Sunteți pe pagina 1din 155

BISMILLAH AL-RAHMAN AL-RAHIIM ky’ova olaba nti amateeka agaabaweebwa gennyini

gaabula negakyusibwa negawaanyisibwamu amalala


ENNYANJULA: agatali ago agaava ewakatonda; kubanga gassibwa kulwa
Mazima amatendo amalungi gonna ga Allah, Bantu abagere, mubiseera ebigereke nga bitono.
tumutendereza, netumusaba okutuyamba n’okutusonyiwa Oluvannyuma Allah yalonda Nabbiwe Muhammad
era tumusaba atukingirize obubi bw’emyoyo gyaffe - Allah asse kuye ebyengera n’emirembe – n’amufuula
n’okukola emirimu ejitamusanyusa. Omuntu oyo Allah okubeera ow’enkomerero wa Banabbi n’abatume bonna,
gw’aba alunngamizza tewali asobola kumubuza, n’oyo (nga tagenda kutuma Nnabbi oba Omubaka yenna
gw’abeera abuzizza teriiyo asobola kumulunngamya. luvannyuma lwe) Allah atutegeeza mukitabokye
Nkakasa nti tewali kisinzibwa kubutuufu wabula Allah eky’ekitiibwa nti:
yekka. Talinaayo kimwegattako, era njulira mumwoyo
gwange nenjatula n’olulimi nti mazima Muhammad ‫}ﻣﺎ ﻛﺎن ﳏﻤﺪ أﺑﺎ أﺣﺪ ﻣﻦ رﺟﺎﻟﻜﻢ وﻟﻜﻦ رﺳﻮل اﷲ وﺧﺎﰎ‬
muddu wa Allah era mubakawe –Allah asse kuye
ebyengera n’emirembe olussa oluyitirivu. .40/‫اﻟﻨﺒﻴﲔ{ اﻷﺣﺰاب‬
Ebyo nga biwedde, olina okukimanya nti mazima {Tabeeranga Muhammad kitaawe w’omu mubasajja
Allah yatuma ababakabe eri ebitonde byonna, mumwe wabula ye mubaka wa Katonda (Allah) era ye
kulw’ensomga nti abantu baleme kumwekwasa nansonga wenkomerero muba Nnabbi bonna} 33:40.
yonna oluvannyuma lw’okubeera nti abatumidde ababaka Bweyamutongola bwatyo, yamugulumiza
(nebabannyonnyola byonna by’ayagala, kw’agenda n’okumuwa ekitabo ekisinga ebitabo byonna obulungi,
okusinziira abasasule empeera ennungi oba ababonereze). nga nakyo ye Qur’an ey’ekitiibwa. Allah –eyagulumira
Allah yassa ebitabo nga kulunngamya na kusaasira era ennyo- neyeyimirira okukuuma ekitabo ekyo ye kennyini
nga kitangaala nakuwonya okuva gy’ali. Ababaka (kisigale nga bwekyassibwa emirembe gyonna nga
abaakulembera mumirembe egyayita gyonna, tekikyusiddwamu wadde ennyukuta) era
baatumibwanga kugenda eri Bantu baabwe bokka obuvunaanyizibwa bw’okukikuuma teyabulekera
(tebaatumibwa nga eri Bantu bonna), era nebalagirwa bitondebye (nga ebitabo ebyakulembera bwebyaali) Allah
bennyini bekuumire ebitabo byabwe, nekulw’ensonga eyo

1 2
atutegeeza bwati:- (Katonda) –ayawukanyizibwe nnyo kubiriwo- siri nze
. 9/‫}إﻧّﺎ ﳓﻦ ّﻧﺰﻟﻨﺎ اﻟ ّﺬﻛﺮ وإﻧّﺎ ﻟﻪ ﳊﺎﻓﻈﻮن{ ﺳﻮرة اﳊﺠﺮ‬ wamw’abo abagatta Katonda n’ebintu ebirala (Mushrik)}
12:108.
{Mazima ffe twassa Qur’an era mazima ffe tugenda Era Allah yalagira Nnabbi Muhammadi –S.A.W-
okujikuuma} 15:9. okubeera omugumiikiriza ku byonna ebikosa
N’amateeka geyawa Nnabbi Muhammad –Allah asse ebinaamutukako nga ali mukkubo lya Katonda
kuye ebyengera n’emirembe – agali mukitabo ekyo,nago ery’okukoowoola abantu okubazza eri okukkiriza
n’agafuula nga gakusigalawo nga gegakola era Katonda waabwe. Allah yagamba bwati:
gegalamula okutuusa olunaku lw’enkomerero
lw’eruribaawo. Era Allah yannyonnyola nti 35/‫}ﻓﺎﺻﱪ ﻛﻤﺎ ﺻﱪ أوﻟﻮا اﻟﻌﺰم ﻣﻦ اﻟﺮﺳﻞ{ ﺳﻮرة اﻷﺣﻘﺎف‬
ekyamulesaawo amateeka ago gabeerewo lubbeerera, kwe {Gumiikiriza (gwe Muhammad) okufaanaganako nga
kwagala abantu bagakkirize era bakoowoole ababaka (abaakusooka) bannannyini bumalirivu
nebannaabwe nabo babeere nga bagakkiriza, era bagumire bwebaagumiikiriza} 46:35.
obuzibu bwonna mukugatuukiriza. Ky’ova olaba nti Nate Allah ow’ekitiibwa yayongera n’agamba nti:
entegeka ya Nnabbi Muhammad –Allah asse ebyengera
kuye n’emirembe - yonna, n’entegeka y’abagoberezibe
‫}ﻳﺎ أﻳﻬﺎ اﻟﺬﻳﻦ آﻣﻨﻮا اﺻﱪوا وﺻﺎﺑﺮوا وراﺑﻄﻮا واﺗﻘﻮا اﷲ ﻟﻌﻠﻜﻢ‬
yonna oluvannyumalwe, kwali kukoowoola bannaabwe .200/‫ﺗﻔﻠﺤﻮن{ ﺳﻮرة آل ﻋﻤﺮان‬
bakkirize okukolera kumateeka ga Katonda ago agali
mukitabo ekyo Qur’an, Allah nga bw’atutegeeza nti: {Abange mmwe abakkiriza: mugumiikirize era
mugumiikirizise (Emyoyo gyammwe obutakola
، ‫}ﻗﻞ ﻫﺬﻩ ﺳﺒﻴﻠﻲ أدﻋﻮا إﱃ اﷲ ﻋﻠﻰ ﺑﺼﲑة أﻧﺎ وﻣﻦ اﺗﺒﻌﲏ‬ byagaanibwa) era munywere, era mutye Allah mulyooke
mulokoke} 3:200.
.108/‫وﺳﺒﺤﺎن اﷲ وﻣﺎ أﻧﺎ ﻣﻦ اﳌﺸﺮﻛﲔ{ ﺳﻮرة ﻳﻮﺳﻒ‬ Ne kulw’okugoberera entegeka y’Omutonzi eno
{Gamba nti lino ly’ekubo lyange nkowoola (abantu bajje) eyekitiibwa, kwensinzidde nempandiika ekitabo kino nga
eri okukkiriza Katonda nga nsinziira kukumanya nkowoola abantu bonna bajje eri okukkiriza Allah
(okukakafu) nze nabuli yenna angoberedde, Allah Katonda omu yekka. Era mukukiwandiika neyambisizza

3 4
nnyo obujulizi okuva mukitabokye eky’ekitiibwa eddiiniye diini ya Allah Katondawe eyo Allah jeyeesimira
[Kur’an] n’okulunngamizibwa okuva munkola ye kennyini era atutegeeza nti:
y’omubakawe n’ebigambobye - Allah Asse kuye . 19/‫اﻹﺳﻼم{ آل ﻋﻤﺮان‬ ‫}إن اﻟﺪﻳﻦ ﻋﻨﺪ اﷲ‬
ebyengera n’emirembe - era mukyo njogedde
n’ennyinnyonyola mubufunze ku bintu bino:- {Mazima Eddiini (Ebalwa) awali Allah (Katonda) bwe
Okutondebwa kw’ensi n’Eggulu, Okutondebwa Busiraamu} 3:19.
kw’Omuntu n’ekitiibwa Allah kyeyamuwa, Okutumibwa Era omusiraamu tayita Bantu bajje bagulumize muntu
kw’ababaka eri abantu, Embeera y’amadiini munnaabwe, kubanga buli muntu muddiini ya Allah
agaakulembera, n’Oluvannyuma nnyanjudde Obusiraamu yenkanankana ne munnewe, wakati waabwe tewali
: amakulu gaabwo n’empagi Zaabwo kwe buyimirira . njawulo yonna wabula enjawulo ebeera wakati waabwe
kale omuntu ayagala okulunngama obujulizi buubuno basingagana mukutya Katonda waabwe, wabula
mumaasogo bwesomere gwe wennyini ofune ekituufu, omusiraamu akoowoola abantu bajje bakwaate ekkubo
n’omuntu ayagala okuwona mmaze okumumulisiza lya mukama waabwe Allah eggolokofu, eraabeera abayita
ekkubo ly’okuwona, n’oyo ayagala okukwaata obuwufu bajje eri okukkiriza ababaka ba Allah era bagoberere
bwa Bannabbi n’abatume n’abantu abalongoofu ekkubo amateeka ge ago geyassa ku wenkomerero w’abatume be
lyabwe lyebaakwaata balyooke Allah abasiime liilino Muhammad – Allah Asse kuye ebyengera n’emirembe -
linnyonyoddwa, wabula oyo abeera agaanye n’amulagira agatuuse eri abantu bonna.
okubagoberera abeera yeggwagwazizza yekka n’akwata Nekulw’ensonga eyo kyenvudde mpandiika ekitabo kino
ekkubo ly’obubuze. nga nkowoola abantu bonna bajje bayingire muddiini ya
Mazima buli bonna abalina enzikiriza yabwe bakowoola Allah (Katonda) entuufu, era eteriimu kubuusabuusa
abantu bajje eri okujikkiriza, era babeera beekakasa nti kwonna , eyo ye yennyini gyeyeesiimira nagissa ku
gebaliko gemazima amatuufu teri kirala,era babeera w’enkomerero mu batumebe, era nga nnunngamya buli
bakowoola abantu bagoberere omukulembeze yenna ayagala okulunngama eri okutegeera eddiini
w’enzikiriza yaabwe eyo n’okumugulumiza. ey’amazima, era nga ndagirira oyo ayagala okwesiima.
Wabula omusiraamu ye tayita Bantu kujja bagoberere Era mbalayirira Allah omutonzi waffe fenna nti : omuntu
ekkubolye kubanga ye talina kkubo lye kululwe, wabula yenna tagenda kufuna kwesiima okwannamaddala wabula

5 6
agenda kukufuna nga ali mudiini eno ey’amazima okukuuma obwesigwa obutakyusa bigendereddwa
ey’obusiraamu era tagenda kumanya nti obutebenkevu byakyo, era alina okumpeerezaako kkopi y’ekitabo ekyo
webuli munsi muno okujjako oyo ayakkiriza Allah nti ali kyavvunudde, akintuuseko nga yeyambisa endagiriro eyo
omu era nga yemulamuziwe, nate n’akkiriza Muhammad ewandiikiddwa wano.
–Allah Asse kuye ebyengera n’emrembe - nga yemubaka Nziramu nate okutenda Allah Omutonzi waffe oyo
Allah gweyamutumira n’akkiriza n’eddiini y’obusiraamu. atenderezebwa ebiseera byonna, kuntandiikwa
Mazima enkumi nankumi z’abantu abaalunngama nekunkomerero, mulwaatu nemukyaama, kungulu
nebayingira mubusiraamu –Okuva edda n’okutuusa nemunda, era atenderezebwa kuno kunsi nekulunaku
olwaalero- baakakasa nti mazima tebafunangako ku lw’enkomerero, era alina amatendo agajjula amagulu
bulamu obwannamaddala mubulamu buno wabula omusaanvu n’ensi omusaanvu era agajjula mubuli
baabufuna luvannyuma lwakuyingira mu ddiini kyeyayagala oluvannyuma lw’ebyo, era nsaba Allah asse
yabusiraamu, era nti tebakombangako kukwesiima ebyengera n’emirembe ku Nabbi waffe Muhammad
okujjako baakufunira nga bali mukisikkirize nekubanne nakubuli yenna atambulira ku ntegekaye era
kyabusiraamu ; n’ekulw’ensonga eyo ekulembedde, n’akwaata ekkubolye okutuusa kulunaku lw’enkomerero
nekulw’okubeera nti buli muntu yenna anoonya kwesiima olunaku lw’okusasulwa.
nabutebenkevu, era anyiikiira nnyo okunoonya amazima,
kyenvudde ntegeka ekitabo kino, era nsaba Allah Nze Omuwandiisi
Omutonzi waffe akkirize ekitabo kino, era nsaba Allah Dr. Muhammad Abdallah Swaleh Assahiim.
Omutonzi waffe Akkirize omulimu gwange guno, Riyadh 13/10/1420 H.
kubanga ngukoze kululwe yekka nga nkowoola baddube P.O. Box 1032
bajje eri okukkiriza eddiiniye era mmusaba ateeke Riyadh 1342
omulimu guno mukitabo kyange eky’emirimu jange Oba
emirungi ejinangasa kuno kunsi nekulunaku P.O. Box 6249
lw’enkomerero. Riyadh 11442
Era buli yenna ayagala okuvvunula ekitabo kino mululimi Kingdom of S. Arabia.
lwonna n’okukifulumya mmukkirizza, wabula alina
8
7
EKKUBO LIRI LUDDAWA? yeyokka esobola okumubuulira amazima n’ekigambo
Buli muntu lw’akula n’afuna amagezi agategeera, ekituufu; kubanga yeyokka eyava ewa Allah Katonda
ebibuuzo bingi biddingana mubirowoozo bye waffe eyo jeyassa kubannabbi be n’ababaka be;
ebifanaganako nabino: navaawa? Lwaki najja? Era n’olw’ekyo kikakafu kubuli mwaanaddaamu okunoonya
eddiini ey’amazima ajiyige era ajikkirize alyoke aggweko
oluvannyuma lw’obulamu buno obuddo bwange buli
obusamaalirivu, era aggwemu okubuusabuusa alyoke
luddawa? Ani yantonda n’atonda n’ebintu byonna
alungame eri ekkubo eggolokofu .
ebinneetooloodde? Era ani afuga ebitonde ebyo byonna
Mubigambo byange ebijja muganda wange
era akola mubyo nga bwaba ayagadde?
Omuntu yeebuuza ebibuuzo bingi ebifaanagana nkukowoola ojje ogoberere ekkubo lya Allah Katonda
ng’ebyo n’ebirala bingi. waffe eggolokofu, era nkuleetedde obumu kubujulizi
Omuntu tasobola kwemalirira kumanya kwanukula n’obubonero n’ensonga ezimatiza, kale byetegereze
bibuuzo ebyo wadde okugezaako okubyanukula; kubanga n’obwegendereza obumala.
okwanukula ebibuuzo ebyo zimu kunsonga eziyingira
muddiini, nekulw’ensonga eyo kyova olaba nti ebigambo KATONDA W’ALI YEMULEZI
bingi byayogerwa, enfumo nezifumwa, n’engero
nezisongolwa, nga bigezaako okwanukula ebibuuzo ebyo ERA ALI OMU YEKKA MUBWA
naye nga kutawaana butawaanyi, ekyavaako omuntu KATONDA BWE
okumuleka mukusamaalirira n’okuwankawanka anti nga Abantu bangi basinza bakatonda abaatondebwa
tamanyidde ddala kyakukola. Omuntu tasobola kufuna obutondebwa era abakolerere, okugeza abamu basinza
kwanukula okuwonya era okumatiza kubibuuzo ebyo Miti, abamu Mayinja, abamu basinza bantu bannaabwe;
okugyako nga Allah omutonzi we amulunngamizza eri nekulw’ensonga eyo Abayudaaya n’abagatta Katonda
eddiini entuufu eyo esobola okumujjira n’ebigambo n’ebintu ebirala kyebaava babuuza Nabbi Muhammad -
ebinnyonyofu ebyawula wakati w’amazima n’obulimba, Allah Asse Kuyye Ebyengera n’emirembe - ababuulire
kunsonga ezo n’endala; kubanga ensonga ezo zibalibwa ebitendo bya Allah Katonda wa’bwe (bamutegeere bave
mubintu ebyekwese ebitalabibwa, eddiini entuufu mukutawaana n’ebirala) era ababuulire Katonda oyo
9 10
yavaawa? Allah eyagulumira kwekussa essuula nnamba kulw’ekiragiro kye, abange! Okutonda n’obufuzi bwonna
nga abannyonyola ebitendo bye, n’agamba nti: bibye -yekka- yatukula Allah –Katonda waffe oyo-
‫ وﱂ ﻳﻜﻦ ﻟﻪ‬, ‫ ﱂ ﻳﻠﺪ وﱂ ﻳﻮﻟﺪ‬، ‫ اﷲ اﻟﺼﻤﺪ‬، ‫}ﻗﻞ ﻫﻮ اﷲ أﺣﺪ‬ Omulezi w’ebitonde -byonna-} 7:54.
Nate Allah yayogera n’agamba nti:
4-1/‫ﻛﻔﻮاً أﺣﺪ{ ﺳﻮرة اﻹﺧﻼص‬ ‫}اﷲ اﻟﺬي رﻓﻊ اﻟﺴﻤﻮات ﺑﻐﲑ ﻋﻤﺪ ﺗﺮو ﺎ ﰒ اﺳﺘﻮى ﻋﻠﻰ اﻟﻌﺮش‬
{Bagambe nti: ye Allah Ali Omu Yekka
bwannamunigina – talina amufaanana mu bwennyini bwe ‫وﺳﺨﺮ اﻟﺸﻤﺲ واﻟﻘﻤﺮ ﻛﻞ ﳚﺮي ﻷﺟﻞ ﻣﺴﻤﻰ ﻳﺪﺑﺮ اﻷﻣﺮ ﻳﻔﺼﻞ‬
oba ebitendo bye wadde mubikolwa bye - Allah –Katonda
oyo- ye yeesigamirwa, tazaala era teyazaalibwa, era talina
‫ وﻫﻮ اﻟﺬي ﻣﺪ اﻷرض وﺟﻌﻞ‬، ‫اﻵﻳﺎت ﻟﻌﻠﻜﻢ ﺑﻠﻘﺎء رﺑﻜﻢ ﺗﻮﻗﻨﻮن‬
kimwenkana nakimu} 112:1-4. ‫ﻓﻴﻬﺎ راوﺳﻲ وأ ﺎرا وﻣﻦ ﻛﻞ اﻟﺜﻤﺮات ﺟﻌﻞ ﻓﻴﻬﺎ زوﺟﲔ اﺛﻨﲔ‬
Era Katonda kennyini yeyanjula eri abaddu be
mukitabo kye eky’ekitiibwa n’agamba nti: ........{‫ﻳﻐﺸﻲ اﻟﻠﻴﻞ اﻟﻨﻬﺎر إن ﰲ ذﻟﻚ ﻵﻳﺎت ﻟﻘﻮم ﻳﺘﻔﻜﺮون‬
‫}إن رﺑﻜﻢ اﷲ اﻟﺬي ﺧﻠﻖ اﻟﺴﻤﻮات واﻷرض ﰲ ﺳﺘﺔ أﻳﺎم ﰒ‬ ‫}اﷲ ﻳﻌﻠﻢ ﻣﺎ ﲢﻤﻞ ﻛﻞ أﻧﺜﻰ وﻣﺎ ﺗﻐﻴﺾ اﻷرﺣﺎم وﻣﺎ ﺗﺰداد وﻛﻞ‬
‫اﺳﺘﻮى ﻋﻠﻰ اﻟﻌﺮش ﻳﻐﺸﻲ اﻟﻠﻴﻞ اﻟﻨﻬﺎر ﻳﻄﻠﺒﻪ ﺣﺜﻴﺜﺎ واﻟﺸﻤﺶ‬ -8/‫ ﻋﺎﱂ اﻟﻐﻴﺐ واﻟﺸﻬﺎدة اﻟﻜﺒﲑ اﳌﺘﻌﺎل{ اﻟﺮﻋﺪ‬، ‫ﺷﻲء ﻋﻨﺪﻩ ﲟﻘﺪار‬
‫واﻟﻘﻤﺮ واﻟﻨﺠﻮم ﻣﺴﺨﺮات ﺑﺄﻣﺮﻩ أﻻ ﻟﻪ اﳋﻠﻖ واﻷﻣﺮ ﺗﺒﺎرك اﷲ رب‬ .9
{Mazima Allah –Katonda wammwe- y’oyo
. 54/‫اﻟﻌﺎﳌﲔ{ اﻷﻋﺮاف‬ eyasitula eggulu –n’aliwanika mubbanga- nga
{Mazima Omulezi wammwe ye Allah oyo talitaddeemu mpajji –wadde n’emu- nga bwemuliraba,
eyatonda eggulu n’ensi mubbanga lya nnaku mukaaga n’oluvannyuma yatereera ku Al-arush –Namulondo ye,
zokka n’oluvannyuma yatereera ku al-arush –Namulondo era yagonza enjuba n’omweezi buli kimu nekibeera nga
ye, abissa ekiro omusana negukirondoola mubwangu era kitambula ku lw’ebbanga eggere –lye yakigerera-
enjuba n’omwezi n’emmunyeenye byagonzebwa byonna y’alabirira ensonga -zonna, Annyonyola obubonero –

11 12
obulaga nti y’alina obuyinza era yemutonzi wabyonna - {Bagambe –Gwe Muhammad nti: - Ani mulezi -omufuzi-
ob’olyaawo nemukakasa okusisinkana n’omulezi w’eggulu n’ensi? Damu obagambe nti: -Omulezi era
wammwe -oyo-. Era y’oyo eyayanjuluza ensi omufuzi- waabyo ye Allah -Katonda-, era ddamu
n’agitandaaza n’agiteekamu ensozi engulumivu n’emigga obagambe nti: mutaddewo mutya nate bakatonda abalala
- egikulukuta,n’assa mubuli kibala emitindo ebiri ebiri - abatali yye, abo abatasobola kwegasa bo bennyini wadde
ekisajja n’ekikazi- abissa ekiro omusana, mazima okwejjako akabi kale mmwe banaabagasa batya? -
mw’ekyo mulimu obubonero - obulaga nti yemutonzi era Ddamu obagambe nti: Abange mizibe n’alaba benkana?
omuyinza- eri ekibiina ekirowooza - nga kinoonya Oba: ye ekizikiza n’ekitangaala byenkana? Oba bassa ku
okumanya omutonzi wa’bwe… Era Allah -Katonda Allah -Katonda- bakatonda abalala abegatta naye ne
wammwe- amanyi buli kyonna ekikazi kyekiba kisitudde batonda, olwo ebitonde nebifanagana n’ebya Katonda -
mulubuto -lwakyo- era -amanyi- nnabaana ky’akeendeeza Allah- bye yatonda, olwo ebitonde eby’emiruundi ebiri
kukiseera ky’olubuto n’ekyo ekyeyongeramu . Buli kintu nebibabuzaabuza? Bagambe nti: Allah yemutonzi wabuli
kirina ekigero w’Ali -ekimanyiddwa- yemumanyi kintu –ekiri munsi wadde muggulu- era ye aly’omu –
w’ebyekweese ebitalabika n’ebirabika, ow’ekitiibwa yekka mubwa Katonda bwe - omukasi} 13:16.
omugulumivu} 13: 2 - 3 , 8 - 9. Allah ow’enjawulo kubitonde byonna –ky’ava abawa
Era Allah ayongera n’annyonyola nti: obujulizi nga abannyonyola obubonero bwe-, n’agamba
‫ ﻗﻞ أﻓﺎﲣﺬﰎ ﻣﻦ دوﻧﻪ‬,‫ ﻗﻞ اﷲ‬، ‫}ﻗﻞ ﻣﻦ رب اﻟﺴﻤﻮات واﻷرض‬ nti:
‫}وﻣﻦ آﻳﺎﺗﻪ اﻟﻠﻴﻞ واﻟﻨﻬﺎر واﻟﺸﻤﺲ واﻟﻘﻤﺮ ﻻ ﺗﺴﺠﺪوا ﻟﻠﺸﻤﺲ‬
‫ ﻗﻞ ﻫﻞ ﻳﺴﺘﻮي اﻷﻋﻤﻰ‬, ً‫أوﻟﻴﺎء ﻻ ﳝﻠﻜﻮن ﻷﻧﻔﺴﻬﻢ ﻧﻔﻌﺎً وﻻ ﺿﺮا‬
‫ ﻓﺈن‬، ‫وﻻ ﻟﻠﻘﻤﺮ واﺳﺠﺪوا ﷲ اﻟﺬي ﺧﻠﻘﻬﻦ إن ﻛﻨﺘﻢ إﻳﺎﻩ ﺗﻌﺒﺪون‬
‫واﻟﺒﺼﲑ أم ﻫﻞ ﺗﺴﺘﻮي اﻟﻈﻠﻤﺎت واﻟﻨﻮر أم ﺟﻌﻠﻮا ﷲ ﺷﺮﻛﺎء ﺧﻠﻘﻮا‬
‫اﺳﺘﻜﱪوا ﻓﺎﻟﺬﻳﻦ ﻋﻨﺪ رﺑﻚ ﻳﺴﺒﺤﻮن ﻟﻪ ﺑﺎﻟﻠﻴﻞ واﻟﻨﻬﺎر وﻫﻢ ﻻ‬
‫ﻛﺨﻠﻘﻪ ﻓﺘﺸﺎﺑﻪ اﳋﻠﻖ ﻋﻠﻴﻬﻢ ﻗﻞ اﷲ ﺧﺎﻟﻖ ﻛﻞ ﺷﻲء وﻫﻮ اﻟﻮاﺣﺪ‬
‫ وﻣﻦ آﻳﺎﺗﻪ أﻧﻚ ﺗﺮى اﻷرض ﺧﺎﺷﻌﺔ ﻓﺈذا أﻧﺰﻟﻨﺎ‬، ‫ﻳﺴﺄﻣﻮن‬
.16/‫اﻟﻘﻬﺎر{ اﻟﺮﻋﺪ‬

13 14
‫ﻋﻠﻴﻬﺎ اﳌﺎء اﻫﺘﺰت ورﺑﺖ إن اﻟﺬي أﺣﻴﺎﻫﺎ ﶈﻲ اﳌﻮﺗﻰ إﻧﻪ ﻋﻠﻰ ﻛﻞ‬ .23-22/‫{ اﻟﺮوم‬...‫واﻟﻨﻬﺎر‬

.39-37/‫ﺷﻲء ﻗﺪﻳﺮ{ ﻓﺼﻠﺖ‬


{Nemububonerobwe -Allah- obulaga nti
yemutonzi, omulezi era omufuzi, omuyinza, kwekutonda
{Nemububonero bwe - Allah, obulaga nti eggulu n’ensi, n’okwawukana kw’ennimi zammwe -
yeKatonda omulezi era omufuzi alina obuyinza kubuli zemwogera- n’amabala gammwe mazima mw’ekyo
kimu - ky’ekiro n’emisana, n’enjuba n’omwezi. mulimu obubonero obulaga obuyina bwe –eri abo
Temugezanga okuvunnamira enjuba wadde omwezi, abamanyi obukakafu bw’ebintu- era nemububonero bwe -
wabula muvunnamire Allah oyo eyabitonda, bwe Allah-, obulaga obwa katonda bwe n’obuyinza bwe, kwe
mubeera nga ye yekka gwemusinza. Wabula, bwe kwebaka kwammwe ekiro n’emisana..} 30:22-23.
babeera nga -abatakkiria- bekuluntazizza – nebagaana Era Allah omugulumivu kennyini yetenda
okumusinza n’okumugondera, tekirina kyekikosa Allah n’ebitendo ebirungi era ebijjuvu n’agamba nti:
kuba ye mugagga simwetaavu eri bo, alina - abo abali
awali omuleziwo -Allah- bamutenderea ekiro n’emisana ‫}اﷲ ﻻ إﻟﻪ إﻻ ﻫﻮ اﳊﻲ اﻟﻘﻴﻮم ﻻ ﺗﺄﺧﺬﻩ ﺳﻨﺔ وﻻ ﻧﻮم ﻟﻪ‬
era bo tebakoowa. Era nemububonero bwe – obulaga
obuyinza bwe obw’okuntikko era obulaga nti ye mutonzi,
‫ﻣﺎ ﰲ اﻟﺴﻤﻮات وﻣﺎ ﰲ اﻷرض ﻣﻦ ذا اﻟﺬي ﻳﺸﻔﻊ ﻋﻨﺪﻩ إﻻ ﺑﺈذﻧﻪ‬
kye kino: - mazima ggwe olaba ensi – bwekaluba nga ‫ﻳﻌﻠﻢ ﻣﺎ ﺑﲔ أﻳﺪﻳﻬﻢ وﻣﺎ ﺧﻠﻔﻬﻢ وﻻ ﳛﻴﻄﻮن ﺑﺸﻲء ﻣﻦ ﻋﻠﻤﻪ إﻻ‬
ekaze, naye - bwetuba tugitonnyesezzaako amazzi -
enkuba-, enyeenya – n’efuuka-kiragala olw’ebimera .255/‫{ اﻟﺒﻘﺮة‬... ‫ﲟﺎ ﺷﺎء‬
neyeeyongera – okusibula ebimera- mazima oyo agizza
obujja –nagiddiza obulamu- y’alizuukiza abafu, mazima {Allah - y’oyo asinzibwa kubutuufu - tewali
ye Allah muyinza kubuli kimu) 41:37-39. Katonda mulala yenna okujjako ye yekka, omulamu
Nate Allah omugulumivu ayongera n’ategeeza nti: ayimiridde okulabirira ebitonde –aliwo mirembe
namirembe- takwatibwa kusumagira wadde otulo,
‫}وﻣﻦ آﻳﺎﺗﻪ ﺧﻠﻖ اﻟﺴﻤﻮات واﻷرض واﺧﺘﻼف أﻟﺴﻨﺘﻜﻢ‬ nannyini ebyo byonna ebiri muggulu n’ebyo ebiri munsi.
Ani oyo aliwolereza awali Katonda okujjako nga
‫ وﻣﻦ آﻳﺎﺗﻪ ﻣﻨﺎﻣﻜﻢ ﺑﺎﻟﻠﻴﻞ‬، ‫وأﻟﻮاﻧﻜﻢ إن ﰲ ذﻟﻚ ﻵﻳﺎت ﻟﻠﻌﺎﳌﲔ‬
15 16
amukkirizza. Amanyi ebyo byonna ebiri mu maaso kintu, ow’ekitiibwa omusobozi –atalina ky’alemwa-,
gaabwe n’ebyo ebiri emabega waabwe tebasobola kirimaanyi nantawunyikamu akola ky’ayagala kyonna,
kwetoloola kintu nakimu mukumunya kwe wabula ekyo Ayeegulumiza ku buli kyonna ekitamusaanira Allah
kyaba ayagadde - okukimanyisa oyo gw’aba wanjawulo nnyo kubitonde bye byonna byebamugattako
ayagadde,…} 2:255. –abo abasinza ebitali ye-} 59:23.
Era Allah ayongera okwetenda n’agamba nti: Oyo yemulezi Katonda asinzibwa kubutuufu
‫}ﻏﺎﻓﺮ اﻟﺬﻧﺐ وﻗﺎﺑﻞ اﻟﺘﻮﺑﺔ ﺷﺪﻳﺪ اﻟﻌﻘﺎب ذي اﻟﻄﻮل ﻻ‬ omutetenkanya, omuyinza wabuli kimu, oyo ayeyanjulira
abaddube yeyennyini n’abawa obujulizi nga
.3/‫إﻟﻪ إﻻ ﻫﻮ إﻟﻴﻪ اﳌﺼﲑ{ اﻟﻐﺎﻓﺮ‬ abannyonnyola obubonero bwe obulaga nti ye yabatonda.
Neyeetenda yennyini n’ebitendo ebijjuvu ebiraga nti
{Omusonyiyi w’ebyonoono, akkiriza okwenenya w’ali, yemulezi w’abwe era ye Katonda waabwe
omukakali w’okubonereza, nannyini kugaba byengera ow’amazima eyassa amateekaage kubuli Nnabbi n’awa
ebingi tewali Katonda mulala yenna asinzibwa kubutuufu abantu amagezi agalowooza, n’obutonde bwennyini
okujjako ye yekka, obuddo buli gy’ali} 40:3 bujulira nti yemulezi ,n’amawanga gonna gegatta
Nate Allah ayongera n’ategeeza nti: kunsonga eyo. Era kino nzija kwongera
‫}ﻫﻮ اﷲ اﻟﺬي ﻻ إﻟﻪ إﻻ ﻫﻮ اﳌﻠﻚ اﻟﻘﺪوس اﻟﺴﻼم اﳌﺆﻣﻦ‬ okukinnyonyolako mubigambo byange ebinaddirira,
wabula obujuliza obulaga obwa Katonda bwe era nga
.23/‫اﳌﻬﻴﻤﻦ اﻟﻌﺰﻳﺰ اﳉﺒﺎر اﳌﺘﻜﱪ ﺳﺒﺤﺎن اﷲ ﻋﻤﺎ ﻳﺸﺮﻛﻮن{ اﳊﺸﺮ‬ yemulezi w’ebitonde byonna, bwebuno:
{Ye ye Allah -Katonda- oyo awatali asinzibwa
kubutuufu wabula ye yekka; omufuzi –W’eggulu n’ensi 1- OKUTONDA ENSI ENO
n’ebyo byonna ebibirimu , omutukuvu –mubuli N’EBYO EBIJIRIMU EBYEWUNYISA
bukendeevu-, Katonda ensibuko y’emirembe
n’obutebenkevu, Akakasa amazima g’obukkiriza –bw’abo MUNTONDA Y’ABYO:
abamukkiriza mubutuufu-, Ayeeyimiridde okulabirira buli Ensi eno engazi ennyo (Universe) ekwetoloodde,
ebijikola mulimu: Eggulu elyo ly’olaba n’emmunnyennye
17
18
n’amakubo mwezitambulira, n’ensi eno kw’otambulira 2- Abange! Bo bennyini be beetonda?
eyatekebwaamu ebintu ebyenjawulo, byonna ebimera 3- Abange! Bo be baatonda eggulu n’ensi?
muyo buli kimu kyawukana kukinnaakyo mungeri yaakyo Bwe babeera nga tebaatondwa awatali yabatonda
eyenjawulo. Era erimu buli mutindo ogwebibala, era mu wabula baliko eyabatonda n’abatandiikawo, era nga bo
buli kitonde okisinngaana nga kirimu emitindo ebiri – bennyini sibebeetonda, era sibebaatonda eggulu n’ensi,
ekisajja n’ekikazi-. Kale ebyo byonna by’olaba omuli ekiba kisigadde kwe kukkiriza n’okukakasa nti waliwo
ensi n’eggulu n’ebyo byonna ebibirimu tebyetonda omutonzi eyabatonda n’atonda Eggulu n’ensi ,
byennyini. N’olwekyo bwekibeera nti ekyo tekisoboka n’omutonzi oyo ye Allah Katonda omu yekka omukasi.
Ani oyo eyabitonda n’abiteeka kuntegeka eyo gyebiriko
eyewunyisa enzijuvu, n’abifuula nga bubonero obulaga
nti biriko omutonzi, olowooza ani oyo eyabitonda atali
2- OBUBUMBWA:
Allah omu yekka omukasi?! Oyo awatali mulezi yenna Ekintu eky’okubiri mw’ebyo ebiraga nti waliwo
asinzibwa okujjako ye, era awatali Katonda yenna omutonzi waffe fenna eyatonda n’ebyo byonna bye
asinzibwa ku butuufu wabula ye Allah yekka. Allah tulaba, kwe kubeera nti: Ebitonde byonna byatonderwa
omugulumivu ategeeza mungeri ey’okwewunya nti: kukukkiririza n’okukakasa nti birina omutonzi
eyabitandiikawo era bimanyi nti ye wakitiibwa, munene
‫ أم ﺧﻠﻘﻮا‬، ‫}أم ﺧﻠﻘﻮا ﻣﻦ ﻏﲑ ﺷﻲء أم ﻫﻢ اﳋﺎﻟﻘﻮن‬ nnyo era mujjuvu okusinga buli kintu, ekintu kino
kyanywera mubutonde olunywera olutagambika olusinga
.36-35/‫اﻟﺴﻤﻮات واﻷرض ﺑﻞ ﻻ ﻳﻮﻗﻨﻮن{ اﻟﻄﻮر‬ omuntu nga bw’amanyi ebyemizannyo, era tekyetaagisa
{Oba baatondwa awatali kintu –awatali yabatonda-?! Oba nakuleeta bujulizi kukyo, mpozzi atakimanyi y’oyo
bo be baatonda –ebitonde nabo nebetonda-?! Oba be obutondebwe obw’akyukako nebufuna embeera
baatonda eggulu n’ensi?! Nedda, wabula tebategeera} ezibuggya kw’ekyo kyebwakkiriza oluberyeberye,
52:35-36. nekusonga eno Allah atukakasa mu kitabo kye
Aya ezo zombiriri zikunnganiddemu ebibuuzo eky’ekitiibwa Qur’an nti:
bisatu era bye bino: ‫}ﻓﻄﺮت اﷲ اﻟﱵ ﻓﻄﺮ اﻟﻨﺎس ﻋﻠﻴﻬﺎ ﻻ ﺗﺒﺪﻳﻞ ﳋﻠﻖ اﷲ ذﻟﻚ‬
1- Abange! Baatondwa awatali yabatonda?

19 20
30/‫ﻳﻌﻠﻤﻮن{ اﻟﺮوم‬ ‫اﻟﺪﻳﻦ اﻟﻘﻴﻢ وﻟﻜﻦ أﻛﺜﺮ اﻟﻨﺎس ﻻ‬ asse kuyye ebyengera n’emirembe- yagamba banne nti:
“Abange mumpulirize: Mazima mukama wange
“Okukakasa amazima n’okugoberera ekkubo ettereevu omulezi wange -Allah- andagidde mbayigirize ebyo
bwe} Butonde bwa Allah obwo kweyatonderako abantu - byemutamanyi by’anjigirizza olwaleero luno: Buli
bonna- tewali -asobola- kukyuusa ntonda ya Allah -eyo-, mmaali yonna gyennawa omuddu wange ya Halaali, era
eyo ye Ddiini –y’obusiraamu - engolokofu, kyokka mazima nze natonda abaddu bange bonna nga banzikiriza
abantu abasinga obungi -ekyo- tebakimanyi ” 30:30. wabula sitaani ebajjira n’ebawamba n’ebaggya mu ddiini
Kunsonga eno mugole waffe omubaka wa Allah - yaabwe, n’ebagaana ebyo byenabakkiriza, n’ebalagira
Allah- asse kuyye ebyengera n’emirembe yagikkaatiriza bangatteko ebyo byesibalagiranga” Hadiith yayogerwa
n’ebigambo bino nti: “Tewali kizaalibwa wabula Imam Ahmad ne Moslem.
kizaalibwa nga kiri kububumbwa -kubusiraamu-, naye
bakadde baakyo bebakikyuusa nebakifuula ekiyudaaya –
okugoberera enzikiriza y’abayudaaya- oba 3- OKWEGATTA KW’AMAWANGA:
ey’abanaswaara –okugoberera enzikiriza y’abakuristaayo- Ekintu eky’okusatu mw’ebyo ebiraga nti ensi n’eggulu
oba nebakifuula ekisinza omuliro, nga bw’olaba,ekisolo n’ebibirimu byonna biriko eyabitonda, kwe kwegatta
ekizaala kisolo kinnaakyo, byonna nebissa kimu, abange! kw’abantu bonna mumawanga gonna munsi yonna –
Olina ky’olaba mubyo nga kyabyawukanako?” abaasooka kumirembe egyayita n’abaliwo kumulembe
Oluvannyuma Abu-Hurairah bweyamala okutegeeza guno- bonna bakikakasa nti ddala ebiriwo byonna biriko
banne ebigambo by’omubaka ebyo, yagamba nti: omutonzi eyabitonda era nga ye Allah –owenjawulo
bwemuba mwagadde musome etteeka lya Allah lino kubyo byonna- omulezi w’abyo byonna, era bakkiriza nti
erigamba nti: ye yemutonzi w’eggulu n’ensi, talina kimwegattako
mukubitonda era nga bw’atalinaayo kimwegattako
‫اﷲ{رواﻩ‬ ‫}ﻓﻄﺮت اﷲ اﻟﱵ ﻓﻄﺮ اﻟﻨﺎس ﻋﻠﻴﻬﺎ ﻻ ﺗﺒﺪﻳﻞ ﳋﻠﻖ‬ mubufuzi bwe oyo ow’enjawulo kw’ebyo byonna
. ‫اﻟﺒﺨﺎري‬ byebamuteekako ebikendeevu .
Tekimannyiddwa wadde n’akatono ku mirimbe
Hadiith eno esangibwa mukitabo kya Bukhaari.
gyonna egyayita nti eriyo omulembe ogwaali gukakasa nti
Nate mu Hadiith endala Omubaka wa Allah –Allah
22
21
baakatonda baabwe -Amasanamu- begatta ne Allah –n’abiwa oyo gw’aba ayagadde mu baddube-
mukutonda eggulu n’ensi., Wabula bo baali bakakasa era n’abimufundiza –oyo gw’aba ayagadde okubimufundiza
nga bakkiriza nti mazima Allah yemutonzi waabwe era mubaddube- mazima Allah mumanyi wa buli kintu. Era
Katonda waba katonda baabwe abo, era baali bakakasa nti singa obabuuza nti: ani atonnyesa amazzi –enkuba- okuva
teriiyo mutonzi yenna agabiririra ebitonde byonna muggulu n’alamusa nago ensi oluvanyuma lw’okufa
okugyako Allah, era baali bakimanyi bulungi nti buli kwayo? Baddamu nga bakakasizaddala nti: ye Allah –
mugaso gwonna n’akabi konna biri mumuko gw’Allah – Katonda omutonzi - , Gamba –gwe Muhammad - nti:
eyayawukana kubitonde- Allah omugulumivu ategeeza nti Atenderezebwe Allah! Wabula abasinga obungi
abaamugattangako bakatonda abalala ab’obulimba baali tebategeera} 29:61-63.
bakakasa nti ye yemutonzi agabirira ebitonde byonna, era Nate Allah Katonda waffe ayongera n’atutegeeza nti:
omulezi waabyo, agamba nti: ‫}وﻟﺌﻦ ﺳﺄﻟﺘﻬﻢ ﻣﻦ ﺧﻠﻖ اﻟﺴﻤﻮات واﻷرض ﻟﻴﻘﻮﻟﻦ ﺧﻠﻘﻬﻦ‬
‫ وﺳﺨﺮ اﻟﺸﻤﺲ‬، ‫}وﻟﺌﻦ ﺳﺄﻟﺘﻬﻢ ﻣﻦ ﺧﻠﻖ اﻟﺴﻤﻮات واﻷرض‬
.9/‫اﻟﻌﺰﻳﺰ اﻟﻌﻠﻴﻢ{ اﻟﺰﺧﺰف‬
‫ اﷲ ﻳﺒﺴﻂ اﻟﺮزق ﳌﻦ ﻳﺸﺎء ﻣﻦ‬،‫واﻟﻘﻤﺮ ﻟﻴﻘﻮﻟﻦ اﷲ ﻓﺄﱏ ﺗﺆﻓﻜﻮن‬ {Era singa obadde obabuuzizza nti: Ani oyo eyatonda
‫ وﻟﺌﻦ ﺳﺄﻟﺘﻬﻢ ﻣﻦ ﻧﺰل‬، ‫ﻋﺒﺎدﻩ وﻳﻘﺪر ﻟﻪ إن اﷲ ﺑﻜﻞ ﺷﻲء ﻋﻠﻴﻢ‬ eggulu n’ensi Bagya kuddamu bakakasizeddala nti:
Eyabitonda y’oyo -Katonda- ow’ekitiibwa omumanyi
‫ﻣﻦ اﻟﺴﻤﺎء ﻣﺎء ﻓﺄﺣﻴﺎ ﺑﻪ اﻷرض ﻣﻦ ﺑﻌﺪ ﻣﻮ ﺎ ﻟﻴﻘﻮﻟﻦ اﷲ ﻗﻞ‬ ennyo} 43:9

.63-61/‫اﳊﻤﺪ ﷲ ﺑﻞ أﻛﺜﺮﻫﻢ ﻻ ﻳﻌﻘﻠﻮن{ اﻟﻌﻨﻜﺒﻮت‬ 4 -AMAGEZI AMAZAALE:


{Singa obadde obabuzizza nti: Ani yatonda eggulu Toyinza kusingaana magezi gabuntu nga tegakakasa
n’ensi, n’agonza enjuba n’omwezi – nebibeera nga nti ebiriwo byonna ensi n’eggulu n’ebyo byonna
bikolera kuntegeka ye - Baddamu nga bakakasizaddala ebibirimu biriko omutonzi ow’ekitiibwa eyabitonda era
nti: ye Allah –Katonda- , Olwo ngeri ki bwe bakyusibwa eyabitandiikawo; kubanga amagezi ago galaba ebiriwo
–nebaleka amazima ago-? Allah ayanjuluza eby’okufuna byonna nga bitonde byatandiikibwawo butandiisi, era
gakakasa nti ebintu ebyo sibyebyetandiikawo byennyini,
23
24
era gamanyi nti buli ekyazuulibwawo kyonna kiteekwa gy’ali –ye Katondawe, omuntu - yeerabira akabi
okubeerako omuzuuzi eyakitandiikawo. keyabadde asaba gy’ali okukamujjako mukusooka, n’assa
N’omuntu akimanyi bulungi nti ekiseera kituuka ku Allah –Katonda owamazima - bakatonda abalala}
n’afuna ebizibu naye bw’alaba nti bimuyitiriddeko 39:8.
nebisukka okutegeera kw’omuntu nga tasobola kubijjawo, Era Allah yayongera nga ategeeza kumbeera ya
ebirowoozo bye abyolekeza eri eggulu nga asaba abamugatta nebakatonda abalala ab’obulimba n’agamba
omuleziwe amuyambe amujjeko okuwankawanka nti:-
kw’alina, newankubadde nga mubiseera ebisigadde
awakanya omuleziwe oyo n’asinza amasanamu. Naye
‫}ﻫﻮ اﻟﺬي ﻳﺴﲑﻛﻢ ﰲ اﻟﱪ واﻟﺒﺤﺮ ﺣﱴ إذا ﻛﻨﺘﻢ ﰲ اﻟﻔﻠﻚ‬
ekizibu bwekijja akkiriza bulungi nti amasanamuge ‫وﺟﺮﻳﻦ ﻢ ﺑﺮﻳﺢ ﻃﻴﺒﺔ وﻓﺮﺣﻮا ﺎ ﺟﺎء ﺎ رﻳﺢ ﻋﺎﺻﻒ وﺟﺎءﻫﻢ‬
tegasobola kumuyamba n’olw’ekyo alina kudda eri oyo
gw’amanyi nti yanamuyamba. Nabwekityo, ekisolo ‫اﳌﻮج ﻣﻦ ﻛﻞ ﻣﻜﺎن وﻇﻨﻮا أ ﻢ أﺣﻴﻂ ﻢ دﻋﻮا اﷲ ﳐﻠﺼﲔ ﻟﻪ‬
nakyo singa kifuna ekizibu, kisitula omutwe gw’akyo
nekitunuza amaaso gaakyo eri eggulu nga kikakasa nti ‫ ﻓﻠﻤﺎ أﳒﺎﻫﻢ إذا‬، ‫اﻟﺪﻳﻦ ﻟﺌﻦ أﳒﻴﺘﻨﺎ ﻣﻦ ﻫﺬﻩ ﻟﻨﻜﻮﻧﻦ ﻣﻦ اﻟﺸﺎﻛﺮﻳﻦ‬
anaakiyamba okukimalira ekizibu kyekirimu ali muggulu
. Allah omugulumivu yayogera kumuntu n’agamba nti ‫ ﻳﺂ أﻳﻬﺎ اﻟﻨﺎس إﳕﺎ ﺑﻐﻴﻜﻢ ﻋﻠﻰ‬،‫ﻫﻢ ﻳﺒﻐﻮن ﰲ اﻷرض ﺑﻐﲑ اﳊﻖ‬
singa omuntu atuukibwako ekimukosa yeeyuna kudda eri
Katondawe omuleziwe nga amwegayirira amujjeko ‫أﻧﻔﺴﻜﻢ ﻣﺘﺎع اﳊﻴﺎة اﻟﺪﻧﻴﺎ ﰒ إﻟﻴﻨﺎ ﻣﺮﺟﻌﻜﻢ ﻓﻨﻨﺒﺌﻜﻢ ﲟﺎ ﻛﻨﺘﻢ‬
ekikosa ekyo, Allah ategeeza nti:
.23-22/‫ﺗﻌﻠﻤﻮن{ ﻳﻮﻧﺲ‬
‫}وإذا ﻣﺲ اﻹﻧﺴﺎن ﺿﺮ دﻋﺎ رﺑﻪ ﻣﻨﻴﺒﺎ إﻟﻴﻪ ﰒ إذا ﺧﻮﻟﻪ ﻧﻌﻤﺔ‬ {[Allah omutonzi wammwe] y’oyo abatambuza
8/‫ﻣﻨﻪ ﻧﺴﻲ ﻣﺎ ﻛﺎن ﻳﺪﻋﻮ إﻟﻴﻪ ﻣﻦ ﻗﺒﻞ وﺟﻌﻞ ﷲ أﻧﺪادا{ اﻟﺰﻣﺮ‬ kulukalu nemunnyanja, okutuusa bwemuba nga muli
mulyaato negasaabala nabo n’empewo ey’omuyaga era
{Akabi bwekaba nga kakutte omuntu, asaba negabajjira amayengo okuva mubuli mpuyi nebalowooza
omuleziwe nga yeenenya gy’ali -amusonyiwe- nti mazima bo beetooloddwa; mukiseera ekyo
oluvannyuma bw’aba nga amugabidde ekyengera okuva bawanjagira Allah -Katonda- nga batukuza Eddiini
25 26
kululwe –nga bagamba nti-: bw’onooba otuwonyezza mu Katonda-} 31:32.
–kizibu - kino tujja kubeeraddala mw’abo abeebaza. - Katonda oyo eyatandiikawo ensi eno n’eggulu n’ebyo
Ssonga ate- bw’amala okubawonya, ogenda okulaba bo byonna ebibirimu oluvannyuma lw’okubeera nga
nga babula munsi mubitali by’amazima. Abange mmwe teby’aliwo, n’atonda omuntu n’amuteeka mukifaananyi
abantu! Mazima okubula kwammwe kuli ku mmwe ekisinga obulungi, n’anyweza mu bubumbwabwe
bennyini –kukosa mmwe bennyini- ebyo byemulina bintu okutegeera nti y’asinzibwa era y’asaana
byakweyagaza byabulamu bw’ansi obw’ekiseera okujeemulukukirwa, era oyo eyagonza amagezi
n’oluvannyuma gyetuli y’eri obuddu bwammwe. Olwo negategeera nti yemulezi omutonzi era nti ye Katonda
tubategeeze ebyo bye mw’ali mukola -byonna-} 10:22- asaana okusinzibwa, amawanga gonna negeegattira
23. mukukakasa nti ye mulezi, Katonda oyo akola ebyo
Nate Allah ow’ekitiibwa ategeeza nti: byonna ateekwa kubeera omu yekka mubulezi bwe
‫}وإذا ﻏﺸﻴﻬﻢ ﻣﻮج ﻛﺎﻟﻈﻠﻞ دﻋﻮا اﷲ ﳐﻠﺼﲔ ﻟﻪ اﻟﺪﻳﻦ ﻓﻠﻤﺎ‬ n’obwakatondabwe. Nga bw’ali nti ddala talina
kimwegattako mukutonda, nabwekityo talina
‫ﳒﺎﻫﻢ إﱃ اﻟﱪ ﻓﻤﻨﻬﻢ ﻣﻘﺘﺼﺪ وﻣﺎ ﳚﺤﺪ ﺑﺂﻳﺎﺗﻨﺎ إﻻ ﻛﻞ ﺧﺘﺎر‬ kimwegattako mu kusinzibwakwe. N’obujulizi kunsonga
eyo bungi ddala, buno bwebumu kubwo:
.32/‫ﻛﻔﻮر{ ﻟﻘﻤﺎن‬
{-Abatakkiriza- amayengo bwegaba nga gababisse nga
1- OBUJULIZI OBUSOOKA:
weema - nga Bali mulyaato basaabala munnyanja- olwo Ensi eno n’eggulu teriimu okujjako Katonda omu yekka
basaba Allah -Katonda- waabwe nga bamwawula nga era ye yemutonzi era agaba eby’enfuna. Teri aleeta
bw’ali omu ateekwa okusabwa, Wabula bw’amala mugaso n’ajjawo ekibi wabula ye, era singa ensi n’eggulu
okubawonya n’abatuusa kulukalu, mubo mubaamu byalimu Katonda omulala naye yandibadde n’ebikolwa,
abakola ekyenkanyi mukusinza Allah –ne bamusinza n’okutonda, n’okulagira okukwe , nabwekityo omu kuba
mubw’omu bwe nga bw’akakatibwa okusinzibwa- era katonda abo ababiri teyandisiimye kwegatta nekatonda
tawakanya bubonero bwaffe wabula buli wankwe munne omulala, era tewali kubuusabuusa omu kubabiri
omukaafiiri omuyitirivu mu kwegaana –ebigabwa bya yandiwangudde omulala, n’awanguddwa aba tasobola

27 28
kubeera Katonda, ate awangudde ye Katonda omutuufu singa waliwo bakatonda abalala wamu ne Allah –nga
atalina Katonda amwegattako mubwakatonda bwe era nga abamugattako bweboogera- abantu bandikutte amakubo
bw’atalina Katonda amwegattako mubulezibwe agabatuusa okusinza Allah omufuzi ow’amazima;
nemukugabirira ebitonde, Allah owawaggulu ategeeza kubanga ebisinzibwa byonna awatali Allah nabyo by’ali
nti: bisinza Allah oyo kennyini era nga basembera gy’ali,
‫}ﻣﺎ اﲣﺬ اﷲ ﻣﻦ وﻟﺪ وﻣﺎ ﻛﺎن ﻣﻌﻪ ﻣﻦ إﻟﻪ إذا ﻟﺬﻫﺐ ﻛﻞ إﻟﻪ‬ n’olw’ekyo kirungi kw’oyo ayagala okusembera eri
asobola okumugasa n’okumutaasa akabi, abeere nga
{‫ﲟﺎ ﺧﻠﻖ وﻟﻌﻼ ﺑﻌﻀﻬﻢ ﻋﻠﻰ ﺑﻌﺾ ﺳﺒﺤﺎن اﷲ ﻋﻤﺎ ﻳﺼﻔﻮن‬ asinza Katonda ow’amazima oyo byonna ebiri muggulu
nemunsi –nga nebakatonda abasinzibwa awatali Allah
.91/‫اﳌﺆﻣﻨﻮن‬ mwebagendedde- gwe basinza. Allah ow’ekitiibwa
{Allah –Katonda ow’amazima- teyeeteerangawo mwana ategeeza nti:
–tazaalangako wadde- era tabangako wamu naye Katonda
mulala -yenna- era singa ky’ali bwekityo, buli katonda ‫}ﻗﻞ ﻟﻮ ﻛﺎن ﻣﻌﻪ آﳍﺔ ﻛﻤﺎ ﻳﻘﻮﻟﻮن إذا ﻻﺑﺘﻐﻮا إﱃ ذي‬
yandigenze n’ebyo byeyatonda, era bandisukkulumye
.42/‫اﻟﻌﺮش ﺳﺒﻴﻼ{ اﻹﺳﺮاء‬
abamu mubo kubannaabwe. Allah wanjawulo nnyo
okusinga ebyo byeboogera nga babimupaatiikako} 23:91 {Bagambe –gwe Muhammad abo abakaafiiri nti: - singa
baakatonda abalala b’ali wamu naye -Allah- nga
2 - OBUJULIZI OBW’OKUBIRI: bwebagamba –abo abagatta Allah nebakatonda abalala,
Tewali asaana kusinzibwa okujjako Katonda omu yekka bakatonda abo- bandinoonyezza ekkubo eri batuusa eri -
Allah, oyo alina obufuzi bw’amagulu omusaanvu n’ensi; Allah- nannyini Al-Arushi -bamulwanyise-} 17:42.
kubanga omuntu yeetaaga yeekwaate ku Katonda oyo Ayagala okweyongera okutegeera amazima asome
anaamugasa era anaamutaasa okuva mububi n’ebikemo. ekigambo ky’Allah omugulumivu kino ekigamba nti:
Ebintu ebyo byonna ebimennyeddwa omuntu ‫}ﻗﻞ ادﻋﻮا اﻟﺬﻳﻦ زﻋﻤﺘﻢ ﻣﻦ دون اﷲ ﻻ ﳝﻠﻜﻮن ﻣﺜﻘﺎل ذرة ﰲ‬
byeyeetaaga,tewali abisobola okujjako oyo afuga eggulu
n’ensi n’ebyo ebiri wakati wabyombiriri. N’olw’ekyo, ‫اﻟﺴﻤﻮات وﻻ ﰲ اﻷرض وﻣﺎ ﳍﻢ ﻓﻴﻬﻤﺎ ﻣﻦ ﺷﺮك وﻣﺎ ﻟﻪ ﻣﻨﻬﻢ‬
29 30
.24-23/‫اﻟﺴﺒﺄ‬ {‫ وﻻ ﺗﻨﻔﻊ اﻟﺸﻔﺎﻋﺔ ﻋﻨﺪﻩ إﻻ ﳌﻦ أذن ﻟﻪ‬,‫ﻣﻦ ﻇﻬﲑ‬ kebegatta muko ne Allah omutonzi mubyo byombiriri.
Ensonga Ey’okusatu:
{Bagambe –gwe Muhammad- nti: musabe -babayambe- Allah omutonzi talina muyambi yenna mubitonde bye
abo bemugamba –nti bakatonda- abatali Allah omutonzi wabula ye y’abiyamba okubifunira ekyo ekinaabigasa era
tebafuga wadde obuzito bwa kanyinkuuli muggulu wadde y’abijjako buli kyonna ekibikosa, olwobugagga obujjuvu
munsi, era mubyo byombiriri tebalinaamu mugabo - bw’alina okusinga ebitonde bye.
gwonna-, era tebalina -Katonda- muyambi kuva mubo – Ensonga Ey’okuna:
abo bemuyita ba katonda- era okuwolereza -kwaabwe- Mazima abo bebagatta ku Allah omutonzi, tebalina
tekugenda kugasa awali ye – Allah - wabula oyo kuwolereza kwonna kwebayinza kugasa nakwo
gw’aliba akkirizza –okuwalereza-} 34:22-23. abagoberezi baabwe awali Allah omutonzi wa buli kintu.
Mazima obujulizi obuli mu mateeka ga Allah ago Era tebayinza kukkirizibwa kuwolereza kubanga Allah –
agannyonyoddwa, bujjirawo ddala omwoyo okubeera nga ow’enjawulo ennyo- takkiriza kuwolereza okujjako
gulowooleza mumutonzi omulala ow’obulimba atali akkiriza bakwaano gwe abo abakola ebyo by’ayagala.
Allah omutonzi omutuufu ; Lwansonga nnya era zezino: Nebakwaano gwe abo tebayinza kuwolereza wabula
Ensonga Esooka: awolereza y’oyo Allah gw’abeera asiimye ebigambo bye,
Mazima abo baakatonda abalala bebagatta ku Allah, emirimu gye, n’enzikirizaye.
tebalina wadde akanyinkuuli k’omugabo kebafuga, n’oyo
atalina kanyinkuuli konna k’afuga abeera tagasa wadde 3 - OBUJULIZI OBW’OKUSATU:
okuleeta akabi konna, era abeera tasaana kubeera Katonda Okutegekera ensi yonna ebyetaagisa muyo n’okulamula
oba kwegatta ne Allah, Allah ye Katonda owamazima ensonga zaayo, kabonero era bujulizi obwenkukunala
omuyinza oyo afuga bakatonda abo era akola mubo obweyolefu obulungi obulaga nti mazima Katonda
kyonna ky’ayagla bw’omu. ategekera ensi yonna, omufuzi waayo era omulezi waayo,
Ensonga Ey’okubiri: ali omu yekka, tewali katonda wabitonde mulala yenna
Mazima bakatonda abo tebalina kebafuga konna muggulu okujjako ye, era tebalinayo mulezi mulala yenna wabula
wadde munsi muno, era tebalinaayo wadde akanyinkuuli ye yekka. Nga bwekiri nti munsi muno –wamu n’eggulu-
31 32
temusobola kubeeramu batonzi babiri, nabwekityo 4 - OBUJULIZI OBW’OKUNA:
tekisoboka kubeeramu baakatonda abasinzibwa babiri Obujulizi obulala obulaga nti munsi muno mulimu
Allah ow’ekitiibwa ategeeza nti: katonda omu yekka, kwekubeera nti Bannabbi bonna
.22/‫}ﻟﻮ ﻛﺎن ﻓﻴﻬﻤﺎ آﳍﺔ إﻻ اﷲ ﻟﻔﺴﺪﺗﺎ{ اﻷﻧﺒﻴﺎء‬ n’Ababaka bonna abaatumibwa eri ebitonde bonna
beegatta kunsonga eno nti Katonda ali omu yekka tewali
{Singa mubyombiriri –eggulu n’ensi- mw’alimu n’omu eyayawukana kubanne. Abantu bonna kumirembe
baakatonda -abalala- okugyako Allah omutonzi , gyonna bakkiriziganya nti bannabbi n’ababaka
byandyonoonese byombiriri} 21:22. abaatumibwa gyebali bebasinga abantu bonna okutegeera
Okugeza, singa muggulu nemunsi mulimu Katonda era be basinga obutukuvu bweyoyo era bebasinga abantu
omulala yenna okugyako Allah omutonzi entegeka bonna empisa ennungi, era be basinga okubuulirira
yaabyo byombiriri yandyonoonese, nga n’ekijireetera obulungi bebatwala, era be basinga abantu bonna
okwonooneka; kwekubeera nti singa katonda omulala okumanya Allah omutonzi by’ayagala, era be basinga
abeerawo wamu ne Allah omutonzi omutuufu , kikakata okulunngamya obulungi eri ekkubo ly’Allah omutonzi
kubuli omu kubabiri okubeera omuyinza nakyemalira eggolokofu; kubanga bo byeboogera nebyebakola
n’okuwa ebiragiro ebigaana n’ebikkiriza, mukiseera kino sibyabwe wabula bafuna bubaka okuva ewa Allah
wabeerawo okukaayanagana n’enjawukana, olwo omutonzi, olwo nebabituusa eri Bantu bannaabwe.
okwonooneka kwabyo byombiriri kuba kutuuse - anti ono Bannabbi bonna n’Ababaka bonna abaatumibwa bonna
abeera ayagala kino nga omulala takyagala ayagala kiri. okuviiraddala ku Adamu eyasooka –emirembe gyibeere
Omubiri gw’omuntu tekisoboka kubeeramu myoyo ebiri kuyye- okutuukiraddala ku Muhammad –Allah Asse
ejenkanakana nga gyejigulabirira, era singa kyali kuyye ebyengera n’emirembe- bonna bakkiriziganya
bw’ekityo omubiri gwandyonoonese neguzikirira, kale okuyita abantu b’ebibiina byabwe bajje eri okukkiriza
obanga ekyo tekisoboka kumubiri ekintu ekitono ennyo, Allah omutonzi era baleke okusinza ebitali yye. Era nga
naye kisoboka kitya kunsi eno wamu n’eggulu atenga babamanyisa nti Allah omutonzi ye Katonda
byebisinga obunene okukamala?! ow’amazima, Allah omutonzi ategeeza nti:
‫}وﻣﺎ أرﺳﻠﻨﺎ ﻣﻦ ﻗﺒﻠﻚ ﻣﻦ رﺳﻮل إﻻ ﻧﻮﺣﻲ إﻟﻴﻪ أﻧﻪ ﻻ إﻟﻪ‬
33 34
.25/‫ﻓﺎﻋﺒﺪون{ اﻷﻧﺒﻴﺎء‬ ‫إﻻ أﻧﺎ‬ wammwe -Allah- Katonda ali omu -yekka- abaffe
mujeemulukuse nemwewaayo –eri yye?-} 21:108.
{Tetwatuma luberyeberye lwo [gwe Muhammad] Oyo ye Katonda ow’amazima eyatandiikawo ensi eno
mubaka yenna wabula nga tumutumira –nga tumutegeeza yonna n’atonda omuntu n’amuteeka mukifaananyi
nti- mazima tewali Katonda mulala yenna asinzibwa ekisinga obulungi n’amugulumiza kubitonde byonna,
kubutuufu wabula nze nzekka, kale munsinze –nga n’anyweza mububumbwa bwe okubeera nga bukkiriza nti
munjawula mu bwa Katonda bwange temungattako Allah yemulezi w’ebitonde byonna era ye Katonda asaana
mulala yenna-} 21:25. okusinzibwa, eyatonda omwoyo gw’omuntu nga
Nate Allah ow’ekitiibwa ategeeza nga ayogera ku teguyinza kutereera wabula nga gumaze
Nnabbi Nuuhu –Emirembe gibeere kuyye- nti yagamba okumujeemukukira negutambulira kuntegekaye omutonzi
abantube nti: wa gwo, era eyalaalika ku mwoyo obutatebenkera
.26/‫ﻫﻮد‬ {‫}أﻻ ﺗﻌﺒﺪوا إﻻ اﷲ إﱐ أﺧﺎف ﻋﻠﻴﻜﻢ ﻋﺬاب ﻳﻮم أﻟﻴﻢ‬ okujjako nga guteredde eri omutonzi waagwo
neguwulizaganya naye. Ate omwoyo tegulina kiguyunga
{-Mbatiisa nti- temugeza nemusinza –ekirala kyonna- ku mutonzi waagwo okujjako nga gugoberedde ekkubo
okujjako Allah omutonzi yekka, mazima nze mbatiisa lye eggolokofu elyo Ababaka ab’ebitiibwa
ebibonyobonyo by’olunaku oluluma} 11:26. lyebagutuusaako nebagunnyonnyola. Era oyo yemutonzi
Nate Allah ayongera n’ategeeza nga ayogera eyawa omuntu amagezi agatetenkanya; n’olw’ekyo
kuw’enkomerero -Muhammad-Allah asse kuyye ensongaze zonna teziyinza kutereera, era tayinza
ebyengera n’emirembe- nti yagamba abantu b’ekibiina kutuukiriza mulimu gwe mungeri esaanidde okujjako nga
kye nti: amaze okukkiriza omutonziwe oyo Allah –ow’enjawulo
{‫}ﻗﻞ إﳕﺎ أوﺣﻲ إﱄ أﳕﺎ إﳍﻜﻢ إﻟﻪ واﺣﺪ ﻓﻬﻞ أﻧﺘﻢ ﻣﺴﻠﻤﻮن‬ ennyo kubitonde byonna-.
Singa obubumbwa butereera, omwoyo negutebenkera,
.108/‫اﻷﻧﺒﻴﺎء‬
amagezi negakkiriza, olwo omuntu lw’afuna okwesiima,
{Bagambe –gwe Muhammad- nti: mazima nze emirembe n’obutebenkevu kuno kunsi nekunkomerero.
ntuusiddwako obubaka –mbagambe nti: - ddala Katonda Wabula singa omuntu tabeera bw’atyo, awangaala nga
mwawukamu nga yenna awankirawankira eyo mubisenyi
35
36
b’ensi nga agabanyiziddwa wakati wa bakatonda amatendo gonna ga Allah –kulw’amazima okweyoleka
ab’obulimba, nga tamanyi ani anaamugasa era ani kubulimba- , wabula abasinga obungi mubo –mu bantu-
an’amujja mubizibu by’alimu?! tebamanyi} 39:29.
Nekulw’ensonga y’okwagala obukkiriza butebenkere Mu aaya eyo, Allah yawa eky’okulabirako
mumuntu, n’obubi bw’obukafiiri bweyoleke, Allah eky’omuddu omulongoofu atongola Katondawe
kyeyava atuwa eky’okulabirako kunsonga eyo; kubanga mubw’omu bwe n’omuddu agatta Katondawe
eky’okulabirako kisembeza amakulu ageetagisa nebakatonda abalala, yabafaanaganya n’omuddu
mubwangu eri ebirwoozo, eky’okulabirako ekyo afugibwa bakama be nga bangi: abakaayagana bokka
yakireeta kubasajja babiri nga omu kubo ensongaze ziri nabokka kululwe, bamugabana bugabanyi wakati
mubakatonda abayitirivu obungi nga b’ayagala waabwe, buli omu kubo alina ebiragiro ebibye by’ayagala
bazimumalire, omusajja omulala ye nga asinza Katonda omuddu oyo agoberere era buli omu kubo ayagala atikke
we omuleziwe omu yekka. Allah yagamba bw’ati: omuddu omu oyo obuvunanyizibwa. Olwo omuddu oyo
ً‫}ﺿﺮب اﷲ ﻣﺜﻼً رﺟﻼً ﻓﻴﻪ ﺷﺮﻛﺎء ﻣﺘﺸﺎﻛﺴﻮن ورﺟﻼً ﺳﻠﻤﺎ‬ n’abeera awo nga tamanyi ntegekaki gy’alina
okugoberera! Era kkubo ki ly’alina okukwata! N’abeera
ٍ
.29/‫ﻟﺮﺟﻞ ﻫﻞ ﻳﺴﺘﻮﻳﺎن ﻣﺜﻼً اﳊﻤﺪ ﷲ ﺑﻞ أﻛﺜﺮﻫﻢ ﻻ ﻳﻌﻠﻤﻮن{ اﻟﺰﻣﺮ‬ nga tasobola kubasiimya n’akatono. Ate omuddu omulala
ye nga alina mukama we omu yekka era amanyi bulungi
{Allah -omutonzi- yakuba ekifananyi –ky’-omusajja byonna by’amwetaagako okutuukiriza, ye n’abeera nga
omuddu aliko bakamabe –nga bangi- abaamugatta –buli atebenkedde kuntegeka entuufu emanyiddwa. Abaddu
omu kubo alina ky’ayagala omuddu oyo amukolere bano bombiriri tebenkanakana kuba ono alina mukama
ekitafaanagana nakya munne era buli omu ayagala ekikye we omu yekka gw’alina okugondera era yeesimye
ky’ekiba kikolebwa, nebabeera nga - bakaayagana olutata n’eddembe ly’obutebenkevu n’okumanyira ddala
-newabeerawo- omusajja omuddu omulala aliko mukama ky’asaanidde okukola mubuli kiseera. Ate oli omulala
we omu –yategeera by’ayagala era nga gw’akolera- yekka avunanyizibwa okugondera bakama be bonna
n’afuna kulw’ekyo emirembe; Abaffe ebifaananyi ebyo abayombana wadde nga bali bameka, ono ye abeera
byombiriri byenkana –abaddu abo bombiriri benkana? – mukubonerezebwa kw’okuwankawanka nga tatebenkera
kungeri yonna era talina n’omu kubakama be abo
37
38
gwasobola kusiimya ate nga bonna alina okubasiimya!! .
Oluvannyuma lw’okunnyonyola obujulizi obulaga nti ً‫وأوﺣﻰ ﰲ ﻛﻞ ﲰﺎء أﻣﺮﻫﺎ وزﻳﻨﺎ ﲰﺎء اﻟﺪﻧﻴﺎ ﲟﺼﺎﺑﻴﺢ وﺣﻔﻈﺎ‬
Allah omutonzi w’ali yemulezi w’ebitonde byonna, .12-9/‫ذﻟﻚ ﺗﻘﺪﻳﺮ اﻟﻌﺰﻳﺰ اﻟﻌﻠﻴﻢ{ ﻓﺼﻠﺖ‬
n’okunnyonyola nti ye Katonda asaana okusinzibwa,
kirungi tumanyisaganye ku kutonda kwe ensi n’eggulu {Bagambe –gwe Muhammad- nti: ddala mmwe -
nekungeri gyeyatondamu omuntu era tunoonyereze kiki musazeewo- okujemera n’okuwakanya oyo eyakola ensi
kyeyagenderera mw’ekyo. eno munnakau bbiri -zokka- nemumuteekako bakatonda
abalala –ab’obulimba- oyo –eyakola ebyo- yemulezi
w’ebutonde byonna –n’abo bemumuteekako nga
OKUTONDEBWA KW’ENSI mwebali- era –bwe yamala okugikola- n’agissaamu
N’EGGULU ensozi ennywevu kungulu kw’ayo –ereme
Ensi eno n’eggulu n’ebyo byonna ebibirimu okugeza kunyeenyanyenya- n’agyissaamu emikisa, n’agereka
nga; Emigga, Amayanja, Emiti, Omuddo, Munnyenye, muyo eby’okulya byayo –eri ebiramu ebigirimu- ebyo
Enjuba, Omwezi n’ebiramu ebirala, Allah omutonzi - byonna yabikola nebiggwa- mubbanga lyannaku nnya -
owenjawulo kubitonde byonna –yeyabitandiikawo zokka- kyekimu –nekw’abo- abasabi –nabo yabategekera-
okubitonda, era atutegeeza bw’ati: n’oluvannyuma yakola eggulu nga nalyo –mukiseera
ekyo ly’ali- mukka, n’abigamba awamu n’ensi nti mujje
‫}ﻗﻞ أﺋﻨﻜﻢ ﻟﺘﻜﻔﺮون ﺑﺎﻟﺬي ﺧﻠﻖ اﻷرض ﰲ ﻳﻮﻣﲔ وﲡﻌﻠﻮن ﻟﻪ‬ mwembiriri mukwagala n’obutaagala. Nebigamba
‫ وﺟﻌﻞ ﻓﻴﻬﺎ رواﺳﻲ ﻣﻦ ﻓﻮﻗﻬﺎ وﺑﺎرك‬. ‫أﻧﺪاداً ذﻟﻚ رب اﻟﻌﺎﳌﲔ‬ byombiriri nti: tuzze nga tuli bagonvu –eri ekiragiro kyo-.
Kale amagulu omusanvu n’agamaliriza -okugakola-
‫ ﰒ اﺳﺘﻮى إﱃ‬. ‫ﻓﻴﻬﺎ وﻗﺪر ﻓﻴﻬﺎ أﻗﻮا ﺎ ﰲ أرﺑﻌﺔ أﻳﺎم ﺳﻮاءً ﻟﻠﺴﺎﺋﻠﲔ‬ mubbanga lya nnaku bbiri -zokka-. Buli ggulu n’aliwa
ebiragiro bya lyo –ebyo byeyayagala-, netuwunda eggulu
‫اﻟﺴﻤﺎء وﻫﻲ دﺧﺎن ﻓﻘﺎل ﳍﺎ وﻟﻸرض اﺋﺘﻴﺎ ﻃﻮﻋﺎً أوﻛﺮﻫﺎً ﻗﺎﻟﺘﺎ أﺗﻴﻨﺎ‬ ly’okunsi –elyo erigiriraanye- n’amataala –
n’emmunnyenye, netussaako- n’okulikuuma. Okwo
‫ ﻓﻘﻀﺎﻫﻦ ﺳﺒﻊ ﲰﻮات ﰲ ﻳﻮﻣﲔ‬. ‫ﻃﺎﺋﻌﲔ‬ kwekugera kw’ow’ekitiibwa –Allah omutonzi- omumanyi
–wa buli kimu-} 41:9-12.

39 40
Nate Allah ow’ekitiibwa ayongera n’ategeeza nti: enkola ya Allah omutonzi ejjudde ebyewuunyo eyo
‫}أو ﱂ ﻳﺮ اﻟﺬﻳﻦ ﻛﻔﺮوا أن اﻟﺴﻤﻮات واﻷرض ﻛﺎﻧﺘﺎ رﺗﻘﺎ ﻓﻔﺘﻘﻨﺎﳘﺎ‬ gyeyatondamu ebimera, buli kakoola kukimera ekyo oba
akalandira oba ekibala kirina emigaso egyirema amagezi
‫ وﺟﻌﻠﻨﺎ ﰲ اﻷرض‬. ‫وﺟﻌﻠﻨﺎ ﻣﻦ اﳌﺎء ﻛﻞ ﺷﻲء ﺣﻲ أﻓﻼ ﻳﺆﻣﻨﻮن‬ g’omuntu okujimalayo n’okugyittottola. Era tunuulira
engeri amazzi jegayita mubulandira obutono ennyo
. ‫رواﺳﻲ أن ﲤﻴﺪ ﻢ وﺟﻌﻠﻨﺎ ﻓﻴﻬﺎ ﻓﺠﺎﺟﺎً ﺳﺒﻼً ﻟﻌﻠﻬﻢ ﻳﻬﺘﺪون‬ ebunafu, amaaso gabulako katono obutabulaba; naye
ngeriki gyebunyuunyunta amazzi okugajja wansi muttaka
-30/‫وﺟﻌﻠﻨﺎ اﻟﺴﻤﺎء ﺳﻘﻔﺎً ﳏﻔﻮﻇﺎً وﻫﻢ ﻋﻦ آﻳﻠﺘﻬﺎ ﻣﻌﺮﺿﻮن{ اﻷﻧﺒﻴﺎء‬ okugatwala waggulu mukimera nga gayita mubulandira
obwo obutono ennyo oluvannyuma geegabanya
.32
negasaasaanira mukimera kyonna nga n’amaaso
{Abaffe abo abakaafiiri tebalaba nga mazima tegasobola kulaba ngeri yaago. Nate tunuulira omuti
eggulu n’ensi byali kitole -kimu-, netubiwumbulula. gyegwekola negukula nga omwana mulubuto
Netuteekawo buli kintu ekiramu nga tukigya mu mazzi, bwajjulukuka nga ate amaaso tegamulaba, era olaba
abaffe -lwaki- tebakkiriza? Netuteeka munsi ensozi - ekimera ekyo nga kiri bukunya tekiriiko kyambalo era
ennywevu- ereme okuyuuga nabo, netuteeka mu yo nga tekirina wekikijja wabula mukiseera ekyo omulezi
emyaaganya nga makubo balyooke balunngame –batuuke w’akyo Allah omutonzi, oba olyawo nga akyambazizza
eri byebagaala- netukola eggulu nga kasolya akakuumwa, ebikoola olwambaza olulungi okukamala era
-wabula- bo abakaafiiri ku bubonero bwabyo olutagambika, oluvannyuma kifulumya akabala naye nga
babwesamba} 21:30-32. kanafu era nga katini nnyo kino kibeerawo luvannyuma
Ensi eno n’eggulu Allah yabikola ng’alina lwakufulumya bukoola obunaakuuma akabala ako
ebigendererwa ebikulu ennyo ebyeyoleka nga akanafu era obunaakabikkirira okukawonya omusana
wekkaanyizza. Buli kitundu kubyo kirina ebigendererwa okukookya, n’empewo obutakafuuwa n’ebissi
ebikulu n’obubonero obwewunyisa. Era singa obutakazikiriza. Nabwekityo ekibala ekyo kigenda
wetegerezza obubonero obwo kamu kukamu kifunanga eby’okulya byakyo nga biyitira mubulandira
ojjakusinngaana muko ebikwewunyisa. Tunuulira eri obwo nebikituukako nekirya nga omwana bw’afuna
eky’okulya kye nga kiyitira mumabeere gannyina.
41
42
N’oluvannyuma, omulezi w’akyo agenda akirera ennaku ezimu nga za kyeeya kyereere n’ezimu nga za
n’akikuza okutuusa lwekyenkanankana n’ekijjula bunnyogovu, ebyo byonna birina emigaso ejitagambika
nekikula nekinogebwa bwekuba kuliibwa nekiriibwa. eri ebyo byonna ebiri kunsi ebiramu n’ebimera – Allah
Naawe singa oba otunuulidde ensi n’engeri oyo eyakola ensi eno wanjawulo nnyo, kwebyo
gyeyakolebwaamu, ogyiraba n’okakasa nti ensi eno kamu byebamugattikako.
kububonero obulaga nti waliwo omutonzi waayo era Oluvannyuma lw’ensi, kyusa amaaso go
eyagyitandiikawo –Allah omutonzi- ow’enjawulo n’ebirowoozo obitunuze eri okutondebwa kw’eggulu,
kubitonde byonna –yajitonda nga nseeseetevu eringa oddinngane emirundi n’emirundi, ojja kulaba ogambe nti:
kyaaliiro n’agigondeza abaddube, n’ajiteekamu eggulu kekabonero akalaga obuyinza bw’oyo Allah
eby’okulya byabwe n’eby’enfune balyoke babeewo, omutonzi wabyonna akakyasinze obukulu, okumatiza
n’ateeka munsi eno amakubo abaddu abo basobola n’okwewunyisa, mungeri gyelyewaniseemu, obugazi
okutambula muyo kulw’ebyetaago byabwe n’okusobola bwalyo n’okutebenkera mukifo ekimu nga terinyeenya
okwetaaya muyo, era yajissaamu ensozi ennywevu nga wadde wamu n’okubeera nti teririna mpagi yonna
z’enkondo ezijikuuma obutayuuga yuuga, n’agaziya eriwaniridde!, wabula likwatiddwa era neriwanirirwa
empuyi n’empuyi zaayo. N’ajikola nga ewambatira nabuyinza bw’Allah omutonzi waalyo awaniridde era
abalamu kungulu waayo newambatira n’abafu munda akwatiridde eggulu n’ensi obutaggwawo.
waayo. Oluvannyuma nate tunuulira munnyeenye Naawe kennyini singa otunuulidde ensi eno
ezeetooloola okugeza nga enjuba, omwezi n’eggulu n’okwegatta kw’ebitundu tundu byabyo
nebumunnyeenye obutono bw’olaba kuggulu ly’ensi nga n’entegeka yabyo eyewunyisa okukamala, ojja kukakasa
bulinga amazzi, otunuulire amakubo mweziyita n’engeri nti omutonzi waabyo alina obuyinza obutagambika era
jezeetooloola munsi eno yonna, olwetooloola olwabuli mumanyi nnyo ekisukkiridde era mutetenkanya
lukedde awatali kuwummulamu wadde nga ate ekiyitiridde era alabira wala nnyo, kubanga ojja
zakugenderera bwezityo okutuusa kunkomerero kubisinngaana nga biringa ennyumba eyazimbibwa
y’ekiseera ekigere Allah omutonzi kyeyesigaliza n’eteekebwamu buli ekyetaagisa. Kuba eggulu kekasolya
okumanya. Awamu n’ekyo Katonda n’akola olunaku akakuli waggulu, ettaka kyekyaliiro kyayo eri
olumu nga lwawukamu lulimu ekiro n’emisana, n’afuula abagibeeramu, enjuba n’omwezi z’ettaala ezimulisa

43 44
muyo, emunnyeenye z’ettadooba zayo atenga omutonzi,ebintu byonna byandyonoonese n’entegeka
byakwewunda byayo, ziyamba atambulira mumakubo yabyombiriri yanditabuse ebigendererwa nebibula.
g’ennyumba, ebintu eby’omuwendo n’ebirombe Naye bw’oba ogaanye n’osigala nga ebitonde
oby’obugagga obw’omuttaka ebyaterekebwa muttaka obiwa atali mutonzi waabyo, mbuulira : Sinnga nga
gemasitoowa, buli kyonna ekiri kunsi kuno kirina osinngaana ekyuma kumugga nga kyalongoosebwa
omugaso gw’akyo eri agyibeerako. Ebimera byonna bulungi nnyo mungeri ey’ekikugu era nga tekiriiko
mungeri zaabyo ezenjawulo, byategekebwa olw’okugasa kamogo konna wabula nga kiriwo kulwa kusindika mazzi
omwan’adaamu, n’ebisolo byonna byateekebwaamu okugatwala kussamba eddene eririmu ebibala ebyabuli
ebika eby’enjawulo olw’okugasa omwan’adaamu oyo ngeri kigyifunyise amazzi era nga esamba eyo eriko
ajibeerako; mubyo mulimu ebyebagalwa, mulimu omuntu agyirabirira mubuli ngeri era tewali kyonooneka
ebikamibwa n’ebivaamu amata, n’ebyennyama, muyo wadde ekibala kyonna okuvunda era nga lubeerera
n’ebivaamu ebyambalo, nemubyo mulimu yagabanya ebibala ebyo eri ababyagala okusinziira
ebyeyambisibwa okumukuuma. Allah omutonzi n’abeera kubwetaavu bwabwe , abange! Ekyuma ekyo n’engeri
nga omuntu y’amutegekera nga kabaka yetaaya muyo nga amazzi gyegayitamu okutuuka kussamba n’okugagabanya
bw’ayagala era ky’ayagala ky’alagira. muyo n’ebigyikwatako byonna , oyinza okukkiriza nti
Era singa weetegerezza ensi eno yonna oba tebiriiko yabikola era eyabitegeka ? era singa amagezigo
ekitundu kyonna kuyo ojja kukisinngaana nga gakugamba ekyo oyinza okukkiriza ? Kale bw’oba
kyewunyisa, era bwewetegereza ennyo n’obwenkanya tokkiriza ani nti yakubuulira nti ebintu nga ekyo birina
obutaliimu kwekubiira, wandikakasizza olukakasa okubeerako eyabikola era ebirabirira ? .
olwannamaddala nti ddala ensi eno ntonde butonzi,
Omutetenkanya Omuyinza era Omumanyi kakensa
yeyagyitonda, n’agyigera olugera oluyitirivu obulungi,
EKYAGENDERERWA MW’EBYO
n’agyitegeka olutegeka olutalabikangako. Era ojja EBIKULEMBEDDE
kukakasa nti omutonzi waayo ali omu yekka tekisoboka Oluvannyuma lw’okwetooloola nga twekeeneenya
kubeera nga bali babiri, era okakase nti munsi nemuggulu okutondebwa kw’eggulu n’ensi, kirungi tubeere nga
singa mwalimu katonda omulala yenna atali Allah tunnyonyola ebimu kw’ebyo Allah omutonzi

45 46
byeyagenderera okutonda n’okutandiikawo ebintu ebyo
byonna n’obubonero obwo bwonna obwewunyisa; ebimu
{‫وإن ﺗﻌﺪوا ﻧﻌﻤﺖ اﷲ ﻻ ﲢﺼﻮﻫﺎ إن اﻹﻧﺴﺎن ﻟﻈﻠﻮم ﻛﻔﺎر‬
kubyo byebino: .34-32/‫إﺑﺮاﻫﻴﻢ‬
1- Yabitonda olw’okwanguyiza n’okugondeza {Allah y’oyo eyatonda eggulu n’ensi era y’attonnyesa
omuntu obulamu buno obw’ensi asobole bulungi enkuba okuva muggulu n’ameza nayo ebibala nga
okusinza omutonziwe n’okuzimba ensi eno. kyeky’okulya kyammwe, n’abagondeza amaato gasobole
Allah bweyamala okusalawo ateeke kunsi kuno omusika okuseeyeeya kunnyanja kulw’obuyinza bwe
amusinze era azimbe ensi eno, yatonda ebyo byonna n’abagondeza emigga; n’abagondeza enjuba n’omwezi
kulw’omusika oyo nga ayagala abeere mubulamu ebitambula olubeerera –musobole okwegasa nabyo-
obwesiimisa, awangaale bulungi asobole okukolerera n’abagondeza ekiro n’emisana. N’abawa buli kyonna
obulamu bwe obw’oluvannyuma, Allah ategeeza nti: kyemuba mumusabye –nebyemutasabye, abawa ekigero
.13/‫اﳉﺎﺛﻴﺔ‬ {‫}وﺳﺨﺮ ﻟﻜﻢ ﻣﺎ ﰲ اﻟﺴﻤﻮات وﻣﺎ ﰲ اﻷرض ﲨﻴﻌﺎً ﻣﻨﻪ‬ ekibamala era ekibagasa- era singa mubala ebyengera bya
Allah –omutonzi wammwe- temuyinza kubikomekkereza.
{Yabagondeza ebyo byonna ebiri muggulu n’ebyo Mazima omuntu mulyazaamaanyi –yeeryazaamanya
byonna ebiri munsi “mubyeyambise” byonna biva gy’ali} yekka-, muwakanyi nnyo –awakanya Katonda by’amuwa-
45:13. } 14:32-34.
Era Allah ayongera n’ategeeza nti: 2 - Allah yatonda eggulu n’ensi n’ebyo byonna ebibirimu
‫}اﷲ اﻟﺬي ﺧﻠﻖ اﻟﺴﻤﻮات واﻷرض وأﻧﺰل ﻣﻦ اﻟﺴﻤﺎء ﻣﺎء ﻓﺄﺧﺮج‬ bibeere obujulizi obulaga nti yemutonzi omulezi
w’ebitonde byonna era bibeere obubonero obulaga nti ali
‫ﺑﻪ ﻣﻦ اﻟﺜﻤﺮات رزﻗﺎً ﻟﻜﻢ وﺳﺨﺮ ﻟﻜﻢ اﻟﻔﻠﻚ ﻟﺘﺠﺮي ﰲ اﻟﺒﺤﺮ‬ omu yekka; n’ekikulu kyabyonna mubulamu bw’omuntu
kwekukakasa nti Allah yemulezi era omutonzi wabyonna
‫وﺳﺨﺮ ﻟﻜﻢ اﻟﺸﻤﺲ واﻟﻘﻤﺮ داﺋﺒﲔ‬، ‫ﺑﺄﻣﺮﻩ وﺳﺨﺮﻟﻜﻢ اﻷ ﺎر‬ ebiriwo n’okukkiriza nti ali omu yekka mubwa Katonda
n’okulera kwe ebitonde byonna . N’olwokubeera nti ekyo
‫وﺳﺨﺮ ﻟﻜﻢ اﻟﻠﻴﻞ واﻟﻨﻬﺎر وآﺗﺎﻛﻢ ﻣﻦ ﻛﻞ ﻣﺎ ﺳﺄﻟﺘﻤﻮﻩ‬ ky’ekikulu kyabyonna kyeyava akissaako obujulizi
obw’amaanyi era obubonero obweeyolefu
47
48
obwanamaddala, Allah omutonzi –ow’enjawulo kulw’ekiragiro kye}.
kubitonde byonna- kyeyava assaawo eggulu n’ensi Aaya ezo zonna ezikulembedde zisangibwa mu suula:
n’ebyo byonna ebiriwo ebisigadde bibeere obujulizi 30:22-25.
kunsonga eyo, era ky’ova olaba nti mu Qur’an 3 - Allah omutonzi yatonda eggulu n’ensi n’ebyo byonna
ey’ekitiibwa yassaamu Aayaati nnyingi ddala ezigamba ebibirimu, biryoke bibeere obujulizi obulaga nti
nti: {..‫}وﻣﻦ آﻳﺎﺗﻪ‬ okuzuukira wekuli era kyangunnyo gy’ali: obulamu
bwebw’amala okubeera obw’emirundi ebiri: obulamu
{Nemubumu kububonro bwe -obulaga- obuyinza bwe} obw’okunsi kuno, n’obulamu obw’ennyumba
Nemu aaya ezogera bwezityo ze’zino: eyenkomerero, Allah kyeyava agamba nti:
{‫}وﻣﻦ آﻳﺎﺗﻪ ﺧﻠﻖ اﻟﺴﻤﻮات واﻷرض‬ ‫ وإن اﻟﺪار اﻵﺧﺮة ﳍﻲ اﳊﻴﻮان‬، ‫}وﻣﺎ اﳊﻴﺎة اﻟﺪﻧﻴﺎ إﻻ ﳍﻮ وﻟﻌﺐ‬
{Nemububonero bwe -mulimu- okutondebwa kw’eggulu
n’ensi} .64/‫ﻟﻮ ﻛﺎﻧﻮا ﻳﻌﻠﻤﻮن{ اﻟﻌﻨﻜﺒﻮت‬
{‫}وﻣﻦ آﻳﺎﺗﻪ ﻣﻨﺎﻣﻜﻢ ﺑﺎﻟﻠﻴﻞ واﻟﻨﻬﺎر‬ {Tebuli buno obulamu bw’ensi -wabula – bwo masanyu
namuzannyo. Naye mazima obulamu bw’omunnyumba
{Nemububonero bwe -mulimu- okwebaka kwammwe ey’oluvannyuma bwo bwe bulamu obwanamaddala, singa
ekiro n’emisana} -abantu- bamanyi} 29:64.
{ً‫}وﻣﻦ آﻳﺎﺗﻪ ﻳﺮﻳﻜﻢ اﻟﱪق ﺧﻮﻓﺎً وﻃﻤﻌﺎ‬ Obulamu obw’oluvannyuma ddala bwe bulamu
obwanamaddala; kubanga y’ennyumba ey’okubalibwa
{era n’ekibalibwa mu bubonero bwe –obulaga obuyinza
n’okusasulwa , n’olw’okubeera nti yo abagenda
bwe - kwe kubalaga olumamya ku lw’okutya –okukubwa
okujiyingira bagenda kugibeeramu bugenderevu mirembe
eggulu- n’okululunkanira –okutonnya kw’enkuba-}.
namirembe, nga abakozi b’ebirungi bali mubyengera, ate
{‫}وﻣﻦ آﻳﺎﺗﻪ أن ﺗﻘﻮم اﻟﺴﻤﺎء واﻷرض ﺑﺄﻣﺮﻩ‬ abakozi b’ebibi nga bali mubibinyoobonyo
{N’ekibalibwa mububonero bwe –obunene obulaga eby’olubeerera mirembe namirembe.
obuyinza bwe- ly’eggulu n’ensi okuyimirirawo N’olw’ekyo, ennyumba eyo bweyamala okubeera nti
omuntu tatuuka gy’eri okugyako nga amaze kufa
49
50
n’azuukira oluvannyuma lw’okufa kwe, buli yenna
atakkiriza muleziwe - oyo alina ekimubulako
‫}اﷲ اﻟﺬي رﻓﻊ اﻟﺴﻤﻮات ﺑﻐﲑ ﻋﻤﺪ ﺗﺮو ﺎ ﰒ اﺳﺘﻮى ﻋﻠﻰ اﻟﻌﺮش‬
kubutondebwe, omwonoonefu w’amagezi – yakiwakanya ‫ وﺳﺨﺮ اﻟﺸﻤﺲ واﻟﻘﻤﺮ ﻛﻞ ﳚﺮي ﻷﺟﻞ ﻣﺴﻤﻰ ﻳﺪﺑﺮ اﻷﻣﺮ‬،
. Nekulw’ensonga eyo Allah kyeyava assaawo
obubonero obwo obunene ; emyoyo gisobole 02/‫ﻳﻔﺼﻞ اﻵﻳﺎت ﻟﻌﻠﻜﻢ ﺑﻠﻘﺎء رﺑﻜﻢ ﺗﻮﻗﻨﻮن{ اﻟﺮﻋﺪ‬
okufumintiriza kuntonda yabyo ey’ettendo era
eyeewunyisa, kigisobozese okukkiriza nti okuzuukira {Allah y’oyo eyawanika eggulu awatali mpagi gyemulaba
kutuufu era kwakubeerawo buli mungeri yonna; kubanga n’oluvannyuma yatereera ku Al-arshi, era –y’oyo-
okuzzaawo ekitonde kyangu nnyo okusinga eyagonza enjuba n’omwezi buli kimu –kubyo byombiriri-
okukitandiikawo omulundi ogusookera ddala, wabula ate kitambula kulw’ebbanga erimanyiddwa –lyeyakigerekera,
okutonda eggulu n’ensi kinene nnyo okusinga okuzzawo era y’oyo- ategeka n’alabirira ensonga zonna –
omuntu oluvannyuma lw’okufa kwe . Allah omutonzi n’olw’ekyo- annyonnyola obubonero – bwe mubujjuvu,
omuyinza omugulumivu agamba bw’ati: obulaga obuyinza bwe - oba olyawo nemukakasa -
okumusisinkana-} 13:2
.27/‫}وﻫﻮ اﻟﺬي ﻳﺒﺪأ اﳋﻠﻖ ﰒ ﻳﻌﻴﺪﻩ وﻫﻮ أﻫﻮن ﻋﻠﻴﻪ{ اﻟﺮوم‬ oluvannyuma lw’ebyo, muganda wange, bwekiba
{Era ye –Allah omutonzi omuyinza- y’oyo atandiikawo nti ensi eno n’eggulu nga byonna byagonzebwa kululwo,
ebitonde era y’agenda okubizzaawo oluvannyuma – era bwekiba nti obubonero bwabyo bwonna obwewunyisa
lw’okufa- era kyo –ekyokubizzaawo oluvannyuma bwassibwaawo nga bwebujulizi ku ggwe obulaga nti:
lw’okufa- ky’ekisinga okubeera ekyangu ku ye} 30:27. Tewali Katonda asinzibwa omutuufu okugyako Allah
Nate ayongera n’ategeeza nti: yekka tewali kimwegattako, era bw’oba nga otegedde nti
okuzuukirakwo n’obulamubwo oluvannyuma
.57/‫}ﳋﻠﻖ اﻟﺴﻤﻮات واﻷرض أﻛﱪ ﻣﻦ ﺧﻠﻖ اﻟﻨﺎس{ اﻟﻐﺎﻓﺮ‬ lw’okufakwo, ky’ekintu ekisinga obwangu okusinga
{Mazima okutonda eggulu n’ensi kwekusinga obunene okutonda eggulu n’ensi era nga okimanyi nti ogenda
okusinga okutonda abantu -bonna-} 40:57. kusisinkana omutonziwo akubale emirimugyo, era
Era aw’ekitiibwa ayongera n’ategeeza nti: bw’oba nga otegedde nti ensi n’eggulu byonna bisinza
omutonzi wa’byo Allah , nga n’ebitonde bye

51 52
bimutendereza olw’amatendo ge amajjuvu. Nga wabwe –olw’obujeemu} 22:18.
bw’agamba nti: Wabula ebitonde ebyo byonna bivunnamira Allah
‫}ﻳﺴﺒﺢ ﷲ ﻣﺎ ﰲ اﻟﺴﻤﻮات واﻷرض اﳌﻠﻚ اﻟﻘﺪوس اﻟﻌﺰﻳﺰ‬ omutonzi waabyo nebisaba okusaba okusaanidde buli
mutindo, Allah –erinya kye liweebwe ekitiibwa- ategeeza
.1/‫اﳊﻜﻴﻢ{ اﳉﻤﻌﺔ‬ nti:
{Bitendereza Allah -omutonzi- ebyo byonna ebiri ‫}أﱂ ﺗﺮ أن اﷲ ﻳﺴﺒﺢ ﻟﻪ ﻣﺎ ﰲ اﻟﺴﻤﻮات واﻷرض واﻟﻄﲑ ﺻﺎﻓﺎت‬
muggulu n’ebyo byonna ebiri munsi –nebimwawula
.41/‫ﻛﻞ ﻗﺪ ﻋﻠﻢ ﺻﻼﺗﻪ وﺗﺴﺒﻴﺤﻪ{ اﻟﻨﻮر‬
mubwakatonda bwe- Allah oyo omufuzi –wa buli
kitonde-, omutukuvu –kubuli bukendeevu-, ow’ekitiibwa, {Tolaba nti mazima Allah –omulezi w’ebitonde byonna-
omutetenkanya –alamula mubwenkanya-} 62:1. bimutendereza byonna ebyo ebiri muggulu nemunsi
Era ebyo byonna ebitonde bivunnama n’ebinyonyi –bimutendereza – nga byanjuluzza –
olw’okugulumiza ekitiibwa kye Allah omutonzi wa byo, abiwawaatiro byabyo- eyo mubwengula- buli kimu
Allah ow’ekitiibwa atutegeeza bwati: mubitonde mazima –Allah omutonzi era omulezi wa kyo
‫}أﱂ ﺗﺮ أن اﷲ ﻳﺴﺠﺪ ﻟﻪ ﻣﺎ ﰲ اﻟﺴﻤﻮات وﻣﻦ ﰲ اﻷرض‬ yakiyigiriza- kimanyi engeri gyekisabamu era kimanyi
n’engeri gye kitenderezaamu –omutonzi wakyo-} 24:41.
‫واﻟﺸﻤﺲ واﻟﻘﻤﺮ واﻟﻨﺠﻮم واﳉﺒﺎل واﻟﺸﺠﺮ واﻟﺪواب وﻛﺜﲑ ﻣﻦ‬ Bwe guba nga omubiri gwo gutambulira kuntegeka
ya gwo okusinziira kungereka ya Allah nekuntegekaaye,
.18/‫اﻟﻨﺎس وﻛﺜﲑ ﺣﻖ ﻋﻠﻴﻪ اﻟﻌﺬاب{ اﳊﺞ‬ omw’oyo amawuggwe g’ombiriri, ekibumba, n’ebiyungo
ebirala ebisigadde bibeera bijeemulukufu eri omulezi
{Tolaba nti mazima Allah –omutonzi w’ebitonde byonna- waabyo era nga byewaayo eri omulezi wabyo abifuge era
bamuvunnamira abo abali muggulu nemunsi. N’enjuba, abikulembere … abaffe, kubeera okusalawokwo
n’omwezi, n’emunnyeenye, n’ensozi n’emiti n’ebiramu kwakyeyagalire okwo kwewalondako kubibiri: okukkiriza
ebitambula –ebisolo n’ebiwukka- ebyo byonna omuleziwo, oba okumujeemera. Abange! Bwekiba nga
bimuvunnamira, n’abantu bangi, era bangi -mubantu- ekyo kyewasalawo, okwo kubeera kwawukana
byabakakatako ebibonyoobonyo –by’Allah omutonzi kundagaano nekukkubo eggolokofu ely’omukisa
53 54
erimanyiddwa kuggulu nemunsi wabula ne mumubiri n’amugaana omuti gumu gwokka -nga ayagala
gwo gwennyini . kumugezesa- Katonda n’ayagala ayolese ekitiibwa
Mazima omuntu omugezi omujjuvu afumintiriza ky’omuntu eri ebitondebye, kwekulagira Bamalaika be
kennyini okubeera nti yayawukanye era ali bweru bavunnamire Adam, Bamalaika bonna nebavunnama,
wabutonde bw’ebitonde byonna muggulu nemunsi okugyako Ibuliisu yagaana okuvunnama olw’okwekuza
awamu n’obugazi bwabyo. n’obuwakanyi. Omuleziwe kyeyava amunyiigira
kulw’okwawukana kukiragiro kye era n’amugoba
OKUTONDA OMUNTU mukusaasira kwe kubanga yamwekuluntalizaako. Ibulisu
kyeyava asaba omuleziwe amuwe obuwangaazi
N’OKUMUGULUMIZA obuwanvu era amulindirize okutuusa ku lunaku
Allah omutonzi w’ensi n’eggulu yasalawo atonde lw’enkomerero; Katonda we n’akkiriza okumuwangaaza
ekitonde ekinaabeera nga kisobola okuzimba ensi eno, mpaka ku lunaku lw’okuyimirira mumaasoge n’okusasula
ekitonde ekyo n’asalawo okubeera nga ye muntu. Era abaddube. Sitaani kyeyava ekwatirwa Adam –emirembe
okutetenkanya kwe –owenjawulo kubitonde byonna- gibeere kuye- enswaalwa kulw’ekyo
nekusalawo nti omuntu oyo agenda kumukola mukimu kyeyamusukkulumako ye nezzadde lye, sitaani n’erayira
kubintu ebiri kunsi, era n’atandiika okumutonda nga omulezi waayo nti egya kubuza abaanaddaamu bonna era
amujja muttaka. Oluvannyuma yamuteeka mukifaananyi nti egya kubayita mubuli ludda: mumaaso gaabwe,
ekisiinga obulungi era ky’ekyo omuntu ky’alimu emabega waabwe, kuddyo waabwe, nekukkono waabwe.
n’okutuusa olwaleero. Omuntu bweyamala okutereera Okugyako abaddu b’Allah abalongoofu abakola kululwe
obulungi nga ajjudde munkolaye, Katonda yamufuuwamu yekka abo abamalirivu abamutya, mazima Allah omulezi
omwoyo okugenda okulaba nga muntu ali mukifaananyi waabwe abakuuma n’abuwonya enkwe za sitaani, era
ekisinga obutereevu: awulira, alaba, atambula era Allah n’alabula Adamu –emirembe gibeere kuye- kunkwe
ayogera, omuleziwe n’amutebenkeza mu Jjanah – za sitaani ezo. Wabula sitaani eyo yasendasenda Adamu
munyumba ey’ebyengera-, era n’amuyigiriza buli kyonna –emirembe gibeere kuye- nemukyala we Haawa [Eva]
ekyetaagisa okukimanya, n’amukkiriza okulya kulw’okwagala bajjibwe bombiriri munnyumba
n’okukozesa buli ekiri mu nnyumba eyo. Wabula ey’emirembe –Jjanah-. Era nebabikkulira bombiriri ekyo

55 56
kye baali bakisiddwa bombiriri mu by’ensonyi byabwe, ye nemukyala we Haawa nebatandika okuvaamu ezzadde
era n’ebalayirira bombiriri nti: Mazima nze nzize lyabwe bombiriri, era baali basinza Allah omutonzi
kubabuulirira era mazima Allah omulezi wammwe waabwe nga batambulira kw’ebyo byeyabalagira, kuba
teyabagaana kulya kumuti ogwo wabula lwakubanga Adamu –emirembe gibeere kuye- yali Nabbi.
mujja kufuuka bamalaika oba okubeera mwembiriri Mazima Allah ow’ekitiibwa yatubuulira ekyafaayo
mubulamu buno olubeerera. ekyo mukitabo kye ekitukuvu n’agamba nti:
Bombiriri kyebaava balya kumuti ogwo Allah gwe
yabaziyiza okusemberera. N’ekibonerezo ekyasookera
‫}وﻟﻘﺪ ﺧﻠﻘﻨﺎﻛﻢ ﰒ ﺻﻮرﻧﺎﻛﻢ ﰒ ﻗﻠﻨﺎ ﻟﻠﻤﻼﺋﻜﺔ اﺳﺠﺪوا ﻵدم‬
ddala okubatuukako olw’okwawukana kukiragiro ‫ ﻗﺎل ﻣﺎ ﻣﻨﻌﻚ أﻻ‬، ‫ﻓﺴﺠﺪوا إﻻ إﺑﻠﻴﺲ ﱂ ﻳﻜﻦ ﻣﻦ اﻟﺴﺎﺟﺪﻳﻦ‬
ky’Allah omulezi waabwe kwali bwereere bwabwe
kubeyolekera. Omulezi waabwe kwekubajjukiza ‫ﺗﺴﺠﺪ إذ أﻣﺮﺗﻚ ﻗﺎل أﻧﺎ ﺧﲑ ﻣﻨﻪ ﺧﻠﻘﺘﲏ ﻣﻦ ﻧﺎر وﺧﻠﻘﺘﻪ ﻣﻦ ﻃﲔ‬
bombiriri nga bweyabalabula oluberyeberye ku nkwe za
sitaani. Nemukiseera ekyo, Adam –emirembe gibeere ‫ ﻗﺎل ﻓﺎﻫﺒﻂ ﻣﻨﻬﺎ ﻓﻤﺎ ﻳﻜﻮن ﻟﻚ أن ﺗﺘﻜﱪ ﻓﻴﻬﺎ ﻓﺎﺧﺮج إﻧﻚ ﻣﻦ‬،
kuye- yasaba omulezi we amusonyiwe era neyeenenya
gy’ali, omulezi we n’amusonyiwa era n’akkiriza ، ‫ ﻗﺎل إﻧﻚ ﻣﻦ اﳌﻨﻈﺮﻳﻦ‬، ‫ ﻗﺎل أﻧﻈﺮﱐ إﱃ ﻳﻮم ﻳﺒﻌﺜﻮن‬، ‫اﻟﺼﺎﻏﺮﻳﻦ‬
okwenenya kwe n’amulonda okubeera Nabbi era
n’amulunngamya, n’amulagira abeere nga akka okuva ‫ ﰒ ﻵﺗﻴﻨﻬﻢ ﻣﻦ‬، ‫ﻗﺎل ﻓﺒﻤﺎ أﻏﻮﻳﺘﲏ ﻷﻗﻌﺪن ﳍﻢ ﺻﺮاﻃﻚ اﳌﺴﺘﻘﻴﻢ‬
munnyumba ey’ebyengera -Jjanah- eyo gy’abadde
abeeramu adde kunsi nga okwo kwagenda okubeerera ‫ﺑﲔ أﻳﺪﻳﻬﻢ وﻣﻦ ﺧﻠﻔﻬﻢ وﻋﻦ أﳝﺎ ﻢ وﻋﻦ ﴰﺎﺋﻠﻬﻢ وﻻ ﲡﺪ‬
ddala era kw’agenda okweyagalira naye nga okweyagala
okwo kwakiseera kitono. Era omuleziwe yamutegeeza nti
‫ ﻗﺎل اﺧﺮج ﻣﻨﻬﺎ ﻣﺬءوﻣﺎ ﻣﺪﺣﻮراً ﳌﻦ ﺗﺒﻌﻚ‬، ‫أﻛﺜﺮﻫﻢ ﺷﺎﻛﺮﻳﻦ‬
muttaka kw’asse mweyamukola era kulyo kw’agenda ‫ وﻳﺎ آدم اﺳﻜﻦ أﻧﺖ وزوﺟﻚ‬، ‫ﻣﻨﻬﻢ ﻷﻣﻸن ﺟﻬﻨﻢ ﻣﻨﻜﻢ أﲨﻌﲔ‬
okuwangaalira era mulyo mw’agenda okuziikibwa nga
afudde era nemulyo mw’agenda okumujja amuzuukize ‫اﳉﻨﺔ ﻓﻜﻼ ﻣﻦ ﺣﻴﺚ ﺷﺌﺘﻤﺎ وﻻ ﺗﻘﺮﺑﺎ ﻫﺬﻩ اﻟﺸﺠﺮة‬
amuzzeewo.
Adamu –emirembe gibeere kuye - kwekukka kunsi
58
57
‫ ﻓﻮﺳﻮس ﳍﻤﺎ اﻟﺸﻴﻄﺎن ﻟﻴﺒﺪي ﳍﻤﺎ ﻣﺎ ووري‬، ‫ﻓﺘﻜﻮﻧﺎ ﻣﻦ اﻟﻈﺎﳌﲔ‬ oli wamubalindirizibwa. -Ibuliisu- n’agamba nti: nga
bw’ombuzizza, nzija kubatuuliriranga –abaddubo nga
‫ﻋﻨﻬﻤﺎ ﻣﻦ ﺳﻮءا ﻤﺎ وﻃﻔﻘﺎ ﳜﺼﻔﺎن ﻋﻠﻴﻬﻤﺎ ﻣﻦ ورق اﳉﻨﺔ‬ mbateeze- ku kkubo lyo eggolokofu, oluvannyuma nzija

‫وﻧﺎداﳘﺎ ر ﻤﺎ أﱂ أ ﻜﻤﺎ ﻋﻦ ﺗﻠﻜﻤﺎ اﻟﺸﺠﺮة وأﻗﻞ ﻟﻜﻤﺎ إن‬ kubajjiranga okuva mumaaso gaabwe n’emabega waabwe
ne kuddyo waabwe neku kkono waabwe, era togenda
‫ ﻗﺎﻻ رﺑﻨﺎ ﻇﻠﻤﻨﺎ أﻧﻔﺴﻨﺎ وإن ﱂ ﺗﻐﻔﺮ ﻟﻨﺎ‬، ‫اﻟﺸﻴﻄﺎن ﻟﻜﻤﺎ ﻋﺪو ﻣﺒﲔ‬ kusanga nga abasinga obungi mu bo beebaza –ebyengera
byo-, -Katonda- n’agamba nti: fuluma muyo, nga oli
‫ ﻗﺎل اﻫﺒﻄﻮا ﺑﻌﻀﻜﻢ ﻟﺒﻌﺾ ﻋﺪو‬، ‫وﺗﺮﲪﻨﺎ ﻟﻨﻜﻮﻧﻦ ﻣﻦ اﳋﺎﺳﺮﻳﻦ‬ avumiddwa, agobeddwa, omuntu aliba akugoberedde mu
bo, nngenda kujjuza omuliro -Jahannama- okuva
‫ ﻗﺎل ﻓﻴﻬﺎ ﲢﻴﻮن وﻓﻴﻬﺎ‬، ‫وﻟﻜﻢ ﰲ اﻷرض ﻣﺴﺘﻘﺮ وﻣﺘﺎع إﱃ ﺣﲔ‬ mummwe mwenna, owange gwe Adam! Kkalira gwe
nemukyala wo Haawa mu Jjanah, era mulye buli kyonna
.25-11/‫ﲤﻮﺗﻮن وﻣﻨﻬﺎ ﲣﺮﺟﻮن{ اﻷﻋﺮاف‬
kye mwagala kyokka temusembereranga omuti guno ne
{Mazima twabatonda, oluvannyuma netubawa mubeera mwembiriri ab’omubalyazaamanyi, Sitaani
ekifaananyi –kyammwe ekyo kyemulimu eky’obuntu-, n’abalabankanya bombiriri –nga abasendasenda alyoke-
oluvannyuma, netugamba bamalaika nti: muvunnamire ababikkulire ekyo kye baali bakisiddwa bombiriri
Adam! Nebavunnama -bonna- okugyako Ibuliisi -Sitaani- muby’ensonyi byabwe, n’agamba nti: Mukama wammwe
, teyali wamu n’abaavunnama, Katonda n’agamba nti: teyabagaana kuguno omuti wabula lwakubanga
kiki ekikugaanyi okuvunnama mukiseera bwe mwandibeera bamalaika mwembiriri oba okubeera
nkulagidde? -Ibuliisu- n’agamba nti: nze mulungi mwembiriri ab’omu -bulamu- oluberera, n’abalayirira
okusinga ye -Adam-, wantonda mumuliro, ye n’omutonda bombiriri -ng’agamba- nti: mazima nze kummwe ndi
mu ttaka. -Katonda- n’agamba nti: kka okuva muyo - mubuulirizi, kale n’abalagirira –eri obwonoonyi-
Ejjanah-! Tolina gwe kwekuluntaza muyo, kale fuluma! n’okubakwenyakwenya, bwe baamala okukomba -
Amazima ggwe oli wa mubanyoomebwa, -Ibuliisu- okuloza- ku muti ne nezibebikkulira -ensonyi- zaabwe
n’agamba nti: nnindiriza ko okutuusa ku lunaku lwe bombiriri nebatandika okwekwasaako kubwo -obwereere-
balizuukizibwa, -Katonda- n’agamba nti: mazima ggwe ebikoola by’omu Jjanah. Awo Katonda waabwe

59 60
n’abakowoola bombiriri –ng’agamba- nti: Ssabagaana elyaterekebwa munnabana, ogeraageranye n’embeera
mmwe mwembiriri -okulya- kw’ogwo omuti era gy’agenda okubeeramu nga ali mu Jjanah, malaika nga
nembagamba nti: mazima sitaani mulabe wammwe ziyingira gyali?! {Kale yatukula Allah –omutonzi oyo-
walwatu? Nebagamba bombiriri nti: Mukama waffe! omulungi okusinga abatonzi -bonna-!} 23:14.
Tulyazaamaanyizza emyoyo gyaffe, bw’onoba . 14 : ‫" اﳌﺆﻣﻨﻮن‬ ‫" ﻓﺘﺒﺎرك اﷲ أﺣﺴﻦ اﳋﺎﻟﻘﲔ‬
totusonyiye n’otusaasira tugya kubeera ddala abomu
bafafaaganiddwa!, -Katonda- n’agamba nti: mukke – Ensi eno eringa kyalo omuntu y’akibeerako era buli
muve mu Jjanah-, mubeere n’obulabe -mummwe- omu atewaana nayo nga agyinoonyaaamu ekinaamugasa,
mwekka na mwekka, era mulina munsi obutebenkero nabuli kyonna ekiri kunsi kuno kyateekebwaawo kulwa
n’okweyagala okutuusa ekiseera ekigere -lwekinaatuuka-, kuyamba ye nakumumalira byetaago bye. Zimalaika
Katonda n’agamba nti: muyo mugenda kubeera balamu, ezamuteekebwako zimukuuma ekiro n’emisana n’ezo
ne muyo mwemulifiira, ne muyo mwemulijjibwa – ezivunanyizibwa kukutonnyesa enkuba n’okumeza
mutwalibwe eri okulamulwa kulunaku lw’ekomerero-} ebimera zonna zitewaanira ye afune eky’okulya .
7:11-25. Ebyombo byonna byagonzebwa bibeere nga
Sseruganda wetegereze nnyo engeri ey’ekitiibwa byetooloolere kumayanja kulw’okumugasa. Enjuba
Allah gyeyatondamu omuntu, kubanga yamutonda n’omwezi nemunnyeenye byagonzebwa bitambule nga
n’amutereeza olutereeza olusinga obulungi, bimubalira ebiseerabye n’okulongoosa entegeka
n’amwambaza ebyambalo ebimuweesa ekitiibwa y’eby’okulya bye. Ebitonde ebiseeyeyera mubbanga -
ekimusukkulumya kubitonde byonna, nga : okutegeera, mubwengula- byagonzebwa kululwe, nga: Empewo,
okumanya, okunyonyola, okwatula, enkulaye, ebire, n’ebinyonyi . Ensi eyawansi yonna yagonzebwa
n’ekifaananyi ekirungi eky’ekitiibwa, n’amuwa kuluwe era yatondebwa egase ye , Ettaka lyayo, n’ensozi
okumanya okumusobozesa okuwa obujulizi zaayo, amayanja gaayo n’emigga, emiti gyayo n’ebibala
n’okulowooza, n’okusobola okunoonya empisa ennungi byayo, n’omuddo gwayo n’ebisolo ebigyiriko nabuli
nga: okukola obulungi, okugondera Katonda kyonna ekigiriko kyateekebwako kuluwe, Allah
n’okwewaayo gyali, era lowooza kumbeeraye atutegeeza bw’ati:
bweyabeera nga ttondo lyamazzi agazaala agaserebera
62
61
‫}اﷲ اﻟﺬي ﺧﻠﻖ اﻟﺴﻤﻮات واﻷرض وأﻧﺰل ﻣﻦ اﻟﺴﻤﺎء‬ yamutondera byonna byeyeetaaga mubulamu bwe buno
obw’okunsi era n’amutegekera byonna byeyeetaaga
‫ﻓﺄﺧﺮج ﺑﻪ ﻣﻦ اﻟﺜﻤﺮات رزﻗﺎ ﻟﻜﻢ وﺳﺨﺮ ﻟﻜﻢ اﻟﻔﻠﻚ ﻟﺘﺠﺮي ﰲ‬ ebinaamutuusa mumadaala agawaggulu munnyumba
ey’obulamu obw’oluvannyuma eyenkomerero; n’abeera
‫ وﺳﺨﺮ ﻟﻜﻢ اﻟﺸﻤﺲ واﻟﻘﻤﺮ‬، ‫اﻟﺒﺤﺮ ﺑﺄﻣﺮﻩ وﺳﺨﺮ ﻟﻜﻢ اﻷ ﺎر‬ nti yamussiza ebitabo bye ebirimu amateekage,
n’amutumira ababaka be, bamunnyonyole amateeka ge
‫داﺋﺒﲔ وﺳﺨﺮ ﻟﻜﻢ اﻟﻠﻴﻞ واﻟﻨﻬﺎر وآﺗﺎﻛﻢ ﻣﻦ ﻛﻞ ﻣﺎ ﺳﺄﻟﺘﻤﻮﻩ وإن‬ agali mubitabo ebyo era babeere nga bamukowoole
agakkirize.
-32/‫ﺗﻌﺪوا ﻧﻌﻤﺖ اﷲ ﻻ ﲢﺼﻮﻫﺎ إن اﻹﻧﺴﺎن ﻟﻈﻠﻮم ﻛﻔﺎر{ إﺑﺮاﻫﻴﻢ‬ Oluvannyuma lw’ebyo byonna Allah omuleziwe
.34 yamutondera omukyala nga amujja muye -Adamu-
yennyini abeere naye nga amumalira ebyetaago bye
{Allah –omulezi wammwe- ye yatonda eggulu eby’obubumbwa, asobole okufuna eddembe
n’ensi, n’atonnyesa enkuba okuva muggulu, n’afulumya n’obutebenkevu kulwamunne oyo. Era basobole
nayo ebibala nga kyakulya kyammwe, n’abagondeza bombiriri okufuna mukwegatta kwabwe okwo
amaato gasobole okuseeyeeya kunnyanja kulw’obuyinza obutebenkevu, omukwano, okusaasiragana ,
bwe, n’abagondeza emigga, n’abagondeza enjuba n’okumaliragana ebyetaago ; Kubanga mububumbwa
n’omwezi ebitambula olubeerera –beegase nabyo- era bwabwe bombiriri obw’omubiri n’omwoyo,
n’abagondeza ekiro n’emisana, n’abawa buli -kyonna- n’obwemisiwa mulimu buli omu okubeera nga ayanukula
kye muba mumusabye- ne kyemuba temumusabye, ate ebyetaago byamunne n’okutuukiriza endagano
n’abawa ekigero ekibamala obulungi-, era bwemuba ey’okutandikawo omulembe omupya nga guva mubo
musazeewo mubale ebyengera Allah –omulezi wammwe bombiriri . Obubumbwa bwabwe nebubeera nti
by’abawa- temuyinza kubimalayo, -wabula- mazima bw’atereka endowooza eyo mumitima gyabwe bombiriri .
omuntu mulyazaamaanyi -yeeryazaamaanya yekka- Munkolagana eyo bw’etyo ne kuleetera omwoyo
muwakanyi nnyo} 14:32-34. n’emisiwa obutebenkevu : omubiri n’omutima nebifuna
N’ekiraga nti Allah yasukkulumya nnyo omuntu eddembe, nekuleetera obulamu n’empangaala okutereera
kubitonde byonna ebisigadde, kwe kubeera nti omwami n’omukyala nebatebenkera kyenkanyi .
63 64
Allah omutonzi waffe yatongola abakkiriza Obusiraamu omuntu bumugulumiza kyenkanyi omusajja
mubantu bonna n’abafuula nga bebasaana okubeera n’omukazi era kuno kunsi bonna bavunaanyizibwa
abaagalwabe , yabalagira okumugondera nebamwanukula kyenkanyi kumateeka g’omutonzi wabwe Allah, era nga
era bakolera kumateekage; basobole okubeera abasaana bwebasasulwa empeera yaabwe kyenkanyi mumaasoge,
okumuliraana mu Jjanah ye, nemubo mw’alonda Bannabi, Allah ategeeza bw’ati:
Abatume, Abakuumi n’Abajulizi, n’abeera nga yabawa .70/‫آدم{ اﻹﺳﺮاء‬ ‫}وﻟﻘﺪ ﻛﺮﻣﻨﺎ ﺑﲏ‬
kunsi kuno ekyengera kyebeyagaliramu nga nakyo
kwekubeera abaddu be, ye gwebagondera mubuli kimu {Mazima ddala Twagulumiza omwanadaamu}
era gwe bakowoola mubwetaavu n’abeera nga 17:70.
yabalondera ekyengera ekiyitirivu -omulala atali bo Era Allah ategeeza nti:
kyatagenda kufuna- ekirimu emirembe, obutebenkevu ‫}ﻟﻠﺮﺟﺎل ﻧﺼﻴﺐ ﳑﺎ ﺗﺮك اﻟﻮاﻟﺪان واﻷﻗﺮﺑﻮن وﻟﻠﻨﺴﺎء ﻧﺼﻴﺐ‬
n’okwesiima. Wabula ekisinga ebyo kwekubeera nti
bakolera kumazima ago abatume gebajja nago era .7/‫ﳑﺎ ﺗﺮك اﻟﻮاﻟﺪان واﻷﻗﺮﺑﻮن{ اﻟﻨﺴﺎء‬
nebagakkiriza, ate nga nekunkomerero yabategekera
ebyengera eby’olubeerera n’okwesiima okwannamaddala, {Abasajja balina omugabo mw’ebyo bye baba
ebisanira ekitiibwakye n’obugabibwe –ow’enjawulo balese abazadde -baabwe- bombiriri n’abennganda
kubitonde byonna- era ebituukaana n’obukkiriza bwabwe ez’okumpi, n’bakyala balina omugabo mw’ebyo
n’okumalirira kwabwe kululwe s’ebyo byokka wabula abazadde -baabwe- ababiri n’abennganda -zaabwe-
agenda kubawa n’ennyongeza mu birungi bye. ez’okumpi} 4:7.
Nate Allah ayongera n’ategeeza nti:

EKITIIBWA KY’OMUKYALA .228/‫ﺑﺎﳌﻌﺮوف{ اﻟﺒﻘﺮة‬ ‫}وﳍﻦ ﻣﺜﻞ اﻟﺬي ﻋﻠﻴﻬﻦ‬


MU BUSIRAAMU {-Abakyala- balina –bye bavunaana abasajja-
Omukyala ekitiibwa kye mu busiraamu kyagenda okufaananako n’ebyo ebiri kubo –abasajja
wala nnyo, era tekinnabeerawo kko munzikiriza ezaayita byebabavunaana- kyokka nga babikola mungeri ya
zonna wadde kumirembe egyaddirira, kubanga buntubulamu} 2:228.

65 66
Nate Allah ategeeza nti: bwe banderanga nga ndi muto} 17:23-24.
.71/‫ﺑﻌﺾ{ اﻟﺘﻮﺑﺔ‬ ‫}واﳌﺆﻣﻨﻮن واﳌﺆﻣﻨﺎت ﺑﻌﻀﻬﻢ أوﻟﻴﺎء‬ Era Allah ayongera n’ategeeza nti:

{Abakkiriza abasajja n’abakkiriza abakazi abamu ‫}ﻓﺎﺳﺘﺠﺎب ﳍﻢ ر ﻢ أﱐ ﻻ أﺿﻴﻊ ﻋﻤﻞ ﻋﺎﻣﻞ ﻣﻨﻜﻢ ﻣﻦ‬
mubo mikwaano gyabannaabwe –bonna baagalana-} .195/‫ذﻛﺮ أو أﻧﺜﻰ{ آل ﻋﻤﺮان‬
9:71.
Era Allah ow’ekitiibwa ategeeza nti: {Mukama waabwe n’abaanukula –okusaba
kwabwe, n’okugamba nti: -mazima nze sibuzabuza
‫}وﻗﻀﻰ رﺑﻚ أﻻ ﺗﻌﺒﺪوا إﻻ إﻳﺎﻩ وﺑﺎﻟﻮاﻟﺪﻳﻦ إﺣﺴﺎﻧﺎً إﻣﺎ‬ mpeera ya mulimu gwa mukozi yenna mummwe,
ٍ ‫ﻳﺒﻠﻐﻦ ﻋﻨﺪك اﻟﻜﱪ أﺣﺪﳘﺎ أو ﻛﻼﳘﺎ ﻓﻼ ﺗﻘﻞ ﳍﻤﺎ‬
‫أف وﻻ ﺗﻨﻬﺮﳘﺎ‬ k’abeere nga musajja oba mukazi} 3:195.
Era Allah ategeeza nti:
‫ واﺣﻔﺾ ﳍﻤﺎ ﺟﻨﺎح اﻟﺬل ﻣﻦ اﻟﺮﲪﺔ وﻗﻞ‬، ً‫وﻗﻞ ﳍﻤﺎ ﻗﻮﻻً ﻛﺮﳝﺎ‬ ‫}ﻣﻦ ﻋﻤﻞ ﺻﺎﳊﺎً ﻣﻦ ذﻛﺮ أو أﻧﺜﻰ وﻫﻮ ﻣﺆﻣﻦ ﻓﻠﻨﺤﻴﻴﻨﻪ‬
.24-23/‫رب ارﲪﻬﻤﺎ ﻛﻤﺎ رﺑﻴﺎﱐ ﺻﻐﲑاً{ اﻹﺳﺮاء‬ .97/‫ﺣﻴﺎة ﻃﻴﺒﺔ وﻟﻨﺠﺰﻳﻨﻬﻢ أﺟﺮﻫﻢ ﺑﺄﺣﺴﻦ ﻣﺎ ﻛﺎﻧﻮا ﻳﻌﻤﻠﻮن{ اﻟﻨﺤﻞ‬
{Mukama wo yasalawo nti: temusinza omulala {Omuntu akola omulimu omulungi nga mukkirirza
yenna wabula ye yekka –gwe muba musinza-, era - k’abeere mubasajja oba mubakazi, naye nga mukkiriza
n’akubiriza nti:- n’abazadde bombiriri mubayise bulungi- tujja kumulamusa obulamu obulungi era ddala tugenda
kubasasula empeera yaabwe –kunkomerero- n’ekyo
mazima wonna, w’atukiranga mubukadde nga ali w’oli,
ekisinga obulungi okusinga ebyo bye baalinga bakola}
omu kubo bombiriri oba bombiriri togezanga
16:97.
okubagamba ekigambo kyonna ekibi –eky’okubekkaanya
Era Allah ow’ekitiibwa ategeeza nti:
oba okubenyinyala- era togezanga okubakambuwalira,
wabula bagambenga ekigambo ekibagulumiza. Era ‫}وﻣﻦ ﻳﻌﻤﻞ ﻣﻦ اﻟﺼﺎﳊﺎت ﻣﻦ ذﻛﺮ أو أﻧﺜﻰ وﻫﻮ ﻣﺆﻣﻦ‬
bakkakkanyizenga bombiriri ekiwawatiro
ky’obwetowaaze mukusasira era ogambe –nga obasabira-
nti: Ayi mukama wange! Basaasire bombiriri nga -nabo- 68
.124/‫ﻧﻘﲑاً{ اﻟﻨﺴﺎء‬ ‫ﻓﺄوﻟﺌﻚ ﻳﺪﺧﻠﻮن اﳉﻨﺔ وﻻ ﻳﻈﻠﻤﻮن‬
67
{N’omuntu Akola emirimu emirongoofu k’abeere guggwawo na kufa kwa bbaawe –oyo abadde mukama
nga musajja oba mukazi naye nga mukkiriza, abo we- era nga olulaba kumulambo gwabba nga ye kasuka
beb’okuyingira Ejjanah –ennyumba ey’emirembe-, yennyini mumuliro, era nga bwatakikola akolimirwa.
tebagenda kulyazaamaanyizibwa wadde akanyinkuuli – Ate bo Abayudaaya balina okulamula okukwata
kubirungi byabwe-} 4:124. kumukazi okuli mundagaano enkadde mu baibuli
Okugulumizibwa okwo omukyala kweyafuna mu kugamba bwekuti: “Nakyuka, omutima gwange
Busiraamu tewali walala wonna wekusangibwa muddiini nengukakasa okumanyanga , n’okukenneenyanga,
endala oba munzikiriza endala oba mumateeka amalala n’okunoonyanga amagezi n’ensonga z’ebigambo,
gonna. Mazima Abarooma baasalawo mumateeka gabwe n’okumanyanga ng’obubi busirusiru, era ng,obusirusiru
gebayita ag’ekigunjufu, baasalawo omukyala abeere ddalu: era ndaba ekigambo ekisinga okufa okubalagala ,
muddu nga afugibwa musajja era nga talina mugabo ye mukazi ,omutima gwe byambika n’ebitimba ,
gwonna. Abantu nebakunngaana nebakola olukiiko n’emikono gye gyiri ng’enjegere : buli asanyuka Katonda
gaggadde nebanonyereza kungeri z’omukyala, nelusalawo alimuwona; naye alina ebibi alikwatibwa ye” Omubuulizi
nti mazima omukyala kitonde ekiriwo ekitaliimu mwoyo : 7: 25-26 .
n’olw’ekyo siwakufuna bulamu bwankomerero era nti ye
kyenyinyalwa. Oyo ye mukazi, bw’atyo bweyali atwalibwa
Ate mu Athene, omukyala yali atwalibwa nga kumirembe egyayita, wabula embeeraye kumulembe
ekintu ekyagwa ku nnyinikyo, yali atundibwa era nga guno ebyafaayo bino ebijja byebinagitangaaza:
agulibwa bugulibwa, era yali atwalibwa nga Wieth Kordsten yawandiika mukitabokye nga
ekyennyinyalwa eky’omubikolwa ebya ssitaani. annyonyola ebikwata ku kanisa y’abakatuliki kuludda
Ate amateeka ga Buyindi agedda g’asalawo nti lw’omukyala yagamba bw’ati: (mumirembe egyakaggwa,
endwadde nga –kawumpuli, kolera, ebola-, okufa okulabirira omukazi omu Europe kwali kutono nnyo
omuliro, obutwa -obusagwa- bw’emisota birungi munzikiriza y’abakatuliki kuba omukazi atwalibwa nga
okusinga omukazi, era omugabogwe mubulamu gwali kitonde kyamuddaala lya kubiri), nemu Bufaransa
baatuuza olukunngaana mu mwaka 586 nga lunoonyereza
69 kunsonga y’omukazi era naye abalibwa nga muntu oba si

70
muntu? N’oluvannyuma lw’okukubaganya ebirowoozo, kyekirango ekiyita abaguzi, wabula embeera yatuusa
abakunngaanye baasalawo nebagamba nti mazima n’okumwambula ebyambalobye basobole okumuteeka
omukyala naye muntu wabula ye yatondebwa kuby’amaguzi kyabwe babirange bulungi, omubirigwe
lwakuwereza musajja. Era mazima etteeka elye 217 n’ekitiibwakye byakkirizibwa kulw’amateeka n’entegeka
mumateeka ga Bufaransa lyeyayogera kunsonga eno yaabwe gyebaasalawo asobole okubeera ekintu
ligamba nti: (Omukyala omufumbo –wadde nga ekisanyusa obusanyusa abasajja mu buli kifo.
obufumbo bwe buyimiridde ku kwawula wakati Omukazi n’abeera nga alabirirwa ebbanga ly’amala
w’obufuzi bw’omukyala n’obwabba [Omukyala alina nga akyasikiriza, asobola okuwaayo omukono gwe,
ebibye by’afuga nebba naye alina ebibye byafuga], ekirowoozo kye oba omubirigwe. Naye bw’akaddiwa
omukyala tagwana kugaba ,oba okutunda omugabo gwe n’aba nga takyasobola kwewaayo olwo alina kuwangaala
,oba okusinga ekintu kyonna kyekimu kubadde yekka mu nnyumba ye bw’omu oba mwebyo
kuwaanyisa oba nedda , ebyo byonna tagwana kubikola ebiyimirizaawo obulamu.
nga tebali ne bba mundagaano oba okumukkiriza mu Sseruganda omusomi; geraageranya ebyo byonna
buwandiike ) . by’otegedde kumpisa abo gyebayisaamu omukyala -
Ate yo mu Bungereeza Henry Ow’omunaana tebyenkanankana- n’ebyo ebiri mukitabo eky’ekitiibwa
yaziyiza omukazi yenna omungereeza okusoma ekitabo Qur’an , nga ekigambo ky’omugulumivu Allah ekigamba
ekitukuvu -Baibuli-, abakazi nebamala ebbanga nga bali nti:
bwebatyo okutuusa mumwaka 1850, okugyako abatono
ennyo mubannaansi, era abakazi baasigala bwe batyo nga
.71/‫اﻟﺘﻮﻳﺔ‬ {‫}اﳌﺆﻣﻨﻮن واﳌﺆﻣﻨﺎت ﺑﻌﻀﻬﻢ أوﻟﻴﺎء ﺑﻌﺾ‬
tebalina migabo gyabwe egy’obuntu okutuusizaddala mu {Abakkiriza abasajja n’abakkiriza abakazi abamu
mwaka ogwa Lukumi mu lunaana kinaana mw’ebiri mubo mikwaano gyabannaabwe –bonna baagalana-}
(1882). 9:71.
Wabula mu Europe ne mu America nemunsi endala N’ekigambo ky’ow’ekitiibwa kino:
ezifulumya eby’amakolero, omukazi ennaku zino kyo .228/‫ﺑﺎﳌﻌﺮوف{ اﻟﺒﻘﺮة‬ ‫}وﳍﻦ ﻣﺜﻞ اﻟﺬي ﻋﻠﻴﻬﻦ‬
kitonde ekitali kyamuwendo era ekyalaisi ekisangibwa
buli wamu kubintu by’amaguzi, kuba ye baamufuula nga {-Abakyala- balina –byebavunaana abasajja-

71 72
ebifaanana n’ebyo ebiri kubo –abasajja byebavunaana- w’eggwanga, yemukyala, yemuwala era ye mwannyina
kyokka nga babikola mungeri yabuntu bulamu} 2:228. w’eggwanga, nekulw’ensonga eyo kyeyava assaawo
N’ekigambo ky’ow’ekitiibwa kino: amateeka agetongodde agakwata ku mukazi yekka nga
‫} وﻗﻀﻰ رﺑﻚ أﻻ ﺗﻌﺒﺪوا إﻻ إﻳﺎﻩ وﺑﺎﻟﻮاﻟﺪﻳﻦ إﺣﺴﺎﻧﺎً إﻣﺎ‬ tegakwata ku musajja.

‫أف وﻻ ﺗﻨﻬﺮﳘﺎ‬ٍ ‫ﻳﺒﻠﻐﻦ ﻋﻨﺪك اﻟﻜﱪ أﺣﺪﳘﺎ أو ﻛﻼﳘﺎ ﻓﻼ ﺗﻘﻞ ﳍﻤﺎ‬


EKYAGENDERERWA MU
‫ واﺧﻔﺾ ﳍﻤﺎ ﺟﻨﺎح اﻟﺬل ﻣﻦ اﻟﺮﲪﺔ وﻗﻞ‬، ً‫وﻗﻞ ﳍﻤﺎ ﻗﻮﻻً ﻛﺮﳝﺎ‬ KUTONDA OMUNTU
Tunnyonyodde jebuvudde nti mazima Allah
.24-23/‫رب ارﲪﻬﻤﺎ ﻛﻤﺎ رﺑﻴﺎﱐ ﺻﻐﲑاً{ اﻹﺳﺮاء‬ yatonda Adamu era n’amutondera omukyala Haawa
{Mukama wo yasalawo nti: temusinza omulala n’abateeka bombiriri mu Jjanah. Oluvannyuma Adamu
yenna wabula ye yekka –gwe muba musinza-, era yajeemera omulezi we, n’oluvannyuma yamusaba
n’akubiriza nti:- n’abazadde bombiriri mubayise bulungi, amusonyiwe, Allah n’amusonyiwa n’amulunngamya,
n’amulagira afulume mu Jjanah ajiveemu nemukyalawe
mazima wonna, w’atuukiranga mubukadde nga ali w’oli,
akke kunsi. Nemukukka kw’Adamu kuno kunsi, Allah –
omu kubo bombiriri oba bombiriri togezanga
ow’enjawulo kubitonde byonna- yalina mukyo
okubagamba ekigambo kyonna ekibi –eky’okubekkaanya
ebigendererwa eby’ettendo amagezi g’omuntu
oba okubenyinyala- era togezanga okubakambuwalira,
byegatasobola kutegeera, n’olulimi byelutasobola
wabula bagambenga ekigambo ekibagulumiza. Era
kunnyonyola. Nemubigambo byaffe ebijja tugenda
bakkakkanyizenga bombiriri ekiwawaatiro
kugezako okunnyonyola ebimu kubigendererwa ebyo:
ky’obwetowaaze mukusasira era ogambe –nga obasabira-
1- Mazima Allah –eyayawukana kubitonde
nti: Ayi mukama wange! Basaasire bombiriri nga -nabo-
byonna- yatonda ebitonde lwakwagala bimusinze era nga
bwe banderanga nga ndi muto} 17:23-24.
ky’ekigendererwa ekikulu kyeyasinziirako okubitonda,
Katonda bweyamala okugulumiza omukazi
Allah ategeeza bw’ati:
bw’atyo, yannyonyola abantu bonna okutwaliza awamu
nti mazima omukazi yamutonda abeere nga yemaama
74
73
.56/‫ﻟﻴﻌﺒﺪون{اﻟﺬارﻳﺎت‬ ‫}وﻣﺎ ﺧﻠﻘﺖ اﳉﻦ واﻹﻧﺲ إﻻ‬ 3- Mazima Allah –omujjuvu- yemufuzi
ow’amazima omutuufu ow’olwatu; n’omufuzi y’alina
{Saatonda amageege n’abantu –kunkolera kirala okulagira n’okuziyiza era y’alina okusasula
kyonna- wabula kulwa kunsinza} 51:56. n’okubonereza. Era y’anyooma era y’agulumiza, era
Kimanyiddwa bulungi; okusinza okujjuvu y’alina okugaba ebitiibwa n’okukkakkanya, n’olw’ekyo
okwetagisa kumuntu asobole okuyingira mu nnyumba obufuzibwe – oy’omujjuvu- kyebuva bwasalawo okussa
ey’ebyengera ey’obugenderevu tekukolerwa muyo Adamu n’ezzadde lye kunnyumba ey’okunsi amateeka
wabula alina kukukolera wano kunsi munnyumba eno g’obufuzi galyoke gabakoleko, n’oluvannyuma abajjulule
erimu okugezesebwa n’okukemebwa, kubanga ennyumba abazzeeyo mu nnyumba ey’obugenderevu mw’agenda
ey’obugenderevu nyumba yabiwoomu era yo yabyengera okubasasulira empeera yaabwe kulw’emirimu gyabwe
so si yakugezesa nakulafuubana. gyebakolanga.
2- Mazima Allah –omwawufu ennyo 4- Mazima Allah ow’ekitiibwa yakunngaanya
kubitondebye- mukutonda omuntu yayagala alonde mubo okuva mubuli kika kyattaka n’atondamu Adamu.
Bannabbi, ababaka, abakuumi n’abajulizi nga abaagala Kimanyiddwa nti ettaka libeeramu eddungi n’ebbi, era
era nga nabo bamwagala kwekubateeka wakati mubalabe mulimu eggumu ely’olyinja n’eggonvu ely’ebbumba. Ye
be abagezese nabo, wabula bwebaamala Allah –omujjuvu kubuli kikendeevu- yakimanya nti
okumusukkulumya kubitonde, era nebawaayo emyoyo muzzadde ly’Adamu –emirembe gibeere kuye- mugenda
gyabwe n’emmaali yaabwe kulw’okmusiimya kubeeramu abatasaana kubeera naye munnyumbaye
n’okumwagala; kyebaava bafuna okwagala kwe (Jjanah), kyeyava asalawo n’amussa ku nnyumba
n’okusiima kwe n’okubeera kulusegere, songa ekyo y’okunsi ajjemu abalungi n’ababi, n’oluvannyuma
baalibadde sibaakukifuna singa tebaakola bwebatyo . yabaawuliramu n’abagabanya munnyumba zombiriri:
Eddaala ely’obubaka n’ely’obwannabbi, n’ely’obujulizi Abalungi nebamubeera kulusegere mu Jjanah, ababi
gegamu kumadaala agasinga obulungi ewa Allah . nebabeera mu nnyumba ey’aboononefu ennyumba
Omuntu ekyo yalibadde takifuna wabula kyamutuukako y’ababi (Mumuliro).
kulw’okugera kw’Allah omutonzi kweyagera okw’okussa 5- Mazima –Allah ow’ekitiibwa- alina amannya
Adamu –emirembe jibeere kuye-n’ezadde lye kuno kunsi. amalungi mangi ddala, nemugo mulimu gano:

75 76
Omusonyiyi, Omusaasizi, Omuguminkkiriza… omuntu okumukkakkanya kusinziire kunnyanukula eyo.
yali alina okumanya amannya ago buli limu kugo 7- Mazima okukkiriza eby’enkiso ebitalabika
kyelitegeereza ddala, n’olw’ekyo okutetenkanya bwebukkiriza obwanamaddala obw’omugaso okusinga
kw’Allah kyekwava kusalawo okussa Adamu –emirembe okukkiriza ebirabwaako, buli omu n’abeera nga akkiriza
gibeere kuye- n’ezadde lye munnyumba olunaku lw’okuzuukira , naye singa abantu baatondwa
mwebanaamanyira obwennyini bw’amnnya ago amalungi nga bali munnyumba ey’ebyengera tebandifunye ddaala
kyegategeeza; olwo Allah omusonyiyi asonyiwe gw’aba elyo ely’okukkiriza eby’enkiso ebitalabwaako ekugenda
ayagadde, asaasire oyo gw’aba ayagadde agumiikirize okuddirirwa okwesiima n’ekitiibwa ebifunibwa
kw’oyo gw’aba ayagadde , n’amannyage amalala olw’okukkiriza ebitalabika. Nekulw’ensonga eyo Allah
bwegatyo gategeerekeke bulungi . kyeyava abassa nebadda kunnyumba eriko okukkiriza
6- Mazima Allah Omujjuvu yatonda Adamu – ebitalabwaako .
emirembe gibeere kuye- n’ezzadde lye nga balimu 8- Mazima Allah ow’ekitiibwa yayagala atonde
ebiyungo byanjawulo, nga bikkiriza ekirungi n’ekibi era omuntu amusse kuno kunsi asobole okumanya abaddube
nga byanukula okukowoola kw’obwagazi n’ebikemo era abo beyagabira ebyengera n’abibagerera engeri
nga byetaaga amagezi n’okumanya ; mazima ye gyebanamwebazaamu; olwo babeere abasinga
ow’ekitiibwa kyeyava amutonderamu amagezi okumwagala n’okwebaza era abasinga okwesiima
n’obwagazi n’abikola byombiriri nga byanukula n’ekyengera kyeyabawa. Allah kyava abalaga engeri
ekibyetagisa byombiriri, ekigendererwa kye kiryooke gy’akolamu abalabebe n’ebibonyobonyo bye
kituukirire, ekitiibwa kye kyeyoleke mu baddube nga yabategekera, n’abalaga okubatongola mubonna bo
kiyita mukutetenkanya kwe, obukasi bwe, okusaasira n’abawa ekyengera ekisinga byonna, beyongere
kwe, n’obulungi bwe, n’obukwatampola bwe byeyolekere okusanyuka n’okweyongera okwegomba abo ababali
mubuyinza bwe nemubufuzi bwe. Kyeyava asalawo waggulu. Ekyo kyava mukubagabira okujjuvu
okussa Adamu –emirembe gibeere kuye- n’ezzadde lye n’okubaagala. Nolw’ekyo tewaaliwo kubuusabuusa mu
kuno kunsi basobole okugezesebwa, omuntu asobole ky’okubassa kunsi n’okubagezesa n’oluvannyuma
okwetegekera ebikoowoola ebyo byonna n’engeri okubalonda n’okulunngamya oyo gw’aba ayagadde mubo
ey’okubyanukulamu, olwo okumugulumiza , oba nga kusaasira okuva gyali omutonzi, n’okufeebya oyo

77 78
gw’abeera ayagadde mubo, nga okwo kwonna obuzibu obuba bumutuuseeko. Nabwekityo amateeka
kutetenkanya kwe nabwenkanya. Ne Allah yemumanyi gaKatonda gegamwawulirawo nti ebikolwa bino bigasa
omutetenkanya ennyo . ate bino bikosa. Era obwo bwe bwenkanya bw’Allah
9- Mazima Allah ow’ekitiibwa yayagala Adamu – Omutonzi bweyassa bweyolekere mubitonde bye. Era
emirembe gibeere kuye- n’ezadde lye bakomewo kyekitangaala kye ekiri mubaddube , n’abantu tebasobola
munnyumba ey’emirembe nga bali kumbeera esinga kuwangaala nga bali mubulamu obwesiimisa wabula nga
obulungi, kyeyava abakombya kubuzibu bw’ensi balina amateeka gebeeyambisa okusobola okwawula
n’okuwankawanka kwayo n’okutawaana kwayo, nga bali wakati w’ebyo byebalina okukola n’ebyo byebalina
wano kunsi biveemu ekigero ky’empeera eziwera okwewala.
ekinaabasobozesa okuyingira Ejjanah kulunaku Nabekityo omuntu singa alina kyayagala kyonna
lw’enkomerero; kubanga obulungi bw’ekintu ateekeddwa okumanya ekyo kyayagala; kirungi
bweyolekera ku kyennyume kyakyo. kyamugaso oba kibi kikosa?! Era kimulongoosa oba
N’oluvannyuma lw’okunnyonyola entandiikwa kimwonoona?! . Abantu abamu ekyo bayinza okukimanya
y’omuntu, kirungi tunnyonyole obwetavu bwe eri Eddiini olw’obubumbwa bwaabwe, abamu nebakimanya nga
entuufu. beyambisa amagezi gaabwe, naye abamu tebayinza
kukimanya okujjako nga ababaka bebabamanyisizza
nebabannyonyola nebabibalagirira.
OBWETAAVU BW’OMUNTU Newankubadde nga enzikiriza ezibuza ziragirira
ERI EDDIINI nezirongoosa okwenkana wa, era wadde baleeta
Obwetaavu bw’omuntu eri Eddiini businga endowooza n’ebyokulabirako ebyenkana wa obungi,
obwetaavu bwe eri ekirala kyonna mw’ebyo obulamu tebigenda kugasa Bantu kusinga Ddiini ntuufu, wabula
bwe byetaaga; kubanga omuntu ateekwa okumanya ebyo bajja kusigala nga beetaavu eri Eddiini entuufu, era ebyo
byonna ebisanyusa Katondawe n’ebyo byonna tebigenda kwanukula byetaago bya mwoyo wadde
ebimunyiiza, era ateekwa okumanya amakubo mw’ayita omubiri, wabula buli omuntu lw’abiyingiramu ennyo
okuganyulwa n’amakubo mw’alina okuyita okuwona n’abyekeeneenya, akakasiza ddala nti tebimuwa mirembe
wadde n’akatono, era tebimumala nnyonta, n’olw’ekyo
79
80
tewali buddukiro okugyako okudda eri Eddiini entuufu. kuludda lw’omutonziwe oyo! Era ategeera nti omwoyo
Omumanyi omu ayitibwa ARINASTA RAYANAN gwe agutadde mubusiru bwakika kyawaggulu
yagamba nti: (Mazima kisoboka bulungi byonna obutamanya kigulongoosa n’ekyo ekigwonoona. Era
byetwagala okuggwawo n’okuvaawo okweddembe ategeera obutamanyabwe bw’alina ku bintu ebyetagisa
ly’okukozesa amagezi n’okumanya n’ebyamakolero okumanya ng’okumanya eby’omubwengula n’amakubo
byonna ,ebyo kisoboka okuggwawo wabula tekisoboka mwebitambulira ng’okumanya okulaba, okumanya
ddiini kuvaawo – omuntu n’abeera mirembe -, wabula, eby’obulamu, okumanya obutonde by’ebintu -Physics-,
Eddiini ejjakusigalawo nga bujulizi era nga kekabonero n’ebirala… nemukiseera ekyo, omuntu alina okumanya
akalaga obukyaamu bw’enzikiriza ezo ezaagala omuntu bwekutyo yeddako n’ava mububuze n’okwekuza n’adda
asigale mu kunyigirizibwa okunyomesa mubulamu buno mukwewombeeka n’okwewaayo era n’akakasa nti
obw’okunsi). mazima emabega w’okumanya okwo kwonna eriyo
Ate Muhammad Fariid Wajdi agamba nti: omumanyi omutetenkanya kakensa wabyonna, era
(Tekisoboka ndowooza ya Ddiini kugwaawo; kubanga ebitonde ebyo byonna biriko omutonzi omuyinza . wabula
etereeza omwoyo endowooza zaagwo nezibeera amazima gonna bwegalabika geetaagisa omunoonyereza
zamuwendo, ye nga kirungi okwolekera awalungi! okubeera omwenkanya wamu n’okukkiriza eby’enkiso,
omuntu abeera wa bbeeyi neyeyongera okulongooka. n’okubeera omugonvu ennyo eri Eddiini entereevu,
N’obubumbwa bw’okubeera kubutereevu -kuddiini- bujja n’okwanukula omulanga gw’obubumbwa… singa omuntu
kusisinkana omuntu ebbanga ly’amala nga alina amagezi abeera talina bintu ebyo obubumbwa bwe bukyuka
agamuyamba okutegeera ebirungi n’ebibi, obubimbwa nebudda kumutindo gwa bisolo ebitoogera.
obwo bw’alina bujja kweyongerera ddala butuuke w’alina N’olw’ekyo tukutegeeza amazima amekusifu agali
okukoma mukutegeera n’okumanyakwe kweyongere). mw’ebyo byonna nti: Eddiini entuufu eyo eyesigamidde
Singa omuntu abeera walannyo neKatonda we –nga ku kwawula Allah omutonzi nga omutongola,
tamutegeera-, wabula okutegeera kwe nekweyongera n’okumusinza nga otambulira kumateeka geyalagira,
n’okumanya kwe nekugaziwa, mukiseera kino ategeera kikolo kikulu nnyo ekyetaagisa ennyo mubulamu;
nti alimubutamanya bwakika kyawaggulu nnyo kubanga omuntu mw’alina okuyita okusobola
obutamnya muleziwe n’obutamanya kimukakatako okutuukiriza okusinzaakwe Allah omulezi w’ebitonde

81 82
byonna. Era mw’alina okuyita afune okwesiima kusinziira ku kubujjuvu bw’amaanyi ago ag’emirundi
n’emirembe awone okukosebwa n’okutawaana era awone gyombiriri, ag’okumanya n’ag’okwagala. Naye amaanyi
obwonoonefu kuno kunsi ne kulunaku lw’enkomerero. ag’okumanya tegayinza kujjula wabula nakumanya bino
Era ekyo kyetaagisa nnyo omuntu alyoke afune amaanyi ebijja:-
agamala okutetenkanya kino nakiri . Era kw’ekyo 1-Okutegeera Katonda omutonzi omugabi agabirira
kw’asinziira okufuna amagezi agamala obwetaavu bwe, ebitonde byonna oyo eyatandiikawo okukola omuntu nga
awatali ekyo tagenda kutuukiria byeyetaaga mungeri ate teyaliiwo oluberyeberye, n’oluvannyuma n’amuwa
ematiza. ebyengera enfaafa.
Era Eddiini entuufu kikolo ekyetaagisa ennyo 2-Okumanya amannya g’Allah oyo omutonzi
olw’okutukuza omwoyo n’okugunjula endowooza, kuba n’ebitendo bye n’ebyo byonna ebimukakatako –oyo
endowooza ennungi esinngaana muddiini amakubo ow’enjawulo ennyo okwawukana kubitonde byonna-
agagikulakulanya era esinngaanamu oluzzi olutakaliira n’okumanya obuwufu bw’amannya ago kubaddube.
mwamalira ebigendererwa bye . 3-Okutegeera ekkubo erikutuusa gy’ali –omujjuvu
Era Eddiini entuufu kikolo ekyetaagisa ennyo Allah-.
olw’okujjuza amaanyi g’okwagala, eyinza okugaziya 4-Okumanya ebiziyiza n’ebissi ebyo ebiziyiza
n’ebintu by’okwetasa nabyo nga agongeramu amakubo omuntu okutegeera ekkubo eryo n’ebirungi enfaafa
agasinga obukulu mu kulwanyisa ensonga ezireeta ebiririmu.
okukutuka n’okusuubira. 5-Okumanya omwoyogwo olumanya olutuufu,
Nekw’ebyo byonna ebinnyonnyoddwa, singa n’okumanya ebyo byonna byegwetaaga wamu n’ebyo
wabeerawo agamba nti: “Mazima omuntu mugunjufu ebigufuula omulongoofu, n’okumanya ebyo byonna
mubutondebwe”. Kyandibadde kirungi agambe nti: ebigwonoona n’okumanya enkizo gyegulina n’obumogo.
“Mazima omuntu munnaddiini mububumbwa bwe Singa obeera ng’olina okumanya okwo okw’emirundi
[okumanya Katondawe kyamubutonde]” ; kubanga egyo etaano, olw’omuntu abeera alina amaanyi
omuntu alina amaanyi gaamirundi ebiri: Amaanyi g’okumanya mubujjuvu .
g’okutetenkanya okw’okumanya, n’amaanyi g’okwagala N’okujjuza amaanyi mukumanya ne mukwagala
okw’okumanya. Wabula okwesiimaakwe okujjuvu tekufunibwa wabula nakugoberera ebyo Allah omujjuvu

83 84
by’abanja omudduwe, nga obituukiriza mubwesiimbu emirembe n’obutebenkevu .
nemumazima n’okugoberera abakulembera abalongoofu Ekyaama ekiri mw’ekyo kwekubeera nti omuntu alina
n’okukkiriza ebyo byeyakuwa mubirungi bye, era teri enkizo nnene nnyo kubitonde ebirala byonna ebirina
kkubo likutuusa kujjuza maanyi ago ag’emirundi obulamu , kuba ebikolwa bye byonna by’akola
gyombiriri wabula nakuyambibwa kwe Ow’ekitiibwa eby’ekyeyagalire bifugibwa ekintu ekitalaka wadde
Allah ye yaalina okukulunngamya eri ekkubo eggolokofu okukubibwaako ekimunye, nakyo y’enzikiriza
eryo lyeyalunngamyamu mikwano gye [Ababakabe ne gy’akkiririzaamu y’eyo egunjula omwoyo era n’etukuza
Banabbibe] . ebiyungo, omuntu bulijjo enzikirizaye entuufu, oba
Oluvannyuma lw’okumanya nti Eddiini entuufu enkyaamu y’emufuga. Enzikirizaye bw’erongooka buli
Katonda kwasinziira okuwa omwoyo amaanyi kimu muyye kirongooka, era singa eyonooneka buli kimu
ag’enjawulo, era Eddiini ly’egganduula erikingiriza kyonooneka.
abantu baleme kugwa mu bibi ; kubanga obulamu Enzikiriza n’obukkiriza omuntu by’abeera nabyo
bw’abantu tebubeerawo wabula nakuyambagana, byebimufuga, n’ebintu ebyo byombiriri okutwaliza
n’okuyambagana okwo tekuyinza kubeerawo wabula nga awamu bitekululwamu emirundi ebiri:-
waliwo entegeka ebafuga kwebatambulira era eyo ebawa 1- Okukkiriza nti enkizo kintu kikulu nnyo
byebalina okukola era ebategeeza ebivunaanwa byabwe n’okukkiriza ekitiibwa eky’obuntu n’ebiring’ebyo
kubannaabwe. N’entegeka eyo buli mufuzi omulungi era mumakulu ago emyoyo gebikwatirwa ensonyi
oyo atya okulumbibwa era ayeziyiza okumulumba alina okwawukana kubyegategeeza wadde nga tegitunudde mu
okubeera nayo era alina okujaagala olw’okumukuuma ndowooza z’abalina ebintu ebikalu ebirabibwa .
n’okumukuumira ekitiibwa mubantu n’eziyiza 2- Okukkiriza Allah omugulumivu omujjuvu era nti
okumutyoboola, wabula obufuzi ng’obwo buliluddawa? y’afuga ebyaama, amanyi ebyaama byonna
Nze nziramu nga ngamba nti kunsi kuno teriiyo maanyi n’ebyekweese, amateeka obuyinza bwaago bujjibwa
genkanankana namaanyi gaddiini kubeera mumitima mubiragiro bye nemukuziyizakwe, olwo ebirowoozo
gy’abantu wadde agagisemberera mukubeera n’entegeka nebyewulira nga bimwagala, oba okumutya oba
ennungi n’emukweyimirira abantu mumirembe, okubeera okwewulira byombiriri okumwagala n’okumutya …
n’entegeka ennywevu n’okusengeka ensonga ezireeta nabwekityo tewali kubuusabuusa mazima omuteeko

85 86
gw’obukkiriza guno gwegusinga amaanyi mu kufuga ly’ekkubo erisinga obutereevu. Wabula bw’obuuza
omwoyo gw’omuntu era gwegusinga okulwanyisa abagoberezi b’amadiini agakyusibwakyusibwa, oba
okwagala kw’omwoyo n’okukyuusakyuusa endowooza abagoberezi b’enzikiriza z’abantu enjingirire nti obujulizi
era gwegusinga okweyuna okussa munkola mumitima kunzikiriza yammwe buli wa? Bekwasa nti mazima bo
gyabonna ne kinn’omu. baasinngaana bakadde baabwe nga ekkubo elyo
Nekulw’ensonga eyo Eddiini entuufu ky’ekintu mwebatambulira, mbu bo mubuwufu bwabwe nabo
ekisinga okweyimirira okuteekawo enkolagana wakati mwebatambulira! Oluvannyuma baleeta obugerogero
w’abantu eyo eri kumusingi gw’obwenkanya, n’amawulire ebitaliiko bwesigamiro butuufu, n’ebigambo
nekulw’ensonga nekiba nti kyetaagisa nnyo okubeera byabwo nga tebituuka kubeera nsonga yakujuliza. Era
obumu, era nga tewali kukwenyakwenya, mazima ekifo besigamira kubitabo ebyasikibwa nga tebimanyiddwa ani
ky’Eddiini mubantu kiringa ekifo ky’omutima mumubiri . yabiwandiika era ani yayogera ebibirimu, era nga
Eddiini bw’ebeera nga ekyo ky’ekifo ky’elina, tebimanyiddwa lulimi ki mwebyawandiikibwa omulundi
ekiriwo ennaku zino bwebungi bw’amadiini n’enzikiriza ogwa sooka! Era byasangibwa munsi ki?! Wabula byo
eziri munsi yonna. Era osingaana buli kibiina ky’abantu bitabuletabule nga byakunnganyizibwa nebigulumizibwa,
nga kisanyufu kulw’eddiini jebalina era nga bajekutteko. nebijja nga bisikirwa emirembe gyonna awatali
Kati eddiini entuufu eyo ewa omwoyo byegwetaaga kwekkaanya ntandiikwa yaabyo n’abutuufu bwabyo.
y’eriwa? Era obubonero bw’eddiini ey’amazima N’ebitabo ebyo ebitamanyiddwa n’ebyafaayo ebyo
bwebuliwa? ebigobererwa mungeri nga eyamuzibe, tebituuka
kwekwaasaa bibeere obujulizi kunsonga y’eddiini
n’enzikiriza. Abaffe amadiini ago gonna n’enzikiriza
OBUBONERO BW’EDDIINI z’abantu zonna, zonna ntuufu oba nkyaamu?
ENTUUFU Tekisoboka madiini ago gonna n’enzikiriza ezo
Buli nannyini nzikiriza yekaksa nti enzikiriza ye zonna kubeera kumazima; kubanga amazima gali
y’amazima era y’entuufu, nabuli bagoberezi baddiini gamulundi gumu gwokka. Era tekisoboka madiini ago
bakakasa nti eddiini yaabwe y’eddiini erabirwaako era gonna agakyusibwakyusibwa n’enzikiriza z’abantu ezo
enjingirire, kubeera nga zaava wa Allah omutonzi era
87
88
tekisoboka kubeera nga z’amazima. N’olw’ekyo mubungi eddiini eyo gyeyassa gyebali, era Katonda atutegeeza nti:
bwaazo obwo ng’ate amazima gali gamu gokka, entuufu
y’eriwa?
‫}إﻧﺎ أوﺣﻴﻨﺎ إﻟﻴﻚ ﻛﻤﺎ أوﺣﻴﻨﺎ إﱃ ﻧﻮح واﻟﻨﺒﻴﲔ ﻣﻦ ﺑﻌﺪﻩ‬
Nabw’ekityo wateekwa okubeera obubonero ‫وأوﺣﻴﻨﺎ إﱃ إﺑﺮاﻫﻴﻢ وإﲰﺎﻋﻴﻞ وإﺳﺤﺎق وﻳﻌﻘﻮب واﻷﺳﺒﺎط وﻋﻴﺴﻰ‬
kwetutegeererako eddiini ey’amazima n’eddiini
enkyaamu. Bwetusinngaana obubonero obwo bwonna nga .163/‫وأﻳﻮب وﻳﻮﻧﺲ وﻫﺎرون وﺳﻠﻴﻤﺎن وآﺗﻴﻨﺎ داود زﺑﻮراً{ اﻟﻨﺴﺎء‬
bukunnganidde kuddiini, tumanya nti ya mazima, ku
bubonero obwo bwekubeerako obubuzeeko wadde nga (Mazima ffe twatumira gy’oli nga bwetwatumira
kamu kokka tumanya nti eddiini eyo nkyaamu si ntuufu. eri Nuuh ne bannabbi ab’oluvannyuma lwe, era nga
bwetwatumira eri Ibrahiim ne Ismail, ne Is-haaq, ne
Yaquubu n’eri abazzukulu –ba Yaqubu-, ne tutumira Isa -
OBUBONERO OBWAWULA Yeesu-, ne Ayubu ne Yunusu, ne Haruuna, ne Sulaiman,
ne tuwa Dawuda –Ekitabo kya- Zabuli) 4:163.
EDDIINI Nate Allah ategeeza nti:
ENTUUFU N’EDDIINI ‫}وﻣﺎ أرﺳﻠﻨﺎ ﻣﻦ ﻗﺒﻠﻚ ﻣﻦ رﺳﻮل إﻻ ﻧﻮﺣﻲ إﻟﻴﻪ أﻧﻪ ﻻ إﻟﻪ‬
ENKYAMU BWEBUNO:
.25/‫إﻻ أﻧﺎ ﻓﺎﻋﺒﺪون{ اﻷﻧﺒﻴﺎء‬
Akabonero akasooka:
Eddiini erina kubeera nga yava wa Katonda nga (Teriiyo mubaka gwetwatuma oluberyeberye lwo
yeyagissa nga agiyisa ku Malayika, Malaika n’egituusa wabula twamutumira –nga tumutegeeza nti: - Mazima –
kumubaka we, Omubaka agituuse kubaddu ba Katonda ; kimanye nti: - tewali Katonda mulala -yenna- wabula nze
kubanga eddiini ay’amazima y’eyo evudde ewa Allah nzekka, kale munsinze) 21:25.
Katonda . Ne Allah –omutonzi ow’ekitiibwa era N’okusinziira kubujulizi obwo obukulembedde,
ow’enjawulo kubitonde byonna- y’agenda okubala eddiini yonna omuntu yenna gy’ajja nayo n’ajitekako nti
ebitonde era abisasule kulunaku lw’okuyimirira mumaaso yiye nga tevudde wa Katonda -Allah-, tewali
ge olunaku lw’enkomerero kulw’okugoberera kwabwe
90
89
kubuusabuusa eyo ebeera ddiiniyo tebeera ddiini ya Katonda omu yekka, okukowoola abantu bajje eri ekkubo
Katonda . lye eggolokofu, okuziyiza okumugattako, okuziyiza
Akabonero ak’okubiri: okujeemera abazadde bombiriri, okuziyiza okutta omuntu
Eddiini eyo erina kubeera nga ekoowoola awatali mazima, n’okuziyiza okukola eby’obuwemu
kutongola Allah omutonzi -Ow’enjawulo ku bitonde - nga mulwaatu nemunkiso, Katonda agamba mu Qur’an nti:
egamba nti yeyekka asaana okusinzibwa, era erina (Tetwatuma oluberyeberye lwo[gwe Muhammad]
okuziyiza okumugattako ebirala n’okuziyiza amakubo Mubaka yenna wabula twamutumira –nga tumutegeeza
gonna agatuusa eri okumugattako; kubanga okukowoola nti: - Mazima –kimanye nti: - tewali Katonda mulala
okujja okwawula Allah y’ensonga enkulu okuzimbirwa yenna wabula nze nzekka, kale musinze) 21:25.
okukoowoola kwa Bannabbi bonna n’abatume bonna, ‫}وﻣﺎ أرﺳﻠﻨﺎ ﻣﻦ ﻗﺒﻠﻚ ﻣﻦ رﺳﻮل إﻻ ﻧﻮﺣﻲ إﻟﻴﻪ أﻧﻪ ﻻ إﻟﻪ‬
nabuli Nabbi yenna yagamba nga abantu be nti: (Musinze
Allah -omutonzi- temulinaayo Katonda mulala yenna atali .25/‫إﻻ أﻧﺎ ﻓﺎﻋﺒﺪون{ اﻷﻧﺒﻴﺎء‬
ye) 7:73. Nate Allah omutonzi ategeeza nti: (Bagambe –
.73/‫ﻏﲑﻩ{ اﻷﻋﺮاف‬ ‫}اﻋﺒﺪوا اﷲ ﻣﺎ ﻟﻜﻢ ﻣﻦ إﻟﻪ‬ ggwe Muhammad- nti: mujje mbasomere ebyo omulezi
Nekulw’ensonga eno, mazima eddiini yonna wammwe byeyabagaana, -yagamba nti: - temumugattanga
ebeeramu okugatta Katonda n’ebintu ebirala- Nabbi n’ekintu ekirala, n’abazadde ababiri -muteekwa-
yenna oba Malaika oba omuntu yenna mukwano gwa okubayisa obulungi, era temuttanga abaana bammwe
Katonda n’agatta ku Katonda ebirala-, eyo ebeera ddiini kulw’okutya obwavu, ffe tubagabirira mmwe nabo, era
nkyaamu wadde nga bannanyini yo bajesigamiza ku temusembereranga eby’obuwemu eby’olwaatu
Nabbi yenna mu Bannabbi. n’eby’ekyaama, era temuttanga omwoyo -omuntu- ogwo
Katonda gweyaziyiza -okutta- okugyako namazima, ebyo
Akabonero ak’okusatu: mmwe -Katonda- by’abalamidde oba oly’awo
Eddiini entuufu eteekwa kubeera nga ekwatagana nemugeziwala) 6:151.
bulungi n’ebikolo by’eddiini ebyo Ababaka
byebaakowoolanga abantu okubituukiriza nga: okusinza ً‫}ﻗﻞ ﺗﻌﺎﻟﻮا أﺗﻞ ﻣﺎ ﺣﺮم رﺑﻜﻢ ﻋﻠﻴﻜﻢ أﻻ ﺗﺸﺮك ﺑﻪ ﺷﻴﺌﺎ‬
91 92
‫ وﻻ ﺗﻘﺘﻠﻮا أوﻻدﻛﻢ ﻣﻦ إﻣﻼق ﳓﻦ‬، ً‫وﺑﺎﻟﻮاﻟﺪﻳﻦ إﺣﺴﺎﻧﺎ‬ ky’abantu ate oluvannyuma n’akiziyiza ekibinja ekirala,
Omutonzi Omugulumivu ategeeza nti:
‫ وﻻ‬، ‫وﻻ ﺗﻘﺮﺑﻮا اﻟﻔﻮاﺣﺶ ﻣﺎ ﻇﻬﺮ ﻣﻨﻬﺎ وﻣﺎ ﺑﻄﻦ‬، ‫ﻧﺮزﻗﻜﻢ وإﻳﺎﻫﻢ‬ (Abange! Tebeetegereza Qur’an! Singa yali nga
evudde eri omulala atali Allah -omutonzi-,
‫ﺗﻘﺘﻠﻮا اﻟﻨﻔﺲ اﻟﱵ ﺣﺮم اﷲ إﻻ ﺑﺎﳊﻖ ذﻟﻚ وﺻﺎﻛﻢ ﺑﻪ ﻟﻌﻠﻜﻢ‬ bandisanzeemu enjawukana nfaafa) 4:82.

.151/‫ﺗﻌﻘﻠﻮن{ اﻷﻧﻌﺎم‬
‫}أﻓﻼ ﻳﺘﺪﺑﺮون اﻟﻘﺮآن ﻟﻮ ﻛﺎن ﻣﻦ ﻋﻨﺪ ﻏﲑ اﷲ ﻟﻮﺟﺪوا ﻓﻴﻪ‬
Nate Allah omutonzi ayongera n’ategeeza nti: - .82/‫اﺧﺘﻼﻓﺎً ﻛﺜﲑاً{ اﻟﻨﺴﺎء‬
(Buuza –ggwe Muhammad- abo betwatuma
oluberyeberye lwo Mubabaka baffe –nti: - Abaffe
Akabonero ak’okutaano:
twateekawo bakatonda abalala abasinzibwa awatali Akabonero ak’okutaano kwetumanyira eddiini
Katonda omusaasizi -Allah-) 43:45. ey’amazima kwekubeera nti : Eteekwa okubeera nga
erimu amateeka agakuuma eddiini y’abantu, ebitiibwa
‫}واﺳﺄل ﻣﻦ أرﺳﻠﻨﺎ ﻣﻦ ﻗﺒﻠﻚ ﻣﻦ رﺳﻠﻨﺎ أﺟﻌﻠﻨﺎ ﻣﻦ دون‬ byabwe, emmaali yaabwe n’obulamu bwabwe n’ezadde
lyabwe, nakwo kwekubeera nti erimu ebiragiro okugaana,
.45/‫اﻟﺮﲪﻦ آﳍﺔ ﻳﻌﺒﺪون{ اﻟﺰﺧﺮف‬ okukangavvula, n’empisa ezikuuma ebintu ebyo ebikulu
ebitaano.

Akabonero ak’okuna: Akabonero ak’omukaaga:


Akabonero akalala, eyitibwa eddiini eteekwa
Akabonero ak’okuna kwetumanyira eddiini okubeera nga kyakusaasira eri ebitonde
entuufu, kwekubeera nga tekoonagana era nga ebimu obuteryazaamaanya bokka nabokka , n’abamu
muyo tebyawukana kubirala ebigirimu. Olwensonga obutalyazaamaanya bannaabwe, kyekimu
aleme kulagira kintu kyonna oluvannyuma akimenyewo obulyazaamaanya obwo bwabulumbaganyi, oba
n’ekiragiro ekirala, era eleme kuziyiza kintu bwakwemalira birungi, oba abakulu okubuza abato,
oluvannyuma akkirize ekyo ekikifaanana awatali nsonga, omutonzi yagamba nga ayogera kukusaasira okwali
era eleme kuziyiza kintu oba okukkiriza eri ekibinja
94
93
mukitabo Tawuraati ekyaweebwa Nabbi Musa – eky’okuvumula n’okusaasira eri Abakkiriza) 17: 82.
emirembe gibeere kuye-, nti: (Obusungu bwa Musa
bwebwamala okukkakkana, n’akwaata embaawo nga ne
. 82 : ‫اﻹﺳﺮاء‬ ( ‫) وﻧﻨﺰل ﻣﻦ اﻟﻘﺮ آن ﻣﺎ ﻫﻮ ﺷﻔﺎءٌ ورﲪﺔ ﻟﻠﻤﺆﻣﻨﲔ‬
mu biwandiiko byazo mulimu okulunngamya
n’okusaasira eri abo abatya mukama waabwe) 7:154.
Akabonero ak’omusaanvu:
‫}وﳌﺎ ﺳﻜﺖ ﻋﻦ ﻣﻮﺳﻰ اﻟﻐﻀﺐ أﺧﺬ اﻷﻟﻮاح وﰲ ﻧﺴﺨﺘﻬﺎ‬ Eddiini eteekwa okubeera nga erimu
okulunngamya Abaddu eri amateeka ga Katonda, era nga
.154/‫ﻫﺪى ورﲪﺔ ﻟﻠﺬﻳﻦ ﻫﻢ ﻟﺮ ﻢ ﻳﺮﻫﺒﻮن{ اﻷﻋﺮاف‬ ennyonyola omuntu ebyo Allah byeyagenderera mugo,
Nate Allah omutonzi ategeeza nga ayogera n’okumubuulira wa weyava newa gy’agenda okudda, nga
kukutumwa kwa Isa (yesu) –emirembe gibeere kuye- nti: Allah bw’ategeeza nga ayogera ku kitabo Tawureeti
(Era tulyoke tumufuule akabonero eri abantu –akalaga ekyaweebwa Nabbi Musa nti: (Mazima ffe twassa -
obuyinza bwaffe- era nga kusaasira okuva gyetuli) 19:21. Ekitabo- Tawureeti -Era- kirimu obulunngamu
.21/‫ﻣﻨﺎ{ ﻣﺮﱘ‬ ‫}وﻟﻨﺠﻌﻠﻪ آﻳﺔ ﻟﻠﻨﺎس ورﲪﺔ‬ n’ekitangaala) 5:44.

Nate Allah atutegeezako nga Nabbi Swalehe .44/‫{ اﳌﺎﺋﺪة‬... ‫}إﻧﺎ أﻧﺰﻟﻨﺎ اﻟﺘﻮراة ﻓﻴﻬﺎ ﻫﺪى وﻧﻮر‬
bweyagamba abantu b’ekibiina kye nti: (N’agamba nti: Nate Allah ategeeza nga ayogera ku kitabo Enjili
Abange ab’ekibiina kyange mumbuulire, bwe mbeera nga ekyaweebwa Isa -Yeesu- n’agamba nti: (Era twamuwa -
ndi kubunnyonnyofu obuvudde ewa mukama wange, Isa- ekitabo- Enjili nga erimu obulungamu n’ekitangaala)
n’ampa okusaasira okuva gy’ali) 11:63. 5:46.
‫}ﻗﺎل ﻳﺎ ﻗﻮم أرأﻳﺘﻢ إن ﻛﻨﺖ ﻋﻠﻰ ﺑﻴﻨﺔ ﻣﻦ رﰊ وآﺗﺎﱐ ﻣﻨﻪ‬ .46/‫وﻧﻮر{ اﳌﺎﺋﺪة‬ ‫}وآﺗﻴﻨﺎﻩ اﻹﳒﻴﻞ ﻓﻴﻪ ﻫﺪى‬
.63/‫رﲪﺔ{ ﻫﻮد‬ Era Allah ategeeza nga ayogera ku Qur’an ekitabo
ekyaweebwa Nabbi Muhammad –Allah asse kuye
Nate Allah omutonzi ategeeza nga ayogera ku ebyengera n’emirembe- nti: (-Allah- y’oyo eyatuma
Qur’an nti: (Tussa nga tujja mu Qur’an ekyo omubakawe -Muhammad- n’obulunngamu n’eddiini

95 96
ey’amazima) 9:33. .2-1 : ‫ﻃﻪ‬ ( ... ‫)ﻃﻪ ﻣﺎ أﻧﺰﻟﻨﺎ ﻋﻠﻴﻚ اﻟﻘﺮآن ﻟﺘﺸﻘﻰ‬
.33/‫اﳊﻖ{ اﻟﺘﻮﺑﺔ‬ ‫}ﻫﻮ اﻟﺬي أرﺳﻞ رﺳﻠﻪ ﺑﺎﳍﺪى واﻟﺪﻳﻦ‬ Era eteekwa kubeera nga ekwatagana bulungi nnyo
N’eddiini ey’amazima y’eyo ebeeramu n’obubumbwa obwenkamunkamu: (Obubumbwa bwa
okulunngamya abantu eri amateeka ga Allah omutonzi Allah obwo bweyatonderako abantu) 30:30.
waabwe, era n’ebawa emirembe n’obutebenkevu, nga .30:‫ﻋﻠﻴﻬﺎ{ اﻟﺮوم‬ ‫}ﻓﻄﺮت اﷲ اﻟﱵ ﻓﻄﺮ اﻟﻨﺎس‬
ebajjako okuwankawanka, nga ebaanukula buli
kyebeebuuza era nga ebannyonnyola kubuli kyonna Nga ekwatagana bulungi n’amagezi amatuufu,
ekibakaluubiriza. kubanga eddiini entuufu ge mateeka g’Allah, n’amagezi
amatuufu bwebutonde bw’Allah, era tekisoboka busobosi
okubeera nga bikontana: Amateeka g’Allah n’obutonde
Akabonero ak’omunaana: bwe.
Eddiini entuufu eteekwa okulagira n’okukoowoola
abantu okukola empisa ennungi n’ebikolwa ebirungi nga:
okwogera amazima, okukola obwenkanya, okutuukiriza Akabonero Ak’ekkumi:
endagaano, okubeera n’ensonyi, okwewala obwenzi, Eddiini entuufu eteekwa okulagirira amazima
n’okubeera abagabi. Era eteekwa okuziyiza empisa embi wegali era eteekwa okwekesa abantu akabi akajja
nga: Okujemera Abazadde bombiriri, okutta omuntu okubatuukako olw’okugoberera obulimba, era erina
mubukyamu , obwenzi, obulimba, obulyazaamaanyi, okulagirira abantu obulunngamu webuli n’okubajja
obulumbaganyi, obukodo, n’obwononefu obwa buli ngeri. mububuze. Era eteekwa okukoowoola okujja eri ekkubo
eggolokofu eritaliimu bukyaamu bwonna, Allah
Akabonero ak’omwenda: omugulumivu ategeeza nga ayogera kumajinni nti
Eddiini entuufu eteekwa okukakasa abagikkirizza bwegaamala okuwuliriza Qur’an nga esomebwa
nti bagenda kwesiima, nga Allah bw’ategeeza ng’agamba negajitegeera g’agamba gonnewaago nti: (Gagamba nti:
nti: (Twaha, Tetwakussaako Qur’an –ggwe Muhammad- abange ab’ekibiina kyaffe mazima ffe tuwulidde ekitabo –
olyooke ozitoowererwe) 20:1-2. Qur’an- ekyassibwa oluvannyuma lwa -Nabbi- musa nga

97 98
kikakasa amazima agali mubitabo ebyo ebiri mu maaso mumanyagane –musobole okuyambagana sso si
gaakyo -ebyasooka-: kirunngamya eri amazima n’eri kunyoomagana nakunenenngana- mazima abasinga
ekkubo eggolokofu) 26:30. ekitiibwa mumaaso ga Katonda y’oyo abasinga okutya
ً‫}ﻗﺎﻟﻮا ﻳﺎ ﻗﻮﻣﻨﺎ إﻧﺎ ﲰﻌﻨﺎ ﻛﺘﺎﺑﺎً أﻧﺰل ﻣﻦ ﺑﻌﺪ ﻣﻮﺳﻰ ﻣﺼﺪﻗﺎ‬ Katonda –nga alongoosa ebikolwa bye- mazima Allah
Omutonzi mumanyi kakensa mukulaba –byonna
.30/‫ﳌﺎ ﺑﲔ ﻳﺪﻳﻪ ﻳﻬﺪي إﱃ اﳊﻖ وإﱃ ﻃﺮﻳﻖ ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ{ اﻷﺣﻘﺎف‬ abaddube byebaliko) 26:13.
Era eddiini eyo entuufu tebakowoola kujja eri ekyo ‫}ﻳﺎ أﻳﻬﺎ اﻟﻨﺎس إﻧﺎ ﺧﻠﻘﻨﺎﻛﻢ ﻣﻦ ذﻛﺮ وأﻧﺜﻰ وﺟﻌﻠﻨﺎﻛﻢ‬
ekirimu obukaluubirivu , Allah ow’ekitiibwa nga
bwategeeza nti: (Twaha. Tetwakussaako Qur’an –gwe ‫ﺷﻌﻮﺑﺎً وﻗﺒﺎﺋﻞ ﻟﺘﻌﺎرﻓﻮا إن أﻛﺮﻣﻜﻢ ﻋﻨﺪ اﷲ أﺗﻘﺎﻛﻢ إن اﷲ ﻋﻠﻴﻢ‬
Muhammad- olyooke ozitoowererwe -wennyamire) 20:1-2 .13/‫ﺧﺒﲑ{ اﳊﺠﺮات‬
.2-1/‫ﻟﺘﺸﻘﻰ{ ﻃﻪ‬ ‫}ﻃﻪ ﻣﺎ أﻣﺰﻟﻨﺎ ﻋﻠﻴﻚ اﻟﻘﺮآن‬ Okusiinzira kukigambo kya Katonda ekyo ,
Era Eddiini entuufu teragira Bantu ekyo ekirimu tukifunamu nti ekipimo okupimirwa enkizo mu ddiini
okubazikiriza, Allah nga bw’ategeza nti: (Era temuttanga entuufu kwe kutya Katonda.
emyoyo gyammwe, mazima Allah yavadda nga musaasizi N’oluvannyuma lw’okwanjula obubonero
nnyo kummwe) 4:29. obwawula wakati w’eddiini entuufu n’eddiini enkyamu –
.29/‫رﺣﻴﻤﺎً{ اﻟﻨﺴﺎء‬ ‫}وﻻ ﺗﻘﺘﻠﻮا أﻧﻔﺴﻜﻢ إن اﷲ ﻛﺎن ﺑﻜﻢ‬ netuleeta n’obujulizi bwabwo- okuva mu kitabo
eky’ekitiibwa Qur’an nga bulaga nti obubonero obwo
Era eddiini entuufu teyawula wakati w’abagoberezi bubuna Ababaka bonna Allah Omutonzi beyatuma
b’ayo kulw’okwawukana kwa amawanga gaabwe oba aboogezi b’amazima ameereere – nabwekityo kitugwanira
amabala gaabwe oba ebika byabwe, Allah nga nate twanjule emiteeko gy’amadiini: -
bw’ategeeza nti: (Abange mmwe abantu mazima
twabatonda nga tubajja mu musajja omu –yekka Adam-

99 100
n’omukazi omu –yekka Haawa- netubafuula –
netubateekamu- amawanga n’ebika mulyooke
EMITEEKO GY’AMADIINI nga bebakikuuma, era Allah ategeeza nti: (Mazima ffe
Abantu bonna okusinziira kumadiini gaabwe, twassa Qur’an era ddala ffe otugenda okugikuuma) 15:9
bateekululwaamu emiteeko ebiri: .9/‫اﳊﺠﺮ‬ {‫}إﻧﺎ ﳓﻦ ﻧﺰﻟﻨﺎ اﻟﺬﻛﺮى وإﻧﺎ ﻟﻪ ﳊﺎﻓﻈﻮن‬
Omuteeko ogusooka: gwegwo ogulina ekitabo Era yo Qur’an ekuumirwa mubifuba by’abaddu ba
ekyassibwa okuva ewa Katonda, ne mumuteeko guno Allah Omutonzi ne mubuwandiike; kubanga ky’ekitabo
mwemuli; Abayudaaya, Abanaswaara (Abakulisitaayo ekyasembayo okuva muggulu ekyo Allah kyeyakakasa nti
n’abakatuliki), n’Abasiraamu. kirimu obulunngamu eri abantu, era yakifuula nga nsonga
Abayudaaya n’Abanaswaara –Abakurisitaayo kubo kuno kunsi n’okutuusiza ddala kulunaku
n’Abakatuliki- kulw’okugaana okukolera kumateeka agali lw’enkomerero, era Allah yakakasa nti kyakusigalawo
mubitabo byabwe n’okufuulafuula Bantu bannaabwe emirembe n’emirembe gyonna , era yakitegekera abantu
nebabayita bakatonda nebaleka Katonda omutuufu, ne mubuli mulembe abanakolera kumateeka gaakyo
kulw’okubeera nti ebbanga lyayitawo ddene nga nemukutereeza ensoma yakyo. Tujja kwongera
tebafaayo ku maddiini gabwe… kyaleetera ebitabo okutangaaza n’okunnyonyola ebikwata ku kitabo kino
byabwe –ebyo Allah omutonzi byeyassa gyebali ku eky’ekitiibwa mukunnyonyola okunaddirira .
Bannabbi baabwe- okubula, Baakabona baabwe Omuteeko omulala gwegwo ogutalina kitabo
nebabawandiikirayo ebitabo byebaabagamba nga kyonna kyava w’Allah Omutonzi, wadde nga balina
babakwenyakwenya nti byava wa Katonda nga ate ekitabo ekisikirwa ekyesigamizibwa kubakulembeze
ekituufu kiri nti tebyava wa Allah omutonzi wabula b’eddiini yaabwe okugeza nga: Abahindushi ,Abasinza
kwali kwetulinkiriza kw’abo abonoonyi omuliro n’ababuzhi, n’abawarabu abaaliwo nga
n’okukyusakyuusa , abo abanoonya ebyabwe. Muhammad tannaba kutumibwa –ebyengera n’emirembe
Wabula ekitabo ky’abasiraamu –Qur’an- bibeere kuye.
ey’ekitiibwa- ky’ekitabo ekyasembayo okussibwa Teriiyo kibiina kyonna okugyako nga kirina
mubitabo byonna ebyava ewa Katonda, era kyekisinga okumanya n’okukola okusinziira kw’ebyo ebinabagasa
byonna obunywevu ;kubanga Allah yakyeyimirira muno munsi yaabwe. Ekyo kiri mw’ebyo Allah
okukikuuma yekennyini so teyakirekera Bantu babeere byeyagabira buli kinn’omu era n’amulunnganya
101 102
okubituukiriza, wabula sibantu bokka naye buli kiramu .78/‫ﻳﻬﺪﻳﻦ{ اﻟﺸﻌﺮاء‬ ‫}اﻟﺬي ﺧﻠﻘﲏ ﻓﻬﻮ‬
kyonna bwatyo bwe yakitonda nga kyagala kukola ebyo
byokka ebikifunyisa omugaso, ng’okulya n’okunywa, Kimanyiddwa bulungi eri buli yenna alina amagezi
n’okwegobako ekikosa kyonna, Allah mazima bwatyo era oyo ayekkaanya ebintu nti mazima bannanyini
bweyabitonda nga byagala birungi n’okukyawa ebibi nzikiriza bebasinga okumanya amateeka n’ebijikwatako
ebikosa, Allah ategeeza nti: (Tendereza erinya byonna, nga emirimu emirungi egyisaanidde okukola…,
ly’Omulenzi wo -Allah- owa waggulu –mwogereko nga okusinga abo abatali bannyiniyo. Nekulw’ensonga eyo
omugulumiza- oyo eyatonda n’atereeza –ayatonda teri kalungi akasangibwa mubatali banzikiriza
omuntu n’amutereeza- era n’amwenkanyankanya. Era ey’obusiraamu mw’abo abe’nzikiriza endala ezisigadde
oyo eyagera n’alunngamya; -yalunngamya omuntu wabula nga okasanga mu Busiraamu mubujjuvu
n’amulagirira obulongoofu n’obwonoonefu- era n’okusinga nga bwebakimanyi. Wabula ate ebyo
n’alunngamya buli kiramu kyonna eri omugaso gwakyo) ebisangibwa mu Madiini amalala tebisangibwa eri balala
87:1-3. –amakulu nti ekiri muddiini eno toyinza kukisanga
mw’eri; ekyo kiri bwekityo olwakubanga okumanya
{‫}ﺳﺒﺢ اﺳﻢ رﺑﻚ اﻷﻋﻠﻰ اﻟﺬي ﺧﻠﻖ ﻓﺴﻮى واﻟﺬي ﻗﺪر ﻓﻬﺪى‬ n’emirimu birimu emiteeko ebiri:
.3-1/‫اﻷﻋﻠﻰ‬ Omuteeko Ogusooka:
Nate Allah ategeeza nti Musa –Emirembe gibeere Okumanya okwo okufunibwa nga akozesezza
kuye- yagamba Falaawo nti: (Omulezi waffe yoyo eyawa magezi ag’akuweebwa nga: okumanya okubala, obusawo,
buli kintu obutonde bwakyo, bweyamala n’akirunngamya okukanika n’ebirala, ebintu nga ebyo nga bwebisangibwa
–eri ebyo ebikigasa n’ekibikosa) 20:50. eri bannanyini nkiriza nate bwebityo bwebisangibwa n’eri
.50/‫ﻫﺪى{ ﻃﻪ‬ ‫}رﺑﻨﺎ اﻟﺬي أﻋﻄﻰ ﻛﻞ ﺷﻲء ﺧﻠﻘﻪ ﰒ‬ abalala abatali banzikiriza eyo, wabula bayinza
okusingaganako okumanya. Naye ebintu ebyo
Nate Allah ategeeza nga ayogera ku Ibrahiim bwe ebitasoboka kubimanya nga weyambisa amagezi
yagamba abantu be nti: (Oyo -Katonda- eyantonda era agaakuweebwa okugeza nga: okumanya ebya Katonda,
y’anunngamya) 26:78. n’okumanya eby’amadiini, ebyo byo Banannyini ddiini

103 104
bebabeera nabyo bokka. Ne mubyo mulimu ebisoboka kisaawe ekya buli ayagala okuzannya, era gaafuuka
okuwaako obujulizi obw’amagezi, Ababaka kyakuzannyisa ky’abo abalina byebaagala okukyusa era
balunngamya ebitonde era nebabiragirira n’obujulizi gaafuuka kisaawe kyabannaafuusi,okubeera nga
obw’amagezi kubyo, ebintu nga ebyo biba birina bayingizaamu ebyabwe bye baagala. Okutuusa
obujulizi obwamagezi n’obwo obuli mumateeka ga lwegaggwamu ekinyusi n’enkula yaago n’ebula. Era singa
Katonda . bannyinigo abaakulembera bazuukizibwa neba Nnabbi
Omuteeko ogw’okubiri: abaatumibwa n’amadiini ago, bandigeeganye nebagamba
Gwegwo ogwebyo byotasobola kumanya okujjako nti tetugamanyi .
nga Ababaka ba Katonda bebabikubuulidde. Ebintu nga
bino tebisoboka kufunika n’amagezi g’abuntu, nga Eddiini y’abayudaaya:
okumanya amawulire agakwata ku Katonda, amannyage, Eddiini y’abayudaaya ennaku zino yafuuka
ebitendo bye, n’okumanya ebikwata kulunako bubonero obwakoopebwa kubalala era yafuuka mubiri
lw’enkomerero nga okutegeera nti luliko ebyengera nga ogutaliimu mwoyo wadde obulamu. Ebyo nga bikyali
by’abo abagondera amateeka ga Katonda era nti luliko awo, yo ddiini ya lulyo olwetongodde, yeyawulidde
ebibonerezo nga by’abo abaamujeemera. Era Ababaka be kibiina ky’abantu abatongole abamanyiddwa. Abantu
balina okunnyonyola amateekage n’ebyafaayo ku bonna tebakwatako era tebakoowoola wadde
Bannabbi abaakulembera n’ebibiina byabwe n’ebirala okubasaasira.
ebitali ebyo. Mazima eddiini eno enzikiriza yayo ey’ennono
yaggwaamu omwoyo n’ekitiibwa kyeyalina, nga nakwo
********************** kwe kwawula Katonda omu yekka nga talina
kimwegattako, era okwawula Katonda kuno, ne Nnabbi
EMBEERA Y’AMADIINI Ibrahiim kweyalaamira abaanabe ne yakuubu (Jacob)
AGALIWO KATI : naye kyekyo kyennyini kyeyakola –emirembe gibeere
kubo bonna- Mazima abayudaaya baakoppa ebintu bingi
Amadiini amakulu agamanyiddwa, n’ebitabo byago
ddala munzikiriza enkyaamu okuva mumawanga
eby’agawebwa okuva edda nga bigannyonyola, gaafuuka
106
105
agabaliraanye ebimu nebabikoppa kumawanga amagezi n’okwonoona obuwumerevu bw’Eddiini.
agaabafugako, nebakoppa n’ebintu bingi ddala
eby’ekisamize nebabiyingiza mu ddiini eyali ennungi. Obukuristaayo
Mazima omuwandiisi w’ebyafaayo omuyudaaya Obunaswaara -obukuristaayo- bwagezesebwa
omwenkanya yakkiriza ebyo byonna ebinnyonyoddwa n’okukyusibwakyusibwa okw’abo abettumbiizi,
jebuvudde, era yayogera mukitabo ekinnyonyola ebifa n’okuvvuunula okw’abo abatalina kyebamanyi,
kubayudaaya, ekiyitibwa (DAIRATUL-MA-ARIF AL- n’okusinza ebifaananyi okw’aba Roma abeyita
YAHUUDIYAH) (JEWISH ENCYCLPAEDIA) Vol. abagoberezi ba yesu (Isa), ebintu ebyo byatandiikibwa
XLL Page 7 nti: “Mazima okunyiiga kwaba Nnabbi okukolebwa muddiini y’obukuristaayo okuviira ddala
n’obusungu bwabwe eri abasinza ebifaananyi, kabonero kumulembe ogwasookera ddala, ebyo byonna n’ebirala
akalaga nti okusinza ebifananyi nebakatonda –abatali nga entuumu ezikiddwa wansi waayo enzikiriza za Yesu
Allah- byali byayingira nnyo mumitima gy’aba Izirairi, ez’ekitibwa , olwonno ekitangaala ky’okwawula Allah
era mazima bali bakkiriza enzikiriza ezigatta Katonda Katonda n’obumalirivu bw’okumusinza yekka
n’ebirala era ezo enjigirire. Mazima ekitabo ekirimu nebyekweka emabega w’ekire ekikwafu obutalabikira
enjigiriza z’abayudaaya n’empisa zaabwe ekiyitibwa: ddala.
“Telmuud” kikakasa nti Mazima okusinza ebifaananyi Omuwandiisi omukuristaayo bweyali anyumya
kyali kyayingira mumitima gy’abayudaaya mungeri kunzikiriza egamba nti : “Bakatonda bali basatu”, engeri
yanjawulo nnyo . gyeyayingira mu ddiini okuviira ddala munkomerero
N’ekitabo ekyo “Telmuud” abayudaaya kyebatukuza y’eKyasa ky’okuzaalibwa kwa Yesu eky’okuna, yagamba
ennyo, era kyebayinza n’okusukkulumya ku “Taureti” nti: (Enzikiriza eno yayingira na kugamba nti : mazima
kyali nga Kyasaasanira mubuyudaaya mukyasa Katonda omu alimu ebitundu bisatu wakati mubulamu
eky’omukaaga okuva kukuzaalibwa kwa yesu (Yisa), era bwa Yesu n’ebirowoozo bye. Era yatandiika kuviira
nga ebyo byonna ebyogeddwa mwebiri, nga okwetantala ddala kunkomerero y’eKyaasa eky’okuna –okuva
ku Allah –omutukuvu, okuzannyira kumazima neku kukuzaalibwa kwa Yesu- n’egenderera nga nzikiriza
Ddiini nekumagezi g’abantu. Era ekitabo ekyo kiraga emanyiddwa eyettongodde, era eyesigamirwako abantu
abayudaaya webaatuuka mumulembe ogwo mu kufeebya
108
107
bonna abagoberezi ba Yesu, newabula ekigibikkula – bakatonda –bali bebaaleka- oluvannyuma nebamubajjira
okumanyisa nti siya munjigiriza za Yesu- , era yagenda ekifaananyi –mumuti oba mukintu ekirala-”. Okugatta
mumaaso okutuusiza ddala mukitundu eky’okubiri Katonda n’ebirala n’okusinza ebifaananyi bwekutyo
eky’eKyasa eky’ekkumi n’omwenda eky’okuzaalibwa bwekwajjululwa nekudda eri abajulizi abo
kwa Yesu. ab’omubitundu, eKyasa ekyo tekyaggwako wabula nga
Era omuwandiisi omulala omukuristaayo owo okusinza abajulizi n’abantu abalongoofu nga kumaze
kumulembe guno gwetuliko ategeeza okuva mukitabo okubuna mu Bakuristaayo, enzikiriza empya n’ebeera nga
ekyogera kubyafaayo bya Yesu ekiyitibwa: “History Of etandiikiddwa, nga nayo kwekubeera nti abantu abaali
Christianity In The Light Of Modern Knowledge abalongoofu babeera n’ebitendo byobwa Katonda.
Glasgow, 1929, Page: 407” kyawandiikibwa: “Rev. Olwonno abalongoofu abo n’abatukuvu nebafuuka
Jamecs Houstion Bexter” nga annyonyola kukuyingira bitonde ebiri wakati wa Katonda -Allah- n’omuntu,
kw’okusinza ebifaananyi mu Ddiini y’obukuristaayo, n’amannya g’ebijaguzo by’ebifaananyi negakyusibwa
abinnyonyola mungeri zanjawulo era nti n’okubikoppa nebazzaawo amannya amalala amapya. Kati mumwaka
nakwo kwali kwawukamu nga kwanjawulo, era nti ogw’e 400 okuva kukuzaalibwa kwa Yesu, erinnya
abakuristaayo baalina engeri nnyingi zebaayitamu lyekijaguzo ky’enjuba ekkadde lyakyusibwa nebazzaawo
okukoppa okubijja kumawanga nekumadiini agaagenda erigamba nti: Ekijaguzo ky’okuzaalibwa kwa Yesu –
ewala mukugatta Katonda n’ebintu ebirala, nga kibeerawo nga 25th/12/… mu buli mwaaka.
babagoberera bugoberezi, oba okubeera nti
byabasanyusanga oba lw’obutamanya, omuwandiisi Abasinza omuliro –majuusi :
agamba bw’ati: “Mazima okusinza ebifaananyi kwakoma Abasinza omuliro bo baategeerekeka kuvira ddala
wabula tekunnaba kugweramu ddala, naye kwo kwajjula kumirembe egy’edda nga bo basinza ebikolo
mumitima gy’abantu buli kimu nekigenderera nga eby’omubitonde Katonda bye yateekawo wabula bo
kikolebwa mulinya lya Yesu, n’abo abagamba nti baaleka kyebasinga okusinza gwe muliro. Mazima bagendanga
okusinza bakatonda baabwe n’abazira baabwe era nebagutuulirira nebagusinza , enkomerero yabyonna
nebabyesamba, nate baafuna omujulizi okuva mubajulizi nebaguzimbira essinzizo -Temple-, era amayumba gano
baabwe nebamutuuma amannya n’ebitendo ebya
110
109
gabeera magazi nga nemukibuga gegasinga obuwaanvu, Buddha
buli nzikiriza yonna tebaawo okujjako okusinza omuliro Buddha nayo diini eyasaasaanira ennyo mu
n’okugulumiza enjuba n’okujitukuza, olwo eddiini Buyindi ne mu Central Asia, era yo ddiini yakusinza
kuludda lwabwe n’eba nga etegeeza kugoberera ebitali Katonda, era teta kusinza bifaananyi buli w’ebeera,
nakukoppa ebikolebwa mussinzizo lyabwe. era babizimbira amasinzizo -Temples- nebateekamu
Omuwandiisi omu ow’ekitabo ekiyitibwa: “IRAN ebifaananyi bya Buddha buli wamu.
KUMIREMBE GYA BA SAASAANI” –Saasaani linnya BARHAMAH
lya buli mukulembeze eyakulembera nga Iran- ayitibwa: Barhamah Ddiini ya Bayindi emanyiddwa
DANIMARIK, yayogera kubakulembeze b’Eddiini n’okubeera n’ebisinzibwa enfaafa nebakatonda abangi
n’emirimu gyabwe, n’agamba nti: “Kyali kyatteeka ku okukamala. Mazima obusamize buno bwagenda wala
bakozi abo okubeera nga basinza enjuba emirundi ena 4 nnyo mu kyasa eky’omukaaga, okuva kukuzaalibwa kwa
buli lunaku, okwo nebagattako okusinza omwezi okusinza Yesu, okutuusa omuwendo gwa bakatonda baabwe
omuliro n’okusinza amazzi. Era baali balagirwa mukyasa ekyo lwegwawera emmiliyoni ebikumi bisatu
obutaleka muliro kuzikira, oba okuleka omuliro n’amazzi mw’asatu (330). Era buli kyamuwendo, nabuli
ekimu kubyo nekikwatagana kukinne wakyo, era baleme kigulumivu, nabuli kyamugaso byonna buli kimu kyali
kuleka kyuuma kutalagga, kubanga ebyuuma bali katonda waabwe asinzibwa. Okubajja ebifaananyi
babitukuza era nga babigulumiza”. kumulembe ogwo nekulinya beei ababirungiya
Mazima baagondera nnyo okusinza ebitali Katonda n’okubiyooyoota nebayitiriza.
ku buli mulembe nekifuuka nga kekabonero kaabwe, AL-HANDAKI yagamba mukitabo kye:
Nebabeera nga bakkiririza mubakatonda babiri, omu kubo “HISTORY OF MEDIAVAL HINDU, VOL.I, Page one”
ye: Kitangaala, oba Katonda w’ebirungi, gwebayita : 1921” bweyali anyumya kumulembe gwa Kabaka
“AHUR MAZDA”, n’omulala nga ye: KIZIKIZA oba HARSH -606-648 A.D- nga nagwo gwemulembe
Katonda w’ebibi, ayitibwa: “AHUR MAN”, okumeggana ogwaddirirwa okujja kw’obusiraamu mukyondo ky’
n’okulwanagana okutatadde kusigala wakati wabombiriri Abawarabu; yagamba bw’ati: “Hinduki ne Budha zaali
. ddiini za kisamize –abasinza ebifaananyi- era nga tewali
111 112
njawulo wakati wazombiriri, wabula eddiini ya Budha mubiseera eby’enjawulo nga bwegatta kumulembe ogwo
eyinza okubeera nga ye yali esingako eya Hindukia ogwasinzanga bakatonda abangi, era nabwo bungi ddala
mukubbikira ennyo mukusinza ebifaananyi, era okutuusa n’omuwendo bw’obukungaanya tobumalaayo”.
entandiikwa yaabwe yali kugamba nti: tewali Katonda Eyo y’embeera y’amadiini agamanyiddwa .
yenna asinzibwa, wabula baagenda mpola mpola Wabula ensi ezakulakulana ezo ezirimu zigavumenti
ekyavaamu kwekussaawo “Budha” nga yekatonda enkukuutivu, era ezasaasaaniramu okumanya okungi
omukulu, oluvannyuma yagattibwaako bakatonda abalala ennyo era ezo ezaali ensibuko y’enkulaakulana
bangi okugeza nga: Bodhistavas, mazima okusinza n’amakolero, mazima zo zeesamba amadiini nekizituusa
ebifaananyi kuno kwatuuka wala nnyo mu Buyindi, okuggwaamu ekitiibwa n’amaanyi gezaalina, nezibulwa
okutuusa ekigambo “Budha” lwekyafuuka nga nakyo abantu abalongoofu wadde abayigiriza nezituuka
kitegeeza kifaananyi ekibajje, oba essanamu, muzimu n’okulangirira nti tewali Katonda yenna. Obwonoonefu
kunnimi ezo mubuvanjuba”. nebuyitirira, omutindo negugwa, omuntu neyeenyooma;
Nemw’ebyo ebitaliimu kubuusabuusa mazima nekulw’ensonga eyo, okwetta nekuyitirira, endyo
ebifaananyi ebibajje byali byasaasaanira munsi muno buli neziyulikayulika, enkolagana y’abantu n’eyonooneka,
wamu. Era ensi yonna okuva kunyanja: Atalantic abasawo nebajjuza abalwadde b’ebirowoozo, nebatekawo
okutuukira ddala kunyanja eya Buyindi eyo yonna yali okwejjanjabisa eddogo, omuntu neyeemalira mubuli
nga ebbikidde mu bifaananyi ebibajje, Eddiini kyamasanyu, omuntu n’agoberera buli kkubo lyonna
y’obukuristaayo, n’amadiini amalala agaalingayo, elibeera ligunjiddwawo nti ddiini…; olw’okwagala
n’eddiini ya Budha zaalinga ezivuganya mukugulumiza okuweweeza omwoyo gwe n’okugwesiimisa, n’okubeera
ebifaananyi n’okubitukuza, zaali nga bwewaalirabye nga atebenkeza omutima gwe, wabula ebyo byonna:
enfalaasi eziri mukuvuganya okudduka naye nga ziri okweyagala, okugoberera amakubo agagunjiddwa
kumu. n’endowooza zaabwe, byonna ebyo tebyayamba
Nate Handaki omulala ategeeza mukitabo kye mukutuukiriza obwetaavu bw’omwoyo, era gujja kusigala
kyeyayita: “Handakia Asaida” yagamba nti: “Mazima mu bwonoonefu nemukubonerezebwa okutuusa
omulimu gw’okubajja bakatonda tegwakomawo, wabula lwegulyeyunga ku kkubo erigutuusa eri omutonzi
wakyaliwo bukatonda obutono obugenda bwegattako waagwo, negumusinza nga ye bweyalagira era nga

113 114
bw’asiima era nga bweyalagira ababaka be. Allah kwa kukoma) 11:108.
yagamba nga atangaaza embeera y’abo abaamukuba
amabega nebanoonya obulunngamu eri abalala
‫}وأﻣﺎ اﻟﺬﻳﻦ ﺳﻌﺪوا ﻓﻔﻲ اﳉﻨﺔ ﺧﺎﻟﺪﻳﻦ ﻓﻴﻬﺎ ﻣﺎ داﻣﺖ‬
abobulimba: (N’oyo alyawukana kukigambo kyange, .108:‫اﻟﺴﻤﻮات واﻷرض إﻻ ﻣﺎ ﺷﺎء رﺑﻚ ﻋﻄﺎء ﻏﲑ ﳎﺬوذ{ ﻫﻮد‬
mazima alina obulamu obufunda, era tugenda
kumuzuukiza kulunaku lw’enkomerero nga muzibe) Amadiini ago -ng’Obusiraamu obugyeko- singa
20:124. tugapima nga tugagerageranya n’obubonero eddiini
entuufu bw’esaanidde okubeera nabwo –obwo
‫}وﻣﻦ أﻋﺮض ﻋﻦ ذﻛﺮي ﻓﺈن ﻟﻪ ﻣﻌﻴﺸﺔً ﺿﻨﻜﺎً وﳓﺸﺮﻩ ﻳﻮم‬ obunnyonnyoddwa jebuvudde- tujja kugasanga nga
mazima gabulako obubonero bungi ddala era nga
.124/‫اﻟﻘﻴﺎﻣﺔ أﻋﻤﻰ{ ﻃﻪ‬ bwekyeyolese mukuganjula nemukugannyonyola okwo
Nate ayongera n’ategeeza bweyali ayogera okubadde mubufunze.
kubakkiriza n’okwesiima kwabwe mubulamu buno N’ekisinga obukulu mw’ebyo ebigabulako
obw’ensi, agamba nti: (Abo abakkiriza nebatatabula kwekutongola Allah mubw’omu bwe. Bannanyini go
bukkiriza bwabwe nabulyazaamaanyi –Shirik: nebatagatta bagatta nnyo Allah neba katonda abalala, era nga
Allah nabirala-, abo bebalina emirembe era bwekyeyoleka obulungi nti ddala amadiini ago
bebalunngamu) 6:82. agaakyusibwakyusibwa omuntu tegamuwa mateeka
‫}اﻟﺬﻳﻦ آﻣﻨﻮا وﱂ ﻳﻠﺒﺴﻮا إﳝﺎ ﻢ ﺑﻈﻠﻢ أوﻟﺌﻚ ﳍﻢ اﻷﻣﻦ وﻫﻢ‬ gamujaamu era negatuukaana nabuli mulembe nabuli
kifo, tegakuumira Bantu ddiini yaabwe wadde ebitiibwa
.82/‫ﻣﻬﺘﺪون{ اﻷﻧﻌﺎم‬ byabwe wadde ezzadde lyabwe n’emmaali yaabwe
n’emisaayi gyaabwe. Era tegatuusa Bantu eri Katonda
Nate Allah ayongera n’ategeeza nti: (Wabula abo waabwe oyo eyalagira ekyo ekyokumutongola . Era
abalongoosa bagenda kubeera mu Jjanah –ennyumba tegawa Bantu butebenkevu wadde okwesiima; kubanga
y’emirembe- bakujibeeramu bugenderevu eggulu n’ensi gajjudde obukendeevu n’okukoonagana okutagambika.
ebbanga lye birimala nga webiri, wabula eryo ebbanga Wabula obusiraamu okubunnyonyolwa kugenda kujja
mukama wo lya lyagala; nga -okwo- kuweebwa okutali mukunnyonyola okunaddirira mumaasoko katono, nga
115 116
kukutegeeza nti bwo y’eddiini ya Katonda ey’amazima mubizibubye n’amumalira bye yeetaaga ng’okujjanjaba
entuufu ekyasigaddewo, eyo Allah jeyasiima era abalwadde n’okubawa eddagala, era nga okumuyamba
n’ajisiimira abantu. mukuzimba ekisulokye, n’ebirala nga ebyo… wabula
Nemukumaliriza ekitundu kino kikwatagana tayinza kufuna mubantu abo ayinza okumumanyisa
bulungi nnyo n’okubeera nga tukigoberezaako omuleziwe, era n’amunnyonyola n’engeri gy’alina
okunnyonyola obwennyini bw’Obunnabbi n’obubonero okumusinzaamu; kubanga amagezi g’omuntu tegasobola
bwabwo n’okumanyisa obwetaavu bw’abantu eri kwemalirira kumanya Allah by’ayagala; kubanga amagezi
obwannabbi, era tunnyonyole ebikolo by’okukowoola g’omuntu manafu okusobola okutegeera muntu munne
kw’ababaka n’obwennyini bw’obubaka obwasembayo, by’ayagala nga tannaba kubimubuulira, naye kiri kitya
era obw’okusigalawo. kukumanya ebyo Allah by’ayagala?! Nabwekityo
tegasobola kumanya Katonda by’ayagala kubanga
OBWENNYINI BW’OBWANNABBI omulimu ogwo gweyimiridde babaka ne bannabbi bokka
Mazima ekisinga obukulu mw’ebyo ebikakata abo Allah b’alonda olw’okwagala batuuse obubakabwe
kumuntu okubimanya nga ali mubulamu buno, kwe kubantu, era nabo abebakulembeze ab’obulunngamu
kumanya omuleziwe oyo eyatandiikawo okumutonda abajja oluvannyuma lw’ababaka abasika ba Bannabbi
oluvannyuma lw’okuba nga teyaliiwo, bweyamala abettika obuvunaanyizibwa Bannabbi abo bwe baalina,
okumutonda n’amuyiira ebyengera, naye nga era abagoberera obuwufu bwabwe nebatuusa obubaka
ekigendererwa ekisinga obukulu mukutandiikawo bwa Allah nga babujja kubabaka ne Bannabbi kubanga
okutonda ebitonde kwekwagala bimusinze ye Allah yekka omuntu tasobola kufuna bubaka mubutereevu nga abujja
owenjawulo kubitonde. ku Allah kennyini era tekisoboka. Allah ategeeza nti:
Wabula omuntu ayinza atya okumanya omuleziwe (Tekyali kumuntu Katonda okwogera naye okujjako nga
oyo mu bukakafu bw’okumumanya? Era n’ategeera amuweerezza bubaka oba –okwogera naye- nga asinziira
nabyonna ebimukakatako ebyo Katondawe oyo mabega wakisiikirize oba amutumira omubaka
by’amubanja, era amusinza atya? n’amutumira kulw’obuyinza bwe ekyo kyayagala -
Omuntu kimwanguyira okufuna omuntu amuyamba okumutumira- mazima ye Allah wawaggulu

117
118
omutetenkanya –mubikolwa bye nemubigambo bye) okumujjako by’abaleetedde, Allah kyatutegeeza nti:
42:51. (bagamba nti: singa kussibwa kuye Malaika –Atukakase
‫}وﻣﺎ ﻛﺎن ﻟﺒﺸﺮ أن ﻳﻜﻠﻤﻪ اﷲ إﻻ وﺣﻴﺎً أو ﻣﻦ وراء‬ amazimage-, naye singa twassa Malaika ekigambo
kyandiggwereddewo -twandibazikirizza- oluvannyuma
{‫ أو ﻳﺮﺳﻞ رﺳﻮﻻً ﻓﻴﻮﺣﻲ ﺑﺈذﻧﻪ ﻣﺎ ﻳﺸﺎء إﻧﻪ ﻋﻠﻲ ﺣﻜﻴﻢ‬،‫ﺣﺠﺎب‬ nebatalindirizibwako –wadde akaseera akatini ennyo-, era
singa omubaka twamufuula Malaika, twandifudde –
.51/‫اﻟﺸﻮرى‬ Malaika oyo nga-musajja era twandibatabulidde –ensonga
Nabwekityo Katonda okwogera n’omuntu netujikweka n’ebeera nga- bwe bajitabula -bennyini-)
wateekwa okubeerawo wakati wabombiriri omubaka 6:8-9.
abatuusaako obubaka bwe n’amateeka ge nga nabo be
babaka ne bannabbi olwo Malaika neyettikka obubaka
‫ وﻟﻮ أﻧﺰﻟﻨﺎ ﻣﻠﻜﺎً ﻟﻘﻀﻲ اﻷﻣﺮ‬، ‫}وﻗﺎﻟﻮا ﻟﻮﻻ أﻧﺰل ﻋﻠﻴﻪ ﻣﻠﻚ‬
bw’Allah n’ebuleetera Nnabbi oba Omubaka, Omubaka ‫ وﻟﻮ ﺟﻌﻠﻨﺎ ﻣﻠﻜﺎً ﳉﻌﻠﻨﺎﻩ رﺟﻼً وﻟﻠﺒﺴﻨﺎ ﻋﻠﻴﻬﻢ ﻣﺎ‬،‫ﰒ ﻻ ﻳﻨﻈﺮون‬
oyo n’abutuusa eri abantu, wabula Malaika teyettikka
bubaka kubuleetera Bantu butereevu, kubanga embeera ya .9-8/‫ﻳﻠﺒﺴﻮن{ اﻷﻧﻌﺎم‬
Malaika yanjawulo nnyo ku y’abantu mubutonde, Allah
ategeeza nti: (Allah alonda ababaka nga abajja Nate Allah ayongera n’ategeeza nti: (Teriyo
mubamalaika nemubantu) 22:75. Mubaka -yenna- mubabaka gwetwatuma luberyeberye
lwo wabula –bonna abaatumibwa- mazima bo baali balya
.75/‫اﻟﻨﺎس{ اﳊﺞ‬ ‫}اﷲ ﻳﺼﻄﻔﻲ ﻣﻦ اﳌﻶﺋﻜﺔ رﺳﻼً وﻣﻦ‬ emmere era nebatambula ne mubutale…) 25:20-21.
Mazima Allah –ow’enjawulo kubitonde- ‫}وﻣﺎ أرﺳﻠﻨﺎ ﻗﺒﻠﻚ ﻣﻦ اﳌﺮﺳﻠﲔ إﻻ إ ﻢ ﻻ ﻳﺄﻛﻠﻮن اﻟﻄﻌﺎم‬
yatetenkanya mukubeera nga ababaka b’atuma eri abantu
abajja mubo bennyini balyooke bamuyigeko era bategeere .21-20/‫{ اﻟﻔﺮﻗﺎن‬...‫وﳝﺸﻮن ﰲ اﻷﺳﻮاق‬
kubanga babeera basobola bulungi okwogera naye. Singa
Nate Allah ayongera n’ategeeza nti: (Era tetwatuma
omubaka abeera atumiddwa nga avudde mu Bamalaika
oluberyeberye lwo wabula -twaatumanga- basajja
abantu tebaalisoboddenga kumusisinkana wadde
betwatumiranga gyebali) 16:43.
119
120
.43/‫إﻟﻴﻬﻢ{اﻟﻨﺤﻞ‬ ‫}وﻣﺎ أرﺳﻠﻨﺎ ﻣﻦ ﻗﺒﻠﻚ إﻻ رﺟﺎﻻً ﻧﻮﺣﻲ‬ muffe oluberyeberye lwakino, kati otugaana okusinza
ebyo bakitaffe bye baasinzanga?) 11:62.
Nate Allah ategeeza nti: (Tetwatuma Mubaka -
yenna- wabula -twamatumiranga- nalulimi lw’abantu ‫}ﻗﺎﻟﻮا ﻳﺎ ﺻﺎﱀ ﻗﺪ ﻛﻨﺖ ﻓﻴﻨﺎ ﻣﺮﺟﻮاً ﻗﺒﻞ ﻫﺬا أﺗﻨﻬﺎﻧﺎ أن‬
b’ekibiina kye -lwebogera) 14:4. .62/‫ﻧﻌﺒﺪ ﻣﺎ ﻛﺎن ﻳﻌﺒﺪ آﺑﺎؤﻧﺎ{ ﻫﻮد‬
.04/‫ﻗﻮﻣﻪ{ إﺑﺮاﻫﻴﻢ‬ ‫}وﻣﺎ أرﺳﻠﻨﺎ ﻣﻦ رﺳﻮل إﻻ ﺑﻠﺴﺎن‬ Bo abantu ba Shu-aibu –Allah asse kuye
Ababaka abo ne Bannabbi batendebwa n’ebitendo emirembe- baagamba nti: (Owange Shu-aibu! Okusaala
bino: Amagezi gaabwe gabeera majjuvu, Obubumbwa kwo kwekukulagira tuleke ebyo bakitaffe bye baali
obulungi obujjuvu, Babeera boogera mazima mubigambo basinza, oba -tulekeyo- okukola mummaali yaffe ebyo
nemubikolwa, Babeera beesigwa mukutuusa ebyo bye twagala? Mazima ggwe oli wa kisa omulungamu!)
ebyabalagirwa, Bakuumwa obutatuukibwako buli kyonna 11:87.
ekyonoona ebyafaayo by’omuntu, Emibiri gyabwe
gibeera miramu nga tegiriiko byenyinyalwa. ‫}ﻗﺎﻟﻮا ﻳﺎ ﺷﻌﻴﺐ أﺻﻠﻮاﺗﻚ ﺗﺄﻣﺮﻧﺎ أن ﻧﱰك ﻣﺎ ﻳﻌﺒﺪ ءاﺑﺂؤﻧﺂ‬
Mazima Allah yabatukuza emyoyo gyabwe
n’empisa zaabwe, era bebasinga abantu bonna obujjuvu
{‫أو أن ﻧﻔﻌﻞ ﰲ أﻣﻮاﻟﻨﺎ ﻣﺎ ﻧﺸﺂؤا إﻧﻚ ﻷﻧﺖ اﳊﻠﻴﻢ اﻟﺮﺷﻴﺪ‬
mubutonde, era bebasinga obutukuvu bw’emyoyo, era .87/‫ﻫﻮد‬
bebasinga obugabi. Allah yabakunngaanyiza empisa Wabula ye nnabbi Muhammad –Allah asse kuye
ennungi zonna n’ebitendo ebisinga obulungi, era nga ebyengera n’emirembe- yayatiikirira mubantube
bweyabakunngaanyiza obukwatampola, okumanya, n’erinnya abantube abo lyebaamuwa nga tannaba
okusonyiwa, obugabi, obuzira obwenkanya n’ebitendo nakussibwako bubaka, eryo: “Omwesugwa”, nate
ebirala bingi ebyabatuusa okubeera ab’enjawulo ennyo bweyamala okutumibwa omuleziwe yeyennyini
kubantu b’ebibiina byabwe. Nabbi Swaleh –Allah asse n’amusuuta n’okubeera n’empisa ez’ettendo, yagamba
kuye emirembe- abantube b’amugamba nga Allah bwa bw’ati: (Era mazima ggwe -Muhammad- oli kumpisa
atunyumiza nti: (Bagamba nti: owange ggwe Swaleh! engulumivu –ennungi ez’obuntu) 68:4.
Mazima obadde osuubirwamu –okufuna ebirungi okuva-
122
121
.4/‫ﻋﻈﻴﻢ{ اﻟﻘﻠﻢ‬ ‫}وإﻧﻚ ﻟﻌﻠﻰ ﺧﻠﻖ‬ bakufa) 39:30.

Era Ababaka ne Bannabbi be basinga obulungi .30/‫ﻣﻴﺘﻮن{ اﻟﺰﻣﺮ‬ ‫}إﻧﻚ ﻣﻴﺖ وإ ﻢ‬


mubantu eri Allah, Allah yabalonda mubasigadde babeere Nate Allah omugulumivu ategeeza nti: (Era
nga bettikka obubaka n’okutuusa obwesigwa, Allah nga mazima twatuma Ababaka oluberyeberye lwo netubawa
bwatutegeeza nti: (Allah y’amanyi awo wassa obubaka abakyala n’ezzadde –nebawasa era nebazaala) 13:38.
bwe) 6:124. {‫}وﻟﻘﺪ أرﺳﻠﻨﺎ رﺳﻼً ﻣﻦ ﻗﺒﻠﻚ وﺟﻌﻠﻨﺎ ﳍﻢ أزواﺟﺎً وذرﻳّﺔ‬
.124/‫رﺳﺎﻟﺘﻪ{ اﻷﻧﻌﺎم‬ ‫}اﷲ أﻋﻠﻢ ﺣﻴﺚ ﳚﻌﻞ‬ .38/‫اﻟﺮﻋﺪ‬
Nate Allah ategeeza nti: (Mazima Allah yalonda Ababaka abo ebiseera ebimu ba’yiganyizibwanga
Adam ne Nuuhu n’ab’omunnyumba ya Ibrahiim abamu ne battibwa abamu nebabawawangusa, nga
n’abomunnyumba ya Imraan n’abasukkulumya ku Katonda bw’ategeeza nti: (Jukira –ggwe Muhammad-
bitonde byonna) 3:33. mukiseera abo abakaafiiri bwebaakusalira enkwe nga
‫}إن اﷲ اﺻﻄﻔﻰ آدم وﻧﻮﺣﺎً وآل إﺑﺮاﻫﻴﻢ وآل ﻋﻤﺮان ﻋﻠﻰ‬ baagala bakusibe oba bakutte oba bakuwawanguse,
nebasala enkwe -bakutte- ne Allah n’ategeka
.33/‫اﻟﻌﺎﳌﲔ{ آل ﻋﻤﺮان‬ okukuwonya, mazima Allah y’asiinga abakola enkwe
Ababaka abo bonna ne Bannabbi –Emirembe bonna) 8:30.
gibeere kubo- awamu n’okubeera nga Allah yabasuuta ‫}وإذ ﳝﻜﺮ ﺑﻚ اﻟﺬﻳﻦ ﻛﻔﺮوا ﻟﻴﺜﺒﺘﻮك أو ﻳﻘﺘﻠﻮك أو ﳜﺮﺟﻮك‬
n’ebitendo ebyo ebyawaggulu ennyo okwo gattako
ebitendo byebayatiikirira nabyo mu Bantu baabwe, wadde .30/‫ وﳝﻜﺮون وﳝﻜﺮ اﷲ واﷲ ﺧﲑ اﳌﺎﻛﺮﻳﻦ{ اﻷﻧﻔﺎل‬،
kiri bwekityo kuludda olwo, wabula bo Bantu era Ebyo byonna bituuka ku Babaka neku Bannabbi
batuukibwaako buli kyonna ekikosa omuntu yenna: kuno kunsi wabula enkomerero yabyonna obuwanguzi
balimwa enjala, balwaala, beebaka, balya emmere, n’obutebenkevu kuno kunsi ne kulunaku lw’enkomerwero
bawasa abakyaala, era nabo bafa. Allah ategeeza bw’ati: bibeera bwabwe. Allah ategeeza nti: (Mazima ddala
(Mazima ggwe -Muhammad- oli wakufa n’abo mazima
124
123
Allah ajja kutaasa –buli yenna- oyo amutaasa –ataasa okusinza ebitali yye; kubanga ekyo kyekigendererwa
eddiini ye) 22:40. eky’okuntikko Allah kyeyasinziirako okutonda ebitonde.
.40/‫ﻳﻨﺼﺮﻩ{ اﳊﺞ‬ ‫}وﻟﻴﻨﺼﺮن اﷲ ﻣﻦ‬ 2- Alina Okukowoola abantu bakkirize Allah oyo
Katonda omu yekka, era bamukakase, era bakolere ku
Nate ategeeza nti: (Allah yawandiika –dda nti:- bubaka bwe bweyabatumira. Mazima Allah yalagira
mazima nzija kuwangula nze n’ababaka bange, mazima Nnabbi we Muhammad –Allah asse kuye ebyengera
Allah y’owamaanyi nantameggwa) 58:21. n’emirembe- agambe abantu nti: (Abange mmwe abantu!
.21/‫ﻋﺰﻳﺰ{ اﺠﻤﻟﺎدﻟﺔ‬ ‫}ﻛﺘﺐ اﷲ ﻷﻏﻠﱭ أﻧﺎ ورﺳﻠﻲ إن اﷲ ﻗﻮي‬ Mazima nze ndi mubaka wa Katonda eri mmwe mwenna)
7:158.
158./‫◌{ اﻷﻋﺮاف‬
ً ‫ﲨﻴﻌﺎ‬ ‫}ﻳﺎ أﻳﻬﺎ اﻟﻨﺎس إﱐ رﺳﻮل اﷲ إﻟﻴﻜﻢ‬
OBUBONERO BW’OBUNNABBI 3- Allah –oyo gw’akowoola okudda gy’ali- alina
Obwa nnabbi bwebumala okubeera nga ly’ekkubo okumudduukirira n’okumuwa obujulizi obw’engeri
omuyita okutuuka okumanya okw’ettendo, n’okukola ez’enjawulo obulaga obwa nnabbi bwe okufaananako ne
emirimu egy’ebbeeyi, Allah kulw’okusaasirakwe kyeyava Bannabbi abaamukulembera, ne mubujulizi obwo
abateekerawo obubonero obulaga amazima gaabwe mulimu: okukola eby’amagero ebyo Nnabbi oyo byakola
kw’ekyo kyebeeyise, abantu bwebajja okwesembesa naye nga tewali n’omu kubantu b’ekibiina kye ayinza
babakakase era babategeere -newankubadde- nga buli kubisobola oba okukola ebikyefaanaanyirizaako, nga
ayeyita kyonna kyeyeeyise, wabeerawo embeera eky’amagero kya Nnabbi Musa –emirembe gibeerekuye-
ezenjawulo ezimweyolekako ezesembesebwa okukakasa bweyasuula wansi omuggo gwe nekukyuka negufuuka
amazima ge bw’abeera nga wa mazima, nebumuswaza omusota omunene okukamala , Isa (Yesu) eky’amagero
nga bulaga obulimba bwe bw’abeera mulimba. kye yali owonya abaazaalibwa nga bampoma
Obubonero buno bungi ddala wabula obusinga obukulu n’ab’ebigenge kulw’obuyinza bwa Allah Katonda
bwebuno:- Omuyinza wa byonna . Wabula ye Muhammad –Allah
1- Omubaka alina kukowoola nga alunngamya asse kuye ebyengera n’emirembe- eky’amagero ekikye ye
Bantu eri okusinza Allah Katonda omu yekka, baleke Qur’an ey’ekitiibwa eyalemesa abantu okuleetayo
125 126
ekigifaanana awamu n’okubeera nga yassibwa ku musajja abeerenga ategeeza abantu nti ye talina bibye wabula
ataasoma era atamanyi kusoma wadde okuwaandiika. naye agoberera bugoberezi bubaka, yagamba nti:
N’ebyamagero bingi Allah byeyadduukirira nga nabyo (Bagambe ggwe –Muhammad nti:- siyinza kubagamba nti
Ababaka be ne bannabbi be. nze nnina amawanika ga Katonda -Allah-, era nze
Era nemubujulizi obwo mulimu akokubeera nti: simanyi byekweese, era sibagamba nti mazima nze ndi
bajja n’amazima ameyolefu ababawakanya gebatasobola Malaika, era -nze- sigoberera wabula ebyo ebimiddwa
kwennganga oba okugagaana. Wabula ababawakanya gyendi) 6:50.
abo babeera bamanyi bulungi nti ebyo Bannabbi byebajja
nabyo gabeera mazima ameekusifu agatenngangika.
‫}ﻗﻞ ﻻ أﻗﻮل ﻟﻜﻢ ﻋﻨﺪي ﺧﺰاﺋﻦ اﷲ وﻻ أﻋﻠﻢ اﻟﻐﻴﺐ وﻻ‬
Era nemubujulizi obwo mulimu okubeera nti: Allah 50./‫أﻗﻮل ﻟﻜﻢ إﱐ ﻣﻠﻚ إن أﺗﺒﻊ إﻻ ﻣﺎ ﻳﻮﺣﻰ إﱄ{ اﻷﻧﻌﺎم‬
yawa Bannabi be obujjuvu bw’embeera zaabwe,
n’ebitendo ebirungi n’empisa ez’ettendo ebitasangibwa 6- Alina okubeera nti mukukoowoola kwe abantu
kubalala. tabanoonyaamu kumuwa kitiibwa kyonna mubitiibwa
Era ne mubujulizi obwo mulimu okubeera nti: by’ensi nga kwekusasulwa kw’ayagala mukukowoola
Allah yabataasanga kubalabe baabwe, n’ayolesa obulimba kwe, Allah yagamba nga atutegeeza ku Bannabbi be:
bw’abalabe baabwe. Nuuhu, Huud, Swaleh, Luutu, ne Shu-aibu –emirembe
4- Okukowoola kwe kulina okubeera nga gibeere kubo- nti bo baagamba abantu b’ebibiina byabwe
kukwatagana bulungi nnyo n’okukowoola kw’ababaka ne nti: (Sibasaba ku bwo –obubaka bwembatuusizzako,
Bannabbi abaamukulembera nga kwonna kukwatagana munsasulemu- empeera yonna, empeera yange –
mubikolo. y’okukoowoola kwange- teri kumulala yenna- wabula
5- Omubaka oba Nnabbi alina okubeera nti kw’oyo -Allah- Mukama Omulezi w’ebitonde byonna)
takowoola Bantu bajje eri okusinza ye yennyini, oba 26: 109, 127, 145, 164, 180.
babeere nga balina kyebamukolera kubikwatagana ‫}وﻣﺎ أﺳﺄﻟﻜﻢ ﻋﻠﻴﻪ ﻣﻦ أﺟ ٍﺮ إن أﺟﺮي إﻻ ﻋﻠﻰ رب‬
n’okusinza, era talina kubakowoola bajje bagulumize kika
kye oba ekibinja kye. Mazima Allah yalagira Nnabbiwe .180 ،164 ،145 ،127 ،109/‫اﻟﻌﺎﳌﲔ{ اﻟﺸﻌﺮاء‬
Muhammad –Allah asse kuye ebyengera n’emirembe-
128
127
Ye Muhammad –Allah asse kuye ebyengera ebibonerezo ebyassibwa kubantu ba Luutu, n’okuwangula
n’emirembe- Allah yamulagira agambe abantu b’ekibiina kwa Nnabbi Muhammad –Allah asse kuye ebyengera
kye nti: (Bagambe nti: Sibasaba ku bwo –obubaka n’emirembe- kweyawangulanga abalabebe n’okusaasaana
bwembatuusaako munsasulemu- empeera yonna, era siri kw’eddiini ye n’ebirala… omuntu ategeera ebyafaayo
nze wa mubeekaluubiriza –abogera ebitabatumiddwa) ebyo amanya olumanya olukakafu nti ddala Ababaka abo
38:86. ne Bannabbi bajja nabulunngamu, era amanya nti
.86/‫اﳌﺘﻜﻠﻔﲔ{ ص‬ ‫}ﻗﻞ ﻣﺎ أﺳﺄﻟﻜﻢ ﻋﻠﻴﻪ ﻣﻦ أﺟ ٍﺮ وﻣﺎ أﻧﺎ ﻣﻦ‬ ekyabaleeta kulagirira bitonde eri ebyo ebinabagasa
n’okubyekesa buli kyonna ekibikosa era ekitabigasa.
Era Ababaka abo ne Bannabbi –abo abogeddwako N’ow’oluberyeberye mu Babaka abo yali Nuuh –
ebimu ku bitendo byabwe n’obumu kububonero emirembe gibe kuye-, ate eyasemabayo okutumibwa
bw’obunnabbi bwabwe- bangi nnyo kubaga Allah mubonna yali Muhammad –Allah asse kuye ebyengera
ategeeza nti: (Mazima twatumira mubuli kibiina n’emirembe .
ky’abantu Omubaka, -agambe nti:- mubeerenga musinza
Katonda yekka mwewale okusinza buli ekitali ye) 16:36.
ٍ ‫}وﻟﻘﺪ ﺑﻌﺜﻨﺎ ﰲ ﻛﻞ‬
‫أﻣﺔ رﺳﻮﻻً أن اﻋﺒﺪوا اﷲ واﺟﺘﻨﺒﻮا‬ OBWETAAVU BW’ABANTU
ERI ABABAKA
.36/‫اﻟﻄﺎﻏﻮت{ اﻟﻨﺤﻞ‬ Ba Nnabbi be Babaka ba Katonda eri abaddu be,
Mazima abantu beesiima nnyo n’okutumirwa babatuusaako ebiragiro bye , era ne babasanyusa n’ebyo
Ababaka abo ebyafaayo nebijjula nga biwandiikiddwamu Allah byeyabateekarateekera mu byengera singa babeera
amawulire Ababaka abo gebajja nago, amateeka g’eddiini bagondedde ebiragiro bye, era nebabeekesa ebibonerezo
yaabwe negayitirira okugawandiika, era nga go gemazima eby’olubeerera singa kabatanda nebakola ebyo
era nga bwebwenkanya, nate okuwandiika ebyo byonna byeyabaziyiza. Era babanyumiza ebyafaayo by’ebibiina
Allah bye yakoleranga kwayitirira nga: okubataasa, by’abantu ebyayita n’ebyo ebyabatuukako, nga
okuzikiriza abalabe baabwe nga amataba agazikiriza ebibonerezo ebyabatuukako kuno kunsi kulw’ensonga
abantu ba Nuuh, ennyanja eyazikiriza Falaawo, y’okwawukana kwabyo kubiragiro bya mukama wabyo

129 130
Allah omugulumivu. kunkomerero ye okujjako nga agoberedde obubaka,
N’ebiragiro ebyo n’ebintu ebyo Katonda nabwekityo talina kwesiima mu bulamu bwe ne munsi ye
byeyagaana, kizibu nnyo amagezi g’omuntu okwemalirira wabula nga agoberedde obubaka bwa Katonda bweyassa.
okubimanya, nekulw’ensonga eyo Katonda kyeyava Omuntu awalirizibwa okukkiriza amateeka Katonda
assawo amateeka n’alaalika ebiragiro n’okugaana nga geyassa kubanga kirimu emigaso gyamiruundi ebiri:
kugulumiza baanadaamu nakubawa kitiibwa Kimuleetera ebimugasa, era nekimuwonya ebimukosa.
nakubakuumira ebyo ebibagasa; kubanga abantu bayinza Amateeka ga Katonda kye kitangaala kya Katonda
okulabankanyizibwa n’eby’obwagazi bwabwe kyeyateeka kunsi era bwebwenkanya bwe mu baddu be
nebatomera ebyaziyizibwa, nebeekaaliisa kubantu era lwelukomera lwe, omuntu yenna ab’aluyingiddemu
nebabanyaga ebyaabwe. Kale nekibeera mukutetenkanya abeera mirembe ”.
okw’ekitalo Allah okutuma mubo Ababaka wakati Ekigendererwa mu mateeka ago sikwekwawula nti
w’ekiseera n’ekirala nga babajjukiza ebiragiro bya kino kigasa kino kikosa nga obiraba namaaso. Kuba ekyo
Katonda waabwe oyo Allah, era nga babeekesa okugwa n’ebisolo bikitegeera: mazima endogoyi oba enngamiya
mukumujeemera, era nga babasomera ebibabuulirira esobola bulungi okutegeera enjawulo eriwakati w’akalo
nebabanyumiza ebyafaayo by’abaakulembera, mazima n’ettaka. Wabula ekigendererwamu kwekwawula wakati
ebyafaayo ebyewunyisa biggula amatu, n’amakulu w’ebikolwa ebyo ebikosa nnyini kubikola mu bulamu
amapya gazuukusa ebirowoozo, obwongo bwe kuno kunsi nekunkomerero, n’ebikolwa ebyo
nebugaziwa,okumanya nekweyongera n’okutegeera ebimugasa mubulamubwe buno n’obw’oluvannyuma.
okulungi, n’abantu webakoma okuwuliriza webakomya Nemubikolwa ebigasa mulimu obukkiriza Okwawula
okuyingiza, webakoma okuyingiza byebawulidde Allah mubw’omu bwe, obwenkanya, okuyisa obulungi,
webakomya n’okuyiga, nabwekityo abasinga okumanya okulongoosa, obwesigwa, obutakola bwenzi, obuzira
y’abasinga n’okukola obulungi. kubalabe b’eddiini, okumanya eby’eddiini,
Sheikh Ibun Taimiyyah –Allah amusaasire- obugumiikiriza, okulagira empisa ennungi, n’okuziyiza
yagamba nti: “Obubaka bwetaagibwa nnyo kubanga okukola ebikyaamu, okuyunga olugaanda, okuyisa
bulongoosa omuntu mu bulamu bwe buno obw’ensi obulungi abazadde bombiriri, okuyisa obulungi
nekulunaku lw’enkomerero era talina kwesiima muliraanwa, okutuukiriza ebikubanjibwa, okukola

131 132
kulw’Allah yekka, okumwesiga, okumusaba obuyambi, kebuliggwawo munsi n’enjigiriza z’okulunngamya
okusiima byonna byeyagera, okukkiriza okulamulakwe, kwabwe nezibula, Allah agenda kuzingako ensi yonna
n’okumukakasa nti w’amazima, n’okukakasa Ababkabe ayimirizeewo enkomerero.
mu byonna byebaayogera, n’ebirala bingi ebiring’ebyo Obwetaavu bw’abantu b’okunsi eri omubaka
mw’ebyo ebirina omugaso n’okulongoosa omuntu muno w’Allah Katonda waabwe tobugeraageranya nabwetaavu
munsi ye nekunkomerero ye. Naye buli ekibeera bwabwe eri enjuba oba eri Omwezi, oba eri empewo, oba
eky’ennyume ky’ebyo kibeeramu okwononeka n’okukosa eri enkuba. Era tobugeraageranya nabwetaavu bwabwe
omuntu muno munsi ye ne kunkomerero ye. eri obulamu bwe, oba obwetaavu bw’eriiso ekitangaala
Era singa tebwali bubaka Katonda –Allah- kyalyo, oba obwetaavu bw’omubiri eri emmere
bweyatumira eri abantu amagezi tegandisobodde n’ebyokunywa. Wabula obwetaavu bw’omuntu eri
kulunngama okwawula ebigasa n’ebyo ebikosa mu omubaka bunene nnyo okusinga obwetaavu obulala
bulamu buno. N’olw’ekyo okutumirwa Ababaka bwonna. Era bwo bwetaagibwa nnyo okusinga buli
kibalibwa mubyengera ebinene ennyo Allah ow’ekitiibwa kyonna ekiyinza okulowoozebwa. Ababaka abo –
byeyawa Abaddube n’atakoma kukutuma babaka bokka emirembe gibeere kubo- bebali wakati wa Katonda
wabula n’abawa n’ebitabo ebirimu okunnyonyola ekkubo ow’Ekitiibwa n’ebitonde bye mukubategeeza ebiragiro
eggolokofu. Singa tekyaali ekyo abantu bandibadde nga bye n’ebyo byeyagaana, era bo bebabaka ba Katonda
ensolo bweziri oba okusingawo obubi mumbeera. wakati we n’abaddube. N’abeera nga ow’enkomerero
N’olw’ekyo omuntu yenna akkiriza obubaka obwo waabwe era mukama waabwe era abasinga ekitiibwa eri
Katonda bweyatuma n’abukolerako abeera mubitonde Omulezi waabwe bonna ye Muhammad –Allah asse kuye
ebisinga obulungi, naye oyo agaana okubukkiriza era ne ku bonna ebyengera n’emirembe- Allah yamutuma nga
n’abuvaako abeera mu bantu ababi ennyo, era abeera kyakusaasira eri ebitonde bye byonna, era nga nsonga
mumbeera embi ennyo okusingako eyembwa n’embizzi, kw’agenda okusinziira asasule ebitonde byonna.
era abeera munyoomofu nnyo asemberayoddala. Abantu Kyeyava alaalika ku baddu be okugondera Muhammad –
tebayinza kusigalawo munsi wabula kulwakusigalawo Allah asse kuye ebyengera n’emirembe- n’okumwagala
buwufu bwabubaka obwo Katonda bweyatuma wamu n’okumugulumiza n’okumutaasa n’okukola
obukyaaliwo mubantu. Obuwufu bw’ababaka ebibakakatako kuludda lwe –Allah asse kuye ebyengera

133 134
n’emirembe- era yabajjako endagaano ey’okumukkiriza n’amateeka agaabirimu negawanyisibwaamu agatali ago
n’okubeera nga bajja kugoberera ba Nnabbi be bonna Katonda Omugulumivu geyassa, buli kibiina ky’abantu
n’Ababaka, era bwekityo Allah yalagira ba Nnabbi abo nga kyesigamidde kundowooza zaakyo
n’ababaka endagaano eyo bagijje kw’abo ababagoberera ez’obulyazaamaanyi, nebaleka okulamuza amateeka ge
mu bakkiriza. Allah yamutuma kunkomerero ng’enaatera wakati w’abaddu be wabula nebalamuza ngero zaabwe
okutuuka abeere musanyusa eri abakkiriza era abeere ez’obwononefu n’okwagala kwabwe. Allah kyeyava
mutiisa eri abaawukana kubiragiro bya Katonda alunngamya naye ebitonde n’atangaaza naye amakubo,
nebamujeemera, era yamutuma akoowoole abantu abazze n’ajja abantu mukizikiiza n’abazza mukitangaala
eri okumukkiriza kulw’obuyinza bwe –owa waggulu kulw’okutumwa kwe, n’ayawula wakati w’abantu
ennyo- era nga y’ettaala ebamulisiza eyakaayakana kuno abagenda okwesiima n’abo bannannyini bwononefu
kunsi. Obubaka ne bukomekkerezebwa naye, bangi kulw’okutumibwa kwe –Allah asse kuye ebyengera
nebalunngamizibwa kululwe okuva mububuze, n’emirembe . Kale oyo yenna abeera asazeewo
nekulw’obubaka bwe amaaso gaazibuka agaali nga okumugoberera alunngama, n’oyo abeera agaanyi
tegalaba, n’amatu agaali nga tegawulira gaggulwa, okukwaata ekkubo ly’omubaka wa Katonda oyo mazima
n’emitima ajaali jigaddwa jaggulwa, ensi n’eyakaayakana abeera abuze. Tusaba Allah asse kumubakawe –
oluvannyuma lw’okubeera mukizikiza ky’obutamanya oy’ow’enkomerero mubeyatuma bonna- ebyengera
ekyaali kijibisse, emitima ejaali emyawukamu nejegatta, n’emirembe nekubabaka abalala bonna ne baNnabbi .
enzikiriza entuufu n’eyimirizibwawo kululwe, ekkubo Kirungi okubeera nga tufunzafunza obwetaavu
ettangaavu neritegeerekeka kululwe, Allah n’ayanjuluza bw’omuntu eri obubaka obuva ew’Allah omuleziwe
ekifuba kye n’amujja kumugongo ebyo ebyali mubigambo byaffe bino ebijja:-
bimuzitooweredde, n’asitula okumwogerako, 1- Mazima ye muntu eyatondebwa alelebwa,
obunyoomoofu bwonna n’abussa ku buli yenna n’olw’ekyo ateekwa okumanya omutonziwe, era amanye
ayawukana kukiragiro kye. Allah yamutuma naki ekimukakatako kuludda lw’omuleziwe oyo , era
oluvannyuma lw’okuyitawo ekiseera nga tewali mubaka lwaki yamutonda? Wabula omuntu tasobola kwemalirira
yenna atumiddwa, n’ebitabo byeyassa nga byonna kumanya ekyo, ate tewali kkubo ddala lyonna
byalekebwa n’ebigambo byabyo nga byakyusibwa likimutuusaako okujjako okukimanya nga ayita mu

135 136
ba Nnabbi n’Ababaka n’okumanya ebyo byeyajja nabyo: ate omwoyo kyegwagala; nekulw’ensonga eyo, omuntu
obulunngamu n’ekitangaala. mwetaavu eri ekyo kyinaakuuma omwoyo gwe
2- Omuntu yatondebwa nga alimu ebitundu bibiri: okuguwonya enkwe z’abalabebe, naye baNnabbi abo
omubiri n’omwoyo, eky’okulya ky’omubiri ky’ekyo n’abatume bebannyonyola ekintu ekyo era n’ebakiragirira
kyonna ekibeera kimwanguyidde mummere n’amazzi. abantu.
Wabula eky’okulya ky’omwoyo nannyini kugutonda 6- Mazima omuntu mugunjufu mu buttonde bwe,
yagusalirawo, nabwekityo eky’okulya kyagwo y’eddiini n’okubeera nti akunngaaniddeko ebitonde bingi by’abeera
entuufu n’emirimu emirungi; nekibeera nti baNnabbi abo nabyo, nabwekityo wateekwa okubeerawo amateeka;
n’Ababaka bebajja n’eddiini entuufu era nebalagirira abantu basobole okubeera abenkanya –naye bwe
abantu emirimu emirungi gyebalina okukola. kitabeera ekyo obulamu bwabwe bufanaganako
3- Mazima omuntu okubeera n’eddiini n’ebiramu ebiwangaalira mu nsiko- n’amateeka ago
kyamubutonde bwe nabwekityo alina okubeera n’eddiini gateekwa okubeera nga gakuumira buli omu omugabo
gy’asinzizaamu omuleziwe, n’eddiini eyo erina okubeera gwe mubujjuvu. Wabula tewali ayinza kujja namateeka
nga ntuufu, ate tewali kkubo ddala lyonna limutuusa majjuvu okugyako ba Nnabbi n’Abatume be bokka.
kuddiini eyo entuufu okugyako nga ayise mukukkiriza 7- Mazima omuntu mwetaavu eri okumanya ekyo
baNnabbi n’abatume n’okukkiriza ebyo byonna byebajja ekinamutebenkeza n’afuna emirembe mumwoyo gwe, era
nabyo. ekyo ekinamulunngamya eri ensonga ezinaamutuusa mu
4- Mazima omuntu mwetaavu eri okumanya kwesiima okwannamaddala, kino nno gwemulimu gwa ba
ekkubo erimutuusa eri mukama we okumusiima kuno Nnabbi n’Ababaka Allah omulezi w’ebitonde beyatuma.
kunsi asobole okubeera nga afuna ejjanah ye n’ebyengera N’oluvannyuma lw’okunnyonyola obwetaavu
bye kulunaku lw’enkomerero. N’ekkubo eryo tewali bw’ebitonde eri ba Nnabbi n’Ababaka, kirungi tubeere
asobola kuliragirira muntu yenna okugyako ababaka abo nga tunnyonyola era nga twogera ku buddo bw’omuntu
ne baNnabbi. oluvannyuma lw’obulamu buno obw’ensi bw’alimu, era
5- Omuntu mu butonde bwe munafu mumwoyo tutangaaze nekububonero obulaga ensonga eno.
gwe ate alindiriddwa abalabe bangi, nga sitaani eyagala
okumubuza, n’emikwanogye emibi egyimuwundira ebibi,
138
137
OBUDDO n’atalemererwa –wadde okukoowamu akatini ennyo-
kubitonda nti asobola okuzuukiza abafu?! Yee –asobola
“ENKOMERERO” okubalamusa kubanga- mazima ye muyinza ku buli kintu)
Buli muntu yenna akimanyi –olumanya olutaliimu 46:33.
kubuusabuusa- nti agenda kufa . Wabula oluvannyuma
lw’okufa adda wa? Ye abange mulongoofu wa kwesiima, ‫}أو ﱂ ﻳﺮوا أن اﷲ اﻟﺬي ﺧﻠﻖ اﻟﺴﻤﻮات واﻷرض وﱂ ﻳﻌﻲ‬
oba mwononefu wa kunakuwazibwa?
Mazima abantu bangi bakkiriza nti bagenda {‫ﲞﻠﻘﻬﻦ ﺑﻘﺎدر ﻋﻠﻰ أن ﳛﻴﻲ اﳌﻮﺗﻰ ﺑﻠﻰ إﻧﻪ ﻋﻠﻰ ﻛﻞ ﺷﻲء ﻗﺪﻳﺮ‬
kuzuukira oluvannyuma lw’okufa era babalibwe .33/‫اﻷﺣﻘﺎف‬
kubikolwa byabwe, bwebibeera birungi basasulwe Nate ategeeza nti: (Abange! Oyo eyatonda eggulu
birungi, bwebibeera bibi basasulwe bibi. N’ensonga n’ensi y’atasobola kubeera nga atonda ekifaananyi
ey’okuzuukira oluvannyuma lw’okufa n’oluvannyuma kyabwe –bo bennyini n’abazzaawo?- yee –asobola
wabeerewo okubalibwa; amagezi amalamu gajikakasa okubazzaawo bo bennyini mukifaananyi kyabwe- naye ye
n’amateeka ga Katonda negagidduukirira, era ezimbirwa Mutonzi omumanyi ennyo) 36:81.
ku bikolo bisatu:-
1- Okukaksa obujjuvu bw’okumanya kw’Omulezi ‫}أو ﻟﻴﺲ اﻟﺬي ﺧﻠﻖ اﻟﺴﻤﻮات واﻷرض ﺑﻘﺎدر ﻋﻠﻰ أن‬
–Ow’enjawulo kubitonde byonna.
2- Okukakasa nti muyinza ekimala. 81./‫ﳜﻠﻖ ﻣﺜﻠﻬﻢ ﺑﻠﻰ وﻫﻮ اﳋﻼق اﻟﻌﻠﻴﻢ{ ﻳﺲ‬
3- Okukakasa nti mutetenkanya ekiyitiridde. 2- Obuyinza bw’Allah okusobola okutonda
Mazima obujulizi obukakasa ensonga eno ebitonde awatali ky’alabiddeko kabonero akalaga nti
bwayitirira obungi obumu nga bwa mu byawandiikibwa okukizzaawo obuzza kyekisinga obwangu kuye, era
n’obulala nga bwa magezi gabuntu. N’obumu kubwo ategeeza bw’ati: (Era ye -Allah- y’oyo atandiikawo
bwebuno obujja:- okutonda ekitonde, bw’alimala –oluvannyuma
1- Okutonda eggulu n’ensi kinene nnyo okusinga lw’okubijjawo- n’akizzaawo –n’akizuukiza-, n’ekyo –
okuzzaawo abaafa, Allah ategeeza bw’ati: (Abange! eky’okubizzaawo- kyekisinga obwangu kuye, era alina
Tebalaba nti mazima Allah oyo eyatonda eggulu n’ensi
140
139 ebitendo ebya waggulu) 30:27.
‫}وﻫﻮ اﻟﺬي ﻳﺒﺪأ اﳋﻠﻖ ﰒ ﻳﻌﻴﺪﻩ وﻫﻮ أﻫﻮن ﻋﻠﻴﻪ وﻟﻪ اﳌﺜﻞ‬ okubeera nga azuukiza abafu n’abaddiza obulamu
bwabwe n’ebifaananyi byabwe nga bwebyali
.27/‫اﻷﻋﻠﻰ{ اﻟﺮوم‬ oluberyeberye.
4- Okubeera nga azuukiza abafu kuno kunsi
Nate ategeeza nti: -Omuntu- (n’atukubira n’abaddiza obulamu, bujulizi obukakasa nti Allah
ekifaanaanyi –nga awakanya okuzuukira- neyerabira Ow’ekitiibwa asobola okubeera nga abazuukiza era
obutonde bwe nga agamba nti: ani alizuukiza amagumba n’abaddiza obulamu bwabwe ku lunaku lw’enkomerero.
nga nago –gamaze okubeera- amamulungufu?! Mugambe Mazima ekyo ky’ayogerwa nnyo mu bitabo bya Katonda
–ggwe Muhammad- nti agenda kugazuukiza –agaddize byeyassa ku babakabe. N’ebimu kw’ebyo ebyayogerwa
obulamu- y’oyo Allah eyagatandiikawo omulundi kwekuzuukiza kw’Allah abafu kulw’obuyinza bwe nga
ogwasooka, naye ye mumanyi ennyo ku buli kitonde) akiyisa mu mukono gwa Nnabbi Ibrahiim, ne Yesu (Isa) –
26:78-79. emirembe gibeere kubo- n’ebirala ebiringa ebyo bingi
‫}وﺿﺮب ﻟﻨﺎ ﻣﺜﻼً وﻧﺴﻲ ﺧﻠﻘﻪ ﻗﺎل ﻣﻦ ﳛﲕ اﻟﻌﻈﺎم وﻫﻲ‬ ddala.
5- Waliwo ebintu ebyefaanaanyiriza okuzuukira
{‫ ﻗﻞ ﳛﻴﻴﻬﺎ اﻟﺬي أﻧﺸﺄﻫﺎ أول ﻣﺮة وﻫﻮ ﺑﻜﻞ ﺧﻠﻖ ﻋﻠﻴﻢ‬، ‫رﻣﻴﻢ‬ nabyo ebiraga obuyinza bw’Allah okusobola okuzuukiza
abafu, n’ebimu kubyo byebino ebijja :-
79.-78/‫ﻳﺲ‬
A) Allah yatonda omuntu muttondo ly’amazzi
3- Mazima Allah yasobola okutonda omuntu agazaala eryali lyegabanyiziddwa mubitundu by’omubiri
mukifaananyi ekisinga obulungi, era ekijjuvu n’ebiyungo eby’enjawulo –nekulw’ensonga eyo kyeva olaba nti
byakyo, n’amaanyi gaakyo, n’ebitendo byakyo, ebiyungo byonna byegattira wamu mu kunyumirwa nga
n’ennyama eyo gye yakyambaza n’akiteekamu wegasse n’omukyaala- Allah akunngaanya ettondo eryo
amagumba n’emisiwa n’ebinyo, n’obumooli okuva mu buli kanyomero k’omubiri oluvannyuma
n’eby’okulwanyisa, n’okumanya, n’okwagala n’okukola nerifuluma nerigenda mu nnabaana, Allah n’atondamu
byegwetaaga, ebintu ebyo byonna birimu okulaga omuntu , kale bwebibeera nga ebitundu ebyo bibadde
okunene ennyo nti Allah nannyini kubissaawo muyinza byawukamu mu mubiri Allah n’abikunngaanya nebibeera
mu kifo kimu n’akolamu omuntu oyo, nabwekityo
141
142
bwebiribeera byawukanye omulundi omulala ku
lw’okufa, birimulema bitya okubikunngaanya nate
-36/‫اﻟﻮاﻗﻌﺔ‬ {‫ أأﻧﺘﻢ ﺗﺰرﻋﻮﻧﻪ أم ﳓﻦ اﻟﺰارﻋﻮن‬،‫}أﻓﺮأﻳﺘﻢ ﻣﺎ ﲢﺮﺛﻮن‬
omulundi omulala?! Allah ow’ekitiibwa ky’ategeeza nti: .64
(Mulaba ago amazzi -agazaala- gemufuka mu nnabaana, N’obujulizi obulala obufaanaaganako n’obwo,
abaffe mmwe mugatondamu -omwaana- oba ffe kyekigambo ky’Allah ow’ekitiibwa kino ekigamba nti:
tugatondamu –tugayisa mumitendera okutuusa (Olaba ensi nga ekaze naye bwetuba tugyitonnyesezzaako
lwegavaamu omuntu?!) 56:58-59. enkuba enyeenya n’esibuka buto n’emera mu buli
.59-58/‫اﻟﻮاﻗﻌﺔ‬ {‫}أﻓﺮأﻳﺘﻢ ﻣﺎ ﲤﻨﻮن أأﻧﺘﻢ ﲣﻠﻘﻮﻧﻪ أم ﳓﻦ اﳋﺎﻟﻘﻮن‬ mutindo ogw’ebimera ebirungi ebisanyusa) 22:5.
B) Mazima empeke z’ebimera eby’engeri zonna ‫}وﺗﺮى اﻷرض ﻫﺎﻣﺪة ﻓﺈذا أﻧﺰﻟﻨﺎ ﻋﻠﻴﻬﺎ اﳌﺎء اﻫﺘﺰت ورﺑﺖ‬
zigenda nezigwa muttaka nga litobye nezijjula amazzi
n’ettaka, wabula amagezi g’omuntu galowooza nti zijja 5./‫وأﻧﺒﺘﺖ ﻣﻦ ﻛﻞ زوج ﻴﺞ{ اﳊﺞ‬
kuvunda z’onooneke kubanga n’ekimu ku byombiriri 6- Mazima omutonzi omuyinza omumanyi ennyo
kizimala bumazi okubeera nga zivunda, naye bwebibeera era omutetenkanya tasobola kutonda kitonde kyonna
byombiriri ate kiyitirira, naye empeke ezo tezonooneke lwamuzannyo, abireke awo bulesi. Allah ategeeza nti:
era tezivunda wabula zisigala zikuumiddwa bulungi, (Tetwatonda eggulu n’ensi n’ebyo ebiri wakati
n’oluvannyuma obubisi bwebweyongera empeke eyo wabyombiriri lwa muzannyo, eyo yendowooza y’abo
y’eyasaamu n’efulumamu ekimera. Abange! Ekyo abawakanya, era okubonaaabona kw’abo abawakanya –
tekiraga busobozi obujjuvu n’okutetenkenya okubuna? obw’omu bwa Katonda bwebaliba- mu muliro) 38:27.
Ne Katonda oyo Omutetenkanya Omuyinza, ayinza atya
okulemwa okukunngaanya ebitundutundu n’ebiyungo ‫}وﻣﺎ ﺧﻠﻘﻨﺎ اﻟﺴﻤﺎء واﻷرض وﻣﺎ ﺑﻴﻨﻬﻤﺎ ﺑﺎﻃﻼً ذﻟﻚ ﻇﻦ‬
by’omuntu oluvannyuma lw’okufa?! Allah ategeeza nti:
.27/‫ ﻓﻮﻳﻞ ﻟﻠﺬﻳﻦ ﻛﻔﺮوا ﻣﻦ اﻟﻨﺎر{ ص‬،‫اﻟﺬﻳﻦ ﻛﻔﺮوا‬
(Abaffe!! Mulaba mutya ebyo bye mulima?! Abaffe!
Mwemubimeza oba ffe tubimeza?!) 56:63-64. Wabula Allah yatonda ebitonde bye
nakutetenkanya okujjudde ebigendererwa eby’ekitiibwa,
Allah ategeeza nti: (Satonda amageege n’abantu wabula
143
144
kulwa kunsinza) 51:56. byebaalinga bawakanya –ate nga byali nga byamazima)
.56/‫ﻟﻴﻌﺒﺪون{ اﻟﺬارﻳﺎت‬ ‫}وﻣﺎ ﺧﻠﻘﺖ اﳉﻦ واﻹﻧﺲ إﻻ‬ 10:4.

Era tekisaana kw’oyo Katonda Omutetenkanya ‫}إﻟﻴﻪ ﻣﺮﺟﻌﻜﻢ ﲨﻴﻌﺎً وﻋﺪ اﷲ ﺣﻘﺎً إﻧﻪ ﻳﺒﺪأ اﳋﻠﻖ ﰒ ﻳﻌﻴﺪﻩ‬
Omwenkanya eri amugondera n’oyo amujeemera
okubeera nga benkanakana gy’ali, era ategeeza bw’ati:
‫ واﻟﺬﻳﻦ ﻛﻔﺮوا ﳍﻢ‬، ‫ﻟﻴﺠﺰي اﻟﺬﻳﻦ آﻣﻨﻮا وﻋﻤﻠﻮا اﻟﺼﺎﳊﺎت ﺑﺎﻟﻘﺴﻂ‬
(Abaffe tulifuula abo abakkiriza nebakola emirimu .4/‫ﺷﺮاب ﻣﻦ ﲪﻴﻢ وﻋﺬاب أﻟﻴﻢ ﲟﺎ ﻛﺎﻧﻮا ﻳﻜﻔﺮون{ ﻳﻮﻧﺲ‬
emirungi -nebabeera- nga -abo- aboonoonyi -abayonoona-
munsi? Oba tulifuula -abo- abatya Katonda -nebabeera-
nga -abo- aboononyi? –nedda ekyo tekiyinzika) 38:28.
OKUKKIRIZA OLUNAKU
‫}أم ﳒﻌﻞ اﻟﺬﻳﻦ آﻣﻨﻮا وﻋﻤﻠﻮا اﻟﺼﺎﳊﺎت ﻛﺎﳌﻔﺴﺪﻳﻦ ﰲ‬ LW’ENKOMERERO
.28/‫اﻷرض أم ﳒﻌﻞ اﳌﺘﻘﲔ ﻛﺎﻟﻔﺠﺎر{ ص‬ Okukkiriza olunaku lw’okuzuukira kulina obulungi
bungi nnyo eri kinn’omu n’eri abantu bonna n’obumu
Nekulw’ensonga eyo kyali mubujjuvu kubwo bwebuno:-
bw’okutetenkanya bwe nemubukasi bwe obyitirivu, 1- Kireetera omuntu okugondera ennyo Katonda
abeera nga azuukiza ebitonde kulunaku lw’enkomerero, nga alulunkanira empeera Katonda zeyateekeratekera abo
kulw’okusasula buli omu kyeyakola asasule ayalongoosa abamukkiriza nebamugondera, era yeewala
amuwe empeera ennungi era abonerezebwe oyo okumujeemera kulw’okutya okubonerezebwa kulunaku
eyayonoona, era ategeeza bw’ati: (Jaali y’eri obuddo olwo.
bwammwe mwenna, Allah yalagaanyisa mazima. Mazima 2- Okukkiriza olunaku lw’enkomerero kirimu
ye yeyatandiikawo ekitonde n’oluvannyuma –bw’alimala okusanyusa omukkiriza olw’ebyengera n’empeera
agenda- kukizzaawo, alyooke asasule abo abakkiriza by’abeera asuubira kulunaku olwo n’atanakuwala
nebakola emirimu emirungi -abasasule- n’obwenkanya, kulw’ebyo ebiba bimusubye mubyengera by’ensi
n’abo aba’kaafuwala balina eby’okunywa eby’amazzi
ag’olweeje n’ebibonerezo ebiruma ennyo kulw’ebyo 146
n’okweyagala kwayo oby’akaseera.
145
3- Kulw’okukkiriza olunaku lw’enkomerero, ensi eno agyitwala nga kitundu kya bulamu ku bitundu
omuntu amanya wa gy’adda oluvannyuma lw’okufa kwe, ebituusa omuntu mu bulamu obwannamaddala, era yo
n’akimanya nti mazima agenda kusisinkana empeera sibwebulamu obw’olubeerera.
y’emirimu gye, bwegibeera mirungi afune birungi, Nemukumaliriza ekitundu kino kibeera kirungi
bwegibeera mibi abonerezebwe, era akimanya nti agenda twesembesezeeyoko n’ekigambo ky’omukuristaayo
kuyimirizibwa mubbaliro abalibwe, era amanya nti omw’America oyo eyali akola mw’emu kukkanisa
beyalyazaamaanya bagenda kumwesasuza, bamujjeko oluvannyuma n’asiramuka n’ayingira mu Busiraamu;
emigabo gy’abantu abo beyalyazaamaanya oba nafuna ku bibala by’okukkiriza olunaku lw’enkomerero,
beyalumba bagyibaddize. yagamba bw’ati:- “Mazima nze kati mmanyi okwanukula
4- Mazima okukkiriza Allah n’olunaku ebibuuzo ebina ebyali bintawaanya ennyo mubulamu
lw’enkomerero kuwa omuntu eddembe –mubiseera bwange era byebino: nze ani? Era kiki kyenjagala? Era
by’emirembe ne mubiseera by’entalo- ekyo najja kukola ki kunsi kuno? Oluvannyuma: obuddo
tekyandibadde bwekityo wabula lwakuba nti okukkiriza bwange buli luddawa?”
Katonda n’olunaku lw’enkomerero kiragira omuntu
obutakola munne kabi konna mukyaama nemulwatu.
Wabula obukkiriza bw’alina mukifuba kye bw’alwanyisa EBIKOLO BY’OKUKOWOOLA
endowooza embi –bw’eba yalimu- n’ebugyisaanyawo nga KW’ABABAKA BONNA
tennaba kuzaalukuka.
5- Okukkiriza olunaku lw’enkomerero kugaana ABAATUMIBWA:
omuntu okulyazaamaanya banne n’okutomera ebyabwe. Bannabi bonna n’Ababaka mu kukoowoola
Abantu bonna singa bakkiriza olunaku lw’enkomerero kwabwe begattira mubikolo ebikunngaanya
bawona okulyazaamaanyagana n’ebyabwe nebikuumibwa ebyabatumibwa bonna , era ebikolo ebyo mwebegattira
mirembe. era bonna byebakkiriza ebimu kubyo byebino:-
6- Okukkiriza olunaku lw’enkomerero kireetera okukkiriza Allah, nebaMalaikabe, n’ebitabobye,
omuntu obutalowooza nnyo ku bulamu bwansi wabula n’Ababaka be, n’okukkiriza olunaku lw’enkomerero
n’okukkiriza okugera okulungi n’okubi, n’okulagira
147
148
abantu bamusinze ye yekka nga tewali kyebamugattako, amazima gagoberera okwagala kwabwe mazima eggulu
n’okugoberera ekkubo lye n’okuleka amakubo n’ensi byandyonoonese n’abo bonna ababirimu) 23:71.
agalyawukanako, era bakwatagana bonna mukuziyiza
ebintu bino ebina: okukola eby’obuwemu mu lwatu
‫}وﻟﻮ اﺗﺒﻊ اﳊﻖ أﻫﻮاءﻫﻢ ﻟﻔﺴﺪت اﻟﺴﻤﻮات واﻷرض وﻣﻦ‬
n’emunkiso, okukola ebibi n’okukola obulumbaganyi .71/‫ﻓﻴﻬﻦ{ اﳌﺆﻣﻨﻮن‬
mubukyaamu, n’okugatta Allah nebakatonda abalala,
n’okusinza ebifaananyi n’amasannamu, n’okulagira Kati ngeri ki omuntu alina amagezi bwakkiriza
abantu okutukuza Allah nga bamujjako okumujwetekako okuleka amateeka g’omutetenkanya asinga abalamuzi
nti alina omukyaala n’omwaana, alina amwegattako, alina bonna ku lw’ekyo ekiba kizze ekikontana nago ”.
ekimufaanana, era bonna b’aziyizanga abantu okwogera Nekulw’ensonga eyo eddiini ya ba Nnabbi bonna
ku Katonda ebitali byamazima, era bonna baaziyizanga yali emu Allah nga bw’ategeeza nti: (Abange mmwe
okutta omuntu awatali mazima, era b’aziyizanga okulya Ababaka mulye mubirungi, era mukole emirimu emirungi
enfissi n’okulya emmaali ya baamulekwa, era mazima nze mmanyi ebyo byonna byemukola. Mazima
baalagiranga okutuukiriza endagaano n’okutuusa ebipimo ddala kino ekibiina kyammwe –Eddiini yammwe- kiri
ne Minzaani, n’okugondera abazadde bombiriri, era baali ekibiina kimu, nange nze mulezi wammwe -kale- muntye)
balagira obwenkanya wakati w’abantu, n’okwogera 23:51-52.
amazima mubigambo nemubikolwa, era nga baziyiza ‫}ﻳﺂ أﻳﻬﺎ اﻟﺮﺳﻞ ﻛﻠﻮا ﻣﻦ اﻟﻄﻴﺒﺎت واﻋﻤﻠﻮا ﺻﺎﳊﺎً إﱐ ﲟﺎ‬
okudiibuuda n’okweekuza n’okulya emmaali y’abantu mu
bukyamu. {‫ وإن ﻫﺬﻩ أﻣﺘﻜﻢ أﻣﺔ واﺣﺪة وأﻧﺎ رﺑﻜﻢ ﻓﺎﺗﻘﻮن‬، ‫ﺗﻌﻤﻠﻮن ﻋﻠﻴﻢ‬
Ibin Taimiyya –Allah amusaasire- yagamba nti:
.52-51/‫اﳌﺆﻣﻨﻮن‬
“Amateeka gonna gakwatagana mubikolo by’ago era
obulungi bw’ago kyanyweera mumagezi, era singa Nate Allah ategeeza nti: (Allah yabalaalikako mu
g’ayawukanamu ko wadde katono nnyo, gandibadde ddiini ebyo -byennyini-byeyalaamira -Nnabbi- Nuuhu era
tegaliimu kutetenkanya wadde akalungi, wadde by’ebyo -byennyini- byetukutumidde, era by’ebyo
okusaasira, wabula tekisoboka busobosi amateeka okujja byetwalaamira –ba Nnabbi : Ibrahiim ne Musa ne Isa -nga
nga gaawuka ku ganne waago agaakulembera : (Singa bigamba- nti muyimirizeewo eddiini

149 150
temujaawukanangamu) 42:13. okugoberera amateeka ga Katonda kw’abo Abayudaaya,
‫وﺻﻰ ﺑﻪ ﻧﻮﺣﺎً واﻟﺬي أوﺣﻴﻨﺎ‬
ّ ‫}ﺷﺮع ﻟﻜﻢ ﻣﻦ اﻟﺪﻳﻦ ﻣﺎ‬
n’abayivu baNnaddiini abakugu wamu ne baNnamateeka
–nabo bagiramuzenga) 5:44.
‫وﺻﻴﻨﺎ ﺑﻪ إﺑﺮاﻫﻴﻢ وﻣﻮﺳﻰ وﻋﻴﺴﻰ أن أﻗﻴﻤﻮا اﻟﺪﻳﻦ وﻻ‬
ّ ‫إﻟﻴﻚ وﻣﺎ‬ ‫}إﻧﺎ أﻧﺰﻟﻨﺎ اﻟﺘﻮراة ﻓﻴﻬﺎ ﻫﺪى وﻧﻮر ﳛﻜﻢ ﺎ اﻟﻨﺒﻴّﻮن اﻟﺬﻳﻦ‬
.13/‫ﺗﺘﻔﺮﻗﻮا ﻓﻴﻪ{ اﻟﺸﻮرى‬ .44/‫أﺳﻠﻤﻮا ﻟﻠﺬﻳﻦ ﻫﺎدوا واﻟﺮﺑﺎﻧﻴّﻮن واﻷﺧﺒﺎر{ اﳌﺎﺋﺪة‬
N’ekigendererwa mu Ddiini be baddu ba Katonda Oluvannyuma Isa –emirembe gibeere kuye- yajja
okutuuka kw’ekyo eky’abatondesa eky’okusinza omulezi ng’alina ekitabo Enjiilu nga kirimu obulunngamu
waabwe yekka nga tagattibwaako mulala yenna. Allah n’ekitangaala, era nga kikakasa byekisanzeewo ebiri mu
kyeyava abalaalikako ebibabanjibwa ebibakakatako Taurati. Allah ategeeza nti: (netugobereza ku buwufu
okubituukiriza, era n’abateerawo amakubo agabatuusa bwabwe –baNnabbi abaakulembera-, Isa mutabani wa
kukigendererwa ekyo balyooke bafune okusiima kwe Mariamu, nga akakasa ebyo ebiri mumaaso ge ebyasooka
owawaggulu, n’okwesiima kuno kunsi nekunkomerero -okussibwa- mu Taurati, netumuwa -ekitabo- Enjiilu nga
,era okusinziira ku ntegeka ya Katonda omuntu taviirayo kirimu obulunngamu n’ekitangaala) 5:46.
awo.
Ababaka bonna bayita okujja eri eddiini ya ‫}وﻗﻔﻴﻨﺎ ﻋﻠﻰ آﺛﺎرﻫﻢ ﺑﻌﻴﺴﻰ اﺑﻦ ﻣﺮﱘ ﻣﺼﺪﻗﺎً ﳌﺎ ﺑﲔ ﻳﺪﻳﻪ‬
Katonda eyo ewa omuntu omusingi ogw’enzikiriza eyo .46/‫ﻣﻦ اﻟﺘﻮراة وآﺗﻴﻨﺎﻩ اﻹﳒﻴﻞ ﻓﻴﻪ ﻫﺪى وﻧﻮر{ اﳌﺎﺋﺪة‬
gyakkiriza era y’emuwa amateeka kw’alina okutambulira
mubulamu bwe. Nekulw’ensonga eyo ky’ova olaba nti Oluvannyuma lwa Isa, Muhammad –Allah asse
ekitabo Taurati ekyassibwa ku Nnabbi Musa –emirembe kuye ebyengera n’emirembe- yajja n’amateeka
gibeere kuye- kyali nga y’enzikiriza atenga gemateeka, agasembayo n’enzikiriza enzijuvu nga y’ekulembera
era abantu bannannyini kyo baalagirwa okukiramuza, amateeka gonna agaajikulembera era eyagasangulawo,
Allah ategeeza nti: (Mazima ffe twassa -ekitabo- Taurati Allah n’amuwa ekitabo Qur’an nga kikakasa ebyo byonna
–nga- kirimu obulunngamu n’ekitangaala balamulenga ebiri mubitabo byeyasangawo –Taurat, enjiili, Zuburi- era
nayo ba Nnabbi abo abaasiramuka nebeewaayo nga Allah bwategeeza nti:- (era netukussaako –gwe

151 152
Muhammad- ekitabo –Qur’an- namazima nga kikakasa
ebitabao ebyo ebiri mumaaso gaakyo – Zabuli ,Taurat
‫}آﻣﻦ اﻟﺮﺳﻮل ﲟﺎ أﻧﺰل إﻟﻴﻪ ﻣﻦ رﺑﻪ واﳌﺆﻣﻨﻮن ﻛﻞ ُ◌ آﻣﻦ‬
n’Enjiili- era nga ky’ekibikulembera, -kale- lamula wakati ‫ﺑﺎﷲ وﻣﻶﺋﻜﺘﻪ وﻛﺘﺒﻪ ورﺳﻠﻪ ﻻ ﻧﻔﺮق ﺑﲔ أﺣﺪ ﻣﻦ رﺳﻠﻪ وﻗﺎﻟﻮا‬
waabwe n’ebyo Allah byeyassa –naye togoberera
okwagala kwabwe n’oyawukana kumazima ago .285/‫ﲰﻌﻨﺎ وأﻃﻌﻨﺎ ﻏﻔﺮاﻧﻚ رﺑﻨﺎ وإﻟﻴﻚ اﳌﺼﲑ{ اﻟﺒﻘﺮة‬
agakujjidde) 5:48.
‫}وأﻧﺰﻟﻨﺎ إﻟﻴﻚ اﻟﻜﺘﺎب ﺑﺎﳊﻖ ﻣﺼﺪﻗﺎً ﳌﺎ ﺑﲔ ﻳﺪﻳﻪ ﻣﻦ‬ OBUBAKA
OBWASEMBAYO ERA
‫اﻟﻜﺘﺎب وﻣﻬﻴﻤﻨﺎً ﻋﻠﻴﻪ ﻓﺎﺣﻜﻢ ﺑﻴﻨﻬﻢ ﲟﺎ أﻧﺰل اﷲ وﻻ ﺗﺘﺒﻊ أﻫﻮاءﻫﻢ‬ OBWASIGALAWO
.48/‫ﻋﻤﺎ ﺟﺎءك ﻣﻦ اﳊﻖ{ اﳌﺎﺋﺪة‬ Okunnyonyola embeera y’amadiini: Obuyudaaya,
Obukuristaayo, Obusamize… okwo okukulembedde
Era Allah ow’ekitiibwa yannyonyola nti mazima kikumanyisa embeera y’abantu gyebaalimu mu kyasa
Muhammad –Allah asse kuye ebyengera n’emirembe- eky’omukaaga okuva ku mazaalibwa ga Isa -Yesu-,
n’abakkiriza, bonna bakkiriza Allah okufaanaganako nga nabwekityo eddiini bweba eyonoonese n’embeera
abaabakulembera bwe baamukkiriza, mu baNnabbi yeby’obufuzi, n’empangaala y’abantu, n’eby’enfuna nayo
n’abaatumirwa, Allah yagamba bw’ati:- (Omubaka - eyonooneka… n’entalo ez’okuyiwa omusaayi
Muhammad- yakkiriza ebyo ebyassibwa gy’ali okuva eri n’eziyitirira, obwanakyemalira nebweyoleka, abantu ne
omulezi we n’abakkiriza, buli omu kubo yakkiriza Allah bawangaalira mu kizikiza ekiyitirivu. Emyoyo
ne ba Malaika be n’ebitabo bye n’ababaka be, -era gyaddugala kulw’ensonga y’ekizikiza ky’obukaafiiri
bagamba nti- tetwawula yawula wakati w’omu mubabaka n’obutamanya, empisa neziggwa mubantu, ebitiibwa
be, nate nebagamba nti: tuwulidde era tugonze, Mukama byabwe nebityoboolwa, ebintu by’abantu nebinyagibwa,
waffe tukusaba okusonyiwa kwo negy’oli y’eri obuddo) obwonoonefu nebweyoleka kulukalu ne mumayanja, era
2:285. mukiseera ekyo omuntu omugezi nga bweyeetegereza
akifuna nti mazima abantu mukiseera ekyo b’ali
basemberedde okusaanowo bazikirire singa Allah
153 154
omulembe tagulongoosa n’ebigasa ebirimu ekitangaala bweyayagala okukizinda, era n’akikuuma
eky’obwa Nnabbi, abeera nga amulisiza abantu ekkubo, nekitafugibwako bufuzi obwabannakyemalira abazungu
era nga abalunngamya eri ekkubo ettereevu. nga aba Roma n’aba Farusi abo abakirinaanye, wabula
Nekumulembe ogwo ogw’ali mumbeera kya sigala nga kiri mu mirembe nemukusuubula kwakyo
efaanagana bw’etyo Allah yakkiriza ekitangaala ky’obwa n’ebitundu byo’mumambuka ne mumaserengeta, ekyo
Nnabbi obw’okusigalawo kibeere nga kijjira abantu nekibeera nga kya’li kabonero akaali kalanga
okuva mukibuga Makka eky’ekitiibwa , ekyo ekirimu okutumibwa kw’oyo Nnabbi ow’ekitiibwa,
ennyumba ya Katonda ey’ekitiibwa. Nabw’ekityo n’oluvannyuma lw’okutumibwa kwa mazima, Allah
embeera z’omukibuga ekyo mubiseera ebyo zaali yajjukiza kyengera ekyo ku batuuze b’omukibuga ekyo,
zifaanaganako n’embeera z’abantu zebaali era yabagamba nti: (Abaffe! Tetwabatebenkereza ekibuga
bawangaaliramu: nga okugatta Allah ne bakatonda –kyabwe Makka- eky’emizizo -era- eky’emirembe omwo
abalala (Shirik), Obutamanya, obulyazaamaanyi, omukuluumulirwa ebibala ebya buli ngeri) 28:57.
n’obwannakyemalira, wabula kyo kyali nga kyawukanako
kubitundu ebirala mungeri nnyingi, nemuzo ze’zino:
{‫}أو ﱂ ﳕﻜﻦ ﳍﻢ ﺣﺮﻣﺎً آﻣﻨﺎ ﳚﱮ إﻟﻴﻪ ﲦﺮات ﻛﻞ ﺷﻲء‬
1- Mazima embeera za’kyo za’li ntukuvu 57./‫اﻟﻘﺼﺺ‬
tekyaakoppereza mpisa z’amawanga malala nga 4- Mazima embeera ya’kyo yaddungu naye
ez’Abayonaani, Abarooma n’ezabayindi, era abantu kyakuuma empisa nnyingi nnyo ez’ettendo, nga obugabi,
baamu ba’li nga Bantu abamanyiddwa n’okunnyonyola okukuuma emiriraano obulungi, okukuuma ebitiibwa
okumatiza n’ebirowoozo ebitangaavu. by’abalala, n’ebintu ebirala bingi obyasukkulumya
2- Mazima Makka kisangibwa wakati w’ensi yonna ekibuga Makka kubibuga ebisigadde. Era nebikifuula nga
kuba kiri mukifo ekiri mumakkati ga Europe ne Asia ne ky’ekifo ekisaanira okufubuutukamu obubaka
Africa. Era wano kisobozesa bulungi obubaka okutuuka obw’olubeerera.
n’okusaasaanira munsi ezo mu bwangu ddala era Mukifo kino kyennyini eky’ekitiibwa –mu kika
mukiseera ekitono. eky’abaQuraishi ekyo ekyayatiikirira ennyo n’obwatufu
3- Mazima kyo kibuga kyamirembe myereere kuva bw’olulimi oluwarabu- n’empisa ez’ettendo era ekya’li
dda mazima Allah yakikuuma mu kiseera Abraha
156
155
kisinga ebika byonna ekitiibwa, mukyo mwennyini Allah amasannamu, okunywa omwenge n’okuttingana ... yali
ow’ekitiibwa owawaggulu ennyo mweyalonda Nnabbi we yabyesamba . Yali abeera bumu na bantube mukukola
Muhammadi –Allah asse kuye ebyengera n’emirembe- ebyo ebimusanyusa n’abeesamba bwebeekolanga
abeere ow’enkomerero wa ba Nnabbi bonna n’Abatume. eby’ekigwenyufu. Yali nga ayamba baamulekwa
Era yazaalibwa mukyasa eky’omukaaga okuva ku nebannamwandu era nga aliisa abayala … okutuusa
mazaalibwa ga Isa -Yesu- mu mwaka 570 A.D. n’akula bwegyasemberera okuwera emyaaka amakumi a’na -40-
nga mulekwa, kuba kitaawe yafa nga ye akya’li mu mubuwangaazi bwe, yafundawalirwa olw’obwonoonefu
lubuto lwa nnyina. N’oluvannyuma ne maama we naye obwa’li bususse mubantube n’atandika okubeekutulako
yafa ne Jajjawe azaala kitaawe, nemukiseera kino asigale nga ye asinza omuleziwe n’okumusaba abeere nga
Muhammad –Allah asse kuye ebyengera n’emirembe- amulunngamya era ekkubo eggolokofu. Nemukiseera
yali alina emyaaka mukaaga. Okuva wano yabeera mu weyabeerera mumbeera eyo yakkibwako Malaika nga
mikono gya kitaawe omuto ayitibwa Abu Twalibi n’akula ezze n’obubaka okuva ew’omuleziwe owawaggulu ennyo
nga mulekwa okutuusa lweyatuuka mu myaaka nga bumulagira atuuse eddiini eno ey’Obusiraamu eri
gy’ekivubuka, kyokka embeera ze n’empisa ze abantu era abakoowoole bajje eri okusinza Omulezi
mukunyumya bya’li byawukanira ddala kumbeera waabwe baleke okusinza ebirala ebitali ye. Obubaka
z’abantube, yali nga bw’anyumya talimba era nga talina bwagenda mumaaso n’okumukkako buli lunaku buli
n’omu gw’anyiiza. Yayatikirira nnyo n’okwogera mwaka nga bulimu amateeka n’okulamula, okutuusa
amazima, obuntu bulamu, n’obwesigwa okutuusa buli Katonda lweyajjuza eddiini y’abantu eno ey’Obusiraamu,
omu mu bantu be lweyamwesiganga mummaali ye n’abawa ekyengera ekyo mubujjuvu. Ne Muhammad –
ey’omuwendo nebagimuteresa era n’agikuuma bulungi Allah asse kuye ebyengera n’emirembe- omulimugwe
nga bweyeekuuma yekennyini n’emmaali ye. Ekyo kya bweyamala okugutuukiriza, Allah yamufiisa nga alina
baviirako okumutuuma erinya ly’Obwesigwa. Yali emyaaka nkaaga mw’esatu -63- egy’obuwangaazi bwe,
wansonyi tewali gweyalaga kumubirigwe ng’ali bwereere emyaaka amakumi a’na -40- yagimala nga tannaba
okuva lweyakula. Yali mutuukirivu ayeewala ebikyamu kutumibwa, ate emyaka amakumi abiri mw’esatu -23-
byonna era nga atya nnyo Katonda, era nga abantu n’agimala nga atumiddwa eranga Nnabbi –Allah asse
b’ekibiina kye byeba’li beekola eby’okusinza kuye ebyengera n’emirembe.

157 158
Omuntu yenna singa yeetegereza embeera zaba kubombiriri- n’ago Nnabbi Muhammad –Allah asse kuye
Nnabbi bonna era n’anonyereza ebyafaayo byabwe, ebyengera n’emirembe- geyajja nago okugeza nga
amanyira ddala era n’akakasiza ddala nti tewali enzikiriza entuufu n’amateeka amalamuzi n’okumanya
kanyomero konna Nnabbi yenna muba Nnabbi okugasa, ategeera nti amateeka gaabwe gonna gafuluma
keyayitamu okujjako nga obwa Nnabbi bwa Muhammad mu katiba ke kamu nga nako kekatiba ak’obwa Nnabbi.
–Allah asse kuye ebyengera n’emirembe- nabwo Ageraageranya wakati w’embeera y’abagoberezi ba
bwakayitamu. Banabbi abakulembera ne wakati w’abagoberezi ba
Bw’oba wetegerezza engeri Musa, ne Isa -Yesu- Nnabbi Muhammad –Allah asse kuye ebyengera
emirembe gibeere kubombiriri- obwannabbi n’emirembe - ategeera era n’akakasa nti abagoberezi
gyebw’abatuukako okakasa nti ddala Bannabbi . Era babwe bonna bebaasiinnganga abantu bonna okuyisa
ogya kutegeera nti obwannabbi bwabwe bwaliko obulungi Bantu bannaabwe, wabula abagoberezi ba Nabbi
obubonero bungi obwasookanga okweyoleka nga bulaga Muhammad beebasinga abagoberezi ba Banabbi bonna
nti bajja kubeera bannabbi, wabula obubonero okugobererwa eri abo abajja oluvannyuma lwabwe.
obwayitwamu obulaga obwannabbi bwa Muhammad – Mazima baasaasaanya okutongola Allah Omutonzi mu
Allah asse kuye ebyengera n’emirembe- bwebusinga bw’omu bwe, nebabunyisa obwenkanya era ba’li
obungi , obukakali n’okwewunyisa era bwebusinga basaasira nnyo abantu abanafu n’abanaku.
okutubeera okumpi mu mirembe. Singa oyagala okweyongera okunnyonyoka
Nabwekityo n’engeri ebyamagero byabwe gye kububonero obukakasa obwaNnabbi bwa Muhammad –
byayitangamu okubatuukako efaanagana. Wabula yo Allah asse kuye ebyengera n’emirembe- kankwongereyo
kuludda lwa Muhammad –Allah asse kuye ebyengera obujulizi obulala n’obubonero obwo Ali-Rabban Attabari
n’emirembe- yayitirira nnyo kubanga eby’amagerobye eyali omukuristaayo oluvannyuma n’asiramuka
bingi ddala, n’eky’amagero kye ekisinga obunene ye n’ayingira mu Busirammu obwo bweyasanga nebubeera
Qur’an eno ey’ekitiibwa eyo ekyasigadde nga esomebwa ensonga y’okusiramuka, era bwebuno:-
nga bweyakka: amaloboozi nemumpandiika. 1- Mazima Nnabbi Muhammad –Allah asse kuye
Era omuntu singa ageraageranya amateeka ago ebyengera n’emirembe- yakoowoola kujja kusinza
Nnabbi Musa ne Nnabbi Isa -Yesu- -emirembe gibeere Katonda omu yekka n’okuleka okusinza ebirala ebitali

159 160
yye –n’abeera nga mw’ekyo akwatagana bulungi ne 7- Mazima Bannabbi –Emirembe gibe kubo-
baNnabbi abakulembera bonna . b’amwogerako nga tannajja mu myaka gyadda nnyo
2- Mazima ye yayolesa eby’amagero n’ebatenda okutumibwa kwe n’ekibuga kye
ebinnyonyofu, tewali asobola kubikola okujjako n’okukkakana kw’amawanga gonna n’abafuzi kululwe
baNnabbi ba Katonda. n’ekibiina kye, era neboogera nti eddiini ye erisaasaanira
3- Mazima yayogera ebizuusi ebiribaawo munsi yonna.
mubiseera eby’omumaaso era nebibeerawo nga 8- Mazima okuwangulakwe amawanga
bweyabyogerako. agaamulwanyisa, kimu kububonero obulaga obwannabbi;
4- Mazima ye yayogera ebizuusi ebinene ennyo mu kubanga omuntu tekisoboka kweyita nti atumiddwa
bizuusi by’ensi n’okwetooloola kwa’yo kyokka okuva ewa Katonda –ng’ate mulimba- oluvannyuma
nebibeerawo nga bweyayogera. Katonda n’amudduukirira n’okumutaasa,
5- Mazima ekitabo ekyo Qur’an Muhammad – okumutebenkeza, okuwangula abalabebe, okusaasaanya
Allah asse kuye ebyengera n’emirembe- kyeyajja nakyo okukoowoola kwe, n’okumuwa abagoberezi abangi; ebyo
kimu ku by’amagero ebiraga obwaNnabbi kubanga byonna tebibeerawo wabula bibeera ku Nnabbi nga
ky’ekisinga ebitabo okumatiza n’okunnyonyola, Allah wamazima.
n’abeera nti yakissa kumusajja ataasoma era atamanyi 9- Ebintu by’atendebwa nabyo nga: Okukyaawa
kuwandiika wadde okusoma ebiwandiike, nekiremesa ensi n’abeera nga asinga kwayagala nkomerero,
abakugu abaatufu b’olulimi okuleetayo ekifaanagana nga obutuukirivu, ebyafaayo ebirungi, empisa ezettendo,
yo oba ekifaanagana n’essuula emu muyo; n’olw’okuba n’amateekaage, mazima ebyo byonna tebyekunngaanyiza
nti Allah yakyeyimirira okukikuuma yeyennyini, era wabula ku Nnabbi nga wamazima .
yakuuma nakyo enzikiriza entuufu n’akiteekamu Omusajja ono eyasiramuka oluvannyuma
amateeka agasinga obujjuvu, ekibiina ekisinga obulungi lw’okwogera obujulizi obwo yagamba nti: “Ebitendo
nekibanga kwekiyimiridde, era nga kwekitambulira . ebyo byonna bujulizi obulamula, omuntu yenna
6- Mazima ye y’ow’enkomerero wa Bannabbi, era abukunngaanya nebumubeerako obwannabbi bubeera
singa teyatumibwa obw’obunnabbi obwa’langa bumukakaseeko n’awona okumuvumirira, era kibeera
okutumibwa kwe bwandibadde bwabulimba. kikakafu okumukkiriza, omuntu yenna agaana

161 162
okumukkiriza n’amuwakanya atewaanira bwereere, era alina oluganda olw’okumpi ennyo n’omusajja oyo
n’afaafaaganirwa kuno kunsi nekunkomerero ye”. ayeeyita Nnabbi? Abu Sufyaan n’agamba nti ye nze
Nemukukomekkereza ekitundu kino, abasinga okubeera okumpi naye muluganda. Kabaka
kankuleetereyo obujulizi obulala bwamirundi ebiri: n’agamba nti: mumusembeze oyo nebanne wano wendi,
Obujulizi obwa Kabaka we’Roma mubiseera ebyayita, nebabasembeza kumpi naye, oluvannyuma n’agamba
eyawangaalira kumulembe gumu ne Muhammad –Allah omuvvunnuzi we nti: Baganbe nti mbuuza omusajja oyo
asse kuye ebyengera n’emirembe- n’obujulizi kumusajja oli ayeeyita Nnabbi , singa annimba nammwe
bw’omukuristaayo omungereeza ow’okumulembe guno mumulimbise,Abu Sufyaan agamba nti: Ndayira Allah,
ayitibwa John Sent. singa saatya nti bannange bayinza okunnimbisa
Obujulizi obusooka: nandimwogeddeko eby’obulimba, nekyeyasooka
Obujulizi obusooka bwe bwa HIRAQLI eyali okumbuuza kuye yagamba nti: Ekikakye mummwe kiri
kabaka wa Roma kumulembe gwa Nnabbi Muhammad – kitya? Nenngamba nti: Ekika kye kyakitiibwa nnyo.
Allah asse kuye ebyengera n’emirembe- Bukhaari –Allah N’ambuuza nti: Eriyo mummwe eyayogerako ekigambo
amusaasire- yayogera ebigambo bya Abi Sufyaan ekyo oluberyeberye lwe? Nemmuddamu nti: Teri n’omu.
mukiseera kabaka wa Roma bweyamuyita n’amugamba N’abuuza nti: Abange! Kubajjajja be eriyo abaali abafuzi?
nga Bukhaari bw’ategeeza nti: (Mazima ABU Nemmuddamu nti: nedda teriiyo. N’abuuza nti: abantu
SUFYAAN BIN HARBI yagamba nti: mazima Hiraqli ab’ebitiibwa bebamugoberera oba abanyomoofu mubo?
yamutumira nga ali mukibinja ky’aba Quraishi aba’li Nemmuddamu nti: wabula abamugoberera bebaawansi.
bageenze okusuubula eShaami mukiseera omubaka N’abuuza nti: abamugoberera beyongera bweyongezi
w’Allah –Allah asse kuye ebyengera n’emirembe- kuwera oba bakendeera bukendeezi? Nemmuddamu nti:
kyeyakoleramu endagaano y’emirembe n’abakaafiiri wabula beyongera bweyongezi. N’abuuza nti: Eriyo ava
abaQuraishi –Sulhul-Hudaibiyah: yali yamyaaka kkumi-, muddiini eyo olw’okunyiizibwa naye? Nemmuddamu
nebagenda ewa kabaka oyo, n’abayita mukifo w’atuuza nti: Nedda tewali n’omu. N’abuuza nti: Abange! Bweyali
abagenyibe nga n’abakungube abe’Roma bamwetoolodde nga tannaba kwogera kigambo ekyo yali mulimba?
n’ayita Omuvvunnuzi we n’ababuuza nti: “Ani mummwe Nemmuddamu nti: Nedda yali talimba. N’abuuza nti:
Abange! Amenya endagaano? Nemmuddamu nti: Nedda
163
164
tazimenya. N’abuuza nti: Abange! Mwamulwanyisako bebamugoberera oba abaawansi, n’onngamba nti:
kulw’ensonga eyo? Nemmuddamu nti: ye, abawaansi bebamugoberera, n’abo b’ogambye abawaansi
twamulwanyisa. N’abuuza nti: Okumulwanyisa kuvadda bebagoberezi b’Ababaka, nenkubuuza nti:
kwammwe nga kubeera kutya? Nemmuddamu nti: beyongera bweyongezi oba bakendeera bukendeezi
Mulutalo wakati we naffe: olumu awangula olulala n’onngamba nti: beyongera bweyongezi, nabwekityo
ffe netuwangula. N’abuuza nti: Abalagira kukola ki? obukkiriza bubeera bwebutyo okutuusa lwebujjula.
Nemuddamu nti: agamba nti musinze Allah Katonda omu Nenkubuuza nti: eriyo afuluma mu ddiini eyo
yakka, temumugattako kintu kyonna, era muleke ebyo olw’okunyizibwa naye, n’onngamba nti: buli ayingira
ba’kitammwe byebabagamba,era atulagira okusaala, tafuluma, nabwebutyo obukkiriza bwebubeera mumitima
okwogera amazima, obuntu bulamu, n’okuyunga nga gyetabudde n’essanyu lyabwo. Nenkubuuza nti:
oluganda. Kabaka n’agamba omuvvunuzi we nti: bw’akola endagaano agimenya, n’onngamba nti: tamenya
mugambe nti: Mmubuuzizza kukikakye n’agamba nti ndagaano yonna, bwebatyonno Ababaka bonna
ekika’kye kya kitiibwa, bwebatyo ababaka bonna tebamenya ndagaano. Nenkubuuza nti: abalagira kukola
baatumibwa nga okuva mubika by’abantu baabwe, ki, n’ongamba nti: abalagira nti musinze Katonda omu
nenkubuuza nti ekigambo ekyo eriyo omuntu yenna temumugattako kintu kyonna era abagaana okusinza
mummwe eyakyogerako, n’oddamu nti teri n’omu, kale amasannamu, n’abalagira okusaala, okwogera amazima,
nngamba nti singa eriyo omulala eyakyogerako n’obuntu bulamu, bw’obeera nga by’oyogedde
oluberyeberye lwe nandigambye nti omusajja agoberera byamazima, omusajja oyo ajja kufuga ebigere byange
bajjajjabe aba’kulembera! Nenkugamba nti mubakitaabe bino byombiriri webirinnye, mazima mbadde mmanyi nti
eriyo eyali Kabaka, n’onngamba nti teyaliyo n’omu, kale ali bweeru nga simusuubira kubeera mummwe, era singa
nngamba nti singa yaliyo Kabaka mubo nandigambye nti: mmanyi nti njakusobola okutuukiriza byonna by’agamba
omusajja ano’nya bufuzi bwabaakitaabe, nenkubuuza nti: nandyewaddeyo nemmusisinkana nembeera wansi
abadde mulimba nga tannaba kwogera kigambo ekyo, w’obufuzi bwe, era singa mbadde wa’li nandimunaazizza
n’onngamba nti nedda, nze nentegeera nti omusajja oyo ebigerebye . oluvannyuma yayitisa ebbaluwa y’omubaka
teyandirese kulimba Bantu ate n’adda kukulimbisa w’Allah –Allah asse kuye ebyengera n’emirembe- eyo
Katonda. Era nkubuuzizza nti: ab’ebitiibwa gyeyamutumira, n’agiweereza eri Kabaka oyo Hiraqli

165 166
n’agisoma yagenda okulaba nga etandiika nti: Bismillah n’abantu bonna, n’obwenkanya bwabwo mukuteeka
A-rrahman A-rrahiim… evudde wa Muhammad omuddu abantu kumisingi gw’obwenkanya n’okwawula Katonda,
wa Katonda era Omubaka we nga agiwandikidde Hiraqli byampaliriza okugenda mu Busiraamu n’amagezi gange
omukulembeze wa aba Roma: emirembe gibeere kw’oyo gonna n’omwoyo gwange n’okuva kuluno n’alagaanyisa
agoberera obulunngamu. N’oluvannyuma lw’ebyo: Allah –ow’enjawulo kubitonde- okubeera nga nkoowoola
mazima nze nkuyita okujja eri obusiraamu singa okujja eri Obusiraamu nga mbuulirira buli wamu
osiramuka ojja kubeera mirembe era Allah akuwe kulw’okulunngamya kwe”.
empeera yo emirundi ebiri –kuno kunsi nekunkomerero- Mazima John Sent yatuuka kukwekkanya kuno
naye singa ogaana n’okuba amabega mazima olina ekibi. luvannyuma lwakusoma kwe obukuristaayo n’abbikkira
Abange mmwe bannannyini kitabo -Bible- mujje eri mubwo, kwekubusanga nga tebusobola kwanukula
ekigambo eky’obwenkanya wakati waffe nammwe,  bibuuzo ebyo ebitawaanya ebirowoozo by’abantu mu
tuleme kusinza kirala kyonna okujjako Allah Katonda bulamu bwabwe, kyeyava afuna okubuusabuusa,
waffe yekka, tuleme kumugattako kintu kyonna, era oluvannyuma n’asomako amadiini amalala nga; Budha ne
abamu muffe baleme kufuula bannaabwe bakatonda Communism, kyokka n’atazifunamu kigendererwa kye
mukifu kya Allah eyabatonda, singa banaakuba amabega n’oluvannyuma kyeyava asoma Obusiraamu n’abbikira
nebava kw’ebyo byebabaddeko kale mugambe nga mubwo n’abusinngamu byeyayagala era kwe kubukkiriza,
mujulira nti mazima ffe tuli Basiraamu abakkiriza era kwe kukoowoola abalala nabo bajje babukkirize.
obw’omu bwa Katonda” .

OBWANNABBI
Obujulizi obw”okubiri:
Obujulizi obw’okubiri bwe bujulizi bw’eyali OBWASEMBAYO
omukuristaayo omungereeza ow’okumulembe guno Mw’ebyo ebikulembedde okunnyonyola
ogwaffe ayitibwa: JOHN SENT, yagamba nti: otegeddemu obwennyini bw’obwannabbi nebannyini bwo
oluvannyuma lw’okusoma ennyo -ebitabo- ebittotola n’eby’amagero byabwe, obubonero neby’amagero
Obusiraamu n’emisingi gyabwo mukuweereza kinn’omu ebikakasa obwobunnabbi bwaNnabbi waffe Muhammad –

167 168
Allah asse kuye ebyengera n’emirembe- wabula nga mukono gw’oyo yenna oyagala okubukyuusakyuusa;
tetunnaba kutandiika kwogera kubwa Nnabbi bulyooke busigale nga bwebwassibwa abantu basobole
obwasembayo kirungi osooke omanye nti mazima Allah - nga okwezza obujja nabwo; nekulw’ensonga eyo Allah
owawaggulu ennyo- talina mubaka yenna gw’atuma Katonda waffe kyeyava abufuula nga bwebubaka
wabula amutuma kulw’emu kunsonga zino ezijja essatu:- obusembayo, era nga bwebw’okusigalawo emirembe
1- Buyinza okubeera nga obubaka bwa Nnabbi oyo n’emirembe, okutuusa lwalizingako ensi eno.
oba oli nga bweyawulidde Bantu abenjawulo, Omubaka Era mazima Muhammad –Allah asse kuye
oyo nga teyalagirwa kutuusa bubaka obwamuweebwa eri ebyengera n’emirembe- okubeera nti mazima ye Nnabbi
amawanga ag’omuliraano, Allah kwekutumira Omubaka ow’enkomerero kyamw’ebyo Allah –ow’ekitiibwa-
omulala n’obubaka obweyawulidde abantu abalala byeyamuwa ebimweyawulidde ku balala, teriiyo Nnabbi
abataafuna mubaka. yenna oluvannyuma lwe; kubanga Katonda obubaka
2- Buyinza okubeera nga obubaka bwannabbi bwonna yabujjuza nakutumwakwe, n’amateeka
eyakulembera nga bwayonoonebwa nebubula, Katonda negakomekkerezebwa n’ago geyamutuma nago agali mu
kwekutumira Nnabbi azze bujja eddiini y’abantu. Qura’n , era obwannabbi bwa Muhammad –Allah asse
3- Gayinza okubeera nga amateeka agaaweebwa kuye ebyengera n’emirembe- bwakakasibwa ne Yesu
Nnabbi eyakulembera nga gatuukaana n’amulembe ogwo okumulanga era Yesu yagamba bw’ati: (Yesu
gwokka, nga tegasaana mirembe giddirira, Katonda n’abagamba nti temusomangako mu byawandiikibwa nti:
kwekutuma omubaka n’obubaka, obujjudde amateeka Ejjinja abazimbi lyebaagaana lye lyafuuka omutwe
agatuukaana n’omulembe oba ekifo ekyo. gw’ensonda : kino kyava eri mukama era kya kitalo mu
Mazima okutetenkanya kwa Allah Katonda waffe maaso gaffe?…..…………) matayo: 21:42 - 44.
kwasalawo atume Muhammad –Allah asse kuye Qassu Ibrahiim Khliili - eyasiramuka oluvannyuma
ebyengera n’emirembe- nga amateeka agabaddewo - ebigambo bya Yesu ebyo yabifaanaganya n’ebigambo
abantu bagakyuusizza kyusizza negabula –n’amutuma Muhammad –Allah asse kuye ebyengera n’emirembe-
n’obubaka obubuna abantu b’okunsi bonna, nga bye yayogera nga yenyumiriza: “Mazima nze ku
butuukaana nabuli mulembe nabuli kifo kyonna, era Bannabbi abalala abankulembera kifaanagana nga
n’abukuuma okubeera nga tebugenda kutuukibwako omusajja eyazimba ennyumba n’agirongoosa bulungi

169 170
nnyo wabula nga waliwo ekifo munsonda eky’ettaffaali – byonna n’ebikolwa bye –Allah asse kuye ebyengera
ky’ataalongoosa-, abantu nebabeera nga bagyetooloola n’emirembe-, era nebajjulula okusinza kwe
nga bagyewuunya naye nga b’ogera bagamba nti: kale kweyasinzangamu omuleziwe, n’entaloze
singa ettafaali lino lyassibwawo! Nnabbi –Allah asse zeyalwanyisanga abalyazaamaanyi, n’okutendereza kwe
kuye ebyengera n’emirembe- n’agamba nti: nze ettaffaali kweyatenderezangamu Allah, n’okusaba kwe
eryo, era nze ow’enkomerero wa’Bannabbi bonna”. okusonyiyibwa, obugabi bwe, obuzira bwe, n’empisa
Nekulw’ensonga eyo Allah –ow’ekitiibwa- gyeyayisangamu banneebe n’abagenyi be, era nga
kyeyava afuula ekitabo ekyo Muhammad –Allah asse bwebajjulula essanyu lye, ennakuye, enngendoze,
kuye ebyengera n’emirembe- kyeyagya nakyo nga okubeera kwe awaka, endyaye n’ennywaye,
ky’ekikulira ebitabo ebyassibwa byonna ebyakulembera, ennyambalaye, okwebakakwe wadde nga teyeebase.
era kyekyabisangulawo, era amateeka gaakyo Ebyo byonna singa obyetegereza obulungi ogya kukakasa
gegaasangulawo amateeka gonna aga’kulembera, Allah nti mazima eddiini eno yakuumwa ne Katonda
kyeyava yessaawo okukikuuma, nekibeera nga mwennyini, era ogya kumanya nti mazima Muhammad –
kyajjululwa olujjululwa olw’omuddinnganwa; kuba Allah asse kuye ebyengera n’emirembe- ye Nnabbi
Qur’an ey’ekitiibwa yajjululwa olujjululwa owenkomerero wa Bannabi bonna n’Abatume, Allah nga
olugobereragana: mu maloboozi n’empandiika, era bw’ategeeza nti: (Tabeera nga Muhammad kitaawe
bwebityo ebigambo bye –Allah asse kuye ebyengera w’omu mu basajja mu mmwe, wabula -ye- Mubaka wa
n’emirembe- n’ebikolwa bye bwebyajjululwa olujjululwa Allah era y’ow’enkomerero wa Bannabbi) 33:40.
olugobereragana, n’okujjulula engeri amateeka g’eddiini ‫}ﻣﺎ ﻛﺎن ﳏﻤﺪ أﺑﺎً أﺣﺪ ﻣﻦ رﺟﺎﻟﻜﻢ وﻟﻜﻦ رﺳﻮل اﷲ وﺧﺎﰎ‬
eno ey’Obusiraamu gyegakolwa :mu nensinza zaayo
nennamula zaayo kw’ali kujjulula okugobereragana. .40/‫اﻟﻨﺒﻴﲔ{ اﻷﺣﺰاب‬
N’omuntu asoma ebyawandiikibwa kubyafaayo ne Era Omubaka Muhammad –Allah asse kuye
Sunnah za Muhammad –Allah asse kuye ebyengera ebyengera n’emirembe- yagamba nga yeyogerako nti:
n’emirembe- “ebikolwa, n’ebigambo bye”, amanya era “Natumwa eri ebitonde byonna, n’obubaka bwa
n’akakasa nti: mazima banneebe ab’okulesegere –Allah komekkerezebwa nange”.
abasiime- baakumira abantu embeeraaze n’ebigambo bye
172
171
Nekakati kino ky’ekiseera ekisaana okwanjuliramu gaatuumibwanga amannya ago gegayitibwa nga basinziira
Obusiraamu n’okunnyonyola obwennyini bwabwo, kulinnya ly’omu mu basajja mubo ayeyawulidde oba nga
ensibuko zaabwo, empagi zaabwo n’amadaala gaabwo. basinziira kukibiina ekitongole. Obukuristaayo bwafuna
erinnya lyabwo eryo nga basinziira ku kibiina
ekyabataasa, Budha n’etuumibwa erinnya eryo nga
AMAKULU G’EKIGAMBO basinziira kulinnya ly’oyo eyagitandiikawo, waliwo
BUSIRAAMU eddiini eyitibwa Zaradishiya, yatuumibwa erinnya eryo
Singa onoonyerezza mubitabo ebinnyonyola kubanga eyagitandiikawo era omusituzi wabendera yaayo
amakulu g’ebigambo -Dictionaries-otegeera bulungi yali ayitibwa “Zaradishitu” , nabwekityo Obuyahuudi
amakulu g’ekigambo “Busiraamu”, era nga bigamba nti bwafubutuka mukika ekiyitibwa “Yahuudha” eddiini eno
kitegeeza: “Okwewaayo n’okugonda, n’okukkakana, n’etuumibwa erinnya eryo nga basinziira kukika ekyo
okuwanika n’okugoberera ebiragiro by’alagira okujjako Obusiraamu bwebwokka obwaweebwa erinnya
n’ebyagaana awatali kugaana wadde”. Mazima Allah nga tebasinziira kumuntu yenna oba ekika kyonna, oba
yasalawo awe eddiini ey’amazima erinnya eryo ekibiina kyonna ekyeyawudde okubeeramu amakulu
ery’Obusiraamu kubanga eddiini eyo kubeera kugondera g’ekigambo Busiraamu. N’ekifunibwa mu linnya eryo
Allah n’okwewaayo okukolera kubiragiro bye awatali kiri nti mazima omuntu si ye yagunjawo eddiini eno
kugaana wadde n’akatono, n’okukola okusinza kwonna Busiraamu era si ye yagitandiikawo, era teyeeyawulidde
kululwe yekka –ow’enjawulo kubitonde- n’okukakasa kibiina kyetongodde awatali kibiina kirala wabula
byonna byeyayogera wamu n’okubikkiriza. Erinnya lino ekigendererwa kyayo kwekubeera nti abantu b’ensi yonna
ery’Obusiraamu nerifuuka nga ly’erinnya eryaweebwa bonna beewunda n’ebitendo ebyo ebirina amakulu
eddiini eyo Muhammad –Allah asse kuye ebyengera agekigambo “Busiraamu” gekitegeeza, nabuli yenna
n’emirembe- gyeyagya nayo. atendebwa n’ebitendo ebyo k’abeere wamukyaalo ki oba
kibugaki oyo ye “Musiraamu” , era ajja kubeera
Okumanyisa Obusiraamu Musiraamu oyo yenna alyewunda n’ebitendo ebyo
Eddiini eno lwaki yayitibwa erinnya nti: ebitegeeza ekigambo “Busiraamu”.
Obusiraamu? Mazima amadiini gonna agali kunsi kuno,

173 174
Obwennyini bw’Obusiraamu eyagitonda era egoberera ebiragiro bye, nekuludda luno
Kimanyiddwa bulungi nti mazima buli kintu kitegeerekekamu nti mazima Obusiraamu y’eddiini y’ensi
kyonna kunsi kuno kifugibwa omuduumizi omu yonna –eggulu n’ensi- okutwaliza awamu; kubanga
ayetongodde era biri kunkola etakyuukakyuuka. Enjuba, Obusiraamu kitegeeza: okwewaayo okukolera kubiragiro
Omwezi, Zimmunyeenye n’ensi byagonzebwa kunfuga by’oyo alagira nekw’ebyo by’agaana awatali
emu yokka egobererwa, tewali wadde okujawukanako kubyawukanako –nga bwokitegedde gyebuvudde, Enjuba,
nakatono. N’omuntu yennyini singa obeera wetegerezza Omweezi n’ensi byonna byewaayo, empewo, amazzi,
embeera ze zikutegeeza nti mazima ye mugonvu eri ekitangaala, ekizikiza n’ebbugumu byonna byewaayo,
enkola ya Katonda olugonda olujjuvu, era tayinza emiti, amayinja n’ebisolo byonna byewaayo eri oyo
kubeera nakyetaago kyonna eri amazzi oba emmere oba eyabissaaawo, wabula mazima omuntu oyo atamanyi
ekitangaala oba ebbugumu okujjako nga kisinziira Allah katondawe oyo amulera , awakanya okubaawo kwa
kuntegeka ya Katonda n’okugera kwe kweyategekera Katonda era n’awakanya obubonero bwe, oba n’asinza
obulamubwe, n’ebiyungo bye byonna nebibeera nga ebitali ye n’amugattako ebirala oyo abeera ayeewaayo
nabyo bigonvu eri okutetenkanya okwo, n’emirimu mubutonde obwo bweyatonderwako.
gyonna ebiyungo ebyo gyebikola tegyiberawo wabula nga Ebyo bw’omala okubitegeera, sembera tutunule
Katonda bweyabisalirawo. N’okugera okwo okubuna kumbeera y’omuntu, ogya kugisinngaana nti mazima
buli ekiriwo kwekigondera era n’ekitakwawukanako, omuntu akaayanirwa ensonga bbiri:
okuviiraddala ku munyeenye esinga obunene kuggulu Ensonga esooka:
okutuuka kukantu akatono ennyo munsi akenkana nga Obubumbwa obwo Katonda bweyabumbirako
akanyiikuuli k’omusenyu, byonna Katonda omufuzi omuntu obw’okwewaayo eri Katonda n’okugondera
omugulumivu yeyabitetenkanya era yeyabigerageranya. ebiragiro bye n’okwagala okumusinza n’okusembera
Kale bwekibeera nga buli kintu ekiri muggulu nemunsi gya’li n’okwagala ebyo Allah eyamutonda by’ayagala
n’ebyo ebiri wakati wabyombiriri nga bigondera nga okwogera amazima, okwagala ebirungi, okukyaawa
okutetenkanya okwo, ekyo kitegeeza nti mazima ensi ebyo Allah Katondawe bye yakyaawa ng’obulimba,
yonna ngonvu nnyo eri omufuzi omutetenkanya oyo ebikolwa ebikyaamu, okwekubiira n’ebirala ebigoberera

175 176
ebyo mw’ebyo ebiri mububumbwa nga okwagala okwesalirawo ekyo ky’abeera ayagadde: ye’waayo eri
emmaali, abakyala n’abaana n’okwagala okulya Katondawe amugndere oba amujeemere, abeere
n’okunywa n’okuwasa n’ebyo okuwasa bye kwetaaga Musiraamu oba abeere mukaafiiri- (kiri gya’li- oba
kubiyungo by’omubiri bituukiriza emirimu gy’abyo yeebaza –n’akkiriza obulunngamu- oba agaana –
egyibikakatako. okukkiriza obulunngamu) 76:3.
Ensonga ey’okubiri: .3/‫وإﻣﺎ ﻛﻔﻮرا{ اﻟﺪﻫﺮ‬ ‫}إﻣﺎ ﺷﺎﻛﺮا‬
Okwagala kw’omuntu n’okusalawo kwe: mazima
Allah ow’ekitiibwa yamutumira ababaka n’assa n’ebitabo Nekulw’ensonga eyo ky’ova olaba nti osinngaana
omuntu yennyini asobole okwawula wakati w’amazima abantu nga balimu emiteeko ebiri:
n’obulimba, newakati w’obulungamu n’obubuze, ayawule Omuntu amanyi omutonziwe, era nga amukkiriza
wakati w’ekirungi n’ekibi, n’amuwa amagezi nti ye mulezi, ye mufuzi era ye Katonda asinzibwa yekka,
n’okutegeera asobole okulaba obulungi mu kwesalirawo era n’abeera nga agoberera amateeka ge mu bulamu bwe
kwe. N’oluvannyuma, bwaba ayagadde akwate ekkubo buno obw’okwesalirawo: Kweggamba n’akola nga
ly’obulungi limutuuse eri amazima n’obulunngamu, bweyabumbirwa ku kwewaayo eri Katondawe omuleziwe
bw’abeera tayagadde ekyo akwate obukubo bw’ebibi era nga tayawukana kububumbwa wadde n’akatono,
bumutwale eri ebibi n’okuzikirira. wabula nga agoberera okutetenkanya kw’omuleziwe.
Singa obeera otunuulidde omuntu nga osinziira Oyonno ye Musiraamu omujjuvu oyo eyamalirira
kunsonga esoose ogya kukisanga nti mazima okwewaayo okwewaayo eri Katondawe era mazima okumanya kwe
kwe eri Katondawe n’okugondera ebiragiro bye kubeera kufuuse okumanya kwennyini okutuufu; kubanga
kyamububumbwa bwe. Yabumbibwa nga alina mazima ye ategedde Allah omutonziwe,
okutuukiriza era nga tasobola kwawukana kububumbwa eyamutandiikawo awatali kifaananyi kyonna kw’alabira,
obwo era embeera ye mw’ekyo y’embeera y’ebitonde oyo eyamutumira Ababaka n’amuwa okumanya
ebisigadde. n’okuyiga, amagezige negabukeesa nga malungi
Wabula singa omutunuulidde nga osinziira n’ebirowoozo bye nga birungi; kubanga asobodde
kunsonga ey’okubiri ogya ku musinngaana nga ye y’alina okukozesa ebirowoozo bye oluvannyuma n’asalawo
obutasinza kirala kyonna wabula Allah -Katonda- oyo
177
178
eyamuwa ekitone ky’okutegeera n’okulowooza kunsonga N’oluvannyuma lw’ebyo byonna yekyusa n’awakanya
ezitali zimu, olulimilwe nelukeesa nga lwatula mazima okubaawo kwa Katondawe, n’agaana okumusinza,
gokka; kubanga owawaggulu yamugabira obusobozi n’agaana okugondera amateeka ga Katonda mw’ebyo
bw’okwatula n’okwogera…n’abeera nga alinga by’alinako okwesalirawo munsonga z’obulamu bwe, oba
atasigazza mubulamubwe kirala kyonna wabula okwogera n’amugattako ebirala, n’agaana okukkiriza obubonero
amazima gokka; kubanga kati afugibwa mateeka ga Allah bwe obulaga obw’omu bwe, Omuntu nga oyo ye
mw’ekyo ky’alinako okwesalirawo kunsongaye. mukaafiiri . Ayitibwa bw’atyo; kubanga ekigambo
Wakatiwe n’ebitonde newajjawo okukwatagana “Bukaafiiri” kiri mululimi luwarabu ekitegeeza
n’enkolagana ennene ey’okumanyagana n’okubeesebwa okubikkirira, n’omuntu oyo ayitibwa “Omukaafiiri”
beesebwa; kubanga ye tasinza kirala kyonna wabula Allah kulw’okubanga abikkirira obubumbwa bwe obutuufu ne
omutetenkanya ennyo era omumanyi ennyo oyo ebitonde bitalabika, n’ayolesa obuwakanyi olw’obutamanya
byonna gwebisinza nebigondera ebiragiro bye era kituufu . Mazima otegedde bulungi nti omuntu oyo
nebikkiriza okugera kwe, mazima ebitonde byonna Allah yazaalibwa nga ali kububumbwa bw’okwewaayo eri
yabigonza kululwo owange ggwe omuntu. Katonda n’okugondera ebiragiro bye era ebiyungo
by’omubiri gwe nga bikolera kububumbwa
bw’obujeemulukufu era nga buli kimu kunsi kuno akikola
OBWENNYINI BW’OBUKAAFIIRI okusinziira kunkola ey’okwewaayo eri Allah Katonda we,
N’ekyennyume ky’omuntu omusiraamu yemuntu wabula oluvannyuma yabikka n’ejjiji ekkwafu
omulala azaalibwa nga Musiraamu –agondera ebiragiro ery’obutamanya n’abikka kumaasoge obubumbwa
bya Katondawe- mu bulamu bwe bwonna kyokka nga bw’ensi era obubumbwa bwe nebubula, kale y’ensonga
takimanyi nti Musiraamu eranga ne katondawe lwaki omulaba nga takozesa magezi wadde okumanya,
tamumanyi eranga n’amateekage tagakkirizanga wadde wabula abikozesa nw’ebyo ebyawukana n’obubumbwa
okubeera nga agoberera Ababakabe era nga tannaba byokka, era talaba okugyako ebyo ebyonoona
nakukozesaako magezi n’akumanya ebyo Allah obubumbwa obutuufu era takola okugyako ebyo
omuleziwe byeyamuw bimuyambe okumanya omuleziwe ebibwonoona .
oyo eyamutonda n’amuteekako amaaso n’amatu.

179 180
Kati kiri gy’oli okulowooza n’okugeraageranya Mazima omubaka Nnabbi Muhammad –Allah asse
gwe kennyini ebyo omukaafiiri byeyakuba amabega kuye ebyengera n’emirembe- yannyonyola amakulu
n’ayonooneka n’abeera mukubula okw’ewala ennyo era g’ekigambo “Busiraamu” n’agamba nti: “Omutima gwo
okweyolefu. kwekwewaayo kwagwo eri Katonda, n’Abasiraamu
N’obusiraamu obwo bw’olina okubeera nga nebawona olulimilwo n’emikono gyo”. N’abuuzibwa nti:
bw’okolerako era nga obugoberera,sinsonga nzibu wabula Busiraamu ki obusinga obulungi? N’agamba nti:
ky’ekintu ekyangu ennyo eri oyo Allah gw’abeera “kwekukkiriza”. N’abuuzibwa nti: ate obukkiriza kye ki?
akyanguyirizza; kubanga okugondera Katonda - N’addamu nti: “kwekukkiriza Katonda nebamalaika be,
Obusiraamu- ensi eno yonna -eggulu n’ensi- n’ebitabo bye, n’ababaka be n’okukkiriza okuzuukira
kw’etambulira nga Katonda bwategeeza nti: (bagoberera oluvannyuma lw’okufa”. Nate omubaka wa Allah –Allah
Allah abo bonna abali muggulu nemunsi mukugonda asse kuye ebyengera n’emirembe- yagamba nti:
nemukukakibwa) 3:83. “Obusiraamu: kwekukakasa nti tewali asinzibwa
.83/‫ﻃﺮﻋﺎً وﻛﺮﻫﺎً{آل ﻋﻤﺮان‬ ‫}وﻟﻪ أﺳﻠﻢ ﻣﻦ ﰲ اﻟﺴﻤﻮات واﻷرض‬ kubutuufu wabula Allah yekka era mazima Muhammadi
mubaka w’Allah, n’oluvannyuma n’osaala, n’ojja
Era Obusiraamu y’eddiini ya Katonda gy’amanyi omusolo mummaali, n’osiiba omweezi gwa Ramadhan,
nga bw’agamba nti: (Mazima Eddiini awali Katonda – n’ogenda n’emakka okulambuula ennyumba ya Katonda
gy’amanyi bwe- Busiraamu) 3:19. singa obeera n’obusobozi obutuuka gy’eri”. Era yagamba
.19/‫اﻹﺳﻼم{ آل ﻋﻤﺮان‬ ‫}إن اﻟﺪﻳﻦ ﻋﻨﺪ اﷲ‬ nti: “Omusiraamu: y’oyo Abasiraamu gwebawona olulimi
lwe n’omukonogwe”.
N’obusiraamu: kwekwewaayo eri Katonda nga N’eddiini eno ey’obusiraamu y’eyo Katonda
Allah ow’ekitiibwa bw’ategeeza nti: (Bwebaba nga gy’atagenda kukkiriza ddiini ndala yonna wabula yo
bakukaayanyizza –ggwe Muhammad-ogambanga nti: nze yokka, sikubantu abaasooka wadde nekw’abo
newaddeyo eri Allah –Katonda wange, nze- n’oyo abalisembayo; kuba nebannabbi bonna ba’li ku ddiini ya
angoberera) 3:20. Busiraamu, Allah bweyali ayogera ku Nnabbi Nuuhu –
.20/‫اﺗﺒﻌﻦ{ آل ﻋﻤﺮان‬ ‫}ﻓﺈن ﺣﺂﺟﻮك ﻓﻘﻞ أﺳﻠﻤﺖ وﺟﻬﻲ ﷲ وﻣﻦ‬ emirembe gibeere kuye- yagamba nti: (Era basomere
ekyafaayo kya -Nnabbi- Nuuhu mukiseera bweyagamba
181 182
abantu b’ekibiina kye nti: Abange mmwe ab’ekibiina
kyange! Bwekiba nga kubazitooweredde okubeera
‫}وﻗﺎل ﻣﻮﺳﻰ ﻳﺎ ﻗﻮم إن ﻛﻨﺘﻢ آﻣﻨﺘﻢ ﺑﺎﷲ ﻓﻌﻠﻴﻪ ﺗﻮﻛﻠﻮا إن‬
kwange mu mmwe n’okubabuulirira kwange obubonero .84/‫ﻛﻨﺘﻢ ﻣﺴﻠﻤﲔ{ ﻳﻮﻧﺲ‬
bwa Katonda, kale -nze- neesize Katonda…)
nekunkomerero y’ebigambo ebyo yagamba nti: (era Ate Allah bweyali anyumya ku Isa -Yesu- yagamba
nalagirwa okubeera ow’omubasiraamu –abagoberera nti: (Era ne mukiseera bwe natumira eri abayigirizwa –
ebiragiro bya Katonda n’amateekage-) 10:71-72. nembagamba nti: munzikirize nze n’Omubaka wange,
nebagamba nti: tukkirizza era Julira nti mazima ffe tuli
‫ﻧﻮح إذ ﻗﺎل ﻟﻘﻮﻣﻪ إن ﻛﺎن ﻛﱪ ﻋﻠﻴﻜﻢ‬
ٍ ‫}واﺗﻞ ﻋﻠﻴﻬﻢ ﻧﺒﺄ‬ Basiraamu –abagoberera ebiragiro bya Katonda
n’amateeka ge) 5:111.
‫ وأﻣﺮت أن أﻛﻮن‬... ‫ﻣﻘﺎﻣﻲ وﺗﺬﻛﲑي ﺑﺂﻳﺎت اﷲ ﻓﻌﻠﻰ اﷲ ﺗﻮﻛﻠﺖ‬
‫}وإذ أوﺣﻴﻨﺎ إﱃ اﳊﻮارﻳﲔ أن آﻣﻨﻮا ﰊ وﺑﺮﺳﻮﱄ ﻗﺎﻟﻮا واﺷﻬﺪ‬
.72-71/‫ﻣﻦ اﳌﺴﻠﻤﲔ{ ﻳﻮﻧﺲ‬
.111/‫ﺑﺄﻧﻨﺎ ﻣﺴﻠﻤﻮن{ اﳌﺎﺋﺪة‬
Nate Allah bweyali ayogera ku Nabbi Ibraahiimu –
emirembe gibeere kuye- yagamba nti: (Jjukira mukiseera Era Eddiini eno ey’Obusiraamu amateeka ga’yo,
awo omuleziwe bwe yamugamba nti: weeweeyo gyendi, - n’enzikiriza za’yo n’ennamula za’yo ebijja mu bubaka
Ibraahiimu- n’agamba nti: newaddeyo eri omulezi bwa Katonda obwassibwa nga nabwo ky’ekitabo
w’ebitonde byonna) 2:131. eky’ekitiibwa Qur’an n’enkola y’Omubaka wa Katonda
Muhammad –Allah asse kuye ebyengera n’emirembe- era
.131/‫اﻟﻌﺎﳌﲔ{ اﻟﺒﻘﺮة‬ ‫}إذ ﻗﺎل ﻟﻪ رﺑﻪ أﺳﻠﻢ ﻗﺎل أﺳﻠﻤﺖ ﻟﺮب‬ tujja kubeera nga tubinnyonyola mubufuunze.
Ate Allah bweyali anyumya ku Nnabbi Musa –
emirembe gibeere kuye- yagamba nti: (Musa n’agamba
nti: Abange ab’ekibiina kyange! Bwemubeera nga ddala EBIKOLO BY’OBUSIRAAMU
mwakkiriza Katonda mumweesige, bwemubeera nga muli N’ENSIBUKO YA’BWO
Basiraamu –abagoberera ebiragiro bya Katonda Abagoberezi b’amadiini agaasaangulwawo
n’amateekage) 10:84. n’enzikiriza enjingirire beemanyiriza okubeera nga
183 184
bagulumiza era nga batukuza ebitabo by’eddiini ebyo bayagalizza okulokoka n’ekitangaala. Era ekitabo kino
byebaasangawo ebyawandiikibwa kumirembe egyayita. kyekirimu ebikolo ebyo Katonda kweyasinziira atumire
Ebyo oluusi bye batamanyi nabwennyini bwbyo: Ababaka babituuse kubaddube, era Qur’an teyazuulibwa
eyabiwandiika oba oyo eyabivvunula n’abijja mululimi buzuuzi nga ebitabo ebirala era nga Muhammad –Allah
lwebyakiramu n’abizza mululala, era ebyo byebatamanyi asse kuye ebyengera n’emirembe- bwatetulinkiriza
wadde omulembe gwebyawandiikibwako. Kyokka nga kwogera byebataamulagidde, wabula eriyo n’Ababaka
ebitabo ebyo byawandikibwa abantu abatuukibwako buli abaamukulembera abaatumirwa: Mazima Allah yatumira
kyonna ekituuka ku muntu, ng’obunafu, obukeendeevu, Nabbi Ibrahiimu –emirembe gibeere kuye- n’amuwa
obwagazi bw’omwoyo n’okwerabira. Suhfu (omwaali amateekage), era Katonda n’agulumiza
Wabula Eddiini y’Obusiraamu yo yanjawulo nnyo Nabbi Musa –emirembe gibeere kuye- n’okumuwa
ku madiini agasugadde gonna kubanga yo yesigamira ekitabo Tawurati, ne Nnabbi Dauda –emirembe gibeere
kunsibuko yennyini ey’amazima nga nayo bwebubaka kuye- n’amussaako ekitabo Zaburi, bweyatuma Nnabbi
obw’omuggulu, era y’eyo Qur’an emannyiddwa obulungi Isa -Yesu- n’amuwa ekitabo Enjiil. Mazima ebitabo ebyo
munsi yonna n’ebigambo by’omubaka w’Allah byonna bwalinga bubaka bweyatumira eri Bannabbi be
Muhammad –Allah asse kuye ebyengera n’emirembe-, n’Ababakabe, wabula ebitabo ebyo ebyakulembera
era katubinnyonyole byombiriri mubufunze mubigambo ebisinga obungi mubyo babula ebirala nebyonoonebwa
bino ebijja:- nebikyusibwa kyusibwa.
A- Qur’an ey’ekitiibwa: Otegedde bulungi Wabula Qur’an ey’ekitiibwa mazima yo Allah
mukunnyonyola okukulembedde nti: Obusiraamu yagyeyimirira okugikuuma, era n’agifuula nga y’ebifuga
y’eddiini ya Katonda, nekulw’ensonga eyo Katonda era yeyasangulawo ebitabo ebyo byonna ebyagikilembera
kyeyava assa ekitabo Qur’an ku mubakawe Muhammad – Allah ategeeza nti: (Netussa gy’oli –ggwe Muhammad-
Allah asse ebyengera n’emirembe- nga kyakulunngamya ekitabo –Qur’an- namazima nga kikakasa ebyo byonna
abo abamutya, era nga gemateeka abajeemulukufu ebiri mumaaso g’akyo -ebyakikulembera- ebiri mu bitabo
gebalina okugondera, era nga kuwonya eri oba Allah –Enjiili ne Tawurati-, era nga kijuliza kubyo –ku bitabo
b’ayagalizza okuwona, era nga y’ettaala y’abo Allah ebyakikulembera) 5:48.

185 186
‫}وأﻧﺰﻟﻨﺎ إﻟﻴﻚ اﻟﻜﺘﺎب ﺑﺎﳊﻖ ﻣﺼﺪﻗﺎً ﳌﺎ ﺑﲔ ﻳﺪﻳﻪ ﻣﻦ‬ gyeyakuumibwamu netakendezebwako wadde
okwongerwamu, ategeera obukulu n’ekitiibwa kyayo, era
.48/‫اﻟﻜﺘﺎب وﻣﻬﻴﻤﻨﺎً ﻋﻠﻴﻪ{ اﳌﺎﺋﺪة‬ atereera n’agoberera ebyo Allah by’amulagira era
neyeewala ebyo byeyamugaana. Allah bweyayogera
Era Allah yakisuuta nti mazima kyo kinnyonyola kukussibwa kwa Qur’an eno yagamba bw’ati: (Mazima
buli kimu, yagamba bw’ati: (Era netukussaako –ggwe yo –Qur’an- kussibwa –okwava eri- omulezi w’ebitonde
Muhammad- ekitabo –Qur’an- nga kinnyonyola buli byonna. Yakka nayo mwoyo mutukuvu –Malaika
kintu) 16:89. Jibriilu-, omwesigwa. -Nagissa- ku mutima gwo; olyoke
ٍ
.89/‫ﺷﻲء{ اﻟﻨﺤﻞ‬ ‫}وﻧﺰﻟﻨﺎ ﻋﻠﻴﻚ اﻟﻜﺘﺎب ﺗﺒﻴﺎﻧﺎً ﻟﻜﻞ‬ obeere ow’omu batiisa) 16:192-194.
Nate n’ategeeza nti mazima Qur’an bulunngamu ‫}وإﻧّﻪ ﻟﺘﻨﺰﻳﻞ رب اﻟﻌﺎﳌﲔ ﻧﺰل ﺑﻪ اﻟﺮوح اﻷﻣﲔ ﻋﻠﻰ ﻗﺒﻠﻚ‬
nakusaasira; yagamba bw’ati: (Mazima mujjiddwa
obunnyonnyofu okuva eri omulezi wammwe –era .194-192/‫ﻟﺘﻜﻮن ﻣﻦ اﳌﻨﺬرﻳﻦ{ اﻟﺸﻌﺮاء‬
nemujjirwa- obulunngamu n’okusaasira) 6:157. Kale eyassa Qur’an ye Allah omulezi w’ebitonde
.157/‫{ اﻷﻧﻌﺎم‬..‫ورﲪﺔ‬ ‫وﻫﺪى‬ ‫}ﻓﻘﺪ ﺟﺎءﻛﻢ ﺑﻴﻨﺔ ﻣﻦ رﺑﻜﻢ‬ byonna. N’eyakka nayo ye mwoyo mutukuu Malaika
ً Jibriilu omwesigwa –emirembe gibeere kuye, ate
Nate Allah yakisuuta nti kirunngamya eri ekkubo gweyagissako ye Muhammad – Allah asse kuye
eryo eggolokofu: (Mazima Qur’an eno erunngamya eri ebyengera n’emirembe.
ekkubo eryo erisinga obutereevu) 17:9. Ne Qur’an eno ky’ekimu kuby’amagero bya
.9/‫{ اﻹﺳﺮاء‬...‫أﻗﻮم‬ ‫}إ ّن ﻫﺬا اﻟﻘﺮآن ﻳﻬﺪي ﻟﻠﱵ ﻫﻲ‬ Nnabbi Muhammad –Allah asse kuye ebyengera
n’emirembe- ekyasigalawo, era kimu ku by’amagero ebyo
Mazima yo Qur’an erunngamya abantu nebasobola ebigenda okusigalawo okutuusizaddala kulunaku
okukwata ekkubo eggolokofu mubuli nsonga yonna lw’enkomerero. Mazima eby’amagero ebya Bannabbi
munsonga z’obulamu bwabwe. bonna abaakulembera byakomanga mu bulamu bwabwe
N’oyo yenna ayetegereza obulungi engeri Qur’an nga webali, naye yo Qur’an mazima Allah yagifuula nga
eno ey’ekitiibwa gyeyassibwamu; n’engeri kabonero era nga y’endagaano ey’okusigalawo.
187 188
Mazima yo Qur’an nsonga ematiza era ky’amagero bweyategeeza, n’eyogera obubonero bungi ku
ekikukuutivu Allah kyeyagamba abantu bavuganye naye by’okumanya ebyo n’okutuusa olwaleero Abamanyi
nabo baleetayo ekitabo ekirala ekiringa yQur’an, abanobyereza ebimu tebannaba kubivumbula n’okutuusa
n’abagamba nti ekyo bwekiba nga kibalemye wa’kiri olwaleero.
baleeteyokko essuula kkumi zokka ezifaanagana n’ezo Nate nemw’ebyo ebyongera okujulira nti Qur’an
eziri mu Qur’an, oba kale baleeteyo wa’kiri essuula emu bubaka obwava ewa Katonda kwekubeera nti mazima
yokka! Kyokka byonna byabalema awamu n’okubeera nti Nnabbi oyo eyassibwako Qur’an eno oluberyeberye nga
ekitabo ekyo kyakolebwa munnyukuta nabigambo tennassibwa talina kyeyakolako kigifaanana era tewali
byebamanyi obulungi okwo teekako okubeera nti kijjibwa kuye nga kyagala okujifaanana, Allah ategeeza
yassibwa mu bantu abamanyi ennyo olulimi oluwarabu nti: (Bagambe –ggwe Muhammad- nti: singa Allah
lweyakkiramu n’engero za’lwo. Katonda yabagamba yayagala sandigibasomedde era teyandigibamanyisizzako
bw’ati: (oba bagamba nti –Qur’an Muhammad- wadde, mazima ntudde mummwe ebbanga lyonna
yagigunjawo -bugunja- bagambe nti: kale muleeteyo oluberyeberye lw’ayo –nga sinnaba kutumibwa naye nga
essuula egyifaanana, era musabe -okubayamba- oyo sirina kyenkolawo!- Abaffe temutegeera?) 10:16.
yenna gwemuba musobodde atali Katonda bwemuba nga
mwogera mazima) 10:38.
‫}ﻗﻞ ﻟﻮ ﺷﺎء اﷲ ﻣﺎﺗﻠﻮﺗﻪ ﻋﻠﻴﻜﻢ وﻻ أدراﻛﻢ ﺑﻪ ﻓﻘﺪ ﻟﺒﺜﺖ‬
‫}أم ﻳﻘﻮﻟﻮن اﻓﱰاﻩ ﻗﻞ ﻓﺄﺗﻮا ﺑﺴﻮرة ﻣﺜﻠﻪ وادﻋﻮا ﻣﻦ اﺳﺘﻄﻌﺘﻢ‬ .16/‫ﻓﻴﻜﻢ ﻋﻤﺮاً ﻣﻦ ﻗﺒﻠﻪ أﻓﻼ ﺗﻌﻘﻠﻮن{ ﻳﻮﻧﺲ‬
Wabula ate ekyewunyisa eyassibwako Qur’an eno
.38/‫ﻣﻦ دون اﷲ إن ﻛﻨﺘﻢ ﺻﺎدﻗﲔ{ ﻳﻮﻧﺲ‬ yali tamanyi kusoma wadde okuwandiika era
Nemw’ebyo ebyayongera okukakasa nti mazima teyagendako wadde eri omusomesa yenna kyokka awamu
Qur’an bubaka obwava eri Katonda; kwekubeera nti n’ekyo yali nga alemesa bakakensa abakugu mu kumanya
mazima yo yakungaanya amawulire mangi ddala olulimi oluwarabu n’engero za’lwo nga abagamba nabo
agakwata ku bibiina eby’emirembe egyayita edda omuntu baleeteyo ekifaanagana ne Qur’an, Allah ategeeza nti:
by’atasobola kutegeera, n’eyogera kubigenda okubeerawo (Era tobadde –ggwe Muhammad asobola- okusoma
mubiseera eby’omumaaso era nebibeera nga Qur’an ekitabo kyonna oluberyeberye lwayo –Qur’an- era –wali

189 190
tomanyi- nakugiwandiika n’omukono gwo ogwaddyo era
singa wali bw’otyo olwo abonoonyi bandibuusizza ً‫}اﻟﺬﻳﻦ ﻳﺘﺒﻌﻮن اﻟﺮﺳﻮل اﻟﻨﱯ اﻷﻣﻲ اﻟﺬي ﳚﺪوﻧﻪ ﻣﻜﺘﻮﺑﺎ‬
buusizza nnyo –n’amaanyi) 29:48. ‫ﻋﻨﺪﻫﻢ ﰲ اﻟﺘﻮراة واﻹﳒﻴﻞ ﻳﺄﻣﺮﻫﻢ ﺑﺎﳌﻌﺮوف وﻳﻨﻬﺎﻫﻢ ﻋﻦ اﳌﻨﻜﺮ‬
ٍ ‫}وﻣﺎ ﻛﻨﺖ ﺗﺘﻠﻮ ﻣﻦ ﻗﺒﻠﻪ ﻣﻦ‬
‫ﻛﺘﺎب وﻻ ﲣﻄﻪ ﺑﻴﻤﻴﻨﻚ إذا‬
.157/‫وﳛﻞ ﳍﻢ اﻟﻄﻴﺒﺎت وﳛﺮم ﻋﻠﻴﻬﻢ اﳋﺒﺎﺋﺚ{ اﻷﻋﺮاف‬
.48/‫ﻻ ارﺗﺎب اﳌﺒﻄﻠﻮن{ اﻟﻌﻨﻜﺒﻮت‬ Nate Allah yategeeza nga annyonyola nga
N’omusajja ono atamanyi kuwandiika wadde abayudaaya n’abakuristaayo bwebajjanga eri Nnabbi
okusoma ebiwandiike oyo ayayogerwako mukitabo Muhammad –Allah asse kuye ebyengera n’emirembe- ne
Tawurati ne mu Njiri nti tamanyi kusoma wadde bamwebuuzaako, yagamba nti: (Bannannyini kitabo –
okuwandiika ajjirwa Baakabona okuva mu Bayudaaya ne Abayudaaya n’Abakuristaayo- bakusaba obassize ekitabo
mu Bakuristaayo –abo abalina amateeka agaasigalawo mu okuva mu ggulu) 4:153.
Tawurati n’Enjiri- nga bamubuuza kw’ebyo ‫ﺗﻨﺰل ﻋﻠﻴﻬﻢ ﻛﺘﺎﺑﺎً ﻣﻦ‬
ّ ‫}ﻳﺴﺄﻟﻮﻧﻚ أﻫﻞ اﻟﻜﺘﺎب أن‬
byebaawakana mubyo era nga balamuza ja’li mw’ebyo
byebakaayagana mubyo, Allah yagamba bw’ati nga .153/‫{ اﻟﻨﺴﺎء‬..‫اﻟﺴﻤﺎء‬
annyonyola ebikwata ku Nnabbi –Allah asse kuye
ebyengera n’emirembe- nga bwebisangibwa mu Tawurati Nate Allah ow’ekitiibwa ategeeza nti: (Bakubuuza
ne mu Njiri: (Abo abagoberera Omubaka -Muhammad- –ggwe Muhammad- ku mwoyo) 17:85.
Nnabbi atamanyi kusoma biwandiike, era atamanyi .85/‫{ اﻹﺳﺮاء‬..‫اﻟﺮوح‬ ‫}ﻳﺴﺄﻟﻮﻧﻚ ﻋﻦ‬
wadde okuwandiika -Nnabbi- oyo gwebaasanga nga Nate Allah ow’ekitiibwa ategeeza nti: (Bakubuuza
yawandiikibwa gyebali mu -kitabo- Taurati nemu Njiri –ggwe Muhammad- ku Zil-Qarnaini) 18:83.
nga abalagira empisa ennungi n’abagaana empisa embi,
era nga abakkiriza okulya ebirungi n’abaziyiza okulya 83/‫اﻟﻘﺮﻧﲔ{اﻟﻜﻬﻒ‬ ‫}وﻳﺴﺄﻟﻮﻧﻚ ﻋﻦ ذي‬
ebibi) 7:157. Era Allah ayogera n’atutegeeza nti: (Mazima
Qur’an eno etegeeza abaana ba Israeli ebisinga obungi

191 192
mw’ebyo byebaawukanamu) 27:76. ensonga y’okulangirira Obusiraamubwe n’okusigala nga
‫}إ ّن ﻫﺬا اﻟﻘﺮآن ﻳﻘﺺ ﻋﻠﻰ ﺑﲏ إﺳﺮاﺋﻴﻞ أﻛﺜﺮ اﻟﺬي ﻫﻢ‬ afaayo nnyo okusoma n’okwetegereza ekitabo kino.
N’eQur’an eno ey’ekitiibwa yakunngaanya buli
.76/‫ﻓﻴﻪ ﳜﺘﻠﻔﻮن{ اﻟﻨﻤﻞ‬ kimu omuntu ky’ayinza okwetaaga, era yakunngaanya
ebikola, amateeka, enzikiriza, ennamula, enkolagana
Mazima Qassu Ibrahiim yagezaako okwetantala n’empisa, Allah ategeeza bw’ati: (Tetwalekayo mu kitabo
Qur’an n’alemererwa olw’ensonga zaayo enywevu –Qur’an-kintu kyonna –buli kimu mwekiri) 6:37.
n’obubonero bwa’yo obwannamaddala nabwekityo
.37/‫اﻷﻧﻌﺎم‬ ٍ ‫}ﻣﺎ ﻓﺮﻃﻨﺎ ﻣﻦ اﻟﻜﺘﺎب ﻣﻦ‬
{‫ﺷﻲء‬
yalangirira okulemwa kwe neye’waayo eri omutonziwe
n’alangirira Obusiraamubwe. Era erimu okuyita abantu okugya okwawula Allah,
Omu ku Basiraamu yatonera Doctor omumerica – era yayogera amannyage, ebitondebye n’ebikolwa bye,
Jafriy Langu- Qur’an enzivunule naye bweyasoma era ekowoola okugya okukolera kw’ebyo ebituufu
amakulu gaayo ago yasinngaana nga Qur’an eno y’ebuuza Bannabbi n’ababaka byebagya nabyo, era ekakasa nti
yokka nayokka neyeddamu n’ejjawo ekiziyiza ekibadde eriyo okudda eri Allah oluvannyuma lw’okufa, era eriyo
wakati waayo ne Doctor oyo, wabula yagamba nti: okubalibwa n’okusasulwa, era yawa ensonga
“Kirabika nti mazima oyo eyassa Qur’an eno ammanyi n’obubonero kubintu ebyo. Era Qur’an erimu era
nnyo okusinga nze bwenemanyi” ye ayinza atya enyumya ebyafaayo by’emirembe n’ebibiina ebyayita
obutamumanya nga ate oyo eyassa Qur’an y’oyo n’ebyo ebyabatuukako mubibonerezo by’ensi n’ebyo
eyatonda omuntu era nga naye ye Allah –ow’enjawulo ebibalindiridde kulunaku lw’okuzuukira olunaku
ennyo kubitonde bye, era ategeeza bw’ati: (Abaffe - lw’enkomerero.
Katonda- tamanyi ebyo byeyatonda?! Nga naye ye Era Qur’an erimu eby’amagero n’obubonero bungi
Mukwata mpola Omukugu Omumanyi ennyo) 67:14. ddala ebyo ebisamaaliriza ebirowoozo by’omuntu , era
.1/‫اﳋﺒﲑ{ اﳌﻠﻚ‬ ‫}أﻻ ﻳﻌﻠﻢ ﻣﻦ ﺧﻠﻖ وﻫﻮ اﻟﻠﻄﻴﻒ‬ n’ebyewunyisa abamanyi kyokka nga bituukaana nabuli
mulembe, era Abamanyi n’abanoonyereza
N’oluvannyuma lw’okusoma amakulu bagisinngaanamu ebyo byonna ebyababulako, era
agavvunulwa mu Qur’an eno ey’ekitiibwa kyabeera kankuleetereyo eby’okulabirako nga bisatu bikutangaaze
193 194
kunsonga eno era byebino: .40/‫ﻧﻮر{ اﻟﻨﻮر‬ ‫ﻳﺮاﻫﺎ وﻣﻦ ﱂ ﳚﻌﻞ اﷲ ﻟﻪ ﻧﻮراً ﻓﻤﺎ ﻟﻪ ﻣﻦ‬
1- Allah Omugulumivu atutegeeza nti: (Allah-
y’oyo eyayawula wakti w’ennyanja ebbiri –ennyanja- eno N’ekimanyiddwa obulungi mazima Muhammad –
amazzi ga’yo mawoomu ganywebwa n’ennyanja-endala Allah asse kuye ebyengera n’emirembe- eyassibwako
amazzi ga’yo gamunnyo olukalabule, n’assa wakati Qur’an eno teyeebagalako mulyato wadde n’akatono, era
wa’z’ombi ekiziyiza ekigaana –amazzi gazombi kumulembe gwe tegwaliko busobozi bubasobozesa
okwetabula) 25:53. kuvumbula ebifa mubuziba bwa mayanja! Kale ani oyo
eyamubuulira ebintu ebyo byonna atali Allah Omutonzi?!
‫}وﻫﻮ اﻟﺬي ﻣﺮج اﻟﺒﺤﺮﻳﻦ ﻫﺬا ﻋﺬب ﻓﺮات وﻫﺬا ﻣﻠﺢ‬ 2- Allah Omugulumivu atutegeeza okutondebwa
.53/‫أﺟﺎج وﺟﻌﻞ ﺑﻴﻨﻬﻤﺎ ﺑﺮزﺧﺎً وﺣﺠﺮاً ﳏﺠﻮراً{ اﻟﻔﺮﻗﺎن‬ kw’omuntu munnabaana n’agamba nti: (Mazima
twabumba omuntu -Adam- nga tumugya mu bbumba,
Nate Allah ayongera n’ategeeza nti: (Oba –abo n’oluvannyuma twamufuula amazzi agazaala agali
abakaafiiri- balinnganga abali mukizikiza kyennyanja munnabaana omunywevu, oluvannyuma twatonda -
ey’obuziba nga amayengo gagibisse -ageesereekeredde- okuva- mumazzi ago ekisaayisaayi netutonda -okuva-
nga waggulu wa’go eriyo amayengo -amalala- ne mukisaayisaayi ekinyama, -n’oluvannyuma- netutonda
waggulu wa’go –w’amayengo ago amalala- nga eriyo mu kinyama ekyo ekigonvu amagumba, amagumba ago
ebire, -kweggamba- bizikiza ebimu kubyo biri waggulu netugambaza ennyama, bwetwamala netumutandiika
wa binnaabyo, -n’omuntu ali munnyanja eno- singa olutonda olulala –netumufuuwamu omukka-, kale
ajjayo omukonogwe -agulabeko- tasemberera kugulaba. wawaggulu nnyo era wakitiibwa nnyo -oyo- Allah
N’omuntu oyo Katonda gw’aba tateereddewo kitangaala eyayooyoota okutonda era y’asinga abatonzi bonna)
talina kitangaala gy’akigya) 24:40. 23:12-14.
‫}أو ﻛﻈﻠﻤﺎت ﰲ ﲝﺮ ﳉّ ّﻲ ﻳﻐﺸﺎﻩ ﻣﻮج ﻣﻦ ﻓﻮﻗﻪ ﻣﻮج ﻣﻦ‬ ً‫ﲔ ﰒ ﺟﻌﻠﻨﺎﻩ ﻧﻄﻔﺔ‬ ٍ ‫}وﻟﻘﺪ ﺧﻠﻘﻨﺎ اﻹﻧﺴﺎن ﻣﻦ‬
ٍ ‫ﺳﻼﻟﺔ ﻣﻦ ﻃ‬
‫ﻓﻮﻗﻪ ﺳﺤﺎب ﻇﻠﻤﺎت ﺑﻌﻀﻬﺎ ﻓﻮق ﺑﻌﺾ إذا أﺧﺮج ﻳﺪﻩ ﱂ ﻳﻜﺪ‬ ٍ ‫ﰲ ﻗﺮا ٍر ﻣﻜ‬
ً‫ﲔ ﰒ ﺧﻠﻘﻨﺎ اﻟﻨﻄﻔﺔ ﻋﻠﻘﺔً ﻓﺨﻠﻘﻨﺎ اﻟﻌﻠﻘﺔ ﻣﻀﻐﺔ‬
195 196
‫ﻓﺨﻠﻘﻨﺎ اﳌﻀﻐﺔ ﻋﻈﺎﻣﺎً ﻓﻜﺴﻮﻧﺎ اﻟﻌﻈﺎم ﳊﻤﺎً ﰒ أﻧﺸﺄﻧﺎﻩ ﺧﻠﻘﺎً آﺧﺮ‬ Omuntu tasobola kulowooza kwankula nga eno
okubuna era tayinza nakukulowooza’ko ogatteko
.14-12/‫ﻓﺘﺒﺎرك اﷲ أﺣﺴﻦ اﳋﺎﻟﻘﲔ{ اﳌﺆﻣﻨﻮن‬ okubeera nti takisobola wadde agezaako n’obusobozibwe
bwonna , wabula abamu kubamanyi bwebabeera nga
Ebyo byonna Qur’an yabyogera dda wabula balina kebalengedde kekabeere kawuka oba ekimera
ekyewunyisa Abamanyi banna Science okuva edda nebawandiika ebyo byebakategeddeko tusigala twewunya
babadde tebavumbula nga mitendera egyo omuntu ekyo kyokka, wabula kimanye nti ebisigaddeyo
gya’yitamu ng’ali mulubuto lwannyina okutuusa byebatategedde mubikakwatako byebisinga obungi
lw’azalibwa, naye bakivumbudde, era nebakitegeera okusinga ebyo byebategeddeko!
kumulembe guno. Kale ani oyo eyabinnyonyola Omu kubamanyi Abafaransa ayitibwa Muris Bukay
Muhammad –Allah asse kuye ebyengera n’emirembe- yagerageranya wakati w’ebitabo bino: Taurati, Enjiil,
atali Katonda Omumanyi w’abuli kintu? neQur’an newakati w’ebyo ebituukiddwako
3- Agamba oyo owawaggulu ennyo nti: (Negya’li mukuvumbula ku mulembe guno mw’ebyo ebikwata
y’eri ensumuluzo z’eby’ewala ebitalabika, tewali – kukutondebwa kw’eggulu n’ensi n’okutondebwa
n’omu- abimanyi wabula ye. Era amanyi ebyo byonna kw’omuntu; kyokka yakisinngaana nga ebivumbuddwa
ebiri kulukalu ne mu nnyanja, era tekayinza kugwa kumulembe guno byonna nga bikwtagana era nebissa
akakoola konna –okuva kumuti gwonna- wabula kimu n’ebyo ebyayogerwa mu Qur’an ey’ekitiibwa
akamanya, era tewali mpeke eri mubizikiza by’ettaka wabula Taurati n’Enjiil ebyo ebiriwo munsangi zino byo
wadde embisi oba enkalu wabula byonna biri mukitabo yabisinngaana nga birimu ebintu bingi nnyo ebitali
ekinnyonyofu) 6:59. bituufu mw’ebyo ebikwata kukutondebwa kw’eggulu
‫ وﻳﻌﻠﻢ ﻣﺎ ﰲ اﻟﱪ‬، ‫}وﻋﻨﺪﻩ ﻣﻔﺎﺗﺢ اﻟﻐﻴﺐ ﻻ ﻳﻌﻠﻤﻬﺎ إﻻ ﻫﻮ‬ n’ensi n’okutondebwa kw’omuntu n’ebisolo ebirala.

‫ﺣﺒﺔ ﰲ ﻇﻠﻤﺎت‬ ٍ ‫ورﻗﺔ إﻻ ﻳﻌﻠﻤﻬﺎ وﻻ‬ٍ ‫واﻟﺒﺤﺮ وﻣﺎ ﺗﺴﻘﻂ ﻣﻦ‬ B- Obubaka obw’omuggulu obw’okubiri
ze’Sunnah zaNnabbi Muhammad –Allah asse
.59/‫ﲔ{ اﻷﻧﻌﺎم‬ ٍ ‫ﻳﺎﺑﺲ إﻻ ﰲ‬
ٍ ‫ﻛﺘﺎب ﻣﺒ‬ ٍ ‫وﻻرﻃﺐ وﻻ‬ٍ ‫اﻷرض‬ kuye ebyengera n’emirembe.
Allah omugulumivu yassa Qur’an ku Omubakawe

197 198
Muhammad –Allah asse kuye ebyengera n’emirembe - asse kuye ebyengera n’emirembe- teyayogera nga
nate n’amutumira ekigifaanana nga nakyo ze Sunnah kigambo kyonna kulwa kwagala kwe, era Katonda
ez’obwannabbi ezo ezigaziya era n’ezinnyonyola ategeeza nti: (Era tayogera –Muhammad ebyo
ebigendererwa mu mateeka agali mu Qur’an, era by’abagamba- nga agya kukwagala kwe, -era- tali ye –
Omubaka Muhammad –Allah asse kuye ebyengera agoberera ekirala kyonna- wabula obubaka
n’emirembe- yazoogerako bw’ati: “Abange! Mazima nze obuweerezebwa gyali obumuyigiriza -nga buva ewa Allah
naweebwa Qur’an n’ekigifaanana”. Kale mazima Omutonzi-,abumuyigiriza -oyo- ow’amaanyi amayitirivu
yamukkiriza okunnyonyola ebyo ebiri mu Qur’an ebyo ennyo –Malaika Jibriilu) 53:3-5.
ebyajjira awamu, ebibuna n’ebitongole, era Allah
amwogerako bw’ati: (netukussaako eky’okujjukiza –
‫}وﻣﺎ ﻳﻨﻄﻖ ﻋﻦ اﳍﻮى إن ﻫﻮ إﻻ وﺣﻲ ﻳﻮﺣﻰ ﻋﻠﻤﻪ ﺷﺪﻳﺪ‬
Qur’an- obeere nga onnyonyola abantu –amakulu ge- .5-3/‫اﻟﻘﻮى{ اﻟﻨﺠﻢ‬
ebyo ebyassibwa gyebali balyoke balowooza kubyo)
16:44. Wabula obuvunanyizibwa bwe kutuusa ebyo
Katonda by’amulagidde eri abantu , era Allah atutegeeza
‫}وأﻧﺰﻟﻨﺎ إﻟﻴﻚ اﻟﺬﻛﺮ ﻟﺘﺒﲔ ﻟﻠﻨﺎس ﻣﺎ ﻧﺰل إﻟﻴﻬﻢ ﻟﻌﻠّﻬﻢ‬ nti yamuagira agambe abantu nti: (… Nze sigoberera
wabula ebyo ebiweerezebwa gyendi, era siri nze wabula
.44/‫ﻳﺘﻔﻜﺮون{ اﻟﻨﺨﻞ‬ ndi mutiisa atangaaza) 46:9.
Ne Ssunnah zino ezoogerwako y’ensibuko
ey’okubiri kw’ezo ezivaako obusiraamu. Ne Sunnah
{‫إﱄ وﻣﺎ أﻧﺎ إﻻ ﻧﺬﻳﺮ ﻣﺒﲔ‬
ّ ‫}إن أﺗﺒﻊ إﻻ ﻣﺎ ﻳﻮﺣﻰ‬
kitegeeza ebyo byonna ebyayogerwa nga bijjiddwa ku .9/‫اﻷﺣﻘﺎف‬
Nnabbi –Allah asse kuye ebyengera n’emirembe- mu Era Sunnah zino ezekitiibwa zeziyigiriza amateeka
butuufu, okugeza nga ebigambo bye, ebikolwa bye, g’obusiraamu, enzikiriza ya’bwo, okusinza, enkolagana
okulabakwe ekikolebwa n’atakigaana n’ebitendo bwe. n’empisa nga bwebitekeddwa okukolebwamu n’engeri
Era Sunnah zino kwa’li kutumirwa okwavanga ewa ya’byo, mazima Nnabbi –Allah asse kuye ebyengera
Katonda okugya eri omubakawe Muhammad –Allah asse n’emirembe- yali nga assa munkola ebyo by’alagira era
kuye ebyengera n’emirembe- kubanga Nnabbi ono –Allah n’abinnyonyola abantu n’abalagira bakole nga

199 200
bwebamulabye nga akola, okugeza nga bweyagamba nti: nga mwesiimbu, benkanya era nga boogezi ba mazima.
“Musaale nga bwemundabye nga nsaala” mazima Allah Era Sunnah engeri gyeziri nti kwekussa Obuiraamu
yalagira Abakkiriza babeere nga bagoberera Nnabbi mu bikolwa, nabwekityo zezinnyonyola nezivvunula
Muhammad –Allah asse kuye ebyengera n’emirembe- Qur’an ey’ekitiibwa, era zezanjuluza amateeka ga Qur’an,
mubikolwa bye byonna n’ebigambo bye ; obukkiriza era zeziteekulula amateeka agajjira awamu; kuba Nnabbi
bwabwe bulyooke bujjule, yagamba bw’ati: (Mazima –Allah asse kuye ebyengera n’emirembe- yali nga
mulina mu Mubaka wa Katonda -Muhammad- annyonyola ebyo ebissiddwa gya’li nabigambo bye oba
eky’okugoberera ekirungi eri oyo asuubira -okusisinkana- nabikolwa bye oba nabyo byombiriri awamu, wabula
Katonda -amusasule- n’olunaku lw’enkomerero, Sunnah naz’oluusi ziyinza okwetongola ku Qur’an
n’ayitiriza okwogera ku Katonda) 33:21. n’ezibeera nga zezinnyonyola amateeka agamu.
‫}ﻟﻘﺪ ﻛﺎن ﻟﻜﻢ ﰲ رﺳﻮل اﷲ أﺳﻮة ﺣﺴﻨﺔ ﳌﻦ ﻛﺎن ﻳﺮﺟﻮ‬ N’olwekyo kyatteeka okukkiriza Qur’an ne Sunnah
nti byombiriri y’ensibuko era gy’emisingi gy’eddiini
.21/‫اﷲ واﻟﻴﻮم اﻵﺧﺮ وذﻛﺮ اﷲ ﻛﺜﲑاً{ اﻷﺣﺰاب‬ y’Obusiraamu egikakata okugoberera, okubiramuza,
okugoberera ebiragiro byabyo byombiriri, okwewala
Abo abaali ne Nnabbi banneebe ba’kola kinene byebigaana byombiriri, okukakasa ebyo byonna byombi
nnyo okumujjako n’okukwaata ebigambo bye n’ebikolwa byebigamba, n’okukkiriza amannya g’Allah, ebitendo bye
bye nebabituusa kw’abo abagya oluvannyuma lwabwe. n’ebikolwa bye ebyo ebyayogerwako mubyo byombiriri,
N’oluvannyuma Sunnah zino za’wandiikibwa mubitabo n’okukkiriza ebyo Allah omutonzi byeyategekera
ebitongole, era mazima abaawandiika Sunnah zino ba’li mikwano gye egyimukkiriza, n’okukkiriza nti ebyo
beegendereza nnyo kumuntu oyo gwebaazigyangako, era byonna bye yalagaanyisa abalabebe abamujeemera bya
nga oyo gwebagyako Sunnah zino ateekwa okubeera nga mazima, Katonda atutegeeza bwa’ti: (Nedda, ndayidde
yali awangaala bulungi nnyo n’oyo gweyazigyako mukamawo, tebagenda kubeera bakkiriza okutuusa lwe
bwebatyo okutuusa lwebituuka kw’oyo eyazijjira ddala banaakulamuzisanga mw’ebyo byebakaayaganyemu
kumubaka wa Katonda –Allah asse kuye ebyengera wakati wa’bwe, n’oluvannyuma nebatasigala mu myoyo
n’emirembe-, era abo bonna aba’li kulunyiriri olujjulula gy’abwe kakunkuna konna mw’ekyo ky’oba olamudde, -
Sunnah zino bateekwa okubeera nga bonna be’sigwa era

201 202
wabula- ne’beewaayo olwewa –olutaliimu kubuusabuusa) Eddaala erisooka: Obusiraamu:
4:65. Obusiraamu ly’eddaala erisooka era bulina empagi
‫}ﻓﻼ ورﺑﻚ ﻻ ﻳﺆﻣﻨﻮن ﺣﱴ ﳛﻜﻤﻮك ﻓﻴﻤﺎ ﺷﺠﺮ ﺑﻴﻨﻬﻢ ﰒ ﻻ ﳚﺪوا‬ ttaano, nazo ze’zino: Okukakasa okwemirundi ebiri,
okusaala, okutoola Zaka, okusiiba n’okugenda eMakka
.65/‫ﰲ أﻧﻔﺴﻬﻢ ﺣﺮﺟﺎً ﳑﺎ ﻗﻀﻴﺖ وﻳﺴﻠﻤﻮا ﺗﺴﻠﻴﻤﺎً{ اﻟﻨﺴﺎء‬ okulambula ennyumba ya Katonda.
Nate Allah ategeeza nti: (Omubaka -Muhammad- Empagi y’obusiraamu esooka: Okukakasa nti teri
ekyo kyabanga abaletedde mukikwatenga n’ekyo Katonda asinzibwa kubutuufu wabula Allah yekka,
ky’abanga abagaanye mukirekengayo -mukyewalenga) n’okukakasa nti mazima Muhammad mubaka wa Katonda
59:7. –Allah asse kuye ebyengera n’emirembe.
N’amakulu g’okukakasa okusooka kwekumatira nti
7/‫اﳊﺸﺮ‬ {‫}وﻣﺎ آﺗﺎﻛﻢ اﻟﺮﺳﻮل ﻓﺨﺬوﻩ وﻣﺎ ﺎﻛﻢ ﻋﻨﻪ ﻓﺎﻧﺘﻬﻮا‬ tewali kisinzibwa ku mazima kuno kunsi wadde muggulu
N’oluvannyuma lw’okwanjula ensibuko okugyako Allah yekka ye Katonda ow’amazima yekka,
z’Obusiraamu n’amateeka gaabwo, tugya kubeera nga era buli katonda yenna atali ye wa bulimba. Era
tukutegeeza amadaala g’eddiini eno, era ge’gano: okukakasa bw’otyo kutegeeza nti okusinza kwonna olina
Obusiraamu, Obukkiriza, n’okuyisa obulungi, era tugya kukukolera Allah yekka n’oleka okusinza ebitali ye
kubeera nga tukunnyonyola kinnakimu mubufuunze byonna, n’okukakasa kuno tekugasa nannyini kwo
awama n’empagi za’kyo. okutuusa nga ensonga bbiri zituukiridde:
Ensonga esooka: Alina okwogera ekigambo (La
Illaaha Illa Llah) nga kiviira ddala kuntobo y’omutima
AMADAALA G’EDDIINI gwo, nga olina okumanya okw’okwekenneenya
Y”OBUSIRAAMU n’okukakasa n’okwagala.
Eddiini eno erina amadaala asatu: Obusiraamu, Ensonga ey’okubiri: okubeera nga awakanya ebyo
Obukkiriza n’okuyisa obulungi. byonna ebisinzibwa ebitali Allah. Omuntu yenna ayogera
okukakasa okwo kyokka n’atakaafuwaza ebyo
ebisinzibwa ebitali Allah ow’ekitiibwa okukakasa kwe

203 204
tekumugasa. abeera azza bugya obukkirizabwe era n’atukula okuva
Ate okukakasa nti mazima Muhammad mubaka mubyonoono, era kuziyiza wakatiwe n’ebyonoono. Kale
w’Allah kitegeeza kumugondera mubyonna byeyalagira, singa omuddu azuukuka mutulo twe kumakya alina
n’okumukakasa amazimage mw’ebyo byeyayogera, okweyanjula mumaaso ga Katondawe nga yenna
n’okwewala byonna byeyaziyiza n’abigaana, n’okubeera mutukuvu era nga muyonjo: Agulumiza mukamawe, era
nga Allah tasinzibwa wabula nga asinzibwa n’ebyo n’akakasa nti mudduwe, n’amusaba obuyambi,
byeyalaalika. Era olina okumanya n’okukakasa nti n’okumulunngamya, era n’azza bugya endagaano eyo
mazima ye muddu tasinzibwa, n’omubaka talimba wabula gyeyakola ne Katondawe ey’okumugondera
agonderwa era n’agobererwa, omuntu yenna amugondera n’okumusinza, era abeera mumaaso ga Katondawe nga
agenda kuyingira Ejjanah n’oyo yenna amujeemera avvunnamye,ayimiridde, akutamye, embeera bwetyo
agenda kuyingira Omuliro. Era olina okumanya agiddingana emirundi etaano buli lunaku. Wabula
n’okukakasa nti mazima okufuna amateeka agakwata kulw’okusaala kuno kimukakatako okubeera nga
kunzikiriza entuufu oba okusinza okwo Allah mutukuvu mu mutima gwe, mutukuvu omubirigwe,
kweyalagira, oba agakwata kuntegeka y’okulamula, oba mutukuvu engoyeze, era nga n’ekifo w’agenda okusaalira
agakwata kumpisa, oba agakwata kuludda lw’okuzimba nga nawo watukuvu. Era Omusiraamu eswala erina
amaka, oba kuludda lw’okukkiriza ebirina okuliibwa okubeera nga agisaalira mukibiinja wamu nebagandabe
n’okuziyiza ebitatekeddwa kuliibwa, n’ebirala ng’ebyo, Abasiraamu mu muzikiti –singa agubeera kumpi, era
tebijjibwa kumulala yenna wabula bijjibwa kumubaka balina okubeera mukusaala nga emitima gya’bwe
ono ow’ekitiibwa Muhammad –Allah asse kuye bagyo’lekkezza eri Mukama wa’bwe Omutonzi wa’bwe,
ebyengera n’emirembe- kubanga ye Mubaka wa Katonda era nga ebyenyi byabwe babyolekezza eri Ka’bah
atuusa amateeka ga Katonda kubantu. ey’ekitiibwa eyo ennyumba ya Katonda . Mazima
Empagi Eyokubiri, Okusaala: Okusaala esswala yateekebwa mungeri ezisinga obulungi era
y’empagi ey’okubiri mu mpagi z’Obusiraamu, wabula enzijuvu ezo abaddu ba Ktonda zebamusinzizaamu, kuba
okusaala y’empagi obusiraamu kwebuyimirira kuba yo erimu okugulumiza Katonda ng’akozesa ebiyungo
yeyunga wakati w’omuddu ne mukamawe, agiddingana eby’enjawulo nga okwatula kw’olulimi, emikono gikola
emirundi etaano buli lunaku, era buli lw’abeera muyo n’amagulu, omutwe n’ebiguliko –amaaso,amatu,

205 206
omumwa…-, n’ebiyungo ebisigadde byonna bikola, buli kikakafu okubeera nga Omusiraamu awaayo omusolo
kimu kubiyungo by’omubiri ku kusinza kuno kijjako guno -Zakah- nga musiimu mu mutimagwe,
omugabo gw’akyo nga munene ddala. n’atalondooza baagiwadde na kubalaalaasa oba
Kale ebiyungo by’omubiri byonna bifuna omugabo okubenyamiza kulwayo, wabula kikakafu agiweeyo nga
gwabyo kusswala eno, n’omwoyo nagwo negufuna anoonya okusiimwa kwa Katonda, nga tayagalamu bantu
omugabo gwagwo, era esswala ejjudde kusuuta, ku musasulamu mpeera wadde okumwebaza, naye
kutendereza, okuwa Allah ekitiibwa nakugulumiza agiwaayo kulwa Katonda yekka sikulwa bandabe wadde
n’okukakasa okw’amazima, okusoma Qur’an, kulw’okwatiikirira mu bantu olw’ekyo.
n’okuyimirira mumaaso g’omulezi nga oli omuddu Era kimanye nti buli lw’ogya omusolo guno -
omugonvu omwetowaaze eri omuleziwe omutegesi, Zakah- mu mmaaliyo kubeera kuleeta mikisa mu mmaali
n’okusembera gya’li, n’oluvannyuma mubeeramu eyo, n’okulongoosa emitima gy’abaavu n’abanaku
okukotama, okuvunnama,okutuula mukugonda n’okutya n’abalala abeetaavu, n’okubawonya okunyoomwa
Katonda n’okwewaayo eri ekitiibwa kye, okukkakkana okw’okusabiriza n’okubasaasira obutoonooneka
n’omwoyo gubeera mugonvu, omubiri n’ebiyungo n’obutabeera mubwaavu singa abagagga babaabulira.
byonna nga byonna bikkakanye kulwa Katonda, wamu N’okutoola ezzakah eno kirimu okutendebwa n’ekitendo
n’okusabira Nnabbi Muhammad Allah amuwe ebyengera ky’obugabi, obusaasizi n’okuwaayo n’okuwona
n’emirembe, oluvannyuma lw’ebyo asaba omuleziwe obubonero bw’abakodo n’obunyomoofu.
amuwe ebirungi by’ensi n’eby’enkomerero. Nekulw’ezzakah eno Abasiraamu babeera bumu era
Empagi y’obusiraamu ey’okusatu: Okutoola nebayambagana, abagagga mubo nebasaasira abaavu
Zakah: mubo. Kale singa Abasiraamu mumugi bassa munkola
Ezzakah y’empagi y’Obusiraamu ey’okusatu, era empagi eno mubo temusigala mwaavu atalina, era
kyatteeka ku buli Musiraamu yenna Omugagga okubeera temusigala abanjibwa bbanja limuzitoowerera, wadde
nga akunngaanya emmaaliye yonna n’agijjamu omusolo omutambuze akutuse n’entambula.
gw’eddiini guno Katonda gweyalalika, nayo kibeera Empagi y’obusiraamu ey’okuna: Okusiiba:
kitundu kitono nnyo kyajjamu n’akiwa abaavu n’abanaku N’okusiiba okwogerwako kwekusiiba omwezi gwa
n’abalala mw’abo Katonda beyalagira baweebwe. Era Ramadhan omwezi ogw’omwenda mumbala ey’omwezi

207 208
ogwaka, osiiba buli lunaku okuva kumakya emmambya Katonda abalaba mukyama ne mulwaatu, mu mirembe ne
lw’evaayo okutuusa enjuba lw’egwa. Omusiibi aleka mubuzibu, kuba bamala omwezi mulamba nga bajjumbira
okulya, okunywa, okwegatta munsonga z’obufumbo okusinza kuno era nga balondoola Katonda wabwe,
n’ebifaanagana bwebityo byonna obireka kulw’okusinza kyokka nga tewali kirala kyonna kimuwaliriza okubeera
Katonda –ow’enjawulo kubitonde byonna era bw’atyo wabula okutya Katonda omugulumivu
owawaggulu ennyo, era aleka eby’obwagazi bye byonna. n’okumukkiriza wamu n’okukkiriza olunaku
Wabula mazima Allah yawewusa okusiiba kumulwadde, lw’enkomerero, n’okubeera nga akakasa nti mazima
kumutambuze, kuw’olubuto, kw’oyo ayonsa, kw’oyo ali Allah mukamawe amanyi ebyenkiso n’ebyekweese era nti
munsonga z’ekikyaala, ne kunnakawere, buli omu kubo mazima omuntu tewali kubuusabuusa lujja kubeera lumu
alina engeriye emusaanira Allah gyeyamulagira okukola . ayimirire mumaaso ga mukamawe amubuuze
Omusiraamu mumwezi guno aleka kumirimugye gyonna emitono n’eminene mugyo.
eby’obwagazibye, n’eyegya mukitimba ky’ebisolo – Empagi y’obusiraamu ey’okutaano: Okukola
ebirya nebinywa- n’adda mukitimba kya Bamalaika abali Hijjah:
okumpi ennyo ne Katonda –abatalya wadde okunywa era Empagi ey’obusiraamu ey’okutaano kwekukola
abatalina bwagazi bwonna. Kale mazima omusiibi Hijjah, nakwo kwekugenda Emakkah eri ennyumba
yeefaanaanyiriza oyo atalina kyetaago kyonna kunsi y’Allah omulezi w’ebitonde byonna ey’emizizo. Era
kulw’okwagala okufuna okusiimwa kwa Katonda. kikakafu kubuli musiraamu yenna omukulu, ategeera
Okusiiba kulamusa omwoyo negukyawa ensi obulungi alina obusobozi, era oyo alina entambula oba
negubeera nga gwegomba ebyo ebiri eri Katonda byokka, emmaali emutuusa eri ennyumba ey’emizizo, era nga
era Abagagga kujjukiza abanaku n’embeera yaabwe alina entanda emumala okukozesa mu kugendakwe ne mu
gyebalimu enzibu nebabalumirwa nebabeera nga kukomawokwe. N’entanda eno eyogerwako erina
babayamba era nebategeera obulungi bw’ekyengera okubeera nga y’efisse ku ky’okulya ky’alekedde abantu
ky’obugagga Katonda kyeyabawa nebeeyongera b’alabirira, era alina okukakasa nti ekkubo mw’agenda
okumwebaza. okuyita lyamirembe era nga n’abantu b’alabirira bagenda
Era okusiiba kutukuza omwoyo ne kugutereeza kusigala mirembe okutuusa lwalikomawo. Ne Hijjah eno
kukutya Katonda, nekufuula abantu abeetegeera nti ekakata omulundi gumu gwokka mu buwangaazi eri oyo

209 210
asobodde kutuuka ennyumba ya Katonda gy’eri. ne bafuna okumanyagana n’okuyambagana, ne
Era oyo ayagadde okugenda okukola Hijjah bejjukanya olunaku Allah lw’alibazuukiza bonna, era
ateekeddwa okwenenya eri Katonda, omwoyo gwe bonna lw’alibakunngaanya mukifo kimu ababale emirimu
gubeera nga gutukula okuva mubyonoono. Kale singa gyabwe gyebaakolanga, kale ne babeera nga beetegekera
abeera atuuse emakkah etemagana ne mubifo eby’emizizo ebijja okubeerawo oluvannyuma lw’okufa nakugondera
ebitukuvu akole emikolo gya Hijjah kulwa kusinza Allah Allah Mukama waabwe Omugulumivu.
na kumugulumiza, era alina okukimanya nti mazima
ekaabah n’ebifo ebirala byonna eby’emizizo tebisinzibwa OKUSINZA MUBUSIRAAMU
wabula asinzibwa ye Katonda yekka, era ebintu ebyo Okusinza mubusiraamu kwe kwekukolera Katonda
tebigasa muntu wadde okumukola akabi era singa obuddu mu makulu ne mu butonde bwennyini. Kale
Katonda teyalagira kugenda kubirambuula omusiraamu Allah yemutonzi ate ggwe oli kitonde, era ggwe oli
yandibadde talina kimutwala gyebiri. muddu, Allah gw’okolera obuddubwo, ekyo bwekibeera
Era Haaji bw’abeera mumikolo gya Hijjah bwekityo tewali kubuusabuusa mu kubeera nti omuntu
tayambala ngoyeze ezo eza’bulijjo wabula ayambala mubulamu buno alina okutambulira mukkubo lya
engoye bbiri: enkutu n’essuuka nga byombiriri byeru. Katonda ettereevu era alina okubeera nga agoberera
Kale abasiraamu okuva mumpuyi n’empuyi z’ensi yonna amateekage, era nga atambulira mu buwufu
bekunngaanyiza mukifo kimu nga bonna bambadde bw’Ababakabe. Mazima Allah yalaalika kubaddube
ekyambalo kimu nga bonna bali kusinza omulezi omu amateeka ag’ettendo ng’okukakasa obw’omu bwa Allah
yekka nga mubo tewali njawulo wakati w’omukulembeze omulezi w’ebitonde byonna, okusaala, okutoola zzakah,
ne bebakulembera, era nga tewali njawulo wakati okusiiba n’okukola Hijjah.
w’omugagga n’omwaavu, era nga tewali njawulo wakati Wabula ebyo ebyogeddwako sikwekusinza kwokka
w’omweru n’omuddugavu, bonna bitonde by’Allah, era mu Busiraamu, okusinza Katonda ku kunngaanya ebintu
baddube, tewali nkizo eri Omusiraamu kumusiraamu bingi ddala; kubanga okusinza kwekukola buli ekyo
munne wabula enkizo ebeera mukusinga kutya Katonda kyonna Katonda ky’ayagala era ekyo ekimusiimya
n’akukola mirimu mirungi. kakibeere mulimu oba kigambo, kakibeere mulwatu oba
Kale Abasiraamu bonna babeera wamu bwebatyo
212
211
mukyaama. Kale omulimu gwonna gw’okoze, oba mulimu –empeera z’o-kusaddaaka” , nebagamba nti:
ekigambo kyonna ky’oyogedde kasita kibeera mw’ebyo owange ggwe omubaka wa Katonda! Omu kuffe ayinza
Allah by’ayagala era by’asiima okwo kubeera kumusinza, atya okumala obwagazibwe n’abufunamu empeera?
wabula na buli mpisa nnungi gy’okole nga oyagala Nnabbi n’agamba nti: “mumbuulire, singa obwagazibwe
kusembera eri Katonda nakwo kubeera kusinza, abumalidde muharaamu-mubwenzi- afuna omusango?
n’okweyisakwo obulungi eri abazaddebo, abantubo, Kale nabwekityo singa abumalira awo awamukkirizibwa -
mukyalawo, abaanabo, n’eri muliraanwawo singa obeera muhalaali- afuna empeera”.
ogendereddemu kusiimya Katonda nakwo kubeera Nate Nnabbi –Allah asse kuye ebyengera
kusinza. N’okubeera n’enkolagana ennungi n’abantu n’emirembe- yagamba nti: “Omusiraamu yenna alina
b’omunnyumbayo, oba ab’omukatale gy’okolera, oba okusaddaaka”. Nekigambibwa nti: Tubuulire singa abeera
ab’omu’ofiisi singa okikola nga ogendereramu kusiimya talina ky’asaddaaka, akole atya? Nnabbi n’addamu nti:
Allah, okwo nakwo kubeera kusinza. N’okukola “yekaluubiriza n’emikono gye gyombi n’agasa omwoyo
obwesigwa, okwogera amazima, obwenkanya, okuleka gwe n’abeera nga asaddase”. Nekigambibwa nti:
okunyiiza omulala yenna, okuyamba omunafu ateesobola, “Tubuulire, bw’aba tasobodde –nga talina maanyi?
okukola emirimu egyakkirizibwa, okulambula Nnabbi n’addamu nti: “Ayamba omuntu omwetaavu
omulwadde, okuliisa omuyala, n’okutaasa alagyana”. Nekigambibwa nti: Tubuulire bw’aba
alyazaamaanyiziddwa ebyo byonna kubeera kusinza singa tasobodde kumuyamba akole atya? Nnabbi n’addamu nti:
obeera ogendereddemu Allah kukusiima. Era nabuli “alagire okukola empisa ennungi, oba okukola ebintu
mulimu gwonna gw’okola kululwo, oba kulw’abantubo, ebirungi”. Nekigambibwa nti: singa abeera takikoze?
oba kulw’omugigwo, oba kulw’ensi yo nayenga Nnabbi n’addamu nti: “Aleka okukola ebibi, mazima kwo
ekigendererwa kyo mugwo kwagala Allah akusiime okwo kusaddaaka”.
nakwo kubeera kumusinza. S’ebyo byokka wabula
n’okumalira obwagazibwo awo Katonda weyakukkiriza Eddaala ly’eddiini ery’okubiri:
kubeera kumusinza singa obadde okigenderedde. Nnabbi
–Allah asse kuye ebyengera n’emirembe- bwatyo Obukkiriza:
bweyategeeza nti: “Ne mubwereere bw’omu kummwe Eddaala ly’eddiini ery’okubiri bwebukkiriza era

213 214
n’empagi zaabwo ziri mukaaga era ze’zino: Okukkiriza Era olina okukkiriza nti mazima Allah tasumagira
Allah, n’okukkiriza Bamalaika be, Ebitabo bye, era teyeebaka, era nti mazima ye yemumanyi
Ababakabe, Olunaku lw’enkomerero, n’okukkiriza w’eby’enkiso ebitalabika n’eby’olwaatu ebirabika era nti
Okugera. mazima obufuzi bw’eggulu n’ensi bwonna bubwe nga
Empagi Y’obukkiriza esooka: Okukkiriza bw’atutegeeza nti: (newa’li wewali ensumuluzo
Allah: z’ebyewala ebitalabika, tewali –n’omu- abimanyi wabula
Empagi y’obukkiriza esooka kwekukkiriza nti ye -yekka-, era amanyi ebyo byonna ebiri kulukalu ne
Allah, yemulezi, yemutonzi, yemufuzi, yemulabirizi munnyanja, era tekayinza kugwa akakoola konna –okuva
omutegesi w’ensonga zonna, era n’okkiriza nti mazima kumuti gwonna- wabula akamanya, era tewali mpeke eri
Allah yeKatonda ow’amazima asinzibwa ku butuufu, era mu bizikiza by’ettaka keribeere embisi oba enkalu wabula
nabuli kyonna ekisinzibwa ekitali ye kyabulimba, era byonna biri mukitabo ekinnyonyofu) 6:59.
n’obeera nga okkiriza amannya ge amalungi n’ebitendo
bye ebijjuvu, nti ddala alina amannya amalungi
‫}وﻋﻨﺪﻩ ﻣﻔﺎﺗﺢ اﻟﻐﻴﺐ ﻻ ﻳﻌﻠﻤﻬﺎ إﻻ ﻫﻮ وﻳﻌﻠﻢ ﻣﺎ ﰲ اﻟﱪ‬
n’ebitendo ebyawaggulu ebijjuvu. ‫واﻟﺒﺤﺮ وﻣﺎ ﺗﺴﻘﻂ ﻣﻦ ورﻗﺔ إﻻ ﻳﻌﻠﻤﻬﺎ وﻻ ﺣﺒﺔ ﰲ ﻇﻠﻤﺎت‬
Era alina okukkiriza nti ddala Allah aly’omu yekka
mw’ebyo byonna ebyogeddwa, era mazima ye talina .59/‫اﻷرض وﻻ رﻃﺐ وﻻ ﻳﺎﺑﺲ إﻻ ﰲ ﻛﺘﺎب ﻣﺒﲔ{ اﻷﻧﻌﺎم‬
kimwegattako mu bwakatondabwe wadde mu bulezibwe
oba mu mannyage n’ebitendo bye, Allah ategeeza nti: Era olina okukkiriza nti mazima Allah
(Allah ye- mukama w’eggulu n’ensi n’ebyo ebiri wakati omugulumivu abeera ku Al-arushi ye –Namulondo ye-
wa byombiriri, kale musinze, era ogumikirize -byonna- waggulu w’ebitonde bye byonna, era ye nate aliwamu
kulw’okumusinza, abaffe mumanyiiyo -omulala- n’ebitonde bye amanyi embeera za’byo, awulira
amufaanana?) 19:65. byebyogera, alaba ekifo buli kimu mwekiri, era y’ategeka
ensonga za’byo zonna; agabirira omwavu, ayunga
‫}رب اﻟﺴﻤﻮات واﻷرض وﻣﺎ ﺑﻴﻨﻬﻤﺎ ﻓﺎﻋﺒﺪﻩ واﺻﻄﱪ ﻟﻌﺒﺎدﺗﻪ ﻫﻞ‬ amenyesemenyese, awa obufuzi oyo gw’aba ayagadde
okuwa, era n’amugyako obufuzi oyo gw’aba ayagadde
.65/‫ﺗﻌﻠﻢ ﻟﻪ ﲰﻴﺎً{ ﻣﺮﱘ‬ okumugyako, era ye kubuli kimu muyinza.

215 216
Ebibala by’okukkiriza Allah: lituusa muntu kulokoka n’okuwona ebibonerezo wabula
Ne mubimu kubibala ebiva mu kukkiriza Katonda kukola mirimu mirungi egyo Katonda gy’asiima, ye
Omugulumivu byebino:- abeera bw’atyo, nga abalala bali mu kulowooza enzikiriza
1- Okukkiriza Katonda kireetera omuntu okwagala enkyamu, nga okukakasa nti mazima Katonda yalagira
Katonda n’okumugulumiza ebyo ebivaako okutuukiriza okukomerera omwaana we kumusalaba abeere nga
ebiragiro bye n’okwewala byeyagaana, n’omuntu singa yennunuzi y’ebyonoono by’abantu, oba nga abalala bali
akola bwatyo afuna okwesiima okujjuvu kuno kunsi mukukkiriza ba katonda enfaafa ab’obulimba , bambi!
nekunkomerero. nga balowooza nti bagya kufuna byebaagala! Kyokka
2- Mazima okukkiriza Allah kuleeta omuntu nga mu butuufu bakatonda abo enfaafa tebalina
okwemanya nti wakitiibwa kubanga amanya nti mazima kyebagasa wadde okukosa, oba nga abalala tebakkiriza nti
Allah oyo gw’akkiriza ye mufuzi omutuufu owabuli waliwo Katonda yenna. Ebyo byonna bulimba bwereere,
kyonna ekiri munsi ne muggulu, era mazima tewali agasa bagya kubeera mumbeera bw’etyo okutuusa
wadde akosa wabula ye yekka. Okumanya kuno lwebalyeesanga nga bali mumaaso gaKatonda kulunaku
kumuleetera okwesonyiwa byonna ebitali Allah ne lw’enkomerero balyooke bakitegeere nti baalinga mu
mumutima gwe ne muggwamu okutya ekitali ye, kale bubuze bwennyini.
n’abeera nga tasuubira mulala yenna kumugasa wabula 5- mazima okukkiriza Katonda kulera omuntu
Allah era nga talina mulala yenna gw’atya wabula ye n’awangaala nga wa maanyi, mumalirivu, mugumiikiriza,
yekka. munyweevu era n’abeera nga yeesiga Katonda singa
3- Mazima okukkiriza Allah kireeta mumwoyo abeera n’ekimujjidde mubizibu by’ensi ebizito, ebyo
gw’omukkiriza okwewombeeka, kubanga amanya nti abikola nga ayagala Katondawe amusiime, era abeera
ebyengera by’alina bya’va wa Katonda, kale sitaani mukakafu nti yesigamidde eri omufuzi w’eggulu n’ensi
temugayaaza, era teyeeyagala wadde okwekuza era era nti mazima ye agya ku mudduukirira amuyambe, era
teyeeyagala kulw’amanyige wadde emmaali gy’alina. abeera munyweevu nga lusozi mubugumiikiriza bwe, mu
4- Mazima omuntu akkiriza Katonda amanya bunyweevu bwe ne mukwesiga kwe Katonda .
okumanya okwokwekenneenya nti mazima tewali kkubo

217 218
Empagi y’obukkiriza ey’okubiri: Wabula Allah yabatukweeka tetuyinza kubalaba,
naye ayinza oluusi okubikkulako abamu mubo eri
okukkiriza Bamalaika: Bannabbi be n’Ababaka be nebabalaba.
Empagi ey’okubiri mumpagi z’obukkiriza Era baMalaika abo balina emirimu emitongole
kwekukkiriza nti waliwo ebitonde ebiyitibwa Malaika. egyabakwasibwa okukola, kale mubo mulimu nga Jibriilu
Mazima Allah yazitonda kulwa kumugondera era eyakwasibwa ogw’okutwala obubaka, akka nabwo okuva
n’azisuuta nga bweyayogera mu Qur’an nti: (Baddu eri Katonda n’abutwalira oyo Katonda gw’aba ayagadde
abagulumizibwa -baabitiibwa-, tebamukulembera na mu Baddube Abatume, era mubo mulimu eyakwasibwa
kigambo -kyonna-, -wabula- bo bakolera kukiragiro kye - ogw’okujjamu emyoyo, ne mubo mulimu Bamalaika
Allah- amanyi ebyo ebiri mu maaso gaabwe -Bamalaika- abaaweebwa emirimu gy’okulabirira ebibeera
n’ebyo ebiri emabega wabwe era tebaliwolereza –muntu munnabaana, ne mubo mulimu abaaweebwa
yenna- wabula oyo -Allah- gwalisiima, nabo mu kumutya ogw’okukuuma abantu, nate mulimu abaaweebwa
balumwa –olw’ekitiibwa kye) 21:25-27. omulimu ogw’okuwandiika emirimu gy’abwe era buli
،‫ ﻻ ﻳﺴﺒﻘﻮﻧﻪ ﺑﺎﻟﻘﻮل وﻫﻢ ﺑﺎﻣﺮﻩ ﻳﻬﻤﻠﻮن‬،‫}ﻋﺒﺎد ﻣﻜﺮﻣﻮن‬ muntu alina Bamalaika babiri ewandiika emirimu
emirungi n’ewandiika emibi, Allah ategeeza nti:
‫ﻳﻌﻠﻢ ﻣﺎ ﺑﲔ أﻳﺪﻳﻬﻢ وﻣﺎ ﺧﻠﻔﻬﻢ وﻻ ﻳﺸﻔﻌﻮن إﻻ ﳌﻦ ارﺗﻀﻰ وﻫﻢ‬ (Malaika- emu nga eri kuddyo n’endala nga eri kukkono –
w’omuntu oyo- nga zitudde –ziwandiika emirimugye-,
.27-25/‫ﻣﻦ ﺧﺸﻴﺘﻪ ﻣﺸﻔﻘﻮن{ اﻷﻧﺒﻴﺎء‬ tayatula kigambo kyonna wabula nga w’ali waliwo -
Era Katonda yategeeza n’agamba nti: (Bamalaika- malaika- ekirindiridde –eyeetegese okukiwandiika)
tebekuluntaza kukumusinza –ye Katonda-, era 50:17-18.
tebazitoowererwa –mukukola by’abalagira-, batendereza - ‫ ﻣﺎ ﻳﻠﻔﻆ ﻣﻦ ﻗﻮل إﻻ‬،‫}ﻋﻦ اﻟﻴﻤﲔ وﻋﻦ اﻟﺸﻤﺎل ﻗﻌﻴﺪ‬
Katonda- ekiro n’emisana, tebakoowa) 21:19-20.
‫}ﻻ ﻳﺴﺘﻜﱪون ﻋﻦ ﻋﺒﺎدﺗﻪ وﻻ ﻳﺴﺘﺤﺴﺮون ﻳﺴﺒﺤﻮن اﻟﻠﻴﻞ‬ .18-17 :‫ﻟﺪﻳﻪ رﻗﻴﺐ ﻋﺘﻴﺪ{ ق‬

.20-19/‫واﻟﻨﻬﺎر ﻻ ﻳﻔﱰون{ اﻷﻧﺒﻴﺎء‬

220
219
Ebibabala by’okukkiriza Bamalaika: abantu balyoke babeere ku bwenkanya) 57:25.
Nemubimu kubibala ebiva mukukkiriza Bamalaika ‫}وﻟﻘﺪ أرﺳﻠﻨﺎ رﺳﻠﻨﺎ ﺑﺎﻟﺒﻴﻨﺎت وأﻧﺰﻟﻨﺎ ﻣﻌﻬﻢ اﻟﻜﺘﺎب واﳌﻴﺰان‬
byebino:-
1- Kwekubeera nti enzikiriza y’Omusiraamu .25/‫ﻟﻴﻘﻮم اﻟﻨﺎس ﺑﺎﻟﻘﺴﻂ{ اﳊﺪﻳﺪ‬
etukula n’ewona akabi akanene ennyo aka Shiriki Ebitabo ebyo bingi ddala, n’ebimu kubyo byebino:
n’obukyafu bwayo; kubanga singa Omusiraamu akakasa Suhfu ezaaweebwa Nnabbi Ibrahiimu, Taurati
nti ddala waliwo Bamalaika abo Allah beyatikka emirimu eyaweebwa Nnabbi Musa, Zabuur eyo Allah gyeyatuma
egyo emikakali, awona okulowooza nti waliwo ebitonde nayo Nnabbi Dauda, Enjiilu eyo Yesu -Isa- gyeyajja nayo
mbunno ebyegatta mukuddukanya ensi eno n’eggulu. –emirembe gibeere kubo bonna.
2- Omusiraamu ategeera nti mazima Bamalaika Kale okukkiriza ebitabo ebyo ebyakulembera kiba
tebagasa wadde okukola akabi, wabula bo baddu kikwetagisa okkirize nti Allah yeyabissa ku Babakabe era
abagulumizibwa tebajeemera Allah mw’ekyo kyonna nti mazima birimu amateeka ago Katonda geyayagala
ky’aba abalagidde wabula bakola nga bw’abalagidde, kale okugatuusa eri abantu b’emirembe egyo gyebyassibwako.
Omusiraamu bw’akakasa bw’atyo tayinza kubasinza era N’ebitabo ebyo Allah byeyatubuulirako
tabeera n’akyabakolera muby’okusinza wadde byasangulwawo, nga Suhfu ezaweebwa Nnabbi Ibrahiimu
okubalowoolezamu. tezasigalawo kunsi wadde, wabula yo Taurati Enjiili
neZabuur wadde nga byo we’biri n’amannya gaabyo mu
Empagi y’obukkiriza Ey’okusatu: Bayudaaya n’Abakuristaayo naye mazima
Okukkiriza Ebitabo: byakyusibwakyusibwa ebigambo byabyo n’amakulu
Empagi y’okukkiriza ey’okusatu kwe kukkiriza nti gaabyo gebya’li bitegeeza negabula, era ebisinga obungi
mazima Katonda alina ebitabo byeyassa ku Bannabbi be nebibulira ddala, ne muyingizibwamu ebitali byamu naye
n’ababakabe, kulw’okunnyonyola amazimage ate ne ba byesigamiza ku batali bannannyini kubyogera,
n’okukowoola abantu badde gya’li, nga bwategeeza nti: kale bw’otunuulira endagaano enkadde erimu ebitabo
(Mazima ddala twatuma awamu nabo ebitabo n’ebipimo ebisukka mumakumi a’na -40, naye ebigambibwa nti bya
Nnabbi Musa biri bitaano byokka, ate yo Enjiri eriwo
221
222
olwaleero tewali kitabo n’ekimu muyo kigambibwa nti nnyukuta n’ebigambo ebyo byennyini,
kya Yesu –Nnabbi Isa. tekyuusibwangamu wadde okwongerwamu ebirala;
Wabula ekitabo ekyasembayo okukka nga kiva ewa kubanga Abasiraamu baafaayo nnyo okulaba nti Qur’an
Katonda – ye Qur’an ey’ekitiibwa eyo eyassibwa ku ey’ekitiibwa esigala nga teriiko kamogo konna, era
Nnabbi Muhammad –Allah asse kuye ebyengera tebaagitabula na bintu birala nga ebyafaayo bya Nnabbi –
n’emirembe- ekuumiddwa n’okutuusa olwaleero, era Allah asse kuye ebyengera n’emirembe-, oba ebyafaayo
ekyasigadde nga bweyassibwa nga eva ewa Katonda, byabanne –Allah abasiime-, oba okugitabula n’ebigambo
Katonda yennyini agikuumye n’okutuusa kati ebivvunula Qur’an ey’ekitiibwa, oba okugitabula
tetuukibwangako kukyuusibwakyuusibwa kwonna wadde n’ennamula z’ensinza n’enkolagana.
okuwaanyisibwamu mu nnyukuta zaayo oba ebigambo 2- Mazima ebitabo eby’akulembera olwaleero
byayo oba empeererezi zaayo oba amakulu gaayo. tebikyamanyibwa ddi lwebyassibwa, n’ebimu
N’enjawulo eri wakati wa Qur’an tebimanyiddwa wabula osinngaana nga ekitundu kubyo
kyesigamiziddwa eri oyo gwekitassibwako.
ey’ekitiibwa n’ebitabo ebyakulembera eri Wabula yo Qur’an abasiraamu baagigyanga
mungeri eziwerako, ne muzo mulimu butereevu okuva ku Nnabbi Muhammad -Allah asse kuye
zino:- ebyengera n’emirembe- olugya olw’omuddinngano mu
1- Mazima ebitabo ebyo ebyakulembera byabula bigambo ne mu buwandiike, era abasiraamu abaabuli
nebikyuusibwakyuusibwa ne byesigamizibwa eri abatali mulembe era mu buli kibuga nkuminankumi baagikwaata
bannyinibyo, ne byongerwaamu ebigambo n’okugaziya mumitwe gyabwe, era nkuminankumi ez’ebitabo
ebitaalimu, era birimu ebintu ebikontana n’obubaka bwa mweyawandiikibwa mwekuumirwa, eyo etakwataganye
Katonda, era ebitayingira mu magezi era ebyawukana muzo tebalibwa, wabula eyakwatibwa mumitwe erina
n’obutonde. okukwatagana n’eyo empandiike mu bitabo.
Wabula Qur’an ey’ekitiibwa yo ekyasigadde nga Nate nga ebyo bikyali bwebityo, mazima Qur’an
ekuumiddwa nga Katonda bweyagissa ku Nnabbi yajjululwa nga ejjibwa kamwa kukamwa
Muhammad –Allah asse kuye ebyengera n’emirembe- mu ekitabeerangawo munsi yonna kukitabo kirala kyonna, era
enzijulula bw’etyo tesangibwangako walala wonna
223
224
wabula ogisanga mukibiina kya Nnabbi Muhammad zirwogera, ne rusomesebwa mubuli nsi munsi yonna, era
mwokka –Allah asse kuye ebyengera n’emirembe. Era atamanyi kulwogera buli wamu asinngaanawo
enzijulula eno ebeera bw’eti: Omuyizi akwata Qur’an amuvvuunulira Qur’an amakulu g’etegeeza.
kumwoyogwe nga agijja ku Sheikh -Omusomesawe-, ne 4- Mazima ebitabo ebyo ebyakulembera bya’li
Sheikh w’omuyizi ono naye yagikwata nga agijja ku byakiseera ekyeyawulidde era ekimanyiddwa,
Sheikh omulala, n’oluvannyuma Sheikh ono omulala awa byasindikibwanga eri ekibina eky’abantu abatongole
omuyiziwe olukusa, nga lugamba nti akakasa nti abalala nga tebibakwatako, ne kulw’ensonga eyo ky’ova
yeyamusomesa ebyo by’asoma nga naye abijja ku Sheikh olaba nti amateeka gabyo gaali gakwata ku bantu abo
omulala. Era buli Sheikh ayogera erinnya lya Sheikh oyo bokka mumulembe ogwo gwokka, kale amateeka
eyamusomesa, olunyiriri lugenderera bwelutyo okutuusa agabeera bwegatyo tegasaana kubeera g’abantu bonna.
bwerutuuka ku Mubaka wa Katonda –Allah asse kuye Wabula yo Qur’an ey’ekitiibwa Allah yagyifuula
ebyengera n’emirembe. Kale Qur’an bw’etyo bw’ejjibwa nga ky’ekitabo eky’okusigalawo ekibuna buli mulembe,
kamwa kukamwa okuviira ddala ku muyizi okutuusa ekisaanira buli wamu, kirimu amateeka amalamuzi,
lw’etuuka ku Mubaka mwennyini –Allah asse kuye enkolagana, n’empisa ebituukaana na buli kibiina
ebyengera n’emirembe. ky’abantu era ebisaanira buli mulembe; kuba n’enjogera
Mazima obujulizi obunywevu ddala bwayitirira ezigyirimu zolekezebwa eri buli ayitibwa omuntu.
obungi obwogera ebyafaayo by’engeri Qur’an Nemw’ebyo byonna ebizze binnyonyolwa
ey’ekitiibwa gyeyajjululwamu –obukwata ku buli Ssuulah kitegerekeka bulungi nti ekigendererwa kya Katonda
ne a’yaati zonna ezirimu Qur’an ey’ekitiibwa, n’okutuuka tekiyinza kubeera mu bitabo ebitaliiwo era nga ne kunsi
okuzimanya newa wezakkira naddi lwezakka kumubaka tewali n’omu ayogera nnimi ezo mwebyawandiikibwa
Muhammad –Allah asse kuye ebyengera n’emirembe. oluvannyuma lw’okukyuusibwa kyuusibwa…, wabula
3- Mazima ennimi ezakkirwamu ebitabo Katonda ky’agenda okuvunaana ebitonde bye kirina
ebyakulembera zonna zaabula dda tewali n’omu azo’gera, kubeera mu kitabo ekikuumibwa obulungi,
era batono nnyo abazitegeera kumulembe guno. ekitaayongerwamu oba okukendezebwamu wadde
Wabula olulimi lwa Qur’an lweyakkiramu okukyuusibwa kyuusibwa kwonna, era nga ekitabo ekyo
lukyaliwo n’olwaleero, era nkumi nankumi zaamiriyoni kisangibwa buli wamu eranga kyawandikibwa mululimi

225 226
abantu abangi lwebategeera era lwebasoma abatuusa Empagi y’obukkiriza Ey’okuna:
obubaka bw’Allah Omutonzi wa’bwe eri abantu abalala,
n’ekitabo ekyo ekirina ebitendo ebyo ye –Qur’an
Okukkiriza Ababaka:
ey’ekitiibwa- eyo Allah gyeyassa ku Nnabbi Muhammad Empagi y’obukkiriza ey’okuna kwekukkiriza
–Allah asse kuye ebyengera n’emirembe- era nakyo Ababaka –Allah asse kubo ebyengera n’emirembe.
ky’ekifuga, era kye kyakunngaanya ebitabo ebyo ebya Nakwo kwekukkiriza nti mazima Allah yatumira ebitonde
kulembera byonna, era kibikakasa nti byava eri Katonda bye Ababaka babeere nga babasanyusa n’ebyengera
mukiseera bwebya’li nga tebinnaba kukyuusibwa byeyabateekerateekera singa babeera bakkiriza Allah
kyuusibwa, era ekitabo kino Qur’an kye kikakafu ku Katonda waabwe, era nebakakasa amazima Ababaka abo
bantu bonna okukigoberera balyoke bafune ekitangaala, gebajja nago, era ya babatumira babeere nga babatiisa
okuwonya, obulunngamu n’okusaasira ebyo ebikirimu, ebibonerezo ebiruma ennyo ebibalindiridde singa
Katonda atutegeeza nti: (n’ekitabo kino –Qur’an- bamujeemera, Allah ategeeza nti: (Era mazima
twakissa nga kyamukisa, kale mukigoberere mulyoke twatumanga mu buli kibiina ky’abantu omubaka –
musaasirwe) 6:155. abalagirire nti- musinze Katonda era mwewale okusinza
eby’obulimba –ebyo ebitali Katonda) 16:36.
{‫}وﻫﺬا ﻛﺘﺎب أﻧﺰﻟﻨﺎﻩ ﻣﺒﺎرك ﻓﺎﺗﺒﻌﻮﻩ واﺗﻘﻮا ﻟﻌﻠﻜﻢ ﺗﺮﲪﻮن‬ ‫}وﻟﻘﺪ ﺑﻌﺜﻨﺎ ﰲ ﻛﻞ أﻣﺔ رﺳﻮﻻً أن اﻋﺒﺪوا اﷲ واﺟﺘﻨﺒﻮا‬
.155/‫اﻷﻧﻌﺎم‬
Era Allah ayogera kw’oyo gwekyassibwako .36/‫اﻟﻄﺎﻏﻮت{ اﻟﻨﺤﻞ‬
n’agamba nti: (Bagambe nti: Abange mmwe abantu Allah era nga bw’ategeeza nti: (Babaka ababuulira
mazima nze ndi mubaka wa Katonda eri mmwe mwenna) ebisanyusa era abatiisa –olw’ensonga- abantu baleme
7:158. okubeera n’ensonga yonna ku Katonda oluvannyuma
.158/‫ﲨﻴﻌﺎً{ اﻷﻋﺮاف‬ ‫إﱐ رﺳﻮل اﷲ إﻟﻴﻜﻢ‬
ّ ‫}ﻗﻞ ﻳﺎ أﻳﻬﺎ اﻟﻨﺎس‬
lw’okutumirwa ababaka -abo) 4:165.
‫}رﺳﻼً ﻣﺒﺸﺮﻳﻦ وﻣﻨﺬرﻳﻦ ﻟﺌﻼ ﻳﻜﻮن ﻟﻠﻨﺎس ﻋﻠﻰ اﷲ ﺣﺠﺔ‬
.165/‫ﺑﻌﺪ اﻟﺮﺳﻞ{ اﻟﻨﺴﺎء‬
227
228
Ababaka abo bangi ddala era ow’oluberyeberye w’ababaka Muhammad –Allah asse kuye
eyasooka okutumibwa mubo yali Nnabbi Nuuhu – ebyengera n’emirembe- agambe abantu ebigambo ebyo
emirembe gibeere kuye- n’ow’enkomerero mubo ye nti: (nze sisobola ku bagamba nti nnina amawanika ga
Muhammad –Allah asse kuye ebyengera n’emirembe, ne Katonda era simanyi byekweese ebitalabika era
mubo mulimu Allah beyatubuulirako, nga Nnabbi sibagamba nti mazima nze ndi Malaika) 6:50.
Ibrahiimu, Nnabbi Musa, Nnabbi Isa -Yesu-, Nnabbi
Dauda, Nnabbi Yahya, Nnabbi Zakariyya, Nnabbi
‫}وﻻ أﻗﻮل ﻟﻜﻢ ﻋﻨﺪي ﺧﺰاﺋﻦ اﷲ وﻻ أﻋﻠﻢ اﻟﻐﻴﺐ وﻻ أﻗﻮل‬
Swalehe…, Abalala teyabatubuulira era teyabo’gerako, .50/‫إﱐ ﻣﻠﻚ{ اﻷﻧﻌﺎم‬
ّ ‫ﻟﻜﻢ‬
nga Allah bw’ategeeza nti: (n’Ababaka abamu mazima
twabakunyumiza -wabula- Ababaka abalala Nate yamugamba agambe nti: (Sirina busobozi
tetwabakunyumizaako) 4:164. kufunira mwoyo gwange mugaso -gwonna- wadde akabi -
Era Ababaka abo bonna bantu –nga ggwe- bitonde konna- wabula ekyo Katonda ky’aba ayagadde) 7:188.
by’Allah, tebalinayo nkizo yonna ey’obulezi wadde .188/‫اﷲ{ اﻷﻋﺮاف‬ ‫}ﻻ أﻣﻠﻚ ﻟﻨﻔﺴﻲ ﻧﻔﻌﺎً وﻻ ﺿﺮاً إﻻ ﻣﺎ ﺷﺎء‬
ey’obwakatonda, era tebalina kubyo mugabo gwonna.
Kale tebasinzibwa, kuba nabo tebasobola kwegasa wadde Kale Bannabbi abo baddu ba Katonda
okwejako akabi, Katonda ow’ekitiibwa bweyayogera ku abagulumizibwa, Katonda yabalonda n’abasukkulumya
Nnabbi Nuuhu –Allah asse kuye emirembe- Nnabbi ku bannaabwe n’obubaka era n’abatenda n’ekitendo
eyasooka mubo yagamba nti mazima Nuuh yagamba ky’obuddu, era bonna eddiini ya’bwe Busiraamu era
abantube nti: (Sisobola ku bagamba nti nnina amawanika Katonda tagenda kukkiriza ddiini ndala yonna okugyako
ga Katonda, era simanyi byekweese ebitalabika, era nze Obusiraamu era yagamba bwa’ti: (Mazima Eddiini -
sisobola ku bagamba nti ndi Malaika) 11:31. emanyiddwa- awali Katonda Busiraamu) 3:19.

‫ وﻻ أﻋﻠﻢ اﻟﻐﻴﺐ وﻻ أﻗﻮل ﻟﻜﻢ‬، ‫}وﻻ أﻗﻮل ﻟﻜﻢ ﻋﻨﺪي ﺧﺰاﺋﻦ اﷲ‬ .19/‫اﻹﺳﻼم…{ آل ﻋﻤﺮان‬ ‫}إن اﻟﺪﻳﻦ ﻋﻨﺪ اﷲ‬
Bannabbi bonna abo obubaka bwabwe bussa kimu
.31/‫{ ﻫﻮد‬..‫إﱐ ﻣﻠﻚ‬
ّ mu bikolo byabwo ne bwawukana mu mateeka ga’bwo.
Era Allah omugulumivu yalagira ow’enkomerero Allah nga bw’ategeeza nti: (Buli kibiina mummwe

229 230
twakiteerawo amateeka n’ekkubo –enkola ya’go) 5:48. nti: tetwawula wakati w’omu mu Babakabe) 2:285.
.48/‫وﻣﻨﻬﺎﺟﺎً{ اﳌﺎﺋﺪة‬ ‫}وﻟﻜﻞ أﻣﺔ ﺟﻌﻠﻨﺎ ﻣﻨﻜﻢ ﺷﺮﻋﺔ‬ ‫}آﻣﻦ اﻟﺮﺳﻮل ﲟﺎ أﻧﺰل إﻟﻴﻪ ﻣﻦ رﺑﻪ واﳌﺆﻣﻨﻮن ﻛﻞ آﻣﻦ ﺑﺎﷲ‬
N’amateeka agasembayo mu mateeka ago gonna .285/‫ ﻻ ﻧﻔﺮق ﺑﲔ أﺣﺪ ﻣﻦ رﺳﻠﻪ{ اﻟﺒﻘﺮة‬،‫وﻣﻼﺋﻜﺘﻪ وﻛﺘﺒﻪ ورﺳﻠﻪ‬
Katonda geyassa ku Bannabbi abo ge mateeka
agaaweebwa Nnabbi Muhammad –Allah asse kuye Nate Katonda atgeeza nti: (Mazima abantu abo
ebyengera n’emirembe-, era gegaasangulawo amateeka abawakanya Katonda n’Ababakabe nebagala baawule
agaakulembera gonna, era obubaka bwe wakati w’o(kukkiriza) Katonda n’okukkiriza Ababakabe
bwebwakomekkereza era ye y’ow’enkomerero nga bagamba nti: Tukkiriza abamu mubo netuwakanya
w’Ababaka bonna. abalala –nga kyebanoonya mw’ekyo- baagala bateeke
Kale omuntu yenna akkiriza Nnabbi yenna wakati w’ekyo –okukkiriza n’okuwakanya- ekkubo –
kimukakatako okubeera nga bonna abakkiriza, n’omuntu ly’okuwona ebibonerezo-, abo be bakaafiiri -
alimbisa Nnabbi yenna n’atamukkiriza mazima abeera bebawakanyi- abannamaddala, era twategekera
abalimbisizza bonna; kubanga Bannabbi bonna abakaafiiri ebibonerezo ebinyoomesa) 4:150-151.
n’Ababaka bayita kugya eri okukkiriza Allah ne ‫}إن اﻟﺬﻳﻦ ﻳﻜﻔﺮون ﺑﺎﷲ ورﺳﻠﻪ وﻳﺮﻳﺪون أن ﻳﻔﺮﻗﻮا ﺑﲔ اﷲ‬
Bamalaikabe n’Ebitabobye n’Ababakabe, era bayita
okugya eri okukkiriza olunaku lw’enkomerero. ‫ورﺳﻠﻪ وﻳﻘﻮﻟﻮن ﻧﺆﻣﻦ ﺑﺒﻌﺾ وﻧﻜﻔﺮ ﺑﺒﻌﺾ وﻳﺮﻳﺪون أن ﻳﺘﺨﺬوا ﺑﲔ‬
N’olw’okubeera nti Eddiini yabwe bonna ery’emu yokka,
kale abo abaawulayawula mu Bannabbi abo, ne bakkiriza ً‫ أوﻟﺌﻚ ﻫﻢ اﻟﻜﺎﻓﺮون ﺣﻘﺎً وأﻋﺘﺪﻧﺎ ﻟﻠﻜﺎﻓﺮﻳﻦ ﻋﺬاﺑﺎ‬،ً‫ذﻟﻚ ﺳﺒﻴﻼ‬
abamu mubo abalala ne babawakanya mazima babeera
babawakanyizza bonna; kubanga buli omu mubo ayita .151-150/‫ﻣﻬﻴﻨﺎً{ اﻟﻨﺴﺎء‬
kugya eri okukkiriza Bannabbi bonna n’Ababaka, nga Empagi y’obukkiriza ey’okutaano: okukkiriza
Allah bw’ategeeza nti: (Omubaka -Muhammad- yakkiriza olunaku lw’enkomerero:
ebyo ebyassibwa gya’li nga biva eri mukamawe Empagi ey’obukkiriza ey’okutaano kwe kukkiriza
n’abakkiriza buli omu mubo akkiriza Katonda, ne olunaku lw’enkomerero kuba mazima enkomerero yabuli
Bamalaikabe, n’Ebitabo bye, n’Ababakabe, -era bagamba
232
231
kitonde kunsi kuno kwekufa! Naye omuntu addawa egy’obufuzi bwa Kabaka yenna omututumufu mubufuzi
oluvannyuma lw’okufa? Ye obuddo bw’abalyazaamaanyi kuno kunsi.
abo abaawona ebibonerezo kunsi ne kunkomerero N’omuliro: byebibonyoobonyo ebyo Allah
bagenda kubiwona? N’abakkiriza abo abaasubwa byeyateekerateekera abatakkiriza, gulimu
okufuna empeera y’okweyisa kwabwe obulungi kunsi ebibonyoobonyo ebyabuli ngeri ebyo ebitiisa n’okwogera,
nekunkomerero nate empeera yaabwe egenda kubula? era singa Allah yakkiriza okubeerayo okufa kulunaku
Mazima abantu mu kufa bagobereragana mulembe lw’enkomerero, abantu abagenda okuyingizibwa
kumulembe okutuusa Allah lw’alikkiriza ensi eggweewo, mumuliro guno bandifudde na kugulabako bulabi
ebitonde ebigyiriko byonna bizikirire, n’oluvannyuma kyokka!!
Allah omutonzi era omulezi w’ebitonde byonna agenda Mazima Allah yamanya dda - kuva muntandiikwa -
kuzuukiza ebitonde ebyo byonna kulunaku ye lw’amanyi ebyo byonna buli muntu by’agenda okwogera n’okukola
obulungi. Allah alikunngaanya mulwo abaasooka ebirungi n’ebibi byagenda okukola n’okwogera
n’abagenda okusembayo, n’oluvannyuma agenda kubala mukyaama n’ebyo byagenda okwogera n’okukola
abantu emirimu gya’bwe emirungi n’emibi egyo mulwatu. N’oluvannyuma buli muntu yamussaako
gyebaakolanga kunsi, abakkiriza batwalibwe mu Malaika bbiri nga emu kuzo ewandiika ebirungi by’akola,
nnyumba ey’emirembe -Ejjanah-, n’abatakkiriza endala n’ewandiika ebibi by’akola, era tezisubwa
abajeemu batwalibwe munnyumba ey’ebibonyoobonyo – kigambo kyonna oba ekikolwa wabula buli kimu
mumuliro. kiwandiikibwa, nga Allah bw’ategeeza nti: (Omuntu-
N’ekiyitibwa Ejjanah: by’ebyengera ebyo Allah tayatula kigambo kyonna wabula nga wa’li waliwo -
byeyategekera mikwano gye abamukkiriza, erimu buli Malaika- akirindiridde –ay’etegese okukiwandiika) 50:18.
birungi ebitoogerekeka era ebitaggwayo, erimu emikko .18/‫ﻋﺘﻴﺪ{ ق‬ ‫}ﻣﺎ ﻳﻠﻔﻆ ﻣﻦ ﻗﻮل إﻻﻟﺪﻳﻪ رﻗﻴﺐ‬
kikumi, buli mukko gugenda kubeerako abantu
okusinziira kukigero ky’okukkiriza kwabwe Allah Emirimu gyonna omuntu gy’akola
n’okumugondera kwabwe, n’ekigero ky’ebyengera gyawandiikibwa mukitabo ekigenda okuweebwa omuntu
ebigenda okubeera mujjanah y’omuntu owawansi kulunaku lw’enkomerero akyesomere ye kennyini, Allah
muddaala ly’obukkiriza kigenda kubeera emirundi kkumi atutegeeza nti: (Ekitabo –eky’emirimu ekya buli omu- ne

233 234
kissibwawo, olwo n’olaba abonoonyi nga batidde mwali mulowooza nti: Mazima Allah byemukola
olw’ebyo ebikirimu eranga bagamba nti: Abange ffe nga tabimanyi!) 41:21-22.
zitusaanze! Kitabo kyangeriki kino ekitalekaayo -kabi-
akatono wadde akanene wabula nga kikakomekkereza -
‫}وﻗﺎﻟﻮا ﳉﻮﻟﻮدﻫﻢ ﳌﺎ ﺷﻬﺪﰎ ﻋﻠﻴﻨﺎ ﻗﺎﻟﻮا أﻧﻄﻘﻨﺎ اﷲ اﻟﺬي‬
kikawandiika-, olwo nga basinngaanye ebyo byonna bye ‫ وﻣﺎ ﻛﻨﺘﻢ‬،‫أﻧﻄﻖ ﻛﻞ ﺷﻲء وﻫﻮ ﺧﻠﻘﻜﻢ ّأول ﻣﺮة وإﻟﻴﻪ ﺗﺮﺟﻌﻮن‬
baakolanga nga mwebiri –biwandiike mukitabo ekyo- era
omuleziwo talyazaamaanya muntu n’omu) 18:49. ‫ﺗﺴﺘﱰون أن ﻳﺸﻬﺪ ﻋﻠﻴﻜﻢ ﲰﻌﻜﻢ وﻻ أﺑﺼﺎرﻛﻢ وﻻ ﺟﻠﻮدﻛﻢ وﻟﻜﻦ‬
‫}ووﺿﻊ اﻟﻜﺘﺎب ﻓﱰى اﺠﻤﻟﺮﻣﻮن ﻣﺸﻔﻘﲔ ﳑﺎ ﻓﻴﻪ وﻳﻘﻮﻟﻮن ﻳﺎ‬ .22-21/‫ﻇﻨﻨﺘﻢ أن اﷲ ﻻ ﻳﻌﻠﻢ ﻛﺜﲑاً ﳑﺎ ﺗﻌﻤﻠﻮن{ ﻓﺼﻠﺖ‬
‫وﻳﻠﺘﻨﺎ ﻣﺎ ﳍﺬا اﻟﻜﺘﺎب ﻻ ﻳﻐﺎدر ﺻﻐﲑًة وﻻ ﻛﺒﲑًة إﻻ أﺣﺼﺎﻫﺎ‬ Kale okukkiriza olunaku lw’enkomerero –olunaku
lw’okuyimirira mumaaso ga Katonda, olunaku
.49/‫ووﺟﺪوا ﻣﺎ ﻋﻤﻠﻮا ﺣﺎﺿﺮاً وﻻ ﻳﻈﻠﻢ رﺑﻚ أﺣﺪاً{ اﻟﻜﻬﻒ‬ lw’okuzuukira- Ababaka ne Bannabbi bebagyanakyo, nga
Kale omuntu agenda kwesomera ekitabokye ye Allah bw’ategeeza nti: (Nemububonerobwe –Allah
yennyini aleme kuwakanya kintu nakimu kw’ebyo obulaga obuyinza bwe ku buli kimu kwekubeera nti:
by’alisinngaanamu, n’oyo aliwakanya ekintu kyonna mu Mazima ggwe olaba ensi nga ekaze, naye bwetuba
mirimu gye, Katonda agenda kwatuza ebiyungo bye: tugitonnyesezzaako enkuba enyeenya –n’eddugaza
amatuuge, amaasoge, emikonogye, amaguluge, kiragala olw’ebimera- neyeyongera –eramuka ebimera
n’olususulwe bijulire kumirimugye gyonna, Allah nga nebikula, kale- mazima oyo agiddiza obulamu
bw’ategeeza nti: (Era baligamba ensusu zaabwe nti: lwaki y’alizuukiza abafu, mazima ye -Allah- muyinza ku buli
mutuwaddeko obujulizi? -ensusu- zibaddemu nti: kimu) 41:39.
Katonda ya’twatuzizza oyo ayatuza buli kintu nga naye ‫}وﻣﻦ آﻳﺎﺗﻪ أﻧﻚ ﺗﺮى اﻷرض ﺧﺎﺷﻌﺔً ﻓﺈذا أﻧﺰﻟﻨﺎ اﳌﺎء‬
yeyabitonda –okuviira ddala ku- mulundi ogwasooka
n’egya’li gyemuzziddwa. Temwali mmwe abekwekerera ‫اﻫﺘﺰت ورﺑﺖ إن اﻟﺬي أﺣﻴﺎﻫﺎ ﶈﲕ اﳌﻮﺗﻰ إﻧﻪ ﻋﻠﻰ ﻛﻞ ﺷﻲء‬
nga mutya amatu gammwe n’amaaso gammwe n’ensusu
zammwe –amaliba gammwe- okubajulira?! Wabula .39/‫ﻗﺪﻳﺮ{ ﻓﺼﻠﺖ‬

235 236
Nate Allah ategeeza nti: (Abange tebalaba nti kw’abo abawakanya –obw’omu bwa Katonda-
mazima Allah oyo eyatonda eggulu n’ensi bwebaliba nga bali mumuliro) 38:27.
n’atalemererwa –wadde okukoowamu akatini ennyo-
kulw’okubitonda nti asobola okuzuukiza abafu?!) 46:33.
‫ ذﻟﻚ ﻇﻦ‬،ً‫}وﻣﺎ ﺧﻠﻘﻨﺎ اﻟﺴﻤﺎء واﻷرض وﻣﺎ ﺑﻴﻨﻬﻤﺎ ﺑﺎﻃﻼ‬
‫}أو ﱂ ﻳﺮوا أن اﷲ اﻟﺬي ﺧﻠﻖ اﻟﺴﻤﻮات واﻷرض وﱂ ﻳﻌﻲ‬ .27/‫اﻟﺬﻳﻦ ﻛﻔﺮوا ﻓﻮﻳﻞ ﻟﻠﺬﻳﻦ ﻛﻔﺮوا ﻣﻦ اﻟﻨﺎر{ ص‬
Era bonna bakalimagezi baalukkiriza era nga ekyo
.33/‫ﲞﻠﻘﻬﻦ ﺑﻘﺎدر ﻋﻠﻰ أن ﳛﻴىﺎﳌﻮﺗﻰ{ اﻷﺣﻘﺎف‬ ky’ekirina okukolebwa omuntu alina amagezi
N’ekyo ky’ekigendererwa ekiri mukutetenkanya n’obubumbwa obutereevu; kubanga omuntu singa
kwa Katonda; kubanga Allah teyabumba bitonde nga akkiriza olunaku lw’okuzuukira ayimirire mumaaso ga
tewali kigendererwa kyonna! Era teyabireka awo ttayo, mukamawe ategeere ensonga lwaki aleka ebyo byonna
kuba n’omuntu alina amagezi amanafu ennyo tasobola by’aleka, era n’akola buli ky’akola kyonna nga
kukola mulimu agutegeerekeka nga talina kigendererwa asuubiramu ebyo ebiri ewa mukamawe, n’oluvannyuma
mugwo, naye obanga ekyo tekisoboka ku muntu obuntu era ategeere nti mazima omuntu alyazaamaanya abantu
kale omuntu ayinza atya akukirowoolereza mu muleziwe tewali kubuusabuusa naye agenda kufuna omugabogwe,
nti yatonda ebitonde kubireka awo ttayo? Allah n’abantu nabo bagenda kumweesasuza kulunaku
wakitiibwa nnyo era wawaggulu kw’ebyo byeboogera, lw’enkomerero, era ategeere nti mazima buli muntu
nga Allah bw’ategeeza nti: (Abaffe! Mwalowooza nti wakufuna empeera y’emirimugye bwegibeera emirungi
mazima twabatonda kubeera awo ttayo era nti mazima n’empeera egenda kubeera nnungi, singa gibeera mibi
mmwe temuli ba kudda gyetuli) 23:115. n’empeera bw’etyo bw’eribeera. Buli muntu abeera nga
{‫}أﻓﺤﺴﺒﺘﻢ أﳕﺎ ﺧﻠﻘﻨﺎﻛﻢ ﻋﺒﺜﺎً وأ ﻢ إﻟﻴﻨﺎ ﻻ ﺗﺮﺟﻌﻮن‬ asasulwa n’ekyo kyeyalafubanira, obwenkanya bwa
Katonda butuukirire, nga Allah bw’ategeeza nti: (Kale
.115/‫اﳌﺆﻣﻨﻮن‬ buli muntu akola akalungi nga kenkana n’obuzito
Era Allah ategeeza nti: (Tetwatonda ggulu nansi bw’akanyinkuuli agenda kukalaba –era asasulwe empeera
n’ebyo ebiri wakati wa byombiriri lwa muzannyo. Eyo yaako- n’omuntu akola akabi nga kenkana n’obuzito
y’endowooza y’abo abawakanya, kale okubonaabona bw’akinyinkuuli agenda kukalaba –mukitabo kye, era

237 238
avunaanibwe ekibi kye) 99:7-8. Empagi y’obukkiriza Ey’omukaaga:
‫ وﻣﻦ ﻳﻌﻤﻞ ﻣﺜﻘﺎل ذرة‬،‫}ﻓﻤﻦ ﻳﻌﻤﻞ ﻣﺜﻘﺎل ذرة ﺧﲑاً ﻳﺮﻩ‬ Okukkiriza okugera:
Empagi ey’omukaaga mumpagi z’obukkiriza kwe
.8-7 :‫ﺷﺮاً ﻳﺮﻩ{ اﻟﺰﻟﺰﻟﺔ‬ kukkiriza okugera kwa Katonda, n’okwo kwe kukkiriza
Tewali n’omu mubitonde amanyi ddi olunaku olwo nti mazima Allah omugulumivu yamanya kuva dda ebyo
lwelulibeerawo, era olunaku olwo tewali Nnabbi byonna ebya’liwo nebyo byonna ebigenda okubeerawo;
eyatumibwa yenna amanyi ddi lwelulibeerawo ke’beere n’amanya embeera z’abaddube zonna n’emirimu gya’bwe
Malaika ebeere okumpi ennyo ne Katonda, nga Allah n’ebbanga lyebagenda okumala kunsi n’eby’okulya
bw’ategeeza nti: (Bakubuuza –ggwe Muhammad- byabwe byebagenda okulya mubbanga eryo byonna
kukiseera ky’olnaku lw’enkomerero nti: ddi lwekirituuka? yabimanya dda nnyo nga Allah bw’ategeeza nti: (Mazima
Bagambe nti: Mazima okumanya kwalwo kuli eri omulezi Allah mumanyi wa buli kinttu) 29:62.
wange tewali amanyidde ddala kiseera kyalwo wabula ye .62/‫ﻋﻠﻴﻢ{ اﻟﻌﻨﻜﺒﻮت‬ ‫}إن اﷲ ﺑﻜﻞ ﺷﻲء‬
yekka) 7:187.
Nate ategeeza nti: (ne wa’li -Allah- wewali
‫}ﻳﺴﺎﻟﻮﻧﻚ ﻋﻦ اﻟﺴﺎﻋﺔ أﻳّﺎن ﻣﺮﺳﺎﻫﺎ ﻗﻞ إﳕﺎ ﻋﻠﻤﻬﺎ ﻋﻨﺪ‬ ensumuluzo z’ebyekwese ebitalabika tewali n’omu
abimanyi wabula ye -yekka- era amanyi ebyo byonna
.187/‫رﰊ ﻻ ﳚﻠﻴﻬﺎ ﻟﻮﻗﺘﻬﺎ إﻻ ﻫﻮ{ اﻷﻋﺮاف‬ ebiri kulukalu n’ebyo byonna ebiri munnyanja era
Nate Allah ow’ekitiibwa ategeeza nti: (Mazima akakoola tekayinza kugwa –okuva ku muti gwonna-
Allah wa’li wewali okumanya –ddi lwekiribeerawo- wabula akamanya, wadde empeke eri mubikiza by’ettaka
ekiseera ky’enkomerero) 31:34. k’ebeere mbisi oba enkalu wabula nga –agimanya eranga-
.34/‫اﻟﺴﺎﻋﺔ{ ﻟﻘﻤﺎن‬ ‫}إن اﷲ ﻋﻨﺪﻩ ﻋﻠﻢ‬ eri –mu buwandiike - mukitabo ekinnyonyofu) 6:59.
‫}وﻋﻨﺪﻩ ﻣﻔﺎﺗﺢ اﻟﻐﻴﺐ ﻻ ﻳﻌﻠﻤﻬﺎ إﻻ ﻫﻮ وﻳﻌﻠﻢ ﻣﺎ ﰲ اﻟﱪ‬
ٍ ‫ورﻗﺔ إﻻ ﻳﻌﻠﻤﻬﺎ وﻻ‬
‫ﺣﺒﺔ ﰲ ﻇﻠﻤﺎت‬ ٍ ‫واﻟﺒﺤﺮ وﻣﺎ ﺗﺴﻘﻂ ﻣﻦ‬

239 240
ٍ ‫ﻣﺒ‬
.59/‫ﲔ{ اﻷﻧﻌﺎم‬ ٍ ‫ﻳﺎﺑﺲ إﻻ ﰲ‬
‫ﻛﺘﺎب‬ ٍ ‫اﻷرض وﻻ‬
ٍ ‫رﻃﺐ وﻻ‬ omugulumivu bw’ategeeza nti: (Mazima ffe buli kintu
twakitonda nakugera –engeri ekisaanira) 54:49.
Era ebyo byonna yabiwandiika mukitabo ekiri
wa’li nga Allah bw’ategeeza nti: (na buli kintu .49/‫ﺑﻘﺪر{ اﻟﻘﻤﺮ‬ ‫}إن ﻛﻞ ﺷﻲء ﺧﻠﻘﻨﺎﻩ‬
twakikomekkereza -okukiwandiika- mukitabo Nate ategeeza nti: (Allah yemutonzi wa buli kintu)
ekinnyonyofu –ekiri awali Katonda mweyawandiika buli 39:62. ٍ
.62/‫ﺷﻲء{ اﻟﺰﻣﺮ‬ ‫}اﷲ ﺧﺎﻟﻖ ﻛﻞ‬
kimu) 36:12.
.12/‫ﻳﺲ‬ {‫ﲔ‬ ٍ ‫}وﻛﻞ‬
ٍ ‫ﺷﻲء أﺣﺼﻴﻨﺎﻫﺎ ﰲ‬
ٍ ‫إﻣﺎم ﻣﺒ‬ Kale yatonda abaddube kulwa ku musinza era
ensonga eno yagibannyonyola bulungi era n’abalagira
Era Allah ayongera n’ategeeza nti: (Abaffe tomanyi bamusinze n’abagaana okumujeemera, era
nti mazima Allah amanyi ebyo byonna ebiri muggulu n’akibannyonyola bulungi n’abawa obusobozi
n’emunsi, mazima ekyo kiri mukitabo –kye, mazima ekyo n’okwagala ebyo ebinaabasobozesa okukola ebiragiro bya
ku Katonda kyangu -nnyo) 22:70. Katonda, balyooke bafune empeera, nemukumujeemera
‫}أﱂ ﺗﻌﻠﻢ أ ّن اﷲ ﻳﻌﻠﻢ ﻣﺎ ﰲ اﻟﺴﻤﺎء واﻷرض إ ّن ذﻟﻚ ﰲ‬ bakakatibweko ebibonerezo.

.70/‫ن ذﻟﻚ ﻋﻠﻰ اﷲ ﻳﺴﲑ{ اﳊﺞ‬ ٍ


ّ ‫ﻛﺘﺎب إ‬ Singa omuntu akkiriza okugera kwa
Era Allah ayongera n’agamba nti: (Mazima Katonda agobololamu bino:
ekiragiro kye bw’aba ayagadde ekintu kyonna akigamba 1- Kimuwa okwesigamira eri Katonda mukukola
nti: Ba ne kiba –mu kiseera ekyo kyennyini nga ekyo ekyamulagirwa n’okuleka ebyamugaanbwa,;
bw’akyagadde) 36:82. kubanga mazima akimanya nti ensonga n’amakubo
agamutuusa kubyombiriri biriwo nakugera kwa Katonda.
.82/‫ﻳﺲ‬ {‫}إﳕﺎ أﻣﺮﻩ إذا أراد ﺷﻴﺌﺎً أن ﻳﻘﻮل ﻟﻪ ﻛﻦ ﻓﻴﻜﻮن‬ 2- Afuna obutebenkevu bw’omwoyo n’omutima;
Ne Allah –eyayawukana kubitonde byonna- nga kubanga bw’amala okutegeera nti mazima buli kimu
bweyagera buli kintu kyonna, kiba kitegeeza nti era ye ekirungi n’ekibi bibeerawo na kugera kwa Katonda na
yemutonzi wa buli kintu, era nga mwennyini kusalawo kwe, era nti mazima ekibi Katonda kyeyagera

241 242
buli mungeri kirina kubaawo, omwoyogwe gutebenkera Katonda tayagala buli yenna ayeekuza omwewulize)
n’asiima ekyo Katonda kyeyasalawo. N’omuntu ono 57:22-23.
tewabeera
mutebenkevu.
n’omu amusinga kuwangaala nga ‫}ﻣﺎ أﺻﺎب ﻣﻦ ﻣﺼﻴﺒﺔ ﰲ اﻷرض وﻻ ﰲ أﻧﻔﺴﻜﻢ إﻻ ﰲ‬
3- Omuntu akkiriza okugera kwa Katonda ٍ
‫ ﻟﻜﻴﻼ ﺗﺄﺳﻮا‬،‫ﻛﺘﺎب ﻣﻦ ﻗﺒﻞ أن ﻧﱪأﻫﺎ إ ّن ذﻟﻚ ﻋﻠﻰ اﷲ ﻳﺴﲑ‬
n’okusalawo kwe singa afuna ekyo ky’abadde agenderera
teyeewaana wabula yeebaza bwebaza Katonda; kubanga ٍ ‫ﻋﻠﻰ ﻣﺎ ﻓﺎﺗﻜﻢ وﻻ ﺗﻔﺮﺣﻮا ﲟﺎ آﺗﺎﻛﻢ واﷲ ﻻ ﳛﺐ ﻛﻞ‬
‫ﳐﺘﺎل‬
okufuna ekyo kyengera ekivudde ewa Katonda ekiri
mw’ebyo byeyagera ebirungi. 23.-22/‫ﻓﺨﻮٍر{ اﳊﺪﻳﺪ‬
4- Omuntu akkiriza okugera kw’Allah n’okusasula 5- Okukkiriza okugera kireetera omuntu okwesiga
kwe bw’abeera asubiddwa okufuna ekigendererwa kye Katonda omugulumivu; kubanga omusiraamu abeera
nekitayitamu takankana, tatya wadde okutamwa, kubanga akimanyi nti mu mukono gwa Katonda yekka mwemuli
abeera akimanyi nti Katonda bwatyo bweyasalawo oyo ekimugasa, era mwemuli n’ekimukosa,kale tatya
nannyini kiragiro ekikolerawo, era oyo nannyini kulamula wamaanyi mulala yenna olw’amaanyige, era taleka
okutalindirizibwa era kyeyasalawo kyekirina okubaawo kukola birungi ebisiimya Katonda kulw’okutya omuntu
buli mungeri yonna, omuntu ng’ono ky’akola yenna, Nnabbi –Allah asse kuye ebyengera n’emirembe-
kugumiikiriza ng’asuubira okufuna empeera ezo Allah yagamba mutabani w’Abbaas –okusiima kwa Allah
zeyasuubiza abagumikiriza eri ebyo byeyagera, nga Allah kubeere kubo bombiriri- nti: “Era kimanye nti: mazima
bw’ategeeza nti: (Tewali kabi kagwawo munsi wadde - Abantu bonna singa be’kunngaanya nebassa kimu
okugwa- kumwwe mwennyini wabula nga kawandiikibwa bakugase, tebayinza kukugasa wabula bakugasa n’ekintu
mukitabo –ekiri awali Katonda- oluberyeberye nga ekyo Katonda kyeyakuwandiikako, era singa
tetunnaba kukateekawo, mazima ekyo kyangu nnyo ku be’kunngaanya babeere nga bakukolako obulabe
Katonda, kale, muleme okunakuwala ennyo ku lw’ebyo tebayinza kukukosa wabula bakukosa n’ekintu ekyo
ebiba bibasubye, era muleme okusanyuka Katonda kyeyakuwandiikako”.
okw’okweyagala ennyo kulw’ebyo by’abawadde ne

244
243
EDDAALA LY’EDDIINI asinza mukamawe nga mumalirivu kululwe yekka
tatunula eri mulala yenna okugyako ye, talindirira Bantu
ELY’OKUSATU: kumuwaana wadde okutya okumuvuma, ye ky’ayagala
OKUKOLA OBULUNGI: era ky’anoonya ye Katondawe okumusiima
Eddaala ely’eddiini ely’okusatu kwekukola n’okumwogerako mu Bamalaikabe.
obulungi, era kulina empagi emu yokka, n’okukola Kale ye omuntu by’akola mulwaatu n’ebyo
obulungi kwekukola Katonda by’ayagala -okumusinza- by’akola mukyaama bibeera kyekimu, ye asinza
n’olongoosa nga olinngaanga amulaba newankubadde nga mukamawe munkiso ne mulwatu nga akakasizaddala nti
ggwe tomulaba, mazima ye akulaba –bulungi nnyo mazima Allah alaba ebyo by’akweeka ebiri mu
neby’oliko byonna- kale, omuntu n’abeera nga asinza mutimagwe by’alabankana nabyo, n’abeera nga
mukamawe mungeri bw’etyo, ey’okumanya nti ali kumpi obukkiriza bwabuttikira omutimagwe era amanyi bulungi
ne mukamawe, era ali mumaasoge , embeera bw’etyo nti Katondawe alinaye buli wamu, ebiyungobye byonna
emuleetera okumutya, okumuwa ekitiibwa, byewaayo eri omutonzi waabyo, tabikozesa wabula
n’okumugulumiza era n’ekireeta okubuuliragana mw’ebyo Allah -mukamawe- by’ayagala era by’asiima
mukutuukiriza okusinza n’okulafuubana mukulongoosa era nga yeewaayo eri omutonziwe oyo.
okukola mu bujjuvu. N’olw’okubeera nti omutima gw’omuddu ono
Omuddu mu kutuukiriza okusinza ebirowoozo bye gwekutte ku Katonda wagwo tasaba buyambi eri bitonde
byonna bibeera eri mukamawe n’alabiraddala nga ali kuba ye Allah amumala, era talagyanira muntu yenna
kumpi naye nga alinnganga amulaba. Ekyo kwekiba kubanga ebyetaago bye abiroopye ewa Allah –
kimukaluubiridde yeyambise obukkirizaabwe akituukirize ow’enjawulo kubitonde- ye amumala okumununula, era
kuba ye Allah amulaba era amanyi ebyamabye omuntu nga ono tayinza kubeera mukifo kyonna
nebyayolesa, era amanyi ebiri mumwoyo gwe n’ebyo n’awuubaala era tabeera negw’atya mulala yenna;
ebimulabikako, tewali kimwekwekako kintu nakimu kubanga mazima ye akimanyi nti mazima Allah alinaye
mubikwaata kumudduwe. mungeri yonna era ye Allah amumala era mutaasa
Omuddu oyo yenna abeera atuuse kuddaala lino mulungi ddala era taleka kiragiro kyonna Allah
kyeyamulagira, era takola kintu kyonna kyakumujeemera
245
246
kubanga ensonyi zimukwaata kulwa Allah era n’atya n’ebivunaanwa eby’etteeka, era bukuumira omuntu
Katonda okumulaba nga taliiwo awo weyamulagira oba ekitiibwa, n’ebinyonyi, ebisolo nabuli kyonna
okumusanga awo wonna weyamugaana, omuddu ng’ono ekimwetolodde. Era nebumunnyonyola obwennyini
takola bulabe bwonna kubitonde; kubanga akimanyi nti bw’Omuntu Obusiraamu, okufa n’okuzuukira
mazima Allah amulaba era nga agenda kumubala oluvannyuma lw’okufa. Era omuntu asinngaana nga
kubikolwabye byonna amusasule ekirungi ku kirungi Obusiraamu bumuwa ekkubo eddungi erimulunngamya
ekibi amuvunaane kulwakyo. eri enkolagana ennungi n’abantu abamwetoolodde, nga
Omuntu ng’ono tayonoona munsi, kubanga ekigambo kya Allah omugulumivu kyeyagamba nti: (Era
akimanyi nti ebirungi byonna ebiri munsi muno Allah mwogeze eggonjebwa eri abantu) 2:83.
omugulumivu y’abifuga yabigondeza ebitondebye, kati
buli omu agyako ekyo ekimala ekye’taago kye n’abeera
.83/‫اﻟﺒﻘﺮة‬ {ً‫}وﻗﻮﻟﻮا ﻟﻠﻨﺎس ﺣﺴﻨﺎ‬
nga yeebaza Allah mukamawe olw’okubeera nga Nate Allah ategeeza nti: (n’abo abasonyiwa abantu –nga
yabimwanguyiza. basobezeddwa) 3:134.
Mazima ebyo byenkubuulidde era byekwanjulidde .134/‫اﻟﻨﺎس{ آل ﻋﻤﺮان‬ ‫}واﻟﻌﺎﻓﲔ ﻋﻦ‬
mukitabo kino bintu bikulu nnyo era mpagi ezaamaanyi
ennyo mu Busiraamu, n’empagi ezo singa omuntu Era Omugulumivu ategeeza nti: (Era obukyaayi
azikkiriza era n’azikolerako abeera Musiraamu. Wabula bw’abantu -kummwe- tebubawalirizanga nemuleka
mazima Obusiraamu –nga bwenjogedde gyebuvudde - okwenkanya, mwenkanyenkanye ekyo kyeky’okumpi
Diini era y’ensi, kwe kusinza era ly’ekkubo mu bulamu ennyo n’okutya Katonda) 5:8.
bw’omuntu, mazima bwo ntegeka eyava ewa Katonda {‫}وﻻ ﻳﺠﺮﻣﻨﻜﻢ ﺷﻨﺂن ﻗﻮم ﻋﻠﻰ أﻻ ﺗﻌﺪﻟﻮا اﻋﺪﻟﻮا ﻫﻮ أﻗﺮب ﻟﻠﺘﻘﻮى‬
ebuna era nga nzijuvu, mateeka gaabwo gakunngaanya
.8/‫اﳌﺎﺋﺪة‬
buli omuntu kyeyeetaaga keribeere ggwanga, ky’ekimu
mu bikwata kunzikiriza, ku by’obufuzi, kuby’enfuna, ku N’oluvannyuma lw’okwanjula n’okunnyonyola
by’empangaala, kuby’okwerinda n’ebirala, era omuntu amadaala g’eddiini entuufu n’empagi z’abuli ddaala,
abusinngaanamu emisingi n’amateeka ebimutegekera kirungi nnyo okubeera nga tunnyonyola mu bufuunze
emirembe n’engeri gy’eyerindamu mubiseera eby’entalo, ebimu ku birungi by’Eddiini eno ey’Obusiraamu:

247 248
EBIMU KUBIRUNGI by’amagero gennyini gandimaze okubeera eky’amagero
n’okujulira nti ddala ga’va w’Allah Omugulumivu
BY’OBUSIRAAMU: Omutonzi w’ebitonde byonna, kubanga gajjula okumanya
Mubutuufu kulw’obungi bw’ebirungi okujjuvu, okutetenkanya okw’ettendo, okusasira, okuyisa
by’Obusiraamu ekkalaamu tesobola kubimalayo, era obulungi, okutegeeza nti Allah yekka y’amanyi
omuntu y’akoowa okunnyonnyola ebirungi by’ayo nayo ebitalabika n’ebirabika, y’amanyi entandiikwa z’ebintu
tebiggwayo, n’ekyo tekyandibadde bwekityo wabula byonna n’enkomerero ya’byo, era mazima amateeka ago
lwakubeera nti mazima Eddiini eno y’eddiini ya Katonda gabalibwa mubyengera ebikulu ennyo Katonda byeyawa
Omugulumivu, nga bwekiri nti amaaso tegasobola abaddube era tewali kyengera mw’ebyo byeyabagabira
kwetoloola kulaba Katonda yenna era nga omuntu kisinga kubeera nti yabalunngamya eri okumanya
bw’atasobola kumumanya yenna nabwekityo amateeka ge amateeka ago era n’abateeka mw’abo abagakolerako era
oyo Allah Omugulumivu ekkalaamu tesobola kugatenda nebabeera mw’abo beyasiima kulw’okugakolerako
ku gamalayo. n’okugagondera nekulw’ebyo byonna kyeyava agabira
Ibin Qayyim Allah amusaasire yagamba nti: “Singa abaddube okubalunngamya eri amateeka ago, nga
obeera wetegerezza ebigendererwa by’eddiini eno bwatutegeeza nti: (Mazima Allah yagabira Abakkiriza
ebye’wuunyisa, n’amateeka ga Muhammad geyajja nago ekyengera -mukiseera- bweyatuma eri bo Omubaka
n’ago agatasoboka kunnyonyolwa mubujjuvu bwa’go era ng’ava mubo bennyini –abeere nga- abasomera
ago okutenda kwegatasobola kumalayo bulungi bw’ago, obubonero bwe, era abatukuze era abayigirize ekitabo –
nebakakensa –wadde bekunnganya- amagezi gaabwe Qur’an- n’amateeka, newankubadde nga oluberyeberye –
tegasalawo kuleeta ndowooza eri waggulu w’amateeka nga Nnabbi Muhammad tannaba kutumibwa- ddala ba’li
ago, era buli magezi gonna amajjuvu gategeera obulungi mububuze obw’enkukunala) 3:164.
bw’amateeka gano ag’Obusiraamu era negajulira, era
mazima ensi yonna tejjirwangayo mateeka majjuvu era ‫}ﻟﻘﺪ ﻣﻨّﺎ اﷲ ﻋﻠﻰ اﳌﺆﻣﻨﲔ إذ ﺑﻌﺚ ﻓﻴﻬﻢ رﺳﻮﻻً ﻣﻦ‬
ag’ekitiibwa okusinga amateeka ago Muhammad –Allah
asse kuye ebyengera n’emirembe- geyajja nago,era
‫أﻧﻔﺴﻬﻢ ﻳﺘﻠﻮ ﻋﻠﻴﻬﻢ آﻳﺎﺗﻪ وﻳﺰﻛﻴﻬﻢ وﻳﻌﻠﻤﻬﻢ اﻟﻜﺘﺎب واﳊﻜﻤﺔ‬
bajulira ne bagamba nti: wadde Omubaka teyandizze na
250
249
.164/‫ﻣﺒﲔ{ آل ﻋﻤﺮان‬ ‫وإن ﻛﺎﻧﻮا ﻣﻦ ﻗﺒﻞ ﻟﻔﻲ ﺿﻼل‬ lw’obulamu buno, n’okunnyonyola ebivunaanwa
by’omutonzi eri ebitonde bye n’ekibikakata ku baddu
Nate Allah bweyali nga amanyisa abaddube era nga kuluddalwe –Omugulumivu-, n’okunnyonyola buli omu
abajjukiza obunene bw’ekyengera kyeyabagabira ebimuvunaanyizibwa kuludda lwa munne nabuli omu
ekyetagisa bakyebaze Katonda olw’okubateeka mu byakakata okukolera omulala byonna eddiini eno
bannannyini kyo, yagamba nti: (Olwaleero mbajjulizza yabituukiriza.
eddiini yammwe) 5:3. 2- Eddiini eno ebuna:
.3/‫دﻳﻨﻜﻢ{ اﳌﺎﺋﺪة‬ ‫}اﻟﻴﻮم أﻛﻤﻠﺖ ﻟﻜﻢ‬ ne mu bulungi bw’Eddiini eno obweyolefu,
kwekubeera nti: amateeka gaayo gabuna okunnyonyola
buli kintu, nga Allah bw’ategeeza nti: (tetwalekayo mu
Ne mukwebaza Allah okutukakatako kitabo –ekiri awali Allah- kintu kyonna –mw’ebyo
kulw’Eddiini eno kwekwogera ebimu ku byebeetaaga-munsonga z’Eddiini n’ez’ensi) 6:38.
birungi byayo, era byebino: .38/‫اﻷﻧﻌﺎم‬ {‫}ﻣﺎ ﻓﺮﻃﻨﺎ ﰲ اﻟﻜﺘﺎب ﻣﻦ ﺷﻲء‬
1- Mazima Obusiraamu y’Eddiini ya Katonda. Kale eddiini eno n’ebeera nti yakunnganya buli
Mazima Eddiini eyo Allah gyeyeesiimira ye ekikwata ku Allah nga Amannya ge, Ebitendo bye
yennyini, n’atuma nayo Ababakabe bonna, era n’akkiriza n’ebivunaanwa bye. Era n’ebeera nga yakunnganya buli
ebitonde bye byonna bimusinze nga biyita muyo, kale nga kyonna ekikwata kubitonde nga amateeka, ebivunaanwa,
bwekirinti Omutonzi tekisoboka kufaanana kitonde empisa n’enkolagana. Era eddiini eno n’ebeera nga
nabwekityo eddini ye -Obusiraamu- teyinza kufaanagana yakunnganya amawulire gonna agakwata ku bantu
na madiini g’abantu, era amateekage tegayinza abaasookeraddala n’abo abagenda
kufaanagana na mateeka gaabwe. Era nga Allah – okusembayo,n’agakwata ku Bamalaika ne Bannabbi
ow’enjawulo kubitonde- bwatendebwa n’obujjuvu n’abaatumibwa, n’eyogera ku bikwata ku ggulu, kunsi, ku
obubuna nabwekityo eddiini ye erina obujjuvu obubuna bwengula, ku mmunyeenye, ku mweezi, ku njuba, ku
mu kutuukiriza okwamateeka ago agasaanira abantu mu mayanja, ku miti ne kubirala bingi, era Eddiini eno
bulamu bwabwe ne mu buddo bwabwe oluvannyuma yayogera ensonga lwaki omuntu yatondebwa,
251 252
n’ekigendererwa kye n’enkomereroye. Era neyogera ku Nate okuyunga kuno kwekuyunga wakati
Jjanah nga bwe buddo bw’abakkiriza era n’eyogera ku w’Omutonzi -Omugulumivu- ow’Ekitiibwa n’ekitonde
muliro nti bwebuddo era enkomerero y’abatakkiriza ekinafu, era ekyetaavu ne kibeera nga kinoonya gya’li
abakaafiiri. obuyambi n’okukirunngamya, era ne kimusaba akikuume
3- Eddiini eno eyunga omutonzi kubitonde: kiwone enkwe z’abalabe n’obubi bwassitane.
Eddiini zonna ez’obulimba zimanyiddwa 4- Okufaayo ennyo ku bintu ebigasa munsi
n’okubeera nti ziyunga omuntu ku muntu munne, nekunkomerero:
alindiridde okufa esaawa yonna, obunafu, okulemwa Amateeka g’obusiraamu gazimbibwa kw’ebyo
n’okulwaala, wabula ziyinza n’okumuyunga ku muntu ebigasa mu bulamu bw’ensi n’obw’enkomerero n’ebyo
eyafa edda emyaka nga kikumi, era eyafuuka edda ebijjuza empisa ennungi mu bantu.
amagumba oba ettaka… naye eddiini y’Obusiraamu Wabula ku ludda lw’okunnyonyola ebyo ebigasa
yeyawulidde n’okubeera nti mazima yo eyunga omuntu mu bulamu bw’enkomerero, amateeka g’Obusiraamu
butereevu eri Katondawe awatali mulala yenna wakati wa gannyonyola amakubo agasaana okukwatibwa
bombiriri, wabula okuyunga wakati w’Omutonzi n’obutagalagajjalira wadde n’akatono wabula
n’ekitonde kye butereevu, okuyunga kuno kuyunga gagannyonyola ne gagatangaaza bulungi galeme
amagezi ku mukama waago ne gafuna obutangaavu kulagajjalirwa olw’obutagamanya, era ne galaga nti
n’okulunngama negeyongera ne gakula nga ganoonya kunkomerero eriyo ebyengera n’ebeerayo
kujjula negava kw’abo abalowooza akatono nti tewali n’ebibonyoobonyo.
Katonda yenna, kuba buli mwoyo gwonna oguteeyunga Ate kuludda lw’okunnyonyola ebyo ebigasa mu
kumutonzi waagwo gwegwo ogwabula okusingako bulamu bw’ensi mazima Allah yalaalika mu ddiini eno
n’ensolo. amateeka agakuumira omuntu eddiini ye, obulamubwe,
N’ekitonde okweyunga kumutonzi waakyo kwe emmaali ye, olulyo lwe, ekitiibwa kye n’amagezige.
kumanya ebyo byonna Allah by’akyetaagako ne kibeera Ne kuludda lw’okunnyonyola empisa ennungi
nga kimusinza nga kisinziira kukumanya okwekenneenya, mazima eddiini y’obusiraamu yaziragira mu lwatu ne
era ategeera ebyo byonna Allah by’asiima n’abikola, mukyaama era n’eziyiza empisa embi, ne mumpisa
n’ebyo byonna ebimunyiiza n’abyewala. ennungi zeyalagira mulimu obuyonjo, okwetukuza,

253 254
okwewala obukyaafu n’ebyennyinyalwa, okulongoosa N’ekisookera ddala mu bwangu bw’eddiini buno:
endabika n’okwekuba akawoowo, okuziyiza ebibi byonna mazima oyo yenna ab’ayagadde okuyingira mu ddiini eno
nga; obwenzi, okunywa omwenge, okulya ebifudde tekimwetaagisa kubeerawo muntu yenna kw’ayitira, oba
byokka, okulya omusaayi, n’ennyama y’embizzi, era okwogera ebyo ebyamuyitako mubyonoono, wabula
bulagira okulya ebirungi ne bugaana okudiibuuda ekimwetaagisa kwe kwetukuza n’okweyonja
n’okwonoona. n’oluvannyuma kwogera kigambo kino nga okakasa
Wabula okweyonja okwomunda kitegeeza kwewala obw’omu bwa Katonda nti: “Ash-hadu Anlaa Ilaaha Illa
mpisa ezivumirirwa obeere nga wewunda n’empisa Llaah, W’Ash-hadu Anna Muhammadan Rasuulu Llaah”.
ezitenderezebwa ennungi. Amakulu nti: “Nkakasa nga njatula n’olulimi
N’empisa ezivumirirwa mulimu; obulimba, lwange nti tewali Katonda asinzibwa ku butuufu wabula
okuwemula, obusungu, ensaalwa, obukodo, okukola Allah era mazima Muhammad mubaka w’Allah” era alina
ebinyoomesa nga okubba, okwagala ebitiibwa, okwagala okukakasizaddala amakulu ge’byo by’ayatula nga birina
ensi, okwekuza, okwewaana, okukola bandabe. Ate okubiviira ddala kuntobo y’omutima gwe n’oluvannyuma
mumpisa ennungi ezitenderezebwa mulimu; okweyisa alina okukola ebigambo ebyo kyebitegeeza.
obulungi, okuyisa abantu obulungi, obwenkanya, Ebyo nga bikyaali bwebityo buli kusinza kwonna
okwewombeeka, okwogera amazima, obugabi, okwesiga Obusiraamu bwakutekamu obwangu n’okuwewusa: singa
Katonda okukola kulwa Katonda yekka, okutya Katonda, omuntu abeera mu lugendo, oba mulwadde Obusiraamu
obugumiikiriza, okwebaza n’ebirala bingi. bumuwewusaako n’atasaala nga mutuuze omulamu
5- Eddiini y’Obusiraamu nnyangu: oluvannyuma Allah amuwandiikira empeera ye
Ekimu kubitendo eddiini eno ey’Obusiraamu ey’okusinza okwo efaanaganako nga bweyandikukoze
by’etendebwa nabyo mu buli tteeka mumateeka gaayo nga mulamu , mutuuze tali mulugendo, kale obulamu
bwebwangu, era buli kusinza munsinza zaayo etendebwa bw’Omusiraamu nebubeera bwangu era nga mutebenkevu
na bwangu bwereere, Allah ategeeza nti: (Era teyabateera okwawukanako n’obulamu bw’omuntu atali mukkiriza -
mu ddiini bukaluubirivu bwonna -kunyigibwa) 22:78. omukaafiiri-, kuba bwo obulamu bwe bwonna bufuunda
.78/‫{ اﳊﺞ‬...‫ﺣﺮج‬ ‫}وﻣﺎ ﺟﻌﻞ ﻋﻠﻴﻜﻢ ﰲ اﻟﺪﻳﻦ ﻣﻦ‬ era buzito bwereere, nabwekityo okufa kw’omukkiriza
kubeera kwangu: omwoyo gwe gumuvaamu nga

255 256
bw’olaba ettondo ly’amazzi bweriva mukyombo, Allah
nga bw’ategeeza nti: (Abantu- abo Malaika be batta nga
‫ﺑﺎﺳﻄﻮا أﻳﺪﻳﻬﻢ أﺧﺮﺟﻮا أﻧﻔﺴﻬﻢ اﻟﻴﻮم ﲡﺰون ﻋﺬاب اﳍﻮن ﲟﺎ ﻛﻨﺘﻢ‬
batukuvu –abakkiriza Allah nebatamugattako kintu .93/‫ﺗﻘﻮﻟﻮن ﻋﻠﻰ اﷲ ﻏﲑ اﳊﻖ وﻛﻨﺘﻢ ﻋﻦ آﻳﺎﺗﻪ ﺗﺴﺘﻜﲑون{ اﻷﻧﻌﺎم‬
kyonna wadde okumujeemera nebakola n’emirimu
emirungi- Malaika zibagamba nti: emirembe gibe Nate Allah ategeeza nti: (Era singa olaba mukiseera
kummwe, muyingire Ejjanah –Ennyumba y’emirembe- awo nga Bamalaika batta abo abakafiiri -era nga-
kulw’ebyo byemwakolanga -ebirungi) 16:32. babakuba mubyenyi byabwe n’emabega waabwe era –nga
bwebabagamba nti: mukombe ku bibonyoobonyo
‫}اﻟﺬﻳﻦ ﺗﻮﻓﺎﻫﻢ اﳌﻼﺋﻜﺔ ﻃﻴﺒﲔ ﻳﻘﻮﻟﻮن ﺳﻼم ﻋﻠﻴﻜﻢ‬ ebyookya, -wandyewunyizza olw’okubalaba mumbeera
enzibu ennyo) 8:50.
.32/‫أدﺧﻠﻮا اﳉﻨﺔ ﲟﺎ ﻛﻨﺘﻢ ﺗﻌﻤﻠﻮن{ اﻟﻨﺤﻞ‬
Wabula ye omutakkiriza -omukaafiiri- mukiseera
‫}وﻟﻮ ﺗﺮى إذ ﻳﺘﻮﰱ اﻟﺬﻳﻦ ﻛﻔﺮوا اﳌﻼﺋﻜﺔ ﻳﻀﺮﺑﻮن وﺟﻮﻫﻬﻢ‬
ky’okufa Malaika zimujjira enkambwe ez’obusuungu 50./‫وأدﺑﺎرﻫﻢ وذوﻗﻮا ﻋﺬاب اﳊﺮﻳﻖ{ اﻷﻧﻔﺎل‬
nezimukuba emiggo, ng’Allah bw’ategeeza nti: (Singa
olaba abalyazaamanyi mukiseera awo nga bali mu 6 - Amateeka g’obusiraamu menkanya:
kutamiira walumbe –obukaawu bw’okujjibwamu mazima oyo eyalaalika amateeka g’Obusiraamu ye
omwoyo- ne Bamalaika nga bagolodde emikono gya’bwe Allah yekka, era ye mutonzi w’ebitonde byonna,
–babakuba nga bwebabagamba nti: mwejjemu emyoyo yeyatonda abeeru, abaddugavu, abasajja n’abakazi, era
gyammwe, olwaleero mugenda kusasulwa bonna mu kulamula kwe mu bwenkanya bwe, ne mu
ebibonnyoobonyo ebinyoomesa kulw’ebyo byemwaali kusaasirakwe kyekimu –tewali wanjawulo ku munne-,
mwogera ku Katonda –eby’obulimba- ebitali byamazima mazima yalaalika ku buli musajja n’omukazi amateeka
era mwaali mmwe nga mwekuza ku mateekage) 6:93. buli omu kubo agamusaanira, era agamugyaamu, kale
amateeka tegayinza kuddira musajja ne gamuvunaana
‫}وﻟﻮ ﺗﺮى إذ اﻟﻈﺎﳌﻮن ﰲ ﻏﻤﺮات اﳌﻮت واﳌﻼﺋﻜﺔ‬ amateeka ag’omukyaala, oba okusukkulumya omukyaala
ku musajja, oba okulyazaamaanya omusajja oba
257 258
omukyaala ku musajja, oba okulyazaamanya omusajja, bw’asobola era okusinziira nga amateeka bwegalagira mu
oba okuwa omweeru enkizo yonna ne gatagiwa kulagira empisa ennungi.
muddugavu, kale buli omu kubo amateeka g’Allah N’okulagira okwo nga bw’okulabye kwatteeka eri
gamutwala kyenkanyi tewali njawulo wakati waabwe buli omu nga bw’aba asobodde, songa entegeka
wabula enjawulo ebeerawo nakutya Allah kyokka. z’eby’obufuzi ez’emirembe gino zeenyumiriza
7- Amateeka g’Obusiraamu galagira empisa n’okubeera nti ziwa ebibiina ebizivuganya okubeera nga
nnungi nakuziyiza mpisa embi: byebilondoola okulaba entambula y’emirimu
Amateeka gano ag’obusiraamu galina enkizo gyagavumenti n’okulaba nti ebitongole byaazo bituukiriza
ey’ettendo nayo kwekulagira empisa ennungi n’okuziyiza entegeka ezisaanidde.
empisa embi. Kale kikakafu ku buli Musiraamu yenna Ebyo by’ebimu kubiruungi by’eddiini eno
omusajja n’omukazi nga mukulu, ategeere bulungi, alina ey’obusiraamu byetusobodde okunnyonyolako mu
obusobozi, okubeera nga alagira banne okukola obulungi bufuunze, wabula singa twagadde okugaziya
era nga abaziyiza okukola ebibi, kino akituukiriza kyandyetagisizza okunnyonyola buli tteeka, buli
okusinziira ku busobozibwe bw’alina ku kulagira ekyalaalikibwa nabuli kiragiro oba ekyaziyizibwa
n’okuziyiza, nabwo kwekulagira n’okuziyiza nga olw’okuttottola ebyagendererwa mukyo, n’okunnyonyola
akozesa emikono gye, ekyo bw’aba takisobodde akozese buli tteeka erilamula n’obulungi obulirimu ekitasoboka
olulimilwe, ekyo nakyo bw’aba takisobola kale akyaawe kukoleka mubujjuvu, era omuntu bw’aba yetegerezza
mumutima gwe ekibi ekyo ekikolebwa ne kulw’ensonga amateeka g’eddiini eno ategeereraddala nti mazima yo
eno abantu bonna babukeesa nga buli omu atunuulira yava wa KAtonda omutonzi w’ebitonde byonna, era
munne omulala by’akola olw’okumutereeza singa abeera amatira nti bwe bulunngamu abutaliimu bubuze wadde.
akyaamye nga tali ku kkubo eggolokofu. Nabuli omu Kale okusinziira kuby’otegedde kuddiini eno singa
yenna kimukakatako okulagira empisa ennungi era abeere oyagadde okudda eri Allah omutonziwo, n’okubeera nga
nga aziyiza empisa embi nga aziyiza oyo yenna abeera ogoberera amateekage, n’okugoberera obuwufu bwa
omukendeevu mu bulungi oba nga alina ebikolwa Bannabbibe n’Ababakabe, omulyango gw’okwenenya
ebikyaamu by’akola, kyekimu abeera mukulembeze oba muggule ne mukamawo musonyiyi ekimala era musaasizi
gwebakulembera wabula bakola okusinziira buli omu nga akiyitiridde kale beeranga odda gya’li obeere nga

259 260
akusonyiwa. okukuswaaza era ky’olese byewabikkirira amanye
n’obunafubwo; wabula kubeera kwo’gerganya okubeera
wakatiwo n’Omuleziwo, nga omusaba akusonyiwe,
OKWENENYA akulunngamye era akuddiremu.
Omubaka w’Allah –Allah asse kuye ebyengera Era muddiini y’Obusiraamu temuli kyonoono
n’emirembe- yagamba nti: “Buli muntu yenna musobya muntu kyasikira munne wadde omuntu omutukuvu ayinza
naye abasinga abasobya bonna obulungi be’bo abeenenya okulindirirwa awabula kiri nga Namusaawi –eyali
–abaleka ensobi nebasaba okubasonyiwa ebikulembedde” omuyudaaya n’ayingira Obusiraamu n’afuna erinnya lya
. Mubutuufu omuntu munafu mumwoyo gwe, era munafu Muhammad Asad- bweyagamba nti “Saasobola
mu kumalirirakwe, tasobola kugumira butasobya. Kale kusinngaana mu Busiraamu mukifo kyonna mu Qur’an
Allah kulw’ekisa kye kyeyava awewusa ku muntu kigambo kyonna ekigamba nti omuntu asobola okuwonya
n’amulaalikako okwenenya n’okusaba okusonyiyibwa. munne ebibonerezo bya Katonda nga abadde mwonoonyi,
N’ekiyitibwa okwenenya: kwekuleka ebibi olw’obubi mu Busiraamu teriiyo kibi kisikirwa mw’ebyo ebibeera
bwabyo –nga obireka kulwakutya Katonda n’okusuubira wakati w’omuntu n’obuddobwe –nga abo abalowooza nti
ebyo byeyategekera abaddube abalongoofu -, n’okwejjusa Yesu yabafiirira olw’ebibi byabwe - n’ekyo kiri bwekityo
kw’ebyo ebyakusobako, n’okumalirira obutaddira nsobi kubanga Allah ategeeza nti: (Omuntu tagenda kusasulwa
ezo z’obadde okola, n’okubeera nga weenyagira akaseera wabula empeera z’ekyo kyeyakola) 53:39. ‫}وأن‬
akasigaddeyo kubuwangaazibwo, n’okubeera nga
okakoleramu emirimu emirungi”. N’okwenenya nga .38/‫ﺳﻌﻰ{ اﻟﻨﺠﻢ‬ ‫ﻟﻴﺲ ﻟﻺﻧﺴﺎن إﻻ ﻣﺎ‬
bw’okutegedde mulimu gukolebwa mu mutima gubeera
wakati wa muntu ne Katondawe, tegulina kyegukooya Era Obusiraamu tebusaba muntu aweeyo kintu
muntu oba okumukaluubiriza wabula kwo kubeera mu kyonna mu biweebwayo, oba okumulagira yette nti okwo
mwoyo nakuleka kibi ky’obadde okola n’okubeera nga kwekwenenya era nti okwo kwekuwona ekibi kyeyakola.
togenda kukiddira. Wabula kiringa Allah bw’ategeeza nti: (Omwoyo
Tekyeetagisa kugenda wa muntu yenna, ekigenda tegugenda kwetikka kibi kyamwoyo mulala) 53:38.

261 262
3/‫أﺧﺮى{ اﻟﻨﺠﻢ‬ ‫}أﻻ ﺗﺰر وازرة وزر‬ amusembereze engeri z’okusinzaamu ez’enjawulo, nga
okwewombeeka, obwetaavu, okwagala, okutya,
okusuubira, omwoyo okubeera nga gusembera eri
Ebibala by’okwenenya bingi, n’ebimu Omutonzi waagwo olusembera olw’enjawulo
lwegutandifunye singa tewabadde kwenenya nakudda eri
kubyo byebino: Allah.
1- Okwenenya kumanyisa omuntu ekisa kya 4- Omuntu singa yeenenye Allah amusonyiwa ebibi
Katonda ekingi ennyo n’okugaba kwe kulw’engeri byonna byeyakulembeza, nga Allah bw’ategeeza nti:
gyeyamubikkirira mukyaama kubanga singa yayagala (Gamba –ggwe Muhammad- eri abo abatakkiriza -
yandyanguyizza okumuvunaana olw’ebyonoonobye abakaafiiri- nti: singa baneekomako –kw’ebyo
n’amuzikiririza wakati mu baddu Be, era byebabaddeko eby’okuyigganya abakkiriza- bajja
teyandimuwadde bulamu bulungi, wabula yamugulumiza kusonyiyibwa ebyo byonna ebyakulembera) 8:38.
n’okumubikkiria kulw’ekisakye n’okumugabirira
eby’enfuna n’ekyokulya.
2- Afuna okwemanya ki kya’li era nti ye mwoyo {‫}ﻗﻞ ﻟﻠﺬﻳﻦ ﻛﻔﺮوا إن ﻳﻨﺘﻬﻮا ﻳﻐﻔﺮ ﳍﻢ ﻣﺎ ﻗﺪ ﺳﻠﻒ‬
ogulagira okukola obubi, era nti mazima ekyo 38./‫اﻷﻧﻔﺎل‬
ekimutuuseeko eky’okusobya n’okwonoona,
5- Singa omuntu yeenenya Allah awa’nyisa
n’obukendeevu, kabonero akalaga obunafu bw’omwoyo
ebibibye nebifuuka birungi, nga Allah bw’ategeeza nti:
n’okubeera nti tegusobola kugumiikiriza ku by’obwagazi
(Wabula oyo ayeenenya era n’akkiriza era n’akola
ebyagaanibwa era amanya nti mazima omwoyo
emirimu emirongoofu abo Allah abawanyisiza ebibadde
tegusobola kwewala Katonda kubanga mwetaavu eri ye
ebibi byabwe –n’abibawaanyisaamu- birungi, era Allah
Ow’ekitiibwa abeere nga ogutukuza n’okugulunngamya.
yali –okuva ddi na ddi nga-musonyiyi musaasizi) 25:70.
3- mazima Allah –Ow’enjawulo kubitonde-
yalaalika okwenenya abeere nga asembereza omuntu ‫}إﻻ ﻣﻦ ﺗﺎب وآﻣﻦ وﻋﻤﻞ ﻋﻤﻼً ﺻﺎﳊﺎً ﻓﺄﻟﺌﻚ ﻳﺒﺪل اﷲ‬
ensonga ezinaamuleetera okwesiima, nazo kwekudda eri
Allah n’okumusaba obuyambi, era nga bweyayagala .70/‫ﺳﻴﺌﺎ ﻢ ﺣﺴﻨﺎت وﻛﺎن اﷲ ﻏﻔﻮراً رﺣﻴﻤﺎً{ اﻟﻔﺮﻗﺎن‬

263 264
6- Okwenenya kuleeta omuntu okuyisa obulungi n’addamu nti: ye nkikakasa. Nnabbi n’agamba nti: “Kino
Bantu banne abo abamunyiizizza oba abasobezza, n’ekyo -ekirungi- kijjawo kiri –ekibi ” . Nate munjogera endala
Katonda ky’ayagala amuyise nakyo singa abeera yagamba nti: “kale mazima ekyo –eky’okukkiriza-
amunyiizizza oba aseeredde oba nga akoze ekibi Katonda kisangulawo biri -ebibi- byonna”.
kyeyamugaana; kubanga empeera y’omulimu ebeere Ate munjogera endala egamba nti: Mazima
ng’omulimu bwegubadde. Kale singa akolagana n’abantu Omusajja oyo yajjira omubaka w’Allah –Allah asse kuye
mu nkolagana eyo ennungi naye afuna ky’ekimu nga ebyengera n’emirembe- n’amugamba nti: “Olaba otya
ekyo okuva eri Omuleziwe Omugulumivu kuba mazima singa Omusajja akola ebibi byonna kyokka n’atagatta
ye Allah okumunyiiza kw’omuddu n’ebibi bye Allah -omugulumivu- nakintu kyonna, wabula awamu
abyolekeza nakumuyisa bulungi nga ye omuddu n’ekyo nga talina kyetaago kyonna kyeyaleka wadde
bw’abadde ayolekeza abantu abo abamunyiizizza ekibi wabula nga akikola, Abange! Oyo naye yeenenya –
nebamukola ekibi. okwenenya kwe nekukkirizibwa-? Nnabbi n’amubuuza
7- Okwenenya kireetera omuntu okutegeera nti nti: “abaffe oli Musiraamu? N’addamu nti: wabula nze
omwoyo gwe guseerera nnyo era gulina obumogo bungi, nkakasa nti: tewali Katonda asinzibwa ku butuufu wabula
kale naye n’akiraba nti kimukakatako obutanoonyereza Allah yekka talina kimwegattako era ne nkakasa nti
bumogo bwabanne wabula n’abeera nga alafubana mazima ggwe oli Mubaka w’Allah –Allah akusseko
nakulongoosa mwoyo gwe mukifo ky’okulowooza ebyengera n’emirembe- Nnabbi n’amuddamu nti: “ ye , -
kubumogo bwa’abalala. Allah akkiriza okwenenya okwo- okola ebirungi n’oleka
Kankomekkereze ekitundu kino n’ekyafaayo okukola ebibi; byonna Allah ow’ekitiibwa nabikufuulira
ky’omusajja eyajja eri Nnabbi –Allah asse kuye birungi byerere. Omusajja n’amubuuza nti n’endagaano
ebyengera n’emirembe- n’amugamba nti: owange ggwe zange zennamenya n’eby’obuwemu byange
Omubaka w’Allah tewali kyetaago kyenaleka wadde byennakolanga –nabyo byonna n’abifuula birungi?-
ekibi okujjako nga nakikola –abaffe nange Allah Nnabbi n’amuddamu nti: ye . Omusajja n’agamba nti:
ansonyiwa-? Nnabbi n’amuddamu nti: “Okakasa nti Allahu Akbar –Katonda munene nnyo- era yasigala nga
tewali asinzibwa ku butuufu wabula Allah yekka, era nti agulumiza Allah –Allahu Akbar- okutuusa lweyavaawo –
mazima Muhammad mubaka w’Allah? Omusajja awali Nnabbi, Allah asse kuye ebyengera n’emirembe”.

265 266
Kale Obusiraamu busonyiwa ebibi byonna ey’ebyengera ebitaggwawo, era ojja kwesiima kunsi kuno
ebyakulembera n’okwenenya okwannamaddala n’ebirungi eby’enjawulo ebyabuli engeri era ojja kubeera
kusangulawo ebibi byonna ebyakulembera nga nga afaanaganye n’ebitonde ebisinga ebitonde byonna
bwekyakakasibwa nga kijjibwa ku Nnabbi –Allah asse obujjuvu bw’amagezi, era ebibisinga obutukuvu
kuye ebyengera n’emirembe. bw’emyoyo, nabyo ebitonde ebyo be Bannabbi
n’Ababaka b’Allah n’Abaddube abalongoofu ne
Bamalaikabe abamuli okumpi ennyo.
ENKOMERERO Y’OMUNTU Naye singa agaana okukkiriza n’ojeemera
ATAFAAYO KU BUSIRAAMU mukamawo ojja kufiirwa ebirungi by’ensi
Nga bw’okinnyonyose obulungi mu kitabo kino nti n’eby’enkomerero, obeere nga okakatibwaako
Obusiraamu y’eddiini ya Katonda entuufu era nti ebikemobye n’ebibonerezobye kunsi ne kunkomerero, era
y’eddiini ay’amazima era nga y’eddiini eya Bannabbi ojja kubeera nga wefanaanyirizza ekitonde ekisinga obubi
bonna n’abatume. Nabwekityo mazima Allah mu bitonde byonna, era ekibisinga obukendeevu
yateekateeka empeera ya’maanyi nnyo kuno kunsi bw’amagezi era ekibisinga obukyafu bw’omwoyo, nakyo
nekulunaku lw’enkomerero eri omuntu yenna yesitani, abalyazaamaanyi -abashirik-, abonoonyi, nabuli
agyikkirizza era n’alagaanyisa ebibonyoobonyo ebikakali kyonna ekisinzibwa ekitali Allah. Ebyo binnyonyoddwa
eri oyo yenna atagikkiriza. mu bufuunze.
N’olw’okubeera nti Allah ye Mutonzi omufuzi Kankunnyonyoleko ebimu kubireetebwa
alabirira ensi yonna n’eggulu era ggwe omuntu oli ekimu olw’okujeemera Omutonzi era byebino:-
kubitonde bye, Yakutonda n’akugondeza byonna ebiri 1- Okutya n’okubulawo obutebenkevu
munsi, n’akulaalikako amateekage n’akulagira obeere nga n’emirembe:
ogagoberera, kale singa okkiriza era n’ogondera ebyo Allah -Omugulumivu- abo abamukkiriza era ne
byonna byeyakulagira, neweekomako kw’ebyo bagoberera Ababakabe yabalagaanyisa okubeera mu
byeyakugaana, ogenda kwesiima n’ebyo mirembe emijjuvu mu bulamu bw’ensi
byeyakulagaanyisa munnyumba ey’enkomerero n’obw’enkomerero, nga bw’ategeeza nti: (Abo abakkiriza

267 268
ne batatabula bukkiriza bwabwe na bulyazaamaanya – muby’okulya ne mubuwangaazi; y’ensonga lwaki olaba
nebatagatta Allah nakintu kyonna- abo bebalina ekinyonyi nga kikeera kumakya nekiva munnyumba
emirembe era bebalunngamu) 6:82. yaakyo nekigenda okufuna eky’okulya kyakyo, era ne
‫}اﻟﺬﻳﻦ آﻣﻨﻮا وﱂ ﻳﻠﺒﺴﻮا إﳝﺎ ﻢ ﺑﻈﻠﻢ أوﻟﺌﻚ ﳍﻢ اﻷﻣﻦ وﻫﻮ‬ kikifuna bulungi oluvannyuma lw’okugenda nga kilya
empeke emu emu, n’okujjulukuka nga kiva kuttabi ne
.82/‫ﻣﻬﺘﺪون{ اﻷﻧﻌﺎم‬ kidda kuttabi eddala, eno nga bwekiyimba mu maloboozi
agasikiriza. N’omuntu kimu ku bitonde ebyo Allah
Mazima ye Allah yakakasa amazima g’obukkiriza byeyagerera eby’okulya byakyo n’ebbanga
bw’abamukkirizza mu butuufu era ye mufuzi w’ebyo ely’obuwangaazi, kale singa akkiriza mukamawe, era
byonna ebiri munsi ne muggulu kale bw’aba ayagalizza n’akolera ku mateekage, amuwa okwesiima
omuddu yenna amuwa emirembe n’obutebenkevu n’obutebenkevu era n’amwanguyiza ensongaze zonna
kulw’obukkiriza bwe, naye singa omuntu amujeemera wadde nga tamugaziyirizza okujjako ebyo ebitonotono
amujjako obutebenkevu n’emirembe gy’abadde nagyo. obulamubwe kwe butambulira.
Olwo n’otandiika okumulaba nga atya obuddo bwe Naye singa awakanya mukamawe n’atamukkiriza
kulunaku lw’enkomerero era nga atya buli akamutuukako neyeekuza ku kumusinza; Allah afundawaza
nga ekissi kyonna n’obulwadde, era nga yenna atya obulamubwe, n’amukunnganyizaako ebirowoozo ebingi
ebiseerabye eby’omumaaso muno munsi, ne n’okuwankawanka, newankubadde nga akunngaanya buli
kulw’ensonga eyo kwekumulaba nga obulamubwe ekireeta eddembe nabuli ekyeyagaza, tabeera mumirembe
n’emmaali ye abiteeka mu insuwalensi mbunno wadde obutebenkevu. Abetta bennyini tobalaba munsi
bikuumibwe butiribiri; kubanga Allah yamumma ezo ezakulakulana neziwa abantu baazo buli kimu
emirembe era talina butebenkevu, olw’okubeera nti ekibaleetera emirembe n’obutebenkevu?! Okudiibuuda
teyeesiga Allah omuleziwe. tokulaba okukolebwa mukwalirira amayumba n’ebintu
2- Omuntu atali mukkiriza alina obulamu eby’ebbeeyi ebyabuli ngeri –entebe, amameeza, kapeti
bufunda: n’ebirala…- ebyo byonna tebabikola kulwakweyagala mu
Allah yatonda omuntu n’amugondeza byonna bulamu buno?! Mazima abantu abo ekibatuma
ebiriwo munsi buli kitonde n’akiwa omugabo gwakyo okudiibuuda okwo kwonna, si kirala wabula kubulwa
269 270
bukkiriza mumitima gyabwe n’okwewulira nga emirembe n’okumugondera naye n’asalawo okwonoona obutonde
tegiriiwo, kyebava bagezaako okujjawo obweraliikirivu bwe n’okubwawukanako, n’abeera nga awangaalira mu
obwo n’okukyuusa kyuusa kumbeera empya ez’enjawulo, bibye ye byeyeesalirawo, ebyamukamawe n’abikuba
mazima Allah yayogera mazima bweyagamba nti: (n’oyo amabega, kale newankubadde nga omubirigwe gwewaayo
alyawukana ku kigambo kyange –Qur’an, n’anjeemera- naye okusalawokwe kwawukana n’ekyo –kale tewali
mazima alina obulamu bufunda –tagenda kwesiima kibaawo wabula ekyo kyasazeewo.
wadde- tugenda ku muzuukiza ku lunaku lw’okuyimirira Era ye abeera mu kumeggana n’ebitonde
–mu maaso ga Katonda Omugulumivu- nga muzibe) ebimwetolodde; n’ekyo kiri bwekityo kubanga mazima
20:124. ebiri munsi byonna –okuva ku bitonde ekisinga obunene
‫}وﻣﻦ أﻋﺮض ﻋﻦ ذﻛﺮي ﻓﺈن ﻟﻪ ﻣﻌﻴﺸﺔ ﺿﻨﻜﺎً وﳓﺸﺮﻩ ﻳﻮم‬ okutuuka kukawuka akasembayo obutono- bitambulira ku
ntegeka eyo omulezi waabyo gyeyabiraalikako, ng’Allah
124./‫اﻟﻘﻴﺎﻣﺔ أﻋﻤﻰ{ ﻃﻪ‬ bw’ategeeza nti: (Oluvannyuma –lw’okutonda ensi-
yagenderera okutonda eggulu nga nalyo –mukiseera ekyo
3- Omuntu atali mukkiriza awangaalira lyali- mukka n’abigamba awamu n’ensi nti: Mujje
mukumeggana namwoyogwe nemukumeggana mwembiriri –mugondere mwembiriri ekiragiro kyange
n’ebitonde ebimwetoloode: kye mbagambye eky’okugasa abaddu bange- mukwagala
n’ekyo kimutuukako kubanga omwoyo gwe n’obutaagala. N’ebigamba byombiriri nti: Tuzze nga tuli
gwabubumbwa nga guli ku musingi gwa kutongola Allah bagonvu eri ekiragiro kyo) 41:11.
omulezi waagwo, nga Allah bw’ategeeza nti:
(Okumutongola- kwe kutonda kwa Allah okwo ‫}ﰒ اﺳﺘﻮى إﱃ اﻟﺴﻤﺎء وﻫﻲ دﺧﺎن ﻓﻘﺎل ﳍﺎ وﻟﻸرض اﺋﺘﻴﺎ‬
kweyabumbirako abantu -bonna) 30:30.
.11/‫ﻃﻮﻋﺎً أو ﻛﺮﻫﺎً ﻗﺎﻟﺘﺎ أﺗﻴﻨﺎ ﻃﺎﺋﻌﲔ{ ﻓﺼﻠﺖ‬
.30/‫ﻋﻠﻴﻬﺎ{ اﻟﺮوم‬ ‫}ﻓﻄﺮت اﷲ اﻟﺬي ﻓﻄﺮ اﻟﻨﺎس‬ Kale ensi eno eyagala muntu akkiriziganya nayo
Era omubirigwe gwewaayo eri omutonzi waagwo mukwewaayo eri Katonda n’okumugondera wabula oyo
era gutambulira kuntegeka gyeyagulagira. Wabula agyawukanako temwagala, n’omukaafiiri mu bitonde
omuwakanyi -omukaafiiri- n’agaana okumukkiriza ebyo y’oyo ayeekuza omujeemu, kuba yasalawo

271 272
okuwakanya mukamawe ne yeekandagga era ne kulindirizibwa –okuweebwa akaagaanya nti bagira
yeediima. Nekulw’ensonga eyo kyakakata kuggulu bakyali kunsi oba olyawo bandirongooka ne bakkiriza
n’ensi n’ebitonde ebirala okubeera nga bimusunguwalira oluvannyuma) 44:29.
ne bikyawa Omutonzi, nga Allah bw’ategeeza nti:
(Abawakanyi- nebagamba nti: Allah- omusaasizi
{‫}ﻓﻤﺎ ﺑﻜﺖ ﻋﻠﻴﻬﻢ اﻟﺴﻤﺎء واﻷرض وﻣﺎ ﻛﺎﻧﻮا ﻣﻨﻈﺮﻳﻦ‬
yeeterawo omwaana! Mazima muleese ekintu 29./‫اﻟﺪﺧﺎن‬
eky’ekivve, eggulu lisemberedde okweyuzaayuzaamu 4- Omuntu Atali Mukkiriza awangaalira mu
kulw’ekigambo ekyo, n’ensi –nayo n’esemberera butamanya:
okwatikayatikamu, n’ensozi –nazo ne-zisemberera n’ekyo kiri bwekityo kuba obukaafiiri bwennyini -
okugwa nga zimenyese menyeseemu –ebitundu tundu- obutakkiriza- bubeera butamanya, wabula ate bwo
kulw’ensonga y’okugamba nti: -Allah- omusaasizi alina bwebutamanya obukyasinze; kubanga omuntu
omwaana. Ng’ate –Allah- Omusaasizi tekimusaanira obutamanya mutonziwe, ng’ate alaba ensi eno Katondawe
kweteerawo mwaana. Tali oyo yenna ali muggulu n’oyo gyeyatonda awatali kw’alabira –bweyeewunyisa abantu
alimunsi wabula alijjira -Allah- Omusaasizi nga Muddu abo Katonda beyawa okulowooza n’okumanya- era nga
buddu –sso si nga mwaana) 19:88-93. olaba entonda eyekikugu eyo gyeyamutondamu ye
‫}وﻗﺎﻟﻮا اﲣﺬ اﻟﺮﲪﻦ وﻟﺪاً ﻟﻘﺪ ﺟﺌﺘﻢ ﺷﻴﺌﺎ ّإداً ﺗﻜﺎد‬ yennyini nga tatunuulidde birala, obutonde bw’alimu
bwewunyisa, awamu n’ebyo byonna n’atamanya oyo
‫وﲣﺮ اﳉﺒﺎل ﻫ ّﺪاً أن دﻋﻮ‬
ّ ‫اﻟﺴﻤﻮات ﻳﺘﻔﻄﺮن ﻣﻨﻪ وﺗﻨﺸﻖ اﻷرض‬ eyatonda ensi eno, era oyo eyamubumba n’abeera omuntu
ayogera, Abaffe! Obwo sibwebutamanya obutagambika
‫ﻟﻠﺮﲪﻦ وﻟﺪاً وﻣﺎ ﻳﻨﺒﻐﻲ ﻟﻠﺮﲪﻦ أن ﻳﺘﺨﺬ وﻟﺪاً إن ﻛﻞ ﻣﻦ ﰲ‬ obw’ekitalo?
5- Omuntu Atali Mukkiriza Awangaalira
.93-88/‫اﻟﺴﻤﻮات واﻷرض إﻻ آﰐ اﻟﺮﲪﻦ ﻋﺒﺪاً{ ﻣﺮﱘ‬ Mukweryazaamaanya ye yennyini n’abo
Nate Omugulumivu ategeeza nti: (Abo abaagaana abamwetoloodde:
okukkiriza oluberyeberye lwammwe, twabazikiriza, naye- N’ekyo kiri bwekityo kubanga yeewunda n’ekintu
eggulu teryabakaabira wadde ensi, era tebaali ba Katonda kyataamubumbirako –Eky’obukaafiiri-, n’abeera

273 274
nga tasinza Mukamawe wabula n’asinza ebitali ye. yewaddeyo eri okukkibwako ebizibu ebinene ddala
N’obulyazaamaanyi kwe kussa ekintu mukifo n’ebibonerezo kuno kunsi, ng’Allah bwategeeza nti:
wekitateekeddwa kubeera, kati bulyazaamaanyi ki (Abaffe! –balowooza- abo abakola enkwe embi nti
obusinga okusinza ebirala ebitateekeddwa kusinzibwa, bawonye Katonda okubasaanyaawo n’ensi oba -bawonye-
n’oleka oyo asana okusinzibwa? Mazima omuddu ebibonerezo okubajjira nga biva awo webatasuubira –
w’Allah omulongoofu ayitibwa Luqman yagamba nga bibajjire kibwatukira-, oba –balowooza nti bawonye-
annyonyola obubi bw’okugatta Allah n’ebirala, nga Allah okubazikiriza eyo munngendo zaabwe –ez’okusuubula
bw’ategeeza mukitabokye eky’ekitiibwa Qur’an nti n’endala-?! Bo tebasobola kulemesa –Katonda bw’aba
Luqman yagamba nti: (Owange ggwe Mutabani wange yasazeewo okubatuusaako kyonna ky’ayagadde-, oba
togattanga ku Katonda ekintu ekirala, mazima okugatta n’akwata n’abazikiriza nga bali mukutya –ebibonerezo
Katonda n’ekintu ekirala bulyazaamaanyi buyitirivu bye-? Mazima Mukama wammwe mukwatampola
nnyo) 31:13. musaasizi -nnyo) 16:45-47.
.13/‫ﻋﻈﻴﻢ{ﻟﻘﻤﺎن‬ ‫}ﻳﺎ ﺑﲏ ﻻ ﺗﺸﺮك ﺑﺎﷲ إن اﻟﺸﺮك ﻟﻈﻠﻢ‬ ‫}أﻓﺄﻣﻦ اﻟﺬﻳﻦ ﻣﻜﺮوا اﻟﺴﻴﺌﺎت أن ﳜﺴﻒ اﷲ ﻢ اﻷرض‬
Era awangaalira mukulyazaamaanya Bantu banne
n’ebitonde ebirala; kubanga tamanyi mugabo gwabuli
‫ أو ﻳﺄﺧﺬﻫﻢ ﰲ ﺗﻘﻠﺒﻬﻢ‬،‫أو ﻳﺄﺗﻴﻬﻢ اﻟﻌﺬاب ﻣﻦ ﺣﻴﺚ ﻻ ﻳﺸﻌﺮون‬
omu mubo abeere nga agumuwa, kale ku lunaku ‫ أو ﻳﺄﺧﺬﻫﻢ ﻋﻠﻰ ﲣﻮف ﻓﺈن رﺑﻜﻢ ﻟﺮؤوف‬،‫ﻓﻤﺎ ﻫﻢ ﲟﻌﺠﺰﻳﻦ‬
lw’okuzuukira buli gwe yalyazaamaanya yenna agenda
kumuyimirira mu maasoge –kabeere muntu oba kisolo- .47-45/‫رﺣﻴﻢ{ اﻟﻨﺤﻞ‬
nga kisaba mukama wa’kyo Allah Omugulumivu abeere
nga awoolera eggwanga kumulyazaamaanyi oyo ku Nate Omugulumivu ategeeza nti: (N’abo
lw’abo beyalyazaamaanya. Abakaafiiri bagenda kusigala –nga balemedde ku
6- Omuntu Agaana Okukkiriza, Mazima Abeera bukaaefiiri bwabwe eno- nga bwebatuukibwaako
ebikangabwa ku lw’ebyo byebakola, oba –ebikangabwa-
yeewaddeyo Eri Ebikolimo By’Allah n’eri
okubagwaako okumpi n’amayumba gaabwe, -bajja
Obusungubwe kuno kunsi:
Omuntu ono agaana okukkiriza Katonda abeera kubeera mumbeera eyo bw’etyo- okutuusa endagaano

275 276
y’Allah
mubibonyoobonyo
–ey’okubawangula
eby’olubeerera-
n’okubateeka
lw’eneetuuka,
◌ً ‫}ﻓﻜﻼً أﺧﺬﻧﺎ ﺑﺬﻧﺒﻪ ﻓﻤﻨﻬﻢ ﻣﻦ أرﺳﻠﻨﺎ ﻋﻠﻴﻪ ﺣﺎﺻﺒﺎ‬
mazima Allah -ye- tayawukana kundagaano -ye) 13:31. ‫وﻣﻨﻬﻢ ﻣﻦ أﺧﺬﺗﻪ اﻟﺼﻴﺤﺔ وﻣﻨﻬﻢ ﻣﻦ ﺧﺴﻔﻨﺎ ﺑﻪ اﻷرض وﻣﻨﻬﻢ‬
‫}وﻻ ﻳﺰال اﻟﺬﻳﻦ ﻛﻔﺮوا ﺗﺼﻴﺒﻬﻢ ﲟﺎ ﺻﻨﻌﻮا ﻗﺎرﻋﺔ أو ﲢﻞ ﻗﺮﻳﺒﺎً ﻣﻦ‬
{‫ﻣﻦ أﻏﺮﻗﻨﺎ وﻣﺎ ﻛﺎن اﷲ ﻟﻴﻈﻠﻤﻬﻢ وﻟﻜﻦ ﻛﺎﻧﻮا أﻧﻔﺴﻬﻢ ﻳﻈﻠﻤﻮن‬
.31/‫ إن اﷲ ﻻ ﳜﻠﻒ اﳌﻴﻌﺎد{ اﻟﺮﻋﺪ‬، ‫دارﻫﻢ ﺣﱴ ﻳﺄﰐ وﻋﺪ اﷲ‬ .40/‫اﻟﻌﻨﻜﺒﻮت‬
Nate Allah ategeeza nti: (Oba –balowooza abo- Nabwekityo nga bw’olaba ebikangabwa ebituuka
bannyini byalo nti bawonye ebibonyoobonyo byaffe ku Bantu abakwetooloodde ebyo byonna bibonerezo
okubajjira muttuntu nga nabo bali mu muzannyo?!) 7:98. by’Allah.
{‫ﺿﺤﻰ وﻫﻢ ﻳﻠﻌﺒﻮن‬
ً ‫}أو أﻣﻦ أﻫﻞ اﻟﻘﺮى أن ﻳﺄﺗﻴﻬﻢ ﺑﺄﺳﻨﺎ‬ 7- Omuntu Atali Mukkiriza yawandiikibwako
obuswavu n’okufaafaagana:
.98/‫اﻷﻋﺮاف‬ Kale obulyazaamaanyi bwe ne bumuleetera
Eyo y’embeera buli yenna akuba amabega okufafaaganirwa okunene ennyo n’asubwa ekyo emitima
ebigambo bya Katonda gy’abeeramu, era Allah bweyali n’emyoyo kyegyeyagala nakyo, nga nakyo kwekumanya
anyumya kubibonerezo ebyatuuka kubibiina ebyayita Allah n’okwebeezesa n’okwogeraganya naye,
ebyo abyagaana okukkiriza, yagamba nti: (Kale buli omu n’okutebenkera kululwe, era omuntu ono yafaafaaganirwa
mubo twamukwata netumuzikiriza kulw’ekibi kye, mubo kunsi kubanga awangaala nga talina kusuubira kwonna
mulimu gwetwasindikira kikunnguuta –alimu n’amayinja- era nga tamanyi kiki kyasaanidde kukola. Era abeera mu
, nemubo mulimu oyo eyakwatibwa oluboggola –lwa kufaafaaganirwa ebyo byakunngaanya kulw’ensi;
Laddu n’afa-, era mulimu mubo oyo gwetwasaanyaawo kubanga teyabikozesa mw’ekyo Katonda
n’ensi –ettaka nerimumira-, nemubo mulimu oyo kyeyamutonderako kale n’abeera nga teyeesiimye nabyo
gwetwazikiriza n’amazzi n’abbira, kale Allah teyali kuno kunsi olwe’siima olwanamaddala, kubanga
wakubalyazaamaanya wabula -bo- baali beryazaamaanya biwangaala nga byonoonyi era bijja kufa nga byonoonyi,
bokka) 29:40. bizuukire nga biri wamu n’abonoonefu, ng’Allah
bw’ategeeza nti: (N’oyo ebipimo bye ebiri wewuka, abo
277
278
bebo abafaafaaganirwa emyoyo gyabwe) 7:9. 23-22/‫اﳉﺤﻴﻢ{ اﻟﺼﺎﻓﺎت‬ ‫دون اﷲ ﻓﺎﻫﺪوﻫﻢ إﱃ ﺻﺮاط‬
.9/‫أﻧﻔﺴﻬﻢ{ اﻷﻋﺮاف‬ ‫}وﻣﻦ ﺧﻔﺖ ﻣﻮازﻳﻨﻪ ﻓﺄوﻟﺌﻚ اﻟﺬﻳﻦ ﺧﺴﺮوا‬ 8- Omuntu Atali Mukkiriza awangaala nga
N’abantu abomunnyumba y’omuntu ono awakanya Omuleziwe era nga awakanya n’ebyo
omukaafiiri nabo bafaafaaganirwa; kubanga byeyamuwa:
awangaalidde wamu nabo ku bukaafiiri ne mu kujeemera Mazima Allah yamutonda nga amugya mu
Allah Omugulumivu, kale balinga ye mu bwonoonyi ne kubulawo, n’amuwa buli kyengera kirungi, kale ngeriki
mukubeera mu bulamu obufuunda, ne kulw’ensonga eyo gy’asinzaamu ebitali ye!, n’akwana abalala abatali ye!
obuddo bw’abo bonna mu bulamu obw’oluvannyuma Neyeebaza abalala abatali ye!... kale kuwakanya ki
muliro nga Allah bw’atgeeza nti: (Mazima okusinga okwo?! Era butakkiriza ki obusinga obwo?!
abafaafaaganiddwa be bo abafaafaaganirwa emyoyo 9- Omuntu Atali Mukkiriza Tagenda Kufuna
gyabwe n’abantu baabwe ku lunaku lw’okuyimirira Bulamu Obwannamaddala:
mumaaso ga Katonda) 39:10. n’ekyo kiri bwekityo kulw’okubanga omuntu
{‫}إن اﳋﺎﺳﺮﻳﻦ اﻟﺬﻳﻦ ﺧﺴﺮوا أﻧﻔﺴﻬﻢ وأﻫﻠﻴﻬﻢ ﻳﻮم اﻟﻘﻴﺎﻣﺔ‬ asaanira obulamu obwannamaddala y’oyo eyakkiriza era
n’agondera mukamawe, n’amanya ekigendererwa kye
.10/‫اﻟﺰﻣﺮ‬ munsi, era eyannyonyoka obuddobwe, era oyo eyakakasa
Nekulunaku lw’enkomerero bagenda ku okuzuukirakwe, oyo eyamanya omugabo gwabuli omu,
kunngaanyizibwa eri omuliro atenga buddo bubi nnyo, n’atagaana mugabo gwonna ku gutuukiiriza, wadde
nga Allah bw’ategeeza nti: (Bamalaika baliragirwa nti-: okunyiiza ekitonde kyonna. Kale n’awangaala
Mukunngaanye abo abalyazaamaanya bonna –abakaafiiri- oluwangaala lw’abalongoofu kyeyava afuna obulamu
ne bakyaala babwe n’ebyo byebaali basinza ebitali Allah, obulungi kunsi nekunkomerero, nga Allah bw’ategeeza
mubalagirire ekkubo erigenda mumuliro -Al-jahiim) nti: (Omuntu akola obulungi abeere Musajja oba Mukazi
37:22-23. nayenga mukkiriza tugya kumulamusa obulamu obulungi)
16:97.
‫}اﺣﺸﺮوا اﻟﺬﻳﻦ ﻇﻠﻤﻮا وأزواﺟﻬﻢ وﻣﺎ ﻛﺎﻧﻮا ﻳﻌﺒﺪون ﻣﻦ‬
‫}ﻣﻦ ﻋﻤﻞ ﺻﺎﳊﺎً ﻣﻦ ذﻛﺮ أو أﻧﺜﻰ وﻫﻮ ﻣﺆﻣﻦ ﻓﻠﻨﺤﻴﻴﻨﻪ‬
279
280
.97/‫ﻃﻴﺒﺔ{ اﻟﻨﺤﻞ‬ ‫ﺣﻴﺎة‬ ‫}وﻟﻘﺪ ذرأﻧﺎ ﳉﻬﻨﻢ ﻛﺜﲑاً ﻣﻦ اﳉﻦ واﻹﻧﺲ ﳍﻢ ﻗﻠﻮب ﻻ‬
Ekyo kyo yakimulaganyisa kuno kunsi, wabula
kulunaku lw’enkomerero byeyamulagaanyisa byebino:
‫ﻳﻔﻘﻬﻮن ﺎ وﳍﻢ أﻋﲔ ﻻ ﻳﺒﺼﺮون ﺎ وﳍﻢ آذان ﻻ ﻳﺴﻤﻌﻮن ﺎ‬
(Agenda kubawa- ebifo ebirungi mu Jjanah ey’olubeerera .179/‫أوﻟﺌﻚ ﻛﺎﻷﻧﻌﺎم ﺑﻞ ﻫﻢ أﺿﻞ أوﻟﺌﻚ ﻫﻢ اﻟﻐﺎﻓﻠﻮن{ اﻷﻋﺮاف‬
n’obutebenkevu ,okwo kwe kwesiima okwannamaddala
okunene –okutalina ku kwenkana) 61:12. Nate Allah ategeeza nti: (Abaffe oba olowooza nti:
Mazima abasinga obungi mubo bawulira oba bategeera?!
.12/‫اﻟﻌﻈﻴﻢ{ اﻟﺼﻒ‬ ‫}وﻣﺴﺎﻛﻦ ﻃﻴﺒﺔ ﰲ ﺟﻨﺎت ﻋﺪن ذﻟﻚ اﻟﻔﻮز‬ Tebali bo wabula balinga ebisolo ebirundibwa nedda,
Wabula omuntu oyo awangaala mu bulamu buno wabula bo bebasinga okubulwa ekkubo –okusinga
empangaala efaanaganako n’obulamu bw’ebisolo, ebisolo) 25:44.
tamanya mukamawe era tamanyi kigendererwa kye ‫}أم ﲢﺴﺐ أن أﻛﺜﺮﻫﻢ ﻳﺴﻤﻌﻮن أو ﻳﻌﻘﻠﻮن إن ﻫﻢ إﻻ‬
munsi, era tamanyi wa wagenda kudda oluvannyuma
lw’obulamu buno, wabula ekigendererwa kye kulya, 44./‫ﻛﺎﻷﻧﻌﺎم ﺑﻞ ﻫﻢ أﺿﻞ ﺳﺒﻴﻼً{ اﻟﻔﺮﻗﺎن‬
kunywa nakwebaka… kale enjawulo wakati w’ekisolo,
eri luddawa! Wabula ye yabula nnyo okusingako 10- Omuntu Atali Mukkiriza Agenda kusigala
n’ensolo, Allah atutegeeza nti: (Mazima twatondera mubibonerezo lubeerera :
omuliro -Jahannama- bangi mu mageege ne mu bantu, n’ekyo kiri bwekityo kubanga omukaafiiri ava mu
balina emitima -naye- tegibayamba kutegeera, balina bibonyoobonyo era adde mu bibonyoobonyo. Ava munsi
amaaso -naye- tebagalabisa, era balina amatu -naye- nga amize najjula ebikangabwa n’adda munnyumba
tebagawuliza. Abo balinga ebisolo ebirundibwa, nedda y’enkomerero, ne mu mutendera ogusooka –nga ava
wabula bo baabulannyo okusinga ebisolo, abo bo be munsi atandiike enkomerero- Malaika ezijjamu emyoyo
balagajjavu) 7:179. zimukkako nga zigobererwako Malaika
z’ebibonyoobonyo zimukombye kubibonerezo ebyo
byagendamu ebimusaana, nga Allah bw’atutegeeza nti:
(Era singa olaba mu kiseeraa awo nga Malaika zitta abo

281 282
abakaafiiri nga zibakuba mu maaso gaabwe n’emabega kamu keyakola Katonda yakakomekkereza
wabwe –wandyewunyizza olw’okubalaba mumbeera okukawandiika mukitabo ekyo Katonda kyeyatutegeeza
enzibu ennyo) 8:50. nti: (Ekitabo –eky’emirimu egyabuli omu- nekissibwawo
‫}وﻟﻮ ﺗﺮى إذ ﻳﺘﻮﰱ اﻟﺬﻳﻦ ﻛﻔﺮوا اﳌﻶﺋﻜﺔ ﻳﻀﺮﺑﻮن وﺟﻮﻫﻬﻢ‬ olwo n’olaba aboonoonyi nga batidde olw’ebyo
ebikirimu, era nga bagamba nti: Abaffe nga zitusaanzeffe!
.50/‫وأدﺑﺎرﻫﻢ{ اﻷﻧﻔﺎل‬ Kitabo kyangeriki kino ekitalekaayo -kabi- akatono
wadde akanene wabula nga kikakomekkereza -
N’oluvannyuma ng’omwoyo gwe gumaze kikawandiika-, olwo nga basinngaanye ebyo byonna
okumuvaamu -afudde- n’assibwa muntaanaye byebaakolanga nga weebiri –biwandiike mukitabo ekyo-,
asinngaanayo ebibonerezo ebisinga kw’ebyo obubi, era Mukama wo talilyazaamaanya muntu n’omu –
Allah bweyali atutegeeza kumbeera Falaawo gya’limu kulunaku olwo) 18:49.
okuva lweyafa, yagamba nti: (baleetebwa awali omuliro –
nga bali muntaana zaabwe negubookya- enkya n’eggulo - ‫}ووﺿﻊ اﻟﻜﺘﺎب ﻓﱰى اﺠﻤﻟﺮﻣﲔ ﻣﺸﻔﻘﲔ ﳑﺎ ﻓﻴﻪ وﻳﻘﻮﻟﻮن ﻳﺎ‬
lubeerera- n’ekiseera ky’enkomerero bwekirituuka –Allah
aliragira bamalaika nti: muyingize abantu ba Falaawo –ye ‫وﻳﻠﺘﻨﺎ ﻣﺎ ﳍﺬا اﻟﻜﺘﺎب ﻻ ﻳﻐﺎدر ﺻﻐﲑة وﻻ ﻛﺒﲑة إﻻ أﺣﺼﺎﻫﺎ‬
n’abagoberezi be bonna- mu bibonyoobonyo ebiyitirivu - .49/‫ووﺟﺪوا ﻣﺎ ﻋﻤﻠﻮا ﺣﺎﺿﺮاً وﻻ ﻳﻈﻠﻢ رﺑﻚ أﺣﺪاً{ اﻟﻜﻬﻒ‬
ebisinga- byebabaddemu nga bali muntaana zaabwe)
40:46. Nemukiseera ekyo Omukaafiiri agenda kwegomba
nti singa yafuuka ttaka n’ataddayo kubeera mulamu,
‫}اﻟﻨﺎر ﻳﻌﺮﺿﻮن ﻋﻠﻴﻬﺎ ﻏﺪواً وﻋﺸﻴﺎً وﻳﻮم ﺗﻘﻮم اﻟﺴﺎﻋﺔ‬ ng’Allah bw’ategeeza nti: (Olunaku Omuntu lw’agenda
.46/‫أدﺧﻠﻮا آل ﻓﺮﻋﻮن أﺷﺪ اﻟﻌﺬاب{ ﻏﺎﻓﺮ‬ okutunuulira ebyo emikono gye byegyakulembeza
okukola –ebirungi n’ebibi-, omukaafiiri aligamba nti:
Oluvannyuma lw’ebibonerezo eby’omuntaana, Abange! Singa mbadde ttaka –ne situuka kukino) 78:40.
olunaku lw’okuyimirira mumaaso ga Katonda bwe
lulituuka ebitonde byonna ne bizuukizibwa, emirimu ‫}ﻳﻮم ﻳﻨﻈﺮ اﳌﺮء ﻣﺎ ﻗﺪﻣﺖ ﻳﺪاﻩ وﻳﻘﻮل اﻟﻜﺎﻓﺮ ﻳﺎ ﻟﻴﺘﲏ‬
egyabuli omu ne gireetebwa, omukaafiiri n’alaba nga buli
284
283
.40/‫ﺗﺮاﺑﺎً{ اﻟﻨﺒﺄ‬ ‫ﻛﻨﺖ‬ Nate ekyo eky’omukaafiiri okusigala mu
bibonyoobonyo eby’olubeerera kiri bwekityo ku
Nekulw’okutya okunene okulibeera mukifo abantu lwakubanga mazima ennyumba eyo ey’enkomerero
webaliyimirira ku lunaku olwo, omuntu singa abeera nyumba yakusasula siya kusuubiza, kale omuntu alina
n’eby’obuggaga byonna ebiri munsi yandibiwaddeyo okufuna empeera y’emirimu gye, bwegibeera mirungi
neyeenunula mubibonyoobonyo by’olunaku olwo n’empeera ebeera nnungi, bwegibeera nga mibi
n’abiwona, Allah nga bw’ategeeza nti: (Era mazima singa n’empeera egifaanana, n’ekibi omukaafiiri ky’alina
abo abalyaazaamaanya -abakaafiiri- babeera n’ebyo okufuna munnyumba eno ey’enkomerero ekifaanagana
byonna ebiri munsi –nga bebabifuga- n’ekyenkanyi n’emirimugye by’ebibonyoobonyo by’omuliro ogwo,
kyabyo mazima bandyenunudde nabyo –nebava ebibonerezo eby’engeri ezenjawulo babeere nga
mubibonyoobonyo by’olunaku olwo) 39:47. bakomberaddala ku bubi bw’enkomerero y’ebyonoono
‫}وﻟﻮ أن ﻟﻠﺬﻳﻦ ﻇﻠﻤﻮا ﻣﺎ ﰲ اﻷرض ﲨﻴﻌﺎً وﻣﺜﻠﻪ ﻣﻌﻪ‬ byabwe, era Allah ategeeza bwa’ti: (Guno gwemuliro
Jahannama ogwo abonoonyi gwebaalimbisanga,
.47/‫ﻻﻓﺘﺪوا ﺑﻪ{ اﻟﺰﻣﺮ‬ balyetooloolanga wakati waagwo -omuliro- n’amazzi
ageeseze ne gafuuka olwegye) 55:43-44.
Nate Allah ategeeza nti: (Omwonoonyi alyegomba
nti: singa yeenunudde mu bibonyoobonyo by’olunaku ‫ ﻳﻄﻮﻓﻮن ﺑﻴﻨﻬﺎ وﺑﲔ ﲪﻴﻢ‬، ‫}ﻫﺬﻩ ﺟﻬﻨﻢ اﻟﱵ ﻳﻜﺬب ﺎ اﺠﻤﻟﺮﻣﻮن‬
olwo n’okuwaayo abaanabe, ne mukyaalawe, ne
mugandawe, n’ab’olugandalwe -gyabalirwa- n’abo bonna .44-43/‫آن{ اﻟﺮﲪﻦ‬
abali munsi, oluvannyuma kumuwonye –okwenunula Ate Allah bweyayogera kuby’okunywa byabwe
okwo) 70:11-14. n’eby’okwambala yagamba bwa’ti: (N’abo abaawakanya
‫}ﻳﻮد اﺠﻤﻟﺮم ﻟﻮﻳﻔﺘﺪي ﻣﻦ ﻋﺬاب ﻳﻮﻣﺌﺬ ﺑﺒﻨﻴﻪ وﺻﺎﺣﺒﺘﻪ وأﺧﻴﻪ وﻓﺼﻴﻠﺘﻪ‬ –amazima nga gabajjidde- baasalirwa engoye za muliro –
zebalyambala nga bagulimu- balifukirirwanga olweegye –
.14-11/‫اﳌﻌﺎرج‬ {‫اﻟﱵ ﺗﺆوﻳﻪ وﻣﻦ ﰲ اﻷرض ﲨﻴﻌﺎً ﰒ ﻳﻨﺠﻴﻪ‬ amazzi ageeseze ennyo- waggulu ku mitwe gyabwe, -
olweegye olwo- lulisaanuulanga ebyo ebiri mumbuto
zaabwe n’amaliba gaabwe –nago gasaanuuke gaveeko ate
285 286
kuzzibweeko amalala-, era balina -okukubibwanga- twagala- tumugezese ne tumufuula awulira era alaba)
entottolima z’emiggo egy’ebyuuma) 22:19-21. 76:1-2.
‫ﺛﻴﺎب ﻣﻦ ﻧﺎ ٍر ﻳﺼﺐ ﻣﻦ ﻓﻮق‬
ٌ ‫}ﻓﺎﻟﺬﻳﻦ ﻛﻔﺮوا ﻗﻄﻌﺖ ﳍﻢ‬ ً‫}ﻫﻞ أﺗﻰ ﻋﻠﻰ اﻹﻧﺴﺎن ﺣﲔ ﻣﻦ اﻟﺪﻫﺮ ﱂ ﻳﻜﻦ ﺷﻴﺌﺎ‬
‫ﻣﻘﺎﻣﻊ ﻣﻦ‬ ٍ ‫ إﻧﺎ ﺧﻠﻘﻨﺎ اﻹﻧﺴﺎن ﻣﻦ‬،ً‫ﻣﺬﻛﻮرا‬
ٌ ‫ وﳍﻢ‬،‫ ﻳﺼﻬﺮ ﺑﻪ ﻣﺎ ﰲ ﺑﻄﻮ ﻢ واﳉﻠﻮد‬،‫رؤوﺳﻬﻢ اﳊﻤﻴﻢ‬ ً‫أﻣﺸﺎج ﻧﺒﺘﻠﻴﻪ ﻓﺠﻌﻠﻨﺎﻩ ﲰﻴﻌﺎ‬
ٍ ‫ﻧﻄﻔﺔ‬
ٍ
.21-19/‫ﺣﺪﻳﺪ{ اﳊﺞ‬ .2-1/‫ﺑﺼﲑاً{ اﻹﻧﺴﺎن‬
N’oluvannyuma wagenda oyita mumitendera
OKUMALIRIZA: ejenjawulo, eyali omunafu n’ofuuka ow’amaanyi nate
Owange ggwe omuntu! oliwakuddayo mu bunafu nga Allah bw’ategeeza nti:
Wali toliiwo wadde, nga Katonda bw’ategeeza nti: (Allah y’oyo eyabatonda n’abajja mu bunafu – mu
(Abaffe! Omuntu tajjukira nti: mazima twamutonda buwere ne mu buto-, n’abafuula ab’amaanyi
oluberyeberye nga tannaba kuba kintu kyonna?) 19:67. oluvannyuma lw’obunafu, nate oluvannyuma lw’amaanyi
azzaawo obunafu n’obukadde. Atonda ekyo ky’aba
.67/‫ﺷﻴﺌﺎً{ ﻣﺮﱘ‬ ‫}أوﻻ ﻳﺬﻛﺮ اﻹﻧﺴﺎن أﻧﺎ ﺧﻠﻘﻨﺎﻩ ﻣﻦ ﻗﺒﻞ وﱂ ﻳﻚ‬ ayagadde, naye yemumanyi ennyo omuyinza –kubuli
kintu) 30:54.
N’oluvannyuma Allah yakutonda nga akujja ٍ
‫ﺿﻌﻒ‬ ‫ﺿﻌﻒ ﰒ ﺟﻌﻞ ﻣﻦ ﺑﻌﺪ‬ٍ ‫}اﷲ اﻟﺬي ﺧﻠﻘﻜﻢ ﻣﻦ‬
muttondo ly’amazzi, n’akufuula nga owulira era ng’olaba,
nga bw’ategeeza nti: (Abaffe, omuntu ekiseera ekiwanvu
ddala kyamuyitako –nga tannaba kutondebwa- nga tali
‫ ﳜﻠﻖ ﻣﺎ ﻳﺸﺎء وﻫﻮ اﻟﻌﻠﻴﻢ‬،‫ﻗﻮة ﰒ ﺟﻌﻞ ﻣﻦ ﺑﻌﺪ ﻗﻮة ﺿﻌﻔﺎً وﺷﻴﺒﺔ‬
kintu ekyogerwako –nga tamanyiddwa wadde, .54/‫اﻟﻘﺪﻳﺮ{ اﻟﺮوم‬
n’oluvannyuma- twatonda omuntu –oluvannyuma lwa
kitaawe Adam-, nga tumujja mumazzi agazaala -amani- N’oluvannyuma enkomerero y’ebyo byonna
amatabule –mumazzi g’omusajja n’omukazi, nga etaliimu kubuusabuusa kwe kufa.
Mu mitendera egyo gyonna ogenda ojjulukuka nga

287 288
ova mu bunafu odda mu bunafu nga tosobola kwejjako okubwegobako bw’ova awo n’ogenda eri omuntu
kabi wadde okwegasa wabula nga oyambiddwa kubyo ne omunafu nga ggwe abeere nga okujjanjaba, eddagala
Allah okukuwa obusobozi n’amaanyi n’eky’okulya, ly’akuwa oluusi liyinza okukugasa omulundi omulala
mazima ggwe omuntu olimwetaavu nga ekyo kyo nerirema okukugasa olwo omusawo n’omulwadde
kyamubutonde, kale nga bingi byeweetaaga bombiriri ne bibasobera.
kulw’okuyimirizaawo obulamu bwo kyokka nga tobirina, Abange! Kiki ekyakunafuya okutuuka awo wonna!
leero oyinza okubifuna enkya ne bikulema okufuna, era Singa ensowera ekunyagako akantu konna tosobola
nga ebintu bingi ebikugasa by’oyagala obifune, naye kukagijjako n’okakomyaawo, kale Allah yayogera
oluusi oyinza okubifuna, omulundi omulala n’otobifuna. mazima bwe yagamba nti: (Abange mmwe abantu,
Nate nga ebintu bingi ebikukosa ne byonoona ekifaananyi kikubiddwa, kale mukiwulirize; mazima ebyo
okusuubirakwo kwonna kw’obadde nakwo, amaanyigo ne byemusaba ebitali Allah –Omutonzi wa byonna- tebiyinza
gakufa kyokka ne bikuleetera kugezesebwa na kufiirwa kutonda wadde ensowera wadde nga bikunngaanye
awamu n’ekyo oyagala obyejjeko wabula olwaleero kulwayo –biyambagane ku kugitonda- ensowera ne
oyinza okubiwangula n’obyejjako enkya n’olemwa… bwebajjako akantu konna tebisobola kukagijjako.
abange! N’okutuusa kati tonnaba kutegeera bwetaavubwo Ekinoonya okutonda –ekyo ekisabibwa awatali Allah-
eri Allah eyakutonda?! Ng’ate Allah yakutegeeza dda nti: kinafu nekyekinoonya okutonda -ensowera- kinafu –naye
(Abange mmwe abantu mmwe beetaavu eri Allah. –naye abasinga obunafu y’oyo abirowoolezamu okubeera
ye- Allah ye mugagga –ateetaaga eri mulala yenna- Katonda awamu n’obunafu obwo bwonna bwebirina)
atenderezebwa) 35:15. 22:73.
{‫}ﻳﺎ أﻳﻬﺎ اﻟﻨﺎس أﻧﺘﻢ اﻟﻔﻘﺮاء إﱃ اﷲ واﷲ ﻫﻮ اﻟﻐﲏ اﳊﻤﻴﺪ‬ ‫ إن اﻟﺬﻳﻦ‬،‫}ﻳﺎ أﻳﻬﺎ اﻟﺬﻳﻦ آﻣﻨﻮا ﺿﺮب ﻣﺜﻞ ﻓﺎﺳﺘﻤﻌﻮا ﻟﻪ‬
.15/‫ﻓﺎﻃﺮ‬ ‫ وإن ﻳﺴﻠﺒﻬﻢ‬،‫ﺗﺪﻋﻮن ﻣﻦ دون اﷲ ﻟﻦ ﳜﻠﻘﻮا ذﺑﺎﺑﺎً وﻟﻮ اﺟﺘﻤﻌﻮا ﻟﻪ‬
Obuwuka obunafu ennyo bw’otosobola kulaba na
maasogo gokka bukulumba ne bukuleetera endwadde ne .73/‫اﻟﺬﺑﺎب ﺷﻴﺌﺎً ﻻ ﻳﺴﺘﻨﻘﺬوﻩ ﻣﻨﻪ ﺿﻌﻒ اﻟﻄﺎﻟﺐ واﳌﻄﻠﻮب{ اﳊﺞ‬
zikuzinngamya kundiri n’otosobola wadde

289 290
Kale bw’obeera tosobola kukomyaawo ekyo okubakeendeerezaako –kw’ebyo obukkiriza bwammwe,
ensowera kyekujjeeko kati kiki ky’osobola munsonga obugumiikiriza bwammwe n’amaanyi gammwe,
zonna ezikukwatako?: (Akawompoko kali mu mikono byebitasobola n’abawa amateeka amangu, kubanga -
gya Katonda, omwoyo gwo guli mu buyinza bwe, omuntu yatondebwa nga munafu) 4:28.
omutimagwo guli wakati w’ennwe ebbiri kunnwe .28/‫ﺿﻌﻴﻔﺎً{ اﻟﻨﺴﺎء‬ ‫}ﻳﺮﻳﺪ اﷲ أن ﳜﻔﻒ ﻋﻨﻜﻢ وﺧﻠﻖ اﻹﻧﺴﺎن‬
ez’omukono gw’Allah omusaasizi, agukyuusa nga
bw’aba ayagadde,obulamubwo n’okufa kwo biri mu Yatuma ababaka, n’assa ebitabo, n’alaalika
buyinza bwe, by’okola kyonna nebyoyogera bibeerawo amateeka, ekkubo eggolokofu n’abeera nga alisimbye mu
kulwa kukkiriza kwe na kwagala kwe, toyinza kukola maasogo n’assaawo obunnyonyofu, ensonga, obujulizi
kintu kyonna wadde okwenyeenya wabula nga ayagadde n’obubonero okutuusa buli kimu lweyakikuteerako
era n’akkiriza, era singa akuleka weefeeko wekka, buli akabonero akalaga obw’omu bwe, Obulezibwe n’obwa
kimu kikulema, era abeera akulese mu bunafu Katonda bwe, naye ggwe olwanyisa amazima nga
n’akwonoona okuyitiridde oyo atalina kyayinza kukukosa weyambisa obulimba n’obeera nga sitaani gy’ofudde
wadde okukugasa era oyo atalina kukutta wadde okukuwa mukwanogwo awatali Allah eyakutonda n’owakanya
obulamu oba okusobola okukuzuukiza, kale ne kulw’ebyo mubitali by’amazima: (naye Omuntu yali kuva ddi na ddi
byonna tosobola kwesonyiwa Allah Omulezi wadde nga y’asinga abantu bonna empaka) 18:54.
olutemya lw’eriiso, wabula olimwetaavu gy’ali buli lussa .54/‫ﺟﺪﻻً{ اﻟﻜﻬﻒ‬ ‫}وﻛﺎن اﻹﻧﺴﺎن أﻛﺜﺮ ﺷﻲء‬
mu lwatu ne mukyaama, akuwa ebyengera mubungi, naye
ggwe omunyiiza n’oyitiriza olw’obujeemu bw’okola Abange ebyengera by’Allah byeweekyusizaamu
n’obukaafiiri songa oli mwetaavu nnyo gya’li mu buli buli olukedde bikwerabizza gyewava -entandikwayo- na
ngeri yonna, mazima wamwerabira ng’ate obuddo bwo wa gy’olaga –enkomerero yo-! Okusooka, ojjukira
buli gya’li era ogenda kuyimirizibwa mu maaso ge bulungi nti mazima watondebwa muttondo ly’amazzi
kulunaku lw’enkomerero akulamule). agazaala agaseerera era agennyinyalwa! Era obuddobwo
Owange ggwe Omuntu! Okusinziira ku bunafu kukuteeka mukinnya -muntaana-, n’okuzuukirakwo
bw’olina obutasobola kugumira ebyo ebiva mu byonoono ogenda kuyingira Jjanah oba kuyingira mu muliro,
byokola, kyeyava akutegeeza nti: (Allah ayagala nnyo ng’Allah bw’ategeeza nti: (Abaffe! Omuntu talaba nti

291 292
mazima ffe twamutonda muttondo lya’mazzi agazaala – Owange ggwe Omuntu! Lwaki weziyiza wekka ku
amaniyyi-, naye okwejjuukiriza nga ye muwakanyi kufuna kubuwomerevu bw’okuyimirira mu maaso
omweyolefu –awakanya okuzuukira-, n’atukubira g’Allah nga oyogeraganya naye, abeere nga akumalira
ekifaananyi –nga awakanya okuzuukira- neyeerabira obwetaavu, akuwonye endwadde, akujjirewo ebizibu byo,
obutondebwe, n’agamba nti: Ani alizuukiza amagumba akusonyiwe ebyonoono byo, akuwonye ebikukosa,
nga nago –gamaze okuba- amamulungufu? Mugambe – akutaase bw’oba olyazaamaanyiziddwa, akulunngamye
ggwe Muhammad- nti: agenda ku gazuukiza oyo -Allah- bw’oba olemeddwa okusalawo oba obuze, akuyigirize
eyagatandiikawo omulundi ogwasookera ddala, naye by’otamanyi, akuwonye okutya, akusaasire mu bunafu
mumanyi ku buli kitonde) 36:77-79. bwo, akuwonye abalabebo era akuwe eby’enfuna.
، ‫ﻣﺒﲔ‬ ٍ ‫}أو ﱂ ﻳﺮ اﻹﻧﺴﺎن أﻧّﺎ ﺧﻠﻘﻨﺎﻩ ﻣﻦ‬
ٌ ‫ﺧﺼﻴﻢ‬ ‫ﻧﻄﻔﺔ ﻓﺈذا ﻫﻮ‬ Owange ggwe Omuntu, mazima ekyengera
ٌ ekisinga obukulu mubyengera byonna Katonda nyeyawa
‫وﺿﺮب ﻟﻨﺎ ﻣﺜﻼً وﻧﺴﻲ ﺧﻠﻘﻪ ﻗﺎل ﻣﻦ ﳛﲕ اﻟﻌﻈﺎم وﻫﻮ رﻣﻴﻢ ﻗﻞ‬ omuntu –nga ojjeeko ekyo ekyengera ky’Eddiini-
ky’ekyengera ky’amagezi n’okutegeera. Yamuwa
.79-77/‫ﳛﻴﻴﻬﺎ اﻟﺬي أﻧﺸﺄﻫﺎ أول ﻣﺮة وﻫﻮ ﺑﻜﻞ ﺧﻠﻖ ﻋﻠﻴﻢ{ ﻳﺲ‬ ekyengera ekyo abeere ng’akyeyambisa mu kwawula
wakati w’ekyo ekimugasa n’ekyo ekimukosa, era ategeere
Nate Allah ayongera n’ategeeza nti: (Owange ggwe ebyo Katonda by’ayagala byeyamulagira n’ebyo
omuntu kiki ekikugayaaza ku Katondawo Omugabi – byeyamugaana, era yamuwa amagezi abeere nga
neweetantala okumujeemera-? Oyo eyakutonda ageyambisa okumanya ekigendererwa ekikulu mu
n’akutereeza era n’akwenkanyakanya, mukifaananyi kubeera kwe munsi muno, era nga ky’eky’okusinza Allah
kyonna kyeyayagala mweyakugatta –era n’okisiima) Omutonzi yekka nga tamugattako, nga Allah bw’ategeeza
82:6-8. nti: (Na buli kyonna kye muba mulina mubyengera kiva
‫}ﻳﺎ أﻳﻬﺎ اﻹﻧﺴﺎن ﻣﺎ ﻏﺮك ﺑﺮﺑﻚ اﻟﻜﺮﱘ اﻟﺬي ﺧﻠﻘﻚ‬ eri Allah –Omulezi wammwe-, oluvannyuma akabi
bwekaba kabakutte gya’li gyemusaba okugasibwa –ye
ّ‫ﻓﺴﻮاك ﻓﻌﺪﻟﻚ ﰲ أي ﺻﻮرٍة ﻣﺎ ﺷﺎء ر‬
.8-6/‫ﻛﺒﻚ{ اﻻﻧﻔﻄﺎر‬ gwemulaajanira nga mumanyi nti tewali ajjawo kabi oba
obuzibu wabula ye yekka-, n’oluvannyuma bw’aba nga
abajjeeko akabi –ako akabadde kababuza emirembe-
293
294
ogenda okulaba nga abamu mu mmwe nga bagatta ku ekyengera kubo –eky’okulokoka n’okwesiima kunsi ne
Mulezi waabwe ebintu ebirala) 16:53-54. kunkomerero-, mu Bannabbi, n’abakkiriza amazima,
‫}وﻣﺎ ﺑﻜﻢ ﻣﻦ ﻧﻌﻤﺔ ﻓﻤﻦ اﷲ ﰒ إذا ﻣﺴﻜﻢ اﻟﻀﺮ ﻓﺈﻟﻴﻪ‬ n’Abajulizi –abo aba’fa entalo z’eddiini-, n’Abalongoofu.
abo aba’longoosa okukwana –abeemikwaano abalungi)
‫ ﰒ إذا ﻛﺸﻒ اﻟﻀﺮ ﻋﻨﻜﻢ إذا ﻓﺮﻳﻖ ﻣﻨﻜﻢ ﺑﺮﺑﻜﻢ‬، ‫ﲡﺌﺮون‬ 4:69.
‫}وﻣﻦ ﻳﻄﻊ اﷲ واﻟﺮﺳﻮل ﻓﺄوﻟﺌﻚ ﻣﻊ اﻟﺬﻳﻦ أﻧﻌﻢ اﷲ ﻋﻠﻴﻬﻢ‬
.54-53/‫ﻳﺸﺮﻛﻮن{ اﻟﻨﺤﻞ‬
Owange ggwe Omuntu! Mazima omuntu omugezi {ً‫ﻣﻦ اﻟﻨﺒﻴﲔ واﻟﺼﺪﻳﻘﲔ واﻟﺸﻬﺪاء واﻟﺼﺎﳊﲔ وﺣﺴﻦ أوﻟﺌﻚ رﻓﻴﻘﺎ‬
ayagala bintu byabbeeyi era atamwa abitali byakitegeevu, .69/‫اﻟﻨﺴﺎء‬
era ayagala nnyo agoberere buli mulongoofu, era
Owange ggwe Omuntu! Wabula nze nkuwa
ow’ekitiibwa nga Bannabbi n’abalongoofu mu bantu era
amagezi obeere nga otuula wekka n’oluvannyuma
agezaako okulaba nga atuukaana nabo wadde nga tagenda
wekkaanye amazima ago agakujjudde, era otunuulire
kubenkana. N’ekkubo erituusa omuntu kw’ekyo ly’eryo
bulungi obujulizi obukuleeteddwa n’obwegendereza
ow’Ekitiibwa Allah lyeyatulagirira n’agamba nti bagambe
obw’ekitalo, singa obusinngaana nga bwa mazima
gwe Muhammad nti: (Bwemubeera nga mwagala Allah
bugoberere okkirize ekituufu kye bugamba tobeera
mungoberere; olwo Allah –Omutonzi naye alyoke-
alamera ku bulimba oluvannyuma lw’obunnyonyofu
abaagale) 3:31.
okukujjira kulw’abemikwano n’okumanyirira, kuba olina
.31/‫اﷲ{ آل ﻋﻤﺮان‬ ‫}إن ﻛﻨﺘﻢ ﲢﺒﻮن اﷲ ﻓﺎﺗﺒﻌﻮﱐ ﳛﺒﺒﻜﻢ‬ okukimanya nti omwoyogwo gwakitiibwa nnyo okusinga
Singa omuntu akola ekyo Katonda ky’amugambye abo abeemikwano, ne bakyalabo, era gwegusinga ebyo
mutteeka lye eryo erikulembedde Katonda amusisinkanya byewasika okuva kubajjaja’bo mazima Allah omutonzi
era n’amugatta ku Bannabbi , Abatume, Abajulizi Omugulumivu yabuulirira abakaafiiri abaali bagaanye
n’Abalongoofu, nga era bw’ategeeza nti: (N’omuntu okukkiriza Omubakawe Muhammad n’amazima geyajja
yenna agondera Allah, n’omubaka -Muhammad-, abo nago n’agamba nti: (Mazima mbabuulirira n’ekigambo
bebagenda okubeera wamu n’abo Allah beyagabira kimu kyokka: Muyimirire kulwa Katonda babiri babiri –

295 296
oba- kinn’omu –nga munoonyereza oba ddala Mubaka wa bakkiriza Allah nga basuubira byeyabalagaanyisa mu
Katonda- n’oluvannyuma mufumiitirize –mujja kutegeera nnyumba ey’enkomerero eri oyo gwe gyalongookera
era mukakase- nti: Munnammwe -Muhammad- ssi emirimugye era ne bawaayo kw’ebyo Allah byeyabawa
mulalu, wabula ye mutiisa wammwe -abatiisa- ne babiwaayo kululwe mu makubo amalungi ago Allah
ebibonyoobonyo –by’Allah Omutonzi- ebibalindiridde – g’ayagala era g’asiima, ye y’amanyi okumalirira kwabwe
olw’okugaana okukkiriza) 34: 46. okulungi n’okubi era y’amanyi oyo asana
‫}إﳕﺎ أﻋﻈﻜﻢ ﺑﻮاﺣﺪة أن ﺗﻘﻮﻣﻮا ﻣﺜﲎ وﻓﺮادى ﰒ ﺗﺘﻔﻜﺮوا ﻣﺎ‬ okulunngamizibwa mubo, n’abeera nga amulunngamya
era n’amuyigiriza ebituufu by’asaanidde okukola era
‫ إن ﻫﻮ إﻻ ﻧﺬﻳﺮ ﻟﻜﻢ ﺑﲔ ﻳﺪي ﻋﺬاب‬،‫ﺑﺼﺎﺣﺒﻜﻢ ﻣﻦ ﺟﻨﺔ‬ amuwa okukola emirimu emirungi egyo gy’asiima.
Era Katonda y’amanyi oyo asana okufeebezebwa
.46/‫ﺷﺪﻳﺪ{ ﺳﺒﺄ‬ n’okugobebwa mu kusaasira kwe okw’ekitiibwa, n’oyo
abeera agobeddwa okuva ku mulyango gwa Katonda
Owange ggwe Omuntu! Mazima singa weewayo mazima abeera aswadde era abeera afaafaaganiddwa
eri Allah Omutonziwo n’osiramuka togenda kufiirwa kunsi ne kunkomerero”.
n’akatono, ng’Allah bw’ategeeza nti: (kiki kyebafiirwa Mazima okwewaayo kwo eri Katonda n’osiramuka
singa bakkiriza Allah n’olunaku lw’enkomerero ne –n’ojeemulukuka tekugenda kukuziyiza kukola kintu
bawaayo ne kw’ebyo ebyenfuna Allah byeyabagabira –ne kyonna ky’oyagala oba ky’oyagala kulya mw’ebyo Allah
babiwaayo mu kkubo lye nga banoonya okusiima kwe?- byeyakukkiriza wabula ye Allah agenda kukusasula
ye Allah yali abamanyi -bulungi) 4:39. busasuzi buli mulimu gw’ogenda okukola kululwe nga
‫}وﻣﺎذا ﻋﻠﻴﻬﻢ ﻟﻮ آﻣﻨﻮا ﺑﺎﷲ واﻟﻴﻮم اﻵﺧﺮ وأﻧﻔﻘﻮا ﳑﺎ رزﻗﻬﻢ‬ onoonya akusiime, wadde nga omulimu ogwo gubadde
mw’ebyo ebikugasa kunsi nga okweyongera kw’emmaali,
.39/‫اﷲ وﻛﺎن اﷲ ﻢ ﻋﻠﻴﻤﺎً{ اﻟﻨﺴﺎء‬ oba okufuna ekitiibwa, wabula n’ekyo kyonna ky’okozesa
Ibin Kathiiri bweyali avvuunula etteeka eryo mubikkirizibwa singa osalawo kukoma kw’ebyo byokka
yagamba nti: “Kintu ki ekiyinza okubasoka singa ebya Halaali ne weewala ebya Haraamu, ofunamu
bakkirizza Katonda ne bakwata ekkubo eggolokofu, ne empeera n’okusasulwa, nga Omubaka w’Allah
Muhammad –Allah asse kuye ebyengera n’emirembe-
297
298
bweyagamba nti: “ne mubwereere bw’omu kummwe
mulimu empeera z’okusaddaaka, banne ne bamubuuza
.170/‫اﻟﻨﺴﺎء‬ {ً‫وﻛﺎن اﷲ ﻋﻠﻴﻤﺎً ﺣﻜﻴﻤﺎ‬
nti: Owange ggwe Omubaka wa Katonda, omu kuffe Nate Allah ow’ekitiibwa ategeeza nti: (Bagambe –
ayinza okumala obwagazibwe n’abufunamu empeera? ggwe Muhammad- nti: abange mmwe abantu! Ddala
N’addamu nti: mukiraba mutya singa obwagazi amazima gabajjidde okuva eri omulezi wammwe -Allah-,
obumalidde awatakkirizibwa -muharaamu- kale oyo yenna anaalunngama mazima alunngama kulwa
tavunaanibwa? Nabwekityo bw’aba abumalidde awo mwoyo gwe n’oyo anaabula mazima abula kulwagwo. –
awamukkirizibwa -muhalaali- afuna empeera”. wabula- nze siri mukuumi kummwe –anabawaliriza
Owange ggwe Omuntu! Mazima Ababaka ba okukkiriza oba okugaana okubula) 10:108.
Katonda bonna byebajja nabyo mazima mereere, era ‫}ﻗﻞ ﻳﺎ أﻳﻬﺎ اﻟﻨﺎس ﻗﺪ ﺟﺎءﻛﻢ اﳊﻖ ﻣﻦ رﺑﻜﻢ ﻓﻤﻦ اﻫﺘﺪى‬
baatuusa Katonda kyeyayagala, ate omuntu mwetaavu
nnyo eri okumanya amateeka ga Katonda, asobole ‫ﻓﺈﳕﺎ ﻳﻬﺘﺪي ﻟﻨﻔﺴﻪ وﻣﻦ ﺿﻞ ﻓﺈﳕﺎ ﻳﻀﻞ ﻋﻠﻴﻬﺎ وﻣﺎ أﻧﺎ ﻋﻠﻴﻜﻢ‬
okubeera mu bulamu buno nga amanyi ekimusaanidde
okukola, ne kunkomerero alyooke abeera mu bagenda .108/‫ﺑﻮﻛﻴﻞ{ ﻳﻮﻧﺲ‬
okwesiima, ng’Allah bw’ategeeza nti: (Abange mmwe Owange ggwe Omuntu! Mazima singa
abantu mazima Omubaka -Muhammad- abajjidde ojeemulukuka ne weewaayo eri Katondawo
n’amazima okuva eri Omulezi wammwe, kale mukkirize n’omugondera tewali gw’ogenda kugasa wabula omwoyo
ky’ekiruungi kyammwe, naye bwe munaaba gwo gwokka, na bwekityo singa agaana okukkiriza
muwakanyizza –mukimanye nti:- mazima byonna ebiri n’omujeemera tolina gw’onokosa wabula omwoyo gwo
mu ggulu ne munsi by’Allah –y’abifuga- era Allah gwokka. Mazima ye Allah Omulezi w’ebitonde byonna
yavaddi naddi nga mumanyi Omutetenkanya) 4:170. mugagga atalina bwetaavu bwonna eri baddube,
‫}ﻳﺎ أﻳﻬﺎ اﻟﻨﺎس ﻗﺪ ﺟﺎءﻛﻢ اﻟﺮﺳﻮل ﺑﺎﳊﻖ ﻣﻦ رﺑﻜﻢ ﻓﺂﻣﻨﻮا‬ obujeemu bw’abajeemu bonna tebulina kyebumukosa
wadde n’akatono, wadde okumugondera kw’abakkiriza
‫ﺧﲑاً ﻟﻜﻢ وإن ﺗﻜﻔﺮوا ﻓﺈن ﷲ ﻣﺎ ﰲ اﻟﺴﻤﻮات واﻷرض‬ tekumugasa. Tagenda kujeemerwa wabula nga amanya
era tagenda kugonderwa okujjako nga akkirizza, mazima
299 300
Allah yagamba nga Nabbiwe –Allah asse kuye ebyengera abange mmwe abaddu bange! Mazima singa
n’emirembe- bweyategeeza nga abijja kuye abaabakulembera bonna n’abalisembayo mu mmwe
Omugulumivu nti: (Abange mmwe abaddu bange! abantu n’amageege basalawo nebayimirira mukifo kimu
Mazima nze ne’ziyizaako obulyazaamaanyi era ne mu ne bansaba buli omu kubo byayagala, ne mbawa buli omu
mmwe nembuziyiza kale temulyazaamaanyagananga, by’asabye ekyo tekirina kyekikendeeza kubyennina
abange mmwe abaddu bange! Mwenna mwabula okujjako wabula ng’empiso bw’ekendeeza kumazzi g’ennyanja
oyo gwemba nnunngamizza kale munsabe obulunngamu bw’eba eyingiziddwamu , abange mmwe abaddu bange!
mbalunngamye, abange mmwe abaddu bange! Mwenna Emirimu gyammwe egyo gyemukola njibawandiikira
muli bayala wabula oyo gwemba ndiisizzayekka kale mubitabo byammwe oluvunnyuma nengibasasulamu
munsabe eby’okulya mbaliise, Abange mmwe abaddu empeera –mu bwenkanya- kale oyo alisinngaana nga
bange! Mwenna muli bukunya okujjako oyo gwemba byeyakola birungi abeere nga yeebaza n’okumutendereza,
nnyambazizza kale munsabe okubambaza mbambaze, n’oyo alisinngaana ekitali ekyo kale tabeeranga na muntu
abange mmwe abaddu bange! Mazima mmwe musobya yenna gw’anenya wabula mwoyogwe –gwanenyanga.
emisana n’ekiro ng’ate nze nsonyiwa ebyonoono byonna Mmaliriza n’okutenda Allah era amatendo gonna
kale munsabe okubasinyiwa mbasonyiwe, abange mmwe amalungi gage oyo omulezi w’ebitonde byonna.
abaddu bange! Mazima mmwe temusobola kunkola kabi Natemmusabaasseebyengera n’emirembekw’oyo
konna era temuyinza kungasa wadde n’akatono, abange asinga Bannabbi bonna n’Ababaka ekitiibwa,Nabbi
mmwe abaddu bange! Mazima singa abaabakulembera waffe Muhammad ne ku Bantube ne ku Banne bonna na
n’abalisembayo mu mmwe, abantu n’amageege mwenna kubuli yenna anaamugoberera okutuusa kulunaku
mubeera n’okutya -Katonda- nga okw’omusajja abasinga olwenkomerero .
okutya mu mmwe, ekyo tekirina kyekyandyongedde
mubufuzi bwange n’akatono, abange mmwe abaddu
bange! Mazima singa abaabakulembera bonna
n’abalisembayo mu mmwe abantu n’amageege babeera
ku bwonoonefu bw’omusajja asinga obwonoonyi ekyo
tekyandikendezezza ku bufuzi bwange wadde n’akatono,

301 302
EBIRI MUKITABO KINO: 21 Akabonero Ak’okusatu 91
No. OMUTWE OLUPAPULA 22 Akabonero Ako’kuna 93
1 Ennyanjula…………………… 1 23 Akabonero Ako’kutaano 94
2 Ekkubo liri luddawa?............... 9 24 Akabonero Ako’mukaaga 94
3 Katonda wa’li yemulezi……… 10 25 Akabonero Ako’musanvu 96
Obubonero obukakasa ekyo: 26 Akabonero Ako’munaana 97
4 - Okutonda Ensi eno…………… 18 27 Akabonero Ako’mwenda 97
5 - Obubumbwa…………………. 20 28 Akabonero Ak’ekkumi 98
6 - Okwegatta kw’amawanga……. 22 Emiteeko gy’amadiini: 101
7 - Amagezi amazaale…………… 24 29 Omuteeko Ogusooka 101
Obujulizi obulaga ng’ali omu 30 Omuteeko Omulala 102
8 - Obujulizi obusooka………… 28 Okumanya kwamiteeko ebiri:
9 - Obujulizi obw’okubiri……… 29 31 Omuteeko Ogusooka: 104
10 - Obujulizi obw’okusatu…….. 32 32 Omuteeko ogw’okubiri 105
11 - Obujulizi obw’okuna……… 34 33 Embeera y’Amadiini Agaliwo Kati 105
12 Okutondebwa kw’ensi n’eggulu 39 34 Eddiini y’abayudaaya 106
13 Ekyagendererwa mw’ebyo …… 46 35 Obukuristaayo 108
14 Okutonda Omuntu n’okumugulumiza 55 36 Abasinza Omuliro 110
15 Ekitiibwa ky’omukyaala mubusiraamu 65 37 Buddha 112
16 Ekyagendererwa mukutonda Omuntu 74 38 Obwennyini bw’obunnabbi 117
17 Obwetaavu bw’omuntu eri Eddiini 79 39 Obubonero bw’obunnabbi 125
18 Obubonero bw’eddiini entuufu 87 40 Obwetaavu bw’abantu eri Ababaka 130
Obubonero obwawula Eddiini entuufu n’eddiini 41 Obuddo “Enkomerero” 139
enkyaamu…………… 42 Okukkiriza Olunaku lw’enkomerero 146
19 Akabonero Akasooka 89 43 Ebikolo by’okukowoola kw’ababaka.. 148
20 Akabonero Ako’kubiri 91 44 Obubaka obwasembayo Okukka 154

303 304
45 Obwannabbi Obwasembayo 168
46 Amakulu g’ekigambo Busiraamu 173
47 Okumanyisa Obusiraamu 174
48 Obwennyini bw’obusiraamu 175
49 Obwennyini bw’obukaafiiri 179
50 Ebikolo by’Obusiraamu………. 184
51 Ekikolo Ekisooka (Qur’an) 185
52 Ekikolo ky’okubiri (Sunnah) 198
53 Amadaala G’eddiini y’obusiraamu 203
54 Eddaala Erisooka (Obusiraamu) 204
55 Okusinza mubusiraamu 212
56 Eddaala ery’okubiri (Obukkiriza) 214
57 Empagi Z’obukkiriza 215
58 Enjawulo Eri wakati wa Qur’an 223
n’ebitabo ebirala ebyakulembera
59 Eddaala Ery’okusatu (Okukola 245
Obulunji)
60 Ebimu kubirungi by’obusiraamu 249
61 Okwebaza Allah kulw’eddiini 251
62 Okwenenya 261
63 Ebibala by’okwenenya 263
64 Enkomerero y’omuntu Atafaayo 267
Kubusiraamu
65 Okumaliriza 287
66 Ebiri mukitabo 303

305
‫ﺍﻹﺳﻼﻡ ﺃﺻﻮﻟﻪ ﻭﻣﺒﺎﺩﺅﻩ‬  


‫وزارة اﻟﺸﺆون اﻹﺳﻼﻣﻴﺔ واﻷوﻗﺎف واﻟﺪﻋﻮة واﻹرﺷﺎد‬
‫ ﳏﻤﺪ ﺑﻦ ﻋﺒﺪ اﷲ ﺑﻦ ﺻﺎﱀ اﻟﺴﺤﻴﻢ‬:‫اﻟﺪﻛﺘﻮر‬
‫اﳌﻤﻠﻜﺔ اﻟﻌﺮﺑﻴﺔ اﻟﺴﻌﻮدﻳﺔ‬
‫ﺑﺎﻟﻠﻐﺔ اﻟﻠﻮﻏﻨﺪﻳﺔ‬
OBUSIRAAMU 
EMPISA ZA’BWO N’AMATEEKA GA’BWO 

KYAWANDIKIBWA
DR. MOHAMMAD ABDALLAH
SWALEH ASSAHIM

KIVVUNUDDWA
‫آدم ﺷﻌﺒﺎن وﻳﺼﻮا‬ MULUGANDA

SH. ADAM SHA-ABAN WAISWA


KIKUBIDDWA MUKYAAPA
NEKISAASANYIZIBWA
MINISTRY Y’ENSONGA Z’OBUSIRAAMU
N’OKUKOWOOLA N’OKULUNNGAMYA MU
SAUDI ARABIA

S-ar putea să vă placă și