Documente Academic
Documente Profesional
Documente Cultură
Tecnología Tecnología
8 28
Tecnología Entrevista
42 59
Aceite de Neem ( Azadirachta indica A. Sealed Air, una visión integral del empaque
Juss): Un conservador natural para el control para cárnicos
de la descomposición de la carne
DIRECTORA GENERAL
62
Dr. Marco Antonio Covarrubias Cervantes
Dr. Mariano García Garibay
Ing. Miguel Ángel Zavala Arellano
Calendario de Eventos
M. C. Rodolfo Fonseca Larios
Dra. Ruth Pedroza Islas
Dr. Salvador Vega y León
64
Dr. Santiago Filardo Kerstupp
Dra. Silvia Estrada Flores
Dr. Valente B. Álvarez Índice de Anunciantes
DIRECCIÓN TÉCNICA
PRENSA
ventas@alfa-editores.com.mx
Objetivo y Contenido
La función principal de INDUSTRIA CÁRNICA es dar difusión a los servicios de apoyo que las empresas proveedoras (de materias primas, maquinaria, laboratorios de control de calidad, etc.)
ofrecen a la Industria Cárnica, a la vez servir de medio para que los técnicos, especialistas e investigadores de las áreas relacionadas con el sector indicado anteriormente, expongan sus
conocimientos y experiencias. El contenido de la revista es actualizado debido a la aportación del conocimiento de muchas personas especializadas en el área. Adicionalmente se incluye
información tecnológica de aplicación básica y práctica, con la finalidad de que ayude a resolver los problemas que enfrentan los industriales procesadores del ramo.
INDUSTRIA CÁRNICA Año 5 No. 3 Junio - Julio 2015, es una publicación bimestral editada por ALFA EDITORES TÉCNICOS, S.A. DE C.V. Domicilio: Unidad Modelo No. 34, Col. Unidad Modelo,
09089, México, D.F. Tel. 55 82 33 42, www.alfaeditores.com, buzon@alfa-editores.com.mx, Editor Responsable: Elsa Ramírez-Zamorano Cruz, Reserva de Derechos al Uso Exclusivo #04-2011-
072213281900-102 otorgado por el Instituto Nacional del Derecho de Autor, Licitud de Título y Contenido No. 15303 otorgado por la Comisión Calificadora de Publicaciones y Revistas
Ilustradas de la Secretaría de Gobernación. Permiso SEPOMEX No. PP09-1846. Este número se terminó de imprimir el 8 de junio de 2015.
El contenido de los artículos sin firma es responsabilidad de la editorial. La veracidad y legitimidad de los mensajes contenidos en los anuncios publicados en esta revista son responsabili-
dad de la empresa anunciante. Se aceptan colaboraciones. No se devuelven originales. Se acepta intercambio de publicaciones similarles. Queda estrictamente prohibida la reproducción
total o parcial de los contenidos e imágenes de la publicación sin previa autorización de Alfa Editores Técnicos, S.A. de C.V.
Carnes procesadas,
segmento "hambriento¨
de innovación
D
e acuerdo con el Consejo Mexicano actualmente algunas líneas de investigación
de la Carne (COMECARNE), nuestro de los expertos del sector se enfocan en el
país es el séptimo productor de pro- mejoramiento de las carnes procesadas, como
teína animal a nivel mundial, que abarca car- lograr una ampliación de la vida de anaquel u
ne de pollo, puerco, res y pavo, produciendo ofrecer aportaciones mayores de nutrimentos
5.9 millones de toneladas anualmente. En ese beneficiosos para la salud humana.
contexto, el año pasado se generaron cerca
de 1,000 toneladas de carnes procesadas, Como publicamos en Industria Cárnica de
que incluyen jamón, salchicha, mortadela, abril y mayo pasados, los actuales avances
queso de puerco, tocino, chorizo y longaniza; tecnológicos están permitiendo una mayor
aproximadamente el 45 por ciento corres- fortificación con nutrientes externos en los
ponde a embutidos y conservas de ave. cárnicos en general, principalmente embuti-
dos. Por otro lado, trabajos como el de la Uni-
Además de económicos, la importancia del versidad Nacional de Cuyo (Argentina) para
consumo de este tipo de cárnicos radica en la obtención y conservación de principios ac-
que son una alternativa nutrimental para la tivos de distintas especies vegetales y su apli-
sociedad debido a su alta calidad de proteí- cación en carne procesada para prolongar la
na, vitaminas del grupo B y minerales. Como vida útil o disminuir la adición de cloruro de
reportamos en el “Anuario Estadístico de la sodio, son cada vez más comunes.
Industria Alimentaria Mexicana 2013-14”,
después de un ligero declive en la comer- Siguiendo esa línea de innovación, dedicamos
cialización de carnes procesadas nacionales la presente edición de Industria Cárnica a las
durante 2013, esta categoría podría haber al- carnes procesadas, mediante la publicación
canzado un crecimiento cercano al 6.7% du- de un reporte sobre la preparación y estabi-
rante el año pasado, dada la esperada recu- lidad de almacenamiento de pollo Chettinad
peración del mercado interno en el segundo procesado en retorta. Trabajo que se comple-
semestre de 2014, así como por la facilidad menta con un estudio que evaluó el potencial
de preparación que ofrece esta familia de ali- del aceite de neem como un conservador de
mentos, otra ventaja para los compradores. carne fresca para venta al por menor.
Novedades
productos cárnicos
en el mundo, tras
enviar al extranjero
276,000 toneladas
de estos alimen-
tos bajo el respal-
do del sistema TIF,
que garantiza la
inocuidad, higiene
y sanidad en los
productos.
El evento es una muestra de la fortaleza que El Lic. Arturo Pardo Arroyo, Presidente del
ha alcanzado el sector y transmite el trabajo Consejo Mexicano de la Carne (COMECAR-
conjunto al congregar a la cadena productiva NE), destacó que la adopción e instrumen-
de los ámbitos bovino, caprino, ovino, pollo y tación de tecnología de punta es el princi-
Novedades
cerdo. Además, sirve para reconocer a los ga- pal motor de crecimiento para el país. Expo
naderos del país, quienes, a decir de funcio- Carnes contribuye al logro de este objetivo
narios de SAGARPA, con calidad, constancia al colocar al alcance de todos innovadores
y esfuerzo han logrado ganar mercados en sistemas de producción y de insumos, que
Estados Unidos, Asia y Europa. permiten contar con más y mejores produc-
tos cárnicos, señaló.
Al encuentro asistieron ganaderos, engor-
dadores, investigadores, académicos y ve- Expo Carnes 2015 contó con más de 250 em-
terinarios locales y de 12 países de América presas expositoras, en cuyos espacios de exhi-
Latina, quienes con sus conocimientos agre- bición se pudieron conocer los avances más
gan valor al proceso productivo.
Novedades
actividades que brindó
por segunda ocasión la
“Kermese de la Carne”.
RESUMEN
Tecnología
Tecnología
ETAPAS DE LAVADO
Y DESINFECCIÓN
Figura 1. Clasificación
de los métodos de
5. Enjuagado final – se debe realizar usan- - Carácter del efecto de los agentes de la-
lavado en términos do agua potable, la calidad de esta agua vado (mecánico, químico, temperatura,
de la manera de
acción sobre la
determina la posibilidad de contamina- tiempo)
superficie lavada. ción secundaria del lavado y unas su-
Método de lavado
Flujo de líquido
Tensoactivos
Enzimática
Asistida
Directa
Básico
Ácido
Sales
AGENTES DE
LAVADO Y
DESINFECCIÓN Y SUS
CARACTERÍSTICAS
o Remoción de microorganismos de
los tanques, pipas – el método se
basa en el lavado con una cantidad
específica de líquido estéril, a partir
del cual a continuación los cultivos
cuantitativos se prepararán en medio
general o selectivo
[Energy in the function of washing efficiency washing processes in food industry]. Przemysł
in the CIP system]. Inżynieria Rolnicza 3(138), Spożywczy 2, 26 - 31
23 - 28
Lelievre C., Legentilhomme P., Gaucher C., Le-
Diakun J., 2013. Przegląd, systematyka i analiza grand J., Faille C., Bénézech T., 2002. Cleaning in
metod mycia [Review, systematics and analysis place: effect of local wall shear stress variation
of washing methods]. Inżynieria Przetwórstwa on bacterial removal from stainless steel equi-
Spożywczego 1/4(5), 5 - 10 pment, Chemical Engineering Science 57(8),
1287 - 1297
Fryer P.J., Asteriadou K., 2009. A prototype clea-
ning map: A classification of industrial cleaning Li H., Zhu X., Ni J., 2011. Comparison of elec-
process. Trends in Food Science &Technology trochemical method with ozonation, chlori-
20, 255 - 262 nation and monochloramination in drinking
water disinfection. Electrochimica Acta 56,
Kołożyn-Krajewska D., (ed.) 2001. Higiena pro- 9789- 9796
dukcji żywności [Food production hygiene].
Wydawnictwo SGGW Warszawa Myszka K., Czaczyk K., 2011. Effect of starvation
stress on morphological changes and produc-
Kołwzan B., 2011. Analiza zjawiska biofilmu - tion of adhesive exopolysaccharide (EPS) by
warunki jego powstawania i funkcjonowania Proteus vulgaris. Acta Sci. Pol., Technol. Aliment.
[Analysis of the biofilm phenomenon - condi- 10(3), 303 - 312
tions conducive of its formation and functio-
ning]. Ochrona Środowiska 4, 33, 3 – 14 Omyliński J., 2013. Dezynfekcja solanki lampa-
mi ultrafioletowymi [Brine disinfection using
Koo O-K., Martin E.M., Story R., Lindsay D., Ricke UV lamps]. Gospodarka Mięsna 02, 18 - 19
S.C., Crandall P.G., 2013. Comparison of cleaning
fabrics for bacterial removal from food-contact Olesiak P., Stępniak L., 2012. Skuteczność wy-
surfaces. Food Control 30, 292 – 297 branych związków dezynfekcyjnych wobec pr-
zetrwalników Bacillus [Effectiveness of selected
Koziróg A., 2012. Dezynfekcja w zakładach pro- disinfectants against Bacillus spores]. Inżynieria
dukujących żywność [Disinfection in food pro- i Ochrona Środowiska 15, 1, 41 - 50
duction plants]. Przemysł Spożywczy 4, 8 - 10
Özbay H., Demirer G.N., 2007. Cleaner produc-
Krosowiak K., Śmigielski K., Dziugan P., 2007. tion opportunity assessment for a milk proces-
Zastosowanie ozonu w przemyśle spożywc- sing facility. Journal of Environmental Manage-
zym [Application of ozone in food industry], ment 84, 484 – 493
Przemysł Spożywczym 11, 26 - 28
Palka R., 2009. Kryteria skuteczności mycia i
Lewicki P., 2005. Mycie maszyn i sprzętu w pr- dezynfekcji [Criteria for effectiveness of was-
zemyśle spożywczym [Washing of machines hing and disinfection]. Gospodarka Mięsna 4,
and equipment in food industry]. Przemysł 10 - 12
Spożywczy 02, 24 - 27, 34
Pascual A., Llorca I., Canut A., 2007. Use of ozone
Lewicki P., 2006. Skuteczność procesów mycia in food industries for reducing the environmen-
w przemyśle spożywczym [Effectiveness of tal impact of cleaning and disinfection activi-
ties. Trends in Food Science & Technology 18, cember 2002 on hygienic and sanitary require-
S29 - S35 ments in processing plants and requirements
concerning hygiene in production and turno-
Piepiórka J., Diakun J., 2007. Mycie w syste- ver of items and products to be used with these
mie CIP [Washing in the CIP system]. Przemysł ítems (Dz.U.2003.21.179. - the Journal of Law
Spożywczy 10, 40 - 44, 50 Dziennik Ustaw of 10 February 2003)
Piepiórka J., 2008. Analiza zanieczyszczeń oraz Ordinance of the Minister of Agriculture and
dobór środków myjąco-disinfectingych [Analy- Rural Development of 18 March 2004 on spe-
sis of contaminants and selection of washing cific veterinary conditions required when
and disinfecting agents]. Przemysł Spożywczy running activity connected with direct sale
2, 20 - 26 (Dz.U.04.50.489 - the Journal of Law Dziennik
Ustaw of 29 March 2004)
Piepiórka J., 2009. Ocena skuteczności proce-
sów mycia w przemyśle spożywczym [Assess- Regulation (EU) No 528/2012 of the European
ment of efficiency of washing processes in food Parliament and of the Council of 22 May 2012
industry]. Przemysł Spożywczy 2, 26 - 29 concerning the making available on the market
and use of biocidal products
Piepiórka J., Diakun J., Kubiak M.S., Sencio M.,
2009. Techniki mycia stosowane w przemyśle Shi X., Zhu X., 2009. Biofilm formation and food
mięsnym [Washing techniques applied in meat safety in food industries. Trends in Food Science
industry]. Gospodarka Mięsna 4, 6 - 8 & Technology 9, 20, 407 - 413
Piepiórka J., Wlazło M., 2010. Dezynfekcja w pr- Sienkiewicz W., 2013. Substancje dezynfekcyj-
zemyśle mięsnym [Disinfection in meat indus- ne - co wybrać? [Disinfecting substances - what
try]. Gospodarka Mięsna 11, 6 - 10 to choose?] Gospodarka Mięsna 2, 14 - 16
Piepiórka-Stepuk J., 2011. Metody mycia sto- Sim?es M., Sim?es L.C., Vieira M.J., 2010. A re-
sowane w przemyśle mleczarskim [Washing view of current and emergent biofilm control
methods applied in dairy industry]. Przemysł strategies. LWT - Food Science and Technology
Spożywczy 4 43, 573 - 583
Piepiórka-Stepuk J., Diakun J., 2012. Pomiar Srey S., Jahid I.K., Ha S-D., 2013. Biofilm forma-
parametrów cieczy myjącej w trakcie procesu tion in food industries: A food safety concern.
mycia płytowych wymienników ciepła [Measu- Food Control 31, 572 - 585
rements of washing liquid parameters during
washing of plate heat exchangers]. Inżynieria Szczawiński J., Szczawińska M., 2002. Mycie
Rolnicza 3(138), 193 - 202 i odkażanie sprzętu w zakładach przemysłu
spożywczego w świetle obowiązujących pr-
Publikacja anonimowa, 2006. Dwutlenek chlo- zepisów [Washing and disinfection of equip-
ru jako najskuteczniejszy dezynfektant [Chlori- ment in food industry plants in view of binding
ne dioxide as the most effective disinfectant]. regulations]. Hygienea 4, 7 - 9
Przemysł Spożywczy 2, 32 - 33
RESUMEN
El pollo Chettinad se preparó usando car- (TBA), tirosina y ácido se incrementaron gra-
ne deshuesada derivada de gallinas viejas dualmente durante el almacenamiento pero
y pollo de engorda empacada en envases no se detectaron E. coli, Salmonella spp., Clos-
flexibles esterilizables (250 g) y procesada tridium spp., Staphylococci spp., Streptococci
en retorta a una temperatura de producto spp., levaduras y hongos durante el periodo
de 121.1 °C y el valor correspondiente de F0 de almacenamiento completo. El costo de
5.2. El producto se almacenó a temperatura producción del pollo Chettinad (250 g) pre-
Palabras clave: ambiente (35 ± 2 °C) hasta 180 días. Las pun- parado a partir de carne de gallina vieja y
Carne de gallina tuaciones sensoriales para la textura del po- carne de pollo de engorda, fue Rs.37 y Rs.50,
vieja; estabilidad de llo Chettinad preparado a partir de carne de respectivamente. Se concluyó que el pollo
almacena miento; gallina vieja y pollo de engorda, disminuyó Chettinad procesado en retorta, proveniente
pollo Chettinad; significativamente, sin embargo las puntua- de carne de gallina y pollo de engorda, pue-
procesa miento en ciones fueron muy aceptables incluso a los de ser almacenado de manera segura hasta
retorta. 180 días. Los valores de ácido tiobarbitúrico los 180 días a temperatura ambiente.
[ Departamento de Ciencia y Tecnología de la Carne, Colegio e Instituto de Investigación Veterinaria, Namakkal 637 002, India.
E-mail: vvkul@rediffmail.com ]
Tecnología
RESULTADOS Y DISCUSIÓN
ALMACENAMIENTO (DÍAS) HUMEDAD (%) pH TIROSINA (mg/100 g) TBA (mg ma/kg) AGL (%) VALOR DE ÁCIDO (ml/g)
CARNE DE GALLINA VIEJA
0 52.8k ± 0.10 6.3a ± 0.01 83.0a ± 11.49 4.1a ± 0.72 0.1e ± 0.00 0.6a ± 0.05
15 52.5 ± 0.11
i
6.2 ± 0.00
eg
89.4 ± 1.45
b
4.2 ± 0.22
b
0.1 ± 0.00
e
0.6b ± 0.05
30 51.9i ± 0.09 6.2e ± 0.02 90.5bc ± 0.89 4.4bc ± 0.10 0.1e ± 0.01 0.6b ± 0.05
45 51.6h ± 0.05 6.2cde ± 0.01 91.1bc ± 1.07 4.6cd ± 0.15 0.1e ± 0.01 0.7bc ± 0.05
60 51.4 ± 0.10
g
6.2 ± 0.01
g
94.0 ± 0.73
bcd
4.8 ± 0.05
de
0.1 ± 0.00
d
0.8bc ± 0.05
75 51.2f ± 0.05 6.2cd ± 0.01 95.3cd ± 0.45 4.9def ± 0.09 0.1d ± 0.00 0.8bcd ± 0.04
90 50.9e ± 0.06 6.2bcd ± 0.08 96.7de ± 0.25 5.0ef ± 0.04 0.1d ± 0.00 0.9bcde ± 0.05
105 50.8de ± 0.09 6.2abc ± 0.00 97.4de ± 0.33 5.0ef ± 0.01 0.1cd ± 0.00 0.9bcde ± 0.04
120 50.5 ± 0.07
d
6.2 ± 0.01
abc
97.6 ± 0.23
de
5.1 ± 0.01
ef
0.1 ± 0.00
bc
1.0bcde ± 0.05
135 50.2c ± 0.07 6.2ab ± 0.00 98.2de ± 0.08 5.1gf ± 0.02 0.1a ± 0.00 1.0bcde ± 0.04
150 49.8b ± 0.14 6.2ab ± 0.01 98.4de ± 0.26 5.2gf ± 0.02 0.1a ± 0.00 1.0cde ± 0.08
165 49.7b ± 0.09 6.1a ± 0.00 99.2de ± 0.06 5.2g ± 0.10 0.1a ± 0.00 1.1de ± 0.05
180 49.6 ± 0.11
a
6.1 ± 0.00
a
99.3 ± 0.10
ade
5.3 ± 0.01
g
0.1 ± 0.00
a
1.2e ± 0.00
CARNE DE POLLO DE ENGORDA
0 53.8m ±0.09 6.3h ±0.01 79.4a ±8.4 4.0a ±0.56 0.1i ±0.01 0.7a ±0.05
15 53.3l ±0.13 6.2h ±0.01 85.6a ±2.48 4.2abc ±0.24 0.1ghi ±0.00 0.6a ±0.05
30 52.8k ±0.09 6.2h ±0.01 88.6a ±0.24 4.1ab ±0.39 0.1hi ±0.00 0.7a ±0.05
45 52.3j ±0.08 6.2g ±0.01 90.0b ±0.67 4.4bc ±0.13 0.1i ±0.01 0.7ab ±0.08
60 52.1i ±0.04 6.2g ±0.01 92.4bcd ±0.71 4.6cd ±0.06 0.1fgh ±0.00 0.7c ±0.05
75 51.9 ±0.10
h
6.2 ±0.01
f
95.4 ±0.47
cdef
4.7 ±0.02
de
0.1 ±0.00
efg
0.7b ±0.00
90 51.8g ±0.11 6.2ef ±0.00 98.2defgh ±0.15 4.9ef ±0.05 0.1efg ±0.00 0.8d ±0.05
105 51.4f ±0.02 6.2de ±0.00 98.4efgh ±0.37 5.0ef ±0.03 0.1def ±0.00 0.8de ±0.05
120 50.9e ±0.07 6.2cde ±0.01 99.1fgh ±0.27 5.2fg ±0.05 0.1cde ±0.00 0.9ef ±0.04
135 50.8 ±0.11
d
6.2 ±0.00
bcd
99.8 ± 0.49
ghi
5.4 ±0.03
gh
0.1 ±0.00
cd
0.9fg ±0.04
150 50.5c ±0.08 6.2abc ±0.00 101.8hij ±1.62 5.4gh ±0.15 0.1bc ±0.00 1.0gh ±0.04
165 50.1b ±0.10 6.2a ±0.01 103.2ij ±0.11 5.6hi ±0.01 0.1ab ±0.00 1.0h ±0.04
180 49.8a ±0.07 6.2a ±0.00 103.7j ±0.08 5.8i ±0.01 0.1a ±0.00 1.1i ±0.00
Promedios con diferentes superíndices en una fila, difieren significativamente (*P<0.01;**p<0.05), n=6
DÍAS DE ALMACENAMIENTO ASPECTO SABOR JUGOSIDAD TEXTURA SALADO REVESTIMIENTO DE LA BOCA ACEPTABILIDAD GENERAL
Los promedios con diferentes superíndices en la fila, difieren significativamente (*P<0.01;**p<0.05), n=18
Rajkumar et. al. (2010) reportaron que los co- parado a partir de carne de gallina vieja y
liformes, Clostridium botulinum, levaduras y carne de pollo de engorda, fue Rs.37 y Rs.50,
hongos, y Staphylococcus no estuvieron pre- respectivamente. Este fue menor que el cos-
sentes en la carne de cabra Chettinad procesa- to de los productos cárnicos procesados en
da en retorta durante el almacenamiento por retorta comercialmente disponibles.
10 meses.
Chia SS, Baker RC, Hatchkiss JH (1983) Quality sory qualities of retort pouched buffalo meat
comparison of thermo processed fishery pro- nuggets. J Food Sci 75(1):S31–S35
ducts in cans and retortable pouches. J Food
Sci 48(5):1521–1524 Quinn PJ, Carter ME, Markey B, Carter GR
(1994) Clinical veterinary microbiology.
Frott R, Lewis AS (1994) Canning of meat and Mosby year book Europe Limited, Wolfe, p
fish products. Chapman and Hall, London, pp 256
100–202
Rajkumar V, Dushyanthan K, Das AK (2010)
Gopal TKS, Vijayan PK, Balachandran KK, Retort pouch processing of Chettinad style
Madhavan P, Iyer TSG (2001) Traditional Kera- goat meat curry—a heritage meat product. J
la style fish curry in indigenous retort pouch. Food Sci Tech 47(4):372–379
Food Contr 12:523–527
Snedecor GW, Cochran WG (1989) Statistical
Kulkarni VV, Kowale BN, Kesava Rao V, Murthy methods of analysis. Oxford and IBH publi-
TRK (1993) Storage stability and sensory qua- shing Co, Kolkata SPSS (1999) SPSS user’s gui-
lity of washed ground buffalo meat and meat de: statistics.
patties during refrigerated storage. J Food Sci
Technol 30:169–171 SPSS, Inc., Chicago Strange ED, Benedict RC,
Smith JL, Swift CE (1977) Evaluation of rapid
Leander RC, Hedrick HB, Brown MF, White tests for monitoring alterations in meat quality
JA (1980) Comparison of structural changes during storage. J Food Protect 40(12):843–848
in bovine longissimus and semitendinosus
muscles during cooking. J Food Sci 45(1):1–6 Terajima Y, Nonaka Y (1996) Retort tempera-
ture profile for optimum quality during con-
Manju S, Sonaji ER, Leema J, Gopal TSK, Ra- duction heating of foods in retortable pou-
vishankar CN, Vijayan PK (2004) Heat pene- ches. J Food Sci 61:673–678
tration characteristics and shelf life studies of
seer fish moilee packed in retort pouch. Fish Thankamma R, Gopal TKS, Iyer TSG (1998)
Technol 41:37–44 Storage of fish paste heat- processed in retort
pouch. Central Institute of Fisheries Techno-
Martens H, Stabursvik E, Martens M (1982) logy, Cochin, pp 246–250
Texture and colour changes in meat during
cooking related to thermal denaturation of Witte VC, Krause GF, Bailey ME (1970) A new
muscle proteins. J Texture Stud 13:291–309 extraction method for determining 2- thio-
barbituric acid values of pork and beef du-
Pearson D (1968) Application of chemical ring storage. J Food Sci 35:582–585
methods for the assessment of beef quality II
methods related to protein breakdown. J Sci Zipser MW, Watts BM (1961) Lipid oxidation
Food Agr 19:366–369 in heat-sterilized beef. Food Tech 15(10):445–
457
Prince Devadason I, Anjaneyulu ASR, Babji Y
(2010) Effect of different binders on the phy-
sico-chemical, textural, histological, and sen-
y Marcello Nicoletti 2 ]
RESUMEN
Los extractos derivados de plantas (EDPs) teriano varió de 30.81 ± 2.08 a 99.70 ± 1.53
son una fuente de sustancias biológicamen- en el método de microdilución en caldo a
te activas con propiedades antimicrobianas. diferentes concentraciones de AN (1:10 a
El objetivo de este estudio fue evaluar el 1:100,000). Se detectaron células bacteria-
potencial del aceite de neem (AN) como un nas viables en la carne contaminada experi-
conservador de carne fresca de venta al por mentalmente hasta el segundo día después
menor. Se evaluó la actividad antibacteriana del tratamiento con AN (100 μL de AN por
del AN contra Carnobacterium maltaromati- 10 g de carne), excepto para C. maltaroma-
Palabras clave: cum, Brochothrix thermosphacta, Escherichia ticum, la cual se detectó hasta el sexto día
Aceite de coli, Pseudomonas fluorescens, Lactobacillus por PCR y PCR anidada con tinte propidio
neem; actividad curvatus y L. sakei en un sistema modelo de de monoazida (PMA™). En comparación
antibacteriana; caldo. La zona de inhibición de crecimien- con los resultados publicados previamente,
Azadirachta to microbiano (mm) varió de 18.83 ± 1.18 a C. maltaromaticum, E. coli, L. curvatus y
indica; control de 30.00 ± 1.00, tal como indicó la prueba de L. sakei parecen más susceptibles al AN com-
descomposición de difusión en disco con 100 µL de AN. La re- parado con el extracto de la barra de neem
la carne; HPTLC. ducción del porcentaje de crecimiento bac- (EBN) usando un sistema modelo de caldo.
Tecnología
ambientales, como la luz, oxígeno, hume- todo el mundo debido a sus propiedades be-
dad, microorganismos, daño mecánico y néficas, como reportó WHO/UNEP1989 [12].
polvo. El empaque activo actúa conservan- El neem es considerado una fuente efectiva
do la condición del alimento empacado y de un poderoso pesticida natural amigable
permitiendo el incremento de la vida útil y con el ambiente y uno de los pesticidas más
mejorar la seguridad y las propiedades sen- prometedores. Se cree que es uno de los ár-
soriales. boles del siglo 21 por su gran potencial en
la gestión de plagas, protección ambiental
Además, la aplicación de dichos métodos y medicina [14]. La actividad antimicrobiana
de empaque en la superficie del producto del AN ya se ha investigado [15,16].
antes empacado, logra crear un ambiente
que puede retrasar o incluso prevenir el cre- La eficacia del neem contra las bacterias
cimiento de microorganismos indeseables. que afectan la calidad de la carne, se ha
investigado usando EBN (EtOAc, CH3COO-
El Neem (A. indica) es un árbol de la familia CH2CH3) [17,18]. La huella metabolómica
Meliaceae originaria del subcontinente de del EBN usado en los estudios antes men-
India y actualmente está presente en gran cionados se obtuvo usando HPTLC (Croma-
parte del mundo. La importancia y distribu- tografía en Capa Fina de Alta Resolución)
ción del Neem se está incrementando por [19,20]. El HPTLC, la última evolución de la
PBI International, Milán, Italia) bajo agita- tes reveladores (es decir, tipo de solvente y
ción y se esterilizó por filtración a través proporciones) se optimizaron cuidadosa-
de filtros express Millipore de 0.22 μm (Mi- mente antes de los análisis. La longitud del
llex-GP, Bedford, Ohio, EEUU). cromatograma corrió hasta 80 mm desde
el punto de aplicación. Las capas reveladas
Ensayo de HPTLC se dejaron secar en aire por 5 min, deriva-
Sistema de HPTLC y Materiales tizadas con una solución seleccionada, que
El sistema de HPTLC (CAMAG, Muttenz, Sui- incluye anisaldehído (1.5 mL p-anisaldehí-
za) consistió en: (1) aplicador de muestras Li- do, 2.5 mL H2SO4, 1 mL AcOH en 37 mL de
nomat 5, usando jeringas de 100 µL y conec- EtOH), secadas al aire libre y después sumer-
tado a un tanque de nitrógeno; (2) cámara gidas en reactivo de Macrogol (1 g de polie-
ADC2 que contiene cámara de paso gemela tilén glicol 400 en 20 mL de diclorometano).
de 20x10 cm; (3) Dispositivo de Inmersión III; Finalmente, las placas se calentaron por 5
(4) Placa Térmica TLC III; (5) visualizador TLC; min a 120 °C antes de la inspección. Todas
y (6) escáner TLC 3 ligado al software CATS. las placas tratadas se inspeccionaron con el
visualizador TLC CAMAG bajo luz UV a 254
Los solventes para la extracción y los solven- o 366 nm o bajo reflectancia y transmisión
tes grado HPLC se compraron de Sigma-Al- de luz blanca (WRT), antes y después de la
drich y Carlo Erba (Milán, Italia). Las placas derivatización.
de vidrio de 20 cm x 10 cm con capa soporte
para vidrio de sílica gel 60 (2 μm de grosor) Evaluación de la
se obtuvieron de Merck (Darmstadt, Alema- actividad antimicrobiana
nia). Antes de usarlas, las placas se lavaron Se evaluó la actividad antimicrobiana del AN
con metanol y se secaron por 3 min a 100 mediante el modelo de caldo, como se ha
°C. Los estándares utilizados en el análisis reportado previamente [18]. Este consiste
de HPTLC se aislaron de la barra de neem
(es decir, salanina, azadiractina A, lípidos
insaturados y saturados) en el Laboratorio
para Control de Calidad del Departamento
de Biología Ambiental, de la Universidad de
Roma La Sapienza, Italia.
Aplicación de la muestra
Las soluciones filtradas se aplicaron con un
flujo de nitrógeno. Las condiciones de opera-
ción fueron: velocidad de inyección, 10 s/μL
(100 nL/s); volumen de inyección, 2 μL; ancho
de banda, 6 mm; distancia desde la parte in-
ferior, 15 mm.
Revelación
Las placas de HPTLC se revelaron en la cáma-
ra automática y reproducible de revelación,
ADC 2, saturada con la misma fase móvil por
20 min a temperatura ambiente. Los solven-
en tres etapas: inhibición del crecimiento en agua destilada estéril y ciprofloxacina (100
medio sólido usando el método de difusión µg) (CFX) como controles.
en disco (discos de papel filtro Whatman
No.1 de 6 mm de diámetro impregnados Las células bacterianas viables se detectaron
con 100 μL de solución de AN; tres discos e identificaron directamente en las muestras
por placa; tres placas por cada bacteria; un tratadas experimentalmente a intervalos de
control positivo: antibiótico ciprofloxacina dos días hasta el día 12 de almacenamiento
(monohidrato de hidrocloruro de ciprofloxa- en refrigeración a 10 °C para simular una re-
cina, 1 mg/ mL, Bayer, Milano, Italia), agua frigeración abusiva; y la detección por PCR
destilada estéril y Tween® 80 (VWR Interna- directa y anidada con tinte PMA (PMA™ Bio-
tional PBI Srl, Milano, Italia, 1 mg/mL) como tium Inc., Hayward, California, EEUU, www.
controles negativos; el experimento se llevó biotium.com).
a cabo por duplicado; reducción del creci-
miento en medio líquido usando el método Los resultados se registraron como el prome-
de microdilución en caldo (usando micropla- dio ± DE de los duplicados experimentales
cas convencionales de poliestireno estériles considerando tres repeticiones de cada expe-
de 96 celdas; cada celda se llenó con 100 μL rimento. Las diferencias entre los promedios
de medio líquido estéril adecuado para cada de los datos se compararon por diferencia
microorganismo considerado, 50 μL de inó- mínima significativa (LSD) calculada usando
culo y las cantidades de extracto a las meno- el Sistema de Análisis Estadístico (SAS 2000).
res concentraciones 1:10 a 1:10,000); carne
molida empacada al vacío (10 g) inoculada Ensayo de biología molecular
experimentalmente con cada bacteria (ca. Los pares de primers que amplifican las se-
104 UFC/mL) y tratamiento con AN (10 µL), cuencias genómicas especie-específicas:
Carnobacterium spp. Cb1 (5′-CCG TCA GGG Se usó un tinte selectivo, un tinte fotoreacti-
GAT GAG CAG TTA C-3′)/Cb2r (5′-ACA TTC vo con alta afinidad por el DNA que se inter-
GGA AAC GGA TGC TAA T-3′) [25]; B. ther- cala en el DNA y forma un enlace covalente
mosphacta pA (5′-AGA GTT GAT CCT GCC con la exposición de una intensa luz visible,
TCA G-3′)/pE (5′-CCG TCA ATT CCT TTG AGT para la detección de las células vivas [29].
TT-3′); E. coli Ec1, (5′-CCG ATA CGC TGC CAA
TCA GT-3′)/Ec2 (5′-ACG CAG ACC GTA AGG Los productos de PCR (7 µL) se cargaron en
GCC AGA T-3′) [26]; P. fluorescens 16SPSEfluF geles de agarosa al 1.5 % a 3 % (Life Techno-
(5′-TGC ATT CAA AAC TGA CTG-3′)/16SPSER logies, Monza MB, Italia), con electroforesis a
(5′-AAT CAC ACC GTG GTA ACC G-3′) [27]; L. 5 V/cm y visualizado bajo UV. Después de la
curvatus Y1 (5′-TGG CTC AGA ACG AAC GCT tinción del gel con bromuro de etidio (Sig-
GGC CCG-3′)/Y2 (5′-CCC ACT GCT GCC TCC ma Aldrich, Milán, Italia), se usó una escale-
CGT AGG AGT-3′) y 16S (5′-GCT GGA TCA CCT ra de 100 pb (Gibco BRL, Monza MB, Italia)
CCT TTC-3′)/Lc (5′-TTG GTA CTA TTT AAT TCT como marcador de tamaño.
TAG-3′)[27]; y L. sakei Y1 (5′-TGG CTC AGA
ACG AAC GCT GGC CCG-3′)/Y2 (5′-CCC ACT
GCT GCC TCC CGT AGG AGT-3′) y 16S (5′-GCT RESULTADOS Y DISCUSIÓN
GGA TCA CCT TTC-3′)/Ls (5′-ATG AAA CTA
TTA AAT TGG TAC-3′) [28] se usaron en la Los resultados obtenidos muestran que el
PCR directa y la PCR anidada para detectar AN tiene un amplio espectro de actividad
Tabla 1. Actividad
células viables en la carne molida inoculada antibacteriana. La actividad antibacteria- antibacteriana del AN
experimentalmente y tratada con AN, agua na se evaluó con base en los diámetros de contra las bacterias
de descomposición
destilada estéril y ciprofloxacina como con- la zona clara de inhibición alrededor de detectadas mediante
troles. Las mezclas de reacción y condicio- los discos de papel remojados con 100 µL el método de difusión
en disco, como la
nes de amplificación fueron como las repor- de AN. Como se presenta en la Tabla 1, el zona de inhibición del
tadas en la literatura. promedio de la zona de inhibición de cre- crecimiento (mm).
BACTERIA TRATAMIENTO
AN (100 µL) TWN (100 µL) CFX (100 µL) WTR (100 µL)
*Diámetro de las zonas de inhibición, incluyendo el diámetro del disco (6 mm). AN, aceite de neem; TWN, Tween® 80; CFX, ciprofloxacina (1 mg/mL); WTR, agua destilada estéril. Se consideraron tres discos
de papel por placa y tres placas por cada bacteria. El experimento se repitió por duplicado. -, ausencia de zona de inhibición. Los valores se expresan como el promedio ± desviación estándar de los dos
experimentos. Los valores promedio con diferente letra en la fila, son significativamente diferentes (p ≤ 0.05).
cimiento (IZ mm) varió de 18.83 ± 1.18 a Nicoletti [18] directamente en la carne moli-
30.00 ± 1.00. Se encontraron diferencias da empacada al vacío inoculada experimen-
significativas en cuanto a las IZ de creci- talmente hasta el segundo día después del
miento (mm) entre AN y CFX con las bac- tratamiento con AN con la excepción de C.
terias examinadas, con la excepción de P. maltaromaticum, el cual se detectó hasta
fluorescens. E. coli resultó en la menos sus- el día seis después del tratamiento con AN.
ceptible entre las bacterias evaluadas. Las bacterias siempre se detectaron en las
muestras control (agua) al 2º, 4º, 6º, 8º, 10º y
Las mayores reducciones de crecimiento 12avo. días de almacenamiento, pero nunca
bacteriano (RC%) se observaron con con- en las muestras tratadas con ciprofloxacina
centraciones de 100 µL y 10 µL de AN. Estas recolectadas en los mismos días de almace-
variaron de 84.51 ± 1.15 a 99.70 ± 1.53 y de namiento (Tabla 3).
Tabla 2. Reducción 86.61 ± 1.00 a 91.73 ± 2.08, respectivamen-
del crecimiento
bacteriano (RC%)
te. No hubo diferencias significativas en el En comparación a los resultados previamen-
a 24 horas en porcentaje de reducción de crecimiento te publicados, C. maltaromaticum, E. coli, L.
medio líquido
con diferencias
bacteriano revelado a concentraciones de curvatus y L. sakei resultaron más suscepti-
en el porcentaje 100 µL y 10 µL de AN. En la Tabla 2, no hay bles a AN en lugar de EBN usando el método
de reducción
de crecimiento
diferencias significativas para L. curvatus de sistema cárnico y modelo en caldo.
bacteriano (Tabla 2).
a diferentes
concentraciones
La huella metabolómica del AN muestra
de AN usando el Los productos de amplificación de DNA una secuencia característica de metabo-
tratamiento control
como referencia
bacteriano de los tamaños esperados se litos de acuerdo con la polaridad de los
(sin AN). detectaron de acuerdo con Del Serrone y constituyentes [17,18]. La identificación
BACTERIA TRATAMIENTO
EBN (100 µL) EBN (10 µL) EBN (1 µL) EBN (0.1 µL)
Carnobacterium maltaromaticum 89.65 ± 1.53c 88.61 ± 1.00c 67.67 ± 1.33b 30.81 ± 2.08a
Brochothrix thermosphacta 84.51 ± 1.15c 89.70 ± 1.00bc 67.58 ± 1.33ab 34.86 ± 1.00a
Escherichia coli 91.51 ± 1.15c 89.70 ± 1.00bc 67.58 ± 1.33ab 64.86 ± 1.00a
Pseudomonas fluorescens 88.90 ± 1.00c 88.79 ± 1.00abc 69.60 ± 0.00ab 66.68 ± 1.30a
Lactobacillus curvatus 99.70 ± 1.53c 91.73 ± 2.08bc 68.69 ± 2.00b 62.83 ± 1.73a
Lactobacillus sakei 89.71 ± 1.00c 89.61 ± 0.58abc 69.57 ± 0.00ab 67.58 ± 0.89a
AN, aceite de neem. Los valores se expresan como el promedio ± desviación estándar de dos experimentos (tres repeticiones para cada experimento). Valores promedio con diferentes letras en las columnas
son significativamente diferentes (p ≤ 0.05).
Tabla 3. Detección e identificación por PCR y PCR anidada de las células viables de las
cepas bacterianas evaluadas en la carne molida de res empacada al vacío almacenada a
10 °C en los 2, 4, 6, 8, 10 y 12 días después del tratamiento con y sin ciprofloxacina.
Carnobacterium maltaromaticum + + - + + - + + - - + - - + - - + -
Brochothrix thermosphacta + + - - + - - + - - + - - + - - + -
Escherichia coli + + - - + - - + - - + - - + - - + -
Pseudomonas fluorescens + + - - + - - + - - + - - + - - + -
Lactobacillus curvatus + + - - + - - + - - + - - + - - + -
Lactobacillus sakei + + - - + - - + - - + - - + - - + -
AN, aceite de neem; W, agua destilada estéril; CFX, ciprofloxacina. +, detectada; -, no detectada.
Actualmente, los diferentes tipos de barra Los resultados obtenidos muestran que la
de neem comercial en el mercado son iden- actividad antimicrobiana del AN contra las
tificados como aceitosa y sin aceite, pero se bacterias de descomposición es muy pro-
pueden detectar muchas otras diferencias metedora y es mayor comparada con la ac-
[33]. La calidad del aceite de neem, al igual tividad antimicrobiana del EBN reportada.
que el de barra, depende de la calidad de Se reportó que el aceite de hojas de neem
las semillas, así como del tipo de proceso inhibe el crecimiento de Penicillium verru-
de extracción utilizado, ya que influencia cosum y P. brevicompactum, la esporulación
fuertemente la composición química del y la producción de micotoxina (ocratoxina
producto. El AN tiene un olor característico, A) también en productos cárnicos curados
pero al nivel utilizado en el experimento, [34]. Además, también se ha reportado que
no se percibe. Sin embargo, es necesario los extractos de neem poseen intensas pro-
implementar pruebas organolépticas para piedades antimicrobianas contra bacterias
demostrar que no tiene efecto negativo en de interés en humanos [35].
la carne tratada.
5. Usman, H.; Abdulrahman, F.I. Us- 11. Mellor, G.E.; Bentley, J.A.; Dykes, G.A.
man, A. Qualitative phytochemical Evidence for a role of biosurfactants
screening and in vitro antimicrobial produced by Pseudomonas fluores-
effects of methanol stem bark ex- cens in the spoilage of fresh aerobi-
tract of Ficus thonningii (Moraceae). cally stored chicken meat. Food Mi-
Afr. J. Tradit. Complement. Altern. crobiol. 2011, 28, 1101–1104.
Med. 2009, 6, 289–295.
12. Nicoletti, M.; Murugan, K. Neem the
6. Palanappian, K.; Holley, R.A. Use of tree of XXI century. Pharmacolog-
natural antimicrobials to increase yOnLine 2013, 3, 115–21.
antibiotic susceptibility of drug re-
sistant bacteria. Int. J. Food. Micro- 13. National Research Council. Neem: A
biol. 2010, 140, 164–168. Tree for Solving Global Problems. Re-
port of An Ad Hoc Panel of the Board
7. Nowak, A.; Rygala, A.; Oltuszak-Walc- on Science and Technology for Inter-
integral del
dad; y Diversey Care, principal proveedor de
Entrevista
soluciones inteligentes y sustentables para
la limpieza e higiene.
para
tables las cuales crean valor de marca, aumentan
la calidad de vida y proporcionan un ambiente
más limpio, sano e higiénico para las futuras ge-
Para dar a conocer más detalles sobre sus ope- de bolsas que están construidas con altas ba-
raciones y visión de los actuales retos tecnoló- rreras al oxígeno y encogimiento, a la industria
gicos de la industria cárnica, Alfa Editores Técni- le sirven para exportar cárnicos como res o cer-
cos sostuvo una entrevista con Francisco Javier do de México a Japón, donde mantienen una
Pérez, Director de Desarrollo de Negocios para vida de anaquel de hasta 35 días y el producto
Latinoamérica en los Sectores de Aves y Carnes se muestra perfecto para su comercialización.
Procesadas y Ahumadas de Sealed Air, quien En el caso de cortes sin hueso la vida de ana-
comentó que más que soluciones, se basan en quel puede alcanzar hasta dos meses y medio,
“promotores de valor” para el sector alimentario. en condiciones de refrigeración y que no se
haya visto interrumpida la cadena de frío”.
IFT 15
La más grande muestra de
ingredientes alimenticios en el mundo
11 al 14 de Julio
Sede: McCormick Place, Chicago, Illinois, Estados Unidos
EXPORESTAURANTES 2015 Organiza: Institute of Food Technologists (IFT)
Teléfono: +1 (312) 782 8424
24 al 26 de Junio
Fax: +1 (312) 782 8348
Sede: World Trade Center de la Ciudad de México
E-mail: info@ift.org
Organiza: SYSE
Web: www.am-fe.ift.org
Teléfono: +52 (55) 5601 7773 y +52 (55) 5601 8397
E-mail: info@exporestaurantes.com.mx
Únase a nosotros para ser parte del evento mundial que
Web: www.exporestaurantes.com.mx
reúne a los profesionales más respetados de los alimentos
en la industria, el gobierno y la academia... la gente como
En EXPORESTAURANTES encontrarás más de 300
usted... en todas las facetas de la ciencia y tecnología de
expositores y 5,000 productos. En su décimo quinta edición te
alimentos. En IFT va a adquirir conocimientos prácticos,
ofrece la mejor selección de productos, servicios y soluciones
ideas innovadoras y conexiones profesionales que
profesionales relacionados con la industria restaurantera;
directamente beneficiarán a su trabajo y contribuirán al éxito
casi un centenar de países invitados y cientos de contratos de
de su organización, todo en apenas cuatro días.
compra-venta la han posicionado como la mejor exposición en
su género en México y Latinoamérica.
CONFITEXPO 2015
TROPI-EXPO 2015
4 al 7 de Agosto
Valor agregado al sector primario Sede: Salón Jalisco de Expo Guadalajara,
Guadalajara, Jalisco
1 al 3 de Julio Organiza: Grupo Gefecc
15 al 18 de Septiembre
Sede: McCormick Place, Chicago, Illinois, Estados Unidos
Organiza: IDFA International Dairy Show
SPECIALITY & Teléfono: +1 (202) 737 4332
FINE FOOD FAIR 2015 E-mail: kmadison@ntpshow.com
Web: www.dairyshow.com
6 al 8 de Septiembre
Sede: London Olympia, Londres, Inglaterra El International Dairy Show es el evento mundial al que
Organiza: Fresh Montgomery los profesionales de la industria láctea no pueden faltar.
Teléfono: (020) 7886 3092 Todas las partes interesadas en la industria lechera estarán
E-mail: Emily.Mosedale@freshmontgomery.co.uk presentes para intercambiar ideas y descubrir soluciones
Web: www.specialityandfinefoodfairs.co.uk innovadoras para las tendencias actuales del mercado en
envasado, procesamiento, ingredientes, marketing, ventas,
El evento definitivo para la exhibición de alimentos y bebidas operaciones de planta, desarrollo de productos, seguridad,
artesanales a compradores profesionales de alta calidad. sostenibilidad y tecnología.