Sunteți pe pagina 1din 5

EDUCATION LEH KHAWTLANG

Education awmzia

Education chu latin tawng ‘educatio’ tih a tanga lak a ni a, awmzia chu vulh,chawi lian,
enkawl tihna a ni. mi thenkhatin an hriatna te, an kut themthiamna te leh an hriatna te an
thlahte hnena an hlanchhawng sawina a ni deuh ber awm e. A tlangpuiin zirna hi midang
hnen a tanga lak chhawn a ni a, chu chu tunlai mi tam zawkin education kan neih dan pawh
a ni. chu mi rual chuan mahnia inzir thiam (autodidactic) sawi tur an awm nual; Thomas Alva
Edison (inventor), Charles Darwin (naturalist) leh Lalzamawia ralte (writer).

Greek tawngah erawh chuan education thumah hi “Educare” tih atanga lo kal niin awmzia
tak chu thiamna leh finna zirtirna tihna a ni. A thil tum chu ram leh hnam tana hmasawnna
neia diktaka hmang turin hmangchang hriatna te, mahnia inthununna te, mi hmantlak
nihtirte hi a ni. Indian philosopher ropui Swami Dayanand chuan ‘Zirna in a tum ber chu
zirtirty ram leh hnam tana mi hmantlak ni tura chher chhuah a ni’ a ti. Mi tam tak chuan
mahni pumpui tan leh chhungkhat tan chauha lehkha zir awm mahse he zirna in a tum
phena inthup hi haichhuah hi kan tihtur pawimawh ber a ni.

He article-ah hian education pawimawhna te, mifing ten education an hrilhfiah dan te,
Zohmun school hmasawnna tura hmalak dan tur te leh khawtlang hruaitute mawhphurna
lam kan chhui deuh ber dawn a ni.

Education pawimawhna

Education hian mihringte min ti puitling a kan thanlen leh zelna turah kawng min
kawhhmuhtu a ni. England Prime Minister hlui Tong Blair pawhin, a kaihhruai sawrkar
‘Labour Party” in sawrkarna an chan hnu, mipui zinga a inlan hmasak ber tumin, “He mipuite
sawrkar thar hian a ngaih pawimawh hmasak ber chu Education hi a ni a, a dawtlehah chuan
Education bawk hi a ni” a lo ti hial a ni. Ram changkang leh ram hmasawn hian zirna hi an
ngai pawimawh hle tih a hriat theih a.

Adoniram Judson a pawh kha Myanamr ram an lo luh khan a mission strategy tamtak zingah
‘education mission’ khan ram a la hnem ber a ni. Pathian rawng kan bawlna kawngah pawh
zirna hlut zia leh pawimawh zia kan hmu thei a ni. Hnam fing leh ropui apiang ten zirna hi an
ngai pawimawh a, Khawvel huapa mi ropui leh langsar tak tak te hi zirna ngaisang tu an ni
chawk.

John Dewey American philosopher leh psychologist chuan, ‘Zirna hi dam khawchhuahna
atan inpuahchahna a ni mai lo a, amah hi dam khawchhuahna ani zawk’ a lo ti ni. Zirna leh
thiamna sang zawk nei tur hian mi fate anga zirna kawnga a vawrtawp han thlen ker a tul tia
ngaihdan kan neih hi paih bo a hun ta. Mithiam ni tur hian zirna sang kan zir a ngai kher lo
kan tihna a ni lo a, chhan hrang hrang a vangin zirna sang kan rap pha lo a ni thei mahse
thiamna tak tak nei tur hian lehkha zirsan hi thil pawimawh tak a nh rualin, a zirtu rilru
puthmang leh taimakna leh inpekna zawk hi a pawimawh zawk daih. Degree leh certificate
ropui tak tak kawl mah i la, kan zir sanna mil leh phu hian kan nunah rah a chhuah loh chuan
awmzia a awm lo a, mithiam (educated person) huangah kan leng lo a ni.

Zirna chungchanga mithiam Paolo Frere a chuan ‘Zirna chuan mihringa theihna inphum hu a
pawt chhuak a, a tilian thin’ a ti. Pathian hian mihringte hnenah talent hrang hrang min pe
theuh a, chu talent lanchhuah tir leh hmang thiam tir tu chu zirna hi a ni. Chu theihna chu
pawt chhuah a nihin mi a lo changkang a, a lo Zahawm thin. Hruaitu te leh midang ten dik lo
takin rorelna keng kawh mahse huai takin an hmachhawn ngam thin a ni.

Khawvel thiama hi kan mamawh a, amaherawh chu Isua krista lo kal chhan pachhiate hnena
chanchin tha hril, mitdelte mit tih var leh hnehchhiate tana zalenna pek hi Kristian ten zirna
kan hmuh leh pawm dan tur a ni. James Orr-a chuan ‘Khawvelah hian zirna dah sang ber
sakhua hi min thlang tir ta se, Isua krista sakhua hi ka thlang ngei ang’ a ti. Kristian sakhua
chuan zirtirna mumal tak a nei a, thutak nih a hauh ani. Sakhaw zirtirna pawn lama rilru
hman vak vak erawh chuan Pathian tel lo suangtuahna a hring thin.

Pathian thu hriatna kawngah pawh zirna hi thil pawimawh tak ani. Rilru hmang mang lo a
thlarau pek ni a kan hriat te chu kan ngaisang thin hle. Pathian chungnung beran mihringte
hnena min pek a duh zawng leh duh loh zawng leh a thu kan hriat chiang theihna tura
thilpek ropui chu Bible hi ani. He Bible Thu thil hriat awlsam tak ani lo. A tirin Hebrai tawnga
ziah niin Greek tawngin an let leh a, chu zawhah English(sap) a lehling leh ani. Pu Buanga leh
Sap Upa chu kumkhat leh a chanve zet Mizorama an hnu chuan Mizotawng pawh an lo
thiam a, Pu Buanga a log book-a a ziah danah August 21, 1895 chawhnu her atangin Bible
lehlin hna chu an thawk tan a, Bible bu an lehlin hmasak ber chu Chanchin tha luka ziah a ni.
Ka sawi duh tak chu Mizo Bible lo piang tur hian kum taktak a lo paltlang tawh a ni tih hi.
Church history leh Thurin kalhmagte kum 2000 chhung thil a lo ni tawh si, chu mai bakah
tunlai mihring zeizia a lo awm zel bawk nen, chung zawng zawng ngaihtuah chuan rim taka
zir chianna lo chuan Pathian duhzawng hriat a har hle ang tih chu a chiang hle.

Pathian khawngaihna leh kohhran thatna zarah Bachelor Of Theology(B.Th) chu kum li zet
TTC(Tahan Theological College) ah ka lo zir ve tawh a, ka ngaihtuahnaa lo lut chu mahnia
inzir paih lo leh lehkha bu ngaina lo tan chuan Pathian thu pawh hi man fiah a har hle ang tih
hi a ni. Kum engnge zat zir tawh pawn an hriatfiah zo loh chuan vawikhat mah zirna nei lo
tan phei chuan hriatthiam har ngei ang. Lehkha zirna tha nei lo te chu an background that
loh vangte leh chhungkua harsatna vanga zirthei lo pawh tam tak an awm ang. Zirna tha nei
lo, lehkha bu chhiar nachang hre lo chu a tlangpuiin an beisei a tawi a, an thlirna a thui
mawh hle. Buaina te tham te pawh mithiam an awm loh chuan lian takah a chang thin. Heng
harsatna hrang hrang hi education tha neih chuan awlsam taka paltlang theih ani.

Tirhkoh Paula te hun lai chuan Paul kha an rama lehkha thiam berte zinga mi ani a, St.
Augustine-a chu a hun laia Khawvel thluak tha ber niin an sawi. Lehkha thiam leh zir sang
ten rawng an bawl chuan hlawhtlingna an hmu nasa em em bik a, Paula hi awm lo se
Thuthlung Thar bu hi a pan ngawt ang. Kan khuachhungah ngei pawh sualnain a duh tawka
chet theihna chhan pawh mithiam kan neih tlem vang a ni thei ang em? Nelson Mandela
chuan ‘Khawvel tih danglam nana ralthuam tha ber chu zirna hi a ni’ a ti. Zirna chuan zirlaite
Nu leh Pa tha, doctor, ram leh hnam tana mi tangkai leh mi hmantlak an nih theih nan a
tanpui a, dik taka rorel thiam thei turin finna a pe bawk. Zirna tha nei chuan an awmna
hmun zelah midang te tanpuiin hmasawnna thar an neih zel theih nan tan a la thin.

Kafoumba Doumbia chuan zirna pawimawh zia ti hian a sawi a, ‘Zirna chuan thiamna leh
finna min pe a , chu finna hmang chuan kan chheh vela buaina leh harsatna hrang hrang
ching fel thei turin theihna min pe bawk a ni’ a ti. Thiamna leh finna dik chuan a thiam ang
chu midang ten thiam ve se tiin tanpui chakna thinlung neiin an thiamna turin hma a la thin.

Conclusion

Zohmun khawtlangah zirlai ti tha te, degree la thar te chawimawina hun leh an kal zelna
turah duhsakna tawngka, Fuihna thu tha tak tak kan hrilh thin a, thil tha tak leh kan tih tur
pawimawh tak a ni. Mahse pass lo leh zirlaia châk lote erawh kan hlamchhiah tlat thin hi a
pawi hle. Khawtlang hruai tu te hian zirlai pass lo te hi kawmna leh Fuihna thu te nei thei i la,
theih chin chin an harsatna sutkianpui tum i la chuan tunai nasa hian mithiam kan tam ngei
ang.

Kan Zohmun school ngei a tangin matrix pass an tam dan tur kawng te hi chinfel dan kawng
khawchhung mipui te hian ngaihtuahin hma han la tak tak se la chuan hma kan sawn ngei
ang tiin ka ngaihtuah leh vawng vawng thin. Zirtirtu teah buaina a awm nge zirlai te zawk.
Eng kawngah ber nge kan tlak chhamna, eng thil hi nge education hmasawn theih nan kan
mamawh ni ang ngaihtuah tur a va tam tak em. Zohmun school hmasawn tur hian tute nge
pawimawh ber ang, a pawimawh a te hian an pawimawh tih te hi an in hria em le?

School committee te kan nei a, an ni hian vawi engzah nge zirlai nu leh pate nen zirlai te
hmasawn dan tur te hi an rel tawh ang?

Zirtirtu te zingah mahni zirlai te leh school dan bawhchhia a duh duh dana nungin zurui
chunga lecture pek thin te an awm hi an hria em le, nge ni a an hai der zawk?

Khawiah nge Zohmun hmangaihtu te kha an kal bo tak? Hmangaih tu diktak chuan
hmangaiha te that nan chuan hreawm tawrh a in huam thin a sin.

Kan khawlai nun dan han thlirin puitlin lam pan ai tih tur leh tih loh tur pawh hre hrang
thiam lo nula leh tlangval kan la awm tam hle a ni. A chhan ni a lang chu education that tawk
loh vang a ni.

Sum tam tak sengin zirna run(boarder)-ah kan fate kan thawn a, Zohmun school ti hmang
tha tur lehkha thiam zawk te leh thiam vak lo pawh tamtak an tel, mahse a tam zawk chu
lehkha thiam leh rilru chak te an ni. Zohmun school chu boarder-a kal thei lo rethei fa te leh
lehkha thiam lo te tan chauh a chang ta chu nih ber hi. Mahse Pathianin mitha leh fel a mite
tan rem a lo ruat leh zel a. Saya Tan Naing leh a nupui Daw Ti Da Hlaing te chuan chu school
riang tak mai chu hmangaihna diktak nen an enkawl a, 2014 matrix exam khan pathum lai
mai an pass kha. He mi kum hi Zohmun history ah chuan pass that ber kum a ni awm e.
Mahni hlawkna tur dawn lova midang te tana in pe hi ni lo mi Mizo ten ‘Tlawmngaihna’ kan
tih kha. Mizo an ni lo leh nghal a zahthlak nge a lawmawm zawk tih pawh ka sawi thiam lo.
He ti khawpa thawk nasa si khawtlang hmingin lawmthu sawina pawh awm lo(a awma ka
hre lo zawk nge), nachang kan hre lo nge kan haider leh zawk? ‘Tlawmngai award’ dawng
tlak an ni lawm ni, nge ni a tlawmngai kan teh dan hi a in ang lo zawk? Zohmun khua tan
Missionary an ni ringawt mai.

Zohmun khua nu leh pa,khawtlang hruaitu te leh khaw lal te hian an ni ang a Zohmun school
hmangaihna thinlung diktak, a tak che chhuak nun hi nei ta theuh i la chuan matrix pass kan
tha hnem ngei ang. Pass an tam chuan hming tha tur chu Zohmun khua mi leh sa nangmah
leh keimah tho kan ni.

S-ar putea să vă placă și