Documente Academic
Documente Profesional
Documente Cultură
ZiriTadi
instrumentebi
Tavi 14
მ
omxmarebelma, romelsac axali avtomobilis yidva surs, Tavs unda
hkiTxos: SevZleb axali avtomanqanis SesaZenad krediti usafrTxod
miviRo? momdevno ramdenime wlis ganmavlobaSi xelfasis rogor zrdas
unda velodo? mosalodnelia recesia? ramdenad garantirebulia Cemi
samuSao adgili?
menejerma, romelic mimdinare gayidvebis zrdas akvirdeba, Tavs unda
hkiTxos: es droebiTi bumia, romelsac arsebuli sawarmoo simZlavreebiT
unda Sevxvde, Tu misi gagrZelebis SemTxvevaSi axali manqana-danadgarebi
unda SevukveTo?
sapensio fondis mmarTvelma, romelic safondo bazarze bums
akvirdeba, Tavs unda hkiTxos: es droebiTi bumia, Tu bums, savaraudod,
warumatebloba Secvlis? aqciebis fasis zrda momavalSi firmis met
mogebas gviCvenebs? gaviziaro maTi molodinebi? Cemi fondis saxsrebi
mivmarTo safondo bazarze?
es magaliTebi naTels xdis, rom bevri ekonomikuri gadawyvetileba
damokidebulia ara mxolod imaze, Tu ra xdeba dRes, aramed molodinebzec,
anu imaze, Tu ra SeiZleba moxdes momavalSi. metic, zogi gadawyvetileba
naklebadaa damokidebuli imaze, Tu ra xdeba dRes. magaliTad, gayidvebis
dRes zrdam ratom unda Secvalos sainvesticio gegmebi, Tu mas momavalSi
gayidvebis mosalodneli zrda ar mohyveba? mas Semdeg, rac gayidvebi
normalur dones daubrundeba, axali manqana-danadgarebi, SesaZloa,
aRar monawileobdes procesSi. amis Semdeg isini dautvirTavi iqneba da
mtvriT daifareba.
aqamde, saqonlisa da finansuri bazrebis ganxilvisas, molodinebis
rols sistematur yuradRebas ar vaqcevdiT. Cven ugulebelvyaviT
molodinebis roli, rogorc IS-LM modelis, aseve masze dafuZnebuli
erToblivi moTxovnis AS-AD modelis komponentebSi. saqonlis
bazris ganxilvisas davuSviT, rom moxmareba damokidebulia mimdinare
Semosavalze, xolo investicia - mimdinare gayidvebze. finansuri bazrebis
ganxilvisas, aqtivebi erTmaneTTan gavaerTianeT da maT “obligaciebi”
vuwodeT. amis Semdeg aqcenti gadavitaneT obligaciebsa da fuls
427
428
428 makroekonomika
M01_BLAN8290_05_SE_C01.pdf 12
10 9/27/2010 1:47:38 PM M01_BL
ბის საქონელს, და არა დოლარს, მივიღებთ მომავალში იმ საქონლის სანაც-
ვლოდ, რომელზეც დღეს უარს ვამბობთ. მიმდინარე ინფლაცია ამ სხვაობას
მნიშვნელოვნად ზრდის. რა აზრი აქვს მაღალი საპროცენტო სარგებლის მი-
ღებას მომავალში, თუ ინფლაცია იმ დროისათვის იმდენად მაღალი იქნება,
რომ უფრო მეტი საქონლის ყიდვას ვერ შევძლებთ?
სწორედ აქედან გამომდინარეობს ნომინალურ და რეალურ საპროცენ-
ტო განაკვეთს შორის განსხვავება.
და მიღება
(1 it) Pt
(1 rt)
P et 1
saqoneli (1 it) Pt
1 saqoneli saqoneli
P et 1
realuri ganakveTis
miReba
Pt
1 + rt = (1 + it ) (14.1)
Pte+1
ეს დამოკიდებულება შეიძლება ორი გარდაქმნით მნიშვნელოვნად გავამარ-
ტივოთ და უფრო გასაგები გავხადოთ.
430
430 makroekonomika
M01_BLAN8290_05_SE_C01.pdf 12
10 9/27/2010 1:47:38 PM M01_BL
ფლაციის მოსალოდნელი ტემპი მოცემულ და შემდეგ წლებს შორის დო-
ლარებში პურის ფასის მოსალოდნელი ცვლილების სიდიდის მოცემულ
წელს დოლარებში პურის ფასთან შეფარდების ტოლი იქნება:
π te+1 =
(P e
t +1 − Pt ) (14.2)
(14.2)-ში ორივე მხარეს დავუ-
მატოთ 1
Pt
1 + π te+1 = 1+
(P e
t +1 − Pt )
Pt
(14.2)-დან გამოვსახოთ Pt Pte+1
, როგორც 1 (1 + π te+1 ) და გავითვალისწინოთ
(14.1) განტოლებაში. მივიღებთ: გარდავქმნათ:
Pte+1
1 + π te+1 =
1 + it (14.3) Pt
(1 + rt ) =
1 + π te+1 ორივე მხარე შევაბრუნოთ:
432
432 makroekonomika
M01_BLAN8290_05_SE_C01.pdf 12
10 9/27/2010 1:47:38 PM M01_BL
ცენტი, ინფლაციის ის პროგნოზია, რომელიც ეკონომიკური თანამშრომლო-
ბისა და განვითარების ორგანიზაციის მიერ 2005 წლის დეკემბერში იქნა გა-
მოქვეყნებული.
nax. 14 - 2
15.0
ერთწლიანი სახაზინო
12.5 12.6% ვალდებულებების ნო-
მინალური და რეალური
განაკვეთი შეერთებულ
10.0 nominaluri ganakveTi შტატებში 1978 წლიდან
–2.5
1978 1980 1982 1984 1986 1988 1990 1992 1994 1996 1998 2000 2002 2004 2006
M
= YL(i )
p
434
434 makroekonomika
M01_BLAN8290_05_SE_C01.pdf 12
10 9/27/2010 1:47:38 PM M01_BL
თუ IS დამოკიდებულებას ამ განტოლებასთან და რეალურ საპროცენ-
ტო განაკვეთსა და ნომინალურ საპროცენტო განაკვეთს შორის არსებულ
დამოკიდებულებასთან ერთად განვიხილავთ, გაფართოებული IS-LM მოდე-
ლის შემდეგ სახეს მივიღებთ:
IS დამოკიდებულება: Y = C (Y − T ) + I (Y , r ) + G
M
LM დამოკიდებულება: = YL(i )
p
საპროცენტო განაკვეთი LM
■ საპროცენტო განაკვეთი, რომელზეც პირდაპირ გავლენას ახდენს მონე-
დამოკიდებულებაში: ნომინა-
ტარული პოლიტიკა (საპროცენტო განაკვეთი, რომელიც შედის LM იგი- ლური საპროცენტო განაკვე-
ვეობაში) ნომინალური საპროცენტო განაკვეთია. თი, i.
■ საპროცენტო განაკვეთი, რომელიც გავლენას ახდენს დანახარჯებსა და
საპროცენტო განაკვეთი IS
გამოშვებაზე (განაკვეთი, რომელსაც IS დამოკიდებულება მოიცავს) რე- დამოკიდებულებაში: რეალუ-
ალური საპროცენტო განაკვეთია. რი საპროცენტო განაკვეთი, r.
■ მონეტარული პოლიტიკის გავლენა გამოშვებაზე დამოკიდებულია იმა-
ზე თუ როგორ აისახება ნომინალური საპროცენტო განაკვეთის მოძრა-
ობა რეალური საპროცენტო განაკვეთის მოძრაობაზე. ეს საკითხი უფ-
რო ღრმად იხილეთ მომდევნო პარაგრაფში, რომელშიც ნაჩვენებია, თუ
რა გავლენას ახდენს ფულის მატების ზრდა ნომინალურ და რეალურ
საპროცენტო განაკვეთზე მოკლე- და საშუალოვადიან პერიოდებში.
IS : Y = C (Y − T ) + I (Y , i − π e ) + G
M
LM : = YL(i )
p
ეს ორი განტოლება მე-5 თავში მოცემული განტოლებების მსგავსია,
მხოლოდ ერთი განსხვავებით: საინვესტიციო ხარჯები IS მოდელში დამო-
კიდებულია რეალურ საპროცენტო განაკვეთზე, რომელიც ნომინალურ საპ-
როცენტო განაკვეთსა და მოსალოდნელ ინფლაციას შორის სხვაობის ტო-
ლია.
მოცემული P, M, G და T სიდიდეებისათვის და მოსალოდნელი ინფლაციის
მოცემული πe ტემპისათვის, IS და LM მრუდები გამოსახულია ნახ. 14.3 -ზე.
436
436 makroekonomika
M01_BLAN8290_05_SE_C01.pdf 12
10 9/27/2010 1:47:38 PM M01_BL
nax. 14 - 3
გამოშვებისა და ნომინა-
LM
ლური საპროცენტო გა-
გამოშვების წონასწორუ-
ლი მნიშვნელობა და წო-
A ნასწორული ნომინალური
iA საპროცენტო განაკვეთი
IS-LM მრუდების გადაკ-
πe
ვეთის წერტილით განი-
საზღვრება. რეალური
rA = iA − πe
საპროცენტო განაკვეთი
IS ნომინალური საპროცენ-
ტო განაკვეთისა და მო-
სალოდნელი ინფლაციის
YA = Yn სხვაობის ტოლია.
gamoSveba, Y
nax. 14 - 4
LM
ფულის მასის ზრდის
ეფექტები მოკლევადიან LM
პერიოდში
nominaluri saprocento ganakveTi, i
მოკლევადიან პერიოდში
ფულის მასის ზრდა რე-
ალური ფულის მარაგის A
ზრდას იწვევს. რეალური iA
ფულის მარაგის ზრდა გა- iB B
πe
მოშვების ზრდას და ნო-
მინალური და რეალური rA
საპროცენტო განაკვეთის rB
შემცირებას იწვევს. IS
YA YB
gamoSveba Y
438
438 makroekonomika
M01_BLAN8290_05_SE_C01.pdf 12
10 9/27/2010 1:47:38 PM M01_BL
nominaluri da realuri saprocento ganakveTi
saSualovadian periodSi
Y =C (Y-T) + I (Y,r) + G
i = r + πe
ჩვენ ვნახეთ, რომ საშუალოვადიან პერიოდში რეალური საპროცენ-
ტო განაკვეთი ბუნებრივი საპროცენტო განაკვეთის, rn, ტოლია. ასე-
ვე, საშუალოვადიან პერიოდში მოსალოდნელი ინფლაცია მიმდინარე
ინფლაციის ტოლია (ადამიანებს არ შეიძლება ინფლაციის მუდმივად
არასწორი მოლოდინები ჰქონდეთ). ამის შედეგად:
i = rn + π
ახლა, ვინაიდან საშუალოვადიან პერიოდში ინფლაცია ფულის ზრდის
ტოლია, მივიღებთ:
i = rn + gm
440
440 makroekonomika
M01_BLAN8290_05_SE_C01.pdf 12
10 9/27/2010 1:47:38 PM M01_BL
რის ეფექტი ან ფიშერის ჰიპოთეზა, იელის უნივერსიტეტის ეკონომისტის Irving Fisher, The Rate of Interest,
Macmillan, New York, 1906.
ირვინგ ფიშერის (Irving Fisher) პატივსაცემად, რომელმაც მეოცე საუკუნის
დასაწყისში პირველმა შეისწავლა იგი და მისი ლოგიკა ჩამოაყალიბა.
ეს შედეგი საფუძვლად უდევს მეორე ციტატას, რომელიც ამ ნაწილის
დასაწყისში ვნახეთ: თუ ფინანსური ინვესტორები ნერვიულობდნენ იმის
გამო, რომ ფედერალურ სარეზერვო სისტემაში საბჭოს ახალი წევრების
დანიშვნა ფულის ზრდის მატებას გამოიწვევდა, ისინი მართლები იყვნენ, ამ შემთხვევაში მათი შიში
რადგანაც მომავალში ნომინალური საპროცენტო განაკვეთის ზრდას მოე- უსაფუძვლო აღმოჩნდა. ფე-
ლოდნენ. დერალური სარეზერვო სის-
ტემა დაბალი ინფლაციის ერ-
თგული დარჩა.
442
442 makroekonomika
M01_BLAN8290_05_SE_C01.pdf 12
10 9/27/2010 1:47:38 PM M01_BL
თქვენ შეგიძლიათ ნახოთ, რომ ეს წი- ჰიპოთეზა, როგორც ჩანს, შეესაბამება
რი საკმაოდ კარგად შეესაბამება რეალო- ლათინურ ამერიკის ქვეყნებში 1990 წლე-
ბას. წერტილების ნახევარი წირის ზემო- ბის დასაწყისში არსებულ ფაქტებს.
თაა ნახევარი კი წირის ქვემოთ. ფიშერის
175
CanarTi
P92
nominaluri saprocento ganakveTi (procenti)
150
i 5%
125
U92
A: argentina
75
B: bolivia
E92 C: Cile
B93 V93 E: ekvadori
50
B92 E93 M: meqsika
V92 P: peru
25 C93 U: urugvai
M93 C92
V: venesuela
M92 A92
A93
0
0 50 100 150
inflaciis tempi (procenti)
444
444 makroekonomika
M01_BLAN8290_05_SE_C01.pdf 12
10 9/27/2010 1:47:38 PM M01_BL
დიდით უნდა იცვლებოდეს. ამ ჰიპოთეზის მიოხედვით, ინფლაციური განაკ-
ვეთის ხანგრძლივი რყევები, საბოლოო ჯამში, ნომინალური საპროცენტო
განაკვეთის ანალოგიურ რყევებში უნდა აისახოს. ეს შესაბამისობა რომ და-
ვინახოთ ამისათვის, რაც შეიძლება ხანგრძლივი დროის პერიოდს უნდა და-
ვაკვირდეთ. ნახ. 14.6-ზე მოცემულია ნომინალური საპროცენტო განაკვეთი
და ინფლაციის მაჩვენებლები 1927 წლიდან. ნომინალური საპროცენტო გა-
ნაკვეთი სამთვიანი სახაზინო ვალდებულებების განაკვეთია, ინფლაცია კი
სამომხმარებლო ფასების ინდექსის ცვლილების ტემპია.
ნახ. 14.6 საინტერესოა სულ მცირე სამი მიმართულებით:
nax. 14 - 6
20
inflaciisa da saxazino valdebulebebis ganakveTi, procenti
10
1960 წლიდან 1980-იანი
წლების დასაწყისამდე ინ-
ფლაციის ტემპის ზრდა
5
ნომინალური საპროცენ-
ტო განაკვეთის ზრდას,
0
ხოლო ინფლაციის შემცი-
რება 1980-იანი წლების
შუა ხანებში ნომინალური
25 საპროცენტო განაკვეთის
შემცირებას იწვევდა.
2 10
2 15
1925 1930 1935 1940 1945 1950 1955 1960 1965 1970 1975 1980 1985 1990 1995 2000 2006
14 . 4 mosalodneli mimdinare
diskontirebuli Rirebuleba
446
446 makroekonomika
M01_BLAN8290_05_SE_C01.pdf 12
10 9/27/2010 1:47:38 PM M01_BL
mosalodneli mimdinare diskontirebuli Rirebulebis
gaTvla
1
$ $1
(1 it) (1 it 1)
zogadi formula
1 1
$Vt = $ zt + $ zt +1 + $ zt + 2 + ...
(1 + it ) (1 + it )(1 + it +1 )
448
448 makroekonomika
M01_BLAN8290_05_SE_C01.pdf 12
10 9/27/2010 1:47:38 PM M01_BL
გააკეთოს, ეს არის ზუსტი პროგნოზების გაკეთება და შემდეგ ამ პროგნო-
ზებზე დაყრდნობით მოგების მოსალოდნელი მიმდინარე დისკონტირებული
ღირებულების გაანგარიშება.
როგორ უნდა გამოვთვალოთ მოსალოდნელი მიმდინარე დისკონტირე-
ბული ღირებულება, როდესაც გადახდები და საპროცენტო განაკვეთი მო-
მავალში სათუოა? ჩვენ ისევე უნდა მოვიქცეთ, როგორც წინა შემთხვევა-
ში - ცნობილი მომავალი გადახდები და ცნობილი საპროცენტო განაკვეთი
მოსალოდნელი გადახდებითა და მოსალოდნელ საპროცენტო განაკვეთით
უნდა შევცვალოთ. მომავალი წლის მოსალოდნელი გადახდები აღვნიშნოთ
$ zte+1 -ით, ორი წლის შემდეგ მოსალოდნელი გადახდები, $ zte+ 2 -ით და ასე
შემდეგ. ზუსტად ასევე აღვნიშნოთ მომავალი წლის მოსალოდნელი ნომი-
e
ნალური საპროცენტო განაკვეთი it +1 -ით და ასე შემდეგ (მიმდინარე წლის
ნომინალური საპროცენტო განაკვეთი, it, რადგან ცნობილია, მას ზედა ინ- ეს მტკიცებულობა მნიშვნე-
დექსი e არ სჭირდება). მაშინ მოსალოდნელი გადახდების თანმიმდევრობის ლოვან საკითხს, რისკს უგუ-
ლებელყოფს.ჰთუ ადამიანებს
მოსალოდნელი მიმდინარე დისკონტირებული ღირებულება შემდეგი სახით
არ მოსწონთ გარისკვა, გა-
განისაზღვრება: ურკვეველი (და, შესაბამისად,
რისკიანი) გადახდის ღირე-
1 1 ბულება ახლა ან მომავალში
$Vt = $ zt + $ zte+1 + $ zte+ 2 + ... (14.5)
(1 + it ) (1 + it )(1 + ite+1 )
უფრო დაბალი იქნება, ვიდრე
რისკის გარეშე გადახდის ღი-
რებულება, მაშინაც კი, როცა
“მოსალოდნელი მიმდინარე დისკონტირებული ღირებულება” რთული ორივეს მათემატიკური ლო-
გამოსათქმელია, ამიტომ სიმარტივისათვის, ჩვეულებრივ, გამოვიყენებ დინი ერთნაირია. ჩვენ უგუ-
ლებელვყავით ეს ეფექტი აქ,
ტერმინს მიმდინარე დისკონტირებული ღირებულება ან დაყვანილი (მიმ-
მაგრამ დავუბრუნდებით მას
დინარე) ღირებულება. ასევე მოსახერხებელია გვქონდეს გამოსახულების, მე-15 თავში. საკითხის სრუ-
როგორიცაა (14.5) განტოლება, მოკლედ ჩაწერის საშუალება. ამისათვის გა- ლი გააზრებისათვის თქვენ
მოვიყენებ V($zt) ან, უბრალოდ, V($z) ჩანაწერს, სადაც $z აღნიშნავს მოსა- ფინანსების კურსი უნდა გაი-
აროთ.
ლოდნელი გადახდების მიმდევრობის დაყვანილ ღირებულებას.
e
■ დაყვანილი ღირებულება დადებითადაა დამოკიდებული დღევანდელ თუ $z ან მომავალი $ z იზ-
ფაქტობრივ გადახდაზე და მომავალში მოსალოდნელ გადახდებზე. $z- რდება ⇒ $V იზრდება
e
ის ან ნებისმიერი მომავალი $ z -ის ზრდა დაყვანილი ღირებულების
ზრდას იწვევს.
■ დაყვანილი ღირებულება უარყოფითადაა დამოკიდებული, როგორც
დღეს არსებულ, ასევე მოსალოდნელ საპროცენტო განაკვეთზე. დღე- თუ i ან მომავალი i e იზრდე-
ბა ⇒ $V მცირდება
ვანდელი i-ს ან ნებისმიერი მომავალი ie-ს ზრდა დაყვანილი ღირებულე-
ბის შემცირებას იწვევს. (14.5) განტოლება მარტივი არ არის, თუმცა ის
რამდენიმე მაგალითის გააზრებაში დაგვეხმარება.
⎡ 1 1 ⎤
$Vt = $ z ⎢1 + + ... + n −1 ⎥
⎢⎣ 1 + i (1 + i ) ⎥⎦
გეომეტრიული პროგრესია
თქვენთვის არ უნდა იყოს რადგან ფრჩხილებში მოთავსებული მწკრივი გეომეტრიული პროგრე-
უცხო და გამოთვლის პრო-
სიის წევრთა ჯამია, ჩვენ მისი გამოთვლა შეგვიძლია. მივიღებთ
ცესში არ უნდა შეგექმნათ
პრობლემა. მაგრამ თუ დაგ-
ჭირდათ, იხილეთ დანართი 2 1 − ⎡1/ (1 + i ) n ⎤
წიგნის ბოლოს. $Vt = $ z ⎣ ⎦
1 − [1/ (1 + i ) ]
450
450 makroekonomika
M01_BLAN8290_05_SE_C01.pdf 12
10 9/27/2010 1:47:38 PM M01_BL
აში დასაჩუქრდით 1 მილიონი დოლარის 6-საფეხურიანი ჩეკით. თავი რომ და-
იზღვიოთ ცუდი, ინსტიქტური დანახარჯებისაგან, ასევე თქვენი ყველა ახალი
“მეგობრისაგან”, შტატი მომდევნო 20 წლის განმავლობაში მილიონ დოლარს
თანაბრად, ყოველწლიური 50000 დოლარის გადახდებით გადაგიხდით. მაგრამ
რას უდრის თქვენი მოგების დაყვანილი ღირებულება დღეს? მაგალითად, ყო- რას უდრის მიმდინარე ღირე-
ველწლიური 6 პროცენტიანი განაკვეთის შემთხვევაში, წინა განტოლებიდან მი- ბულება, თუ i უდრის 4%?,
8%? (პასუხებია: 706 ათასი
ივიღებთ V=$50000(0,688)/(0,057)=$608000. ცუდი არაა, მაგრამ მილიონის
დოლარი, 530 ათასი დოლა-
მოგებით თქვენ მილიონერი არ გახდით. რი).
1 1 1 ⎡ 1 ⎤
$Vt = $z + $ z + ... = ⎢1 + + ...⎥ $ z
(1 + i ) (1 + i ) 2
(1 + i ) ⎣ (1 + i ) ⎦
1 1
$Vt = ⋅ $z
(1 + i ) (1 − (1 /( 1 + i )
ან გავამარტივოთ (გამარტივების ეტაპები მოცემულია წიგნის ბოლოს,
მე-2 დანართის მეორე დამტკიცებაში)
$z
$Vt =
i
1 1
$Vt = $ zt + $ zte+1 + $ zte+ 2 + ...
( t)
1 + i (
(1 + it ) 1 + it +1
e
)
სადაც it ,ite+1, ... მიმდინარე და მომავალში მოსალოდნელი ნომინალური საპ-
როცენტო განაკვეთის მიმდევრობაა, ხოლო $ zt , $ zte+1 $ zte+ 2, ... მიმდინარე და
მომავალში მოსალოდნელი გადახდებია დოლარებში.
დავუშვათ, ჩვენ მოსალოდნელი რეალური გადახდების მიმდევრობის
დაყვანილი ღირებულება გვინდა გამოვთვალოთ, რაც გულისხმობს გადახ-
დებს საქონლთა კალათით და არა დოლარებით. თუ მსჯელობას ისეთივე
ლოგიკით გავაგრძელოთ, როგორც ადრე ვაკეთებდით, მაშინ შევნიშნავთ,
რომ ამ შემთხვევისათვის უნდა გამოვიყენოთ საპროცენტო განაკვეთი, რო-
მელიც საქონლთა კალათის მიხედვით არის განსაზღვრული, ანუ რეალური
საპროცენტო განაკვეთი. მაშასადამე, მოსალოდნელ რეალურ გადახდათა
მიმდევობის დაყვანილი ღირებულება შეგვიძლია ჩავწეროთ, როგორც
452
452 makroekonomika
M01_BLAN8290_05_SE_C01.pdf 12
10 9/27/2010 1:47:38 PM M01_BL
1 1
Vt = zt + zte+1 + zte+ 2 + ... (14.7)
(1 + rt ) 1 + r (
( t ) t +1
1 + r e
)
e
სადაც rt , rt +1 ,... მიმდინარე და მომავალში მოსალოდნელი რეალური საპრო-
e e
ცენტო განაკვეთის მიმდევრობაა, zt , zt +1 , zt + 2 ,.... მიმდინარე და მომავალში ამის დამტკიცება მოცემულია
თავის ბოლოს წარმოდგენილ
მოსალოდნელი გადახდათა მიმდევრობაა, ხოლო Vt გადახდების მიმდევრო- დანართში. გადახედეთ მას
ბის დაყვანილი რეალური ღირებულებაა. რომ ნახოთ, თუ რამდენად
დაყვანილი ღირებულების ჩაწერის ეს ორი გზა ერთმანეთის ეკვივალენ- გაიგეთ ამ თავში შესწავ-
ლილი ორი ინსტრუმენტი:
ტურია, რაც ნიშნავს, რომ (14.5) განტოლების გამოყენებით მიღებულ $ Vt
ნომინალური და რეალური
ღირებულებას თუ გავყოფთ ფასის Pt დონეზე, (14.7) განტოლებით გამოთ- საპროცენტო განაკვეთი და
ვლილ Vt რეალურ ღირებულებას მივიღებთ მოსალოდნელი დაყვანილი
ღირებულება.
$Vt Pt = Vt
Sejameba
454
454 makroekonomika
kiTxvebi da amocanebi
456
456 makroekonomika
makroekonomika
M01
M01_BLAN8290_05_SE_C01.pdf 12
16
10 9/27/2010 1:47:38
1:47:40 PM M01_BL
რომ წრფე, რომელიც გაფანტულ წერტილებზე სახადაა განსაზღვრული, შეგიძლიათ თქვათ, რა
გადის, საწყის წერტილებზე არ გადის. მიგანიშ- დაემართება რეალურ საპროცენტო განაკვეთს?
ნებთ თუ არა “ფიშერის ეფექტი” რომ ის უნდა გა- (მინიშნება: ნახ. 14.4-ის შემთხვევაში რა დაემარ-
დიოდეს საწყის წერტილებზე? ახსენით. თება გამოშვებას? რას გვეუბნება ეს რეალური
დ. განიხილეთ წინადადება: “თუ ფიშერის ჰი- საპროცენტო განაკვეთის ცვლილებებზე?)
პოთეზა ჭეშმარიტია, მაშინ ცვლილებები ფულის
მარაგის ზრდის ტემპში ერთი ერთზე აისახება i-ს
დამატებით გასაანალიზებელი
ცვლილებებზე, ხოლო რეალური საპროცენტო გა-
ნაკვეთი არ შეიცვლება. აქედან გამომდინარე, მო- 9. ინფლაციით ინდექსირებადი ობლიგაციები.
ნეტარული პოლიტიკა რეალურ ეკონომიკურ საქ- ზოგიერთი ობლიგაცია, რომელიც აშშ-ის ხაზინის
მიანობაზე ზეგავლენას არ ახდენს” . გაარჩიეთ. მიერ არის გამოშვებული, გადახდების ინფლაცი-
ის შესაბამისად ინდექსირებას ითვალისწინებს.
ეს ინფლაციით ინდექსირებადი ობლიგაციები ინ-
ჩაუღრმავდით
ვესტორებს ინფლაციით მიყენებულ დანაკარგებს
8. როდესაც 14.2 ნაწილში ვაკვირდებოდით მოკ- უნაზღაურებს. ამ მიზეზით ამ ობლიგაციების
ლევადიან პერიოდს, ვაჩვენეთ, თუ როგორ იწ- მიმდინარე საპროცენტო განაკვეთი რეალური
ვევს ნომინალური ფულის ზრდის გადიდება გა- საპროცენტო განაკვეთი, ანუ საქონლის მიხედ-
მოშვების გადიდებას, ნომინალური და რეალური ვით გაზომილი საპროცენტო განაკვეთია. ეს საპ-
საპროცენტო განაკვეთის შემცირებას. როცენტო განაკვეთი, ნომინალურ საპროცენტო
ტექსტში ჩატარებული ანალიზი (ასევე შემა- განაკვეთთან ერთად, შეიძლება გამოყენებულ იქ-
ჯამებელი ნახ. 14.5) ეფუძნებოდა დაშვებას მოკ- ნეს მოსალოდნელი ინფლაციის განსაზღვრისათ-
ლევადიან პერიოდში მოსალოდნელი ინფლაციის ვის. ვნახოთ, როგორ.
Pe-ს უცვლელობის შესახებ. ახლა უგულებელ- შედით ფედერალური სარეზერვო სისტემის სა-
ვყოთ აღნიშნული დაშვება და ვიგულისხმოთ, რომ იტზე (www.federalreserve.gov/releases/h15/Current)
მოკლევადიან პერიოდში ორივე როგორც ფულის და იხილეთ საპროცენტო განაკვეთის უახლესი
ზრდა, ისე მოსალოდნელი ინფლაცია იზრდება. სტატისტიკური ანალიზი. იხილეთ ხუთწლიანი
ა. აჩვენეთ ეფექტი IS მრუდზე. ახსენით. სახაზინო ფასიანი ქაღალდების მიმდინარე ნომი-
47:40 PM
ბ. აჩვენეთ ეფექტი LM მრუდზე. ახსენით. ნალური საპროცენტო განაკვეთი. შემდეგ მოძებ-
გ. აჩვენეთ ეფექტი გამოშვებასა და ნომინა- ნეთ “ინფლაციით ინდექსირებადი” ხუთწლიანი
ლურ საპროცენტო განაკვეთზე. შეიძლება თუ სახაზინო ფასიანი ქაღალდების მიმდინარე საპ-
არა ნომინალური საპროცენტო განაკვეთი იმაზე როცენტო განაკვეთი. თქვენი აზრით, ფინანსური
მაღალი (და არა დაბალი) გახდეს, ვიდრე ფულის ბაზრის მონაწილენი მომდევნო ხუთი წლის მან-
ზრდის ცვლილებამდე იყო? რატომ? ძილზე ინფლაციის როგორ საშუალო დონეს მო-
დ. მაშინ, როცა ნომინალური საპროცენტო ელიან?
განაკვეთის ცვლილების მიმართულება არაცალ-
$Vt $ zt
Pt
= +
1 $ zte+1
pt 1 + it Pt
+
1 $ zte+ 2
(1 + it )(1 + ite+)1 Pt
+ ... (14.A1) ⎣ t t (
⎡1 + r = (1 + i ) 1 + π e ⎤ .
t +1
⎦ )
ამის გათვალისწინებით წინა გამოსახულე-
დააკვირდით (14.A1) განტოლების მარჯვენა
ბა შემდეგნაირად გარდაიქმნება:
მხარეში თითოეულ წევრს და ვაჩვენეთ, რომ ისინი
(14.7) განტოლების შესაბამისი წევრების ტოლია: 1
ze
(1 + rt ) t +1
■ ავიღოთ პირველი წევრი, $ zt Pt . შევნიშნოთ,
რომ $ zt Pt = zt მიმდინარე გადახდათა რეა- ეს უკანასკნელი (14.7) განტოლების მარ-
ლური ღირებულებაა. შესაბამისად, იგი (14.7) ჯვენა ნაწილის მეორე წევრის ტოლია.
განტოლების პირველი წევრის ტოლია.
■ განვიხილოთ მეორე წევრი: ■ იგივე მეთოდი შეიძლება გამოვიყენოთ და-
ნარჩენი წევრების გარდაქნისათვის. დარ-
1 $ zte+1 წმუნდით, რომ თქვენ შეგიძლიათ იდენტური
1 + it Pt შედეგი მიიღოთ.
458
458 makroekonomika
M01_BLAN8290_05_SE_C01.pdf 12
10 9/27/2010 1:47:38 PM M01_BL
ჩვენ ვაჩვენეთ, რომ (14.7) და (14.A1) განტო- დინარე და მომავალში მოსალოდნელი რეალური
ლებების მარჯვენა მხარეეები ერთმანეთის ტო- საპროცენტო განაკვეთის გამოყენებით [(14.7)
ლია. აქედან გამომდინარე, მარცხენა მხარეებიც განტოლების მარცხენა მხარე], მიმდინარე და
ერთმანეთის ტოლია, ასე რომ, მომავალში მოსალოდნელი ნომინალური საპრო-
ცენტო განაკვეთის გამოყენებით მიმდინარე და
$Vt მომავალში მოსალოდნელი ნომინალური გადახ-
Vt =
Pt დების დისკონტირებული ღირებულების [(14.A1)
ეს გვიჩვენებს, რომ მიმდინარე და მომავალში განტოლების მარჯვენა მხარე] მიმდინარე ფასე-
მოსალოდნელი რეალურ გადახდების მიმდინარე ბის დონესთან შეფარდების ტოლია.
ღირებულება, რომელიც დისკონტირებულია მიმ-
Tavi 15
davuSviT, rom mxolod ori saxis aqtivi: fuli da erTwliani
obligacia arsebobda. axla ekonomikas arafuladi aqtivebis ufro
mravalferovani da ufro realisturi maxasiaTeblebiT ganvixilavT:
esaa moklevadiani obligaciebi, grZelvadiani obligaciebi da aqciebi.
am TavSi yuradReba obligaciebisa da aqciebis fasis gansazRvris procesSi
molodinebis rolzea gamaxvilebuli (amis mizezi makroekonomikis
saxelmZRvaneloSia: rogorc naxavT, garda imisa, rom es fasebi mimdinare
da momavali saqmianobis gaTvaliswinebiT ganisazRvreba, isini, Tavis mxriv,
mimdinare saqmianobis ganmsazRvrel gadawyvetilebebze zemoqmedebs. amis gageba
ekonomikuri ryevebis axsnaSi gvexmareba).
461
462
462 makroekonomika
M01_BLAN8290_05_SE_C01.pdf 12
10 9/27/2010 1:47:38 PM M01_BL
7
noemberi 2000 weli
nax. 15 - 1
Semosavali (procenti)
aSS-is Semosavliano-
6
bis mrudebi: 2000 wlis
1 noemberi da 2001
5 ivnisi 2001 weli wlis 1 ivnisi
შემოსავლიანობის მრუდი,
4 რომელიც რამდენადმე და-
ღმავალი იყო 2000 წლის
ნოემბერში, მკვეთრად აღ-
3 მავალი გახდა შვიდი თვის
3 Tve 6 Tve 1 weli 2 weli 3 weli 5 weli 10 weli 30 weli შემდეგ.
dafarvis vada
$100
$ P1t = (15.1)
1 + i1t
ერთწლიანი ობლიგაციის ფასი მიმდინარე ერთწლიანი ნომინალური
საპროცენტო განაკვეთის უკუპროპორციულად იცვლება.
ეს დამოკიდებულება მე-4
თავის, 4.2 ნაწილში უკვე ვნა- ■ ორწლიანი ობლიგაციის ფასი, რომელიც 100 დოლარის გადახდას ორ
ხეთ. წელიწადში გვპირდება და რომელსაც $ P2t -თი აღვნიშნავთ, დღეიდან
464
464 makroekonomika
M01_BLAN8290_05_SE_C01.pdf 12
10 9/27/2010 1:47:38 PM M01_BL
საინტერესო მაჩვენებელი არ არის. ობ- არსებობს სხვადასხვა ტიპის ობლიგა-
ლიგაციაზე საპროცენტო განაკვეთის ციები, მათ შორის, ინდექსირებადი ობ-
კორექტული მაჩვენებელია მისი შემო- ლიგაციები (indexed bonds), ობლიგაციე-
სავლიანობა დაფარვის ვადისათვის ან, ბი, რომლებიც არა ფიქსირებულ ნომი-
უბრალოდ, შემოსავლიანობა; ეს უკანას- ნალურ გადახდებს, არამედ ინფლაციით
კნელი შეიძლება განიხილოთ საშუალო კორექტირებულ გადახდებს გვპირდე-
ბა. ვთქვათ, წელიწადში ნაცვლად 100
საპროცენტო განაკვეთის როლში, რომ-
დოლარის გადახდისა, ერთწლიანი ინ-
ლის მიხედვითაც ობლიგაციას სიცოცხ-
დექსირებადი ობლიგაცია 100X (1 + π )
ლის მანძილზე (ობლიგაციის სიცოცხ-
დოლარის გადახდას გვპირდება, სა-
ლეში იგულისხმება დრო მის სრულად დაც π ინფლაციის ტემპია, რომელსაც
დაფარვამდე) მოჰქონდა შემოსავალი. დამდეგი წლის განმავლობაში ექნება
შემოსავლიანობას დაფარვის ვადისათ- ადგილი. იმის გამო, რომ ობლიგაციის
ვის მოგვიანებით განვსაზღვრავთ. მფლობელებს ინფლაციის რისკისგან
■ აშშ-ის მთავრობის ობლიგაციები და-
CanarTi
იცავს, ინდექსირებადი ობლიგაციები
ფარვის ვადის მიხედვით არის როგორც მრავალ ქვეყანაში პოპულარულია, გან-
რამდენიმედღიანი, ისე ოცდაათწლიანი. საკუთრებით კი გაერთიანებულ სამე-
ობლიგაციებს გამოშვებიდან ერთ წლამ- ფოში, სადაც ბოლო წლებში ხალხი სულ
დე დაფარვის ვადით სახაზინო ვალდე- უფრო და უფრო იყენებს მათ საპენსიო
ბულებები (Treasury bills), ანუ T-bills ეწო- დანაზოგის შესაქმნელად. ფლობენ რა
დება. ეს დისკონტური ობლიგაციებია გრძელვადიან ინდექსირებად ობლი-
და მათ გადახდის მხოლოდ ერთი ვადა გაციებს ადამიანები დარწმუნებულნი
გააჩნია. ობლიგაციებს 1-დან 10 წლამ- არიან, რომ ის გადახდები, რომელსაც
დე დაფარვის ვადით სახაზინო ბილეთე- ისინი პენსიაზე გასვლის შემდეგ მიი-
ბი (Treasury notes) ეწოდება. ობლიგაცი- ღებენ დაცული იქნება ინფლაციისაგან.
ებს გამოშვებიდან 10 წელზე და მეტი ინდექსირებადი ობლიგაციები (რომელ-
დაფარვის ვადით სახაზინო ობლიგაცი- თაც ინფლაციით ინდექსირებადი ობ-
ები (Treasury bonds) ეწოდება. როგორც ლიგაციები ჰქვია) აშშ-ში 1997 წელს იქ-
სახაზინო ბილეთები, ისე სახაზინო ობ- ნა შემოღებული. ამჯერად, ისინი აშშ-ის
ლიგაციები კუპონიანი ობლიგაციებია. მთავრობის ობლიგაციების 10 პროცენ-
■ ობლიგაციები, ჩვეულებრივ, ნომინალუ- ტზე ნაკლებს შეადგენს, მაგრამ მათი
რი ობლიგაციებია: ისინი შიდა ვალუტა- როლი, რასაკვირველია, მომავალში გა-
ში თანმიმდევრულ ფიქსირებულ ნომი- იზრდება.
ნალურ გადახდებს გვპირდება. თუმცა,
$100
$ P2t =
(1 + i1t )(1 + i1et +1 )
(15.2)
სადაც i1t მოცემული წლის ერთწლიან საპროცენტო განაკვეთს აღნიშნავს,
i1et +1 - ფინანსურ ბაზარზე მომდევნო წელს მოსალოდნელ ერთწლიან საპრო-
466
466 makroekonomika
M01_BLAN8290_05_SE_C01.pdf 12
10 9/27/2010 1:47:38 PM M01_BL
ცია, თქვენ დანამდვილებით იცით, რას მიიღებთ მომდევნო წელს. თუ გაქვთ
ორწლიანი ობლიგაცია, ფასი, რომლითაც გაყიდით მას მომდევნო წელს, გა-
ურკვეველია; ორწლიანი ობლიგაცია სარისკოა. ჩვენ მას ჯერჯერობით უგუ-
ლებელვყოფთ, მაგრამ მოკლედ მიმოვიხილავთ ამ თავის დანართში).
თუ თქვენ და სხვა ფინანსური ინვესტორები მხოლოდ მოსალოდნელ შე-
მოსავალზე ზრუნავთ, ეს ორი ობლიგაცია ტოლ მოსალოდნელ ერთწლიან
შემოსავალს უნდა გვთავაზობდეს. დავუშვათ, რომ ეს პირობა არ დაკმაყო-
ფილდა. მაგალითად, ერთწლიან ობლიგაციაზე ერთი წლის შემოსავალი უფ-
რო დაბალი იყო, ვიდრე ორწლიან ობლიგაციაზე ერთი წლის მოსალოდნელი
შემოსავალი. ამ შემთხვევაში ერთწლიან ობლიგაციებს არავინ ისურვებდა
და ერთწლიანი ობლიგაციების ბაზარი წონასწორობაში ვერ იქნება. მხო-
ლოდ იმ შემთხვევაში, თუ ერთი წლის მოსალოდნელი შემოსავალი ორივე
ობლიგაციაზე ტოლია, ფინანსური ინვესტორები მზად იქნებიან, ჰქონდეთ
როგორც ერთწლიანი, ისე ორწლიანი ობლიგაციები.
თუ ორივე ობლიგაცია ერთი წლის ერთნაირ მოსალოდნელ შემოსავალს
გვთავაზობს, ნახ.15.2 -დან გამომდინარე
$ P1et+1
1 + i1t = (15.3)
$ P2t
არბიტრაჟს ვუწოდებთ მტკი-
(15.3) განტოლების მარცხენა ნაწილი ერთ დოლარზე ერთწლიანი ობ- ცებულობას, რომლის თა-
ლიგაციიდან მიღებულ ერთი წლის შემოსავალს გვიჩვენებს; მარჯვენა ნა- ნახმადაც ორ აქტივზე მო-
წილი ორწლიანი ობლიგაციიდან ერთ დოლარზე ერთი წლის მოსალოდნელ სალოდნელი შემოსავალი
ერთმანეთის ტოლი უნდა
შემოსავალს გვიჩვენებს. (15.3) განტოლების მსგავს განტოლებებს, რომლე- იყოს. ზოგიერთი ეკონომის-
ბიც ორ აქტივზე მოსალოდნელი შემოსავლების ტოლობას გამოხატავს, არ- ტი არბიტრაჟს იყენებს უფრო
ბიტრაჟის დამოკიდებულებას ვუწოდებ. (15.3) განტოლება შემდეგნაირად ვიწრო გაგებით, მაგალითად,
შეგვიძლია ჩავწეროთ: მაშინ როცა ურისკო მოგების
შესაძლებლობები არ არსე-
ბობს.
$ P1et+1
$ P2t = (15.4)
1 + i1t
$100
$ P1et+1 =
(1 + i1et +1 )
$100
$ P2t = (15.5)
დამოკიდებულება არბიტრაჟ- (1 + i1t )(1 + i1et +1 )
სა და დისკონტირებულ ღირე-
ბულებებს შორის: სხვადასხვა
ეს გამოსახულება (15.2) განტოლების მსგავსია. იგი ადასტურებს, რომ
დაფარვის ვადის მქონე ობლი-
გაციებს შორის არბიტრაჟი ერთ- და ორწლიან ობლიგაციებს შორის არბიტრაჟი გულისხმობს, რომ ორ-
გულისხმობს, რომ ობლიგაცი- წლიანი ობლიგაციის ფასი არის ორი წლის შემდეგ გადახდის დისკონტირე-
ის ფასები ამ ობლიგაციებზე ბული ღირებულება, კერძოდ, 100 დოლარი, რომელიც მიმდინარე და მომ-
გადახდების მოსალოდნელი
დისკონტირებული ღირებუ-
დევნო წლის მოსალოდნელი ერთწლიანი საპროცენტო განაკვეთების გამო-
ლებების ტოლია. ყენებით არის დისკონტირებული.
$100
$ P2t = (15.6)
(1 + i2t ) 2
468
468 makroekonomika
M01_BLAN8290_05_SE_C01.pdf 12
10 9/27/2010 1:47:38 PM M01_BL
სიტყვებით რომ ვთქვათ, დაფარვამდე ორი წლის განმავლობაში ობლიგაციის
$90 = $100 (1 + i2t ) 2 ⇒
ფლობა ყოველწლიური 5,4 საპროცენტო განაკვეთის ტოლ შემოსავალს იძლევა.
(1 + i2t ) 2 = $100 $90 ⇒
როგორ შესაბამისობაშია ორწლიანი საპროცენტო განაკვეთი მიმდინარე
ერთწლიან საპროცენტო განაკვეთთან და მოსალოდნელ ერთწლიან საპროცენ- (1 + i2t ) 2 = $100 $90 ⇒
ტო განაკვეთთან? ამ კითხვაზე პასუხის გასაცემად განვიხილოთ (15.6) და (15.5) i2t = 5, 4%
განტოლებები. გამოვრიცხოთ მათგან $ P2t -ს მნიშვნელობა. მივიღებთ:
$100 $100
2
=
(1 + i2t ) (1 + i1t )(1 + i1et +1 )
1
i2t ≈ (i1t + i1et +1 ) (15.7)
2
470
470 makroekonomika
M01_BLAN8290_05_SE_C01.pdf 12
10 9/27/2010 1:47:38 PM M01_BL
ან საპროცენტო განაკვეთებთან შედარებით უფრო დაბალი იყო, 2001 წლის
ივნისში მათთან შედარებით ბევრად მაღალი გახდა.
მოკლედ ვუპასუხოთ: იმიტომ, რომ 2001 წლის პირველ ნახევარში საქ-
მიანი აქტივობის მოულოდნელმა შეფერხებამ მოკლევადიანი საპროცენტო
განაკვეთების მკვეთრი შემცირება გამოიწვია. ასევე, სწორედ მაშინ, როცა
შეფერხებას ჰქონდა ადგილი, ფინანსური ბაზრები მოელოდა, რომ გამოშ-
IS − LM მოდელს მე-17 თავ-
ვება გაჯანსაღდებოდა და მოკლევადიანი საპროცენტო განაკვეთები მომა- ში გავაფართოებთ, რათა რე-
ვალში მაღალ დონეს დაუბრუნდებოდა. ამან გრძელვადიანი საპროცენტო ალურად გავითვალისწინოთ
განაკვეთები რამდენადმე ნაკლებად შეამცირა, ვიდრე მოკლევადიანი საპ- ის, რაც გადაწყვეტილების
მიღებისას მოლოდინების
როცენტო განაკვეთები. როლის შესახებ ვისწავლეთ.
იმისათვის, რომ ნაბიჯ-ნაბიჯ გავიაროთ პასუხი, გამოვიყენოთ ჩვენ მიერ მოცემული მომენტისთვის,
მე-5 თავში განხილული IS − LM მოდელი. საპროცენტო განაკვეთი, რომელიც საბაზისო IS − LM მოდელს
გამოვიყენებთ.
ვერტიკალურ ღერძზეა აღნიშნული, შეიძლება მოკლევადიან ნომინალურ საპ-
როცენტო განაკვეთად მივიჩნიოთ. საკითხის სიმარტივისთვის დავუშვათ, რომ
მოსალოდნელი ინფლაცია 0-ის ტოლია და, ამგვარად, ნომინალურ და რეალურ ადვილად შეიძლებოდა მუდმი-
ვი, მაგრამ დადებითი (ნულზე
საპროცენტო განაკვეთებს შორის განსხვავება, რომელიც მე-14 თავში შემოვი-
მეტი) მოსალოდნელი ინფლა-
ღეთ, არ არსებობს. ეს განსხვავება აქ მნიშვნელოვანი არ არის. ციის გათვალისწინება (და ეს
2000 წლის ნოემბერში ეკონომიკური მაჩვენებლებით დადასტურდა, უფრო რეალისტური იქნებო-
რომ მრავალწლიანი მაღალი ზრდის შემდეგ აშშ-ის ეკონომიკა შეფერხდა. და), მაგრამ ეს დასკვნას არ
შეცვლიდა.
ეს შეფერხება გაგებულ იქნა, როგორც უკეთესობისკენ შებრუნება, რადგან
ეკონომისტთა უმრავლესობა ფიქრობდა, რომ გამოშვება მის ბუნებრივ მო-
ცულობას აღემატებოდა (ეკვივალენტურად, უმუშევრობის დონე მის ბუნებ- სასურველია მე-5 თავში მო-
ცემული ჩანართის “აშშ-ის
რივ დონეზე დაბალი იყო) და, მაშასადამე, ზომიერი შეფერხება სასურველი 2001 წლის რეცესია” ხელახ-
იყო. პროგნოზები ნამდვილად ზომიერი შეფერხების სასარგებლოდ კეთდე- ლა წაკითხვა.
ბოდა, ანუ, როგორც ამბობდნენ, გამოშვების ფაქტობრივი მოცულობა გა-
მოშვების ბუნებრივ მოცულობამდე რბილად დაეშვებოდა.
nax. 15 - 3
nominaluri saprocento ganakveTi, i
LM
aSS-is ekonomika 2000
wlis noembridan
danaxarjebis
arasasurveli LM
aSS-is ekonomika 2000 cvlileba
wlis noembridan 2001
wlis ivnisamde LM
i A
2000 წლის ნოემბრიდან
B monetaruli
2001 წლის ივნისამდე დანა-
eqspansia
ხარჯების არასასურველმა A
ცვლილებამ, მონეტარულ i
ექსპანსიასთან ერთად,
მოკლევადიანი საპროცენ- IS
ტო განაკვეთის შემცირება IS (realizebuli)
განაპირობა.
Y Y
gamoSveba, Y
472
472 makroekonomika
M01_BLAN8290_05_SE_C01.pdf 12
10 9/27/2010 1:47:38 PM M01_BL
მსჯელობით: მოკლევადიანი საპროცენტო განაკვეთების შემცირება
და, ამდენად, 2000 წლის 1 ნოემბრიდან 2001 წლის 1 ივნისამდე შემო-
სავლიანობის მრუდის ქვემოთ დახრა გამოწვეული იყო მოკლევადიანი
პერიოდის დასასრულს დანახარჯების მოულოდნელი, არასასურველი
მაღალი ცვლილებით და ფედერალური სარეზერვო სისტემის მკაცრი
რეაგირებით, რომელიც გამოშვების სიდიდის შემცირების შეზღუდვის-
თვის განხორციელდა. ჯერ კიდევ რჩება ერთი კითხვა: რატომ იყო 2001
წლის ივნისში შემოსავლიანობის მრუდი ზემოთ მიმართული? სხვანაი-
რად, რატომ იყო 2001 წლის ივნისში გრძელვადიანი საპროცენტო გა-
ნაკვეთები მოკლევადიანთან შედარებით უფრო მაღალი?
ამ კითხვაზე პასუხის გასაცემად, უნდა გავარკვიოთ, 2001 წლის ივ-
ნისიდან რა მოვლენებს მოელოდა ფინანსური ბაზრები აშშ-ს ეკონომი-
კაში. როგორც ნახ.15.5-ზეა ნაჩვენები, ფინანსური ბაზრები ორ მთავარ
მოვლენას მოელოდა:
■ ისინი დანახარჯების ზრდას, IS მრუდის მარჯვნივ, IS მდგომარეობი-
დან IS ′ მდგომარეობამდე გადაადგილებას მოელოდნენ. ბაზრებზე
გაჩნდა მოლოდინი, რომ 2001 წლის პირველ ნახევარში არასასურველი
ცვლილებების გამომწვევი ზოგიერთი ფაქტორი სასურველი ცვლილე-
ბების გამომწვევ ფაქტორად გადაიქცეოდა. საინვესტიციო დანახარჯე-
ბი, მოლოდინის თანახმად, გაიზრდებოდა და 2001 წლის მაისიდან შემ-
ცირებული გადასახადები წლის დარჩენილ ნაწილში სამომხმარებლო
ხარჯების ზრდას გამოიწვევდა.
■ ისინი აგრეთვე მოელოდნენ, რომ როგორც კი IS მრუდი დაიწყებდა მარ-
ჯვნივ გადაადგილებას და გამოშვება გაჯანსაღებას, ფედერალური სა-
რეზერვო სისტემა მკაცრ მონეტარულ პოლიტიკაზე გადავიდოდა. ნახ.
15.5-ის მიხედვით, ბაზარზე გაჩნდა მოლოდინი, რომ LM მრუდი ზემოთ
გადაადგილდებოდა.
474
474 makroekonomika
M01_BLAN8290_05_SE_C01.pdf 12
10 9/27/2010 1:47:38 PM M01_BL
პირველი კვარტლის ინდექსი 1-ის ტოლადაა აღებული. ნახაზის გასაოცარი
თავისებურებაა ინდექსის აშკარად მკვეთრი ზრდა 1990-იანი წლების გან-
მავლობაში, 1990 წლის პირველი კვარტლის 1-დან 2000 წლის მესამე კვარ-
ტალში 3,24-მდე, რომელსაც 2000-იანი წლების დასაწყისში მკვეთრი ვარ-
დნა მოჰყვა, 2000 წლის მესამე კვარტლის 3,24-დან 2003 წლის პირველი
კვარტლის 1,78-მდე. ამ წიგნზე მუშაობის დროს (2007 წლის შუა ხანებში)
ინდექსი ნაწილობრივ გაუმჯობესდა, მაგრამ 2000 წელს არსებულ პიკთან
შედარებით ჯერ კიდევ დაბალი იყო. რატომ იყო გრძელვადიანი ზრდა 1990-
იან წლებში? რატომ იყო მკვეთრი ვარდნა 2000-იან წლებში? უფრო ზოგა-
დად, რა განსაზღვრავს აქციების კურსის დინამიკას და რამდენად პასუხობს
აქციების კურსი ეკონომიკურ გარემოს და მაკროეკონომიკურ პოლიტიკას?
ეს ის საკითხებია, რომლებსაც ამ და მომდევნო ნაწილში განვიხილავთ.
3.5
nax. 15 - 6
3.0
Standard & Poorks
krebsiTi (Sedgenili)
2.5 indeqsi realur gamo-
xatulebaSi 1980 wli-
dan
indeqsi
2.0
0.5
0.0
1980 1982 1984 1986 1988 1990 1992 1994 1996 1998 2000 2002 2004 2006
$ Dte+1 $ Dte+ 2
$Qt = + +L (15.9)
1 + i1t (1 + i1t )(1 + i1et +1 )
476
476 makroekonomika
M01_BLAN8290_05_SE_C01.pdf 12
10 9/27/2010 1:47:38 PM M01_BL
safondo bazari da ekonomikuri aqtivoba
nax. 15 - 7
eqspansiuri moneta-
nominaluri saprocento ganakveTi, i
LM
ruli politika da sa-
fondo bazari
LM
მონეტარული ექსპანსია
საპროცენტო განაკვეთს i A
ამცირებს და გამოშვებას
ზრდის. თუ რა გავლენას A
ახდენს ეს საფონდო ბა-
ზარზე, დამოკიდებულია
იმაზე, ელოდა თუ არა ფი- IS
ნანსური ბაზრები მონეტა-
რულ ექსპანსიას.
Y
gamoSveba, Y
478
478 makroekonomika
M01_BLAN8290_05_SE_C01.pdf 12
10 9/27/2010 1:47:38 PM M01_BL
samomxmareblo xarjebis zrda da safondo bazari
nax. 15 - 8
cicabo
nominaluri saprocento ganakveTi, i
LM ციცაბოა, საპროცენტო
A
განაკვეთი უფრო მეტად
იზრდება, ვიდრე გამოშვე-
LM
federaluri sarezervo sistema ბა. აქციების ფასი ეცემა.
A A
(c) zrdis fulis miwodebas როცა LM მრუდი დამრე-
IS ცია, საპროცენტო განაკ-
ვეთი უფრო ნაკლებად იზ-
IS რდება, ვიდრე გამოშვება.
აქციების ფასი იზრდება.
ნახ. (გ): როცა ფედერალუ-
YA
რი სარეზერვო სისტემა
gamoSveba, Y ფულის მიწოდებას ზრდის,
საპროცენტო განაკვეთი
გაიზრდება თუ არა აქციების ფასი? შეიძლება თქვენი სურვილია თქვათ არ იზრდება, მაგრამ გა-
– დიახ: უფრო ძლიერი ეკონომიკა დროის გარკვეული პერიოდის განმავლო- მოშვება იზრდება. აქცი-
ბაში უფრო მაღალ მოგებას და მაღალ დივიდენდებს ნიშნავს. მაგრამ ეს პა- ების ფასი იზრდება. თუ
ფედერალური სარეზერვო
სუხი, სულ მცირე ორი მიზეზის გამო, არასრულია.
სისტემა იღებს გადაწყვე-
პირველი, პასუხი მაღალი აქტივობის საპროცენტო განაკვეთზე გავლენის ტილებას გამოშვება უც-
ეფექტის იგნორირებას ახდენს: LM მრუდზე მოძრაობა, როგორც გამოშვების, ვლელად შეინარჩუნოს,
ისე საპროცენტო განაკვეთის ზრდას გულისხმობს. მაღალი გამოშვება უფრო საპროცენტო განაკვეთი
მაღალ მოგებას და, ამდენად, აქციების უფრო მაღალ ფასს განაპირობებს. უფ- იზრდება, მაგრამ გამოშ-
რო მაღალი საპროცენტო განაკვეთი აქციების უფრო დაბალ ფასს განაპირო- ვება არა. აქციების ფასი
ეცემა.
ბებს. რომელი იქნება ამ ორი ეფექტიდან – უფრო მაღალი მოგება თუ უფრო
მაღალი საპროცენტო განაკვეთი – დომინანტი? პასუხი LM მრუდის დახრაზეა
დამოკიდებული. ეს ნაჩვენებია ნახ.15.8 (ბ)-ზე. უფრო დამრეცი LM მრუდი A
აი, რამდენიმე ციტატა Wall Street Journal- ■ 1999 წლის დეკემბერი. კარგი ახალი
იდან 1997 წლის აპრილიდან 2001 წლის ამბავი ეკონომიკის შესახებ, რომე-
აგვისტომდე. შეეცადეთ ისინი იმ კონ- ლიც აქციების ფასის ვარდნას იწ-
ტექსტში გაიაზროთ, რაც ეს-ესაა ისწავ- ვევს:
ლეთ: “კარგი ეკონომიკური ახალი ამბები
ცუდი იყო აქციებისათვის და უარესი
■ 1997 წლის აპრილი. კარგი ახალი ამ- ობლიგაციებისათვის... მოლოდინთან
CanarTi
480
480 makroekonomika
M01_BLAN8290_05_SE_C01.pdf 12
10 9/27/2010 1:47:38 PM M01_BL
■ 2001 წლის აგვისტო. ცუდი ამბავი უარესი პერიოდი დასრულდა რო-
ეკონომიკის შესახებ, რომელიც აქ- გორც ეკონომიკისათვის, ისე საფონ-
ციების ფასის ზრდას იწვევს: დო ბაზრისათვის. ოპტიმიზმი ნასდა-
“ინვესტორებმა მხედველობაში კის საერთო ინდექსისათვის 2-პრო-
აღარ მიიღეს ცუდი ეკონომიკური ამ- ცენტიან ზრდაში გადაიზარდა” .
ბები და, პირიქით, დაიმედდნენ, რომ
CanarTi
ფედერალური სარეზერვო სისტემა ფულის მიწოდებას ფულზე მოთხოვნის
შესაბამისად?
ფედერალური სარეზერვო სისტემის შეგუებას ნახ.15.8 (გ)-ზე LM მრუ-
დის ქვემოთ, LM მდგომარეობიდან LM ′ მდგომარეობამდე გადაადგილება
შეესაბამება. ამ შემთხვევაში ეკონომიკა A წერტილიდან A ′ წერტილში გა-
დაინაცვლებს. აქციების ფასი გაიზრდება, რადგან, მოლოდინების თანახ-
მად გამოშვება უფრო მაღალი იქნება, ხოლო საპროცენტო განაკვეთი, მო-
ლოდინების თანახმად, არ გაიზრდება.
■ ფედერალური სარეზერვო სისტემა ამის ნაცვლად იმავე მონეტარულ პო-
ლიტიკას შეინარჩუნებს და LM მრუდს უცვლელად დატოვებს? ასეთ შემ-
თხვევაში, ეკონომიკა LM მრუდზე იმოძრავებს. როგორც ადრე ვნახეთ,
აქციების ფასის შესაძლო რეაგირების მიმართულების დადგენა შეუძლე-
ბელია. მართალია, მოგება უფრო მაღალი იქნება, მაგრამ მაღალი იქნება
საპროცენტო განაკვეთიც.
■ იქნებ, ფედერალურ სარეზერვო სისტემას აღელვებს ის, რომ გამოშვე-
ბის YA -ზე მეტად ზრდამ შეიძლება ინფლაცია გამოიწვიოს? ეს შესაძლოა
482
482 makroekonomika
M01_BLAN8290_05_SE_C01.pdf 12
10 9/27/2010 1:47:38 PM M01_BL
რა შემთხვევაში შეიძლება ჰქონდეს ადგილი ასეთ არასწორ ფასებს? პა- გაიხსენეთ: არბიტრაჟი არის
იმის პირობა, რომ ორ ფინან-
სუხი გასაოცარია: ეს შეიძლება მოხდეს მაშინაც კი, როდესაც ინვესტორები
სურ აქტივზე შემოსავლიანო-
რაციონალურები არიან და არბიტრაჟიც შენარჩუნებულია. რომ გავიგოთ ბის მოსალოდნელი ნორმები
რატომ ხდება ასე, განვიხილოთ ისეთი აქცია, რომელსაც სინამდვილეში ფა- ტოლია.
სი არა აქვს (ე.ი. ისეთი კომპანიის აქცია, რომლის შესახებ ყველა ფინანსურ-
მა ინვესტორმა იცის, რომ ის ვერასოდეს მიიღებს მოგებას და ვერასოდეს მაგალითი აშკარად უკიდურე-
გადაიხდის დივიდენდებს). (15.10) განტოლებაში Dte+1 , Dte+ 2 და ა.შ. 0-ის ტო- სია, მაგრამ ის საკითხს ძალი-
ან ამარტივებს.
ლი მნიშვნელობების ჩასმით მივიღებთ ჩვეულებრივ პასუხს: ასეთი აქციის
ნამდვილი ღირებულება 0-ის ტოლია.
და მაინც, გადაიხდიდით დადებით ფასს ამ აქციაში? ალბათ, გადაიხ-
დით, თუ გაქვთ მოლოდინი იმისა, რომ მომავალ წელს მოცემული წლის ფას-
თან შედარებით უფრო მაღალ ფასში შეძლებთ აქციის გაყიდვას. მომდევნო
წელს იგივე შეიძლება ითქვას მყიდველზეც: ის მზად იქნება აქციაში მაღალი
ფასი გადაიხადოს, თუ ელოდება მის გაყიდვას უფრო მაღალ ფასად მომდევ-
ნო წელს. ეს პროცესი გულისხმობს, რომ აქციის ფასი შეიძლება გაიზარდოს
მხოლოდ იმიტომ, რომ ინვესტორები მოელიან მის ზრდას. აქციის ფასის
ასეთ დინამიკას რაციონალური სპეკულაციური “საპნის ბუშტი” ეწოდება:
ფინანსური ინვესტორები შესაძლოა რაციონალურად მოიქცნენ, რადგან
ფინანსური “საპნის ბუშტი” იბერება. თვით ის ინვესტორებიც, რომლებიც
ფინანსური კრახის დროს ფლობენ აქციებს და ამიტომ მსხვილ დანაკარგებს
განიცდიან, შესაძლოა, აგრეთვე, რაციონალურები იყვნენ. მათ შეიძლება
გაიგეს, რომ არსებობდა ფინანსური კრახის შანსი, მაგრამ იფიქრეს, რომ
არსებობდა იმის შანსიც, რომ ფინანსური “საპნის ბუშტი” გააგრძელებდა გა-
ფართოებას, რაც მათ აქციების უფრო მაღალი ფასით გაყიდვის საშუალე-
ბას მისცემდა.
საკითხის გასამარტივებლად ჩვენს მაგალითში დავუშვით, რომ აქცია
სპეკულაციური ფინანსური
სინამდვილეში არაფერი ღირს. მაგრამ არგუმენტი ზოგადია და ნამდვილი
“საპნის ბუშტის” დროს, აქცი-
ღირებულების მქონე აქციებსაც ეხება: ადამიანები გამოხატავენ მზადყოფ- ის ფასი მის ნამდვილ ფასთან
ნას, აქციაში მის ნამდვილ ფასზე მეტი გადაიხადონ, თუ მათი მოლოდინით შედარებით უფრო მაღალია.
მისი ფასი კიდევ უფრო გაიზრდება. იგივე არგუმენტი ეხება სხვა აქტივებ- ინვესტორები მზად არიან გა-
დაიხადონ აქციაში მაღალი
საც, როგორიცაა ბინა, ოქრო და ფერწერული ტილოები. ორი ასეთი ფინან- ფასი იმის მოლოდინით, რომ
სური “საპნის ბუშტი” აღწერილია ჩანართში “ცნობილი ფინანსური “საპნის აქციის კიდევ უფრო მაღალ
ბუშტები”: მეჩვიდმეტე საუკუნის ჰოლანდიაში ტიტების მანიიდან 1994 ფასად გადაყიდვას შეძლებენ.
წლის რუსეთამდე” .
არის თუ არა ფინანსურ ბაზრებზე რეალური ფასიდან ყველა გადახრა
რაციონალური ფინანსური “საპნის ბუშტი” ? ალბათ, არა. ფაქტია, რომ მრა-
ვალი ფინანსური ინვესტორი სულაც არ არის რაციონალური. წარსულში აქ-
ციის ფასის ზრდა, რომელიც, ვთქვათ, გამოწვეულია კარგი ახალი ამბების
სერიით, ხშირად მეტისმეტი ოპტიმიზმის საფუძველია. თუ ინვესტორები,
უბრალოდ, წარსული მოგების ექსტრაპოლაციას იმისათვის ახდენენ, რომ
მომავალი მოგება იწინასწარმეტყველონ, აქცია შეიძლება “ცხელი” (ჭარბად
შეფასებული) გახდეს, რომელიც არანაირი მიზეზით არ არის განპირობებუ-
ლი, გარდა იმისა, რომ მისი ფასი წარსულში გაიზარდა. აქციის ფასის ასეთ
გადახრას მისი ნამდვილი ღირებულებიდან ახირება ეწოდება. ჩვენ ყველა-
484
484 makroekonomika
M01_BLAN8290_05_SE_C01.pdf 12
10 9/27/2010 1:47:38 PM M01_BL
პრობლემა ის იყო, რომ კომპანია არ 1994 წლის ივლისის ბოლოს კომპანიამ
ყოფილა ჩართული რაიმე ტიპის წარმო- უკვე ვეღარ შეძლო თავისი დაპირების
ებაში და არ ფლობდა აქტივებს, გარდა შესრულება და სქემამაც კოლაფსი განი-
რუსეთში მის ხელთ არსებული 140 ოფი- ცადა. კომპანია დაიხურა. მავროდი შე-
სისა. აქციები სინამდვილეში არაფერი ეცადა მთავრობის იძულებას, აქციონე-
ღირდა. კომპანიის თავდაპირველი წარ- რებისათვის გადაეხადა, ამტკიცებდა რა,
მატება სტანდარტულ ფინანსურ პირამი- რომ ვალდებულებების შეუსრულებლობა
CanarTi
დას ეფუძნებოდა, MMM იყენებდა ახალი რევოლუციასა და სამოქალაქო ომს გა-
აქციების გაყიდვით მიღებულ სახსრებს, მოიწვევდა. მთავრობამ უარი განაცხადა,
რათა ძველ აქციებზე გადაეხადა დაპი- რითაც მრავალი აქციონერი არა მავრო-
რებული უკუგება. მიუხედავად სამთავ- დიზე, არამედ მთავრობაზე განაწყენდა.
რობო ჩინოვნიკების, მათ შორის, ბორის ერთი წლის შემდეგ მავროდი, რაოდენ
ელცინის არაერთი გაფრთხილებისა, გასაკვირიც არ უნდა იყოს, პარლამენ-
რომ MMM თაღლითობა, აქციების ფასის ტის წევრობაზე იყრიდა კენჭს, როგორც
ზრდა კი ფინანსური “საპნის ბუშტი” იყო, აქციონერების თვითმარქვია დამცველი,
დაპირებული უკუგება რუსეთის მრავალი რომლებმაც დაკარგეს თავიანთი დანა-
მოქალაქისთვის, განსაკუთრებით, ღრმა ზოგები. მან გაიმარჯვა!
ეკონომიკური კრიზისის შუა პერიოდში,
ძალზე მიმზიდველი გამოდგა. წყარო: ტიტების მანიის შესახებ მო-
აღნიშნული სქემა მოქმედებდა იქამ- ნაცემები აღებულ იქნა პიტერ გარბერის
დე, ვიდრე ახალ აქციონერთა რიცხვი (Peter Garber) სტატიიდან, “Tulipmania”,
სწრაფად იზრდებოდა და ახალი ფონდე- Journal of Political Economy, ივნისი 1989,
ბი ძველ აქციონერებზე ნაწილდებოდა. 535-560.
Sejameba
486
486 makroekonomika
sakvanZo terminebi
■ დეფოლტის რისკი, 462 ■ ინდექსირებადი ობლიგაციები, 465
■ დაფარვის ვადა, 462 ■ მოლოდინების ჰიპოთეზა, 466
■ შემოსავლიანობის მრუდი ან საპროცენტო ■ არბიტრაჟი, 467
განაკვეთების ვადის სტრუქტურა, 462 ■ შემოსავლიანობა დაფარვისას ან
■ სამთავრობო ობლიგაციები, 464 n-წლიანი საპროცენტო განაკვეთი, 468
■ კორპორაციული ობლიგაციები, 464 ■ რბილი დაშვება, 471
■ ობლიგაციის რეიტინგები, 464 ■ სასესხო ვალდებულებები, 474
■ პრემია რისკისთვის, 464 ■ წილობრივი (აქციების გამოშვებით)
■ გადასაყრელი ობლიგაციები, 464 დაფინანსება, 474
■ დისკონტური ობლიგაცია, 464 ■ ფონდები ან აქციები, 474
■ ნომინალური ღირებულება, 464 ■ დივიდენდები, 474
■ კუპონიანი ობლიგაციები, 464 ■ შემთხვევითი ხეტიალი, 477
■ კუპონით გადახდები, 464 ■ ფედერალური სარეზერვო სისტემის
■ კუპონის განაკვეთი, 464 შეგუება, 481
■ მიმდინარე შემოსავლიანობა, 464 ■ ძირითადი ღირებულება, 482
■ ობლიგაციის “სიცოცხლე” , 465 ■ რაციონალური სპეკულაციური
■ სახაზინო ვალდებულებები, 465 “საპნის ბუშტები” , 483
■ სახაზინო ბილეთები, 465 ■ ახირება, 482
■ სახაზინო ობლიგაციები, 465
488
488 makroekonomika
damatebiT wasakiTxi
■ ძალიან ბევრი ცუდი წიგნია დაწერილი სა- ■ ისტორიული ფინანსური “საპნის ბუშტების”
ფონდო ბაზარზე. ერთ-ერთი კარგი და ამას- შესახებ მასალები მოცემულია პიტერ გარ-
თან, სახალისო წასაკითხია Burton Malkin, A ბინის ნაშრომში: Peter Garbin, “Famous First
Random Walk Down Wall Street, 9th ed., Nor- Bubbles” , Journal of Economic Perspectives,
ton, New York, 2006. Spring 1990, 35-54.
490
490 makroekonomika
$Qt
ფასი დივიდენდების მოსალოდნელი დაყვანილი
მიმდინარე ღირებულებების ტოლია. naxati 1 erTwliani obligaciebis an erTi wliT
დანართის მეორე ნაწილი გვიჩვენებს, როგორ aqciebis flobidan Semosavlianoba
მოვახდინოთ საარბიტრაჟო დამოკიდებულების
მოდიფიცირება, რათა მხედველობაში მივიღოთ მოდით, ვისარგებლოთ არბიტრაჟის იმავე არ-
ის ფაქტი, რომ ფინანსური ინვესტორები რისკის გუმენტით, რომელიც ობლიგაციებისათვის ადრე
გამო ღელავენ. ის შემდეგ გვიჩვენებს, რისკის არ- გამოვიყენეთ. დავუშვათ, რომ ფინანსური ინვეს-
სებობა თუ როგორ ცვლის დაყვანილი მიმდინარე ტორები მხოლოდ შემოსავლიანობის მოსალოდ-
ღირებულების დამოკიდებულებას აქციების ფას- ნელ ნორმაზე ზრუნავენ. მაშინ წონასწორობა მო-
სა და დივიდენდებს შორის. ითხოვს, რომ აქციების ფლობიდან შემოსავლია-
ნობის მოსალოდნელი ნორმა ერთი წლის განმავ-
arbitraJi da aqciebis fasi ლობაში ისეთივე უნდა იყოს, როგორიც ერთწლი-
ან ობლიგაციებზე შემოსავლიანობის ნორმა:
თქვენ დგახართ არჩევანის წინაშე: განახორციე-
ლოთ ინვესტიციები ერთწლიან ობლიგაციებში ან
($ Dte+1 + $Qte+1 )
ერთი წლით აქციებში. რომელი უნდა აირჩიოთ? = 1 + i1t
$Qt
0 PM
47:38 PM M01_BLAN8290_05_SE_C01.pdf 5 9/27/2010 1:47:37 PM
ვთქვათ, ადამიანები შორეული მომავლისათ-
$ Dte+ 2 $Qte+ 2 ვის ელოდებიან აქციების ფასის დაყვანას გარკვე-
$Qte+1 = + ულ ღირებულებამდე, რომელსაც $Q -ით აღვნიშ-
(1 + i1et +1 ) (1 + i1et +1 )
ნავთ. მაშინ, ბოლო წევრი შემდეგ სახეს მიიღებს:
მომდევნო წლისათვის მოსალოდნელი ფასი,
უბრალოდ, ორი წლის შემდგომი მოსალოდნელი $Qte+ n $Q
დივიდენდების და ფასის დაყვანილ ღირებულება- =
(1 + i ) n (1 + i ) n
თა ჯამია. მოსალოდნელი ფასის მნიშვნელობის-
$Qte+1 -ს (15.A1) განტოლებაში ჩასმით მივიღებთ: როცა საპროცენტო განაკვეთი დადებითია,
მაშინ ეს გამოსახულება n-ის უსასრულო მნიშვნე-
$ Dte+1 $ Dte+ 2 $Qte+ 2 ლობისათვის მიისწრაფვის 0-სკენ. (15.A2) გან-
$Qt = + + ტოლება (15.9) განტოლებაზე დაიყვანება: დღეს
(1 + i1t ) (1 + i1t )(1 + i1et +1 ) (1 + i1t )(1 + i1et +1 )
არსებული ფასი მომავალში მოსალოდნელი დივი-
დენდების მიმდინარე დაყვანილი ღირებულებაა.
აქციის ფასი არის მომდევნო წლის მოსალოდ- (დაზუსტება: პირობა, რომ დროთა განმავ-
ნელი დივიდენდების დაყვანილ ღირებულებას ლობაში ადამიანები აქციების ფასის რაიმე ღი-
დამატებული დღეიდან ორი წლის შემდეგ მოსა- რებულებამდე დაყვანას მოელიან, გონივრულია
ლოდნელი დივიდენდების დაყვანილი ღირებულე- - უმრავლეს შემთხვევაში, ეს შეიძლება დაკმა-
ბა და დამატებული დღეიდან ორი წლის შემდეგ ყოფილდეს. თუმცა, როდესაც ფასები რაციონა-
მოსალოდნელი დაყვანილი ფასი. ლური “საპნის ბუშტის” ზემოქმედებას განიცდის
თუ შევცვლით მომდევნო ორი წლის მოსა- [იხ. 15.3 ნაწილი], ადამიანები მომავალში აქციე-
ლოდნელ ფასს მომდევნო სამი წლის დაყვანილი ბის მასშტაბურ ამაღლებას მოელიან და პირობა,
დივიდენდებითა და ფასით, გავაგრძელებთ გარ- რომლის მიხედვითაც აქციის მოსალოდნელი ფა-
დაქმნათა ამ თანმიმდევრობას n წლისათვის, მა- სი მკვეთრად არ გაიზრდება, არ კმაყოფილდება.
შინ მივიღებთ: სწორედ ამის გამოა, რომ როცა ფინანსური “საპ-
ნის ბუშტი” არსებობს, არგუმენტები მარცხდება
$Dte+1 $ Dte+ n და აქციების ფასი უკვე აღარ უტოლდება მოსა-
$Qt = + ... + +
(1 + i1t ) (1 + i1t )...(1 + i1et + n −1 ) ლოდნელი დივიდენდების მიმდინარე ღირებულე-
ბას).
$ Dte+ n
+ (15.A2) dayvanili mimdinare Rirebulebis
(1 + i1t )...(1 + i1et + n −1 )
formulis gafarToeba riskis
დააკვირდით (15.A2) განტოლების ბოლო gaTvaliswinebiT
წევრს – n წელს მოსალოდნელი ფასის დაყვანილ
მიმდინარე ღირებულებას. თუ ადამიანები არ
მოცემულ და მე-14 თავში დავუშვით, რომ ადა-
ელოდებიან მომავალში აქციების ფასის მკვეთ-
მიანები ზრუნავენ მხოლოდ მოსალოდნელ შე-
რად ამაღლდებას და Qte+ n უცვლელ მნიშვნელო-
მოსავლიანობაზე და მხედველობაში არ იღებენ
ბას ინარჩუნებს, n-ის უსასრულო გადიდებისას ეს
რისკს. სხვაგვარად, ჩვენ დავუშვით, რომ ადა-
წევრი 0-სკენ მიისწრაფვის. რომ გავიგოთ, თუ რა-
მიანები რისკის მიმართ ნეიტრალურები არიან.
ტომ ხდება ასე, დავუშვათ, რომ ერთწლიანი საპ-
ფაქტობრივად, ადამიანები უარყოფითად არიან
როცენტო განაკვეთი შეადგენს i- ს და მუდმივია.
დამოკიდებული რისკის მიმართ. ისინი ზრუნავენ
მაშინ ბოლო წევრი იქნება:
როგორც მოსალოდნელ შემოსავლიანობაზე, რო-
მელიც მათ მოსწონთ, ისე რისკზეც, რომელიც არ
$Qte+ n $Qte+ n
= მოსწონთ.
(1 + i1t )L (1 + i1et + n −1 ) (1 + i ) n
492
492 makroekonomika
M01_BLAN8290_05_SE_C01.pdf 12
10 9/27/2010 1:47:38 PM M01_BL
ფინანსების თეორიის უდიდესი ნაწილი ეხე- ერთადერთი ცვლილება ეს არის θ პარამეტ-
ბა იმას, თუ როგორ იღებენ რისკისადმი მიდრე- რის არსებობა ტოლობის მარჯვენა მხარეს. ზე-
კილი ადამიანები გადაწყვეტილებას და რას გუ- მოთ განხილულ ნაბიჯებს თუ გავიმეორებთ ( Qte+1
ლისხმობს რისკის მიუღებლობა აქტივების ფა- -ს შეცვლა მისი გამოსახულებით t + 1 დროისათ-
სებისათვის. ამ პრობლემათა გამოკვლევა ჩვენს ვის და ა.შ.), მივიღებთ, რომ მოცემულ სიტუაცია-
მიზანს მნიშვნელოვნად დაგვაშორებდა. მაგრამ, ში აქციის ფასი ტოლი იქნება
შეგვიძლია გამოვიკვლიოთ ჩვენი სტრუქტურის
მარტივი გაფართოება, რომელიც მოიცავს იმ $ Dte+1 $ Dte+ n
$Qt = +L + +L
ფაქტს, რომ ადამიანები არ მიდიან რისკზე და (1 + i1t + θ ) (1 + i1t + θ )L (1 + i1et + n −1 + θ )
ვაჩვენოთ, თუ როგორ მოვახდინოთ არბიტრაჟი-
აქციის ფასი კვლავ მომავალში მოსალოდნე-
სა და მიმდინარე დაყვანილი ღირებულების და-
ლი დივიდენდების დაყვანილი მიმდინარე ღირე-
მოკიდებულების მოდიფიკაცია.
ბულების ტოლია. მაგრამ, დისკონტის განაკვეთი
თუ ადამიანები გრძნობენ, რომ აქციები უფ-
ამ შემთხვევაში საპროცენტო განაკვეთისა და
რო სარისკოა, ვიდრე ობლიგაციები და თუ მათ არ
აქციის პრემიის ჯამის ტოლია. შევნიშნოთ, რომ
უყვართ რისკზე წასვლა, მაშინ ისინი, ალბათ, მო-
რაც უფრო მაღალია პრემია, მით უფრო დაბა-
ითხოვენ რისკისთვის პრემიას აქციების და არა
ლია აქციის ფასი. ბოლო 100 წლის განმავლობა-
ობლიგაციების ფლობის შემთხვევაში. აქციების
ში აშშ-ში აქციის პრემიის საშუალო მაჩვენებელი
შემთხვევაში რისკისთვის პრემიას უწოდებენ აქ-
დაახლოებით 5 პროცენტის ტოლი იყო. მაგრამ
ციებზე პრემიას. აღვნიშნოთ ეს θ-თი (ბერძნული
ის მუდმივი არ არის (ზემოთ მიღებული დაშვე-
პატარა ასო “თეტა” ). მაგალითად, თუ θ არის 5
ბისაგან განსხვავებით, სადაც θ მუდმივად ჩავ-
პროცენტი, ეს ნიშნავს, რომ ადამიანები აქციებს
თვალეთ). მაგალითად, აქციის პრემია 1950-ია-
იმ შემთხვევაში იქონიებენ, თუ აქციებზე შემო-
ნი წლების დასაწყისიდან დღემდე დაახლოებით
სავლიანობის მოსალოდნელი ნორმა ყოველწლი-
7-დან 3 პროცენტზე უფრო დაბალ ნიშნულამდე
ურად 5 პროცენტით გადააჭარბებს მოკლევადიან
შემცირდა. აქციის პრემიის ცვლილებები აქციის
ობლიგაციებზე შემოსავლიანობის მოსალოდნელ
ფასის რყევების კიდევ ერთი წყაროა.
ნორმას.
ამ შემთხვევაში აქციებსა და ობლიგაციებს
შორის არბიტრაჟის ტოლობა შემდეგ სახეს ღე- sakvanZo terminebi
ბულობს:
■ რისკისადმი ნეიტრალური, 492
$ Dte+1 + $Qte+1 ■ რისკისადმი უარყოფითი დამოკიდებულება,
= 1 + i1t + θ
$Qt 492
■ ფინანსების თეორია, 493
■ აქციის პრემია, 493
Tavi 16
გ anvixileT ra molodinebis roli finansur bazrebze, axla
vubrundebiT molodinebTan dakavSirebul realur situaciebs,
raTa ukeT ganvsazRvroT danaxarjebis ori mTavari komponenti
- moxmareba da investiciebi. aRniSnuli komponentebis aRwera
gafarToebuli IS-LM modelis mTavari standartuli blokia, rasac
me-17 TavSi srulvyofT.
495
496
496 makroekonomika
M01_BLAN8290_05_SE_C01.pdf 12
10 9/27/2010 1:47:38 PM M01_BL
1. შეკრებდა მის საკუთრებაში არსებული აქციების, ობლიგაციების, ენის რამდენადმე ბოროტად
გამოყენებით, ტერმინს “საბ-
საჩეკო და შემნახველი ანგარიშების ღირებულებებს, ასევე სახლის ღი-
ინაო სიმდიდრე”, მე გამოვიყე-
რებულებას და გამოაკლებდა გირაოს, რომელიც ჯერ კიდევ ვალად ნებ არა მარტო საცხოვრე-
ადევს და ა.შ. აქედან გამომდინარე, მას წარმოდგენა შეექმნებოდა საკუ- ბელი სახლების, არამედ სხვა
თარ ფინანსურ და საბინაო კეთილდღეობაზე. ის აგრეთვე შეაფასებდა, სახის ქონების აღსანიშნავად,
რომელიც მომხმარებელს შეი-
თუ რამდენია მისი შრომითი შემოსავალი და მუშაობის პერიოდში გა- ძლება ჰქონდეს, დაწყებული
დასახადების გადახდის შემდეგ მოსალოდნელი შემოსავლის მიმდინარე ავტომობილიდან დამთავრე-
დაყვანილ ღირებულებას გამოთვლიდა. ეკონომისტების ტერმინით მას ეს ბული სურათებით და ა.შ.
მისცემდა ადამიანისეული სიმდიდრის შეფასების საშუალებას, არაადამ-
იანისეული სიმდიდრისაგან განსხვავებით. ეს უკანასკნელი ფინანსური
სიმდიდრისა და საბინაო სიმდიდრის ჯამით განისაზღვრება.
magaliTi
498
498 makroekonomika
M01_BLAN8290_05_SE_C01.pdf 12
10 9/27/2010 1:47:38 PM M01_BL
თითქმის ოთხი ათწლეულის განმავ- ■ როგორია ოჯახის ფარგლებში რისკის
ლობაში ადამიანებისა და მათი გაფარ- განაწილება? მაგალითად, როდესაც
თოებული ოჯახების შესახებ ინფორ- ოჯახის წევრი ავადდება ან უმუშე-
მაციის არსებობამ ეკონომისტებს საშუა- ვარი რჩება, რამდენად იღებს ის დახ-
ლება მისცა პასუხი გაეცათ ისეთ კითხვებ- მარებას ოჯახის სხვა წევრებისგან?
CanarTi
ზე, რომლებზეც ადრე მხოლოდ დაუსაბ- ■ რამდენად ზრუნავენ ადამიანები,
რომ გეოგრაფიულად ახლოს იყვნენ
უთებელი მოსაზრებები არსებობდა. იმ
თავის ოჯახებთან? მაგალითად,
მრავალ საკითხს შორის, რომლისთვისაც
როდესაც ოჯახის რომელიმე წევრი
ექსპერტთა ჯგუფის მიერ შემოსავლების უმუშევარი რჩება, მის მიერ სხვა
დინამიკის კვლევა იქნა გამოყენებული, ქალაქში გადასვლის შესაძლებ-
შემდეგი საკითხებია: ლობა რამდენადაა დამოკიდებული
■ რამდენად პასუხობს მოხმარება მისი ოჯახის წევრთა რაოდენობა-
(სურსათის) შემოსავლების გარდამა- ზე, რომლებიც მოცემულ მომენტში
ვალ ცვლილებებს, მაგალითად, სამ- იმავე ქალაქში ცხოვრობენ, სადაც
უშაოს დაკარგვიდან შემოსავლების აღნიშნული პირი?
დაკარგვამდე?
V (YLte − Tte ) = ($40000)(0, 75)[1 + (1, 03) + (1, 03) 2 + K + (1, 03)38 ]
500
500 makroekonomika
M01_BLAN8290_05_SE_C01.pdf 12
10 9/27/2010 1:47:38 PM M01_BL
2. თქვენ შეიძლება აღმოაჩინოთ, რომ ახლახან განხორციელებულ
გამოთვლებში გათვალისწინებული პროგნოზული მნიშვნელობების ჯამი
აჭარბებს იმას, რასაც თქვენ საკუთარი გადაწყვეტილების შემთხვევაში
იყენებთ. შესაძლოა აქამდე არასოდეს გიფიქრიათ, ზუსტად რამდენი
შემოსავლის მიღებას აპირებთ და რამდენი წლის განმავლობაში. შესაძ-
ლოა გრძნობდეთ, რომ მოხმარებაზე გადაწყვეტილების უმრავლესობა
უფრო მარტივად და ნაკლებ წინდახედულად მიიღება.
3. მთლიანი სიმდიდრის გამოთვლა მოსალოდნელი მოვლენების შესა-
ხებ პროგნოზებს ემყარება. მაგრამ, რეალურად, მოვლენები შეიძლება
© The New Yorker Collection 1997 Roz Chast from cartoonbank.com. All Rights Reserved.
502
502 makroekonomika
M01_BLAN8290_05_SE_C01.pdf 12
10 9/27/2010 1:47:38 PM M01_BL
რამდენადაა მოხმარება მთლიან სიმდიდრეზე (და, ამგვარად, მომავალი
შემოსავლების მოლოდინზე) დამოკიდებული და რამდენად – მიმდინარე შემ-
ოსავალზე? მოდილიანისა და ფრიდმანის მიერ ჩამოყალიბებული თეორიების
შესაბამისად მომხმარებელთა უმრავლესობა წინ იხედება (იხ. ჩანართი
“ზოგავენ თუ არა ადამიანები საკმარის თანხას საპენსიო ასაკისათვის?”).
მაგრამ, ზოგიერთი მომხმარებელი, განსაკუთრებით კი ისეთი, რომელსაც
დროებით დაბალი შემოსავალი და კრედიტის მიღების ნაკლები შესაძლებ-
ლობა აქვს, მიმდინარე შემოსავალს იმისგან დამოუკიდებლად მოიხმარს, თუ
როგორ წარმოუდგენია მას მისივე მომავალი. მუშაკი, რომელიც უმუშევარი
რჩება და არავითარი ფინანსური სიმდიდრე არ გააჩნია, საკუთარი მოხმა-
რების დონის შესანარჩუნებლად სესხებასთან დაკავშირებით, შეიძლება
ძალიან რთულ სიტუაციაში აღმოჩნდეს, მაშინაც კი, როცა დარწმუნებულია,
რომ ახალ სამუშაოს მალე იპოვის. ის მომხმარებლები კი, რომლებიც უფრო
მდიდრები არიან და კრედიტის მიღების დიდი შესაძლებლობა აქვთ, სავა-
რაუდოდ, უფრო მეტ მნიშვნელობას მიანიჭებენ მოსალოდნელ მომავალს და
მუდმივი მოხმარების შენარჩუნებას ხანგრძლივი პერიოდის განმავლობაში
შეეცდებიან.
504 makroekonomika
CanarTi
ოგიურია: საშუალოდ, ადამიანები სა-
კმარის სიმდიდრეს ზოგავენ საპენსიო მპონენტი) და სერიოზული საფუძველი
ასაკისათვის. უფრო ზუსტად, მათ აღმ- არსებობს, ვიფიქროთ, რომ იმ ადამიანთა
ოაჩინეს, რომ შინამეურნეობათა 80 წილი, რომელთა სიმდიდრე მიზნობრივზე
პროცენტზე მეტი მიზნობრივ დონეზე დაბალია, გაცილებით მეტი იქნებოდა,
მეტ სიმდიდრეს ფლობს. სხვა სიტყვებით რომ არა სოციალური უზრუნველყოფა. ეს
რომ ვთქვათ, შინამეურნეობათა მხოლოდ სწორედ ისაა, რისთვისაც სინამდვილეში
20 პროცენტს აქვს მიზნობრივზე დაბალი სოციალური უზრუნველყოფის სისტე-
სიმდიდრე. მაგრამ ეს რიცხვები შემოსავ- მა შემუშავდა - ადამიანები საკმარისად
ლების დონეებს შორის მნიშვნელოვან უზრუნველყოს, რათა პენსიაზე გასვლის
განსხვავებებს მალავს. შემდეგ ღირსეულად იცხოვრონ. ამით ნა-
შემოსავლების მიხედვით განაწილების თელი ხდება, რომ ის წარმატებულია.
ზედა ნახევარში მყოფ 90 პროცენტზე მეტს
წყაროები: Steven Venti and David Wise, “The
აქვს სიმდიდრე, რომელიც მიზნობრივს
Wealth of Cohorts: Retirement and Saving and
ხშირად დიდი ოდენობით აჭარბებს. ეს
the Changing Assets of Older Americans,” in
გულისხმობს, რომ აღნიშნული შინამეუ-
Sylvester Schieber and John B. Shoven (eds.),
რნეები გეგმავენ დატოვონ მემკვიდრეობა
Public Policy Toward Pensions, MIT Press,
და ამიტომ უფრო მეტს ზოგავენ, ვიდრე
Cambridge, MA, 1997; and John Scholz,
საპენსიო ასაკისათვისაა საჭირო.
Ananth Seshadri, and Surachai Khitatrakun,
თუმცა, მათ შორის, რომლებიც შემ-
“Are Americans Saving ‘Optimally’ for Retire-
ოსავლების მიხედვით განაწილების ქვე-
ment?” Journal of Political Economy, Volume
და 20 პროცენტს შეადგენენ, 70 პროცენ-
114, 2006, 4.
ტზე ნაკლებს აქვს მიზნობრივზე მეტი
506
506 makroekonomika
M01_BLAN8290_05_SE_C01.pdf 12
10 9/27/2010 1:47:38 PM M01_BL
16 . 2 investicia
amortizacia
1
Π te+1
1 + rt
508
508 makroekonomika
M01_BLAN8290_05_SE_C01.pdf 12
10 9/27/2010 1:47:38 PM M01_BL
1
(1 − δ )Π te+ 2
(1 + rt )(1 + rte+1 )
1 1
V (Π te ) = Π te+1 + (1 − δ )Π te+ 2 + ... (16.3)
1 + rt e
(1 + rt )(1 + rt +1 )
sainvesticio gadawyvetileba
I t = I [V (Π te )] (16.4)
( + )
მსჯელობით: ინვესტიციები დადებითად არის დამოკიდებული მომა-
ვალი მოგების მოსალოდნელ მიმდინარე დაყვანილ ღირებულებაზე (კაპ-
იტალის ერთეულზე). რაც მაღალია მიმდინარე ან მოსალოდნელი მოგება,
მით მაღალია მოსალოდნელი მიმდინარე დაყვანილი ღირებულება და ინვეს-
ტიციების მოცულობა. რაც მაღალია მიმდინარე ან მოსალოდნელი რეალური
საპროცენტო განაკვეთი, მით დაბალია მოსალოდნელი მიმდინარე დაყ-
ვანილი ღირებულება და ამგვარად, დაბალია ინვესტიციების მოცულობა.
თუ მოსალოდნელი მოგების მიმდინარე დაყვანილი ღირებულების გამ-
ოთვლა, რომელიც უნდა შეასრულოს ფირმამ, მე-15 თავში განხილული
მიმდინარე ღირებულების გამოთვლის მსგავსი გგონიათ, სადაც აქციების
ძირითადი ღირებულება გამოვთვალეთ, თქვენ მართალი ხართ. ეს დამ-
ოკიდებულება პირველად გამოიკვლია ჯეიმს ტობინმა (James Tobin) იელის
ტობინმა ეკონომიკურ თეო- უნივერსიტეტიდან, რომელიც ამტკიცებდა, რომ ამ მიზეზით ნამდვილად
რიაში ნობელის პრემია 1981
წელს მიიღო.
უნდა არსებობდეს მჭიდრო კავშირი ინვესტიციებსა და საფონდო ბაზრის
ღირებულებას შორის. მისი არგუმენტი და მტკიცებულება წარმოდგენილია
ჩანართში “ინვესტიციები და საფონდო ბაზარი” .
510
510 makroekonomika
M01_BLAN8290_05_SE_C01.pdf 12
10 9/27/2010 1:47:38 PM M01_BL
ეკონომისტები ამგვარ მოლოდინებს (მოლოდინებს, რომლის მიხედ-
ვითაც მომავალი ახლანდელის მსგავსი იქნება) სტატიკურ მოლოდინებს
უწოდებენ. ამ ორი დაშვების საფუძველზე, (16.3) განტოლება შემდეგ სახეს
მიიღებს:
Πt
V (Π te ) = (16.5)
rt + δ
512 makroekonomika
0.1
1
0 0.0
1 0.1
2
0.2
3 tobinis
q-s cvlileba
(azomilia marjvniv) 0.3
4
0.4
CanarTi
5
1960 1965 1970 1975 1980 1985 1990 1995
naxati 1 tobinis q-sa da investiciebis kapitalTan Sefardebis cvlilebis
wliuri mniSvnelobebi 1960-dan 1999 wlamde
cvlileba (procentebSi)
1960 wlidan 1.0
0.005
cvlileba
0.5
0.000
0.0
–0.005
–0.5
–0.010
investiciebis –1.0
cvlileba
–0.015 –1.5
(marcxena skala)
–0.020 –2.0
1960 1965 1970 1975 1980 1985 1990 1995 2000 2005
wlebi
514
514 makroekonomika
M01_BLAN8290_05_SE_C01.pdf 12
10 9/27/2010 1:47:38 PM M01_BL
ნახ. 16.2-ზე არსებობს აშკარად დადებითი დამოკიდებულება ინვეს-
ტიციების ცვლილებასა და მიმდინარე მოგების ცვლილებას შორის. არის
თუ არა ეს დამოკიდებულება შეუთავსებელი ამჟამად განხილულ თეორიას-
თან, რომელიც თვლის, რომ ინვესტიციები უნდა უკავშირდებოდეს მომა-
ვალში მოსალოდნელ მოგებათა მიმდინარე დაყვანილ ღირებულებას და არა
მიმდინარე მოგებას? სულაც არა.
თუ ფირმები მოელიან, რომ მომავალი მოგება ზუსტად ისე შეიცვლე-
ბა, როგორც მიმდინარე მოგება, მაშინ მომავალი მოგების მიმდინარე დაყ-
ვანილი ღირებულება და ინვესტიციებიც ისე შეიცვლება, როგორც მიმდინა-
რე მოგება.
ეკონომისტები, რომლებმაც საკითხი უფრო დაწვრილებით განიხილეს,
მივიდნენ დასკვნამდე, რომ ინვესტიციებისათვის მიმდინარე მოგების
ეფექტი უფრო ძლიერია, ვიდრე ნაწინასწარმეტყველებია იმ თეორიით,
რომელიც აქამდე განვიხილეთ. თუ როგორ მოაგროვეს მათ გარკვეული და-
მადასტურებელი ფაქტები, აღწერილია ჩანართში “რენტაბელობა ფულის
ნაკადის საპირისპიროდ” . ერთი მხრივ, ზოგიერთი ფირმა, რომელსაც მა-
ღალრენტაბელური საინვესტიციო პროექტები აქვს, რომელთა შესაბამისი
მიმდინარე მოგება დაბალია, როგორც ჩანს, ძალიან მცირე ინვესტიციებს ახ-
ორციელებს. მეორე მხრივ, ზოგიერთი ფირმა მაღალი მიმდინარე მოგებით,
ზოგჯერ საეჭვო მომგებიანობის პროექტებში ახორციელებს ინვესტიციას.
მოკლედ რომ ვთქვათ, მიმდინარე მოგება გავლენას ახდენს ინვესტიციებზე
მაშინაც კი, როცა მოგების მოსალოდნელი მიმდინარე დაყვანილი ღირებ-
ულება გაკონტროლებულია.
რატომ ახდენს საინვესტიციო გადაწყვეტილებებზე გავლენას მიმდინა-
რე მოგება? პასუხი 16.1 ნაწილში იმალება, სადაც განვიხილეთ თუ რატომაა
მოხმარება დამოკიდებული უშუალოდ მიმდინარე შემოსავალზე. ზოგიერთი
მიზეზთაგანი, რომელიც მომხმარებელთა ქცევის ასახსნელად გამოვიკვ-
ლიეთ, ფირმებისათვისაც გამოიყენება:
I t = I ⎡⎣V (Π te ), Π t ⎤⎦ (16.7)
( +,+ )
516
516 makroekonomika
M01_BLAN8290_05_SE_C01.pdf 12
10 9/27/2010 1:47:38 PM M01_BL
კითხვა, რომელიც შეგვიძლია დავ- ფაქტზე, როდესაც აშშ-ში ნავთობის
სვათ, ასეთია: ნავთობზე ფასების ფასი 50 პროცენტით შემცირდა და ნავ-
ვარდნის შედეგად, ფოლადის წარმოე- თობთან დაკავშირებულ საქმიანობებში
ბაში A და B ფირმებიდან რომელი განახ- მსხვილი ზარალი გამოიწვია. ის დააკვ-
ორციელებს ნაკლებ ინვესტიციებს? თუ ირდა, სანავთობო საქმიანობით დაკავებ-
საკითხი მხოლოდ ფოლადის წარმოე- ულმა ფირმებმა მეტად შეამცირეს ინვეს-
ბას ეხება, B ფირმისათვის არ არსებობს ტიციები თავის არასანავთობო საქმიან-
არავითარი მიზეზი იმისა, რომ ფოლადის ობებში, თუ სხვა ფირმებმა, რომლებიც
CanarTi
წარმოებაში უფრო ნაკლები ინვესტიცია იმავე არასანავთობო საქმიანობებში
განახორციელოს, ვიდრე A ფირმამ. იყვნენ ჩართულნი. მან შეამჩნია, რომ
მაგრამ, თუ ფულის ნაკადსაც აქვს ფულის ნაკადის ყოველი 1 დოლარით
მნიშვნელობა, მაშინ ფულის მცირე ნაკ- შემცირება, რომელიც ნავთობზე ფასის
ადმა B ფირმას შეიძლება ინვესტიციის შემცირებითაა გამოწვეული, უკავშირდე-
ისეთივე ოდენობით განხორციელების ბა არასანავთობო საქმიანობებში საი-
საშუალება არ მისცეს, როგორც ამას ნვესტიციო დანახარჯების შემცირებას
ფოლადის მწარმოებელი A ფირმა შეს- 10-დან 20 ცენტამდე. მოკლედ, მიმდინა-
ძლებს. ამ ორი ფირმის ფოლადის წარ- რე ფულის ნაკადი მნიშვნელოვანია.
მოებაში ინვესტიციების განხილვამ შეი-
ძლება გვიპასუხოს, ინვესტიცია რამდე- წყარო: Owen Lamont, “Cash Flow and In-
ნადაა დამოკიდებული რენტაბელობას- vestment: Evidence from Internal Capital Mar-
თან შედარებით ფულის ნაკადებზე. kets”, Journal of Finance, მარტი 1997.
ეს ემპირიული სტრატეგიაა, რო-
მელიც ლამონტმა გამოიყენა. მან ყურა-
დღება გაამახვილა 1996 წელს მომხდარ
mogeba da gayidvebi
gamoSvebis
cvlileba (procentebSi)
Sefardebis cvlile- 1.0
cvlileba (procentebi)
1.0
bis sapirispirod 0.5
0.5
0.0
კაპიტალის ერთეულზე 0.0
–0.5
მოგება და გამოშვების –1.0 –0.5
კაპიტალთან შეფარდე- –1.5
ბა თითქმის ერთნაირად mogebis –1.0
–2.0
იცვლება. cvlileba
–2.5 (marjvena skala) –1.5
–3.0
–3.5 –2.0
1960 1965 1970 1975 1980 1985 1990 1995 2000 2005
518
518 makroekonomika
M01_BLAN8290_05_SE_C01.pdf 12
10 9/27/2010 1:47:38 PM M01_BL
მცირე ცვლილებებს იწვევს), შეგვიძლია დამოკიდებულება ასე ჩამოვა-
ყალიბოთ: მოგება მცირდება რეცესიის დროს და იზრდება აღმავლობის
დროს.
რატომაა გამოშვებასა და მოგებას შორის ეს დამოკიდებულება რელე-
ვანტური? იმიტომ, რომ ის ერთი მხრივ, გულისხმობს კავშირს მიმდინარე
და მომავალში მოსალოდნელ გამოშვებასთან, ხოლო მეორე მხრივ კი ინვეს-
ტიციებთან: მიმდინარე გამოშვება გავლენას ახდენს მიმდინარე მოგება-
ზე, მომავალში მოსალოდნელი გამოშვება გავლენას ახდენს მომავალში
მოსალოდნელ მოგებაზე. ამგვარად, მიმდინარე და მომავალში მოსალ-
ოდნელი მოგება გავლენას ახდენს ინვესტიციაზე. მაგალითად, ხანგრძლივი, მაღალი მოსალოდნელი გამო-
უწყვეტი ეკონომიკური აღმავლობა ფირმებს უყალიბებს მაღალი მოგების შვება ⇒
მოლოდინს როგორც მიმდინარე პერიოდში, ისე მომავალში, გარკვეული მაღალი მოსალოდნელი მოგე-
დროისათვის. მიმდინარე და მოსალოდნელი გამოშვების გავლენა ინვეს- ბა ⇒
მაღალი ინვესტიციები დღეს.
ტიციაზე, მოთხოვნასა და გამოშვებაზე ინვესტიციების გავლენასთან ერ-
თად, გადამწყვეტ როლს ითამაშებს, როცა მე-17 თავში გამოშვების განსა-
ზღვრას დავუბრუნდებით.
16 . 3 moxmarebisa da investiciis
cvalebadoba
520
520 makroekonomika
M01_BLAN8290_05_SE_C01.pdf 12
10 9/27/2010 1:47:38 PM M01_BL
თეულზე მოგება და ინვესტიციების მოცულობა. ამგვარად, გაყიდვების
პერმანენტული ზრდის საპასუხოდ ინვესტიციები თავდაპირველად
შეიძლება ბევრად გაიზარდოს, მაგრამ შემდეგ, დროთა განმავლობაში,
ნორმალურ მოცულობას უბრუნდება.
15 nax. 16 - 4
moxmarebisa da inves-
10 investiciis ticiebis cvlilebe-
cvlilebis bis tempebi 1960 wli-
tempi dan
5
ინვესტიციების შეფარ-
დებითი ცვლილებები გაც-
procenti
10
15
20
1960 1965 1970 1975 1980 1985 1990 1995 2000 2005
Sejameba
522
522 makroekonomika
kiTxvebi da amocanebi
524
524 makroekonomika
526
526 makroekonomika
0 PM
47:38 PM M01_BLAN8290_05_SE_C01.pdf 5 9/27/2010 1:47:37 PM
molodinebi,
gamoSveba da
politika
Tavi 17
TavSi; me-16 TavSi gamovikvlieT molodinebis zegavlena samomxmareb-
lo da sainvesticio gadawyvetilebebze. mocemul TavSi ki gavaerTia-
nebT calkeul nawilebs da kidev erTxel ganvixilavT monetaruli da
fiskaluri politikis efeqtebs:
529
M01_BLAN8290_05_SE_C01.pdf 5
3 9/27/2010 1:47:37
1:47:35 PM
17 . 1 molodinebi da gadawyvetilebebi:
Sejameba
530
530 makroekonomika
M01_BLAN8290_05_SE_C01.pdf 12
10 9/27/2010 1:47:38 PM M01_BL
molodinebi da IS damokidebuleba
532
532 makroekonomika
M01_BLAN8290_05_SE_C01.pdf 12
10 9/27/2010 1:47:38 PM M01_BL
■ მიმდინარე ან მომავალში მოსალოდნელი რეალური საპროცენტო გა- Y ან Y ′e იზრდება ⇒A
ნაკვეთის ზრდა ამცირებს კერძო დანახარჯებს. იზრდება
T ან T ′e იზრდება ⇒A
საქონლის ბაზრის წონასწორობასთან ერთად, რომელიც ახლა მოცემულია მცირდება
(17.2) განტოლებით, ნახ. 17.2 გვიჩვენებს ახალ IS მრუდს მიმდინარე პერიო- r ან r ′e იზრდება ⇒A
მცირდება
დისათვის. როგორც მიღებულია, IS მრუდის გრაფიკის ასაგებად მიმდინარე
გამოშვებისა, Y, და მიმდინარე რეალურ, საპროცენტო განაკვეთის, r, გარდა,
ყველა ცვლადს ჩვენ განვიხილავთ, როგორც მოცემულობას. ამგვარად, IS მრუ-
დი აგებულია მიმდინარე და მომავალში მოსალოდნელი გადასახადების, T და
T/e, მომავალში მოსალოდნელი გამოშვებისა, Y ′ , და მომავალში მოსალოდნელი
e
ლობებისათვის.
(17.2) განტოლებაზე დაფუძნებული ახალი IS მრუდი, მე-5 თავში აღ-
წერილი მიზეზების გამო, დაღმავალია: მიმდინარე რეალური საპროცენტო
განაკვეთის შემცირება დანახარჯების ზრდას იწვევს. დანახარჯების აღნიშ-
ნული ზრდა, მულტიპლიკატორის ეფექტით, გამოშვების ზრდას განაპირო-
ბებს. თუმცა, ჩვენ მეტის თქმა შეგვიძლია: ახალი IS მრუდი უფრო დახრი-
ლია, ვიდრე ის IS მრუდი, რომელიც წინა თავებში გამოვსახეთ. სხვა სიტყ-
ვებით რომ ვთქვათ, ყველაფერი იგივეა, მხოლოდ მიმდინარე საპროცენტო
განაკვეთის მნიშვნელოვანი შემცირება მცირე გავლენას ახდენს წონასწო-
რულ გამოშვებაზე.
იმისათვის, რომ ვნახოთ, თუ რატომაა გავლენა მცირე, ნახ. 17.2-ზე მოცე-
მულ IS მრუდზე ავიღოთ A წერტილი და რეალური საპროცენტო განაკვეთის
rA-დან rB-მდე შემცირების შედეგი განვიხილოთ. გამოშვებაზე რეალური საპრო-
ცენტო განაკვეთის შემცირების გავლენა ორ ეფექტზეა დამოკიდებული: მოცე-
nax. 17 - 2
IS
ახალი IS მრუდი
მოცემული მოლოდინების
mimdinare saprocento ganakveTi, r
rA შემთხვევაში, რეალური
A საპროცენტო განაკვეთის
შემცირება გამოშვების
მცირე ზრდას იწვევს: IS
მრუდი მკვეთრად დახრი-
B
ლია. სახელმწიფო დანა-
rB ხარჯების ან მომავალში
მოსალოდნელი გამოშვების
ზრდა IS მრუდს მარჯვნივ
T > 0, or გადააადგილებს. გადასა-
T e > 0, or ხადების, მოსალოდნელი
G > 0, or
r e >0 e მომავალი გადასახადების
Y >0
ან მოსალოდნელი მომავა-
ლი რეალური საპროცენტო
განაკვეთის ზრდა IS მრუდს
მარცხნივ გადააადგილებს.
YA YB
mimdinare gamoSveba, Y
534
534 makroekonomika
M01_BLAN8290_05_SE_C01.pdf 12
10 9/27/2010 1:47:38 PM M01_BL
მომხმარებლებს საშუალებას აძლევს, თავი უფრო შეძლებულად წარმო-
იდგინონ და მეტი დახარჯონ; მომავალში უფრო მაღალი მოსალოდნე-
ლი გამოშვება უფრო მაღალ მოსალოდნელ მოგებას გულისხმობს, რაც
ფირმებს მეტი ინვესტირებისკენ უბიძგებს. მომხმარებლებისა და ფირ-
მების მიერ გაწეული დანახარჯების ზრდა, მულტიპლიკატორის ეფექ-
ტის მეშვეობით, გამოშვების ზრდას იწვევს. ანალოგიურად, მომავალში
მოსალოდნელი გადასახადების ზრდა მომხმარებლებს მიმდინარე დანა-
ხარჯების შემცირებისკენ უბიძგებს და IS მრუდს მარცხნივ გადააად-
გილებს. მომავალში მოსალოდნელი რეალური საპროცენტო განაკვეთის
ზრდა მიმდინარე დაყვანილ დანახარჯებს ამცირებს, რაც ასევე გამოშ-
ვების შემცირებას და IS მრუდის მარცხნივ გადაადგილებას იწვევს. გა-
დაადგილებების ეს მიმართულებები ნაჩვენებია ნახ. 17.2-ზე.
davubrundeT LM damokidebulebas
M
= YL (i ) (17.3)
P
IS − L
M საბაზისო მოდელში, რომელიც მე-5 თავში განვიხილეთ, ფიგური-
რებდა მხოლოდ ერთი საპროცენტო განაკვეთი, i , რომელიც როგორც IS,
ისე L
M დამოკიდებულებაში შედიოდა. როდესაც ფედერალური სარეზერ-
ვო სისტემა აფართოვებდა ფულის მიწოდებას, ეს საპროცენტო განაკვეთი
მცირდებოდა და დანახარჯები იზრდებოდა. წინა სამი თავიდან, რომელიც
თქვენ შეისწავლეთ, იცით, რომ ფაქტობრივად მრავალი საპროცენტო განაკ-
ვეთი არსებობს და უნდა ვიცოდეთ ორი განსხვავება:
1. განსხვავება ნომინალურსა და რეალურ საპროცენტო განაკვეთებს
შორის.
2. განსხვავება მიმდინარე და მომავალში მოსალოდნელ საპროცენტო
განაკვეთებს შორის.
536
536 makroekonomika
M01_BLAN8290_05_SE_C01.pdf 12
10 9/27/2010 1:47:38 PM M01_BL
moklevadiani nominaluri ganakveTidan mimdinare da
mosalodnel realur ganakveTebamde
მოსალოდნელი მიმდინარე
ინფლაცია: ინფლაცია, რომე-
მე-14 თავიდან გავიხსენოთ, რომ რეალური საპროცენტო განაკვეთი, დაახ-
ლიც მოსალოდნელია დღეი-
ლოებით, ნომინალური საპროცენტო განაკვეთისა და მოსალოდნელი მიმდი- დან მიმდინარე პერიოდისათ-
ნარე ინფლაციის სხვაობის ტოლია: ვის (მიმდინარე წლისათვის).
მოსალოდნელი მომავალი
ზუსტად ასევე, მომავალში მოსალოდნელი რეალური საპროცენტო გა- ინფლაცია: ინფლაცია, რომე-
ლიც მოსალოდნელია დღეი-
ნაკვეთი, დაახლოებით, ტოლია მომავალში მოსალოდნელ ნომინალურ საპ- დან მომავალი პერიოდისათ-
როცენტო განაკვეთს გამოკლებული მოსალოდნელი მომავალი ინფლაცია: ვის (ყველა მომავალი წლი-
სათვის).
π ′e -ზე. მაგალითად, თუ ფულის მიწოდების ზრდა ფინანსურ ბაზრებს ნომინალურ და რეალურ საპ-
მომავალში უფრო მაღალი ინფლაციის მოლოდინისკენ უბიძგებს, ანუ, როცენტო განაკვეთებს შო-
თუ π ′ იზრდება, მაშინ მომავალში მოსალოდნელი რეალური საპრო-
e
რის დამოკიდებულებაში ინ-
ცენტო განაკვეთი, r ′ , უფრო მეტად შემცირდება, ვიდრე მომავალში
e
ფლაციის მოლოდინის ცვლი-
მოსალოდნელი ნომინალური საპროცენტო განაკვეთი, i′ .
e ლების როლი მე-14 თავში
გამოვიკვლიეთ. მოსალოდნე-
ლი ინფლაციის ცვლილებების
იმისათვის, რომ სირთულეები თავიდან ავიცილოთ, აქ მეორე ფაქტო- გვერდზე გადადებით ანალი-
რის, ინფლაციის მოლოდინის ცვლილების როლის იგნორირებას მოვახდენ ზის სიმარტივე შენარჩუნდე-
და ყურადღებას პირველზე, მომავალი ნომინალური საპროცენტო განაკვე- ბა. თუმცა, ყველა ელემენტი
გაქვთ, რათა გააანალიზოთ,
თის მოლოდინების ცვლილების როლზე გავამახვილებ. ამგვარად, დავუშ-
რა შეიძლებოდა მომხდარი-
ვებ, რომ მოსალოდნელი მიმდინარე ინფლაცია და მოსალოდნელი მომავალი ყო, მიმდინარე და მომავალი
ინფლაცია, ორივე 0-ის ტოლია. ამ შემთხვევაში, არ გვჭირდება ერთმანეთი- ინფლაციის მოლოდინებისათ-
საგან განვასხვაოთ ნომინალური და რეალური საპროცენტო განაკვეთები, ვის შეგუების საშუალება რომ
მიგვეცა. როგორ მოხდებოდა
რადგან ისინი ტოლია და ორივეს აღსანიშნავად შეგვიძლია ერთი და იგივე ამ მოლოდინების ცვლილება?
სიმბოლოები გამოვიყენოთ. მოდით, r -ით აღვნიშნოთ მიმდინარე რეალური მოახდენდა თუ არა ეს მიმდი-
(და ნომინალური) საპროცენტო განაკვეთი, ხოლო r ′ -ით, მომავალში მოსა-
e
ნარე პერიოდის გამოშვებაზე
დიდ ან მცირე გავლენას?
ლოდნელი რეალური (და ნომინალური) საპროცენტო განაკვეთი.
IS დამოკიდებულება იგი-
ვეა, რაც (17.2) განტოლება-
ში. LM დამოკიდებულება ამ გამარტივებით, IS და LM დამოკიდებულებების შესაბამისი (17.2) და
ახლა მოცემულია რეალური
საპროცენტო განაკვეთის სა-
(17.3) განტოლებები შემდეგნაირად შეგვიძლია წარმოვადგინოთ:
ფუძველზე, რომელიც აქ ნო-
Y = A (Y , T , r , Y ′e , T ′e , r ′e )+ G
მინალური საპროცენტო გა-
ნაკვეთის ტოლია. IS : (17.4)
M (17.5)
LM : = YL (r )
P
IS და LM მრუდები გამოსახულია ნახ. 17.3-ზე. ვერტიკალურ ღერძზე
აზომილია მიმდინარე საპროცენტო განაკვეთი, r , ჰორიზონტალურ ღერ-
ძზე გადაზომილია მიმდინარე გამოშვება, Y . IS მრუდი მკვეთრად დაღმა-
ვალია. ამის მიზეზი ადრე ვნახეთ: მოცემული მოლოდინების შემთხვევაში
აქ არ არის იმის საჭიროება, მიმდინარე საპროცენტო განაკვეთის ცვლილებას დანახარჯებზე შეზღუ-
რომ ერთმანეთისაგან განვას- დული გავლენა აქვს, ხოლო მულტიპლიკატორი მცირეა. LM მრუდი აღ-
ხვაოთ რეალური და ნომინა-
ლური საპროცენტო განაკვე-
მავალია: შემოსავლის ზრდა ფულზე მოთხოვნის ზრდას განაპირობებს და
თები: ნულოვანი ინფლაციური ფულის მიწოდების მოცემული ფიქსირებული მნიშვნელობისათვის საპრო-
მოლოდინის პირობებში, ისინი ცენტო განაკვეთი იზრდება. საქონლსა და ფინანსურ ბაზრებზე წონასწო-
ერთი და იგივეა. რობა გულისხმობს, რომ ეკონომიკა A წერტილშია, რომელიც როგორც IS ,
ისე LM მრუდზე მდებარეობს.
538
538 makroekonomika
M01_BLAN8290_05_SE_C01.pdf 12
10 9/27/2010 1:47:38 PM M01_BL
მოლოდინების მოცემულობის
გამოშვების მიმართ მოლოდინებს არ ცვლის. ნახ. 17.4-ზე LM მრუდი ქვე- შემთხვევაში, ფულის მიწოდე-
მოთ გადაადგილდება, მაგალითად, LM -დან LM ′′ მდგომარეობაში (რად- ბის ზრდა LM მრუდის გა-
გან ცვლადების მომავალი მნიშვნელობების აღსანიშნავად პრიმ ნიშნით უკ- დაადგილებას და ციცაბო IS
მრუდზე მოძრაობას განაპი-
ვე ვისარგებლე, გადაადგილებული მრუდების აღსანიშნავად ამ თავში ორ-
რობებს. შედეგად, სახეზეა
მაგ პრიმს გამოვიყენებ, როგორც, მაგალითად, LM ′′ ). წონასწორობა A-დან
r-ის მნიშვნელოვანი შემცირე-
B წერტილში გადავა, რომელსაც უფრო მაღალი გამოშვება და დაბალი საპ-
ბა და Y -ის მცირე ზრდა.
როცენტო განაკვეთი შეესაბამება. IS მრუდის მკვეთრი დახრილობა გუ-
ლისხმობს, რომ ფულის მიწოდების ზრდას გამოშვებაზე მხოლოდ მცირედი
გავლენის მოხდენა შეუძლია: მიმდინარე საპროცენტო განაკვეთის ცვლი-
ლებას, რასაც მოლოდინების ცვლილება არ ახლავს, დანახარჯების და, შე-
საბამისად, გამოშვების მხოლოდ მცირე მნიშვნელობით შეცვლა შეუძლია.
გონივრულია თუ არა დაშვება იმის შესახებ, რომ ექსპანსიური მონეტა-
რული პოლიტიკა მოლოდინებს არ ცვლის? როდესაც ფედერალური სარე-
ზერვო სისტემა მიმდინარე საპროცენტო განაკვეთს ამცირებს, განა სავსე-
ბით დასაშვები არ არის, რომ ფინანსური ბაზრები მომავალშიც საპროცენ-
ტო განაკვეთების შემცირებას ელოდნენ, მაღალ გამოშვებასთან ერთად,
რომელიც მომავალი შემცირებული საპროცენტო განაკვეთითაა სტიმული-
რებული? რა მოხდება, თუ ეს ასეა? მოცემული მიმდინარე საპროცენტო
თუ ფულის მიწოდების ზრდა
განაკვეთის პირობებში უფრო დაბალი მომავალი საპროცენტო განაკვეთი- Y ′e -ის ზრდას და r e -ის შემ-
სა და უფრო მაღალი მომავალი გამოშვების პერსპექტივა დანახარჯებისა ცირებას იწვევს, IS მრუდი
და გამოშვების ზრდას გამოიწვევს; IS მრუდი მარჯვნივ, IS -დან IS ′′ -მდე მარჯვნივ გადაადგილდება,
რაც Y -ის მნიშვნელოვან
გადაადგილება. ახალი წონასწორობა C წერტილში აღმოჩნდება. ამგვა- ზრდას განაპირობებს.
რად, როდესაც მონეტარული ექსპანსიის პირდაპირი გავლენა გამოშვებაზე
შეზღუდულია, როგორც კი მოლოდინების ცვლილებები მხედველობაში იქ-
ნება მიღებული, მთლიანი ეფექტი ბევრად მეტი იქნება.
nax. 17 - 4
IS IS
mimdinare saprocento ganakveTi, r
ექსპანსიური მონეტარუ-
Y e>0 ლი პოლიტიკის ეფექტები
r e <0 LM
YA YB YC
mimdinare gamoSveba, Y
540
540 makroekonomika
M01_BLAN8290_05_SE_C01.pdf 12
10 9/27/2010 1:47:38 PM M01_BL
ასეთი წინდახედულობის წესით ჩამოყალიბებულ მოლოდინებს ეკო-
ნომისტები რაციონალურ მოლოდინებს უწოდებენ. გასული 35 წლის გან-
მავლობაში რაციონალურ მოლოდინებზე დაშვების შემოღება მაკროეკო-
ნომიკაში ერთ-ერთი უმნიშვნელოვანესი ფაქტია. მან მნიშვნელოვანწილად
განსაზღვრა მეთოდი, რომლითაც მაკროეკონომისტები მსჯელობენ პოლი-
ტიკაზე. უფრო დაწვრილებით ამის შესახებ შეიტყობთ ჩანართიდან “რაცი-
ონალური მოლოდინები” .
ჩვენ შეგვიძლია დავბრუნდეთ უკან და ვიმსჯელოთ რაციონალური მო-
ლოდინების მნიშვნელობებზე მონეტარული ექსპანსიის შემთხვევაში, რომე-
ლიც ეს-ეს არის შევისწავლეთ. უფრო საინტერესო იქნება, თუ ამას ფისკა-
ლური პოლიტიკის ცვლილების კონტექსტში გავაკეთებთ და სწორედ ამაზე
გადავდივართ.
542
542 makroekonomika
12
M01_BLAN8290_05_SE_C01.pdf 10 9/27/2010 1:47:38 PM M01_BL
შეეძლო შედეგების არსებითი ცვლილება ლო ეფექტების განხილვისას საუკეთე-
გამოეწვია. მაგალითად, მე-9 თავში ჩვენ სო დაშვებაა, რომ ფინანსურ ბაზრებს,
ვნახეთ, თუ როგორ დააყენა ლუკასმა ეჭ- ადამიანებს და ფირმებს მისი შედეგების
ვქვეშ შეხედულება იმის შესახებ, თითქოს პროგნოზირება შეუძლიათ. პოლიტიკის
დეზინფლაცია გარკვეული დროით აუცი- შემუშავება იმ ვარაუდით, რომ ადამია-
ლებლად ითხოვდა უმუშევრობის ზრდას. ნები სისტემატურად დაუშვებენ შეცდო-
რაციონალური მოლოდინის საფუძველ- მებს, არაგონივრულია.
ზე, მან დაამტკიცა, რომ დეზინფლაციის მაშინ, რატომ დასჭირდა 1970-იან
პოლიტიკას, რომელსაც საზოგადოების წლებამდე დრო, რომ მაკროეკონომიკაში
ნდობა ჰქონდა, ინფლაციის შემცირება რაციონალური მოლოდინები სტანდარ-
უმუშევრობის ზრდის გარეშე შეეძლო. ტულ დაშვებად ქცეულიყო? მნიშვნელო-
უფრო ზოგადად, ლუკასისა და სარჯენ- ვანწილად, ტექნიკური პრობლემების გა-
ტის კვლევებმა აჩვენა, რომ საჭიროა მაკ- მო. რაციონალური მოლოდინების თანახ-
როეკონომიკური მოდელების სრულად მად, ის, რაც დღეს ხდება, დამოკიდებუ-
გადახედვა რაციონალური მოლოდინების ლია მოლოდინებზე, თუ რა მოხდება მო-
დაშვების საფუძველზე და სწორედ ეს მავალში. მაგრამ, რა მოხდება მომავალ-
მოხდა შემდგომი ორი ათწლეულის გან- ში, დამოკიდებულია იმაზე, თუ რა ხდება
მავლობაში. დღეს. ასეთი მოდელის ამოხსნა რთულია.
CanarTi
დღეს მაკროეკონომისტთა უმრავლე- ლუკასისა და სარჯენტის წარმატება, და-
სობა რაციონალურ მოლოდინებს, რო- ერწმუნებინა მაკროეკონომისტთა უმრავ-
გორც თავის მოდელებში, ასევე პოლიტი- ლესობა რაციონალური მოლოდინების
კის კვლევებში, სამუშაო დაშვების სახით გამოყენებაში, აიხსნება არა მარტო მათი
იყენებს. ეს იმიტომ კი არ ხდება, რომ სიმტკიცით, არამედ იმის ჩვენებით, თუ
მათ სწამთ, თითქოს ადამიანებს ყოველ- როგორ შეიძლებოდა მისი ფაქტობრივად
თვის რაციონალური მოლოდინები აქვთ. განხორციელება. მას შემდეგ მნიშვნე-
რასაკვირველია, არის დრო, როდესაც ლოვანი პროგრესი იქნა მიღწეული სულ
ადამიანები, ფირმები ან ფინანსური ბაზ- უფრო დიდი ზომის მოდელების ამოხსნის
რის მონაწილეები რეალობის შეგრძნებას მეთოდების შემუშავებაში. დღეისათვის
კარგავენ და მეტისმეტად ოპტიმისტე- რაციონალურ მოლოდინებზე დაფუძნე-
ბი ან პესიმისტები ხდებიან (გავიხსენოთ ბული მრავალი დიდგანზომილებიანი მაკ-
ჩვენი მსჯელობა ინტერნეტის მეშვეობით როეკონომეტრიკული მოდელია გადაწყ-
“ფინანსური საპნის ბუშტების” შექმნაზე ვეტილი. (ტეილორის მოდელის სიმულა-
მე-15 თავიდან). მაგრამ ეს უფრო გამო- ცია, რომელიც წარმოდგენილია მონეტა-
ნაკლისებია, ვიდრე წესი და ეკონომის- რულ პოლიტიკაზე მე-7 თავის ჩანართში,
ტებს კიდევ რის თქმა შეუძლიათ ამგვარ მიღებულ იქნა რაციონალური მოლოდი-
მოვლენებზე, ნათელი არ არის. გარკვე- ნების საფუძველზე. განსხვავებული მა-
ული ეკონომიკური პოლიტიკის შესაძ- გალითი შეგიძლიათ 24-ე თავში ნახოთ).
544
544 makroekonomika
M01_BLAN8290_05_SE_C01.pdf 12
10 9/27/2010 1:47:38 PM M01_BL
■ გრძელვადიან პერიოდში, ე.ი. როცა მხედველობაში ვიღებთ კაპიტალის გრძელვადიან პერიოდში: I
დაგროვების გავლენას გამოშვებაზე, ინვესტიციის ზრდა კაპიტალის იზრდება K იზრდება
მარაგს ზრდის, რაც, თავის მხრივ, გამოშვების მოცულობის ზრდას იწ- Y იზრდება.
ვევს.
ეს იყო მე-11 თავის მთავარი გაკვეთილი. რაც მაღალია გამოშვების
დაზოგილი წილი, ანუ, რაც მაღალია ინვესტირებული წილი (ინვესტიცია
და დანაზოგი ერთმანეთის ტოლი უნდა იყოს, რათა დახურულ ეკონომი-
კაში საქონლის ბაზარზე წონასწორობა იქენს მიღწეული), მით მაღალია
კაპიტალის მარაგი და, ამგვარად, გრძელვადიან პერიოდში მაღალია გა-
მოშვების მოცულობა.
როგორ შეიძლება ეს მოხ-
დეს: ეკონომისტების პროგ-
მომავალი პერიოდი შეგვიძლია განვიხილოთ საშუალოვადიანი და
ნოზების თანახმად, დაბალმა
გრძელვადიანი პერიოდების მომცველად. როცა ადამიანებს, ფირმებსა და დეფიციტმა, შესაძლოა, მო-
ფინანსური ბაზრის მონაწილეებს რაციონალური მოლოდინები აქვთ, დე- მავალში გამოშვების ზრდა
ფიციტის შემცირებაზე განცხადების საპასუხოდ, მათ უჩნდებათ მოლოდი- და საპროცენტო განაკვეთის
შემცირება გამოიწვიოს. ამ
ნი იმისა, რომ ამ მოვლენებს მომავალში ადგილი ექნება. ამგვარად, ისინი პროგნოზების საპასუხოდ,
თავის მოლოდინს მომავალ გამოშვებაზე, Y ′ , ზრდის მიმართულებით და
e
გრძელვადიანი საპროცენტო
მომავალ საპროცენტო განაკვეთზე, r ′ , შემცირების მიმართულებით გადა-
e
განაკვეთები შემცირდება და
ხედავენ. საფონდო ბაზარი გაიზრდება.
ადამიანები და ფირმები, გა-
ეცნობიან რა ამ პროგნოზებს
და დააკვირდებიან ობლიგა-
davubrundeT mimdinare periods ციებისა და აქციების ფასებს,
თავის გეგმებს დანახარჯების
ახლა შეგვიძლია დავუბრუნდეთ კითხვას იმის შესახებ, თუ რა შეიძლება მოხდეს შესახებ ზრდის მიმართულე-
მიმდინარე პერიოდში დეფიციტის შემცირების პროგრამის გამოცხადებისა და ბით გადასინჯავენ.
nax. 17 - 5
IS
mimdinare saprocento ganakveTi, r
mimdinare gamoSvebaze
deficitis Semcirebis
LM zegavlena
როდესაც მხედველობაში
მიღებულია მისი ზეგავლე-
ნა მოლოდინზე, სახელმწი-
ფო ხარჯების ზრდამ არ
უნდა გამოიწვიოს გამოშ-
G<0 r e <0 ვების შემცირება.
Y e>0
mimdinare gamoSveba,Y
546
546 makroekonomika
12
M01_BLAN8290_05_SE_C01.pdf 10 9/27/2010 1:47:38 PM M01_BL
cxrili 1 fiskaluri da sxva makroekonomikuri indikatorebi, irlandia,
1981-1984 da 1986-1989 wlebi
CanarTi
გადააჭარბა. უმუშევრობის დონე 2 მოხმარების სხვაობის წილი, მკაცრად მი-
პროცენტამდე შემცირდა. გამოშვე- უთითებს, რომ მოლოდინები ამ შემთხვე-
ბის ძლიერი ზრდის გამო, საგადასა- ვის მნიშვნელოვანი ნაწილია. დაზოგვის
ხადო შემოსავლები მოსალოდნელზე ნორმის ქცევის ინტერპრეტაციისათვის,
მაღალი იყო და დეფიციტი მთლიანი მე-16 თავიდან გავიხსენოთ გაკვეთილი
შიდა პროდუქტის 9 პროცენტამდე სამომხმარებლო ქცევის შესახებ. განკარ-
შემცირდა. გვადი შემოსავალი როდესაც უჩვეულოდ
ნელა იზრდება ან მცირდება, როგორც ეს
მრავალი ეკონომისტი ამტკიცებდა, რეცესიის დროს ხდება, მოხმარება, ჩვეუ-
რომ ორი პროგრამის შედეგებს შორის ლებისამებრ, განკარგვად შემოსავალთან
განსხვავება თითოეულზე მოლოდინის შედარებით ნაკლებად მცირდება, რად-
სხვადასხვა რეაქციით შეიძლება აიხსნას. გან ადამიანები მოელიან, რომ მოვლენები
ისინი აღნიშნავდნენ, რომ პირველი პროგ- მომავალში გაუმჯობესდება. სხვა სიტყ-
რამა ყურადღებას გადასახადების ზრდა- ვებით რომ ვთქვათ, როდესაც განკარგვა-
ზე ამახვილებდა და მას ეკონომიკაში დი შემოსავლის ზრდა უჩვეულოდ დაბა-
მთავრობის როლზე მოსახლეობის დიდი ლია, დაზოგვის ნორმა, ჩვეულებისამებრ,
ნაწილის წარმოდგენა არ შეუცვლია. მე- მცირდება. ახლა შევხედოთ, თუ რა მოხ-
ორე პროგრამამ, რომელიც ყურადღებას და 1981-დან 1984 წლამდე (მე-4 სტრი-
ხარჯების შემცირებაზე და საგადასახა- ქონი): მიუხედავად დაბალი ზრდისა და
დო რეფორმაზე ამახვილებდა, მოლოდი- 1983 წლის რეცესიისა, შინამეურნეობის
ნებზე ბევრად მეტი პოზიტიური გავლენა დაზოგვის ნორმა აღნიშნული პერიოდის
იქონია, ამიტომ დანახარჯებსა და გამოშ- განმავლობაში რამდენადმე გაიზარდა.
ვებაზე დადებითად იმოქმედა.
548
548 makroekonomika
M01_BLAN8290_05_SE_C01.pdf 12
10 9/27/2010 1:47:38 PM M01_BL
ხარჯებითა და განათლებული სამუშაო ფინანსებზე კონტროლს ამყარებდა. ფაქ-
ძალით მოზიდული უცხოური ფირმები ტია, რომ 1987-დან 1989 წლამდე დეფი-
ირლანდიაში ფუძნდებოდნენ და ახალ ციტის არსებით შემცირებას თან სდევდა
ქარხნებს აშენებდნენ. ამ ფაქტორებმა გამოშვების მკვეთრი ზრდა და არა რეცე-
1980-იანი წლების ბოლოს მთავარი რო- სია, რაც საბაზისო IS-LM მოდელით იყო
ლი ითამაშა აღმავლობაში. იმ დროიდან ნაწინასწარმეტყველები.
ირლანდიაში ზრდა ძალიან ძლიერი იყო,
შენიშვნა: უფრო დეტალური მიმოხილვისათ-
გამოშვების საშუალო ზრდა 1990 წლი-
ვის, იხილეთ: Francesco Giavazzi and Marco Pa-
დან 6 პროცენტს აჭარბებდა. რასაკვირ- gano, “Can Severe Fiscal Contractions Be Expansion-
ველია, აღნიშნული ხანგრძლივი აღმავ- ary? Tales of Two Small European Countries” , NBER
ლობა მრავალი ფაქტორით იყო გამოწ- Macroeconomics Annual, 1990, 75-110.
ვეული. მიუხედავად ამისა, ფისკალურ მიმოხილვა იმისა, რაც შევისწავლეთ მთელ
პოლიტიკაში ცვლილებამ 1987 წელს, მსოფლიოში დეფიციტის შემცირების პროგ-
ალბათ, მნიშვნელოვანი როლი ითამაშა რამების განხილვით, მოცემულია: John Mc-
ადამიანების, ფირმების (უცხოური ფირ- dermott and Robert Wescott, “An Empirical
მების ჩათვლით), ფინანსური ბაზრების Analysis of Fiscal Adjustments,” International
დარწმუნებაში, რომ მთავრობა საკუთარ Monetary Fund working paper, June 1996.
550
550 makroekonomika
M01
M01_BLAN8290_05_SE_C01.pdf 12
10 9/27/2010 1:47:38 PM M01_BL
შევაჯამოთ. დეფიციტის შემცირების პროგრამამ შეიძლება გამოშვება
მოკლევადიან პერიოდშიც კი გაზარდოს. ამის შესაძლებლობა მრავალ ფაქ-
ტორზეა დამოკიდებული, კერძოდ:
Sejameba
sakvanZo terminebi
■ აგრეგირებული კერძო დანახარჯები, ანუ ■ რაციონალური მოლოდინები, 541
კერძო დანახარჯები, 532 ■ სამუშაოს ძირითადი ნაწილის
■ ცხოველური ინსტინქტი, 542 პერიოდის ბოლოს გადატანა, 549
■ ადაპტირებული მოლოდინები, 542 ■ სანდოობა, 549
kiTxvebi da amocanebi
552
552 makroekonomika
554
554 makroekonomika
557
მე-20 თავი ღია ეკონომიკაში სა- 21-ე თავი გაცვლითი კურსის გან-
ქონლისა და ფინანსური ბაზრების სხვავებული რეჟიმების თვისებებს
წონასწორობას ახასიათებს. სხვა განიხილავს. ის თავდაპირველად
სიტყვებით რომ ვთქვათ, ის ღია გვიჩვენებს, საშუალოვადიან პე-
ეკონომიკისათვის IS − LM მოდე- რიოდში ფიქსირებული გაცვლითი
ლის ვერსიას გვაძლევს. აგრეთვე კურსის პირობებში როგორ შეიძ-
გვიჩვენებს, მოქნილი გაცვლითი ლება შეიცვალოს რეალური გაც-
კურსების პირობებში, მონეტა- ვლითი კურსი. ის აღწერს გაცვლი-
რული პოლიტიკა საპროცენტო თი კურსის კრიზისს ფიქსირებული
განაკვეთზე და გაცვლით კურსზე გაცვლითი კურსის შემთხვევაში
ზეგავლენით როგორ მოქმედებს და გაცვლით კურსის ცვლილებას
გამოშვებაზე. აქვე ნაჩვენებია, სა- მოქნილ გაცვლითი კურსის პირო-
ვალუტო კურსის დაფიქსირება, ბებში. ეს თავი გაცვლითი კურსის
თუ რატომ გულისხმობს საპრო- სხვადასხვა რეჟიმის მომხრეებისა
ცენტო განაკვეთის ცვლილების და მოწინააღმდეგეების კამათით
შესაძლებლობაზე უარის თქმას. მთავრდება, მათ შორის ისეთი
ერთიანი ვალუტის მიღებაზე კამა-
თით, როგორიცაა ევრო.
558
558
a
qamde vgulisxmobdiT, rom ekonomika Caketili iyo - rac imas niSnavs, rom is ar ur-
Tavi 18
TierTqmedebda danarCen msofliosTan. Cven am gzas imitom davadeqiT, rom sakiTxebi
gagvemartivebina da sabaziso makroekonomikuri meqanizmebis Sesaxeb Tqveni intuicia
Camogveyalibebina. axla mzad varT SevarbiloT es daSveba. gaxsnilobis makroekono-
mikuri mniSvnelobebis gagebas mocemuli da momdevno sami Tavi emsaxureba.
gaxsnilobas sami sxvadasxva ganzomileba aqvs:
559
47:38 PM 3
M01_BLAN8290_05_SE_C01.pdf 5 9/27/2010 1:47:35
1:47:37 PM
mokle- da saSualovadian periodebSi, romelic mocemuli da momdevno sami Tavis
yuradRebis centrSia, faqtorebis bazrebis gaxsniloba ufro nakleb rols Tama-
Sobs, vidre saqonlis an finansuri bazrebis gaxsniloba. maSasadame, faqtorebis
bazris gaxsnilobis ignorirebas movaxden da yuradRebas gaxsnilobis pirveli
ori ganzomilebis mniSvnelobaze gavamaxvileb.
eqsporti da importi
560
560 makroekonomika
12
M01_BLAN8290_05_SE_C01.pdf 10 9/27/2010 1:47:38 PM M01_BL
17.50 nax. 18 - 1
procentulad mTlian Sida produqtTan
2.50
0.00
1960 1965 1970 1975 1980 1985 1990 1995 2000 2005
aSS 11 Sveicaria 54
iaponia 18 avstria 62
gaerTianebuli samefo 30 niderlandebi 80
germania 48 belgia 92
562
562 makroekonomika
M01_BLAN8290_05_SE_C01.pdf 12
10 9/27/2010 1:47:38 PM M01_BL
SeiZleba eqsporti mTlian Sida produqts aWarbebdes?
შეიძლება თუ არა ქვეყანას ექსპორტი სა- დოლარის საქონელი ქვეყნის შიგნითაა მოხ-
კუთარ მთლიან შიდა პროდუქტზე მეტი მარებული.
ჰქონდეს, ანუ, შეიძლება ექსპორტის წილი მაშასადამე, როგორც ექსპორტი, ისე
1-ზე მეტი იყოს? იმპორტი 1 მლრდ დოლარის ტოლია. რამდე-
ნია მთლიანი შიდა პროდუქტი ამ ეკონომი-
თითქოს, პასუხი უარყოფითი უნდა
კაში? დავიმახსოვროთ, რომ მთლიანი შიდა
იყოს: ქვეყანას წარმოებულზე მეტის ექ-
პროდუქტი ეკონომიკაში შექმნილი დამა-
სპორტირება არ შეუძლია, ასე რომ, ექსპორ-
CanarTi
ტებული ღირებულებაა (იხ. თავი 2). ამრი-
ტის წილი 1-ზე ნაკლები უნდა იყოს. მაგრამ
გად, მოცემულ მაგალითში, მთლიანი შიდა
ეს ასე არ არის. პასუხი იმის გააზრებაშია,
პროდუქტი 200 მილიონი დოლარის ტოლია,
რომ ექსპორტი და იმპორტი შეიძლება შუა-
ხოლო ექსპორტის წილი მთლიან შიდა პრო-
ლედურ საქონელს მოიცავდეს.
დუქტში $1000/$200=5-ის ტოლია.
მაგალითად, ავიღოთ ქვეყანა, რომე-
მაშასადამე, შესაძლებელია ექსპორტი
ლიც 1 მლრდი დოლარის შუალედური სა-
მთლიან შიდა პროდუქტზე მეტი იყოს. ასე
ქონლის იმპორტს ახორციელებს. დავუშ-
ფაქტობრივად მრავალ მცირე ქვეყანაში
ვათ, შემდეგ ის მხოლოდ შრომის გამოყენე-
ხდება, სადაც ეკონომიკური აქტივობის დი-
ბით გარდაქმნის მათ საბოლოო საქონლად.
დი ნაწილი პორტების ირგვლივაა კონცენ-
ვთქვათ, შრომა 200 მლნ დოლარით ანაზღ-
ტრირებული და იმპორტ-ექსპორტის ოპე-
აურდა და მოგება არ არსებობს. საბოლოო
რაციებს მოიცავს. ამას ადგილი აქვს ისეთ
საქონლის ღირებულება, ამგვარად, 1200
მცირე ქვეყანაში, როგორიცაა სინგაპური,
მლნ დოლარის ტოლია. დავუშვათ, რომ 1
სადაც მრეწველობა მნიშვნელოვან როლს
მლრდ დოლარის საბოლოო საქონელი ექ-
თამაშობს. 2005 წელს ექსპორტი მთლიანი
სპორტირებულია და დარჩენილი 200 მლნ
შიდა პროდუქტის 243 პროცენტი იყო!
564
564 makroekonomika
M01_BLAN8290_05_SE_C01.pdf 12
10 9/27/2010 1:47:38 PM M01_BL
0.90 nax. 18 - 2
0.84
nominaluri gacvli-
Ti kursi dolarsa da
0.78
girvanqa sterlings
Soris 1970 wlidan
dolari gamoxatuli funtSi
0.72
0.36
1968 1972 1976 1980 1984 1988 1992 1996 2000 2004 2007
566
566 makroekonomika
M01_BLAN8290_05_SE_C01.pdf 12
10 9/27/2010 1:47:38 PM M01_BL
aSS saqonlis aSS saqonlis nax. 18 - 3
fasi fasi
dolarebSi: P funtebSi: EP aSS saqonlis fasi realuri gacvliTi
gamoxatuli gaerTianebuli kursis ageba
samefos saqonliT:
gaerTianebuli
samefos
EP/P *
saqonlis fasi
funtebSi: P *
realuri da nomina-
samefos saqonliT
ris 1970 wlidan
1.4
ტენდენციაში იმ განსხვავე-
ბის გამორიცხვით, რომე- 1.2
ლიც გაერთიანებულ სამე-
ფოში, აშშ-თან შედარებით,
1.0
უფრო მაღალ საშუალო
ინფლაციას ასახავს, ნო-
მინალური და რეალური 0.8 nominaluri gacvliTi
გაცვლითი კურსები მნიშ- kursi, E
ვნელოვანწილად ერთნა- 0.6
ირად გადაადგილდა 1970
1970 1975 1980 1985 1990 1995 2000 2005
წლიდან.
P
ε =E
P∗
568
568 makroekonomika
M01_BLAN8290_05_SE_C01.pdf 12
10 9/27/2010 1:47:38 PM M01_BL
ნებულ სამეფოში უფრო მეტადაა გაზრდილი, ვიდრე აშშ-ში (ანუ, P∗ უფრო
∗
მეტად გაიზარდა, ვიდრე P , ასე რომ, P P შემცირდა) და ეს ზრდა გირვან-
ქა სტერლინგებში გამოხატული დოლარის მსყიდველობითი უნარის ზრდას
აჭარბებს. ისინი შეამჩნევენ, რომ მათი მოგზაურობა 1970-იან წლებთან
შედარებით, უფრო გაძვირდა (გამოხატული აშშ საქონლით). სხვა სიტყვე-
შეიძლება ნომინალური გაძ-
ბით რომ ვთქვათ, აღმოჩნდება, რომ გაცვლითი კურსის რეალურ გაიაფებას
ვირების გარეშე ადგილი რე-
ჰქონდა ადგილი. ალურ გაძვირებას ჰქონდეს?
აქ ერთი ზოგადი გაკვეთილია. ხანგრძლივი დროის განმავლობაში, ქვეყ- შეიძლება რეალური გაძვირე-
ნებს შორის ინფლაციის ტემპებში განსხვავებებმა შეიძლება ნომინალური ბის გარეშე ადგილი ნომინა-
ლურ გაძვირებას ჰქონდეს?
და რეალური გაცვლითი კურსების დინამიკებს შორის ძალიან დიდი გან- (ორივე კითხვაზე პასუხი და-
სხვავება გამოიწვიოს. ჩვენ ამ პრობლემას მე-20 თავში დავუბრუნდებით. დებითია)..
570
570 makroekonomika
M01_BLAN8290_05_SE_C01.pdf 12
10 9/27/2010 1:47:38 PM M01_BL
1.25 nax. 18 - 5
1.20 aSS-is mravalmxrivi
realuri gacvliTi
1.15 kursi 1973 wlidan
indeqsi (2000:1 = 1.0)
1.10
აშშ-ის საქონლის დიდ რეა-
1.05 ლურ გაძვირებას 1980-იანი
წლების პირველ ნახევარში
1.00 1980-იანი წლების მეორე
ნახევარში დიდი რეალური
გაიაფება მოჰყვა. 1980-იანი
0.95
წლების აღნიშნულ დიდ რყე-
ვას ზოგჯერ “დოლარის ცეკ-
0.90 ვას” უწოდებენ..
0.85
0.80
1975 1980 1985 1990 1995 2000 2005
sagadasaxdelo balansi
mimdinare angariSi
572
572 makroekonomika
M01_BLAN8290_05_SE_C01.pdf 12
10 9/27/2010 1:47:38 PM M01_BL
■ დანარჩენი მსოფლიოსგან და დანარჩენი მსოფლიოს მიმართ გადახდე-
ბის ერთადერთი წყარო მხოლოდ ექსპორტი და იმპორტი როდია. აშშ-
ის რეზიდენტები ინვესტიციებისგან შემოსავალს უცხოური აქტივების
ფლობით იღებენ, ხოლო უცხოელი რეზიდენტები აშშ-ში ინვესტიციე-
ბისგან შემოსავალს აშშ-ს აქტივების ფლობით იღებენ. 2006 წელს და-
ნარჩენი მსოფლიოსგან აშშ-ის ინვესტიციებისგან შემოსავალმა 620
მლრდი დოლარი შეადგინა, ხოლო უცხოელების ინვესტიციებზე გა-
ცემული შემოსავალი 629 მლრდი დოლარი იყო. ამგვარად, სალდომ -9
მლრდი დოლარი შეადგინა.
■ დაბოლოს, ქვეყნები სხვებს სთავაზობენ და თავად იღებენ უცხოურ
დახმარებას; ამ გადახდების სალდო დაფიქსირებულია, როგორც წმინდა
ტრანსფერტული გზავნილები. წმინდა ტრანსფერტებმა 2006 წელს -84
მლრდი დოლარი შეადგინა. ეს უარყოფითი სიდიდე ასახავს იმ ფაქტს,
რომ 2006 წელს აშშ, ტრადიციულად, უცხოური დახმარებების წმინდა
დონორი იყო.
წმინდა გადახდების ჯამს დანარჩენი მსოფლიოს მიმართ და დანარჩენი
მსოფლიოსგან მიმდინარე ანგარიშის სალდო ეწოდება. თუ წმინდა გადახ-
დები დანარჩენი მსოფლიოსგან დადებითია, ქვეყანას მიმდინარე ანგარიშის შეიძლება ქვეყანას ჰქონდეს:
პროფიციტი აქვს; თუ ის უარყოფითია, ქვეყანას მიმდინარე ანგარიშის დე- სავაჭრო დეფიციტი და არა
მიმდინარე ანგარიშის დე-
ფიციტი აქვს.. თუ შევკრებთ გადახდებს დანარჩენი მსოფლიოსგან და და-
ფიციტი?
ნარჩენი მსოფლიოს მიმართ, მივიღებთ, რომ აშშ-დან დანარჩენი მსოფლი- მიმდინარე ანგარიშის დე-
ოს მიმართ წმინდა გადახდებმა 2006 წელს −$763 − $9 − $84 = −$856 შეადგინა. ფიციტი და არა სავაჭრო
სხვა სიტყვებით რომ ვთქვათ, აშშ-ს მიმდინარე ანგარიშის 856 მლრდი დო- დეფიციტი?
(ორივე კითხვაზე პასუხი და-
ლარის დეფიციტი ჰქონდა, რაც მთლიანი შიდა პროდუქტის დაახლოებით
დებითია).
6,4 პროცენტის ტოლი იყო.
kapitalis angariSi
ucxoelebis mflobelobaSi arsebuli aSS-is aqtivebis zrda (4) 1,764
aSS-is mflobelobaSi arsebuli ucxouri aqtivebis zrda (5) 1,049
kapitalis angariSis saldo (deficiti ) (4) (5) 715
statistikuri cdomileba 141
wyaro: Survey of Current Business, April 2007. yvela ricxvi miliard dolarebSia mocemuli .
ის ფაქტი, რომ აშშ-ს 2006 წელს ჰქონდა 856 მლრდი დოლარის მიმდინარე
ანალოგიურად, თუ ხარჯავთ ანგარიშის დეფიციტი გულისხმობს, რომ ის იძულებული იყო 856 მლრდი
უფრო მეტს, ვიდრე გამოიმუ-
დოლარი დანარჩენი მსოფლიოსგან ესესხა, ან, ეკვივალენტურად, უცხოე-
შავებთ, ეს სხვაობა უნდა და-
აფინანსოთ. ლების მფლობელობაში არსებული აშშ-ის აქტივები 856 მლრდი დოლარით
გაიზარდა. ხაზის ქვემოთ მოცემული რიცხვები გვიჩვენებს, თუ როგორ იქნა
ეს მიღწეული. ხაზის ქვემოთ კაპიტალის ანგარიშის ტრანსაქციებია.
უცხოელების მფლობელობაში არსებული აშშ-ის აქტივების ზრდამ 1764
მლრდი დოლარი შეადგინა: უცხოელმა ინვესტორებმა, მ.შ. კერძო ინვესტო-
რებმა, მთავრობებმა თუ ცენტრალურმა ბანკებმა, 1764 მლრდი დოლარის
ღირებულების აშშ-ის აქციები, ობლიგაციები და სხვა აქტივები შეიძინეს.
იმავდროულად, აშშ-ის მფლობელობაში არსებული უცხოური აქტივები
1049 მლრდი დოლარით გაიზარდა: აშშ-ის ინვესტორებმა, კერძომ თუ სა-
ზოგადოებრივმა, 1049 მლრდი დოლარის ღირებულების უცხოური აქციები,
ობლიგაციები და სხვა აქტივები შეიძინეს. შედეგი აშშ-ის წმინდა უცხოური
დავალიანების ზრდაა (უცხოელების მფლობელობაში არსებული აშშ-ის აქ-
ტივების ზრდას გამოკლებული აშშ-ის მფლობელობაში არსებული უცხოუ-
რი აქტივების ზრდა), რასაც კაპიტალის წმინდა ნაკადებს უწოდებენ. მისმა
ქვეყანამ, რომელსაც მიმდი- სიდიდემ აშშ-ში $1764 − $1049 = $715 მლრდი შეადგინა. კაპიტალის წმინდა ნა-
ნარე ანგარიშის დეფიციტი
აქვს ის წმინდა დადებითი
კადების მეორე სახელწოდებაა კაპიტალის ანგარიშის სალდო: კაპიტალის
კაპიტალის ნაკადებით უნდა დადებით წმინდა ნაკადებს კაპიტალის ანგარიშის პროფიციტი, ხოლო კაპი-
დააფინანსოს, ანუ მას უნდა ტალის უარყოფით წმინდა ნაკადებს კაპიტალის ანგარიშის დეფიციტი ეწო-
ჰქონდეს კაპიტალის ანგარი-
დება. ამგვარად, სხვა სიტყვებით რომ ვთქვათ, 2006 წელს აშშ-ს 715 მლრდი
შის პროფიციტი.
დოლარის ოდენობის კაპიტალის ანგარიშის პროფიციტი ჰქონდა.
უნდა იყოს თუ არა კაპიტალის წმინდა ნაკადები (ეკვივალენტურად, კა-
პიტალის ანგარიშის პროფიციტი) ზუსტად მიმდინარე ანგარიშის დეფიცი-
ტის (რომელიც, როგორც ადრე ვნახეთ, 2006 წელს 856 მლრდი დოლარის
ტოლი იყო) ტოლი? პრინციპში – დიახ, მაგრამ, პრაქტიკულად – არა.
მიმდინარე და კაპიტალის ანგარიშების ტრანსაქციების მნიშვნელობე-
ბი სხვადასხვა წყაროს გამოყენებითაა გამოთვლილი; მიუხედავად იმისა,
რომ მათ ერთი და იგივე პასუხი უნდა მოგვცენ, ჩვეულებრივ, ასე არ ხდება.
2006 წელს ამ ორ ანგარიშს შორის სხვაობა, სტატისტიკური ცდომილება,
141 მლრდ დოლარს, ანუ მიმდინარე ანგარიშის სალდოს დაახლოებით 20
პროცენტს შეადგენდა. ეს კიდევ ერთი შეხსენებაა იმისა, რომ თვით ისე-
თი მდიდარი ქვეყნისათვის, როგორიცაა აშშ, ეკონომიკური მონაცემები
სულაც არაა სრულყოფილი (გაზომვის პრობლემა სხვა მიმართულებითაც
ზოგიერთი ეკონომისტი სპე-
კულირებს იმით, რომ ეს
ვლინდება. მსოფლიოს ყველა ქვეყნის ერთობლივი მიმდინარე ანგარიშის
პრობლემა მარსელებთან დეფიციტის ჯამი 0-ის ტოლი უნდა იყოს. მოცემული ქვეყნის დეფიციტი უნ-
აღურიცხავი ვაჭრობის გამო და გამოვლინდეს, როგორც სხვა ქვეყნების მთლიანი პროფიციტი. თუმცა,
წარმოიქმნა. უმრავლესობა სიტუაცია განსხვავებულია. თუ მსოფლიოს ყველა ქვეყნის გამოქვეყნებულ
თვლის, რომ მიზეზი აღუ-
რიცხაობაშია..
მიმდინარე ანგარიშის დეფიციტს ერთმანეთს დავუმატებთ, აღმოჩნდება,
რომ მსოფლიო მიმდინარე ანგარიშის დიდი დეფიციტით ცხოვრობს!).
ახლა, როცა განვიხილეთ მიმდინარე ანგარიში, შეგვიძლია დავუბრუნ-
574
574 makroekonomika
M01_BLAN8290_05_SE_C01.pdf 12
10 9/27/2010 1:47:38 PM M01_BL
დეთ იმ პრობლემას, რომელსაც მე-2 თავში შევეხეთ: მთლიან შიდა პრო-
დუქტსა (გამოშვების საზომი, რომლითაც აქამდე ვსარგებლობთ) და მთლი-
ან ეროვნულ პროდუქტს (ერთობლივი გამოშვების განსხვავებული საზომი)
შორის განსხვავებას. ეს განსხვავება განხილულია ჩანართში “მთლიანი ში-
და პროდუქტი მთლიან ეროვნულ პროდუქტის საპირისპიროდ: კუვეიტის
მაგალითი” .
576
576 makroekonomika
M01_BLAN8290_05_SE_C01.pdf 12
10 9/27/2010 1:47:38 PM M01_BL
შორის არის კუვეიტი. როდესაც კუვეიტში დგომი რეკონსტრუქციისათვის ხარჯები გა-
ნავთობი აღმოაჩინეს, მისმა მთავრობამ გა- ეწია. ეს მიმდინარე ანგარიშის დეფიციტამდე
დაწყვიტა, რომ ნავთობიდან შემოსავლის დაყვანით – ე.ი. უცხოური აქტივების წმინდა
ნაწილი კი არ დაიხარჯებოდა, არამედ დაი- ავუარების შემცირებით მოხერხდა. ამან, თა-
ზოგებოდა და მისი ინვესტირება საზღვარ- ვის მხრივ, შემოსავლების შემცირება (რასაც
გარეთ მოხდებოდა, რათა ნავთობიდან შე- უცხოური აქტივებიდან იღებდა) და ირიბად
მოსავლის დასრულების შემდეგ კუვეიტის წმინდა ფაქტორული გადახდების შემცირება
მომავალი თაობა ინვესტიციებისგან მიღე- გამოიწვია.
ბული შემოსავლით უზრუნველყოფილიყო. სპარსეთის ყურის ომიდან მოყოლებუ-
კუვეიტს ჰქონდა მიმდინარე ანგარიშის დი- ლი, კუვეიტმა აღადგინა მნიშვნელოვანი
CanarTi
დი პროფიციტი, ურყევად ახდენდა რა უცხ- წმინდა უცხოური აქტივები. საზღვარგარე-
ოური აქტივების დიდ დაგროვებას. როგორც თიდან წმინდა შემოსავალი ახლა მთლიანი
შედეგი, მას ამჟამად უცხოური აქტივების შიდა პროდუქტის 10 პროცენტს აჭარბებს.
დიდი ავუარები აქვს და დანარჩენი მსოფლი-
ოსაგან მნიშვნელოვან საინვესტიციო შემო-
სავლებს იღებს. ცხრილი 1 კუვეიტისათვის
mTliani Sida produqti, mTliani erovnuli
1989 წლიდან 1994 წლამდე მთლიანი შიდა cxrili 1 produqti da wminda faqtoruli gadaxdebi
kuveiTSi 1989 – 1994 wlebSi
პროდუქტის, მთლიანი ეროვნული პროდუქ-
ტისა და წმინდა ფაქტორული გადახდების mTliani
Sida
mTliani
erovnuli
wminda
faqtoruli
weli
მონაცემებს გვაძლევს. produqti produqti gadaxdebi
578
578 makroekonomika
M01_BLAN8290_05_SE_C01.pdf 12
10 9/27/2010 1:47:38 PM M01_BL
saprocento ganakveTebi da gacvliTi kursebi
(1 + it∗ )
(1 + it ) = (18.3)
[1 + ( Ete+1 − Et ) Et ]
Ete+1 − Et
it ≈ it∗ − (18.4)
Et
1,369
ვალუტის სახელწოდება; ამჟამად ვალუტას = 1, 017
1,346
რეალი ეწოდება) მოსალოდნელი რეალური
გაუფასურება. ბრაზილიური ობლიგაციების ფლობიდან
თქვენ ეს ინფორმაცია გჭირდებათ, რად- დოლარის შემოსავლიანობის მოსალოდნელი
გან, როგორც (18.3) განტოლებაში ნახეთ, ნორმა ერთ თვეში მხოლოდ (1.017 − 1) = 1, 7%
დოლარის შემოსავლიანობა ბრაზილიურ ობ- და არა 36,9 პროცენტია, რომელიც თავდაპირ-
ლიგაციებში ინვესტიციებიდან ერთ თვეში ველად ასე მიმზიდველად გამოიყურებოდა. შევ-
ტოლია: 1-ისა და ბრაზილიური საპროცენტო ნიშნოთ, რომ 1,7 პროცენტი ყოველთვიურად
განაკვეთის ჯამი გაყოფილი 1-ისა და დოლარ- ჯერ კიდევ უფრო მაღალია, ვიდრე აშშ-ს ობ-
თან მიმართებაში კრუზეიროს გაუფასურების ლიგაციებზე ყოველთვიური საპროცენტო გა-
მოსალოდნელი ტემპის ჯამზე: ნაკვეთი (დაახლოებით 0,2 პროცენტი). მაგრამ
იფიქრეთ რისკზე და ტრანსაქციულ ხარჯებზე,
1 + it∗
ყველა ელემენტზე, რომელიც უგულებელვყა-
[1 + ( Ete+1 − Et ) Et ] ვით მაშინ, როცა არბიტრაჟის პირობებზე ვსა-
კრუზეიროს გაუფასურების როგორ უბრობდით. როდესაც ყველაფერს გაითვალის-
ტემპს უნდა ველოდოთ დამდეგი თვის განმავ- წინებთ, თქვენ შეიძლება ბრაზილიური ობლიგა-
ლობაში? ლოგიკური იქნება, თუ დავუშვებთ, ციების ყიდვას თავი აარიდოთ.
580
580 makroekonomika
M01_BLAN8290_05_SE_C01.pdf 12
10 9/27/2010 1:47:38 PM M01_BL
17.5 nax. 18 - 7
აშშ-ისა და გაერთიანებული
სამეფოს ნომინალური საპ-
7.5 როცენტო განაკვეთები ბო-
ლო 38 წლის განმავლობაში
ძირითადად ერთნაირად იც-
5.0 saprocento ვლებოდა.
ganakveTi aSS - Si
2.5
0.0
1970 1975 1980 1985 1990 1995 2000 2005
582
582 makroekonomika
M01
M01_BLAN8290_05_SE_C01.pdf 12
10 9/27/2010 1:47:38 PM M01_BL
Sejameba
■ საქონლის ბაზრების გახსნილობა საშუალებას აძ- ვლითი კურსი ორმხრივი (ბილატერალური) რე-
ლევს ადამიანებსა და ფირმებს ადგილობრივ და ალური გაცვლითი კურსების საშუალო შეწონი-
უცხოურ საქონელს შორის არჩევანი გააკეთონ. ლია, რომელშიც ყოველი უცხოური ქვეყნის წონა
ფინანსური ბაზრების გახსნილობა ფინანსურ ინ- ვაჭრობაში მისი წილის ტოლია.
ვესტორებს საშუალებას აძლევს, ადგილობრივი ■ საგადასახდელო ბალანსი ქვეყნის დანარჩენ
ან უცხოური ფინანსური აქტივები ჰქონდეთ. მსოფლიოსთან ტრანსაქციებს აღრიცხავს. მიმ-
■ ნომინალური გაცვლითი კურსი უცხოურ ვალუ- დინარე ანგარიშის სალდო ტოლია სავაჭრო ბა-
ტაში გამოხატული ადგილობრივი ვალუტის ფა- ლანსს დამატებული ინვესტიციებიდან წმინდა
სია. აშშ-სა და გაერთიანებულ სამეფოს შორის შემოსავალი და წმინდა ტრანსფერტები, რომელ-
ნომინალური გაცვლითი კურსი აშშ-ისათვის საც ქვეყანა დანარჩენი მსოფლიოსაგან იღებს.
არის გირვანქა სტერლინგებით გამოხატული დო- კაპიტალის ანგარიშის სალდო ტოლია დანარჩენი
ლარის ფასი. მსოფლიოდან კაპიტალის ნაკადებს გამოკლებუ-
■ ნომინალური გაძვირება (ან, მოკლედ, გაძვირება) ლი დანარჩენი მსოფლიოს მიმართ კაპიტალის ნა-
უცხოური ვალუტით გამოხატული ადგილობრი- კადები.
ვი ვალუტის ფასის ზრდაა. სხვა სიტყვებით რომ ■ მიმდინარე ანგარიში და კაპიტალის ანგარიში
ვთქვათ, ის გაცვლითი კურსის ზრდას შეესაბამე- ერთმანეთის სარკისებური ასახვაა. თუ სტატის-
ბა. ნომინალური გაიაფება (ან, მოკლედ, გაიაფე- ტიკურ პრობლემებს გვერდზე გადავდებთ, მიმ-
ბა) უცხოური ვალუტით გამოხატული ადგილობ- დინარე ანგარიშს პლუს კაპიტალის ანგარიში
რივი ვალუტის ფასის შემცირებაა. ის გაცვლითი ნულის ტოლი უნდა იყოს. მაშასადამე, მიმდინარე
კურსის შემცირებას შეესაბამება. ანგარიშის დეფიციტი დანარჩენი მსოფლიოსგან
■ რეალური გაცვლითი კურსი უცხოური საქონლით კაპიტალის წმინდა ნაკადებით - კაპიტალის ანგა-
გამოხატული ადგილობრივი საქონლის შეფარდე- რიშის პროფიციტით ფინანსდება. ზუსტად ასევე,
ბითი ფასია. ის ნომინალური გაცვლითი კურსის მიმდინარე ანგარიშის პროფიციტი შეესაბამება
ადგილობრივი ფასების დონეზე გამრავლებითა კაპიტალის ანგარიშის დეფიციტს.
და უცხოური ფასების დონეზე გაყოფით მიიღე- ■ ღია საპროცენტო პარიტეტი, ან, მოკლედ, საპ-
ბა. როცენტო პარიტეტი არბიტრაჟული მდგომარე-
■ რეალური გაძვირება უცხოური საქონლით გამო- ობაა, რომელიც გულისხმობს, რომ ადგილობრი-
ხატული ადგილობრივი საქონლის შეფარდებითი ვი ვალუტის თვალსაზრისით შემოსავლიანობის
ფასის, ე.ი. რეალური გაცვლითი კურსის ზრდაა. მოსალოდნელი ნორმა ადგილობრივ და უცხოურ
რეალური გაიაფება უცხოური საქონლით გამო- ობლიგაციებზე ერთმანეთის ტოლი უნდა იყოს.
ხატული ადგილობრივი საქონლის შეფარდებითი საპროცენტო პარიტეტი გულისხმობს, რომ ადგი-
ფასის, ე.ი. რეალური გაცვლითი კურსის შემცი- ლობრივი საპროცენტო განაკვეთი დაახლოებით
რებაა. ტოლია უცხოურ საპროცენტო განაკვეთს გამოკ-
■ მრავალმხრივი (მულტილატერალური) რეალური ლებული ადგილობრივი ვალუტის გაძვირების
გაცვლითი კურსი, ანუ, მოკლედ, რეალური გაც- მოსალოდნელი ტემპი.
sakvanZo terminebi
■ საქონლის ბაზრის გახსნილობა, 559 ■ გაიაფება (ნომინალური), 564
■ ტარიფები, 559 ■ ფიქსირებული გაცვლითი კურსი, 564
■ კვოტები, 559 ■ რევალვაცია, 564
■ ფინანსური ბაზრების გახსნილობა, 559 ■ დევალვაცია, 564
■ კონტროლი კაპიტალის ნაკადებზე, 559 ■ რეალური გაძვირება, 567
■ ფაქტორების ბაზრის გახსნილობა, 559 ■ რეალური გაუფასურება, 567
■ ჩრდილოეთ ამერიკის თავისუფალი ვაჭ- ■ ორმხრივი (bilateral) გაცვლითი კურსი,
რობის შეთანხმება (NAFTA), 559 569
■ ექსპორტირებადი საქონელი, 561 ■ მრავალმხრივი (multilateral) გაცვლითი
■ რეალური გაცვლითი კურსი, 563 კურსი, 569
■ ნომინალური გაცვლითი კურსი, 563 ■ აშშ-ის მრავალმხრივი რეალური გაც-
■ გაძვირება (ნომინალური), 564 ვლითი კურსი, 570
kiTxvebi da amocanebi
584
584 makroekonomika
586
586 makroekonomika
damatebiT wasakiTxi
Tavi 19
მ
soflios mravali qveyana, am striqonebis weris dros, Sewuxebuli
iyo aSS-Si recesiis riskis gamo, magram ara aSS-is, aramed sakuTari,
Tavis gamo. maTTvis aSS-Si recesia ufro dabal eqsports, savaWro
poziciebis gauaresebasa da qveynis SigniT sust zrdas gulisxmobs.
gamarTlebuli iyo Tu ara maTi wuxili? amoZravebs Tu ara realurad sxva
ekonomikur sistemebs aSS-is ekonomika? SeuZlia Tu ara realurad aSS-is
recesias am procesSi sxva qveynebi CaiTrios? am kiTxvebze pasuxis gasacemad
saqonlis bazris me-3 TavSi warmodgenili ganmarteba unda gavafarTovoT da
mxedvelobaSi unda miviRoT saqonlis bazris gaxsniloba. es swored isaa, rasac
mocemul TavSi vakeTebT:
589
M01_BLAN8290_05_SE_C01.pdf 5
3 9/27/2010 1:47:37
1:47:35 PM
19 . 1 IS damokidebuleba Ria ekonomikaSi
“საქონელზე ადგილობრივი
როდესაც ვიხილავდით ეკონომიკას, რომელიც საგარეო ვაჭრობისათვის
მოთხოვნა” და “ადგილობრივ
საქონელზე მოთხოვნა” ერ- დახურული იყო, საქონელზე ადგილობრივ მოთხოვნასა და ადგილობრივ
თმანეთის მსგავსად ჟღერს, საქონელზე მოთხოვნას შორის განსხვავების საჭიროება არ არსებობდა,
მაგრამ ერთი და იგივე როდია: რადგან აშკარად ერთი და იგივე იყო. ახლა ერთმანეთისაგან უნდა განვას-
ადგილობრივი მოთხოვნის
ხვავოთ. ადგილობრივი მოთხოვნის გარკვეული ნაწილი უცხოურ საქონელ-
ნაწილი მოდის უცხოურ საქო-
ნელზე; უცხოური მოთხოვნის ზე და ადგილობრივ საქონელზე მოთხოვნის ნაწილი უცხოელებისაგან მო-
ნაწილი მოდის ადგილობრივ დის. მოდით, ამ განსხვავებას უფრო კარგად დავაკვირდეთ.
საქონელზე.
Z ≡ C + I + G − IM ε + X (19.1)
590
590 makroekonomika
M01_BLAN8290_05_SE_C01.pdf 12
10 9/27/2010 1:47:38 PM M01_BL
C, I da G determinantebi
ადგილობრივი მოთხოვნა: C + I + G = C (Y − T ) + I (Y , r ) + G
( + ) (+, – )
importis determinantebi
eqsportis determinantebi
X = X (Y ∗ , ε ) (19.3)
( +, −)
592
592 makroekonomika
M01_BLAN8290_05_SE_C01.pdf 12
10 9/27/2010 1:47:38 PM M01_BL
komponentebis SeerTeba
ადგილობრივ საქონელზე
moTxovna, Z
მოთხოვნა და წმინდა ექ- adgilobrivi moTxovna
სპორტი (C I G)
გამორიცხვით და ექსპორ-
ტის დამატებითაა მიღებუ-
ლი.
(დ): სავაჭრო ბალანსი გა-
importi (IM/ )
მოშვების კლებადი ფუნ-
ქციაა. (b)
gamoSveba
DD
ZZ
moTxovna, Z
AA
C
eqsporti (X )
B
A
(g)
Y YTB
gamoSveba
wminda eqsporti, NX
savaWro proficiti
YTB
BC
NX
savaWro deficiti
(d)
594
594 makroekonomika
M01_BLAN8290_05_SE_C01.pdf 12
10 9/27/2010 1:47:38 PM M01_BL
წმინდა ექსპორტსა და გამოშვებას შორის ეს დამოკიდებულება ნახ. 19.1
(დ)-ზე NX წირითაა წარმოდგენილი. წმინდა ექსპორტი გამოშვების კლება-
დი ფუნქციაა: როდესაც გამოშვება იზრდება, იმპორტი იზრდება, ექსპორტი
კი უცვლელია, ასე რომ, წმინდა ექსპორტი მცირდება. გამოშვების მოცუ-
ლობა, რომლის დროსაც იმპორტის ღირებულება ექსპორტის ღირებულების
ტოლია, ანუ, როდესაც წმინდა ექსპორტი 0-ის ტოლია, აღვნიშნოთ YTB -თი
( TB სავაჭრო ბალანსს აღნიშნავს). YTB -ზე მაღალ გამოშვების მოცულობას
მაღალ იმპორტთან და სავაჭრო დეფიციტთან მივყავართ; YTB -ზე დაბალ გა-
მოშვების მოცულობას დაბალ იმპორტთან და სავაჭრო პროფიციტთან მივ-
ყავართ.
19 . 2 wonasworuli gamoSveba da
savaWro balansi
Y =Z
Y = C (Y − T ) + I (Y , r ) + G − IM (Y , ε ) ε + X (Y ∗ , ε ) (19.4)
წონასწორული გამოშვე-
ბა და წმინდა ექსპორტი A
moTxovna, Z
საქონლის ბაზარი წონას-
წორობაშია, როდესაც
ადგილობრივი გამოშვება
ადგილობრივ საქონელზე
მოთხოვნის ტოლია. გა-
მოშვების წონასწორული
მოცულობის შემთხვევაში,
(a) 45°
სავაჭრო ბალანსმა შეიძ-
ლება აჩვენოს დეფიციტი Y
gamoSveba, Y
ან პროფიციტი.
wminda eqsporti, NX
B
0
YTB savaWro deficiti
C
NX
(b)
gamoSveba,Y
596
596 makroekonomika
M01_BLAN8290_05_SE_C01.pdf 12
10 9/27/2010 1:47:38 PM M01_BL
adgilobrivi moTxovnis zrda
დავუშვათ, ეკონომიკა იმყოფება რეცესიაში და მთავრობა იღებს გადაწყვე- როგორც ამ წიგნის ძირითად
ტილებას, ადგილობრივი მოთხოვნისა და გამოშვების გასაზრდელად სახელ- ნაწილშია (ბირთვშია) მოცე-
მული, ვიწყებთ საქონლის
მწიფო ხარჯები გაზარდოს. როგორი იქნება ამ გადაწყვეტილების გამოშვე- ბაზრით; აქ მიღებული დას-
ბასა და სავაჭრო ბალანსზე ზეგავლენა? კვნები მნიშვნელოვნად მას
პასუხი მოცემულია ნახ. 19.3-ზე. სახელმწიფო ხარჯების ზრდამდე, შემდეგაც კორექტული რჩება,
როდესაც მოგვიანებით გან-
მოთხოვნა ნახ. 19.3 (ა)-ზე მოცემულია ZZ წირით. წონასწორობას შეესაბა-
ხილვაში ფინანსურ და შრო-
მება A წერტილი, სადაც გამოშვება Y -ის ტოლია. დავუშვათ, რომ თავდა- მის ბაზრებს ჩავრთავთ.
პირველად ვაჭრობა დაბალანსებულია. თუმცა, როგორც უკვე აღვნიშნეთ,
არავითარი მიზეზი არ არსებობს იმისა, რომ ეს ზოგადად მართებული იყოს.
მაშასადამე, ნახ. 19.3 (ბ)-ზე, Y = YTB .
ZZ nax. 19 - 3
A
სახელმწიფო ხარჯების
ზრდის ეფექტები
moTxovna, Z
(a) 45°
Y Y
gamoSveba, Y
wminda eqsporti, NX
B
0
YTB savaWro deficiti
C
NX
(b)
gamoSveba, Y
598
598 makroekonomika
M01_BLAN8290_05_SE_C01.pdf 12
10 9/27/2010 1:47:38 PM M01_BL
ucxouri moTxovnis zrda
DD უცხოური მოთხოვნის
ზრდის ეფექტები
NX ZZ
A
moTxovna, Z
უცხოური მოთხოვნის
ზრდა გამოშვებისა და
X>0 C ZZ სავაჭრო პროფიციტის
A ზრდას იწვევს.
adgilobriv saqonelze
moTxovna
(a) 45° D
Y Y
gamoSveba, Y
wminda eqsporti, NX
X>0
NX
0
YTB
NX
NX
(b)
gamoSveba, Y
600
600 makroekonomika
M01_BLAN8290_05_SE_C01.pdf 12
10 9/27/2010 1:47:38 PM M01_BL
თუკი განვიხილავდით გადასახადების შემცირებას სამომხმარებლო
ხარჯების ზრდისას და ა.შ.).
■ უცხოური მოთხოვნის ზრდა (რომელიც შეიძლება საზღვარგარეთ იმა-
ვე ტიპის ცვლილებებით იყოს გამოწვეული) ადგილობრივ საქონელზე
მოთხოვნის ზრდას და სავაჭრო ბალანსის გაუმჯობესებას იწვევს.
ამ შედეგებიდან, თავის მხრივ, რამდენიმე საყურადღებო შედეგი გამომ-
დინარეობს.
პირველი და ყველაზე თვალსაჩინო შედეგია ის, რომ ერთ ქვეყანაში არ-
სებული მოთხოვნის შოკები სხვა ქვეყნებზე ახდენს გავლენას. რაც უფრო
ძლიერია სავაჭრო კავშირები ქვეყნებს შორის, მით უფრო ძლიერია ურთი-
ერთზემოქმედება და მრავალი ქვეყანა ერთად განიცდის რყევას. ეს შედე-
გი, როგორც ჩანს, ფაქტებთან ნამდვილად თავსებადია. მაგალითად, ეკო-
ნომიკური თანამშრომლობისა და განვითარების ორგანიზაციის ქვეყნებმა
(OECD) ძლიერი ეკონომიკური აღმავლობა 1990-იანი წლების მეორე ნახე-
ვარში განიცადეს, რომელსაც 2000-იანი წლის დასაწყისში შენელება ან სრუ-
ლი რეცესია მოჰყვა. სავაჭრო კავშირები, ალბათ, ამ საერთო ცვლილებე-
ბის ერთადერთი მიზეზი არ ყოფილა. ის შესაძლოა გამოწვეული ყოფილიყო
იმით, რომ ქვეყნების უმრავლესობამ ერთმანეთის მსგავსი ადგილობრივი
იხილეთ მე-5 თავში ჩანართი
შოკები განიცადა. მაგალითად, მრავალმა ქვეყანამ, აშშ-ის მსგავსად, “ირა- საინვესტიციო დანახარჯების
ციონალური სიუხვის” ერთი და იგივე ციკლი, მსგავსი საინვესტიციო ბუმი როლზე აშშ-ის ბუმსა და ვარ-
და ვარდნა განვლო. მაგრამ, ფაქტები მოწმობს, რომ სავაჭრო კავშირებმა, დნაში.
აგრეთვე, მნიშვნელოვანი როლი ითამაშა.
მეორე შედეგია ის, რომ ქვეყნებს შორის ეს ურთიერთქმედება ძალიან
ართულებს პოლიტიკის გამტარებელთა ამოცანებს, განსაკუთრებით ფისკა-
ლური პოლიტიკის შემთხვევაში. მოდით, ეს მოსაზრება დაწვრილებით გან-
ვიხილოთ.
დავიწყოთ შემდეგი დაკვირვებით: მთავრობებს არ უყვართ მართვა სა-
ვაჭრო დეფიციტის პირობებში, რასაც სერიოზული საფუძველი აქვს. მთა-
ვარი მიზეზი ისაა, რომ ქვეყანა, რომელიც სავაჭრო დეფიციტის პირისპირ
აღმოჩნდება, დანარჩენი მსოფლიოს მიმართ ვალს აგროვებს და ამიტომ
ვალდებულია დანარჩენ მსოფლიოს სტაბილურად უფრო მაღალი პროცენ-
ტები გადაუხადოს. ამრიგად, გასაკვირი არ არის, რომ ქვეყნები ადგილობ-
რივი მოთხოვნის ზრდასთან (რომელიც აუარესებს სავაჭრო ბალანსს) შე-
დარებით უცხოური მოთხოვნის ზრდას (რომელიც აუმჯობესებს სავაჭრო
ბალანსს) ამჯობინებენ.
მაგრამ, ამ ტიპის უპირატესობას დამღუპველი შედეგები შეიძლება
ჰქონდეს. განვიხილოთ ჯგუფი ქვეყნების, რომლებიც ერთმანეთთან დიდი
მოცულობის ვაჭრობას აწარმოებს ისე, რომ ნებისმიერ ამ ქვეყანაში მოთხ-
ოვნის ზრდა მნიშვნელოვნად ვრცელდება სხვა ქვეყნებში წარმოებულ საქო-
ნელზე. დავუშვათ, ყველა ქვეყანა რეცესიაშია და თითოეულს დასაწყისში
თითქმის დაბალანსებული ვაჭრობა აქვს. ამ შემთხვევაში თითოეულ ქვე-
ყანას შესაძლოა ადგილობრივი მოთხოვნის გაზრდის სურვილი არ ჰქონო-
და. მაგრამ, თუ თითოეული მათგანი ადგილობრივი მოთხოვნის გაზრდის
ზომებს მიიღებდა, შედეგი იქნებოდა გამოშვების მცირე ზრდა სავაჭრო დე-
602
602 makroekonomika
M01_BLAN8290_05_SE_C01.pdf 12
10 9/27/2010 1:47:38 PM M01_BL
დანაპირებს არ ასრულებს, რეცესიიდან გამოსასვლელად მოთხოვნის
არასაკმარის გაფართოებას ექნება ადგილი.
EP
ε≡
P∗
gaufasurebis efeqtebi
604
604 makroekonomika
M01_BLAN8290_05_SE_C01.pdf 12
10 9/27/2010 1:47:38 PM M01_BL
ლოთ, რომელიც ადრე უცხოური გამოშვების ზრდის ეფექტების საჩვენებ-
ლად გამოვიყენეთ.
უცხოური გამოშვების ზრდის მსგავსად, გაუფასურება, გამოშვების
ნებისმიერი მოცულობისათვის, წმინდა ექსპორტის ზრდას იწვევს (ჩვენი
დაშვების თანახმად, მარშალ-ლერნერის პირობა შენარჩუნებულია). ორი-
ვე,მოთხოვნის [ ZZ ნახ. 19.4 (ა)-ზე] და წმინდა ექსპორტის [ NX ნახ. 19.4 (ბ)-
ზე] დამოკიდებულება ზემოთ გადაადგილდება. წონასწორობა A -დან A′ -ში
გადავა, ხოლო გამოშვება Y -დან Y ′ -მდე გაიზრდება. იმავე არგუმენტით, მარშალ-ლერნერის პირობა:
რომელიც ადრე გამოვიყენეთ, სავაჭრო ბალანსი გაუმჯობესდება: იმპორ- მოცემული გამოშვებისათვის
ტის ზრდა, რომელიც გამოშვების ზრდითაა გამოწვეული, უფრო მცირეა, რეალური გაუფასურება წმინ-
და ექსპორტის ზრდას იწვევს.
ვიდრე გაუფასურებით გამოწვეული სავაჭრო ბალანსის პირდაპირი გაუმ-
ჯობესება.
შევაჯამოთ: გაუფასურება ადგილობრივ საქონელზე როგორც უცხოუ-
რი, ისე ადგილობრივი მოთხოვნის ცვლილებას იწვევს. მოთხოვნის ეს ცვლი-
ლება, თავის მხრივ, იწვევს როგორც ადგილობრივი გამოშვების ზრდას, ისე
სავაჭრო ბალანსის გაუმჯობესებას.
მიუხედავად იმისა, რომ გაუფასურებას და უცხოური გამოშვების ზრდას
ერთი და იგივე ზეგავლენა აქვს ადგილობრივ გამოშვებასა და სავაჭრო ბა- არსებობს არეულობების
ლანსზე, მათ შორის ძალიან ფაქიზი, მაგრამ მნიშვნელოვანი განსხვავებაა. ალტერნატივა – სიტუაცია-
გაუფასურება მოქმედებს იმით, რომ უცხოურ საქონელს შედარებით უფრო ში გარკვევა და გაზრდილი
ხელფასების მიღება. მაგრამ,
აძვირებს. ეს ნიშნავს, რომ, მოცემული შემოსავლების პირობებში, მოსახ-
როცა ხელფასები იზრდება,
ლეობამ გაუფასურების გამო უცხოურ საქონელში ახლა უფრო მეტი უნდა ადგილობრივ საქონელზე ფა-
გადაიხადოს, ანუ მოსახლეობა მატერიალურად ზარალდება. ეს მექანიზმი სები მას მიჰყვება და ასევე
მნიშვნელოვნად იგრძნობა იმ ქვეყნებში, რომლებსაც დიდი გაუფასურება იზრდება, რაც მცირე რეა-
ლურ გაუფასურებას იწვევს.
აქვთ. მთავრობები, რომლებიც ცდილობენ დიდ გაუფასურებას მიაღწიონ, ამ მექანიზმის განსახილვე-
ხშირად გაფიცვებისა და არეულობების პირისპირ რჩებიან, რადგან მოსახ- ლად გვჭირდება, მიწოდების
ლეობა იმპორტული საქონლის გაზრდილ ფასებზე რეაგირებს. მაგალითად, მხარეს უფრო დეტალურად
დავაკვირდეთ, ვიდრე აქამდე
ასე იყო მექსიკაში, სადაც 1994-1995 წლებში პესოს მასშტაბურმა გაუფა-
ვაკვირდებოდით. გაუფასუ-
სურებამ (ერთ პესოზე 1994 წელს არსებული 29 ცენტიდან 1995 წლის მაის- რების დინამიკას, ხელფასისა
ში 17 ცენტამდე) მოსახლეობის ცხოვრების სტანდარტების მნიშვნელოვანი და ფასების ცვლილებას 21-ე
შემცირება და სოციალური არეულობა გამოიწვია. თავში დავუბრუნდებით.
nax. 19 - 5
სავაჭრო დეფიციტის შემ- ZZ
ცირება გამოშვების ცვლი- A G<0
ლების გარეშე ZZ
moTxovna, Z
გამოშვების ცვლილების
NX>0
გარეშე სავაჭრო დეფი- A adgilobriv saqonelze
ციტის შესამცირებლად, moTxovna
მთავრობამ უნდა მიაღწი-
ოს გაუფასურებას და სა-
ხელმწიფო ხარჯების შემ-
ცირებას.
(a) 45°
Y Y
gamoSveba, Y
wminda eqsporti, NX
NX>0
B
0
C
NX
(b) NX
gamoSveba, Y
606
606 makroekonomika
M01_BLAN8290_05_SE_C01.pdf 12
10 9/27/2010 1:47:38 PM M01_BL
■ იმისათვის, რომ არ დაუშვას გამოშვების ზრდა, მთავრობამ პარალელუ-
რად უნდა შეამციროს სახელმწიფო ხარჯები, რათა ZZ ′ დააბრუნოს ZZ
-მდე. გაუფასურებისა და ფისკალური შეზღუდვის ამ კომბინაციას გა-
მოშვების თავდაპირველ დონემდე და სავაჭრო ბალანსის გაუმჯობესე-
ბამდე მივყავართ.
ამ მაგალითის უკან ზოგადი თვალსაზრისი იმალება: რა ზომითაც მთავ-
რობები გამოშვების მოცულობაზე და სავაჭრო ბალანსზე ზრუნავენ, შესა-
ბამისად უნდა გამოიყენონ ორივე – როგორც ფისკალური, ისე გაცვლითი
კურსის პოლიტიკა. ერთი ასეთი კომბინაცია ეს-ეს არის განვიხილეთ. ცხრი-
ლი 19.1 გვაძლევს სხვა დანარჩენ კომბინაციებს, რომლებიც თავდაპირველ
გამოშვებასა და სავაჭრო ბალანსის მდგომარეობაზეა დამოკიდებული. მა-
გალითად, განვიხილოთ ცხრილის ზედა მარჯვენა კუთხე: თავდაპირველი
გამოშვება ძალიან დაბალია (სხვა სიტყვებით რომ ვთქვათ, უმუშევრობა
ძალიან მაღალია) და ეკონომიკას სავაჭრო დეფიციტი აქვს. გაუფასურება ზოგადი გაკვეთილი: თუ
დაგვეხმარება როგორც ვაჭრობის, ისე გამოშვების ფრონტზე: ის ამცირებს გსურთ მიაღწიოთ ორ მიზანს
(ამ შემთხვევაში – გამოშვე-
სავაჭრო დეფიციტს და ზრდის გამოშვებას. მაგრამ, გაუფასურება ვერ შეძ- ბასა და სავაჭრო ბალანსს),
ლებს როგორც გამოშვების ზრდის კორექტირებას, ისე სავაჭრო დეფიციტის მაშინ ორი ინსტრუმენტი
გჭირდებათ (ამ შემთხვევაში
gacvliTi kursis da fiskaluri – ფისკალური პოლიტიკა და
cxrili 19-1
politikis kombinacia გაცვლითი კურსი).
dabali gamoSveba ?G G?
maRali gamoSveba G? ?G
nax. 19 - 6
J -მრუდი gaufasureba
wminda eqsporti, NX
რეალური გაუფასურება
dro
თავდაპირველად სავაჭრო 0
0
ბალანსის გაუარესებას,
შემდეგ კი გაუმჯობესებას
იწვევს.
C
A
608
608 makroekonomika
M01_BLAN8290_05_SE_C01.pdf 12
10 9/27/2010 1:47:38 PM M01_BL
დი წარმოსახვით, ეს მრუდი “ J “-ს გვაგონებს: თავდაპირველად ქვემოთ ეშ-
ვება, შემდეგ – ზემოთ ადის.
1.44 3.5
nax. 19 - 7
savaWro
balansi
თანაფარდობა მთლიან ში-
1.28 (marjvena 2.5 და პროდუქტთან:
skala) აშშ, 1980-1990 წლები
1.20 2.0
1980-იან წლებში დოლა-
produqtTan (procentebSi)
რის რეალური გაძვირება
1.12 1.5
და გაუფასურება სავაჭ-
რო დეფიციტის ზრდასა
1.04 1.0 და კლებაში აისახებოდა.
realuri gacvliTi თუმცა, სავაჭრო ბალან-
kursi (marcxena
0.96
skala)
0.5 სზე რეალური გაცვლითი
კურსის ზეგავლენაში არ-
0.88 0.0 სებითი დაყოვნებები არ-
სებობდა.
0.80 0.5
1980 1981 1982 1983 1984 1985 1986 1987 1988 1989 1990
1. რეალური გაცვლითი კურსის დინამიკა წმინდა ექსპორტის დინამიკის 1985-დან 1988 წლამდე და-
ყოვნება უჩვეულოდ გრძელი
პარალელურადაა ასახული. გაძვირება სავაჭრო დეფიციტის დიდ ზრდა- იყო, რამაც იმ დროს ზოგიერთ
ში აისახება, ხოლო უფრო გვიანი გაუფასურება კი სავაჭრო დეფიციტის ეკონომისტს უბიძგა დაესვათ
დიდ შემცირებაში. კითხვა, რეალურ გაცვლით
კურსსა და სავაჭრო ბალანსს
2. რეალური გაცვლითი კურსის ცვლილებებსა და სავაჭრო ბალანსის შორის იყო კი საერთოდ დამო-
კიდებულება. რეტროსპექტუ-
რეაქციას შორის მნიშვნელოვანი დროითი ლაგები შეიმჩნევა. შევნიშ-
ლად ჩვენ შეგვიძლია ვნახოთ,
ნოთ, თუ როგორ შენარჩუნდა 1981-დან 1983 წლამდე მცირე სავაჭრო რომ დამოკიდებულება არ-
დეფიციტი მაშინ, როცა დოლარი ძვირდებოდა. შევნიშნოთ, აგრეთვე, სებობდა, მაგრამ დაყოვნება
რომ 1985 წლიდან დოლარის მდგრადი გაუფასურება სავაჭრო ბალან- ჩვეულებრივთან შედარებით
უფრო გრძელი აღმოჩნდა.
სის გაუმჯობესებაში 1987 წლამდე არ ასახულა: ’’J’’- მრუდის დინამიკა
ორივე ეპიზოდში აშკარად შეინიშნებოდა.
Y = C + I + G − IM ε + X
NX = S + (T − G ) − I (19.5)
610
610 makroekonomika
M01_BLAN8290_05_SE_C01.pdf 12
10 9/27/2010 1:47:38 PM M01_BL
პირიქით, სავაჭრო დეფიციტის დროს კი ინვესტიციები უნდა აჭარბებდეს
დანაზოგს.
ამ დამოკიდებულების ლოგიკის გასაგებად დავუბრუნდეთ მიმდინარე
და კაპიტალის ანგარიშებს, რომლებიც მე-18 თავში განვიხილეთ. იქ ჩვენ
ვნახეთ, რომ სავაჭრო პროფიციტი მოცემული ქვეყნიდან დანარჩენი მსოფ-
ლიოსთვის წმინდა სესხების გაცემას, ხოლო სავაჭრო დეფიციტი კი მოცე-
მული ქვეყნის მიერ დანარჩენი მსოფლიოსაგან წმინდა სესხების მიღებას
გულისხმობს. ასე, მაგალითად, განვიხილოთ ქვეყანა, რომელიც თავის და-
ნაზოგზე მეტ ინვესტიციას ახორციელებს, ე.ი. დავუშვათ, რომ S + (T − G ) − I
უარყოფითია. ასეთ პირობებში, ინვესტიციისა და დანაზოგის სხვაობა ქვე-
ყანამ დანარჩენი მსოფლიოსაგან უნდა ისესხოს, რაც სავაჭრო დეფიციტს
გამოიწვევს.
აღვნიშნოთ რამდენიმე გარემოება, რაზეც (19.5) განტოლება მიგვანიშ-
ნებს:
■ ინვესტიციის ზრდა უნდა აისახოს კერძო ან საზოგადოებრივი დანაზო-
გის ზრდაში ან, კიდევ, სავაჭრო ბალანსის გაუარესებაში (სავაჭრო პრო-
ფიციტის შემცირება ან სავაჭრო დეფიციტის გადიდება).
■ ბიუჯეტის დეფიციტის ზრდა უნდა აისახოს ან კერძო დანაზოგის ზრდაში
და ინვესტიციების შემცირებაში, ან სავაჭრო ბალანსის გაუარესებაში.
■ ქვეყანას, რომელსაც დაზოგვის (კერძოს პლუს საზოგადოებრივი) მაღა-
ლი ნორმა აქვს, უნდა ჰქონდეს ან ინვესტირების მაღალი ნორმა ან დიდი
სავაჭრო პროფიციტი.
თუმცა, შევნიშნოთ, აგრეთვე, რას არ გვეუბნება (19.5) განტოლება. მა-
გალითად, ის არ გვეუბნება, თუ როდის განაპირობებს ბიუჯეტის დეფიციტი
სავაჭრო დეფიციტს ან, მის ნაცვლად, კერძო დანაზოგის ზრდას ან ინვესტი-
ციების შემცირებას. იმისათვის, რომ აღმოვაჩინოთ, თუ რა ხდება ბიუჯეტის
დეფიციტის საპასუხოდ, უნდა გადავწყვიტოთ, თუ რა მოსდის გამოშვებას
და მის კომპონენტებს იმ დაშვებების შესაბამისად, რომლებიც მოხმარების,
ინვესტიციის, ექსპორტისა და იმპორტის მიმართ გამოვიყენეთ. ამის გაკე-
თება შეგვიძლია ან (19.1) განტოლების (როგორც მთელ ამ თავში ვაკეთებ-
დით), ან (19.5) განტოლების გამოყენებით, რადგან ორივე ეკვივალენტუ-
რია. თუმცა, მკაცრად გაძლევთ რეკომენდაციას, რომ გამოიყენოთ (19.1)
განტოლება. (19.5) განტოლების გამოყენებით თუ ფრთხილად არ იქნებით,
შეიძლება ძალიან დაიბნეთ. იმისათვის რომ ნახოთ, თუ როგორ შეიძლება
დაიბნეთ, მაგალითად შემდეგი არგუმენტი განვიხილოთ (რომელიც იმდე-
ნად ჩვეულებრივია, რომ შეიძლება რაიმე მისი მსგავსი გაზეთებშიც გქონ-
დეთ წაკითხული):
აშკარაა, რომ აშშ-ს დიდი სავაჭრო დეფიციტი (მიმდინარე პერიოდში,
მთლიანი შიდა პროდუქტის დაახლოებით 6 პროცენტი) გაუფასურე-
ბის მეშვეობით არ შეუძლია შეამციროს. შეხედეთ (19.5) განტოლებას.
ის გვიჩვენებს, რომ სავაჭრო დეფიციტი ინვესტიციისა და დანაზოგის
სხვაობის ტოლია. რატომ უნდა იმოქმედოს გაუფასურებამ დანაზოგზე
ან ინვესტიციაზე? კერძოდ, როგორ შეიძლება გაუფასურებამ სავაჭრო
დეფიციტზე მოახდინოს გავლენა?
წინა თავში მოცემული ნახ. 18.1 1960 წლი- პირველი, 1990-იანი წლების შუა პერი-
დან აშშ-ის ექსპორტისა და იმპორტის ოდიდან, მთავარ სავაჭრო პარტნიორ ქვეყ-
მთლიან შიდა პროდუქტთან თანაფარდო- ნებში არსებული ზრდის ტემპებთან შედა-
ბის ევოლუციას გვიჩვენებს. მათი ბოლოდ- რებით აშშ-ს უფრო მაღალი ზრდის ტემპი
როინდელი ევოლუცია საოცარია: 1996 ჰქონდა. ცხრილი 1 ასახავს აშშ-ის, ევრო-
წლიდან ექსპორტის წილი მთლიან შიდა კავშირისა და იაპონიის საშუალო წლიურ
პროდუქტში უცვლელი იყო, მაშინ რო- ზრდის ტემპს სამი პერიოდისათვის: 1991-
დან 1995 წლამდე, 1996-დან 2000 წლამდე
ცა იმპორტის წილი მკვეთრად გაიზარდა.
და 2001-დან 2006 წლამდე. 1996 წლიდან
როგორც შედეგი, სავაჭრო დეფიციტი 104
ზრდა აშშ-ში ბევრად უფრო მაღალი იყო,
მლრდ დოლარიდან, ანუ, 1996 წლის აშშ-ის
ვიდრე ევროპასა და იაპონიაში. 1996-დან
მთლიანი შიდა პროდუქტის 1,2 პროცენტი-
2000 წლამდე აშშ-ის მოქმედება ახალ ეკო-
დან 2006 წლისათვის 763 მლრდ დოლარამ- ნომიკურ ბუმს შეესაბამებოდა, რომელიც
დე, ანუ აშშ-ის მთლიანი შიდა პროდუქტის მრავალმხრივ განვიხილეთ ამ წიგნში. აშშ-ის
5,9 პროცენტამდე ავიდა. ზრდა 2001 წლიდან შემცირდა (გავიხსენოთ,
მიმდინარე ანგარიშის დეფიციტი (რო- რომ აშშ 2001 წელს რეცესიის ფაზაში შევი-
მელიც ტოლია: სავაჭრო დეფიციტს გა- და), მაგრამ ის უფრო მაღალი დარჩა, ვიდრე
მოკლებული საზღვარგარეთიდან წმინდა ზრდა ევროპასა და იაპონიაში.
შემოსავალი) 2006 წელს 856 მლრდ დოლა- აუცილებელი არაა, რომ უფრო მაღალ-
რამდე, ანუ, მთლიანი შიდა პროდუქტის 6,4
CanarTi
612 makroekonomika
CanarTi
და, ანუ, რეალურმა გაძვირებამ 30 პროცენ- ევოლუციას 1996 წლიდან აღწერს და ცხა-
ტზე მეტი შეადგინა. ამის შემდეგ დოლა- დად გვიჩვენებს, რომ სავაჭრო დეფიციტის
რი გაუფასურდა, 2006 წლის ბოლოსათვის ზრდა (რომელიც, თუ გაიხსენებთ, ინვესტი-
ინდექსი 0,94-ის დონეზე დარჩა, რაც 1995 ციასა და დანაზოგს შორის სხვაობის ტო-
წლის დროინდელ ღირებულებასთან შედა- ლია), უპირველეს ყოვლისა, მთლიან შიდა
რებით ჯერ კიდევ მაღალი იყო. პროდუქტში დანაზოგის წილის შემცირები-
2002 წლამდე, მიმდინარე ანგარიშის დან გამომდინარეობს. თუ კარგად დააკვირ-
დიდი დეფიციტის პირობებში, რატომ იყო დებით, ნახავთ, რომ დანაზოგის ეს შემცი-
დოლარი ასე ძლიერი? სრული განხილვა რება, უმეტესწილად, კერძო დანაზოგის, S
მომდევნო თავამდე გადავდოთ, სადაც ფი- -ის შემცირებიდან და არა ბიუჯეტის დეფი-
ნანსურ გადაწყვეტილებებსა და გაცვლით ციტის, ( G − T )-ს ზრდიდან გამომდინარე-
კურსს შორის კავშირებს განვიხილავთ. ობს: ბიუჯეტის დეფიციტის წილი მთლიან
მოკლე პასუხი კი ის არის, რომ უცხოელი შიდა პროდუქტში 2006 წელს დაახლოებით
ინვესტორების მხრიდან აშშ-ის აქტივებზე 1996 წლის მსგავსი იყო, ხოლო 2006 წელს
ძალიან მაღალ მოთხოვნას ჰქონდა ადგილი. კერძო დანაზოგების წილი მთლიან შიდა
ეს მოთხოვნა საკმარისი იყო, გაეძვირები- პროდუქტში 3 პროცენტული პუნქტით უფ-
ნა დოლარი და ამით სავაჭრო და მიმდინა- რო დაბალი იყო, ვიდრე 1996-ში. ამრიგად,
ზრდის ტემპი ექნებათ, ვიდრე აშშ-ს უახ- ცვლილებების წყარო ძნელად გასაგებია,
ლოესი ათწლეულისათვის, მაშინ გასული ამიტომ, პროგნოზირებისას ფრთხილად
10 წლის განმავლობაში მიმდინარე პროცე- უნდა ვიყოთ. როგორც ჩანს, არ არსებობს
სის მსგავსს დავინახავდით, ოღონდ უკვე არავითარი განსაკუთრებული მიზეზი, ვი-
ფიქროთ, რომ, მაგალითად, აშშ-ის მომხმა-
10
9
procentulad mTlian Sida produqtTan
investicia/ mTliani
8 Sida produqti
4
dazogva/mTliani
3 Sida produqti
0
1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006
614 makroekonomika
CanarTi
თავში). მოთხოვნას შეამცირებს. იმავე არგუმენ-
ამ არგუმენტებს სამი მნიშვნელობა ტით, ამას შეიძლება ის მოჰყვეს, რომ უცხ-
აქვს: ოურმა მთავრობებმა თავისი საკუთარი
მოთხოვნა და გამოშვება შეინარჩუნონ. ეს,
■ აშშ-ის სავაჭრო და მიმდინარე ანგა- ჩვეულებრივ, ფისკალური ექსპანსიისაკენ
რიშის დეფიციტები მომავალში შემ- მოწოდებაა, რაც ამ შემთხვევაში არ იქნე-
ცირდება. ბოდა მართებული გადაწყვეტილება. ბევრ
■ შემცირება, როგორც ჩანს, რეალური ისეთ ქვეყანას, როგორიცაა საფრანგეთი და
გაუფასურების გარეშე შეუძლებელია. იაპონია, ბიუჯეტის დიდი დეფიციტი აქვს.
რამდენად დიდი უნდა იყოს გაუფასუ- იმ მიზეზით, რომელიც მე-17 თავში ვნახეთ,
რება? შეფასებები დღევანდელი მდგო- ამ დეფიციტის შემდგომი ზრდა შეიძლება
მარეობიდან 20-დან 40 პროცენტამდე რთული და საშიშიც კი იყოს. თუ ფისკალუ-
მერყეობს. მოკლედ, არსებითი რეალუ- რი პოლიტიკა მოთხოვნისა და გამოშვების
რი გაუფასურება უნდა მოხდეს. შესაკავებლად არ იქნება გამოყენებული,
■ როდის მოხდება ეს გაუფასურება? სა- დოლარის ძლიერმა გაუფასურებამ ამ ქვეყ-
პასუხოდ ეს ძალიან რთული კითხვაა. ნებში შეიძლება რეცესია გამოიწვიოს.
ეს მოხდება მაშინ, როცა უცხოელი მოკლედ, აშშ-ის სავაჭრო დეფიციტის
ინვესტორები უარს იტყვიან აშშ-ს და- თანმიმდევრულმა შემცირებამ შეიძლება
ახლოებით 800 მლრდ დოლარი სესხი დოლარის გაუფასურებისა და დანახარჯე-
შესთავაზონ ყოველწლიურად. ბის ცვლილების კომბინაცია მოითხოვოს
როგორც აშშ-ში, ისე საზღვარგარეთ. ამის
მოდით, დავუბრუნდეთ პრობლემებს, მიღწევა შესაძლებელია, მაგრამ იოლი არ
რომლებიც ცხრილ 19.1-ში განვიხილეთ: ამ- არის.
გვარი მასშტაბით გაუფასურება როგორც
Sejameba
616
616 makroekonomika
sakvanZo terminebi
kiTxvebi da amocanebi
სწრაფი შემოწმება
2. რეალური და ნომინალური გაცვლითი კურსები
1. ამ თავში წარმოდგენილი ინფორმაციის გამო-
და ინფლაცია
ყენებით აღნიშნეთ, ქვემოთ მოცემული თითოეუ-
რეალური გაცვლითი კურსის განმარტების (და
ლი დებულებიდან რომელია მართებული, მცდარი
წიგნის ბოლოს მე-2 დანართის მე-7 და მე-8 დამ-
ან გაურკვეველი. ახსენით დაწვრილებით:
ტკიცების) გამოყენებით თქვენ შეგიძლიათ აჩვე-
ა. აშშ-ის მიმდინარე სავაჭრო დეფიციტი უჩ-
ნოთ, რომ
ვეულოდ მაღალი ინვესტიციის შედეგია და არა
ეროვნული დანაზოგის შემცირების.
(ε t − ε t −1 ) ( Et − Et −1 )
ბ. ეროვნული შემოსავლის იგივეობა გულის- = + π t − π t∗
ε t −1 Et −1
ხმობს, რომ ბიუჯეტის დეფიციტი სავაჭრო დეფი-
ციტს იწვევს. მსჯელობით: რეალური გაუფასურების პრო-
გ. ეკონომიკის გახსნილობას ტენდენცია აქვს ცენტული ცვლილება ტოლია, ნომინალური გაუ-
გაზარდოს მულტიპლიკატორი, რადგან დანახარ- ფასურების პროცენტულ ცვლილებას დამატებუ-
ჯების ზრდა მეტ ექსპორტს იწვევს. ლი ადგილობრივ და უცხოურ ინფლაციას შორის
დ. თუ სავაჭრო დეფიციტი ნულის ტოლია, სხვაობა.
მაშინ საქონელზე ადგილობრივი მოთხოვნა და ა. როცა ადგილობრივი ინფლაცია უცხოურ
მოთხოვნა ადგილობრივ საქონელზე ერთმანეთის ინფლაციაზე მაღალია და ქვეყანას ფიქსირებუ-
ტოლია. ლი გაცვლითი კურსი აქვს, რა მოუვა რეალურ
ე. რეალური გაუფასურება სავაჭრო ბალან- გაცვლით კურსს დროთა განმავლობაში? დავუშ-
სის დაუყოვნებლივ გაუმჯობესებას იწვევს. ვათ, რომ მარშალ-ლერნერის პირობა სრულდება.
ვ. მცირე ღია ეკონომიკას ფისკალური შეზღ- რა მოუვა სავაჭრო ბალანსს დროთა განმავლობა-
უდვის მეშვეობით სავაჭრო დეფიციტის შემცი- ში? ახსენით მსჯელობით.
რება გამოშვების უფრო ნაკლები დანახარჯებით ბ. დავუშვათ, რეალური გაცვლითი კურსი უც-
შეუძლია, ვიდრე დიდ ღია ეკონომიკას. ვლელია, ვთქვათ იმ დონეზეა, რომელიც საჭიროა
ზ. აშშ-ის მიმდინარე მაღალი სავაჭრო დეფი- იმისათვის, რომ წმინდა ექსპორტი (ან მიმდინა-
ციტი 1995-2002 წლებში აშშ-ის საქონლის რეა- რე ანგარიში) ნულის ტოლი იყოს. ამ შემთხვევა-
ლური გაუფასურების შედეგია. ში, თუ ადგილობრივი ინფლაცია უფრო მაღალია,
618
618 makroekonomika
damatebiT wasakiTxi
■ სავაჭრო დეფიციტს, ბიუჯეტის დეფიციტს, ■ კარგი განხილვა აშშ-ის სავაჭრო დეფიციტსა
კერძო დანაზოგსა და ინვესტიციას შორის და მის მნიშვნელობებზე მომავლისათვის, მო-
დამოკიდებულების კარგი განხილვა მოცემუ- ცემულია უილიამ კლაინის ნაშრომში: William
ლია ბარი ბოსვორტის ნაშრომში: Barry Bos- Cline, The United States as a Debtor Nation, Peter-
worth, Saving and Investment in a Global Economy, son Institute, Washington, DC, 2005.
Brookings Institution. Washington, DC, 1993.
620
620 makroekonomika
0 PM
47:38 PM M01_BLAN8290_05_SE_C01.pdf 5 9/27/2010 1:47:37 PM
gamoSveba, saprocento
ganakveTi da gacvliTi
kursi
Tavi 20
გ acvliTi kursi, rogorc politikis erT-erTi instrumenti, romelic
mTavrobis gankargulebaSia, ganvixileT me-19 TavSi. magram gacvliTi
kursi politikis instrumenti ar aris. ufro metic, is savaluto
bazarze ganisazRvreba - bazarze, sadac, rogorc me-18 TavSi naxeT,
didi vaWrobaa. es faqti or aSkara kiTxvas badebs: ra gansazRvravs
gacvliT kurss? rogor SeuZliaT politikis gamtareblebs masze zemoqmedeba?
am kiTxvebze pasuxis gacema aRniSnuli Tavis motivaciaa. ufro zogadad, vikvlevT
wonasworobis mniSvnelobebs rogorc saqonlis, ise finansur bazrebze, romelic
savaluto bazarsac moicavs. es saSualebas gvaZlevs davaxasiaToT gamoSvebis,
saprocento ganakveTis da gacvliTi kursis erToblivi dinamika Ria ekonomikaSi.
modeli, romlis ganviTarebas vaxdenT me-5 TavSi ganxiluli modelis
gafarToebaa Ria ekonomikisaTvis da mandel-flemingis modelis saxeliTaa
cnobili. igi orma ekonomistma - robert mandelma (Robert Mundell) da markus
flemingma (Marcus Fleming) 1960-ian wlebSi Camoayalibes (modeli, romelic
aqaa warmodgenili, mandel-flemingis modelis originalur suliskveTebas
inarCunebs, magram detalebiT misgan gansxvavdeba).
623
M01_BLAN8290_05_SE_C01.pdf
M01_BLAN8290_05_SE_C01.pdf
3 5 9/27/2010
9/27/2010
1:47:35
1:47:37
PMPM
20 . 1 wonasworoba saqonlis bazarze
NX (Y , Y ∗ , ε ) ≡ X (Y ∗ , ε ) − IM (Y , ε ) ε
Y = C (Y − T ) + I (Y , r ) + G + NX (Y , Y ∗ , ε ) (20.1)
( + ) (+, – ) ( – , +, – )
624
624 makroekonomika
M01_BLAN8290_05_SE_C01.pdf 12
10 9/27/2010 1:47:38 PM M01_BL
ჩვენი მიზნებისათვის (20.1) განტოლების მთავარი მნიშვნელობა ისაა,
რომ როგორც რეალური საპროცენტო განაკვეთი, ისე რეალური გაცვლითი
კურსი, გავლენას ახდენს მოთხოვნაზე და, თავის მხრივ, წონასწორულ გა-
მოშვებაზე:
■ რეალური გაცვლითი კურსის ზრდა იწვევს საინვესტიციო ხარჯებისა
და ადგილობრივ საქონელზე მოთხოვნის შემცირებას. ეს, მულტიპლი-
კატორის მეშვეობით, გამოშვების შემცირებას განაპირობებს.
■ რეალური გაცვლითი კურსის ზრდა მოთხოვნას უცხოური საქონლისკენ
გადააადგილებს და წმინდა ექსპორტის შემცირებას გამოიწვევს, რაც
ადგილობრივ საქონელზე მოთხოვნის შემცირებას განაპირობებს. ეს,
მულტიპლიკატორის მეშვეობით, გამოშვების შემცირებას იწვევს.
ვლოთ E -თი.
■ რადგან ადგილობრივი ფასების დონე ავიღეთ როგორც მოცემულობა,
ამიტომ არც ფაქტობრივ და არც მოსალოდნელ ინფლაციას ადგილი არ
აქვს. მაშასადამე, ნომინალური და რეალური საპროცენტო განაკვეთები
მეორე გამარტივება: π ∗ = 0 ,
ერთი და იგივეა და ჩვენ შეგვიძლია რეალური საპროცენტო განაკვეთი,
ასე რომ, r = i .
r , (20.1) განტოლებაში ნომინალური საპროცენტო განაკვეთით, i -ით
ჩავანაცვლოთ.
Y = C (Y − T ) + I (Y , i ) + G + NX (Y , Y ∗ , E ) (20.2)
( + ) (+, – ) ( – , +, – )
fuli Tu obligaciebi
M
= YL(i ) (20.3)
P
626
626 makroekonomika
M01_BLAN8290_05_SE_C01.pdf 12
10 9/27/2010 1:47:38 PM M01_BL
შემცირებას იწვევს. ფულზე მოთხოვნის ზრდა, ვთქვათ, გამოშვების ზრდის ფინანსური ბაზრის წონასწო-
რობა. პირობა 1 ( LM ) :
შედეგად, იწვევს საპროცენტო განაკვეთის ზრდას.
ფულის მიწოდება = ფულზე
მოთხოვნის.
⎛ E ⎞
(1 + it ) = (1 + it∗ ) ⎜ et ⎟
⎜E ⎟
⎝ t +1 ⎠
Et -ს არსებობა გამომდინარე-
სადაც it ადგილობრივი საპროცენტო განაკვეთია, it∗ – უცხოური საპრო- ობს იმ ფაქტიდან, რომ უცხო-
ცენტო განაკვეთი, Et – მიმდინარე გაცვლითი კურსი და Ete+1 – მომავალში ური ობლიგაციის საყიდლად
მოსალოდნელი გაცვლითი კურსი. მარცხენა მხარე ადგილობრივი ობლიგა- თქვენ, პირველ რიგში, ადგი-
ლობრივი ვალუტა უცხოურზე
ციების ფლობიდან ადგილობრივი ვალუტით გამოხატულ უკუგებას გამო- e
უნდა გადაცვალოთ. Et +1 -ს არ-
ხატავს. მარჯვენა მხარე ადგილობრივ ვალუტაში გამოხატულ უცხოური სებობა გამომდინარეობს იქი-
ობლიგაციების ფლობიდან მოსალოდნელ უკუგებას გვიჩვენებს. წონასწო- დან, რომ ფულადი სახსრების
რობაში კი ორი მოსალოდნელი უკუგება ერთმანეთის ტოლი უნდა იყოს. დასაბრუნებლად, მომდევნო
e პერიოდში, თქვენ უცხოური
ორივე მხარე გავამრავლოთ Et +1 -ზე და გარდავქმნათ ისე, რომ მივი- ვალუტა ადგილობრივ ვალუ-
ღოთ ტაზე უნდა გადაცვალოთ.
1 + it
Et = Ete+1 (20.4)
1 + it∗
1+ i e (20.5)
E= E
1 + i*
628
628 makroekonomika
M01_BLAN8290_05_SE_C01.pdf 12
10 9/27/2010 1:47:38 PM M01_BL
ამერიკულ და იაპონურ ობლიგაციებზე მოსალოდნელი შემოსავლიანობები
კვლავ ერთმანეთის ტოლი გახდება და სავალუტო ბაზარზე წონასწორობა
დამყარდა.
ამის ნაცვლად ახლა დავუშვათ, რომ აშშ-ში მონეტარული შეზღუდვის
შედეგად, აშშ-ის საპროცენტო განაკვეთი 5-დან 8 პროცენტამდე იზრდება.
დავუშვათ, რომ იაპონიის საპროცენტო განაკვეთი უცვლელი რჩება 5 პრო-
ცენტის დონეზე და მომავალში მოსალოდნელი გაცვლითი კურსი უცვლელი
რჩება 100-ის დონეზე. უცვლელი მიმდინარე გაცვლითი კურსის შემთხვე-
ვაში აშშ-ის ობლიგაციები კვლავაც უფრო მიმზიდველია, ვიდრე იაპონური
ობლიგაციები. აშშ-ის ობლიგაციები დოლარებში 8 პროცენტიან შემოსავ-
ლიანობას უზრუნველყოფს. იაპონური ობლიგაციებს იენებში 5 პროცენტი-
ან შემოსავლიანობა შეესაბამება და, რადგან მოსალოდნელია, რომ გაცვლი-
თი კურსი შემდგომ წელს იგივე იქნება, რაც დღესაა, ამიტომ მოსალოდნელი
შემოსავლიანობა დოლარებშიც აგრეთვე 5 პროცენტი იქნება.
მაშასადამე, რა შეიძლება მოხდეს? 100-ის ტოლი თავდაპირველი გაც-
ვლითი კურსის პირობებში ინვესტორებს კვლავ სურთ იაპონური ობლიგა-
ციებიდან აშშ-ის ობლიგაციებზე გადავიდნენ. თუ ისინი ამას გააკეთებენ,
მაშინ იენებს გადაცვლიან დოლარებში და დოლარი გაძვირდება. რამდენად?
(20.5) განტოლება გვაძლევს პასუხის: E = (1, 08 / 1, 05)100 ≈ 103. მიმდინარე
გაცვლითი კურსი, დაახლოებით, 3 პროცენტით გაიზრდება. რატომ 3 პრო-
ცენტით? იფიქრეთ იმაზე, თუ რა შეიძლება მოხდეს, როცა დოლარი ძვირ-
დება. თუ ინვესტორები, ჩვენი დაშვების თანახმად, თავიანთ მოლოდინს მო-
მავალ გაცვლით კურსზე არ ცვლიან, მაშინ, რაც უფრო გაძვირდება დოლა-
რი დღეს, ინვესტორები მით უფრო მოელიან მის გაუფასურებას მომავალში
(ანუ მოსალოდნელია, რომ ის მომავალში საწყის მნიშვნელობას დაუბრუნ-
დება). როცა დოლარი დღეს 3 პროცენტით ძვირდება, ინვესტორები დამდე-
გი წლის განმავლობაში მის 3 პროცენტით გაუფასურებას მოელიან. ისინი,
ეკვივალენტურად, მოელიან, რომ იენი დოლართან მიმართებაში დამდეგი
წლის განმავლობაში 3 პროცენტით გაძვირდება. მაშასადამე, იაპონური ობ-
ლიგაციების ფლობიდან შემოსავლიანობის მოსალოდნელი ნორმა დოლა- დარწმუნდით, რომ თქვენთვის
რებში 8 პროცენტის ტოლია: 5 პროცენტს (იენის საპროცენტო განაკვეთი) გასაგებია ეს დასაბუთება. რა-
დამატებული 3 პროცენტი (იენის მოსალოდნელი გაძვირება). შემოსავლია- ტომ არ გაძვირდა დოლარი,
ვთქვათ, 20 პროცენტით?
ნობის აღნიშნული მოსალოდნელი ნორმა იგივეა, რაც აშშ-ის ობლიგაციების
ფლობაზე შემოსავლიანობის ნორმა. ამრიგად, სავალუტო ბაზარზე წონას-
წორობა სახეზეა.
აღვნიშნოთ, რომ ჩვენი დასაბუთება, მნიშვნელოვანწილად, შემდეგ დაშ-
ვებას ეყრდნობა: როცა საპროცენტო განაკვეთი იცვლება, მოსალოდნელი
გაცვლითი კურსი უცვლელი რჩება. ეს გულისხმობს, რომ დღევანდელი
გაძვირება მომავალში მოსალოდნელ გაუფასურებას იწვევს, რადგან მოსა-
ლოდნელია, რომ გაცვლითი კურსი საწყის მაჩვენებელს დაუბრუნდება. 21-ე
თავში მომავალი გაცვლითი კურსის უცვლელობის შესახებ დაშვებას შევარ-
ბილებთ, მაგრამ საბაზისო დასკვნა შენარჩუნდება: ადგილობრივი საპრო-
ცენტო განაკვეთის უცხოურ საპროცენტო განაკვეთთან შედარებით ზრდა
გაცვლითი კურსის გაუფასურებას იწვევს.
Ee
gacvliTi kursi, E
Y = C (Y − T ) + I (Y , i ) + G + NX (Y , Y ∗ , E )
630
630 makroekonomika
M01_BLAN8290_05_SE_C01.pdf 12
10 9/27/2010 1:47:38 PM M01_BL
M
= YL(i )
P
1+ i
E= ∗
Ee
1+ i
საპროცენტო პარიტეტის პირობა გუ- ჯერ იმის აღქმა, რომ რისკი შემცირდა,
ლისხმობს, რომ ფინანსური ინვესტორე- მრავალ უცხოელ ინვესტორს ერთდროუ-
ბი მხოლოდ მოსალოდნელ შემოსავლია- ლად უბიძგებს იყიდონ აქტივები ქვეყანა-
ნობაზე ზრუნავენ. როგორც მე-18 თავში ში, რაც ქვეყანაში აქტივებზე მოთხოვნის
ვიმსჯელეთ, ინვესტორები ზრუნავენ არა მნიშვნელოვან ზრდას იწვევს. ზოგჯერ კი
მარტო შემოსავლიანობაზე, არამედ რის- იმის აღქმა, რომ რისკი გაიზარდა, იმავე
CanarTi
საპროცენტო განაკვეთის სათვის ეს მრუდი ზუსტად ისე გამოიყურება, როგორც ჩაკეტილი ეკონომი-
ზრდა როგორც პირდაპირ,
კისათვის, მაგრამ მის უკან უფრო რთული დამოკიდებულება იმალება – საპ-
ისე არაპირდაპირ (გაცვლითი
კურსის მეშვეობით) გამოშვე- როცენტო განაკვეთი გამოშვებაზე გავლენას ახდენს არა მხოლოდ პირდა-
ბის შემცირებას იწვევს. პირ (როგორც ეს ჩაკეტილი ეკონომიკისათვის იყო), არამედ არაპირდაპირ,
გაცვლითი კურსის მეშვეობითაც.
LM დამოკიდებულება ზუსტად იგივეა ღია ეკონომიკაში, როგორც ჩა-
კეტილში. LM მრუდი აღმავალია. რეალური ფულის მარაგის მოცემული
მნიშვნელობისათვის, ( M P ) , გამოშვების ზრდა ფულზე მოთხოვნისა და
წონასწორული საპროცენტო განაკვეთის ზრდას იწვევს.
საქონლისა და ფინანსურ ბაზრებზე წონასწორობა მიიღწევა A წერ-
ტილში ნახ. 20.2 (ა)-ზე, გამოშვების Y დონითა და i საპროცენტო განაკვე-
თით. ამ ნახატზე მოყვანილი გრაფიკიდან გაცვლითი კურსის წონასწორუ-
ლი მნიშვნელობის პირდაპირი დანახვა შეუძლებელია. მაგრამ ის იოლად მი-
იღება ნახ. 20.2 (ბ)-დან, რომელიც ნახ. 20.1-ს იმეორებს და გაცვლით კურსს
მოცემულ საპროცენტო განაკვეთთან დამოკიდებულებაში გამოსახავს.
გაცვლითი კურსი, რომელიც წონასწორულ საპროცენტო განაკვეთთან, i
-სთანაა გაიგივებული, E -ს ტოლია.
632
632 makroekonomika
12
M01_BLAN8290_05_SE_C01.pdf 10 9/27/2010 1:47:38 PM M01_BL
დიდი ქვეყნებიც შეიძლება ამ ზემოქ- რომ სახაზინო ვალდებულებების ბაზარი
მედების ქვეშ მოექცეს. მაგალითად, 1990- ძალზე ლიკვიდურია და მათ ფასებზე ზე-
იან წლებში დოლარის გაძვირება – რომე- მოქმედების გარეშე შეუძლიათ იყიდონ
ლიც როგორც მე-19 თავში ვნახეთ, აშშ-ის და გაყიდონ სახაზინო ვალდებულებე-
დიდი დეფიციტის ერთ-ერთი მიზეზი იყო ბი. მოცემული საპროცენტო განაკვეთის
– მოხდა არა აშშ-ის საპროცენტო განაკ- პირობებში აშშ-ის აქტივებზე აღნიშნუ-
CanarTi
ვეთის უცხოურთან შედარებით ზრდის ლი ძალიან მაღალი მოთხოვნა 1990-იანი
გამო, არამედ იმის გამო, რომ მოცემუ- წლების “ძლიერი დოლარის” საფუძველი
ლი საპროცენტო განაკვეთის პირობებ- იყო. მაშინაც კი, როცა აშშ-ის საპროცენ-
ში დოლარებში გამოხატულ აქტივებზე ტო განაკვეთები შედარებით დაბალია,
უცხოური მოთხოვნა გაიზარდა. მრავალ უცხოელი ინვესტორები ჯერ კიდევ ის-
კერძო უცხოელ ინვესტორს სურს თავი- წრაფვიან აშშ-ის აქტივებში თავისი ავუ-
სი სიმდიდრის გარკვეული ნაწილი აშშ-ის არები გაზარდონ და, ამგვარად, აშშ-ის
აქტივებში იქონიოს: ისინი აშშ-ის აქტი- დიდი სავაჭრო დეფიციტი დააფინანსონ.
ვებს აღიქვამენ, როგორც უფრო უსაფ- ის თუ რამდენ ხანს ექნებათ მათ ამგვარი
რთხოს. მრავალ უცხოურ ცენტრალურ ქცევის სურვილი განსაზღვრავს იმას, თუ
ბანკს სურს საკუთარი რეზერვების მნიშ- რა მოუვა დოლარს და აშშ-ის სავაჭრო ბა-
ვნელოვანი ნაწილი აშშ-ის სახაზინო ვალ- ლანსს.
დებულებებში იქონიოს. ამის მიზეზია ის,
LM
IS − LM მოდელი ღია
saprocento ganakveTi, i
ეკონომიკაში
saprocento ganakveTi, i
saprocento paritetis
IS მრუდი დაღმავალია – damokidebuleba
საპროცენტო განაკვეთის
ზრდა ამცირებს გამოშვე- A B
ბას პირდაპირ და არაპირ- i i
დაპირ (გაცვლითი კურსის
მეშვეობით). L
M მრუდი
აღმავალია – მოცემული IS
რეალური ფულის მარაგის
პირობებში გამოშვების Y E
ზრდა საპროცენტო განაკ- gamoSveba, Y gacvliTi kursi, E
ვეთის ზრდას განაპირო-
ბებს.
634
634 makroekonomika
M01_BLAN8290_05_SE_C01.pdf 12
10 9/27/2010 1:47:38 PM M01_BL
მსჯელობით: სახელმწიფო დანახარჯების ზრდა მოთხოვნის ზრდას იწ-
ვევს, რაც გამოშვების ზრდას განაპირობებს. როგორც კი გამოშვება იზრდე-
ბა, ფულზე მოთხოვნაც იზრდება და საპროცენტო განაკვეთზე ზრდისაკენ
ზეწოლა ხორციელდება. საპროცენტო განაკვეთის ზრდა ადგილობრივ ობ-
ლიგაციებს უფრო მიმზიდველს ხდის და, მაშასადამე, სავალუტო კურსის
ზრდას – გაძვირებას უწყობს ხელს. გაზრდილი საპროცენტო განაკვეთი
და გაზრდილი გაცვლითი კურსი საქონელზე ადგილობრივ მოთხოვნას ამ-
ცირებს, რითაც მოთხოვნაზე და გამოშვებაზე სახელმწიფო დანახარჯების
ეფექტის გარკვეულ “შევიწროებას” ახდენს.
შეგვიძლია ვთქვათ, თუ რა მოსდის მოთხოვნის სხვადასხვა კომპონენ-
ტებს?
saprocento ganakveTi, i
G>0 saprocento paritetis ბის ზრდის ეფექტები
damokidebuleba
A A
i i სახელმწიფო დანახარ-
A A
ჯების ზრდა გამოშვების
i i ზრდას, საპროცენტო გა-
IS ნაკვეთის ზრდას და ვალუ-
ტის გაძვირებას იწვევს.
IS
Y Y E E
gamoSveba, Y gacvliTi kursi, E
(a) (b)
nax. 20 - 4 LM
მონეტარული შეზღუდ-
ვის ეფექტები LM
saprocento ganakveTi, i
saprocento ganakveTi, i
saprocento paritetis
მონეტარული შეზღუდვა
damokidebuleba
გამოშვების შემცირებას, A A
საპროცენტო განაკვეთის i i
ზრდას და გაცვლითი კურ- A A
i i
სის ზრდას – გაძვირებას
იწვევს. M<0
IS
Y Y E E
gamoSveba, Y gacvliTi kursi, E
636
636 makroekonomika
M01_BLAN8290_05_SE_C01.pdf 12
10 9/27/2010 1:47:38 PM M01_BL
ტი) და მარკუს ფლემინგმა (საერთაშორისო სავალუტო ფონდი), რომლებიც
ამ თავის დასაწყისში ვახსენეთ, ერთობლივად შეიმუშავეს. რამდენად კარ-
გად შეესაბამება მანდელ-ფლემინგის მოდელი ფაქტებს? პასუხი შემდეგია:
ჩვეულებრივ, ძალიან კარგად და სწორედ ამიტომაა, რომ ეს მოდელი აქამდე
გამოიყენება (იმისათვის, რომ შევამოწმოთ მოდელის წინასწარმეტყველება
იმაზე უკეთესი ექსპერიმენტის შედგენა შეუძლებელია, ვიდრე მონეტარუ-
ლი და ფისკალური პოლიტიკის მკვეთრი ცვლილებებია, რომელიც აშშ-ის
ეკონომიკამ 1970-იანი წლების ბოლოსა და 1980-იანი წლების დასაწყისში
განვლო. სწორედ ეს თემაა წამოწეული ჩანართში: “მონეტარული შეზღუდვა რობერტ მანდელი ეკონომი-
და ფისკალური ექსპანსია: აშშ-ის 1980-იანი წლების დასაწყისში”. მანდელ- კაში ნობელის პრემიით 1999
ფლემინგის მოდელი და მისი წინასწარმეტყველება წარმატებით ხორციელ- წელს დაჯილდოვდა.
დება).
სპექტრის ერთ ბოლოში მოქნილი სავალუტო კურსების მქონე ქვეყნებია, 1980-იან წლებში “დოლარის
როგორც, მაგალითად, აშშ ან იაპონია. ამ ქვეყნებს გაცვლითი კურსის აშკა- ცეკვის” მსგავსად (იხილეთ
რა მიზანები არ აქვს. მიუხედავად იმისა, რომ მათი ცენტრალური ბანკები, მე-18 თავი), 1990-იან წლებში
ადგილი ჰქონდა “იენის ცეკ-
შესაძლოა, გაცვლითი კურსის დინამიკის იგნორირებას არ ახდენს, მაგრამ
ვას” . იენი მკვეთრად გაძვირ-
საკუთარი თავი ისე წარმოაჩინეს, რომ სავსებით შესაძლებელია გაცვლით და 1990-იანი წლების პირველ
კურსს მნიშვნელოვანი რყევის უფლება მიეცეს. ნახევარში და შემდეგ მკვეთ-
მეორე ბოლოში ფიქსირებული გაცვლითი კურსის პირობებში მოქმედი რად გაუფასურდა ათწლეუ-
ლის ბოლოსათვის.
ქვეყნებია. ამ ქვეყნებში შენარჩუნებულია რომელიმე უცხოურ ვალუტაში
გამოხატული ფიქსირებული გაცვლითი კურსი. ზოგიერთი თავის ვალუტას
აბამს დოლარს. მაგალითად, 1991-დან 2001 წლამდე, არგენტინამ თავისი
ვალუტა – პესო დოლარს ძალიან მაღალი სიმბოლური გაცვლითი კურსით, 1
დოლარი 1 პესოზე, მიაბა (ამის შესახებ უფრო მეტს 21-ე თავში შეიტყობთ).
638
638 makroekonomika
M01_BLAN8290_05_SE_C01.pdf 12
10 9/27/2010 1:47:38 PM M01_BL
კური ვალუტების დევალვაციასა და რევალვაციას მხოლოდ წევრ ქვეყნებს
შორის საერთო შეთანხმების საფუძველზე შეიძლება ჰქონოდა ადგილი.
1992 წლის კრიზისს 21-ე თავ-
1992 წლის კრიზისის შემდეგ, რამაც ზოგიერთი წევრი ქვეყანა აიძულა სა- ში განვიხილავთ.
ერთოდ გასულიყო ევროპის მონეტარული სისტემიდან, გაცვლითი კურსის
კორექტირება სულ უფრო და უფრო იშვიათი გახდა. ამასთან დაკავშირე- ქვეყნების ერთობლიობაში
ბით, წევრმა ქვეყნებმა წინ გადადგეს ნაბიჯი და შემოიღეს საერთო ვალუ- საერთო ვალუტის მიღება
შეიძლება განიხილოთ ფიქსი-
ტა – ევრო. ადგილობრივი ვალუტების ევროში კონვერსია (გადაყვანა) 1999
რებული გაცვლითი კურსის
წლის 1 იანვარს დაიწყო და 2002 წლის დასაწყისში დასრულდა. ევროსკენ უკიდურეს ფორმად: მათი
მოძრაობის შედეგებს 21-ე თავში დავუბრუნდებით. “გაცვლითი კურსი” ფიქსირე-
ბულია ერთი-ერთზე პროპორ-
ციით ნებისმიერ წყვილ ქვეყა-
ნას შორის.
gacvliTi kursis mibma da monetaruli regulireba
⎛ E ⎞
(1 + it ) = (1 + it∗ ) ⎜ et ⎟
⎝ Et +1 ⎠
(1 + it ) = (1 + it∗ ) ⇒ it = it∗
640 makroekonomika
CanarTi
კალური ექსპანსიის ზეგავლენა შესაბამი- დენდა. როგორც ჩვენი მოდელი წინასწარ-
სობაში აღმოჩნდა იმასთან, რასაც მანდელ- მეტყველებს, ეს ზეგავლენა გამოშვების
ფლემინგის მოდელი წინასწარმეტყველებს. ძლიერი ზრდა, მაღალი საპროცენტო განაკ-
ცხრილი 2 გვაძლევს მთავარი მაკროეკონო- ვეთები და დოლარის შემდგომი გაძვირება
მიკური ცვლადების ევოლუციას 1980 წლი- იყო. გამოშვების მაღალი ზრდისა და დოლა-
დან 1984 წლამდე. რის გაძვირების შედეგი 1984 წელს სავაჭ-
1980-დან 1982 წლამდე, ეკონომიკის რო დეფიციტის მთლიანი შიდა პროდუქტის
ევოლუცია მონეტარული შეზღუდვის გავ- 2,7 პროცენტამდე გაზრდა იყო. 1980-იანი
ლენის ქვეშ იმყოფებოდა. საპროცენტო წლების შუა პერიოდისათვის მაკროეკონო-
განაკვეთები როგორც ნომინალური, ისე მიკური პოლიტიკის მთავარ პრობლემად
რეალური მკვეთრად გაიზარდა, რამაც რო- ტყუპი დეფიციტები – ბიუჯეტისა და სავაჭ-
გორც დოლარის მნიშვნელოვანი გაძვირება, რო დეფიციტები – იქცა. 1980-იან წლებსა
ისე რეცესია გამოიწვია. ინფლაციის შემცი- და 1990-იანი წლების დასაწყისში ტყუპი
რების მიზანი მიღწეულ იქნა; 1982 წლისათ- დეფიციტები ერთ-ერთ ცენტრალურ მაკ-
ვის ინფლაცია 4 პროცენტზე ნაკლები იყო როეკონომიკურ პრობლემად დარჩა.
1980 წლის 12,5 პროცენტიან ინფლაციას-
შენიშვნა: ინფლაცია: სამომხმარებლო ფასების ინდექსის (CPI) ცვლილების ტემპი. ნომინალური საპროცენტო
განაკვეთი არის სამთვიანი სახაზინო ვალდებულებების განაკვეთი. რეალური საპროცენტო განაკვეთი ტო-
ლია ნომინალურ საპროცენტო განაკვეთს გამოკლებული ინფლაციის საპროგნოზო მაჩვენებელი გამოთვლილი
(DRI)-ის – კერძო საპროგნოზო ფირმის მიერ. რეალური გაცვლითი კურსი სავაჭრო შეწონილი რეალური გაც-
ვლითი კურსია, რომელიც გაანგარიშებულია 1973 წლის, როგორც საბაზისო წლის საფუძველზე: 1973=100.
642 makroekonomika
CanarTi
1990-დან 1992 წლამდე 7 პროცენტთან ახ- ფინანსურმა ბაზრებმა იმ ქვეყნებში, სადაც,
ლოს იყო. ორივე ქვეყანაში 1990-1992 წლე- მათი აზრით, დევალვაცია ყველაზე მეტად
ბის პერიოდი ხასიათდებოდა ნელი ზრდითა იყო მოსალოდნელი უფრო მაღალი საპრო-
და ზრდადი უმუშევრობით. უმუშევრობა ცენტო განაკვეთების მოთხოვნა დაიწყეს.
საფრანგეთში 1992 წელს 10,4 პროცენტი შედეგად მივიღეთ გაცვლითი კურსის ორი
იყო, რომელიც 1990 წლის 8,9 პროცენტიან მთავარი კრიზისი, ერთი ვარდნა 1992 წელს
მაჩვენებელზე მეტია. იმავე წლებისათვის და მეორე – 1993 წლის ზაფხულში. ამ ორი
ბელგიისათვის უმუშევრობის დონე შესაბა- კრიზისის შემდეგ, ორმა ქვეყანამ, იტალიამ
მისად შეადგენდა 12,1 და 8,7 პროცენტს. და გაერთიანებულმა სამეფომ დატოვა ევ-
მსგავსი ისტორია ევროპის მონეტარუ- როპის მონეტარული სისტემა. ჩვენ ამ კრი-
ლი სისტემის სხვა წევრ ქვეყნებშიც განმე- ზისებს, მათ წყაროებს და შედეგებს 21-ე
ორდა. 1992 წლისათვის ევროკავშირში სა- თავში განვიხილავთ.
შუალო უმუშევრობა, რომელიც 1990 წელს
M
= YL(i ∗ ) (20.6)
P
644
644 makroekonomika
M01_BLAN8290_05_SE_C01.pdf 12
10 9/27/2010 1:47:38 PM M01_BL
დების ზრდით უნდა მოიყვანოს შესაბამისობაში. ნახ. 20.5-ის მიხედვით, რო-
გორც კი IS მრუდი მარჯვნივ გადაადგილდება, ცენტრალურმა ბანკმა LM
მრუდი ქვემოთ უნდა გადააადგილოს, რათა იგივე საპროცენტო განაკვეთი
და, ამგვარად, იგივე გაცვლითი კურსი შეინარჩუნოს. მაშასადამე, ამ შემ-
ფისკალური პოლიტიკის
თხვევაში წონასწორობა გადავა A -დან C წერტილში, რომელსაც შეესაბამე-
ეფექტი ჩაკეტილ ეკონომიკა-
ბა გაზრდილი გამოშვება YC და უცვლელი საპროცენტო განაკვეთი და გაც- ში უფრო ძლიერია თუ ფიქ-
ვლითი კურსი. ასე რომ, ფიქსირებული გაცვლითი კურსის პირობებში ფის- სირებული გაცვლითი კურ-
კალური პოლიტიკა უფრო ეფექტიანია, ვიდრე მოქნილი გაცვლითი კურსის სის მქონე ღია ეკონომიკაში?
(მინიშნება: პასუხი არ არის
პირობებში. ეს იმიტომ ხდება, რომ ფისკალური პოლიტიკა მონეტარული ცალსახა).
რეგულირების ინიცირებას ახდენს.
მოცემული თავი სრულდება და თქვენს გონებაში უნდა ჩამოყალიბდეს
კითხვა: რატომ ირჩევდნენ ქვეყნები ფიქსირებულ გაცვლით კურსს? თქვენ
მრავალი მიზეზი ნახეთ იმისა, თუ რატომ ჩანს ეს იდეა არაგონივრული:
nax. 20 - 5
fiskaluri eqspansia
LM ფისკალური ექსპანსიის
ეფექტები ფიქსირებული
saprocento ganakveTi, i
YA YB YC
gamoSveba, Y
Sejameba
■ ღია ეკონომიკაში ადგილობრივ საქონელზე ტო განაკვეთის ზრდა გაცვლითი კურსის
მოთხოვნა დამოკიდებულია როგორც საპრო- ზრდას – გაძვირებას იწვევს. ადგილობრივი
ცენტო განაკვეთზე, ისე გაცვლით კურსზე. საპროცენტო განაკვეთის შემცირება გაც-
საპროცენტო განაკვეთის ზრდა ადგილობ- ვლითი კურსის შემცირებას – გაუფასურებას
რივ საქონელზე მოთხოვნის შემცირებას იწ- იწვევს.
ვევს. გაცვლითი კურსის ზრდა – გაძვირება, ■ მოქნილი გაცვლითი კურსის პირობებში, ექ-
აგრეთვე, ამცირებს ადგილობრივ საქონელ- სპანსიური ფისკალური პოლიტიკა გამოშვე-
ზე მოთხოვნას. ბის ზრდას, საპროცენტო განაკვეთის ზრდას
■ საპროცენტო განაკვეთი ფულზე მოთხოვ- და გაცვლითი კურსის ზრდას – გაძვირებას
ნითა და ფულის მიწოდების ტოლობით გა- იწვევს.
ნისაზღვრება. გაცვლითი კურსი განსაზღ- ■ მოქნილი გაცვლითი კურსის პირობებში, შემ-
ვრულია საპროცენტო პარიტეტის პირობით, ზღუდველი მონეტარული პოლიტიკა გამოშ-
რომელიც გვიჩვენებს, რომ ადგილობრივ და ვების შემცირებას, საპროცენტო განაკვეთის
უცხოურ ობლიგაციებს ადგილობრივი ვალუ- ზრდას და გაძვირებას იწვევს.
ტით გამოხატული შემოსავლიანობის ერთნა- ■ გაცვლითი კურსის რამდენიმე ტიპის მექა-
ირი მოსალოდნელი ნორმა უნდა ჰქონდეს. ნიზმი არსებობს. იცვლება სრულიად მოქნი-
■ მოცემული მომავალში მოსალოდნელი გაც- ლი გაცვლითი კურსიდან მცოცავ მიბმამდე,
ვლითი კურსისა და უცხოური საპროცენტო ფიქსირებული გაცვლითი კურსიდან (მიბ-
განაკვეთისათვის ადგილობრივი საპროცენ- მიდან), საერთო ვალუტის მიღებამდე. ფიქ-
646
646 makroekonomika
sakvanZo terminebi
■ მანდელ-ფლემინგის მოდელი, 623 ■ ქვეყნების ჯგუფები, 438
■ უეცარი შეფერხებები, 632 ■ ცენტრალური პარიტეტი, 438
■ მიბმა, 438 ■ ევრო, 439
■ მცოცავი მიბმა, 438 ■ მიწოდების ეკონომიკის მომხრეები, 440
■ ევროპის მონეტარული სისტემა (EMS), 438 ■ ტყუპი დეფიციტები, 441
kiTxvebi da amocanebi
648
648 makroekonomika
damatebiT wasakiTxi
■ რეიგანის ადმინისტრაციის დროს ფისკალუ- ■ კარგი წიგნი ევროპაში გაცვლითი კურსის
რი პოლიტიკის უკან არსებული პოლიტიკის რეგულირების ევოლუციის შესახებ დანიელ
მომნუსხველი ანგარიში მოცემულია დევიდ დროსისა (Daniel Gros) და ნილს ტაიგესენის
სტოკმანის (David Stockman) მიერ, რომელიც (Niels Thygesen): European Monetary Integra-
მაშინ მენეჯმენტისა და ბიუჯეტის ოფისის tion: From the Europian Monetary System to Eco-
(OMB – Office of Management and Budget) დი- nomic and Monetary Union, 2nd ed. Addison-Wes-
რექტორი იყო, ნაშრომში: The Triumph of Poli- ley-Longman, New York, 1998.
tics: Why the Reagan Revolution Failed, Harper &
Row, New York, 1986.
650
650 makroekonomika
0 PM
47:38 PM M01_BLAN8290_05_SE_C01.pdf 5 9/27/2010 1:47:37 PM
ვენცია სავალუტო ბაზარზე და გაყიდოს კაპიტალის არასრული მობილურობა და ფიქსი-
უცხოური ვალუტა ადგილობრივ ვალუტაზე. რებული გაცვლითი კურსი
ვინაიდან ის უცხოურ ვალუტას ჰყიდის და ყი-
დულობს ადგილობრივს, მონეტარული ბაზა
მცირდება. მოდით, ახლა უარი ვთქვათ კაპიტალის სრუ-
■ რა რაოდენობის უცხოური ვალუტა უნდა გა- ლი მობილურობის შესახებ დაშვებაზე. დავუშ-
ყიდოს ცენტრალურმა ბანკმა? მან უნდა გა- ვათ, ფინანსური ინვესტორებისათვის ადგილობ-
აგრძელოს გაყიდვა ვიდრე მონეტარული ბაზა რივი ობლიგაციებიდან უცხოურ ობლიგაციებზე
ღია ბაზრის ოპერაციამდელ მოცულობას და- გადასასვლელად გარკვეული დროა საჭირო.
უბრუნდება და ადგილობრივი საპროცენტო ახლა ექსპანსიური ღია ბაზრის ოპერაციებს
განაკვეთი უცხოურ საპროცენტო განაკვეთს თავდაპირველად შეუძლია ადგილობრივი საპ-
კვლავ გაუტოლდება. მხოლოდ მაშინ ისურვე- როცენტო განაკვეთი უცხოურ საპროცენტო გა-
ბენ ფინანსური ინვესტორები ადგილობრივი ნაკვეთზე დაბლა დაიყვანოს. მაგრამ, დროთა
ობლიგაციების ფლობას.
განმავლობაში, ინვესტორები უცხოურ ობლიგა-
ციებზე გადავლენ, რითაც სავალუტო ბაზარზე
რა დროს მოითხოვს ყველა ამ ნაბიჯის გადად-
უცხოური ვალუტის მოთხოვნის ზრდას გამოიწ-
გმა? კაპიტალის სრული მობილურობის პირობებ-
ვევენ. ადგილობრივი ვალუტის გაუფასურების
ში ყველაფერი ეს შეიძლება ღია ბაზრის პირველი
თავიდან ასაცილებლად, ცენტრალურმა ბანკმა
ოპერაციის დაწყებიდან სულ რამდენიმე წუთში
კვლავ უნდა გამოაცხადოს მზადყოფნა უცხოური
მოხდეს.
ვალუტის გასაყიდად და ადგილობრივი ვალუტის
ამ ნაბიჯების შემდეგ, ცენტრალური ბანკის
საყიდლად. საბოლოოდ, ცენტრალური ბანკი საკ-
ბალანსი გამოიყურება ისე, როგორც წარმოდ-
მარის ადგილობრივ ვალუტას შეიძენს, რათა თავ-
გენილია ნახ. 2-ზე. ობლიგაციების ფლობა გაზ-
დაპირველი ღია ბაზრის ოპერაციების ეფექტების
რდილია ΔB რაოდენობით, უცხოური ვალუტის
კომპენსაცია მოახდინოს. მონეტარული ბაზა და
რეზერვები შემცირებულია ΔB რაოდენობით და
საპროცენტო განაკვეთი ღია ბაზრის ოპერაცი-
მონეტარული ბაზა უცვლელია, რომელიც ΔB
ამდელ მდგომარეობას უბრუნდება. ცენტრალუ-
რაოდენობით გაიზარდა ღია ბაზარზე ოპერაცი-
რი ბანკი უფრო მეტ ადგილობრივ ობლიგაციას
ებით და ΔB რაოდენობით შემცირდა სავალუტო
და უფრო ნაკლებ უცხოური ვალუტის რეზერვს
ბაზარზე უცხოური ვალუტის გაყიდვის შედეგად.
ფლობს.
შევაჯამოთ: ფიქსირებული გაცვლითი კურ-
განსხვავება ამ შემთხვევასა და კაპიტალის
სისა და კაპიტალის სრული მობილურობის პი-
სრული მობილურობის შემთხვევას შორის ისაა,
რობებში, ღია ბაზრის ოპერაციების ერთადერთი
რომ თანახმაა რა დაკარგოს უცხოური ვალუტის
ეფექტი ცენტრალური ბანკის ბალანსის სტრუქ-
რეზერვების გარკვეული ნაწილი, ცენტრალურ
ტურის ცვლილებაა, მაგრამ არა მონეტარული ბა-
ბანკს საშუალება აქვს გარკვეული დროით საპ-
ზის (და არც საპროცენტო განაკვეთის).
როცენტო განაკვეთი შეამციროს. თუ ფინანსური
ინვესტორებისათვის ახალ გარემოებასთან შე-
საგუებლად მხოლოდ რამდენიმე დღეა საჭირო,
aqtivebi valdebulebebi
მაშინ ალტერნატივა შეიძლება ძალიან არამიმ-
obligaciebi: B monetaruli baza ზიდველი იყოს – მრავალმა ქვეყანამ რეზერვების
rezervebi: B B B 0 მნიშვნელოვანი დანაკარგი ისე განიცადა, რომ
nax. 2 centraluri bankis balansi Ria bazris
ამით საპროცენტო განაკვეთზე საგრძნობი ეფექ-
operaciebisa da ucxouri valutis bazarze ტი ვერ მიიღო. მაგრამ, თუ ცენტრალურ ბანკს
intervenciebis Semdeg
რამდენიმე კვირით ან თვით ადგილობრივ საპრო-
652
652 makroekonomika
M01_BLAN8290_05_SE_C01.pdf 12
10 9/27/2010 1:47:38 PM M01_BL
ცენტო განაკვეთზე გავლენის მოხდენა შეუძლია, აღნიშნული უკიდურესი შემთხვევა მხედ-
მაშინ ის გამოხატავს მზადყოფნას ასე მოიქცეს. ველობაში რომ არც მივიღოთ, თავდაპირველი
მოდით, ახლა კაპიტალის სრული მობილურო- ღია ბაზრის ოპერაციების და მის კვალდაკვალ
ბისაგან შორს დავდგეთ. დავუშვათ, რომ ადგი- მიმდინარე სავალუტო ინტერვენციების წმინდა
ლობრივი საპროცენტო განაკვეთის შემცირების ეფექტები შესაძლოა იყოს: მონეტარული ბაზის
საპასუხოდ, ფინანსურს ინვესტორებს არ სურთ ზრდა, ადგილობრივი საპროცენტო განაკვეთის
ან არ შეუძლიათ თავისი პორტფელის მნიშვნე- შემცირება, ცენტრალური ბანკის მფლობელობა-
ლოვანი ნაწილი უცხოური ობლიგაციებში გადა- ში არსებული ობლიგაციების ზრდა და უცხოური
იტანონ. მაგალითად, შეიძლება არსებობდეს ად- ვალუტის რეზერვების გარკვეული, მაგრამ ლიმი-
მინისტრაციული და სამართლებრივი კონტროლი ტირებული დანაკარგი. ქვეყანას კაპიტალის არას-
ფინანსურ გარიგებებზე, რაც ადგილობრივი რე- რული მობილურობის პირობებში ადგილობრივი
ზიდენტებისათვის ქვეყნის გარეთ ინვესტირე- საპროცენტო განაკვეთის ცვლილების გარკვეუ-
ბას უკანონოდ ან ძალიან ძვირადღირებულად ლი თავისუფლება აქვს, რათა თავისი გაცვლითი
აქცევს. ეს ნიშანდობლივია მრავალი განვითარე- კურსი შეინარჩუნოს. ეს თავისუფლება, უპირვე-
ბადი ქვეყნისათვის, დაწყებული ლათინური ამე- ლეს ყოვლისა, სამ ფაქტორზეა დამოკიდებული:
რიკიდან, დამთავრებული ჩინეთით.
ღია ბაზრის ექსპანსიური ოპერაციების შემ- ■ ქვეყნის ფინანსური ბაზრების განვითარების
დეგ ადგილობრივი საპროცენტო განაკვეთი ხარისხზე და ადგილობრივ და უცხოელ ინვეს-
მცირდება, რაც ადგილობრივ ობლიგაციებს ნაკ- ტორთა მზადყოფნაზე, არჩევანი გააკეთონ
ლებად მიმზიდველად აქცევს. ზოგი ადგილობრი- ადგილობრივ და უცხოურ აქტივებს შორის.
ვი ინვესტორი გადადის უცხოურ ობლიგაციებზე, ■ კაპიტალის რეგულირების მდგომარეობაზე,
რომელიც ადგილობრივ და უცხოელ ინვეს-
ყიდის რა ადგილობრივ ვალუტას უცხოურზე.
ტორებს ზღუდავს.
გაცვლითი კურსის შესანარჩუნებლად ცენტრა-
■ უცხოური ვალუტის რეზერვების ფლობაზე
ლურმა ბანკმა უნდა იყიდოს ადგილობრივი ვა- – რაც უფრო დიდია რეზერვები, მით მეტის
ლუტა და ბაზარს უცხოური ვალუტა მიაწოდოს. დაკარგვის შესაძლებლობა და უფლება არსე-
თუმცა, ცენტრალური ბანკის სავალუტო ინტერ- ბობს იმისათვის, რომ მოცემული გაცვლითი
ვენცია, თავდაპირველი ღია ბაზრის ოპერაცი- კურსის პირობებში საპროცენტო განაკვეთი
ებთან შედარებით, ახლა შეიძლება მცირე იყოს. შემცირდეს.
ამასთან თუ კაპიტალის კონტროლი ნამდვილად
შეუძლებელს ხდის, რომ ინვესტორები უცხოურ
ობლიგაციებზე გადავიდნენ, მაშინ ასეთი სავა- საკვანძო ტერმინი
ლუტო ინტერვენციების არავითარი საჭიროება ■ სავალუტო რეზერვები, 651
არ იქნება.
Tavi 21
axali sistema Camoeyalibebina. sistema, romelic Seiqmna, yvela wevri
qveynisaTvis erTmaneTis mimarT fiqsirebul gacvliT kurss efuZnebo-
da, garda aSS-isa, romelic am qveynebis valutebis fass dolarTan mimarTebaSi
adgenda. 1973 wels, gacvliTi kursis krizisebis seriam am sistemis rRveva gamo-
iwvia da daasrula is, rasac dReisaTvis “breton vudsis periods” uwodeben. amis
Semdeg msoflio ramdenime saxis gacvliTi kursiT xasiaTdeba. zogierT qveyanas
moqnili gacvliTi kursi gaaCnia, zogierTs – fiqsirebuli, zogierTi ki am gac-
vliT kursebs Soris meryeobs. Tu romeli gacvliTi kursis reJimi unda iqnes
arCeuli, makroekonomikaSi erT-erTi mTavari sakamaTo Temaa da, karikaturac
migvaniSnebs, rom igi msoflios TiToeuli qveynis winaSe dgas.
© The New Yorker Collection 1971 Ed Fisher from cartoonbank.com. All Rights Reserved.
655
M01_BLAN8290_05_SE_C01.pdf 5
3 9/27/2010 1:47:37
1:47:35 PM
mocemul TavSi Semdegi problemebi ganixileba:
21 . 1 saSualovadiani periodi
656
656 makroekonomika
M01_BLAN8290_05_SE_C01.pdf 12
10 9/27/2010 1:47:38 PM M01_BL
სტრუმენტს კარგავს: განმარტებიდან გამომდინარე, მისი ნომინალური
გაცვლითი კურსი ფიქსირებულია და, ამგვარად, მისი კორექტირება შე-
უძლებელია. უფრო მეტიც, ფიქსირებული გაცვლითი კურსი და საპრო-
ცენტო პარიტეტის პირობა გულისხმობდა, რომ ქვეყანას მისი საპრო-
ცენტო განაკვეთის რეგულირება არ შეეძლო; ადგილობრივი საპროცენ-
ტო განაკვეთი უცხოური საპროცენტო განაკვეთის ტოლი უნდა იყოს.
შესაძლოა ამან მოქნილი გაცვლითი კურსის რეჟიმი, ფიქსირებულ გაც-
ვლით კურსთან შედარებით, ბევრად უფრო მიმზიდველი გახადა: რატომ უნ-
და თქვას ქვეყანამ უარი ორ მაკროეკონომიკურ ინსტრუმენტზე? როგორც
კი ყურადღებას მოკლევადიანი პერიოდიდან საშუალოვადიანზე გადავი-
ტანთ, ვნახავთ, რომ ადრინდელი დასკვნა დაზუსტებას საჭიროებს: მიუხე-
დავად იმისა, რომ დასკვნები მოკლევადიან პერიოდზე სინამდვილეს შეესა-
ბამება, საშუალოვადიან პერიოდში, ორ რეჟიმს შორის განსხვავება ქრება.
უფრო გარკვევით რომ ვთქვათ, საშუალოვადიან პერიოდში რეალური გაც-
ვლით, კურსის მნიშვნელობა და გამოშვების მოცულობა დამოკიდებული არ
არის იმაზე, თუ რომელი, ფიქსირებული თუ მოქნილი, გაცვლითი კურსის
პირობებში ფუნქციონირებს ეკონომიკა.
ამის ახსნა ადვილია. გაიხსენეთ რეალური გაცვლითი კურსის განმარტება:
EP
ε=
P∗
გავიხსენოთ, რომ ერთობლი- ფიქსირებული გაცვლითი კურსის მქონე ღია ეკონომიკისათვის ერთობლივი
ვი მოთხოვნის დამოკიდებუ- მოთხოვნის დამოკიდებულება შეგვიძლია ჩავწეროთ როგორც:
ლება მოიცავს ფასების დო-
ნის გავლენას გამოშვებაზე.
ის საქონლისა და ფინანსურ ⎛ EP ⎞
Y = Y ⎜ ∗ , G, T ⎟ (21.1)
ბაზრებზე წონასწორობიდან ⎝P ⎠
მიიღება.
( – , +, – )
∗
გამოშვება, Y , დამოკიდებულია რეალურ გაცვლით კურსზე, EP P -ზე ( EP
∗
ფიქსირებულ ნომინალურ გაცვლით კურსს აღნიშნავს; P და P , შესაბამი-
სად, ადგილობრივ და უცხოურ ფასების დონეს), სახელმწიფო ხარჯებზე, G
-ზე და გადასახადებზე, T -ზე. რეალური გაცვლითი კურსის ზრდა – რეალუ-
რი გაძვირება გამოშვების შემცირებას, სახელმწიფო დანახარჯების ზრდა
გამოშვების ზრდას, ხოლო გადასახადების ზრდა გამოშვების შემცირებას
იწვევს.
(21.1) განტოლების გამოყვანა უკეთესია, ამ თავის ბოლოს, დანართში
იხილეთ (7.3) განტოლება. გადავიტანოთ. აქ კი გავიხსენოთ, რომ ჩაკეტილ ეკონომიკაში ერთობლივი
მოთხოვნის დამოკიდებულება (21.1) განტოლების მსგავსია იმ განსხვავე-
ბით, რომ რეალური გაცვლითი კურსის, EP P∗- ს ნაცვლად მასში მონაწი-
ლეობს რეალური ფულის მარაგი, M / P .
■ ჩაკეტილი ეკონომიკის ერთობლივი მოთხოვნის დამოკიდებულებაში
M / P-ს არსებობას ის განაპირობებს, რომ ფულის მიწოდების გაკონ-
ტროლებით, ცენტრალურ ბანკს საპროცენტო განაკვეთის შეცვლა და
გამოშვებაზე ზემოქმედება შეუძლია. ღია ეკონომიკაში, ფიქსირებული
გაცვლითი კურსისა და კაპიტალის სრული მობილურობის პირობებში,
ცენტრალურ ბანკს საპროცენტო განაკვეთის შეცვლა უკვე აღარ შეუძ-
ლია, უცხოური საპროცენტო განაკვეთით იგი ზუსტადაა განსაზღვრუ-
ლი. სხვა სიტყვებით რომ ვთქვათ, ფიქსირებული გაცვლითი კურსის პი-
რობებში, ცენტრალური ბანკი მონეტარულ პოლიტიკაზე, როგორც პო-
ლიტიკის ინსტრუმენტზე უარს ამბობს. სწორედ ამიტომაა, რომ ფულის
მარაგი ერთობლივი მოთხოვნის დამოკიდებულებაში უკვე აღარ ჩანს.
■ იმავდროულად, ის ფაქტი, რომ ეკონომიკა ღიაა, გულისხმობს, რომ ჩვენ
უნდა ჩავრთოთ ცვლადი, რომელიც ჩაკეტილი ეკონომიკის განხილვი-
სას არ გაგვითვალისწინებია: ეს რეალური გაცვლითი კურსია, EP P∗ .
როგორც მე-20 თავში ვნახეთ, რეალური გაცვლითი კურსის ზრდა ადგი-
ლობრივ საქონელზე მოთხოვნისა და, შესაბამისად, გამოშვების შემცი-
რებას იწვევს. რეალური გაცვლითი კურსის შემცირება კი – გამოშვების
ზრდას.
შევნიშნოთ, რომ, ჩაკეტილი ეკონომიკის მსგავსად, ერთობლივი მოთხოვ-
ნის (21.1) დამოკიდებულება ფასების დონესა და გამოშვებას შორის უარყოფით
დამოკიდებულებას გულისხმობს. ამის მიუხედავად, გამოშვებაზე ფასების დო-
ნის ზემოქმედების არხები ამ ორ შემთხვევაში ძალიან განსხვავებულია:
658
658 makroekonomika
M01_BLAN8290_05_SE_C01.pdf 12
10 9/27/2010 1:47:38 PM M01_BL
■ ჩაკეტილ ეკონომიკაში ფასების დონე გამოშვებაზე გავლენას რეალური
ფულის მარაგზე და ამ უკანასკნელის საშუალებით საპროცენტო განაკ-
ვეთზე ზემოქმედებით ახდენს.
■ ღია ეკონომიკაში ფიქსირებული გაცვლითი კურსის მქონე ფასების დო-
ნე გამოშვებაზე გავლენას რეალურ გაცვლით კურსზე ზემოქმედების
მეშვეობით ახდენს. ფიქსირებული ნომინალური გაცვლითი კურსისა,
∗
E -ს და უცხოური ფასების დონის, P -ს გათვალისწინებით, ადგილობ- ერთობლივი მოთხოვნის და-
რივ საქონელზე ფასების, P-ს ზრდა რეალური გაცვლითი კურსის, მოკიდებულება ღია ეკონომი-
EP P∗ -ს ზრდას– რეალურ გაძვირებას განაპირობებს. აღნიშნული რე- კაში ფიქსირებული გაცვლი-
ალური გაძვირება ადგილობრივ საქონელზე მოთხოვნას ამცირებს რაც, თი კურსის შემთხვევაში: P
∗
იზრდება ⇒ EP P იზრდება ⇒
თავის მხრივ, გამოშვების შემცირებას იწვევს.
Y მცირდება.
⎛ Y ⎞
P = P e (1 + μ ) F ⎜1 − , z ⎟ (21.2)
⎝ L ⎠
nax. 21 - 1
AS
erToblivi moTxovna
da erToblivi miwo-
deba Ria ekonomikaSi
fiqsirebuli gacvli-
Ti kursis pirobebSi
P
fasebis done,
Y Yn
gamoSveba, Y
660
660 makroekonomika
M01_BLAN8290_05_SE_C01.pdf 12
10 9/27/2010 1:47:38 PM M01_BL
■ მოკლევადიან პერიოდში, ფიქსირებული ნომინალური გაცვლითი კურ-
სი ფიქსირებულ რეალურ გაცვლით კურსს გულისხმობს.
■ საშუალოვადიან პერიოდში, რეალურ გაცვლით კურსს შეუძლია კორექ-
ტირება განიცადოს მაშინაც კი, როცა ნომინალური გაცვლითი კურსი
ფიქსირებულია. ეს კორექტირება ფასების დონის ცვლილების მეშვეო-
ბით მიიღწევა.
fasebis done, P
ერთობლივი მიწოდების
AS
მრუდი დროთა განმავლო- A
ბაში ქვემოთ გადაადგილ-
დება, რაც ფასების დონის
შემცირებას, რეალურ გაუ-
ფასურებას და გამოშვების B
ზრდას იწვევს. პროცესი
სრულდება, როცა გამოშვე- AD
ბა თავის ბუნებრივ მოცუ-
ლობას დაუბრუნდება.
Y Yn
gamoSveba, Y
nax. 21 - 3
SesabamisobaSi moy-
vana devalvaciiT AS
E< 0
ზუსტად განსაზღვრული სი -
დიდის დევალვაციას ერთობ-
C
ლივი მოთხოვნის მრუდის
fasebis done, P
მარჯვნივ გადაადგილება და
ეკონომიკის C წერტილ- A
ში გადაყვანა შეუძლია. ამ AD
წერტილში გამოშვება თავის
ბუნებრივ მოცულობას უბ-
რუნდება. B
AD
Y Yn
gamoSveba, Y
662
662 makroekonomika
M01_BLAN8290_05_SE_C01.pdf 12
10 9/27/2010 1:47:38 PM M01_BL
პირდაპირი ზეგავლენა მოახდინოს ფასების დონეზე. იმპორტირებულ
საქონელზე ფასების მომატებისთანავე, სამომხმარებლო კალათის ფა-
სიც იზრდება. ამ ზრდამ, შესაძლოა, მუშაკები აიძულოს, უფრო მაღალი
ნომინალური ხელფასები მოითხოვონ, რაც ფირმებსაც თავისი ფასების
ზრდისკენ უბიძგებს.
მაგრამ, ეს გართულება საბაზისო დასკვნაზე გავლენას არ ახდენს: დე-
ვალვაციას შეუძლია გამოშვების ბუნებრივ მოცულობაზე დაბრუნება და-
აჩქაროს. ამგვარად, ყოველთვის, როცა ქვეყანა ფიქსირებული გაცვლითი
კურსის პირობებში დიდი სავაჭრო დეფიციტის ან მკაცრი რეცესიის წინა-
შე აღმოჩნდება, ადგილი აქვს პოლიტიკურ ზეწოლას იმის თაობაზე, რომ
უარი ითქვას ფიქსირებულ გაცვლით კურსზე ან, უკიდურეს შემთხვევაში,
გამოყენებულ იქნეს ერთჯერადი დევალვაცია. ალბათ, ამ ხედვის ყველა-
ზე დამაჯერებელი პრეზენტაცია 80 წელზე მეტი ხნის წინ მოხდა, სადაც
კეინზმა დამამტკიცებელი საბუთები მოიყვანა უინსტონ ჩერჩილის (Winston
Churchill) გადაწყვეტილების საწინააღმდეგოდ, რომლის მიხედვითაც, 1925
წელს ბრიტანული გირვანქა სტერლინგი პირველ მსოფლიო ომამდელ ოქ-
როს პარიტეტს უნდა დაჰბრუნებოდა. მისი არგუმენტები წარმოდგენილია
ჩანართში – “ბრიტანეთის დაბრუნება ოქროს სტანდარტთან: კეინზი ჩერჩი-
ლის წინააღმდეგ” . ეკონომიკის ისტორიკოსთა უმრავლესობას სჯერა, რომ
ისტორიამ დაამტკიცა კეინზის სიმართლე და პირველი მსოფლიო ომის შემ-
დეგ გირვანქა სტერლინგის გადაფასება ბრიტანეთის ცუდი ეკონომიკური
მაჩვენებლების ერთ-ერთი მთავარი მიზეზი იყო.
ისინი, ვინც მოქნილ სავალუტო კურსზე გადასვლის და ისინიც, ვინც
დევალვაციის წინააღმდეგ გამოდიან, ამტკიცებენ, რომ ფიქსირებული გაც-
ვლითი კურსის არჩევის მყარი საფუძველი და ძალიან დიდი სურვილი არსე-
ბობს, და რომ, ფიქსირებული გაცვლითი კურსის რეჟიმის მიღების მიზნით
პირველ რიგში, დევალვაცია უნდა უარყონ. ისინი ასევე ამტკიცებენ, რომ
მთავრობების ძალიან დიდი კეთილგანწყობა დევალვაციების მიმართ, გაც-
ვლითი კურსის კრიზისების ალბათობას ზრდის. მათი არგუმენტების გასა-
გებად, ჩვენ ახლა ამ კრიზისების განხილვას დავუბრუნდებით – რა იწვევს
მათ და როგორი შეიძლებოდა ყოფილიყო მათი შედეგები.
1925 წელს ბრიტანეთმა გადაწყვიტა, ოქროს ცა, კეინზმა მოიყვანა არგუმენტები იმის და-
სტანდარტს დაჰბრუნებოდა. ოქროს სტან- სამტკიცებლად, რომ თუ დიდი ბრიტანეთი
დარტი იყო სისტემა, რომელშიც თითოეული აღადგენდა ოქროს სტანდარტს, მას ეს ვა-
ქვეყანა თავისი ვალუტის ფასს ოქროსთან ლუტის ოქროში გამოხატული უფრო დაბალი
მიმართებაში აფიქსირებდა და მზად იყო, ფასით, ე.ი. ომამდელთან შედარებით უფრო
ოქრო ვალუტაზე დაწესებული პარიტეტით დაბალი ნომინალური გაცვლითი კურსით
გადაეცვალა. ეს სისტემა ქვეყნებს შორის უნდა გაეკეთებინა. საგაზეთო სტატიაში მან
ფიქსირებული გაცვლითი კურსის არსებო- თავისი ხედვა შემდეგნაირად ჩამოაყალიბა:
ბას გულისხმობდა. ოქროსკენ დაბრუნების წინააღმდეგ
ოქროს სტანდარტი 1870 წლიდან პირ- პროტესტი, რომელსაც, არსებულ პირობებ-
ველ მსოფლიო ომამდე მოქმედებდა. იმის გა- ში ვაჭრობაზე და დასაქმებაზე შესაძლო შე-
მო, რომ დაეფინანსებინა ომი და, ნაწილობ- დეგების გათვალისწინებით, მნიშვნელობას
რივ, ეს ფულის შექმნით განეხორციელებინა, ყოველთვის ვანიჭებდი, რჩება. მე მჯერა,
ბრიტანეთმა 1914 წელს დროებით შეაჩერა რომ ჩვენი ფასების დონე, თუ ის ოქროში ნო-
ოქროს სტანდარტის მოქმედება. 1925 წელს მინალური გაცვლითი კურსითაა გადაყვანი-
უინსტონ ჩერჩილმა, ბრიტანეთის ფინანსთა ლი, სხვაგან არსებულ ოქროში გამოხატულ
მინისტრმა (აშშ-ის ხაზინის მდივნის ინგლი- ფასებთან შედარებით, ძალიან მაღალია; და
სური ანალოგი), გადაწყვიტა, ოქროს სტან- თუ ჩვენ განვიხილავთ მხოლოდ იმ საგნების
დარტს დაჰბრუნებოდა და ამასთან, ომამ- ფასებს, რომლებიც საერთაშორისო ვაჭრო-
დელი პარიტეტი, ანუ, ომამდელი გირვანქა ბის ობიექტი არ არის, და მომსახურებას, ე.ი.
სტერლინგის ოქროთი გამოხატული ღირე- ხელფასს, მაშინ ვნახავთ, რომ ის არსებითად,
CanarTi
664
664 makroekonomika
12
M01_BLAN8290_05_SE_C01.pdf 10 9/27/2010 1:47:38 PM M01_BL
დახურვის ან ხელფასის შემცირების ალტერ- თლდა. მაშინ, როცა სხვა ქვეყნები ვითარ-
ნატივის წინაშე დგანან, რაც ამ ბრძოლის დებოდა, ბრიტანეთი ათწლეულის განმავ-
დანახარჯი იქნება. ლობაში რეცესიაში დარჩა. ეკონომიკის ის-
ამ მიზეზით, მე უწინდებურად მიმაჩნია, ტორიკოსთა უმრავლესობა შეცდომის მნიშ-
რომ ფინანსთა მინისტრმა წინდაუხედავი ნა- ვნელოვან ნაწილს ვალუტის თავდაპირველ
ბიჯი გადადგა, წინდაუხედავი, რადგან, თუ გადამეტებულ შეფასებას მიაწერს.
ყველაფერი კარგად იქნება, რისკზე ჩვენ
არაადეკვატური ჯილდოსათვის მივდივართ. წყარო: “The Nation and Athenaeum” , May
კეინზის წინასწარმეტყველება გამარ- 2, 1925.
(E − Et )
ლია, ჩვენ საპროცენტო პარი-
e
t +1 ტეტის მიახლოებით (18.4) და
it = it* − (21.3) არა საწყის (18.2) განტოლე-
Et ბას ვიყენებთ.
666
666 makroekonomika
M01_BLAN8290_05_SE_C01.pdf 12
10 9/27/2010 1:47:38 PM M01_BL
როს. მაგრამ, მხოლოდ ცარიელი სიტყვებით ფინანსურ ინვესტორებს
იშვიათად თუ დავარწმუნებთ.
■ მეორე, ცენტრალურ ბანკს შეუძლია, საპროცენტო განაკვეთი გაზარ-
დოს, მაგრამ უფრო ნაკლებად, ვიდრე (21.3) განტოლების დასაკმა- 1998 წლის ზაფხულში ბორის
ყოფილებლად იქნებოდა საჭირო (ჩვენს მაგალითში, 60 პროცენტზე ელცინმა განაცხადა, რომ რუ-
ნაკლებად). არასაკმარისად მაღალი საპროცენტო განაკვეთი დევალ- სეთის მთავრობას რუბლის
ვაციის მოსალოდნელი რისკის სრულ კომპენსაციას ვერ მოახდენს. ეს გაუფასურების განზრახვა არ
მოქმედება, როგორც წესი, კაპიტალის დიდ გადინებას განაპირობებს, ჰქონდა. ორი კვირის შემდეგ
რუბლმა კოლაფსი განიცადა.
რადგან ფინანსური ინვესტორებისათვის ადგილობრივიდან უცხოურ
ობლიგაციებზე გადასვლა ჯერ კიდევ ხელსაყრელია. ისინი ყიდიან ად-
გილობრივ ობლიგაციებს და შემოსავლებს ადგილობრივ ვალუტაში
იღებენ. შემდეგ სავალუტო ბაზარს მიაშურებენ, რათა ადგილობრივი
ვალუტა უცხოურზე გადაცვალონ და უცხოური ობლიგაციები იყიდონ.
თუ ცენტრალური ბანკი არ მოახდენს ინტერვენციას სავალუტო ბაზარ-
ზე, უცხოურ ვალუტაზე ადგილობრივი ვალუტის დიდი ოდენობით გა-
დაცვლამ შეიძლება გაუფასურება გამოიწვიოს. თუ ცენტრალურ ბანკს
სურს შეინარჩუნოს გაცვლითი კურსი, ის სავალუტო ბაზარზე ადგი-
ლობრივი ვალუტის საყიდლად და უცხოურის გასაყიდად უნდა იყოს
მზად. ამ ქმედების დროს, ის ხშირად უცხოური ვალუტის მნიშვნელო-
ვან რეზერვს კარგავს (ცენტრალური ბანკის ინტერვენციის მექანიზმი
მე-20 თავის დანართშია აღწერილი).
■ საბოლოო ჯამში, რამდენიმე საათის ან რამდენიმე კვირის შემდეგ ცენ-
ტრალური ბანკი (21.3), განტოლების მოთხოვნების დასაკმაყოფილებ-
ლად, იღებს გადაწყვეტილებას საპროცენტო განაკვეთის საკმარისად
ზრდის შესახებ ან ადასტურებს ბაზრის მოლოდინს და ხდება გაუფასუ-
რება. ძალიან მაღალი, მოკლევადიანი ადგილობრივი საპროცენტო გა-
ნაკვეთის დაწესებას გამანადგურებელი ზეგავლენა შეიძლება ჰქონდეს
მოთხოვნასა და გამოშვებაზე. არც ერთ ფირმას არ სურს ინვესტირება
და არც ერთ მომხმარებელს არ სურს სესხის აღება, როდესაც საპრო-
ცენტო განაკვეთები ძალიან მაღალია. მოქმედების ამ გეგმას აზრი მხო-
ლოდ მაშინ აქვს, თუ (1) შესაძლო დევალვაციის შეგრძნება მცირეა და,
ამგვარად, საპროცენტო განაკვეთიც ძალიან მაღალი არ იქნება და (2),
თუ მთავრობა საპროცენტო განაკვეთის შემცირების გზით მოკლე ხან-
ში შეძლებს ბაზრების დარწმუნებას, რომ არავითარი დევალვაცია არ
მოხდება. სხვა შემთხვევაში ერთადერთი არჩევანი დევალვაციაა (ყვე-
ლა ეს ნაბიჯი ძალიან შესამჩნევი გაცვლითი კურსის 1992 წლის კრიზი-
სის დროს იყო, რომელმაც დასავლეთ ევროპის ქვეყნების უმრავლესო-
ბა მოიცვა. იხილეთ ჩანართი “ევროპული მონეტარული სისტემის (EMS
– European Monetary System) 1992 წლის კრიზისი” ).
განვაზოგადოთ: დევალვაციის მოლოდინმა შეიძლება გაცვლითი კურ-
სის კრიზისი გამოიწვიოს. აღმოჩნდება რა ასეთი მოლოდინების პირის-
პირ, მთავრობას ორი არჩევანი აქვს:
■ წავიდეს დათმობაზე და მოახდინოს დევალვაცია.
■ იბრძოლოს და ძალიან მაღალი საპროცენტო განაკვეთებისა და პოტენ-
ციური რეცესიის ხარჯზე შეინარჩუნოს პარიტეტი. ასეთი ბრძოლა ყო-
ველთვის ვერ ამართლებს: რეცესიამ შეიძლება აიძულოს მთავრობა,
მოგვიანებით პოლიტიკა შეცვალოს ან გადადგეს.
21.2 ნაწილში განხილული პრობლემის მაგა- ამგვარად, გერმანული მარკის მიმართ მრავა-
ლითად გამოდგება გაცვლითი კურსის კრიზი- ლი ვალუტის დევალვაცია, სულ უფრო მოსა-
სი, რომელმაც ევროპული მონეტარული სის- ლოდნელი ჩანდა.
ტემა (EMS) 1990-იანი წლების ადრეულ პერი- 1992 წლის განმავლობაში, დევალვაცი-
ოდში შეარყია. 1990-იანი წლების დასაწყისში ის შესაძლებლობის აღქმამ ევროპული მონე-
ჩანდა, რომ ევროპული მონეტარული სისტემა ტარული სისტემის წევრი ქვეყნები აიძულა,
კარგად ფუნქციონირებდა. ევროპული მო- უფრო მაღალი ნომინალური საპროცენტო
ნეტარული სისტემა, რომელიც 1979 წელს განაკვეთები შეენარჩუნებინა, ვიდრე ეს გერ-
ამოქმედდა, გაცვლითი კურსის სისტემა იყო, მანიაში იყო. თუმცა, კრიზისის პირველი მთა-
რომელიც ჯგუფის წევრებთან ფიქსირებულ ვარი ტალღა 1992 წლის სექტემბრამდე არ გა-
პარიტეტებს ეფუძნებოდა: თითოეული წევრი მოჩენილა.
ქვეყანა (მ.შ. საფრანგეთი, გერმანია, იტალია 1992 წლის სექტემბრის დასაწყისში, იმის
და, 1990-იანი წლიდან გაერთიანებული სა- რწმენამ, რომ მრავალი ქვეყანა მალე დევალ-
მეფო), ვალდებული იყო, თავისი გაცვლითი ვაციის განხორციელებას აპირებდა, რამდენი-
კურსი ვიწრო ჯგუფის ფარგლებში სხვა წევ- მე ქვეყნის ვალუტაზე სპეკულაციური შეტევა
რი ქვეყნის მიმართ შეენარჩუნებინა. წევრ გამოიწვია, როდესაც ფინანსური ინვესტორე-
ქვეყნებს შორის, პარიტეტის დაცვის თვალ- ბი კარს მომდგარი დევალვაციის მოლოდინ-
საზრისით, პირველი რამდენიმე წელი ურთი- ში ვალუტებს ყიდდნენ. ჩვენ მიერ აღწერილი
ერთობა არამდგრადი იყო. თუმცა, 1987-დან თავდაცვის ყველა ხაზი, რომელიც ქვეყნების
1992 წლამდე ამ სისტემის პრინციპები მხო- მონეტარული ხელისუფლებებისა და მთავრო-
ლოდ ორჯერ გადაიხედა. გაიმართა მზარდი ბების მიერ იქნა გამოყენებული, დარტყმის
დისკუსია ჯგუფის შემდგომ შემჭიდროებაზე, ქვეშ იმყოფებოდა. პირველი, ყოველგვარი შე-
ხოლო შემდგომ, მომდევნო სტადიაზე გადას- სამჩნევი ეფექტის გარეშე, საზეიმო კომუნიკე
ვლასთან დაკავშირებით, ერთიანი ვალუტის გამოიცა. შემდეგ, საპროცენტო განაკვეთები
მიღებაზე. გაიზარდა. მაგალითად, შვედური სწრაფი საპ-
თუმცა, 1992 წელს ფინანსური ბაზრები როცენტო განაკვეთი (ერთი ღამის განაკვეთი
CanarTi
სულ უფრო მეტად დარწმუნდნენ, რომ დიდი გასესხებისა და სესხის მიღებისათვის) 500
ცვლილებები იყო მოსალოდნელი. ამის ერთ- პროცენტით გაიზარდა (წლიური განაკვე-
ერთი მიზეზი მე-20 თავში უკვე განვიხილეთ, თით)! მაგრამ, საპროცენტო განაკვეთები ისე
კერძოდ, გერმანიის გაერთიანების მაკროე- არ გაზრდილა, რომ ცენტრალურ ბანკებზე
კონომიკური მნიშვნელობა. მოთხოვნაზე ზე- ზეწოლის შედეგად, კაპიტალის გადინება და
წოლის გამო, რომელიც გაერთიანებიდან გა- მიერ უცხოური ვალუტების რეზერვების დი-
მომდინარეობდა, ბუნდესბანკმა (გერმანიის დი ოდენობით დაკარგვა თავიდან ყოფილიყო
ცენტრალური ბანკი) მაღალი საპროცენტო აცილებული.
განაკვეთები შეინარჩუნა, რათა გერმანიაში ამ დროს, სხვადასხვა ქვეყნებმა მოქმე-
გამოშვებისა და ინფლაციის ძალიან მაღალი დების სხვადასხვა კურსი აირჩია: ესპანეთმა
ზრდა თავიდან აეცილებინა. იმავდროულად თავისი გაცვლითი კურსი გააუფასურა. იტა-
ევროპული მონეტარული სისტემის სხვა წევ- ლიამ და გაერთიანებულმა სამეფომ ევროპის
რი ქვეყნები ზრდადი უმუშევრობის პრობლე- მონეტარულ სისტემაში წევრობა შეაჩერეს.
მის შესამცირებლად უფრო დაბალ საპრო- საფრანგეთმა გადაწყვიტა, ეს პროცესი, ვიდ-
ცენტო განაკვეთებს საჭიროებდნენ, მაგრამ რე ძლიერი ღელვა არ დასრულდებოდა, მაღა-
პარიტეტის შენარჩუნების მიზნით, იძულებუ- ლი საპროცენტო განაკვეთებით გადაეტანა.
ლი იყვნენ საპროცენტო განაკვეთები გერმა- ნახ. 1. 1992 წლის იანვრიდან 1993 წლის დე-
ნული საპროცენტო განაკვეთისათვის მიესა- კემბრამდე გერმანული მარკის მიმართ ევრო-
დაგებინათ. ფინანსურ ბაზრებზე ევროპულ პულის ქვეყნების გაცვლითი კურსების ევო-
მონეტარულ სისტემაში გერმანიის პარტნი- ლუციას გვიჩვენებს: თქვენ შეგიძლიათ, 1992
ორთა პოზიცია სულ უფრო და უფრო არასა- წლის სექტემბრის კრიზისის გავლენა და მომ-
იმედოდ გამოიყურებოდა. გერმანიის გარეთ დევნო გაუფასურება/დევალვაცია ნათლად
უფრო დაბალი საპროცენტო განაკვეთები და, დაინახოთ.
668
668 makroekonomika
12
M01_BLAN8290_05_SE_C01.pdf 10 9/27/2010 1:47:38 PM M01_BL
1.05
1.00
0.95
1992:1=1.00
0.90
CanarTi
0.85
0.80
fineTi
SvedeTi
gaerT. samefo
0.75 italia
espaneTi
safrangeTi
italia
0.70
ianv. Teb. mart. apr. mais. ivn. ivl. agv. seq. oqt. noem. dek. ianv. Teb. mart. apr. mais. ivn. ivl. agv. seq. oqt. noem. dek.
1992 1993
nax. 1 gacvliTi kursebi SerCeuli evropuli qveynebisTvis germanul markasTan
SedarebiT, 1992 wlis ianvridan 1993 seqtembramde.
⎛ Et ⎞
(1 + it ) = (1 + it* )⎜ e ⎟
⎝ Et +1 ⎠
1 + it e
Et = Et +1 (21.4)
1 + it*+1
670
670 makroekonomika
M01_BLAN8290_05_SE_C01.pdf 12
10 9/27/2010 1:47:38 PM M01_BL
მე-20 თავში დავუშვით, რომ მომდევნო წელს მოსალოდნელი გაცვლი-
e
თი კურსი, Et +1 , მუდმივია. მაგრამ, ეს გამარტივება იყო. ერთწლიანი მოსა-
ლოდნელი გაცვლითი კურსი მუდმივი არაა. (21.4) განტოლების გამოყენე-
ბით, მაგრამ ახლა მომდევნო წლისათვის, ნათელია, რომ მომდევნო წლის
გაცვლითი კურსი დამოკიდებული იქნება მომდევნო წლის ერთწლიან ადგი-
ლობრივ და უცხოურ საპროცენტო განაკვეთებზე, ერთი წლის შემდგომ მო-
სალოდნელ გაცვლით კურსზე და ა.შ. მაშასადამე, მიმდინარე და მომავალი
ადგილობრივი და უცხოური საპროცენტო განაკვეთების მიმართ მოლოდი-
ნების ნებისმიერი ცვლილება, აგრეთვე, შორეული მომავლისათვის მოსა-
ლოდნელი გაცვლითი კურსის ცვლილებები, დღევანდელ გაცვლით კურსზე
მოახდენს გავლენას.
მოდით, ყოველივე ეს უფრო დაწვრილებით გავაანალიზოთ. (21.4) გან-
ტოლება t წლის ნაცვლად t + 1 წლისათვის ჩავწეროთ:
1 + it +1 e
Et +1 = Et + 2
1 + it*+ 2
(1 + it )(1 + ite+1 )
Et = Ete+ 2
(1 + it* )(1 + it*+e1 )
მიმდინარე გაცვლითი კურსი დამოკიდებულია ამ წლის ადგილობრივ
და უცხოურ ერთწლიან საპროცენტო განაკვეთებზე, მომდევნო წლის მოსა-
ლოდნელ ადგილობრივ და უცხოურ ერთწლიან საპროცენტო განაკვეთებზე
და დღეიდან ორი წლის შემდეგ მოსალოდნელ გაცვლით კურსზე. გავაგრძე-
ლებთ რა შემდგომი პერიოდისათვის ამ პროცესს იმავე მეთოდით (თუ შევ-
ცვლით Ete+ 2 -ს, Ete+3 -ს და ა.შ. ვთქვათ, t + 1 -მდე), მივიღებთ:
672
672 makroekonomika
M01_BLAN8290_05_SE_C01.pdf 12
10 9/27/2010 1:47:38 PM M01_BL
gacvliTi kursebi da mimdinare da momavali
saprocento ganakveTebi
Et = = = 0,90
(1, 05) (1, 05)
n 5
674
674 makroekonomika
M01_BLAN8290_05_SE_C01.pdf 12
10 9/27/2010 1:47:38 PM M01_BL
ლებით გადახედავენ, რაც ვალუტის გაუფასურებაზე უფრო მეტად გაძვირე-
ბას გამოიწვევს.
ბრეტონ ვუდსის პერიოდის ბოლოს, როდესაც ქვეყნები ფიქსირებული
გაცვლითი კურსიდან მოქნილ გაცვლით კურსზე გადავიდნენ, ეკონომისტთა
უმრავლესობა მოელოდა, რომ გაცვლითი კურსები სტაბილური იქნებოდა.
გაცვლითი კურსების დიდი რყევები, რომელიც მას მოჰყვა და დღემდე გრძელ-
დება, სიურპრიზად იქცა. გარკვეული პერიოდის განმავლობაში ფიქრობდნენ,
რომ ეს რყევები სავალუტო ბაზრებზე ირაციონალური სპეკულაციის შედეგი
იყო. 1970-იანი წლების შუა პერიოდის შემდეგ ეკონომისტებმა აღმოაჩინეს,
რომ გაცვლითი კურსების რყევები შეიძლებოდა ახალ ამბებზე მომავალი საპ-
როცენტო განაკვეთებისა და მომავალი გაცვლითი კურსის შესახებ ფინანსუ-
რი ბაზრების რაციონალური რეაგირებით ახსნილიყო. ამას მნიშვნელოვანი
შედეგები ახლავს: ქვეყანამ, რომელიც გადაწყვეტს, მოქნილი გაცვლითი კურ-
სის პირობებში იმოქმედოს, უნდა გააცნობიეროს, რომ დროთა განმავლობაში
გაცვლითი კურსის მნიშვნელოვანი რყევების ობიექტი გახდება.
676
676 makroekonomika
M01_BLAN8290_05_SE_C01.pdf 12
10 9/27/2010 1:47:38 PM M01_BL
ახლოსაა. თუმცა ისიც უნდა ითქვას, რომ, პირველი პირობა დაკმაყო- ამერიკის ყოველ შტატს შე-
ფილებული არ არის – ინდივიდუალური შტატები სხვადასხვა შოკებს ეძლო, მიმოქცევაში თავისი
საკუთარი ვალუტა ჰქონოდა,
განიცდიან. კალიფორნია უფრო მეტ ზეგავლენას განიცდის მოთხოვნის რომელიც თავისუფლად გა-
ცვლილებით აზიიდან, ვიდრე აშშ-ის დანარჩენი ნაწილი. ტეხასი უფრო დაიცვლებოდა სხვა შტატების
მეტად განიცდის ზემოქმედებას ნავთობის ფასის ცვალებადობით და ვალუტებზე. მაგრამ, ეს ასე
ა.შ., მაგრამ, მეორე პირობა მნიშვნელოვანწილად დაკმაყოფილებულია. არაა: აშშ ერთიანი სავალუტო
ზონაა, ერთი ვალუტით – აშშ-
ამერიკის შტატებს შორის სახეზეა შრომის მეტად საყურადღებო მობი-
ის დოლარით.
ლურობა. როდესაც შტატში მდგომარეობა უარესდება, სამუშაო ძალის
ნაწილი ამ შტატს ტოვებს. თუ შტატში ყველაფერი კარგადაა, სამუშაო
ძალა ამ შტატისკენ გადაინაცვლებს. შტატის უმუშევრობის დონე, არა
შტატების დონეზე მაკროეკონომიკური პოლიტიკის, არამედ შრომის
მობილურობის გამო, სწრაფად უბრუნდება ნორმალურს.
ცხადია, რომ ერთიანი ვალუტის გამოყენებას მრავალი უპირატესობა
აქვს. ფირმებისა და მომხმარებლებისათვის, აშშ-ის ფარგლებში, ერთიანი
ვალუტის ფლობის სარგებელი აშკარაა; წარმოიდგინეთ, რამდენად რთუ-
ლი შეიძლებოდა ყოფილიყო ცხოვრება, ვალუტა შტატის საზღვრის ყოველი
გადაკვეთის დროს რომ გადაგეცვალათ. სარგებელი ამ დაბალი ტრანსაქ-
ციული ხარჯების ფარგლებს მნიშვნელოვნად სცილდება. როდესაც ფასე-
ბი დაწესებულია ერთი და იმავე ვალუტით, მყიდველებისა და გამყიდველე-
ბისათვის ფასების შედარება ბევრად მარტივდება, ხოლო ფირმებს შორის
კონკურენცია მომხმარებელთა სასარგებლოდ იზრდება. ამ სარგებლისა და
შეზღუდული მაკროეკონომიკური დანახარჯების გათვალისწინებით, აშშ-
ისათვის ერთი ვალუტით სარგებლობა ნამდვილად დადებითი მოვლენაა.
ევროს შემოღებით ევროპამაც იგივე არჩევანი გააკეთა, როგორც აშშ-
მა. როდესაც 2002 წლის დასაწყისში ეროვნული ვალუტებიდან ევროზე გა-
დაცვლის პროცესი დასრულდა, ევრო 11 ევროპული ქვეყნის საერთო ვალუ-
ტა გახდა (იხილეთ ჩანართი “ევრო: მოკლე ისტორია” ). ევროზონის წევრ
ქვეყანათა რაოდენობა ამჟამად 15-მდეა გაზრდილი. არის თუ არა ახალი
საერთო ვალუტის სასარგებლოდ ეკონომიკური არგუმენტი ისეთივე დამა-
ჯერებელი, როგორც აშშ-სათვის?
არსებობს გარკვეული ეჭვი იმასთან დაკავშირებით, იქნება თუ არა ერ-
თიანი ვალუტა ევროპისათვის ისეთივე სასარგებლო, როგორც აშშ-თვისაა.
ევროკომისიის ანგარიშის შეფასებით, სავალუტო ტრანსაქციების გაუქმე-
ბით ევროზონის ფარგლებში, დანახარჯები ამ ქვეყნების გაერთიანებული
მთლიანი შიდა პროდუქტის 0,5 პროცენტის ოდენობით მცირდება. არსე-
ბობს იმის ნათელი ნიშნებიც, რომ ერთიანი ვალუტის გამოყენება ზრდის
კონკურენციას. მაგალითად, ავტომობილების ყიდვის დროს, ევროპელი
მომხმარებლები ახლა მას ევროზონის ნებისმიერ წერტილში ყველაზე და-
ბალ ფასად ეძებენ, რამაც ზოგიერთ ქვეყანაში ავტომობილების ფასის შემ-
ცირება განაპირობა.
თუმცა, ნაკლები თანხმობა არსებობს იმასთან დაკავშირებით, არის თუ
არა ევროპა ერთიანი ვალუტის ოპტიმალური ზონა, რადგან მანდელის ორი
პირობიდან, როგორც ჩანს, არც ერთი არაა დაკმაყოფილებული. მიუხედა-
ვად იმისა, რომ მომავალი, შესაძლოა, განსხვავებული იყოს, ევროპულმა
ქვეყნებმა წარსულში სრულიად განსხვავებული შოკები განიცადეს. გავიხ-
სენოთ ჩვენი საუბრიდან, გერმანიის გაერთიანება რამდენად განსხვავებუ-
ლად აისახა გერმანიაზე და ევროპის სხვა ქვეყნებზე. გარდა ამისა, შრომის
678
678 makroekonomika
12
M01_BLAN8290_05_SE_C01.pdf 10 9/27/2010 1:47:38 PM M01_BL
6 E
H
J
F
3,5 D
CanarTi
6
40˚
1
1 A
1
40˚
I 6
1
G
B C
7,5
როდესაც კარლოს მენემი (Carlos Menem) 1989 პროცენტს გადააჭარბა, 1994 წლისათვის 4
წელს არგენტინის პრეზიდენტი გახდა, მას პროცენტამდე შემცირდა! ეს უეჭველად სა-
მემკვიდრეობით ეკონომიკური ქაოსი ერგო. ვალუტო საბჭოს მიერ ფულის ზრდის მკაცრი
ინფლაციის ტემპი ყოველთვიურად 30 პრო- შეზღუდვის შედეგი იყო. კიდევ უფრო შთამ-
ცენტს აღემატებოდა. გამოშვების ზრდა უარ- ბეჭდავია ის, რომ ინფლაციის ასეთ დიდ შემ-
ყოფითი იყო. ცირებას თან მოჰყვა გამოშვების მკვეთრი
მენემი და მისი ეკონომიკის მინისტრი, ზრდა. გამოშვების საშუალო წლიურმა ზრდამ
დომინგო კავალიო (Domingo Cavallo), სწრა- 1991 წლიდან 1999 წლამდე 5 პროცენტი შე-
ფად მივიდნენ დასკვნამდე, რომ, ამ პირო- ადგინა.
CanarTi
ბებში, ერთადერთი გზა ფულის ზრდის და, 1999 წლის დასაწყისში ზრდა უარყოფი-
ირიბად, ინფლაციის გასაკონტროლებლად, თი გახდა და არგენტინა ხანგრძლივ და ღრმა
პესოს (არგენტინული ვალუტა) მყარი მიბმა დეპრესიაში შევიდა. იყო თუ არა ეს დეპრესია
იყო. ამგვარად, 1991 წელს კავალიომ განაცხ- სავალუტო საბჭოს მიერ გამოწვეული? პასუხი
ადა, რომ არგენტინა შემოიღებდა სავალუტო შეიძლება დადებითიც იყოს და უარყოფითიც.
საბჭოს. ცენტრალური ბანკი მზად უნდა ყო- ■ 1990-იანი წლების მეორე ნახევარში დო-
ფილიყო, პესო დოლარებზე საჭიროების მი- ლარი მსოფლიოს მთავარ ვალუტებთან
ხედვით გადაეცვალა. უფრო მეტიც, ეს ფრიად შედარებით ყველგან მყარად უფასურ-
სიმბოლური კურსით უნდა გაკეთებულიყო: 1 დებოდა. რადგან პესო დოლართან იყო
მიბმული, ისიც გაუფასურდა. 1990-ია-
დოლარი 1 პესოზე.
ნი წლების ბოლოსთვის ნათელი გახდა,
სავალუტო საბჭოს შექმნას და სიმბოლუ-
რომ პესო გადაჭარბებულად იყო შეფა-
რი გაცვლითი კურსის არჩევას ერთი და იგივე სებული, რამაც არგენტინულ საქონელ-
მიზანი ჰქონდა: ინვესტორების დარწმუნება, ზე მოთხოვნის შემცირება, გამოშვების
რომ მთავრობა სერიოზულადაა განწყობილი ვარდნა და სავაჭრო დეფიციტის ზრდა
ვალუტის მიბმის მიმართ და რომ მას მომა- განაპირობა.
ვალში პარიტეტზე უარის თქმა და გაუფასუ- ■ იყო თუ არა სავალუტო საბჭო მთლიანად
რება უფრო გაურთულდებოდა. ამ გზით, უფ- პასუხისმგებელი ამ რეცესიაზე? არა, აქ
რო საიმედო ფიქსირებული გაცვლითი კურ- სხვა მიზეზებს ჰქონდა ადგილი, მაგრამ,
სის შექმნით, მთავრობა სავალუტო კრიზისის სავალუტო საბჭომ რეცესიასთან ბრძო-
რისკის შემცირებას იმედოვნებდა. ლა უფრო გაართულა. უფრო დაბალი
გარკვეული დროის მანძილზე, სავალუ- საპროცენტო განაკვეთი და პესოს გაუ-
ტო საბჭო, ჩანს, ძალიან კარგად მუშაობ- ფასურება დაეხმარებოდა ეკონომიკის
გამოჯანსაღებას, მაგრამ სავალუტო საბ-
და. ინფლაცია, რომელმაც 1990 წელს 2 300
ჭოს პირობებში, ეს შეუძლებელი იყო.
680
680 makroekonomika
12
M01_BLAN8290_05_SE_C01.pdf 10 9/27/2010 1:47:38 PM M01_BL
2001 წელს ეკონომიკური კრიზისი ფინან- და წელიწადში 8 პროცენტს აჭარბებს, ხოლო
სურსა და სავალუტო კრიზისში 21.2 ნაწილში უმუშევრობა შემცირდა. მაგრამ, 2005 წლი-
აღწერილი სქემის მიხედვით გადაიზარდა: სათვის მთლიანი შიდა პროდუქტი 1998 წლის
ანალოგიურ მაჩვენებელს აღწევდა.
■ რეცესიის გამო, არგენტინის ფისკალური
ნიშნავს თუ არა ეს იმას, რომ სავალუტო
დეფიციტი გაიზარდა, რამაც სახელმწი-
საბჭოს დაარსება ცუდი იდეა იყო? ამაზე ეკო-
ფო ვალის ზრდა გამოიწვია. შიშობდნენ
რა, რომ მთავრობას შეიძლება საკუთარი ნომისტები ჯერ კიდევ ვერ თანხმდებიან:
ვალის მომსახურებაზე თავისი ვალდე- ■ ზოგიერთი ეკონომისტის აზრით, ეს კარ-
ბულება არ შეესრულებინა, ფინანსურმა გი იდეა იყო, მაგრამ საკმარისად შორს
CanarTi
ინვესტორებმა სახელმწიფო ობლიგაცი- ვერ წავიდა. ისინი ამტკიცებენ, რომ არ-
ებზე ძალიან მაღალი საპროცენტო გა- გენტინას, უბრალოდ, დოლარიზაცია უნ-
ნაკვეთების მოთხოვნა დაიწყეს, რამაც და მოეხდინა, ე.ი. დოლარი პირდაპირ,
ფისკალური დეფიციტი კიდევ უფრო გა- როგორც საკუთარი ვალუტა, უნდა მიე-
აღრმავა და, ასეთი ქმედებით, დეფოლ- ღო და პესო საერთოდ გაეუქმებინა. ად-
ტის რისკი კიდევ უფრო გაიზარდა. გილობრივი ვალუტის გაუქმებით გაუქ-
■ შიშობდნენ რა, რომ არგენტინა უარს მდებოდა გაუფასურების რისკიც. მათი
იტყოდა სავალუტო საბჭოზე და რეცე- მტკიცებით, მაგალითისთვის ისიც კმა-
სიის წინააღმდეგ საბრძოლველად პესოს რა, რომ გაცვლითი კურსის საკმარისად
გააუფასურებდა, ინვესტორებმა პესო- მყარ მიბმას თვით სავალუტო საბჭოც
ებში ძალიან მაღალი საპროცენტო გა- ვერ უზრუნველყოფს, ეს მხოლოდ დო-
ნაკვეთების მოთხოვნა დაიწყეს, რამაც ლარიზაციას შეუძლია.
მთავრობას დოლართან პარიტეტის შე- ■ სხვა ეკონომისტებს (სინამდვილეში მათ
ნარჩუნება კიდევ უფრო გაუძვირა და, უდიდეს ნაწილს) კი მიაჩნიათ, რომ სავა-
ამგვარად, სავალუტო საბჭოზე უარის ლუტო საბჭო კარგი იდეა მხოლოდ და-
თქმა კიდევ უფრო მოსალოდნელი გახა- საწყისში შეიძლებოდა ყოფილიყო, მაგ-
და. რამ არა ასე ხანგრძლივად. როგორც კი
2001 წლის დეკემბერში სახელმწიფომ თა- ინფლაცია კონტროლს დაექვემდებარა,
ვისი ვალდებულებების ნაწილი ვეღარ შეას- არგენტინა სავალუტო საბჭოდან მცუ-
რულა. 2002 წლის დასაწყისში. მან უარი თქვა რავი გაცვლითი კურსის რეჟიმზე უნდა
სავალუტო საბჭოზე და პესოს თავისუფალი გადასულიყო. პრობლემა ისაა, რომ არ-
ცურვის საშუალება მისცა. პესო მკვეთრად გა- გენტინამ ფიქსირებული პარიტეტი დო-
უფასურდა. 2002 წლის ივნისისათვის 1 დოლა- ლართან ძალიან ხანგრძლივი პერიოდის
რი 3,75 პესოს აღწევდა. მრავალმა ადამიანმა განმავლობაში შეინარჩუნა, იმ დონემდე,
და ფირმამ, რომლებმაც ადრე სავალუტო მიბ- როდესაც პესო გადაჭარბებულად იყო
შეფასებული, გაცვლითი კურსის კრიზი-
მას ნდობა გამოუცხადეს, დოლარებში აიღეს
სი კი – გარდაუვალი.
სესხი; მათ დოლარით გამოხატული ვალი პე-
სოებში მნიშვნელოვნად გაეზარდათ. მრავალი დებატები, როგორც ჩანს, გაგრძელდება.
ფირმა გაკოტრდა. საბანკო სისტემამ კოლაფ- ამასობაში კი არგენტინა თავისი ეკონომიკის
სი განიცადა. მიუხედავად სწრაფი რეალუ- რეკონსტრუქციას ახდენს.
რი გაუფასურებისა, რომელსაც ექსპორტის
ზრდისათვის დახმარება უნდა გაეწია, არგენ- შენიშვნა: წაიკითხეთ პოლ ბლუშტაინის ძა-
ტინაში მთლიანი შიდა პროდუქტი 2002 წელს ლიან საინტერესო, სახალისო და თავდაჯერებუ-
11 პროცენტით შემცირდა და უმუშევრობა, ლად დაწერილი წიგნი არგენტინის კრიზისზე: Paul
დაახლოებით, 20 პროცენტამდე გაიზარდა. Blustein, End the Money Kept Rolling In (and Out). Wall
2003 წელს გამოშვების ზრდა დადებითი გახ- Street, the IMF, and the Bankrupting of Arhentina, New
და. ის თანმიმდევრულად მაღალია დღემდე York, Public Affairs, 2005.
682
682 makroekonomika
M01
M01_BLAN8290_05_SE_C01.pdf 12
10 9/27/2010 1:47:38 PM M01_BL
მოკლე პერიოდისათვის უნდა იქნეს გამოყენებული – ვიდრე ცენტრალუ-
რი ბანკი მის მიმართ ნდობას არ აღადგენს და ქვეყანა მცურავი გაცვლითი
კურსის რეჟიმს არ დაუბრუნდება.
Sejameba
■ ფიქსირებული გაცვლითი კურსის რეჟიმის ნებისმიერი ფაქტორი, რომელიც მიმდინა-
შემთხვევაშიც კი, საშუალოვადიან პერიოდში რე და მომავალში მოსალოდნელ უცხოურ საპ-
ქვეყნებს თავისი რეალური გაცვლითი კურსის როცენტო განაკვეთებს ზრდის, დღევანდელი
კორექტირება შეუძლიათ. ეს ფასების დონის გაცვლითი კურსის შემცირებას იწვევს.
კორექტირებაზე დაყრდნობითაა შესაძლებე- ნებისმიერი ფაქტორი, რომელიც მომავალ-
ლი. მაგრამ შესაბამისობაში მოყვანის პრო- ში მოსალოდნელ გაცვლით კურსს ზრდის,
ცესი შეიძლება ხანგრძლივი და მტკივნეული
დღევანდელი გაცვლითი კურსის ზრდას იწ-
იყოს. გაცვლითი კურსის კორექტირებას კი
ვევს.
შეუძლია შესაბამისობაში მოყვანის პროცესი
■ ეკონომისტებს შორის არსებობს ფართო შე-
სწრაფად წარმართოს და, ამგვარად, შეამცი-
თანხმება იმის თაობაზე, რომ, ზოგადად, მოქ-
როს ის ტკივილი, რაც ხანგრძლივი კორექტი-
ნილი გაცვლითი კურსის რეჟიმები ფიქსირე-
რებიდან გამომდინარეობს.
ბული გაცვლითი კურსის რეჟიმებზე დომინი-
■ გაცვლითი კურსის კრიზისი, ჩვეულებისა-
რებს, გარდა ორი შემთხვევისა:
მებრ, იწყება მაშინ, როცა ფინანსური ბაზრის
მონაწილეებს სჯერათ, რომ ვალუტამ შეიძლე- 1. როდესაც ქვეყნების ჯგუფი მჭიდროდაა ინ-
ბა მალე განიცადოს დევალვაცია. მაშინ, პა- ტეგრირებული და ოპტიმალურ სავალუტო
რიტეტის დაცვა ძალიან მაღალ საპროცენტო ზონას აყალიბებენ (ქვეყნების ჯგუფის საერ-
განაკვეთებს მოითხოვს, პოტენციურად დიდი, თო ვალუტა შეგიძლიათ განიხილოთ, როგორც
არასასურველი მაკროეკონომიკური ეფექტე- ამ ქვეყნებს შორის ფიქსირებული გაცვლითი
ბით. ამ არასასურველმა ეფექტებმა ქვეყანას
კურსის უკიდურესი ფორმა). ოპტიმალური სა-
შეიძლება დევალვაციისაკენ უბიძგოს, მაში-
ნაც კი, როცა მსგავსი რამ გათვალისწინებუ- ვალუტო ზონის ფორმირებისათვის, ქვეყნები
ლი არ არის. ან მსგავსი შოკების ძალიან დიდ ზეგავლენას
■ დღევანდელი გაცვლითი კურსი დამოკიდებუ- უნდა განიცდიდნენ, ან მათ შორის შრომის მა-
ლია (1) მიმდინარე და მომავალში მოსალოდ- ღალი მობილურობა უნდა იყოს.
ნელ ადგილობრივ საპროცენტო განაკვეთსა 2. როდესაც არ არსებობს ნდობა, რომ ცენტრა-
და მიმდინარე და მომავალში მოსალოდნელ ლური ბანკი მოქნილი გაცვლითი კურსების
უცხოურ საპროცენტო განაკვეთებს შორის
შემთხვევაში მონეტარულ პოლიტიკას პასუ-
განსხვავებაზე, (2) მომავალში მოსალოდნელ
გაცვლით კურსზე. ხისმგებლობის გრძნობით განახორციელებს.
ნებისმიერი ფაქტორი, რომელიც მიმდინა- ამ შემთხვევში ფიქსირებული გაცვლითი კურ-
რე ან მომავალში მოსალოდნელ ადგილობრივ სების ისეთი მკაცრი ფორმები, როგორიცაა
საპროცენტო განაკვეთებს ზრდის, დღევანდე- დოლარიზაცია ან სავალუტო საბჭო, ცენტრა-
ლი გაცვლითი კურსის ზრდას იწვევს. ლურ ბანკს ხელებს უბოჭავს.
sakvanZo terminebi
684
684 makroekonomika
686
686 makroekonomika
იმისათვის, რომ ერთობლივი მოთხოვნა მი- ოვნის, ე.ი. მოხმარების, ინვესტიციების, სახელ-
ვიღოთ, საქონელთა ბაზრის წონასწორობის პი- მწიფო ხარჯებისა და წმინდა ექსპორტის ჯამის.
რობიდან უნდა დავიწყოთ, რომელიც მე-20 თავში გავიხსენოთ შემდეგი დამოკიდებულებები:
(20.1) განტოლების საშუალებით გამოვსახეთ ■ რეალური საპროცენტო განაკვეთი, r , ტოლია
ნომინალურ საპროცენტო განაკვეთს, i -ს გა-
Y = C (Y − T ) + I (Y , r ) + G + NX (Y , Y ∗ , ε ) მოკლებული მოსალოდნელი ინფლაცია, π e
(იხილეთ მე-14 თავი):
ეს დამოკიდებულება გვიჩვენებს, რომ საქო- r = i −π e
ნელთა ბაზრის წონასწორობისათვის, გამოშვება
■ რეალური გაცვლითი კურსი, ε , განისაზღ-
ტოლი უნდა იყოს ადგილობრივ საქონელზე მოთხ-
ვრება, როგორც (იხილეთ მე-18 თავი):
688
688 makroekonomika
M01_BLAN8290_05_SE_C01.pdf 12
10 9/27/2010 1:47:38 PM M01_BL
EP ■ სხვა ქვეყნების (უცხოურ) გამოშვებაზე,
ε= Y ∗ -ზე, უცხოური გამოშვების ზრდა ექსპორ-
P∗
ტის და, მაშასადამე, წმინდა ექსპორტის
■ ფიქსირებული გაცვლითი კურსის პირობებ- ზრდას განაპირობებს. წმინდა ექსპორტის
ში, ნომინალური გაცვლითი კურსი, E , გან- ზრდა ადგილობრივი გამოშვების ზრდას იწ-
მარტების თანახმად, ფიქსირებულია. ნომი- ვევს.
ნალური გაცვლითი კურსის ფიქსირებული ■ რეალურ გაცვლით კურსზე, ε -ზე, რომელიც
მნიშვნელობა აღვნიშნოთ E -თი. ამგვარად: ფიქსირებული ნომინალური გაცვლითი კურ-
სისა, E -ს, და ადგილობრივი ფასების დონის,
E=E P -ს, ნამრავლის უცხოურ ფასების დონეზე, P∗
■ ფიქსირებული გაცვლითი კურსისა და კაპი- -ზე, გაყოფით მიიღება. რეალური გაცვლითი
ტალის სრული მობილურობის პირობებში, კურსის შემცირება, ან რაც იგივეა, რეალური
ადგილობრივი საპროცენტო განაკვეთი, i გაუფასურება, წმინდა ექსპორტისა და, შესა-
უცხოური საპროცენტო განაკვეთის, i -ს ∗
ბამისად, გამოშვების ზრდას იწვევს.
ტოლი უნდა იყოს (იხილეთ მე-18 თავი): ტექსტში ყურადღებას ამ ცვლადებიდან მხო-
ლოდ სამის ცვლილებით გამოწვეულ ეფექტებზე
i = i∗ ვამახვილებთ: რეალურ გაცვლით კურსზე, სა-
ამ ოთხი განტოლების გამოყენებით, (21.1) ხელმწიფო დანახარჯებზე და გადასახადებზე:
განტოლებას შემდეგნაირად გადავწერთ:
⎛ EP ⎞
Y = Y ⎜ ∗ , G, T ⎟
⎛ EP ⎞ ⎝P ⎠
Y = C (Y − T ) + I (Y , i∗ − π e ) + G + NX ⎜ Y , Y ∗ , ∗ ⎟
⎝ P ⎠ (–,+,–)
ყველა სხვა ცვლადი, რომელიც გავლენას ახ-
ეს წონასწორობის მრავლისმთქმელი და დენს მოთხოვნაზე, აღებულია, როგორც მოცემუ-
რთული პირობაა. იგი გვიჩვენებს, ფიქსირებუ- ლობა და, ჩანაწერის გასამარტივებლად, უბრა-
ლი გაცვლითი კურსის მქონე ღია ეკონომიკაში ლოდ, მოთხოვნის დამოკიდებულებაში უგულე-
წონასწორული გამოშვება (ან, უფრო ზუსტად, ბელყოფილია. ეს გვაძლევს ტექსტში მოცემულ
გამოშვების მოცულობა, რომელიც გამომდინა- (21.1) განტოლებას.
რეობს საქონლის, ფინანსური და სავალუტო ბაზ- (21.1) განტოლება ერთობლივი მოთხოვნის
რების ერთდროული წონასწორობიდან) დამოკი- დამოკიდებულებაა, დამოკიდებულება გამოშვე-
დებულია: ბასა და ფასების დონეს შორის, რომელიც საქონ-
■ სახელმწიფო ხარჯებზე, G , და გადასახადებ-
ლისა და ფინანსური ბაზრების წონასწორობიდან
ზე, T . სახელმწიფო დანახარჯების ზრდა,
გამომდინარეობს.
ისევე, როგორც გადასახადების შემცირება,
განაპირობებს გამოშვების ზრდას. მიქციეთ ყურადღება, რომ ჩაკეტილ ეკონომი-
■ უცხოურ ნომინალურ გაცვლით კურსს, i* -ს კისათვის უნდა გამოგვეყენებინა IS და LM და-
და მოსალოდნელ ინფლაციას, π -ს, შორის მოკიდებულებები, რათა ერთობლივი მოთხოვნის
სხვაობაზე. უცხოური ნომინალური საპრო- დამოკიდებულება მიგვეღო. ფიქსირებული გაც-
ცენტო განაკვეთის ზრდა ადგილობრივი ნო- ვლითი კურსის მქონე ღია ეკონომიკისათვის LM
მინალური საპროცენტო განაკვეთის პარა- დამოკიდებულება არ გვჭირდება. მიზეზი ისაა,
ლელურ ზრდას მოითხოვს. მოსალოდნელი რომ ნომინალური საპროცენტო განაკვეთი, ნაც-
ინფლაციის გათვალისწინებით, ადგილობ- ვლად იმისა, რომ ერთობლივად IS და LM დამო-
რივი ნომინალური საპროცენტო განაკვეთის კიდებულებით იყოს განსაზღვრული, განსაზღვ-
აღნიშნულ ზრდას ადგილობრივი რეალური რულია უცხოური საპროცენტო განაკვეთით
საპროცენტო განაკვეთის ზრდამდე, შემდეგ ( LM დამოკიდებულება ჯერ კიდევ ნარჩუნ-
კი მოთხოვნისა და გამოშვების შემცირებამ-
დება, მაგრამ, როგორც მე-20 თავში ვნახეთ, ის
დე მივყავართ.
Et Et Pt Pt∗ εt
(1 + it ) = (1 + it* ) =
Ete+1 Ete+1 Pte+1 Pt∗+e1 ε te+1
მე-14 თავიდან გავიხსენოთ რეალური საპრო- ამ შედეგის (21.A1) განტოლებაში ჩასმა გვაძლევს:
ცენტო განაკვეთის განმარტება, (14.3) განტოლება:
(1 + it ) εt
(1 + rt ) ≡ (1 + rt ) = (1 + rt∗ )
ε te+1
(1 + π te )
ანუ
სადაც π te ≡ ( Pte+1 − Pt ) Pt ინფლაციის მოსალოდნე-
ლი დონეა. ანალოგიურად განისაზღვრება უცხო- 1 + rt
εt = ε te+1
ური რეალური საპროცენტო განაკვეთი: 1 + rt∗ (21.A2)
(1 + it∗ )
(1 + rt∗ ) = რეალური გაცვლითი კურსი დამოკიდებულია
(1 + π t∗e ) ამ წლის ადგილობრივ და უცხოურ რეალურ საპ-
როცენტო განაკვეთებზე და მომავალში – მომ-
სადაც π t∗e ≡ ( Pt∗+e1 − Pt∗ ) Pt∗ მოსალოდნელი უცხოური დევნო წელს – მოსალოდნელ რეალურ გაცვლით
ინფლაციის ტემპია. კურსზე. ეს განტოლება ტექსტში მოცემულ (21.4)
გამოვიყენოთ ეს ორი დამოკიდებულება, რა- განტოლებას შეესაბამება, მაგრამ, ახლა უკვე რე-
თა გამოვრიცხოთ ნომინალური საპროცენტო გა- ალური და არა ნომინალური გაცვლითი კურსისა
ნაკვეთი საპროცენტო პარიტეტის პირობიდან. და საპროცენტო განაკვეთების მიხედვით.
მაშასადამე:
690
690 makroekonomika
M01_BLAN8290_05_SE_C01.pdf 12
10 9/27/2010 1:47:38 PM M01_BL
რეალური საპროცენტო პარიტეტის პირობის
გამოყვანა ეს დამოკიდებულება მიმდინარე რეალურ
გაცვლით კურსს წარმოგვიდგენს, როგორც მიმ-
შემდეგი ნაბიჯი (21.A2) განტოლების იმავე დინარე და მომავალში მოსალოდნელი ადგილობ-
გზით გარდაქმნაა, როგორც ეს (21.4) განტოლე- რივი რეალური საპროცენტო განაკვეთების, მიმ-
ბისათვის გავაკეთეთ. (21.A2) განტოლება გუ- დინარე და მომავალში მოსალოდნელი უცხოური
ლისხმობს, რომ რეალური გაცვლითი კურსი t + 1 საპროცენტო განაკვეთებისა და t + n + 1 წლის
წელს, შემდეგი განტოლებითაა მოცემული: მოსალოდნელი რეალური გაცვლითი კურსის
ფუნქციას.
1 + rt +1
ε t +1 = ε te+ 2 ამ დამოკიდებულების უპირატესობა ნომი-
1 + rt∗+1 ნალურ გაცვლით კურსსა და ნომინალურ საპრო-
ცენტო განაკვეთებს შორის ტექსტში მიღებულ
მივიღებთ რა მხედველობაში იმ გარემოებას, (21.5) დამოკიდებულებასთან შედარებით არის
რომ t წლის მდგომარეობით t + 1 წლის მაჩვენებ- ის, რომ, ჩვეულებისამებრ, უფრო იოლია ვიწი-
ლები მოსალოდნელს მიეკუთვნება, ეს გამოსა- ნასწარმეტყველოთ მომავალი რეალური, ვიდრე
ხულება შემდეგნაირად უნდა შევცვალოთ: ნომინალური გაცვლითი კურსი. მაგალითად, თუ
ეკონომიკაში დიდი სავაჭრო დეფიციტია, ჩვენ
1 + rte+1
ε te+1 = ε te+ 2 შეგვიძლია თითქმის დარწმუნებული ვიყოთ,
1 + rt∗+e1 რომ ადგილი ექნება რეალურ გაუფასურებას, და
e
რომ ε t + n +1 უფრო დაბალი იქნება. მაგრამ რა მო-
ჩავსვათ ε te+1 -ს ეს მნიშვნელობა (21.A2) -ში.
უვა Et + n +1 -ს ნომინალური გაუფასურებისას,
მივიღებთ:
ძალიან რთული სათქმელია: ის დამოკიდებულია
(1 + rt )(1 + rte+1 )
εt = ∗ ∗e
ε te+ 2 იმაზე, თუ რა მოუვა ინფლაციას როგორც შინ,
(1 + rt )(1 + rt +1 ) ისე საზღვარგარეთ მომდევნო n წლის განმავ-
ლობაში.
თუ ანალოგიურად მოვიქცევით ε te+ 2 -ის მი-
მართ და ა.შ., საბოლოოდ გვექნება:
(1 + rt )(1 + rte+1 )L (1 + rte+ n )
εt = ∗ ∗e ∗e
ε te+ n +1
(1 + rt )(1 + rt +1 )L (1 + rt + n )
gafarToeba
zogjer (makroekonomi-
kaSi) saqme Zalian cudad
midis: gamoSvebaSi adgili
aqvs mkveTr vardnas.
umuSevrobis done xangrZli-
vi periodis ganmavlobaSi
maRalia, an inflacia Zalian
maRal donemde izrdeba. es
paTologiebi momdevno ori
Tavis yuradRebis centrSia.
Tavi 22 Tavi 23
693
695
M01_BLAN8290_05_SE_C01.pdf 5
3 9/27/2010 1:47:37
1:47:35 PM
22 . 1 dezinflacia, deflacia da
likvidurobis xafangi
696
696 makroekonomika
M01_BLAN8290_05_SE_C01.pdf 12
10 9/27/2010 1:47:38 PM M01_BL
LM nax. 22 - 1
■ ვიდრე გამოშვება მის ბუნებრივ მოცულობაზე დაბლაა, ინფლაცია u > un ⇒ π t < π t −1.
მცირდება და LM მრუდი ქვემოთ გადაადგილებას აგრძელებს. ეს ცვლი-
ლებები მაშინ შეწყდება, როცა გამოშვება საბოლოოდ თავის ბუნებრივ
მოცულობას დაუბრუნდება.
მაშასადამე, იქმნება შთაბეჭდილება, რომ ეკონომიკურ სისტემებს რე-
ცესიიდან გამოსასვლელად სტაბილიზაციის ძლიერი ჩაშენებული მექანიზ-
მი აქვს:
■ ბუნებრივ მოცულობაზე ნაკლები გამოშვება ინფლაციის შემცირებას
იწვევს.
■ ინფლაციის შემცირება, თავის მხრივ, რეალური ფულის ზრდას იწვევს.
■ რეალური ფულის ზრდა დროთა განმავლობაში გამოშვების ზრდას იწ-
ვევს.
698
698 makroekonomika
M01_BLAN8290_05_SE_C01.pdf 12
10 9/27/2010 1:47:38 PM M01_BL
LM nax. 22 - 2
likvidurobis xafangi
700
700 makroekonomika
M01_BLAN8290_05_SE_C01.pdf 12
10 9/27/2010 1:47:38 PM M01_BL
იწყებს. ნახ. 22.2-ის მიხედვით ცენტრალურმა ბანკმა ნომინალური ფულის
მარაგი იმდენად უნდა გაზარდოს, რომ LM მრუდი საკმაოდ ქვემოთ გადა-
ადგილდეს, რათა გამოშვება გაიზარდოს.
ეს ნამდვილად სწორი რეკომენდაციაა. მაგრამ არსებობს იმის ლიმიტი,
თუ რისი გაკეთება შეუძლია ცენტრალურ ბანკს: მას ნომინალური საპრო-
ცენტო განაკვეთის ნულს ქვემოთ დაწევა არ შეუძლია. თუ მოსალოდნელი
ინფლაცია დაბალი ან, თუნდაც, უარყოფითია (თუ ადამიანები დეფლაციას
მოელიან), ეკონომიკის რეცესიიდან გამოსაყვანად, მოსალოდნელი რეალუ-
რი საპროცენტო განაკვეთი ჯერჯერობით შეიძლება არასაკმარისად დაბალი
იყოს. ეს პრობლემა იაპონიის ეკონომიკის მკვეთრი ვარდნის შესახებ დისკუ-
სიის ცენტრალური საკითხი იყო. მოდით, დაწვრილებით განვიხილოთ იგი.
თავდაპირველად, მე-4 თავში ფულზე მოთხოვნისა და ფულის მიწოდე-
ბის დახასიათებას დავუბრუნდეთ. იქ ჩვენ ფულზე მოთხოვნა შემოსავლის
მოცემული დონისათვის გრაფიკულად გამოვსახეთ, როგორც ნომინალური
საპროცენტო განაკვეთის კლებადი ფუნქცია. რაც დაბალია ნომინალური
საპროცენტო განაკვეთი, მით მაღალია ფულზე მოთხოვნა, ეკვივალენტუ-
რად, მით დაბალია ობლიგაციებზე მოთხოვნა. მე-4 თავში ჩვენ არ დავინ-
ტერესებულვართ იმით, თუ რა ხდება, როდესაც საპროცენტო განაკვეთი
ნულის დონეზე ეშვება. პასუხი შემდეგია: როდესაც ტრანსაქციებისათვის
საჭირო ფულს ფლობს, მოსახლეობა დარჩენილი ფინანსური სიმდიდრის დააკვირდით ნახ. 4.1-ს. შე-
ფულის სახით ფლობასა და ობლიგაციების სახით ფლობას შორის არჩევა- ნიშნეთ, თუ როგორ ავარიდე
ნის მიმართ ინდიფერენტულია. ამის მიზეზი ისაა, რომ როგორც ფული, ისე თავი პრობლემას იმით, რომ
ობლიგაცია ერთნაირ, ნულის ტოლ ნომინალურ საპროცენტო განაკვეთს იძ- ფულზე მოთხოვნა ნულთან
მიახლოებული საპროცენტო
ლევა. ამგვარად, ფულზე მოთხოვნა გამოიყურება ისე, როგორც ნახ. 22.3- განაკვეთისათვის არ გამოვ-
ზეა ნაჩვენები: სახე.
702
702 makroekonomika
M01_BLAN8290_05_SE_C01.pdf 12
10 9/27/2010 1:47:38 PM M01_BL
დის ასაგებად, ნახ. 22.4 (ა) რეალური ფულის მარაგის მოცემული დონისათ-
ვის ფინანსური ბაზრების წონასწორობას განიხილავს ფულზე მოთხოვნის
სამი მრუდისათვის, რომელთაგანაც თითოეული გამოშვების სხვადასხვა
მოცულობას შეესაბამება:
M d (for Y < Y )
nax. 22 - 4
M d (roca Y < Y )
M d ( Y-isTvis ) LM მრუდის მიღება
nominaluri saprocento ganakveTi, i
nax. 22 - 5
IS
i
IS − LM მოდელი და
nomin aluri saprocent o ganakveTi,
ლიკვიდურობის ხაფანგი
LM
ლიკვიდურობის ხაფანგის LM
არსებობისას მონეტარუ- LM
ლი პოლიტიკის გამოშვე-
ბის ზრდაზე ზემოქმედე-
ბის შესაძლებლობა შეზღ-
უდულია. მონეტარულმა
A
პოლიტიკამ შესაძლოა ვერ i
უზრუნველყოს გამოშვე- B
ბის მის ბუნებრივ მოცუ-
Y Y Yn
ლობაზე დაბრუნება.
g amo Sveba, Y
704
704 makroekonomika
M01_BLAN8290_05_SE_C01.pdf 12
10 9/27/2010 1:47:38 PM M01_BL
მიუხედავად ამისა, რა მოხდება, თუ B წერტილის შემდეგ, ცენტრა-
ლური ბანკი ფულის მიწოდებას კიდევ გაზრდის და LM მრუდს LM ′ -დან,
ვთქვათ, LM ′′ -მდე გადააადგილებს? ვინაიდან IS და LM ′′ მრუდების გადაკ-
ვეთა B წერტილში რჩება, გამოშვება კვლავ Y ′ -ის ტოლია. ექსპანსიურ
მონეტარულ პოლიტიკას უკვე აღარ ძალუძს, ზემოქმედება მოახდინოს გა-
მოშვებაზე; ამიტომ, მას არ შეუძლია, გამოშვება Yn მოცულობაზე დააბრუ-
ნოს.
მსჯელობით: როცა ნომინალური საპროცენტო განაკვეთი ნულის ტო-
ლია, ეკონომიკა ლიკვიდურობის ხაფანგშია: ცენტრალურ ბანკს შეუძლია
გაზარდოს ლიკვიდურობა, ე.ი. გაზარდოს ფულის მიწოდება, მაგრამ, ის
ლიკვიდურობის ხაფანგში ხვდება: დამატებით ფულს, უცვლელი, კერძოდ,
ნულის ტოლი საპროცენტო განაკვეთის პირობებში, ფინანსური ინვესტო-
რები სიამოვნებით ინახავენ ხელზე. თუ ნულის ტოლი ნომინალური საპრო-
ცენტო განაკვეთის პირობებში, საქონელზე მოთხოვნა ჯერ კიდევ ძალიან
დაბალია, მაშინ მონეტარულ პოლიტიკას გამოშვების ზრდა არ ძალუძს.
IS IS
ლიკვიდურობის ხაფანგი
და დეფლაცია
LM
დავუშვათ, ეკონომიკა ლიკ-
ვიდურობის ხაფანგშია და
ადგილი აქვს დეფლაციას.
გამოშვება, რომელიც მის
ბუნებრივ მოცულობაზე e
<0
დაბალია, დროთა განმავ-
ლობაში უფრო მეტ დეფ-
ლაციას განაპირობებს,
რაც რეალური საპროცენ- A A
ტო განაკვეთის შემდგომ Y Y Yn
ზრდას და IS მრუდის კი-
gamoSveba, Y
დევ უფრო მარცხნივ გა-
დაადგილებას იწვევს. ეს
გადაადგილება გამოშვე- სია მკვეთრ ვარდნად ან დეპრესიად აქციოს:
ბის შემდგომ შემცირებას
განაპირობებს, რასაც მეტ ■ დავუშვათ, ეკონომიკა გარკვეული დროის მანძილზე იმყოფებოდა რე-
დეფლაციასთან მივყა-
ცესიაში, ასე რომ, ინფლაცია სტაბილურად მცირდებოდა და დეფლაცი-
ვართ და ა.შ.
აში გადაიზარდა.
■ დავუშვათ, მონეტარულმა პოლიტიკამ ნომინალური საპროცენტო გა-
ნაკვეთი ნულამდე დაიყვანა. ნულოვანი ნომინალური საპროცენტო გა-
ნაკვეთის შემთხვევაშიც, მოსალოდნელი დეფლაცია გულისხმობს, რომ
რეალური საპროცენტო განაკვეთი ჯერ კიდევ დადებითია.
■ დავუშვათ, ყოველივე ამის შედეგად ეკონომიკა ნახ. 22.6-ზე IS და LM
მრუდების გადაკვეთის A წერტილში იმყოფება, რომლის შესაბამისი
ნომინალური საპროცენტო განაკვეთი ნულის ტოლია, გამოშვების მო-
ცულობა Y კი გამოშვების ბუნებრივ მოცულობაზე, Yn -ზე დაბალია.
■ ამ შემთხვევაში, მონეტარული პოლიტიკა, გამოშვების გასაზრდელად
აშკარად ვერაფერს გააკეთებს. მოვლენებიც, ალბათ, დროთა განმავ-
ლობაში უარესობისკენ შეიცვლება: რადგან გამოშვება თავის ბუნებრივ
მოცულობაზე დაბალია, დეფლაციის ტემპი, ფაქტობრივიც და მოსა-
ლოდნელიც, სავარაუდოდ გაიზრდება.
■ მოცემული ნომინალური საპროცენტო განაკვეთისათვის, უფრო მა-
ღალი მოსალოდნელი დეფლაცია რეალური საპროცენტო განაკვეთის
706
706 makroekonomika
M01_BLAN8290_05_SE_C01.pdf 12
10 9/27/2010 1:47:38 PM M01_BL
ზრდას გამოიწვევს; ნახ. 22.6-ზე IS მრუდი მარცხნივ IS-დან, ვთქვათ,
IS ′ -მდე გადაადგილდება, რასაც გამოშვების Y -დან Y ′ -მდე შემცირება
მოჰყვება. ეს შემდგომ დეფლაციას, რეალური საპროცენტო განაკვეთის
ზრდას და გამოშვების შემცირებას გამოიწვევს და ა.შ.
22 . 2 didi depresia
1929 წელს აშშ-ში უმუშევრობის დონე 3,2 პროცენტი იყო. 1933 წლისათვის
ის 24,9 პროცენტამდე გაიზარდა! ყოველი მეოთხე სამუშაოს ეძებდა. მხო-
ლოდ ცხრა წლის შემდეგ, 1942 წელს, უმუშევრობის დონე 4,7 პროცენტამდე
შემცირდა (ნახ. 22.7 1920-დან 1950 წლამდე უმუშევრობის დონის ევოლუ-
ციას გამოსახავს).
უფრო სრული მაკროეკონომიკური სურათი მოცემულია 22.1 ცხრილში,
რომელიც გვიჩვენებს აშშ-ის უმუშევრობის დონის, გამოშვების ზრდის ტემ-
პის, სამომხმარებლო ფასების ინდექსისა და ფულის მარაგის ცვლილებებს
1929 -დან 1942 წლამდე.
30
nax. 22 - 7
umuSevrobis done (procenti)
0
1920 1922 1924 1926 1928 1930 1932 1934 1936 1938 1940 1942 1944 1946 1948 1950
cxrili 22-1 aSS-is umuSevroba, gamoSvebis zrda,fasebi da fuli, 1929 -1942 wlebSi
შენიშვნა: ფასების ინდექსი გამოთვლილია 1929 წლის, როგორც საბაზისო წლის, სა-
ფუძველზე. ფულის მარაგი გაზომილია მილიარდ დოლარში.
წყარო: Historical Statistics of the United States, U.S. Department of Commerce.
708
708 makroekonomika
M01_BLAN8290_05_SE_C01.pdf 12
10 9/27/2010 1:47:38 PM M01_BL
danaxarjebis Tavdapirveli vardna
nax. 22 - 8
320
120
80
40
1920 1922 1924 1926 1928 1930 1932 1934 1936 1938 1940 1942 1944 1946 1948 1950
M 1 = H × ფულის მულტიპლიკატორი
710
710 makroekonomika
M01_BLAN8290_05_SE_C01.pdf 12
10 9/27/2010 1:47:38 PM M01_BL
ყურადღება მიაქციეთ, რომ 1929-დან 1933 წლამდე, მონეტარული ბა-
ზა, H (რომელიც ცხრილი 22.2-ის მეორე სვეტშია ნაჩვენები), 7,1 მილიარ-
დიდან 8,2 მილიარდამდე გაიზარდა. მაშასადამე, M1-ის შემცირება გამოწ-
ვეული იყო არა მონეტარული ბაზის, არამედ ფულის მულტიპლიკატორის,
M 1 H -ის (ნაჩვენებია ცხრილი 22.2-ის მესამე სვეტში) შემცირებით, რომე-
ლიც 1929 წელს არსებული 3,7-დან 1933 წლის 2,4-მდე შემცირდა. რატომ
შემცირდა ფულის მულტიპლიკატორი ასე ძალიან? მოკლე პასუხი ასეთია:
ბანკების გაკოტრების გამო. გამოშვების დიდი შემცირების კვალობაზე,
კლასიკური გამოკვლევა იხი-
სულ უფრო მეტმა მსესხებელმა აღმოაჩინა, რომ ბანკების წინაშე არსებული ლეთ მილტონ ფრიდმანისა და
დავალიანების გადახდისუუნარო იყო, რამაც სულ უფრო მეტი ბანკი აქცია ანა შვარცის ნაშრომში: Milton
გადახდისუუნაროდ და დახურვამდე მიიყვანა. ბანკების გაკოტრება 1929 Friedman and Anna Schwartz, A
Monetary History of the United
წლიდან 1933 წლამდე სტაბილურად იზრდებოდა, სანამ გაკოტრებული ბან- States, 1867-1960, Princeton Uni-
კების რაოდენობამ პიკს, იმ დროს მოქმედი, დაახლოებით, 20000 ბანკიდან, versity Press. Princeton, NJ, 1963.
4000-ს მიაღწია.
712
712 makroekonomika
M01_BLAN8290_05_SE_C01.pdf 12
10 9/27/2010 1:47:38 PM M01_BL
cxrili 22-3 nominaluri saprocento ganakveTi, inflacia da realuri
saprocento ganakveTi, 1929-1933 wlebi
aRmavloba
714
714 makroekonomika
M01_BLAN8290_05_SE_C01.pdf 12
10 9/27/2010 1:47:38 PM M01_BL
დული კონკურენციის ნაცვლად სატყუარა – “კეთილსინდისიერი კონკუ- თუმცა, სხვა ეკონომისტები
რენციის” ნიღბით – შესთავაზა უფრო მაღალი მოგების მიღების შესაძ- ამტკიცებდნენ, რომ კონკუ-
რენციის შემცირება 1933
ლებლობით. მონაცემთა მტკიცებით, ეროვნული მრეწველობის აღდგე- წლის შემდეგ სუსტ აღმავლო-
ნის კანონმა ნამდვილად იმოქმედა ხელფასის დაწესებაზე. ბას ნაწილობრივ ხსნის. მათი
■ სხვა ფაქტორი შეიძლება ისიც იყოს, რომ, ჯერ კიდევ მაღალი უმუშევ- მტკიცებით, დაბალმა კონკუ-
რობის პირობებში, გამოშვების ზრდაც მაღალი იყო. წარმოებაში ად- რენციამ ფასების მომატება,
უფრო მაღალი უმუშევრობის
გილი ჰქონდა ვიწრო ადგილებს, რამაც ფირმებს უბიძგა, მოცემული
ბუნებრივი დონე და გამოშვე-
ხელფასის პირობებში, ფასები გაეზარდათ. მოთხოვნის მკვეთრი ზრდის ბის უფრო დაბალი ბუნებრივი
გამო, ნედლეულზე ფასებიც გაიზარდა, რამაც გაზარდა დანახარჯები მოცულობა განაპირობა.
და ფირმებს, მოცემული ხელფასის პირობებში, კვლავ უბიძგა ფასების
ზრდისკენ. მოკლედ, მოცემული ხელფასის პირობებში, სწრაფი ზრდის
ეფექტი ფასების ზრდა იყო, რამაც უმუშევრობის დეფლაციური ზეწო-
ლა შეამცირა.
■ კიდევ ერთი ფაქტორი, შეიძლება, “რეჟიმის ცვლილების” აღქმა იყო,
რომელიც რუზველტის არჩევასთან და ინფლაციის მოლოდინზე მის
პირდაპირ ზემოქმედებასთან ასოცირდებოდა. თავისი მოვალეობის შეს-
რულების პირველი 100 დღის განმავლობაში რუზველტის ადმინისტრა-
ციამ ნათლად აჩვენა, რომ დეფლაციის დასრულების იდეის ერთგული
იყო. მან შეცვალა ფედერალური სარეზერვო სისტემის თავმჯდომარე,
რის შემდეგაც, ახალმა თავმჯდომარემ საპროცენტო განაკვეთის შემ-
ცირება დაიწყო. 1933 წელს რუზველტმა დოლარის თავისუფალი ცურ-
ვა დაუშვა და დოლარი, სხვა ვალუტებთან შედარებით, სწრაფად – 30
პროცენტით და უფრო მეტად გაუფასურდა. სავსებით მოსალოდნელია,
რომ პოლიტიკის ამ ცვლილებებს მოსალოდნელ ინფლაციაზე და, თავის
მხრივ, ფაქტობრივ ინფლაციაზე ზეგავლენა ჰქონოდა.
nax. 22 - 9 5.4
2.7
1992-დან 2002 წლამდე,
მთლიანი შიდა პროდუქ-
ტის საშუალო ზრდა იაპო- 1.8
ნიაში 1 პროცენტზე ნაკ-
ლები იყო. 0.9
saSualo zrda
შენიშვნა: 2007 წლის მო-
0.0
ნაცემი 2007 წლის შუა
პერიოდში გაკეთებული
პროგნოზია. 0.9
1.8
1990 1992 1994 1996 1998 2000 2002 2004 2006
716
716 makroekonomika
M01_BLAN8290_05_SE_C01.pdf 12
10 9/27/2010 1:47:38 PM M01_BL
პროცენტამდე გაიზარდა, შემდეგ დაახლოებით 4 პროცენტამდე შემცირდა.
მაგრამ, თვით 5,4 პროცენტიც კი ჯერ კიდევ უფრო დაბალია, ვიდრე უმუ-
შევრობის საშუალო დონე აშშ-ში ბოლო 40 წლის განმავლობაში და ეს ის
დონეა, რომლის მიღწევაზეც მრავალ ევროპულ ქვეყანას მხოლოდ ოცნება
თუ შეუძლია.
მაგრამ ეს დასკვნა მცდარი იქნებოდა: იაპონიაში 5-პროცენტიანი უმუ-
შევრობის დონე ძალიან დათრგუნული შრომის ბაზრის ნიშანია. იმის გასარ-
კვევად, თუ რატომაა ასე, დაუბრუნდით მე-10 თავის ჩანართს: “ოუკენის კა-
ნონი ქვეყნების მიხედვით” . იქ ჩვენ ვნახეთ, რომ იაპონური ფირმები თავის
მუშაკებს მნიშვნელოვან დაცვას სთავაზობენ. გამოშვების შემცირების შემ-
თხვევაში მათ მუშაკების შენარჩუნების ტენდენცია ახასიათებთ, რის გამოც
გამოშვების შემცირება უმუშევრობაზე მცირე გავლენას ახდენს. ასე რომ,
დაბალ ზრდას უმუშევრობის მნიშვნელოვანი ზრდა არ გამოუწვევია. მაგრამ
ეს სულაც არ ნიშნავს იმას, რომ იაპონია წარმატებულია.
nax. 22 - 10
5.4 უმუშევრობა და ინფლა-
ცია იაპონიაში 1990 წლი-
4.5 დან (პროცენტი)
2.7
ლაცია დეფლაციაში გა-
დაიზარდა.
1.8
შენიშვნა: 2007 წლის
0.9 inflaciis tempi მონაცემი 2007 წლის
შუა პერიოდში გაკეთე-
ბული პროგნოზია.
0.0
0.9
1.8
1990 1992 1994 1996 1998 2000 2002 2004 2006
718
718 makroekonomika
M01_BLAN8290_05_SE_C01.pdf 12
10 9/27/2010 1:47:38 PM M01_BL
ლუციას გვიჩვენებს. უფრო მოსახერხებელი რომ იყოს, ორივე ცვლადი 1-ის
ტოლადაა ნორმირებული 1980 წლისათვის. ნახაზზე დაკვირვებას მარტივ
დასკვნამდე მივყავართ:
6.4 nax. 22 - 11
აქციების კურსი და დივი-
aqciebis kursi da dividendebis indeqsebi
2.4
1.6
dividendebis indeqsi
0.8
1980 1982 1984 1986 1988 1990 1992 1994 1996 1998 2000 2002 2004 2006
nax. 22 - 12 8
ნომინალური და რეალუ-
7
რი საპროცენტო განაკ-
ვეთები იაპონიაში 1990
yovelwliuri procenti
წლიდან 6
იაპონია ლიკვიდურობის
5
ხაფანგში 1990-იანი წლე-
ბის შუა პერიოდიდან მოხ-
ვდა: ნომინალური საპრო- 4
nominaluri saprocento ganakveTi
ცენტო განაკვეთი ნულთან
ახლოს იმყოფებოდა და
ინფლაციის ტემპი უარყო- 3
ფითი იყო. ნულოვანი ნო- realuri
მინალური საპროცენტო saprocento
2 ganakveTi
განაკვეთის პირობებშიც
კი რეალური საპროცენტო
განაკვეთი დადებითი იყო.
1
0
1990 1992 1994 1996 1998 2000 2002 2004 2006
720
720 makroekonomika
M01_BLAN8290_05_SE_C01.pdf 12
10 9/27/2010 1:47:38 PM M01_BL
ნომინალური საპროცენტო განაკვეთი მაღალი იყო 1990 წელს, დაახ-
ლოებით, 8 პროცენტი. ეს, ნაწილობრივ, განპირობებული იყო იმით, რომ
იაპონიის ბანკი (რომელსაც ხშირად მოიხსენიებენ, როგორც BoJ – (Bank of
Japan)), რომელსაც ნიკეის ზრდა აწუხებდა, აქციების კურსის შემცირებას
საპროცენტო განაკვეთის ზრდით შეეცადა. დაახლოებით 2-პროცენტია-
ნი ინფლაციით, აღნიშნული ნომინალური საპროცენტო განაკვეთი 6-პრო-
ცენტიან რეალურ საპროცენტო განაკვეთს გულისხმობდა. რადგან ზრდა
შენელდა, იაპონიის ცენტრალურმა ბანკმა ნომინალური საპროცენტო გა-
ნაკვეთი შეამცირა. მაგრამ ეს ისე ნელა გაკეთდა, რომ 1996 წლისათვის, რო-
დესაც ნომინალური საპროცენტო განაკვეთი 1 პროცენტზე დაბალი იყო, გავიხსენოთ, რომ აქციების
დაბალი ზრდის ერთობლივი ეფექტით, ინფლაცია დეფლაციაში გადაიზარ- კურსი დადებით დამოკიდე-
ბულებაშია მიმდინარე და
და. შედეგად, რეალური საპროცენტო განაკვეთი უფრო მაღალი იყო, ვიდრე
მომავალში მოსალოდნელ დი-
ნომინალური საპროცენტო განაკვეთი. 1990-იანი წლების შუა პერიოდიდან ვიდენდებთან და უარყოფით
იაპონია ლიკვიდურობის ხაფანგში იმყოფებოდა. ნომინალური მოკლევა- დამოკიდებულებაშია მიმდი-
დიანი საპროცენტო განაკვეთი ძალიან ახლოს იყო ნულთან. იმავე დროს, ნარე და მომავალ საპროცენ-
ტო განაკვეთებთან.
უმუშევრობა მაღალი დარჩა, რამაც გამოიწვია დეფლაცია და, მაშასადამე,
დადებითი რეალური საპროცენტო განაკვეთი.
გამოყენებულ იქნა, აგრეთვე, ფისკალური პოლიტიკა. ნახ. 22.13 გვიჩვე-
ნებს, რა მოუვიდა 1990 წლის შემდეგ მთლიან შიდა პროდუქტთან თანაფარ-
დობაში საგადასახადო შემოსავლებსა და სახელმწიფო ხარჯებს: მკვეთრი
ვარდნის გახანგრძლივებასთან ერთად, როგორ შეამცირა იაპონიის მთავ-
რობამ გადასახადები და გაზარდა დანახარჯები, რითაც 2003 წელს ბიუჯე-
ტის დეფიციტმა მთლიანი შიდა პროდუქტის 8 პროცენტს მიაღწია. მიუხე-
nax. 22 - 13
40.0
სახელმწიფო ხარჯები
და შემოსავლები (მთლი-
ანი შიდა პროდუქტის
პროცენტებში) იაპონია-
37.5
ში 1990 წლიდან.
32.5
Semosavlebi
30.0
1990 1992 1994 1996 1998 2000 2002 2004 2006
iaponiis aRmavloba
722
722 makroekonomika
M01_BLAN8290_05_SE_C01.pdf 12
10 9/27/2010 1:47:38 PM M01_BL
შეიძლება იოლი გასაკეთებელი არ იყოს: დავუშვათ, ცენტრალური ბანკი შევნიშნოთ მსგავსება მე-9
თავში მოცემულ მსჯელობას-
აცხადებს ინფლაციის თარგეტს, ინფლაციის ტემპს, რომლის მიღწევასაც
თან იმის შესახებ შეუძლია
ის მომდევნო რამდენიმე წლის განმავლობაში შეეცდება. თუ ადამიანებს თუ არა ცენტრალურ ბანკს
სჯერათ ამ განცხადების, მაშინ მოსალოდნელი ინფლაცია მართლაც გაიზ- გამოშვების მცირედი მსხვერ-
რდება, რითაც ეკონომიკას მკვეთრი ვარდნიდან გამოყვანაში დაეხმარება. პლით დეზინფლაციას მიაღ-
წიოს. პასუხი ასეთი იყო: თუ
მაგრამ, თუ ადამიანებს არ სჯერათ ამ განცხადების და კვლავ დეფლაციის ცენტრალურ ბანკს შეუძლია
მოლოდინი აქვთ, მაშინ დეფლაცია გაგრძელდება. დაარწმუნოს ადამიანები, რომ
მაშასადამე, მრავალი ეკონომისტის რჩევა იაპონიის ცენტრალური ბან- ინფლაცია დაბალი იქნება, მას
შესაძლებლობა ექნება დაბალ
კის მიმართ 1990-იანი წლების მეორე ნახევრის განმავლობაში იყო ის, რომ
ინფლაციას გამოშვების მცი-
მას ინფლაციური მოლოდინის ზრდა უნდა ეცადა. უარეს შემთხვევაში, მას რედი მსხვერპლით მიაღწიოს.
შედეგი არ ექნებოდა; საუკეთესო შემთხვევაში კი, ეკონომიკის მკვეთრი
ვარდნიდან გამოყვანა შეეძლო. 2003 წელს იაპონიის ცენტრალური ბანკის
ახალმა თავმჯდომარემ გადაწყვიტა, მიჰყოლოდა ამ რჩევას. მან გამოაცხ-
ადა, რომ იაპონიის ცენტრალური ბანკი ნულის ტოლი ნომინალური საპ-
როცენტო განაკვეთის შენარჩუნების ერთგული იქნებოდა, ვიდრე ინფლა-
ცია უწყვეტი არ გახდებოდა. ზუსტად ისევე, როგორც 1933 წელს აშშ-ში,
ეს განცხადება აღქმულ იქნა, როგორც მონეტარული პოლიტიკის რეჟიმის
ცვლილების სიგნალი და, როგორც ჩანს, ინფლაციური მოლოდინი შეიცვა-
ლა. მიუხედავად იმისა, რომ მიმდინარე ინფლაციის ტემპი ჯერ კიდევ უარ-
ყოფითია, ელოდებიან, რომ ინფლაცია მომავალში დადებითი იქნება და
გრძელვადიან პერიოდში რეალური საპროცენტო განაკვეთი შემცირდება.
ეს, როგორც ჩანს, ერთ-ერთი იმ ფაქტორთაგანია, რომელიც 2003 წლიდან
საინვესტიციო ხარჯების ძლიერი ზრდის უკან დგას.
724
724 makroekonomika
12
M01_BLAN8290_05_SE_C01.pdf 10 9/27/2010 1:47:38 PM M01_BL
■ სესხის ღირებულება ნულია: ბანკმა თვითონ ბანკის ინსპექტორმაც, თუ
სესხი უნდა ჩამოწეროს. ბანკს ჯერ ის მარტოა, შეიძლება თვალის და-
კიდევ ვალად აქვს 50 დოლარის დე- ხუჭვა ამჯობინოს: აღიარებს რა ცუ-
პოზიტი, მაგრამ მისი დაბრუნება არ დი სესხების არსებობას და იმ ფაქტს,
შეუძლია. მაშასადამე, დეპოზიტის რომ ბანკი უნდა დაიხუროს, ამან შე-
დაზღვევამ მეანაბრეს უნდა გადაუხა- იძლება მის კარიერაზე ცუდად იმოქ-
დოს 50 დოლარი და ბანკი დაიხუროს. მედოს, ამიტომ შესაძლოა ლოდინი
■ მაგრამ საეჭვოა ეს მოხდეს. თავისი აირჩიოს.
სამუშაოს შესანარჩუნებლად, ბანკის შედეგი ასეთია: ბანკები, ალბათ, გა-
მენეჯერმა შეიძლება ითვალთმაქ- ნაახლებენ ცუდი სესხების გაცემას ან,
ცოს, რომ არაფერი მომხდარა და სეს- კარგი ფირმების ხარჯზე, შესთავაზებენ
ხი ჯერ კიდევ კარგია. მართლაც, მას ახალ სესხებს ცუდ ფირმებს. ასე რომ,
შეეძლო, ფირმისათვის დამატებით რაც მეტი დრო გადის, უიმედო სესხების
ესესხებინა, რათა ამ უკანასკნელს პრობლემა მით უფრო იჩენს თავს.
ძველი სესხი გადაეხადა. ეს გზა, ჩვე- სწორედ ეს მოხდა იაპონიაში 1990-იან
ულებრივ ბიზნესს უფრო წააგავს. ეს, წლებში. 1993 წლამდე იაპონურ ბანკებს
აშკარად, ცუდის შემდეგ კარგი ფუ- არ გამოუმჟღავნებია რაიმე ინფორმაცია
ლის გადაყრაა, მაგრამ ამგვარი ქმე- თავის უიმედო სესხებზე. 1993 წლის და-
დებით, მენეჯერი ყიდულობს დროს
CanarTi
საწყისში მათ თავის საბუღალტრო წიგ-
და ინარჩუნებს სამსახურს, უკიდურეს
ნებში იძულებით აღიარეს უიმედო სესხე-
შემთხვევაში, გარკვეული დროით.
ბის არსებობა. უიმედო სესხთა მთლიანი
■ თვით ბანკის მფლობელებსაც შეეძ- (ბანკების მიერ გამოცხადებული) რაოდე-
ლოთ, შესაბამისად ემოქმედათ. თუ ნობა 1993 წელს არსებული 12 ტრილიონი
ბანკი იხურება, ისინი ყველაფერს კარ-
იენიდან, 1998 წლისათვის 30 ტრილიონ
გავენ (საკუთარი კაპიტალი, აშკარად,
იენამდე, 2001 წლისათვის კი 44 ტრილი-
ნულის ტოლია). თუ ადგილი აქვს იმის
მცირედ შანსს, რომ ფირმა გაჯანსაღ- ონ იენამდე მყარად გაიზარდა. მაგრამ ეს
დება და სესხის დაბრუნებას შეძლებს, რაოდენობაც ძალიან დაბალი იყო რეალუ-
ისინი საკუთარი დადებითი კაპიტა- რად არსებულ რაოდენობასთან შედარე-
ლით შეძლებდნენ დასრულებას (ეს ბით და 2001 წლის შეფასებით, რომელიც
ცნობილია, როგორც “აზარტული თა- ეკონომიკური თანამშრომლობისა და გან-
მაში მკვდრეთით აღდგომისათვის”). ვითარების ორგანიზაციის მიერ გაკეთდა,
მაშასადამე, როცა ფირმების კრედი- უიმედო სესხთა რაოდენობა ორჯერ და
ტუნარიანობა ძალიან დაბალია ბან- უფრო მეტად აღემატებოდა დეკლარირე-
კებს შეუძლია ფირმებისათვის სესხის ბულ რაოდენობას. ამის შემდეგ წარმატე-
შეთავაზება გააგრძელონ. ბები იქნა მიღწეული, მთავარი ბანკები ამ-
■ მეანაბრეები არ ზრუნავენ იმაზე, თუ ჟამად უფრო კარგ მდგომარეობაში არიან
რას აკეთებს ბანკები: მიუხედავად და იაპონია თანდათანობით ზრუნავს თა-
ბანკის ფინანსური მდგომარეობი- ვის საბანკო პრობლემებზე.
სა, მათი დეპოზიტები დაზღვეულია.
Sejameba
■ ზოგადად, რეცესია ინფლაციის შემცირე- ვეთის ზრდა გამოიწვიოს. თუ მოსალოდნელი
ბას იწვევს. მოცემული ნომინალური ფულის ინფლაციის შემცირება უფრო დიდია, ვიდრე
ზრდის პირობებში, ინფლაციის შემცირება ნომინალური საპროცენტო განაკვეთის შემ-
რეალური ფულის ზრდას, ნომინალური საპ- ცირება, რეალური საპროცენტო განაკვეთი
როცენტო განაკვეთის შემცირებას და გამოშ- გაიზრდება. რადგან დანახარჯები დამოკიდე-
ვების თავის ბუნებრივ მოცულობაზე დაბრუ- ბულია რეალურ საპროცენტო განაკვეთზე,
ნებას იწვევს. რეალური საპროცენტო განაკვეთის ზრდა გა-
■ რეგულირების ამ მექანიზმის მოშლის ერთ- მოშვების შემდგომ შემცირებას გამოიწვევს.
ერთი მიზეზი ისაა, რომ ინფლაციის შემცირე- ■ მონეტარული პოლიტიკა შეიძლება გამო-
ბამ შეიძლება რეალური საპროცენტო განაკ- ყენებულ იქნეს ნომინალური საპროცენტო
726
726 makroekonomika
kiTxvebi da amocanebi
728
728 makroekonomika
730
730 makroekonomika
■ დიდ დეპრესიაზე უფრო მეტის გასაგე- the United States from a Neoclassical Per-
ბად, იხილეთ: Lester Chandler, America’s spective,” Federal Reserve Bank of Minneapo-
Greatest Depression, Harper & Row, New lis Quarterly Review, Winter 1999.
York, 1970, რომელიც გვაწვდის ძირითად ■ დიდი დეპრესიის აღწერა იმათი თვალით,
ფაქტებს. ასევე ინფორმაციულია John A. ვინც მისგან დაზარალდა, მოცემულია
Garraty, he Great Depression, Harcourt Brace Studs Terkel, Hard Times: An Oral History of
Jovanovich, New York, 1986. the Great Depression in America, Pantheon
■ Peter Temin, Did Monetary Forces Cause the Books, New York, 1970.
Great Depression? W.W. Norton, New York, ■ კარგი წიგნი იაპონურ ეკონომიკაზე, მიუ-
1976, სპეციფიკურად განიხილავს მაკ- ხედავად იმისა, რომ ის ცოტა მოძველებუ-
როეკონომიკურ პრობლემებს. ასეთივეა ლია, არის Takatoshi Ito, The Japanese Econo-
სტატიები, რომლებიც გამოქვეყნდა the my, MIT Press, Cambridge, MA, 1992.
Journal of Economic Perspectives-ში და ■ Adam Posen, Restoring Japan’s Economic
1993 წლის გაზაფხულზე გამართულ სიმ- Growth, Institute for International Studies,
პოზიუმზე, რომელიც დიდ დეპრესიას მი- Washington, DC, 1998, განიხილავს იაპო-
ეძღვნა. ნიის მკვეთრ ვარდნას.
■ აშშ-ის გარდა სხვა ქვეყნებში დიდი დეპრე- ■ Ben Bernanke, Vincent Reinhart, and Brian
სიის შედეგების გასაცნობად, წაიკითხეთ Sack, An Empirical Assessment of Monetary
Peter Temin, Lessons from the Great Depres- Policy, Alternatives at the Zero Bound, Brook-
sion, MIT Press, Cambridge, MA, 1989. ings Papers on Economic Activity, Washing-
■ იმ არგუმენტების გასაცნობად, რომლის ton, DC, 2004, განიხილავს, თუ რისი გაკე-
მიხედვითაც ეროვნული მრეწველობის აღ- თება შეუძლია და რისი არა მონეტარულ
დგენის კანონმა (NIRA) სინამდვილეში აღ- პოლიტიკას, როდესაც ეკონომიკა ლიკვი-
მავლობა შეანელა, წაიკითხეთ Harold Cole დურობის ხაფანგშია.
and Lee Ohanian, “The Great Depression in
Tavi 23
ermaniaSi 1913 wels mimoqcevaSi arsebuli fulis niSnebis mTliani
Rirebuleba 6 miliardi marka iyo. aTi wlis Semdeg, 1923 wlis oqtomberSi,
6 miliardi marka berlinSi mxolod erTkilogramiani Wvavis puris
sayidlad Tu ikmarebda. erTi Tvis Semdeg ki, igive purze fasma 428
miliardi marka Seadgina.
733
M01_BLAN8290_05_SE_C01.pdf 5
3 9/27/2010 1:47:37
1:47:35 PM
sulSi msgavsi inflacia 1984 da 1985 wlebSi boliviaSi iyo. 1984 wlis ianvridan
1985 wlis seqtembramde boliviurma inflaciam TveSi saSualod 40 procents miaR-
wia - uxeSad rom vTqvaT, 21 TveSi fasebis done 1000-jer gaizarda (TveSi inflaciis
40-procentiani zrdiT fasebis donem 21 Tvis bolos Seadgina gamravlebuli sawy-
isi fasebis doneze),
SeniSvna: PT/ P0 aris fasebis done hiperinflaciis bolo Tves gayofili pirveli Tvis fasebis doneze.
.
734
734 makroekonomika
M01_BLAN8290_05_SE_C01.pdf 12
10 9/27/2010 1:47:38 PM M01_BL
■ nawili 23.1 ganixilavs damokidebulebas biujetis deficitsa da
fulis Seqmnas Soris.
736
736 makroekonomika
M01_BLAN8290_05_SE_C01.pdf 12
10 9/27/2010 1:47:38 PM M01_BL
რეალური (საქონელში გამოხატული) შემოსავალი, რომელსაც მთავრო-
ბა M -ის ტოლი ფულის შექმნით იღებს, არის ΔM P (თვის განმავლობა-
Δ
ში შექმნილი ნომინალური ფულის მასა გაყოფილი ფასების დონეზე). ფუ-
ლის შექმნიდან ეს რეალური შემოსავალი ცნობილია, როგორც სენიორაჟი
(seignorage ) . ტერმინი წარმოსდგება იქიდან, რომ წარსულში “სენიორები-
სათვის” (ფეოდალებისათვის) ფულის გამოშვების უფლება შემოსავლის სა-
უკეთესო წყარო იყო. სასურველი საქონლის ყიდვა მათ საკუთარი მოჭრილი
ფულის საშუალებით შეეძლოთ.
ჩვენ შეგვიძლია, შევაჯამოთ ეს შემდეგი სახით:
ΔM
სენიორაჟი = (23.1)
P
ΔM ΔM M
=
P M P
ΔM M
სენიორაჟი = (23.2)
M P
სე ნიორაჟი ΔM ⎛ M / P ⎞
seignorage
= (23.3)
Y M ⎜⎝ Y ⎟⎠
ΔM ΔM
× 2 = 0,1 ⇒ = 0, 05
M M
M
= YL(i )
P (–)
უფრო მაღალი რეალური შემოსავალი მოსახლეობას უბიძგებს მეტი რე-
ალური ფულის ბალანსი იქონიოს. მაღალი ნომინალური საპროცენტო გა-
ნაკვეთი ზრდის ნაღდი ფულის და არა ობლიგაციების შენახვის ალტერნა-
ტიულ დანახარჯებს და მოსახლეობას საკუთარი რეალური ფულის ბალან-
სის შემცირებისკენ უბიძგებს.
განტოლება მართებულია როგორც სტაბილური ეკონომიკის, ასევე ჰი-
პერინფლაციის დროს. მაგრამ ჰიპერინფლაციის დროს ჩვენ შეგვიძლია იგი
უფრო გავამარტივოთ. ასე რომ:
738
738 makroekonomika
M01_BLAN8290_05_SE_C01.pdf 12
10 9/27/2010 1:47:38 PM M01_BL
გავიხსენოთ მე-14 თავიდან,
■ პირველი, LM დამოკიდებულება ნომინალურ საპროცენტო განაკვეთ- e
რომ r = ie − π , შესაბამისად,
სა და რეალურ საპროცენტო განაკვეთს შორის დამოკიდებულების, i = r +π
i = r + π e , საშუალებით გადავწეროთ.
M
= YL(r + π e )
P
რეალური ფულის ბალანსი დამოკიდებულია რეალურ შემოსავალზე, Y, რე-
ალურ საპროცენტო განაკვეთზე, r , და მოსალოდნელ ინფლაციაზე, π e .
■ მეორე, შევნიშნოთ, რომ როდესაც ჰიპერინფლაციის პირობებში სამი-
ვე ცვლადი ( Y , r და π e ) გარკვეული დროის განმავლობაში იცვლება,
მოსალოდნელი ინფლაცია უფრო მეტად შეიცვლება, ვიდრე სხვა ორი
ცვლადი: ტიპური ჰიპერინფლაციის დროს, მიმდინარე ინფლაცია და,
სავარაუდოდ, მოსალოდნელი ინფლაცია, თვიდან თვემდე შეიძლება 20
პროცენტით ან უფრო მეტად გაიზარდოს.
M
= Y L1r + pe2 (23.4)
P
1 - 2
¢M M
სენიორაჟი = a b a b
M P
¢M
= a b 3Y L1r + pe24 (23.5)
M
740
740 makroekonomika
M01_BLAN8290_05_SE_C01.pdf 12
10 9/27/2010 1:47:38 PM M01_BL
პირველი სტრიქონი (23.2) განტოლებას იმეორებს. მეორე სტრიქონში
რეალური ფულის ბალანსი (23.4) განტოლებიდან ჩანაცვლებულია იმ ნაწი-
ლით, რომელშიც იგი მოსალოდნელი ინფლაციის საშუალებითაა გამოსახული.
(23.5) განტოლებიდან გამომდინარეობს, რომ სენიორაჟის მეშვეობით
ბიუჯეტის დიდი დეფიციტის დაფინანსებას მივყავართ არა მხოლოდ მაღალ
ინფლაციამდე, არამედ, როგორც ეს ჰიპერინფლაციის პირობებში ხდება,
მაღალ და ზრდად ინფლაციამდე.
0.300 70 nax. 23 - 1
60
0.275
50
ინფლაცია და რეალუ-
inflacia,
რი ფულის ბალანსი უნ-
(skala 40 გრეთში 1922 წლის ნო-
0.250
marjvniv) ემბრიდან 1924 წლის თე-
30 ბერვლამდე.
0.225
20
უნგრული ჰიპერინფლა-
ციის ბოლოს რეალური
10
0.200 ფულის ბალანსი დაახლო-
realuri fuladi
0 ებით ჰიპერინფლაციამდე-
balansi, M/P
ლი მოცულობის ნახევარი
(skala marcxniv)
0.175 10 იყო.
noe. dek. ian. Teb. mar. apr. mais. ivn. ivl. agv. seq. oqt noem. dek. ian. Teb
1922 1923 1924
(a)
yovelTviuri inflaciis tempi (procenti)
70
60
50
40
30
20
10
10
0.175 0.200 0.225 0.250 0.275 0.300
realuri fuladi balansi
(b)
ΔM
πe =π =
M
(23.5) განტოლებაში π e ჩავანაცვლოთ ΔM M -ის მნიშვნელობით:
ΔM ⎡ ⎛ ΔM ⎞ ⎤
სენიორაჟი = ⎢Y L ⎜ r + ⎥ (23.6)
M ⎣ ⎝ M ⎟⎠ ⎦
742
742 makroekonomika
M01_BLAN8290_05_SE_C01.pdf 12
10 9/27/2010 1:47:38 PM M01_BL
nax. 23 - 2
სენიორაჟი და ნომინა-
ლური ფულის ზრდა
M
P
სენიორაჟი თავდაპირვე-
senioraJi,
ლად ნომინალური ფულის
ზრდის ტემპის მიმართ
ზრდადია, გარკვეული
მნიშვნელობის შემდეგ კი
კლებადია.
fulis zrda, M
M
ინფლაციური გადასახადი = π ⎛⎜ M ⎞⎟
⎝ P ⎠
⎛ ΔM ⎞ ⎛ M ⎞
=⎜ ⎟⎜ ⎟
⎝ M ⎠⎝ P ⎠
= სენიორაჟი
saberZneTi 28 11 220
12 19 33
ungreTi 1
ungreTi 2 32 6 12,200
poloneTi 54 4.6 72
ruseTi 39 0.5 49
744
744 makroekonomika
M01_BLAN8290_05_SE_C01.pdf 12
10 9/27/2010 1:47:38 PM M01_BL
ცენტი თვეში) ნომინალური ფულის ზრდის ტემპს, რომელიც მაქსიმალურს
გახდიდა სენიორაჟს (32 პროცენტი თვეში). ეს თითქოს სერიოზულ პრობ-
ლემას წარმოადგენს მასალისათვის, რომელიც აქამდე ჩამოვაყალიბეთ. თუ
ფულის შექმნის მიზეზი ბიუჯეტის დეფიციტის დაფინანსებას ეფუძნებოდა,
მაშინ, რატომ იყო ნომინალური ფულის ზრდის მიმდინარე ტემპი ასე მაღა-
ლი იმ ტემპზე, რომელიც მაქსიმალურს ხდის სენიორაჟს? პასუხი ნომინა-
ლური ფულის მაღალ ზრდასთან ეკონომიკის შესაბამისობაში მოყვანის დი-
ნამიკაში იმალება. მოდით ახლა ამ საკითხს დავუბრუნდეთ.
⎛ ΔM ⎞ ⎛ M ⎞
სენიორაჟი = ⎜ M ⎟ ⎜ P ⎟
⎝ ⎠⎝ ⎠
■ მოკლევადიან პერიოდში ნომინალური ფულის ზრდის ტემპის, ΔM M
-ის გადიდებამ შეიძლება რეალური ფულის ბალანსში, M P -ში მცირე
ცვლილება გამოიწვიოს. სხვა სიტყვებით რომ ვთქვათ, თუ მთავრობა
ნომინალური ფულის ზრდის ტემპს საკმარისად აამაღლებს, მოკლე-
ვადიან პერიოდში შეეძლება მისთვის სასურველ, 23.2 ცხრილის მე-2
სვეტში მოცემულ მაჩვენებლებზე გაცილებით მაღალი სიდიდის სენი-
ორაჟი მიიღოს.
■ გარკვეული დროის შემდეგ, როგორც კი ფასები შესაბამისობაში მოვა
და რეალური ფულის ბალანსი შემცირდება, მთავრობა აღმოაჩენს, რომ
ნომინალური ფულის ზრდის არსებული ტემპი სულ უფრო ნაკლები სი-
დიდის სენიორაჟს იძლევა ( M P შემცირდება, რაც ნომინალური ფუ-
ლის ზრდის მოცემული ტემპისათვის, ΔM M , უფრო დაბალ სენიორაჟს
გამოიწვევს).
746
746 makroekonomika
M01_BLAN8290_05_SE_C01.pdf 12
10 9/27/2010 1:47:38 PM M01_BL
მინალური ფულის მაღალი ზრდის ეფექტები ექსპანსიურია. როგორც მე-14 მოკლევადიან პერიოდში: g m
იზრდება ⇒ i მცირდება.
თავში ვნახეთ, ნომინალური ფულის ზრდის მატება დასაწყისში ნომინალურ ასევე, g m იზრდება ⇒ π
და რეალურ საპროცენტო განაკვეთებს ამცირებს, რაც მოთხოვნისა და გა- იზრდება ⇒ π e იზრდება.
მოშვების ზრდას იწვევს. ასე რომ, r = i − π e ორივე
მიზეზის გამო მცირდება.
მაგრამ როგორც კი ინფლაცია ძალიან მაღალ დონეს აღწევს, მისი უარ-
ყოფითი ეფექტები დომინირებულ ხასიათს იძენს:
748
748 makroekonomika
M01_BLAN8290_05_SE_C01.pdf 12
10 9/27/2010 1:47:38 PM M01_BL
ლია და ამ მიზნის მისაღწევად, შესაძლოა, მტკივნეულ, მაგრამ საჭირო ეს მოსაზრება არსებითი იყო
ფისკალურ და პოლიტიკურ ზომებს არ მიმართოს. ასევე, თუ შეფარდე- აღმოსავლეთ ევროპაში 1990-
იანი წლების დასაწყისში მიღ-
ბითი ფასების სტრუქტურა დამახინჯებულია, ფასების კონტროლი ამ წეული სტაბილიზაციისას,
დამახინჯებების შენარჩუნების რისკს შეიცავს. როცა, ცენტრალური დაგეგ-
სტაბილიზაციის პროგრამებს, რომლებიც შემოსავლების პოლიტი- მვის გამო, შეფარდებითი ფა-
კას არ მოიცავს, უწოდებენ ორთოდოქსულს; ხოლო რომლებიც მოი- სების თავდაპირველი სტრუქ-
ტურა საბაზრო ეკონომიკაში
ცავს – ჰეტეროდოქსულს (რადგან ისინი როგორც მონეტარულ-ფისკა- არსებული სტრუქტურისგან
ლურ ცვლილებებს, ასევე შემოსავლების პოლიტიკას ემყარება). 23.1 მნიშვნელოვნად განსხვავ-
ცხრილში აღწერილი ჰიპერინფლაციები ორთოდოქსული პროგრამების დებოდა. ხელფასის ან ფასის
განხორციელებით დასრულდა. 1980-იანი და 1990-იანი წლების ლათი- მნიშვნელოვანი კონტროლი
შეფარდებითი ფასების მათ
ნურ ამერიკული სტაბილიზაციის პროგრამები ჰეტეროდოქსულ პროგ- ჩვეულ საბაზრო ფასთან შე-
რამებზე იყო დამყარებული. გუებას ხელს შეუშლიდა.
შეიძლება, რომ სტაბილიზაციის პროგრამები ჩავარდეს? დიახ, შეიძლება, როგორც 21-ე თავში ვნახეთ,
და ხშირად ასეც ხდება. არგენტინამ 1984-დან 1989 წლამდე, ვიდრე 1990-ია- არგენტინაში ინფლაციის
სტაბილიზაციისთვის გამო-
ნი წლების დასაწყისში წარმატებას მიაღწევდა სტაბილიზაციის ხუთი გეგმა
ყენებულმა ინსტრუმენტმა,
გაიარა. ბრაზილიამ წარმატებას მხოლოდ 1995 წელს, 12 წლის განმავლობა- სავალუტო საბჭომ, 10 წლის
ში მეექვსე ცდაზე მიაღწია. შემდეგ სხვა მნიშვნელოვანი
სტაბილიზაციის მიღწევის მცდელობის პერიოდში წარუმატებლობა, მაკროეკონომიკური კრიზისი
გამოიწვია.
ზოგჯერ, ცუდად გარჯის ან გულდაუდებელი მცდელობის შედეგია. მთავ-
რობა ხელფასების კონტროლს აწესებს, მაგრამ დეფიციტის და ნომინალური
ფულის ზრდის შესამცირებლად ზომებს არ იღებს. თუ ნომინალური ფულის
მატება გრძელდება, მხოლოდ ხელფასის კონტროლი შედეგს ვერ მოიტანს
და სტაბილიზაციის პროგრამა საბოლოოდ მარცხით მთავრდება.
მარცხი ზოგჯერ პოლიტიკური ოპოზიციის ბრალია. თუ სოციალური
კონფლიქტი ბიუჯეტის დეფიციტის ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი გამომწვევი
მიზეზი იყო და ჰიპერინფლაციის ფესვებს სწორედ ის ასაზრდოებდა, მაშინ
ეს საკითხი სტაბილიზაციის შედეგად რთულად გადასაჭრელი იქნება. ის,
ვინც დეფიციტის შესამცირებლად ფისკალური რეფორმის აუცილებლობით
გამოწვეული დანაკარგების წინააღმდეგ გამოდის, სტაბილიზაციის პროგრა- მაგალითად, 1984 წლის აპ-
რილში ბოლივიაში წარუმატე-
მასაც ეწინააღმდეგება. მოსახლეობა, რომელიც აღიქვამს საზოგადოებრივი
ბელი სტაბილიზაციის მცდე-
მომსახურების ფასების ან გადასახადების ზრდას, ინფლაციის გადასახადის ლობა ამ თავის ჩანართშია
შემცირებას ხშირად კარგად ვერ აღიქვამს, გაიფიცება ან აწყობს მასობრივ აღწერილი.
დაუმორჩილებლობას და სტაბილიზაციის გეგმა ვერ სრულდება.
წარუმატებლობა ასევე შეიძლება მოლოდინით იყოს გამოწვეული. და-
ვუშვათ, სტაბილიზაციის პროგრამის ნაწილად გაცვლითი კურსი დაფიქსირ-
და დოლართან მიმართებაში. ასევე, ვთქვათ, ფინანსური ბაზრის მონაწილე-
ები ელიან, რომ მთავრობა მალე იძულებული იქნება, დევალვაცია განახორ-
ციელოს. დევალვაციის რისკის კომპენსაციისთვის, შეერთებული შტატების
ობლიგაციების სანაცვლოდ, ადგილობრივი ობლიგაციების ფლობისათვის
ძალიან მაღალ საპროცენტო განაკვეთებს მოითხოვენ რაც შემდეგ რეცე-
სიას გამოიწვევს. რეცესია კი მთავრობას აიძულებს, ბაზრის თავდაპირვე-
1970 წლებში, მის ექსპორტზე (კალა, ვერ- ცენტიდან 1982 წელს – 0,3 პროცენტამდე
ცხლი, კოკაინი, ნავთობი და ბუნებრივი და 1983 წელს 1,0 პროცენტამდე შემცირ-
გაზი) მსოფლიოში მაღალი ფასების გამო, და. იმის გამო, რომ მთავრობას სხვა არ-
ბოლივიამ გამოშვების ძლიერ ზრდას მი- ჩევანი არ ჰქონდა, მან ბიუჯეტის დეფი-
აღწია. მაგრამ დეკადის დასასრულიდან ციტის დასაფინანსებლად ფულის შექმნა
ეკონომიკური მდგომარეობის გაუარესე- გამოიყენა.
ბა დაიწყო. კალას ფასი დაეცა. უცხოური
ინფლაცია და ბიუჯეტის დეფიციტი
სესხები, რომლებიც 1970-იან წლებში ბო-
ლივიის დანახარჯების დასაფინანსებლად მომდევნო სამი წელი მუდმივად მზარდი
გამოიყენებოდა, მკვეთრად შემცირდა, ინფლაციისა და მუდმივად მზარდი ბიუ-
რადგან უცხოელმა კრედიტორებმა ბო- ჯეტის დეფიციტის ურთიერთზეგავლე-
ლივიის მიერ ვალის დაბრუნების შესაძ- ნით ხასიათდებოდა.
ლებლობაზე დაიწყეს ფიქრი და ნერვიუ- ცხრილი 1 1981-დან 1986 წლამდე პე-
ლობა. ნაწილობრივ ამის და ნაწილობრივ რიოდისთვის ბიუჯეტის მონაცემებს აღ-
გრძელვადიანი სოციალური კონფლიქტე- წერს. გადასახადების აკრეფაში შეფერ-
ბის გამო, წარმოიშვა პოლიტიკური ქაოსი. ხების გამო, ზრდადი ინფლაციის ეფექტი
1979 წლიდან 1982 წლამდე ქვეყანას 12 რეალური საგადასახადო შემოსავლების
პრეზიდენტი ჰყავდა – 9 სამხედრო და 3 შემცირების მიზეზი გახდა. მთავრობის
მცდელობამ, საზოგადოებრივი მომსახუ-
CanarTi
სამოქალაქო პირი.
როდესაც პირველად 18 წლის მანძილ- რებების დაბალი ფასები შეენარჩუნებინა,
ზე ქვეყნის სათავეში თავისუფლად არჩეუ- დამატებით სახელმწიფო ფირმების დიდი
ლი პრეზიდენტი მოვიდა, მის წინაშე თით- დეფიციტები გამოიწვია. როგორც კი ეს
ქმის გადაუჭრელი ამოცანის შესრულების დეფიციტები სახელმწიფოს სუბსიდიებით
აუცილებლობა დადგა. ამერიკის შეერთე- დაფინანსდა, ბოლივიის ბიუჯეტის დეფი-
ბული შტატების კომერციული ბანკები და ციტი კიდევ უფრო გაიზარდა. 1984 წელს
სხვა უცხოელი გამსესხებლები შეშინდნენ. მან მთლიანი შიდა პროდუქტის 31,6 პრო-
მათ ბოლივიისთვის ახალი სესხების მიცე- ცენტს მიაღწია.
მა არ უნდოდათ და არსებული ვალების ბიუჯეტის დიდი დეფიციტი და მაღალი
დაბრუნებას ითხოვდნენ. წმინდა კერძო სენიორაჟის მიღების საჭიროება ნომინა-
(საშუალო- და გრძელვადიანი) უცხოური ლური ფულის ზრდის მატებისა და ინფლა-
სესხი ბოლივიის მთავრობისთვის 1980 ციის მიზეზი იყო. ინფლაცია, რომელიც
წელს მთლიანი შიდა პროდუქტის 3,5 პრო- 1981 წელს თვეში საშუალოდ 2,5 პროცენ-
750
750 makroekonomika
12
M01_BLAN8290_05_SE_C01.pdf 10 9/27/2010 1:47:38 PM M01_BL
ტი იყო, 1982 წელს – 7 პროცენტამდე, ხო- ვაცია, საგადასახადო რეფორმის შესახებ
ლო 1983 წელს 11 პროცენტამდე გაიზარ- განცხადების გაკეთება და საზოგადოებ-
და. როგორც ნახ. 1-ზეა ნაჩვენები, რომე- რივ მომსახურებაზე ფასების ზრდა მოჰ-
ლიც ბოლივიის ინფლაციის ყოველთვიურ ყვა. მაგრამ პროფკავშირების წინააღმდე-
დონეს 1984 წლის იანვრიდან 1986 წლის გობა იმდენად ძლიერი იყო, რომ ამ პროგ-
აპრილამდე გვიჩვენებს (ვერტიკალური რამის განხორციელებაზე უარი ითქვა.
ხაზი სტაბილიზაციის დასაწყისს აღნიშ- ახალი პრეზიდენტის არჩევის შემ-
ნავს), ინფლაციამ 1984 და 1985 წლებშიც დეგ, 1985 წლის სექტემბერში, სტაბილი-
გააგრძელა ზრდა, 1985 წლის თებერვალ- ზაციის მიღწევის კიდევ ერთი მცდელობა
ში კი 182 პროცენტს მიაღწია. განხორციელდა, რომელიც წარმატებული
აღმოჩნდა. სტაბილიზაციის გეგმა ბიუჯე-
სტაბილიზაცია
ტის დეფიციტის აღმოფხვრაზე აიგო. მი-
ბოლივიაში სტაბილიზაციის არაერთი სი მთავარი თავისებურებები იყო:
მცდელობა იყო. სტაბილიზაციის პროგ- ■ ფისკალური პოლიტიკა – გაიზარდა
რამების განხორციელება დაიწყო 1982 საზოგადოებრივი მომსახურების ფა-
წლის ნოემბერში, 1983 წლის ნოემბერში, სები, სურსათისა და ენერგიის ფასე-
1984 წლის აპრილში, 1984 წლის აგვის- ბი. საზოგადოებრივ სექტორში ხელ-
ტოში და 1985 წლის თებერვალში. 1984 ფასები გაიყინა და გამოცხადდა საგა-
წლის აპრილში ორთოდოქსული პროგრა- დასახადო რეფორმა, რომელიც მიზ-
CanarTi
მა ამოქმედდა, რომელსაც დიდი დევალ- ნად გადასახადების ბაზის აღდგენასა
და გაფართოებას ისახავდა.
200
inflaciis tempi TveSi (procenti)
175
150
125
100
75
50
25
25
ianvari
Tebervali
marti
aprili
maisi
ivnisi
ivlisi
seqtemberi
agvisto
oqtomberi
noemberi
dekemberi
ianvari
Tebervali
marti
aprili
ianvari
Tebervali
marti
aprili
maisi
ivnisi
ivlisi
seqtemberi
agvisto
oqtomberi
noemberi
dekemberi
nax. 1 boliviuri inflaciis tempi saSualod TveSi 1984 wlis ianvridan 1986 wlis aprilamde.
stabilizaciis danaxarjebi
752
752 makroekonomika
12
M01_BLAN8290_05_SE_C01.pdf 10 9/27/2010 1:47:38 PM M01_BL
ლი იყო. როგორც ცხრილი 1 გვიჩვენებს, შესაფასებელია, ბოლივიის 1986 წლის
ბიუჯეტის დეფიციტი 1986 წელს მკვეთ- რეცესიის რა ნაწილი იყო გამოწვეული
რად შემცირდა და ათწლეულის დანარჩე- სტაბილიზაციის და რა ნაწილი ამ და სხვა
ნი პერიოდისათვის საშუალო დეფიციტი ფაქტორების მიერ. რეცესია კიდევ ერთი
მთლიანი ეროვნული პროდუქტის 5 პრო- წელი გაგრძელდა. 1986 წლიდან, გამოშ-
ცენტზე დაბლა დავიდა. ვება გაიზარდა წელიწადში საშუალოდ 3
ჰქონდა კი სტაბილიზაციას ნეგატი- პროცენტით და საშუალო ინფლაციაც 10
ური ეფექტი გამოშვებაზე? ალბათ ჰქონ- პროცენტს ჩამოსცდა.
და. რეალური სტაბილიზაციის შემდეგ
საპროცენტო განაკვეთები ერთ წელზე
წყარო: The material in this box draws largely
მეტი დროით ძალიან მაღალი დარჩა. მა-
from Jeffrey Sachs, “The Bolivian Hyperinflation
ღალი რეალური საპროცენტო განაკვე- and Stabilization,”
თების მთლიანი გავლენა გამოშვებაზე National Bureau of Economic Research work-
ძნელად დასადგენია, რადგან სტაბილი- ing paper no. 2073, November 1986. Sachs was
ზაციის პროცესის პარალელურად კალა- one of the architects of the stabilization program.
სა და ბუნებრივი გაზის ფასები კიდევ See also Juan Antonio Morales,” The Transition
from Stabilization to Sustained Growth in Bo-
ერთხელ შემცირდა. დამატებით, ნარკო-
livia,” in Michael Bruno,et al.,eds., Lessons of
ტიკების წინააღმდეგ კამპანიამ კოკაინის Economic Stabilization and Its Aftermath,MIT
წარმოების შეწყვეტა გამოიწვია. ძნელი Press,Cambridge,MA,1991.
ციის დასასრულს დიდი დეზინფლაცია დაკავშირებული იქნება ძალიან დიდ დაიმახსოვრეთ: რეალური
ფულის ზრდის ტემპი ტოლია
ვარდნასთან ან დეპრესიებთანაც კი. როგორც წესი, ეს ასე ხდება.
ნომინალური ფულის ზრდის
იმის გასაგებად, თუ რატომ 9.3 ნაწილიდან უნდა გავიხსენოთ საუბარი ტემპს გამოკლებული ინფლა-
დეზინფლაციის თაობაზე ჩვენ დავასაბუთეთ, რომ არსებობს სამი მიზეზი, ციის ტემპი. როცა ინფლა-
რის გამოც ინფლაცია არ უნდა შემცირდეს ისე სწრაფად, როგორც ნომინა- ციის შემცირების ტემპი ნაკ-
ლებია ნომინალური ფულის
ლური ფულის ზრდა, რათა რეცესია არ გამოიწვიოს: ზრდის ტემპზე, ეს რეალური
ფულის ზრდის უარყოფით
■ ნომინალური ხელფასები, როგორც წესი, დროის გარკვეული პერიო- ტემპებს, რეალური ფულის
დისთვისაა (ამერიკის შეერთებულ შტატებში სამ წელზე მეტი ვადით) მასის შემცირებას გულის-
დადგენილი და, შედეგად, მათი უმრავლესობა დეზინფლაციის გადაწყ- ხმობს. რეალური ფულის მა-
სის ეს შემცირება საპროცენ-
ვეტილების მიღებამდე უკვე განსაზღვრულია. ტო განაკვეთების გადიდებას
■ ხელფასების კონტრაქტები, როგორც წესი, ხისტია, რაც ყველა ხელფას- იწვევს, რასაც რეცესიის პრო-
ში შემცირების განხორციელებას ერთსა და იმავე დროის განმავლობაში ვოცირება შეუძლია.
ართულებს.
■ მონეტარულ პოლიტიკაში განსახორციელებელი ცვლილება შეიძლება
მთლიანად და მყისიერად სანდო არ იყოს.
23. 5 daskvnebi
754
754 makroekonomika
M01
M01_BLAN8290_05_SE_C01.pdf 12
10 9/27/2010 1:47:38 PM M01_BL
ცა ნომინალური საპროცენტო განაკვეთები უარყოფითი არ შეიძლება
იყოს. ექსპანსიური ფისკალური პოლიტიკა ვერ იქნება კარგი არჩევანი,
რადგან ბიუჯეტის დეფიციტი ისედაც ძალიან მაღალია. მაღალი დეფი-
ციტის პირობებში სახელმწიფო ვალის გაზრდა თავისთავად შეიძლება
პრობლემა გახდეს.
■ მთავრობამ შეიძლება დაკარგოს კონტროლი როგორც ფისკალურ, ისე
მონეტარულ პოლიტიკაზე. მთავარი არახელსაყრელი შოკების – ომის,
სამოქალაქო ომის, ექსპორტის დაცემის, სოციალური აფეთქების – პი-
რისპირ მთავრობამ შეიძლება დაკარგოს კონტროლი ბიუჯეტზე და დი-
დი დეფიციტის ფულის შექმნის გზით დაფინანსების გარდა სხვა არჩე-
ვანი არ ჰქონდეს. ამ სიტუაციის შედეგი შეიძლება მაღალი ინფლაცია ან
ჰიპერინფლაციაც კი იყოს.
Sejameba
kiTxvebi da amocanebi
ჩაუღრმავდით
M
P
( )
= Y ⎡1 − r + π e ⎤
⎣ ⎦
4. ვთქვათ ეკონომიკური მრჩეველი ხართ იმ ქვე-
სადაც Y=1000 და r=0,1. ყანაში, სადაც ჰიპერინფლაციაა. პოლიტიკოსებმა
756
756 makroekonomika
■ გერმანული ჰიპერინფლაციის შესახებ დამა- Reform, Oxford University Press, New York, 1993,
ტებით წაიკითხეთ Steven Webb, Hyperinflation განსაკუთრებით მე-2 და მე-5 თავებში. ბრუ-
and Stabilization in the Weimar Republic, Oxford ნო ისრაელის ცენტრალური ბანკის მმართვე-
University Press, New York, 1989 ლი ხანგრძლივი პერიოდის განმავლობაში
■ ორი კარგი შეხედულება იმაზე, თუ რა იციან იყო.
ეკონომისტებმა და რა არა ჰიპერინფლაციის ■ ერთ-ერთი კლასიკური სტატია იმაზე, თუ რო-
შესახებ არის: გორ უნდა დასრულდეს ჰიპერინფლაცია არის
■ Rudiger Dornbusch, Federico Sturzenegger, and Thomas Sargent, “The Ends of Four Big Inflations,”
Holger Wolf, “Extreme Inflation: Dynamics and Sta- in Robert Hall, ed., Inflation: Causes and Effects,
bilization,” Brookings Papers on Economic Activity, NBER and the University of Chicago, Chicago,
1990 – 2, 1 – 84. 1982, 41-97In that article, Sargent argues that a
■ Pierre Richard Agenor and Peter Montiel, Develop- credible program can lead to stabilization at little or
ment Macroeconomics, Princeton University Press,
no cost in terms of activity.
Princeton, NJ, 1995, Chapters 8 to 11 მე-8 თავი
Rudiger Dornbusch and Stanley Fischer, “Stop-
ადვილი წასაკითხია; სხვა თავები – უფრო
ping Hyperinflations, Past and Present,” in Weltwirt-
რთული.
■ ისრაელის გამოცდილება, რომელიც 1980-ი- schaftlichersArchiv, 1986-1, 1-47, გვაძლევს ჰიპე-
რინფლაციის დასასრულის ძალიან სარწმუნო
ანი წლების მაღალი ინფლაციისა და სტაბი-
განსაზღვრებას გერმანიაში, ავსტრიაში, პო-
ლიზაციის პირობებში მოხდა, აღწერილია ლონეთსა და იტალიაში 1947 წელს; ისრაელში
Michael Bruno’s Crisis, Stabilization and Economic – 1985 წელს და არგენტინაში – 1985 წელს.
758
758 makroekonomika
ukan politikisken
am wignis yoveli Tavi
yuradRebas politikis
rolze amaxvilebs.
Semdeg sam TavSi maTi
Tavmoyris mcdelobaa.
Tavi 24 Tavi 25
759
760
M01_BL
unda SeizRudon
politikis
gamtareblebi?
wignSi
araerTxel vnaxeT, finansuri da monetaruli politikis
am
Tavi 24
swor Serwymas rogor SeuZlia qveyanas recesiidan gamosvlaSi
daexmaros, gaaumjobesos misi savaWro poziciebi aqtivobis zrdisa
da inflaciis provocirebis gareSe, Seamciros ekonomikis gadaxu-
reba, moaxdinos investiciebis stimulireba, kapitalis akumulireba da a.S.
Tumca, es daskvnebi, ewinaaRmdegeba im xSir moTxovnebs, rom politikis
gamtareblebi gadawyvetilebebis miRebisas mkacrad SezRudulebi unda iyvnen:
SeerTebul StatebSi regularulad iTxoven konstituciaSi Seitanon Sesworebebi,
romelic dabalansebuli biujetis miRebis aucileblobas gaiTvaliswinebs. aseTi
mowodeba SeerTebuli Statebis Sualeduri arCevnebisaTvis respublikelTa
mier Sedgenili dokumentis - “xelSekruleba amerikasTan” - pirveli punqti
iyo, romelic nax. 24.1-zea warmodgenili. evropis im qveynebSi, sadac mimoqcevaSi
evro SemoiRes, xeli moaweres “stabilurobisa da zrdis paqts” (“Stabil-
ity and Growth Pact”), romelic maT avaldebulebs biujetis deficiti mTliani
Sida produqtis 3 procentis qvemoT SeinarCunon, winaaRmdeg SemTxvevaSi,
didi finansuri sanqciebi moeliT. monetaruli politikac cecxlis qveSaa.
magaliTisTvis, axali zelandiis centraluri bankis Sesaxeb kanonmdebloba,
romelic 1989 wels Seiqmna, monetaruli politikis rols gansazRvravs, rogorc,
mxolod, fasebis stabilurobis garants da yvela danarCen makroekonomikur
mizans gamoricxavs.
am nawilSi makroekonomikuri politikis SezRudvebia ganxiluli:
■ 24.1 da 24.2 nawilebi ganixilavs mosazrebas imis Taobaze, rom politikis
gamtareblebs, SesaZloa keTili zraxvebi hqondeT, magram maT mier miRe-
bul gadawyvetilebebs, xSirad, ufro meti zianis motana SeuZlia, vidre
sargeblis.
■ 24.3 nawili ganixilavs kidev erT, ufro cinikur mimarTulebas, romlis
Tanaxmadac politikis gamtareblebi akeTeben imas, rac ukeTesia maTTvis
da ara qveynisaTvis.
761
M01_BLAN8290_05_SE_C01.pdf 5
3 9/27/2010 1:47:37
1:47:35 PM
respublikuri partia
xelSekruleba amerikasTan
pasuxismgeblobis programa
762
762 makroekonomika
M01_BLAN8290_05_SE_C01.pdf 12
10 9/27/2010 1:47:38 PM M01_BL
24 . 1 gaurkvevloba da politika
nax. 24 - 2 3.5
MSG VAR
procentuli gadaxra ZiriTadi xazidan
764
764 makroekonomika
M01_BLAN8290_05_SE_C01.pdf 12
10 9/27/2010 1:47:38 PM M01_BL
ნახ. 24.2 გამოშვების საბაზისო ვარიანტიდან გადახრას გვიჩვენებს,
რომელიც 12 მოდელიდან თითოეულის საშუალებითაა პროგნოზირებული.
თორმეტივე მოდელის პროგნოზის შესაბამისად გამოშვება ფულის ზრდის
საპასუხოდ, გარკვეული დროის შემდეგ იზრდება. ერთი წლის შემდეგ გა-
მოშვების საბაზისო ვარიანტიდან საშუალო გადახრა დადებითია, მაგრამ
პასუხების დიაპაზონია დიდი, კერძოდ, თითქმის ნულოვანი ცვლილებიდან
დაახლოებით 3-პროცენტიან ზრდამდე; უკიდურესი პროგნოზების გათვა-
ლისწინების გარეშეც კი დიაპაზონი 1 პროცენტზე მეტია. ორი წლის შემ-
დეგ, უკიდურესი პროგნოზების გარეშე, საშუალო გადახრა 1,2 პროცენტია,
ხოლო დიაპაზონი ჯერ კიდევ 2 პროცენტია. 6 წლის შემდეგ საშუალო გა-
დახრა 0,6 პროცენტია, პროგნოზები კი -0,3 პროცენტიდან 2,5 პროცენტამ-
დე მერყეობს. მოკლედ რომ ვთქვათ, ამ მოდელებიდან მიღებული პასუხების
გაურკვევლობის დიაპაზონს თუ გავზომავთ, დავასკვნით, რომ პოლიტიკის
შედეგები ნამდვილად გაურკვეველია.
766 makroekonomika
768
768 makroekonomika
M01_BLAN8290_05_SE_C01.pdf 12
10 9/27/2010 1:47:38 PM M01_BL
ლანსებულობა, დაწესების არავითარი საფუძველი არ იარსებებს. მოდით,
ახლა ყურადღება პოლიტიკის გამტარებლების შეზღუდვის არგუმენტებზე
გავამახვილოთ.
24 . 2 molodinebi da politika
π = π e − α (u − un )
(24.1)
770
770 makroekonomika
M01_BLAN8290_05_SE_C01.pdf 12
10 9/27/2010 1:47:38 PM M01_BL
შევრობის ინფლაციაზე ზეგავლენას ახასიათებს: როცა უმუშევრობა ბუ- შეხსენება: ფირმები და მუ-
შაკები ნომინალურ ხელფასს
ნებრივ დონეზე მეტია, ინფლაცია მოსალოდნელზე დაბალია, როცა უმუ-
აწესებენ მოცემული შრომის
შევრობა ბუნებრივ დონეზე დაბალია, ინფლაცია მოსალოდნელზე მაღალია. ბაზრის პირობებისა და ფა-
დავუშვათ, ფედერალური სარეზერვო სისტემა აკეთებს განცხადებას, რომ სების შესახებ მოლოდინის
ის გაატარებს მონეტარულ პოლიტიკას, რომელიც მიზნად ნულოვან ინ- გათვალისწინებით. მოცემუ-
ლი ნომინალური ხელფასი-
ფლაციას ისახავს. იმ შემთხვევაში, როცა ხალხი ენდობა ამ განცხადებას, დან გამომდინარე, ფირმები
მოსალოდნელი ინფლაცია, π e , როგორც ეს სახელფასო ხელშეკრულებებ- შემდეგ აწესებენ ფასებს. ამ-
შია გათვალისწინებული, ნულს გაუტოლდება და ფედერალური სარეზერვო რიგად, ფასები დამოკიდებუ-
სისტემა უმუშევრობისა და ინფლაციის შემდეგი ურთიერთდამოკიდებულე- ლია მოსალოდნელ ფასებზე
და შრომის ბაზრის მდგომა-
ბის წინაშე აღმოჩნდება: რეობაზე. ეკვივალენტურად,
ინფლაცია დამოკიდებულია
π = −α (u − un )
მოსალოდნელ ინფლაციაზე
(24.2) და შრომის ბაზრის პირობებ-
ზე. სწორედ ეს არის (24.1)
განტოლებაში მოცემული.
თუ ფედერალური სარეზერვო სისტემა მის მიერ გაცხადებული პოლი-
ტიკის ერთგულია, ის უმუშევრობის დონეს ბუნებრივი დონის ტოლად აირ-
ჩევს. (24.2) განტოლებიდან გამომდინარე, ინფლაცია ნულს გაუტოლდება გამარტივების მიზნით ვგუ-
ლისხმობ, რომ ფედერალურ
როგორც ფედერალურმა სარეზერვო სისტემამ განაცხადა და რასაც ხალხი
სარეზერვო სისტემას შე-
ელოდა. უძლია ზუსტად აირჩიოს
ნულოვანი ინფლაციისა და უმუშევრობის ბუნებრივი დონის მიღწევა არ უმუშევრობის დონე და მისი
არის ცუდი შედეგი. მაგრამ ფედერალურ სარეზერვო სისტემას შეუძლია სი- საშუალებით ინფლაციის ტემ-
პი. ამასთან, იგნორირებას
ნამდვილეში უკეთესადაც იმოქმედოს: ვუკეთებ პოლიტიკის შედეგე-
ბის გაურკვევლობას. ეს 24.1
■ გაიხსენეთ მე-8 თავიდან, რომ შეერთებულ შტატებში α დაახლოებით ნაწილის მთავარი თემა იყო,
1-ის ტოლია. ამრიგად, (24.2) განტოლება გულისხმობს, რომ 1-პროცენ- მაგრამ აქ გაურკვევლობა
ტიანი ინფლაციის მიღწევით ფედერალურ სარეზერვო სისტემას შე- მთავარი არ არის.
უძლია, უმუშევრობის ბუნებრივ დონესთან შედარებით, 1 პროცენტზე
ნაკლები უმუშევრობის დონე უზრუნველყოს. დავუშვათ, ფედერალური
როცა α = 1 (24.2) განტოლე-
სარეზერვო სისტემა, ისევე როგორც ეკონომიკაში ყველა სხვა დანარჩე- ბიდან გამომდინარეობს, რომ
ნი, გაცნობიერებულ დათმობას (კომპრომისზე წასვლას) მიმზიდველად π = −(u − un ) .
მიიჩნევს, იღებს გადაწყვეტილებას ინფლაციის 1 პროცენტით გაზრდის როცა π = 1% ,
ხარჯზე უმუშევრობა 1 პროცენტით შეამციროს. განზრახვას, რომ გა- მაშინ (u − un ) = −1% .
მოცხადებული პოლიტიკიდან ერთჯერადად გადაუხვიო, როცა სხვა
მოთამაშემ თავისი სვლა გააკეთა – ჩვენს შემთხვევაში ხელფასის გან-
მსაზღვრელებმა ხელფასი დააწესეს – თამაშთა თეორიაში ცნობილია,
როგორც არათანმიმდევრული ოპტიმალური პოლიტიკა. მოყვანილ მა- დაიმახსოვრეთ, რომ უმუშევ-
გალითში ფედერალურ სარეზერვო სისტემას ნულოვანი ინფლაციის გა- რობის ბუნებრივი დონე არ
მოცხადებული პოლიტიკური კურსიდან გადახრით შეუძლია მოცემულ არის არც ბუნებრივი და არც
საუკეთესო (იხილეთ მე-6 და
პერიოდში შედეგი გააუმჯობესოს – გარკვეული ინფლაციის დაშვებით მე-8 თავები). სრულიად და-
უმუშევრობის აშკარა შემცირებას მიაღწიოს. საშვებია, რომ ფედერალურმა
■ სამწუხაროდ ეს არ არის ამბის დასასრული. როგორც კი შეამჩნევენ, სარეზერვო სისტემამ და ყვე-
რომ ფედერალურმა სარეზერვო სისტემამ ფულის მასა იმაზე მეტად გა- ლა დანარჩენმა ეკონომიკაში
ზარდა, ვიდრე გამოაცხადა, ხელფასის განმსაზღვრელები გონს მოეგე- უპირატესობა უმუშევრობის
ბუნებრივ დონეზე დაბალ
ბიან და 1-პროცენტიანი ინფლაციის მოლოდინი ჩამოუყალიბდებათ. თუ
უმუშევრობის დონეს მიანი-
ფედერალურ სარეზერვო სისტემას ჯერ კიდევ ექნება სურვილი ბუნებ- ჭოს.
რივ დონეზე 1 პროცენტით ნაკლებ უმუშევრობის დონეს მიაღწიოს, მან
უნდა დაუშვას 2-პროცენტიანი ინფლაცია. თუ მან მიაღწია 2-პროცენ-
ndobis mopoveba
772
772 makroekonomika
M01_BLAN8290_05_SE_C01.pdf 12
10 9/27/2010 1:47:38 PM M01_BL
იყოს. (ალტერნატივა, რომელიც 21-ე თავში განვიხილეთ, მყარი გადაწყვე-
ტილებების მიღებაა იმის შესახებ, როგორიცაა სავალუტო საბჭო (სავალუ-
ტო ფარი) ან დოლარიზაცია: ამ შემთხვევაში იმის სანაცვლოდ, რომ ცენ-
ტრალურმა ბანკმა დათმოს ისეთი ინსტრუმენტი, როგორიცაა ფულის მასის
ზრდა, იგი თმობს გაცვლითი კურსისა და საპროცენტო განაკვეთის გამოყე-
ნების შესაძლებლობას).
ასეთი კანონი უთუოდ ზრუნავს არათანმიმდევრულობის პრობლემაზე.
მაგრამ ეს მკაცრი შეზღუდვა ხშირად ნაბანი წყლისათვის ბავშვის გადაყო-
ლებას ჰგავს. ჩვენ უბრალოდ გვსურს რომ ცენტრალურმა ბანკმა უმუშევ-
რობის მის ბუნებრივ დონეზე ქვემოთ შესანარჩუნებლად ფულის მასა მნიშ-
ვნელოვნად არ გაზარდოს. მაგრამ – 24.1 ნაწილში შეზღუდვებთან დაკავში-
რებული საკითხი – ჩვენ კვლავ გვსურს რომ ცენტრალურმა ბანკმა ფულის
მასა გაზარდოს, როდესაც უმუშევრობა მის ბუნებრივ დონეზე მაღალია და
შეზღუდოს ფულის მასა, როდესაც უმუშევრობა მის ბუნებრივ დონეზე და-
ბალია. როცა ცენტრალური ბანკი იძულებულია, რომ მიმოქცევაში არსებუ-
ლი ფულის მასა მუდმივ დონეზე შეინარჩუნოს, ის ვერ მოახერხებს ფულის
მასის ცვლილებით უმუშევრობაზე ზემოქმედებას. ნამდვილად არსებობს
არათანმიმდევრულობასთან გამკლავების უკეთესი გზები. მონეტარულ პო-
ლიტიკასთან მიმართებაში, ჩვენი განხილვა ამ პრობლემის გადაწყვეტის
სხვადასხვა გზას გვთავაზობს.
პირველი ნაბიჯი ცენტრალური ბანკის დამოუკიდებლობაა. პოლიტიკო-
სებს, რომლებიც მორიგი არჩევანის წინაშე დგანან, შესაძლოა მიმდინარე
პერიოდში უფრო დაბალი უმუშევრობის მიღწევა სურდეთ, მიუხედავად იმი-
სა, რომ მომავალში ამან შესაძლოა მაღალი ინფლაცია გამოიწვიოს. დამოუ-
კიდებელი ცენტრალური ბანკის შექმნა და პოლიტიკოსებისათვის მისი ხელ-
მძღვანელის დათხოვნის შესაძლებლობის გართულება, ცენტრალურ ბანკს
გაუადვილებს პოლიტიკური წნეხის გაძლებას, რათა უმუშევრობა ბუნებრივ
დონეზე ქვემოთ არ შეამციროს.
თუმცა ზოგჯერ ეს შეიძლება საკმარისი არ იყოს. პოლიტიკური წნეხის
გარეშეც ცენტრალური ბანკი განიცდის ცდუნებას, უმუშევრობა მის ბუნებ-
რივ დონეზე ქვემოთ შეამციროს: ამის გაკეთების შემთხვევაში მოკლევადიან
პერიოდში უკეთესი შედეგები მიიღწევა. ამიტომ მომდევნო ნაბიჯი ცენტრა-
ლური ბანკის ხელმძღვანელის დაინტერესებაა, რათა გრძელვადიანი ხედვა
გამოიჩინოს, ე.ი. მხედველობაში მიიღოს მაღალი ინფლაციის გრძელვადია-
ნი დანახარჯები. ამის გაკეთების ერთი გზა მათი მუშაობის ხანგრძლივი ვა-
დების უზრუნველყოფაა. ამ შემთხვევაში, მათ ხედვის ფართო ჰორიზონტი
და ნდობის მიღწევის სტიმულები გაუჩნდებათ.
მესამე ნაბიჯი შესაძლოა ცენტრალური ბანკის ხელმძღვანელად “კონ-
სერვატორის” დანიშვნა იყოს, ვისაც არ უყვარს ინფლაცია და როცა უმუ-
შევრობა მის ბუნებრივ დონეზე იქნება, არ გაუჩნდება სურვილი უმუშევ-
რობის შემცირების სანაცვლოდ მაღალი ინფლაცია დაუშვას. ცენტრალური
ბანკის ასეთი ხელმძღვანელი, როდესაც ეკონომიკა მის ბუნებრივ დონეზეა,
ნაკლებად შეეცდება სავალუტო ექსპანსიის განხორციელებას. ამრიგად,
არათანმიმდევრულობის პრობლემა შემცირდება.
16
ინფლაცია და ცენტრა-
ლური ბანკის დამოუ-
14
კიდებლობა
12
ეკონომიკური თანამშრომ- saberZneTi espaneTi
ლობისა და განვითარების 10
ორგანიზაციაში (OECD) safrangeTi
შემავალ ქვეყნებში, რაც მე- 8 irlandia
axali italia
ტად დამოუკიდებელია ცენ- zelandia dania
avstria
ტრალური ბანკი, მით დაბა- 6 gaerTianebuli SeerTebuli
samefo Statebi
ლია ინფლაციის ტემპი. avstralia kanada
belgia
წყარო: Vittorio Grilli, 4 iaponia niderlandebi germania
Donato Masciandaro, and
Guido Tabellini, “Political 2 Sveicaria
and Monetary Institutions
and Public Financial Policies
3 5 7 9 11 13
in the Industrial Countries”, centraluri bankis damoukideblobis indeqsi
Economic Policy, Octomber
naklebi damoukidebloba meti damoukidebloba
1991, 341-392.
774
774 makroekonomika
M01_BLAN8290_05_SE_C01.pdf 12
10 9/27/2010 1:47:38 PM M01_BL
xom ar Semcdara alan blainderi,
roca simarTle Tqva?
CanarTi
შევრობა მაღალია, გააჩნია როგორც ნედ მიაჩნდათ. ბაზრებზე ბლაინდერის
პასუხისმგებლობა, ისე შესაძლებლობა, განცხადება ინტერპრეტირებული იყო,
რათა მონეტარული პოლიტიკა ეკონო- თითქოს მას სურდა უმუშევრობა მის ბუ-
მიკის გაჯანსაღებისათვის გამოიყენოს. ნებრივ დონეზე მეტად შემცირებულიყო.
ეს განცხადება ცუდად იქნა მიღებული. საპროცენტო განაკვეთი მაღალი მოსა-
ობლიგაციების ფასები დაეცა, ბევრ გა- ლოდნელი ინფლაციის გამო გაიზარდა,
ზეთში ბლაინდერის შესახებ კრიტიკული ობლიგაციების ფასები დაეცა.
წერილები გამოქვეყნდა. ისტორიის მორალი: როგორი პოზიცი-
რატომ იყო ბაზრებისა და გაზეთების აც არ უნდა გააჩნდეს ცენტრალური ბან-
რეაქცია ასეთი ნეგატიური? არა იმიტომ, კის ხელმძღვანელს, ის უნდა ცდილობდეს,
რომ ბლაინდერი ცდებოდა. უეჭველია, რომ გამოიყურებოდეს როგორც კონსერ-
რომ მონეტარულ პოლიტიკას შეუძლია ვატორი. სწორედ ამიტომ, ცენტრალური
და კიდევაც უნდა დაეხმაროს ეკონომი- ბანკის ბევრი ხელმძღვანელი ცდილობს
კას რეცესიიდან გამოსვლაში. სინამდვი- საჯაროდ მაინც არ დააფიქსიროს უმუ-
ლეში 1978 წელს მიღებული კანონი ფე- შევრობასა და ინფლაციას შორის ნების-
დერალური სარეზერვო ბანკის შესახებ მიერი არჩევანის არსებობა, განსაკუთრე-
ფედერალური სარეზერვო სისტემისაგან ბით მოკლევადიან პერიოდში.
24 . 3 politika da politikosebi
776
776 makroekonomika
M01_BLAN8290_05_SE_C01.pdf 12
10 9/27/2010 1:47:38 PM M01_BL
დახდამდე შემოსავლების ზრდა. მაგრამ თუ მთავრობა პარალელურად ხარ-
ჯების შემცირებას ვერ მოახერხებს, მაშინ ეს ბიუჯეტის დიდ დეფიციტს და
მომავალში გადასახადების ზრდის აუცილებლობას გამოიწვევს. თუ ამომ-
რჩევლები არაშორსმჭვრეტელები აღმოჩნდებიან, პოლიტიკოსებისათვის
გადასახადების შემცირების სურვილი შეიძლება გადაულახავი აღმოჩნდეს.
პოლიტიკამ შეიძლება დეფიციტი სისტემატური გახადოს, უკიდურეს შემ-
თხვევაში იქამდე, ვიდრე სახელმწიფო ვალი იმდენად მაღალი არ გახდება,
რომ პოლიტიკოსები შიშისგან ამოქმედდნენ.
ახლა გადასახადებიდან ზოგადად მაკროეკონომიკურ პოლიტიკაზე გა-
დავიდეთ. კვლავ წარმოიდგინეთ, რომ ამომრჩევლები არაშორსმჭვრეტე-
ლები არიან. თუ პოლიტიკოსების ძირითადი მიზანი ამომრჩეველთა გულის
მოგება და არჩევნებში ხელახლა გამარჯვებაა, არჩევნებამდე ერთობლივი ოუკენის კანონის შესაბამი-
სად, გამოშვების ნორმალურ-
მოთხოვნის სტიმულირების პოლიტიკა საუკეთესო საშუალებაა, რომელიც ზე მაღალი ტემპით ზრდა,
მაღალ ზრდას და დაბალ უმუშევრობას გამოიწვევს. მართალია, ნორმალუ- უმუშევრობის მის ბუნებრივი
რი ზრდის ტემპზე მაღალი ზრდა შეუძლებელია მდგრადი იყოს, ასევე ეკო- დონეზე ქვემოთ შემცირებას
გამოიწვევს. საშუალოვადიან
ნომიკა გამოშვების ბუნებრივ მოცულობას აუცილებლად დაუბრუნდება,
პერიოდში უმუშევრობა მის
ანუ დღეს უფრო მაღალი ზრდა მომავალში ზრდის შემცირებას გამოიწვევს, ბუნებრივ დონემდე უნდა გა-
მაგრამ დროის სწორად ამორჩევითა და ამომრჩევლების არაშორსმჭვრეტე- იზარდოს. ეს, თავის მხრივ,
ლობით უფრო მაღალმა ზრდამ, შეიძლება არჩევნების მოგება განაპირო- გარკვეული დროის განმავ-
ლობაში გამოშვების ნორმა-
ბოს. ამრიგად, ჩვენ შესაძლოა მკაფიო პოლიტიკურ და საქმიან ციკლს ვე- ლურზე დაბალ ზრდას გამო-
ლოდოთ, სადაც არჩევნებამდე საშუალოდ უფრო მაღალი ზრდის ტემპებია, იწვევს. იხილეთ მე-9 თავი.
ვიდრე მის შემდეგ.
არგუმენტები, რომლებიც ახლახან წარმოვადგინეთ ნაცნობია. მათ ად-
რე ამა თუ იმ ფორმით უკვე გაეცანით. მათი ლოგიკა დამაჯერებელია. რამ-
დენად კარგად შეესაბამება ისინი რეალობას?
პირველად დეფიციტი და ვალი განვიხილოთ. ზემოთ მოყვანილი არ-
გუმენტი მიგიყვანთ იმ მოლოდინამდე, რომ ბიუჯეტის დეფიციტი და დიდი
სახელმწიფო ვალი ყოველთვის იყო და იქნება. ნახ. 24.4, რომელიც შეერ-
თებული შტატების მთლიან შიდა პროდუქტის მიმართ სახელმწიფო ვალის
ევოლუციას გვიჩვენებს, 1900 წლიდან ადასტურებს, რომ რეალობა გაცი-
ლებით რთულია.
პირველად 1900-დან 1980 წლამდე ვალის მთლიან შიდა პროდუქტთან
თანაფარდობის ცვლილებას დააკვირდით. მიაქციეთ ყურადღება, რომ ვა-
ლის სამი მნიშვნელოვანი მატებიდან თითოეული მნიშვნელოვან მოვლენებ-
თან ასოცირდება: პირველ მსოფლიო ომთან პირველი მატება, დიდი დეპრე-
სიის დროს მეორე მატება, ხოლო მეორე მსოფლიო ომთან მესამე მატება. ეს
ის პერიოდი იყო, როცა უჩვეულოდ მაღალ სამხედრო ხარჯებს და გამოშვე-
ბის უჩვეულო შემცირებას ჰქონდა ადგილი. არახელსაყრელმა ვითარებამ, დეფიციტის, ვალის და მთლი-
რომელიც ხელს უწყობდა ამომრჩევლების აშკარა წაქეზებას დიდი დეფიცი- ან შიდა პროდუქტთან ვალის
თანაფარდობის ზუსტი ევო-
ტისათვის, შედეგად თითოეულ ამ სამ ეპიზოდში ვალის ზრდა გამოიწვია. მი- ლუცია დეტალურად 26-ე
აქციეთ ყურადღება, აგრეთვე, იმას, რომ ყოველ კონკრეტულ შემთხვევაში თავში იხილეთ. ამ მომენტი-
ვალის ზრდას მისი შემცირება მოჰყვებოდა. განსაკუთრებით აღსანიშნავია სათვის თქვენ გჭირდებათ
იცოდეთ, რომ დეფიციტი იწ-
ვალის შემცირება მეორე მსოფლიო ომის შემდეგ – 1946 წელს ვალი მთლი-
ვევს ვალის ზრდას.
778
778 makroekonomika
M01_BLAN8290_05_SE_C01.pdf 12
10 9/27/2010 1:47:38 PM M01_BL
nax. 24 - 4
1.4
valis Tanafardoba mTlian Sida produqtTan
შეერთებული შტატების
1.2 ვალის მთლიან შიდა პრო-
დუქტთან შეფარდების
ევოლუცია 1990 წლიდან
1.0
780
780 makroekonomika
M01_BLAN8290_05_SE_C01.pdf 12
10 9/27/2010 1:47:38 PM M01_BL
stabilurobisa da zrdis paqti:
mokle istoria
მაასტრიხტის ხელშეკრულება, რომელიც რომელშიც აღნიშნული უნდა იყოს
ევროკავშირის სახელმწიფოებს შორის მათი მიმდინარე და მომდევნო სამი
1991 წელს დაიდო, მრავალი თანხვედრი წლის მიზნები და აჩვენონ, თუ როგორ
კრიტერიუმის კომპლექსს ითვალისწი- აღწევენ საშუალოვადიან მიზანს.
ნებს, რომლის გამოც ქვეყნებს შეთანხმე- ■ ქვეყნებმა, გამონაკლისი შემთხვევე-
ბა მოუწია, რათა ევროზონაში გაერთი- ბის გარდა, თავიდან უნდა აიცილონ
დეფიციტის გადაჭარბებული მოცუ-
ანების უფლება მიეღოთ (დაწვრილებით
ლობა. მაასტრიხტის ხელშეკრულე-
ევროს ისტორიის შესახებ იხილეთ 21-ე
ბის კრიტერიუმების მიხედვით, დეფი-
თავის ჩანართი “ევრო: მოკლე ისტორია”). ციტის გადაჭარბებულ მოცულობად
მათ შორის იყო ფისკალური პოლიტიკის ითვლება მისი მთლიანი შიდა პრო-
ორი შეზღუდვა. პირველი, ქვეყნის ბიუჯე- დუქტის 3 პროცენტზე მეტი ოდენო-
CanarTi
ტის დეფიციტი მთლიანი შიდა პროდუქ- ბა. გამონაკლის შემთხვევად ითვლე-
ტის 3 პროცენტზე ნაკლები უნდა იყოს ბა სიტუაცია, როდესაც მთლიანი ში-
და მეორე, ვალი მთლიანი შიდა პროდუქ- და პროდუქტი 2 პროცენტზე მეტად
ტის 60 პროცენტზე ნაკლები უნდა იყოს, მცირდება.
ან, ყოველ შემთხვევაში, “ამ მაჩვენებელს ■ სანქციები დაუწესდება ქვეყნებს,
დამაკმაყოფილებელი ტემპით უნდა უახ- რომლებმაც დეფიციტის გადაჭარ-
ლოვდებოდეს” . ბებული მოცულობა დაუშვეს. ეს
1997 წელს ევროზონის წევრობის სანქციები შესაძლოა მთლიანი შიდა
პროდუქტის 0,2-დან 0,5 პროცენტამ-
მსურველები შეთანხმდნენ, რომ ზოგიერ-
დე დიაპაზონში მოძრაობდეს. ისეთი
თი კრიტერიუმი უცვლელი დარჩენილიყო.
ქვეყნისათვის, როგორიც საფრანგე-
1997 წელს ხელმოწერილი სტაბილურობი- თია ეს სანქცია დაახლოებით 10 მი-
სა და ზრდის პაქტი (SGP – The Stability and ლიარდი დოლარი იქნებოდა!
Growth Pact), ევროზონის სახელმწიფოები-
საგან აღნიშნული ფისკალური პრინციპე- ნახ. 1 ევროზონაში 1990 წლიდან
ბისადმი ერთგულებას მოითხოვს: მთლიანად ბიუჯეტის დეფიციტის ევოლუ-
ციას ასახავს. შევნიშნოთ, როგორ შეიცვა-
■ ქვეყნებმა თავისი ბიუჯეტი საშუალო- ლა 1993-დან 2000 წლამდე ევროზონაში ბი-
ვადიან პერსპექტივაში უნდა დააბა- უჯეტის ბალანსი მთლიანი შიდა პროდუქ-
ლანსონ. ქვეყნებმა ევროპულ სტრუქ- ტის 5,8-პროცენტიანი დეფიციტიდან 0,1-
ტურებს წარუდგინონ პროგრამები, პროცენტიან პროფიციტამდე. ზოგი წევრი
782 makroekonomika
CanarTi
მოქნილი და სანდო გამხდარიყო. 2005 ვაზებებიდან: მოქნილი ნორმების ინტერ-
წელს სტაბილურობისა და ზრდის პაქტის პრეტაცია უფრო რთულია და უთანხმოე-
(SGP) ახალი, მეორე გადამუშავებული ბის ალბათობა მათი ინტერპრეტაციისას
რედაქცია იქნა მიღებული. ის ინარჩუნებს მაღალია. საჭირო წესების მოძებნა რთუ-
3-პროცენტიან დეფიციტს და ვალის 60- ლია და გაურკვეველია, თუ რამდენად სი-
პროცენტიან ზღვრულ ოდენობას, მაგრამ ცოცხლისუნარიანია სტაბილურობისა და
ნორმებიდან გადახრის მეტ მოქნილო- ზრდის პაქტის ახალი ვერსია.
6
biujetis deficitis Tanafardoba mTlian
5
Sida produqtTan (procenti)
0
1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006
nax. 1 evrozonis biujetebis deficiti mTlian Sida produqtis procentebSi, 1990 wlidan
784
784 makroekonomika
M01_BLAN8290_05_SE_C01.pdf 12
10 9/27/2010 1:47:38 PM M01_BL
ციტი დიდია და სასურველია ხარჯები ყველა მიმართულებით 5 პროცენტით
შემცირდეს. კონგრესის წევრები ჩათვლიან, რომ რთულია საკუთარ ამომ-
რჩევლებს აუხსნან, თუ რატომ შემცირდა მათი სასურველი ხარჯების პროგ-
რამა 5 პროცენტით. დავუშვათ, დეფიციტი, კონგრესის ნებისმიერი ჩარევის
გარეშე, ხარჯების 5 პროცენტით ავტომატურ პროპორციულ შემცირებას
იწვევს. იციან რა, რომ ყველა პროგრამის დაფინანსება პროპორციულად
მცირდება, კონგრესის წევრები ნაკლებად მტკივნეულად მიიღებენ ფაქტს
იმ პროგრამების შემცირების თაობაზე, რომლებსაც ლობირებენ. უფრო მე-
ტიც, შემცირებებთან დაკავშირებით მათ თავის მართლების მეტი საშუალე-
ბა ეძლევათ. კონგრესის იმ წევრებს, რომლებმაც მათ მიერ ლობირებული
პროგრამების ნაკლები პროპორციით შემცირებას მიაღწიეს, ვთქვათ 4 პრო-
ცენტით (დაარწმუნეს რა კონგრესი უფრო მეტი პროპორციით შეემცირე-
ბინათ სხვა პროგრამები, რათა მთლიანი ხარჯების სასურველი შემცირება
არ დარღვეულიყო), შეუძლიათ თავიანთ ამომრჩევლებს დაუმტკიცონ, რომ
მათ წარმატებით აიცილეს თავიდან კიდევ უფრო დიდი შემცირებები.
ეს მიდგომა დეფიციტის შესამცირებლად აშშ-ში 1990-იან წლებში გამო-
იყენეს. ბიუჯეტის აღსრულების კანონი (The Budget Enforcement Act) 1990
წელს იქნა მიღებული და ვადა ახალი კანონმდებლობით 1993 და 1997 წლებ-
ში გაუგრძელდა, იგი ორი ძირითად წესს ითვალისწინებდა:
■ შეზღუდვები დაწესდა ხარჯებზე, რომელიც ორ კატეგორიად დაიყო:
დისკრეციული ხარჯები (მაგალითად: საქონელსა და მომსახურებაზე,
მ.შ. თავდაცვაზე გასაწევი ხარჯები) და სავალდებულო ხარჯები (მაგა-
ლითად: ინდივიდებისათვის ტრანსფერტული გადასახდელები). დისკრე-
ციულ ხარჯებზე მომდევნო ხუთი წლისათვის ხარჯების ზედა ზღვარი
დაწესდა. ამ ზღვრის დაწესებით უზრუნველყოფილ იქნა დისკრეციუ-
ლი ხარჯების მცირე, მაგრამ მყარი შემცირება (რეალურ გამოხატუ-
ლებაში). საგანგებო სიტუაციებისათვის აშკარა გამონაკლისები დაწეს-
და. მაგალითად, ისეთ ხარჯებს, როგორიცაა სპარსეთის ყურეში 1991
წელს მიმდინარე სამხედრო ოპერაციის, “ქარიშხალი უდაბნოში” (Desert
Storm) დაფინანსება, ასეთი ზედა ზღვარი არ შეხებია.
■ შემოღებულ იქნა მოთხოვნა, რომ ახალი სატრანსფერტო პროგრამა შე-
იძლება მიღებულიყო მხოლოდ მაშინ, თუ ის მომავალში დეფიციტს არ
გაზრდიდა (ან შემოსავლების ზრდით, ან არსებულ პროგრამებზე და-
ნახარჯების შემცირებით). ეს პრინციპი ცნობილია, როგორც გადახდა
შემოსავლების მიღებისას (pay-as-you-go, PAYGO).
ყურადღების გამახვილებას დანახარჯებზე და არა დეფიციტზე, თავის-
თავად ერთი მნიშვნელოვანი აზრი ჰქონდა. რეცესიის პირობებში, როცა შე-
მოსავლები მცირდება, დანახარჯები რომ არ შემცირდეს, დეფიციტი გაიზ-
რდება. ეს მოხდა 1991 და 1992 წლებში, როდესაც რეცესიის გამო დეფიცი-
ტი გაიზარდა, იმის მიუხედავად, რომ ხარჯები დაწესებულ შეზღუდვებს აკ-
მაყოფილებდა. დანახარჯებზე ყურადღების გამახვილებას ორი სასურველი
ეფექტი ჰქონდა: რეცესიის განმავლობაში ბიუჯეტის დეფიციტის არსებო-
ბას მისაღებად თვლიდა, რაც მაკროეკონომიკური პოლიტიკის თვალსაზრი-
სით კარგია; წნეხი, რომელიც რეცესიის განმავლობაში წესების დარღვევებ-
ზე იყო მიმართული შეამცირა, რაც პოლიტიკური თვალსაზრისით კარგია.
Sejameba
786
786 makroekonomika
sakvanZo terminebi
■ საერთო წონასწორობის დინამიკურ-სტო- ■ სტრატეგიული ურთიერთკავშირი, 770
ქასტიკური მოდელი (DSGE), 766 ■ მოთამაშეები, 770
■ ზუსტი დარეგულირება, 769 ■ არათანმიმდევრულობა, 771
■ ოპტიმალური მართვა, 770 ■ პოლიტიკური საქმიანი ციკლი, 777
■ თამაშები, 770 ■ ნერვების ომი, 780
■ ოპტიმალური მართვის თეორია, 770 ■ დანახარჯების ზედა ზღვარი, 785
■ თამაშთა თეორია, 770 ■ PAYGO-ს წესი, 785
kiTxvebi da amocanebi
სწრაფი შემოწმება ბ. აირჩიეთ დემოკრატი პრეზიდენტად, თუ
გსურთ, რომ უმუშევრობა მცირე იყოს.
1. ამ თავში მოცემული ინფორმაციის გამოყენე-
გ. ამერიკის შეერთებულ შტატებში მკაფიო
ბით თითოეული მოცემული დებულება აღნიშნეთ,
პოლიტიკური საქმიანი ციკლი არსებობს: დაბალი
როგორც მართებული, მცდარი ან გაურკვეველი.
უმუშევრობა საარჩევნო კამპანიის დროს და მა-
ახსენით მოკლედ:
ღალი უმუშევრობა დანარჩენ დროს.
ა. მონეტარული პოლიტიკის შედეგების იმდე-
დ. წესების დაწესება ბიუჯეტის დეფიციტის
ნად დიდი გაურკვევლობა არსებობს, რომ უმჯო-
შემცირებისთვის არაეფექტიანია.
ბესია ის არ გამოვიყენოთ.
ე. მიზანშეწონილია, მთავრობამ წინასწარ
788
788 makroekonomika
damatebiT wasakiTxi
790
790 makroekonomika
onetaruli politikis Sesaxeb TiTqmis yovel nawilSia raime naTqvami, mocemuli na-
m wili ki am yvelafers da darCenil gaurkvevlobas uyris Tavs.
Tavi 25
upirvelesad, mokled mimovixiloT, rac iswavleT (CanarTi “monetaruli politika:
ra da sad SeiswavleT?”, ufro detalur Sejamebas iZleva):
■ nawili 25.1 ganixilavs, inflaciis rogori tempi unda SearCios centralurma ban-
kma saSualo- da grZelvadiani periodebisTvis.
■ nawili 25.2 ganixilavs, Tu rogori unda iyos monetaruli politika imisaTvis,
rom inflaciis am temps saSualo- da grZelvadian periodebSi miaRwios, xolo
moklevadian periodSi gamoSvebis ryeva Semcirdes.
■ nawili 25.3 ganixilavs, Tu realurad rogor xorcieldeba monetaruli politi-
ka SeerTebul StatebSi.
791
M01_BLAN8290_05_SE_C01.pdf 5
3 9/27/2010 1:47:37
1:47:35 PM
monetaruli politika: ra da sad SeiswavleT?
■ მე-4 თავში ფულზე მოთხოვნისა და ფუ- ნას ახდენს ნომინალურ საპროცენტო
ლის მიწოდების დეტერმინანტები და საპ- განაკვეთზე, მაშინ როცა დანახარჯები
როცენტო განაკვეთზე მონეტარული პო- მიმდინარე და მომავალში მოსალოდნელ
ლიტიკის ზემოქმედება განვიხილეთ. რეალურ საპროცენტო განაკვეთზეა და-
■ თქვენ ნახეთ, როგორ მივყავართ ოპერა- მოკიდებული. თქვენ ასევე ნახეთ, რომ
ციებით ღია ბაზარზე ფულის მიწოდების მონეტარული პოლიტიკის გავლენა გა-
ზრდას საპროცენტო განაკვეთის შემცი- მოშვებაზე დამოკიდებულია მოლოდი-
რებამდე. ნებზე, რომელიც ჩნდება ფულად-საკრე-
■ მე-5 თავში განვიხილეთ გამოშვებაზე მო- დიტო პოლიტიკის საპასუხოდ.
ნეტარული პოლიტიკის გავლენა მოკლე- ■ მე-20 თავში განვიხილეთ მონეტარული
ვადიან პერიოდში. პოლიტიკის ეფექტები ეკონომიკისათვის,
■ თქვენ ნახეთ, ფულის მიწოდების ზრდას რომელიც ღიაა როგორც საქონლის, ასე-
საპროცენტო განაკვეთის შემცირებით, ვე ფინანსური ბაზრებისათვის.
როგორ შეუძლია დანახარჯებისა და გა- ■ თქვენ ნახეთ, თუ როგორ ზემოქმედებს
მოშვების ზრდა გამოიწვიოს. ღია ეკონომიკაში მონეტარული პოლი-
■ მე-7 თავში განვიხილეთ ფულის მასის ტიკა დანახარჯებსა და გამოშვებაზე არა
ცვლილების გავლენა გამოშვებასა და ფა- მხოლოდ საპროცენტო განაკვეთის, არა-
CanarTi
792
792 makroekonomika
M01_BLAN8290_05_SE_C01.pdf 10
M01_BLAN8290_05_SE_C01.pdf 12
12 9/27/2010 1:47:38
9/27/2010 1:47:38 PM
PM M01_BL
ციტმა როგორ შეიძლება გამოიწვიოს ნო- და რომ არსებობს პოლიტიკის გამტა-
მინალური ფულის მაღალი ზრდა და, აქე- რებლებისათვის შეზღუდვის დაწესების
დან გამომდინარე – ჰიპერინფლაცია. გამამართლებელი ფაქტები. ჩვენ ასევე
■ 24-ე თავში ჩვენ განვიხილეთ პრობლემე- განვიხილეთ დამოუკიდებელი ცენტრა-
ბი, რომლებიც ზოგადად მაკროეკონომი- ლური ბანკისა და ცენტრალური ბანკის
კური პოლიტიკისა და, განსაკუთრებით, კონსერვატიული ხელმძღვანელის დანიშ-
მონეტარული პოლიტიკის წინაშე დგას. ვნის სარგებლიანობის საკითხი.
■ თქვენ ნახეთ, რომ პოლიტიკის შედეგების ■ ამ თავში ინფლაციის ოპტიმალურ ტემპს,
გაურკვევლობამ უფრო ფრთხილ პოლი- მონეტარული პოლიტიკის დიზაინსა და
ტიკამდე უნდა მიგვიყვანოს; რომ კარგი შეერთებულ შტატებში ფედერალური სა-
მიზნების მქონე პოლიტიკის გამტარებ- რეზერვო სისტემის მიერ მონეტარული
ლებსაც კი ყოველთვის არ შეუძლიათ იმის პოლიტიკის განხორციელების თავისებუ-
კეთება, რაც საუკეთესოა ქვეყნისათვის რებებს განვიხილავთ.
ცხრილი 25.1 გვიჩვენებს, როგორ მკვეთრად შემცირდა ინფლაცია მდიდარ 5 ქვეყანა, სადაც ინფლაცია 5
ქვეყნებში 1980-იან წლებში. 1981 წელს ინფლაციის საშუალო დონე ეკონო- პროცენტზე მაღალია: ისლან-
დია – 5,8 პროცენტი; ლუქსემ-
მიკური თანამშრომლობისა და განვითარების ორგანიზაციის (OECD) ქვეყ- ბურგი – 7,1 პროცენტი; მექსი-
ნებში შეადგენდა 10, 5 პროცენტს; 2006 წელს ის 2,2 პროცენტამდე დაეცა. კა – 6,6 პროცენტი; ნორვეგია
1981 წელს ორ ქვეყანაში (30 ქვეყნიდან) იყო ინფლაცია 5 პროცენტზე დაბა- – 7,7 პროცენტი; თურქეთი –
ლი; 2006 წელს კი ასეთი ქვეყნების რაოდენობა 25 -მდე გაიზარდა. 13,0 პროცენტი.
inflaciis danaxarjebi
23-ე თავში ჩვენ ვნახეთ, ძალზე მაღალ, ვთქვათ, თვეში 30 ან უფრო მეტ
პროცენტიან, ინფლაციას როგორ შეუძლია შეანელოს ეკონომიკური აქტი-
ვობა. ეკონომიკური თანამშრომლობისა და განვითარების ორგანიზაციის
ქვეყნებში დღეს დებატები მიმართულია არა იმისკენ, რომ ინფლაციის ტემ-
47:38
47:38 PM
PM M01_BLAN8290_05_SE_C01.pdf 5 9/27/2010 1:47:37 PM
პი თვეში 30 ან მეტი პროცენტი იყოს. მეტწილად საუბარია წლიურ ინფლა-
ციაზე, ვთქვათ, 0 პროცენტსა და 3 პროცენტს შორის. ამ დიაპაზონის ფარ-
გლებში, ეკონომისტებმა ინფლაციის ოთხი ძირითადი დანახარჯი გამოყვეს:
(1) “გაცვეთილი ფეხსაცმლის” დანახარჯები, (2) გადასახადების დამახინჯე-
ბა, (3) ფულის ილუზია და (4) ინფლაციის ცვალებადობა.
gadasaxadebis damaxinjeba
ინფლაციის მეორე დანახარჯი საგადასახადო სისტემასა და ინფლაციას შო-
რის ურთიერთქმედებიდან გამომდინარეობს.
მაგალითად, განვიხილოთ კაპიტალიდან შემოსავლების დაბეგვრა. კა-
პიტალიდან შემოსავლებზე გადასახადი აქტივის ყიდვისა და გაყიდვების
დროის ფარგლებში დოლარებში ფასის ეტაპობრივად ცვლილებას ეფუძნე-
ბა, რაც იმაზე მიუთითებს, რომ ინფლაციის მაღალ დონეს მაღალი გადასა-
ხადები შეესაბამება. ამაში მაგალითი გაგვარკვევს:
■ დავუშვათ, ინფლაცია ბოლო 10 წლის განმავლობაში წლიურად π % -ს
აღწევს.
■ დავუშვათ, 10 წლის წინ იყიდეთ სახლი 50 000 დოლარად და დღეს მას
ყიდით 50000 × (1 + π % ) დოლარად – ამრიგად, მისი რეალური ფასი არ
10
შეცვლილა.
წილადის მრიცხველი უდრის ■ თუ კაპიტალიდან შემოსავალზე გადასახადის განაკვეთი 30 პროცენტია,
გაყიდვის ფასს მინუს შესყიდ- მაშინ თქვენი სახლის გაყიდვაზე ეფექტიანი საგადასახადო განაკვეთი,
ვის ფასი. მნიშვნელში გაყიდ- რომელიც განისაზღვრება თქვენ მიერ გადასახდელი გადასახადის გა-
ვის ფასია. საყიდი სახლის ფასთან შეფარდებით, არის:
50000 (1 + π % ) − 50000
10
(30% )
50000 (1 + π % )
10
794
794 makroekonomika
12
M01_BLAN8290_05_SE_C01.pdf 10 9/27/2010 1:47:38 PM M01_BL
■ რადგან სახლს იმავე რეალური ფასით ყიდით, რომლითაც იყიდეთ, კა-
პიტალიდან რეალური შემოსავალი ნულია, ამრიგად, თქვენ არ უნდა გა-
დაიხადოთ რაიმე გადასახადი. მართლაც, თუ π = 0 , ე. ი. თუ არანაირი
ინფლაცია არ არის, მაშინ ეფექტიანი საგადასახადო განაკვეთი ნული
პროცენტია. მაგრამ, თუ π = 3% , მაშინ გადასახადის ეფექტიანი განაკ-
ვეთი 7,6 %-ს აღწევს. მიუხედავად იმისა, რომ კაპიტალიდან რეალური
შემოსავალი ნულია, თქვენ საბოლოოდ მაღალ გადასახადს იხდით.
გადასახადებისა და ინფლაციის ურთიერთქმედებიდან წარმოქმნილი
პრობლემები სცილდება კაპიტალიდან შემოსავალზე დაბეგვრის საკითხს.
მიუხედავად იმისა, რომ აქტივის შემოსავლიანობის რეალური ნორმა რეა-
ლური საპროცენტო განაკვეთია და არა ნომინალური, შემოსავლების საშე- ზოგი ეკონომისტი ასაბუთებს,
მოსავლო გადასახადით დაბეგვრა ითვალისწინებს ნომინალურ საპროცენ- რომ საგადასახადო ბაზის ინ-
ფლაციური ზრდის შეცვლის
ტო გადახდებს და არა რეალურს. ან, მოვიყვანოთ კიდევ ერთი მაგალითი: დანახარჯები ბევრად უფრო
შეერთებულ შტატებში შემოსავლის დონე, რომელიც საშემოსავლო გადასა- დიდი იყო. რადგან საგადასა-
ხადის განსხვავებულ განაკვეთებს ჯერ კიდევ 1980-იან წლებში განსაზღ- ხადო შემოსავლები სტაბილუ-
რად იზრდებოდა, მთავრობის
ვრავდა, ინფლაციასთან ერთად ავტომატურად არ გაზრდილა. საბოლოოდ,
ხარჯების გაკონტროლებაზე
მოსახლეობა მათი ნომინალური შემოსავლის – და არა რეალური შემოსავ- მცირე ზეწოლა იყო. შედე-
ლის – შესაბამისად, ხანგრძლივად მაღალი საგადასახადო განაკვეთით და- გი, მათი აზრით, 1960-იან და
ბეგვრის რეჟიმში აღმოჩნდა. ეს ეფექტი ცნობილია, როგორც საგადასახა- 1970-იან წლებში მთავრობის
ზომის სასურველზე მეტად
დო განაკვეთების მცოცავი შეცვლა (bracket creep).
გაზრდა იყო.
fulis iluzia
ინფლაციის მესამე დანახარჯი გამომდინარეობს ფულის ილუზიიდან – შე-
ხედულებიდან, რომლის მიხედვითაც, როგორც ჩანს, ადამიანები ნომინა-
ლური და რეალური ცვლილებების შეფასებისას სისტემატურად უშვებენ
შეცდომებს. მრავალი გამოთვლა, რომელიც სტაბილური ფასების შემთხვე-
ვაში მარტივი იქნებოდა, ინფლაციის პირობებში რთულდება. როდესაც მო-
ცემული წლის შემოსავალს წინა წლის შემოსავალს ადარებენ, ადამიანებმა
თვალყური ინფლაციასაც უნდა ადევნონ. როდესაც არჩევანს სხვადასხვა
აქტივს შორის აკეთებენ ან იღებენ გადაწყვეტილებას, რამდენი მოიხმარონ
ან დაზოგონ, მათ თვალყური რეალურ და ნომინალურ საპროცენტო განაკ-
inflaciis cvalebadoba
მეოთხე დანახარჯი გამომდინარეობს იმ ფაქტიდან, რომ მაღალი ინფლა-
ცია, როგორც წესი, უფრო ცვალებად ინფლაციასთანაა ასოცირებული. მე-
ტად ცვალებადი ინფლაცია ნიშნავს, რომ, ისეთი ფინანსური აქტივები, რო-
გორიცაა ობლიგაციები, რომელიც მომავალში ფიქსირებული ნომინალური
გადახდების იმედს იძლევა, მაღალ რისკთანაა დაკავშირებული.
ავიღოთ ობლიგაცია, რომელიც 10 წლის შემდეგ 1000 დოლარს გადაგ-
ვიხდის. შემდგომი 10 წლის განმავლობაში, მუდმივი ინფლაციის პირობებში,
არა მხოლოდ ნომინალური, არამედ რეალური ფასიც ფაქტობრივად ცნო-
ბილია. ჩვენ ზუსტად შეგვიძლია გამოვიანგარიშოთ, რამდენი ეღირება ერ-
თი დოლარი 10 წლის შემდეგ. მაგრამ, ცვალებადი ინფლაციის დროს, 1000
დოლარის რეალური ფასი 10 წლის შემდეგ გაურკვეველი ჩანს. რაც მეტია
ცვალებადობა, მით მეტ გაურკვევლობას ქმნის ის. საპენსიოდ დაზოგვა
რთულდება. მათთვის, რომელთაც ინვესტირება ობლიგაციებში მოახდინეს,
კარგი და სევდიანი ფილმი მოსალოდნელზე უფრო დაბალი ინფლაცია უკეთეს პენსიას ნიშნავს, მაგრამ
– “უმბერტო დ” (Umberto D),D), მაღალი ინფლაცია შესაძლოა სიღარიბეს ნიშნავდეს. ეს ერთ-ერთი იმ მი-
რომელიც მე-2 მსოფლიო ომის
შემდგომი პერიოდის იტალია-
ზეზთაგანია, რის გამოც პენსიონერები, რომელთა შემოსავალი დაფიქსირე-
ში ფიქსირებული პენსიის თე- ბულია დოლარებში, როგორც წესი, მეტად წუხან ინფლაციის გამო, ვიდრე
მას ეხება, ვიტორიო დე სიკას მოსახლეობის სხვა კატეგორია.
(Vittorio de Sica) მიერ 1952 ისევე, როგორც გადასახადების შემთხვევაში, შეგიძლიათ იკამათოთ,
წელსაა გადაღებული.
რომ დანახარჯები არსებითად ინფლაციის კი არა, ფინანსური ბაზრების
უუნარობითაა გამოწვეული, უზრუნველყოს აქტივები, რომლებიც მფლობე-
ლებს ინფლაციისაგან დაიცავს. მთავრობას ან ფირმებს მხოლოდ ნომინა-
ლური ობლიგაციების გამოშვების სანაცვლოდ (ობლიგაციები, რომლებიც
მომავალში ფიქსირებულ ნომინალურ შემოსავალს გვპირდება) შეუძლიათ
ინდექსირებადი ობლიგაციების გამოშვება – ობლიგაციებისა, რომლებიც
ინფლაციით კორექტირებულ ნომინალურ დაყვანილ შემოსავალს გვპირდე-
ბა. ამრიგად, ადამიანებს პენსიაზე გასვლის შემდეგ ობლიგაციების რეალურ
განაკვეთზე ნერვიულობა არ მოუწევთ. მართლაც, როგორც თქვენ მე-15
თავში იხილეთ, რიგ ქვეყნებში, ამერიკის შეერთებული შტატების ჩათვლით,
ამგვარი ობლიგაციები უკვე არსებობს. ადამიანებს ინფლაციის ცვლილებე-
ბისაგან ასე უკეთ შეუძლიათ დაიცვან საკუთარი თავი.
796
796 makroekonomika
12
M01_BLAN8290_05_SE_C01.pdf 10 9/27/2010 1:47:38 PM M01_BL
fu lis
Money iluzia
Illusion
არსებობს მრავალი დადასტურებული ფაქ- ვნელოვანწილად არ შეცვლილა. ყიდვი-
ტი, როცა ბევრ ადამიანს არ გააჩნია უნა- დან ერთი წლის შემდეგ ბენმა სახლი 198
რი, თავისი ფინანსების გაანგარიშებისას 000 დოლარად (ერთი პროცენტით ნაკ-
ლებად, ვიდრე იყიდა) გაყიდა.
სათანადოდ მიესადაგოს ინფლაციას. რამ-
■ იმ დროს, როცა კარლი სახლს ფლობდა,
დენიმე ხნის წინ ეკონომისტებმა და ფსიქო- 25-პროცენტიანი ინფლაცია იყო. ფასე-
ლოგებმა ფულად ილუზიას მეტი ყურადღ- ბი ყველა საქონელსა და მომსახურება-
ება დაუთმეს. ბოლო პერიოდის კვლევებ- ზე დაახლოებით 25 პროცენტით გაი-
ში ორმა ფსიქოლოგმა – ელდარ შაფირმა ზარდა. სახლის ყიდვიდან ერთი წლის
(Eldar Shafir) პრინსტონიდან და ამოს ტვერ- შემდეგ კარლმა იგი 246 000 დოლარად
(23 პროცენტით მეტი, ვიდრე მან გადა-
სკიმ (Amos Tversky) სტენფორდიდან – და
იხადა) გაყიდა.
ეკონომისტმა პიტერ დაიმონდმა (Peter გთხოვთ შეაფასოთ ადამი, ბენი და კარ-
Diamond) მასაჩუსეტსის ტექნოლოგიური ლი მათ მიერ სახლის ყიდვაზე გარიგებების
CanarTi
ინსტიტუტიდან ჩაატარეს კვლევა, რომ- შედეგად მიღებული წარმატებების მიხედ-
ლის მიზანიც ფულის ილუზიის გავრცელე- ვით. აღნიშნეთ “1”-ით ის პიროვნება, რომელ-
ბის მასშტაბებისა და მიზეზების შესწავლა საც ჰქონდა საუკეთესო გარიგება და “3” -ით
იყო. მრავალ სხვა შეკითხვას შორის ადა- ის პიროვნება, რომელმაც დადო ყველაზე
მიანების სხვადასხვა ჯგუფს (ნევარკის სა- ცუდი გარიგება.
ერთაშორისო აეროპორტში, ნიუ-ჯერსის ნომინალურ მაჩვენებლებში კარლმა აშ-
ორ სავაჭრო ცენტრში, ასევე, პრინსტონის კარად საუკეთესო გარიგება დადო, შემდე-
სტუდენტებს) მათ დაუსვეს შემდეგი კითხ- გია ბენი, ბოლოს კი – ადამი. მაგრამ ყველაზე
მნიშვნელოვანია – რამდენად წარმატებულად
ვები:
მოახერხეს მათ ინფლაციის გათვალისწინება.
წარმოიდგინეთ, რომ ადამმა, ბენმა და რეალურ მაჩვენებლებში კლასიფიკაცია საწი-
კარლმა – თითოეულმა ცალ-ცალკე მიიღო ნააღმდეგოა: ადამმა, 2-პროცენტიანი რეალუ-
მემკვიდრეობა 200 000 დოლარის ოდენობით რი მოგებით, საუკეთესო გარიგება დადო. მას
და დაუყოვნებლივ სახლის შესაძენად გა- მოჰყვება ბენი (1-პროცენტიანი დანაკარგით),
მოიყენა. წარმოიდგინეთ, რომ თითოეულმა შემდეგ კი – კარლი (2-პროცენტიანი დანაკარ-
მათგანმა თავისი სახლი ერთი წლის შემდეგ გით).
გაყიდა, თუმცა ეკონომიკური გარემოებები განხილვის შედეგები შემდეგია:
ყოველი კონკრეტული შემთხვევისათვის გან-
სხვავებული იყო: adgili adami beni karli
■ იმ პერიოდში, როცა ადამი ფლობდა pirveli 37% 15% 48%
სახლს, 25-პროცენტიანი დეფლაცია meore 10% 74% 16%
იყო. ფასები ყველა საქონელსა და მომ-
mesame 53% 11% 36%
სახურებაზე დაახლოებით 25 პროცენ-
ტით შემცირდა. ერთი წლის შემდეგ
ადამმა სახლი 154 000 დოლარად (23 რესპოდენტთა 48 პროცენტმა კარლს
პროცენტით ნაკლებად, ვიდრე იყიდა) პირველობა, ხოლო 53-მა პროცენტმა ადამს
გაყიდა. მე-3 ადგილი მიანიჭა. ეს პასუხები მიგვანიშ-
■ იმ დროს, როცა ბენი ფლობდა სახლს, არ ნებს, რომ ფულის ილუზია ძალიან გავრცე-
იყო არანაირი ინფლაცია ან დეფლაცია. ლებულია: სხვა სიტყვებით რომ ვთქვათ,
ფასები ყველა საქონელსა და მომსახუ- ადამიანებს (პრინსტონის სტუდენტების ჩათ-
რებაზე ერთი წლის განმავლობაში მნიშ-
ვლით) უჭირთ ინფლაციის გათვალისწინება.
senioraJi
ფულის შექმნა – ინფლაციის ძირითადი წყარო – ერთ-ერთი გზა, რომლითაც
მთავრობას შეუძლია თავისი დანახარჯები დააფინანსოს. სხვა სიტყვებით
რომ ვთქვათ, ფულის შექმნა საზოგადოებისგან სესხის აღების ან გადასახა-
დების გაზრდის ალტერნატივაა.
როგორც თქვენ 23-ე თავში იხილეთ, მთავრობა დანახარჯების დასაფა-
რავად, როგორც წესი, ფულს არ “ქმნის”. უფრო მეტიც, მთავრობა უშვებს
და ყიდის ობლიგაციებს და მიღებულ შემოსავალს ხარჯავს. მაგრამ, თუ ობ-
ლიგაციები ცენტრალური ბანკის მიერაა ნაყიდი, რომელსაც მათ საყიდლად
ფულის შექმნა შეუძლია, შედეგი იგივეა: სხვა თანაბარ პირობებში, ფულის
შექმნიდან მიღებული შემოსავალი – სენიორაჟი – საშუალებას აძლევს მთავ-
რობას, საზოგადოებისაგან ნაკლები ისესხოს ან გადასახადები შეამციროს.
პრაქტიკულად, რამდენად დიდია სენიორაჟი? როდესაც 23-ე თავში ჰი-
პერინფლაციას ვიხილავდით, თქვენ ნახეთ, რომ სენიორაჟი, ჩვეულებრივ,
მთავრობის დაფინანსების მნიშვნელოვანი წყაროა იმ ქვეყნებში, სადაც ინ-
ფლაციის ძალიან მაღალი ტემპია. მაგრამ მისი მნიშვნელობა ეკონომიკური
აღვნიშნოთ H-ით მონეტარუ-
ლი ბაზა – ცენტრალური ბან- თანამშრომლობისა და განვითარების ორგანიზაციის (OECD) ეკონომიკურ
კის ფული, მაშინ: სისტემებში დღეს და ინფლაციის ტემპის იმ დიაპაზონისათვის, რომელსაც
ჩვენ განვიხილავთ, უფრო მეტად შეზღუდულია. განვიხილოთ შეერთებუ-
Seignorage ΔH ΔH H
= = ლი შტატების მაგალითი. მონეტარული ბაზის, ფედერალური სარეზერვო
Y PY H PY
სისტემის მიერ მიმოქცევაში გაშვებული ფულის (იხილეთ მე-4 თავი) წილი
ΔH მთლიან შიდა პროდუქტთან მიმართებაში, დაახლოებით 6 პროცენტია. ნო-
სადაც არის მონეტარუ-
H მინალური ფულის წლიური ზრდის 3 პროცენტით მატება (რომელიც შემ-
ლი ბაზის ზრდის ტემპი, ხო-
H დგომ, ეკვივალენტურად ინფლაციის 3-პროცენტიან ზრდას იწვევს), შესაბა-
ლო – მონეტარული ბა-
PY მისად, სენიორაჟის (3% × 6%)-ით გაზრდას გამოიწვევს, რაც მთლიანი შიდა
ზის შეფარდება ნომინალურ
პროდუქტის 0,18-პროცენტიანი ზრდის ტოლია. 3 პროცენტით მეტი ინფლა-
მთლიან შიდა პროდუქტთან.
ციის პირობებში, ეს შემოსავლის მცირე რაოდენობაა.
მაშასადამე, სენიორაჟის არგუმენტირება ზოგჯერ მართებულია (მაგა-
ლითად, ეკონომიკურ სისტემებს, რომლებსაც ჯერ კიდევ არ გააჩნია კარგი
ფისკალური სისტემა), მაგრამ მისი რელევანტურობა საეჭვოა დისკუსიებში
იმის შესახებ, უნდა ჰქონდეს თუ არა ეკონომიკური თანამშრომლობისა და
განვითარების ორგანიზაციის ქვეყნებს, ვთქვათ, 0-პროცენტიანი ინფლა-
ცია 3-პროცენტიანი ინფლაციის წინააღმდეგ.
798
798 makroekonomika
12
M01_BLAN8290_05_SE_C01.pdf 10 9/27/2010 1:47:38 PM M01_BL
uaryofiTi realuri saprocento ganakveTis arCeva
სენიორაჟის არგუმენტი გამომდინარეობს 22-ე თავში ჩვენი მსჯელობიდან მე-14 თავიდან: ბუნებრივ რე-
ალურ საპროცენტო განაკ-
ლიკვიდურობის ხაფანგსა და მის მაკროეკონომიკურ მნიშვნელობებზე. აქ
ვეთში იგულისხმება რეალური
რიცხობრივი მაგალითი დაგეხმარებათ. განვიხილოთ ორი ეკონომიკა, ორი- საპროცენტო განაკვეთი, რო-
ვე ბუნებრივი რეალური საპროცენტო განაკვეთით, რომელიც 2 პროცენტის მელიც საქონლის ბაზრის წო-
ტოლია. ნასწორობის დროს წონასწო-
რული გამოშვების ბუნებრივ
მოცულობას შეესაბამება.
■ პირველ ეკონომიკაში ცენტრალური ბანკი საშუალოდ 3-პროცენტიან
ინფლაციას ინარჩუნებს. ამრიგად, ნომინალური საპროცენტო განაკვე-
თი საშუალოდ უტოლდება 2% + 3% = 5%.
■ მეორე ეკონომიკაში ცენტრალური ბანკი ინარჩუნებს საშუალოდ ნუ-
ლოვან ინფლაციას. ამრიგად, ნომინალური საპროცენტო განაკვეთი სა-
შუალოდ უდრის 2%+0%=2%.
■ დავუშვათ, ორივე ეკონომიკა ერთი და იმავე არასასურველი შოკის ზე-
გავლენას განიცდის, რომელიც მოცემული საპროცენტო განაკვეთის
პირობებში მოკლევადიან პერიოდში დანახარჯებისა და გამოშვების
შემცირებას იწვევს.
■ პირველ ეკონომიკაში ცენტრალურ ბანკს შეუძლია, ნომინალური საპ-
როცენტო განაკვეთი 5-დან 0 პროცენტამდე, ანუ ხუთი პროცენტით
დასწიოს. იმ დაშვების გათვალისწინებით, რომ მოსალოდნელი ინფლა-
ცია მყისიერად არ იცვლება და სამი პროცენტის ტოლი რჩება, რეალუ-
რი საპროცენტო განაკვეთი 2-დან 3 პროცენტამდე მცირდება. ამას და-
ნახარჯებზე მნიშვნელოვანი დადებითი ზეგავლენა აქვს და ეკონომიკის
აღდგენას უწყობს ხელს.
■ მეორე ეკონომიკაში ცენტრალურ ბანკს შეუძლია, შეამციროს ნომინა-
ლური საპროცენტო განაკვეთი მხოლოდ 2-დან 0 პროცენტამდე, ანუ
ორი პროცენტით. იმ დაშვების გათვალისწინებით, რომ მოსალოდნელი
ინფლაცია მყისიერად არ იცვლება და ნულის ტოლი რჩება, რეალური
საპროცენტო განაკვეთი მხოლოდ 2 პროცენტით, 2-დან 0 პროცენტამ-
დე მცირდება. რეალური საპროცენტო განაკვეთის ეს მცირედი შემცი-
რება დანახარჯებს შესაძლოა დიდად ვერ გაზრდის.
800
800 makroekonomika
12
M01_BLAN8290_05_SE_C01.pdf 10 9/27/2010 1:47:38 PM M01_BL
დან ნულამდე შემცირება რაღაც დროის მანძილზე უმუშევრობის გარკვე-
ულ ზრდას მოითხოვს და რომ ამ ტრანსაქციის ფასმა, შესაძლოა, ბევრად
გადაამეტოს შესაძლებელ სარგებელს.
ნულოვანი ინფლაციის მომხრეები, როგორც წესი, ხაზს უსვამენ იმას,
რომ 0 პროცენტი სხვებისაგან განსხვავებული მიზნობრივი განაკვეთია; ის
ფასების სტაბილურობას გულისხმობს, რაც თავისთავად სასურველია. იმის
ცოდნა, რომ ფასების დონე, უხეშად რომ ვთქვათ, 10 და 20 წლის შემდეგ
ისეთივე იქნება, როგორიც დღესაა, რიგი რთული გადაწყვეტილებების მი-
ღებას ამარტივებს და ფულის ილუზიას გამორიცხავს. გარდა ამისა, თან-
მიმდევრულობის პრობლემის გამო, რომლის წინაშეც ცენტრალური ბანკე-
ბი დგას (განხილულია 24-ე თავში), მიზნობრივი ინფლაციის საიმედოობა და
სიმარტივე მნიშვნელოვანია. ნულოვანი ინფლაციის მომხრეები ფიქრობენ,
რომ ფასების სტაბილურობას შეუძლია ამ მიზანს იმაზე უკეთესად მიაღწი-
ოს, ვიდრე ამას 3-პროცენტიანი მიზნობრივი ინფლაციის დონე შეძლებდა.
დებატები ჯერ არ ამოწურულა. ამ დროისათვის, როგორც ჩანს, ცენ-
ტრალური ბანკების დიდი ნაწილი მიზნად ისახავს დაბალი, მაგრამ დადე-
ბითი ინფლაციის მიღწევას, რაც ინფლაციის 2-5 პროცენტიან ტემპებს გუ-
ლისხმობს.
802
802 makroekonomika
12
M01_BLAN8290_05_SE_C01.pdf 10 9/27/2010 1:47:38 PM M01_BL
10.0 nax. 25 - 1
M 1 -is zrda da inflacia (procenti)
0.0
1970 1975 1980 1985 1990 1995 2000 2005
inflaciis Targetireba
π t = π t −1 − α (ut − un )
π ∗ = π ∗ − α (ut − un )
804
804 makroekonomika
12
M01_BLAN8290_05_SE_C01.pdf 10 9/27/2010 1:47:38 PM M01_BL
Sesaferisi monetaruli agregatis warumatebeli Zieba
საკრედიტო ბარათების შემოღება დროთა უმნიშვნელო მასშტაბიდან, 1989 წლისათვის
განმავლობაში ფულზე მოთხოვნის ცვლილე- 321 მლრდ დოლარამდე გაიზარდა (შედარები-
ბის მიზეზი არ არის. იმისათვის, რომ გავი- სათვის, საჩეკო დეპოზიტებზე 1989 წელს 280
გოთ, თუ რატომაა ასე, უნდა უარვყოთ დაშ- მლრდ დოლარი იყო განთავსებული). მრავალ-
ვება, რომელსაც აქამდე ვეყრდნობოდით, მა ადამიანმა შეამცირა საბანკო ანგარიშებზე
რომ ფულსა და სხვა აქტივებს შორის მკვეთ- არსებული თავისი ბალანსი და ფულის ბაზრის
რი განსხვავებაა. ფაქტობრივად, მრავალი ფონდებში გადაიტანა. სხვა სიტყვებით რომ
ფინანსური აქტივი არსებობს, რომლებიც ვთქვათ, ფულზე მოთხოვნის დიდ უარყოფით
ფულთან ახლოსაა. მათი გამოყენება ტრან- ცვლილებას ჰქონდა ადგილი.
საქციებისათვის შეუძლებელი ან, უკიდუ- ფულსა და სხვა ლიკვიდურ აქტივებს
რეს შემთხვევაში, მკვეთრად შეზღუდულია, შორის ასეთმა ცვლილებამ ცენტრალური
მაგრამ შეიძლება მცირედი დანახარჯებით ბანკები აიძულა, ჩამოეყალიბებინათ და სა-
CanarTi
ფულზე გადაიცვალოს. სხვა სიტყვებით რომ ზოგადოებისათვის გაეცნოთ გაზომვის ის
ვთქვათ, ეს აქტივები ძალიან მაღალლიკვი- საშუალებები, რომლებიც არა მარტო ფულს,
დურია, რაც მათ ფულის მიმზიდველ შემ- არამედ სხვა ლიკვიდურ აქტივებსაც მოიცავ-
ცვლელებად აქცევს. ცვლილებები ფულსა და. ასეთ საზომებს მონეტარული აგრეგა-
და ამ აქტივებს შორის ფულზე მოთხოვნის ტები ეწოდება და ცნობილია როგორც: M 2 ,
ცვლილების მთავარი ფაქტორია. M 3 და ა.შ.. აშშ-ში, M 2 , რომელსაც ზოგჯერ
მაგალითად, ავიღოთ ფულის ბაზრის ფულ უწოდებენ, მოიცავს M 1 -ს
ფართო ფულს
ფონდის აქციები. ფულის ბაზრის ფონდები (ნაღდ ფულს და საჩეკო დეპოზიტებს) პლუს
ფინანსური შუამავლებია, რომლებსაც აქტი- ფულის ბაზრის ორმხრივი ფონდების აქციე-
ვების სახით მოკლევადიანი დაფარვის ვადის ბი, ფულის ბაზრის სადეპოზიტო ანგარიშები
მქონე ფასიანი ქაღალდები (როგორც წესი, სა- (ისეთივე, როგორც ფულის ბაზრის აქციები,
ხაზინო ვალდებულებები), ვალდებულებების მაგრამ გამოშვებული ბანკების და არა ფუ-
სახით კი დეპოზიტები (ან აქციები, როგორც ლის ბაზრის ფონდების მიერ), ვადიანი დეპო-
მას უწოდებენ), აქვთ. ფონდები მეანაბრეებს ზიტები (დეპონირება ხდება გადახდის ზუსტი
საპროცენტო განაკვეთებს უხდის, რომელიც, ვადის – რამდენიმე თვიდან რამდენიმე წლის
დაახლოებით, სახაზინო ობლიგაციების (T-bill) – მითითებით და ვადაზე ადრე გამოტანაზე
განაკვეთს მინუს ფონდების მართვის ადმინის- ჯარიმის მითითებით). M 2 2006 წელს 7,0
ტრაციული დანახარჯების სიდიდის ტოლია. ტრლნ დოლარს შეადგენდა, მაშინ როცა M 1
დეპოზიტები შეტყობინებით და მცირედი და- აგრეგატი 1,3 ტრლნ დოლარი იყო.
ნახარჯით შეიძლება ფულზე გადაიცვალოს. M 2 და სხვა მონეტარული აგრეგატების
ფულის ბაზრის ფონდების უმრავლესობა მე- გამოთვლამ თითქოს უნდა მიგვითითოს ჩვენი
ანაბრეებს საშუალებას აძლევს, გამოწერონ ადრინდელი პრობლემის გადაჭრის გზა: თუ
ჩეკები, მაგრამ მხოლოდ გარკვეულ რაოდე- ფულზე მოთხოვნის ცვლილებების უმრავლე-
ნობაზე, როგორც წესი, 500 დოლარამდე. ამ სობა M 1 -სა და M 2 -ის სხვა აქტივებს შორი-
შეზღუდვების გამო, ფულის ბაზრის ფონდები საა, მაშინ მოთხოვნა M 2 - ზე უფრო სტაბი-
M 1 აგრეგატში ჩართული არ არის. როდესაც ლური უნდა იყოს, ვიდრე M 1 -ზე და, მაშასა-
ეს ფონდები 1970-იანი წლების შუა პერიოდში დამე, M 2 -ის ზრდასა და ინფლაციას შორის
დაფუძნდა, ადამიანებს თავდაპირველად შეეძ- უფრო მჭიდრო კავშირი უნდა არსებობდეს,
ლოთ, მფლობელობაში ძალიან მაღალლიკვი- ვიდრე M 1 -ის ზრდასა და ინფლაციას შორის.
დური აქტივი ჰქონოდათ და, ამასთან, საპრო- თუ ეს ასეა, მაშინ ცენტრალური ბანკი სამიზ-
ცენტო განაკვეთი მიეღოთ, რომელიც ახლოს ნედ, M 1 -ის ზრდის ნაცვლად, M 2 -ის ზრდას
იყო სახაზინო ვალდებულებების შემოსავლი- აირჩევდა. რამდენიმე ცენტრალურმა ბანკმა
ანობასთან. ფულის ბაზრის ფონდები ძალიან ასეთი გადაწყვეტილება მიიღო, მაგრამ მან,
სწრაფად გახდა მიმზიდველი და 1973 წლის ორი მიზეზის გამო, ვერ გაამართლა:
inflacia
5.0
2.5
0.0
1970 1975 1980 1985 1990 1995 2000 2005
806
806 makroekonomika
M01_BLAN8290_05_SE_C01.pdf 10
M01_BLAN8290_05_SE_C01.pdf 12
12 9/27/2010 1:47:38
9/27/2010 1:47:38 PM
PM M01_BL
ნებრივი მოცულობის ტოლი იქნებოდა. სინამდვილეში, ინფლაციის თარგე- 0 = −α (ut − un ) ⇒ ut = un
ტირება აიძულებდა ცენტრალურ ბანკს, ემოქმედა ისე, რომ გამოშვების ბუ-
ნებრივი მოცულობიდან ყველა გადახრა აღმოეფხვრა.
ინტუიცია: თუ ცენტრალური ბანკი დაინახავდა, რომ მოთხოვნის არა-
სასურველი შოკი რეცესიას გამოიწვევდა, მას ეცოდინებოდა, რომ მონეტა-
რული ექსპანსიის არარსებობით ეკონომიკაში ინფლაცია მის მიზნობრივ
ტემპზე დაბალი გახდებოდა. სტაბილური ინფლაციის შესანარჩუნებლად და
რეცესიის თავიდან ასაცილებლად ცენტრალურ ბანკს მონეტარული ექსპან-
სიის გამოყენება მოუწევდა. საპირისპირო სიტუაცია იქნებოდა მოთხოვ-
ნის სასურველი შოკის პირობებში: ინფლაციის მიზნობრივ დონეზე მეტად
ზრდის შიშით, ცენტრალური ბანკი მონეტარულ შეზღუდვას გამოიყენებდა,
რათა ეკონომიკური ზრდა შეენელებინა და გამოშვება მის ბუნებრივ მოცუ-
ლობაზე შეენარჩუნებინა. აქტიური მონეტარული პოლიტიკის შედეგად, გა-
მოშვება ყოველთვის თავის ბუნებრივ მოცულობაზე შენარჩუნდებოდა.
შედეგი, რომელიც ეს-ეს არის მივიღეთ – რომ ინფლაციის თარგეტი-
რება გამოშვების მოცულობის თავის ბუნებრივი მოცულობიდან გადახრის
აღმოფხვრას უზრუნველყოფს – ორი მიზეზის გამო, ძალიან მკაცრია:
■ ცენტრალურ ბანკს მოკლევადიან პერიოდში ყოველთვის არ შეუძლია
მისთვის სასურველ ინფლაციის ტემპს მიაღწიოს. მაგალითად, დავუშ-
ვათ, რომ ცენტრალურმა ბანკმა გასულ წელს ვერ შეძლო, მისთვის სა-
სურველი ინფლაციის ტემპისათვის მიეღწია, ასე რომ, π t −1 უფრო მა-
∗
ღალია, ვიდრე π . აქედან ნათლად არ ჩანს, რომ ცენტრალური ბანკი
თავისი მიზნის მიღწევას ამ წელს უნდა ეცადოს, რათა უზრუნველყოს
π t = π ∗ . ფილიპსის მრუდის დამოკიდებულება გულისხმობს, რომ ინ-
ფლაციის ასეთი შემცირება უმუშევრობის პოტენციურად დიდ ზრდას
მოითხოვს. ამ პრობლემას მოკლედ დავუბრუნდებით.
■ ყველა სხვა მაკროეკონომიკური დამოკიდებულების მსგავსად, ფილიპ-
სის მრუდის დამოკიდებულება ზუსტი არ არის. მაგალითად, შეიძლება
მოხდეს, რომ ინფლაცია გაიზარდოს, როცა უმუშევრობა თავის ბუნებ-
რივ დონეზეა. ამ შემთხვევაში ცენტრალური ბანკი უფრო რთული არჩე-
ვანის წინაშე აღმოჩნდება: შეინარჩუნოს უმუშევრობა თავის ბუნებრივ
დონეზე და ინფლაციას ზრდის საშუალება მისცეს, თუ უმუშევრობის
ბუნებრივ დონეზე მაღალი ზრდა დაუშვას, რათა ინფლაციაზე კონ-
ტროლი შეინარჩუნოს.
ეს გარემოებები მნიშვნელოვანია, მაგრამ ძირითადი პუნქტი რჩება: სა-
შუალოვადიან პერიოდში ინფლაციის თარგეტირება არსით კარგია და მონე-
ტარულ პოლიტიკას საშუალებას აძლევს მოკლევადიან პერიოდში გამოშვე-
ბის სტაბილიზაცია მისი ბუნებრივი მოცულობის ირგვლივ მოახდინოს.
47:38
47:38 PM
PM M01_BLAN8290_05_SE_C01.pdf 5 9/27/2010 1:47:37 PM
ვერსიტეტიდან, დაასაბუთა, რომ, რადგან ცენტრალური ბანკი ზეგავლენას
დანახარჯებზე საპროცენტო განაკვეთის მეშვეობით ახდენს, ცენტრალურ-
მა ბანკმა უშუალოდ საპროცენტო განაკვეთის და არა ნომინალური ფულის
მე-14 თავიდან: საშუალოვადი- ზრდის ტემპის არჩევაზე უნდა იფიქროს. მან შემდეგ შემოგვთავაზა წესი,
ან პერიოდში, რეალური საპ- რომლის თანახმადაც, ცენტრალური ბანკი საპროცენტო განაკვეთის დაწე-
როცენტო განაკვეთი ბუნებ-
სებას უნდა მიჰყვეს. ეს წესი, რომელიც ამჟამად ცნობილია, როგორც ტეი-
რივი რეალური საპროცენტო
r ლორის წესი, შემდეგი თანმიმდევრობით ხორციელდება:
განაკვეთის, n -ის, ტოლია,
ასე რომ, ნომინალური საპრო-
ცენტო განაკვეთი ინფლაციის
■ ვთქვათ, π t იყოს ინფლაციის ტემპი და π ∗ კი ინფლაციის მიზნობრივი
ტემპთან ერთად ერთი-ერთზე ტემპი.
პროპორციით იცვლება: თუ ■ ვთქვათ, it იყოს ნომინალური საპროცენტო განაკვეთი და i∗ მიზნობრი-
rn = 2% -ს და ინფლაციის ვი ნომინალური საპროცენტო განაკვეთი – ნომინალური საპროცენტო
∗
მიზნობრივი ტემპი π = 3% განაკვეთი, რომელიც საშუალოვადიან პერიოდში დაკავშირებულია ინ-
მაშინ მიზნობრივი ნომინალუ-
ფლაციის მიზნობრივ ტემპთან, π ∗ -თან.
რი საპროცენტო განაკვეთი
i∗ = 2% + 3% = 5% . თუ ■ ვთქვათ, ut უმუშევრობის დონეა, un კი უმუშევრობის ბუნებრივი დონე.
ინფლაციის მიზნობრივი ტემ-
∗ ჩავთვალოთ, რომ ცენტრალურმა ბანკმა აირჩია ნომინალური საპრო-
პი, π , 0%-ის ტოლია, მაშინ
∗
i = 2% + 0% = 2% . ცენტო განაკვეთი i (გაიხსენეთ მე-4 თავიდან, რომ, ოპერაციებით ღია ბა-
ზარზე, ცენტრალურ ბანკს შეუძლია მიაღწიოს მისთვის სასურველ ნებისმი-
ერ მოკლევადიან ნომინალურ საპროცენტო განაკვეთს). შემდეგ, ტეილორის
მტკიცებით, ცენტრალურმა ბანკმა უნდა დაიცვას წესი:
it = i∗ + a (π t − π ∗ ) − b(ut − un )
808
808 makroekonomika
12
M01_BLAN8290_05_SE_C01.pdf 10 9/27/2010 1:47:38 PM M01_BL
გაზარდოს. სხვა სიტყვებით რომ ვთქვათ, მან ნომინალური საპროცენტო
განაკვეთი, ინფლაციასთან შედარებით, უფრო მეტად უნდა გაზარდოს.
■ როცა უმუშევრობის დონე მის ბუნებრივ დონეს აღემატება (ut > un )
ცენტრალურმა ბანკმა ნომინალური საპროცენტო განაკვეთი უნდა
შეამციროს. უფრო დაბალი ნომინალური საპროცენტო განაკვეთი გა-
მოშვებას გაზრდის, რაც უმუშევრობის შემცირებას გამოიწვევს. a კო-
ეფიციენტის მსგავსად, b კოეფიციენტი ასახავს, თუ ინფლაციასთან
შედარებით რამდენად ზრუნავს ცენტრალური ბანკი უმუშევრობაზე.
რაც უფრო მაღალია b , მით მეტია იმის შანსი, რომ ცენტრალური ბანკი
მიზნობრივი ინფლაციისაგან გადაიხაროს, რათა უმუშევრობა მის ბუ-
ნებრივ დონესთან მიახლოებული ნიშნულით შეინარჩუნოს.
ამ წესის განცხადებით, ტეილორი არ ამტკიცებდა, რომ მას ბრმად უნდა
გავყვეთ: მრავალი სხვა ფაქტორი, როგორიცაა გაცვლითი კურსის კრიზი-
სი ან დანახარჯების სტრუქტურის შეცვლის საჭიროება და, ამდენად, მო-
ნეტარულ და ფისკალურ პოლიტიკას შორის კოორდინაცია, ნომინალური
საპროცენტო განაკვეთის ცვლილებას უფრო სხვა მიზეზით ამართლებს და
არა მიზეზებით, რომლებიც წესშია ჩართული. მაგრამ განხილულმა წესმა
სავალუტო პოლიტიკის შესახებ აზროვნების სასარგებლო ხერხი შექმნა:
როგორც კი ცენტრალური ბანკი ინფლაციის მიზნობრივ ტემპს აირჩევს, ის
ამ ტემპის მიღწევას ნომინალური საპროცენტო განაკვეთის კორექტირებით
უნდა ეცადოს. წესმა, რომელსაც ცენტრალური ბანკი უნდა მიჰყვეს, მხედ-
ველობაში უნდა მიიღოს არა მარტო მიმდინარე ინფლაცია, არამედ არსებუ-
ლი უმუშევრობაც.
ტეილორის წესმა როგორც მკვლევრების, ისე ცენტრალური ბანკების
მხრიდან დასაწყისშივე ძალიან დიდი ინტერესი გამოიწვია:
■ საინტერესოა, რომ მკვლევარებმა, რომლებიც აშშ-ში ფედერალური
სარეზერვო სისტემისა და გერმანიაში ბუნდესბანკის ქცევას აკვირდე-
ბოდნენ, აღმოაჩინეს, რომ ორივე ცენტრალური ბანკი, მიუხედავად იმი-
სა, რომ თავს ტეილორის წესის მიმდევრად არ თვლიდა, ფაქტობრივად,
ბოლო 15-20 წლის განმავლობაში ამ წესის შესაბამისად იქცეოდა.
■ სხვა მკვლევრებმა გამოიკვლიეს, შესაძლებელია თუ არა ამ მარტივი წე-
სის გაუმჯობესება. მაგალითად, უნდა მიეცეს თუ არა საშუალება ნო-
მინალურ საპროცენტო განაკვეთს, უპასუხოს არა მარტო მიმდინარე,
არამედ მომავალში მოსალოდნელ ინფლაციასაც.
■ სხვა მკვლევრებმა იმსჯელეს იმაზე, უნდა მიიღონ თუ არა ცენტრალურ-
მა ბანკებმა საპროცენტო განაკვეთის ეს წესი აშკარად და მიჰყვნენ მას,
თუ ეს წესი უნდა გამოიყენონ უფრო არაოფიციალურად და, აუცილებ-
ლობის შემთხვევაში, არ უნდა მოერიდონ ამ წესიდან გადახვევას. ამ
პრობლემას შემდეგ ნაწილში, ფედერალური სარეზერვო სისტემის ქცე-
ვაზე საუბრის დროს დავუბრუნდებით.
■ ზოგადად, ცენტრალური ბანკების უმრავლესობა ნომინალური ფულის
ზრდაზე ფიქრიდან საპროცენტო განაკვეთის წესზე ფიქრზე გადავიდა.
როგორც არ უნდა გაიზარდოს ნომინალური ფული, ნომინალური საპ-
როცენტო განაკვეთის წესის მიღების შედეგად, ცენტრალური ბანკისა
და ფინანსური ბაზრების მხრიდან ის მნიშვნელოვანწილად განიხილება,
როგორც არაარსებითი.
810
810 makroekonomika
12
M01_BLAN8290_05_SE_C01.pdf 10 9/27/2010 1:47:38 PM M01_BL
შემადგენლობის უკან დგას პრინციპი, რომლის მიხედვითაც, ფედერა-
ლური სარეზერვო ბანკის პრეზიდენტებმა უფრო მეტად უნდა იზრუ-
ნონ თავიანთი რეგიონის ეკონომიკური მდგომარეობის ჰარმონიულო-
ბაზე, ხოლო მმართველთა საბჭოს წევრებმა კი ეროვნული ტრენდისა
და ევოლუციის ჰარმონიულობაზე. ფედერალური ღია ბაზრის კომიტე-
ტის მთავარი ფუნქციაა, ინსტრუქციები მიაწოდოს ღია ბაზრის ბიუ-
როს, რომლის ოფისი ნიუიორკშია და პასუხს ღია ბაზრის ოპერაციებზე,
ფედერალური სარეზერვო სისტემის ობლიგაციების ყიდვა-გაყიდვაზე,
აგებს.
ამ აღწერილობიდან გამომდინარე, შეიძლება ჩავთვალოთ, რომ ფედე-
რალური სარეზერვო სისტემა რთული ორგანიზაციაა, ძალაუფლების მრა-
ვალი ცენტრით. სინამდვილე უფრო მარტივია: თავმჯდომარე, ჩვეულები-
სამებრ, ძალიან გავლენიანია. ყველაზე მნიშვნელოვანი გადაწყვეტილებები
ფედერალური ღია ბაზრის კომიტეტის მიერ მიიღება.
ჩვენ 24-ე თავში ცენტრალური ბანკის დამოუკიდებლობის მნიშვნელო- ნახ. 24.3-ზე შევნიშნოთ, რომ
ბაზე ვიმსჯელეთ. ფედერალური სარეზერვო სისტემა მსოფლიოში ერთ-ერ- აშშ-ის ცენტრალურ ბანკს
თი ყველაზე დამოუკიდებელი ცენტრალური ბანკია. კონტროლის მთავარი დამოუკიდებლობის მეორე –
უმაღლესი ინდექსი აქვს.
ბერკეტი, რომელიც პრეზიდენტისა და კონგრესისათვისაა ხელმისაწვდომი,
ყოველ ოთხ წელიწადში ერთხელ თავმჯდომარის დანიშვნა და დამტკიცე-
ბაა. მაგრამ თავისი ოთხწლიანი ვადის განმავლობაში, თავმჯდომარე თავი- ჰემფრი-ჰოუკინსის კანონის
თანახმად, თავმჯდომარეს
სი შეხედულებით საუკეთესო მონეტარული პოლიტიკის არჩევაში მნიშვნე-
მოხსენებით წარდგენის ვალ-
ლოვანწილად თავისუფალია. ფედერალური სარეზერვო სისტემის ბიუჯეტი დებულება ჰქონდა. მიუხე-
კონგრესის ზედამხედველობას არ ექვემდებარება. ამგვარად, კონგრესს არ დავად 2000 წელს კანონის
შეუძლია დაფინანსების შემცირების მუქარით ზეწოლა მოახდინოს ფედე- მოქმედების ვადის გასვლისა,
ტრადიცია გრძელდება.
რალურ სარეზერვო სისტემაზე. ფედერალური სარეზერვო სისტემის თავ-
მჯდომარე კონგრესის წინაშე წელიწადში ორჯერ წარდგება მონეტარული
პოლიტიკის მდგომარეობის განსამარტავად. კონგრესის წევრები ხშირად
უკმაყოფილებას გამოთქვამენ და წუწუნებენ ფედერალური სარეზერვო
სისტემის გადაწყვეტილებებზე, მაგრამ მის შესაცვლელად ბევრი ვერაფრის
გაკეთება შეუძლიათ. გავიხსენოთ მე-4 თავიდან,
რომ საპროცენტო განაკვეთის
განსაზღვრა სამი ეკვივალენ-
ტური ხერხით შეგვიძლია:
monetaruli politikis instrumentebi
■ ცენტრალური ბანკის ფუ-
ლის მიწოდება ტოლი უნდა
მე-4 თავში თქვენ ნახეთ, რომ საპროცენტო განაკვეთი ცენტრალური ბან- იყოს ცენტრალური ბანკის
კის ფულზე მოთხოვნითა და მისი მიწოდებით განისაზღვრება. გავიხსენოთ, ფულზე მოთხოვნისა.
■ რეზერვების მიწოდება,
რომ წონასწორობის პირობას [განტოლება (4.11)] შემდეგი სახე აქვს: რომელიც ტოლია ცენტ-
რალური ბანკის ფულს გა-
H = [c + θ (1 − c)]$YL(i ) მოკლებული ადამიანების
(25.1) ხელთ არსებული ნაღდი
ფული, ბანკების მიერ რე-
მარცხენა მხარეს მოცემულია H , ცენტრალური ბანკის ფულის მიწო- ზერვებზე მოთხოვნის ტო-
დება, ეკვივალენტურად, მონეტარული ბაზა. მარჯვენა მხარეს მოცემუ- ლი უნდა იყოს.
ლია ცენტრალური ბანკის ფულზე მოთხოვნა – ადამიანების მიერ ნაღდ ■ ფულის მიწოდება (ნაღდი
ფული და მოთხოვნამდე დე-
ფულზე მოთხოვნისა, c$YL(i ) , და ბანკების მიერ რეზერვებზე მოთხოვნის,
პოზიტები) ფულზე მოთხოვ-
θ (1 − c)$YL(i ) -ის ჯამი. ამაზე ქვემოთ ვიმსჯელოთ: ნის ტოლი უნდა იყოს.
rezervebze moTxovna
ფედერალური სარეზერვო სისტემა რეზერვებზე მოთხოვნას, რეზერვების რა-
ოდენობის მინიმუმს განსაზღვრავს, რომელიც ბანკებმა საჩეკო დეპოზიტების
პროპორციულად უნდა იქონიონ. ასეთი მოთხოვნის გარეშეც კი, ბანკებს, თა-
ვისი მეანაბრეების მხრიდან ნაღდ ფულზე მოთხოვნის დასაკმაყოფილებლად,
გარკვეული რეზერვების ფლობის სურვილი ექნებოდათ. მაგრამ, ფედერალუ-
რი სარეზერვო სისტემა, როგორც წესი, რეზერვებზე მოთხოვნას იმ დონეზე
მაღლა აწესებს, რასაც ბანკები აირჩევდნენ. რეზერვებზე მიმდინარე მოთხოვ-
ნა არის ის, რომ ბანკები თავიანთი საჩეკო დეპოზიტების 10 პროცენტის ტოლ
რეზერვებს უნდა ფლობდნენ.
რეზერვებზე მოთხოვნის ცვლილებით, ფედერალური სარეზერვო სისტე-
θ -ს ზრდა ბანკების რეზერ-
ვებზე მოთხოვნის ზრდას მა ცვლის რეზერვების რაოდენობას, რაც ბანკებმა მოთხოვნამდე ანაბრების
იწვევს, რაც ცენტრალური მოცემული რაოდენობისათვის უნდა იქონიონ, და ამით ცენტრალური ბანკის
ბანკის ფულზე მოთხოვნას ფულზე მოთხოვნაც იცვლება. სავალდებულო რეზერვებზე მოთხოვნის ზრდა
ზრდის. ფულის უცვლელი ცენტრალური ბანკის ფულზე მოთხოვნის ზრდას იწვევს, რაც, თავის მხრივ,
მიწოდების შემთხვევაში, საპ-
წონასწორული საპროცენტო განაკვეთის ზრდას განაპირობებს. ეს მოქმედებს
როცენტო განაკვეთი უნდა
გაიზარდოს. მეორე მიმართულებითაც: სავალდებულო რეზერვებზე მოთხოვნის შემცირე-
ბა საპროცენტო განაკვეთის შემცირებას იწვევს.
ფედერალური სარეზერვო სისტემის მიერ რეზერვებზე მოთხოვნის ზრდამ
შეიძლება ბანკებს გადამჭრელი ზომების მიღებისკენ უბიძგოს და მათ რეზერ-
812
812 makroekonomika
12
M01_BLAN8290_05_SE_C01.pdf 10 9/27/2010 1:47:38 PM M01_BL
ვების გასაზრდელად, მაგალითად, გაცემული რამდენიმე სესხის უკან დაბ-
რუნება მოინდომონ. ამიტომ, ფედერალური სარეზერვო სისტემა სულ უფრო
მეტად ცდილობს, არ გამოიყენოს რეზერვების მოთხოვნა, როგორც მაკრო-
ეკონომიკური პოლიტიკის ინსტრუმენტი და მის ნაცვლად ამჯობინებს სხვა
ინსტრუმენტებს დაეყრდნოს.
politikis ganxorcieleba
814
814 makroekonomika
12
M01_BLAN8290_05_SE_C01.pdf 10 9/27/2010 1:47:38 PM M01_BL
საპროცენტო განაკვეთის და არც სხვა წესების თვალსაზრისით, არასო-
დეს აღწერდნენ.
■ მეორე პასუხია ის, რომ ფედერალური სარეზერვო სისტემის შესახებ,
მხოლოდ მის ქცევაზე დაკვირვებით, ჩვენ ფაქტობრივად ბევრ რამეს
ვგებულობთ. მონაცემები ადასტურებს, რომ ფედერალური სარეზერვო
სისტემის ინფლაციის არაცხადი მიზნობრივი მაჩვენებელი, ფაქტობრი-
ვად, დაახლოებით 2-3 პროცენტია. აშკარაა, რომ ინფლაციის ტემპისა
და უმუშევრობის ბუნებრივი დონიდან ფაქტობრივი დონის გადახრის
საპასუხოდ, ფედერალური სარეზერვო სისტემა ფედერალური ფონდე-
ბის განაკვეთს არეგულირებს. ჩვენი ადრინდელი განხილვა რომ გავიხ-
სენოთ, ტეილორის წესი, როგორც ჩანს, ფედერალური სარეზერვო სის-
ტემის ქცევას ბოლო 15-20 წლის განმავლობაში კარგად აღწერს.
ნიშნავს თუ არა ეს იმას, რომ ფედერალურ სარეზერვო სისტემას აშკარა
მიზნობრივი ინფლაციის ტემპი და აშკარა საპროცენტო განაკვეთის წესი არა
აქვს? ამ კითხვაზეც ეკონომისტები ერთმანეთს არ ეთანხმებიან:
■ მრავალი ეკონომისტი აცხადებს: ნუ ეკამათებით წარმატებას და ამ
სტრიქონების წერის დროს, თითქმის ყველა ეკონომისტი თანხმდება
იმაში, რომ აშშ-ის მონეტარული პოლიტიკა, ორივე თავმჯდომარის –
ალან გრინსპენისა და ბენ ბერნანკეს დროს წარმატებული იყო.
აშკარა მიზნობრივი ინფლაციის გარეშე, ფედერალურმა სარეზერვო სის-
ტემამ დაარწმუნა ფინანსური ბაზრები, რომ ის დაბალი ინფლაციის ერთგუ-
ლია და ინფლაციაც ნამდვილად დაბალ დონეზე დარჩა.
იმავდროულად, ფედერალურმა სარეზერვო სისტემამ, საჭიროების შემ-
თხვევაში, აქტივობის სტაბილიზაციის მიზნით ნომინალური საპროცენტო გა-
ნაკვეთის გამოყენების მზადყოფნა გამოთქვა. ნახ. 25.2 ფედერალური ფონდე-
ბის განაკვეთის ევოლუციას 1987 წლიდან (როდესაც გრინსპენი ფედერალური
სარეზერვო სისტემის თავმჯდომარე გახდა) გვიჩვენებს. მაკროეკონომისტთა
უმრავლესობა თანახმაა, რომ ფედერალური ფონდების განაკვეთის 1990-იანი
წლების დასაწყისში, 1989 წლის 10-დან 1992 წლის 3 პროცენტამდე მკვეთრი
შემცირება, რეცესიის თავიდან ასაცილებლად არასაკმარისი იყო, თუმცა მან
მისი სიღრმე და ხანგრძლივობა შეამცირა. 2001 წლის ბოლოს ფედერალურმა
nax. 25 -2
federaluri fondebis ganakveTi (procenti)
10
federaluri fon-
8
debis ganakveTi 1987
wlidan
6
Sejameba
ინფლაციის ოპტიმალურ ტემპი გახადოს – არჩევანი, რომელიც რეცესიის წინა-
■ ეკონომიკური თანამშრომლობისა და განვი- აღმდეგ ბრძოლაში შეიძლება გამოსადეგი იყოს.
თარების ორგანიზაციის წევრი ქვეყნების დიდ 3. საჭიროების შემთხვევაში დადებითი ინფლაცია
ნაწილში ინფლაცია ძალიან დაბალ დონეზეა. ფირმებს საშუალებას აძლევს რეალური ხელფა-
ერთი საკითხი, რომელიც ცენტრალური ბანკე- სი ნომინალური ხელფასის შემცირების გარეშე
ბის წინაშე დგას, არის ის, უნდა ეცადონ თუ არა შეამცირონ.
ისინი ფასების სტაბილურობის მიღწევას, რაც 4. ინფლაციის მიმდინარე დონიდან ნულამდე შემცი-
ნულოვან ინფლაციას გულისხმობს. რება გარკვეული დროის განმავლობაში უმუშევ-
■ ნულოვანი ინფლაციის ძირითადი არგუმენტებია: რობის ზრდას მოითხოვს. ამ ტრანსაქციულმა ხარ-
1. ინფლაცია, არასრულყოფილად ინდექსირებად ჯმა შესაძლოა იმ სარგებელს გადააჭარბოს, რომე-
საგადასახადო სისტემასთან ერთად, გადასახა- ლიც ნულოვანი ინფლაციის პირობებში მიიღწევა.
დის დამახინჯებას იწვევს. მონეტარული პოლიტიკის შედგენის შესახებ:
2. ფულის ილუზიის გამო, ინფლაციას მოსახლეო- ■ ტრადიციულად, მონეტარული პოლიტიკის
ბა და ფირმები არასწორი გადაწყვეტილებების ფორმირება ნომინალური ფულის ზრდაზე იყო
მიღებამდე მიჰყავს. ფოკუსირებული, მაგრამ, ინფლაციასა და ნო-
3. მაღალ ინფლაციას, როგორც წესი, თან ინფლა- მინალური ფულის ზრდას შორის სუსტი დამო-
ციის მაღალი ცვალებადობა სდევს, რომელიც კიდებულების გამო, ეს მიდგომა ცენტრალური
მეტ გაურკვევლობას ქმნის და მოსახლეობისა ბანკების დიდი ნაწილის მიერ უარყოფილ იქნა.
და ბანკებისათვის გადაწყვეტილებების მიღე- ■ ამჟამად ცენტრალური ბანკებისათვის, რო-
ბას ართულებს. გორც წესი, ფოკუსირების მიზნობრივ მაჩვენე-
4. როგორც მიზანი, ფასების სტაბილურობა უფრო ბელს უფრო ინფლაციის ტემპი წარმოადგენს,
მარტივი და სანდოა, ვიდრე დადებითი (ნულზე ვიდრე ნომინალური ფულის ზრდის ტემპი. ამი-
მეტი) ინფლაციური სამიზნე. ტომ ისინი ნომინალურ საპროცენტო განაკვეთ-
■ არგუმენტები დაბალი, მაგრამ დადებითი ინ- ზე უფრო ფიქრობენ, ვიდრე ნომინალური ფუ-
ფლაციის შესანარჩუნებლად: ლის ზრდის განაკვეთის განმსაზღვრელი მონე-
1. დადებითი შემოსავალი ფულის ნორმალური ტარული პოლიტიკის ჩამოყალიბებაზე.
ზრდიდან – სენიორაჟი – ბიუჯეტში გადასახადე- ■ ტეილორის წესი ნომინალური საპროცენტო გა-
ბის შემცირებას შესაძლებელს ხდის. თუმცა ეს ნაკვეთის არჩევანზე მსჯელობისათვის არაჩვე-
არგუმენტი რაოდენობრივად, ნულოვანი ინფლა- ულებრივ შესაძლებლობას იძლევა. წესი გულის-
ციისა და, ვთქვათ, 3-პროცენტიანი ინფლაციის ხმობს, რომ ცენტრალურმა ბანკმა მისი საპრო-
ტემპის შედარების დროს, უმნიშვნელოა. ცენტო განაკვეთი ორი ძირითადი ფაქტორის
2. ფაქტობრივი და მოსალოდნელი დადებითი ინ- – ინფლაციის ტემპის ინფლაციის მიზნობრივი
ფლაცია ცენტრალურ ბანკს საშუალებას აძლევს, ტემპიდან და უმუშევრობის დონის უმუშევრო-
რეალური საპროცენტო განაკვეთი უარყოფითი ბის ბუნებრივი დონიდან გადახრის გათვალის-
816
816 makroekonomika
sakvanZo terminebi
■ გაცვეთილი ფეხსაცმლის რეგიონული ბანკები, 810
დანახარჯი, 794 ■ მმართველთა საბჭო, 810
■ ფულის ილუზია, 795 ■ ფედერალური ღია ბაზრის
■ ინფლაციის თარგეტირება, 804 კომიტეტი (FOMC),810
■ ლიკვიდური აქტივი,805 ■ ღია ბაზრის საბჭო, 811
■ ფულის აგრეგატები, 805 ■ სარეზერვო მოთხოვნა, 812
■ ფართო ფული (M2), 805 ■ დისკონტის პოლიტიკა, 813
■ ტეილორის წესი , 808 ■ დისკონტის განაკვეთი, 813
■ ჰემფრი-ჰოუკინსის კანონი, 810 ■ დისკონტის ფანჯარა, 813
■ ფედერალური სარეზერვო
kiTxvebi da amocanebi
სწრაფი შემოწმება რი და რეალური ღირებულებების განსხვავება
1. ამ თავში მოცემული ინფორმაციის გამოყენე- ადვილად შეუძლია, ინფლაცია გადაწყვეტი-
ბით, დაახასიათეთ ყოველი შემდეგი მტკიცე- ლებების მიღებას ხელს არ უშლის.
ბულობა, როგორც ჭეშმარიტი, მცდარი ან გა- ე) ფედერალური სარეზერვო სისტემა სარეზერ-
ურკვეველი. ახსენით მოკლედ: ვო მოთხოვნებს იყენებს, როგორც მონეტა-
ა) ეკონომიკური თანამშრომლობისა და განვი- რული პოლიტიკის მთავარ ინსტრუმენტს.
თარების ორგანიზაციის ქვეყნებში ინფლაცი- ვ) რაც მაღალია ინფლაციის დონე, მით მაღალია
ის დადებითი ტემპის ყველაზე მნიშვნელოვანი საგადასახადო განაკვეთი კაპიტალურ შემო-
მხარდასაჭერი არგუმენტი სენიორაჟია. სავლებზე.
ბ) ფედერალურმა სარეზერვო სისტემამ მიზნად 2. ახსენით, თუ როგორ ზეგავლენას მოახდენდა
M2-ის ზრდა უნდა დაისახოს, რადგან ის ინ- (ა)-დან (დ)-მდე ჩამოყალიბებული დებულებები
ფლაციის შესაბამისად იცვლება. M1-სა და M2-ზე მოთხოვნაზე?
გ) ფედერალური სარეზერვო სისტემის ერთა- ა) ბანკები ვადიანი დეპოზიტებიდან წინასწარ
დერთ მიზანს ინფლაციის წინააღმდეგ ბრძო- გატანაზე ჯარიმებს ამცირებენ.
ლა უნდა წარმოადგენდეს. ბ) მთავრობა ფულის ბაზრის ფონდების გამო-
დ) რადგან ადამიანთა უმეტესობას ნომინალუ- ყენებას ჩეკების გამოწერის მიზნებისათვის
კრძალავს.
818
818 makroekonomika
( )
r = r ∗ + (α − 1) π e − π ∗ + b (Y − Yn )
გის საფუძველზე, ექნება თუ არა πe-ს ტენდენ-
ცია, დროთა განმავლობაში დაუბრუნდეს ინ-
(მინიშნება: გამოაკელით π ნომინალური საპ-
∗ ფლაციის მიზნობრივ მნიშვნელობას, π*-ს?
როცენტო განაკვეთის წესს ორივე მხრიდან და გ) კვლავ დაუბრუნდით (ა) ნაწილს, ამ ჯერზე
დაუშვით, რომ a >1. როგორ ზეგავლენას მო-
მარჯვენა მხარეს მყოფი დამოკიდებულება გარ-
დაქმენით). ახდენს πe-ის ზრდა MP დამოკიდებულებაზე,
როცა a< 1? რა მოუვა გამოშვებას და რეალურ
ბ) გამოსახეთ IS დამოკიდებულება დიაგრამაზე.
საპროცენტო განაკვეთს მოკლევადიან პერი-
ვერტიკალური ღერძი აღნიშნეთ r-ით, ხოლო
ოდში?
ჰორიზონტალური ღერძი – Y-ით. იმავე დიაგ-
დ) კვლავ დავუშვათ, რომ ინფლაცია და მოსა-
damatebiT wasakiTxi
■ ინგლისის ბანკის 300 წლისთავის აღსანიშნავად სტატია ბენ ბერნანკეს მიერ დაწერილი იყო მა-
სტენლი ფიშერის მიერ დაწერილი “თანამედ- ნამ, ვიდრე ის ფედერალური სარეზერვო სისტე-
როვე ცენტრალური საბანკო საქმეკკ, “Modern მის თავმჯდომარე გახდებოდა). ამჟამად ფრე-
Central Banking,” by Stanley Fischer (published in დერიკ მიშკინი, კოლუმბიის უნივერსიტეტის
დატოვების შემდეგ, ფედერალური სარეზერვო
Forrest Capie, Stanley Fischer, Charles Goodhart
სისტემის მმართველთა საბჭოს წევრია).
and Norbert Schnadt eds. The Future of Central ■ მეტი დეტალები იმაზე, თუ როგორ მოქმედებს
Banking, Cambridge University Press, Cambridge, ფედერალური სარეზერვო სისტემა, წაიკითხეთ
UK, 1995), ცენტრალურ საბანკო საქმეზე მიმ- Glenn Hubbard, Money, the Financial System, and
დინარე საკითხების არაჩვეულებრივი განხილ- the Economy, 5th ed. Addison-Wesley, Reading, MA,
ვაა. (სტენლი ფიშერი ამჟამად ისრაელის ცენ-
2004.
ტრალური ბანკის მმართველია). აგრეთვე წაი-
■ ალან გრინსპენის მონეტარული პოლიტიკის
კითხეთ “What Central Bankers Could Learn from შესახებ დამატებითი ინფორმაციისათვის წაი-
Academics – and Vice Versa,” by Alan Blinder, Jour- კითხეთ N. Gregory Mankiw, “U.S. Monetary Poli-
nal of Economic Perspectives, Spring 1997, 3-19. cy During the 1990s,” in American Economic Policy
■ ინფლაციის თარგეტირებაზე, წაიკითხეთ ბენ
in the 1990s, MIT Press, Cambridge, MA, 2001.
ბერნანკესა და ფრედერიკ მიშკინის ნაშრომი,
■ განტვირთვისათვის, წაიკითხეთ: Bob Woodward,
Ben Bernanke and Frederic Mishkin, “Inflation Tar-
geting: A new Framework for Monetary Policy?” , Maestro; Greenspan’s Fed and the American Boom,
Journal of Economic Perspectives, Spring 1997 (ეს Simon & Schuster, New York, 2001.
820
820 makroekonomika
TavSi Cven fiskalur politikas iseve ganvixilavT, rogorc 25-e TavSi monetaru-
am li politika ganvixileT - gadaxedeT imas, rac ukve iswavleT da SeavseT carieli
Tavi 26
adgilebi.
modiT, Tavdapirvelad gadavxedoT ukve naswavls (CanarTi “fiskaluri politika:
ra iswavleT da sad” , detaluri Sejamebaa):
■ moklevadian periodSi, biujetis deficiti (gamowveuli, magaliTad, gadasaxade-
bis SemcirebiT) zrdis moTxovnas da gamoSvebas. sainvesticio xarjebze zemoqme-
debis efeqti araerTgvarovania.
■ saSualovadian periodSi, gamoSveba mis bunebriv moculobas ubrundeba. Tumca
saprocento ganakveTisa da danaxarjebis Semadgenloba gansxvavebulia. sapro-
cento ganakveTi ufro maRalia, xolo sainvesticio xarjebi ki ufro dabali.
■ grZelvadian periodSi, investiciebis Semcireba ZiriTadi kapitalis maragebis
Semcirebas iwvevs, rasac, Tavis mxriv, gamoSvebis moculobis Semcirebamde miv-
yavarT.
■ am daskvnebis gamotanisas, yuradReba ar gagvimaxvilebia saxelmwifo biujetis
SezRudvebze - anu damokidebulebaze, romelic arsebobs vals, deficits, saxel-
mwifo xarjebsa da gadasaxadebs Soris. Tumca, rogorc 22-e TavSi iaponiis fis-
kalur politikaze msjelobam gviCvena, es damokidebuleba mniSvnelovania: aT-
wleulebis manZilze biujetis didi deficitis Semdeg, iaponiis saxelmwifos vali
gaizarda, ramac, Tavis mxriv, iaponiis mier fiskaluri politikis Semdgomi gamo-
yenebis SesaZlebloba mniSvnelovnad SezRuda. amgvarad, am TavSi Cvens ZiriTad
mizans saxelmwifo biujetis SezRudvebisa da misi Sedegebis gadaxedva warmoad-
gens:
■ nawili 26.1 saxelmwifo biujetis SezRudvebs da misgan gamomdinare Sedegebs: sa-
biujeto deficits, saprocento ganakveTs, zrdis tempsa da saxelmwifo vals So-
ris damokidebulebas ganixilavs.
■ nawili 26.2 ikvlevs fiskaluri politikis ramdenime problemas, romelSic es
SezRudvebi mTavar rols im TvalsazrisiT TamaSobs, rom deficiti sinamdvileSi
mniSvnelovani saxelmwifo valis dagrovebis saSiSroebas ar warmoadgens.
■ nawili 26.3 ganixilavs SeerTebuli Statebis mimdinare biujets da problemebs,
romelic horizontze Cans, buSis administraciis mier gadasaxadebis Semcirebis
zemoqmedebidan amerikis mosaxleobis daberebis Sedegebamde.
821
M01_BLAN8290_05_SE_C01.pdf 5
3 9/27/2010 1:47:37
1:47:35 PM
fiskaluri politika: ra iswavleT da sad
822
822 makroekonomika
12
M01_BLAN8290_05_SE_C01.pdf 10 9/27/2010 1:47:38 PM M01_BL
სესხებით ან ფულის შექმნით. როცა ■ ნახეთ ფისკალური პოლიტიკის გა-
სახელმწიფო დაფინანსების ძირითა- ტარებაზე შეზღუდვების დაწესების
დი წყარო ფულის შექმნა ხდება, ბიუ- – დანახარჯების ჭერიდან დაწყებუ-
ჯეტის დიდი დეფიციტის შედეგი ფუ- ლი და ბიუჯეტის დაბალანსების კონ-
ლის მასის მნიშვნელოვანი ზრდა და სტიტუციური შესწორებებით დამ-
მაღალი ინფლაციაა. თავრებული – მომხრეთა და მოწინა-
■ ოცდამეოთხე თავში განვიხილეთ აღმდეგეთა არგუმენტები.
პრობლემები, რომლებიც დგას ფის- ■ ამ თავში ფართოდ განვიხილავთ სა-
კალური პოლიტიკის გამტარებლების ბიუჯეტო შეზღუდვების შედეგებს,
წინაშე, დაწყებული პოლიტიკის ეფექ- რომლებიც დგას სახელმწიფოს წინა-
ტების გაურკვეველობიდან, დამთავ- შე და შეერთებული შტატების ფის-
რებული დროში თანმიმდევრულობი- კალური პოლიტიკის მიმდინარე სა-
სა და საიმედოობის პრობლემებით. კითხებზე ვიმსჯელებთ.
824
824 makroekonomika
M01_BLAN8290_05_SE_C01.pdf 12
10 9/27/2010 1:47:38 PM M01_BL
inflaciis aRricxva da deficitis gazomva
ბიუჯეტის დეფიციტი ოფიციალურად გა- სახელმწიფო არც სესხულობს და არც ფა-
იანგარიშება (დროითი ინდექსების იგნო- რავს ვალს. დავუშვათ, ინფლაცია დადები-
რირებით, რომელიც აქ საჭირო არ არის), თია და 10 პროცენტის ტოლია. მაშინ, წლის
როგორც ნომინალურ საპროცენტო გადახ- ბოლოს ვალის რეალური სიდიდე 10 პრო-
დებს, iB , დამატებული დანახარჯები სა- ცენტით შემცირდება. თუ ჩვენ განვსაზღ-
ქონელსა და მომსახურებაზე, G , გამოკლე- ვრავთ დეფიციტს (და ასეც უნდა მოვიქ-
ბული გადასახადებისა და ტრანსფერტების ცეთ), როგორც სახელმწიფო ვალის ცვლი-
სხვაობა, T . ლების რეალურ ღირებულებას, მივიღებთ,
დეფიციტის ოფიციალური რომ წლის განმავლობაში სახელმწიფოს ვა-
მნიშვნელობა = iB + G − T ლი რეალურად 10 პროცენტით შემცირდე-
ეს სახელმწიფოს ფულადი ნაკადების ბა. სხვა სიტყვებით რომ ვთქვათ, ბიუჯეტი
მდგომარეობის ზუსტი საზომია. თუ ის და- ფაქტობრივად არსებული ვალის 10 პრო-
დებითია, სახელმწიფო იმაზე მეტს ხარჯავს, ცენტის ტოლ პროფიციტს მიიღებს.
ვიდრე შემოსავალი აქვს და, შესაბამისად, უფრო ზოგადად: თუ B ვალია და π
CanarTi
იღებს ახალ ვალებს. თუ ის უარყოფითია, ინფლაცია, დეფიციტის ოფიციალური მნიშ-
სახელმწიფო აღებული ვალებს ფარავს. ვნელობა ნამდვილ მნიშვნელობას π B სი-
თუმცა ის რეალური ვალის ცვლილების დიდით გადაამეტებს. სხვა სიტყვებით რომ
ზუსტი საზომი არ არის – ე.ი. იმ ცვლილები- ვთქვათ, დეფიციტის ზუსტი მნიშვნელობა
სა, რომელიც გვიჩვენებს, თუ რამდენით შე- მიიღება ოფიციალური მნიშვნელობიდან
იცვალა სახელმწიფოს ვალდებულებები, გა- π B -ს გამოკლებით:
მოხატული საქონლით და არა დოლარებში. დეფიციტის ზუსტი მნიშვნელობა=
იმის გასაგებად, თუ რატომ, განვიხი- = iB + G − T − π B
ლოთ მაგალითი. დავუშვათ, დეფიციტის = (i − π ) B + G − T
ოფიციალური სიდიდე ნულის ტოლია, ე.ი. = rB + G − T
6
oficialuri
deficiti
4
procenti
inflaciiT
2
koreqtirebuli
deficiti
4
1968 1972 1976 1980 1984 1988 1992 1996 2000 2004
826
826 makroekonomika
M01_BLAN8290_05_SE_C01.pdf 12
10 9/27/2010 1:47:38 PM M01_BL
ველი წლისათვის სახელმწიფო ბიუჯეტი დაბალანსებულია და საწყისი ვალი
ნულის ტოლია. ვთქვათ, პირველი წლის მანძილზე სახელმწიფომ შეამცირა
გადასახადები (მაგალითად, ერთი მილიონი დოლარით). ამგვარად, პირვე-
ლი წლის ბოლოს ვალი, B1 , ერთის ტოლი იქნება. რა მოხდება ამის შემდეგ?
B2 = (1 + r ) B1 + (G2 − T2 )
T2 − G2 = (1 + r )1 = (1 + r )
B2 = (1 + r ) B1 + 0 = (1 + r )1 = (1 + r )
weli 0 1 2 3 4 5
gadasaxadebis Semci- gadasaxadebi 0 1 (1 r) 0 0 0
reba, valis dafarva da
vali wlis
valis stabilizacia 0 1 0 0 0 0
bolos
(ბ) როცა ვალის სრული და- (g) valis stabilizacia me-2 wels
ფარვა ხდება მეხუთე წელს,
პირველ წელს გადასახადების weli 0 1 2 3 4 5
ერთი ერთეულით შემცირება
მეხუთე წელისათვის გადასა- gadasaxadebi 0 1 r r r r
ხადების (1 + r ) ერთეულით
4
vali wlis 0 1 1 1 1 1
გაზრდას საჭიროებს.
bolos
(გ) თუ ვალის სტაბილიზაცია
მეორე წლიდან ხდება, მაშინ
მეორე წლიდან მოყოლებული
გადახდები ყოველწლიურად სადაც ტოლობის მე-2 ნაწილში გათვალისწინებულია დაშვება იმის შე-
r -ის ტოლი სიდიდით უნდა სახებ, რომ B1 = 1.
გაიზარდოს.
პირველადი დეფიციტი მესამე წლისათვისაც ნულის ტოლია, ამიტომ
მესამე წლის ბოლოს ვალის სიდიდე გახდება
B3 = (1 + r ) B2 + 0 = (1 + r )(1 + r )1 = (1 + r )
2
Bt −1 = (1 + r )
t −2
(26.4)
იმის მიუხედავად, რომ გადასახადები მხოლოდ პირველ წელს შემცირ-
და, ვალი დროში ზრდას საპროცენტო განაკვეთის ტოლი ტემპით აგრძე-
ლებს. მიზეზი მარტივია: ნულოვანი პირველადი დეფიციტის მიუხედავად,
ვალი ახლა დადებითია და, მაშასადამე, დადებითია ვალზე პროცენტული
გადახდებიც. ყოველ წელს სახელმწიფომ იმაზე მეტი უნდა ისესხოს, ვიდრე
მას ვალი გააჩნია, რათა არსებული ვალის მომსახურება საპროცენტო გა-
დახდებით შეძლოს.
ბიუჯეტის შეზღუდვა t წლისათვის, რომლისთვისაც სახელმწიფო ვა-
ლის დაფარვას აპირებს, არის
Bt = (1 + r ) Bt −1 + (Gt − Tt )
828
828 makroekonomika
M01_BLAN8290_05_SE_C01.pdf 12
10 9/27/2010 1:47:38 PM M01_BL
თუ ვალი სრულად დაიფარება t წლის მანძილზე, მაშინ Bt (ვალი t
წლის ბოლოს) ნულის ტოლი გახდება. ჩავანაცვლოთ Bt ნულით, Bt −1 კი –
მისი მნიშვნელობით (26.4) განტოლებიდან. მივიღებთ:
0 = (1 + r )(1 + r )t − 2 + (Gt − Tt )
ხარისხში აყვანის თვისების
თანახმად:
ამ ტოლობის გარდაქმნა და Gt − Tt -ს მარცხენა მხარეს გადატანა მოგვცემს: (1 + r )(1 + r )t − 2 = (1 + r )t −1 .
წიგნის ბოლოს იხილეთ და-
t −1 ნართი 2.
TGtt -−GTtt = (1 + r )
B2 = (1 + r ) B1 + (G2 − T2 )
T2 − G2 = (1 + r ) − 1 = r
1
ტექსტში ვალის ტვირთის კოეფიციენტის ნაცვლად ზოგჯერ გამოყენებულია შემოკლებული
სახელწოდება ვალის ტვირთი (თარგმანის სამეცნიერო რედაქტორის შენიშვნა)
830
830 makroekonomika
M01_BLAN8290_05_SE_C01.pdf 12
10 9/27/2010 1:47:38 PM M01_BL
დასაწყისში (26.3) განტოლების ორივე მხარე გავყოთ რეალურ გამოშ-
ვებაზე, Y t -ს მნიშვნელობაზე, რათა მივიღოთ
Bt B G −T
= (1 + r ) t −1 + t t
Yt Yt Yt
Bt ⎛Y ⎞ B G −T
= (1 + r ) ⎜ t −1 ⎟ t −1 + t t
Yt Y
⎝ t ⎠ t Y Yt
Bt B G −T
= (1 + r − g ) t −1 + t t
Yt Yt −1 Yt
Bt Bt −1 B G −T
− = (r − g ) t −1 + t t
Yt Yt −1 Yt −1 Yt
(26.5)
832
832 makroekonomika
M01_BLAN8290_05_SE_C01.pdf 12
10 9/27/2010 1:47:38 PM M01_BL
120 nax. 26 - 2
110 belgiis valis tvir-
Tis koeficienti 1970
100 wlidan.
rikardos ekvivalenturoba
834
834 makroekonomika
M01_BLAN8290_05_SE_C01.pdf 12
10 9/27/2010 1:47:38 PM M01_BL
მთავრობა ხარჯების გარკვეულ სახეობას დეფიციტით აფინანსებს,
კერძო დანაზოგი საზოგადოებრივი დანაზოგის ერთი-ერთზე შემცირების
პროპორციით გაიზრდება, მთლიან დანაზოგი კი უცვლელი დარჩება.
ინვესტიციებში მიმართული მთლიანი დანაზოგი არ შეიცვლება.
სახელმწიფო ბიუჯეტის შეზღუდვის მექანიზმი გულისხმობს, რომ
დროთა განმავლობაში სახელმწიფო ვალი გაიზრდება. მაგრამ, ეს ზრდა
კაპიტალის დაგროვების ხარჯზე არ მოხდება.
836
836 makroekonomika
M01_BLAN8290_05_SE_C01.pdf 12
10 9/27/2010 1:47:38 PM M01_BL
დაბლა რჩება; მაგრამ, როგორც კი გამოშვება თავის ბუნებრივ მოცულობას
უბრუნდება, დეფიციტი გაქრება და ვალის სტაბილიზაცია მოხდება.
აქედან სულაც არ გამომდინარეობს, რომ ფისკალური პოლიტიკის
მიზანი ციკლურად კორექტირებული დეფიციტის მუდმივად ნულის ტოლად
შენარჩუნება იყოს. რეცესიის დროს მთავრობამ შეიძლება საჭიროდ
იმდენად მაღალი დეფიციტი ჩათვალოს, რომ ციკლურად კორექტირებული
დეფიციტი დადებითი აღმოჩნდეს. ამ შემთხვევაში ციკლურად
კორექტირებული დეფიციტის დადებითობის ფაქტი სასარგებლო
გაფრთხილებას იძლევა –გამოშვების მოცულობის მის ბუნებრივ ნიშნულზე
დაბრუნება ვალის სტაბილიზაციისათვის საკმარისი არ იქნება: მთავრობამ
უნდა განახორციელოს სპეციფიკური ღონისძიებები, დაწყებული
გადასახადების ზრდით და დასრულებული ხარჯების შემცირებით, რათა
მომავლის რომელიღაც მომენტში დეფიციტი შეამციროს.
ციკლურად კორექტირებული დეფიციტის თეორია გასაგებად მარტივია.
პრაქტიკაში მისი განხორციელება გაცილებით რთული აღმოჩნდა. იმისთვის,
რომ ვნახოთ, თუ რატომაა ასე, უნდა გავიგოთ, თუ როგორაა შედგენილი
ციკლურად კორექტირებული დეფიციტის საზომი. ამისათვის ორი
ნაბიჯი გადავდგათ. პირველი, დავადგინოთ რამდენად დაბალი იქნებოდა
დეფიციტი, თუ გამოშვება, ვთქვათ, 1 პროცენტით მაღალი იქნებოდა.
მეორე, შევაფასოთ, რამდენადაა გადახრილი გამოშვება მისი ბუნებრივი
მოცულობიდან:
■ პირველი ნაბიჯი შედარებით მარტივია. სარწმუნო წესი მდგომარეობს
იმაში, რომ გამოშვების 1 პროცენტიანი შემცირება ავტომატურად იწვევს
დეფიციტის ზრდას, რომელიც შეადგენს მთლიან შიდა პროდუქტის 0,5
პროცენტს. ამ ზრდას ადგილი აქვს იმიტომ, რომ გადასახადების დიდი
ნაწილი გამოშვების პროპორციულია, მაშინ, როდესაც სახელმწიფო
ხარჯები გამოშვების მოცულობაზე თითქმის დამოკიდებული არაა. ეს
ნიშნავს, რომ გამოშვების შემცირება, რომელიც იწვევს სახელმწიფო
შემოსავლების მნიშვნელოვან შემცირებას, ხოლო ხარჯების
უმნიშვნელო ცვლილებას, ბუნებრივად იწვევს დეფიციტის გაზრდას.
როცა გამოშვება მის ბუნებრივ მოცულობაზე, ვთქვათ, 5 პროცენტით
დაბალია, დეფიციტის შეფარდება მთლიან შიდა პროდუქტთან
დაახლოებით 2,5 პროცენტით მეტი იქნება, ვიდრე იქნებოდა გამოშვების
ბუნებრივი მოცულობის პირობებში. (დეფიციტზე აქტივობის ასეთი
ზემოქმედება ცნობილია, როგორც ავტომატური (ჩაშენებული)
სტაბილიზატორი: რეცესია ბუნებრივად წარმოშობს დეფიციტს და, ამის
გამო, ფისკალურ ექსპანსიასაც, რომელიც ნაწილობრივ ანეიტრალებს
რეცესიას).
■ მეორე ნაბიჯი უფრო რთულია. გავიხსენოთ მე-6 თავიდან, რომ
გამოშვების ბუნებრივი მოცულობა გულისხმობს გამოშვების
მოცულობას, რომელიც ეკონომიკაში უმუშევრობის ბუნებრივი
დონის პირობებში მიიღწევა. უმუშევრობის ბუნებრივი დონის ძალიან
დაბალი შეფასება გამოშვების ბუნებრივი მოცულობის ძალიან მაღალ
შეფასებამდე და, მაშასადამე, ციკლურად კორექტირებული დეფიციტის
ძალიან ოპტიმისტურ ზომამდე მიგვიყვანს.
omebi da deficiti
838
838 makroekonomika
M01_BLAN8290_05_SE_C01.pdf 12
10 9/27/2010 1:47:38 PM M01_BL
■ ვთქვათ, მთავრობა დეფიციტურ დაფინანსებას ეყრდნობა. სახელმწიფო
ხარჯების მკვეთრად აწევით, საქონელზე მოთხოვნა მნიშვნელოვნად
გაიზრდება. ჩვენი დაშვების პირობებში, რომელიც გამოშვების
მოცულობის უცვლელობას გულისხმობს, საპროცენტო განაკვეთი
საკმარისად უნდა გაიზარდოს რათა შენარჩუნდეს წონასწორობა.
ინვესტიციები, რომელიც დამოკიდებულია საპროცენტო განაკვეთზე,
მკვეთრად შემცირდება.
■ ახლა დავუშვათ, რომ მთავრობა ხარჯების ზრდას გადასახადების,
კერძოდ კი საშემოსავლო გადასახადების ზრდით აფინანსებს.
მოხმარება მკვეთრად შემცირდება. ზუსტად რამდენად, ეს უკვე
მომხმარებლების მოლოდინებზეა დამოკიდებული: რაც უფრო დიდი
ხნით მოელიან ისინი ომის გაგრძელებას, მით უფრო გრძელვადიან
ღონისძიებად ჩათვლიან ისინი მაღალ გადასახადებს და კიდევ უფრო
მეტად შეამცირებენ მოხმარებას. ნებისმიერ შემთხვევაში, სახელმწიფო
ხარჯების ზრდის ნაწილობრივი კომპენსირება მოხმარების შემცირებით დავუშვათ, ეკონომიკა ჩა-
მოხდება. საპროცენტო განაკვეთები იმაზე ნაკლებად გაიზრდება, კეტილია, ასე რომ, Y=C+I+G.
ვთქვათ, G იზრდება და
ვიდრე დეფიციტის პირობებში ხარჯვის დროს გაიზრდებოდა და Y უცვლელი რჩება. მაშინ
ინვესტიციებიც, ამგვარად, ნაკლებად შემცირდება. C+I უნდა შემცირდეს. თუ
გადასახადები არ იზრდება
მოკლედ, მოცემული გამოშვებისთვის, სახელმწიფო ხარჯების ზრდა
(C+I)-ს შემცირების დიდი
მოხმარების და/ან ინვესტიციების შემცირებას მოითხოვს. მოხმარება ნაწილი მოვა I -ზე, მაგრამ
უფრო მეტად შემცირდება თუ ინვესტიციები, ეს დამოკიდებულია იმაზე თუ გადასახადები იზრდება,
რას დაეყრდნობა სახელმწიფო გაზრდილი ხარჯების დაფინანსებისას – მაშინ (C+I )-ს შემცირება
ძირითადად გამოწვეული იქ-
გადასახადების ზრდას თუ დეფიციტის გადიდებას. ნება C-ს შემცირებით.
როგორ აისახება ეს იმაზე, თუ ვის დააწვება ომის ტვირთი? რაც
უფრო მეტად ეყრდნობა მთავრობა დეფიციტს, ომის დროს მოხმარება
ინვესტიციებთან შედარებით მით ნაკლებად მცირდება. დაბალი
ინვესტიციები ომის შემდეგ კაპიტალის მცირე მარაგს და, მაშასადამე,
დაბალ გამოშვებას გულისხმობს. ამცირებს რა კაპიტალის დაგროვებას,
დეფიციტს ომის სიმძიმის ნაწილი მომავალ თაობებზე გადააქვს.
Bt Bt −1 B (Gt − Tt )
− = (r − g ) t −1 +
Yt Yt −1 Yt −1 Yt
840
840 makroekonomika
M01_BLAN8290_05_SE_C01.pdf 12
10 9/27/2010 1:47:38 PM M01_BL
deficitebi, moxmareba da investiciebi
SeerTebul StatebSi meore msoflio omis dros
CanarTi
დანახარჯების ასეთი მნიშვნელო- უცხო ქვეყნებისადმი 1944 წელს მისი
ვანი ზრდის საპასუხოდ აშშ-ის მთავ- მთლიანი შიდა პროდუქტის 6 პროცენტს
რობამ რეაგირება გადასახადების შეადგენდა).
მნიშვნელოვანი ზრდით მოახდინა. აშშ-ის სახელმწიფო ხარჯების ზრდა
ისტორიაში პირველად, ინდივიდუალური ძირითადად მოხმარების შემცირებით
საშემოსავლო გადასახადი სახელმწიფო განხორციელდა: მოხმარების წი-
შემოსავლების მთავარი წყარო გახდა; ლი მთლიან შიდა პროდუქტში 23
ინდივიდუალური საშემოსავლო გადა- პროცენტული პუნქტით, 74-დან 51
სახადიდან შემოსავლები, რაც მთლიანი პროცენტამდე შემცირდა. მოხმა-
შიდა პროდუქტის 1 პროცენტს შეად- რების რაღაც ნაწილის შემცირება
გენდა 1939 წელს, 1944 წლისათვის შეიძლება ომის შემდგომ გაზრდილი
8,5 პროცენტამდე გაიზარდა. მაგრამ გადასახადების მოლოდინით ყოფილიყო
გადასახადების ზრდა სახელმწიფო გამოწვეული, რაღაც ნაწილის კი –
ხარჯების ზრდას ჩამოუვარდებოდა. მრავალი გრძელვადიანი სარგებლობის
ფედერალური შემოსავლების ზრდა სამომხმარებლო დანიშნულების საქონ-
1939 წელს არსებული მთლიანი შიდა ლის უკმარისობით. პატრიოტიზმმა ასევე,
პროდუქტის 7,2 პროცენტიდან 1944 ალბათ, მოახდინა ხალხის მოტივირება
წელს 22,7 პროცენტამდე ავიდა და ოდნავ დაეზოგათ მეტი და ეყიდათ ომის ობ-
აღემატებოდა დანახარჯების ზრდის ლიგაციები, რომლებიც მთავრობამ ომის
ნახევარს. დასაფინანსებლად გამოუშვა.
შედეგი ბიუჯეტის თანმიმდევრული სახელმწიფო ხარჯების ზრდა მთლიან
დიდი დეფიციტები იყო. 1944 წლისათვის შიდა პროდუქტში კერძო ინვესტიციების
ფედერალურმა დეფიციტმა მთლიანი წილის 6 პროცენტული პუნქტით – 10-
შიდა პროდუქტის 22 პროცენტს მიაღწია. დან 4 პროცენტამდე შემცირებითაც
ვალის შეფარდებამ მთლიან შიდა პრო- იქნა მიღწეული. ამიტომ, ომის ტვირთის
დუქტთან, რომელიც დიდი დეპრესიის ნაწილი კაპიტალის უფრო დაბალი დაგ-
დროს დაწყებული დეფიციტების გამო როვების ფორმით იმათზე გადავიდა,
1939 წელს უკვე 53 პროცენტი იყო, 110 ვინც ომის შემდეგ ცოცხალი დარჩა.
პროცენტს მიაღწია!
842
842 makroekonomika
M01_BLAN8290_05_SE_C01.pdf 12
10 9/27/2010 1:47:38 PM M01_BL
ათწლეულების ფისკალური სიმკაცრის პერსპექტივა არასასიამოვნოა.
მაშასადამე, როცა ვალის ტვირთი ძალიან მაღალია, ალტერნატიული
გამოსავალი ისევ ვალის გადახდაზე უარის თქმაა. არგუმენტი მარტივია:
ვალის გადახდაზე უარის თქმა – ნაწილობრივ ან მთლიანად – კარგია
ეკონომიკისთვის: იგი გადასახადებისა და, მაშასადამე, დამახინჯებების
შემცირების საშუალებას იძლევა. ის ამცირებს მანკიერი ციკლების რისკს.
ამ არგუმენტთან დაკავშირებულია არათანმიმდევრულობის პრობლემა,
მოსაზრება, რომ ვალის
რომელიც 24-ე თავში შევისწავლეთ: თუ მთავრობა არ იცავს თავის
გადახდაზე უარის თქმა
დაპირებებს ვალის დაფარვის თაობაზე, შეიძლება მომავალში კარგა ხნით მოკლევადიან პერიოდში
სესხის მიღების მცდელობისას დიდი პრობლემები შეექმნას; ფინანსური კარგია, სწორია მაშინ,
ბაზრები გაიხსენებენ მომხდარს და მისთვის ახალი სესხების მიცემაზე უარს როცა ვალი უცხოელებს
ეკუთვნის. თუ ვალი
ეტყვიან. მარტივი გამოსავლი დღეს, მომავალში შეიძლება ძვირადღირებული სამამულო რეზიდენტების
აღმოჩნდეს. ვალის გადახდაზე უარის თქმა გამოსაყენებლად უკიდურესი მიერ გაწეული დახმარებაა,
საშუალებაა, როცა სხვა ყველაფერმა მარცხი განიცადა. მის გადახდაზე უარის თქმა
მათ მიმართ ძალიან მკაცრი
გადაწყვეტილება იქნება და
შესაძლოა გაკოტრებასთან
და ფინანსურ სექტორში
26 . 3 amerikis SeerTebuli Statebis პრობლემებთან მიგვიყვანოს.
mimdinare monacemebi
844
844 makroekonomika
M01_BLAN8290_05_SE_C01.pdf 12
10 9/27/2010 1:47:38 PM M01_BL
აღიარებს, რომ აქტივების გაყიდვას მოაქვს შემოსავალი დღეს, მაგრამ ამიტომ, როცა თქვენ გესმით
ამცირებს შემოსავლებს მომავალში (რადგან მთავრობა აღარ იღებს დეფიციტის სიდიდის შესახებ,
იკითხეთ:
შემოსავლებს ამ აქტივებიდან); ამგვარად, აქტივების გაყიდვა არ არის ■ ფედერალური? თუ
ჩართული შემოსავლებში ეროვნული ანგარიშების მიხედვით. ფედერალური, შტატების
■ აღრიცხვის ამ ორ სისტემას შორის განსხვავება მათ მიერ სახელმწიფო და ადგილობრივი?
ინვესტიციების თავისებურ განხილვაში აისახება. სამთავრობო აღრიცხვა ■ ფისკალური წელი? თუ
ითვლის ყველა ხარჯს, მათ შორის საინვესტიციოს, როგორიცაა, კალენდარული წელი?
■ სამთავრობო ანგარიშები
მაგალითად, ავიამზიდების შესყიდვა. ეროვნული ანგარიშების
თუ ეროვნული
აღრიცხვა, რომელიც ზომავს მიმდინარე და არა კაპიტალურ ხარჯებს, შემოსავლის და წარმოების
გამორიცხავს ინვესტიციებს, მაგრამ სახელმწიფო საკუთრებაში ანგარიშები?
არსებული კაპიტალის ცვეთას ითვალისწინებს. ■ თუ სამთავრობო
■ განსხვავება სამთავრობო და ეროვნული ანგარიშების დეფიციტის ანგარიშია, საბიუჯეტოა?
სიდიდეებს შორის შეიძლება იყოს დადებითი ან უარყოფითი. არასაბიუჯეტოა? თუ
ორივეს ჯამია?
2006 ფისკალურ წელს ეს ორი სიდიდე ერთმანეთთან ახლოს იყო.
ფედერალური დეფიციტის სიდიდე მთავრობის ანგარიშის მიხედვით
იყო 248 მილიარდი დოლარი – მთლიანი შიდა პროდუქტის 1,9 პროცენტი
– ცოტათი მეტი, ვიდრე დეფიციტის სიდიდე ეროვნული ანგარიშების
მიხედვით, რომელიც შეადგენდა 213 მილიარდ დოლარს – მთლიანი
შიდა პროდუქტის 1,7 პროცენტს.
Semosavlebi 18.9
personaluri gadasaxadebi 7.9
korporaciis mogebis gadasaxadebi 2.9
arapirdapiri gadasaxadebi 0.8
socialuri dazRvevis Senatanebi 6.8
sxva 1.3
danaxarjebi wminda procentis gadaxdebis gamoklebiT 18.4
moxmarebaze xarjebi 6.1
Tavdacva 4.1
araTavdacviTi xarjebi 2.0
transferi 8.9
grantebi saxelmwifos/adgilobrivi mTavrobebis 2.8
sxva 0.7
Tavdapirveli proficiti (1) (+niSaniT: proficiti) 0.5
wminda saprocento gadaxdebi (2) 2.2
realuri saprocento gadaxdebi (3) 0.8
inflaciis komponenti 1.4
oficialuri proficiti: (1) minus (2 –1.7
inflaciis moyvana proficitTan SesabamisobaSi: (1) minus (3) –0.3
cnoba: valis mTlian Sida produqtTan Tanafardoba 37.0
wyaro: Survey of Current Business, March 2007, Table 10.
846
846 makroekonomika
M01_BLAN8290_05_SE_C01.pdf 12
10 9/27/2010 1:47:38 PM M01_BL
ფედერალური სარეზერვო სისტემის თავმჯდომარემ აღნიშნა, რისი
მოწმეებიც შესაძლოა ვართ ეს არის სიმშვიდე შტორმის დაწყებამდე.
გავითვალისწინოთ ეს და განვიხილოთ საშუალოვადიანი და გრძელვადიანი
პერიოდის ბიუჯეტის პროექტები.
nax. 26 - 3
1.5
0.0
2017 ფისკალური წლები
0.5
diskreciuli danaxarjebis მიმდინარე ფისკალური
1.0 mudmivi wili mTlian წესების საფუძველზე
Sida produqtTan mimarTebaSi 2012 წელს დეფიციტი
1.5 პროფიციტით შეიცვლება.
თუმცა, ხარჯებისა და
2.0 gadasxadebis SemcirebiT
შემოსავლების შესახებ
darCenili
2.5 უფრო რეალისტური
დაშვებების საფუძველზე,
3.0 ის გვიჩვენებს ხანგრძლივი
პერიოდის განმავლობაში
3.5 მდგრად ზრდას.
4.0
2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017
848
848 makroekonomika
M01_BLAN8290_05_SE_C01.pdf 12
10 9/27/2010 1:47:38 PM M01_BL
grZelvadiani periodis problemebi: dabali danazogebi,
dabereba da samedicino dacva
wyaro: “The Long-Term Budget Outlook,” Congressional Budget Office, December 2005.
850
850 makroekonomika
M01_BLAN8290_05_SE_C01.pdf 12
10 9/27/2010 1:47:38 PM M01_BL
ხარჯების შემცირებით დარეგულირება? გამოკვეთილი პასუხი არ
არსებობს. ცხრილ 26-1-დან თქვენ შეგიძლიათ ნახოთ, რომ მაშინაც კი,
თუ ყველა ხარჯი, მაგრამ არა ტრანსფერტი, გაუქმდება, ეს აღნიშნული
ხარჯების დაგეგმილი ზრდის დასაფარად მაინც არ იქნება საკმარისი: 2006
წელს, მთლიანი ხარჯები, საპროცენტო გადახდებისა და ტრანსფერტების
გამოკლებით, მთლიანი შიდა პროდუქტის 9,5 პროცენტის ტოლი იყო, ეს
ნაკლებია, ვიდრე დასახელებულ ხარჯების 10,4 პროცენტიანი დაგეგმილი
ზრდა.
მაშასადამე, ცხადია, რომ დასახელებულ პროგრამებში აუცილებლად
უნდა მოხდეს მნიშვნელოვანი ცვლილებები. სოციალური დახმარებები
შეიძლება შემცირდეს (პროექტებთან შედარებით), და სამედიცინო
დახმარების უზრუნველყოფა მომავალში შეიზღუდოს (ისევ, პროექტებთან
შედარებით). თუმცა, არსებობს მცირეოდენი ეჭვი, რომ გადასახდები,
კერძოდ კი სოციალური ანარიცხები, რომლებიც სოციალური დაცვის
დასაფინანსებლად გამოიყენება, უნდა გაიზარდოს.
ასევე ცხადია, რომ უმოქმედოდ ლოდინი, ვიდრე ხარჯები დაიწყებს
ზრდას, შესაძლოა მეტად ხანგრძლივი იყოს. დახმარებების შემცირება
ან საგადასახადო განაკვეთების გაზრდა, რომლებიც დასახელებული
პროგრამების დასაფინანსებლადაა საჭირო, ძალიან ფართო იქნება.
მარტო დაგეგმილი სოციალური დაცვის დახმარებების დასაფინანსებლად
სოციალური ანარიცხები 2050 წელისათვის დღევანდელი 12-პროცენტიდან
დაახლოებით 20 პროცენტამდე უნდა გაიზრდოს. ხანდაზმულთათვის
უფასო სამედიცინო დახმარების სახელმწიფო პროგრამისა და შეღავათიანი
სამედიცინო დახმარების სახელმწიფო პროგრამის ზრდის დაფინანსება
საგადასახადო განაკვეთების კიდევ უფრო მეტით გაზრდას მოითხოვს.
არსებობს საყოველთაო შეთანხმება, რომ მთავრობამ კი არ უნდა დაიცადოს,
არამედ ახლავე უნდა დაიწყოს ზომების მიღება.
რა უნდა მოგვცეს ამ ზომებმა? მათ უნდა გააერთიანონ გადასახადების
ზრდა და დახმარებების შემცირება ისე, რომ წარმოქმნას პროფიციტი ახლა
და დააგროვოს აქტივები სამომავლო დანახარჯების მოლოდინში. ესაა
მიდგომა, რომელიც აღებულია სოციალურ უზრუნველყოფის საკითხის
გადაჭრიდან. 1983 წლიდან, სოციალური დაცვის გადასახადებმა სოციალურ
დაცვის დახმარებებს გადააჭარბა, რამაც პროფიციტი და აქტივების
სოციალური დაცვის სატრასტო ფონდში დაგროვება გამოიწვია. სატრასტო
ფონდში აქტივები ახლა მთლიანი შიდა პროდუქტის დაახლოებით 15
პროცენტის ტოლია.
როგორ გვეხმარება ასეთი დაგროვება ხარჯების სამომავლო ზრდაში?
პირველი, ამ აქტივების დეკუმულაციას1 შეუძლია გადაავადოს ის თარიღი,
როცა გადასახადები უნდა გაიზრდოს ან შემწეობები შემცირდეს. თუ ფონდში
დაგროვება საკმარისად დიდია, ამას შეუძლია, გადასახადების ზრდის ან
შემწეობების შემცირების აუცილებლობის თავიდან აცილება მთლიანობაში.
აქ მაგალითი დაგვეხმარება. დავუშვათ, რეალური საპროცენტო განაკვეთი
Sejameba
852
852 makroekonomika
sakvanZo terminebi
■ ინფლაციით კორექტირებული დეფიციტი, 824 ■ ციკლურად კორექტირებული დეფიციტი, 836
■ სახელმწიფო ბიუჯეტის შეზღუდვა, 824 ■ ავტომატური სტაბილიზატორი, 837
■ პირველადი დეფიციტი, პროფიციტი, 824 ■ გადასახადების მოსწორება, 840
■ ვალის შეფარდება მთლიან შიდა პროდუქტთან, ■ ვალის გადახდაზე უარის თქმა, 843
ვალის ტვირთის კოეფიციენტი, 830 ■ კონგრესის საბიუჯეტო ოფისი (CBO), 847
■ რიკარდოს ეკვივალენტურობა, რიკარდო- ■ საბაზისო პროექტები, 847
ბაროს თეორემა, 834 ■ ალტერნატიული მინიმალური გადასახადები
■ სრული დასაქმების დეფიციტი,836 (AMT), 848
■ საშუალო წლიური დეფიციტი, 836 ■ სოციალური მიზნების პროგრამები, 849
■ სტანდარტული დასაქმების დეფიციტი, 836 ■ სოციალური დაცვის სატრასტო ფონდი, 851
■ სტრუქტურული დეფიციტი, 836
kiTxvebi da amocanebi
სწრაფი შემოწმება გ) თუ ადგილი აქვს რიკარდოს ეკვი-
ვალენტურობას, მაშინ საშემოსავლო გადა-
1. ამ თავში მოცემული ინფორმაციის გამოყენებით, სახადების ზრდა გავლენას არც მოხმარებაზე
თითოეული მომდევნო მტკიცება აღნიშნეთ, მოახდენს და არც დანაზოგზე.
როგორც მართებული, მცდარი, ან გაურკვეველი. დ) ვალის მთლიან შიდა პროდუქტთან
ახსენით მოკლედ. შეფარდება ვერ გადაამეტებს 100 პროცენტს.
ა) გადასახადების მოსწორება და დეფიციტის ე) იმის გამო, რომ შეერთებულ შტატებს
დაფინანსება ხელს უწყობს ომის ტვირთის შეუძლია ინვესტიციების დაფინანსება საზღვარ-
თაობებზე გადანაწილებას. გარეთიდან სესხებით, დაზოგვის დაბალი დონე
ბ) მთავრობამ ყოველთვის დაუყოვნებლივ ამერიკის შეერთებულ შტატებში არ წარმოადგენს
უნდა გაატაროს ზომები ციკლურად კორექ- შეშფოთების მიზეზს.
ტირებული ბიუჯეტის დეფიციტის აღმოფხვრი- ვ) მიმდინარე პროექტებზე დაყრდნობით,
სათვის. სოციალური დაცვის სატრასტო ფონდი საკმა-
854
854 makroekonomika
damatebiT wasakiTxi
856
856 makroekonomika