Kawtchhuah Ropui hi tlawh a ni a, lungphun zat hi 242 a ni a, a tlu engawm zat a
awm bawk a, hengte erawh hi chu chhiar tel an ni lo.

vii[5] Ni 12.9.2013 khan Department of History, Govt. T. Romana College leh Vangchhia YMA ten
Vangchhia-ah Kawtchhuah Ropui a lungphun chungchangah hian Symposium an buatsaih a. He Symposium
ah hian paper ziaktute leh a sawitu tam ber chuan lungphun te hi Mizo pipute sulhnu niin an ngai.

viii[6] December 6-11, 2004 khan helai hmun hi tlawh a ni a, hemi tum hian lungphun hi 84 a awm.

ix[7] Malswmliana,op.cit., pp.40-41

x[8] ibid, pp.36-37.

xi[9] Tribal Research Institute(TRI), Art & Culture Department, Monoliths and Landmaks in Mizoram Vol-II,
P.59

xii[10] Lalremlien Neitham ‘Sikpui-a Festival with a Difference’ an article published in


remaginedreality.blogspot.com

xiii[11] H.Zadawla ; Sikpui Ruai leh Sikpui Hla, an article (unpublished)

xivHLAU SUH LA, ZAM HEK SUH


HLAU SUH LA, ZAM HEK SUH

Revd Chuauṭhuama

 Mi ṭhenkhatin “Bible-ah ‘HLAU SUH’ tih hi vawi 365 a awm a; ni tin hlau lo tùrin min hrilh nawn a ni,” tiin
an sawi ṭhin. Hetianga sawi chhuaktute hi Mizo ni loin sâpho an ni a; Mizote pawhin sâp sawi an hriat chu
an sawi chhãwng ve ta zél a. Mizoram Presbyterian Kohhran Puitling Sunday School Zirlai bûah hial a lo
chuang tawh a! Chuvàng chuan he thu dik táwk lohzia hi Vànglaini (23.11.2013)-ah khán ka ziak tawh a;
mahse tûnlai boruakah hian an rawn sawi thar leh a; a nihna tak sawi nawn a ngai a ni.

*Bible-a ‘HLAU’ tih awm zát*:

 Bible ṭawngkam zawn awlna kimchang ber páwl Young’s Analytical Concordance-ah ‘hlau’ tih lam hawi
zawng zawng chu vawi 517 a ni a; Cruden’s Complete Concordance-ah erawh chuan vawi 524 a lang thung.
Young ‘s Analytical Concordance-a ‘hlau’ lam hawi 517-a 403 chu Thuthlung Hluia mi a ni. Thuthlung Hluiah
‘hlau’ sawi nân thumal chi hrang 20 aia hman a ni a; Thuthlung Tharah erawh chuan thumal pahnih aṭanga
lo kal hman a ni ber.
 ‘Hlau’ hmang hmasa ber chu Adama a ni, “Huana i thãwm ka hria a, saruaka awm ka nih avàngin ka hlau ta
a,” a ti (Gen 3.9). ‘Hlau suh’ tih hmanna hmasa ber chu Pathianin Abrahama hnénah, “Abram, hlau suh; kei
hi i phâw leh i làwmman nasa tak mai ka ni asin,” a tih kha a ni (Gen 15.1). ‘Hlau suh’ tih hmanna hnuhnung
ber chu, “A hmutute chuan an hlau ta ém ém a,” (Thup 11.11) kha a ni.

 Bible pum puiah hian ‘Hlau suh’, sâp ṭawngin, “Be not afraid, Do not be afraid, Do not fear, Fear not” tih
chu vawi 110 vél chauh a awm a; chûngte pawh chu Pathianin mihring hnéna a sawi vek a ni lo a; mihringin
mi dang hnéna an sawi eng emaw zát a awm. Boaza’n Ruthi hnéna a sawi te (Rut 3.11); Absaloma’n
Amnona that tùra a mi rawihte hnéna a sawi te (2 Sam 13.28); Saula’n Endor ai en thiam hnéna a sawi te (1
Sam 28.13). ‘Hlau’ tih lam hawi hi Bible-ah vawi 520 vél a awm pawhin ‘Hlau suh’ tih erawh chu vawi 365 a
awm lo. 

*Hlau suh la,  zãm hek suh*:

 ‘Hlau suh’ tih hi Bible-ah vawi 365 a awm emaw vawi 1 chauh a awm emaw Pathian chuan amah ringtute
chu hlau lo tùr leh zãm lo tùrin min duh; chuvàng chuan, “Hlau suh la, zãm hek suh,” tiin a ṭawng thlamuan
ṭhin (Dt 31.8; Jos 1.9; 8.1; 10.25; 1 Chr 20.17; 32.7;Jer 30.10). Covid-19 hripuiin khawvél a rùn lai pawh hian
ringtute chu zãm chhe mai tùr kan ni lo; kan innghahna chu Pathian a ni si a. Ani chuan, “Ngáwi ula, Pathian
ka ni tih hi hre rawh u,” tiin min ṭawng thlamuan a ni (Sam 46.10a).

 He hri chhe léng hian khawvél ram 200 vél chu a tuam tawh a; tûna he thu ka ziah lai hian mi 721,562-in an
vei tawh a, chûng zíngah chuan mi 33,965-in an thih phah tawh a, dam chhuak leh chu 151,128 chauh an ni;
ka ziah zawh hmá hmá hian a danglam hman! Hetiang khawp hian Covid-19 chuan khawvél hi suasam mah
se hlau phílí chung loin Pathian rin chhanin kan hmachawn tùr a ni.

 Hmun ṭhenkhatah hlau leh lutuk emaw tih tùr an awm a; khualzin motor pawhin an khua pal tlang phal lo
táwkte pawh an awm a ni ang. Mi thiamten an sawi angin he hripui hi boruaka léng a ni lo a; chuvàng chuan
sawrkarin fímkhur dàn tùr a sawite hi zàwm ila. A vei an lo awm pawhin tûn hmaa kan nû leh paten TB vei
an hlau ang maia hlauh tùr a ni lo; an dam leh hnûah pawh kan thinhrik mai palh ang tih a hlauhawm.
Pathian rin chhanin hlau lo leh zãm chhe loa awm kan tum záwk tùr a ni.

*Inkhuahkhirhna dàn zawm tùr*:

 Covid-19 hripui léng avànga sawrkarin inkhuahkhirhna dàn a siamte hi kan zàwm tùr a ni a; chumi zûl zui
chuan kohhran pawhin ngenna a siam a. Tûn hi hetiang inkaihhruaina zawm hun tak chu a ni. Kan zawm
ṭhat loh chuan keimahni chauh ni loin mi dang pawhin an tuar phah thei. March 28-a Vànglaini chanchinbûa
ka ziah kha ka’n sawi nawn leh teh ang, “Tûnlaia ‘thlarau mi’ nihna dik tak chu ‘thu âwih’ hi a ni. Tû thû nge
kan âwih ang? Sawrkar leh kohhran thû. Thlarau rah ‘insùm theihna’ neih hun a ni (cf. Gal   6.23b). Ṭawngah
insûm ila, kan kut sûm bawk ila; i hlei lutuk lo teh ang u.” 
 TV-a thusawi i ngaihthlák aṭangin Pathian lama harhna i chang pawh a ni thei e; he inkhuahkhurhna dàn
erawh hi chu bawh chhiat phah suh. I thlarau mína chuan dàn zawm ṭhatah hruai che rawh se. Pathiana kan
làwm thar avànga páwna chhuah phét tum tùr a ni lo. Thlarau rah ‘insùm theihna’ neih hun dik tak chu
‘TÛN’ hi a ni. Làwm avànga páwna àu chiam chiam pawh a ṭûl ber lo; i in chhûngrilah khân tawmim tlat la,
ngâwi rengin khùnkhàn takin Pathian hnénah làwm thu sawi záwk rawh. I harhna chan chuan i thinlung
chhûngril fan sela; i awm hmunah Pathian fak rawh. Hetih hun hi Kristian nun hlimna thurûk chu ngâwi
renga i vawn hun tùr a ni e.

 Mi tam tak chuan harhna chan hi an phùlpui chiam ṭhin a; phùl hun chu a awm ve bawk ang! Mahse
chawngphûl sih sawm ang aia phùl chiam kher tùr a ni lo. Tûn hi phùl chiam avànga páwn lama chhuah
luihna chí a ni lo. Rilru so leh ngaihtuahna phûl hi a ‘thlarau lai tak’ a ni chuang lo bawk; mihring ze pakhat a
ni záwk. Ngaihtuahna phûl leh rilru so nasa apiangin an chang chhah tihna pawh a ni chuang lo; mahni
inthunun zo lo ZIA a ni mah mah záwk. Thlarau rah chuan so phùl but but lam aiin thinlung chhûngrilah bû a
khuar a, nun kawng dikah a hruai ṭhin.

*Zàwl thu puan hun a ni lo*:

 Mi ṭhenkhat inti thlarau mi leh inti zàwlneiten tûn ang hunah hian VÛNG an rawn chhuah ṭhin. Tûn hmate
khân inthlan dáwnah hmeichhe puan vár sin emaw lo chhuakin, “Tûn ṭum inthlanah hian thisen a luang
nasa dáwn,” an rawn ti ve ngawt zél a; an sawi angin eng mah a thleng si lo! Tûn ṭumah pawh hian mi
ṭhenkhat chuan Covid-19 hi Setana rawn tirh, Pathianin mihring a hremna angin an sawi a ni àwm e. Covid-
19 hi Setana rawn tirh pawh a ni lo. Khawvélah hian thil ṭha lo tam tak a awm a; a ṭhen chu mihring siam
chawpte pawh a ni thei a. Covid-19 pawh hi mihring fímkhur loh vànga lo awm a ni maithei; eng ang chiah
nge a nih keini ang duang chuan kan hre pha lo. Pathianin mihring a hremna tùra a rawn tirh pawh a ni
chuang lo. 

 Hetianga a lo thlen tákah chuan Pathian rin chhanin a do hna hi kan thawk ang a; mipui náwlpui chuan
invèn lam kan uluk a pawimawh ber. TV-a invèn dàn an sawi ngun ber chu *INHNAIH LOH* (social
distancing) a ni. Khawvélin a tuar zél loh nân Pathian àu ila; Covid-19 tuarte tân ṭawngṭai ila; a vènna hna
thawktute tân ṭawngṭai bawk ila. Chu chu NANG leh KEI hian tûna kan tih theih, thil AWLSAM ber chu a ni. I
pindan chhûngrilah lût la, i Pathian KO rawh, “Hlau suh la, zãm hek suh,” min titu Pathian auh hun a ni e.

(Revd CHṬ–30.3.2020)

HARHNA TLUANTLING
Gen 5.21–24; Mik 6.8
Revd Chuauṭhuama

Thuhmahruai:
 Kum 1964-a mi ṭhahnem ngaiten Cháltláng Bethel hmuna harhna lawmna inkháwm hmasa ber an
buatsaih lai khán Pathianni zànah Ramhlun aṭangin ṭhian zaho 5 vél chu kan thawk chho ve a. Pu
Lalkherha kha thu hriltu a ni. Kum 1906-a Mairang-a harhna zuk chhima Mizo kal zínga mi Rev.
Zathanga kha chah phei ni tain ka hria. Vawiin harhna thlen champha phák vawi 114-naah hian rilru
chu khatih lai 1964-ah khán a thláwk lét a ni.

 Kum 2006-a Harhna Centenary lawm lai khán Didakhe chanchinbûah ‘Harhna Tluantling’ tih
thupui hmangin sermon ka ziak tawh a; tûn ṭumah pawh hian khatih laia ka thu ziah ang deuh bawk
kha ka rilrûah a la riak reng a. Hmun dangah pawh ka ziak nual tawhin ka hria. Pathian thû hi chu
sawi sin/tama pung zél a ni a; chuvàng chuan tûnah pawh hian ‘Harnna Tluantling’ tih thupui
hmangin Mizorama harhna thlen champha phákah hian sermon ka’n ziak leh teh ang.

Bible-ah ‘harhna’ tih a awm em?


 Bible pum puiah hian ‘harhna’ tih ṭawngkam chiah hi chu a awm lo a; a teuh ber erawh chu,
“Nangmahah chuan i mite an hlim theih nán min ti harh leh dáwn lo’m ni?” (Sam 85.6) leh
“Manganna zíngah léng mah ila, nangin min ti harh ang,” (Sam138.7) tihte hi a ni ang. Héng hmun
pahnihah hian ‘ti harh’ tihna hi Hebrai ṭawngah chuan ‘chayah’ (revive) hman a ni a; mitthi tawh
hnû ti nung leh emaw nun ngui tawh hnu nun thar pe leh tihna a ni ber ang. Tûnlaia ‘harhna’ kan tih
ang chiah hi chu Bible-ah a lang lo.

Harhna kan tih ber hi eng nge?


 Mizo zíngah hian harhna kan tih ber hi eng nge ni? Harhna a thleng kan tih chuan kan lám chiam a;
hla kan nawn tluk tluk a; inkháwm kan thlahlel ém ém a; mi ṭhenkhat chang chhah deuh phei chuan
mihring ngaiha máwi lo lek lek thleng pawhin an khawsa a. A maksak leh a nghîng nasa apiang kha
harhna chang thûkah kan ngai emaw tih mai tùr a ni. Harhna chuan hetiang hi a keng tel lo tihna a
ni lo a; mahse khatiang ‘nghîng nazawng’ kha ‘thlarau lai tak’ chu a ni lo.

 Harhna chuan mihring nun chhûngrilah nghawng a nei ngei tùr a ni. Nun dàn ṭha lo a thlák ang a;
nun dàn dikin a nung tawh ang. Kohhran thil tih a ngai pawimawh tawh ang a; a nun chu a inlet
thawk tùr a ni ang. Pawn lam lan dàna nghîng leh phûl/só nasa apiang kha ‘harhna’ a ni vek lo.
Rilru phûl leh só (emotional outburst) hi chu eng sakhuaah pawh a awm vek mai. Harhna tluantling
chuan ‘nun’ a siam ṭha a; a her dik a, kawng dikah a hruai ṭhin.

Enoka harhna:
 Bible-ah hian Enoka pahnih an awm: pakhat chu Kaina fapa a ni (Gen 4.17). Kan sawi tùr zâwk hi
chu Jareda fapa Enoka a ni a; a hming hi Bible-ah vawi 9 a lang (Gen 5.18, 19, 20,21,22,23; 1 Chr
1.3; Lk 3.27; Heb 11.5; Juda 14). 

 Ama chanchin ngau ngau hi chu Gen 5.21–24-ah a chuang a; a chanchin hi a tam lo kher mai. Mizo
Bible (O.V. Re-edited, ‘17) hman laiah hian thumal 82 a ni a; English Bible (ESV)-ah chuan thumal
46 a ni a; Hebrai Bible (BHS)-ah phei chuan thumal 35 chauh a ni. A chanchin a tam loh teh lul nèn
Pathian nèna an lèn dun thû hi vawi 2 a lang hman thung!

 Enoka chuan kum 65 a nihin fapa Methusela a nei a; fapa a neih hnû chuan Enoka chu kum 300
Pathian nèn an léng dùn ṭhin a ni. Enokan fapa Methusela a neih hmá kum 65 chhûng khán Pathian
a hransanhak chu a rinawm loh khawp mai; fapa a neih hnû chauha harhna changa Pathian nèna
léng dùn a nih a rinawm loh. A hmá pawhin Pathian nén chuan an léng dùn zeuh zeuh tawh thoin a
rinawm.

 Bible-in chiang taka a sawi erawh chuan Enoka chu kum 300 chhûng Pathian nèn an léng dùn ṭhin
tih hi a ni. Hei chauh pawh hi lo chhût ta ila; Pathian nèna an lèn dun chhûng hi a rei khawp mai. A
dam chhûng zawng kum 365 aṭanga chhûtin kum 300 chhûng Pathian nèn an léng dùn ṭhin a nih
chuan a dam chhûng 82.19 % chu Pathian nèna lèn dun nán a hmang tihna a ni. Keini hian kan hun
eng anga tam nge Pathian nèna lèn dun nân kan hman ve ṭhin le?

Pathian nèna lèn dun dàn:


 Engtin nge Pathian nèn kan lèn dun ang? Zàwlnei Mika chuan Pathian nèna len dun dàn (formula)
min kawhhmuh a. Mika chuan, “Âw mihring, ṭha chu a entír tawh che a ni; LALPAN a phût che
chu eng nge ni? Dik taka tih leh khawngaihna ngainat leh i Pathian nèn thuhnuairawlh taka lèn dun
a ni lo em ni?” a ti a (Mika 6.8).

 He thû aṭang hian ‘Pathian nèna lèn dun’ chu LALPA thil phût a ni tih a lang chiang hle. LALPAN
amah nèna léng dùn tùrin a phûtin min phût a nih chu. Pathian nèna léng dùn tùr chuan ‘dik taka
tih’ leh ‘khawngaihna ngainat’ a ngai phawt. Dik taka ti tùr chuan chhûngril lama harhna dik tak
chan a ngai; chu chuan nun a hruai dik ang. Khawvélah hian dik lo taka thil tih a tam ém ém; héngte
hi siam ṭhata tih dik a ngai.  ‘Khawngaihna’ (Heb. hesed) hian a huam zau khawp mai; Mizoin kan
ngaih ang ngawt hi a ni lo! Vawi khat chu kan kohhrana Sunday School en láwknaah,
“Khawngaihna nge záu záwka in hriat hmangaihna?” tiin ka záwt a; Upa pakhat chauhin
‘khawngaihna’ tiin min chháng. Khawngaihna hi Pathian zepui a ni a; khawngaihna huang
chhûngah chuan héng — ‘hmangaihna, lainatna, ngilneihna’ kan tihte hi a awm vek záwk a ni. Chû
Pathian zepui chu keini Pathian hrin, ringtute chuan kan kái ve tùr a ni. Faten an páte an chhùn ṭhin;
Pathian hrin chuan a zepui khawngaihna hi a nei ve tùr a ni ang.  

 ‘Pathian nèna léng dùn’ tih hi Hebrai Bible-a a awmze dik tak chu ‘Pathian nèna kal dùn’ tihna a ni
a; Mizo Bible-ah hian hla thu rawng kaia letlingin ‘léng dùn’ an lo ti a, a máwi hlé mai. Amosa
bûah chuan, “An inrem chauh loh chuan mi pahnih an kal dùn ang em ni?” tih a ni a. Pathian nèna
kal/léng dùn tùr chuan amah nèn inrem hmasak a ngai. Ani chuan a fapa Isua hmangin Kalvari
tlángah ‘remna sa ui’ a rawn tan tawh a; keinin chu chu kan lo pawm ve a ngai a ni.

 Pathian nèna léng dùn tùr chuan ‘thuhnuairawlh’ nun neih a ngai. Hetah hian entawn tùr Isua kan
nei. Ani chuan a Pa thû a áwih avàngin vàn ropuina chu chelh tlat tùrah ruat loin a thil siam
mihringah a lo chang a, thihna tláwm ber kraws-a thihna chu a lo tuar a nih kha (Phil 2.5–8).

 ‘Thuhnuairawlh’ hi ṭawng bul lama a awmzia chu ‘ran sãwizawi’ tawh sawina a ni. Sakawr
sãwizawi tawh chungah chuan a pû chu a duhna lam lam aṭangin a zuang kái thei a; sakawr chu a
hel tawh ngai lo. Thuhruairawlh chu Pathian sãwizawi tawh nun tihna a nih chu. |awng dang aiin
Mizo ṭawngah hian ‘thuhnuairawlh’ awmzia hi a chiang ber. Mi thu hnuaiah kan thû kan rawlh
chuan an thû thûin kan awm tawh tihna a ni. Pathian nèna léng dùn tùr chuan a thu hnuaiah kan thû
kan rawlh ang a, a thû thûin kan awm tawh ang. Keini chuan hetianga awm hi kan harsat leh tlat
ṭhin; a cháng phei chuan kan thu hnuaiah Pathian hi dah kan dum záwk hial ṭhin. Kan ṭawngṭaite
hian Pathian hi seki buh chhuak ang maia hman tum kan ang deuh ṭhin. 

 Ni lo! Chutiang tùr chu a ni lo. Pathian thu hnuaiah kan thû rawlh ila; a thû thûin awm ila. Hemi
kawngah hian entawn tùr kan nei—Isua kha! Gethsemani huana Isua ṭawngṭaina thû, “Keima thû ni
loin, i thû thû ni záwk rawh se,” tih a nih kha (Mt 26.39,42). A hniak hnunga kan zui theihna tùrin
Isuan kan hmáah kawng a lo sát tawh; a kawng sah kuak sáah chuan harsa lo takin kan kal thei.
Pathian thu hnuaia kan thû kan rawlh chuan Pathian nèn kan léng dùn tihna a ni a; harhna tluantling
kan chang tihna a ni ang.
(Revd CHṬ—4.4.2020)
POST-CORONAVIRUS KHAWVEL
POST-CORONAVIRUS KHAWVEL

Rev Dr LH Rawsea

Lockdown, quarantine, isolation! Heng chhum dumte hi a zing reng dawn lo. A zintirtu coronavirus pawh hi
hri leng mai a ni a nih avangin, a la leng bo daih anga, a awmna chin pawh kan hre tawh lo vang.   Chutih
hunah chuan lockdown ni lovin ‘reconstruction’ kan sawi tawh ang a; quarantine leh isolation ni lovin
‘rebuilding’ tih hi a lar tawh zawk ang. Chu khawvel thar, ‘post-coronavirus khawvel’ chu tunah pawh a lang
tan mek a, a takin kan dai thuai dawn e. 

Karl Barth, kan va ngai che em! :

Adolf Hitler-a thi a.  A thih rual ruala Germany rama thil thleng chu Hitler-a tel lo Germany din thar a ni. Chu
hna thawh chu an phur tlang suau suau hle a. Nazi-ho vanga Switzerland rama ral tlan, modern theologian
ropui ber ang hiala  mi thenkhatin an ngaih, Karl Barth-a pawh a rawn haw a; University of Bonn a rawn pan
ding nghal a ni. 

   Indopui vanga hliampui tuar Bonn khawpui chu an lo singsa a, an thawk suau suau hlawm a. Lei laihna
khawl, JCB ti ve mai ang, hmang te, thil hrawl pui pui hnuh sawnna khawl Crane-te hmangin hna an thawk
a. Indin thar lehna hna thawka an rik rum rum a, an rik rawt rawt lai chuan, indo buai hnua a hmasa ber
atan lecture a pe turin Barth-a pawh a lo ding chhuak ve mek a ni. Indopuiin a hrek hlauhlawpa awm a
zirlaite chuan nghakhlel takin an professor thu leh hla an lo chang thup bawk a. Chumi tuma Barth-a
kamchhuak hmasa ber chu thil dang a ni lo. “I believe in God” tih mai hi a ni.  

   Indopui vanga tlu sawp, Nazism vanga khawvelin a do rawn, endawng tuar mek Germany din thar turin a
ramin Pathian a mamawh tih an theologian hian a hre chiang a ni. 

Coronavirus – the game changer :

Khawvelah hian hripui a lo leng tawh thin a, cham hlen erawh a awm ngai lo. ‘Thiltih nei lovin a let leh ngai
lo’ tih ziak ang deuhvin, he hri hian kan khawvel hi a thai let hneh hle mai a, a thiltihte chu a let pheng
phung a ni. Mihring rilru leh a thil ngaihtuah dan thleng hian a chawk let thei zu nia! 

   Han ngaihtuah mah teh u. Thil kan hriat dan leh kan lo ngaihtuah thin dan te kha min thlaksak a.
Ngaihtuahna thar, mihring rilrua lut ngai lo, mumang lam pawha kan la hmuh ngai hlek lohte hian kan
thinlung hi a rawn luah a. “China siam a nia a tlo hlei lo’ng nge,” tih deuh tlatho khan, ‘Missile tlawn khat
pawh kap chhuak lovin China-in Indopui III a hneh ta,’ an ti deuh der tawh a. Donald Trump-a leh America
tan rum rut-ho pawhin stock market leh ralthuam lam a chhek muk tlat karah an ‘panna lai’ an hmuh hmaih
tawh kher lo vang. Vlamidir Putin-a thluak thatzia ngaihtuah ngai lo pawhin ‘visionary a lo nih hi maw le’ an
tih deuh sep sep tawh a rinawm. 

   European-ho, keinin ‘Sap’ tia kan ngaihsan em em thin, ‘modernity’ eng kan lo hmuh venate kha, tum
hma lam chuan an fing thin tih chu zep rual loh a ni. Nimahsela, an thang tharte khu chu an ‘educated’ bik
vak tawh lo tih pho lanin a awm mek a; rualpui en enin kan en ngam deuh ta der mai. 
   Khelmual khat tlata ball boot hmanga khawvel hmaa show ropui entir thin professioal footballer rualte
ngeite pawh khuan, stadium ruaka an khelh tumte tal kha chuan, sum leh mipui tling khawm ngawt ni lovin,
football ngei kha an inkhelh chhan tak chu a ni tih an hmu chhuak ve chek ang.  Keini an inkhel lo thlir thinte
pawhin infiam mi, hlawh tam tak takte ai chuan, medical service lam hi kan ngai sang thar a ni. Doctor ropui
berte atanga nurse uaithla tawh lam thlengin, an che velte chu kan thlir tam ber a ni ta rih a, an kamchhuak
kan chang thup ta mai a nih hi.  Coronavirus hi chuan min tuai vir hneh teh e.

Hmanraw dik a pawimawh :

Typhoon na takin khawpui a nuai ang leh, lirpui lo nghingin khawmual a sawi nghing hlawk hlawk ang maiin,
he coronavirus hian min sawisa a ni. Pal thluk a ngah ang bawkin, tun din thar tak daih pawh a ngah a; he
hri avangin kan lo tun din thar ve tur pawh min hnutchhiah viau a ni. Indopui II-na hnua indin thar a tul ang
bawk khan, post-coronavirus khawvela hna hmanhmawh thlak ber tur chu, a Sap tawng takin
‘reconstruction’ a ni lo thei lo vang. A damdawi hmuh chhuah ai mahin, rebuilding hna hi hna hmahmawh,
rang taka kut thlakna tur chi a ni. 

   Indin tharna atan khawvel hian eng hmanrua nge a hman dawn tih chu zawhna pawimawh a ni a. A bikin
ram ropui USA leh Europe khawthlang lam  ramte khuan eng hmanraw hmanga insiamthat nge an tum ni
ang le? 

   Tun hnaia US-in thil rapthlak a tawn chu 9/11 kha a ni a. Kha chhiatna rapthlak tak avang khan Pathian
hnaih phah an awm ngei ang tih chu tlang rin a ni a. Nimahsela, WTC an din thar leh dan khan, tlusawp
tawh sak nana an hman, sum thiltheihna hmang tho kha an hmang nawn a ni. American theologian-ho
zingah, Barth-a anga “I believe in God” tia thi leh thau pawlha ding chhuak an awm emaw ka hre lo. A
lehlam zawnga rawn ding chhuak an awm ta tlat erawh kha chu a pawi a ni. 

   Richard Dawkins, Sam Harris, Christopher Hitchens, Daniel Dennett an rawn lang thawt a. New York
khawpui mawitu WTC inpui sang phih chimtu chu sakhua niin an ngai a. A bik takin Islam sakhua an mal
man a, Islamic fundamentalism chu nasa takin an dem a, an bei na hle. An thawm hi a chhe zawngin a
thawk a, sakhaw dangte pawhin a zar kan zo va. Pathian awm ring ‘duh’ lo an ngat nuk ta a ni. Anniho lah
chu miten an ngaichang thup a. ‘The End of Faith’ (Harris 2004)” an rawn tih leh an inchuh huk a; ‘God
Delusion’ (Dawkins 2006) an rawn tihin a zo leh nghal duak a. An lehkhabu chhuah apiang mai chuan Best
Seller nih a hauh zel mai thin a ni.    

   Coronavirus a reh hnua, kan chenna tur khawvel chu khawvel thar ni tawh hlauh se aw. Kan din thar tur
khawvel chuan a siamtu Pathian chu a innghah chhan ah hmang sela; a Pathian hming chu a tharin lam ngei
rawh se. Pathian a rin chhan loh chuan he khawvel hian ke a chhep dik ngai lo vang. 

‘Credo in Deum’ – Aw, khawvel hian lo chham nawn leh se :


Siamthat hun lai khan siamthatu lam chuan siamchawp thilin an khawvel a chawk buai nia hriain ‘Ad fontes’
(Back to the sources) tiin an au lawm lawm thin. Enlightenment khawvelah thluak fim (reasoning) hmanga
khawvel hawlh kal a nih laiin, Bible pelin khawvel a kal deuh thuak thin a. Mihring finna leh theihna
hmangin khawvelah Pathian ram chu kan din thei tih mena meng lah an tam. Protestant liberal lamin an dai
pelh ve thung a ni. Inenfiah an mawmawh tih chu indopui hmanga hriattir an ni a. Indopui pakhatnain a zir
chhuahpui zo lo nge, indopui dang an tawn leh a ngai ta kha a nia. Chutih laia mi thahnemngaite au hla chu
- ‘Back to the Bible’ tih a ni.  

   He hri hian Kristian ram a zah bik lo mai ni lovin, a hrut nat ramah an tang emaw tih mai tur a ni. Pathian
tel lovin kan khawvel hi a lo then rei ta deuh a ni lo maw? ‘Back to the Bible’ a tih mai a tawk lo ve, amah
Pathianah ngei chuan kan kir leh a ngai a ni. 

   Kohhran pawl mal ta pawh ni lo, Kristian zawng zawngte thurin intawm Apostles’ Creed leh Nicene Creed
hi thlir nawn leh ila. A bul intanna chu ‘I believe in God’ tih a ni. Coronavirus laka kan him nana lockdown,
quarantine, isolation tihte kan hmang ang hian, khawvel thar kan dinna turah hian, “Credo in Deum” tih hi
kan innghahna tur chu a ni.  Pathian rinna nghet tak chungah kan chenna tur khawvel i din thar ang u.

AMAH ANGIN KAN THO LEH ANG


AMAH ANGIN KAN THO LEH ANG

Jn 20.3–10; Phil 3.21

Revd Chuauṭhuama

THU HMA HRUAI

 Bible-ah hian mitthi tho leh 10 an awm a; Thuthlung Hluiah 3, Thuthlung Tharah 7. Thuthlung Hluia mite
chu zàwlnei Elija leh Elisa nèn inzawmna nei an ni a; Thuthlung Thara mi 5 chu Isua nèn inzawmna nei an ni
a; mi 2 erawh chu Paula nèn inzawmna nei an ni thung. Chûngte chu: (1) Zarephat hmeithai fapa (1 Lal
17.17–23); (2) Sunam hmeichhe fapa (2 Lal 4.18-37); (3) Israel mi pakhat (2 Lal 13.20–21); (4) Nain hmeithai
fapa (Lk 7.11–17); (5) Jaira fanu (Lk 8.49–56); (6) Lazara (Jn 11.1-44); (7) Isua (Mt 28.1-20; Mk 16.1-20; Lk
24.1-49; Jn 20.1-21:25); (8) Jerusalem-a mi thianghlimte (Mt 27.50-54); (9) Tabithi/Dorki (Tirh 9.36-42); (10)
Eutuka (Tirh 20.7–12).

 Héng mitthi tho leh zíngah hian No. 7&8 tih loh hi chu an thi leh vek ang. Isua thih ruala thlànte lo
inhawnga a thawh leh hnûa lo tho mi thianghlimte hi tute nge an nih hriat a ni lo; Matthaia chauhin a ziak
lehnghál a (Mt 27.52–53). Isua thawh leh hmá chuan thlàn ata an chhuak lo; Isua thawh leh hnûah thlàn
aṭanga lo chhuakin khaw thianghlimah an inlâr ta a ni (Mt 27.53). Héng mite hi tûte nge tih hre lo mah ila,
thil pawimawh tak entír a nei. (1) Kan taksa ngei hi tho leh tùr a ni; héng mi thianghlim hi an taksa ngei (Gr.
sômata) chu a tho leh a ni. Sakhaw dangah chuan taksa hi a pawimawh teh chiam lo; Kristiannaah erawh
chuan taksa hi a pawimawh a, thawh lehnaah pawh kan taksa ngei hi a tho leh dáwn. Isua thawh leh angin
kan tho ve leh ang (Phil 3.21). (2) Isua chu thawh lehna hmahruaitu a ni (1 Kor 15.20). (3) Mitthi zíng ata
piang hmasa ber chu Isua a ni (Kol 1.18). 

ISUA THAWHLEHNA HNIALTUTE


 Mi ṭhenkhat chuan Isua thawh leh thû hi an hnial ṭãng ṭãng ṭhin a; an hnialna tlángpuite chu:– (1) Isua kha
kraws-ah a thi tak tak lo; (2) A ruang kha a zirtírten an ru bo a ni ang; (3) Tholeh Isua hmû anga an insawi
kha mit vài thil hmuh mai mai a ni ang; (4) Zirtírte leh hmeichhiate khán Isua thlàn an hai a ni ang; (5)
Zirtírte kha Galili ramah an kal daih a; Jerusalem-a an kìr lehin thlàn ruak chungcháng kha an sawi mai mai a
ni ang.

 Héng hnialnate hi belh chian dãwl pakhat mah a awm lo a; a phuah chawptute ngei pawhin an áwih tak tak
lo ang! Rom-ho thu fing pakhat chu *MAGNA EST VERITAS  ET PRAEVALEBIT* tih a ni a; a awmzia chu, *Thu
dik chu a ropui a, a dingchang ngei ṭhin* tihna a ni. Isua thawhleh thû pawh hi Juda sakhaw hruaituten dâwt
hmanga thup bo tumin bei chiám mah sela, thu dik chu thup theih a ni lo a; a thawh leh thû hi a dingchang
ta záwk a ni. Isua thawhlehnain a tih chian ém ém thil pathum a awm:–

 (1) Lalpa Ni (Chawlhni/Pathianni) kan lo nei ta hi a ni. Juda-te chawlhni chu Sabbath, hapta khata ni
hnuhnung ber a ni a. Kristiante erawh chuan Isua thawh leh ni chu Chawlhni-ah kan hmang a; hapta khata
ni hmasa ber a ni thung. Isua chu a tho leh lo titute pawhin he hun bi chhiarna hi an hnial thei lo a; an
hmang lo thei lo!

 (2) Isua a tho leh ngei ti chiangtu pakhat chu Kohhran lo ding hi a ni. Isuan, “He lungpui chungah hian ka
kohhran ka rem chho ang,” a tih kha (Mt 16.18b). Thihna hneha a thawh leh hnûah ‘Kohhran’ chu a lo ding
nghet ta a; Pentikos Níah khán nem nghetin a lo awm ta a ni (Tirh 2.1–47). 

 (3) Isua zirtírte kha mi huaisen tak an ni lo; amah an man zàn pawh khán Petera leh Johana tih loh mi dang
9-te kha chu an tlàn bo vek a nih kha (Mt 26.56b; 26.69ff; Jn 18.15–16). Kraws bul thlenga zui ngam phei
chu mi pakhat Johana chauh a nih kha (Jn 19.26). Isua thawh leh hnûah erawh chuan an lo huaisen ta tlat
mai (Tirh 4.13,20); mahni dáwt phuah chawpa thih huama ṭan ngam thû a awm lo. Zirtírte lo huaisen ta tlat
khán Isua thawh lehna chu an hre chiang hle tih a ti lang a ni.

ISUA THO LEH CHU RINGTUTE INNGHAHNA

 Isua thawhlehna hi ringtute inghahna bulpui a ni. Apostol-te Thuvawnah, “Taksa thawhlehna ka ring a,” tih
a nih kha (KHB 551:11a). Isua kha tho leh ta lo sela, rin chhan tùr kan nei miah lo ang. Isua kha tho leh ta lo
se, thawhlehna thû hi khawvéla inbumna rápthlák ber a ni hial ang! Isua kha kraws-ah thi mah sela, a thawh
leh loh chuan taksa thawhlehna chungchángah innghahna tùr kan nei lo ang. Kalvari tlánga Isua thihna kha
Kalvari huana Josefa thlàn aṭanga a thawhlehna khán a ti famkim a; chu tak chu amah kan rin chhan a ni.

ISUA THAWHLEHNA PAWIMAWHZIA

 (1) Isua thawhlehna chuan ‘hnehna’ a entír a; sual thiltihtheihna chu hnehin a lo awm ta. Sual avànga
thihna chu hneh a ni ta a; Isua thihna avàngin nunna tluantling ‘chatuan nunna’ chu kan lo nei ta a ni.

 (2) Isua thawhlehna chuan Pathian Pathianzia a ti chiang bawk. Isua chu amá thûa tho leh a ni ngawt lo;
Pathianin a kai tho a ni zâwk (Tirh 4.10; Rom 6.4; 1 Kor 15.4,13). Chu chuan Pathian Pathianzia a ti lang a;
thihna chelh hlen rual loh Pathian a nihzia a ti lang a ni.

 (3) Isua thawhlehna chu chhandamna tih famkimna a ni. Khawvéla thila chhandamna mai rawn keng loin
thlarau chhandamna a rawn keng a. Thuthlung Hluiah Juda-ten thlarau chhandamna an hre mûmal lo;
ringtute nghahfák chhandamna erawh chuan taksa chauh ni loin thlarau chhandamna a keng tel ngei a ni.

 (4) Isua thawhlehna chu amah ringtute a awmpui reng theihna tùr a ni. Thi ta lo se, amah ringtute min
awmpui kim thei lo ang. A thawh leh hnûah erawh chuan hun leh hmun (time and space)-in a daidang ve
tawh lo. Khawi hmunah pawh chawp leh chilhin a awm thei a; amah ngaitute min awmpui reng thei ta a ni.
Thlamuantu Thlarau Thianghlim a rawn tír bawk a; ani chuan min chènchilh reng bawk a ni.

 (5) Isua thawhlehna chuan sualna aiin ṭhatna a chak záwk tih a entír. Sualna avàngin sual réng réng hre lo
chu lák bo an tum a; mahse an hlawhchham ṭhak! Sualna aiin ṭhatna chu a chak záwk avangin Isua chu
thihna hnehin a tho leh ta a ni.

APOSTOL-TE THU HRIL INNGHAHNA

 Isua thawhlehna thû hi Apostol-te thu hril (Kerygma) innghahna laipui leh tih famkimna a ni. British mi
thiam pakhat C.H. Dodd-an a lo sawi angin Apostol-te thu hril chuan thil 7 a keng a; chûngte chu:– (1)
Zàwlnei hrilh láwk chu a lo thleng a, Isuan hun thar a rawn hawng ta; (2) Davida thahah a lo piang; (3)
Pathian thû angin a thi a; he khawvél sual tak lak ata min chhan chhuak; (4) Phùmin a awm a; (5) Pathian
thû ang zélin ni thum níah a tho leh; (6) A Pa kut ding lamah chàwimàwiin a awm; (7) Mitthi leh mi nung ro
rél tùrin a lo kal leh ang (C.H.Dodd, *The Apostolic Preaching and Its Developments* Hodder & Stoughton :
London, 1972:21).  

        Tirhkohte Thiltih bûa Apostol-te thu hril kha kan zir chian chuan héng thil 7 hi a tel vek zél a ni.
Thawhlehna thû hi Kohhran hmasa thu hril aṭang khán lák bo ni ta sela, an thu hril khán awmzia a nei lo ang
a; thu vuvûk leh thu zík bùl mai a ni ang. Apostol-te thu hril awmze neihtírtu chu Isua thawhlehna hi a ni.

AMAH ANGIN KAN THO LEH ANG

 Thlàn ata Isua a thawh leh khán amah tuamna puan tih chauh loh chu hnutchhiah a nei lo. A taksa pum pui
kha a ngãi ngãiin a tho leh a; a danglamna erawh chu taksa ropui záwk a nei ta thung. A zirtírte hnéna a
inlàr pawh khán an khen behna hnûhmá thlengin a entír a nih kha (Lk 24.39; Jn 20.27).

 Paulan taksa thawh lehna chungcháng hi kimchang taka ziah a tum a; mahse a hlawhchham thak a ni (1 Kor
15.12–54). A upat hnûah Philippi mite hnéna a lehkha thawnah erawh chuan tãwi fel êtin, “Ani chuan a
thawhin engkim amá thû thûin a awmtír thei; chumi thawhzia ang zélin kan tlàwm lai taksá hi amá taksa
ropui anga awm tùrin a siam ṭha leh ang,” a ti ta a (Phil 3.21). ‘Tlàwm lai taksa’ tih hi lehlin tharah chuan
‘kan taksa tláwm tak hi’ tih a ni.

 Krista lo kal leh hunah chuan mitthite kaih thawhin an awm ang a; Lalpa hnéna an thlarau chàwl tawh leh
an taksa chu pumkhata awmin taksa thar, tholeh Isua taksa ang an nei tawh ang. Nungdama lo awmte
pawh an taksa chu tih danglama awmin tholeh Isua taksa ang an nei bawk ang. Chu hun ropui chu ringtute
nghahfák a ni a; nghákhlel takin dingdihlîpin keini chuan kan thlír a nih hi. Marana tha! Lalpa, lo kal rawh!

MISSIOLOGY HI

MISSIOLOGY HI
- Rev. Vanlalrova Khiangte

I. Thu hma :
‘Missiology’ hian eng chiah nge a chhui tih hi Pathian thu zirna hmuna mite ngei pawhin an zâwt
leh ṭhin a, zirna pawn lam aṭang phei chuan hriat loh pawh a âwm hle a ni. He zirlai hi a bîka zir
turin hriat a hlawh tlai deuh a, thawhna hmunah erawh chuan hriat lar tak a ni si. Vantlang hriat dân
leh zirna hmuna hriat dân te hi ngaihtuah ngun ṭûl tak a ni.

Vantlang ngaihdân chuan Kristian la ni lote Kristian ni tura thlêm hi mission chu a ni mai a. Chumi
zirna chu Missiology tih a ni mai âwm e. A dik thawkhat. Khawvêl sûkthlêk danglam zêl hian zirna
tur kawng a hawng zêl a, chuvâng chuan Pathian thu zirna peng dangte nêna zir pawlh a ṭûl avângin
a kaihhnawih a tam hle. Kohhran hnapui ber a nih avâng hian thawktu thawh dân leh
dawngsawngtu dawnsawn dân hre tur chuan zir a ṭûl a, hmasâwn turin thiamna peng hrang hrang
hriat a ṭûl bawk. Dik tak chuan mission hnathawh avâng hian Pathian thu zirna peng hrang hrang
hian thawh tur leh ngaihtuah tur a neih belh zêl a ni zâwk.

II. Mission awmzia :


‘Mission tih hi Latin ṭawng aṭanga lâk a ni a’ tih ngawt hi a chiang tâwk lo; a nihna takah chuan
Latin thumal; ṭawng pai deuha hmansak a ni ber zâwk. Latin ṭawng missio (‘thiltitu’ noun-a an
hman ṭhin) tih chu English hmangten an lam thiam dânin mission an ti a. He thumal hi Vulgate
Bible-a a lanna chu Chanchin Ṭha Johana bung 20:21-a Lal Isua thusawi, “Pa-in kei mi tir ang
bawkin ka tirh che u hi” tih-ah khan a ni a (Sicut misit me Pater, et ego mitto vos).1 Grik ṭawng
apostellein emaw pempein tih nên a awmzia a thuhmun, chu chu ‘tirh/tir’ tihna a ni (apostellein =
misit (mittere) = tir. Apostole = mitto (missio) = tirh). Kum 1534 khan Society of Jesus pawlin he
thumal hi mumal takin an hmang ṭan a. An pawla mite chuan tirh an nihna hmun leh hnaah thuâwih
takin an kal tur a ni an ti.2 Heta ṭang hian mission tih chuan thawhna hmun leh hna an thawh tur a
kâwk nghâl a, thuâwihna leh thupetu thuneihna zara thuneihna a keng tel.

Kristianten kawh fel tak neiin he thumal hi kan hmang a, sawrkar leh khawvêl thuneitute pawhin an
hna thawh sawi nân pawh an hmang ve ta zêl a. Sâpṭawng hmang tân chuan thumal awmze nei tak a
ni ta. Hna thawk tura tirh naran mai a ni lo; hlawhtlinpui a, thuawihna nêna thawh tur a ni. Kohhran
huang chhûngah chuan chhandamna thu hrilh a, nuna tih lan leh nunpui tura thlêm te a huam vek a.
Thu leh thiltih inkawpa thawh ngai a ni.

Kristian ten kan rinna kan puanchhuah hi mahni tân mai a ni lo, mi dangin an hriat a, an pawm ve
theih nân a ni deuh ber mai. Chuvâng chuan Kristian rinna chu mission hian a tifiah a; mission leh
rinna chu hna inzãwn tawn an ni deuh ber. David Bosch chuan, “Kristian sakhua chu a nih ziaah
missionary a ni ber e,” a ti hial a ni.3 A sawi zêl dân chuan mission hna chu Pathian leh khawvêl
inhmachhawnna, nunna neia awmze thar nei tura inzawmna niin a sawi. Mission chu Pathianin
khawvêl a enkawlnaa thil ṭha lo tinrêng laka ‘ni lo’ tih leh thil ṭha ti tura ‘ni e’ tih hi a ni. Tichuan,
mission chu khawvêla Pathian ram thlenna tura thawh leh Pathian ngei inpuanna zara hriatfiah zêlna
hi a ni. Pathian chu a bul a ni a, thuneitu a ni.

Mission chu chutiang chu a nih avângin khawvêl kalphung danglam zêl karah nunna petu ni turin
nunna neiin hna a thawk a, Pathian inpuanna chuan khawvêl hnênah an mamawh a pe ṭhîn. A bul
chu Pathian a nih avângin nunna nei a ni a, Kohhran pawh hmanraw nung a ni reng mai a ni.
Kohhran chuan hnapui berah a neih reng a, nunna neia che reng angin hma pawh a sâwn a ni. A
thawhna lamah chutiang chu a nih avângin zirmi leh chhût miten chîk zâwkin an chhui ta a, a zirna
bîk subject pawh duan chhuah a lo ni.

III: Mission chungchang zirna – Missiology lo pian chhuah thu : Khawthlang ram Kristian ten
Chanchin |ha hril an buaipui hle lai khan mission zir bingna subject an nei nghâl mai lo a. German
Pathian thu thiam E.D. Schleiermacher kha hmahruaitu hmasa ber a ni, kum eng emaw chen a zirtir
hnuah kum 1830 khan Theory of Mission tih bu a ziak a, hei hi mumal taka mission chungchang
zirna hawi lehkhabu hmasa a ni awm e.4 Tîm deuh tak chungin mission zirna chungchang hi
Pathian thu zirna huanga telh ve a rawt a, puitu tlêm a nei. Mission zirna lama hmahruaitu langsar
Gustav Warneck chuan Schleleimacher-a lehkhabu zuiin ‘Missionslehre’ (Theory of Mission) tih
tho lehkhabu puitling tak, volume 3 lai a ziak a, a thawhna Free University-ah a zirtir ta nghe nghe a
ni.5

III: 1. Hlâwm tê deuha chhuina subject : Theory of Mission tihngawt mai chu tâwkin an hre lo a,
a taka thawh loh chuan mission a hlawhtling si lo. Rawtna tam tak kara a lar zualte chu hêngte hi an
ni:6

Halieutic : Gustav Sickel-a rawtna a ni a, Grik ṭawnga haleeus; sangha mantu tihna aṭanga chhûtin
mission chu sangha mantu angin a sawi a. Isuan, “Mi zui rawh, tichuan mihring mantu-ah ka siam
ang che,” a tih kha a rawt chhan a ni (Mt. 4:19)

Keryktics : Kum 1830 khan Rudolf Stier chuan Grik ṭawnga keryssein; puang, tlangau tihna aṭanga
lain mission thupui atân a rawt a, Kohhran enkawlnaa thuhril lam nên a sawipawlh nghe nghe.
Mission chu Kristian la ni lo hnêna thuchah puan a nih avângin a rawtna hi zâwmtu an awm lo.

Matheteutics : Grik ṭawnga matheteuein; zirtira siam tih aṭanga rawt a ni a. Abraham Kuyper rawt
a ni a, mission chuan zirtira siam a tum ber tiin “hnam tina mi zirtirah siam ula...” (Mt. 28:19) tih
behchhana rawtna a ni. Zirtir tih te, tirhkoh tih te hian Kristian tih ai awh zoin an hre lo a, an pawm
zui ta lo a ni.

Prosthetics: Abraham Kuyper rawt bawk a ni a, “...Lalpain nitin an hnênah a teltir zêl \hîn a” (TT.
2-a tel belh sawina prostithenai aṭanga rawt a ni.

Auxanics : “Pathian thu chu a lo darh a...” (TT. 6:7) tiha ‘darhzêl’ sawina aux(an)ein, lo pung, darh,
hmasâwn sawina aṭangarawt a ni a, Abraham Kuyper rawt bawk a ni.

Hêng rawtna hi a huam kim loh avângin an zuih ral a ni ber a. Luhchilha zirna hawiin, Science peng
hrang anga zir tham nia ngaih a nih avângin zau zâwkin an chhui a. Chûng rawtna leh pawm tlân
tâk te chu hlâwm lian takin a chhui theih a ni.

III: 2. Hlâwm lian deuha rawtna : Zirtirtu leh chhui bingtu ten Bible leh Kohhran chêt vêlna
aṭanga chhuiin mission zirna chu an zir zêl a. A hnuaia mite hi hlâwm lian deuh chu an ni:

Evangelistic theology : India rama missionary rei tak thawk Alexander Duff khân Scotland rama
an Kohhran hnênah ‘Mission and Education’ bîk atan University zirtirtu (Professor) buatsaih turin a
ngên a. A ngen aṭanga kum 10 hnuah amah ngei chu he hna thawk tur hian an ruat a. A thupui sawi
hmasak ber pawh ‘Evangelistic Theology’ tih a ni. Mission zirna atan a rawt nghâl a, mission tih leh
evangelistic tih chu tum thuhmun niin a ngai a ni. Tun lai pawh hian mission zirna hi Evangelistic
theology ti-a pawm an awm.

Theology of Evangelism : Kum 1868 khan United Presbyterian Church chuan Andrew N.
Somerville chu ‘Mission and evangelism’ zirtirtu (Lecturer) atan an ruat a. Ani hi mission
chungchanga evangelism thumal vawrh lartu pakhat a ni nghe nghe. Tun lai thleng hian mission tih
leh evangelism tih hi hman pawlh a ni reng a ni.

Theology of Apostolate : Khawvêl Indopui 2-na chhuah hma lawk khan Roman Catholic leh
Protestant Kohhran ṭhenkhatin helawk khan Roman Catholic leh Protestant Kohhran ṭhenkhatin he
zirna hi an duang a, zirmi tam zâwkin Theology of Apostolate tih leh Theology of Mission hi inhlat
lo tak, sawifin pawha pawi lo niin an ngai a, chuvâng chuan sawi lar a ni lo hle. Inhmanpawlh theih
niin an ngai.7

Missio(no)logy : Missiology tih hi Ludwig J. van Rijckevorsela phuah chhuah a ni an ti.8 Tunah
chuan mission hriatfiah nân a taka thawhna leh a hmunhma hriat nân zau taka zirna ni berin an ngai
ta a, Roman Catholic leh Protestant Kohhran ten an pawm tlangpui bawk. Jongeneel leh David
Bosch te hi mission zirna subject atan Missiology tih duhtu an ni a, zirna hmuna mission chhui zau
nân a huam kim niin an ngai a ni.9 Mi tam zâwkin an pawm ta a, mission chungchang zirna chu
Missiology ti-a hriat a ni.

Tichuan, Missiology chu theology ngaihtuahna hmanga mission zirna a ni a, Pathianin khawvêl
chhandamna atana hnathawh zawng zawng dap chhuak turin an zir a, an chhui ta a ni. Isuan eng
angin nge chhandamna hna a thawh a, Kristian ten chu hna chu engtin nge an chhunzawm tih an
chhui a ni. Chûng zirna chuan mission hna mumal leh dik zâwk te, rintlâk zâwk leh innghahna
nghet zâwk te a chher chhuak ṭhîn a, chu zirna chu Missiology tum a ni.10

IV: Missiology chhûng phûm : Mission zirna hian kawng thui tak a zawh tawh a, kawng thar
pawh a la zawh zêl ang. Kohhran chêt vêlna hian ngaihtuahna thar a hmachhawn ṭhîn a, mission chu
chûng hmachhawpte thawhna leh sawina chu a ni, a zau hle mai. Khawvêl lo danglam zêl hian
khawvêl laili (centre) a tidanglam a,11 mission thlirna pawh a danglam tel a ni. He danglamna hi
zawhna leh ngaihtuah tur thar a lo pian zêl vâng a ni a, mission pawhin chu chu a hriat avângin a
hna hi a tâwp thei lo, a thar zêl mai a ni. Pathian thu chhuina (Christian Theology) nên ngei pawh
pawhzawm loh theih loh a ni.12 Ngaihtuahna hmana chhui erawh a ṭûl.

Zirna huang chhûng aṭanga chhût chuan Missiology hian chhûng phûm pathum neiin an sawi a, heti
zawnga chhuina hi hriat a manhla hle.13 A chhûng phûm an tih chu Philosophical (ngaihtuahna
fim), Science hmanga zirna leh Theological (Pathian thu chhuina) an ni.

IV: 1. Philosophical : Mission zirna atana Philosophy (ngaihtuahna fim) hmanruaa an hman chuan
hêngte hi an hmang tangkai hle : i) Pathian thu dik lo thei lo; ii) Krista Chanchin |ha (Gospel); iii)
Mihring dinhmun, a mamawh leh hun tâwp thu te; iv) Sakhaw dang (Kristian sakhua ni lo) famkim
lohna; v) Pathian ruat Kohhran chungchang te.

Hêng thu hmang hian ngaihtuahna leh thil chhûtna chu mission hna kalpui nân hmang se a fiah an
ring. Amaherawhchu Missiologist tam zâwkin he lam hawi hian an kalpui lo niin a lang. Chuvâng
chuan zirna huang chhûngah mission zirna puitling tak nei tur chuan kawng eng emaw zawh thar tur
a awm ngei a ni. Science leh theology aṭanga ngaihtuah chuan philosophy hi chu a la hnufual deuh
an ti.14 Sakhaw chhûnga finna leh ngaihtuahna fim hmanga mission thlir hi khaikhin leh bûk tawn
a awl avângin inrem a har a, sawi zui a hlawh lo a ni ber mai.

IV: 2. Science of Mission: Gustav Warneck kha ‘Science of mission’ phuahremtu Pa ber a ni an ti.
Science of mission chuan a hmuna kalchilh hna a thawh avângin a fiah hle a ni. |awng thu leh
khawtlang nun te, mimal leh vantlang khawsakna engkim a hre ṭhîn. Chuvângin Missiology nihna
dik tak tarlang tur chuan Science of mission ti-a hriat pawh hi a lo dik dawn hle a ni. Tichuan,
Missiology chu science peng khat anga pawm hial theih a ni, mihring chungchang zirna te, vantlang
nun zirna te, rilru lam zirna te, inpawh tawnna leh mihring nunin a mamawh zawng zawng a hmuna
khawih a, hriat a, thawh hi an an ti.15

IV: 3. Theology of mission : Missiology sawifiah nâna pawimawh tak chu Pathian thu chhuina hi a
ni a. Kawng 2-in a ṭhen theih: Kalphung pangngai leh Kohhran thuhril pangngai nêna mission
kalpui hi pakhatna chu a ni. Tu tân nge, tu hnênah nge, engtin nge tih leh eng atân nge tih ang te
hian mission hna a hril nghâl a. Chuvâng chuan a tîrtu Kohhran leh a thawktu missionary ten mawh
an phur thui hle.

A pahnihna chu a bîka chhuina a ni a, chûngte chu Bible zirna te, Kohhran kalphung zirna te,
Mission pâwl leh ṭhahnemngai te thawh dân mission te hi Theology of mission chuan a huam vek a
ni. Thuthlung Hlui leh Thar-a Pathian inpuanna leh chhandamna thu tlangaupui chung te, thawk
tura infuihna leh thawh dân tur te Bible zirna aṭangin a hriat theih a. Kohhran hrang hrang hian
kalhmang hran an neih avângin mission kalpui dân pawh a inang lo. Mission pâwl lian tak tak lo
piang hian Pathian thu chhuina pawh a tidanglam hle a, chuvâng chuan mumal taka Pathian thu
chhuina nêna zir loh chuan hriatfiah a har rêng a ni.

Hêng zawng zawng hi Missiology zirna huang chhûngah a awm avângin Pathian thu zirna peng
hrang hrang nên a inhlat thei lo va, inhriat tawn a ṭûl hle zâwk a ni. Tin, Mission chuan Kristian
sakhua a tihdarh avângin Kristianten Pathian thu kan buaipui dânah hmahruaitu a ni ber mai a.
Mission avângin Pathian thu ngaihtuahna (theology) thar a piang a, ngaihtuah tur pawh a siamsak
bawk. Chuvâng chuan Missiology chu Theology tân lalnu (queen of theology) an ti hial rêng a ni.

V: Mizo Theology of Mission :


Mission lam zirna chu Kohhranin Pathian duh dâna hna a thawh rêng rêng hi a ni tih theih a ni a.
Mimal chhandamna leh vantlang nun hlimna te, chhûngkaw ṭhatna tur leh sawrkar inrêlbawl dân ṭha
kawhhmuh te, thil ṭha lo do a, a ṭha tundin te a ni a. Hetiang hna hi Mizoten Pathian khawngaihna
avângin kan thawk a, kan Kristianna hian he rilru hi a pu reng a ni. Chhandamna chuan hêng zawng
zawng hi a huap si a. Hêng hmang hian Mizo Theology of Mission a chhui theih âwm e. Tãwi têin
sawi chhunzawm lawk ila.

Mi dang hmangaihna leh duhsakna :  Mizoten Lal Isua chhandamna thu an hriat khan mi dang
duhsakna an nei tlat a, chu chu hmangaihna aṭanga chhuak niin an hria. Chu hmangaihna avâng
chuan lâwmthu sawina leh an lâwmzia tihlan nân Chanchin |ha hril an duh nghâl a ni.16 Mizo
theology of mission hi chu mi dang duhsakna, tlâwmngaihna rilru aṭanga chhuak, mi dangte tâna
nun hlanna a ni. Chuvâng chuan Mizo Kristiante chuan mission hi an dah pawimawh hle reng a ni.
He theology hi Mizo rilru mil, hnam nun lanchhuahna a ni a, Mizo theology of mission sawifiahna
ṭha tak a ni.

Hnam damna leh hmasâwnna : Mizo Kristian rilruah chuan Kristian zirtirna avânga hmasâwn,
ngêlnghet leh dingchhuak nia inngaihna a lian hle. Mission hna kan thawhna hmunah Chanchin |ha
thiltihtheihna chu hnam damna leh hmasâwnna a nih thu hi thupuia neih a ni deuh zêl. Mission
chuan thlarau chhandamna maia tâwp loin hnam damna a keng tel niin Mizo mission chuan a hria a
ni ber e.

Rorêlna ṭha : Mizo zinga Kristianna a chak chhoh lai takin ram rorêlna a inthlâk a, Kohhran
hruaitu hmasate khân hmun pawimawh an chang hial a ni. Chuvâng chuan Mizoten mission hna kan
thawhna hmunah chuan he lam hawi hi thuchah atân kan nei fo ṭhîn.

Mizo Theology of mission chu mahni inpêkna leh hmangaihna, tlâwmngaihna dik tak a ni a.
Kristian nih hlutna chu hnam damna leh rorêlna ṭha chhertu, ênna petu niin a lang. Hei hian
thawhna hmuna mite a hneh fo a, thawktu ‘missionary’ ngei pawh a hneh ṭhîn. Mizo mission chu
thim ata êngah tih a ni ber mai.17

VI: Tlangkawmna :
Vantlang ngaih chuan missiology chu mission hna thawk tura zirna leh Kristian ni tura mite
thlêmna a ni deuh ber âwm e. Chuvâng chuan Pathian thu zir chhuak tam takin mission an tui loh
thu uang lam deuhin an sawi leh ṭhîn. Missiology hriat fuh loh vâng a ni ang.

Kum zabi 20-na chanve hnu lam hian khawvêl hi a inher danglam nasa a, mission zirna pawh a
nghawng hle rêng a. Sakhaw dang zinga thawh chauh ni loin, Kristian zingah pawh Pathian mission
chuan thawh tur a ngah a, a hma a zau hle a ni. Hun kal tawha sakhaw dangte lehlam pâwla dahna
rilru paih hret hret a ni a, kawng dik hre tura Krista inpuanna nunpui tura kawhhmuh lam uar a lo ni.
Inepna ata inunauna, tihchhiat aia siamṭhatna a ni ber. Tichuan, Missiology chu Pathian
chhandamna hna thawhna kawngpui chhuina a ni ber mai e.
Ngaihtuahna tizau atân Mizo Theology of Mission kan han tarlang a, mission hna nasa taka kan
thawh hian thawh dân leh pawm dân nghet tak kan neih hi mumal taka zir thama kan duan thiam a
ṭûl hle mai. A hrana chhui tham a awm a, hmachhawp atân dah phawt ang.

Endnotes :
1. Jan A.B. Jongeneel, Missiological Encyclopedia Part I. (Bangalore: CFCC, 2006), 67. Ziaktu tam
takin Latin ṭawnga mitto chu mission ṭobul niin an sawi a, a awmzia a phawk tâwk lo. Awmze
famkim loin an hrilhfiah tihna a ni a, zirtute tân hriatthiam a tiharsa zâwk a ni.
2. Ibid, 68.
3. David J. Bosch, Transforming Mission, Paradigm shifts in Theology of Mission, (Bangalore:
Centre for Contemporary Christianity, 2006), 11. Ani hian mission hi tãwi têa sawifiah loin a nihna
aṭangin a sawifiah a, Missiology pawh a nihna leh chhui bing lam hawiin a sawifiah a ni.
4. Jan A.B. Jongeneel, 17.
5. J. Verkuyl, Contemporary Missiology, An Introduction, (Translated and Edited by Dale Cooper),
(Michigan: Eerdmans Publishing Company, 1987), 1.
6. Jan A.B. Jongeneel, 19-28. Hemi bâkah hian J. Verkuyl, 1, en bawk rawh.
7. Ibid. 65.
8. Ibid.72.
9. Ibid. 74. Jongeneel hian Missiology hming a duh chhan kawng 3 a sawi: Bible zirtirna a zui,
mission chanchin (history)-ah chhui theiha hming awm hmasa a ni, Kristian lote tân zirna hmunah
hriat a awlsam.

(Thulakna, Didakhe September-October, 2015, phek, 6-15)

CHANCHIN ṬHA HRIL LEH HNAM ZIA

CHANCHIN ṬHA HRIL LEH HNAM ZIA


(Gospel and Culture in Mission)
- Rev. Vanlalrova Khiangte
                                                                                                                          M.Th (Missiology)

Thuhmahruai:
Kum zabi 19-na a\angin Chanchin |ha leh hnam zia (Gospel and Culture) chungchângah ngaih dân a
danglam \an a. Zabi 20-na chanve hnu lam a\ang phei chuan ram hrang hrangte mahnia an inrêlbawl
avângin sakhua leh hnam zia kaihpawlhin hnam rilruah harhna a lo chhuak a, Chanchin |ha hril hna
pawhin kawng eng emaw zâwng tak chuan harsatna a tawh phah a, chuvâng chuan, chhui bingna
neiin ngaih pawimawh \ûl tihna a lo chhuak ta a ni. Hmasâwnna a chak avângin hnam zia a che nasa
a, Chanchin |ha hril hnaah pawh nasa zâwka \an lak a \ul hle.

Ngaih dân hluiah chuan Chanchin |hain hnam zia a hruai tur a ni tih a ni a, rawngbawlna zau zêlah
Chanchin |hain hnam zia a thlifîm tur a ni, tih a ni leh a. Tun hnaiah erawh chuan hnam ziaah
Chanchin |ha tuh tur a ni a, hnam zia a zalên tur a ni, tih a ni leh ta. Ngaih pawimawh ngai ta ber
chu engtin nge hnam zia a zalen ang a, siam \hat leh nunze thar a neih theih ang tih a ni ta ber mai.1
Mi mal leh hnam nun khawih che khawpa Chanchin |ha hril tur chuan ngaihtuahna sên a \ûl hle rêng
a. Ngaihhlut bîk leh thlauhthlâk bîk nei chunga rawngbawl hian harsatna a thlen \hîn a, a tlo lo
bawk.

Hnam zia hian mihring nun a phuar khâwm a, sakhaw thila ngaihtuahna a hruai nasa. A \ha leh \ha
lo lai a awm ang a, paih theih loh tam tak a awm bawk. Chuvâng chuan, mission hnaah hnam zia hi
thil pawimawh tak a ni a, a awmzia hriat phawt a \ûl a, kan chhui hmasa ang.
Hnam zia chu eng nge ni? :
Hnam zia kan tih hi sawi dân zau tak a awm thei a, hnam hlâwmin an thil pawm leh hriat thiam dân
te, ei leh in leh incheina te, khuarêl thil pawm dân te, chhûngkaw inrêlbâwl dân bâkah sakhua te
pawh a huap thei hial a ni. German \awngin ‘kultur’ an ti a, Sâp \awngin ‘culture’ an lo ti leh a, chu
chu lo neiha hmasâwnna lam sawina a ni ber, khâwl hman thiamna leh mihring hmasâwnna kawng
hrang hrang bâkah thlarau lam lo par chhuahna thlenga sawi nân an hmang zui ta a ni.2 Mihring
nun pumpui bâkah finna hmanga thil chhuina pawh an huamtîr ta zêl a, chuvâng chuan, hnam zia
kan tih hian hnam hlâwm khatin an thiam zâwng leh pawm zâwng mai bâkah hmasâwn zêlna a
kawh avângin a zau a, chhui tur pawh a tam hle.

Tichuan, hnam zia (culture) chu hman lai leh tûnlai pawha mihringin an chên hona leh an inawp
khâwmna thil an pawm leh hriat thiam dân te leh \awng leh sakhaw rin dân te hi a ni ber. Hnam zia
lantîrtu chu thiam thil leh thuziak te, mihring hmasâwnna hrang hrang te, thuro inhlan chhâwn leh
hnam chhinchhiahna te hi a ni ber mai a, mihring chauhin hei hi kan nei.3 Tam tak chuan mihring
khawsak honaa tih dân hlui leh hman lai thil sawina atân an hmang \hîn rêng a, a nihna chin a awm.
Mahse, mihring khawsak hona hian pawm tlân leh duh dân a nei hrang ve tlat a, hnam \henkhat \ha
tih zâwng kha \henkhat tân \ha lo tak a ni thei. Chhui dân leh thlîr dân pawh a chhuitu leh thlîrtu
azirin a hrang thei a, chhui tum dân azirin ngaih dân pawh a hrang thei khawp mai.

Hnam zia chu mihring nuna thil mak tak mai a ni, an ti. Mihring khawsak hona leh ngaihtuahna che
vêl zawng zawng a huam a, engtia lo awm nge tih fiah taka hre turin chhui a har hle a, mahse thil
awm chiang tak a awm si. Thil hriat thiam dân a tifiah a, ngaihtuahna leh chêt vêlna a takin a
tilang \hîn. Nun hona atân mihring nihna (identity) chiang a siamsak avângin hnam tinin mahni
hnam zia chawi nuna awmze nei zâwka hma lâk kan tum \heuh mai, a \ûl bawk rêng a. Politics leh
eibar zawnna thleng a nghawng avângin inhuatna leh indona hial a thlen thei a ni. A bîkin Asia leh
Africa rama hnam hrang hrangte hian he lamah hian \an kan la thar nasa hle a ni.

Thlir dân chi hnih a awm : (1) Chi bing chhuina lam zirtu (ethnologist)-te chuan thuziak leh hnam
thiam thil leh thil hlui hmuh chhuah a\angtein an thlîr a, hmân lai nun dân an chhui ber a.

(2) Mihring nihna chhuitu (anthropologist)-te chuan tun dinhmuna mihring dinhmun thlirna leh
hnamin an ngaih pawimawh leh hlut zâwng an chhui tam hle thung. Chuvâng chuan, hnam zia hi
nunna nei ang a ni a, a \hang \hîn a, hun leh hmun danglam angin a danglam thei a, a che vêl thei an
ti hial a ni.4 Tûnlai hunah mihring kan inkalpawhin kan awm ho nasa a, kan hnam zia pawh a
inpawlh nasa. Hnam zia pawh kan inentawn hlawm a, mahse, hnam tin hian ze hrang fel tak kan nei
vek si. Kan ei leh in te, incheina te, duh zâwng leh tih dân te a inpawlh nasa hlawm hle a. Hla te
phei chu a inpawlh lehzual. Mahse, hnam tin tih dân bîk eng emaw a awm tlat tih hriat tur. Chu tih
dân bîk chuan hnam nihna a keng a, hnam bil rilru pawh a kaihruai êm êm a ni.

Mihring tu pawh hnam zia a\angin a hrang thei lo. Hnam zia chu amah ngawt chuan Pathian leh
mihring hmêlma emaw, a lam\ang emaw a ni ngawt thei lo an ti hial rêng a.5 Hnam ze chhûnga
mihring chêng khân a hriat thiam dâna a zawn Pathian leh a mihringpuite a thurual khân nunho leh
sakhaw lamah awmzia a nei \hîn. Hnam zia leh sakhaw kalpui dân a inzawm tlat avângin sakhaw
chhuinaah hnam zia a bãng thei lo.6

Chutiang chu a nih avângin hnam zia hi a nihna tak hriata pawm a \ûl a, Pathian thilpêk a nih
avângin hnâwl emaw, hmuhsit emaw tur a ni lo. Chanchin |ha hril hnaah hnam zia ngaih
pawimawhna tel lovin a hlawhtlin theih loh va, hnam ziain a hriat thiam theih hmanga thuhril chuan
kawngro a su êm êm thung si.
Hnam zia leh Chanchin |ha a insu :
Lal Isuan chhandamna a thawh khân mihringte hriat thiam turin a rawn thawk a, Juda hnama
thawkin Pathian inpuanna famkim hriat a ni ta. Juda-te chu Pathian hnam thlan an nih avângin an
hnam kalphung pawh Pathian biakna zia nên a inmil a. Pathian an hriat thiam dân leh an pawm dân
chu Chanchin |ha nên a inmil bawk. Mahse, hnam ze nghet an nei a, inthâwina leh serh leh sãng thil
zawng zawng kha Lal Isuan a pawm si lo. Hnam zia leh Chanchin |ha a insu ta, chhandamna hna
chu thawh zawh ni mah se, hnam ziain a hriat thiam loh avângin a hlawhtling lo. Kohhran \iak tîra
harsatna lian tak pahnih an tawh chu sakhaw hrang leh hnam ze hrang kha a ni ber a, Juda hnam leh
sakhaw tih dân zâwm duh leh duh lo inhnialna khân nasa takin harsatna a siam a. Chanchin |ha hril
hna hian he harsatna hi thupui pawimawh takah ala neih reng a ni.7

Mahse, Pathian Thlarau hnathawh avângin kohhran a lo ding a, Juda hnam tih dân hrûlah Chanchin
|hain mi a hneh a, Rom lalte hial pawh a hneh ta. Chutianga a \han zêl avâng chuan Europe ram chu
Kristian ram a lo ni a, hnam zia pawh Kristian zia ang a lo ni hial mai. Hnam leh ram pum puiin a
pawm leh tih dâna a neih chuan Kristian zirtîrna chu hnam zia hruaitu pawimawh tak a ni thei.

Europe ram hmasâwnnain khawvêl ram dang a thlen hnu khân missionary tam tak an chhuak a. Lal
leh sipai hotute pawhin sâpram zia chu Kristian zia emaw tiin hmasâwnna leh sakhua an
kaihpawlh \hîn. Portuguese-ho kha India rama lo lût hmasa an ni a. India chhim lama Zirtîr Thoma
Kohhran an hmuh khân an hnam zia avângin an pawm lo, “Hnam zia chu Hindu an ni a, Sakhua chu
Kristian an ni a, Pathian biak dân chu Syria ram tih dân a ni leh si,” an ti.8 Europe ram missionary-
ten Sâp ram tih dân leh hnam zia angin India mite Kristian-tîr an tum a, vantlângin an pawm si lo.
Mission hna a hlawhtling lo.

Hetiang harsatna hi khawvêl hmun hrang hrangah hmuh tur a awm. Hnam zia leh Chanchin |ha hi
insu lova hmanruaa hman thiam a \ûl a ni. Chanchin |ha hi vantlâng huam chhandamna a nih
avângin hnam zia nên insu lo zâwnga thawh thiam a \ûl êm êm.

Kohhran leh Mission pâwl hrang hrangten he hna kan thawh hian kan hnam zia leh kan rilru mil
zâwnga mite hruai kan tum chuan a fel ber lo vang a, hnam mâwl leh rethei an nih avânga hmuhsit
phei chu a \ha lo lehzual. Tûnlaiah hêng harsatna tifel turin inrâwn khâwm leh sawi ho te, Bible
a\anga zir ho te miin an bei nasa a, hêng ang hmasâwn tumna hi kan neih loh chuan kan tuar zâwk
hial thei.

Chanchin |ha chi tuh nân hnam zia:


Sadhu Sunder Singh-a khân,  “Nunna tui (Lal Isua) chu India no hmangin min tulh rawh u,” a ti, an
ti. A awmzia chu Lal Isua chhandamna Chanchin |ha chu India mite hriat thiam zâwngin, an
tuihâlna tireh tura hnam ze hriat thiam zâwnga hril a duh a ni. Mihring hi mahnia maltlat tur a ni lo
va, huho leh pâwlho a khawsa tur a ni kan ti tawh a. Hnam a hrang a, chêt vêlna leh duh zâwng a
hrang bawk. Hnamin duh zâwng leh pawm zâwng kan neih \heuh avâng hian mahni hnam hlâwm
angin kan khawsa ho \hîn a nih hi. Chu khawsak hona leh inzawmna chu hnam ziain a phuar
khâwm a ni. He hnam zia hi hmân lai a\angin hnam tinin an nei hrang vek a, hnam chak lo chu a
chak zâwkin a hneh a, an hnam zia a bo chuan hnam pawh a bo tel \hîn. Hnam zia bo lova chhawm
nung turin Chanchin |ha a pawimawh a, hmasâwnna tur pawh a ni.

Tin, hnam ze chhûnga hnam tinten nihna chiang an nei \hîn, mihring nihna (identity) hian hnam a
tichiang a, mi mal pawh a nihna a lantîr \hîn. Hnam ze nghet apiangah nihna nghet an nei \hîn. Kum
zabi 20- na chanve hnu lam, khawvêl indopui 2-na hnu lam a\ang khân hnama harhna leh nihna
chiang tura beihna a nasa a, hnam politics lo sosâng zêlin hnam zia leh nihna (identity) lama harhna
a tinung lehzual. He harhna hian Chanchin |ha hril pawh kawng thar a sialsak ta a. Chu chu hnam ze
chhûnga Chanchin |ha chi tuh hi a ni.
Hnam ze dangte hnênah Chanchin |ha hril tur chuan a hriltu hnam zia aiin a hrilhna hnam zia a
pawimawh zâwk, tiin an sawi ta. Tun hma chuan a hriltu hnam zia chu a hrilhnaten an pawm ve tura
ngaihna a lian, a chhan chu a hriltute an changkang a, engkim an hrilh a ni mai a. Chubâkah mission
hnain a ken tel ram leh hnam hmasâwnna avângin a hrilhtu ngaihsânna a awm tel. Sâp missionary-
ten Chanchin |ha an thlen rualin khawvêl finna an hlân tel a,9 chuvâng chuan an hnam zia kha \ha
zâwk leh pawmawm zâwk niin an hria a ni. Mahse, mikhual tih dân ringawt chu a tlo si lo. Kum
zabi 20-na laihâwlah chuan mission leh khawvêl finna avângin hnam ziaah harhna a lo thleng a,
hnama harhna ‘nationalism’ hian khawvêl hmun tin a kângkai a, chu chuan hnam zia hmanruaah
hmangin mi thinlung a chawk tho ta. India ramah chuan Kristian sakhua chu sâp sakhua niin an
hrilh darh a, sâp sakhua zawm chu hnam hmêlma nihna hialah an ngai ta mai. Chuvâng chuan,
hnam ziaa rawngbawl hi fimkhur a \ûl a, tlo leh nghet taka thawk turin mite hneh thei tura \an lak hi
a ngai a ni.

Hnam dang daih te hnêna Chanchin |ha hril a nih dâwnin thil pawimawh tak chu inbuatsaihna \ha a
ni. Hmangaihna nên an tâna \ha leh \ha lo hriatsak a \ûl. Mi thinlunga chi tuh turin an thu pawm dân
leh duh dân hriatsak a, an nihna (identity) tihhmasâwntîr a \ha hle ang. Chanchin |ha chuan thlarau
leh taksa a chhandam avângin hnam pum pui hriat thiam ngei tura hril tur a ni.

Dik tak chuan mi tin hian kan hnam leh vantlâng hriat thiam loh zâwng thil chu thinlung takin kan
pawm har khawp. Mizoin Pathian \ha tak mai leh mihringte tinatu ramhuai chungchâng pawm dân
nghet tak kan nei a. Chu pawm dân zui chuan hmangaihtu Pathian leh suala mihringte thlêmtu
ramhuai chanchin Missionary-ten min hrilh a, kan pawm thiam khawp mai. Hnam tinin hmasâng
a\anga pawm ngheh an neih hi hnam zia innghahna pakhat a ni rêng a, mihring hmasâwnna hian
ngaih dân mumal zâwk a pêk \hin avângin tûnlai mite nunzia a danglam deuh a ni mai thei, mahse a
bula chhui chuan a danglam tak tak lo, an ti. Hnam tin hian lunglên zâwng leh hlimpui kan nei
\heuh a, kan hla thlûk a\ang hian a hriat theih. Tlâng mi hla thlûk leh phaizâwla chêngte thlûk a
inang lo; mahse, an lunglêng ve ve tho. Hêng a\ang hian hnam ziain a hriat thiam tura Chanchin |ha
kan hril chuan an hre thiam ang a, an hnamah chi \ha kan tuh thei dâwn tihna a ni.

Hnam ze chhûngah hian mi hrang hrangten rin dân in\âwm leh ngaihlut zâwng inang a awm vek
bawk. An tawnhriat leh an ni tin nun khawih a\angin an khawvêl suangtuahna a indin \hîn. India
thingtlâng mi, chi inthliarna nasa hmuna mite chuan an vantlâng nun chu an chite nêna khawsak leh
chên ho kha a ni mai. Khawpui liana chêngten kawngpui zau tak leh dawr \ha tak te, an duh duh an
lei theihna hmun kha an khawvêl lang thei chu a ni ber a. Hêng hi mihring nun honain a hrin vâng a
ni. An mâwl emaw, an hausa emaw, hnam tin hian hlutna an neih vek avângin an zahawm vek tih
pawm a \ûl. Lal Isuan a rawngbawlna mite hnam zia a hmusit lo va, Juda hnama lûtin a thawk ang
khân kan thawhna hmuna mite hnam ziaa lûtin kan hneh thei ang.10 Chuvâng chuan, hnam zia chu
chi hrang tamin inchangkan hleih hle mah se, inzah tawnna a awm loh chuan a buai \hîn; inzah
tawnna hmunah erawh chuan inzawmna \ha a thleng \hîn a. Chu chu Chanchin |ha chi tuh nân a
pawimawh a ni.

Hetianga hnam ze danga rawngbawl hna thawh hi ‘cross-culture mission’ an ti a. Hnam dang daih
zînga rawngbawl hna thawh hi a tak taka thawktu tân thil awlsam lo tak mai a ni. Mahni hnam ze
mila thil kan pawm \hin avângin mi dang hnam zia pawm ve a har \hîn. Chuvâng chuan, mahni
hnam zia kal pêl emaw, kalh zâwng emaw hial pawha thawh a \ûl ang. Hêng hi cross-culture
mission chuan a chhui a, ngaihven pawh a \ûl hle rêng a ni.

Mumal leh hlâwk taka thawk turin hetiang hian thurâwn a awm:11
(1)  Taihmâk leh teirei peih.
(2)  An ngaihtuahna anga thil ngaihtuah ve thiam.
(3)  Zawhna awm rêng rêng ngun taka ngaihthlâk.
(4)  An phurrit phurhpui ve.
(5)  Pathian Thlarau Thianghlim chaknaa innghah tlat.

Hêng thil pawimawh phênah hian fimkhurna tur pawimawh tak a awm. Duhthawhna hian kawng a
tibuaiin a tibo hial thei. Pathian thu a nih rualin mihring thu pawh a inzep thei a. Lal Isua
chhandamna aia mahni hnam ziaa engkim dah luh palh a hlauhawm. Chanchin |ha leh hnam zia
inmil tawnna (syncretism) hi Chanchin |ha hril hnaa bona kawngka a nih avângin fimkhur a \ûl a ni.
Hnam rilru politics leh vantlâng nun invêt tawn hian sakhaw rin dân leh biak dân a nêk nasa a, chu
duhthawhna chuan hnam rilru tithoin Chanchin |ha laimu a ngaihthahtîr thei a. Hnam ziaa hriat
thiam tur a nih laiin hnam mila Pathian thu her rem mai a hlauhawm hle.

Tûnlai huna hnam zia leh Chanchin |ha thlir dân tlângpui:
Chanchin |ha hril kawnga hmasâwnna a chak viau laiin Kohhran leh pâwl hlâwm lian tak tak kal
dân a inang thei lo. Kum zabi 20-na chhûng khân a inher kual nasa zual. Protestant Kohhran
inzawmkhâwmin hnam ziaa Chanchin |ha hril an ngaih dân leh Roman Catholic thlir dân a inrem
vek lo va. Evangelical lam uar zâwng a dang bawk. Mahse kum zabi 20 tâwp lam leh 21 tîr a\angin
ngaih dân luankhâwmna a awm \an. WCC chuan khawvêl chhandam nân Kohhranin hnam zia hi
kawngka atân a hmang thei, tiin an sawi.12 Heta an sawi ber chu hnam zia hi Chanchin |ha hril hna
atân a pawimawh tih a ni. Roman Catholic-in tûnlai huna rawngbawl hna an sawifiahna ‘Vatican II’
(1962-65) a, Ad Gentes-ah chuan, “Hnam zia hian Pathian thu chi nung a pai,” an ti hial a ni.13
Evangelical lam chuan hnam zia hi Pathian inpuanna ni mah se, hnam ze chhûnga mihring hriat dân
zawng zawng erawh chu Pathian phalna (sanctioned) a ni vek kher lo an ti.14 Chanchin |ha hril
kawnga kohhranhote inrâwnkhâwmna leh dodaltute avângin inrâwn khâwm leh sawi ho neih \hin a
ni a, 2010 hnu lam hian ngaih dân inan loh vânga inhriat thiam lohna paih zâwngin khawvêl hmun
hrang hrangah \an lâk a ni.

Chanchin |ha chu thilsiam zawng zawng chhandamna a ni a, mihring thlarau leh tisa chhandamna
tur a ni. Chhandamna hian nun kawng tinrênga chhan chhuahna leh hmasâwnna te, mâwlna avânga
harsatna tihbo te a huam vek a. Hnam mâwl zâwkte leh hnam hrang hrangin tih dân \ha lo laka an
fihlim nân te thawh tur a ni. Mahse, hnam zia awm sa a zalên tur a ni.

Hnam ze \ha lo siam \hat hian a tum chu hnam zia thlâk tihna a ni ngawt lo va, hnam ze chhûnga
helna emaw, inthlâkthleng emaw ngawt pawh a ni lo. Awmze neia kawng hrang hranga chhûtna leh
a taka tihlawhtling tura vantlâng nun ruangâm siam \ha tura thawh leh a \ha vawn nuna a \ul dân
ang zêla tihdanglam te a ni. Chu hna chu Chanchin |ha hian a thawh chuan mi mal leh khawtlângah
chhandamna a thlen thei ang.

Chuvâng chuan, hnam zia chu Chanchin |ha avângin a zalên tur a ni. Heta zalên tih tak mai hi a
pawimawh. Khuahkhirh tum a, a pawmtu lam khawsak dân tihdanglam tum chu hnam bona a ni
thei. A dawngtuin rilru fim taka thutlûkna a siam theih hian a zalên tihna a ni.

Sakhaw thlâk ngawt hian hnam ziaa thil pawm dân a tidanglam lo, a tidanglam lo mai ni lovin
vantlâng nunah in\henna a siam zâwk a, ram tân thil \ha lo zâwk a thlen a ni. India rama Kristiante
hian vantlâng nunah intihhranna an neih \hin avângin sakhua anga huat pawh kan hlawh phah hial
rêng a ni. Khawvêl hmun dangah pawh hei hi a dik tlat a ni.

Mission chanchina lang fo \hîn chu Chanchin |ha leh kohhran leh khawvêl inlaichînna chungchâng
hi a ni. Chuta entawn tur an sawi fo chu, ‘Lal Isua tih dân anga rawngbawl hna’ an tih hi a ni.15 Lal
Isuan, “...uain thar, savun uain peng hluiah te an thun ngai lo; thun ang sela, uain chuan savun
pengte chu a tâwn puak ang a, uai leh savun pengte chu a boral ve ve ang; uain thar chu savun uain
peng tharah te an thun zâwk \hin a ni,” (Mk 2:22) a lo tih ang khân hun danglam zêl hian sakhua leh
hnam ziaah ze thar (uain thar) a hring thar zêl a, chuvâng chuan, uain peng thar kan mamawh reng a
nih hi.

Tlângkawmna:
Chanchin |ha leh Hnam zia (Gospel and culture) han tih hian a zau êm êm a, sawi tâwk thiam pawh
a har hle. Kan sawi tâk kha an inlaichînna leh missionary-ten a taka an thawhnaa ngaihtuahna
tiharhtu atân mai a ni a.

Mizoten kan hnam ze milte hnêna mission hna kan thawhin a hlâwk êm êm, Mizona pawh a darh
zau phah. A chhan chu kan hnam mila kan rinna kan puan chhuah kha a lo dawngtuin a hnam mila a
lo dawn vâng a ni ber. Kan hnam ze mil chiah lo hnam dang zîngah chuan kan thawk hlawk thei lo
hle si a. Kan unau Bru leh Chakma bâkah Meitei zîngah te kan mission hna hi a nghet har khawp
mai. Hei hi sâp missionary-te rawngbawl hna a ngheh theih lohna ber pawh niin an ngai.

Kan sawi tâka pawimawh chu Chanchin |ha leh hnam zia hi mihring mamawh an ni a, Chanchin |ha
chu hnam ze hriat thiam leh pawm thiam tura hrilh a ngai. Siam\hatu anga kan thawk a nih pawhin
Chanchin |ha laimu paih lova siam \hatu nih a \ûl. A nihna takah chuan kawhhmuhtu dinhmun
chauh a ni a, thutlûkna siamtu chu a lo dawngtu mihring an ni. Chutianga siam \hatu emaw,
kawhhmuhtu emaw ai chuan Chanchin |ha neitu Pathian a pawimawh ber thung. Chanchin |ha hriltu
aiin a dawngtuin zalên taka a dawn a pawimawh a, a ngaihtuah zui ngei theih nân an hnam ze pawm
zâwnga hrilh a \ûl. Hei hi Kristiante tân chona ding reng a ni.

Endnotes:
1  ‘The Incarnation of the Gospel in culture’ by Aram in New Directions in Mission and
Evangelism 3, James A. Scherer and Bevans (Eds), Orbis Books, New York, 1999, 29f.
2  ‘Culture’ by A. Yong in Dictionary of Mission Theology, John Corrie (Ed) Inter- Varsity Press,
Nottingham, England, 2007, 82ff.
3   Michael Amaladoss, Beyond Inculturation, Can the Many be One? Delhi: ISPCK, 1998, 51.
4  J. Prasad Pinto “Mission as Inculturation” in Dimensions of Mission in India, Joseph Mattam and
Sabastian Kim (Eds). Bombay: St.Pauls, 1995, 151&152.
5  Roger E. Hedlund, God and the Nations, A biblical theology of Mission in the Asian context,
Delhi: ISPCK CTE, 2008 (reprint), 268. Hei hi Charles Kraft-a thuziak a\anga lâk a ni a, Siamtu
chuan mihring hi hnam ze neiin a siam a, chu Siamtu chu Pathian a ni a, hnam zia pawh nei thei
turin finna mihringin a nei a, chu hnam zia chhûng a\ang chuan Siamtu leh mihringte inhriatpawhna
a awm thei an ti a ni.
6  Richard Niebuhr lehkhabu Christ and Culture (New York: Harpers & brothers, 1951) hi he lam
hawia Pathian thu chhuina langsar hmasa a ni a. Chanchin |ha hian sakhuaah hawizâwng kawng 3 a
nei, tiin a sawi a. Sakhua leh hnam zia a inkawp tlat avângin \henhran theih a ni lo ti lam hawiin a
sawi a ni. Indian theologian \henkhat Pannikar leh M.M. Thomas te, S.J. Samartha te pawhin uar
lam nei chungin an zâwm ve bawk.
7    S. Wesley Ariarajah, “Mission in the context of religions and cultures, towards a missiology for
a pluralistic asia” in Ecumenical Missiology, contemporary trends, issues and themes, Lalsangkima
Pachuau (Ed). Bangalore: UTC, 2002, 188.
8 Jacob Kavunkal, “Culture and Mission: Colonialistic times and beyond” in Missiological
approaches in India, retrospect and prospect, Joseph Mattam and Krickwin C.Marak (Eds).
Bombay: St. Pauls, 1999, 32.
9  David Bosch, Transforming Mission, Paradigm shifts in theology of mission, Bangalore: CCC,
2006, 372.
10  Charles H. Kraft, “Culture, worldview and contextualization” in Perspectives on the world 
christian movement, Ralph D. Winter and Steven C. Hawthorne (Eds). Pasadena: William Carey
Library, 1999, 187.
11  Ibid., 189-190. Kraft-a hian mission hna a thawhna tawnhriat a\anga he thurâwn hi siam a ni a.
Mission hna thawh nân thurâwn hman nghâl theih mai a nih avângin a pawmawm hle a ni.
12   Rosario Narchison, “Exploitative culture systems and Christ” in Christ and Cultures, J.
Kavunkal & F. Hrangkhuma (Eds), Bombay: St. Pauls, 1994, 213-237. Ani hian a thupui hi
conciliar mission movement (Protestant Kohhran)-in an chhui dân a sawina a ni a, WCC ngei pawh
hi Protestant Kohhrante rawngbâwl ho tura inzawm khâwm a ni a, mission hna a\anga lo in\an tho a
ni. Mission hna thawhnaah hnam zia avânga indahhniam leh hmuhsitna paih ni se, hnam zia chu
Chanchin |ha luhna kawngka atân hmang ila, banga luhpui lovin, a tihna a ni ber. WCC
inkhâwmpuiah he lam hawi hian hmasâwnna pawh thui tak a awm a ni.
13 J. Prasad Pinto, “Mission as Inculturation” in Dimensions of mission in India, Joseph Mattam &
Sebastian Kim (Eds), Bombay: St. Pauls, 1995, 155.
14 A. Yong, “Culture” in Dictionary of Mission theology-Evangelical foundation, John Corrie (Ed),
Nottingham: Intervarsity Press, 2007, 84.
15 S. Wesley Ariarajah, “Mission in the context of religions and cultures” in Ecumenical
Missiology, 202f. Ani hi chuan hei hi chona thar a ni lo va, \hangtharte hian boruak thar kan neih
\hin avângin kan ngaihtuah thar mai \hîn zâwk a ni, a ti.

(Thulakna : Didakhe, January-Febuary,2014, Phek. 6-15)

xvHOLISTIC MISSION

HOLISTIC MISSION
- Rev. Dr. Lawmsanga

Thuhma:
Mizo Kristiante hi kan hnam la naupan dan ngaihtuah chuan mission rawngbawlna lamah kan thiam
ang ang chuan a thawh pawh kan thawk nasa hle a. Kohhran pawl hrang hrangte bakah pawl leh mi
mal ang pawhin mission rawngbawlna hi uar takin kan kalpui mek zel a. Hei tak hi Mizo kohhrante
chakna hnar a niin mission rawngbawlna hi kan dah pawimawh zel pawh kan tih ngei tur a ni ang.
Chutih lai erawh chuan khawvel puma mission rawngbawlna lo inher danglam zel dan leh kohhran
hrang hrangten mission rawngbawlna an kalpui dan tlangpui hi kan hriat a \ulna chin a awm a. Chu
chuan tun huna mission rawngbawlna kan kalpui mek danah a \hatna leh \hat loh dan te, hmasawn a
ngaihna lai te leh siam \hat a \ulna lai te min kawhhmuh thei ang a. Chuvangin, he thuziakah hian
theology of mission chungchang te, mission rawngbawlna lo inthlak danglam dan tlangpui te leh
kan thupui holistic mission awmzia leh engtin nge Mizo Kristiante hian kan kalpui ve ang tih te tar
lan kan tum dawn a ni.

1. Theology of Mission
Mission rawngbawlnaah hian thil chi hrang hrang a inphum a, Chanchin |ha awmzia leh a
innghahna te, Chanchin |ha thuchah te, hril a \ulna chhan leh a hril dan leh sawi fiah dan te a awm a.
Heng mission rawngbawlna chi hrang hrang hi Theology of Mission tiin an sawi \hin. Theology of
Missionin
a ken zawng zawng hi hetah hian kan tar lang vek seng lo ang a, a pawimawh zual \henkhat chauh
lo tar lang ila:

1.1.Mission awmzia: Theology of Mission innghahna leh a laimu chu Chanchin |ha hi a ni. Miin
Chanchin |ha a hriat thiam dan azir zelin mission rawngbawlna a kalpui dan tur pawh a hril thei
awm e. Chanchin |ha chu Lal Isua chanchin a ni a, chu chu zawlneite lo sawi lawk Messia chu a ni.
Pathianin khawvelah a rawn tir a, mihringte tihhlumin a awm a; mahse, thihna hnehin a tho leh ta.
Pathianin nasa takin a chawimawi a, Lal leh chhandamtu a ni a, amah rin chu sual ngaihdamna leh
chatuan nunna a ni. Mission chu Pathian siam a ni a, Pathian mission (Missio Dei) a ni.1 He
Chanchin |ha hi Lal Isuan khawvel ram zawng zawng a hriattir tura a tih chu a ni (Mt. 28:19; Mk.
16:15; Lk. 24:47; Tirh. 1:8). Mission rawngbawlnaah chuan kohhran chu a hmanrua leh a kulpui a
ni lo thei lo a, Chanchin |ha hrilh darh hna pawh kum tam tak a thawk ta reng a ni.

1.2.Mission hna: Mission hna chu Pathian hna a ni a, a innghahna pawh Pathian hmangaihna a ni
(Joh. 3:16). Pathian hmangaihna hretuten hmangaihna rilru puin mi dangte an vei a, mahni
pawimawh leh \ul kalsanin, mahni inphatin mi dangte mamawh phuhru turin Chanchin |ha hril hna
an thawk \hin a ni (Phil. 2:5-7). Mizo Kristianten mission hna an thawh chhan ber pakhat pawh
lawm thu sawina a ni. Pathianin hmun hla tak a\angin hnam mawl leh tu hriat tlak pawh ni lo min
rawn zawng chhuak a, hnam a chhiar tlak loh kha hnamah min siam a, tun dinhmun min hruai
thleng hi a lawmawm tak zet a. Keimahni hnam nun ngeiah  Chanchin |ha thiltih theihna min
hmuhtir hi a ropuiin a hlu a, chu tak chu mi dang la hre ve lote va hriattir leh kawhhmuh ve chu kan
duh a ni. A thlawnin kan hmu a, a thlawna pek ve hi kan tih ngei turah kan ngai tlat a ni. Lawm
chunga Chanchin |ha hril chu kan tih makmawh leh kan mission hna a lo ni ta a ni.

1.3.Mission hna thawh dan: Mission hna thawh dan hi a thawktu azirin thawh dan chi hrang tam
tak a awm thei ang a, thawh dan \ha nia kan hriat pawh a inang vek kher lo ang. Mission hna thawh
dan \ha ber chu Lal Isua thawh dan kha a ni awm e, chu chu van culture hlipa, mihring culture a
rawn zawmna kha ni. Van ropuina nen a rawn thawk lo a, van hausakna pawh a rawn chhawm hek
lo. Lal Isua mission thawh dan kan chhawm hian a hun lai nunphung anga sabengtung chunga
chuan ve kher tur tihna a ni lo va. Tun lai hunah chuan thlawhnaah te, motor-ah te leh thil dangah
kan chuan a \ul zawk ang. Lal Isua mission hian a duh chu kan thawhsakte nunphung leh an culture
tawmpui thiam te, anmahni zawlpuia nun leh khawsak thiamte hi a ni. An zawlpui a khawsak tih
hian an hnam nun \ha lo lai pawh pawm zel tur tihna lam a kawk lo a, Lal Isuan Juda hnam nun
Pathian thu nena inmil lo a hnawl a, a \ha erawh a kal tlangpui ang khan kan thawhna nunphung \ha
chawikan leh a \ha lo siam \hat a, Pathian ram nun nena inmil tura siam \hat deuh deuh tur tihna a
ni.

1.4.Mission hnain a huam chin: Pathian mission chuan engkim leia mite, vana mite Kristaa fawk
khawm leh mihring nihna pum pui taksa, rilru leh thlarau chhandama, Pathian nena inremtir te hi a
huam vek a ni. Thilsiam tinreng rum leh nauvei na tuar mekte Pathian fate zalenna ropuia hruailuh
te pawh a keng tel vek bawk (Rom. 8:15-25). Kan chen mekna khawvela Pathian ram din te pawh a
huam tel vek a, chu chuan mihring leh a khawsakna zawng zawng - mahni, mi dang, khawtlang,
ram leh hnam, ei leh bar leh ram rorelna a huam vek a. Pathian mission hian a huam zau em avang
hian a thawktu mihringte hian kan hriat thiam dan leh kan huamtir chin a inang lo ta mai \hin a, chu
chuan a huam chin tur leh thawh duh danah Kristiante zingah ngaih dan hrang a rawn hring chhuak
ta zawk \hin a ni.

2. Mission lo danglam zel chu :


Tunlai hunah khawvel a danglam ang zelin mission chungchang Kristianten kan hriat thiam dan leh
kalpui dan pawh a danglam ve mek zel a. Tunhma deuha khawthlang kohhranin mission an thawh
dan \hin ang kha ram tam takah chhunzawm a lo harsa ta deuh deuh a, chu chuan mission kan
kalpui dan pawh a rawn her danglam ta zel niin a lang.2 Missiologist ropui David J. Bosch chuan
kohhran lo indin \an a\anga tun hun thlenga mission lo danglam chhoh dan a chhui a. Hetah hian a
chipchiarin tar lang vek thei lo mah ila, mission lo danglam dan tlangpui chauh hetiang hian tar lan
tum ila.

2.1.Pietistic Evangelical Mission: Pietistic Evangelical Mission lo chhuah hma a mission


kohhranin an kalpui dan tlangpui chu kohhran chhungah chauh chhandamna chan theih nia hriatna
avang leh an \anfung ber ‘ka in a khah theih nan mi han thlem lut hram rawh’(Lk. 14:23) tih a nih
avangin tihluihnaa mite Kristiana siam turin kohhran leh sawrkar an hawk dun nasa em em a.
Chuvangin, Chanchin |ha theh darhna hna leh khawthlang ramten ram dang an awpbehna
(colonialism) hi \hen hran hleih theih loh khawpin a kal dun tlat reng a ni. Amaherawhchu, hun a lo
kal zel a, kum zabi 18 hun chhunga khawtlang rama harhna nasa tak lo thleng khan mission ngaih
dan thar Pietistic Evangelical paradigm a rawn pian chhuahtir ta a. He mission ngaih dan thar hian a
uar ber chu ‘invawn thianghlimna’ lam a ni. He ngaih dan hian mi malin Pathian a pawlna a ngai
pawimawh a, chhandam nih inhriatna leh chhungril nun hlimna a chawi vâwng a, Chanchin |ha hril
darhna lam a uar hle bawk.3 He mission pawm dan thar hi kum zabi 19-na hun laia khawvel hmun
hrang hranga missionary tirh chhuah runpui (great missionary movement) in\anna bul a lo ni ta
bawk a ni. He missionary movement hian Kristianna chu khawvel sakhaw lian berah a rawn siam ta
nghe nghe a, keini Zofate pawh chumi zar zotute zingah kan tel ve a ni.
He mission pawm dan hian khawvel pum puia Chanchin |ha hril darh hna hi thupui berah a dah a,
thlarau bo veina leh chhanchhuahna hna a dah pawimawh hle. Chanchin |ha hril tura mahni ram leh
culture kalsana, a tam thei ang ber Kristiana siam hi mission hnapui ber a ni. Hei hian a rawn
chhuahpui chu rawngbawl tura inpe (volunteer) pawl din a ni a, missionary society tam tak -
London Missionary Society, Baptist Missionary Society, Church Missionary Society leh a dang tam
tak din a ni ta nghe nghe a ni. Chung missionary society te chuan missionary tam tak khawvel 
hmun hrang hrangah an tir chhuak a, hetih hun lai vel hian khawvel hmun hrang hrangah
missionary 45000 vel zet thawk nia chhut a ni.4 Heng bakah hian mi mal rinna leh chhungril lam
nun danglamna a uar a, sakhaw zalenna leh khawtlang nun siam \hatna lam te pawh a hawi tel
bawk.

2.2.Holistic Paradigm: Khawvel indopui pahnihna a tawp rual khan Sapho ram awp tam zawk
chuan mahnia ro inrelin zalenna an lo nei ve ta a. Hei hian a hrin chhuah chu hnam rilru
(Nationalism) mite thinlungah a chawktho a, chu chuan mahni hnam leh ram hmangaihna leh
ngaihsanna a thlen rualin Sapho nun leh an culture duh lohna a thlen bawk a ni. Hnam tam takin
Kristianna pawh Sapho hnam nunah ngaiin an ngaihnep phah bakah Sap ram lama Kristianna
thlachhe mek chuan Kristian sakhua an hmusitna a belhchhah bawk nen. Chutih laiin, missionary
thawk mekte pawhin an thawhna rama sakhua, hnam nunphung leh chezia an zir chiang ve zel a,
hnam dang nunah thil tha tam tak an hmuchhuakin tunhma anga a pawng a takin hnam dangte hi
ngaihnep ngawt chi an ni lo tih an hmuchhuak ve zel bawk nen. Chutih rualin hnam hnufual (Third
World) rama chengte chuan missionary-te hian hmangaihna leh inunauna thu min hrilh a, mahse
kan fate ril\am leh school kalna mumal pawh nei lote hi an ngaihsak tak tak lo nia hriatna an nei
thar a. Khawthlang mihring, khawvel mihring za zela 30% chauh hian khawvel leilung hausakna za
zela 80% hi an chenin an ei zo va, ralthuam hlauhawm pui pui an siam a, buaina siam chhuakin
chung ralthuam te chu minleitir leh si hi kan hre thiam thei lo a ni an ti bawk. Chutiang boruak fawn
vel karah chuan ‘Kristian mission chu eng tak hi nge ni?’ tih zawhna pawimawh tak hi chhan a lo
ngai ta a ni.

He zawhna hi Missiologist-hovin an chhanna chu Holistic Mission hi a ni. Holistic mission (Huapzo
mission) hi tunlai khawvela mission ngaih dan lar ber a ni hial awm e. Holistic mission hi Pathiana
minung pathum inlaichinna leh thawh honaah a innghat tlat a ni. Pa leh Fapa leh Thlarau
Thianghlim chuan Pathian lalna ram din turin khawvelah hna a thawk a, chu hna pawimawh tak
thawhpui atan ringtute hi sawm kan ni a. Chu hnathawh chu mission kan tih tak chu a ni. Holistic
mission chuan heng Chanchin |ha puan darh te, khawtlang nun siam that leh hmasawnna ngaihtuah
te,
ringtute inpumkhatna leh sakhaw dang zuitute nena inhriatthiam tawnna nei tura thawh te leh thil
siamte tichereu lova humhalh tlat te hi a huam vek a ni.
Chutih laiin Mizo Kristianten mission kan hriat thiam dan leh kan kalpui dan tlangpui chu mahni
ram leh hnam nunphung kalsana, Kristian la ni lote Kristiana siam leh kohhrana theih ang anga din
a ni ber a. Hei hi a chunga kan sawi tak Pietistic evangelical mission kan tih kha a ni. Chu chu
mission kan hriat thiam dan leh kan thawh dan a la nih miau avangin holistic mission hian Mizo
Kristianteah zung a la kaih nghet lo hle tih a chiang a. Chuvangin, Mizo Kristiante hmachhawp leh
hmalakna tur chu holistic mission hi eng chiah nge a nih tih zir chian te, kan mission thawh
meknaah a \ul ang zela hman \angkai thiam hi a ni ngei ang. Holistic mission thu ken pawimawh
\henkhat hetiang hian zir chian han tum dawn ila:

3. Holistic Mission Thupui Pawimawhte : Holistic Mission hian a huap zauin a thu ken tel zawng
zawng chu kan sawi vek seng lo ang a, Mizo Kristiante tana pawimawh leh \angkai thei âwmte
hetah hian tar lan kan tum dawn a ni.

3.1.Chanchin |ha hril leh Pathian ram din: World Mission and Evangelism Inkhawmpui, kum
1963-a Mexico khawpuia neih chuan Chanchin |ha hril hi khawthlang kohhrante tih tura ngaih leh
dah hi a hun tawh lo va; chuvangin, khawvel khawmualpui parukte hi kan zavaia mission field a ni
tawh zawk a ni tiin a puang a. Pathianin a siam chhan ang taka mihhringten dinhmun \ha leh
zahawm an luah theihna tura thawh hi holistic mission tum ber chu a ni an ti.5 Tin, Bangkok hmuna
kum 1972-a World Mission and Evangelism Inkhawmpui pawhin Pathian chhandamna hi taksa,
rilru leh thlarau chhandamna a ni a; chuvangin, Kristian mission chuan chhandamna thu hi a
tlangaupui zel tur a ni a ti bawk.6 He thu hi sawi fiah leh sawi zau vak pawh ngai lovin a bikin
Mizo Kristiante tan chuan kan tih lai leh thawh lai mek a ni a. Lal Isua lo kal hma loh chuan Pathian
chhandamna Chanchin |ha hi kan puang zel ang a, Chanchin |ha hril hna hi hnapui berah kan neih
zel tur a ni ang.

Holistic mission thu ken pawimawh tak dang leh chu Pathian ram din a ni a, hei hi mission ngaih
dan chi hrang hrang fun khawm thei awmchhun a ni e tiin mission lam thiamten an sawi bawk
\hin.7 Pathian mission Lal Isua a kan hmuh hi kan mission chu a ni a, chu chu he leia Pathian ram
din hi a ni.
Lal Isua hian Pathian ram hi fiah takin a hrilhfiah lem lo va, a chhan ni awm tak chu Thuthlung Hlui
hun lai a\angin Juda-te khan Pathian ram beiseina an lo neih tawh \hin a. Chuvangin, Pathian ram
awmzia an hre chiang a, hrilhfiah hran an ngai lovah a ngai a ni ang. Amaherawhchu, an beisei dan
dik tawk lo chu tehkhin thu hmangin a hrilhfiah zawk \hin a ni.8 Rawngbawlna a \an dawn khan
‘Pathian ram chu a lo thleng ta’ tiin a sawi a (Mk. 1:15). Kan Lal Isuan Pathian ram awmzia a
zirtirte \awngtai dan a zirtirnaah khan hetiang hian a hrilhfiah a, ‘I duh zawng vana min an tih angin
leia min ti rawh se’ tiin. Pathian duh zawng vana min an tih \hin ang kan tih hian Pathian ram chu
kan zingah a lo thleng tihna a ni. Pathian ram chu Pathian duh zawng sawi a ni mai lo va, Pathian
duh zawng a tih a tih hi a ni. Pathian ram chu mi mal, khawtlang, sawrkar leh ni tin khawsaknaah a
lan chhuah a \ul a. Engtin nge Mizoramah hian Pathian ram a lo thlen theih ang tih zawhna
pawimawh tak kan chhanna hi Mizo kohhran mission tur chu a ni ta a ni.

3.2.Khawtlang siam \hatna leh hmasawnna: Holistic mission pawimawh tak pakhat chu mi
retheite ngaihsak leh dawmkan hna thawh hi a ni. Lal Isuan rawngbawlna a \an dawn khan Nazareth
khuaah a mission puan chhuahna a nei a. “Riangvaite hnenah chanchin \ha hril tura mi ruat avangin
Lalpa thlarau chu ka chungah a awm; ani chuan salte hnena chhuahna thu leh mitdelte hnena mit
var neih lehna thu sawi tur te, tihduhdah tuarte chhuahtirna tur te, Lalpa lungawi kum thu te sawi
turin mi tir a ni” a ti a (Lk. 4:18-19). He thu hi mi tam takin a thlarau zawngin kan thlukpui \hin a,
Lal Isuan hetah hian tisa leh thlarau a sawi ve ve tih kan hriat a \ha awm e. Chu chu ngai
pawimawhin kum 1966 khan khawtlang siam \hatna kawnga khawvel pum huap kohhran
inrawnkhawmna Geneva khawpuia neih chuan mission hna ber chu khawtlang nun siam \hat leh
mihring thar siam a ni tih te a lo sawi tawh a. Kum 1966 vek khan Berlin khawpuiah Evangelical
Inkhawmpui neih a ni a, Billy Graham-an hawnna thuchah a sawiah, ‘Kohhran hian Chanchin |ha
hril uar sela, Lal Isua hnenah mite hruai sela, chu chuan mihring leh khawtlang siam \hatna
kawngah a pui nasa khawp ang’ a ti bawk a.9 Khawvel pum huap ang pawhin kohhranhoten
khawtlang nun siam \hat leh retheite chawkan hna hi an lo dah pawimawh ta hle tih kan hre thei
awm e.

Lal Isua mission-ah chuan mi retheite chu VIP an ni a, an zingah a chengin a khawsa \hin a.
Chutiang bawkin zawlnei Isaia te, Amosa te chuan mi retheite dik lo taka rahbeha an awm an
hmuhin Pathian rorelna a lo thleng dawn a ni an ti \hin. Tunlai liberation theologian te pawhin mi
retheite an harsatna ata chhan chhuah hi kan mission a ni an ti bawk. Chutiangin kan Mizoram
dinhmun tlangpui te pawh han thlir ta ila. Khawvel khawsakna lo danglam zelah kan ram dinhmun
pawh a danglam ve mek zel a, hausakna pawh buh phur 100 neih lam a ni tawh lo va, kum za tam
daih sum leh pai leh in leh lo te kan lo din ta mek zel a. Amaherawhchu, ram mipui 70% chu
thingtlangah an khawsa a, chutih laiin thingtlang mite eizawnna ber lo neih lah chu a hlawhtling
hlei thei ta bawk si lo. Chu bak ah, hmanlai huna mipui vantlang ram ni \hin kha zawi zawiin mi
hausata a lo ni chho ta mek zel a. Mi retheite chu ni tinin hnawhchepin an lo awm ta a ni. A nihna
takah chuan kan ram siamna atana kan sum dawn hi a tlem zawk 20% chauhin an chhawr phak a,
mipui 80% chu chan nei lo leh rilru beidawng leh rethei takin an awm mek a ni.10 Mi retheite
chhan chhuah hi kohhran mission a nih si chuan riangvaite leh hnehchhiahna tuarte chhan chhuak
tura lo kal Lal Isua nun \awmtu inti Mizo Kristiante hian mi retheite chhan chhuah hna hi engtin nge
kan kalpui tak zel ang le?

3.3. Inpumkhatna: Lal Isua \awng\aina kan en chuan ringtute inpumkhata an awm theih nan a dil
a; chuvangin, Kristiante inpumkhatna leh thawh hona hi holistic mission thu ken pawimawh tak a
ni. Ringtute inpumkhatna mai bakah pawh sakhaw dang betute nena inremna zawn pawh kohhran
mission hian a huam tel tho mai. Thawh hona leh inpumkhatna neih \ul tihna avangin kum 1910
khan Edinburgh khawpuiah International Ecumenical Council neih a ni tawh a. Kum 1947 khan
World Council of Churches (WCC) a lo piang leh bawk a, WCC tum bulpui ber chu kohhran
inpumkhatna a ni. David J. Bosch chuan ringtute thawh hona leh inpumkhatna hi Kristian mission
pawimawh tak a ni a, inpumkhatna leh thawh hona dodal zawng chuan eng mah sawi loh tur a ti
hial a ni.11 Mizo kohhran chanchin kan en chuan \anrual lohna hian harsatna lian tak kohhranah a
siam chauh ni lovin Lal Isua hming a tihmelhem a, hei hi Pathian thu awih lohna a ni. Chuvangin,
inpumkhatna leh thawh hona hi kohhran mission pawimawh tak a ni tih Mizoten kan pawm a \ul hle
a ni.

3.4.Thil siamte humhalhna: Khawvel kohhran inzawmkhawm pawl lian ber WCC chuan thil
siamte
humhalh chungchang hi a dah pawimawh hle a. Vancouver Assembly, 1983 chuan thil siamte
humhalh chauh pawh ni lovin thil siamte nen hian mihringte hi inzawm tlat kan nihzia chu thupui
hlapui berah neiin a uar hle a.12 Canberra WCC Assembly, 1991 pawhin thil siamte humhalh thu
tho hi thupui berah a nei zui ta zel a ni. Thil siamte humhim turin khawvel kohhran inzawmkhawm
chuan \an a la nasa em em a, chutiang taka thawk tur chuan kohhran tin te pawh a fuihin a chah
bawk a ni. Thil siamte humhalh hi Kristiante rawngbawlna leh an mission pawimawh tak a ni a.
Krista chhandamnaah hian mihringte chauh ni lo thilsiam dang zawng zawng te hi an tel vek ani tih
hriat tur a ni. Kan Lal Isuan, “Khawvel zawng zawngah kal ula, thil siam zawng zawng hnenah
chuan Chanchin |ha hril rawh u,” min ti a. Thil siam tam takte chu an boral tawhin hmuh tur an
awm tawh lo a ni mai thei e, tuna kan neih mek te humhalh leh vawnhim hi Kristiante
mawhphurhna a ni tih hre thar ila. Kan ram chhunga nungchate leh thing leh mau humhalh hi Mizo
kohhran zawng zawngin kan mission field in\awm a ni tih hriain a theih anga \an la nghal turin i
inbuatsaih nghal ang u.

Thu Tlangkawmna:
Tunah chuan Mizo Kristianten mission kan hriat thiam dan tlangpui ring lo mite Kristiana siam leh
kohhran din chauh hi Pathian mission a ni lo tih kan hre chiang ta a. Hemi piah lamah hian Pathian
mission hian ken tel tam tak, Chanchin |ha hril leh Pathian ram he khawvel a din zel te, khawtlang
nun siam \hat leh hmasawnna ngaihtuah te, kohhranho inpumkhatna tura thawh ho te leh ring lo mi
nia kan hriat te nena inunauna \ha zawk dap chhuah te a huam vek a. Mihringte chauh ni lo thil siam
dang zawng zawngte zalenna tura beih te pawh holistic mission hian a keng tel vek a ni.
Amaherawhchu, nupa leh chhungkhat pawh ngaih dan a in thuhmun vek lo ang deuh hian kohhran
tinten mission kan
hriat thiam dan leh kan kalpui duh dan pawh a inang \hep \hep kher lo mai thei e. Eng pawh ni se,
kohhranhoten mission kan kalpui danah uar bik leh tuina zawng deuh kan lo nei a nih pawhin, a
dang hlamchhiah phah nan hmang lo ila. Zoram pawn lam ring lo mite Chanchin |ha hrilh leh
Kristiana siam kan tuipui ang tho hian ram chhunga kan Mizopui rethei tak takte chhan chhuah leh
thil siam dangte humhalh hna hi thawk thei ila a va tha dawn em!

Endnotes :
1 David J. Bosch, Transforming Mission Paradigm Shifts in Theology of Mission (New York:
Orbis Books, 2004), 389.
2 Roger C. Bassham, Mission Theology 1948-1975: Years of Worldwide Creative Tensions
Ecumenical, Evangelical and Roman Catholic (Pasadena: William Carey Library, 1980), 2-7.
3 Alan Richardson, A Dictionary of Christian Theology (London: SCM, 1983), 447-448.
4 Nicholas Lossky, ed., Dictionary of the Ecumenical Movement (Geneva; WCC, 2002), 791.
5 Ronald K. Orchard, ed., Witness in Six Continent: Records of the Meeting of Commission on
World Mission and Evangelism, Mexico City, 8-10 Dec, 1963 (London: Edinburgh House Press,
1964), 158.
6 Minutes and Records of the Assembly of CWME, 1972, 88.
7 Edward R. Dayton & David A. Fraser, eds., Planning Strategies for World Evangelisation (Grand
Rapids: Eerdman and Mission Advance Research and Communication Centre, 19900, 239.
8 John Bright, The Kingdom of God (New York: Abingdon Press, 1953), 156.
9 Herold Lindsell, ed., The Church’s Worldwide Mission: Proceedings of the Congress on the
Churh’s Worldwide Mission 9-16 April 1966 at Wheaton College, Wheaton, 28.
10R.L. Rinawma, ed., Kum 100 Kristian Zofate Hmabak (Bangalore: Bangalore Mizo Christian
Fellowship, 1994), 82.
11Gerald H. Anderson, ed., Mission in the Nineteen Nineties (Grand Rapids: Eerdman Publishing
Company, 1991), 64.
12 Thomas F. Best, ed., Vancouver to Canberra 1983-1990 (Geneva: WCC, 1990), 141.

(Thulakna : Diakhe, September-October, 2011, Phek. 19-29)

HMA LAM PANA TLAN

HMA LAM PANA TLAN


Phil 3.13

Revd. Chuauthuama

Kohhran Upa pakhat kum thar thupui “Hnung lama thil awmte chu theihnghilha, hma lama thil
awmte chu banin,” tih sawi tûr, hmãn deuh lawka nupui sûn hian, “Engtin nge ka nupui sùn ták kha
ka theihnghilh theih ang? Engtin nge he thu hi ka sawi dâwn?” tiin min rawn zâwt a. Mi pahnih
nupui sûn tawh, an nupuite puala lehkhabu chhuahte chu a rawn târ lang nghe nghe a. A sawi loh mi
dang pakhat, nupui suh tawh bawk, lehkhabu chhuah ringawt pawh ni loa thlàn in ropui tak sa,
Mizo Taj Mahal an tihsak hial, kan ṭhianpa chu ka ngaihtuah chhuah phah a. Hêng mi pathumte
hian an nupuite hminga an lehkhabu siamah chuan keini ang mi zakzumin kan ziah ngam loh tûr
‘hmangaihna thuhril’ chu an sawi chhuak thiam hle. Min rawn betu Kohhran Upa ngaihtuahna
aṭang chuan a nupui duh tak a sùn ták chu hnung lama thil awm, theihnghilh theih ngai loh tùr a ni.
A thlîrna aṭang chuan a dik lo hran lo ang a; a dinhmun hriat thiam a ngai khawp mai.

Ka tunu Norma Lalpêkhlûi, mite ngaih chuan hlamzuih ti-a an sawi, kei erawh chuan hlamzuih ka
tih phal miah loh, vui dàn pângngai thlapa ka vui, thla khat leh ni sàwm leh pasarih chauh dama min
kalsantu kha ka ngaihtuah chhuak uar uar a. Hmân ni— Krismas hma khân a nû leh pa leh a nau
nên thlan an chei ka zui ve a; ka rilru a thar uar uar mai. Norma kha ka dam chhûng hian ka
theihnghilh thei tawh ngai lo ang. A thlàn lunga uluk taka kan thu ziah, “Lalpan min pe a, Lalpan a
la leh ta” tih chu min hnêmtu a ni. Norma thihna kha ka tân hnung lama thil awm, ka theihnghilh tûr
chu em ni?

Ni lo e. Paula thil sawi hi chu a dang daih a ni. Paula chuan ringtu nun hi intlànsiak nèn a tehkhin
ṭhin a. Intlànsiakte chuan hnung lama tlânte thlîr kîra tlân loin hma lam chauh thlîrin, a tâwpa ‘tiam
chin’ lam chu an pan ṭâlh ṭâlh ṭhin tih a hre chiang hle. An hma lamah an thlen tûr tiam chin a awm
a, chumi thleng hmasa ber nih tum chuan chau tak chung pawhin an tlân ṭãng ṭãng a; pakhatna nih
chu an duh ber a ni. Pakhatna chuan chawimawina pangpâr a dawng ṭhin.

Paulan ‘hnung lama thil awm’ a tih tak hi eng nge ni ang le? Tûn hmaa Pharisai nuna a nun lai, a
nun hlui, tûnah chuan ‘hnâwmhnê’ ang maia a ngaih tawhte kha em ni ang? Ni lo e; chutiang a ni
lo. Damaska daia Krista a tawh hnûa Kristian nun a hman liam tawhte kha a ni zâwk. Krista nèna an
intawh hnûah Chanchin Ṭha hrilin a vák nasa a; rawngbâwltu hlawhtling berte zînga mi a ni. A
rawngbàwlna azârah mi tam takin Krista an neih phah a. Tûnah chuan Rome khawpuiah mi tângin a
awm tawh a; chuta ṭang chuan Philippi mite hnênah lehkha hi a thawn a ni. A rawngbàwl tawhnate
chu a theihnghilh ṭhak ang tihna a ni chuang lo; mahse hma lam pana a kal zêlna daltûah a hmang
tûr a ni lo tihna a ni.

A hlawhtlin tawhnate chu a chhuanawm hle; mahse chutah chuan a innghat reng thei lo. Hun kal
tawha a hlawhtlinnate chu duh tâwkin a awm mai mai thei chuang lo; hma lam pana kalna tûr a la
ngah hle a ni. “Hma lama thil awmte chu banin” tih ṭawngkam a hman (Gr. epekteinomenos)
hian a sawi tum a tichiang hle. Kan sawi tawh angin intlànsiaknaah chuan a tàwpah hrui thlun, tlàn
thlen ngei ngei tùr a lo awm ṭhin a; chumi hrui thlun chu tâwn tlang hmasa ber nih tumin tlân zawng
zawng chuan an bei a. An tlàn thlen dâwnah chuan hma lama an âwm tipohin theih tâwpa chakin an
tlân a, a chak ber âwm chuan hrui thlun chu a tâwn hmasa ber ṭhin. Chumi ṭawngkam chiah chu
Paula hian hmangin ‘tiam chin lam’ a pan ṭâlh ṭâlh tih a sawi a ni.

Kristian nunah hian ‘tiam chin lam’ chu nakina chatuana Krista hnêna awmna tûr chu a ni; chu chu
kan tlàn thlen tùr hrui thlun awmna chu a ni. Chumi chu kan tlàn thlen hma chuan hun kal tawhah
eng anga nasa pawhin rawngbâwlin lo hlawhtling tawh pawh niin inhre mah ila, chàwl thei
dinhmunah kan ding lo. Chumi ‘tiam chin’ chu panin kan tlân zêl tûr a ni.

Krista sipai rual i kal zêl ang âw,


Kan hmabák hlen tùr a tam si;
Chàwl hman kan ni lo, muang thei kan ni lo,
Chawlhna nuam khi kan thlen hma zawng.
(KHB No. 383:3)

LALPA NGHÂKTUTE

LALPA NGHÂKTUTE
Is 40.27–30
Revd. Chuauthuama

He thûah hian Babulon-a Juda saltângte rilru tlák hniamzia a lang chiang hle. Sam 137-ah pawh
khân kan hmu a; Ezk 18.2; 37.11–14-ahte pawh kan hmu bawk. Saltàn tirh phei kha chuan hna
thawh zai pawh rêl lo, nupui pasal inneih zai pawh rêl loin beidawngin an kun tlawk tlawk mai a ni
tih chu Jeremian lehkha a thawn aṭang khân a hriat theih. Hetiang hian a ziah kha:–
“Inte sa ula, chutah chuan chêng ula; huante siam ula, a rahte ei ula. Nupuite nei ula, fanu te,
fapa te hring ula. In fapate tân nupui  neihsak ula,  in fanute pasal neihtîr ula, fanu fapa an
hrin theih nân. Chutah chuan lo pung ula, kiam suh u” (Jer 29.6–6). RSV dah dàn hian lo dah
chhuak ve ila: “Build houses and live in them; plant gardens and eat their produce. Take wives and
have sons and daughters; take wives for your sons, and give your daughters in marriage, that they
may bear sons and daughters; multiple there, and do not decrease.”

Babulon sala an tâng reng mai chuan an thlarau nun a vaw chau a; Pathianin ngaihsak tâwk loah
ngaiin mahni inkhawngaihnain an khat a. Zàwlnei chuan an thil ngaihtuah dàn dik táwk lohzia a
hrilh a. Pathian an ngaih dàn chu a tênau lutuk tih a sawi a; a chakzia leh a thiltihtheihzia chu an
theihnghilh ta niin a sawi.

A thusawi vàwrtâwp chu Pathian chu chaute hnêna thiltihtheihna petu, chak lote tichaktu a nih thu
hi a ni. Tleirãwl tha za rual pawh an chau thei a; tlangvâl chak vànglai pawh chauin an let dèr thei
bawk. LALPA (Heb. Yahweh) ngháktute erawh chuan “an chakna chu an siam ṭha leh ang a;
mupuite angin thlain an thláwk chho ang a, hah loin an tlân ang a, chau loin kêin an kal ang,”
(Is 40.31). A thu hi a va mâwi tehlul êm! Ringtu nih nihlawhthlâkzia a lang chiang hle a ni.

Pathian thiltihtheihna chu chaute tân pawh a awm reng a; chakna rêng nei lote pawh a tichak thei.
Pathian chu thiltihtheihna neitu ni ringawt loin chakna petu a ni. ‘LALPA nghâktute’ tiha ‘nghák’
(Heb. qâwâh) tih awmze bul chu ‘la hlûm, vêt kual’ tihna (wind/twist) a ni a; chuta ṭang chuan
‘hruizên’ leh ‘maimawm rîl’ tihna a lo piang a. Maimawm rîl chu a dam khawchhuahna atâna thil
pawimawh, a chaw zawnna hmanrua a ni. ‘LALPA nghák’ tih awmzia chu ‘Amah chu nunna
atâna hmang, harsatna lak ata tlàn chhuahna atân hmang’ tihna tluk a ni. Hetah hian ‘nghák’ tih
hi pâwngpaw nghah tlawk tlawk (passive waiting) tihna a ni lo, châk tak leh thothãng ṭha tak, phûr
taka nghâk tihna a ni; ‘tum rei rãna nghák’ tihna a ni (cf. Sam 56.1; 119.95).

Chutiang taka LALPA ngháktute chuan an nghák thlàwn ngai lo, ani chuan chakna a pe ṭhin. An
chakna tihtharin a awm mai ni loin an chak lohna chu Pathian chakna chuai ve ngai loin an thleng
(exchange) tihna a ni záwk. Tichuan, nun tharin an nung ta ṭhin a ni. Châng 31-ah hian LALPA
(Yahweh) nghâktute awm dàn duhawm tak chu kan hmu. Mupui anga thláwk chhoin, hah loin an
tlân a, chau loin kêin an kal tih a ni. Pathiana innghat tlat mite chu mupui anga thlawh delh delh
châng an nei a; hah loin an tlân ṭhin bawk a; chau loin kêin an kal ang.

Hetah hian thil chhinchhiah tùr pawimawh tak kan nei. Mupui chu vànsângah an thláwk reng lo;
hah loin an tlân reng bawk hek lo. An hun tam záwk chu kê-a kal nân an hmang zâwk. Ringtu nun
pawh hi nuam taka thlawh reng theih a ni lo a; hah loa tlàn reng theih lah a ni bawk hek lo. Ringtu
hun tam záwk hi chu kê-a kal nân hman a ni. Hlim lai hian thlawh delh delh kan chák ṭhin a; mahse
chu chuan hun rei a daih lo. Harhna chan lai hian chak taka tlàn hlawk hlawk kan chák ṭhin a;
mahse tlàn theih chhûng a rei lutuk ngai lo. Ringtu nun tam zâwk hi kê-a muang tê-a kal bek bek a
ni záwk. Hlim lo chunga nun nghet vawn tlat te, harhna chang kher loa beih hrãm hrãm hi LALPA
ngháktu dik takte awm dàn tùr a ni. Kê-a kal bek bek chhûng hi kan hun tam zâwk hman dàn tûr a
ni tih i hria ang u.
He thu ka ngaihtuah hian kum 1998 November 12-a Isua kraws put kawng ‘Via Dolorosa’ thui
zawng ka teh kha ka hre chhuak leh ṭhin. Tlai lam dâr 4 hnu deuhah, mi veivák tlèm tawh hnûah,
Isuan kraws a put ṭanna an tih biak in aṭangin Kalvari tlâng thlengin ka pên hian a teh theih ang
angin ka teh a; ka teh theih chin chu ka pên khat ft 3 vêl zêlin pên 1072 (ft 3216) a ni. Chumi ṭuma
ka thil hriat thar chu a taka Isuan kraws kawng a zawhnaah hian a thui ber, 65% aia thui mah chu
kawng chho hlîr a ni. Kawng phei tãwi tê a awm a, kawng chhuk thui vak lo a awm bawk a; a bák
zawng chu kawng chho hlîr a ni. Chutiang chu Isua hniak hnunga kan zui dàn tûrah ngai ila; ringtu
nunah hian hlimna/harhna hian a daih rei lêm lo; a harh reng theih loh a, a hlim reng theih bawk hek
lo. Harh lo chunga Isua zuitu nih dàn, hlim lo chunga ringtu nih zêl dàn hi kan zir a ngai. Kan hun
tam záwk hi chu kawng chho kal nàn kan hmang a nih pawhin i zãm lo ang u. LALPA nghák fan
fantu i ni zêl ang u.

ÂW, BETHLEHEM!
ÂW, BETHLEHEM!
Revd Chauṭhuama—7.12.2019

 Bible-ah hian Bethlehem khaw pahnih a lang a. Pakhat— a lãr lo záwk chu Galili biala Zebulun ram chan
chhûnga mi a ni a; Nazareth hmàr thlang lam mêl 7 vêla hlaah a awm. Rorêltute zînga pakhat Ibzana
phùmna hmun a ni (Ror 19.15; 12.8–10). Tûnah chuan Beit Lahm an ti a; Nazareth leh Haifa inkâra awm,
thingtlâng khaw te reuh tê, máwi tak a ni. Nazareth aṭanga a hlat loh avàng hian mi thiam ṭhenkhat phei
chuan Isua pianna hmun a nih záwk an ring titih deuh. Tûnah chuan Israel rama rawn pêm lûtte chènna
‘moshav’ khaw pakhat a ni; moshav-ah chuan a mi chêngten engkim a huhoa thawkin an thawh chhuah
pawh an chang tláng ṭhin.

 Kan sawi tum tak záwk Bethlehem hi chu Judai rama mi a ni. Judai rama Bethlehem hi Isua pian hma kum
1400 BC vêlah pawh khán Amarna lehkhaah a lo lang tawh a. Chutih lai chuan Kanaan ram khû Aigupta lal
hnuaia awm a ni a. Kanaan ram lársâp Abdi-Heba’n Aigupta lal Pharaoa hnêna a lehkha thawn paruk zînga
pakhatah chuan Apiru helten Bit Lahmi (Bethlehem) an lák avànga la lêt leh tùra thal káp mite a hnêna
thawn belh tùrin a ngèn a ni.
 Bible-ah chuan Galili biala Bethlehem nèn hriat hran theih nân Bethlehem-Ephratah emaw Ephratah emaw
tiin sawi a ni deuh bîk a; Bethlehem- Judah tih a ni bawk. Ephrath chu ‘ram ṭha, ram tui’ tihna a ni a;
Bethlehem chu Ephrath bial (district) chhûnga awm a ni ang. Bethlehem chheh vêl hi ram ṭha tak, buh leh
bãl thar ṭhatna hmun a nih hmèl hle.

 Bethlehem tih hian awmze chi hrang hrang a nei thei a. Mi thiam ṭhenkhat chuan Akkadian-ho chi ṭhatna
pathian Lahmu (lakmu), Kanaan miten Lehem (lekhem) an tih hming cháwia a ni ang an ti (h hnuaiah hian
chhun han (.) awm tùr a ni a, lam dàn pawh ‘kh’ ang a ni. Beth-Lehem tih hi sâphoin an ziah zawm vek
avàngin ‘be-thle-hem’ kan ti ta mai a; a nihna takah chuan ‘beth-lekhem’ ti-a lam tùr a ni.

 Sawi dàn tlángpuiah chuan ‘lehem’ chu Hebrai leh Aramaik ṭawnga ‘chhang’ (châw) tihna a ni a. A hming
pakhat Ephrath awmzia kha ram ṭha, ram tui tihna a nih avàngin Bethlehem chu ‘chhang in’ tihna a ni ang
an ti. Arabic ṭawng chuan ‘Baita Laham’ an ti a; chu chu ‘sa in’ tihna a ni a; Hebrai ṭawnga a awmzia nèn
pawh a inhlat chuang lo, ei tùr tamna hmun a nihzia tilangtu a ni ang. Sawi dàn dang pakhat chu Beit Laham
(Beth-Lakham) tih a ni a; chumi awmzia chu ‘indona in/indona hmun’ tihna a ni. Kristiante erawh chuan
Beth–Lehem tih tùrah ngaiin ‘chhang in’ tih hi a awmzia ni berah kan hre thung.

 Bible-a Bethlehem lo lan hmasakna ber chu Jakoba nupui Rakili thih chungchângah a ni a (Gen 35.19).
Bethlehem kawngah hian raichehin a thi a, a fapa erawh chu a dam chhuak a, a hming chu Benjamin (Heb.
Ben-yamin) tih a ni a; chumi awmzia chu ‘chhim fapa/ding lam fapa’ tihna a ni. Jakoba fapate zîngah chhim
lam rama piang awm chhun a ni a; mi dang zawng kha chu a puzawnte rama piang vek an ni. Tûn thlengin
Bethlehem thlen hma lawk, kawng thlang lamah Rakili thlàn in chu a la awm.

 Bethlehem chu Elimeleka khua a ni a (Rut 1.2); a fapate nèn ṭàm tlàna Moab rama an kal kha an zuk thi zo
titih ta mai a (Rut 1.5). A nupui leh a mo pakhat záwk, Moab nuthlâwi Ruthi chu Bethlehem-ah puar kum a
thleng leh tawh tih an hriat chuan an lo kîr a. Ruthi chuan Elimeleka lamhnai Boaza loah buh ṭo a zawng ṭhin
a; Boaza chuan Ruthi chu a lo hmêl duh ta hial  a. Hrui zâwla a riah zànin Naomi rem ruatnain Ruthi chuan a
zuk fin ta nghe nghe a nih kha! Anni pahnih chu inneiin an thlah kal zêl chhuan thumnaah chuan Davida a lo
piang a (Rut 4.21–22). Deuteronomy 23.3 kha khauh taka zawm ni sela chuan Davida chu Juda hnamah
chhiar theih a ni lo ang; Amon mite leh Moab mite LALPA mite pung khâwm zîngah chhuan sàwmna
thlengin an tel tùr a ni lo tih a ni si a.

 Bethlehem chu Davida  seilenna a nih avàngin ‘Davida khawpui’ tih a ni a; ‘khawpui’ tih a nih avàngin khaw
lian tak tihna a ni lo. Hebrai ṭawnga ‘khawpui’ (Heb. 'îr) tih hi chu ‘kulh nei khua’ sawina a ni mai a; khaw len
leh têt a káwk lo. Isua pian lai khân Bethlehem-ah chuan mi sâng khat pawh an chêng lo mai thei; Heroda’n
kum 2 hnuai lam naupang a thahtîr pawh kha 20/30 aiin an tam kher lo ang tiin William Barclay-a’n a sawi
(William Barclay, The Gospel of Matthew, Vol. 1, 1975:37).

 Bethlehem kan sawi hian ‘Bethlehem tlâng’ tih deuh kherin kan sawi ṭhin a; hlaah pawh chutiang chuan an
phuah deuh fur a ni. Bethlehem hi ft 2,543 (metre 775)-a sáng a ni a. Tùnlai Bethlehem khawpui laili takah
chuan hmànlai Bethlehem (Old city of Bethlehem) chu a awm a; khawpui hlui chinah chuan tûnah mi an bit
tawh bawk a, 5,000 vêl an chêng a. Tûnlai Bethlehem khuaah chuan chhiarpui neih mûmal loh avàngin
mihring chêng zát chiah hriat theih a ni lo a; kum 2007-ah khân mi 25,000 vêl chêng anga chhût a ni.

 Bethlehem hi kum 1920–1948 chhûng khân British-in an awp a. Jordan sipaiten 1948 indo lai khân an la a;
kum 1967 Ni Ruk Indo lai khân Israel sipaiten an la lêt a. Kum 1995 December 1-ah Israel sipaiten an
chhuahsan a; ni thum hnûah chuan Palestinian National Authority hnuaiah a awm ta a ni. Kum 2000–2005
khán Palestinian-ho nawrhna (Intifda) avàngin Bethlehem chu Israel sipaite ‘Operation Defensive Shield’
neihna hmun pakhat a ni a. Isua pianna hmuna biak in ‘The Church of the Nativity’ chhûngah chuan
Palestinian helho an tawm tlat avàngin Israel sipaiten ni 39 zet an hual a; Palestinian mi tam takin an thih
phah a ni.

 Bethlehem (Beth-Laham—beth-lakham) chu indona hmun tihna a nih ve tho avàngin Aigupta-hoin an awp
lai aṭang khân indona hmun a lo ni tawh ṭhin a; chumi hnûah chuan  Philistia-hoin sipai dahna hmunah an
hmang ve leh a. Rehoboama khân Bethlehem kulh chu a thuam ṭha bawk (2 Chr 11.5–6). Isua pian hnu
lawkah Heroda Ropuia chuan Juda-te lal lo piang chu thah tumin mipa naupang kum 2 chin hnuai lam a
râwtna hmun a lo ni a. Bar Kochba hoa Juda-te hel lai (AD 130–135) lai khân Rom lal Hadrian-a chuan Isua
pianna lai chu Grik-ho pathian Adonis biakna hmunah a siam a.

 Rom lalber Constantine-a nu Heleni ruahmannaa Isua pianna hmuna biak in an sak hnûah kum AD 529-a
Samaritan-ho hel lai khân Church of Nativity chu tih chhiat a ni a. Kum AD 614-ah Persia lalin Bethlehem
khua chu a la a; Church of Nativity-ah chuan khawchhak mi fingte lem, Persia mi anga inchei (mosaic
painting) chu an hmuh avàngin an tih chhiat loh phah nghe nghe a ni. Kum AD 1009-ah Caliph al- Hakim bi-
Amr Allah chuan Church of Nativity chu tih chhiat tùr a ti ná a, tualchhûng Muslim-ten an zuah lui a ni. A
chhan chu biak in chhim lam sîrah chuan Pathian biak phalsak an nih vàng a ni.
 Bethlehem hi Jerusalem aṭang chuan mêl 5.52 (8.89 kms) a ni a; Nazareth leh Jerusalem inkâr hi Samritan
ram pal tlanga kal chuan mêl 80 vêl a ni a. Bethlehem leh Nazareth inkâr chu mêl 85 vêl zet a nih chu.
Amaherawhchu, Thuthlung Thar hunah khân Juda-ten Samari ram hi an kal tlang duh zen zen lo a. Galili ram
aṭang chuan Galili dîl thlangah Jordan kânin Jordan lui dung chhak lamah an kal chhuk zar zar a, Jeriko kàiah
Jordan lui an kân leh a; Jeruasalem lam an pan ta ṭhin a ni. Chumi kawng záwk zawh chuan Josefa leh Mari
kha an kal a nih chuan Nazareth aṭanga Bethlehem chu mêl 100 aimahin a thui záwk a rinawm.

Isua pian zànah khân Bethlehem daiah vàn sipai rual (Gr. stratias ouraniou—heavenly army)-in remna ‘sa ui
tan hla’ an rawn rem a; vàn leh khawvêl indona ti tâwptu tùr fakna hla a ni a. Chu hla chu khawvêla hla
ropui ber a ni ang:—
      Chungnung berah Pathian ropui takin awm rawh se;
     Lei chunga a lawm êm êm mihringte hnênah rem thu lêng rawh se (Lk 2.14).

 Bethlehem chu Ephrath biala khaw pakhat a ni a; Ephrath awmzia chu ‘ram ṭha, ram tui’ tihna a nih kha!
Bethlehem awmzia pawh ‘chhang in’ tihna a ni. Nakina “Kei hi vàn aṭanga chhang nung lo chhuk chu ka ni”
(Jn 6.33,41) la ti tùra chu ‘chhang in’ tih hming pu khuaah chuan a lo piang a. Bethlehem chu ‘chhang in’
tihna ni mah se ṭàm a tla ṭhin a, ṭàm tlàna ram danga kal a ngai hial a nih kha. ‘Chhang in’ tih hming pu
khuaa lo piang vàn ata chhang nung lo chhuk ei erawh chu eng tikah mah a rilṭâm leh tawh ngai lo ang a;
chatuanin chaw tak Isua ringin a tlai tawh záwk ang.

INKHAWMPUI HLUTNA LEH PAWIMAWHNA

INKHAWMPUI HLUTNA LEH PAWIMAWHNA


       - Rev.  R.  Lalrosiama

Kum 2010 Synod Inkhawmpui Rorêl General No. 66-na chuan, "Zawlaidi (Grape Wine) chu zû a ni," tiin
inkhawmpui rorêl zawng zawng zînga mi ngaihven hlawh tak pakhat chungchângah thutlukna a siam ta rup
mai. Hetiang hi Inkhawmpui ngaih dân a nih tak avângin tuna a nih ang ngau ngau hi chuan Mizoram
Presbyterian Kohhran member, dânzawhkim chin tân chuan zawlaidi chu in loh tur a ni a, a in apiang chu
tualchhûng kohhranin an thunun thei tihna a ni bawk.

Hemi chungchângah ringawt pawh hian mi mal ngaih dân chu a inpersan thei viau awm e; a chîngtute
thawh rimzia te, engkim sorkar hriatpui thlapa tih a nih dan zawng zawng te ngaihtuah phei chuan zawlaidi
in lo tura pulpita sermon vak pawh a inthlahrunawm rum rum thei hial ang. Amaherawhchu, zawlaidi-ah
hian zû (alcohol content) 14% vêl lai awma hriat a nih avângin zûa ngaih loh theih a ni lo va; chuvângin
Synod Inkhawmpui chuan fel takin thutlûkna a siam ta a ni.

Apostol-te hun lai a\ang tawh khân Kohhran Inkhawmpui hian thu harsa leh khirh tak takte a lo chaiin,
thurin leh thu puan chhuah pawimawh tak tak a lo siam tawh \hîn a, chûng inkhâwmpui thute chu vawiin
thleng hian kohhranho tan a la pawimawh reng a ni.

KHAWVEL HUAP INKHAWMPUI PAWIMAWH |HENKHAT


Kohhran chanchina inkhâwmpui \henkhat, an thurêlin vawiin thlenga kohhranho rinna leh nun a nghawng
dân leh  pawimawhna a neihte lo zir ho ila.

JERUSALEM INKHAWMPUI
Kohhran \iak tîrah khân a tam ber chu Juda an ni a, Jerusalem kha hmunpui a ni lo thei lo va; mahse, hun a
han kal hret a, Chanchin |ha a lo darh zau zêl a, Antiokei phei chu Mission hmunpui a lo ni ta reng mai a,
‘Kristian’ tih \awngkam pawh Antiokei khua a\anga lo chhuak a nih nghe nghe kha. Antiokei khuaah hian
pâwl hnih, Juda Kristian leh Jentail Kristian an awm a, harsatna a lo thleng ta: Juda Kristiante chuan Jentail
Kristiante chu an Juda dân anga serh tan tur leh, vawksa leh sa thisen rêng rêng pawh ei lo turin an phût ta
tlat mai a, nasa takin kohhranho zîngah inhnialna a lo thleng ta a nih kha. Hemi thu avang hian Jerusalem-
ah inkhawmpui koh a ni a, a tâwpah chuan inkhawmpui chuan, 'Thlarau Thianghlim leh keinin' ti meuhvin, 
"Jentail Kristiante chu serh tantîr leh Juda dân zawng zawng zawmtîr kher a ngai lo ve," tiin  thu a lo titlu ta
a ni.

NICAEA INKHAWMPUI, AD 325


Kum zabi 2-na a lo thlen chuan khawvêl ram hrang hrangah Kristian tam tak an lo awm tawh a; mi \henkhat
rilruah Isua Krista hi Pathian Fapa a nih chuan Pa nena nihna thuhmun leh intluk chu an ni thei dâwn em ni,
tih ngaih dân a lo piang \an ta a. Chutiang ngaih dân mumal taka rawn au chhuahpuitu chu Arius-a,
Alexandria khuaa puithiam a ni. Arius-a zirtîr dan chuan, "Pathian hi Pa a niha, Isua Krista hi Pathian Fapa a
nih bawk si chuan Pa leh a Fapa chu engkimah an intluk thei lo vang; fapa chuan awm \an nî a nei ngei ngei
ang," tiin, Thufingte 8:22 leh Johana 14:28-te hi \anchhanah a hmang nghe nghe a ni. Mahse Arius-a zirtîrna
chu Alexander-a, Alexandria khaw bishop chuan a rawn hnial a, "Isua Krista chu Pathian famkim (fully God)
a nih loh chuan mihring chhandamna hna hi a thawk thei lo vang," a ti thung. Tichuan, Arius-a leh a hote
chu AD 318 khan kohhran a\anga hnawh chhuah an ni ta a ni. Mahse, Arius-a chuan hei hi a pawm lo hle
mai a, kohhranho zîngah amah \antu tam tak an lo awm bawk a, boruak a sosâng ta hle mai! Tichuan,
Emperor Constantine-a chuan hemi chungchânga kohhran  pawm tlân tur thurin phuah chhuak turin
khawvêl huap Inkhawmpui (Ecumenical Council) chu AD 325 khan Nicaea khuaah a ko ta a ni.

He Nicaea inkhawmpuiah hian Bishop ringawt pawh 300 vel an tel a, hêng Bishop zînga tam tak chu Rom
sorkar tihduhdahna lo tuar chhuak tawhte an ni. He inkhawmpui ropui tak hian Arius-a zirtîrna chu a hnâwl
a, "Isua Krista chu Pa Pathian nena nihna thuhmun leh intluk," tiin vawiin thlenga kan thurin pawimawh tak
hi a duang chhuak ta a ni.

CONSTANTINOPLE INKHAWMPUI, AD 381


Nicaea inkhawmpui chuan Arius-a zirtîrna chu hnâwl mahse, Khawchhak Kohhran lamah chuan \antu a
ngah hle mai a. He inhnialna tihtâwp nana \angkai tak maiin Basila, Kaisari khaw Bishop chuan, 'Thlarau
Thianghlim hi Pathian a ni em?' tih  thu pawimawh tak a rawn phawrh chhuak a. Arius-a pawlte chuan rang
takin, "Ni lo, Thlarau Thianghlim pawh Pa Pathian nena nihna thuhmun leh intluk a ni lo," an ti a. Tichuan
Emperor Theodosius-a chuan AD 381-ah Constantinople inkhawmpui a ko va.

He inkhawmpuiah hian a hmaa Nicaea Thurin chu ti nghetin, Pa leh Fapa mai ni lovin, Pa leh Fapa leh
Thlarau Thianghlim chu nihna thuhmun, intluk tlângin a pawm ta a ni. Hemi hnuah hian inkhawmpui
pawimawh tak Ephesi Inkhawmpui AD 431 leh Chalcedon Inkhawmpui AD 451 koh a ni bawk a, Chalcedon
Inkhawmpui thurêl phei chu vawiin thlenga kan thurin No. 5-naa kan hmuh, "Isua Krista chu mi nung
pakhat, mize pahnih nei, Pathian tak leh mihring tak…" tih thu innghahna hi a ni ta a ni.

WORLD MISSIONARY CONFERENCE, AD 1910


Kan sawi tâk inkhawmpui liante hi kum zabi 5-na hma lama mi a ni a, an thurêl tam tak chu vawiin thlenga
kan thurin innghahna bulpui a la ni reng. Khawchhak Kohhran leh Khawthlang Kohhran chu AD 1054-ah a
in\hen tâk avângin khawvêl huap inkhawmpui neih hleih theih a ni ta lo.

Kohhran inkhawmpui ni chiah lo mah se, kum zabi 20-na chhûnga Kohhran nun leh hmathlîr sáwi danglam
dáwrh khawp inkhawmpui chu World Missionary Conference, Edinburg 1910 hi a ni. England leh America
rama harhna lo thlen hma kha chuan kohhran hruaitu tam tak chuan ringlote hnêna Chanchin |ha hril hi
\ulin an hre lem lo. Kum 1785-a Baptist Minister-ho inkhawmpuiah William Carey-a chuan, 'Ringlote hnêna
Chanchin |ha hril hi kohhranin thawh \an a hun tawh' thu a sawi a; mahse, an zînga senior minister, John
Ryland-a chuan,  "Tlangval, \hu mai teh, Pathian hian ringlote hi Kristiana inlet tura a duh chuan, nang leh
keia puihna tel lovin a thawk mai ang," tiin a rawn khap a. Hetiang hi Chanchin |ha hril kawnga a hun lai
kohhran hruaitu tam takte ngaih dân a nih laiin, kum 1910-a World Missionary Conference hian kohhran
chanchina mêl lung thar rawn siamin, khawvêl pum puia Chanchin |ha hril  darh chu thupui pakhatah a
rawn nei a. Hemi bâkah hian kohhran pawl hrang hrangte thawh hona leh inpumkhatna lam rawn uarin,
kohhran hawiher leh sûkthlêk chu a rawn tidanglam ta dáwrh a ni.

INKHAWMPUI PAWIMAWHNATE
Kohhran, NGO leh political  party-te pawhin inkhawmpui/ conference an nei vek mai; eng pâwl mai pawh
hian mahni pâwl inkhawmpui hi chu kan hlâwkpui vek niin a lang. A bîk takin Presbyterian Kohhran phei chu
inkhawmpui hmanga rorêla inkaihruai \hîn kan ni a, inkhawmpui thu a nih chuan Pathian thu-ah ngaiin a
tihhlawhtlin dân tur kawng theihtawpa zawn \hin a ni.

Inkhawmpui chuan kohhran a tipumkhat a, a tichak bawk. Mihring hi chu chhungkaw khata khawsa ho
mai pawh hi ngaih dân a inang vek lo va; chutiang bawk chuan kohhran pakhat chhûnga mi rau rau pawh hi
kan Pathian thu pawm dân leh kalpui dân pawh a inchen kher lo vang. Amaherawhchu, kan mi mal ngaih
dân a nih kher loh pawhin inkhawmpui rorêl kan 'Amen' rual theih chhûng chu kohhran hi a chhe lo vang.

Kohhran inkhawmpui hian a rêl sual thei em, tih hi zawhna nung reng a ni awm e; a chhânna pêk dik thiam
a har viau awm e. Mahse, kohhran inkhawmpui chu Thlarau Thianghlim nena rorêl a nih avângin dik ngei
tura ngaih a ni. Mihring famkim lohna avânga lo rêl sual a awm a nih pawhin, inkhawmpui leha siam \hat
leh mai tur a ni ang.

Hetiang taka inkhawmpui hi pawimawh a nih avangin Setana pawh hian inrawlh a tum nasa \hîn hlein a
lang. Tunlai hian inkhawmpuiah chauh ni lo, committee thlengin mahni duh zâwnga a tlûk theih nana
committee member leh inkhawmpui palai, huvâng nei deuha hriatte hnêna lo campaign lâwk thãwm a ri ta
zeuh zeuh. Hei hi chu Setana hmanrua a ni a, palaiten pumpelh tum tur a ni. Tin, inkhawmpui leh
committee rorelna hmunah hian mahni duh zawng lam \ana vawi hnih vawi thum din sek mai hi chu
mihring taka \hahnemngaihna lam a ni duh khawp mai.

TLÃNGKAWMNA
Inkhawmpui pawimawhna hi sawi vak lo pawha hriat sa
a tih theih rualin, tunlaiah hian inkhawmpui thu aia mi mal leh tualchhûng kohhran duh dân tihlal zâwkna ri
hriat tur a awm ta zeuh zeuh. Synod Mission Board-in Synod hminga field hawnga, missionary-te a tirh
chhuah mêk laia tualchhûng kohhran \henkhatten a hrang a hraia field bîk neia thawh kan tum tlat te,
Pathian hnena thilpêk kan pêkna tura Synod-in ke pathum - Pathian ram, Ramthar, Tualchhûnga \hen chu
duhtâwk lova, column siam chawpa head dang kan dah belh tlat \hîn te hian inkhawmpui thuneihna leh
zahawmna a tibawrhbâng fo \hîn a ni.

Inkhawmpui thurêl bawh zuina kawngah pawh hian tualchhûng kohhran tinte pawh hian a serh then nan
mai ni lova, a hlawhtlin ngeina tur zâwnga \an kan lâk thar a pawimawh hle. Tualchhûng kohhran mai bakah
Bial leh Synod level pawha inkhawmpui thurêl bawh zuitu sub-committee/commission-te pawh hian,
"Inkhawmpui aw chu Pathian aw," ti hiala rilru dân kan vawn \hin kha i vawng nung zel ang u.

KRÂWS CHHUANAWM
KRÂWS CHHUANAWM

Gal 6:11–16
Revd Chuauṭhuama

THU HMA HRUAI :

Kum 2007 Synod Inkháwmpui hmá lawk khân lehkhabu pakhat ‘Kraws Chhuanawm’ ka ti chhuak a. Vawi
khat chu khawlaiah Rev. Rokhuma nèn kan intáwk a, ani chuan ka rin loh takin, “I ‘Kraws Chhuanawm’ bû ka
chhiar a; Isua krâws ka chhuang zual sawt mai,” tiin min hrilh teh mial a! Synod mi un ká aṭanga chutiang
ṭawngkam han dawn chu ka zak deuh náin ka lãwm ru phian lawi si!

KRÂWS CHUNGCHÂNG :

Isua khen behna ‘kraws’ kha Grik ṭawngin ‘stauros’ tih a ni a; a tìrah chuan ‘stauros’ mi sual hrem tùr ṭáwn
beta an hãl hlumna thing phun a ni a, a khamphei hi a awm ngai lo. ‘Kraws’ tih hi Latin ṭawng ‘crux’ aṭanga
lo kal a ni thung a; hetah hi chuan a ‘khamphei’ a awm tawh. Old Norse (Norwegian)-in ‘cross’ tiin an ziak a;
sâp ṭawngah an la chhãwng a; keinin ‘krâws’ kan lo ti ve ta zél a ni. Mi ṭhenkhatin ‘kross/kros’ tiin an ziak
ṭhin a; Bible-a ziah dàn chu ‘krâws’ a ni. Kross/kros chu sâp ṭawng pawh ni lo, Mizo ṭawng pawh ni lo, ziah
dàn *suãk* a ni!

KRÂWS-A KHEN BEH :

Kraws-a mi sual khen beh hi Phoiniki mite tih chhuah, Persian-hoin an lák chhàwn, Grik-hoin an lák chhàwn
ve leh, a tàwpah Rom-ho pawhin an chìn ve ták a ni.

Juda-ten krãws-a mi sual khen beh an chíng lo náin sawi tùr ting chu a awm. Hasmonean-ho lal laiin
Puithiam Lalber Alexander Janneus-an Pharisai 800 lai krâws-ah a khéng bet a. Heroda Ropuia thih hnûah
Suria ram awptu Varus-an Galili bialah mi 2,000 zet kraws-ah a khéng bet bawk a. Isua kum 11 nih lai vél a
ni a; Isua pawhin krâws-a khen beh rápthlákzia a hriat chiah phah viau ang.

KRÂWS-A KHEN BEH DÀN :

Krâws-a khen beh chu khawpui páwn hmun ualáu laiah  an ti ṭhin. Krâws-a khen beh tùr chu nasa takin an
vaw hrep phawt a; an vuak nasat avànga kraws-a khen beh hman loha thi tate pawh an awm. Krâws ban tùr
záwk chu khen behna tùr hmunah an dah sá a; a khamphei chu khen beh tùra chu an puttîr ṭhin. Krâws chu
sáng tak a ni ngai lo; a tlángpuiin a ft 7½-9 vél a ni ber.

PILATA THU TLÚKNA KHA! :

Pilata khán Isua sualna a hmu lo chung pawhin Juda-te nawrna avàngin Isua chu krâws-a khen beh tùrin
thiam loh a chantír ta a. Rom dànah chuan thu buai hi kawng thumin rem theih a ni a; chûngte chu:– 

  (1) Thiam chang (Lat. absolvo=not guilty); 


  (2) Thiam loh chang (Lat. condemno=guilty); 

  (3) Chiang táwk lo (Lat. non-liquest=doubtful).

Pilatan Juda hruaitute leh mipui nawrna avàngin Isua chu a ‘condemno’ ta a nih chu! Pilatan Isua hnénah
chuan, “IBIS AD CRUCEM” (You shall suffer the cross)  a ti ang a; a bula sipai za hotu hnénah chuan, “I,
LECTOR, EXPEDI CRUCEM” (Go, Lector, prepare the Cross) a ti thung ang. 

KRÂWS CHHUANAWM CHU:

Kraws lo chhuah dàn, a pian hmang, an hman dàn kan sawi tákte avàng khán krâws chu a chhunawm tihna
a ni lo. Krâws hmangtu emaw, khen behna hmun emaw avàng khán krâws chhuanawm a nih phah hek lo.
Ṭum khata an khen beh tam viau vàng emaw khán kraws chu a chhuanawm chuang lo bawk. Paula chuan,
“Kei erawh chuan kan Lalpa Isua krâws lo chu ka chhuan loh tùrzia mai chu...,” a ti (Gal 6.14a). Eng vànga he
thû hi sawi nge a nih? Galatia ramah khán Juda serh leh sàng dàn ngai sángtu ‘Judaizers’ an tihte chu an
awm a; anni chuan serh tan an ngai pawimawh a, chhandamna atân pawimawh ang hialin an ngai a ni ang.
An ngaih dàn dik lohzia tih lan nân Paulan, “Kei erawh chuan kan Lalpa Isua krâws lo chu ka chhuan loh
tùrzia mai chu...,” a ti a ni (Gal 6.14a).

Engati nge khawvél inhremna chhuanwm loh bera an ngaih chu Paulan thil chhuanawm bera a ngaih tlat?
Hmun dangah Paula vékin, “Krâws thû chu boral mékte tân chuan âtna a ni si a; keni chhandam mékte tân
erawh chuan Pathian thiltihtheihna a ni záwk e,” a ti bawk (1 Kor 1.16). Tûn hma zawnga krâws-a an khen
behte chu tûte pawh lo ni se, anmahni avàng chuan krâws chu a chhuanawm ngawt lo! Krâws atân chuan
thing hlu danglam bík hmang ta se, ‘krâws chhuanawm’ a nih phah chuang lo ang.

Kristiante chuan krâws hi chhinchhiahna pawimawh takah kan ngái. Biak in tinah krâws pahnih khat tal chu
a awm vek. Biak in ṭhenkhatah phei chuan krâws a tam khawp mai. Mizorama biak inah chuan Aizâwl
Chanmari Kohhran Biak Inah hian krâws a tam ber àwm e. An biak in gallery tlák dãl krâws pian hmanga
siam zawng zawngte nèn a tlém ber berah 212 awmin ka hria; ka chhiar kim lo palh maithei!

Kum AD 325-a Constantine-a nû Helen-in ‘The Church of the Holy Sepulchre’ chhûngril thûk taka Isua leh a
ruala khen beh pahnih kraws ni àwm tak a hmuh chhuah kha khawiah nge a awm ták hriat a ni tawh lo.
Catholic kohhran chuan Isua krâws them an tih chu khawvél hmun hrang hrangah an kawl thliah thluah niin
an sawi a; mi ṭhenkhat fiamthu thawh phei chuan khawvél hmun hrang hranga Isua krâws them an kawl
chu belh khâwm ta sela, biak in tam tak sakna a daih tawh ang an ti! Isua krâws atâna hman thing ni-a an
hriat pawh chuti tak chuan an chhuang a nih chu! Isua khen behna krâws tak kha em ni ‘kraws chhuanawm’
chu? 

Hnãi lo e! Kalvari tlánga Isua khen behna thing lâwng lâwng kha lo hmu chhuak pawh ni sela, ‘kraws
chhuanawm’ tak chu a ni chuang lo. Kha krâws-a khen beh Isua ái khán a thing kha kan ngai sáng záwk palh
mai ang tih a hlauhawm. Pastor Chhàwna kha Isua krâws hre chiang ber a ni hial àwm e! A sawi dàn chuan,
“Labanon tlánga sidar thing, Tita leh Dumaka zai, châr châr,  dûma chiah duk,” a ti e an ti! Chutianga a han
sawi tawh chuan nûho chu an ṭap tluar tluar mai a ni àwm e! Lebanon tlánga sidar thing pawh ni se, a thing
kha ‘kraws chhuanawm’ chu a ni chuang lo.

‘Kraws chhuanawm’ tak chu Kalvari tlánga zangphara an khen beh ‘Nazareth Isua’ kha a ni. Ani kha vàn leh
khawvél inṭhen tawh hnû rawn ti pumkhat (belh) lehtu a ni. Krâws pian hmang hi belh chhinchhiahna (+) a
ni a. Vàn leh khawvél inṭhen tawh (-) kha kraws chhuanawm ‘Nazareth Isua’ (+) chuan pumkhatah a rawn
siam leh ta a ni. Chuvàng chuan ‘kraws chhuanawm’ kan tih hian Kalvari tlânga Isua khen behna thing kha ni
loin kha thinga an khen beh, Pathian Fapa mihringa lo chang ‘Nzareth Isua’ záwk kha ‘kraws chhuanawm’
dik tak chu a ni. Ama zárah chuan Pathian nèna inmihran tawh hnû khâ pumkhat kan lo ni leh thei ta a ni.

KRAWS CHHUANAWM KAN NIH VE A NGAI :

Nazareth Isua chu kan tân ‘kraws chhuanawm’ a lo ni tawh a; keini hi a tân ‘krâws chhuanawm’ kan nih ve
thung a ngai. Isuan, “Tû pawhin mi zui a duh chuan mahni hrehawm pawisa loin, ni tin a krâws pûin mi zui
rawh se,” a ti (Lk 9.23; cf. Mt 16.24; Mk8.34). Heta ṭang hian Nazareth Isua chauh chu kráws chhuawm ni
bík tùr a ni lo a, keini pawh a tân ‘krâws chhuanawm’ kan ni ve tùr a ni tih a chiang hle.

Krâws chuan ‘thihna’ a entîr a. Nazareth Isua tân ‘kraws chhuanawm’ kan nih ve theih dàn chu ni tin
keimahni duh dàn ti thi zéla Isua duh dàn tih nun zél hi a ni. Kan duh dàn tih thih hi kan harsat hlawm
khawp mai! Isua erawh chuan a duh dan a ti thi a, kan tân ‘kraws chuanawm’ a lo ni a; keini pawh kan duh
dàn ti thia ama duh dàna nung tùrin min phût a ni. Chutiang taka kan zui chuan a tán ‘kraws chhuanawm’
kan ni thei ang.

Isuan ‘min zui rawh se’ (Gr. akoloutheitô) a tih hi ‘thu pék’ a ni. Grik ṭawnga a awmze dik tak chu he thu pék
hi vawi khat zawma duh táwk mai tùr ni loin zawm chhunzawm zél tùr (present imperative active) a ni. Isua
tána krâws chhuanawm ni tùra amah zui hi peih cháng cháng, phûr cháng chauh, harhna leh hlimna thlen
cháng chauh ni loin, eng lai pawha zui tùr kan ni záwk. Chumi ti chiang tùr chuan Luka hian Matthaia leh
Marka ziah tel ve loh ‘ni tin’ (Gr. kath hêmeran) a telh kher a, ‘ni tin’ tih chu ‘eng lai pawhin’ tihna a ni. Eng
lai pawha Nazareth Isua zui reng tùr kan ni.

JERIKO HARHNA
JERIKO HARHNA

Revd Chuauṭhuama

5.4.2020

 April 1, AD 30, Juda-te sabbath ni a ni a; hemi ni hian Nazareth tlangvâl Isua, kum 37 vél mi, Jerusalem-a zin
tùr chu Jordan ràl khawi khuaah emaw a châm a. Hemi ni-a a thil tih chanchin hi Bible-ah a lang lo; a chàwl
hahdam ve pawh a ni mahná! A tûk April 2, AD 30, Juda-te ni sarih ni hmasa ber, an thawh ṭan ni-ah chuan
Isua chu zíng taka a tho a; a thawh rual chuan a zirtír 12-te pawh chu an tho ve nghâl a. Jeriko panin Jordan
lui kán tùrin ni chhuah rual vélin an chhuak ta a; Jeriko-ah hian tûkṭhuan ei a tum a ni.

 Hetih hun hian Jordan lui tui pawh a tam angreng hle a; a chhan chu Israel rama ruah hnuhnung sùr hun a
ni a, chu bákah chuan Hermon tláng vûr tui chuan Jordan lui tui chu a ti tam lehzual a. Jeriko kàiah chuan
engtin nge an kài mai hriat a ni lo. Tûn hma kum 1,300 dáwn lai kal tawhah khán a hming anpui Josua hoin
Israel faten Jordan lui hi an lo kán tawh a; tûn ṭumah chuan Josua hnuhnung záwk chuan a zirtírte nèn
Jordan lui chu an kán ve ta thung a ni. A riahna khua aṭang khán mi ṭhenkhat chuan an rawn zui ve a. Jordan
lui an kán hnû chuan Israel-ten Josua hoa Kanaan ram khawpui an lák hmasak ber Jeriko chu an pan ding ta
nghál a.

 Jeriko chu khawvéla khawpui hlui berte zínga mi a ni a; kum 9000 BC vêla din a ni. A hming awmzia chu
‘thla khawpui’ tihna a ni a; he laia chêng hmasate hian thla khi pathian ah an be ṭhin a, chu vàng chuan ‘thla
khawpui’ tih a ni. Jeriko chu Jordan phai zâwla awm a ni a; Kanaan ram ṭha lai tak a ni a. Thei chi khat ‘tûm
thei’ an tih chu a ṭha duh ém ém mai a, tûm thei hmun a ni ringawt; chuvàng chuan ‘tûm khawpui’ (city of
palm dates) tiin an vuah phah hial a ni.

 Nazareth tlangvál pian hma daih khán Aigupta lalnu hmél ṭha hmingthang Cleopatra chuan Jeriko chu
Heroda Ropuia chu a neih hawhtír a. Cleopatra leh a pasal Mark Antony-a te kum 30 BC-a an intih hlum
hnûah Octavian-a chuan Heroda hnénah a hlàn ta nge nge a ni. Herodan Jeriko-ah chuan thlasik laia a
chènna tùr in ropui tak a sa a; chu bákah chuan lem channa ‘hippodrome’ ropui tak a din bawk. Kum 4 BC-a
a thih lai pawh khán Jeriko-ah hian a awm.

 Jordan lui an kán hnû chuan Jeriko an pan ding nghál a. Jeriko an luh dáwn chuan mitdel tû emaw kawng
síra kut dawha lo ṭhû chuan mipui kal thãwm chu a hriatin tu nge ni ta tiin a záwt a; Nazareth Isua a lo kal a
ni tih an hrilh a; chu veleh ani chu, “Nazareth Isu, min khawngaih rawh,” tiin a áu ta a. Mipui zínga hma
táwngte chuan an háu a; mahse ani chuan khap daih chi a ni lo, “David fapa, min khawngaih rawh,” tiin
nasa lehzualin a áu a. Isua chu a ding a, mitdel chu a hnéna rawn hruai tùrin a ti a; a bul a lo thlen chuan, “I
chungah engtia ka tih nge i duh?” tiin a lo záwt a. Ani chuan, “Hmuh theih ka duh” a ti a. Isuan, “Hmu thei
tawh ang che,” a ti a; chawp leh chilhin khua a hmu thei ta nghál a. Pathian fak chung zélin Isua chu a zui ta
a; mipui pawh chuan Pathian an fak a (Lk 18.35–43).

 Isua chu Jeriko khuaah chuan a lût a; mipui tam takin an lo hmuak a. Chûng zíngah chuan pa te tak tê mi
pakhat a awm a; a hming chu Zakaia a ni. ‘Zakaia’ tih chu Juda hming tlángláwn tak a ni a; kum AD 90-a
Jamnia Council-a an hotupa pawh kha Yohanan ben Zakaia a ni. Zakaia tih awmzia chu “Jeho-a’n a hre reng”
tihna bákah “fel, thianghlim, pawi khawih lo” tihnate pawh a ni a. A hming awmzia hnuhnung 3-te leh a hna
thawh chu a inmil vak lo. Amah chu chhiah khawn hotu a ni a; tûnlaia Commissioner of Taxes ang hi a ni
ang; Matthaia te ang lek kha a ni lo.

 Jeriko chu sumdàwnna khawpui a ni a; Jeriko phai záwl aṭanga chhiah lák hi tam tham tak a ni a; chuvàng
chuan he biala chhiah khawn hotu chu hmun danga mite ái chuan an hausa lawr lak a ni. Cleopatra-i khân
Heroda hnéna Jeriko a hawhtír lai khán kum khat chhiah chu talent 12,00 vél a ni a; chu chu khatih laia Rom
pawisa ‘sesterces’ makaduai 7 vél a ni a; chutih laia Judai ram pum pui chhiah chusesterces maktaduai 22
vél a ni. Judai ram pum pui chhiah hmun thuma ṭhena hmun khat vél chu Jeriko phai aṭanga lák a nih chu!

 Heta ṭang hian Zakaia hausak dàn tùr chu a hriat thiam theih ang. Zakaia hi Rom sawrkar mi rawh
(government servant) a ni lo. Hetih hunah hian chhiah khawn chu an lilâm ṭhin a, a chháng sáng apiangin
chhiah khawn hna chu an thawk mai a ni; sawrkara theh luh tùr chin an nei a, a bák zawng chu anmahni
sum tùr a ni. Chuvàng chuan a páwng a taka hlép rû an ni chiah bík lo; an hun laia an tih dàn pángngaia
chhiah khawn an ni; mahse mipui huat an hlawh hle.

 Hemi tûka Zakaian Isua hmuh a duh ve teh tlat hi a mak angreng hle. Mipui huat rawn hlawh ni mah se, an
kárah chuan a rawn inzep ve têlh têlh a. Mipui lah chu an tam hman hle mai a; Zakaia te ang pa tãwi tak tân
chuan mipui kára Isua hmuh chu harsa tak a ni ang. Tih dàn kawng dang a dap chhuak ta. Isua lo kalna tùr
kawngpui sírah chuan theipui kûng a awm a; a kákpui pawh a sáng vak lo a ni ang, Zakaia tân pawh làwn
harsa lo táwk a ni. Chu theipui kûngah chuan Zakaia chu a láwn ta a; a kák ṭhuam remcháng lai takah chuan
ṭhut hmun a lo rem a. Isua lo kal chu duh táwka lo thlìr a tum a ni.

 Isua chu Jeriko khawpui chhûngah chuan a lo lût phei zêl a. Bethlehem Titi bûah chuan Isua chu ‘pa lian
táwk pángngai, chal arh phek phawk, meng val kè kàw’ tih a ni. Tlangvál chak ṭha thelh thawlh tak mai a ni
ang; a bânte chu kut hna thawk mi, thing náwt ṭhin tih takah a lian ṭha hle bawk ang. Kawng kal pawh chak
tak a ni tih hriat theihna chu Galili ram dung leh vànga rawng a bàwl laia a kal vèl dànah khân a hriat theih.
Kal paha hawi hû hû loin dîng taka kal ngák ngák chi a ni ngei ang!

 Isua chu hawi hû hû loa dîng taka kal ṭhin e ti lo chuan Zakaia làwnna theipui kûng bul a lo thlen chuan a
dák chhuak a, theipui kák ṭhuam laia lo ṭhû Zakaia hnénah chuan, “Zakai, lo chhuk thuai rawh, vawiinah
hian i inah ka thleng tùr a ni,” a rawn ti ta thut mai a (Lk 19.5). Isua ṭawngkam hman hi a khauh angreng hle.
“I inah ka thleng tùr a ni,” tih hi a ṭo bulah chuan, “Vawiinah hian i ina ka thlen a ṭûl a ni,” tihna a ni. Grik
ṭawngah ‘dei’ (it is neccesary) hman a ni a; chu chu ‘a ṭûl a ni” tihna a ni a. Hemi ni hian Zakaia ina Isua thlen
hi a ṭûlin a ṭûl a ni.

 Hmanhmawh takin Zaikaia chu a lo chhuk a; Isua leh a zirtírte chu tûkṭhuan ei tùrin a thleng ta a. Patling 13
lai mai tûkṭhuan han buatsaih thut chu thil awlsam tak a ni lo ang; mahse mi hausa táwk tak Zakaia tân thil
harsa lutuk chu a ni lo ang. Chutianga Zakaia ina a thleng tùr chu amah zuitute chuan an hre thiam lo hle
mai, “Mi sual hnéna thleng tùrin a luh ták saw,” an ti a (Lk 19.7).

 Luka hian Zakaia ina an tûkṭhuan ei chanchin hi a ziak duh lêm lo; eng nge a lo eipui hriat hi thil ṭûl ber a ni
lo. Isuan Zakaia ina tûkṭhuan ei a duh chhan tak chu a lo thleng ta. Zakaia chu a inhmu chhuak ta a; tûnlaia
kan tih dàn ang deuhin a ding chhuak a, “Ngai teh, Lalpa, ka sum zátve pachhiate hnénah ka pe ang a; tû
lakah pawh thil eng pawh lo hlép rû ila, a leh líin ka rûl leh ang,” a ti ta a. Jeriko phai zâwla chhiah khawn
hotu ber a pian thar tákah chuan Isuan, “Vawiinah he inah hian chhandamna a lo thleng ta; ani pawh pawh
Abrahama fapa a ni si a. Boralte zawnga chhandam tùrin Mihring fapa hi a lo kal a ni réng a ni,” a ti a (Lk
19.9–10).

 Jeriko-ah harhna a lo thleng ta. Isuan Jeriko a lo luh tirh khán mitdelin damna leh harhna a chang a; tûnah
Zakaian harhna a chang ve leh ta! He harhnaah hian nun inlet thawk kan hmu. Zakaia nun chu a inlet thawk
a; a harhna chan chuan a nun a sãwi danglam vek a. A hming awmze pakhat, “Jeho-a’n a hre reng” tih kha a
chungah a lo thleng dik chiah a. Jehoa hriat reng a nihna chu a lo lang chhuak ta a; Isua pawhin, “Ani pawh
Abrahama fapa a ni si a,” a tih kha. 

 Chu chang a ni lo; a hming awmze dangte kha ‘fel, thianghlim, pawi khawih lo’ tih a nih kha. Zakaia chu mi
‘fel’ a lo ni ta. Hebrai ṭawnga ‘fel’ awmze dik tak chu ‘Pathian nèna inzawmna dik’ (right relationship with
God) tihna a ni a; Zakaia chuan a hming awmzia ang tak chuan Pathian nèn inzawmna dik tak a nei ta a;
Joba ang mai khán mi fela chhiar theih a lo ni ta. A va ropui ém!

 A hming awmze dang pakhat ‘thianghlim’ tih angin a nun pawh a lo thianghlim ta. Hebrai ṭawnga
‘thianghlim’ awmzia chu ‘danglam, hrang’ tihna a ni a. Zakaia nun chu a lo danglam ta a; mi sum eisak hnial
lo khân a sum zátve mi retheite tân a pe ta nghâl a ni. Chhiah chhawn hotu dang angin a awm dáwn tawh
lo; a inla ‘hrang’ ta a ni.

 Zakaia hming awmze pakhat chu ‘pawi khawih lo’ tihna a nih kha. Harhna a chan hnûah chuan mi pawi
khawih a tum tawh lo. Tû lakah pawh thil eng pawh lo hlép rû sela, a leh líin a rùl leh dáwn. Hei hi danin a
phut bak a ni (cf. Ex 22.1,4,7: Lev 6.5; Num 5.7). Zakaia chu dànin a phût bák a kal dáwrh mai! Chutiang taka
intiamna nasa chu Bible hmun dangah kan hmu lo. Zakaian mi pawi khawih zâwnga nun a tum tawh lo; a
hming awmze pakhat angin ‘pawi khawih lo’ nun neia awm a tum tawh záwk! Jeriko harhnaah hian hming
lang chu tam lo mah se a va ropui ém! 

 Eng vàngin nge mipuite chu,

 Hmanhmawh takin an lo kal khâwm, 

 Kawtthlérah leh dáiahte pawh, 

 Chhiar sèn loh nunauten an zui;

 An thãwm mitdelte hriat khawpin?

 Nazareth Isua a kal a ni.

 Inpeih lote inpeih a hun, 

  Sual tih chah pawh a hun ta a;


  Kan tán khua a tlai hma hian,

  Hnung lam paiha hma lam ûmin;

  Ṭawngṭai leh pian thar a hun ta,

  Nazareth Isua a kal lai hian.

 (KHB No. 200:1&4)

CHHÛNGKUAA LALPA RAWNG BÀWL


CHHÛNGKUAA LALPA RAWNG BÀWL

Jos 24.14–15

Revd Chuauṭhuama

January 1, 2020 (Nilaini)

 Josua thu sawi, “Kei leh ka chhûngte erawh zawngin LALPA rawng a ni kan bàwl dáwn ni,” tih hi Bible cháng
lãr ber pâwl a ni ang. Josuan Israel puipate a koh khâwmna hmun hi Sekem a ni a; chu chu Abrahaman
Kanaan ram khawpui a thlen hmasak ber kha a ni (Gen 12.6); Kanaan rama sakhaw hmun pawimawh ber
pakhat a ni.

 Israel-te kha Pathian hnam thlan ni mah se, an Pathian lakah an rinawm hlei thei lo tih chu Josua thih hnû,
rorêltute hnuaia an awm lai khân a lang chiang khawp mai. Chuvàng chuan LALPA rawng bâwl zêl tùr chuan
tih tùr pawimawh tak an nei:–

(1) Lui ràla an thlahtute pathian paih tùr: Hetah hian ‘Lui’ tih hi Hebrai ṭawngin 'hanNahar' (the River) tih
kher a ni a; chu chu Euphrates lui sawina bík a ni. Euphrates lui ràl aṭangin anmahni thlahtu Abrahama kha
koh chhuah a ni. Thawnthûah chuan Abrahama pa kha mi lim pathian dina ei zawng a ni an ti. Vawi khat chu
a awm loh hlànin a mi lim siam chu Abrahaman a lo vaw chhe vek mai a; a lo hàwn chuan, “Engtizia nge?”
tiin Abrahama a záwt a. Ani chuan, “An zínga a lian ber kha an chhaih kawlh a, a thinrimin a vaw thlu ta vek
a nih kha,” tiin a chháng a. A pa chuan, “Chutiangin a ti thei lo; mi lim mai a nih hi” tiin a chháng a.
Abrahama chuan a pa chhànna tak chu hmangin mi lim pathiante chu eng mah ti thei lo an nih thu a hrilh ta
a ni. Euphrates lui ràla an awm laia an pathiante kha Israel-ten an paih a ngai; chutiang bawkin keini pawhin
kum hlui luipui ràla kan pathiante kha kan paih vek a ngai.

(2) Aigupta rama pathian an biak ṭhin pawh an paih a ngai. Aigupta ramah khan kum 430 zet an awm a nih
kha. Khati taka Israel-te chu an Pathian laka uire chíng an nih avàng khàn Aigupta rama an awm chhûng
khân Aigupta-hote pathian pawh an be ve ngei ṭhin ang. Hmànlai chuan Aigupta-hoin pathian leh pathiannu
10 zet, biak bík an nei; chûngte chu—(i) Amun-Ra (Pathian inthup), (ii) Mut (Pathian nû ber), (iii) Osiris (Mi
nungte Lal), (iv) Anubis (Hriak rimtui pathian, (v) Ra (Ni leh ênna pathian, (vi) Horus (Thungrulhna pathian,
(vii) Thoth (Hriatna leh finna pathian, (viii) Hathor (Nu nihna petu pathian), (9) Sekhmet (Indona leh tidamtu
pathian), (10) Geb (Lei pathian) te an ni. Hêng pathiante hi Israel-te khân Aigupta rama an awm lai khân an
be ṭhin a ni ang. Thlalèra an thang lai pawh khân Aigupta sa bêl ngaiin an phun nãwi a nih kha. Keini erawh
chuan kum hlui Aigupta sa bêl theihnghilhin kum thar 2020-ah hian LALPA rawng kan bâwl tùr a ni.

KEI LEH KA CHHÛNGTE ERAWH HI ZAWNGIN LALPA RAWNG KAN BÁWL DÁWN :

 Josua thusawi hi ngaihtuah chian ngai tak a ni. Hebrai ṭawngah chuan an ngaih pawimawh hi an thusawiah
an dah hmasa ṭhin. Josua thusawi hi Hebrai ṭawng indawt dàn chiaha kan dah dâwn chuan, “Nimahsela, Kei
leh ka chhûngte, rawng bâwl, LALPA,” (Heb. we’ânôkî — ûbêthî — na‘abôd — eth-YHWEH) tih tùr a ni.

 Israel-te chu Josuan tû rawng nge an bàwl dâwn tih a záwt tê tê a. Lui ràla Abrahama thlahtute pathiante
kha nge, Aigupta ram pathiante kha nge, Kanaan ram luah hmasatu Amor-hote pathian te kha an biak dáwn
tih a zawh hnûah ‘Nimahsela’ pawimawh tak, nimahsela naràn lo tak hmangin ‘Nimahsela, kei leh ka
chhûngte erawh zawngin LALPA rawng a ni kan bàwl dâwn ni” a ti ta a ni. Mizo Bible-ah hian he ‘nimahsela’
pawimawh tak hi lehlin loh palh a ni. Hebrai Bible-ah erawh chuan ‘Nimahsela’ hi a dawt chiaha ‘Kei’ tih nèn
hian ziah zawm a ni. Josua thusawi pawimawh tak aṭang hian ‘chhûngkuaa LALPA rawng bàwl’ dàn tùr lo
thlîr zui ila.

 (1) ‘KEI’ ti theitu a pawimawh: Hebrai thu chheh indawt dànah an ngaih pawimawh an dah hmasa ṭhin kan
tih kha. Josua thusawiah hian ‘Kei’ a dah hmasa ber tlat mai; Hebrai ṭawng thu chheh dàn pângngai zui se
‘rawng bàwl’ tih (verb) hi a dah hmasa ber ang. Josuan ‘Kei’ tih a dah hmasak hian entír pawimawh tak a
nei; chhûngkuaah ‘KEI’ ti theitu dinhmun a pawimawh. Kei ti theitu chu tu nge? ‘Pa’ ber a ni lo’m ni?
Kristian chhûngkaw dinna kawnga Mizote kan hlawhchham chhan lian tak pakhat chu ‘Kei’ titu ‘Pa’-hoin kan
ngaihsak táwk loh vàng a ni. Kohhran Hmeichhiaten ‘Kristian chhûngkua’ tih chu kum tam an beih hnûah
pahoin ‘Pa valai páwl’ kan din ve chauh a; chu pawh chuan min la nghawng thui vak lo. Pa valai intawh
khâwmna neih pawhin an lâm chiam ringawt a ni rih ber; chhûngkaw nun a nghawng thleng zo tak tak em?
Chhûngkuaa LALPA rawng báwl tùr chuan Pa ber, ‘Kei’ ti theitu a pawimawh. Kum 2020-ah hian nghawng
nei thamin Paho, ‘Kei’ ti theiin ṭan lák a ngai ang.

(2) Josua thusawi chheh dànah chuan ‘Kei’ dawtah ‘ka chhûngte’ rih a awm: Hemi thu ‘ka chhûngte’ tiha
‘chhûngte’ tihna tak hi Hebrai ṭawngah chuan ‘bêth’ hman a ni a; chumi awmze bul chu ‘in’ tihna a ni (Entír
nân:– Beth-anî=Theipui hmin lo in/Mi rethei in; Beth–El=Pathian in; Beth–Lehem=Chhang in). Josuan “Ka
chhûngte” a tih hian ‘a in chhûnga chêng mihring chauh ni loin, a in leh lo zawng zawng huapin a sawi tihna
a ni thei ang. Chutiang chu a nih chuan Pathian rawng bàwl hi thil namai a ni lo; kan in leh lo din dàn te, a
chhûnga kan thil neih te thleng hian Pathian mit hmuha kut tling, ei rûkna tel lo, sum thianghglim loa tuak
ni lo a nih a ngai dâwn a ni. Kan inen fiah a ngai hle dáwn. Kum hluia dik lo taka thil lák luh kan neih chuan
kut thar 2020-ah hian kan theh chhuak phal lo a nih pawhin kan tih nawn loh a ṭûl tawh ang. Pathian rawng
bàwl hi tih tak takna nèn lo chuan nun dawhâ neihna mai a ni thei; i fímkhûr tláng ang u.

(3) Rawng bàwl tih chu eng nge a awmzia? Hebrai ṭawnga ‘rawng bâwl’ tihna (Heb. abad) aṭang chuan
‘chhiahhlawh’ tih hi a lo chhuak a; Pathian rawng kan báwl dáwn tak tak a nih chuan a ‘chhiahhlawh’ kan
nih a ngai.  Mizote hi chuan Pathian hi kan chhiahhlawh chei záwk ṭhin a ni ber mai; kan ṭawngṭaite pawh
hian kan duh duh petu ‘khâwl’ ang maiin kan ngai a. Kan dìl zawng zawng hi min pe ta se, kan hre sêng
hlawm lo hial ang a; kan buaipui phian lawi àwm e! Pathian rawng báwl tùr chuan a chhiahhlawh nih a ngai.
Lal Isuan, “Tû pawhin mi zui a duh chuan mahni hrehawm pawisa loin nî tin a krâwr pûin mi zui rawh se,” a
tih kha (Lk 9.23). Isua ṭawngkam ‘zui’ tih awmze pakhatin chhiahhlawhin a pû thû a kàwi a ngîla a tàwp
thlenga a zawm chungcháng sawina a ni. Pathian rawng kan bàwl dáwn pawhin a thû a kàwi a ngílin, a tàwp
thlengin kan zàwm tùr a ni ang; chutiang taka kan zawm theih dáwn loh chuan a rawng kan báwl thei lo
ang. A thu zawm chu ‘a cháng cháng’ leh ‘a zeuh zeuh’ thil a ni lo; Isuan ‘ni tin’ a ti tlat; chu chu ‘eng lai
pawhin’ tihna a ni.

(4) A rawng kan bàwl tùra chu LALPA (Heb. YHWH) a ni: Khawvélah hnam hrang hrangin ‘pathian’ an tih tam
tak a awm; mahse chûngte chu Pathian dik an ni lo. Chûng pathiante chu a betuten an suangtuah chhuah
chawp, a lem leh a lim pawh an kuta an din chawp, rangkachak leh tangakruaa an siam a nih pawhin thil ti
thei chuang lo an ni. Kan biak Pathian erawh chu ‘Engkim ti thei’ a ni bík tlat. Isaia bûah khân a lo chiang
khawp mai, “Kei hi Hmasabera chu ka ni a, Hnuhnungbera pawh ka ni; keimah lo chu Pathian rêng an awm
lo,” tiin LALPA ngei chuan a sawi (Is 44.6; cf. Is 44.24; 45.5–6).

 Pathian dang biak kan ngah ṭhin a ni ang; mi tam tak chuan sum leh pai kan pathian a. Mi ṭhenkhatin in leh
lo kan pathian a; mi dangin khawvél nawmna kan pathian a. Chûngte chuan a tàwpa n thihna chauh lo chu
eng mah min thlen lo ang. Josuan Israel mipuite hnénah a sawi ang hian, “Kei leh ka chhûngte erawh
zawngin LALPA rawng a ni kan bàwl dáwn” ti thei ṭheuh tùrin kum thar 2020-ah hian ,an i la ang u.

MIHRINGTE LEH THILSIAMTE:THUTHLUNG HLUI ATANGA THLIRNA

MIHRINGTE LEH THILSIAMTE: THUTHLUNG HLUI THLIRNA ATANGIN


Lalnuntluanga Ralte
                                                                                                                                   

“Tin, Pathianin anmahni mal a sâwm a: Pathian vêkin an hnênah, “Chi tam tak thlaha lo pungin,
leilung hi luah khat ula, in thu thuin awmtîr rawh u; tuifinriata sangha chungah te, chunglêng sava
chungah te, thil nung leia bawkvâka kal zawng zawng chungah te thu nei bawk rawh u,” (Gen.
1:28).
Tunlai khawvelina harsatna a hmachhawn lian berte zinga pakhat chu Ecological Crisis (kan awmna
khawvel leh boruak inthlak danglam) hi a ni awm e. Boruak lo lum chho zel te, thlasik lo nâ chho
zel te, rannung leh ramsa lo thlem chho zelte leh ram ngaw lo chereu chho zelte hian mihringte leh
thilsiamte nunah harsatna kawng hrang hrangin a thlen awm e. Chuti ang kara awm kan nih avangin
Ecology (khawvela thil awmte inlaichinna leh inkhawihtawn dan chanchin zirna) kan hriat a
pawimawh em em a, chutihrual chuan Pathianina mihring a siam chhan leh a mawhphurhna kan
hriat tel a pawimawh bawk awm e.
Pathianin khawvel a siam chhan leh khawvel tana a thil tum kan hriat thiam dan angin khawvel hi
mihringte hian kan thlir a, chumi hmang chuan kan vela thil awmte kan en thin a ni. Thilsiamte laka
kan rilru a chhe zawnga kan hman leh kan tih thinte hi khawvela sakhua zawng zawngte hian kan
Pathian thu lungphum (Pathian nihna leh a thil tum kan hriat dan leh kan zir dan) kan ngaih ruat leh
thlir dan atanga lo irhchhuak a ni a. Science leh technology hi khawthlang ram tena Pathian thu leh
Bible an hrilhfiah danah in nghat a ni a, hei hian kan chenna khawvel leilung leh boruak inthlak
danglam hi thui takin a nghawng niin an ngai a ni.[1] Chuvang chuan, kan vela thilsiam dang awm
vete hi eng tin nge kan en ang a, enge kan tana an hlutna leh tangkainate sawi kan tum dawn a ni.
I.  ECOLOGY :
A hmasa berah chuan Ecology hi enge a awmzia lo sawi hmasa dawn ta ila. Ecology tih thumal hi
German Biologist Ernst Haeckel-a (1834-1919) phuah a ni a, he thumal hi Greek tawng thumal
pahnih Oikos (chenna In emaw hmun emaw tihna) leh logos (chhui emaw zir tihna) atanga lak a ni.
[2] A awmzia chu Pathian thil siamte (khawvela thil awmte) inlaichinna, inkhawih tawn dan leh
inrintawn dan chanchin zirna hi a ni. Chu chuan min hual veltu boruak te, in tur tui te, ei tur thil te
leh a dang te (abiotics) leh nunna nei, kan vela mite (biotics) awmze nei taka an inlaichin dan a
kawk a.[3] Tin, kawng dang lehah chuan khawvel leh a chhunga cheng mihringte leh mihring nilote
inlaichin dan chanchin zirna hi tiin kan sawi thei bawk ang.
II.  ECOLOGICAL CRISIS :
Chuti anga inlaichin, inkhawih tawn leh mamawh inpe tawn tura Pathianin a ruahman chu
mihringte duhamna leh sualna chuan khawih chhiain dinhmun tha loah khawvel hi a din tir a, chu
chu Ecological Crisis an ti chu a ni. Kan awmna khawvel leilung leh boruak inthlak danglam hi
mihringte thil tih nghawng chhuah a ni a.[4] Mihringte duhâmna leh hmasialna, nawmsak duhna
avang te, hmasawn kan duhna avanga kan vela Pathian thil siam ropui tak tak pawisa siamna (Bank
of money) ang maia ngai a, kan duh duha kan sawisa thin hian khawvel sik leh sa, kan nun zelna tur
atana thil tul a ti chhe nasa em em a. Chu chuan kan awmna leilung leh boruak chauh hi khawih loin
mihringte ngei pawh hma lam hunah harsatna min siam dawn tih chiang takin a lang a ni.[5]
Zir miten kum 40 chhung an zir atanga an hmuh chhuah chu Ecosystem (Khawvel leh a chhunga
awmte inthlunzawm dan) chhunga awm inlaichinna leh inzawmna, inrintawn dan chu a kehchhe
mek zel a, chu chu kan tuara kan awmna khawvel hi dinhmun hlauhawmah a ding chho hret hret zel
a ni an ti. Chumi avang chuan leichung lang tha a dâ zel a (Soil erosion), chemical thil avanga tui
leh boruak dang lam chho zel te (water & Air pollution), Sik leh sa inthlak danglam (climate
change), ram ngaw chereu (deforestation), corbon dioxide lo pung zel te, kan chenna khawvel
tuamtu leh vawng daitu (ozone layer) pan zel te, ruahtui tlem chho zelte hi kan tawng chho zel a ni
an ti. Hêngte hian mihringte chuah ni loin thil nungte dam khawchhuahna tur bakah an nitin nunah
thil tha lo a thlen a, khawvela nungho zel thei lo turin min siam chho tan ni.  Kan awmna khawvel
leilung leh boruak inthlak danglam zel hi heti zawng hian han sawi ta ila:
1.      Kan chenna Khawvel leilung danglam leh boruak bawlhhlawh : Kan chenna khawvel
leilung leh boruak bawlhhlawh hi sap tawng chuan Environmental Pollution an ti a. Chu chu kan
khawvel tuamtu, mihringte leh thilsiamte nun theihna tura boruak thianghlim in buk tawk tura
Pathian siam danglam thei maite, kan nun theih nana kan mamawh boruak danglam theite, tui
thianghlim kan in thin, in atana him lo a lo ni chho zelte, kan ei tur atana rah chhuahtu ber leilung
thatna lo dâ zelte hian mihring nunah ngawng tam tak a nei a. Tui thianghlim lo in avanga thi,
boruak thianghlim tha hmuh tawk loh avanga nun hlauhawma awm thei kan ni reng bawk. Hêng
kan chenna khawvel leilung leh boruak bawlhhlawh zel hian kan nakin hun atan dinhmun
hauhawmah min din tir mek zel bawk a ni.[6]
Eirawng bawlna atanga mei khu chhuak tam takte, kawng dunga motor tlanin khu a siam chhuahte,
bungrua siamna hmun atanga leh power plant atanga mei khu chhuak nasa luttukte hian boruak a ti
bawlhhlawhin mi tam tak nunna leh hriselna a khawi pawi pha a ni. Chu bakah hêng industry leh
factory, lungalh thei an hmanna power plant atanga mei khu lo chhuak hian Acid rain a siam a, chu
chu ram ngawa thing leh mau, hnim leh thlaite tan chhiatna a lo ni a, lui leh tuikhuaha thil nungte
tan tûr hlauhawm tak a lo ni bawk a. Mi thiamte chuan Refrigeration-a CFCs (chlorofluorocarbon)
kan hmante hian kan awmna boruak vawng daitu leh min venghimtu Ozone Layer a ti chhe zel an ti
bawk a ni.[7] Kan awmna boruak lum chho zel hian tuipui chim chin a ti sang hret hret zel bawk a,
mi tam tak dinhmun hlauhawmah din tirin, an chenna hmun tuiin a chim pil mai thei dawn a ni. Chu
mai a ni lo, sik leh sa inthlak danglam chho zel hian kan ei zawnna a nghawng chho tan mek zel
bawk a, ei leh in tur kan thawhchhuahna kawngah nghawng thui tak a nei a ni. Mobile Workshop
leh industry atanga bawlhhlawh kan paih thin hian kan rama tuipuite a ti bal thei bawk a, chu chu
luia chêngte tan a him lo hle a. Tin, plastic kan hman nasat luttuk avangte leh rannung thah nana
kan hman thin hlote (powders & Spray) hian kan tui in tur, ran leh kan ei tur thlengin a nghawng
mek zel bawk a. Chu bakah min tuamtu boruak, khawvela kan chenpui rannung leh ramsa, thing leh
mau, thlai tam tak a ti mangangin boral thei dinhmunah a dintir mek bawk a ni
2.      Ram ngaw chereu : Ram ngaw chereuna chhan lian berte zing a mi chu industry hmanrua
atan leh furniture tur atan leh sumdawnna atana thing leh mau kan kit thin hi a ni. Hei bakah hian ei
kan hmuhna ber lo (cultivation) atan ram ngaw kan thiah thin leh hmasawnna tur atana project lian
tak tak a lo awm a, chu chuan ram ngaw tha pui pui min thiah tir bawk a. Kan ramah pawh tui
khuah (Hydel Project) uar kan tum a, chu project ti hlawhtling tur chuan sawrkar pawn chak takin
hma a la, nimahsela, han khuap tak tak ta se, ngaw an thiah hnem tur zia hi! Luipui kama ngaw tha
zawng zawng an thiat darh zo vek ang a, kan khaw awm dan (climate) hi a danglam ngei ang a,
nungcha tam tak an ral bawk ang.
Hmasawn leh nawmsak kan duh luatah hian kan vela nungcha hlim taka awmte leh ram ngaw thate
hian an tuar ta zel a nih hi maw!  Ram ngaw kan thiah zel hian thil siam nung dangte boralna kawng
kan hawng zel a, kan awmna leichung lang tha a kal ral zel bawk a. Hei hian khawkheng leh ram
khawro a siam zel bawk a.[8] Boruak kan mamawh pawh nasa takin a ti kiam ve zel thei bawk a ni.

III.   ECOLOGICAL CRISIS LO AWM CHHAN


A chunga kan sawi takte atang khian kan chenna khawvel thil tawn mek chu kan hre thei awm e.
Hêng chhiatna leh dinhmun hlauhawma awm tirtu thilte hi eng nge ni ang tih hi lo sawi hmasa dawn
ta ila:

1.      Mihringte sualna vang : Bible zirtirna atang chuan thil siamte chunga chhiatna lo thleng thin
hi mihringte sualna avang kan ti thei ang. Adama leh Evi suala an tluk avangin lei chu
anchhedawng a lo ni ta a. Chuvang chuan, lei chuan hling leh buarte a lo chhuah a, thawhrimna
hmanga ei hmu tura tih an lo ni ta (Gen. 3:17-19). Nova hun lai pawhin mihring fate sualna nasat
zia kan hmu a, an ngaihtuahna chuan sual lam hlir a awn avangin Pathian thinurna an tawngbua tih
kan hre bawk (Gen. 6:5). Tin, tirhkoh Paula pawhin “Thil siam zawng zawngte chu tun thlengin
rûm leh nauvei nâ tuarin an awm hlawm tih kan hre si a” a ti a (Rom 8:22). Hêng Bible châng
atangte hian khawvela chhiatna lo awm hi mihringte sualna avang a ni kan ti lo thei lo ang. Leilung
pianken chhiatna tam tak erawh a awm tih kan hriat tel a tha awm e (entirnan: lirnghing te,
tlangkang leh cyclone etc.).

Sakaw biaknaa duh fir leh duhtui, Gerrard Winstanley-a chuan, “A tir atang rengin thilsiam dangte
leh mihringte inkarah te, mihringte leh Siamtu inkarah te thlaraua in pawhna leh intluktlanna a awm
thin a” a ti a. Nimahsela, mihringte hian thil siamte chu thil anga an hmuha an ngaih chinah chuan
he khawvel hi kan ta, kan duh duh kan neih theihna leh leih theihna khawvel angin kan lo hmu ta a.
Chu chuan atir atang renga kan inlaichinna leh intluktlanna, nungho tur kan nihna chu a ti chhe ta a
ni.[9] Chutichuan mihringte sualna leh bawhchhiatna avangin kan chenna khawvel chu buaina,
khawlohna, mumal lohna, inngirnghona leh eirukna leh tharum thawhna khawvel a lo ni ta a ni
(Gen. 3: 17-19).[10] Mihring sualna chuan thil siamte lungmuang taka an awm vena khawvel chu
awm ngam awm loh khawp, tuarna leh chhiatna khawvelah a siam sak a ni.

2.      Pathian thu kan hrilhfiah dik tawk loh vang : Pathianin ama anpuiin mihring a siam a …
mipaah leh hmeichhiaah a siam a … mal a sâwm a … “Chi tam tak thlaha lo pungin, leilung hi luah
khat ula, in thu thuin awmtîr rawh u; tuifinriata sangha chungah te, chunglêng sava chungah te, thil
nung leia bawkvâka kal zawng zawng chungah te thu nei bawk rawh u,” a ti a. (Gen. 1:27-28).

He chângah hian Pathianin mihringte tih tur a pe a, chu chu “in thu thuin awmtîr rawh u” (Heb.
kāḇaš) tih leh “thu nei bawk rawh u” (Heb. rādhâ) tih a ni. Mi tam tak chuan helai thu hi thil siamte
hi kan thu thua awmtir a, an chunga thu neia, duh duha khawih theih leh sawngbawl theihin kan
ngaiin a rinawm. Chuvang chuan, thil siamte chunga kan rilru put hmang hi Pathianin atir atang
rengin mihring hnena tih tur a pek kha kan kalsan thui viau a ni. Lynn White, University of
California-a Historian ropui tak chuan, “Tunlai khawvel science thiamna leh technology-te hi
khawthlang culture atanga lo piang a ni a, he khawthlang culture hi Christian-te ngaihdan leh thurin
bula in nghat a ni bawk a, thilsiamte hian mihring tan lo chuan awm chhan an nei lo a ni” a ti a.[11]
He ngaihdan hi Kristian-te zingah pawm leh zawm kan tam avang hian kan chen mekna khawvel
dinhmun hlauhawmah kan siam a ni. Pathian thil siam an ni ve tih hi kan ngaihtuah ngai lo, thing
leh mau, thlai kan kit a, rannung leh ramsa kan tihlum bawk a, kan nawm amak hian kan sawisa a
nih ber hi maw! Pathianina enkawl tur leh an chunga hotu tura a dah mihringte hian duat taka
enkawl ai chuan kan hlawkna tur, kan mamawh phuhrukna tur chauhah kan ngai hi Pathian thu kan
lak sual vang kan ti thei ang.

3.      Mihringte duhamna leh hmasialna vang : Mihringte hian Pathian hnen atangin “tih tur” kan
dawng a, chu chu thil siamte duat taka enkawl leh venhim hi a ni. Amaherawh chu, chumi letling
chiah chuan awmin kan suat a, kan ti rem zel a nih hi maw! Thi siamte hi kan duhamna puitlin tur
leh kan hlawkna tur, kan hlimna turin kan va hmang nasa em! Mihringte hi thil siamte ru botu,
khawvela chang ve zel tawh lo tura siamtu kan ni.[12] Kan nawmsakna leh hmasawnna kan neih
zawng zawngte hi thil siamten an tawrh avanga lo awm a ni a. Industry lian tak tak, Factory lian tak
tak leh ei leh bara kan intodelhna tura chemical thil kan hman zawng zawngte hian thil siamte
nunna hi a va la tam tawh awm em? Ei tur kan neihna tura thing leh mau kan kih zawng zawngte
hi? Kan duh duhin kan sawisa a ni deuh ber e! Pathian thil siam an ni ve tih reng kan ngaihgtuah
ngai lo. Hêng avang hian ran ngaw tam tak a chereu a, rannung leh ramsa chi thenkhat an ral tawh
a, hmuh tur an awm tawh lo. Kan chenna boruak a lum zel bawk. Leilung hian a thatna pawh tun
hma ang khan a chhuah thei tawh lo bawk. Nimahsela, kan duhamna leh nawmsak duhna chuan min
buk thlu zel zawng a nih hi.    

IV.             ENGTIN NGE CHU CHHIATNA CHU KAN HMA CHHAWN ANG

            Kan awmna khawvel chhe mek zel hi mihringte sualna leh khawlohna avang a nih thu
Bible-ah kan hmu a. Chutihrual chuan thil siamte enkawl leh venhim hi mihringte mawhphurhna a
ni tih min hrilh tel bawk a. Pathian leh mihringte inkara remna leh muanna (Heb. šālôm) a awm
theihna turte, thil siamte leh mihringte inkara remna leh muanna (Heb. šālôm), rorelna dik (Heb.
mišpāṭ) a awm theihna turin eng tin nge kan tih tak ang le? Chu harsatna su kiang tur chuan
mihringte hian tih tur leh mawhphurhna kan nei a, chu chu lo thlir dawn ta ila a tha awm e.

1.      Inhrilhhriatna (Awareness Campaign) neih


Khawvel leh a chhunga chêng zawng zawngte hi kan awmna leilung danglam, boruak inthlak kual
vel hian min nghawng vek a. “A thu an hriat lohva chu engtin nge an rin ang? Thu hriltu awm lovin
engtin nge an hriat ang?” (Rom. 10:14) a tih ang deuhin hrilhtu leh puangzârtu awm loin, tih leh
tihloh tur kan hre thei lo a ni. Mite hriat atan, zawm tura kan duh thilte chu awareness campaign
hmangin kan puang chhuak fo thin, hei hi thil tangkai tak a ni. Miin, Pathian thil siam phung leh nih
dan a hriat miau si loh chuan eng tin nge thil siamte hmangaihna thing lung a neih theih ang? Mi
tam takin kan vela thil siam awmte hi kan mamawh phuhru tura awm ve mai an ni ti a an ngaih tlat
chuan tihchhiat an pawi ti ngai lo ang. Amaherawh chu miin, thil siamte hi Pathianin duh taka a
duan leh a din, tha leh mawi a tih em em an ni tih a hriat phawt chuan dim dawina, ngaihhlutna
neiin tha tak leh duat taka enkawl duhna a nei ngei ang. Chuvang chuan, kan chenna khawvel chhe
mek zel leh thil siamte boral zel hi kan vei a hun ta hle mai; an tel lo chuan mihringte hian
khawvelah hian dam khawchhuahna chance kan nei lo tih hi kan puanzar zel hi a pawimawhin a va
hun tak em!

2.      Sawrkar leh tlawmngai pawlte  hian nasa zawka hmalak


Sawrkar pawhin chak takin hma a la mek zel a, Forest Department hnuaiah Wildlife Protection
dante neiin, Wildlife Conservation tam tak an siam a. He project hnuaiah hian ramsate chenna tur
ngawte humhalhin, sum tam tak sengin he project hi kal pui mek a ni. He project hnuaiah hian sa
pela ram chhuah (hunting), kah/thah leh tihhlumte a khap a, chuti anga titute chu dan hmanga
man/hrem theih an ni. Central Government hnuaiah Indian Board for Wildlife kum 1952 khan din a
ni a, Wildlife Protection hi central sawrkar chuan a tui pui viau a ni.[13] Mizoram sawrkar pawh
hian ramsa leh ram ngaw humhalh kawngah nasa takin hma a la ve bawk a. Wildlife Conservation
project hian reserve area zau tak tak a nei a, a chhunga thing leh mau, ramsa etc. te tu tan maha
khawih chhiat theih loin a siam a, hei vang hian nasa takin leilung hausakna a venghim/humhalh a
ni.

Hêng bakah hian kan awmna boruak min vawn daihsak a, boruak thianghlim min petu ngaw tha tak
tak kan ei zawnna avanga kum tina kan thiat/tichereu zel hi kan in enfiah a, a thlakna tur kawng kan
zawn hi kan tih mak mawh a ni. Chuti anih loh chuan kan awmna boruak a lum zel ang a, boruak
thianglim kan tlachham chho zel dawn tihna a lo ni ang a; tui in tur thianghlim kan neih theihna
turin kan lui tuite kan vawnfai a ngai a, mobile workshop, factory, industry atanga thil thianghlim
lo, mihringte leh rannungte, thlai leh hnimte tana tha lo kan tih chhuah thinte hian nghawng thui tak
a nei zel a. Chuti ang thil chhiate chu a dahkhawmna tur kan siam a, kan paih thinte pawh a tha
awm e. Tin, bungraw chhia leh hnawmhnawk kan paihkhawm kang thin hian mei khu nasa tak a
siam a, a khu chu boruak thianghlim lo thlen tirtu a lo ni zel bawk a. Thil siamte hi Pathian thil siam
an ni ve tih kan ngaihtuah ngai loh vangin enkawl leh venhimna kawngah kan inthlahdahnain, an
tan pawilo tih kan ngah thin hle a ni. Boruak thianghlim kan neih zel theihna turin ramngaw
humhalh tha ila, thing phun te pawh uar zel ila. A tul loa thing leh mau kih leh suasam ching lo
bawk ila, duat takin, an tel lo chuan kan nung thei lo a, nunna atana kan mamawh em emte an ni tih
ngaihtuahna chang i hria ang u.

V.                THUTHLUNG HLUI ATANGIN ZIR TUR KAN NEI.

A chunga kan sawi tak ecology chung chang hi Bible-ah kan hmu lo a. Nimahsela, thil siam
chanchin atang lo lang thil siamte leh mihringte inlaichinna, mihringte hnena Pathianin tih tur a pek
atangte hian ecology awmzia leh nih phung lo ngaihtuah dawn ta ila a tha awm e. Pathianin
khawvel hi a chhung chêngte an awmna tur hmuna awm a, an nih tur ang tak an nih theihna tur leh
intluktlanga an nun a, khawvel hausakna leh thiltihtheihna chen za turin a siam a. Chu chu a en a,
tha a ti hle tih thu kan hmu (Genesis 1:31). Atir atangin Pathian leh mihringte inkarah te, Pathian
leh thil siam inkarah te, Mihring leh mihringte inkarah te, mihringte leh thil siam inkarahte leh thil
siam leh thil siam inkarahte remna leh muanna (šālôm), rorelna dik (mišpāṭ) awm turin Pathianin
khawvel hi a din a. Rorelna dik, remna leh muanna tihchhiat a nih chuan kan awmna tura awm thei
lo leh kan nihna tur ang ni thei lo hian khawvelah mihringte leh thil siamte hi kan awm dawn a ni.
[14] Chutihrual chuan mihringte hi Pathianin thil siamte laka hrang, thil tih theihna leh theih bikna
nei turin ama an puiin mi a siam a, chu nihna chuan thil siam dangte laka danglam bik leh hrang
bikin min siam a ni.[15] Chuvang chuan, mihringte hian tih tur leh mawhphurhna lian tak thil
siamte chungah hian kan nei a ni. Heti zawng hian han ngaihtuah dawn ta ila.
1.      Thil siamte leh mihringte inkara remna leh muanna (šālôm), rorelna dik (mišpāṭ).
Genesis bung khat leh bung hnihah hian thil siam chanchin chi hnih kan hmu a. Chûng thil siam
chanchin kan hmuh chu Pathianin mihringte leh thil siamte inkara inlaichina leh inrintawnna a lo
siam, a lo din hi thil siamte nena innghengtawna, inlaichinna tha nena chengho tur kan ni tih rinna
leh ngaihtuahna petu hmasa ber leh bul ber chu a ni.[16] Chu chu ecology kan ti thei ang. Pathianin
Khawvel leh a chhunga thil awm zawng zawng a siam lai khan, Khawvel hi remna leh muanna,
rorelna dika khat ni turin a siam a. Chuvang chuan, Pathianin a en a “tha a ti hle a” tih vawi-7 kan
hmu a ni (Gen. 1:4, 10, 12, 18, 21, 25 &31).

Pathian leh mihring, Pathian leh thil siamte, mihringte leh thil siamte, thil siam leh thil siamte
inkarah remna leh muanna, rorelna dik a awm[17] tih hai rual a ni lo. Chu khawvela awm mihringte
leh thil siam zawng zawngte chu Pathian ta a ni tih kan hmu bawk a (Sam 24:1 & 50:12). Chûng
inpawhna leh inlaichinna tha, remna leh muanna leh rorelna dik awm zawng zawng chu mihringte
bawhchhiatna avangin a lo khawlo zo ta a. Amaherawh chu, Pathianin tih tur min pek erawh a la
ngai reng si a. Chuvang chuan khawvela remna leh muanna, rorelna dik a awm theihna turin
mihringte hian mawhphurhna kan nei a, chu chu Lal Isua lo kal chhan pawh kha a ni reng a ni.

2.      Mihringte leh thilsiam dangte inlaichinna.


Thil siam chanchin atanga mihring siam dan lo lang hi a mak hle mai a, thil siamte aia danglam bik,
Pathian anpuia siam, thil siamte aia thuk zawk leh ril zawka in zawmna nei, chumi anih avanga thil
siamte chunga hotu leh enkawltu atana a siamtuin a ruat a ni a. Thil siam chanchin hmasa zawk
(Gen. 1:1-2:4a) ah hian Pathianin mihringte chu tih tur a pe a, chu chu hei hi a ni, “Tin, Pathianin
anmahni mal a sâwm a: Pathian vêkin an hnênah, “Chi tam tak thlaha lo pungin, leilung hi luah khat
ula, in thu thuin awmtîr rawh u; tuifinriata sangha chungah te, chunglêng sava chungah te, thil nung
leia bawkvâka kal zawng zawng chungah te thu nei bawk rawh u,” (Gen. 1:28). He lai chângah hian
“Thu thuin awmtîr” (Heb. kāḇaš) tih leh “Thu nei bawk rawh u” (Heb. rādhâ) tih kan hmu a; Gen.
2:15-ah “Tin, LALPA Pathian chuan mihring chu a hruai a, Eden huanah chuan a enkawl leh a vêng
tûrin a dah ta a.” tih kan hmu bawk a, he laia Adama hnena tih tur Pathianin a pek pahnih chu
“enkawl” (Heb. ’āḇaḏ [“enkawl” tih ringawt hian a awmzia a phawk pha lo a. Leilung  thatna hmu
tur leh hmang tangkai (mihringte tana tha tura chhawr tangkai) tura pek nihna lam a kawk zawk
awm e] ) tih leh “vêng” (Heb. šāmar) tih a ni a.

Hêng mawhphurhna mihringte hnena Pathianin a pekte hi a awmzia takah chuan khawvel leh a
chhunga awm zawng zawngte hotu leh enkawltu, an thatna tur ngaihtuahpuitu, an chhiatna tur leh
harsatna an neih pawha chhawk zangkhaitu tur leh venghimtu ni turin thuneihna a pe a ni.
Mihringte hian thil siamte tel lo chuan khawvelah awm chhan a nei lo ang bawkin thil siamte pawh
hian mihringte tel lo chuan khawvelah awm chhan an nei bik hek lo.[18] Mihringte hian thil siamte
chunga rorelna dik nen, hotu a nih anga enkawl leh venhim bak tih tur an nei lo a ni.[19] Pathian
hian mihringte hi lal tha tak, khawngaihna leh dawhtheihna nei chunga, dik tak leh fel takin thil
siamte chunga ro rel turin min ruat tih kan hriat a tha awm e
3.       Khawvel leh a chhunga chengte zinga pakhat chu mihringte hi kan ni.
Pathianin ni ruk chhungin khawvel leh a chhunga awm zawng zawng a siam zo a (Gen. 1:3-31).
Mipa leh hmeichhiate hi ama kut chhuak kan ni. Hei hian mihringte hi Pathian thil siam khawvela
cheng ve, Khawvel luah vetute zinga mi kan ni tih a ti chiang a, thil siamte nena kan inlaichina thuk
tak tak sawi tur a awm thei ang. Mihringte hi Pathianin khawmualte, ramsa leh rannung, thlai leh
hnim etc. khawvela awm ve tura a siam ang thoa a siam zing ami a ni.[20]  Khawvel leh a chhunga
awm, thlai te, rannung te, hnim te leh ramsa te, khawvel ngei pawh hi mawl mang taka rawn
insiama rawn indin a ni lo a. Chuti anga rawn awm ni se la chuan in zahtawnna leh in pawisak
tawnna an nei lo ang. Pathianin duh taka a siam, mawi a tih em emte an ni. Thil siamte hi mihring
tan an ni lo a, Pathian tana siam leh din an ni zawk. Mihringte tana thian tura siam an ni. Chuvangin
he khawvelah hian awm ve turin dikna chanvo an nei a, leilungina rah a chhuah, thil thate hi
changho a, in chhawmdawl tawn turin thuneihna Pathianin a pe a ni.[21]

4.      Mihringte hi thilsiamte tel loin an dam khawchhuak thei lo.


Thil siam chanchin pahnihna (Gen. 2:7) ah chuan mipa (mihring [Heb. ’āḏām]) chu leia (Heb.
’ăḏāmâ) vaivut atanga siam a nih thu kan hmu a. He thu pahnih “Mipa (mihring)” leh “Lei” atang
hian mihring leh lei inlaichinna leh inzawmna a awm kan ti thei ang. Lei atangin mipa (mihring) a
lo chhuak a, chu lei atang vek chuan mihringte mamawh thlai leh hnim a lo chhuak bawk a.[22]
Khawvel leh a chhunga awm zawng zawngte hi nih phung leh awmdan zia nei theuh an ni a, tuna an
awm dan ang leh nih ang ang hian Pathianin a dinte an ni. Chûngte chu mihringte nunna leh
khawsakna atana tangkai leh hlu an ni a. Ruah, tui, boruak, thing leh mau, ei tur thil etc. tel loin
mihringte hian dam khawchhuahna chance kan nei lo, chuvang chuan thil siamte tel lo hian kan
nung thei lo a ni. Ni leh thla, arsi leh khawvela thil nungte hi mihringte tana tangkai leh pawimawh
vek a ni a, chhan nei theuha Pathianin a siamte an ni si a. Chumi avang tak chuan St. Francis of
Assisi chuan Ni (sun) chu “unau pa,” Thla (moon)chu “unau nu,” etc. tiin a ko hial a ni.   

5.      Mihringte hi thilsiamte enkawltu leh vengtu tura ruat an ni.   


Mihringte hian thil siamte hi Pathian thilsiam an ni tih an pawm ve tur a ni. Pathianin thil siamte hi
an mahni chi awm dan tur ang theuhin a siam a, “An mahni chi awm dan tur ang theuh” tih hi vawi
10 lai kan hmu a (Gen. 1:11, 12v-2, 21v-2, 24v-2, 25v-3 ). He thu hian in thliar hranna, mahni chi
ang zel awm hranna a hrilhfiah a. Thil siam hrang hrangte an mahni chi awm dan tur anga in siam
remna a kawk bawk a ni. Khawvel a awm chhung chuan hêng thil siam a maktaduai telte hi an
mahni chi ang zela chêngho tur an ni. Hun leh hmun neiin Pathian thu ang zelin chi thlah tur leh rah
chhuah zel turin thuneihna an nei a ni. Thil siam chanchin atang hian Pathian ruahmanna fel zia, fin
zia leh them thiam zia kan hre thei a ni.[23] Pathianin tha a tih, a duh em emte hi kan enkawl tur an
ni a, kan duatin an chhiatna tur leh khawvel ata an boral mai lohna turin kan humhalh tur a ni. An
mahni awm dan tur anga an awm theihna tur leh anmahni chi ang zela in thlah pung turin dikna
chanvo Pathianin a pe a, chu chu kan zah sakin kan pawisa tur a ni. Chuti loa kan suasam mai
chuan, kan tan chaw tha min chhuahsak lo anga, ransa leh ramsate tan pawh dam khawchhuahna a
ping zo ang. Kan awmna leilung, ramsa leh thil nung dangte kan enkawl that hian kan tan chaw tha,
nun hlimna famkimna kan chang thei chauh dawn a lo ni.[24]
6.      Lei leh van, khawvel leh a chhunga awm zawng zawng hi Pathian ta a ni.
“Leilung leh a chhûnga thil awm zawng zawng hi LALPA ta ani a; Khawvel leh a chhûnga chengte
nên hian” (Sam. 24:1). Sam ziaktu hian engkim bul chu Pathian a nih thu leh amah avanga awm leh
din an nih thu a sawi a. Mihringte tana thil thlawn pek chu leilung hi a ni a, mihringte tana
malsawmna ni tur enkawl leh vawn that chu mihringte mawphurhna tho a ni. Tin, khawvelah
Pathian lalna rama remna leh muanna din tura ruat leh beisei kan ni. Pathian hi leilung kal dan
hmang ti chhuaktu mai a ni lo a, leilung kal dan hmangte hian a nihna ropui tak hi an puang chhuak
a ni.[25] A thu pek ang zelin an awm si a (Sam 148:5). Job-a bu-ah pawh Pathian thuneihna leh thil
nungte nunna ropuina takte hi Pathian siam an nih zia kan hmu bawk a ni (Joba 38: 4ff.). Sam
ziaktu hian khawvel leh a chhunga awm zawng zawngte hi mihringte hamthatna tur tana Pathianina
a ruat, a enkawlte an ni tih min hriattir a tum a.[26] Sam 8:1ff-ah pawh mihringte tana Pathian
thatna leh ropuina kan hmu bawk. Engkim mai hi Pathian atanga chhuak leh lo awm a ni.

A tawp berah chuan engtin nge kan chenna khawvel chhe mek zel hi kan din thar leh ang a, engtin
nge Bible-in min hrilh lo ngaihtuah leh dawn ila a tha awm e. Kan Bible hian nakin hunah chuan
mihringte leh thil siamte inlaichinna, inpawisak tawnnate din thar an ni ang tiin a sawi a, chu hunah
chuan remna leh muanna famkim, rorelna dik chu a awm dawn a ni. “Tin, chinghnia chu berâm no
nên an awm dun tawh ang a … bawng no leh sakeibaknei vanglai leh ran chawmthaute chu an
awmho tawh ang a … sebâwng leh savawm an tla ang a … nau hnute hne lai chu rulrial kaw
kotlângah a tualchai ang … ka tlâng thianghlimah rêng rêng chuan intihnat a awm tawh lo vang a,
intihchhiat a awm tawh hek lo vang… (Isaia 11:6-9 cf. Isaia 65:25). He lai thu atang hian khawvel
lo la awm leh turah chuan Eden huana remna leh muanna, engkim mai himna ang kha a awm dawn
tih a lang a ni. Chu khawvelah chuan remna leh muanna (Heb. šālôm) mihringte leh thil nung (hnim
lampang tiam loin) inkarah te, thil nung leh thil nung inkarahte din thar leh a ni ang.

Chu lal ram chu Messia lal ram nena kan thlun zawm chuan, Messia lal ramah chuan eng kim mai
tih famkimin a awm dawn a ni. Van thar leh lei thar Pathianin a siam tih zawlnei Isaia hian a sawi
bawk a (Isaia 65:17). Chu van thar leh lei thatrah chuan engkim mai intluktlanna, in remna, muanna
famkim a awm tawh dawn a ni. Chu lal ram chu Lal Isuan khawvela rawn din a tum chu a ni.
Khawvelah Pathian ram din a ni tawh a, chuvang chuan damlote an dam a, mitdel ten an hmu leh ta
a, beng ngawng ten an hre leh thei bawk a, mitthite pawh kai thawhin an awm bawk a. Chu Pathian
ram, remna leh muanna, rorelna dik, intluktlanna chu khawvel piah lam chauha din tur a ni loa kan
chen mekna khawvelah hian din turin mawhphurhna kan nei a ni.
A chunga kan sawi tak zawng zawng atang khian, khawvel chhe mek zel hi mihringte sualna leh
awm khawlohna avang a ni kan ti thei ang a, chumai bakah kan duhamna leh nawmsak kan duh luat
vang pawh kan ti thei ang. Hêng zawng zawng avang hian thil siamte chu nâ kan tuar tir a, nau vei
nâ tuar ang maiin an awm si a. Khawvela awm zel thei lo tur khawpin kan siam mek a ni. Tih fuh
loh leh hriat fuh tawk lo chu kan nei ngei niin a lang a ni. Engkim siamtu leh dintu hian a thil siamte
hi a hmangaih a, enkawl tur leh venghim turin mihringte hi min beisei a, chu chu kan
mawhphurhnaah a dah a ni. Chu hna chu thawk loa thil siamte tana harsatna thlentu leh ti
mangangtu kan nih zel chuan keini mihringte tan ngei pawh hian khawvela awm ve zel tur hian
chance kan nei bik lo ang. Chuti chuan Pathian laka hel kan ni thei bawk ang. Pathian aiawh, thil
siamte enkawl tura khawvela awm kan ni tih kan hriat fo a tul a, thil siamte tana thian tha leh
nelawm nih hi kan tum tur a ni. An mi puihna tel lo chuan khawvelah hian mihringte tan dam reng
theih a ni lo. Chuvang chuan, kan tu leh fate kei ni ang bawka he khawvela muang leh hlim taka an
awm theihna turin khawvel nuam leh tha din sak hi kan tih tur pawimawh ber chu a ni.

Footnote :
[1] V. J. John, “Biblical and Theological Legitimacy on Theologies of Ecology,” The Journal of
Theologies and Cultures in Asia, Vol. 11, 2012. Pp. 44-45.
[2] Leonardo Boff, Ecology & Liberation: A New Paradigm (New York: Orbis Books, 1993), 9
[3] P. Joseph Titus, “Divine Agenda for Ecology in Genesis 1-3,” Indian Theological Studies 47
(2010):309. (Hereafter cited as P. Joseph Titus, Divine)
[4] Somen Das, “Modern Science and Technology and the Distress of Earth: A Theological
Critique,” The Journal of Theologies and Cultures in Asia, vol. 11, 2012. Pp. 3-4.
[5] George Zakariah, Gospel in a Groaning World: Climate Injustice and Public Witness (Tiruvalla:
Christava Sahitya Samithi & National Council of Churches in India, 2012), 13.
[6] Sebastian Kochupurackal, Eco-Mission-A Paradigm Shift in Missiology (Bangalore: Asian
Trading Corporation, 2007), 79. (Hereafter cited as Sebastian Kochupurackal, Eco-Mission).
[7] Bas Wielenga, Eco-Just Society (Bangalore: Centre for Social Action, 1999), 15. (Hereafter
cited as Bas Wielenga, Eco)
[8] Sebastian Kochupurackal, Eco-Mission. 86.
[9] Ian Bradley, God is Green (London: Darton, Longman and Todd Ltd., 1990), 57.
[10] P. Joseph Titus, Divine. 327.

PATHIAN AW LEH A DUHZAWNG HRIAT


PATHIAN AW LEH A DUHZAWNG HRIAT

– Dr. PC Lalawmpuia

Thuhma: Ringtute thlakhlelh ber pakhat chu nitin Pathian duhzawng hriaa, a kaihhruaina aw hriat hi a ni
ngei mai. Manganna leh harsatna alo thlen chang phei chuan ngaihsak ngai lo tak tak pawhin Pathian aw, A
kaihhruaina thu kan ngai a, kan mangangin Bible keu phawka keu fuh phek atanga Pathian aw zawng ta mai
pawh kan awm thin ang. A mak lo e, Thlarau hruaia awm a, nitin A aw hre thei nih chu ringtu tana thil
thlakhlelhawm ngawih ngawih a ni. Thlaraumi, mi bika kan ngaih ten a hring a hrana ‘aw’ an hriat thu an
sawi te chu mi nawlpui ngaihsan a ni a, taksa chetna hmanga chem bo zawn hmuh thlengin mitam tak chil
tiput a ni awm e. Harhna kan tih te leh Thlarau Thianghlim kan thlakhlelhna pawh hetiang taka Lalpa Aw
hriata a kaihhruaina tharlam dawn kan chak vang a ni ber pakhat ang.
Mite pawhin an buaipui: Nimahsela, a hranpa a ‘aw’ tharlam hmanga Pathian duhzawng leh kaihruaina
beisei hi Bible min zirtir dan a ni lo. Kohhran Siamthat laia hruaitu ropui John Calvin-a phei chuan ti hian alo
ziak hial a “Mihlim ruihchilh neite chuan ringtu nun tluang hnawlin Pathian Lehkhabu thu aiin an mahni a
lang an dah pawimawh zawk thin … Kan hnena tiam Thlarau hnathawh chu kan la hriat ngai loh Pathian
inpuanna emaw, Chanchintha kan dawn tawhsa atanga min hruaibo thei kan la hriat ngai loh zirtirna thar
siam emaw a ni lo a, Chanchintha in min kawhhmuh zirtirnate kan thinlunga nemngheh chu a hna a ni
zawk” (The Institutes 2:9:1) ti in. Heti chunga ‘aw’ tharlam hmanga Pathian kaihruaina hriat kan chak viau
mai hi a tobul lam sawi kai lawk ila.

Ringtu diktakin Pathian kaihhruaina a mamawh em avang leh a zawn tlat avangin ‘aw zawite’ emaw
mitthlaa chiang taka lo lang emaw chhungrila turtu nasa tak hmangin Pathian kaihhruaina dawn theih a ni
tih kalphung hi America ramah, kum zabi 19-na laia harhna ropui vawi hnihna (second Great Awakening)
leh Wesley te rawngbawlna nghawng, chumi hlimna atanga lo lar chhuak ni a sawi a ni. Hei hi a darh zel a.
Tin, kum zabi 20-na, Indopui pakhatna leh pahnihna inkarah khan, Frank Buchman-a leh a thawhpuite,
Oxford group an tih mai te chuan Pathian kaihhruaina dawng tura nitin darkar chanve emaw a aia tam
emaw chhung ‘fianrial hun’ (quiet time) neih an rawn ching chhuak a. Anni pawl erawh hi chuan aw tharlam
an zawng lova, Isua zirtirna bulthum, heng rinawmna, thianghlimna, mahni hmasial lohna te leh
hmangaihnaah te mimal thanlenna an zawng zawk a. Vawiin thlengin he fianrial hun hman hi khawvel
huapa hriat hlawh rawngbawltute pawhin an chelek hle. Hei baka boruak dang lo thleng leh chu
Pentecostalism thli lo tleh kha a ni a, he boruak hian Thuthlung Thara Thlarau thilpek tinrengte kha kohhran
hote hnenah pek a ni leh tawh an ti a ni ber. Kum zabi 20-na lamah charismatic movement alo chhuak bawk
a, hei hian a hmaa kan sawi ang rin dan te khi pawm vekin, Tirhkoh Pawla awmdan tur Agabus-a’n a
hrilhlawk (Tirh 21:10-14) ang deuha ringtu tu emaw tana kaihhruaina chu ringtu midang hnenah vantlang
hmaa puanchhuah turin alo thleng thin tihte chu an thu tuipui dan a ni. Heng rin dante hian kei ni pawh min
hel bik lo a nih hi.

Buaipui dan dik: A chunga kan sawi tak ang hmang khian Pathianin mi thenkhat a kaihhruai tih Bible ah kan
hmu ngei mai. Mimal hnena inpuanna bik te pawh a awm a ni thei e, mahse chung chu finfiah hmasa lova
Pathian hnen atang dawn anga sawi mai chi a ni lo. Engpawhnise, heng kan sawi tak mimal hnena thuchah
sawi hi Pathianin a mi te a kaihhruaina atana a hmanraw pui a ni ngai lo. A hmanrawpui ber chu Bible-a kan
hmuh A Aw leh Amah a inpuannate chu a ni a, chung a inpuannate chu min kaihruaitu atan kan hmang zel
mai tur a ni zawk. Bible-a Pathian inpuanna leh A Aw atangin Pathian kaihhruaina leh A duh zawng kan hria
kan ti chung pawhin mi tam zawk chu a ngaihna hreloin kan la hawi hu hu tho mai ti ru ? A mak lo, hei hi
ringtu nawlpui dinhmun a ni. Mimal nun kaihruai tur atana Pathian aw leh a duhzawng kan zawnga kan
thlahlel tak tak a nih chuan Bible-a Pathian duhzawng leh a aw, a ziarang hraw pui puite kan hriat hmasak a
ngai a, chumi atanga mimal nun Pathian duh anga kalpui kan thiam chu kan induhsakna chu a ni.

Pathian duhzawng (will of God): Pathian kaihhruaina hre tur chuan Pathian duhzawng (will of God) kan hriat
a ngai a. A tichiang viau chuanglo na a, tarlang tho ila; tawngbul (Greek) lamah Pathian duhzawng sawina
tawngkam pahnih awm deuhin sawi a ni a. Pakhat chu ‘boule’ tih a ni a, chu chuan rilru fim tak hmanga thil
ruahman a kawk a. He thu hi Tirhkohte Thiltih 2:23 thu a Isua chungchang, “kha mi kha Pathian rel tlat leh
hriat lawk angin an mantir a, nangnin mi sualte kutin krawsah in khengbet a, in tihlum ta a” tih thu kan
hmuh a ‘rel tlat leh hriatlawk’ ti a lehlin khi a ni awm e. Tawngkam dang a hman leh chu ‘thelema’ an ti a,
hei hi chuan rilrem zawng, duhzawng, tum lam, hawi zawng tih a kawk deuh a ni awm e. Heng atang hian
Pathian duhzawng chu ti hian an thliar leh a:

1. Tuma dan rual loh Pathian duhzawng: Reformed Theologian Sproul chuan decretive will of God tiin a
vuah a. Thuneitu sangber a nih anga Pathianin a duhzawng anga thil lo thleng tura a rel tlat leh hriatlawk, tu
dan rual loha lo thleng ngei ngei tur, Pathian duhzawng a awm. Sawi tak ang khan Isua mantir leh tihhlum
thu te, chumi alo thlen theihna atana kawng inbuatsaih chhoh dan zawng zawngte kha tuma dan rual loha
Pathian rel tlat leh hriatlawk kan tih chu a ni a, a hunlai mihringte laka thu inthup leh hriat loh a tam hle.
Kan sawi seng lovang.

2. Mihringte khawsak phung tura Pathian duhzawngte (preceptive will of God): A hmasa khi tuma dan rual
loh a thleng ngei ngei tur a nih lai in, hei zet chu bawhchhiat leh awih duh loh tlat theih a ni ve thung. Heta
Pathian duhzawngte hi dan bu ah te leh Bible pumpuiah kan hmu a ni ber. A siam mihringte nungchang leh
nun dan atana Pathian duhzawngte an ni a, felna nei a kan nun theihna tura Pathian dan tesepte an ni ber
mai. Sual a kan tluk loh hi Pathian duhzawng a ni a, amah ni lo pathian dang kan neih loh te, mahni kan
inhmangaih anga vengte hmangaih te, ruk ruk loh te, awh loh te, uire loh te hi kan nih phung tura Pathian
duhzawngte chu a ni. Nimahsela milem biakna in kan khat a, huatna kan pai a, kan awt a, kan ru reng a, kan
uire reng mai zawng a nih si hi! A pawi em em chu hetianga kan tana Pathian duhzawng leh a kaihhruaina
chiang taka lang reng hi ngaihsak lo leh en kanin, Pathianin a puanchhuah loh leh a tarlan loh thilte
buaipuiin kan phili a. Kan hmalam hun, Pathianin kan hmuh theih loh atana puanzar a zar hnan te hlei hlei
chu hriat kan chak a, kan buai thin. Thenkhat phei chuan horoscope leh aienna dang thlengin kan tuipui tel
vek mai a, thenkhat an lo inti zawlnei rawl nen!

3. Kan chakloh mil tawka Pathian duhzawng (God’s will of disposition) ti a sawi hran theih a awm leh a. A
chunga kan sawi tak ang khian Pathian dante bawhchhe thei leh bawhchhe fo kan nih avanagin, Pathian
lawmzawng leh lawmtlak thilte sawi nan he thu hi hmang ila. Thil tam tak chu ‘a mit hmuha a lawmzawng
tak’ a awm lai in, thildang leh chu A ten zawng tak a awm. Khawvelah hian thilthalo ti an awm reng mai,
hengte hi tha a tih vang niloa Pathianin thlentir a phal si a ni, mahse a lawmzawng erawh a ni hauh si lo. 2
Pet 3:9 ah chuan Pathianin tuma boral a duh lo tih kan hmu, mahse tamtakin boralna kawng an zawh mek
tho.

Felna neia nun: Engpawhnise, kan thutawpna atan chuan Pathian duhzawng leh kaihhruaina danglam ngai
lo Bible- a mi kan tarlan takte khi luhchilh thuk deuh deuh ila, mimal nun atan nitin Pathian kaihhruaina leh
duhzawngte chu kan hre zel thei ang. Chumi rual chuan kan hmalam hun, Pathianin a thup chu hriat tumin
kan phe kan phe tur a ni lo, thil hmuh theihte a kal lova rinna a kal tur kan nihna kawng a ni si a. Chutichuan
kan hmuh theih loha thupte buaipui loin, hmuh theiha dahte buaipui ila. Chumi zinga langsar ber chu ‘felna
neia nun’ hi a ni. Zirtir Petera chuan, Isuan min chhandam chhan a sawi dan kha i ngaithla nawn teh ang,
“Sual thihsana felna neia kan nun theihna turin Amah ngein thingah khan a taksain kan sualte a phur a” a ti
(1 Pet 2:24). Hei vang tak hian ziaktu pakhat chuan ti hian a ziak, ‘tlana kan awmchhan ber chu sakhaw mi
leh thlarau mi kan nih theihna atan a ni lo, felna kan neih theihna atan a ni zawk. Thuthlung Thara thlaraumi
nihna in min hruaithlen a tumna hmun chu fel taka kan nun theihna atan a ni a. Tawngtai te, bible zirte,
biak ina inkhawm leh thildangte hi amah lawng lawnga famkim a nilo a, felna neia kan nun theihna tura min
tanpuitu mai zawk a ni’ a lo ti hial reng a ni.
xvi

xviiRAWNGBAWLTUTE TAN THEOLOGY


- R.ZAMAWIA
Lal Isua hnungzuituten  eng nge kan tum ber?” tiin in zawt ta ila, kan thih hnua Pathian hnena awm a,
chatuana a hnena chen a ni. Chu chu vanram kan ti mai thin. Thih hnu piah lama ‘sual khawpui,’ ‘Meidil,’
‘Hremhmun’-a awm chu Kristiante chuan tuman kan duh lo. Mahse, he khawvel kan kawngzawh mekah hian
ringtu piangthar, rawngbawltute zingah pawh hian hriat fuh loh avanga kawng dik zawh lo hi mi tam tak a
awm theih thin avangin Pathian thu (Bible) hi uluk leh chik taka kan zir a ngai a ni. Mi tam tak chuan
Pathian thu zir chhuakte hi thlarau mi lo riaua hriatna kan nei thin a, an thusawite chu a hul huk angin kan
hria a, kan ngaithla thin a ni.

Ringtu, rawngbawltuten kan mamawh em em chu   ‘ Theology’  awmzia leh a nihna dik tak hriat hi a ni.
Mizoram hi kan vannei em em a, Pathian thu hrilhna kawngah te kan zalen a, Pathian thu pawh kan hre ve
riau, kan hriat dan erawh a thuk lem lo va, Bible kan zuk hriat dan kha chik taka zir aiin keimahni hriat fiah
dan kha kan kalpui mai thin a ni. Hei hi kan thatpuina lam aiin keimahni ngei pawh Bible hriatna dik loah
min hruai a, mi dang pawh a nghawng a, kohhran pawhin a tawrh phah thin a ni. Kan nun min vawnghimtu
atana Bible chhiar chhuah kan tih thin pawh a tha lutuk, Bible bung leh chang hre viaute hi lehlamah chuan
‘Theology’ lama zuk hre thuk em em lo mi tam tak a awm theih a ni. A bik takin thuhril rawngbawlna
changtute phei chuan Bible hriatna thuk zawkah luhchilh ila, Theology awmzia uluk zawka kan zir a
pawimawh hle a ni. Mizorama Pathian thua kan buaina tam zawk hi chu thuhriltu tam zawkin Pathian thu
awmzia an man tawk loh vangin kan buai phahna hi a tam em em ti ila kan tisual awm lo ve. Chuvangin,
uluk leh chik zawka Bible-a Pathian inpuanna te hi kan zir a ngai hle a ni. Theology hre fiah tak tak tur
chuan thui tak ziah a ngai dawn a, phek hnih vel leka han fiah kuar kuar thei a ni lo mai thei. Point  hnih/khat
lek tarlang ila, kan mamawhna lam tlem thailan kan tum dawn nia. Bible-a thuziakte hi Pathian inpuanna a ni
tih hi kan hre chiang hle tur a ni. Chu chu Theology hmangin zir a ngai ta thin a, hei hi rawngbawltuten kan
tui chilh ngei ngei tur a ni.

Theology  chik taka zir hi a bik takin rawngbawltuten kan ngaih pawimawh a tha: A bul thum chhui hi a ngai
thin, Grik tawng atanga lak chhuah a ni a, ‘Theos’ leh ‘Logia’ atangin a ni. ‘Theos’ chu ‘Pathian’ tihna a ni
a, ‘Logia’ chu ngaihtuahna fim tak hmanga thuril chhuina, hrilhfiahna tiin Mizo tawnga lettu Pathian thu
thiamte chuan an ziak tlangpui. Bible-a Pathian inpuanna thu zawng zawng hi mihring kaltlanga ziak a ni a, a
hunlai boruak mil zelin a ziaktute hian an ziak thin a ni. Kum tam tak a liam tawh a, hrilhfiah ngai leh a
hunlai mila chik taka zir a lo ngai tawh thin a ni. Theology  chu Bible-a Pathian inpuanna thute chik tak leh
uluk tak zir hi a ni. Theology hi khawvel hmun hrang hranga kan hnam zia mil zel leh kohhranin a hunlai mil
zela Bible behchhana a sawi fiahna leh Kristian thurin a lo siamna te pawh a ni. Pathian thu thiam lar tak
Owen C.Thomas chuan, “Kristiante thurin, kohhran thurin-te hi awmze nei taka theology hmanga sawi
fiahna a ni,” a ti. Bible-a thute hi a hunlaia mila Pathian hnen atanga hriattirna dawn chu ziah chhuah a ni a,
hun a lo kal zel a, a lo dawngtu ziah hun laia an hriatthiam ang khan hriatfiah mai a lo har tawh thin, chu chu
theology hmanga uluk taka zir a ni thin a, theology hmanga zir tih hi mihring finna ngawta a pawnga puia zir
a ni lo va, Pathian thuthiam kan tihte hi Pathian pawl chunga hriatfiahna an dawn ang leh thiamna nena zir
chhuah a ni thin a ni. Theology hmangin kohhran thurin tha tak takte hi a lo piang chhuak ta thin a ni.

Kristian theology hi kohhran innghahna, thurin a siam chhuahna Kohhran theology a ni. A pawimawh a, kan
hlamchhiah thiang lo a ni tawp mai, Bible thute hi uluk tak leh rilru zawng zawnga zir chuan a hlawk a,
Pathian pawlna pawh nasa lehzualin miin a chang thin a ni. Pathian ropuizia a hmu zawk thin.
Mahni duh dana Pathian thu hrilh fiahna hian kohhran a tichiai a, a tibuai thin a ni: A bik takin kan chenna
ram bikte hi han en ila, sawi tur tam tak a awm a ni. Pathian thu hi kan duh em em a, duh viau e ti lo chuan
Pathian thu kan hriat dan a pawnlawi viau si a, hei vang tak hian mahni tawka hria inti kan tam phah a,
mahni tawka Thlarau Thianghlim chenchilh inti kan tam phah bawk a, a bik taka Pathian atanga thu dawng
inti, sawi nghing lawih khawpa nun puak  chhuak kan awm a, chungte chuan an hriat dan leh an hmuh dan
kha an han puang chhuak piap piap mai thin a ni. Chu chuan eng nge a nghawng kan tih chuan mahni awmna
kohhran duhkhawp lohna a lo lian a, kohhran chhuahsan tih chu an thupui ber a ni ta tlat thin a ni. A pawi em
em, kohhran an tibuai a, rawngbawltu an hmu khawro thin a ni. Heng lak atanga him tak leh nghet taka ding
tlat tur chuan Pathian thutak kan hriat a ngai a, Piantharna dik kan neih a ngai a, Bible-a Pathian inpuanna te
hi chik zawk leh uluk taka kan zir hi kan tihtur zinga pawimawh em em a ni. Theology zir ulukna hian
kohhran atanga kal peng tur a dang thei a, kohhran a ti pumkhat bawk a ni. Miin Pathian atanga thu a dawn
nazawng a tha lo kan tihna a ni lo va, heng zingah pawh hian Pathian mi hman tha tak tak an awm a, heng
thu tak dawngho hi chuan kohhran an tibuai lo tlangpui thin a ni. A chhan chu Pathian thu tak an dawn tlat
vang a ni. Pathian thu zir kher lo zingah pawh belhchian dawl tak tak tam tak an awm a, a tlangpuiin hengho
nun hi chu mahni theih ang angin Pathian thu hi uluk leh chik takin an lo zir ve thin a, kalsualna laka
venghim turin Pathian hnenah bang lovin an tawngtai thin a ni. Bible-a Pathian inpuanna te hi paih tur pakhat
mah a awm lo, Mahse, a thu hian eng angin nge min kalpui a tum, a thu thenkhatte hi har tak tak, han lak
kawih awlsam takte a lo awm thin a, heng tak hi uluk zawka kan zir ngai lai tak chu a ni.

Thuhril rawngbawlna a pawimawh, theology hlutna nen thu a puanchhuah a ngai: Thuriltu dinhmun
pawimawhzia leh a hlutna hi kan chhut ngai em?  Thuhriltu dinhmuna ding ve ngawt, mahni koa a lo tlak
takah chuan tia kohhran mamawhna pawh zuk chhut hranpa lem lo, mahni rilrua lo lang leh veizawng sawi
vak mai te, Bible chang behchhan nei ve tho si a, a mil lo deuha Pathian thu kalpui daihte hi thil awm thei tak
a ni a, a pawnga puia a ngaithlatute chawhphur tum ngawt pawh a ni chuang lo, Bible nena thu tak inrem,
kohhran miten kan sawtpuina tur kha kan inbuatsaihna-ah hian a lang tur a ni. Bible kan en chuan thuhriltu
chu Pathian mi  hman, a duhzawnga nung thin mi a ni a, Pathian nena inpawl  thin mi a ni. Thuthlung Thar
lamah chuan Petera thusawite kha a nung em em a, Solomona hulhliapaa thusawite (Tirhkoh 3:12-26), Paula
thusawi te, Jakoba thusawite leh mi dang thuhriltu ropui tak tak an awm a ni. Thuthlung hlui hunah kha
chuan zawlneiho kha thuchah hrang hrang puang chhuaktute an ni. Ram dinhmun a fel loh chuan zawlneiten
an puang chhuak thin. Simna thu Pathianin a mite hnena puanchhuah a duh chuan zawlnei kaltlangin a ti mai
thin a ni. Chuvangin, thuhril rawngbawl hna hi Pathian thu ken puang chhuaktute an ni a, a pawimawh a,
thuhriltu chuan Pathian tih tak zetin a pawl thin tur a ni. Lalpa hmaah a kun tam loh chuan mahni mihring
inbuatsaihna ringawt hi chu a tawk zo lo, thuhriltu chuan a inbuatsaihnaah Pathian rawn chungin Bible uluk
takin a zir ngei ngei tur a ni. Tichuan, a thu puan chhuahnaah Pathian a tel chuan ngaithlatute thinlung a hneh
dawn a ni.

Kan ram ngeiah pawh kohhran rawngbawltute kan ruat danah hian fimkhur taka kalpui a tha hle a ni.
Fimkhur tak han tih chuan tute pawhin, “Fimkhur takin, Pathian rawn chungin kan ruat,” chu an ti ngei  ang,
a dik tho; mahse, thenkhatah hi chuan rawngbawltu nuna nung lo, thuriltu dinhmuna ding em tur em ni? tih
tur chi hi a awm ve nual niin a lang. A pawi em emna chu rawngbawltute nun uluk takin miin an lo thlir thin
a, zir tur an lo zawng thin a ni. Sawisel bo chu an ni bik hauh lo, fimkhur erawh a ngai a ni. Mi pakhatin a
sawi ka hre reng a, kan venga puitling zirtirtu chu, “Card a deng ka hmu thin a, a mak ka ti, puitling zirtirtu
chu kan lo hmu sang lutuk a, ka lo zah thin, ka en dan a dang vek,” tiin a sawi. Chutiang bawkin thuhriltu
dinhmuna ding, pawn lam nun uluk loh avanga miten an hmuh dan tha lo tak hi sawi a awm thin a ni. Kan
insawi thiamna tha lo tak lo lang thin fo chu “Tumah tha famkim an awm lo, insawisel tur a ni lo,” tih hi a ni.
He tawngkam hi chu chhuanlam a tling lo a ni. Felfam kim kan awm lo tih chu tute pawhin kan hre vek a ni.
Khawvela kan awm chhung chuan ringtute hi sualin min bei reng a, kan tlu a, kan pe tek nawk nawk a, kan
rum thin a ni. He lam chak lohna hi chu a hriat khawp mai. Rilru fim kur, rawngbawlna chelh ve duh riau,
hotute be tlawn thiam riau, sum leh pai neih hmang thiam riau. Sum leh pai lakluhna felhlel pawh nise,
hmang thiam riau avanga rawngbawlna chanvo pek mai maite hi a pawi thin a ni. Hengho hmaizah avanga
ruatte hian Pathian thu tak an zir peih lo mai thei, piantharna tak tak pawh an nei lo mai thei, an tawngtai tam
lo mai thei. Eng pawh nise, he thupuiin a ken pawimawh tak erawh chu Pathian thu tak zir peih a, theology
hmanga rawngbawlna hi chik takin i kalpui hram hrang ang u khai. Tichuan, keimahni pawh kan hlim ang,
Pathian ropuizia pawh kan hmu zual telh telh dawn a ni.

LEI CHI IN NI E

LEI CHI IN NI E
(Matthaia 5:13-16)

           
Chi chungchang tehkhina thu hi Chanchintha bu ah pawh hmun thum laiah ziak kan hmu a, a
pawimawhin he tehkhinna thu tawite hian a sawi thui hle mai. Lei chi (Fertiliser) sawina nilovin,
kan chi liah thin (Salt) hi a sawina niin a lang. He Chi chungchang, Lal Isuan amah ringtute min
tehkhinna thu hi tawi tein kan ngaihtuahho dawn a ni.

1. Chi chu a dak loh chuan khawiah pawh a al :-


            Chi da hi hmuh tur avang viau mai, Chi hi a dak chuan a nihphung zawng zawng a hloh vek
a ni. Al-na a neihloh chuan eng atan nge a hmantlak tawh ang aw? A nihphung pangaiah chuan
khawi hmunah pawh awm se, eng hun pawh ni se a al ngaiin a al reng, zing, chhun, zan, khaw
lum/vawh zawng zawngah pawh a boruak leh a awm hmun a dan avangin a al dan a danglam ve
ngai lo a ni tih kan hre theuh awm e.

            Mahni nun theuh han inchhut ta ila, eng ang nge kan nih le? Sik leh sa thu avanga Al/Allo
mai mai kan nih chang a awm fo em? Tin, kan awmna hmun a zira nun danglam mai mai thin ringtu
kan ni em? Helai keimahni Veng/Kohhran a al tha pangai viau kha, khawi emaw hmun dangah
chuan kan lo danglam leh thin mai em le? Ka eizawnna leh hnathawhna hmunah te, ka zin vahna
hmunah te hian ka rinna hi a danglam fo em?

            Sadraka te thian zaho chanchin kha sawi thui ngai lovin kan hre fo awm e. Daniela Bung
3 a kan hmuh angin, Dura phai zawlah mi zawng zawng in Rangkachak Milim chibai an buk lai
khan, anni thian 3 khan Chibai an buk ve duh lo a nih kha. Juda te khan Jerusalem atang lo chuan
Pathian Chibai bu tur niin an ngai lo a nih kha, chutiang a ni chung pawh chuan mi ramah anmahni
nun himna atan pathian dang chibai an buk duh miahlo leh an buk lo ngam kha an va entawntlak
em.

            Mahni lam ka han inen pawh hian khawi hmunah pawh al harsa ka ti fo thin.
Amaherawhchu, Lal Isuan ringtute nihna tura min pek a nih avangin, kan awmhmun kan sawn
avanga kan rinna danglam mai mai tur erawh kan ni lo tih kan hriat a pawimawh hle mai.

2. Chi chuan chawhmeh rem loh a nei lo :-


            Kan chawhmeh ei thinah hian hei chu Chi nen hian a inremlo tlat mai a, tia sawi tur a vang
hle mai, eng chawhmehah pawh hian telh ila, a tituitu a ni zel a nih hi, a thur/thak/hang adt. a rem
vel vek a nih hi maw! Kan Pathian hian a lo va siam thiam tehreng em.

            He thu atang hian ringtute hian zir tur kan va ngah em. Tu tu te emaw remloh leh eiloh mai
hi a awl khawp mai. (A bikin hmeichhiaah hian a awm duh bike m aw?) Tupawh thawhpui emaw,
kawm thei, mi tupawh rawngbawlpui thiam kan nih a pawimawh hle. Rawngbawlna
huangchhungah ngat phei chuan a pawimawh lehzual. Chumi atan chuan midang dah pawimawh
thiam te a pawimawh hle a ni. “kei chu lang tur ka ni, a ni chu tlatlum tur a ni.” Johana 3:30 a
Baptistu Johanan Isua chungchang a sawi ang khan, he rilru hi rawngbawltute hian kan put theihna
tura keimahni kan insiamthata kan inzir fo a va duhawm em.
            Mahni theuh inngaihtuah I la tu te emaw remloh ka lo nei fo em? Kan zui Lal Isua hi Remna
Lal a nih kha. Chuvangin, Chi in chawhmeh remloh a neilo ang hian, keini ringtute pawh hian
remloh nei loin kan rawngbawlnaah pawh inpumkhatna nen rawng I bawlho zel ang u.

3. Chi chu chawhmeh  alo tui theih nan a ral vek thin :-


                 Kan chawhmeh siam te a lo tui zawk theihna atan chi kan telh thin, chu Chi chu a ral hma
chuan a alna a chhuak kim ngai lo ang leh a ralvek phawt loh chuan chawhmeh a tih tui theih loh
ang hian, keini ringtute pawh kan nun hi Kraws-ah chinral a nih loh chuan, kan
rawngbawlpuite/rawngbawlsakte an tui thei thin lo a ni.

            He thu hi rawngbawltute tan ngat phei chuan a pawimawh lehzual hle. Kan mihring felna
leh thiamna avangin engemaw chen chu han tui ve thei thin mah ila, kan ral thei tak tak lo fo
thin.  Chuvangin, rawngbawlna nung leh rawngbawlpui nuam, ringtu chhenfakawm, mi hlate hnuk
hnaitu, thlarau saltang te a hnena hruaitu ni tur chuan kan nun hi a tuiral vek a ngai a ni.

            Fak hla siamtu chuan “Saruangah min siam rawh, Mulukawlhte ei turin, Zion panna
kawngbo te hruai turin,” a tih kha. Mulukawlh hian mihring damlai sa a ei ngai kan hre awm
love. Amaherawhchu, mihring chu a lo thih tawh chuan a ruang chu an ei a, chaw-ah an hmang thin.
Chutiang chiah chuan keini pawh midangten min ei theih turin kan thih phawt a ngai a ni.

            Thi si lo ringtu/rawngbawltu kan nih fo thin avang hian kan rawngbawlna ten awmzia a nei
lo fova, kan la nun miau avangin keimahniah midang ten eitur an hmu lo thin a ni. Chuvangin,
Kohhrana mi hla kan tithe pawh in Kohhran Inkhawm leh Kohhran programme hrang hranga tel an
chak lem lo thin niin a lang. Heng mite ei theih tur hian thi ila, kan koh leh sawm kher ngai lo
pawhin heng kan member hla te hian keimahniah chaw tui ei tur zawngin min rawn pan zawk mai
dawn a ni.

            Lal Isuan Lei Chi in ni e min tih ang hian, Chi nihphung hrang hrang kan hria a, chu nun chu
kan neih ava duhawm em. Chi chu a dak loh chuan khawi hmunah paw a al thin ang hian keini
pawh khawi hmunah pawh al ila. Chi chuan chawhmeh remloh a nei lo ang hian tute emaw remloh
bik nei lovin, Pathian rawng I bawl ho ang u. Tin, Chi chu hmawhmeh a lo tui theihna atan a ral vek
thin ang hian keini pawh midangte an tui theihna atan I ral ve ngam ang u.

            “Khawvel eng in ni e, in eng chu mi mithmuhin eng rawh se,” min tih ang hian, heng kan
han tarlan tak tlem te pawh hi kan zawma kan nunpui chuan kan eng chu mi mithmuhin a eng ngei
ang. Tichuan, midangte pawhin kan eng atang chuan kan Pa Van ami an chawimawi thei dawn a ni.
Lalpan a thu malsawm rawh se.

PATHIAN RALTHUAM FAMKIMIN INTHUAM RAWH U


– Upa K.Lalnuntluanga

(Bible Chang Ephesi 6:11)


Pathian Râlthuam famkim chu eng nge ni (Ephesi 6:14-18)
1. In kâwng chu thutaka hrêngin
2. Felna âwmphaw chu hain
3. Remna Chanchin Tha inbuatsaihna chu in kea bunin
4. Rinna Phaw la ula
5. Chhandamna lukhum leh Thlarau ngûnhnâm (Pathian Thu) la ula
6. Thlarauva tawngtai leh dilna tinrêngin.
1. In kâwng chu thutaka hrêngin (Thutak Kâwnghrên): Thutaka ding nghetin, chu chu innghah
nana hmangin rinawm takin awm rawh u, tihna a ni. Sipai kawnghren chuan a uniform leh a taksa a
hreng nghet mai ni lovin chu kawnghrenah chuan raldona tura a mamawh hmanrua tamtak a pai thei
thin ang hian, thutak chuan inhreng nghet ula, a tul hun apianga hman theih turin thutak chu pai
reng rawh u, a tihna a ni. Thutaka ding ngheta innghah nana hman bâkah, chu thutak chuan in
nunna chu phuar nghet rawh se, tihna a ni nghal a ni. II Timothea 2:15.
2. Felna âwmphaw chu hain: II Kor 5:21 Pathian mithmuha kan felna awm chhun chu Isua
Kristan kan ai a awhna a ni tih min hrilh a, mi fel chuan mi sual aiawhin, ama thisen kengin sual
ngaihdamna min dilsak a ni. Kan aiawha ding Isua Krista chu Pathianin kan felnaah a pawm miau
avangin, chu kan felna Kristaah chuan inthuam tur kan ni tih min hrilh. Thu mai ni lovin nuna lang
chhuaka felna Krista chu inbelin tihna a ni.
3. Remna Chanchin tha inbuatsaihna chu in kea bunin: Sual râl do turin, sual hnehna chanchin
tha puang chhuak tura inpeih a. Tin, inthlahdah lovin, inpeihsa thlapin tihna a ni. Isaia 52:7, Rom
10:15 – Israel fate ram hrang hranga sala an tang tawh, an khawpui Jerusalem-a hruaikir an nihna
tura chhandamna chanchin tha tlângaupui a ni ang khan, kawng hrang hranga sual sala tâng tawhte
chhanchhuahna thu puang tura inpeih rengin, chûngte tân chuan Vân Jerusalem-ah hruai luhin an
awm dâwn a ni tih sawi tura inpeih rengin awm rawh u tihna a ni a. Fak hla siamtuin ‘Ke te pawh i
rawngbawl nan tlang takin kal fo sela’ a tih angin Lal Isua, a hniaka kan zuinaah hian inpeih ata
hmalam pan tura kan din ngheh a ngai a ni.
4. Rinna phaw la ula: Rom sipaiten hmêlma thal alh laka an invenna tura an siam, Phaw tha mi an
hmang thin angin mihring chakna ni lovin Pathian rinna (Chakna) tak tak chu inven nâna hmangin
tihna a ni. Zakaria 4:6-ah chuan ‘Chakna ni lovin, thiltihtheihna ni hek lovin, ka thlarau zâwkin le’
tiin min hrilh a ni. Galatia 2:20-ah phei chuan Paula chuan ‘Tin, tûnah tisaa ka nung hi rinnaa nung
ka ni’ tiin a sawi a ni. Thlêmna thlipui a lo tleh a, sual râl a lo lian a, rinhlelhnain min nuai pawhin
Pathian rinna (Chakna) phaw-a hmangin setana thal alhte chu in timit thei ang tih a ni. I Johana 5:4-
ah chuan ‘Pathian hrin tawh phawt chuan khawvel a ngam zel si a, hei hi a ni khawvel hneha
ngamna chu, kan rinna hi’ tiin a sawi bawk.
5. Chhandamna Lukhum leh Thlarau ngunhnâm (Pathian Thu) la ula: Sual nena indona chu
eng anga harsa pawh ni se, sual hnehna chu (Chhandamna chu) Lalpa ta a ni tih hre rengin awm
rawh u, Sipai lukhum chu Lu-a a bet a, hmelma silai mu laka a veng thin angin chhandamna chu i
Lu, ngaihtuahna ril berah chuan a bet tlat tur a ni. Chu chhandamna chu hmelma Setana laka
ringtute venghimtu a ni.
Thlarau ngunhnâm – Pathian Thu la ula – Sual râl do tura Thlarau ngunhnâm- Pathian thu tia a sawi
hi, thu inziak tlar satliah mai ni lo, a hun leh a hmuna zira hman tura Pathianin min pek thin, kan
thinlunga nunga a inpuanna thu a sawina a ni. Ringtu nunah chuan ni tinin chu chu a lo lang thin.
Chu tak chu Pathian thu kan nuna thiltitheia a lo lanna chu a ni. Chutiang chu la rawh u, tiin min
hrilh a ni.
6. Thlarauva tawngtai: Pathian nena inbia tihna a ni. Sipaihote Lalpa thu hmu lo leh a kaihhruaina
tel lovin Setana râl lian hi kan do zo lovang. Min tirhna hmunah kalin, hmanrua min pêk hmangin
sual râl kan do tur a ni. Sipaihote Lalpa thu awihna nen lo chuan hnehna kan chang lovang.
Tawngtaina hi Lalpa nena wireless-a kan inbiakna a ni, chumi tel lo chuan engtin nge sual râl do
dân kan hriat theih ang.
Ei leh In turin, an rilru a tibuai tawh lo, chu chuan II Timothea bung hnih thua Isua Krista sipai
rinawm chungchang a sawina kha min hriat chhuahtir a ni. ‘Sipai tumah indo laiin tûn damchhung
khawsaknate hian a intihnawk ngai lo va’ a tih kha. Kan râl do hi tisa leh thisen an ni lo va, vân
hmunahte thlarau sualho awmte an ni zawk e, tiin min hrilh a. He indona hi Isua Krista ringtute
chuan kan hmachhawn mek a ni, mahse kan nun dan en erawh chuan sual râl do tih pawh inhre lo
ringtu, sual râl dona hmanraw tha thlang lova, damchhung khawsaknaa intihnawk ringtu kan ni ang
tih hi kan Pathianin a huat ber leh hnawksak a tih êm em chu a ni. Chuvang chuan sual ral in do hi
in hneh theihna turin ‘Ka râlthuam famkim chu la rawh u,’ min ti a ni.
He indonaah hian tel ve niin i inhria em ? Indona chu Lalpa indona a ni a, hnehna chu Lalpa ta a ni
tih hi i ngaihtuah ngai em ? Pathianin hmanrua a pek che nge i thlan thin, he khawvel thil hi ni ang
le.
Ka chakna Lalpa, ka dinchhan ber, sual leh ramhuaite hnehtu;
Ka zam lawng Lalpan a thu malsawm rawh se.

NUNNA TUI KRISTA

Tin, Isuan a chhanga a hnenah ‘Tupawh he tui in apiang an tuihal leh ang. Tu pawh an hnena ka pek
tur tui in apiang erawh chu, kum khuain an tuihal leh tawh lovang. Keiin an hnena tui ka pek tur
erawh chu an kawchhungah tuihna a lo awm ang a, chatuana nun thlengin a chik chho vang’.
Johana 4:13-14 Khawvel ropuina leh finna te a sang chho zel a, in leh lo tha leh motor chhuak thar
ber berte nen tual kan leng a, kan duh leh chak zawng apiang ei leh in thei in kan awm a. Tun lai
thil changkang ber ber nen nun ka chen a, sum leh pai duh anga hman tur lah kan ngah bawk nen,
hlimna zawngin kan in tlansiak a. A nuama kan rin apiang kan ti a, khawvel mithmuhah chuan hei
lo liam. Mahse, i nun khua a har a, i hlimna chuan rei a daih thei lo tiraw? I nun tuihalna tireh turin i
neih ro thilte kha engmah a ni lo ti raw? Hlimna leh lungawina famkim thlamuanna famkim chan i
duh em? I nun tuihalna tireh theitu a awm a sin!
I sum leh pai i hausakna te chuan a chang chuan ti hlim thin bawk che mahse, vanduaina in i
chungah thla a rawn zar a, mihringte dan rual loh thihna meuh i tawh ni phei chuan, sum leh pai in
awmzia a nei tam lo. I lungngaihna hnemtu a tling zo tawh lo. ‘Lal Isuan’ “He tui in apiang an
tuihal leh ang” a tih angin, lei malsawmna kan dawn Krista tel lova kan lo hlimpui thinte chuan kan
nun tui halna a tireh thei lo a ni.
Tuifinriat-a lawnga zinte hi engvang in nge tui hala an thih fo thin? Enga ti nge tui tam tak awm
reng si a, tuihala an thih thin? Tam tak awm mahse tuifinriat tui chu a al tlat a, han in thin mahse an
tui halna a ti reh thei chuang lova. An tui halna a zual zel a, tuifinriat tui al tak chu in chungin tui
halin an thi thin a ni.
Awle, nang leh kei pawh hian kan thlarau nun tuihalna tih reh tumin Krista tel lovin hlimna kan
zawng a. Nun kan chen a, mahse, hlimna tak tak kan chhar thei si lo. Nun hahchawlhna, Nun
hlimna leh kan thlarau nun tuihalna tireh theitu kan mamawh a ni. Chu nun chu Lal Isua hnenah a
awm a, chu chu kan dam nan, kan hlim nan leh kan nun nan a tawk a ni.
Fur lai chauha tuihna put thin chu thal a lo nihin a kang chat a, chawi tur a awm lo leh mai thin ang
hian, he khawvel tuikhur chawitu te hi thal khawrovin min nan a, kan tuihna te a kang chah hma
hian Lal Isua min kawhhmuh chatuan nun thlenga kang ve lo tui chawi turin i inbuatsaih ang u.
Krista tel lo va hlimna; Krista tellova hausakna, ro sum leh paite hi chu a ral leh mai dawn.
Chuvangin Lal Isua hi i pan thuai ang u. Sum leh pai tam tak senga hah chawlhna i lo zawn thin te
kha kal san la, Samari hmeichhia-in a tuibel kalsan a, Lal Isua a pan ang hian i nun tuihalna chhawk
theitu Isua hi pan ve rawh le, Sum leh pai a ngai lo “Tuihal apiang lo kal rawh se, a duh apiangin
nunna tui hi a thlawnin la rawh se” a ti. I awm ang ang khan i nihna ang ang khan pan mai rawh.
Tichuan, a nin chatuan pawha kang ve lo tur tuihna thar duhawm tak chu alo pe ang che.
I thlarau nun tuihal leh phurrit chawlhna zawnga vak vel thin hi a chawlh theih nan, “Tu pawh a
tuihal chuan ka hnenah lo kal sela, in rawh se” ti tu Lal Isua hi pan mai rawh. Tu pawh a mah pantu
chu Lal Isuan a hnar ngai si lo. Tun thleng hian a hnen i pan hun ala nghak reng a ni. I chhandamtu
hi i pan dawn em?
“Ka awm ang ang hian. Ka sualna te zawng zawng nen Lalpa ka rawn pan che” tiin Lalpa hnen pan
la, tichuan a nin chatuan pawha kang lo tur tui nung ngei chuan a lo chawm ang che.
Krista Isuaah chuan Nun hahchawlhna tak tak i hmuha i chan theih nan Lalpan malsawm che rawh
se.

(He article hi Lalhmangaihzuali, Tripura-a Missionary-a a awmlaia a ziah lak chhuah a ni)

THLEN CHIN ATANGA HMASAWN (Phillipi 3:12-16)


R.K. Rohmingliana
Kan Lalpa Isua Krista hmingin chibai ka buk a che u. Kan sawi tumah lut nghal mai ila. Pathian
ringtu piangthar, chhandamna chang tawhte hi kan nun atanga thlir hian thlen chin atanga hmasawn
a va pawimawh tak em ti rawh u. Khawvel thilah hi chuan zirtir vak kan ngai lova. Khawtlang leh
chhungkua leh ramte kan incheinaa kan san sawt zia leh hma kan sawn dan a lang zel a. Mahse kan
thlarau nun lam zawkah hian zirtir ngai zawk kan ni si a. Ringtu nun chu mahni thlen chin atanga
hmasawn zel tur kan ni si a.
Kan thlarau nun lamah hi chuan thlen chin atanga hmasawn aiin hnungtawlh kan awm ta zawk fo
mai. Ringtu nun chu mahni thlen chin atanga hmasawn tura phut tlat kan ni a. Nausen hi kan hria a,
engmah a tithei lova, a thlen chin atangin hma a sawn zel thin a. A nui thei a, a bawkkhupin a thu
thei a, a hringtu nu a lawm em em bawk a. Mahse thut rengte a duh lova, a din theih hun te, kea a
kal theih hunte a thlir a, chutiang zel chuan hma a sawn hret hret zel thin. Hma a sawnna a hringtu
nu in a hmuh khan a lawm em em bawk thin. Keini ringtute pawh hi Pathian nau awm te kan ni a,
amah anga thanglian turin min hring a ni. Keimahni mimal tin hi han inbuk ta ila, nikum aiin
kuminah hian eng angin nge hma ka sawn tihte ngaihtuah ta ila; sawi tur kan nei angem aw? Kan
sawi ang khan nausen hi thanglian thei ta miah lo sela, kum li kum nga vel anih pawhin a nuin a
malchungah chawiin ‘tumbailek’ tih velte thiam ngawr ngawr ta sela. A kum rualpuite chu kalin
infiam thei ta sela, ani a nu malchungah thiam nei lovin awm reng ta sela. A hringtu nu chuan a
rukin a mittui a hru a hru thinin a rinawm a ni. Keini pawh Pathian nau awmte kan nih chuan kan
thlen china awm reng mai, hmasawn miah lo. A thente phei chu hnungtawlh leh chak lo tawlh tawlh
zawkte kan awm phei chuan min awmtu Pathian hian eng ang takin nge min en ang aw. Pathian
mittui kan titlain Pathian tuarna kan thlen ngeiin a rinawm a ni.
Ringtu nun hi Awle nen an tehkhin thin a. Awle chu thankin nei lo thih thlenga thang thin niin an
sawi a. Nitin kumtin ringtute hi van thlen thlenga thanglian tur kan ni. Isua anga thangliana van
thlen thlenga thanglian zel tur kan ni. Kristaa famkimna a zavaia kan chan hma loh chuan thanglian
zel tur kan ni. Vawiinah pawh hian keimahni nun theuh in enlet ila, kan thlen chin atanga hma kan
sawn a pawimawhzia kan hre theiin a rinawm. Thanglian apiang chu thlarau lam nunah pawh an
hlim ang a, thanglian lo apiang chu thlarau lam nunah pawh an ngui anga an hnungtawlh zel dawn a
ni. Ngatinge mi hmuhah kan hlim viau laiin kan chhungril lam nun a tah leh si, rawngbawl ve reng
chung si hian tinge nun takte hi kan pawh loh em em le? A chhan chu kan chhungril lam nunah hian
chansan tum, mite hmuh loh leh hriat loh hre bik nih tum kan tam ta em em a ni. Chubakah mite
hriat loha kan thil tih ruk kan hre run a, kan thlarau nun a thang thei si lova, kan chhungril nun hi a
tap a tap mai a ni.
I thil tih tam tak leh i thawh tam tak kha chhuang viau mah la, i chhungril lam nunin hma a sawn si
loh chuan i tan lungngaihna mai bak chan tur a awm lovang. Ringtu nun chu a tul ang zela
rawngbawlna nun leh Lalpa hmangaih tlat hi a ni a. Chu chuan hmasawnna a thlen thin a ni. I thil
tih that leh ilo thawh tawhte chhuang lovin Krista’n i tana a lo thawhsak che chu thlir thin zawk la.
Tin, kan lo thatchhe deuh anih pawhin Lalpa tana taima lehzual turin tan han la bawk ila. Chutianga
kan tih phawt chuan Lalpa hian hmasawn turin min pui em em dawn a ni. Kumin kum 2020-ah ngei
hian Lalpa tana thahnem lehzual tur leh hmasawn lehzual turin tan han la ila. Kan theih tawk a tlem
emaw a tam emaw mahni nun vui liamin Lalpa tan tiin bul i tan tha ang u. Lalpan malsawm rawh
se.

NUN HLIMNA THURUK

Phillippi 4 : 11-13 “Ka tlakchham thu sawi zawng ka ni love; kei zawng eng ang pawhin awm mah
ila, lungawi zel ka ching tawh si a. Tlawm taka awm dan ka thiam a, hausaa awm dan pawh ka
thiam bawk a; thil tinrengah leh thil zawng zawngah tlai leh riltama awm dan, hausa leh
tlachhama awm dan thuruk ka hre chhuak tawh. Mi tichaktuah chuan engkim ka ti thei a ni.”
Mihring kan nun dan kawngah hian Pathianina min duan dan kan ti dawn nge, mihring nunphung ve
hrim hrim kan ti dawn zawk. Kan paltlang tur leh hmachhawn tur tam tak hi a inchhawp teuh mai a.
Chu chu tute tan pawh, ringtu tan pawh ring lotu tan pawh pumpelh theih a ni chuang lo a. A
changin kan nunah hlimnain min rawn nan chang a awm a, a changin kan hlim theih miah loh lai te,
kan lungngaih em em hunlaite a awm thin a. Kan sawi tawh ang khan chu thil chu mihring tute
pawh mai hian kan paltlang vek a ni. Mipa kan nih vang emaw hmeichhia kan nih vang emaw, kan
hmelthat vang emaw kan hmelchhiat vang emaw, kan hausak vang a ni emaw, kan retheih vang
emaw, engvang pawhin he thil hi pumpelh theih a ni lo a. Chutih rual erawh chuan, kan mizia a zir
te, kan thil thlir dan a zir te leh chhan hrang hrang avangin hlimna kan hmachhawn dan te,
lungngaihna kan hmachhawn dante pawh a inang lo thei awm e. Thenkhat chu an hlimna an tawh
lai leh lungngaihna an tawh lai pawha danglam em em lo, lanchhuah tir lem lo leh hriat har tak te
pawh an awm laiin, thenkhat ve thung erawh chu an hlim lai leh an lungngaih lai hriat em em, an
hmel leh an awmdan thlenga hriat theihte an awm thung a. Chutih rual erawh chuan mi zawng
zawng, tute mai pawh hian hlim theih dan te, lungngaihna hmachhawn dan tur zirtirna hi mamawh
vek mai kan ni a. Chutiang atana point pawimawh tlemte kan thiam ang ang han zir ho ta ila.
1. Mahni aia midang tha zawka ruat : Phillippi 2 : 3 thuah khan kan hmu a. “Elrel leh inngaihhlut
avanga engmah ti lovin, mi tinin inngaitlawm takin mahni aiin midang tha zawk ah ruat theuh rawh
se.” tiin a inziak a. Mahni kan inngaihhlut avang hian midang itsikna hi kan thinlungah hian a lo
piang awlsam khawp mai. Miin min ngaipawimawh lo ni a inhriatna avangte hian kan thinlungah
hian hrehawmna te, itsikna a lo piang duh khawp mai. Chu thil chuan lungngaihna min thlen fo thin
reng a ni. Chutih rual erawh he thil pawimawh tak ni si hi Isua Krista ringtu kan nihna atang chuan
thil neih theih a ni thung a ni. Isua Krista he khawvela rawng a bawl lai khan a nun leh a thiltih tam
takah khan tlawmna a entir a. Chu chu amah ringtute pawhin kan tih ve tur leh kan nuna tel ngei
ngei tur a ni. Pathian atanga tlawmna nun tak tak neih chuan kan nunah itsikna leh elrelnain hmun a
chang tawh lo a, midang hmuh dik theihna leh duhsakna thinlungah a lian em em zawk tawh a ni.
Chutiang thinlung miin a neih na na na chuan, nun hlimna thuruk mak tak mai a nei thei a ni.
Pathian avanga harsa ti chung chunga ka ngaihdam emaw ka thungrulh loh hian malsawmna tam
tak thlarau lamah pawh ka dawn let phah a, nun hlim ruk veng vengna ka neih phah thin. Chutiang
chu nangni pawh in nih ve ngei ka ring.
2. Tawng tam loh : Hei hi a pawimawh khawp mai. I Petera 3:10-ah khan kan hmu a, “Nunna
hmangaih duh leh ni thate hmuh duh chuan sual lakah a lei veng tha sela, a hmui pawh ngam
thlemna thu sawi lo turin veng tha rawh se.” tiin a ziak a. Midangte tana pawi thei tur thil emaw, mi
rilru leh thinlung tina thei tur chi zawnga tawng lo tura kan lei leh ka kan ven a pawimawh a ni. Mi
tana pawi sawi zawnga tawngkam kan hman hian emaw an chanchin tha vak lo kan hriat sawi
chhuah sak chhen emaw hian, a hrilhna hmun tur dik tak anmahni hnen ni lo, midang hnena kan
sawi hian, mi kan hliam a, kan tina, midang lungngaihna kan thlen bakah keimahni pawh hmelma
insiamin lungngaihna kan in thlen thin. Chuvangin keimahni kan hlim nan leh midangte hlimna
thlentu kan nih theih nan mi tana hlimna thu chhak chhuak zawng leh mi pawi sawi tam lo zawnga
nun i tum ang u.
3. Taihmak : Rom 12:11 ah kan hmu a, “taihmak kawngah chuan thatchhe suh ula, thlarau kawngah
chuan thahnem ngai ula,” tiin. Thatchhiatna chuan tlakranna min thlen a, chumi avang chuan
midang thil neih awt reng rengin a awm theih. Kan thatchhiat na na na chuan retheihna in min nang
ngei ngei thin. Rethei taka awm chuan nun hlim te hi a lo har khawp mai. A mihring thil tak pawhin
kan khawsakna kawnga kan duh leh mamawh nei ve thei tura taima taka hna kan thawh hian hlimna
min thlen thin a ni. Chutih rual erawh duhamna avanga alo a luak chhuaka thawh vak vak erawh
chuan lungngaihna leh phurrit min siam thin tih kan hriat tel a pawimawh hle. Pathian hnung kan
zuina kawngah hian a ni tho ania. Ringtuten kan din ngheh theih nan leh thlemna kan do zawh
theihna atana pawimawh tak tawngtaina leh Bible chhiar kawngah te, Pathian tana fianrial hun neih
kawngah te pawh hian a ni; mi hemi kawnga a taihmak tlat chuan thlarau pawlna thar te a dawng
tam a, thlemna do zo tur turin nun chak a nei thei a, hlimna a nei thin.
Awle, mihring nunah hian kan sawi tawh ang khan a hlim reng theih loh a, lungngaih changte pawh
a lo awm thin ang. A pawimawh berah Isua Krista kan engkim ni thin hi vuan tlat ila. Amah kan
neih tlat chuan manganna, lungngaihna, beidawnna, tahna kan nuna a lo thlen chang pawhin chung
thil zawng zawng chu malsawmnaah a chantir thei a ni. Isua Krista ringtu kan nih tlat chuan he leia
hlimna mai bakah kan thih hnu thlenga hlimna in min hmuak a. Kan hausa emaw kan rethei emaw,
kan hrisel emaw kan bawrhsawm emaw, engkima lungawi theihna Isua Krista kan neih tlat chuan
engkim hi a lo fel vek mai a. Chu chu nun hlim thuruk bulpui leh pawimawh ber a ni tih hi i hre tlat
ang u. Mi ti chaktuah chuan engkim ka ti thei a ni tih i vawng tlat ang u.

Category : SERMON

RAWNGBAWL HONA ATAN INHMANGAIHNA

“Phuba i la tur a ni lo a, i chipui thlahte huatna i pai tur a ni hek lo, nangmah i inhmangaih angin i
thenawm i hmangaih tur a ni zawk.” Leveticus 19:18

Mihring hi a huho a cheng tura Lalpa din kan ni a. Inmamawh tawn vek kan nih avangin kan
khawsaknaah pawh a huhoin kan awm thin tlangpui a. Chutiang bawkin Kristian kan nihna angah
pawh kan thlarau nun chak lohnate kan inpuih tawn theih nan Pathianin a huhoa chenna
KOHHRAN min buatsaih sak a ni. Hetianga nung ho tura kan awm khawm hi Setana hian a thik em
em a. Hlim taka kan khawsak ho theih loh nan leh rawng kan bawl ho theih loh nan, inngeih lohna
te, inhuatna te, itsikna na leh thil dang dang hmang tein kan karah khi nasa tak siam a tum a, a
chang chuan a hlawhtling thin reng bawk a ni.

Pathianin rawngbawl min phalsak angin rawng kan bawl theihna tur hrang hrang min siam sak a.
Chumi atan chuan KOHHRAN-ah rawngbawlna tur min pe a. Kohhran hnuaiah fellowship
organisation hrang hrang kan nihna leh kan kum mila kan telna tur leh rawng kan bawlna tur min pe
bawk a. Chutih mek lai chuan pawn lama kan nun dan leh kan hnathawhna hmuna kan awm dante
thleng hian kan rawngbawlna vek a ni tih hriat hmaih lo ta ila. Chu’nga rawngbawlnaah chuan
inlungrualna tha kan mamawh vek a. Innghirnghona a lo awm hian pawl a nih tur angin a kal thei lo
a, a lo chak lo thin. Tha taka rawng kan bawl ho theih nan kan inhmangaih tawn a ngai a ni.

Mihring hi suala tlu tawh, suala piang kan nih avangin inhmangaih tawn hi a har hle mai. Kan
tlukpui renga kan ngaih ten rawngbawlna huang chhungah chanvo tha zawk te, nihna pawimawh
takte an chelh hian in lawmpui ai mahin in thik tawnna te, chu chanvo chu anni ai maha phu zawka
inhriatna te a lo piang duh khawp mai. Kan tlinna te, kan felnate inhmuhsak tum aimah chuan kan
tlin lohna lai in sawi chhuahsak te, kan chak lohna lai taka in kher keuh keuh te hi a lo nuam zawk
emaw tih mai tur hi a ni a. Mahse hei hi ngun taka ngaihtuah chuan Pathian duhzawng a ni em tih
kan chhut fo a ngai a ni. Miin kan chunga rilru tha lo an put vanga emaw thil tha lo an tih avanga an
rawngbawlna thlenga va kher a, tih mualpho kan tumna hian thil tha aiin thil tha lo a thlen tam zawk
tih kan hriat a tha hle mai. Duhsak taka inzilhna leh infuihna anih si loh chuan insawichhiatna
satliah hian thil tha lo tak a thlen a, pawl anga kan rawngbawlna thlengin a tuar ta thin a ni.

Hmangaihna hi Pathian atanga chhuak a ni tih hi hre reng ila. Chumi kan neih theih nan chuan
Lalpa hnenah tawngtaiin dil thin ta bawk ila. Pathian chuan thupek ropui tak min pe a. “Lalpa i
Pathian chu i thinlung zawng zawngin, i thlarau zawng zawngin, i rilru zawngin i hmangaih tur a
ni.” Matthaia 22:37-ah a sawi a. Pathian kan hmangaih tlat chuan a thupek te kan zawm ngei ngei
thin bawk a. Chu a thupek zingah chuan, “Nangmah i inhmangaih angin i vengte pawh i hmangaih
tur a ni.” Matthaia 22:39 a tel bawk a. Mihringin a tih theih hlu ber chu a Siamtu hmangaih a, a
thupekte zawm a ni a. Chumi tlukpui leh chumi ang bawka pawimawh chu kan mihring puite
hmangaih hi a ni. Chumi tak chu kan nun honaah leh kan rawngbawl honaah hian seng lut ta ila a va
nuam dawn em.

Pathian thuah kan hmu a, “Elrel leh inngaihlut avanga engmah ti lovin, mi tinin inngaitlawm takin
mahni aiin mi dang tha zawkah ruat theuh rawh se.” Philipi 2:3. Tute mah hi kan tha famkim lo a.
Kan rawngbawl hona kawngah hian mahni inngaihlu leh mite el ran chi chu dah hniamin an awm
zel dawn a ni. Kan chak lohna laiah indawm tawnin, kan inpui tawn ang a. Kan tih that leh kan
tlinna laiah inlawmpui thiam bawkin. Pathian atanga chhuak inhmangaih tawnna leh induhsak
tawnna atangin rawng bawl ho ila. Chu chuan rah tha leh duhawm, ring lo mite tan pawha rawn tel
chakawm khawpa itawm rawngbawl hona min chhawp chhuah sak dawn a ni. Rawngbawlna
kawngah kan tha leh zung te leh kan theihtawp kan chhuah thinna ai maha pawimawh leh Pathianin
a duh kan inhmangaih tawn hi a ni si a.

KA THLARAU ZAWKIN LE
Rev. Lalramngheta Chhangte

Babulon Lal Nebukanezaran Judate a hneh (BCE 587) khan Jerusalem Temple a rawk a, chuta tang
chuan Temple chu a ram ta a ni. BCE 538-a Lal Kura a lo lal khan Judate kir lehna leh Jerusalem
Temple sak that leh thu a pe a. Hna chu BCE 537 khan thawh nghal a ni a. Israel hnam thlahpawlh
ho Samari mite chuan Temple saknaa tha thawh ve an dil a, mahse Juda leh Benjamina thlah hnam
hruaitute chuan thlahpawlh an nih avangin rem an ti lo va. Samari mite lungawilo chuan Euphratis
lui thlang lama ram awptute nena tang hovin Temple sak hna thawktute chu dodalin hel tumah an
puh a. Chutia nasa taka an dodal avang chuan Temple sak chu thawh chhunzawm theih lovin a awm
ta a. Persia Lal Daria I-na lal kum 2-na thlengin an chawl a ni. Hetih hun lai hian Zawlnei Hagaia
leh Zakaria te lo langin Temple sak chu Pathian thiltum anih avangin mipuite chu thawk
chhunzawm turin an fuih a. Tuna kan changthlan hi Pathianin zawlnei Zakaria hmanga Sealtiela
fapa Zerubabela, Judai ram Governor a fuihna thu a ni. Zerubabela hi Messia lalna ram dinna tura
kawng sialtu ni turin mi tam tak chuan an ngai nghe nghe.
Zakaria chuan Jerubabela chu ama lam inen lo va Pathian lam en zawk turin a fuih a. Mihring
chakna an rin dawn chuan anmahni dodaltute chu an tamin an chak em em a. Ram awptute leh mi
thiltithei tak takte bakah Babylon leh Persia lal ten anmahni dodal tute chu an thlawp avangin
mihring chakna hmanga beih chuan hneh rual an ni lo va. Temple sak chhunzawm chu thil theih a
ni lo. Chutia Zerubabela leh a hote tihngaihna hre lova an awm lai chuan Lalpa thu lo thleng chu
“Chakna ni lovin thiltihtheihna ni hek lovin ka Thlarau zawkin le” tih a ni.
Pathian Thu ang takin Pathian Thlarauvin hna a thawk a, anmahni hektute hekna azarah chuan Lal
Daria lal laiin Ectabana-a thil hlui dahna hmunah Lal Kuran Temple sak that tur thupek a chhuah
chu hai chhuah a ni ta a. Dodaltute beisei loh takin, Temple sakthatna thupek awmsa chu tih thar leh
a lo ni a, chu mai bakah Euphrates lui thlang lama chhiah chu Temple sak nan an mamawh ang zela
hman phalsak an lo ni ta zawk a. Tichuan BCE 515-ah Temple chu sak zawh niin hlan a lo ni ta a
ni.
Heta tang hian thil pahnih han la chhuak ta ila-
I. Pathian thiltihtheihnaa innghah a tha ber a ni. Mihring chaknate chu sipai ropui tak,
hausakna, huaisenna, thahrui chakna, ropuina, theihna, sanna te a ni a. Mihring thlirnaah chuan
Temple sak that dodaltute chu tam zawk leh thiltithei zawk an ni. Amaherawhchu Pathian Thlarau
hnathawh a lo thlen chuan Lalpa thil tum chu tihhlawhtlinin a lo awm ta a ni. Lalpa Thlarau engkim
tithei, engkim chhuichhuak a, thil theih loh pawh theiha siamtu, chaklote tichaktu, dawihzepte
tihuaisentu kuta innghah chu a tha ber a ni.
II. Pathianin hmanraw tam tak a nei a ni- Pathian chu khawvel leh a chhunga thil awm zawng
zawngte neitu anih avangin hmanraw tam tak a nei. Lal Kura leh Lal Daria, amah hrelo mi pawh a
hmang mai a ni. Pathianin hmanraw tam tak hman tur a neih laia keini min hmang ve duh mai hi a
va lawmawm em!
Kan hmaa Lalpa rawngbawlna tur awm apiang Pathian rinchhanin hmachhawn zel ang u. Kan hna
chu Lalpa hna anih phawt chuan Aman a ti zel dawn a ni tih hria ila. Lalpaa innghatte chuan Lalpa
Thlarau Thianghlim tanpuinain thil ropui takte an ti thin – chungte chuan rinnain ramte an la a, thil
fel an ti a, thu tiamte an chang a, sakeibaknei khate an tih chihsak a, mei thiltihtheihna an timit a,
khandaih hriam lam an pumpelh a, chaklohna ata chak taka siamin an awm a, indonaah chuan mi
hrat khawkheng an lo ni a, hnam dang indo pawlte an tlan chhiattir a. (Heb 11:33-34).
Keini pawh kan hmaa rawngbawlna tur – Chanchin Tha puandarhte, kan target leh project hrang
hrang neih te, kal chhuak tura rawngbawlna emaw, awm hmuna tihtur awmte pawh hi Lalpaa
innghatin hmachhawn ang u. A duh anga a hman atan inpe phawt mai ila, Lalpa Thlarauvin hna a
thawh phawt chuan a hlawhtling ang tih hriain amah rinchhanin i kal zel ang u. Lalpan “Chakna
nilovin thiltihtheihna ni hek lovin, ka Thlarau zawkin le” a ti si a.

I DINTHAR LEH ANG U


Rbt. K.Zodinsanga
President, TKP Serkawn Unit

Kum hlui, 2019 a thil te chu engmah a thleng nawn tawh ngailo turin hunin a liampui ta. Kan mimal
nunah te, kan chhungkuaah te, khawtlang leh kan ram thleng pawhin duh khawp lohna leh siamthat
theih nise chuan tihdanglam atana duh tam tak kan neiin a rinawm. Mahse, hun leh engkim siamtu
Pathianin hun hmangin a zial fel tawh a, mihringten tih theih kan nei tawhlo a ni. Pi Lalsangzuali
Sailo(fam) hla in a sawi angin kan thil tih zawng zawngte chuan Lalpa hmaa kan dinpui turin
Chatuan hmun min lo thlen khalh tawh a ni.
Vawiin ah hian keini ringtute, Kohhran mite hian beiseina thar nen hlim taka kum thar kan rah mek
lai leh Pathian hnena lawmthu kan sawi lai hian kan ram leh kan khawtlang kan thlir chuan rilru kap
tlattu lian tak mai a awm reng mai. Kan ram leh khawtlang nun hi Pathian duhloh zawng tak maiin a
tlu chhe mek a, a rah kan seng mek a ni tih mit ngeiin kan hmu a, Pulpit atangin kan hruaituten an
sawi mawlh mawlh mai bawk a. Kan ram hi a damlo a, tihdam a ngaiin veitu leh thawktu a
mamawh em em tih kan inhrilh mawlh mawlh a ni. He kan ram dam lehna tur hian tute nge
mawhphur ta le. Nehemia 1:4-a kan hmuh angin Nehemia chuan Jerusalem chanchin a zawt a,
chumi rama awmte chu chan chhe tak leh sawichhiatin an awm a, Jerusalem kulh te chu a chim rem
rum tawh a, a kawngkharte pawh a kang tih an hrilh khan Nehemia chu a thu chawt a, a tap a, ni
engemawzat chaw a nghei a Van Pathian hmaah a tawngtai a ni.
Keini pawh hi han inbih chiang ta ila, kan ram hi sawichhiat in a awm mek a ni lawm ni. Kan rama
hripui lo lut leh darh mek hi Ringlo mi ni a kan hmuh te meuh pawhin min vei tawh a, tihrem dan
tur zawn tumin min luh chilh rup rup tawh a nih hi. Hetih lai hian Keini ringtu Kohhrante hi ngawi
mai mai thei kan ni bik dawn em ni. Sakhaw dang bia phei chuan min va han nuihzat dawn em.
Keimahni hian kan vei a, kan thawh chhuah a ngai a ni.
Kan ram innghahna ber kan kulhpui, thalaite ber mai ruihhlo leh hri thalo takin min man a, min ti
chhe mek a, nitin mai kan ral zawih zawih mai a ni. Kan ram leh hnam innghahna ber hi kan chim
rem rum mai a ni lawm ni. A chhunga cheng nunau leh tar te hian an inphenna tur ber hetianga kan
ral zel chuan kan khawtlang leh Kohhran thleng mai hian a la tuar ngei dawn a ni. He hripui kan
ram tuam mektu hi a tuar nasa ber tu chu thalai, hnathawk thei leh ramin a mamawh lai mek kan ni
leh zel si a. Heting zela kan kal chuan ngaihtuah thui ngam pawh a ni ta lo.
Engtin nge kan tih zel ang le? Kan khawtlang leh kan ram kan vei a, nasa takin kan thiam ang angin
kan bei a. Sorkar leh NGO te Kohhran te kan hmachhuan a theih tawpin an bei thin a.
Amaherawhchu, a sawt mawh tawh em em a ni. Pawn lamah YMA committee hall-a in zilh te,
khawdai ah Center leh Jail hmunah te hian a sawtna te chu awm ve bawk mahse a nih tur ang ang a
ni zo tawh a, a harsa in a sak tawh thin. Heng ang ho zawng zawng hi chu engkim a thlen zawh
tawh hnu a kan pan thin a ni. Hlawhtlinna hmu tur chuan a sak fat tawh thin.
Kan ram siamtha tur leh tihdamna tur pawimawh ber leh a hmasa ber tur chu, kan CHHUNGKUA
atangin a ni. A nih nih ni zo tawh leh siamthat theih tawh loh tam tak awm mahse, kan chhiat zual
zel lohna turin chhungkaw tin ten chhungkaw maicham atanga tawngtaina nen bul tan hi a sawtin a
tlo ber bawk a ni. Chhungkaw maicham kan lo nei ngailo a nih chuan din thar ila, hei aia
ngaihpawimawh hmasak tur thil hi a awm lo. Pathianin kum thar min rah tir a, mahse, tih tur
hmachhawp lian tak erawh kan nei, he kan ram Kristian ram hi ringlo mite hriatah kan mualpho
mek a, sawichhiat kan ni mek tih hi theihnghilh lovang u. Lalpa nen midangte kutah dah lovin,
keimah theuhin mahni atangin tan ila, chhungkua ah Tawngtaina nen Lalpa min pek kan ram leh
hnam tlu chhe mek hi i Dinthar leh ang u.
“Ka hmingpu ka mite chuan inngaitlawma an tawngtaia, mi zawna, an awm dan sualte an
hawisan chuan, van atangin ka lo ngaithla ang a, an sualte ka ngaidam ang a, an ram chu ka
tidam leh ang”
II Chronicles 7:14

LEIIN A LAL LAWM SE


Upa J.Lawmsanga

Kan nghah Krismas hlimna ni ropui chu kan lo thleng dawn ta, a va lawmawm em. Krismas atan chi
hrang hrangin kan inbuatsaih hlawm a, Krismas laia thil thleng thenkhat tawi te tein lo thlir kual teh
ang.
Sumdawngho inbuatsaihna: Sum lu chuh hunlai anih miau avangin theihtawpin an tang lo thei lo.
Tun ang hunah chuan sum hi an thinglung luahtu ber a ni. Mahse, Krismas lo awm chhan KRISTA
a nih miau avangin sum aiin dah pawimawh thei hram se a va tha em.
Krismas leh thuamhnaw thar: Naupang tan chuan kawr thar, pheikhawk thar, jacket/kawrlum thar
han neih hi a va Krismas teh lul em. A, naupang chauh an ni lo, puitling pawh thil thar neih tum tlat
kan tam mai ti rawh u. Krismas a thleng dawn miau a lawm. Mahse, thuamhnaw thar hi a Krismas
lai ber a ni lova, a behbawm, Krista inpekna avanga kan chan ve mai, a siper a ni tih kan inzirtir
thiam a va tul em.
Krismas leh duty: Loh theih loh, Krismas dawn leh kum thar dawn vela tul ve em em chu duty hi a
ni tlat. YMA/VDP kan insangmar a, mahni chungkua, nupui fanau ngaihsak hman lova duty a tul
tlat zel – a va Krismas lo tak em, ti pawhin a ngaihtuah theih ti rawh u. Krismas hi hlimhlawpin kan
hmang nasa ta lutuk a, ven kan ngai ta a; YMA duty a ngai ta a nih hi. Krismas-ah kan nunah Krista
lo lal ber theuh se a va duhawm em.
Krismas leh decoration: Krismas lo thlen ve lema in leh a vel chei lohte chu, Biak In leh a vel chei
lohte chu, kawtthler chei remlai tak chei lohte chu a inhmeh lo zawk tawh a ni lawm ni? Traffic
Island chei kumte kha a va ropui tak em. Naupang ho chuan, “Krismas kan en dawn,” an ti a, traffic
island-ah an kal sup sup a nih kha. Niak In leh a vel chei te, in leh a vel chei te hi a awm a ni.
Amaherawhchu, Lal Isua aiin kan decoration hi a lar ang a, Lal Isua hliahtu a ni zawk palh ang e.
Lal Isua chawimawina chi khat te mai a ni tih kan inzirtir a tul ta hial em le?
Krismas… lungngaihna hun: A ni thei dawn em ni, kan ti mai thei e. He kum chhunga lusun
khawhar tan Krismas hi hlimna ni tih a har viau mai thei. Lal Isua lo kal chhan riangvaite hnena
chanchin tha hril, lungngai zawng zawngte thlamuan turte, lungngaih aiah hlimna hriak tia zawlnei
Isaia’n a lo sawi hian; hlim viau chu lusunte tan a har dawn a nih hi. Lal Isua lam kan thlir hram hi a
va tha em.
Chu chauh a ni lo, Krismas-ah hian fate avanga nu leh pa lungngaia rum kan va tam tawh em.
Pasalte avanga nupuite rilru hah kan va tam awm em. Nu leh pa tam takin Krismas hi an thlahlel
tawh lo a nih hi. Krismas-ah hian Krista ni lo hlimna dang kan zawng thin a, a va pawi tak em.
Krismas-ah hian KRISTA LO LAL BER TEH SE.
Krismas leh chawimawina: Krismas-a kohhran programme tam ber chu Lal Isua fak leh
chawimawina programme – ZAIKHAWM hi a ni. Lal Isua kan tana nun hlan tura a lo kal tanna hun
a ni a, a ropui em a, angel-te pawhin an chawimawi a nih kha.
Leiah a lo piang van Lalber-a chu,
Angel-in an chawimawi,
Lawm hla ropui takin,
Chungnung berah ropui rawh se.
Van Lalber kan zinga lo awm, Immanuela hi fakin i chawimawi ang u. Krismas-a kan lawm tur tak
chu amah Lal Isua hi a ni. Hla siamtuin,
Khawvel lawmnan a lo kal a,
Leiin a Lal lawm se;
Thinlung tiin hmun lo kian se,
Lei leh van zai rawh se.
a tih ang hian, Lal Isua fak leh chawimawi hi kan lawm dan tur dik tak a ni. Krismas tak tak hmang
turin kan thinglung kawngkhar i hawng theuh ang u.

Isua Krista Remna Lal


Lalthanliana

Isaia 9:6
Kan tan naupang a lo piang a, fapa pêkin kan awm ta a: rorêlna chu a kokiah a chuang ang a: a
hmingah chuan, Maka, Remruattua, Pathian Chaka, Chatuan Pa, Remna Lal an ti dawn si a.
Lal Isua he khawvela a lo kal chhan chu remna siam turin a ni. Lei leh van, Pathian leh Mihring
inrem tawh lo inrem leh tura lo kal a ni a. He hna thawk tur hian tlawm takin a lo kal a ni.
Remna hna thawk tura tlawmna a pawimawh zia Isua lo pian dan hian a tarlang chiang hle. Chapo
tak leh ropuina tam tak hmachhuan reng chung chuan inremna tha tak neih a harin a hlawhtling
mawh viau mai. Isua Krista erawh a hmangaihte nena inrem leh turin thawh hreh, tih hreh nei hauh
lovin a ropuina a hlip a. Kan ban phak leka inhnuk hniamin tlawm takin bawng in tlawmah a lo
piang a ni. Tuna a rawn pian dan aia tlawma pian pawh ngai dawn se nang leh kei avang hian a thei
ang.
Heti taka remna ngai pawimawhtu hian Lei leh Van inrem chauh ni lo mihring leh mihring kan
inrem pawh a duh em em ang tih a chiang a. “Leiah rem leng rawh se” tia vanho zai ri khan
mihringte hnenah thuchah pawimawh tawp remna thu an tlangau nghal a ni. Tunah hian Inremna
thu kan sawi dawn a ni.
Kohhranah: Mihring hi fel lohnaa khat, sualin a tihbuai reng kan ni a. Setana min beihna ber pawh
inrem lohna sala tan reng hi a ni. Kan sualna leh tlin lohnate chu ngawihpui a, hneh mai a harsaa
kohhran huangah pawh kan senglut ta thin a. Chak lovin min siam a. Mi thenkhat phei chu kan
hnungtawlh vak thin a nih hi.
Kohhrana inrem lohna kan tih hian mimal inrem lohna, indona tho kha a ni a. Kohhran huangah kan
senglut mai a ni. Rawngbawlpuite nena inrem hauh lo, indo reng leh induhsak tawnna reng reng nei
lo hi Zoramah hian kan kat nuk ang. Hetiang rawgbawltu, kohhrana a kul a taia inhmang thinte nun
hian kohhran hlata awm thin te nun a tihla zual a. Chak lo taka kohhran bel thinte nun pawh a tichak
lo zual a ni. Sawi mai hian a fiah thin lo. Inhnaih tak anga lang, inhlat ru tak si kan ni a. A lerah
mawi taka lan tumin kan beia kan mawi zo ta thin lo a ni.
He Chhamdamtu lo piang Remna Lal hian kan Kohhranah inremna duhawm zawk min thlen se la,
amah chauh chu thlirin lawmna luipui luang zel sela a va duhawm tehlul em.
Thenawm khawvennaah: Khawvelin a buaipui ber pakhat chu inremna tho hi ni a. Inremna duh
hian nitin sum leh pai tam tak a luangral a. Sawrkar chak apiangin an chakna lantir nan inremna
kawng chu an zawha mahse, khawvel hi a buai zel si. Rem lentir tura Isua Krista lo kal atanga kum
2000 zet a liam hnuah pawh inrem lohna chuan min chenchilh a. Khawvel hi dinhmun khirh takah a
ding mek a ni.
Khawvel chhe meka kan din lai hian thenawm khawvennaah pawh he inrem lohna hian hmun a
chang ve a. Kan dinhmun lo tha zel leh kan inmamawhna hniam chho zel hian inrem lohna bawihah
min hruai fo thin a ni. Mi kan mamawh loh avang maia indo tur kan ni lo va, kan mamawh miah
lohte nen lama inrem hi Isua Krista khawvela a lo kal chhan zawk chu a ni.
Thenawm tha zawk, midangte remtu kan nih theih nan kan nun hi a thara awmin lo danglam zawk
se a duhawm hle mai. Kum 2020 lo awm turah hian thenawm tha zawk, midangte remtu kan nih
theih nan Krismas duhawm ber hmang thei ila a tha hle ang.
Chhungkuaah: Chhungkuaa kan buaina leh chhiatna thlentu ber hi kan inrem loh thin vang a ni.
Remna Isua hian kan chhungkuaa rem lentir hi a duh em em a. A lo kal chhan pakhat a ni e.
Zorama chhungkaw tam tak hi he inrem lohna hri chhia hian min ei chhe mek a. Chak lovin min
siam a, kan zahawmna kan hloh nasa hle. Chhungkuaa nuiho thei lo engzat tak awm ang maw? Kan
hlimnaah pawh inlawmpui thei lo chhungkua tam tak kan awm a. Lawm lo chungin kan in tha en
vel mai mai a ni e. Chhungkua a chak lohva kan indo tlatin Kohhran nuam, khawtlang nun tha zawk
a thleng thei dawn em ni? Kan chhungkua a buai reng laiin kohhranah thlarau thianghlim hnathawh
a thleng reng theiin kan ring em? Chhungkua hi a bul a ni a. Chhungkaw tina Remna thlen hi Isua
Krista tlawm taka khawvela a lo pianna chhan a ni.
Kan hun liam tawha kan natna te hre reng lovin kum 2019 krismas hian kan nun tithar leh se. Inrem
lohna bawih atang hian remna duhawm zawk kan neih theih nan Pathianin he KRISMAS hi
malsawm rawh se. Inremna tawp chin nei lo kan neih theih nan Pathian thutak chuan min hruai zel
rawh se.
Isaia 9:7
A ram a zau zel ang a, a ramah remnain tawpintai a nei lo vang;

RETHEIHNA

         Retheihna hi enge? Chu retheihna chuan mihring te nun ah eng harsatna nge a thlen? Harsatna
a thlen dan chu mi zawng zawng te hian kan hre vek awm e. A la tawng lo kan awm kher lovang, a
then te phei chu chu retheihna chuan a ei hlum thak anga, tin, a then te chu ramtuileilo a siam in nun
beidawng in a siam anga thihna kotlang a hnuk hnai in thihna khuarkhurum ah chuan a paih thla
ang. Mihring tena kan tawn tur a Pathian min pek a ni. A thu ah kan hmu “ In hma ah nunna leh
thihna malsawmna leh anchhia ka dah” a tih kha. Ziaktu pakhat chuan retheihna hi anchhia a ti tawl
mai. Thil engkim hi kan ta nitur a Pathian in a min pek a ni a, Tin, Hausakna ti hlu ber tu chu he
retheihna hi a ni.

Chu retheihna chu eng nge a nih tih kawng 2 (hnih) in i han sawi dawn teh ang.

1. TISA RETHEIHNA :

                    (Chhungkua ah) :

                    He thil zet hi zawng chhungkaw inlungrual hlei thei lova min siam tu leh mihring nun
zawng zawng tibuai tu bul chu a ni chiang mai. Rethei taka chhungkua han awm hi chuan hlim te
pawh hi a har duh a sin aw!. Retheihna in chhungkua min han luhchilh tawh tak tak hi chuan Pa ber
pawh a lu a hai map zel a, Nu ber in a Pa a zanin tlai thlak tur kan neilo ti chung a Fairel bel an
khup thak tawh hi chuan Pa ber tan pawh tihngaihna a vang duh hle thin. Han tlanbo san ngawt
theih lah ni silo a, a mangan thlak thin khawp a ni. Thatchhiat vang pawh a ni thei a, tin, thatchhiat
loh vang pawh a ni thei hlei hlei bawk a ni. Krismass a lo hnai a Nu leh Pa te tan chuan
Lungngaihna a han intan phawt a, fa ten mi fate neih ang an nei ve lovang tih hlau va kum tlaitluana
an lo khawl ve tang tang tawh te hmangin fa te duhzawng (chu pawh a tlawm thei ber chi ngei mai)
chu an han lei ve a, engtin tin emaw chuan Lal piancham chu an lawm zo ve mai.

                    Mahse kum te alo thar a, fa te school luhna tur buai pui in, neih thinglungkhawng tak
meuh in an han inham buai leh a, chutiang reng reng chuan retheihna chuan kum tin mi rethei
chhungkua chu a sawisa thin. Aw!! Kan nu leh pa te rilru lo hah thin tur zia kha aw!!.. Thiante neih
ang neih ve duh in tap hnap in nu leh pa te kan lo dawr thin kha a nia(h), Hmangaihna vang chauh
in nu leh pa te khan kan dil te kha min lo pe thin a lo ni.

                    Chuvang in i lo puitling a hna thawk thei a siamtu in hriselna a pe ve che a nih chuan i
nu leh pa te tan khan i theihna hlan ve mawlh rawh. An theihna zawng zawng a itana an nun an lo
hman tawh thin avang in. Tin, nu leh pa nei tawh lo te pawh in i unau te tan khan malsawmna i ni
thei tih hria in i hun kha ui miah lovin an tan hlan ang che. Chu chu Hmangaihna in a hrin chhuah a
ni si. Pathian thu in Mahni unau te hmangaih tur in min ti a ni.

(Thalai te ah) :

                    Hei pawh hi thil tawrh har tak a ni. Thian ten Nula hmeltha pui pui motor a an phur
liam zut zut lai a, kawng sir a an tlanliam tur han thlir vung vung hi chuan Ka hausak ve hun ah
chuan a aia tha ka la nei ve ang kan ti rilru thin a ni lawm ni kha. Tin ngaihzawng chungchang ah
pawh a tu a te mai pawh hian ngaihzawng rethei deuh neih ai chuan a hausa lam zel hi kan duh
bawk a, nitin in retheih hlau avangin zirlai in a zirlai a zir thin a, sumdawng in taima tak in a bei
tauh tauh thin a, chutiang zel in mahni hma zawn theuh a tih tur awm te kan tih tang tang na chhan
bul ber pawh hi retheih kan hlauh vang a ni thin.

                    Tin, ngaihzawng chungchang ah bawk, thenkhat te chu dinhmun in kar hlat lutuk vang
in an inthen a, Retheihna vang bawk in nu leh pa te pawn nula tlangval inngaizawng te an pawh
then chang a awm thin bawk. Kan thianpa pakhat pawh bialnu a nei ve a, inzui pawh an inzui rei ve,
A bialnu chuan nasa takin a hmangaih ve ni pawh in a hria, mahse, an han inhreching tial tial a, an
dinhmun a lo inthlau si a, a hmeichhia a nu leh pa ten an pahnih inkar a hem thlak in thu leng vel
diklo tak hmang in an inpawtthen  ta mai a ni. A bik in tun lai hun ah chuan mirethei leh mihausa
inkar a lo hla tawh em a ni. Chutiang chuan he retheihna hian mihring inhmangaih tak te a lo pawt
then tawh a, heilo pawh tamtak sawi tur a awm. Mahse, tun atan chuan duhtawk hrih phawt ang,
tichuan, thalai nun pawh hi retheihna hian nasa tak in min lo tibuai thin a ni.

     2. THLARAU RETHEIHNA :

                    Aw!! He thil hi chu retheihna zawng zawng ah hian a pawi ber. He khawvel a kan dam
chhung a kan retheihna te hi chu a lo ho e mai, chatuan chatuan a thih hnu piah lam ram a he thlarau
rethei tur hi chu keizawng ka ngaingam mawlh lo. Kan dam chhung hian chatuan hi ala intan silo,
kan thi anga chatuan chu alo intan anga, Aw!! Avan rei dawn tak em!. Kan Pathian thu in “Rilru a
rethei te chu an eng a thawl e, Vanram an ta a ni si a” (Mathaia 5:3) tiin min hrilh a, chu rilru
retheihna chu enge kan tih chuan Krista a nun nei tawh ten sual kawng nuam anga lang tam tak tih
ve an chak em em, mahse an mahni neitu Pathian tana thil sual ni si, chak ve em em chung pawh a
an tih ve duh tlat loh na thinlung rethei kha a ni. Mahse, an chan tur chu Vanram a ni si. He
khawvel mihring awm zawng zawng tana neih chak awm ber leh hlu ber a ni. Chutah chuan He
khawvel a Rilru a rethei te chu an chawl anga, bang loving “Thisen hlu thisen hlu” ti a zai in Tlantu
chu an fak kumkhua tawh dawn a ni. Kan Pathian chuan he khawvel a retheihna lam pang hi a angai
pawimawh ber lova, a thil duh ber chu, duh taka a siam mihring te sual lam a tlu tawh, a hnen
atanga engmah beisei thei tawh lo nun khawngaih thlak tak chu a Hmangaihna a nasat em vanga a
fapa mal neih chhun min pek a, kan tan a thi a a thawh lehna avang a chatuan nun kan lo neih ve na
rin hi a ni. Mihring in chatuan a nun kan neih ve theih nan a engmah kan thawh ve tel miah lova Lei
leh Van lalber kan tan a a thihna tluk a ropui hi mihring te tan hian a awm lo.

                    He khawvel tisa nun ah i lo rethei a ni maithei a, in chhungkua pawh in lo rethei a ni


maithei. Mahse, chung te aia pawimawh zawk chu i thlarau a rethei em? A rethei angem? Tih hi a
ni. Lal Isua Krista hi i sual zawng zawng tlen fai nan itan a thi a ni tih hi ring tawp la, i thlarau
rethei tur chhandam rawh. Nangmah kha i pawimawh ber a tumah inthawhsak theih a nilo.
Chuvangin he khawvel nawmsakna tur ngaihtuah a nitin a mahni hmalam theuh a ke kan pen lai
hian nitin in i thih hun tur i hnaih hret hret tih hria la, A chhandam che tih pawm la ring la amah pan
rawh. He khawvel a retheihna hi chu a rei dawn lo, Lal Isua Krista tan rinawm tak in awm reng la
nakin ah kut a sak loh Van khawpui mawi ah chatuan in i la leng dawn nia.
I RAWNGBAWLNA KHA HLEN RAWH
Maruata

“Nang erawhchu engkimah fimkhur la, hrehawm tuar la, chanchintha hriltu lam hna thawk la, i
rawngbawlna kha hlen rawh.” II Timothea 4:5.
Kan thupui hi Pastor, Evangelist-ten khawmpui Crusade -ah te pawh vawi tam tak an lo tlangpui
tawh thin a ni a. Tun tumah hian ka rilruah hian a lian si a, chubakah kei ngei hian ka mamawh tur a
ni tih hriain, ka phak ang bawkin kan thai lang ve dawn a ni.
Tirhkoh Paul-a pawh kha Pathian khawngaihna a chan hnu khan a rawngbawlna kha a hlen chiang
ve khawpin ka hria. Ringtute pawhin kan entawn ber pawh a ni ta reng a ni. Kei ngei pawh hi vawi
tam tak siamtharna changin ka duhtawk chinah ka rek bung leh thin a, chu chuan nasa tak maiin ka
nun hi a vaw chau thin a ni. Chuvangin, ringtu Lalpa hnungzuitu intite pawh hi zawm thaw tak leh
kan peih china Lalpa hnung kan zui hian rawngbawl e ti lovin, kan nun a chau in a hlim loh phah fo
thin reng a ni.
Aw le, rawngbawlna hlen chhuak tura kawng pawimawh Pathian thuin min kawhhmuhte, ka rilru a
lo langte in thai lang ve dawn teh ang (Kim lo deuh pawh a ni mai thei):-

1. Hmangaihna :- Hmangaihna han tih hian, mihring hmangaihna atanga rawngbawl ve na hi chuan
tawp chin leh duh tawk chin a nei duh khawp mai. Pathian rawngbawlnaah hi chuan Pa atanga
hmangaihna hi chuan dawh thei takin beidawng lovin, midang tan rawng a bawl theih thin a, a rah
pawh a hmu nge nge thin a ni. Hei hian rawngbawl zelna kawngah ringtute a ti chakin kal zel
châkna a lo piang thin a ni.

2. Dawhtheihna:- Pathian rawngbawlna kawngah hian dawhtheihna hi a pawimawh leh khawp mai.
A bik takin Setanan ruihhlo hmanga a hrenbeh thinte chunga rawngbawlnaah phei chuan
hmangaihna leh dawhtheihna hi a van pawimawh tak em. Pathian khawngaihna avanga kan
experience tlemte atang pawhin, dawhtheihna avang hian a rah tha kan hmu ve zauh zauh mai. A
chang chuan thinrima kalsan duh rum rum changte hi a tam thin khawp mai. He mi hunah tak hian
Lal Isua zuitu intite chuan dawhtheihna nena a rawng kan bawl sak tlat chuan a hlawhtlinna kan
hmu fo thin a ni. Hei hian Pathian rawngbawlna kawnga kal zel min ti châk thin a ni.

3 Taksa hlanna:- Rom bung 12 chang 1 a kan hmuh angin kan taksa kan hlan zelna hi Lalpa chuan
kan rawngbawlnaah min lo pawm sak thin si a. Lal Isua zuitu leh neitu in ti si hian thenkhat chuan
hmun hrehawm leh nuamlo deuh tura kan ngaihah chuan kan kal peih lo fo thin si a ni. Chu chuan
kan hriat loh karah kan nun hi min ti chau leh zawk thin si a ni. Chuvangin, kan peih tawk chin ni
lova, Lalpan tul leh tha a tih china min hman atan kan taksa hlan phal zela, Lalpa tana kan pen
chhuah ve na ah hian he taksa hi lo chau mahse, kan chhungril a hlim si a, chu chuan rawngbawl zel
châkna min pe fo thin a ni.

4. Pathian châkna nun: “Ka nunna hi Pathian châkin, Pathian nung châkin, a tuihal a ni” Sam 42:2.
Hei hi a van pawimawh tak em. Ringtute hi chuan Pathian ngaihna leh châkna nun kan neih hi ava
ngai tak em. Lalpa ngaihna leh châkna nun nei tlattu ringtu chu, Lalpan a ti chakin a thlang mai thin
si a. A thlante chu a ti tlingin, rawngbawlna tam zawk a buatsaih sak zel thin si a ni.

5. Hmasawnna: “Eng pawh ni sela, kan thlen chin atang khan hma i sawn zel ang u” Philipi 3:16.
Ringtu nun kawng kan zawhnaah hian ka ngai a ni mai kan tih tawh chinah chuan, in bih chian tak
tak hi chuan kan hniam lam a lo ni duh khawp mai. Chubakah tha tho taka Lalpa rawngbawl a harsa
duh khawp mai. Chuvang chuan Pathian khawngaih rawngbawlna kawngah hian duh tawk chin nei
mai lovin hma ka sawn em tih in bih chungin kan peih tawk ni lovin Lalpan tul leh tha a tih chinah
kan theih ve na sang ber kan hlan tur a ni. Hmasawn-a kan in hriat ve na atang chuan rawngbawlna
kawngah pawh kal châkna a lo awm ve thin a, chu chuan rawngbawlna kawnga ke pen pawh a ti
nuamin a châkawm thin a ni.

6. Midang lawmna zawn: “Krista pawh chuan mahni lawmna a zawng si lo” Rom 15:3. Miten
Pathian a nun an neih theih nana buaipui thintu nun hi chu a chak phah ngei thin a ni. Lal Isua zuitu
in ti te hi chuan Isua nun kan tawmpui a ngai si a. Chuvang chuan mahni in kal sana midang
lawmna kan zawnpui zelnaah hian mahniah malsawmna kan dawng let fo thin a ni. Chu chuan
Lalpa rawngbawlna kawngah min ti chakin min ti phur thin a ni.

7. Lungawina: “ Kei zawng eng ang pawhin awm mah ila, lungawi zel ka ching tawh si a” Philipi
4:11. Keimahni zawn chawp ni lo va, kan hmaa thil lo thlenga, lungawi zel theihna nun neitu ringtu
chu a rinna kawngah a chak lo ngai lo tih theih awm e. Lal Isua kha Kraws kawng a zawhna-ah
khan mihring rilru atang chuan lungawina tur ava han awm dawn lo tak em. Mahse, a tirtu Pa
thuawihna avangin, a thil tuarah chuan a lungawi mai si. Nangmah leh keimah, a hmangaih avangin
keini pawh rawngbawlna kawng kan zawhnaah hian hrehawm reng reng a lo awm pawhin Pathian
thuawihna avanga kan lungawi zel thei anih chuan, rawngbawlna kawng kan zawhnaah pawh
hnehna kan chang zel ngei ang. Chu chuan kan nunah rawngbawlna kawngah chhelna min pe zel
dawn a ni.

8. Mahni ral phalna: Mihring hi chu lansarh nuam ti mi hi kan ni ve fo thin a. Lansarh lohna hmun
turah chuan rawngbawlna kawng pawh nise tel chak lo leh tel peih lo thin kan ni fo mai. Thenkhat
erawh chuan Lalpa rawngbawlna ni ve tawha an hriatah chuan langsar leh langsar lo pawh thliar
lova Lalpa tan tia a, chak leh phur taka ti mai (Kolossa 3:24) an awm ve thung a ni. Mahni leh
mahni inphatsan ngam nunah chuan rawngbawlna hlawhtling Lalpa thiltih ropui an hmu thin, chu
chuan rawngbawlna kawnga pen zel chakna a pe thin a ni. Piangthar inti ringtu nunkawng
zawhnaah hi chuan mihring ze hluite, Lalpa avanga paih ral ngamte nun hi Lalpa hman tlak a lo ni
thin.

Sawitur leh ziah tur hi Point tam tak a la awm teuh thei ang. Heng kan point rawn sawi zawng
zawng hi a taka chang leh hmang thei tur leh rawngbawlna hlen tur chuan Pathian ralthuam famkim
(Ephesi 6:13) Bible chhiar leh tawngtaina hi a pawimawh ber a ni. Ringtu, tawngtaina ngaina lo leh
a thu chhiar peih lo reng rengte hian rawngbawlna kawng hi nuam leh lawm takin an zawh peih lo
a, an tlu chhe leh fo thin a ni.

Aw le, he ka thu ziak hi a lo chhiartu zawng zawngten Pathian zara rawngbawlna hlenna kawnga
hma in lo sawn pui theih nan Lalpan malsawm che u rawh se, Amen.
“Chaklo chung pawhin Khawvel nun khengbetin tiam chin lam pan a tul si a.”

KHUANG THEOLOGY

Thuhma : Hei, ka thupuiah hian tawng dang Theology te ka’n ti ve a, mi thu ziak tawng dang
hmang uar lutukte ka sawisel thin a. Tun tumah hian Mizo tawng anga kan hriat lar ve tawh a nih
avangin ka han hmang ve mai a ni. ‘Pathian leh mihring inkungkaih dan chhuina’ tihna lam a ni
ber.Mizo hnam nuna Khuangin hmun a luah dan hi mak ka ti a, sawi ka châk ve tlat a ni. November
21, 2014 khan ATC Day hmannaah tel ve turin ka awmna Kohhranin min ruat ve a. Resource
Person ten thu bengvar thlak tak leh ngaihnawm tak an sawi hlawm a, a manhla hle. Zawhna leh
chhânna hunah chuan ka han zâwt ve a, chu ka zawhna chu, “Mizovin Pathian biaknaa khuangpui
leh khuangte kan hmang ang hi khawvêl hmun dangah hmang an awm ve em?” tih hi a ni. An hre lo
nge ni, tuman min chhâng lo.

Khuang tobul: Khuang hi khawvel hnam tinin kan nei deuh vek mai. Mizovin hnam dang khuang
kan hriat lar tak chu Vaikhuang tih leh Kâwlkhuang tih hi a ni ang. Bible-ah pawh hian B.C. daih
tawhah khan Khuang an hmang tih a lanna chu Exodus 15:20-ah chuan, “Tin, zawlnei Miriami,
Arona farnuin khuangtê a keng a; tin, hmeichhia zawng zawngin khuangtê kengin lâmin an zui
chhuak ve ta hlawm a,” tih a awm. Heta ‘Khuang’ tih hi han sawi chiang deuh ila: RSV leh AV-ah
chuan ‘Timbrel’ tih a ni a, GNB-ah chuan ‘Tambourine’ tih a ni thung a. Mizo Bible-ah chuan
‘Khuangtê’ tih a ni a, lehlin tharah chuan ‘perhkhuang’ tih a ni ta daih a. Engpawh ni se, Mizo hriat
danah chuan khuangtê leh perhkhuang chu a hrang daih si a. GNB-a Tambourine a tih hi Mizo
Dictionary lamah chuan Darbenthek a ti daih bawk a. Chamber’s Dictionary chuan Timbrel leh
Tambourine chu a dah hrang lem lo. Zai rem nana hman ve ve tho a ni. Keini chuan Khuang
(Drum) kan tih ang hi chu a ni lo deuh mai thei. Engpawh ni se, Khuangah ngai zel phawt ila.

Tichuan, Thuthlung Hlui lamah pawh Pathian fak leh chawimawi nan chuan Music chi hrang hrang
an lo hmang thin a ni tih a lanna chu, Sam 150:3-6-ah chuan heti hian ziak a ni a:
“Tawtawrawt hâmin amah chu fak ula,
Perhkhuang leh tingtang nên amah chu fak rawh u.
Khuangtê bênga lamin amah chu fak ula,
Phenglawng leh phaiphulengin amah chu fak rawh u.
Darbenthek têin amah chu fak ula,
Darbenthek lianin amah chu fak rawh u.”    (Lehlin thar)Hetah hian Musical Instrument an neih ang
zawng zawng – tawtawrawt, perhkhuang, tingtang, khuangtê, phenglawng, phaiphuleng, darbenthek
tê chi leh a lian chi te nen Pathian chu fak turin a sawm a ni. Engpawh ni se, keini chuan hetiang em
em hi chu Pathian fak nan kan hmang ngai lo va, tul pawh kan ti lem lo mai thei. Mizo Society-ah
chuan Kristian an nih hma khan an Musical Instrument chu khuang te, seki te, tuium te, tingtang te,
phenglawng te, darbu te, darmang te, darkhuang te, phenglawng te, hnah tum te hi a ni.
Amaherawhchu, hetiang zawng zawng hi chu zai rem nan chuan an lo hmang vek lem lo. China-ah
chuan khuang te, seki te, darbu te leh darkhuang te hi an hmang thin a, hnah ham leh phenglawng hi
chu mimal hman chi a ni deuh ber ang. Khuang erawh hi chu zainaah chuan a tel ngei ngei thin a,
zai a tinuam a, an hlim phah thin. Chuvangin, thil kalhkim lo leh famkim lo taka thiltih sawi nan,
“Khuang lova châi ang,” tih tawngkam hi an lo hmang hial a ni.Chanchin |ha leh Khuang : Kum
1894-ah chuan Missionary ten Mizote chu Kristianah min rawn siam tan ta a. Kristian an nih atang
chuan Kristian an nih hmaa zai leh lam nana an hman chi zawng zawng chu ramhuai biakna thil
veka an ngaih avangin an hnawl vek a. Chuvangin, Kristian hmasate kha chuan khuang pawh hi
zainaah an hmang ngai lo a ni. 1903-ah pawh khan, Zosaphluian Biate khua a tlawh tumin
zawlbukah Pathian thu a sawi a, a ngaithlatu paho chu 50 vel an ni. Zosap thusawi chu hliah turin
khuang chu ring tawkin an lo vuak khum a, a tibuai hle; mahse, ngaithla tawk chu an awm ve tho a
ni (Tuichang Ral Presbytery Chanchin 1938-1995). Heng hun lai bawk hian Tualte khuaah chuan
ring thar hovin an lal in bulah chuan hla an sa a, khuang an hmang ve a ni ang, an lalpa thinur chuan
an khuang chu a cheh pawhsak nghe nghe a ni (Ibib. p.12)A tira Kristian ni tharte chuan khuang leh
thil dang tam tak, ramhuai biak laia an hman chu an hmang duh lo va, chutah chuan khuang pawh hi
a tel ve a ni. Hun a lo kal zel a, 1919-ah chuan Harhna tum thumna a lo thleng a, Harhna intanna
chu Nisapuiah te, Lungdaiah te, Thingkuangah te hian a ni. An hotupa Euva chuan khuang chu
inkhawmnaah a la lut a, zai rem nan a hmang ta a, an hlimpui hle a. Suaka hovin Mission Vengah
an kal a, khuang nen lâmin an chil a, biak inah an lut a, an inkhawm nghal ta a. Inkhawm an bân
chuan khawlaiah kalin khuang pawh an keng zel a, an zai a, an lam bawk a (Ibib. p. 130-131).
Khuang chu Pathian fakna hmanrua takah an hmang ta a ni. Hemi hun 1919 hi Mizo Kristianten
khuang hmanga Pathian an biak tanna ber chu niin a lang.

Kum 1937-ah Harhna Kelkangah a lo thleng leh a, hetah pawh hian khuang hmangin an zai a, an
lâm nasa hle tawh a ni. Hetah hian Bawrhsap Mc Call, ICS, Superintendent, Lushai Hills chu
September 12, 1937-ah chuan Kelkangah chuan a kal a. Khuang nena an zai leh an lâm chu a hmuh
chuan kuang chu an rilru chawk thotuah a ngai a, mite a tihel zoin a hria a, khuang chu mihring rilru
chawk khawlotu nia a ngaih avangin Harhna chang ho chu a man a, 30 zelin Aizawl lamah tum
thum a thawn thla a ni. Khuang hman hi phal lo mah se, tawnghriatloh leh lâm chu an chang tho.

Hun a lo kal zel a, Harhnain Zoram a tuam zêl bawk a, Kohhran tin tih theihah khuang chu an
hmang ta zel a ni. Mission Veng hi Missionary thut hmun a nih vang nge ni, biak ina khuang lak luh
chu an harsat deuh. 1964-ah HSLC kan Examin, Mission Vengah kan awm a, chutah pawh chuan
biak inah khuang an la la lut lo. Dar nawn hma chuan kan thu ngawi thup a, dar an han nawn chuan
Chairman kha a lo ding chhuak a, hla a han thlang a, Pi Zaiin Keyboard-in a han hruai a, mipui chu
kan zai ta chauh a ni.

Khuangpui leh Khuangtê chungchang: Kan sawi tawh ang khan, khawvel hnam tin hian khuang
chu kan hmang theuh mai. Amaherawhchu, khuangpui leh khuangtê (khuang nufa) kan hman ang hi
khawvel hmun dangah hmang ve an awm lo a ni hial awm e. Hei hi thil mak tak a ni. Mizoramah
pawh harhna a lo thlen khan, khuang an hman tan pawhin khuangpui leh khuangte hmang kher hian
khuang an hmang bik lo. Engtik lai atang tak khan nge khuang nufa kan tih mai hi an hman tan tih
hi hriat a har hle; mahse, tunah chuan kan hmang deuh vek si a ni. Hei hi Harhnain a ken a ni a, kan
sawi tak ang khan, B.C. hun laiah pawh khuang lo lo hmang tawh pawh ni se, Mizoin khuangpui leh
khuangtê inrem taka kan hman ang hi hmang ve an vâng hle a ni ang, kan senior leh dai zau deuhte
ka zawt a, Upa C.Rokhuma te, Rev. Lalsawma te, Upa Dr. P.C. Biaksiama te leh USA-a ka thianpa
Pu F.Lalsanga te pawhin khuang nufa kan hmang ang khera hmang hi sawi tur an hre bik lo.
Chuvangin, Pathian hian Zofate hi amah fak nan khuangpui leh khuangtê inrem taka kan hmang hi
khawvel ram dangin an neih ve loh, Special taka Zofate min pek niin ka ngai tawp a ni. A makna
em em chu biak inah, ‘Krista thisen hlu tak chhuak chu ka tan a hlu a ni,’ tih kha, khuang khatin han
sa teh u, lâm lo thei lo pahnih khat chu an lâm mai thei. Kha hla tho kha khuangpui leh khuangtê
remin han la ve thung ula, lamtual khatin an lâm thei ang. Hei hi a makna chu a ni. |halai lam hla
thar pawh hi khuang hnihin  a sak theih tho. “Lal lênna khawpui tual nuam,” tih kha khuang khat
kher lovin, khuang hnihin han sa teh u, lamtual khatin an lam thei ang. Kan hla thar neihte pawh hi
khuang hnihin a sak theih tho tih hi hriat a tha.

Kohhran Programme-ah hian hun bik leh ni bikte a awm a, hetah hi chuan khuang khat a ni emaw,
ni lo emaw, a hla azirin ngaihthiam tho tur a ni. Khuang tel lova sak chite pawh a awm ve tho.

Ka rilrua awm reng thin chu, kan Mission Field Secretary pakhatin “Missionary Sapte khan
Chanchin |ha hi a pot tel lovin, a chi chauh kha rawn keng sela, Mizoram pot-ah hian rawn kui tiak
sela, tun ai hian kan rinnaah hian kan nghet ang a, kan hlimna pawh hian a daih rei zawk ngei ang,”
a ti. Tunah chuan Sap Culture-in Pathian biak kan tum a, kan Culture a nih ve loh avangin kan
harhnate hi a tlo lo em ni ang a tih theih hial a ni. Mi hnam ziain Pathian kan fak ta a ni.

Aw le, a tawp nan, tunah chuan Mission Vengah pawh khuang hnih an hmang ve ta. Kan khuang
hian hma a sawn ve zel bawk. Rev. C.Pazawna (L) kha kum 1976 khan Synod Moderator a ni a.
Khatih lai vel khan kan khuangte chu bawng vuna thing kuang kaiha tuam a ni a. A then phei chu
bawng vun la pawr chuapte pawh a awm. A kaih marnaah pawh bawng vun zai phel sinin an kaih
mar a, a kaih mar nan hêm an hmang bawk. Hei hi Rev. C.Pazawna chuan a ngaimawh deuh va, kan
Pathian biaknaa khuang kan hmante hi tun aia mawi hnai zawka siam theih ni se tih hi Kohhran a
tlawh kual velnaah chuan a sawi thin a. Kuang chu mawi tak leh felfai tak, thianghlim tak ni se a
duh a ni. Hei hi Kohhran a tlawhnate chuan an ngai pawimawh ve ta hle a, khuang chu mawi tak leh
fel takin an siam ta a, chu chu Kohhran dangte pawhin an entawn ve ta zel a. Tunah chuan kan
khuangte hi savuna kaih ni lovin, thir hmangin an kaih ta a, a pawh mar nan screw te an hmang ta a.
Khuang hmai leh a savun thlengin varnish-in an hnawih ta vek bawk a, kan khuangte chu a mam tle
zar ta a ni. Hei hi Rev. Pazawna hmalakna a ni.
Kohhran hlim kan tih hi eng nge ni? Zai a tuia lam an tam chuan Kohhran a hlim kan ti a, inkhawm
a nuam a, inkhawm kan chak bawk thin. Hei hi Kohhran nuam leh hlim kan tehna a ni lo thei lo.
Chuti a nih chuan Pathianin khawvel hmun danga a pek ve loh Mizo Kristiante tan Special taka a
pek khuangpui leh khuangte hi hmangin zai tluk tluk ila, lamtual khatin lam bawk ila, Kohhran
nung a ni ang a, kan Pathian biak pawh hi a lawm ngei ang. Ka ngaihtuah fo chu, biak ina hla thiam
tlan mang loh kan han sa a, upa lam thenkhat phei chu hmui an chip hmakin ka hria. |henkhatin
‘Pathian biakna tho alawm,’ an ti ang, a dik reng. Mahse, mipuiin kan thiam tlan kan sak pawh hi
Pathian fak leh biakna tho a ni alawm. Rev. Saiaithangan a sawi thin chu, biak ina Pathian fakna
chu, “Kan zaa sawt tlanna tur ber ni zel rawh se,” a tih hi a la dik fo a ni. Tichuan, khuangpui leh
khuangte hmang ngei hian Pathian fak ila, Kohhran nung leh hlim kan ni zel dawn a ni. Hei hi kan
duh lo a nih chuan, Kohhran hi hlim lo ila, Pathian pawh hi dan ang chauhin be hram hram ila kan
tihna tlukah kei chuan ka ngai. Min tawmpui awm ve tak ang maw!!

MI HLAWHTLING NI TUR CHUAN

Kum 2019 kum tantirh laia i in rauhmanna zawng zawng kha chhut let la, engzat chiah nge i
tihpuitlin theih? I tum aia i hlawhchham a nih pawhin, beidawngin i thu mai mai ta nge? Hun kal
tawh vanga rilru tihhah chiam aiin kuminah chuan ni kum aia tha zawkin engtinnge ka ke ka pen
ang tih a tha zawk dawn a ni. Heng a hnuaia kan tarlante hi han ti ve chhin la,

(1) Hriselna lamah inren suh: I hrisel chauhvin i nunah i duh zawng i tithei anga hlawhtlinna pawh i
sual chhuak thei ang. Damdawi manto lei thei lote pawn insawizawi hi chu pawisa ngailovin a tih
theiha, a neite pawn Gym luhte uar tur a ni. Insawizawina hian taksa a tih hrisel mai bakah
Endorphins level a tisanga, ngaihtuahna a fimin an harhvang reng bik thin a ni. I taksa mamawh
zawngin eiin thin a, i taksa tana tha lo tur chu ei lo mai rawh. Sum tamtak senga checkup i neih
theih loh pawhin a tlawm zawk tal tihtheih tum rawh. Hriselna vawn that hi a tirah thathnem puiin
lang lo mahse, khua reiah chuan a hlut zia i hre mai ang.

(2)Tawngtai tam rawh (meditation): Hlawhtling tur chuan hrisel a ngaia, hrisel tur chuan rilru
hahdam a ngai ve bawk. Rilru tihahdam tur hian Pathian that zia ngaihtuah la, ngawi vang vang ang
che.Khawvel theihhngilhin Pathian chauh ngaihtuah la thlifim hip vak vak thin ang che.Mi
hlawhtling Oprah Winfrey leh Bill Gate te pawh hian a rilru hahdam nan zingah thlifim hipin an
ngawi vang vang thin a ni.Hetianga meditation neih thin hian rilru hah leh phurritte a zang thei a ni.
Phone khalh aiin meditation hi uar a tha.

(3)Zingah pakhat khat tithin rawh:Engmah ti lova ni bul hman hian nilengin awmzia nei lo takin a
liam tir thei a ni.I thawh ve leh tawngtai emaw, insawizawina emaw, email ah chhan tur awm a
awm em tih emaw pawh ni se awmzenei pakhat tal ti thin ang che. Chhun chawlh hunah tihtur nei
anga i awm thin kha a ziaawm ang. Chu chuan i tih leh tur tihchakna a siam dawn che a
ni.Chuvangin zingah thil pakhat tal ti thin ang che.

(4)I hlawhchhamna chhut let rawh: Kum kal taah khan eng kawngah nge i hlawhchham?
engvanginnge i hlawhchham? te chhut rawh. I hlawhchhamna ang kha rawn thleng leh chiah sela,
engtinnge i paltlang theih ang tih kha ngaituah ang che. Tlu nawn tawh lo turin intiam ang che. I
siam that theih tawh lo thil liam tawh avangin i tirethei duh suh la, a aia thaa titurin inbuatsaih ang
che.

(5) I hlauhna kha paih rawh: Hlauhna chuan hlawhchhamna kawngah chauh a hruai dawn che
avangin i theih tawpin hlauhna chu tlansan rawh. Huphurhna hian engmah a ti danglam chuang
lova, ka ti thei, ka ti dawn, tih hi vawng reng ang che.Chu chuan nangmahah inrintawkna a siam
ang che a,inrintawkna chuan i thiltum 100 ah 50 chu a ti awlsam leh zual dawn a ni.
Hei hi lo tive chin la, i dinhmun pangaiah chuan i awm reng tawh lovang.

Kum 2019 kum tantirh laia i in rauhmanna zawng zawng kha chhut let la, engzat chiah nge i
tihpuitlin theih? I tum aia i hlawhchham a nih pawhin, beidawngin i thu mai mai ta nge? Hun kal
tawh vanga rilru tihhah chiam aiin kuminah chuan ni kum aia tha zawkin engtinnge ka ke ka pen
ang tih a tha zawk dawn a ni. Heng a hnuaia kan tarlante hi han ti ve chhin la,

(1) Hriselna lamah inren suh: I hrisel chauhvin i nunah i duh zawng i tithei anga hlawhtlinna pawh i
sual chhuak thei ang. Damdawi manto lei thei lote pawn insawizawi hi chu pawisa ngailovin a tih
theiha, a neite pawn Gym luhte uar tur a ni. Insawizawina hian taksa a tih hrisel mai bakah
Endorphins level a tisanga, ngaihtuahna a fimin an harhvang reng bik thin a ni. I taksa mamawh
zawngin eiin thin a, i taksa tana tha lo tur chu ei lo mai rawh. Sum tamtak senga checkup i neih
theih loh pawhin a tlawm zawk tal tihtheih tum rawh. Hriselna vawn that hi a tirah thathnem puiin
lang lo mahse, khua reiah chuan a hlut zia i hre mai ang.

(2)Tawngtai tam rawh (meditation): Hlawhtling tur chuan hrisel a ngaia, hrisel tur chuan rilru
hahdam a ngai ve bawk. Rilru tihahdam tur hian Pathian that zia ngaihtuah la, ngawi vang vang ang
che.Khawvel theihhngilhin Pathian chauh ngaihtuah la thlifim hip vak vak thin ang che.Mi
hlawhtling Oprah Winfrey leh Bill Gate te pawh hian a rilru hahdam nan zingah thlifim hipin an
ngawi vang vang thin a ni.Hetianga meditation neih thin hian rilru hah leh phurritte a zang thei a ni.
Phone khalh aiin meditation hi uar a tha.

(3)Zingah pakhat khat tithin rawh:Engmah ti lova ni bul hman hian nilengin awmzia nei lo takin a
liam tir thei a ni.I thawh ve leh tawngtai emaw, insawizawina emaw, email ah chhan tur awm a
awm em tih emaw pawh ni se awmzenei pakhat tal ti thin ang che. Chhun chawlh hunah tihtur nei
anga i awm thin kha a ziaawm ang. Chu chuan i tih leh tur tihchakna a siam dawn che a
ni.Chuvangin zingah thil pakhat tal ti thin ang che.

(4)I hlawhchhamna chhut let rawh: Kum kal taah khan eng kawngah nge i hlawhchham?
engvanginnge i hlawhchham? te chhut rawh. I hlawhchhamna ang kha rawn thleng leh chiah sela,
engtinnge i paltlang theih ang tih kha ngaituah ang che. Tlu nawn tawh lo turin intiam ang che. I
siam that theih tawh lo thil liam tawh avangin i tirethei duh suh la, a aia thaa titurin inbuatsaih ang
che.

(5) I hlauhna kha paih rawh: Hlauhna chuan hlawhchhamna kawngah chauh a hruai dawn che
avangin i theih tawpin hlauhna chu tlansan rawh. Huphurhna hian engmah a ti danglam chuang
lova, ka ti thei, ka ti dawn, tih hi vawng reng ang che.Chu chuan nangmahah inrintawkna a siam
ang che a,inrintawkna chuan i thiltum 100 ah 50 chu a ti awlsam leh zual dawn a ni.

Hei hi lo tive chin la, i dinhmun pangaiah chuan i awm reng tawh lovang.

Mupui chanchin ngaihnawm


Article

By ZoNews Admin Last updated Apr 29, 2020


0 246

22 22

Mupui chanchin ngaihnawm tiin thupui ka vuah ve ngawt tak a, a thupui phawk pha lo lutukin ka
chhuah ang tih pawh ka hlau hle lo ve. Mupui chanchin hre tlem hle mah ila, kan hriat chhun chhun
khingbai angreng tak siin tarlan kan tum dawn a ni. Kan ziak ngaihnawm thiam lo anih pawhin a
tak takah chuan a ngaihnawm viau tho tih in lo hre mai a ni ang chu.

Siamtu kutchhuak nungchate hian Pathian themthiamzia leh ropuizia an tarlang chamchi a. Chutih
rualin hringfate tan nungchate nunah hian entawn tur leh zir tur pawh tam tak kan nei awm e. A bik
takin chungleng sava zinga chungnung ber mupui chanchin hi a ngaihnawmin ringtu nunah leh
sakhaw thulah pawh mupui chanchin hian entawn tur tam tak min pe thei awm e. Kan sakhaw laimu
Bible-ah ngei pawh ringtute tan mupui chanchin min khawhhmuh ngun na ngiang mai.

“Mu chi ten sa an ei, Kawlhawk thau a țha,” tia kan lo zir țhin ang khan, mu chi tam tak te hi
sahring ei chi an ni deuh vek mai a. Hmui zum leh tin hriam tha tak an nei a, an thla a pharh tha a,
sava dangte aiin a țo bit bik bawk a, chungleng sava dangte aiin an thlawk sang thei bik bawk a, an
mit a fiah țhain an huaisen bik hle bawk a, sahring ei tura siamtu duan a nihzia a pianhmang reng
pawh hian a phawk chiang hle awm e. Mupui kan tihah pawh hian chi tam tak țhenhran leh a ni a,
Asia khawmualpui, Britain, Africa, United States, Canada, South America, Australia leh Europe
khawmual țhenkhatah te, mupui lian tak tak leh mawi zet zet hmuh tur an awm fur mai a, hmun
thenkhatah phei chuan naupang hial pawh an bei ngam tlat mai a ni. Hetianga mupui hlauhawm
mihring beih chingte hi hmanlai Mizote pawh khan kan lo hmachhawn tawh țhin a ni ngei ang,
Mura puk pawh tun thlengin Zote khuaah a la awm a. Champhai atanga 10 km vela awm a ni a. He
hmunah hian puk 6 lai a awm nghe nghe a ni.

Heng Mura Pukte hi engtik hunlaia siam nge a nih hriat a ni lova, kum 1899 a Laitea hova Zote
khua an dinthar leh lai pawh khan an lo awm reng tawh a ni. Khatih hunlai pawh khan ‘Mura Puk’
tiin a hming an lo sawi tawh a. Heng pukte hi an lo awm tan dan hriatchian ni lo mahse, Mura laka
an sahimna tura biruk nan an siam ani ngei ang. Pu Khualkhawla Mura kah chanchin ziahnaa a lan
dan chuan, Mura chu mupui lian leh tihbaiawm tak, mihring meuh pawh beih ching a ni a. A ketin
ringawt pawh sepui ki tiat zeta lian leh a kha bawr pawh patling lukhum tawk zeta lian a ni. In
chungah bawkin a thlain bang chhak leh bang thlang a hup a, kawmchar lam atangin a meiin in
chhung a hawl a, kawngka a mihring tlanchhuak apiang chu a lo chuk ta thin a ni an ti. Mura chu
chutiang taka hlauhawm a nih avang chuan heng pukah te hian an tlanchhe thin a ni ngei ang.
Hmanlai chuan heng pukte hian lungchhin tha tak an nei thin a, a chhung pawh a vawng him tha
viau niin an sawi bawk. Tak tak te a nih ngai chuan thil hlauhawma han chal loh chi ziazang a ni lo
ve.
Pathian thilsiam ropui tak zingah mupui hi a mak’in adanglam bik hle a. A chanchin pawh hi
ngaihnawm tham tak a ni. Chik lem lova han ngaihtuah mai chuan sava pakhat ve mai a ni a, a
makna em em han sawi tur a tam viau awm lo ve. Amaherawhchu, Mupuite hi sava dang ang a ni ve
reng reng lo va, a hringnun kawng chhuk chho a zawh dan hi chungleng sava dangte zingah amah
ang pakhatmah an awm awm lo ve.

Kum 1980 bawr vel khan Europe khawmualpuia tlang hmingthang tak tak leh Alps tlang an tihah
te, Africa khawmuala tlang lian hmingthang Mount Oku te, Mount Meru te, The Drakensberg leh
Atlas Mountains-ah te khuan mithiamten mupui chanchin hi a kum a kum puilinglet teh meuh an lo
zir bing tawh a, thil thar tam tak an la hmuh ngailoh an hmuchhuak a. Chulai chheh vela cheng mu
te chu mu lian pui pui an ni nawk hlawm a, an thawk sangin, an thla te hi an zap ve ngai mang lova,
an zar pharh duai mai a, chhum chunglamah te khian rei tak tak an leng delh delh thin a ni.

Chu lai hmuna cheng ve Mupui chikhat Lambmarker an tih te ngat phei chu an lianin an chak em
em mai a, ama rih zawng tluk zet a rit te pawh mel hla tak tak thlengin a thlawhpui duai duai thei a.
Sakeibaknei-in ramsial a ei zawh tawhna ruhrel te hi van sangah a thlawh pui vang vang a, tichuan,
van sang atang chuan lungpui chungah a thlak keh darh ta chuai mai thin a, a ruh chhung atanga a
thling lo baw chhuak chu a ei ta thin a ni. Chu ti ang mupui chi hrang hrangte chu khing tlangah te
khian an fuan kim hle a ni.

Alps tlang khu a lian em em mai a, a tlang bulthut vel chu ram ngaw dur pui mai a ni a, a tlang pang kham
vel te pawh tuma tuk ngailoh ramngaw ropui tak a ni. Lungpui tohlawt sang pui pui leh thing kung lian tak
tak, leilung pian tirh ata ding ngir khup tawh niawma mawite an ni hlawm a, chu vangin chung lai ram te
chu Mupuite tan chuan pasalthate ram țuanna Buannel ram ang mai a hmun thlakhlelh awm leh lungdumtu
a ni reng a ni.

Mupui țhenkhat bu chhehdan leh an no tete an enkawldan chu a danglam riau mai a. Tlang sang tak
tak leh thingkung sang tak takah Thingțang lian fe fe an chhep khawm ruih a, chumi zawhah
thingțang hling-nei chiin an delhkilh leh te te a. Chumi zawhah chuan hnah thap pui pui leh
thinghnah mi sar thei chiin an tuamhnan leh a, chumi zawhah chuan thingțang nemin an tuam leha
an tui ve chauh thin a ni. Tichuan a note a lo keu ta a, sa țawih leh sa rimchhiate pe ve lovin sa
tharlam, an man hlim ngei mai chu an pe țan ta a, sa ruh hrawmhraw leh sa hrang lian deuh an pek
chan a awm fo bawk. Tichuan an note hmul țo kim hmain a bu nem chin zawng chu apui chuan a
paih thla vek a, hnahthap chanah chuan a note chu a awm tir ta a, chung hnahthap te chuan a no te
vun nem kha a sar bawl țuk mai thin a, an vual hel hul thin a, chu chu hrehawm laka chhel an
zirtirna hmasa ber a ni awm e.

Tichuan an hmul a rawn țo kim țan chauh va, hnahthap chu an paih thla leh a, hling zingah an
khawsak tir leh ta a, chung hlingte chuan an vunte chu chhun hliam chang a nei fo bawk. Nimahse
apui chuan an nunkhawchhuahna turin hrehawm an tawrh hmasak phawt a ngai ani tih hre ranin
chutiang chuan a enkawl chho zel a, an thla an zarpharh thei ta maw tihah hling chu a paihthla leh a,
thingțang karah chuan a khawsak tir leh a, a chang chuan chung thingțang kar atanga an tlak chawn
chawn hun pawh a thleng fo bawk a ni. A changin apui chuan chung thingțang chu a rap hrual lui
deuh ngat thin bawk a, chutianga a zirtir thiam hnuah chuan ralbeihdan a zirtir leh a, rul lian pui pui
chu a nungchungin a rawn hawn a, a note chu a thahtir hmasa zet a, tichuan an pawt sawm a, an ei
ta chauh thin a ni. Te taktê an nih lai atanga hrehawm tawrhdan leh thil hlauhawm lo hmachhawn fo
tawh an nih avangin an thlawhchhuah hnuah pawh mahnia inrelbawlin chung mu te chuan an nun
chu an hmang ta thin a ni. Mupui țhenkhatte damrei lam hi tunlai mifing tam tak chuan an la zir
mek a, zir tham meuh khawpa chanchin danglam an neih thin avangin Mupui chanchin kimchang
taka chhuichhuah pawh hi thil awlai tak zawng ani hauh lo vang.
United State of America chuan an National chhinchhiahna atân Turkey (sai-âr) kha thlang ta lovin,
Blad Eagle (Mupui) an thlang hnuhnawh ta kha a ni a. Tin, German ram pawh khan Mupui tho an
chhianchhiahna atân an hmang bawk a. Chu mai a ni nem, Kaisara hun laia Rom Lalram ropui
takah pawh khan sipai huaisen Vth & Xth Legion-ten mupui tho tho kha chhinchhiah nân an lo
hmang veleh tlat mai bawk a ni. Mupuite hi an chakin an huaisen chungchuang hle a, Grik thufing
pakhat chuan, “Mupui tar tawh pawhin vamur viak tha tak a la hen e,” an lo ti thlawt bawk.

Bald mupui hi America mupui tia hriat lar a ni a, he mupui (Bald Eagle) hi America ram
chhinchhiahna atan an hmang bawk ani. He mupui chi hi khawvela mupui chi mang mai
hlauhthawnawma awm mek zingah a tel avangin an humhalh hle bawk a ni. Bald awmzia hi Lu var
tihna a ni a, Latin tawng atanga lehlin chuan “Lu var tuipui mupui” tihna a ni awm e. Bald mupui hi
a lu a var a, a mei lam a var bawk, a taksa lehthlate chu dum/uk a, a hmui a eng a, a zum van mai. A
ke ah hmul a nei lo.

Bald mupui hi a thla parh hmawr lehlam atanga hmawr leh lam teh tlangin 7ft. a sei a ni. Chaw atan
sangha, rul, savate bakah ruang tawih (carrion) an ei thin a, chaw pounds 8 a rit la/pu chungin an
thlawk thei. Kum tin an thanglian a, an bu pawh a lian thin hle awm e. He mupui bu hi America
hmarlam sava zawng zawng bu aiin a lian ber a, an record danin 20ft a thuk, 10ft a zau leh ton 2 a
rit a tling thei a ni.

Balb mupui mit chak zia chu mel chanve dana thil hi hmaih miah lovin fiah zetin a hmu thei
a,darkar khata mel 100 a chakin leia a chaw ei tur a țum bir fuh chat chat thei a ni. A chaw eitur a
țum bir chak zia chu rifle kah mu letin a chak zawk an ti a ni.

Bald mupui hian hmul 7000 vel a nei a, lo neitu te thian a ni bawk, buh leh thlai eitur sazu leh
sazupui suattu a ni. Mupui pem chi a ni a, a dangdaina chu chhimlamah an pem chuan a ngaiah
bawk an pem a, hmar lamah an let leh a nih pawhin a ngaiah bawk an let thin.

Mupui hi chi hrang hrang an awm a, mupui chikhat Mulek an tih chu a makin a danglam khawp a,
mupui dang angin a khawsa ve lo va, a rilru a phakar nge a verther kan tizawk dawn, A nihloh vek
leh atana khuanu ruat zawk pawh ani mahna, a tui te hi a awp keu ve ngai lo va, a no te lah a chawm
ve ngai hek lo, ti dan mak tak mai a nei a, a tui a lo hun chuan mupui bu a zawng a, mupui tui
zingah khan a rukin a lo va tui kual thin a, mupui chuan ama tui emaw tiin a awp tel ta thin a ni.
Tichuan, mulek tui chu mupui tui dang zawng ai khan a lo keu hmasa ta a, mupuiin chaw a va zawn
sak hlan chuan la keu ve lo mupui tui tak tak zawk te chu a bu chhung atang chan a nek chhuak ta
thin a, mupui chuan hre thiam hek lo le, chu mulek note, fa tak ni lo chu a mal chawm ta tlut tlut
thin a ni.

Mupui danglam leh em emna pakhat chu, a no te te a enkawl dan hi a ni leh a, a no te te a duat dan
leh a enkawl dan hi mak tak a ni. A bu chu lungpui sang tak ah emaw, thing ler sang tak ah emaw
chuan a chhep thin a, hmelmate tihbuai phak loh tawp tur hmun himah uluk takin a buatsaih thin a,
tichuan chu hmunah chuan a tui te chu a awp keu thin. Tichuan a no lo keu thar te chu a duat em em
mai thin a, nisa lakah te hian hlim nuam a siam sak a, a thla hlai tak mai chu a no te chungah chuan
a zar pharh duai a, khawlum leh nisa lakah chuan a veng thin a ni, ramsa thisawn uih tawh ang chi
te hi a no te te chu a ei tir ngai reng reng lo va, ama thah ngei chu an thisen lum laiin a ei tir thin a
ni.

Chutiang taka a note te a enkawl a vang chuan a no te pawh an bu zawl chu nuam an ti em em a,
thlawh chhuah ve nachang pawh an hre lo va, thlawh zirtir an ngai ta hial reng a ni. Mupui chiah hi
chungleng sava zingah no te thlawh in zirtir thin an ni a, sava dangte chuan thlawh an in zirtir ngai
lo. Mupui chuan a note te chu thlawh chhuah a hun ve tawh a a hriat hunah chuan an bu zawl nuam
tak chu an thai darh sak ta thin a, a thla khawng tak mai chuan a khawng darh chum chum mai thin
a ni. Chutah zet chuan a note te chuan a pui tih dan chu an hrethiam lo a, an chungah a thinur ta niin
an ngai thin a, an hlau hle thin a ni, chutah le a pui chuan a chungah chuan a note te chu a la thut a,
van sang tak lam pan chuan a thlawh pui ta vang vang mai a, a note te chuan mak an tiin an la thlen
ngai reng reng lohna hmun van sang tak mai chu an hlau a, an hrilhhai hle mai, tichuan a pui chuan
van sang tak atang chuan a thlauh ta thut mai thin a, an tla thla ta nawk nawk a, hlau em emin an
thla te chu thiam leh thiam lo hian an pharh ve a, thi ngei dawn a an inhriat hnuah a pui chuan a
dawng leh chauh thin a ni. Chutianga vawi tam a tih hnu chuan thlawh te chu an lo thiam ve ta, an
hlauh em emna hmun van sang takte chu tuallen nan an hmang a, luikawr thuk tak tak chungah te
chuan an leng delh delh thin a ni.

Mupuite hi ruah leh thlipuite, rial lo thawk thin te hian a tibuai ve ngai reng reng lo va, chutiang a
thlipui leh ruahpui a lo thawh dawn chuan van sang takah khian an invawrh chho daih a, ruah leh
thlipui reng rengin a chim phak lohna hmunah khian an thlawk veng veng thin a ni.

Chutiang ang tak nun kan neih theihna tur chuan ringtute pawh Pathianin kawng harsa tak takah te
min lo hruai thin a, Deuteronomy bung 32 kan chhiar chuan, “Lalpa chanvo chu a mite an ni a, a
mit note angiin a vawng….mupuiin a note te a chawk tho va, a thla chungah a la a, a thlawhpui thin
ang hian Lalpa chauhvin a hruai thin” tiin a sawi a, mupui nun ang mai a ringtute min hruai thin zia
chiang takin asawi a ni.

A bik takin Mupuite hi an dam rei em em mai a, kum 100 chuang daih mai dam thei pawh an awm
a. Kum 60-70 vel an lo nih chuan an tar ta thut mai thin a ni. Tin, Mupui (Eagle) tamzawk
damchhung chu kum 70 vel ani tlangpui a. Kum 40 vel annih tawh chuan an thlawk hlei thei tawh
lo va, chaw kawpuar hmuh chu an tan thil harsa tak a lo ni ta. An hmuite chu a kual kawm zo va, an
tin hriam em em mai thin te pawh kha ei zawn nan hman tlak a lo ni ta bawk hek lo va, tute emaw
nu-hah ang maiin an chau ngawih ngawih mai thin a ni. Chutia an tara an chet hleihtheih tawh loh a
vang chuan ruahpui leh thlipuite, rial lo thawk thin te chu an sepui ruah tawrh tlawk tlawk mai thin
a. A hma zawnga tu dang ngai bil lova van sanga leng delh delh thin khan khuanu ruat taksa lam
harsatna an han tawh takah chuan an mangang a, vanglai ni ngai reng rengin tlai ni an leng ta țhin a.
Hringfate iangin mahni dinhmun chu an sit ve ngawih ngawih mai a ni.

An thiante tih ang engmah an tih theih ve theih tawhlohah chuan an in la hrang ta thin a, an tha
zawng zawng sawm khawmin tlang chhip sang taka lung pui awmna hmun lam chu an pan vang
vang a. Hmun ralmuang leh hmun biru an melh reng a, an tana hmunhim nia an hriat chu an bel
chawt a. Chu hmunah chuan ngawi rengin an awm ta thin a ni. Chutia mahni chauhva khawhar taka
an awm lai chuan a in ngaihtuah a, chu mupui tar chuan duhthlan tur pahnih chiah a nei a, pakhat
chu pianthar lehna (re-birth) a ni a, a nih loh vek chuan pakhat leh chu ngawi renga thih kha ani
tawp mai.

Mupui tam zawk te hi an tar hnu in an in siamthar(re-birth) leh thin tih hi nungcha zirmite sawi dan
a ni. Lal Isuan Nikodema hnenah, “i piangthar tur a ni” a tih ang born-again piantharna ang kha chu
a ni lova, ‘kristan a ti zo vek tawh’, tih lam kha innghah nan an hmang ve ngawt thei lo va, anmahni
ngeiin thi leh thau pawlh a ansual chhuah a ngai thin a ni. He mupui insiamthar lehna (re-birth
process) hi a hautakin a namai lo hle a, an tan chuan na tak a ni. Tam tak chu dam khawchhuak zo
lovin an thi nge nge thin a, a hmul te a pukin a thla te kha a lo rit em em mai a, tichuan, mupui tar
chau tawh tak chuan a hmui chu lungpuiah chuan a chhu ngat ngat mai a, a khawh vek hma loh
chuan a bansan ngai lo, a tin te pawh chu lung ah chuan a chhu thlawn vek thin a, tichuan, ruahte a
in nan huh tir vek hnu ah nisa tak maiah chuan a in pho leh a, tichuan, a thla hlui leh a hmul hlui
zawng zawng chu a khawng til vek thin a, a ngal vun char bum mai te chu a ti khawk a, chumi
hnuah chuan mupui tar chu pukah a lut ta a, puk kawngka chu hlumin a khar a, a inchar hnan tlat a,
rei tak chhung chutah chuan a tawm ngar ngar mai thin a nih chu! Rei tak a tawm bo hnu chuan a
thla leh a hmul te chu a lo chawr tha leh ta a, a tin leh a hmui te pawh chu a lo in siamthar leh ta thin
a ni. Chutia an insiamthar lehna hun an hmang chhung chu thla nga/ ruk laite a awh hial thin.
Tichuan puk chhung atang chuan nunthar nen a lo chhuak a, mupui dangte angin chak tak takin van
sangah chuan a lo thlawk leh thei ta thin a ni.

“Khâm kovah te a cheng a, lung tohlawt hmun him takah a riak thin. Chuta tang chuan ei tur a
bihthla a, a mit chuan hla tak a hmu,” tih thu Joba 39:28f-a kan hmuh angin Mupui chu kham
chhawrdawh sang tak takah an tawm thin a, chung hmunte chu an tan chuan hmun nuam leh hmun
ralmuang a ni tlat thung.

“Chau hnènah te chuan thiltihtheihna a pe thin a; chakna reng nei lo te chu a tichak thìn. Tleirawlte
meuh pawh an chauvin an hah ang a, tlangvâlte pawh an tlu der ang: LALPA nghâktute erawh
chuan an chakna an siam thar leh ang a; mipuite angin thlain an thlàwk chho vang a, hah lovin an
tlan ang a; chau lovin kein an kal ang,” tih thu zawlnei Isaia 40:29-31-ah kan hmu.

“I kâ chu thil țhain a titlai thin a; Chutichuan i tleirawlna chu mupui anga siam tharin a awm leh
țhin.”Sam 103:5.

Mupui nun hian awmze ril tak a neih vang a ni ngei ang, keini ringtute pawhin, “Mupui” ngei hi kan
chhinchhiahna leh kan ringtu nun insiam that nan Lalpa’n min lo thlanfelsak ni. Nangni thil chik
peih leh chhuizau peih deuhah, Mupui nun hi kan ringtu nun nen lo hmehbel ve chhin ula, ringtute
nun insiam țhat lehna hmanrua a tan kan hmang thei hlauh anih chuan a ropui dawn em asin!!

Credit: Andy K Zarzoliana

HomeArticleI LAM DIAL DIAL MAI ANG U AW!!

I LAM DIAL DIAL MAI ANG U AW!!


by - Ka U Liana on - February 21, 2016

UPC te leh LAM hi thil inkawp tlat,lakhran/sawihran theihloh a ni a.Mihlim kohhran,thlarau kohhran tia
inchhal kan nihna zawn atang phei chuan lamtual a lam hi thil pawimawh tak mai leh thlarau thianghlim
dawn theihna,dawn tanna hmun a ni ti ila kan sawi sual tam awm lo ve.

Kan naupan deuh lai te chuan (han ti ve khang lang ila!!) LAM te,khuangvuak te,etc te hi tihmakmawhah
kan ngai thin a,inkhawm a piangin khuangvuak loh chuan LAM a ni leh mai thin a.Hemi kawngah hian nu
leh pa te hi ka theihnghilh loh leh sawihmaih theihlohte zinga mi an ni a.Kan nu leh pate chu mihring
mihrinna atanga thlir chuan tlawm te leh Officer lian leh mi challang tak lo ni lo mah sela,Pathian thutak leh
inkhawm ngaih pawimawh chungchangahte min kaihhruai thatna zar kan zo tak meuh meuh a,zirna lamah te
leh kawng dangah te pawh mi te ang kan lo ni ve thei niin ka ngai thin.

In sawi thei tan dawn tlat!! Thupuiah lut leh ta ila..Lam chhan hi mitin ah a in ang vek kher lo ang
a.Amaherawhchu,khawvel tisa thil lampanga LAM hi kan topic a ni lo bawk a.Chuvangchuan,kan lam chhan
ber chu kan Pathian Lal Isua chawimawi kan duh avang a ni ngei ang. Tin,mi thenkhat chuan tisa leh
thlarauva chakna an neih theih inbeiseiin lamtualah anmahni mawi lohna leh miin engtinnge an ngaih ang tih
pawh dawn lo va an lam thin a rinawm bawk a ni.
A eng a pawh chu lo ni sela;kan lam chhan te in ang lo nuaih mah sela,Lamtuala LAM hrim hrim hi thil sual
a ni lem lo va,mi pawisawina a ni hek lo.Chuvangchuan,mi hlim tawngkam tak pawn,kan rau emaw rau vak
lo emaw lam hrim hrim hi thiltha a ni a,kan intihhmuh thar zel a mamawh tak zet zet a ni.

Ngun takin in kan inkhawm chhan te hi ngaihtuah thin ila,kan fianrialnaah emaw zan muthmunah emaw
mahni chauhva mal taka kan awmlai te hian;Pathian thuthlung (tui leh thlarau baptisma) kan chan
a,piangthar nun dik tak kan neih tawh chuan inkhawm te hi a tul vak lo kan lo tite a nih pawn ;chutiang
ngaihdan chu a dik lo va, vanram an kai lo ang tih tuman kan sawi thei lo a ni.Chutiang ngaihdan neite pawh
chuan an tisual em em lo nite pawn a lang thei tho mai.A chhan chu,thuthlunghlui hun lai ang khan Sabbath
serh Ni (Chawlhni) hi Ni hranpa pek kan ni tawh lo tlat a.Inkhawm avanga vanram kaina tur chhan pawh
awm em em in a lang lo a ni.Vanram kai theihna Ticket (chhandamna thuthlung) kan neih tawh chuan
vanram kan kai leh kailoh chu Pathian chauhvin a Judge thei tawh a ni.

Amaherawhchu han ti zel te’ng;chhandamna neiin vanram ticket pawh lo nei tawh mah ila,khawvelah hian
ringtute tan tlukna tur tam tak a awm thin a,chutiang thlemna leh tluk theihna atanga kan him a, kan chak loh
lai pawha intichak tawna,kan thlarau mei te a mit loh nana inchhem alh sak tawn tur chuan Kohhran kan belh
a,Kohhran huang chhunga kan lawi a,khawvel mite thlir dan pawh a mi entawntlak,Kohhrana inhmang mi
kan nih hi a  pawimawh leh em em tho si a ni.Chutiang a lo nih takah chuan kan inkhawm chhan ber chu
rinna a kan din ngheh theihnan a awmdan tha te,nungchang mawite,Pathian thudik leh hmasawn kan
inzirtirna hmun a ni kan ti thei ta a ni.

Lam peih em em emaw rau thei em em emaw, a tul huna tawnghriatloh nei tha thei em em; pawnlama
rinawmlo leh entawntlakloh tam tak sawi tur erawh kan awm ve leh tho mai.Buh lem leh buh tak chu to za
tur a tih an ni tlat a.Chuvang chuan a lem hi a awm lo thei lo a ni.Mahse thiltha  lo titu te avangin kan
intilungngai tur a ni lo va.Mi thenkhat tlem a lem deuh lo awm te emaw avanga  mi lam peih deuh te lo
hnualsuat a,lam chakloh phah nana neih tur a ni lem lo a ni.Chu ai chuan mitha te hnung zui zel hi kan tih
makmawh a ni zawk a ni.

Lam mi te hi mi hlim thei tak takte,pawnlama nui uar uar thei leh kawm nuam tak tak kan lo ni vek bik lo
va.Kan lam dan style te pawh a in anglo thluah mai.Thenkhat chu lam zawng pawh a Lam khal deuh te,in
sawi thei deuh te,sai kal ve tawp mai te kan ni thluah mai.Mahse kan lam chhanah kan chian chuan engmah
zah tur hi lo awm vak lo a lo ni zawk a.

Nu leh pa leh tar upa lam te hi chu lo dah tha ta ila.A chhan pawh an vanglai leh an thatlai hunah te an lo lam
nasa in kohhranah an inhmang nasa ang tih chu an kum leh an hmelte en mai pawn a lang thei tawh a
ni.Chuti ni lo va,thatlai huna Kohhran bel lo leh inhmang vak lo tan erawh a Lam hi a pawimawh zual
a.Heng kan sawi tak te avang hian tar upa lam leh nu leh pa lam tan Lam chu a pawimawh lo tihna erawh a
kawk chuang lo a ni.

Thalaite hian zirtirna tha leh kalkawng dik kawhhmuhtu tha kan neih chuan,thuawih thei tak leh tihnuam tak
kan ni tlangpui tawh a.Sikul kal lo thalai kan awm mang tawh lo a.Chuvang chuan,kohhran nung leh hlim,mi
hlim kohhran ni reng tur chuan Lam pawimawhna leh kan lam chhan tur te hi  hruaituten thalaite hnena kan
sawi uar thiam te hi a ngai a.Chutihrual rualin,Hlasak lai a mi hla sa tui; lo ding hle hle te lam tura va in
nawrluih tawp te hi thiltha chu ni tho mahsela kal kawng dik,lam chhan tur kan kawhhmuh thiam chuan loh
chuan an rilru ah hna a thawk rei lo a,an daih rei tak tak thei lo fo a ni.

Thlarau thianghlim kan chang emaw chang lo emaw,min siamtu hi Pathian ropui a nih avang leh faktlak a
nih avang hrim hrim hian lam lo theilo a in ngai in kan lam mai tur a lo ni zawk a.kut beng thei,zai thei,kut
leh ke kan neih avanga lam mai tur kan lo ni zawk a.thlarau kan dawn avanga thlarauvin lamtuala min nawr
chhuah kher nghak lo vin emaw thlarau zakhamna chang tawh kan lo nih tawh avanga ka lam loh chuan mi
in min ngainep ang;a awm lo an ti ang tih lam ngaihtuah lo vin kan rau emaw rau vak lo emaw kan lam mai
tur kan ni zawk a lo ni.Thlarau chang tawh a khawih tawhte tan phei chuan mi hla sak laia lo dinkhawng ah
maite hi a inhmeh ta chiah lo a ni te pawh kan ti thei awm e.

A sawi hi ka hre reng thin a.Tuna Delhi a kan pastor ni lai mek,Pastor T . Laldingliana (udingtea) hian a tia
lawm.Tun hma a pianthar tirh khan thu a lo intiam a Pathian hnenah.B.SC min pass tir a nih phawt chuan ka
inkhawm leh hmasak berah ka lam ang tiin a intiam alom mawle..Tichuan a intiam ang ngei chuan B.SC chu
tha takin a pass ta ngei mai a,chuveleh tunhma a ala tih ngai miah loh a zah em em chu  tih a ngai dawn
ta..chu chu LAM a ni.Lamtuala a inkhawm hmasak ber tuma a lamna tur chu khatih hun lai a NEI UPC leh
MIZORAM UPC tena kan inchuh mek Kolasib venglai biak in kha a ni a.Media ho chinchang hre duh leh
news a chhuah turin media ten an rawn cover ni tak a ni a.Chutah le; Udingte a chuan hreh chung chungin a
mah chauh chuan a lam ta nghek mai a.MZ UPC palai leh NEI UPC palaite lah chuan LAM a hnekin an
innuai lo chauh a ni a..chuta karah Udinga chu amahte chuan tuilo fahranin a lamkual ta zet zet mai a
ni.Miten, ‘tunhma pawha lam ngai lem lo,mi buai lai laiah te a lam a’ an lo tinuk a ni awm e.hehehe.Ama
experience atang hian kan hre theuh awm e;harsa taka a intiamna a tihhlawhtlin avangin Lalpan a hmang
chho zel a,Lalber sipai thami a nita reng mai a nih hi.

Bible-ah thil engkim tih a thiang a,mahse thil engkim tih hi a tha vek kher lo a ni tih kan hmu a.Entirnan zu
te pawh hi a inthiam tan chuan damdawi tha tak te pawh a ni thei tho va.Chutihrual rual chuan kan awmdan
leh thiltihte avanga midang/kan unaute an tluk dawn chuan; chu chu thiltha lo a ni tih kan hmu leh a.chuvang
chuan rinna tlem zawk leh ringthar zawk te kan zu in avanga an tluk dawn ai chuan kan in loh ngam a,kan
insum mai kha a tha mai a ni.A bik takin kohhran hruaitute tan phei chuan fimkhur a tul zual a ni.Kan zu in
avanga beram Pakhat chauh pawh kan chan dawn a,kan tih tluk dawn ai chuan zu kan in ngam loh mai kha a
finthlak zawk a,ringthar leh rinna tlemte tana kan nunah Krista aia Sual Setana ropuina lanna tur a nih ai
chuan I thiltih chu thianglo ni lo mahsela Pathian ropuinan I zu in kha sual em em ni lo mah sela I tihloh
ngam a ngai tihna anih chu.

Chutiangchiah chuan thlarau dawng tawh te kan nih a,miin lam ngei tura min beisei sa reng  lai pawh a,kan
lam duh loh chuan emaw lamna chang kan hriat loh chuan;kan nunah ringthar leh rinna tlem thalai leh
naupang zawkte pawh a niang chu,kan nunah ei tur an  hmu lo ang a, entawn tur tha an nei dawn lo tihna a lo
ni dawn a nih chu.Diktak chuan kan lam loh chuan thil sual ti kan va ni hran lem lo a ni,tuman kan lam loh
avang khan misual ah pawh min ngai lo ang.Amaherawhchu,memberpuiten lam tura min lo beisei san laia
kan lam loh a,kan nunah Sual setana a lo ropui dawn ai chuan khawnge kan lam mai ang e tihna chang hi
thlarau zakhamna chang tawh member emaw hruaitu tam tak te hian kan hriat a tul tak meuh meuh a
ni.Memberte entawn atan hrim hrim pawhin  lam I uar the ang u khai!!Kan nu leh pate lam thang,lam mi an
nih phei chuan automatic a kan lam peih ve a ngai a.Nu leh pa entawn tur tha nei lo thalaite pawn keimahni
hi chhungkaw siamtha theitu leh tichaktheitu kan ni tih hriain hma ila thar leh ang u khai!!

Inkhawm hla sak laia thutna awl hmuh tur a awm mang loh chhung chu kan lam tha tawk lo tihna a ni mai
a.Hlasak lai hian thutna hi awl in ruak thup mai zel se lang chuan a nuam dawnin thlarau lam boruak te pawh
a lo thlen hnaih zawk a rinawm a ni.Chutianga a pui apang alian ate sawi chuang lo va kan lam mup mup hun
a lo thlen a va nghahhlelhawm kher em!!

Awle,a tawp berah chuan Pathian thuthlungah chiang em em phawt mai ila,UPC nih pawh nuam kan ti tawlh
tawlh ang a.UPC ni reng chunga Pathian thuthlung,thutak a chiang lo kan nih chhung chuan kohhran thiltih
leh activities kawng engkimah kan phur tak tak thei ngai lo vang.Chu achhapah UPC nih kan inzahpui hun
pawh a lo thleng ngei ang.Chutah Kohhranah mawhphurhna kan neih te leh kan tangkaina pawh kan hre pha
thiam lo bawk ang.Chuvangchuan,Thuthlungah chiang ila,chu veleh LAM a nuam ang a.Pathian ropuinana
kan kut leh ke,kan awka te chu uihawm kan ti tawh lo ang a.Engkimah lungngawina kan lo nei ang a.Kan
chantawkah kan lungawi thei zel mai dawn a lo ni.

Kan thatlai hun,kan vanglai hun,kan damlai hun hian khawnge kan LAM ve reng reng te’ng!,vaivuta kir leh
mai tur ka ni a ka lei taksa hi,’ka damchhung tawiteah Lalpa ropui nan chauh Lamtualah khawnge kan lam
ve tawh ang e’ ti theitu nih theuh I tum ang u.Kan damlai,kan thatlai nite hi engtikah emaw chuan a lo
chuaiin a lo liam ngei dawn si a.Kan thatlainite hi a rei dawn si lo va.thawhtheih loh hun a lo la thleng ngei
dawn si a.Thawk thei,lam thei,ei thei a kan awm lai hian khawnge UPC member te a pui a pang,a lian a
te,member satliah atanga hruaitu lawk thlengin.. I lam ho dial dial ang u! Kan ropuina ni chu a nitelin a hnai
tawlh tawlh tawh si a.Kan rintirh lai ai khan tunah chuan kan chhandamna ni chu a hnai tawh si a.

Lalpa’n chhiartu zawng zawngte malsawm vek che u rawh se! Amen!

HRINGNUN MAMAWH TINRENG BIBLEIN A


CHHANNA                                                                          

Pathian hi mamawh chhanna a ni tak meuh em?

* A lama rilru dik tak putute chunga a chakzia tilang turin khawvel zawng zawngah LALPA mit
chu a leng ruai ruai thin a ni. Âtthlak takin thil i ti a nih hi; tun achinah chuan do i nei reng rawh
ang," a ti a. (II Chronicles 16:9 )

* LALPA chu ka ro chan tur leh ka no chan tur chu a ni: Nangin ka chanpual chu mi tihnghehsak
thin a. (Sam 16:5 )

* Aw, LALPA thatzia chu tem chhin teh reng u: Amaha rina nghat mi chu a eng a thawl e.( Sam
34:8 )

* LALPA chungah chuan lawm bawk rawh; Tichuan i thinlung duhzawngte chu a pe ang che. (Sam
37:4)

* I awm dan tur chu LALPA chungah nghat la; Amah chu ring la, aman a ti vek ang.( Sam 37:5 )

* I rit phurh chu LALPA chungah nghat la, tichuan anin a tichak ang che; Mi fel chu engtikah mah
tiihnghin a phal lo vang. (Sam 55:22 )

* LALPAN in a sak loh chuan, A satute chuan an thawk rim thlawn mai a ni: LALPAN khawpui a
vawn that loh chuan, A vengtu chu a meng thlawn mai a ni. (Sam 127:1 )

* Tin, LALPA chuan a hruai fo vang chia, hmun rovah pawh a titlai ang chia, i ruhte pawh a tichak
bawk ang; tin, huan tuia chawm ang leh, tuihna kang ngai lo ang i ni tawh ang.( Isaia 58:11)

*  Puithiamte nunna chu thauvin ka titlai ang a, Ka thatnain ka mite pawh an tlai ang, Tih hi
LALPA thu chhuak a ni. (Jeremia 31:14 )

* Mi au la, ka chhang ang che, thil ropui leh inthup i hriat ngai loh chu ka entir ang che. (Jeremia
33:3 )

* Chuvangin, ka hrilh a che u, ‘Engnge ka ei ang a, engnge ka in ang aw?’ tiin in nunna thu leh,
‘Engnge ka silhin ka fen ang aw?’ tiin in taksa thu lungkham suh u. Ei tur aiin nunna a thupui zawk
lo vem ni? Silhfen aiin taksa pawh a thupui zawk lo vem ni? (Matthaia 6:25 )

* A ram leh a felna chu zawng hmasa zawk rawh u, tichuan chung zawng zawng chu a pek
belhchhah dawn che u nia. (Matthaia 6:33)

* Chutichuan, nangni mi sual mahin in fate thil tha pek nachang in hriat chuan, in Pa vana mi chuan
a diltute chu thil tha a pe zawk em em dawn lo vem ni?( Matthaia 7:11 )
* Ruk hmang chu, ru tur leh tihlum tur leh tichhe tur lo chuan a lo kal lo; kei zawng nun an neih
nan, tam taka an neih nan, lo kal ka ni. (Johana 10:10 )

* Nangni keimaha in awm reng a, ka thu nangmahnia a awm reng bawk chuan in duh apiang dil
rawh u, in tan tihin a awm zel ang. (Johana 15:7 )

* Tin, ka Pathian chuan Krista Isuaa a ropuina ngahzia ang zelin in tlakchhamna tinreng pawh a
phuhruksak ang che u. (Philippi 4:19 )

Ka nun buai tak chingfel  tur hian engtinnge Pathian tanpuina ka chan theih ang.?

* Ngai teh, chhungril lamahte hian takina i duh thin a: Tichuan lang lo lamah hian finna mi hriattir
ang. (Sam 51:6 )

* LALPA chuan finna a pe thin a, A ka atanga chuan finna leh hriat thiamna a lo chhuak thin a ni:
(Thufingte 2:6 )

* I kawng zawng zawngah amah hre reng la, I kawngte chu a kawhhmuh zel ang che.( Thufingte
3:6 )

 * Tin, ding lama in pen veleh emaw, vei lama in pen veleh emaw, in bengin in hnung lama thu,
"Hei hi kawng a nih hi, tah hian kal rawh u," tiin a hre zel ang. (Isaia 30:21 )

* Sipaihote LALPA chuan heti hian a ti: In kawngte chhut ngun rawh u. (Hagaia 1:7 )

* “Kawngka zimah chuan lut rawh u; boralnaa kalna kawngka chu a zau va, a kawng pawh a zau
bawk a, chu mi lama lut chu tam pawh an tam hle a ni; (Matthaia 7:13 )

* Isuan a hnenah, “Keimah hi kawng leh thutak leh nunna ka ni; keimaha kal lo chu tumah Pa
hnenah an thleng ngai lo. (Johana 14:6 )

* Pathian chu buaina Pathian a ni lo va, remna Pathian a ni zawk si a, mi thianghlim kohhranho
pawl zawng zawnga a awm ang hian. (I Korinth 14:33 )

 * In zingah tupawhin finna a tlakchham chuan mi zawng zawng hnena hau lo leh ui lova pe thintu
Pathian chu dil rawh se, chutichuan a hnenah pek a ni ang. (Jakoba 1:5)

* Chung lam atanga finna lo chhuak erawh chu atirin a thianghlim phawt a, chu mi hnuah chuan
inrem a duh a, a nunnem a, a tihnuam a, khawngaihna leh rah thain a khat a, thlei bik a nei lo va, a
vervek lo a ni. (Jakoba 3:17 )

Ka chin thalo tinreng lak ata hi ka zalen thei angem? Engtinge?

* Kei hi LALPA in Pathian, an bawih in nih lohna tura Aiguptaram ata hruaichhuaktu che uchu ka
ni a; in nghawnga kawlte chu ka titliak a, ding charin ka kaltir tk che u hi. (Leviticus 26:13 )

* LALPA, nangmahni siamtu, chhul atanga nangmahni dintu, nangmahni tanpuitu tur chuan heti
hian a ti: 'Aw Jakobho ka chhiahhlawhte u, nangni Jesurun-ho ka thlante u, hlau suh u.( Isaia 44:2 )
* A ritphurhna nghawngkawl leh a kokia zawn fung, a hnehchhiahtu talhtum chu, Midian-ho hneh
ni ang khan i tihtliaksak ta si a. (Isaia 9:4 )

* Chutichuan Fapain bawih a ban che u chuan in chhuak tak meuh ang. (Johana 8:36 )

* Chutichuan unaute u, Pathian khawngaihna avang hian, inthawina nung leh thianghlim leh
Pathian lawm tlak ni turin in taksa chu inhlanah ka ngen a che u; chu chu in rawngbawlna awm reng
a ni. (Rom 12:1)

* Thil siam zawng zawngte ngei pawh chu chhiatna bawih ata tihchhuahin an awm ang a, Pathian
fate zalenna ropuiah chuan an lut dawn si a. (Rom 8:21)

* Heng hi hria ila: kan mihring hlui chu a hnenah khenbehin a awm ve ta, sual pu taksa chu
tihborala a awm theih nan, tun achinah sual bawiha kan awm lohna turin. Tupawh thi tawh chu sual
lakah a chhuak tawh si a. (Rom 6:6-7 )

* Amaherawhchu sual bawihte ni mah ula, zirtir dan a hnena in inpekna chu rilru tak zetin in lo
awih a; tin, sual lak ata chhuahin in awm a, felna bawihte in lo ni ta a; chuvangin Pathian hnenah
lawmthu awm rawh se; (Rom 6:17,18 )

* Tin, Lalpa chu Thlarau chu a ni a; Lalpa Thlarau awmna apiangah chuan zalenna a awm thin. (II
Korinth 3:17 )

* Bawih ni lo turin Krista chuan min chhuahtir kha, chutichuan ding nghet ula, bawih
nghawngkawlah chuan tang leh tawh suh u. (Galatia 5:1 )

* Mi tichaktuah chuan engkim ka ti thei a ni. (Philippi 4:13 )

Sual hian min hneh fo thin si a, Pathian chhandamna hian min huam ve tak tak dawn em ni?

Ka hming pu ka mite chuan inngaitlawma an tawngtai a, min zawn a, an awm dan sualte an hawisan chuan, van
atangin
ka
ngaithla ang a, an sualte ka ngaidam ang a, an ram chu ka tidam leh ang. (II Chronicles 7:14 )

Chhak leh thlang a inhlat ang hian, Kan bawhchhiatnate ch kan hnen ata a dah sanw ta diah a. (Sam 103:12 )

Kei, keimah ngei hi, keimah leh keimah avang ngawta in bawhchhiatnate thai bo thintu chu ka ni; in sualnate
pawh ka hre reng
vang. (Isaia 43:25 )

Tin, an kahwlohna, ka chunga an thiltih sualna lak ata ka tleng fai a, an khawlohna, ka chunga an thiltih sualna
leh ka chunga
bawhchhiatnate zawng zawng chu ka ngaidam ang. (Jeremia 33:8 )

A hawi kir leh ang a, kan chungah khawngaihna a nei ang; kan khawlohnate chu a ke hnuaiah a rapbet ang:
nangin an sualna zawng
wngte chu tuifinriat mawng thuk takahte chuan i paih lut ang. (Mika 7:19 )

* Tupawh a ring apiang engkimah ama thiam chantirin an awm, chungah chuan Mosia danin thiam
chantirin in awm thei lo ve. (Tirhkohte 13:39 )
*  “Chutichuan unaute u, hre rawh u; amah avang chuan sual ngaihhnathiamna thu in hnenah hrilh a
nih hi; (Tirhkohte 13:38) 

Pathianin thinurna tuar tur ni lovin, kan Lalpa Isua Krista zara chhandamna hmu tur zawkin min ruat a ni si a; (I
Thessalonika 5:9 )

Thil fel taka tih, keimahni ngeia tithe chu, chu mi avang ni lovin, siamtharna silna leh Thlarau Thianghlim
siamthat lehna chuanin
hawngaihna ang zel zawkin min chhandam ta. (Tita 3:5 )

Chutichuan, amaha Pathian hnena lo kalte chu a tawpkhawk thlengin a chhandam thei bawk a ni, anmahni
tawngtaisak
in chatuana a nun reng avangin. (Hebrai 7:25 )

Chhandamna, hun hnuhnunga lang tura peih sa chu hmu turin, rinna avangin Pathian thiltihtheihnaa ven chu in
ni.( I Petera 1:5 )

Naute u, ama hming avanga in sualte ngaihdam a nih tak avangin in hnenah ka ziak a nih hi. (I Johana 2:12 )

Thil tisualtu chu diabolaa chhuak a ni; diabola chuan atir ata thil a tisual si a, Pathian Fapa lo lan chhan ber chu
diabola
athawhte a tihboral theih nan a ni. (I Johana 3:8 )

* Kan sualte thupha kan chawi chuan kan sualte ngaidam tur leh kan fel lohna zawng zawng
tlengfai turin amah chu a rinawmin a fel a ni. (I Johana 1:9)

Amaherawhchu amah chu engah a awm angin keini pawh enga awm kan nih chuan kan inpawl tlang a, tin, a
Fapa Isua thisenin
n sual zawng zawng min tlenfaisak thin a ni. (I Johana 1:7)

xviiiZAKAIA (THLIRNA KHEUH BEUH)

                                                             ZAKAIA

( Thlirna tlang dang)

                        Lal Isua zirtirte zinga telve lo rau rau zing ah chuan Zakaia
hi kan hriat lar pawl tak ani awm e. Naupang pakhat pawn Isua zirtirte
zingah chuan Zakaia atawiber zu ti teh tlat a,chu tiang khawpa mitena
anhriat lar Zakaia chanchin ah hian zir dhhuahtur tamtak aawm ngei ang.

          Engvanga Zakaia chanchin kan sawi apianga theipui kung hi


sawitel loh theih loh nge anih,eng vang in nge theipui kung ah hial lawn
ngai khawpa anun hnuh hniama aawm tak ni ang, tih i han chhui dawn teh
ang.

Zakaia hi Judate Rom Sorkar in nasa taka arah beh hunlai leh, mi
lian lehthil tithei deuh ten  mi hnuaihnung zawk te kawng hrang hranga
an rah beh hun lai ani a. Chung rah behna tuar tu te leh rap bet tute
hnenah chuan chanchin Tha hril tura Lal Isuan Judai ram afan hun lai tak
ani  bawk a

HAETIH HUNLAI HIAN Juda mipui mi hnuai hnung tak tak te phur arit
hle.Rom sorkar chuan ram bial khat chin zelah chhiah a hauh bur mai a,
chung chhiah zawng zawng lo la khawm tute chu chhiah khawntu tih an ni a,
Zakaia hna pui ber  ani nghe nghe. Rom hnuaia dinhmun pawimawh tak chelh
tu te annih avang in,anin lulling hle thin bawk.A khawsakna Jeriko lah
sumdawnna hmin pui alo ni bawk nen aduh am in, mi hnuai hnung zawk te rah
beh na kawng ah a thawh hlawk hle bawk.

Hetianga Rom sorkar tana thawk tute hi Juda ho ten an haw em em a,


Synagoguea ah chan vo an neih leh an inkhawm ve pawh an phal ngai lo. A
chileh kuang te ngei pawn an chan ai ei zo a,athil tih theihna hmang
a,anmahni rap beta, nek chep tu ani tih an hriat chian em avang in,tuman
an intlawn siak in, alakah phut leh beisei nannei ngai hauh lo. Pathianin
aphal hauh loh help ruk hmang annih miau avangin,an Pathian biakna leh khualeh tui ah
pawh chanvo engmah an siamsak ve ngai lo.

Chutiang taka achipui ten, Pathian leh hnam phatsantu hial ah


ngaia, An en dawng tlat avang chuan, Zakaia hi sum tamtak nei chunga
mirethei ber, duh apiang nei thei chunga mi khaw har ber leh neihbelh zel
duhna kawng zawha duhtawk chin reng neih theih loh na rip chhungah khar
hnanin a awm ta zawk a. Chu chuan adin hmuna lungawi loh na leh Pathian
leh achi leh kuang te laka inthiamlohna lian tak asiam ta ani ngei ang.
Thinlung inngaitlawm tak leh thuhnuai rawlh taka Nazareth Isua hnenlam
pan ruai ruai a,Isua hmel ahmuh theih ngeinatura theipui kung ah hial
alawn tak.

          Hetiang taka chhiahkhawn tu Zakaian Isua hmu ve ngei tura zah
pawh dawnloa Isua hnen lam pana, Nun thar alo neih theih takna chhan bul
pui ber hi tu te rawng bawlna leh hnathawh rah nge niang le?

          Kei chuan achi pui mipui te hi an ni katilo thei lo. Tun lai
ang in mipui te hian in tlawn siakin, tih lawmloh hlau reng reng leh
alakah beisei nei ru ran chungin dinhmun tha tha chantir ve ngat se
zawng, mal ngawih ngawih leh khawharin a awm hlek lovang, adin hmun ah
alungawi tawk em em ang a.Isua hnen pan ruak ruak tur khawpa chhungril
tuihal na leh nun danglam neih duh na hial a neih phah in kei zawng ka
ring lul lo. 

     Engatinge?  Mipui te rap beta hneh chhiah mek tu, dikna pazuta
retheite vun lih sak tu, kan tuallaia vawk lal len nghulh ngulh mek te
hian,Isua hnen pana sima nunthar anneih ve duhna leh thlakhlelh ngawih
ngawihna an neih ve theih der loh mai chhan hi “I ngaihtuah tlang in I
ngai urhsun hram teh ang u”.

 Mipui te hian kan inngaihsan siak in, tlawn lungawi thei tu nih
chu mi vannei leh malsawmna dawngah riak kan in dah a. Awhna leh ropui
bik tihna Mitin , hmuhtheih thil ‘Kut bawlhhlawh’ hmanga an lak luh te
chu fakmawi sak hluak hluak chungin, chil put in an chawmal tla chang fuh
bik tu nih in chuhin kan zahawmna bosal thak huamin kan phi rei ruai a
(lungchhiatthlak hian).

Heng mipui zozai te hian kan tih luat ah  Zakaia chan an chanve
theih hlauh natur kawng hi kanlo dalin, Pathianin a kohna leh a buatsaih
na pawh hrethei lek lo hian, kan tlawn rawn na leh beisei nei rana kan
fakderna ah hian thawh mai harsa khawpin an lo tawlh thlu ani thei teh
meuh mai a sin. I duham luat vangin nang aia duham nen khan mahni ngeiin
awhhlumna hruihrual I nghawnga vet in Zakaia beiseina thar kawng dik zawk
zawh ve lovin…… beidawnna hruihrual ah I in tal awk thei a, mi tamtak an
awk tawh a, an la awk zel dawn dawk……. Chung zingah chuan tel ve lo turah
lo inngai ngawt suh……  Kan van Pathian hian tute mah hi min hmuh hmaih
hauh lo a nia.  

Lal Isua hunlaia mipui ten Zakaian nun thar alo neih ve hlauhna tur
atana kawng an sialsak ang hian, hawh u,, mi dang te tana kawng sial tu
ni ve turin ,itangrual teh ang u. ZAKAIA chu achipui ten chapo theilo leh
mal ngawih ngawih leh khawhar vawng vawng a ansiam avang in Isua hnen
panin thei piui kungah hial zu lawn a.

WSF – in Delhi khawmpuia an thupui - “ANOTHER WORLD IS POSSIBLE’


tih kha hrereng ila. ANOTHER MIZORAM IS POSSIBLE’  Tunaia Zoram nuam,
thianghlim, changkang leh hmasawn zawk hi kan siam thei. Mi dawihzep leh
mahni in hmangaih te tan erawh zawng, he hna huaisenthlak leh mawhphurhna
rip tak hian, awmzia anei ve loving.

Khai le… ZAKAIA hun laia mipuite ang khan, tharum thawhna, huat leh
elrel, engmah tello leh thenrual tha tepawh an harh chhuah ve ngei
naturin, I thlah thlam/ tlawnlo/ngaisanglo…. phal ila, ngaihsan loh tur
hnual suat ngamin, ngaihsan tur dik chu par vul tirin. Ram nun tha zawk
mawi thianghlim ropui zawk dinthar a. Zakaia in ngei a Lal Isua a thleng
ang khan, Zoram in tinah Isua lo thleng ve mawlh erawh se.   

KEI  ERAWH CHUAN LALPA LAM KA EN ANGA


MIKA 7:7 - 10 ; SAM 73 : 25 - 28 ; ROM 12 : 1 - 2

           Tunlai khawvel hipna leh nekna nasatak karah hian ‘ Kei erawh chuan LALPA lam
kaen anga’  kan tih tlat atul lehzual tak em avangin, he thupui pawimawh tak hi karawn thlang
chhuak ani.

            Zawlnei Mika hian, Pathian mi ni a inngai nghet tak, a chipui Juda sakhaw vuantute
hmaah  ‘Kei erawh chuan Lalpa lam ka en anga..’ tih thu awmzenei leh huaisen thlak tak hia
puan chhuah kher kher.
Mika hi Israel chhim lam Juda lalram chhung ‘Moreseth’ khaw mi ani a. Judai rama
Jothama, Ahaza etc, te lal lai B.C 700 vela rawngbawltu ani a. Isaia pakhatna tenen rawnganbawl
ho hman .A hming awmzia chu ‘ Pathian ang hi tunge awm ‘ tihna ani.
A hunlai boruak : Mika hunlai hian Juda hote bawhchhiatna anasa hle.
            1)   Pathian uire sanin, Baala tihlawm nan mipat hmeichhiatna kawngah an nun
anhmang bawrhbang nasa hle.
            2) Duhamna leh Mite neih ang neih ve loh hlauhna avangin, retheite an nekchep a, moral
leh physical corruption a hluar hle. ( Tunlai kanram dinhmun nen hian a inang thui viau mai
awm e ! )
            3) Pathian chakna thahruia innghah aiin sumleh pai leh an chhehvel sawrkar te
chaknaah innghahna leh chawlhna an zawng. (   ‘ Material worship’  in min tih buai tluk zet hian
?)
            4) Rawngbwltute meuh pawh  tangka sum ngainatnain abual a zova, khawvel thilah
intlansiakin, beramte nun veina tak tak an nei tawh lo.
( Kanram rawngbawltu tamtakte hi eng dinhmunah tak dingve ang maw ? )
            5) An chhungril nun za hrikthlak nan, nasatakin sual an palzam a. Engkim hlutna pawh
sum leh paiah an teh zo. An pawnlam landanah sakhawmi viauin lang mahse an chhungril nun
tak tak LALPAN achanglo . (Kan chhungril nun hi tuin nge luah thin le/ kan value system mawlh
mai te hi) 
            6) An chhehvel hnamdangte nun danin apawlh sawp. Chu chuan an Pathian biakna leh
an hnam nunzia ngeipawh apawlh dal hneh hle. ( Keini pawh hetiang teh nuaiha kan chhehvel
mite nundan tha lovin min pawlh sawp zui zel anih chuan ral lam kan pan   ngei  dawn a, kan
Kristianna ngei pawh hian dal lam apan  ngei ang ).
            7) Chawlawlna in annun aphuar tlat. Zawlneite au aw leh Pathian vaukhanna
thurum tak tak pawn annun ati danglam thei tawh lo. (Kanramah hian Pathian Thutak pawhin a
khawih chet theih loh kan tam tawh   lo maw ? )
            8) Pathian aia tuipui leh buaipui an ngah , Pathian bula awm nuam anti tawh lo. (Eng hi
nge kan tuipui leh buaipui ber thin hi nive ta ang le )
            Mi tihmawh leh hnam luhlul takte karah chuan, Van lam a entlat a. Pathian hmel tarlang
tur leh beiseina beidawngin a hneh mek ten beiseina nung anlo neih leh naturin “ Kei erawhchuan
LALPA lam ka en anga…..” ti a au chungin   , mipuite chu Lalpa lam entlata Pathian nena leng dun
turin ako lawm lawm zel a. ( Hetiang taka mi huaisen leh Pathiana rinna nghat tlat tu hi kanram
hian ava mamawh tehlul em ! )
 Mahse an ring an tihkhawng luihtlat avangin, Lalpan zawlneite kaltlanga alo sawitawh
angin, B.C 722 ah Asuria  hmangin an chungah athinurna berhbu a leih baw ta. Asuria chuan
Samari khawpui ti chhia in tamtak salah anman a. Heta tang   hian Israel ram chu sorkar
angpawhin a awm talo. BC 597 ah Babulon lo lian lehin Jerusalem an tichhiaa, mitamtak salah
anhruai leh bawk. LALPA lam reng hawi duhlohna in a nghawng chhuah hi ava rapthlak tehlul
em.

Kan ram hmabak hi engtin ni  zel ang maw..?


Setana hian  Zu leh drugs , sual langsar tak tak  hmanga min hneh atum ber    lo.
Heng –   nun thlahdahna, sual langsar lo leh thil hote hmanga, LALPA lam hawithei miahlova min
siam theih chuan alungawi tawk em em thin.
Kan fashion , Hindu youga, kan value system mawlh mai te hi. Sex bomb apuak,
Pathian siam phunga lungawi lo PHERH inti, an nun Kawng  dai pherh mek an pung tual tual.
Hetiang taka Pathian thlahthlamna leh sual palzamna in kanramah bu a khuar zel anih chuan,
Isarel hote chunga thil thleng ang hi kan pumpelh bik hauhlovang le. Kan ram hmabak hi engtin
ni  zel ang maw..?
.
Engvanginnge ‘Kei erawhchuan LALPA lam ka en anga’  kantih ve atul :
1) Sual in aphuarleh bawhbeh mek ten chakna thar ka neih theih nan a tul.(Mika 7:7f)
2) Pathian leh aduhzawng kanhriat thar zel a, Ama nun kantawmpui thuk zel theihna turin Lalpan
amah ringtute lakah a phut. ( Rom 12:1f ; Hebrai 12:1-3) )
3) Sual thlemna leh harsatna tinreng karah pawh kan din ngheha, Krista thia tho leh ta zawka
zarah hnehna kanchan zel  theihna turin atul. ( 2 Chro 20:17f )
4) LALPA lam hawi duhlo te chu tihborala an awm dawn avangin atul.  ( Sam 73:27 )
5) Lalpa lam en duhlo leh Pathian tana ding duhlo hnam leh ram chu a boral dawn avangin.
Mimal, chhungkua , ram leh hnam dinchhuah theihna turin a tul tak zet bawk ani.( Isaia 60:12 ;
Ezekiela 22:28ff  )

Sual thlemna leh harsatna tinreng karah pawh LALPA lam en tlat tute nunah
chuan hengte hi a thleng ngei ngei thin.

1)      Sual ral lolianin khawvelin ankawng daltum thin mahse an zam ngailova, hnehna anchang thin
(Davida leh Goliatha 1 Sam 17: 45-54)
2)      Harsatna leh nekchepna tinreng karah pawh Pathianin a humhimin a chawimawi thin(Daniela
1:8 etc)
3)      Lalpan anmamawh tinreng pe in lei leh van malsawmna in avur thin (Mat 6:33f).
4)      Lei lawmna aia lawmna ropuizawk van lawmna a chhungkhatin, van beiseina nung chantirin an
awm thin (2Korinth 4: 7ff)
5)      Chatuana nung tura thi in , Vanah Nunna lallukhum khum tirin  anla awm dawn a, mittui a hul
taw hang. ( Thup 2:10)
I tho ang u khai
 Sual in a bawhbeh leh beidawng mek te kan awm em, Lalpa lam en rawh. Heti ngawt
lo deuh hian kan ram hi tisa leh thlarau ah dinthar in kan awm thei a,tunaia nuam leh tha zawk,
thianghlim tak chunga changkang leh hmasawn zawk ah kan siam thei.
Hawh u, khawvel khupsuk ruala su velo ngam, fashion company lian leh media hotena
anbawl kual ve theihloh thalairual te hian kan puanven sawichhing ila. Pathian hawisanna
nasatakin min tuam mek laileh kan khawvel a chakna te chawpa boral mekin mi tamtak a
boralpui mek lai hian,
Lalpa min hmang rawh tingawt tawh lovin , a hman atan inpe ila.
Minti harh rawh tingawt lovin, harhna chang ngeiturin turin a hnen pan ila.
Malminsawm rawh tingawtlovin , midangtan malsawm thlentu atan inpe ila.
Chawimawina leh lansarh duhna khawvelah hian Krista vanga mualpho ve a, 
Lalpa tana mihlang niturin ‘ kei erawh chuan LALPA lam ka en anga’  tiin i tho ang u khai.
                                            LALPAN MALSAWM RAWH SE.

xix

xx

xxiCOUNCELLING AWMZIA

                                “Councelling”
chu :Mi te chungah damna te,danglamna te, hmasawnna leh thanlenna te,
athlen theih natura , an mahni in tanpui tura thurawn tu / tanpuitu tih na hi ani.

                        Councelling awmzia then khat te:


            1)Thurawn inpekna
            2)Tanpuina
            3)Thawh dunna
            4) Remruatpuina
            5) Tihdamna
            6) Inkawmna: Harsatna sukiang tura awmzenei taka titi dunna.
            7) Inkungkaihna
            8)Indona :JE Adams chuan councelling hi Ringtute leh setana indona ani ati.
            9)Hnathawh dan khaikhawmna: Heng thurawn pek, tidam zawnga sawihona leh tanpuina chi
hrang hrang ah te hian miten ngaih dan leh remruatna thar an neih theihna tura hma lakna.

KRISTIAN COUNSELLOR

              “Counsellor chu mite harsatna sutkiansaktu nilovin, miten an harsatna sukiang tura tan
anlakna kawnga tanpuitu mai ani”.

                        Councellor dinghmun tlangpui te :


                        1. A hming
                        2.A nihna (qualities)
                        3. A mawhphurhna (Responsibilities)
            1. A hming:
                        a) Remruat puitu : Counsellor thiam leh thiam loh in awmzia anei hle. Loh theih
lohva thurawn pek leh remruatpui a tul hun a awm thin. Fimkhur erawh angai hle.
                                    b) Tanpuitu (helper) : Counselling hi tanpui ngai te tanpuina anih avang in, Helper
tih pawn an sawi a, Counselling tih nan pawh “Helping” tih hi an hmang chawk.
            2. A nihna(Qualities): Counsellor tha leh hlawhtling ni tur chuan nihna chihrang hrang neitu nih
angai.
                                    a) Mi puitling (b) Mahni inchingfel thei mi (c) Isua nena inkungkaihna tha
                                    (d) Mi dangte dah pawimawh/tuipui tu (e) Counsellee te zawlpuia in siam rem
thei (f) Mi te tana in hawng (g) Mi rinzawng (h) Thuruk vawng thei (i) Thu ngaithla peih (dawh thei)
(j) Mi kawm nuam leh taima (k) Mi fimkhur (l) Thil chik mi (m) Lainatna nei (n) Pathian pawl thin mi.

            3. A mawhphurhna (responsibilities) :    (a) In buatsaihna tha neih (b) Counsellee a dah
pawimawh tur ani (c) An harsatna mak tih sak loh tur (d) Zawhna fing zawh thiam (e) Zawhna apiang
chhang tum vek kher loh tur (f) Counsellee ngaihdan dik tak tih chian sak tur (g) Harsatna awmtir tu leh
a lanchhuah dan thliar hran thiam (h)Harsatna bul tak chhuichhuah thiam (i) Thutlukna siam
hmanhmawh loh tur

                         THINLUNGA VAWN TLAT TURTE


1. Mi nun diktak leh an dinhmun hriatthiampuina neih tur.
2.Mi nun atha zawnga en fo tur ani.
3.Midangte tanpui duhna tak tak neih tlat tur.
4.Ka sawi fiah dan aiin a hriat fiah theih dan a pawimawh zawk.
5.Harsatna hi mamawh hmuhzawh loh vang ani thin.
6.Nun dan zawng zawng hian awm tirtu anei vek.
7.Awmtirtu nei chu engpawh nise sut leh theih ani.
8.Mitin hi mibik kanni vek.
9.Harsatna zawng zawng hi atuartu tan chuan harsatna ani vek.

Counselling neih atulna


1.Nun kawng atan atul.
2.Himna atan atul.
3.Zahawmna siamtu atan atul.
4.Mawhphurhna hlenchhuak thei turin atul.
5.Neitu nih inhriatna atan a tul.
6.Mihring hian adinhmun diktak leh anihna hriatthiam puitu a mamawh avangin atul.
7.Insiamthatna atan atul.

 Counselling kalpui dan hmangte (Methods) :

1) Thurawn pekna/ Kawng inkawhhmuhna (Directive counselling)


2) Remruat pui na / kawng inzawnpuina. (Non-directive counselling)
3) A tha apiang hmanna / Thlan tur in thlanpuina. (Electic counselling)
4) Pathian Thu hmanga inkawmna (Biblical Counselling)

1.Thurawn pekna/ Kawng inkawhhmuhna (Directive counselling) :- Hetiang zawnga


counselling kalpui naah hian Counsellor chu dinhmun pawimawh leh a laipui berah a ding a. “ I
harsatna chu chutiang khatiang chu ani, chutiang khatiang chuan tirawh’’ tiin, counsellee chu
thurawn alo pe zung zung thin. Counsellee chu a mimal zalenne leh duhthlanna thiang pawh
hmang hlei thei lovin counselor kutah chuan a innghat thlawp a, engmah tive tak tak thei lo leh a
harsatna sukiang tura ngaihtuahna leh tha hrui pawh hmang theilovah a inngaih phah thei.
Hetiang hmanga inkawm na ah hian counselor chu thil titu leh thuthlukna siama, a tawngtam
zawk (speaker berah) a tang thin a chuvangin, ‘’ Counsellor centered counselling’’ ti a sawi ani
bawk.
Tin, hetiang dan hi, Dispensary Approach’’ an ti bawk. A awmzia chu damlovin doctor apan
ang hi kan ti thei ang. Counsellor chu dinhmun chungnung takah a ding larh a, ‘’Hetah hian lo
kal ula kalo tidam ang che u’’ tih na ani ber awm e.  Mithiamte chuan hetiang hmanga inkawmna
kalpui hi thatawk lo hle in an hria. (Tunlai Gospel camping/crusade etc ah te, counseling kan
kalpui dan hmang nen hian a inzul thui hle)

2.Remruat pui na / kawng inzawnpuina. (Non-directive counselling) :- Mithiam hmingthang


Carl Rogers chuan, ‘’ Mahni inhrechiang ber tu chu harsatna neitu (counselees) te an ni a ti.
Chuvangin counseling ah chuan, harsatna neitu chu alaipui berah a dah a. Harsatna neitu
chuan, amah ngeiin aharsatna chu asu kiang tur ani a, counselor chu chutih laia lo ‘tanpuitu,
remruata kawng zawnpuitu mai anitur ani a ti.
Hetiang hmanga inkawmnaah hi chuan, counselor leh counselle inkarah    inkungkaihna
thatak a awm a. Harsatna neitu chu a tawngtam zawkah atangin, a harsatna chingfel tura thawk
dun in, counselle chuan ngaihtuahna fim leh, harsatna chingfel turin a duhthlanna thiang a
hmang thei thin. A maha theihna awm chu chawh thawhin a awm a, a mah ngeiin thuthlukna
siamin hma la turin a ding chhuak thei thin. Hetiang hmang hi mitamtakten tha anti a, an hman
tlanglawn ber pawl ani awm e.

  3. A tha apiang hmanna / Thlan tur in thlanpuina. (Electic counselling) :-   Hetiang hmanga
inkawmnaah pawh hian counselee thovin thuthlukna asiam thin. Tuilairap leh kawng zawhtur
mumal hrelo te thuthlukna siam kawnga tanpuina dan ani deuh ber.
Hetiang hmangah hian, dawhtheihna apawimawh a, hmanhmawh lutuk leh thuthlukna siam
thuai tura counselee nawr tur ani lo. Counsellor chuan ngaihtuahna fim leh zau tak nei chungin,
‘’ Hetiang zawng hian ni sela atha angem? He thil/ kawng hi thlang ila a fuh lo maw?’’ ti
lam hawi zawnga inkawmna ani ber.

  Pathian Thu hmanga inkawmna (Biblical counseling) :- Hetiang hmanga inkawmnaah hi


chuan, Pathian Thuneihna leh a chungnun zia te, Thlarau Thianghlim hnathawh leh tanpuina
mihringin amawh zia te sawi lan tam ani a. Harsatna chinfelna hmanrua atan Pathian Thu dah
chungnun ber ani thin.
            He dan hi ahmang thiam leh tuipui tute tan asawt viau lain, ahmang thiamlo leh Pathian
Thu leh a kal hmang hre chianglo leh counselee te harsatna diktak leh harsatna neih chhan/
siamtu hriatsak thiamlote tan chuan a sawt lo mai nilo vin. Counsellee tetan beidawnna leh
mahni leh Pathian rin zawhlohna hial pawh athlen thei. Fimkhur pui angai hle.

Counsellorin harsatna atawh tam tak zinga pahnih


1)      Counsellee luhlul.
2)      Counsellee ngawireng.    (2 be cont)

xxii

xxiii

S-ar putea să vă placă și