*August 5: Nilai Thupui*

*HUN TAWNG MILA ZIRTIRNA LO CHHUAH DÂN*

_Chhiar tur: Heb. 13:8-16; Rom 16:17_

_Buatsaihtu:_

*_Polycarp, Admin_*

*ZIRLAI PUITU(SS & NTP)*

August 5- 26 leh October 7- December 2 chhung hian *KAN RAMA ZIRTIRNA PENHLEH ṬHENKHATTE*
kan zir dawn a. Zanin aṭang hian Beihrual chhung tih chauh lo chu kum tâwp thleng deuhthawin he
thupui ṭhen hrang hrang hi kan zir chho dawn a, zaninah hian thupui hmasa ber kan zir ṭan dawn a ni.

Khatia Mizo lalte an han tlâwm a, Mizo sakhua leh Zawlbûk a bo hnu khan, tûn hma Mizo hnam nun leh
khawsak phung chu Sâpho nun chuan nasa takin a tidanglam a. Kristiannain hma a sâwn rualin hnam
nunphung pawh nasa takin a inthlâk a. Hnam nun hluia lunglênna leh hnam nun hlui chawi nun tumna
chu tûn thleng hian tualṭo pâwl zingah a nasa zual a, kohhran leh Kristianna chu hnam nun tichhetua
puhin an sawisêl ṭhin.

*1. British hnuaia awm lai*

British hnuaia kan awm hun chhung hi kum 1890-1947 a ni a. Hemi hun chhûng hian Mizoramah Harhna
vawi li lai a thleng a ni. Harhna avâng hian Kristiante chu nasa takin an pung a. Chutih lai chuan harhna
avâng bawk hian Kristian zîngah rin hranna a lo chhuak ve bawk ṭhin.

Kum 1913-a harhna thu ken chu Isua lo kal mai tura rinna a ni a. Tlira pawhin Isua lo kal hnaih thu a hril
ve ṭhîn a. A tum anga Isua a lo kal mai tâk loh avâng chuan beidawng takin a haw a. Inlârna a hmu a,
harhna thu ken kalhin _'Isua a lo kal dâwn lo, Thlarauva keimahnia a lo kalna hi a lo kal lehna chu a ni
mai'_ tiin zirtir leh ta zâwk a.

Kohhran leh British sawrkár ep zâwngin a zirtir a. Kristianna chu _'Mi ngo sakhua'_ a ti a, Mizo zinga
Kristianna hnâwl hmasa ber, kohhran ațanga pêng hmasa ber, missionary leh Sapho do hmasa ber a ni.
Tlira hian Mizo hnam nun chu Sap leh Vai hnam nunzia aiia a dah chungnung zawk a. Pangpâr chi khat,
derken-a *'der'* lai hmangin Vai leh Sáp hnên ațangin a der leh a lem hi kan châwk luh a ni tiin,
hlemhlêtna leh rinawm lohna chu hnam dang zia niin a ngai. _(He pangpar hming hmanga tehkhin thu a
vawrh dan hi a rintlak loh viau. He pangpar hming hi Derken ni loin Derhken a ni. Derhken Tlâng Cabin
neitu ka nihna aṭang pawhin he tehkhin thu hi chu pawmzam a har ka ti! - Polycarp)._

Kum 1930 vêla harhna thu ken chu Pathian pâwlna leh thlarau thilpek a ni a. Harhna changte chu an
hlima, an lám a, ṭawnghriatloh leh taksa chêtna an chang a. Kum 1936 vélah Hmâwngkâwn khua
Khuangtuaha chu a hlim sâng hle a, khurbing rama a luh thúk täk êm avâng chuan kum 1942 khân a
thurualpuite nên kohhran aṭangin hnawh chhuah an ni. Khuangtuaha nau Châna(Challianchâna) pawhin
inlârna a hmu ṭhin a. Mizo lal bân chungchâng pawh inlârnaah hmuin a insawi. Kum 1942-ah khawvêl
indopui pahnihna hun laiin Mizoramah hmun hrang hrangah bomb a tlâk tûr thu a puang a. An pâwl
awmna, Selesih tlâng chu hmun him a nih tur thu a puang a. Sawrkår hotuten a thu puan chu an
ngaimawh a, Hmâwngkâwn khuaah kirtirin an pâwl pawhin harsatna an tawh phah a ni.

Anniho hian thlarau zalênna lam an uar a, kohhran chu *'dân kohhran'* an ti a. Anmahni ngainatute chu
an hnêna pêm turin an ti a, Mizoramah kum sâng lalram din an tum a ni. Anni pâwl hian Mizo hnam zai
leh lam an uar a, Kohhran serh leh sâng an hnâwl a ni. An hotute thu leh hla hmangin an inkaihruai a,
Pathian thu an hmang ve lo.

*2. India indan hnuah (1947-2000)*

Pâwl chhuak tam tak chuan kum sâng lalram chu kum 1980-1990 vêlah a lo thlen an beisei a. Vânawia te
chuan hming thar nen Thaltlângah (Phâwngpui tlâng pangah) kum sâng lalram din tumin kum 1980 vêlah
an pêm khâwm a. Kum 2000 hma ngeia kum sâng lalram din fel an tum a ni. Lalzâwna te chuan
khawchhak lungpui a lo lum ang a, chumi hnu chuan kan ram hi a zalên dâwn niin an ngai a, Champhai
bul Tlângsâmah kum 1985-ah an pêm khâwm a. Chuta ṭang chuan kum sang lalram chu an nghak ve
bawk.

India sawrkar hnuaia Mizoram a awm hnua Mizo National Front(MNF)-in kum 1966 aṭanga zalènna a
sual chhùng zawng khan mihlim leh thiangzauho chuan thlarau lamah zalena sualtute an ṭanpui a.
Thupui bera an neih chu Mizoram zalênna a ni. Ram thuthhung, tiin inlarna leh zawl thupuan hmangin
Mizoramin zalenna(independence) a hmuh tur thu an sawi ṭhîn.

Mizoramin zalênna a hmuh tâk lohvah chuan tualṭo pâwl hrang hrangte chuan hnam thuthlung hmangin
Mizoram zalênnna thu an buaipui leh ta záwk a. Mizoram zalènna chu tharum thawh lova hmuh tur niin
an ring a. Zofate chu Israel hnam bo, Ephraima thlah, hnam thlan kan nih avângin kan thawhchhuah ngai
lovin, Pathianin Zoam Tharah min hruai lùt mai dawn niin an ngai.

*3. Kum 2000 hnu lam*

Thiangzauho chuan thuthlung a inthläk dawn chuan thisen a chhuak ṭhîn a, Zoram Thara kan luh hmain
indona râpthlák tak a lo thleng ang, an ti a. Hnam thuthlung buaipuitute chuan inlarna leh zâwl thupuan
hmangin thim thuah hnihna chu China rál lo lian tur niin an ngai a. Khawchhak lungpui leh thim thuah
hnihna chu tun hnai maia lo thleng tura ngaiin nasa takin an insawi ṭhaih a. Inlàrna leh záwl thupuan chi
hrang hrang hmangin China rál lo lian tûr leh chumi hnua Mizoram chu India sawrkår laka a indan tur thu
chu thupui berah an neih a ni. India sawrkârin Look East Policy hmanga Mizoram chhim leh chhaka
kawngpui a sialte chu an tum ram lo thlen hnaihzia tichiangtuah ngaiin inlârna leh mumang nên an
chhuidawn a, Zoram Thar chu a lo thleng ṭép tawh niin an ngai.

*Tlangkawmna*

Hun tawng mila zirtima lo chhuak ṭhîn hian an hma lawkah eng emaw lo thleng mai tura beiseina an nei
a. An beisei ang a lo thlen loh chuan beisei tûr dang an dap leh a. Hlauhna leh insawi ṭhaih na chu
hmanraw ṭangkai takah an hmang a. Sakawlh nia an ngaih chi hrang hrang leh sakawlh hmanrua nia an
ngaihte chu hun inher danglam zêl milin an pâwla mi lâk luhna hmanruaah an hmang ṭhîn. Hun tawng
mila eng eng emaw zirtirnain min chîm mêk lai hian zirtîrna danglam ngai lova innghah pawimawhzia hre
thar leh ila. Bible leh Lal Isua chhandamna thu hi hun tawng mila che lo tur leh danglam ngai lo tur a nih
avângin nghet takin i vuan tlat ang u.

*Sawi ho tûr*

1. Hun tawng mila zirtirna hrang hrang laka kohhran hma lâk dân ṭha nia kan hriatte sawi ho ang u.

2. Hnam nun mila Pathian chawimawi leh fak chungchângah eng nge kan ngaih dân?