Sunteți pe pagina 1din 10

WILLAKUY YANA ORQO

QHEPAQ YANA
QOCHANMANT
A
Cuento de la Laguna negra que
hay detrás del
cerro negro

Hukpis kasqa kinsa khumpakuna, karuta purishaspas orqoq


kantunpi
Una vez había tres amigos, esta andando lejos por el canto del
cerro
tutayachikusqaku, chaypi kasqa huk yana
les agarro la noche, en allí había un lago negro
qocha, anchay patallapis puñuykusqaku.
Al borde del lago han dormido
Chawpi tutatas hukkaq khumpaqa rikch´arisqa, chaypi rikusqa
huk munay
A medianoche Uno de los amigos despertó, al despertar ha
visto un bonito pueblo
llaqtata; mancharikuspa hukkaq khumpakunata rikch`arichisqa.
Se ha asustado, y ha hecho despertar a su amigo
_ Yaw, yaw rikch`ariychis.
Hey, hey! despierten
_ ¿Manataq kay munay llaqtaqa karqanchu?
Este pueblo bonito no había/ no había este hermoso
pueblo….
¿Maymantataq ukhiriramunri? De donde ha aparecido?…
Nispa hukkaqninqa nisqa. Uno de ellos dijo eso…
_ Huk rumita chanqaykusunchis. Nispa nisqa. Hay q tirar un piedra, dijo uno
de ellos
_ Ama, Ama. Nisqa hukkaqninqa, no, no
¡!! Dijo el otro amigo
mana kasukuspas rumiwan ch´aqeykusqa
llaqtata. Sin hacer caso tiro una piedra al
pueblo
_ Suwan waykumun, qori mankakunata p`akin,
Esta entrando un ratero y ha roto las ollas de oro
qolqe qerokunata chhallun, osqhaylla hap`imuychis, sonqonta
orqomuychis.
Las copas de plata han roto, atrapenlo y saquenle el corazon
Nispa qocha ukhumanta qaparimusqaku, chay kinsa
khumpakunaqa,
Asi gritaron de dentro del lago, esos tres amigos se han asustado
y se escaparon
pasaqta mancharikuspa usqhaylla ayqekusqaku.
Chaymanta chikchis pasaqta chikchiyta qallarisqa,
illapakunapis pasaqta
Desde ahí ha caido bastante granizada, los relampagos han
rebentado
t´oqwarisqa; rumi chanqaq khumpaqa yawarta aqtuspas
wañurapusqa, ishkay
el que ha tirado la piedra se cae, empezó a vomitar sangre y se
murió.

khumpallaña urma, urmarispa, sayk´usqallaña anchata


ayqekusqaku.
Los dos amigos cae caendose seguían corriendo
Ña llaqtata chayarushaqtinku, hukkaqninñataq
wañurqapusqa,
Cuando ya estaban llegando al pueblo uno de
ellos murio
hukkaqllañas llaqtata chayasqa, wañuy
wañuyllaña,
uno de ellos llego al pueblo, agonizando
chaymatataqsi willasqa chay runakunaman;
hinaspas paypis wañurqapullasqataq;
ha avisado a toda la gente del pueblo, después
murio
chay uyariq runakunaqa manchakuymanta
nisqaku.
_ Amapunin chay yana qochamanqa risunchischu.
Y las personas que han escuchado se han asustado y dijeron que ya no irían a
a la lago negro.
CHEQAQKAQ RIMAYKUNATA SEQ’EY
1)¿Pikunataq kay willakuypi rimanku?
a.-Ishkay Khumpakuna b.- Huk khumpa
c.- Kinsa khumpakuna d.- Tawa khumpakuna
2) ¿Maypitaq puñusqaku?
a.- Wasi ukhupi b.- Qocha patapi
c.- Qocha ukhupi d.- Orqo patapi
3) ¿Imatan p’akisqa rumita llaqtaman chanqaykuspanku?
a.- Qori mankakunata b.- Qori t’antata
c.- Qori Llaqtata d.- Qori Rumita
4) ¿Imanispataq qocha ukhumanta qaparimunku?
a.- Sonqonta orqomuychis b.- K’aspiwan ’anamuychis c.-
Ñawinta orqomuychis d.- Rumiwan h’aqemuychis
KUTICHIY TAPUYKUNATA
1.-¿Iman sutin willakuypa?
YANA ORQO QHEPAQ YANA QOCHANMANTA
………………………………………………………………………
2.-¿ Hayk´a khumpan karqanku?
Kinsa khumpakuna
………………………………………………………………………
3.-¿Ima patallapin puñusqaku?
anchay patallapis puñuykusqaku
………………………………………………………………………
4.-¿Iman ikhurisqa?
Rumita ikhurisqa
………………………………………………………………………
5.- ¿Kinsantin khumpachu kawsasqa?
Ari khinsa khumpakuna
………………………………………………………………………

T´IKRAY RIMAYKUNATA
Khumpa………………… Kinsa……………tres………
Qocha…………………… Pata……………cima……………….
Llaqta………………… Tuta……………noche……………….
Yana qocha……………. Rikch´ariy………despertar………………
Ikhuriy…aparecer………… Hukkaq……………el otro……………
Rumi…………………… Chanqay…
Ch´aqey arrojar………… Rumi…………………………….
Ama………no…………….. Chanqay…………………………
Suwa………ladron……….. …… Qori manka……olla de oro
Sonqo………corazon……… …… Mancharikuy……austarse
………………. Qapariy…gritar……………… Chikchi…………
granizada…………………
TAPUYKUNA
 ¿Ima? ¿Qué?

¿Imataq? ¿Qué es?


Imataq ruashanki?
 ¿Imaynatataq? ¿De qué manera?
Imaynatataq kiytariq ruaranqui?
 ¿Imaraykutaq? ¿Por qué motivo?
Imaraykutaq manaraq riranquichu?
 ¿Imapitaq? ¿En qué?
Imapitaq apamusakri?
 ¿Imanaqtin? ¿Por qué?
Imanaqtin mana kiytanrin ruarankichu?
 ¿Imawantaq? ¿Con qué?
Imawantaq kiytarin ruaranki?
 ¿Imamantataq? ¿De qué?
Imamantataq huakachankiri?
 ¿Imayuqtaq? ¿Qué tiene?
Imayuqtaq kashan
 ¿Pitaq? ¿Quién?
Pitaq kiytarik apamunraq
 ¿Pikunataq? ¿Quiénes?
Pikunataq rirankuri? Karankuri?
 ¿Pimantaq? ¿A quién?
Pimantaq kuranquiri?
 ¿Piwantaq? ¿Con quién?
Piwantaq rirankichirisri?
 ¿Peqpataq? ¿De quién?
Peqpataq kayri?
 ¿Pipaqtaq? ¿Para quién?
Pitaqtaq aparimunkari?
 ¿Pikunaraykutaq? ¿Por quiénes?
Pikunaraykutaq riraniri?
 ¿May? ¿Cuál?
May
 ¿Maytataq? ¿Adónde?
 ¿Maypitaq? ¿En dónde?
 ¿Mayqentaq? ¿Cuál de ellos?
 ¿Maymantataq? ¿De dónde? (procedencia)
 ¿Maykamataq? ¿Hasta dónde?
 ¿Mayqenwantaq? ¿Con cuál de ellos?
 ¿Mayqenpaqtaq? ¿Para cuál de ellos?
 ¿Mayninmantaq? ¿Hacia dónde?
 ¿Mayqenraykutaq? ¿Por cuál de ellos?
 ¿Hayk´ataq? ¿Cuánto es?
 ¿Hayk´akamataq? ¿Por cuánto?
 ¿Hayk´apitaq? ¿En cuánto?
 ¿Hayk´awantaq? ¿Con cuánto?
 ¿Hayk´apaqtaq? ¿Para cuántos?
 ¿Hayk´akutitaq? ¿Cuántas veces?
 ¿Hayk´aqtaq? ¿Cuándo?
 ¿Hayk´aqmantataq? ¿Desde cuándo?
 ¿Hayk´aqpaqtaq? ¿Para cuándo?
 ¿Hayk´aqkamataq? ¿Hasta cuánd

TAPUYKUNATA KUTICHIY
1. ¿Maypitaq wasiyki kan?
Noqa tiani qosqomanta
Qosqopi wasiy kan

………………………………………
2. ¿Pitaq llaqtaman chayamun?
Papawan chayan
………………………………………
3. ¿Hayk´aqkamataq yachay wasipi kasunchis?
………………………………………
4. ¿Imapitaq t´antata apamunkichis?
En una bolsa
Llinllayta t´antata apamunku
………………………………………
5. ¿Imawantaq k´iriykuta watasaqku?
Watasaqku
………………………………………
ÑAWPAQHINA QHELQAKUNATA RUWAY

 …¿Maypi mikushanki?…………………………………………
…Noqa cocinapi mikushani………………………………………
 …………………………………………………………………
…………………………………………………………………
 …………………………………………………………………
…………………………………………………………………
 …………………………………………………………………
…………………………………………………………………
 …………………………………………………………………

QHELQAKUNATA HUNT´APAY
rantinki, Limata, kaypi, hamunqa, hamushanku
1.- ¿Hayk´awantaq kawkachuta … rantinki.…..?
2.-¿Paykuna maymantataq kunan … hamushanku …?
3.-¿Imaraykutaq … … kaypi …… riyta munanki? Por que?
4.-¿Pikunataq …… Limata ……..…kashanchis?
5.-¿Piwantaq Luis kayman …… hamunqa …….?
CHEQAQTA MANA CHEQAQTA CHURAY
 ¿Hayk´a suliswantaq liwruta rantinki? (---)
 ¿Maypitaq p´ukuta rantinki? (---)
 ¿Hayk´aqtaq wasiykita kutipunki? (---)
 ¿Imawantaq chakrapi llank´anki? (---)
 ¿Piwantaq llank´anata ruwankichis ? (---)
 ¿Maynintataq rantiyku liwruta? (---)
 ¿Pitaq qhelqana walin? (---)
 ¿Maynintataq wasinchisman ripusunchis (---)
RUNA SIMIGRAMA

HORIZONTAL VERTICAL
2. ¿En dónde? 1. ¿Quiénes?
4. ¿Para qué? 3. ¿De qué?
5. ¿Con qué? 7. ¿Por qué?
6. ¿Para quién? 12. ¿Cuál de ellos?
8. ¿Qué pasa? 13. ¿Por quiénes?
9. ¿Hasta dónde? 14. ¿Quién?
10. ¿Cómo es? 15. ¿Con quién?
11. ¿En qué? 16. ¿Por dónde?
16. ¿De cuál de ellos? 17. ¿Qué es?
18. ¿Por cuál de ellos?
19. ¿De quién? (Procedencia)
20. ¿Con cuál de ellos?
21. ¿De dónde ?(Procedencia)
22. ¿Adónde?

S-ar putea să vă placă și