Documente Academic
Documente Profesional
Documente Cultură
ACADEMIA
Tbilisis saxelmwifo
samxatvro akademia
1
redaqtori
marine bulia
saredaqcio sabWo
gia guguSvili, dimitri TumaniSvili, gia buRaZe,
vaxtang liCeli, nino RaRaniZe, nino WoRoSvili,
nana kupraSvili, ana kldiaSvili, irina elizbaraSvili,
mzia janjalia, maia mania, liana anTelava
dizaini
Tamaz varvariZe
kompiuteruli uzrunvelyofa
irma liparteliani
Editor
Marina Bulia
Editorial Board
Gia Gugushvili, Dimitri Tumanishvili, Gia Bugadze,
Vakhtang Licheli, Nino Gaganidze, Nino Tchogoshvili,
Nana Kuprashvili, Anna Kldiashvili, Irina Elizbarashvili,
Mzia Janjalia, Maia Mania, Liana Antelava
Design by
Tamaz Varvaridze
www.art.edu.ge
Tssa, 2018
TSAA, 2018
ISSN 1512-0899
Sinaarsi
CO N T E N T S
5 dimitri TumaniSvili
xuroTmoZRvrebis dacva-aRdgenis sakiTxisaTvis
41 Dimitri Tumanishvili
On the Protection and Conservation of Architecture
42 nana kupraSvili, lela miqaberiZe
prevenciis roli konservaciaSi
45 Nana Kuprashvili, Lela Mikaberidze
Role of Prevention in Conservation
46 nodar aroniSiZe
adreuli qarTuli taZarTmSeneblobis
ramdenime sadao sakiTxis Sesaxeb
75 Nodar Aronishidze
On Several Disputed Issues of the Medieval
Georgian Ecclesiastic Architecture
78 irma maTiaSvili
naxati jvari oSkis gumbaTis yelze
85 Irma Matiashvili
The Painted Cross on the Drum of the Oshki Dome
92 qeTevan oCxikiZe
mosazrebebi sveticxovlis aRmosavleTi
fasadis angelozTa reliefuri gamosaxulebebisa
da maTi Tavdapirveli adgilis Taobaze
101 Ketevan Ochkhikidze
Several Opinions on Relief Images of Angels on the Eastern Facade
of Svetitskhoveli Cathedral and Their Initial Location
104 ana mgalobliSvili
religiuri vizualuri kulturis
kvlevis meTodologiisaTvis
106 Anna Mgaloblishvili
For the Methodology of Study of Religious Visual Culture
107 samson leJava, beqa maisuraZe
darbazuli xuroTmoZRvreba da XX saukunis
qarTuli arqiteqturis zogierTi problema
118 Samson Lezhava, Beqa Maisuradze
Circular Architecture and Some of the Problems of the 20th Century
Georgian Architecture
125 Tamar amaSukeli
qarTuli sabWoTa arqiteqturis kvlevis
warsuli, awmyo da momavali
131 Tamar Amashukeli
The Past, Present and Future of Research
of the Georgian Soviet Architecture
132 sofio CitoreliZe
sawarmoo keramika mxatvar murTaz abaSiZis
SemoqmedebaSi
139 Sophio Chitorelidze
Industrial Ceramic in Works of the Painter Murtaz Abashidze
4
Dèbut
208 venera gociriZe
Tanamedrove qarTuli mxatvrobis
ramdenime tendencia Tamar meliqiSvilis
Semoqmedebis magaliTze
215 Venera Gotsiridze
Several Trends of Modern Georgian Painting on an Example
of Tamar Melikishvili’s Works
221 mariam miqaZe
religiisa da politikis kveTaze
(1990-iani wlebis qarTuli postmodernistuli
vizualuri xelovnebis erTi aspeqti)
223 Mariam Mikadze
On the Intersection of Religion and Politics
(One Aspect of Georgian Postmodernist Visual Art of the 1990s)
5
dimitri TumaniSvili
apolon quTaTelaZis saxelobis Tbilisis saxelmwifo samxatvro akademia
giorgi CubinaSvilis saxelobis qarTuli xelovnebis istoriisa
da ZeglTa dacvis erovnuli kvleviTi centri
im SfoTian dros, rodesac sxva yvela- buli 1994 wlis e.w. `naras dokumenti~
ferTan erTad, ZeglTa dacvis warmarT- avTenturobis Sesaxeb, romelic, Cemi
va-gaZRolazec cxared kamaTobdnen, ar warmodgeniT, zemoxsenebuli principe-
mizrunia imis garkvevaze, azris msgavsi bis krizisis utyuari maniSnebelicaa da
msvleloba vinmesTan xom ar moipovebo- gamosavalis mimaniSnebelic. Tuki dRes
da, arc imaze, rogor uyureben sxvebi kvlav imave saTqmels mivubrundi, es imi-
TiTqosda Seuval kanonad aRiarebul da tom, rom `konservacionizmi~ kvlavac
sxvadasxva dokumentSi (upirveles yov- batonobs TeoriaSi, maSin rodesac sinam-
lisa 1964 wlis `veneciis qartiaSi~) asa- dvileSi, Tundac orTav amwams damowme-
xul konservacia-restavraciis3 princi- buli mkvlevaris aRiarebiT, misi wesebi
pebs, arc maTi SesaZlo dazusteba-gar- vera da ver sruldeba, rac SemTxveviTi
dasaxva momikiTxavs; da romc vcdiliyav, ar unda iyos. es, ase Cans, maT sixistes
albaT, bevrs verafers gavxdebodi. sxvaa unda movaweroT, romelsac, vgoneb, meti
dRes, rodesac xelT gvaqvs Tugind Áuka siTamamiT Cakvirveba unda. ai, ori ma-
Áokiletos 1999 wlis SesaniSnavi wigni galiTi m. petcetis zemomoyvanili naS-
`arqiteqturis konservaciis istoria~4, romidan: a. konservaciaze msjelobisas
mixeil petcetis mimoxilviTi narkvevi mkvlevari gveubneba – `istoriuli Sen-
ZeglTadacviTi SeTanxmebebis av-kar- obebis SemTxvevaSi, konservacia gulisx-
gze5; Tan maSin jerac ar yofila miRe- mobs yvela saxis RonisZiebebs, rac win
aRudgeba Semdgom ngrevas da daicavs is-
`Zeglis megobari~, 1992 wlis pirvel nomer-
toriul qsovils. aman SeiZleba moicvas
Si, am gamocemis, aseve ZeglTa dacvis sazo-
gadoebis swavluli mdivnis, q-n maia asaniZis struqturuli gamagreba saTanado damx-
mondomebiTa da mecadineobiT. meored gamo- mare konstruqciebiT, an Zeglis Semadge-
qveynda Cemi naSromebis krebulSi `werilebi. neli nawilebis Secvla an SemadgenelTa
narkvevebi~, Tb., 2001, gv. 148-152. dasruleba im zomamde, rac xels SeuSlis
3
Senobis, gamosaxulebebis Tu nivTebis mis Semdgom dazianebas~ da odnav qve-
`mkurnalobis~ zogad saxelad am sityva- moT – `SekeTebis samuSaoebi, romelnic
Tagan erT-erTis gamoyeneba, erTi xania,
yvelgan sxvaganac da CvenSic met-naklebad cdeba arsebuli nivTieri qsovilis ub-
Ria cilobis sagani Seiqmna. arada, is, upi- ralod dacvas, aRar SeiZleba Sediodes
ratesad, sxvadasxva kulturaSi miRebuli sakonservacio samuSaos sferoSi. maga-
sityvaTxmarebidan modis – saxeldobr, ing- liTad, napralis Sevseba... [mag.,] zRudis
lisurSi XIX s-is meore naxevridan `konser-
ganarRvevis, ar miiCneva sakonservacio
vacia~ damkvidrda, germanulenovan Txzu-
lebebSi ki – `restavracia~. CvenSi, calke samuSaod, garda im SemTxvevebisa, ro-
ruseTze gavliT, calke Cveni mecnierebis desac aseT Sevsebas moiTxovs is teqno-
germaniaze saukunis winandeli orientaciis logiebi, rac gamoiyeneba Zeglis usafr-
gamoisobiT ukanasknelma moikida fexi, axla TxoebisaTvis~; b. meoregan, rekonstru-
ki inglisuris moZaleba pirvelis Semotanas
ukafavs gzas. es didi araferi ubedurebaa,
qciebis ganxilvisas, mecnieri jer am-
Rirs ki dafiqreba, aucilebelia `enobrivi bobs – `...gansacvifrebelia, Tu rogor
modis~ ase uangariSo ayola. SeiZleba xelaxla agebulma Zeglma ara
4
J. Jokilehto, A History of Architectural Conservation, Am- marto Seasrulos misi Zveli funqciebi,
sterdam, 1999 (vuTiTeb 2005 w-is gamocemas). aramed xelaxla daikavos adgili isto-
5
M. Petzet, Principles of Conservation. Introduction to the riaSi, miuxedavad srulad ganaxlebuli
International Charters and Principles, 2004 (momyavs qar- samSeneblo qsovilisa~-o; odnav qvemoT
Tuli Targmani gamocemidan: `xuroTmoZRv-
ki – [II msoflio omis Semdeg] ~mravali
rebis konservacia. principebi. mosazrebebi~,
Tb., 2007). xelaxla aSenebuli nageboba axla Tavi-
9
[esTetikuri TvalsazrisiT] `...Tuki da- ri rom ver aris xolme. is Tavad aRia-
namati xels uSlis, aukuRmarTebs, abun- rebs – Tumc misTvis es sakuTriv `xelo-
dovnebs xelovnebis nawarmoebis gareg- vnebasTan~ kavSirSi araa – nawarmoebTa
nobas, anda nawilobriv yuradRebas mog- kulturul-istoriul mxares14 da da-
vaklebinebs misTvis, is mosacilebelia~. namatebis mimarT frTxili damokidebu-
“...asliT Canacvleba verc istoriul sa- lebac mTlad ver eTanxmeba mis (cxadia,
fuZvelze iqneba gamarTlebuli da verc es erTaderTi araa!) warmodgenas mxat-
esTetikurze... `; vrul qmnilebaTa e.w. `kunZulovnebis~,
yvelafrisa da erTmaneTisgan sruli
“...Zveli istoriuli garemos iercvla
gankerZoebuloba-Seupirobeblobis
misi qsovilis Semadgeneli nawilebis Ca-
Taobaze. aris aranakleb rTuli sxva ga-
nacvlebiT ver iqneba nebadarTuli~12.
remoebanic – ra vuyoT, mag., didi xnis,
C. brandis naazris es amonakrebi – sru- aTwleulebisa da, zogjerac saukunee-
li teqsti (sxvaTa Soris, arc ise vr- bis ganmavlobaSi mSenebare nagebobebs,
celi, arcTu 60 gverdi), cxadia, azris ase xSirs Suasa da dasavleT evropaSi,
elferebiTa da xviebiT bevrad mdida- ra movuxerxoT ara ubralod ramdeni-
ria, – sakmarisad unda gviCvenebdes misi me adamianis (sadac ramdenime kaci sxvis
xedvis amomwuraobas. Tu zemomoyvanils Canafiqrs asrulebs), aramed ramdenime
davumatebT SedarebiT sasxvaTaSori- ostatis (romelTagan TiToeuls saku-
sod naTqvams, `restavracia win ki ar Tari SemoqmedebiTi saxe aqvs da saku-
unda aRudges raimegvar momaval res- Tari xelqveiTebic hyavs) SeerTebuli
tavracias, aramed ufro unda gaaadvi- SromiT Seqmnil ferwerulsa Tu qan-
los igi~ da `restavraciaSi kidev erTi dakovan morTulobas? erTi ki uTuoa
mwvalebloba `fantaziiT restavracia~ – Tu rame marTlac gvaswavla rigiani
ariso13, rac gamoyenebuli masalis `mo- postrenesansulma `axalma drom~, es xe-
cilebadobis~ cnobil principsa da ara- lovnebis nawarmoebTa (didebuli naqmni
nakleb cnobili moTxovnis – `restavra- iqneba es, Tu sul mokrZalebuli) er-
cia mTavrdeba iq, sadac iwyeba varaudi~ TaderTobaa, `moqmedTa~ msoflmxedve-
– tolfasia, masTan yvelafers naxavT, loba-msoflgancdis ganmsaxovnebeli.
rasac ki e.w. `restavraciis foloso- aqedan gamomdinare, romelime maTganis
fia~ gvaswavlis. Tanac yovelive savse- `xelis Sevlebac~ SeiZleba `xelyofa~
biT logikurad ebmis erTmaneTsaca da gaxdes, wabaZviT risame mimateba ki –
pirvel, xelovnebis nawarmoebis gansa- `gayalbeba~. arada, gulmisavalisa Tu,
zRvrebasac. marTlac, Tu xelovnebis sulac, Cveulis SenarCunebis moTxo-
nawarmoebi erTjerad-umagaliToa, mas vnilebac, SeiZleba iTqvas, kacobrio-
verc ras gamoakleb-daamateb da verc bis mTeli Tavgadasavlis Tanmdevia da
riTime Caanacvleb. eWvi ar aris, C. bran- isic ZvelTaganve gairkva, saamisod ram
dis Tavadac moexseneboda da Cvenc vi- `Careva~ romaa aucilebeli. es savsebiT
ciT, sinamdvile ase saucxood logiku- gacnobierebuli unda hqonoda C. bran-
disac da, am SemTxvevaSi, ZeglTadacvi-
12
C. Brandi, Theory of Restoration (ital. – Teoria del restau-
Ti qmedebebis `restavraciad~ saxelde-
ro), Firenze, 2000, gv. 50, 49, 57, 61, 65-66, 69, 68, 73,
83. madlierebiT unda vTqva, rom am naSromis ba misi midgomis arsebis warmomCenicaa –
italiuri dednisa Tu inglisuri Targmanis misTvis maTgan umTavresi swored viwro
moZiebaSi uzomod damexmarnen q-ni manana var- gagebiT `restavraciaa~, e.i. risame Se-
ZelaSvili da b-ni vaxtang zesaSvili.
13
iqve, gv. 57, 64. 14
iqve, gv. 62.
13
risa, zemoT. sinamdvileSi maT Soris lisSi – anCisxati, Tb., 2001, gv. 34.
19
Tvisebebisa SeiZleba iyos. sadac ked- zis – maSin k. leseliZis – 3 # 6-ze, iagor
lis nawilebia amosayvani – didi Tu pa- maisuraZe – aleqsandre xojaparuxovis
tara, – SesaZleblobebic metia, samoqme- yofil qarvaslaze24 da aman igi kidec
do asparezic da, Tu gnebavT, pasuxism- gadaarCina). samwuxarod, yvelam kargad
geblobac. qva-qva dasaxatia asaSenebeli viciT, es rasac niSnavs – ngreviT ki an-
monakveTi, calkeuli filebis zoma-mo- greven, `zustad gameorebisa~ ki ra mo-
yvanilobiTurT, naySiviTaa mosaZebni gaxsenoT – aguris nacvlad rkinabeto-
rigebi, maTi SeuRleba arsebul wyobas- nisa Tu betonisas agiSeneben, zogierTi
Tan da a.S. gamousworeblad, gulubry- saerTod qreba (ase aRigava pirisagan
vilod imediani var, albaT, mjera ki, miwisa erekle II-is moednis kideze, simon
rom aq SemoqmedebiT ZalTa mokrebas Tu batoniSvilis nasasaxlar adgilze, wm.
mivaRwieT, sasikeTo Sedegic ar daayo- giorgis karis eklesiis win mdgari mS-
vnebs da meti gabedulebac mogvecema venieri saxli); xolo Tu nacvlad aigo
iseT Zeglebs movkidoT xeli, romleb- ram, rogorc wesi, is arc mTlad iseT-
sac Tvals varidebT. magram amisi piro- nairia – mag., ori moculoba erTad iqce-
baTagani meqanikuri damokidebulebis va (asea SavTelis quCis erT, odesRac me-
daZlevaa, risime pasiurad dakrobasa da tad sagulisxmo kompleqsze), farTobic
Semodgmaze uaris Tqma23. icvleba da a.S. imaze xom aravin zrunavs,
rom `rekonstruirebuls~ rame mainc
axla rekonstuqciazec unda iTqvas
SerCes uwindelisgan – arc saSeni masala
– srulsa Tu nawilobrivze. pirveli
xmardeba Tavisi, arc xis elementebi, arc
CvenSi, ramdenadac vici, mxolod sagan-
romelime naZerwi mosarTavi. fasadebis
gebod daSlili, namdvilad Tu viTom
morTulobis mTlianad CamoTla da mis
`avariuli~ Senobebis CanacvlebiTaa
adgilze axlad Camosxmulismiwebeba xom
warmodgenili. Tumca arc ki vici, moer-
daungrevel saxlebzec xdeba da raRac
geba Tu ara es saxelwodeba im ucnaur
uebar wamlad iTvleba, iseve rogorc
saqmianobas, rac CvenSi am mimarTulebiT
RiobebSi liTonis CarCoebis CaWedeba
daaxloebiT 30 welia rac daiwyo. safuZ-
(e.i. maTi proporciebis damaxinjeba!) da
vlad mas, Tu ase SeiZleba iTqvas, resta-
Sida-gare zedapirebze liTonis badee-
vraciaSi `konstruqtorebis diqtatia~
bis moWimva. vTqvaT, es konstruqciuli
– mSenebeli wyvets dazianebul nagebo-
ileTebi marTlac eSveleba simyaris da
baTa beds, radgan Znelad `samkurnalo~ seismomedegobis gazrdas – ra vqna, ver
Senobebze droisa da Zal-Ronis daxar- davijereb, ar moiZebnebodes sxva xer-
jvas arsebulis dangreva da `anazomis xi – ukeTu Tavs SeviwuxebT da yvelaze
mixedviT zustad imisve ageba~ urCevnia gacveTils da gaCveuls ar CavebRauWe-
(1988 Tu 1989 wels istoriisa da kul- biT. isic mesmis, rom SeiZleba – Tu mo-
turis ZeglTa dacvis sammarTvelos xerxebulobis, Tu, isev da isev, simyaris
samecniero-meToduri sabWos sxdomaze mizeziT, – davuSvaT, gaaCino sardafi,
es miamiturad pirdapir iTqva k. afxa- iq, sadac is ar yofila, Caayolo damate-
biTi seismuri sartylebi an raRac sxva
23
amJamad arq. nino yanCelis moTaveobiT mim-
dinareobs avlevis samebis monastris galav-
gamamagrebeli konstruqcia. ver gamigia
nis da mimdebare Senobebis mowesrigeba – maT ki, ra mosazrebiT ar amogvyavs Senoba
Soris, morRveuli nawilebis `Sevsebac~, sad- missav kuTvnili aguriT, ratom vanad-
ac swored wyobis naxatiTa da SeferilobiT
miiRweva STabeWdilebis erTobaca da fenebis 24
M. Mania, Architectural Walks in Old Tbilisi, Tb., 2008,
TvalsaCino ganSrevac. gv. 24.
20
lobdnen, mag., maSin, rodesac 1817-1823 sxvaTa Soris, sakvirveli kia, magram
wlebSi raffaele Sternma (1774-1820) `araindividualur~-“individualuris~
da juzeppe valadÁem (1762-1839) romSi sxvaobisadmi friad cnobili `konser-
titusis satriumfo TaRi30, xolo 1854 vacionistebi~ zogjer nakleb mgrZno-
wels vinme galatozma arqimandrit ta- belobas iCenen – gemaxsovrebaT C. bran-
rasis (aleqsi-mesxiSvili) meTvalyu- dis ganwesebuli, mTlianobis asaRorZi-
reobiT qvaTaxevis taZaris sarkmelTa neblad Tavad fragments dakvleulis
sapireebi31 zogadi profilebis mimsgav- garda, sando wyaroebis informaciac
sebiT, oRond kveTilobis gareSe aRad- ariso gamosadegi. ras SeiZleba niSna-
gines. amdagvarsave gzas daadgnen, mag., vdes es, naxavT ser bernard fildenis,
1944 wels daqceuli mÁunxenis sakaTed- erT xans `kulturuli memkvidreobis
ro RmrTismSoblis taZris (1468-1525) SenarCunebisa da restavraciis Seswav-
ganmaaxlebelnic – goTuri kamara ki lis saerTaSoriso centris~ (romi) di-
gadaiyvanes, mourTvelad ki, da Sede- reqtoris, wignSi `istoriul SenobaTa
gi, ise Cans, rigiania32. Cvens sinamdvi- konservacia~, romelzedac iTqmis, es
leSi SeiZleba amave yaidis `upirovno~, ariso `saxelmZRvanelo... arqiteqtore-
ara imdenad Semsruleblis, ramdenadac bisaTvis, SemmowmebelTa da mSenebel-
damgegmav-arqiteqtoris, maTi modelis TaTvis~ da `brandis mier dasuraTxate-
(individualuric swored isaa) momfi- bul kritikul midgomasa da meTodo-
qreblis nebiT gansazRvrul elemen- logiebs~ asaxavso34. aq `kargi xelobis~
tebad miviCnioT da dakargulebsa da nimuSad mowvdilia, mag., norviCis kaT-
dampal-gamofitulebs – aramc da aramc edralis karibWeze daSlilis nacvlad
`janmrTelT~! – CavunacvloT gamo- ornamentuli reliefis aslis damzade-
Carxuli an kidev martivad danakvTuli ba (zed kedelze!) 1820 wlis j. s. kotmne-
xis Semadgenelni – svetebi, rikulebi, nis gravÁuris mixedviT35. rekonsrtuq-
alaTebi, karebi, koWebi...igive SeiZleba ciasTan mimarTebis paradoqsuloba, Ta-
iTqvas sxmul mosarTavebze – Tu safa- vis droze, mTeli sigrZe-ganiT damanaxa
sadoze, Tu Sidaze, – anu martiv moZerw- 1990-ian wlebSi `konservaciis filoso-
vaze (mag., Wers Semoyolebuli kozmide- fiaze~ cnobili Áorkeli profesoris,
bi). SesaZloa, swored amgvari formebiT 34
J. Jokilehto, dasax. naSr., gv. 241.
`awyobis~ gamo `akeTebs Tavis saqmes~, 35
B. M. Fielden, Conservation of Historic Buildings, 3rd
e.i. Sesabamis ubans xasiaTs unarCunebs
ed., Oxford, 2003, gv. 17, sur. 1. 22. unda iTqvas,
erTi Cveneburi uadresi rekostruqcia rom masTan arc restavracia-rekonstruq-
Tu asli (radgan gamoyenebuli masala cia moixsenieba uaryofiTad (“restavraciis
pirvandels ar imeorebs) – saxli r. Ta- mizani (object) obieqtis Tavdapirveli kon-
bukaSvilisa da S. mesxias quCebis gadak- cefciis anda misi amokiTxvis SesaZleblobis
veTaze (Tumc ukeTesi iqneboda aqac Zve- aRorZinebaa... dakarguli an Selaxuli naw-
ilebis Canacvleba mTlianobas harmoniulad
li raRac odenobiT mainc SemoenaxaT)33. unda SeeTvisos (integrate), magram dakvirvebiT
Semowmebisas dednisgan unda sxvaobdes...~;
iqve, gv. 84-85.
30
`istoriuli nagebobebisa da istoriuli cen-
v. beriZe, qarTuli xuroTmoZRvrebis isto-
31
trebis rekonstruqcia axali masalebis gam-
ria, Tb., 2014, t. 2, gv. 134. oyenebiT SeiZleba xanZris, miwisZvris an omis
32
M. Inhof, T. Kunz, Deutschlands Katedralen, Petersberg, msgavs ubedurebaTa kvalad gaxdes saWiro.
2008, gv. 276-279. rekonstruqcias ver eqneba drois patina.
33
amasve ver vityviT bolodroindel danaSe- restavraciasaviT, rekonstruqcia varauds
nebze – viTomcda mansardaze, saxlsac xorc- ki ara, zedmiwevniT dokumentaciasa da mo-
metad rom azis da quCis xedsac vnebs. nacemebs unda emyarebodes~. – iqve, gv. 9, 12).
25
qti aSkarad ver iyo jerovani pasuxism- lebi~, kidevaa daxarisxebuli – aq, mag.,
geblobiT gafiqrebul-gakeTebuli da erTadaa zemodasaxelebuli akvaneba da
mas arc `Cveni Zvelebisadmi~ saTanado mcxeTis wm. jvris mcire taZari da iseTi
pativiscema etyoboda, kidev meti, maTi Zeglebi, romelnic C. brandisTan `nan-
nakeTebis `Sesworebis~ gazraxvac ki... grevebsaa~ gatolebuli (ar vici, ramde-
rac mravalZals Seexeba, aq rekonstru- nadaa aq mosatani maT miTvlili saorbi-
qcia iqneb arc yofiliyo erTaderTi sisa an qvemo qarTlis vanaTis naeklesi-
da saukeTeso gamosavali. rogorc vi- arebi) da axal mTlianobaSia mosaqcevi –
ciT, is orfenovania – misi dRevandeli rac, safuZvelSi, misaRebia. CvenTvis ki
sakurTxeveli X-XI saukuneTa mijnis axla mTavari im rigis Senobebia, romel-
calnaviani eklesiaa, mas ki XIX-is bolos Ta mimarT n. vaCeiSvili namemkvidrevisa
`Tavisufali jvris~ saxis gumbaTovani da Tanamedroves `urTierTSemsWvalva-
nageboba miadges, ramac pirvelis dasa- ze~ gvesaubreba. mas hgonia, rom Tu, didi
vleTi bolo Seiwira. miwisqveSa biZgebma danakargebisas, axali masaliT momcro
ZiriTadad XIX saukunis monaSeni CamoS- nagebobisTvis Zveli saxis dabruneba
ala, aman ki restavratorebs azri gau- Caklavs Tavdapirvel-faseuls, gamor-
Cina, modiT mravalZals Suasaukunovani Ceulad didi masStabis nawilebdakle-
saxe davubrunoTo. es imTaviTve saTuo bul nagebobebSi amasve ZaluZs `gamoxa-
Canda, radgan pirvandeli taZris yvela tuli saxovaneba~ mogvitanos. oRond es
monacemi, cxadia, ver gveqneboda, Tan ki ar Svelis ukvalod gamqralis `dabru-
am SeTavazebam adgilobrivi mkvidrni nebas~ da aq `Roned uRonobisa~ axali
aaRelva, radgan gviandels SeCveulnic masalebis da konstruqciebis moxmoba,
xom iyvnen, amasTan erTad ki, adreuli Zvel-axlis urTierTSewona – e.i., sxvag-
nageboba farTobis simciriTac ver `mo- varad Tu vityviT, SesaZleblobis farg-
emsaxureboda~ ucnobilesi salocavis lebSi rekonstruqcia – xdeba, xolo
xatobaze mosuli adamianebis simrav- sadac es aRar gamodis, `dasruleba~,
les. swored, ase vTqvaT, `momxmareblis~ `axali mTlianobiTobis~ Seqna Semodis.
nebam daaCqara gadawyvetilebis miRe- zemore gansjis kvaldakval n. vaCeiSvi-
baca da taZrisTvis XIX saukunis ieris lis nafiqri ase gardaiTxroba: martivi
miniWebac. egebis, aq ufro Sesaferisi aRnagobisas Canafiqris avTenturoba
`axali mTlianobis~ Seqmna yofiliyo, bevrs verafers gvSvelis, is ver `ereva~
masSi X_XI saukuneTa fenis xelaxali axlandelis moZalebas; uCveulo, didi
`SenawevrebiT~ da XIX-is RirsSesaniS- gaqanebis sivrciT-moculobiTi konce-
navi reliefebis datanebiTac. albaT, fciis – rogorc aseTis! – avTenturad,
kargi iqneboda am jgufSi maSinve daRu- Tundac mniSvnelovanwilad sul sxva ni-
puli jruWis taZaric CagverTo. kacma vTieri masaliT `aRwarmoebisas~ Tavis-
rom Tqvas, aqac safuZvelSi anastilozi Tavad Canafiqris `gacocxlebac~ ukve
iqneba, magram ngrevis maRali xarisxi, Rirebuli ramaa. xolo sadac misi cxad-
mravalSrianoba da a.S. aq teqnikurisa liv, metic, ueWvelobiT, ganWvreta ar
da finansiuris garda, meTodur sirTu- xerxdeba, mas dRevandeli Semoqmedeba
leebsac warmoqmnis, Tumc, zemore gans- unda SevawioT, iseTi `axali mTliano-
jis kvalobaze, arcTu verdasaZlevs. biToba~ gavaCinoT, romelSic `Zveli~
meore qvejgufi, nagebobebi, romelnic isev wamyvani, `pirveli xmis~ mTqmeli
`didi xnis dangreulia da... dakargu- iqneba. saamiso magaliTad, – da es arcaa
li gvaqvs arsebiTi da mozrdili deta- sakvirveli, – quTaisis RmrTismSoblis
27
miZinebis saxelobis, e.w. `bagratis ta- saCinod metobs Zvels, rac – Tu mxedve-
Zari~ saxeldeba, romelzedac mcireo- lobaSi XI saukunis xelobis aRmatebu-
deni aqac unda iTqvas. 2012-2013 wlebSi lebasac miviRebT! – mravalT daukmayo-
ramdenjerme momiwia aRmeniSna, avikrZa- fileblobis, metic, ukmayofilebis Se-
le-meTqi, imaze fiqri, momwons misi aw grZnebas uRvivebs. meore mxriv, XIX sau-
ukve arsebuli saxe Tu ar momwons – rad- kunis bolosa Tu XX-is pirveli naxevris
gan es iseve arafers cvlis, rogorc is, fotosuraTebs guldasmiT Tu davaTva-
momwons Tu ara, Tugind, rostom mefis lierebT, naTeli gaxdeba, rom nageboba-
mier XVII saukuneSi anagebi mcxeTis `sve- ze, sadac zeda-nawil-Camongreul Zvel
ticxovlis~ taZris gumbaTi. sakiTxavi kedlebze Tavdapirveli wyoba `laqe-
erTaderTia – sworia Tu mcdari Tavad bad~ Sua welze SerCeniliyo, arsebuli
gadawyvetis gezi, sxva yvelaferi ki ki- budeebis amovseba da simaRlis wamateba,
dev mravali weli, safiqrebelia, yovel- arsebiTad, sakonservacio RonisZieba
Tvisac sadao da sadavidarabo iqneba. gaxldaT, vinaidan uamisod aq yvelafe-
quTaisis kaTedralis ukanasknel re- ri usaTuod CamoiSleboda. am gamagre-
konstruqciaze mravalwliani, gansa- bis Semdeg ki gamogvivida `xelovnuri
kuTrebuli simwvaviT zemoxsenebul nangrevi~, romlis dazianeba, Tanac, ar
wlebSi warmoebuli kamaTi, samwuxarod, Sewyvetila da isic ra saciloa, yoveli
imdenad gaxldaT politikuri vnebaTa- momdevno `SekeTeba~ avTenturis kidev
RelviT gazavebuli, rom, egeb da, aTi ka- da kidev moklebas gamoiwvevda. vgoneb,
cic ki ar yofila marTlac xuroTmoZR- yvelas esmoda, rom adre Tu gvian unda
vrebis TavsatexiT Sefiqrianebuli. am damdgariyo `bagratis taZris~ gadaxur-
gulwrfelma `monaRvleebma~ ki ver Se- vis sakiTxi da samsjelo isRa iqneboda,
vZeliT iseTi sabuTianobis momarjveba, ragvarad. amasobaSi dagrovda didZali,
sazogadoeba ki ara, erTmaneTi rom da- SeiZleba iTqvas, qarTul sinamdvileSi
gverwmunebina. mTeli am sjisa Tu miTq- umagaliTod bevri nakvlevi da, bolos,
ma-moTqmis araakademiurobis erTi maC- moiZebna myari monacemebic (fragmente-
venebelTagani isicaa, rom mis msvlelo- bi) gumbaT-gumbaTis yelis pirvandeli
baSi erTsulovnad mowonebulad ixse- saxis aRsadgenad, ramac, bagrat III-is ga-
latozTa gamoyenebuli sigrZis erTeu-
niebdnen prof. vax. cincaZis da misi mo-
lis dadgenasTan erTad, TiTqmis gamo-
wafeebis da maTi gamZRolis, saamdrood
ricxa raime mZime cdomileba. upasuxod
ukve gardacvlili vano gremelaSvilis
rCeboda – da darCeba kidec JamTa aR-
naRvaws. arada, wlebis ganmavlobaSi say-
sasrulamde! – martooden taZris dasa-
veduri ufro meti gaismoda, vidre Se-
vleT mklavTan dakavSirebuli kiTxve-
qeba da me TviTonac wamcdenia samdura-
bi, rogoricaa grZivi kedlebis Sida da
vi. edavebodnen ki b-n vaxtangs, mere da
gare gawyoba, patronikenis gegmareba,
mere ki mis mowafeebsac zustad imasve,
maTi aRmosavleTi kedlis RiobebiT
rasac bolo proeqts – metismet Careva-
danawevreba, TaRTa moxazuloba da a.S.
sa da avTenturobis dacotavebas. sru-
miuxedavad amisa, mainc Sedga taZris
liad obieqturad 1940-1980-iani wlebis
samuSaoebis da Semdgom taZris dasru- mxardaWera misi qvrivis, Tavadac cnobili
lebis Sedegad38, nivTierad axali Tval- arqiteqturis istorikosisa da ZeglTadam-
cvelis, q-ni rusudan mefisaSvilis mxridan
am, Semdgom safexurs v. cincaZe aRar mosw-
38
mafiqrebinebs, – es adrec damiweria, – rom
rebia, magram sruli rekonstruqciis mis mie- aseTi gadawyvetileba b-ni vaxtangis nebis sa-
ri naxazi da taZris bolomde aSenebis ideis winaaRmdego ar unda yofiliyo.
28
40
i. elizbaraSvili da sxv., dasax. naSr., gv. ganafiqris bolomde miyvana – sinamdvileSi,
46. sxvaTa Soris, iqve, miniSnebiT, sinanuli kolegebTan azrTa gacvla-gamocvlis Semdeg
gamoiTqmis, rom ar ganxorcielebula ru- man TviTon ar isurva proeqtis gansaxilve-
sudan gverdwiTelis mier 1980-iani wlebis lad gatana – ase warmomidgenia, es sakuTa-
miwuruls damuSavebuli sruli aRdgenis rive sarestavracio principebis darRvevad
proeqti, radgano `CaiTvala, rom eklesiis CaTvala da ase kidev erTxel daadastura Ta-
Tavdapirveli saxiT aRdgenisTvis saTanado visi iSviaTi `maRlamxedoba~.
masala arsebobda~. naTqvami ise JRers, TiT- 41
Th. Däubler, Der neue Standtpunkt. Zur Kunst des Expres-
qos viRacam (samecniero-meTodurma sabWom, sionismus, Leipzig-Weimar, 1980 [pirveli gamocema
xelmZRvanelobam...) dauSala q-n rusudans – 1916 w.], gv. 9.
31
ar vici, gaaxarebda Tu ara mas, rom II mso- gamomzirali es monakveTi imasac umwva-
flio omis ngrevam mTeli es monamatebi vesad gvagrZnobinebs, ramdeni dakarga
gaaqro, me ki sxvas rasme vkiTxulob – ki amomavsebi baTqaSis amofSvna-amocveniT
iyo namdvilad medievaluri, marTlac eklesiis darCenilma nawilma. ra viciT
germanuli mistikis aRmonaceni qvis gau- mere, ramdeni sxva eklesiaa aseve gausa-
lesav-dauferavi zedapirebi, kÁolnis xurebeli – da ara marto fasadebi, inte-
Tu romlis gnebavT evropuli qalaqis rierebic? gjeraT, mag., Tlili SirimiT
eklesiaTa sinacrisfre Tu siSiSvle? momaperangebelma wirqolis RmrTism-
Tqmac xom ar unda, rom ara – gareTac da Soblis mSenebelma dastur grZivi ked-
SigniTac isini (ZvelberZnuli taZrebisa lebis Suaguls TaRovani SeRrmavebebi
ar iyos) alag SeRebilic yofila da moo- alalbedze nawyobi qvebiT amoaSena? ra-
qrulic da T. dÁoiblers religiuri – tom ar vifiqroT, rom maT Selesavdnen
miT ufro Suasaukuneebriv-religiuri! da, safiqrebelia, moxatavdnen kidec?
– gulmxurvaleba ki ara, modernistu- anda – ramdenjer gvsmenia, axlad amo-
li esTetizmi alaparakebs, sinacrisf- qmedebul eklesiebSi barZimSi zemodan
res (betoni!) friad midrekili... vSiSob, kenWebi da nafxveni cvivao? aq saerTo-
arc ise iSviaTad Cvenc raRac amdagvari dac araa sacilo – es nalesobaamocve-
gvemarTeba. zemoT sasxvaTaSorisod va- nili nakerebis gamo xdeba. Sesatyvisad
xsene, geguTis sasaxlis Sida gamarTu- amisa, rogorc etyoba, yvela calkeul
lobaze ara viciT ra-meTqi. mibrZaneT nagebobaze kvlevaa Casatarebeli imis
axla, saerTodac rogori iyo SigniT gasarkvevad, xom ar aris CvenTvis Cveu-
Cveneburi `sra-palatni~? mobdRvnil, li, alag ulazaTo wyoba dazianebis Se-
sipebiT uswormasworod nawyob kedleb- degi da mosaZebnia kvalic dakarguli
Si cxovrobdnen qarTveli didebulni baTqaSis ragvarobis sanaxavad. rogorc
– rogorc amas bolo wlebis qarTuli Cans, amas varaudoben is restavratore-
saistorio filmebi gvarwmunebs! – Tu bi, romelnic bolo aTi welia xan romel
isini mobaTqaSebuli mainc hqondaT? da da xanac romel eklesias xsnaris sqel
es gana marto saero, sacxovrebel nage- zolebs aTxipnian, rac, Tqmac ar unda,
bobebs eTqmis? cotaa CvenSi eklesiebi, aseTive ujerobaa da iseTive, vityodi,
romelTa Sina-Tu garekerZo uTlel qva- `ciliswameba~ avTentur mdgomareo-
Ta arc maincdamainc mzerismimtacebel basTan mimarTebiT, rogorc nalesoba-
sibrtyeebs gvagebebs? romeliRaca maT- gamoclili wyoba. Tuki kedlebs mainc
gani Tavidanve aseTi iqneboda, magram vexebiT, vcadoT maSin Cveni namuSevari
yvela ki iyo? Cven xom viciT aseTi wesic, maTi Semqmnelebisas miemsgavsos da ara
qvebsSorisi RreCoebis amogozvisa maTi pontoeli berZnebis XIX saukunis so-
`Sublebis~ sufTad datovebiT, erTia- flis saxlebs, rac miT ufro misasal-
ni, naZerwi masebis suraTs rom warmoqm- mebeli iqneba, rom nakerebis xsnariT
nis (marto vaCnaZianis yvelawminda rada `gasworeba~ individualobis gamomaCe-
Rirs – Tugind misi marto aRmosavleTi nad Zvirad Tu CaiTvleba; dRes metad
fasadi!). isic vuwyiT, rom es amolesva gaWirdeba ostatebisa ki ara, erTi os-
SeiZleba droTa msvlelobaSi amocvi- tatis monaxvac, vinc qafCis qvebis ki-
vdes – amis sabuTs iZleva, mag., Zveli deebisTvis Semoyolas guls daudebdes,
gavazis RmrTismSoblis eklesia, sadac cdas ki win araferi udgas.
is aRmosavleT afsidzeRa, isic mis erT es miTumetes, rom dagrovda garkveuli
adgilze SemorCa. mWidrod `naqsovad~ gamocdileba qvebis damuSavebisa da ked-
32
msurso43. mere da mere sul ufro xSiria lis ostatTa Canafiqris, Tu ase SeiZle-
gamoxatulad Tanamedrove yaidis (maT ba iTqvas, `TeTr laqebs~ avsebs, aq is
Soris usagno) xelovnebis moxmoba da cnobili ganWvretadi, Tumc nakluli
mis cnobil warmomadgenelTa mowvevac Tu daubolovebeli mTelis (brandi
– yvelaze gaxmaurebulTagani, albaT, gaixseneT!) axleburad Sevseba-gasrule-
mark Sagalis mier raimsis kaTedralis, bas niSnavs44. SeiZleba es visme imav `sti-
odesRac safrangeTis mefeTa kurTxe- luri restavraciis~ principad CaeT-
vis adgilisa, axla ki `msoflio memk- vala, romelsac eJen viole-le-dÁuki
vidreobis nusxis~ Zeglis Semamkoblad ayalibebs, restavracia ariso Senobis
Sesrulebuli vitraJebia da parizis `aRdgena im srulyofili mdgomareobis
`didi operis~ warmodgenaTa darbazis saxiT, romelic SesaZloa arc rodis ar-
Weris misive moxatuloba. gamotexilad
44
zemomoyvanili mosazrebebi Zalian hgavs
vityvi, raimsis taZris samRvdelo kre-
erTi saukunis win saxelganTqmuli maqs dvor-
bulis adgilze sxva rjulis xelovans Jakis mier Zveli eklesiebis axlad gamSvenebis
ar davuZaxebdi; arc parizuli Teatris Taobaze naTqvams: `sadac ki miiCneven, uars
neobarokos Svenis, ase mgonia, m. Saga- ver vityviTo kedlebisa da sarkmlebis axal
lis moneoprimitivisto-moeqspresio- ferwerul samkaulze, sul cota imaze unda
izrunon, eskizebi iseT xelovanT daukveTon,
nisto (Tu – mosÁurealisto?) ferwera vinc Sablonebis mixedviT ki ar muSaobs, ara-
– barokosTan mas saerTo Rrublebs Se- med im zomazea gamgebi da niWieri, rom damou-
curebuli adamianebi Tu aqvs. magram es kidebeli mxatvruli Rirebulebis mqone, Tan
rodi niSnavs, Tavad es gza ariso mcdari ki Senobis saerTo monumentur zemoqmedebasa
da mis Zvel gamonakvTulobas SeTanxmiere-
da friad warmatebuli nimuSebis moyva- buli nawarmoebis Seqmna ZaluZs~ (Katechismus
nac arc ise saZneloa. saukeTesoTagani, der Denkmalpflege, Wien, 1918, gv. 48-49; momyavs
Cemi azriT, XX saukunis ucnobilesi po- gamocemidan – M. Dvořák, Schriften zur Denkmalp-
loneli moqandake qsaveri dunikovskis flege. Gesammelt und kommentirt von Sandro Scarrocchia,
Wien-Köln-Weimar, 2012, gv. 578-579; es Cinebuli
namuSevaria – 1926-1927 wlebSi man Seas-
gamocema g. CubinaSvilis sax. erovnul cen-
rula e.w. `vavelis Tavebi~; isini krakovs trs q-ma nato gengiurma usaxsovra). amasTan,
poloneTis mefeTa sasaxlis erT-erTi aSkaraa, rom am SesaniSnavi mkvlevarisTvis es
darbazis Weris samkauls Seemata, sadac saukeTeso ki ara, mxolodRa mosaTmeni gamo-
kesonebSi XVI saukunis skulpturaTa savalia. Tanadrouli xelovneba, misi azriT,
nawili dakarguliyo; kidev ufro sa- araTu marto mxatvrulad raime Rirebulebas
moklebulia, aramed `...gageba da SegrZneba
xelganTqmulia lÁubekis wm. ekaterines sivrcis monumenturi zemoqmedebisa da monu-
gviangoTuri eklesiis dasavleTi fasa- menturi mxatvrobis Tanamoqmedebisa sazoga-
dis carielad darCenil niSebSi Cadg- dodac... dakargulia, ase rom, rogorc wesi,
muli e. barlÁaxisa da gerhard marksis mWaxeferebiani uxvi ornamentuli Tu figu-
ratiuli moxatuloba Tu vitraJebi Zveli na-
qandakebaTa wyeba. samTav am xelovanis
gebobebis Sida zemoqmedebas ki ar aZlierebs,
nawarmoebebi sruliad aramimbaZvelo- rogorc odesRac xdeboda, aramed arRvevs
biTia, saukuneebiswinandeli xuroTmo- da anadgurebs~; aqedan – zemoT Cems mier naT-
ZRvarTa monaazris xorcSesxmas ki em- qvamis sapirispiro da CemTvis arcTu misaRe-
saxureba. esec, Cemi warmodgeniT, `ga- bi daskvnac: `amitomac Zvel eklesiebSi erTi
an mravali gancalkevebuli toniT ubralo
sruleba~-`urTierTSemsWvalvis~ kidev daferva da sarkmlebSi Casmuli TeTri mina
erTi saxeobaa, oRond Tu adre moyvanil TiTqmis mudam ufro sasikeTod da Rirseu-
magaliTebSi axali Semoqmedeba warsu- lad gamoiyureba, vidre uxvi figuratiuli
Tu ornamentuli moxatuloba anda axali vi-
43
J. Jokilehto, dasax. naSr., gv. 185. traJebi~ (iqve, gv. 48 - 578).
34
axla ki, dasasrul, kidev erTxel davs- like mRvdeli, mama brauni urCevs Zveli
vaT kiTxva: ratom aris, rom vera da ver gvaris avstraliidan axlaxans Camosul
ikidebs fexs Teoriulad ase rixiani memkvidres, meti Suqi SemouSvas mis pir-
`sufTa konservacionizmi~? rom vera da quS-Cabnelebul sagvareulo cixe-koS-
ver SeeTanxmiera erTi meores Teoria kSi. amis Semswre mxatvari da siZvelis
da praqtika? vfiqrob, gamocanis amoxs- trfiali martin vudi aRSfoTebiT
na xelovnebisa da adamianis cxovrebis SesZaxebs: `ras brZanebT,... visganac gne-
mimarTebis gacnobierebaSi unda veZioT. bavT, Tqvengan ki ar movelodi, mSvenier
zemoT vaxsene, ranairad imoqmeda Cems goTur kamarebs ase udierad Tu moe-
Sexedulebebze mowodebam, `bagratis ta- pyrobodiT! isini xom lamisaa sauke-
Zari~ aRvadginoTo. sinamdvileSi pirve- Tesoa, rac Tqvenma religiam msoflios
li bzari Cems `avTentizms~ maSin gauCn- misca. TiTqosda Tqven amgvar xelovne-
da, rodesac giorgi CubinaSvilis arqiv- bas ufro saTuTad unda ekidebodeT!~;
Si vnaxe misi dadebiTi gamoxmaureba wro- xucesma amaze ase upasuxa: `...Tuki Tqven
mis taZris gumbaTis rekonstruqciis ar iciT, rom me mzad var mtvrad vaqcio
proeqtze – da amas b-ni giorgi werda, am qveynad rac ki goTuri kamarebia, raTa
zedmiwevniT mecnieruli damokidebule- sijansaRe gindac erTaderTi adamia-
bis qomagi! b-ni giorgi, vinc q-n eka pro- nis suls SevunarCuno, Cems religiaze
valovas monayoliT, romeliRac, etyoba, kidev ufro naklebi gcodniaT, vidre
zRvargadasulad agresuli ZeglTa-dac- Tavad ggoniaT~-o. ar var darwmunebu-
viTi ideis gamo ase Tqva, `Zeglebs buneb- li, odesme, risame gamo iolad Tu gavi-
rivi sikvdiliT kvdoma acaleT~-o...
meteb rasme mSveniers, am sityvisgebam
kidev ufro momxvda guls cota xanSi ki SemagrZnobina, mxatvrulad lamazs
Cemi sayvareli jilbert q. Cestertonis msoflwesrigSi adgili rom aqvs misaCe-
moTxrobis `darnaueÁTa bediswera~ Sem- ni; daemata amas b-ni iuza xuskivaZis
degi adgili: misi cnobili gmiri, kaTo- kiTxva: xanZrisas an adamianis gadarCena
rom SegeZlos an rembrandtis suraTis,
warmoebis masalaze~ TavSi is ganasxvavebs
masalas rogorc `struqturas~ da rogorc romels airCevdio; an kidev – b-ni Salva
`iers~ (ital. aspetto, ingl. appearance). xelovne- xidaSelis mtkiceba, eTika esTetikaze
bis TvalsazrisiT arsebrivi – meorea. pirve- aRmatebuli ariso... gadaxedeT axla C.
li, nawarmoebis rogorc nivTis Sedgeniloba, brandis – kvlav vadastureb, uRirsSe-
SeiZleba kidec Seicvalos, Tu es ierze ar ais- saniSnavessa da umniSvnelovanes, – wigns
axeba (mag., gacveTili tilo, Tu is aranairad
monawileobs suraTis formaTmetyvelebaSi) da aRmoaCenT, rom iq sityva `zneobas~ki
(C. Brandi, The Theory... gv. 51). aqedan ramdenime ara, `funqciasac~ ver waawydebiT. an na-
ram gamodis – mag., ase SeiZleba gamarTldes – xeT, rogori amreziT ambobs namdvilad
TavisTavad gamonaklisadRa mosaTmeni, – e.w. kritikuli `plÁuralisti~ mix. petceti
`fasadizmi~, e.i. mxolod quCis `garegnobaze~ `...Zeglebis mravali kategoriis `gamo-
gaTvlili ZeglTadacviTi moqmedeba arqi-
teqturis restavraciaSi. xolo amasTan ki, yenebiTi Rirebuleba~ moiTxovs maT Se-
Tumc masalaze mofiqral C. brandis es sazo- keTebas da mniSvnelovan reabilitacias,
gadod ar ufiqria, Tu raRac ganzomilebiT rac cdeba konservaciis meTods da moi-
– mag., quCis Tu moednis ansamblSi adgilis cavs SenarCunebis sxva meTodebsac,... da
mxriv daklebuli nagebobis moxazuloba an mainc konservacia aris da yovelTvis
RiobTa ritmuli ganawileba, – mis erTaderT-
ganumeorebel mTlianobas ayalibebs, ieris
iqneba aTvlis wertili Zeglis SenarCu-
warmmarTvelobidan gamomdinare, misi rekon- nebis sakiTxebze msjelobisas~-o, cota
struqcia lamisaa savaldebuloc kia... adre ki iTqmis `garkveuli kategoriis
38
62
J. Jokilehto, dasax. naSr., gv. 149-150, 186-187, 196.
63
Г. Н. Чубинашвили, О достижениях Советской Грузии в области изучения истории искусства (1951), ix.: misive,
Вопросы истории искусства, t. I, Тб., 1970, gv. 4.
41
Dimitri Tumanishvili
Apollon Kutateladze Tbilisi State Academy of Art
George Chubinashvili National Research Centre for Georgian Art History and Heritage Preservation
Based on the works of the 19th-20th cc. theoreticians from the field of conservation and the case studies
from Georgian and international conservation practices, the paper discusses disputed issues of the con-
servation philosophy. It also touches so called “museum” and “man-oriented” approaches.
42
nana kupraSvili
apolon quTaTelaZis saxelobis Tbilisis saxelmwifo samxatvro akademia
lela miqaberiZe
apolon quTaTelaZis saxelobis Tbilisis saxelmwifo samxatvro akademia
Nana Kuprashvili
Apollon Kutateladze Tbilisi State Academy of Art
Lela Mikaberidze
Apollon Kutateladze Tbilisi State Academy of Art
Since many years the leading conservation centers of the world acknowledge preventive conservation
as a very significant method to work with. Preventive conservation presents a unity of measures that are
applied for storing, exposing, handling and preserving and prevents deterioration. It implies any measures
against damage of exhibits and collections and are used for reduction of potential hazard. Regime of
protection of exhibits covers all those terms that are necessary for preservation of collections. Adequate
preventive conservation is the most effective measure, since application of the method enables involved
parties to avoid necessity of using restoration conservation or brings its need down to the minimum. Ap-
plication of the method enables the experts to preserve art specimen and keep it for future generations
in its initial condition, that is in the state it was before its appearance in the museum.
46
nodar aroniSiZe
apolon quTaTelaZis saxelobis Tbilisis saxelmwifo samxatvro akademia
giorgi CubinaSvilis saxelobis qarTuli xelovnebis istoriisa
da ZeglTa dacvis erovnuli kvleviTi centri
1
mocemuli werili, durujispira bazilikis saxelovnebaTmcodneo analizisa da daTariRe-
bis mcdelobis Sesaxeb arsebuli erTiani gamokvlevis azrobrivad pirvel nawils warmoad-
gens. meore nawilisTvis ix. n. aroniSiZe. durujispira bazilikis kompoziciis raobisTvis,
saqarTvelos siZveleni, N 20. Tb., 2017, gv. 61-97. Tavis mxriv ki orive es werili, Semoklebu-
li versiaa samagistro naSromisa (`adreqristianuli qarTuli xuroTmoZRvrebis ramdeni-
me sakiTxi“), romelSic bevrad ufro detalurad da vrcladaa ganxiluli yvela is sakiTxi,
romelTa Sesaxebac mocemul werilebSi gvxvdeba msjeloba. ix., n. aroniSiZe, samagistro
naSromi, Tssa, restavraciis, xelovnebis istoriisa da Teoriis fakulteti, Tb., 2017.
47
riis kvlevis meTodebisaTvis, kritika, N2, mniSvnelovania aseve isic, rom Semdgom-
14
msjelobis amave rigs ganekuTvneba mang- realurad aRmoCnda, rom verc arqeo-
lisis taZris arqeologiuri gaTxrebis logiuri masalebi da verc matianeTa
Sedegebze miTiTebac, romlis dastu- cnobebi iZleva myar, argumentirebul
radac werilis avtorebs m. dvalis Sem- masalas, romlis mixedviTac SesaZle-
degi sityvebi mohyavT: „arqiteqturis beli iqneba qarTuli xuroTmoZRvre-
sammarTvelos ZeglTa dacvis komite- bis Sesaxeb g. CubinaSvilis mier wlebis
tis davalebiT, 1956 wels... Zeglze ga- manZilze Camoyalibebuli, safuZvliani
viyvaneT ramdenime Surfi da zondaJi da siRrmiseuli kvlevebis gabaTileba.
Zeglis dazianebisa da sxva saintereso Cven mier dasaxelebuli sami ZiriTadi
sakiTxebis dasadgenad“26. Tavis mxriv, aq cnebidan Tu debulebidan, romlis uku-
aRsaniSnavia, rom „ramdenime Surfi da gdebiTac T. mirzaSvili da z. kiknaZe
zondaJi“ Zeglis saZirkvlis qveS arse- cdiloben g. CubinaSvilis TeoriaTa ua-
buli informaciis zusti dadgenisTvis ryofasa da am mosazrebaTa usafuZvlo-
sakmarisi srulebiT araa, Tumca esec bis damtkicebas, umTavresTagani qar-
rom ara, TavisTavad taZris oqtogo- Tuli xuroTmoZRvrebis adgilobriv
nuri baza, romelsac T. mirzaSvili da niadagze ganviTarebis sakiTxi gaxlavT.
z. kiknaZe asaxeleben, araa zustad ga- amasTan dakavSirebiT, werilis avtorTa
mokvleuli da daTariRebuli. amasTa- mier SemoTavazebul msjelobaSi ram-
nave, am nagebobis Sesaxeb arsebuli in- denime monakveTs vxvdebiT. erT adgi-
formacia ver iZleva TariRis zustad las warmodgenilia v. beriZis werilis
gansazRvris safuZvels. arqeologiur nawyveti, sadac igi wers: „... g. CubinaSvi-
ZiebaTa Sesaxeb avtorebs dasaxelebuli li... gviCvenebs, rom nekresis eklesia...
aqvT kidev erTi da am mxriv ukanaskneli ganviTarebis adreul safexurze dgas,
sakiTxi _ arqeologiuri kvlevebi nas- roca SeTvisebulia mxolod garegnuli
takisis velze: „akad. v. beriZis azriT, mxare tipisa, xolo sxva arsebiTi ele-
„aseTi gaTxrebi ar yofila“ Cvens mier mentebi jer kidev ara. dasrulebuli
moxseniebul nastakisis velze da isto- saxis bazilikamde jer kidev gasavleli
riuli nekresis teritoriaze. am obie- iyo Ziebis gza“27. am abzacis gaazreba ki
qtebze arqeologiuri Ziebani kvlavac ukve avtorTa mier Semdegi saxiT warmo-
mimdinareobs da sadReisod mopovebu- gvidgeba: „aq cxadad aris gamoTqmuli
li uxvi arqeologiuri masala adastu- xelovnebis istorikosTa mier aCemebu-
rebs matianeTa cnobebis utyuarobas.“ li Tvalsazrisi qristianuli xuroT-
Tumca am citatis amxsnel-ganmmarte- moZRvrebis adgilobriv niadagze Casa-
beli sxva raime mosazreba winamdebare xvisa da ganviTarebis Sesaxeb. saqme isea
werilSi ukve aRar aris warmodgenili. warmodgenili, TiTqos CvenSi ar arse-
Sesabamisad, verc nastakis-nekresis ar- bobda arc samSeneblo kultura da arc
qeologiuri monacemebisa da miT ufro xuroTmoZRvari, romelsac normaluri
Zeglebis Sesaxeb vimsjelebT, romelTa bazilikis Tu sxva tipis Senobis ageba
daTariRebamac realurad unda Secva- SeeZlo; mSeneblis araprofesionalizmi
los g. CubinaSvilis mier SemuSavebu- TiTqos iqidanac Cans, rom igi ver wvde-
li koncefciis erTi nawili _ V s-is ba Senobis „arsebiT elementebs“, es ki
bolomde, pirobiTad rom vTqvaT, „didi mxolod imas niSnavs, rom adgilobrivi
bazilikebis“ kvalis ararsebobaze. ostati agebs Senobas, romlis arsi mis-
26
m. dvali, manglisi, Tb., 1974. gv. 15. 27
z. kiknaZe, T. mirzaSvili, dasax. naSr., gv. 85.
55
35
iqve. 40
z. kiknaZe, T. mirzaSvili, dasax. naSr., gv.
36
iqve. 98. teqstSi mocemuli warwera IV saukuniT
TariRdeba. ix. s. yauxCiSvili, mcxeTa-sam-
37
v. beriZe, dasax. naSr., gv. 142.
Tavros axladaRmoCenili berZnuli warwe-
38
iqve, gv. 141. ra, saqarTvelos ssr mecn. akad. moambe, t. IV,
39
iqve, gv. 143. N 6, 1943, gv. 577-584.
59
daTariRebis arc aucileblobas da arc bad eTanxmeba, rac ara mxolod Wabukau-
SesaZleblobas. ris, aramed, Tavad doloWopis taZris
movixilavT ra winamdebare naSromis sa- TariRsac meryevad da niadaggamocli-
xelovnebaTmcodneo analizis nawils, lad warmosaxavs, kerZod ki, doloWopis
vxvdebiT sakmaod sityvaZunw da nakle- bazilikis gorgasliseul aRmSeneblo-
bad Tu kompleqsur, SedarebiTi xasia- bas. gamodis, rom an doloWopis aRmSe-
Tis samiod monakveTs. maTgan erTi, nebloba ar ukavSirdeba vaxtang gorga-
doloWopis nekresisave Wabukauris ba- sals an ki Wabukaursa da am ukanasknels
zilikis SemorCenil naSTebTan Sepiris- Soris aRSenebis droiTi sxvaoba erT-
pirebiT xorcieldeba. n. baxtaZe am uka- saukunovania, nacvlad, avtoris ganmar-
nasknelTa urTierTmimarTebis Sesaxeb tebis sapirispirod, „ramdenime aTwleu-
msjelobisas aRniSnavs: „rogorc Cans, lisa“. cxadia, aseT viTarebaSi veraviTar
Wabukauris gacilebiT primitiuli ge- qronologiur sayrdenad ver warmovisa-
gmarebis, mogvianebiT Camoyalibebuli xavT Wabukauris midamoebSi aRmoCenil
qarTuli eklesiebis stilis fonze jer am bazilikas, Tan argumentTa safuZv-
kidev sakmaod ucxo niSnebiT aRbeWdi- lianoba TavisTavadac gvesakliseba _
li bazilika (mas xom garda xis koWovani afsidisa da navTgamyofi burjebis for-
gadaxurvisa, sworkuTxa gegmis sakur- maTa saxesxvaoba Tu pastoforiumebis
Txeveli da kvadratuli kveTis svete- erTgan oden meti, xolo meoregan, TiT-
bi aqvs), ramdenime aTwleuliT uswrebs qos ufro naklebi Camoyalibebuloba,
doloWopis bazilikas; am ukanasknelSi ZeglTa aTwleulobiT gamijvnis safuZ-
gvxvdeba naxevarwriuli afsidi, jvris vels ar unda iZleodes. imasac SevniSna-
gegmis navebis gamyofi svetnari, Camo- vT, rom raime arsebiT sxvaobas dolo-
yalibebuli pastoforiumebi. swored Wopisa da Wabukauris taZarTa pastofo-
amitom vfiqrobT, rom doloWopis bazi- riumebs Soris ver vxedavT. doloWopSi
lika qronologiurad ramdenadme unda mocemulia kvadrats miaxloebuli ori
CamorCebodes Wabukaurisas“46. amave Se- saTavsi, romelTagan, CrdiloeTisas
darebis safuZvelze avtori askvnis, CrdiloeT kedelSive kari, xolo, samx-
rom doloWopis taZari IV saukuniT mis reTisas sakurTxevlis mimarTulebiT
mierve daTariRebuli Wabukauris Semd- mcire niSovani xvreli aqvs datanebuli.
gom, ramdenime aTwleulSi, anu V sauku- Wabukauris bazilikis igive saTavsebi
nis I naxevarSi iqna agebuli. RiobTa gareSe da SedarebiT ufro mar-
TkuTxa formiTaa warmodgenili. orive
Tavdapirvelad, swored rom Wabukauris
am taZris mocemul naSTTa simaRleze
bazilikis, erTgvar, „niSnulad“ war-
sarkmlebis kvali dafiqsirebuli araa.
modgenis sakiTxia aRsaniSnavi, radganac
amdenad, doloWopis bazilikis pasto-
am ukanasknelis avtoris mier SemoTava-
foriumTa SedarebiT Camouyalibeblo-
zebuli daTariReba mecnierTa mier ro-
baze msjelobis safuZvlianobac didad
dia gaziarebuli, Tumca es calke sjis,
saeWvoa, im viTarebis gaTvaliswinebiT,
kvlevis sagania da mainc vfiqrobT, rom
rom qarTuli bazilikuri mSeneblobis
is SedarebiT ufro mogviano xanas unda
arc erT etapze, raime Camoyalibebuli,
ganekuTvnebodes. amosavali mainc is ga-
Tundac mxolod gegmarebiTi, saxis mqo-
remoebaa, rom b-ni n. baxtaZis ramdenime
ne kanonzomierebas ver davafiqsirebT
mosazreba TiTqos erTi meoresac nakle-
gadaWriT. piriqiTac, sxvadasxva etapze,
46
n. baxtaZe, dasax. naSr., gv. 282-283. Tu gnebavT erTi saukunis farglebSi
62
erTsa da imave regionSi agebul ZeglTa geT sakiTxs uZvelesi qarTuli bazilike-
pastoforiumebi srulebiT sxvaobs ur- bis zomebis, gegmarebiTi proporciebis
TierTs gegmarebiTi gadawyvetis, sakur- Taviseburebebis da upirobod qvis kama-
TxevelTan mimarTebis, taZris navebTan riT gadaxurvis Sesaxeb. realur safuZ-
kavSirisa Tu Sida funqciuri mowyobis vels moklebuli aRmoCnda cnobil qarT-
TvalsazrisiT. magaliTad SeiZleba mo- vel xelovnebaTmcodneTa erTi nawilis
vixmoT VI saukunis taZarTa jgufi: an- Sexeduleba imis Taobazec, TiTqos qris-
Cisxati, urbnisi, vazisubani, kawareTis tianobis saxelmwifo religiad aRiare-
sameba, sadac srulebiT gansxvavebuli bis Semdgom, sul cota erTi saukunis
gadawyvetis niSnebia gamokveTili. ganmavlobaSi, saqarTveloSi sruliad
doloWopisa da Wabukauris bazilikaTa ar igeboda romaul-adrebizantiuri Tu
Sedarebis garda, vxvdebiT kidev erT, aRmosavleT-qristianul samyaros TiT-
Semdegi azrisa da saxis mqone amonarids: qmis yvela provinciaSi esoden swrafad
...„doloWopis bazilika, qarTuli qris- da sayovelTaod gavrcelebuli „namd-
tianuli bazilikuri xuroTmoZRvrebis vili“ _ didi zomis, aRmosavleT-dasa-
ganviTarebis pirvel etaps ganekuTvne- vleT RerZze mkveTrad wagrZelebuli,
ba: mas mxolod xuroTmoZRvruli mo- navebad ramdenime wyvili svetiT dayo-
nacemebiTac ki, qronologiurad didad fili mozrdili bazilikebi“48.
ver davaSorebT saqarTveloSi V-VI sau- n. baxtaZis mier gadaWriT mtkiceba imi-
kuneebSi gavrcelebul namdvil... ...ba- sa, rom qarTul xelovnebaTmcodneobaSi
zilikebs _ bolnisis sions, urbnisis wm. arasodes damdgara xis konstruqciebiT
stefanes bazilikas, kawareTis samebas taZarTa SesaZlo gadaxurvis sakiTxi,
da a.S.; Tumca, yvela CamoTvlili bazi- arc mTlad zustia, vinaidan amdagvari
likisgan gansxvavebiT, doloWopis ta- msjeloba sul minimum ori Zeglis, biW-
Zars xis konstruqciebze dayrdnobili vintisa da vaSnaris bazilikaTa Sesaxeb
kramitis saxuravi faravda“47. es Sedare- iqna warmodgenili. Tuki aq pasuxad im
bac, winares msgavsad, TiTqos, TariRis arguments miviRebT, rom es sakiTxi ara
V saukunis I naxevris gamyarebas unda wmindad qarTul niadagze aRmocene-
emsaxurebodes, Tumca msgavsad pirveli bul-ganviTarebul ZeglebTan kavSirSi
Sedarebisa igi raimegvar damaTariRe- iqna wamoWrili, isic ar unda dagvaviwy-
bel arguments ar unda iZleodes. is ki, des, rom Wabukaurisa Tu doloWopis
rom doloWopis bazilika droiT didad, bazilikebsac kvlevis avtori swored
da vfiqrobT, arc mcired, ar unda dava- araqarTul _ zogad-bizantiur Tu aR-
SoroT V-VI saukuneebSi gavrcelebul mosavleT-qristianul aRmSeneblobas
namdvil, e.w. did bazilikaTa jgufs, ukavSirebs. amdagvarsave aRrevasTan
srulebiT arasadaod gveCveneba. gvaqvs saqme, rodesac n. baxtaZe xazs us-
amis Semdgom avtori wamoWris sakiTxs vams qarTvel xelovnebis istorikos-
adreul qarTul saeklesio nagebobaTa Ta mxridan qarTul xuroTmoZRvrebaSi
zoma-masStabisa da maTi xis konstruq- romaul-bizantiuri kvalis ardaSvebis
ciiT gadaxurvis Sesaxeb. „dRevandeli sakiTxs, maSin rodesac qarTuli xuroT-
gadasaxedidan, jer nekresis Wabukauris, moZRvrebis swored adreul etapze _ V
axla ki doloWopis bazilikis aRmoCenis saukunis Sua wlebidan VI saukunis CaTv-
Semdeg, cxadia, axleburad unda mivud- liTaa dadasturebuli e.w. dasavluri
47
iqve, gv. 279. 48
iqve, gv. 280.
63
bis dacviT, rac anazomebis aRebisasaa ase magaliTad, pirvandel gegmebze e.w.
sayoveltaod miRebuli. swored aseTi, „sameklesiiani bazilikis“ centralu-
muqi StrixiTaa gamoyvanili xsenebuli ri eklesiis dasavleT kedelSi kari ar
afsidis rkalis nawili, misi 1/459. dasa- unda yofiliyo gaWrili, iseve rogorc
xelebuli sakiTxi imdenadaa mniSvnelo- misi garSemosavleli kedlis imave dasa-
vani, ramdenadac ukve 2017-2018 wlebSi vleT monakveTSi, rac Semgomi gamoceme-
gamoqveynebuli winamdebare gegmisa da bis SemTxvevaSi srulebiT sxvagvaradaa
swored Cven mier dasaxelebuli monak- _ orive am kedelSi, urTierTgamWoli
veTis radikaluri cvlileba SeiniSneba. da urTierTmopirdapire karia gaWrili.
ufro konkretulad, axali gegmis Tanax- vfiqrobT, am SemTxvevaSic araa SemTxve-
mad, afsidis monakveTi, romlis sakmaod viTi kiTxva Tu saidan gaCnda kari im ked-
didi nawilic 2015-2016 wlebis gegmebze lebSi, romelTa konfiguraciac pirvan-
dabejiTebiT iyo gamoxazuli, rogorc deli gegmebis SemTxvevaSi sruli ueWve-
mkveTrad gamoCenili rkaluri nawili, lobiT, muqi StrixiT iqna datanili.
Seicvala da srulebiT gansxvavebuli,
durujispira kompleqsis nangrevebis
marTkuTxa moxazuloba miiRo (tab. 2.).
istoriul fenebs Soris kavSiris war-
cxadia, Cndeba srulebiT legitimuri
modgenisas, avtorTa mier ramdenime
SekiTxvebi: 1. Tuki adreul gegmebze ga-
versia iqna SemoTavazebuli. gansakuT-
moCnda afsidis momsazRvreli rkaluri
rebiT mniSvnelovani ki aRmoCnda yve-
moxazulobis qvebi, ratom aRar ikiTxe-
laze adreul or fenas Soris droiTi
ba is dRevandel gegmaze da rogor gar-
mimarTebis gaazreba. zemoT ukve aRvniS-
daisaxa naxevarwriul an nalisebr afsi-
neT, rom Tavdapirveli versiiT yvela-
dad miCneuli sakurTxeveli marTkuTxa
ze adreuli nagebobis ngrevis TariRad
moxazulobad? 2. im SemTxvevaSi Tu ar
miCneuli iyo V s-is I naxevari, xolo mis
Canda afsidis rkaluri wyobis maCvene-
nangrevebze aRmarTuli didi bazili-
beli es qvebi reliefis zedapirze, ma-
kis mSeneblobis TariRad V s-is II meore
Sin ra principiT iqna is datanili da
naxevari iqna miCneuli. bolo, 2017-2018
gamoqveynebuli pirvelad gamocemebSi?
wlebis versiiT, romelic metwilad ra-
es ar gaxlavT erTaderTi Secdoma, ro-
diokarbonul analizs eyrdnoba, qve-
melic amave periodSi gamoqveynebuli
da nagebobis ngrevis maqsimaluri zeda
gegmebis Sedarebisas ikveTeba. amave na-
zRvari 387 wliT ganisazRvra. glazgos
gebobis sxva nawilebic aseTive dauzus-
universitetis mier Catarebuli radio-
tebeli saxiT iqna gamoqveynebuli 2015-
karbonuli kvlevis Sedegad, romelic
2016 wlebis gamocemebisTvis darTul
durujispira bazilikis qveda fenidan
anazomebSi, sadac gegmis zogi nawili,
aRebul da gagzavnil nimuSs eyrdnobo-
zemoT aRwerilis msgavsad, wyvetili sa-
da, miRebul iqna daskvna, romlis mixe-
xiT, nawili ki muqi StrixiTaa mocemuli.
dviTac, maT xelT arsebuli organuli
59
n. baxtaZe, v. mamiaSvili, b. gabexaZe dolo- nimuSis aqtiurobis zeda zRvari 93,2%
Wopis bazilikis arqeologiuri kvleva na- _ iani sizustiT unda yofiliyo swored
qalaqar nekresSi, onlain arqeologia, N8, 387 weli (sur. 1.). amave universitetis
2015, gv. 115. aRsaniSnavia, rom gegmis es mier mowodebul iqna karbonebis ana-
nawili swored amgvari saxiTaa gameorebu-
lizis Sedegebi, amjerad ukve ara pirve-
li 2016 wlis gamocemaSic. n. baxtaZe, v. ma-
miaSvili, b. gabexaZe, j. Cxvimiani, saqarTve- li fenis, aramed doloWopis didi, sam-
los erovnuli muzeumis moambe, gadacemu- naviani bazilikis mSeneblobis etapisa
lia dasabeWdad. gv. 26. da dadginda rom es ukanaskneli 75,0% _
70
saerTod naxsenebic ki araa, rogorc odesRac arsebuli versia, romelic axali aR-
moCenebis fonze iqna gardaqmnili. axali aRmoCena gaxldaT doloWopis didi, sam-
naviani bazilikis qveS mikvleuli sakmaod mozrdili nageboba, romelmac cxadia,
gaauqma Sexeduleba adgilmonacleobis Teoriis Sesaxeb.
dasasrul, aRvniSnavT, rom calkeul leqcia-konferenciebze, satelevizio ga-
dacemebSi Tu internet sivrceSi periodulad vrceldeboda is urTierTsawi-
naaRmdego Sexedulebebi Zeglis sxvadasxva sakiTxTan dakavSirebiT, romelTa
nawilzec zemoT iqna aRniSnuli, rac, erTi mxriv, iwvevs dabneulobas – meore mx-
riv ki, araswori informacia mkvidrdeba da iZens ucdomelobis statuss. ase maga-
liTad, sxvadasxva internet saitebze, sadac sazogadoeba ama Tu im Zeglis Sesaxeb
zogad informacias iRebs, doloWopis TariRad V saukunis I naxevari gvxvdeba, rac
Tavad mkvlevari jgufis sakmaod moZvelebuli gansazRvreba gaxlavT69.
udaod aRsaniSnavia is mravalwliani Sroma, romelic doloWipis grandiozuli
bazilikis aRmoCenamde da mis Semdgom gaswia b-nma n. baxtaZem da misma samecniero
jgufma. yovelgvari rezonansi, cxadia xazs usvams nagebobisa da Tavad aRmoCenis
mniSvnelovnebas. Cven mier gamoqveynebuli werili srulebiT ar isaxavs miznad
eqspediciis xelmZRvanelisa da misi jgufis mravalwliani garjis verSemCnevas _
ufro metic, samecniero polemika mxolod mowmobs winamdebare aRmoCenis gamor-
Ceul mniSvnelobas. didi pativiscemiTa da madlierebiT movixseniebT im Sromas,
romelic erovnuli muzeumis egidiT ganaxorcieles n. baxtaZem da misi eqspedi-
ciis wevrebma. cxadia, detalebze samecniero msjeloba-polemika kritikuli mi-
marTulebisaa, rac ganpirobebulia qarTuli xelovnebis istoriis adreuli pe-
riodis mecnieruli Seswavlis aucileblobiT da aRvniSnavT imasac, rom mocemuli
msjeloba mxolodRa mecnierebis farglebSi rCeba70.
69
ka.wikipedia.org; http://www.ambioni.ge; www.dzeglebi.ge.
70
uRrmesi pativiscemiT movixseniebT da did madlobas vuxdiT b-n n. baxtaZes, romelmac
kvlevis farglebSi yvela saWiro masala srulebiT gulRiad gagviziara da mogvca
saSualeba gvcodnoda nagebobis detalebis Sesaxeb imaze meti, vidre es SeiZleba savele
samuSaoebis Sedegad migveRo.
75
Nodar Aronishidze
Apollon Kutateladze Tbilisi State Academy of Art
George Chubinashvili National Research Centre for Georgian Art History and Heritage Preservation
The article focuses on the debate which is ongoing in the academic circles since 1980s. It concerns
forming and development of the early Medieval ecclesiastic architecture in Georgia and the methodology
linked to the issue.
76
1. 3.
2. 4.
irma maTiaSvili
apolon quTaTelaZis saxelobis Tbilisis saxelmwifo samxatvro akademia
1
daaxl. 440 wlisTvis, Teodosi didis brZanebiT, Zvirfasi TvlebiTa da qvebiT Seamkes
jvari, romlis Tayvaniscema utoldeboda elene dedoflis mier aRmarTul Zeli cxovlis
Tayvaniscemas. Teodosis mier Semkul jvars didi roli eniWeboda ierusalimSi aRniSnul
dResaswaulebSi. am ikonografiuli tipis jvris mniSvnelobas miuTiTebs isic, rom adre-
bizantiur mxatvrobaSi TvlebiT mooWvili jvari anacvlebs macxovris xats (mag: ferisc-
valebis kompoziciaSi). ix. Gertrud Schiller, Iconography of Christian Art, New York, 1971, V. I, p. 7.
79
sruli simdidriT Semkuli jvrebi (ro- mier Sewiruli „vedrebis“ xatis zur-
mis santa pudenciana, sant apolinare gze gamosaxuli jvrisTvisac15. aseTive
in klase ravenaSi, wm. antoni didis mo- principisaa slavuri saprocesio jvre-
nastris eklesia egvipteSi). bic (serbeTi, bulgareTi da sxv.16) (sur.
erTi SexedvisTanave cxadia, rom oSkis 7). aRniSnulis garda, oSkis gumbaTis crux
gumbaTis naxati jvrebi bizantiasa da gemmata saprocesio jvrebTan asocia-
qristianuli aRmosavleTis kultura- cias kidev erTi niSniT iwvevs _ es aris
Si gavrcelebuli saprocesio jvrebis taZris saerTo masStabTan mimarTebiT,
formis analogs warmoadgens2. swored maTi mcire zomebi.
aseTia imperator iustine II-is 574 wliT formisa da Semkulobis gaTvaliswine-
daTariRebuli oqros jvari (sur. 4), biT, amave genezisisaa qarTuli qris-
romelic boloebisken mklavebgafar- tianuli xelovnebis pirvelive etapze
Toebulia da bizantiuri tradicii- qvis reliefSi gavrcelebuli jvris
samebr uxvadaa dafaruli Zvirfasi da tipi, romelic ori ZiriTadi saxiT Cn-
naxevradZvirfasi qvebiT. mogviano pe- deba: tolmklava da wagrZelebuli qve-
riodis, SemorCenilTagan uZveles qar- da mklaviT. isini mniSvnelovani motive-
Tul saprocesio jvrebSic tipuria am bia rogorc safasado, aseve mcire for-
formisa da Semkulobis zogadi niSnebi. mebis programebSi. mcxeTis jvris didi
aseTia rogorc X s-is nimuSebi (caiSis3, taZris mTavari Sesasvlelis damagvirg-
iSxnis4, brilis5) (sur. 5), aseve XI s-is vinebl, jvris amaRlebis kompoziciaSi,
(breTis6, murkmeris7, wvirmis8, laxilis9, wreSi Cawerili tolmklava jvaric oT-
labsyaldis10, martvilis11 da sxv.) (sur. xive mklavis wveroTa boloebSi wreebi-
6) da gviani, XIV-XVI ss-iT daTariRebuli Taa dasrulebuli (sur. 8 ). JaleTis em-
sawinamZRvro jvrebi (giorgi dadianis bazis (VIII-IX ss) SemkulobaSi reliefuri
Sewiruli martvilis jvari12, walenji- burTulebi datanilia aseTive tipis,
xis eqvTime sayvareliZis Sewiruloba13, buniani jvris mklavebis boloebSi, ga-
gelaTis evdemon CxetiZiseuli14 da sxv.). farToebul nawilebze (sur. 9). usaneTis
es formaa SerCeuli elise jafariZis VIII s-is stelaze ki am ori ganxiluli
principis erTgvari sinTezia mocemuli
2
The Glory of Byzantium, Art and Culture of the Middle _ tolmklava, boloebgafarToebuli
Byzantine Era, A.D. 843-1261, Edited by Helen C.Evans
jvari medalionSia Cawerili (sur. 10),
and William D. Wixsom, The Metropolitan Museum of
Arts, New York, 1997, fig. 21.
TiTo-TiTo msxvili, reliefuri bur-
Tula ki mklavebis gafarToebul monak-
3
Г.Н. Чубинашвили, Грузинское чеканное искусство,
Тб., 1959, Илл., 5-7. veTebzea ganawilebuli.
4
iqve, il. 57,59. amgvarad, qvis reliefSi, adreul etap-
5
iqve, il. 85.s zeve, saxezea jvrebis rogorc formis
6
iqve, il. 101,102. variaciuli mravalferovneba, aseve
7
iqve, il. 149,150. funqciurad gansxvavebuli kuTvnile-
8
iqve, il. 305. ba. Tumca, mogviano periodis oSkis na-
xati jvrisagan gansxvavebiT, maTi msgav-
9
iqve, il. 315, 316.
seba saprocesio jvrebTan ar SeimCneva.
10
iqve, il. 366, 367.
formis TvalsazrisiT, am ukanasknel-
11
iqve, il. 388, 389.
12
iqve, il. 487, 488. 15
Г.Н. Чубинашвили, Грузинское чеканное искус-
13
iqve, il. 534. ство…, il. 539,540.
14
iqve, il. 535, 536. 16
K. Michatowski, Faras, Warsaw, 1974, il. 51, 54.
80
Irma Matiashvili
Apollon Kutateladze Tbilisi State Academy of Art
The painted cross is one of the decorative elements on the facade of Oshki (963-973), namely its dome.
The equally large crosses which are identical to Processing Crosses of that epoch (see Ishkhani and Mart-
vili churches) are adorned with the imitation of gems (crux gemmata). They are located on the three-step
pedestals and come in different shapes.
According to Vakhtang Jobadze this type of cross serves as a symbol of the God’s glory and victory. The
stone bas-reliefs (the lower cornices of the dome or the collars of the eagles) of Oshki are also jeweled
with the imitations of gemstones.
The decorative ornaments on the dome are identical to the jeweled crosses from the mural paintings.
In general, the topic of cross jeweled ornaments dominates the Georgian mural art of the same period
(Ishkani, Khakhuli) and remains a popular theme of the dome adornment during the later periods as well
(Ateni, Timotesubani, etc.). The crosses of the Eastern Christian origin are also found in churches without
domes where they are traditionally placed in the central part of a vault (the Church of Joachim and Anne
in Cappadocia, Tetri Udabno and Bertubani churches in Georgia, David Gareja monastery complex etc.).
T. Virsaladze interprets appearance of this type of crosses in Georgian mural paintings as their apparition
to the saints; E. Privalova associates them with the vision of Constantine the Great.
Crux gemmata i. e. application of imitative gems is a traditional element of stone reliefs of the facade com-
positions (Jvari church of Mtskheta, 7th c.). It also appears in minor works (front of Zhaleti, Usaneti stela;
7th c.), in the sculptural adornments of the churches in Tao-Klarjeti (Ishkani, Tbeti; 9th c.) and the other
regions of Georgia (Bagrati Cathedral in Kutaisi, 1003). However, the painted cross of Oshki expresses
symbolic context more clearly.
H. Kessler emphasizes importance of the issue for Medieval art and symbolic meaning of gems in both the
Old and New Testaments. The Old Testament mentions gems in the description of Eden (Ezekiel 28, 13);
the upper part of Bishop Aaron’s cassock is adorned with 12 gems that symbolize the names of twelve
tribes of Israel. Precious stones are mentioned in the description of Celestial Jerusalem of the New Testa-
ment (the Apocalypse of John) as well.
In religious texts of Byzantine gold, gemstones and jewelry serve as epithets of the saints (Life of St. John
of Damascus, Chants of Seven Saint Infants of Ephesus, Chants of St. Clément etc.).
Symbolic meaning of the crux gemmata as part of façade decorations of Georgian churches of the 2nd half
of the 10th century is related to the notions of the Second Coming (T. Velmans) as well as of the Kingdom
of Heaven and Celestial City of Jerusalem.
86
2. bagrat erisTavT-erisTavi,
oSki, 963-973
Bagrat Eristavt-Eristavi, Oshki, 963-973
87
qeTevan oCxikiZe
saqarTvelos SoTa rusTavelis Teatrisa da kinos saxelmwifo universiteti
da nivTebis~9 (ra nivTebs gulisxmobs aq (XVIII da XIX saukuneebi), XIX saukunis ori
q. ColoyaSvili, miTiTebuli ar aris _ ferweruli xati da sxv. kaTalikosTa
q. o.) Sesanaxi piqsida-sanawileebi iyos. sabeWdavebze dasturdeba `sueti cxove-
am Tvalsazriss mkvlevars umyarebs XI lis~ amaRlebis scenebi14, magram ara img-
saukunis 20-ian wlebSi saqarTvelos sa- varad, ra saxiT aRdgenasac gvTavazobs
patriarqos daarsebisa da amave period- mkvlevari sveticxovlis aRmosavleT
Si, sveticxovlis, rogorc sapatriarqo fasadze, TiTqos, es iyo or mfrinav an-
taZris statusiT ageba. aseTnairad, mis gelozs Soris moqceuli wminda sveti15.
dekorSi rTuli azrobrivi, konfesiu- saqarTvelos sapatriarqos daarseba
ri datvirTvis mqone, „sveticxovlis
da mironis moxarSvis uflebis mopove-
aRmarTva-amaRlebis“ sakraluri idea
ba udavod, Zalze mniSvnelovani faqti
iqneboda gacocxlebuli da erovnuli
iyo saqarTvelos istoriaSi da mcxeTis
ikonografiis es Tema, eklesiis avtoke-
sakaTalikoso taZris ageba mironmdina-
faliis statuss gansakuTrebul mniSv-
nelobas mianiWebda10. garda amisa, mkvle- re svetis aRmarTvis adgilze, garkveul
varisTvis sagulisxmoa g. CubinaSvilis simbolur mniSvnelobasac iZens, magram,
mosazreba, romlis mixedviTac „mcxeTis vfiqrobT, es ar aris sakmarisi imis-
pirvelaRmarTul jvarSi `sueti cxove- Tvis, rom am grandiozuli maStabebis
lis~ sanawile unda yofiliyo ganTav- 14
s. barnaveli, saqarTvelos sabeWdavebi
sebuli, riTac pirvelaRmarTul jvars
da sxva gliptikuri masalebi, Tb., 1965, gv.
sakraluri mniSvneloba eniWeboda. am- 123-154, tab. XXII-XXVIII; a. baqraZe, masalebi
denad, piqsida-sanawiliT angelozebis qarTuli sfragistikis istoriisaTvis (sa-
gamosaxvas Tavisi istoriuli safuZ- kaTalikoso beWdebi), saqarTvelos feoda-
vlebi gaaCnia“11 _ wers q. ColoyaSvili. luri xanis istoriis sakiTxebi, II, Tb., 1972,
mkvlevars, CvenSi svetis aRmarTva-amaR- gv. 109-119, tab. III.
lebis ikonografiuli programis arse-
15
sfragistikuli masalis gacnobam gviCve-
bobis dasadastureblad, magaliTebad na, rom sveticxovlis amaRlebis siuJeti
oTx sakaTalikoso sabeWdavzea gamosaxuli.
mohyavs scenebi garejis udabnos mo-
esenia: domenti II-s droindeli, didi sakaTa-
nastris sadiakvnesa12 da sveticxovelis likoso sabeWdavi, kaTalikosebis _ domen-
moxatulobebidan13 (XIII da XVII saukunee- ti III-is, besarion orbeliSvilisa da anton
bi), siuJeturi gamosaxulebebi anton I-is sabeWdavebi. amaTgan, anton kaTalikosis
da besarion kaTalikosis sabeWdavebze beWedi Sesabamisi kompoziciiT, tabulebSi
mocemuli ar aris, danarCen sam maTganze,
9
iqve, gv. 95. vxedavT saflavad mdebare wminda sidonias,
10
iqve, gv. 95. mis zemoT svets, ori figuris TanxlebiT.
or beWedze svetis maRla gvirgvinia (do-
11
iqve, gv. 96. menti III-is, besarionis sabeWdavebi), erTze
12
q. ColoyaSvili axsenebs, g
A arejis udabnos ki mesvetis msgavsi gamosaxuleba (domen-
monastris sadiakvneSi arsebul wminda ninos ti II-is sabeWdavi). am sami nimuSidan, svetis
cxovrebis ciklis erTerT scenas, sadac, winaSe muxlmoyrili erTi angelozi vnaxeT
oTxi angelozi aRamaRlebs mandorlaSi ar- mxolod kaTalikos domenti III-is sabeWda-
sebul svets da miuTiTebs, rom S. amiranaS- vze, kaTalikos besarionis beWedze fotos
vili mxatvrobas XIII saukuniT aTariRebda cudi xarisxis gamo, angelozis figura ver
(ix. q. ColoyaSvili dasax. naSr. gv. 93.). gavarCieT, Tumca kargad Cans qalis figu-
13
mxatvar grigol guljavarasaSvilis mier ra svetis meore mxares. domenti II-seul sa-
moxatuli, sveticxovlis interierSi arse- beWdavze, svetis gverdiT mdgomi figurebi
buli svetis erT-erT waxnagze gamosaxuli identificirdebian rogorc qalTa gamosa-
sveticxovlis aRmarTva-amaRlebis scena xulebebi, yvela CamoTvlil sabeWdavze ga-
(ix. iqve.). mosaxul qalTagan erTi wminda ninoa.
95
ar unda iyos, miT ufro, rom qarTuli Tavsebuli ziarebis kompoziciiT unda
safasado qandakeba arasodes yofila yofiliyo Sevsebuli, xolo dasavleTi
iseTi detalizebuli TxrobaSi, rogo- fasadi siuJeturi kompoziciebiT sa-
ric dasavleTevropuli miniatura da erTod ar mourTavT19. am azrs Cvenc ve-
misi Sesaferisi safasado reliefebi. TanxmebiT, Tumca aRmosavleTi fasadis
sveticxovlis aRmosvleTi fasadis re- kompozicias ufro gamTlianebuli sa-
liefebis Tavdapirvel kompoziciaze xiT warmovadgenT.
arsebuli mosazrebebis SejamebiT ase- Cveni dakvirvebiTac, dasavleT fasa-
Ti suraTi warmogvidgeba: mkvlevarTa dze reliefi _ aRsaydrebuli qriste
umravlesoba Tvlis, rom aRmosavleTi angelozebiT, erT-erTi aRdgenis dros
fasadis angelozebi didi kompoziciis unda iyos Casmuli. amas adasturebs re-
nawilia, rom dasavleTi fasadis Sesa- liefis marTlac uCveulo mdebareoba,
bamisi reliefis arseboba aRmosavle- uSualod frontonis kexisa da dekora-
TiTac igulisxmeba da rom am reliefis tiuli TaRis centralur nawils Soris
centaluri nawili (qriste _ aladaS- arsebul mcire areze, sadac is TiTqos
vilisa da silagaZis mosazrebiT, xolo ZaliT aris Casmuli. am adgilisTvis
`sueti cxoveli~ _ ColoyaSvilis mixe- mosargebad reliefi CamoWres kidec,
dviT) dakargulia. unda aRiniSnos, rom ris gamoc, is frontonis kexSi CaWedi-
mkvlevarebi reliefebs ganixilavdnen liviT gamoiyureba (sur. 2). amdenad,
gankerZoebulad, taZris arqiteqturi- Cveni azriTac, es reliefuri kompozi-
sa da fasadebis dekoratiuli sistemis cia Tavdapirvelad sxva, ufro vrcel
proporciebisa da sxva Taviseburebebis areze unda yofiliyo ganTavsebuli.
gaTvaliswinebis gareSe, amitom mniSvne- aseT ared, ki, Cvenc aRmosavleTi fasa-
lovani kiTxvebi pasuxgaucemeli, xolo di, kerZod, frontonis sibrtye gvesa-
fasadze reliefebis kompoziciuri ga- xeba. dRes aq CarTulia TaRSi moTavse-
nawilebis ragvaroba, bundovani rCebo- buli samsarkmliani kompozicia, rome-
da. Cven, SevecadeT, swored sveticxov- lic aSkarad gviani periodisaa. rogorc
lis taZris arqiteqturisa da fasadebis zemoT iTqva, dasavleTi reliefis Tav-
saerTo dekoratiuli sistemis gaTva- dapirvelad aRmosavleT fasadze arse-
liswinebiT gagveazrebina problema da bobis varaudi, jer kidev Salva amira-
mTlianobaSi warmogvedgina reliefebis naSvilma gamoTqva20, giorgi pataSuris
Tavdapirveli ganlageba da ise Semogve- kvleviT ki, sveticxovlis aRmosavleTi
Tavazebina axali varaudi mis Sesaxeb. fasadis dekoratiuli TaRedis simaRle
CvenTvis saintereso sakiTxebSi gasark- da proporciebic Tavdapirvelia, xolo
vevad dagvexmara naSromi, romelic miz- mis zemoT arsebuli frontonis sibr-
nad isaxavda, sveticxovlis fasadebze tye mTlianad aRdgenilia. aqedan Cans,
XI saukunis fenis gamoyofasa da mis re- rom Tavidanve Sua TaRi arc uaxlovde-
konstruqcias. giorgi pataSuris kvle- boda fontonis ares. gamodis, rom sve-
vis mixedviT, taZris fasadebi Semkuli ticxovlis aRmosavleTi fasadis cent-
iyo uwyveti TaRnariT, ramac mniSvne- raluri TaRis Tavze arsebuli sakmaod
lovnad gansazRvra adgili skulptu- 19
g. pataSuri, arsukisZiseuli sveticxov-
ruli reliefebisaTvis. am ukanaskneli lis fasadTa rekonstruqcia da misi mxat-
garemoebis gaTvaliswinebiT, mkvleva- vruli Taviseburebani, saqarTvelos siZve-
ri fiqrobs, rom aRmosavleTi fasadis leni, 12, Tb., 2008, gv. 112.
frontoni dRes dasavleT fasadze mo- 20
S. amiranaSvili, qarTuli... gv. 234.
97
25
g. CubinaSvili, qarTuli xuroTmoZRvreba saSualo saukuneebSi da misi sami mTavari
kaTedrali, tfilisi, 1925, gv. 124.
101
Ketevan Ochkhikidze
Shota Rustaveli Theatre and Film Georgia State University
Svetitskhoveli Cathedral, epochal monument of 11th century, has been destroyed, damaged and restored
several times during the centuries. Due to this fact the facade of the cathedral has lost its initial appear-
ance.
Several recent researches, newly done measurements and observations enabled us to make a new as-
sumption about the location and composition of Svetitskhoveli reliefs.
There is a composition of monumental sculpture of Christ seated on the throne together with angels on
the Western facade of the cathedral. Angels accompanying Jesus Christ have bread and cup (pitcher) in
their hands, indicating to the important aspect of Christian dogma – Eucharist. According to the scientists,
this generalized scene of glorifying the Lord is related to the Second Coming.
Flying angels on the bottom edge of the altar window on the Eastern facade, also belong to the 11th cen-
tury. They hold the horn and scroll in their hands. Angels’ posture proves that they were part of symmet-
rical composition and should have been directed towards one center, presumably to the figure of Christ.
Thus, the composition, considering the objects in the angels’ hands, corresponds to the iconography of the
Second Coming.
We believe that reliefs on the Eastern facade and Christ and angels on the Western facade are parts of
the same composition. According to our version, the seated Christ with four angels would have been de-
picted in the original composition. The studies of the 11th century layer, reconstruction of the arches and
new measurements say that the place for such composition would have been only in the pediment of the
Eastern part of the facade. The part of it, Christ with angels, must have been taken to the Western facade
during one of the restorations, where it is located in unusually narrow (small) space. The measurements
have shown that the dimensions of the angels on the Eastern facade are slightly larger than the relief of
the Western facade. This data is proving our version. It turns out that they fill the space in the bottom parts
of the three upper pieces and intrinsically join the composition. The restoration of this kind seems to be
quite convincing, if we recall Nikortsminda’s “Second Coming” relief. The topic presented in Svetitskhoveli
is related to the one of Nikortsminda not only content-wise but also because of the shape and answers
the characteristic, eschatological interest of the epoch towards it.
102
ana mgalobliSvili
apolon quTaTelaZis saxelobis Tbilisis saxelmwifo samxatvro akademia
4
Ж.-Ж. Руссо, Об общественном договоре, Трактаты, М., 1998, gv. 316-320.
5
Р. Белла, Гражданская религия в Америке, Вестник Русской христианской гуманитарной академии, Санкт-
Петербург, 2014, gv. 163-181.
6
В. Легойда, Гражданская религия и христианство. Журнал Московской Патриархии, № 2, 2000, gv. 67-75.
7
К. Говорун, Православная гражданская религия, Русский журнал (интернет-издание), 2015.
106
Anna Mgaloblishvili
Apollon Kutateladze Tbilisi State Academy of Art
In Georgia religious visual culture as a comprehensive subject of a study still remains in the state of in-
fancy. The article points out some questions that are related to the methodology of studying the issue.
It is important to understand that religious visual study has a practice-centered discourse and needs to
examine any and all imagery – high and low, art and non-art. The main question concerns the function of
the images when they are being used and their contribution to the construction of the social reality. The
study of religious visual culture needs interaction of several disciplines or fields of study.
107
samson leJava
apolon quTaTelaZis saxelobis Tbilisis saxelmwifo samxatvro akademia
giorgi CubinaSvilis saxelobis qarTuli xelovnebis istoriisa da ZeglTa dacvis
erovnuli kvleviTi centri
beqa maisuraZe
saqarTvelos teqnikuri universiteti
Samson Lezhava
Apollon Kutateladze Tbilisi State Academy of Art
George Chubinashvili National Research Centre for Georgian Art History and Heritage Preservation
Beqa Maisuradze
Georgian Technical University
The paper makes an attempt to demonstrate that in the 20th (namely during the Soviet period) and also
at the beginning of the 21st centuries achievements of traditional circular architecture land back into the
spotlight and gain their urgency. The first example of the interest is manifested in D. Chislev’s “Tram-workers’
Houses” (1926-1928) where he even uses forms similar to the central pillars as a decoration of a façade.
These buildings present a combination of modernism (in a form of constructivism) and retro stylization.
Sh. Tavadze and M. Chkhikvadze install in the foyer of a Gori Theatre (1935-1939) a crown-shaped form
which is supposed to bear a function of the main decoration. Approaches are more creative and transform-
ative in Moscow at the pavilion constructed and dedicated to the exhibition of agricultural achievements
by A. Kurdiani and G. Lezhava (1939). S. Revishvili gives a special content to the wreath like structure at the
8th building of the Tbilisi State University and uses it as a source of the light (1953-1955). In the case of the
Sports Palace, which was constructed by V. Aleksi-Meskhishvili, I. Kasradze and D. Kajaia (1957-1967) use
of the circular design is quite obvious in contrasting external appearance of the building and its spacious
inner space. Here we don’t see any direct, formal connections. Associations with the hall of a beer bar on
the embankment (architects: R. Kiknadze, T. Mikashavidze, N. Kvaskhvadze, 1972) are indirect and are better
manifested in the concept of the space itself. In 1950 there was a central pillar installed in E. Akhvlediani’s
workshop adding certain flair to attractive atmosphere of interior and creating a sense of social “unity” at
the same time transforming the room into a multidimensional hall. A metro station “Rustaveli” (architects:
O. Kalandarishvili, I. Tskhomelidze and L. Janelidze, 1966) also has something similar to the “central pillar” –
a notion which in the case of the metro station “Tsereteli” (architect: M. Katsitadze, 1979) is expressed in a
different form. In the Palace of Ceremonies (architects: V. Jorbenadze and V. Orbeladze) the main focus is on
the function of festivity and rituals that were not unfamiliar to the hall (1984-1985). Interest towards the
circular halls remains vivid in the 21st century as well. Crown-like constructions connect and organize inner
space of the banqueting hall of the Champaign factory “Bagrationi” (architects: R. Durglishvili and D. Janiash-
vili, 2008) – now an interior already famous for its architecture. And as the last comes G. Lezhava’s house in
Didi Jikhaisi (architect R. Chomakhidze) where tradition of a circular house is manifested at a larger extent.
Here one can see a functional fireplace and modern “crown-like” construction (2001-2010). However the
building has an absolutely independent appearance and is not directly connected to the hall. In connection
with the traditional concept of a “hall” and without it, it is perceived as the most creative part of the building.
In total, the notion of the hall is gradually becoming obsolete. Its last, authentic examples were produced
in the 1980s. Since recently there have been made several attempts to “return” to the construction of the
halls in non-professional private buildings, which may be result of an active development of tourism.
In general, phenomenon of a hall in the architecture of the 20th and 21st centuries and differentiated ap-
proaches to the issue remain urgent – a sign that they maintain their role of an inspiration and continuous
renewing. This is logical as a circular architecture belongs to brilliant examples of traditional Georgian
construction art and bears a multifunctional, constructive orderliness that matches the idea of a “temple”
offering a construction of tectonically high quality and deeply semantic content.
119
9. v. jorbenaZe, v. orbelaZe,
ritualebis sasaxle, 1984-1985
V. Jorbenadze, V. Orbeladze,
the Palace of Ceremonies, 1984-1985
Tamar amaSukeli
apolon quTaTelaZis saxelobis Tbilisis saxelmwifo samxatvro akademia
1
moxseneba wakiTxulia akademikos nodar janberiZis dabadebidan 90 wlisadmi miZRvnil
samecniero konferenciaze _ XX-XXI saukuneebis qarTuli arqiteqtura da xelovneba, Tb.,
2017, 1 dekemberi.
2
Е. Гусляров, Ленин в жизни, Систематизированный свод воспоминаний современников, документов эпохи, версий
историков, М., 2003, ст. 514.
126
Tamar Amashukeli
Apollon Kutateladze Tbilisi State Academy of Art
Present paper covers the problems connected to the process of research of the Soviet architecture. It is
worth mentioning that the issues of detailed study and scarcity of available material still remain urgent.
Despite distance in time, up until now, scrupulous research of the Soviet architecture that would make it
possible to create a big picture of the field based on combination of art research and the political, social
and economic contexts has produced insufficient results.
It’s hard and basically impossible to recreate a logical chain of changes that were done to the Soviet
architecture studying solely the style characteristics, since these changes were in all phases conducted
in an artificial and guided way. They were determined by an absolutely different goal. On the one hand,
the changes of the architectural style were following the goal of completely ignoring the essence of
professional criticism. On the other hand absence of the criteria for changes, which is part of the political
process, does not allow the researchers to produce a substantiated analysis of a specific object or entire
process.
Another problem that emerged in the past, was mentioned by Vakhtang Beridze already in 1955 and still
remains urgent, relates to the scarcity of the material. Unfortunately, the situation has worsened since dis-
mantling of specific design institutions and disposal of their archival materials. Due to that process it is im-
possible to obtain complete data about important sites which were constructed during the Soviet period.
Soviet architecture that was created under existing censorship and limitations managed to produce inter-
esting masterpieces, which largely determined architectural appearances of Georgian cities. Among them
Georgian resorts are of particular interest thanks to their engineering and industrial style that originated
in the Soviet times. Nowadays they are left out from the research and attention. Unfortunately, since re-
cently study of the Soviet architecture has become even more complicated due to the fact that specific
objects and entire architectural ensembles are being destroyed with majority of them not being properly
evaluated and lost forever.
132
sofio CitoreliZe
giorgi CubinaSvilis saxelobis qarTuli xelovnebis istoriisa
da ZeglTa dacvis erovnuli kvleviTi centri
Sophio Chitorelidze
George Chubinashvili National Research Centre for Georgian Art History and Heritage Preservation
The present paper discusses ceramic produce of the Tbilisi enterprise of construction materials on the
example of the painter Murtaz Abashidze. As known, in 1940-50s ceramic enterprises of a relatively large
capacity started functioning in Georgia designating specific sections to production of artistic and design
samples. In 1955 a workshop of ceramic porcelain was launched at the Tbilisi Brick Factory in the Saburta-
lo district (Saburtalo group of enterprises of construction materials). The following year a group of artists
and graduates of the Tbilisi State Academy of Art was invited to work there as painters. Ceramist Murtaz
Abashidze, who was among them, worked at the workshop since 1961 in the position of a chief painter.
Being actively involved in the activities of the enterprise from the very first day, he stayed there until the
workshop seized its existence. By the end of 1950s Abashidze had produced numerous prototypes. The
first works of the ceramist (manufactured products) were mainly made of the porcelain and semi-por-
celain materials. These were simple form souvenirs that were designed for mass production: the flower
vases, glasses, goblets and other everyday or decorative items. For production of artistic forms the painter
addressed many technological novelties, such as creation of decorations on the crocks by the use of a cop-
per wire, simple-glazing by black and brown pale glazes etc. Articles of porcelain and semi-porcelain were
mainly made in 1960-1970. However the main expressive material of M. Abashidze became red clay. The
significant works of the ceramist include souvenirs made in red clay, interpretations of archaeological and
historic ceramic specimens, decorative vases etc. His works often bear the images which are artistically
copied from the wall relief ornaments of Georgian churches, geometric motifs with crosses of Khevsurian
fabrics and figures clad in national dresses. The works that were created in 1970s unite multiple deco-
rative sculptural vases where smoky crocks are adorned by topical figures executed in colored glaze. For
creation of decorative forms the artist used material chamotte. He applied it in numerous vases, jugs and
ornaments/decorations. Tbilisi enterprise of construction materials stopped functioning in 1990s. While
at the enterprise the artist created more than 500 samples and etalons. Many of the works were produced
by the enterprise and successfully sold on local as well as foreign markets.
140
5. dekoratiuli larnaki, Tixa Sebolili, fera- 6. Tasi, Tixa Sebolili, aRdgeniTi Wiqurebi,
di da aRdgeniTi Wiqurebi, kerZo koleqcia 1977, sem, erovnuli galerea
Decorative vase, smoke-stained and glazed earthenware Cup, smoke-stained and glazed earthenware fired in
fired in reducing kiln, colored glazes, private collection reducing kiln, 1977, GNM, National Gallery
142
Temur qanTaria-jabadari
apolon quTaTelaZis saxelobis Tbilisis saxelmwifo samxatvro akademia
winamZRoli da xalxi
(qristianis da komunistis xedva)
1
k. marqsi, f. engelsi, komunisturi partiis manifesti (1848 w), Tb., 1954, gv. 63.
146
mivuaxlovdebiT mas, verc gavugebT mas da verc miviRebT misgan rames, is unda
viwamoT, davemorCiloT da gavyveT.
es ara Tu demokratiuli, aramed piriqiT, antidemokratiulia, metic, is iRebs
Zvel models (serobisa) da mas amoyirevenbuli SinaarsiT gviCvenebs.
daskvna aseTi Tu iqneba: komunizmi racionalizmis saxeliT qadagebda monobas da
uares ierarqias da fanatizms, man amoayirava gageba erTi yvelasTvis, yvela er-
TisTvis sasargeblod.
Tumca, am suraTSi mJRavndeba is macduri Tviseba komunizmisa, romelic gviCvenebs,
rom sicariele, romelic suraTze Sevsebas saWiroebs, albaT bevrs xiblavda ki-
dec, radgan qmnida gancdas, rom beladTan SeiZleba yvela dajdes, vinc ginda
miuaxlovdes — es unda yofiliyo is erTaderTi iluzia, rac amdeni xani amarT-
lebda am reJims.
Temur Kantaria-Jabadari
Apollon Kutateladze Tbilisi State Academy of Art
The article focuses on opposition of Communist and Christian world-view models. The materials which
were used by the Bolsheviks for illustration of anti-religious feelings are taken from the cinematography.
The article analysis the major topics of conflict between these two sides and highlights differences of
the vertical and horizontal systems, the theme of hierarchy and public democracy, chiefs/leaders of Com-
munism and Christianity. It attempts to present a personal point of view of the author and evaluates ste-
reotypical statements through comparative and stylistic analyses of the selected famous art works (relig.:
“Last Supper” by Leonardo da Vinci and commun.: “Lenin in Smolny” by Isaak Brodsky).
151
8. leonardo da vinCi, seroba uflisa (L’Ultima Cena), 460 × 880 sm, milani, XV s-is bolo
Leonardo da Vinci, The Last Supper (L’Ultima Cena), 460x880 cm, Milan, late 15th century
155
9. seroba uflisa, daviTgareja, XI s. The Last Supper, David Gareja, 11th century
qeTevan ruxaZe
apolon quTaTelaZis saxelobis Tbilisis saxelmwifo samxatvro akademia
Ketevan Rukhadze
Apollon Kutateladze Tbilisi State Academy of Art
The issues of the latest trends of the environmental design in Georgia are discussed on the example of
a creative group, which is represented by Marika and Nana Izoria, and architects: Shorena Tsilosani and
Sophiko Maisuradze. Their works are produced in a context of architecture, decorative, applied and monu-
mental art objects. The paper attempts to present the role of contemporary artists in creation of the syn-
thesis of these sectors as well as their involvement in combining technological innovations and artistic
creative quests that are currently taking place and without which development of modern environmental
design, be it an interior, exterior or landscape, would not be possible.
General discussion of the issue of environmental design and artistic interpretation of the field showed
that creative work of architects and artists is interconnected making the outcome to reflect on the whole
process. Artificial synthesis and experimental investigation, solving of current creative problems of the
contemporary environmental design which form prerequisites for a modern phase and consider the cen-
turies old Georgian art can only be conducted this way.
The article describes artistic designs of the following architectural objects: office of the company “Khare-
ba” in Old Tbilisi (“Meidan”), shop and a bar Gorgasali N1, Hotel in Kazbegi, residential apartment in Vake,
where the dividing wall is decorated with a piece made based on Khevsurian motifs etc.
165
2. marika izoria, ritualuri rokva, naxevradSebolili Tixa, vercxlis nitrati 2002, 22X5X4sm
Marika Izoria, Ritualistic Dance, semi-black ceramic, silver nitrate, 2002, 22X5X4
166
12. nana izoria, karis dizaini, interieri, batika, mina, 2011, 2.80X1.50, kerZo koleqcia
Nana Izoria, door design, interior, batik, glass, 2011, 2.80X1.50, private collection
171
15. marika da nana izoriebi, Tanamedrove arti, triptiqi, naturmorti-3, Sereuli teqnika, sastumro
`xareba~ yazbegSi, 2017, 1.20X86
Marika and Nana Izoria, Modern Art, Triptych, Still Life — 3, mixed technique, hotel “Khareba”, Kazbegi, 2017, 1.20X86
173
tis mecnierebisa da kulturis muzeumis rom mis mier wlebis manZilze Segrove-
praqtikiT, sauniversiteto muzeumSi buli koleqcia rac SeiZleba met ada-
igi SeiZleba warimarTos sxvadasxva mi- mians enaxa. sakuTari nebis aRsrulebiT
marTulebiT. kerZod, SeuTavsdes ro- da 1990 wels vestvudSi muzeumis gaxs-
gorc swavlebas muzeologiis samagist- niT hamerma erTgvarad gaagrZela aSS-
ro programis studentebisaTvis, aseve Si muzeumebis Seqmnis tradicia, roca
saganmanaTleblo muSaobas sxva momij- xelovnebis pirveli muzeumebi swored
nave da Tundac sabunebismetyvelo spe- mecenatTa kerZo koleqciebis safuZ-
cialobebis studentTaTvis, romlebic velze fuZndeboda. 1994 wels, armand
iReben faseul informacias aramxolod hameris gardaicvalebidan (1990) ramde-
muzeumSi dacul kulturul resurseb- nime wlis Semdeg, hameris muzeumi, rom-
sa da samuzeumo saqmianobis specifikur lis SemadgenlobaSi, sxva amerikuli
muzeumebis msgavsad, Sedioda kvlevi-
mxareebze, aramed muzeumis rolsa da ga-
Ti centri, biblioTeka, wignis maRazia,
vlenebze sazogadoebis ganviTarebaSi16.
administraciuli ofisebi da Sida ezo,
sauniversiteto muzeumebis avtorite- kaliforniis universitets SeuerTda
ti mudam imdenad maRali iyo, rom be- griunvaldis grafikuli xelovnebis
vri qveynis samecniero sazogadoebas centrsa18 da franklin merfis saxelo-
(sabunebismetyvelo, mineralogiuri, bis skulpturis baRTan19 erTad.
geografiuli, istoriuli da sxv.) da sauniversiteto sivrceSi integrire-
kerZo pirebs (mecenatebi, filanTrope- bis Semdeg h H ameris muzeumma (sur.10)
bi, mecnierebi) araerTxel gadauciaT kidev ufro gaafarTova Tavisi moR-
saCuqrad maTTvis calkeuli samuzeu- vaweobis sfero da dRes sakmaod did
mo nivTebi Tu mTeli koleqciebi da rols asrulebs kaliforniis univer-
dRemde patronaJsac uweven. sauniver- sitetis inteleqtualur cxovrebaSi
siteto muzeumebis arsebobis isto- _ warmoadgens erT-erT yvelaze mniS-
ria mraval aseT faqts afiqsirebs da vnelovan dawesebulebas los-anjele-
msgavsi praqtika dRemde grZeldeba. am
TvalsazrisiT, udavod sainteresoa ha- ris mier Segrovebuli koleqciis Semadgen-
meris muzeumi, romelic amJamad kali- loba xuT saukunes moicavs da aerTianebs
XV-XX saukuneebSi moRvawe amerikeli Tu
forniis universitetis (UCLA, los-an-
dasavleTevropeli mxatvrebis (rafaeli,
jelesi, aSS) SemadgenlobaSi Sedis da miqelanjelo, rembrandti, ticiani, ru-
erTdroulad warmoadgens samxatvro bensi, goia, pikaso, Jan-batist koro, Saga-
muzeums da kulturis centrsac. cno- li da sxv.) namuSevrebs, aseve, Tanamedrove
bil amerikel mewarmes da qvelmoqmed vizualuri xelovnebis, arqiteqturisa da
armand hamers17 (1898-1990) mudam surda, dizainis nimuSebs (avtoris SeniSvna).
18
UCLA Grunwald Center for the Graphic Art Seiqmna
16
http://museum.msu.edu/?q=node/3 1956 wels biznesmen fred griunvaldis mier
17
armand hameri, romlis saxeli asocire- kaliforniis universitetisaTvis grafiku-
buli iyo aSS erT-erT udides navTobkom- li namuSevrebis sakuTari koleqciis saCuq-
paniasTan (Occidental Petroleum), farTo sazoga- rad gadacemis safuZvelze. https://hammer.ucla.
doebisaTvis cnobilia xelovnebis nimuSe- edu/blog/2017/06/episode-1-who-was-fred-grunwald/
bis koleqciiT, romlis nawili TbilisSic, 19
Franklin D. Murphy Sculpture Garden at UCLA Seiqm-
S. amiranaSvilis sax. xelovnebis muzeumSi na kaliforniis universitetis yofili kan-
gamoifina 1986 wels saxelwodebiT `xuTi cleris TaosnobiT (1967), romlis saxelsac
saukunis Sedevrebi“. gamofenam didi inte- baRi atarebs. igi wamoadgens universitetis
resi gamoiwvia da warmoadgenda e. w. „blok- qandakebebis koleqciis sacavs, sadac ganTa-
basteruli“ gamofenis pirvel precedents vsebulia al. kolderis, henri muris, ogiust
qarTul kulturul sivrceSi. armand hame- rodenis, xuan miros da sxvaTa namuSevrebi.
178
29
P. Boylan, Universities & Museums: past, present and
30
https://www.ashmolean.org/about
future. Museum Management and Curatorship, 18/1, 1999, 31
http://network.icom.museum/imd2012/imd-2012/mu-
gv. 53. seums-in-a-changing-world/
183
e
E s magaliTi da sazogadoebaze orienti- es garemoeba didwilad gamiznulia,
rebuli sxva programebi cxadyofs, rom erTi mxriv, muzeumis fenomenis univer-
dRes samuzeumo sivrceSi, iseve, rogorc salobis gaazrebisaTvis, meore mxriv,
TviT universitetebSi (samecniero-sa- sauniversiteto ganaTlebis ganviTa-
ganmanaTleblo kompleqsebSi), mimdina- rebisa da srulyofisaTvis, raTa tra-
reobs mniSvnelovani struqturuli diciulad Rrma, fundamenturi da sis-
cvlilebebi. maTi gare modifikaciis temuri codnis miRebasTan erTad, Sei-
mravalferovnebis miRma Zevs gacile- qmnas swrafad cvalebad samyaroze ade-
biT Rrma, zogadi da saerTo procesebi, qvaturad reagirebis SesaZleblobac.
romlebic meTodologiuri transfor- vinaidan, „muzeumis, rogorc ideebisa
maciis xasiaTisaa 36 da asaxvas poulobs da warmodgenebis sistemis roli erov-
sxvadasxva muzeologiur kvlevebSi. am nuli identobis, eTnikur, kulturul
konteqstSi msoflios bevri universi- da politikur ganzomilebebSi sakuTa-
tetis mier muzeummcodneoba (muzeo- ri erovnebisadmi damokidebulebisa da
logia)37 ganixileba rogorc mudmivad aseve adamianTa TviTidentobis formi-
ganviTarebadi interdisciplinaruli rebaSi, dRes aRiarebulia yvela muzeo-
mecniereba, rac vlindeba iseT mecnie- logisa Tu kulturologis mier“38.
rebaTa meTodologiuri principebis bunebrivia, Tanamedrove samyaroSi ar-
gamoyenebaSi, rogoricaa istoria, her- sebuli sociokulturuli situacia
menevtika, kulturologia, pedagogika, garkveul cvlilebebs iTxovs muzeum-
fsiqologia, aqsiologia, gnoseolo- mcodneobis swavlebis procesSic (sa-
gia, xelovnebaTmcodneoba, litera- bakalavro da samagistro programebis
turaTmcodneoba, lingvistika da a. doneze), ris gamoc,A Sinaarsis cvlile-
S. amitomac, 1970-ian wlebSi ICOFOM-is basTan erTad, muzeologiur ganaTle-
(muzeologiis saerTaSoriso komiteti) baSi gaCnda sakmaod specifikuri amoca-
iniciativiT, muzeologia aRiarebuli nebi, romelTa ganxorcielebaSi aqtiu-
iqna sauniversiteto disciplinad da rad SeiZleba CaerTos sauniversiteto
CarTulia bevri universitetis saswa- muzeumebis resursebic. es muzeumebi
vlo programaSi, maT Soris, lesteris TavianTi adgil-mdebareobiT dakavSi-
(sur. 13), manCesteris, londonis (didi rebulni arian universitetebTan, ro-
britaneTi) universitetebSi, romelTa melTa sivrce emsaxureba ara mxolod
mier SemuSavebuli meTodologiuri sa- samecniero sazogadoebas _ studen-
xelmZRvaneloebi warmatebiT gamoiye- tebsa da TanamSromlebs, aramed qala-
neba analogiuri kursis (Museum Study) qisa da regionis mTel mosaxleobas39 da
mqone msoflios yvela universitetSi. Sesabamisad, iZenen mravalSriani saswa-
vlo sivrcis, aseve, kulturuli cent-
36
P. Boylan, Universities & Museums: past, present and
future, gv. 45 38
T. Šola, „What is museology? Papers in Museology, 1,
37
muzeologia/muzeummcodneoba (ingl. Stockholm, 1992, gv. 49.
Museology) warmoadgens samecniero discip- 39
magaliTad, miCiganis saxelmwifo univer-
linas, romelic ikvlevs muzeumebis ganvi- sitetis muzeumis misiiT, miCiganis Statis
Tarebis istorias, samuzeumo saqmis Teo- teritoriaze mdebareoba mas avaldebu-
rias da meTodologias, muzeumis socialur lebs sakuTari koleqciebi, saganaTleblo
funqciebs, sakuTari kulturuli memkvid- programebi, gamofenebi, kvleva sazoga-
reobisadmi sazogadoebis damokidebulebis doebas warudginos garesamyarosTan miCi-
aspeqtebs, aseve, am memkvidreobis gavlenas ganis mimarTebis WrilSi. http://museum.msu.
Tanamedrove sociokulturul realobaze. edu/?q=node/3
185
Tvelos kulturuli memkvidreobis dacvis erovnuli saagentos gamocema, Tb., 2016, gv. 78.
186
A university museum represents significant educational resource-center for the high education institu-
tions which aim at getting maximum results during the process of learning and research, as well as
attracting new audiences not only from the regions but abroad as well. Correspondingly in addition to
protecting of various types of collections these kinds of museums have a unique opportunity to serve as
a platform in terms of knowledge and science interpretation.
Since opening of the first university museum (Ashmolean Museum at the Oxford University, 1682) during
four centuries of their existence similar institutions are involved in numerous activities including collect-
ing, research, teaching, displaying and interpretation. The contemporary university museums represent
powerful independent scientific, learning and education centers, which not only successfully complete the
scientific and educational activities but also have important socio-cultural function as well. Nowadays
practices of the university museums (there are more than 12,950 university museums only in Europe)
confidently prove their huge role not only in the higher education but generally in the development of
culture and art too.
Today university museums face an important challenge as their collections house specific tangible evi-
dences of experiences collected in their “parent” institutions. It is clear that often the universities or other
stakeholders were not able to acknowledge the role of the university museums in the development of
higher education institutions and in fact, of the society. In order to remain important and worthy along
with acknowledgment of the institutional heritage it is also necessary to incorporate changes in the ac-
tivities of the university museums as well. They must be transformed into the lively, dynamic bodies; their
activities have to develop in response to the growing needs of 21st century society.
187
mariam daviTaSvili
apolon quTaTelaZis saxelobis Tbilisis saxelmwifo samxatvro akademia
xalxi quCaSi
quCaSi moZraobda mxolod sazogadoebis garkveuli nawili, unda aRiniSnos, rom
piolteloSi, mkvidri mosaxleobis garda, cxovrobda 130 eTnosis adamiani da maT
italielebi „eqstra komunitarebs“ eZaxian (sur.12,13). xolo italielTa ZiriTadi
nawili moZraobs manqaniT.
igive SeiZleba iTqvas sazogadoebriv transportze, sadac patara video fragmen-
ti gadaviRe.
Zveli pioltelos nawili CemTvis gacilebiT STambeWdavia _ sant andreas ekle-
siis mimdebare teritoria (sur.14) da Sida, italiuri ezoebi, sadac RmrTismSob-
lis mcire, miniaturuli qandakebebi aris ganTavsebuli.
es qandakebebi simboluri miniSnebaa am qveynis tradiciaze, kulturasa da reli-
giaze (sur.15).
pioltelo warmodgenilia, rogorc adamianebisgan dacarielebuli sivrce, ada-
mianebi cxovroben am dasaxlebaSi, magram maTi arseboba SeumCnevelia.
pioltelo qmnis ara mxolod erTi konkretuli dasaxlebis saxes, aramed Tanamed-
rove sazogadoebis asociacias. yvela Caketilia sakuTar saxlSi, Semcirebulia so-
cialuri urTierTobebi da adamianebi cxovroben internetis epoqaSi, romelic qm-
nis mudmivi komunikaciis iluzias. rogorc Tanamedrove xelovnebis da mediis kri-
tikosi boris groisi ambobs: `xelovnebis procesi sul ufro da ufro metad emsga-
vseba sakuTar TavSi CaRrmavebis fsiqodramas“4. dRes aRarsadaa erTiani erovnuli
stili, ar arsebobs fundamenturi ganxeTqileba, aRaraa globaluri ideologiu-
ri brZola. yY oveli xelovani, warmoadgens mxolod da mxolod sakuTar Tavs. Cven
vcxovrobT neoliberalizmis da individualizmis epoqaSi, sadac irRveva yvela
politikuri da kulturuli erToba. eE s aris epoqa, sadac yvela yvelas konkuren-
tia, sadac rogorc mxatvars, ise avtors uyureben imis mixedviT, Tu Tavad rogor
axdens sajaro sivrceSi sakuTari Tavis reprezentacias. is arafers gamoxatavs sa-
kuTari Tavis garda.
axalgazrda Taobas araferi daukargavs imdenad, ramdenadac gaizarda kultu-
raSi, sadac aravin aravis usmens, aravin aravis uyurebs da sadac yvelas raRacis
Tqma unda. dRes yvelas raRacis demonstrireba surs, es, raRac azriT, selfis
kulturaa. dRes interneti – esaa facebook-ze megobrebTan socializacia. adamia-
nebi zedmetad komunikabeluriebi arian, maT Soris internetis gamoc, romelic
gamudmebuli komunikaciis iluzias qmnis.
Tuki visaubrebT saxelovnebo Semoqmedebaze, mgonia, rom am SemTxvevaSi erTader-
Ti SesaZlo reaqcia –es refleqsiaa, politikuri reaqcia, radgan socializmze
saubari jer kidev adrea, adamianebi jer isev zedmetad arian garTulni indivi-
dualizmiT.
proeqtis farglebSi, drois simciris miuxedavad, Sevecade Cems mier gadaRebuli
fotoebi damekavSirebina Jak lakanis triadasTan: warmosaxviTTan, simbolurTan da
realurTan, da gamomeyenebina jovani anCeskis meTodi arCeul Tematikaze samuSaod.
4
http://inrussia.com/contemporary-art-in-a-selfie-world
197
Mariam Davitashvili
Apollon Kutateladze Tbilisi State Academy of Art
Research project “Pioltello” focuses on a trio of terms from the psychoanalytic theory of Jacques Lacan:
Imaginary, Symbolic and Real.
50 years later, philosopher Slavoj Žižek added to Lacan’s triad a very popular word Virtual and determined
a new triad desiring to appropriate Lacan’s classification to the digital world. Augmented reality (AR)
belongs to one of the forms of digital realities. Moreover, according to classifications of Lacan and Žižek,
“supplemented reality” turns into definition, which one can perceive not through the spoken language, but
all types of digital devices.
While working on the project the author uses Giovanni Ancesci’s very interesting method that is described
in his book “L’Oggetto della Reffigurazione”.
198
6. axali pioltelo. 3600-iani panoramuli fotoebi New Pioltello, 3600 degree panoramic photos
7. Zveli pioltelo. 3600-iani panoramuli fotoebi Old Pioltello, 3600 degree panoramic photos
201
luka miqelaZe
apolon quTaTelaZis saxelobis Tbilisis saxelmwifo samxatvro akademia
Luka Mikeladze
Apollon Kutateladze Tbilisi State Academy of Art
The article is dedicated to evolution of the Euclidean geometry and its introduction into digital mode-
ling at the end of the 20th century. Before generating of 3D digital programs, Euclid’s main concepts such
as a point, segment and flatness were used as imaginary elements that could only be transmitted in a
graphic form on a plane surface of a paper. Nowadays these elements are widely applied in a virtual space
to create any three-dimensional models, manipulate with points or vertices. The polygonal modeling is
entirely based on Euclidean geometry representing a surface which is obtained through a combination
of spots between specific points. Development of digital technologies plays a huge role in the modern
life. However positive things may have negative aspects as well. Rapid advancement of digital world is an
irreversible process that makes one reflect about the dangers of emergence of the digital mind leading to
complete replacement of the human one. The history may repeat itself. Digital mind may become a new
step in human evolution resembling the process when homo sapiens “defeated” the Neanderthal, homo
erectus and the other human species. Development of the world depends on environmental conditions
and from this point of view the digital technologies are no exception. In fact conditions for development
of these technologies are ideal, whereas environment of our development remains unchanged. The hu-
mans who are biological creatures require certain conditions for their existence. But at the same time they
also have spiritual needs development of which happen based on many other factors including creative
and abstract thinking. Consequently, development of spiritual and mental sides of humans forms a path of
evolution, which in the end remains the only way to keep them engaged in the digital world.
208
venera gociriZe
apolon quTaTelaZis saxelobis Tbilisis saxelmwifo samxatvro akademia
xarisxiT TiTqos sakuTar pirovnul is- suraTis Ria tonaluri gadawyveta ga-
toriebs yvebian, sakuTar asociaciebs napirobebs. Tuki meliqiSvilTan liri-
CvenTvisac saziaros xdian da gvibiZ- kul-sensitiur atmosferos formaTa
geben maTTan erTad warmovidginoT, da ferTa `simsubuqe~ qmnis, s.CxikvaZes-
ganvicadoT, vifiqroT... vizualuri sa- Tan piriqiT, kompoziciaSi Semavali yo-
xe-xatebiT saTqmelis gadmocema, qvete- veli detali dramatuli atmosferos
qstebiT sazrisebis simbolur-metafo- SeqmnisTvisaa momarTuli da Tumca,
ruli metyveleba, maradiuli Tu yofi- zewris qveda nawilSi mcire oqrosferi
Ti Temebis pirovnul prizmaSi gatareba dekoratiuli motivebi SeiniSneba, es
da uSualo kontaqti mayurebelTan am imdenad ver uwevs winaaRmdegobas su-
periodis mxatvrobis maxasiaTebel niS- raTze gabatonebul mZime atmosferos
nad rom yalibdeba, mimdinare mxatvru- da Zalian frTxilad, faqizad amsubu-
li procesebis saintereso da mraval- qebs mas. gabneuli ganaTebis efeqti ki
ferovan panoramul suraTs qmnis. damTrgunvel ganwyobas ganapirobebs,
T.meliqiSvilis namuSevrebSi cxaddeba maSin, roca meliqiSvili sivrcis Ria-
erTgvarad sensitiuri yofiTi gare- obiT, sagrZnobi haeriTa da nagulisx-
mosa da personaJebis romantikul sa- mevi sinaTliT sapirispiro, sensitiuri
myaroSi moTavsebis mcdeloba, magram atmosferos efeqts qmnis. orive mxat-
Tavad garemo arasdrosaa gaidialebu- vari mnaxvels siuJetis gagebis, misi in-
li. suraTebSi yuradReba gamaxvilebu- terpretirebis Tavisuflebas aZlevs
lia ara konkretul personaze, aramed da TiToeul mnaxvelSi gansxvavebul
pozebze, Jestebze, figuris, rogorc asociaciebs warmoSobs. es niSani ki,
formis warmoCenaze, romelsac Tavi- dRevandeli Tanamedrove xelovnebis
si xasiaTi gaaCnia. amitomac, figurebi erT-erTi maxasiaTebelia _ mayure-
erTdroulad konkretul da abstra- bels, rogorc mimRebs dautovos inter-
girebul sivrceTa Soris arseboben da pretirebis Tavisufleba. mxatvrebi sa-
fonis ganuyofel nawilad aRiqmebian. xis nakvTebis gamoukveTavad cdiloben
igive mimarTebis danaxva SegviZlia s. pirovnuli ieri mianiWon figurebs da
CxikvaZis da T. meliqiSvilis nius Te- amas mxolod feris aqcentirebiT, od-
maze Seqmnil namuSevrebze, sadac kom- nav miniSnebuli detalebiT axerxeben.
poziciis saerTo struqtura ikveTeba. T.melqiSvili Tavisi xelwerisTvis da-
aqtualizdeba masalis, rogorc faqtu- maxasiaTebel pirobiTobas bunebrivad
ris, feris, rogorc dekoratiuli ele- uxamebs bolomde dauwerel, mxolod
mentis, figuris, rogorc plastikuri moniSnul figurebs da swored am ur-
moculobis mqone formis da ferwe- TierTmimarTebiT iqmneba intimuri
ra-grafikis sinTezi. T. meliqiSvilis garemos SegrZneba, romelic swored
namuSevarSi (sur.3) saxatavi sibrtyis gamomsaxvelobis TvalsazrisiT, ar-
nawili `SiSvladaa~ (xeluxleblad) da- sebiTad ewinaaRmdegeba yofiTs, ro-
tovebuli, amitom saxatavi masalis faq- gorc yofiTi Janris cnebas. mxatvari
tura fonis organul nawilad moizreba cdilobs gaacocxlos sagnobrivi sa-
da ferwerul koloritsac gansazRvra- myaro da TiToeuli asaxuli obieqtis
vs. s.CxikvaZesTan (sur.4) suraTis forma Tvisebriv maxasiaTeblebs gausvas xazi.
da koloriti personaJis mdgomareobis swored pirobiTi eniT warmoCena da
gadmocemas emsaxureba da intimurobis ganzogadebis maRali xarisxi, aRrmavebs
xarisxs zrdis, meliqiSvilTan ki am mx- da zedapiridan wamowevs namuSevris Si-
riv, naklebi intimurobaa, rasac Tavad naars, misgan momdinare STabeWdilebas.
212
Venera Gotsiridze
Apollon Kutateladze Tbilisi State Academy of Art
The article examines artworks of still active Georgian artists who worked in different genres in the 1990s
of the 20th century. It demonstrates the trends of that time based on the examples of Tamar Melikishvili’s
works. The characteristic features of that time include laconicism of composition, describing of a content
through symbols, application of a special meaning of the colors, aesthetics of the forms, synthesis of
painting and graphic work, conditionality and associative relations, attempts to establish direct contact
with the audience and sharing of impressions.
216
2. Tamar meliqiSvili, bebiaCemis saxli, 2016 Tamar Melikishvili, The House of My Grandma, 2016
217
6. Tamar meliqiSvili, saidumlo seroba, 2000-iani ww. Tamar Melikishvili, The Last Supper, 2000s
219
mariam miqaZe
apolon quTaTelaZis saxelobis Tbilisis saxelmwifo samxatvro akademia
giur konteqstTan Zalian frTxili Sexeba, religiur semiotikaze uaris Tqma, rom
namuSevari sworxazovnad ar Caeweros religiur sistemebSi da kvalificirdes da-
savluri artsamyarosTvis, rogorc misaRebi xelovneba.
epoqisaTvis aqtualur problemaTa wyvili _ politikisa da religiis Tematuri
sinTezi, xelovanTa poziciis aSkara kritikulobas aCvenebs, rac g. rigvavasa da k.
sulaberiZis sxart artistul komentarebSi arsebuli ironiis siWarbesTan erTad,
kidev ufro saxieri da mZafri xdeba. l. lasareiSvilis instalaciaSi ki problemis
mravalSrian gaxnas vxedavT _ samyaros mZime realobis asaxvidan am faqtTa gaazre-
bis mcdelobamde, sadac ironiisaTvis adgili sul ufro naklebia. magram, mniSvne-
lovania erTi saerTo mkafio maxasiaTebeli _ Tu dasavlel artistebsa da Tundac,
postsabWoTa sivrcis qveynebs SevadarebT, aRmoCndeba, rom, qarTuli saxelovnebo
sivrcisagan gansxvavebiT, es artistuli komentarebi iq umeteswilad, agresiul
ironiad, provokaciul, epataJur gamovlinebebad ikveTeba, maSin, roca qarTuli
artefaqtebisaTvis amgvari siTamame ar aris damaxasiaTebeli. es magaliTebi qar-
Tveli xelovanebis erT-erTi pirveli mcdelobebia arsebuli realobis kritiku-
lad gaazrebisa, rac, dasavluri versiebisagan gansxvavebiT, ar aris tradiciuli
Cveni saxelovnebo sivrcisTvis _ SesaZloa, swored esaa erT-erTi mizezi qarTuli
versiebis kritikulobis SedarebiT naklebad radikaluri gamovlinebisa.
233
Mariam Mikadze
Apollon Kutateladze Tbilisi State Academy of Art
Art has never been so much engaged socially and critically towards its surroundings as during the artistic
events of the 20th century. From this standpoint, religious contexts which were reflected in secular art
originated from artists’ individual interpretations and developed alongside cult art, demonstrating symp-
tomatic signs that are particularly noteworthy.
In the 1990s, the post-Soviet space and its ambivalence defined idiosyncrasy of the environment in Geor-
gia. In this respect, the intersection of religious and political topics became of a particular interest. In
the paper the author attempts to demonstrate ability of visual art to show both religious and political
problems.
History of contemporary visual art knows numerous critical approaches to these topics in the Western art
world. It turned out that the Georgian artists also dealt with these issues already in the 1990s and offerred
certain interpretations of it - generalized ones or those that emerged from the local context and could be
considered to offer critical evaluations. The presented examples including the works of Luka Lasareishvili,
Guia Rigvava and Konstantine Sulaberidze, show a specific aspect of Georgian art of the 1990s, namely an
attempt to introduce a system of values through touching of the religious context.
The research revealed one distinctive feature. While comparing the works of the Western artists and even
of those people from the post-Soviet countries, it becomes obvious that unlike their artistic comments
which are mostly manifested through aggressive irony, provocative and exaggerated manifestations, such
boldness is not characteristic for works of Georgian artists. They present examples of the first attempts to
produce critical assessment of the existing reality, which in contrast to the Western versions, is not tradi-
tional for Georgian artistic environment, maybe one of the reasons for a less radical criticism in Georgian
versions.
234
1. luka lasareiSvili, saidumlo seroba, 1994 Luka Lasareishvili, Last Supper, 1994
235
9. aleqsandre kosolapovi,
namuSevrebi seriidan
„deda-ruseTi“, 1982
Alexander Kosolapov, works from the
Mother-Russia series, 1982
239