Sunteți pe pagina 1din 543

DL

21331 45

© Biblioteca Nacional de España


DL
2133145
( Í' ·}
·,;-
Conlo
·w•á 1· ./;·,
, !·••
~-

· :/vers ,. .
r . ~·se,.'


·:

"--
¡
'
'· ~

...,
·r ., i
_,?; ..
1

jÓ.
.'
:

'

© Biblioteca Nacional de España


\
••

© Biblioteca Nacional de España


. \

i
l

© Biblioteca Nacional de España


, CRESTOMATÍA LATINA
~~ ic_o t 1'1-1
DE

AUTORES SAGRADOS
Y PROFANOS
IILMl OOS , "NOTADOS Y GnADU... LMENTE DISPUESTOS
POR E T~

DR. D. FRANCISCO A. COMMELERÁN

la~~tbas. -la<lll.-&letta martyraa atla .-Plelru~. -Cicm.


l:«s&r.-1. Llriu .-Ltt!aallus.- lorenoas.-Vittl>riou.-Sedallu. -lni" Yittl>r.
&. PaulltiiS Kol..,ls. - &. !rltu. -Prll<ltaliu.-!W. Apolllur.-Jarll•lls.
Caiollu.-!i~lu.-Prolfrlíos.-OrBiu.-Tir¡{Uas.-..nllu.

S'lllX.TA. EOIOIÓN

Precio t G pe•ota-li

hlAORlD
IMPRENT., DB .'.. PIÍRRZ DUDRULL
Flo,. Baja 1 mím. !1.

1888

© Biblioteca Nacional de España


1

E~ pl'opirtlad tlel A UTOR.

.'

© Biblioteca Nacional de España


PRÓLOGO

Profundamente convencido de los peligros


que para la juventud ofrece una educación
eminentemente clásica, no he vacilado en
coleccionar lo más acertadamente que me ha
sirio posible las producciones clásicas de forma
literaria más aceptable y fondo menos peli-
groso, con las de Jos escritores más notables
• de la literatura cri;tiano-la.tina.
No me detendré á examii1ar las indiscuti-
bles ventajas do este método, harto conocidas
por sus resultados y por los principios en que
descansa: sólo haré constar que lo he preferi-
do, porque lo considero el más á propósito,
no sólo para dar en l,a enseñanza del idioma /..._
latino resultadps más positivos, sino porque al
presentar ante los ojos de los jóvenes las per-
fecciones externas de la forma clásica y la
sublimidad del fondo de la poesía. cristiana,
libre la primera de las deformidades paganas

© Biblioteca Nacional de España '


IV

y avalorada la segunda con nuevas y preciadas


galas literarias, lejos de envenenar el cora-
zón y la inteligencia de los jóvenes con máxi·
mas y principios peligrosos que , sin hacer
inmediato daño, han de producir más tarde
amargos frutos, se logra inspirar en sus senci-
llos corazones el sublime sentimiento del bien,
de la verdad y de lo bello, grabando en su in-
fantil inteligencia máximas santas y prin-
cipios infalibles de inmediata y provechosa
utilidad en todos los momentos de la vida.
Para conseguir este propósitc , he creído
conveniente comenzar por las sencillas y con-
movedoras narraciones bíblicas de la. historia -
de José y de Judit.
Han creído algunos 9ue el latin de la
Vulgata, lejos de ser puro, contenia en abun- •
dancia giros extraños , construcciones bárba-
ras y frases de dudosa pureza. No es posible
desconocer la inftuencia que la lengua hebrea
ha podido tener en él, y menos todavía poner
en tela de juicio la ilustración y profundos
co11ocimientos de su santo é ilustre autor, que
fué indudablemente uno de los más notables
escritores de su tiempo, aun atendiendo sola--
· mente á la pureza y corrección de su estilo y
sencilla elegancia en la forma de sus obras en
general, cuyo fondo inapreciable le valió el

1
© Biblioteca Nacional de España
V

título de Doctor Máximo de la Iglesia católica.


Un ·distinguido humanis ta francés, el abate
Gaume, se ha encargado de destruir esta in-
fundada preocupación, demostrando que mu-
chos de los giros , frases y construcciones
latinas que algunos críticos han encontrado
censurables en la Biblia, se hallan autoriza-
das por el uso frecuente que de ellos hacen
los clásicos del siglo de oro de la literatur a
latina.
No obstante, siguiendo el consejo de Rollin,
he puesto singular empef!.o en presentar la
narración bíblica libre de las construcciones
extrailas que alg unas veces se echan de ver
en ella ·' enmendándolas en lo posible , y aun
algunas veces, pocas en verdad.....sustituyendo
alguna palabra con otra más ajustada. á la pro-
piedad latina. Este procedimiento ofrece la
ventaja de presenta r á nuestros alumnos , no
un latín clásico que no habían de entender ,
sino un latín fácil, adornado con la elegancia
de la sencillez , y que , sin inspirarles mal
gusto, les abre el camino que conduce á la
inteligen cia de los clásicos que pre9entan ma-
yores dificultades.
Las Actas de los mártires, precioso monu-
mento que atestigu a el divino origen de la
Iglesia, son, á nuestro modo de ver, otro mo-

© Biblioteca Nacional de España


VI

delo digno del estudio de los principiantes. En


ellas, sobre un fondo de sublimidad heroica,
resplandece la sencillez, elegancia y pureza
de la forma, que , sin ser entera y absoluta-
monte clásica, porque no podía serlo, reune
las mismas apreciables condiciones que he·
mos hallado en la Vulgata. Eran estas actas
escritas generalmente por personas literatas,
de ilustración reéonocida, designadas por los
Papas en Roma y por los Obispos en las demás
sedes del mundo cristiano ; quienes después
las autorizaban con su aprobación para que
pasasen al archivo. La presente colección sólo
contiene la de los Santos Hipólito, Eusebio y
compaileros mártires; la de los mártires San
Nemesio, Santa Lucila, San Sempronlo y de-
más compañeros ; la del Papa San Esteban y
San Tarsicio; la de San Cornelio, Papa y
mártir; la de Santa Sabina, y la del Papa San
Sixío, que me han parecido más conducente:;
al fin qne roe propongo.
Las fábulas de Fedro , liberto de Aug usto,
merecen, por la sencillez que las distingue,
ocupar un lugar en las primeras pág inas de
este libro. Su mérito literario es tan patente, y
las que he elegido encierran tan sana y prove-
chosa doctrina., que no espero que desentonen
dentro del plan que me he fijado.

© Biblioteca Nacional de España


VII

Por las mismas razones be concedido taro·


bién un preferente lugar á las cartas familia-
res del ilustr e orador y filósofo de Arpino, en
las que, á la forma elega nte del decir , acom-
pai!.a la pureza y propiedad más exqui sita de
la frase , brillando en ellas al mismo tiempo
toda la sencillez que cabe en el clasicismo.
Del tratado De O((idt·s de Cicerón he to-
mado una. buena parte : la forma litera ria se
recomienda por el nombre dtü escritor. La doc·
trina que contiene es por todos conceptos
digna del estudio de los jóven es.
César, la más grand e figur a de la historia
literaria y política de su tiempo , no podía ser
'1 excluido de este humilde tt·abajo. La natur al
y elegant~ narración de los hechos , de que
ji fué á un tiempo e~pectador y principal actor,
en su prime r libro De Bello gallic o, es sin
duda muy á propósito para que nuest ros discí-
f pulos puedan formar aproximada idea del
estilo vivo, sencillo y brilla nte dtll más culto
escritor de la litera tura pagan a.
Cicerón, orado r, debía ocupar tamb ién un
preferente lugar en esta colección. Desapasio-
nadam ente juzga da su orato ria, es á veces aro·
pulosa, dejándose traslucir en alg unos de sus
discursos el deseo pueri l de producir efecto con
frases rebuscadas, en las que, más que nu pen-

© Biblioteca Nacional de España


VIII

samiento brillante ó profundo, se ve sólo un


juego de palabras más ó menos hábilmente
combinadas para dar sonoridad á la frase. Sin
embargo no juzgaría rectamente quien solo
viera estos defectos en el insigne orador roma-
no: pureza y própiedad en el lenguaje¡ correc-
ción, elegancia y hasta cierta brillantez en el
estilo, sólo propia de los griegos, y en los pensa-
mientos lógioa, profundidad y sentimiento,
hacen de algunas de sus obras oratorias un con-
junto perfecto y bello á que indudablemente
debió el merecido renombre de que goza. La
oración Pro Q. Ligario es, por lo menos, ya
que no el más perfecto, uno de los más acabados
modelos de oratoria, en que con mayor claridad
brillan las excelentes condiciones del orador
romano que quedan apuntadas' y donde me-
nos resaltan sus defectos.
Algunos pasajes de las Décadas de T. Li-
vio, referentes á nuestra historia patria, com-
pletan la parte relativa á los prosistas: su
lenguaje enérgico y conciso, y la rara elegan-
cia y severa majastad de su estilo, le hacen
digno modelo de estudio, sienP.o, por otra parte,
en mi opinión, el más acertado término en la
parte relativa á los prosistas, por las mayores
dificultades que presenta la recta interpreta-
ción de los pensamientos en este ~scritor.

© Biblioteca Nacional de España


--------------------.
IX
No hubiera cumplido mi propósito, si al .
' no abandonar la costumbre , seguida por todos
los humanistas , de dar á conocer alg unas de
las mejores producciones poéticas, hubiera
prescindido de los poetas cristianos, cuya su-
perioridad sobre los clásicos no es posible des-
conocer, porque salta á la vista del más me-
diano crítico. Cierto que, acostumbrados al
ropaje unas veces majestuoso y severo , y
otras airoso y elegante de la Musa clásica, y
dando á ésta la preferencia sobre el fondo de
los poetas cristianos, han llegado algunos crí-
ticos á desconocer que, no desmereciendo en
la forma, los cristianos aventajaron en el fon-
do á los clásicos. Es indudable, además, t¡ue
la revolución verificada por el Cristianismo
en las ideas habla también de manifestarse en
la forma misma de los poemas cristianos ; y
esta forma, hasta cierto punto distinta de la
clásica, no por ser distinta era inferior y dig-
na del olvido á que algunos la condenaran;
Por el contrario , es on muchos casos prefe-
rible. Porque es evidente que la forma clásica,
destinada á revestir obras sin fondo ó de un
fondo sensual, hijas de una inspiración que
apenas lograba levantarse del fango en que
se revolvía la sociedad romana, ya decrépita
en su siglo de oro , n01 podía por modo alguno

© Biblioteca Nacional de España


X

acomodarse á la inspiración sublime y al en-


tusiasmo poético que producía en los escrito-
res cristianos la inefable verdad de la nueva
idea. Por eso la fria inspiración que descen-
día del Parnaso necesitaba, para no hacerse
repulsiva, los esplendores de la forma clásica
y sus seductores atavíos; mientras que la ar-
diente inspiración que descendía del Cielo
arrebatadora, magnifica y sublime, no necesi-
taba el aparato exterior de la forma para ava-
sallar los corazones y las inteligencias de
incrédulos y creyentes, y cuando intentó en-
cerrar la grandeza y sublimidad de sus con-
ceptos en los estrechos moldes del clasicismo
pagano, ó los ennoblecía y dignificaba con
esplendores nunca hasta entonces conocidos,
6, rebosando por todas partes la dignidad y
alteza del pensamiento, los rompía., abriendo
nuevos horizontes al genio de sus poetas. Es,
pues , indudable que alguna diferencia había
de advertirse en la forma de los poemas cris-
tianos, diferencia. que, examinada con crítica
imparcial, en nada les perjudica., debiendo ser
consideradadigna de igual estima, al menos,
que la clásica, por ser la más apropiada al
' fondo que reviste. _
Iguales , ya que no superiores en la forma
á los clásicos, les avedtajaron grandemente

© Biblioteca Nacional de España


XI

en el fondo, Lactancio , con su inspiración


tierna y dulcísima; el espailol.Juvenco, sen-
cillo y enérgic o; Mario Victorino , tan dulce,
natural y patético como el inspirado Seuulio,
notabilísimo escritor que supo encerra r en
dulces y armóniosos versos la nobleza y gran-
diosidad de. sus ideas; Claudio Mario Víctor,
cuyo severo y majestuoso estilo es sólo com-
parable á la grandez a del asunto de sus Co-
mentar ios; San Paulino de Nola, con su
admirable sencillez bíblica; el Santo Avito,
de estilo fácil y elegant e , cuya concepción
sublime en sus tres poemas De origine mundi,
De peccato originali y De Sententia Dei, ins-
piró al gran poeta ing lés la grandiosa epopeya
de su Paraíso perdt"do; el aragonés Pruden -
cio, tan delicado como entusia sta , poeta de
imaginación fecunda y de sólida y grandís ima
instrucc ión , y Sidonio Apolin ar, notable por
su estilo fácil, culto y semiclásico.
Después de estos modelos, cuyo estudio
detenido no me cansaré de recomendar á
nuestros jóvenes , siguen algunos epigramas
de Marcial y de Catulo, dos elegías de Ovidio
y de Propercio , la égloga de Virgilio titulada
Pollio, una parte del sexto libro de su Enei-
da, el más perfecto de tal poema, y dos pe- ~
queños pero hermosos pasajes de sus Geórgi-

© Biblioteca Nacional de España


/

xn
cas. Tampoco he olvidado á Horacio, teniendo
cuidado de presentar alg unos de sus poemas
líricos, que justifican el mérito universa l-
mente reconocido á este escritor, terminando
la colección con la famosa e pistola Ad Pisones,
que, sin ser, como han querido algunos, un
poema didáctico completo, es en su género la
obra más perfecta del ilustre poeta y crítico
latino.
De esta manera, aunque someramente, es
como puede apreciarse la superioridad que
sobre los clásicos tienen los poetas cristianos.
Por último, para facilitar el trabajo de in-
terpretac ión, he sembrado de notas el texto,
no sé si con abundancia excesiva; pero te-
niendo en cuenta la altura intelectual á que
deben Hallarse los alumnos, según el autor
en cuyo estudio se ocupen.
'

. ~

© Biblioteca Nacional de España


VErrus 'fES'fAM EN'I'UM

JOSEPHlJ S

I.

Hubilabat Jacobus in terra Chouaam in qua


pater suus peregrina tus fuit: el Josephus tilius,
cum esset sedecim anuorum, pascebal gregem
curn fralribus suis adhuc puer: slabal t~uim cum
filiis Bal::e el Zclph::e uxorum patris sui ; accu-
savitque fratres suos apud patrem' crimine pes-
simo •. El cum Jacobus diligeret Josephum super
omnes filios suos, fecit ei tunicam polymitam ' :
sed videntes fralres ejus illum a patre plus cun-
ctis filiis amari, oderant eum, nec poteranl ei
quidquam pacifico loqui.
Accidit quoquc ul visum somnium refcrret
fro.tribus suis , qure causa majoris odii serni na-
rium fuil : na m dixit eis : Audito somnium quocl
vidi: «Putabam nos ligare mauipulos if.l ugro ',
>>el quasi consurgere mauipulum meum, et sta-
»re • vestrosque manípulos circumstanl~:. ado-
» raremanipulu m meum.>r-Res ponderunt fratrcs
1
n7md 1)atrt m: note su padre. loJ fn agro: I>O.rcclamo que cstñ-
:: criming p1uimo: do un do- Lamos atando Hn,·illas on el
lito muy reo. campo.
ll ltmicom polynailam: UD:L tú.. s t' dnrt; y <iUC se tenía de-
nicn do zarzahán 1 ósea una tola rceha.
delgod• de seda. como el tare- ' cll"'f"unulaniiJ · que eatabau
t-An, y tifl;lada de ec-lorce. ahcdodor (•le mi .;aviil•)·
• Pttlnfmm nos li•JOrt m.,,.;pr'-
l

© Biblioteca Nacional de España


2
ejus : -«N unqu id rex noste r eris, aut subji cie-
>)mur ditioni tme% Bree ergo caus a somnio-
rum atque serm onum invid ire el odii fomilem '
mioi slrav it.
Aliud quoq ue vidit somn ium, quod narra ns
fratribus ait : -« Vidi per somn ium, solero et
» lunam el stella s undecim ador are m~» Quod
cum patri su o el fratribus rol uliss et, iñcnmavit
eum • pater suus dicens : - <<Quid sibi vull ' hocr
»som nium , quod vidisti'? Num ego, el mate
» lua , ot fralres Lui adorabimu s to super terram7»
- lnvi deba nt ei fratres sui; pater vero rem tacil us
considorabal. Cumque fratres illius , in pasceudis
grcgi bus • patri s mora rontu r in Sicbem ', dixit ei:
Jacobus :-«F'ratres tui pasc unt oves in Sichem
>> veni : mitlum te ad eos. » Quo responden le:-ta
«PJreslo sum ,» ait ei: «Vad e el vide si cune
» prosp era siut erga fratr es tuos eL pecora , et re-
»nun tia mihi quid agatu r. J>-M issu s ille de valle
Hebron ' venit in Sich em, invenitquo eum vir:
erran tem in agro , et inler roga vil quid qu<Brereta
at ille respo ndit :- «Fra tres meos qurero : indic-
» mihi ubi pascant grese s.» Dixil<¡ue ci vir :
«Rec esser uut de loco 1sto: audiv1 autem eos
)>dicen tes :--Ea mus i n Dothaim '.)> Perre xit ergo
1 itt"idim ti odii (om it•m mi- • d• ••11• ll•bron : desdo el
omento 1 dió alas, valle de Hehró n.llobr ón fué una
nidraoil:

rol odio.
2
dió C
ó cuerpo , ó pAbulo A la envidi:>
in cr~pav il ,,.,.: reprenó iólo .
ciudad de loo Canan eos, que en
el reparto que los Hebreo s hicie-
ron lle la horra de promisión,
1
' Quid •ibi ou/1 (su p. dicer•J tocó (t la familia do Caleb, y <¡uo
hoc IGmniu m : qu6 qutero decir, 6 hoy 10 llama El- Kalil.
quó signific.a o~e suoi1o. 1 D"thCJitt•. Lugar 6 aldea de
4 in pruct~~di• l'ltlgib•u: apa- Palo<tina, situada a l Norlu de
centan do loo rebaftoo. SamM ia, y di.stanlo de esta c iu·
' s ;<h•m. Ciudad de la. Pa- dad unas doco milla• · perten eció
lestion , situada c:l Ja parte Nor ... más adelau lu á la lribu do Ioa-
te do Samor ia, á doce mil ¡>~J'o• a.r. Rl nombr e do eata villa sig-
do esta ciudad: m&• adt l~nto nifica en hebreo, do1 poso.$.
r crlcnee ió ~la tril·u de Znbulón.

© Biblioteca Nacional de España


3
Josephus post fralres suos, et iuvenü eos in Do-
thaim.Qui, curo vidissent eum procul, antequam
accederet ad eos , cogitaverunt curo occidere, e t
sibi mutuo loqnebantur :-« Ecce somuiator ve-
» nit. Venite occidamus eum, e L millamus in ci-
>>s tcrnam vetcrcm, dicemusq ue :-Fcra pessima
>1devoravit eum: Et tune appHrcbit, quid illi
»prosinl somnia sua.» Sed aurliens hoc Ruben,
mtebatur liberare fralrem ele mauibus eorum , et
rlicebat :-«Non iulerficiaiis euro, uec effunda-
» lis sanguinem cj us : sed projicite en m in cister-
»na m ha nc qure O$ L in
soli tndine ' , manusque
» ves tras serva te innoxias :>> hoc autem diceba t
voleos eri pere euro de manibus fralrum, et red-
dere patri suo.
Coufestim igitur ul pervenil ad fratres suos,
nudaverunt eum lunica Lalari et polymita , mise-
runlqne illum in cislern am veler<.lm q1tre non
hahebat aquam . Et sedentes ut comederent pa-
nero, viderunl Ismael itas ' vi a lores veuirtl d e Ga-
lnad •, et camelos eornm portantes aroma la, el
resi na m etslactem in.tEgiplum. Tum dixitJudas
fralribus suis : -:<Quid nobis prodcsl si occideri-
»mus fratrem nostru1n, et celaverimus saogui-
>> oem ipsius ~ Melius cst ut venuodetur Isroaeli-
»tis, ct manus nos tral non pollnaulm; fra te r
»enim e t caro noslra es t. »
Acquieveruut fratt·es sermonibus illius, eL
prreLereuntibu s Madianitis mercaloribus •, extra-
1
i" 1olitudine: ell ol de ~ticrto. " prtt.l"ffUntlbut Mcdír,nilíl
2 ltmflt-litat : uno~ IsmaelitA!. merc'ttorlb•n : y pasando siu pa•
Ernn ó~tos un pueblo quo hnbita- rar mieP,tcs unos mereado•'&9 18-
bn en In Arabia Petroa. y des- mllolitM.-~r¡¡ ~n el P. Scio. la
cendfn do Ismael, hijo do AbrA· caravana 4 qoo f'll text, so refiere
ham y de Ru ee:clava Atea•·· se conlJ.;Onll\ do Arabe~, Madin...
• G •load : región do la Pales- nitas ó bm-u,lit&3, y supono que
tina ; ~taba sitoru.la A Noroe.alc deopué• de haber pa.ado loo
del IAf$0 Aolal tites. Madianilauin fijarse oo lo• her-

© Biblioteca Nacional de España


•1 j
hontes oum de cisterna , vendiderunl eum Ismae-
litis vigiuti argenteis ', qui duxerunl eum in
.tEgyptum. Reversusque Rubem ad cisleruam,
no u iuveuit puerum ; el scissis ves ti bus • pergens
ad fratres su os, ait :-« Puer non comparet: el
» ego quo ibo?» Illi autem tulerunttunicam ejus,
el1n sunguine hredi quem occiderant tinxerunt,
el miserunl qui ferreul patri el dicerent:-« aanc
>>invcnimus : vide utrum tuuica filii tui sil, an
» non. » (~uam curo pater aguovisset, ait :-«Tu-
»uica lilii mei est : fera. pessima comedit eum:
» bes tia devoravit Josephum. » Scissisque vestí-
bus , iudulus est cilicio, lugens filium suum
mullo lompore. Na m, congrega lis cunctis liberis
oj us utleuirout dolorem patris, uoluit consolatio-
nem acripere; sed ail : - « Dc!"~'llndam ad filium
>> meum • lngcns in iuferuum ' . » Et illo perse-
vera u te 10 Oe tu, Madiauilre veudirleruntJosoph um
in ;Egyplo Putiphari eunucho • Pharaonis ma-
gil>lro militum.
II.
Ductum Joseph um in 1Egyptum Pulí phar eu-
nuchus Phnraonis, princeps exercitus , vir 1Egy-
plius , cn1il de manu Ismaelilarum, a qtlibtls per-
ductus eral. FuiLque Dominus curo eo ' , el erat
vir iu cunctis prospere agens . HabitovitJosephus

manos do J ost, tstoe lo vendie- su dolor mt\a profundo los anti-


ron á loe h:maclit.a.s que venían gu08 pueltlM oricnlalc,.
detrii. quieno~ tal vez lo veo- ' OtJctnlflm ''" ~u,.,,.. tnlll'" :
dieron en F.1¡>vto primero á los bajaréó iré A unirme con mi hijo.
l\ladianitM y éoto• luego á Pu- ~ lugtnJ ;,. {,.(trnNm: llorando
tirar. has t...'\ eiiCI>u!ero ó mientU\J viva.
t r i'fwll 111"1flllei': por veinte ~ tu,qu!",il l'Anraonh ; digna-
moood•• do pbta. tario de b eua del Faraón.
'' ,,.. ti• NlUtlmt : usgaurlo & /"fliltl'l•" (),ultflt'U ,.,q¡ 1"0 : y
Hl~ vcshthll'l\S. Así mauifcslab:m ,.., ~f!iflor lf' ravhl"{~¡/,,

© Biblioteca Nacional de España


5
iu domo domiui sui, qui oplime uoveral Deu m
esse eum illo, eL omnia qure gererel a Deo dirigi
manu illius. !taque invenil JosepllUS gratiam CO-
ra m domino suo, el ministrahaL ei, o quo prmpo-
silus omnibus ' 1 gubernahaL ereditam s1bi domu m,
el universa quro ei lradita fuerant. Benedixilque
Deus domui ¡Eg.yptii Putipltaris propter Jose-
phum, et multipheavil tam in re·ilhus quam in
agris, cuneta bona ejus. Nee quidquam aliud no-
veral ', nisi panero quo vesecba tur.
Erat Joseph us pulchra fucie et clecorus as pe-
e tu : post multas il:ique dios injeciL domina sna
oculos in eo. Qui nequaquam acquiescens operi
nefario ' 1 dixil ei :- « Quomodo ergo possnm hoc
»rnalum ia~ore, eL poccare in Deum ' meum?»
Tamen quadam die accidit , ul Josephus inlnu·et
doro u m1 el operis quid piam absque arbi lriis • fa-
eerot: el illa, apreheusa lacinia vestimenti ejus ·~
voeavil ad se homioes domus sual1 el ail eis :-
« En inlroduxit Puliphar virum Hehrm, un ut
>>illudereL nobis ' : cumqne ego clamnssefll, ct1 ille
»audis sel voccm mea m, re1iquit pullium q110d
» lennbam 1 eL fugit foras. >> El iu argume nlum
fidei • reteuturn pallium oslendil marito reverlcnli
domum 1 coi dixil :- «Iogress us esl arl me scJ·vus
»Hcbrrous qucm adduxi sti, ut illudcre l mihi:
>Jcumque audissel me clamat·e , reliquil pallium
>>quod tenebam, el fugiL foras. >>
His andilis · ~ dominus el uimium credulus
1
pnr. otilas omnab::.s : puOilO ~ !1()\. ..
al frente de todo. t rrprthtrua la rit~ia ~e•timtnti
l Ntl' q"idqutU~I rrU•td t'l?trf r tJt: IJjlu: habienflo ngar•·ado In orla
y no ~• cuidaba~· cosa alg una. ~e In vestidu a de Jo,c.
' n <qii 'L1U!l•n '''"'''i•.!c nt Ollf ..¡ r ul i!lts•lttfl t~olt;, : para que
nefario: no accediend o á perpe· haa;o. hurl3 de nos ,tros
trar b infame acción. f' in arnum ·Mum fi /ti : en
4 f MC"(IYt in D~um msum .' J)C· p1·uoba do fidolidnd.
ear contra mi Dios. !J 1/ilfm t1ti c: o fd U e 3WCOS3.S .
S ca''Vi'' ar~il ~iic Rir l·"!!lti,.r:•

© Biblioteca Nacional de España


t;
verbis conjugis, ira tus csl val de : lradidilque Jose-
phnm in careen~, ubi viucti rt>gis cuslodiebaulur,
el eral ibi clansu::;. Sed foil Dtl wious cum Jose-
pho, el iuv~ ui t grutiam iu conspeclu priucipis
curceris ', qui trutlidil in llHlllU iHius uuivensos •
viuclos qu'i 111 cu ~todi a LenebanLur; et quiclquid
fi.ebat sub i pso eral, DI!C novt~rataliquid, c unctis
ei creditis • : Deus eaim eral cum illo et omnia
opera ejus dirigcbat.
His ita gestis ', accidit, ut peccareol duo
eunucbi, pincerna Regís 1Egypti, el pis tor, do-
mino suo. Iratusqne contra eos Pharao, uam al-
ter pincernis prmrat •, alter pisloribus, misit eos
in carccrem priucipis wil itum, in q uo enll vin-
ctus el Josephus ' . AL Ctl sl.os carceris tradicli l cos
Josepho, qui e l ministrnbat eis .
Aliquan tu lu m tea nporis fluxerat, el illi in
cuslotlia tenebaotur. Vidcru utq ue ambo somuium
nocte eadem • iudicaus quid cvt~nturum utrique
in poslerum ' : ad quos cum iutroirel J osephus •
mane, el vidisset eos tristes , sciscitat us est eos
dicens : -<<Cur tristior est hodie facies ves tra? »
Qui res pouderunt : - <<Somniuro vidimus el. non
»I!SLqm interpretelur uobis.» El i ttn·um dixit eis
Josephus :-«Numquid non Dei estin terprelutio'?
» Rcferte mihi quid videritis .» Narruvit prior

grn/inm in .5 in q•tó tr.rl ei~t~tru r1 Jon-


t Í#oUitil
prin,.ip' t'arn?"i• : Cu6 eim~tieo
ó hfz~e simpático al alcahl ~ tlo
I'OitCpHIII
pfun: en ia cual est:sb:L también
preso José.
J
11 eá.rce1, 6 le iosJ iló &tm¡~auae ' n.ocú ~adem: en un& mjsmn
ó alecto. noche.
2
"'HI"li' e; crl'ditit: droctpué1 ' in posterum : en :'!:delante 6
do hal 6,.elo conf>Mio tod~ . en lo porvenir.
·!'t /lit il1• (ltt ti.- : llahicn1IO pa- s c,11 q rot ru m fnt,.Mr~l /ote-
e:ndo c .. tnR cosas asi, ócomo ~¡ uc.M ])lt'" : y hahiencl Jo,ó eutrndo á
dn rclorido. verlos.
• pitarer¡¡{,, pr~rat : era j (II(O 9 Numquid non Oti fl l lfl lfr -
do los coporos ( coporo mn- lwdlllin? Ac.."'.<=~o la intol'protación
yor.) no e, eo.s.." do Dios'!

© Biblioteca Nacional de España


7
prrepositus pinceruarnm somuium suum, ct
dixit: -<<Videbam coram me vilcm, in qua crant
>>Lres propagines, crescere paulo.~ liw iu gommas,
»el post flores uvas maturescere, calicemque
>> Pharaonis in manu mea : tuli ergo uvas, el ex-
»pressi in calicem quem tenebam, el tradidi po-
>>culum Pbaraoni.» Hrec est intcrprelatio somnii,
ait Josephus : -«Tres propagines, indicanttres
»dies qu::e sunt adhuc L1bi, post quos recordahitur
"Pharao ministeri i tui , et restiLuet l.c in groclum
»pristinum; cluhisque eí calicem juxla officium
» tuuro, sicut aule facere consuevoras: Tanlnm
~> memento mei cum bene fuerit tibi ', ut fucias
>> mecum misericorcliam el suggeras Phumoni, ut
>>educat me de isto curcere, quiu furtim suhlatus
»su m de terra Hebr::eorum, et hic iouoceus iu
»lacum missus sum •.>> Videos pislorum magí-
ster qua m prudenler somnium d1ssolvisset • Jo-
sophus, ait: - « Et ego vi di sorobium , in que
>>tria caoistra farinre ha beba m super ca pul meum:
»in quo eral excelsius portabam omoes cihos,
»qui Iiuot in arte pistoria, et aves comedebaut
>>ex eo.» R.o;:spondit Josephus :- <<En tui somnii
»interpreta lío: -Tria canislra sigoilican t tres
»dies, quae sun~ aclhuc tibi '; post quos auferet
>>Pharao ca pul tu um, ac suspeodet te cruce, et
» lacerabunl volucres carnes tuas.»
Exiode dies tertius natalis Pbaraonis erat,
qui faciens grande convivium pucris suis •, re-
corda tus csl inter epulas magistri piocernaruro
et pistorum priucipis, reslituilque allerum in
1
cum tltnt (utrll tibi : cuando J 1omnium Ji•tolel'utt: había
eotu•icru en prosperidad 6 loe- defCilrado ol oueM.
rudicho.o. .. qu« IUitl odhu<: libi: quo tie..

• 2 t" lacum ml.uw 1um: he


sido metido en ol calabozo.
nes todavfn, ó que te quedan to-
davla.
' puu·l1 '"h: 6 ausscrvidorea.

© Biblioteca Nacional de España


l)

st}nm locum , ut porrigeret ei poculum ; al[emm


vero suspendit in patíbulo, ul conjecloris verilas
probarelu r '.EL lamen curu omnia prospera fuis-
sont praoposilo pincernarutn ', oblitus csl inter-
pretis sui.
III. •
Post duos annos habuil Pharao somnium,
in quo pulabat se stare super fluvium ' , de quo
a~ceuclebant seplem hoves pulchrre et crass::e ni-
mis, qnro pasccbanlur in locis paluslribus: ·atiro
quoqnc scptcm emergebont de tluminc , fred:t>
coufectreq uo macio ', qure pasoebanlur in ipsa
amnis ripa in locis virentibus ', ac devorave ru nt
priores , qnro crass:n et spocios::e eran l. Exper-
gefactus Pharao rursum dormivit el vidit allerum
somuium. Seplcm spic::e pullulabanl in culmo
uno ' plenro, atqne formos ro ; alüc quoque toli -
,. dem spic:n tenues , el percuss:T' uredine' oríc-
bantur, devoran les omnem priorum pulchritudi ·
nem. Evigilans Pharao post quielem, et faclo
mano , pa\'orc perterritus vocavit orones conje-
clores Ai:gypli cnnctosque so pi entes, el arcessí tis
narra vil somninm, nec eral c¡ui interpretarelur.
Tune (lernum reminiscens pmcernarum magí-
ster oít : -« Confiteor pecca lum meum . Iratus
» Rex servís suis, me el magistrum pistorum

1
u: rnnj1rtorit tttil '' ptobr,. ·• r.Jn{tr. l«ql4t mncíe : y con ..
reto-: de 1ucrte que quedó pro- @UmidSB OC pUrO 0aeao.
Lada la •·erac:~nd delantMprete . ~ in I!Yi.t r;¡,., nll'1•u : e o sitios
2 /~t ,..,,.,.,.
ru.,, ~mnlta fl"O'fttrll lle•o• de ~erdor , frondosos.
(u1~ •ent prtr ·O•i! f'Í IH"f'rRilriWI : ' pullulab'1111 In r.ulm ' uno:
Y a posnr de q"o todas IM CMas bt'Oiaban en un •olo tallo.
erao pr6~pcrns ó ibnn viento en :' p1rcu~uv. ""dint: herida'
popa p.ra el jefe de loo COJl"r<>S.
.. INJWf """' ''"' : cere:'\ de! rfo.
6 agostAdas por el viento abra•a·
dor (o pi•adaa d•lt;zón.

© Biblioteca Nacional de España


\-)

>>retrudi jussil' in carcerem principis militum ,


.
» ubi quadam nocle • uterque vidimus somnium
,> futuri prrosagium. Eral ibi puer Hebrreus ejus-
»dem ducis mililum famulus, cuí narran tes so-
» mnia, audivimus quidquid poslca reí proba vil
»e ven tus: ego euim redditus su m officio meo ' , el
»ille suspensos esl in cruce.» Protinus e carcere
educlus .Josephns fuit adductus · ad regeto , qui
dixit illi :-« Vidi somnia, nec est qui cdisseral
>> mihi qure uudivi te sapientissi me conjicore • .»
Tune aitJosephus :-(<Absqueme • Deus res ponde-
»hit prospera Pharaoni.» Narravit postea Phurao
quod viderat :-<<Putabam, iuquit, me starc su-
» per ripam fl.uminis, el septcru bovet\ de a mnc
» conscendere pulcbras nimis et obesis carnibus ' ,
»qua e in paslu paludis virela carpebant: El ccce
»has sequebanlur alire septem hoves in lan tum
»deform es el macilenlae, ut nunquam tales in
>> lerra A!:gypli vidcrim; qure, devorJ lis el con-
» sumptis prioribus ' , nullum saluritalis dederc
>>vestigium ; sed s imili macie el squalore torpc-
» hant. Evigilans, rursus sopore depressus •, alte-
>>rum, vicli somnium. Septem spicro pullulabunl ·
»in colmo uno plenre atque pulcherrimro. Ali re
>>quoque scptem tenues el pcrcussro uredinc orie-
» bantur e s lipula, quae prío¡·nm pulchriludiuem
>>elevoraverunt. Narravi coujec toribus somnium
>> el nemo est, qui edisserat. >> Respondü Jose-
1
rttrudi JN1til : mandó que 5 Absqut mt: Sin mf , ó no yo,
fués&mos cocerrados. sino Dios.
2
'Jua·tom "or'• :cierta noche. G t1 DMsif earnfll•ll : y de grue·
.. #{10 tltl,.., r1lditut .tum offl,.io aas ó lucidas carn01.
,.. : puc> yo he sido rcotable<:i - ; t{te"r ,,¡_, et r. n•urttp:ir prio-
do 6 repuc>to en mi empleo. ri~'": h•biendo devorado y con-
' qu« ntdilli '' 1Ctpunriuinte s'lmido 3. IM jltimoraa.
cJn1 ictrf.: los sucftos que yo he s rur.nu nporfdtprttJUI: nuc·
a.~bido que t~ interpretas con gran vamento oprimido por el su el\o, 6
s:t.hiflurfo. h:-b!Pnrlom,. vuelt~"~ A. t!Mmir.

© Biblioteca Nacional de España


10
" phus :-<<Somnium regis uuum est: qure factu-
>))'US est Deus ostendit Pharaoui. Soptem hoves
>>pulchrre el septem spicro plonre septem uber-
>> talis anni suut, eamdemque vim somuii coro-
•> prebendunl. Septem qnoque hoves tenues atque
>> macilentre , qure asceuderu n t post eas , el se-
»ptem spicre tenues ac vento mente percussre,
»seplem anni venturre suut fa mis. Qui hoc ordi-
»ne complebuntur '. Ecce septem anni venient
>>fertililatis mngnre in universa terra A!:gypti,
» quos sequentur seplem onni tantre sterilitatis,
»ul oblivioni tradatur cuneta retro abuudan tia':
»consumptura esl enim fames omnem terram,
»el ubertatis magnitudinem perditura est • inopire
>>magnitudo. Quod autem vidisli secundo , ad
»eamdem rem pertinens, somniorum firmitatis
»indicium esl, eo quod fíat sermo Dei ' el velocius
»impleatur. Nune ergo provideat rex virum sa-
» pien tero et industrium, el prreficiat eum terne
»A!:gypli ', qui constituat prrepositos per cunetas
>>regiones, et quintam partero fructuum per se-
» ptem anuos fertili la lis, qui jam nunc futuri sunl,
·»cumulet in horrea , el omne frumeotum sub
»Pharaonis poleslale • servetur in nrbibus, ac
»prreparelur fuLurre seplom anuorum fami, qu ("('
»oppresura est LE:¡yplum , el non consumetur
>> terra inopia.»
Placuit Pharaoui cousilium el cunctis mini-
stris ej 'lS, eL dixi l eis :- «N um invenire potueri-

t ~~~ orflin~ complciJ•mtur : se ' ro qnoJ fiol urmo Dti : por


cumpliri.n en este orden. ror palabra do Oio•.
•2 ul oblirioui tradalur roncta.
retro alumr/anti"' : que so echará
en olvido toda la abundnncia an-
terior ó pa9ada.
5 J)r~firiflt t•MI (trl't:e
póngale, al fo·en to do la tierra de
Egit>to, 6 hAgalo gob<lrnaclor do
F.gipto. ·
/E!}ypli:
1
• l
s pwdrt11m ut: ha de acabar 6 ' ~ ull P l,araoni• potutnlf: (\
dL•ro•ición rlel Para6n. ,J,
con!umir.

© Biblioteca Nacional de España


..
r ll •
»mus talem vinnn '..¡ui spirilu Dei pleuus sil?»
Deinde ait Josepho :-<<Quia oslcudit tibi Deus
>>omuia quro loculus es, nuuquid sapieoliorem
»et coosimilem tui invt!uire putero? Tu cris su-
» per domum mea m , el tui oris imperio cune tus
» populus obediet: uuo tautum regni solio te prre-
»cedam ' .>> Gl iterum ail Pharao J :>sepho :-«Ecce
>>coustitui te super universam terram A!:,;ypLi.>>
Tulitque aunulum de manu sua, ct posuiL oi in
manu ojus, vestivitque oum stola hyssi na ', e~
collotorquemnuream circumpossuit, fecitque eum
ascendcre super currum suum secundum, cla-
manle prrocune ', ut omnes coram cogen u ftecte-
reul, ot pn'Cpositum e~se scireut' uuivcrHe turrro
1Egypti. Dixitqne quoque rex Juscplll! : - <<Ego
» suru Pha rau : absque tu o imperio nuu muvcbit
»qnisqnam mannm, aut pedem in omni terra
>>1Egypti.» Vertilque nomen ejus • el vocavil eum
lio gu<~ rogyptiaca ' 8al11atorem. mttndi: dcdilque
illi uxorcm Ascnelham filiam Putipbaris sacer-
dotis Hcliopoleos •. Triginta annorulll eral Jo-
sephus quando steliL in conspectu regís Pbarao-
nis, eL rovisit omues regiones 1Egypti. VenHque
fertilitas soplem aunorum, eL i11 tnanipnlos re-
dactro sesetcs. cumulatte sunt in horren A':gypti :
omnis ettam frugum abuodaulia in siugulis urbi-
---------- ----- -·---
' lnftniff ri,.lmt toltm: encon· S pra¡ OtftiH11 OJI , ••/rtitl : 'J
trar un humlno con10 este. sufiesen fl' e ern. el goLernAdor.
2
u~t • ta" / IH" N(llli •oUo '' pra - l'~l"lii'JI' nn•n,n t)u•: y le
ttJnm: lA prtca.l~ré c¡oJamecte en canthió 6 mu·ló t l nombrn.
el trono. 6 eJ!hC 11.1 y yo 1.0 ha~ ' lin'l'•f• ~J!ffNJN: eu ltngua
brA mU dtr~N·nc•:. 'lu.- la do seo- e¡;ipc::t.
tarmo yo tn el ltOIJO r~;~.l. s tl~ittp..,,,.,, : llrl,l'.po1i1, ciu·
J t 4fl''ti1JIII tlfm 1ú>l• l.?f~"'ina: dad consagrada ol sol en ol B~jo
y lo vialllt con una ropa de lien- J::gipto.
zo muy fino. t in mtJr~irttlor rt(IMI~ 'tgtlt•:
4 cl!lmRnlt pra-ron': ;:tritando las mieses puesta& on ga:villlUJ.
ú ordennndo un pregoncto.

© Biblioteca Nacional de España


12
bus condila est: tanla que fuit abundan tia tritici,
ut arenro maris corequarelur, el copiu mensura m
exccderel.
IV.
Na ti suul Josepho fllii duo anlequam veniret
fa mes, vocavitque primogenituru Manassem di-
cens :-«Oblivisci fecil me Deus omnium labo-
>>rum meorum el 'domus palris mei.» Allerum
verQ appellavil Ephraimum diccns :- «Crescere
>> me fecil Deus in terra paupcrtatis mero.»
Igi lur, lransa clis septem u berta lis annis ' .
cceperunl venirc septem anni iuopire, quos plre-
dixer al Joscpbus : et io nniversn orbe fames prre-
valui t; in cuneta autem terra .iEgypti panis erat;
sed demum esurientes .iEgyplii clamnverun t ad
Pharaonem alimenta pe lente s, quibus ille re-
spondit :-«I te ad Jo~e phum, el quidquid ipse
» vobis dixerit, fucite. » Et cum cresceret fames
in univers:t terrn , aperuil Josephus harrea , el
vend ebat Mgyptiis frumen ta, na m et illos oppres-
serat fume s' : omuesque provintirr. veniebaul io
JEgyptum, ut emereul escas , et malum inopi re '
temperaren l .
.Audi ens Jacob us alimenta vCJnd i ' io .IEgyplo,
dixit liliis suis :-(<Q uare negligitis · ~ Aud1vi tri-
»ticu m venundari in .i.Egyplo: i te, ct e mi Le uo-
>> his necessaria ', ut possimus viYcrl! , et non
»consumamur inopia. » Euoles igitnr frutres Jo-_ or

1
tr•.uwt.ctit ltpltllt ubtrlot i'f
pasadott 6 habiond o pas\ ..
af\n.í,t :
do lM oiete aftoa de abunda oein.
2 ftam ti {tto.t oppruu rat (a·
' alimertra t!tndi : que &C vcn-
dfan alimentos.
' Q!lar• n!!}li!Jilh? ¿Por qué
1
oo deacuid tis?, 6 ¿por qu6 no os
mt.t: pues también sobre eJio, movói• ?
habla cofdo el azoto del hant-
~re.
' tmit• nohi.t ntctnar i' : com-
vr:vJ lo QUC DfC:HÍt4 <JO:! J
© Biblioteca Nacional de España
sepbi decem, ut emerenl frumenta in JE~ypto,
Benjamino domi retento a Jacobo ', qui d1xera t
fratribus ejus : - « ne forte in itinere quidquam
»paliatur mali , » iogressi sunt terram .2Egypti
cum a liis qui pergebaol ad eroenduro : nam eral
etiam faroes in te rra Chanaam. Tune era l prin-
ceps Josephus ~n .iEgypto, atque ad ejus outum
frumenla popuhs vendebantur: cumque adoras-
senl euro fratres sui ', et ille agnovisset eos , -
«Unde venistis'?» ait: el illi responderunt :-t< De
» terra Chanaaro, ut emarous victui necessaria.>>
El tamen fratres · ipse agnoscens, nou est cogoi-
tus ab eis: recordalusque sorooiorum , qure ali-
quaodo virlerat, ait eis :-<<Explora lores estis: ut
» videatis • infi rm iora torrro, veuistis.» Qui dixe-
runt :-«Non est ita: sed serví tu i venimus omo-
» re cibos. Orones fil ii nnius viri sumus, pacitice
»venimos, nec quidquam hi famuli tui machi-
» naotur mali.» lile respondit:-<< Aliter est : im-
» m uoila tern:e huj us explorare veuistis.>> Al ílli:
- « Duodecim, ioquiunl, sorvi tui fralres surous,
)>filii unius viri in terra Chaoaam : roinirous curo
» patre nostro est : non superesl alius ' .)}- « Ex-
>>ploratorcs eslis, ut dixi, respoudit Josephus.
»Nunc comprobabo vestra verba : per salutem
»Pharaouis, non egredieroini hinc dooec venia t
» frater vester ro inimus : miLtite ex vobis unum,
»el adducat euro ; vos autero eritis in vinculis
>> donec probentur , qure dixistis, utruro vera aul
>> falsa sin t.>> TradidiL igitur illos custodiae tri-
'
1
/J injamino domi retento" la· clinndo ante él prolundamonto
cobo: t•oteniondo Jacob en cnsa :\ pJtr:\ hacerle acatarn iento.
Bonjamfn. :: "' l'id,.rttis: á 1'<'cooocor.
2 cum!JIIf adora1sMt
c11m (rn- ~ non IUpólrtst a lit~: el otro no
tn:.l ' " ;: y habióthlolc adorttdo existe , ó ha muerto .
eu& hurmauos , ó habióndoae in-

© Biblioteca Nacional de España


14
bus diebus '; ac die tertio eductis de cnrcereait: -
<<Facito gure dixi, et viveLis: Deum enim timeo:
»Si pncifici es lis, fraler vester uuus maoeaL in
»carcere; vos autem ahíte, el ferte frumeuta qure
,>emistis in domos vestras, el fralrem vestrum
» minirntun ad me adducite, ul possim vestrn pro-
,>bare vct·ha , el non moriamini. iJ
Fcccrunt ut. dixerat, el mutuo sibi dixerun t:
-«Merito hrec paLimur, quia peccavimus in fra-
>> Lrem uostrum videntes angustiam animi illius,
»durn precare tur nos, et non aud ivimus : idcirco
»nobis eveniL lime . tribulatio.» E quibus unus
Rub en ait:--« Nou dixi vobis: NoliLe peccare in'
>> puerum, e t non audistis me~ En sanguis ejus
>> exqni rilur • .» Ncsciebant aule•n i nlelligere J ose-
phum • vcrba illorum, eo quod • per iuterpretem
foquerel u r cis. A vertit se pa ru m per , el flevi t , et
rever:, us' lncutus est eis. Tollens f;illleonem et
Jigans eutn •, pneseutibus fratribus ', jussit mi-
nislris ul irnplorenl saccos euru10 lrilico, el repo-
nerent pecunias :,iugulnrum in sacculis suis, da lis
SnP.ra cibariis in viam •. Qui fecerunL ita. AL illi
portantes fl'llmenta • in asinis s uis profecli s unl:
ape rtoque, unus, sacco ••, uL dai'(:L j ullleuto pabu-
lu m in diver,.orio, cootem plalus pecunia m tn ore
sacculi, dixil fralribus suis:-« Redditu est mi hi
»pecunia. En habeLur in sacco. J> l•:t obslupefacli

1
Tra•lidll i']U1u illot rlnlo1i~ tu m : cogiendo t\ Simcón y ntán-
lrif).rH¿;,,,,: y Mf los tnvió á, 6 dolo.
mctit' fD 1ft cftrcel por he3 dl38. i f'TlE.Unlif>ut (rnlribut : eO
2 811 lf1t~'1";' f)ut txtNirilur. pre.eencia. tlo sus hctmanoe.
ved cómo ahora•c nos pid:o cuen - s tfalit Jupru t'lbcJ~il' ¡,. ritun:
U\ de su aangro. d~pu4• de habcriG• dado. ade-
S .int~lli?lrl J~srp.\Nm: que Jo- m\11, vlvoMJ: para el camino.
oe ' oten•ll•. ' 1JI\TIIIIIIU (rumtnta. llevan-
' toqttOtl: porcuantoó porque. do los grano&.
1 st rtt11r.u': 1 haLlendo vuello. to ope~u,,.,,' """'' u .tot"O : y
e; fol'cnt Slmtontm tl Ugaru uno • hahicndo al,iorlo ol 8-aeo.

© Biblioteca Nacional de España



lurbatique mutuo dixerunt: - « Quidquam est,
>>quod fecil nobis Deus? »
Venerunt ad Jacobum patrem suum in terra
Cbanaam, et narravorunt ei omnia qure sibi ac-
cidissent, dicentes:- « Locutus est nobis dure
» Do mi nus terrre, et puLa viL nos explora tores esse
>>provinci:.e. Coi res pondimos:- Pacifici s umus
>mee ollas molimur insidias : duodecim fra tres
>> uno patre geniti sumus: unus non est super',
»el mmimus cum patre uostro est in terra Cha-
»naam.» Qui ait uobis:- «Sic probabo an si lis
» pacifici: unum ex vobis dimillite apud me', e l
»cibaria domibus vestris necessaria sumile , e l
»abile: fratremque vestrum mínimum adducite
»ad me , ut sciam non esse vos explora Lores, et
» is lum qui tenetur in vinculis recipere possitis; a e
»deinde, qu ro vultis emendi habeatis hcentiam.»
His dictis ', cum frumenta effunderent •, re-
pererunt in ore saccorum liga las pecunias : ex ter·
ritisque simul omnibus •, dixit pater Jacobus:-
«Absque liberis me esse focistis : Josephus non
» est super: Si meon tcnetur iu vinculis, et Benja-
>>minum auferetis: in me bree omnia mala reci-
»derunt. \) Cui respondit Roben: - « Duos filios
>>meos interfice , si non reduxero illum tibi : Lra-
» de ill um mihi, et ego eum Libi restituam. » Al
ille, «non descendet, inquit , filius meus vobis-
»cum : frater ejus mortuus esl, et i pse solus re-
»mausit: si quid ei adversi acciderit • in terra ad
•>qua m pergitis, deducetis canos meos cum dolore
»ad ioferos.>>
1
utHif non td •up~r: el uoo 4 Cum (rununl.a l{{undlrtnl:
no o:c.ieto. al vaciar ol grano.
1
"""'" e,1J t~obil dimiltile apud ' ea:lerriliMful .tinud flm nibtu:
me: dajnd conmigo uno da vos .. y todos asombrados á una.
olros. " .t i t¡uirJ. ,; adr:1r4i accíd1ríl:
' llh dlcliJ: dicho ••lo . ri lo aconteciese alg~n dano.

© Biblioteca Nacional de España


J
V.
Inlarim fa mes omuero terram vebomcnter pre-
meba l 1 : consu m ptisque cibis 1 , quos ex A!:gypto
deluleranl, ait Jacobus filiis suis : - « Revert1mi ·
» ni , et e mite nobis pauxillumescarum.» Respon-
»dil Judas:- « Denuntiavit ille vir sub attesta-
'
>>tione j usj uraudi ' dicens :-Non videbitis faciem
»meaoi, nisi fratrcm vestrum mínimum adduxe-
>> ritis vobiscum . Si ergo vis mittere oobiscum,
>> pergemus ot emem_us tibi necessaria; sin autem
»non vis, non ibimus: uam vir, ut salpe dixi-
»mus; deuuutiavit nobis dicens :-Non videbilis
»faciem meam absque fratre vestro mini roo. » Di-
xitque eis Jacobus : - « In mea m id fecistis mi-
»seriam, quod indicaretis ei, et alind habere vos •
»fralrem · .>> At illi respouderunt :-«lulerrogavit
» uos vir por ordinem nostram progeniem ; si vi-
•>verct pater 1 si haberemus fratrem ; et nos re-
»spoudlmus Ai consequeoter, juxta id quod fuerat
»sciscitatus ' : Numquid scire poteramus curo di-
»cturum esse ' 1 add ucit.e fratrero vobiscum~>>
Judas quoque dixit patri suo:- «MilLo puerum
»mecum , ut prof.iciscamur, et possimus vivero;
>>ne moriomur nos et porvuli nostri. Ego suscipio
>> puerum ':de manu mea require illum: n isi red-
>>duxero et redclidero euro tibi, ero peccati reus in

t rtlltmlltl-tr prnne'Hil : casti... hermano.


gaba torriblemonte. S MRi tq..tnltr, jHa1kl H qwo~C
2 (atral ,,.;,citalut: en relación con
I"OIUU!IIfllitqiU dbi1; 'f ha-
biéndose agotado los vl•eres. lo que, ó al tonor de lo que nos
J n,,..
,.aarft lile f'it- n:b otl<- haLla preguntado.
da hÓn•jtftjura.ntH: aquel homhrc 6 tttm diclrtrmn t.nf: quo él
nos intimó 6 a.se¡:;ur6 con protes-- iba il deeir.
la do juramento. • Eqo .trucfpio /)turum : yo 010
• 111 nrirun IJfJ/l(r( t"O~ (rnlrM• rncar¡;o del mucb"cho.
(¡uctoda\'fn ó ndc01ás tcniais otl'o

© Biblioteca Nacional de España


li
» Le ' nmni lemp ore; si non inler cess isset dilal
»jam bis veni ssero us '.»T une Jaco bus pale r dixitio:
-«Si sic nece~se ost, faci le q uod vnlti s ; sum
>>tle optim is terrr e fruct ibus in vasis vest ris ite
»deferte viro mun era, mod icum resinre • e t mell , et
»el stora cis el stact cs el lercb iuthi et amig is
>>laru m. Pccu niam quoq ue dnpl icem ferte da-
>> biscu m , ct illam qua m invc nisti s in sacc vo-
•>reportato, ne forte crro re facturo si l: sed et ulis
» trem ves lrum lelli te' , et ite ad viru m: Deus fra-
>> aute m omn ipole ns meu s faciat vobi s eum placa
» hilem , el remi llal vobi s cum fratr em vesl -
»quem lene t, et huoc n~nj am inum : nam rum
»qua si orba tus absq ne li bcris ero.» ego
Tule runt er~o viri mun era et pecu nia m d upli-
cem et Beojamm um, descendo runl qqe in JE¡;y
plum el stote run t cora m Jose pho •. Quos cum -
vidis set • et Benj amin um simu l, prre cepi l' ille
spen sator i dom us sure dice ns : -«In trodu c viros di-
»dom um , et, occid e víct imas , et iostr ue conv
>> vitl m, quoo iam mecu m sunt
i-
com esturi me-
»ridie. »
Feci t ille quod siJli fucr al imp eral um, et in-
trodu xit vi ros doro u m, ibiqu e ex terri ti, dixe runl
mutu o : - << Prop ter pecu nia m qua m retul
»prius in sacc is nosl ris introduct i sum us, ulimus
» vol val in nos colu rnnia m, e Lviole n ter de-
»ser vitut i el nos el asino s nost ros.» Q•msubj iciat
mob rem
in ipsis foribus acce dent es dispen~atori dom
locu li sun l :-« Oram us, dom ine, ut audi as us
nos.
• ~·,, '': eo•,trn ti. y tumad adc111U a. vueslro her-
, Jam bi~ ttniJ.umtt~: y~ hu-
IJiéram OIJ venido doa veces, ,·, ya
mano .
.S ti 3IC($1'1WI OOt.Ult. J0101pl;o ; y
hubiéro.mos hc '" ho dos viaj ..~ e presentaron a .José.
1 modicum rtlitur : un poco de
6 Q·tot ~~~m illc ti fiurl: y ha..
resina t.iéndolos él visto.
r. ~td tt (t'al"t"t'! rt''"''r:t t~llitt: p•cr·r¡. ft • t!iol órdon ••·
2

© Biblioteca Nacional de España


..
lt<
s,· qui-
» Jam ante desc endi mos ut emc rem us esca ium ,
»hu s emp tis ' , cum veni ssem us ad divc rsor
us pe-
»ape rimu s sacc os nost ros , el inve nim eodem
>> Cuni am in ore sacc orum quam nun c
limu s
>>pondere repo rtav imu s ' : sed ct aliud allu ia sunt :
»arg enlu m, utem amu squr o nobi s nece ssar
nosl ra cons cien tia • q uis posu erit
»no n est in ond it:-
»eam in mar su piis nost ris.» Al illo resp
cr , et
«Pa x vobi scum ' : noli te ti mere . Deus vestin sac-
>> Deus palr is vesl ri, dedi l vobi s lhes auru s
mihi
» cis ves tris: na m pecunia m, qua m dedi stis eone m,
»pro ba la m ' ego habe o.»E duxi t a el eos Siro
m attu lüaq uam ', et lave r uu t
el intro ducl is dom u m. Illi
pedes suos dedi tque pabu lum asiu is eoru
J o-
vero para baut muu era, douec ingredoretur couv i-
seph us meridie ' : audi eran t enim se ibi in
vium adm illen dos •.
,
Igi tur ingr essu s csl .Tosephus dom um suam ter-
fralr es, el pro ni in
obtu leru ntquo ei m u nora lu-
ram ador aver uul eum . Al ille clcm enlc r resa usne
tavi t eos ', et i uter roga vi t dice us :---·< mihi 'l Salv
» est pate r vest er " ,deq uolo quu ti fuer-atis vus
»Ad huc vi vil~» Qui responde ru nt: «Ser rvat i
»tnu s pate r uosl er adhu c vi vi t. » Et incu
J osep llus Benj ami-
ador aver unt e um. Vid ittum
ves ter
nu m fralr em sutu n el ait: -«ls le esl frate r
aquam: y despuéo de ha~rl08
quibu' 1m1>U1 : y comprados
t
inll·odueido on In. cnsa, los trajo
éotos. agua.
2 qt~a m n•m IOdtm pon4t rl ,.,_
la cual ahora vol ve· ' mtridi e . al motliodfa.
porltrf1inm,t:
s "' ibi h• conviui,un odmill en-
moa a traer de nuevo en can tidad dOI: que iban ~ sor alll admit i·
igual. dos á un ba11quete.
3 non t il in no.11rn contci•l1tin: l"d(l llfiiiVÍ I ftOI: IC$
Clll•tlenlfH'
oo éstA en nuestro conocioliento,
!1

O no sabemos.
devolvió la aaluL&cióo, ó cootesló
~ la s>lulacio\n con afabilidad.
' f'aa: oobitc1un: la paz aca
to Salotur~u.d pCileroe.t ll!r?: por
con vosotrot, ó trnnquilizaos. ventu ra ..lá buono •u.. tro padre .
l probakJm: en buena moneda .
.o et introducti.t domum, allulit

© Biblioteca Nacional de España


19
» min imu s?» <1l, rurs um illi :-<< Deu s mise
»Lur tui, fili mi. » F~stinavitqu e' quia erur rea-
npeb aut
lacry mre, et intro iens cubi culu m flevit. Rur
que, lota facie '. eggr essu s coot iuni l se, sum ·
ot ait:-
«Pou i Le pane s • ;¡>q oibu s appo sitis \ seor sum
pho , et seor sura fr<~Lribus, lEgy ptiiR quoq J ose-
ue,
vesc eban lur sim ul' seor~u1u (illi citu m cst qui
iEgy ptiis coro eder e curo H~Jhrreis, et prof eu1m
puLunt huju scem odi conv iviu m), sede ruut auur o
eo, priro ogeu itus juxl a priru ogeu ita sua c01·aro
,
nim us juxta rotatum suam ; ct mira baut ur et mi-
uim is.
Suro ptis part ibus • quas ah co acce pera ot,
pars vem t B.¡uj aroin o , ita ut quin que maja r
.
exce dere l•
part ibus

VI.

Prrecepi t post ea Jose phus disp eusa tori dom


sure , imp lere sacc os eoru m frum ento , quan us
poss ent cape re, el poue re pecu nia m siug turo
ulor uro
1n sum roo cuju sque sacc i ': scyp hum vero
et pret inm quod dedi l triti ci, pooi in ore suum
juni oris . Fact umq ue esL ita. sacc i
·
Orto sole , dimi ssi suu t cum asin is suis
que ex urbe exie rant , el proc ess.\ rant paul . Jam -
ulum •,
curo J osep hus, arce sito douJUs disp eusa
tore •,-
« Surg e, inqu iL, et pers eque re vi ros, et apre
hen-
t J•'lllina oi"lu-4: y &e apresuró comían con ellos.
á salir. . ' '""•Pf il parlibuf : tomadas
' lqta fa eio : después do ha· las partes .
bersc lavado locar:> (para que no 1 ilt •fHMmo cujutq'" f«Cf'i: eo
10 conocteso que h:>b!a llorod o). lo más alto, ó en la boeo de eada
3 1JQP1il6
fl•••lts: poned los Pll· S-aCO.
nts, ee dtcir 1 las ••andas: servid 1 prOCUJtrnn' JXI'tlulum : ha-
ltt comida. blAn cam in::ldo un poco.
• quib1u appo.till'l: y scrvidD.8 u (lrretil o domu..• dllptruo.tore:
las viand as. hl\bie ndo h,. ·.., llaG>ar al mayo r-
1 q11l resoebn
n.t,,r &im11r : quf' domo do su cu.sl\.

© Biblioteca Nacional de España


20
>> s is di cito 1:-Quare malum pro bono reddidistis·?
»Scyph us 1 quem furati es lis, ídem est in quo
»bihi t dominus meus, el quo soletad auguran-
»dum uti: pcs!'imam rem fccistis '.»
Fccil ille 1 ut jus'Seral J t1sep hus 1 et a pprehen-
sis ex jussu locutus est. llli rcspoude ruut : -
«Quid loqueris? Nos, tui servi, uou poss u mus
>) tautum fl¡¡gitii corumiter e. Pecunia m, qu<Jill in-
»venimu s in ore saccorum 1 reporta vi mus tibi de
»terra Chanaam . Quomodo eni111 tieri potest ', ut
>> furali simus de domo do mini tui aurum vel ar-
»gen tum'? Apud quemcum que nostrum inventum
>> fueri t quod qureris , monatur 1 et nos eri mus
»serví tui.» Tuuc dispensa tordixit :-« Juxta ve-
» stram senlentia m fiat: apud quemcum que fucrit
»inventum ipse sil s ervus meus; vos autem eri-
»tis innoxii.>> Jtaque deponent es in terra saccos'
aperueru n t singuli : quos scrutatus ille•, inci piens
a majore ad mínimum invenit scyphum in sncco
Benjam ini. Al illi 1 scissis vestibus, o u era tisque
rurs um asinis ' 1 reversi s uot in oppidum. Primus·
que Judas cum fratribus iugress us est ad Jose-
phum ( necdum e1Jim de loco ahiera t) omnesqu e
ante euro pariter in terram corruerun t ' . Quibus
ille ait : -«Cur sic agere voluistis'? Au iguoratis
>>neminem esse mei similP.m auguraod i scieutia'?
» Cui Judas, quid respondeb im us, inquil, domino
»meú 1 vel quid loquemur , aut jus te poterimu s
»ohteudere ~ Deus inveoil iniquila tem servorum

' t: ntir~.=,e.llfif ,,¡;,.,, : y des · quo1 lf'f'IIIOIUitllt: y hal;idn·


pué$ do haborlos prondodo, doles. dolos él regl!lrado.
' PfJ.umam rttn (~1.r1h : habéis i onn-atisqtu rur.rum tuini• : y
hecho una cosa muy mala, ó habiendo \'UClto á cargar sus aeé-
1buenn In habéis hec ho 1 mil:ts.
ll fieri pole.rl: J)uedo & uceder. 7 omm1q1'0 ante eum par'itor fn
" depcnt,.,ltl in /erra tacco.t ; ltrram cbrrutrunl: y lodoa {t. una
desurgaodo en tierra los sa- so arrojaron al suelo en su pre--
cos. aeccia.

© Biblioteca Nacional de España


21
))tuoru m. En orones serví tui sumus , el nos et
»apud quemc umque invent us est scypb us.» Re-
spondiLJosep hus :-«Ab sit a me ul sic agam' : qui
>>furul us esl scyph um, ipse sit servus meus: vos
>>autem abile liberi ad pa lrem ve~trum.»
Tune Judas accede ns propiu s coofid enler
ait:-<<Oro , domin e mi, ul audi11s verba mea, el
» ne irascar is fa mulo tuo : tu es enim post Pba-
» raonem ' , interru gasti nos servos tuos, ha betis
» palrem aul fratrem ?-EL nos respondí mus tibi:
»Est nobis pater senex •, el puer parvul us , qui in
» scnect ule 11lius nalus esl, et cujus frater mor-
>> tuus est, el ipsum solum .habe t mater s ua; pa-
'>ter vero tenere diligit eum.- Dixist ique s ervís
>>Luis, adduc ile euro ad me, ut videam . Tune tibi
>>respondimos. Non potes l puer reliuqu ere pa-
»tre m suum : si enim illum dimiserit, morie tur.
>>El dixis ti servís Luis. Nisi veneri t frater ve-
» sler mini mus vobisc um, non videbi tis ampliu s
»facie m meam . Cum ergo ad fam u)l¡ m tuum pa-
»lre m nostru m rediiss emus narrav i mus ei ornuia
»quoo locutu s eras. Quodam die ' dixit paler
>> nos ler: R~ verti m ini et emite nobis paruru tri-
» tici. Tum nos res pondim os: - Ire non pos ·
»su mus : si fraler nos ter mini mus descen derit
» nobisc um, protici scemu r simul •; alioqu in, illo
»abseo te, non audem us videre faciem viri. Vos
>> scitis, res pondit , uxorem meum duos fi lios
» geuuis se m1hi •: egress us est unus, et dixis tis ,
)> bestia devora vil euro : et huc usque ' non coro-

1
..dl)dl B m.t ut t.ic aga"•: lej09 4 Qru¡.lrtrn die : un día.
de mf hacer semeJante ~s:a.. .J profir.i'" '""' sim11l: itemoa
~ 111 t.J ~""" f'IOd J>hnrauntm : j unto•.
puos tú ores ¡.Hu n rlosot ro ~ un se· G u.1·orem mtt~m tll&~• filio$ {JI ·
g uutlo Faraón U otro Para(, u. u• ¡,,.~ mfhi; l¡ue m1 queritJa cs-
l ;.;,, r. ./tfl p1le,. stntX tene- po,... (Haquel ) rue <hó dos h1joo.
mos i nue$lro padre anciano. ' h'•r "1tf1u": hR;¡,lA ahora.

© Biblioteca Nacional de España


1

'>parel. Si tuleritis et istum , el aliquid ei in via


»cootigeril, deducetis canos meos cum dolore ad
» iufcros. lgitur si venero in couspectum ' serví
»tui palris uostri, et pucr dcfucrit, videritque
»cum non csse nobiscum morictur, el nos famuli
»tui dt•duremus cauos ejus curn dolore wd infe-
» ros. Ego idt!ID ~ervus tuus su m, qui in mea m
»hu u e rece pi tidem 'el spopoudi dJCcns •: Ni si
>>reduxero cu ro, peccati reus ero iu palrem omni
» lenq;ore. Mauebo itaque ser vus l.uus pro puero •
»in ministerio domiu i mei, el redeat puer cum
» fralribus; non euim possum redire ad patre m
>>absenle puero ', ne c.alamitali qnre oppressura
»cst palrem meu m testis assistam '.»

VII.
.Kon se )JOlcrat ullra cohibere Josephus, mul-
tis coram adstantibus 1 quamobrem prrecopit, ut
eggredereutur cuncti forns el nullus interesset
alienus aguitione muture •. Elevavitque vocero
cum tletu; qua m audierunt JEgyptii omuisque
domus Pboraonis , et dixit frotribus suis :-·:~ l!:go
>>s u m Jos(lphus. Adhuc paler meus vivit?. »Non
po l lll'llllt respondere fralres nimio terrore perter-
riti ". Quibus ille clemeuter ,-«uccedite , ait, ad

1
'' "''•ero in ron•p•clum 11rvi 6 nr. ... t•tlit n.H ;IIrun: por no
l!Ai f""lri• P~otlri: Ai me presen- asistir como tettigo n...., 6 por
tare á nuet&ro padre, tu servidor. no acr testigo dt ....
2
""' hamtant AuAtftetiiÍ fiJen•: 1 mullr1 coro m odJlontibu.,: á -
que r<epond! por cll. vista de loe muchos que preaen·
' tl •pop·, .dr dil':cn4: y me ohli- tea estaban.
guú, diciendo. • d Nullw int,.raul alictnu
4 1101"' ftrrau lttiU
lltt~•ebo o.-7nitloni mNttta:: y que no pr6-"
,)ro pNtro: ~le quedaté, puea. por senciue ninftdn ex1rat.o el acto
eechavo tuyo en vez del mu- de reeOtJoceno unos i otros .losé
chacho. y sus hernlanoe.
s ab&tnlt purro: sin el mu- tt nimio turort ptrlerrili : ao-
chacho. hrecogidofl de ge·audfsimo terror.

© Biblioteca Nacional de España


23
»me.>> EL curo accessissent pro pe , - <1 ego su m,
»inqnit, Josephns frater vester quem vendidislis
>> in h:gyptum: nolite pavere, neque vohis du-
»rum v1deatur me vendilum esse a vobis 'iu has
» regiones: pro salute euim vestra • misil me Deus
»ante vos in ~gyplum. Anuos abbinc duos • est
» in terra fa mes ; el adhuc quinque anui restaut,
>>quibus nec arari poterit, uec metí: pra>Jmisit-
»quc me Oeus , ut reservemini super lcn·am, el
>>escas a,d viveudum hubere possil1s. Non vcstro
»cousilio, sed Dei volunlate huc missus sum,
>> qui fecil mo quasi palrem Pharaouis, et domi-
»num uuiversre domus ejus, ac principem in
>> omni terra .iEgypti . Festinate: ite ad patrem
1Hneum, et dicite ei: Hrec mandat • filius tuus
»Josephus : - Oeus fecit me dominum u ni versre
>> teme /Egypti : descende ad me: ne moreris ':
>> habitabis in terra Gessen ',el eris juxta me tu
»et filii tui , el filii tiliorum tuorum, el oves ture,
>>el armenia tua, el universa qure possides. Ibi-
>>que te pasea m (adhuc enim quinque anni super-
>>sunL fa mis }, ne et tu pereas, et domus tu a, el
>> omnia qme possides. En oculi veslri et oculi
»fratris mei Beujamini vidont quod os meum
»loquatur.Nuutia Lc patri meo universam gloriam
>>mea m el cuneta qure vidistis in .iEgypto: fesli-
»nule, el adducite eum ad me.» Cumque ample-
xalus' recidisset in collum Beujamini fralris sui,
flevil, illo quo:¡ue simililer fl~nle • super collum
' mt rtu.dilt•"' t.ue a co'>i.1 : que :: nt mor1ril: no te. deteDGU·
Itaya tido yo 1'tD•I ido por v03-' • Gout•: Región lertilf1>ma
otros. de E¡;iriO; lu6 IU capital Ram.••·
! pro ~tlltdt ,,.;,. r~lra : pues s01; e nombre do esta regsón
por 'fUtllro bien .... $Ígnilica llurif'l.
l anno1 oblllne duo1: ht\ee dos 1 rumqat• ampltzattu: y abra·
anos. z.ándole.
:. Jure ~tWtld(ft : esto le cuvra ;i. l1 illo quoque •irnftlter f'tnCt :
Jecir. llorando aquél ig ualmente.

© Biblioteca Nacional de España


2-1
ejus. Osculalusque est Josephus orones fralres
suos, el ploralus csl supersiugulo s, et tuncjam
sunt ausi cum co colloqui.
Interea hooc vulg;¡la erunt in aula regia . Vo-
ucru nt fralrc.s Jos(! phi , el gavisus est Pharao 'el
omnis familin ('jus. Prrer, pilque Rex Josopho,
ut id fralribu~ imperare! : -<' Üueran les jumenta
»ite in terrarn Chanaam; el tollile iode patrem
»veslrum rt cognatiouem, P-t veuitead me , etego
»dubo vobis omnia houa )Egypti , ul comedalis
>Huedullam tcrnu. Prrecipe eliam , ut l.ollunt
>> plauslra de lcrru 1Egypti ad subvectionem • par-
»vulorum suorum ac conjugum , ct dici lo :-
«Tollile palrem vestrum, eL properale quanlotius
» venienle:; '. » Fecerunl tilii Israelis, ut eis man-
datum fuerat, quibusdeditJosepbus plaustro, ul
prreccperat Pharao , et cibaria; siugulis quoque
profcrri jussil hinas stolas. Bcujamiuo vero de-
dü lreceutos urgcntcos cum sloli>J quinque opli-
mis. Misil ctiuru pa tri laulumtlem pecuuire uc
vestium, el adtlidit asino:;: d<JceJO, qui subvehe-
rent ex omnibus div:itiis .Egypli, el tolidcm
asinas triticum in ilinere panesquc portantes •. Di-
misit inde fralres, el proficisceu Libus ait ' :-«Ne
irascumini in vi:! .>> Qui asceuden tes ex .rEgyplo
veneruul in lerrum CharHJtllO atl patrem suum Ja-
cobum, eique dixerunt :-«Jo::;cphns filius vivit,
>>el ipge dominatur in omui t..rn: .Egypti.>> Qno
audit!J •, Jac(obus quasi e somwJ r,ravi evigilam1 ',
' Et grtr:it•u ut Pllarao : y el })Jrfa,¡/•t. quo l!cv ~:;en trigo y
J1araón manifóittó Htnn coulpla .. !•flllt.l lJ"' a. r·1 camino.
cencia , ó se holgú muctto. L t:t profit·i,••t•:Hi:J·••tttl: )'Cunn-
!l a d 4l'&t-4t :umtm : va.ta <'l do. l'AI:tb.ut pnnt. m:lrchar, le!i
transpor-te. dtjO.
3 d propur.Ht fJU.u.t~tiu~ ett~<ien ­ 6 fJ •(1 ar4,f"": ofdG 1o cual.
ltJ: y apresuraua 6 ver~ir cua.1to 1 • •Ohort•ltJr"'r•Í lti.ii!J,u:deS•
aut... i'C' l.mtlu de un profuuJu IUO·
.;. ITIIit.. um 111 itflttrt ptJ""J'IIf-' i\1'),

© Biblioteca Nacional de España


25
tamen non credebat eis. Illi e contra ' referebanl
o111nia qure con ligeranteis. Ouroque vidissel plau-
stra el oronia qure roiserat filius, revixil spirilus
ejus, el ait :-«Sufficit roihi; si adhuc Josepbus
»filius vivil, vadaro el videbo illuro antequaro
>>rooriar.»
Profectusque Israel curo omnibus qut-c habe-
bat, venil in Puteum jurameuti, et maclatis ibi
victimis Deo Patris sui Isaaci ', audivit eum per
visionero noclis vocantero se ac dicen tero :-«Ja-
·»cobe! Jacobe! » Cui i'espondit :-~< Ecce adsu rn »
et Deus illi :-<• Ego sum fortissimus Deus patris
» tui: noli ümere, descende in AJ:gyptum, quia
»ibi faciarn Le patrem roagu ~e geutis, ego de-
»scendam leen m illuc, et ego indo adducaro te
>>revertenlem •. Josephns quoque ponet roanus
»suas super oculos tu oh •.»
Surrexit autero Jacobus a Puteo juraroenti,
tuleruroque euro filii curo parvulis ct uxoribus
suis in plaustris, qure miserat Pbarao ad portan-
duro senelli '. Misil a u tero Judam aute se ad Jose-
phum, ut ouutiaret ei adventum patris, el occur-
reret iu Gessem '. Quo cum pervenisset, juncto
Josephus curru su o', ascend1t obvia m pa tri ad
eumdem locurn: videusque e1Jm irruit in collum
ejus, ct inter amplexus flevit. Dixitque paler Jo-
sepho :-<\Jaro iretus moriar, quía vidi faciero
>> Luaro et superslitem te relinqno ".» •\l ille locu-
' 1 contra : por el contrario. sus mano3 cuando mueras.
2 ,. rrtali.l Í·'·i drlimi' J)ll) ra.- ;; atf port1mdum .tll'ltrn: para
lril ,.,; ftau.c,: de.spu~ de hab.r lla\·3r al anciano.
aacrificado vlcuo1aa al Uios de 6 i l ~rnrtl in Gtu•* : y la
au padre hanc. saU~ra e.l encuentro en la tierra
3 11 ,qo int/1 aJdUt'lJ"I 11 rtf'!f'• de Gesén.
ler•ltm: y yo lo traeré de aJlf : Jancw "••rru • uo: habiendo
cuando vuelv1a. enscanchado su carro.
¡ lHM,I ln(IU!;t IUt.il 111p.cr Ot'U• S •uper61ittm le rdirHJifO: te do-
lo• l'tor: JXHitlrt- su• mano,. sobre jo V!\"O.
tus ojos, ó le cerrArá lnft ojC\liCOII

© Biblioteca Nacional de España


26
tus est fratribus suis:-<dbo el advenlum vestrum
»nunliabo Pharaoni, dicamque ei: Fralres mei et
»domus p>tlris mei, qui eranl in terra Chauaam
)) veuerunt ad me; el sunt viri pastores ovium,
»Curaruque habent alendorum gregum ': pecora
»sua el armen la el omuia quce habere polueruut,
»addux~runt secum.» Cumque vocaverit vos, et
dixerit :-«Quod est 1:>pus vestrum '·?>> Respou-
debitis :-<< Viri pastores sumus, serví tui , ah
»infaulia uostra • usque in prrescns el nos et pa-
» tres nos tri.» Bree autem dicetis, ul habitare pos-
si lis ' in torra Gessem, quia deteslantur JEgyptii
omnes pastores ovium .
VIII.
Iogressus ergo Josephus ', nuntiaviL Pharaoui
adventum patris dicens :-«Pater meus et fratres,
»oves eorum et armen La el cuneta qure possi -
»deut, vencrunt de Lerra Chanaam, et nunc con-
>>Sislunt in terra Gessem.» Oeiudc minimos fra-
LI'Um suorum quinque viros consLituit c01·am
rego',quos interrogavit ille:-«Quid habetisope·
ris 't» Hesponderunl :- « Pastores ovium su mus,
»serví tui, eLnos eL patres nos tri; ud porcgrinan-
>>dum • in terra tua veoi rnus, quia non esL herba
»gregibusservorum tuorum, ingra vesceo Le fa me'

1 ... lrtgruuu trgo Jottpl&u .. : Ua·
curtJtJe'IU-4 hablnt altndorum
(lrltJa'Je : y ae dedican á criar ga- hiendo, pues, enlrado J 016.
nadot. G ('01Utiluil COr'OU\ rtgl: prc-
2 Quod ut opu.1 culrum? ¿ CuM eenl6 al roy.
e5 vue-atra ocupación 1 6 co qu6 7 Qui-1 A.r.-u. o,...U? ¿Qué
ot ocuplio1 OCUpiCIÓO lenc!itY
J ab ltt(antio not/m : desdo 1 od l)€rtgr,Htndum: A estar
nueatra infancia. algún tiempo ó temporalmen te.
' ut haMinr~ poflili•: pm·a que 11 inqrocudutt (tunf : por ha-
podais hahitnr. ltel·fc I'CCI'Udecillo el l1ambre.

© Biblioteca Nacional de España


27
» in terra Chanaam : petimusque, ut esse nos ju-
» heas' servos tuos in terra Gessem.» Oixit itaque
rex Josepho :-« Pater luus, el fratres tui vene ru nt
>>ad te : terra &gypli in couspectu tuo est • in op-
» limo loco fac eos habitare, et trade eis terram
>>Gessem . Ac si nostri inler eos esse viros indu-
>>strios, cousLilue illos magis tros pecorum meo-
>>rum •.>> Post hrec inlroduxil Josephus patrem
su u m arl rcgcm, qui benedicens P haraoni ', et in-
terro~alus ~b eo, <~ quo t s u n t dies an norum vilro
» lure ?» Respond it :-« Dies peregrina tiouis mere
»ceu tu m ln giula annorum su n t par vi et mali ',
»et non per veoerun t usque ad dies pa trum meo-
>>ru m , qu ibus peregri na ti s unl.>> Et benedicto
rege •, eggressus est foras .
Josephus vero patri et fratribus suis dedil
possess10nem in JEgypto in optimo terrte loco
Ramesses ut prreceperat Pharao. Et alebat eos
omnemque domum patris , prrebens cibaria sin-
gulis: in loto enim orbe panis deerat, et oppres-
serat fames terram, maximeJEgypti eLChanaam,
e quibus regionibus omnem pecuuiaru congrega-
vil, el iutulil eam in rerari u m regís . Nam cum
defecisset emptoribus pretiu m ' , veuil cuneta
.iEgyptus ad .Josephum, el dixi t :-«Da uobis pa-
»ncs: mol'i mu r oui m coram te , defi ciente uobis
»pecunia ' .» Quibus ille respo ndit : -« Adclucite
t ut uu ni),, Jubttu; que or- 5 mG'i: lrahajoaot. ó llenos do
denes que habitemos nosotros. penalidad<$.
2 6 btnttJif'l!) rtfJ• : dcspuús de
' '""" IEaYf>l' m contpeclu
tuo tJI: la horra e..!ltáante tu vista., haber pedido ó rogado para el
ó abr llenes A tu dtsposlci&n la roy !<>do género de prosperida-
tierra do Kg•v~<>. des.
J con.Jiilu4 lllo• moqidro• ptt!O- 7 cum d ~(tdutt tmJlloribul prl-
rum tntOrum: nómhralos mayo- lium: bab>endo ll<~ado A faltar
ralea de m1s gnnados. dinero á los compradorcj.
• Pltnr(.Joni . Je-
blntdiNtU s dt{tcitlllt notJit pec1mia: por-
>0ando a l FaMón todo género de quo nos falta dinero.
p>·o•poridados y bienes.

.. ,
© Biblioteca Nacional de España
28
»pecora veslra , et dabo vobis pro eis cibos, !'Í
» pretium non babetis.>> Qure cum adduxissenl ',
dedil eis alíwenta pro equis el ovibns el bobus
et asiois, sustenta vilque eos illo auno pro commu-
talione pecorum '.
Vc•ueruul quoque anuo secundo, el dixerun t
ei :-« NO!lle celahimus dominnm uostrum, de-
»licienle nohis pecunia, simul d"fecisse pecora ;
» ncc iguoras nihil jam nohis esse reliqnurn • prre-
>> ter corpora et ter ras : -Moriem ur ergo te video-
» te? • EL nos et terra nostra tni erimus : eme nos
» iu serví tnlem regia m ', et p1 rebe semi na, ne pe-
>> reunte cullore • redigatur terra in soliludinem.»
Emil igitur Josephus omnem terram JEgypti,
vendenlibus sin:z;ulis' possessiones suas p1re ma-
gniludine famis •, subjecitque eam Pharaooi, et
cunctos populos ejos, a novissiinis lerminis'
.k:gypti usque ad extremos fines ejus , pJa~ter
terram sacerdotum , qure a rege lradita fuerat
eis: quibus et statuta cibaria ex horreis publicis
prrehr banlur , et idcirco non suut conqlulsi ven-
- dere " possessiones suas. Hac de ca usa" dixi t Jo-
sephus populis :-«En, ut cernitis, el vos et ler-
» ra m veslrom Pharao possidel; accipile semina,
»el serite agros, ut fruges habere possitis; sed
» quintam regí dabilis partem; qualuor ve ro reli-
>> q•ws, ptmuiltovobis in sewent.em, el in cihnm"
1
Qtur ;·1wa ~t d lu:cistttll: Y ha- ,.,,,.,u .: vcudiertdocado. cu.&l sus
bi6ndo.elo. 11·arJo. posuionca.
:t ,,,. 1 ,. .• ,_~,,uJialitu.~ prowm: • pr« rltlJ{JAit,uJ;t,"' (cnnit : en
i camb1o do 1u• ganado•. lueru del rigor del homuro
l ••il.iljti'H ll·•"'''-'-'1 rlt:f~um: ' ,. ntulflunlt ,,,.,,.,,,.;, : deede
que n•d• no• qutdl ya. l ...$ limltes mü prOxnn ll.
tt d l·ul•: v.éntlolo tú. 10 non 1 '"t
' e f~tp·tltl r-ntdl!rl:
l i11 f #t'fttiUlHU f'o,•li'1lJI.;
tUU'NO• no fueron olliga•loa A vonder.
cOmprauoa par.l -.1er oa •ie1 rey. u JftJ,.Jer.utt'l: Port lita razón.
' P''6 "''' ,.., 1 .,.~ : a.l morir 12 ;,. •«mtnltlll d 111, tiJU1Jt: par•
lo-S cu1üva.tlor011 6 a:.;ocu1tore". :ti miente y para alimento.
1 •'~mlcttlilmt ~inQ!tli& po,•e.uia·

....
© Biblioteca Nacional de España
,

29
»familiis, el liberis vestris.» (¿ui responderunt:
- «Sal us noslra in manu tua est ' : respiciaL nos
»lantum dominus noster ', etl::eli sen·iemus re-
»gi.» b:x co tempure usque in pr::esentem diem, in
un iver;;a lerra .IEgypti regibus quin ta pars sol vi- ·
lur, et fdclunt e:.t quasi in legem ' , :tbsque lerra
sacerdotali qure libera ab hac conditioue • fuit.
IX.
Habitavit ergo fsrael, decem ct seplem aunis
in· lEgypto, id est, in terra Gessern , et possedit
ea m, auctusque est el multiplica tus ni mis: facti ·
que sunL orones di es vilt-e illius $ centum quadra-
giuta septem anno rum. Cumque appropioquare
cernereL diem mortis su::e, vocabitlilium su uro
Josephum , et dixit ei :-<<Si invcni gralíam in
>)Coospeclu tuo •, non sepelias me io .iEJyplo; sed
>>dormía m curo palribns meis, el auf..:ras me de
>> lerra ha e , condasque in sepulcro major um
>> meorum .»Cui respoodilJosephus :-,<~go facia m
»quod jussisli.» El ille : - :dura ergo, iuquil, mí-
»IIÍ.» Quo jurante', arlora vi t Israel Deurn con ver-
sus ad lectuli ca pul ' . Fiuilisque manda lis quibus
filies iustruebat, collegi l ped<::s su os super lectu-
lum, el obi it.
Quod cerneos Josepbus, ruit super faciem pa-
1
Salu1 ruu.rn In'"""" '"a td: :. (r&diq'" t /Uil ornrut diu eiltz
nuestt o preeeuto y nue,tro por- i'iiat : y toJos lo! dfu do eu vidrt
venir estA1t en tut n1anos. sumaron 6 lle-<arou t\ ...
' rttpl·lat nu ,,,.,.,,. dó'7ti• ' Si i11rtnl' qr l itJ n in t'OtUJM•
nuJ notl•r: mltenot nuestro amo eh lli!J: si he encoolt3.'ll} gra-
(J osé) c~n compaoión. cia en tu pr~•lC\3 ; ea decir, si
J tl (t~•'IHm t•l fUltÍ in le.Jtlll: me amas y respetas como buen
y 16 convirtió como en l&y, 6 vino hijo .
á ser como una ley, ó 6. tener 1 Q<Jojurantc: Y jurando él.
fue rza do loy. · • con-rtr.tcu taJ lecl1•li copul :
4 Ubtrll nb J1ac con.fitionr : vuelto ~aci~ 1~ cabecera de la
exenta do esto tributo. ca.m a.

© Biblioteca Nacional de España


30
tris Oens el deosculans eum ; prmcepilquo servís
suis medicis ut aromatibus condirenl patrem ',
quibus jussa explenlihus •, Lransierunt quadra-
gínla díes (iste quippe mos Pral cadaverum con-
dilorum ), flevílque eum .tEgypLus septuaginla
diebus.
Expleloplanclus tempere', dixílJosepbusPha-
raoní :-:<Eu quod ' p~ter meus ndjuravoril me • di-
»ceus :- b: n morior; in sepulcro UJeo quod fodi in
»Lel'l'a Chunaa m sepelies n"e, asceuda m el sepelía m
'>patrem moum, ac revertar.» Dixítquo ei Pharao:
-«Ascendeetsepeli pat¡;emtuum sJcutacljuraLus
>> es.»Quo ascendente •, ieruuL cum co o m nos senes
clomus Pharaouis, cuuctiquc majores na tu terne
1Egypti, el domus Josephi curo fratribus suis
ahsque parvulis eL gregibus alque armentís qure
dereliqueranl in terra Gessem : habuit quoque in
comí La tu currus et equites, el facla cst turba non
medica.
Venerunlque adareamAtad' qu;e sita esl trans
Jordanem : ibique celebrantes exequias planclu
magno atque vehementi i m pleverunt sepLcm di es.
Quod cum vidissenl habilatores termo Chauaam,
dixerunl:-« Planctus magnus est iste.&gyptíis ;»
el id circo vocalum est nomen luci illius, plauctus
1Egyptí.
Fecerunl ergo filii Jacobi sicul pr::ecoperat eis:
el portantes eum in terram Chanaam, scpelíerunt

t. ut aN>mnlibw-1 condirtnl po .. • •• q11od: porque.


tffm : qu& embalsamaran á su 5 odj~ra~~rit m1: me tomóju·
padro. rameoto.
2 qulbu• J•••a ttr:pl,ntib.u: y ' Quo<liCtndent•:yalsubirél.
mientras éstos cumplimentaban 7 orea m Atad : el campo 6 ex-
lo mnndado. planada do Atad, oiluada á tres
3 expltlo pfo.nctiU ltmpor': ter- millu do J oricó y á do. do b ri-
mi nodo cllicmpo del luto. bern oeeidentnl del Jorddn .

© Biblioteca Nacional de España


© Biblioteca Nacional de España
3:2
>> Isaaco, el Jacobo: nunc vcro rogo, ul vobiscum
»illuc ossa mea deportel is.» Et cum id fralres
jurcjura odoasse rercnt, morluus atque aroma ti bus
couditus repositu s est in loculo in JEgypto , ac
denique , cursu Lt~mporum , in Cban••am Lransla-
tus, ejus tumu lum.iD agro Sicbem fecerunt .
1 r.urtu ttmpor:«m: andnndo el tiompo.

© Biblioteca Nacional de España


J U DI T H

l.

Arphaxad ', rex Me rum, sub


tas guntes imperio suodo jugavoral
, ps e ted ifieavit eivmu l-
tem potenlissimam quameliapp ita -
gloriabatur qu asi poleos propteellavit Eebat anis :
tus sui gloriamque quadris<n·uw r polen tia m exerei-
igilur duotlecimo regni su1 •, suarum •. Auno
rex Assyriorum, qui regnab Na bue hodouosor ' ,
magn n, pugnavit eum Arph at Ni ni ve eivitale
eum ' . Tune exa ltatum est axad et obtinuit
nosoris, et eor ejus eloval umreguum Nabuehodo-
nunlios ad orones qui hab bau est ' : tune mi sit
Damasco •, el Liban o •, in ita
Ca
t in Cilicia ', et
inhabitantes Galilceam in cam rm elo et Cedar , et
et ad omu es qui erant in Sama po m agu o Esdrelon ,
ria " , et trans flu-
' A'f' h=c ul : Eatc
de los Med os 1 llamado es el rey
Oeyoecs
' tleralutn e.rt: se ongl'ió
ó
en la hist oria JlfOf3na y segú enorgulleció.
otros 1 l"ra orte s h ijo y
1 n 7 CUicio.: Cilicia t•cgi ón del
1 suc eso r Asi " :lleo or 1 llam ada1 hoy A.da
de Oeyoees. rtJ
2
gloriamqlttQIWdn'garum •ua- por los turcos.
"'"' : y por la mag nificenc • D.nNa.Jco: Damasco, eiu-
sus carros. ia do dad anli qureima cap ital do
ria : hoy com,crv 1 Si-
J reon i .tui: de fl ll
reinado . a el mismo
' Nabuc.AodonO.!OI': Los nom bre.
breos Jlnmnba n Nabucodou he- • El mon te Lfb ano en In
Si ·
:!. los reyM de los pueblososor ria meridional. 1

otro lado del Euf,·ates. Bate del •• Se~marla : Región situ


ada
Lueodo ooso r pare ce ser l:;ao Na· en el centro do Paleslina: \u·¡o
quim 1 hilo do A&aarbadonsdu · por cap ital la ciud ad do\ mis
nieto <le Sen naq ueri b. y nom bre 1 que lo rué tam bi6n mo
• Ol1tinuil tu m: la vencí(\. adelanto del rein o de Isra el. mas

.,
•)

© Biblioteca Nacional de España


34
e ' , quo-
roen Jord ane m, et omn em terr am Jess iopi re. Qui
usq ue perv enia lur ad lerm inos 1Eth rero iser uot
oron es uno anim o con trad ixer unl ', et
Aun o ter-
eos vac uos , et sine hon ore abje ceru nt. vige sim a et
tío dec imo Nab uch odo nos oris reg ni,
tiat um est ei ut
secu nda die men sis prim i, nun ores na tu,
defe nde ret se. Voc avil ille oron es maj
et bell a lore s su os, quib us con -
omDésque duc es 1 one ro sua m
siliu m clam peti il: dixi tque cog itati su bj uga ret
in eo essc •, ul omuero Lerra m suo omn ibus ,
imp erio. Quod dict um cum plac eretnem prioci-
voc avit Nab uch odo uos or rex Holofer rede re ad-
pem mil i tire sure , el dix it ei : - << Egg el con tra
)>versus omn es regi one s occi den tis,t imp eriu m
»eos prre cipu e, qui con tem pse run emq ue ur-
>>me um : nec ulli geu ti parc as omuTun e Holo-
»be m mun itar o sub juga vis mii'li . »mili tire Ass y-
fernes voc avit duc es et ma~istratus editione m,
rior um ', et diou mer avi t v1ros in exp cen lum
sicu t prre cep it ei rex 1 el vidi t esse el equ itum
vigi nti mill ia ped itum pu" nato rum , que exp e-
sagi ttar ioru m duo dec im m~lia . Oro oem inu ume -
diti one m sua m feci t pna ire mul titu dini exe rcit ibus
rabi lium cam elor um , curo his quoo en la, gre-
suff icer cut cop iose , bou m quoque arm
num eru s •.
ges que oviu m, quo rum non erat
de dom o regí s assu m-
Aur um vero et arge ntum
psit mul lum ni mis '.
> Unwcmu1ut ta;pcdiliorwn
1uam
1 Jmc: región do la parto
{teit prfE-irlmt.Ztlludini ittnumtrobi- -
mlls merid ional y occidental de
lium camelorum: l\landó que toda
In A.ra~ia; ea qui•á la tierra de la gente do &u ox~cdición fue<e
Oesen quo habitó Jacob en delan te do una much edum bre in-
E~ipCo.
U110 otlimo ®nll·adia:el"unt: menan de camellos .
6 quon4m non tral numt
rut:
de común acuerdo los rechu aron . que no tcnfan número.
l Coyllationem .a1•aru In to ~''"': r mullum ni mi$: en cantidad
que tenia rcauelto ó pensado. e.xcui•a.
" ducu ti rnani•lralu6 milttu•:
jeles y oficiales dol ejórcito.

© Biblioteca Nacional de España


35
Sic profeclus est iP.se, et omn is
curo quadrigis et equitlbus et sagi llari isexer citu s
ope ruer unt faciem lerr::e sicu t lacustre. qui co-
pertrans iisse t fines As!>yrio rum , ven it Cumque
gno s montes Ange 1 qui sun t a sini stro ad ma-
ascenditque omn ia cnstella eornm , el Cilicioo,
omnem mun itionem ' . Effregi t' postea civi obtioui t
divi tiss imam MeloLhi, pne dav itqu e omn latem
Tha rsis et filius Ismaelis : deinde tran sivi es filios
phr atem , et ven it in Mesopolamiam, t Eu-
orones civi tate s excelsas quro eran t ibi el freg it
Mambre usq ue ad mar e; occupavit termainas torr ente
a Cilicia usq ue ad fines Jap!Jet , qui cjus
austruro • : abd uxil que omnes filios s unt ad
prredav it omnem locupletationem eoru.liad ian, el
que resi sten tes sibi occidit gladio suo .m: Pos
orones-
descendi t in ca m pos Damasci tempore t bree
et s ucce ndit omnia sata , omnesque arbomessis,
vine as fecit incidí •, et cccidi t ti mor illiu res et
orones habitantes terrro. s sup er
Tun e enim mis eruu t ·legatos suos univ
rum urbi um ac proviuciaruto reges ac prín ersa-
qui ven ientes ad Holo fem em, dix eru cipe s:
» nat • indignatio tua erga nos : mel iusnt:- «Dcsi-
cuim est,
»u t vi vent es ser vi a mus Na buch odonosor
»ma gno , et subd iti sim us tibi ', quam i regí
» tes, curo inte ritu uosLro ipsi S(\rvilumor ien-
»strre dam na pati amu r. Oron es civi tate s tis no-
»orones possessiones, omnesquc montes nostrre,
et colles
1
.4nge. Opina n algunoe que " qui t<Jnl •d awtru m: quo
eetoa montes eon el Tauro y eslAn al Mediodtn.
Anlila uro : otros creen que es el 5
orru•la lfala. ... (t,.il it~cidi:
monte A rgee, que "" eleva al hizo que todos los eomlu-ados ....
Norte de la alta Cilici~. se tn13SCn.
2
d obli11uil onuum muMiio·
ntno: y so apode ró de toda pinza ti Dt.dnnl: Cc·e.
ruorle. '
nbdlt i timu' tibi: que este·
' llffr.ait : A rrasó . mos 6omctidos 11. ti.

© Biblioteca Nacional de España


36
»el camp i el arme nta boum gregesque oviu m et
))Caprarum equo rumq ue et came lorum et u ni ver-
>>Ste opes nostr re atque famil ire in potes tate tua
>>sun t. Sint omni a nostr a sub le~e tua : nos et
»filii nos tri, servi tui sumus : vem uobi s pacif i-
»cus domi nus , et utere servi lio noslr o, si cut
»plac uerit tibi.>>
Tune descendit de mont ibus acie magna equi-
tum •, et occupavit omnes civit ates et omni a in-
habit antia temu . Et de univ ersis urbib us assu m-
psit sibi auxi liado s viras fortes et electos ad-
bellu m: tantu sque metus provinciis illis incui-
buit, ut univ ersar um urbiu m habitalores prínc
pes el honorati simu l cum populi:~ exire nt ob--
viam venie uli, excipientes eum coronis et la met
padib us, duce ntesq ue charos cum tymp anis
tibiis ' . Nec ista tame n faci entes • ferocitatem
ejus pecLoris mitig are potu erun t: nam et civit::.-',
tes eoru m destr uxit, et lucos eoru m excid itut
pneceperat onim illi Nabucltodouosor rex , pt
orones deos terrre exter mina ret, videlicet ,
ipse solus di\~eretur deus ab his natio nibu s, qui
potu issen t Holofernis potentia subju gari . Per-
trans iens autem Syria m Sobal et omnem Apa-
meam , omuemque Mesopotamiam, veni t ad Idu- us
mreos in regionem Gaba a, et poli tus est urbib quib us
eoru m, el sedit ibi per trigin ta di es, in
adun ari prrecepit univ ersum exerc itum suum .

1 acit maqnt~ tquilum : con tambo~ y Rautu.


N~~; i814 tam11• (acie11lfJ : Y
gran nllmoro de cnballos. 3
2 d.ue~rttuqut ci,OrOI cum lym· ni aun haciondoeato.
pa11i1 u Jibiis : y danzando con • eo:cidit: laló.

© Biblioteca Nacional de España


37

II.

Tune aud ient es hrec filii Is raelis qui


ban t in lerr a Jud re, tim ueru nt vald e, ne habita-
cere t Hierosolymre et templo Domini ídem fa-
feceral creleris civi latib us et tem plis ' , quo d
mis eru nt mil ites in regionem Samarire earu m, et
rich o, et prreoccupaverunt • orones verl usque Je-
tium , murisqu e circumdede run l ' vico ices mon-
s
con greg ave run t frumenla in prreparation s , elsuo
gnre •. Sacerdos etia m Eliachim scri em pu-
psit omn ibus
hab ilan tibu s regionem qu re vergi
et illis per quo s vire tran situ s esset ad
pote
Esd relon,
obti nero ntas census mon tium •, per quo rat ' , ut
s via esse t
ad Jeru sale m, el illic cus todi rent aug usta
in ter montes. Et sic fece run t filii Isra elis itin era
stit uer at eis sacerdos Domini Elia chim , ut con-
Clamavit postea populus ad dominum .
stan tia magna , et bum ilia veru nt anim in-
jeju niis et orat ioni bus ipsi et mol iere as sua s
ind uer uut se sacerdotes cilic iis, pos lravs eor um:
fantes con tra fMiero tem pli' Doroini, eru nl in-
ope ruer unt cilicio, et clamave run t una alta re ej us
doroinum Oeum Israelis , ne dare ntur voc ead
infa ntes eoru m , et uxores in division in prre dam
urb es in exte rmi uium , et san cta loca em •, ct
in profa-
1
,., id~m (urertt 1/ieJ'O'Olymre $ et illir ptr iUOI vif.Z lromi
l1u
tt ttmplo i)(Jmini: no biciC!o con .,., pot•ra• : y ~ lo• quo podfa
Jen•salén y con el templo del Se· n
ftor ,lo milo mo que .... estar al pa;o en el camino .
2 6 ul obJi• trtnl ntcttt411.1 ~ll·
ti pneooc"po.~uunt: y ocup a·
tium : para quo ocuparon las su-
ron d6 antemano . . bidas do los monte.!.
3 rnuri.squt circurndtduttnl :
y f contru. (nritm ltmpl i: debn -
rodearon do muros. lo del templo.
4 i~t p,.~}JtJraliontm 1>ug~a~: pre-
• in dicúi oMm : e.n eautl•erio.
parándose para la lucha.

© Biblioteca Nacional de España


..
38
nationero, et fierent ipsi opprobriuro gentibus '.
Tune Eliachiro sacerdos Domini maguus allocu-
tus esl Israelí, dicens :-<<Scilote preces veslras
»exaudiendas a Domino •, si conslanler perman-
»seritis iu jejuniis, et oralionibus iu conspectu
»suo. Memores es lote Moysi • serví Domini, qui
>JAma lec confidentcm virtute, ac poten tia sua,
>>clypeis , curribus, et equitibus exercílus sui,
»non ferro pugnando, sed precibus sanctis oran-
»do dejecil : sic erunt orones hosles Israelis , si
»persevcraveril.is in hoc quod inccepislis . »
Post hanc exhortationem, deprecantes Domi-
nuro filii Israelis maoebanl in conspeclu ejus
oran les ilil, ut eliam hi' qui ofl'ercbanl Deo holo-
causla prrecincli ciliciis ' offerrent sacrificia Do-
mino, el erat cinis supe·r ca piLa eorum ', et ex
tolo corde suo orones orabant Deum, ut succurre-
rel ' populo suo.
Nuutialum est Holoferni priocipi militire As-
syriorum, filios Israelis para tos esse ad resisten-
du m •, ac montium i linera conclusisse ' ; el fu rore
nimio exarsit in iracundia magna, vocavitque
omues prí ncipes Moab el duces Ammon, quibus
dixil: - « Dicite mihi, quis sil populus iste qui
»wontanu obsidet, aul qure et quales, et quantre
»sinl urlJes eorum, qure etiam virlus ••, a ut qure

t d /ifrfllt ipff ()pprofmum 0 ...,.,_ tor;•t?•: y tenfan eut eabozas cu·


IUJ,,J: y (ucsen COO\~ertidos en Ob- bierta.s de cenl.t.a.
jeto do oprobio para 1041 demlls 1 ul ll•rrt•rrfnl: para que so-
pueblos. corrie~~e.
2 t.N~a•lltndfn a Oornin.o : que S filio& hnullt pom/Ot au ad
ser•o ofdas ¡>Or el Señor ( •ues- rtli•tendu•n: que 103 hijos de h-
l<M OÜIJhcat). r..,l ...tam.o d1spueoto• á resistir.
S J/tmoc~• ttlo" J/oy,i: Aet'lr- ' mo"'''"" llirt•ro t'O~clu.tillf:
daos de Moi•es quo bahfM obstruido IOll ptu!Os ó
' ul tlir: 11 hi: que aun aquellos. deslil~doroo de lou montea.
; pMl,:Uirli rilu~ii• : veslido3 Hl qt,te tHam ( 1it ) rirhn ; eut\1
de cilicio. es, a.demá.s, au poder.
t t' t rffl l'inif l«ptr r.opila

© Biblioteca Nacional de España


39
»sit mu ltilu do , vel qui s rex mil
»Quare ex o m ni bus , qui hab ilan t initiro illo rum 1
»contem pse run t nos , et non exi Orient e , is li
>>nobis ad con cili and am pac em? >> eru ut obvia m
dux om niu m filiorum Am mou is res Tun e Acbior
pou
>>digneris aud ire , dom ine mi, dica dit:-(< Si
>>li bi de populo islo ' qui in mo ntan m ver itat em
»Po pul us iste pri mu m in Mes opotaru is babi ta t.
»vi t: filii eju s unu m Deu m creli col ia • hab ita-
»P-t prrecep1t eis ut exi ren t incle , ot uer uut , qui
»Ch aram •. Cum que ope ruis set omhab itar ent in
»fa mes 1 tlesceuder un t in 1Eg ypl um uem terr a m
»qu adn nge nto s anu os sic mulLip , illic que per
»din um era ri eor um non pos set exe licati sun t ut
»qu e gra var et eos • rex 1Eg ypt i, atqu rci tus. Cum-
>>ca tion ibu s urb ium sua rum in luto e in redifi-
»ju gas set eos ', clam avc run tatl Dom et latere sub-
»el per cus sil tota m terr am iEg ypti in um suu m ,
»m ulli tud ine . Cum que ejec isse nt plag aru m
eos
»se , et ces sass et cala mit as , et iter um 1Eg ypt ii a
»ca pere et ad suu m serv iliu m rev oca eos vell eu t
»tib us his •, Deus mar e ape ruil ita, re , fug ien -
»aqure qua si mu rus soli dar enl ur, ut utri nqu e
»sicco fun dum mar is per amb ulan et illi ped e
»In quo loc o, duro inn um erab do tran sire nt.
»lE gyp tior um eos per seq uer etu r, ilis exercit us
»op ertu s est , ut nec rem ane ret ita aqn is co-
unu s ' qui fa-
1 dt popw
lo illo: acere a de esto 4 Cmnq111 g,'aotmrl DOJ :
pueb lo. y ve--
2 Uuop jAndo los.
otamia : Rq¡i ón de s 4I!)Ue in a:di!iC<Itionibr.u ur·
Aoia , que •• llam ó asf por estar bimn .JIHirum in lldo tllrft rt 1ubju
situada oolr<> los dos rfOll Tigr is y
Eufraleo. IJM "',.':
á trnbn
y habié ndol ot o~ligado
·

s Char am: ciudad de S iria, jar en ~nro·o y l3do•illo


eo la TCj¡Íón de Then elh ; es sin para ed11'icar sus ciudades.
' {f4flilnhbut Mt : cnnndo ce tos
duda In lierrn de ()aoa nm.>pue huran .
que en la versión de los LXX sto
106: 11~* "'J.UWJ.áY ·
se 1 ul nec rttn.antrtf untu : que
no qued ó ni uno solo.

© Biblioteca Nacional de España


40
»clum poster is uuulia ret. Eggre ssi vero e mari
>>Rub ro, desert a Sina monti s occup averu nt, iu
»quib ns nunqu am homo habita re potnit vel filius
»hom inis requie vit. Ibi fontes amari obdul cati
»sunt eis ad biben dum, et per anuos quadr agin-
»ta aonon am de crelo conse cuti sunl ' . Ubicu m-
»que iogres si sunt sine arcu eL sagi tta , et abs-
»quo scuto et gladio , Deus eornm pugna vil pro
>>eis e l vici t : el non fuit , qui insult aret popul o
»isti, nisi quand o recess it a en\ tu Domini Dei
»sui: quotiescnmq ue vero pnete r ipsnrn Deum
»su u m, alteru m colue runt, da ti suot in pneda m,
»et in gladiu m , ot in opprobrium : quotie scum-
»que prenil uil eos recessisso a cullu Dei sui,
>>dedi l ipsis Deus creli virtut em resist endi. Deni·
»que Chana nreum regem , et Jebn~reum , el
»Pherezreum , el Hetbreum , e t IloYreum , et
»Amorrreum , el omne s poten tes in Hesebon •
»posl raver unt , el terras el urbes eorum ipsi
»poss ederu n l : el usque el u m non peccaren t in
>>conspeclu Dei sui, erant cum illis bona; Deus
»enim illoru m odi t iniqu itatem . Nam et ante hos
»anuo s, cum recess issen t a vía qua m illis mostr a-
»rat Deus, exterm ina ti sunt prreliis • a mullí s na-
»lioni bus, et plurim i eorum captiv i abduc ti in
»alien am region em. Nupo r autem revors i ad Do-
»minu m Dcum suum , ex disper siono quam pa-
»lieba ntur aduna ti sunl, et asccn derun t montes
»hos orone s, el i temm possid enl Hicrosolym am •
»nbi sunt sancta eorum : nunc ergo perqu ire si est
»aliqu a iniqui tas ab i llis comm issa in Deum

t annonam di etclo cmue,.uU 3 tW<tJUil : on batallas .


.tunl: consiguieron 6 alc3nznron :. IJPtrotolymnm: JoruMl én;
alimento del cielo. antiqul!!ima eind:Ld de i\tiA. ca-
2
1/mf>on : región de 1• tierra pital do la Palestin a, y do la
de Oolnnd, en lo tribu do Rubén. Jndc:t mós adclnnto.

© Biblioteca Nacional de España


'
41
>J8n um ', et tune a!lcen dauw s ad illos , et trade t
>>illos Deus eorum tibi , el subje cLi erunt poten ti m
»lure : si vera non est oífensio populi hujus in
»Deu m, non poter imus resis tore ilhs, na m Deus
»illor um defen det eos »
Curo cesss ssetlo qui Acbior verba hrec, ira ti
suut orones magn ates Holo fernis , e t cogilabanL
inlerf icere euro sibi mutu o dicen t~s :- !< Quis esL
)>iste, qui filias Israe lis posse dicat • resist ero
>>regi Nabuchodonosor i , ct exerc itibus ej us,
»roin es inerm es el sine virtut.e ac periti a inho- re
>>mili tad? Ut ergo aguos cut Achior nos non fallí
»ah eo, ascen darou s in mont ana, eL cnm capti
»fuer int poten tes eoru m, tune curo ipsis gladio
»lran sverb erabi tm , ut scian t omnes gente s Na-
»buchoclonosorero Dcum terr::e esse, eL nulluro
>>aliuro prreter ipsum '.»

m.
Curo hrec cessa ssent loqni ', ind ignat us vehe-
ment er Holofernes pnec cpit serví s suis ut com-
prebe ndere nl Achi orem , et perdu ccren l euro
Betbu liom ', et tradorenl eum fi liis Israe lis. Acci-
picnt cs curo serví Holofernis • profe cti sunt : el
cum acced erent ad mont es, exier unt contr a eos
fundibular ii; sed illi diver tente s a lalere 1 monl is
ligav erunt Achiorero ad arborero roani bus ac pe-

' ira D1mn tuum : contra ~u Luego que acabaro n do hablar


Dios. e~ta.._ eoMJJ.
2 qui filio• Ttratli• poue di,..tlt: " et 1Jertlureronl éJIU1l llctfmlfam:
que dico que los hijos do lorael y que lo lleva•cn 6 condujesen A
pueden .. .. Betulia .
2 d nufll4m aUum pmtu iP'''"' ' ACf"ip;tnl.t-~ t flm serr:i : Y co-
(m•) : y q ue no hay otro más giéndolo los criados . .. .
que él. 1 dir.trltn ttt a lttltrt: retirán-
' C~:~m J.~~ t"turust~al lo-tlf-i: dose á un lado.

© Biblioteca Nacional de España


42
dibus ', el sic vine tu m reliqu erunt euro, et
versi sunt ad dominum suum . Porro tilii Israere- lis
desce ndent es Bethu lia ' acces serun t ad eum,
quem solve ntes duxe ruut in urbem ' , atque in
mediuro populi illum stalu entes percu nclat i sunt
quare illuro vinct um ibi Assy rii reliqu isseo t. In
medio itaqu e senio ruro eL in consp ectu omni um
Achior dixit oroni a, qure locut us fuerat ah Holo-
ferne interr ogatu s, et quoroodo duces Holofernis
voluissent propt er hoc intert icere euro, et que-
madmoduro ipsc Holofernes iratu s jusse rit euro
Israe litis tradi ', ut cum viceri t filios 1sraelis,
tune el ipsum Achiorem diver sis jubea t iuter ire
suppl iciis, eo quod dixis set Deum ccali defenso-
ra m eoruro esse.
Curo Achior bree omoia expo suiss et, in ter-
raro se abjec it popu lus adora ns Dom inum , et
comm uni lame ntat10ne, et fletu una ni mes pre-
ces suas Domino orones effud erunt , dice ntes :-
«Dom ine, Deus creli et terne , intue re super biaro
>>eorum, et respice nostr am humi litate m, et fa-
>>ciem sanct orum tuorum atten de' et osten de
»non a te derel inqui qui in te confictunt • , et qui
»in se ac virtu te sua confi dunt humi liari. >> Finit o
itaqu e fielu ' , ct per tola m diem oratione popu li
completa 8 , conso la ti sunt Achi orem , dicen tes:
- «Deus patru m nostr orum , cujus tu virtu tem
• manibeu oc Pfdibu• : d o pies do de tus santos.
y manos. 6 non n. t~ cl.r~linqtd qui úl 11
:1 ductml tntu Btlh lflia: Ü3jan- cot1{idu nl : quo no eon por ti
do d e Betutia . abaudooados los que en h con-
J quem 1oleenlu duxuun l in flan.
"',,,m: y de"puó~'~ do desatar lo, 1 f/inllo itaque flttt': 'rcrmino, ..
llevAron lo A la ciudad. do , puco, el llanto.
• ~u m f trtulili.J lradi :
que • et p r tola m diem oralionf
rucso entregado á los Israelitas . populi complela : y habiendo ter·
5 'l (ar1em .ranciOI'Um worum minado In oración del pueblo,
olltnd•: ruira la s.iluaeióo ó e"ta- que dur6 todo d d!a.

© Biblioteca Nacional de España


43
»prredicasti , faciet ut eorum interitum videas.
>>Cum vero Dominus Deus noster dederit hanc
\)libertatem servís suis, sit et tecum ' Deus in
>>medio nos tri , ut si cut placueri t tibi , ita curo
\) Luis omnibus converseris nobiscum '.»
Tune Ozias, fi nito consilio, suscepi t eum in
domum snam •, et fecit ei ccenam magnam. Po-
stea vero convoca tus est populus , et per tola m
nocte m intra ecclesiam oraveruot peten tes auxi-
lium a Deo Israelis.
Holofernes aulem altera die • pr::ecepit exer-
cilibus suis, ut ascendereot adver!!us Bethuliam.
Erant autem pediles bellatorum cenlum viginti
millia, e t equites viginti duo millia, prreter vi ros
in ca ptivitate m redaclos ', el juvenes abductos
ex omnibus provinciis et urbibus : Orones parati
sunl ad pugnandum adversus fili os Israelis, el
venerunt per crepidinem montis ' usque ad a pi-
cero' qui vergit ad Dothain 8 , a Loco qui ditur
Bclma • usque ad Chelmon, qui est contra
Esdrelon ••.
Filii autem Is raelis , ut viderunl mul tiludinem
illorum, postraverunl se super terram, ponentes
cinerem super ca pita sua , oran tes ut Deus mise-
rcretur populi s ui : et assumeotes arma sua bel-
lica, constitueruol se in locis " , qure ad angus ti

• •ifo t& lteum: soa también 1


•uqut tJd opi~m : hasta uo
contigo. . alto.
2 conrtrterít nobi.sc11m: V1vaa • Dotiloln: aldea aituada al
con nosolros. pío del monto do Oetulia.
ll. 1u.trepil eum iu domtun .tt•am: 9 /Julma: lugar p1·6ximo nl
lo llevó :'L su ca9a. torrento Oieón.
• oll1rn d ie : :ll .siguionta dfa. U) e3drt l(W ; territoriO COM-
5 prc.~r dn11 In ,.t,ptiril,rltl'n p rendidO en el volle do J ezrool :
rtd~trlot: ain c ontar lo,. hombres hoy se llama Merdscb-lbn-Amcr ,
reducidos á esclavitud. y ~1;\ dCSJOriO.
t pcr crepidinc.m monfÍJ : por 11
coruliltt'1'Nrtl u in loci1 : ec
la extremidad del monte. apoo¡:taroo en lo8 lugares.

1 © Biblioteca Nacional de España


44
itineris tramitem dirigunl in ter montes', el cu-
stodiebant ea tola die el nocte. Porro Holofernes,
duro circuit per gyrum ' , reperit fontem qui in-
fluebat dirigere cursum a parte auslrali extra
civitatem; et incidi prrecepit illum. E rant lamen-
non louge a muris fontes, ex quibus furtim vide·
banlur baurire aquam •, ad refrigerandum potius
quam ad potaudum. Sed filii Ammonis et Moab
acceseruut ad Holofernem, ac dixerunl :-«Filii
»lsraelis non armis coufidunt sed montes defeu-
»dunt illos, el muniunl colles in prrecipilio con-
>>slíluti • : ut ergo sine congressione pugnre •
»possis superare eos, pone custodes font1Um, ut
»non haurfaut aquam ex eis, et si u e gladio inter-
>>ficies eos, Y el certe • fatiga ti tradenl urbe m
»suam , quam pulant in moutibus positam supe-
»rari non posse.» Placuerunt verba hrec Holo-
ferni et comitibus ejus, el posuit ceulum mili-
les in singulis fontibus. Cumque isla custodia
per di es viginti fuisset expleta, defecerunt cister-
ore et aquarum receplacu[a omnibns habilanlibus
Belhulire, ita ul non esset intra urbem uude
satiarentur noa tanlum die', quooiam mensu-
ratim dabatur populo aqnn quotidie. Tune ad
Oziam orones vi ri venerunt femin::eque juvenes
et parvuli omnes ac simul dixerunt:- « Judicet
»Deus ínter nos el te qui fecisti in nos mala,
»nolens loqui de pace curo Assyriis , e l propter

t qu(B M ongwti ilint.ril INmi- • collu in prcreipltio conttiluti:


lem dirigunl inltr monlu : quo da.n collados etcarpadoo ó inacce-
pa•o al camino estrecho entro 1.. (!iblea.
montai\as. s $in41 cong ret~io nt 1mgm~ : sin
2 dtH» rircuit ptr gyr1m~ : dan · llegar á las manos.
do una vuelta al conlol'no. 6 vel r.trl!t : ó ¡\ lo menoR.
a ero qlfibu! (urtitn t~idtbotJiftY 7 tmd~ ,fatiarentur tma. tanturn
haurir' aqiHim : do las cuales 8e <li• : do doode sacor agua para
le1 vela sacar agua á escondídn.s. apagar la sed un oolo ~ro.

© Biblioteca Nacional de España


45
»llOc vendidit nos Deus in manibus eorum : et

l
»ideo , non est qui adjuvet, cum ¡>roslernamur
»ante oculos eorum in siti et perdil10ne magna •:
»nunc congrega orones qui in urbe sunt, ut
»sponte ' tradamus nos orones Holoferni : me-
»lius enim est ut caplivi benedicam us Domino,
>>qua m moriamu r, el si mus opprobriu m omnihus
»~entihus, cum jam viderimu s uxores nos tras, et
»Infantes mori coram nobis ipsis. Contestam ur
»hodie coolum el len·am et Deum • patrum no-
»strorum qui adfligil nos propter peccala noslra,
»ul jam tradatis urbem • Holoferni , et sit finis
»noster brevior ore gladii : uam fit longior aridi-
»tate si lis.» El curo h::ec dixissent Cactus est
fletus magnus ' in ecclesia ab oronibus, et per
multas horas una voce clamaver unt ad Deuro : -
<<Peccavim us curo palribus nostris : injuste egi-
»mus : iuiquitale m fecirous : Tu, qui pius es,
»miserere noslri, aut tuo flagello vindica iniqui-
»lales uoslras et noli lradere nos coulitenle s te
»pop ulo qui ignoral Le, ut non dicant gentibus :
»- Ubi esl Deus eoruro '? » Et curo fatiga ti his
clamorib us, et his fletibus la!'c;ati siluissen l,
exurgens Ozias infnsus lacrymis • di xit :-<dEqu o
»animo esto le', fratres, et hos quinque di es •
>>expecterous a Deo miMricor diam: forstlam enim
»indignat ionem suam ahscinde t, et dabit glo-

t cum pró&Wrnamur anlu ó(:lflO,t 4 ul jam tra.dali1 urb1rn : para


1ili d ptrdilitUII fh00'1CJ .'
fOTtHJl i'n que entreguéis ya la ciudad.
cuando nos rendimos ante eus S (achu Id fldu.t mr1gnu.r : se
oj011, de..lallecidos por la sed y movi6 un gran llanto.
la gran miseria. f in(uJ1u lacryuait: bañado (el
2
tpo"l' : vo1unt.ariamentc. rostro) on lágritnas.
3 Couletlamur h.odie e<»luna el 7 IEquo a"imo c3IOI~ : tened
ltrram tl Dtum: delante del cíe lo, bueu Animo.
d6 lo. tierra y de Dios , etc . .. . ., 08 a ho.t qw·nque d1u : durante
requerimoa. estoo cinco dlas.

1 © Biblioteca Nacional de España


46
»riam nomini suo. Si autem, transaclis quinque
»diebus ' non venerit adjutorium , faciemus h::ec
»qu::e locuti estis.»

IV.

Hrec verba audivit Judith filia Merari, vidua


Manasse. Eral autem Judi lh relicta ~jus vidua
jam annis tribus et mensib us sex ': in superiori-
bus domus sure ' fecit sibi secrelum cubiculum,
in quo curo puellis suis clausa moraba tur , ferebat .
continuo cilicium , jejunabat omuibus diebus
vilro su re, prreter sabbala et neomenias el festa
domus I:sraelis . EraL eleganli aspeclu nimis, et
ejus vir reliqueraL illi divitias multas et fami-
ham copiosam ac possessiones armentis boum el
gregibns ovium plenas. Erat omnibus famosis-
sima ', quoniam timebat Dcum valde, nec eraL
qui loquerelur de illa ver bu m mal u m. Curo hrec
audisset Oziam promisisse, transacto quinto die,
urbem tradi , misit servum ad Cbabri el Charmi
senes, nt veoirent, et curo venissent, dixi t illis:
-«Quid est. hoc in quo consensit Ozias, ut tra -
»dat urhem ' Ass;yriis, si inlro quioque di es non
»venerit nobis adJulorium ~ Et qui ostis vos qui
» lentatis Doroinum ~ Non istis verbis misericor-
»dia, sed polius ira excitatur el furor accenditur;
»pr::estituistis diem misericordite Domini arbitrio
»vestro: sed quia paliens Dominus esl, indulgen-

1 trvuuocti.J qfdnqutdielnu : pa- • Ercd omnítnu (nmJ>,;nirno.:


aados cinco dlas. Go.aba de gran reputación entro
2 ¡,m ónnb tribus 11 meruibu.-.s todos.
•tttJ : hacia ya treo anos y seis 5o Quid " ' hoc in q11o cont ttuit
mesos. O:icu ut l,.trrlal urbf••': Quó aigoi·
l in 1111>1rioríbru dom~n flk8 : fica e&o do babor consentido
en la parto m~• a ha deeu casa. Oziao en entregar la ciudad ....

© Biblioteca Nacional de España


47
»liam ejus fusis lacrymis • postulem os, non
.,enim ut homo Deus commina ndus est, neque
»sicut filius hominis iracundia inflamma tur '.
»Et ideo humiliem us illi animas nostras , et
>>spirilu humilialo serviente s illi dicamus Domi-
»no : ·- Secundum voluntate m tua m fac nobis-
»cum misericor diam , ut sicul conturba tu m est
»cor nostrum superbia eorum, ita etiam de no-
»slra humilitat e gloriemu r; nam non secuti su-
>> mus peccata palrum noslrorum , qui derelique -
»runt Deum suum, et adoraveru nt deos alienos;
»pro quo scelere dati suut ' in gladium el in
>>ra pinam et in confusionem inimicis suis: nos
>>autem alterum Deum nescimus prreter ipsum ' .
»- Expectem us humiles cousolationem ejus , et
»exquirel sauguine m oostrum ' de affiict10nibus
»inimico rum nostrorum , el humiliab it orones
»gentes qua~cumque insurgun l adversos nos, et
»illas contumel iam experiri efficiet Dominus
»Deus nos ter. Et nuuc, fratros, quoniam estis
»senes in populo Dei, el ex vobis peudot anima
»illorum •1 eloquio vestro corda eorum erigi te ',
»ut memores siot 1 palres nos tres teotari • 1 ut
»probareo t an vere colerent Deum suum. Memo-
» mores esse debent, quomodo pate•· noster Abra-
» ham teoLa lus est, el multis lnbulatio nibus pro-
»hatus, Dei amicus eiTectus fui l. Sic Isaacus, sic
»Jacobus 1 sic Moyses, et omues qui placuerun t

1 {wü lactymiJ: derramando vengarA nuest-ra sangre.


IAgrimas. 6 onfmo. illorum: el 6nimo de
2
írncundio. i•flamm<Jiur : te eiiOll.
enciende en ira. 7 tloquio redro cordatorum t-ri-
s da ti 11.nl: fueron entre.- gil•: con vuestras palabras alen•
g~dos. tad su8 corazones.
4 aUtrum Dlttm rut1cimu.t J),.lfJ· 8 ,., u-.mor& .ti ni, pl&tre.t no-
conocemos ó adorA·
ltr ip1tm1: no #roJ lt ntari: para que t>ecuerdeo
moe otro Dioe mu que él. que onetlroe padre1 fueron ten -
1 ttr:quirll ,_a"guintm n9tfrunt: tadoo.

© Biblioteca Nacional de España


48

,.,..

»Deo per mullas tribulationes transierunt fideles:


»illi autem, qui teutaliones non susceperunt '
»limo re Domini , el impalienliam suam, el im-
»properium murmurationibus suis in Doum pro-
»lulerunt, exlermiuali sunt ah exterminatore, et
»a scrpenlibus perierunt • : nos autem non ulci-
»scamur pro h1s qure patimur; sed repulan tes
>>peccatis nostris hrec ipsa supplicia minora esse,
»flagella Domini, quibus quasi serví conipimur, -
»ad emendationem et non ad perdi tionem nos traro
»eveoisse credamus.»
Tune dixerunl illi Ozias ct senes : - « Omnia
»quoo loquuta es, vera sunt e Lnon est in sermo-
>>nibus luís quod reprehendalur : u une er~o ora
»pro nobis, quoniaru mulier sancta es el t1meos
»Den m.» El dixit illis Judith: - « Sicul quod
»loquuta su m, Dei csse cognoscilis, ita quod
>>facere disposui, proba te si ex Deo est, el orate
>> Ul firmum facial Duus consilium meum ' . Sla-
>>bitis vos ad porlam noctc isla, el ego exeam
»curo abra mea, eL orate, ul si cut dixistis , intra
>>dies quinque Deus misereatur populi sui. Vos
»autem nolo ut scrutemini actum meum •, et
>> usque dum • renunliem vobis, nihil aliud fiat,
»nis i oratio pro mead Dominum De u m nostruro.»
DixiL ei Ozias princeps Judoo: -«Vade in pace,
»el Dominus sit tecum in ulLiouem inimicorum
»nostrorum •. >> Et reverten les ' ubierunt.

1 llill«plrunl :
recibieron , ó que intent~ia indagGr 6 inquirir
aceptaron. lo que voy Ahacer.
' ca urptntibtu ptritreml: fue-- S U'41U dum rlnUIIIÍtm Nbi1:
ron muertoa por las serpientes. hasta que vuelva :1 aviaaros.
S tro/4 ul firmam (acial IJtlu • Oominu$ tia ltcum in ulliontm
oon.rilium 'meutft: rogad para que injmicorum no11r,rum: e\ Señor
Dios haga firme mi resolución , ó te a~ udo :1 ven llarnos do nuestros
pa,ra quo hag~ que mi pensa- enem1goa.
mle.oto so re~tllce. ; rtt•trltnltl: '\"O) viéndose.
4 ut .torttlemini ach'm meum:

© Biblioteca Nacional de España


V.
Cum hi absc eder ent, Judi th iugr essa
loriu m su u m, el indu eus se cilic io, posuesto
it
ra-
rem supe r capu lsuu m, etpr oste rnen s se Dom - cine
clam abat ad eum dice us :-« Dom ine Deus ino
>>mei Si meo nis, qui dedi sli illi gladiu m, ul putr is
»lnm tnttm defe nder et ab alien igen is, quor - popu
»mu liere s in prrodam 1 et filias in capt ivita um
»et omn em prredam in divi sioo em ' serv is lem,
»ded isti 1 subv eni, qure ~o le, Domine Deus Luis
»mihi vidure. Respice cusl ra Assy rioru m • mcn s,
)>sicut tune cast ra .iEgyptiorum vide re digu nun c,
»est , quan do post ser vos tu os arm a ti curr alus
>>confidentes in quad rigis et in equi latu ebao t,
»mu ltitu dine bella toru m : tune aspe xisti el in
»eor um, el tene brm fatig avcr unt eos : teuucast ra
»des eoru m abys sus, et aqure opem eruu it pe-
»sic acci dat et istis qui couf idun t mul titud t eos,
»su a et curr ibus , con lis, scut is, sagi ttis ine
»ceis suis glor iant ur, et nesc iuut t~ ipsu etla n-
»Deum uost rum qui conteri.s bella ab inili m csse
»Domini nom en cst tibi . Erig e brac hiur no •, et
tuum
»sic ut ab initi o, ct allide virtu lem illor um
»lnt e toa ; cada t irac undi a tua virlu s eoru vir-
»qui prom itlun t se violare sane la tua, el pollum ',
»tah erna culu m nom inis tui, el dejic ere cre
»alla re tuum . Fac , Dom ine, ul gladio prop io glad
»eju s supe rbia Holofernis amp utet ur, et rio
orones
1 omnt.m prceJarn in dioi•io· de los Aeirios.
ntm .... dtditl i: y quo dieto todos ! qui conttrl1 btll" ah inWo: que
sus d<!apojoa pa.ra tlue fu('sen re • deshaces las guerr .. deodo cl
partidos. principio, 6 que eres Arbitro de
' llttpictr callro As&yrioJ·wn : las gue,·ras en todos los tiempos.
Mira nhorn el campamento do 4 Cll(lat iJ'GI'UI1Úia IU'l
los Asirio s, 6 aniquila o destru· cirlt u.
rum qui .... : calgA a los golpe s de
ye con tu mirada ol camvamen to tu Ira el poder de nq uellos quo ....
4

© Biblioteca Nacional de España


'50
>1gentes agnoscant le Deum es!H', et non alium
»¡meter te.»
Cum jam ccssasset clamare ad Domiuum,
surrexit de loco in quo jacueru t proslrala, voca-
vitquc abra m suam, abstulit a se cilicium, et
ex uil se veslimenlis viduitalis, el lavil corpus
suuru, ct uuxit se myro optimo, discriminavit
crines ca~itis, imposuit mitr<tm capiti, iuduit
se jucuud1tatis vestimeutis , induitquo sandalia
pedibus, assumpsitque dexlraliola el lilia ' et
mau res el annulos, omnibusquo oroamcnlis suis
ornavil se. Deus etiarn ei coutulit splenclorem,
quoniam h::ec compositio non ex libirlmo, sed ex
virtule pentlebat ' : et ideo Dcus illius pttlchritu-
dinem auxit, ut incomparabili decoro omuium
ocnlis apparerel. Imposuit • ilaque abrre sufe
asco pera m vi ni, 'et vas olei, et polentam, et pa-
latbas ', et paues, el casen m, ct profecla es t.
Cumquc vcuissent ad porlam civilatis, inveue-
ruut expeclanlem Oziam el senes civilatis, qui
cum vid1ssent eam, stupentes mira ti sunl nimis
pulchritudinem ejus. Nil lamen qumrentes, ea m
siverunt transire , ac dixcrunl: -« Dcus patrum
»UOI'\lrorum deL lihi graliam, eL consilium tuum
»sna vi rLule corroboret, uL glorietur causa tua
»Jerusalcm el sit nomen tuum in numero san-
»cLorum e Ljuslorum.>> Et qu i illic erant, omnes
una voce responderunt : - <<Fial, fiat.>>
J udilh vero orans Dominum, transivil portas
i psa el abra ejus: et cum dcscoudc1·eut monlem
circa orlum diei •, occurreruut ei exploratores
1
d.:rlrallola d lilia.: brazaJe .. • cutop«am rbti: una bota de
leo y ajorcaa. vioo.
2 non t:» libidin1, 1fd ettJ ~irluU ' ¡liJialh"' : hig001 en pella ó
Pfndtbo': no nacía de liviandad, pan de higos.
aino do virtu'l. G circa ortum dlti: cttsi al ama·
' imp01uil: eftrgó. ncccr.

© Biblioteca Nacional de España


51
Assy1·iorum, et tenuerunt eam dicentes 1 :-«Unde
»venis 1 aut quo vadis?>, Qure respondit :-<<Filia
»su m Hebrreorum 1 ideo ego fugi ab eis, quía fu-
»lurum agnovi • 1 ut denlur vobis iu deprreda tio-
»nem 1 1 quod • coulempseruut vos, ac uoluerunt
!.:. »lraderc se ipsos, ut in vobis misericordiam
»iuvcnirent. Rae de causa' cogitavi mecum di-
»cens :-Vadam ad principem Holofcrnem, ut
»indicem illi secreta illorum , et osteodam illi
»quo aditu possit obtinere eos ' , ita , u t non
»cadal vi r unus de exercitu ej us.» Cum audissen t
illi h::ec verba , considerubant faciem ejus, et
erat i n oculis eoru m slupor ' , quoniom pulchri-
ludinem ejus mirabantur ni mis, el dixerunt ei :
-<<ServasLi vitam , quia voluisti vcoirc ad do-
» miuum nostrum; sc1to enim illum, cum v~::ne­
>> ris in eonspectum ejus, bene tibi facturum •, et
»ipsi te gratissimam fore.» Duxerunt illam ad
tabei'Dacu1u m Holofernis, cui nuntiaverunl illam
venire: cumque intrasset, et ea m vidisset ille,
captus est' mulieris decore ac venus late. Videos
itaque Judilh Holofernem sedeutem in couopmo
purpura a uro smaragdis e t lapidibus pretiosis in-
texLo, el cum in faciem ej us inteudisset ", udo-
ravil oum, ot levaverunt ea m ser vi Holofernis,
jubeuto domino " .

t lf!Uitrunllam dicenlt3: la de- 1


d lral i'l• oculb rorum ''"""
tuvieron, dieióndole. par: y en sus ojos so vcf& 1~ o,s..
1
quia {ulur~•m ( t.tU J agn.o.ri, topefacci6n.
ul....: porque bo conocido que S bt1t1 til)i {af'lllf'tlm : lo hará
aueedcrA quo ... bien . 6 se portara bien contigo.
l in d•J'If'I.•J11iontn•: 5. saco. t I'O pt•u flt : ee prendl\.
• qll<ld: porque. tO d ct~m in ( ori"m l) •n infln•
' Uac de ca1ull: Por esL."\ ra- d;utt : y habiondo dtrigido eu
zón. vbtta á la cara de él.
G quo tuUIJ• po.uit oblintrf t01: tt ju'Jent" do mirto: mandAndo·
por q uó entrada puede apode- lo su señor, 6 por m3odato do su
rar80 de ellos. señor.

© Biblioteca Nacional de España


52

VI.
Tune Holofernes dixil ei : - <<1Equo animo
»esto , el noli pavere ' : nam nunqua m nocui
»quibu s servire volueru nl Nobuchodonosori regí.
»Na m si populus tuus, non me conl.empsisset,
>>non levasse m lauceam meam adversu s eum:
»o une vera die mihi, qua de causa recessisti ah
»illis, el placuil tibi venire ad nos.» Et dixit illi
Judil h:- «Audi verba ancillre ture, qure si secu-
»Lus fueris, Dominus perficiet consilia tu a '.
»Const at filiis Israelis , De u m nostrum sic pecca-
»tis offensum •, ut dixerit per prophe tas populo,
»eum subjiciondum esse pro peccatis suis: Et
»quoni am sciunt se offendisse Deum su u m, ti-
»ment. Insupe r etiam fumes invasi t eos, ol defectu
»aqure in ter mortuos putantu r: deniquc slatue-
»t·un t pecora inlerfic ere, el sanguin em eorum
»hibere. E~o ancilla tua, qure hoc novi, fugi ah
»illis , el m1sit me Dominus bree ipsa ut uuntiem
»libi • : sed ego Deum meum colo etiam nunc
»apud le ', et exibo, et oraba Deum qui dicet
»mihi, qua udo velil punire peccatum· eorum , et
»luuc nuntiab o tibi. Bree omnia dicta sunt mihi
»provid entia Dei •, el quoniam iratus est illis
»Deus, bree missa :.:u m nunliar e libi 7 . '>
Bree verba placuer unt Holoferni el ducibus
ejus, qui mirabantur sapient iam Judith, el dice-

• noli povtrt : no tomas. s eliam tumc tJpud l6 : aun


~ ptr{icl11l r.on1ilia, lua. : llevarA ahora que estoy en tu poder.
:i cobo tus proyectos. 6 proeidMiia Dtl : por la pro ..
J ric TJ«<GI(I Of{<nJUm (tu<) : videncia do Dios.
cttli tan ofendido de loo ¡>ecados. 7 luvo mlun tum Pltutticrrt libl:
4 luJJr. itJJB td fllmtitm tibi: hB sido enviada pnrn nnuncia••te
pnra anunciarte estas mismas estas co&aa.
coeaa.

© Biblioteca Nacional de España


1 53
bant: -«Non est talis ' mnlier super terram
»aspectu, el verbor um sensu ' . » Demque ail illi
Holoferncs : - « Benefecit Deus qui m1sil te, ul
»tradas populum tuu m nobis, et quoniam bona
»esl promissio tua, si feceri Lmihi hoc Deus tuus,
»erit el Deus meus, et tu in domo Nabuchodo-
>>nosoris magna eris , et nomen tu uro nomina-
»hitur •, in uuiversa terra. » Deinde jussil eam
introire , el ibi ma nere ubi reposili eront thesauri
ejus, et conslíluit quid daretur illi de con vi vio
suo ' , sed respondit JtuliLh :- «Nuuc non potero
»manducllrO ex bis qure mihi pn:ecipis l'Cibui • ne
»Deum offonclam : ex bis autem qure mecum de-
»luli, manducabo.>>- <<At si defecerinl, tibi, ait
»Holofernes, isla qure tecum detulisLi, quid fa-
»ciemus libi'?» Coi responditJudilh : -<<Non ex-
»pendam omnia hre<:, donec facial Deus • manu
>>mea, qure cogilavi.»Tnnc induxerun t illam serví
Holofernis in tabernaculum quod prreceperat, el
peLiit, duro inlroire~, veniam sibi dari, ul noclu
e t ante lucero eggredere L foras ad omtiouem et
deprecandum Dominum; eL id prrecepiL Holofer-
nes cuhiculariis suis , ut ei permíLtereut per tri-
duum '.
ExibaL Judith uoctu • in valle m Bethulire, la-
babat se in fonte, eL ut ascendebat, orabat Domi-
num Deum s uum, ut dirigeret ea m acl li beratio-
nem populi sui : et iutroiens, muuda maueba t
in tabcrnaculo quoadusque acciperel escaro sub

' 14/il : igual , 6 Mmcjante. s 4*' mi/ti prcedpi1 tribuí: que


1: n•P«IU rt t~rum ..-tnJu :en mandas que.., mo don.
herm08ura y discreción do pa· 6 donec (tJCia t Dnu : ain que
labru. Dios haga.
l nom.on luum nomiMhitur: tu r p1r triduum : por osj:>aeio de
nombro reaonará ó será famoso. tros dlas.
• d• conoictío "'o: do ':!U rne.11a. s rJoteu : de nocho.

© Biblioteca Nacional de España


54
nocte '. Quarlo die Holofernes feci t crenam ' ser-
vis suis, el Judith invitavit: quod c uro ei nuntia-
• tum esset, s urrexit, et ornavit se veslimento
suo, ct iogressa stetit coram Holoferue, qui dixit
ei : - << Bibe nunc, et animo accumbe lreto ',
»quonia m iuvenisti gratiam coram me.»-<< Bi-
»bam, domine, dixit Judith, quoniam magoi-
»ficn ta est ¡¡ni ma mea hodie pnu omnibus diebus
»vitre m ere •.>> Et accepit, e t maod ucavit, et
bibit coram ipso ea quoo paraveral i lli ancilla
ejus : et hetus factus Holofernes bibit vinum
mul tum ni mis, quan!nm nunquam biberat post
vitre suoo roemoriam '.
VII.
Ut autem sero factum cst, feslinaverunt serví
illius ad hospitia sua •, ct conclusit cunuchus
ostia cubiculi, et habiit. Erant oron es fatiga ti
vino, eratque sola Judith in cubículo: Holofer-
nes jacebat in lectulo nimia ebrietate sopitus.
Tu rr. prrecepit Judith pucllc'e sure. ul slaret fo-
ris ' ante cubiculum et observaret •. SLctitque illa
ante lec tum orans curo lacrymis ot labiorum
motu in silenlio , dice os : - « Confirma roe, Do-
» mine Deus Israelis, respice nunc opera manuum
»mcaru m, ut sicut promisisti, Jer usalem civita-
»tem tuam erigas ', el hoc quod per te posse fieri
t tub norlf.: al :anochecer. & (ttlffUJNTUAI ltrr:l illiu.t ad
2 (tcit cc.~tam : dtó una co- ho,ptli(J •un : 6.0 apr<aur3ron sus
tnida. t~iervosA re.&irarto A aua aloja-
' onimo (l.('rermbt l<rU> : sién- micotoe.
tAte it comer eon ánimo regoci- ' (orio: Ida puena.
jado. • el obt•rMrtl: y que estuvie-
4 pr(fl l•ntnibu.t d;tiJttl cit.(O mem: se en observ:lción.
m u <¡uo en todos los dias de mi t Jtrlltalem nrilattm t1.wm eri-
vida. gtu: ensalces t\ tu ciudad, Jeru-
' poli """' A"tfat mfmoriam: salén.
doedc que nació.

© Biblioteca Nacional de España


1 55

l »cogilavi, perficiam.» Hrec cum dixissel, accessit


ad colurunam qure eral ad caput lectuli ejus, el
pugiooem ip,;ius qui in ea ligatus pendebat,
exolvil. Cmnque evagina!:'sel illum, aprehendi t
coma m capitis Holoferuis, el ait: -«Confirma
»me u une, Domine Deus. » El percussil bis ccr-
vicem ejus, abscidit caput ejus , absLulil couo-
preum u columnis, evolvit corpus ejus lruu-
cum ', eL paulo post exiviL, tradidit ca pul
Holoferuis ancillre sure, jussitquo milLere illud
in porum suam ', el exierunl amhm, ul solebout,
quasi ad orulionem, trausieruut castra, el vene-
runl atl portum urbis.
Judilh vero a louge dixit cuslodibus muro-
rum : -« Aperile portas: Deus euim est nobi-
»scum.» Qure cum audissenl viri, vocaveruut
senes, el coucurrerunt ad ea m omnes, qua m
credebaut jam non esse venluram, el circumve-
nerunt eam universi. Al illa ascendeos in emi-
nentiorem locum, jussil fieri sileulium • : cumque
siluissenl orones, dixil: - «Laudate Dominum
>>Deum noslrum, qui nou deseruil sperant.es de
>>eo, eL per me ancillam suato adim plevit • misc-
»ricordium quam promisil tlomui Is raelis, el
»inlel·fecit ruan u mea hostcm populi sui hao no-
»cle.» El proferens de pera ca pul Holofernis • os- •
tendit illis dicens : - « Ecce ca pul Holoferuis
»principis militim Assyriorum, et ecce couo-
)> pmum illius in quo recumbebat ebrius , el ubi
~ >> por mauum femmm ptlrcussil illuru Dominus
»Deus nosler. Angelus ejus me cuslodivil, el

\ 1 tt:Oltil torl*'
tjut lrU""'"":
echó por tiorr& au cuerpo Uecl-
do qne bubiuc ailencio, 6 quo
todos callaron.
pilado , IU Lroi\CO. 4 culimpltoil : ha cumplido.
2 milhr.s iltud in ¡)t'ram ~tHim: ¡ ti J~ro(trtn• di 1)ero COfltd
1
ccha1·h\ on su saco. Holo(ernis: y ~acanuo del saco la
' ju• ~it (;tri ,;r~Mlum : n·mn· eaheta le llotoferuel.

© Biblioteca Nacional de España


56
»hin e eun tem eLibi com moranle m, el i nde
»rev erten tero , ct non pcrm issit me Dom inus huc
»cilh)m s uam coin quin a ri '. Lau dale ill um au-
»pro¡.tcr beni gnil atem et mag na m mise rico om1 1es
rdia m
»ej us. »
T une omu es ador aule s Dom inum dixe runt
-« Benedix it t.c Dom inus virtu te sua , q ei :
»le ad nihi lum redc git inim icos nosl ros. uía per
Ozia s Prin ceps ail illi : - « Benedicta es!. » Porr o
»Do min o Deo exce lso prre omn ihus muli eri Lu a
»Beo edic tus Domi uus, qui c:reavit crelu m bus ' .
»ram , et te dire xit , ut ca pul perc utire s prin et ler-
»ini mico rum n ostro ru m , e l h odic nom en· cipi s
>>ita JUa~uificavit , ut iu post eruw si:s la udan tu u m
.>hoOlimb us , qui we more s fueri ut v irtut is da a b
>>n i.» Et cunc tusp opul u::.r espo ndit : -«Fiat,Dow i-
fía
Tun e Ach ior voca tus veui t, el dixi t ei Judi l.>>
- «De us l srae lis, que m a.;se ruist i ulcis ci th :
de iu i-
»mic is s uis , ipse ea put c>tun imu iucr ed
>>incid it hac noct e man n mea : eL ut agno ulor u m
>>ess e , ecce cupu t Holo feru is , q ui supcrhu::scas ita
»lsr aelis conl emp sit, eL tibi inte riluw m iuab ; De u m
»dic ens :- « Cum ca ptus fucr i t po pulu s alur
»~lad io perf urar i prrec ipiam later
Isra elis
a tua .» llaq ue
v1de ns Ach ior ca puL Holo feru is , ¡me pavo
rilu: ;, ex anim atus curr uil '. Post ea vero quamre ter-
• re-
s u mpto spir ilu recr ea tus est ', procidiL ad
ej us, et ador avit ea m, et dixi t : - « Ben edic pede s
»a Deo ínter filios .Jaco bi; na m qnoc umq uc ta tu
»Lu m fucr it nom en tu u m, magnificabit ur audi -
prop ler
))le Deu s Is raeli s.»
.l
1 me ancillom I U{Jm coittquhu, ..
ri: quo yo AU tsierva fueEo man-
cOll:ile ruado . 1
'" Pod~(J ruo liU!JIH Ttlump lo
cillad a. · 'l·irUu rfrrta tut
2 prat ormeibrs.r mulitrlilus: ao- t.Jt: Mas luo~o
quo recobrado el esplrilu volvtó
bre &odas las mujeres. en si. ...
s F.manimaltu rf)rru it: cayó
--1
© Biblioteca Nacional de España
57

VIII.
Tune dixit Judit h popul o: -«Au dite fratres:
»Susp endile ca pul hoc muri s; el curo exier it sol,
»sum at unusq uisqn e arma , et exile curo ímpe tu:
>>lunc explora Loros fugient ad excit andu m prin-
»cipem ad pugn am 1 , cumque duces eorum
»con curre riut ad taber oacul um Holofernis, et
»iuve nerin t euro lrunc um suo sanguina. volut a-
»lum ' , magno ti more capie ntur. Cumque coguo-
»veritis fuger e eos, ile post illos secur·i; quoniam
»Deus conte ret i psos sub pedib us ves tris.»
Deiude Achior videu s poten tiam populi Israe-
lis relicto genti litatis ritu ', credidit Deo : et r.ir-
cumc idatus 1 appo situs fuit • populo Israelis.
Mox autem ut ortus est dies, suspe nderu
muris capu l Holo fernis ; arma quisque sn ~cepint l,
el egressi s unt magno strep itu et ulula tu ' , quod
curo vider enl expioratores •, ad taber naculum
Holofernis concu rreru nt. Porro hi , qui in taber-
naculo e.rant, veuie ntes, et ante ingre ssum cu-
bicnli perstr epent es excitandi gratia , inqui etu-
dinem arte moliebantu r ' , ut non ah excit antib us,
sed a sonao tibus evigilarot ; nullu s enim audeb at
cubic ulum Holofernis pulsa ndo, aut inlran do
aperi re: sed cum venis sent ejus duces ac tribun i
et pr::efocti exerc itus regís Assy rioru m, dixer unt
. 1
tmplora lortl fuqi~nt (Id ra;ci- rado.
J taMum principem ad f1U9nnm.: las
avanzada~t eorretAn á dasperl ar
i magno 1trepitu etulul4l u: eon
gran ruido y g riterfa.
al general para el combato. 6 flllod cum cid.erenl t~ploralo­
2 1uo 1ang11i114 eolul<Jt,un: ro- "'' : y viendo rato las avanza dat.
volcado e n su sangre . 7 ira'Juidudintm arlf molifban-
. s relicl6 gertliUtaUs rilu : ha~ tur: procuraban do inten to in ..
b1oodo abnndonndo la superst i- quietnrle, ó quitarlo ol repo&o o
ción gonlllica.

¡
• op(I('.Jitw fuU: fué incorpo- " ' sue6o.

© Biblioteca Nacional de España


óS
cubiculariis :- << Inlrate, et excítate illum, na m
»mures egressi de cavcrnis ausi sunt nobiscum
»coro mi ttere ¡melium .»Tune iugressus euuuehus
eubieulum ejus stetit ante cortinam, et plausum
feeil manibus suis '; nam suspicabaLur dormire;
sed eum nulluru motum jaeenlis sensu aurium -.
caperel •, aeeessit propius eortina m , et elevaos
eam, vidit cada ver absque ea pito Holoferuis suo
sanguine tabcfaeLum jaecre super ierram ; tune
flens ehJmaviL voce magna, et·seidit vestimenta
sua. Ingress us poslea taberuaculum Judith •, non
invenil e& m, eL exiliit furas ad populuU1, ot dixit:
- « Mulier Hebr:ea fecit eonfus10nem iu domo
»regís Nabuehodonosoris ': eece enim Holofernes
»jacet in terra obtruncalus.» Quod cum audis-
sent prinei p~s exercitus Assyriorum scidcrunt
orones vestimenta su a, et magno ti more perter-
riti turbali suul animi eorum valde.

IX.
Curo jam fama essel in excreitu sparsa mortis
Bolofernis ', fugit mens et eon.-;iliunl ab Assy-
riis ', ct magno timo re eapti fug:n pnesidium s u-
rount ' , ita ut nemo alteri loqn1n·etur; sed iucli-
nato capile, rolietis omoibus •, eeleriter per vi as

t plaw.um (a:U m.t,.ibw •uú: ' El orJeo e¡¡: cu1,.. (atrta tltor--
dió palm#tdas con IUi manos. 4il u....,o(tr11i.l -lp!lrla e.ud jam ,,..
' 1td cum nullum molum j()Ctn- t.rfrrit".
u.. .~fllfU <u•rimn rnpertt: mas no G ('"'it fnell$ d ~O,tlilitMa O~
oyendo movimiento alguno do AHy,•U.t: \)cedieron Jos Asirios la
pcr-s!lna aco~ tad a . Nw.6n y e consejo.
3 f1¡grtntu fJOJfetl labt,.,laculwn ., (u'lllJ prre~id;lm&lmtwrat :npe·
Judilh :habiendo dospuru entra- lau t\ In. tuga como metilo de
do en la tie11dn de Judit. 8:\l V401Óil.
4 (~i4 .:on(u.Jiunlllt ill Jomo rt• 1 inrlittt•tl; capitt rtliC4il ()mni-
gi-1 Na.~Judaodotto.tot·ü: ha arrenta .. 1
bu,; l.a¡· ando la ca~ez~ y aban·
do la ca.a del rey Nohucodo· donlut olo iod•l.
nosor.

© Biblioteca Nacional de España


59
camporum, el semitas collium fugiunt ah He-
"brreis, qui armati in illos magno ímpetu venie-
bant: etcum hi vidissentAssyrios fugere, descen-
deruut clangentes tubis el ululantes P.Ost ipsos '.
Assy ri i anlem non aduuati in fug:·m 1ha'nt prreci-
• vites ' ; el Hebrrei uno agmine' perscquentes,
p~rcutiobant orones quos invenire potuisseut.
Misil ita que Ozias uuntios urbibus, el provin-
ciis Israelis , qua~ miserunt electa m juven tutem
post eos, quos persecuti sunl ad extremos fines
ejus: rcliqui vero, qui eranl Bethuli~u, ingressi
suut castra Assyriorum, el prmdam, qua m ipsi
fugicntes reliquerant ,. abstulerunl, el onustaii
sunt valde : at illi, qui victores Bethuliaro sunt
reversi, omnia Assyrioruro attulerunl secum, ita
ut non esselllumcrus pecorum et jumenlorum et
alioruro movilium • el orones divites 6erent prre-
da. Tune Joachim sumrous pontifex Hierossoly-
ma venil Betbuliaro' curo senibus ad videndum
Judith, qure curo exiissetadeum ', benedixerunl
orones eam una voce dicentes :-\<Tu gloria Jeru-
»Salem : tu lretilia Israelí~ , tu honor populi
»nos tri, quiu virililer egisti ',el conforta tu m est
»cor tu u m, eo quod castiLa te m ama veris, et post
»virum tu u m non cum alio nupseris, el ideo eris
»benedicta in ro lernum • .>1 EL dixit populus : -
«Fia t, fia l. »
•· 1
clort{ltlti'J tubir t i ululanlu nado, océmil.. y otros bienes
"'"' ;,.•., tocando las trompetas muebles.
y ~rilando tru ellos. 5 Uicro.uolymG t'tllillkllwliom:
'" (flllom ibanl pnrf'ipitu: de Jerull3lén vino A Betulia.
iban huyendn precipitodamente. ' et~m t.Tii.ntl ttd tum : ha·
J uno agmine: íormando un bien do •ahdo á recauirlo.
solo Cllorpo. 7 ~irilitu t!Jilti : hu obrado
4 ila ul t1on ti.Jtl numeru.J f"e• \'3ronilruenle 1 ó le has portado
corum tt j uml rtlorum d aliorttm va1erosamcnto.
moeiliutn : do aucrte que fueron s i n fVIIt~ttun : otcrna.mcnlc.
innumerahles las cabezas de ¡;a-

© Biblioteca Nacional de España


60
Per dies autem triginta, vix collecta sunt spo-
lia Assyriorum a populo Israelis. Porro omnia,quro
Holofernis propria fuisse probata sunt , aurum,
argentum, vestes gemm::e et supelectilia , tradita
fuerunt Judith a populo.
Cunctus populus, viri, feminre, juvenes, ot
virgenes victoriam hauc magna !rotilia piH •tsel'll ':
et Jerusalem rP-versi pos tea ut adora rent ' Domi-
num, el postquam puriticati fuere, obtulerun t
orones holocausta , et vota fecere. Porro Judith
arma, et omnia cetera Holofernis qure dedil ei
populus, e t conopro um, quod ipsa sustulerat de
cubili illius, obtulit Deo, ut ejus misericordire
populus semper esset memor. Gaudium Hebrroo-
rum ob hanc victoriam per tres meases ' cele-
bratum esl. Quibus transactis <, quisque rediit in
domum, el Judi th magna facta est Bethuli::e, et
erat clarissima e populo ejus ', oam virtuti casti-
tas adjuuxit, diebus autem festis pl'llcedebat curo
magna gloria. Vixit domi viri ejus • anuos cen-
tum quinque, el dimisit abra m suam liberam .' ,
et demum obiit, ac Bethuli::e • curo viro sepulta
est. Luxit illam populus diebus septem. Nec duro
vixit, nec multo post mortero ejus, fuit aliquis
qui couturbare t populum, qui diem hujus victo-
rire in numero sanctorum dierum accepit, ac
coluit in perpetuum.

t plau11rt : celebraron. mujer mi\4 ilustre de su ¡>uoblo.


2
td (H/orar~ne : á adorar. G Yia:il domi viri 4}ut~ : Vivió
3 flf' 4rt8 mtn''' : por e&pacio en la ca.sa de su esposo.
de tres mel03. 7 Dimilil cabr(J.m n
, MJm liblr(ltn:
4 Quibw ll'arwJcli.f : Puados dió libertad á au esclava.
lo.• cual••· • !Jtllluli.- : en BetuUa.
s cloriuima t populo t}U.f : la

© Biblioteca Nacional de España


SELECTAMARTYRUM ACTA
I.
ACTA. SANC'l'ORUM TllPPOJ, Y'l'l, BUSEll ll E'l' SOCIOR
CM
li!ARTY fiUM.

l.
Valerio Maximo et Crecilio Glabrione consu -
libus •, Hi ppolytus civis roman us, christi anus,
vitam solitar iam agebat in crypti s. Ad illum ob
aposto licam eruditionem quamp lures confluebant
gentiliuro ', qui dantes nomen Christo • haptiza-
baJllur . Voniebat frccue nler idem Hippolytus ad
pedes Stepha ni episco pi, ducen s secum orones
conversos christ1anos, ut haptiz arentu r. Curo
autem id crebrius fierel ', delatores ad Muro-
roium urbis pn.efecturo deferu nl; is detuli t Va-
leriano iroperatori. Id cum resc1visset Hippoly-
tus, retulit beato Stepha no.
T.unc beatus Steph anus, collecta mullit udine
Christ ianoru m •, crepit monitionibus sancti s et
eruditi one scriptu rarum omnes imbue re , in ter
alía dicens : - << Filioli mei, audite me peccato-
»rero. Duro tempus habem us , operem ur bonum
»et nobis ipsis •. Atta meo primu m moneo , ut
>>Unusquisque tollat crucero suam , el sequat ur
»Dominum nostru ro Jesum Christ um, qui digna-

' Valtrio Mt~whno d CCicilio ci~ndoeo cristianoe.


Globriont eoruulit,w : Sieodo eón· 4 Cum oultm id crtbriu.1 {iml: Y
sulea, 6 en tiempo de los eón sulco sucediendo esto frecuentemente.
Valorio llliximo y Ceeilio O la· s collccta. multil11dine Cltrilli(l.•
brion . tlorum : después do haber rouni-
2 quamplur
tt conflutbottl genti· do á todo• los cristianos.
lium : acudfan muchos gentileo. ' ti nobi.t ip1i1: hasta para
3 donw nonatn Clirillo : ha- nosotro• miemos.

© Biblioteca Nacional de España


62 ~
»tus esl nobis dicere:-«Qui amal anima m suam
>>perdet ea m ; qui autem perdiderit animam suam
>>propler me, iuveuiet eam in reteruum. Unde
»etiam ' rogo vos omnes, ut non noslri tautum,
»sed eliam nostrorum sollicitissimi, ut si quis
»veslrum habet amicum, aut propinquum genti-
»lem , adhuc non moretur • euro dueere ad me, ut
»haptizetur. »
Tune Hippolytus misit se • ad pedos beati Ste-
phani e pisco pi dicens : - «Puter bono, rogo te,
» habeo uepotem meum, ct germauam ejus adhue
»gentiles, quos enutrivi. Est auto m hic parvulus
»annorum plus minusve deeom ; puolla autem
»annorum tredeeim. Horummater Paulina dicta\
»ot ipsa gentilis •, pater itidem nomine Adrias •.
»qui aliquando pHediclos ad me miltit. » Tune )
beatus Stephanus ei suasit, ut cum ilerum mit-
teret, cos relineret, ut ea oeeasionc ' e tia m pa-
rentes veniant, quos simul horletur.
II.
Transaeto biduo a, prredieti pueri venerunt ad
Hippolytum, eibaria quredam forcntos; quos ille
retinuit, et nuntiavit beato Stephano Episeopo,
qui veoiens amplexatus est parvulos demulc.ens
cos. Aeeurrerunt paren tes sollici ti pro filiis.
Alloeutus est eos Stephanus ele honore futuri ae
tremendi judieii, el de gloria bcatorum, horlans

' Urtdulit~m: PoreoosiguJen~ l:urobi6o .,. senlil.


te, también. ' nomine Aclria.J: de nombre,
' aduc non tm)rttMr: no se re-- 6 llamado Adri••·
tarde lodavla en .... ' ul #4 occl.uion~: para que ·
• mllil ,. : se arrojó. con aqucl motivo.
' Potdlna dict~: se llama Pau- • Tran1nclo biduo : Puados
lina. dos d!aa.
• ti ipl4 gonlllit {ul}: y ella

© Biblioteca Nacional de España


oa
plurib us eos iclola relinqu ere 1 • Jd ipsum efecit
Hippo lytus.
( Quibus Adria.s pater, cxpoliai'Í bonis, et crodi
_¡ gladio (qum omnia parata erant iis, qui se Chri-
sliano s dicerent), ti mere se ait. Hoc ipsum i u-
culcav it soro¡· Hippolyti Paul~· a invehe us in
Hippolylum , qui bree suader et. Eral soror Hip-
polyti Paulin a religiuneru Cbri tianor nm abhor-
reus '. Cumque illos loquen tcs audisson l , re
lamen infllcla , scri non prorsu s dcsper ala •. re-
cesser unt.

III.
Tnuc beatus Slepha nus ; vocnns ad so virum
doctis simum 1 Euseb ium presby lerum , el Mar-
cellum diacou um, misil eos ad Adriam cLPau li-
nam, quos in arenar ium voca,•il, ubi eral Hippo-
lytus. {<f
Advenientes ' autem hisce verbis compe llit •
Euseb ius :-<<Espoctat vos Christ us , ut cum i pso
»intro ealis in regnum cmloru~.» Conlra dicenl e
autem Paulin a et objiciente gloriam mundi hu-
jus •, plurib us insinu avil ' illis gloriam regni
crolost•s, qua m uon e.ssent assecutuTi ni si por
fidem, in qua bapLizarentur. Paulin a aulero in
sequen tem diem • respon sum disluli t.
t horklru plurii1M eo.~ tdolo re· • Jldctnlln lu : Cuando
lin.q.u,..: exhorL.<\ndoles con mu· llega-
roo.
e has rdzones á quo abando ni\ran • ct>m¡J<IIil: les exhorta.
los !dolos. r. ("()nlradicM~ úlillfn Pnult11a
2
rtligiorttm Cl•ri.sli!lnorum <Jh- t i objicitnl~ gloriam mu,.di hujut:
horrt,"': enemiga de la "'ligión mas como Paulina ao opusiese y
en~ttana.
objetase con la gl oria do uto
3 rt lamen in{lt:la, ·'":/ non mundo.
ptOrflu rltlptrttta : aunque ain rea- r in.si11unt~it : dió d conocer.
lizar tu con verl!ión ; pero sin • in .u qutnltm dltm : para ti
moti •o para dete~pera r de ella ei11,uieote d!a.
ea absol uto.
, ;¡• • .ÁL \.,,'- t ,.~ ¡·~<'.: .1¡ ce.
'"'
© Biblioteca Nacional de España
64 L
·¡ .

Eadem nocle • parenles quidam fideles addu-


xerunt ad Eusebium in areoarium Pontianum·
filium suum paralyticum, peten les ut baplizarel
eum: orans euodem baptizabit, qui baplismale
saoatus est, eL, solulo eliam vinculo lingure •,
1
laudabat Deum. "i
Tune Eusebius obtulit sacrificium, et parti-
cipali sun t orones corpore ot sanguino Christi.
Quod cum cogoovisset SLephanus Episcopus,
veni Lad eos, et gavisi sunt s i m u!.
IV.
Mane aulem facto • , redierunt Adria el Pau-
lina, qui, cum ea accepissenl de sauitale pueri ',
miratl sunt admodum , et corde compnncti •
slerneotes se petiorunt et ipsi se haplizari '. Hrec
videos Hippolytus gratias agens Deo, dixil beato
Stephano:-<<Domine Saocle, ne tardes co bapli-
»zare. » Beatus Slephanus episcopus dixit: -
<<Compleantur solemnia, et interrogatio cclebre-
»lur si vere cred;mt ', et nulla trep1datio in cor-
»de eorum remaneat, ut baptizentur. » Facta
autem iutefrogatione, indixit eis j ejunium 8 , et
cateclvzavit orones, et baptizavit eos in nomine
Tri-nftatis, et posito signa culo Chl'isti vocavi t
puerum Neonem, puellam Maria m: et obtulit pro
1 Eadtm ttoct• :aquella misma ~ cord• compuncli: Arrepenti-
noche. doe de corazón.
2 d aolulo tUam r:it~culo lingu«: 1 pdHrtuU ti lp.~i l.t bapl;!ari:
y d.. atada tamhiéo la ligadura idicron que también A ell03 ..,
de la len,ua, 6 curada t!UDbiéo
la parlli111 de la lengua.
r.
es bautizara.
' ti inltrrogalio «ltbrtlur ,; un
J J/ontJJUitm (acto: habiendo crrdonl : y cdébruo el neto de
amanecido. preguntarles ai ereen veadadcra
4 ,...tn ea acttpilltnt dt .roni- 6 realmente
1411 JlUtri : habiendo aabido loa ' india;it til J!junium: les or-
suctaos referentes á la curación denó el ayuno, 6 quo ayunasen.
del ni~o.
' !Jf
''\(. "' o(Y~r,,.e~·ftf,' r, • ,1• , ...,t fA< <:1(fe ro

© Biblioteca Nacional de España


65
eis, sacrificium, el participa ti suul orones: et
discessit bealus Stephanus.
Tune iidem reeenter baplizali ecepere habi-
tare in codem arenario eum Hippolylo, Eusebio
presbylero, et Marcello diacono; bona autem,
qure in urbe hahebant, erogavere pauperibus •.
Cumque jam res vulgaretur delataque essel
ad Valen auum iroperatorem, statim jussit illos
inquirí, spondens eis qui •eos inveuirent dimi-
dium bouorum ipsorum. Tune Maxilllus com-
·, mentarieusis • hac usus est al'te ', ut eos inve-
nire possot. Finxit se christianum esse ac stipe
degeulem • : el veniens in Ccelium montem ad
Aream Carbom~riam, mausit ibi meodicans. Cum
aulem trausieus eum sociis Adrias eleemosynas
erogaret, Maximus voleos experiri an ille essel,
quem qumroret, ait : -« Per Christum, quem
))credo, rogo, ut faeiatis misericordiam egestati
mere '.»
Adrias misertus illius jussit se illum sequi.
At dum intraret doroum, Maximus oorripilur a
dremooo, et clamavit :-« Viri Dei, ego divulga-
»lor sum voslri: video super me ignoro donsis-
>>simum: orate pro me, quia crucior igoe.» Mox,
illis orantibus curo lacrymis et sternenLibus se,
Maximus cura tus esl. Cumque elevarenl eum de
terra, clamare crepit : -«Pereant deorum culto-
»res : baptisimum pelo.»
Duxerunt euro ad beatum Stephauum qui

t boM .. ,, fi"(JQOU,.. pauptrib«J: eota estratagema.


diattibuyei'On entre los pobre~ los 4 o.c tlipe dtgt~;l~m: y que vi-
bienes ... . vía de limc»oa, ó meudigo.
' commtnln,.itntÍI: notario pú· s u& (af'i atit minri,.orJio'" ,.,,.
bUco, 6 mejor, lo que hoy llama- a/oli m·"': quo ten¡¡ái• piedad ó
moo rogiatrador do la propiedad. misericordia do mi indigencia.
3 ll11fl '1ft" t.tt ·u·tA: eo ,·alió de

© Biblioteca Nacional de España


66
illum e rudiens -demum baptizavit , factusque
Christianus habitare voluit una cum Stephano
episcopo aliquot diebus '.
Post mullos autem dies requisilus Maximus
commentariensis et non inventus, nuntialur Va-
leriano ipsum factum esse Cbristianum; qui mis-
sis aliis ex servitio in domum ej us, invcnerunt
eum prostratum orantem: tenenlesque duxerunt
ad Valerianum.
Cui ille :-«Sic, inguit, coocalus est pecuniis,
>> ut promissionibus tuts me f¡¡Jeres? »
Al Maximus :--<<In fide Domíni nostri Jesu
»Christi .»
Tune iratus Valerianus juss it eum prooci-
pitare per pontem. Postea aLLlem corpus inven-
tum Eusebi us sepelivil in cremeterio Calixli, via
Appia, XIII. Ka leudas Februarias. • I ntra cata-
cumbas invisitur etiam bodie locus Maximi ejus
inscriptione nota tus :. sed sublato corpore litulus
hic tan tu m superest : locM Af(lximi.
V.

Post lu'er. Valerianus, ma~na adhibi la diligen-


tia •, mis il septuaginta miltles, qui inventos •
Euscbium Adriam, Hip polylum, Paulinam et
filios, lcntosque aduxerunt ad forum Trajanum .
Marcellus vero diaconus occurrens exprobavit
Valeriano, quod amici verilalis ab illo jussi sint
leneri. -.,.
Tune Secundianus togatus • dixit:- «Hic est
1 oliq.,oc diebN-1: por algunos haciendo alarde do gran acti-
dfas. • vidad.
2 XIII. Kalflklat Febr:uaria1: • int"cnlo~ .. • . ftMOIAJUt: despuós
el vcin to do l~r.cro. do haber dado con ellos y rodu-
l magriB otfliibila dilign111a: efdolos fL pri~ión .
du•rrollando gran actividad, ó ' t•oot••: procurador.

© Biblioteca Nacional de España


/
67
»christianus, si cut el isli.» fntromissus' primum
Eusebius presbyler. Inlerrogavit eum judex:-
«Tu es, qui conturbas Urbem '? Tamen declara
»nomen tu u m.» Tum ipse: - <<Eusebius dicor, et
1>presby ter •. »
Tune judex prmcepit eum segregari, el intro-
miti Adriam. ·
Tune judex :-«Ex quo, inqui(, jure tibi
»abundantia diviüarum • et pecuniarum atnuen-
»tia, u t seducas populum '? »
Respoudi t Adrias :-«In nomini Domiui mei
>>Jesu Christi , de labore paren tu m • .»
Judex dixil:- «Ergo si parentum tibi hre ro-
~>ditates relictre sunt, tu ipsis utere, et non ad
»subversionem aliorum uti debes.»
Adrias dixil:- « Ad mea m, et filiorum meo-
>>rum, utilitatem expendo, et integre el sine frau-
»de utor.»
Judex dixi t :- ~<Habes !ilios vel conjugem'?>>
Respondit: - « Hi sunt mecum cateuali.»
Judex ait: - « Iutroducautur.»
Introducta estinlra velum • Paulina cum llliis
Neone el ~bria : sequebantur eos Marcellus dia-
conus et Hippolytus.
J udex <.lixit : -·<~ Isla est conj ux tua, el hi filii
tui? »
Respondi t Adrias :-« Hi sunt.»
Judex dixit: -« Hi duo qui suut? 1>
Respondit Adrias: - « lste beatos Marcellus

• Suple"'· 4 tú lobort ptarcatum ( '~"'


• Suplo ••m. mihi): las ungo adquiridas por
1 H<D quo jurt tib; ®uadanliCI el trab~jo do mio padreo.
dieWorum ( ul)? .... : Con qué de-- s intra. t'tlum: dentro do la
recho tienta ó poa.eet abundantes cortina (que oc paraba al tribu-
riquezM?... . , 6 ¿de dónde te;ie- nal de los rooo y del públioo ) .
noo "1, cte.

© Biblioteca Nacional de España


68
»diaconus , hic autem frater meus, servus Christi
»singularis.»
Tune judex con versus ad illos ', dixit: -
«Di cite ex ore vestro, quo nomine vocamini ?»
Respondit Marcellus: - «Dicor Marcellu s dia-
»conus.»
Jud(•X dixit Hippolyto : - « Die tu nomen
tuum.»
Hippolytus dixit : - « Hippolytus servus ser-
»vorum Christi.»
Tune jud<'xjussil Paulina m et filios segt·egari,
el dixit Adrim: - « Divulga thesauros, et cum iis
»qnibus intromissus es, sacrificate, et vivite;
»alias citius exhalabitis anima m amittendo vitam
»vestram .»
Respondit Hippolytus :- «Nos amisimus vana
>>consilia ',el invenimus veritatem .»
Dixil judex: - «Qure consensio fuit amis-
sionis '?»
Respondit :- « Ut projicieremur ' vana ídola,
»el inveniremus Dominum creli, tern:e et maris
»abyssi, Christum Dei filium J quem credimus.»
Tune jussit judex omnes m custodia publica
poni, el no u separari , ductique sunl in custo-
diam.Mamertini .
VI.
Post tridnum ' , adhibito in consilium Secun-
diano, et Probo •, in Tellure 'sibi tribunal par¡ni ..
t COANTIUJ qd il/01: VOhiéo- > p.,, lrldu• m : A1 oabo de
dOie t. ellos. tres días.
2 eano. contllio : vanas pro- • odltibilo fn contiliwm Stcun-
ocupaciones .. dioM, d Prol>o : habiendo admi·
l QU<» ron.~uulo fui& omi•aioni1? tido (al tribunal) i Secundiano
¡, Quó os habéi• pl'()puesto al re- y Probo para que lo aaeaorasen.
chaznrlas? , ., in Ttllun: en el templo de
4 Ul l•rf'jlcieremur: DorrH>ar. Tellus 6 Cibolee , situado entr~
l,-4

© Biblioteca Nacional de España


69
feci t, ibique omnia genera tormen lorum affel'l'i. •
El introducto Adriu ', iterum ~uresLio habita esl'
de pecuniis. El non inventis , ara jussa est in-
cendi anLe Palladem •, jussilque eos thus ofl'errc.
Qui omnes exspuentes judicem deridebant.
Tune jussil spoliari, el nudi ex ten si fustibus
credebantur.
Tune beata Paulina, cum acrius crederetur,
reddidit Deo spiritum.
Hoc videns judex, sententiam capitis dixit in
Eusebium et Marcellum ' , qui ducti sunt ad
Pelram Sceleratam •, juxta Amphithealru m, ad
locum Pastoris. Ibídem der.ollali sunt beatus
Eusebius presbyter et Marcellus diaconus XIII.
KalendasNov embris'. Corporaillorum reliclasuol
canibus, corpus Pauliore foras jactum est : qure
cuneta .alíus Hi ppolytus, qui el diaconus 8 , col e-
gil el sepelivit v¡a Appia, milliario ab Urbe •, in
arenario, ubi frecuenter conveniebanl.
Secundianus post bree suscepil Adriam et
filius in domum suam "cum Hippolyto, sollicite
perquirens de pecunia.
Responderunl illi :- <,Quod habu;mus in pau-

ol antiguo palacio do los Césares ció sentencia. do muerto contrt\


Y el Eiquilino, corea do donde Eustbio y Mareelo.
hoy "" encuentra la ba•fliea de • Llamada .. r por su proxi·
San Pedro. midad al oitio on que Tulia , mu·
t in,rodu':lo AdritJ : habiendo jer do Tarquino el So~rbio , hizo
eido introducido Adrias. pasar au carro por encima del
2
qure~lio lta.bila ut : so habló, cadáver do su padre.
6 se trató. 1 XIII. Kalt11dat No'Ctmbri•: el
S Rt non inver¡liJ (¡JtCUtiÍÍ$): Y veinte do Octubre.
no habiéndose encoutrado (el di- • r¡ui et (tmt) dia("'nu.s: que
nero). tam biéu orn diácono.
• o•" Palladtnt : dolnnte de t t:i<l Appiil , milli~Jrio ob Urb1 :
la imagen de Palas. El templo de en la vla Apia , á una milla de
Palas estaba próximo al do Ci- 13 ciudad. '
belea. •• IU.ft"'pil Adr{tlm tl filirn in do-
.,_ ' 41nltntiam capilil dia:il in mum •ucun : llevó á su ea.sa A
E1ut6ium et Mar~llum: pronuc- Adrias y sus hijos.
1
1
© Biblioteca Nacional de España

1
70
»peres expendimos' : thesauri nostri animm no-
'>slr::e sunl qu as perdere nullatenus volumus : fac
»quod tibi prreceplum est.»
Tune Secuudianus fecit torqueri filios.
Quibus p aler inquit: - «Constantes estote,
))filii.»
Qui duro c::ederentur, dicebant tantum : -
«Christe adjuva nos.» Post hrec jussil subjici
tormentis Adriam et Hippolytum, eosque lampa·
dibus inuri laleribus.
Hi ppolylus dicebat : -<< Ecce epulre sine corru-
»plione.»
Cumque multa passi essent,dixitSecundianus:
¡\
-«Cito levenlur de terra, et ferantur ad Petra m
»Sceleratom Neon filius et Maria soror, e l necen-
»tur in conspectu parentis.» Quo ducti gladio
c::esi sunl , jactaque ibi sunt corpora eorum. Qure
collecta a fidelibus, sepulta pos tea sunt in arena-
río eodem , ubi consueverant convenire via Appia,
milliario ah Urbe, VI. Kalendas Novembris '.
Secuudianus autem, cum omnia renuntiasset
Valeriaoo, post dies octo jussit parari sibi tri-
bunal in c1rco Flaminio •, a lque abduci ad se
Hippolytum et Adriam vioctos catenis, et voce
prooconis clamari ': - «Isti sunt sacrilegi , isti
>>sunt socrilegi , qui evertunt Urbe m • .>> El cum
iolroducti essent , Judex de pecuniis rursus
habuil quoos lionem, dicens : - « Dale pecunias,
»per quas vulgus ducebalis in errorem .>>
Respoodil Adrias : - « Nos Chrislum prmdi-
>>camus, qui nos de errore digna tus estliberare,
1 QurHI llohuimu..t i~• pa.uptrtJ > t)e llamO ael por<¡uelo cons-
r.rpendim''' : Lo qua teníamos lo truyó á ••• expcnoa• el cóneul
hemo11 dado para repartirlo entre Flaminio . muerto en la batalla
los pobree. do Can nas contra Anlbal.
2 VI. Kaltnd(',t Novtmbrit: el ' qui tl'lertlm' Urlnm : que tras-
vointisietc de Octubre. tornan la ciudad.

© Biblioteca Nacional de España

.
71
»non ut horoines occidam us, sed ut vi vificemus.»
Curo videret Secundi anus Togatus se nihil
proficer e, jussit maxilla s eorum plumbat is diu-
tissime creui ', a e voce prreconis dici: - «Sacrifi-
»cate diis thura i ncenden tes '.» Tripodem enim
curo thure ill uc fecerat Secundi anus portari.
Hippoly tus cruenta tus, clamaba t: - «Fac mi-
»ser, quod faci s , noli cessare. »
Tune Secundianus cedentib us parci jussit ',
dixitque eis : - «Jaro consulit e vob1s i psis ': ccce
»parco stullitire vestrre.»
Respond erunt illi : - «Nos para ti s umus
>>omnia torment a sustiner e : et quod tu, vol Prin-
»ceps jubet, facturi non sumus.»
Retulit Secundi anus Valeriano, qui eos j ussil
consum í citius ' iu cons pectu populi.
Tune Secundi anus pn-eccpi l eos adduci ad
Pontem Anlonin i , el plumbat is creui diutissi me
usque ad consum mationem eorum • : cumque
diutius crerlerontur , emiseru nt spirilum , et re-
licta s unt cm·pora eodem loco, juxta iosulam Ly-
caoniam . Noctu venit Hippoly tus diaconu s Ro-
ma ure Ecclesiro, atque sublala corpora via Appia
milliorio ah Urbe , in arenario juxta sepulcra
aliorum sanctoru m sepelivi t V. Idus Deccmb ris.'
Post menses novem , Romam venit femina
Martha no mine , grreca genere, una curo filia
Valeria, amb::e christiao::e, Adrire e t Paulinre con-
sanguinere. Curuque eos qurerere nt, nec inveni-
t plumlxalildiutiJJimt ~i: quo por vue&lro propio bioo.
foeaon at.otadoe un gran rato eon S qui tol jiUtfl tOIUUmÍ ciliut:
azotea con balas do p\omo . el eual •nnndó. que ac les diese
2 lhura inct.n:ltntt.t: <JUCman• muerto en scgu1da.
do incienso. G "-1'1'" ad con.tummatio.atm to-
l c.d1ntibau port1' jenJi' : dis- rum : huta que muriesen .
puso que ae dejar:> do atormen- ' V, ldw.t Ot.ctm~ri• : el nueve
tar Alos desfallecidos (mártires). de Dioiemhr6,
4 t.or~tl•lile 1'obis i1Mi1 : mirad

© Biblioteca Nacional de España


72
renl ', audientes eos marlyrio corona los esse,
gaviste sunt vehemenlcr. El inquirenles de cor-
poríbus illorum cum iuveníssent, ibídem diebus
ac noctíbus vigilan tos , in oralionibus permaoso-
runl usque ad anuos tredecim, reddeules in pace
spirilum Deo. Sepullre ibídem suul V. Idus Do-
cembrís iu honorem Chrislí Jesu Domiui nostri,
qui vivit el regnal in ~recula sreculorum. Amen.

ll.
ACTA. SA.NCTORUM NKMilSII 1 LUCILLJE 1 SRMPRON II,
RT SOCIORUM MARTYRUM. ,.

I.
Temporibus Valeriani et Gallieni imperalo-
rum, mullí christianorum declinantes ipsorum
srevitiam •, occullabanlur: alii vero se prodentes
martyrií palmam consequebantur. Dala enim fue-
ral lex , ut quicumque proderet chrislianum
oeeullum, orones faeullates ejus acci peret 1 el
honorem mili ti ro obtineret ' .
Tune beatus Slephanus episcopus Urbis, con-
gregato universo Clero 1 sic eos allocutus est,
dicens : -«Fralres, et commilitones mei, uudi-
»stis prrecep.ta diabolica s:eva vulgari . Si quis
>>christianus a gentili proditus fuerit, orones íllo
»faculta les ejus accípial: Vos itaque, fratres, re-
»spui te facullales terrenas, ut creleste reguum
»accipí<Jtis : nolite limere príncipes sreculi; sed
»orate Domínum Deum creli, el Jesum Cbristum
1
ntc invtnirt nL· y no l08 en~ 3 et houorMn milillat otJiillll'tl: y
contrasen . que gozase d~l lucro mili U.•·, ó
' dtclinanlt$ •'PJorum ttecWam: que se le concediese la dignidad
huyendo de su cruoldad. palatina que se llamó mílilio.

© Biblioteca Nacional de España


73
»filium ejus, qui potest nos eripere de manibus
>>inimicorum el diabCJli srevitia, et sure gratire
»socia re.»
Tune presbyter Bonus respondens , ait : -
.«Nos non taulum parati sumus facultates terre-
»nas relinquere; sed etiam sanguinem propter
»nomen Domini nosld Jesu Chrisli fundere, ut
»sic mereamur adi pisci gratiam .»
Cumque bree locuti fuisseut, orones clerici
postraveruot se ad pedes beati Stephani 1 atque
dixerunl esse apud Christianos' infantes adhuc
gentiles ot alios illis proximos nondum baptiza-
tos : quos ad se perduci atque baptizari peLie-
runt '. Jussit itaque beatus Stephanus, ut altera
die in crypta Nepotiana omnes congregarenlur.
II.
Faclo sequen ti die convenlu •, in eadem cry-
pla in ven ti sunt promiscui sexus viri et m uJieres
numero centum et octo, quos omnes idem Ste-
phanus in nomine Domiui nostri Jcsu Ohristi
baptizavi t, et signo sacri mysterii consccravil:
obtulilque pro eis sacrificium, quo participali
sunl orones.
Altera aulem die, ordinavit idem Slcphanus
res Ecclesi::e 1 commitens eas tribus presbyleris,
diaconis scptem, ac clericis sexdecim : sedens-
que docebat omnes de regno Dei • 1 et vi la retor-
na, ad que m etiam veniebant gentiles, ul audi-
rent, el baplizarentur ab eo.
1 di:nrunt t.tlf ttl'f'd chri-1thl· cía y se les bautiZAra.
n01 : dijeron que habla entre Jos ~ Faclo •"'flutnli di1 conrtnl# :
cri.slianos. Celebrada al dla siguiente la re·
2
qllOI' rJd • • ptrduri all)tt.e ba~ unión.
li:ari fll!li•runt : y pidieron que 4 doetbat ornne• d~ rf{JP~O Dei:
éatos fuesen !roldo• 11 su presen· ensoñaba a todos ell'eino do Dio•.

© Biblioteca Nacional de España


1

74
_ lnterea dum bree agerenlur , venit Nemesius
tribunus mili tu m, habensque filia m unicam, qum
a éunabulis ipsis apertos habens oculos penitus
non videbat'; el prostravi t se ad pedes Stephani
Epi seo pi .dice os : - <1 0 bsecro , dominei mi Papa, ...
»baptiza me, el filiam meam, ut et il a illumi-
»netnr , et oostras animas eruas de teoebris
»sempiter ois, quía nuoc usque semper in affii-
»ctiooibus pro cret.itate fili re mere fui.» Cui beatus
Stephanus dixit :-«Si credideris tolo corde tu o •,
»omnia tibi credeoti minislrab untur.)}
Nemesius dixit: - << E:go vero ab hac die ex
»loto corde meo credo Dominum noslrum Jesum
»Christum ipsum esse DtJum , qui el aperuit ocu-
»los cmci na ti : et e~o non invitus •, aul homi-
>mum persuasiooe , sed ejus advocati one' ud
»luam adveni sanclitate m.»
His dictis, slatim jubet Stephanu s euro duci
ad tilulum Pastoris • , ubi duro catechiza sset
euro el filiam ejus, secundum consuetud inem
Christian orum, el indixisse t jejunium usque ad
vesperum , cum diei hora appropio quasset ve-
spertina ', in eodem titulo fontem beuedixit , et
deponens Nemesium in aquam dixil :-«In no-
)}tnine Patris el Filii et Spiritus Sancti baplizo
»te.» El ad filiam Nümesii conversos : -«Credis,
»ait, in Deum PalrtJm omnipotentem'1»

~
• íJIHO a cunnb111i1 ip.d.t operlO$ rnción de Dios.
haben~ ocwlo1 pt11itu1 t10II uidtbat: li titulum Pa•tori1 : la parro 6

que teniendo abiertos lo• ojos, era quía del Pastor. Las primitivna
completamen te cieg" de naci- parroquias de Roma se llamaboo 1
miento. .Uuli, porque eran geoeralmtnto

1
2
Joto corth tuo : con todo lu la casa do un particular. 9.uo óote
corazón. . cod fa para el culto de Daos con
J f.Otl invitu~ : no ohligado, ó su cot·rcspondientc titulo do pro-
forzado. piedad.
"' ttul hominum flltlllrtctlone: ni 7 eum d;ti hora appropinq,tu-
por consejo de loo homLres ~~~ruputin4 : 3proximA.ndoeo la
s •Jut adt!OC(IIion• : por inspi- cafrla de la tarde.

© Biblioteca Nacional de España

l
75 •
Respondil : -«Credo.»
· --<<Et inJesum Christum Domioum nostrum?>>
Respondil :- ~< Credo.»
-~< Remissionem omnium peccatorum '?»
Respondil: - «Credo.»
-«Carnis resurrectionem? »
Respondí l: -«Credo, domine.»
Dumque levaretur de aqua ccepit clamare:
- «Ecce video hominem qui tetigit oculos
»meos , et lumen splendidum circa eum.>>
Tune baptizatam fi liam nomi navit Lucillam,
quam ipse elevavit de fonte . Tune etiam ccepe-
runt mullí ad vestigia beali Stephani Episcopi
pros~ernere se~ et flagitare cum lacrymis , ut
bapltzarenlur an eo.
Baplizavit itaque eadem die qua Lucilla illu-
minala esl, prom1scui sexus' numero sexaginta
duos , el deinde mullí, qui rem cognovissenl ex
gentilibus • occurrere • beato Slephano , viri bo-
nesli • potentes baptizari ah eo. Beatus vero Ste-
phanus, replelus gralia Spirilus Sancti, per
cryptas martyrum missas atque concilia cele-
braba t.

III.

Tune Valerianus, comperto quod • Nemesius


tribunus cum omni domo sua • Christo credidis-
set , el baplizatus esset, ejusque tilia illuminata

1 promiJtui u.:ru.~: de uno y ' eiri Aonuti: personas di.,.


otro 1oxo , 6 do ambos sexos. tin~uidas. .
2 qui rtm cog,.oeintn& ta: gen- comperlo quod.••• : hab1endo
lilibUJ: quo hab lan eabido el su- sabido que ...•
eeao por leetimonio do los gen- e r-um omni domo ''"': eon
liJes. loda ou familia.
S OCC!'rr •rt : (uerOD á bus.car.

© Biblioteca Nacional de España


76
esse t crecitate dep ulsa •, voc abít ad se
nem et Max imu m con sule s. ac retu lilGla brio -
inito que consilio ' dec reve rúnt , ut ubicomn ia:
iovenLus esse t Nem esiu s, sino aud ient umq ue
Tetur. Nem esiu s aute m, grat ia Chr isti ia pun i-
circ umi bat ' 0ryp tas et conc ilia mar tyrurobo ratu s
ubic umq ue inve niss et Chr istia num egen rn ; et
suis facu llati bus min islra bat •. tern , de
Veniens aute m quad am die sub noc
tio '. comperiL in via Appia ad tem plumtis sile n-
Val eriu m Max imu m sacrificare dre mon Mar tis,
sciens Nem esiu s, flexis gen ibus ora vil iis. Hrec
dice ns:
-« Dom ine Deus creator creli et terrr e,
»cousilia diab oli, et in nom ine Dom dissipa
»Jes u Chr isti quern mis isti in hun c ioi nost ri
>>conlere Sata nam ut resi lian t hi a laqumuu dum ,
»el relin qua nt mauufacLa ídol a, et le Deu eis ejus ,
>>lorem patr em omn ipot ente m et Jesu m mcr ea·
Chr istu m
·»filiu m tu u m agno scan t. >>
His dict is, stat im Max imu s a dremone
piLur, et mag na voce c lam ans clixil : - corr i-
>>Sius Chr istia nus me ince odit : ecce ej «Ne me-
»me affligi t. »- Ead em hora ' egressi us o ratio
nue runt Nem esiu m. Dum que tene relu gen r
tiles te·
et
mel iis affic erel ur ' , Max imu s con sul suif con tu-
dremone exp irav it. ocat us a
Dux erun t illi Nem esiu m ad Vale rian um
pala tium Claudii cui dixi t Valerianu:< : -<< in
>>si, ubi est prudeuLia lua qua m sem por Nem e-
»consilio et acli bus roboratam • '? Nun nov imu s
quid nos
1 a.eil
a~ dtpt~ll!a: habiéndo.. loncio do la noche .
solo quitad o la ceguera.
2 G E~ddm. ora : En el mismo
iniloq m con&ili": y tomada instan te.
una re!SOlución. · 7 ronll4nuUi~t a(fi~relur : su..
3 drcumUJ''' ; reeorrfn.
~ tlt 1uU (aral hli"w mini.JII"G-
r..ra improperios.
1 coruilio et aclibNI (tuia) robo·
bGl: le aocor rla con sus hnbere8. ral(Jm : confirmada por tu&pala•
s tub noc4it filtnlio : oo el si· bro.s y tus obras.

© Biblioteca Nacional de España


»nescimus quid siL melius, quid ve delerius~ Tu
»lamen fac quod tibi melius est. Nos te hor-
))tamur, ut , cognita ve rita te, non deseras deos
>>quos ab iucunabulis • coluisti. 1>
Nemesius dixit cum lacrymis:- « Ego qui-
»dem infelix at.que peccator semper de~erui • ve-
»ritatem, eL effudi sanguiuem innocentem : mise-
»ricordiam Christi Filii Dei adeptus, cognovi
))jam creatorem meum (licet sera pcanitudine) ' ,
»Dominum creli et lerrre , et Jesum Christum
»filium ejus, cujus baptismo su m redemptus,
»qui aperui t oculos filire, quod nullus medico-
>>rum potuit facere unquam; qui etiam oculos
»noslrorum· cordium illu minavit, ut, resi piscen-
» tes a superstitione idolatrire, ad verum lumen
>>Christi veritatis couverteremur. Hunc timeo,
»h.unc adoro, i.r.si cullum mere se:vitutis .offero,
»ejusque aux1hum semper reqmro, ommaque
»id ola manufacta abjicio ', qure dremonia esse co-
»gnovi, hominesque decipere, perdere, el in mor-
»tero relernam damnare. >> ,
Valerianus dixil:- << Cognovi carmina lua '
»quibus bomicidium perpelrasti in consulem
)>Maximum •, ut magicis artibus euro iuterfice-
»res, et christianos ri tus adversus salutem no-
»stram ct rompublicam nitaris exercere. »
His dic tis, ira tus jussil euro priva lre custodire
mancipad '. Fecit et presentari Sempronium ere-

1
ob ineunobldit: desde la in .. S cormino lua, quibr.&~ .•.• : t-ul
fancia. imprecacione1 m'gicae 1 con
2 dnt roi: desatendf. que ....
, lietl~tra pttnilu.dint: aueque i in COMUlfrn UatDimum: en
con tardfo arrepentimiento. la peroona dol cónsul Máximo.
4 omino91U i tolfl. mant•{octa. o.b- 7 jN.ttil tum priNb ewiOdi~
jicio: y rcchno loa !dolos que nt.tJtltipari: mandó queso le ence~
pronuncian orl\culos, y que son rras~ en ltna cárcel particular.
hechos por mono del hombre.

© Biblioteca Nacional de España


78
ditari um ' ejus, requir ens ah eo faculta tes Ne-
mesii : filia roque ejusL ucilla m , cuida ro sacrilegre
feroiu re, Max1ma nomin e, fecit depulari custo -
dire '.

IV.
Alia die jussit Semp roniu m tradi Olympio tri-
buno , et discut i sub prena rum exam inatio ne.
Cui ille :-«Cognovisli quare nobis es prresen-
»latus'?>> Illo tacen te, subju ngit Olym pius : -
«Aud i me, Semp roni, et fac quod juñen t princ i-
»pes; alias vanis prenis interi bis. Offer nobis
»faculta tes ex integro Nemesii ', et sacrifica diis,
»el vi ve felici ter.»
Semp roniu s dixit: - «Si faculta tes qureris
>>Nemesii do mini mei, cunet a pro Chris to tradid i:
»ejus enim fueru nt et erunl. Si sacrit icium me
>>offorre compellis •, faciam illud un uro curo do-
>> millo meo Neme sio, Cbris to oJI'erens sacrif icium
>>laud is.» Tune ira tus Olym pius dixit : -«Ex ten-
»dite euro in catast a ot macta te fustib us. Afferte
>>ante euro tripodem et deum Marle ro, ut sacri-
»ficet. » Allatu m est simul acruro rereum Marti s
una curo tripode.
Quod curo vidiss et Semp roniu s ' , dixi l:-
<(Conteral te Dominus Jesus Chris tus filius Dei
, »vi vi.» Sensi mque liquefactum simul acrum de-
fl.uxi l.

' crtdilorium : adminiatrador ltgro Nfmuii : pr<!&éntanoa ente...


ó apoderado. ros lo• caudales de Nemeaio.
2
Lucill4m. cuidam ucril.tglf.l 4 Si lru::rifiei
um me o{{frrf com-
{fminw.... (ecU dep"ta.ri cu&lodire: pellis: Si mo obligas ~ofrecer un
é hizo quo se ooonrga ra do guar- sacrificio.
dar i Lucila cierta sacrllega S Qu.o d ( •imul~rum.) eum ei·
mujor. diml Stmpron iw: Y habióndolo
.l Of(er nobi1 (ocuUaUI «Ji in• vislo Sompronio .

© Biblioteca Nacional de España


7'9
Stupefaclus Olympius jussit eum in cuslo-
diam domus sure perduci, dicens :-«Ha e nocte '
>>universa tormenta in te experiar.»
Veniensque Olympius ad Exuperiam uxorem
suam, dixit ei de simulacro Martls, Christi no-
mio¡¿ resoluto; cui illa ait :-<<Si tanta est virtus
»Chrisli, qua m tu enarras, melius est nobis re-
»linquere deos, qui nec se, nec nos possunt ad-
'>juvare, et illum qurerere, qui illuminavit Ne-
»mesii tribuni filiam.» .
Tune Olympius jussit Tertullino domestico
suo, ul Sempronium in honore haberet ', et the-
saurus ah eodem requirerel. Sed eadem nocte
ipse curo uxore sua Exuperia el filio suo ad Sem-
pronium venit; omnesque prosternenles se ad
perles ejus, dixerunt : - «Cognovimus virlu lem
»Christl : petimus a te baptismum.»
Sempronius dixit Olympio :-«Si pmnilen-
»tiam egeris una cum uxore tua, el filio luo,
>>omnia vobis minislrabuntur.»
Olympius dixil: - «Modo coguosces me ex
»Loto corde credere in Dominum quem tu prredi-
>>cas.» El stalim aperuit cubiculum suum ubi
habebat Lararium ' , et in eo simulacra a urea, et
argenten ellapidea, dixitque Sempronio :-«Ecce
»in tua sunl potestale; faciam, quod juheas.»
Sempronius ei : -«Hrec omnia idola manu toa
»confringe : a urea, et argentea igne confla ', et
>>in necessitates pauperum eroga, et tune sciam
>>le loto corde credere.» Cum boc facerel Olym-

• ul Stmprortium in Aonor1 ha- daban las estatuu de loo Diosea


btrtt: que tratase ll S..mpronio Larea.
con todo roopeto y consideración. 3 auNa.da,.genlto (idoln}ignt
2 J.,orarium: el
Larario, espe- et>nfla : derrite en el fuego los
cie de capilla que habla ea las ídolo•. de oro y plata.
cuas ricas, y en la cual se guar-

© Biblioteca Nacional de España


80
pius, audita est vox dicen lis :-« Rcquiescel in Le
»spiritus meus.» Bree audiens Olympius curo
uxore cceperunt nimium roborari, ac magis spi-
rilus calore fervere, el ad Baplismi mysleria
quamtocius properare.

V.
Nuntiavit hrec omnia Sempronius Nemesio,
qui relaxatus 1 feslinans perrexit ad Sanctum Ste-
phanum, et omnia per ordinem pandit ' . Beatus
Stephanus bree audiens gratias relulit Deo omni-
potenti ac Jesu Christo filio ej us, perrexitque
noctu ad domum Olympii. Cum pervenisset, pro-
cidit ad vestigia • beali Slepham Olympius cum
oxore el filio : flc~gitansque baptismi sacramen-
tum ostendit coufracla ídola omnia.
Roe videos beatus Stephanus episeo pus dixil:
- «Gralias libi agimus, Domine Jesu Cliristi, qui
»dip;natus es servís tuis misericordiam condona-
»re •, ut eos erueres a dremonum erroribus, el
»cong•·egares velut triticum in horreo tuo. >>
Tune catechizavit eos ecclesiastica tradilio-
ne ' , et ba ptizavit quotquot crediderunt do mi
Olympii, una curo ipso Olympio, uxore Exuperia
el ti lío, que m Theodulum nominavit , obtulitque
sacrificium pro eorum redemptione.
Factum est autem post diem tertium , ut a u- C..
dirent bree omnia Valerianus el Gallienus, et
nimio furore succensi dixerunt:- « Ablatus est

1 rtloa;ot.,.: regocijado. ' mittrirordicnn f"''ndOndrt: con-


2 om"i4 JUr ordilum pa.ndil : ceder misericordia.
Lodo &<~lo refirió punto por punto. ¡ t~:de.ciatlicG Jrt1dition1: segUn
s procidi& ad mtiaia : se arro· la tradición de la Iglesia. •
jó !\ lno plantAS

© Biblioteca Nacional de España


81
»Deorum cultus a supe rsti tiou~:~ Christian orum '.»
Moxque Nemesium ac Lucilla u1 absque aliqua
audienlia duelo:; Via Appia, aJ lemplum :Uarlis,
ipsam Lucill:nn f~Jcil aule palris oculos jugulari,
quam paler ad cmlt·~tem gloriam marl_yt'iu coro-
nataw pi retl uuletl l vtdeus, magno gauuio affeclns
esl': ipse vcro Numesius ca pi to truucatur inler
viam Laliuaw el Appiam VIII. KJ!cud.Js Septem-
bris •, cujus corpus collectuw bcatus Slephauus
sepelivil juxla locum ubi dccollalus esl, Via La -
tina non tongo <L b u rbc.
Alia vero die Valeriauus jussit Semproniuw,
Olympium , Exuperia m, et Tbeodulu m iilium in
Tellure ad publicaw audieutiam voco prrtlconis
adduci.
Quibus Valeriauus : - ·,cur uou cousulilis vo.
»bis ipsis, et adora lis deos quos scimu:; guber-
»uare rem publicaru nostr¡¡mqne salulem? »
Sewproni us respoudil : - «Nos gubernal Chri.
»slus qui uos ad hauc perduxil gloriatU .>>
Gallienus dixil Olympio :-« Adhuc difiero
»p<euarum in ferro supplicia •, quotl lu semper
»lleos udorasli, el a!iu:; ¡¡([ lwc i psum com pel-
»lebas.»
His Olympius :-« F.;ci, folcur, el lUO preui tct,
»ct incessanler lacrywas fuudo .»
Tune ad Vaierianum Gallicnus con versus ail:
- «Si isli mox exliucti uou fuorint, cuneta civi-
.
1
»tas ad sectam ipsorum concunel.>> Decrotu ita-
que in eos senleulia • ut igno combure rcutur, ad
f Abloh11 ul lHonun cNII...t& a el veinticinco de Asosto.
tuperllrtione Chrilfiar1oruna:
la 80• 4 ,ldhuc di({tro J).AJnarum ;,, ..
pe~tición de los Orislianos ha (e,.re fll])plidr,: 'l'od1.4\'la. aetarüo
hecho ueeapal'CCCr el Culto do los a~·litntto lo:; tormonlO."'.
dioses. 5 Dtcnkl itt~qut Íll co • 11ntMtin:
2 m¡¡gno gcuuiio a(fecl•;, ul: Y WJI, pronunciadn contra ellos
•intió grao gozo. :a t.ePteocitl.
3 Vlll. l\ul4~tdas StJ•kfra''' i•:

© Biblioteca Nacional de España


82
slaluam Solis ', juxta Amphilealrum ducli sunt;
ibique fixis stipitibus, coogestis sarmeotis, ua-
vium stupa igne apposito 1 cremari jussit, cum
illi flammis valla ti • dicereut:- << Gloria tibi,
»Christe, quinos dignalus es curo sanctis mar-
»Lyribus congregare.}> Quorum corpora a clericis
noctu sublata •, cum hymnis ex more a Stephano
sepulta sunt • pridie Kalendas Novembris .

III.
AC'l'A SANCTORUM S'.c-EPHANI l'APtl•: ll'l' TARSlCII
ACOLYTI 1 MAR'l'YRIJM.

Post mullos dies Valerianus el Gallienus, ut


Slephaous ac Romaore Ecclesioo clc rici inquire-
rentur, preoisque afficerenlur, proposilo edicto
jusserunf •. Tum accidit, ut duodccim ex clero
romano tenerentur ', oempe Bouus, Fauslus,
Marius 1 Primitivus , Calumniosus 1 Joannes,
Exuperanlius, Cyrillus, Theodorus , Basilius
Castullus et Honora tus, qui absque audieolia •
s tatim capitibus truncari juventur: dccollalique
s unt Via Latina juxta formam aqureductus • :
quor um corpora collegit Terlulliuus 1 et possuit
jux ta cor pora Jo·vini et Basilei, Vi a Latina Kalen-
dis Augusti •• .
1 fJÜ .dal,,un S oH.J : a.l pie de ' El orden eiJ : 11011'""llo, dit8
l~ ettatur. del Sol. Valtrianw t i Ordlil nU.J Ju.ul run4,
2 /lammiJ ~alln li: cereado3por ul Sl1plaanuJ , etc.
las llamas. ; lmtrtRittr : rutrOQ ttpri.aiO•
Quor"m t'Drpom.. .. ,., ~lol4:
:. nadas.
y sus cuerpos recogidoo. • aW?u• nuditnllt•: aln oirlos,
4 , .,,.. hytnni• a mort o S~ 6 siu juzgarlos.
plttmo upult(J. 4llnt : fueron sepul· t j u.l.'I.J (or tnam nq u~ducttu:
Lados por San Es1eba.u , ento- junto á la eanal del acueducto.
n>ndo himnos ee¡¡un costumbre. tt Kalt ndiJ Auqr~IU: el dfa pri ..
' prldie Kolend(u Noetmbrit: el ancro de A¡¡oi(O.
dla trein ta )' uno de Octubre.

© Biblioteca Nacional de España


83
Hoc audiens Stephanu s vocat ad se Tertulli-
nuro, ac de regno Dei et vi la relerna euro eru-
diens , el in albis posi tu m prtlSbjlerio cousigna -
vit' : cui ínter cootera sancta monita prrecipue
iili maodavit , ut sancta martyrum corpora re-
quireret.
Qui post biduum a baptismo suo, ductus est
ad Valerianu m, jussusqu e est, ut Olympii facul·
tates proderet. Cui Tertullinus : -« Si faculta tes
»Domini mei cupis, reter·nam vi l,am cousequi po-
»teris, quas ille pro Chris lo moriens in reterna
)>vita suscepil. )) Cui Valerianus : - « Ergo , in-
»quit, facultates Domini tui vitam prrestanlh>
Respondi l Tertullin us: - « Regnum perenne est
))Christi Oomini nos tri, qni habet potes La tero
»mortis el vitre.»
· Valeriann s ad suos converso s, ail:-<< Vide-
»tur hic effeclus insanos •.)> Jussitque itlum fu-
stibus coodi, et latera ejus facihus iufh¡uunari.
Post hace traditur Sapricio judici, qui tribu-
nal sibiJ>arari fecit in loco, qut dicitur Mamerti-
ni •: in e post multa ac varia tormenta educlus
est, el Vi a Latina •. secundo ab Urbe lapide •, de-
collatus Kaleudis Augusti •. Ejus reliquws beatus
Stephanu s Papa collcgit , ac in crypta arenaria
sepelivit.

1
pretbyt,rio coMignnit : le te inrMior Ser\~¡, Tulio, 11exto
ordenó ~e po·e-bft •ro . t'OY do ltomtl , por cuyn raY.ó•t so
2 v;l..hlrlu'(' ~'{{lf'ht (tlfll} in· le d16 tle'4de entonee. A e~to e:t-
4nn•r.t: P aroec que éste IC ha labnz,l. dondct cra,1 aherrojados
VPelto loco. lo5 primtrOi en,t•anos, el nom ·
s La prisión Yamertina . que bre de r'ttb•r r. li·m•••ll.
eontenfa dos calabozos abil"rlo.s 4 f'i11 LaHn'l . en la Via La-
en la roca dol (Japlloho. 1\nco tina .
Mal·cio . cunrto rey de ll.mna, s Sec•m'l l a 1> ur1J4 l~tJ>id• : á doe
lué el primor autor de esta pri- millas do Roma.
oión, quo amplificó con un se· 1 KaiM•Ii• Aog••lí: eldfa pri-
gundo departamento oo la p..r- moro do Agosto.

© Biblioteca Nacional de España


84
Sequenti die Valerianus misil milites qui te-
neroot healum Stephanum •; ten tu m ad se perdu-
ci jussit', ac dixit: - ·< Tu es, qui reropublicam
»couaris evertere, et suasiouibus tuis populum a
»deorum cullu recedere suades ~ 1>
Ad quem Stepbanus: - « Ego qlüdem reropu-
nblicam non evcrlo; sed popu1um moneo atque
»hortor, ut relictü; dremoniis qui in idolis coli
»solcot, Deum verum agnoscut el quem misit
»Josum Christum.» Tune jussil Vulerianus euro
duci ad toro plum Martis, ibique senteotiam ex
tabella recilari '.
Pcrductus beatos Stephanus a roilitibus extra
muros, Vía Appia curo pervenisset ad Martis
templuro • elevatis in crelum oc ulis dixit: - « Do-
» mine Deus Pater . qui destruxisti turrim confu-
»sionis Babylone •, destrue !ocu m hunc , in quo
»diabolus superstitione decipit populos.» Tune
fact.o tooilu una curo fulgore , et coruscatione,
percussoque templo, ex parle corruit •: et milites
fugi entes reliquerunt Stephanurn solum. Beatos
vero Stephanus curo suis perrexit ad proximum
cremeLerium Lucillre , uhi mullís verbis exhorta-
t us esl suos ad tolerantiaro marlyrii ', et pro iis
oblulitl:iacriüciurn Deo oronipotonli.
Audiens hrec omnia Valcrianus misit ad euro
capiendum milites: inveueruntquo euro sacrifi-
ciuw Deo ufferentem . Qui iutrepidus el constans
per6cieus iucepta mysteria , in eodcm loco ante
1 qui lllttN!tl ~:~tum Sltnh!t• al IA!mplo do Norte, en la Vla
num : f. prender á San E•IA!ban. Apia.
2 M u ptrduri j u1il mandó ' BaiJylont: en Babel.
que luese llevodo 6 <u presencia. ' PfffU-IIoq"' limpio, .,.., parle
J t&iq''' unfmt'cam e.» l'lbella com•ir : y herido el templo (por
r~tilf•ri: y que aUf so le leyera la el rayo), ee huudi6 en pbrte, 6
ecntencia con el ot•igioal delante. una parto de ól.
4 f'•'a Appir1 rum t~rce~Jiuet o.d 1 nd toloranMtJm ttlartyr-ii: á
IMIJtlum A/r¡rtf•: habiendo llegado sufrir e1 marlirio.

l © Biblioteca Nacional de España


85
altar!\ in s ua decollatus est sede. IV. Nonas Au-
gusti '. Factus est ibi planctus magnus Christia-
norum , quod taulo pastore essenl orbat. ' . Sepe-
licrunl corpus ejus cum ipsa sede sanguiue ejus
aspersa iu eadom crypta in loco , qui dicitur e<a·
meterium Callixti.
Hic constituit • sacerdotes et levitas vestibus
sacralis in usu quotidiano non u ti , nisi in eccle-
sia tantum. Hic fecit orclinationes duas per men-
sem Docorubrom, presbyteros sex, diaconos
qui nque , et episcopos per diversa loca ' lres.
Alia die milites invenerunt Tarsicium acoly-
tum Christi corporis sacramenta portalero . Di-
scutientibus quid gereret, ille indtguuru putans
porcis prodere margarita:;, nequaquam voluit de-
tegere sacrosancta Mysteria •. Qui euro tandiu
fustibus ac lapidibus mactaveruut •, quousque
spiri tu m exhalaret : revol u toque ejus corpore ' ,
nihil valuerunt de Sacris !llysteriis reperire •.
Eadem :iie collegerunt corpus Sancti Tar-
sicii , el sepelierunt euro in coometerio Sancti
Callixti Via Appia . Coaduna laque ecclesia Chri-
stianorum, ordinavcrun t inlocum boa ti Stepha-
ni Sixlum , natione Grrecum, patria Atheuien-
sem, episcopua, ' , IX. Kulcndas Septombris .. ,

t IV. N()nll.' A•1g¡nH: el do&de ' Qtti t tm41i'fr.di'' (wii1Ju1 4C In.


A~o,to . pidibu1 ma.t'ltt\·,.. ni: lve cun.lcsde~t­
quod lan'o lV-IIIOrl tJJinl orba· c"rgaron durnnt~ mucho tiempo
li: por h~llorae que1ndo hu~rfa­ palOil y pedra~.,. •obre ~l.
\ n<lll do. ... , 6 haber perdido tan
gran pastor.
7 rtroi•Jioque 4}U• t"'rfON : y
habiendo t~t;l ... tr-ado su cuerpo,
s comfitull: d i~tpuso . • nihil t:tJluerunl rlptr ,., tlt S4-
' pn- dir'fri CJ I0<\1 : para dietin· cri• li!Jdwih: no pudie:-on en·
tos puntoo. eontrar ra.;-tro alguoo de tos un-
' Et 01 deo es: ill1 putanJ indi· tos ~li.!t.ertO!.
gRum prol{el"' m<lrgtrritrr-t po,.,..;$, t ordirvtrtrunl. ... epi&,'Of'Unt :
fltqunqurrm rolu{l dellgertJ )ly1ttru• consagraron como oha~pD.
...,_ Sacrotancta ( mih'libut) dltctdimti· 10 /X. Kalfndat Sfpl4mllril : el
bu8 quid gtrtret. veinticuatro do Agooto .

1 © Biblioteca Nacional de España


86
Valeriana IV, et Gallieno II consulibus : apud
nos autem regnante Domino nostro Jesu Christo,
cuí est gloria et imperium in srecula sreculorum .
Amen.
IV.
ACTA SANCTI CORNELll PAP.I€ ET MARTYRlS.

l.

Gornelius, natione H.omanus, ex patre Casti-


no ', sedit anuos tres in episcopatu , et clies
decem. Hic sub Cresare Gallo martyrio corona-
tur. Sub hujus episcopalu , Nova tus Novatianum
extra Ecclesiam ordinavit, et in Africa Nicostra-
tum. Hoc facto, confessores qui defecerant a
Cornelio, cum Maximo presbytero qui cum Mose
fuit, ad Ecclesiam sunt reversi • , et fac ti s unt
confessores fideles.
Post hoc Cornelius episcopus Centumcellas
pulsus est •, et ibi scriptam epistolam de sua
confinnatio ne • missam a Cypriano (qua m Cy-
]>rianus i u caree re s uhscri psi t et dedi t Celerino
lcctori) • suscepit.

1
r.:l'} J•alr< Ca1tin.o: hijo do Oas- 4 dt IUB confirmaliont : eobre
ti no. su confirmación - El orden t8:
2 ~h\ximo, y mucho~ otros olaua,.epll ibi ep;JIOl(lm I Cf'Í(IIarn. 't.
ind ividuos del cloro Romn.no. 1!8 de ¡·on!frmflllon•, mi.t.aam , etc.
dejaron s:&ducir por NQvaciano, • Lector. Segunda orden ecle-
cuando se hallolJan pre~os fJOrla siástica do lat: cuatro menoro¡.
fe ; maa lut~o al,andonaroo el Su oficio, en los primero! aili(loa
cisma y volv&,eron al seno do la de la lvle•ia, era leer en pdl>lico
Jglco>a. á los tiele.t las Sagradas Escri-
3 Cent••mNilnt P''úw t•tt ; lJuó tur:J.S.
destonadu Adivita· Vcccbia.

© Biblioteca Nacional de España


R7

II.
Eodem Lempo re audi vit Volus ianus episto lám
acceptam a beato Cypriano cartha gineus i episco - .
po 1 , et misil Ceutum cellas , el add uci jussit bea-
tum Corne lium, quem jussit sihi cum prrefeclo
Urbis in Tellur e noctu prrese ntari; cui ita dixit:
-<<Sic dclinis ti 1 ut nec Deos consid eres ' , nec
»prrecepla Priuc1pum audias 1 nec nostra s minas
»Limeas, et contra rempu blicam littera s acci-
pias, et diriga s ?»
Corne lius episco pus respon ditdic ens :-«Eg o
»de corona Domini mei littera s accepi et direxi
»et non c:ontra rempu blicam, sed magis spirituali
consilio ad anima s redime ndas.»
Tune Volus ianus, iracun dia plenus , jussit os
beati Cornel ii curo plumb atis credi , et prrecep it
euro duci auto templu m Marli s, ul adorar et:
quod si non fecerit, dicen s, capile trunce tur.
UI.

T une Cereal is, cujus cura Cornelius custod ie·


batur, rogavi t beatum Papam , ut venire t in do-
muro snam, alque v isi taret uxorem suam , qure
annis quinde cim jaceba l paraly tica • : eral illi no-
men Sallus tia.
).. Ingres sus esl Corue lius domum Cerealis curo
1 duobu s presby teris et uno clerico lectore. Dixit
hanc oration em beatis simus Papa :-« Domin e
2
1 a,.dioil Yolu.1i<nuu epl1tolmn Sic dt/i1ti1U) ''' ttec D«N con·
a.ccep•cun ( C.f'8) a beatu Cypriano "!'dtrc•: has dec\dido ya no res-
Corlhagin ttul e{litCOJJO : supo Vo- petar 11 los Dioses.
luaiano que oehabla reeib1do una J onni•q,.;M,.cim jactbnt paro·
oarta de San Cipriano, ol.lispo do lylira: quo estaba paralítica ba-
Oartago. ci(l. qoincc anos ..

© Biblioteca Nacional de España


88
»Dens, crealor omnium visibilium el invisibi-
»lium, qui digna tus es ad noB peccalore!' venire
»nl nos salvos faceres, tu erige allisam ' hanc
»famulam luam, el dona <'i misericordia m lunm,
»si cut c~-eco !lUlo donasti !tunen ad c;ognoscendnm
»gloriam luam.» Et tenens mnnum Sallustire
rrexil ea m dicenr, : - « Jo uominc Jesu Chrisli
Nazareui surge, el sla super pt'des tu o~ • .>> Qure
protinns surrexit clamans , el. dicuns: ·-«Vere
>1Chrislus est Dens el Dei Filius.>> Oeinde dixit
Cornelio:- « Por Chrislum haptiza me.» E Lcur-
rens implevi l vas, el attulit ci.
Viso tanto miraculo, milites quoque qui eranl
cum Cercali, omues se ad Cornclii pedes possue-
rn ut limculcs alque peten les se quoquchaplizari.
His omnibus ' ,videos Cornclius Dei mauum,
hnplizuvi t eos, el oLLu li l pro cis sacrificium , et
sic participati sunt omnes corpore et sanguino
Domioi.
Audivil hrec omnia imperator, el millens te-
nuil orones qui oran! ex do mo Cerca lis credentes,
cum militibus baplizatis, gui simul cum beato
Cornelio ducti sunl ad sacnlicandum. )
IV.
Dncti suul aulcm ex Ira muros porl::c Appi<e ad
lcmplum Marlis, ul sacrificaront; sed illi fucere
nol cn t~s atque exspuenles io templo dccollali
snnl simul cum Leatissimo PJpa, numero viginli ·.
unus, el. CIIUI Cerea Ji et uxorc sua Salluslia X VIII.
Kalendas Octohri:; •. Eodem vero nocle veni Lbeata

t al:it·lm: enferma, ó impo- : llit omnibut: En todu cttns


oibilil:lda. coEa•.
' ttG su¡w p<dt~ tuot: trote • XI'I//. Knlmdns Oetobrlt: el
ROIJre lu'l pie&. dla catoren de Septiembre.

© Biblioteca Nacional de España



89
Lucina cum clcricis et familia sua el rapuil cor-
pora marlyrnm , el sepelivit in agro suo , iu
crypta ubi cst rmmeterium Callixli.
Cessavil ep1scopatus ' dies trigiota quinque.
Cornolius jaro ante passionem suam omnia
Eccle!:ire bona tradidit Stephauo archidiacono
suo. Hic fecil ordioaLiooes duas per mensem De-
cembrem , et ordinavit presbyteros quat.uor, el
totidem diaconos, Episcopos per diversa loca
numero septem . Epístolas, at.quc decreta Epi-
scopis, et ca tholicis viris perdiversa loca direxit..

V.
ACTA SANG'l'Jl'. SAiliNA'E lLl.USTRIS:'IM.E MATRfJN~
MARTYRIS.

Romre ', in Aventinu ', in pago Vindinensi


ad arcum Faustini , natalis beatissimre et illu-
strissimro Sabinre martyris, qu re fuit nxor prre-
clarissimi cujusdam Valentini, et filia Herodis
metallari; ', qure passa est Adriano imperante,
sub prrefecto Elpidio.
Hanc beata virgo Serapia , cum domi ejus
converllnret.ur, persuasil de fide Domini .Iesu
Cbrisli '. Qure postmod um eamdem virginem
usque ad eumdem locum passionis secuta esl ' .
El en m ei pr:llfectu5 Berillus diceret: -<<Quid
>)libi ipsa derogas? Aul quare temclipsam vilem
»reddis? Ant quarc non consideras q11re e:; ', aut

t Ctuarit epilcop'IIUJ: &.tovo 5 lSI onten es : brota rirgo. Se-


''acant61a 1Hla el!_i~op:.l. Npi(l ptr1•m•il h'lnll d' fidt , etc.
2 /l(ltnta: Rn Roma. ¡ lt.tqut Gd tiUitdfftl lGrfWl rru•
' U no do loo oielo collados .til>nl& •ecula tll: 1:\ 11iguió hMt."\
aobrc que luólundadn Roma. el n>i$mO 1ug3r en quo oo veriGeó
• metallorii: dedicAdo it la ex- su marLirio.
plotación do minM. 7
q"!e #.J: qui6n cro9.

© Biblioteca Nacional de España


»cujus filia es? Conjunxi sli te Christian is et obli-


»ta es natales tu os ', et memoriam tan ti viri cujus
»fuisti, el deorum quorum ira m vereor ne incur-
>>ras. Revertere magis ad domum tuam, etdimitte
»hanc nefanda m qure m a lAficiis te e l _piures de- ,.-
»mulavit a cullu deorum ' .» 1
Beata Sabina respoudit :-<<Illius sanct.re puel-
>>lre , de qua dicis, maleficii s, utinam et tu sua-
»dereris •, sicul el ego suasa su m, el ah immun-
>>dis recederes idolis, el verum el cerlissim um
>>agnosce res Deum, qui bonos ad relernam vocal
»vitam, el malos in preuam relinquit perpetua m!»
Quod Prreses audiens, reveritus • illam di-
misiL.
Ut vero beata Serapia g loriosissi mo martyrio
corooata est, illustrissi ma Sabina colligens r eli-
quias ejus, celebratis vencrabil ibus exequiis , ut
thesaurum sempilern u m vel preliosam Margari-
tam reposuit in monumen to suo, quod ipsa sibi
cum summo s tudio et ornntu fecerat. Deinde in-
terpositis aliquot diebus •, comprehe nsa judici
Elpidio pn:esenta tur.
Quam ille videos: -<<Tu es, iuquit, Sabina
»uxor quondam Valentiui illustrissim re memo-
>>riro • et fi lia Herodis ?>>
Cui Sancta matrona respoudi t: -«Ego sum,
>>el gratias ago Domino meo Jesu Christo, qui me
>>peccatri cem per sanclam fam ulam suam Sera-

t obliltl u ru~ltdt• '"o" : te has malt~il il11ut p\tf.lb uncb, dt


olvidado do tu ilustro cuna. 411G dlei$.
2
fiii UJ rmlleficii! l f '' plurts dt- 4 nrerittu-: ca11~ndose por de.
mul'r"it tl ctdtu· Deor1•nt: que con lcreocia ó •·espeto.
hechizos a ti y á rnuchas ha hecho r; inter!)Odlil aUq,tol ditlm1:
cnmbinr de opinión rc..specto del transcurrido.;¡ unos pocos dCM.
cullo de los Dioses. • ill.u.tlrütlm. mtmorice : de
s el orden es : ., ffrHI m al lt• iluotre recordación.
4UtJdtrlri' 1 lif"UI d tf10 IU~I4 I!Utl

© Biblioteca Nacional de España


91
»piam de multis sordibus el poleslale dremonum
»liberare digoatus esl.»
Commotus postmodum P rrefeclus, cum vide-
ret coofessiooe Christi cooslantiam ejus, dicta vil
sententiam diceos : - « Sabioam diis ioobe-
»dieotem, domioos quoque el Augustos oostros
>>blasphemantem gladio percuti decrevimus,
»atque omnes faculta tes ejus publicis tilulis desi-
»gnari '.>>
Passa esl autem beata famula Chris li Sa-
bino IV. Kaleudas Septembris • : el a C:hris lianis
s ublalum corpus ejus sepultum esl in monu-
mento , ubi ipsa venerabililer reposuera t magi-
slram fidei snre virgioem Sera-piam ad arcum
Faus lini, juxta aream Vindiciam.

VI.
ACTA. SANCTl SlXl'I PAP.'K El' ~lAlff\' IHS .

Romaa, Via Appia in ccemelet·io Callixti, na-


talis Sane ti Sixti Papre, et rnart;yris . Et in coome-
terio Prwtextali, sanctorum Fehcissimi etAgapili
diaconorurn ej usdem , sub Valeriaoo et Gallieno
imperaloribus , Valeriano prmfecto. Qui teouil
bealissimum senem Sixlum episcopum Romaoum
curn omni clero suo, et reclusil eos in custodia
publica, et fu eruot ibi cla usi mullís diebus. Fa-
cturo est autem, utGallieuus Cresar et Valcrianus
pr:sfectus jubereut sibi beatum Sixtum episco-
pum cum clero s uo prresentari uoctu iutra civi-
tatem in Tcllure. Cui Gallieo us Ctesar dixit : -

(fll~l'llaUt 'Í"" ¡lubUci8

-
1 • onuou ' 1 V. 1\alenda.J Sc¡>ttmf¡ril : el
1 tituli1 duipru•rl: que se an unciase dia vointinue vo do Agosto .
.a venta do todos aus bienes.

© Biblioteca Nacional de España


92
«Seis q uod lentus et couveutione publica nobis
)>pr::esentatus e~ ' ?>>
Res pondil Sixtus : - «Scio, et bene scio.)>
Gallienus dixi t :-«Ergo si seis, fa e, ul omnes
>>sciant, e t tu vivas, et clerus tuus augeatur.>)
Beatus Sixlus respondit :-«Vere feci et facio,
»ut clerus meus angeatur.»
Cui Gallieuus:- «Ergo sacrifica diis immor-
»talibus, et esto princel!s sacerdotum.»
Ad hoc Sanctus Ep1scopus: -«Ego semper
»sacrificavi et sacriticabo DolO Patri Omnipoteoti
»et Domino J esu Cbrislo Filio cjus et SpirilUl1
»Sancto hostia m pura m et immaculatam .»
Tune ex pr::ecepto Gallieni • duxeruot eum mi-
Jites ad templum Martis, ut sacrificiis coinqui-
n3retur ' . Sed contemnentem sacrificare, reclu-
serunt eum in custodia pri vula, curo duobus dia-
conis Felicissimo e l Agapito. '
Cumque ducerelur, bis ver bis bealus eum
Laurentius Archidiacouu s cwpit compellam: -
«Quo progrederis sine filio, paler? Quo, sacerdos
»sancte, sine diacono pro¡.¡cras? Tu nunquam
»sine ministro sacrificium offerre consuevera:o.
»Quid in me ergo tibi displicui l. , pa ter~ Experirc •
»certe ulrum idoneuw mioistrum elegeris. Cui
>>com misisli Domini sanguinis dispensalione m,
»cui consummand orum consortium sacramento-
>>rum credidisti, huic sanguinis tui consorlium
>>negas'? Virle ne periclitot••r judicium luum,
»d um fortitudo Jaur1atur. Ahjectio discipuli detri-
)>mentum magis lri e!!t. Quid quod illustrius proo-

t St:i• qt~od ltNttl, 1t CJnrtn- maodato de Galieno.


liont I)Ublira n01;iJ rrtfl' ni'IIU.f u? l 111 '",..,.;fici•·, coinqr'i,.ortlur:
1. &~!es por qué has sido detenido para que se eom:unina~ eacrifl-
y pr-ntado á noto! ros en juicio caodo.
pdblico? • &x!pvi••: Pon ' prueba.
2 «» 1)rOJoeplo Gallltni : por

© Biblioteca Nacional de España


93
»stantes v1n cliscipulorum certuminibus, qua m
»suis vincant '? Denique Abrahamus filium ob-
»tulit, Petrus Stephanum pnemisit: et tu, pater,
»ostende in filio virtutem tuam, offur quem
»erudisti, ut securus judicii tui comitalu nobili
>>pervenias ad coronam. l>
Tune beulus Sixtus ait:- « Non ego Le dere-
»linquo, fili, nec desero; sed majora tibi dcben-
i>Lnr certamina •. Nos qua si senes levioris pugnre
»cursum recipimus ',te quasi juveuem gloriosior
>>rle tyranno triumphus exspectat. Mox vunics
»flere desiste, post triduum me sequeris. lote;
»sacerdotem etlevitam hic medius numurus de-
»cet. N<Jn cralluum sub magistro vincere •, quasi
»adjuturem qurereres. Quid consorlium pass10nis
»mere expetis? Totam tibi hrereditalem dimitto.
»Quid prresentiam meam requiris'? Elias Eliseum
»reliquit, el virlutem non abstulil. »
Deinde dixit beatus Sixtus beato Laurentio:
- « Accipe facultates Ecclesire ve! thesauros, et
»divide pauperibus quibus tibi videbilur. »
Accepta poteslate, beatus Laurentius crepit
per regiones curiose qurerere, ubicumque saucti
clerici vel pau peros cssent absconditi, el portaos
thesauros prout cuique opus eraL • ministrabat.
lgitur post hoc beatus Sixtus reducitur in Tel-
lurem, ut audiretur, et curo eo diaconi Felicissi-
mus ct Agapitns.
t. El ordeo te: Quid rllrutriu.t 3 l~ciori.J puflnfl cur.t•un Nripi-
quod clri pnz.rt'lnltJ tiA-onl rtrla· m.u t: ae noaseaata ó pre~ol4 el
mínibu1 ,¡,, 'tvdort•m ( poltUJ} q••tvn compromi10 do uo combato mb
,.,;,? ¿ Puu hay co"' máa glo-
rios:t. quo ol que loa v.1roncs in-
Oojo.
4 Non ~1'01 lr~••n .tro~l) rJIUJilillrD
aigno, venzan por modio de los cinotrt: No era propao ó digno de
combalea do out dioefpulos máa ti Yence r bajo la dirección do lu
bien quo por medio de los suyosY mae¡tr·o.
2 ud t'najorr' libi dcbutur e«"• S IJI"'UI cttiq'll OJ}iU ffO.I: segUn
l4rttírws : eino que á. ti le eflperan la necesidad do cada uno.
may<.~I'OH eom1 ~tcu.

© Biblioteca Nacional de España


94
Et sedente Gallieno a e Valeriana , prreseuta -
tus esl beatus Sixtus, cui Gallienus iracundia
plenus : -«Nus, inquil, consulim us senectuti
»lure ' : audi prrecepla nostra, et sacrifica .»
Respondi t bealus Sixtus : - «Miser, tu tibi
»cons ule 1 el noli blasphem are; sed age pcaniten-
»Liam de sanguine sanclorum quem effudisli. »
Tune monente Vale•·iano, jussil Gallienus ut
ducerenl nr ad templum Martis, el si nollent sa-
crificare, in eodcm loco capite Lrunca rentur.
Educti ergo extra murum porlre Appire dixit
bealus Sixtus in lemplum Martis • : -«Destru at
»le Christus Filius Dei vi vi.» CUlllqu~ respon-
dissent omnes Christian i «Amen », subi to cecidit
aliqua pars templi 1 et comminu t.a est.
Tune beatus Laurentiu s ccepit clama re:-
«Non me derelinqu as, pater sancte, quia tbesau-
»ros luos jam expeudi quos lradidisti mihi .»
Milites autem audienles de lbesauris •, teuue-
runl bealum Laurenlium Archidiaconum .
Sanctos vero Sixlum Felicissim um et Agapi-
tum duxer unl in clivum Martis, ante templum ,
et ibi decollati sunt, VIII. Idus Augusti •.
Noctu autem venerunt clerici el maxima pars
Christian orum, et collegeruo t corpora sancto-
rum, et sepelieru nt beatum Si xtum in crypla,
in ccameterio Callixti 1 in eadem via. Sanctas vero
Felicissim um el Agapitum martyres sepelieru nt
in ccerueLerio Prretextati.
Dccollali aulem suo t cum eis el alii quatuor,
ut in gestis pontificabilibus legitur; Jauuariu s,
Magnus, Viucentiu s el St.cphauus subdiaconi .
1
COn.tultrUUI IM#I'It,li t tHt: ; mi· volviéndose al te mplo del\'la1·tc.
ramos por tu vejez, ó procura- l autt;entel da lhMartril: oyen·
• DlO$ el uion do tu vejez. do hablar do teaoroo.
2 Olx íl btaluJ Sia:,tJJ In ltm- • VIII. ldut ,tugulti : el OCÍJ
pCum Jlortif: d•jo &o Sixto, do Agosto.

© Biblioteca Nacional de España


95
Passus est el cum eis beatus Quarlus 1 ul scribit
bealus Cyprianus.
Ríe bealus Sixlus 1 Athenis na tus et doclus ' 1
prius quidem philosophus • 1 poslea Chrisli disci-
pulus fui l. Sedit in episcopalu anuo uno 1 mensi-
.. bus decem 1 diebus viginti tribus .

VII.
11 ASiiS10 SANCl'l EPIPODII IlT ALEXANDill.

I.

• Si merita virorum fortium el facta ad incita-


mentum poslerilatis' mandantur annalibus 1 qui
pro terrena liberta te vel patria, inani inlentione •
ceciderunt, relinquenles carnalium virlutum bre-
via monumenla 1 dum pereunt 1 quantis prreco-
niis celebrauda mors marlyrum est q ui adutira-
bili glol'iosoque compendio 1 dum manus suas ad
crelum porrigunl 1 fidei et devolionis exempla
terris reliuquunt, propaganles hominum vitas
morlibus suis!
Neque enim pro imperatore terrestri 1 sed pro
rege crelesli sanguinem su u m profundenles; non
pro patria qure g ignit et recipit; non pro patria
quoo habclur, el amittitur: sed pro illa Jerusa-
lem crelesti patria sempiterna, qure merilis est
~ conslrucla san cloruro, qure culmina s ua crelo
' d1H:Iut: odueado. til. dum JNNiltd rll'"qufnla brt-titJ
2
prlu.J q1ddllft p/liltuophn.J: ha- monum.tnla virlutum carnalium,
biendo oido primero mo...ro. quanlit prtrt:OnliJ, etc.
1 Bl orden es · Si merita d • ad inf"il1mentu,• po~ttrikltit:
(oct'l eirorum {ortium~ qt~i cecidt· para .. umulo do la pooteridad .
runl pro Ubtrl atf •' pa tri a. terren-a., . i inani ;rtttnliont: con propó-
intfntíonf {nonl , 1rn1ndantur on- sltoa vanos.
nalibuJ od (nclfamtnhun poslt rila ..

© Biblioteca Nacional de España


96
inserit, cujus incolre mori nesciunl, cujus liber-
tas jugum Lart.arere captivi Luti::; ignorat, cujus
libertas cum imn..ortali gloria et bl!alitudine per-
severa t.
Et Jicet de prremiis martyrum panca perstri-
cLa siut, quía nequaquam coudignro sunt pas-
sioues prresentis sreculi ad ruagnitutlioem glorire ·
crelestis ', qure eriL perpetua úl sempiterna; atta-
meo hi suut porpetui sanc.:torum Lriumphi, qui
mel"ilo scl"iplis proditi rnitluutur utl postcros, ut
si non contingit occasio passiouitl, succonsre la-
men mentís remulátiouis ardore immuculalam
vila·m, el coutritione co1·porum, et imitatione
-marlyrii consequantur. Ita~uo beatissimorum
Epipodii et Alexaudri confllctu::1 atque victo-
rias', Christo in illis lriumphaule, roferimu.;,
ul fides crodentiulll prremis::~um oL de::~itleret , ot
sequatur exemplum .
II.
Igitur principi:> Autouiui Veri decimo septi-
mo imperii auno, cum per provincias Gonlilium
furor dosrevireL, prrecipue iu Lngd uuensi urbe
debacchalus est ', in qua pro sui magnitudine,
quanto majore~ degebaut populi , tonto otiam
gen Lili u m copiosior rabies restuaba t ' , j udices,
officiales, tribu ni, milites, vulgus ccrln ti m in-
discreto etiam sexu • chrisLianos multiplici cru -
t. qrda n""lunquCJm ron:lagnaiUISl 3 in LugJuntntí .,,.¿,
dtbact:ha·
pculfonu pnaJtnlis ' tet"ult ad 1na- '"' ut: oc desencadenó. 6 desen-
gnlluditttm glorice ea!luti~ : por- frenó e11 la ciudad de Lyon.
que en modo alguno pueden com- ' gmlilium roflift c.Jtru•bol : aa
pararoe loo ouTrim1oo1os de la enconaba mAs rencoroaa )a ira
"Vida pre..cnte con el esplendor de los genlil01.
6 ~raodeza de la gloria celestial. s tudi1crtto tt1'orrutmu :sin dís•
con(tict••, atq11e tlicloricu : las liuguir do sexoo.
luch•• y lriuulos.

© Biblioteca Nacional de España


97
delilale laniabanl ; quorum plurimi dislinctis
passionibus, atque nowinibus ad succedentium
memorias pervenerunl; innumeros vero qui vel
indiscreta crede concisi sunl, vel vincti in erga-
slulis defecerunt, incriptos crelestis vitre líber
tanlum continet. ·
í Na m post vastissimam martyrum slragem et
srevienlem passionum crudelila lem, de qua etiam
Chrisli famuli quos tune illustrissimre urbes
Vienna el Lugdunum lenebant, ad ecclesias Asire
et Phrygire scripta miserunt, cum prene ad inte-
grum Clirislianum nomen a gentilibus crederelur
extinclum ', per prodHiouem domestica m Epi-
podios el Alexauder occulte opera m da re ca tho-
lico fidei cultui, prresidi nuntiantur. Quos ille
indagine sollicila, exosre religionis reliquias in
illis extinguere cupiens, prmcipit inquirí.

III.

Verum intermisso paulisper ordine passio-


nis ' , quanti qualesve fuerinl, conveml, vel
breviter ' publicari. El Alexander quidem natio-
ne grrecus fuil; Epipodius vero Lugdunensis ci-
vilalis indígena, quos condiscipulatus et chari-
tas jam virilis in primreva relate conjunxeral; et
ita litleris eruditissimi , concordia crescente,
adeo provecti sunt, ul cum fuerint christiani,
el a clarissimis parenlibus instituti, ad religio-

1
CIMI JJWn~ tld Úlle{Jrllll&
cJ,.;. di1tt ,)a.Jtionis : Mas aunque l:iOl\
tlialli.Wl nomtn n gtn,il1bu.s crule- inl<ll'rumpíendo po•· poco lion¡ po
1'1ttur tmtincl tmi: cuando los seu- el relato del 1:nartirio.
lile• creCan extinguido casi por , t!el breoit.tr: siquiera aoa. bre-
completo el nombre cristiano. vemente.
' l1wmu inttrmi.#Jopa.uUsper or-
7

© Biblioteca Nacional de España


98
nem lamen se incitamenlis mutuo provocarent '.
Nam sobrietate, parsimonia, castitate1 fide, opere
misericordia~, ita Deo sese hostias ai~nos prre-
parabant, ut in consummalionis mentum pro-
fuerit gloria prolata martyrii. Erant ambo juven-
lutis flore conspicui, neque adhuc conjugalibus
nexibus implicati.
S::eviente aulem perseculione, implantes Evan-
gelica constiluta, quoniam ad aliam vel eliam
tertiam civitatem abire non possent, latebram
ibi quresierunt. Eggressi vero, occulti septa mn·
rorum in eo vico , qui propter iucisam Petram '
situs est, tugurio se cujusdam reli~iosre et fide-
lis vidure sine ullis comilibus abd1derunt. Curo
illic aliquandiu tecti fide mulierculro, et loci
humililale latuissent, Lamen illos sagax inquisi-
tor invenit, et per angustum cellulro adi tum fu-
~ienles manos infesta corripuil. Qui ita lrepidi
mler insalientes eruperanl, ut Sanctus Epi po-
dios calcearuento ped1s unius privarctur ' , quod
postea fid elis mulier tanquam lhesaurum sibi
reperlum occuluit.
IV.
!laque captos etiam ante discussionem • car-
ear accepit , quia manifesli putabatur criminis
nomen ipsa appellatio christiana. Deinde post

• ad rdigiomna tomen •e incill.l- CAta historia 10 refiere era una


mtnlit mutuo proC'OUrtnl: rivali- aldea.
zab&n, no obetanto, estimultndo- l ul S cmdu.t Bpipodi1u colc.a-
eo mutuamente á la prActica do ,ntnto f*lí• unfw prioa,.,tur: que
la religión. · San Epi podio perdió el zapato de
' Roea ceearpada y do gran· un pie.
do elevación cerea do Lyon, y ' ant• dílctulionll'fl antes de
eob..O la cual ee levanta hoy una recibirlos declaración.
fortaleza. En los tiempos á que

© Biblioteca Nacional de España


99
Lriduum , vinctis post tergum manibus, ante
prresidis staluunlur tribunal •; quos srevissimus
JUdex, adstante et infremenle gentilium multi-
tudine, de nomine et professioue interrogavit.
Illi vero et vocabula sua prodideruot •, et chri-
stianos se esse perspicue teslati sunt. Accen-
dilur • ergo judex , et popularis conclamalio
attollitur •, et in in nocentes simul omnium insa-
nia consurgit. Potestas' eos increpat, furorem-
que suum hujuscemodi clamore lestatur : -
«Eliam uunc adversos deos immortales humana
»temerilas perseveral~ Etiam nuoc convelluntur
»principum sanctiones, et uno eodemque maje-
»slatis crimine imperator impu~natur et numi-
>>na '? Ubi sunt tormenta quro mtulimus? Ubi
»cruces'? Ubi gladii'? Ubi beslire? Ubi ingnilre
»laminre'? Ubi districtio • etiam ultra mortis ter-
»minos procurata?. Extiucti sunt homines, sepul-
»cra non extanl ; et lamen Christi memoria per-
»severat. O puniendi! Quo ausu in relig10ne
»velila perdurastis· '? Jam nuuc pro vcgtrre prro-
>>sumptionis temcrilate p<aoas dabitis •. Ac ne
»Se invicem cxborteutur, aut moueant sermone
»vel nutibus, e,¡eclo Alexandro qui est rotate
»firmior, EpipodlUs applicetur • .>>

1
anlt prm1idi.1 ltatuunt"r tri- ' díltrlctlo: el tormeolo.
buMI: fueron p,..,..,ntadoe ante el- 1 Quo ou.J.w in rdigiom ctlita
tribunal del presidente. l""dunulis? ¿Cómo os atre•óit i
2 NeobtdtJiuaprodidfr unl: con- profesar &odavla nna rcligi6n
tcataron. proscrita 1
~ Accendilur: lrrctnso. 8 Jam nunc w·o ~e&trm r•noltutl..
4 pop14f.(•ri~ com:lamalio attoiU- 1'lioflíl ttmtrilnto pam<UdabitiJ: Por
l c•r: lovántnse un clamor g6neral fin nhoro. aorA castigada ''ueetra.
del pueblo. temeraria sobcrbin.
' l'oltJI<n: La autoridad, ó el 9 E¡>ipodiuJ opplieclur : sea
juez. aproximado Epipcxüo.

i © Biblioteca Nacional de España


lOO

V.
Quem scilicet siogulariter deslilutum ', dum
pro conjectura retatis •, teneriorem animo judica-
bnt, serpenlis antiqui usus calliditate, veoenala
blau1\imcntorum arte sollicitat • :-«Vides enim
»le, ail, juvenem, et nefas est ut in intentione
>>pravi propositi perseveres el pereas. Nos immor-
»Lales deos colimus quos universi populi, quos
»eliam nominibus propriis sacratissimi princtpes
»veneranlilr. Nos deos colimus lreLitiu, conviviis,
»ca u Lionibus, ludís, comessatione et voluptate;
>>vos vero, hominem crucifixum, cui placere non
»possunt, qui his omnibus perfruuntur, qui
»h:etitiam respuit, qui jejuoiis dllleclatur, qui,
»damnatis voluplatibus, diligit castitatem. • Quid
»vcro tribu ere beneficii cuiquam valet ', qui se
» tueri a vilissimorum inseclalione • non potuil~
»Qu;c quidem omnia idcirco tibi contexui, ul'
»cum oblectatiooe et cum gaudio quasi juvenis
»austel"ilalem refugiens mundi hujus beatitudine
»perfruaris.» '
V!.
Acl bree beatus Epipodius:- «Non ita me
»Christi ac fidei caLholic<e armaviL affecLus, ut
1 fÍ»'lUl'lrittr dtslitulum: COlO· qua m •alll? ¿ Qu6 beneficio pue-
cado aparte, ó solo. de hacer a nada e?
2 pro ron)tch•ffl celali.s : juz- & u lu4r• a eiliJJimorum in-.JI-
gando por au edad. clol io.. : derenderte de la per-
J .,m,.,rnr : le tncita, ó pro· aecución de lOS hombrM MU
cura mo•erlc. despreciable&.
• El ordoo · 68 : Q:.i "OtrO non 1 Qt~U.a qe.~ldftn ormtio idcirco
libi conU~ui 1 ul .... :
Y he pre--
,.ot••it '""' '' t1 itUtcltJtion-e ~i!U­
Ifmorum, q.-id lltnfficii ealtt tri- aenlado i 1u consideración todas
bve1"f cuiqetatll? eetas cosas con el propóailo, 6 á.
s Quid .... tribt•cro bfn•ficii ctti- fin de que ....

© Biblioteca Nacional de España


ro1
»sensum meum misericordire lure figmenta per-
1

»moveant. P ietas enim isla crudelitas esl. Vobi-


>>scum vivero mors est reterna; crelerum a vobis
•>perire' gloriosum esL. Sempiterno m vcro Oomi-
'>num nostrum J esum Cbristum quem crucifi-
>>xum memoras rexurrexisse non nosli 1 qui inef-
»fabili mysterio homo pariter el Oeus famulis
11Suis tratnitem immorlalitatis instituii' , el ad
>>crelestia regna perducit. Sed ut commuuiter
»tecum loquar ', quia non a lia recipis •, nunqnid
,>ita crecala mens tua est, ut uescias hominern ex
,>animre el cor~ori s d uplici constare subslau tia?
»Animoo impenocorporis s~rviti o magis utirnnr ' .
1>Tur pitudines quibus dremones vestros colitio:,
>)Obleclant membra corporis, mentes interimunt.
»Qure aulem illa vita est, ubi partís potioris de-
»t rimen la proveniunl1 Nos pro anima adversus
>>corpus bella suscipimus' ; nos pro anima ad -
»versus vi tia dimicam us ; vobis ven ter Oeus est•,
»el in morem pecudum • post ingluviem prodigaru
»finem vitre prresentis mortis judicatis occasum.
>>Creterum nos quicumque, vobis persequootibus,
»interimus, dum temporalia deserimus, vitam
» ingredimur reternitalis.»

1 uruum m~um : mi aensibi.. & Anima~ imtHrit) ~trt/lil)rorpo­


lidad. riJ m,,;, utimur: del poder del
2
a eobit J)trirt : morir i alma usamos nnto todo, ó prin·
vuestras manos. cipnlmente , eo .,trvicio del
J lf'Qmllffll immorlalilali.s in- cuerpo.
tliluil : abrió ~~ camiuo de la ' bella ,,.,r,pimu• : entabla-
inmortalidad. moa comba~.
' ut commttniltr ltcNm loqr~ar : 1 N-.¡, unttr O·HI t•l: •os·
para hablarle PI mismo lenguaje otros tenéis por Oioe A \'UC3tro
que 1\1 uiiU conmigo. vie1ltre.
' ftOn ol1a rtripi• : no eree ea- 9 in mor"t'm pt"udum : A seme-
paz de enlondor olro lenguaje. janza do las bcllias.

© Biblioteca Nacional de España


}Q;¿

VII.
Judex vero res poosi hujus livore ot odmira-
tione defixus ' iracund iaque s ti mulante commo-
tus 1 admirabilis eloquentire domicilium 1 id esl 1
os martyris elicli pugnorum ictibus jubct. Ac
deinceps sanctus Epipodius illato dolore constan-
tior, mixtis cruore den ti bus, hrec verba profu-
dil': - « Christum cum Patre ac Spiritu Sancto
»Deum esse confiteor; dignumque est ut illi ani-
>>mam mea m refunda m, qui mihi crealor est et
» redemptor •. Ita enim mibi vita non tollitur,
»sed mutatur in meli us. Nec interest infirm itas
»corporea quo fi ne solvatur •, dummodo nnima
>>crelis invecta ad suum rovertatur auctorom .l>
Duro hrec beatus Epipodius constan ti assortio-
ne loqueretur, imperio lruculenti judicis equuleo
suspenditur, circumslantibus hmc inde licto-
ribus, utlat.era ejus impressis ungulis sulcaren-
tur. Tune subito populi terribilis clamor factus
est petentis ut sibi detur, ut obrueretur imbre
saxorum, aut membralim divisus srevientium
insania carperetur. Ita furore omniu m tarda e1·at
crudelilas j udicanlis. Metueus autem pneses ne
maf?is vi m inferrent •, et per sedilionem potestas
ac JUdicis reverentia turbaretur, ad sedandum
circumfusre multitudinis prrecipitem et insanum
furorem, causa roque commotionis extinguens1 'i
admir~uion~ ostu·

¡
1 tltfi:ctu : 4 N ec inlertll in~rmiiM cor·
pefacto do asombro. porn qu4 fine tclo'llur : no im ..
2 ht.ec vtr!m t'r9fm/U: dijo cs .. porlaque la debilidad del CUOrJ>O
t&8 palabras. acabo do un modo ó do olro.
3 l4l illi a1•imam mtam ,.,¡un· tí m m !lgi.s vim in{"''retat : no
llevasen á. cabo una violencia 6 .
j
d<1m, qui mihi c.rf!&lOr tJl el ,....
dempto1· : de que yo sacrifique dosordon mayor, 6 quo no so al-
mi vida en obsequio de él, que tera!e más gravemente el orden.
me creó y redimió.

© Biblioteca Nacional de España


103
eductum extra tribunal s ladio rnptim feriri jubet.
!taque quanlo infesllor fuit inimicorum tu-
mullos, tanto ci tius dispositione divina coosum-
matio accelerata est martyri i, ut puerum suum
de passiooe ac persecutoribus triumpllanlem ve-
r lociUs Christus remunerator reciperet, qui est
benedic tus in srocula.
VIII.
Interempto Epi podio, persecutor recen ti ad-
huc cruore respersu s beati Alexnndri sanguiuem
sitiebat '. Quem receptum ex carcere •, die iu-
terposilo, fu rori suo prrecepi t o[erri •, u t ej us
suppliciis non sol um rabiem suam, verum etiam
insaniam commoti el srevienli s populi Lornpera-
ret. Quem lamen etiam uuuc hac percunclatione
tentavi l:-'( Adhuc in pvtestate tua est ut ev~­
»das prredecessorum exempla, videasque qure
»leneas. Ita enim persecuti Christicolas sumus,
»ut p::ene te solurn arbitrer resedisse. Na m prre-
»ter alias cresorum catervas, etiam stullitire tu re
»collega succubuit : atque ideo, tibi consulens,
»immortales deos thur1s accensione venerare .»
IX.
Beatus Alexander dixit:- «Gralias ago Do-
»mino, quod duro gloriosos martyrurn evolvis
»triumphos •, et illita tormenta commemoras, ad

. 1 btali .A.lf tea;,lri &cwJui,urn


titielxJC: len fa sed de la sangre, 6
3 (urori .tuo prmcopit of(~rri :
dispuso que fuese eacriOcado á
anlfa on deseos de derramar la au furor.
aangre do San Alejandro. * m4rlyru m ccoh:i1 triumph01:
, Qucm rtctplum t.te carcerc: relatas los triunfos do los már·
l. Y habiendo hecho que Jo trajo-
sen de In cdrccl.
lires.

© Biblioteca Nacional de España


10-1
»devolion em me quoque confirm es exemplis .
)>Pulasne ergo exsLinctas animas quas fudisli '?
))Illre quidem crolum possidcnl ; sed versa vice
»persecut ores in illo agone perierunl . Fallit enim
»le oponio tua . Extinguí non polesl uomeu chri-
»slianum , quod ita Deo fundante finna Lum est,
»ut el vita homiuum cuslocliat ur, el mortibus
>>propagetur. Deus nos ter ere los, quos fecil pos-
»sidet, terram tenet, inferna moderatu r, et ani-
»mas quas interemp Lcs judicas, in regnum cre-
»lesle suscepit: vos vero cum diis ves tris inferna
»retinebu nt. El quía fratrem m euro charissim um
»in summo gaudio collocatu m scio , securior
»viam devotioni s ingredior. Ego christian us su m
»et fui semper el futurus sum in gloria m Dei ' .
»Tu vero exerco cor pus >, quod pro imbecillit ate
»terrena sortibus mundi videlur addictum '; cre-
))lerum animas nostras cuslodiet el recipiet illo
»qui contulit. »

X.
Ad h<'CC prreses mixto pudo re et fu rore desre- .
viens, sanclu m Alexandr um clivaricalu m ternis
creden tibus prrccepit verbcrari ; qui, nulla hu-
mili responsio nc, in ter tormenta dejoctus •, Dei
semper prresidium flagitabit. Cumque lougis-
s imo s palio credentiu m succidua v1cissitudine

1
PullltM er,o '~l tincl1t ( tfi.U} tt.. m: quo parece pegado á los
onil'7llttq••nfu li.tl;? ¡, AcMo crees hione~ del mundo.
que han eido extinglud;u lu vi- • q.,;, nN-IIa humlli rttpomionc,
das quo h •! qmt-a~o ? . inltr tormenta dtJe~·ttn: el CUill,
2 ;t, gloriam Dei: pnra glor1a rendido en medio de los tormen-
de Dios. tos , sin dtlr conloatación :klguno.
3 Dlt-rtrct corpu.t : cuida el cuor· que moatraso dehilirlad de e•p! -
po. ritu.
4 101'/ibuJ mundi eídt tur oddi -

© Biblioteca Nacional de España


\05
non frangerelur ' , prreses interrogat utrum etiam
nunc in hac confessione duraret•. Cujus percun-
ctalioni inconcuss a auctoritate respondit: - «Deos
»gentilium dremonia esse; Deum vero omnipo-
»lentem 1 invisibilem 1 sempiternum, sui propo-
»si ti esse cus todem. »
XI.
Tune Judex: -« Christiani ' ad islam insa-
»niam proruperunt, ul prolixitate pcenarum, glo-
»riam sibi existiment comparari, et persecuto-
>>res suos vicisse s e judicent, quos oportet celeri
\)fine cousumi. Quia ergo in pertinacia s ua el
»audiri nefa s est el videri, idcirco Alexa nder fixus ...
»cruci animarñ, s icut meretur, effundat. >>
Data sen len tia , ministri, srevique ca ruifices
acceperunt beatum Alexandrum, s alutarique si-
gno euro extensis in diversa brachiis ac manibus
nexueruut. Nec tamcn diu beati martyris tor-
menta porrecta sunt; ita enim laniatum fuerat
corpus crudelitate verberautium, ut carne soluta
costarum, patefactis visceribus, secreta auimre
pandereutur. Nam dum totus in Christo est1
enroque jaro fessus supremis vocibus • invocat,
beatum spiritum exanimatus emisit.

1
Ct•mqlh1 longiuimo ~palío rat- sislla en osta proluión do le.
d uUium lt~cri~lua e~iciJ~il••di"' n.on 3 El orde n ea : Chrit licsni, quo•
( m"(Jmlur: Y no rindi6ndo•o ~ oporld cel1ri fin• C01UIImi, proru.-
loe golpeo do loe verdu~o•, quo, PfT""'' NI iiUtJrtiam i.tllJIJt, ut }lldi-
fatigadoa, efltU'fieron relcvAodo- «nt etc.
ae f'" largo tiempo. • ••prtmil eocíb•u : con sus \11-
"'"'*" tllarn """e in hac c:on-
(ationt d" rart-t : ai toda.,fa per-
timaa palabra., ó ou. ~him os
esfuerzos.

© Biblioteca Nacional de España


PH...:EDRI F ABUL...:E
..
l.

PROLOGUS.

' A!:sopus auctor, qua m materiam reperit,


Hanc ego poli vi versibus senariis_......

.,
Duplex libelli dos ost ' : quod risum movet,
Et quod prurlenti vitom consilio monet:
Calumniari 'si quis autem voluerit,
..
Quod et arbores loquantur, non tan tu m ferro,
Fictis jocari nos mem inerit ' fabulis.

JI.
RANiE REOKM PETBNTES.

Atbenro cu.m florerent roquis legibus •,


Procax libertas civitatem mJscuit •,
Frenumque sol vit pristinum licentia.
Hin e, conspiratis factionum partibus ',
Arcem tyranous occupat Pisistratus.
Quum tristem servitutem flereot Attici,
Non quia crudelis ille, sed quoniam grave

t El orden es: ~too poUclÍ t:tr• 5 Allu-nre cum florn'tnt mquít lr-
tihut ttna.J·iis •tnoteriam heme, yibu,. : Cuando Atenas so distin·
quom iEsop11.1 auctor raperil. · gula por sus justas loyo.e.
2
Dupl•a; lioolli dOJ t.t : Dos son
lna ventajas de eate librito. .
G mi-1cuU: perturbó.
7 r.on•piralit
/ tlctiD11''"' parli· 111
3 Calumnía:r1' : censurar. bur: habiéndose coligado lot par·
• mtrnintrit: tenga presente. tidos. ...t

© Biblioteca Nacional de España


l Omne insuetis onus 1 1 el crupissent qureri,
,
107

~sopus talem tum fabellam retulit.


Ranre vagantes liberis paludibus ,
Clamore magno regem petiere ah Jove,
> - Qui dissolutos mores vt compesceret.
Pater deorum risit, alque ' illis dedit
Parvum tigillum, miss u m quod suhilo vadi
Motu sonoque terruit pavidum genus.
Hoc mersum limo cum jacoret diutius,
Forte una tacite profert e stagno capul,
Et, explorato rege •, cunetas evoca t.
Illre, tuno re posito, certali m adnalant ',
Tignumque supra turba petulans' insili t :
Quod curn inquiuassent omoi contumelia ".
Alium rogantes regem misare ad Jovem,
Inutilis quoniam esset qui fucrat datus:
Tu m misil illis Hydrum, qui dente aspero
Corrí pcre ccepit singulas '. Frustra necem
Fugitant inertes ; vocero prrecludit metus.
Furtim igitur dant Mercurio • manda la ad Jovem,
Adflictis ut sucurrat. Tune contra Deus:
- «Quia uoluistis vestrum ferro, inquit, bonum,
» Ma In m perferte. Vos quoque, o cives, ai l,
» Hoc s ustiuete, majus ne eveoiat malum.»

1 1
fiiiOnlam graet omne in.tut lit turba fJf lulon.l: la irreepc..
••"' (m ): porque toda carga es tuosa tropa.
pesada para los que no tienen 1 quod cum inquinanlnl OtHni
eottumbro de sufrirla. conlo'11tlla: y habiéndolo onou ·
2 El orden es: al<[at d$11 illi1
ciado con todo género d o iomuo·
J)i'Jrt:IUrft li!JiUum 1 quod miuum ter· diciM.
ruil gt1uu pacidum motu tonoq111 J qtti d~nte tupuo corr;pm
mbito r.a.di. COtpil 1uaguku: Que con sus fero-
~ &Vplorato rege: habiendo oxa- ces clieales empezó á mot·deriRI
miMdo al rey. de una en una.
"' timor~ J•osilo, G6rlalim adrut.. 1 Mercurio era el correo do
11tnl: dojan o el mieilo, cor1·on lo• dioses.
nadando A porlra.

..
© Biblioteca Nacional de España

108

IU.
1
VUL'PES AO PERSONAM TRA.GICAM •

Persona m tragicam forle vulpes vide ral:


O quanla species! inquit, cerebrum non habet.
Hoc illis dictum est, quibus honorem et gloriam
Fortuna tribuü, sensum comt.nunem abstulil.

IV.
1
LUPUS BT VULPES, JUDICE SIMIO •

Quicumque turpi fraude semel innotuit,


Etiamsi verurn dicit. a rnittit fidem. -
Hoc testatur brevis .<Esopi fabulo.
Lupus arguebat Vülpem furti cri mine:
Negabat i1la se esse culpre ptoximam •.
Tune judex in ter illos sedit Simius.
Uterque causa m cum perorasset suam •,
Dixisse fertur ' Simius sententiam :
-«Tu non videris perdidisse quod pelis;
»Te credo surripuisse quod pulchre negas ~ .)>

t Vulpu ad per1onam lro!Tie4m: 6 Ultrque <"''UJ.ta,,. cum pff'Ora#•


La zorra h~blando, ó dirigiéndo- ,_, ll'am: Habiendo cada uno
se á una mbeara de tragedia. alegado aus razone5 1 6 hecho su
2 judict
1imi~: eiondo el mono dofo11an.
juez. ' dlrol"• {erlur: dlcoso que
3 .tt 't.t.te ctdpw pro:vinwm : que pronunció.
fuera ella sos~choaa de haber G q11od pulchrt nega&: lo que
cometido el delílo. con gran frescura oiegu.

-
© Biblioteca Nacional de España
....
109

V.
1
CKRVUS AD F ONTEM •

,. 'Laudat is uliliora qu::e conLempseris,


Srepe inveniri , bree exerit • narratio .
Ad fontem Cervus, quu m bibisset , restiti t,
E t in liquore effig iem vidit suam.
lbi duro ra mosa miraos laudat cornua,
Crurum que nimiam t.euuitatem vitupera t ,
Venan tum subito vocibus coñterri tus ,
Per cam pum fugcre c<apit , et cursu levi
Canes elusit. Silva tum excepil ferum •,
In qua, reten lis imped í tus cornibu s ,
Lacerari crepit morsibu s srevis canum.
Tune moriens vocero hanc edidis se dicitur:
:-« 0 me iufelicem , qui uunc demum intelligo ,
»Ut illa mihi profue rint qure despexe ram,
»E t qure lauda re m , quantum luctus habuerin l ' »
VI.
V ULPES ET CORVU S.

Qui se laudari gaudent ver bis subtlolis ,


Serle dant prenas turpes preniten ti::e •.
Cum defenes tra Co~v us raptum caseum ,
1 od (onlfm: al pi o de una en la selva.
Cuenta. s. quanlum luciUI ho.buMild :
2 El orden es : llr.e narrotio cuinto lla nto me hablan de caa-
t::Ceril ( 1a ) quat r.o"lfm/)811-i.s lnv.t· tar , ó cu~nt.. lágrimoa ó d•agra.
niri &mpe utiliorta laudolis. oias llevaba n consigo , ó me ha-
3 ttct~·u: pone de manifiesto . bían de noarrear.
• SiiOG t&un. exetpU f•rum: En· 6 nr<e danl panM turpt1 pc:»ni·
tonc01 la ael•a dió abrigo li bos- t•ntia : sufren el deshonroeo cas·
pilalidad al animal montaraz, ó tí¡¡o de eu tardio arrepeoti·
el animal se refugi O ó escond ió mtento.

© Biblioteca Nacional de España


.110
Comesse vellet, celsa residens arbore,
Hunc vidit Vu! pes; dehinc sic occepit loqui:
- «0 qui tuarum, Corve , pennarum esl nitor 1 !
>>Quanlum decoris corpore, el vnllu geris!
»Si vocem haberes, nulla prior a les foret.»
At ille stultus, dum vult vocem ostendere ' 1
Emisit ore caseum , quem celeriter
Dolosa Vulpes avidis rapuit dentibus :
Tum demum ingemuit Corvi deceptus s tupor.
Hac re probatur, quantum ingenium valet.
Virluti semper prrevalet sapiontia '.

VII.
A SINUS AD SEN.S?d PASTORBM.

In principalu commutando civium •


Nihil pr::eter do mini nomen mutanl paupores,
Id esse verom parva h::ec fabella indicat.
Asellum in pralo timidus pascebat senex.
Is hoslium clamore subito territus,
Suadebat Asino fugere ', ue possent ca pi.
- «At ille len tus •, qureso , num binas mibi
>>Clitellas iruposilurum victorem putas'?»
Sen ex ne~avit 1 : - «Ergo 1 quid refert mea ··
)>Cui serv1am, clilellas duru portero meas "?»
• • Bl orden es: O Cor... , qui nanto de los eiudadanoe
flilor1 pemmrum h•or4•m ut l J Qué ' 1uodcbol tUino {ugtn: acon- '1._
hermoso es ol brillo de tus plu- scjaba al aeno que huyera.
ma• 1 • lentu1: cachazudo , sin nzo-
= m~cem ost1mler~: lucir eu voz. ra.reo.
3 Virluti ~~m1Jcr fll'atMlll .ta- 1 '•"flavil: con testó que no.
púmlia: la astucia provalece siem .. 8 Eroo quid rt{lrl mea: r1u6
pre sobre el ,·alot. mo importn , pues.
4 In fJfiMipalu eommuta.ndo t cWtUa.t dum porlem mta~: si
cioíum : E·n el cambio de gober- al cabo he de lle<ar mi albarda.

© Biblioteca Nacional de España


lll
r
VIII.

CAN.BS FAMELI CI.

Stullum consili um non modo effectu carel',


Sed ad pernici em quoque morlales devocat.
Corium depres sum in ftuvio viderun t r.:~ nes:
Id ut comess e extracl um possen t facilius •,
Aquam ccepere bibere; sed rupti • prius
Periere , qua m quod peLier:a n t conting erent.

IX.

CANIS FIDBLIS .

Repent e líberali s • s tultis gratus est;


Verum perilis • inri tos tendil dolos.
Noctur ous cum fur panero misissc l Caoi ,
Objecto , tent.ans, an cibo posset ca pi • ,
Heus , si, inquit, lin~uam vis mea m prrecludere,
Ne latrem pro re domrni , multum falleris1 :
Namqu e isla subita me jubel benign itas
Vigilar e, facías nemea culpa lucrum .

' •ffocl" ca•·ll: no da resulta- pronto se hace generoso.


do, ó no produce el efecto quo se J 1>eriti1: A los avisados.
propon o. G objtclo, tento.t.,, cm clbo po.-
2 id ul comm• utradum ptu- HI <:<~pi : probando si podrla ser
para poder sacarlo
'"'' (acllíll.f: CO.Rido ecb:!.ndolo que comer.
y comér•elo mAs fácilmente. f 1ubilCJ btnionita.s: inceporada
" ruJJh': rc>vontados. bondad.
R•r•nl• libtrali1: El que d•

© Biblioteca Nacional de España


• 112 J
X.
RANA RUPTA ET SOS.

Inops potentem dum vult imitari , peril.


In prato qu redam Rana conspex1t Bovem ,
EL lacta invidia ' tantre rnagnit udinis
Rugosam inflavit pellem: tum natos suos
Interroga viL an Bove essetla tior.
Illi negaru ot. Rursus intendi t cutem
Majore nixu, et si mili qua~sivit modo 1
Qu1s major essel. Illi dixeru nt Bovem .
Novissime indigna ta, dum vult validiu s
Inflare sese', rupto jacuit corpore.

XL
CANI S ET 'l'B8SAU RUS ET VULT URIUS.

Hrec res • avaris esse conven iens potest,


El qui humiles nati • 1 dici locuple tes studen t.
Human a effodiens ossa thesau rum Canis
Inveni t, et violara t quía Manes Deos',
Injecta est illi divitiar um cupidit as 1
Pcenas ut sanctre religioni pendere t.
Itaque aurum dum custod it, oblitus cibi
"Fame estcon sumptu s : quem stans Vultur ius super
1
lacto. ine;d•'a: acometida de '1 porque habla profanado loe
envidia. Dioses Manea (al deaenterrar loe
2 dum t~uU t~alidiw inflare tese : huesos humanos). Jfo••• eran las 'f..
al quertr hincharse con más nimas de los muortos, ~ las c ua-
tuerza. ' les erig!au altares Jos a ntiguos, y
' Ha:c m : EstG relato. huta laa honraban con sacri6·
• tt (tU J qui hu~nilu na ti: y eios. A 1'oeea con el oombro d•
A loa que ho~iendo nacido en hu· Jfanu •• designa n también los 'f-
mildecuo a. Dioses in!ornales .
So '' ciolarol quia ilfanfs Deo1 :

© Biblioteca Nacional de España


113
í
Ferlur locut us:- ' « 0 Canis! merito jaces' ,
'»Qnt concupisti subtto regales opes ,
»Trivio concep tos et educa tus sLercoro.»
XII.
VULPES ET AQUIL" .
--
Quamvis sublim es • debent hu miles metuere 1
Vindicla docili quía palet solerlire •.
Vulpinos calulos Aquila quonda1n sustul il,
Nidoque posuit pullis escam ut c~rperent.
Hanc persecuta matar ' orare IDC!pll,
Ne lanlum miseree luclum imporlareL sibi •.
ContempsiL iiJa lula quippe ipso loco.
Vulpes ah nra ropuit ardenlem fucem,
Totomque flomm1s arborem circumdediL,
Hosti dolorem damuo mi~ceus saogninis.
Aquila 1 u t pericu lo mortis eriperet su os ,
Iucolumes natos supplex Vulpi Lradidil.
XIII.
RANJ!l: l!BTUR NTHS TAUROitU~I PRiELlA .

Humiles laborant ubi potentes dissidenl.


Rana in palude pugoam Taurorum iutuen s
-«He u, qua uta nobis instaL peroic ies'! » ait,

' El orden ea: Oconil,q ui COII- Ira IAo>lmente medios de ven-


e~phu trivio el ttluca l 118 &lercol'e
1 garse.
<."'ilcupi&ti f tjbilo ope.1 rtgr~ltJI m ~­
rilo jtAcu.
S lltniC fJffllt:UlrJ mlflt-'': Si-
2 guiendo á esta la madre.
utuito }neu: con razón bu 1 "' l'lnl.um mitfr« luctcun
muorlo. im-

1
porku•el .r;bi : quo no ocasionase á
s Quamoi1 l!tbUmu: Ht\sta lo& l a des"on lurnda lAD g ran des-
mM altos 6 mM ricos. dicha.
" r.indid4 dodli qu;o patd 14- 1 Qlldnla ltObi-1 ÍIUI!JI plt,.icifJ :
ltrtic.: porque el ingenio enc:uen- qu6gn.n desgracia nos amenaza .

• 8

© Biblioteca Nacional de España


ll-1
Interroga la ab alía, cur hoc diceret,
De principalu quum decertarenl gregis,
Longeque ah illis degerent vi la m hoves:
- «Est slalio separata, ac diversum genus':
»Sed pulsus reguo nemoris qui profugerit,
»Paludis in secreta veniet lalihula,
>>El proculcatas obteret duro p~de:
>>Capnt ita ad nostrum furor illorum perlinet •.l>
XIV.
AQ.UlLA, CORNIX ET TESTU DO.

Contra potentes nemo est munilus satis:


Si ve ro accessit consiliator maleficus,
Vis, el ncq_uitia quidqu i<l oppugnant, ruit.
Aquila m sublime • sustulit Testudinem,
Qure cum ahdidisset cornea corpus domo' ,
Nec ullo pacto • lredi possct condita,
Venil per auras Cornix, et propter volaus • :
- :<Op1mam sane prredam rapuisti unguihus,
>>Sed nisi monstraro, quidsit faciendum tihi', ·.·
»Gravi ncquicquam te lassabis pondere.»
Promissu parte • , suadet, ut scopulum super
Al lis ah astris dura m inlidat corticem • ,
Qua comminuta facili vescatur cibo ••.
Iuducla verbis Aquila monilis paruit,

' Etl ,.ratio teparal.o , ac dictr- G propitr ..ola tu: revoloteando


t um g11uu: Su deheta está lejos, alrededor, O cerca.
y oon animal.. de clase distmla ' quid ,;, (acifltdum tibi : lo que
que noootr... debes hacer.
' eop•t i&o 4d nostrvm furor t Promin o ,.,,. : Habiéndole
illorum p<rlíotl: y eee ea la razón prometido parto.
por qu6 sus discordias ~menazan t cortiotm: la concha.
1' que~ cornminwl<l (acili w.scatur
t. nueatrat vidl3.
' in •ubllm•: á las alturas. • ibc : y rola étll\, coma !loilmeo·
4 corne4 domo: en la concha. te su prtatl.
' ullo r)acto: de modo alguno.

© Biblioteca Nacional de España


115
Simul et magislrre large divisit. dapem 1

Sitlu t.a qure natu r::e fuerat wun ere,

t Impar duabus occidit tristi nece.

XV.

SIM!l CAPUT.

\ Pendere ad Lanium ' quidam vidit Simi um ,


In ter reliq uas marees alqu e opsonia:
Qurosivit quidnam sape ret ' : tum laniu s joca ns,
- «Qua le, inqu itbca put est, la lis prreslatur sapo
Ridi cule ' magis oc dictu m, qua m vere • ros timor• .~
Quando et formosos s~epe iuveni pess imos , ,
Et turpi facie rnultos cognovi opt1rnos.

XVI.

!ESOP US BT PBTULA!'<S .

Succ essu s ad perniciem mullos devocat .


..Esopo quidam petulans lapidem impegera :
-«T anto , inqu it, melior:»assem dein de illi tdedi
Sic pros ecul us:- <<Plus non babeo meh ercu le, l,
»Sed unde acciperc possis ', monstrabo tihi.
»Veifit ecce di ves el pote ns: huic simi liter
»Impinge lapideín, et dignum acci pies prremium
Pers uasu s ille fecil quod mon ilus fuit: .»
1
magi1lr~ larg1 did &il daptm : pNtla tur tapor : lal , dijo, como
partiO ge.nerosamonte el manjar e.o la cabeza, aa! da el u bor.
con su consejera. '
ridit•,le : por reir.
2
ad Laulm n: on la tienda de qua m rtn : que e o aerio.
6
un carnicero. 1 und• accipere pou í1 ( p¡.., ) :
3 quidnam 1aptret : quo tal sa- dodón do podrá!! recibir 6 quión
bor tenia . te dará mb~.
1
4
Qwde , lnqui1 1 caput u •, l!Jlit


© Biblioteca Nacional de España
r

116
Sed spes fefellit impudenlem audacia m,
Comprehensus namque prenas persolvit cruce '.

XVII.

FRATBR BT SOROR.

Prmcepto moni tus srepe te considera • :


Habeba t quidam tiliam turpissimam •,
Ideruque 111sigui et pulchra facie fi lium .
Hi, speculum in catheq'ra matr!s ut positum fui t,
Pueriliter ' ludentes forle inspexeranl.
B ic se formosum jactat, illa irasci lur,
Neé glorian lis sustioet • f¡·att·is jocos.
Acci piens (quid enim '?)cuneta in con lumeliam '.
Ergo ad patrem cucurra lre;;ura invicem,
1\lagnaqne invidiu criminalu r filium,
Vir nalus , quo'd • rem fcemiuarum tetigeri t .
Amplexos u trumque ille et carpens oscula,
Dulcemque in ambos caritatem ' partiens,
-«Quoti die, inquH, speculo vos uti volo,
»Tu fvrmam ne corrumpas nequiti::e malis,
»Tu 'facieru ut islam moribus vincas bunis .»

(Q,_11 ('UIOfeil tTW"t: p=.gó • 4''id t•im ( cdiud f'O#''"' rnu.-


t
au dehttJ en uua cruz., 6 fuécru· ¡¡,,...fa..,,.)? pues qué (otra
ciflcado. eo~a pueden hRccr las n1ujeres ?)t
2 J•rf!!cepto 1'1l()t•fttn ·'Oiftt IHOrl· 6 ¡,y quó ti•uG do extratlo 1
,.1 rt'hlitlat . ... ,~WI('tn in t:twl¡¿...
tirlern: ~ e~pu él'4 qnc 1\oya~ ofdo 7
ettte t\\'180 . . .:<:'Lmma eou ·fre- -mtlir' m: 'l'omñndolo todo en dos~
e.utt~ Clt\ t!l o1JTA.$ eu ~nforuudad doro &uyo.
con él / 1 Jl'ir •a'"'· 'l'' nd.... : porque
s turpi•"i,.nml'!"" muv fea. bal.Pieudo nac1d0 \'&rón .. . .
4 p•ttr,iitt' : &omo (ui\oe. t carit...lr:m . caru\o.
' tutlit~tl : aguanta .


© Biblioteca Nacional de España
[ XVIII.
117

l .A.RBORES IN DEORUM TUTELA.

0\im, quas v~>llent esse in tutE>l n sua


Di vi Jegerunt arbore!'. Quercu!' J ovi,
El Myrtus Veueri placnit, Phrebo Lau rea,
Pinus Cybelre, Popul us celsa I:Jerculi .
Minerva admiraos, qua re s tel'i les sumereut,
Interrogavil. Causa m dixit Jupiter:
-«Honore fructuum ne videamur vendere.»
-<<Al mehercule narrabit quod quis voluerit ' ,
»Oliva no bis propter fructum esl gratior .»
Tune sic Deorum geni tor , atque hominum sator:
-<<0 nata, merito sapiens dicere • omnibus:
»Nisi utile est quod facimus, s lulta esl glori a. »
Nihil agere, quod non prosit, fahella admonet.

XIX.

VULPIIS ET UVA.

Farue coacta Vulpes alta in vinea'


Uvam appetebolJsum mis saliens viribus • :
Qu¡¡m tangere ut non potuit, disct>rl~ns, ait:
- <<Noodum matura est: nolo acerbam su11•ere. >>
Qui fa ce re qure 11011 pos:sunl, verbis elevaut ',
Adscribere hoc debebuut exemplum sibi.
1
,_., mcJ;ercult, ·norraiJit qut~ d S nlta in einM : que cataba en
quit ~olutrit: A fe mfa. , d1r& cada uotL ah._'l pA rra.
cuál lo que quiera .... ' 1ummit n litns r-iri -,.,J : 111..
' Di«n es aqur por dien-& ; tando con todas sus fuenaa.
01 decir , eoD ruó n le llaman 1 ttrbi• tltennt: ponderan con
todos • etc. p•labru.

© Biblioteca Nacional de España


118 J
XX.
DE VITIIS HOMINUM .

Peras imposuit J upiler nobis duas;


Propriis repleta m viliis post tergum dedil ;
Alienis an te peclus suspendit gravem.
Hac re videre nost ra mala non possumus :
Al ii simul delinquunt, censores s umus '.

XXI.

CA PELL.>E ET HIRCI.

Barba m cape Jire cum impetrassenl ab Jo ve,


Hirci mcarentes indignari ccaperant,
Quod dignitatem femiure mquassent suam ;,
- <<Sinile, inquit, illas gloria vana frui,
»El usurpare ves tri ornat urn muneris ',
))Pares dnm non s int veslrre forliludinis.»
Hoc arg umentum monet , ul sus lineas' tibi
Habilu esse si miles, qui sunt virlule im pares.

XXII.

HOMO ET COLUilnA.

Qui ferl walis auxilium, posllempus dolet• .


Gel u rigen tero quidam Colubram sus tu lit,
• rtn1oru ,,;m'" ( eorum) : los ' que toleres.
td ••dirr..wt :
cenauramot. 4 poll ttmJ•"-' dotet: andando
2 eulri o' nomtntum muntril: el tiempo, 6 al cabo do alglln
distinüvo _propio de vuestra cJa- tiempo lo siont.e.
80 6 suponer condición.

© Biblioteca Nacional de España


ll9
Sinuque fovil contra se ipse misericors.
1

Namque ut refecta esl' , necuil homi nem prolinus;


Hanc alia cnm rogaret causam facinoris • ,
Respondit:- « Nequis discat prodesse improbis.»
XXIII.
NA UFRAG lUM SIMONIDIS.

Horno doctus in se semper divitias habet.


Simonides, qui scripsit egregium melos ',
Quo paupertal.cm sustinereL facilius ,
Circumire • crepit urbes Asire nobiles,
Merccdo pacta • laudes victorum canoos.
Hoc genere qurestus postquam locuplex ractusest,
Vemre in patriam voluil cursu pelagio'
(Eral autem nato~, ut ajunt, in Ceo insula).
Ascendit navem • , quam lempestas hornda
Simul el vetustas medio dissolvil wari • :
Hi zonas " , illi res pretiossas collignot 1
Subsidiuw vitre". Quidam curiosior " 1
-<<Simonide, tu ex opibus nil sumís tuis?>>
-«Mecum, inquit, measunt r.•Jncta.>>Tum pauci enatant
Quia plures ouere degravati " perierunt.
Prredones adsuuL •·•, rapiunt quod quisque ex tu lit,
1
1inuqu• (ooil : y la calentó en una nave.
en e u aooo. 9 '}uam ll m]')flla.t horrida .. . •
2 ul rt(ecltJ t.rl : luego que medio d(uolcilmari : qu& una
volvió t. la vida. horroroj& tempestad deshizo, ó
3 ha1tc ali(J eu,n rogarll ca.u- hizo astilla. on ah3 mar.
14m (ocinorir : preguntt.udole lt .:omu : bol.i.U·
otra (culebra) el motivo de 11 rta prcaliotu colligunl ( fU(W
aquella mala acción. ••nl /•.W..iJium ril<o : recogen lu

f
• Que ~ripdl ~grt9ium mdoa : al bajas, que son u o recurso en
que eocrrbió un herm060 6 mag- la• neeesiaado• de la vida.
nifico pccma. ~ ~ Suplo aU
' circu m1r~ : ~ recorrer. u onert dtgraoati : hundidos
• ,~J• pacta : vor una coo el p<so.
retribución ealipulada. •• Prv.eJor~tt od11Ml : presén-
r cur.u l'kJitr(Jio: por mar. lanse unoa ladroneo.
1 ,h ctrldit naoem: So t:mbarcó

- © Biblioteca Nacional de España


120
Nudos relinquunL.Forle Clazomene prope •
Antiqua fuit urbs, quam petieru nt naufragi •.
Hic hllerar um quidam studio dedilus ' ,
Simonidis qui t:repe versus legNal ,
Eralqu c abseuli s admirator maxim us, ...
Sermone ub ipso cognitu m, cupidissime
Ad se recepit ' ; vcslr, nummis, familia
Homin em exorna vit' : creleri tabulam sus m '
Portanl roganles victum : guos casu obvius
Simonidos ut vidit :-«Dix l, iuquit, mea
»Mecum esse cune la, vos quod rapuist is , perit.)>

XXIV.

MONS PARTUR IBNS.

Mons parluri bal gemilu s immanes ciens ,


Eralque in Lerris maxima exspcc lalio •,
At ille murem peperit : Hoc scriplu m est tibi,
Qui, mogna quum minaris , cxlrica s nibil.

• FóP'Ifl Cla:omeue fJropc anti· naufragio <rue hnbfan sufrido,


qua {16 il urb•, quo.m IJ<~ticrunl mut• y con osle cuad.-o colgado al
(ragi : Por casualida'l eslaiJa cuello recorrían IM ciudades im·
cerca la antigua ciudAd de Cla- rlorando aoeorr o, y explicando
zomenc, á lA cual ee encamina · 1•or esto medio la oAuu. de su
ron los .uá.urragos. dc:;gracia, 1\\IO á a•¡uollos que no
2
.d u.dt'o Jadilu , : dodicndo al rodia.n cnlonder su lcngun.
o• ludio. ' ti'Gifl''" ;,. ltrri• ma.rimu ttJ:.

1
S nd": A ou eruta ( lo llevó). lpt.~tio: y h&bia en t.odo el mun·
.. t.J:Orn!'ftlt : provoyó. do una expectació n iome.nfta, 6
fi taiJut.mt .~u11m : su tablilla.
tod a la tierra padecía inmenu.
Era. una e~tpeeie de cuadro on anaiedad .
que los n6.ufrago5l piniAhan f'l

© Biblioteca Nacional de España -


l 121

XXV.

TA.U RUS BT VITOLUS.

Augusto in adilu Taurus Juctans cornibus,


Curn vix inlra re posset ad prresepia,
Moostrabal vitulus, quo se pacto plectereL ' :
- <<Tace, inquit,ante hoc novi, qua m tuna tus es. J>
Qui doc tiorem emendat, sibi dici putet.

XXVI.

VBNA.TOR BT CANIS.

Adversus omnes fortis veloces feras


Canis curo domino semper fecisset satis',
Languere crepit annis iogravantib us.
Aliquando objectus hispidi pugnre suis •,
Adripuit aurero : sed carios1s dentibus
Prredam dimisit. Hic lum venator dolens,
Canem objurgabat : Cui latrans contra senex • :
- «Non te destituil animus, sed vires me~e.
>>Quodfuhn uslaudas,ja mdamnasq uod non su mus.»
Hoc cur, Phi Jete, scripserim , pulchre vides.

t quo ,. pooto pllr.ltrtrf, : como amo.


debla doblarse. 3 objer.lw hi1pidi pl.f[Jn.tV 111i1:
' cania cw;, domino tlm!Jfr (t· lanzado á luchar con uo cerdoso
cíu tl 1oliJ : habiendo un perro jaba!!.
dejado aiem pre utitfecbo a au • Suple rn polldil.

© Biblioteca Nacional de España


122

XXVII.
MIL VUS .<EGROTANS.

Mult.os cum menses ~rolarel Milvus ' 1


Nec jam videret esse v1tre spem sure 1
Matrem rogabat 1 sancta circumiret loca 1
Et pro salute vota faceret maxima.
- <<Faciam 1 inquit1 fili 1 sed opero ne no u impelrem
;>Vehementer vereor ' . Tu qui, delubra omnia
»Vastando, cuneta polluisl1 • alla ria ,
»Sacri ficiis uullis parcens, o une quid vis rogem'l>>
XXVII.
LBPORBS VlTtE PBRTJESI.

Qui suslinere non potest suum malum,


Alios inspiciat et discat tolerantiam.
Aliquando in silvis strepilu magno conciti •
Lepores clamant 1 se propter asiduos metus
Finire velle vitam. Sic quemdam ad Jac um
Vencrunt miseri, quo se prrecipites daronl • ,
Adventu quorum postquam ran re terrilre
Virides in algas misene fugienles recidunt :
- «Heu 1 inquit unus, sunt e t alii quos ti mor
»Vexat malorum. Ferte vi la m ut cmleri.»
• M•lkJJ cum mnues ~oroiiJrd eettuir6 f3vor.
Milo.u : Haciendo muchos meses 1 poUoilti : profanuto.
que el milano eslaba enfermo. ' 1lrtpilu m11gM coACiti: ate·
2: lfd Oplth M PIOft. imptlrtm t=e• rrado1 por el grao r uido.
lafmtnW ~frt01'¡ pero mo temo con .s quo ., PNJ~Ctpiltt dorMI : en
mucho fundamento que no con - el cual .., precipuaron.

-
© Biblioteca Nacional de España
123

XXIX.
LBO BT MUS.

Ne quis minores lredat fabula hrec monel.


Leone in s ilva dormiente, rustici
Luxuriabant mures : e t unus ex iis
Super cubantem casu quodam ' transiit.
Expergefactus miserum • leo celeri iropetu
Arripuit; ille veniaro sibi dari rogat,
Crimen supplex fatetur peccaturo imprudentioo.
Hoc Rex ulcisci gloriosum non putans,
Ignovit el dimisit. Post paucos dies
Leo duro vagatur noctu, in foveam cecidit.
Capturo ut se agnovit laqueis, voce maxima
Rugire cc:epit; cujus immanero ad sonum
Mus subito accurrens ' :-<<Non est, quod ti meas, ait,
»Beneficio magno gratiam reddam parero. »
Mox orones artus, artuum et ligamina
Lustrare cc:epit •, cognitosq_ue dentibns
Nervos rodando laxat ingema artuum •.
Sic capturo mus leonero silvis reddidit.
XXX.
HOMO ET ARBORBS.

~ Pereunl suis auxilium qui dant hostibus.


Facla bipenoi quidam ab arborihus petil,

' cmu quodom : por una ca- rribles rugidoo.


sualidad. ' ladrar-. capit: eonlCn7.ó á
2 rni.urm,.; al inroliz. e xaminar.
J cujw immon4m ad .ronum rnw s kl.liat ingenio artuum: rom-
aubilo accurr,,..,: y acudiendo in- pe lo• lazos quo aprisionaban
mod iatamonte el ratón á los te- sus miembros.

© Biblioteca Nacional de España



124
Manubrium ut darent e ligno quod foret
Firmum: jusserunt orones oleastrum dari .
Accepit munus, aptans et manubrium
Crepit securi magna excidere robora.
• Hic durn truocandu eligeret, fraxino
Dixisse fertur quen: us :·- << Merito credimur. >> ·l
1
• Otros le-en : Dumqut lligebol q 1101 .:cid, ( ro.:z:ino. l

4.
1


• © Biblioteca Nacional de España
l
CIC ERO NIS EPIS TOL .Ai:

l.

M. T . 'Cicer o, C. ' Memnio S. P. IJ. ' .

Aulum fusium , un u m ex meis inlimi s, ob-


servan tissim um studio sissim umque nos tri •, eru-
~
ditum homin em et summ a human itate ', tu a que
amicit ia digois simum , velim ita trae tes •, ut
mihi coram recepisti ' . Tam gratum mihi id ~ri t,
quam. quod gratiss imum. Ipsum prreterea summ o
officio, el summ a observan tia •, tibi in per pe-
tuum devinx eris. Vale.
II.
M. T. Cicero , Bruto S. P. IJ.
Lucius Castronius Prelus , louge princeps mu-
nicipii Lucen sis ', est hones tos, gravis , plenos

...- N. T. : MarttM Ttrlliw.


6 El orden es : rdim II'Gclu
' C.: Cajo. Auluna, etc., it1' ut.
S S. P. D. Saltd-em plurimam ' "' mlhi COrMII recephU : co-
dil"it. mo de Silla á ttiiJa me prom..tiate.
• o'-ltrM,.Ii.nlmum •te~lio~i#li­ s t Nmmo o(ficio ti tumm" oiJ ...
mumq;u nod•l: uno do loa que ltreanti.. : con lot la~o.s del m!s
mM re!lpeto y cari1\0 mo tienen, profundo agradeci miento y rM·
ó do los quo más me<¡u ieren y peto.
respetan . 9 lOrt!Jf prmcep_, tnt.micipii Lu·
5 .t-umma humanit,d l: de be- «n-Ji.t: la persona más importan-
lHaim.os sentimientos. lo del municipio de r~uca.

© Biblioteca Nacional de España


126
officii •, honu s plane vi r, et curo virtu tibus tu m
etiam fortu na, si quid hoc ad rem perli nel, or-
natus : meus autem est famil iariss imus , sic pror-
sus , ut nostr i ordin is obser vet nemi nem dilige n-
tius ' . Qua re ut e t. meum amic um, el tua dignu m
amic itia, tibi commendo. Cui quibu scum que re-
bus comm odave ris •, tibi profecto jucun dum,
mihi certe eril gratu m. Vale.

m.
M. 7.'. Cicero, Servio S. •

Hagesaret us Laris sreus mago is meis benef i-


ciis ornat us in consu latu meo~ memo r et gratu s
fuit • mequ e postea dilige n tissim e colui t. E uro
tibi magn opere comm endo , ut et hospi tem
m euro, el famil iarem , et gratu m homi nem, et
virum bonu m, et princ ipem civi talis su re, et tua
neces silud ine digni ssimu m 1 • Per~ratum mibi fe-
ceris , si deder is opera m •, ut is mtell igat hanc
meam comm endat ionem magn um apud te pon-
dus habu isse. Vale.

t plenuJ o(fieii: quo rinde eul· in con.t!datu nuo: 'quien hice yo


lo 11 la cortoofa , 6 muy cortés. buenos favores durante mi con ..
' r.l no.rlri OJ•dinil ofuer~:el tl~­ sulndo.
míntm diligtnti&U: quo A ninguna 1 •tm4r
ti gralu• (uit: loe tuvo
penona de mi calegor(a tiene presentes y ee manifestó agrade -
más rc•pelo. cido.
3 Cui quibu1cumqu1 rtbu3 com- 7 lua ntct.uiludinldigniiJimum:
modouriJ: y en cualquier coea y muy merecedor de que le ten-
que lo sirvieres. ga.. por Amigo.
• S. - Salul<m ( diril ). a ,ti detl1ri3 op1ram: si procu-
' m.agni.r 'l'lttil_btn•fieií& orf)atw rares.

© Biblioteca Nacional de España


127

IV.
M. T. CicfJ1•o, Te-;·entiO! S. P. ]) .
Ad cmleras meas miserias accessil dolor et e
Dolabellre valetudin e, et e Tullim '. Omnino de
omnibus rebus nec quid4' consilii capiam, nec
quid faciam, scio. Tu velim luam et Tullire vale-
tudinem cures. Vale.
V.
M. T . Cice1·o, Terentim sute S. P . .D.
Quid fi eri placerel ' , scripsi arl Pomponium .
serius, quam oporluiL. Cum eo si loeuta eris, in-
telliges quid fieri velim. Apertius • scribi, quando
ad illum scripsera m, necesse non fuit. De ea re,
et de creteris rebus, quam primum velim. nobis
lilteras mittas. Valetudinem tuam cura diligen-
ter. Vale. VII. Idus Quint •.
VI.
JJf. T. Cice1·o, Terentire SWJJ, 1'ulliolm S1tfe, Cice-
roni s1w S. D.
Et lilteris mullorum , el sermone omnium
perfertur ad me ' , incredibilem tu a m virlutem , et
2 Quid fitri piOIYNI : Lo que
• Ad c«IIN.t m.!al mi.urfru ac-
ctltil dolhr ' ' 1 Dolobtll« flolttu!.li,-., creta que debla hacerte.
3 A,.rliw: Con mb claridad.
ti • Tulliat: Sobre las rlemlul des-
gracia• que mo aOigen, hay que • VI/. Tdu> Quinlil": el 9 do
alladir la pena que me ha produ- Julío.
cido la enfermedad de Dolabela • ,.r(trtur od mo : llega t mi
7 la de Tulío. oolicía.

© Biblioteca Nacional de España


128
fortitudinem esse, teque nec animi ; nec corpo-
ris laboribus defaligari. Me miserum ' 1 Te isla
virtule, fide, probitale, humauitate , in tantas
rerumnas propter me incidisse 1 Tulliolamq oe
nostram 1 ex quo patre tantas voluptates capte-
bat, ex eo tantos percipere luctus ' 1 Nam quid
ego de Cicerone dicam qui 1• quum primum sape-
re crepit, acerbissimo s dolores rniseriasqu e per-
cepit '? Qure si , ut tu scribis, fato facta puta re m,
ferrero paulo facilius ; sed oronia sunt mea c ulpa
coromissa, qui ab his me amari putaham, qui
invidebaut ; eos non sequehar, q ui pelebant •.
Quod si nostris consiliis us i essemus, neque
apud nos tantum valuisset sermo ' au t stultorum
amicoruro , aut improboru m, )leatissimi vivere-
mus. Nunc quando sperare nos amici jubent,
dabo operam, ne mea valetudo tuo labori desit.
Res qua nla sit, intelligo ' 1 quantoque fuerit faci-
lins manere domi 1 quam redire. i::)od tamen , si
orones tribunos plebis habemus , si Lentulum
tam studiosum • qua m videtur 1 si vero etiam
Poropejum el Cresarem 1 non est desesJ?erandum .
De familia 1 quomodo placuisse amicts scribis 1
faciemus. De loco nunc quidem jaro abiit pesti-
lentia; sed quandiu fuit, me non atligit. Planci us
horno ofliciosissimus ' me cupit esse secum et
adhuc retinet. Ego volebam loco magis deserto

t J/1 mhtruml: ¡(nfeljz de mfl ' ntquf Clpud nOit lantum catuir-
2 Tulfio tamqu~ no•lrom , em lfllO fll ttrmo .... : y"'llo huhiora1l ejer-
ptdrt la tllitl a:o fuplntt,t capi~fJft l, taJ cido en rnt tnn poderosa ionuon ..
to ta n1o1 1Jfrci(lfrt luctusl : Y quo cia lae palnbrn.s... .
nueslra baja 'l'uHasufra tan gran· 5 Rtf qutat~l'• tit, inlelligo: (Jo.
dea penas por ca"'"' de un pad re n; ~co cuan d•ffcH ea el asunto.
que taniU aati•faccion08 lo pro- 6 lltdl0$um
: tan interee:ldo , 6
porcionaba 1 tan deseoeo do servir.
3 001 nott ltq&tobar, qui t>t"banl: ' !tomo o(ficiotiuimw: hombre
no h"cra CMO do loa quo me de- muy cumplido.
seaban , 6 OHIÍmaban.

© Biblioteca Nacional de España


129
esse in Epiro, qno neque Hispo veuirel nec mili-
les; sed adhuc Plaucius me rctinut. S peral posse
fieri, ul mccum in Italia m ducedat. Quem ego
diem si vidcro, et in vestrum complexum ''ene-
ro 1 , ac si el vos, et me ipsum recuperara 1 satis
magnum mihi fru<'tum videbor percepisso ot ve-
s trro pielalis , el mere. Pisonis humanitas, virtns,
a mor in omnes uos tant us est , ut nihil supra
possil •. Ulinam ca res ei voluplali sil; glorim
quidem virl.eo fore ' . De qQi nlo fratre nihil ego te
accusavi •; sed vos, cum prresertim turu pauci
s itis, volui esse quam conjuuctissimos '. Quibus
me voluisli ugere gralias, egi : et me a lo certio-
rem facturo csso scri psi '.
Quod ad me, mea Terentia, scribis, le vicum
vendituram, quid, obsecro le ', me miserum !
quid futurum cst? El si nos premet eadcm for-
tuna, quid ¡mero misero fiel? Non queo reliqua
scribere, lanla vis Jacrymarum ost •.... , ne le in
eumdem Oelum adducam. Taulum scribo, si
erunt in officio amici ', pecunia non decrit; si
non orunl, tu cfficere tua pecunia non poleris.
Per forluuas miseras uostras, vide no pucrum
perdilum ¡Hlrdamus " : cui si aliquid cril, ne
egeat, met iocri vi rlute o pus esl ", el mcdioct·i
1
' ' in vt.,lrum rompltxum t•t- 7 olJ~tcro 1~: pOl' vida tuya,
tltro: y Ue;.;aró t\ ahrnt'\ros. dilno.
2
ul uihil 1upra pouit : que no 1 Can/a ri.s l.trrym'lrmn t't : t.au
puede ser mh. ¡;r>ndo •• <1 caudal Jo ! ~grima;¡
2 Ulin11n. til r·<~• ti Nlupllti di; que se ~olpa ft mie oj08.
!Jlt>rir~ quidfln ti:lt' {ort: Ojalá t fatdum .tf"ri~, •i trun4 in
que eso le 'in-a do satisfacetón, o[fi~'io
omi<'i: No te dif;o más sino
que do honra lo seuirá segur3. ~ que •• 1o3 amigo• bie1ct<m 1oquo
mente. deben.
" t1ihil •3o c. át"t'Wt1c:i: nada te tt n.t 1~u.:-rum t~~~Crdilr"" ptr\ICI·
ho reprobado muy : no dejemos al nii\o rub •
1 IJU.:ttrt CMjuru·li•timos:
lo más pordido de lo que oatA.
unidos po~iblo. u m:dior., i rirl~tf opu1 t~l: no..
"'' « 11 ctrtiortm (oclum. ~&.se:
1
ceoitart nada mAs, 6 le bastará
L que me has puoato al corriente. un mediano earueazo.

© Biblioteca Nacional de España


130
fortuna , ut celera consequatur. Fac valeas, el
ad me tabellarios millas, ut sciam quid agatur,
el vos quid agulis. hlihi omnino jam brevis
exspeclalio esL '. Tulliolre et Ciceroni salulem
dic. Valete.
Da tu m VI. Kalendas Decembris •, Dyrrhachii.
Dyrrhachium veni, quod et libera civilas est,
el in me officiosa, el proxima Italia e. Sed si me
offendeL loci celebrilas ', alio me conferam , et
ad le scribam.

VII.

11f. 1'. Oicm·o, 1'erentúe SU(J} S. P. JJ.

Nec srepe est cui litloras demus ¡ nec rem ha-


bemus ullam, qua m scribere velimus. Ex. luís
litteris quas proxime accepi, cognovi pn:edium
nullum venire potuisse •. Qua re videati:> ve\im,
quomodo satisfiat ei cui sci lis me saLisfieri velle •.
Quod nostr... ' tibi ~ratias agit, id ego non miror
te mereri, ut ea libJ meri lo tu o gralias agere pos-
si t. Pollicem, si adhuc non est profeclus, quam-
primum' fac exlrudas. Cura ut valeas. Id. Quin-
lilis. '
1
IJIU.i omnino jam hrtril t.'\.... ninguna de la.s gr:Loju.
1ptetatio tll: Ya poco tiempo mo 5 q~om!tdó #alifflnl tí, tui uili1
queda que esperar. ntt lrtliffitri ctll•: cómo 1e cum ·
2 VI. Kole!ldat OtetmiJrit: e1 J>lf" con es:t pertOua con quien
vcintiaei! de Noviombro. sabéis qua yo quiero quo so
J ,; me of{endtl loci f'tltbritlll: cumpla.
ei me perjudicara lo concurrido 6 Suple filio.
del siho. 7quamprimum: cunoto notos.
• prtedium mdlurn vt~~írt J•Otuít· • ra.
Quilllili.: al dfa quince
" : que no se ha podido vendo•· de Julio.

© Biblioteca Nacional de España


131

VIII.
M. T. Cicm·o, S. ]). L . ' Valerio Jm·isc. '
Cur enim tibi hoc non gratifica r, nescio •;
prresertim cum bis tempori bus audacia -prosa-
pieutia liceat uti. Lentulo uostro egi perhtter as
tuo nomine gratias dil igeu'ter. Sed tu velim de-
sinas jam nostris litleris uti •, et nos aliquand o
re visas; et ibi malis esse , ubi aliquo numero
s is •, quam istic ubi solus sapere videare : quam-....,
quam qui islinc veniunt , partim te superbu m •
esse dicunt, quod nihil respond eas; par ti m con-
tumelio sum ' 1 quod maJe respond eas. Sed jam
cu pio tecum coram • jocari : qua re fac ut quam-
primum venias, neque in Apuliam luam acce-
das, ut possimu s salvum venisseg audere. Nam
illo si veneris, tamquam Ulysses cognosces tuo-
rum neminem. Vale.

IX.
M. T. Oicero 1 C111rioni S . .D . '
Gravi teste•• priva tus sum aruoris summi erga
te mei ", patre tuo, clarissim o ·viro: qui cum suis

1
L.-Lucio. los que rorme.s algúo o1lmero.
2
Jurilc.-JuritcotUullO. • •up~r'hm: muy encopetado .
3 Cur enim libi hoo non (lrutifi· ' contumtlitnu m : amigo de
ctr, nucio : Pues no sé por qué humillar (A loo demás).
no he do dnrto gusto on esto. ' cot·am: ct\rn A cara • 6 de
4 dl!inaJ jam lilUrl.t no.tlri.t uti: silla á silla.
q ue dejaras ya do entenderlo 9 S. 0 .-Solultm dicil.
conmigo por medio do cartas. " Gnari tnu: Do un testigo
1 ubí aliquo nvmcro ~~~: en mu( aulorizado.
don do oet6s on algun numero, ó 1 amoru tummi ffgtl lt UJti: del
dondo haya otros (lotrndoo), con grandfsimo amor que lo tengo .

© Biblioteca Nacional de España


132
laudíbu s, tum vero te filio ', s uperasse t omnium
fortunam , s i ei contigis set ut te ante videret,
quam evita disccder et: sed spero. noslram ami-
citiam non egere tostibus. Tibi patrimo nium Dii
fortunen t ' . Me corte habebü;, cui et ca rus reque
sis et jncundu s, ac fuisti patri. Vale.
X.

M. T. Oicero, Cm'ioni S. P. ]).

Hrec ncgotia quomodo se habeant ', ne epí-


stola quidem narrare audeo. Tibi, etsi ubicn m que
es, ut scripsi ad te antea, in eadem es na vi •, la-
men quod abes, gratulor , ve! quia non vides ea
quro nos, vel quod excelso el illustri loco sita sit
laus tua, in plurimo rum et sociorum ct civium
conspec tu: qure, ad nos nec obscuro , nec \•ario
sermone , sed el clarissim a, el una omnium voce
porfertu r. Urwm illucl nescio, gratulcr ne tibian
timeam ', quod mirabili s est exspecLatio reditus
tui : non quo verear ne tua virtus opinioni homi-
num non respond eat; sed mehercu le, ne cum
veneris, non habeas jam quod cures: ita sunL
omnia debilita La jam pro pe eL exstincl.a . Sed bree
ipsu nescio recteue sinL litteds commis sa : quare
cml.era coguosces ex aliis. Tu lamen, si ve habes
oliquam spcm do ro publica, s i ve dos peras, ca
para, ~~~~d lla1e, cogita, qnre esse in eo cive ac

1 cum 3Uil lfrutUbw, lum vtro b•anf: En quó ulado ae encuon-


U filio: tant.o _poi' aus mcrecimicn .. tt·an aquí la.s cosas.
tos, cuanto por tener un hijo ! iu e'ldtm u IVtvi: estás en lu
eomo tú. misma nave, ó corres la miam&
2 Tíf)i palrimonium DH (ort~ suerte.
"'"': Los Djosea acrecienten tu s llnum illud ~io gra,ul#rnt
patrimonio. tibl on limoam: i:iólo que no aó ei
3 1/ctc nogollo quomodo " M.- te felicite 6 rno recele.

© Biblioteca Nacional de España


133
viro debent, qui sit rempublicam afflictam et
oppressam, miseris temporibus, a e perditis mo-
ribus, iu velerem diguitalem ac liberlalem viu-
dicalurus. Vale.

XI.
M. 1': Cicero, A mpio .Balbo S. JJ.
De meo studio erga salulem et incolumitalem
tuam credo te cognosse ex lilteris tuorum • : qui-
bus me cumulatissime satisfecisse certe scio;
nec iis concedo, quamquam sunt singulari in te
benevolentia ', ut te salvum malin t quam ego .
Illi mihi necesse esl coucedanl, ut tibi plus qua m
ipsi hoc tempore prodesse possim : quod qUJdem
nec des ti ti facere, nec desista m : el jaro iu maxi-
ma ro • feci, el fundamenta j eci salutis ture. Tu
fac bono animo magrroque sis • , meque tibi uulla
re defulurum esse confidas. Vate. Pridie Nonas
Quinliles •.

XII.
M. 1'. Cicm·o, 1'm·entüe sum S. P. JJ.
Si vales beue est: ego va leo. Tullía nostra
ven il a(l me pridie Idus Juuii •: cujns summa
,... virlnlc et singulari htunauitalo, graviore cliam
t Q• meo ,,!l.:io t"!Jt~ ~aluttm tl ma• imvortaule.
intOlumit1ttm luom crt1rt lt CO · 4 Tu (ttc t-ono t~nimo ma?n "?''~
pno,Httx lillu·i1 luorum: Crt~o quo ,;, : Tll procura tener rnuelt" v
por '"" nmig0111 y parienle!J ttm .. buou ámmo.
drA'J noticin do mis afanes en pro- S {•,..¡ lil Non•u Quintllt!: el dfn
curnr tu seguridad y l i~ t·tad. •oio do Julio.
... :. ~tml ,.,·nqulari in te bt netollfn- & pridie ldtt& Junil" : ol dlt\ doeo
tia: te tienen singular afecto. de Junio.
3 in mon:ima rt: t n lo que era

© Biblioteca Nacional de España


134 1
sum dolore affectus, nostra facturo esse negli-
genlia, ullonge alia in fortuna esset, alque 1 ejus
pielas ac dignilas postulabat. Nobis eral in ani-
mo Ciceronem ad Cresarem mitlere 1 el curo eo
Cn. Sallustium. Si profectus eril, faciam te cer-
tiorem.
Valctudinem tuamcura diligenler. Vale. XVII.
Kalendas Quint. •

XIII.
M. 1'. Cicero , 1'e1•entüe su<e S. P . JJ.
Quod scripsi ad te proximis litleris • de nun-
tio remillendo •, qure sil istius vis' hoc Lempo re '
el qure concilatio mullitudinis •, ignoro. Si me-
tuendus ira tus esL ', quies lamen ab illo fortasse
nascelur. Totum judicabis qua le sil: el, q_uod
in miserrimis rebus mini me miserum putab1s •,
id faci es. Vale. VI. Idus Quinliles '.
XIV.
M. 1'. Cícero , 1'e1·entüe s1t<e S. P. J).

Si vales l>ene est : ~.go valeo 10 • Etsi ejusmodi


lempora nostra sunt, ut nihil habea rn quod aut
' ul lortgt oli4 in (orlui'K' usd, cándalo que cauanrd en lo ma-
otque .... : que 10 na en posición yorla de las gentes.
muy di•tinta de la que.... 7 Si 1'1ttlu• ttdttl ira1u.t ut: Ya
2 XVII. Kolt1t~••Q•inl.: que teogamoe que temer eu ira.
el dla
quine<~ de Ju1110. * quod In tniur,.imil r t/)NI mi-
s protrimh lill"'i.r: eo la últi- nimt míftf'fll'" (NIInbiJ: lo quo en
ma 6 anterior carla. tao deslicbado asunto creyere•
~ ' dt nr.JUio rtmilttndo: accrea menoo deaagradablo.
del divorcio. t VI. fduoQulotllt.:eld!adiez
s ltliut f:il: las consecuencias de JuUo.
de éale (el divorcio). to El orden os: El#i lfmportJ
& conctlatio multitudini.t: el es-- nottra 11nH tjunnodi "'' nihil litt.ew-

© Biblioteca Nacional de España


135
a te lillerarum spectem, aut ipse ad le scribam:
lamen nescio q_uomodo el ipse veslras litteras
exspecto, el scnbo ad vos, curo babeo qui ferat.
Volumoia debuitio leofliciosior esse qua m fuit':
el id ipsum quod fecit, poluit diligenlius facere
et cautius. Quamquam alia sunt qum magis cu-
remus, magisquo doleamus : quro me ita confi-
ciunt , ut ' ii vol uerunl qui me do mea sonteu-
tia detruserunt •. Cura ut val(•as . Pridio Non .
Januarii. •
~
XV.
M. T. Cicero, P1·ocos. • C. Mm·cello . Cos. design. '
S. P . .D.

Maxima sum lrelilia affoclus, cum audivi te


consulem fac turo esse, eumque bonorem te Deos
fortunare volo ', atq_ue a te pro lua parent.isque
tui dignitate admimstrari . Nam curo le sempe1·
ama vi dilexiq ue , quod mei nmautissimum co -
gnovi in omni varietate rerum mearum • tum pa-
tris t ui pluribus beueficiis , vel defensus tris tibus
tempori bus , ve! ornatus secund is ¡ necesse est,
ut el si m totus vester , et esse aebeam; curo
prresertim maLris ture gravissimro alque opti-
mre femiore majora erga salutem dignilatemque
rarum hab!a111. quod ""' aptf'ltm a 4 Pridit &Vown JfJn'Jarll: el df~
lt, ole. cuatro de Enero.
1
VoJumHi' debute in '' o(licil- s Proco~.-ProconJuli.
,;or quema fuil: Volumnia de-
t-t.f.l • co.~ Jttaltg.- COIIItdi dtti-
bió tenor contigo mt\! Cl>nside- gaoto.
racióu do 1~ que tu•o. ; trfm1tfl' hOIIOfltn 11 Dtof (or--
' q•«e me tlo con{t~iunt ~ ,, : t•nort eo/o . y duoo que los Dio-
que me han lra(do ol estado eo ses Ce pro9peren eu OliiC honor ó
quo.... di¡:oidad.
J quf '"' de mea l tnl.lnlie& dt~ ·• ¡,. omni rarieltdt rtrum m!a-
tr•uerutH: los que me sacaron de rum: en todns las n1tcrnativas
mis OMillns. do mi varia forlun:l.

© Biblioteca Nacional de España


1:3()
mea m, qua m eranl a muliere pos tu landa, per-
spexerim . Quapropter a te peto majorom in mo-
dum, utme absenlem diligos atquodefend<ts. Vale.
XVI.
M. 1'. Cicero Procos. C. Ma,·r,elln collegte st~o
S. P. IJ .
l\1arcollum tunm Consnlem factum , Leque ea
lroLiLi u alfeclum esse quam maximo optasli ', mi-
randum in modum gaudeo : idquo, curo ipsius
causa, tum quocl te omnibns sccundi:;simis rcbus
diguissimum judico, cuj us erga tnc singularem
benevolentiam vel in labot·e meo, ''el in honore '
perspcxi : totam dcniquedomnm vcstram vel sa-
lntis \'Ol dignilalis mero stmliosi&:;imam cupidis-
simamquc cognovi. Qua re gratum mihi feceris, si
uxori ture Junire , gravissimt.e atqne optimro fe-
minro, m~is verbis eris gratula tus •. A te id,
quod :suesti peto, me absentcm diligas atqne de-
fondas. Vale.
XVII.
M. T. Cica,·o O. Ma1·cello Cns. des~q1~. • S. P.]).
' Qunnim curre libi roP.us hooos fu crit • , el
qu:nll i•lcm cxs titrris consnl in nw ornando et 1
1

!
lf1JuC M lt.etilt'l n({e,.lum ~.~u á tu t!po~a J unia.
qunm m11rim• opi rtri: y que hayas -' res. dt•ion. - C11ruuU tlui·
llesado A tsperinenla.r :tqQel!:t C~~tlo.
aautfacciól' que tanto de:teas:.e. ~ El urden CA : 1:1t1 rtt ip«a.
2 t'tl l-. lt~borf mto, ctl ia hono- lf'qu"bntur • lrmtr.. ~qHOri tiC Ullt~
,.. : yn en rni• _prettn.,iones , ) :1 ri• ,.,¡nium mt'C'rtJrn qtuutlm cuf'm
dtapu~~ do rc.-:~.hz1das ésta.!. hnrt·•t 1:u-~,. ¡,,,,.¡,
ttM, etc.
1 ~; u:rn,.; hq._... mth rtrbi& 6 Qu'lnlm ntrat lihi mr~, .. honc1
eri• fll"ntulnhtt: .si fclieil..1.1'4"S (1 die-- {u .. ril : 1:.;1 mucho e11idndo que de
res 11\ onhorabucna. do mi pnr!e mi honr.a tu,·it:tc.

© Biblioteca Nacional de España


• amplificando, qui fueras semper curo paren ti bus
Luis, el curo lota domo, etsi res ipsa loquebatur,
cognovi tamen ex meorum omnium lilleris. Ita-
que nihil est tanlum ', quod ego non lua causa
debeam •, faclurnsque siro cum sludiose , tum
libenter. Nam roa!?oi interest cui debeas • : de-
bere aulem nemim roalui quaro tibi, cui mecum
studia communia, beneficia paterna, tuaque jaro
ante conjunxorant: lnm accedit (m \la quidem
sentcnlia ') maximum vinculum, quod ita rem-
publicam gori s atqne gessisli (qua mihi carius
nihil est), nt qnantnm libi orones boni dcbeanl,
quominus tanlumdem ego unus dohenm , non
recusem. Quam ob rem libi vcli m hi sint exitus,
quos mereris el quos fore confido. Ego, si me
navisatio non morabitur qure incurrebaL in ipsos
EteSHlS •, pro pediem te , ut spero, videbo. Vale.
XVIII.
.. M. T. Cieéro Jmpm·at. • L. 1 P aulo Con. design.
S. P . .D.
Etsi mihi nuroquam fuit dubium, quin te
popnlus Romanus pro Luis s uromis in rempu-
blicam roerilis , el pro am plissima familire digni-
tate, summo studio 1 cunctis suffragiis • cousu-
lcm faclurus essel 1 tamen iocredibili lretitia.
sum afi'ectus qu um id mihi nuntiatnm c:;L: en m·
quo hono•·cm tibi deos fortuna re volo 1 a leque
1
• ihil t • ltu•tum: no hay CM 3., 5 qu.-e inct•rrt~J '" Í(JJI) t Rlt titu:
por gra•e que ~•· que vaofa fl aer eo el hempo mi~·
2 Suple (o.-ro. mo en q•o acpl~ ol Cieno.
S m.,~,., inl4'rfd rul dt'J,cu : im- ' Im,.rrtl.- lmrtr,l l, ri.
porla mucho 1• cahdad da la per- 7 L. Lucio,
sonn 1!. quien uno esll obligado. • c•mc1i$ 1u((ra(1U1: con voto
" ñ Ut'L (luidtm nntenlin : á mi unánime.
!l onlenrlor .


© Biblioteca Nacional de España
138
ex tua majorum que tuorum dignitate admini-
strari. Atque utinam prresens illum diem mihi
optatissim um videre poluissem ', proque tuis
amplissim is erga me studiis atque beneficiis tibi
operam meam s tudiumqu c navare •. Quam mibi
facultatem quum hic nec opinatus et improvi-
sus provincire casus eripuit; tamen, ut te con-
suJem rempubli cam pro tua dignilale gerentem
vid ere possiro, magnope re a te pelo, ut opera m
des e.fficiasqu e ', ne quid mihi fiat injurire, neve
quid temporis ad meum annuum munus -accc-
dat •. Quod si feceris, magnus ad lua prístina
erga me studia cumulus accedet. Vale.

XIX.
111. T. Cicei'O , Tirmli s1w ,S. P . .D.
Non queo ad te, nec lubet scribere, quo ani-_
mo sin affectus : tan tu m scribo, el libi et mihi
ma x irore volupta ti fore, si ' te firmum quam
primum videro. Terlio die abs te • ad Alyziam
accessera mus. Is locus et citra Leucadem sta-
día CXX. Leucade aut et ipsum aut tuas litteras
a Marione putabam me accepturu m. Quantum
me di ligis, tantum fac ut valeas, ve! quantum
te a me seis diligi. Nonis Novembr is. Aiyzire '.
t Atqu1 utinam prmtenl ilWm ru111uum mu""' ttCCMhct : que no ee
dit m mihi op,atittirrmm t•idtrt po- prolongue por liempo alg uno el
ltdl'em: Y pluguiese ñ Dios que oao de mi cnrgo.
hubiera yo podido vor por mí 5 tanlwn .tcrU·o, tl tibi ti mtM
mismo aquel día (el de lo• comi- m~Ja:im~ ~ol••ptali (ore~ ..r.... : eólo
CIOS en quo r •. Paulo fo6 elegido ~ eBeTibo ó digo que será paTa
cónsul) Uln deseado para mi. h y para mf una a.ausfaceión 1nuy
2 tibi Optra..m mtom dt«diumqut grande, si. ...
navart: apoyarte con mi nyuda y & Te,.tiodieabl te : Al lercenlfR
buenos deseos. que me s:oparé do li.
3 opt~ram dtJ t((iciaJqUf : que 1 N.Jni.t Noef mbril. Aly:i~: El
procurea y hagas. díl cinco de Noviembre. Eo
' ntet quid ltmporil ad meam Alizia.

© Biblioteca Nacional de España


M. T. CICERONIS
Ex opere cuí titulus «De offlciis »
EXCBRPTA .

l.
Q1tid ab iis ?'equi?·attu· qui ?'eizmblie<e p1'(1JS1mt,
3 1tiq1te i us ci'Vib1ts dicunt.
Omnioo qui reipublicre prrefuturi sunt 1 duo
Platoois prrecepla teneant' : <( Unum 1 ut utilita-
»lem civium sic tueantur 1 ut qurecumque agunt, .__
»ad ea m rererant, obliti commodorum suorum; '
»alterum ut totum corpus reipublicre curent, ne,
»dum partem aliquam tuentur 1 reliquas dese-
»rant. » Ut eni m tutela, sic procura ti o reipublicre '
ad utilitatem eorum qui commissi suut •, non;ad
eorum quibus commissa est, gerenda es t./ Qui
autem parli civium consulunt 1 partem negligunt 1
rem poruiciosissimam in civitatem iuducunt 1 se-
ditionem alque discordia m ; ex quo evenit 1 ut alii
populares 1 alii studiosi optimi cujusque videan-
tur 1 pauci uuiversorum •. ' ·
H1oc,apud }\lhenienses mago re rliscordire •; in
o ostra republica non sol u m seditioues 1 sed pes ti-

._ duo PlaiOI\ÍI ~pla knMnl: 4 ul olii fA>pula.rtl, nlii 1tuditW


tengan muy presen!M e.tos dos optirld c•Jruqul eld1't1nlur, paucl
proeeptoo 6 con!ejos de Platón. uniurt orum : quo unos so de.
2 procurntio rtlpublie~: el go· ciaren· partidar>os del pueblo,
bierno do 1~ re p~blica. otros de la nobleza 1 y pocos del
' qui commi11i sunt : que se pro com~n.
confían (L ella. s Suplo orl!l' ~tmt .

© Biblioteca Nacional de España


140
fera etiam bella__ civilia ', qu~., grayis el forlis
civis el in republica cfignus frincipa,lu, fugiet, /
atque ·o~eri~, Lradelq_ue se lot~m ~eipublicre. \
neque opes· aurpotcnt~am copsectabltur;·· lotaUl-
que.ea m sic {uebi tur, ut om~ibus •Consulat. ! Nec
vero crimioibus falsis in ){(lium aut invidiam
quemquam voca bit ': om~i'b.c>que ita j ustitire ho-
nesta tique adln~rcsccl, ' ut duro ea conservet,
que m vis gravitar offcndal •, morteroque oppetat
polios, qua m deserat illa qure dixi.
Miserrima esl omnino ambitio.., honorumque
con Len ti o •: de qua pt ::eclare apud eumdem esl
Platonem •. «Si militar l'acere._eos, qui in ter se
»coutcnderent, u ter potius rempublicam admi-
»uislraret, ut si naulro certarent quis oorum po-
»Lissimuro gubernarel. ~ Iclemque pr::ecepit , ·ut
eos adversarios exisli me mus, qui Hma contra
ferant; non eos qui suo juclicio tueri rempnbli-
cam velint: qualis fuit ínter P. Africaoutn, el
Q. Metellum sine acerbitale dissensio '.
Nec vero audiendi, qni • graviter irascendum
iniroicis putabunt, idque magnaniroi et fortis
viri esse censebunt. Nihil enim laudabilius, nihil

' ltd Pflli(tra ttiom bflla e;.,;.. no de lAstima es por todoo con-
u. . : 3inohasla. perniciosutinHl'i cepto~ el :t.mbiciotto emJ)efl.o de
guerras civiles. nlcanzal' ó conseguir honores.
' tradt 1q ttJ. te tolum Nipu"¡;,.,.: 1 p r~/.1,., apu 1 1•4m1tm ttl
se entregarA en cuerpo y alma Al Platontm: de la cu JI d1ce muy
oervicio del E-tado. b teo el mismo Platón.
J N'C rtrO cril1tinil:Nt (a hit in ' 9""'i• (uil htkrP . .A/ricanum
odfHm tull inridinm qutm~Juam r ,_ ~~ Q. Mtt.u~~ .. t in,. ae~rbilalt d;-
c.,IJ•t: Tampoco dEberá ex¡1oner ltrH;,.. : CÓOl O ruó RQUt'lllL OpO-
A nadie ni odio y envulia do lo11 IJICiÓO que mut\lamcnto eo hi-
dcm(\15 con rt~lsas acrimmncionc•. Cit'l'On I=>uLJio l!!ecipión 1'1 Afl'i·
• quem11i' yra r:it~>r of(6rt:iflt: sen cano y Quinto 1\totclo, y que
cApnz .:le tr:emistarse gt·a\•cmcn- nuuca Hegó á cnconnrso.
tc con alguno. 8 Nec e:er·o nutlitndi, qul ....
5 MiutrrimG ul omnino am•,¡ .. Tampoco debe darse oldos á los
lio Jjonorum.qu4 contnlio: Muy dig· que . ..•

© Biblioteca Nacional de España


magno el prreclaro viro diguius placabililale
atque clementia . In liberrs vero populis el in
juris requabililale, exercenda etiam est facilitas
et altitudo auimi, q ure tlicitur; ne, si irascamur
aut inlempestive ·accedentibus, aul im pudenter
rogantibus, in morositatem inutilem el odiosa m
incidamus. Et Lamen ita probanda esl ' mausue-
tudo atquo clemenlia, ut adhibeatu1·, reipublicre
causa , severitas, sine qua administrari civitas
non potes t. Omnis autem et animad vorsio el ca-
stigatio contumelia vacare debet; ueque ad ejus ~
qui punit aliquem, aul ver bis castigat, sed ad
reipublicre utilitatem referri.
Caveudum est etiam, ne major preua quam
culpa sil; etne iisdem de causis alii plectautur,
alii ne appellentur quidem •. Prohibenda aulem
maxime estira in puniendo: nunquam enim ira-
tus q~i accedet ad prenam .', J?lediocritalem illam '
teneb1t, qure est tnter umnum el parum, qure
placet Peripateticis, et recte placet, modo no
laudarenl iracuudiam • et dicerenl utililer a na-
tura datam. Illa vero omnibus in rebus repu-
diando est; optandumque , ul ii, qni ¡Hreduul
reipublicre, iegum sin1i les sint, qure ad punien-
durn uon iracundia , se.t requitaLe ducunlur '.

t ''a prob<uvla IJ': debe prac· • m• tlifH'rilallm lllam: aquel


tican~ do modo .... justo medio.
' nt app·lltiiiJtr q ,;,¡,m: no ae 5 m~o n• lm~rfnl iracun·
les cito 11quiera á. dar sus de3.. dittm: si al mi•'tlo tiem1>0 uo ala· ~
C.'\r~OI . barao la ira.
J imi'JJ q•d atolJJ4 Cl4 p:1uaam: &t:tar od puqfrndUJit .... du"'Uil·
el que lloóa i lmponor un casli · l •.r: qu'L_ODel CUIÍgo te dejan
¡;o t. impulaot do la ira. llevar. -.

© Biblioteca Nacional de España


142

II.
Modestiam et a1~imi ~equabilitatem vi?·is princi-
pibus maa;ime esse necessat•ias.
Atque etiarn in rebus prosp eris, et ad volun -
tatem nos traro fluent ibus, su perbia m, fastid ium,
arroga utiam que magnopere fugiam us: na m ut
adver sas res, sic secun das immo derate ferre, lo-
vitati s esl ', prreclaraqu e est requa bilitas • in
omoi vita, et idem sempe r vultu s, eadem que
froos , ut de Socra te, itero de C. Lrelio accep i-
mus •. Philip pum · quide m Macedonum regem ,
rebus gestis et gloria super atum a filio, facilit ate
et huma nitate video super iora m fuisse •. Ita que
alter sempe r magn us; alter srepe turpis simus
fuit •; ul recte pn:ecipere videa otur, qui mone nt,
ut qua oto s uperio res sumu s tanto nos geram us
summ isius. • ·Panre tius quide m Afric anum audi-
torem , et famili arem suum , solitu m ait dicere ,
ut equos , propte r c rebras conle ntionos prrelio rum
feroci tate exulta n tes, domiloribus trader e so-
Ieant, ut his facUio ribus posse nt u ti; sic homi -

' ltvit.alit "': es prop1o de os· de los festines , y por los desór·
piritus npoc:1dos ó pcquMos. denos que alearon y concluyeron
2 lequabiU
lat: iguardad de cA· con au vida.
rácl.er. • El ord~n eo: Pa~~<•ti.. qul·
3 ut da Socrate ... . accepimt u: de m nlt1 A(r;c(lnum a11dltorem et
como sabemoo quo sucedía 11 (tJmilitJrem 1u11tU #Olilum (eue) dl-
Sócrates. Cirt, opo-rtert hominu 1{(rmalru
• El orden os: Vi.Uo Philippum rtbuJ .ucund;~ , pr~fidtnleJtiau libi
rtgem .ltacedonum IUperCJium 11 filio d.ucl lru¡quarn, ln gyrum r<Jlionit ti
rtb!ll gttlil t l aloria {UII&e quidem doclrlme , 1ic, ut (hominl l) IOltanl
IUJHrfortm (dCIUklta tl humcuail<Jlt. lrader~ domitorib uJ tquot w:ullan.-
s Juzga do esto modo á Alo· lu {trotilaU pr•lioru m propltr con-
jaodro , porque eclipsó au gloria tenlionet crebra1, td pouínl utí hh
de conquistador con las cruelda- ( t:J.eillorib ul.
des i que se entregaba oo medio

© Biblioteca Nacional de España


143
nes secundis rehus effrenatos, sihique praafiden-
tes • , lanquam in gyrum ralionis el doclrime
duci OP.Ortere, ut perspicereut rerum humanarum
imbee~llitalem, varielatemque fortuore.
Atque etiam in secundissimis rehus maxime
est utendum consilio amicorum, hisque major
etiam, qua m anltj trihuenda aucloritas ', iisdem-
que temporihus cavendum est, ne assentatoribus
patefaciamus a u res, nec adulari nos si na mus, in
quo fallí facile est : tales enim nos tune esse pu-
tamus ut jure laudemur; ex quo nascuntur innu-
merahilia p·eccala, quum homines infla ti opi-
nionihus , turpiler nriclentur , el in maximis
versantur erroribus. Sed bree quidem hactenus •.
Illud aulem sic est judicandum •, maximas
geri res, el maximi a ni mi ah iis, qui respuhlicas
reganl, quod earum administra tío lalissime pa-
teat, ad plurimosque pertineal: esse autem ma-
gni animi el fuisse mullos etiam in vi la otiosa,
qui aul investigareut, aut conarentur magna
quredam, seseque suarum rerum fiuibus contine-
renl. •; aut interjecti in ter philosophos, et eos qui
rempuhlicam administrarent, delectarentur re
sua familiari, non eam quidem omni ralione exa-
gerantes', ncque excludenles ah ej us usu suos;
potiusque et amicis irnpertientes et reipublicre
si quando usus essetl Qure primum heno parata
siL' , nullo neque ttfrpi qureslu, necrue odioso ;
' ' ibiq~U p~/fdtntt•: que todo pensar que ....
lo flan en "'mismo& . s &etf!Qu• 1uorum nrum /fnibw
- 2 h.ilq~~t major clitam, qua m GAU conliMrtn' : y ee contentaban con
tributnda a~tdorUa• : y debemos los limites de su (orluna.
eatouces concederles mayor au- 6 no" eam qui-l1m omni roliont
toridad tobro nottOtro.s t que en txO!II,.,,.tn: ain que procuraran
otra-" ocasiones. aumentarla (SU (O,tUDA) por lO•
3 Std Me quidmt Aacl•tnu : dos loo med•o•.
Poro basta do OftO. 1 Qum ( ru (amtliaril) primum
' IUucl aultm tic e" judican.- ben• para la 1il : la cual dobo ante
dum : En ul.a eue•li6n debemos todo eer bien adquirida.
\

• © Biblioteca Nacional de España


144
tum quRm plurimis, modo diguis, se utilem
prrebeat '; deiude augealur raliouc, diligeutia,
parsimonia ; nec libidini polius luxurireque libe-
ralitati el benc6ceutire pateat. Ha!C prrescripla
servant.em licel maguitice, graviler, aoimoseque
vivere ', atque etiam simplieit er, tideliter, vi-
treque hominum amice '.

m.
Bltam natu1·am ct noscC?·c ct sequi.
Admodum autem ten en da sunl su a cuique ',
non vitiosa, sed lamen propria, quo fucilius de.;,
corum illud quod qu rerimus , retineatu r; sic
enim est faciendum, ut contra universam nalu-
ram nihil contonda mus; ca lamen conservata
propriam naturam sequamu r; ut, elium si sint
alia graviora atque meliora. tameo nos studia
nostra natura:¡ regula metiamur, nequc euim atti·
nel repugnare na tun-e, ncc quidquam sequi, quod
assequi nequeas. ~x quo magis emerg1t, quale
sit decorum illud •, ideo, quia • nihil decel invita,
ut ajunt, Minerva, id osl adversan te el repu"'
guante natura.
Omnino si quidquam est decoruru, nihil est
prefecto magis, qua m requabilitas uuiversre vi-
1
IJUtmJ phu-•mil, modo digni:t,
uliltm. "' pf'(81Jtol: que se em ...
• Admodum tH~14m ltnenria .ttwl "'r.1
'"" cuiiJru : nnto todo, eada eutll
pleo en proveebo do los ma•, dahe aleoersc • lu coodicionu
con t.al que lo metHean. pro¡>ias de su carf.ctor.
1 J!mo pr«scripb ttfr311ttn• li· S. Em q~ m'lgil tnwrgU qualt
1
cd .. .. "iur': el "<J,ue obeOI'VO estas tiJ ducorum iUu.-t: Do donde ro·
reglas puede vivtr.. . aultn una idoa más clara del do·
l vitCJq"' hominum amic1 : y co~ ~e quo. tratamos. .
gozando do 1~ eslimaoióo do loe ldiO, qur(l .... por cuaalo ....
bombr...

© Biblioteca Nacional de España



145
tre, tum singularum actionum ', quam conser-
vare non possis, si aliorum naturam imitans,
omittas tuam. Ut enim sermone eo debemus uti
qui notus est nobis, ne ut quidam Grreca verba
ioculcantes ', j ure optimo irredeamur ; sic in
actiones omnemqu~ v1tam nullam discrepuntiam
con ferro debemus '.l
Atque bree differentia naturarum tao taro babet
. vi m, ut nonnunquam mortero sibi ipse consci-
scere' alius debeat, alius in eadem causa non
. debeat. Num enim alía in causa ~ . Cato fuit •,
alía creteri, qui se in Africa Cresari tradiderunt?
Atque ceteris forsitan vilio datum esset •, si se
interemissent , propterea quod eorum vita lcnior
et mores fueraot faciliores '/ Catoni autem quun1
incredibilem tribuisset natura gravitatem cam-
que ipse perpetua conslanlia roboravisset, sem-
perque in proposito susceploque consilio perman-
sisset, moriendum potius quam tyrauni vultus
adspiciend us fui t.
Qua m multa passus est Ulysses in illo errore
diuturno •, quum et m ulieribus, si Circe • et
1 mqual)itil'1t , u nic~rlte ,.¡M, lt• vida por no ver triuoraote á
'"m .tlngufCJr!4m t~c lionum :
la uui· au enen11go César. Este ncto,quo
rormidnd de conduela, no sólo In filoso!in pagana preeonla como
eo toda la vida, sino eo cada heroico, demucsU'3. pobreza do
una do nue-stras acciones. rutplritu en Catón, quo oo tuvo
2 Grate4 vtrba incu1cante.s: quo valor parn esperar la dctgMcia
introducen palabras griegas. con AtJimo eerono.
J nullt~ne dbcrtp..aliam C(M/trrt ' "l.frit (or~Uan eitio dalum
dtl>mow : no debemos mezclar t.ntl : qui2á en otros ee hubiera
coolradicci6n alguna. coneidcra.do uo deft"Clo gra•o.
4 Loa e~toicos. á quienu Jtiguo 1 ti moru (utranl (acilfort-1: y
Cicerón , en el rigorismo exage· eus eostumbre3: hahfan sido tno·
rado de eu doctrina, no considc· oo8 austeras.
raban la vida como uno de lnn .. • in illo (rrort diuturno: en
los bienes, y a.!lf aconsejaban ol tanto tietn¡)O como anduvo I>Cr-
euioidio cuando la vida r1o pu- dido 1>or lbs mares.
d icra conservarse sin mcno~cabo • ~laga lamosa q uo con bro-
do lo quo ellos enleudlan por bajos que compoofa 1 transforma ..
L dignidad humana.
l M. Calón de Utica se quil6
ba loa hombres en oesliM.

lO

© Biblioteca Nacional de España


146
Calypso • mulieres appelland~-e s unl, inserviret,
el m omni sermone omnibus alfahilem et ju-
cundum se esse vellet'? Domi vero etiam contu-
m elia~; servorum ancillarumque pertulit, ut ad
id , a liquando , quod cupiebat, r.erveniret. Al
Ajax • , quo animo traditur , m1llies oppetere
mortero, qua m illa perpeti moluisset.
Qure contemplan les expendere oportebit, quid
quisque habcat sui ; caque moderari, nec velle.
experiri, qua m se aliena deceaot • : id enim ma-
ximo quemque decet, quod est cujusque suum
maxime. Suum igilur quisque noscnl ingenium,
acremque se el bouoru m el vitiomm suorum
judicem prrebeal •; ne scenici plus quam nos
videantur habere prudeotire: illi enim non opli-
mas, sed sibi accommodatissimas fabulas eligunt.
Qni voce freli sunt, Epígonos • Medumque ';
qui gestu , Menalippam ', Clylemnestram •:
semper Rupilius, que m ego memiui, Antiopam ':
non srepe lEsopus Ajacem. Ergo histrio hoc
videbit m sceua, quod non videbil sapiens in
' Ninla hija de Atlante: in- 5 'l'ragodia do Eurtpides, imi·
tent6 impedir ~ U lisee la vuelta tada do•¡>uóa on el teatro latino
A8U pnll'iR, prOCU I'Ando retenerlo por el tr~gico Lucio Acoio. Su
p1·eso en sus encan tos. argumento está toma~o do la se-
' Aynx , hijo do Telamón, gunda guorrn do •robas.
roy do Salamina, y uno de los • L<~ Mad•a , tragedia de Pn·
prlnoipes griegos que má.• serlia- cuvio.
tlnguicron en tl 1utio de Troya. ' Tragedia do Aocio. Mena-
.Mucrt~ Aquiles, Ayax y Uhses lipa lué hermana de Aotrope,
ao du1p\l taran sus armas, y ha· reina do la! amazona.A 1 y (oó bo-
IJióo<loiM los griego3 adjudicado cha prisionera por lléreule-s.
A esto dhimo, Ayax se mató de • Otra tragedia de Accio. Cli-
rabia con •• propia espada. temnettra so cnftmoró de Egisto,
l ,... ,. rtllc t~"ptriri, q.,am u y dió muerte A tu oapoeo Aga.
nlit~ta Jtcrattl: m aventurarse a meoón.
prol "' quó tal le sientan la• ca· ' Paeu~io eaeribió una tra,go·
saa proptM del catácter de otro. dia cuyo argumento lo constitu-
4 (l("rtlnQfll 11 ti bOriOf'Um tt d - yen los amoreA do Antiopa, espo-
,;o,.tmt ''.orum judienn prcrbtat: y sa de Lico 1 rey de ·rebas 1 eon
80-l\ Cdii&Or atwero y justo de sus Jtlpitcr, y sus tlcRgraciat A caufta
a¡>titudc~ y defectos. do O'tlos amores.

© Biblioteca Nacional de España


147
vita? Ad quas igitur res aptissimi erimus , in iis
potissimu m elaborabimus : sin aliquando necessi-
tas nos ad ea delruseri t, qure nostri ingenii non
erunt; omnis adhibend a eril cura, medilatio,
diligeutia , ul ea si non decore, al qua m mini-
muro indccore facere possirnus. Nec la m est eni-
lendum, ut bona, qure nobis data non sint, se-
quamur, quam ut vi tia fugiamus .

IV.
Non eadem et dispm·ilms r.etatilnts et diversis
conditionibus olficia t1·ibui.
Et quouiam officia non eadem disparibu s reta·
tibus lribuunlu r ', aliaque sunt juvenum , alía
seniorum ; aliquid etiam de hac distinctio ne di-
cendum est. Esl igitur adolescen lis, majares
natu • verori, exque his deligere oplimos el pro·
batissim os, quorum consilio atque auc toritate
nitatur: ineunlis enim reta lis iuscienlia •, sen u m
conslitue nda el regenda prudeutia esl. Maxime
aulem bree retas a libidinibus arcenda esl, exer-
cendaque in labore palientiaq ue et animi et cor-
poris, ul eorum et in bellicis el in civilibus offi-
ciis vigeat industria •. Alque e tia m en m rclaxare
animas, el dare se jucuudita li voleot, caveant
intemper antiam, meminer int verecund ire; quod
eril facilius, si ejusmodi quidem rcbus majares
natu inlcresse veliut.
Senibus autem labores corporis minuendi ,
• El fUOnimn o{fic~ r•urt c.a./e m th : pues la inu¡)OuOdcJa de la
di1paribu1 (Wt-"'tibu.~ lrilmuntur : Y edad ju•enil.
puesto que Aedades dislinloo CO· • ul eorrmt et in btllici!l ti ¡,.
f'J'C.Spondon obligaciones di vtr .. civitibut o{/icii1 d!Jifll indtulritJ:
oao. para. quo rMulto provechosa eu
' f'I&G}oru ""'": los ancianos. intervención en lot uuolos mili..
S ineuntb tnim a taJit irueltn.. l&ru y ei•ilu.

© Biblioteca Nacional de España


148
exercitationes animi etiam augendre viaentur:
dan da vero opera ut et a micos, el juventutem, et
maxime rempublicam consilio el prudenlia quam-
plurimum adjuvent. Nihil autem magis caven -
duro est senectuti quam ne laoguori se desidire-
que dedat. Luxuria vero cum omoi retali turpis ,
tu m senectuli fcedissima esl: sin aulem libidinum
etiam iutemperanlia accesserit, duplex mal um
est, c¡_uod et ipsa seuectus concipit dedecus ',
el factl adolescentium impudenliorem iutempe-
rautiam.
1 Ac ne illud quidem alienum esl ', de magi·
stratuum, de privatorum, de civium 1 de peregri-
norum officiis dicere. Est igitur proprium munus
magislratus inlelligere, se serere persona m civi-
talis •, dcbereque ejus digmlatem el decus susti-
nere1 servare leges, jura describere •1 ea fidei sure
commissa meminisse. Privalum autem oportet
reguo el parí curo civibns jure vivere 1 neque sub-
mtssum el abjectum, neque se efferentem ; tum
in republica ea velle 1 qure lranquilla el honesta
sinl: talem enim et sen tire bonum civem, et di-
cere solemus. -·
Percgrini·autem et incolre officium est, nihil
prreler su um negoti u m agere, nihil de alieno
anquirere, minimeque esse in aliena republica
cmiosum '. lla fe re officia reperienlur ', quum
qureretur, quid deceat et quid a plum sil personis 1

1 UI4N'IUI tont:lpH du/ecr." : ae. s mininttqu: tU(¡,. olít.M ,.,pu·


d.. bonra la •ejfz. blica tNriOJum : y mucbo meno'
2 Ao ne iUud quidtm olitnum euidone del §.Ob>crno do un pue-
al : Mas no está fuera de nut!ltro blo 6 do uo Estado que no es el
prop6•ito. · suyo.
l " 9'"'" ptri Dnom cieila.til: • /I<J f•rl o(ficlm rtplritnlur: A
c¡ua ti representa al pueblo 6 ! este tenor se hallarAn 6 doseu -
la aociedad . brir!n todos loo deberes (propios
• Jur4 ducribtrt: administrar de cada uno).
justicia.

© Biblioteca Nacional de España


149
temporibus, retatibus. Nihil est autem quod tam
deceat, qua m in o mni re gerenda, consilioque
capiendo servare constantiam.
(
V.
fMinima peccata rsse 11itanda: qt~id i?t co,·po?•e toto
deceat ca11endtem esse ; in rebtes dulJiis, quid
doctis placeat 'ea:qui1·endum: 1li?·tutem, ubi-
cumque sit, coli rtpO?·tere.
!taque, ut in fidibus mnsicorum aures vel
mínima sentiunt ', sic nos si acres ac diligen-
tes esse vol u mus, animadversoresq ue vitiorum ',
magna smpe intelligemus ex parvist Ex oculorum
obtutu, el superciliorum aut remissione autcon-
lractione, ex mreslitia, ex hilarilatc, ex risu, ex
locutione, ex reticentia, ex conlentione vocis •,
ex submissione, ex creteris similibus facilejudi-
cabimus, quid eorum apte fiat, quid ah orficio
naturaque discrepet. Quo in genere non est in-
commodnm, quale quodque eorum sit, ex aliis
judicaro •; ut si quid dedeceat in aliis, vilemus
1 psi : fi Lenim, nescio quo modo, ut magis in aliis
cernam us, quam in uobismel ipsis, si quid de-
linquiiur: ' itaque facillime corrigunlnr in di- Z
scendo •, quorum vi tia imitanlur, emendandi cau-
sa , magistri .
t auru efl minima .stntiun': aliit judicart: Y en este ordeo
perciben loe o!do. lo mb m!ni- de cooeidcracionae no estA fuera
ma discord:tncia.
' ,¡ ocru ao dilig•nttt w• f'CI!-
de propóoito i•~G•• qu6 tal
recen en loe demb •us prop1u
ea·
lumm onlmodetriOrt~qtt• eiliorum: aecior.ca.
ai querem01 ser jt:stof; y Ee\·eros • El orden .. , i119U1 {illi}
censores de nuestros defectos. qworum rili!J m~gittri lmitclntur~
: .a;~ conl41tlion•
ooci•: por la f.tnendondi caw.,, corrlguntur fa·
elevación del tono de la vo~. ciUimc in ditcfndo.
4 Quo in 9""" non tod incom• & indist:flado: en la ensuft.anz.a.
modum, qual• quodqUf tOrum 1il, t.D

© Biblioteca Nacional de España


HíO
Nec vero alienum est, ad ea eligenda, qure
dubilationem afferunt, adhibere doctos homines,
ve! etiam usu peritos, el quid bis de quoque offi-
cii genere placeat, exquirere. Major enim pars
eo ft're deferri solet, quo a natura ipsa deduci-
tur •: in quibus videndum est, non modo quid
quisque loquatur, sed etiam quid quisque sen-
tiat, atque etiam qua de causa quisque sen tia t./
Ut eoi~ piclores et ii qui si_gna fabdcantur \el
vero etwm poetre, :mum qu1sque opus a vu go
cous idcrari vult , ut, si quid repreh(\nsum sit a
pluribus, id corrigalur, hique el seco m et éum
aliis quid in eo peccatum si l, exquirunt; sic
aliorum judicio permulta nobis el fucienda, et
non facicnda, el m u tanda, el corrigenda sunt.
Qure ''ero more aguntur instilutisque civili-
bus, de iis nihil est pn:ecipieudum: illa enim
ipsa prrecepta snnt, nec quemquam boc errore
duci oporlet, ut ',si quid Socrates aut Aristipus
contra morem consuet.udinemque civilcm feceriut
locutive f:int, idem sibi arbitretur licere. Magois
illi et diviois bouis hauc Jiceutiam assequeban-
tur. Cyuicorum vero ratio ', tola est ej icieoda:
est enim inimica verecuudire, sine qua ni hil
roe tu m es se potest, ·ni hil houestum.
Eos nulem, quorum vi la perspecta • in rebus
honcstis alque mngnis est, bcne do republica
sen tientes, a e bene moritos, aut meren tes, sicut

• 11-Jjor tnim JYir& eo {tre de-- que. otc.


(trrí ' oltl, 9uo a natura. ir~~~ dt'lu- 3 C!lnicorum Dlro ,.t:atio ; Mas
eltur : Pues Ja mttyor parte sue- la doctrina de los cfnicos .- Loa
lo, por lo comün , dejan-e lle- cfnicos Fuprimfan por completo
var <1o .aqurll~ 1\ que le inclina la ,·ers O.enza, hae1endo público
au prop1o notuaa1. alarde de una ,cncillu do cos-
2 nec quemqtu•m hoc errore duci tumbres como la do loe perros.,
Ot>Orltl, ul .... orbilrt~•r: importa do quicnc.:. lOmAron el nombre.
ademb qu& nadio se deje se- 4 quorum "ilu fltrt1>«14 ut:
ducir por ll fAI&a creencia de cuya vida vomoa ocupada.

© Biblioteca Nacional de España


151
aliquo honore aul imperio affectos, observare et
colere debemos: lribuere etiam mull u m sene-
cluti ': cedere bis qui magislraium habebunt:
habere deleclum • civis et peregrini; in ipsoque
peregrino, privalimne, an publice vencrit : ad
summam ', ne agam de singulis, coro m une m
lolius generis homiuum concilialioneni et conso-
ciationem, col ere, Lueri, servare debemus •.
VI.
Quibus ?·ebus glo?·ia et jides pM·iantlw.
Sed de amicili:¡ alio libro dicLum esl, qui in-
scribitur L::elius. N une dicamus de gloria; 'luam-
quam ea qu o1que de re duo sunt uostri libn; sed
allingamus •, quaudoquidem ea in rebus majori-
bus admiuis lrandis adjuvat plurimum./ Summa
igilur eL perfecta gloria constal ex tribus his: si
diligit wulliludo; si fidem habel; si en m admi-
ratione quadam honore nos cliguos putal. H::ec
aulem, si est simpliciler breviterque diccudum
qnibus rebu r, pariunlur a siugulis, eisdcm fere a
mulLiLudine •. Sed esL alius quoquo quidam adi-
tus ad multilutliuem, ut iu uuiversorum auimos
tanquum iullucro possimus.
Ac primum de illis tribus, qme ante dixi, be-
nevolenLiro pnccepla vitleawus; qut-c quidcm bo-

1 tribut.rf d h m mu/lu r~t Jtlt vlu- nero humano.


li : coucedor A. la • eJez: gran res- ' uJ a lti1491f"'U ' : pero diga·
peto. ruos al,lo(O-
2 ~0~,., J•ltt.fu •n : d1.1tiagu1r. ' 8~ cUttll,.. ... 9"i f>tu r"'h~u
l M '"'""''"Pl : on retumen. l)'lr tturb.r n ~;,.,mit , "'"'""',,,..o
' IOIÍilt qll\._,..¡. IIDmiliU'7l r...>H:• multitu. liM : esl45 lre:t cotas se
cilto.lfo,tem ct f"OtHoc;oHontm coltrt, graojean ord1naritlmt nlo de la
lutri. ~trMt• dtbM•u• : debemos muchedumbre, por los mismo11
ayudar ,. r~pet&r la uni6n y medios que •o granjean de loa
asociación comun de todo el gé· individuos.

--·- ..-- ---


© Biblioteca Nacional de España
152
neficiis capitur maxime; secundo autem Joco be-
ncfica volunlate benevoleotia movetur, etiam si
res forte non suppetit'; vchomenter autem amor
multitudinis commovetur ipsa fama el opioio-
ne liberalilalis, beneficientire , justitire, fidei,
omuiumque earum virtulum, qure pertinenl Rd
mansuetudinem moruro ac facilitatem . Etenim
illud ipsum, quod honestum decorumque dici-
mus, quia por se nobis placet, animosque omuium
natura et spccie sua commovel, maximeque quasi
perlucet ex iis, quas commemorav i , virt utibus;
1dcirco illos, iu quibus cas virlules esse remur,
a natura ipsa diligere cogimur. Atque hre quidem
cansre diligcudi gravissiwte •: possunt enim prre-
terea nonnullre esse leviorcs.
Fides autem ut habeatur, duabus rebus effici
polest, si exislimabimu r udepti conjunctam cum
justitia prudontiflm : nam el iis fidem habemus,
quos plus inlelligere, quam nos, arbitramur,
quosque el futura prospJCero credimus, el cum
res agatur, in discrimenque vcnturu sit, expedire
rem, et consilium ex te m puro capare posse: hao e
eoim utilom omoes exislimant veramquo pru-
deotiam. ITuslis autem el Hdis horuinibus, id est,
bonis, ita Hdos habetur, nt nu lla sit in his ft·au-
dis injuriooque suspicio '. !Laque bis salutcm
nostram, bts fortunas, his liberos rectissime
committi arbitramur.
Haruui igitur duurum ud fidem faciendam,
justitia plus pollet; qui PP-' cuw e¡,¡ sine pruden-
tia satis h¡¡lJcat auctoritatis , prudentia siue ju- ..,
' otiam .si rt& (orl• non tuppelit: (ptlblico).
aunque tal ve.. no alcaoceo para l ul nulla •il in hil (raudi1 ln-
eiJo nuestros recursos. Juric.qu• ltupicil) ; que nadie 10&-
' -"11"' Ac. qutd•m coUN" JiJi . pecha de ellos, ó ID$ cree capa-
guadi gr4t=iuimc~: Y estas aon las ceo del fraude y la injusticia.
causas mb podoroaao del alecto

© Biblioteca Nacional de España


153
stilia nihil valeat ad fa cien da m fidem .'. Quo
eniro, quis versulior et callidior est , hoc invi-
sior et suspeclior, detracta opinione probitatis.
Quaroobrero intelligentioo justitia conjuncta ',
quanturo volet habebit ad faciendam fidem vi-
rium; justitia sine prudentia multum poterit; sine
justitia nihil valeb1t prudentia.

VII.
Quas 1·es admi1·emu1·, quasque contemnamus.
Sed, ne quis sil admira tus, cur, cum in ter
orones pbilosophos coustet, a roeque ipso soope
disputaturo sit •, qui uoam haberet, orones ha-
bere virlutes; ounc ita sejuugam, quasi possit
quisquaro •, qui non idem prudeos sit, justus
esse: alia est Jl!u ', cum veritas ipsa liroatur in
disputalione, subtilítas; alía, qunm ad opinio-
oero communero oronis accommodatur oratio.
Quamobrem, ut vulgus, ita nos hoc loco loqui··
mur, ut alios fortes , alios bonos vi ros, alios
prudentes dicamus : popularibus enim verbis est
ugendum et usitatis, quum loquamur de opi-
mone populari, idque eodem modo fecit Panro-
tius. Sed ad proposilum revertamur.
Erat igitur ex tribus, quro ad gloriam perti-
nent, hoc tertium, ut cum admiratione homi-
num, honore ab iis digni judicaremur. Admiran-
tur igitur communiter illi quidem oronia, quro
' ad (n cien!lam ftdMt: para m~n de todos los ntósolos y ha·
jnspit·ar confianza. hiendo afirmado yo muchas vocea
2
El .orden ea: ht~btbi' q11an· 4 fliiiiC iltJ t~jungnm qutui poi-
hm'l uirium r:oüt tld fe~-ci•ndom ,;, qui1q111J'": ahora las separo de
fidtm. suerte quo pueda uno, ete.
J cum inkr omna phil010phoJ ' (dio ul mcuublililcu, eum ...
OOMt.l, C1 mtq1U ip:ttt #f6pt di.Jpu.to.- alia .... :uoaeoaa es la au&ilez.a eoo
lum ,;, : que siendo opinióo co.. que .... y olrt.....

© Biblioteca Nacional de España


154
magna et prreler opinionem suam animadve rte-
runt ; separalim aulem in siugulis, si perspi-
ciunl nec opina la quredam bona. !taque eos vi ros
suspiciun t ', maximisq ue efferunt laudibus, in
quibus existiman l se exccllen les quasdam el sin·
guiares virtules ¡.¡erspiccr e ; despiciun t aulcm ...
eos el conlemn unt, in quibus nihil virlulis,
nihil animi, nihil nervorum r.utanl: non enim
orones eos contemnu nt, da qu1bus JUale exisli-
mant : na m quos ímprobos , maledico s, fraudu-
lentos putaut, el ad faciendam injuriam inslm-
ctos •, eos conlcmuu nt quidem neuLiquam ; sed
de his male exisliman t. Quamobr em, ut ante
dixi, conlemnu ntur ii, qui nec sibi, nec alte1•i ',
ul dicilur ;. in quibus nullus labor, uulla indu-
stria, nulla cura est •.
Admirali one autem afficiuolu r ' ii, qui au-
teire celeros virlule pulantur , e t cum omni ca-
rore dedecore •, tuw vero iis viliis, quihus alii
non facile possuut obsis lere. Nam et voluplate s,
blandissi mre dominre, majores parles animi ' a
virtute detorquen t; el dolorum quum admoveu -
lur faces •, prreler modum plerique exlerrent ur:
vila, mors, divitire, pauperta s, omnes homines
vehewen tissime permoven t '; qure, qui in utra m-

t &uJpicilwt: veneran . noble porción del animo.


2 ad. (frcientlam injuritrm in.. • d.olorum qutw~ rJdtnotM IIII" fa.·
•lruciOt : dispuestOA fl orender ( ~ ru: cuando el dolot· amenazo..
los demás). ' El orden os : ¿ qlu·, non Qd·
J Suple"""'· mirttur •plt-ndo~r~ pulchritudirutm•
• in qwíbut n!llW.1 Labor , nulla que driutil tum, qrwm rapil a e c.on-
iltd&M.trl4, nulla ura ul:{hombres) f'trW lotoJ tJtl u •li1wt rtJ orltpl.o
holga.. nea , inútiles y que do ,_,¡
el ltOMIICJ (qr.u. ) obj1CifJ t.JI lti.t,
nada so preocupan. dt:Jpiciunt in tdriltn!Jttf (Y.lrltm éUIÍ·
s Admira.tione a{ficiutltur: Son mo II'.ZC6l.t() magnoquo, qt«V . ... ( Esto
objeto de admiración. qua,. equivale á CJt h~ omnia, como
' l:)uple P""'"'"'· ei dijera d ttilam, rrwrlcm, dicWaJ,
1 tM}ora partu canimi: la. miJ paupulolcm, qai. ... dapic.iunl, etc.)

© Biblioteca Nacional de España


que parlero •, excelso animo magnoque despi-
ciunl, quumque aliqua his ampla et honesta res
objecta est, tolos ad se converlit et rapit, lum
quis non admiretur splendorem pulchritudinem-
l que virlutis?

VIII.

justiti<e me,·ccdcm esse admimtionem; p1·obitatis


· benevolentiam.
Ergo et hrec animi despicienlia admirabilita-
tem magna m facit; el maxime justitia, ex qua
una virtule viri boni appellantur, mirifica qu::e-
dam res multitudini videtur; nec injuria •. Nemo
enim justus esse potest, qui mortero, qui dolo-
rem, qui exilium, qui egestatem limet, aut qui
ea, qm-e sunl his contraria, ::equilati anteponil.
hlaximeque admiranlur euro, qui pecunia non
movelur; quod in quo viro perspeclum sil , hunc
igni spectatum arbitrantur •. Ilaque illa tria, qu::e
proposita suut ad gloriam , omnia juslilia coufi-
_cit; el benevolenliam, quod prodesse vult pluri-
mis; el ob camuem causa m fidem et admiratio-
nem, quod eas res speruit et negligit , ad quas
ple rique iullammati aviditate rapiuutur.
Ac mea quidem senteulia omnis ratio atque
institutio vitre • adjumenla hominum desidcrat;
in primisque, ut habeas quibuscum possis fowi-
liares conferre sermones; quod esset difficile,

t in uiMmquf FYfrUm: que. lle· tur : ycuandoestoeo 1"6CODoee en


vados ó arraatradoe por la pros- un homJ.ro cualquiera, \He usan
peridad h la dM:grac1a. que ha sido acrisolado a ruego.
-y. 2
'*injurio.: y no ain razón. '- orntti1 ratio olqcu inJtitulio l..
:t quod in quo trÍró ptrl pte,llm .;,., : lodos los ealadoe y condi-
l j.•it, hu,lc igtU lptel<alum orbilran- ciones de la vida.

© Biblioteca Nacional de España


llM
nisi speciem proo te boni viri feras ' . Ergo etiam
solitario homini, atque in agro vitam agenti,
opinio justitioo necessaria est, eoque etiam magis,
"quod SI eam non habebunt, injusti habebuntur:
nullis prmsidiis septi, multis afficienlur injuriis.
Atque iis e tia m, qui venduut, emunt, con-
ducunt, locant, contrahendisquo uegotiis impli-
cantur ', justitia ad rem gerendam necessaria
est; cujus tanta vis est, ut ne illi quidem, qui
maleficiO el scelere pascunlur, possint sine ulla
partícula juslÍlioo vivere : na m qui eorum cui-
piam, qui una latrocinautur, furatur aliquid, aut
eri pil, 1s sibi ne in latrocinio quidem relinquit
locum • i ille autem, qui archipirala dicitur, nisi
t-equabihler prrodam disperliat, aul occidilur a
sociis, aut reliuquitur : quin etiam leges latro-
num esse dicunlur, quibus pareanl, quas obsor-
vent. llaque propler requabilem p1ooclre partitio-
nem, et Bardylis Illyrius latro, de quo est apud
Theopom pum, magnas o pes habuit ; et multo
majores Viriatus Lusilanus ' , cui quidem etiam
exercitus noslri imperatoresque cesserunl: quem
C. Lrelius, is, qui sapiens usurpalur, prretor
fregit et comminuit, ferocitatemquo ejus ila re-
pressi t, ut facile bellum reliqui:o traderot. Quum
1gitur tanta vis justilioo sit, ut ea etiam latronum

1
,.;,¡ 1ptci"n pr<e t• riri boni • Aqul habla Cicerón con
(tro.J : si no te precede la repu .. excesivo apaeionamiento, ea.li-
t.ación do hombre do bien. ficando do ladrón al ilustre pa-
2 controltfALii.J.qm n1g0tiü im- trjcio lusitano, qut, combatiendo
pliconlur: y quo.., dedican á ne- por la libert:~d do ou patria, de-
gociar. rrotó loa ejárcit<>s de Roma, que.
J Íl tibi "' iA ltJiroeinio quidem ioju1ta y ambiciosa. tuvo que
rtlinquil locum .• éste ni aun para aeudJt i meJiot infames, eom·
el latrocinio •• deja lugar. Es prando con el oro los traidore.a
decir : ni aun para robar (á sus quo dieron muerto al famoso
c~mpatleroa) se considera auLo- caudillo.
rJzado.

© Biblioteca Nacional de España


..
157
opes firmet alque augeat, quantum ejus vi m in te~
leges et judicta, et in constiLnla re publica foro
pul~musY

IX.
Nttmquam pt•o ?'epublica pecca11dum : quanto sit
ltono1·i ?'eotts publicis lwnesta utilibus prQJjet•t•e.
Quum igitur id, quod u lile videtur in amici-
tia, cum eo, quod honeslum est, comparatur,
jaceat uLililatis species ', valeal honestas : quum
autem in amicitia qure honesta non sunl, postu-
labuntur, religio et fides anteponatur amicitire;
sic habebilur is, quem . exquirimus, dolectus
officii •. Sed ulilitatis specie in republica srepis-
sime peccatur , ut in Corinlhi disturbatione
nostri : durius etiam Athenienses, qui scive-
runt' ut..iEginetis, qui classe valebant, pollices
prreciderentur : hoc visum est utile; nimts enim
1mminebat, propter propinquitatem, ..iEgina Pi-
rreeo : sed nihil, quod crudele, u ti le • : est onim
hominum naturre, quam sequi debemus, maxime
inimica crudelitas.
Malo otiam, qui peregrinos urbibus uli prohi-
bent ', eosque exlerminant, ut Prennus apud pa-
tres nostros ', Papius nuper. Na m esse pro cive •,
qui civis non sit, rectum non est licere; qua m

' joccoi utililatiJ ~twiu: re- s Suplo pt~LJ&itur.


ndocieae i lo ulilidad aparenle. 6 qui PfN!!Tit.os urbibcu uti
2 1tc hobtbilur ¡_, dtltclcu .... prohiben!: que prohibo o 1\ loe cx-
o(ficii : uf ao obleodri aquel traojeros la ealaneia en tu ciu-
discernimiento do deberes, ó el dadea.
eonocimicnl<> do cómo debomos 7 apud potru 1u>.JIN1: en tiem-
obrar. po do ouestros padrea.
3 Suple poocarunl. • eue pro cir. : puar por ciu·
" qui 1clotrUnt : que man- dadano.
daron.

1 © Biblioteca Nacional de España


158
tulerun t legem sapientissimi consule s, Crassus
et Scevola : usu vero urbis prohibere peregrinos,
sane inhuma num es t. Illa prreclara, in quibus
publicre ulilitat is species prre bonesta te contem-
nitnr •. Plena exemplorum est nostra respu-
blica, quum 5repe, lum maxim e • bello Punico
secundo, qure, Canuensi calamit a lo accepta , ma-
jores ani mos babuit, qua m unquam rebus secun-
dis: nulla timoris signitic atio, nulla mentio pa-
• cis. Tanta vis est honest i, ut speciem utilitat is
obscuret.
Atheni enses cum Persaru m impetu m nullo
modo possen t sustiue re, slatuer entque , ut urbe
relicta , conjugibus et liberis Trre zene depositis,
naves conscederen t, liberta temqu~;~ Grrecire classe
defend erent, Cyrsilu m quemdam suaden tem, ut
in urbe manerent. Xerxem que reciper ent, lapi-
dibus obruerunt. Atque ille utilitat em sequi vi-
debatu r; sed ea nulla erat, repugn ante honestate.
Themistocles post victoriam ejus belli, quod
cum Persis fuit, dixit in concio ne, se habere
consilium reipublicre salutar e; sed id sciri opus
non esse: postula vil ul aliquem populus daret,
quien m communicaret •: da tus esl Aristides. Hui e
ille classern Lacedremoniorum, qure subduc ta
es!tel ad Gytheu m ',claro incendi posse; quo facto
frangi Lacedremooiorum opes necesse essel. Quod
Aristides cum audisse t, in coocionem magna

t fila pr~clrsm 1 in quibru pu• J quicumtomm.unicar~t: á quien


bllcat utilitati1 'lltciu t)rat llone.tot~ l>n~·ticipdroelo.
COIIIf mnit!lr: Lo digno do admi- 4 (.;IUdnd do la costn oriental
ración ó do rca~to es po<pocer del Sintn laronietn, hoy golfo do
la aparente utthdad pública á la Kolokylhia. La eiud>d aquí lla-
hon ..tidad mada Gylh,.um, fué quiz.lla quo
2
qu.um •~P' 1 lum mnmime: ho¡: so llama ruinas da Paleó-
on todos los tiempos , pero mé.8 polis.
e~peci•lmenle....

© Biblioteca Nacional de España


159
exspectatiooe veni t ; dixitque, perutile esse con-
silium quod Themistocles afferret; sed minime
honeslum. !taque Alhenieoses, quod honestum
non esset, id ne utile quidem putaverunt; tola m-
que ea m rem, qua m neaudierantquidem, auctore
Aristide 1 repudiaverunt. Melius hi, qua m nos,
qui piratas immunes, socios vecligales habem us.
1 auctoro .Ariltldo: por consejo de Al'fslides.

© Biblioteca Nacional de España


C. JULII CJESARIS
COMMENTARIORU.M
DE BELL O GA LLIC O
LIBER P.RIMUS.

CAPUT I.
CCilliro divi3io : Gilllorum morC$ el te1·mini o

Gallia est omni» ' divisa in parles tres: qua-


rum unam incolunl Belgro, aliam Aquit.ani, ter-
tiam, qui ipsorum lingua, Celtro, nostra Galli
appellanturo Hi omues, liugua, iustitutis , le-
gibus inter se diflo~runlo Gallos ab Aquitanis Ga-
rumna flumen ' a Belgis Matrona el Sequana •
dividit. Horum omnium fortissimi sunt Belgoo:
propterea quod a cnltu atque humanitate provin-
ociro longissime absunl •: minimeque ad eos roer-
calores srope commeant, atque ea, quro ad
effeminandos animos pertinent • important. Pro-
ximi sunt Gerroanis, qui Lrans Rhenum ' inco-

t. Gollin omnú: 80 entiende 4 11 cullu o.tq"' humanil4tt 1•ro·


toda la Oalia no sometida á la eirtcict longi•Jim• 4h.srml : eslán
dominación romana , y di.stiata, muy lejos de tener la civiBza-
por consjguiente, de la provin- ción y cultura do una provine!&.
cia romana, que también se ' qu~ e&d t({tminrmMt anhnoc
llamó Onlin Narbononsoo f"rtin~n': que contribuyen á do-
2
Gl1rum11a flumM: ol l'fo Ga- biHtar tos c:tracle ro~:.
rona. e lran.~ Rhlttum: Rl otro lado
3 M olrOAa d Sequana : loa ríos del Rhino
Maroe 7 Sena.

© Biblioteca Nacional de España


161
luot, quibuscum continenter bellum gerunt; qua
de causa Helvetii quoque reliquos Gallos virlute
prrecedunt; quod fere quotidíanis prrelíis cum
Germauis coutendunt , cum aut suis finibus eos
prohibent, aut ipsi in eorum finihus bellum ge-
ruot. Eorum una pars, qua m Gallos obtinere
dictum est, initium capit a flumine Rhodano, con -
lioetur Garumna flumine, Oceano, finibus Bel-
garum; atlingit etiam ab Sequanis el Helvetiis
flumen 'Rhenum : vergit ad Septentriones. Belgre
ah extremis Gallire iinibus oriuntur; pertiuent
ad inferiorem partero fluminis Rhení; spectant
in septentriouem el orieutem solem '. Aq uitania
a Garumna flumiue ad Pyrenreos montes el eam
partero Oceani qure ad Hispaniam perlinet •,
spectal iuler occasum so lis, et septentriones '.

CAPUT II.
-
Htltllitiorummotus, duce Orgetorige; aJJpru·atu~ bcllicus.

Apud Hel ve líos longe nobílíssimus et ditíssi-


mus fuit Orgetorix. Is, M. Messalla et M. Pisone
Coss. , regni cupidilate índuclus , conj tll'alionem
nobililatis fecit, ot civitalí persuasit • , ut definí-
bus suis cum omníbus copiis exirent; perfacile
esse; cum virtute omnibus prrestarenL, lo ti us
Gallire imperio potiri. Id hoc facilius eis pcrsua-
sít, quod uudique loci natura Helvetii continen-
tur ' una ex parle flumine Rheno lalissimo atque

1
•PIC-Io'" in 11pU1Urionem el " cieitali Pf'IIUJtil: aconsejó A
oritnkm •olem: e ttán situados en. sus eooeiuda.daooe.
tro el Norte y ol Eoto, 6 al N·E. s qu?d uM'iqu• loci naluro Hl!-
' pnliMl : 16 extiendo. eetii contiMnlur: cuanto que lo.
i 'PfClal inUr oocaaum. solit et Helvecioa ea!An contenidos, apri-
~tpffnlrionu: eat.á situada. entre sionados ó eatreohadol por la na-
el Oeslo y el Norte, ó soa al N-0. turaleza misma dollerreno .
11

© Biblioteca Nacional de España


162
allissimo, qui agt·um Helveli um' a Germanis di-
vidit; altera ex parte 1 monte J ura altissimo 1 qui
est in ter Scguanos et He! vetios: lerlia 1 lacu I.;e-
manno • el flumine Rhodano 1 qui provinci am no-
s lram ab Holvetiis dividit. H1s rebus fiebal 1 ut
et minus !ale vagareu lut' et minus facile finiti- 1
mis bellum inferre possent: qua de causa. ho-
miues belland i cupidi ma&no dolore ufficiebanlur.
Pro mnltiludine autem nominurn et pro gloria
belli 1 atque fortüudinis ' augustos se fines ha-
bere arbtlrabantnr qui in lougiludinem rnillia
passunm CCXL1 in latiludiuem CCXXX patebant.
His rcbus adducti 1 et auctorilale Orgctorigis
pcrmoti 1 coustilueruut ea 1 qual ad proficisceu-
dum pertinerent 1 comparare 1 jumentorum el car.
rorum quam maximum numerum coemere 1 se-
mentes qua m maximas facere, ut in itinere copia
frum enti suppeteret 1 curo proximis ci vilalibus
pacem el amiciliam confirmare. Ad eas res con-
ficiendas biennium sibi salís esse duxerun t in 1
terLium aonum profcctionom lcge con(irrnant '.
Ad eas res conficiendas Orgelorix. deligitur: is
sibi legalionem ad civitates suscepit '. In eo iti -
nerc persuadel Castico Cala mantaleudis filio, 1
Scquano 1 cuj us pater regnum in Scquanis mullos
anuos obtiuuerat, el a S. P. Q. R. amicu~ • ap-

t aqrmn llch:etium : el lorrito.. do J>ncto solemne , fijan la ex pe·


rio do los Ilelvocios. · dic1ón pa,·a dentro do tres ailoa.
2
lacu Ltmcwno: por el lago s ltgatioMem 6ibi IWC!Ipil: tomó
Lemonn , ó de Ginebra. á su cargo desomp<dor perao -
1 Pro m.uUUudlnt nulf.m h(;•nl- nalmonto la embajada.
mun ~~ pr:> glorin bflli e~ fqut {orli- • tunicw ~ ora un Utulo n1uy
llltJi,•i t : Mas on compnrn.oión ..timado, y que eólo concedfa ol
del n\lmcro do hombres y do su Seot'Ldo romano (l prioojpes U.·
fama. de guerreros y esforz.a,Jo~. traojeros: de quíeoes habfa re-
• in tvlium 41Utum pro{trlio ~ cibido 6 esperaba grandes ••r-
ntm l•g• confirmQnl : por medio vieiol.
do una ley , os dooir, por modio

© Biblioteca Nacional de España


163
pellatus erat, ut regnum in civitate sua occu-
paret, quod pater ante habuerat: ilemque Dum-
norigi .iEduo, fratri Diviliaci, qui eo tempore
principatum in civitale sua obtinebat 1 , ac ma-
xime plebi acceplus erat, ut ídem conaretur,
persuadet ; eique filiam suam in malrimonium
da t. Perfacile fa e tu esse illis probat, con ata perfi·
cere; propterea quod ipse sure civitatis imperium
obtenturus esset, non esse dubium, quin totius
Gallire plurimum Helvetii possent: se suis copiis,
suoque exercitu, illis regoa conciliaturum , con-
firma t. Hac oratione adducti, ínter se fidem ac
jusjurandum dant, el regno occupato per tres
potentissim?s. ac firmissimos populos 1 totius Gal-
lire sese potm posse sperant.

CAPUT III.
Die$ dicta Orgetorigi: ejusden~ mo¡·s: flelvetiomm
pro{ectio.

Ea res ut est Helveliis per indicium • enun-


tiata, moribus suis Orgelorigem ex vinculis cau-
sam dicere • coegerunt. Damnalum prenam sequi
oporlebat, ul igni cremaretur '. Die constilula.
causre dictionis •, Orgelorix ad judicium omuem
,;¡.
~- .. suam familia m, ad hominum millia decem, un-
dique coegit el orones clientes obreratosque suos,
quorum magnum numerum habebat, eodem con-
1
pritlci¡>alum in oivitato 111a l.ebat ul igtai ct·•manlur : Era in ..
oblinebal: era e l persono jo ml\s evilablo (¡uo , ei se lo coodona-
innuyon te de su pueblo. ba, cump iern la condena do a~r
.' 1" i11dirium: por una dela- quemado. (Era la pena que 11. loa
culn. reo5 do traición imponían loe
l t:IJ cin<ulil coutcun dle•r•: Galos.)
defenderte estando pruo, ó de.•· s Dl• conttilu/o eawat tliclionit:
pu6e de haberle aprioiooado. En el dfa oo~alado para la do•
' Dtmtnolcmutqui '"""om opor· fen;a.

© Biblioteca Nacional de España


..
164
duxit : per eos, ne causa m diceret se eripuit.
Cum civilas, ob eam rem incitata, armis jus
suum exequi conaretur ' multitudinemque homi-
num ex agris magistratus cogerent, Orgetorix
mortuus est, neque abest sus picio, ut Hel veLii
arbitrautur, quin ipse sibi mortem consciverit.
.
Post ejus morLem nihilominus Helvetii, id quod
consLiLuerant, facere conantur, ul e fioibus suis
exeant '. Ubi jam se ad ea m rem para tos esse
arbitra ti suot, oppida sua omnia • numero ad
duodecim, vicos • ad quadringeotos, reliqua pri-
vata mdificia incendunt ; frumenlum omue, prre-
ler quod secum port~turi erant, comburunt, ut,
domum redilionis • spe sublata, paratiores ad
omnia pericula subeunda essent : tri u m mensium
molita frumenla ' sibi quemque domo aferre ju-
benl. Persuadent Rauracis et Tulingis, et Lato-
brigis finitimis uti eodem usi consilio, oppidis
suis vicisque exustis, una cum iis proliciscan-
tur : Bojosque, qui trans Rhenum mcoluerant,
et in agrum Noricorum trausieraut, Norejamque
oppugnarant, receptos ad se socios sibi adsci-
scunt. Erant omnino itinera duo, quibus itineri-
bus domo exire possenL : unum, per Sequanos
angustum et difficile, in ter montero Juram et
flumen Rhodanum, quo vix singuli carri duce-
reulur : mons autem allissimus impendebat, ut
facile perpauci prohibere possent : alterum per
provinciam nostram, mullo facilius atque expe-
1 Jw tuum t4'-equi conartlur : te ras.
oeempenase ea hacer prevalecer l oppldo t uo omnio : todas aa.s
añ derecho. plazas luerl.el.
2 Bdotlli; id qvod contCitut· • eico• : aldtas.
ranl 1 (OC.Irt oonCJn lur, ul 'finibw i domum rlt/Woni•: do la vuel-
.ud1 tOUcu•t : loa Helvecios persis- ta al palt .
to a on llevar á cabo lo quo ya • trium mu.lium molUa {ru-
tenfao resuelto ¡ ' á. saber : salir mtni.CJ : harina para tres meses.
mAa allá do, ó atravesar sus Croa-

© Biblioteca Nacional de España


165
ditius: propterea quod in ter fines Helvetiorurn et
Allobrogum, qui nuper populo Romano pacati
erant ', Rhodanus fluit, isque nonnullis locis
vado transitur '. Extremum oppidum Allobrogum
est, proximumque Helvetiorum finibusGeneva ',
ex eo oppido rons ad Helvetios pertinet. Allobro-
gibus sese ve persuasuros, quod noodum bono
animo in populum Romauum videreotur, existi-
mabanl, ve! vi coacluros ut per suos fines eos ire
paterentur. Omnibus rebus ad profectiooem com-
paratis, diem dicuut ', qua die ad ri pa mRhodani
omnes conveniant: is dies erat ad V. Knl. April.,
L. Pisone, A. Gabinio Coss.
CAPUT IV.

Pro{ectio C/1!$11ris i11 111teriorem Galliam : Helvetion11n legati


ad Cas<1rem t11issi, qui peler-ent ut Ctuar sitltl'tl eos per
provincia111 lrlm$ire : Cre$ar de11egat.

Cresari cum id nuntiatum esset, eos per pro-


vinciam nostram iter fac.e re conan, maturat ah
urbe proficisci, et quam maximis ilineribus po-
test', in Galliam ull.eriorem contendit el ad Ge-
nevam pervenit: provincire toti, qua m maximum
polesl, mililum numerum imperat '. Erat omni-
no' in Gallia ulteriore legio una. Pontem qui erat
1
qui r\UPfr populo Romano pa· ltll : á marchas lo mis forzadas
coti """': A quienes hacfa poco posible.
habla eotegado ó paciRcado el ' procinci~ loll, quam mattl•
pueblo romano. - ( Habiéndose mum polal, mllitum numtnlm tm-
aublevado loo Alobrogea, los pa- fi<T'OI: exige i tod~ la pro•incia
cificó el prciOr Cayo J>ontinio que aliote y le eotrogue el m,.yor
en el conaulado do Cicerón.) número posible de ooldadoe, ó
2 eo.do tron-1ilur : es vadeable.
impone A toda la provincia una
S G11uoa : Ginebra. contribución do ungre lo mil
• diom dlcunl : oeftalan ó fijan grande poeiblo.
el dla. 1 omnirlo, en todo, 6 entro
t qu'&m momimi1 Hinffibu• po- tedas laa tropae.

© Biblioteca Nacional de España


166
ad Genevam jubet. re~cindi. Ubi de ejus adventu
.. Helvetii cerliores facli s unt, lega tos ad eum mil-
tunl nobilissim os civitatis, cujus legationis Nu-
mejus et Veroduct ius, principem locum obline-
banl, qui dicerent: «sibi esse in animo, sine
ullo maleficio, iler per provinciam facere, pro-
pterea quod aliud iler habercl nullum , rogare, ut
ejus vol un tate id sibi facere liceal.» Cresar, quod
memoria tenebat, L. Cassium consulem occisum,
exercitum que ejus ab Helvetiis pulsum el sub
jugum missum, conceden dum non putabat : ne-
que homines inimico animo, data facultate per
provincia m ilioeris faciundi, Lemperatu ros ab
mjuria, eL maleficio existima bat: lamen, ulspa·
tium intercede rc posset duro milites quos im-
peraverat , convem rent, icgatisres pondit «diem'
se ad deliberan dum sumpturu m; si quid vellent
ad idus April. revertere otur ». Iulerea ea legatio-
ne, quam s ecum habebat, militi busque, qui ex
provmcia convener ant, a lacu Lema no, qui in
flum eu Rbodanu m influit ', ad. montero Juram,
qui fines Sequanor um ah Helvetiis dividit, mil-
lía passuum decem novem, murum in altitudi-
nem pedum sedecim fossamque perducit •; eo
' opere perfecto, prresidia disponit , castella com-
munit; quo facilius, si se invito lransire cona-
renlur, probiberi possent. Ubi ea dies, quam
conslitue rat cum lega lis, venit , el lega ti ad
eum reverteruuL, negat, «se more eL exemplo 1
.-4
' di1m : un pla.zo. pies de altu'a (el muro), y de
, in flwm~n Rltodanum influit: profundidad (el f"""). Nóleao
de.aaua en el Ródano. bien la expres16n, murum in ol·
l mUlla pa11uum de~m novtm, tif¡;dfnem 1leti11m t edtcim {o11am ..
murum in aUiiOOi,¡em ped"m $edt.. qut ptrducit: quo andudablcmon·
rim (OIJtunque 1)erduoil: Cl) una to indica. que (Jc!M•• construyO un
extensión de diez y nueve mil muro y un roso do diez y aeie pica
paliOS eonotruyo un loao y le·
vaot.a un muro de diez y seis
de alto el muro, y diez. y seis piet
de profu ndidad el foto. -J
© Biblioteca Nacional de España
..
167
pop. Rom. posse iler ulli per provincíam darc;
el, si vi m facere conentur, prohibí turum os-
tendit '. »
CAPUT V.

Leoali (l(l Dumnorigem , 1Lt {aciliw; impelrel•n· ilrr ¡m·


St•qtunuts : r:c ttll'aque ¡Jarle obsidts da ti.

HelveLii ea spe dejecti •, navibus jun clis, ra-


tibusque compluribus faclis, alii vadis Rhodani ,
qua mini roa allí Ludo flumin is eral, nonnumquam
interdiu, srepi us uoctu, si perrumperc possent,
couali •, operis munitione, et mililum concursu
et telis repulsi, hoc conato destiterunl. Rt}lin-
quebatur una per Sequanos vía , qua , Sequanis
invitis, propler angustias ire non poterant. lis
curo sua sponte • persuadere non possenl, lega-
tos ad Dumnorigem lEduum mittunt, ul, eo de-
precatore ', Sequanis hoc impetraren l. Dumnorix
gratia eLJargiLione apud Sequanos plurimum po-
terat, et HelveLiis eral amicus, quod ex ea civi-
tate Orgetorigis llliam in mall'imonium duxeraL,
eL cupiditale regni adductus novis rebus slude-
baL ', etquam plurimas civitates suo sibi beneficio
babero obstrictas volebat. !laque rem suscipil,
et a Sec¡uanis impelrat, ut per fines suos Helve-
• Líos ire paLiautur; obsidesque uti in ler sese

• d, .,; el m (aet,., ront.nlur, aible el paoo. Aqul , , lieno sen·


prohibit~rum O-Jitn.-lil: y tes haee tido dubitativo. r tqui<alc ••••
ver que, al ae empet'laban en pa~ 4 na spotttt : ¡nr au aolil
sar por luen&, 61 oc lo im!'<'- innuencia.
dirla. s eo dtprtc411r•: por au m&·
' t1 l fl' tllj«Ji: habiendo per- diación , 6 fl ru@go suyo .
dido aquella 03pcranza. & n.obi• rrbu.J ttu!ltbn t : or:t ami-
3 li ptrrumptrt pt)IJUlt 1 C-OPICJ-l.i: go de novedndes ó dielurbios.
·intcntmldO O probando ~¡era po ..

© Biblioteca Nacional de España


168
deot, perficit ; Sequan i, ne itinere Helvetios pro·
hibeant , Helvelii , ul sine maleficio et injuria
transean t •.

OAPUT VI.
CctcW1'111'lB{ieit T. lAbiemcmltgillt1111111tmilioni; imkin ftaliilm
contmulit, poi'I'O in Cnllimn ttlterim·nn, cu.jus exercil!t$
iti11e1·e ¡JI'oldbel1w.

Cresari renunlia lur Helvetiis esse in animo •,


per ogrum Sequono rum et AJ:duoru m iter in
Santonu m fines faccre, qui non longe a Tolosa-
tium finibus absunt; qum civitas est in provin-
cia •: id. si fieret, iutellige bat magno cum pro-
vincire periculo futurum , ul homines bellicosos,
populi Ro m. inimicos , locispat eutibusm aximequ e
frumentariis finitimos haberet. Oh eas causas ei
munilio ni, quam fecerat, T. Labienum legatum
prrefccit. Ipse in Italiam • magois ilioeribu s coo-
tendit, duasque ibi legiones couscrib it •; et tres
qu re circum Aquilejam hiemaba nt ex hibernis
educit, et, qua proximu m eral iter, per Alpes in
ulteriorem Galliam cum his quinque le~ionibus
ire contend í t. Jbi Centrou es, et Garoceh , et Oa-
turiges, locis superior ibus occupal is, ilínere
exercitu m prohibere conantu r. Complu ribus his
prreliis pulsis •, ab Ocelo, quod est citerioris

' .,, ,¡,., 1nc.l1fido tl injurffJ


trarufOnt: que paleo ain hacer
tentrional 6 Galia Cisalpina .
l
s COtJJCríbh : alista 6 recluta.
daao ni d.,.aruero. ' Complr~ribu• lrl1 prmllil pul...
2 /1d"etiit
tiJI in animo: quo 1h : Rechazados ést.ot en conti·
los llelvecios tcnlrul •·esuelto. nuos combntes. Aquí hi! equivale
3 rtum ci~;ita& (1'o1Nntu) tll ;,, á CtnlronibtH, GaroC'f.lit '' Calurit¡i·
proolori• : pue¡,lo que (los Tolo- bw, que eran los pueblos de los
oatet) esl! comprendi do en la Alpea que disputaban el pa!O i
provincia. César.
• in Itnliom: ~ In Italia top·

© Biblioteca Nacional de España


169
provincim extremu m, in fines Vocontiorum ulte-
rioris provincire die septimo perveni t: inde in
Allobrogum fines, ah Allobrogibus, in Segusianos
exercitu m ducit: hi sunt extra proviuciam trans
Rhodanum primi.

CAPUT VII.
A?duOI'WI~ age1· ac lleh-etiis depopttlat w·: ;EdttOI'UIIl legali a~t­
xiliwl~ petunt a CWMirt, ad quen~ Allobi'Oges cOil{ugitm l..

Helvetii jam per angustia s, et fines Sequano-


rum suas copias lransdu xerant, el in 1Eduorum
fines pervene rant, eorumq ue a~ros populaban-
lur. 1Edui, cum se suaque ab h1s defendere non
posseu L, lega tos ad Cresarem mi Llunt, roga-
tum auxilium : ita se omni tempere de populo
Romano merites esse, ut' prene in conspec tu
exercitu s nos tri, agri vaslari, liberi eorum in
servilut em abduci' oppida expugna ri no u de-
buerint. Eodem tempore, quo 1Edui, Ambarri •
quoque necessarii et consanguioei 1Eduorum,
Cresarem certiorem faciuut, sese, depopul atis
a~ris, non facile ab oppidis vi m hostium pro-
hibere: itero Allobroges , qui trans Rhodan um
vicos possessionesque habebant, fuga se ad Cresa-
rem recipiun t, el demons trant, sibi prreter agri
solum, nihil esse reliqui.
t ita u om1ti t..~pon dt popu· rii, etc., y ' uponen quo talos
lo Romano m•ritOI t#t, uL ... : que .Elui Am'J•uri
. 100 el miamo pue-
en todas laa 6poea• hablan me· blo , que en otros pasajos eo 11a-
recido del pueblo romano tal CS· ma sunplemcnto Amb1rri. .La
timación 6 afecto, que .... circunstanc ia do ser estos Jlo,bar-
' A•nborrl: pueblo de la Ga- ri, aegUo afirmo. César t ntct&J'1·
lia que habitó el territorio eitua- rii fl contaJt,uinei :Bduorvm~ hace
do eotr<> l.o• Eduoe y Alobroges. preferir la lección é interpreta·
Otros leen on cato pasaje. Eodem ci6n conaignadas en el tos.to.
11mpore !Edu.i Ambarri. nett.tl a-

© Biblioteca Nacional de España


170

CAPUT VIII.
Describitw· {luvius Amr: C1est11' eos uggreditw·, qui 110nd111n
{lumen lrliiUieJ'aJtt; ex quibtu a/ios occidit, alii {ugiunt.
Helvetire divi1io in quatuo1· ¡Jogos.

Quihus rebus adductus Cesar, non exspe-


ctandum sibi statuil , dum, omnibus fortunis
sociorum consumptis, in Santones Helvelii per-
venirent. Flumen est Arar ', quod per hoes
..Eduorum el Sequanorum in Rhodanum influil
•incredibili lenilate, ita ul • oculis, in utram par-
tero fluat, judicari non possit: id Helvetii rali-
bus ac !in tribus junctis transibanl. Ubi per ex-
plora lores Cresar certior factus est, tres jam
copiarum partes Helvelios id ílumen transduxis-
se ', quarlam vero partern ci tra flumen Ararim
reliquam esse •, de tertia vigilia' curo legioni-
bus tribus e caslris profeclus, ad ea m partero
pervenil •, qure nondum flumen lransieral. Eos
1mpedilos ' el inopinantes aggressus, magnam
1
.Ar(lr: ul J'ÍO t:saooa. doeo y tres de la nocho. La no-
2 El orden es: lti{luit in Rho· cho oro. para los romaoos la
fl(tnum lenil•tlt ii(J l11credibiH, parto d el dfa comprendida entro
"'·etc.
' lru jam coplqrum parl" lld.
las ••i•
do la tardo y los sois de "'
In maft:mn; y dividfan esta mi·
otliOI id flumtn lranrduxfue. Nó- tnd del dfn en partes de á tres
tese aqul quo, de los dos acusa- hor.,. , que llamaban vigiliat:
tivos portu y flemun, el primero lu vigilias eran cuatro, por con·
derende del aeotido transitivo siguiento: la primera, de sois á
de verbo trar11riu:ritu, y el se- nuevo de la noeh&; la segunda,
·.;- undo del sentido do tendencia do nuove á doce; h' tereera, do
nxpresado por In pn>·tíeuln traru: dooo O. tres, y do tres ~ seis de la
de suerte que ea Jo mismo que si rnananA la cuarta.
dijera: fJtl~ttl{o~ dii(Ditu Jam tru 6 ad tam parltm ptrnltlit: He·
parlu copi{Jrlmt trtuu /lumtta id. ¡tó ndondo estaba esa cuarla par-
4 rcliq••am atu: halJfa que- to (del pacblo helvecio).
dado. ' im¡Ndilru: impo•ibilitados
i dt krlia doma: entrada ya do delendene.
la terces·A vigilia , 6 sea entre

© Biblioteca Nacional de España


'
171
partem eorum concidit: religui sese fugre man-
darunt, atque in proximas silvas abdiderun l. Is
pagus appellalu r Tigurinu s: na m omnis civitas
Helvetia 10 quatuor pagos divisa est. Hic pagus
unus cum domo exisset , patrum nostrorum me-
moria ', L. Cassium Consulem interfecer at, et
ejus exercilum sub jugum misera l. Ita si ve casu,
s1ve consilio deorum immortal ium, qure pars
civitatis Helvetire insignem calamitat em pop.
Rom . intulerat , ea princeps prenas persolvit :
qua in ro Cresar non solum publicas, sed etiam
privatas injurias ullus est, quod ejus soceri
L. Pisonis avum L. Pisonem Legatum Tigurini
eodem prrelio, quo Cassium, interfece ranl.

CAPUT IX.

Pom in AI'OI't juuu CO?$OTi& fit, ad qut m lega ti lfelt-tfiomm


miui: Cwsmú t·upollsio ad legalos: 17elvctiol'ltlll· mos r.irctt.
obsides.

Roe prrelio faclo ' , reliquas copias Helvetio-


rum u l coosequi posset, ponlem in Arare facien-
dum cural, a tqu e ila exercitum lransd ucit.
Helvetii, repen ti no ejus adventu commoli , cum
id, quod ipsi diebus viginti regerrime confece-
rant, ut Oumen transiren t, illum uno die fecisse
intelliger ent, lega los ad eum millunt, cujus _.
legationis Divico prioceps fuit, qui bello Cas-
sia no • dux Helvelior urn fu eral. Is ila cum Cre-
sare egit ': «Si paeern populus Romanus cum
Helveliis faceret, in ea m parlem iluros, :~tque
• pai rmn no1trorum memoria.: ' '""o Cau;t~,a.o : durante la
en tiempo cJo nuestros antoptt· gue~ra on que pereció el cónsul
eados. Ca.s1o.
2
Hoc pmllo (lll:to: Oespuée "' i1 Ita c11m Ccucrr• _,;, : Esle
de reilida uta batalla. 5e exprosó asf eoo Cólar.

© Biblioteca Nacional de España


172
ibi futuros Helvetios, ubi eos Cresar constituis-
set, atque esse voluisset. Sin bello persequi per-
severaret, reroinisceretu r et veteris incomroodi
populi Roroani, et pristinre virtutis Helvetio,
ruro; quod improviso un uro paguro adortus esset,
curo ii qui fluroeu trausissent, suis auxiliuro
ferre non posseut, ue ob earo rero aut sure roa-
gnopere virtuti tribueret aut i psos despiceret • :
se ita a patribus , roajoribusque suis didicisse,
ut roagis virlule quaro dolo cootenderent, aut
iosidiis niterentur; qua re nec co·roroitteret, ut •
is locus ubi constitissent, ex calaroitate pop.
Roro. et internectione exercitus nomen caperet,
aut roerooriam proderet •. » His Cresar ita re-
spondit: «Eo sibi roinus dubitationis dari, quod
eas res, quas lega ti Helvetii comroem.o rassent,
memoria tenerel, atque eo gravius ferre, quo
minus merito populi Romani accidissent: qui
si alicujus iojurire sibi conscius fuisset, non
fuisset difficile cavere : sed eo deceptum , quod
neque commissum a se intelligeret, quare time-
ret, neque sine causa tiroenduro putaret. Quod
si • veteris contumelire oblivisci vellet, num
eliam recentiuro injuriarum, quod eo invito '
iler per provincia m per vi m tentassent, quod
1Eduos, quod Ambarros, quod Allobro9.es vexas·
sent, memoria m depon ere possel? ~uod su a
victoria taro insoleuter glonareutur , quodque

• quod improoi10 unum PG?tun 2 quan


ntc commitltrtl, ut .... :
fldortt~l e.uet .... rlo ob 11m rem aul y que por tanto no dic~e motivo
.tute magnoptl'(l ~:irluli ,,.ihuerd out pa..a quo ...
iJ'IO!I dupil':trel : quo no por haber J nul memoriam prodertl : 6
acometido pof aorpresa A uno perpetua~• el recuerdo (dolo de-
oolo do los caotonM, dobla con- rrot:> del pueblo romano).
siderar aquel triucfo como resul· • Quod , ; : Y dado caso c¡ue.
Lado de su valor t ni deepreciar- ¡ to lneilo: contra la volun-
lot á ello e. tad de CHar.

© Biblioteca Nacional de España


173
se tam impune tulisse inj¡.uias admirarentur 1
eodem perlinere '. Consuesse enim Deos immor-
tales1 quo ' gravius homines ex commutatione
rerum • doleant 1 quos pro scelere eorum ulcisci
velint 1 his secundiores interdum res, el diutur-
niorem impunitatem concedere. Cum ea ita sint,
tamen si obsides ab iis sibi dentur 1 u ti ea, qure
polliceantur 1 facturos i ntelligat, et si JEduis de
IDjuriis, quas ipsis sociisque eorum intulerint,
ítem si Allobrogibus satisfaciant, sese cum his
pacem esse fac turum.» Divico respondit: «Ita
Helvetios a majoribus suis institutos esse, uti
obsides accipere, non dare consueverint: ejus
rei pop. Rom. esse testem». Hoc responso dato
discessit.
CAPUT X.
UtrinqtUl castra moventur : prreliw11 cum Hell!ltiis
• committitUI·.

Postero die castra ex eo loco movent : idem


Cresar facit, equi ta tu mque omnem ad numerum
qnatuor millium • quem ex omni provincia, et
JEduis atque eorum sociis coactum habebat1
proomitit, qui videant, quas in ¡mrtes hostes
1ter faciant: qui cupidius noviss1mum agmen
insecuti, alieno loco • cum equilatu Helvetio-
rum prrelium committunt, et pauci do nostris
cadunt; quo prrelio sublati • Helvetii quod quin-

1
fodtm ptrHntrt : eonlribufa las mudaozas de la fortuna.
A lo mismo: os decir , A que ()6. ' aci n.umtrum IJlf.Gluor tnillium:
ear no olvidara coo tanta facili- como unoa cuatro mil hombre.s.
dad lu injurias paaad•• y las ¡ alitrw loco: en sitio dNvon-
preaentea. tajooo.
2
quo : para que. • •ubl<lli: eovalentonadoa.
3 u; commu latit~n• rcr11rn : por
1

© Biblioteca Nacional de España


1
174
genlis equilib us tantam muJlitu dinem equilum
propul erant, audaciu s subsist ere, nonoum quam
ex novissi mo agmine , prrelio nostros Jacesse re
creperu nt. Cresar suos a prrelio contine bat ' , ac
satiS habeba t in prresen tia ' hoslem ravinrs-
popula tionibu sque prohibe re. Ita dies circiter
qumde cim iler fecerun l , uti ínter novissi mum
lioslium a15men , el nostrum primum non am-
plius quims , aul senis millibu s passuu m inte-
resset.

CAPUT XI.
Cwsm· [r-umentum sibi pr01nisS11m ab 1Eduis poscit : hi da re
di[[erunt. Crewr 1Eiiuomm ¡n·incipes incusat : LiscU$
Cmwri aperit quod diu tacutrat ; Cttsw· dimisso cmuüio,
Liuum retinet : accuMdur Dumnorix.

Interim quotidi e Cresar .iEduos frumen tum, '


quod essenl publice ' pollicit i, flagitar e • ; oam
propter frigora, quod Gallia sub septeol riooibu s ', •
ul ante dictum est, posita est, non modo fru-
meota in al$ris matura non eranl, sed ne pabuli
quidem salls magna copia suppcle bat : eo autem
frumen to, quod flum ine Arare navibu s subvex e-
rat, propler ea mious uli poleral , quod iLer ah
Arari Helveti i averter aol, a quibus discede re
nolebat . Diem ex die ducere .iEdui •, conferr i,
compo rlari, adesse dicere. Ubi se diutius d uci' ··;
1 IUM a ,._no conlin4bal: re- eoiA •iluada al Norte.
pr~mfa á los suyos para que no 5 Dlem tm die ductrt .l!dui :
ae lanzasen al combato. los Eduoa diferían ó ala•·gaban {
2 i11 prQJIMlia : por el mo- de dfa en dfa, ó enlrolonfan 6.
mento. . C~ar dando largas. Aquf tam-
' publico: aolemoemento. bién du«<"' , lo mismo que dicn'e,
'- • Jlagitare: pedía. Es infinitivo aon infioitivoa hiPtóricoa.
histórico, quo equivale al imper- ' .se dluliu1 duci: quo le lleva..
fecto de 1ndiea1ivo. ban eng.nado con palabras.
S IYb UphnlrioniiJu.s polflll Id:

© Biblioteca Nacional de España


175
intellexit Cresar, et diem instare, quo die fru-
mentum militibus metiri ' oporte ret; con vocatis
eorum principibus, quorum magnam copia m in
castris habebat, in his Diviliaco ét Lisco, qui
summo ma~i stratui prreerant (qL1em Vergob retum
appell ant .iE<l ui , qui crealu r anuuu s, el vitre
necisque in suos habet polestatem) , graviler eos
accusat, quod , curo ueque e mi, neque ex agris
sumi posset, taro necessario tem pore ', taro pro-
pinqUls hostibus , ab iis non sublevetur, prreser-
tim cum magua ex parte, eorura precibus addu-
ctus, bellum susceperit , mullo etiam graviu s
quod siL des litutus queritur. Tum demum Liscus
oratione Cresaris adductus, quod anlea tacuerat,
proponit ' : «esse nonuullos, quorurn auctorilas
apud plebem plurimurn valeat, qui privatim plus
possint, qua m ipsi magist•·atus : hos seditiosa
atque ímproba oralioue , multitudinem deterrere
ne frumenlum confer ant: quod prrestare dicant,
si jaro priucipatum Gallire oblinerc non possent,
Gallorum quam Romanorum impori a pcrferr e :
neque dubitare debeuu t, quin, si Hel velios supe-
raverinl Ro maui, una curo reliqua Galliu .iEduis
liberlatem siul ereplu ri; ab iisdelll uostra coosi-
lia, qureque in caslris gerautur, hoslibus r nuntia-
ri: hos a se coerceri non posse : quin eliam ' , quod
uecessariam rem 'coactllS Cresari euunliarit , in-
tellige re sese quanto id cum periculo fecerit , el
oh ea m causa m quamdiu potuerit, lacuisse.»
Cresar, hac oralione Lisci , Dumnorigen , Di-

t (runttlllum militib.u nvUri ducubre loquean t.., 6 basla en


opor~ret: habla necesidad de ra- tonces habla ocultado.
cionar lossoldad os. " 'l'J,.,, ttiom : 111ú todavía. J
, Ulm Mtt:Oar io ltmpor• : en s rMt "'t"tnada m: uo hecho
siluactón tan diffcil , ó cuando inevitabl e, ó quo 61 ( Lisco) no
taato lo n<eeoitaha . poclla remediar ó impedir.
.1 quod onfM IMUi ttd proponil:

© Biblioteca Nacional de España


176
vitiaci fratrem , designari sentiebat • : s ed quod
pluribus prresentibus eas res jactari • nolebat,
celeriter concilium dimiltit ; Liscurn retinet;
qurerit ex solo 'ea qure in con ven tu dixerat: dicit
liberius atque audacius; eadem secreto ab aliis
qurerit: rcperit esse vera; «ipsum esse Dumuo- <

rigern sumrna audacia , magna apud plebern


propter liberalitatern gratia, cupidurn novarurn
rerum, cornplures anuos portoria, reliquaque
omnia .JEduorum vectigalia , parvo pret10 re-
dempta habere • : proptercu guod, illo licente,
contra licere audeat nerno. H1s rebus et suam
rem familiarern auxisse, el faculta tes ad lar-
giendum magnas comparasse, rnagnurn numerurn
equitalus s uo s urn plu sempl'r alere et circurn se
habere : neque solum domi ' , sed etiarn apud
finitirnas civitates largiter posse; atque hujus
P.Otentire causa • matrero in Bilurigibus homini
1llic nobilissimo ac potentissirno collocasse;
ipsurn ex Helvetiis uxo r~rn habere : sororern ex
rnatre , et propinquas suas, u u plum in alias ci-
vitates collocasse : favére el cupere Helveliis
propter eam affinitateru : odisse et1arn suo nomi-
ne' Cresa rem, et Romanos, quod eorum adventu
poten tia ejus im.ninuta, e t Divitiacus frater in
antiquurn loe u m gratire et honoris sit restitulus:
si quid accidat Romanis •, surnmam in spern

1 Dumrtorlg•n . .. duignori un- fieaoto loa derechos de puertas


ti•iuJt: eomprendfA quo era alu- y demás tributos do los Bduoe.
dido, ó so aludfa á i)umnorix. ' domi : en su pafs.
2
uu ,., Jacklri : que tales fi<dqltt Auj1u pot.fn líce CCiu"a. :
asuntos ao lratasen . y ~u o para co~scrvar cato pod.er.
3 quarril f-11 10lo : lo pregunta 1uo nomu14 : por ser qUJen
á solas. era , por ser César.
' portoria rcli1Y'I'I!t• omnitJ • •i quid {odr:mi) accidol R<>-
.Eduorum rteligallo, ptano pr41io mani.l: y que si los rorua.noe au-
rltÜmplo AIJbw•: que tenía arreo· lneran algún lraeuo.
dados por una cantidad iosigoi-

© Biblioteca Nacional de España


177
regni per Helveti os obtinent.li venire •: imperio
populi R~mani non modo de regno, sed etiam
de ea, qua m habeat , gratia des pera re.» Reperie -
bat etiam Cresar, inquire ndo, quod inítium fugre
prrelii equestr is ad versi paucis ante diebus a
Dumno rige atque ejus equilib us facturo esset
(nam equitat ui, quero auxilio Cre5ari Edui mi-
serant, Durono rix prreera t): eoruwq ue fuga reli-
quum esse equilat um perterr itum.

CAPUT XII.

Cwsar aninuulvcr&ioncm i tl Dmnnori(letn ctuat: ad se ejttS {!'lt-


t1·cnl Divitiacu m vocat, cujus p1·ecilms illjtt.rias ab ipsiu&
{ratre Reipubl. i/lalfls roJUional: cu~/Q(/ilur Dunmori:r.

Quibus rebus cogniti s, curo ad has suspi-


cioues certissi mre res accede rent ', quod per
fines Sequan orum Helveti os transdu xisset; quod
1 obsides inter eos dandos curasse t; quod ea oronia
non modo injussu suo et civitat is, sed etiam iu-
l scienti bus ipsis, fecisse t; quod a Magist ratu
1Eduorum accusa retm; satis esse causre arhitra -
batur, qua re in eum aul ipse animad vertereL ',
aut civitate ro animad vertere juberet . Bis omnibu s
rebus unum repugn abat, quod Divitia ci fratris
summu m in populu m Roman um studium , sum-
mam in se volunta tem, egregia m fidem, jusli-
tiam, tempcr antiam cognov erat; nam nc ejus
supplic io Divitia ci animum offende ret, vereba-

t o~.ununam in •JNm rtgnl ptr .,tme rtt DtCI:Itnnt : pue~to que


HtlctliOJ obfintnd'l rtnin: comen.. bocho• innegables eooGrmaban
zaba i concobir fundadas eope· csll'ls sospechas.
ranzu de llegar lL reinar , con la S qllart h1 111m i¡ue atu'modvtr ·
ayuda de loa holvecios.
' cwm Cld Jtr:q t•upleione• Cl'f'll't·
'"": para que él le caetigase, ~

12

© Biblioteca Nacional de España


178
tur '. llaque prius quam quidquam conaretur,
Divitiacum ad se vocari jubet: et quotidianis
inlerpretibus ' remo lis, per C. Valeriuro Procil-
lum, principem Gal liro provincire, fnroiliarero
suum, cui summam rcrnm omnium fidem habe-
bat•, cum eo colloquilur: simul commouefuciL,
qme ipso prresenlc in concilio Gallorum de Dum-
norige sunt dicta, e l ostendil qu te separa tiro
quisque apud se dixeril; petit atque llorlalur, ut
sine ejus offensione anim1 ve! ipse de eo, causa
cognita slatuat •, -vel civilatero statuere jubeat.»
Divitiacus multis cum lacrymis ' Cresarem
complexos obsecrare ccepit «ne quid gravius in
fratrero statueret: scire se illa esse vera: nec
quemquam ex eo plus quam se doloris capero;
propterea quod cum ipse~ratia plurimuro • domi,
alque in reliqua Gallia, lile mmimuro' propler
adolescentiam posset, per se crevissel: quibus
opibus ac nervis • non sol uro ad minuendaro gra-
tiam, sed prene ad perniciem suaro uteretur; sese
tamen et aroore fraterno et exisLiroaliono vulgi
coromoveri; quod si quid ei a Cresare gravius
accidisset, curo ipso euro locuro amicitire apud
eum tenereL ', ncmiuom existiroalurum non sua
voluntate factum, qua ex re fu turum, u ti totius
Gallire aniroi a se averlerentur. >> Hrec cum plu-
ribus verbis flens a Cresare peteret, Cresar ejus

t "'···. /Jiritiaci an(mutn o((m· deba bacerse con Oumnori<.


d<rtt, ..rtbat..r: temla ofender A s mulliJ cum Jac,.ymlt; anega-
Diviciaco. do en lágrimas.
2 qe~Oirdicm!t iPJitrprttlbw: los • p1urimum: mucho.
intérpretes de que usabl\ eon&- 7 minim11m: muy poco.
taotemente. 8 quibu.t opibtu liC ncrvi1. .. .
~ CrJI' .«!lmmcun (itlem rl'rum ut~rttur: y quo de esta inOuoncia
omnium lwbt.lmt : en quion tcofn y poder se hobfa valido.
ahaoluta confianza pam todo. 9 ctnn í1t•e aum locum aputl tum
4 t:tl it~i de to .... dnh4ol:
que tdnertl: siendo él tan amigo de
6 él (Cé•ar) .... decida lo que César.


© Biblioteca Nacional de España
179
dextram prehendit; consolatus rogat finem oran-
di facial: tanti ejus apud se gratiam esse osten-
dit, ut et reip. 1njuriam et suum dolorem ejus
volunlate ac precibus condonet. Dumnorigem ad
se vocat, fratrem adhibet: qure in eo repreben-
dat ostendit; qure ipse intelligal, qure civitas
queratur, proponit: monet ut in reliquum tero-
pus omnes suspiciones vitet; pr::elerita se Divi-
tiaco fratri condonare dicit '. Dtlmnorigi cus to-
des ponit, ut, qut-e agat , quibuscum loquatur
scire possil.
CAPUT XIII.
T. Labiem1$ /egalu$ !liOIIUIII, sub quem llostes consederant,
jusms ascel!de1·e; quo inde Cresm· conundit.

Eodem die ah exploratoribus certior factus,


hostes sub montem consedisse, millia passuum
ab ipsius castris octo; qualis esset natura mon-
tis, et qualis in circuitu adscensus ', qui cogno-
scerent misit. Renuutiatum est facilem esse. De
tertia vigilia T. Labienum legatum proprretore '
cum duabus legionibus, et iisdem ducibus, qui
iter coanoverant, summum jugum montis ascen-
dere j ubet : quid sui consilii si t ', ostendit , i pse
de quarta vigilia eodem ilinere, quo bostes ierant,
ad eos contendit, equitatumque omnem ante mil-
L ti t. P. Considius qui rei militaris perilissimus
habebatur, et in exercitu L. Sillre et pos tea in
M. Crassi fuerat, cum exploratoribu s prremititur.
• prllkrita u Dioitmco (ralri rededor.
condonar~ didt:dico quo per- J lcgatum proprator~ : au pri-
dona lo pasado por contidora- merlvgarleoiente, ó su segundo.
ciooes A su hermano Di•ici3CO. • '"'' •ut coruilii til : cuAl ea
"' fU.!IIb iR cireuil# adJ.OtiUUJ : su propóttiO ó plan.
que tal ora la subida en todo al-

© Biblioteca Nacional de España


180

CAPUT XIV.

Considiru perterritu-$ Cresari nrmtiat n1011ltm ab Jwstibu.s u-


neri; Cmsar acit1n instruit: Labitnus Casartm enpectat:
interim hostes castra movent.

Prima luce', cum summus mons ', a T. La-


bieno Lenerelur, ipse ah hostium cnstris non
longius mille et quingeutis pnssibus abesset;
neque ut postea ex capLivis comperit, aut ipsius
adventus aut Labieni cognitus esset ; Constdius
equo admisso • ad eum accurrit; dicit montem
quema Labieno occupari voluerit, ab hostibus
teneri ; id se n Gallicis armis atqne insignibus •
cognovisse. Cresar suas copias in proximum
collem subducit; aciem instruit; Labienus, ut
eral ei prreceptum a Cresare, ne prrelium com-
mitleret, nisi ipsius copire pro pe hostium castra
visre essent, ut undique u110 tempore in hostes
ímpetus fieret, monte occupato nostros exspe-
ctabat, prrelioque abstinebat. Multo deoique die •
per exploratores cognovit, et moutem a suis
teoeri , et Hel vetios castra movisse, et Consi-
dium ti more perterritum, quod non vidisset pro
viso sibi renuntiasse.

1
Primo luu : Al amanecer. 4 inJignibuJ: las insignias 6
' 1ummuJ mom : la cima del adoraos.
moa te. • !Mto dtntquodi.: Por no, ya "'
' o.¡wo admiuo : Agalope ten- muy ealrado el dla.
dido.

© Biblioteca Nacional de España


181

CAPUT XV.
CtEM~r ho3ús uquitu1· postridie causa rei (rumtlllllrim Bib1·tu18
cnnte11dit, q11o rognito hostes Cresarem Íllseqwmtur, qw
ru;ie ilutl·¡u:la prmlium romntittit. Hostcs per(racta pha-
lange se in vicimml montem recipirmt, qu1 iruk Bojorum
et 1'ulir¡gor!IIU a11Xilio prrolitmlredintegl'tmt: itei'UIIl pede1n
re(erunt: tandem Cresar· castr is potitrw.

Eo die , quo consuerat, intervallo hosles se-


quitur, et millia passuum tria ab eorum castris
castra ponit. Postridie ejus diei, quod omnino
biduum s upererat, cum exercitui frumenlum
metiri oportere t, el quod a Bibracte , oppido
JEduorum longe maximo ac copiosis~imo, non
amplius millibus passuum decem el octo aberat,
reí frumentarire prospiciendum existimavit ', et
iter ab Helvetiis avertit, ac Bibracte ire conten-
dit. Ea res per fugitivos ' L. JEmilii decurionis
equitum Gallorum ', hostibus nuntiatur.
Helvetii, seu quod timore perterri tos Roma-
nos discedere a se existimareut, eo magis guod
pridie , s uperioribns locis occupatis , pn:elium
non commisissen l, si ve eo quod re frumenlaria
intercludi posse confi.derent, commulalo consi-
lio atque i t10ere converso • , nostros a novissimo
agmine s insequi ac lacessere creperuul. Post-
quam id animadvertit ', copias suas Cresar in

' rli (rununtari~ pro.pitfln .... dados de caballer!a : mb ade-


du,. creyó que debla
•~•li!IIQcil: lanl4 aollamó u! lambi6o al jefe
procurar rt10l•or la cuestión de d• una turma ó escuadrón.
thertl. t commutoiO contilio o&qut iJl.
2
ptr (<>3ilio01: por loa deaor- ..,., con<frtO: cambiando do plan
tores. y volviendo •obre suo paaoo.
1 DtcVrioni• tq"iturn Gallort.m: s a n.ociuimo agmint: por la
Deouri6n de la caballer!a de los retaguardia.
. Galoo. LlamAbaoo deonrión en • Otroa leen : id onimum Gd-
un principio al joro de diez aol- r:lrtil.

© Biblioteca Nacional de España


182
proximum collem subducit , equitatumque, qui
sustineret hostium impetum, misil. Ipse in ten m
in colle medio tri plicem aciem instruxit • legio-
num quatuor veteranorum, ita uti supra se in
summo jugo, duas legiones quas in Gallia cite-
rior!l prox1me conscripserat, et omnia auxilia •
collocaret, ac totum montero hominibus comple-
ret. Interea sarcinas in un um locum conferri, el
euro, ah iis qui in superiore acie constiterant,
muuiri jussi l.
Helvetii cum omnibus suis carris secuti, im-
pedimenta • in unum locum cooluleru nt; ipsi
confertissima acie, rejecto noslro equitalu, pha-
lange facta 'sub prima m nostram aciem • succes-
seruut. C<esar primum suo, deiode omnium e
conspeclu remotis equis, ut , requato omnium
periculo spem fugre tollerel, cohortatus suos
prrelium commisit. Milites, e loco superiore pilis
missis, facile hostium -phalangem perfreger unt:
ea disjecta gladiis distnctis in eos impetum fece-
ruot. Gallis magno ad pugna m erat impedimento,
quod pluribus eorum scutis uno ictu pilorum
transtixis et colligatis, cum ferrum se inflexis-
set, neque evellere, neque sinistra impedita, satis
commode pugnare poterant; multi ut, di u jacta lo

• lriplictrtt ocitm ;,utruxil : bre aus cabezas los escudos, que·


>< formo el ejército on ¡..,.cuerpos, daban óstoa apiñados do modo
6 en tres filaa de l>nlalla. <pte parte do un escudo desean·
' m11.r:Wa : lrbf)a.8 auxiliares saha e o otro, rormaodo el con..
(quo unas VCC(I$ eran aprontadas junto una oepccie de tej3do.
y mandodas por jo les do pueLio• s primo m no.tl.ram arltut: á
aliadoa do ROma , l otras se re- la primera lfnoa do combato
clull.b~U\ en e1 m18mo país en (quo en la oelu lripl<X era la mio
c¡uo se hacfa.Ja guerra) . fuerte, puoelo que on olla for-
.J hti!Jedime,,ta: la im petJimon· maban cuatro cohortes do las
la 6 ba~aje: diez que componlan la legión.
• Al formar la folangeseapr e· En la secundo y terci<~ oclu for..
taban do tal auorto las filas do mal,an trtu cohortca en cada una).
los ooldados, que, poniendo so-

© Biblioteca Nacional de España


183
bracbio, pr¡-eoplarenl scutum manu emilloro 'd et
nudo corpore pugnare'. Taudem vuluoribus e-
fessi, el pedem referre, el, quod mons suberat
circiter millo passuum, eo se recipere creperunl.
Capto monte el succedentibus uostris, Boji el
Tulingi, qui homiuum millibus circiter quinde-
cim agmen hostium claudebaut, el uovissimis
pn:esidio eraut •, ex iti nere uostros late re a porto '
ag~r.essi , circu mvc nire , et id couspicali .Helvelii ,
qUJ m mon tero sese receperan t, rurs us ws La re e l
prroli um redinle~rare creperuu t. Romauiconvorsa
siguu bipartito 1ntulcrun t' : pr ima ac ~:;ccunda
acies 1 ut vic tis ac submotis resisteret: lertia, ut
venieutes suslinere L: ita, ancipili prrelio ', di u
atque acriter pugnaLum esl. Diulius cuu1 noslro-
rum impelum suslinere non posseul, alt.eri se,
ut creperanl, iu montero receperuut, alteri ad
impedimenta et carros suos se coutulerunl: nam
hoc tolo pnelio, cum ah hora septima ' ad ve-
s pera m pugna tu m sit, aversum hostom vide re
nemo potuit' : ad multam noclem ' oliam ad im-
pedimenta pugna tu m esl : propterea quod pro vallo
carros objeceraut, et e loco superiore in u ostros
venienles tela conjiciebant 1 eL nonuu tli in ter
carros rotasque ma ta ras ac tragulas s ubj icicbant,
1 1cutum man" sar, por la pl'ima y 1tc11nda acit-1,
emiller·,: sol-
lar el escudo. y por la tortitl el segundo.
2 nudo corport pugnare: lu· G ondpili JJrltlio: eosteniendo
char Acuerpo d&ScuOierto. dos batallas al mi•mo tiempo.
3 agmtn hodium ~laudtban l , (Asi se dO!prendo del texto, que
d n ooi~tiutft fNUJit/íu tron': ce- no permllo interpretar aquf, co-
rraban lamarcha.ycubrian la re- mo en otros pn.saj~, con du.tltUa
taguardia del o¡órcito enemigo. fortuna. )
" blfrl GP"'IO: por el naneo • al, Mra 61plitltl1 : desdo ltt
deoeubierto. """ de la taroc.
1 ('ONN-r•n 4/gnn IJifJ •r lil4 ;,,.~,_ s "r'""'"'• IUJJft,. riJert tltmo
luuut: hacsen,lo una c•olución, potuit: nadie pudo ''Cr nl enemi-
atacaron 1 dividióndowo en c.Jos go volver la o.palda.
cu~rpos do batolla , formado el 9 ad muttam nocurn: muy en•
prJmcro, como luego indica Cé- traua la uoche.

© Biblioteca Nacional de España


184
nost rosq ue vuln erab ant. Di u cum esse t pugn atum
impe dime otis castr isqu e nost ri potil i sunt 1
Orge lorig is filia atqu e unus e filiis ca plus . lb1
Ex eo prrelio circi ler milli a hom inum centes t.
trigi nta supe rfuer unt; eaqu e tola nocte éont um
neul nr ierun L: nulla m parte ro noct is itine i-
re
inten niss o, in fines Ling<luum die.~uarto perv
ncru ut: cum et prop ler vuln era m1h tum, et e-
pter sepu ltura m occi soru m nost ri tridu um mo- pro-
rati , cos sf.!qui non potu issen t.

CAPUT XVI.
Ccesaris litle1·ce arll.ingones, ue 1/elvetios juvent:
/eyati arl Ccesw·em 11ctm·i de deditione: 11111l flelvetim·um
castris, torwnque uduc lio; Helvt tii tt aliitoi'UIIl fuga e;¡;
!'evertuntur
wtde erant pro{ecti: Boji in partem jt1ris &il!IOI'
11111 ad-
scisclmll"': taúulre 'ÍII castris ¡·eperlm, üulica11/esnumen
hos/ium. qui ~lomo exiem m¡
nt.

Cresar ad Ling oncs lille ras nunt iosq ue misi


ne eos frum ento , neve alía re juva rent ; qui t1
SI
juvi ssen t ',se eodem loco illos , quo Helv etios
hubi luru m '. Ipse , triduo inlor miss o, curo omn
bus copi is eos sequ i crep it. Helv etii omo i-
reru m inop ia addu c ti, lega tos de dedi tione ium
cum mise runl : qui cum euro in itine re conv • ad
uiss eut, seque ad pedes proj eciss ent, s uppl e-
terqu e locu ti, O.entes pacem petii ssen t, a(qu ici-
eos iu loco , quo tu m csse ut, su u m adve utume
spec tare juss isset , paru eruu t. Eo posl quam Cre-
sar perv enit, ohsid es: , arm a, ser vos, qui ad
eos
1
qui Jf jutl.ul nl : y quo .ei veeioa ,
ellos lo• auxiliaban . 3 l•gll•os d• dtdilio nt: eomi·
2
, . QtÜ.m loto quo Hflolli tU sionados para tratar de la ren •
lt(lbitt,rum.: lo• eonaiderarfa tan dición.
enemigos suyo• como los llel-

© Biblioteca Nacional de España


185
perfugi ssent ', poposcit. Duro ea conqui runtur
el conferu ntur, nocte interm issa, circiter ho-
minum millia sex ejus pagi , q_ui Urbige nus
appella tur, sive ti more perterril1 , ne, armis
traditis , supplic io afficere ntur, si ve spe salutis
inducti , quod in tanta multilu dine dedititi orum
suam fuga"m aut occulta ri, aut omnino igoorari
posse existim arent, vigilia prima noctis 'exca-
stris Helveti orum egressi , ad Rhenum finesque
Germa norum conLenderuut. Quod ubi Cresar re-
scivit, quorum per fines ierant, his, uti conqui -
rerent et reducerenL, si sibi purga ti esse vel-
lent •, impera vit; reductos in hostium numero
ha hui t •; reliquos o mues, obsidib us, armis, '(ler-
fugiis traditis , in dedilio nem accepil : Helvet10s,
Tuling os, Latobrigos in fines suos un de erant
profect i, revertí jussit, et quod omnibu s frugi-
bus amissi s, do mi nihil erat, quo fa mero tolera-
real, Allobrogibus impera vit, ut his frumen ti
copiam faceren t •, ipsos oppida vicosqu e, quos
incend erant, restitue re • jussit. Id ea rnaxim e
ratione fecit, quod noluit euro locum , unde
Helveli i discess erant, vacare ': no propter bo-
nitalem agroru m, Germani qui lrans Rhenu m
incoluu t, e suis !inibus in Hel velioru m finos
transir eut, et linilimi Gallire proviocire Allobro -
gibusq ue essent. Boj os, peten ti bus iEduis , quod
egregia virtule eraut cogniti , ut in fioibus suis
colloca rent, couces sit: quibus illi agros dede-

1 qui
ad ~01 p•1•(ugi&$M': que cou1ideró como enemigos.
•• hablan pasauo ~ ellos. s "' hi3 (rumtnU coplam (Gct·
' t~igíli" primo noc:i.1: entre rfnl : que les euministrarao vf.
seis y nueve do 1& noehe. veree.
2 ,, dbi pul'floti t iS6
si qucrCan reconciliarse 6 con-
~u'"' : 1 r~Jiilruro : volverá levantar.
1 vacar.t: que quedara de-
graciarae con ól. sierto.
" In nUJntro hodium lt!•buil:

© Biblioteca Nacional de España


186
runt, eosque postea in parem juris liberlatisque
conditionem, atque ipsi erant, acceperunt. lo
castris Helvetiorum tabulre repertre sunl litteris
~rrecis confectre • et ad Cresarem perla tre, quibus
w tabulis nominatim ratio confecta eral, qui nu-
merus domo exiisseul eorum, qui arma forre
possenl; et ítem separa ti m pueri, senes mulie-
resque. Quarum omniuru reru m sLunma erat,
cap1tum Helvetiorum millia CCLXHI. Tulingo-
rum millia XXXVI. LaLobrigorum XIV. Haura-
coruru XXIII. Bojoru m XXXII: ex his qui arma
ferre possent ad millia XCII: summa ouluium
Auerat ad ' millia CCCLXVIII eorum qui domum
redieruut, censu habito, ut Cresar imperaveral,
reperlus est numerus millium cenlum et decem .
CAPUT XVII.

Ca/JiCil /eyati CC11${1ri gratulantlll·, eoncmqt«J pctilione$: omtio


Divilúcci 1Bdui: promisio Calsm·is 111l Callos, et rjusdem le-
Oicli ad Ariovistum : hujus t·esponsio.

Bello Helvetiorum confeclo, tolius fere Gal-


lire lega ti, príncipes civitatum, ad Oresarem gra-
tulatum convenerunt : intelligere sese , Lamelsi
pro veleribus Hel vetiorum inj uriis ', popu lus Ro-
manos ab his peanas bello repetiisset, lamen ea m
re m, non minus ex usu len·re Gallioo •, qua m po-
pulí Rc¡mani accidisse: proplerea quod oo cousi-
lio •, florontissimis rebus, domos suas Helvetii
í
1kalmb liltt.rit amci1 confe- p-doe tiompoo h•h!an inferido
c~: líat&s t\SCTila!J en c.araetores los Helvecios ol pueblo romano.
griegue. • ra; un lttrm GatUm: en be-
2 '"mm<t omni11m neAcio ae la ÚAiia.
{uerCII arl... :
, ol total llegaba A.... s fO coturlio.... u l .... : con el
J pro 1~tllrtbu.t HdvdÍClrum ;,.. propósito do .... .
ju,·•it: por las orcnea.s que ou.

© Biblioteca Nacional de España


18'7
reliquissent, ut toti Gallire bellum ioferreot,
imperioque potireotur, locumque domicilio ex
magna copia deligereot, quem ex omui Gallia
opportunissimum, ac fructuosissimum judicas-
seot, reliquasque civitates sli peodiarias habereot.
Petierunt, ut sibi coucilium totius Gallire in diem
certam indiccre, idque Cresaris vol untate facere,
licerel '; sese habere quasdam res, quas e com-
muni consensu ab eo petere velleot. Ea re per-
missa, die m concilio constituerunt, et j urej uran-
do, ne quis enuntiareot, nisi quibus communi
consilio mantlatum esset, in ter se sanxerunt '. Eo
concilio dimisso, iidem príncipes civitatum, qui
ante fueraot, ad Cresarem reverlerunt, petieruut-
quc uti sibi secreto de sua omniumque salute
cum eo agere licerel. Ea re impetra la, sese
orones fleoles C::esaris ad pedes projecerunt:
«non minus se id contendere, et laborare, ne ea,
qure dixissent, enuntiarentur, quam uti ea qure
velleot impetrarent; propterea quod , si enuncia-
tum esset, summum se in cruciatum venturos vi·
derenl ' .»Loquutus est pro his Divitiacus.~Eduus:
«Galliro lotius faction es essc duas, harum alterius
principatum tenere .iEduos •, alterius Arvernos.
Hi cum taotopere de potentatu iuter se mullos
anuos conteudcreut, facturo esse, uti ab Arver-
nis Sequanisque Germani mercede arcessereo-
tur : horum primo circiter milla XV Rhenum
transiisso : pos lea qua m agros, et culturo, ot co-
pias Gallorum homines feri ac barbari adamas-

• idquf C<.Jori• ooWntalf (tu:tN., l 'ummum 41 ;,. tr~ialum t'fn·


Ucutt: y quo oo eelebr:>ra e.sla lu.ros eidln,.t: velAn que c..'mina.-
junla eon consentimiento de ce- b:lo á una grao ca~'\strorc.
lar. ~ hanun nlttriuJ prirW"i'l'lf!""
1 11 jltr•Juratwlo. ... intfr u u ,....
tMen ..·Eduot: quo loa Eduoa e1'AO
arunJ : ao compromolieron por los principales manlonodores do
juramento . uno de estos dos pRrlidoe.

© Biblioteca Nacional de España


188
· sent ', transduclos piures : nunc esse in Gallia
ad C et XX millium nuruerum : cum his ..Eduos
eorumque clientes ' semel atque iterum • armis
contendis se, magnam calamitatem pulsos acce-
pisse, omnem nobilitatem , omnem senatum,
omnem equilalum amisisse: quibus prreliis cala-
milatibus que frac tos', qui et sua virtute et populi
Romani hospitio , atque amicitia plurimum ante
in Gallia potuissen t, coactos esse Sequanis obsi-
des dare nobilissimos civitatis , et JUrejurando
civitatem obslringere, sese neque obsides repeti-
turos, neque auxilium a pop. Ro m. imploratu -
ros, neque recusatur os, quominu s perpetuo sub
illorum ditione atque imperio essent: ununi se
esse ex omni civilate JEduorum , qui adduci non
potuerit, ut j uraret, aut suos liberos obsides da-
ret, oh eam rem se ex civitate profugisse, et Ro-
maro ad Senatum venisse auxilium postulatu m,
quod solus neque jurejurao do, neque obsidibus
teneretur ; sed pejus VICloribus Sequanis , qua m
..Eduis victis accidisse , propterea quod Anovi-
stus, rex Germano rum, in eorum linibus conse-
disset, tertiamque partero agri Sequani, qui esset
optimus totius Gallire, occupavi sset, et nunc de
altera parte tertia Sequanos decedere juberet,
proplerea quod, paucis mensi bus ante, Haru-
dum millia hominum XXIV ad euro venissen t,
quibus locus a e sedes pararentu r •: futurum esse
paucis annis, u ti orones e Gallire finibus pelle-
rentur, atque orones Germani Rhenum tran-

' odomau••• : "" h&blan afi· ' qu:ibw pn.lJh cal4mi#1'1íbw-


cionado !.... .
2 corumqm
9"' (roctot : 1 que quebrantado•
clienlu : y Jos pue- con estas lucha• y desastre•.
blos su~ordinados ó sometidos á 5 quibUI lOCUI OC lldM ptlt4tlrt•
ellos, 6 aus tributarios. lur : á quienes habla que destinar
3 11mll o tqut ituum : repetida& tierras en que 10 e.stablecieaeo.
veces.

© Biblioteca Nacional de España


189
sireul : neque enim conferendum esse ' Gallicum
curo Germanorum agro, neque hanc consuetu-
dinem victus curo illa comparandam. Ariovi-
stum autem, ut semel Gallorum copias prrelio
vicerit, quod prrelium facturo sit Amageto-
brire ' , superbe et crudeliter imperare, obsides
nobilissimi cujusque !iberos poscere, et in eos
omnia exempla crucialus edere •, si qua res non
ad nutum, aut ad voluntatem ejus facla sil: ho-
minem esse barbarum, iracundum, temerarium:
non posse ejus imperia diutius sustineri • : nisi
quid in Coosare populoque Rom. sit auxilii, omni-
bus Gallis ide m esse faciendum, quod Helvetii
fecerunt, ut domo emigrent: aliud domicilium,
alias sedes remotas a Germanis pelant, fortu-
namque, qurecum<{ue accidat, experianlur. Hrec
si enuntiala Ariov1sto sint, non dubitare, quin
de omnibus obsidibus qui apud euro sint, gra-
vissimum supplicium sumat •. Cresarem vel
auctoritate sua atque exercitus, vel recen ti victo-
ria, vel nomine pop. Roro. deterrere posse, ne
major mullitudo Germanorum Rhenum lransdu-
catur, Galliamque omnem ab Ariovisli injuria
posse defendere.»
Hac oratione a Divitiaco habita , orones, qui
aderant, magno fletu auxilium a Cresare petere
cooperunt. Animadverlit Cresar, unos ex omnibus
Sequanos nihil earum rerum facere 1 quas ceteri
fac"erent, sed tristes, capite dem1sso, terram
1
llfiQCU COJH(Ir-t,.JUu• U$1 . f q..ac t.u o:ltro : que lo• atormentaba
no ao pocUa comparar. con todo género de cutígoe.
• Sólo ~r hace meociclo de • non pout tjuJ impwio diulitu
eota ciudad, que otroo llaman •• • lintri: que no podfa eobrelle-
,dd,.,g,lo/Jriga , y cuya po•ición varse por mu tiempo tu yugo.
ao ignora : deb!a , no obstante, s grociJJ;murn tUPP.'ielum zu-
eotar próxima t loo Eduos ó Se- mol : que tomará temblea repre-
quanoa. salias.
' in to• omni ~rro~mpla crucia•

© Biblioteca Nacional de España


190
intueri : ejus rei qure causa esset, miratus ex
i psis qurestvit. Nihil Sequani res pondere, sed in
eadem tristitia taciti permansere. Curo ah bis
srepius qurereret , neque ullam omnino vocem
exprimer eposset', idemDiviliacusJEduus respon-
dit: «Hoc esse misseriorem et graviorem fortu-
nam Sequanorum , qua m reliquoru m, quod soli
ne in occulto quidem queri , nec uuxilium im-
plorare auderent ; absenlisque Ariovisti cru-
delitalem , velut si coram adesset, horreren t;
proplerea quod reliquis tantum fugre facultas
daretur ; Sequanis vero , qui in tra ti nes suos
Ariovislum recepissent, quorum oppida omnia
in potestate ejus essent, omnes cruciatus essent
perferendi .»
His rebus cognitis, Cresar Gallorum animos
verbis confirma vit: pollicitusque est, << sibi eam
rem curre futuram ' : magnam se habere spem,
et beneficio su o, et auctoritate adductum Ariovi-
stum, finem injuriis facluru tn.>>
Hac oralione habita, concilium dimisit, et
secundum ea mullre res eum hortaban tur •, quare
sibi eam rem cogitandam et suscipiendam puta-
ret : in primis, quod JEduos , fratres • consan-
guineosq ue srepenumero ah Senatu appellatos, in
servilute , atque in dilione videbal Germano rum ,
teneri , eorumque obsides esse apud Ariovistum,
ac Sequanos intelligebat : quod in tanto imperio
pop. Itom. turpissim um sib1 et reip. esse arbitra-

1
mqtu ullam omAíno eoeem ein tener esto en eaenta , ó ade-
ezpri""" poutl: y no pudiendo mb de esto (que habla c•pu011o
sacarles una palabra. Diviciaco), habfa muchas razones
' tihí 1am ,,;n cutat futura m quo le aeonaejnbnn .
( '"'): quo él se encargarla de • El ~cnado romano llamó (1
eso asunto. 101 JEduos sus hermanos segdn
3 .uccmdum ea mutl~ ru t um 1
dice Tácito, por haber 01do IUt
horCoban"'r : aparte do eato , ó mio antiguos alíadoo.

© Biblioteca Nacional de España


191
batur. Paulalim autem Germanos consuescere
Rhenum trausire, et in Galliam magnam eorum
multitudinem venire, pop. Rom. periculosum
videbat : neque sibi hommes feros ac barbaros
tem~eraturos existimabat, quin, cum omnem
Galham occupassent, u.t ante Cimbri Teutoniquo
fecissent, in provinciam exirent, alque inde in
Ilaliam contenderet; prresertim cum Sequanos a
provincia noslra Rhodanus dividerel 1 , quibus
rebus quam maturrime occuneudum putabat.
Ipse autem Ariovistus tantos sibi spirilus, tan-
taro ·anogantiam sumpserat ', u t ferendus non
, videretur. Quamobrem placuit ei ', ul ad Ario-
vistum lega tos mitteret, qui ah eo postularent ut
aliquem locum medium utriusque colloquio deli-
geret : velle seso de reip. et summis utriusque
rebus cum eo a~ere. Ei legationi Ariovistus re-
spondit: «si qu1d ipsi a Cresare opus essel ', sese
ad euro venturum fuisse: si quid ille a se velit ',
illum ad se venire oportere : prrelerea se neque
sine exercitu iu eas partes Gallire venire audere,
quas Cresar possideret , neque exercitum sine
magno commeatu atque molimento in uuum
locum contrahere posse : sibi autem mirum
videri , quid in sua Gallia quam bello vicis-
set 1 aut Ct-esari, aut omnino pop. Rom. negotii
esset •.»

t prvurlím cum Stquano$ o md: que si 41 ( Arioviato) no-


f)TOGincla nolfre~ llhodanw1 diflid,. eeoitaraó eoperara algo do <14aar.
rol : teniendo oobro todo en s , , 4uid tlt. o , ctlil : ai C6a
cuenta que ~nicamente el Ró- sar querla algo do ~1 ( Arioviato).
dano separaba nuestra provin- ' quid in ltiG Gcallia . ... catd CfB·
cia del palo do loa Secuanoa. •ari, aul omnino pop. Rom. ftefJOiii
, lata lo• lfJirilu• 1umpstral: u1tt : que ni C&ar , ni menos el
K habla cobrado tales alientos. pueblo Romano , tuvieoen quo
J pla.c.uft ,¡ : rttolvió, 6 le meten-e para nl\d& en los asuntos
pareció bien. de su parte do la Oalia.
4 11 quld lpli o Cre.ant opw

© Biblioteca Nacional de España


1~2

CAPUT XVTII.
Jterum ad Ariovistum Cwsat·is legali cum mandolis : ejus
responsio : Cwsar ad At·iovist.mn contendit. Nuntiatur
Ar·iovisti pro{ectio ad occu¡¡andrtm Vesontionem quo celerri-
me Cwsm· pel'vtnit, ihique pm~sidittm collocat.

His responsis ad Cresarem relatis, iterum ad


eum Cresar legatos cum bis mandatis mittit :
Quoniam tanto suo populique Rom. beneficio
affectus ', cum in consulatu suo Rex, atque ami-
cus a Sena tu appellalus esset, hanc sibi populo-
que Rom. gratiam referret ', ut in colloqulUm ve-
ni re invitatus gravaretur, neque de communi re
dicendum sibi et cognoscendum putaret; hrec
esse qure ab eo postularet : primum, ne quam
multitudinem hominum amplius trans Rbenum
in Galliam traosducerel : deinde, obsides quos
haberet ab 1E Iuis redderet; Sequanisque permit-
teret, ut quos illi haberent, voluntate ejus.redde-
re illis liceret ; neve 1Eduos injuria 1acesseret
neve his sociisque eorum bellum inferrel : si id
ita fecisset, sibi populoque Roro. perpetuam gra-
tiam atque amicitiam cum eo futuram; si non
impetraret ( quoniam M. Messalla, M. Pisone
Coss. sena tus censuisset, u ti, quicumqueGalliam
provinciam obtineret, quod commodo reip. facere
posset •, 1Eduos creterosquc amicos populi Ro-
mani defenderet) se 1E'Iuorum injunas non ne- =
glecturum. Ad bree Ariovistus respondit: «Jus

• Quor~iam lanlo a"o populiqut eso modo á César y al pueblo


/Iom. bentficio JJ((eet11o : Que ya &mnno.
quo por haber sido favorecido con s quod commodo roiJJ. ( ()Cft'f
tan g randes heneficios por ól y pomt : !.asta donde lo permi ·
por el pueblo Romano. tiese hacer el bien ó c.l intor6s de
2 htJnc 1ibi popt~loque
Rom. gra· In repdblica.
liom rt(orrll : corrupoodla do

© Biblioteca Nacional de España


193
esse belli, ut, qui vicissent, his quos vicisseut,
quemadmodum vellent, imperareut: item popu-
lum Romanum viclis non ad allerius prrescri-
ptum1 sedad suum arbitrium imperare consues-
se: s1 ips& pop. Rom . non prrescriberet, que-
madmodum suo jur.} ulerelur, non oportere se a
populo Rom. in suo juro impediri : JEduos sibi,
quoniam belli fortuna m toulassent, et armis con-
gressi ac supemti essent, stipendiarios esse fa-
ctos; magna an Cresarem iuj uriam facere. qn i su o
advenlu voctigul iil sibi deteriora l'acori;>l' . JEd uis
se obsides redditurum non esse: uequo his, ne-
que eorum sociis iujmia belium illaturum, si in
eo manorenl quod con\·euisset, stipeudiumque
9_uotanuis peudcrent : si id non fecisscnl, longe
ils frateroum nomen populi Rom. abfuturum ·•.
Quod sibi Cresar dcnuntiaret •, se JEduorum inju-
rias non uegleclurum, neminem secum sine sua
pernicie contendisse: cum vellet, congrederetur:
mt.ellecturum, quid invicti Germaui, exorcita-
tissimi in m· mis, qui iutra anuos Xl V tectum
non subisseut, virtule possenl.»
Bree eodem teropllre Cre.sari mandatu refere-
bantur, et legati ab JEduis el Treviris vouiebanl:
JEdui questum, quod Harndes, qui uuper in
Galliam trausportuü esseut , fi nes eorum popula-
ren tur ; sesl;l, ue ohsidibus quidem da lis, pace m
Ariovisti redimere poluisse • : Treviri aulem,
pugos centum Suevorum ad ripum Rh~Jui conse-
disse, qui Rheuu m Lrausire conarentur : iis pne-
esse Nasuam el Cimberium rratres. Quibus rcbus
• ttdigatia 1ibl dtlerioNJ fa«· pueblo Romano.
r<l : que le habla heeho bajar el l Quod •ibi C<l't"r dltumtit~rtl:
rendimiento -de loa tríbulO$. Y en cuanto á la amonaza quo
2
long• iil (ra ternum nomar~ po- le hacia C6.ar de que ....
-¡.. pulí Rom. ob(ulurum ; de poco leo 4 paCtni Arl!n•I'O rtdHt!ftl:
oervirla el Ululo de hermanos ~el comprar la paz. A Ariovisto.
13

© Biblioteca Nacional de España


194
Cresnr veheroenler cororoolus, maluranduro sibi
exístímavít, ne, si nova roauus Suovoruro curo
vetaríbus copíis Aríovistí seso conj uuxísset, roi-
nus facíle resisli posset: ilaque, rP fruroentaría,
qua ro celerríme poluit, coro parata', roagnis iti-
neribus ad Ariovislum coulondit.
Curo tridui viam proccssisset, uunliaturo est
ei, Ariovisluw curo suis omnibus copiis ad oc-
cupandum Vesonlionero ', quod esloppiduro ma-
ximum Scquauorum, con tendero, triduique víam
a suis finihus processisse. Id uo accíderet roa-
gnopere prrecavendum sibi Cresar existimaba l:
na roque oruuium rerum, qure ad · bellnm usui
erant, su roma erat in eo oppído facullas •; id que
naluro loci sic muuiebatur, ul magnam ad du-
cendum bellum daret facullalem, proplerea quod
flumen Ad(luasdubis • , ut circino circuwdu-
ctum, preue Loturo oppirlum ciugi t; reliquuro
spaliuro, quod uon est amplins pcdurn sexcen-
torum qua fluroen inlerruítlil •, mons continet •
magna altiludine, ita ut ratlices ej us roontis ex
ulraque parle ripre fiulllinis conl111gaut; hunc,
rourus circumdalus nrcem efHcil \lL curo oppido
couj uugit. Huc Cre¡;nr magnis diuroís, uoclurnis--
que iLineribus cQnteudit; occupatoque oppido,
ibi pr::esidium collocat.
' re (,·unWllal·;o 1 com'pnrala : &in tos autorn que hBn interpre-
detpuéa de haber aprestado vi· tado 6 nnotado á César. Tolo-
vcrea. meo y Estrabón llaman á celo
' Ciudacl de los Secuaoos, rfo Ó?ilSt, (Dubio). laaac Vosio
llamada hoy Besaozón . y olgtln otro leen en esto p ..aje
J n.nmqtu omnium rtrurn., qate de~r (luno•n o.~.. (rfo ,, Dou),
o4 bfllum UI UÍ II'C1111 , $NNUJI!I UOI quoeola tnterpretaeión Aque da·
in eo óppido (acult<u : porque ha- mos prercreneia : para Vosio,
bla en aquella plau gran acopio Addua. ea palobra de dudo10 sen-
do todo género de pertrechos do tido, quo neetlitn. e,;plicación.
guerra. l qu.¡ flu,n.tn inltrmíllil : por
• Eata polabra ha sido indu· doodo el rfo no eorro.
dablemento alterada por los dis- 5 ronlinlt: lo ocupa.

© Biblioteca Nacional de España


195

CAPUT XIX.
Timl)l' tmillll» militum occupat: quare a/ii disceuu111
petwlt, a!ü conquel'ulltur.

Dum paucos dies ad Vesontiou~ro rei fmroen-


tarire, coro roealusque causa moratur, ex percun-
ctatione nostrorum, vocibusque Gallorum ' ac
mercat.orum, qui io~en li nwgnitndiue corporum
Germanos i ocredi bih vi rtute, atque exercita tione
in annis • esse pnl;ldicabanl, el srepeuuroet·o sese
curo iis cougressos, ne vultum quidem a lCJ.ue
aciero oculorum ' ferre potuisse, tao tus subllo
tiroor (Jmnem exerciluro occupavit, ut non roe-
diocriler omnittm mentes animosque perturba-
ret •. Hic primum ortus esta Lribunis milituro
ac prrefeclis, reliquisque, qui ex urbe amici tire
causa, Cresarem secutl, nou maguuro periculuro
miserabanlur, quod non magnum in re roililari
usuro habebanl; quoruro alius, alia causa illala ',
quaro sibi-ad proficiscendum uecessariam csse
dicerel, petebat, ut ejus voluotate disccdere li-
ceret; uouo.ulli pudo re adducti, ut timoris su-
spicionem vitarent, reroanebant : hi neque vul-
tum fiugere , neque interdum lacrymas te no re
poterant: ubditi in tabernaculis, aut su u m fa tu m
querebantur •, aul curo familiaribus suis com-
rouue periculu oo miserabanlur; vulgt> totis ca-

~ taJ pn-curteliJiiorw n.otlrorulfl ' omniulft m•nt•..t o~tlmo.squt rcr·


eoeibusquo Gallo"'"': por erecto turbard: que trutoroó el juicio
de las iodagaciooot do los ou•• . y el valor de todo•.
troo y los rolatoo do los Galo•. s alias, olio C'ltllltl Uldl4: pre·
' tmtrei' 1tiona in. o:rmit: prác- ti!xtando ea.da cual motivos dife--
tieoa oo el manojo do las arma.. rentes.
J ocf•m. oe~;lorum: la feroei· 6 .su.um (o tuna qtureb.1ntur : ~...r
dad de la; mirada.. JamentaUan d& su suerle. v-

© Biblioteca Nacional de España


196
slris lestamenta obsinabantur. Horum vocibus,
ac ti more paulatim e tia m ii, qui magoum in
castris usum habebant ',milites centurionesque,
quique equitatui prreerant, perturbabantur. Qoi
se ex his minus tímidos existimari volebaut, non
se hostem vereri, sed angustias itineris, et ma-
gnitudinem silvarum 1 qure in ter eos atque Ario-
vislum inlercederent, aul rem frnmenlariam, ut
satis commode suppor tari posset •, ti mere dice-
baut: nonnulli etiam Coosari renuntiabant, cum
castra moveri a e signa ferri 'j ussisset' non fore
d.iclo audieotes • milites, oeque propter timorem
s1gna laturos.
CAPUT XX.

Casa1· conciliw11 COIIt-oro'; ejusde111 oralio, qua ani111i mili-


tunl alacru r{/iriw1Lur : CIUllri gratim acta a dui111a
1/gione.

H~c cum animadvertisset Cresar, convocato


concilio, omniumque ordinum ad id concilium
adhibilis centurionibus • 1 vehementer eos incu-
savit: « primum, quod, aut qua m in partero, aut·
quo consilio ducerentur 1 sibi qurerendum , aut

t qtd mr,gnwn in cDJlri& w11m scjo los centuriones do todao las


llllb<IJnnl: quo cataban avezados conturi3s.-LD. logión so dividla
! la vida de campana. en diez cohorte•, 1~ cohorte en
1 cud rlm (rurmnlariam ul f(J.e
1
tres manlpuloo, el manipulo en
lit commodt tut~portari po.l.ttl: ó dos órdenes 6 centuria..•, manda-
quo no pudiesen transportarte das por un centurión. Estos ceo·
f~cilmento •fveres. turiones ucendlan do aold1dos,
J t iaM (~rri: ponerse en ma.... miontru quo loo tribunos doblan
cba. . al fa~Or goncralmooto IU cargo
l non (or• dicto duditntu: no militar, y por c.ao César admi·
obodeeer!an la orden. Lió ~ loo e<>nturioncs al con-
' otnnhnn.qu.e ordinum tul id. oejo, porque C!pcraba quo esto•
cOJ\Cilitmt odltibilb Cltdurionibu.t: veteranos re8pondortan á auiJ
y habiendo admitido á este con- propóeitos.

© Biblioteca Nacional de España


197
cogitandum putarent. Ariovistum, se consule,
cupidissime populi Rom. amicitiam appetisse:
cur hu oc la m teme re quisquam ab officio disces-
surum judicare? Sibi quidem persuaderi, cognitis
suis postula lis, atque requitate conditionum per-
specta, eum neque suau1 neque populi Roma ni
gratiam repudiaturum. Quod si fnrore atque
a mentía impulsus bellum in Lulisset, quid tan-
dem vererentur ? Aut cur de sua virtute, aut de
ipsius diligentia despe rarent? Fuctnm ejus hostis
periculnm patrum nos lrorum memoria ', curn,
Cimbris et T11utouis a C. Mario pulsis, non mi-
uorem laudem exercitus, quam ipsc Imperalor
meritus esse videbatur: faclum eliam nnpor in
Italia scrvili tumulto ', quos lame n aliquis usus
ac disciplina, qua m a nobis accepissent, suble-
varet: ex quo judicari posse, quantum baberet
in se boni constan tia ; proplerea quod, quos ali-
quandiu inermes sine causa timUJssent; bos po-
slea arma tos, ac vito res superassent; denique hos
esse eosdcm Germanos, qnibuscum srepenumero
Helvetii congressi, non sol u m in suis scdibus,
sed etian;t in illorum finibus plerumquc ~u~eras­
sent, gut tamen pares esse nos lro oxerctllll non
potuermt. Si quos adversum pn-elium , ct fuga
Gallorum commoveret, hos, si qu mrereut, repe-
rire posse , diulurnilate belli defatigalis Gallis,
Ariovistum, curo mullos meo ses cas tris ac pa- ..
ludibus se continuisset, nequc sui polestat~m

' FGI'tt~m t}ut Aotlit pt-riculum movieron lo.s e.'lcln.vo. C1mbro1


palrum "otlroreun mt ueorica : Que que M~rio bazo pra.!ioneros en la
~1 peligro quo aquel en~mJgo batalla do Vcreclh, 6 inlenla
(los Germanos) poola ocasionar, demoslrnr por e' te me•Jio quo
ao ha~fa comdo 6 experimenta- también los Oormanos, do q_uie-
do ya en tiempo de nuealros an- nes los Ciml.lro& eran unn trabo,
le¡>asados. podfan ••r veoeiJos.
2 Aludo~ la guerra
que pro·

© Biblioteca Nacional de España


198
fecisset ' 1 desesperantes jam de pugna et d isper-
sos subito adortum 1 magis ratiooe ac cousiho •,
qua m virtute vicisse. Cui ratiooi contra bomiues
barbaras atque imperitos locos fuissel ' , hac • ue
ipsum quidem sperare uostros exercitus capi .•
posse. Qui suum ti morem in rei frumentar ire
simula tionem 1 angus tiasque itinerum confer-
reul ', faeere arrogauter, cum au t de officio Im-
pera toris des perare •, aul ei prrescribere videren-
tu r: hrec sibi esse c urre: frum ontum Scquanos 1
Leucos 1 Lingones subminis tra re : jamque esse
in agris fru menla matura ; de iti oere ipsos brevi
temporc j udicatu ros. Quorl non foro dicto a od ien-
tes 1 ueque signa laturi dicautur 1 nihil se ea re
commovcri ; scire euim , quibuscumque exerci-
tus dicto audiens non fuerit, aut, mate re gesta',
fortuna m defuisse, aut, aliqno faciuore coro per-
to, avariliam csse couviclam: suam innoceu-
tiam 1 1 perpetua vita ' , felicítate Helvetiorum
bello esse perspectam. I taq ue se quod in lougio-
rom diom colla tu rus esset, repr:esen La turu m " 1 et
proxima nocte de quarta v1 ~i l ia cas tra motu-
r um ", ut quamprimum i n telhgere posset u trum
t •ntt¡ ,, .,.; pottdfilem {eci.uet : tas· vf\·orce y co n lao d ificultades
no h~bs cndo presen tado oeMión del camino.
do combMir 1 ó habiendo rehuido G tle o(fiuío fmpuarorí• dupt·
el com~ato . roro: que deoconnoban do que el
~ raliont ac con&ilio : con es- general cumpliera con su deber.
tratagemas y ardides Mlc ulados. ' out, mtrl•,.. gttla :ópor ma ..
S Cui ratiotti contra hom.inabar... )a dÍ reCCIÓD .
boros 41/fUf impt'rittu locu' (uind: 1 IIUim innOC#nllom •..• "" ptr-
Y quusetta consideración podla IJM14m: quo au interé estaba
admitirse tratáodo.e de hombres demostrado.
incultos 6 ind•seiplioados. t ptrpdun ril~: en . todos los
• h.fJc: .atendida esa misma tiempoe de eu •ida.
consideración. 1' qrt.od In l~JIIgtoNm dítm oolla-
s Qui nmm timorem. in rei (ru· &urus c1~1-l , rtpN8ttntotururn: que
menklrice •ímuldlionnn , angwtia· realizar(~ lo que habla de diferir
~q.u itintrtmt conferrtn~:
que dls- para mls adelanto.
lraubn'n au cobardía con el te mor 11
rMir(l. tnowrum: q ue levan-
do que no so pudiesen trauspor- tarla el campo.

© Biblioteca Nacional de España



199
apud eos pudor atqu e ofllcium 1 anattiroo r plus
vale rel. Quod si prreterea uemo sequ ur 1 lame n
se curo sola Deciroa legio ne iluru ro 1 de qua non
dubitaret 1 sibique eam prreto1iaro cohortem fu-
1

tliram.)>
Huic legioni Cresa r et indulseral prrecipueone 1 et

proptervi rlntem confi deb<~ l max ime . Ha e orati


habita 1 mirum iu modum conver·sre sunt omnbelli ium
mentes : summaque nlacritas el cupi ditas
gerendi innata est, priucepsque Decima legio per
tribunos roiliLum oí grati as cgit 1 quod de se opti-
roum j;.dicium fecisset : sequ e esse ad de bellu m
gerendum paratissi mam conf irma vi t. Dein reli·
qure legiones per tribu nos roilit um el pri moru m
ordinum ccnlurioues egeru ul 1 u ti Cres ari salis fJ-
ceren L•; se nequo de summa belli • suum jucli-
cium , sed impe rator is esse exis tima visse .

CAPUT XXI.
ttlrosque
Cre$/Jt"is pro{ulio: .4t·iovisli lega ti ad Ct&arem: in ter
col/oquitttll.

Eoru m sr~Lisfaclione accc pla et itinere exqu i-


sito per Divitiacum, quod ex aliis Gall is ei ma-
ximam fi.dem habe bat, ul milium amplius XL
lis exer cilum duce ret, de cua r·
circuilu locis aper die,
ta vigil ia, uti dixc rat, profe ctus esl. Sept imo
curo iter non inler mitt ercl 1 ab explorato ribus
certior faetus est 1 Ario visli copia s a nosl ris mil-
-- --- -- -- -- -· -
la cohor· modio do los lribunoo de los eol-
P"f»l1rhm colt?rttm:
dRdos y lus centur iones de la pn·
t
.ta pretor ia tonfn A su cnrgo In
guard a y d efenoa del genern l. mora. cohorte , dieron á Có.sar
una !llatisraccion. .
2 rtliq1101 ltf1iontt ¡>~- lriQuiiOI
3 summcr hdU: la dirección
fltiUtum,et P'imoru•u ordi11111n ctn - .
lurioJW.J tgerunl, urí Carari ulil(a - ó plan do la guons
ttrlnl : las demb legiones t por

© Biblioteca Nacional de España



:tOO
libus passuum quatuor et viginti abcsse. Cog nito
Cresans adven tu , Ariovistus lega tos ad eum mil-
lit: quod antca de coltoqnio postnlHsset, id per
se fieri licere q uoniarn propius accessisset , seq ue
id sine periculo faeerc posse existimaret. Non
respuit conditionc m' C~sa 1·; jamqnc eum ad sa-
nitatem ' revertí nrbitrabatu r, en m id, q11od
antea pe lenti denegassct , ultro potlicere tur: mo-
gnamquc in spem venieba t , pro suis tantis
populiquc Roro. in eum beneficiJs, cognitis suis
postula lis, fore ut pertinac ia desisterct. Dies col-
Joquio die tus est, ex eo die , quin tus. Inleri m,
cum srepe nitro citroque' lega ti in ter cos mit-
terentur, Ariovistus pos tnlavit, no qucm pedi-
lem ad cotloquiu m Cresar adducerct: vereri se, no
per insidias ab eo circumven irelur : alia ralio-
ne • se non esse vcuturum . Cn~sar, quo1l nec
colloquiu m, interposi La causa, tolti volebat, u e-
que salu tem suum Gallorum cquilatui com-
millere audebat; commodiss i mum esse s tatuit,
ornnibus eq uis Gallis equitibus detractis, in
eos legionarios milites • le~ionis Decirore, cui
quaro maxiroe confidebal, 1roponere, ut prresi-
diuro qunm amicissimu m , si quid opus facto
esset, haberet: quod cum fieret, non irridicute •
quidarn ex rnil itibusDecim relegionisd ixit: «plus-
quaro pollicilus esset, Cre.;;arcm facere, polli-
cilum essc in cohorlis prretoriro loco Oecimam
legioncm habiturnro , et nnnc all cquum rescri-
bere '>>.

condilionem: la propo,ición. lite4 .•. • il'ltpOMrt: que moota!Cn


ad ltlltlta~ : á buen ca· ec ellos los legionarios (que eran
mino. soldado• de inf~nterfa).
l ultro ci~q,rt: de una y otra. ' non irri!licu'• : no sin graein.
parte. ' cut et¡"um nvribtrt : lo" ha.-
4 alia ''lltiond: de otra ~UOI'lC . cfa caballeo·oo.
S ¡,_ tM ( tt¡UIIt} leg¡•)nrlrÍI)1 f11i..

© Biblioteca Nacional de España


201
Platioies eral magna, et iu ea tumulus ler-
reus satis 6raodis : hic !ocus roque fere spatio ab
castris ulrmsque aberat. Eo, ut eral dictum, ad
colloquium veueruot. Legiooem Crosar, quarn
equis devexerat, passibus dnceutis ab eo lumulo
coustituit: ítem equites Ariovisti pnri intervallo
constil<'runl: Ariovistns, ut ex equis colloque-
reotur ', ot, ¡meter se , deuos u l ad colloqUJutn
adducerent, pos tula vil. Ubi eo ven tu ro est, Cre·
sar inilio orationis, su a senatnsque iu eu m bene-
ficia commomoravit, quod rox appollalus esset a
Scontu, quod ami cus, quod munera amplissi rna
missa ; qua m rom et paucis conligisso, e l a
Romanis pro maximis bominum ofticiis • con-
suovisse tribui docebat, illum, cum neqne uddi-
tum ', neqno causam postulandi justa m habe-
rol, beneficio ac liberalilate sua, ac Sena tus, ea
prremia couscquutnm . Docebal etiam quam vete-
res, quamquo justre causre necessitudiois ipsis
cum iEduis iutercederent; qure seuatus con-
sulta, quotios, qnamque booorilica in eos fucta
esseol; ul omni tempere totius Gallire priucipa-
tum iEdui tenuissent , prius etiam qua m uo-
stra m amiciliam a pe tissent. Pop. Rom . hauc
esse cousuetudinem, ul socios , alque am icos
non modo s ui nihi l depcrderc , sed gratia , digni·
la le , honoro auctiores velit esse •. Quod vero ad
amicitiam populi Rom . altulissenl ', id iis eri pi,
quis pali possel? Postutavit deiude eadem, qure
legalis in mandatis dederal, ne aul .iEduis, aut
eorum sociis bellum inferrel; obsides rcdderet:
' ul t.ll' &'1'"' roli01Jt'trtntr.r: re que crezcan ó Rumonton en ....
que habluen t\ oab&llo. s Qu.m nd flrniciflnm popuU
2
pro mlltcitnit o(fidi•; á cuen· nom. """'icunl: lo quo pn&efan
ta de grandes sc.rvicio~. nnleA de ol>lener la amitto.d de
1 a.tldrw"' : motivo, O razón . pueblo Romnoo.
t. crul"'ioru rtlit tltll: que quie·

© Biblioteca Nacional de España



202
si nullam partem Germanorum dom um remitlere
posset, al 1 ne quos amplios Rhenum transire
patereLur.
Ariovistus ad postula la Cresaris pauca respon-
dit: de suis virtulibus :nult.<J prredicavit : tran-
siisse Rbeuum sese non sua sponlc 1 sed rogatum
et arcesitum a Gallis, non sine magua spe, ma-
gnisque prrerniis domum propioquosquo reliquis-
se; sedes haber? in Gallia ab ipsis coucessas;
obsides ipsorum voluntale dolos; slipendium ,
capcre jure helli, quod viclores victis imponere
consueverint. Non sesc Gallis, sed Gallos sibi
bellurn iulnlisse : ornnes Gallim civilates ad se
oppuguandum veuisse, ac contra se castra ha-
buJsse ' ; eas omucs copias uno ab se prrelio fus-
sas 1 ac superatas esse : si iterum experiri veliut,
paralum se decerlare ; sin pacem mahnl 1 iniquum
esse de stipendio recusare •, quod sua voluntate
ad id le mpus • pependerint. Amicitiam pop. Rom.
sibi ornam ent~ el prresidio, non detrimento esse
oporlere, idque se ea spe petiisse. Si per pop.
Rom. slipendium remillatur, ct dedititii subtra-
hanlur, non minus liben ter sese recusalurum
pop. Hom . amiciliam, quam appetierit. Qua m
muililudinem Germanorum in Ga lliam transdu-
cal, id se sui muuiendi, no u Galliro oppugnandre
causa facere, ej us reí tes ti mooi um esse, quod
nisi rogatus non veuerit, el qnod bcllum non
intulerit, sed defenderit. Se prius in Galliam
venisse quam pop. Roro. Numquam ante hoc
lempus exercitum pop. Rom. Gallire provinciro
~nes ing~essum. Quid sibi vellet '? Cur in suas

' a t : al menos. so A pagar •1 triLuto do guerra.


2 oc con•r' u NutrCJ h11bui~Je : ' ad id ltnrput ; hasta el pre--
y quo ao habtan levantado en sente.
armas contra 61. ' Quid 1lbi ••11<1? ¿Qué pre-
• d• Jlipfn!lio rtcu.san : negar- t.Jndta , 6 qué ae propon fa ?

© Biblioteca Nacional de España


203
posscssioues veoiret '? Provincia m suam esse
hanc Galliam, sicuti illam noslram ; ul sibi con-
cedí non oporleret, si' in nostros 1\nes impetum
facerel; sic item nos esse iuiquos ', quod 10 suo
jura se interpellaremus. Quod fratres ex S. C. el
amicos appellatos Al:1uos dicerel, non se taro
barbarum ueque tam imperitum essc rerum •,
ut non sciret, neque bello Allohrogum proximo
iEduo:; Romau is auxilium tulisse, neque ipsos
in bis conten tionibus, quas Al:·lui secum et cum
Sequaois habuissent, auxilio pop. Rom. usos
esse. Debere se s uspicari, s imula la Ca:lsa rem
amicitia, q uem exercitum in Gallio habea t, sui
opprimoudi causa habere. Quod nisi decedu t, aul
exercitum ded ucat ex bis regionibus, sese illuro
non pro amico, sed pro hosle habiturum : quod
si eum interfecerit, roultis sese nobilibus, priu-
cipibusque pop. Roro . g ratum esse facturum : id
se ah ipsis per eorum uuntios compertum ha-
bere 1 quorum oroniuro gratiaro, atque amiciliam
ejus mortc rerlimere posset: quod s1 discessisset,
a e libe ra m sibi possessiouero Gallire sibi tradi-
dissel, magno se illuro prremio remuoeraturum,
e t qu mc urnque bella ~eri velle t, sine ullo ejus
labore e l periculo coulecturum.
Multa a Cresare in eam seolenliaro • dicta
sunt, quare negotio desistere non posset, et ne-
que suaru, ueq ue pop. Rom. cousuetudinero pati,
ut oplime roerilos socios desererel , ueque se
judicare Galliam potius esse Ariovisli , quaro
pop. Roro . Bello s uperatos esse Auveruos et Ru-
tenos a Q. Fabio Maxiroo, quibus pop. Rom.
t td libi ronc~di n n oport!.rt&, s "tiJUI lam lmrtrlfvm " " ,,_.
11 : que asr como A él no se le rum: 01 tan ignorante 6 deseo·
debla permitir el que.... nocedor de loo hechos.
2 ' in eam ~tnUnl1am : en el
t otro~
J)OJ """ iniquo• : que nos-
éramos inj uotot. mismo sentido.

1
© Biblioteca Nacional de España
204
ignovisse t, neque in . provincia m redegisse l ·',
neque stipendiu m imposuis set. Quod si antiquis-
simum quodque tero pus' speclari oporleret , pop.
Rom. justiss1m um esse in Gallia imporium : si
judicium Senatus servari oporteret , liberam de-
bere esse Galliam, qua m bello victam, suis lcgi-
bus uti YoluisEel.

CAPUT XXII.

l·:qttilutus ;\-l'iouisli
¡Jrop~ twnulultl accedit, Cws11ris exerci-
ilt{estans : .\ riovislus ltgCIIOs ad Cresm·em mittit, et
111111
Cwwr ad .4riovi.•tum, qui ej118 lfgalos illiiÍIICitla conjicit.

Dum hrec in colloquio geruntur , Cn~sari u un-


tia tu m est, equites Ariovis li propius tumulum
accede re eL ad nostros adequitar c, lapides tela-
que in nostros coujicere . Cresar loqueudi finem
feci t, seque ad su os rece pi t : suisque impera vi t,
ne quod omniuo telum in hosles rejiceren t:
na m , etsi sine u !lo periculo legiouis delectre •
commiss um cum equitatu prmlium fore videbaL,
Lamen commitle udum nou putabat, ut pulsis
hostibus, dici possot, eos a se per 6dem in eolio-
quío circumve utos '. Postcaqu am in vulgus mi-
litum elatum csl, qua arroganLia in colloquio
Ariovislu s usus, omni Gallia Romanis iulerdi-
xisset, impetum que in uostros ejus cquites fecis·
senl, eaque res colloquiu m ut dircmi ~;sol '; mol-
1 in
pruo;nciam red~;.,, : los eirr-• ,NtttniO$ ( t-tr) : que C&ar
babia con•crtido en una pro- lo• habla batido a~uuodo de la
vincia. cQnnnnz.a que tonfo.n en la pa·
2 anli~?t~inimum quorlq" ~ ttrn. lnbra que empeñó pnra celebrar
pu~ : la anügüedad mili ro mota. In ontrevista.
.. 3 _,¡,11 uUo peric•,lo lrgionf1 de-
lfC:Iat: sin d~sventaja alguna para
a legioo oooogida.
5 t 1qtttt ru roUoql4iuru ul dirt•
1

mi.tW: para quo l\quel incidente


pu, iern no á )& ontrovi,ta.
4 tor a •• pu fidtrn in colloquio

© Biblioteca Nacional de España


205
to major alacrilas studiumque pugnandi majus
exerc1tui injectum esl. Biduo post Ariovistus
legalos ad Cresareru mittit, velle se de iis rebus,
qure in ter eos agi cwptre, neque perfectre essent,
agere curo eo, u ti iterum cúlloquio die m con-
stituerenl ; aut si id minus vellet ' , ex suis
legatis aliquem ad se mitterel. Oolloquendi Cre·
sari causa visa nou est, aleo magis quod pridie
ejus diei Germani retineri' no n potucrant, quin
in nostros tela conjicerent. Legatum ex s uis sese
magno curo periculo ad e um missur um, et ho-
minibus feris subjecturum existirnabat. Commo-
dissimum visum est, M. Valerium Procillurn.
C. Valerii Caburi F. surnma virlule, el huma-
nitat.e • adolescente m, cujus pater a C. Valerio
Flacco civitale dona tus • P.rat, et propter fidem ' ,
et propter lingure Gallicre scientiam, qua multa
jam' Ariovistus longinqua consueludine uteha-
lur •, el quod in eo peccandi Germanis causa '
non esset, ad eum mittere, et M. Tití u m, qui
hospitio Ariovisti u sus eral • : his manda vil, ut,
qu re diceret Ariovistus, cognoscerent , el ad se
referrent. Quos cum apud se in caslris Ariovi-
stus conspexisset, exerciLu su o prreseute , concia-
roa vil: quid ad se venirent'? Au speculandi causa'?
Coouutes clicere prohibuiL, et in catenas conj o-
cit. Eodom die castra promovit , e l millibus pas-
suum sex a Cresaris caslris sub moule consedit.
1 acd , ; itl utin1u gin.qutJ cotuudwliM ultbalur : do
rtllll : y que
ai esto no lo partda bieo. la cual ya, por antigua 6 invete-
2 rtlintri: contenerse. rada costumbre, ec valla. muchas
s IUmm.(J ltuJn.!1nilo'': de, edu- veces Ariovitto.
cación exqui!ila . ¡ in .o peccandi cuum : motiYo
' cioila-'4 donalut : había sido para ofenderlo.
beebo ciudadano romano. • qui ho1pitio A,.iooi1ti t~lfl-t
' propr.r fld•m : por •u fideli· uo.t: que er-a buéspod de ;\riovia..
dad 6 lealtad. to, ó t.enfa con 61 paeto do hoopi-
' qua m!llti'J.jtJm Arioe~i•tw Ion- talidad.

© Biblioteca Nacional de España


206
CAPUT XXIII.
A riovisltu .:fJpii$ lnnwluctis t'fJI~stri prrelio· cmn Cresare con-
IMtlit. Cie$ar non p!'OCttl a Cf nltallis castra. po11il , el
rtcie111 ilt$lmit; ca.str a minom C{Psaris oppti{JIItlntul'. V¡¡fi-
cilwtio mat,-¡w¡ {m11ilias a.pud GeniUIIIOs.

Poslridie ej us diei , prreter castra Cresaris


suas copias transduxil ', et millibus passuum
duohus, ultra eum castra fecit; eo cousilio, uti
frumento commealuque , qui ex Sequanis et
..iEduis supporlaretur, Cresarem intercluderel. Ex
eo die, dies continuos quinque Cresar pro castris
suas copias produxit, et aciem instrnctam ha -
boíl, ut, si vellet Ariovislus prrelio conlendere,
· ei poteslas non deessel. AriovisLus bis omnibus
diebus exercilum • caslris continuit; equestri
prrelio quotidie contendiL Geuus hoc eral pugilre,
quo se Germani exercueraut. Equitum millia
eranl sex totidem numero pediles velocissimi ac
forlissimi, quos ex om ni copia singuli singulos
su re sal u lis causa delegeraot•; cum his io pra¡Jiis
versabanlur : ad hos se equites recipiebaut : hi,
si quid eral durius •, concurrebanL : si qui, gra-
viore vulnere accepto, equo deciderenL, circum-
sislebnnl: si quo erat loagins prodeundum, aut
celerius recipiendum, tanta eral horum exercita-
Lione' celerilas, ut, jubis equorum sublevati •,
cursum adrequarent.
1
pMJltr ca.ttros C<e1arit '""" J rm omni copia . .. dlll{llr'(Hit:
cop;cu tron1dua:r't: hi.-;o rasar 8UI los habían escogido entre todo el
trop.. por delante de campa- ej6rcito.
mento de César. ' li quid erat duriw: si 6e co-
2 .xfrcilum :. la inranterfa. El rría algtln grave peligro.
ablativo tqunlri prmlio 1 A quien s ttrtrcifaliout: á causa do su
f.tlltroilu..t pa1·eco contrapuesto, jn · destreza ó mucho ejercicio.
diGa la sognificación de esta pa- • jubi8 rquorum $/J~''"QIÍ : aga-
labra. rrados á la crin de los caballoe.

© Biblioteca Nacional de España


207
Ubi cum castris sese tenere Cresar intellexit ,
ne t!i utius cororoeatu prohi beretur , ultra euro
locuro, qlto iu loco Ger maui couseder aut, circiter
passus sexceutos ab his castris idoneuro locuro
delegit: acieque lriplici instmcta , ad eum Jocum
veuit. Prima ro et ser.uudam aciem in arrois esse,
ter tia m castm m un i re j ussi t. Hic locus ab hoste
circiter passus scxc()nlos , u ti dictu m est, aberat,
eo circiter homiuum numero sexdecim roillia ex-
pedita' curo omui ~:quita tu Ariovistu s misil, qure
copita uos tros perterrere nt, el munitione prohi-
bcrenl. Ni hi lo sec i u~ Coosar, ut ante conslitue -
ral , duns acies hosteru propulsar e, tertiam o pus
perficere jussit. Muuitis castris duas ibi le~iones
reliquit, el partero auxilioru m: quarum rehquas,
in castra majora reJuxit.
Proxima die, instituto suo ' , Cresar ex castr is
u trisque copias suas eduxit: paululuro que a roa-
joribus castris progrcssu s, aciem iostruxit, hosti-
busque pugoandi potestater o fecit •. Ubi ne tu ro
q uidem eos prorli re inlellexit , circite r meridiem
exercilum in castra reduxit. Turo demum Ario-
vistus, partero ~uarum copiarum qure castra mi-
nora oppugnfl ret, misit. Acriter u trinque, nsque
ad vesperuro •, puguatum est. Solis occasu • suas
copias Ariovistu s, mul tis et i lla lis et acceptis
vnlneribus' in castra reduxit. Curo ex captivis
qurereret Cresar, quaroobre m Ariovistu s non de-
certaret ' , hanc reperiebat causa ro, quod apud
• ta}fltdilia: desembarazncJos, ' Soli• ocr.a•u: fl.ln puesta del
' ó en disposición d& entrar · on sol.
eombále. f w_, d illali1 ti aff.fplil eul-
,,. ..
' in1tlluto INO: según ea coa- ntribru: de.apnés de ha bu causa-
lumbre. do y aufrido mucbu baj<U.
3 h04t,bu1quf. p¡,9nawli poluta.. 1 q1~.amobr~Jm Arioei!ltU non
ttm {tcil : pruen ló al enemigo la dtrtrtcu·;t : por qué rAzón Ario-
batA lla . violo no empeftaba una batalla
' wqu• od tfllptrum: huta la formal. 1
oafda de la larde.

© Biblioteca Nacional de España


208
German os ea consue tudo esset, ut matresf amilias
eorurn sortibu s et vaticin ationib us declara rent,
ulrum prrelium commi ssum ex usu esset, nec-
ne '; eas i L9 dicert:l: non es se fas Germa nos su-
perure si ante novam Lunam prrelio conten dis-
senl.

CAPUT XXIV.

f'rtrJsidio cusl•·is •·eiicto, Cwsar tul castra ilo&timn accctlit; Cer-


>llalli copias etl!tctmt; prmlitull committitur. Ex llosti/nls
alii {ll!Jalll w·•·ipilmt, alii interfü;iunttll·. C. Va/erius Pro-
cillu$ et M. Til!us Cre.sal"i •·estittlli sunt. Ca:snr in ttllerio-
!'CIII Callil111t pro{iciscitur.

Postrid ie ejus diei, Cresar, prresid io u trisq ue


castris, <{llOd su lis essn vis u m eSl 1 relicto 1 orones
alarios • 10 conspe ctu hoslium pro castris mino-
ribus constit uit, quod miuus multitu dine militum
legioua riornru pro hostium numero valebat • , ut
ad speciem • alariis uteretu r. Jpso triplici iostru-
cta acie, usque ad castra hostium accessi t. Tu m
demum necessa rio Germa ni suas copias e castris
eduxer unt, geuera ti r.uque constit uerunt , paribus
inter vallis 1 Harudc s ', Murcomanuos 1 Tribocc os,
Vangio ues, Nemet es, Scdusi os, Suevos , omnem-
que acieru suam rhedis, et carris circum dede-

t ulrwm l)l'(llium conuninum de S<>ldadoe legionarios en com-


~ u.tu t11tt,necn• : si se cmpe~a­ pal'acióu con el ntimoro de fuer·
bn 6 uo In batalla on condicio- zuR encmigM.
uos veotajoatUJ. 4 ad t(Hdtm : para hacer el
' omnu olario.: lod31 la3 tro.- alarde.
pu au~:iliaret: 1 gtntratimq lU conJlilutrunl,
J qlf.Od minu1 mulWudint legio· 1uribus ;,;Jtr(al/it, Hnrrul11, etc.: y
1WJ'iO,.~m pro ho•tium numtro raU· formaron por p ueblos, á dis·
'ltll: porque tenfa pocnfJ fuetzas tancias iguales, Jos llarudes, etc.

© Biblioteca Nacional de España


209
runl, ne qua spcs in fuga relinquerelur. !!:o mo-
lieres i.nposncrnnl, qure in prrelio proficisceules
milites, pas:;i:; manibu:;' tl••nles implorabanl,
ne se in scrvilu lcm Romauis lradereu l.
Cresar singnlis Jegiouibus siugulos lcgalos el
qureston•m prrefecil •, u ti cos Lestes sum quisque
virtulis hahc~ re l. Jpseu dextro cornu •, quod ca m
parll\lll minimc lirmum bostinm essc animacl-
verleraL, prrel ium commissil. Ita noslri acriler
in hostes siguo dolo impctum fBcernnt. !laque
hostes rcp<•u Le celcri lcrquc procutTcrunt, n Lspa-
tium piljl iu llosles COtljiciendi llOU clarelll\'. Re-
j ectis pilis, comirn1s' gladiis pugnatnm esl. AL
Germaui ccleriler, ex cousueludiue suo phnlange
facta, ímpetus glacliorum cxcepcruul. RcpcrLi
sunl complures nostri milites, qui in phalanges
insilirenl, et se uta manibus revellcrcnl, el desu-
per vuloernren l.
Cum hostium acies a sinistro cornu pulsa
alque in fugam couvcrsa esset, a dextro cornu
vehemculcr mulliludine suorum uostrom aciem
premobnnt. Id cum animadvtlrlisscl P. C:rassus
adolcsccns , qni eguitatui pnel.)rat, qnou cxpedi-
tior eraL, q11am h1 qui ínter uciem vcrs~huutur,
tcrtiaro acicmlaborDuLihus uosLri¡; subsidio misil.
Ita pr::elium rcsLitutttm esL', al.quc OUIII CS hoslcs
terga vcrlcrunt; ucqne priu::; ruge!'() deslilcrunl,
quam ocl flumcu Hhenum millia passuum ex eo
loco circitcr quinquagiuta perveuerunl. lbi per-

' ,,.,,.¡,
mo"ibNt: con los hr~­ lo que en he n01otroJ uo 1ut~n •
zoa extendido• (eu neiJiud supli- den lo üe ~jérc1LO, y admtntslraba.
cante). y dirigl3 la J•:tttt) ~conó1n1cll.
2 tin;¡l'lil lf?fnnifJIU dn?rdut ¡_.. 3 o. de.t·t,.v NriiU : por el nan-
(11.1101 tl q•ta.otturvm JWtcft't'il: thó eo derecho.
6 encargó:\ enrla. uno de ..us lu- • romint•t: cul'r¡>o t\ cuerf•O
~arlenientcs y o l CUfll:"tOI'~I man- S W'UiliNm '"'lli,UI!Wt flll : voJ-..
do deo. 111H\ le~dón . 1~1 'lltasstor era vió ft renov3rso d com Unto.
l ·l

© Biblioteca Nacional de España


210
pauci, aul virihus conlisi transoare coutende-
runl, aut lintrihus in_ventis salulcm sihi petie-
ruot. In bis foil Ariovislus, qui navícula m deli-
gatam ad Ripam naclus, ea profugit: reliquos
orones <'quites consequuti noslri iulerft>ccruot.
Dure fuerun t Ariovisti uxores, una Sueva nalione
qua m domo secum adduxeral; altera Norica,
regís Vocionis soror, qua m in Gallia duxerat a
fratro missam : ulraque in ea fuga peri it. Dure
lilire harum, altera occisa, altera cupla esl. C.
Valerius Procillus, cu m a cusLodibus in fuga
t~·inis caleuis vinc lus trahere Lur, in ipsum Cresa-
rem hostium equ itatu m persequentem incidit.
Qure guidem res • Cresari non mioorem, quam
ipsa v1ctoria, voluptatem allulil, quod hominem
!Joueslissimum provincia: Gallire, ~>uum familia -
rem et hospitem, ereplum a maoihus hostium,
sibi res ti tu tu m videbat, neque ejus calamilate •
de tanta voluptale et gratulalioue, quidquam
fortuna dimiuuerat. Is, se proosente, du se ter
sortibus consu ltum dicebat, utrum igni slatim
¿' necaretur an in aliud tempus reservaretur: sor-
tium beneficio se esse incolumem . lloro M. T itius
re por tus et ad eum reductos es L. Hoc prrel io trans
Rhenum nuntiato, Suevi q ui tt<l Ri pus Rheni
veneranl, domum rever ti u.epcr unl; quvs ubi
qui prox_ime Rf?enu w, iucoluu~, pArlernlos sen-
scruot, lllsecul• magnum ex h1s nuroerum occi-
derunt. C::esaruna reslale, duohus maximis bellis
confeclis, malurius paulo, qua m tero pus a o ni
poslulabat •, in hiberna in Sequanos • cxercilum

t Qauw quidtm ru : Y esle su- amti pollulflb>·a l: an~s de lo que


etso. . la ~••c•ón exigfo.
' I}Ut caltnnUr¡ll : con su • ''' llibfl'n4 in Sequanot: á
muerto. los eua.rtclos de invierno , en el
J ,,¡.,¡;,rilu p .u' 1; qua·n ttmfut ¡-ar• ~. lo• SoquAnoo.

© Biblioteca Nacional de España


211
deduxi t; hiberni s Labicnum prrepos uil; ipse in
cileriorem Galliam , ad couven lus agendos ' pro-
fectus cst.

t ad com~•n&u.f aglt.Jv$ : ii N- quc de&Ji&.n 86t &lltorizadoa con


unir las asambleas on que se ad- la r,rcsoncía de un magis&rado
minislrab a justicia un las pro· de a m~s ele•ada categorfa.
vioci:ts 1 ó ee tomaban acuerdGI

- ,.,

... . ,.
•.;·- ..
© Biblioteca Nacional de España
J
CICERONIS ORATIO PRO Q. LIGARlO
Novum crimen ',C. Cresar, el ante hunc diem
-
inaudilum, propinquus meus ad te Q. Tubero
delulil, Q. Ligariu m in Africa fuisse: idque C.
Pansa prreslanli vi r i ngenio, frelus forlasse ea
fami liarilale qure est ei Lec u m, ausus est confi-
Lel'i. !laque quo me ver tam nescio ' . Pora lus enim
venera m •, cum tu id neque per le scires, neque
audire aliunde potuisses, ut iguoralione tua ad
hominis miseri salntem abuterer. Sed quoniam
diligentia inimici invesligatwn est , quod lale-
bal, confilendum est ul opinor: prreserlim curo
meus necessarius C. Pansa fecerit, ul id jaro in te·
grum non essel': omissaque controversia, omnis
oratioab misericordiam Luam conferenda est, qua
plurimi sunl conserva ti, curo a Le non solum
liberalionem culpre, sed errali veuiam s impetra-
vissent. ..
Habes igi tur, Tubero , quod est accusatori
maxime opta~dum, confitentem reum ¡ sed ta-
men t ln confilentem, se tu ea parle fmss·e , qua
te •. Tubero, qua virum omni laude dignum pa-

t Nocu.rn crimtn: Un crimen rrect.o.


extraordinario. S non tolum libwaliontm t.ulpa,
' qwo tne rtrllftlt ruJcio : no sé 11d wroti rtniam: no aólo la jua-
qu6 hacerme, 6 por dónde salir. tificaci6o del delito , sino el per-
S Pnrnllu 1-nina ttnt'1'6m .... ut dón del yerro.
ignomtloñ• hur .... Gbukt'fr: ven fa, & tcd tanun ita con(Uenlnn, "
pues, con tmimo de \\provecbar in eo. pn.rl' (ttiHt~ qua. 11 : pero que
lu falla do informo ó de conoci- confieSA colo, ó quo confiesa que
miento del hocho. ha militado en el miomo partido
• ••1 in jam inlftlmm non unt: quol~.
t¡uo c<lo proceder no fuese co-

© Biblioteca Nacional de España


213
trem tuum. !laque prius de vcstro deliclo confi-
teamini necesse est, quam Ligarii ullam culpam
reprehenda lis.
Q. igitur Ligarius, cum esset adhuc nulla
belli suspicio, leg<tlus' in Africam, cum procon-
sule C. Considio profeclus est: qua in legalione
el civibus el sociis ita se probavit ', ut decedens
Considius provincia, satisfacere ho01inibus non
possot, si quemquam alium proviucim prrefccis·-
set. Itaque Q. Ligarius, curo diu recusaus nihil
profecisset, provincia m ' accepi L in vi tus : cu i s ic
prrefuit in pace, ut et civibus et socii:> gra tissima
esset ejus 1.nlegritas el fidcs •.
Belium !'ubito exarsit •, quod qui eranl in
Africa, ante audieruot geri quam parari. Quo
audito, partim cupiditate inconsiderata, partim
meco quodam timo re, primo salutis causa, post
etiam s tudii sui, qumrebantaliquem ducem: cum
Ligarius domum spectans, el ad suos rcdirc cu-
piens, nullo se implicari negotio passus cst •.
Interim P. Aclius Varus, qni prrelor Africam
obtinueraut. Uticam venit. Ad eum s tatim con-
cursum esl '. 1\.tque ille non mediocri cupiditate
arripuit imperiuru •, si illnd imperium esse po-
tuit, quod arl privatnm • clamore multitudiuis
Üu!Jeritre uullo publico consilio "deferebotur. lla-

1 G nullo ''
lt(Jtrl!u: luKnrtenieoto. •'rnplii'(Jri 11f90iio pat-
... 'l IJU l in llf}OUOIU$ 11 cicib~l tl
•ocib lttJ u pi"'h<Aei4: y en el des-
IU' ' '': no
nada.
qu1!0 mezclarse co
empe6o de cate cnr¡¡o do lu~ nr­ 1 Ad tum tl·tlina conrwr~um td:
teoaento . mnniCe:stó tal acierto, ó Bn seguida todo el mundo acudió
eonqui.!tó t.a1os timp3.tla~t 1 no a el.
sólo entre los ciudadanos, tino t a rripuU imptrlum: so apo-
entre loe aliados tatnbiéo. deró de la autoridad.
s prorill .¡,,,. : ol gobierno de ' arJ pri.:olflm: A un parlicu·
la frovincia. lar.
eju-1 inltgril11 •J fldt.r: su to nullo co,,,li11 ,,.Mico: sin
honradez y lealt&d. nina~n acuerdo p~bheo () 80-
s t(JJ(JI'til: e.;talló. Jemne.

© Biblioteca Nacional de España


214
... que Ligarius, qui omne tale negotium cuperet
effugere, paulumadventu Variconquievil. Adhue,
C. Cresar, Q. Ligarius omoi culpa vacal: domo '
esl eggressus non modo nullum ad bellum, sed
ne ad minimam quidern suspiciouem belli ': lega-
tus in pace profectus, in provincia pacatissima
ita se gessit, ut ei pacem esse expediret. Profe- i
ctiocerte animum tu uro non debet olf¡¡ndere. Num
igilur remansio? Multo minus. Nam profectio
voluntatero babuit non turpem ; remansio etiam
necessitatem houestam. Ergo bree duo tempera
carent crimine' : un u m, cum esl lega tus pre-
fectos; alterum cum cillagitatus a provincia,
prrepositus Afril're esl. Tertium esltempus, quo
post aclventum Vari in Africa restitil. Quod si est
criminos um •, necessitatis crimen tlf:lt, non vo-
luntalis. An ille , si potuisset illinc ullo modo
evadere, Ulicre potius qua m Roo1re, cum P. Actio,
qua m cum concordissimis fratribus, cuu1 alieuis
esse, quam qum suis maluissct~ Cum ipsu lega-
tic plena desiderii ac sollicitudinis fuisset • pro-
pter iocredibilem queme\:~ m fratrum amorem, hic
requo animo esse poluil •, belli dissidio distra-
ctus a fralribus?
Nullum igilur habos, Cresar , ad huc in Q. Li-
gario signum t~lienre a te voluntaLis '. Cnjus ogo
causa m :wiruadverlo, qnreso, qtw fid e • defen-
t domo: de Roma. el cual , si hay al¡¡una falta qo&
' non ne.odo ftullum aJ hrtllum, 1mfutarle.
1ul ne ad minim11m fJHidtm IWpi· Cum ipu lf9ttlio pltno duide--
eiontm btlli: no sólo cuando oo ,.¡¡ ae 10Ureitudinis (ui•·et : Habien-
htlbfa comen?..ado la guerra, t~ino do vivido duranto eu gohierno
cuando nadie abrigaba la mu rnf· lleno do •>Ostal gi~ y oobr.,...Jtoa.
nirnaoospecha do quo pudiera os 6 hie mquo omml) t.ut pol!til:
tallar. _ pudo aquf vivir trli.IHiUilo.
l Er(l'' "h<sr duo lttUJIOfa Ntr~ul 7 sir¡num fllionm '* l t tmlmtla-
crimilrcJ: No hay, pues 1 dchto Ut: señal ó prueba do An imo hos-
quo imputarlo en ninguna do Cd• til. ó de hostihdad contra ti.
la•dos ópocas. 8 qur. {ido: con qué confianza.
" (J''OI:l 1i ul Frimiwi G&fU : En

© Biblioteca Nacional de España



215
da m, curo prado mea m. O clemeutiam admi ra-
bilem atquo omni laude~ prred icatioue, litteris
mooumentisque decorauaam! M. Cícero apud in te
defen dil, alium in ea volun tate non fuiss e',
qua se ipsum coufitetur fui sse : uec tuas tacila s
cogitationes exlim escit , uec quid tibi de alio
audi euti, de se ipso occu rrat, reformidat. Vide a-
quam non refor roidem ; vide quau ta lnx liber obo-
litati s ot sopie ntire ture mihi apud le dicen ti
riatut· •. Quanlum poterv, voce contendam ut,
hoc populus Romauus exaudiat. Suscepto bellovi
Cresar, gesto etia m ex magna parle , uulla
coact11..3 , judicio meo ae vol un tale ad ea arma
profectus sum , qure eran t sumpla con tra te.
Apud quem igilu r hoc dico? Ncmpe apud euro,,
qui,c um hoc scirc t, lomen me , antequam vidit
reipubline reddidil: qni ad me ex .tEgypto lit-
Leras misil, uL csseut idem, qui fui ssom •: qui
curo ipse imperalor iu tolo imperio populi Ro-s
mani uuus • e:-;set , esse me alterum • passu
est : a quo , hoc ipso C. }Ja usa mihi uuutium,
perferente , co11cessos fasces laurealos tenuii-
quoad teuendos puLavi t: qui, mihi tune deu s
que se salulem • pulavil reddcre, si eam uulli
spolia la m orna mentís ' dedissel. Vide q u:eso,
Tubero, ut qui de meo faclo non dubitem dice-
re , de Ligarii 11011 audeam confiteri . .1.\.lque hrec
proplerea de me tlixi, ul • wihi Tubero, cum de
t alitHn in t(' trolun,fllt non {lli,,- ció u y dignid ad que tenia.
unua: e l ltnico .
.tl: que otro ( L igario) no aUdgó
4
s ~~e mt alltr1un : que yo fu&--
contra ti los: pror)i\situs que ....
'2 oidt qwtnl ' 11•-» hbtr•:l, t ""
60 el segund o.
Cl ,,1/tdtm : la vida .
'' '''llitt•l lm '""' mlbi «JW 1 tedirell fi ,._.,u;, ~polinl<~rn onwmenti1:
o'•onat.. t· : mira ct.mo fe reOej~ 7

ttn mí el e6plendor d(\ tu liht'r:>.· •coon¡>aM<Ia de todo• mas he·


lldnd y t~nbidurill, curuldo hal,to norcs.
fl ltrBr. ''roJ>tt ren d.t me di{Vi,
en tu pro.enc¡a,
m: ol .... : he dacho todas cstu coaaa
J u' fUUt idfm , 'JUi (u.iu
que Cc'iJ . ~~rntsr 1a misma poAi di" mf. á fin df! que .. ..

© Biblioteca Nacional de España


~e eadem dicerem, ignoscerct. Cujus ego indu-
.216
-
s trite glorireque fa veo ', vel propl·~r propinquam
cognalioncru, vol quod <'jus iugeuio sluc.li•sque
ddeclor , vcl qtwd laudem adole:;ccutis propm-
qui, existimo oliam ad mcutu aliqucm fructum
rcduudaro. St!d hoc qt~am.. , quis pulel fui sse
crimen, e::>l>C iu Africa Li¡;ariuuo? Nerupe is, qui
ct ipse in cadcm Africa c~sc voluil, el prohibi-
tum se a Li¡;;trio qucritur, eL cerlc contra ipsum
-
l

Cresareru c::;t cougressus uruwlus ' . (-luid cui tU 1


Tubero, Luus ille disLrictu::; iu acio Phar~ a lica
gladius ugcbal? Cujus latu,; illc muero peteba t~
Qui seusus e•·at urmoru1u tuoruto '·! (.}.me lua
meus, oculi 1 lllauus, ardor unimi~ Qui cupie-
bas? Quid optabas'? ¡.¡"iruis urgeo : commoveri
vidctur arluksceus : ad me rcverlar : iitidem in
armi;,; fui •. Quid autem aliud egirnus 1 Tube ro,
nisi ul quod llic potest II()S posscru us ' ? Quo-
ru m • igitur i111puuitas, Ca:.:HH, lml:: clemcuti!l.l
laus esl , coruw i psvrum ad crudeli la le m Le
acuet ,,ratio·? Atque iu hac ct~u:sa uonuihil equi-
dem , Tubcro , etiam lualll . sul multo magis
palris tui pruJcutiu m de:;iJcru ' ; quod houao
cum iugeuio, lum etiaru tluclriua excelleus, gc-
nus hoc caus:c quod cssel, non viüerit. Num si
vidissel, q uov is prol'cclo, 'qua 111 isto modo, a te
agi maluis:;ct.
1
C11jNt t,o iwl ttlrh ql9r•frl"'-~ )O ou el miimo pa.rtido.
(nttO: Cuyo udcoto y rJ.ma nlC ~ t¿,,.t •tukm o.f;,,,J t(Jtt111ll, Tu-
son muy estimo.dóa l•t· o, ,,;.; ftl qrv-d htc poli'.JI 1101
' tl •·erl•' ••oult'tl i¡hmll Cn~~¡¡­ JIUS"m•l•?: ;,Quú olro.t c(JSQ. hemos
r;•tn ut ~~twyrsJ8Ut '~~''''' ' tut : \' <f11C ¡JttJCUI':tllo noRotr<.~:i, 'l'uiJorótt ,
int.ludablomou to lm cou, hathlo al 21HW Hr:.;l\1' á poc.Jer lo t¡uo ó:o~to
misn1o César co11 t,,, Ul'lna" en l..t ¡•IH'dt.'!
mano. ti El or(lca) ·~s: ONii•J tt.~rum
3 (!ui ttnttH trnl nnnorturr ,,,._ 11 '"''"'• '1" lrtf'J• lm} UltÍlolt f-1ll.1•11
rum?: ¿ CuM tr..\ el parhdo que 1 , , fll •Hit ~ /;,,p t c.~o4AI" (l..'flfl , . 4JJ
1
deret.dlan tu11 arma•1 • r•1 l~ift¡.,fm '!
• Udtm "' ttrml, {m : tm:nú : rl ., ler.;: ce hu ti(; mCIIO!I.

© Biblioteca Nacional de España


217
Arguis fatentem : non est satis. Accusas
cum, qui causa m habet, aut, ut ego dico, melio-
rom qua m tu ; aut, ut tu vis, parem. Hrec uon
modo Ulirabilia sunt, sed prodigii simile est
quod dicam. Non habet eam vim' isla accusatio
uL Q. Ligarius condcmuetur , sed ul uecetur.
Huc egiL civis Romanus ante le nemo. Externi'
i:;.Li :,uuL uw res. Usque ad sauguinem incitari
solet odium aut levium Grreco rum, out imma-
uium barbarornm. Nam quid aliud ugis •·? Ut
Rom re no 1;it'l Ut domo careal ~ No cum optimis
fra tribus , oc e: u m hoc T. Broccho a vuuculo suo,
ne cuw ej m; ti lio consobrino su o, no oobiscum
vivat'? No siL iu patria? Num est'? Num potest
magis ctu·ere b.is omnibus, qnam carel? Italia
prohihelur, oxulat. Non tu ergo huoc patria pri-
vare, qua carel, sed vila vis. AL islud ue apud
euro quillom diclalomm •, qui orones, quos ode-
ral, murte multabat • , quisquam egit isto modo.
Ipse jubeba t occidi, nullo postulante: prmmiis
etiam invitabtal. Qu::e lamen crudelitas ah hoc
eodew aliquot annis post, qucm tu nuuc crude-
leru esse vis, vindica La est. Ego vero istud non
postulo, iuquies . Ita mehercule exi~> timo, Tubo-
ro. No vi e1iimte, uc,vi patrem In u m, uovi domum
nomeuqun veslrum ' : studia ' deniquc gcnoris
ac familia! vestr::e, virtutis, humu uilatis , do-
ctrimu pluritnarum artium atque oplimarum, u ola
sunt m1hi Olllnia. llaque corto scio vos non polere

• uo,. llt•l,tt e un rin• : no en- dict."lor (!>>la).


lrAila graveditd b:utAute. i mt-r u ntullt~,...l: eondeua.ba
, e.f'tcrn•: OJ.trat"tu, cxhan- á muerte.
jera.s. G •wr• do,rum "'"''"ti&H N-
3 Num tlu(,/ tlliu•t uql,?. ¿Qoó ltrum: conozco tu fanuliA , y la
u lo quo hl pretendes·! reput•e•óu de qua gozAio.
• ,... apuJ ''"'' qeddem tfi,.ta!o- ' •ludí": la!J n~p1raeione~.
t'em : 111 uu•• t:u uumpv Je aquel

© Biblioteca Nacional de España


218
sangui nem; sed parum atlendi tis •. Res euim eo
J
spectal •, ut ca ~reua in qua adhnc Q. Ligariu s
s il, nou videam tU i esse coutent i. Quro cst igitur
alia, prreLer mortem'? Si euim in exilio est, sicuti
est, quid amplio s postula tis? An, ne ignosca tur7
Hoc vero multo acerbin s ruultoq ue est g r·a vitrs .
Quod nos domi petimu s precibus el lnc r_ym is,
-
1

prostra ti ad pedes, non taro nostne caus;e tideu-


tes, quarn hujus human ilali, id ne i mpctrt.~mus
pnguab is'? el in uostrum fle tum irru mpes et nos
Jacente s atl podes supplic uro voce prohibe bis ·~
Si, curu hoc do mi f<.~cerem us, q uod et feéi -
mus, et n t s pero , non frustra fecim us, tu de
repente inupis ses e t clamar e ccepiss es : C. Ore ·
sar, cave credas : cave ignnsca s: cave te fratrum
pro fratri s salute obsecra ut ium misere alur: nonne
omnem human itatero cxuissc::.'? Quaoto hoc du -
rius, quod nos dom i petimu s, id a lo in foro
opp ugnari •, el in tali nril;eria multoru m perfu -
g¡um miseric ord ire toller e? Di ca m plane , C.
Cresar, quod sentio. Si iu hac tanta tu:~ fortuna
leuitas tanl.a no11 esseL, quanla m tu per· te, pcr
te , inqua m, obtines (iutclli go q uid !oqu ar), acer-
bissimo luctu red umlur(ll isla victoria ' . Quam
mulli coi m esseut de victorib u::; , qui te crudele m
csse vellenL, curo ctia m de victi::; r epe1·iantur'?
Quam multi, qui curu a te ncwini ignosci vel-
lent, impedi renl clem cntiam tuam, cum etiam

1 ud pnrum attmolili1: pero do mi f"'lilruu, id R ' ' ;,. {oro op·


mirt•is 6 rencxiontti:s muy l'oco lo 1•uam¡ri ? . .. : ¡, Cu:\nto más fuerte
quo hacóis. 6 ente! c., ol quu h\ , on ol foro ó
2 tlu rt1itn ro Jpt•·l·tl: es el en pUblico, impugne.-. ó comba-
e.uo qae .... UtS lo que. ••o!'olru~t hemOB pedi·
J nOJ jaA nlu M 1Jf ''' coef 1 •J- do en su casa ó privAd:u:oente'! ....
IJiicwn wohi~ebi_. ? : i mpeel irás 5 (lt:f,.bttt;ruo l~tcl" ,·e-tuntlflrfl
quo, anojttdos á e:uK picb ( loi d(l ist1' ()khH'Í<': hubiera. producido
César) , le roguemos·¡ ubundanLea Y. muy amnr¡¡a. lá-
• ~u111lo lwc J,,,.;,.u, q.,...,J r.••-4 e• Jffi3.!1 nla VlCfOrH\,

© Biblioteca Nacional de España


[ 219
ii 1 quibus ipse ignovisti, nolint te in a\ios esse
m1sericordem ~ Quod si probare Cresari posse-
mus , in Africa Ligari uw omuiao non fui sse 1 : si
honesto ot misericurdi mondacio so 1uti ci vis ca-
lamitosi cousultum esse vellemus ', larueu hu-
minis non esset, in tanto discrimine el poriculo •
civis refellere et coarguere uostrum mendacium,
ot si esset alicujtls , ejus corte non esset, qui in
eadern ca us.t et furluua fuisset. Sed La men aliud
est errare Ccesarem aullo, aliud nolle misereri.
Tu diceres : Cave, Cresar, credas : fuit in Africa
Ligarius, tulil ;mua contra le. N une, quid dicis·t
Cavo :guoscus. Ha~cne bomi nis ad homiiHIIll vox
esl '·? qua qt~i apud le , C. Cresa r, ulclur • , suam
citius abjiciet humunitatAro, quam exlorquebit
tuam. Ac primu:; aditus • et postulatio Tuboro-
nisl hrec 1 ut opinor, fuil, vdle se do Q. Ligarii
sce ere clicere. Non dubitn quin admiralus sis,
vel quod de aullo alio quisquam, vel quod is,
qui in oadem causa fui sset 1 vel qniduam no vi
facinoris aferret. Scelus tu illud vocas, Tubero?
Cud Isto euim oomiuc illa adhnc causa caruil :
alii errorem <lppellant; alii timorem: qui du riu~ .
spem 1 cupiditatem, l)dium 1 pertinacia m: qui
gravissime, temerilalem; scelus, prre ter te, adhuc
nerno. Ac mihi quidem, si proprium et verum
nomen nostri mali qu;uralur ; falalis quredam

l 1 in .-4(rico LigQriu,. omAino


non (uh11: que en absoluto no
lo : en situación tan critica y pe-
ligrosa.
eatuvo J"gar1o en A frica. 41/mt:'fl l•ominú atl homin''4
' ti lt?netlo el miserif:ord• tntn· t~o.1'J
td?: ¿ & nsi como deba ha-
dttCltJ lflluJi ,.¡,,;, C(J.fatntlOii r.onrul· h1ar un hombre á otro hornhre?
llun 6WJ vtllemtn: si. valiCndon08 ' ?Ua {ooce) qui apwl IC1 C.
do unn morHira licita é lnM¡jirtuJa Cm1'1r, ulelur: y quien asf lanl>lnre
por lo. mi"lericordia, inleolá.ramos en tu presencia, 0Ryo Oóat,r.
enlvar hl vida de un ciudadano ll ¡>rhmu o.diliH: el pl'imcr
de.sventurado. prOJ>6f!ito.
S in I~Jnlo dt~crimintJ el t~tlr•• ..

© Biblioteca Nacional de España


220
calamitas incidisse videlur, et improvidas homi-
num mentes occupavisse, ut nemo mirari debeal
humana coosiliu divina necessilale esse supe-
rala ' . Liceal esse miseros, quumquam hoc vi-
ctore esse non possumus. Sed non loquor de
nobis : rle illis loquor qui occiderunl. Fuerint
cupidi, fuerinl iralt, fueriu Lpertinaces : sceleris
-
vero crimine, furoris, parricidii, liceaL Cn. Pom-
pejo mortuo, liceaL multis aliis carere. Quando
hoc quisqu'am ex te , Cresar , audivit'? Aut Lua
quid aliud arma voluerunt, ni si a Le contumelia m
propulsare? Quid ~it tuus ille iuviclus exerci-
tus, oisi uL suu m JUS Lneretur et dig uitatem
Luam '? Quid'? Tu cum pacem esse cupiebas, idne
agebas, ut Libi cum sceleralis, au ut cum bonis
civibus convenireL ''? hlilti vero, Crcsar, tua in
me maxima merita tanta cerle non videt·entur, si
me, ut scelcralum, a te couservalum pularem.
Quomodo aulem tu de republica bene merilus
esses, si tol sceleratos iocolumi digoitate esse
voluisses'? Secessionem • tu illam existimavisti,
Cresar, ioitio, non bellum : nou hoslile odium,
sed civile dissidium : u trisque cupienlibus re m-
publico m sal va m ; sed par ti m coosiliis , parli m
studiis •, a communi utilitate aberrautibus. Prin-
cipum digoitas eral prene par; non par fortasse
eorum, qui sequebanlur, causa tu m dubiu, quod
eral aliquid in u traque parte, quod probari pos-
sel: nuuc melior cerle ea judicaoda csl, quam
1 hunt'lllf'l COJUiliCJ dieioa IJte-!f- procurab.u 4jusuorl4 con los
,¡¡OU tJII ~t•peral • :que los cálcu- mabado~, 6 con los buenos ciu-
lo.s humano.t hayan sido desLara.-- da,laoos?
tados por 1& divina Providencia. l S«etúonun : una aimp!e
'J f,JtAid? Tu cum P:J"tm tasi desavenencia.
cupitlxn, Id'" 4(JebOI 1 ul tibi cum • parlim COtHiliit, parli,ulu·
&Celt't"al(t, Gn ut eum bonia cir:ibu1 diit : pero unos c!on aua proyec-
rn¡tttl,tir.tl?: ¡,Y qué 'f ;, Cuando tos, y otruacoo 11ua aspiraciones.
1\l doaoabat <¡ue hulnera paz,

© Biblioteca Nacional de España


221
etiam dii adjuverunl. Cognita vero clemnntia tua,
quis non eam vicloriam prohet, in qua occiderit
nemo , uisi arma tus ~
Sed ut omillam communem causam, venia-
mus ad nostram. Utrum 'tandem existí mas faci-
lius fuisse , Tuhero, Ligario ' ex A frica exire,
an vobis in Africam non venire? Poteramusne,
inquies, curo Sena tus censuissel '?Si me consu-
lis uullo modo. Sed Lamen Ligarium Seuatus
idern legaverat ' . Alqne ille eo Lempore paruit,
cum parere senalui necesse e raL : vos tune pa-
ruistis, curo paruit nemo qui uoluit. Reprehendo
igit~:~r? Minime vero. Neque enim licuiL aliter
vestro generi, uomini, familire , disciplinre. Sed
hoc non concedo; ut quibus rebus gloriemini in
vobis, easdem in aliis reprehendatis. Tuberonis
sors conjecta est ex seuatuscousulto, cum ipse
non adesset, morbo etiam impediretur : staluerat
se excusare. Hrec ego uovi propler communes
necessitudines, qure mihi suut curo L. Tube-
rone'. Domi unaeruditi, militirecoutuberuales •,
post affines, in omni denique vita familiares .
Magoum etiam vinculum, quod iisdem semper
s ludiis usi sumus. Scio igilur, Tuborouem domi
manore voluisse. Sed ita quidam agebauL ', ita
reipublicre sanctissimum nomen oppoueban t •,
ut etiam s i aliter sentiret, verborum Lamen ipso-

... 1 Ulrum : c.;uál de ei!la3 do• a L1gario lugarteniente.


eosas. s propltr romnuuh't n«tJJitudi·
2 Li(JrJrio , lo misn10 que robic, nu quce milei '""' t'Hm l. Tuhfro,.:
depende do (ariliu•, y por eso por la mutua 1ntímídad que le·
csl!o en dativo, á pesar de apare... nemoo Lucio Tu~rón y yo.
cor reapeeti\"a.mente como sujo. ' mililiu: ron lu'~trMitl : eom-
to9 do lOJ infinitit'Ot&rirt y unir-e. pai)a.ros de n.rma-..
l cum Str.olut Ctnl ltÍISd?: ba· 1 Std itJ q,.id11m Ctgt'mnt: Pero
bióodolo decretado el Senado. algunoo le empujaban do modo.
' ~I,IGIUI idfm ltgavtrD.I : el • oppo"'~""' : lo pon!an de·
miomo Senado habla nombrado Jan te , o invocaban.

r © Biblioteca Nacional de España


222
rum pondus sustinc re non posset. Cessil auctori -
tati amplis simi viri; vel polius paruit. Una esl
profectus cum iis, quoru m eral una causa 1 • Tar-
dius iler fecit. Itague in Africam venit jam occu-
patam. Bine in L•garium crimen oritur, vel ira
polios ' . Nam si cri men est prohibe re illum vo-
luisse, oon minos mogou m est, vos Al'ricam
omnium provincia ro m arcem 1 nalam ad bellum1
-
contra hanc urbem gerend um, obtiuer e voluiss e,
quam aliquem se impera lorem esse maluis se.
Alque is lamen aliquis , Ligariu s non fui t. Va rus
imperiu m se habcre diccba t; fasces certc habe-
bat '. Sed quoquo modo sese illud habet\ hrec
quorela vcs tra, Tubero , quid valel1 Recept i in
provincia non surous. Quid, si essetis ~ Cresarine
eam traditu ri fui sselis, aLl contra euro retenlu ri'l
Vide, quid licenlire , Cresar, nobis tua liberali tas
del , vel polios audacire. Si respon derit Tubero,
Africam , q uo Sena tus euro sorsque roisera t, tibi
patrem su uro tradilu ruro fuissc; • non dubitab o
apud ipsum te, cujus id eum facere interfu it,
graviss irois verbis ej us consiliuro reprehe ndere.
Non enim si tibi ca res grata fuisset , esset eliaro
proba la. Sed jaro hoc toturo omitlo , non taro ut
no offendam toas patient issimas aures , quaro ne
Tubero , quod nunqua m cogita vi t, facturu s fuis-
se videalu r. Venieb atis igitur in Africam , pro-
t tlt~a Uc vro(eclu.tcum lh IIUO .. en realidad tooia los hace3 de
rum tral u"'ca cau.sa : partió al los lictores; .. deeir: Varo de-
mismo tiempo quo ellos, que se- cfa que ora de derocho gober·
gufan el ml81no bando. nndor; lo quo no hay quo dudar
2 flhac ifl f.. ([¡flriwu crimen c.'Ti .. r.a q uo do hecho lo era.
lur, vtl ira potiu': De aquf nace ó 4 Sl d quoquo mf)dO illud 1111
arranca el hecho de quo 30 acusa hl>tl : pero sea do ello lo que
A L1gario. ó, mejor dicho, el en· quiera ..
cono qne le p"rs1guo. s El orden es : nota duJ.Jitabo
S Varu1 imt)trl!un ' ' hobtriJ dí.. t'IJ>rthMdtrl con.tilium 1ju1 trtrbil
cebnt; (atell Cl/fll hab;bat: Varo gml!i.t1imi1 <~pud tt ipJum, eujut
deefa qne él tenia la autoridad ; inltr(uil tutrt (a«rt id.

© Biblioteca Nacional de España


223
vinciam una m ex omnibus buic victorim maxirue
infesta m: in qua erat rex potentissimus inimicus
buic causm 1 1 aliena voluntas, conventus firmi
atque magui. Qurero, quid facturi fuissetis'?
Quamquam quid facturi fueritis, non dubi tem,
curo videam quid feceritis. Probibiti estis in
provincia vestra pedem pone re: el prohibili, ut
perhibetis, ~umma cum injuria. Quomodo id tu-
listis~ Acceplm injurire querelam ad qucm detu-
lis tis'l Nempe ad eum, cujus auclol'ilalem secuti, '
in societatcro belli veneratis •, Quod s i Cresaris
causa in provinciam veniebalis, ad eum profeclo
exclusi provincia venissctis. Vcnistis ad Poro pe-
juro. Qu~ est ergo apud Cresa rcm querela ' , cum
eum accusetis, a quo queramini vos probibilos
contra Cresarem bellum gcrere'l Alque in hoc
quidem vol cum mendacio, si vultis, gloriari per
me licel vos provinciam fuisse Cresari lradi tu-
ros ', etiam si a Varo et quibusda m aliis prohi-
biti essctis. Ego autem confitebor culpam esse
Ligarii, C(Ui vos tautre laudis occasionc privave-
rit. Sed v1de qureso , C. Cresa r, constantiam or-
natissimi viri L. Tuberoni~; , qua m ego, qua m vis
ipse probarom , nt probo, Lamen non commemo-
rarem, uis i a le coguovissem imprimís eam vir-
tutem sulore laudari. Qure fuit igllur unquam in
ullo bominc tanta constautia'? Coustantiam dico '?
Nescio a u melius patientiam possem dicero. Quo-

' Julia, roy do la. Mauritania, tm~tdaeio 1 11 ~ullil, glo,.iori f'l1' m•


ais,uió el partido do Pom1>eyo. lice' DOt pl"'ilincicun CceJori (uil-
ct(jut Íl\ • ocittt:altm bclli Nne- '.e 1radiluro1: Ciertamente quo en
rntil: i quien oJ habfaa unido este particular pocléio , por mi
para hacer la guerra. parle, g loriaros; aunquo sea fal-
3
QUCII '" trgo opud C!tlartm tando a la vurd&d. do quo hu-
qutrelo ?.... ¡, Qu6 motivo lenéis bierais entregado A Oüar la pro-
para quojaroo á Cé~>r '/, ... vmcia.
• Atque (n J,oc qt~idtm 1 c•tl ca m

© Biblioteca Nacional de España


224
tus eniro islud quisque fecissel ', ut a quibus
partibus in disseusione civili nun esset reccpl.us,
essetque e tia w curo crudeli la 1e rejecll.lS, act eas
ipsas reddiret? l\iagJli cuju sd~m animi, ulque
ejus viri esl, quem ' de susccpla cansa, pro-
positaque seoleutia, nullu c"nlumelia , uulla
vis, nulluro periculum posscl dPpcllere. Ul enim
..
oretera paria Tuberoui cum Varo fui ssen l, ho-
nos, nobilitas, spleudor, iugeuium, qn;e ne-
quaquam fuerunt; hoc cer lc ¡mecipuuro Tube-
ronis fuit •, q uod justo cum imperio' ex sena-
tusconsul lo in provinciam suaro venerat. Hinc
prohibitus, non ad Cresarcro, ne ira tus '; non
dorouro, ne iners ' ;non aliquaro in regioneua, ne
conderonare causa m illam, qua m secutus esset,
videretur: in Macedonia m, n1 Gn . Poropeji cs-
stra' venil, in ea m ipsam causa m, a qua eraL
. rejectus curo injuria . Quid? Cum ista res nihil
cororoovissct ejos anirouro, ad quem venera lis:
languidiore, credo, studio in causa fuis tis •. Ton-
turoroodo in pr::esidiis era lis •: animi vero a causa
abhorrebanl. An, ul fit iu civilibus bellis , nec
in vobis roagis, qua ro in rcliquis, orones vin-
cendi studio tenebamu r '? Pucis cquidem semper
auctor fui ": sed tu m sero. E ra L enim amentis,
curo aciem vidoros, pacem cogiLare. Orones, in-
'
l (,!aoiHJ fltUU lllUd lfH I$41fU /~ ' úttrs: coi,ardc.
ciml?: ¡,Qu6 otro hubiera hecho
esto?. ...
1 #n Gn. Porn('t)i cgdr:~: al
cnmpo de Gneo Pompeyo. ....
' Mag,•í cuj111dam (Utimi atqu' 8ltUIIftlidi&re .dut/iu 1 Cft,IO, ir~
tjtu t·id &t, flffmt • . •• Eso es pro- rottM (uüli1 : creo que JIU8Í&lcis
pio de un capfritu olovndo y do mono'IJ entusiasmo on (IMcnder
un hombre [t quien .. .. ol partido.
3 hoc etrl' wwriptmm Tul¡ero- 9 1'rmlummodo in ¡mtHltfli• tr•t-
ni.t {uit :esta era Ja circunstancia li•: O"itn.b:tis nada m68 que con
que m(la distingo!~ ATuberón. el cuerpo en el ejército.
• jutl!> cum fmpttrlo: coo au- lt rrrif tltfhÍ:Jt.m 'tCIQp•r autiOr
toridad legitima. fui : tucmpro aconsejé la paz.
• iroltU: doapochldo.

© Biblioteca Nacional de España


2.25
qua m, viocere volebamus, tu certe prrecipue, qui
in eum locum venisses, uhi tibi esset pereundum,
nisi vicisscs. Quamquam, ut nunc se res habet',
non dubito quin hanc salulem anteponas illi vi-
ctorire. Hrec ego non dicerem, Tubero, si aut vos
conswntire vestrre, aut Cre3arem beuelicii sui
pceuiterel. Nunc qurero, utrum veslras injurias,
an reipublicre persequami ui '?Si reipublicro, quid
de vestra in ea causa perseverantia rcspondebi-
tis 7 S i veslras , vide le ne erre lis, qui Cresarem
ves lris inimicis iralum fore puletis , cum igno-
veril s uis. !laque num tibi viLleor, Cresar, in
causa Ligarii occupatns esse '? Nnm do ejus facto
dicere? Quidquid dixi, ad unam summam referri
volo, vol hu manila lis ' , vel clementire, ve! mise-
ricordi re ture.
Causas , Caesar, egi multas, et quidem tccum,
dum Le in foro tenuit ratio honorum tuornm ' :
certe nunquam hoc modo : IgMscite, Judices ;
e?·¡·avit ; lapsus est ; n.on tmtavit ; si unlluam
posthac •. Ad paren tes sic aoi solo t. Ad JudiCCS :
Non fecit, 1101~ cogitavit, falsi testes, (ictum c1·i-
me1~. Die te , Cre3ar, de fac to Ligarii j udicem
csse : quibus in prresidiis fuerit, qu ro re : Laceo.
N e h roc quidem colligo, qu re fortasse valerent
etiam apud Judicem. Legalus an te bell um profe-
ctus, relic Lns in pace, bello opressus •, in eo non
acerbus, lum etiam fuit totus animo e l sludio

1
ul nuM " rn hll'ul: en el mientos , etc.
cotado actual do lo<cosas. • dum. 14 in (oro lftwil rotio
2 /Wqfll JWm li6i eirlror, Ctm!JT~ honorum luorum : mientras tua
in CdUJCI Lig_ttrli ~patu.s u.u? bonorffic:os cargos te retuvieron
Por tanto, C6sar, ptoosas que en el foro.
mo he proocup~d o do la dercnoa ¡ •i unqtnrm po~H1v : ai llega
do LigarioY á faltar algo na vez en adolao to.
1 ad vno:m 1ummam re(trri e:olo • llollo OPP''""' : eorprendido
wl humani~GtiJ , eto.: quiero refe- por la sucrra.
rirlo A tus humanitarios senti·
15

© Biblioteca Nacional de España


226
luus. Ad judicem sic agi solet. Sed ego ad paren-
tem loquor. Erravif le mere feci, pcenilet, ad cla-
men lía m luam cou ugio, delicli venia m peto, ut
ignos<;as oro. Si nemo impetravit , arroganter : si
plurimi, tu idem fer opem, qui spem dedisti . An
sperandi Ligario causa non sil, cum mihi apud
te sit locus eliam pro altero deprecandi ·~ Quam-
quam neque in hac oratione s pes est posila
ca u~ re, nec in eorum studiis, qui a te pro L1gario
petunt tui necessarii. Vidi enim et cognovi, quid
maxime speclares •, cum pro alicujus salute mul-
ti laborarent •: causas apud te rogantium gra-
tiOI·es esse, quam preces : neque spectare, qua m
tuus esset necessarius is, qui te oraret ; sed
quam illius pro quo laboraret. Ilaque tribuís tu
quidem Luis ita multa •, ut mibi beatiores illi
esse videantur interdum , qui tua liberalilate
fruuntur, qua m tn ipse, qui illis la m mulla ' con-
cedis. Sed video lamen apud le causas, ut dixi,
rogantium valore plus, qua m preces : ab iisque
te moveri maxime, quorum justissimu m dolorem
videas in petendo. In Q. Ligario conservando •,
tu quidem gratum facies necessariis tuis' : sed
hoc, qureso, considera, quod soles. Possum for-
- tissimos viros Sabinos, tibi probatissirnos, to- -
tumque agrum Sabinum, florem Italire, robur
reipublicre proponere. Nosli optime homines :

1 ..4n
1ptrandi Ligario cau.ta liaban.
non dl 1 cmn milai ap"d tt 1il tocu1
ttiam pro tJU~r·o dlprteanrli?: 1. Aca·
~ lribtJll ,,.¡,
ita mullt~: oree
tan gone•·oao con los tuyos.
so no tendrá. razón Ligtu·lo de s tom mulla : tantos benefi-
esperar 1 cuando yo puodo en tu cios 6 favores.
preaenc1a basta rogarlo en favor 6 /n Q. Ligario cont~reo~tdo:
de otro? Salvando ~Quinto Ligario. ~
2 quid m4trim• spectaru: que e-s 7 gratum {Of'its nectuariif tui1:
lo quo mlls atiendes. darás una satisfacción á tus
3 Clfm t)mUi Zaborat·ent : cuno .. amigos.
do muchos eo afanaban ó nngus•

© Biblioteca Nacional de España


221
anima dverte horum omniu m mcasti tiam et dolo-
rem. Hujus T. Brocch i, de quo non dubito quid
existim es, lacrym as squalo rtlwqu e ipsius et tilii
vides. Quid de fratrib us dicaru ~ Noli, Cresa r,
.,_ vutare de uni us capi te nos agere '. Aut tres tibi
Ligari i in c ivilate retincu di sunt, aut tres ex
civitate exterm iuandi . Quodvis exilium bis est
optatiu s ', quam patria , qua m domus , quam dii
penate s, uno illo exulan te. Si fralern e, si pie, si
cum dolare faciun t, movea nt te borum lacrymoo,
movea t pietas , movea t germa nitas •; valeat lua
vox illa, qure vici L•. Te enim dicere audieb amus,
nos ownes advers arios putare , nisi qui nobisc um
esseut ' : te o mues qui contra te non essent , tuos '.
Viclesn e igitur hunc splend orem' , omnem hanc
Brocch orum domu m, hunc L. Marciu rn, C. Crese-
tium, L. Consi dium, hosce omnes equile s Roma-
nos, qui adsun t veste mulata •, non solum notos
tibi, verum etiam probatos viros, qui tecum fue-
runt~ Atque bis maxim e irasce bamur , et hos re-
quireb amus, et his nounu lli etiam minabanlu r.
Conser va igitur Luis suos, ul quema dmodu m
cetera , qure dicta sunt a le, sic hoc veriss imum
· . ' reperi atur. Quod si penilu s l)erspi cerc • posses
concordia m Ligari orum, orones fratres lccum ju-
d icares fuisse. An potest quisqu am dubita re, quin
si Q. Ligari us in Italia esse potuis set, in eadem

• d• uniu$ cat•ite not (19tre : que 1'6 1 nitf lJUÍ 1101JÍ.$CUt» t4UIII: que
tratamos de st~tvcu·la. vida do LUlO nosotro8 coneidon\bamoa como
solo. eDemigos á todos, menos A los
' hb t•l optolíut : ~ paraéstoa que eeta.b..'\u Con nO&ottos.
preleribl e. & INOt : amigos luyos.
a fllrmaníto • : el ctU'jfto fra'! ' lmuc spkt•dorMl :
terool.
todn cata
· nobleza. .
• t:al1at lua eox ill<J, IJU<e ticil: • rr-fl• mulata : do luto.
pre•alez can aquellu p>labru }Jtnitf.u ~r'J'icfr•:
que to dieron la vjctoria.
' penet-rar
A fondo.
' no& omnu crdt!61'Jario• JiUia·

© Biblioteca Nacional de España


2.28
sent.entia futuras fuerit •, in qua fratres fuerunt~
Quis est, <¡ui horum consensum conspirantem et
prene conflatum, in hac prope requalítate fraterna
non novcrit ''? Qui hoc non sentiat •, quid vis
pl'ius fulurum fuisse, quam ut in fratres diver-
sas scutcuti;ts fortuuasque sequerentur~ Volun-
tatc igilut· omnes tecum fuerunt: tempestate
abreptus cst unus : qui, si consilio • id fecisset;
esset eornm similis, quos tu Lamen salvos esse
voluisti. Sed ierit acl bellum : discesscrit' non
a te solum, vcrum etiam a frntribus. Hi te orant
tui. Equidcm cum Luis omuibus nogo tiis inte-
resscm •, memoria teneo, qualis tu m T. Liga-
rius qurestot· urbanus fuerit erga te ' ct digni-
talcm tuarn. Sed parum est me hoc meminisse :
spero etiam te, qui obli visci nihil soles ni si
injurias, quoniam hoc est animi, quoniarn eliam
ingeoii tui •, te aliquid de hujus 11lo qurestoris
oflicio cogitantcm, etiam de aliis quibusdam
qurestoribus reminiscentem rccordari. Hic igi-
tur T. Ligarius, qui tum nihil egit alíud •, neque
enim bree divinabat, nisi ut tu eum tui studio-
s um", et bonum virum judicares, uuuc a te
suplcx fralris salutem pelit. Quam hujus admo-
1 eadcm
Í/\ lfllltnlia {ul11ru1 4 con.dtfo: do inlcnlo.
{l1trit : quo hubienl pensado lo ' Sl'.l fuil t1d btllum : di~eu.t•·
mismo, Oseguido el mismo par· ,.;, : Pero concedamos que mar-
tido. chó á la guerrn ; quo se separo ....
2 Q•1i1 "', qui hOrlfm con~tll· ' cu'" tui.J omnlbu" negoliil in-
nmt-lrupirllnllnl, rce~tere•flatum ltn•um : cuando yo manejaba
in hlfr()NJf"~tiiJlil rl-! {raltrM non lodos 1us negocios.
nocnil? ¿Qu•~n hayqueeneslos 7 9o.J111i1.... (wril 1rga 14: cómo
hern1ano-; quo tier.en casi la mis- oe condujo contigo.
ma edad, no v~a sus voluma- 1 h.oc 1t1 onit~tl .... lrtglllii lui:
des. quo &itnen las misma>J as- 4!/liO •• propio de lu cora:.ón ....
pir a.ctono•¡·eomo tundidas en un tlo tu caró.cter.
mismo moJo 1 t nihit tgie tlliu!l: no procuro
J Qui hoe 110n untia.J , cte.; es mis, sino qu6. ..
decir : Qul1 at, qui hoc non ltrt- '' tui 1ludio1um : afecto á tu
¡lat? .... peraonn, 6 apMionndo.

© Biblioteca Nacional de España


·¡
22Q
nitus officio cum utrisque his dederis , tres fra-
tres optimos el integerrimos, non solum sibi
ipsos , neque his tot ac talibus viris, ncque no-
bis necessariis suis, sed eliam reipub\icre cou-
donaveris. Fac igilur, quod de homiue uobilis-
simo et clarissimo M. hlarcello fecisti nup!lr in
curia, nuuc quidem in foro de: oplimis et huic
omni frequentire probatissimis fratribus . Ut con-
cesisti illum Sena tui, sic da hu nc populo, cuj us
volun tatem carissimam scmper habuisti. Et si
ille dies t ibi gloriosissimus, pupulo Romano
gratissimus fuit; noli, obsecro, dubita re, O. Cre·
sur, simi lem illi glorire laudem quam s:-epis-
sime qu rerere. Nihil est enim Lam populare,
quam bonitas : nulla de virtulibus tuis plurimis
nec admirabilior nec gratior misericordia cst.
Homines onim ad Deos nulla re propins acce-
dunl' , quam salutem hominibus dando. Nihil
babeL uec fortuna tua majus, qua m ut possis,
nec natura tua melius, qua m ut velis conser-
vare quamplurimos. Longiorem orationem causa
forsitan postulat, tua certe natura brcviorem.
Quare, cum utilius esse arbitrer Le ipsum, qua m
me aut quemquam loqui tecum, linem j am fa-
ciam . Tantum te ips um admonebo, si illi ubscn ti
sa lulem detleris, prresentibus bis omuibus, Le
daturum.

1 llomiAfJ nd DttU nulla rt guna cosa f:C parecen lnnto {l Jos


propiu.1 acctdunl, qu3m .... : En oin- D1osu loJ boml.tl-c:tl, como ....

© Biblioteca Nacional de España


EXT. LIVII PATAV1NI HISTORIIS EXCERPTA
I.
Cn. et P. Scipionibtu p1·itno t·es prospere redtmt in ffispania.

Duro hrec in Ilalia gerunt ur appara nturqu e ',


nihilo segniu s in Hispau ia belluro erat: sed ad
earo diern roagis prosperum Romauis . P. el Cn .
Scipion ibus í nter se parlitis copias, ul Cureus
terra, Publius navibu s 'rero gerere t; Hasdru bal
Prenoruro impera tor, neulri partí viriuro satis
fideos •, procul ab hosto, iutervalJo ac locis t u-
tus tenebat se; quoad roulturo ac di u obtesta nti
quatuo r millia pedilum et quioge nli equítes in
supplem eutum missi ex Africa sunt •. Turo , re-
fec ta taodero spe, castra propius hostem movil',
classem que et1pse instruí parariq ue jubet ad in-
sulas maritim amque oraro tutauda ro. In ipso
ím petu movendn r uro do integro rerum perc ulil
euro prrofectoruro naviuro transiti o •: qui, post

t Se refiere a los 8UCesos do za de pedir se lo mandaron do


1~ acgundn gu~rra pünica en Ita- Arder\ como refu\no cuatro mil
lia , año 538 de la fundación do infantes y quinieoto ' cnballoa.
Roma, y' IC a.nte3 do 18 era crig... s etrtiM propiu.s h~t•km moell:
tiana. acercó mú sus reales al ene-
~
n1t~ib1u: por mnr. migo.
~
11tulrlt•rarli virium Aali.t {tdans: G /n itJt() imptlu movtn~hlrmtl
no coosidcrAndose baFitnnle fuer- rtrum t/t Ítfltgro, wrr rlit 'Um prt~~
te ni por mor ni por t1erra. {tdOTilm nntium lrmuitio: En el
4 quoo.d t!Jullum acdiu obtu.tan... momento mismo en que rcaliu-
li qualuor mlllia pedilum ti q1tin- ba todoa estos planes~ le oor·
{1fllli equUas in '"pplamttllum mis.tí prendió lo deserción M los en·
1m A(rictuun l: hasta que á fuer· pitane~~ do las navoe .

© Biblioteca Nacional de España


-
¡
231
classem ad Iberum per pavorem desertam gravi-
ter incropiti , ounquam deinde satis fidi aut duci
aut Carlhagin iensium rebus fuerant. Fecerant bi
transfugre motu m ' in Carpesior um gente, desci-
veralltque iis auctoribus urbes aliquol • : una
etiam ab .ipsis vi capta fuerat. In eam gentem
versum ah Romanis bellum est; in fes toque exer-
citu Hasdrubal ingressus agrum hostium, pro
captre ante dies pancos urbis mrenibus , Galbum,
nobilem Carpesiorum duce m, cum valido exerci tu
castris sese tenentem , aggredi statuit •. Prre-
missa igitur levi armalura •, qure eliceret hostes
ad certamen , peditum parlem ad depopula ndum
per agros passim dimissil, ut palanles excipe-
rent ' . Simul et ad castra tumultus eral •, et per
agros fugaque et crodes; deinde uudiquo diversis
itineribus cum iu castra se recepisso nt, adeo
/

repente decessit animis pavor ', ul non ad m uní-


menta modo defendenda satis animorum essel,
sed etiam ad lacessendum hostem prrelio. Erum-
punt igitur agmine e castris, tripudian les • more
suo, repenlina que eorum audacia terrorem bosli,
paulo ante ultro lacessent i, incussit. !taque el
1pse Hasdruba l iu collem satis arduum, tutum
flumi ne e tia m objeclo, tu m copias subducit , el
prromissam levem armatura m equitesqu epalatos'
1 moti' m: una sublevación . quo hiciesen prisioneros á los
2
d~&cleeranlque íi1 aur.toribuJ quo encontrasen vagando .
... urb,. aliquol: y so hnbfa11 rebe· G Simut et nd cn.ttro. tumu,UJ
lado, por conaejo do ó•tos , al· .,.• ,: Al Ó'li•mo tiempo que la
guoaa ciudn.du. alarm& eundfa en el campo (de
3 Galbum ••. cum ctJliJo t..ftrti· los desertores).
tu ta.tlris •tu kMnlem ag{Jfldí sla- ~ dt«J.~il animi1 paNr: des-
l uil:r..olvió atacar A Oalbo .... apareció el ~<o mor do los esplri·
que, con un podcrooo ejército, tus , ó se reanim11.ron.
esperaba en sus reales. 8 lripudiant.e&: danzando.
"' lte~~ armcuura: las tropas li· • equiluquc ¡>ala lo•: la caball.,..
geras. rla dispersa.
s ul palonlu Uciptr#nl: para

© Biblioteca Nacional de España


232 ~
eodem recipit: nec aut colli aut flumini satis
fideos, vallo castra permunil. In hoc alterno pa-
vore cerlamina aliquot sunt contracta : nec N u- 1
mida Hispano eques par fuit ; nec jaculator Mau-
rus Cretralo, vclocitale parí, robore unimi vi-
riumque aliquautnm prrestanti.
Poslquam nequo cliccre Pcenum ad certamen
obversati castris ' potcrant, neque caslrorum
oppugnalio facilis eral; urbem Ascua m, quo,
fines hoslium ingrediens, Hasdrubal frumentum
commeatusque alios couvexerat , vi capiunt,
omnique circa agro potiuntur ' . Nec jam aut in
agmine, aut in castris, ul\o imperio contineri.
Qua m ubi negligentiam ox re, ut fit, be u o gesta
oriri sonserat Hasdrubal , cohorlatus mi lites, ut
palatos sine signis' hostes aggrederen tur , de-
gressus colle, pergit ire acie instructa ud castra.
Qnem ut adesse, tumultuoso nuncii refugicntes
ex speculis stalionibusque atlulere ad arma con-
clamatum est. Ut quisque arma ce peral, sine
imperio •, sine signo, incompositi, inordinali
in prrelium ruuut ' . Jaro primi conseruerant
manus •, cum alii catervati m curreront, alii
nondum e castris exissent. Tamen primo ipsa
audacia terruere hostcm . Deinde rari in confer-
tos illati, quum paucilas parum tula esset ',
respicere alii alios, el undique pulsi coire in
orbem •; et duro corporibus applicantur, arma-

t obrtrtCI.ti Ct1tlrü : presentAn .. 1\ la batalla.


dose delante del campamento. • cnn..terutranc mantH: hablan
' omni,Jue circa ng,.o pl)tiunl•¡r: uo~ado á las manot.
y ~oapoderan de todo ol torri· 'P cum paucila1 partmtltdfl ~~Id:
torio do alrededor 6 inmediato. viéndose comprometidos por au
' pala lo$ úne .tigt~h : despo. .. pe<¡ue~on6moro.
rramndos, sin orden. • w1diqud puhi cMr1 in orbam:
4 .tin~ impwio: sin jefes. rechazados de todas pnrles, se
• in ~lium ,..,,mt : linzanso reun!an en pelotones.

© Biblioteca Nacional de España


..
233
que armis juugunt, in arclum compulsi ', cum
vix movendis armis satis spatii esset, corona
hoslium cincti ' ad mullum diei creduutur. Exi-
gua pars, eruptioue fucLa, silvas ac montes pe-
lit: parique terrore et castra s unt deserta 1 et
universa gens postero die in deditionem ve01t '.
Nec diu in pacato mansit'. Nam subinde ab Car-
thagine allatum esl, ul ' Hasdrubal primo quo-
que tempore ' in Italium exercitum duceret.
Qure vulgata res per Hispaniam omnium ferme
animos ad Romanos averlil ' . Itaqne Basdrubal
exlcmplo litteras Carlhaginem mil lit, indicans,
quanto fama profectionis sure damno fuissel. Si
vero inde pergeret, priusqttam lberum t¡·cmsi-
ret, Romanorum H.ispaniam (o1·e. Nam, prce-
terquam q~tod nec p·¡·cesidittrn nec ducem habe-
ret, quem t·elinqttel·et pro se, eos im1Jeralo1·es
esse Romanos, quibus vix cequis viribus 1·esisti
possit •. ltaque si ulla Hispanice cura esset •.
successorem sibi cum valido exe1·cittt millerent :
cuí, ut omnia p¡·ospe1·e evenirent, non tamen
otiosam p1·ovinciam fo,·e ••.
Hre litterre quamquam primo admodum mo-

' irl arclum eompul11': obliga· voluntades de casi todos ( lo3 pue-
dos, 6 forzados á reunil·sc on un blos).
sitio angosto. S t0J imft'rOlOrtl tJ.JI flOri'VUI0.1 1
2
coroM h01tium cincli : cerca.. q1db1•J ~;;a; ~J,Í.I r:iribu..t rtli.Jii ('OJ•
doo de enemigos. 1il: quo los ¡¡eneralos Romooos
J in t/diliontm r.mil: se entre· eran tan hábales, que . ó eran
gó ó rindió. jlcntc á quienes con diGcultad ••
• N«: diu in p1calomaruil: Al u podrf!l hacer frente, aun con fuer-
no permanecieron tranquilos mu· zas iguolos.
cho tiempo. t li ullta Hi1ptmica cura t'ltl:
' Cltlalutn fJl ~ ul: t:"ino Ja or ... •i les importaba algo ~;spa na.
don do quo .... lO cui, ut omnia pro6¡Jeru evtn•'-
G primo quoq1~ lem¡JoPro: cuan- rtnt, tlOn IMnu-. olio.tarn ¡)rorírlCi(lm
to nnto•, 6 lo nu\s pronto posiblo. foro: ol cual. aum¡uo lo salieron
1 'omnil•m {trmt animo.1 ad /lo- Ilion todo• SU$ planes , no lo !al·
L mano.. ar1rtil: hizo que se inclina-
r M de parto ~. 1011 Romaooo las
tarla quo hacer en ol gobierno do
la provincia.

© Biblioteca Nacional de España


234
verunt sena tu m, lamen, quia llalire cura prior
potiorque erat, nihil de Hasdrubale, neque de
copiis ejus, mulatum est. Himilco cum exer-
citu justo ' et aucla classe, ad relinendam terra
marique ae tuendam Hispaniam, esl missus:
qui, ul pedestres navalesque copias lrajecit, ca-
stris communitis, navibusque subductis ' et
vallo circumdalis, cum equitibus delectis i pse,
quantum maxime accelerare poterat per dubios
infestosque populos juxta in ten tus acl I-Iasdruba-
lem perveni t ' . Quum decreta senatus mandata-
que exposuisset, atque edidicisset ipse in vicem,
quemadmodum tractandum bellum in Hispania
forel, retro in sua castra rediit, nulla re, qua m
celerit.ate, tutior \ quod undique abierat ', ante
qua m consentirent •. Hasdrubal, priusquam mo-
verel castra, pecunias imperal populis omnibus
sure ditionis, satis gnarus Hannibalem transilus
quosdam pretio mercatum : nec auxilia Gallica
aliler, quam conducta habuisse' : inopem tan-
tu m iter ingressum •, vix penetralurum ad Al-
pes fuisse. Pecuniis igitur raplim exactis, ad.
lberum descendit. Decreta Carthaginiensium et
Hasdrubalis iter ubi ad Romanos • sunt perlata,
... • cu1n r.:cuci11• jwto: con un so hallaba ~ grnn distancia (do
ejército completo. aquellos pueblos rebeldes, ó de
2 nnoíbu.tql't "'bdudit : habien· fidelidad dudosa).
do hecho varar las naves en la • at1U quam coMtntinnl: antes
COSI3. quo so coligMon (contra Hasdru-
1 1"' du~Jio.r in{t.llOJque popul<u bal).
ju:tlta inltrtluJ ad JltJJdr'ubaltm P'''" ' ntc (UI:CiiiiJ g1llietJ olillr, q~am
wn.il: atraYesando el territorio con11f.cb h~Jbul,u: y que no ha-
que ocupaban pueblos de fideli- bla coooeguido l<lner a sua órde-
dad dudosa y abiertamente hos- D85 lo• ausiliar.. galos, sino pa-
tiles 1 llegó , at~ún eu propósito, gándolos.
adonde estaba la.d_ruba!. • inoptm hlra lum IUringrmum:
4 """" re 1 quqm ctl1r1lale, tu- y quu ~i o~1>rendfa marcha tan
líor: no Ranao BU seguridad más larga 1110 dtnero. ... ·
quo en la rapidez de la marcha. t Suplo : ducu.
1 quod undique abieral : porque

© Biblioteca Nacional de España


[ 235
oronibus oroissis rebus, ambo duces, junctis
copiis, ire obviam creplis alque obsistere pa-
rant '; rali si Hannibal i, vix per se ipsi tole-
rando Italire hosti, Hasdruba l dux alque Hispa-
niensis cxercitus esset junctus , illum Romani
... finem imperii fore. His anxii curis ad lberum
contrahun t copias ; et, transito amne, quum
di u consullas sent, ulrum castra caslris confer-
rent ' , an satis haberent , sociis Carthagin ien-
sium oppugnan dis, morari ab itinere proposito
hostem , urbem a propiuquo Oumine lberam •
appellata m, opulent1ssimam ea lempeslate • re-
giOnis ejus, oppugnare paran t. Quod ubi sensit
Hasdruba l, pro o pe ferenda sociis, pergit ipse
ire ad urbem ', deditam nuper in fidem Roroa-
norum, oppuguan dam. Ita jaro coopta obsidio
omissa ab Romauis est •, el in ipsum Hasdru-
balem versum bellum.
Quiuque roillium intervallo castra distantia
habuere paucos di es : nec sine levibus prreliis ',
nec ut in aciem exirent. Tandem uno eodemque
die, velut ex composito •, utrimque sigo u m pu-
gnre propositum est, atque omnibus copiis in
campum descensu m. Triplex sleLiLRomana acies.
Velitum pars' ínter autesigna nos " locata, pars
t irt obri!Jm coplit alqutobJÍf/t- • Esta es otra ciudad distiota
rt Jlllrn"': te disponen A resi,tir de la que aqul llama /buo Tito
y desbarator loo planes (do llas- Livio.
drubal). G Jam 001pta ob1idio omi,ua nb
2
utrum Cflllra ca~lrif oon(tr- /lom''"i' tll : levantru·on los Ro-
rent : si pondrrnn su campamento manos ol ya comenzado cerco.
frente~ freoto del de Hudrubal. ' neo lin1 l1dbw ,...ms : no
' Parece que esla ciudad fué sin algunas escaramuzas .
la que poco mb adelante sella- • t..t:: compoJilo : de comlln
mó Dtrtwa, en )a región ó tcrri· acuordo.
torio de los llercaoncs situada t Vtlilu.m par• :Una parte do
en la desembocadura del J~b•·o, los e~lilu ó infantorla ligera.
y llámada hoy 'fortosa. tt anluignani cra.n tos solda-
4
• ta Umpatal• : en aquel dos qu6 formaban dolaote de las
bempo t.guilas, y, por con1iguiente, al

© Biblioteca Nacional de España


236
¡>ost signa accepta •, equites cornua cinxere-.
Hasdrubal mediam aciem ' Hispanis firmat: in
cornibus, dextro Pcenos local, lrevo Afros mer-
cenariorumque auxilia equilnm : Numidas Pce-
norum peditibus, ceteros Afris pro cornibus ' -.
apponil. Nec orones Numidre in dextro locati
cornu, sed quibus, desullorum in modum, binos
trahontibus equos ínter acerrimam srepe pugna m
in recenlem equum ex fesso arma lis tronsultare
mos eral • : t anta volocilas ipsis , lumque docile
equorum genus est. Cum hoc modo inslrucli
s turenl, imperatorum ulr iusque partís haud fer-
me dispares spes eran t. Na m ne mullum quidem,
aut numero, aulgenere' militum, hi aut ílli pr re-
slabant. Militibus looge dispar animus erat. Ro-
manis enim, quanquam procul a patrio pugua-
renl, facile persuaserant duces, pro Italia atque
urbe Romana eos pugnare. !taque velut quibus
redilus in patriam eo discrimine pugnre vertere-
tur, obstinaverant animis, vincere aut morí ' .
Minus per tinaces viros habebal a llera acies. Na m
maxima pars Hispani eraut, qui vinci in Hispa-
nía, qua m victores in Italia m trahi , malebant.

frente do todo el ejó•·cito, q ue trantult(lre '""" trnl : Bino sol3·


diríg,o.n ellos con sus movimieu .. mento aquello• que, llevando dos
tos, imlicnndo ol avance ó la re· caballo•, salt~ban armaüo•, á
tirada. mnnera de ac,·OI.mta~t , y en lo
par1 p<»t 1ign,. acupt' : otra más recio do la polea. del caba-
,..
t
parto (do los ve lites) faé colo- llo rati~ado ca <1 combate, al que
cada dolri-• do lu águilas. llevabao do refrc!ICO.
2 r1tdlam acitm : el centro ' aul numtro nul Qflltrf : en el
del ojórcito, don do formaba la número ú calidad.
infanterfa que hoy llamamos do 1 /IJ?Uf rtlul quibcn redilu.t
Unra. in ptatrinm to di~riml1tt pug..a
J pro cornibu1 : para que )es ttrltrt'-"r, ob•till~r.-nrnt onfmilt"in-
sirvieran do naneo. cere tHI mt)ri : Por t.'nto, como
4 ud q1•ibu', detuft<Jrurn in Utl)• •i del éxito do aquella batalla de-
dum 1 bfno1 lrnl1 ~n tibu.s t.qUOJ in- pendiese para ellos la vuelta lL la
kr o.oerrimam s1.2pt p•tgnam in re- patria, hablan dccididameole re-
Ctnlem tquiU)\ tltJ (euo armalis ~uclto \'Cnccr 6 morjr.

© Biblioteca Nacional de España


l 237
Primo igitur concursu, cum vix pila conjecta
essent, retulit pedem media acies, mfereutibus-
que sese magno impetu Romanis terl?a vertit.
Nihilo segnins in cornibus prrelium fml. Bine '
Pcenus , hiuc Afer urget; et velut in circumven-
tos pHelio ancipiti pugnant. Sed cum in medium
tola jam coisset Romana acies, satis virium ad
dimovend<l hostium cornua • habuit. Ilaque.duo
diversa prrelia oraut : u troque' Romaui, ut qui,
pulsis tandom mediis •, et numero et robore Vlro-
rum pr::estarent, haud dubio supcrarunt. Magua
vis homiuum ibi occisa : et, uisi Hispani, vixdum
con serlo prrelio, La m effuse fugissent, perpauci
ex tola superfuissent acie. Equestris pugna uulla
admodum fuil; quia, simul iuclinatam mediam
aciem' hlauri Numidreque viderunt, extemplo
fuga effu~a uuda cornua, elephantis quoque prre
se aelis •, descruere. Et Hasdrubal, usque ad ul-
timum evrntum pugure mora tus, e media crede
cum paacis e[ugit. Castra Romani cepore atque
diripuere. Ea pugna, si qua dubia in Hispania
erant, Romanis adjunxit': Hasdrubalique non
modo in Il.aliam Lraducendi exercilus, sed ne
manendi quidom satis tulo in Hispaoia spem re-
liquit. Qure postqn<'m• lilteris Sc:1pionum Romre
vulgata suot , non la m victoria, qua m prohibilo
Hasdmbalis in llaliam transitu, lrelabaolur.
1 lline.. .. hfnc
.... : Por un que rctroeedla el centro.
lado 6 extremo .... por el otro .... ' tleplaanliJ q¡•oq•~t pro~n oc#1;
2 od dimot"tndo Aos fi~tm cor11ua: llevándose por delanto loe elo-
para quebrantar, u o~ligar a la !ant03.
retirada los nancos del enemigo. 7 Et1 pu:¡~ta, ,¡ qua. dubit~ in
• ulroqUf : en ambas batallas. Hi•pnnia '"'"', Romoni•t~djuntcif.:
• JIUlJII faNdem mediit : recha· aquella batalla decidió A faoor
zado 6 deshecho tl centro del de los Romanos, 6. cuantos huta
ej6rcito. entone.. hablan pormanoeido
' inclino:lam modlam atitrn: irreaolutoo en EapaOa.

© Biblioteca Nacional de España


238

u.
Ca. et P. Scipio misere pereunt C!lllliotis (ere
vero, 111ogna tx pm·te, ¡·esti exrrciiibus: rem
tuit L. Marcms eques Romantu .
Eadero resta te • in His pan ia, curo
ferroe nihi l adroodum meroorabile facturobiennio
consiliis • roagis qua m arm is, belluut gere esse t,
' Roroani iroperatores egressi hibe rnis copi retu r,
junx erun t. Ibi consiliu m advocalnm •, oron as con -
gue in unu m con gruerun t sen ten tire ; «qu ium -
1d locoruro, id modo actu m esso t, uL Hasando ad
lem tendentero in Italiam relin eren t; tem drub a-
id jaro agi, ut bell um in Hispauia tiui retupus esse
sati s ad id virium cred eban l accesisse •, r»: et
millia Celtiberorum ea hieme ad íHma excivigi nti
Tres exe rcilu s cran t. Has drub al Gisgonis ta tu '.
et Mag o, conjuuctis cast ris, quin que form filius
rum iter ah Romanis aber ant •. Propior e die-
milcaris fHius Has drub al, ve tus in Hisp eral Ha-
pera tor; ad urbe m nom ine Anilorgin exe ania im-
habebat. Euro volebant prius opprimi duc rcit um
man í, et spes eral sati s S);lperque ad id es Ro-
esse. Illa rest abat cura ' , no, ruso eo , viri uro
alte r Has drub al et Mago, in a vi os soll usperc ulsi
lesque recipientes sese , hell um extr ahe mon -
Opt1roum igit ur rati , divi sis bifariam rent •.
tolius sim ul Hispanire amplect i boll um, copiis,
ita ínte r
' Ailo 640 de la landación de dos en armas.
Rom a, ! 12 antes de Jesuc rieto. a qt•i~tqwl (ermc
2 dier~m ;,,. od
co1Uilli1 : con eslratagomn.s. Ro"HHJis obtr<Jnl : dislaban cinco
• Supl e: "'· jorn> das, ó estab an t. cinco jor- 1
.\1 tisa.l11 o.d id. eiri11m urtde- nadAS del ojórci to romano .
banl acc1.u'-'lf: y creían quo da-
ban un contingonle bastante po-
deroso pnrn esto objeto ....
' lila rulaba o cura: quedaba
•ólo el temor do que ....
8 bellum ea;tro.htrtf'll: prolo
n•
.1
-1
¡ od arma e.xcUaro : lc,anta- gason la guerra.

© Biblioteca Nacional de España


[ •
239
se diviserunt, ut P. Cornelius duas partes exer-
cilus Romanorum sociorumque adversus Maso-
nem duceret atque Hasdrubalem; Cn. Cornehus
..
cum ter tia parte veteris exercitus, Celliberis ad-
junctis, cum S:asdrubale Barcino bellum gereret.
Una profecti ambo duces exercitusque, Celliberis
prregredientibus, ad urbe m Anitorgin in con-
spectu hostium, dirimentcamne, ponunt castra.
Ibi Cu. Scipio curo quibus ante dictum est, sub-
stitit, et P. Scipio profectus ad destinatam belli
partero '.
Hasdrubal postquam animadvertit , exiguum
Romanum exercilum in castris, et spem omnem
in Celliberorum auxiliis esse, 'peritus omnis bar-
baricre , et prrecipue omnium earum gentium, in
~uibus per tot anuos militabat, -perfidire , focili
hngure commercio •, quum utraque castra plena
Hispanorum essent, per occulta colloquia • paci-
scitur magna mercedt~ • curo Celtiberorum prin-
cipibus, ut copias inde abducant. Nec atrox
visum facinus. Non eoim, ut in Romanos verte-
rent arma, agebatur •: et merces, quanta vel
pro bello satis esset, dabatur 1 , ne bellum gere-
rent: et quum quies ipsa, tu m reditus domum
fructusque videndi suos sua~ue , grata vulgo
eran t. !taque non ducibus facihus, qua m multi-
tudini persuasum est: simul ne metus quidem
ah Ro manis erat, quippe la m paucis, si vi re ti-
1
M dulinatam btUi (Mrtun: romano y cutagin65 ).
al punto donde debla hacer la 4 ptr occullo colloquio: por
guerra. medio de eotreviatas secrelaJ.
' El orden es: perilw omhb s paciJcifur magM tncrcfdt:
ptr(idi~ b<1rbar;txe ti prc:rciput ajusto ó pacta, pagándolo bien.
omni¡;m lf1rum gtnlium, e tc. fl Non enim.... agtbatur 1.d :
3 (acili lü1guce t.-omm4!rcio: va.. pues no so trataba do q uo....
li6ndose de In fácil comu niea- ' el mwc11, quonta 11d pro btllo
oión quo proporcionaba el idio- .ualit Ulll dabalur: y so les pa ..
1
ma (que hnblaban los espado les j¡aba lo núsmo que si hicieran
que militaban en loe campos 1& guerra

© Biblioteca Nacional de España


240
nerent'. Id quidem cavendum semper Romanis
J
ducibus eril, exemplaque bree vero pro docu-
mentis habenda, ne lta exlernis credanl anxiliis,
nt non plus sui roboris suarumque proprie virium
in caslris habeant. Sigois repente sublatis ', Cel-
liberi abeunt, nihil aliud , qurerentibus causam
obtestantibusque ut manerent, Romanis respon-
dentes, qua m domestico se avocari bello •. Sci-
pio, postquam socii nec precibus , nec vi retineri
poterao t, nec se aut parem sine illis hosti esse,
aut fratri rursus conjungi vidit posse, nec ullum
aliud sal uta re coosilium in promptu esse •, retro,
quanlum posset, cedere slatuit; in id omni cura
intentus, necubi hosti requo se ccmmitteret
loco •, qui, transgressus llumen, pro pe vesligiis
abeuntium insistebat.
Por eosdem dies P. Scipionem par terror, pe-
riculum majus ah novo hosle • urgebal. Masinissa
eratjuvenis, eo tempore socios Carthaginiensium
quem deinde clarum potentemque Romana fecit
amicitia. Js tum cum equilatu Numidarum et
advcnienti P. Scipioni occurrit, el deinde assidue
dies noclesque infeslus aderat ', u t non vagos
tanlum, procul a castris ligua tu m pabulatum-
' que progrcssos exciperet, sed ipsis obequitarct
caslris, inveclusque in medias srepe s tationes,
1 1ilium i~t J)r'Omptu
tirru•L no metuJ quidem 4b eue: y que por
Romanl1 fral, quipp• 111m pauci.t, el pl'onto no 86 le ocurría. re·
1i d rclintrtHI: a.demb que de solución alguM 1alvadora que
parte do los Romanos, puesto tomar.
quo eran tan poeoa, no temían s in id om~ti cura inl4~tlu.t, ,., ..
que J>O< rucrza les obligasen á cubi luuli ceqru> ., commilluet loco :
..§UiriOI. procurando eon todo cuidado no
Si'"it r•Pf"" tublalis: Po- presentarse on lugar ventajoso
oi~ndoso en marcha de repon!<>. para el enemigo.
J domeitico t1 atoeari btllo: • ab no.. ho•lo: do psrte de
que se retiraban de una guerra uo nuevo enemigo.
civil. ' in{uluJ adtro.&: so acercaba
6 nec ullum Aliud •alultJrt con· en son de guerra.

© Biblioteca Nacional de España


241
omnia ingenti tumullu Lurbaret. Noctibus quoque
srepe incursu repentino in porLis valloque trepi-
datum est: nec aut locus, aut tempus ullum va-
cuum a me tu ac sollicitudine erat Romanis: com-
pulsisquo iutra vallum, adempto rerum omnium
usu ', quum prope j usta obsidio esset, futura m-
que arctiorem cam appareret, si se Indibilis,
quem curo scptem millibus el quiugeulis Suesse-
tanorum adventare fama erat, Preuis conjunxis-
set; dux cautos et providens Scipio, victus
necessitatibus, teroerarium capit cousilium •, ut
nocte Indibili obvia m iret: et, quocumqueoccur-
risset loco •, prroliuro consereret. Relicto igi tur
modico prresidio in castris, prrepositoque T. Fon-
tejo legato, media nocte profectus, curo obviis
hostibus manus conseruit •. Agmina magis qua m
acies pugnabant • : superior tamen ut in tumul-
tuaria pugna, Roroanus era t. C::eterum et equites
Nu mid::e repente, quos fefellisse se dux ratus
eral, ab lateribus circumfusi • magnum terrorem
intulere. Contracto adversos Num1das certamiue
novo, tertius in super adveoit hostis, duces Preui,
assequuti ab tergo jam pugnantes; ancepsque
proolium Romanos cincumsteteraL ', incertos in
quem poLissimum hostem, qua m ve in parle m
conferti cruplionem facerent. Pugnanti horLanti-
que imperaLori et offerenti se ubi plurimus labor

.t odtmplo rtrum omnium utu : manos.


privados de todo. s Aqmina maqíJ quam atl'u pu..
2 14:mtrorium copil to"lilium: gnabanl: Peleaban mi\1 bien en
tom6 una resoluc16n desespe- pelotones quo on orden de bA·
rada. talla .
3 tt, quoc.umqu•oeturri11t1loeo: ' ab IDitril)uJ tirtum(u..ti : ro·
y donde quiera que lo oncon- deando por los costados.
true. ' Gnctp,tqtU pM"lium Romanos
• cum obriit ho1tib-ut marw.s eircum1ttt1rat: rcMnn por todas
conuruit: hllbicndo encontrado partas los Romanos doe batallas.
al eoomig~, vino con él á las
16

© Biblioteca Nacional de España


242
eral ', la tus dextrum lancea lrajicilur: cuneus-
que is bostium, qui in conferlos circa ducem
i mpetum fecera t ', ut exanimem labentem ex
equo Scipionem vidit, alacrcs gaudio cum da-
more per totam aciem nuntiant.es discurrunt, im-
peratorern Romanum cecidisse. Hrec pervagata
passim vox , ut el bostes haud dubie pro viclori-
bus, el Roma ni pro viclis esseut, fecit. Fuga
confestim ex acie, duce amisso , !icri ccepta est.
Ceterum ul ad erumpenüum iuter Numidas le-
viumque armorum alia auxilia haud diffici lis res
eral, 1ta effugere tantum equi tu m, requantium-
que equos velocitate peditum, vix polerant ' :ere·
sique propc piures in fuga, qua m in pugna , sunt.
Nec superfu1sset quisquam, ni prreci pili jam ad
vesperum die, nox intervenisset.
Haud segniler inde duces Pceni fortuna usi,
confcs tim e prrelio , vix necessaria quiete data
militibus, ad Hasdrubalem Hamilcaris cita tu m
agmen rapiuut •; non dubia spe •, quum juncti
essent, debella ri posse. Quo ubi est ven tu m, in ter
excrci tus ducesque , victoria recen ti )retos, gra -
tulatio ingeus facla, impera loro tan Lo cum omni
1
o(f•rrnli $e t~bi /)/ul"imt'·' l.abor por e~o mismo aponns J>Odfnn
1raL· preaeulfl ndo;;e 1•llt donde el huil· do tan numetoaa caballería
pclig•·o crn mnyor. y \lo In in ra.ntcría, quo en lige-
2 CIUitlt<f 1111 i1 reza ig ualaba A los caLallos.-
h?$tium qua m
cott{frJ.l,t circf1 ducm• imptlum fe· El orden M, po•· consiguiente :
ct~"OI: y o.quetla porción de ene· (.'tl<rmn ul r11' fr•tl httUJ difficUis
mi¡sos tlue, Corma..Jos tn lnán- (Id trumJttllÚIHU l1tl!!f tYumiJasa.lia•
gulo 1 acometieron á. los que ae que au~1:1li1• Drmorunt ltrfum: ;,,.e in¡
apu\abau en torno del general. poltralll t{{U1trt flutlr•m tt¡ullum
J Clt,rum ul od tnun~Rdum ptdllltmqut tq'HVIIium '1'~01 e'floci·
inlfr ,\'umiJtll ltrium11U ormorum laú.
calto dUtr'il•ll h lU 1 d•{/¡ci/1# rtt tml1 • lid lhudrubolttn Nl4~rn Ggmtn
il4 t{(ugtrt t.uttffJn tquitum1 ~u~n.­ rnpiunt: dirigen óllovan apresu-
l itH,.9UI tqCIOI rtlo>ciCatf pdilum, radamento d ejército adonde so
ola; pvltranl: Por 1o doma.,, como hallaba Uaadrubal.
no era muy dificil hacer una $ ~on dubio 'PI: en la soguri·
anlida por entro los Numidaa y dad do que ....
domAs tropas nuxiliaroa ligeras,

© Biblioteca Nacional de España


243
exercitu delelo, el altera m pro haud dubio ' pa-
rem victoriam exspectantes. Ad Romanos non-
duro quidem fama tanlre cladis perveneral; sed
mreslum quoddam silentinm eral, el tacita di vi-
.... natío; qualis jam prresap;ientibus a ni mis immi-
nentis mali esse sol e t. 1m pera lor i pse, pn:e ter-
quam quod ' ab sociis se deserlum, hostium
tanlum auctas copias sentiebat, conjectura eliam
el ralione ad suspicionem acceplre cladis, quam
ad ullam bonam spem, pronior era t. Quonam
modo enim Basd1·ubalem ac Magonem, nisi de-
functos suo bello •, sine certamine adducere exe¡·.
citum 11otuisse? Quomodo a.utem non obstitisse,
aut ab ter·go secutum frat¡·em? Ut si p}·ohibm·e,
quo rninus in unwn coirent et duces, et exercitus
hostiwn, non posset, i71se certe cum fr·ot¡·e con-
jungeret copias. His anxius curis id modo esse
sal u tare in prresens credebat, cedere in de, qua n-
tu m posset : et inde una nocte, ignaris host1bus,
et ob id quietis, aliquanlum emensus esl iler •.
Luce, ut senserunl profeclos hostes , prremissis
Numidis, qua m poleraul maximc cita lo ngmioo •
scqui creperunt: auto noclem assccuti Numidre,
nunc ah to rgo, nunc in latera incursautes. Cou·-
sislcro cropcruut, ac lutari agmeu quautum pos-
senl; lamen, tulo ut si mul pugnareut procedo-
renlque, Scipio I.Jortabatur, priusquam pt destres

- copire assequereolur.
Ceterum nuuc agendo , nuoc suslinendo
agroen •, quum aliquaudiu haud multum procedo-
X ' pr o houd dubio : con lo~n rtcoJ'J',ó alguna dJstaOCIA.
••§u•·idnd. ¡ qu<tua poltránl mna.imf citnto
1>•"4lltrqunm quod: además do agmfne: mtlrchando lo mf\s apro·
quo.... , au1·adnmonto posible.
S u id d4(UnCIOI lUO btllo: 81110 o t1u11c ('aewto, ,aune ,,,unen·
dcopuós de haber terminado la Jo a{lmttt.: ya haciendo o.vnnzar
guerra que llevaban entre manca. el ejóreilo, ya haciéndole bMit-
4 aUquanlum tlmMUJ ttl IJtr: ae en retirada.

© Biblioteca Nacional de España


244
retur 1 el nox jam instaret 1 revocat e prrelio suos
Scipio : et collectos in tumulum quemdam 1 non
quidem satis tu tu m (prresertim agmini perculso) 1
editiorem taro en quam cetera circa erant •, sub-
ducil. lbi primo, impedimeutis et equitatu in
mcdium receptis, circumdati pedites liaud diffi-
culler ímpetus incursantium Numidarum arce-
bant: dein postquam toto agmine .tres imperato-
res euro tribus justis exercitibus aderant, appa-
reba tque, parum armis ad tuendum locum sine
rounimento valituros esse; circumspectare atque
agitare dux crepit, si quo modo posset vallum
circum injicere •. Sed erat a deo nudus Lumulus el
asperi soll, ut nec virgulta vallo credendo 1 nec
terra ces pi ti faciendo aut ducendre fossre, aliive
u lli operi apta inveniri posset: nec natura quid-
quam satis arduum aut abscisum eraL 1 quod hosti
aditum ascensumve difficilem prreberet: omnia
fastigio leni subvexa •. Ut tamen aliquam imagi-
nero valli objicerent, clitellas illigatas oneribus,
velut struentes ad altitudinem solita m, circum-
dabant; cumulo sarci narum omnis generis obje-
c to, ubi ad moliendum clitelloo dcfucranl. Punici
exercitus postquam advenere, in Lumulum qui-
dem porfacile agmen erexere : rnunitionis vero
facies nova primo eos velut rniraculo quoda m
tcnuit ', quum duces undique vociforarontur:
Quid stat·ent, et non .Zudibl'ium illud, ?JÍX {eminis

1 pnr.ttrtirn agmini ptrculso : general Amirar en torno euyo, y


aobro todo parn un ejército que- t intentar ai do algdn modo so
brantado. podía levantar un vallado alre-
~ tditiortm t~m.-n qu1m «tutr dedor.
cirea er11nt: mM alto. sin embar... • omniB (cuti'}IO ftni IU~N.l''l :
go 1 quo lo• demA• alrededores. todo el terreno presentaba una
J circum.JptetaN alqlff O!)itare pendiente muy suave, por efecto
dUll1 catplt, 1i quo modo poutt oal- do la pcquoaa clevacion.
lum oit'Cum inJietf't : comenzó el s llnuíl : loa contuvo.

© Biblioteca Nacional de España


245
puerisve morandis saUs validurn •, distr·aher·ent
diriperentque? Cetptum hostem tener'i latente-m
post sarcinas. Bree contemptim duces increpa-
banl. Celerum neque transilire , neque mo1iri

- onera objecta , nec credere stipalas clitellas,


ipsisque obrutas sarciuis facile eral. Tardalis
diu curo amolita objecta onera armalis dedissent
viam , pluribusque id e m partibus fieret , capta
jam undique castra erant : pauci ab mul tis 1 per-
culsique a victoribus, passim credebantur. Magna
pa¡·s lamen militum 1 cum in propinquas refugis·
set silvas, in castra P. Scipionis, quib us T. Fon-
tej us lega tus prreeral 1 perfugeruot. Cn. Scipio-
nem alii in lumulo primo impelu hostium cresum
lradunl: alii cum paucis in propioquam caslris
lurrim perfugisse. Banc igni circumdatam, alque
ita exustis foribus, quas nulla moliri poluerunt
vi, captam; omnesque in tus cum ipso impera-
tora occisos. Anuo octavo, poslquam in Hlspa-
niam venerat Cu. Scipio, undetrigesimo die post
fra lris mortero, esl interfectus. Luctus ex morte
eorum non Romre major, quaro per tolaro Hispa-
nía m fuil . Quin apud cives partero doloris et
exercitus amissi, et aliena la provincia, et publica
lra heba t clades. Hispaui ipsos l ugebant deside-
raban tque duces. Cnreum taroen roa gis, quo diu-
tius prrefuerat iis, priorque et favorem occupa-
verat, et speciem justitire temperantireque Ro-
maure prirous dederat •.
Cum delctus exercitus amiss<eque Hispanire
viderunttn·, vir unus res perditas restituí t. Eral
in exercitu L. Marcius Sepliroi filius eques Ro-
' eiq, (tminil pttui,.-e moran · · liaqu: Ro m~rue primtH dt•ftra l:
dfl~atia rfJ-lf.lum : apenas IJastante y habla oiuo el primero que ha·
lucrlo pnra detener á mujeres y bla dado á conocer la justicia y
ojnos. moderación romanas.
2
tl •flfCifm iullili~ temperan-

© Biblioteca Nacional de España


246
manus, impiger juvenis, animiquo et iogeoii ali-
quanto, qua m pro fortuna in qua erat na tus, ma-
j oris •. Ad summam indolem • accesserat Cn. Sci-
pionis disciplina : sub qua per tot anuos orones
militire artes edoctus fuerat. Hic, el ex fuga
collectis mili tibus , et quibusdam de prresidiis
deduclis, haud coutemnendnm exercitum fece-
ra t ', junxeratque curo T. Fou tejo P. Scipionis
legato. Sed tantum prrest iLiL eques Romanus '
auclo ritate in ter milites atque honore , uL caslris
ciLra Iberum commuoiLis, quum duceru cxerci-
tuum comi Liis mili Laribus creari placuisset, su-
beunlcs alii aliis in custodiam valli slationes-
que •, don ce per omnes suffragium iret, ad L. Mar-
cium cuncli summam imperii delulerinl. Omne
iodo tero pus (exiguuro id fuit) muuieodis castris
conveheudisque comrocatibus consumptum ; et
omnia impcria milites, cum impigre, tu m baud-
quaquam abjccto animo, exsequabaulur. Cele-
rum postquam Hasdrubalem Gisgonis ', venieu-
tem ad reliquias belli deleudas ', lransisse !be-
tu m, eL appropinquare allatum csl, signu mque
pugore propositum ab novo duce' milites vide-
ru n t; recordnti, quos paulo ante imporalores
habuissen t, quibusque et ducibus , e Lcopiis freti
prodire ad p ugnam soliti csseut , ftere orones

• in.pigtr jue1nif , ti ing!nii


qw.
nlit¡u'lnll'l. IJU1m 1'"0 (ftrtrm'l in
diam r:alli llatiDIW$fJt'~ : sueedién..
dosc ó relevá-ndo!e unos á. otros
en la!! centintlu del vallado y en
...
tral "'''"', 111 ,¡.,.·,:joveo achvo
y <le m•)Ot taleulo ó ánimo d•l los cuerpot de guardia.
quo co rrt•poo.~la A la posición ' t;u¡ole: filium
en que haM:\ nactdo. 1 rmi11tt1m ad rdlquia.t btlli de-
2 Jll "uuun•1m indolem: A sus l,.dor: que ~enl• :\ pacificar el
relovanlea prcndu . pab, 6 á termiDI:\r la. guerra.
J la ·auJ 1'1.11lftmntn4umextrcilum 1 IÍ91U.UIIqUI rugn!B JJropoJitum
{ectral : hallfa. orgamzado un e~bJloe-n durt: y que el nuevo cau-
oj~rcilo no o.lc&procio~ le. dtllo •• diapoolo á dar la so6al
4 41dlltmtt~ <dil 1\liil {n CUilO- de la batalla.

© Biblioteca Nacional de España


247
repente et offensar e ca pita: et alii mauu!; ud cre-
lum leudere , deos incusao tes: alii slrali humi,
suum quisque nomioa lim ducem implora re : ne-
q:ue scdari lamenta tio poterat, oxcitant ibus cen-
turiooib us manipul ares , et ipso mulcent e et
increpan le Marcio ' , qt~id in mulieb1·es et inutües
se p1·ojecissent fletus polius , quam • ad tutandos
semet ipsos et t·empublicam secwm acz¡e¡·ent ani-
mas ' et ne inultos im11emto1·es suos jace1·e sine-
1'tmt: quum subito clamor tubarum que sonus
(jam coi m p1·ope vallum hostes erant) oxaudi-
tur. lo de , verso repon te in ira m luctu, d iscur-
rere nd arma : ac , vell ut acceusi rabie discur-
ruut ad portas, et in hostem negligeo ter aLque
iocompo site' veoieot em, incurrnu t. Extemp lo
im provisa res pavorem iucutil Pceuis : mirab un-
dique, unde tot hostes lam subi to exorti prope
deleto exercitu forent, uude tanta audacia , tanta
fiducia sui victis ac fu~atis •; quis imperat or
duobus Scipion ibus cres1s exstiliss et, quis ca-
stris prreesset, quis signum dedisse t •pugnre, ad
hrec tot taro necopin ala • primo omnium iucerti
s t upentes que referunt pedem : dein, ''al ida im-
pression e pulsi •, lerga vertunt. El aul fugien-
tium credes fceda fuisset, aut lemerar ius peri-
culosus que sequent ium ímpetus , ni Marcius
1
' 1 eA•rllt'lnlibw Clnt••rionibU1 ma- alientos, ó esrorz&r loa ánimos.
l nipular~! el irMo m • •le~n ll et in·
crlp!1nll Jfarcio: á pcur de quo
' tttgU 1en1-.er <Jiq''' incomposile:
conliado:t y en desorden.
u<tdc 11nl:l (l.udoci ~ l~nta {idu·
103 centuriones an1mabao á los i
soldados do sus manlpulos y do cia ni ricti1 oc {ug:tli.t : de dondo
quo ol mismo Mnrcto los hala· aquella ¡:ente vencida y deshe-
gaha y censurabn.. cha sa.cahn tanto valor y con-
~ q1,¡1l in muliebl'tl el iautilts 10 tia.nzl en 11f mismos.
Jlrojtci.utn~ fldul politu, qu'lm .... : 8 a 1 h11c tol tam necopinot<&:
el que 10 entregasen t\ lameutos en vista de todas eatat eircuaa..
inútilca y propios de mujeres, en t.ancias tan inesperadas.
vez do .... 7 ccJlidtJ impru~ion1 IJUI.Ji: re-
3 ocu•rent a:lllmo.t : recuperar chazados con vigoroso esfuerzo.

© Biblioteca Nacional de España


• 248
propere receptui dedisset signum, obsistensque
ad prima signa, quosdam et ipse relinens, con-
cita la m repressisset aciem. Inde in castra avidos
adhuc credisque et sanguinis rcduxit. Carthagi·
ni en ses, trepide primo ' ab hostium vallo acli •,
poslquam neminem insequi videruot, metu sub-
stitisse rali •, conlemplim rursus el sedato gradu
in castra habeunt. Par negligentia in castris
cuslodiendis fui t. Na m, elsi propinquus hostis
erat, lamen reliquias eum esse duorum exerci-
tunm ante paucos dies delelorum succunebat •.
Ob hoc curo omnia neglecla apud hostes essent,
expl~ratis iis 1 Marcius ad coosilium , prima
spec1e temerarmm mag1s qua m audax, ammum
adjecit, ul ' ultro castra hostium oppugnaret;
simul facilius esse ralus, uuius Hasdrubalis
expugnari castra, qua m, si se rursus tres exer-
citus ac tres duces juoxisseot , sua defendí:
simul aut, si successisset cceptis, receplurum se
afflictas res • : aut, si pulsus esset, lamen ullro
inferendo arma', conlemptum sui demplurum .
Ne lamen su bita res et nocturnus terror etiam
non sure forlunoo consilium p9rLurbaret, allo-
quendos adhortandosque sibi tmlites ralus, con-
cione advocata ita disseruit. Vel mea erga im-
1Jeratot·es nost1·os vivos mortl.tosque pietas , vel
p1·cesens omnium nostrwn, milites, fortuna fidem
1 primo: al principio. jecit , ul •.•. : tomó In. re8oluci6n
' acli: rechazados. do ....
' mdu 1Ub$lili.JJI roli ; pen- t dmt•l ('Ud J{ IU«tiÍIUI taplil,
aando ó cayendo en la cuenta de rctplurvutlf nffllcl~tl ru: aderná.s,
que hablan pagado tributo al de que ei aalla bieo la empresa.,
miedo, óBO hablan dejadoioOuir babrl> él levanlado do la potlra-
por el miedo. ción en que 10 hollaban las cosas
4 rtliqu(tareum use duorum u;¡e,.. do loe Romanoa.
citum.... ,l,orttr!fbol : pensaban 7 u.Uro inftrtttdo armG: atre-
que aquel (enemigo) era resto• viéndose A máa do lo que podla
de dos ejércitoa. esperarse.
s ad oon.tilium .... onimum ad-o

© Biblioteca Nacional de España


249
cuivis {acere potest, mihi hoc imperiu m, ut arn-
plum judicio vestt·o , ita re ipsa gmve ac sollici-
tttm esse •. Quo enim tempore •, t~isi metus man·o-
,·em obstupe{aceret, vix ita compos mei essem, ut
aliqua solatia inveni1•e cegro animo • possem;

'
cogor vestram omnium vicem, quod di{{icillimum
in lucltt est, unus consulere •; et ne tum qui-
dem •, ubi , quonam modo has reliquias duorum
exercitu um patriaJ conse1·vare possim, cogitan-
dum est, ave1·te1'e animum ab ll$Siduo mrerore
ltoet •. Prcesto est enim acerba memori a, et Sci·
piones me ambo dies noctesque curis insomnis-
que agitant , et excitan t sccpe so m no ; nett se,
neu invictos pe¡• octo annos in his terris milites
suos, commilitones vestros, neu t·empublicam pa-
tiat· inultam , et suam disciplinum suaqtte insti·
tuta sequi jubent; et , ut impedí s vivorum nemo
obedientiot· me ww {uer·it, ita post mortem suam,
qttad quaque in re {act1wos illos {uisse maxime
censectm, id optimttm ducet·e vos qtwque velim ,
müites ; non lamentis lacrymi sque tamqtta m ex-
stinctos p1·oseqtti ' (vivunt vigentque {ama rerum
gestant m) , secl , quotiescumque occut·¡·et ?ne-
moria ill01·um, velut si adhot·tantes signum-
que dantes vídeatis eos, ita p1·celia ini1·e. Nec
alía pro{ecto species, hestet·no die oculis animis-
que vestris oblata, ?nemorabile illttd edidit p1·ce-

1 mihi hoc imptriauu ul amplum bulado eepfritu.


jw.lielo ttulro 1 ita ,., ÍPJll grau ar ' eogor c:Uimnl 0,11níum fti..
tollicflam tul: puesto que me ha· c.:m... unut coMultrl : véomo
béis concedido po•· vuestro su- obligado :\ procurar yo solo por
fragio unn autoridad ein lfmitcs, la suorto do todos vosotl·os.
por eao mismo es para mf mAs ' Elordcu es:~tn<qufd•mtum
~· y llena de cuidados. ubi CO!Jitantfu,n nt t¡uonam modo
2
Quo mim tnnport : Pues on pouim, otc.
el momooto mismo on que .... • libel: puedo.
3 UIQrO animo : para mi ald .. Suple: celim.

© Biblioteca Nacional de España


250 · J
lium ' , quo documentuni dedisUs • hostibus , non
cum Scipionibus exstinctum esse nomen Roma-
num , et, cujus populi vis atque vidt~s non obruta
sit Cannensi clade , ex 0!7lni 1»·o{ecto .~cevitia {O?··
tunce eme1·szwam esse. N~mc , quía tantttm ausi
estis sponte vest1·a , experi1·i libet ' , quantt~m
audeatis duce vestro auctm·e •. Non enim hesterno
die , cum signum t·ecnptui dedi seq uentibus effttse
vobis tut·batum hostem, ft·angere audac iam ve-
stram , sed di({er1·e in majorern glot·iam atque
oppo,·ttmita tem, volui : ttt postmodo pr·ceparati
incautos •, a1•mati inet·mes atque etiam sopi-tos,
pet· occasionem aggredi possetis. Nec hujus oc·
casionis spem, milites . {orLe te mere , sed ex 1·e
ipsa conceptam habeo •. A vobis quoque pro{ecto,
si quis qucc1·at , quonam modo pctuci a multis,
victi a vicLoribt~s cast''" tutati sitis, nihil aliud
respondeatis, quwn id ipsum timentes vos onmia
et,operibus fil•ma ta hrtfntisse , et ipsos paratos iñ·
stnec tosque {uisse. Et ita se 1·es habet '. Ad id,
quod , ne timeatw· {o1·tu na {acit , mini me tuti
sunt homines • : quía , quod neglexeris , incau
twn atque apert um habeas. Nihil omniu m nunc-
minu s metuu nt hostes, quam tte obsessi modo ipsi
atque oppugnati c"stra Stta ult1·o oppugnemus.
Audcamus quod credi non polcst ausu1·os nos. Eo
• Nec olía ,,,·o{tclo .c¡Jtcit.' hr· nerul.
•lfrno die oculi-1 animit?W-' tttlr;, & inco!fiOI : desprevenidos.
oblata memorcabil• illu:J ditlit pre· '
lium: Po es que no otra cosa que
l ptm... . ctmctplom habto:
abrigo la C.!!pcr11 nza.
su ima~en , quo se vioo á vut>8· 1 ta ita 11 "' lta.lul: Y as( e•
tra! mtentea y !e reprodujo anto. b .. rdad.
vuestros ojoo, fué quien dió • Ad i-1, quo!f nt tirntatur for-
aquella memora ble batalla. tuna (ac il, minime luti ltlltl homf·
' docume,.tum dtJí.dll: pro· 111U:los hombres no loman pro-
b..teia. . caución alguna contta aquello
s <JOpfrirl lilifl:quiero probar. q oo la fortuna haee que uo so
• dut:f' r.e1tro nuct4r• : sJguien- tema.
do lao órdo n o~ de vuestro ge·

© Biblioteca Nacional de España


251
ipso, quod di(ficillimum videtur, {acillimum erit.
Tertia vigilia noctis silenti agmine • ducam vos.
Explo1·atum lUilJeo • , non vigiliarum o1·dinem,
non stationes j ztstas esse. Clamo1· in portis audi·
tus et 1n-imus im1Jetus castra ceperit. Tum inter
l01'1Jidos somno, paventesque ad necopinatum tu·
mttlturn, et inermes in cubilibtts suis opp1·essos,
illa ccedes edattw ', a qua vos hesterno die revoca-
tos O!gre {erebatis. Scio, audax vider'i consilium:
sed in 1·ebzts as-pe1·is et lenui spe fm·tissima
quceque consilia t utissima szmt •: quía, si in oc·
casionis momento, cujus p1·cetervolat opp01·tuni-
tas. czmctatus 1>aulwn {uel'is , nequidquam moa;
omissam quceras. Umts exercitus in p1·opinguo
esta : duo lwud p1·ocul absunt. Nwzc aggredienti-
bus spes aliqua est : et jam tentastis vestras atque
illot·um vires. Si diem p¡··oferimus, et heste1·nce
el'ttptionis {amam contemni desie1·imus •, perictt-
lum est ne 1 omnes dztces , omnes copice conve·
niant. Tt·es deinde duces, tt·es exe1·citus sustinebi·
mus' hostium, quos Cn. Scipio incolumi exercitu
non sustinuit? Ut dividendo COJ>ias perie1·e duces
nostt'i , itct sepa1·ati ae divisi opprimi possunt
hostes. A lía belli gerencli vin nulla est. P1·oinde
nihil, p¡·cete1· noctis p1·o:x;imce opp01·tunitatem,
exs2lectemus. lte, Deis bene juvantibus, co,·po1·a
czwatc , ut integl'i vigentesqtte eodem animo in
cast1·a hostium írrwnpati.~, quo tttlati estis. L:eli

, 1
1iltntl agmi"a : marchando
en orocn de batalla, !"'ro en ai.
leoeio.
' F.a:plorowm hablo: S6 do
eioncin cierta.
temerarias resolucionea son tu
mú acertadas.
1 i ll propinqw> ut: catA eerca.
• ti lw:ttrn~ truplioni• {a man.
conftmni dt(ie.rimut: y dejn mo~
l lllcsm cmJe1 edatur: hégaso que se pl'l!!e la impresión do la
aquella mntaoza. salida de ayer.
• in r.tbut a(JleTi~ d lettui &fi" 1 J)llriCIIIWn tl l 111! . ... ! COfl'C."
(ortiuim.f' qu!tfiUil coruilia luli.u f· mos el peligro de que .. ..
mG tune: en las situaciones di- (1 '"'lintbimU-': haremoa rront•.
Hail61 y detesfl<'radae , laa mAl!

© Biblioteca Nacional de España


252
et audiere ah novo duce nov um con
quo aud aciu s erat 1 magis placebat. Relisiliu quu
m 1 et1
expediendis arm is et curatione corp m die1
sum ptum : et major pars noctis quietiorum data
con -
Qua rla vigilia movere. est.
Era nt ultr a proxima castra sex mill
vallo dist antes alire copire Prenorumium 1
inte r-
• Va !lis
cav.a inte rera t1 condensa arl>Oribus. In huju
medio ferme spatio cohors Romana arte ssilv re
abd ilu r ' 1 et equi tes . lla med io itinere inte Pun ica
ceterre copire sile nti agm iue ad proximo rcepto,
duc tre. Et 1 curo statio null a pro portis s hostes
in vallo custodire esse nt, velu t in sua•, neque
nullo u squ am obsi sten te, penetravere . In cast ra,
can unt ', et tollitur clam or. Pars sem de signa
hostes cood unt: pars igne s casi s stra meuisomnos
tectis injic iunt • : pars port as occu pan to arido
fugam inte rclu dan t. Hostes sim ulig ois, t 1 ut
credes, velu t aliena tos sens ibus , nec clamor,
. nec providere quid qua m sinunl. Iociclunaud ire,
mes inte r cate rvas arm ator um ; alii ruut iner -
por tas, alii obsrepti s itine ribu s sup er nt ac.l
sali nut : et 1 ut quis que e vasera t ' , prot vall um
cast ra altera fug iunt : uhi ah coh orte et equ inus ad
ex oc culto proc urre ntib us circ um ven ti, itibu s
ad unu m omnes sun t. Quamquam , etia mcrosique
ex ea credo effu giss et, adeo rapt im, capl si quis
ribu s cast ris 1 in altera tran scursum cast is prio-
ra ah
• 1:-:rant ultra- pro.:t:ima callrn • 1fona canun t: suenan lns
$ON milliu m inlt rvallo tli#oM11 olía~
trompotns.
tOJi'iat Panor um :
Seis milla . mU S pou igrtts casif 1/N.m tn/0
alláde l camp amen to más próximo arido ler.ti& itJjidr mt: otrosarrojnn
acam paban otras tropas car&agi·
a osas.
2
teM ó eatopna encen didas á
b.\rracafl de los soldados ,
1••
¡u•
abdilu r: se emboscó. c•tn~an eu~icrtas do
J cutn llálio tu~lla pro
porli•
paja ú IO·
(m<l }: no habiendo retén ó guar-
ju secas.
• el, t4l quitq utfoa t6ral : y á
din algun a delan te do las puertas. medid a que iban eoeapando.

© Biblioteca Nacional de España


259
Romanis est ', ut prrevenire nuntius cladis non
posset. Ibi vero quo loogius ah hoste aberant , et
quia sub lucem pabulatum , ligua tu m , eL prreda-
tum quidam dilapsi fuerant, neglecta magis
omnia ac soluta in venere; arma tantum in sta-
tionibus posita ; milites inermes, aut humi se-
dentes accubanlesque , aut obambulantes ante
vallum portasque. Curo his taro securis solutis-
que Roma ni, calientes' adhuc ah recen ti pugna,
ferocesque victoria', prrelium ineunt •. Iluque
nequaquam resistí in portis potuit. Io Lra portas,
concursu ex totis castris ad priroum clamorem
et tumulturo, facto ', atrox prrelium oritur;
diuque lenuissent •, ni cruenta scuta Roma-
norum visa, indicium alterius cladis Preois,
atque inde pavorem injecissent. Hic terror in
fugam averlit orones': effusique, qua iler est •,
nisi quos credes oppressit, exuuntur castris •.
Ita nocte ac die bina castra hoslium expugna la
ductu L. Marcii ••. Ad triginta septem millia
hostium cresa, auctor est Claudius • ', qui anuales
Acilianos ex Grreco in Lalinum sermonem vertit;
captos ad mille octingentos triginta: prredam
ingentem partam : in ea fuisse clipeum argen-

t ad'o rapllm 1 capti1 prir)ribut G tliuq''' tenuiuenl: y lo hu ..


caJlril, in allf1'4 li'<Jincur&um ca· bicran sostenido mucho tiempo
.tlr<J al) Romani• 111 . ... : después (el combate) .
de tomado el campamento mis 7 in (111am aurlil omnu : puso
próximo , marchnron al otro tan á todos en fuga, 6 hizo que to-
rá~idamentc los Rl>mano•.... dos huyeran.
colúttltt: enardecidos. • tf{uJiqru, qut~ it1r IJI: 1 CS·
S (trocuqut eirt;Jrio : y eova- capando por donde pudieron.
lcotonadoteoo lll victoria. ' e.:ruunlur cculril : les rueron
• pNUwm lne.tlftl: vienen á tomados loa reales.
laa maoo~. " du<lu L. Jfartll: A las órde-
5 conrur1w t.l) lOIÍI C<Uiri• ad nes, ó bajo la dirección do
primum cla.moNm ti lumullum, L. Marcio.
(G<Io:habiendo Mudido toda la u auclor t.t& Claudiu1 : dice

-- gente del campamento cuando


ompozó la griterfa y el desorden.
Claudio, ó sea Quinto ()taudio
Cuadrigario.

© Biblioteca Nacional de España


254
teum pond o cent um trigi nta octo •, cum imag
Barc ini Has drub alis. Vale rius Anti as una ine •
Mag onis capt a trad il, sept em mill ia cresacast ra
tium : altero prrel io, erup tion e pugn atur hos-
Has drub ale : decoro roillia occi sa, quat uoro curo
trec ento s trigi nta capt os . Piso quin que roillia .~

hom inu1.0, quum Mago cede n tes u ostro s mill ia


sequeret ur , creso ex insid iis scrib it. Apu d effuse
mag nuro nom en Marcii ducis es t. El verre omn es
ejus etiam roira cula addu nt : flammaro ei glorire
naul i fusaro e ca pite , sine ipsi us sens u, concio-
mag no pavo re circ uros taut ium roili turo : curo
meu tum que victorire ejus de Preu is •, usqu u- mon
ince nsum Cap iloli um , fuiss e in temp lo clip e ad
eum
Marciuro appellaLum , curo ima~ine Hasd ruba ,
Quietre dein de aliq uand iu in H1spania res lis.
utris que, post tant as acce ptas invi cem illatfuer e,
clad es, cunc tant ibus peri culu m su roro re asqu e
facere •. reru ro

III.
P. Scipio P. Filius r¡ui in Hispcmia ceciderat, uno
die 110~-am
Clwlha!)intm u:pugna t •.

In Hisp ania prin cipio veri s P. Scip io,


deducLis ', cvocutisq ue edic to Tarr aconeronavi bus
raro auxi liis , clas sew oner aria sqne osliu socio-
lberi flum inis pela re jube l. Eodero legiom inde
nes ex

' pondo ctnlum triai,.ea odo: rie.ulum tumm~ rtrt~m (octrt : pro-
c¡uo pesaba cien lo lrcinl a y ocho cunmdo cada cual CVJiar en lo
hbra.s rom :mas. po•iLio el jugar el lodo por el todo.
2
~••n ímagin•: con el relrato. s Año 5\2 do la fundación
3 ~ictorlcÓ tSjut ds Pani.s: de do Roma , ~ 10 ~u los do In veni-
aquella victoria alcanzada con- da do N. S. J. C.
Ira los Carl agio -. ' nocibu1 ded•ca• : botadas al
4 ulrilqt H; .... cunclnnlibul fJI• ugua las uav~s.

© Biblioteca Nacional de España


... 255
bibern is convenire cum jussis set, ipse cum quin-
que millibus sociorum ab Tarracone profeclus ad
exerci tum est '. Quo cum veniss el, alloquendos
maxim e vctere s milite s, qui tan lis superf uerant
cladib us, ratus, caucione advoc ata, ita disser uit .
.... Nema ante me novus imperat01· militib us suis
prius, quam aper·a eat"'Um usus esset •, gratia s
age¡·e ju1·e a e me1 ·ito potuit. iiie vobis pl'it~s, qua m
p1·ovinciam aut castra vide1·em, obligavit {OI·tu-
na : pdmm n, qt,od ea pietate e1·ga patrem pa-
troumque meum vivos nw1·tuosque {uistis •:
deinde , qttod amissam tanta clade p1·ovincice
possessionem, integ?Ytm, et populo Romano et
successo1·i mihi, virtut e vestra obtinttistis. Sed
cwnja m Denignitale Dewn icl pa1·emus atque aga-
mus •, non ut ipsi manecmms in Hispa nia, sed ne
Pami manea nt, nec p1·o t•ipa lbe1·i stantes a1·cea-
m us trcmsi tu hostes ; sed ut ult'1·o t·t·anseamus
trans{ eramttsque bellttm; vereor , ne cuí vestrtt m
majus id audctciusque consil ium, quam aut pro
memo ria cladiw n ntt11e1· acceptw·wn, ctut • p1·o
cetate mea, videat ur. Adver·sw pugnce in Hispa -
nia nullittS in cmimo, quam meo, minus oblite-
rad possunt: quippe cuí patm· el patrttu s , intra
trigint a dierttrn spatin m, ttt alius supe¡· crliud C!t-
mu/a¡·etut· (amUire nost1·re funus, inte¡·fecti sunt.
Sed ut {amilial'is 21ame o1·bitas ac solitudo fratk

• pro(~lflt n 1 t..:rt~ilum nl: pué1 de muertos.


marchó a i'Oncrso al frente del {¡ ruartmu• ol?ut ngamus: no9
ojóreito. preparemos y d1apongamoa.
2
tulle.... 'IW•m optra. eorum tnojul audaCÍIIJ'Iue....
t q~m
w.tu tud: antts que hu!,iera ex- au' f'T4 mtmoríG cllldium n.. pu
perimen tado ou&) uda. occeptarum, au.t ..... , cte.: empct\o
3 pr;mum, quod ta pietal.e trqa. más granuo y atrovido do lo que
palrlln potruwnq ut mtum tle-0.1 tnor- requiere n, ya el recuerdo do lns
tuo.sqw (uiltU: primero por la derrotas recientemente aurridu,
veneración quo habéis tenido á ya, etc.
mi padre y lfo en vida y deo-

© Biblioteca Nacional de España


256
git animum , ita 1Jublica cum fortuna tum vi?'•
tus desperare de summa rerum prohibet. Ea fato
quodam data nobis sors est, ut magnis omnibus
bellis V"icti 'lricerimus. Vetet·a omitto, Por·senam ,
Gallos, Samnit~s: a Punicis bellis incipiam : Quot
classes, quot duces, qttot exercitus p1•im·e bello ~
amissi sunt~ Jam qttid hoc bello memorem ?'
Omnibtts aut ipse a(fui cladibus : aut, quibus ab-
fui, maxime unus omnium eas sensi. 'J!rebia,
'J!rasimenus, Can na:, quid alittd sun t, quam mo-
numenta occisO?'ttm exe1·cituum consulumque
Romanorum? A dde de(j'ectionem ltalice, Sicilice
majoris partís, Sat·dinice. Adde ultimum ter¡·o-
rem ac pav01·em, castra Punica inter· Anienem •
et momia Romana pos ita, et visum p1·ope in par-
tís victorem ilannibalem. ln hac ?"Uina rerttm •
stetit tma integra atque immobilís V"irtus populi
Romani. Hcec omnia st?·ata humi erexit ac su-
stulit. Vos omnium JJI'imi, milites, post Cannen-
sem cladem vadentiHasdrubalíad Alpes ltaliam-
que qui si se cum (rat1·e conjunxisset, nullum
jam nomen esset populi Roman·i •, ductu attspi-
cioque patt·is mei obstitistis. Et lu:e secundte 1·es
illas adversas sustinue1-unt •. N une, benignitate
Dettm , omnia sectmda , prospe1·a, in dies lcetiora
ac meliora in llalia Siciliaque gertmttw •. In Si-
cilia Syracusce ', Agrigent um captum, pulsi tota
ínsula lwstes, 1·eceptaqtte pt·ovincia in ditione

• qe;id hoc béllo mtmortm?: puli ROJMní: no existiría ya ni


¿para quó he de recordar loa el nombre del pueblo romano.
aeontocimientos que se ban rea· ' .sualinutrunt: contrape.taron.
lizado en esta guerra •r G omnia .... in tlitt IO!Iiorll t'lC
2 Rro de
Italia , llamado hoy mtllortJ in ll<diCJ Siciliaqus !Jtrlm•
Teveron. . tur: todas las cosas van cada dla
3 In ac ruinarl!rum: En esta m~s en augo y por mejor cami-
eituación lan angustiosa. no en Italia y Sicilia.
• ftullum jam "oi'Mn u.ut po-
' Suple: capl<lt '""'·

© Biblioteca Nacional de España


257
populi Romani est 1• In
Italia A rpi recepti, Capua
capta. lte,. omne ab urbe Rolíla tt·epida fuga
emensus Jlmmibal, in ea:tremum angulum ag1·i
Brt,Lii compulsus , nihil jam majus precattw
Deos •, quam incolumi cede1·c atque abil·e ex ho-
stiwn te¡·¡·a liceat. Quid igitUI' minuscónvenia(•,
milites, quam, cum alire sur1e1· alias clades cumu-
lat·entut·, ac Dii prope ipsi cmn Hannibalestat·ent
vos hic cumpa1·entibus rneis ( requenttw enim etiam·
honore nom'inis) sustinuisse labcmtem f'o ¡•tunam
130puli Romani, nunc eosclem, quía ill-ic omnia
secundct treta que sunt , animis de(icere? Nwpet·
quoque quce acciderunt, utinwn tam sine meo
lucttt quam ve.~t1·o tt·ansiisent! Nunc dii immor-
tales impe¡·ii Romani p1·cesides •, qui centttt·iis
omnibus, ut mihi impedum jube1·ent dari , {ue¡·e
auct01·es, iidem auguriis auspiciisque , et per
noctw-nos etiam visus omnia lreta ac p1·ospe1·a
pm·tendunt. Animus qtwque meus, m aximus
mihi ad hoc tempus vates, prresagit , nost1·am
Hispaniam esse : brevi ea:tor1·e hinc omnc Puni-
cum nomen, ma1·ia te1·rasque {ruda fuga imple-
turum. Quod mens sua sponte divinal , idem
subficit ratiiJ • haud fallax. Vexctti ab i'is socii
nostram fidem pe1· legatos implm·ant. 'l';·es duces
disc1·epantes, 7Jl'Ope ut defecerint alii ab aliis ,
tri{a'r iam exercitum in d·iversissimas 1·egiones
distt·axere. Eadem in illos ingruit fortuna •, qttce
nuper· nos a{{lixit. Nam et deser·zmtur ab sociis,

..provincia
1
,.,,.u t!Omotida A la autori-
1Wiplaf1ul pror:lttcitJ in dilio·
Ro... ni .., : ha sido la
.U.t .... ? : 1. Hay cosa n>ls incom-
prensible Y...
• prouidu : proleciOrco.
dad del puoi>IO mmano. s ld•m tubjiclt ratio : eso nlis·
' nihil Jom mfJjur precatur mo intpira la razón.
D••" lo q uo eon
pide á l oa Diosoa.
mis empeño & Eo4tm i~ illo• ingru/4 forfu~ta:
Cl!poloa la misma euorte.
3 Quit.l i(IIIIJI' mirm.1 conH-
17

© Biblioteca Nacional de España


258
ut prius ab Celtiberis nos 1 et didu:ve1·e exercüus;
quce patri patruoq·u e meo causa exitii fuít. Nec
discordia intestimt coire eos in ttnum sinei 4U!que 1

singuli nobis 1·esistere poterunt. Vos modo, mili-


tes, (ave te 1Wtitini Scipionum , soboli ímpe1·ato-
,·um vesti'OI'ltút , 1:elttt accisis ,·ecrescenti sti1·pi-
bus 1 • Agite, milites t·etel·es 1 novum exm·citum
novumque ducern t1·aducite lben1m 1 t1·aducite in
te1·ras cum mttltis fol'tibus (acNs scepe a vobis
pe1·arvatas •. B·,·e'll'i (aciam, 11t quemodmodum
nunc no.~citatis in me patris jJatndque sirnilitu·
dinem o1·is vultusque, et l'ineamenlct co1·poris; ita
ingen'ii 1 fidei, vit·tutisque acl e:rempltm• expres-
sam e{figiem vobis 1·eddctm, cwt 1·evixisse, aut
t·enatmn sibi quisque Scipionent imperatorem
dicat.
Hnc oratione accensis mililum animis, relicto
ad prresidium re~ionis ej us • M. Silano, cum tri-
bus millibus ped1tum et trecentis equilibus cet.e-
rns omnes copias ( erant nulem viginti quinque
millia pedilum, duo millia et quingcnli cquites)
Iberum trnjecit. Ibi, quibusdam suadcntibus, ut,
quoniam iu tres 'lam diversas regiones disces-
sisscnl Pnnici exerci tus •, proximum oggredere-
Lur, pericnlum csse ratus 1 ne eo facto in unum
omnes contraheret, nec par es soL m1us to t exer-

' Vo.• morlo, miUI". (a~k no- hat.31ia.!.


mil•i Sripit•n,,m , 1I)001i irnperato- J trd /)rCIIÍCiilun 't!JÍOnis t}w:
""" re.drorum, ulul areiti• r~e· para. gunrneeer aquella región.
'""li 1/irpi~ut : Ahora vosotros, 4 El uno mandado por As-
aoldado•, honrad el nom~re de drdbal. hi¡o do ;\mflear, ..taba
los Bici piones en el descendiente en lu inmedineiones de Sa·
do vuestro! generales,eomo vá,s.. fZUDIO ; el otro, mandado por
tago que renace después de cor· Magón , utaiJa cerco del Ctulu.-
tado el tronco. lends Solltu , en Sierra Morena;
' ltrrdt cuna nwUi1 {orlibut (ff .. y el tcrctro, A lu órdenes de
ciÍI ltJipt a e·obi1 ptru.grottu: tie- Asdrubal, hijo dcGis¡¡ón, acam-
rras quo l..antaeveeeshabéis reco- ¡>aba en tu mmedoaciones de
rrido •cmbrAndolas do gloriosas Cadiz.

© Biblioteca Nacional de España


259
citibus, Cartbaginem Novam inlcrim oppugnare
statuil; urbem cum ipsam opulenta m suis opi-
bus, tum boslium omoi bellico apparalu pletnnn
( ibi arma, ibi pecunia, ibi totius H il-J!<lllire obs¡ -
aes erant); sitam prrelerea cum opporluue ad
trajicicndum in A fri ca m, tu m s u per pvrlum satis
ampl um quantrevis classi •, el JJcscio un un u m
in His pauire orn, qua nostro adjacct mari ' .
Nemo omnium, qu o iretnr, scicbnt, prretcr C. Lre-
lium, Is , class(~ circummissus , ita moderari eur-
sum naviurn jussus eral, ul coclcm tcmpore
exercilus osteucleretur, el classis portum intru-
rel. Scptimo d ie ab Ibero Carthagincm veulum
est sirnul terra ma rique. Cas tra ab regi one m·his,
qua in septentriooem versa est, posita : his ab
tergo (nam frons • natura Luta erat) vallum obje-
clum. Cetcrum sita Cartbago sic est. Sinus est
maris media fere Hispanire ora, maxirue Africo
vento opposilus ', et quingentos passus iulrorsus
retractus, paululo plus passuum in laliluclinem
pateos . Hujus in ostio sinus parva ínsula objccla
ab alto portu m ab omn ibus ' 'eutis, prrolcrquam
Africo, tul u m facil. Ab intimo si u u pcuiusula
excurril, tutnulus is ipse, in quo coutli tn urbs
esL, ab orLu solis et a meridic ciucla ma ri: ab
occasu stagnum claudi t, paulum e l atl scplen-
t rionem fusum; inccrlre al titudinis , ulcumque
exresluat aut deficit mare •. Coutine11ti urbem

í ' quant""lt claul: parn una es· a~ tergo 6igninca la p3rto opuee•
cundrs, por numerosa quo fue:-a.
t in l lltpanl" hor<l, 41111 nollro
la, que estaba, por consigu1ento,
más lej"' de la ciud•d. 1
odj<WI morl : en la co•ta del ' .A(riM rt•Uooppotitut· oput$-
mar Mediterrlnco.-Los Roma- to al viento ~.-0. que en el
nos llamoban al Mediterráceo Mediterrácto oopl3 Jet Afriea.
Nn rt rtOII,.um. S. lli"'U'Irtl <JltiluJinlt 1 Ult"flmt}UI
• ( roru :la J>&rto del eam- t.rm.tlU'l' out drficil m u e : do pro·
pan>onto que miraba A la ciudad luodid>d poco eooslontc 1 según
y csluba ll'U ceret1 do ella, como el Oujo ó reflujo del mAr.

© Biblioteca Nacional de España


260
jugum duceutos fere et quinquaginta passus pa-
teos coojungit. Unde curo tam parvi operis mu-
nitio t:sset, non objecit vallum imperator Ro-
rnan us : seu fiduciarn hosti superbe osten lans 1
sive ut subeuuti srepe ad mrenia urbis recursos
paterel.
Cetera 1 qure munienda eran l 1 curo perfecissel 1
naves eliarn in porlu 1 velut maritimarn quoque
ostenta os obsidiouern 1 instruxi L: circum vcctus-
que classem , cum monuisset prrefectos navium 1
ut v ig ilias nocturnas intenti servarent, omuia
ubique primo obsess um hostem cona ri 1 : regres-
sus iu castra ' 1 ut consilii sui rationem 1 quod ah
urbe potissimum oppugnanda bellum orsus csset1
militibus osleuderet, el spem potiundre cohortau-
do faceret, concione advocata 1 ita disseruit. Ad
u1·bem wutm oppugnandum si quis vos adductos
c1•edit, is, magis operis vest1·i, quam emolumenti
1•ationem exactam, milites, habet •. Oppugnal>itis
enim ve¡·e ,u;enia unius ttt·bis, sed in una urbe
universam ceperitis Hispaniam. Hic sunt obsides
omnium nobilittm, 1·egum, populorumqu e : qui si-
mul in potestate vestra e1·unt, extemplo omnia,
quce nunc sub Ca,·thaginiensibus · sunt , in ditio-
nem t1·adent. Hic pectmict omnis ostium , sine
qua neque illi gm·ere bellwn possunt , qttippe qui
me1·cencwios exercitus alant , et quce nol>is maxi-
mo usui ad conciliandos an'imos bat·barorum e1'it.
H ic tormenta, a1·ma, a1·mamenta 1 et omnis appa- ..
1 omnia u'Jíquf prim.o ob.stJ.tWI'l bdltm• ob urb1 OJ)P"gnandtJ ~ d CO·
hO!ltm. CfHIMi : CtUC al principio J¡orlflndo fncertt spem poti11ndi.
del asedio los eitoudos harían en S i1 , ma(Jit optri~ v•~lrl, qua m
todas partes todo g~nero do es- emolum1nti ratio'""" f:Qaclnm ~ mi-
fuerzos. lildl Mh1l: ese tiene conocimiento
2 El ofdeo M : r&Jr•uu.r in 4:4• ezaclo, mu bien de lo que ten6ia
, -tro, concio"' ad~h di.ueruil il<l que trabajar, que de lo tras ..n-
uf Of-tnadml milil•buJ rotioNm con- deotal de vuestro trabajo.
Jilii wi, quo:/ or.nu eud (H)li11imum


© Biblioteca Nacional de España
261
ratus belli est, qui sinwl et vos instruet, et lUJstes
nudávit •. Potiemtw prceterect cum 11ufcherrima
opulentissimallue ut·be, lz¿m opportunis.~ima portu.
eg,·egio , unde te,·ra ma1'ique , quce belli usus po-
scunt suppendi tentur. Quce cum ma.gna ilJSi habe-
bimus, tttm dempsel"imtts hosti/ms mztlto majora.
Hcec illis at·x, lwc hon·eum , re1·arium , arma-
mentádu m , hoc onmium t·entm receptacu lum
est. Bine t·ectus in A frica m C!w.sus est : hcec una
inter Pyt·teneu m et Gades statio : hinc omni Hi-
spania imminet A fl'ica. Sed quoniam vos instt·u-
ctos et ordinatos cognosco, ad Gat·thaginem No-
vam oppugnan dum totis vil"ilms et bono animo
transeam us. Quumque orones una voce, !toe fa-
ciendum , succlama rent, eos Carthagin em duxit.
Tum terra mariquo eam oppugnar i jubet.
Contra Mago Preoor um dux, curo terra mari-
que instruí oppugnat ionem videret, elipse co-
pias· ita disponit. Oppidano rum duo millia ab ea
parte qua castra Romana eranl, opponiL: quin-
gentis mili ti bus arce m insedil •: quin~en los tu-
mulo urbis in oriente m verso • impoml: multi-
tudinem aliam, quo clamor, quo s u bita vocasset
res, intentam ad omnia, occnrrere jubel. Patefa-
cta deincle porta, eos, quos in vi a fm·ente ad castra
hostium instruxer at, millil. Romani, duce ipso
prreci piente, parumper cessere, ut propiores sub-
sidiis in certamiuo 1pso suhmitten dis essent. Et
primo ha udimpa r i s letere acie •: subsid ia dei nde ,
1dentidem summissa e castris, non avcrlerun t

1
qui ttmut d co ~ intlruet 1 ttt J. tur"'th urbi-t {,a or;enltm t"ft"-
hotlt$ nu411tít: que, á la par que .to: on la coHna ttituo.da al Esto
os armarA 11 vosotr·os , dojnrA do la ciudad
desarmados ll los enemigoe. 4 prbntt haudimpari 11etertaci1:
2 quingtnll.t mlitibu.t nre~m ;~ al principio pennaneel6 dudoto
11dil : guarneco la lortalou con el 611lo de la batalla.
quinientoo oold•do•.

© Biblioteca Nacional de España


262
solu•n in fuga m hostes, sed adeo cffussis instite-
runt ', ut, nisi receplui cecinisset ', permixti fu-
gicntibus irrupturi fuissc in urhcm videmntur.
Trepida lío vero non in prrelio major, qua m tota
urbe fui l. ;\lullre slatioues pavore utque fuga de-
sertre sunt, relicLique muri, cum, qua cuique eral
proxitúum ', desiluissenl. Quod, ubi obversus Sci-
pio in iumulum quem Mercurii vocant, animad-
vertí t, mul lis parlibus u u data defcusoribus m cenia
esse, omnes e castris excitos irc ad oppugnandam
Ul'bem , et ferro scalas jubct. I psc, trium prre se
juven u m validorum sentís oppositis • (iugensenim
jam vis omnis geueris teloruro e rouris volabat)
ad urbew succedii, horlaiur, iroperal qure in reru
suut' quodque p!urimum ad accendeudos militum
animos iotererut, testis spcctalorque virtutis al-
que ignavire cujusque adest. !taque vulnera ac
tela ruuoi; neque illos muri, ueque superstantes
arma ti arcere queunt, quin ceriulim ascendant.
Et ah na vi bus eodem lempore ea, qnoo mari allui-
tur, pars ' urbis oppugnari ccepta es t. Ceterum
tumu\lus iu,le m¡¡jor, quam vis, adbiberi polerat.
Dum applicant, dum partim expoouot scalas
rniliLcsque, dum , qua cuique proximum cst, in
t ena m cvarlcre properaut, ipsa fllsliuaLiono et
cerlamirw al ii alios impediuut. '.
!oler hroc repleveral jaro Pcenus arma lis mu-
ros, e t vi,; magoa ex ingcnti copia con gesta lelo-

' ttdro 'ffunit ,·n,Ntru•l: con jóvon~ que lo proteglan con 111!!
tAl ahinco pc,sigoieron á Jos fu- OSCU•Io•.
Qlti,·o-. . S h·~rt'fl •r, rmptral qu2 i11 rtm
2 -.llirlt'frN¡ilui "«in ''tt: ,U no '""~ :. prcvu~no y o~ena lu di~
bu ),¡era Ja..Jo la señal de retirada. po-51Cion~ nece~anu, 6 del mo-
a '1"'' · C'tli•J'tt trlt t"·o.:r:httum : mento.
por doutl& untes enda eual podfa. & ta, qu(ll morí aUuitur, part:
4 tl*ium 1'rm d juvttmm t~oUdo­ nquclla parlo quo ba~a el mar.
rom fCuti~ oppotilit llevando de-- r olii CJliOI lm(if-tiunt: unos
lanlo do ~~ • tretJ esror:r.ados embaraz.ao 1\ otro3.

© Biblioteca Nacional de España


263
rum suppedi tabat ' Sed nequc viri, ncc tela,
nec quidqua m aliud reque, quam ·mrenia ipsa,
sese defendc bant. Rarre euim scalre altiludin i
requari poLemnt : et, quo quaeque altiores eo
infirmiores eran t. Itaquo, cum summus quisque
evadere non posset ', subiren t tamen alii , ouere
ipso frangeba ulur. Quidam , sf:mtibu s sea lis, cum
alti tudo caligine m oculis offndiss ct, ad terram
delati su nt. Et curo passim homines scalreque
ruereut, et ipso successu audacia alque al~crilas
hostium crescere t, signum reccptui datum est;
• quod spem non prrescuLis modo ah tanto corta-
mine ac labore quietis obsessis , sed etiam in
posterum dedit, scalis el corona capi urbcm non
posse; opera ct difficilia esse ', ettempu s datu-
ra, ad ferendam opem, imperut uribus suis. Vix
prior tumultu s contict\ erat, cum Scipio nb de -
fessis jaro vulnera tisque recentes integros que
alios accipere scalas jubet, et vi majori agqredi
urbem. I pse, ut ei nuntiatu m est, re~lum aece-
dere •, q nod ' por piscator es Tarracon enses, nunc
levibus cymb1s, nunc, ubi ere sidercnl , vadis
pervaga tos stagoum , .com pertum habebat , faci-
Iem pedibus ad rnurum transiln m dari ' , eo
secum armal.os duxit. Mediu m fenne diei erat:
t ' ' r:is nt'Jgtt~ u inatnti coplrs Ja.s OJ>f'fOCIOOes del Sitio, DO sólo
ftlorum •uppttil,b11 : y desde los er:..n dirtctle"· ...
muros l3nzo.ban unn lluvia do s ll•l•'m dere1tr~: quo laq: olns
dardos de los muc ho• q ue alll del tnl\1' , )>Or efecto del rc0uj0 1
habla almacenado s se retirnhnn de la mu1•nlln.
' nrnm·u qu€t1U' tf'tcltr• "," e F.l orden es: qu ·rl Jllr pitr.a·
tl que es:aha mas arriha
f>0$#1: l >r~ TrrrtC.>Htn W, p•r•ltttJ":J 114-
no podfa saltar al muro. qtlUm , nuw· lre'""' ry,ubb, n.unc
s Et orden es: t¡t,oif non moda r<1di3, uf)i tUJ ( rym'>rr J .ail(crtnl,
detlit ob•eul1 SPfm qu:cu, prtvstnriJ ll'.lbtbal romptrlrun l•·ontiltml (ar.i·
G-b L'1bore nc C!'rl rmlne l mio z terl ltm ad nt>1rum dari 1lt1í~uJ ....
etiarn ( dtdfl ti$ lptm) i1t poJit. um • (acilcm r-iibut ad murum
urbtm no~ pou1 CtJpi aetJliJ d t'O• lt'dntitum dori: que podia. pasarse
T01t(l, lácilmen~ A pie al muro.
~ or,.ra '' di(ficl'lin. t.ssJ : que

© Biblioteca Nacional de España


264
el ad id, quod sua sponle cedente in more reslu
lraheba tur aqua ', acer otiam soplent rio ortus •
incliua tum staguu m eodem , quo reslus, ferebal ,
eL adeo uudave ral vada, ut alibi umbilic o teuus
aqua essel, alibí genua vix superar et. Hoc, cura
ac ralione comver lum , in prodigi um ac Deos
vertens Scipio , qui ad trans iLum Roman is
mare verlere nl, el stagno auferre ut, viasque
ante nunqua m initas human o vestigio aperire ,
Neptun um juheba t ducem itinoris sequi, ac me-
dio stagno evader e acl rucenia .
Ah terra iugr>,ns labor succed entibus eral •:
nec altitudi ne tanlum mceniu m impedi ebantu r,
sed quod eunles ad ancipit es utrimq ue ictus
subjecLos habeba nl Roman os • ; ul ·lalora infe-
sliora subeun tibus, qua m adversa corpora , es-
sent •. Al parte in alía quioge ntis el per sla-
snum facilis transit us, et in murum accens us
lUde fui t. Nam neque opere emunitus erat, u t
ubi ipsius locis ac stagni prmsidi o satis credi-
tum foreL '; nec u \la armato ruo1 sLalio aut custo·
di a opposil a, intentis omnibu s ad o pe m eo feren-
1
et ad id, quod tu4 •ponl~ ct- al avanur los Romanos (sobro
dentl in tn(lrf! ce..cu lrahebntur nqua.: la muralln ), se velAn necesaria·
y cuando, por un fenómeno natu· mente atacados po•· ambos lados.
rnl, el aguR ae rchra.Ua. con el re· -Sin duda las murallas de Car·
n~o. t.agena tenían ángulos entrantee
octr t•pttntrio ort111: habién- y salientes, eireunstanela única
dose levantado un fucrto viento que puede explicar este pa-9ajo, 1

~l
Norte. uno do los más diffcilcs de Tito
3 in prn li!Jium ac D1ot l:trltnt
1
Livio.
Scipio: atribuyéndolo Eocipión á ' ul httrrr infullora •ubtrmli-

\~
prodigio y f•vor de los Dw•es. bu.r, qua m ad«.r1a corpora t.tltnt:
' Ab t ·rra in(l~ttt la'Jor 1ucc~ d., sue1•to que los quo avanzaban
tl.mlilnn trut: poi' In pn•·to de tie- tcnfan quo rlefe nder los costados
rra tenían q11c afrontar grandes más que el frente.
peligro• los que avaozal>a n (ha. 1 ul u ~i ipsiu.t loci ae 1klgnl
ci~ los muros). pr'ruirlio .tCitit crtditum (Orft: como
5 tted quod eunlt,t ad <U1c;pill$ que so crcfa que nllf hnb!a bao-
ulrlmqu.a {rlu,t IUbjeciOI }¡rJI,tbanl tan te dercnsn con el mar y lo io~ \
( m.am;a) llomano.s : sino porquo acce•ible d~l terreno.

© Biblioteca Nacional de España


l
265
dam, unde periculum ostendebatur. Ubi urbem
sine cert.amine inlravere, pergunt inde, qunnto
maximo cursu polerant 1 , ad eam porlam, circa
quam omne conlractum certamen e ral. In quod
adeo inteuti omnium non animi solum fuere,
sed etiam oculi auresque pugnantium spect.an-
tiumque e t adhortanlium pugnantes, ut neroo
ante ab Lergo senscrit captam urbero, qua m tela
in aversos inciderunt, et utrimque aocipitero
hostem habebant. Tune , turbatis defensoribus
metu, et rorenia capta ' 1 et por la in t us forisque
pariter refl"iugi crepta; et mox credendo coufra-
ctis a e distractis ne iter impedire tur foribus 1 ar-
ma ti impelum feceruut. Magna multitndo et m u-
ros trascendebat : sed hi passim ad credem oppi-
danorum versi. Illa, qure portam ingressa erat,
j usta acies, curo d ucibus, curo ordiuibus •, me-
dia urbe in forum processit. l ude curo duobus
itiueribus rugientes vide ret hostes ' alios ad
tumulum in orientem versum, qui teuebatur
quingenLorum mili tum prresidio, alios in arcem,
in qua et ipse Mago cum omnibus fere armatis,
qui muris pulsi fuerant, refugerat; partim copia-
rum ad tum ulum expugnandum mitlil, partim
ipse ad arcem ducit. Et turnulus p rimo ímpetu
est cap tus, et Mago 1 arce m cona tus defeudere,
cum omnia hostium plena videret, neque s pem
ullam esse, se a rcemque et prresidium dedidit.
Quoad dedita arx est, credes tola urbe passim
factre, nec ulli puberum, qui obvius fuit, parce-
batur. Tu m 1 signo dato, creJibus finis factus. Ad
prredam victores versi 1 qure iugeos omuis gene-
ris fuil.

1
qluinlo ~imo cur;JD pote- ~ cum ducHm• 1 c1un ordinibtu:
~.. ,.,:A todo correr. con sus jelco ~ la cabor.a y en
2
Suplo: ' "" '· ot-dcn do b•t•lln.

© Biblioteca Nacional de España


266
Liberorum capitum virilis sexus ad decem
millia capta. lude, qui cives Nov~e Carlhaginis
eranL, dimisit •: urbemque eL su a oumia, qure
reliqua iis bellum fecerat, reslituil. Opifices ad
duo millia hominum erant : eos publicos fore po-
pulí Romaui edixit ' , cum spe propinqua liber-
ta lis, si ad ministeria helli enixe opera m navas-
-
sen t. Ceteram multitudinem incolarum juvenum
ac validorum servorum, iu classem ad snpple-
mentum remigum dedil: el auxerat navibus octo
captivis ' classem. Extra hanc multiLndinem
Hispauorum obsides erant : quorum perinde, ac
si sociorum Jiberi essent, cura habita •. Ca plus
et apparatus ingens belli; calapullm max1mre
formre ' cenlum viginli, miuoris duceutre oclo-
giula et una: ballisLre majores viginli tres, mino-
res quinquaginta dure: scorpionum • majorum
minorumque et armorum Lelorumque iugens nu-
merus: s1gna militaría sepluaginla quatuor. Et
auri argentique relata ad imperatorem magna
vis ' : paterre aure.c-e fuerunl ducen tre sepluagiula
sex, libras ferme omnes pondo: argcnti fa eti si-
gnatique • decem et oc lo millia eltrcceuta pondo:
vasornm argeuteorum magnus numerus. Hrec
omnia C. Flaminio qureston appensa nnn umera-
taque sunl. Trit1ci quadraginta millia modium,
hordei ducenta sepluaginla. Naves onerariro se-

'
dlnti1it: dló Hbertad.
fOI p•tblicot (ort poptdi flo ..
cat...'\pultaJ c.legu.n calibre; min.o-
rit (form••J: de pequeao calibre.
....
mal'li edizil : mandó que rueseo 1 Lol' ucorpiones eran tam-
oiervos póblieos del pueblo ro· bién armu con quo so arroja-
mano. b3n p1edra. , dardos y bolas do
J nneibut oeto &rptir:il: con plomo.
ocho nues ap.-..sadas. : Bt nrtri argt~tliqul rtl11la ad
" qu,rum ptri~t11 nc •i aor.:ion.~m impcroltrcm mag"a .,;, : Y gran
lilNri """' ~ur(l luJbita.: á los cua- caotidad de oro y plat..~, do que
les ec atendió lo mismo que si se dió cuenta al general.
fuesen hijos de aliados. • orgenlf (ncli &ig,•ntiqiU: cio ,
' calopullat maximot (orm<e : plata labrAda y acunada.

© Biblioteca Nacional de España


l 267
xaginta tres in portu expugnat~e captreque: qure-
dam cum suis oneribus, frumenlo, armis, re re
prreterea ferroque, et linteis, el sparto, el navali
alia materia ad classem redificandam: ul mini-
muro omnium, ínter tantas opes belli captas,
Carlhago i psa fuerit.
Eo die Sci pi o, C. Lrelio cum sociis navalibus
urbem cuslodire jusso , ipse in castra legiones
reduxil: fessosque milites omnibus uno die belli
o¡>oribus (quippe qui et acie dimicassenl, eL ca-
plenda urbe lanlum Jaboris periculique adissent ' ,
et capta, curo iis qui in arce m coufugerant, iniquo
etiam loco pu~nasseut) curare c01·pora jussit. Pa-
stero die, mi titibus navalibusqu.e soc1is convo-
ca lis, primum diis immorlalibus laudesque el
grates egit, qui se non urbis solum opuleulissi-
mre omnium in Hispania uno die compotem fe-
cissenl, sed ante eo congessissenL • omnis • prene
Africre atqne Hispanire opes: ut neque hostibus
quidquam relinqueretur, et sibi ac suis omnia
superessen l. Militum deinde virlulcm collauda-
vit, quod eos non eruplio hostium, non altiludo
mcemum, non in explora la stagni vada , non ca-
stellum in alto tumulo silum, non munilissima
arx delerruisset, quo mi uus transceodcrent omnia
perrumperon Lque. !Laque, quamquarn omni bus
omoia debereL, prrecipuum muraliscoronre decus
ejus esso; qui • primus mlll·um asceodisset: pro-
fiteretur, qui se dignum eo ducerel dono. Duo

• d CtJ,itndn urbl lanh•m labo- dii!Ut tjln '"', qui.... : que la dis-
ril JJfr;cufiq,• 1tliu•Jt l : quo en la tinción honrosa de la corona
toma de 1• ciudad hablan pasa· mural p<rtonecfa i\ aquel que ..•.
do 130101 peligro• y fatigas. -La corona mural era de oro,
2
atd n"'' 10 C'Onge.ctinerH: sino y almenada como los muros de
quo bohfon nmonlonado delante una plau fucrlo. So conccdfa,
de 61 1 ó puoolo on ou poder. como aquí dice Tito Livio, al
S ormat• por omntl. primero que en un cerco escala-
4 J)NICÍJ) U!In'l mumlil t..orORCI ba el muro de In plaza oitiada.

© Biblioteca Nacional de España


268
professi sun t: Q. Trebellius cen turi
qua rlre , et Sex . Digilius soci us uav alisa legionis
Lam inte r se acri ler contendebau t, qua. Nec ipsi
1
exc ilav eran t uterque sui corporis hom m stud ia
iuum •. So-
ciis C. Lrel ius prre fectus clas sis; legi
Seropronius Tud itan us ade rat' . Ea con ouariis M. ~
prope in sed ition em veu iret •, Scipio tenlio cum
peratores • cum se datu ruro pro uun tiastres rccu -
coguita cau sa test ibusque aud itis , set, qui;
uler prior in oppidum tran sceu diss et;judi care nt,
el M. Sem pron io advocatis partís ulri C. Lrel io
Cor ueli um Cuudinum de medio adj ecilusq ue P.
tres recuperatores conside re et cau sam; eosque
scer e juss it. Cum res eo majore age retu cogno-
min e, quo d amoti taul re dign itat is r certa-
cati , qua m mod eratores slud iorunon tam advo-
m fue ran t ' ;
C. Lrelius , relicto con silio , ad tribuna
nero acc edit , euro que doc et, rem sine l ad Sci pio-
modestia agi : ac p1·ope esse, ·ut modo ac
conseranl. Cceterum, etittmsi 'Vismam abs
~s ínte r se
mimes detestabili exernpfo 1·em agi ; qui¡ it, nihilo
frau de ac per juri o decus petatur· vi?·tutis:rpe ubi
hin c legionarios mil ites , hinc classico. Sta1·e
omnes deos paratos jura1·e , mag is qua s , per
quam quce sciant , ver a esse, et obstdng ! vellent,
ere perj~~·
1
Nro i}ni lt'm ir~ter #B o.crll1r 4 rtcuplrCJI-Oril:
corUmdcbonl, quam #ludiG tx--ila.- nsesores, ó jue-
ocrant 'tttrQ!U 1ul corporis J&rut&i·
ee. que se nomb rabanpar~ diri·
mir una C()ntionJa .
Y etlo.s mismos no soste.
n11m :
nfan entre si sus pretensiones- .s Cum ru mQjo~ ogvd ur ttr•
f.¡rnh lf, q11od nmoU lallll(f dignita·
con un empe ño tan gra ndo. li' non lnm adC"~Ili qwam tnOdl ra•
como la P&Oión que cada cual tortt 1tr1diorum (uerr.111t: habié n ..
btt.bla 01ei tado entro sus ca.mn- dose promovidoccmpctcnc in m:\&
r adns de cuerpo (l'reb clio entro
los le¡lon arioe , y Digic io enlre ' enco nada . porque los que se ba·
loe aux:,liaros navales). bian retirado ( Cayol-cfic ySem ·
' odtra l! favorecí~, 6 apoy aba.
pronio Tudítano, nombrados jue-
ces por Eoei pión) , m~a bien
S c1un. pro(ll in 1fdWo.n1rn ctfli-
rd: llegando casi á eonvertirae
dercnsores , eran modorndoreaque. do
e.n una sedic ión.
la paaió n con que aediaputaba tao
gran de digni dad.

© Biblioteca Nacional de España


269
rio non se solum suumque caput, sed signict mili-
tat·ia , et aquilas , sacrar-nentique religionem.
Hcec se ad eum de sententia P. Cornelii et
M. Semp•·onii deferre. Scipio, collaudalo Lrelio,
ad concionem advocavit pronuntiavilque, se satis
compe1·tum habere, Q. Trebellium et Sex. Digi-
tium parile1· in murum ascendisse: seque eos
ambos, vit·tutis causct, coronis mut·alibus donare.
Tum reliquos proul cuique merilum virlusque
erat , donavit: ante omnes C. Lrelium prrefectum
classis el omni gonere lauclis sibimet ipse requa-
vit, el corona a urea a e triginla bubus dona vil .. ..
Celerum Scipio, vocalis obsidibus, primum
universos bonum animum habere jussil. Venisse
eos in populi Romani potestatem , qui beneficio,
quam metu, obligare homines malit; exterasque
gentes fide ac societatejunctas habere, quam tl'i-
sti subjectas servitio •. Deinde, acceplis nominibus
civitatium ' , rcceusuit cap ti vos, quot cujusque
populi essont: el uunlios domum misil, ul ad
suos quisque recipiendos veniret. Si quarum for-
te civitalJUm legali aderant, iis pn'6soolibus
suos restiluil: celerorum curam benigna luen-
dornm C. Flaminio questori altribuil • . Iuter
hrec e media turba obsitlum mulier magno na tu •,
Maodonii uxor, qui fraler Indibilis IlergeluiD re-
guli erat, !leos ad podes imperaloris procubuit,
obteslarique crepit, ut curam cullumque femi-
narum impensius custodibus commendaret. Cum
1 ta:ltrcuqut gt~tkl Jitl• oe l O• habiéndose enterado do los nom-
cldot. Jt•"d~Lt Aolw'•, qumn lri1li bres de los pueblos.
••bJcciM urefclo: y que q ucrla 3 c:cln"O~m curo m blnign• IUd:n-
quo lu naoaonoa extranjeras es· dorum C. F~Qm;n(o catl.r•tJuU: dió l
tuvie.en unidu á 61 por los lazos Cayo Plaminio el oneargo do que
de la lealtad y do la alianza, más cuidase y atendiese a los demás.
bien quo eemctidas á triste esela- • magno .noh• : de avanuda
•itud. edad .
2
oooepti.J ttomi~ibus c:'cliiCLriUtñ:

© Biblioteca Nacional de España


270
Sci pio nihil profecto defuttwum, diceret ¡ tu m
rursus mulier, Haudmagni ista {acimus •, irrquit:
quid enim huic {o1·tunre non satis est? Alia me
cura relate m luwum intuer~te,;l ( nam ipsa ;am
e.r;t¡·a lJel'iculum inju1·ire mulieb1·is sum ). stimu-
lat. 1Etate et forma floren tes circa erant lndihilis
filiro, alirequo nohilitate pari, qu ro o mues ea m
pro paren le colehaut ' . Tu 1o Scipio, Mere J?Opuli-
que Romani clisciplince causa {ace¡·em ', mquit,
ne qtticl, quod sanctum ttsquam esset , apud nos
violaretur. Nmtc, ttt id cw·em impensitts vestra
quoque vidus dignitasqtte {acit : qua: ne in malis
quidem oblitce decoris mat1·onal'is estis. Specla-
tre deinde iotegritatis viro • lratliditeas, tuerique
haud secus verecunde ac modeste •, qua m hospi-
tum conj uges ae ma tres , j ussi l.
Capl!va deinde a mililibus adducilur ad euro
adulta virgo, adeo eximia forma, ut quacumque
incidehat, converteret omnium oculos. Scipio
percunclalus patriam parentesque, in ter cclera
accepi t, desponsa m ea m pri nci pi Celtiberorum
adolescenti ' : Allucio nomen eral. Extemplo igi-
tur parentibus sponsoque ab domo accilis, cum
inlerim audiret, deperire eum sponsro amore,
ubi primum venit , accuratiore eum sermone,
quam paren les ,alloquilur. Juvenis, inquit, jtwe-
nem appello, quo minus sit inter nos lmjus se¡·-
monis ve1·ecundia. TJ:go cwn sponsa tttct capta a
milUibus nostris ad me duela esset, cmdi1·emque
t Hotd '"1'19"¡ íalts (acimw : no eiro : i un hombre de honradez
damos i eao gran importancia. probada.
! eam pro J"((rtnlf cohbanl: S htau!J I ICifl fUrtCUitdt OC mo-
la r.,pct&ban como madre. dutl: con el mi1mo miramiento
J llo populifru• nornoni Mll-1(1 y reopcto.
(cJetrtm: Prol:urarfn, por razón de • deJpDnltam tam princip: C•l-
mio ..ntimlcDIOI y los del pueblo libtrorum tuloluctnli: que cataba
romano ... . prometida en matrimonio A un
• Speobl!l dtind' integritali-1 joven prfocipe celtrbero.

© Biblioteca Nacional de España


'
271
eam tibi co1·di esse et (o1·ma (ace1·et fidem ', quía
ípse, si f rui liceret ltuio retatis, p1·resertim 1·ecto
et legitimo amm·e , et non t·espublica animum no-
st1·um occupasset, veniam mihi dad sponsam im-
pensius anwnt i vellem: tuo, cvjus possum, amo1·i
(aveo. Fteit sponsa tua apud me eadem, 'JUfl ll7ntd
soce1·os tuos parentesque suos, ve¡·ecttndilt • : ser-
vata tibi est, ut inviola twn et dignum me teque
darc tibi donum posset. Hanc mercedem unam
pro eo mune1·e pacisco1· : amicus populo Romano
sis. :1!-'t, si me vi1·wn bonum credis esse, quales
patt·em patt·uumqtte meum jam ante hte gentes
norant •, scias mullos nost;·i símiles in civitate
Roman a csse, nec ttllttm in te1·ris populum hodie
dici posse, quem minus tibi hostem lttisque esse
velis, aut amicum mali.s •. Adoles cens, simul
pudore el gaudio perfusu s, dexlram Scipion is
tenons , deos omnes invocar e ad gratiam illi pro
se referen dam, quonia m sibi nequaq ua m sa lis fa-
cultatis , pro suo animo atque illius erga se merito
esset •. Parenle s inde coguati que virgini s appel-
lati. Qui quonia m g1·atis sibi reddore tur virgo,
ad quam rcdime udam satis magnu m allulis sent

t a11dirtmQ1ll tCitn libi COriU tU# quienes antes conocieron catos


fi ltm: y hobiondo
ti (orm~ (acerel pueblos.
yo oldo que la amaba• eon t01lo • nte ullt~m In krriJ poptdum
tu cornz6n, y confirmándolo su ho4i• dici pouu, quem minu.t libi
hermosura . ho111m luisqu• '"' ~,¡¡,, tH•I ami-
' Fuil 1poma 11111. (l.tmd me t:IP/l moU.t : y que no hay en la
apulf IOn!rOI tut)l pG•
t.Od4tn 1 qut~ licl'ra J puedo decirse, otro pueblo
renlllqtU IUO;J, urwemtdia: Tu pro- cuya enemistad sea para ti y los
metida, mientras eltuvo en mi tuyoo mas temible, y cuya amis-
p oder , luó tratado con los mis- tad aoa más provechosa.
mos mirAmientos quo en casa do !1 q11oniam 1ibi neqt1aquam 1t1ti1
tus suegros, .SU8 padres. f(lcuUalit, pro lttO animo alqut iltir.u
l €t IÍ ~ ein1m bonum ~l'fdi-1 t rga •• nvrit., t.Utl : puesto que
Ull/llllllu polrtm palruumqu t m•t''" él no tenia medios para dAroelas
jcnn atlt; hat g1ntei norant: Y ei (las gracias) en proporció n de
cre.cs quo yo soy tan hombro do su voluntad y del ben eficio que
bien como :ni padro y mi uo, á Eocipi6n le habla hecho.

© Biblioteca Nacional de España


272
auri pondus, orareScipionem, ut id ab se donum
acciperet, creperunt: haud minorem ejus rei
apud se gratiam futura m esse affirmantes,·qua m
reddilre inviolatre roret virginis. Sci pi o, g_uando
tanto opere peterenL, accepturum se polhcilus,
poni ante pedes jussit : vocaloque ad se Allucio,
Supe1· dotem , iuquil, quam accepturus a soce,·o
es, haJc tibia me dotalia dona accedent; aurum-
que tollere, ac sibi haberejussit. His lrelns donis
hooo ribusq ue dimissus domum, im plevit popu-
lares laudibus meri tis Scipionis : Venisse diis
similUmum jttvenem, vincentem omnia, cttm ar-
mis tum benignitate ac bene{ici'is. llaque, detecto
clientium habito , cum deleclis mille et quadrin-
gentis equitibus intra pancos dies ad Sc1pionem
reverlit.
' Scipio retentum secum Lrelium, dum capti-
vos obsidesque et prredam ex consilio ej us dispo-
neret, satis omnibus composilis, data quinque-
reme, caplivisque Magone el quindecim fere
senatoribus, qui simul cum eo cap ti erao l, in
navem impositis, nunlium victorire Roma m mil-
lit. Ipse pancos dies, quibus morari Carthagine
slll tuera l, exercendis na valibus pcdestribusque
copiis absumpsit. Primo die legiones iu arn:us •
qualuor millium spat io decurrerunt: secundo die
arma curare et lergere ante leoloria jussit: tertio
die rudibus ínter se in m odum justm pugnoo con-
currerunt, prrepilatisque m1ssilibus jaculali
sunt • : quarlo die quies data: quinto ilerum in

' El orden es : Scipi• miUit J rudibut inllr 11 in modum


-
Rorn!lm ftUAUum eittorica IAJ-l.ium ju.xkll pug n~ roncu,.rtru.nl, pratpi-
rtlfntum 14le1Mt # 4um düpon.e.rd WU~icu miuilnuJ Jactdal4 .unl:
eop¡iool obt iduqtu ti pr-md.a..m u pelearon entl'-e sr eon palos, se.
con1illo 1}u1, oLe. mejando un combato formal, 1
s ;,. oPmb : sobre las armas, se ejercitaron arrojando dardo•
ó armadas. embotadoa.- El mdi• era un&

© Biblioteca Nacional de España
273
armis decursum est. Huoc ordioem laboris quie-
tisque, quoad ' Carthogine morali sunt, serva-
runt. Remigium classicique milites, tranquillo
in allnm evecti, agililalem navium simulacns na-
valis pngure expe1·iebanlur. I-hec extra IHbcm
lena mariq nc co¡·pora si m nl unimosq u e ad bel-
luro acucbanl. Urbs ipsa s lrepcbalappara Ln helli,
fabri s omuium generum in publica officina in-
clusis. Dux, cuneta parí cura obibat. Nunc in
classc a e navali • eral: u une curo legionibus de-
currebal: nunc Oj)eribus aspiciendis tempus da-
bal, qureque in officiuis, qureque in armamenla-
rio ac navalibus f~brorum mullí ludo plurima in
sin~ulos dies cerlamine iugettti faciebat •. His
ilu mchoalis refeclisque, quos quassavomL, mu-
ris disposilisque prrosidiis ad custodia m urbis,
Tarraconem esl profecLus, a multis legationibus
protiuus in via aditus • : quas partim dato re-
sponso ex itinere dimisit, parLim dislulil Tan·a-
conem, quo omuibus novis veleribusque sociis
edixeral conventum. El cuncli fere qm cis Ibe-
rum iucolunl populi , mullí etiam ulterioris
provincire conveneruul. Carlhagiuiensium duces
primo ex industria famam caplre Carlhaginis
compresserunt': deiude uL clarior res e rat, qua m
ut tegi ac dissimulari posset •, elevabaut verbis.
especie de espada de madera quo todos lus días y en eompetcncio.
servfa parR. ejercitarse lo! gla- traLajoban una multitud do obre-
diodor<• y toldados en el monejo roo en los tallere•, en los alma-
do la eepado. cene! y en el arsenol.
• quoad : mientras que. • o mullillegalltUiib,u protínu1
' itt el"' " ac n'lrotJli : en IM in .-;4 adilu• : se encontró en el
nnvca y el arsenal. eanlino con muchas embajttdAt.
S nune OJ)'ribut a.tpicitndh "m· ' (ama m comprtJ1erur•t: ocul-
put dul)rJt, qi,.CCI]Ut in o({icini11 qu.w- taron la noticia.
qul in arn-.llmMtario ac naoolib~t' " rleinde "1 clarior rlnrai11U4m
(abrortnn mtJllif¡¡do pl1,rima ;u ~i~a­
O«'lOI dlttce,•taminB ingMli f•tCiiJ~tal:
u' "{Ji ac di.uimult.Jri fJ OUOt: luogo
cunndo el hecho fuó tan pdbllco,
ya dedicaba el licmpo á inspcc. quo ni pod!a ocultarse ni diei-
clonar las obras y todo cuanto muJarse ....
18

© Biblioteca Nacional de España


274
Nec opinctto adventtt ac prope fut·to unius diei
u1·bem ttnam Hispanúe intcr·cepla1,~. Cu;us t·ei
tam pa1·vw l>rcemio elatwn insolbttem jtevenem,
immoclico gaudio .~peciem rnngnre t·irlol'ice impo-
suisse' At ubi, appropi•lqttr!re tres duces, t1·es
victo,·es ho.~tiwn exe1·citus audisset, occut·8ttt·am
ei extemplo domesticornm funcrw,t memori.am.
Hrec in vnlgus jaclabaul, haurlcJnaquam ipsi
i ~u;ni, quuutmu sibi ad omuiu vinum, Carlha-
gm o amissa, úecessissel ' .

IV .
.tb rotlem P. Scipio11e imulelll clevicli ¡1/ane sw1t Cm·lf¡a-
Qillienses c1tque ab llispm1il1 clepu/si ' ·

Prrelio vicli Carlhaginieuses, duce amisso, in


ullimam Hispauire ora m usque ad Occanum com-
J>Ulsi eran l.... lbi tu m Hasúrubal Gisgonis, ma-
ximus clarissimusque eo bello sccuudum Barci-
nos dux ', rcgressus ah Gadibus, rebellandi spem
adjuvanle Magone Hamilcaris lilio •, delecLJbus
per ullcriorem Hispaniam huhitis, uú quinqua-
l ginla millia peditum el quaLuor millia el quin-
geulos cquites armaviL. De equeslribus copiis
fennc inler nuclores couvenil: vedilum sepLua-
giula millia quidam adducta ad Silpiam urbem
scribunl. Ibi super campos patentes duo duces
1 •pecitJa magnm t idoritie im- Roma , 206 antes do J esucristo.
,..,.¡.,,: le hob!a dado los apa-
rloncuae do una g ran victoria.
• clarildmutflu• t0 btllo .-cun-
dum Oord.,. dur: y caudillo el
' qu·rnlum ,¡t¡¡ nd Ofn,.in ~i­ mú esclarecido en aquella gue-
rium, Carlh111Jine ami.sco, d(t}tfsis- rra de•puót do loo Borcu.
u l:cu•nto haLlan menguado ro& s rtbtllandi lptm adjuoa..tt Ma-
luon::\1 1"'" todo con la pérdida go ~M llf'miloori• filio : ravorecien·
de Cartagona. do M31¡6n, hijo do Amflcar, su
' Ano GI G de In ln ndación do propósitO de reno,••r la guerra.

© Biblioteca Nacional de España


275
Pa:ni, ea mente, ne d~Lrect.ar~nt certam en 1 , con-
sedernn t.
Scipio 1 cum ad eum fama tan~i compnrat.i
excrcit us perlata esset, ncque Romauis lt!gioni-
bus l~nlre se pau~m fore ulUltilullini ralus, ul
non. in speciem sallcm oppone rentur barbaro rum
auxilia , neque in iis tameu tantum vil'ium po-
neudum , ut, mutand o lidero, qure cladis cau!'a
fuisset palri patruoqnc, maguu m women tum fa-
cereo t ', prremisso Sil ano ad Colchnm , el uodetri·
·ginta oppidi:; regnau lem, ut equites pediles aue
ah eo, quos se per biemem conscr ipturum poili-
citus erat, acciper et, ipse ah Tarraco ne profcctus,
prolinu s ab sociis, qui accolun t vi a m, modica
conlrah endo auxilia , Castulo nem perven it. Eo
adduct a ah Silano auxilia tria millia peditum et
quinge nti equites . lude ah Broculam urbern pro-
gressus omni exercit u civium , socioru m peditum
equilum que quinqu e et quadra giuta millibu s.
Castra ponent es eos Mago et Masiui ssa curo omoi
equilat u aggress i sunl : turbass eutquc munien -
tes, ni abditi tJOSt lumnlu w opporlu ue ad id po-
siluro ah Scip10ne, equiles improviso in efl'usos
incurri ssenl. Hi promptissimu m quemq uu et
proxim e vallum , alque in ipsos muuilo rcs 1pri-
mum invcclu m, vixdum pra~lio inito, fudcrun t:
curo celeris , qui sub signis alque ordine agmi-
nis incessc rant, lougior el diu ambigu a pugna
fuil. Sed cum ah slalion ibus primum expcdil.-e
cohorte s, dcinde ex opere deducli milites , alquc
arma capere jussi piures et iutegri fcssis suhi-
rcn t ', roaguumquo jaro agmen annalo rum a
' ICJ mente, nt dttncl\lrtn l ,..,. ... J t'flm.. ... plurn ;,rftgri (tui•
tnmtn : con el propósito do no •"bírm': cuando fuerz.M nume·
· es~uh•ar el combate. rusns y do roft·cseo cnfnn 6 ve-
magnum morntntum (nt.'frtnt: ntan 80bre los Cntigadoe.
le pw.ie.en en staade aptieto.

© Biblioteca Nacional de España


276
castris in prmlium rueret, terga haud dubie ver-
tunl Preni Numidreque. El primo turmatim ahi-
hanl, nihil propter pavorem fesliualio nemve con-
fusis ordinibus ': dein, poslquam acrius ultimis
incidcba t Romanos , ucquc suslincri im pe tus po-
teral , nihil j am ordiuum memores, passim qua
cuique proximum fuit, in fugarn cffuoduu lur.
EL quanquam eo prrelio aliquanlum eL Romauis
aucli el domiuuli h.ostibus animi erant, Lamen
nunquam aliquot iusequeutes dios ab excur-
sionibus equitum levisque armalurre cessalum
es l.
Ubi satis Lenlal::e per hrec levia cerlamina
vires sunt, prior Hasdruhal in aciem copias edu-
xit: deinde ct Romani processere. Sed utroque
acios pro vallo sleti l instrucla : el cum ab neutris
pugna crepla esset, jaro die all occasum incli-
nanle, a Preno prius, deinde ah Romano iu ca-
stra copire reductre. Hoc ídem per dios aliquol
faclum. Prior semper Pmnus copias castris edu-
cebul, prior fessis st.audo sigoum recoptui dabul '.
Ab neutra parle procursu m, telumve missum,
aul vox ulla orla. .liediam aciem hinc Romaoi,
illioc Carlhaginienses mixli Afris, cornua socii
tenobant ' : crant autem utrimquc Hispani pro
cornibus. Aolc Puuicam aciem elephanti caslel-
lorum procul speciem prrebebaut . Jam hoc in
u trisque caslris sermonis eral •, ita, ut inslructi
slelisseul , pugnaluros. Medias acics Romanum

• nihil pi"'/)4f'TI"'"orem (L1IÍ1trt- l ttnt-..,.nl ~ ocupaban.


tiorttmrt con(u.sit Or'llillibut : tin '
cu•ttllort•m procul t pteÍtm
que el miedo y cloprosuram icn· prmhtb""' : pal'ecfnn caatHios mi-
lo los desordcnarn . rados do !ojos.
(ulit slat~do ~iamml rccepl,,í
'2 n Jam }&r,c I1J utríHtuD tfulril.
daiJol: dabn. la seilol do r<llirareo urmoni.t tr~JJ, itrr, pugnaturo.t ... :
~ au• !ropas , cansadas do eslar Ya en ambos campos ~ dccll\
sobro 11\9 armas. pelearlao 1al cual ....

© Biblioteca Nacional de España


277
Pcenumque, quos in ter belli causa esset •, parí
robore auimorum armorumque concursuros. Sci-
pio ubi h<ec obstina le ·et·edila animadvertit, omnia
do iudustria in eum diem q uo pugnaturus eral,
mutavit. Tesseram vesperi per castra dedil •, ut
ante lucem viri equique curali ct pransi essenl:
arma tos. eques frcnatos instratosque teneret
equos. Vixdum satis carta luce eqnilatum ownem
cum levi armatura in stationes punicas immisit ':
inde confestim ipse cum gravi ugmiue legionum •
procedil, prre ter opiuionem destinatam suorum
hostiumque ',Romano milite cornibus firmatis, ..
sociis in media m aciem acceplis. Hasdrubal, cla-
more equitum excita tus, ut ex labernaculo pro-
siluit lumultumquc ante vallum el trepidationem
suorum el procul signa legionum fulgentia, ple-
nosq ue hostium campos vidil, equilalum omnem
extomplo in equites emillit'. Ipso cum peditum
agmine caslris ogreditur : nec ex ordine solito
quidquam acie instruenda' muta t. Equitum jam
di u anceps pugna erat• : nec ipsa por se decer-
ni • potorat, quia pulsis ( qttod propo in vicem
ficbat) •• i n aciem peditum lo tus receptos erat.
Sed ubi jam haud plus quingentos passus acies
iuter ses~ abernut, signo receptui dato , Scipio,
t qu0-1 inltr bdli Nlt.JG ustl: esperaLan los sayo• y 1011 en6-

.. (1 ue eran los mh iotert-.adoe en


la guerra.
2
ftutrau' f.'Uptri ptr carlra
dtdil: A la caída de Jn. trude hizo
eorror f)Ol' el campamento lo. Or·
mJ~M.
1 ,.,u,.,.,,.
t.o1 omnl"m in tquUt~
•millit: mandó toda la caballorla
cootra ln cal,allerfa romana.
7 aria in~lrutnd<J : al formar
den (del •i~<uicnle dla).
3 i11 ~t<l liOIIC·t JI!Hifr•lfl immi:Jit :
su
3
ej~reilu.
HtJIIÍimn jtlln <liu a!H·ept JI!'·
e
dciJtacó c:outta lo, r~ toncs C:lrtn- fi'UT eml: M anlenia,se hacia mucho
glneBes. tiempo wdeca~o el cCJmbo.to sos ..
4 rum 9raei agmint ltgint•um: temdo J'f'r la caballería.
con la infanterra de linea do las t d.tvrni: decidirse.
legiones. •• pl"iiJ" ;" !'kmt fiePJat: casi
S prwttr QJJinionem tltllinal!un a1ternativantente .
.tuorum ho:Jtiutnqu.c: contra lo que

© Biblioteca Nacional de España


278
putefactisque ordinibus ', eqnitatum omncm le-
vewque annaluraw iu wediUm acceplaw divi-
samq•t·' in partes duas, in ~ubsidi is po1:l cornua
local'. inde, ubi iucipiend<e jam pugnre lempus
eral, Hispanos (ea media acies fuil) presso gra-
du • iur.idere jubet. Ipse e dextro cornu (ibi nam-
quo prmerat) nuuti um ad Si lauum el Marcium
millit, ut corou exteodereot• iu siuislra parte,
qucmadmodu ru se tendeutem a doxlra vidisscnt:
el curu expedí lis peditum cqui turnq ue' prius
pugna m eonsererent curn hosle, quom coi re in-
ter se mcdü.e acies .possent. Ita diductis coroibus
cum tcrnis petlitum cohortibu'l, Lcmisque eq ui-
lum lur·mis, ad hoc velitibus •, cita lo gradu 7 in
hoslem duccbani •, sequentibus iu obliquum alis.
Siuus in medio erat •, quiu segnius Bispanomm
signa inccdebaut: et jarn couflixeraut cornua,
cum, quod roboris in acie hoslium eral, Preni
veterani Afrique nondum ad leli r.onjeclum ve-
uissent " , neque in cornuu, ut adjuvaronl pn-
gnant.::s, discurrere audercnl", no aperiroutme-
diam acicm venieuti ex adverso " hosti. Cornua
aucipiti pnelio urgebanlur " : cques levisque
anuuturu, veliles, circumductis a lis in later!J.

ll•tl~(flrlii•J'" ordiuibu.J : on-


1
8 Suplo: Si/ful!ft 11 ¡J/(u·dw.
s~t.uohando l:li filas, ó abrién- 9Siruu ín ,,,.¡J;o lrftl: Po•·ma-
dolae. ba el etnlro un rteodo 6 un se ..
'J ¡,, ~lfhtfdtif pod C<Wnlf~ li'JC ·/: miclrculo.- t\ <\ul parece que
los -.uda, 6 J•ono con la reserva Escip1ón •i 0uió a m1ama lácl•ca
dctrilf de los O;tne•Js. ((U"' t\ llfl•~" en Can na...
J JI' ttJ ,,,..,clu~ tle..;p:v·lo. •• ltOJ•dame a-1 f.tli •:onj••tum
' el),., w u;-1''1 lercnl: de~p!ega­ ttiiÍI•""':no lu\l,(~tn lttgado aúu
.en el ul•. á do 04'cha
t1ro
$ ,.'~"' u·¡ -ditic p1 ltt••m •rti- 11Jb• urrtrtolttltrtnJ : S"":itre·
'""''1".,: con l:\ i1lfantcrfa y caba- vfi\O á acudir.
llería •IC rerrt'ACO. t2 f'.~ ttrlr·1r10: (18
fr\!OlO.
o tlil /lf)(J rtliltl•u• : con la:~ tro.. 11 ancipW t'r<~Uo
urgtbunlur:
pas Jigcra!J necesarias para esto. tenfan CJUe •oiJtener do, com..
1 t•itnlo gr..ulu: A tolla )Jrisa. bates.

© Biblioteca Nacional de España


279
incurrebnnt; cohortes a fronteurgebant, ut abrum·
perenl cornua a celara acie '.
El tum ab omni parle ' haudquac¡uam par
pugna eral, lum quod turba Baliarium tyronum-
c¡uc Hispnnorum Romano Latinoque milili obje-
cla eral • et procedente jam dio, vires olio m dcfi-
ccre Hasdrubalis exercitum creperanl, oppressos
matutino lumullu, coactosque priusquam cibo
corpora lirmo renl, raptim in ucicro cxirc. Ad id
sed ulo die111 exlraxcrat • Scipio, ul Sl\l'a pugna
essol. Nam ab seplima demum hora ' pcd ilum
signa cornibus iuc.:urrerunl. 1\'l medias ocios ali-
quanlo serius pcrvenit pugna ' : ita ul priusreslus
a meridiano sole, laborquo staudi sub armis, ct
simul fames silisque corpora afficcrent , quam
manus cnm hoste cousercrenl. Ilaque steteruut
scutis innixi. Na m super cretera elephanti cliam,
tumultuoso gc!H'rc pugore equitum velilnmque
etlevis armatnr:e consterna ti, e coroibus in me-
dia m aciem sese inlulerant. Fcssi igitur corpori-
bus animiscpw rotulere pcdem, ordiues lamen
servaotes ', hancl secos, quam si imperio ducis
ccdcrcl in tcgm acics. Sed cuu1 eo ipso ac"rius,
ubi iuclinalnm senserc rem, victores se undique
invchcrcul, ncc focile ímpetus sustineri posset;
quanquam retinebat obsistebalque ceden tihns
Hasdrubul, aó tergo esse colles tutwnque 1·ece-

1
ut tti¡TIIIJIPfTIItli"'rltrn 1t Cl• y Latinos (quo tron veteranos).
11ra ta.ti• : parn. ac¡~ra.r ó inco- " Jitm .._ri,..,I.'C4ral : halJr" en-
munie:\r tos nanc9J eon ti resto trttoni•lo el litmpo.
del ejército. i oiJ uptim<t hor•• : despu6s
1 ab omni ¡Hrlf : por todas de la una do la tarJe.
por les. 6 Ad meJi n 11C'i1t lllllfntt~tto .,..
J t!U"b-a IJ.rlirrri!J'U I!Jt'l)tau•mlru riru ,ottrt-~tit 1·"1ntt : l~n el centro
llitJXJnOrum fl~tm m•> IAliMfi!Ae tni· del <jéreilo llo¡¡óao ~ los manO!!
liti oPj}fCta ,.,,,: los tropa! do lo& algo más tardo.
Balearc8 y biootlos l~s¡>aMi es lu­ 7 ordiuu tamln Attt'nnt ·1: pero
chabnn con los solda...!os Romano3 ¡;uarJando el orden do L>atnlln.

© Biblioteca Nacional de España


280
ptmn, si modice se r·eciper·ent 1 1 elami taos, la meo,
vincente verccundinm melu, cum proximus quis-
que hostem cederet ', terga cxtemplo data, atque
in fugam sese omnes effuderunt. Ac primo cou-
sistere signa in radicibus collium, ac revocare in
ordioes militem cceperant; cuoclantibus in ad-
versum collem erigere acieru Rom:mis. Inde ut
inferri impi~re signa viderunt, integra la fuga, in
castra pavid1 compellunlur. Nec procul ' 'alloRo-
manus aberat : cepisse!que tanto ímpetu castra,
ni se ex vehementi sol e •, qua lis in ter graves im-
bre nubes effulget, tanta VIS aqute dejecissot, ut
vix in castra sua receperint se viclores: quosda,m
eliam rcligio ceperit ullerius quicquam eo die
couandi •. Carthaginienses, quanquam fessos la-
bore ac vulneribus nox imberque ad necessariam
quielem vocabat, tamen quia melus el periculum
cessandi nondabaltempus, prima luccoppugna-
turis hoslihus castra, saxis undique circa ex pro-
pinquis vallibus couges tis ' augenl vallum, mu-
nimento seso, quancto iu armis parum ¡mesidii
foret, defensuri . Sed lrausitio sociorum, fuga ut
Lutior vidcretm· mora •, fecil. Priucipium defo-
ctionis ah Atlane regulo Turdelanorum fuctum
esl. Is curo magna popularium mauu lransfugit.
Indo duo muni la oppida curo pnl.lsidiis lradila a
prrefeclis Romano. EL ne lalius, iucliualis se mel

' ,; Pnodil"' lt rt,_.¡ptrtnl: si se trado Buporsticioao tomor de aco-


retirnban con orden. meter nlnguna otra empresa
' ,. ..,. pro.:rimut qnW,11• lt.tJ:dtm aquel dla.
ttdcrfl : ced1endo el terreno los 5 lo._rhtHt4ittte cirriU propira-
que mAs próximos e.tabao al q"Wil ro'libtu to'·9tttit.· con piedras
enemigo. recogidas do los ''alles de aque-
J tJ: r·ltrmMti 1011 : á causa 11os contornos.
de 1cxcc1ivo calor del sol. s ("!J~J "' lt;lior rUt,dJ,,. mora:
4 quo~dam tthun reUgio ct¡ltrit que pa.recictc IHll'tido más segu·
u!lcritn (fll-irqt,~mt eo dit conandi ; ro el hui•· quo dotcneno.
y ai (, :\lgunl)t no les huLicza en-

© Biblioteca Nacional de España


281
ad def~clion~m auiwis, serperel res ', silentio
proximm noclis Hasdruhal castra movet.
Scipio, ut, prima luce, qui in staliouibus
erant, reluleruul profectos hosles, prremisso
equitalu signa fel'li jubet • : adeoqnc cilalo agmi-
ne ducti sunl ' , ut, s i vi a recta vestigio sequen-
Les issenl, haud dubie assecuturi fueriut. Oucibus
est crcditn m, brevius aliud esse iLer ad Boolim
fl.uvium, ut Lranseuntes agg redercn tur; Hnscl ru-
bal , clauso Lraositu flumiois, arl Oceanum Uectit.
E t jam i ncle fngientium modo (>{Ius i uh iba nt; id-
que nh legionibus Romanis a!iqu uutnm iuterva lli
fecit •. Equos levisquo armatum uuuc ab tergo,
n unc ab lateribus occurrendo, r,, tigabat muraha-
lurque: ~ed curo ad crebros tumullu:; signa con·
sistcrcnL' , el ounc equestria, nuuc cum vclitibus
auxiliisquo pcditum prrelia cvnseruruut, super-
veneruut legiones. Inde non jaro pugun, sed tru-
cidalio vclul pecorum fieri : donec i psc flux fugre
auclor ' iu pr1>Ximos colles cum sox milli bus
fermo semiermiu :u eva:;it. Cetcri c:csi captique.
Cas tra tumultuaria raptim Pooui lumulo edilissi-
mo communiorunt' : alque iucle cum hostis ue-
quidquam subi re iniquo ascensu conuLus essct,
haud diiiiculler sesc lula ti sunl. Sed obsidio in

t Elnl lalúu, incliwzti.t tem!l ,.¡ ~td rum all crcbrot lfunullo1
nd d.t(t-•tíon•m anunh, ,'fn-perel rn: .,;{J,HJ co,,;,,"''"' : mas como á
Y pam que, Ul\3. \'f"Z inclinados roda uua de estas repetidas alar-
los Animoe á l:ule.:.erci6n~ no lo· m:l$ se detuviesen ó hiciesen
mata. el mRI mnyor incremen:o. alto.
' dJ"" ,,,,.¡
ju'~tl: mandó po- ' donv Íf t- tlu;r (u'}' e a•ct'lor :
ha>ta. que elmitmo general, que
norsc e o marcha.
l odtOq·tf rilfllt'J agminJ dn,.li fué ('\ vrimero Cll huar,
.un& : y march~ron tan de pri"'a. ; C r•IM IUmU'fN lr'f 1 raptim
' ; liJttf a'' lt¡iot~í• ut Rorm.111i.t Pcrni /urtHJio t fitrui"ttO eo'"'"'util-
Ofi'JU'Ua/Um if•lfi'Mlli (tril : y e$(0 rtwl: A todn prisa rortificnron los
puso alguna di~to.ucio. de por C.."ltt..'l~dncses eo una muy eleva-
modio, ó los alojó al¡; un tanto del da colina un c~m¡>amooLo tles-

r aleanco de las legiones romanas . urder.ado.

© Biblioteca Nacional de España


282
loco nudo atque inopi vix in paucos dies tolera-
bilis eral. llaque lransil iones' ad hostem fiebant.
Postremo dux ipse, navibns acceptis (noc prucul
indo abcrat maro), nocle relicto excrcil u, Gades
perfugit. Scipio, fuga rlncis hostinm auclila, d(}-
cem millia peditnm, millo equit.t>s rclinquit Sila-
no ad cnstrorum obsidionern . Ipse cum ceteris

copiis,scpluagosimis caslris ', protinns causis re- 1
gulorum civitatiumqno cognoscendis, ut prromia
ad veram ruerilorum reslimalionem trib uí pos-
sent, Turruconern rediiL. Post profectionem ejus
Masinissa cum Silanu clam congre ssus, ut ad
nova consilin gcnlcm quoque suam obeflienlem
baberel ', cutn puucis popular ihus in Africam
trajeci L: non La m evideo ti eo temporc su hilre mu-
talionis causa •, qnam documento post id tem-
pus coustanlissimre ad ullimam senoctarn fidei,
ne Lum qnidem eum siue prl)babili cansa fecisse.
Mago indo, remissis ah Hasdrubale navibu s, Ga-
clos pe ti t. Ceteri, <leserti ab ducibus, pars lransi-
tione, p;~rs fuga, tlissipali pcr proximas civitatos
sunt. Nulla manus numero aut viribns insignis.
Hoc maxi roe modo, ductu atquo anspicio P. Sci-
pionis pulsi Hispania Carthaginionses sunt : ter-
Lío clecimo anno, post bcllum initum ; quinto ',
quam P. Scipio provinciam et excrcitum acccpil.
Haucl multo post Silanu s, dehcllalum refercns,
Tarracouem ad Scipiou om rediit.
.1
_:j
1
t t~uuili9'1U : doJCroioue3.
1
• non l'ltn t~idl,tli eo l!tnport
stpltffl(lltim h rflllrlt: on te- "''•il«t etc.: Ue cuyo repentino
1
tonta dfa'J ¡ o11·..:lccir: A1rllando y cambio no (ué ou Rf( Uel tiempo
lcvantnndo loi re'\lot lt~'enta vo.. tan evíd~nto ó conocicla la cau10.
cf'a, una cad:'l dla. como juSia dcn>o!tró que debla
J td n·l. ,..,,. 1 conti'i•l !Jtllltm ser. sog-Jn gnardótlc•J)UC$, y has-
tl''Oo'lMI.~uram obt litrtfem ltrrberel : lt' 13 vejct. má;j nva.ur.nda, cona..
para consegu ir quo IIJlt puohlrt tanto lealtad (\ lo• Romanos.
resvondicrl\ á su:~ nuovo<t propó· S 8U f) IC: }'OJI•fl'fi'Ht&.
~itos (•le pa5-RNe a los 1\ornano:J) .

© Biblioteca Nacional de España


CARMINA ECHRISTIANIS POETIS EXCERPTA

LACTANTIUS.

De beneficiis suis Christus .

Quisquisades mediique subis in limina templi,


Sistc parum, inf'ontcmque tuo pro crimine passum
Respicu me', me conde animo, me in poctoro serva.
lile ego • qui casus hominum misera tus acerbos,
Huc veni, pacis promissre interpres eL ampla
Communis cutr,re venia; hic clarissima ah alto
Reddila lux lerris, hic alma salutis imago,
Hic libi sum rcquies, via recta, Redemptio vora,
Vexillumquo Dei , signum et memorabile fati •.
Te propter, vitamque luam, su m Virginis alvum
.Ingressus, su m factus homo, alquo horrenlia, passus
F tmern, LlOC rec¡uiem lerrarum in liuibus usqua m
Iuveui ¡ sed u lnque minas, se(l ubique labores .
Honida prima mihi in tenis mnpalia .Juclre
Hospilia in partu, socireque fuero paronLi •.
s Hic mihi fusa rledit bruta inter inertia P.rimnm
Arid~ in angustis prresepibns herba cubtle.

t itUoulfm11"' tu., pro crimine •«iGf11-U (tt~r~ panrali: L~s auc::ias


paJJtfln ''-ff'ltt .,., : mframe á mi, y d033brigatlu c.•bano• de Judíl
quo ttloec:n ~ ho pa.~lecido por fueron :d nn.eer mi primor al-
tu• pecado". be.rguo e o la tierra , y In :a com·
2 Suple: 111m. patacra' de mi m~trc.
S ~Í!)ñ!lm t i mcrntJr{JI)ifl fati: s Rl orden u: lllc lurh' fusa
presagio do tu glorio•o destino. orida dtdit mihi J>rimum cubill in
4 llorrld4 primt& mihi in ttrri1 llTa:l4pitml Rn(l'ttth inttr br11ta
•m•¡~li" Jwfct lal\lflitiCJ ÍJa pr~rlu,
,
tt~.tr,ia .

© Biblioteca Nacional de España •


.. 284
In Pharii s primos vixi region ihus • anuos ,
Herod is regno profug us, reliqu osque revers os
Judrea m, selll per jcjun ia, s&mper et ipsam
Paupe riem exlrew am, et rerum iuferio ra secutu s,
'Semp er agens 'moni lis human a salubr ibus almre
Ingeni a ad sludiu m probit alis, aperta salubr i
Plurim a doclriu~e jungen s mirac ula; quare
Impía Jerusa lem rabidis exerci ta curis
Iuvidiro \ srevisq uc odiis el creca furo re
Insout i est pronis lcthali bus a usa cruent a m
In crqce lerribi li mortem mihi q urerere. Qure si
Latius ipse volis disling uere ', sicque per omnes
Ire jubet gemil us mccum el sen tire dolore s,
Collige consili a •, iusidia sque, meiqu e nefaud um
Saugn inis inuocu i prctiu m, et simula la clieu lis
Oscula ',el iusultu s, et srova~ jurgia turbre .
Verbe ra prretPrea, et pro m plas ad crimin a !inguas
Finge animo • et tes les, ct crecí infand a Pi lati
J ud icia, ingenl emque h um erose Lfes~a preme nlem
Terga crucem , alque graves horren da ad funera gressu s
Nunc me, nunc vero desert um, extrem a sccuLum
Su pplicia , eL dulci proc ul a geuitr ice lcvalu m,
Vertic ead usque pedos me lustra• : en aspice crines
Sangu iue concre tos, el sangu inolen ta sub i psis
Colla comis, spinis quecap ut crudel ibus haustu m •',

1
/u / 1Ju1rii& ttyiOJJibu': En (, fondo todo c·do.
Et~iplo. G e-nW'}t eorniliu : mira ó con-
2
El orden & : Aq-ta.s •t•IIJitr sidera en conjunto loa conciliá.-
irl!Jtnia hum<uw rurHUiit ~'llu 11rUm1 hulo.t.
tW .sttcd. m~l proiJilrrri~alm!fJ1 }1MfJI111 1 d &inlfflflltr. clltrlll,• 111f'ula.: y
IJlurima mirw:ula ti(Ntl'l<t tlot:triutc ol ••·•idor l•c•o dol di!ICfpulo (de
l<tlubri. JudM).
s a!Jrnt : g-uiando. • (in?t 11nimo : figürate, ó re ...
' r trMii' e..t'rrrit·' curi& iuri- prosén tat~, ú fó•·matc 1drn de ....
llhe~ : ngittH.Ia por J:l:. rabios;~.s G .:#rli •t trtl ll!t¡ut 1*"',/tt m~¡".
desazones de la cuvLdia. &In : mfr3nle de pies é ca.I)C'Ul~
S QrH• 1i la titu ÍJ!.If reiit didilt- •• haruru.tA: que ha dcrram~do
9«tre: Y si quieta eooocer mAs todn su sangre.

© Biblioteca Nacional de España


285
Undique diva pluens' vivum super ora cruorem.
Comprcssos • speculare oculos el luce carentes,
Affiict.asque genas; areutem suspicc lioguam
Felle vcncnat.am eL palleutes fuoerc vullus '.
Cerne manus clavis fixas, tractosquc locertos
Atque ingeus lateris vuluus :cerne indo Ouorem
Sanguineum, fossosque pedes artusque cruentos.
Flccte gen u, innocuo terramque cruorc madentem
Ore peleas humili, lacryruis perfunde subortis,
Et me nonnuoquam devoto in corcle, m cosque
Fcr monitus. Sectare mere vestigia vittc;
I psaque suppl icia inspiciens, mor temc¡uoseveram
Corporis, in u u meros memoransanimiquedolores
Disco adversa pati, et proprire iuvigilare sal u ti.
Haec mouumenta tibi si quando in mento juvabit
Vol vere, si qua fides animo tibi forre', meorum
Debita si pietas et gratia digna laborum
Surget, erunt verre stimuli virtutis, erunlquc
Rostis in insidias clypei, quibus acer in omni
Tutus eris victorque feres cerl~mine palmam.
Rroc monnmcnt.a, tuos si labilis orbis amicos
Averteot sonsus fugiente decoris ab umbra
Mundani •, efficient, ne spe capt.atus inani
Movilis occiduis fortunre fidere rebus
Auseris , aut vitre sperare fugacibus anuis.
' Sed le nimirum sic isla caduca vidcutem
Soocula, elllxutum, patrire melioris am01·c ,

t pfu"'rtl: que ~~;uda.. gien/1 dtcori.t ab umbra mun!lani :


2 c•Jmprtnot : hundidos. Estos recuerdos, ei tu' l'lcnhdos
J p1Ut11ln (IHITt rulhu : y mi apegados A co•as do un muodo
semblante con la palidez de la deleznable los apartando la 110m·
muerte. bra del esplendor mundano.
' ti 9"' fidu ( J•ra~il) animo 6 El orden es: Slll el t:!Oifl pio·
litJi (trrt ( lue~ monum1nta) : y si rum tit'lolltnl ,;e f7Wtribtu l!lf'ril
alguna fo qutcro conservar cm 11 ri.ft:r~ttm itta 1<r<:ula ,.aducn. el
tu aoirno estos recuerdos. ( t::rloiltnl) 11 M'u tum ope• orbi&
5 JltJJCti'IOtiUmfn/a, IUOI 1i ICthi· utufi~ue nlrtun, mnort pJalrim ml-
Ut orbi.J amico" ar.trknl l t!ll.ftU fu.- liori•, ele.

© Biblioteca Nacional de España


2~6
Orbis opes rerumque usus '. el vota piorum
Moribus extollent sacris, viLreque beahe
S pe, duras inler· prenas, l.e roro fovebuu l.
CmlesLi, pacLique buni dulcedine pascout,
Purpurcam donec, post ullimu fata relicto
Corpot·o sublimes anima m revocabit ad auras.
C:iratia magua Libi . Tune omnem oxu la' laborem,
Angelicos Lunc lmLa choros, acicsque beatas
Sanctorum inspiciens, relernre pacis amrena
Perpetuo felix mccum regnab itm aula .
' rwumiJY' uJu.t : ol goce de 2
~uple : aninao.
loa bienu que uno poooc.

© Biblioteca Nacional de España


JUVENCI
EX EVANGELICA HISTORIA

l.
Qua.ntttm JJeo 1J'llfJ1'01'ttm innocent·ia lJlacet.
Discipuli posL indo rogant, quis moximus alto
In creli regno mcritis pro qualibus esscL.
Tum Christus medio pueruw consistere cretu
PnecipiL, et placido doctor sermone profatur:
- «lstius en similem pueri se reddere certet,
»Quisque' cupil celsam c..-eli consccndere scdem .
»Erroris !aqueos sreclis increscere ccrtum est ' ;
»Sed Lamen iufelix per quem geuerabitur error!
>1Qui vero e parvis 1stis deceperit • uuum,
~>Si sapiaL, uectal saxo sua colla molari,
»PrrecJ pi tcmqne mnris sese jaculetur in un das,
»Nec quicquam faslu parvos coulewpserit istos.
>>Horum custodes c::eles ti in sede tucnlnr
»Al ti lhrou i vul tu m GeuiLoris si el era supra.
»Sed, s i quis pas tor 1 cui pascua credito tondent
»Centum balantes • 1 uuam curo forlo soorsum
»Nescius error ha bel ', quresi tor deseril o mues,
»Unius el lolis luslrat vestigia sil vis;

t {ñAú.qY~:por quieumqrt•. emlum bo14nlc.': on cuyos prados


2 Brrorl• lcaqutcu .reelu in~­ $C apacientan cien oveju.
'"'' wtum ut: R.t C\•idente que s unmn cum (ortl l tortutn t1e-
crecen con el tiempo loa atracti· Kiw t.rror hflbfl: coandu por aca·
vos del csc6nd•lo. so el escándalo inse-nsato ll)ílr;ta
, dt-Cfptrft: escnndalizare. ó separa u oa.
4 c·ui pa.tCua rrtdil~t tond1nt

© Biblioteca Nacional de España


»lila m si magn o possi t reper ire labor e,
288
.
»LreLi Lio in vcnlre majo r lum uasciLur agote , .
»Quam pro cuncLJrutn nutne ro quod nulla rtlcess1t :
»l!:x istis parvi s Genit or sic perde ra quam quam
»Non patiLur, gaude tquc suis incrc scere rogni s.»

II.
Finate fudiciwn.
En homi nis Nalu s' venie t, Palri sque minis lris
Stipa tus, celsa judex in sede sedebiL.
Tu ne gente s cuoctre diver sis partib us orbis
Conv euien t, justo sqne orone s de labe malo rum
Secer uet, doxLr aque libon s in parlo locabit ;
AL pravo s lreva rle!'pcclos parto relinq uet ;
Ut pasto r pecor is uisce rnil pascu a mixt i,
La nigcl'is 'dcx tri penn illcns molli a pra ti,
AL lre•1os hirtis dumo s tondero capel lis.
Sed Rex ad dextr os con versu s talia dicet :
- «Hnc venia nt sanct i, jamd udum debit a suma nt
»Dona Patri s, muntli qual sunt requ::ova niLeutis ',
»I!:Lj ustis pr imo prom issa parau tur ab ortu.
»Nam que fa me fessu m quon dam me grata refec it
»Hrec plebe s, potuq ue si tiro mihi srepe removi t ;
»Hos pllium que domu s patui t mihi srepe vocato,
»EL nudu s vestís bland issim a tegm ina sump si,
»Carcol'is et preni s boi'Um solaLia coopi.»
Tum Domi no lali respo ndent voce beali :
- <<Non mern init noslr urnqu isgua m le visor e nud um
»Nec famis oppre ssum dura d1tione notav it,
»Carccris aul preni s mcm init vidis se revinclum.>>
Resp ouden s illis dice t tum talia judcx :
t homini• Nt.dut: el Hijo de\ kntit: que ~on tan antiguos corno
hombro:· Jcsucri~to. el mundo, 6 datan det~do IIJU croa •
2 l¡¡Myeri' : á las ovcj38. ción.
J mun_.Ji qevr ttlllll tequ..ara ,.¡.

© Biblioteca Nacional de España


289
' - <<Fratribu sistameis , hu miles miserando labores •,
»Qui fecit, certu m est dulcem mihi ponere fructum'
»Al vos, injusti, j ustis succedi Le flam mis,
»Et preois semper mentem lorrete maligoam ,
»QuasPa ter horrend is barathri perstagna profuodi
»Dremoni s horrendi sociis, ips ique para vil.
»Na m siLim passo quondam mihi pocula uulla,
»Nec famis in preoa parvi mihi fragmina pauis,
»Aut peregrina nti tecti vestisve parumpcr
»Tegmina de magnis gracili pro parte dabantur .
»Carceris a ut seplo clunstris, morbisve jacen ti
»Unquam viseudi solatia' vestra fuerunt. »
His damnata dehinc responde t factio verbis:
-«Haud equidem nostrum meminit te visere qnisquam
»Aut si lis, aut srevro famis<egl'llmagitare lo borem '
»Hospi ta vel fessis errare per oppida rebus,
»Carceris aut mersum prenis, m01·bove gravatum ,
»Ul tibi sollicito fieret miseratio justa •.»
His rerum dicetDom iuus:- «Quum veslra superbo
)>Angusti s rebus feritas sub corde tumebat,
»Calcavil quehumil es minimos ,me sprevit in illis.»
Bree ubi dicta dabit, meritis sua prremia reddet .
.iElernum miseri poma fodientur iniqui,
.Eternum que salus justis concessa manebil.

1
El ordon es : Qui f•cil ill~ dable.
fralribu• ,.,;_,, mi#Nnda lcsbort~ " ~l.un~i s.ol!Jiia : •ilitaa d6
humilu, urtum "' ponn-1 mtAi (ru- contuelo.
clum dulctm. ¡ atH 1ilis, aut ltl~~ (ami1
2 humUu mi.Jtrando labor.., : t~grrma Clf1ilar' labortm: eufrir t 6
compadecien do las desgracias do padecer el tormento a margo de
loe pobrOJ!. la IS<ld 6 el bambro cruel.
s ctrtum ul duletm mihi pon.trl ' ut tibi 10Jlicilo {imt miura.lio
(r.clutra: ea e•idanle quemo ofre- jwl• :para babor te"ido contigo
ce uoagradablo !ruto , ó mo pro· cuando e>labas afligido la com- 1
poroioua un& sa.&isfaeoión agra· paaióo debida.

19

© Biblioteca Nacional de España


290 ,'
..

III.

Clwisti mo1·s ct 1'CSll1'1'cctio.


1
Jaro roediuro cursus lucís conscen derat orbero,
'Cum subiio fugit ex oculis, furvisq ue tenebri s
Induilu r, trepidu mque diem sol nocle recond it ' .
Ast ubi lurbaiu s nooam transiv erat horam •,
Conste rna la su o redieru nt lumina mundo ,
Et Chrislu s magna Genitor em voce vocabaL-
Hebrere in morem lingure : sed nescia plebes,
Eliam vocilare putat. Tum concilu s unus,
Cogebat spongo lurpi, calamoque revincto
Irupres sum labiis acidum potare saporem .
Cetera turba furens Lali cum voce cachin nal •:
«Spect erous pariler , crelo ne forle remissu s
»Elias venial , celsa qui sede quiesci t,
»Liberet et misero confixum stipile regem .»
Tu m clamor Domini magno cona mine missus ,
1Ethere is animam comilero commi scuil auris.
Scindu ntur pariter sancli vela mina tem pli,
Carbasaque in geruina s parles dirupla dehiscu n t,
Et tremebunda o mni coucus sa est ponder e tellus,
Dissili untque s uo ruplre de corpore ca u tes •.
Tu m veterum mouum entavir um paluere repulsi s

1 El orden es : Cum 111-biJo .tol bfan pasAdo las tres de la tarde.


{ ugit &'V or.uli1 1 t'ndut'lurqut /end!ri1 :. tall rum voce ca.chinMt: e&
r~•rvi• ' etc. burla ó mofa con estas palabrao.
di'''* 101 norl• S: tliuiliflnlqu.e IUO ruplaJ d1 COr•
, l"'lfÚclumqu•
r.condit: y el sol so pulla á toda y saltaron en pedA·
por~ ct~ultl :
prisa la h!7. del día en las som· zos las rocas. Desprend idas d6
bras de 1~ noche. las montaftas .
J ~tono mlromit:lfraU oram: ha..

© Biblioteca Nacional de España


291
Obicibus, vivreque animre per me robra reversm,
El visuro passre populi' , per mamía latre
Erravere urbis: sic Lerrent oronia munduro.
Mililibus prirois quatiuntur corda pavore,
Dedita qUI srevre servabant corpora pea ore,
El sobolem dixere Dei, Christuroque fatentur.
E speculis • malres roiraeula tanta tuentur
Orones, obsec¡uium Chrislo qure ferre solebanl.
Jaro deeedenll vesper sueeedere soli
Cceperat, et proceruro solus turo juslior audet
Corpus ad extreroum rounus deposeere Chrisli.
Hie ab Arimalhia nomen gestabal Ioseph,
Qui quondam verbis aures prrestabal Iesu .
Pila tu m tune isle rogal sibi eedere membra,
Queis nuper tuleral vilam' vis horrida pcenre.
Coneessil prreses, sed corpus fulgida lino
Texta tegunt, saxique novo componitur antro'.
Limen concludunt immensa volumina petrre,
E speculis servanl .m a tres, el cuneta tuentur.
'Jamque di es rutilo complebal lumine terras,
Otia qui semper prisea de lege jubebat ':
Nulla sed immitis proeerum furor otia servat.
Conveniunt, ouerantque simul s ic judieis a u res:
-«Erroris lrJqueos j ustissima pama resol vil:
»N une me mi u isse deeet, quonia m plan us ille' solebat
»Vulgari semper jaclans promiltere plebi,

' cillum J'Hll.l~ populi: rueron 5 El orden os : Jam~~u• diu (/Ui


•islas por el pueblo. jubtbol um¡wr oliCI di ltgt priJCtJ,
> B tptculit: O...telu alturas. compkbat llrrot lumiM ruliW.
a mtmbro (/Ufil n11ptr tultrat ' Otica qui um,.r JWl.tctl d• ltg•
titam: el cuerpo i quien hacia J•,.bol ( diu) : el dla que, se-
poco babia arrancado la vida. gún la ley antigua, obligaba •
• lalriqu• nOl'O componilur an- siempre al descanto. ( EloAbado.)
tro: y ea depoait~do en un sepul- ' plonm illt: .aquel impostor.
cro ouevo do píedra.

© Biblioteca Nacional de España


292
>>E mortis sese tenebris ad lumina vitre
»Cum terno solis pariter remeare recursu.
»Sed petímus, costos miles nova Cunera servet,
»Ne fera discipulis furandi audacia corpus
»Coosurgat turhetque receos insania plebe m.>>
Et Pila tus ad brec: - « Miles permillitur, inquit :
>>Servate, ut vullis, corpus tellure sepultum.»
Conveniuot, snxique iogentía pondera volvunt,
Et limen signis ',el saxum milite servant.
Sidera jam noc tis venturo cedere solí
Iocipiuot, tumuli malres tum visere septurn
Concurrunt. Motus sed terram protinus omnern
Concutit, et crelo lapsus desceodit aperto
Nunlius, et saxum turnuli de limine volvit:
Jllius et facies splendet, ce u fulguris ignis,
Et ni visad speciern lucenl velamina vestís.
Militibus terror seusum discluserat omnem ',
Et jacuere simul, ceu fusa cada vera letho.
lile sedad malres tali cum voce profatur:
-«Vestra pavor nullusqua tiens nuuccorda fa tiget;
»Na m mauifesta fides sanclum vos qu;;ererecorpus,
»Qtlod cru.cis in ligno scelerala insania fixit.
»Surrexit Christus, reternaq~e lumi na vitre
»Corpore curo sancto, devic ta mo r te, rece pi t.
»Viserejam vobis liciturn est , quod sede sepulcri
»Nulla t!>lic jaceant fuerant qu<ll condita membra.
»Dicite prreterea celeri properoque recursu
\>Discipulis, Christum remeasse in lumiois oras,
»laque Galilream lreturn prrecedere lerrarn. »
Bis dictis visisque, animas perfuderat iogens,

• , ignit : con &ellos, ó sellan. cluurol om••••: El miedo habla


do la entrada del sepulcro. privado & lna toldados de todo
2 Nilitibu1 terror lfruum dit · sentido. .-

© Biblioteca Nacional de España


© Biblioteca Nacional de España
MARll V!CTORINI EMACHABEORUM POEMATE

Machabem·um mater mino1·is (ilii animum accen-


dit ad m01·tera j01·ti animo PC1'Petiend<lm .

«Par ve puer, lenerisque tuis roibi carior annis,


>>Carior es regno ', vila quoque carior i psa:
»Tu potes in Lolum viclricem reddere matrero ',
»Tu finis partus • ; finisque future malorum:
>>Si le cura mei Langit, si matris odorem
»Mente e reate ten es •, quamvis el ca rus el infans,
»Hoc magis aure pia dictis alLende parentis.
»Primum disce, puer, quid s is post isla futurus
»Si patiens fueris, tune te, rnihi care, futurum
»Fue la docent, fratrum sanctorumin parte locatus
»Elrequie securus eris, dum s1ecula cursus
»Sreva suos peragunt; finito tempore certo
»Han e luce m re petes, ~eterna que regna videbis,

• ec1rior • "fi!I"O: 6. quien quie- 6 ol menor de mio bijoo.


ro mis que si me dieran un reino. 4 ' ' ' ' C'tu'O mti tartgíl, ti ma·
2 tu pot11 in toturn cictrictm tri-1 odot'fm mtnft ertnte kntl:
rtddm '""'""': \0 puedes pro- si algo to importa do mf, si tie-
porcionar ~ tu madre completa nes en algtln aprecio 1 hijo mfo,
"'ictoria. el recuerdo do tu mMre.
S lu ~,u·, po.rlut : tú el último,

© Biblioteca Nacional de España


295
»Non macula la malis, sed erit concordia sauctis ,
»Nec morli locus ullus erit, nec bella citatis
»Exercentur equis, sed pax re terna mauebit.
»Matrero crede ture se m pe1·cup idam cssesal ulis.
>>Hrec mihi cur lrisli vullu sic dicta repellis?
-
' »Quid refugis'? Miserere mei, miserere tuique.
»Si 1iceal, prior i re veli rn : vetor ecce, sed ibo
>>Tune, curo viclorem cernam te, nate, malorum .
»Quids perarejnbesYSolus mea dicta moraris ',
»Solusadhnc requum reno vas mihi, na te, dolorem .
»Annuis, an damna squoque me, fraLcsque,genusque?
»Quod ne furte velis oro te, eL deprecor; audi:
>>His ego te parvum nulrivi , nate, papillis,
»To per ego has precor, el flelus lacrymasque meorum .
»Ut remanere velis ', remanebis solus, et huj us
»Non tibi jam fralres dederint solatia vitre;
»Dedecoras fratrum sanctis sima nomina, matrero ,
»El genus, el patriam , si talia dicta recusas .
»Heu! Quanlo melius vi la m servabis iu revum,
»Si facias landem quidquid fecere priores!
»Auden ter depone melns, depone timore m:
»Concipe mente Deum, vires dahil ille viriles. >>
Hrec dum mater agil, puer ad prrecepla parentis
Respic it, et sol u m se vidit ut esse relictum ,
Sustuli t ad crelum vultus, palmasque supina s,
Et sic voce petens relernum numen adorat,
Scnsu 'et src pariter secum nutuque rogabat,
... Vinceret ul regem, srevos ut vinceret ignes,
Atque ita non segnis nec pro puerilibus annis
Prosilit intrepidus medios dilapsus in ignes

t Solw mf:!1 dieta mororiJ: Td ' ' '"'" : con el -.,plritu , 6


solo prulongas mi discunro 6 mis con su corazón (en oposicióo é.
edplícas. m;l" , con IJU actitud , ó con su
Ul r1mantr1 odiJ: Suponion· semblante ).
do que qu.ieraa eobrevi...-ir.

© Biblioteca Nacional de España


296
l
Vicil quidquid eral ', sic ut vitam irel in altam
Spiritus, el fratrum peterel secreta piorum •.
Dum puer isla gerit, solverunt gaudia matrem:
Jamque, ut cratlassala malis, jaro voce negala
Susp1rans, interque manus co!lapsa suorum
Conr.idit exanimis •, resol u taque me robra quierunt.
Sic ipsa, et na ti, sanclorum 10 parle recepta es t.
l
1
t~icU quidq11íd era e: triuor6 aus quoridos hormo.nos.
de todos los tormcn tos. 3 i11terq11o rnaruu tlollap.ta IUO•
2 el (ratrwn pderd .tecretll pio- nm~ concirlil ,,,ml'\lntíl: cayó e-xá.-
,·um: y recobrar ó volver á gozar nimo, siendo recibida en los bra-
dol carifto Intimo 6 prorundo de do su• hijos.

© Biblioteca Nacional de España


-..

COELII SEDULII
- PASCHALIS OPERIS PROLOGUS

Cum sua gentiles studeaut figmenta poetro


Grandisonis pompa re modis, tragicoque boutu
Ridiculove Getro ', seu qualibet arle canendi
Smva nefandarum renovent contagia rerum,
Etscclcrum monumenla canant, rituque magistro •
Plurima Niliacis tradant mendacia biblis •,
Cur ego Davidicis assuetus cantibus odas
Chordarum resonare decem •, san cloque verenter
S tare eh oro, et placidis cm les tia psallere verbis
Clara saluliferi taceam miracula Christi?
Curo possim manifesla loqui Dominumque tonante m
Sensibus et tolo delectet corde fateri :
Qui sensibus e:t corda dedit1 ~ui conveni~ uni
Facturam servne suam, cu1 JUre perenm
Arcibus mthereis una est cum palre potestas,
Par splendor, communis apex, social e cacumen,
.iEcttt us honor, virtus eadem, sine te m pore regnum,
MaJes las si milis: bree est via namque sal u lis,

' Octa era el nombre del gra- de papiro.-EI papiro 1 de que se


cioso en tu comcdia~t de Menan- hacia el papel, er~ plaaiA origi-
dro: en esl<> pasaje significa la naria de las orillas del Nilo.
comedia 1 y mejor aún el eoLito ~ Daeit/;ch au utltll cantibw
JOCOSO. oda• choi"Jorutn ,..,On!lrt dtctm :
' riluqu.c rnagillro: y enser.a.. 3Costumbrado Acantar los ca oto•
dos por la co•Lumbre. ó salmos de David en liras de diez
s NiliMII .... bihlh: en lil•ros cuerdas.

© Biblioteca Nacional de España


1

298
Hrec firmos ad dona gradus Paschalia ducil •.
~
Hrec mihi carmen erit: mentes huc vertitecuncti.
Hanc constan ter opem lresis adhibete medullis,
Quos let bale mal u m, quos vanis dedita curis
Attica Cecropii serpit doctrina veneni •,
Sectanll.'sque magis vitam, spirantis odorem
Lc~is, Athenrei preclorem linquite pagi •.
Qmd labyrintheo Thesidre erralis in antro
Crecaque Dredalei Justratis limina tecti'?
Labruscam placidis quid adhuc prroponitis uvis,
Ne~lecti~que rosis, saliunc.am s.umitis agri~ .
Qu1d lapides atque rera col!, qmd faua profams
Proderit, el mutis animas damnaro metallis!
Parcite pul verei squalentia jugera ca m pi,
EL steriles habitare plagas, ubi giguere fructum
Arida nescit humus : nec de tellure cruenta
Lívida mortiferis vellatis toxica succis,
Tartareis damuata cibis, sed amrena vi reta
Florentum semper uemorum, sedesque beatas
Per !atices intrare píos, ubi scmioa vitre
Divinis animantur aquis, el fonte superno
Lretificata seges spims muudatur ademptis:
Ut messis queat esse Dei , mercisque futurre
M.axima centenum cumulare por horrea fmclum.
Omnipotens re terne Deus, spcs unica muudi:
Qui creli fabricator ades, qui conditor orbis,
Qui maris undisonas fluctu surgeute procellas
Mergerc vicin<B prohibes confinia teme :
• No pueden ponerse de re- ca CIC,.Opii lfrf)H dot:.l,.in(J rtntni:
lia•o e o meno• palabras, ni eoo los quo os inspiráil oo el veneno
mt.a elegancia, las excelencias del claeici~mo griego, saturado
de la poeaf:. cristiana 1 toda sen· de puioncs vana•.
timiento, sobre la pagana, que J Athtttati ~dortm linquilt ~­
eoo formaS elegantes disfraza un QÍ: abandonad la superstición
rondo siempre pobre y a veces pagana do que oe nutro la litera·
··~ugnonto y reo. tura griega.
que» Mnil dtdit<J curit Alli~ .-

© Biblioteca Nacional de España


299
Qui solem radiis, et lunam cornibus imples,
Juque diem ac noctem lumen metiris utrumque;
Qu1 stellas numeras, quarum tu nomina solus,
Signa, potestates, cursus, loca, tempora, nosti ';
Qui diversa nova m formasti in corpora terram ,
Torpentique solo viventia membra dedisti:
Qui pereuulem hominem vetiti dulcedine pomi
Instauras meliore cibo, potuque sacra ti
Sanguinis infusum depellis ah angue venenum;
Qui genus humanum (pr::eler quos clauserat arca)
Diluvii rapida spumantis mole sepultum
Una iterum de stirpe creas, ut myslica vir tus,
Quod carois delicta necant, hoc prrosule ligno
Monstraretliquidas renovari posse per uudas ' :
Totum uamque lavas uno baptismate mundum •:
Pande salutarem paucos qure ducit in urbem
Augusto mihi calle viam, Verhique lucerna m
Da pedibus lucere meis, ut semita villa
Ad caulas me ruris agat, qua serval amrenum
Pastor ovile bonus, qua vellere pr::evius albo
Virginis Agnus•, oves, grexque omuis, candidusintrat.
Te duce, difficilis non est vía, subditur omnis
Imperiis natura tuis, rituque soluto •
Transiil in adversas, j ussu dominante, figuras.
Si jubeos mediis segetes are re pruinis,
Messorem producet hieros ; si currcre mus tu m
Vernali subsole velis, floreotibus arvis
Sordidus impressas ca~cabit vinitor u vas,
Cunctaque divinis parebunt Lempora dictis.

' ttotli, por nocitti; lo mismo vio como un bautismo que puri-
que {orm'Utl por (ormneitli, fieó el mundo.
2 Bl orden a: • Virpinít oanru : el Cordero
ul drtu1, rny-
"ic(J mon.l frord Aoc, quod dtlictq.do la Virgen, Nuoetro Senor Je-
eucristo.
carni1 ftiCCint., pout rtn~n·o ri ptr
undQI liquida• 1 ligno pne.1ul~. s rituqus 10lvto : y Jutpendi.
• 1!:1 poota eonaidera al dilu- · das las leyca (n.lurnloo).

r © Biblioteca Nacional de España


300 __.
Indicio est ·antiqua fides, et cana priorum
Testis origo palrum ', nullisque abo leuda per revum
Temporib us conslant ' virlutum signa tuarum.
Ex quibus audaci perstring ere panca relato
Vix animis commilo meis, silvamqu e patentem
Ingredien s, aliquos nilor continger e ramos. ..c.;

Na m centum licet ora movensv ox fcrreacla mel ',


Cenlenos que sonos humanum pectus anhelet,
Cuneta quis expediet, quorum nec lucida creli
Sidera, nec bibulre numeris requantur aren re'?
a Hl orden es: NBm Ucd oom
t tl Ctlln.!'J. priorum tuti• orlgo
polrum: y el antiguo origen de ¡,,.,., mouM cmlctm ora clomtl,
ptd&uqut Aumanum •ono.s
onMlll
nuestros primeros podres lo ates-
t~ua. etrUtnot, q14i" tzpcdid cuneta, 4~
co'ulanl: permanecen, 6 sub· rurn 11tc 3idfrn. lucida c<tli, nec
aisten . arentl! bibttlre ceqt,.anlur numtrlt ?

© Biblioteca Nacional de España


l
CLAUDII MARII VICTORIS
EX COMM ENTA RIIS IN GENE SIM

Lingua1·um co11jusio apt¿d tu1•rim BabyZonis.


Mox turris propera ta su bit, mox vertice nubes
Transili t, ac fruitur creli proprior o sereno.
Tu m pater omnipot ens crelesti voce senalum
Congreg at angelicu m, lurbrequ e insana superbre
Facla s lupcns, i.;th~ec regoi consorti bus i nfit :
<<En terrena phalanx , quo jam temerar ia pergat,
»Cerniti s,e'lqua ntos imprude ns tenda l in ausus ',
>>Morlali qure slructa manu • conlinge re celsos
>>Credit posse polos, et ad relhera ducere nostrum ,
»Cum nemo indutus teneuo c01·pore crelum
>>Ascendat, nisi qui crelo descend erit alto.
»Sed quia gens una est, eadem quoque forma loquend i
»In compon enda persis lentturr e, oec ante
»Desisle nt, qua m mutua opus consens io cceptum
»Finieri t: tanta est humanre insania mentís!
»Ergo agile(ul vetitum norint, quod posse negatum est)
»Jam descend amus, tumefactac¡ue corda superbo
»Consen so, varii turbemus voc1bus oris:
>>Ul quod peccaru nt concord is crimine mentís,
»Confusre damnet melior discordi a Jingure.\>
Dixit, et intentos operi, molemq ue levantes
1
Rl ift.klntcu i mpnuU11.1 t.rulal
2
morlali q~ f/rudtJ maJW:
¡., . oww: y á quá grandoa atrovi· los edificios quo lovaota el hom-
...... miento• lloga su imprudencia. bre .

© Biblioteca Nacional de España


302
Mentibu s attonitis subjecta oblivio primum
Intrat ', et ignotre subtL imperfe ctio lingure.
Increpíl ant, operis studio cessante , magistr i
Cunctan Les socios, sed vocem nemo remittit
Non intellect is : quod si quis tentat, inane
Sibilat, aut rupti fremitu ser monis anbelat •.
Sic vanum prava susceptu m mente laborem
Destilui t frustrata manus : jaro nerooprovioquum ,
Ne roo patrem sequi t ur: q uem quisque intelligi t addit
Aggloroeratque sibi, soc1uroque adjunge re curat:
Dumque pent divisa bnjus cognatio geutis,
Geotero hngua facit: spargun tur clasibus requis
Diducta sque petunt vario s ub sidere ter ras. 1
Haud aliter volucres campi per n10llia plana,
Quas gregibu s roixtis errare etqurere re victum
Persuas it secura di es, curo noctc propinq ua
F rondea tecla petunt, exem plo tu m grege ', turba
Vulgus qureque su u m sequitu r', rapidoqu e volatu
Miscent ur, s1milis qua duxerit aut color aut vox:
Sic tune in parles populus se dissecat uuus ,
El species fit qureq ue geo us, longequ e remo lis
Considu nt terris, alque orbem gent1bus implent.
Nec tamen hoc sacri(cu m si t sua !?cena nocentu m)
Muneris est vacuum , • nam quamvts ultio j usta
Hrec fueril quos non letigit reveren tia creh ',
Qure sedes propria est mundi. rerumqu e parentis ,
1
El orden e.s: Ditvil, el obli11iO dispors~ la bandada.
IUbjeola mtntibus taltoraW.s itllrat 4 vulgu1 q11<t:que I Uilm uquilur:
primcn)'t inltnlol optri ltNMU'JUf cada cual sigue á loe de su es-
molem. pecio.
' IMnltibit.t:~l, aulrupti{rtm itu .s El orden es : nom quam11j1
tarmoni• anhela.t: dice palabras ullio limo "' (ii ) 1 quot rll:eren liQ.
sin son lid o ( ó que nadie en tion- cmli not• lttigil 1 quce t l l udu pro..
do) , 6 s& desospora con la gl'ite- pria muudi pareralúqut r1rmn, ~ttc
rla quo produco la confusión do agno.Jconl ,. loqulnlu ~trba incon·
longuu ( 6 el haberse dividido lutlo., ( Ntril j N.JIO.
en vari:as la lengua primitiva). ' qU-OI non ttlUoil rer1r1nlla.
l ex•mpto tlfm D"tge: cuando <<Jii : que no respetaron al cielo .

© Biblioteca Nacional de España


303
Ut nec se agnoscant verba inconsueta loquentes:
Atta m en id multum,quod rupto hoc fcederecautum est'
'Ne 1 quam paucorum attulerat persuasio culpa m,
Ounctorum assensu rursus contingeretom nes,
Et facercl commuue nefas; ne prrelia dura,
Et rabido populis mors arcesenda furore
Bellum illis civil e foret: sic profuit illis,
Juque bonum versa es t. primm distractio lingure •
Quanquam uec prorsuru sublala Hebrrea loquend11
Cousuetudo fui t., cum tune permanserit ons
Hebrrei sonitus, sermoque anliquus in illis
Qui culpm ex perles pars non injusta fuerunl
Nalorum quos Sem genuit, custodia jusli
Quos tenmt, Domiuique etiam reverentia rexit •.

t Attnmen itt multum (ut) Qlt.Od división de la primitiva lengua.


rupto hoc fmdert ct.udmn 6.11 ne .... : • Paroco que el pocla anrma
y, no obatonte, oa un g1'an bien quo la longua hebt-ea es la pri-
el que mediante esta dispcrajón mitivt~ , y npoya su opiuión con
se haya ovilado que .... u o argumento ingenioso y varo·
2
El orden es : JY•(culpa¡ quam si mil. tlio embargo, la aOrma-
rulpom ptnU<Uio pcJUCOrllm allu'-· ción u &•enturada , y IOdo lo
rol, con li~trtC run:tUomntt tulm.Ju más quo do la lengua hebrea
c;mciOrum, el (actrtl ..,(a-1 com- puedo decirse es que rué una do
muM. lantae. en quo la primitiva se di-
3 prim<e dúlractio lln(JI'm: la vidió al pie de la torre de Babel.

© Biblioteca Nacional de España


J
EX SANCTI PAULINI NOLENSIS OPERIBUS
l.
P s AUI OS CXXXVI.

Supet· flumi1u~ Babylonis.


Sedimus ignotos dirre Babylonis ad am nes
Captivi, J ud rea mauus, miserabile fl entes,
Quum patrinm memori traheremus pectore Siou,
Et meritum justa su~ piraremus ab ira
Exilium, leutis g_ua consita r ipa salictis,
Hos pitibus popuhs umbras prrebebat amicas.
Illic Assyrire mediis in moooibus u rbis,
Obliti lretas per m resta silentia voces,
De salicum ramis suspendimos organa nostra.

Na mque dabat nobis durum gravis ira dolorem,


'Quod solita in sancto depromi ' cantica templo,
Hoc ad delicias sibi nos cauta re jubeba t
Impius ille, domo quinos abduxeral, hostis.
Ergone divinas laudes, el carmina castis
Apta choris, in ter sacra barbara, fredaque bus la,
In ter et accensas fu nestis ignibus aras,
Heu! MaJe de nostro lretis mrerore canemus ' ,

• El ordon <:4: Quod il/4 hMii• entonar.


impiut qui abd1wtral no1 domo , 3 H1ul Mol1 dt notlro 14llr me·
J!,jb•fxal no1 ca"lat·o tibi ad delicia& rort canomus : ¡Ah 1 Crtnlaremoa
canlfctJ .aolila depromi In lfmp>lo on mal bora para divertir é. loa
ltutolo. que en nuestra denen&ura ae
1 &O lila ¡(cJpronti: que aollnmos gc.1:an.

© Biblioteca Nacional de España


305
Deque pio rilu luxu m facicmus iniq uum ,
Mys tica ad hostilem mod ulan tes cant.ic~ ludum'?
Quo miseri nunc ore sacros cantabimus hym
Quove loco Bahylon poscit sibi cantica Sion nos"?
?
Sed Domini curmon Lellus aliena mereri
Non capi t ',ind igna s sncra vox aver tilur aures.
Si lame n, ul cap lis, dominus violentior
Et si tan tus amor Sion pia noscerc vobis insta s,
Can ti ca ', si porgis me coge•·e non tu a fari
EL divina tib1 qurooam sint cant.ica Sion , ,
Accipe • quid captre Deus ultor spondeat urbi
Ne longum speres i::>lo gaudere Lriumpho, .
Impic, quo sacrum prod1 tibi prreci pis hym
Ecce quis est hymuus Domini, qure can ti canum S
,
ion:
Si fuero oblitus mea mcen ia, Le, mea cura ,
Urbs Hierusalem, fiat mea non memor unquam
Dext ra mei; mea lingua meis et adhre reat aren s
Faucibus 1 reterno nisi le compleclar amore
Et nisi 1 principio promissi in srecnla regni 1

Lretilireque mere prim o reminisca r in auno 1

Te cunctis 1 Hierusalem, prrcponere terris.


Esto ' memor tu m pro lis Edom ul versa vice nostrum
1
Adspicint confusa di ero, quo pleh s tu a claram
Mrenibus retcrnis Hierusalero habitabit
Cuí nunc gens oblita tui crudele roinatur 1
Excidium dicen s: Invi sam funditus urbe
Diruite 1 el vacua te roan u, vestigia donec m

• Aquf .Sion, lo mismo quo nOtctr l vohi1 cantica : y si tanto ·


en otros patajes m:\s adelan te, empeño tenéis co conoce r loe
es , corno indeclinable, gcoitivo. eagr4dos dotic ot de ~ióo : -
2
Sed Domin i carmen t.tllu1 alie· El orden en lo que siguo es : et
na mt reri r~on c~Jpil: No c.s capa,-¡ ~¡ ptrgi1 m1 cogtr• rtu (ari qu{Bmun
dé moreeer la extrafla tierra . 6 1inl Qlntie-. didna S ion, fl non
es indign a do que en ella resuc.- tut~ .
oen toe cAn tieos del Scitor. lo Accip1 : mira., oye.
' " ,¡ tantcu o"'or Sion pitJ 1 Suplo : Dollfine.
20

© Biblioteca Nacional de España


306
Null a relin quau lur, mur is ad iuau e reda ctis.
Infe lix mistJrre Bab ylon is tilia! Feli x ndet ,
Cui, tibi pro uobi s in nos tua gest a • repe
Nec miu us ille beat us erit, qut parv a tene bit,
El simu l elid et solidoo tua pign ora petr re'!
Si cupi s exti ncta Bab ylon is stirp e bear i,
mis
I n te ipso prim is glisc coti a crim ina flam s; in ipso
Frau gefid e : jaru prop ter • ades t petr a Chr istu
Vipe ream sobo lem valid is elide lace rtis. s
Nam Bab ylon nom en coof usio ', filia cuju
Est caro peccati mate r, qure turb a salu ti
Nox ia, corp orei s duciL mala sem i na fibris. ;
Bree vi ocen da tibi , si vis evin cere morteroes,
'N:u r:qu e tuis tales inclu sos ossi bus hosts,
Si perm ittau tur cres cend o assu mcr e vire os
Diflicili viuc es lucl umi uc : prreripe parvhris .
Dum rept at tene ris vitio rum mra utia mcm
Qure ni si prroca veas , auct a virtu le ueco bit
Con cord em vilii s auim am terre na prop ago;
No parc as igitu r talero mac tarc cate rva m; em,
Non tibi crim en eritu ocit uram perd ere gent am :
Ullr icem que malo perr undc re sang uina petres.
Gau det enim just us, si cooc idut imp ía prol
piat ur,
Na m mag is ;¡tque mag is ¡>ins ista crode ,
Si peri mat peccola suis dom ioan tia mom bris
pleb e t rium phot .
El fract.a in Chri slo vitio rum
t in 1101 l!J(J, (1tlla : los dni\os 11io : pues Dabilonin, cuyo nom ..
quo nos ha• hecho. bre siscnificl\ eooCusióo.
s 1!!1 o:-den e3 : NamqNt cí.nca
' didt' 1olidm lua pignora p•·
l rc.: cslrt"lla.rit. tus hiJO.'I eonh·a
l"ctamhte rli({icili Jio.tte.t talu itl-
tlu•o.~ OJtibu.J l~i.a , •i ( Jil hOIIII
)
la firme roca.
' pr<Jpllr por prop1. ptrmi ltanlu r a.uumtl'l "iru , tn•
4 ;\l(lm BtJbylf)n nomt,t oon(u · , cendo.

© Biblioteca Nacional de España


307

II.
AUSONIO PAULINUS.

... Continua ta mere du rare silen lia lingual,


Te numquam tacito, memoras ; placitatnq ue latebris
Desidia m exprobas , negleclreque insupor addis
Crimen amicüire : formidala mque jugalem •
Objicis, e l durum jacis in mea víscera versum,
Paree, precor, lacerare luum, nec amara paternis
Admiscer e velis, ceu melli absinthia , ver bis.
Cura mihi semper fuit et manet, officiis le
Omnibus excolere, affectu observare fideli.
Non ooqoam tenoi saltero toa gratia nevo
Commacu lata mibi est ', ipso Le J~-edere vulto ,
Semper el incauta timoi violare figura •.
Composo i, et !reto forma vi lumine frontero .
Hoc mea te domos exemplo • coloitqoe colitqoc,
Inqoe too tantos nobis con;:ensu s amore cst ,
Quanlus et in Chrislo connexa mente coleudo.

Quis toa, qureso, tuis obdoxit peclora livor ' ~


Quo rumore pias facilis tibi fama per aures
Irrupil, pepulitqu e auimom conlraqu e vetuslam
Experta pi elato lid e m nova vu Inera tnovi t,
Lrederel ut na lis' placidum malesuad a parentem1
Sed mibi nonfictre menscons cia simplicit atis ',
• j u(lalem : e:ipo~a. peclorll lioor? ;, Oimo, te ruego,
2 Non tuVJurun
lerv•i 1al'1m l••a quó rencor ha cc•·ra.do tu eora ..
graCia na110 comnracula14 mfhi al : zón p3rn tus hijol1
JamAs he empañado con la mAs • Mlis: hijos. - Alude ~ ol
ligera sombra el aleeto quo por mismo y á su esposa, contra lt\
ti siento. cunl se mostraba muy irritado
s inca.u·fo .. .. figura: con una Au~onio.
expresión h·rcílexi\'a. ' nou fictm meM ron.sci~ &ímpti·
• /loe•••• oa:tmplo: Aeolo ejem- eiloti•: la concloncia de la no fin..
plo mio , 6 dandoyo·e..!Aiejomplo. glda 1iocerid&d de mi cariño.
1 Quí1 tuo:,
4u.2-'o 1 tui.e obJuatit

[ © Biblioteca Nacional de España


308
Nec palris incul ti pieta s rea ', respu it omne
Imme rilum , et falso persl ringi crimi ne non fert.
Immu nis ve ro •, gravi us viola tur iniqu o
Vuln ere, tam leuer a offeu sre' quam libera culp ~.
Discu ssisse j ugum quere ris me, quo tibi docti s
Junct us eram studi is. Hoc nec gesta sse quide m me
Affero; na m que pares subeu ntjug a; nemo valen tes
Copu lat in6rm is, nequ e sunt concordia frena ,
Si sit comp ulsis mens ura jugal ibus impa r.
Si vitulu m tauro , ve! equu m comm itis onag ro,
Si confers fulicas cycn is, et aedona parrr e,
Castaueis coryl os ::e~uas, vibur na cupre ssis,
Me compone tibi. V1x Tulli us el Moro tecum
Susti neant requale jugum : si junga r a more ,
Huc tan tu m t1bi me jacta re audebo jugalem :
Dulcis amici tia • ::eterno mihi frede rc lec u m,
EL parib us semp er redam andi legib us requa .
Hoc nostr a e cervi ce jugum non sreva resol vit
Fabu la', non terris absen tia longa direm it,
Nec perim et, loto licet abstr ahar orbe vel ::evo,
Non anim o divis us agam : prius ipsa reced et
Corpo re vita meo, qua m ves ter pectore vultu s.
Ego te per omne , quod datum morta libus •
El desti natum s::eculum est,
Claud ente donec conli nebor corpo re,
Disce rnar orbe quoli bet,
Nec ore louge , nec remo tu m lumin e ...
Tenebo fibris in si tu m.

' nlC JJalris inculli ¡JistaJ rea: aiblo á. la reprime nda.


y un afecto que no siento re- • Suple: ut.
mordim ienloo de haoor fallado s lteca. ... {~uta : infame ca..
al respelo d"cbid~ á. 8 U padre. lumnin.
2
lmmu"i-' • mtiUJ c:tro: Sino • Oonlinúa la eplstoln en vor-
que mi ..plrilu libre de loda falta. aos jámbicos trlmelt'Os y dime-
s tam 11111ra of(truiJI: tan een- trae.

© Biblioteca Nacional de España


309
Videbo corda, mente complectar pia
Ubique prreseotem mihi:
El, curo sol u tus corporali carcere,
T~:~rraque provolavero,
Quo me locarit axe communis pater,
Illic quoque animo te geram.
Neque fims idem, qui meo me corpore,
El amore laxabit tui.
Mens qui ppe, la psis qure superstes artubus,
De s Lirpe durat creliti ',
Sensus nocesse est simul eLaffectus suos
Teneat reque ut vilam suam;
' Et ut morí, sic oblivisci uon capil,
Perenne vivax et memor.
1 04 ,,,.,. durtd calW: que ' El orden es: Bt ut eicom
aobre.•i•o, como quoesdeorigen ~"''"'n"" rwn copit mori, 1ic tNAOr
ee.loetial. (ponn ..) """ copíl obli•bci .

....)

© Biblioteca Nacional de España


ALCI~fl ECDICII AVITI
ex poemate cuí tltulus

DE ORIGINE MUNDI

I.
JJev.s ltaminem creat.
Ergo ubi completis fulserunl omnia rebus,
Orootuq ue su o perfectus consti ti Lorbis,
Tum Pa ter omuipolens reterno lumine lrelum
Conlulil tod terras sublimi ex rethere vultum,
Illustraos quodcumque videt •: placet ipsa tuenti
Artifici factura su o, laudatque crealor
Dispositum pulchro qucm condidit ordine mund um.
Tu m demum tali Sapientia voce locuta est:
«En prreclara nilet mundano machina cultu ' ;
»El lamen impletum perfectis omnibus orbem,
»Quid juvat ulterius nullo cultori teneri 7
»Sed ne Jouga nova m cóulristeut o tia ten·am,
. »N une fonne lur homo,summi quem langat imago
»Num iui s ', et uoslram celso dona t us lionore,
»fn duat interius formosa mente fi gn ram.
»Huoc libet ercctis sublimem incedero plan lis:
>>Qui regat retorno subjectum pondere mundum •

1
ítlutlmnt q"o:lcumqua ddel: mi•f• : que llo•o impresa la ima-
llenando de luz y elaridad todo gen de la 01\•inidad.
aquello adonde d~rige au YÍ$~1 . 6 Q •1 i rffttJ.I fe(tf'l\0 IU,Jjtct.um
2 pr~ tarCt ttil~t
mur1dano ma,... pMdtrt ttuwdum : que ejeru ao-
chino rollu: f>ipó lage, por,,.,. brc el mundo oometido A 61 una
eltJro nitt' mun lan(¡ machinCl cultu. dominación conslAnl<!.
3 111m mi q"om tnnoa.t imago Nu~

© Biblioteca Nacional de España j


311
»Bruta domel, )P~em cunctis ac nomina ponat,
»Astra notet, ctel1que vias et sidera nori t ;
»Discat el inspeclis disceroere tem pora signis;
>>Subjiciat pelagus srevum , ingenioque tenuci
»Possideat qurecumque videt: cui bestia frendens
»Serviat, el posilo discant mausueta furore
»lmperium jumenta pati, jussique ligari
»Fes li neo l lrepidi consueta in vinclu j u venci:
~>Quoque etiam natura hominis sublimior exstet,
>>lncipial rectos in crelum tollcre vullus ;
»Factorem qurerat proprinm, cui mente lideli
»lmpendat fumulam loogrevo in tempore vitam.»
Bree ai t: el fragilem digoalus tangere terram,
Tero peral humeutem coosperso pulvere limum,
Molilurque novum di ves Sapientia corpus.

II.

Oreatu1· mulie?': instit1dtu1· matrimonium.


Interea sextus noctis primordia vesper
Rellulit , allemo depellens tem pore luce m ,
Dumque pelun tdulcem spiranlia cuneta' quie tem ,
Solvilur el somno laxati corporis Ada m .
Cui pater omnipotens pres~um per corda so porem
Misil, el immenso lardavit poude1·e seusus ,
- Vis ut nulla queat sopitam solvere montero.
Non si forte fragor securas verberet a u res,
Nec si commoto crelum tune intonet axe,
Sed nec pressa manu rupissenl membra quietem.
Tune vero cunctis coslarum ex ossibus uuam

• ' JllrGtltiu rrlrJ~"t(l: todos los 2 Aqul AI/Gm.


es nomioativo
se~• animados. y snjeto pncicnle do ulotlur.

© Biblioteca Nacional de España


312
Subducitlrevo laleri, carnemque reponil.
Erigilur pulcbro genialis forma • decore,
Inque novum suhilo procediL femiua culturo.
Qua m Deus ::eterna conjungens leGe marilo,
Conjungii pensal fruc lu ctispeud1a membri •.
Istius indicium somni mors illa secula esL,
S pon le sua s ubitsurnpto quam corporeChrisLus •,
Qui cum passurus ligno s ublimis in alto
Penderel nexus , culpas dum penderel orbis : -
lo la tus ex len si deffix i t rnissi le lictor.
Proti nus exiliens mana vil vulnere lympha ,
Quavivum populisjam nuncspondenle lavacrum ,
Fluxil martyríum signans eL sanguiois unda.
Inde resurgenli crelestiaque aslra pelcnti ,
De lateris membro surgens Ecclesia nu psit.
'
Pr incipio Rector lanli sacrare 6guram
Disponeos vincli, nectil connubia verbo :
«Vi vi te concordi sludio, mundumque replete;
»Crescal longrevum felice semine ger men :
»Non aonis n umerus , vitre nec lerminus esto.
1>Pro~e?iem sine. fin~ dcdi, .quam .tem pore loto
»ASpiCJes, genen ¡m mus qu1 ponens auclor.
>>Ed uclos spa rgens prone pos per St'ecla nepo tes •

t gtnlolít forma: una bermo- matrimonio 1 ó dando al hombre


eurn dcttinada i ser ~u eompa- una compaflera. lo compcnea de
nera. Gtniali• ao deriva de g~ta.iw, la porción quo do t u eue.r po le ...
divinidad protectora que el pa- qutló.
gaoitmo aupoo!a quo oae!a eou l /diut imli~um 10n1ni mor•
ol hombro y lo acompai>aba toda illa Ut"HIIt u•, I TJORI4 I Htl 411h{' n m•
la vida: do aqul <1ue gtt~ioliojuf'(J pCO 'fuom rorport Chri11ut : Elite
se inlerpretejura.mon to conyugal, sueño era anticipada figura do
y Qtníoli.J forma sea aqni una her~ a<¡uella muert.o que por su pro-
moeura quo habfa de e:er eonsór- pia. voluntad eurrió CrislO cuan·
to ó 011poaa del primer hombre. do &e lli1,o homLre.
~ co,.jllf}ii ptn1at fn•clu dilpen- 4- Eduf"k>l ... . Mpot-•: Los nie-
dia m''"bri: eon el resultado del to.s que :'lacieran do su raz.a.

© Biblioteca Nacional de España


313
»Vi ventes numeret proa vos, inque ora paren tu m
»Ducanl annosi natorum pignora • nali.
))'furo lex coujugii, tolo venerabilis ~evo,
»Intemerata suo servabilur ordine cunclis.
»Femina ersislal, de viscere sumpt.a virili '
»Conjugio servare fidem ; nec separel alter
»QuodjuogiLsociatqueDeus : palremque relinqual
»l!:l matrem justo constricl us amore mari lus.
»N ce jam ullos propter ru mpanl bree vi ocia paren tes
»Vila sed amborum carnero teneatur ad unam.»

Taliter ~eterno conjungens fcederc vota


Festivum dicebal hymen, casloque pudori
CJoucinil angolicum juncto modula mine carmen •.
Pro lb ala mo Paradysus eral, mundusque dabatur
..- In dolem, el !re lis gaudebanl sidera flammis.

III .
.Desc1·ióitm· Pa1·adysus.
Ergo ubi lransmissis mundi ca pul iocipit Jodis
Quo perhibeut ten·am confinia j ungere ca~l o',
Lucus inaccessa cunctis mortalibus a rce
Per mancl roterno couclusus limite' postquam
Decidit expulsus primrevi criminis auctor,
P roque reis digne felici ab sede rey ulsis,
Crelestes ba1c sancta capit nunc terra ministros,

• 11atorum l'i9NDN : los hijos pudor.


do ou.s hiJOt. " quo ptrhibf11l lt.rram confin•o
' de ril""tt"f umpla d rili : for- jongen calo: en dondo dit4'nquo
Dladado una co•tilla d<l hombre. los confiues de 1:.. tierra se con·
S C(lll OQIII ptfdOri C<JRCini' Oll~tl­ ruoden con el ciclo.
licum jur1c1o mocl1•laminl cormer~ : s 1>trmcuttt cr-krno t:onchuw li ·
y el coro do loa Aa¡;eleo uuió su• rnift : permaueeo eternamente
cá.ntieoa J.l31'& enetdxar el casto cerrado.

© Biblioteca Nacional de España


314
Non hic allerni succedit temporis unquatn
Bruma 1 1 nec res ti vi redeunt post frigora soles 1
gxcelsus calidum curo reddit circulus unnum 1
Vel densante gelu canescuut arva pruinis.
Hic ver assiduum creli clementia scrvat ;
Turbidus :~uster abest, semperque sub aere sudo
Nubila d~!rugiuut jugi cessura sereno •.
-1
...

Nec poscit natura loci quos uon hubct io,hres;


Sed contenta suo dotantur germina rore'.
P•·rp(!(Uo viret omue sol um 1 lerrroque tepentis
Blauda nitet facie;; : stant se.mper collibus herbre,
Arhoribusque com::e : qure e um se llorC> f1·equenti
Diffunduut, celeri solidanl sua germina sueco ' .
Na m quidquid nobis tolo tune nascitnr auno,
Menstrua muturo daut illic tempora fructu .
Lilia perluceut nullo fl<tccentia sole,
Nec tactus violat violas roseumque ruborem
Servans perpetuo suffundit gratia vultu.
Sic cum desi t hieros, nec torrida ferveat restas,
Fructibus autumnus, ver floribus occupat annum
Hic, qum donari mentitur fa ma Sabreis,
Cionama nascuntur 1 vivax qure colligit ules',
Natali cum fine perit •, nidoque pel'Usta'
Succedens sibiruet quresita •norte res urgit;
Nec contenta suo tantum semel ordine nasci
..
• non llic aUerni •uccfi.W 'ern· sus rotoUos, con una savia que
pori1 un1W'II)t bruma: nqut la su-
Ct8ión de la'\ estaeiooes no pro-
duce el lrlo del in•ierno
' nubila flt{(ugilt'nt Jugi UU!INJ
•mno : huyen los nublados, que
no pueden acerc9rso á aquel cie--
los rea.nimtl COl\ una rá.pida 6 ac-
twa c~rculnción.
s tlírn..-t: ... . olu : el ave fénix.
• rt4foll flM : muerto que ea
el priocaplo de una nue•a vida.
: r~í!IOtf''' ('4t;u11o: ya quemada
-
lo aiompre aereno. en sn nido.-s. auponCa qoo el
l ~lt ltnfa •uo dotCUtlur ger· aves fén11;, cuando llegaba á la
mhuJ Nrt : lai )JlanlaS que con· V\'jez, so eneerrab• en su nido,
tieneaon recuodadae por un rocfo donde. dcapu6• do reunir plantas
quo loo •• propio. y re3it\as aromálica.s, &o quoma-
4 etltrl •oll:i4J'I .tU<J tJirmitUto h& en "11M, rarA ronaeer de sus
ct•cco: h'Lcon crecer, O vig oriztut cen iza• .

© Biblioteca Nacional de España


l
-.
315
Looga veternosi renovatur corporis retas,
Incensamque levanl exordia crebra senectam.
Illic desudaos fragaotia balsama ramus
Perpetuum promil piogui de stipite fluxum .
Tu m si forte levis movet spiramioa ven tus,
Flatibus cxiguis lcnique impulsa susurro
Dives silva tremit foliis et flore salubri,
Qui sparsus lato suaves dispensat odores.
Hic fous perspicuo resplendens gurgite surgit:
Talis in argen to non fu lget gra tia, tantam
Nec crysto lla trahuot ni Liuo de frigore lucl:\m '.
Neglig1l hic viridos riparum margo la pillos •;
Et quas miratur muo di jactan tia gemroos,
lllic saxa j acen t: varios dant arva colores,
Et naturali campos diademate pingunl. '
IV.
Omnibus concessis Pa,·adysi /1·uctibu.s, ta1ttum boni
et mali arbore p1·ohibentur Adam et tt:V01'.
Iuterea primi, su m mus quos junxerat Auctor,
In paradysiaca poountur sede paren tes.
Quis • Rec tor tali proponiL prremia lege:
<<Ü summum factoris o pus , quos sola creavit
»N ostra manos •, oasci cum cretera vocej uberem!
»Aspicitis quanto pulcherrimus ubere lucus
»Divitiis tumeat magnis? Bree cuneta dabuntur
»Ad vestros sine fine cihos; hin e esca pelatur;
»Sumite coocessas fruges el carpite poma.
»Hic operis dulci s tudio secura quiescat

• 14n,cun NtC uytlo.llo lmhunl perezoso entre ril.Jeras aembra-


niHdo de (r-i1or1 luettn: ni el eris- das de esmeraldM.
tal cuajod(> como el hielo •• mas 3 QuiJ por tJutir,
brillan le. 4 qucr •ola. crtar:it nOitr4 mB--
1 1 Nll(Jli!JH hio fiirúltt ritldrum hipálage por fJifOI t OIOI ~,.tt&w
n!J.J :
vil, etc.
~ •JtClrgo l411illOJ : Dot!lfzase 4ste

..
l © Biblioteca Nacional de España
316
»Deliciisque fruens longrevo in tempere vila '.
>>l!:st lamen in mediomemoris,qu amcernitis,arbor
»Notitiam recti pravique in germine porlans :
»Huj us ah accessu vetitum restringite tactum,
»Nec vos forte prema t temeraria discere cura
»Qure prohibet doc tor; melius nescire, beatis -.;
»Quod quresisse noce t. Testo rquem fecim us orbem,
»Quod si quis velitum decerpa t ah arbore pomum,
»Audax commissura mortis discrimine pendet '
»Non immensa loquor •: facilis custodia recti.
»Servator vi taro, mortero temeralor habebit. »
Accipiunt juvenes diclum, lrelique sequuntur,
Spondentes omni servandam tempere legem.
Sic ignara mali novitas 1 nec conscia fraudis,
Inca utas nulla tetigit form idine mentes.
At pa ter, ius truclos socra la in sede relinquens,
Lretus in astrigeram creli se sustulit aula m.

DE PECCATO ORIGINAL!

l.
Serpentís in primos pa1·entes iwoidia.
Vidit ut isle novos homiues in sede quie ta
Ducere felicem nullo d iscrimine vitam,
E'llege accepla domino famularier • orbis 1
,Subjeclisquc fl'lli placida iuter gaudia rebus 1
Commovit subilum zeli sciutilla vapore m ', ..
t IJit: optris dutci tlucUo ucuNJ muerte su osado dolilo.
quiucot dt.UciiJ.t¡ut (rUttU long'%1,.0 3 Non immtn1a IOIJuor: No pido
;,. trmporo r:ilo.: Vivid aquf tran· irnposibles.
quiloo, oirvi6ndoo• do agradablo 4 famularier: rorml\ paragógi-
distracción el trabajo , y ~oza n· ca por (amulal'l.
do por largo tiempo do lodo gé- 5 commol'H &uflilltm :di .tcinlil·
ne ro do delicia~. la va1•ortm: una chispa do su en-
2
au,la:xi commi,•.Jum morli• dil· vidia hizo quo en eu corazón
rrir,.ín• p•11d1l: pagara con la prendiera una repentina Jlama.

© Biblioteca Nacional de España


317
Excrev itque calens in sreva incend ia livor.
Vicinu m tune forle fuit cum decidi t alto
Tem pus. el innexa m traxit por prona caterv a m,
Boc recoleu s, casum que preroons in corde recen tero
Plus doluit periiss e sibi quod possid et alter.
Tune mix lus curo felle pudor sic pector e ques lus
Explic at, et tali suspiria voce relaxa l:
- « Proh dolor! Hocno bis subitu mcons urgere plasma
·» Invisu mque genus noslra creviss e ruina!
»Me celsum virlus habui t, nunc ecce ne!Jleclus
»Pello r, e l angeli co Ji mus succed it honon !
»Crelu m torra tenet, vili compa ge levata
»Regn ath umus, nobísq ueperi 1llrans la la potesta s •
»Nec tamen in totum periit; pars magna retent at
»Vi m propri am,·s umron que cluit virlute nocend i.
»Ni\ diff•! rre juva t': jaro nunc certaro irie blando
»Cong rediar ', duro pri roa salus • expert a nec ullos
»Simp licilas ignara dolos ad tela patebi t.
»El melius soli capien tur fraud e, priusq uaro
»Fecu ndam roillan t reteroa in srecula prolem .
»lmmo rlale nihil lerra prodir e sioeod uro esl.
»Fous generi s pet·eat ; capitis defectio memb ris
»Seme n mo rtis erit; pariat discrim ina lethi
»Vitre princi pium; cuncli feriaul ur in uno:
»Non faci et vivu m radix occisa cacum en .
»Bree mihi dejecto lantum solalia r eslant.
»Si oequeo clasus i lerum consce odere crelos,
»Hisq uoque clauda nlur: levius cecidi sse puland um est,

t nobiJfl!ld J)Utiil lran•lo tfl. po/fw prim(l tt ,;mplicilcu ionara non tw-
1101: y yo he perdido ol pode•· t~rla rlo lo:~ ulloJ, fl<ttebil ad lt la.-
quo ao ha transferido al hombro. Nec, txpresióo negativa conjunti-
' Nil di{"" JUM I : No quie- va, puede descomponerse en non ó
ro eeperar m(\s. ·n t oc , aupuesto que ntc no t'S otra
~ c1rtamino blando f'OII(IrtditJ r: cosa quo forma npocopndn ·de
luoharé con halago' por armas. la parUcula
ntque, compuCBI.t\ do
• prima •olws: la nor de la ju- negati•a "'y la conjunción en ~
•entud. -El orden ea: d~m &aluJ clltica q'"·

© Biblioteca Nacional de España


318
»Si nova perdat ur simíli substa ntia casu 1
)>Si comes excidi i subeat consor tia pc.enre, 1
»Et quos prrovideo nobisc um di vida L ig ues .
»Sed ne difficilis fallendi causa puletu r,
»Hrec mostra nda via est, dudum quam sponte cuc}lrri
»In pronum lapsus : qure me jactan tia crelo
>>Expu lit,hre chomi uem parady si elimin e pellat. »
Sit ait et g emitus vocem clause re dolent is.

II.
Serpens 1íWlierem fallit.
Ergo ut vipeream malesu ada fraude figura m
Induit ' , et totum fallax proces sit in angue m,
Pervol at ad lucum : tu m forto rubentia lre li
Carpeb ant juvene s viridi de palmit e mala.
Hic veritu s serpea s , firma u e mente virili
Non queat efl'uso subver tere corda venen o:
Arbori s in vetitre spiris reptan tibus altum
Porrig itur, tractum que suums nblim ibusre quans •
Auditu m facil em leni sic voce momo rdit:
- «0 felix, mundi que decus , pulche rrima virgo,
Ȇrna t qua m roseo prrefulgens forma pudore ,
»Tu generi ventur a pareo s; te maxim us orbis
»Kxsp eclat matrem ; tu prima et certa vol u ptas
»Solam enque viri, siue qua nec vivere possit ;
»Ut m~j or, sic jure tuo subjec tus a morí,
»Cui juocta es, pulchr am r~dclas ut tempo re prolem •.
»Vobis digna datur parady si in vertice sedes ;

l si t&Oc4 p.:rJatur 1imili ,.ub. IZ-'lu.!lllf : y ~u ~háodtJ50 b:t..:ita la


114alia. ct.uu : ai la nuo•a el'ialura parto más al~' del Arbol.
1e pierde ó arruina eon una cal· • El ordon os: U< (111•} cui •ub-
da 1gual t la m!a. j~c la tll,
ut r tddcu prQltm TH•lchram
!1 Vipcrtam, ... jf~!fram induU: ümporc, t.tl major, &(e (m.) .sub·
tomó la (orina de serpiente. jvlu.t ( ut Jjut'f OI'Mri lwo.
s troctumqut _.,..,,., &ublimfbur

© Biblioteca Nacional de España


319
»Vos subjecta Lremit fawulaus substan tia mundi;
»Quod crelum, q uod terra creat, quodgurgile magno
»Produc it pelagus, vestros confertur in usus.
»Nil natura ne¡,;at , datur ecce iu cuneta potes las.
)>Non equidem lllvideo, roirorma gis,attam en ista
»Cur Deus in vidi t vobis ex arbore fructus?
>>Scire velim quis dira jubet, quis lalia dona
»lnvidet, et re bus jejuuiu miscet opimis. ))
Hrec maJe blanditam finxerunl sibila vocero' .
Quis stupor, o mulier, meutem calígine clausit'?
Curo serpeo te loqui, ver·bum committere bruto
Non pudet, ut vestram prresumal bellua li nguam '?
Etmons trum paleris, respons umque in super addis?
Ergo ubi mortiferum seductilis Eva veneuum
Auribus acci piens , ela di coosensit iuiqure ,
Tunead serpeutem vano sic ore locula est:
-<<Suavibus o polleas coluber dulcissime, verbis,
»Non, ut rere, Deus nobis jej uuia suasit,
>>Nec prohibet largo curari curpora pastu.
>>Ecce vides e pulas tolas quas porrigi t orbis,
»Omnibus his licite genitor promptrssimus uti
»Prrestitit, et tolas esu • laxavit habeuas.
>>H<l'lc sola est nemoris medii, quu m perspicis, arbor
»l uterdicla cibis : hrec lautum tuugere poma
»Non licitum : divcs prresumit cetera victos;
»Quod libertas lemerarit noxia legem,
»Juraos terribili 1mcdixit voce crea tor,
»Quadam nos staliw luituros morte rea tum.
»Quid vero morlem appellet, doctissime serpeas,
»Pan de libeus; rudibus no bis incogni la res es t.>>
t IJam rn•tle hlcm Jita•n (inx~ · 'J ut r~~tlr..tm prmi!Hnal bcllutt
runl t.ibilo. t'OCtm : EstM rueron Ung~UWJ. : do 8Ue.rte que una bes ..
1'" traidoru palabra• que ¡>ara úa te obligue i habfar Y
halagar t la mujer proouoctó la J uu por ttui.
aerpieote.

© Biblioteca Nacional de España


320
Callidusi nde draco, ellethi tu m sponle magíster,
Inlerilum doce l, et captas sic fatur ad aures:
-«Terro ris vacunm formidas, femi na, nomen;
»Nequaqu am vos d ira manel sententia mortis,
»Sed Pater iuvisus sortern non coutulit requam,
»Nec vos sciro cledit, sibimet qu re summa reservat.
»Quidjuv aL' oro a tu m comprend í aut cornero mundum .
»El crecas misero concludí carcore mentes?
»Corporeos pariter seosus oculosqu e patentes
»EL brutis natura dedit; sol omníl>us unus
>>ServiL, ab humano nec distal beJina visu .
»Consiliu m mage sume me um, mentesqu e supernis
»losere, et erectos in crelum porrige sensus .
»Namque id quod vetitum forro idas tangere pomum,
»Scire dabit qn requmque Pat.er secreta r epo01t.
»Tu modo suspenso s taulum ne coutrahe tactus:
>>N e captiva di u fn~uetur lege voluntas.
»Namque ubi divinum libaveris ore saporem,
»' Mox purgata suo faciel tua lumina visu
»-Equipa rare deos, sic sancta, ut noxia nosse,
»Injustum recto, vero discerner e falsum . »

'l'alia fallaci spondent em dona susurro


Credula submisso miratur femina vultu,
Et jam jamque magis cunclari el flectere sensum
Incipil, el dubiam lelho plus addere mentem,
llli ut vicino victam discrimin e sensit,
Un u m de cuoctis lethali ex arbore mal u m
Detrahil, et secum nutanti • protinus offert.

1
Q"id jueal: De qu6 oa sirve 1 pone en boca de la aerpioote es-
6 ~ara qué queréis. tu palabras: tt trilit ricut flii.
El orden ea: llo:~C (1apar) ' et .rtrmn tt.uktnli (famffHJI)
{acitl lumina tua purpala, au¡uipa- protinu1 of(~rt : y on seguida la
rort dtot vi&u .. uo.-Nótese de presenta, d oftcce (la fruta) á
pa•o cómo aqu! la •••·pie ate in· la mujer, que luchaba interior-
sinlla 6. la ·mujer la 1dea de la mente.
pluralidad de diooot1: el Gb~i•

© Biblioteca Nacional de España


321
Nec spern it miser um mulio r malo cred u la m unus,
Sed maoi bus pomuru ignar is lethu le rctrac lal;
Narib us interd um lubiis que palen libus ullro
Juog it, el iguor ans ludit do mortc futur a' .

O quoti es ori admo turu compunclo. retrax il ,


Auda cisqu e mali ti lubau s sub ponde re dextr a
Cess it, el efftlclum scele ris lrome facta n:fug il! •
Dis ' tame n es::; o en pi t si milis , ser pi tque veueu um
Amb ilioue uoceu s ', Rapiu ul contr aria mou tem ,
Hiuc amor , iude ti mor: pul sal jactan tia legem •,
Interclumq ue e tia m !ex suhve uiL: <Usluat oacep s
DiviJ ui cordi s dura inlor pra~liu fluctu s •.
Nec lame n iucen lor do11istit fullere serpe os,·
Oslen lalqu e cibum dubi: c, queri turqu e mon•ri,
El juvat in lapsu m peude ntis prona ruiuro ' .
Ul taude m vitre gravi or settle nlia sedit
1Eternam tenta re fame m' per crimi uis escam ,
Ser pentem salia recib o quem sume rct ipsa,
Annu it insid iis et pomum morsa mom ordit.
.. •
Dulce subit virus , capitm· mors horri da paslu .
Conli net hic prim um sua gaudi a callid us angu is,
Dissi mula tquof erum viclo riasa! \' U • lrium phum .
----·----
' d lrt!JrW>rana lu-Jit d• morl• t.Ulu::at illltr JJruttlia. dura cordia di·
(u ~uf-a: 6 ignorante, juega con ddui.
su perdicióu futum. G D' juool ;,. la¡wuu Jlfndtndl
:. Di$ : aioércei~ pOt' UliJ. JlrOII'l ,·uir:u~:
y lo ayudn á Jan·
S •erpilqn rtlltHum ambil•onc za.-.o ¡10r la pendiente do la per-
noctn~: y el veneno mortrrrro de dición que lu amcna1.a.
ln rlmbición invado poco t~ poco 1 1•nter.li a.... l.entaJ'f famtm,
au cspfrilu. por lflll!u/itJ, ltrtlandi (amem.
• J)bltol jaclo.ttl ia fc9tm: el or- 1 ficl,ria 1mro,
por cicror lfl•
gullo atropella la ley. t:fl$ .
s El orden os: flt.t•luf lWCIJ~

21

© Biblioteca Nacional de España


322

III.

Se~·pentis lmtitia.

• Tune viclor serpcns certamine lretus abi pso ,


Puniceam crispaos squamoso in verlice cristam,
Nec jom dissimuluus quem ~resserat ante triumphum,
Acrior insull at victis , et lahbus infit:
-«En ¡,ffectutre vobis esl gloria laudis
»Reddita , qui perversa simulquo etiam optima J;~ostis.
»Cuneta ego vos docui , sensumquc per abdita duxi •·
»El quodcumque malum solers natura negab at
>·lnstitu i, pactumque meum, ne for te negeli s,
>>Servavi, ct vosmet mihi sorte dicavi.
»Nec Deus in vobis , quamvis formaveritante,
»Jam plus jut"is habet: Leneat quorl condid il ipse,
»Quod docui mee um est, mujor mihi portio resta t .
• »Multa Crealori debetis : plura magistro.»
Dixit, el in media lrepidos calígine linquens
Per mcdium fugiens evanu il aera corpus .
DE SETENTIA DEI

l.

Stolide ac SUlJCrbe querittw Adam. .,.


Ille' ubi convictum ch.1ro se lumine vidit ,
Prodidit et lotum discussio justa reatum ,
Non prece submissa voniam pro crimine poscit,
Non votis lacrym isvo rogat, non vindico fletu

1
lllt: es decir, Adán.

© Biblioteca Nacional de España


323
Prrecu rrit merita m suppl ex coofe ssio preuam.
J amqu o miser fa e tus, nondu m m iserobilis ille es l.
Na m sen su erigil ur, tumid isque accen sa quere lis,
FE'rtur in insanu s laxa la super bia voces :
-<<He u roa le perde ndo muho r couju ucla marilo !
>>Qua m socia m miser o prima sub lege dedis ti,
,>H<ec me consil iis vicit devic ta sinist ris,
»El sib i j am nolum persu asit sume re pomu m .
»Is la mali caput esL, crimen surrex it ab isla.
»Cred ulus ipse fui, fitlei sed tn unicu s uuclo r ',
»Oounubiuru donan s, eL dulcia vincu la uecte ns.
>1Alqu euLin am folix, qureq uouda m sola vigeh at,
»Cmlebs vita forct , talis ncc coujn gis uuquaiiJ
)>Fred era sensis sel, com iti non subdi ta pravre ! »

u.
.Deus Ílt strrpeniA:m, Adam et E'Oam sententiam
p1·ojfw t .
Postb rec supre mam promi l senlcn lia le~em,
Serpe nlemq ue rcum prima sic voc:c uotav il:
-«Tu vero cujus fucali s fcmin a vcrbis
>>Capt a semel , símile s Ada m pertra xit iu ausus ,
»Prop ter utrum que rens •, ~cndesquod fecit u terque .
»~ce tibi sublim i consta bit pector c vertex ,
>>Callida sed pronu s per terram corpo ra vol ves ,
))Ulqu e fuga t repide siuuo sa volnm ioa curra nl ',
)>Non gress us sPd lapsu s eril, teque ipsa seque ris
»Fiox ibus, el spiras viven tia vincu la necte nt.
»Tune propte r suasa m miserorum cordib us escam

1
fidei ted luuuicuJ twctor: pero mente culpable .
ltl , el llnico aotor, 11 el Unteo l utqt~.e (U'JG lrtpidl l;ft!tOtC\ t:O.
r..l?'?nsable ó cul pablo de mi CI'C- lumin' currn.ul: p..ua que cuando
duhdad . huyns , tu lomblor o.o
2 proplft cuerpo
utmmqt1e ,,.,: doble· corra formando eurvas.

© Biblioteca Nacional de España


324
»Telluremcaptam pastu vesceris inaoi ,
»Mensibus et cortis, fugitivus ab aere sudo ,
>)luclusus terris communi sole carebis .
»In ter cuneta roplenl qu;l!ouucanimantia muud um
»Omnibus iuvis u:; fies, g•·avis omuibus honor.
»Pnecipuo infelix mulier, curo prole futura,
»Tecum iuimicitias odio const¡ante reponet,
»Seminib usque Luis ejus curo semiue bellum
»Perpetuu m, secl dissimilis victoria, na m qui
}>Ambos un>l opera vicisti , subdole serpens,
>>Oiim erit' u l. soxnm muliebrem prouus adores :
}>Cujus tu quamquam pavid<l! insidiabere calci,
»Contere t una <:a puL taudem tibi femina viclrix,
»Nascend umque etiam lali ele sti pite germen.»
Posthrec al.lonitam judex commotu s in Evam :
-<< l!:t tu, quro pri mam violas ti, fomina, legem,
»Accipe, ait, rcliquum vitrequodrcslut in revum.
»l mperiu m patiere tori, dommumque timebis
»Quem dederam socimn : cuj us tu subdita j uflRis
})Parelo , el libilus posthmc assuesce viriles' .

• • ••• • • • • o ••••••• • •• • ••• ••• o ••••••••


• • • • • • • • • • • •• • • o •

. . . . . . . .»Transac to fastidia temporo complens


»Nalurale malum parlus ah vindico partu
>,Producas, vi la ul prolis silprooa pareutis,
»Sed quid mulla loqnar misen-e discrimina malris?
»Nam cum prrednro mulior confecta labore .....
Ȇpla Lam sobo Iom ta li produxeri s ortu,
>)Lugevis vacuos nonnumquam orba la dolores.»
Inlerea trepidns jam dudum sustinel Arla m,

Olim erit: llegara uo tiempo. aco;otúmbr•ted~doahora Aobe-


liPJit~u podlull~" cuswuC' tirl/11: dcc:crlosupr ichosde tu marido.

© Biblioteca Nacional de España


325
Quid sibi l.erribilis tandem seuleulia servet.
Coi Paler :-« Altcnli~, ioquit, uunc auri bus el tu
»Acci pe quid merca re . levis qucm fe mina vici t.
,>Impollula prius pulchro sub germ ine lellus,
.. »'Non jam !ida satis, nec puro 1-lllluinc si mplcx,
»Prístina mouslmvil corrnplum torga per orbem'
»Excmploque Luo semper tibi terra rebellans,
>> Vepribus ae tribulis armata resistero discel.
»AnL si frangenli ccdeos succnmbiL aralro,
>> Vomeris affixo mordaci dente !- U hacia,
>>Pinguia decipionl meutito gerrniuo culta.
»Na m pro trit1ceo loliuru consurgero fruclu,
»EL 6ctas segetes vacuasque dolebis aristas,
»Sic ul vix ceutnm producant j ngera panero,
»:3udore assiduo uil•ms quem snmat egestas • ,
>>Illecebramque cihi preuaíis viudicet esca,
»JEqualem brutis faci enl tibi pabulá vi la m,
>>l!:Lsimul herbaruru suecos, paslumqne rcquires.
».lErnmnosa cliu volvelur talibns relt~s :
>>Douec pr::escriptum ponant Libi !>Ulcula finem,
»El compacta lnto rursum solvantnr in illud •
»Membra, simulque leYi fias de pnlvere puh·is,
>>AuLe lamen durum nali pr;ecun<'rclcthum
>lConspicies, pcenasque tuas iu prole videbis,
» Ut U)Cluenda mugis cernatur mortis imago,
»Peccasse agnol'cns qnid sit, quid m01tua tlcri,
»Quid ve morí. Ae ue qnid dcsiL tibi forle malorum
»Qure castigaudis' cormptus parturit orbis,

1 El orden es: t~llut n01l ',,;. antigua corlot.J\ ; es decir : 1:10


fido, neo .fimtJlea: .ttmint fU.I'•' (nor1) volvel'á tlm·:~ y no p1·od ueirá los
mo11 •tmcll jam twraa l'r-tflilln t>lr mÍ'lDl01 MhrcfJos lrut:Js sino fi.
orbtrn corruplutn. eOfita de durltimO trAbajo.
2 ~ q•,tm!umat f'1•-.tof tqUivalo
nte .... {tellu.$) l>rbUQa "' .n-
llrneit CDrruplum ltrga ptr orbrre: A""'~'" ,.. """"''"" flfi1)'1C,
y la tierra, tranarormada on toda ' Suple IHillm.
su ratlond~z, no te presen tarñ au s Suple IIM'Irinibtu.

© Biblioteca Nacional de España


.
»Acrior immenso miscebitu1· ir:1 dolori.
»Nam cum prima tibi producentle111pora natos,
>>Livor edax a reto certabitlimite muucli,
»Nec jam sufficiel vacuus cuutlict1bus 01·bis,
»Tulaque fraterno congressu ltJITa L1·emiscet ,
»Aller in altcrius consurget vuluera fraler,
»Telluremque uovaru, cogoalo sauguine tingct ' .
»Exin posteritas varios passura labores,
)>Per varios casus rnorlalia dehita pendct,
,>Dum vctcreru cluctus dissolvatterminus ' orbe m,
»Üccicla t omne vigens, finisque redat·gnul orle\'.>>
Audierat, motumque dedü couterri la lcllus.
His Puter exactis , hredorum pollibus nm bos
Ioduit, ct sancta Parady:;i ah sedo rcjccil.
Tu m miseriegressum properaut, muudumque vacantem
Iutrant, et celeri perluslraut omnia cursu.
Et quau1quam variis herbis ac gramiue picla,
Et v1ridescampos, fontesqueotflumiua IUt)ustrat ';
' Illis fc:eda lamen species mundana put.atut,
l!ost, Paradyso, tuam, tolumquc vid ou ti bus horror ';
Utque homiuum mos est, studio majore nogata
Amplecti, et vclitis graviore iucumbere cura,
Sic majoro an imo clausus Puradys us umatur,
Augus lutur humus, strictumque gcmeuLibus orbem
Terrarurn fiois non ceruilur eL lamen iustat.
Squalel el ipsc dies '; causantur sole sub ipso

1 Ttllurtln9Ud Aoram CO!Jllalo Suplo: nwA11u.


«JitQ14f~t• linq 1:
y t.ei\irá eoñ san· El ordea\ u: ParodJP•, lpe·
gro do 1u hermano ia tierra re. rit miUI ftJitfJ ptiiOI!Ir ~l)ltH illi.1
cióo eallcJa do la'J manos de su (461a , .. ,., f•r~d,m) t·•an•, lolumqr~e
Cr<'ador. (J ufalur¡ lt 1N'flt' {•N•) riúutabut.
' duNut ltrmiN'ct : el límite ' I•Jl•im'll" ritltM;t,,_, J¡orro,.
fijnuo. {t••totur): y les ¡11\roco homble
S l)um.: ·· fini• rtdGr9uat orla: todo lo que ven.
hasta quo el On demuostre que 1 Squ,•lrt el ÍIJIC d;e• : Y hasta
ho.n tenido principio. el di~ palidece •

.. © Biblioteca Nacional de España


327
1
Subductam lucero; cmlo su!<penfia • remolo
A!'. lra gcmunl, taclu:;que prim; ,.¡x ccruitu•· axis,
T u oc in ter e u rus permixlv fdlo doloris,
Aft'cclus scost!ro uovos, el pecloru pulsaos
Nuodum coruperlus prorruwpiL flclus in uudas,
Alleolisquc g~uis iujussus d.,fluit humor.
1 tiende LIJt dcspuó.J do ttttf)trtJB, y
2
S uple: ""·
Suplo: me. Alg uno, inler- poJ' tanto , parece mA.s acertado
pretnu e!tlO pnsajo tic este modo: lt·adu cir o~imcn ó llornn (los
.tgimoo los aatt·oa auapcndidos en primeros padreo ) do ver suopon-
el alto ticlo , ; poa'O la oración dtdos los asiros on un lopno
ante1·ior ind icn t¡uo ae aobl·een· ciclo.•

..
© Biblioteca Nacional de España
M. AURELU CLEMENTlS PRODENTIT
EX LIBR IS ADV ERS lTS SY1I UACJI Ull

r.
C1·ucis potc11tia .
Hoc signo invictus lran!'lois:,is Al pi bus ult.or
1
,

Servitinm sol vitmi~crobilc CoustanLiuus.


Cum le ' pesl.ifcra premerel Maxrnlius aula
Lugebas longo damnalos ca recre ccnlu m, 1
Ut seis ipsa 1 palre" '. Aut spon sus, fcedcra poctre
Intercepta gemen ~ ', diroqnc salcllile rapta ,
Immersus tenebris dura inlcr viucula flebaL;
Aut si nupla , lorum regis consccndcrc j ussa,
Ccepernt impurum Domini oblccLare furorotn ,
Morle maritalis dabal indignalio pcenas.
Plena puellarum patrumquo crgastula srevi
Principis : abducta genitor si virgiue mussaos
Trislius ingem uil, non illc impune dolorem
Prodidit, aul confessa ni mis suspiria traxi l,
Vim libertulis nimiro, patriumque dolorcm .

Testis Ch risticolre ((ucis' odventanlis ad u rbem

1 1/oc !tig~a o : con cr.ta scf\nl .\ {wkr<' llliCIIIJ iulcrc~'tJitl (Jt-


( coo ol lábaro de In cruz). '""'U: llor:mdo Ja teparación do
2
Suple : /lomo. su prometida.
3 pnt,YJ : &onadorce.-J.os so- f Ch,.iftllr.t¡/m r/l;ri~ : dol ca.u-
na~or.os so Hamab31\ 1mlre.J nm~ Uillo cristiano. - I!!stc caudill o
v.rtplt. era Ü<Jmataotino.

© Biblioteca Nacional de España


329
Milvi us •, cxcoptum Tiberina in slagua lyrnnnum
Prreci pitans, qnanam vicl.ricia vidcriL ar rua
Majes ta le rcgi, c¡u od sigoum dexLcra viudux
Pnllluleril~ quah radiarinl slommalc pila.
Chrislus' fltll'pureum gommauti texluR in auro
Siguabat labarnm, clypcorum insignia Chrislus
Scripserat, urdebaL snmmis crux addila crislis .
I pse senalorum mmniuil clnrissimus ordo,
Qui Lum concreto proce«sit crine, caleuis
Squalens carcereis, aul nexus compede vasta.
Complexus quo pedes vicloris, ad iuclyla fiendo
Procubuit vexilla jacens : tune il!e !'ennlus
Militire ullr icis t iLnlum, Chr isLiqne vorond nm
Nomen adoravit, quod colluceba t iu armis.

Ergo cave, cgregium capul orhis, inania poslhrec


Prodigia, el larvas stolido libi fiugere cultu,
Atque experta Dei virlulem spemere 'veri.
Dopon as j am fos ta veliru pueri lia , ri tus
R idícu los, tan toque i ud i ~nio sacrar ia rogno.
Marmor a Lobcnli respcrgmo liucla lavalc
O proceres : liceat stalua,., consisterc puras,
Arlificnm magnornm opnm, hrec pulcherrim a malim
Or namenta fuant • p~ tr ire uec dccolor n::;ns
In v it ium vorsre mouutneula coinquitwt urlis .

Talibus edictis, mbs informata refugit


Errores vetercs, et turbi na ab ore vi e lo
Nubila discussil • ; jam nobilitate parata

---- --·-- -
' Jfileirn : el puente ).lilvin, ) {ttanl: rormn. arcaiea J por
tlefendido por lo.• tro¡>as del ti- ,¡.,..
u. no .:\lajencio. 4 ti Pfrl,itf(& rwl,ifrr a'' ort r:iei'J
2
Chri.dut : el anna::rama tlel
nombre de Chri8lo.-Esto ann-
,,¡, uui• : é hizo dc~AJlarocet· en
. u St!lmlJiat*to <'m·cjcctdo po r los
gramn. tenia la rormn de una / 1 nflos, el turiJio mírttt· do ~u9 ojos.
superpuesta á una X.

© Biblioteca Nacional de España


330 l
...Eternas tentare vi as, Cbristumqne vocant.e
Magoanimo duclore sequi,et spem millere in revum .
Tu m priroum seuio docilis, sua sa•cttla Roma
.l!:rubuit, pudet exacti j aro Leroporis, odit
Pneleritos fredis curo religionibus anuos.
Mox ubi contiguos fossis mut"alibus agros
Sauguiue jus lorum innocuo roaduissc recordans,
lnvidiosa videt turouloruro milliu c ircum ' ,
Tristis judicii roage preuilet, a e tiitiouis
Effreuis, nimi reque sacris pro 1urpibus in~,
Compensare cupit teterriroa vulnera Jresre
Jus titi re, sero obsequio, veniaquc pelenda;
No tanto imperio maneat, pictnte repulsa,
Crimen sa:mtire, moustrala piacula qurerit •,
Inque fideru Christi pleno trausferlur amare.
Laurea victoris Marii minus utilis urbi,
Curo lraheretNumidam populo plaudente Jugurtham
Nec tan tu m Arpinas consul 'tibi, Roma, medel:e
Con tu lit, exstinclo justa in ter vine la Cethego,
Quanlum pr:eci puus nostro sub lempo re princeps'
Prospexittribuitque boni. Mullos Ca tilmas ·
Ille domo pepulit; ' uon sreva incendia lectis
Aut ~:;ica s patrilms, sed lartara nigra animobus,
Intcrnoque hom inuro 'slravi t tormenta parantes.
Errabont hostes' per templa, pera tria passim,
Romanuroqueforum et Capitolia celsa tenebant,

t lnddioca ~idtl lumulontm mil· 5 El oNlen ea {ud) 1lracit pa-


lio drt'urn: ve en torno suyo mil ranlt.l non i~trtndla l(l'ra l«ti• aut
"'fuleros que la aeuoan. 1kr1 toaln!,m, 1 1 lv/ara nigra
mOIIJirala pia~ula qumrit: cmin«~"ee..t, ;,.,,.uoq~tt /i•Jminum.
bUJca, ó acopla la expiación que ' inttrn1 qu1 /)i)m;,.,.,,.: y al co--
oe le propone. razón de lea hombree.
s Arpbtu• roMul: Cicerón. 7 h·J1It.t: los enemigos. 6 sean
4 flr<tdpruu princr¡1• : Teo-
l os demonios en la lorma do los
doaio . d ioses del paganismo.

© Biblioteca Nacional de España


331
Qui conjuratas ipsa ad vitalia plebis •
Moliti iusidias, iutus serpeo le voueno
Cuns uera11t tucitis pcstem misce re medullis.
Ergo Lriumphalor luti tanti ex hos te togatus
Clara Lroph::ea refert sine sanguino, remque Quirini
Assuescit supero pollere in s<ecula reguo ',
Denique nec metas statuit, nec tempora pouit;
Imperium sine fiue docel, ne Romula virtus
Jam sil anus, uorit ne gloria parla senectam .

II.

IJivre tna1·t.1Jri Eulalire ltymttus.

Germine ~bilis Eulalia •,


Mortis al índole nobilior ·
Emeritam • sacra virgo suam,
Cujus ah ubere progeuita est,
Ossibus ornat ', amore colit.
Proximus occiduo locus est,
Qui tulit hoc decus egregium,
Urbe potens, populis loe u pies:
S~d ~age sanguino martyrii,
Vu·gweoquo poleos titulo •.
Curriculis tribus atque novem '

t vilalia pltbi$: las a.lma.s do s O.uibu' orn(l t : honr~ con &u


la ¡>lobo. scpulci'O,
:; f'l'tnque Quirilli á1tfUJt<'ll ~uplt­ G 11ir(J¡'ne0f¡llc politntt titulo: y
ro poll1re ¡,, f re ula. r't{Jno: y hnce poderosa por tener e o su recinto
que Roma florezca eternamente el scpulca·o de la vil'gcn t>ant.n
en el remo celesl!al. Eulalia.
J Gumin• nt>bili• Eulalir~: Hu· 1 Currirull-1 trib1u otqu, nocvm:
lalia, noble ó ilustro por tu cuna. Doce vueltu del sol alrededor de
' E1ntrikam: Métida. la ti.,rra: doco dfu.

1 © Biblioteca Nacional de España


332
Tres hicmos qnuLcr nltigeraL •,
Cum , crepitante pira, Lrepirlos 1

l
Tcrrui Laspera ca rni !ice~,
Supplicium sibi dulcú rala.
Jam dedcrat pl'ius iudicium
Tendero se Patris ad solium ,
Nec sua membra dicata toro ' :
Ipsa crepuudia repp ulera t,
Lude re nescia pusiola.
Spernere sncc;ua, ilnro rosa s,
Fulva monilia respuere •.
Ore seve ra, modesta grad u,
Moribus el uimium tent:ris,
Canitiem merlilala seuu m •
Ast ubi se furia la lues '
Exc itaL in famulos Do1uíui,
Cbristicolasquo crne ula juhc t
Thu ra crema re, jccur pecudis
Morliferi s adolere Deis;
Imfr emu il sac" r Eulali:e
Spir itns, ingeniique forox
Turhida fro ngerc bella para L•,
EL, rude pl'Clus ', anhela Deo,
·- -- -- --------
1 ,,•.., ltitmt& qualtr allfqlr al: ' CtJ.nilitm ,.., lit•Jtra .ttnum :
cuatro v~ babfa. tocado tres imitando lA een~:1.tez ó el juicio
inviernos. J!:!J decir 1 ttn rn. doco de loo viejos.
nnos y_ doeo d!ns. s ¡,., : la persecución .
2
El ordeo es : Io m de,f,·aJ e ;,genll 'fhl {trOte lurttirtll (raJt-
pritu indidu m &e ttnl/cre tul •olium (ftrn l1tlla pm'<r' : y
palri1, fltC: membr alut•di clfllt {t$! ·) animOM so
dispon e 1\ lriunl ar ~n '" torriblo
l<>ro. luch•.
3 (uloa moniUa t·t~pu~rll : dcs- , rtuf,. wrt"'': ror~zón f!Cncillo.
precinba. lAs hrillantcs :dhnjn~.

© Biblioteca Nacional de España


Femina provocat arma virum.
Sed pía cura parentis agit
Virgo aniuwsa do mi ut la leal,
Abdi la rnre ot ab urbe procul,
Ne fera ' sanguinis iu pretium .
Mortis amore puella ruat •.
Illa perosa qui ~>l is o pe m
Degeueri tolerare ' mora,
Nocte rores sine l<Jsle movel,
Septaque clau1:>tra fu gax aperit,
lude per iuvia curpit iler. ·
Ingredi tur • pcdihus lace ris,
Per loca senta si Lu ot vopr ibus,
Angdico comilala choru :
Et licct honida uox silca t,
Lucis habetlamou illa ducem .
Sic habui t generosa patrum
Turba columuifcrum radium •
Scindere qui tenebrosa potens ,
Nocle viam faco perspicua
PnBstitit, intereunte chao ' .
Non alitor pia virgo viam
N ocle secuta, diom meruil :
Nec tenebris adopcrla fuü,

' {Ita: animosa. 4 fnyrt<lilur: Marcha.


2 f(lttguinit ir1 tJrelillm. ,,, rtW': $ cohmml(ertlm radlum: una
se Jo.noe 1). conquistar la corona columna de fuego.
dol martirio. 6 ;utiW61mlél cl•ao: dosaparc~
3 lila JHrlWr.. ... lol!rarl : no ciondo las sombras.
pudiendo ella tulcrar.

r © Biblioteca Nacional de España


• 334 " /.
Regna Canop ica 1 quum fuger et
El super astra parar el iler.

Illa gradu cila pervig ili


Millia multa prius perag il,
Qua m plaga panda l eoa polnm :
?.lane super ha tribun al adit,
Fascib us adsla l el in medii s 1 ,
Vocifera os :- << Rogo, q uis fumr est
Perde re prrecipiles anima s ,
El mal e prodi~a corda sui
Sternere rasiltb us scopu lis •,
Omoi palrem que negar e Deum ?
» Quaer itis, o miser anda manu s,
Chrisl i ~ol_u!I! ~c u us'?
En 1 ego sum
DremonlCIS JUI m1ca sacns ,
ldola prolero s ub pedib us,
Peclo re el ore Deuro fateor .
» lsis, Apoll o, Venu s, nihil est,
Maxim ianus et ipse nihil :
lila nihil, quía facta mauu :
Hic, manu um quia fa e la colil :
Frívo la ulraq ue, el ulraqu e nihil.
»Max irniau us , opum Domi uus
El lamen ipse cliens lo pidum ,
Prosl ilual vovea lque s uis
Numinibus ca pul ipse suurn :
1
lltgntl Canopic a: El Egipto , torO&.
es t.lccir, ClllC mundo , del cual 3 llttner~ r(Ji i/l'lnn &oOpllli-t : po&o
hu la la San ta , como losl&rM iita• lranu delante de piedras escul-
hu!an de Egipto. pida•, 6 delante de fdoloo de
' (tueibu1 oddat el in mediil: piedra.
y e& mete en medio do los lic-

© Biblioteca Nacional de España


335
Pectora cur generosa quatit~
» Dux bonus, arbiter egregius '
Sanguine pascitur innocuo,
Corporibusque piis inhians,
Víscera sobria ctilacerat,
Ga udet et excruciare fidem ' .
' age , tortor, adure, seca,
»Ergo
Divide memhra coacla lulo;
Solvere rem fragi!em facile esl,
Nou penetrabilur interior,
Exagitanle dolore, animus. »
Talibus 'excilus in furias
Proolor, ait:-<<Rape prrecipilern 1
Lictor, et obrue suppliciis,
Sential esse deos patrios
Nec leve priucipis imperium.
»Quarn cuperem tamen ante necem
Si potis es , revocare Luam,
Torva puellula 1 nequitiarn!
Respice gaudia qua u la metas,
Qu::c tibi ferL genialis honor !
»Te lacrymis labefacta domus
Prosequitur, generisque tui
Ingemit anxia nobililas,
Flore quod occidis in tenero,
Proxima dolihus et thalamo.
»Non movet aurea pompa tori
' Sigue halJiando do Di ocle- ee ¡;o.. en aloo·mentar Alos fiel ea.
ciaoo en sentido irónico. 3 Suple : ttrbi' 6 dicli1.
2
gaudtt tt IMCruciare fidtm ; y

© Biblioteca Nacional de España


1
336
Non pietas veneranda senum '
Quos, temeraria, dcbilitns~
F.cce parata minislcria '
Excruciabilis exitii .
'> Aul gladio fericre ca pul,
Aut laniabere membra, feris
Aut facibus data fumificis,
FlebiliLerque ulnla nda tuis
In ciuorcs resolniB flu cs .
>>Hrec, rogo, quis laborostfug11ro'?
S i modicum salis emiaulis
Thuris el. exigunm digilis
Tangere • , virgo benigna, volis,
Prena gravis procu l abfueril.>>

Marlyr ad isr.a nihil, sed cnim


lnfremil, inqne lyrauni oculo::.
S(lula jacil : simulacra dehiuc
D1ssipat, imposilamqne molam
Thuribulis pede [l)'()'>Uhigit.
Nec mora, carnilkes gemini
.Tuncca pectora ' dilacerunl :
El Jatus ungula vi1·giueum
Pulsal ulnuuquo, eLad o:;:-;a ::.oeu l,
Eulalia uurneraute uola:-;.
-~<Scriberi s ecce mihi, Domino
Quam juvaL bos apices • legere,

t pidtfl elf:lltr,utdo. at~tum : el 2 eminuli• .. . di!Jitit lat¡gtrt:


earino digno de res1>elo de tus tocar eon In punta de los dedos.
anciano• padrea. 11 j u1teta ptclora : 6 U noxiblo
2 Ecce poralo. miniduia : Mira talle.
preparados los ejecutores. s Jio1 nJiiCU: ce tos escritos.

© Biblioteca Nacional de España


..
33?
Qui tua, Christe, trophea notant,
Nomen et ipsa sacrum loquilur
Pur pura sanguiuis elici ti. >>
Hmc sint) fletibus et gomiLu
La~ta canchal et in!repida.
Di rus abe~t dolor ex animo,
Membraque picta cruorc n:>vo
Fonte cutem recalonle luvuut ' .
Ullima carniticiua dchinc
Non laccralio vulnifica
Cratc tenus • ne.c ara la cutis :
Flamma sed undique Jampadibus
In latera stomachumque furiL.
Crinis odorus et in j ugulos
Fluxera l., involitans humcris,
Quo pudibunda pudicilia,
Virgineusque Jateret houos ,
Tegmine verlicis opposito.

Flamma crepnus volal in faciem,


Perque comas vegeta la cupu t
Occupal, oxsuperalque upiccm • :
Virgo cilu m cupiens obilum,
Appelil el bibit ore rognm.
Emicat inde columba repeus,
Martyris os , ni ve candidiur,

t mtmbraque t>icla crul)rt m:u:o cura.


(ont• ctdtm rtealenll lanuU : corre ' crot• ''"'" : hasla los COl!·
nuevamente por sus mitmbr()l) ht tad<>!.
eangre, c1ue , baüándoloj como 3 t:rtup•ru"lu' opie~m: y ~ul•e
un1 fneote ~ de :..gua tibill, hace m~ arriba do la caheza.
resaltar en ellos su nnhu·AI hll\u-
22
© Biblioteca Nacional de España
338
Vi!'a rclinquere e~ nstra !'Cqui :
Spiritus bic erat Eulalia'
Lacl colus, celer, innocuus.

Colln fluunt, abeuutc anima,


Et rogus igueus emoritur:
Pax datur artubus exanimis,
Flalus in relbc re plaurlit ovnns,
Tcmplaque cels<l ' pelit volncer.

Vidit et ipse salclles avcm


Feminre ah ore meare palam;
Obslupefactus et allonilus
Prosilit el sua gesta fugit,
Lictor el ipse fugit pavidus.

Eccc nivem glacialis hie ms


Ingcrit, et tegit omne forum,
Membra tegit simul Enlnli:1; ,
Axe jacenlia sub gelido ' 1
Pallioli vice Jinleoli •.
Cedat amor lacryman lum hominum
Qni celebrare suprema solcnl:
Flebi le cedat el. officium :
Ipsa elcmen la 1 jubenle Deo,
Exequias tibi, virgo 1 fcrnnt.

Nunc locus Emerita cs l turnulo


Clara colonia Vellouiro •,
Quam memorahilis amnis Anas '
Prreleril, et viridanle rapax

• 11111plaque tdltl : ;\los deJos. 1M veces do un bl11nco sudario.


2 na·1 iactnli,.. .aub qelido : que ' l.a Vetoni:1 era un territo-
ynchw tendidos bajo el cielo frlo. riG de l:\ Lusitnnia.
:t fJallloU dtf linteoli: haciendo ~ thlat: el rfo Uuadiana.

© Biblioteca Nacional de España


[ 339
Gurgite ' mamía pulchra !aval.
Hic ubi marmore perspicuo
Atria lumiual alla n1lOr
El peregriuus et indígena,
Reliquias ciueresque sacros
Servat humus veneranda siuu .
Tecla corusca super rntilant
De laquearibus aureolis;
Saxaquc cresa solum variant · ,
Floribus ul rosuleuta pules
Prala rubescere mullimodis.
Carpi le purpureas violas,
Sanguioeoscrue crocos metile;
Non carel bis genia lis hiems,
Laxal el aura tepens glaciens,
Floribus ul cumulet calatbos.
Isla comantibus e foliis
Muo era virgo puerque, rlate :
Asl ego serta choro in medio
Toxta foram pede claclylico,
Vilia, marcida, festa Lamen.
Sic venerarier ' ossa lihet,
Ossibus altar et impositum:
Jlla Dei sita sub pedibus
Prospicit bree, populosque suos
Carmine prupitiata fovet.

• elriclnnll.... gu,.gife : y co- vimento tic mosaico.


rriendo por riberas esmaltadas de 3 Arcai&mo : en lugar de t't-
verdor. ,.tr.rri.
:1 iOlum "'arlant : fol'man pn-

© Biblioteca Nacional de España


EX SIDONII APOLINARIS OPERIBUS

l.

Cla1tdiani Mamerti epitJu¡,7Jlti1t?it.

Germani' decus, et dolor Mamerli;


Mirantum unica pompa Episcoporum,
Hoc dal cespile membra Claudianus.
Triplex bibliotheca • quo magislro,
Romana Attica Christiaua fulsit:
Quam tola m Mouachus viren te in ;.evo
Secreta bibi t inslitutioue;
Oralor, dialecticus , poeta,
Traclator ', geometra, musicusque,
Doctus solvere viucla qu reslionum.
El verbi gladio s ecare sectas,
Si qure catholicam lidem lacessunt.
Psalmorum hic modulalor el phouascus,
Ante allaria, fratre gratulan te,
Instruclas docuit sonare classes .
Hic solemuibus annuis • paravit
Qu;:e quo lempore lecla convenirent.

• OermAn Mamerto, obispo Hteraturu.


de Vícn~y hermano de Clau- s tMI'Ialor: intérprete do las
diano. presbftero de la misma Snsrndao Kscrituras.
eiudad y aulor dol l'ange lingtHl. • •ofemnit1w onn"'': para las
2 rr;pl&lJ IJibUoti,IC4:
Las tres foostaesolomoos dol a~o.

© Biblioteca Nacional de España . j


:Ml
Anlisles fuit ordine in secundo' ,
Fralrem fasce levans episcopali.
Nam de pootificis Lenore surnmi ',
Ille insignia sumpsit, hic laborem.
At Ln quisque doh•s, ami ce lector,
De tanto quasi nil viro supersil,
Udis parco genis rigare marmor;
Mens et gloria non queunt humari.

II.

Pro(a1u.e Poesi valedicit 'Dates.

Jam per allernum pelagus loqnendi •


Egit audacem mea cymba curs um ;
Nec bipertito timuit fluento
Fleclero clavum.
Solvit autennas, legit alta vela,
Palmulam ponil rnanus, atquo transtris
Littori junctis, pe lit oscnlaudam
Sallus arena m •.
Mussitaus quamquarn chorus invidorum
.Prodat hirrilu rabiem canino,

" Anlistl'• (uil ordin f'in 1er1md(): presbítero, ~ozahn do la conoido-


l'uó rre$bítct·o.-EI •ncordocio•e racibn J>I'OJ>H~do la dign idad epis·
dividfn en to~occ-4 en trctt óa·denes: copal.
el fJrirnero el de los obispo,. , oi i 1¡fr trlter~t~mtp,•l(l{jtu ~~~•Mtli:
ae¡cundof'l de foJt ¡JrC-.llhftrros, y el por 1"-• mnre• de la pocsft\ y úo
tercoro el de Jos d1Aconus. la pro<~~.
' Como coadjutor do eu her- • ~~~~ o •r-~tlaA1a•n ull!IJ un·
mano el c bLc:;vo do Vtena. coro· Mm: eonH) t~i dtjera, peto o, ~u.

r
parLi6 con él el pMO del goLoorntt l.a,.ri•J•t• ICJIItt (ll'fJI(J m.
do lA diócesi!, y aunque oimplo

© Biblioteca Nacional de España


342
J
Ni\ pala m sane loquilur, pavetquo
Publica puncta.
Verberaut puppem, qualiunl carinam
Venlilanl spouclas !aterum rotundas,
Arborem círca • volilanl sinislra>
Sibila Ji ngure.
Nos lamen reclam comite arlo prora m,
Nil lumescenles veriLi procellus,
Sistimus porlu, gemime poli ti
Fronde coron:-o ' :
(~na m milli indulsil. populus Quirini,
Blallifer, vel quam tribuil sena tus,
Quam perilorum dedil ordo consors
Judiciorum,
Quum meis poni staluam pcrenncm
N erva Trajanus ' titulis videret,
In ter auctores utrim=que fix.am
Bibliolhecm.
Quamque post vi sus, pro pe post biluslre
Tempus, accepi, capions honorom,
Qni palrum ac plcbis simul unus olim
Jura gubcrnat.
Prrclcr heroos, joca multa multis

t df'ht,,.,,. 6rm : en rededor , L.a e'latua fJUe 10 lo erigió


del m6olll. e taha colOCAda cerea de la de
2 rre~rdn,e ... . Cf.lr t)naJ: rlQs coro· Tr$\jauo , an el P.brt1co que daba
nu h di•t~neione;; (la Oc hal.ér- c. ntrad:\ i IM 1,1l;hoteeas griega
&elo cn~ido una. cstatun y la tlo y launa, y l'ntre las ef':tntuas de
hal.ler sido nombrado prercci.Q de lo$ fun,latloro~ do cela. biLiio-
Rom11). tec:t ~.

© Biblioteca Nacional de España


34:3
Texui panuis: elegos frequeoter
Subditos senis pedibus rotavi
Commale bino.
Kuuc per uudenas equilare suelus
- Syllabas Jusi celcr : alquc metro
Saphico creber cecini, citato
Rarus iambo.

\ Ncc rccorda ri <pteo quunta quondam


Scripserim primo JUVenis calore:
Uude pars major utioam taceri
Possi t el abdi!
Na m scuectutis propriore mela,
Quidquid exlremis soc1amur aoois,
Plus pudet si quid leve lusil retas
N une re mi oisci.
Quod perhorresceos ad epislolarum
Trausluli cullum genus omne cur:u:
Nc rcus c;~nlu pelulanliore,
S im reus actu;

Neu pul.cr sol v i per amoouu dicta,


Sch cma si c lw. rLi:; phalcrasque jungam ;
Clcri ci nc quiu rnaculcl r igorem
Fama poeta~.

Ocniquo ad quoclvis epigramma poslhac


Non ferar pronus, teneroque metro
Vel gravi, nullum cito cogar exbinc
Promere carnew.

Pcrsccutorum ni si q u:n:;tioncs
Forsitam dicaw, meritosquo cmlum

© Biblioteca Nacional de España


34.4
hlarly_ras mortis prctio parasse
Prremia vitre.
E quibus primnm mihi psal lat. hymuus
Qui Tolosatem L<'nuil cathedram ' ,
De gracl u sumu1o Capiloliorum -..,
Prrecipitatum .
Quem negalorem Jovis ac Miuervt'e,
Rt crucis Chrisli bona confilentem,
Vinxit ad Lauri lalus iujugati
Plebs furibunda ;
Ut per abruptu1n hove conci talo,
Spargcret cnrsus Jaccrum cadaver ,
Caulihus tinctis calida soluli
Pulle cercbri.
Post SaLuroinum volo plectra canleot,
'Quos palronorum reliquos probavi
Auxio duros mihi per labores
Auxilialos.
Singulos quos nuuc pia uuncu putim
Non valenl versn cohi bere verba ;
Quos tamen chordre nequeunt sonare ,
Corda sonubunt.

' San Satu rnino, Obispo Jo \Q"a-ó\.


1'oloea, en el año 250: proJicó ~ El orden es : rcu..,uot paii'O-
el Evan¡lelio en la• Galia-1 y fuó norutnqu.rHprobad o u rillolo1(U.11}
de•penado del Gapitoho dn 'l'o- miM p:r nn.xio 1•er l~tbom duro1.

© Biblioteca Nacional de España


E POETIS PROFANIS EXCERPTA
-
M. VALERII MARTIALIS
EX EPIGRAMMA'flBUS.

l.

Vita feliz .

Vita m qure faciunt ben tiorem ,


Jucnnrl issime Martialis 1 1 bmc s uuL:
Res ' non parla labore, sed relicta • ;
Non ingratus ager; focus perennis • :
Lis nunquam ; tog'l rara •; mens quieta;
Vires ingenu::e ; salubre corpus ;
Prudens simplicítas ; pares amicí ;
ConvicLus facili s ; sine orle mensa •;
Nox non ebria , sed so lula curis;
Non tris lis Lorus, et Lamen pudicus ;
Somnus qui facial breves teuebros ;
....
l Quod s is csse velis ; níhilque malis :
Sumtn nrn nec melnas diern , nec optes.
• Se dirige A un amigo lla- ' l l}ga roro: hae~r poco uso de
r\l&do Julio lllarcial. la toga ; ~ dN1r: hacer pocas
' ru : hacienda. vi~~;i~.ns de cumplido.
1 beJ'cdo.da.
relicla : 6 ~fne crrh ""'"ti : una mesa
" {ocus pcrenrtil : un hogar con sencillo! manjares.
tiempre encendido.

© Biblioteca Nacional de España


346

II.
Remedimn adve1·sus famem .
Profecil polo Mithridates 1 srope veneno 1
Toxica u e possent s:eva noccre sibi .
Tu quoque cavisti creoando tan m¡¡le scmper 1
N e posses uoquam, Ciuua, pel'irc fa me .
III.
Vi?·tus et litlM'm MglectdJ.
Quro le causa trahit vel qme fiducio Romaw,
Sexto? Quid aulsperas, aut pctis iude? Refer.
Causas, iuquis, agam Ciceron~: disertius ipso,
Alque eril in triplici par mihi nemo foro •
Egit Atestinus causas, el C;1jus • : nlrumque
N oras : Sell neu1ri peosio tola fuit •.
Si nihil hioc venieL ', pan~cntur canniua nobis,
Audieris, dices esse Marouis opus.
Insanis : omncs gelitlis quicumque lacemis '
Suut ibi; Nasones, Virgiliosquc vides.
Alri a magna cola m' . Vix tres aLll quatuor isla
Res alui t : pallet cetera turba fum e.

' Mítrfdates, rey del Ponto, 4 Se.l uelftrl })tltfiO lota {uil:
temiendo morir envenenado, lO· Pero ni uno 111 otro pudieron
mabo. todos lot días um\ dosis de ¡11\gar de una ver. el alquiler de
veneno l)ara acostu•nbrarse a él, t:.u cas..'l.
do modo que no lo hiciese efecto ) s; ,.;Jtil lthw ruid : Si de
ai llegal,an i atent..'\r contra su ej<rcer la profe.ión de abogado
vida JM>r este medio. no ucarc nada.
' ;,. trit"il"i., . . (oro: en los tres ' gdi,fi• lttr"rhil: con capotes
roro~.-Los IJrir.cipales foros de rafdo.t (IUO no abrigan.
Romn or:tn lre!t: el Romano, el 1 ~flrln "'" !''" t"()lntn: Me bare
do Julio Cés•r y el de August·>. cliout.n de grttndcs seliores ((ro·
• Cólcbrco y pobres abogndos, cucnt.ar6 los a\t'Íos de los grandes
eontompo1·Anco3 del poela. scJ)o ..es ) .

© Biblioteca Nacional de España


347
Quid faciam? Suade: na m certum est vivereRomre.
Si bonus es, casu vivere, Sexle, potes.
1

IV.
Mo1·tem sibi consciscere imp1'obmn.
Quod magni Thrase<u ' , consummatique Calonis '
Dogma la' sic sequeri:::, salvus ut osse velis •;
Pectore nec n uclo strictos ' incurrís in en ses :
Quod l"ccisse velim te, Deciauc ', focis.
Nolo virnm, facili redimit qui sanguino 1 fama m:
Hunc vol o, laudari qui sine morle potes t.
V.
In Calen1em ex paupere ac libe,·ali i1~ divitem
et avarum con-re1·smn.
Non plenum modo vicies ' habebas
Sed lam prodigus aLque libcralis
El lam lautus eras, Cnleuc; ut omnes
Oplarcnt tibi centics 10 amici.
Auclit vota Oeus , prccesque nostras;
---· ------
• ''a$u : por casualidad. do que quieres cooscrvl\t' 13 vida.
, TrnSCAs, fllOaoroc.;.toico, va· 6 &trirlot : deselwninada.s, ó
rón ilustro, Aquien Neró o hizo desnudas.
mo1·ir vor no podtr tolerar el 7 l>et!iano, amigo do ~tareial,
ejemplo de •u v~rtud. y JamLi~n fitó,..>fo ••toico.
S COIItWnttll~liqlt" Cotonis : y (nciU .... •nnqulrtc: con una
t
del perf<cto Catón -Marco C:<· muerte fátil do conseou•r.
tón de Utica fué también estoico, 9 .\'vn ,ltniMl CÍI"t·•l •uple: CCA-
1 so math vor no rendtrse á Có~ tt,r•l millit• ,..,,,,.,¡O,Nm :: dos nli-
!nr, de <1u1en tra oncr1ligo. llml"8 de testeJciC»J nucomplc.lo3.
• dngmal/1: 108 prioCIIHOI' hw· 10 r.~ ,,,,1 (•uplc: r.tllltra•• milli11
damentalca (do la lilowrra c;- .rtxtertif,rum ) : diez millones de
toica ). scsterellls.
S l·tiCilf td lt.UCI 1·efi,: de n:o-

© Biblioteca Nacional de España


3-18
Atque intra, pulo, seplim as Kalen das 1

Morte s h oc tibi quatu or deder unt '.


At lu 1 sic qua si non forel relict um,
Sed raptum tibi • centie s, abisli
In taota m miser osuril ionom ,
Ul convi vía sump luosio ra,
Tolo qure semel appar as in anno,
N ignc sordib us explic es mone lm • ;
El septem vetere s tui soda les
Consl emus tibi plumb eu selibJ•a ' .
Quid dignu m meril is prece mur istis?
Opta mus tibi mi !líes •, Ca lene :
Hoc si contin gerit fame peribi s.

VI.
Quid ve1·am amicitiam impossibilem jaciat.
Quocl non sitPyl adesh oc tempo re, nousi LOres tes',
Miraris~ Pylad es, Maree , bibeb at ídem •.
Nec melio r panis , turdu sve dabat ur Ores ti ;
Sed par, atque eaclem ccena duobu s eral.

'
----------------
3epUmcw a
------------
Kaltmdcu : eiot.o conocer el ínfimo vo.lor del me..
meses. dio ae ó medía libra de bronce,
2 m.orln lloc tibi qu11lnor dfll,. A In eual por desprecio llama
runt : le dejaron esta herencia plumbM.
cuatro difuntos. G tnilliu (suple Cetlltrv' mUlla
s 11d rap111m lil1i : sino como &aft rliQrum ) : cien mtllonu tia.
si lo hubieraa robado. &e:!llercios.
• Nign.e •ordibu• t.:Dplict"l mo... ' l'iladeo y Oro•leo se profe-
11t1<11 : los celebras con In sucio· saban amistad tan verdl\dera1 quu
dac.J do UIH \ moneda. negra, 6 el ~~·imero jam:\8 desamp aró al
gastand o un mi§eral.lo a_.¡;. - Kl seguntlo en loa grand~ y mu-
as, como monoda de bronce , so chull trahajot <¡oe é"<~lo LUYO que
pon fa eon el tiBm po fJUCio y re- surril• ¡ y hai11Cnd() erl cierta OCA-
neg•·ido, y por eso dico uiar~.e lor· sión eJe morir uno de los dos, loa
dibu-t mo~ke . doo querfan morir el uno por d
¡ tolumbt!G l tlilmJ : m~dia libra otro.
do plomo. - E>¡We9ión hiperbó - • ;tf"fn ( auple 11hwm). .
lica con que ol poeta intenta dar

© Biblioteca Nacional de España


349
Tu Lucrina voras ', me pascit aquosa Peloris • ;
Non minus in.,.euua • est mihi, Maree, gula.
Te Cadwea Tyros 7, me pinguis Gallia • vcstit:
Vis te purpureum ' , .Uarce, sogatus' amero?
Ut prrestem Pyladem •, aliquis mihi prrestet Orestem:
Hoc non fit ver bis, Maree, ul ameris, ama .
• Tt~ L•4Cflflll {o8tre'l) t'Ora' : 'l'iro. -Esta ciudad, donde se
Ttl comes ostras del lago Lu .. teñfan de rica pút·pura. hts me.·
crino ( quo oran las má!l doli· jores lanns, fuó fundada por Ond-
cadao ). mo, y por eso la llnmn O~drnoa.
2 P~lorl• : ostras má~J ordina~ s pingl.lt,, Gallll~: In Cinlin, quo
rias. y que In• cornfa aólo la son- fabrica to~o• ó burdos pna\os.
te pobro: poa· uo la llnma aquo- & 1)1JrJ)urtum : vcatido do púr-
' " , doalav~nd& , deubrida ó pura.
ineulen. 1 U .fJriiU4 : \'OStido con UD
:: '"0'"''a , aristocrática ó de- burdo capoto.
licada. S ul pr«lltm Pyla.útm : para
• Cadmt<J T!JrOI : púrpura de que yo me porte como PUados.

© Biblioteca Nacional de España


C. VALERII CATULLI
EPIORAli1MATA

I.
A d Vemnnium.
Veranni, omnibus o mois amicis,
Anlistes mi hi millibus treccntis ',
Venistinc domum au tuos penalis '
Fralresque uoanimos, luamque malrem?
Venisli'? O mihi nuncii heali!
Visa m incolumcm audiamque Iberum •
Narranlem loca, facla, naLionis,
UL mos ést tuus: applicansque col! u m,
Jucundum os, oculosque suaviabor •.
O quantum cst hominum beatiorum,
Quid me lrotius ost beatiusve?
IL
A d A lplumum.
Al phene immemor ' , alque nnanimis falsc sodalihus
Jam te nil misercl, dure, tui dulcis omiculi:
Jam me proderc ,jam non dubitas fallere, porfide.
1 omnibtu e mti$ amil'is t lW ii.. m.tiorli., por nalionr' .
lltsm01i millifnn trt!f~lfli': quo en 3 U~trmn: pOl' fb,Jr(lr'um.
mi cariño aventaja.9 en tt·c.scicn .. " ""'t-iaiJor : he.~tnró.
tns legua¡¡ A todo• mis Amigos. :"O immernor: olvitladizo.
1
Por ptnct1'-t: lo mismo que

© Biblioteca Nacional de España


351
Nec facla impía fallacum hominum crelicolis placenl,
Qure tu negligis, ac me misero m deseris in roa lis.
Heu! Heu! Quid faciant, die, homines, quoive'
hnbeanl fidem?
Cerle tute jubebas animaUI • tradere, inique, me
Inducens in amorem, qua si lula omHia mi forent,
Idem nunc retrahis te, ar.lua dicta omnia, factaque,
Ventos inrita ferre •; el nebulas aereas siuis,
Si tu oblitus es, at dii meminerunt, meminit Fides ',
Quro te ut pmnitoat postmoclo .racti faciolln i.

m.
IJe atlventu veris.
Jaro ver egelidos referL lepore!>'
Jam c:eli furor ' req uinoctialis
Jucundis zephyri' silescit auris:
Linquanlur Phrygii, Ca tulle, ca m pi,
Niccreque ager uber :estuos:u.
Ad claras Asi:e volemus urbis •.
Jam mcns pr:etrepidans' avel vagari:
, Ja m lreti stud io •• pedos vigcscun t.
O dulces comilnrn, va lelo e<elus!
Longo quos s imula domo prefectos
Diversos " vari•e vire reportant.

t. q•,oi~•: por ,.,.;r,. doso de los vientos.


2 animam: mi a(ecto. ; requinortiaUt.. .. :<phyri: del
J ctn,oJ inril<J (vr•: que el céfiro que topla en el equinoccio.
Tiento IC loe lleve, como cosa que • urlrn: por NÑ>tf.
nada valo. ' m1n' pnelrtp;dt~IU: el espíritu
• Fida: '" dio<" do la Fide- inquieto.
lidad. (o tltt4io: con el dosro do
5 tgtUdo!f rt(trl ttpor~~: vuelve marchar.
A traer los lornpladoot ca.lor(!s. •• áir.triCit: t!'Pp~rcido111 por
' c~li r~.ror: e l ruldo estruen .. diversa, rcgione".

© Biblioteca Nacional de España


352

IV.

Ad M. Tulliwn.
Dissertissime Romuli uepolum '
Quot sunt, quodquduore, Maree Tullí,
-
Quolque post alits eruul iu auuis:
Gra.lias libi maximas Calullus
AgiLpessimus omuium poela,
Tanto pessimus omnium poeta
Quaolo lu optimus omnium palronus.
1 Dli U1'1iulm• Rcnnuli ne~tum : dientes eJe Rómulo.
el (ml\8 olocuonte de 1001 deoeen-

...

•·

© Biblioteca Nacional de España


ALBll TIBULLI
ELEGIA IN BELLUM

Quis fui t horrendos printus qui prolulit ' enses 1


Qua m ferus eL Ve!"<l ferreus i11c fuH!
Tune cmdes homiuum geueri, tune pnnlia nata,
Tu uc breviur dirm worlis aporta vía est.
Al nihil ille mise r meruit; nos ad mala nostra
Vertimus •, in srevas quod dedit ille feras.
Divitis hoc vitium est auri ': nec h<ll la fuerunt ,
. Faginusatls labat cum scyphus' an te da pes
Non arces', non valluserat'; somnumque pelebat
Securus varias dux gregis ' ínter oves.
Tune mihi vita forel: vulgi nec lristia uossem
Arma, nec autlissem corde micante • tuba m.
N une ad bella trahor: et jaro quis forsitau hostis
Hresura in uoslro lela geritlatere •,
Di palrii, servato lores : aluisLis el ídem ,
Cursarem vesLros cum tener unte pedes.
Neu pudeat prisco vos esse e stipile factos,
Sic veteris sedes •• incoluistis avi .

.,.. t
2
f)rOiuW: ÍrHIOJllÚ Ó (nbricó. campnn>outoa (no habia el valla-
rJCI'IÍimu; COt\VOI'lilllOS. do quo corcu un campnmento) .
• 3 l)ioili• hoc ¡,ili!otl '"' auri : ' duro 0"'9it: el pastor.
l'•to ca el defecto ó ot mnl que tr~c 8 c:ord• micmale:
con el cora-
consigo ta riqucz-1. zón soiJr<ealtndo.
l (agínuJ .... fC!JtlhiJ.f: unn CO• 1 h·r~Nft 1~ U'l.JII'O k/r¡ Qlril
1>a do hnya. Mu ·: lleva lo• darJos que han
' Suple: Vllnl. de cla.~nnc en mi costad~).
• nm Ml!:u: trJ' : 00 halib . 10 nlu: In casa .
23

© Biblioteca Nacional de España


'V
. -
354
Tune melius lenuere fidem, cum paupere cultu
Stabat in exigua Jigueus rede Deus.
Hic placa tus crat, ~eu quis Jibaverat uvam 1
• Sen dederat sanclre spicea serta 1 comre .
Atque aliquis voli compos, liiJa' ipse ferebat 1
Postquc comes purum filia parva favum •.
Atnobi s ::erala 1 Lares 1 depcllile tela,
Hostiaque e plcua rustica porcus hara.
Huno pura cum veste sequar , myrtoque canistra
Vmeta geram, myrto vinctus el ipse caput •:
Sic placeam vobis: alius siL fortis in armis,
Sterna l et adversos Marte favente duces.
Ut mihi potan ti possit sua dicere facta
Miles, et in mansa pingere castra mero.
Quis furor cst atram bellis arcestJre mortem?
Immin et, et lacito clam venit illa pede.
Non seges es l. infra ' 1 non vio ea culta ; sed auclax
Cerberu s ', et Stygi::u' na vi la tm·pis aqu::e 8 •
Illic exesisque geni!:, usloque capillo
Errat ad obscuros pallida turba • lacus.
Quam potiusl audandus hic csl 1 quem prole parata
Occupa t in parva pigra senecla casa "!
Ipse suas scctatu r oves; al filius agnos,
Et calidam fesso compara! uxor aquam.

t •pieta. tert(•: una corona de de Equidna.


espig••· 1 Slyghe ... , nqtHeJ: de lt\S aguas
2 liba: torta1:9 que se hRcfan do la laguna Estigia (quo daba
de queso, flor do harina y hue- nueve vueltM alrededor del In -
vo: ac orrecfan on loa sacrificios. fierno).
• Suple : {trlllol. • n~tiiA turpil: el roo bar·
• miyrt/io dnctru d ÍJH8 ctapul, quoro.-C aronto, que lleva en
por myrtlto vil¡ctum tt ip.t~ CflP"' 8 \1 bnrca las nl mas áo loa muer-
(g<ram). to• (1. travé$ do la Estigia.
' iofra: aU~ abajo, en los t pc,~llida turba: muchodum-
infier·n ot. Lro ó gran ndmero de almas. -
' Ccrbtrw: Cerbero, perro de Corón no admitra en su barca
tres cabezas y guardián do la las almas do los difuntoo que no
puert~ dol infierno. La fáouln lo hubiernn sido enterrados.
supone hijo del gigante Tifón Y •• casa: choza.

© Biblioteca Nacional de España


355
Sic ego siro, liceutque capul caodescere canis,
Temporis et pnsci facta refen·e senem.
Interea pax arva colat. Pax candida primum
Dux1l ara turos sub juga curva hoves,
Pax aluil viles , el suecos condidit uvre ',
Funderel ut nato testa ' paterna merum.
Pace bideos >, vomerque oiteol: al tristia duri
Militis in t~oebris occupat arma situs ',
At no bis, pax alma, veni , spicamque teoeto,
Perflual et pomis candiclus ante sinus.

t ~~ condidil u«e : y en· , tut<J: tioaja.


cerró en la bodega el mosto de > bldt M: el azadón.
n uva. ' aihu: el moho.

© Biblioteca Nacional de España


SEX. AURELLII PROPERTII
EXELE GIIS
I.

P1·opertii sornnium.
Visus eram molli recubans Helicouis ' in um bro ,
Belleroph ontrei qua fiuil hu mor equi • :
Reges, Alba ', tuos et rcgum facta tuorum
To u tu m opcris nervis hisccrc posse meis :
Parvaque lnm magois aclmoram fronLib us or~:~,
Unde paler siliens Ennius • ante bibil,
El cecinit Curio!': fratres, el Hora tia pila,
Regiaquo JEmilia vecta trophrea rate ,
Viclorisq ue mo ram Fabii, pugnamq ue sinistra m
Canneuse m, et versos ad pi a vola Deos,
Han uihalemq ue Lares Romana sede fugautes,
Anseris eltu tu m voce fuisse Jovem :
Cum me Cas talia speculun s ex arbore Phrebus '
Sic ai t aurata nixus ad anLra lyra :
1 Bl Helicón , monte famoso caballo tirvió i Perseo en aus
do Beocia : los poetas Jo supo· heroicas empresas , y á Belaro-
n!an hr.bitado poo·l a. mu•as. Hoy lo ntc en su combate con 1n Qui·
se llnnm Pa.laeovuni. mera : por oso llama el poeta (\
:t IJtlltrOIJiionltcl qw~s fltúl hu· la fuente 1lipocrene, /Jtlleropl&on ..
mor tq'ti : po1· donde corren las tfi! Í humfU· t1Ui.
agu1s de la. fuente llipocronc.- s Ciudlld antiqulaima del La·
La luonte Hipocreno eotaba con- cio.
sograda á A polo y las Musno. • Enio, ins igne y nntiqursi-
Ounndo Perseo cortó á Medusa mo poe ta l alino t fué cons idera·
la cabeza, de la 8BIIHre de ésta do por lo8 eeco•itores de la ópoca
salió un caballo nlatlo (el caba- clásica como clt>adre del idooma
llo Pcga•o), quo o.l golpear la latino.
tierra con la uñ:a. do au pio, hizo ' PA.,~••: A polo.
brotar la fuente Hipocrene. Esto

© Biblioteca Nacional de España


357
-«Quid tibi curo tali, demcus, esl tlumine ' 1 Quis le
»Carminis hcroi langere j ussit o pus?
»Non hic ulla tibi speranria esl fama, Propcrti.
»Mollia sunl parvis prala tereuda rotis.
»Ut tuus in scamno jactelur s~epe libellus,
»Que m lPgat spectans sola puella viru m.
.>Cur tua prrescri ptos evecta est pagina gyros?
»Non est ingcuii cymha g ravauda tui.
>>Alter romus aq uas, alLer tibi rada l a renas :
»Tu tus oris; medio maxima tu rba roari es l.»
Dixera t , et plectro sedero mi hi rnonslra t ebur no,
Qua nova muscoso semita facla solo est.
Hic eral affixis vi ridis speluuca lapillis,
Pcodebanlque ca vis lympana pumicibus,
Ergo Musarum, el Sileni • patris imago
Fictilis, et calami, Pan Tegee •, tui,
Et Veoeris domin::e volucrcs mea turba columbre
Tiogunt Gorgoneo P unica roslra lncu ' , '
Diversreque novem sorlitre jura puell:E' '
Exercent teneras in sua dona man us.
.. Hrec ederas legit in lhyrsos , bmc carmina nervis
Apla l , el illa mauu lexit u traque rosa m,
E qua rum numero me contigit una dcarum :
Ut rcor a facie , Calliopea "fuit.

• Quid libl tmm lali, tiemM,J1 • Pon era el Dio9 do IM sol-


tll flumin~ ? ~o, ¿qué tienes vas y de los pastores: aeom pafló
tu que ver eoo la luento li•po- á Baco ¡, la conquista do los In-
crcnc? dias , y luc! padre do muchos~~­
2 Silooo era un
d.tiro viejo tire» ~ne.ta d><iuíd•rll\~oraban
que aeompaftó A Doeo en la con- los paganoos á lo uturaleza. El
quista do la India : lué su di- poeta lo llema Tegeo , de Tegea,
rector y ma.. tro, y do él sin ciudad de la Arc.-.dio. donde
duda tom6 au afic1<1n al vino el principalmente so le daha culto.
famoso Dio!, á. quien el arte pa.. :. G~Jrqonto.... lac" : en la
gaoo rcprcsenlaba moolado 8o- fuenlo Hipoereoe.
bre u n tonel y coronado do pám- 5 nottm .. .. '"''Uª' : Las l\luaas
.
panc». - Tambión •• llamaban • Mus.-. qua pr05idl~ á la Elo-
l:)ilcnoA IoM Bé.tiro' viejoe. cuencia y Ala. Poe~:fa heroica.

© Biblioteca Nacional de España


35g
- <<Con ten tus semper ni veis vectabere cygnis,
>>Nec le forlis equi ducel ad arma souus,
»Nil tibi si t rauco prreloria classica cornu
»Flere, nec Aonium cingere Marte nemus • :
»Aut quibus in campis Mariano prrelia signo
»Slenl, et Teutonicas Roma refringat o pes,
•>Barbarus aul Suevo perfusus sanguiue Rhenus
>>Saucia mrerenti eot·pora veclel aq ua .»
Taliu, Calliope , lymphisque a foole pelilis,
Ora Philelrea u ostra rigavil a qua •.
1 Ao11lum .• .• nemtu : los bos- oqua : regó mi sómblan te con
ques de Beocia. las)~grimas quo hace derramar
' Or(l PhUelrea no.tlre~ riJaflit la poesla olog!aca.

© Biblioteca Nacional de España


EX P. OVIDII NASONIS OPERIBUS
l.

bt mortem P sittaci.
PsiLLacu::; Eois ales mihi miss us ab Jndis
Occidit : exequia s ferLe frequen lcr aves.
lle pire volucre s el plangil e pcclora pcnnis ,
E L rígido Leneras unguo nolale gen~s .
Hon·ida pro mcesLis lanieLur pluma capillis ,
Pro louga resonen l carmin a veslr,l tuba.
Quid scelus Ismarii quereri s Philom ela ' Lyranni '?
, Explela esl anms isla qurerela suis.
Alilis in rane miseru m diverli le funus,
Magna sed auliqua esl causa doloris ILys '.
Omnes quro liquido libratis in acre pon nas,
Tu taweu ante alias, Lurlur amtce, do le!
Plena fuit vobis omni concord ia vi la,
Et slelil ad fine m longa, lenaxq ue fidcs.
Quod fuit Argolico j uvenis Phoceu s ' Ores ti
Hoc tibi, dum 1icuit, Psi llace, lurlur era L.

t 1-'ilomela, hijn. de Pantlión, !tia, para que su caposocomprcn·


dioi'A nterrado In venganza que
.. rey do Atenas, hermnnn de
Progno, ..posa do Tereo, roy de
Tracia, • quien aquf se rcnoro el
Progne lomaba por la deshonra
do •u hermona Pilomela. Loa
poel.tL con las pa.ln.bras flrnarii Dio.~ee condenaro n á Ttrco l
tyrcmni, 'l'ereo deshonró á su cu- pcuu~guir á Ptognc, y por eso
nada Fllomela. lo co nvirtieron {,ól oogavii(Lo 1 á
2 lli•
1 hijo do Progne
y de P1"1Jgneen golondrina, a Filome-
Tereo. fué muerlo por su madre )3 en ruisenor y á ltis en faieáo .
jur:enit J•h'X'tut : Pflade~~,
y servido A su padro en un feslfn. S
A l terminar, y deopués de hnber hijo do Estro no, rey de Fócida:
comido '!'creo á ~tu hijo, Progne fuó nmigo de Ore91es, y los dos
arrojó aobre la mesa la cabeza do el prototipo de la amistad.

© Biblioteca Nacional de España


360
Quid taroen 'isla lides? Quid rari forma coloris·'
Quid vox mutaudis ingeniosa souis?
Quid jubat , ul da tus es , uoslrm placuisse pnellm?
Infc~lix , avium gloria, ucmpo jaces !
Tu poteras virides pcnnis hebetare sma ragdo s ' ,
Tineta gereus rubro Puuica rostra croco ,
Non fuit in Lerris vocum simu lao liot· ales:
Reddcbas bl:-eso Lam bene vcrba sono! ... .
Raptus es invidia, non tu fera bella moveóas:
Garrulus, et placidro pacis amalor eros.
Ecce coturnices inlcr fera prrolia vivunt:
Forsi lan et fiunl. indo frequ en ter anus '.
Plcnus eras miuimo •, nec pra-' serm onis amore
In mullos -polerant, ora vacare cibos.
Nox eraL esca ltbi, cau>t-eque papa vera somni,
Pellebalqu e sitim siruplicis huwor aquro .
Vivit edax vultu r, ducil.que per aera gyros
Mil vius, el pi uvire Gracculus auctor aqu:-e ',
Vivit, et armifcr<a cornix in visa Miuervro,
Illa quidom salclis vix morilura novcu1.
Occidit illa loquax humanre vocis imago
PsiLLacus, extretno muuus ah orbe datum .
Oplima prima fere mauihus rapiuntur avaris?
lmEientur numeris deteriora suis.
Trislia Phyllacidre Thersiles 'fune ra vidit ,
Jamque cinis , vi vis fratribus, Rector ' era t.
Quid referam ti mid ro pro te pia vota puell ::e ~
Vota procelloso pcr ma re rapta Noto!
1
Suplo: jubat. - Este vol'bo (-trajo que a1luucia lhlvi.-..
so suple en todas cshlll f raso• in 4
• 'l"oroitcs c•·n un T coalio (de
terroga t.ivag rnenos en la últiLna. Philoct , ciudad de T ..alia) muy
donde es!! expreso. leo ó io&Oienle. Irritado Aquile s
' ht btl..1fl amamaflot : eclipgar Uo suM insolencit\!J, lo mató do un
e1 brillo de las e•n•c•·aldns. puñetazo en el sitio do Troya.
J {ordlan d fiuql i1td~ (Tf1lll!n • ' llóclor, hijo de Prlamo y
'" • •••: y quizá por eso llegan lléeuba , y el más esfor7.•do do
más frecuentemente ó. viejas. lo' caudillo3 troyano s: orn el te-
' Suplo : cil>•. nor del ejército griego.
s Gra_.,.•,ltn dtf"'lOr' al)·'¡'· el

© Biblioteca Nacional de España


361
Septima lux venit non exhibitura sequenlem
El s tahat vacua jam Libi parca eolio.
Nec lamen ignavo stu¡moruul verba palalo,
Clama viL moriens liogua, Corinna, vale.
Colle sub Elysio • nigra nemus ilice frondes,
Udaque perpetuo gramine lerr:¡ viret.
S i qua lides du])iis volucrum locus ille piarum
Dicit ur , obscemc q uo prohibentu r aves,
Illic innocui late pascunlur olores,
• El vivax Phrenix unica semper avis.
Explical ipsa suas a les Junonia ' pennas,
Oacula dal cupido hlauda colu mba ma ri.
Psi ltacus has in ter nemoruli sede receptus
Couvorlil vol u eres in su a vota pius,
Ossa tegit lumnlus, lumulu,; pro corporo maguus
Quo lapis exiguus par sibi carmen habet.
Colligor ex ipso domime placuisse sepulcro,
Ora fuere mihi plus ave docla loqni.

JI.
In quemdam maledicum.
Si quis es insultes qui casibus, improbe, uoslris ,
Meque reum demplo !iue cruentus ogas,
Na tus es o scopulis, nutrí tus lacte ferino,
E l dicam silices peclus habere tuum .
Quis gradus ulterior, quo sese porrigat ira
RestatY QLlidve rueis cornis abesse malis?
Barbara me tell us , el in hospita litora ponti,
Cumquo suo borea Mreua lis ursa videt.
Nulla mihi cum ~ente fera commercia lingu~e ',
Omuia sollictli sunt loca plena melus :
' C<>ll,.ub líly•i•: Al pie do la {ern r.... mmerria líw;uce: No hablo
colina
2
de los cnmpos J<:us""•· una palabra con esta. gen te eo.l·
nle-s Ju nou{(J : el pavo roo.l. vnjc.
3 Nulla mihi ( 1unl } cum gt~alf.

© Biblioteca Nacional de España


362
Utque fugax avidis cervus deprensus ah ursis,
Cioctave monlanis ut pavet agua lupis,
Sic ego belligeris a genlibus undique septus
Terreor, hosle meum preoe preroente la tus.
Utque siL exiguuro prene quod •, conjnge cara,
Quod patria careo, pignorihusque rneis ',
Ut mula nulla feram, nisi nudam Cresaris ira m',
Nuda parum uobis C•esaris ira mali cst ~
EL Lamen est aliquis, qui vulnera cruda retraclel,
Solvat et in mores ora diserta meos! •
In causa faci li quemvis licet esse disertum :
El mioi mre vires frangere quassa valenl' !
Subruere est arctlS et s lantia mceuia virlus •,
Quamlibet ignavi prrecipilata premunt!
Non su m, qui fuera m : quid mane m proleris umbram?
Quid cinerem saxis bustaque u ostra petis?'
Rector eral tune cum bello cerlabat •, c t idem
Traclus ab Hremonio non era t Rector equo •.
Me quoque, quem uoras olim, non esse memento.
Ex tllo superanl bree si m u lacra viro:
Quid simulacra ferox dictis incessis amaris?
Paree, precor, manes sollicitare meos.
Omnia vera puta mea crimina: ni! siL in illis
Quod magisenorcm,quam scelus essepules.

1 U/quuUttDigumn (KeJitquod .... G S11-,1rutrt tll arc4t d ltanlia


Y como •i ensi luera poco el mttnia. rdrltH: 81 VA1or conaiBteen
que .... echar por tierra la• lortalezas y
, pl(Jn,ribullluf mt is: y de mis 13.5 retustcntcs mur:Lilo,.
hijoe. ' (1,,¡.1 rintrtm I'IXh buti<Jqlrl
l "' nttda nwllra (crdm , nifi nll•INJ ptlit ~: ¿ Por quó tiru pie-
nwl<un C«tttrit Ira m: como si no dras contrtt mae cenaxu y mi se-
aulroera otra dugracia que el ha- pulcro!
ber incurrido en el enojo del • Jltl"lor trol lutt~ c~m btllo
(;Wr. cutaiJot: ll éetor era lléetor cuan-
• • Ol['(Jl d in mortJ oro diatrtn do eombMfo en la guerra.
mt<u : y quo des3.tc su elocuencia 9 Tr rclfu ab 1/aun o r~lo... . equo:
contra m1s costumbres. Arrast•·ado por lo• caballos de
' 11cdcnt: pueden. Aquiles.

© Biblioteca Nacional de España


l 363
Pendimos 1 en, profugi (satia lua peclora)pcenas
Exilioque graves, exiliique loco 1 •
Carnifici mea flenda potest fonuna videri ' :
Te lamen est uno juclice mersa par u m '.
Srevior est tris ti Busiride ' 1 srevior illo
Qui falso m lento lorruit igne bovem,
Quique bovem Siculo fertur donasse tyranno,
EL dictis artes conciliasse suas :
Munere in hoc rex est usos 1 sed imagine major;
Nec sola esL operis forma probanda mei.
Adspicis a d exlra la tus hoc adapertile tauri?
Hac tibi, quem perdes, conjicieudus erit.
Prolinus inclusum lentis carbonibus ure:
Mugiet: el veri vox erit illa bovis.
Pro quibus inventis, ut munus munere penses,
Da, precor 1 ingenio prremia digna meo.
Dixerat : al Phalaris pcaure mirande repertor,
Ipse tuum prreseus imbue, dixit, opus.
Nec mora: mons lralis crudeliter ignibus, ustus
Exhibuit geminos ore gemente sonos .
•Quid mihi cum Siculis interScythiasq ueGetasque?
At te, quisquis is es, noslra querela redil.
Utque sitim nostro possis explere cruore,
Quantaque vis avido gaudia corcle feras.
Tol mala su m fugiens tellure 1 tot a;quore passus,
Te quoque ut auditis posse dolare putem.
Crede mihi ; si sil nobis colla tus Ulysses,
Neptunique miuor quam Jovis ira fuit.
Ergo quicumque es, rescindere crimina uoli :
Deque gravi duras vulnere tolle manos :
1 Pt ndimu.,, en, profugi. .. . pre· do parecer digna de lástima has-
na1 emilioque rp·t-~ru , t.t•iliiquu ta a un veo•dugo.
loco: ~lira cómo orrnntceufro un ' ""'"a pal'um: poco proruo·
ca.eligo que agravan el destierro da, O no muy grande.
y ol punto adonde 10 mo ha des- • 13ueirot fu6 un antiqu~imo
torrado. rey do Egipto, que se hizo famo•
1 Carnifici mea f71nda poetd so porau crueldad.
(oriUM <ideri : Mi dcsgriiCia pue-

© Biblioteca Nacional de España


364
Ulque mere famam tenuenl oblivia culpre:
Facla cicatricem ducerc noslra sine 1 :
Humanreque mcmor sortis 1 qure tollit eosdem
EL premil, incerlas ipse verere vices.
El quoniam fieri, quod numquam posse put<~vi,
Est libi de rebus maximu cura meis,
Non esl quod timeas: fortuna miscrrima noslra esl :
-
Ornno trahil secum Cresaris ira malum.
Quod magis uL Jiqueal, neve hoc ego fingere credar,
Ipse volim prenas experiare meas.
t (acta ofccllricam ductrt 110.ttr<J t hOS m(OA, Ó la.,, O(OnRM que COil
eine: dejo. quo 8C borre n loa he- ellos he inferido.

© Biblioteca Nacional de España


PUB. VIRGILli MARONIS
EX BUCOLIC I S.

J.'O LLI O.

Sicelides Musru ' , paulo majora cana mus •.


Non orones a.rbusla juvant, humilesque myricre;
Si ca ni mus sylvas ', sylvre sint consule dignre.
Ultima Cumrei veuiljam carminis :elas •:
Magnus ab iulcgro sreclorulll nascilur ordo.
Jaro rediL el virgo •, redeunt Saluruia regna •:
Jaro nova progenies ca~Jo dimillitur alto.
Tu modo nasceuli puero, quo ferrea prim u m
Desincl, ac tolo surget gens aurea mundo,
Casta, favll, Lucina '; tuus jaro regnal A pollo :
Teque adeo •, decus hoc re vi, te cousule i nibi l,
Pollio, eLiuci pi'eot magni procede re meuses.
Te duce, si qua mauent sceleris vesLigia noslri,
Irrita perpetua solvent formidioe lerros ' .
t Sif:flldtJ ¡)ft"ª': Musas Aici- el tiempo profetizAdo por la Si-
lianas ( quo jn-pirnsteis á 'l'eó- bila de Cumu.
ctito, quo lu6el primero _que cul~ 5 vbrJ?: Aelrea, diosn do la
tivóclgénerobucólico). También Justicia, quo habla huido de la
puedo iotorpretarse como una tierra.
tnvocactón 6. la pocsra bucólica. 6 Saturni~t r#f)n •: el reinado
2 paulo mojora eanamau: can~ de Saturno 6 la edad do Oro.
tomos uo asunto digno de estilo ' L''cín~t: Diana Luoioa, diOoo-
mAo elo•ado quo el propio de la •• protectora do loo portoo.
poesla buc6liu. • •dto : por conoi¡¡uiento.
J ,; coni•nut 'yle11J: !i canta- t irrU'l ptr]lfl•'-rr IOlctttl (ormi·
mos lae aclvu ; ct decir, si em- dine ltrrtll: lJorr•tdU (lt\S hue11as
pleo el género bucólico. de nuestros cloamanca), lihrarAo
' Ullim4 Cumqtj ctnil jam e<~r­ para siempre A la tierra del
mi•iJ "'' "': lla llegado ya al fin miedo.

1 © Biblioteca Nacional de España


..
366
Ille Deum vilam accipiet , Divisqu e videbit
Permisl os heroas, et1 pse videbi tur illis ;
Pacatum que reget palriis virtut.ibus orbem:
' Al tibi prima, puer, uullo muuusc ula e u!tu,
Errante s hederas passim curo bacchare lellus,
Mixlaqu e ridenti colocasia funde l acantho.
Ipsre !.acle dom um referent distenta capell:-e
-
Uberu, u ce magnos metueut armen la leones,
Ipsa libi blandos fundent cunabul a flores:
Occidet et serpens , el fallax berba veneni
Occidet: Assyriu m vulgo • nascetu r amonum .
AL simul heroum laudes , el facta parentis
Jam legere, el qua: si t poteris cognoscere virtus,
Molli paulatim Uav.!scet campus arista,
Incultis que rubens pendebi t seulibus uva,
El dune quercus sudabun t roscida mell:1,
Pauca tamen suberun t prisc<'C vestigia fraudis,
Qure tentare Thetim ' ralibus, qua) cingere muris
Oppida, qm\1 jubeant lelluri infindere sulcos.
• Aller erit tu m Tiphis •, et altera qure vehat Argo'
Deleclos heroas: erunt e tia m ollera bella,
Atqueit erumad Trojam magnus milletur Acbiles• .
Hinc, ubi jam firmata virnm te fecerit retas,
Cedet et ipse mari vector, nec nautica pinus
MuLabit merces ': omnis ferel omnia tellus.
Non rastros patielur humus •: non vinea falcem •:
• El orden ea: Al l<llu.s {t<n· • llijo do Tetia y de Peleo, y
dtl 4ibi , puer J ""''uucula JW;rna el m6s vnliontc de loa capitanes
cullu nullo, lled~rtll trrtJntu ptn· griegos que concurrieron al sitio
1im cum bacch~r• eoloaniaque ml.t... de Troya.
ta GMIII/t.o ridfllli, 7 nte naulic;a. pllttH mulobil
, eu'go : por todu parte-s. mercu: y ya la nave no trans·
3 Thetim : el mar. - Tothys portar~ la. mercanclas do un
fuó coposa del Ocóano y mnurc· pals A otro.
de un gran nUmero de ninfas. 8 Non rtulro.t ,,alidur humu.r:
• Famoso piloto que guió a los instrumentos o.grlcolas no
los A rgonauta'!l en In expedición trabajarán la tierra.
a Coleos. ' n.on eima (olctm ( palitlur J:
s La navo cm que los Argo· no •• podar~n las vinas.
~autas hicieron oaa expedición.

© Biblioteca Nacional de España


367
Robustos quoque jaro lauris j uga solvet aralor.
Nec varios díscet mentiri lana colores':
Ipse sed in pratis aries jaro suave rubenti
Muricc , jam croceo,mutabit vellera luto
Sponte sua sandyx pascentes vestiflt agnos.
Talia srecla, suis dixerunt, currite ', fusis
Concordes stabili fatorum numine Parcre •.
Aggredere , o ma~nos, aderi t j a m te m pus, honores,
Cara Den m so boles, magnu mJ ovis íncremenlum .
Adspice • convexo nutan tem pondere mundo m,
Terrasque, tractusque n¡aris,cn~l u m qn e profuudum;
Aclspice venturo keteutur ut omniu sreclo.
O m1hi toa1 longre maneat pars ultima vitre
Spiritus et quantum sal eri t tua dicere facta!
Non me r:~rminibus vincet, necThraciusOrpheus •
NecLinus •; huicmalerquamvís,alque huicpaleradsit
Orphei Calliopea, Lino formosu s Apollo.
Pan Deus Arcadia mecum si judice certot,
Pan etiam Arcadia dicat se j u dice victum.
Incipe, parvo puer, risu cognoscere watrcm :
Matri longa decom tuieru nt fastidia menses;
Incipe, par·ve puer; cui non risere porenles,
Nec Deus hunc mensa, Dea nec di¡~;na tu cubili est.
1 Neo tJorlfM tliiCfl mmUri Uma 4 Adtpict: mirn, 6 ampara,
colores: ni la lanl\ so tel\irá de ra vorece o prologo.
vario~ colorea. s Tltrtu!luJ Or,.)/tltu : Orfco,
'l 1'alill l<tCltl, ... m1rrile : de- natural do 'l'rnoin, hijo de A po-
jad correr con edad de Oro. lo y C lro: tocaba tan dulcemen-
3 ParetM: Las parcas eran te la lira 1 que le. aegufao las ro-
tres: ()Joto, LAquttio y A tropos. cas y lO$ árboleo de los monleo,
Hilaban la vida de los hombres, y las fieraa de los booquoa, y
y la primera tonf& la rueca, la hasta los rfos 1uopendran au cur-
segunda liraba y torcla el hilo ~ para oirlo.
con el hueo, y la tercera lo cor- • Uijo de Apolo y Terpereo-
laba con unastijera•. Llamaban- ro, pastor y mótieo. Pu6 maes-
lO Parcas por antífrasis, quod lro de Orroo y 116.-:ulos.
ntmini poretrtril.

© Biblioteca Nacional de España


EX P. VIRGILII
.<ENElD OS LIB RO VI

A!:1was Sybill<l lluctus i¡er tul in{eros agit.

Di, <JUilms impe1·ium est on imaru m, umlmcq ue silentes,


Et Chaos 1 et Phlcgeton •, loe:~ noctc sileotia late 3 ,
Sil mihi fas audita loqui : siL numine vestro
Pandero res alta torra ot calígine morsas.
loont obseuri • sola sub nocte ~ per umbras,
Perqu e domos Ditis vacuas ct inania regna 6•
Quale per inccrtam lunam ~ub luce maligrw
Est iter in sylvis 7 , ubi crel um condidit umhra
Juppiter, ct reiJus nox attulit atra colorem,
Vestibulum ante ipsum primisr1ue in faucibns Orci 8 ,
Luctus et ullriccs posuo •·e cullil ia" Cur<c ,
Palleotesque balJilaot Morbi, tristis11Ue Seuectus,
Et Metus, et mnlesuada Fa mes , et turpis ggestas,
'ferribiles visu for·mre, Lethumque, Labor<¡ue :
Tune consangui ncus Lcthi SOllO!', ct mala mentís
1
Caos en la mitologr~ es el
primer ser de dontla aalió toda
1~ materi~ del mundo .
' Rro de fuego del Infiern o.
S lOfiB nocft .dltnt-iq. lalf : lu-
gares silencioS-os y sumergidos
in<J~tia n.?no.

do Plutón.
'
lt..r..t
: y ¡>or las •olilnria.s
mnmsiono~ y <ÍcsiOl'los domi nios
(!WJ!I F'f'T inrtf"IGm lunam .ru,J
mCJligru~>
n i il~r ¡,~ fyloi8 : co ..
-
tno so camina. por lo1 bosques á
eo perpetua noche. la luz inciert a do l~ luna volada
• lbanl obsetAri : caminafJnn por In& nub••·
i< obseurt~t (En eas y la S ibila). 8 in {mu:ibu1 Orri : en la- en-
s •ola. tub noct1: en la &oledad trada del Infierno.
do la noche. ' po""''.' cubilia : fijaron su
1 perqu1 domo1 Ditil VM~ttu al asiento .

© Biblioteca Nacional de España


369
Gaudia mortilernmque ad1•crso in limine bellum :
1,

Fcrrcique Eumenidurn • tha!~rni, et Discordia dcrneos


Vincreum crincm viLtis iru::cxu crueutis.
lu medio ramos onnosaque broc.:h paodit
Uimus opaca ingens : r¡uam sodem somnio vulgo
Voua tenere forunt, fol iisque sub omnibus hrerent.
Muliaque pr-.cterea val"iarum mon.rra ferarum,
Centaur i 3 , inloribu s stobulaot, Scyllmque • bilormes,
Et centum ¡romi uus 13.-inrcus 5, oc bellun Lern;o 0
Horrondam stridens, Oommisque m·mota Chimrorn 7 :
Gorgoncs , llorpymque, ct foa·mn tricor¡lOris umbrro.
Corri¡>it hic su bita tro¡>idus lormirliue !crrum
.Mocos, strictomque aciem vcnieutibus ofTert.
Et ni docta comes tenues sine corpore vitos
Adrnoneot vol itare ca,•n sub imagine lorrnro s,
Irruol, et !rustro !erro diverburet umbrus.
llinc via Tartarei • qu:e rert Acheroutis ad uodas.
Turbidus hic caJilo vostoque vorogine gurges
.1Estuut 1o, ot<¡ue omucm Cocyto" eructa! oreo3m.

t mala 1Jumti1 gaudia: l"s sa- gigante. hijo do Titilo. La fábula


tisracciones criminales , 6 que le supon la dolado de eiocuenta
ptovicnen del crimen. Yientret )' cien braz.os.
' eumenidum.: de lru. Furias. • La hidra, sea·pioote do siete
-L~• Furias O>'An hijas do la No- cnbezas.
che y de Aquoa·onte. 1 fl!,mmi.squt armala CliintGro :
> Monstruos mita<! hombres el monto de la Quimera eo Li-
y mitad caballos. cia 1 1uc crn un voleAn que arro-
• Las. dos Scilas : In una fué jaba lamas.- Los poetas lo ro-
hija de Niso. rey de ~legara: presenta.Onn en forma do un
roh<l (1 su padro los eabcllos do- n1oostruo , león por la parto su-
rados de que pendla su fortuna, perior, cabra en la parte media,
y le dejó desarmado en manos de y dragón en la inferior.
su enemigo Minos : foó conver- s en va IIAb imaglua (ormw : en
tida en ave. J.n otra ora hija do Corma de csptritus , 6 sin forma
17 oreo : f ué transform ada oo unos lllguoa corporal.
perros que tragaban a los nave- 9 llittr 6~ ( tll ) .. .. : aquf cm·
gantes que ali·R.vesnlmn c1 mar piezu ol o:\nüno ....
doSicilia. Es un escotlo do dicho to leflu<Jt : se agita.
mar. 11
El Ooeito era un do del
t rtnlum fltrrtimu Briorew : Infierno.
Briareo, do e ion brazos. - Era un
24

© Biblioteca Nacional de España


370
Portitor has horrendus aquas ct Ilumina scrvat
Terribili squnlore Cbaron 1 : cui pi urima mento
Canities inculta jacet, stant lumina flammm •:
Sordidus ex bumeris nodo de¡JCndet amictus.
lpse ratero conto subigil, velisque miuistrat,
Et ferruginea • subvectat corpora cymba,
Jam senior; se~ cruda Deo viridisque seuectus.
lluc omnis tul'bn ad ripas ciTusa ruebat:
Mau·es, ¡llque viri, deluuctaquc corpora vila
Mngnani mum ' heroum , pueri iunuptroq ue puellro,
Imposilir¡ uo rogis ju venes an te ora parontum :
Quam mulla in sylvis autumni frigoee pri mo
La¡>sa cadmH folia; aut ad tena m gu rgite ab alto 6
Qua m multre glomeranlllr aves, ubi frigidus anuus
'J'r:tns pontum fugat, ct terris imlllillit apricis:
Stahalll orantos primi trausminere cursum •,
1'cndciJ.1ntc¡ue manus rip;e ullerioris amore 1 •
i'iavita ocd tristis mmc hos, nunc accipil illos;
Ast alios lougc summotos arcet arena.
lEneas, mira tus coi m, motusc¡ue tumultu,
- e Die, ait, o virgo , quid vult concursus ad amnem ·¡
, Quid vo ¡>clunl animre? Vel quo discrim ino ripas
• llro li n1¡uunt, illre rcmis vada lívida s venunt?>
Olli G sic brovilct' rata est longrova sacerdos :
• Auchisa generate, Deum •o ceo·tissima proles,
•t:ocyLi slagna alta vides, Stygi¡\nH¡u e oaludcm,

1 Ooronle, hijo del Erebo. mar.


Conduela In• alnu.. de los muer- ' 1l:aban• oro,.tu primi lran.s-
toe en una barea por el Aque- milllrl ccuta.m: allf estaban aupti-
rontc, la Etligia y el Coc•to, cáodole ( il Oorontc) que los pa.-
rlos del 1nficrno. sasc lo• primeros.
2 dont luml,ul ¡lafll~ : su3 ' 'd.' uluriori.r amor•: con el
oio• parecen carbones encen- deseo o paaar á la otra orilla.
dido•. • ea.dfl Ueida: las negrur..cas
J (trriJ!JÍr~to : mohosa. aguas.
• Por magmmimorum. • Olli: por 1111.
• ouroill ab olio : desde alta 10 Por Df.Ortnn.

© Biblioteca Nacional de España


•Di 1 cojos jurare timcnt ct fallero numen•.
• Hrec omuis, c¡unm cernb, inops iuhumatar¡ue tu roo est:
• Portifor ille, Charon: 11 i, r¡ uos vchit Lnoda, sepu1t i.
•Nec ripas datur horrend¡lS, nec rauca Uucntn 3

- • Transportare prius, <ruam sedibus ossa quicrunt.


• Centum ero':lnL annos, volitautque hrec littoo·a cio·cum .
•'l'um demum admissi sw¡:ua exoprnta rcvisun t. •
CoostiliL Aochisa sato s ', et vcstigia pressit,
Multa putaos sortemqoe :1oimo miseratus iniqoam,
Cemit illi moostos, et mortis honoro c., rentes,
Lcuca>piu, ct Lycim ductorem cl:osis Orouron:
Quos simul a 'l'roja \'Cutosa per :NJUOI'll verto:;
Obruit Auster, aqoa im•olvcns uavemque vi rosque.
Ecce gobem:otor ses(' Palin uru s :¡gollat,
Qoi Libyco uuper curso, dum sidora servat,
Excidcrnt pup¡li, med iis elfusus in undis.
Huuc ubi vix mulla mrostum coguovit in umbl'¡l,
Sic prior alloquilu•· : • Quiste, P:tlinu re, Ocorum
•Eripuit oo()is, medioqu~ sub ;equore mct':iitt
>Die, age, namrrue mihi fnllax h:md auto I'CilCrtus,
• Hoc uno responso au im um delusit Apollo,
• Qui rore le JlOtHo incolumem, nucsque cancbaL
• Velllurum Ausooio; En hrec ¡>romiS$.1 Lides csl?•
lile outem : -c~cque te Phoobi cortina~ lclcllit,
• Du x Anch isiüdc; ncc ma Deus rorruore mcrsit :
>Numc¡ue gubcmoculum multa vi fot'le rcvulsum,
• Cuí da tus hrercoom cuslos, cursusr¡nc regcbam,
>Prrocipltaus truxi mccum s. Maria ~spera jnt·o 7 ,

- t
2
Di: por DU.
cujut jurort limtnl d (ol11r~
numfn: por la cual temen los
Di osea jurar y ft,lt~..- al j ur:unol\-
ra' &gu3.S.
• ..f~tr.hi"a •al•u: el hijo de
Aoquises , Eneas.
5 Nuatbi cortina: el orAculo de
to.-EI Dios que, habiendo jurn- A polo.
do por la Estigia, falh~a Aou ju- a prcetipiiiJttt lraxi m«um: al
ramento, quodaha por un año y •••• lo >rra•lr6 conmigo eel ti-
nuovo dlas privado de boL<lr el m ón ).
oéctnr y la amb1·osia en lod h1\n .. 1 Jfl'lrif' <tti!Cr'CI juro : jut·o po r
queles do los Oio1os. los cmbraveca tlos maros.
3 r<Juco Jiutnkl: las bramado-

© Biblioteca Nacional de España


372
• Non ullum pro me tantum cepisse timorem,
•'Qu~m tua ue spoliata armis, excussa magistro,
>Dcllceret tantis, navis, surgenlibus uudis.
• Tres Notus hibernas immensa por a>q uora uoctes
>Vcxit me violentus aqua; vix lumiue quarto
>Prospoxi llnliam, summa sublimis ab unda t .
• Paulat im ~dnabam terr<e, eL jam tu la tcucbam s:
• Ni gens crudelis madida cum veste gravatum,
, p ,·ons.~ntcmquc uncís mauilms capila aspera monlis,
, Ferro invasisseL, t>r:edamquc ignura putassct.
•Nunc mo ll uctus hnbeL, versantquo in liLtOI'O vonli.
• Quod lo por cwli jucumdum lum eu el auras ,
•Por gen ilorem oro, ¡>er spem surgenlis luli ' ,
>EI'i po me his, invicto, mal is : auttu mihí tcrram
>lnjice ~, namque polos, t>ortusc¡uo re<¡uire Vclinos:
>Aut tu, si ctua vio est, si quam libi Diva croJ:~trix
>Ostendit (ncquceoim, credo, sine ouminc Divum
>Fiumina t;ml<l paras, Stygiamc¡ue inuare ¡¡alud cm),
• Da dcxtram misero, eL tecnm me tollo ¡>CI' undas,
• Scdibus ut s.1ltcm placidis • in mortc quioscam.•
'!'alia In tus crnt, crepit cum IJ.Iia vates :
- e Uud() hmc, o Patioure, Libi tam di m cu)Jido' ·¡
• Tu Stygias inhumatus aquas amnemquo sevcrum
•Eurno11i<lumns¡¡icies, ripa mve injussus adíhis?
• Desiuc l!llu Deum llccLi sperarc prccaudo ;
----------- ---------
1 El orden es: l}uam JU! navif pulturn.-Loe muertos que que-
ltu tpotiala armf1, ta:tut.,Clma!Jitlro tla~an i nl<lpultoo
vagaban por las
dtfiC41"f.l u11di1 tanti.r ''"0llllibUJ. orillas de 13 E;tigia por e&pacio
2 S"ntDI.() IYbUmil ab unJCl: Cfl· de cien a.ños antes quo Caronte
cara•nado en lo más alto de una ae ablandara por auo ruegos 1 ac-
oner.,p:lda ola. cediera á pas:>rlos en au IJarea.
1 d Jam le~la (lillora) lt~Jn. : • aedi'¡tu. ... fll(V'itlil: on los
y ya seguro coe.'b.' 1• oriila. Campos IWteet.
• ptr lf•tnt • •mtttlli• l tdi: por 1 vnde h« ~~~,¡, JICJ.lin""'• lom
lat uJpcrMzu halogtlcuas que diril t:llpi1lo? : ¿Quién te ha inapi..
pucd.. lundnr on el joven As- rado , Palinuro , pretensión tan
caoio . im:sonsata 'f ·
.s mlhl terram inJicf: dame se-

© Biblioteca Nacional de España


313
•Sed cape dicta memo1· duri solatitl casus 1.
• Nnm Llw Gnitimi loogo latcc¡uo por urbes,
>Prodigiis aclí croloslíbus, 0$53 piabuut,
•El statuenttumulum, ettumulo solemnia miuent:

- • iEternumquo locus Paliuuri nomen habcbit. •


His dictis curro omotre, pulsusc¡uc parumper
Corde dolor tris ti: gaudct cognom iuo tc1Tn 2.
Ergo iter incooptum pcragunt, fluvioquc pro¡¡iuquant.
Navita 3 quos • íam inde ut Stygin prospexit ab unda
Per tacitum nemus ire, pcdemque ad vertere rip:e;
Sic prior aggrcditur dictis, alque increpat nitro:
< Quisquis e.~ , arma tus qui nostm ad ilumina lcndis,
• Fa re, age, quid vcuias : ínm isli1ic et comprime g1·essum.
• Umbrarum hic locus est, Somni Noctisc¡ne soporm :
• Corpom viva nefas • Stygia veclnre carina.
• Nec vero Alcidem' me sum lmlntus euntem
>Accepisse lacu; nee 1'hesea Pirilhoumque 7 ¡
• Dis quaoquam geniti atquo invicli viribus c•scnt.
•Tartareum illc n1am1 cnslodom in vincla petivit,
• Ipsius a solio llegis traxilquo u·cmcntem s:
• Ri • domina m Dilis tbalamo dcclucere adorti. •
Qore cnulra breviter lata cst Amphrysia vates 1o:
- < ~ullre hic insidire tales, absiste moveri 11 ;

' Sed COIJI 'dicta mtmor (lurl encadenado á unn roc.:1., y el enn
t ola tia ca-,w: Poro fíjate en lo Cerbero devoró á Pirítoo.
que voy á decirle, p:lra consuelo 1 Tarf.'l,.Hm ;u, manu onlO-IIm
de tu ioe•itoblo desgracia. in "iltd11. ptliefl , iptien o lfllio R~ll
2 goudtl ('OqnomiiM t(r'r(l: ac lraxilt¡ .. tnmonlom : Aquél (llér·
....1 alegra de quo la tierra en doodo
sea sepullad o su cuerpo llevo su
cules) arrr mctió con '" propia
mano al g unrtMn del Infierno
nombre. (ol can CodJero), y lo arrancó
3 Caron. del pie del tt'OIIO do Plutó n , y
• quo• : á EncM y la Sibila. lo prei!Cntó oterrndo (el Cerbero)
' Suple: ,_,, mihi. á los Dio..~~~:e! celestiales.
• Alcidem: A Hércules. t Hi: E!tos (l'e<eo y Piritoo).
' The..ooeo , hijo de E¡;co y u Am phrytitJ M lt• : La Sibila.
Etra, bajó 1\ lo• inOornos á robar 11 N,ll,., llifl ;,.,;di~ taltt, obll·
A Prose1·pina. En esta hazniia lo ~tomoveri : No lencmos nosotros
neompaM Piritoo, hijo do I xión. tan pérOdos l>l'Opósitos : no to
P lutón condenó á Teseo á vivir nlarm"''.

© Biblioteca Nacional de España


374
• Ncc vim tela renmt : licet ingens janitor antro
• A':ternum lntrans ex~ngues terrc:ll umbras;
• Casta licet patrui ser\'et Proserpitw 1 limen.
aTroius lEneas t•ietate insign•s et armis
• Ad gcnitorcm imt~s Ereui t desccudit Jd umbrns.
• Si te uul ln movet 111u1m pielatis imago,
• At ra nu11n hunc (aperit ramum qui vesle latebat)
• Agnos•~•s. • '!'u mida ex ira tu m corda •·csidunt s.
Ncc plu t'iJ his '' : li le admirans venembi le donum
Fntalis vir·gw , tongo ,,ost lempore vistun ,
Cmru lc:un tldvcrtil puppi m, ripaJ(JUO pro¡Jin quat.
Iodo alias animas, r¡uro per juga tonga sedebmH,
Dcturlwt. ln¡.ntquc loros 5 : simul nccipit al veo
lngentcm • .Encam. Gemuit sub tlOnder·e cymba
Su tilis, ct mulla m accepit rimosa paludcm ' ·
Tandcm trans tluvium iocolumes Yatcm<¡ue virumque
Jnformi limo glnucaquc exponit in ulva.
Cerberus h:cc ingcus lau·atu regna trilauci
Personal, artvcrso recubaus immanis in antro.
Cuf vates horrero videus jam colla colubris,
Melle SOJl01'1l~l lll ct mcditati,; frngibus o!lam
Objicit: illc lame rabida tria guuu ra p:mdcos,
Corl·i¡>iLohjectam , atque im mania tergn I'Ooolvit
Fusus hu llli, tolO(IUCingcus exteud itu •· antro.
Occnpat 11\ncns ad itum, custode sepultos,
Evodi lCJUOcclor ripnm ir remeabilis und::c.
Conti nuo aullilro voces , vogitus el ingcns,

1 Proierpina, bija de Jú piter oal'e.


y Cer.s, fue rol.ada ¡Xor Plutón, •ing••t m: petado (porque
hermano do •• p3drc. la barca do Carón no llevaba
• Ellnlieono aetlamabatam- mA• que <tpfrítue, que no ~ ­
bién E..,bo. han).
t r,m, /t¡ t~r ira l•flli ~N}(J re- ; el m•dta.,, ntt'l'pil rilltOI.:J pa--
I Ídtmt: Entonces au pecho depo.. ludtm : y corno a~rie tada. dejó
oa la irn. entrar el a,gun ~n sran cantidad.
• Suplo: tlitril. 8 cwtodt •et,ult.o: dormido el
' la.t•Mqut (oros: desocupa la Cerbero.
parlo hnbitnblo , 6 el local do la

© Biblioteca Nacional de España


375
Infnntumquo animre Rentes in limioe primo :
Quos dulcis vitre exortcs, et ab uberc raptos
Ahstulit otro dies et lunere mersit acerbo:
Bos juxta 1 , lalso damnati crimine mortis.
Nec vero hre sine sorte datre, sine judicc sedes.
Qu:esitor Minos• urnam movct 3 ; ille silentum
ConciliunlfUO vocaL, vitaS!(ue ct crimion discit:
Proxima dein de lencnt mresti loca, qui siiJi leth um
Insontes l>cperore mann, lucemque JlCrosi
Projecet·e onim11s. Quam 'velleut <ethere in alto 1
Nunc et J)OUJ>Oricm ct duros perferre lahores l
Fal<l obstanL 1 tt·istic¡ue palus inamnbilis unda
Alligat 1 et novies Styx iotcrfusa cocrcct ~.
Nec procul hinc partcm lusi monstrantur in omnem
Lugeotes campi: sic illos nomine dicnnt.
Hic quos duros amor crudcli tabe pcrcdit,
Secretí celant C.llles, et myrtca circú"m
Sylva tegit ': curre non ipsa in morte t-elincJuunt,
His Phredram ' Procrinqne 8 locis, mrestamc,ue Eriphylcn '
Crudelis nati mon$lrantcm vnlnera, rcrnit:
Evadnenquo to ct Pasiphaen 11 • His Laodamia ·~
' Jlolju(J)t!l: cerea de, ó junto 1 Procl'i!J, rnujc1· de Céfnlo,
á eetos <L<IAn.... por qui(':n fué muerta • ó. posar
2 ~linos, hijo
do J úpitor y del ca.rtiJO inmenso quo elln le
Europa : ora uno do los h·eo <¡uo tenia.
en ol infierno juzgaban In• al· • Brífile ruó degollado por •u
mas de lo" muertos. hijo A1.-:nleón , on venganza de
' Para oaenr por suerte la haber sido olla la cou•n de que
causn quo h:l do eenteneiar pri- AnfJarao, au t:11poso, fuese :\ la
mero. guerra do Tcba•, dondo, ><gdn
• El poeta designa con es~~• los orilcu lo~, dcbfn morir.
palabra~el mundo en que •ivi- iO Evndoo, mujer de Capa-
mol, que, comparAdo eon el In· neo, se arrojó A lt\ ho~uera que
Reroo, ea para 61 rtgió~t tllro.Ja. consumía el cadAvor de au ma·
' d noeiu SIy.» in~r(N,s l ootr... rid~.
cd: y la B...tigia los apr~ion!\ con " P...irae, hija det Sol y es-
IM nuevo vueltas (quo da al po!-a de ~t. nos, so onamoró per-
infier no), didatneiHC de un toro.
12 Laodnmin., que murió de
• Suple: ..,.
' Pedro, hija de Minos y pena al •abcr la muerte do Pre-
mujer do Tosen : se enamoró del ttsilao, su esposo , t\ mnnos de
joven llípótito. Hé<:tor.

© Biblioteca Nacional de España


316
lt comes : ct juvenis lquondnm nuoc leminn, Crencus,
1,

nursus et in veterem lato revoluta figura m.


Inter c¡tws Phwnissa rcccns n vulnere Dido
Errab3tsylvn in mngnll: quam 'l'roius heros •,
Ut primnm juxtn slctil, ngnovilr¡nP 1~r nmbram
Obscura m; r¡nnlem 1rimo qni surgcrc monsc
AIH vidcl au t. vidisso putaL por nubila )u nam,
Demisil lncrymas, dulcique niTatus amore cst :
-•lnieli x Didol Vo•·us mihi nonti os ergo
3
»Vonernt oxtinctam, rcrroq ue cxtrcnin sccutam ?
• Funcris hcu tibi causa fui! Pcr sidera jum,
• Por su peros, el si qua fides tellure sub ima cst •,
• Tnvitus, Rcgi ua, tno do liuorc cossi,
• Sed me jussa Deu m, (Juro nunc lws iro por umbras,
• Pcr loca sentn silu coguot noctrmque profundnm,
• lmperiis ogcro suis •: ncc crcdcrc quivi,
• llunc tn nLnm tibi me diccssu forro dolor·cm.
• Sistc gradum, lcquc as¡>cclo no sublmhc nostro.
•Qucm lugis? Extremum lato quod te aiiOt¡uor, l.occst.J
Tnlibus lEneas ardcntcm et torva tucnlcm
LcniiJnLdictis nnimam, lacrymnc(JllC ciciJat.
lila solo llxos oculos aversa tcncbat,
Ncc magis inccpto vultum sermone movotur,
Qun m si dura sile" auL stcL Mn•·pesia cauLes •
6

1'andcm proripuiL seso', atquo :.1imica rol u giL


ro nemus nmbri!erum, comes obi rrislinus illi
Rcspondet curis, <equntque Sichrousamorom.
Ncc minus lEneas casn pcr·cnssus ini<ruo,

t Joven eaforzado en otro gnr en jurnn1onto on los infiernos.


tiompo.- l.oodomia coosiguió de ' Sed me j1uw Oeum ... . irnfM-
NOJ>hwo quo la convirtiera en rih egerf sult: e l mnndato de los
un robusto jov<~n. Dio•es... . mo obligó fi salir do
' Troiur ht'o.t: Eneas. c~rt:go.
J (trrOQut utrtmfl. .ut·"t4m?: y • JICI"()Ui" mul# : piedra del
quo te habfns dndo muerte con monte MArpcsio, en In iehi do
P:tl'OS. .
unn e<~pada 1
• t i ti qua. fideJ ltllurt aub imcs 1 prO,'iJ)Uíl IU! : RC AI1RCO t6.
1
"': y ei hay algo que pueda obli-

© Biblioteca Nacional de España


j
377
Prosequitu•· lacrymans longe el miseratur euntcm.
Inde datum molitur iiCI': jamque arva tcnebant
Ultima, qure :JCIIo clari secreta lrequeotant:
Hic illi ocurril Ty<leus 1 , hic inclytus armis
Partbenol)<-cos •, et Adrasli 3 pallenlis im3go ;
Hic multum lleti ad su peros, belloque caduci •
Dardanitlru: quos illc omncs longo crdine cc•·nens,
Iugcmuit, Glnucumr¡ue $, Medonwque, 'l'hersolichumque •,
Tres Antcnoridas 7 , CCI'Crir¡uc sacrum Polybrolcn,
Idroumquo 3 clhun cm·•·us, ctiam arma tenentem.
Circumstant nnimro dextralrevnquc lre¡¡uoules "·
Nec vidisso somol satis csl : juval usquo morori,
El conlene g!'adu m 10, el ven iendi disrere causas.
Al Danaum procc•·es, Agamemnonia~que phalanges "·
Ut videre virum lulgoutiac¡ue arma per umbras,
logenli trepida ro metu : ¡Jars vertere terga,
Ceu quondam petiore roles: pars tollere ,·occm
Exiguaro: inccptus clamor frustratur hiantes.
Atque bic Priamidcm lanialum corporo tolo
Deiphobum 1 ~ vidit, laccruro crudeliter ora;
Ora manusr¡•10 ambas, popnlaW¡ue tem¡>o•·n raplis
Auribus, el truncas inhonesto vulnero ta naros.
Vix: ndeo agnov iL pavitnntom, ot. dira Legontom
Supplicin; etnotis com pellal vocibus ullro:
• Deiphobo ann ipotcus, genus al to a sa nguino 1'oucri,
' Tydeu•; '!'ideo J. padre de libo, Agenor y Acomns).
OiomedCl!l e! hijo de ucnco. • Ideo era e l auriga que guia·
2 Parltnlaopamt:
Partenópeo, ha el carro de guerra do P rlamo.
hijo do Ailanto. 9 { rtqu.nlf• : en grttn número.
s Adraslo , rey de los Ar · •o ~()n(lrrlgrodfjm: nndar con
gi•os. él, acompañarle.
• llflloq., ""d"'l; y que mu· 11 ;l9rmumno11hequt l'tltallln'JII:
rieron en la sucrra do Troya. los soMados que hablan hecho
• Glauco , hijo do Anlenor: la guerr;> á. las órdenes do Aga-
murió i manO!' de A¡;amenón. men6n.
• ~ed onlo y 'l'orolloen • lo " Dei robo, bijo de Prlamo y
rr.;smo quo 01tll1CO, aon héroes lléeuba.
troyanos. u inhonnlo t-Yllltrl: por una
1 Tru Antenorftltu: loe treg horrible herida.
L hijos de Anlenor (que eran Po·

© Biblioteca Nacional de España


_,.,
3'18
• Quis tam crudeles optavil su more pmnas?
• Cui tantnm de te licuit 1? Mihi lama sup1·ema
• Noctc" tu li t, lcssu m vasta te crode Pelnsgum
• Procubni>se SUJlCr conlus::c sll·agis acc•·vum :
• Tune egomct rumulum Rhn'tco iu Htorc inanem
'Constituí 3 , et mngnu manes ter voce vocavi.
• Nomen el arma locum servant •. Te, nmice, necJ uivi
• Conspicerc 1 el patria decedens t>onerc terra •. •
At<1ne hic Priamídes :-d'\ihí l 1 o tibi, amice, relicto m est:
• Omnin Doiphollo solvisti, et ru neris umbl'is :
a Sed me IMa me.~ et scelus exitinle Lacmnro '
• His mersere malis: illa hax: mooumenta rcliquit.
• Namq ue ut snpremn m falsa inter gaudia nocrem
• Egerimus, uosti ; ot nim ium mcminisse necesse est:
oCum latalis cquus saltu super ardua venir
• Pergama 71 et armntum peditcm gravis nuuli t alvo,
•lila Choru m sim ulnns, Evantcs orgia ci,·cum
a Ducel>.~l Phrygias ' : llammnm media ipsa teoeba t
ologentem, el summa Da naos ex arce voc.~bat.
o'l'um me con!ectu m cu rís, som noquo g•·avatum
• Inlelix hn()uit thalnmus : pressilque jaccntem
aDulcís el alta quies, placid:CtJUC simillima morti.
-
• Egregia interea conjux • arma omnia tectis
• Amovct, ct lidum CO(li ti subduxer;\l ensom •o;
1 Cui hnl,,m de 1• licuit?: & setlut t.ritialt Lof"«n~ : la
¿Quién ha pod1do vengarse> de li execrable perfidia do Blena.
.tupa ardtw ... p,,.(JOIIW : 10·
tan cruelmente? 1
!i ""premta 11orte .: In noche en bre IM all~a murollas do Troya.
quo (ué dcRlruifla Troya. 8 Et•lfnte• orgia circum ductiJat
J lumulum .... in-'lntm rowlitui: .. Ph.ryairt.t: "! dirigla en lor-o o suyo
le•anté un aepulcro YAcio ó un A las Pri¡;oM 6 Troyan&! que co·
cenotafio). lcbrabM l>s fiesta• do Baco.
4 Nomen et nrma /() rlml &tr- 9 F.lJrt(lha ... • conj1.rv : mi e-xce·
t'CHII · Aquel lugar pcq>elúa ó lente c.!lposn.-La llama asf por
roeuerda ln nombre y tus ha· ircuia. Helena, despu6s de muer-
ZdM. to Paria, so casó ec-n au bermano
s r~,, amlrt, ntq,•i~i rompiun Deilcbo. .
,., rxatria tltec IMt tm"o''t! lerra : 10 tl fi1um cn.pili ,ut,du..,;ora l
Amigo, no pude encon trar tu y hobfa retirndo do mi ca·
4!tHCWJ :
cadAver y enterrarlo en el suelo becera y e.ccodído la espada en 'l.
· patrio antes do marcharme. que yo liaba. •

© Biblioteca Nacional de España


379
1lntra tecla vocal Mcoelaum 1, etlimioa pandil,
• Sciliccl id m~gnum sperans !ore muuus amanli,
• Etlamam cxtiugui vctcrum sic posse malorum.
•Quid morort lrrumpnnl lhalamo. Comes additur un:o
, Hortato•· scclernm 1Eolides •. Di, talia Grajis
• lusl.,U1'3LC '• ¡Jio si prenas ore reposco.
•Sed tequi vivum rasus,age, farevici ~si m
1AlLulcrint. Pclaginc venís erroribus actus ,
1An mooitu Divum ·? An qure fortuna fatigat,
1Ut tri stos sine solo domos, loca turbida, adi rcs? •
Hac vice sor·monum ·• roseis Aurora quadrigis
Jam mcdium rothcrio CUI"SU Ll'ajecerat axcm s,
El fors omno damm traherent per talia tcmpus ' ·
Sed comes admonuiL brevirerqne affata Sibylla eH :
- 1 Nox •·uit, JEoea, nos fiendo ducimus horas.

• Hic locus est, pnrtes ubi se via findil in ambas. ..


• Doxtera, quro Ditis magni sub momia leudil 1 ;
• Hac itcr Elysium uobis s : at lrov3 m31orum
• Exercet IJrenas, et ad impía Tarlara millit.•
Deiphobus con tra:- 1 Ne s:evi •, magna sacc¡'tlos,
• Oisccdam, ox¡>lcbo numol'llm 10, redda•·quo tcncbris.
• 1 dccus, i, nostrum: melioribus nle•·e ratis.•
'l'antum cO'atus, ot in verbo vestigia lorsit 11 •
Respicit lEneas subiLO; eLsub rupe sinislra

• Mcnelno, el prinH~r marido invertido en tnles coloq uios todo


1 de Uelenn, y uno do loe caudi- el tiempo quo eo habla concedido
llo• griCI(OII que miL• •e distin- á Bncao.

L guieron en o1 11tio de Tro,.a.


2

Bolo.
tBolidu: UliBes, nreto de
-:- 9"16 Oili.J mn?lll '"" m(Znh1
t•ndil : que conduce A loe pala-
cios del gran Plutón.
1 s Di, t<&Ji,• Grvsjh illflilUI'O,.: s h.!lC it..r Hlytium ...o~th: por
Oiose..111 , hace.l que los griegos aquf vamos A loe Campos Ellseoo.
paseo JK'I' &emrjantes nmargura~~J. ' N• •teri : No to ofendas.
• JI,,. e:1rt urmo.. ,.,,. : Mientras tt e.rplt"o """"t:r4•m: cumpliré
estos coloquiO> 110 reahzollan. el tiempo de mo CMiigo.
S mtdi,,m (ethlrl•l ntrtu tra.jer-e- u Tnnl.lsm t({oltl.f ti ill Nrbo
rot ntrtm: halAa pnsrtdo el meri- tutigiator•ll; No dijo mM¡ y con
diano eo au cclcsto carrera. la ~!tima palabra empezó A ale-
& Bl (or1 omtt• dn f«Ma trah1rt1ll jarse.
,.,. t•lfa 11mpu1: y quizá hubieran

© Biblioteca Nacional de España


380
Momia lata vidct, triplici circumdnta mur·o:
Qure rapidos nammis amhittorrentibus amois
Tartareus Plogeton, torquctque sonantia saxa '·
Porta adversa 2 ingens, solidoque ;tdamaote columore'
Vis ut nulla vinun s, non ipsi exscindere ferro
C.'lllicolre v:tle.1nt: stat terrea turris ad auras;
Tisiphoncque • sedens, ¡Jalla succiota cruenta•,
Vestibulum cxsomois scrvat noctosque diesque.
lli nc G exaudiri gemitus, et s:eva sonare
Verbera: _tu m su·idor lerri, tractmquc catenm.
Constilit iEneas, strepiLUmque exterritus hausit 1 :
• Qure scelerum facies s, o virgo, efTnre, qnibusvc •
• Urgentur prenis ? Quis k~nlus plangor ad auras? •
'l'um vates sic orsa loqui:- • Dux inclrte Tcucrum:
• Nolli fas casto sceleralum insistere limen • :
• Sed me, cum lucís Hccalc 'o prmleci t Avcrni s,
• lpsa Deum pccnns 11 dor.uit, pcrc¡ue omn ia du xil.
• Gnosios hrec Rhadamanthus •• babel durissima regna,
• Casligatque, nudilquc dolos : subigilque fntct·i 11,
• Qum quis a¡1ud supet·os, furto l;ctatus inani,
• Distulit io scn1m commissa piacula morlem.
• Con tinuo sontcs nltrix acciota Dagclo
• Tisiphone quntit insoltnns: torvosquc siuistra

t torqullqiU tOn!lnli4 #!U'a: y 9 nulll (a.t cado •ctürolum irui·


ao e.•trella, retO Dando con fm~ tlert lifl1ttt: á. ningdn justo te ea
tu , en las roeo.s. permitido atravo~tru e) umbral do
• Suple: w.

-
los conder.ado:t.
l t1lrum: po1· oirorum. 10 liócateó P1·oscrpina, diosa
• Tisilono, la mayor do las de loa Infiernos.
Furias. •• DtufH pce•n•: el castigo quo
' palla jt~ccinttJ l'rutnlo: \"eJti ... los Dioses imponen A los mal•a-
da con una larga y ensaogrent "· dos.
dn utnica. 12 R.adamaoto . rey do Licia,
• ilinc : Desde esto sitio. hij o de Jupiter y Europa, y uoo
1 llrlpitum'ltU t."Ct!rrilu' háu..til: de los jueces que en el loli_e rno
y aterrado, fijó toda su atención juzgaban los almllO de loo muer-
en el estrépito. to8. .
• Q= ''"''"'m
so do crfmenoa lumfacies : 'l"ó cla-
comeudo.
1
'
confesarlos.
111bigitqu, (ateri: y obliga é.

© Biblioteca Nacional de España


381
• Inten!llns nogaes vocal ngmion s;eva sororum.•
1,

Tum dcmum • hon·isono strideotes cardine sacne


PandunlUr port;c. • Cernis 3 custodia <1ualis
• Vestíbulo ~edent ? Facies qure liruina servet?
• Quinquaginta 3lris immanis, hiatibus Hydra •
• Sal\'ior intus babel sedem: tu m Tartarus ipse
•Bis patoL in prroccps tantum, tenditque sub umbras •;
• Quantu s ad <elhcrium e<eli suspecllls Olympum ' .
1Hic genus nntiqumn l'errro, Tilauia pubes';
1Fulmin() dejecti luudo volvuutur in imo.
• Hic et Aloidas a gominos immania vidi
• Corpora; <J ui nwn ibus ruagnum rcscindcm c;'Ci urn
1 Aggressi, SUIJ()risqn() Jovem detrnderc reguis.
1Vidi et crudeles dantcm Sal monea 0 pomas,
• Dum Oammas Jovis ct sonilus imitatur Olympi.
• Quatuor hic invertus equis ct lampada quassans,
• Per Grajum ¡¡opulos mediroque per Elidis urbcm
•lbat ova os, Divumque sibi poscebat honorem;
• Demens! qui nimbos etnon imitabile fulmen
• 1Ero eLcorni1>edum cursu simularat equorum.
• AL pnter Omnipotens •o densa inter nubila tclum
1Conto•·sit (non il le laces, nec !u mea trodis
• Lumina ) lliWCil>ilcmque imman i turbine adegit.

1 l OrtHUQUO 1inidrc. in~Man.s Titá.n quisic1·on escalar el ciclo,


angutJ: y con la mano i1.quiel·da y Júpile•·los prceipitó en les In·
amenazando azotar con serpien~ llernos.
tes. • Olo y Efilatcs , hijos de
2 Tum fltm,,m: Al cabo, des- Aloeo , gignntes de ton grande

- pués de ntolados.
3 Sigue balJiando la S ibila.
t Quinqu '!Jiltl~t alriJ immani.J,
hioti~•'Hydro: Una terrible eer-
corpulencia, que median 108
pies de altura ~ los nueve afl~;
quisieron. con los demás Tita·
nes , eecalar el cielo.
pientc de cincuenta cabeu.. • Hijo de Bolo, y rey de la
' ltttditquo 1ub um,rN: y se Elide, que fu6 muer lo do un rayo
extiende por las oombraa. porJúpner,cuando para imitarlo
1 quoAitu ca1l telherium ~li se paseaba en su carroza por un
'"'~*"" Ol~mpum: cuan~o se ex- puente de Olelal r arrojando ha•
tiende lt. vltla dirigida á loo es- cbas encendidas t sus vasallos.
pacios del cielo. " Júpilto.
1 Titonto pubu: loa hijos de

© Biblioteca Nacional de España


382
Necooo et Tytíoo 1 Terne omni¡Jarenlis alumnum t
• Ceruere eral a, per tola novem cuí jugera cor¡JUs
•Porl'igítur; •·ostroqu e ímnMní s vullu•· obu nco
• Immo•·tale jecur toodens \ lecundaque ¡l(l'nís
• Víscera, rimaturq uo e¡mlis, habilatque sub alto
• Pectore 5 : ucc fibrís rcq uíes datur ulla renntis.
• Quid memorom Lnpitbas , lxiona, Pirithoumc¡uc • t
• Quos super all'3 sil ex jam jam la¡>sura, cadeutiquo
• Immíuet assimilis. Lucom genialibus nltis
•Aurea fulera toris, epulmque auto ora' ¡Jaratm
• Regílico luxu. Furiarum maxima s juxl3
• Accubnl, et m¡>Jlíbus prohibet contíngc rc mensas,
•Exsu rgilque lacem attollens, atc¡uo íntoual ore •.
, Híc 10, c¡uíbus invisí lratros, dum víta manebat,
• Pul~atusve parcns 11, et !mus in noxa clicnti ;
• Aut c¡ui diviliís soli incubue re I'Cpertís ",
• Nec partero posuere suis, qu;c u>axíma turba est;
• Quique ob adu llerium cmsí, quít¡ue arma secutí
• Impía, oec verití domíuorum /a llore dexu·as.
• lnclusí ¡xeoam oxspectaol. No qnmro docerí
• Quam prenam, aut qme forma viros lorrunave mersil.
• Snxum ingcns volvunt ulii, rndiísq ue rotarum
• Distrícli pendcut : sedel roternumqno sed~bít
• 'l'i~io 6 Ticio , hijo do Jd- condenaron A sed y hambre por-
piter. potuo• y A no poder tocar loa
2 T1rr~ omnipnrt.nli1 al•,nnum : manjar-e! y licores quo ten(aanto
i guicn la Tierra , madre uoh·er· out ojos).
aal , habla criado. • Furlarwn matcirna:Tisirono.
3 N1c110n .... clt'tHJrf erat: Y era !1 otqut ;tuon(Jt ore: y le en·
tambicln d6 ver .... aordl!<:o á gritos.
" lmmorloll ;.rur londtfU: ro·
yéndolc el hfgado, que constan~e­ " Supfo: '"'"·
u pubtJhJH p!lrent: 6 que le--
mcnto so reprodu ce. vantaron In mano contra su& pa·
s hoiJiltJiqu• &ub alto peclort : y drca.
que se esconde ó alberga on lo t'- au4 qNÍ dieilii$ JOU jqcflbytN
profundo de sus cnlr3ftas. rfptrli•: 6 loe que so 3C091...'\ron
6 h:ióu y Piritoo , reyes do loa solos, laahiolfdo te nado grandes
Lapitas , pueblosJ' oco reapc~uo­ l'i que~as (loa avaros <¡uo no se
aos coo la Dh•iui nd. cu,ron por miedo ~ perder IU
' ""'' ora (Tanloli) : doi:Lnte riqueza).
de Tan talo (á quion los Oioees

© Biblioteca Nacional de España


3&3
• Inlelix Thescos 1¡ Phlegyasqne • miserimus omncs
• Admonet, el magna 1es1a1nr voce pcr umbras :
•Discile jusliliam moniti, et non 1emoere 3 Divos.•
e Vendidit hic auro palriam, dominumque ¡>otcnlem
•lmposuit: li:><it leges pretio a1que refixit.
, Hic thalamum invasit nai<C, velitosque hymemeos:
• Ausi omnes immane oeras, ausoque potiti.
•Non, mihi si lingn:.e centum sinl , oraque centum,
•Fcnea vox, omncs $Celomm comprendcre formas,
• Omnia pcoilat·um ¡>et·currere nomina possim. •
H;:ec uiJi dicta dedil Phoobi longreva sacerdos ,
-• Sed jnm age, carpe viam, et susce¡>Lum perneo munos ';
• Accolercmus, ttit : Cyclopum educta caminis
• Moouia conspicio •, alqoe adverso loro ice portas G:
• IJmc ubi nos ¡mwepla jubem depooore dona. •
Dixeral ¡ 111 paritcr gressi pct· op.1ca viarum
Corripiunt spalium medium '. loribusquc pt'OJJinc¡uanl.
Occupal ..Eneas adilum, corpusque receuli
Sp.1rgi1 ac¡ua • ramumc¡ue adverso in limiue ligil.
llis dcmum exaclis, perfecto muoere Div:e •,
Devcnero locos !rotos, et amoona ' 'ireta
Fortunatot·um ncmorum, sedesque beatas.
1 Bajó con Piritoo fabrica•Jns en loo fraguns de los
á los in-
'fierno• á t•obM ó. Prose•·pina: el (.Jiclopos. - l~o• Cfclorc• oran
Cerbero dospedar.ó á Piritoo, y monstl'uos que tcnfa.nun solo ojo,
Tesco quedó ence.·rndc en una y tt·abajahan lo• rayo< do J 1lpitcr
prisión hasta que llóreules lo ti- en la• r..o¡¡uM de Yulcano.
beriO: mu hnhiondo vuelto á 6 alq''' tvlvlrto (ornlt'f 1''''"'·
bajar A los infierno•, Pl utón le y las puertas quo dan frente :1 las
condenó Aestar cternnmente ama· habitaciones do Plutón.
rrado A un penMeO. 7 corriJ>luiU 1pnlium mtdi11m:
' Rey do '!'..o tia: incendió el recorran 6 atraviesan el o~paeio
t<lmplo do Apolo. que mediaba.
J Umlllrl: por COIIIImiUr•. • ,... .,,.,;, ... •1"": con el agua
t 11 IUJctplum ptr/iCI ltUIQ~fJ;
y que mana constantemente.
devuel•o t\ Pro.<erpina ol ramo 9 t)lr(tcto mY,_.,.. OtR: termi-
que recibiot<l {y merced al cual nadas la, formahdadeo óceremo -
pudo Eneu hl\cor su excursión á niM que hahranUo prnctic.ar para
los i nfiernos). devolver el ramo á la Oiooa {Pro-
' Cyotopum fducta camini.s M~-.. serpioa).
nia con1piclo: veo la.s murallas

© Biblioteca Nacional de España


384
Largior hic campos allher 1 et lumino vostit
P01·pureo: solcmque suum sua sidcra noruntt.
Pars in gramineis exo•·cent membra ¡Ja l¡estris,
Contendunt ludo, et tulva luctantur uroua :
Pars pedibus plaudunt choreas •, el CDI'mina dicunt.
Necuon Threicius tonga cum veste saccrdos •
Obloquitur numcris septem discrimina vocum • :
Jamque eadem digilis, jam ¡>ectiuo pnlsal ebumo.
-
llic genus antiqu um Teucri 6 , pnlchcl'l'ima proles,
Magnanimi heroos, nali melioribus annis:
llusque ', Assaracusc¡ uos , et 1'I'Oj<U Dardanus 9 auctor.
Arma procul, currusq ue viro m miralur 10 inanes:
StMtteri'(C deflxro hasl<e, passinH1ue soluli
Por cam¡>os pascuntur equi : c¡urog•·atia currnm
Armorumque luit vi vis 11 , qure CUI'a ni ten tes
Pasccre cquos; eadcm sequitur tellu•·o rel>Ostos.
Conspicit ecce !llios dcxtra la:vaque JICI' herbam
Vescentes lmtu me¡ue ehoro p<eana cunentcs 12,
!oler odoratum lauri nemus : uudo supome

t Lcu·r¡ior.... teiJiu : una at. ' 1/ur: llo, abuelo de Eneao,


mósfera más pura y transparenlo di6 •u nombre á Ili6c ( 1'roya).
(que la quet·odea la lierrn). • AIJ m1rus : Asaraeo, rey do
2
10l4mqw1 .tuum '"'' 1idua T•-oyu, fuó h ijo de Tras, y padre
norm1t: y allf tamliión los astros do Anquises, do quien Eneas'
tienen su sol. ern hijo.
S ptdibus plaudutll claort!U : bai .. D /)<ll'danu. : Dárdano, hijo
lao 6 danzan. de .Júpil<>r y de Eleclra, nta!6 A
• ThTiieiut .. .. ucuJw: Orteo, su hermono J asio , por lo cul\1
célebre músico 1 hijo de A polo. tuvo quo huir de Crela y refu-
Les árboles y lu flcrM lo se- giarso en Asia, donde fundó
ttufan , y ha.sla loo rfo• suspen- una ciudad . que se llamó Dar-
dfan su curao para oirle cuando donin y més odclanlc 1' roxn.
tocaba la lira. 10 rnirotur (.EtmltJ): ve Enet\8.
5 Obloqultur 111H111rll ld!Him ¡Ji.. t t qU<v (Ira tia. t:urrmn armt>rum-
fcr i miná oocum: cnnta. acompa· t¡IIIJ (~•il .,ÍI.lÍI .' )OS que Cfl váda fue ..
i1ándose con la lira do siete cuer • ¡·on nflcionndos á las armns y
das. carros de guerra~
• gliWS antiquurn Tcucri: los t'2 /.(J'IC.U71'1U. clwN JUCINQ CCIIIttn-
antiguosdescendien tes do Teucro ltJ:y can !ando en coro un al&-
(rey do la Troade y a buelo de gro himno de victoria.
Troo).

© Biblioteca Nacional de España


385
Plurimus Eriduni por sylvam volvilul' amnis.
1

Hic mnnus, ob pnlrinm pugnando vulnera 11assi,


Quique sace~·dolcs casti, dum vi la manebat,
Quique pii vates el Phoobo dignaloculi.
Inventas aut qui vi&<•m excoluere per artes.
Quique sui memores alios fecere merendo.
Omnibus his ni vea ci nguntur tempora villa.
Quos circumfnsos sic cst aiTnta Sihylla,
Musreum • ante omnos : medium nam plurima tu riJa
llunc htl llct, atqnc humel'is exslantem suspicit ullis:
• Oicilo, felices auimm, turlue oplime vates,
• Qme regio Anchíson, quis habet locus? lllius ergo
• • Vcnimus el m¡1gnos Er>Jbi u·anavimus a mues. •
Atque huic responsum pa ucis ila redd idit beros:
• Nulli corla domus: lucís habilamus opa~is 1
• Riparumquo toros, el prata rccenlia rivis
•lncolimus; sed vos, si ferl ila corde voluntas,
• Hoc superate jugum; el facili jam tramite sislam 1• •
Oixil, el noto tulil grossum, c.1mposquc nitenlos
Dosupcr ostenta!: dchinc summa e3cumina linquuot. \
At palcr Anchiscs pcnilus convallc ''irenli
Inclusas an imas, SUilCI'Umque ad lomeo ilurns 1
Lustrabtll stndio recolcns •, omuemque suorum
Fon o rcccnsciJnt numcrum 1 ca rosque nepo tes,
Futa¡¡uo fo¡·tunnsque vi•·um, moresque, mauusquo ~ .
Isquo ubi tcndonlem 11dvcrsum G, pcr ¡;nuninn vidit
A':n~am, alacrb palmas ut1·asque Lctcndil;
EITusrequo gcu.is lacrymru; ct vox cxcidit ore:
• Veoisti taudcm, tuaque exspectata pareuti
• Vicil iter durum pietas, dalur ora tueri,
• Nate 1 tu a; el notas andirc et rcddere voces 1
1 Brid u.i: del Po.-B~to rio
------
y os dtj3ré en ea mino por donde
se llamó Et&danua, y los poetas lo podii.• 1r lacilmcnlc.
conservaron ostc nombre: dea· ~ lu.st~rrwtC dudío rcoluu: las
puoltloo lalfn oo ll•mll Pa1m. veta. procurando rt.eorda,la!l en
' O&selpulo do Orleo, ~ in- su mente.
ventor del vcrto he1·oico. ~ manu.s.qut: y sus hAt&i\as.
3 ea facíli jam lrnmllt ,¡,tnm: • 6 A 11\1 encuentro.
c'ldtJtP'$t•m:

25

© Biblioteca Nacional de España


386

. -
• Sic equidem duceoom 3Ilimo, reoorqueluiUrum 1 ,
• Tempora dinumerans: nec me mea cura fefellil.
• Quas ego 10 lerras, el quaola pcr :equora vec1um
• Accipiol Quanlis jaclalum, note, pcriclis!
• Qua m metui, ne qnid Liby:e libi regna nocoreol ~! •
lile autem: e Tu a me, genitor, tu a lristis imago,
, S<epius occurrens, h<ec liminn tendero adegil.
• Stant sale Tynheno 3 cl~sses: da juugcm dcxlram,
• Da, gen itor, tcc¡ue amplexu ne sublrabe nostro •. •
Sic memorans largo llelu simul ora rogaba!.
Ter cono tus ibi eolio da re brachia circu m;
Ter frusLra compt•ensa manus efi'ugit imago ú ,
Pat· levibus ven lis, volucrique simil lima somno.
1 Sic _,uld1m duet-tom unimo 3 '"'' Tyrrhtno: en el mar
rtborqut (ulur~m: A$1 en verdad Tirreno.
.. peraba yo, y pensaba que su · -' lttftU anapü.ru '"" tublrGiw no--
cederla. • lro : déjame abrazarte.
2
Qu11m mt h i, n• !JUid libi Li- • El orden ea : im•?• compro-
bstt~ rt!IM Hoetrtnl! : _¡Qué temorts htnu ltr (rHIIro t/(N{Iil mo:nu~
be tenido de que Carlago fuera (,e.u;.
eau8& de lu perdieióu t

© Biblioteca Nacional de España


EX GEORGICORUMLIBRO IV

I.

Apum p1Ytlia.

Sin aulem ad pugna m exim·in ~'(na m ore pe d uobus


Regí bus incessil magno discordia motu)
Continuoqne animos vulgi etlrepidautia bello
Corda licet Jon~e pra!sciscere: namque moran tes
Mar~ius ille rens rauci canor iucrepat, el vox
Auditur, frnclos sonilus imitata tubarum.
Tu m trepide ínter se coeun l penuisc¡ue coruscaut
Spiculac¡ue exar.uuul ros tris •, a pl;mtque lacertos.
Et circa regem atc¡ue ipsa ad prreloria • deusre
Miscentur, maguisque vocant clamoribu.s hostem.
Ergo, ubi ver nacl:e surlum camposque patentes •,
Erumpunt porlis, concurrilur, retbero in alto
Fi t sonitus', magnumque mis too glomerantur in orbem,
Pnecipitesque cudunL. Non densior acre gnmdo,
Nec de concussa tanlum pluil illice glandis •.
Ip'si ' per medias acies, insignibus a lis,
Ingentes animos augusto in peclore versaut:

1
Suplo : apu. s Fit •<milut : !\uon~ el fragor
2
lj)icuiJ•qutJ tiDacuuol t'O.tlri.t : de los combntienles.
y aguzan la punta do sus agui- G Non d~1uior air.t grantJo, neo
¡onos. d(J r.o"r:unca lanhma ,,ll•it illiet glaB-
3 ad prjeloria: junto AIM tilln· dis : No cao do la~ nubes mayor
daa do sus jefes. cantidad do granizo ni mayor
• ,,¡ rtr naetce luego
( '""') nd•m número de bellota• de b l&cu-
campot1ut patfnfe.s: que -ven dida oocina (que abejas muorla.
el dla 8ereno y los anchos cam• caeo al suelo).
pos. 1
lr•i: L.os reyes.

© Biblioteca Nacional de España


388
Usque adeo obnixi non cedere, duro gravis ' aut hos,
Aul hos versa fuga victor darP terga subegil.
Hi motus animorum :1Lque h<ec cert.amina tanta
Pulveris exigui jactu ' compressa quiescunt.
II.

Alntm mi1·a 1·espublica.


Nuuc ago, natm Rs apibus quas Jupilet· ipse
Addidit, expedía m ' pro qua merced o, canoros
Curotu m • sonitus crepilantiaque <era secutre,
Dict <UO creli regem pavere sub aótro ' .
Sohn coromunes gnatos, cousorlia tecla
Urbis haheut, maguisque agitant sub legibus rev um:
El patria m solre , et certos novere Penates:
Venluneque hiemis memores ;estale laborem
Experiunlur, el in medium quresita repouuut.
Namquc alire victu iuvigilant el fcedero pacto
Exorcenlur agris : pars inlra septa domorum
Narcisi lacry10am, et len tu m de corlico gluten,
Prima favis ponunt fuudamina. Deiude tenaces
Suspendunt ceras : alire spem gentis adultos
Educunl' fetus : alire purissima mella

' dum ora.-l.t : hasta que car- hijo, que n&( 10 libró do ser co- -
gando con !mpetu. mado por su pndre. Al ruido de
2 rulttrlJ taJigui j ad•• : al·ro ... los instrumantoe de loa Curctes
jando un poco do polvo. acudió un enjambro do abejas, .~

J torp;dicrm: explicaré, ó rdt> que con su miel alimentó A Jú~


riré. J?Íter eo una cueva del monte
" Curttum ~ de los Curetes. Dicte. En premio, el padre de loa
Fueron éstos un pueblo de Fri- Oiooeoo conc..Jió A las abejas que
gia, quo habitó en el monte Ida: ,·iv1esen formando una toeiodad
erAn, ademb, sacerdotes de Ci- pcl'fcctameote org•nir.ada.
1el~ ú Op1, CJpnsa de Saturno. 5 Diclcro rcelí ream1 p1tJ:rf 1e1b
l 'uando Ops Cl!taba para dar á cwlr~: a1irncnta1'0n ;\
Jdpitcr en
l ut fl JlliJllC1'1 ello3, haciendo so- una cueva del monto D•cle (en
nar su• ai~trot de bl'onee, ocul~ Creta).
· taaon !1 Saturno el llanto de su 6 eductuU: crían.

© Biblioteca Nacional de España


389
Stipanl, el liquido distendunl nectare celias.
Sunl, quibus ad portas cecidil custodia sorti:
Inque vicem speculautnr aquas, et uuhila creli.
Aul onera accipiuut venienlmn, aul agmine facto
Jgnavum fucos pecus a prresepibus arcent.
Fervet o~us ', redolentquelhymofragrantia mella.
Ac velut1, len lis Cyclopes fulmina massis
Curo ~roperant 1 alii taurinis follibu s ' auras
Accipwnt redduntque 1 alii stri.deulia Lingunt
A!:ra lacu: gemil imposilis iucudilJUs 1E1 rHJ.
Illi ínter sese magna vi brachia lollunt
In nurnerum ', versanlque tenaci forcipe fl•rru m:
Non aliter 1 si parva licet coroponere magnis ' 1
Cecropias iunatus apes amor urgot habeudi 1
Munere qua roque su o '. Grandrevis oppida curre,
El muueri fa vos el Dredula liogere tecla '.
Al fessre mulla referunt se nocto minores,
Crura thymo plenre : pascuntur et arbnla passiro,
Et glaucas salices 1 casiamque, crocumque rubeutem
El. pinguem tilia m, el ferrugiueos byacinlhos.
Omuibus una quies operu m', labor ' omuibus unus.
Mane ruunl por Lis; nusquam mora •. Rursus easdem
Vesper ubi e pasLu tandcm decedere caot pis
Ath:nouuit, tum tecla pelunt, tu m corpora curant.
Fit souitus ", mussantque oras el litO iua circu m.
Post , ubi jaru LhalatOis se composuere, silotur
In noctcm, fessosque sopor suus oceu pa Larlus.

1 f"trt:fl o1u•J : trabája.so con do desempei\ar.


ardor. G ln com-
fb/rd 1 •••• '"t'h:
2
I!J•4rinh (olliOO• : con fuelles plicada di•posici6n do 1M cel-
hechos de cuero de huey. diltu.
s '" NumtrNm · por su orden, ' Suple: tll.
6 attcrnauvanlenlc. 8 JI11M ru•1nl rorth ,' fttU1N«m
• Ji tUrta lird tDmponert mG· ,nor-a : Por Ja mat.n.na. salan apre-
gni• : ti lu cOMS poque6as pue- suradamente por lalt puerttut; jil-
den compl\rarse con lat grandes. mM .so detienen.
5 m!mfre qu.~~mqut ~t•o: á cada t Pil •oniluJ: Empieza ol zum-
una en el ollcio quo le ha toca- J,ido (ole las nllejao).

© Biblioteca Nacional de España


390
Nec vero a stabulis pluvia impendeote recedunt
l
Longius, aut credunt crelo advcntanlibus Euris:
Sed circum luua sub mrenibus urbis aquanlur ',
Excursusque breves tenlanl : el srepe lu pillos,
Ut cymhre instabiles fluclu jaclante saburram ',
Tollunt; his sese per inania nubila Jibrant.
Verum ipsre e foliis natos et suavibns herbis
Ore legun~: ipsre regem parvosque Quirites
Sufficiunt, au lasque, et cerea rcgna refinguut.
Srepe etiam duris errando in cotibus alas
Atlri ve re, ulroque anima m sub fasce dcdere '.
.. Tantus amor florum~ el generandi gloria mellis .
Ergo ipsas quamvis angusti terminus revi
Excipiat• (nequeenim plus scpli ma duci lur restas),
Al genus immortale manet, multosque per anuos
Stal fortuna domus ', et a vi numeranlur avorum.
Prrelerea regem non sic JE~yptos, el in gens
Lydia, nec populi Partborum ,aulhledusHydaspes,
Ohservanl. Rege iocolumi meus omnibu:s una esl :
Amisso, rupere lidero; construclaque mella
Diripuere ipsre et crates solvere favorum:
Ille • operum cuslos' : illum admirautur,et orones
Circumstantfremilu denso, sli pautque frcquen tes;
EL srepo aLLolluut humeris, et•corpora bollo
ObjeclauL, pulcbramque petunL pervultJcra mortero •.
• uqwutllur: bel,um. sorprenda el On do tc\1 brev6 vida.
2 uburnun : arena , l ~lre. 1 ' ' 11 (,¡,./una J,.mu1: la suce-
J ulroqu.e onimt•m 111b {MC~dt­ sión do la f•m•lia (do las abejas)
dn-1 : y mueren fatigada.! de :t.m .. dura.
bos trabAjo• (el de elatorar la • flú: •1 rey.
miel y acorreu el polen de las 1 l:iuplo : ul.
Ooreo). • pNirhrtJm morttm: ona muer-
4 '"'"' 'uornt'iJ anguJti &umi • te hooro1a.
nru ce~i t.rf:ip;at : y aunque las

© Biblioteca Nacional de España


'
1..

EX Q. HORATII FLACCI
CARM INIBUS

l.

Jam pauca aratro jugeru regire


Moles • reliu quen t: undiquo latius
Ex lenta visen lnr Lncrino
Stagna lacu ', plalauusque ccelebs
Evincel ulmos ': tu m violal'ia, et
Myrl us, ct omni s.copia nariut'l'l'
Spargent olive lls' odorem
Ferti libus Domino prior i •.
Tum spissa ramis laurea fcrvidos
Exclll(let ictus : non ila Rumuli
Prroscriplu m 1 et iotonsi Catoois
Auspiciis ' 1 veternmque norma.
Pri vatus illis consu s ' erat brevis 1
Oornmune magonm : uulla decempedis
l\Ietala privalis opacam

' Ngiw tn41:t : edinc..teioncs recrean el olfato.


dign"'J de un rey. ' olittlil: en los olivares (sus ·
2 IH111i1Ju t lfllitt1 tmtenC' d,t ~n· tituirán los jardi nes ;\ los oliva- '
lur L ucrlnf) ''"!1"'' lacu : y porto·
extende rse
reo)
G (er'iliiHII O~"dn? priori ; que
das p:trtes se l'erán
cstanquc.s mM g rande" que el rn- ciAIJ3n fruto útil cunndo los pr>~
mow lngo Lucrino . scfnn sus primiti vos dueño't.
s plli411U.1Uf eOI't'" rrinctl ul- "; int()ntl C4l0ni• a!ltpici il: por
mo.: y el plálano . ;\en yo tronco mhim as ó autorido~ del r evero
n o se adhicr~n las vides, ni da Cntón.
8 Prú,atu t c:en,ru .• .. : la fortuna
fr uto. 8U.9titui rA A los olmoe.
4 omni.t copitJ Mn·u~n : y t.«~ a particu lor.
abundancia de olorosa" nore~ que

© Biblioteca Nacional de España


39.:l
Porlicu s excipiebal Arclou ' ;
' Nec fortuilum speruere cespitem
Leges siucho nt, oppida publico
Sumptu jubeuLes, el Deorum
Tero pla novo decorare saxo.

u.
...
Non ebur neque aurcum
Mea reoidol in domo lacunur ' :
Non trabes Hymot ire '
Premunt columnas ultima recisas
Africa •, ooque Attali '
Ignotus.hreres , regia m oce u pa vi ;
Nec Laconicas wihi
Trahnn l • honestre purpuras clieulre .
At lides, el ingeni
Benigna vena est •: paupercmquc di ves
Me pe lit: nihil supra
Deos lacesso " : nec polentem amicum
Largiora flagilo,
1 nulln. t/1 •t -.·pedit ntl/'lltJ pri-
- - -- - -- --
' El mArmol de IM can ter..
Mtll ~P.•"'"" porticw t.t"tiprt'nt del monto llymelo, próximo al
Arrton: no hnLla pórtico particn- Atica, era muy estimado.
lnr situado ni Norte y lo·osco que 6 ultirw~ r~ci.Yas A(rirr"
: corta-
milliel'a dic1. piPs. d>s en lAs ml\8 apar!Odns regio·
' El orJcm e~: Nte l<:tt 'ju"'Jl,•· nos del Alrica.
la dtcoror• oppid' .~t~mpl' P"IJii "0, 1
A talo. rey do P6r¡;amo, quo
et (1I«>>rore) ,,.,npln De.>rtw• • tot.'.J dejó heredero do sut roquez:ts ni
ti,.VO , ,,inebant l(ltrlle,•ó rer,lil!m pueblo rom1mo.
(ot·luUum . s tralu"''; hilan .
S (orluilu•ta •p;-rn·r• ntpiltm.: !»At fidtt tl in.gcn.f bt,qigntJ C'"'A'l
menospreciar la choz.a. que por <rl: Pero tengo amigos y lácol
ncaso se prcsanta.l.:1 i uuo para \"ena poética. •
recogerse. 10
nihil '''l'ra Vto~ lt•cu.so : no
4 ebur ntqutmsreum .... I<Wllrtar:
ortcaonadcs do marfil y oro.
molesto la. los Dioses con súplicas
rora quo me den mio.
-
© Biblioteca Nacional de España
393
Satis beatus unicis Sabinis '
Truditur dies die ',
Novrequc pergunt interire Lunoo:
Tu secanda marmora
Locas sub i psu m funus ' ; el sepulcbri
Immemor struis domos:
Marisque Bajis obstrepeutis u rges
,. Summovere lillora,
Parum locu ples continen te ripa •.
Quirl ~ Qnod usque ' proxi mos
H.evellis • agri terminas, e l ultra
Limites clientium
Salís' avarus~ • Pellitur paternos
In sin u ferens Deos,
Et nxor, el vir, sordidosque natos.
• Nulla certior tamen,
Rapacis Orci fine destinata,
Aula divitem manet
Herum. Quid ultra tendis'? 1Equa tellus
Pauperi recluditur,
Hegumque pueris; ncc satelles Orci "
Callidum P rometbea"
l tmic í1 Snbf,¡{,: con mi únlca
~cÍ~~~"~:: muo'ICP, ó nvan?.M,
posesión en ol C'\mpo Sabino. 6
:J 'JlrluJitur llie! dit: SfguC!O un 7 ,.,ali.J : &o.ltn.s, 6 nh·a.viosas.
dln trns otro. 9 El orden os : F.l rm·o,· t i cir
3 'f" 1teaurla tMrmi>t'G liJCa.t ftretll (lile) D1<n l>ttltrll?l in 1fnu
ru) iP,"m (14tHII: Tli pagll8 opera· ( ilfa ftJ'tfll in 4Í,IU) ta'IIOI JONlid 01
rios que corten mt\rmoles (para pellilur.
tus palacioa) CU$ndo oshb á pun- 9 El orden ea : Tam' n nulla
to de morir. ntdJJ mtJnt l k dítliltm, urlior dt-
' Narif?'" n~rjit obllr•¡.enli' lliA'll.J fi'" OrN r1p..tci1 : S•n em·
urg~.l .tNJmnO.fr11ill1r 1 • f)arfHI'I lO· b3rgo, hl, tan rico, no tienes ha-
C'uplte conlint•lf rir-t : Y como si l,üación mi" aegura que ol 1n·
fueras poco rico con la tlerra que lieroo 6 la muerto quo á todos
posees ou tiorra firmo, te empe.- nos et5pera.
ftao en ate¡· ar ó prolongar (mar tt toltUe• Orei: Oaront.o.
adentro} a eost..'l del rug1ente u Pron1etoo 1cuya ruatucia fuó
mar do l3ayae (para invadir ol tan ta, que con•Jgu•ó robor i Jd-
mar con tus Ci.hncacionea ). piler el luego viUII.
s u"q"': más ~1111.

© Biblioteca Nacional de España


394
Revex il' auro caplus: hic superb um
Taotalu m , atque Tantali
Gen us col!rcel : hic levare fuoclum
Pauper em laborib us,
Voca tus atque non vocalu s, audil' .

III.
Ne1·ei 'Daticinitwt de 1·uina Trojte .
Pastor cum trahere t per frela uavibu s
ldreis Hdeoa m perfidu s • hospita m ,
Ingrato celeres obruit olio ·
Venlos , nt cauore t fera •
Nereu s' fata: Mala ducis a vi • domum
Quam multo repelel Grre~ia milite,
Conj urala toas r umpe re nuptia s,
Et reguum Priami velus.
Ehou! Quanlu s equis, quantu s adest viris
Sudor! Quanla movos funern Darrlanre
Genti! J am galeam Pallas ', e t regida,
Currus que el rabiem para l.
Nequid quam Veueris prro~idio ferox •
Peclcs cre~a riem, g ralnque femiois

' u ttZíL· volvió a\ cielo , ó Grecia declaró al Aaia la guerrA


~..suciló . que acAbó con la ruina y d08truc-
t llic l1tx~r1 ( un"tl4rn pa11Pfrtm ción do Troya.
laborilnu , oorntru (1/q~tc n Q r~ t~()rottn • f" ·a... . (ata: la deslrucció n
a11dil: éste ( Caronto ), sea 6 no de Troya (loo crueles destinoa).
llamado ó invocado por el pobre s Nrr'u : 1'\e.rco, dios marino,
que perooo bajo el pe!o de ou• inca¡).ftz d& mentir, fué htjo del
desgracias, ncudo t\ librarle do Ponto y de Tetio.
ollas (con l a mue•·to). & Mt~lfl .. .. aei : Con rat:\lef.l
s Pa1tor .. .. ptr{idu•: París, hi· auspicios. -
jo de Prfnmo y H~uba. Puó ' Palh.: PaiM , hija do Jtl·
paotor en el monte I da, decidió piter J casta virgen y belicosa.
el pleito do la mnn••na de la a y,,.,,.,, pranltli,. (tro:c: en-
Diacordin t\ favor de Venus, robO valentona do c on la protección de
A Helena, os posa de Menelao, ro y V enua (que no •• Lelicosa).
de Lacedemo nia 1 por lo cual

© Biblioteca Nacional de España


395
Imbelli cithara carmina divides :
Nequidqu am thalamo graves
Hastas, et calami spicula Gnossii '
Vitabis , strepitum que, el celerem sequi
Ajacem ' : lamen, heu! serus • adulteras
Crines pulve re collines. ·
Non Ln~rtiadem • exilium ture
Gentis, non Pylium N estora • respicis?
Urgent impav1di ie Salamini us
Teucer ', te S thenclus ' sciens
Pugoro, sive opus est imperitare equis,
Non au riga piger : Merionem • quoque
Noscos : ecce furit te reperire atrox
Tydides • melior_patre,
..
•• Quem tu, cervus uLi
vallis in altera
Visum parte lupum, graminis immemo r,
Sublitm fugies mollis an beli tu,
'on hoc pollici tus t.ute.
Irac tmda die m proferel " Ilio,
Matronisq ue Phrygum classis Achi llei
Post certas hiemes uret Achaicus
Ignis Ilíacas domos.
1
·calaml apictlla. Guo.uli : los he•·mnno de Aya>).
dnrdos hechoocoo coño d e Creta . 1 St/lt)~t/u# : Eatenolo; fué uno
~ ctltrtm uqui Aj~m; Ayax, de loo que se ocultaron en el la-
veloz en la carrera ó en ~rtc­ mo•o CAballo de madera.
guirte.-AyA r loé hijo de Tela- ' Jlarionem : á Merión, auriga
món. y uoo de llls más ftunosoil de ldomooeo , y uno de los mM
capitanes gl'iegos que acudieron c.doi'ZOdon griegos (¡uo tomaron
al sitio do 'l',·oya. ptll'tO en el sitio de' 'roya.
3 1trl"' : al cabo:""' t 1'ytlirlac el hijo de Tideo
' Lttir·li1tltm: al hijo de [,aer- (Diómedeo), rey de Etolia, y el
tee (á UliMO). mAs eslorudo de loo enudillos
s Pslium Nnloro : A Ne!lor, grie¡;o• , después do Aquile• y
rey de P ylo.-Nestor lu6 el mlls Ay u.
sabio y pruden te de lo• copilAn os to El orden O!f : Qu1m lu mollil
griogosquo nqistleron Ala guerra. anJ¡.~>Utu $'11Jllmi, td ( ctrvu.J
fugleSJ
d e Troya . imm1mor grmnini,, ( fuoil), lup11m
6 SoliJntinil.&l Teue~r: 1'euero, einm In p1rle olltm ,..,w_.,
lundador de &lamina en la i•la 11
dltm pro{trtl: alargart la
de Chipre (lu6 hijo de Telamón y vida .

© Biblioteca Nacional de España



396 •
IV .

Ad Ma1·cw;¿ Censorim1m.
Donarem pateras grataque commodus •,
Censorine, meis mra • sodalibus :
Donarem tri podas proomia forti u m
Grajorum : neque tu pessima munerum
Fenes, di vi te me scilicct artium ' ,
Quas aul Parrhasius • protulit, aut Scopas • ;
Hic saxo , liquidis ille coloribus
Sole rs u une hominem ponere ' 1 nuuc Deum.
Sed non h~-ec mihi vis, non tib1 talium
Res esl, aut auimus deliciarum egens ' :
Gaudes carmiuibus, carmina possu mus
Donare, e l pretium dicere muneris •.
Non incisa notis marmora publicis •,
Per qure spiritus et vita redil bonis
Post mortero ducibus : non celares fugoo
Rejeclreque retrorsum Hanuibalis minre,
Non·incendia Carthaginis impire,
0
' Ejus, qui do mita nomen ab Africa
--·----------- --
1
COJ)III1Ctdln: ajustándome al estos placorc~, ó td, ni por tu ri·
cnri,cter 6 coatumbre3 (de mis queza ni por tu voluntad, careees
nmigoe). do Olltoe ¡roces.
2 trra : cop:ut de bronce. 8 ti pttllum tU,..trt '"'"'trh: y
J dioitt '"' scilictl MlirHn : Si ensalzar~~ méritu de mi oLaequio.
yo fuera rico en objetos ú obras t iraciJa noliJ marr11oro p~blicir:
do arto. e!latuu mandadas erigir por el
• ~lebro pintor nacido en ~enado y eo,, inscripciones en el
Aten no, y ~un otro> en Efeso. pede!tal.
' Escultor insigne. 11 El orden ea : Bi•• ,.,;lucro--
• homhwm poMrl: en repre~ tw no'"'" rtJiit o,. ,C(rica domUo :
tentar un hombre. de •quel quo, dtepuó• de haber
T El orden ct : Stri ru aul o ni.. conquistado el sobrenombre de '
mut rgen.t deliclarum klli1nn oon AfricMO ( Eteipión), volvió á
.,¡ líbl: Pero tü no tienes ni ha- n oma luogo que hubo vencido
cienda ni doReo quo carezca de al Africa.

© Biblioteca Nacional de España


l 397
Lucralus rediil, clarius indicant
1

Laudes , qua m Calabrre Pierides • ; oeque


Si charlre sileanL ' quod bene feceris,
Mercedem tuleris. Quid foret Ilire
Mavortisquo puer ', si taciturnitas
Obslarel meritis invida Romuli~
Ereptum Stygiis fl.uctibus JEacum •
Virlus, et favor, etliogua potentium
Vatuu1 diviLibus consecrat insulis .
Digo u m laude virurn Musa vetat mori.
Grelo Musa beat • : sic Jovis interest
Oplatis epulis impiger Hercules.
Clarum Tyndal'idre sidus • ah infi mis
Quassas eripiunt requoribus rates :
' Ornalus vtridi tumpora pampiuo
Liber •, vota bonos ducit ad exitus •.
V.
Ad G1·osphmn.
Otium divos rogat in patenti
Prensus JEgeÓ, simul atra nubes
Condidit Luna m, ueque certa fulgent
Sirlera uautis.
Otium bello furiosa Thrace ",
' Cala~(e Pi1ridt1: las Musas • Tyndnridat 1idu• : Cástor y
de Calabria. Pólux, hijos de Tlndaro . con-
2
,¡ riJ'Irlut tfl.ant: si los vor·- vertidos en el signo llamodo Gé·
sos no eoao.lzan. minis, so salvaron do un na.u(r&·
• Rómulo, hijo de llia Rea y gio,segúo la fAbulA inventada por
i\larto. los poetao.
• Eaeo, hijo de Jdpiter y 1 Suple : tic.
Egina, 1 uno de 1M jueces que, • Libtr: Baco.
con Radan>anto y )linos, juzgaba ' eoftl bono• duf'i' M ta:it&u:
en el lofiorno loo almas de los baee que tengan leliz éxito las
muertos. súplicas de los hombrea.
• Cmlo lfu11> l>t«t: colocAndole 10 h<llo {uri01' Thrt>N : la boli·
en el cielo, la Musa lo hace di- cosa Tracia.
choto.

© Biblioteca Nacional de España


'
398
Otium Medí phare lra decor i,
Grosp he, non gemm is, nequ e purpu ra ve-
nale nec auro '.
Non enim gazre nequo cons ularis
Summ ovet lictor miser os Lumultus
Ment ís •, et curas laque ata circu m
Tecla ' volan tes.
Vivil ur parvo bene cui pater num
Splen det in mens a tenui salín u m,
·Nec leves somn os ti mor, aut Cupid o
Sordi dus ' anfer l.
Quid brevi fOJ'tes jacul amur a~vo
Mult a'? Quid terras alío ca lente s
Sole muta mus? Patrire quis oxttl
Se quoque fu gil?
ScandiL t-eratas vitiosa naves
c'uru •, nec turma s eq uitu m relinq nit,
Ocior cervi s, el agent e nimb os
Ocior Euro.
Lretus in prresens anim us quod u!Lra cst'
Oder it curar e, et amar a • lento
Tempere t risu: ni hil est ah omui
Parte • heatu m. •
Abstu lit claru m cita mors Achil lem :
Lo nga Titho num miuu il sonec tus ••,

' 04illm ..•. 110n g11mmi! nfiiUI mOJ en atesorar tantas riquezas?
purpur<J tlMII n-te auro: Paz .... 1 rilio•a .... curo: el af4n do
qoe oo se compra con piedru adquirir riquezas.
precio11a.s 1 ni con purpura, ni con ' quo:l ullrll ''': lo por vonir.
oro, ó que no cons1sto on po· A amara: 1&3 contrariedades
seer, cte. de la vidn.
2
tum,lt.UJ m1nti1: las inquic· t abC)mniparto:por comp1elo .
Ludos del ánimo. 10 lo11ga 'rillionum n1irauil lt•
l laqumta ... ttclt.J: artesonA· ntcllft :una prolongad:L vejez
do• kchos. debilitó 6. Titón. -Titón , hijo de
4 Cupido 10rtlidus: la. avaricia. Ematión 1 consiguió de su esposa
' Q1dd b1'1Vi (orltJ Jl,cuhmt•r In Auro>·a quo lo concMiorn la
<~~c:omtdl4?: ¿Por quó, 1iendo tan inmort alidad, pero no una per-
cort& nue&tra •ida, nos esforu.- petua juventud.

© Biblioteca Nacional de España


399
El mihi forsan, tibi quod negaril,
Porriget hont ' .
Te greges ceo tu m , Sicuh.e que circum
Mugiuut vacc::e: tibi lollit hinuitum
Apta quadrigis equa: 1e bis Afro
L l\1urice tinc1re
Vestiunt lan::e : mihi parva rura, et
Spirilum Graj::e tenuem Caol(:eore '
Parca non mendax dedit, et malignum
Spernere vulg us.
VI.
Vitm 1·usticm lattdcs.
Beatus ille qui procul uego tiis,
Ul prisca gens mortali u m ',
Paterna rura bobus exercet • suis,
Solutus omui freuore;
Nec excitatur classico miles lruci ·' ;
Neque horret iratum ruare;
Forumqu e vitat, et superha civium
Poteutior um Ji mina •.
Ergo aut adulta vitium propagiue
. Altas maritat populos ';
Ioutilesq ue falce ramos amputa os,
Feliciore s inserit •;
Aut in reducta valle mugienti um
Prospecta t errantes greges,
t hor4: ol tiempo. ble sonido de la guerrera trompa.
' SpiriWm Grojl.fl knuem ea .. 1 IUplf"b<J., . . lir.nino.: 101 Dlag-
""'"'": la delicada inspiración nificoa patacioe.
do la Musa Orie¡;a. r (Jdullo. CJi/iflm 1Jropagint aUa•
S ul priiCtJ qt'u morlalium : uoo, ó AJ>Oya los
marital 1101HdOt :
como loa primfiivos hom bl'U que crecidos aarmicntos ou los ele·
vivieron en el siglo do oro. vados olmos.
• ta:Mrcd: culhvn. • fdiciort.t iñ.uril: planta los
s da.uico .... trvci: con el torri- sarmientos que dan mis !ruto.

© Biblioteca Nacional de España


400
A.ut pressa puris mella condil amphoris,
Aut toudet infirmas oves :
Vel, cum decorum mitibus pomis ca pul
Autumnus arvis exlulit 1 ,
UL gaudet iositiva decerpens pyra ' 1
Certantem et uva m purpurre,
Qua muneretur te, Priape, et te pater
Silvane , tutor finium!
Libot jacore modo sub an tiqua ilice 1
Modo in tenaci g ramine ' ;
Lubuntur allis interi m rivis aquro;
Querunlur in sylvis a ves ;
Fontesque lymphis obslrepuut manan ti bus ,
Somnos quod invilet leves .
AL 1 cum tonanlis annus hibemus • Jovis
Im bres ni vesque compara t •;
A.ut lrudil acres hinc, et hinc multa caue
Apros in obstantes plagas;
Aut ami te levi rara tendit retia
Turdis edacibus dolos;
Pavidumque lepore m et ad vena m !aqueo gruem 1
Jucunda capt:1t prrem ia :
Quis non malarum •, quas amor curas habet
Hrec í n ter obliviscitur ?
Qnod si pudica mulier in parlero juvet
Domum ', alq ue dulces liboro's •
(Sabina qLlalis, nut pe rusta solibus
Pernicis uxor Apuli) •,
L ~d cum dtcoru-ta mili'>uJ po~ 5 comp.arG4 : amontona , ó
mi.J CI'IIUtnAIIfareif tX"'lit: Ó arroj:L eo al.;uodancia.
cuando el oto6o asoma por los 6 Suple: cur(ll'um.
campos au ca boza, coronada do 1 ¡, p'1rllmjuuldomum: ayu·
l!llzonadoo fruto•. · de por su par!<> en los trabaj.,.de
' i111ilir:ts.... pyra.: l!lS peras la casa.
ina.ert&s. • !lfqt14 dul"'-• libtr<>l (juul} : y
l ¡,. luoci gramin• : en la cduquo lo• lieruoo hijoo.
grAma, quD arra;ga fuerlcmento • Pt Mícll .... A pul/: dol acli·
on la tierra. vo habitan!<> do la Pulla.
:. nnl\u.thihtrnw: el invierno.

© Biblioteca Nacional de España


401
Sacrum vetustis exsLruaL lignis focum ',
Lassi sub adventum viri •.
Claudensque textis cralibus lootum pecus ,
Distenla siccet nbera ¡
L Et l1..orna dulci vina • promens dolio ,
Da pes inemptas appnret:
Non me Lucrina juverinLconchylia ',
Magisve rhombus, aut scari ,
Si quos Eois intonata Ouclibus
Hieros ad hoc vertal mare.
Non afra avis •, des cendal in venlrem meum,
Non attagen Ionicus
Jucundior, quam lec la de piuguissimis
Olí va ramis arborum ¡
Aut herba lapathi prala aman Lis , et gravi
Mal vre salubres corpori •,
Vol agna festis cresa 'ferminalibus ',
Vel hoodus ereptus lupo.
Has in ter ·epulas, ul juvat pastas oves
Videre properantes domum !
Videre fessos vomerem inversum hoves
Collo trahentes languido !
Positosque vernas dilis examen domus
Circum renidentes lares •!

l ' •acrum.... (ocutn : el ho~ar


couangrado (A Vesta y los D•o-
MliLMct).
2 loul tub
adtf'ntum oiri: poco
antes do quo llegoo su marido
fa ligado.
J hornea .. .. cina :~ino del año.
• Lucrlno .... conchylio. : ostras
del lago Lucrino.- Este pasajo
T {e~liJ.... T~rmitatllibu.t:
IM nestas del Dios T'rmino.-
Segtln la mitologia pagana, el
Dios Término ara protector do
loa linderos de los campos.
• Potitosque t:trnar dilit e.romtn
domru circurn rtnidtnlU lam J: y
lo• csclll\'oa, hijos de las esclavaa,
en

reunidos como un enjambro en


lo tr~duco Fr. Luis do Leon: In Ct\8a. del rico dueño en do1·ro-
Nimottrá n lo1 ,·om.tJo.s rnti.s ,ta!JI'<MOI, dor de un espléndido hoga•·.-
Ni ltu Olh'M ui tl me1'o ... . Fr. Luis do León tradujo esto
' a{m a•i.: gallina de Afl'ica. paenjo:
& oratJi .... eorpori : al ouerpo Ytr út t~claviUru 1L hogar Cf,.tado,
enferMo. .,.Jambrt '' ri1'wt:o....
21

© Biblioteca Nacional de España


\

402
Hroc ubi locutus frenerator Alpbius 1
Jaro jaro futurus rusticus 1
Omnem relegit Idibus pecuniam ;
Qurorit Kalendis pon ere.
VII.
Ad pop~tltmt Romanttm.
Quo , quo scelesti , ruitis '? Aut cur dexteris
Aptantur enses conditi ' '?
Parumne campis 1 atque Neptuno super '
Fusum est Latim sanguinis '?
Non ut superbas invidro Carthaginis
Romanus arces ureret,
Inlaclus aut Britannus ut descenderet
Sacra catenatus vía;
Sed, ut secundum vota Parlhorum ', sua
Urbs hrec periret dextera.
Neque hic lupis mos, nec fnit leonibus
Unquam, nisi in dispar ', feris. ...
Furorne crecus, an ra pit s vis acrior,
An culpa? Responsum date.
Tacent, et ora pallor albus inücit 1
Mentesque perculsre stupent.
Sic est. Acerba fata Romanos agunt ,
Scelusque fraternre necis • :
Ul immerenlis flux it in terram Remi
Sacer nepotibus' cruor.
• tnltl condili : Jas espadas
antes eovainadas.
2
aoimalos do otra especie.
s Suple : '"'· '
--
rompú alqUI Neplno WJI<I': ' SCflU$11~ {rt~twnca ntci• : el
en mar y tiorra.. crimen do Rómulo, que mató á
1 .tee~mdtHit 110la Po.rtMrum: su hermnno Remo.
aogdn loo dooeoo de los Partos 1 tacer ne1>01ibt": (UJICSta, fa-
(ene m igoa do Roma). tal para ••• descendientes; 6que
' ni.ti in dilfl<lr: sino contra sus deoeendiontos deben expiar.

© Biblioteca Nacional de España


Q. HORATII FLACCI
DE A.R TE POETICA.

EPISTOLA AD PISONES

l.

Humano capiti cervicem pictor equinam


Jun~ere si velit, el varias inducere plumas
Uudtque collatis membris ', ut turpiler atrum
Desinal iu piscem mulier formosa superne,
Speclatum odmissi ', risum teneatis , amici '?
Credite, Pisones, isti tabulre fore librum
Persimilem, cujus , velut regri somnia, van re
Fingentur speC!es : ut nec pes, nec caput uni
Reddatur forro re ' . Pictoribus atque Poetis
QuidlibeLaudendi semper fuiL :c-equa potestas •.
Scimus, ethauc venia m petimusquedamusque vicissim .
Sed non ut placidis coeant immitia •, non ut
Serpentes avibus geminentur, tigribus agni.

l undi1u• eollt~li• mtmbri,~ : re.- domine la unidad on ol plan.


uoiondo (para formar esl& cua.. 4 quidlibd audtndi .... po&utcu:
dro) miembros de toda clase de la facullad de inventar cualquier
animales. ar~umento.
2 .Jf'«I4JINm ndmitsi: admitidos Std non ul plfttldi• ooiwt
á ver eaLO cuadro. immília : Poro no do &uerlo que
l ut ntcpu, ntc C(J(IUI uni red- (en un mismo argumento). so
d4lUr forme• : do suene que des- mezclen las cosas m6a tomblc•
de el principio haeta el fin no con laa más apacibles.

© Biblioteca Nacional de España


- 1

404

rr.
Inceplis gravibus plerumque et magna professis'
Purpureus, late qui splendeat, unus el aller
Assuilur pannus : cum lucus el ara Dianre ·¡
Et properantis aqure per amamos ambitus agros ,
Aut flumen Rhenum , aut pi uvius describitur arcos.
Sed nunc non eral his locns ' : et fortasse cupressum
Seis si mula re •. Qnid hoc •, si fracti s enatat exsp.u
Navibus, rere da to qui pingitur ~ Amphora crepi t
Ioslitui ' ; currente rota, cur urceus exit ·~
Deniquesitquod vis, simplex duntaxat el un u m'.
III.
Maxima pars va tu m pater el jovenes patre digni,
Decipimur specie recti • : brevis esse laboro,
Obscuros fio . Sectantem levia • nervi
Deficiunt animique : professus grandia '', lurget:
Serpit humi tu tus nimium timidusque procAI\re:
Qui variare cupit rem prodigialiter unam ",
1 {rtCftHÍI gravlb1U .... ti magna un puchodllo '/ ( ¡,Porquénl cabo
woftJti6: A obrns que comico~an rcsult'~un pcquono ó insignifi~
con grAndiloouo•lte solemnidad, canta poemu. ó uua simple des·
y_quo haeon concebir esperanzas cripci6n '/)
de grandes cosas. 1 /hniqut 1il qul)d ~¡_, ( lcríbt-
2 Sed ntmc non
tral his lo~n : re) litnf'lra: dwuaa:al ti 1mum :
PcrocntooceJ no eran oportunas Por fin la obra qu& t& propongas
estas cosas. escribir ha do ser en la justa me--
J f.l forlrut4 cuprwum .sciJ fi.. dida uaiform& y una.
mulol'f : y quizá aabes pintar un • tf*i' f'fCit ; con la!J apa-
ciprés. riencias do lo bueno.
• Q•id hoc....? ¿Qué importa • Secl<loltm /ni•: Al que 110
uto ....Y propnao Muntos l~ciles.
' Amplu>ro OUJpil irutitui: Co- " pro{utul IJr.m•Ua : el que
mcuzóso A fabricar un ánfora (se propone oscriiJir eoiUl<J sublimes.
comenzó á escribir uo gran poe· u qui Nriarl c,1pit rtm pro<li-
ma). ginlittr unam: el quo quiere dar
e currtnll rol4cu,•tu·cou.~ ucil?: variodad prodigiosa ~un asunto.
. ¡,por qu6 andando la r ueda salio

© Biblioteca Nacional de España


405
Delph;ynum sylvis appingit, fluctibus aprum:
In vitlum ducil culpre fuga, si carel arte.
IV.
iEmilium circa ludum faber imus ' et ungues
Exprimet, el molles imitabitur ::ere ca pillos:
Iofelix operis su roma ', quia ponere totum '
Nesciel. Hunc ego me, si quid com pouere curem
Non roa gis esse velim, qua m pravo vive re naso,
Spectandum nigris oculis nigroque capillo •.
V.
Sumile ma teria m ves tris, qui scribitis, ::equam
Viribus, eL versale diu ', quid ferre recuseut,
Quid valeanl bumeri. Cui lecta poten ter erit res •.
Nec facundia dcseret hunc, nec lucidus ordo '.
VI.
Ordin is b::ec virlus erit et venus • (aut ego fallor),
Ut jaro nunc dicat jam nunc deben tia dici,
Pleraque diiTcra t eL prresens in tempus omiltat.
Hoc ameL", hoc s pernaL" promissi carminis auctor.

• A!milium cirra lmlum (n1Jtr la atención por mis ojos y cabo_:


imw : el mAs insigniOcante do llo negros.
loe escultores que 1innc su taller s rtr.salt dú1 : cx:aminnd cons--
cerca de lo. eteuela de e!grima tantemente.
de Emilio. 6 Cui l.>t:ICJ poltAllr tri' ru :
' ln(tU.11 (tril) or1ri1 1umma: Al que hubiore •legido unaeunto
e!l3~ I)()CO afortunado en el rcJ- proporcionado A su~ futl'Z<\•. .
IO ó en el conjunlll do lo obra. ' ,.,cidw orJo : plan a.dmt..
J p,n,_,.. lotuna ( NWfUJ ) ; ha· rabie.
cer todo (el cucr1>0 de la es- S OrdinU .... rlrl•tl .... ti rnuu:
lalua). La perfección y el mérilodclplan
• pro ro tielrt •uuo J .tptclondwn g 6mtl : prefiata.
nigri1 OCilU~ ni{lroq.,, ~"pillo : te- 1t aptrnat : dejo.
ner una dialormo nar1z y llamar

#
© Biblioteca Nacional de España
406
-1
VII.
In verbis etiam tenuis cautusquo' sercndis •,
Dixeris egregie ' , uotum si callida verhum
Reddideril junctura • uovum. Si forle necesse est
Indiciis monslrare recenlibus ' abdita rerum,
Fingere cinclulis non exaudila Celhegis •
Continget, dabiturque liceo tia sumpta pudenter.

VIII.
ELnovaficlaquenuper habebunt verba fidem r, si
Grreco ron le • cadant, paree delorla '. Quid autem
Crecilio Plauloque•• dabit Romaous, ademptum
Virgilio Variogue'? Ego cur acquire re pauca"
Si possum inv1deor .. , cum lingua Calonis el Enni"
Sermonem palrium ditaveril, el nova rerum
Nomina protuleril '? Licuil semperque licebit
Signa tu m prreseute no la produccre nomen ...

' rcm•i• oaul.,liJUe : parco y s Gr<eco (onlt : do origen


prudente. griego.
' it1 vtrfn'.J ttrendi• : en el 9 vcu'Cc detoriCJ: con una po~
uso do loe pnlabra. ( on el ma- quoita in0exi6n ( la suficiente
ne¡·o del idiomn'l). para lntinizarla_g).
tlla:srl• eg>'<Oi• : hablarás •• Ceoilio y .Ptauto eran para
perfcctamculto ( hnrfl.3 buen uso Hora.cio poetas antiguos. como
del idioma). Vario y Vírgilio eran modernos
• Junrlutn : la unión de dos para él, por eer contemporAneos
palabru. suyoe.
s indiclb.... r«tnlibtn : con 11 Suple : •trbo.
aia:not 6 p:llabras nuevas. 12lnridtJr: se mo censura..
'1 ,.;,. ..,,.a, non exGtJ.dita Cdhe- lingiW CGio"i' d Enni : e\
1 :1

'iJ: concepto• que no oyeron los


Cettgos que usal,an el cinturoo
( quo coMan ouo ropas por debajo
lenguaje do Cate\ o y Enio, 6 el
uso que del idioma hicieron eatoo
antiguos escritores.
{
del pecho, 6 aean los belicOl!Os u loÍ!/ItOtu'" pr-.afJtlf noto pro ·
romanoa primitivo• ). dvccrt nomtn: inventar una pala-
r JuVxbtmL .. fidtm: obtendrin bra quo llevo el sello do la época
la autoridad del uso. 6 el cu~o del UIO eorriento.

© Biblioteca Nacional de España


407

IX.
Ul silvre foliis pronos mntant ur in anuos,
Prima 'cadunt : ita verborum vetus inlerit retas,
Et juveuu m rilu florenl modo nata vi gen tque.
Debe mu r mor ti nos nos traque; si ve rece plus
Terra Neptun us ' classes aquilonibus arcet ,
Regis opus; sterilis ve di u palus aplaqu e remis ,
Vicinas urbes alit el ~rave sensil aralrum •;
Seu cnrs um mutav ilmiqu um frugibus amnis •
Doclus iter melius. Morlalia facla peribu nt;
Nedum sermon um stet houos et gratia vivax.
Mulla' renasce utur qurejam cecider e¡ cadenlq ue
Qure nunc sunl in honore vocabula, s1 volet usus,
Quem penes arbitriu m est, el jus et norma loquendi.
X.
Res gestre regumq ue ducum que • el lristia bella
Quo scribi possent numer o', moustr avit Homer u 5 .
Versibus iwparit er juncLis• querim onia priwum ,
Post etiam inclusa esl voti seuteut ia compos •.
Quis lamen exiguos elegos " emiser it auclor
Gramm atici certaul , 0t adhuc sub judice lis cst.

1 il111 ge1ke rtgumque <lucmn-


1 pr·ima (folia): las primaras
ho~as. quo: Las hazanas de los royos y
rtctplw ltrra Ntplumu: e) caudilloo {la epopeya).
mar que se hace enttar en la tie- 7 Qu1.... ,.u,nero : en qué
rra ( IM obras do uo puerto). metro.
s Alude á la deaccación de 1 Vtr,ibu·.S iml'llrlllr j1Mcli1:
la laguna Poolinn. en dfaticos.
4 am11b: el Tlber , que antot 9 cn ti sent1nllta compM: la &\ •
inundaba los campos do Vela ~ro, tisCaeei6n del quo ha visto ro3li-
arrasando las mieses , y después zndoa aus deseos.
Cué desviado, abriéndole nuovo •t 1xig"o' ~lfJOf : los versos
cauce. elegiacos lige>·os { ó á propóeilo
s Suple: ••••bulo. para poema& do poco rondo ).

© Biblioteca Nacional de España


408
Archilocum • proprio rabies armavit iambo
Huoc socci' ceperepedem,grandesque cothurni',
AILcrnis a plum sermonibus ', ct populares
Vincenlcm strcpitus , eL naluru rebus a~endis ' .
• Musa dedil fidihus' Divos pucrosque Deorum •,
Et pugilem victorem, el equum certamine primum,
Et juvenum curas •, et libera vino "refcrre.
Descriptas servare vices, operumvecolores"
Cur ego , si nequeo ignoroque, po/Ha salulor ~
Cur nescir~, pudens prave, qua m disccre malo'?
XL
Versibus exponi tragici!; res comica non vult:
Indignalur itero privatis ac prope socco
Dignis carminibus narrari croo a Thycslre ".
Singula qu~eque locum teneanlsorlila decenter ".
Interdum tamen et vocero comcedia tollit,
Iratusque Chremes "tumido delitigat ore:
Et tragicus plerumque dolet sermone pedeslri.

t A rqulloco 1 inventor clel de los jóvenes.


vorao arquilóquieo, o~cribió coo- •o lib~r~Hlinr•: 1M expansione&
u·a Licambo y su e3posa 1 que le del rcslfn.
hablan negado la mano do •u hi- u Ducriptru llrfJare liltt.t 1 opt-
ja, uno all.til·a tan violen ta, que rum t~t colo•·~,:UunlJ>lít·ü
obs.ervnr
amhoa ao nhorcaron. las leyes prcocrita& y tener en
2
IOCt:l : la comedia. cuenta la naturaloM ó clase del
' co01urt~i: In trngedia. poema .
4 nlllrnlt lfrtnOniiJu,s: para el u et:IIUJ Tllylllel : la cena de
di~ logo. Tbyestes.-Thyestu . hijo de Pe-
s nolutn rtbu.s agtndil : á pro- lop• é Uipodanoia, tuvo un hijo
póeito p:t.ra lu represeoraciooes de Europa, ..pooa de 111 herma-
eeeéoacaa. no A treo 1 quien, paro ''engarse,
• Gl orden ••: Jfo•a dedil fidi· mató al nifto y ee lo dió l comer
l.w rt(trr• DiNJ• , etc. :i Tbye.•U,a en un banquete.
' fi li!RJ.: A la poesfa 11rica. tJ Sift!Jula q.urqutlocum ltneont
• Oltol rutrcuqul' DtOrum : las •orlih d~nttr : Cada poema debe
bnz.\nao do los Dios.. y de los escribirse en el metro y tono ó
hijo• de los Dioses (dolos semi- eslilo que le es propio.
diosoa). " (;remes •• un personaje do
t Ju,rwm cur41: los amoru una comedia de 1'erencio .

© Biblioteca Nacional de España


409
Telepbus el Peleus • curo pauper et exulnterque,
Projicil ampollas el sesquipedalia verba •,
Si cura l cor spectanlis tetigisse quercla.
xn.
Non satis estpulchraessepoemata, dulcia sunto',
Et quocumquAvolcnt, ani mum audiLoris agunto .
Ut riden tibus arrident, ita fl.entibus adflent
Huma ni vultus. Si vis me flere r dolendum esl
Primum i psi tibi: tune tua me infortunia lredent,
Telephe ve! Pele u : male si mandata loqueris,
Aul dormitabo aut ridebo. Trislia mcestum
Vultum verba decent : iratum plena minarum;
Ludentem lasciva: severum • seria dictu.
Formal euim natura prius nos intus ad omnem
Forlunarum babilum •: juvat, aut impellit ad ira m,
Aut ad humum mrerore gravi deducit el angil:
Post efferl animi molus interprete lingua.
Si dicen lis erunt forlunis absona dicta,
Romani lollent equites peditesque cachionum .

XIII.
Intererit mullum Davusne ' loqua tur, au Hcrus,
Malurusne senox, an adhuc florente juventa
Fervidus : an matrona poleos, an sed u la nutrix:
Merca torne vagus ', cultorne viren lis agelli :
• Telero , hijo do lléreulcs y n!M intua 114 "n"'"'"' (v; hw.." 'iWI
rey do Mis in, y Peleo, hijo de Jrabitum: Nueetro propio no.tu·
Eaco y padre do Aquiles, son ral nos predispone interiormente
.,e...onajes de lns tng~ias de para toda< las eitu•cion•• de la
Eurlpides. vida.
2 utq11i('Odnlin
rtr/14: palabras ' O:t.vo, esclavo muy aatuto,
de pie '1 modio, 6 rimbombantes. y uno do los penonajes do laa
J dulc;a •unto: es preciso que comedias de Tercoeio.
sean inlere~anteR. 7 merMtorne tagu1:
6 un mer-
' SurJo: d•••"'· cAder ambulante.
' /lormal ttním nat11ra priu•

© Biblioteca Nacional de España


410
-!
Colchus', an Assyrius ': Thebis nutritus, an Argis.
Aul fama m sequere, aut sibi convenienlia finge • ,
Scriptor. Bonoratum si forle reponisAchillem •,
Imp1ger, iracundus, inexorabilis, acer,
'
Jura neget sibi nata, nihil non arroget armis.
Sil Medea ' ferox invictaque, flebitis !no • ,
Perfidus Ixion ', lo • vaga, tris lis Orestes'.
XIV.
Si quid inexpertum •• scenre commitis, el audes
Personam formare novam ", servetur ad imum
Qua lis ah incepto processerit, et sibi conslet ".
' Colchu1: un habitante de la • loo, hija do Cadmo y Her-
Oólquide.-Loo habitantes de la mione, huyendo do la ira de su
Cólquido eran gente Gera, cruel espoao, ac arrojó al mar.
6 inboopitalaria. 1 Ixión inYllÓ l au suegro á
2 JuyriuJ : un Asirio - Los un banquete , y le hizo caer en
Asirioo eran gente muelle y ale- una hoguera, donde pereció abra·
minada. Asl como loo Tebanos sado.
. eran rudoo, y los de Argos oran • lo, do quien Júpiter oe
do costumbres mAs suaves. enamoró, y cuya custod>a confió
J Aul fnmam 1tqum , auJ 1ihi á los cien ojoa do Argos, loó
convenifralia. finu•: O no le apartes puesta en libortad por Mercurio,
dol carActer que la historia reco· y dcspuós do haber recorrido hu-
noco á los pe•·aonajes, 6 inventa yendo muchos Lierrns, llegó á
cosas quo sean verostmilcs 6 que Egipto, don do. después do su
no disuenen de ellos. muerto, so lo dió culto bajo el
4 1/onoralurn .... .Acl&illem : A nombre do bis.
Aquilea, ll quien todos (histo· • Orostos mató á au n1adre
riadores y poott\8) reconocen co· Clitomnestra y al adúllero EgisLO
mo un hóroo ilustre. parn vengar la muerte desu pa·
s Medea, maga ramosa , hija dro A¡¡amcn6n. En castigo de
de Eet.>s : casó con Jasón, ll au pawcidio lué ngitodo por las
quien con sus hecbicerlas facilitó furtas. · -<
la conquista del Vellocino do •• quid ín.txptrl1'm : un asunto
Oro. Mató l. au hermano Absirto, desconocido.
1 arrojó por el camino su.s miem- u JMi onom . ... n.oNm: un nue--
bros para detener 6. su padre <¡ue vo persooajo, 6 un nuc•oearAet.er.
la perseguta. Se vengó de la ••· • 2 ,ibi cort.~td : obre y hable en
fidelidad do au esposo matando á relación con tu carict.er.
sus hijos y dándoeclos á comer.

© Biblioteca Nacional de España


411

XV.
Difficile est proprie communia dicere 1 : tuque
Reclius Iliacum carmen deducís in actus ' 1
Quam si proferres ignota indictaque primus.
Publica maLeries • privati juris erit, si
Nec circa vilem patulumque moraberis orbem •,
Nec verbum verbo curabis reddere, fidus
Iuterpres : nec desilies imilator in arcLum,
Unde pedem refen·e pudor vetet, aut operis !ex ' .

XVI.
Nec sic incipies ut scriptor cyclicus • olim:
Fo1·t1mam P1·iami cantaba et nobile bcltum
Quid dignum tanto feret hic promissor hialu 1
Parturienl montes, nascetur ridiculus mus.
Quanlo reclius hic, qui nil molitur ineple!
JJic milti, Afusa, 'I>Í1't111~ capúe post tempo1·á Troja:,
Qui mot·es lwminum m1tltonm~ 'Oidit at m·bes,
Non fumum ex fulgore, sed ex fumo dare lucem
Cogital, ul speciosa dehinc miracula promat,
AnLiphaLem 1 Scyllamque • el cum Cyclope Charybdim •.
• proprit comnumitl dicerB: dar meterse.
carAotor do originolidad á lo que ' 1rr iplot cyclfcut : el escritor
otros han tt·ntado. callejero¡ ~uo roeita su pooma en
, r~ctíuJ lllar.urn carmtn dtdu. los eorrj loe .
cil In (lclUI : pondrts en escena 1 Antifa~s, r<>y do los Lestri·
mAs faeilmente un episodio de la goncs, era aotropótago, y_ estuvo
lirada. á punto do comerte á Ulioos y
l Pui)Uca m'lltrítl : El asunto sus eompat'íc.roa, quo escaparon
ya tral.ado por otroo. del peligro cortando lo.e cuerdM
' ti ,.te eirco rilem palulum· de las Ancorao y huyendo A alta
qut mor(lbtru orbtm: si no s·i guie- mar con aus nave!~~.
rea eer•ilmonte rl mismo camino • Scila, hi¡a do Poreo y H6-
(si no to encerrares e o el mismo cate, fué convertida en monstruo
círculo). marino, cuyos cost11.doa estaban
' opm• IM> : la fndolo de la cubiertos do ladradores porros.
obra. O las roglaa literarias á 9 Caribdis, monsLruo marino.
que por su naturaleza debe SO· que hizo naufragor t\ Uliso• , el

© Biblioteca Nacional de España


412
Nec reditum Diomedis • ah interilu Meleagri •,
Nec gemino bellum Trojanu m orditur ab ovo •.
Semper ad eventum festma l , et in medias res,
Non secos ac no las, auditorem rapi l: et qure
Des peral tractata nitescere posse, reli uquit.
Alque ita menti tur ', sic veris falsa remiscel ,
Primo ne medium, medio ne discrepet imum.
-
XVII.
Tu, quidegoet populusmecum desideret, audi :
Si plausoris eges aulrea manentis, el usgue
Sessuri, donec cantor, vos plaudi te , dtcat :
1Etatis cujusque nolandi sunt libi moros,
Mobilibusque decor naluris dandus, et annis.
Reddere qui voces • jam sci l puer, el pedo certo
cual 10 aal•ó del naufragio •••· lu6 la primera quo lo hirió. Los
pendido como sus compañeros, tfos do Meleagro, he• manos do
de un pe\tojodccabra. El Clclope Altea, di.oputaron & A talo ole este
P olilemo , A quien U liees habla trofeo ; poro Melca gro los mató y
cegado del ú n>co ojo que tenia, oe ea>ó con Atalante. Irritada Al-
devoró A tres do los eompa~eros tea, echó al luego el tizón fatal, y
del rey do !taca. Meleagro sintió q uo so lo abrM!\-
' Dí6medes lué uno de los bau las c ntrnnaa (l medido quoel
más eslorzndo~capitnnosque con- tizón se consumía 1 y murió cuan-
currieron nl aítío de •rroyn. du éste 8G convil'tió en coni?.nt:.
• Moloa¡¡ro o•·a lfo do Dió me- Al toa, doacspm·nda, se <¡uitó I<L
dea. f:!u madre Altea, cuando le vid~.
dió á luz , vió que las Parcas 3 gtmino ... . niJ ovo: dnsdo loa
eohaban en el luego ''" tizón, di- bueY'os de Loda. - Enamorado
ciendo: ' Eete ni~o vivirá lo que J~piter do Lnda, e•po•a de 'I1n-
durare eat.o tizón. • H.ctiráro11Se do.ro!se couvirlt(, eneitne, y de él
l as Parcas, y Altea cogió el tizón, eonc1bió y di6 A lu• Leda dos
lo a pagó y guardó cuidadosamen- hucvot, do uno do los cuales sa-
te. .Llegó Meleagro 1t la edad de lieron Cister y Pólux, y del otro
quince ttñ03, y habiéndose olvi- Clitemnestra y llrlena. Esta tll·
dado do baeer811crificios a Diana, tima lué espooa do Monelao, rey
la Diosa 10 •engó* enviando un de E•parta Pari•. hijo de Prla·
jaball Q,Ue Al'Oiab., los campos de mo, la rohó, dando con ftto mo..
C..lidon>O. Reuniéronae los prln- tivo á la guerra y destruecióo
eipca griegos para n1ata.rlo, y al de 'l'roya.
!rento do e llos marchaba Melc a- :. menlilur : inY'onla.
gro , quo d ió muerte al jabalf y
olroció su enboM i!. Atalanto, que
5
roddm .... "'"""' contestar (á
lo quo se lo dico).
-
© Biblioteca Nacional de España
413
Signal humnm, geslit paribus colludere, el iram
Colligil ac ponil temere, et mulalur in horas.
Imberbis juvenis, tandem custode remolo ,
Gaudel equis canibusque et aprici gramine campi:
Cereus in vitium tlecti, monitoribus asper,
Utilium tardus provisor, prodigus reris,
Sublimis ', cupidusque et ama la relinquere pernix.
Conversis s tudiis, re tas anim usq_ue vuilis
Qurerit o pes et amicitias, inservtt honori •,
Commisisse cavet, quod mox mutare laboret.
Multa senem circumveni untincommoda; vel quod
Qurerit, et inventis miser abstinet e t Limel uti,
Vel quod res orones ti mide gelideque ministrat,
Dilator, spe longus, iners, avidus que futuri,
Diflicilis, queru1us, laudator temporis acli
Se puero, censor casti~alorque minornm.
Multa ferunl anui vementes commoda • secum ,
Mulla recedentes adimunt : ne forle seniles
Mandentur juveui partes, pueroque viriles,
Semper in adjunctis, revoque morabimur aplis •.
XVIII.
Aut agitur res in scenis au t acta referlur .
Segoius irrilant aoimos demissa per a urero
Qua m qure suut oculis s ubj ecta fidelibus, et qure
Ipse sibi Lmdit speclalor • . Non tamen intus
Digna aeri, promcs in scenam; m u! taque tolles
Ex ocu~is, qure mox narret facundia prreseos •:

• •ublimi.t : altiYo. y la edad.


' iAureil Aono,.l : aspira á S q~ ipJI 1íbi trcad/1 l pcc!I!Jtor:
conseguir honor«. y de las cualu el ._.pectador tie-
3 m!IIIQ .•.. cormn.o da: muchas ne conocimiento por al mismo.
Tentaju. G qtu.a tnl)4! llCIN''l {aMJndle&
4 ''"'l)er in odjrmrtit, mt'OQ'lf pratMn•: que luego haya do rc-
mo1"4bimur apti•: nos fijaremos 6 rerir un actor á prcaoneia del
tendromOt muy en cuenta siem- público.
pro lao circunetancias de carácter

© Biblioteca Nacional de España


Nec pueros coram populo Medea trucidet:
414 -
Aut humana palam coquat exta nefarins Atreus ': 1
Aut in avem Progne 'vertatur, Cadmus'inanguem:
Quodcumque ostendis mihi sic, incredulus odi.

Neve minor neu sit quinto productior actu


XIX. -
Fabula qure poseí vult et spectata reponi '.
Nec Deus inlersit, nisi dignus vindico nodus
Inciderit , nec quarta loqm persona laboret.
Actoris parles chorus officiumguo virile
Defendat ': neu quid medios mtercinat actus,
Quod non proposito conducat, el hrereat apte.
Ille bonis faveatque et consilietur ami ce,
Et regat ira tos, et amet peccare ti mentes.
Ille dapes laudet mensre brevis; ille salubrem
Justitiam legesque, et apertis o tia portis •.
lile tegat commissa ', Deosque precetur ot oret,
Ut redeat miseris, abeat fortuna superbis.
Tibia non •, ut nunc, orichalco vi neta tu breque
..Emula; sed tenuis simplexque, foramine panco
Aspirare el adesse choris erat utilis • , alque
Nondum s pissa nimis complere sedilia fla tu:
1 Aireo, hijo do
Pclops é Hi- quo M pire ~ quo el p~blico desee
podamia, irritado por las lamilia- su r_epreaoutaciOn y quosc ponga
rídadce que Tycstes, &u hermano, varHUJ veces en escena.
ae permula con Europa, esposa 5 Actori.Jpnrl11 chor111 offlcium-
do Aireo, mató al hijo deTyestes que tiril1 d1{1ndetl : El coro de
y 10 lo hizo comer en un ban- hacer el papel do un actor y de-
quete. . fender eso papel con ahinco.
2 1 or-rli1 olía porl(.t: la paz, que
Pros no. VM8e la nota 2. •
do la ptg. 359. permil6toner ab1ertu l.ut puertas.
J Cadmo, arrojado de su rei· 7 ltgat comm;ur~ : guarde el
no, te refugió l lhria, donde lo• secreto de lo quo i au discreción
Dioae~ l oconvirtieron,juntamen­ .., ha confiado.
tG con au esposa Hermione, en • Suple:'"'"·
scrpiento. . a1piror1 et adun rJ¡oriJ t,.a-,

·-
9
' (cabul<J 9UCI f)OICÍ tlUlt d S(U- um;,: servía para tocar, acompa-
CI(J ill rtponi: el drama ó comedia nando á loa coros.

© Biblioteca Nacional de España


415
Quo sane populus numerabilis, utpole P,arvus
El frugi, castusque,·verecundusque coibat.
Poslquam cmpit agros extendere victor, el Urbem
Latior amplecti murus, vinoque diurno
Placari Genius fes lis impune diebuli ' ,
Accessit numerisque modisque ' licentia major.
Indoctus quid enim saperet , liberque laborum,
Rusticus urbano confusus , turpis honesto'?
Sic priscre motumque eLluxuriam addidit arli
Tibicen, traxitque vagus • per pulpitu • vestem .
Sic eliam fi.dibus voces crevere severis,
E t tulil eloquium insolitum facundia prreceps •:
Uliliumque sagax rerum et divina futuri
Sorlilegis non discrepuit sententia Delphis •.

XX.

Carmine qui tragico vilem cerlavit ob hircum'


Mox etiam agrestes Satyros nudavit•, et asper
Incolumi gravita le jocum tentavit, eo quod
Illecebris erat et grata novilate morandus
Speclalor, funclusque sacris ', et potus, et exlex.

1 oinOqi'C diii)'IIO
71lacori Gtniu.s desbord<lndoao, ae remontó haata
(fl lir imp1mt didnn (capit): desdo una altura nunca viBta.
que ao ompe•6 :\ aplacar al Dios 6 sorllltgíl non dfiCrtpull .... Dd~
Genio (protector del carácter de phi1: tom6 el mismo tono eolomno
cada uno) de dfa en las fes tivida- de los orAculoa do Apolo en
des, consumiendo vino y no sacri- Oollos.
ficando 'fCctimu, ain que los een- 7 EL autor do la mejor trag.,..
aores imputitrao eorrecth•o al- dia era premiado coa un macho
guno. cabrio seg~n unot, '1 seg\ln otroa
2
""'"'";"'~.., motlilfliU : á. lo$ con un pellejo do esto animal,
veraos y A los cantos. lleno do vino.
a toar~u.s : pM:eando. s aaruk1 Satyros r~ul#a¡,il: pro-
• ptr pulpil<t : por La escena. sentó doanudoa Loa inr.ultoo S!ti-
5 elt"lrt tloquium ;n.~olitum fa,- ros (introdujo la a<ltira desnuda).
cundla P"atelfll: y la primitiva el o· t (llnCI!uqul 1tJCri1: quo había
cuencia, sencilla on un principio, hecho aua so.crificios.

© Biblioteca Nacional de España


416
- )
XXI.
Verum ita risores, ita commenda re' dicaces
Gonveniet SaLy ros, ita vertere seria ludo, 1
Ne quicumque Deus, quicumque adhibehilur heros ~
Regali conspectus in a uro nuper el ostro,
Migret in obscuras hu mili sermone tabernas:
Aul dum vital humum, nubes et inania captet.
Effulire leves indigna lragredia versus ',
Ut festis matrona movP.ri jussa • diebus,
Iotererit Satyris paulum pudibunda protervis.
Non ego inornata el dominan tia nomina • sol uro,
Verbaque, Pisones, Salyrarum scriptor amabo:
Nec sic enitar tragico differre colon •,
Ut nihil intersit, Davusne loquatur, an audax
Pythias, emunclo lucrata Simone talentum,
Au custos famulusque Dei Silen us alumni.
Ex noto fictum carmen sequar • ul sibi quivis
Speret idem, sudet mullum fruslraque laborel
Ausus ídem. Tantum series juucturaqu e' pollet!
Tantum de medio sumptis accedil honoris •!

XXII.
Sylvis deducli caveant, me judice, Fauni ',
1
commtndaN: hacer aceptA· 6 &, noto ¡;ctum carmen uquar:
bies ó dignos de estimación. Pandáodome oo lo conocido, in·
~ E(f~,,;,.le"t.t indigna lra(JaJ.. ventaré la aMira.
día m""" No so presta la trngo· 1
sfrie.r jutiCiuraquo : la diapo ..
dla á recitar versos ligeros. sició n ó plan del argumento, y la
3 motfti jai.Jft: obligada á combinación do las palabras.
danzar. 8 Tcutlurn d1 m•diotumplitaeo t--
' inornattJ ti domin.tJnlia no- dit ltonoriJ 1: Tanto mérito 10 da
.,;,..: palabraa rústicas y no usa· A. cosaa tomadas de la vida ordi·
das en aentido traslaticio. naria.
S tragír.o dl((trrl COlO,.i .' 00 9 Sytoi.1 deducti .... Fot.mi: Loe
apartarsome del tono 6 carAotor silvestres Faunoa.
de la tragedi&.
J.

© Biblioteca Nacional de España


41'1
Ne, velut innati triviis ac preue forenses ',
Aut nimium leneris juvenentur' versibus uuquam,
Aut imrounda crepeol inguominiosaqul} dicta .
Otfenduntur enim quibus esl equus el pater el res •,
Nec, si quid fricti c1ceris probat et nucisemptor •,
JEquis accipiunt onimis, donantve corona •.
XXIII.
Syllabu longa brevi subjecta voculut· iambus,
Pes citus; un do e tia m lrimetris ~ccrescere j ussi l
Nomen iambeisl , curo senos redderet iclus,
Prirnus ad exlremum si milis sibi: non ita pridem
Tardior ul paulo graviorque veoiret ad au rcs,
Spondeos stabiles in jura paterna' recepil
Commodus el patiens : non ul de sede secunda
Cederet aut quar ta socialiter • : hic el in Acci
Nobilibus trimelris apparel raros el Enni.
XXIV.
In scenam m issus magno curo pondere versus •
Auto pene celeris nimium curaque carenlis,
Aut ignoralre premi l ar tis crimine turpi.

• (orerue-t: nnoidOR en la plazo. j1U4il nomen icunbei&: do donde


púbHcn. vino elll•mar también trímetros
' jue~r~.rntur : se regocijen c<r A los venl08 yAmbicos.
mo los jóvenes. ' irt jurt• palfrtHJ : en la es•
:t quibu.t 111 tqiiUi tlpattr tl ru: tructura. que reciLió do au in·
los cnbnlloros, los patricios y la ventor.
gente ricA. S non V I dt wJ1 UCIU&tJ4 Cfdtrd
4 (r(,.li cictril •... 11 nuti.s tm - udalit,.: do modo que
a.ul qtJarl'l
ptor: el ( indi•iduo de la plebe) quedaten para él loo puostos del
que (duranlo la representAci6n) se-gundo y cuarto pio.
compra garbanzos !ritos y nu~Cl. ' lñ tctn1m rnínw magno cum
s donanltf ec»"OA'l : ni lo r& po'*~Úrt cer'"' : el \·erao yt\mbico
compcnu.n con Jaeorona.-A los que se destina:!. la eaccna carga-
buenos poolat ac lea premiaba do con e l peso de muchos espon-
con una corona. de hiedra. deos.
& 1m11 ttittmlrirnclrfl acrrttctre
2?

© Biblioteca Nacional de España


418

XXV .

Non quiv is videt imm odul ata poemata jude x,


Et data Rom anis venia est indig na poetis
ldcir cone vage r scrib amqu olice nter? An omne
Visu ras peccata putem mea •, tulus et intra s
Spem venir ecau tus'? Vitavi deni quec ulpa m,
Non laude m meru i. Vos exem plaria Grre ca'
Noct urna versa te.m aou, versa te diur na'.
At nostr i proa vi Plau tinos et num eras, et
Laud avere sales •, nimi u m palie n ter ulruw que,
Ne dicam stull o, mira ti: st modo ~o et vos
Sci mus i nurb aoum lcpido sepooet·e • d icto,
Legi timu mque sonu m digit is calle mus el aure.

XXVI.

I~notum tragicre geuu s inveu isse Camreure


Dictt ur, el plaus tris voxis se poemala Thes pis ',
Qure cane rent agere ntqu e perun cti frecibus oro.
Post hunc personre pallreque reper tor honeslre
JEsc hylu s, et modicis ius lravi t pul pita tigni s
Et docu it magn umqu e loqu i, ni tique cothu rno •.',

• p.-cota .... rn•a: los defectos tragedill8 (de pueblo co pueblo )


do mis versos . en una CCLl"rOla.
' t<CJtmpltlrln Gneco : los mo· 7
modici.t inttrae it pwl¡Jita- 11-
delos gri~gos. onir: constru yó tablados un poco
s noctc•rmulrl<rl t matl't, vertalt elevados, 6 quo so clevnban algo
diurna : manejad dla y noche. del suelo.
4 Plordinot d n.ul)ttrOJ t&.: .. ,__ • niliqut colhurno: y á calzar-
'" : los versos y las s•·aeias de lO con el coturn o.- Los aotorc8
Plauto . trágico• usab3n en la rscena aste
s 11,0"-' " : distinguir. calzado, que ller;U>a huta media
• pl<Jwlr-i.J 11t.11i'"' pOÑMita Tlu· pierna .
•pi,: y que i ba repreaentando sus

© Biblioteca Nacional de España


419

XXVII.

Successit vetus his Comredia non sine multa


Laude; sed in vitium libertas excidil, el vi m
Dignam lega regi : lex est accep ta, chorusque
Turpiter obticuit ', sublato j ure nocendi.
-Nil intentatum nos tri liquere PoeLre ,
Nec mínimum meruere decus, vestigia Grreca
Ausi deserere et celebrare domestica facta ',
Vel qui prrotextas, ve! quí docuere toga las •,
Nec virtute foret clarisvo potentius unnis ,
Qua m lingua, Latiu m, !"i no n offenrleret • unum
Quemque poetarum limre labor et mora. Vos o
Pompilius sanguis •, carmen reprebeudi te' quod non
Multa dies et multa litura coercuit ', atq ue
Perfectum decies non castiga vil ad unguem •.

XXVIII.

In~eníum misera quía fortunatius arte


Credll, el excludit sanos Helicona' poetas ••
Democritus , bona pars non ungues ponere curat,
.Non barbam: secreta petit loca : baluea vitat ".
Nanciscetu r euim pretiuru nomenque poclre, '

~ . 114r-pittr ohticuft : calló igno- & C4rmtn rtprtlitndilt: no con·


lnlOIOsamente. eideréis perrecto ol poema.
:J <lomu tica {Q.Cifl: IM hazaftas 1 ccum:uil : ha corregido.
del pueblo romano. • alqiU pcr{tctum d~c:iu non
S vd qui pr(IIIA'"C-Itll, t:tl qui do- rottigqeit od unguena : y que no
'"'"' ({abui••J logot•• : no sólo lu6 examinado y enmendado has-
loe que escribieron tragcdia3 ro· la el dllimo detalle.
manas, sino los quo escribieron 9 El Hel icón era un monte
comedias . do Beocia cossaga·ado alas ;:\l usas.
• o((•ndml: moleotaee. •o tczno.t .... 7>oil111: los poetas
' PompiUrn 'ortgui' : descen- que tienen juicto 6 están cuerdo&.
d iontea de Numa Pompilio. 1t bal11ta. flilat : no se baña~

© Biblioteca Nacional de España


4.20
Si tribus Anlicyris caput insanabile' numquam
Tonsori Licino • commiserit. O ego lrevus
Qui purgo bilem sub verni temporis hora m •!
Non alius faceret meliora poomata. Verum
Nil tan ti est •. Ergo fungar vice cotis, acutum ·..
Reddere qme ferrum valet, exsors ipsa secandi.
Munus et officium, nil scribens ipse, docebo;
Unde parentur opes •, quid alat formetque poeta m,
Quid deceat, quid non; quo virlus, quo ferat error •.
XXIX.
Scribendi recte sapere est el priucipium et fons
Rem tibi Socratic::e poleruut os lendera charlte ',
Verbaque provisam rem non invita sequentur •.
Qui didicil patrire quid debeaL et quid amicis,
Quo sita more pareos, quo fraler amandus, et hospes,
Quod sit conscripti', quod judicis officium, qure
Partes in bellum missi ducis; ille profecto
Reddere person::e scit couvenientia cuique ,. .
Respicere exemplar vitre morumque jubebo -
Doctum imitatorem, et veras hinc ducere voces.
Interdum speciosa locis mora taque recto

t lrUma A1Jticyri1 capu~ in.sa- mento.


nabll• : cabeza que no se cura 5 q1.o vir'-tu, qtH) (1rnl trror:
con el eléboro do tres Anticiraa adondo conduco el arte y adon-
( ciudad•• ó islas , segun Plinio, de la ignornncia de 61.
ael llamadas , y en las cuales se ' $ 0/'r'alicat. ... cllarlt.e : las
criaba gron cantidad de esta obras de Sócrates.
hierba, con la. cual so curó Hér· • rrrbtlqm prod1am rtm non
cul01 do au locura). in rila llqUftllur: i un asunto to-
2 Lioino , cirujano muy rico, mado do l01libroodo los filósofos,
i quien ~r 1 do quien era ar- no le faltarin palabra~ para ex-
diente partidarto, hrz.o senador. prcaarlo 6 det4nvolvorlo.
3 1ub Nl"ni lf.mporir h.ordm: • conJcripll (offi•ium) : los de-
cuando llega la primavera. beres propio• do un aeoa.dor.
• Nil I<G~ali tll : nada me im... 11 Redúe''' JlCr.IOnm" tcit con.rf·
porta. r¡i'''h'CJ cuiqu• : sabo rovo.stir un
' undt portntur opes: de donde Jl(!r&ooaje cualquiera con loa
se eacan los asuntos 6 argu- caracteres que lo aon propios.

© Biblioteca Nacional de España


421
Fabula ', nullius veneris, sine pondere ' eL arte,
Valdius oblectaL populum , meliusq ue moratur •,
Quam versus inopes rerum nugreque canorre.

XXX.

Grajis ingenium, Grajis dedit ore rotundo '


Musa Joqui, prreter laude m nullius avaris.
Romaui "{>Ueri longis ratiouibus assem
Discuut m partes cenlum diducere. Dicat
Filius Alhini ': si de quincun ce' remola est
Uncia, quid superat ~Po leras dixisse, triens '. Eu! ....
Rem poteris servare tu a m. Reddit uncia", quid fit~
Semis •. At h::cc animos rerugo et cura pcculi
Curo scroel imbueri t, speramus carmina fingí
Posse linenda cedro et le vi servanda cupresso "~ ·

XXXI.

Aut prodesse volunt aut delectare poetre


Aut simul et jucunda et idouea dicere vitre.
Quidquid prrecipies, esto brevis, ut cito dicta
Percipiant aniroi dociles teneantque fideles:
1 1JWÍOJ3 lt>ci1 mor\ala.qu.t rtdl dfquiACUAOI: de c inco onzas.
'
(allul<~: un argumento hermosea..
1 13 tercer:.. parle de
trien.~ :
do con lugares comunes, ó son .. unas.
teociM de los filóooloo, y en la 8 Rtddfl unci11 : So ai\o.dc una
cual .. pre~nlan retrat.\das fiel- onza (á la~ cinco.)
mente lu eostumbre:s . • S•miJ: Medio M.
2 ,¡,..
pqndtn : sin estilo gra.n-
dilocucnto.
tt Nrntino. ... li11tntla C«lro f l
h~i ltrtawfa cu¡>nw>: poemas que
3 t~u! lít.uq utt mora tlll' ( popu · puedan conservarse bl\rnizados
l um ) : y entretiene mejor (al con aceito do cedro, y on cajas
pueblo). do ciprés.-I..~os aoliguos pre..c;cr-
-' o.-. ro t ~ ndo : con armonía y va ban do la polilla las obras de
sonoridad . mérito baroiz!ndola.tt con aceito

L s Albino era un ftlmoso usu·


rero.
de cedro y guardándol as en ca-
jas do ciprés .

© Biblioteca Nacional de España


422
Omne supervacuum pleno de pectore manat '.
Ficta voluplalis causa sint proxima veris:
Nec quodcumque volet poscat sibi fabula credi ,
Ney pransre Lamire ' vivum puerum exlrahal alvo.
Cenlurire seniorum ugitanl expertia frugis ':
Cclsi prretereunt austera poema la Rhamnes •.
Ornne tu lit puoctum ', qui miscuit utile dulci ,
Lectorem delectando pariterque monendo.
Hic meret rera líber Sosiis •, hic et mare transit,
Et longum noto scriptori prorogat revum.
XXXII.
Suntdelicla' Lamen quibus ¡,.oovisse velirnus:
Nam neque chorda souum reddit quem vull rnanns
et mens,
Poscentique gravern persrepe remillit acutum,
Nec sernper feriet quodcumque minabitur arcus.
Vcrum ubi plura mtcnt in carrnine, non ego paucis
Offendar maculis, quas aut incuria fudit,
Aut humana parum cavit natura. Quid ergo?
Ut scriptor, si peccal ídem librarius usque
Qua m vis est monilus, venia carel, el citharredus
Ridetur, chorda qui semper oberrat eadem:
Sic mibi, qui multum cessat, fit Choorilus • ille
1
•.ntllill ifU{Htrecu:uurn 1111110 #t aorios .
ptt-lor~ mnnflt : todo lo que ro- 5 Omnt l-1dit punctl4m: Se llevó
dunda, no lo admite la inteligcn· los votos de todos.
cia bart• de preceptos ó ..otcn· ' Loe Sosias erao unos fa..
ciu. mosos lib"'ro• do Roma.
2 LaalamiMerao
unoamoD.. 7 dtlirltl: defectoa.
truos que tomaban belllo>mu 1 Querilo. poeta ramplón
que
formas para devorar ·AJos oiilos. eserib16 un poema. cuyo asunto
S t'enturtm ~eniorum G!Jil1nl eran las hazañas do Altjondro,
tt»Pfrll" (ru~i•: Las ccnlurii\S de y a quien el mismo Alejandro
los senadores desprecian los poo- dijo que querla mM ocr el Ter-
mas que no encierran alguna sites de Homero, que el Alcj~n­
eneei\nnr.a 6 utilidad. dro de Qucrilo.-Torsitco era
.\ l'elli pr<ela-tunlt'!Uttra 1I02mtr• un griego, feo:¡ mnldicionto, de
ta Rhanmu: los altivo!~ cabo.lle.ros quien Homero di<:4, que Aqui-
no hacen caso de loa poemo.a leo lo mató de un punotazo.

© Biblioteca Nacional de España


Quem bis terque bonum curo risu miror, el idem
Indignor, quandoque bonus dormitat Homerus;
Verum opere in Jongo fas est obrepere somnum .
XXXIII.
Ut pictura poesis erit, qure, si propius stes,
Te capiet magis ',el. quredam si longius absles.
Hrec amat obscurum, volet hrec sub luce videri,
.Judicis orgutum qure uon fonuidaL ucumen ':
Hrec placui t semel : bree decies re pe tita placebi t.
XXXIV.
O major juvenum! Quamvis el voce paterna •
Fingeris ad rectum,el per te sapis, hoc libi dictum
Tolle memor •: «Certis medium etlolerabile rebus
Recte concedi. >> Consuitus juris el actor
Causarum mcdiocris, abest virlule • diserli
Messalre •, nec scit quantum Casselius Aulus •;
Sed lamen in pretio est ' . Mediocrihus esse poi:\ Lis
Non homines, non m, non coocessere columnm '.
Ul gratas ínter mensas symphonia discors
Et crassum nng uenlum, etS~rdo cum melle popa ver
Offendunt •, polerat duci quía cama" sino istis:
Sic aoimis nalum inventumque poema jnvandis,
Si paulum a summo discessil, vergiL ad imum ".
~ '' c~pitt mrrni1 : to &gradará estima.
ó Imprtstonart\ n'tLs. a colum11c.: la! columnas, al
' jtu.llt•il arautum .. .. acumtra : pie de IM cualeo IG vend!an lao
el juicio prolundo del crllico. obr39 escritas do lu11 pocta8, y
eoc>t pultrna.: por los conee- también 1.. Jer•n 6sto1.
joo do 1u padre. 1 o((tn-i•nl : d..agradan.
• l<~lltt m•m"r : imprimo1 ó gra· '' J)4(tmt duci.... fGM: podfa
ba eo tu memoria. darse ta cornida.
s rírluf4: do.l métito. u • i /)'UIIum " .tummo di•ctuit,
t Me,...la Corvino y A ulo C~­ rtrgi: nd imum: ti dista un poco
&elio eran dot ilustres juriseon- de la suma pcrlocción, cae en la
sulloo. imperfección aun11.
1 in prtlio lf l: se le tiene en

© Biblioteca Nacional de España


424

XXXV .
Ludere ' qui nesci t , campes tribus abs Liuetar mis
Indoctu sque pilro discive lrochiv e quiesci l,
Ne spissm risum lollaut impune coronre ',
Qui nesci t, versus lamen audet fi ngere. Quid ni ~
Líb er el iugenu us, pneser tim ccnsus equestr em
Summ amnum morum ', vilioqu e remotu s ah omni.
Tu nihil invita dices facicsv e Minerv a •:
Id tibi judiciu m es l., ea mens ': si quid Lamen olim
Scripse ris, in Melii • descen dat judicis aures
El patris el noslras , nonum que prcmat ur in annum .
Membr anis inlus positis ', delerc JicebiL
Quod non edideri s : nesc iL vox missa rcverli •.

XXXV I.
Sylves lres bomine s sacer inlerpr esque Deorum
Credibus et viclu fcedo dclerru il Orpheu s, ·
Die tus ob hoc lenire tigres rabidos que leones,
Dictus el Amphi on Thcbau re cotidilo r arc is
Saxa movere son o lestudi nis •, el prece blanda '"
Ducerc quo vellet. Fuil bree sapient ia quonda m ",

t Lud•rt : luchar, correr, sal- • mtmbroni.J intau potili.t:gua....


lar, etc. dados los pergaminos (en quo
' tpis1et .... coromc: lot corros esté escrito el poema).
do npiMdo• cspeeladorc•. 8 tlt$Cil ••oa; tilÍUt' rlverli : la
3 t'tJUu& ( }U,IJtl't) eq11t.rlrem ..tu m~ palabrn, que echa oollado, no so
11111m nummonrm : se cree de mi puede recoger.
que tengo la renta do caballero ' nrto tatr.!linis: con los acor•
romano. des de bU lira.
4 ittt1ila.... Minttr:n : ! L Mi- to prtce blmadtJ: con la du lce
nerva (Diosa de las artes) no te armonía. do BUS vereos.
ínspira. u Full Me ~t~picnlitJ'IVOJidom:
' id tibi J••d,... ;,,. ed, "' mtnt: Esta fu6 la primitiva sabidurin
a.sf piensas td 1 esa os lu opi11ló11. do los poetas, el esta fuó la Mbi-
6 S puric Mecio Tarp" , cr!- duria do loa poetas primitivos .
licc muy doeto y autori•adc .

© Biblioteca Nacional de España


425
Publica privatis secernere, sacra profanis;
Concubitu probibere vago, darejura maritis,
Oppida moliri, leges incidere ligno.
Sic honor el uomen diviois valibus atque
Carminibus veoit. Post hos insigois Homerus
TyrU:eusque mares :mimos iri Aiarlia bella
Versibus exacui L: diclre per carminu sor tes ' ;
Et vitre mooslra La via esL, et gratia regum
Pieriis Lentata modis ' ; ludusque reperlus •,
Etloosorum operum fiuis : ne forte pudori
Sittib1 Musa lyrre solcrs \ el cantor Apollo.

XXXVII.
Natura fieret laudabile carmen, an arte,
QuresiLum es L. Ego oec sludium sine divitevena' ,
Nec rude quid prosit video iogenium: alterius sic
Altera poscit opem res, et coojural amice.
XXXVIII.
Qui studeL oplalam cursu contingere meta m •,
Multa tu lit fccit.que puer ', sudavit el alsit;
Abstinuit Venere e Lvino. Qui Pythiu cantal
Tibiceo •, didicil prius exLimuiLquc magistrum.
N une satis estdixisse: «Ego mira poema la paogo:

1 dicl~ ( 1un1} s 1in• dicil1 etna: ain una ins·


ptr carmin(J
•orkl: pronuaciAronse en verso pir:Lci6n rceunda.
los oráculo•. ' C'fr.t 4 cnrUin!Jtrl 'fhJ>I!IIn: lle--
1

2 d qr111i4 rtg•tm pitriiJ I~Jttal!l gar corriendo A la meta ( llegar


y con loo versos, ó
fiiOt#l ( .,, ) : al fin que •• propone).
por medao de loe .,ersos, iutenta.- ¡ fm'fla. hdil (1 ·il'fH1 ptür : IU•
ron loo homhru ganarse el afec- frió é hizo muchas Cota! riendo
to do loo royea. niño.
J ludurq&U rfptrlu.r: se encon· 1 Qui PylhiCJ conttte fibiN'n : el
tró el recreo del ánimo. flauli3ta. que tOC..'\ la nn.ut4 en las
• lfMo ryr~ ,.,.,., : la pocs!a fiestas de A polo.
Itrica.

© Biblioteca Nacional de España


426
Occupet exlrem umscab ies ' ; Mihi lurpe relinqu i' est
El, quod non didici, sane DLscire faleri.»

XXXIX .
Ut prreco ad merces turbas ~ui cogit 'emend as,
Assent atores jubet ad lucrum ire poeta
Dives ;¡gris, di vis positis in frenore nummi s.
Si vero est unctuw qui recte ponere possit' ,
Et sponde re levi pro pauper e •, el eripere atris
Li tibus implici tum, ruirubo r, si scict inter-
Noscere mendac em verumq ue beatus amicum '.
Tu, seu donaris •, seu quid donare vol es cui,
Nolito ad versus t.ibi fuctos ducere plenurn
Lretitir e: clama vil enim, pulclwe, bene, ?'ecte!
Pallesc et super his ', etiam slillabi l amicis
Ex oculis rorem , saliet, lundet pede tcrram .
Ut, qui conduc ti plorant in funere, dicunt
Et faciuot prope plura dolenti bus ex animo "; sic
Derisor "vero plus Jaudato re movelu r.
Reges dicuntu r mullís urgere cululli s "
El torq uere mero quew perspex isse laboran t ,.
An sil aroicilia dignos . Si cannin a condes ,
Nunqu am te fallant animi sub vulpe latente s.
1
0CCIJflc4!1 ta:lrtmunl ICabitl : me admiraré dequo wea tan felu:
earna para el di limo que lleguo. que sepa di•lioguir el ••rdadcro
(Eo expresión propia do l~ jue- del falso ami&•·
gos de loo ni nos, quo con ella so fl donaril: por dl'lniJon-it.
cxejtan a con'er). 9 Po.1141c~t 1uptr lli1: palidece·
~ rtUnq,.¡: ser dejado atrás. rá de emocióo al oirlos.
J eogil: reune. 11 ditwr~l d (aciunt propt plaru
' "' lu.,•m : ~ g>narso (el dolenti~eu t.r onimo: dicen y ha·
pago de su crllica adull\dora). ccn Ca!JÍ máq oxlrel"nOB, que los
r unct1u" ?ui ... . po1W'# pouit: quo sienten de cornz.ón.
que pueda dat· un convite ca- u dtrhor: el adulador.
pl6ndido . 12
nt1dll1 urgwc adulli.J: que
• ti $pondtN leri pro 11aupere: obligan A beber mue hu copas.
y ealir fiador por uo pobrodi•blo. t3 torqutrtw.tro q1um per,pta;iu•
1 mirnbor 11' 1r.itl inter· nost:lr4t laborllñ'···· ; y quo embriagan (L
mtndac1m .,,,.t• mqu~: btatu• tlmicum; a.queldo r¡ui6ndoae~n @:aber ... .

© Biblioteca Nacional de España


427
Quinti lio si quid recitar es, Co¡•¡•ige sodes '
Hoc, ajebaL, et hoc. Melius te posse • negare s,
Bis terque expert um ' frustra ; delere j u beba t
El m ale !.ornatos incudi redder e versus '.
Si defend ere delict um, quam verter e •, malles;
Nullum ultra verbum 'aut opera m sumeb at inanem ,
Quin sine rivali teq~ue el lua solus amare s.
V ir bonus el pruden s versus repreh endeL inertes ,
1

Culpab it duros, iocomptis • alli net atrum


Transverso calamo signum , ambiti osa recide t
Ornam enta •, parum claris lucero da re coget 1
Arg uet ambig ua dictum •• , mutan da notab1t,
Fict Aris tarchu s " , nec dicet : Cu¡· ego amicum
0/fcndam in wugis'l Hre nugre seria ducenL
In m~la derisu m semel excepl umque sinislr e.
XL.

Ut mala quem scabie s, aut morbu s regius " urget,


Aul fanatic us er ror, el iracun da Diana ";
Vesan um tetigis se timent fugiuo tque poetam
Qui sapiun t; agitan t "pueri incaut iquesequunt ur.
Hic duro sublim es versus ructat ur ",el errat,
Si veluti meruli s inteot us decidi t auceps

• 1odu : por ,¡ audt-1. oup,ernuos.


• l:!uple: (oe<ro. ' Arpud omblgu1 dictum: con-
3 aurarA las expresiones anfiboló-
Suple; ""· gicas.
• tnale tornatcu incudi redder1
enmendnr (volver t'\1 yuo·
t>tr1u1: u Aristarco fué un crHieo
quo los ver80t duros 6 mal re- famoso por su severidad . Oeneu-
dondeados). ró de Homero algunos •ersos
~ errter~ d1litlum : corregir el que no consideraba buenos.
12 rnortJw rtgiln: la ictericia.
yorro.
U (onali.ru1 trror, d ir(JC-unda
• Suple : diubol.
' invta : que no etün be.- DiaR!J : el furor propio de los
choe eeg~n 1M regla• dol arte. sacerdote• de Beloo&, y la locu-
• incom1>111 : A los desaliña- ra que produce l a Luna ó Diana .
do~.
' " agllán' : perftiguen.
t ombitiOI4 rfCidfl OrM"mtnks.: u rurtatur : erueLa.
quitarl loe adornos exeui•os 6

© Biblioteca Nacional de España


428
In puleum foveamve, licet, Sucu1'1"Íte longum
Clamel, ío cires! non sil qui tollere curet.
Si quis curel opem ferre et demitterc funem,
Qui seis an prudens huc se dejeceril, atque
Servari nolit? Dicam, Siculique poetre
Narrabo interitum ': Deus immort.ulis haberi
Dum cupitEmpedocles,ardentem frigidus /E tnam
Insiluit. Sit jus liceatque perire poetis.
Invitum qui servat, ídem facit occidcnti.
Nec scmel hoc fec it ; nec si retraclus eri l, ja m
Fiet horno ', et ponet ' fa mosoo mortis amorem .
Nec satis apparet cur versus factitet : utrum
Minxerit in patrios cineres, a u triste bidental
Moverit incestus. Certe furit, ac velut ursus
Objectos cavere val ui t si frangere clathros •,
lndoctum doclumque fugat recita lor acerhus;
Quem vero arripuit, t.enet, occiditque lcgendo ,
Non missura cutem, nisi plena cruoris, hirudo •.

t Sict'liqut poitce .... inttril.um: pudo romper lat rojas de au pri-


La muerto de Empedodes, poeta sión.
siciliano. s no, rnbii'M curnn, niti pl1na
2
Piel ~tomo : se convertirá en cruori1, hirudo: eomo ennguijue·
un sor rncionnl. la , que no suelta In piel, eino
' pontl : dcpondr~, ó dejar~. llena de sangro.
lo t~all•il 1i fr(lngtre clalltros : si

© Biblioteca Nacional de España


... •

..

LEXICON

© Biblioteca Nacional de España


..
ABREVIATURAS
OllB DBBBN TENERSE PRESENTES PARA IU. USO DEL SIGtllENTK
LBXICON.

odj. adjctivo positivo.


adv. - adverbio.
conj. - conjunción.
comp. - adjetivo comparativo.
ind. -· indeclinable.
int. - interjección.
m. - nombre masculino.
f. - nombre femenino.
n. - nombre oeutro.
mf. - nombre masculino y femenino
num. - · numeral.
p. de p. - participio de preseut.l.
p. p. - participio de pretérito. •
plur. - plural.
pr. - llronombre.
prep. - preposición.
v. -verbo.

..

© Biblioteca Nacional de España


LEXICON
IIB LAS VOC&S CO:UPIIBNDIDAS RN ESTA OBRA.

A.
A: prei>.Oo: doadc. POI', a, tmt : adJ. Suo\to.
An.sor.u-rus,
Au: prep. i>Or: do: desde. Desal<~do. De>hecho. l)oclarudo
A9DO 1 ts 1 tWC 1 cUal dtlttm: v. inocente.
EscondCl'· Ponet• l cuiJlcrto. AU.STINEO, c.s , e•·c , ul. enumt: v.
Ocultarse. Abstenerse : dejar de.
A BOUCO , ts, tWe 1 3'l, ctum: V. ABSTRABO, 18 , t r~ , t»l , ceton: V.
Separur. Apurtnr. Llevarse. Ab· Llevar:" Arrastrar. S.a ear. Retf ..
dt,ceJ•e libero! eo•·um ln &ervt- rar.
tutem. croa. Hacer esclavos á A...SSUlt, es, esse, /\d: Estnr t\U-
sus bijos. sen te.
Ao&o, 11, tre, tul 6 U, ftwn : Assu» o , ts, et·e . J>.JI, pl¡qn: v.
,._ Irse. Dltlpnrse. R&Urarse. Tomar. Agolar: consumir.
AISSRRANS, ánttl: p. de p. de ABU NDA-~t'IA, CD: (, AbundanCl8:
Aoaaao, a1,4re, aot, atum: v. ' exceso.
Errar. Aparltlrae: :;leü:t.rsede. ABUTOR, erU, t. tUtU IUtJ"t: v.
AuuL~C: ftd\•, Tanto tiempo ha: Abusar: usar mal.
d esde tal tlompo. AnYsus, 1' f. Abismo. Profundi-
ABBORRKO, e1, tt•e: v. A borre- dad. Infierno.
cer. Mirar con <llsguRto. Huir. Ae: conj. Y.
outs: f. At>at1mieuto.
AUJt::CTIO 1 ACCSDO, ts, ~u·e, ed-t. es.tum. : v.
AOJSCTUS. a, um: p. ll· d~ A~e1·carse: apJ•oxhnnrae. lncu-
AU.JJCip , ts t~e•·c¡ ect, cctum : v. •·ru en. Euenrgru·se. Ai\odlrso,
Arrojar .. uOl'r l>nt•. Dcpritnh·. numen La rsc, ngregorse.
DesprCC101', ACCtiLEHATUg 1 a , Utn : f) , p. de
ADOLJ·:o, es , Ct'C , ut, ttum.: v. AcCt:Lt::no, M, a-.·c, m;( , nlmn:
Destruir: Rtl•ulnar. Abollr, pro- v. Traer ó 11'-H'Ut'J>rasto. ·Acqte-
hiblr. rarsc: apre.sut·urse.
AHnA 1 W : f. Crlndn joven . ACCBNDO, ts. ere, at , .tum: v.
,ADR El•Tus. a, tmt: p. p. do Eocendet·. Pt1jar. ConmoveL': ln-
ABRIPIO, l.t ,tl't, ut, eptum : Arre- citar : alentar. Oat• honra.
bdnr. Llevn_r J>OI' fuer.t:t. · ACCENsus, a, um: p. p. de Ac-
An.scsoo, i~ e?"et u&t, tllllm : v. cendo.
Par\lr. Snl,r. Aoandonar. Dis.i. ACCS:NStO, onls: f. ~oceudhnlen·
pa.~e. lo : venganza.
A»4CINOO, ls, ere, idi, l.sSIWl: v. ACCEPTO, as, aJ•e, aut, atunt: V,
Cor141r. Aceptar. 1\eclblr. Aprobar.
Anscosoo ti, n•-r, dllll , dllllnt: Acctoo, 1.3, ere, dl . sunt: v. Cor·
1
v. Rseooder. Obscurecer. Dts- br. Arrancar.
apareeer. Acc•ssus, a, ton: p. p. de A ex teto.
ABSSNS, IU.tf.l: V• de p. de.-tbSU.I)t. ACCIXGO, ti, ere 1 .XI, C-hWl : v.
ABSENTJA , ar: (.Ausencia. Ceiiir.
ABSINTUIUN, ti: n. Hierba amar. ACCIO, i&, tt·e , lpt 1 ltttm: V. t.la-
ga. Ajenjo. mar. Hacer veolr .
ABSISTO , U¡ e>·e._&WI,v. Ap&l'o ACCITOS , 4, wn: p. P• deA CCIO.
tarae. oe.s &tlr. u~sr de. Accn••o. ts, c•·e, cept, cept«m: v.

© Biblioteca Nacional de España


432
Recib ir. Obten er. Acep
accep tw'l aUcu t : Ctcs. tar. Euc ADAPB&TILIS ~ lt: a dj. Lo que
Ser bien puede abJ'ir. se
qulst o, queri do do alguu o.
ACCIP lTBn. lrb: m. lí;l gnvitó.n. ADD1 c·rus, a, vm : :..tlj . Adjud ica·
do: destin ado. Sujet o. De<l\eado.
ACCOLo, ts, ere, ut,ul lum. : v. Aooo
Cu lth•ut· . HaJJ1 t ar, ''h'il·, moraa· , ts. ere , dtat ,tUtu m: ''·
cerca de. Ai)ad it•: adi ciona r. Acrec el\lar .
ACCO)lliOD.-\TJss ntos, a, wn: su p. Aoou lte¡el ar. •
de co, f1t, ere , att l ctum : v.
ACCO lUtODAT lJS 1 a, um: p. p.
, A&.t·ae r: hucet · \•en r. Arras ..
ACCO YMOD 01 411
de t.raa·. Lleva.r.
at•t, Ulit , QtUnt ITO t as 1 41't, (ttlt , atum
''·Aco moda r. AjusLnr. Comp l a-: A DHQU
v. Ir , ad clanLUI'Se á cabnl lo. :
ce•-. A.Du..w:a.Esco, "', et·e:
ACCIIBAI<S , antl•, p. de p. do pegado. Qued nr ndher v. Estar
Accu oo , as, a•·e , ut, tlum. : v. ADII ldo.
Es L-at· ncos ~do, recos tado, upo- Jn&o, e.s , ere, ttf , teum : v.
yndo. Osnt· : empl ear. Vnler ae de.
Admi tir. Aplic ar.
AcCUlmo, ts , c~ ·c , ttlmt , u&tcu m : ADIUI
v. Sentn t·$e á oomet·. RTOn , at·ts, m·l, atus swn:
ACCU l\ATJO ll, lU: comp. l.lb eui• v. Exbo rtnr. Arengar·.
ADUU C: :ldfl. AÜO: tOdav ía.
dndo so, esmerndo. ADIOO , ts , et•c, egt, actum : v.
ACCUSA1'JO , onts : f. Ac usaci ón.
ACCUSATOR, CJ1'1S: IU. Acus ador. LIO\'rll'. Atel-.;ar .Ati'O Strtt.l '.Elll·
Accu so , M, (We, a.vt , atum : v . pu,lnr.
Acusa r . 1'aCb01'. Ro¡)re ud~ a·. ADUlO 1 fs. "''C, cmt, emptum : v.
ACHR , ACIUS , e: adj. ">eoe~raute: Qult.nr. Pt-iva r.
A.Dili PLKO , U, et·e , ect, ~lttnl;
sutil. Acer Jufk x: Juez recto , Llena r: cump lir. v.
severo. 1 ADII'I
ACEK BIS!U IUS, a, um: su p. Accr· SCon , erts, t , ~tu.s ltmt; \',
bfslm o: muy cru el. Alcan zar. Cona egmr . Adqu irlr.
ACHKO l1'AS , a eis : DeiH\b ritnl~n&.o : ' ADtTUs, us : rn. J<:utroda. Fscil i ..
aspcrezn. dnd de ver ó hAbhu• á algun o .
ACEIUJUS, a, um : adj. Acer bo: ACCéS O.
cruel. Aspe ro. AD.JA CEO . es 1 e,.,. uf : v. Yacer .
A CIIF.R.ON, Oi1ltl ; m . AqUC l'ODle Bt'lat· pt•óximo, r1 ecost ado.
rto fabul oso del infier no. , AWIC I0 1 13, et~e, ecl, ectum : v.
ACJDUS , a um: adj. AC t·~. Af\ad ir. Aument.nt·.
AD.IUMJ:;N'I'U~l, (: n. Ayud a.
ActMS, ct :f. Puota. J.·uo. Ejérc ito. AoJU!
Bal:tlla. Conti enda. Cuerp de II'Go, ts, ere, xl, aum : v.
e¿¡1•rci to: pt·tm a : la \'flllgou::u·- ADJ
Jun~r: unir.
Uuo , a.s, tu•c, avt, alum. : v.
In ¡ post,·enu' : la. rclag unrdl a. Juror. Protcst.tLr con juram ento.
A COLY TUS , i : ro. ACóli to.
A DJUTO R 1 ot•fs: m. Ayud ador:
ACOUII!SCO , ts, ere vt, twn : v.
fa\'orec~dor.
Dc.scansat•: a((u ieitu·ae. Ageuur. ADJU
AcuiT La. Od\·. Aspe ra,cru elmen 'fORI Un,tt: n . .t\ )'\ldA : fa.vor.
· A.D.fU \'0, a.t 1 "'~'vi, twn:
te: con e ocarn izami cnto. Ayud ar.
v. i
ACUIUS : ndv. MáS :iSl)Cl'8.fDCU te: 1¡
mlis crueh neule . AOMI NISTi tATIO , Olll$: t: Admi uis
ACTA , Ot'IM t: n . .\ct.ns . Haza ñas: trnc! ón. Régim en. Gobi erno...
Oficio -« .J
empr esas. Pl'oce sos. . Minis le1·io. 1
AD)IIN is·rno , as, a,.,., aut atmn
AcTro , onls : ACCión.
v. A.)'ud or. Servi r. Asish1.r. Des-
: ~¡
ACTU S 1 tts: m. Acto , acció n.
cho. He· em1> eñar.
AcUO , 1s , e'·e, td , ulun l :
AO-'UitAUIL IS 1 te : acij. Admi ra -
Aguz ar. Incit ar: move r. v. blo.
AD)II RAUil .l"tAS , atis: f. Adm iro·
AD, t>r ep. A.. HO.Cia : hustu . ciÓII
ADA:!QUO, as, aJ·e, auL, at1rnt: ·
Igual ar. Arras ar. Dutr ulr. A.DliiR.\T lO: OllfJ : f. Admi ració n.
ADMIR ATOU , ti: m.
ADA)t O 1 a~ , m·e, aut, atum :
Amar much o. CodiciEn·. v. ADMmo n, arts, aJ•t 1Admi rador .
atu.s sum :
v. Adm h·ar: admi rarse .

© Biblioteca Nacional de España


433
ADWlSCitO, U, tt·~, td 1 a:tum:
Reunir: mezclar.
V., AD\-F.NIO, H. h·e, t't:nl , 1'Jt"lltunt:
,., l_.lega.r·. Sobrovf'nir.
AO)I.ISIJUS, 4, UJn: p. fl· df' .\0\"E::"\TO, CC~. at•e, ar/. C'h'm : V.
AD)U~, h, e~~e \ sl, .f!flmt: v. W .\Cerc:~rse. t;.. hir IJilra llegJ~~r.
Admtllr: rll).•lb r. Adml'Ut•e .\DVR~TC~, H.f: ru.l_..l,•~:.tiiU.
equum: Croa. Rspole.."'r d ca· ADVERSA SS, ll.c : 1)· de p. de
b1..1t0. .-\.DVKRSOR, at'l.$, fUI, atu.f ttm\:
A.o).IOOUW: :~dv . Clort,a, verd.ade· , .. O¡>l)nerau: COI•h·arJor.
ra, 3b60hlhmeut.c. )1uy. ADVERSAIUUS 1 él, l'nl: adj. Ad-
A D\IONKO, e~, t'~'4' 1 ,,t, Hum. : ,., vers.nrlo. P.nemlgo.
AtuOileSLfil'• AVIStU'.
AOliOVt:O, e.,, ct·e. t>t, tt.vn. :
Aprvxiln u1' : uCCI'Cnr.
"·1 \.DVEl\SUS Ó ADVKR~UM:
Cont•·a. llat'ia. Va·cutc A. ne-
Jan le de.
\l1'~p .

AUNA 'rO, os, cwc, c•ot, acum : \'. .\DV JUlSUS:, a, mn: ndj. AdV\li'SO:
P'aS...'\1' á nat.ltJ, Acerct\l"&e nn· eootrnrlo: opue!to. t•;t quo elllá
<ll11\do. ctlfnmte.
AOOLHSClmS 1 lts: nl\1. Joven: ndo.. .\D\' tW.TO, t.~ 1 et·e, tl, svm : v . Ad·
le5Ct;llte. vel'tit·. Euc~•tuímn·ac. Volv er•
.,. AOOL&SCKN'riA, f'IJ : f. A<lolascen- ADVOCA'fiO, OH(s: (.Advocación.
cin. Juvcntutl. c~usulla.
ADOI'Rl\10 , [,'( 1 lt't1 ttl 1 n·tum : V, :\ DVOCO, as , al'f' 1 ctt:li • (l(W"U : \',
Cubrir: ocu1t.nr. Avocor. t.lnm:w A&(.
ADOKIOit 1 h'''t 1 lri 1 tWUCS SUnl: .-"Bol-:S, twn : r. Tt!ntj\10. CI\&A.
v. Acometer: nlac:tr. .±:UIFIC?¡Wt,m·~~ ncl, tUum: \•.
ADoRo, n1, tn·e, tcvt~ attun: v. ¡ Edincar: eontUa•utr. Dar buen
Adornr. 4:jempto.
ADI\BPO, 11, n·r, pd, epttma.: ,.. 1 A-soo:-o T nt.s: m. F.l rulaeñ<'r.
Arrnslrt~rae. lo&lunarae. Tre · ¡ .-~::ou• . m·um: ru. lAs 8"uos,
pnr. puel>lo tlo l:o Ga•ln Célllc:o.
ADRA&TUS, t: m. Adras.to, rey de .EGKR, gt·tt, gr1wt: adj. Knfermo.
ArgOS. 1 .-EtJBRRUJB: 8d\', De In U)' malA
ADSCKNDO 6 A1CRSDO,fl , t!t"e, (l(, 1
gana : Con muehn. \IIOcultad,
3tun.: v. Subtr: ~tscender. con gl'nu trabajo.
ADSCUNSUS, 1U: m. Snhidu: as· ~ :EGtnA . m: f. gglll:t: el P8CUdo
ecn11ióu. de Palas.
ADSClSCO, t!t, CI'C: V. AdmiLh·: . EGRVTANS, ti~: p.dop.do
nccpt.at·. 'L'o mor por. DeclaJ'IH'. Eof(OTO, as, m·c, avt, t'tum : v.
AUSCI-HU0 1 1tr, ere, p,'(t, ptwn : V. Enf.arlll iH',
Ai'uadh· esct·tbicudo. Al\slllr. .BOYI"'rllls v ¡ J•:u\'r1'1ACUtli, n. um:
AL\'ih ui1· : lulput ot·. adj. j:;:4ivCio. ~nLu l'fll do Eglpto.
AU81'0 , U$ , (W6 1 t•vl, (llUtn. : V • . E0\'11 '1' U$, i: IU . J·:~lpt,o,
E s tor 1)1'0801\LO: COilCUI'I'h• : pt'C.· .-E,.IUJ,,\T lO, n4s: 1'. l~mul&e ión.
sentRI'Se. Conlpetencia: rivl'llldod.
AO SU~t, es, cssr, (ul: \', .t~sta r . t:.:~ e,\ S, ((!: m. guens, prínolpo
presente. A,lSU1·. tt·oynno, Y~H·no de Pl'ínmo ó h ijo
ADULOR , cu·l4, tn·t, c'tus.~tt,n: v. de Anqnisu y Ue venu11.
Adulnr. r. tgunldnd.
.JEQUAJJH.rus . t11:
ADULTOS, a, um : adj. Adulto. .+:ou&:vus. um: adj. ue la t',
Adtdta r:ll'fiO: dftncella e:1sn· mism~ cda•l: contcmp<'lritueo.
dera. i"EOUALIS. e.: adj. l!l'ual.
ADUS\"riO,,If't: f.AdUil~Ción.Jun~ .tE.Qt:s: ad\·. h.rua.lmente: del
La. COnl!Cre¡pclón. Unión. Re~ tn1srno modo: Jo ,.,lamo.
uui.;n. 1:EQUIPARO, as, a,-e. avt, tllt'm:
A.DUN'ATUS. B, IW\: p. 1>· de \", Coruparn.r. h:ut\IOr.
AUUXO t (U , at"C • aot 1 U(tJnt: V. iEOUlTAS. l.l$: (. Ig ualdad: &qUi·
Adunar, juut-"\r. rt unir en uno.
A-DURO, f8, twe, u.sst, 1utum :
Quemnr. Abrn~ur.
' ·1
d.ad: justicia.
tEouo, as • al't', a el, atum : "·
Igualar.
At>VRNA, ro: mr. ,\ dvcnedizu. E~· IEQUOR, ls: n. Lo llanura. Rl mar.
Ll'nnjeo•o. 1"EQuus, a, wn : •<IJ. lgunl: justo.
28

© Biblioteca Nacional de España


An1ntus a'f/UH$ : ánimo tr:an·
434
APPOR. m"is, m·l., a.tHSt sm1l!
Hablar. Dirjglt· la ¡)alabra.
V.
-

quilo. AOMR, qri : m. Cnmpn. Tlerrn de
A KR, fS: n. Blalre. .
A~RAktuM, 1t : n. Er31'tO. Tesoro lhbOr. Territorio.
pllblico. Ac:or.O)Hmo, a... , tu-~, ari, atum:
tl~ nu us,a ,1nu: ndj. Cosnclu Jwon~ v. Mczcln•· una tOlH• con oh·u.
Ct; ó cobr e. ,l untnr·.
;};nuM ~Ad (f': r. Tristezn : P<'na.. A non1mron . 1J•1s, ft•i , Ot'tRIH$
CaJa mi it..t : dcsgraciu. lnfurlu- .sum: v . Acometer. Empa·endcr .

l
mo : desa~tre. AOOUhSSUS , a, Ulll:t>· p. d~Aggt'C·
iEttUloiNOSU S, «, um: :ulj. l)e5(1i· dtm·.
Ch t.H}O : deS YCUlU I'adO. AOII.I rA!:i 1 U$: (, Agilidad : lige-
ccr·t s : n. 1•:1 hi'OilC<'.
.tE~, reza.
Msor us, f : m. Rso¡,t). Aorro . tes, m·e. at,l, ''tw?l: v. Agi ..
JII!STINAT IO, (Jnls. r. Eslitnación : lur. l-~stlmulllr: nntmar. Dirl_jlTr •
opreeio . .\m•ISN, lnf.t: n. ~tullitud. JijérCi·
•F.sTuo, as, QJ•e, act, ott'm: v. lo. Aumeit. ~.rtJ•tnlttm ó 1100fs$l·
Abrasarse : tener calO\', Estm· M-Uu&: la ret!'gUtat•d ia;prlmwu:
tJudoso , Lurbndo. In Vllnlluarchn •
.tl·~s'l·uosus, a , tmt : Cnhn·oso : AONA, {;:IJ : f. Co
t•del'O,
NHSCO, is Cl't 1 Vi, lW1t : \' , CO·
• nbrnsudot·•
h:&TUS . u1: m. Cal~r: ardot.
AO 1

no<·et·. Reconoecr·. Confcem·.


Inquietud : t·e,·olue.c)n . ..1"1-:~UV' Aosr~ , i: m. Cordero.
mar'fs: el tlu.)o yretlujodel ru::tr Ano, t.r, ,.J·e, ttJI, t•ctum: \'. nacer.
iF.TAS , Us: i'. EdD:.U. Vidn. de1 Obr·or. ·rratar. t\!JtWt: vltmn:
hombl'c. 1!;5)0Cn : tiempo. '' iv lr. t\{lere {Jt'atltt$ : cto r la!i
A·~ 'l'BitNU~I : odv. l!.:lernomcu te . grnci ns.
-' .-l!:·rtmNU$ 1 (4, HM.: adj. lt.lérnO: Aoos, tmts: 1n. CCl·t.-nmen.
Com-
IÍU fio. I>Cltmcla. Luchn.
IETHeR , l-f: n. Kler. La regilto. AJO, ats , el U: ''· J>eeir: nftrmnr.
m:\s au.., de lo atmósrera. Hl ...\I.A, a:: Ala. C08ltu!o de un ('jér·
cielo. L.o luz. t"tto.
A~TIIKHIWS , ti , WH : ~dj. l•:tCrcO AI.ACHl\ Ó ALACI\JS, C: adj . Pronto:
Colesli31. d hit•HCSto. ,, l ug, o. Activo.
IEYU)I, t: n. Tiempo. L.1rgn ctJod At.At:II I 'J'AS, lU: T. l>ronti tud. De.
Perpeluidod. Siglo. nucclo. Alegría. ~nluslasmo.
APt'AOILIS, e: Odj. Afable: COrté~ AI..\IUUS, a,1,m: adj. Perteneeieo-
Cariñoso. tu n lns ulns fle un tjército.
At't'I-!C'l'US , 'HS: m. Afecto. Cari- A r.uA. ({! :f. Ciurlotl dti ltal iu. Ves·
flo. I)asión. Utlü t·n blnucn .
A l~ l-'BCT US1 (t. 1 IOU: p. p. dt} t\ (/fcio. AtllUH, í : m . Ylonti'O.
,\..,)I'MRO, ers . c~·rc, auult, atUL· At.nUM . a, um : Mdj. Blaneo.
tum: ~·-Traer. Lle\·ar. Aleda•·· A1.c11m-;, ls: m . Hércules, nieto
AIIU11Cl$f . de .\lceo.
A .~PICIO, 'ls, f)'t: 1 Cd 1 tCli'HI: v. .-\1.~!4, llls : m f. A\ C:
1 pájaro.
Mooter. Causn t• alguna pn:Jlon. :\J.OA, tu: r. Al¡¡n. Musgo. Cosa
'l'roltu· bat~ n 6 mal. vi l.
A PPwu. ts, ~we, ,.,.·t .xuu¡. U ctum: At.IAf:S: 1td \ • En oh·o t iempo. Oe
1

v. lo'ijar: cl&\'llr. oh·., modo. l'or ijl con tr·arlo.


APPINIS, e: o.<U. Ptlrieol-c. At.IIJI: ad\1, En otro lugar: er\Otra
APPIRM01 O$, tJJ't, ad, atUnl: \', p:trle.
Atlrcnar: aaogural'. ALI F.~IOF.SA ' (V:mr. Bx(ranj~ro.
A PFLIC'riO, uts : f. Aílicclón.
atum :
A.I . II~NO , (t..S, (U't', (Wi, V,
AYPt.IC'rUS , (,, t tm: p. Jl . dO Jo:unje rl&l' . Vend er. AJ)8 l'hH·.
APJILIOO , 1S, CJ'C, XÍ., C IHt)t: 0/, At. tnNU~, a, um. : hdj. :\jeno. F.x ..
Aftigir. Atormenta r. lrai\o. Apart=-do. Fuea·a de pro-
A Pt'LUBXTIA 1 CC : f Afluencia. pósllo.
Abun dancia : copia. Concurso. ALLIOO, 41, a~·c-, arl, alum: \'. Ll ·
A WFI.. UO ,ts t~•e, trt 1 t:lvm:
1
V. gnr: ata1·. Vendtlr.
Afluir . Concurrir. Aouo<hlt'. AI.DIGN1'U) .I, i: n. Alimento.

© Biblioteca Nacional de España


435
A.LtOOUIN: odv. Por lodemt\s. De A MBO, (I•T o: num. Ambos: los
otra mooera. dos.
ALIQUANDIU : adv. Por alv.ün ndv. Asisea.
.\YF.X :
• Uempo. A»R:ss, Clllff: ndJ. t.oeo. Teme-
At.IQUA~DO: adv. En algt\n U~m. rorio. tns.en ..ato.
po: alguna ''et. . AliE'STIA. w: f.IA.H:ur:•: int;;ensa-
AI.IOUANTO: ad\', Uo poco. Algun tez.. Temcridnd.
tiempo. AUICK, ad,·. Arnigablcmenle: cn-
AI.JQUANTUI.U).I: Ad\', Un poCO. riilosamente.
A LIQUAN·ru)l: ad''· Atgo: un llOCO. A:utcJS:,uaus, a, um: 1up. Oe.Amt-
ALIQUIS, qua, quod o quta: cus. pr.
Alguno. Uno. A>JJCITJA, Qt: f. Amlst~d.
At..lOUOT: pltH'. ind. AlgunoS. AMICULUS, t : m. Amiguito.
ALITHI\: n<lv. Oe oll·o auodo: de A>.ncus, i: m . Amigo.-t~, u m: ndj.
otrn suor\.c. AHaJo : nmlgo. 11'n vo•·u))lc.
AJ.IUNO!-:: lldv. no ott·n pal'tc. AlHSSto, onlt: f. Péa·didtl. Pcr rli-
AI.LI\'rus . a, um: J).Jl . d e Af(ftt'o. cion.
A LLtSUS, a, tnu: nd,l . Oestrot.ado: AMtrro, ·t s, et·c, :~t • .~u m : v. De-
hecho pedozos. IO:stt·ollado. jnt· ir. Enviar. Pcl'<lCl',
ALI..OIII\O()HS, Utn: m. l.OSAióbi'O· A ~t NIS, b: 1\J . llÍO.
gcs, l)UCblo do In Guliu. ~nrbo· AliO) as, cu·e, at•i, alma: v. Alllt'l l'.
nensc. Apetecer: desent·.
ALLOQUOI\ ,ct·b, l, culus6quulu$ Ali<E.SU5, a, 1ma. : ruiJ. Ameno: tle·
s-um: v. Hahlnr t\ uno: tltrigirlc 1 licioso.
In palobrn. AliOLroR. h·ts, l;·t . lltts .rwn: v.
At..MUS, a, 1cm: nclj. Sust~nta~lor: Aro.ontooar. Quitur: npnrtar.
alimentador. Bueno: rehz. Bten· AliOUTUS. a, u m: J). p. de Amo-
hechor. Auguato. lúu-.
Aa..o, 11. erv . uf, ft'"" ó alttwt: A»oa.. fs: m. Amor: carli\o. A1n-
v. Alimentar: criar. Fomen- bictóu: deseo.
tar. AYOV&O. f$1 et•e,t'l, hmt: Y. Apar·
At..PHS, fu m: m. l.oa Al¡>es. ta.r: retU·ar. Alejar~~.
A LTAR S, fl: 1\. Altar. ..\liPiliTHRATRUM, t: n.AnfiteAtrO.
At..'rsn,n.,um: Uno do dos. E1o ~ro . AMPLRxu~, u.s: m. Abr:,z.o.
Oisllnlo. AMl'LHxus, a, 1mt: p. p. de
Aa.Ttmsus, a , um: ndj. Uno des- ¡ .\~II'LKCTOt\ , ct't'l, l , tJ'tt.t sum:
pués de otro: i\ liU ver.: a1t¡;r- v. Aba·:.1zar. AUeion:u·te. J)ec\1-
ua.<los. carst:. -
AL'ti'I' II I\ONUS\i : H'l . 1~1 flUO tiene AMPI.li;'ICV , (1~, (U'C,
<tVI, atum:
s u t.r·ono en n nl"ur·o.. v. Aulphttcm· : oxteudot·. En-
AL'rt'L'u no, .,,,f!l : f. A1lm·n, pt·o- gt·a.ndeCl.!l'. t.::nriquecm·.
f'Utlditl ad. t\)II'I,ISSU.J US, a , 1Wt : ~u p. dO
AL'I' US1 <t1 tHn:nd~. AHO. l'J'Orundo• •\)ll'LIUS": a , u m: mll. AnchO: Ol·
Ar.vgus, t: ru. t.echo ó moc\re rl~l tt:uso. ~~a~oitlco. tlusta·c.
río. Pnt·to huC1.!-n int.~dor l.le lü AMrttUS: ndv. M·u: UtlumAs.
navf. .\MPUTO, a.~. arr., art, alum: v.
ALY7.1A, <U: (. 1\llCiR, ciudad de Amputat•: mutilnr. l'odn t•.
Act\rnaulu. en Rph·o. \s. conj. ¡ AC..'\So l ¡ l~or veutut·n '1
AM,\NS, lis: p. etc (l. de Amt'l. .\SAS. tis: m. E:l rfo Oundinua.
A»A~TIS.!H),U.:s. a, um: 8up. de ASCHPS. Uh: adj. o.tc.Josenbe.cas.
Amons. Que obra ó s~ •liri!l~ tu dos sen-
A.)tARUS , a . u m: adj. Amargo. ltdos-. AndpfU mvrii'J ¡H'{I,J<J)'e;,
Duro. p.el e~r con ''ar1a fv aHliiR.
AMBAitRI 1 t,rUtll.: m. I.OS \IOb:'!- .\SCRIS&S , (C: m. An<)lliatS 1 padre
rros, pueblo do tn G~lla. ltabi · de Buec1s.
t.aroo el t.errlt.orlo slLundo en1re ASCILA, lP: f. ~~~cln,•n. S lene.
los Eduus y los Alóbrog~s. A:\'GELJcus. a, 1m1: ncij. Angélico:
'All lllTIO onis: r. Ul octodo rodea\'. propio de t\n~eles.
P e t.ici¿ naprcmiunt.o.Ambicivn. ANGUIS, fr: mf. Culelwa. Ser-
Codicio. pieote.

© Biblioteca Nacional de España


436
ANGULUS, l: m. Ángulo. ~ono, AN'TB.SIONANUS, i: m. Ante&lgna~
golfo dol rnnL·. no: et {1\IOacompaña la bnnde·
r.
ANous·riA. aJ: Angostura. Bs· rn. Tropa que vn dellmte de to-
casez. AllJtU3tia. da~ las t11ái'.
A~GUST O, (1.$ 1 aoe,aoi,atum: V. ANTIQUISSI).IUS, a, tct.il: Sup. do
Estrechar. Comprimir. AXTIQUUS, a, tHn: adj. Ao\lguo.
ANOUST US, a, wn: adJ. Angc,ttLo. Prt•tiOI50. Memorabl~.
ESli'~ChO. ANTISTHS, Uh: m. Hl que pre$lde. ..;,
ANBRLITUS, U$: m. Resplraclón Prelado. ObispO. 1
fuol·te, aglt.ada. ANTitUll, t: 111. Antt·o : cuova: en·
ANmu.o, a:~ , w·e . avf. atwn: v. v ernn.
nc~ph·na· con pena: con dift- ANU6, tts: f. La vieja.
cullnd. ANxws, a, um : adj. De~eo~o:
A.~ lit N, en«.t : m. El Teverón, t·fo afanotso.
de lt.alln. APEI\, prt: rnf. Jaball.
ANUlA, m: f. El alma. APBRIO, t1, h·e, erut, ert1on: v.
ANiliADVKRSIO , cmiS; (, Animad... .~brir: dOICUbrir: decl&rar. F.x.-
V8t$lón: rivalidad: enemlgn. plicar.
ANIMA 1)V SltTO) ts, et•e , Cf 1 .'te m: APEI\TIUS: adv, M:\snbiertnmen tc.
v. Adverth·. Echar de ver. Pre- Mfls cloramenle.
venir. AttCma.ctvet•ttwn tn tdt· APinrrui'l (,, um.: p. p. doJ\f)C?'to.
quem: castigar á uno. AI'I~X, te .fl: rn . La bOrla (llhliOS
ANuro, as, at·c, av1, aumt: v. Plamwes, sacertlotes do Jl'lpl·
AnlmRt': vivificar. Ale¡:;rur. ter. llevaban en lo alto del bo-
A.~l»OSE, Adv. A nhnosa. vnlerosa, nete. Punto: cima: altura.
conJSlnnumeote . Ar1s, 11: m. La abeja.
ANiliOSUS 1 4, U1n: adj. animoso. APOSTOI.tCUS, a, um: adj. Apos.-
valienle. lólico. Propio de los Apóstoles.
A NIMU8 1 t: m. Ánimo. Caráctet•: APOSTOI.U8 1 t: tU. Apó:;\-01.
Vntor. Pensamiento: doslgnio. APPARATUs,us : m. Apnruto.1 '1'e..
Afición. vención. Appat•atus fJBllt: nt•·
ANNAt.Rs, ttmt: m . Los anoh:s. tnamentos: preparativos de
ANNOSA, m: (. VituallA: provi· gUOI'J'O,
sión. ArPARBO, ti, ere, uí Uwn: v.
ANNUI.U8, 1: m . .Anillo. Ap:¡recer. Par~er. &:r tln.ro, -
ANNUo\IIU\0, a1, aJ·e, 41:11 , atwn: evideulo.
v. conlor.luveuta rint·. APP.,Ro, a1 1 at·e, apl, atum: v.
AXNUO, f~r, h·e, ut, utum: \', Ct)O· p,·eparar. Aprest.arM a.
C4!dCI': fr\VoreCe1·. APPlt.LLA'riO, onls : f. El 8Cl0 de
A NNU6, l: m.~~ nito. nOrUbi'Ot', ApCIUCIÓil.
ANNUM, 1: n. Pensión: ronta.. Al•t•Bt.t.O, a!, tu·e, a.v t, atwn: \'.
S\leldo. Ll:unnr. 1\pelnr. Jnvoca1·.
A.:\'XUU3, 4,1UU: adj. Anual. J APPHNOO, h, et•e, dt, $U»1: v.COl•
ANQUIItO, 1<. ere, $tr;t, stcum: v. gar. ~~~wr.
Buscar. Indagar. 1Avrt.---ro, f.,, crt, id, itum: v.Cuger.
A pe ..
A~SER, ts: m. g¡ g:tnM. 1 teeer: de~e3r: cvtticinr.
ANTE: prep. Anles de. · AP,r.tco, (l.S. aJ•r, a-vt . atum: v.
ANTKA: ttdV. AnteS. 1, Aplicat•, lln()li\ar.
ANTBP.O, 1R, h·c, tol , fllc»t : v. (r 1 A?PONO, 18, ere{ 1d , tttun. : V. PO·
<lelout.o: nulecedcr. ncr cct•rn: up icat·. Añtulit·.
ANTHNNA, ru: f. l.n an&cnn ó ont.e- Ari~RO PJ NOuo, as, at·e. avt, atum:
na : ver6tn ó pét'liga de mAdera l ''.
Ace1·co rsd.
pendiente de una ~rrucha c_¡ue AJ•RRIIR!"!DO, u, e.·e9 tlt, $Unt: v.
crus~ atmáat.il ele 1• na,·e, y en 1 Prlll!ndcr: ~tslr. Apoderara~ de.
la cual pr~nde la veta. APTASS, U&: ¡l. de p. de Apto.
ANTBNORID88 1 QJ: m. LOS hijoS de APTISSIW'U~, {', um: :;up.del~Pllt$.
Antenor. ArTo, as, m·e,avt, acum: v. Adnv-
AN1"HJ)ONO 1 1~, ere, su.1, sttwn: · l.Ol': uju~tlar , I'I'OJ)Ol'CiOilUI' •
v, AnLc¡Nnct•: poner delante. 1l Ar·rus ,a, um : adj. Apto: {1. pro ..
•-'\1\TEOUAt.t: adv. Antes <¡ue. p6silo.

© Biblioteca Nacional de España


437
Aruo: ¡H'. Cerca de. Eo.
oon.
Parn¡ A.nooo , ts, en:, ut, utum : v.Al'-
gUir. A.cusat•: re1>rende•··
A PULlA, m:(, l.a Pulla, hoy pro- ARIDUS , a, 1dn : adj. Arldo. Seco
\'inci:t del rt'ino de Népole.. llezqutno. Ruin.
AQUA, re: f. El agua. ARIDITAS, tls: f Aridez: falta de
Aou...-..oucrua, us: m . Acueduc~o. jugo.
AQUILA, ro: r. El águila. ARM;\ , orum : n . Lns m·mas.
AQUILI•!.I :\ 1 ar: r. A<¡uilea , nntigua :\RMA)Jio!N'r,\1 \IUM, fí : u. Arma-
ciudad de Jtolla. mento. A1·scnal. Almnrén en
AQUITANIA, ro: f. AquUanln, re~ que 88 fabrican y gu:1rdan las
gióo de la Galla queeonlprtnt tfa armtts y ronnic.·iolies.
la parLe merltlionul encerrada ABliAT UMA, re: f. AJ•otadura: las
entre. el Garouo , tos Pirineos )' nrtoali. A J"mattu·a.tects: solda·
el Atlántico. dos orma..1o.s n la ligero.
AnA, fJJ: r. At·a: altar cuadl'ndo. ARUA1'US, t,,
wn: p . p. Armnd<>.
[•'ortltl.;JtllO. Equi¡>ndo.
AnAn, is : m. P.l do Saoua.
AHATOfl, 11 : m . Lnbrador. ARMRNT UM, i: n. Oanndo mnyor.
ABATRUM, t: u. ~ 1 arado. Atnto, as, a,·c,' avl, atum: v. Ar..
ARATUS. a, 1nn: p. p. Arado: aur. mar.
AltO , a.t, are, avl, alum: v. Arar:
C."\do. D~sgarrado.
AK OITt-:R, tt·t: m. Arbitro. cultivar.
ARUITRIU)( 1 (1 :ll . Arhilriu. Otli- ARPINAS 1 t f.f: mf. E!l 118\Urtt\ de
be.ntción :,luicto. Facultad. Ahruzo.
..
AI\On 'l\.01\, a.t·ts, cwt , a tus ,i!Unt: AIHut'IO. ts, et·e , tct , (,'t)tum : v.
v. Pen~tu·:jUZ1lOt'. Decid\r. At-rebntar: n~nrrA r : osl.r.
ÁRl)OU, t'l.$: f. Bl 3tboJ. ARHOOM~S, lú: ndj. Art>Ogante:
AKCA. a:: f. Are:~. orgulloso. Josolente.
AKC.ADIA, fe: t. Arcad iD . parte de ARaOOA!<TBI \: adv. Con arrogan-
Grecia colocada. en el cent.ro del ch.
PeiOpOI\1;!$0. ARROOANTlA, (1! : r. Arrogancia.
Anc~o , e.'(, ertJ, t't : \'. Apnrlo r : Soberbin. O L·~ullo.
u lejar. Ans, ~f.s: f. Arle. At·dld. DosLrez.a.
AhCUSSO, t s, tJ •e, tut, tltttU.: v. Mui\a.
Ll~tmar. Jlneer \•eni.r. Acu!Or. ARTIPHX, lcls: m. Arlíftce.
ARCHIDIACOSU~ • t: ID. AreecHano. ARTUS, ru: m. }' mejor 1tttm. LaS
A.ftCliiPIRAT/ ., m: m . Captt.' n de a1·liculocione sde los miembros.
piratas ó cor~~rit~s. LOs miembros.
AttcTos , t: r. No11.1hre de tns dos AttvUM, t: n. El campo lnhrado:
cut tí vAdo.
constelacione.& llmnaóa::;Osa m a·
yor y mcuor. A.ux, c:ts: f, Alcáznr. Cludadeln..
A.atc·ru·s, a, wn: adj. E ~tl·eeho: P'ol'l.aleza. Templo.
nngost.o. As, slt: n . .B1 ns: libra a·om:ma.
ARCO!I, ttS: m. Arco. ASCHSDO, b, et•e! di, IIC-»t.: \',AS-
ARDHO, es ,et-e, sf • .tum: v . •\r- ceuder: auhir. L.leg"tr arriba.
der. Oese11 r COd Mnsia. AsCot•t:flA, a:: r. Especte rte al-
ARDOR, ts: m. Ardor. ImpcLu. V&- rorjn. lA bota en que se llu•:a el,
hcmencla. vino.
Alli)UUS, a, tml: adJ .. ~ J:ctuo. l•:s. ASCUA' (t): r. Ciudad du ln Espa-
etu·paclo. Peuo! o. Dt#Jcal. ña u1Le1·loa·.
AUt::A. m: f. Aren. Su¡1erflcie. Te- ASl•ECTUS ,us: m . Mirada. Aspec-
rren(J desocu1u•do. to: ¡)rc.&encin. Fjgura.
ARKSA• re: r. Arena. Arenal. ASPEk, u, um: adj. A.. uero: (ra·
AI\BNARIUS • e', w;t: adj. Cosa de goso. DifíciL R1guro10: cruel.
orena. ASPimoo, ls. twe, st, .;:um: v. Ro--
An~r:o, e.~ . ere, 1't : v. Seeul'eO. ci:u· : t'I'II'Orcir. Art·ojnr.'
AUOBN1'HUS, U, tmt: adj. De plntu. .:\St•!~ R~i US 1 a, tV'l: p. t>• c.lB Jl.S·
A UG ~:\1' U).I , t: n. Ln pla La. pe)'!JO.
!t.l\OUWHS1'U) I, #: n. Ar~umen- ASPICIO Ó AOSI•JCIO, (S, t•·e, X Í,
w. Señal. Conjetura. Mal~ria: ctum: v. ¡.h~r: ver. llteOoocer.
u uoto. Considerar. Socorrer.

© Biblioteca Nacional de España


438
Asss~sufl, u1: m. Consentimiento.¡ AUDACIA , re ~ r. Audncla : ntrev\-
Asenthnlento. nliento: ''alor.
ASSKSTATOR, twl.<t: m. Adulador. .\UDACIU.S: adv. Mt\a nudazmente:
A.sSatOIIOic. , ,,.,,, f, quul1ts sum: con m.aor alrevimieoLO.
v. Cooseffulr: alcaot.:t.r.Obtene r. AUDA\., ds: adj. Au.dnz: atrevido:
ASSII\0. ls,t:t"t:, ~rttL , et·tu,n : v. telOeral"ÍO.
Afirmar. Atrntr. VIndicar. .\UDESTIU\: ad'·· Con vnlor: eon
A~SKII.TIO, nft: (. Afirmación. Ostu1ín.
ASSIDUI~: Con asiduidad : dl- AUDHO, t..t, ere t 4UIU.I SttiJl : V,
3t.IY.
Ugcnwroente. 1 ALte,·erst.
A~SIOUU.S t a, ,,,n: Adj. A~iduo. Di· ~UDIKKTIA '((!: r. Atención. Ofdo.
li'(Ohte. lnq'lOrluno ..1ucllcnlla''' 1n~•l)twc : dur au-
A S.SISTO, t~ , t:J'C. aMtlt, a~tftttm.: cticncin. ..
v. Asls t1t·. Coneut·rh·. Rst:.u·. ,.\UDIO,ts,tt·t,it,I,Ut'ln:v. Oir.
i\!llJ)!'Il' ll\', Obt"ll 6f'01' · Consentir.
A8SU 1~8CO , 1s . CJ"t, vt • cwn: v. AUO!'rOI\ , rwt8 : m. 0yont e . Oisci-
AC08LUmlwm·. pulo.
ASSUMOt 1,v, et·e, 1>Sl, 7HUnt: \'. To-f .\Ul-"IH\0 1 Ct',, 1 et'I'C, ('tcuU. alla•
llHU' IHU"tl g(. Al>rot>illrll>C. lVm: v. Quittll'.
AS.SYI\IUS 1 ll. Hnt : adj. Asirio. AUO~O 1 ('$ . Ct'C, a;l, cetun : V. AU·
1
AS·t·: conj. Veasc .o\ l. meob11·. PL·o~l)_,l'nl·. a.;ngPndrtu.
AS'I'nA, o•·uM: n. Los astros. Fnvor ece.r.
ASTIUOl~ lt, ll, 1Wl : adj . E-:iLI·ellado:
,\UOUI\IUM 1 ft: n. AUJ:Ut'I:O: agl\el'O.
gunruecido de estt·ellns. AUGtJRO. tt'f, m·t, aPI. atum : v.
AT: COilJ. Pcl"O: mas. Con tot!o. Augur.-r. l"'rtJuo~Ucnr.
ATIU~~~~·a.trm,t: ndj. Xaga·o: obs.. AUGUlSrt:~, t: m. lo:l mea de Ago~.
curo. :t:une:slO. Lúgubl'C . .loto les· AULA • n•: Aula. corte. S:.la. r.
to: t rabojo.so. AUI'", (r': r. Aire: v iento bu ave y
ATUHS.t!, Q,.IH11: f. A lena~ J)~tf\UDOdO.
A "fHt;NIKN~IS, e: adj. Al.ellif"n~e . a, AURAT1·4t,Dorado.
UM.: ndj.
ATQUR: conj. Y. CierL"amente.. .\UI\KS. hmt: (. 1..85 Ol't'jas.
ATQUI : conj. Ma$: pero: con todo .\URl:Ws , a, mn: ndj. l)u oro.
CA<>. ~In emborgo. At.ltuO.\, IC: m. 1~1 que diri~e los
A1'tUU~I, H: n. A trio: pa\.io. Pm•L'\1. eabrdh,., de un ec>cho 6 carro.
ATTM'JHN, cnts : m. 1~l ft·nncolfn. Cochet·o.
A1"t"MMJN : con j. Pel'o: m.a:s. Sin AUI\U)t, t: n. 1'.1 oro.
e mbtll'gO. • A USI~I\. iS: f. RlbC'JI'R. de l?.lru1'ia,
A 1"1'L~NUO , 1s , e~·e . (lf, 1 tunt : V. hoy ON&J'I.
AtOntler. Advertir: ObSt!rVRr. In- A OSONIUS, l4., tUH.: ndj. Ue AUSO-
LonhH', nit\: de l t ulln.
A'I'TI-!81'A'J'IO • onts : f. Alest.n.ci Ou. AUSL'ICI UM, tl: n. Agl\Cl'O: prt!S3-
AT'rmfrOU, ttl'ls , tu-l, alJ(S .nc,n : g io: uu!plcio.
v. AtC-I'Iti gunl'. Comprohn1·. Aus·na', (t•l: m. 1~1 Austro. V en ..
AT'I' ICU:J, a, t'm: :.riJ..\l.eu iense. dnval.
AllCO. .\U~TI~I\I'I'¡\S 1 l 'IS : (,Rigidez. AUS-
,\T r•~r.·•·, t:IJ<tl : v. Toca: cor re~- Le•·idud.
p4lnd"': Jl"•·tencco. AU:Ht:tws, <'~ um: ndj . Austero:
AT'ri.SOO, it. ct•e, U{Ji, tactJ,,n,; .t;U\ero: ri!;ttiO.
, .. Tt,cnr: intlicaa· li~~l"!'lu.enw. AUSC6, u.s: m. O..indih, atrevi-
,.\Y 1OSI TUS, a, 11n1 : ttdj. :\tODito: mitn\f•.
p.:hanaado. Ad~turatlo . A\iT: corj. O: ó si no. l)e olra mn-
ATTnruuo. 111. o-e. t'f, ttttml: "· nt=ra. \'. Por lo meooa. Yn, }'n:
Oar. Cc.m~o·~rnr ora • o a a.
AUCTOit, h: m. Autor. luvcuLOr. .\VTt.l.t: eonj. M•s: pero: pues.
AJ.(..-nl". AUTII t: ~TICU~, 0,1,,;&: udj ..\11t.6n-
ACCTIOR, f~: conw.de lioo: auh)I'IX1ldo: c¡ue 1\.:ICe ft .
AUCTU~t 4, ttnl: ,). l)· de .4.H- Al<"f\JJo.ll'o.:tlS ,1: m. 11.)0~n!\o •. .
(ltO . .\17 Xll.lo\"t•ts, a, l'ol: Ad.).AUXIh&r.
AUCTOI~I't'A8 1 Us: (', Aulol'idad. AtiS I ,.1tJ~I 1 11: n. AUXIliO.
C l'Ótli t.O. A V,\ UITIA 1 (fJ: (, A.vuricia.

© Biblioteca Nacional de España


439
AvAnus, a, ton: ndj. A\•aro. Mc:t· Av iUI, a, tun: nr\j. Extravlnd o.
quino. A vt)(;O, as. are, at:t, atum: "· Lla·
AYRO, t3. ere: v. Ot!:se.3.r con a.n- 1n tr: hacer ''enlr. A{)art.»r.
sln. Codiciar. AV UNCUI,US, ma-
t : m. T1o do
Av i~ I\ To , ts, c,·c,tt,su m:v. A le- drC".
j ru·. Quil.a1·. Av us, 1: m . Abuelo: pad1·c del pa-
AvJn1TA15, tts: f. Avidez: deseo. dre ó de In mnc1re.
Codiekt. AXIS, l$: m. Eje del mundo. Carro.
A\'tocs. a_, um: adj. A'·ido: deseo- . El cielo.
so. Codteio>o. !

B.

BA nn.o:-.o , onis: f. Oa hilonio. 1 KF.(), as, m ·e: ''· rrncer feliz y cli ..
BMTJR ,ls: m.~~ Gundnlqu lvh·. ¡ cl 1 t1~0 . RE>et·enrse .
BAt.LbTA . ro : r. J.o b01l1Utn . mú- BR~1'1A , re: r.
J...a h'!St.ia: br·uLo :
q_ulu• de t.:uerra COD que losan- 1 fiera.
liJ!UOS arrojabnn necfi.1s. 11\ttiO, ls , ere. bl, ttun: v. Deber.
, es: r • .\u tu u • ciudo.d
U,\I~M UtUM, l: n. Oá.l$'lmO. tlllli\.\CTB
HA r>TI'1.ANS, tts : J). de p. 1'!1 que do l•'t•nncia.
IJnullzn. DIIH!NT,\ L , alt., n. Cet·eudo que
BA1'TIZAT Us, a, tun: J). 1>· nn.uti-, se I)Oni!'l alrededo•· de) s illo dón·
de cofa un •·ayo: en él te le-
udo.
BARATIIItU"'[ , t: n. Btirati"': pro· vnnt.aba un ara y se sacrificaba
fundid:u\. Ablsn1o. €1 iníle1·no. ltnaoveja , (:On lo Ctml quedaba
BAHJJA, at : f. L:\ bJll'ba. co n sa~1·ndo el lugar y nndle po-
8 ,\RUARtcu s, a, ton: :JC~,l. Propio
de bArbarO$ ó ox lran)er os.
día wc:.t r la vnllo. qno lo cer-
cnlJo .
de dos
'
B.\RH\RU& , t&, u m: Bárbaro. Bx· nmoU11 , ut: u . J(l espacio
lrnnjero. dfas.
D P. A T I ~SIMUS . a, wn : :;u p. do
esl)aclo de
RrHNNtU) I, u: u. El
BgA'rUtl , a, tmt: ndj. Bienavout u- dos ol\os.
rctdo: ftlUz: dichoso. HJJ~.\ 1 u ,,,,: ad\1• l';1l dos¡uu·tca : de
BKATITUDO , tnh: f. Bienaven tu- ~loa modos.
ranzu. e: Rdj. De doaluatros:
UrLUSTar s.
BELLATOR . m·ts: m. Guerrero. quo dura dos n má::s l ush-os.
BP.Ll.ICOss us, a, tm¿ : a dj. Bclico- ¡ ntN J , ro, ,e': ad,l. oe dos en dos.
so: gueL·re t·o. BIP&-:NN IS e. : ndl. oe dos cor tes .
BKu.tcUt' , e~.. Wtl: ndj. Belicoso: Que Ueac dos uln~:; .
bélico. Bra: tulv. Dos vecu.
Brn.t.o. as, are, act. attma: ''· Ot.,t;SllS. a , 1011: adj. Balbucien -
Guerrear : bncer la g aet·rn. to: ttu·tomudo.
Br::Lt.UM, t : n. t.n ~u erra. I ~ I.ANOI<: ndv.Sutt\'A : afablemen te.
t 1•l , itul $U m :
DHNH: od\•. Bion. bueno, verrectn- llLANfllot;,, tt·ts ,acariciar.
\'. Jlahtgar: L\501\ -
mente.
BHNBIHCo, ts, ere . :el, ctu,n: v. jcnr.
B~ndccir : alab:tr. BLA'M'lf'ER , a, um:adj. Que lleva
IJsNewzt:G NTI.\, n_•: f. El acl1> de (JHl'IHira.
hnct•r bi~n: hendlcen ci_ n. flOJI , O)'um.: m. Los Boyos , pue-
lii~ NIU~ I CtU M. ll: n. Uenelklo: rt\- hhl ti·· In Gnllfl Géolt iCtt.
vo1·. · !lo Nus, t' . u m.: uc'J . Buo11o. P•·opi·
BESBPICC s, a, W1t: adj. uen~Oco: cio. Ulil: convelliellle.
lJfcnhecho r. lf.O.s, bl~: m f ...:1 bucv ó \'ata.
OBNI •:OW1 , a, IU;t: llf!ni!.{no: afa.. Blt.\(:U I Ull,.fl: n. ,..:t'brnzo .
l>le. 1BnY. v ron , tt.~: comv. ite
l3H':'I I~voi.KN'rtA. w: J'. Ben ovolcn- !huw•s, e : n<l,t. H¡·eve:
cos·to. Con-
eJa. Af~ct.o : ca rluo. cico.

© Biblioteca Nacional de España


440
BHKVUKR: adv. Breve, coucisa- ¡ Susm1S, <lll: ro. R.ey de Egipto,
monttt. muy cruel.
B.aUliA, ce: r. r-;1 aolstieío de iD·¡ BYSL."US, a, u m.: :uij. oc lino del·
vterno. XI mvieruo. gado.

c.
CACPltES, Iuis: u. J..anllura.dt CALOU~ h: m. Calo•·: fmpetu.
un monte. t•Pri"ecci,)o. 1 Vigo•·· · ·
CACITI"'O y C.\CIH~O!t, a-.·is . a;At: ' CAI.t:»NIA' (t': r. Calumnia. Su--
v. Ht!lriO A cnrcnJ~d:ll) J pt!rcherfu.
CADo\VKII, /,\:u. El cudá\1tr. CALU)It:IOH, (H'II, tu•(, atwumm:
e,, no, ls, e,·r, rtclat, casunt : v 1 v. Cu lumni!u·. luterprelnt· fal-
CtWI' , i'olo l•ir. 'l't•rm i n¡lr. sumonte.
C¡\nucu~ , '' , tun: adj. Caducc: CALUMNIOSUg , a. um: n'dj. Ca-
dccrópl to . POI'ecederO. l umuir180. Jo'I'UUdu lentO.
C.ii<:A'I' Ub , tt, u m: p . p. de f'd.!CQ: ' CAMI-:r.us, t: m. g¡ cst mcllo.
CA:!CI'fA8 t lis: r. Cc~neNt. CA~IINUS, t: m. Ei horuo ., horni-
CLHCO, a,'f,tn'e, atJ"l. atum: \' . Ce~ llo: hogtw: (oJ:[ón .
.car: oruacnr3c. CAMPus. t: m. Cou\po: campiila.
c ,ttcos , a, u.n: ndj. Ciego. CANOsS(:O, f&, et·e: v. l3Lan.
c,.:oo , l$, t!)'t!. ctcflU. «e.sum.: q uea r.
v. Cortar: herir. Mntar: :se.cri · CA~DIDIOn , tu: comp. de
Ocor. CA~omus, a, 1ttn: odJ. DI aoco.
C!lit.ft:STIS, e: adj. CelestiAl: ct- C3nctido: aenclllo. Jlermoso.
lute. Próspero : rellx.
c.t.t.uu, 1: n. 1-:1 ciclo. C.\NEN"', ti$: .,. de p. de c:a.,ao.
r Ct&KRU:J, 1: m. Ceaeo, hijo dt· c ., Nasco, '', 4!J'e: v. encanecer:
Elato. cuhrir'e do blanco.
CM5U8' Cl. wu: p. p. do rreao. 1CAJ"IS. ,, : 11}, Bl ~rro.
CMTKIU. a•, a: Ddj. LOs rlem:i::;. CANIS'rRU~oa. f: n. Co.nullllo.
CA)Tf:RU)I .= r.onj. t>or lo denlás. 1 CA:o-:JTI8S. Cf: r. llluucurn del pelo.
CM1'81\US u CKTURUS. ' ' , 1un: allj. CA.!':'NHNsrs. e: :edJ. lle Cnnnas,
LOdemé$.l.oque resta: •·f'.st:mte ltl~n ·· de la Pulht.
C..G'rnA•rus ó Cr~TnA 1'US,
a . tnn: CAl"O,I$,ct·c, t•t•ctul,ctmtmn:v.
ndj. A1'11'UidO do escudo, adarga Can tu•·· p,.t,feLI7.Ul'. <.,'muwe sf-
ó ÚI'O((U01. (J?ta : toCn l' luS ll'O in i)OlOS.
CAt••UII'I'AS, 11.~: r. Catnmidarl: de· C.\ÑOf•!CUS, l!J um: ndj. Lo J)Crtc-
Sn8t.l'C: pl:1{-{tl. neci~ntt) 11 vtUniotf• ,
CA I.AMUS! i: 1'11. rllñll. Flaut.ñ. CAN1'1 CU~r, f: n. Cántico.
CAt..!\'ru us, l: n1. C:wnstillo. :\Za- CA~To, as , t're: v. Cnntar .
rato. CAt•BLt.A' re: •: CnbriUl.
CALCI•!¡\Mt!N'l'Ulf,l: n. 1:-;(C;Jizado. CAi•IO, f:t, CJ'C¡ rt'pl, caplutn: v.
C.\I.Cil , mJ., m·c, a ti E, atum.: \', 'fomar. nec hh·. Cnbe1·: con- /
Piur. Pisotear. t.ene1·.
CALMND.l: ó 1\ ¡\J.t;ND..ti , cz,·wu: C. CAt•n,\, ro: f. r.n c.:•l>n.
J.og c8 1'-'ndas. C..u·TtVITA~. lll: :. Cautiverio.
CAI~KNS, Us: p. de p. Ce Calt:o: CAPTI\'US, a, u m: adj. Cautivo:
Caliente. p•·•s.¡ourro.
CM.IOCS, a, UOl: adj. C~lido: c.:t• CAI"TT • a.t;, Ut~t, lU~I, aWm: v. Co·
Uonte. p-er: ln1&..'1r do coger.
CALII10 • l11ls: (. Obscuric!:-d: ti- CAl•VT, ftls: 11- C"..a))e-tR.01'1gen.Jo"(~.
uiebt.u~. C.\tttU~IJS. t: l.:l. rn plur. a. orum:
C.H. &.JOITA•. ti$: f. Astuei.:J: floto. n. J.i:'lo mu:; /lt1o.
CALr.aou:t, «, mn: adj. Astuto: CAitUo. ,,¡.:m. Hl cnriJon.
hábil. C,,I\CtUt. ls: lll. lAl cárfel.
c ..u.1.18, ts:
de•·u: camino.
r. Cnllc. ::>enda: sen- CAitDO, f¡tf,.<: 111. El <(ulclo.
CARJ:::o, a, c,·c, 1d: v. Cru·~eor.

© Biblioteca Nacional de España


441
CARINA , ro: f. J.#a qu1lln de la na-' CAussoo, arls, aJ·t, ata(.$ ~um: v.
\'e. J.a nuv~. Defender f'll jutclo. Alegar: pre-
C.uuou. U.t: comp. de ca,·us. l.eX18t', Dlitulpar.
CARtOSt:a, a, um: adj. CaNOmido: c,,u-r&s, ls: f. (toca : pc-Oaseo.
podr1do. C.\UTIC$: ftd.J, ~omp. ~es cauta:
CA 1\l"t.'iiW U:', a, uu1: su p. de. Carns. m::ts prudwu temen~o.
CARIT,\S, alll: r. CAridad. Atoor., C.\\,,.,.UIJ: p. p. de
C~R),IP.~, ih(s: u. vereo. Canw. CAVhO, u, et·~. r:l, tum: v. Preea-
Poenart. Plegarlo. ver. Gun:rdn,.se. r.;vltnr.
CARNAl.l", r: ndj. Carnal. 1Ctwo, ís , t)'t:, r:tut, ct.f.otum : ,..
CAhNIPitX. 1 lcl4t: IH. Cl •terdugo. MO\eri!Se: TIIATCh:JI". l)ttltl't' t4U·
ro: (, Suplicio. Ca-
CAkNIFJCI:rooA, c«t : ctdet· t'l pnso, •·~conorerst:
dulbO. Toa·meulo. hacfr lugnr t\ olguteo.
inf~rlor,
CARO, hf.~: r. Cnrue. 1 .Ceder·: dol>legarlh1.
CARt•o, ~s, twe, c]J.~tf, plum: v. To-¡ CBL&Ot=m, ln·t.~ ó 1Jt'6: ndj. Cólebre :
mnl'. l!:scogcr. l\"¡)t'üiJde r·. ftt r'I'\OSO. Solemne.
CAnnus , t: m. Cni'J'o: guler·a : en- . C lt.I.. F.nn l 'l',\ :-t , tls: r. CelolH·ldac\:
t' J'(!ln . 1 nombt·adia.
CAn'rliAOIN I MNSJ~, 4!:ntlj. Cnrtagl- Ct-:r.Enno, tt~, m·a. avt, ('tum: v .
ués : untua·n l dt! CnrLaffo. Celebl'ht': so lcmulzm·.
CA RUS, a, tnu: ntlj. Qu~r7(1Q. CKLEI~, 18: urt.1. L.1í,ttH'0: \'6107..
CAft'eUS. t: m. J.:l queeo. Ct-.:L~li iTAS, Us: r. Cclcridod: l>l'CS•
CAST~ol.. tU$, a , wn: adj. Lez:l. J.>iligeucln.
Propio
c1el PnTnnso. CELEtUTHR: ndv. Presto. Ligera,
CASTANRA, n•: f. 1!:1 ea.~taUo .velol.mente.
CASTEI.t.U)J, t: o. Castillo: lbrta- CeLKRIUS: adv. cornp. de Cele-
le-xa. rtc.c,·.
CASTIOATIO. 1111: (,Castigo. Co. C8LHRICI)I8:8dV•• Up.)luypronto.
rrecclón: enanlenda ¡ CELSus.• a, te m: adj. Alto. Eseelso.
c,\STJOO. Ul' tu•e aot . ahmc. : ,..
1 Sublime.
Cistiunr. Reprender. corregir CHLT&, ar-um: m. Celtas, pueblos
lo dt(~tuo&o. de !a Galln. central.
CAST1TA8, tl~t: r.
La caetidad. CKLTIB!ó!:Rt, o)·wn: m. Pueblo de
CASTRA, Ot"Wn: n. Campamento: la bi.spaila Tar.-nccmense: for-
Jo,¡ reo le$. móse d~ In fusión do l<,;$ Celtas
CASTos, e,, ton: ndJ. Casto :pudo- con l os Jb{'I'OS.
roso. CE:"SHO, es, ere, 1d, flum: v. Pen-
CAS U& { tt•: m. Caao: !!u ceso . Des.- snr : rormn•· juicio. 1-:stimnr: vn·
grHe o : dtu)o: desostrc. <:aida. huu·.
CA'rAI'UI/I'A ' (V: r.
Mttquiua de CKNTRON'F.:; . um.: m. Puebl o de
g uar l'n CJllO usnhnn l o.:; :lntiguott l a Gulia . lltl hltó In l'OJliÓI\ en
¡,arn l aw~nr g,•nndes cltu·dos. ((ue hoy se cncnontrn COUJ.'h·uy,
CA'rKNA , cv : f~ Cntlenu. ciudad <1e F'l nn(les.
CA'tHNATU&, a, ttm.: od j. Bncado· r.ENTUM : ind. Clcnt.o: clcn.
nnc1o. · Ce:Nt' UUIA. ce : f. Compu uíu de
CA'rJUtVA, ro: r. i\1Ultltud: catca•vt\. ci·m hombres.
CA.I' Bit\'A'I'UI: oflv. J.;u pelotones. CRNTUnto. 1d.s: 1n. Cenlurión: el
CATUBD"A • W: (,Silla: HSiCil~O . capitán QU&QObcl'llHbu UlluCCD•
CAtMra. Silla epi-copa l. turia ó eOmJJOMa de eicn hom-
CATR OL IC U~, fl, tml: a•IJ. Católico. bres.
CATUL.Ui, 1: m. Kl caeho.rro. Co· CSRBt!RUS, t : m. Perro do tres
llar con que se leula 1>reao~ á. cn.btzaa que ~uardebn In eotrn-
Jos t!'SCI:l\'o<. da ,fel palnclo de t•tulón.
CATURIOM.S. lf"l: m. Pueblo ti~ l:l CHRtamUll, 1: n. C~rebro: f.t.aO.
Gallo, ClUCJ hnhiló e! t.crritllrio Ct>RNO. í.<, c:;·e. n·tct. crctum: v.
que hoy comprerule el departa· v~r: <h!\tin¡,:nlr.
mentn ,ftt IO!:J .\ltn~·AIJ·e~. C&RTA)It.N, t,t(J: n. Cert.amen.
CAUL -ro. lH'HIIl: r. Apris••() de las Coml)at.t-.
OYt'jas. CtntTATIN: tulv. t\ vorfiD.
C¡\USA,cv: r.Cnusu: rozóu: mo~ivo . Ct:KTK: a tlv. ChH·tnmcntc.

© Biblioteca Nacional de España


442
C&RTIOK, us: comp. Más cierto; CIRClTKR : ad\', Cerelt de: poco
-
&egu1'0· AUt¡vem {llet.re ceJ"'l.irr ma~ 6 menos.
t•eut: hacer aabtr á uno. CIRCUITUS, u.t: ro. Cireuito. Ro-
CttttTt.ssnut: 1\dv. Muy cierta, se· deo.
gurishn~meote. CutciJLU$, 1: m. Circulo.

-
CKRTI!'SI)IUS, 4 , 1Cill : sup. de CUtCU)I: prev. Kn derredor: en
c~,·uu. tórno.
CBI\T0 1 081 ar•e, acf, 4llttll.: "·Pe-- CIRCUliCIOO, f~, tt"t!1 ldi, tsum : V.
le.nr. Contbntlr. Disputa r. Lu- Circuncidar.
eh al'. l\h1f'llizur CutCUMOO, tu. at't\ drdt, aatum.
Cuu: ndv. C~JmO : a:;i como: lo v. Hodtor. Cireunda.r.
10l81l\0(1liC. Cll\CU.MDUCO,I$ 1 U't:, :vt, Clltúl :
CSR\' IX, tch : f Cuello : cerviz. v. 1...16\'tlt' nlre<l.,dor, JlOr lodns
C~s t)J s , tttlf : m.. Césped. l>"'·les.
C.~o;aso,ate, cwe, aut, cdum. : v. t.cucum.:o, is¡ 11·el tvt, flum : v.
Cesn t·. lnterl·um pit·. S u spencler. Cil'cundnr. :\onc DI',
Tnrdl.'lt' , (.:Jilf!UMFUSUg, (1., Hm: (>· )>. do
CI~1'KB.U)I: eonj. Por lo dcroits: Ctt·cum(muto: l'f•d ea •·: cercar.
ruc)l'a do esto. ESJ>tH<:u· nh't:'dl•t101'.
CIIAOS : n. ltHl. La materia i nfo.r. CJRCUM.JtCIO, fs , e,·c, ec;l, echmt :
me. Pa·ud. l.os Liuiel>laii. v. 1\odc:t t' ol¡.tlliH' cosa. Poner,
CnAt\T,\ 1 ce: l. Curta. Escdto. colocar nh·cdedOI'.
CHAUOS 1 Cfs: m. Hijo de Erebo CntCU)lSI:no, fs, t!J't, .tltU: \',ES·
y de la Noche, que en u na b3r- tar, \)IJI'a~e Ull'cdetlor de. 1\o·
en cond\ICA por las nguas de ln dt!ar.
laguna 1·:3Ught lus ahnns de los CI!\CUM~PY.C ro, as, are, aot,-...
muertos attJ,a: v. Mirar, examinar at-
CuOKDA, te: ( Cuerdn de un ins- rc1rdor Mn atenci6n.
trumento mt\alco. Cuc.cu»roso, ts, a·e, f,)Oiut, vost-
CuottHJH. m,cm: f. 8l baile: dnn- tum: v. Poner :llr.dedor.
za con mütlea. cmcu:NSTO, os, are, ~tetl, st<r-
(~IIOKUS. i : m. Coro. twJt: v. l·!etnt, ponerae ulr ede-
CHKIITIANUS, a, Ut»: adj. Cris• rlor. Ar.Onll)Rilar.
tisno. CIRCU).IVKNI01 h, t:t~t, CJ1Í 1 Cntum:
Cn1U81'1Ct)LA, u•: en f. Adorador v. H.ode&l': ccrctu·.
d~ Cristo. Cmcuo, ($, ~rc,tot, tlum: v. Cir-
Cnk18TUK. t : m. Nuestro Seilor cuir : a·od~;u· .
.Jesucri sto. CIS: p•·e¡>. V~use Ctt•·a.
CIUAIU UIS' a, tml : ndj. Cosn per- CIS'tl·alN.\, ro: Clalct·nn: nlji be.
teneolent.e at sust.eut.o.
r.
CI"..'Kiuou, ''s: udj. Situado t\ tu
CIOAIUU'I 1 it: 11, l.n comhln. 1Hll'l9 do llC(L
C•ous_ i : m. Sus t~nto: com ida:
1 t-1-ro : udv. Pa·on to.
l1Hln.Jfll', 1GI'I'IU: JH'CS). D& C8lll ¡uu·te (.\e
CICA"''J\JX, tch: f. Cicntriz : seiio.l ~•en: •felln•lo do nc:d.
doln hca·idu . L:t1'US, n, 1un: udv. l"¡·on to: ins:-
Cn:o, 11, t.Ye, lv-t, Uum-: v. Po!lr·r 1 tontt\11~ . Pt·cAtll'•lSO.
en movlmten\0 : l'u\'Olve•·· Ctt:· ¡ CI\'JI,Is.e: udj. Pdlcnecientc :\ 1~
re. l«c,·ymas: hacer llorar. • ehtdafl. ALento: cor~ée. Civil.
CII.II':IUM' u: u. Cilicio: mor\.iti· . ; 1\'l:t' l$: mr. Chulndnno 1 a.
eaclón. 1Cm rAS, 111: (. Cluolad.
CINCTU&: p. Jl. •lf' ! CL.\Vt;$, t•: f, Pét·tli da. <:a lo mi·
c~:-..oo. ts, tl't', xl. chcul: v. ce. 1 dt:d: desolociuu : morl:lndad.
iHr: coroaar: roolear. i l)errota
C1SIS 1 ~t'l$: m. l...'\ ~llÍ%.3.
C:t"'l~ ., \IU)J , t: n. El einnmomo.
t
CL.\)1: pr4ep. A e~nndidas. oeut.
tameut...~. Hu acere t. o.
cuu::A: prep. C·e Na. En derre· CI.A)IO. (U. at•e. flrt • altmr : v.
¡Jor. 1 Cl:.uuir: ¡.rrH.nr. Qut'jur.¡,•.
Cl'te~ 1 (6: r. Circe, hechicera fa- 1 t.':t.AlWJ\, h: m. Clmnor: grito.
JUO&!\. ¡ ca.ARIOR, u&: comJl. y
CJJ\CINUS 1 t: bl. Ch·~uJo. 1 Ct..uussuiUS: &u p. do

© Biblioteca Nacional de España


443
CLAkUS, a, tcm: ndj. Claro, pa- Conocer. Oh·: anb~r. r·:xperi-
lent.e. Elehtrecldo: ilus\re. mentar. Reconocer.
Ct.A$15, u: f. J;:6cuadra: arm1.da. Cooo. ts, et·e, tut, aetlftll: v .
CLATIIIU, m·mn : rn. Rttia.. Cele). Obllgar. Juntar: convocar.
afa. Con laMO, u, ct·e, ut, te u m: •·
CLAUDO, fJ, t!'Y4 1 st, .sum: V. C~ Cohibir. Contener. Incluir. Re•
Ttnr: ceroar. Ccuoprhnir. frenar.
CLAUSTRt').t, f: n. Cerradura:ee- Coaoas, Us: m. Cnhorle. ~équi-
rrojo. t·:ncleJ'ro. to: aeomptulomieuto. Co/toJ'S
Ct.AUSUS, a, u m.: p. p.tte Ctaudo. t>rtl!tot·ta: In coho1·tu queacoan-
CLA vus. f: m. ~1 clavo. El timóu paiiaba á un A"&ne•·nl.
de lu. nu ve. ConoltTOI\ , a1·€&, aJ•I , tlCHS, sum:
Cr.10:1oms·r•~n: N 1v. C011 dcrnencin. v. (!;xhol'tar. Arengnr
e •~1-aJ MN'rh' , ro: r. e lemencin: Cot~O u1so, as. w·c, avt , atum ;
cOlliPI'sióu. v. ManchRI': ensuc1nl'. Olsfnma•··
CLSUicug, 1: m. Clt\rigo. COI,J,AVDO, cu . twc 1 c'v1, atnm :
CL!-:ItU8, t: m. 1·:1 e llli'O. v . Alnbn1·. J!;nsnlza ¡· : enalle.--
Ct.tMNS . t/$: 1u. 1·:1 <¡ue i:'Slñ bt'ljO cel',
In. I>I'Oteeclón lit) ou·o. Client e . C~LL I-.!OA , <u: f. Colega : com(Hl.·
Discípulo. n t l'O.
Cr.IRNTA, re : r. Li\ mujet· queestá Cou.~CTUS. a, um: p. 1'· d~
bujo In lJI'Oltwclóu lle \1110. CotLIOO , ls . e·J'C, ..ct, ccwn: v.
r.
CLtT!o;I.LtE' ar·um: Lo ftlbardn. Recog__,r: junLa¡•. Colegir.
Carga. de tW:t cnhallerfn. ts : m. CollftdO: coHna .
CoLJ,IS,
CLtvcs,f: m. Cuesta: pendien.te. COLLOCO, tu, w·e, aot, afum: v.
C•.uo, f~. rre: v. Purg:,r. Pu•·•fi- Colocar: poner. Ordeaor. Collo·
ear. ·rener rama. 1 caott mau·cm ltomtut t'JOf)llt&·
CLvrsus. t: m. Ks~u,lo. oerensa. at111o. Cte$. Casó su madre eoo
COA DUMA TUS: p. p. de 1 Ull bOtnbre. nuay l)rlllei pAl.
CoAoU:<o, as, m··e, trl'i, atum: ''· 1COLLOQUtUl-1, if: n. ColOftuio:
Coadunor: unir u11as cosas j J plttlica. Conf~r~ucia.
(.1\fftlt, • COLLOQUon, CJ'II , (, QWdUI Ó CU.•
Co.gouo. as, at·e, twt, (ltwn: v. 1 tusstml: ,.. Habla•· con. Confc-
l;tuulnr. Alhmnr. COlllJ)Brnr. 1 .-enciar.
COA\\000, iK, CJ'tlt l,i , utum.: \', · COLLUCSO, Cl, t)•e, tel: Y.l\cs-
ACUIJ31'. Convence•· de una fal. pl:Hu!et·~•··
~a. IIOCCI' c~nrgo~t. COt.LUl.l, i: n. r.u<:IIO.
COCYTUI!, 1: rn. El coci&.o. rfo del Cor.o, ts, n·e, ul, 11tcwn: v. CHI-
intlcrn<r. .. th'llt'. t:otc•·c alfQucm: Cte. Yo·
Cm)IJ-:"rJmt UM, 1t: n. Cementer io. n ea·a1· : rCiSJ)CtiU' U uno.
Co~-:o, ts, lt·c, 1t't, ttunt: ''· Re- CoLOC¡\StUM , H : n. Col ocasia,
unirse :juntAl'SO. plnntu.
Cow1, tsll: v. Comenzar : cm- COLOH, ts : m. El colo t·.
ptotlU'. Cot.um::n J t.,.l: m. Sel't)ienLc.
Cosnct:O, e&, twe . td, tlum : v. Cor,uMnA . tu: r. P&lo.nn.
Con ten u. Ohligol'. Coi.U}tSU'Eit , a , um: O•lj. Pro-
C<BRULKUS, a, tun: edj. Cerü leo. duc:ido por unn eohHulut. de
~ AzuL fuego.
C<Brus, 1'"': m. Juot.n: unión. Co1u.• ce: r. Cob~llo. C.•\balh:ra .
Congrec:nelón. Co).umo, ls, ere, <di, ttsum: v.
Cootr.\TIO, nfoc: (,Pensamiento: Comer.
medllación. Intención. CO)IB!S, flh: mf. Cotoptu)~ero ó
CO<JITü. tu, tu'( • aol, acuna.: v . eoznpaiaera.
Penbur: :ag1ll'\r muchas coMs CO»~uao, fs, c,·c, u.ut, ustum: v.
en 13 montt". 1tU:11;lnar. \ Quemar: :11ira~ar.
Coos \TIO, ttl'f : f. CoAn:tción: Co).IITATU~ ~ lt$: m. Acom1laí1a·
J)DJ·oute:-oco lle eonsaugui JHd:ht. n~icuto: cort('jo.
, CoGt\O).IKS, tJJfs: n. Nombre. So· COMITO, a.~. y CO)Il1"01\,
bl'enon\1)111.'.
t,,.,$,
at·i, aiu.t "Wn: v. ACOnqlni'ltH'.
cooNvsco, ts, m·c, ot , tu.m : v. Co.uMA 1 tts: n. La censura.

© Biblioteca Nacional de España


444
Co)UtACUl.o, as, at·~-t avt, a.tum: 1CO),IMUTATIO , nfs: f. Conmuta ~
v. Moncho.r leñlr. ~m papar. ción: mudttnzo . n.evoluetón.
COM)IKATUI, us: m. ·rransilo de C OlUlUTO . "'' m·e, avt, atum: v.
una pnrto 4 otra. Viver~s del Conmut.:tr.C4mbfa.r. Variar: al-
~ér<liiO. lerar.
CO)IW KSDATIO 1 ftf.t: r. Recom\!D- CO)IPAOO' lttfl: m. Trabatón.
daclón. 1 Juntura.
CouwJUIORO, a1, are, acf, arum.: ColiPARO , as. are, at:t, acuna. : v.
v. Commem~rnr. Hacer meu· Comparar. Cot~ar. o\l)reslar.
cic:\n. COJ-IPAKKO, t'l 1 trt, u(: \', Com-
COMM HNDO . as, at·e, aut, atum.: pllrecer. Bfec&.uursc..
"· Enconacudnr: recomendar. Co~wt::LLO,1.8, cr·e, ult , utsum:
t~ ucnrgar. v. Compeler: ohJ!ga t·. tnc it~r .
COlllf HNTAIH KNS I~ 1 f.s: m . Xo- JnuLt~a·.
Co ncentrar. 1..16\' 01' pOJ'
lado. dclunte O hucln un sitio.
Co~n..I MN'rARIUM, COMMEN- COMl't:LO, a-1 . cwc, « v(, a lum. : v.
n. y
·rAitrUA, u : n1. Memol'ia. Libro. l.. hHmn·. H.o)Wendet·.
ComPntm·io. Su1ruu·io. COM I)J~NIHUM, U: n. Com¡>endlo.
CO)IMHO 1 (U 1 at·e, ('t>', C&tttm : v. COMPIH\10 1 ls, h•e , t t• ( , Cl'lW» :
Audtll' tle una parto pnra o~ra: v. Descnbt·h·. Unlhu·. Snber.
t r y ven11·. CO)IPH.k."rus , a, u m. : p. p. de
Co•aMHitCIUM 11 : n. Comet·cio : r:ompet·to.
comunicaciÓn y l•·alo CM los Co!IPMS, clls: m . Orillo: gl'!llete:
dtHnés. atadura. Adorno que las muje-
CO).IMINOR, art1, m·t, alu& sum: res llevabnn en los pies.
v. Amenaza r. COlSPINOO, l.s , et•tJ, eqt, Clchmt : ,
CO)UUTO, ts. ere, d,non: v. So- v. vormor: coma)()ner: hacer
vlar junt:unenle. Confi:tr: en- de. Trabnr.
CMrunr . Comet.er: peear. Com.- Coli.PI.KCTOR, n·h. 1, t'XIt$ $U m:
mltut·e J;Jr<»lhun: t rabar 1<~ v. Abra.ur. Kuvoh·er: rodear.
baLalht. Verlii.Un cum allquo : COncebar: enlcndet. •
conversar con Bl:funo. COMt•LHO, el. ere , ~1, elum-: v.
ColUUNUO , fJ, et·e, u.t , tdwn: Coroplut.ar. Colrnnr : tlerfecclo-
v. Desmcouzr:tl'. Disminuir. AbD- nar.
Ur. Co)JPLKXt:s,a, um: p. p.deCom-
CO M~I O D~: IH1\'. Cómodamente. plcctot·.
CO~IMO IJII$IMUS: ~Sup. rlc Co;u¡• L~::xus, wt: m. Conjunto:
Co~u.sonuB, a, um : adj . Cómodo. unión. compaiiin.
CO~!MOr>l), a,.if, are, twt . C'-t~tnl: v. COMl'LUlH!S 1 a: udJ . Muchos: mu-
AJU$Lna· : rn·¡·cglar. Allct.d onmí- cba f,l'Cnte.
lJl(.J ''clJu.~6 , ,,. altr¡ua t·e : Cic. CoM PONO, ts, m·c, sut , .~ttum. : v.
SOI'\'h·, d._.jor obllgndo a uno. 1-'onet•juntus vnriosousos. A1' I'e-
COMMONKifACIO, 1s, ere, ect, ltC.. glnr. COmponea·. COIOCUI',
cum : v. 1\l~co t·tlar fl uno ..\mo· CO:O.II'OU1'0, as, Qt·c, avt, cuum:
nesta•·: ndvcrth·. v. Compo•·h·•·: llc,·nt· á cuestas.
CO)IMOIH'I y Cot.u1onon, orts¡ at·t, 'frDn sportur. Conducil·.
atvs :~um: v. Detenerse. !!. orar Coi\nO&ITIO , nts : r. Composi -
juntomente. ci6n.
CO)IMOTUS, a, tun : p. p. de ColtPosa·ruf', a, ltm: p. p. de Cont-
COM)IOVKO. es, f!J'f! , vt 1 tmn: v. pono. b"x composllu: <:tes. Dt:
Comnover. Perturbar lrrlt.ar. :1cuerdo.
CO)IMU:.O.ICO, tl8, tu•t, ad, Otl!t~l : COllrRGIJKNDO 1 ls, t't"t, di, ~tnn ;
v. tlattr partlell)ftote de. e~ ,.. Pnmde•·: nunrmr. Cumru·en ..
rouul('ar der. Incluir. Con tener.
COU)IUNIO, t& 1 lre 1 1"1, lhmt : v. Co»PRl'. :snYTBR, t: m. C()ulpres ..
Jlortlftcar. bilero. C·>le¡¡n del ¡>r.,.hftero.
CoJUJUNIS, e: ndj. Corutin_. Ordi.. C0)JJ•n..-ssus, tl, wn. : ¡l. ll. t1e
nnrio. ..,recuente. Admlt.Jdo. COMrunJO , l-1, c•·c . it~f . c,,sum :
COM,lUNJTCU: 8d\•, Comun, gene- v . compdnd1· : •·e¡u·iluir.
•·nhnonlc. COMPRouo, a.t, at·c, tf.vt, t&tum. :

...
© Biblioteca Nacional de España
"445
v. Compr<~bar. Counrmat·: apo- Desear ardienLemente, con pa-
ya r. sión.
CO)IPULSUS, a, 1cm: p. p. de Con&-- Co.scuaao, ls,trt, Ct'rrt, cur.fum:
pello. "'· COnCut•ri.,.: \'enlr juatamenLe.
COUPUN0<" 1 l.t, 're . ~f, ctunl : Y. Venir A hs u1ano~. St-r del mts-
Vu nt:-~r: plCftr. O(doder. Hncer mopa~er.
doilo. CoscuR.sus, us: m. Concurso: re·
CO)JPUTO , M, are, aDt,tU•cm: v. unaón. Lucha: combate.
Cont..aa·. Coxo&w.so. as, are. art, 4twn:
CONA)IKN, (Jt($: n. Esfuerzo : em- " : COndenar: castigar. Sent.en-
peño: cona lo. ctar.
Coscsno, 11, ~~·e, t.sst, essum : v. CoNoiqNus, a,um: ndj. Digno:
Apart.1u-se : r&U1'nrse. Certer: cond1gno.
rondirse. Con c<~<ler: pe1·m itir. CONoi·rtO, ntl: f. C0 1\dic1ón. ~tn·
CONCil\"I~ I U)I, tt : n. Pt\rl)\11'3. Ves· do. SlLuncl6n. F.l nct.o do formar
tldo d e lli\ I'J)Urtl. óc1·e:-u·.
CONCI 00 1 l,'f, Cl'l' , tll, $Unt: V, COr- CON0 11'0R, ts : m. AuLor' rot·mn-
lOt': deSt.l'llh'. M.tl:\1', Cl\61': deS· dor. Cl'Oa\.hH' .
fRIIOCOI". Cosoo, ts, 6J'c , cllclf, tlllum: v.
CONCH.IATio,nl$ : f. Conciliac ión. Ocnllal': eernu·. Conte ntH'. l•'un-
COUVCII1011Cin tlo un:\ cosa con dll'. Fabl'lcnr : edificar.
otrn. CoNDONO. ns, cu-e, aut , ntum: ''·
CO~CII,fO 1 ('S 1 (U'I" 1 fUJi, atum : V, Condonn1·. P ~rdoofu". l\eg11tnr.
Rcunh· eu un puo t.o: jut1tar. 031".
conelll•t. co~ouco, ts . e,·r, trl, clum: Con ..
coscr&.tU)I, 11: n ConciHo. Junta. ducir: llevar. Reunir. Tomar
Congreso. prdtado, 6 suoldo , nrrcndndo.
CONCIO' .,,,.,: r. Ornción : arenga As:tlariar.
Ju,,ta del pueblo. ;\udhorio. CON PKRO, e,.,, en·e¡ tult,lat"m: v.
Concurao. Amontollftr. 01 r g'lrlt, 0(rteer:
C ONCIPII) 1 f.r. t"rc • ctPI, ceptum: ciar. contribuir con. COIQJl&rar.
v. concebir: rurmo.r idea. En- CosttRRTI•$Iuus. aup. de
tender. Co!'PKRTUS, a, ''m: Jl. p. Amon-
CONCITA r10, n.#.r: (, Conmoción: tonado. ('o,t(c:rt lldma acf••.f :
hnpelu: ¡JerLttrhaciOn. eres. Kjércllo mur 011\il"'ldo.
C ON ClTATU:(, a,1ml: p . p. de CONt-~ES$ 1 0, ní.f: r. Conftl.Sióo . De ..
C:ONClT01 M, tuoe, (f,ll1, a tum. : V . c l a r aCh., ll Su)CIOUC.
Agiltu•: IIIO\•er : oxcitnr. CoNPR<i.SOtl, ts: m. conrc.sor.
CONCI1'US, (t1 um. : ntlj , 1\t\l)ido , CoNt,.ESSUs , a, ·nm. : p. 1>· e\ o Con.-
accli!t'Jttto. rnl tndo. tlteo•·.
Co:-.•ct.t\~11\ ·rro , n.l$: f. Voceria : co ~Yss·rrM: udv. Al momento: al
g rlLet'fn. ACl llllll"lf}IÓII. Apla ttSO. ¡)UHLO.
Co!'Wct.. A~ I O, a.~, twe, atJt, atum. : v. CONI"ICIO 1 h CJ'C, cct ectum : \•.
1

Voc1.M t' : thtt· gl'ltos. Prvclamar. llucct·. Ac¡•ha1· : IJcd'occionul'.


CONC l.U 1)0, ts 1 CJ•e 1 81. , sum : \', CONPIDH~l'Bil:
ndv. Con cun0nn-
Cert•a¡·: \!nflot·rnr. Concluir. ln- Z:t: con ánhnu.
fel"lr. cosProo . ts . e,•e . ttll ó tsus.swn :
CONCOttUI \,ro:(. Coneot·din.lgu-.1· v. Conf1·1r: espemt.
\ dad \lo miru. Pnz.
C OSCOI\Oii$UIU$: tmp. cte
CONFIOO, f.s, C)"t., .:t:l , Xt'JJl: V.
Claval'.
CONCOkittll$: :tc.Jj. C·H\C )rde: COll• CO!<CPI"(IU\t, U: n. Confin. Limite.
(t>rnh!. Od uuJ. misma opintón . Pro:ttnudad.
CO:i CRK..~ .fs, ere, rt, tu,n: ,.. CONPJR)I\TIO. ,.,, : r. COnftrmn-
Cree~r :\ 1.1 p3r. \:Spei trse, con- cion. P rueba . .\poyo.
densarle. eomronerse tte. CuNPilUlll, (1$, tu·e, aot , atwn :
p. p. de Con.-
CONCI\ETUS, a. uu1.: v. Conft.rmar. Apoynr. Pl"ob:u·.
ct'tiCIJ. Atlrma.,·.
CONClJT IO 1 l,t ,e,·c, 1ttSf, ttttum: V. CONF'ITR.)It, eJ•l.t, tt'l¡ t!us swn :
AJrlLo.r 1 8hcudlt· vlolent.nmeote. v.Couf't!sn.r. Oart.ea ilnonko. ne-
CoscUl'In, 1&, e•"c , tvl, ftmn: v. c lnral'.

,
© Biblioteca Nacional de España
CONPiltUS: p. p . de Oon/1{10.
COSPLATUS, 4, um: p. p. deCOJtfiO.
446
COXOJ\ , arls~ a•·t, 4tltii'Um: v.
t;sro~rse para conseguir algo.
-
CONPLlCTUS. t!S : m. COntllctO: Empenarse en una COS.h.
cho(¡ue. Lucha . CoSQUII~:SCO, f.s, ~~·e, c-.;1, ttmn :
CoNJ'I.IOO, ts, ere, xt. ch~ot: v. v. Descansar: a·cpoen.r.
Comparar. Pelear. Cosoumo, ts. c,·e 1 stvt . .tftum. :
CONFI.o, as, a,·e, avt, alwn: \', v. Bns.ca.r con dihgencta.
Soplar jun tamen te. J.::seondel'. CONS¡\Cr~ttoos, tts: m. Compni'e.
E):Citru·: nt!znr. J'o del saeea·dote.
co~w r.uo, 1s, c1·c, :tt, aamt : v. COSSANOtJ IS&US, a, tnJ~ : MU. Con..
COI'l'tH' juntamente: conUuh'. s.oognineo. Deudo : )>tl l'hwte.
Juntarse. Alh•do.
CON PORTO, as, m·e, aot 1 atum: Coss~ENDO, ts,tre,dt,.nun: \'.
v. Confort:u· : atentar. Subir.
COSFRACTUS , a, tmt : p. ¡l. do CONSCtHNTI.A. te: f. Conocimiento
COS'PI\INOO, ts. e1·e . ~!Ji, artvo1: de si mismo. Conciencia. Es-
Y, ltOmper: baCC'r pednz.W.. crtipulo.
CO!"'PU~DO. t.r, e1·e, /lUU.t,,svt,l: Co:.osctSco , u, et·e. tof,ltttm.: v .
v. Con rundir. lleular. F.<¡uavo. Eslnr conformes en. Con\'enu·.
Clllr. Derrn.mar. Ctnuctscere auquUt tfbt : alri-
CONPUSIO, ntt: f . Confuttid o. MeX• Luirse. aJ>J'Opinrse algo.
cta. De.sorrlen . COSSCIUS , a. tcm.: adj . .Snbc-dort
CONORRO, ts, et·e , esst. CStlftn: v. cómplice. Testigo.
Amonlo•uu· : neunlulál': reunir. CONSCBIUO , i$,CJ't!,P!i 1 t>ltm' :
CONO P.WfUS : p. p. d(! U01llJC1'0,
CONOI\RIUOtt, ellct•fs, eltt, t!SSH,,

tn1s: eros. Pelear.


v . Escribir junhuneule en. AHs-
t.nl'.
sum: v. Ir á hnblor A uno. A1'· CoNsscno, as, m ·e, twt, <ttmn :
v. Consagl'ar. Uedicar U Dios.
..
CONOR eoo , as , a,·e, avt, acw·u : CON'Sfo;CTon , twis, cwt: v. Ir tms
v. Congregar : unir: COU\'OCO I', rte uno. Seguir conlinnomente.
Cotcotu,ssJo, nfs : r. El neto de Perseguir.
reunirs.e.. El choque de In ba- CoxsEXSio, nis: f. Conformidad de
talla. opiniones. Conspiraclóo: liga.
CO!'\ORUO, ts, e¡·e., ut: , •. R~unlrst. Co~sexsus, U$: m. Conse:ntimien·
Convenir: coneordar: estar en to. Connio acuerdo. Asenso.
armonía. CONSRNTI0 1 U,c•·c, II,I'Uut: v.
CONJ&CT01\, 1$: m. Jntérprcte: Sentir: consenth•. COH\'eoir con
odlvlno. otro.
CONJKCTURA, cc : f. Conje Lurn: opi- CONSP.QUES"TBR: ntlv. Cooseeuen ..
nión ¡H'obable. temen te. Por conaecucuclu. Con
CONJ JC: IO, t.~, er e, eci , eclum: v. rnón.
Conjcttn·n1·. lnter¡>l'elat·. Adl· Cosst~ouon, et·t.t, f . (JUtdus 6 ct' ·
vlnn •·· t)($ sum. : ,._Consegutl': u L
cn nz.nL·.
CONJUOAL1S, e : adj. Con}·ugnl. Cos~n·:Ro, 1s , ere, cJ•ut , ertum :
CONJUOIU~I . tt : n. Unic\n. v. JunL'lt' . umr: cmttttH'C)'C 11ta .
CONJUNCTISSI)JUS, a, tt,n: SUJ). nwa ó ma·t ncs: venir A las mtt·
Muy unldo: muy amigo. uos: combath·.
COSJUNCTus, n.1cm: p. p. de Co~seavo, as . are, arrt, atvm :
COS.IUNOO, i.'J, e1·e, a:t, ctwn: v. v. Gur.rdar. Con!e.. ,·ur. Maole ..
JuntAr. Unir. ner intacta un!l cosa.
COSJURATJo, nt.s: f. Conjura~ión. COSSII)HO, es, ere, ccll 1 tllllm: V.
L.lg-a stcret.. Sentarse. Sub m.(Jittt'm CQil~t·
CoNJURO, <c.s. a,·e, aol, a!tmt: v. flt1·e : Cres. Tomtt.r p061CIOues al
Unirse vor juratnenlO. Cons- J>ie de un m onte.
pli'OI', Cossiot.mo , a~, m·c, avf, (ctu,n :
r.ow.1ux, uss: f. C6nyugo: con .. v. Consh.leJ·ar : l'(·flcxionnt·. Ols--
ijor·te. tlnguil'.
CoNNunruM, H : n. :\lutL•imonlo. CosSJONO , a.~ , m·e , avt, "tu m :
Cono i)MUM, t: n. Pabellón do In v. Sellar: nuloriUH' con sello.
canan. Mosquite ro. 8scribir. De¡>osilar.

'
© Biblioteca Nacional de España
1
-~ 147
CONSILI,\.TOlt , f.t.: m. COD8t,i,.ro. 1 CONSUatTUDO ,fnls: f. CostumbNt.
COSSil.IUlol, fl: n. CotaSt,jO. D.!ltr·¡ C'.OX~UJ~.f$: ro. Cónsul. /Ñtl(lna.
mtnocitm. Intención. l\at.6n. u.u: Cónsul de:sll{nado 1 ó aom·
CO:'~r<SI\IILI", e: adj. Stn)ejoutc: br.tl.lo par·n el año slgUient~.
pnrecldo. CoNs.ut. .\TUs, l•s: rn. consulado.
Coxstsro, 1t. tl'c, slflf.llltu,t: c.lignidad c!e Cónsu l. Tiempo

._ v. l,ll1'rtl"Su: dctene r ~e.


CON~ IdTnNS, l'ls: p. ele p. d~ COH.•
sl1to. Hcurudo. CoJlt;:r·cg:u!o.
CON$11'Ul:l, ((., um : p. p. do COtl·
que dul'aba el eje1·cieio de di·
Clln. ma g1 slratur~1.
CONSut.o, 1s, et·e 1 td 1 uUum: v .
Consult.fl r; dclioer:u·. uousttle·
!1 $CI'O, Plnntado: ~emhndo.
CONtiOilltiNUs, t: m. Pl'lmu het·-
t•e altcut: MIJ'ar p Ol' ol bien de
ulg-uuo.
ruano, hijo de In herrl'lana de In CoN~UI~TO, as, tu·e __ aot, t&ltnu:
rnndre. 1
v. COn$~llla r: dellue.r.u.
C:OhSOLATIO. tliS: (.COnsuelO. GOS~Uli)IATIO , tli:J.: (. ConeUhln•
<:oNotoLOn, arls. a,-·¡, ""'' 1utt1 t!ion : pe.rreccionanueot.o. T~L'-
, •. Con~olnr. · mino: fin.
Co:-.:sonJJ, lb: rur. Consorte : com· COX6CJ.nao~ a&, a,-·~, acl, ottult: Y.
¡)añero. t:onsurn:1r. AC::lbt•r: concluir.
Co~SOitTI Ull, ft: o. Cornp,.,ñfa: Co'>~t').fO, t.~.
e-r·e, psi, ptum.: v.
~tsociaelón. Consumir: gtlStnr. Di,tpnr. Km-
CONSI•I;:CTl'S 1 11 $ : m . V isla: l•l'(}o plertr.
senchl. CossUMI•Tus~ a. tott : p. p. rlo
CuN~WJmoo, iS ere, st, swn: v.
1 oo,tsuulo, ls.
Jtoclnt·: l"l.lgm·. CONfill noo 1 ls , ere, remt , t•cctum :
CON$PIC 10 1 1.'f 1 et·e, a;t 1 éttltn : V. V. LCVrHltQrSe: ¡)(llle1'8C CH pie.
MI I'IH': ve1·. Cousidurm·. tiuhle vm·se.
CONSPICO", at·ts, cu·t, a tus suut: Cos·rt:oo, 1s , ere. a;-l , cltHn : v.
v. Vet·: 'lls~iogu ir. All'il!rtil·: Cubrh·: tncubrir: ocultnr.
notnr. COXTBlH~Lo, a.<r : y
COSS I"JCU U~ , 4, 1tm: adj. Claro: COST~}IPI.OR ,cwi.f, ((r(, atursum:
mnnUiesto. s .. ~az~ Distinguido. v. Contempl:u·. \ltr3r. Conaldo-
r.ossrut.o. as, tf:re . aet, atvtn: Y,
rnr.
Sonar Juntos. Ponerse \le acuer· COXT8liPTU.I: ndv. Ct>o despre-
do. C:onspir:tr: colig:trse. cio.
COSITA X$, fts: adj. COnstante: COXTR)Jfi'TORtiS: m. OesprDC'iltlOr.
Orme: invariable. COSTJn.tNO, ts, ct·e, p:rt,p,wn: v.
CONSTASTBR: ndv. Cons lnnle, uespt·t~<·iar : nleoo~aH·ecJ,l\'.
conuuunnl!'nt.e. CONTt<NDO, ts, e,,·e, cli: ,., Tender:
CONRTAN'I'U. • a• : r. Conshmclu: t'bti t·:-.r. A rm nt·. Olsruttu·. Con·
tl••me-tn. Tcnacit1nd. ton(lt;' t'.
CONS't'ANT ton , ltS: comp.dcOowt· r. rnlonción. Ea·
CON'rt~sTro,nts :
tans. fne t·zo: conato. Ccrtnmen . Coru·
CossT,\T, at>at: ''· Es C\'Íd "nlc: pt:t dnein. Riña:bntnllt,.
e l.- 1'0 : coustn. Cos·r~-:N·rvs, a, tun: adj. Conlen-
CoN:tTHRNO, as, m·e. avt, a'um: to: t!nt.i:Sfecho.
v. Atemorital'. Espantar. Cons· Cox·rv.no. ts, et·e. trlet. tt•ftwn:
ternar. ''· l\Jajar. Aniquilar. 0 P4lt rulr.
Co~STIT UO , fs. u e . ut, uhfilt: \ ' . CoNTKRI\KO, es, e•·e, u t . ttuu1: \'.
l"oner en orde-n. Coos1.itulr. E!'· Amet11·ent.ar. Altrra1·.
tableeer: determinar. Seiblar. CONTKRRITU$: p. p. de Conterrto.
CON'tTO, as, tu-e, ar:t, atunt: v. CosTHSTOn, a;..ts, at·t, al u~ nmt:
Constar cte. Constar. Sfr con«· v. P o~1 erpor testigo. Ateatiguar
l.n 11 t f•, lo clHsmo que otro.
CONS1'1tiCTUs, p. p. de Con.ttJ'IH
. .. CoN·rtcKo 1 e.~ . e1·c , l't: v. Cnllnr.
uo. ,\p a·utudo: oblignd o: t:WJClO. J•:nmudecet·.
CONS"J'nUo, fs, et·e~ .1 :l, ctwn: v. CONTIO IT,elJat:v. Acontcco : su·
ConiJtnli r: cdillc.1r. Art'c:tlar. cede.

-
CONSUti41iCO, IS,e.1'e , Vl. twn: \', CON'I' INY.NS, tts : m. 1.::1 COnti-
ACOetumbrm·. Tener costumbre. u ente.

© Biblioteca Nacional de España


COSTIXENTEI\:
mente : sin inte-r:mstón. Sobria,
rru~J¡Jmuntc.
CO~TINJW, e1 . et·c. tlt, entwn : v.
Cvn L~n~1· : rdr n •ctu•. 1\••¡H·im ir:
I'Cf•·enur.
448
adv. Continua - CONVOCO, as,m·e, <J-l'í, atum:
Convo(":ar. Citar. LlAmnr.
COI,)I'IU\10 l~t' tre, CI'Hl,
v. Cubdr·: t:tp:n coWI'Unhmto.
V,

rt·cu.m.:
Col• lA, ro : f. Abun,Jant.ml. : a• ,
-
ru·ttm.: J.ns l •·opn¡;;;.
CON'rJNOO , i$, Ct'e, lfg/ 1 lUclvm: COI'IOSI~: AJv. AI)Undou~uiHODle .
v, Tocar E4or. ronug,•o. Aeou- Col•ll)~lon, u1 : comp. dt5
tecer: suc~der. CoP·o.sus, a. 'tm: ndj. Copioso:
CosTtxuo: a\lv. A continnt\cióo. ubua•h•nk: t·ico.
CosTtsuus. a. mn: adj. Continuo. Col\~ dls: n. E: coruóo.
Seguido. Perpetuo. CoR.ul: n.dv. DelnnLe de. Hn pre-
CoxTJu : prep. Cootrn. Enfrellte scnCIA: A la ''lst.a de.
de. A1 coutr~riu. ContsTnos, f: f. Corinto, ciudad
CONT RACTIO, ttft.:: (, Contr acción . del PdOPOilt'SO.
Brevedad. COitl tJM. íf : n. Cne t·o. Corteza do
CONTIUOICO, 1$ , erc,:vl , chmt :V. loM Üt'hOleS.
Cl.)otl·adecir. COHN I~US 1 a,1m1 : adj. Hecho du
CONTR.U{O, fs, ei'C, a·J, CtHm: \', CUI!I'UO, 0UJ'f) COIDO Rl CUetllO.
Rem1i1· en un vunto. Junttn·. C?I\SIPK'i, <li:t: a.dj. Que Liene vtr:a
CoxTRISTO. a~, at·e, act, atwn: dd cut!r11n como lo:; cnballus.
v. C.:>nLrlstar. J.o!ntr&~lecer. Coasax, lcl:t: r. L:l eornt:>jn.
CoxTRtTtO, ltl&: r. El neto do tri- Cou.rcu. u: n. Cuerno. tn~Strumen-
t.urar. COn\r¡clJn. W bélico. Bl ala de u 1 ejérello.
COXTUilKRNAt.ll, t:: adj. El qltC COKQSA 1 tr': r. Coroon. Ohu.leml\.
vive con otro t!n un milim \a lo- Concunt!uCi:'l. ...,.
jnmiento. Compn11e1'0: C~1mn- ConONA·ru!-l, a, H.nt: p. 1>· do
ruda. COitO NO , O't, lWe , avt , ltl"m: V.
CON'l'UMSLI.\ .w: f. Afronbn : inj u- COI'UUIU'. Adornar. Rocloar. Cet·-
rm: O¡il'Oblo. CU.I'.
CowroMet.tosus, o, 1uu: ndj. lu· COJtf>lli\RUS, a unt: adj. Got•pó-
jurwso : of-snsh•o. lnt~olente. reo: corpora1.
CosTuaso . a,:, a1·t, a,l, nlutn: Convust ort&: Cuerpo.
v. Cons.ur!Jar: .• u.,ra•·· Ame- ~oan1oo, ts, e•·e, (;el, ecttun: v.
drent.ar. Oesb3rat!\r. COrr~lr: enmendar.
COSTUS, f: m. l'lea. Dardo. Gan- CORtUPtQ, fl',ere, u.i,~hml: ,•• Co--
cho: grtrflo. t.rer: b&ir. Corre:.:ir. Amonest.u.
CosvAt.LI~. t~t.: r. Vntle: nano C.JIUtOUOitO, as,at·e, at~t.ttlttm.:
e~wcado ,:e montni'lns. v. Corrobor~u·. Confirntat·.
CoN vJmo' , 1s . fWC , xl , ctum. : v . ConnU\11•0, ts, rre, pt ,pttmt: v ,
Acart·ea•· : conducll' de c ual- Cot•t•OmJ)et· : vicla 1· : cxtragar.
qule1· modo. Connuo , t..; . eJ•e, uf : v. Cae1•:
COSVELLO 1 is, Cl't, ceUl Ó 'VUl.tt. lH'I'Uin:.l'SC. HaceJ.• caer.
\HtlStUn:v.ArrJIIC .tl': rtesurr:li· i:.OI\1\UI''tlt), nls : r. Corrupción:
gar Oerrib:u·. Anul"\r. u Iteración, SOborno.
Cosve.sro. f.,. tt·e. ctHI, ce~lt'tt.t: COkl\l'PTOR. if: m. Corruptor: el
v. Convfl"n&r: tsl4r de ueuerdo. quo C<\rrompe 6 mfir.lonA.
Venir juntOs: c.mcurrir. C~IU I"\A,,.: f La &.ripodede AJ>O'•
COX\~RSTUS, 11.1: m. Congreso. lo, en <tU•' se dnban las tCIIlnes·
Jullta. 1 t..11 do tf.tl.i or áculos.
CONV JmsoR, arts. m·l, a tus sum : Cot\UIC" ·rro, nt~: r. El bl'UIO dol
v . Cnnv~a·.:uu· : bi'O tnr. ¡ t•eh\tupngo.
CoNvf::t\1·0, 'LS, e1·c , U 1 $lHr¿ : y CtmusC:U't , tt. ttm : ndj. 1\esplnn.
CosvERTOa, erl:J. 1, e~wus sutn: d cch•ut..•. Hermoso.
v, Volv~r: volvorsc. ·'h•dar.s.c. (:oKYr.us, f: r. Et nvellano.
Conv~r!e,·e acl !t. ALl"ller. CosTA, at: f. Co.;tilla.
CO!IlVI~co,ts,ere,1c.· t,fctum: ,r, Co-rttg, at·c.: f-:-porCaulel.
Cou~eocer. ACu&ar: thrjar COn - COTUI\SIX, lcts: m f. La Codor-
viclo. DemostrAr. ulz..
Co:n'IVIOli, tl: n. Convite. CKASUS, a, um : a dj. Craso, grue·

© Biblioteca Nacional de España


449
so: corpule nto. PingUe. Ellpeso . mada, ó que corre de la herida.
Fértil. Muton:za.
CBATru~, ls: f. Selo ó -eercndo he- Cnox,
cf.~t : f. J.n eruz. Torme nto:
chodo listones. 1\"lstro . ln~tru 4 suvHci o.
mento 4\e labrnn u. Ct·ata fa· , O!": f. l.uga!' !ubterr áneo:
t:m·um. : Vlrg. Estr·uct uJ'H de los CRvrTA
Ct'IJ)ttl: 1¡0\'{!tlll ,
pnnalo •. C UOAN8 . lis : lJ tiC p. d(' 'Cu.bo.
Cn&A1'01t. u : m. E l Cr~ac!.or. Ct~otCUI.AR :IIJS,
Dios. 11: m. Camar ero :
ayu•la
CttBBER , a,um: ndj. PteC'oen te: Comcu cte cámtlra .
rditel'nc \v. F:speso : npiñiHl o. r.uM. t: n. c:hnat·a : apo-
CRt'!BHt
sento : sala.
US: udv. Cm1 m1\s fre- CUBIL8 , ls: u. llabitac lón . Apo·
en~ncin. il'euto. Oormllorio.
CRM DR~S. ti$: p. de p. de C•·edq
CnHDITARJU& , 1f: m . Admlnislm·
Ct:no, a.': cwe. aot, atwn : "·
A co~t tnrse : a·ecosta .·sc.
d OI': J)I'0Clll'8 d o•·· CIJL)III,'o'• tnt•: 11. El t~..:c ho: tejado.
C t\EDO, 11, t:J'e, dtdl , auwn : v. Alturn : cumbre .
Creer: Jh!nSar : opinAr. Prest...u. Cl.iJ.vu s, i:
Fiar.Confiar . m La eañn de t.rlgo,
eeiJadu 6 Céut<mo.
CRBDUL Utl , (t, tun : ndj. Crédulo . CULL"1\ , a!: r. C!.tlpa : deUto:
Confiado. fa lb .
CREllO , as , at·e. at:~i, atma: v.
Qnenar .r: abrnaa r: con3um ir nl CULTOA . fS: m. Cnltivn dor H R·
bit...dor. Bl quo re,•et'CII c ia.'A.Jo.
fuego. radcu·.
CRBO, as, a r,, a r>l, atum: v. Crear. CUL'rU!ót, us: m. El
Blegir p01· votos. \'CSUdo 6¡>orle
ex~ rtor. Cullho. Ormato. Cul-
CnBPANS: p. de p. de C>''1JO, as tura. CHito.
are, uf, ftma. Jfncer ruldo. Es· CUll: conj . cornt)
tollnr. : cuando . Pt·cp.
Co n: cu ('Otn~mUia .
CUPIDO, lnl!: (. Base Ó fundo- CUlUIUI
.ATbiSI. UV.: IÓ\', Muv com-
Jnento nito y elevado . Roca : u-. pl~t.d, copio&l: o-•tunm t'nte:
cono: 1,eüasco. CuM UJA, (lS, fU"t', avt , (ll«m : v .
Ctu : PUN"D I A, m·ttm: n. Dijes. Ador· ACIIIIlU lal': amontu nnr.
no:!. Ju:;cuete. . CUMCMJS, f: m. Cúmulo : mon&.ón.
CRRSCO, ls, &f', rl, wm: v. Crecer: COlmo.
aumen urse. Rn g ran dec~a· se. CtJ'iAUl : L. A. 1 ot•Jmt : n . J~n p att·IA.
C tH~1P.N, ''lfs.: n. Cl'im eo: clt•lito.
CntNls, #.'J: m Cl'in: pelo: eo heHo. Cunn• .4. cUtwbu Us: desdo l ll
nii\c.t:.
Cabelle r•. Cu='cTJ, ce. a: adj. Todos. Todo.
CROCCS , t: tn. El nt...'lfri.n. 1~1 OI' I>A enlcro.
cnoceu s, ft, ttm : ndj. Dd color ele CUNc·ro , as, <uoe, y
nzafn\n . CUSCTOlt, m ·l:s. tu't : v. Detene rle:
CR UCIAT U.I , m : m. Torme nto: vacilar : e$ta1· perl'lf•jo.
\<lrLurn. CussuR f : m. Cuila. }l'urma dón
CRUCIP IOO, ts, CJ't.: 1 :r:f, rtum : v. del c,tér-cilo en formo d~ cuiía .
Ct•ucU1cnl': c lnvnr en l u c t·uz. CUI"'Do . htis: m . 0-:~eo : pntJh.>n :
Cnuct o, as, a'·e. aui, atum: v. ape&.itr- .
Alormentttr. Anh;lr. CUPIItf' i#IWK : Ad\', Cun mucha
CRUOKLtS, e: adj. Cruel: lohuma - ansi-t. A I•·•Stona.dfsl liii\Ul ent<.!.
1\0: fiero . Cc J)fDI::I'4l )IUs, a, wn: su p. de
CRUO&L II'o\8 ' tt~: r. C t•ncld !!d : cjl/)ltlw r.
tlereu: enearo ttnrme uw. CCPIOI TA8. (/lf: f. Deaeo \'ehe-
Cn.u.-u;tr, a, 1un :-ndj. Cru•!o. Crnel: u.aeiiL~ : u¡;.clito. Avari ~HJ.
lne:<.ot'a ble : <lut'd. CU~> l OUS, a, um : tulj. Deseoso .
Cuuus· rA·rus, a, ,.,n : p. p. de COIIICIOI!o : umbi~iu:oto.
CM.UF.NTO, as, at-e,at~l. atum: v. CUPR K~SUS,
t: f. i-:l ciprés.
Ensang rentar. . C':UPIOt ;,: ~~.Jri, ttvm: ''· l)e ..
CRUHN 'TUS, a. 1<»l: adJ. Ensnn ~ St!.tl l' , AmbiCI Ounr ; upet.P.CO I':
g t·entudo . Ct·ue nto. codlclu r.
CRUOR , t1: m. Ln s:tngre derrn· Cun : r.onj.
Porque.
29

© Biblioteca Nacional de España


450 J
CuRA, to: f. Culdndo. Allicción: CU IHtus, 1M :· n1. Cnrt·ern: cuno.
penn . Trabojo. v ioje J)Ol' mur. Morcha. ~ l ovl·
C URIOSR: !Ldv. Cuidodosa, dili- miento.
gentemente. cc~TODIA. <l!: f. Custodia: gu••·-
CuKaostoR .l($: comp. \his cuida- dia. Cuerpo de guardin.
doso, diligente. CUSTODIO, fs, ft-e, tol, ilum: V .
Cuno, a&, at·e, avf 1 atum: v. Ct•slodi:lr: ~uArdar.A prisionnr.
Culd(u•. Poner oLouclón, cui dn- (.;U!<l'fOS, ctis: 0'1(. Guar dián. CUS•
rto. Pa·ocurm;. lod io .
CUIUUCULUM, t : n. Cn1·ro. Carro• CVTIS, fs: f. Cul.ls:
cuer o: pell~jo
ra. ~~ e(l;p;.tcio dond~ se corre. tino: piel.
Cuano, ltt. ~·v, CHt'W't'l, rtu'SlttJI: C\'Csus . t: m. F.l eJsnP.
v. Corr~r. C\'.liHRA ó CU).lnA. te: f. Rarc:~.
CUR'AUS, t :m. Cocl1e: carro. en- Cbalupn. E!qulre.
n o triun(:'\1.
D.
DACTILICUS . a, UJll: a<i j. Oacti- Couteoder: eombalir: di~pular.
IICO. DKCET, ~bac : v. Ser decente, de--
D.EMON, n1s : y OAtMON I U)[ , 1t: coroso. EslAI' bien.
Oemoulo : d inbl'l. Oe11i0 : espl- Dhc tno, 1..:, rt•e, ctat : v . Cncr .
rltu . Cuet· mu erto. ...,
DAUIOSICUS, a, 1d11.: odj. P ropio lJ1::cn1us, a, um : adj. Déci mo.
del demouio. 01-"!CII 110, iS, Ct"(', ept , ptum : V .
DAliSO, a..t. arel aol. atum: ''· Kogarínr.
Condenar. Obl gar. Desechar. Ducr.Ano. as, (Ir~, act, acum: ,~.
Oesap•·obar. lleclnrar: pone•· de manlftesto:
D,\;+.INUM, t: o: oai\o: fJPI·juicio. explicar. .
OAr<>J~s, 'fs: f. MtuljtH', (.~otwlte. Ot<C I. t:\O,a.s,cn-c ,avf 1 atmn: v.
DAnoANus, i : rn. OArdtulO . hijo Ot'Cliunt•; b tljfu·. AprH'Iar. gyltna·.
de Jt\¡>ltea· )'de Elt!Ctl'i\ 1 pdmól OucotLO, a.,, are, avi, awm.: v.
rey y (uodador <le Tro¡-n. lJegollnr, eor\.nr tu c.abezn.
DAYIOICUS, a 1 um.: tulj . PropiO DRcuR. ts : m. Uecoro . d<"Cenela.
de O• vid. Hermosura. ~legancia.
D& : prep. De : d esde. Fuera de. llHCORE : aclv. l)ccorosamen le,
So ure. cua l eorreSI>Ondc.
DEDACCH OR 1 U1'l:'!, (U'I 1 ((lU.S SU»l: n~cono , (t,s , U?"6, c'vt atum. : v.
v. Dech· , CXIllienrse co mo un Oecor:lt': acl ot·nnr. bat· espton·
po••ldo. dor. Emhe11ecer.
DKBBI.I~O! as. are 1 ar;l. atum : \', Oacoaus, a, tmt: adj. Decoroso,
Vencer : Gomm:-r: so1uetcr. decente. Hermoso.
Da seo. r 1, ere 1 1''. lh'"'-: , .. ue . t>J.:cu•uo, nt1: m. Decurion, jefe
ber. s~l' deudor. t-:sLu r de.sti· de diez ~ldados. Gobernndor
nado. tlo una colonia ó nmniClJ>io ro·
as. !WC, iWl, nttun : \', mono.
'"'
DKUit.n ·o !
K:;ll·o¡Jcur. DeblliLnr; AhnUr. DI~CuKno, ts m·e 1 ctwrt, ctwsum:
DE.CHU01 I$, Ct•e, 81<1 1 S8W11: v. RO· v. Descender. bujar coniendo. .
Llraue: ceder el CJIIUpo. Stlllr. Dtcu,-,.e,-e 1n. armts: Lh•. FJer·
l l tnguAr. Suceder. Morir. citarse en el ruanejo do las
DECKlol : uum. iud. l>lez. armas. •
DHCHM14HI\ t fJ)•ts: m. Dlclembrt't. Dscus, ot·l.s: n. lfonra, decoro.
DecP.RNo, t .' f, CJ'C, cJ·eol, cretun,: Rcput acióu, Alnba•lza.
v. Olttce1·ntr. J u1.~0.I.': decidlt·. D1~n~cE·r , ebal: v. No ser-decot'O·
Delcn niutlr : resol ve!'. Oecretzu·. eo, !l O <:stat· bien.
DRCHna•u, ts, eJ·e, 1)tt, ptwn.: \', Dt~ VJtcou_o, as, ot•c, avt, atum :
Coger. \1, Desfigurar. Ue~Shonrar : di-
DaceRTO, as 1 are, art, atum: \'. famar.

© Biblioteca Nacional de España


451
OEDICUS, orls: n. Deshonra. tiuci6u. DUerencla. l.eva de
Afnwt.a. gente.
DEDtTtO ttfl: r. El acto rle ent-re- D&Lt:O, t3, ere, eut, etao-n: \'.De&-·
gArae o1 de rendlne. Lruir. Bo:-rtt.r.
DSDITI1'1UI 1 4, tUU: adj. RendÍ· OELIBER• , QS 1 are, arl, Olut'tl: v.
do. Sa,lre-gado al ~f1er de otro. Deliberar: ('\Jn&ulur.lteto\ver-
EoLregudo pQr c... pUutación. se a : «:eel1Jlf3• .
DBDO, U, ere, dlfli , cfftum: \', Dl"t': DELICI.&, Cr\Chl :f. Deltc\o.s: pla-
enlr·e gar: rendir. Dedicarse. ~rts: dd ·iles.
D8DUCO, ts, en, xt, ctwn : v. DEI.JCTUlt 1 f: u. Delito.
Traer. Sneor. Deducir. Dilatar. DELIOO, as, c:we, at:f, atwn: v.
DEPATIOO, 4!, are 1 avt, atum: ,~ . Atar.
Fntignr, cansar. DELtOO /j, ~re, t:gt, ectmn: v.
DnEC1'IO, nts: r. Defección\ trai- Eleltit•: escoge•··
ció ti . Abandono. Deeulrn ento. DBI.l XQ,UO. t,'( . ct·e , out~ c'unt: "·
DsfHCTUS 1 1«1: m. ocrcclo. Caren- Omiur. OclhHJUÍI': l"nltru·.
e in. Desot·ctón : l'ebelión. Ov.r.uno, ts , cwe, $#, Runt: v. En -
DJw r~NOO, 1.,
l C)•e, dt, sum : v. gnilnl'.
Defender. b bt·o•· do. UsMEN~ , tt•: nrlJ. I..oco.
tJt'8, erre, eull, lalmn:
DEPR I\0 1 Oto:MINUO, ts,c?·e , ttl, utum: v.
v. LIO\'tH'. Trner. Conducir . Oe- Dism iiHIÍl',
nunclor: delutar. DEM lTTO, fs, ~H·e, sf, num: v.
OBPKNSIO, nfl: f. nerensa: am- &nviar. 0('ja_r eaer.
poro. DB)IO, ts, CJ"t,pll. J)tum: ,., Arran-
Dxf'RN8U1\, 11: m . Defensor. e&r. Tomar. Quh.nr.
Darsssus, a, ,nn: ndj . Catlsado. Otu.tOXiTRO, a.r. m·e, aol , atum:
O.BPICIO,fl, e~,ect, ectu:m: v. \',Mostrar: suñalar. Enseilar.
Ptltar. Oeafatllecer. Abandonar. Hacer ,·er.
0BPI00 1 16, et•e, tcl, xum: V. 0EU UI.CSOLtl, tt•e, ll1 nun Y
Clavar, QJar. ctum : Nanoaear : halollar:
DKPIMIO, fJ, tre, fof, ttum : v. De-- aearici3r.
On\r: resolve-r. Terminar. Pres· 0~)10)1: ad\•, FioalmenLe.
crlbir. ExpliCt\l'. a1, at·~. a"l, atum: ,.,
OB~IUTO¡
DKFLUO, ''¡ trt b"'1, a:tttn : v. Co- Demuanr: ollernr: cnrobinrse.
r rarden LoA ojo. Cner. Dejar as, a1•c. avt, awrn.: v.
DEN&OO,
de eot•t<n·. Decir que no. Xegnr con insls-
O &POtUJIS 1 e: adj. Deforme. Oes... t.encio. 1\ll!husnr.
tig\lrado. Foo. DENJ, a: , a: M\1. De diez en diez.
DBPYOIO 1 fl 1 t:t•e, ( Uqf 1 {Hgttum.: Dict cada \1110.
v. Huh·: esca pln., ))Jo:NIQYE: n<h'. t:.or fin: por Ul-
DsPYNC'rUS, (l, u m. : p. p. D ifunto · t imo. ,
muerto. El quo h a cumt>lhlo lo Dt:N"S , us: m . g1 diente.
que dcbfn.
DEOO¡fl, et·el degl: v . Vivir. Pn..
1DHNUN'rJo, as, cu·c , atum :
\', Oeuunciu r . Amcnn~o.r: In ..
«,.,,
aar o vldn. l'lt1bilnr. tlm:n•.
DEORAV0 1 lM 1 at•e 1 a-ut 1 atum : V. 0BOSCULOR, 41' /S, Q)'l 1 attt.f SUnt:
Cor«ar. Agt·nvar . Agobiar. v. Besar: ubi'OZtu·.
0 SORED10R 1
triS, tt•t , grtS$t1S DEPELLO, 1$, ere, PHll 1 fntlSlttn :
sum: v. B:l¡ar de lo alto: des· ,._ Echar 6 emvuJones. Des.
cendu. Rtl lrarse. \errar. .
DKHINC: adv. Dudoaqu{. 1DBPEI'I.EO, l$, trt,lct. ftum: V. Pe-
DKIN y Dt:ISD&: adv. En seguida: recer. Depet·lreallr.Jf)u.sam.,,•e:
A cunUnuación. t..$-lar ¡u:~rdia,.meute en ,morado
DltJICto, fJ, et~. ect, eetu-m : v. de a1guten.
Arrojar: eeharnb:l.jo. Abatir. Dsr-oxo . f1, e••e,#Pt, .strton: v.
DKLATOP., f.r: m . Delator. Dejar. Poner. l>er>Ositar. •~ban-
DBLRCTOI\ y 0EL~CT0 1 as, are, donur. 0eJ)01lPr.
a.t:tf 1 atum : v. Deleit~r. Atraer. ! DKPOPULO, a.t1 )' 0Kf'"OI'ULOR, art.s,
Seduci r. art. atv& .tton: v. 1'ohr: aso-
DELECTUS, '": m. Elección: dis- lar: devaelar: deslrulr.

r © Biblioteca Nacional de España


452
DEPORTO . <l.f, are , avt aumt : Mirar de arriba abajo. Oeepre-
v. Condttclr: ~rnnspor!nr. l\e- clar. Descuidar.
p or t3J'. D 1~S PONDP. O 1 es, ere. dt, s unl : v
D B~o~co . fA , tn•c, poposct. po•cl- Pr(lme te1• e n mnh·imo nlo.
tunt : ''· Pt dl r eou instuncm. ts, et·e, crui, er tum : v.
D J:o: $-SEt\0,
::;-olicilnr. De.it:rtnr . Abandonar : dtojar.
DEPRt-:CATIO, H(.t: fSúplira: rU@&(O. ,OBSTIS'O . Al~ ,,t•t> 1 tu;t, alum: V.
D EPRECOR, Qr"l$, arl . allU .twn : l'tjar. Sul.·tnr. Desigo~t r. Sefi.l -
v. $upllcdr: togar : Pt>dtr. lar. Destfnar.
D.EPREDATIO, nts: (.Robo: latro· DESTITUO • t,c, ere, Ui ~ utum : \',
ciu iQ. Destrucctóo. Destruir: priva r . En gafl.or. De-
DEPR E UI~N I>O Ó ll b':P it F.NDO, t,,e ~·e, f raudnr : f1•uatt·ar.
cU , $1tm: v. PNuder: eoga1·: DHSUDO , <U, lu·e : v. Sut'tnr mu~
sor¡wendet·. chO. l'allgat•se. Oestiln r.
DBPk l \10, U , e~, ¡n·esst_ , tWt&· DESUL'ron , OJ"l$ : m . U l que enlta:
SU~n: v. Deprimir : ubattr: hu .. aerób:~ln .
mtllar. Echar a fondo. DRSU>J, U r ~UC, (Ut : V. Fn1t..,r.
DEPROlh),f.t,e r-e,pst,J)IUnt: V. Eseesoar.
Sacar fuero. cte. DJ-;SUPP.R: nf\v. MñS b:tjO.
DE PUT O , tU tu•e , avt , almn: V. O&Tt:OO , 11 1 t.rt, text, ua:tw·n : v.
Co•·•••·: divid ir. A~l'ibuh·. Oes~i­
nl-w. l~ncu rgú 1'.
De:icnbrlr. 1\ ev~J ur: publicar.
UwrsRJOn , 1t., : comp. Menoa ncn·
D t!RRJ~ I !I:QUO , ts , t~·e, l ff¡td, tt.- l>ado : inferlor : peor.
ctum: v. Desampnr ar : nbnu· DK·rg Rneo, es, e1·t, ut, Hum :
donar. v. A IJikrt~r. llneet· desi~tlr. DI·
DsttOGO, tn, at·e, aa::-t . atlc»l: ''· suadtr.
Derogar unn ley: reform:ul~. DET RSTABILI$, e : adj. Deltst:thle:
Da..~xv•o, 1•.
h·e: v. En~ai\Rrse, 3bOminabht.
saciu r oeehnr su ira)' crueldad: DKTRAJtO 1 il 1 ere, a;-t , Clton: V.
eufo ret·oa•s:e. Quita 1· : s~ptu·n r. HOCtl' bnjol'.
Dl!sCF.NOO , 1s , et·e , cll, sum: v. DeSpOj ll l'.
: bnj0.1·.
Oese~ rHh~•· DETHEc ·r o , a:J,at·e. a t>t , a tmn:
DKSCH>CO, ts 1 11'1' , fvf , tlWU : V, ,., R.ehusnt•. Hldic uHznt·. CriU-
Df"j:tr¡)remcdltucl:tm ento t ll>lll'· e;-w : ddutg,r nr.
tido do ni{{UOO. 8ep·trarst. 0BTRUIH,TUll, f: n. Det rimentO:
DESCRIBO, f.f, t:J•e,p.tl ,plum: T , daño: perjuido.
Transcrtt.lr: copiar.l nt~rpreta r. DETI\UDO, fl r ere • SI, IWll.: \'.
ES&RTOR, 1~: m. Desertor. Echnr t\ empellones : ~ r rojo.r.
l>.estnTU$ 1 a, tml : p. t>. d~: D~:..1e· A UQIIemtletcn,e nUa: Cic. Apnr-
,·o. Despobhulo : d esu~ rt.o. tar ó hacer llesi.sLir á o no do su
DESIDI•:I\I U M 1 1t : 11. D~SC!O . C'pi ni6u.
Dv.sweno c's, O'l'e, cwt, al1'1n: ''· DE·ro RQUHO, es, et·e, st, tum : v.
Dest!:u·. i~chur menos. N~ct<s1Lut·. Ap:H·tn r : de8,•ia 1·.
DESIUU, ce: (, D~!ldl:1 : negll~~n­ DETURBO, a.t, cu·e, at:t, atum: \',
CJ8 : pertu. Prec.ipit:.r. ~h:u : dt-salujar.
DEs•oso, tl$, tu·e, an, al u m: •· DEUS, el: m. D•os : en plur. Dlf,
Sei•ahtr: notar. Sagmficar. E::c- o••t,m: los dioses falsoa.
pt·esat· . Dibujar. O&.ss1S~UIU61 a , uta : snp. de
DESILIO, f'f 1 h-e, lut Ó lit, SUltmn : D~1ur•s ·
Dt·:xso , tu: , m·c, avt, atwn : v.
''· Sa IWt' n b~•j o : bajat· stll tn mio.
D ES l NO, <f,ll. , ere, ivi , iti'Hl : V, condensar: es¡.H'So r.
Cesa r> ll<',l nr·: n b~wdona•·· He~ J)F.ssus, a, um: odj. Denso : com·
nunctat·. pacto.
DRSI~To, fA1 ~~·t, $ / ili, statuat: \', DKvJscto. ir, tJ·e, :~:t, t-ttmt:
v.
Ot!sJstir. Dar tlo. Detenerse. A~r: ligar: unir.
M3rthar. Osvtxco , ts, et·c. ~tel, mctum: v.
DESPERO. O$ . at·e, avi, a tu m: v. vencer eompletaroente .
Desesper ur. OesconHr\1'. ' OF.voco , tu¡ m ·e .. avl , atwn : v.
DESPICI!lN1'fA , llJ : r. DespreClC'I, Llatnfil': l omnr afuera. Convl·
DsS"PJcro , ts, ere, exi, cctum : v. dar á comer. Atraer.

l .

© Biblioteca Nacional de España


453
Dli:YOLVO, 1s, et·e, vt.J tf.tttm : v . Deslizarse. h· eorriGn do. Arro-
Voltea.r : revolv er. uovol ver. jarse.
DtLAC BMO, 4$ 1 Ql't:. at•i, attcut :
DEVOR O, as . a,-e, ar:t, ~cm: v.
Devor ar: ~rngat·. De5H'U lr. Con- v. ne.SI)cdaznr: des~rr:tr.
sumh·. OH.AT IO, nls : r. Ditacu.'m.
n. CT10,n i,,: f. Am()r :enrlí\ 0.
0JtYOT l0: nfs: f. Voto.O blaei6
11JLR
Oe\'OCion. Atlorn elón. 0U.ECTI!t8UIUS, a, J.U'It: SUJl de
Tl~, a, t'm:p . p. de (Jttfgo.
DEvo·rofJ , a,um. : p. p. detum. : v. Oll.tiC
O r t. t o~sa;~ tis: )). de p • .-tcDII
lgo.
oa,·ov eo, es, ere, vt, LJUt;r .STKit : Mh•. Di11g'l!nlt"rlH!D-
Volnr. Dedic:tr: con,a grar. lto: con cuichu fo: ron esmn o.
DEXTER, a, ton: adj.t. o que e~tá
1l la dCI·~cha . 01LIOH:S1'1,\ 1 (C: f. Ditl"~ncia.: CUi-
DBX.TRA, re : Ln mnno <fereeh ;t. drdo: ,.olirih ttl.
DILIO~~TISSJ)JR: adv. Muy dili..
DIAUOLUS, i: m. 81 d11blu. con ntucho tui -
ucut~wente:
DIACONUS, ( : m. Oiácon o. ilndo.
DJADK'-1·', lts : n. Diurtl"ma . DILIOE STI\:S: ad\' CC'ffiJl. Más di-
DIAL&CTICUS , a, tun: adj. Ola ..
hgeute menlil : con mas cuidad o
J~ct.íC\J.
Oteo, {JS, trre,u vt, alum : v. óesmd ro.
Anunc iar. Con~agrar: dedien r. Dn.IGO , b, e?'C, xt, ctum : v .
D1co, 18, e~e, zt ct1m1.: v. De- Amar con elecció n. Apree ltlr :
<1uerer.
clr: artrnw r.Man kteatn r.l!ab l ar. OUIICO , as, m·e. at't, atum : v.
DIC'J'A'I'Oh, ts: m. DicLud or. l"eleat ·: comhu llt·. DtS¡)ULttt',
DJC'tiO , tl#.s : f. l·:l :~cto de de<:l1·. ut, ulum : v.
: Oe- Duu:s co. u, ~'"'e· -ar.
Voz: dicció n. DtctW ca•ate•·go. Dismi umr. 1\linol
rensa <ll: su cnusn : dt:gcn : v. OIMrr1 fs , c;·e, ,:,·t, sum: v:
O JCTO , as, a,·c, a.vt , atwn
·o,
l~twün- uor cliver.sa~l>nrles. Per·
uecir : pl"'fer lr. Manda r. Jns.. don~r. Renun ci;i;r: abnnd onar,
pirar.
v. nes·
On>oco, IB,e,.e, x t, ctum: :Oividh dq)ar.
vt, tum: v.
parram nr: extend er. ·. DtMOV f.!O, es, e,.,.,
Dura. et: mí. El día. )lo ver de un lado á otro: re·
ce: Difert~ocia. Di- mcw~r.
D II'JIGRF.NTIA, as, m ·c, avt, atHm: V.
VOI•Shh ul. DINU.l-IP.UO,
et·s, tt·t~, lllstttl t, Clfl· Conto t• : numer al'.
Dlt'PE RO,
tacmn: v. !.leva r 8 uno y Ulro DIRIV'.J, (8. ere. xt, cltnn : v. Oí-
Indo. Dife1·it·: <lilatiu·. Dlvulg ar. a·igir. Gobet ·nnr. EU\'ia r. Dis.
1)01\Cl'.
Difere nciars e. O, fs, en•, ('llli, rmptw ,a: v.
DIPPICILJS, e: ndj. Dificil : penoso . OJJU)J.
Separ ar. Terrui nnr. lnterr um.
Inacce sible. ph·.
D a eP ICII.1. 1 ~tUS, a, tun : sup.
de
Dlt/lcU ts. DlltJPI O, ts, enJ. td, r.phon : v ,
DIPVIC UI.TBR : adv. DiNci lmente .l Saqoe -tr: robar.
DIRU)I P(,) 1 is, tJ•e, pt, vtum : \'.
DIPifU NOO\I s, err,{u tlt, (U$SIW l:
v. Difuof la·. Ext.~nd.e•·· l\ompe l' : h o.•car J>CdnY.os.
I>JOITOS, t: m. JO:I rl ed~. OIRUO , 11, ere, 1tt, utuut : v. Oe·
DIO!U .TlO,n ft: Olgnn ctóo. Digni .
uioler : nrruin ar.
thul : honor . . a. rm1: ,,11. v. Severo. C1•uel:
Dutus
DtoN& : adv. Dignamente . flel'o: tuhumnno.
DI~CbDO, l$, et•e. usst, te.tSWJl: V.
DJOSIOk, 14$; COtOp. y Abrir( \e: be•ule ne. Pottir : mar·
DtOHIS::.UtUS • 11, wn : su p. de
1.-alhu· a. D•~JC:edet·o e
<·hl"r~e.
Dtunu s.
OJON'ITAS. (($: r. Oigllidnd. Aulo· vtw.: m ol'ir.
Dlt-CERS" •. ts, e1•r. c1·erf, C~"etum:
rtdad. Mér1to.
J \', :;~¡~o~t"ar: da~idir. Otát'n guir.
DJGNOI\ . aJ•ts , (tt•t, altU .IICt'-,n: v. 11liSC ESUS, H$ : 111. Put•tld a: !O¡)a~
Juzga r, I'CpUll ll' digllO. Oi¡;tlllU'~
~o. Conde seende t·.
Ttu;i•'m: Al a.•·Lrw,ieoto.
-f.ISA,ce: f. Ens~t\onz.a. Etlu~
DIONus, a, u,n: udj . .J>I¡no: me· DI'~Cit cnciou . Oi.s:ci~llnn: iu.-titu clon.
rucedo r.
DtL49 0R, erts, t, lapsus 1u.m : v. 1 ArL.e: métod o.

© Biblioteca Nacional de España


454 •
DISCIPUL US, t: m. DJecipulo. DJSsJo&o. ••, m·e: v. Dlrcrir: DiJ-
DtSCLUDO, 1s, ,.,, dt, sum: v. cordn r. Es1a r lejos.
Encerrar: guardar aparte. So· OtssmiU)I, 11: n. Discordia: d!·
parar. sensión : s.epnraeiOu: desunión.
DlSCO 1 t$, t1"e 1 dldtct: v. Apren· l>rSSILIO, ts, h·e, Uó td, ulhmt:
de1•. lnformnr&l). Sab.:..r. Ll ~g:lr v. Snltu•• de una ~ot ra parle.
á conocer. Ahl'il'"O on ped:1tos.
OJsconDIA .m : f. Discordia. Fntta 01SSIMI LI8, e: adj. Desemejant e.
de cvnf\)rmhlod "u opimones o 0IS$1lJUJ.o ,as, a t·e, a~l, aht.m: v.
senUOlttz•lO $. Disimular: ocultar: eneubr lr.
Dl.SCRBPAXTJA. m: r. Discrepan· DISSJPO, 48, m·e, aot, atum.: v.
cia: diferench. Arr<•Jar. Oesb~rntar. Disipar.
DISCIUMBN, 1nt.s: n. Oifere nch.: DISSOt.~·o, ts, e,·e, vt, utum: v . Di·
dlvorsl<lad. Sepnracióu. Rieigo. solver: desatar: dcaunir. Dos-
Crisis. bal'&llU' ,
Dtscnu.uso , as~ tu·e, avi, atum: v. OISTASTIA , re: f.
015lftnCia.
Disten¡ruir: tlJ(cr.mciar . Se~a.rar.
DlSCUkRO, t.s, er11 1 cut•rl , CUt'- do. Distinción .
r. Orden: méto·
l>JSTINC1'10 1 1dS:

Stc»l: v. correr do una par~c a OIS"Ttsouo 1 ts 1 ere, mt , cttun: v.


Otl'O: l'eCOrJ'íJI', Aisla1·. Separar. 018\inguh·.
Dt8CUS810, 1l'ls: f. Discusióo. Sn· DISTO, as , aJ•e : V, 018hH'.
cud1mlento : t'dpe¡·custóo. 0JSTRACTIO, nis: f. Separación
DISCUTIO, f-$ 1 C)'t, I.Slt s.n fln: V. violenta. uesuoión.
Diseutlr.S~cudlr. De<;oaeer. De•- OISTR.AHO, l$, ere. zt, crum. : ,.,
baralar. Tirar : llev8r con ' 'IOlencia. Se·
DISKIC"rws: adj. comp. Mts clo- pa1•or: nlejnr. .,
ouonLomeut.a. 0 ISTU I UU0,1S, eJ•e,.,_.l,Hl um: V.
l)JSJICIO,ts, ere, ect, ectum.: v. Dis~ribult·:
repa.rLi r : dlvidir.
Ocavnnece r: de&pat·r•.uaar. Ot!il ~ nis: t. Estrechura .
OtS"rKICTIO ,
baratar. Oeahncer. l>lftcullad: impedlmen lo.
DISPAR, f.s : adJ. Desigual: dife-- DI.:;;TklNOO . fs, ere, xc, ctum:
rente. v.
Llamar la atencibn pOr varias
DISrKNni U.l [, tt : n. Dispendio. Gas· parle$. Fntigat·: cnnsa1·. Dis·
\·O OXCf•Sl VO. lract·. Ensts ó ut.a<Jitr.$ !ltsh·· t.
DISI)~N~ATIO. 1tl$: r. GobiCI'UO: ctu~: esvnda desnudu.
a•i mlnistracló n. MnvoNomtn. DISTUMUATIO, nf.S: (.Ruina: d~
DISPHNSATO R . 18: m. Adrnuu~tra­ molle•on.
dor. Thoreru. MRyordotno. OJTJO , tti.J: C. Jurisdaceló o: aut.o~
OISl'BNSO . as, a,·e, avt, atum: v. rhlad.
Adrnlnish·(u '. Pnl't.lr: di sLI'ihutr. UJ1'IS , e: o.dj. 1\ico. ts: 1n. In dios
DJ!W I~ Il OO , 1.$, 6t'C., st, sum.: V. Plulón.
E'Püi'Cit· : cien·runn •·: scmbL·n•·· O ITISSULUS, a, 1ml: 8Up. de D'·
DI.SP MR~IO, 11.11: f. Olspe•·~ión ti$.
OISt'ltkTIO , f.s.h-e, fct , ilwn:\'. Dtu : adv. Por mucho, por largo
UeparL-lr: distribuir. tiempo.
es 1 et•c 1 UC, ftum.: V.
DISI\L ICF.O , DlUI~NUtt. alum: a~j . Diurno: pro ..
Oesng¡•adat· : d t a~usLa r. p io dol
Dl.SrONO, 1$, et•c, lltd,.'ltlUt~&: Y. OIUTIUS: nclv. corop.
,u a . Dtll'adet•o.
Oulponet·: COIOC-.H', O~cidiL',
Por nul.s
tie101)0.
Drsi•OSITIO: nil: t. Disposición : OtVTUtuuo a , ru : comp. Más du·
eoloeacióo. roble.
0JSPUTATIO 1 Jt($: f. DiSCUSión. 01UTURNJTA6, tls: f. l ..argn dura ..
Cont!'Ov!!rsia. ción.
OJ.!wu·ro, a<r , m•c, otu:m: v. Vll· ÜIVARICATU S, a., um: a dj. Alár·
luna·: ca lcular. Discutir. Sos- g•do: lcndioo: oxtendldo.
Ctmet·. 0[VERBKRO . as, are, avl, atw)l:
DIS$KSSJO ,nb: ( Oi~asion. 01fC•
tanela. de Olliuiunu.
D ISSBRTISSIM US 1 a wn: $U{), .BIO•
, .. $t-l»rar sacud•eodo ó azotan-
do. At.Olur. Dioerbet·ar eun1br'tu
tet"I"O: Vi1'. Tirar e:st.ocadas A
'
1
1
cucniJslmo . Jos Ciipectros. --¡

© Biblioteca Nacional de España


455
DJVBRSB: adv. Dh"eJ•a.n, dlfere n .. 00)tJN
r.
A' ce : Dueil n: t:.eñor a.
DO)ftXICIJ~ a. tmt: adJ. Dominico:
tflme ote. de ¡>ro¡>io del Seüor .
DtvJo;R61~8 0.I U&, a, twt : sup.
l)tveJ·~,,s.
OOMI NOn¡ m·ts, <wl, "tus sum:
OlYEkSOJUliM, u: n. Posad a : al- v. D<Jm n~r: mand ar: $ei\or ear..
bc1'g lle: nlojn mienl o. Do~uNus, t: m . Señor : omo: dueño
OOMI Tun, ts : m. oonw oor.
DJVtlRSU!f, a, ,,m: n<U. DifcL·entc: 00)10
dl ..rso. Hosll l. Sepor odo. , a~ a,·e, 1,i,tt wn: v. Do·
¡ u·.
mnr. s~let:
Drvsn To ts, et·e , v<'rll , ve~·sum:.. DO>I us , (fmm.t$ ó dmnt : r. Casa.
v. Apar arse: h ~ce r ue1a digl'e Tomp lo. l"ttmllia. Pntd a.
$Ión . Oif~rencinrae. C : adv. 1-liSla que. ;)Jteo tras
Drvgs , tUs, ad,i . Rico: opule ntQ: UOSK que.
abun dante . , as, are. avf. atum.: v.
OJ\'ro o, 11. ere. &L,II mt: v. Di vi~ DoNo Onr: re¡.:a lar: cooce der.
dlr: hen~e r. Dlstri U•olr.
OONUM, t: n. Don : regal o.
DI VINA1'101 n.t.s: (, Prore cia. Adi vi- IO, t.'\. it·e, tvt: ''· Do••mir.
nació n. J>resentimiento. t: V. Dl'IUJ Ot"\S, U$: f. Dote. Vent. ajn. Don.
DIVIN O, tt$ 1 m·e, avl, allm
Tnten to.
A<liviuur: pl'Ouosticot·: pt·esen .. OOTA "Is, e: adj. Dotal : lo ¡)erle -
Ur. necie nlo a la dote.
01 VINUS, tt, U»l: adj. Divin o: pro• DOTO , as, at·e, aol, c1tum : v.
plo do 11ios. Dota r.
01\'IS JO' ttf.s: f. Dhd:t iÓI\. o, nts: m. Dragó n: serJ> icntc.
Dn ITlM, arum : f. l\lqu tzo• U}' DRAC ouur¡ .;: adv. D~Hio~amcutt:l .
DlV I1'1SS UlUS, 1ttn.: SUt).M
Dun J'rATW , nfs: f. Duda .
(lo 1

rh:o. DuuJT O, as,a, '(:, ar;t, atwu.: v.


DIVUL GA.TO K, I.J: m. El quepu bUCA Du•la r.
ó d ivulg n. us, <l, tc;rll: o.dj. Dudo so: in-
U! VULG O, as, (U'C , ClVl, atwn : \', Oum
cierto .
Divu lgar: publi car. DUCHNTI 1 at, Clo : adj. Dosci entos .
DIVUS, a, um~ adJ. Oi\•JnO. , ts, ere, xl , ctu.m: v.
Do, cts, m ·e, tttHU, datm n : v. On ••: Ouco
Gutn r: t'uudu elr. Ll cvm·.
entrc> gat·: e~.mcedo•·· Of•·ecer. OveTo a, h : m. Gui&.
Dare t)t)en nu: procu rur. n<h', Poco ha, no ha mu...
D uou~1 :
Docas o . es, tt'(l\ ut, ttw•' : v. JJ;usc. cho: )·eel~tltemot\te.
ñar: inslru ir. H3ce rver. Our CBDO. tui.": (. Dult.u ra.
Docn~•s .': :1dj. D6cal: mant o. OUI.Cil', ;~: ndj. Dulce .
ooc•n :)SIM US : sup. dt; DoctH!J. l)U)..I : CO!lj. i\.i. iC 1 ~Lt'lt $ ClUC.
DocTon. u: ro. El <a ue un6eíta.
Doelo r. Maes tro. 0UMT AS:.\T : ::tdv. SOtan lenle: al
oo~tt·inn : cienc ia. mcuv s. Sobrd ludo.
DOC'I 'JUN,, , ce: f. OUMU~, i: m. E.spin o : jrtt·a: jo.rnl:
Ensei 1anza . enmbrone1-n .
DOCTUS, a, U11'l: p. p. de Dooco. Ouo, (IJ,O : adj. Oos.
Docto : instru ft\o. OUODIO:CUI : ntilll. iud. l)ooe.
DOCU MENT U).I , (; n. DOCtl l\lCritO
:
OUOOECI>IUS, a, tun: mim. Duo-
doctr ina : Clhleíianza.. Mode.lo: décimo.
~jcmpl o. DUOJJHTR IOIN'J'A: ind. Vclnt iocho .
D01.1m , ts 1 e,·e, ut: v. OolCJ', oo. OuN. Kx, tcts : adj. Doble .
h:rse. Senli r. OuRR : udv. oura , seca , cruel ...
Dor,ruM, ll : n . Ti•laj n para vino, lnOt)tC .
nccite . rtutn s, etc. Ul.ifUOJ\ 1 lt$: Ctltnp . y
Dor.o R, le: m. l)()lol': sentir niet1W . ()tJIU ssBIC b. a, tuu: su1•· de Du,·us.
nolo~:~o: en·
Dot.osus, a, wn: at.Jj. Iidud
az. DeSC\ o. DURO , lt¿i, tu-e. avt. atum : v. En -
gr.flo so: lb l
durec er. nuror . Pernu mel!tW .
DOL.US. t: m. Oolo: engano : frau- DURUtt fa.. lhn: n<lj. Duro : sólido .
de: traici ón ,;· lllgld o: e no el.
DOM~STICUS, a, um: utlj. Domé I)Ux, cf..s: 111. Jt•f¡.. : capi tán.
\1el\: de 1n famil ia. IACIUU>J. ti: u. Dura uo,
Dm.ucu.. nn.r, fl: u. DonHc ilio: cas~: 0\"RIU
mora da : estan cia. ;\ftien lo. ciuda d \lO. Alban ia.

© Biblioteca Nacional de España


456
....

E.

R : ))re¡>. E: de: J)Ol': (1esde. 1EPI~AANOO 1 1$ , ere, rrept 1 ft·~


l!:OIUWJ'AS,
borrac hera.
a.,. r.
FnlÜJ'ia guez: ('tflm : v. Rompe r: q ucbr.an -
tflr.
EDi\lü, ., a. lltn: a•\j. fibrio: bo. EYI'R.B 'SIS, ,., y crr,·cm~, a, wn :
rr3C'llO. Etn·ta t!(J,T: Mnrl. La 1ulj. Desenrl'onndo : sin f1·c no.
nocJ • f~ ct\Je Jlllllf! •u'l bonacho. Jd.:f)IIH! NO, ti&, a~rc,
EHUR , ts: n. Blmarm . tuJi. ntf'm. :
EB\iRt'lita;~~ a. tHn: ndJ. D~ mar tU.
v. Solt'r el lreoo. Desenea-
denB r. .
l-:CCK, lid• . ~1tr:1; he '*qUJ. EPVUGI O, ts, ere, f, ttum : V, IIUtr.
EcoutSI A , aJ : f. Con:.rr cg3dón : 1~\'ltn r.
junLa. Lfl hlJ,•aifl . 'J'ftllll-•ln: toitl•• EPYU1.0&0 tJ.
aP.:~tlna,loa h 1 e1"C1 1t: V. Reipla. n-
Or!lCiOII \' 31 CUltO tltcel': brlllar.
EccLBS IASTlCU S 1 a, imt: odj EFPUND O ts, Cl'l. , di, 8Utn . V,
Eclcaiástieo. 1
cchnt fuez•t•. Ex-
IJOJ' I' llmnr :
E oAx, <'i$ : .nrlj. Vol'nz. Trugón . ttonder.
EDICO, ls. e,·~. ~t 1clum: v. Man Errusv . : adv. UeenciO$amente :
dar: ordenn r. F1j8r: ~i1abr. slu moderación. PH(Ierc c({lt.te :
Eor~co, ts, et·e, aEasct: v. G1·nbnt
r.l,•. Huh· precipl tariam onle.
en lu memor Jn: UiJt'()udet· ¡H~ l·- Eoer~ m u~, e,,
feetnrnenle. um: adj. Helado :
frio.
S!>tSSK Ro,ll,e re, uf.et•l tmt:\'. IS.OKo . es . et·e, uf: v. Carece1
Declnr ar: explica r: eJpoor r .
Eo•·rras •r.~us. a, tcrit: e ut>· Mu~·
Necesita r: estat• falto, neccsíla.·'.
tto, pObl'(',
ttlto: m uy visible. Eo2s·u.s, lll: Necesi dad: carcn-
Eoo, 11,erc, dfdt,d ltum : v. Da: cía: pobret a.
á luz: produr tr. Roo, met: pr. Yo.
EooM : i ud. SolJa·enom bt·e el. Eom~ oron, t1·ts, tt·t, eut·esS U$tum:
Esot\. OLt·o nomb r~ d~ Iduru('U v. Salit·
Eouco, as . are, act, atunt: \'. EoRP.OIUS,: porth·. a, wn: adj. l hlll-re:
Educnr : erlor. egregio .
Enoco 1 ts 1 eJ't: • :l.:t, eu un : v. sa... Eon •~ssus , u .~ : m. Sa1ida.
ca•• : JH'rojnt· : echnl' ruera. EJ tCIO , 'is, l)'t!, ect,
EPI'BCTUS, tc.Y: m . Eructo. Enea clum: v. Ar·
cla: ()C)dtr. rojo r : echar fuere. Deslerr nr.
&lusuo oi: ntlv. De tal manera :
EPPRli iNO, lt.t, at·e, aDt, alum: de halsuel 'Le. Tal.
v , Afcminf i L', ~nervm· : debi .. K!.!• RORO, cts,
liLut·. cu·e , ctvt. atum : v.
Trabaj ar con mucho cuidado :
I:::t'PI\R O, e''', tr"f"e, exlult, ella- ~ e.~fon
tut1l: V, Lle\•Pr ;l enterr.;Jr. Sa F.LIUUIOSYNA ano mucbo.
enr t\1er a. A1·reb:Haa·4o, ~lcvn r· . J;; r.IWAN~, 1 Gl: f. Limosn a.
u~· : ndj. megan Lo.
Sufdt•. Eo:u:m, Ot·ton: m. Versotl ctegia-
GPFICIO, is. ,., e, ect, t•crunt : v. co~
Hart·•·· Perr~cionar. Ejecuta r. EUtOI.: \,poema elesrfnco.
at: f. El~ra.
CUIIIJll h·. ~ ~~IO.IKNTA, m·wn: n. !!:lcm cnlos.
J!:l't'W IH'>, ct: f. gfigiu: imagen: Pl'iucip iosó fondameoLosdc . u.n
O~u 1·a: retrnlo . arte ó cienria .
EPPLAOITO, as. are, acl. atum: Er.EPHA
v. Pedir r:on instanc tn. Rocl :1. Et.nvo, a.,-, tmlf.s
S, : m. Kl elefant e.
(U'e, cwt. atltm: v. EJe-
m ur. \'na· , lev1u•tc u· , ulzur.
Er' FOJHO,ú,~we,cUJsum.: v.Sa-
El.lCIO, t<t, ere, 11f , flum: ,..
ear ca,·aod o. Abrar una unju. Atraer. Llevar, toeRr con enga.-
DPsenterrar. !)os. Ellcct·c scmuutnem. Prud .
f¡.•yon, twts , (lt •t, M t-4$ ,yum: v. Oca•t•oJ'flat· santrre.
Ha blnt·. Et.l oo, is, ere ,,,, nun : v. l\om--

© Biblioteca Nacional de España


457
per: quebrar. Ahog~r. Arrao- Eo: adv. A lal•alado: a tal punto.
c&r. Derribar. Tanto más.
EL190, fs 1 ere, evt¡ ecllt~'»: v. Ele- Eo: '-', h·e, fcf, ttlma: v. Ir. Ve·
,Ir: tsc.:op-er. l.. rnptnr. nir. Llegar. Marchar.
HLOQUJUN , U: n. Elocuencia. Plá- Eo us, 4, u m: adj. Orlen lb l.
tica. Coloquio. EPJORAlUIA , tu: n. Epigrama.
ELOOUOR, "'''· t, cuh'' ó quuru.s Br•SCOPATt~ , ''': m. Bplscopado .
•nmt: v. Uebhtr: IJablar con el o- EPtSCO••cg, t: m. Obispo.
euenc1a. RPI~TOt..\. re: carta.r.
Etuno 1 t1,tre st,1um.:v. Etu- EPIT.-\PIUl.lar,ff:n. Epltafto:dls-
dir: nulr la d 1ftcu1tnfl. curso l or·nclon run~bre.
ULl'Srus,a,, te m: lA perteneciente Kt,UL...n, tu..mt: r. Comida: man-
á los Cumpos Elfscos. .iar. Unnquet~.
E~IKNJ)A1'10' ,.,,,: r. Emnieudn: EQUES, 1lfs: m. Cnballero: ji-
COI'J'ecc1ón. 1\ep1·ensión. net.e.
EMBN00 1 (t$ 1 m•r., avt, tlttnn: \'. gQUlt.S'rUIS, 6 : ndj. EC118Sli'A,
Emnendn 1·: eon~gil'. Ponor re- EQUIDEM: adv. t:u vet·dn<l. Clet•ta-
mer11o. meute.
E~unrou, tt·t~r,1t·i, men.sussum: ~:QUJ"''A"l'U~,us: l.uenbntleJ•la.
v. Metlh· cntet·nmcn te. !!QUr'ro, a.-r, w·c. cu>t, atum: v.
EMICO, as, m·e, ut: v. Salir rápi· Ir á c&bnllo. Cnhnlgor.
drunentt. EQuLnus ó J•:cut..sus, t: m. El po-
E.moRo 1 as, m·e. avl, atum: ,•. P..- tro 1 nu\qui nn. de medern para
~tttse o vlvlr de UIHl parte á otra dat· ~ormenlo.
t;rulgrnr. liOUUS, l: m. J;l caballo.
EuaNttN'TIOR 1 «1: comp. Más alto: !-:ROA: prep. Paro con : e o o.....
m4s distinguido. den ti.
E)IINBO, t i , tt•e,ul: V. Ser alto. ERGASTULUl1 1 t: n. Ct.reel de los
Sobresalir. Exceder: aventajar. escla\·os.
E»INULUS, a. u.m: adj. Uo poa· Eaoo: cooj. Luego: pues :a si: por
elevAd~: uhenlP. tanto.
EMITTO, t&, tt•e, 11. 81Mt: v. En ERtDA:SUS, t: m. El Po, rfo de
''iar. 1-lltet"r sttllr: dtojnr lr. Italia.
E)IO, t&, ere, emt, emptmn: v Ektoo. 1s, e1·t:, e:rt eetum: v.
f:onlt>e·ar. Erigir: levantar. Alenbr. Res·
KliOLUMBNTU)S, t: n. Emolumen· tabl~er.
lo. ejecución: e$-(Uerzo pnraob· ERII,JO, ts, et·e, ttt, eptutn: v.
tener un t•esultndo. Utilidad. Quitar : ar1·ebntar. Kchnr ¡>Ol'
Buen éx lt(). fuerza. Librar <le.
JO:Monron, crt.~. mm·t, m!wtuw• Enooo . os, (t•·c, avt, atum: v.
surta: v. Mol'ir cntcwnmOiltO. Di8t1·ibnh·. t-tevurUr. Sumlnis·
E~t0\'1(0, es, ct•c , vt ,lwn: v. na- t•·m·. Gastar. •romnr.
ctlr l'ctirnr. Apnrhr. EnnA-rus , a,um: P·l>· do
EMP'I'Oit, ts: m. Coml)l'ador. E u. Ro : as, an~, cu't, atum : v .
EN: udv. Ue nquf. Mil•u. ~rrar. Autlor vagondo. rgno rar.
ENAkltO, r•s, cu·c:, aot, atum: ' '· Equivocarse.
Contnt•: re(.,rir. Puhlicar. ERROR, ts: m. l!:nor: equivoca.-
ENATO, as,a.,·e, avl, atum: v. ción.

r
Nad~•r: sobrenadnr: S..'llir on- I::RUBti.SCO, 14, e'•e, entbul: v. Po·
dnndo. oerse rojo de vergtlenu.. Aver-
I!;NJ>I: conj. Pues: pues qne. g~nzarse.
ENITOt. Ct'i$. t, ?tÚliiO ni.XU$ eRUCTO: OS, aJ•e, acl, alum:v.
&tt»t: v. l';toforznrse: 1rabajar Eructar. vowilu.
con empelo. ERUDIO . t:t, tre, tct .uum: v. In&·
Rssts. 11: 1n. l.. a espada. tnur: enseñar.
ENUNTIO, (l.t 1 m·e,_ ad, atwn: \" BRODITIO. ttl.c: (, Brudlción. OOe-
O&r' conocer: ah'ul¡:rar. h·ina. ~ns.ebanzo.
ENUTnlo,ts,1rc, tvt, flw-n : v. Man. 1 1 ERUDITt!'t-SIMUS: ~u p. de
tene•·: ullt.oent~1·: erjat·. Edu- ERUDITOS, p. p. deE..-udfo.
car. 1 BR.UAIPO, f-s, c,·e, pf , vcmn: v. sa•

© Biblioteca Nacional de España



458
.J
lir con lmpetu. Aparecer. Rom- ExutEÑ, 1nfl: n. J::njnmbre de
per. ubE!,jAI: mullllud. Hxamen: in-
ER.uo, (s, tt·~, ul, uunn: "· Sa- veslljl'aeión.
car de debejo de tierra. Arrui· EsA)IJNATIO, nll: f. Equihbrio.
nar: abatir. Ceoeurtt: examen.
BR.UPTIOt , . , , : r. Salida irnpetuO· t;xAauxo. a1, (U'e 1 aof alum: v. 1

so. JrrualCloo : invasión. P.ssar. Con:oldea·ar: examinar:


ESCA, m: (.Comida: m:"njar. lo(¡ulrlr.
Es~BNDO, ts, ere , dt, sum: v. Su· EXAN(;Ul~. e: lldj. I)U'lngrado:
btr. de~r:•llt-cldo: exAnime.
ESTBSDO, 11, ct·e, at, svm: v. Ex· EXAl'\JMA1"IO, nt1 : t. Espanto: pns-
tender: alnrg;tr. Aumentar.C•·e-- mo: COU8hst'llPClón. Oobilidud.
ccr. KXANI)ItS,c:ndj.Exúo imc:muel'to.
ES URJO, 1:! t f'1·e, tvt Ólt : V. Tener t.;XANI)IO, " ' M·r, avt, atwn: v.
hnmbru: mucha ansia. codi- Qull61·la vida. llesnlentn•·· Cons·
ciar. t~ l'tl 11 l".
1-;T: con.). '! : ndemás : tnmbién: EXANHIUM, (,, um : ntlj , Muer to :
aun. sin vit,IJ .
E'rBBI..t:, a1·um : f. Los v ielllOb l!.:XAitUl\SMO, /.'$ 1 C1'(' , (tt•$( : V. :\ r.
Etesios. der. Euurdccurse. lnt1urnarse.
J~"''IAM : 1~dv. También. Si. Toda\'in. l::XAUOIIJ 1 #,'(., #l'C, lol. tcum : V,
I:!TioUI~I: conj. Aunque. Oh·. l>scuchar.
¡.;Tsr: conj. Aunque. aun cuando. l:iXCED01 #$ 1 Cl't:, Cl'$$1, Ct'$$Hm : V .
EUMKNIDKS 1 U»l: f. Las ful"ias del Sa!ir: pll'llr. l·:seede•·: sobre-
lnnerno. PUJBI'·
EUPORATBS, l.s:m. El rioEuúates t;:C.CKLLt>!S3, lh: ntlj. Exce,l$nt.e:
&UR.OS, t: El euro: viento SOlano. lnsll(lh!: ttminente.
EVADO , 11, n·e 1.1"f_,sum: ,,._ Evn- F.XCKL!JIOR, U.t : COmp. de
dlr: escapar. :salu. EXCKLSUS: 4 1 Ultt: Adj. Allo: ~n·
KVAOINO, al, are 1 ClDt, 4-tu.m.: v. cu1u brado: eleva,o :excelso.
Oesenvalnor. KXCHRIJO, ts,ere, J')8f, ptmn: v.
BV.A.NKSCO , 111ae, td: v. Desva- SIH'Rr: ett~ir.
ne.een&: disiparse: desapare- EXCIDIU).I 1 U: n. Csfda. Puesla del
cer. snJ. l>eilrucclóu: exterminio:
EvANOBt.JUM, H: n . E l Evant::el•o ruinn.
EYANOBLICUS 1 a, unt.: adj. E'van. Bxcwo #$, c1·e , dt, SIJm. : \'. Sn-
géllco: ¡Jropio del Evnn¡relio. c:a ,. : det!¡H·ondl!;l'. Cortu a·. Cner.
KvANS, lfS, f. Sacerdotisa de Da- ~XC I N.OQ, ís, Cl't 1 1clt , #$$llt'l: V.
co. Dncnnte. S~llnl'\U' con \•iolllncia: l'njar:
l!:vt<NI'r: Imp. Suced e : aeou tcc<1. abl' ir. A l'I' UIIl:\1',
J$VI'.NIO, 1t~¡ et•t, vtnt, ve».twn : v. t~xcw 10{ ts, CJ'() , ccpt , cqJlwn:
V 011 lt· : 1 eg¡u•. v. 1\cc bh· : lomar: coger. Oir.
g vnN1'US . u.~ : m. Event-o: acon Le· l!:ll'llJI'Cnder. J•:xclula·.
el miento: s u ~eao. ~XCI'ro , Ull, twe t-. avt, atum; v .
EYIORNS, U&: adj.Evidente : claro. Llamut· fuern. C:ltelttn•: mover:
.Kvoco, as¡ a1·e, aut 1 attan: v. COillliO\CI'.
Llc,mnr: tacer veni•·· t,o;xct..uoo, 11 , ct•e 1 st, sum.: v. Ex-
.EvoLvO 1 1~, ere, v-1, utu1n: v. clnh·: dqjnr. A¡lnrtar .
Desenvolver: descubrir : cxoli· B.xcoLo. ($1 et·t, r.olul, cultum : ,..
cnr. Caer redondo. · CulllVIr. Hermosear: deeor3r.
K•: prep. De: desde. .BXCRHSCO, 1&, tt•e, t:Í , lU11l: V .
EXMi TUo,a.s: 1 ar·e, at'f, atum: , .. Cret!er: extenderse: descn\"Ol·
Salir ondeaudo: ele\'tarse. Re· verse.
botar. Arde.rse deealor. txcftUCIADit.ll, e: adj. el quent.or·
EXAOOERO, tU:, Dre. trt1t, azum: V, mtn._.. Digno de ser castigado.
Acumular: arnontonar. Aumen- EXCK.UCIO, 41, are ; v. AlOrmen-
tar. l&r: mo1·Uri:tar.
EXAl~TO, as, m·~, avi ~ (ttunt: v . EXCUD0 1 f$1 tt•c, dt, IW1l: \'.ll;\cer
ExnHRr: hwnutar. Ata bar. Kn- galtr: hacer 1Wlhll' golsleaodo.
saltar. Excunno, ts, ere , cu.rrt , cur.

© Biblioteca Nacional de España

l
459
.rum: Y. tr: marchar corriendo. Exono, a.t, are, aot. atum: V•
Fluir: correr. Extenderse. Desear vivl\mente.
ExCURBIO_, nU: r. Excursión: co- EXORNO 1 4$1 a,.e 1 attt 1 a tu m:
rrerla. tAC.aramuzn. ,.. Exornar: adornar ¡ronde-

l EXctrasus, u•: m. Carrera. trrUI'


clón. Excursión.
Excuso, a.~ ,are,aot,atunt:v .
1
Jheusar: msculpnr. Stocernrse.
BXCUTIO, fl, lt•e. CUil 1 CUIIUn1:
v. Arrojar: cchnr.
mente.
Exosus, <> 1,um: p. p. El que abo-

E:'tBMPLUN, t: n. Ejdffil)lO. Modelo.


rrece. 0(110$0: aborroe<,.do: de-
te~tado.
ExP.EDIO 1 f.S, tJ'e, tot Ó U 1 ttutn:
v. Librarse. Fruuquear. Con·
venir.
Exso, ú, h·e, fot,ttum:v.Sa· EXPEDITIO. >IÍS: f. Expedición: fa•
lir: murcbor. cilldnd: desembartJto.
EXEOUI&, at·um : f. Exequias: ExPEDITIUS: adv. comp. ~148 ra-
honrns ruuorolee. en, más desembal'aznclamento.
EXKRCI~O, C$ 1 ttmn: V.
CJ't: 1 td, E XPELl.O,ts, t!t'C • 1JUlt 1 f.)HlSUtlt:
Ejerce•· : profesa•·: •jcrcltnr. Ha· v. ArJ'ojar: expulsar.
Ce1·. EXPENDO, iS, C)'C 1 (;U, Stmt: V.
ExERCt'tATlO, nts: f. Ejercicio: Pesnr. Bxnminn~· con cuidado.
costumbre: prAcUcn. Paga•·· r;xpcnder: gnslar.
EXERCITUS, lc..f: m. Ejército. EXPRRG&FACIO, f$ 1 crt, ( tct .fa,-
EXBRO J fs, tH'I, ul, tl'tUtn: V, Sa• cttun: v. Despertar: desvelo.r.
ea.r tuern: hneer ver : de m o~ Excitar: mo,•er.
lrar. Bxt•HRIOR, h'i1, tt·t 1 e,'lt" ltun:
BXSSU!, a, um: p. p. ele Ra:edo. v. Sxperimentar: tentor: pro-
Comldo: destruido: cnrcomido. bar. Reconocer.
Ex UALO , as , m·e, a-,;1, atum: , .. ExPsas.us: adJ. El que no tlcae
Exhnlar: evaporar. Espirar: mo- parte: falto: prh·a~o.
rir. EXPBTO, fs , e)'C, iot, Uutn: v.
Exu•oJtO , u, ~u-e, ut, tnu)l: v Apetecer: querer: deae•r: bus-
Exhilllr: manifestar. car. Pre~unt.ar: lnqulrir.
ExniNC: adv. Después: desde en- EXPI.E0 1 U, ere, ct, tunl: "· Lle-
tonces. nnr: colmar. Condulr. Saciar.
E:<HORTATIO t,,. :
amoneatac 6n.
r. Exhortoci6o: Efectuar.
Ext~LTCo,as. t'u·e, avt. atum.: ' '·
Es.uORTOtt, tu·ts. art, atu.t .tl,t»: Explicar: exponer.
v. Exhortar: amonestar. tndu· EXPI.ORATOR 1 l$: m, Jt;xplorador:
eir: lnciLut·. indagndor.
EXIOO, is, tn·e, cut, a.ctu.tn ; v. ExPLORo, as, a'·e, avt, atwn: v.
~chnr fuera. Exlgl 1·. Jll ontmt.en· Explorar: indagar. ·rento a·: lll'O·
tttm: levantn t·: ori"h'. bar.
~XIOUUS,a, t.mt: udj. POCO: pe- ~XI•OLIO • as, m·e, avt. atum: v.
queiuJ. Col'to. l!:sta·echo. Oespoja1·: quitnr.
I?;); JI..lO, tst t'·e, u óut: v.SaHnr. Bx PONO 1 1s, et·e . vosut, posfttmt:
.KXILIUM, ff: n. OesUcno. .- v. Exponer. roterpret.a r. Aban-
Exnto, ís. twe, emt, emptum: v. donar : echar rucra.
SAcar. r~ihrnr: eximir. EXPRUlO, f.s-, eJ'C¡JWt:ISl t l))'t$-
ExtN 6 EuNOB: tu\v. OealU: des.. .s-um : v. Exprhn r : saeDr el jl!-
de nlll: luego: después :á con- go. Traducir. Espresor: maru ..
Uouacl6o. festar.
EXJSTI)lO, as, are, av1, alu>n : v. EXPR.OB'>, as, are, a el, atum: v.
Pensar :juzgar: ftgurar~e. Reprender : desaprobAr. Eehar
8XIT1ALI.S, e: adj: PeroiClOSO: en cara. Reprocbar.
perjudicial. Sx ruo~o , as, a•·e, aot • atunt:
BxtTlUM, u: Destrueeión: ruina: v. Tomar por b• fuerza. Con-
pérdida completA. quistar.
8XITUS, U&: m. Edto. SalidA. &xPOO ts.ei"C, ut, ulmn: v. Ea.-
E,;or.vo, ts, ct·e, t:f, nltun: ' '· cupir.1 Echar de al: r~hnza.r.
t>eaplegnt·: deontar. uesp•·en- Exouuto. ts, tre, stvt • sttum : v.
der: desembarazar. Examlual': io(ormnrse: luqui·

© Biblioteca Nacional de España


460
rir: averig uar coo dilige ncio. Ex·n: aus, a,
~:xiglr. tnn: adj . .n:s:tra fto•
~xtro.njero. De fuera.
ExPBCTATIO. nts: r. El acoo de E1TU.L
espera r. Expeel8Ción : gran et~ KSCO. u, a·e, 1nut: v. Que·
J}Ol'tlnz a. ;\usled utl.
dor:;e yet·Ln de ¡>avoa•. Temer .
i':X'tiNC'TliS , a, U»t. : p. p. de
EXSPE CTO, as, a•·e, aot, a-t um: EITISG
v. Esper :.r: aguar dar. Tarda r. UO, l:s, t'J't ~xt, nctu•1 l:
ExsNR o. as, are, avt, otunt: v. \', ~PlliJ(ftr. t::xUn1guir. Extirp ar:
E~ph· aa· : moril·.
ntuqmiut·.
E :C'l'OLL O• ts, ere, extult , tl4tum : ......
EXSTO ó EXTO, as, a•·e, tU: \'. ,.. Le,·an la.r: •llar. Ensal ur.
Salir fuera: sobrf's.alir. Durar . A tentar . f!nsoberbeet_or.
$ubsis lil', Pct·mnne~"e l'. EX1'0il QUKO, ts, t•re, tot·S't, tot·-
EXSTI \UO Ó I•:XTI\U O, ÍS et·e a·t,
clum: v. Juolll r: llenar 1 1 tw,-,: v. Arran cnr. Exton ¡u.tre
: amon. httl,t.a nltaten a. allcult ts. Cic. t-:x-
torutr. E:~tru.c,·e tocum lfg,lfl : tlngut r "n el co•·ató n c1o a.lguu o
HOI'. PJ•Ov(lea· d ü leñn el hogu a·. lus stmtlmienlolit hu mfl nila1·ios.
EX.SULTASTE R, adv. Alegrt >menl e. t::<TOB
.RIS , e : adj. Deat~rrado.
EXSUL TATIO , nfS: (. Alt•grin : g01.0. t-;ehad o de su t1~rra.
Exso r.To, as, are, atñ, atum : v. l:o:X'I'UA, pl·ep. Fuer·a de: e:o.:cepLo.
S&l t flr con vi vezo.: entusi nsmat ·· EX1'RA HO. ts, tl·tJ, zi, ctwn: v.
3e. Alegrarse. Kxtra er: sr;.ear fuera. Arran car.
exsusoo C) Exunoo, t.s, ere, rn'»>, gxTRE )JUI'!, a. tun: snp. de Ba:;t~t·.
1"ectwn: v. Lovan tttrse: alzai'Se: Uxlrcm o: Ultimo : postrea·o.
p4>nerse f'll pie.
B:XTB»PLO: ndv. Al lnti&.ante: al EXTRU DO, 1s, trtJ, si, 'um:
Kchar a empellone:s. nacer eaV...
mome uto: al punto. lh·.
e:x·rRitMINATUS, a, um: p. p. de t.::xut.o ...
Es:ncR:_l11NO. as, are, a()t, atum: , as, at•t:: v• .!.{tsh\t' deste-
rl"'\do.
v. Deste rrar: es pulsar . Exter - ISXUL TOÓ EXSUL TO,
m inar. a.s, at·e,a t)i,
Ex..TuH.:t.UNJ U)f, tt: n. Exter minio :
atum : v. S.alt81': dnt• btiocos .
ruina.
Alegr arse: regocij~rae.
EXTKR NUS, a, u.m: adj. Extrai' tO.
Ex uo, Q , ere, 1.1 f, u tum. : v. Des-
nut\ar : rles1Jojr1r: quittu ·.
~xlranjoro.
EXTER REO, e.f, e,·e, tti, ltlem: v.
t..:x:un o, ts, twe, 14-SSt, ustwn : v.
Quemar : incend iar eomplel4-
Espao lar : nlerra r. mrnte .

F.
FAIU!~LLA,(U.'(. fabuli ln.
FAIJBR, lfl·t: m. Artífic e: fabri- F ACIO : ($, ere,/t cl,/ac lum: V.
l-lnter : obrar : d~u\.ar.
C8nte : ortesa no. FACTIO, n.ts: f. Jfacclón : parcia -
F AUIUCATOH, f$: m. Fobric adOI', Jltlnd : ))U.rtid O: bando. ModO
Crettd or. tle obrar.
FABRIC OR arfs , arl. atm sum:
FACTO R, ts: m. Haced or. Cread or.
v. J"a.brfcnr: con~truh·. FAC'rU )I, l : n. Hecho : ucctón.
F AHUI..A , liJ; (. i"Ubul n.
FACIRS1 ct: f. C81'&: roatro : sem·
FACUL'I'AS, tts: r.
F'ncull nd. Ll-
cencia . t:!l plur.: bieoes de for-
blont.e . tuna
FACII..E: odv. Fácll.~encillnrucnlc . F ,\CUND
t A,at : f. t\cclón de babl"r
FACILITAS. lis : f. fl'ocihd"ll: proa-
hlud. Afabilidad en el lJ"ato. Palab ra. Leo¡rtJoje fiurido : ete-.
F'ACIL IOR, US : COIOJ). de FatllfS .
ganei a on el decir.
fi'AOIS t:S 1 a 1 Un\ : adJ. tfecho de
FACII. LIMH: adv. su p. do Ftu;lte .
mnde1·a de ba)'ll.
FACII,IUS : adv. eomp. ~~~· fácll. FAt.I.A
menw . X cls: o~j. l>mbustero:
f.tlt17..
l."ACis us, ot·is: n. Jrecho : bazailn. I"ALt.o , ilf 1 ere, tetellt, tauum
li'cchorín. :
1 v. .Eoga bar: aeducit·.

© Biblioteca Nacional de España


461
J''At.sus, a, wn: p. ¡l. de FallO. FEIUO, 11, tt·e: v. Herir: malar.
Fnlso. Seducido : engañado. FERINOS, a. u m: adj. Propio de
Y ALX 1 cts: (, Hoz: ~.ndPra. las Heras.
FAWA.re: r. Jo'o m a: no lleta: rumor: FEk.ITAS, Us: f. Pie.reu..
' '"' com\ln. f;t~timación. Cele· 1-'HRME, adv. Casi: poco 1nis 6
bridad. meoos.
F'Al48.! 1 il: f. IIRnlbre. FERO, {ert¡ {ern, lHlt. la tu m.: v.
FA)IILIA 1 m: r. F'ftmllia. SI nUme- Traer: 1 evar. Sufrir. Permitir.
ro de ~ier,·oa 6 criados d~ una F.ER.OCITAS, Us: r. P'erocldud.
eaea. Cruelda(l.
FAMILIAIUS, e: ndj. Sirviente: do- FP.ROCITBR: udv. Feroz: eruel-
méstJCO. Atn1&ro: fanal llar: con- ment.e.
tldente. Faaox, cis: ndj. Fe1~z. Cruel. Or-
,...A>.IILIA tH S~ tM US, a, um : sup. uuttl!so. Soberbio.
Muy nmiJ:tO. FetutRUS1 a, uHt: ndj . J)o hlet·•·o.
V'AMoersSJMUS: sup. do. F'F.~nuorNR US, a, um: ndj. Oo
FAM OSUt~, (.1 1 u m: nd,j. Fnmoso: Jueri'O.
célcb1·e. Ft·:anuM , t: n. llitwro : toda tH'IlH\
FAMU I.A 1 aJ: r. Sierva. Criada . ó iustrutnenW do hlel'l'O,
f'AM ur.o n, ttt fs ~ cwt : v. ~t.stat· sir· l~fa\·r r t.ITAS, tts: f. l"et·Ulidad. Fe-
viendo: acrv1r. ~ condldad. Abundnncln.
J.'A~IULU.S . t: 11\, Crla.do. Siervo. l'"ER~s, a, um: adj. F'let·o: Anl·
1-"ANUM 1 t : t.ug:w sagrado: Tero· V8Je.
plo. FER\'HO, es, ere , td: v. nervlr:
F .UHNA 1
ro: r. Unrlnn. abrasarse: encenderse por una
FAs: iml. t..J que es con,•eniente: pas16n.
llcil<>: juslo. FE'!SUS, a . wn: adj. Canaodo:
F ASCts, ts: m. ua,: manojo. c.ar.. ratigado.
gn: pea:>. Honorea. Olgotdau1. I''KSTJSATIO, nfl : f. Celeridad :
FA&TUS, tU: m. Soberbio: alla- prtS..'\: velocidld.
neria. Lujo: aunt.uosidad. 1
PBSTISO,cu, arc,aot, atum. : v .
FATKOR, erfl, erl, /<U$U4 su m.: Aeele111r. Apresur arse: ~~~lc-
Cilnfesar: (\ecla rar. rarse.
FATIGO, as, at·~,avl, atmn: V. P'ESTIVUS, (1, 'mi odj. FestivO:
FatiJtru: oprlntlr. Aeongojnr. alegre.
Sslirnular. FeSTUM. 1: o. Dla de Reat.B.
FATUM, t: n. vaUclnio. nudo: des-- FesTus, a. wn: u~. Festivo: nle-
LhtQ. Muo¡·~e: rulnn. gt•e: divertido. Cunando.
FAUCGS, f.t'm: f, L:ta fauceS: gnr• Flut\A 1 at: f. Flbrn. Vonus. Son si..
gunla: e8L J·~r.lw. DesR1ndero. hilidad.
li'Avr-:o,c.~t, c~·e,rant , tatdlfm: v. 11IDJ·:I,IS, 6 : od.\· l"lel : seguro:
l•'u voreeet•: In L~resn •·se J)Ol', cons~ant-e. CI'Oyento.
l''Avus, t: m. P1u1a1. 1'JDMI.I1'Sit: odv. f•'lolmento: nmis·
Jo'AX , acts: f. T en. tosa mente. Con exne~iLuc1.
FEDHUAtuus, 'tt : m. f.:t mes de FroE.s , et: r. Fe. FldeHdnd. P•·omc-
FO!brero. sa. Seguriflad: sulvo-conducto.
Fscurrtous, o, wn: adj. fo'ecundo: Au;<illo: ftn•or.
obundnntc. Fmo, f.s. e1·e, /f&tn .-tan: v. Plo.r-
FSL, f-t: n. lliel. Amnf11unt. se~ Confiar.
P BLICIOK, ur: eomp. de Feltx. !'~IDUCIA, w: r. Confto.nza. Seguri·
FKLICITAS, tll: t trellcidnd: dicha. dad. Jo'e:. Le:llhd.
FHLICITHR: OdY. Feltzmenle. fo'IGO, lf, t!t'e, XI , ..tWU: V. fo"'ijar:
- l'ectX, 1c:11: adj. Dlehooo: r.tlz. elanr. H• r ir. Colgar: auo¡¡en-
1"8)11~ .,, m: (. Uembra: mujer. der.
Motronn. FJGJoiB:'\'TU)I, f: n. Figura : almu-
FHNB~TRA ,CV: f. Ventana. lacro. FiCCIÓn.
FBNUS, Ot•U: D. U"ura: interéS. FIGURA, te: f. Figurn. Forma Ct-
1-"'ERA ,a!:(, tllera:nnimalsnh·eje. terior.
FsR..H: adv. Cotl : poco má.s ó me· w: f. HiJA.
1-"ILtA ,
nos. Ftuus, 11: ro. Jtl hijo.

© Biblioteca Nacional de España


462
FINDO , u, ere, fldt, }f.n um: v.
Fooro , 1s, et•e , d1, sum: v. Ca·
Abrir : hende l·. \'at·. Fode·r e altque m pama
FINOO, U ,tYe, n~l , ctum: v. Flo-
gir. Simul ar. Juven c. Morll ticar: atorm enur:
á uno.
FINJO . ts, t•·c, tut , ttum : v. l"i· F'CEDIS
nt•Hla r: termi nar. SI:OlUS, !4, utn: SIIJ) . de
Fuus, ts: m. Fin: térmi no: limtt.e. Freou s, a, um: adj. Feo: disfor -
F'INJTJYUS, a, tmt: u(Jj, Limít rofe : nle. Torpe : afrentoso.
vecin o. F<Eous 1 et·ts: n. Alian za: pncto.
FCENUS: \'. FHNUS .
Fto, 18, ft)•t: v.Strh ecbo. Snced er. ~OLtU>I, fl: n. Roja de los ••bole
FIRIU OR, U$ : eomp. do Ffrlll lU. a.
FIRMITAS, Us : r. Firmeza : oons~ FOliES, ftts: m. Fome nto, mater ia
tanela . l·!s tabi lidad: aolide z. á l>l'upOsito porn que se cebe el
Fuuco , tu, a)-e, aot, atum : v. f"Oxs, ruego .
Atlrm ar: hacer Orme . F'ortiflcar . tt1 ~ m. Fuent .e. Mana ntial.
1\el\neer. Reforznr. Or igen.
FUU.tUS, a.¡,tt»a: adj. Pirme : sóli· l'oa, at•fs, tu·t, atut& unt: v. Ha-
do: esta le. Const aote. nesta- l~'01us blar: decir.
hlecid o. y Fonrs : adv. Fuerz a.
l.roncKr•s, tpts
FLACC EO ,tS,tJ 't, td: V. Dcam a. Foi\.B.S , 1um : f.: mf. Tennzn.
La puerta .
yar: debili tarse: dceae r. P'OR.JdA , 01 : f. Form a : Ogura :
FLAG ELLUM , f: n. Azote : Jt\tiao .
F'LAOITJU,\t 1 ft: n. MAld ad: infa- hechu ra. Belleza : hc1·mosuro.
mia. Torpe za. Modo.
FLAO tTo, as, arr , avt atum : v. P'OR)f iDO, as, are, aut, atum. : v.
Teme r.
Jnstar : lmporLuoal·:1 s>edir con I"ORiU
instau cia. OO, 1tttS: f. t\.Hedo: temor.
FLAJIMA, CtJ: f. Llama . Poa)IO, a.s • are, aul. atu11!J': • ·
Form ar. crear.
I'LATUS, "" : m. Soplo : Millo. t?oaMoaus,
P t·ud . Alma . a,um : adj. Herm oso:
FLAVB SCO, (<; , et•e : v. Come nt.ar bello.
á dora.u e. F'ORS , Us: f. Forlu na : auerlo :
FI..BBtLtS, e : atlj. Dep lorabl e: h·is· destin o : como adv. equlv alo t\
{Orte.
le: hl.g ubre. Lleno de lágrh nas. FORSI
FLaCT 0 1 ti, ere, a:t, «tc:m: V, 00• F'oRSATAS: adv. y
blar: doble gar. Volvet·se: ro- I*'OttTA N: ad..,.. Quizá: tal vez.
torcer se. Suavi zar. SSH : ndv . Quizá : tal vez.
Proba bleme nte. Casi.
Ft.so , u, e~·e, eot, etum. : v. Llo- FORT&
rnr. : adv. Por casua lidnd.
F'Ol\T lOR, U$: COM¡) . de
FL&TU S, U.t: m. Llantl'). FORTI S, e: ndj. Fuert e : robusto.
FLO, as, are , a.,l, atum : v. So-
plar. Flcu·e. rosas : r>rud. Des- Anim oso.
echar : desdefiat· Ina rosas. FORTI SSI:>.IUS t tt, Un\: adj. SU p. do
FLORE NTISS 1)1U8, 4 Utn : Su p. de
Fortt. J.
IIORT ITKR: ad1". Fuert e: Vfttlen t.e-
Fknv nu, tt.s: p. de1 p. de m ente.
F t.OREO , ts, ere , ut : \'. 1;-Lot'cee !'. con const.nncla: con íh··
PLOs, ,.u: m. La nor. meza.
FLUCTUS 1 us: m. Ola: onda, FORTl T UDO, tnt1: f. Forta leza:
Ft.UEr\TU)t, t : COOIL 1DCiO .
n. Corru~nto
nguas : arroy o: riachu elo. de FORT UITOS,(&., tun.: n dj. f.'Ortu itO :
casun t.
FLU.U BN, lnts: n. R.ío.
FORTU ~A . m: r. For~unn:
FLUO , ts, et·e, a:t , ctum : v. Co
t•rcr el ogua: mn.mu·.l~"luir. De3·- rien te: acaso : suerte. Feliciacct-
dad.
K~htdo y cond ición de las cosas
Uurse . y perso nas.
FLUOR, !& : m. I'IIIJo. Curso : mo-
vlmi~nto .
FORTUNO , as, a?·e: \',Hac er prós-
Ft. uv•us , tt : m. Río: riachuelo. pero y feliz. Tibt ,aertm outu• n
PLUXUS, 118: Ul. Flujo . Cor-ri ente. au ro•·tunt>ll. Cie. El cielo baga
proap
Focus , (: m . Hoga r: fogón : chi- I~'OSSA, erar tu patrim ooio.
menea . ce : f. Foso. Foso de una
forLale za. Ca.nal . Mina.

© Biblioteca Nacional de España


463
FORU>I, 1: u. El foro. Plazn. Jot- Fucus, 1: m. Zéngano.
godo: tribunal. FUGA, O! : f. Fu¡¡o: huida.
Fovso, e.r, e~, t:t, tum: v. Fo- FupAx, cts: adj. Pugn: peree&-
mentar. AbriR•r. Aliment;.r. cel'<'.
Ampa.rar. FUGIO, U, trt. t, thtm: \', llulr.
FRAGILIS, r: adj. Frá~l: quebra• lSSCApnr. Bsquivar. Evitar.
oito. Caduco : ~rf'Cedero. FUGJTO, as. ar·.s: v. Huír do una
FRAO)IKN, ftth: n. Yr.agmento : parle' olm.
peda,10 : troto. Fuoo, 4$, at·e \ act, anun : ,., Po.
FllAORAXI, tt1: t\dj. Fragante: oer en fuga. Hacer huir.
oloroso. FULC10, f$ 1 tre, 11, tdtum.: v.
P'RANOO, tr, et·e, rpf, actum. : v. Apuntalar. Apoyar: SORtcner.
Quebraulnt• : quebrnr. Demoler : F·ut.cnuM. i : n. Pie con que as
de.6L1'ulr. 11 umtllnr. sosUenc In enma.
FLUTHK., tt·ts : m. llea•mano. • FuLOEO, es , ere: v. 1\elampn-
FHA'r KRNI'I'AS , ttl: r. I;'J•a\.ernt• guen•·· Resplondccor: b•·lllo•··
dad . llermnndud. Un ión. FULGIDOS , a, ttm.: adj. LUCi<\nt.e.
FRATHI\I~U8 1 a, 10ll; adj. Fl'Otcr- Resplandeciente.
no : rl'nlot·nnl. J<'üLGOll, t.t: m. ncaplo.n(lOl' : re.
J"RA us, clt$: f. Fa·nude : engnño: lampogo.
folsednd. FuLtCA, at: f. Ln gavloLn, nve m a·
FKECUMNTtm : odv. Con fl'ecuen· ritima.
cia. FUL)lB:S, ftlts: m. 1\nyo. Des-
F ru~:)tll'US, u.r: m. 1\uido sordo. gracan.
Estr~plto . Rugido. zumbido de to""uJ.vus, a, um: adj: Rojo: nleo-
lu obt:Ju. nndo : rojizo.
FRBN1\TU8, a, 'Um.: aclj. Enfrena- FUllSUS, 4, 1tm: adj. Que hace
do : con el freno ¡me~to . humo: humeante.
FRGNO, u, are, a~t, onmt : v. FU).(JPICUS, a . una: adj. Que echa
EnfteOM: reft·en(ll": contener. humo.
F'RBNU3ol , f : n. En plur. Frent, FU:"CTUS, a, um: p. p. de ()mgot·.
ot•ttm: m. Freno: brtda: rienda.s:. Funct><• uwo••fbu&. llor. El que
FREQUHNS, Ul: adj. Precu~nle: ha llegado al nn de sus tra-
covioso : nbundante. bajos.
FRH.QURNTIA (8; r. Coneurso: JiUSDAMENTUM, i: n. P'n ndn.n\eo~
concur~·cnela. ~l nltitud . lo: cimiento: rafz.
J?n~;QUJ\H'T'O, a.t, <we,avt, acum. : FUNDJOULAl\IU8 1 ((:m. IIOnder o.
\•.lr con f•·ecueneln: rrecuen tat·. F U:O: DO, f.3, Ct't!, (tc,d l, (tUSUtn : V ,
l<'Hs·rutt,a, um.: Mij. confiado. DCI'I'Omnr.J"unc1h·. P rodue h·. e~
FI\I(IUH 1 tn·ts : n. 81 f ¡•fo. pias : de1·roln1',
l•'JuVOI.US. a , um: ndj. Frivolo: Fuxous, ·t : n:t. El fondo. Poscstón.
sin s ubstúnc1n. he•·ednd.
F'I\ONS 1 ats: m. l..o. hoja del Ul'1l01. i~' U N BS1'US , a, um: ndJ. 'fl'istc:
lí't\ONs, tf.J: m. L•' r ente. J?isonomin. fu ue&Lo. Pro tano.do. Do mnl
Fatuc·rus,us: m.l•'•·n to. Utilidnc1~ agüero.
provecho: gttnnucin . FUNUS, e?'ls: n. Fnnel'lll. Ruina.
F auMENTAIUUs, a . 1mt: adj. De f'ua , ts: m. Lndróo.
trigo. Res f')•tHJltnta~·ta . Cre!. FURl BUN.OU8 , a, um: adj. F'uri ..
Provisión. bundo: ftU'loso.
Famn!~TUW:, t: u. Grano: lrigo. Puao, ts, ere: v. Enfurecerse.
FRUOR. lt'll, f. /)'UtliU Ó {ructus 1-"'UROR t arü • QJ..f, attu IUnl: 'f.
nmt: v. Disfru\nr: gour. Rob:u-: quitar. . .
P'RCSTIU,: Id\', ¡.;n VInO. Fcaol\. ts: n. Furor: ara : e-> raJe.
fl'a.ux, gtt: y mtjor Frupt$. tmt: 1-'URTI)I: adv. A hurl.Jtdlllaa.
f. Fruto. Produeeión de la U erra. F'UhTU).J , t: n. Hurto. Fraude:
FUA~, tu 1 al, ant: AreaiSIOO en robo oculto.
lugar de .dm, 111 , stt, $lnt. FCSTIS, Íl: m. Palo: bn&tón.
F'UCATUS, 4. 1tm: a). p. de Fuco: Foa vus. a, nm : adj. Ne-g ro~ obs·
Teñido: manchado. Engañoso: curo : teoebroao.
falat: fingido.

© Biblioteca Nacional de España


464

G.

GADR:S, 1um: f. CAdiz.


GALRA 1 re: f. C~lad11: yelmo.
0.\I..LIA, tr:: f. Frmle in.
GAJ..t.ICUS. a , um: nclj . Fraucés.
GALLU8, '1 : m. Gnlo: francés.
GARRULos, a, u,n: ndj. Gá.rrulo :
hoblador.
a': f. Fraternidad.
GHitliANITAS ,
Unión : C.."l.t·lho frn&ernal.
GenMANOS, al 14m: adj. He1·mano.
De ocrmow n ~ nlemáo.
ORKMEN, tn1s: n. Botóo, vAslngo
6 renuevo de ln planttte.
GP.R.o, (g , er~ , ut, stum.: v. Ad·
-
GARUMSA, re: m. El rfo Garona. mJDtstrar. Portarse. Repreaen·
GAUDI!CO, es, ti'4, uaotsus .sut1t: tnr un papel.
"· Alegra.rsc: gozo•·~e. Olo!ST'O, as, a1·e : v. J.lovar consi ..
GAUOJUM • 1t : n. 001.0. Alegr ia. go, sobre su cuerpo . .
GGLI OU8 1 a, Unt: ndj. Her:HIO. OIONo, 1s. e~·c , gem.d . uenfiwn:
Ge"u, '" o. El Jolelo. v. €ugeodrar: procluCir.
GEMJTUs, u.f: ru. Gemldo. Llaot.o. G"ACJALIS, e: adj. Frfo: glacial:
GBM:IN'CS, a, um: nC\J. Getne.lo: b~lado.
duplicado. Repelido. 01•.\CIRS, cf: r. Rl hielo.
GRMMA . OJ : f. l~ledt'A ¡neciOS-O. OJ.Aorus. u : m. La espada
Yoma: bC\tóll de lng planta~. Gr.ANS , dtf: r. LU heliotn.
GBMMANS 1 lú : p . d9 L>· Bt'Jilaule: Ot.Aucus, a, tfm : ndj. De uu ve.,_
•·csplonde.cieule. Adornncto eon 1lo Htezclndo de blnuto.
pedi'OI'hl. OLISCO, i.s, ere: v. Crecer: en ~
GJUIO. u. et·e, td ,fttun: ,., Gemir. gordar: aumentar.
GBNiB 1 a~m·n: (, J.os párpadO'\ GLO\IHRO, a..~. trrt, aoi, atwn: ''·
que cubren los ojos. LOs oJo!. ltedondear. Amontonar. Agru-
Los mejillas. pnrse.
GE ~ ~HATIO 1 n1s : r. OeneJ•ación : OI.OU IA, ((J: r. Glol'ia. Renombre:
tJ•onco : l'aíz. tnma .
GRNfo!ltO, a:~, a~·e, aet, atum : v. t;I.OHJOR, (l?'l,;: t (r.rl, atUS .~1C,,l:
k:ugdndrar. Cnusaa·: pt·oducir. v. Glorio•·su:
GSNHilOSUS 1 a., te m: odj. Genero· Or.OR.IOSroR, "':jncLnrse.
comp. y
so : noble : de ituslre linaje. 0LORIO.SJSSUIII.i8, n:, Ulít: anp. de
GKNMS II, 11: f. Bl ()batsfs :
primer 0LORIOSUS , ll , 1UJl~ adj. GloriOSO:
libro de la BibHo. Ilustro: famoso.
08NBYA , w: f. Lu cluilad de Oi· Ot.UTEN, tnt": n. Engrudo.
nebrn. GNARus , a, um: arlj . Conocedor:
OsNIAI.IS, e: nctj. Alegre: gozoso: 8UbCIJOI' .
dlvorlido. OSATU$, a ,1H»: odj. Nacido.
GENITOR, ft: m. Padre. Fundador. Oxosaus . tr,tcm: adj. Lo per&.ene-
G&NITRIX, k#: f. Madre. cienle á Cret.a. Cretense.
GENe, t1s: f. Gente: nncion: pue- OJ\ACTLTS, e:adJ. Delgado. Sutil.
h lo. l'laco.
GENTtt.lS, e : adj. Oe unn mismu GnAOUS, us: m. Gl'ada. Orndo:
rumllln. Gentil : l>lll;llllO. escalón. Puon.
OENTfLITAS, lt$: (, 1.\rwje : fami .. On:Rcus. a, um : ndj . Griego.
liv. Genti lidad : p~~gnntsmo. ~R.\JT . o-rwn: ul. Los ,:rrieg~~J~.
G.HNU. u: n. La rod1lll'\. OttA)IB~ ~ 1nts: m. C.Ssped.
Gt~:Nus.twls-: n. Oénero: especie~ GRANDas, e: adj. Grnnde. De avon·
Lln8je. Modo: mantr:'l. tada edad.
ORO).IBTRA, ce: m. Geómetra : el 01\ANOISONUS 1 at Hm: adj. T.O
que ¡>rofesa ln geometría. (¡ue sueno mucno. Porupoeo.
OsOkOICA, m·um: n. t.as Geór gi- GHANDtTam: adv. G1·andemcnto : 11
cas l poema que trata de In mucho.
agr cultu ra. GRANDO, tnls: (, Grnnizo.
J
© Biblioteca Nacional de España
-165
GRASSOH 1 C,.ts 1 tn•i : V. Andar. GKAV IS.SIMUS (t, Utn: S\lp. de
Caminar. Ooscncu.ctenn rso. Ot·tu>ts.
1

OR.l\'ffo!&: f. (sin ,::en.): G¡·acios por GRAVr'rAs, aus: f. Gravedad . De·


los favo1·es recibidn.s. Agt.J't. cnimiento. Seritthul. Firmna.
qrata : dor JAs gr.u~ios. Cou51nocia.
Gtu.TJA, "': (. Or3Ciu : f:n·ot. Do· Gn• ''ITBt\: a d ,·. Gm,•ement.to. Con
n~h e: ttgrarlo. ~rl01tnd: con 0l'mttzn.
GnATIPICon. m·t.s, at~: v . Hacer se GPAVIU~: a(lv. comp. Mñs grave.
:unablc. Accede¡· á. los tic"' coa rle lUdnte.
a lguno: tiO l' g usw. l,.o voa·ec,;r. GRAVO, as, tn·c, twt 1 <rlunt : v.
0RATIOR, tt.,: comp. :'tl {h~ I)J:tllda· Cnrgu r: sobrccur·u-nr . Im¡>ortu·
bJ~: mth ~rato. nAr. Molestar.-
08ATIS: Rth' Gratis: de b:lldt, 0RHS~U!I:, us: m. Paao. Marcbn.
GRATtssr·.aus, a, u m: ~u p. Oral í- GRKX , tuts: m. Ore)': rebnño.
s imo: muy ngra.dabl(•. 0URRUNACI~Ul.l )' OOORUNACOI. UW,
GnATUr.A1'10, n.1s : f. l"'elicitnción: t: H. glltmón de In nn\•e.
enh o•·ubucnn. OUuJ\1\N¡\'ron, m•ft: m . Ooberna ..
GRA1'Ur.on,w ·ts, cwi, atu• .tu m : do,·. Piloto.
\~. Pelicillu·. GuuUI\No , a..~, are, avt, atum: "·
GnATUS, q, utn: :~dj. Grnto: ngra- (toiJernar: dirigir.
dable. Agradecido. Sabro¡o, GUROitS 1 flf~: m. Abismo: lugar
GRA\'101\, U#: comp. :'\lét grnve. profundo en •1 3gue.
M:ls ¡lesado. Más serlo. GYRUtl, t : m. Giro: movimiento
GnAVJS, ve : adj. Gra\'e: serio. Pe· eirculnr . Limite.
$ndo: cnrgndo . Foer t o.

H.
HABBNA 1 a•: r. Brid~ . Ft~eno. Su- HEnETO, M , at•e : v . Embolftr. Ce·
jeción. l(tlr. Obscurecer.
llADHO 1 C$ 1 N 'C 1 Uf., ítum : V. Te· H l·:un,uus. a 1 ''m: nrlj. Hebr eo.
ue1·. Pose<."t . Hnll:u·.s~: s ubs istir. II ~UBRA 1 a!, f. J..n hleclrll .
n ., 01TA'rOit' b: m. Rnhltttttte. H ELI CON'. onts : m. Helicón, monte
HAOl'tO , a.1, a)·~, acl ~ auma: v. (le Rf'Oeio, conugrado A Apolo
Hnbit.ar: wivlr. y A las musas.
HABITUI. tfl: m, AireÓ porl~ ex- HEL\'BTIA1 ((? : (. Rrglón de JaOalia
t.erior. J-14\hh,•): eosluml>re. Céll fea en Jn Europa Central.
l1ACTENU8: adv. flas ta nquf: has- Hoy •• llama Suiza.
ta nhot'n. HRLVM'rJUS, a, WH : ndj. Propi O
H..Eou ~, 1: m . gJ e;•brito. de Ln región llamltdn 1/elr.:etfa.
H.-iiMONIUS, '' 1 um : adJ 1.0 J)Cr· lle l•étioo.
tenect~nto al moole He1n0, de H tMBA, a!: f. Ltt hierba.
Tracin, y á Tracia y Td3tia. HKhOUI 1 (l, 1an: acO. Rt!l'OÍCO:
R.<ERKI\ITA~, atis: f.He•-cncla. He- pro¡>lo de loo héroes.
rednd. Hnno& , f..t : m. Héroe.
Rronso, t...' 1 ere, s1. stron: v. ES· ll ~ kU8, 1. : m. Amo: 11añor.
t.:w un ltlo, fijo . ndboru.lo. Jlgs·r~o:ltN US, a , ·w1~.: ndj. De ayet·:
1-llEin:s , c(l/$: mf. Hered''I'O. de In vfsver tt ,
HAl1-A , ro: r. r~aU.flblo de los IJuer- IIIA!<S , anll• : p. de p. Que se abro
cos. 6 enl~nbrc. Abierto: e ntre-
H ARPJ~, arum: r. Aves f4bulo. abierto: hendido. JACo de gozo:
sas y horribles. aLurdJdo. Ansi.,ao.
liARUOKS t um : rn. l .~os Arudes,
lilATUS ,tls : m. Abe..turn de boca.
pucbi<J ( l O Get·maoia. 11 t mmNA, oru.m: m . Cuartel es de
HAUD: ntlv. No. Oc ning 1~n m odo . iuvi CJ·no.
En ninglln caso. HIIIKRUS Ó IOBRUS 1 a,um: ndj.
HA URI0 1 1&, tJ·e , hau.s-t , IIQUSlHta: lbCl"•l. V.spañol.
v. Sacar: extraer: perelbJr. Oir. IIIC: adv. Aqul.
30

© Biblioteca Nacional de España


461)
Hac, Ju~1é. lu>c: pi'. Este, estn1 1HultkiOUS, a. um : adj. Om·o. lfo..
dto. rl'oroso. 1'CI't1hle.
H ICCK 1 ltcacce, IUJCCt: : t>r. Este, HOtlltiSO:"JUS • 4 t um : adj. llOrr(·
est11., ee.lo aüsmo. sono: qoe causa espanto con su
l:Jt~MO, a.s, a,·e: v. Pesar el in· ruldtt.
vtcrno. E:-tar en tos cuartulea flohTOR, art.t, cu'f. alus sum:
di"' luv¡•r:.o. 1 \', B:th•)rht r: ACt 1 ~e-jar: ,.\nluu•r.
lllll!t\O:SUI. \'liA, ct•: r. J erusalén. ¡ H t)RI·~s,llfs: m. E l C[lh\Sualojtl :
HlLA III'I AS , at(~: f. Ah~SI'IU : gi)ZO: lluéttl>~d.
I'I ' K'~ C JO : jU HiiU. 1 JlvSPtTI OM, ff: n, HOspitalidad :
HI~ ... ITUS 1 Hl : m. nelhlcbo del¡ ,.,bcr¡:-ue..
cah Jl ... Tollerehtmat tum.: Hor. HusTILlS,le: adJ. Hostil: enemigo.
Rcllucbar. HO~TIS. ís: m. Kuemtgo.
H 1~c : u,h. oe :!qul. ll:foSTiU)I (l O~TIUM, u: n. La
ttJRCUs. t: m. l:.:l chlvo. puerta: enll·adu de u o puttr\o.
Ht$<.:u , b, e-t·e: v. 1\ojarse : han- l ~mllocudurü .
dePdo: nbt"tirse. 1 n uc : ndv. Acá: host.n acJu!.
HJ:SPANIA. ce: f. to;SJ>Afin. II UJUSCSMOPI: od v. De es t.& modo.
li LSrJDUtl· t4 , u m.: ªdj. Velloso: JIUMA~ITAS, (l(h: f. Uumanldnd:
eerdo~o: erit'\do. • naturaleza humana. Af.tbllidttd:
HIStORIA, CB: (. UJ'1tOtÍil. COrleSia: bondad.
HtSTfUO, 07li&: m. El cómico. llu:.u~us, a, um: adj. Humano.
Hoon:: adv. HO)'. Hu)tr.xs, enus: p. de p. HiLmedo:
Hot.oC,\llSTU )J, t: n. Holocau sto. mojacto.
liOMIClUitJ)J 1 H: n, llomiC(diO. II UMimUS, (:m. E l hombt•o. ...,
HOMO, 1n.1s: ro. llOIHIH'e : mujer: IIU)IIMA·ru& 1 l4. Un&: p. p. do
11ersona. HUliiLJO, as, at·c, avt, acum: ''·
Ho;ocr.~T.\S, aU.': f. Hooe:st!cbd: • Uu millar: njor, abatir.
rnodeslia. Honra: decoro. Olg·r lll')IILIS' l~: lldj. Humilde. BaJo.
ntdad. Cousidt-racJón d~qoeono II U)!l':!TA:S,«U I: f· llumildn.d. S"u ...
goz_,t, nus1oo: ab:1thment.o.
l:IONKSTUS , a, um: udj. Honesto. H UMOl\, <Wls: m. Humor: hnme·
Uom·udo, decoroso. c•nd : :~gua.
n oson y Ho~os, o' 1.1: m. HouoJ·: llU)IUS, t : r. La tierl'a: el s uelo.
dt•Uincl6o. D1gnhlncl. Ewpleo. Región.
flONIJKIPICO, as, QJ'e, (ltl(, atum: 11\'ACI~'TUUS, f: m. Jaelot.o: tlor =
v. nonrar: revereuclar. ptedra prdOlo•o.
HO:iUR.t.> 1 «$, are 1 aot, alum : \', fly bERN:U:J Ó HIUt:R.XUS, a, tcnt:
Honrur: respeLnr. AdornAr. ndj. P•·oplo <let mvierno. Tcro-
Holt,\ , ce: t: La hot•fl, pe15t.uoso.
HOI\NUS, a 1 wn; ttdJ. L.o (LUCes d 'l) HYIMSPKS ,/$ : ro. R ío de PC1'8\ti.Ó
este illlu: lo produfldo en eluñc,. Media.
Hotti\KNDU!t, a, um : Horrible : HVDRA 1 re: f. t.u.ser¡liente de sle-
le cabeza.:a que Jl~rcules mat.ó
hotr.!ndo.
HORRBN&, entfs: p. p. de IIon·to. en ell~ l...erueo. J
Como adj. Houo·oso: borr1bh•. R\'DRUS, f: m. Serpiente.
HORHSO, es, e'r e, ut: .... . Horro- HYMf'!:O:, ent,t: Hinleneo: cn*a.·
-..:::~
t'IZ1\1'le: rnirnr con bonor: te·
mt·r.
mient.o. Cnnto nupcial.
llv:.tNUS, 1 : m. Hlmno.
llvronJAco:o;ous,t: m. Subdü\cono.
1
Hotuuwa, f: m. Granero.

T.

l n&KA 1 re: f. Toi'LoM . IICTus v.s: nl. Golpe:


1 beridn :

-
IDKfUJS ~ t: m. E l Ebro. contusión. Aruenntu.
'"" adv. AlU. loc••co' adv. Por ..o' por lo 1
lBIDBll : aclv. En el mis1no lug.1r, tnismo.

© Biblioteca Nacional de España


467
luBll , eadem, hlem: pr. ~1 mis- v. Poner enelnro. Hacer iluslre,
mo, la misma. céleb1'e.
IDENTIOP.M: adv. De cunndo en hiA00.1nts: f. Jmagen: rc1rnto.
c uando : á las veces. hmhCIL I.JTAS, a.tfs: f. lmbecilldud:
logo : ~Hiv . Por il8tl• t•uzó n. Jlutt t~czu : (1ciJiddHd.
IDOt.<H.A'l'RJA J w: r. hlulntL•fa. IMUI:U:tLI.US , a' t•m : adj. Débll
IDOLIJM, t : u. l•uu¡.cen: fdoiO. dt! CU~I'¡JO Pusibuimc: COiJlU''"'
IDO~H US, a, UUl:adj.lcJóueo: á de : ül)Ot'ndo.
vroposito. lllutH\, brtl: m. Lluvia: o.gu~.
IDUS, \Ucm: (.LOS idus del mes. IMHUt1 1 b, h·e, uf. ttltnn: V, RO-
IOITOR: eollj. Lue¡¡u: eouque: cior: b•fler.
pues. INJTAOILI<o\ ,U: adj. Imitable.
lONA BUS, a, tmt: adj. Ignorante. l)dl'f(IM , ctrf& . twf, atu.1 1um:
Descuidado. v. IJUllar: falsear. Ser somo·
lONA" l A • (S : r.
r'e.rezn: Oojed&d ; joule.
descuido. Desldta. IM)IANIS, ne: ndj. Inhumano: Oero:
lONAVUS, a, un¡.: u<lJ. Pot•Azoso : cruel.
indolente. De pocv tlnimo. llJ)J~M OR,Ot·ts: m. Quenosencuot··
ros1s, ls : m. Fuego : colol'. du: tl~smemoriR(lO: ol v1dndito.
IONtTU6, a, um:udj. Encendido; IWMRNSU8, tt, unl : adj. Grande,
fgneo. lnmenso, ioftnito.
IONEUS , a., um.: adj. tgneo: de bUJKA.ass,entú: p.dcp.Que no
rue¡;ro. merece.
IONORATIO, onú: (.Ignorancia. f)a)I8ROO, t&, t1•e, si, $U11l: l', Su
losoao, a.~, aJ't, aot, atunt:\1', ao"'·gir.
Ignorar: no saber. Dt>seonocer. J).IM CIUT US, a, 1-ltn: adj. No nle-
IONOSCO, t.f, et·e, vt, tu m: \'. Per- rccldo .
donar. h.tMJN80, C$, twe, 1d: " · ESt:lJ' sus-
IONOTUS, a.,tmt: p. p. do Ignosco. ¡umdido sobre: ~staJ' 1'01' enel-
Desco nocldo. mn cle. norn inar. Amenazn1·.
ILBJ\OS'r'BS, vm: m. JleJ'gelO!. IMM ITIS , lr : ndj. Cruel : tnhumn-
pueblO$ de In t::apaña Trtrraco- oo: seveto.
nense. bnHTO, b, et·e, ~~. sunt: v. En-
ILBX, tct.s: f. L3 bellolo. La en· \lurh;lcln 6 eonlra. Jnuntu.crt
eina. equtrat1mt. Dlri~ir, eucamtn~tr
ILtACUS J a, um: adj. Pertenecien· 1:. c:thallería.
te á Troya. bt~IOOII.I~, le: adj. Jnmóvll: lo·
ILION é ILIU)J, ft: n . Troya, \'fl~"ll•ble.
lt..t.Y. , a, tut: p 1·. Aquel , aquelln, IM~I OHICUto , a. unt : adj . lnmode-
nquello. •·n.to : exce~ívo .
I Lt.Y.CRBRA, ro: f. Hnlngo: C.lll'i- IM)IOitTAL t s, le: ndj. Jnmol'tal.
ela: atractivo. IM )IUNDUS. a. tdn : adj. Inmundo:
lt.LEX, tcl!: f, A vo tle reclamo n~4.(Ut'roso: sucio. S11t-z.
para ca-zar. h.UtUNI$, tu: : adj. Ex..-nto: libre.
lLLtC: adv. Allí. ha»u;o..:aTUS, a, 1tm : odj. t>· p. Sin
ILLIGO, as, are, al11, atllm: v. (•'rliftcar.
Atar: li¡c9r: enredar. biPACtBSTIA, m: (. tmp~eltncln.
It.LtNC: ad•. Do sllf. Jnst·u~lbllhl.,n. tncontu.enclo.
ILLO: &dv. Allí: allá.
lLLUC : adv. Allá. 1Uc.jnnto. l
I>J PAR, fs: adj. Desigual: de•e•
ILLUDO, 1s, e1•e , $1, .~um: l', Bur- iMI)J\\'IUUS. a, ttnt: ncU. lmJ>t\Vi ..
l nL·se : mofarse. lu sullar. do: luh·épido.
ILLUMrNO, tu , cu·c , aut, attnn : v. b.II•HIH\m~1'U.\l í; n . tmpedl nlon ..
th uniuat•. 1
lO: obstáculo. 1-:n plur. UUIJnJI!S:
ILLUSTRIOR, us: comp. do convoy df> url ejército.
ILLU$TIUS,tre: ndJ. Ilustre, dis... lliP&DIO, 1J, f'·e, tvt, flvm: v.
tinguido. Impedir: estorb..1.r.
JLLtJSTRlS!lliOS, a t tlfll: &u p. de b.IPESDO, fs • eJ"t-, dt, IWH: V.
llltutrt.s. Oaet.ar: consumir.
ILLUSTR.O, M 1 ,a N, 4Pl, OtlfUt: biPBNIIUS: adv. comp. Mis SUD-

1 © Biblioteca Nacional de España


468
tuo,amentc : con mucho más hi_PRtiOHNS1 tll: Rdj . Imprudente-:
cuidado. tgoorante.
hlPIBATOR 1s: m. Emperador: IMPilUDBNTU . , tr1: (.Imprudencia:
prlnclpe. Gener•l. i~norancl~t.
lMPHRPitCTIO, tlil: f. lmpeñec· lltPUDK!'lTIU\: :tdV. lmpudeot.e-
clón : defecto. IIU~-IIte: al o vergOenza : eoo des-
biPBRITO, a.r, are: V. Mandar. caro.
A ltcrd: dominar. hJPUDBl'\T JOI\: comp. da Impu-
hi PHKIUW,ff: n. Imperio : mando: clens, ct.r: adj. Deavergo:lzado :
gobierno. petulante.
lM PBI\O,M, are , al't, atum: v. biPUONO 1 Cl-1 1 tU'e, avt, atum: V,
ltnpl!-rnr: ma.ndur: ordenar: do-- tmpugour. At.D.car.
mln3r. IMPUNK: adv. Impunemente.
lWP~RTtO Ó htP/1.1\TIO é bii'U:-wo, fs, er 1 , a;t , ctum: v.
hiPEJtTIOR , frl $ 1 tt·i, 1tus SU11t: l'inchor.
v. D81' part-a en: hacer parllci · t\ti'UN I1'AS, tts: r. Impun idad.
pnntc. Cornunicar. Dedicarse. IMt,unus, a, tmt : ndJ. Jmpuro .
IMI''~ ' rno, (,S , a1·e: avt , atton : v. IMU!:l, a, '~4tn.: udj. 1\UI>· IntimO:
Consoguh·: alcanzar: perfec· boju : profundo.
ctonnr. . IN: prep. En. A : hocln.
h1PRTUS 1 us: m. tropetu: v iole n ~ INACC6SUM 1 a, um: udj. lnnCC&o
cin. J"uerza. MO\' Imteoto. slble.
l~wro~o:R, fl''", um : adj. Activo: INA)IADILIS, te: adJ. Desagrada-
dlllgento. ble. Odioso.
INPJORit: odv. Pronto, diligente- lNAN1S 1nc: adj. Vncio: vano. Frf"''ro.
mente. vol o: futil. Ll vlono.
IMPIUI , a, ton: adj. tmplo: mnl· INAUDITUS L a, Una: p. p. ID8Udl-
vado. O..almado. Criminal. lO: exlriDO.
IMPLtO, t i , ere, evf, etum: v. INAUR.as, tum: (. Pendientes.
Llenar: ocupar: henchir. Satu.. I~CAUTUS, a, um.: p. p. Incauto:
rar. desprevenido.
)NPLICO , 41, art, twl 1 Q.tunt : V. INC.BJ>O, f.r, t:t'l , ult, ~•non : v.
Rodear: envolver. Ne{Jotlts i m- Ir , marehar majestuosamente:
plicar!: Clc. Eoll'edarse en los ava nzar. Sobrecoger. Apode-
uegocl~a. rarse de.
hiPLOMO, 41, a''t 1 avt 1 atum: V. INCGNDIU).t , tt: n.tncendio : ruina. -
l'odú• lloran~o: implorar. Pasl6n vehemenw.
htPOLJ..UTU81 a, u m: ndj. Limpio: lNCKNDO 1 .,_, 1 et•tt' at 1 .~ton : v. En ..
aln mnncbn. cender: Incend iar. Agitar: con-
hlPON01 11 1 t-)•e, posutl posttwn: mover.
v. Impooer: cnrgur: sobrepo- INCBN1"01\, Ot'IS : m. Incitador :

J
net· : cotocnr. sedicioso. Tontodor.
htPORTO 1 as 1 tu·e , avt, atum : v. INC81\ TUS, a, 1m1. : adj. Incierto: (
Acorrea r : conducir. lntroduch·. dudoso.
l!MPR88SlO, t\11: (, Impresión: ata· INCKSANTER: adv.lnceanote,cous ~
quo : asalto. Acci6n de apoyar . tan temen te.
lUf' RUJII : adv. En primer Jugar: INCROOt as, a¡·e, avt , atum : v.
note tod o. Comentar : echor tos cimien-
lli:PRUtO fs, ere, ent. tssum : v.
1 t os.
Apretnr. louprlmlr. . INCI DO , fs , tre, at: Y, l rádar:
llll'aoaus, a, 11m: adj. 1m probo: preclpitar lfl: caer.
malo: malvado. t~CIDO, ts, ere, ctat, ct.rum : v.
biPROP81UUM, ff: n.lmproperio: Cortar: grabar. Esculpir.
iojurla. lSCIPIO 1 fs, C~, ctpl, ctptum: V.
btPJtOV ID08 1 4 1 um : adj. lmpró- Empu• r: comen&ar.
VIdt>: falto de previai6o. h~CITA li BN1"UM, t: D. lncenUVO:
hlPROVISO: adv. De Improviso : mbvll : impulso .
Inesperadamente. INCITO, (U, at•e , aut, atmn: "·
l.W PI\OVISUS, a, utn: adj. Impre.. Elcitar: mover: Impeler.
visto: inopinado. Repentino. l.NCL.INATUS, a, um: p. p. Inclina-

© Biblioteca Nacional de España


469
do.lndfnataacfa : Ll•. Ej6rci· txcuno, ú, ere, usst, ussum: •·
to vencido. Lanzar : arrojar. Incutere alt-
INCLINO, Q$ 1 cu.t nuturn. Liv. Causar, ID·
a'l"e, aut, atum: ''·
lncliiHrr: doblar. rundir miedo li alguno.
INCLUDO, ts, et•e ,.st, .nmt : v. Ce- INDAOO, fnfs: (. Indagación: ll\•
J' rflr. • vestlgaclón. Ojeo de la cazo.
lNCLYTUS 1 a, ttm: alij. l nclito : INDAOO, as{ m·e,_avt, atunt: y.
ilustre : famoso. luda~tar: nvesttgar. Persegun
INCOLA 1 aJ: m f. Habitante. las Jferas.
INCOLO. ts, ere, ut,tdtum: V. Vi- l>IDK: adv. De allí: de$de alll.
vir en: babilar. INDtccoas:: adv. Indecorosa, inde·
INCOLQ)fiTAS, ti.$ : f. Salud. Con· eteoW • torpemenle.
aervación. Salvación. hoo1, or·w1t: m. U>s indios, pe:r-
INCOl.nfoooK, t: n. Desgracia: ea- sus y 'rttbe.s.
lamida d. Mo le$11&. I NDIC IU)I , it: n. DeJación: 8CUII·
INCOl.trOSITE: adv. ncscompuesta, ción. Indicio: señal.
<lesot·dcnadamenle . I~Dtco, as at·e , avt, atum : v.
INCOMPOSJTUS 1 a t Utll: adj. Oes- JudiCnl': tleseubrir : ma.nifestar.
COmpll C~ tO : desorden ado . INDICO , ts, er·e . a:t, ctum: v.
INCONCUSSUS, a, u m: adj. fl'lrrue : Anunctur: declnrar: intimar:
consta o te. mnndnr.
INCOSSJDE&ATUS 1 a 1 tnn: adj. Im- INDIO EN A, a: t. indfgena :natural.
previsto: imprcruedilado. INDlOMO, ts, ere, td: f. l\ec.ul.
INCOHSUBTUS, a, utn: p. p. Des. \ar.
acostumbrado: exr.raño. IN:DaONATtO, onts: f. Indignación:
INCREOIBIL1S 1 le: adj. IDCrelblt. indignidad.
INCRtDULOS, G, unt: lldj. Incré- INDIQNOR. . arts . art, alus sum:
dulo : infiel. v. indignarse: h•1·it.arse.
IN'CRKrtTO , (1.8, at't! , avt, atum: I NDIONUS, a, tmt: adj. Indiano.
v. Hncer mucho L'nltlo. Hablar INDJscnrnus , t~o , ton : ndl. luclts-
ruerte á. uno: excitarle : nni- tlnto: n¡uy semejonte. i ndiviso.
marle. Indiscreto.
INCRBPIT US 1 a,tun: p. p. ReñidO: INDIYIDUU8 1 a., tml : adj. ludtvl.
r~ñido ásuerame:nte. duo. Indivisible.
INCRS:PO, as, are, act. atum: ,., INDOLU, 1•: (. lndole: genio: e&·
Sonar: resonar. Increpar: re- ra\cter.
prender. Pont:r en ridículo. INDUCO, fl, ~~·e,a:t, c.tum: v. ID·
lscaesco, fs, ere, ut, tum: v. trodueir. rn ~luci r. llover.
Cre~r: tomar incremento. !SOU I.OKNTI A {a:: (. Indulgencia:
J scu1~co, as , cu·e, aut, atum: v. com)Jlacenc a: perdón.
Incu lca r: instar: btculctwevcr· INDUI.OI~O, C·' 1 et•e, st, lum. : V,
lm: r ecalcar la& pnln f)l'i1S. Complnccr : condesccndca·: PCl'•
I NCUI.: r us, a. tun: 1'· p. de Iucolo. dount·.
No cultiv:ido. Descuidado. No I N DUO, ts \. et·e, td, utum: v. Vea ..
respetado: orendldo. Ur: r oaeor el c uerpo. ArmBr.
INcu¡aoo. ts, ere, cubtd t cubi- L"iDU&TKt.,, ar: f. foduslria: habl·
tum: v. Apoyarse. Deaica_rse lidad : destreza: ingenio. 0111.
3 : aplicarse. geoclo.
ISCUNABULA 1 Ot•uJn: n. Cuna. lNDUSTJUOS , 4 1 um. : adj. Oiettro.
INCURSO, a.s, a~:''· cort"erbacia: Entendido.
echarse sohr~: aconl~tet·. I NSBl\10, 41, at·~, a.pt 1 atl"n : V.
JNCORSUS, us: m. ASal to: iUVD· Embrlngn¡·se.
alóo. At•que. l NJUtt:A uJLIS , le: udj. tncfable: ln·
INcunno. fs, e,•e. c.."tw>·t, cut·smn : ~eclb l e.
v. Correr contra ó hacia. rncu. INSRM IS 1 1»6: ndj . luer nlC: débil:
nir. Ve~tir á parar. AcaeceJ•. deaal'mndo.
l NCUR VA TUS, 4, tmi: J). p. Ea- 1~1:-:RS, CI'UI: OdJ· Inháble: imprO•
COrYft.dO. ductivo. Tltnado :cobarde.
INCUSO. as, are, act, atwn: v. lNBXPLORATU$, a, wn: p. p. Sin
Reprender: aeul:lr. Vituperar. explorar: desconocido.

© Biblioteca Nacional de España


470
l NPANDU!, a, tnn: ndj. Infando: IINOHNIU~1 , it : n. Ingenio : dlapo-
ct•uol: que no se puede decir.
lNFAN& ,
stclón : i nrtole.
anlts : mr. Nii\o: infaut~ . l NOENS, entts: ndj. Gra nde. Consl·
..
tKFANTIA, te : f tnrane ln: niiiez. derable. Poderoso.
I N.t~P.LU' • fcSs: adj. lo feliz: desdi-, IHOKNUOS, a, ttm: adj. Natural
chado.
:
llhre. Honrado.
lNPBl\1 1 orum: m . Loa intiPrnos . lNoEao, t-1, ere.ull, atum: v.
INFKtUOI\ 1 1!$ : eom¡>. de ltr{erus. • J.le\•ar adentro. Eehnr en: arro-
lnlcriM. jal".
l N t~JUtNU)I, í ; n. E l inft~'l' llO . INOI.ORJUS 1 u 1 Utn: 8(1j, Que VIVO
lNVMnO, tn·s, eJTe . lnlult, tlla· si n gloriR: J)OCO g lorioso.
tunt: v. Lle\•ar. Olr·hdt·:eurn,... IN(lLUVJE:), el: r. Ruche de lns
rumn1·. l nlroi1u ·u·. tnf1uir. De· n' ·e.s. Estómago. Avaricia: co-
ducir. Arrtjar. 1-hc'-'r il·. dlei~ .
INPKSTIOR,u s :eornp. dOl11{~SlUI-. ISr.RATUS, A, lt»l: adj. Ingrato.
IKPHSTO, as, a1·c: v. Jofeatar. De- g.,téril. Descontento.
va st~r. INORAVHsco, is. e,·e : .... l:lscer
a , t"lt : adj. F.nomigo.
I N'1·'ES1'U8, más pesado, d1Ciei1. GJ•aval'&& :
Contrario. ograval'SA: a.umental'se.
]NFICIO, 1S, ere, CCt 1 trC(Unt : V. INOICA VA,.US 1 {1., U m: p. p. Altl'&•
lntlcionnr: infestar. Teñir: dar vado: hecho pesado: dirictr.
de C •lor. fNOI\EDIOR, b•b • t. {JJ'e$SU.$ IU»l:
ISFISDO. ts, ere. dt, 11wt: v. ''·~larcbsreontra6hacia . Avan·
PnrUr: t·aj••r: ahr1r: h.,nder. zor. Entr ar. Andnr.
lNPIR\IIOH, 1tS: COtnJ). <le /1.1¡'1.1'" rNOkP.S-SU$ 1 tC;Y: m. Ingreso: en ..
mltS. Ll'arla. Conncnzo. • ..
1Nfo1 11U.II'I'AS,atts : r. Enrtwmedttd : rN(IRUO, 1.s,et·c , td: V. Caer ao-
dehtlidad: tioqueza. l)l'e: :~cometer.
lNFIRUUS . a, unt: ndj. Enfermo : lNUAUITO, tu, at·e, aot, attm·&: v.
déhll: ~oc<>. llnbitor.
INFIT 1 de lttfkJ: are. Comcozar á INUIANS, tfl: p. de p. El que abre
habrnr. h' bo~a para tomar eon unala.
1 Nf' f.AM ~IO, as, aJ•e, avt, auun: v. IN filO, as . at·e ,at.'t, atunt : v. An-
I nn tlll)tlr; encenctcr. Movet• : ex- ~:~oiu 1·. Adm h·nue.
citru·. Quen·uu·. INuONESTUB . a, tun : adj. l nho.
ts, ere, txt, t.xum: v.
L~ t-· I .HCTO , neslo : indecoroao: feo .
Doblar: encorvnr. INRO!IPlTUS, a, um: adj. lnhospi-
IN,.LO, llS, are, art, atl,m: ,•,In· l:'\tario.
ftnr: SOtJiar. Llenarse de orgu .. Jsu U)IA NUS, a, unt: adj. lnhu ..
11o, de vAnidad. numo: crueL
lNFI.UO, 1s, crc , ot;l 1 cUmt: V. INU U)tATUS, a,tctn . adj. NO on·
COI'r<W: dB-SembOCI.II' Otl: iOti'O~ LCI'fndo : iiiSC!)Uilo.
duclr ~~: P.
Influir.
Jnsinuai'SC con arte. INUIICITIA, w: l!.nemlstad. r.
IN'UliCUS. a, um: adj. Enomigo:
INPOtUIATU. a., una: V·\) . DeH- rontrnri•1 : bolitil.
ne •tlo: tru... do: aln eonelnir. ltciO, u,tre, fct . ttwn: v. Comen-
Informado. De.cidldO: r~suelth. 'tal·: p1·inciui:•r. Hnlrar.
INFOft111S, tne: adj. lo forme: lOS• INIQUITAS, atiS: f. luiquldad: in ..
Ccl : ((•0, Just,lcia . .
J N PU~).I O , t~.cre,ut ttum: v. il:-n · I N'IQUUS , a , wn : a dj. fnj u&to
mul': hat•er un r·u1d01 _,qparnoso. :
lniCU().
I NFMA : utlv. O.. b'IJI"t : Rhllj¡), INITIUM, tt: n. Comienzo: prin ..
l~t'US DO, 11. ere. di, .cwn: v. tn· ripiO.
fnn•lir : bdc_er 1~1H::tr.-r: intro- 1~.11r10. is, e,.e~ ec:t, «tum: •·
dn,.lr. Krh:.r der1tro. lll"har sobre. Lan-
I NOHMO, ts, e~·c, uf, ttum : v. Ge- wr una expresión.
n111'. l .lo ""al'. l NJlffl,,Tus, e,, um : p . p. Quo no
l No~;-.:¡ , 11'\Us,a , tmt: actj. l n~t?nio· so l tn pueslu n i )'Urto.
80: 8 Ut.il: agudo. AJ)Lo: ll pl'O·¡ INJURIA, le ; C.l1ljuria: inj ustic ia:
pósito. orr.nta.

© Biblioteca Nacional de España


L (NJUUU8 t 1C.t: m. luju&su.
471
$1(() : ' INSRCTATIO, onl.t: (, Peraecncl óo.
eres. Sin orde.o suya. Sin roan~ Ultraje: iujurin..
d:trll) ,.. INSSPA1\A81LIS, lt: flelj. Jnaepa·
I.~JUSTS: adv. lrúusln, Ilegal, ar- rabie.
bitrarlamente. J~SBQUOK. e,..f.s. f. cutu1 ó Q't'uhu
lNNATUS, o, ,.m: Innato: natur al. su m: , •. Seguir: ~rs.. gmr.
lNNKCTO, 111, ere,e.:ruf, e.rtun : v. IKSEao, f.s, t.,.e. e,-vt, et•htm: v.
Mnlu-•r: atar: entrelazar. lnciiJir: inlroc1uel ... Chu•nr.
INNITOR, tt•l.s 1 f t ttfOJ:tiS .SIUJl : V. f:"\SER \'10, (1, h•e, ft•f Ó U, ttutn:
Apoy!tUft: (unoor~e : estrlbsr. V. S.-r\•)r con t1l1lgenela: &er
INXO. a&, tu•e: v. :S~daren óso~ comJllticlentocon.
bre. Bogar: navE>a-ar por. l NSJorM, armn: r. A.tech~Hl7.U: cep
lNNOCBNS, tts: adj Jnoc.eute: que Inda. Lazo: u•·•lid.
UO h8Cfll dur.o. Si n Cul pa. IXSIDIOR, al'fS 1 CWf, al!IS ll'nt : V,
INNOCENTIA, (1): (. Inocencia: in- PlJoer IH.<eChnnz.tU'J.
CUI!;nhl lidtht. J~ SID IOit- 1 0 [1., US : C<JIIIl). rle
INNocuos, tL, u m: ndj. l nor.tmt.e. lNSJitiO ~us, a. ttm : nd,l . Insidioso:
INNO'l'HSCO , (,, , et·e , tnnotut : \1, fn l uz : pcJI•~rOIIO, '
Dar d O ó COIIOCOl'! lldquil'ia• l'~· I~SIGN~ 1 ?il.s; 11 . S••i\nl : (nt\lclo.
putnción. f.¡lean r Anotleia de. I N~HG~Is . net: tl dj. Jn ... t¡tnt::: Uusll·e.
JNNox rus, a , unt:adj. Inocente : IN"SlLIO,f,(~c~·e .Ht:v. f!.ultaren ,
virtuoso: honrndo. sob L·~. Suhh·: unltnr.
lNNUMIIRAOII..l$ 1 lt: adj.lmlUme- INSJ.NUO, as . 4l'l! 1 aul, (¡ltcm: Y.
rabie. lnsinua.r~e: introd11cin.e.
INNU~IHRUI,a, vm: ndj . Sin oti- INSISTO, fs, er~ . ICf l t,
ltltum: V.
mero: innumerable. E5L.'\r, manttller.¡o sobre. Inais.
JS:O:UPTUS. a, um: ndj. No casa- tir: per1everar.
do: virgen. L"SITIVUS, a. um: adj . Jngerto:
INODKDIR'S\113: adj. Desobadien- ilel!'flimo: On~1d0.
te: indóc 1. IXSOLBNTRR : edv.Cvn insole:neia.
INOPIA, ": r. Ksease~: pobrez.a. l~SO)¡Nis, ne: adj. Que nodue:rme.
l NOPINANS, anCfl: adj. Despreve. INSOliNJU.W 1 ti: n. f:110mni0, des-
nido: descuidado. " e lo.
txovs, pt1: ndJ. Pobre : necesita- J~soN"s , ontlt: Adj. rnoeen te.
do : mleea-nbl!!. l~Sl'JCIO 1 ts, e~e, f"tVI, t'ttum: v.
lNO~tDINATUi:l , a, tun : ndj . Des-. Mira1·: iuspeccionaJ•: extnnlner.
orilonndo. lS'STAlliLIS1le : adj. ln:ilnble : mo-
INOUAM : v. def. l)ecir. 1 v edizo.
IxouutTuoo, fnts: r. Inquietud: J~STAST IA 1 w: l'. Ccnocnnta: p1'0ri·
llCI.tJ·e. Tur·boci(ln. midad. tnstnnclu : h•ecucncia.
lNOU t NO, Wl, a1•e, <tV'l. atum : v. Atención: cuidAdo.
¡\Jnnehar : cnsucinr. AIWt•:-u•. 1 1NS'tA u•to , a:., m ·tr : v. Ronovat·.
INQU 11\0 ¡ 18 1 C1'e, S'll>l, sttwn : v. 1 INSTEO.SO , 1$, ~l'fl 1 .~h·ttvt , Slt·a ..
Jnqu lt· ,., ln,•esUgur. n acer in- ¡' tu»t: v. Desplegar: cxtendet·
f•l rmnelón . sobre.
INQUIS ITOR 1 Ol'l$ : m. lnvestlga- INSTnUO , l-11, C1't: , ul, tattJU: v .
dor. 1 Instituir: e.i t.,.blecel' : f'\etermi ...
INSASIA, cu : f. Locurn.: insen. n~r. rnsu·uir: enseñ:1r.
&&tez. (SSTITUT10 1 Otlf.C: f. Crt aclón: (ur-
IN8A~IO. ls, Cre: v• .t;storfuera de mación: ln,ttlución. Jnstruc·
ai: tnco. C46n: e nsefi1nu. Cttncin.
[S«=A ~ US. a.. a.cm: adj. Loco: in- fS"STITUTU)J ,1: n.llhJtitucl4o : eo-
&eosnto. s ·ñanz:a : ti()Ctrinn.
ls~r K~CI \, lV:
( . l~norancla . IN.:t?O , as, are, 4Utf • lllllW11: v.
IN&: lO • 11, h-e, fol1 flft/Jl: \", tg- Estar SObrt!. lDltt.at: ll)t~IDI&r.
norar: no '-'~r. Pe."':iegun·.
JxtSCJUa, a, 1.un: ndj. 1~1 que no l~TRUO ~ u. eN, atl, rtwn: v.
<&ab"': lgnoranle. Fabricar. DiSilOner. Prevenir.
INSCRIBO, 11~ e•·e, pst, ptum: v . tnsLruil'. bt~U'utre actem: Or-
Jn•c•••bll': de.lgnnr. Redblr. donor el<j~rcilo.

© Biblioteca Nacional de España


INSUHSCO 1
ACOSLurnbr-arse: h:lbtluars.t-.
472
1.s • ere, ot , tum: V. INTHRDU11: ad'l. Alguaaa veces.
Eulre~nto. Mleo\ras.
-
INSUKTUS, a. unt: p. p. oesaco&o ISTEHEA: adv. Kn~reLBnto: en
tumbr;uto : e1.traordtoa..rio. t.ontQ. blkl'ta dum: lln"ta que.
INSUI.A, a:: f. Jsla. INTRRP.O , Í$ 1 trc, tol. Uum: \',
INSUL't'O,as, are, avt, atun~:'' · ~ 1 01·ir: perecer. Olsi ¡>ar&e.
SnUnr sobreó enchnn. Jusultna·. INTHitES'r, C't'Qt1 (Uh: \' , IUl-erCiO t'.
I NSUL'l'US, U$ : m. lOSUilO. Bstaa· eu el lnWt•6s ele ni~ uno:
I NSUPI~:tl: adv. Sobre. Do Ul'l'lbu. lmporlnl'le . ~
AdUIIliÍJ;, INTHRL''I•:C'l'OR 1 ())•($: 1'1\. ~ lnl OdO L' : ,;
JNSUROO, f3 1 81'e, Stu•rcxl • $tWI'C~ nsesino.
ctton : v. Alznrse: levanltll'lH3. INTHJ\FICIO, ts, tn•e, {a,l , (dClUm:
INTAC'rUS, a . tmz. : p. ¡>. lnlurt.o: v. Mnt~r. DestrUir.
ileso. btlactu.s Brtcamtus: tiOJ', IN'fKRf'USSUS, a, um.; p. p. ESp3r·
El no veucldo Bretón. cido: derramado el'lfrP.
INTKGKR, tn·c¡, grum.: Rt\j. En le ISTEtU)J: r.dv. t::ntretanto.
ro: intacto: inttgro. PuN.Ir~· ISTHIUllO, 1.$, tty, f!mt, emptwn:
preusible. De, ab, e.x t'&lt(Jro: v. lJ:&L:~r: asesinar.
C.e nuevo. INTHRITOS, US: ru. Muerte: d080-
INTBGRB: adv. CompleL;a, ente lacióD: ruina.
ramunle. Con i~tt.egr ldad, rectl· INTER.ncro, ú, Ct>e, cct, ectrhn :
tud . Oesinteresadament~. v. lnterealat•: coloc¡•r entre. ,
1NTBOR ITAS 1 atls: (. Jnlcgrl(llld: INTBR).IITO , i.s , c~·e &t, SUm: V . ..
I O Lt~lhJnd. Rf'Ctitud: hwccncla. Uejar libre. Omldl'. lntct·rum·
Snl ud: robust~z. C••tidnd. ' 1>IJ·. Gesnr·.
IN1'KOfl O , ás , a1·if, tn,t , ('tum: v. IN'I'P.RNUS, a, 1em: adj. Jntc•·lor : -..
l\epa•·a •·: rest.it.ui1· á su J.ll'lmo1· iutel·uo .
ostudo. Reslnl>lecer. IN'J'Eiti'P.Lr..o, tu , e~. re. luJi. al u m:
h'fTKLLIOO, Í$, e,·e 1 .XI~ ctum: V.• v. rnWI'I'umplt.lnl6t'J)tllcwe al!·
L-:nt-endt:r: coroprenncr: cono r¡uem tn su.oju)·e: Cccs. lmpe·
cer. Saber. d u· á uno el libro f'jercicio de
INT8UERATU$, a. um: adj. In vio• aus c'lere:ebo...;:.
lado : incorrupto: puro. ISTERPOSO, l$, a·e,J)'Jfld 1)041•
INTBW rRRA~"TI.\ • (X!: (, lulCili}JO- tu m: "· IrU.er¡)ODer: tult!r,•o--
r~UC-18 : ddsenfreno. uersc. Proponer. JncerpO,Itr~
lNTts~IP eSTI \'& ; ;tdV. Jo•Ut#l'l\ d l• e<'rc.sam.: pre.t~xtnr.
tiempo: intempestivamonLo. INTP.ltPJ\RS 1 ctt.S: m. Jnléfi)I'Cle.
I N1'KNDO, ts, twe, <h, sum: ''· l~x. IN'rRKPall:1'A'fiO, cmts: f.Jnlorpre--
tender. Oi.rigir : lanza ... Pa·oy~c,.. tación: j11icio : C01\1eturn.
tnr : pe nsar. In td t»JUd (mra INTeurau1·ou, w·ts, at·t, a tus
tntcntus : Lh•. Poniondu lodu su su m : v. Jut.,l·pa·etur: t t•ndueir:
cu ldudo en esto. explicar.
I NTRN'rto, onts~ r. Jnteución: ¡>1'0· f~TtmLtooo, as, m·c, aut, awm: v.
1>ó8 i to. Tensión. Interr ogar: preguntar.
INTHSTO, U$ , m·,·. lU,¡, a.Ucm: V. IN'I'KRSUl1 es , ease, fi't: v. Rslar "-
1
Kxlonder. Oirí~ir á, ó hncia. en me.Jao. Med1a.r. Intervenir:
IN'THR: prep. Enlrt>. nsislir. fJ
h.'TBRCHDO, t.s, ere, f:efSI, Cl"·"lllm: fNTF.kVA t. t.Ua.t, t: n. lnt<!'rnlo: A
v. Intervenir. Oponerse. lnt~r. lnt..ormedio. Di.!lancia de lugar
eoder: me~liar. )'tiempo.
INTBRCIPI0 1 t$, ere. upl, Ce))UUU : I~TE'S":t~us_, a, t'lll: utiJ. lntcSll-
v. Coger: interceptar: cogur J)Or no: 1nler10r. CavJI.
sorrresa. JNTE:tTUS, ct, vm: p. p . EntreLe·
IN'r8RCLUDO, ts,Crt,s,, 8Um: V. jido: enll·eh•zrtdo. R.ccnmado .
Ccra·a r ol paso: im¡>edtr. Incluido.
JNTMnO JCO,ÍS:el'e,a:t,ctum,; V. (N'TIMUS 1 a, um. : IHIJl , intiO:'IO: ill-
Docit· e •Ht·e : do pnso. PI'Ohihi l' : t.WlOI', Unus C:t' MCitf 1ult,nts :
vednt·. Cic. Uno d e ml :s 11.1óg lntlmos
INTIU\DW: adv. Oto d(a: dUJ'UiltO amigos.
el dla. INTo~o, a.s, are, ut: v. 'l'ronor.
~-

© Biblioteca Nacional de España


-' TNTO~SUS,
473
a, wn: p . p. Sin cor tar INVISI.Btt.IS, le: odJ, lnvfalhle.
ol cabelln. /Jilonru3 Cato : Hor. INVlSIOR, us: comp. de lnDtsus.
1!:1 aove ro Cnlóu. b·v•sus, a . um: p. p. Mal queri-
INTA,\: ntl v .Dtutro: inlt·rlormente. do: envidiado. Odhado: aborre-
I~THBI'IUUS a., 1'nl: adj. ID\répi·
1 cido.
do: arrc.ü•do: antmoliO. I:<VITO, a$, a.nr, aot, acum: ''·
INTnO: ndv. nentro. Jovilar: convida•··
ISTRO, as , at·e, ar>l, atu1n: ,T, J:sviTU!I, a, vm: adj. Ponndo: el
Knlr.•r: J)Cuetrar. que obra contra au voluntad.
l~TI\ODUCO, iS, e••e, :.el 1 cttnn : V. l~voco, a.J, at·e. aot, atum.: \'.
h1h'Oducir: eouduch· :ldentro. Llamnr : convidPJ": IU\'Ocat .
INTRO&o,ts, ct·e, tot, uum.: \', En· i NVOLVO, ts, tt·c, volvt, t>Oluttun :
trnr. ''· Hacer ctuw J•O(htndo. Arras·
I NTnOMI'rT O 1 i,( t t!t"t!, SI, $U11t : V. t i'Ul' t!D su cnftlo. gnvolve 1·.
lutl•otluclr : od mltir e u casa.. IL)sg, a, ttm : pr. J~ l m lamo: Ja
Mnvi81'. misma : lo mismo.
lN'I'l\Onsus : ndv. flucia dontro. l nA,m : f. ll·u : furi)a•: s ni\n: coraje.
I N'fU I ~On, tu· t.~, crt , 1ttH smn : v. In,~cUNHIA, w: f . H:\bito vicioso
Mh•¡u•: fljnr lR vista . Considerar: de la h·o . lndigunc1óu.
contempla•·· · 11\ACUNDUS, a , ·u m: udj. E l que
I NTU~: ndv. ucntro. fác i lmen ~• se dtjn llevat• de la
I NULTUS 1 (¡ 1 um : p. p. No \•eo- il'8: Íl'I\CI.UdO.
gndo. 11\ASCou.. e,·ts, t, atus sum: v.
INUkO, 11, tre , ust, ushtm: v. lnitnrse: enojarte.
Quemur. Marcnr con un hierro IRATUS,I), p. de b•QICOI',
ardl,•ndo. P~netrar hnsla el fon- IRRKlltABI.LIS, le: adj. Sitio de
do rlcl olmo. donde no se puede voh·er atrl~
INUTJI.IS 1 l~: adj. lníitil. loser· IRkJD~o, ts, ere, 11, .rum: v.
\'ihlt. Rtirtte de: mofarst.
l~vADO, ts, e•·e, 11, aum : v. Inva- laatoicou': adv. Sin wacia.
dir: Acometer. Hmprende:r: eo· IRHITUS, a, 1wa.: 8f~j. V&OO: nulo:
1\ltnznr. de n1ng!ln \'&lor.
IN\'RIIQ, ''• ert, :el, ctwn: v. IRRUMPO, U, et•e, '1)$1, ptvm: V.
Jnlroducir: traer. Bnfadnrse. Precipitan.e á, ó hnrla.
lnilu ¡·.e. l~l'n Jl rend~r: comen- IRRUO, t&, et·e,ut, Hltm1:\•. En-
znr t.rat• con tur1o: nrro.1nrso eon
fN VHNIO, ts, tr·c, ve1d, ve1tt1m~ : ínqlCLu. hl\'~Hifr: U&U r()81'.
v, ll ullo1·. Dosouba·ir. In v~n tar. rs. ea, tct : pt·. 1~1 : este: ese.
Apra ndea·. 1s1s, t• : f. !si•, dlosu do los egip.
(NVlU\8U8 , ft., 1t1')1, : fl· ¡). lll\'Cl'- cios.
tld 4' : 111urlndo : v ueHo al con- ISMALU US, a, um.: Uc\j. LO J)Ct•Le·
tl'RI'i O. neclen te ol rsmnro , mont1) de
I NVE$'L' I U0, Wt 1 lU'e, ((Vt, ltlUHt : Tracia.
v. S••ttult· In pista : i1u\ngar. lo- ISTE. tt., 1cd: pr. B~ to 1 oetu, es Lo.
vostlgtH·. .• J<:se, esa , eso.
I NVIC8M: OdV. Altt1'1ltlt1V3tneot e . lSTtC : AdV. Ahf.
Mutun , r~cCprocmnente. Al con- ISTISC: t\(IV. Oc. nbf.
&rurlo. ITA: ndv. Al.f: de modo: do suer&e.
INVI(."'TU~, a
UIJ'l: adj. l n\·icto.
1 ITALIA. ce:(. l&tllln.
ISVIOMO , C$ 1 tt•t, di, &Um: V. En· ITAQUt>: conj. Asf : &>f pueo: por
vldiRr. No roneeder. lmp~dir. tanto.
lsvtou, m: f. ~uvldia. ITEW ~ adv. Uel m lamo modo.
ISVIDIOSUI 1 U 1 w·n: adj. Envi- Tambi~o.
lliO~O. ITF.R. lnerts: n. El c.nmino: pa·
INvaous, a • u m : adj. Envidiow. so:joroad". Pro¡-eelo: designio.
tU,ttrt: v. Velar: \"igi- fTtUtüM: adv. Segunda vez: de
l l'r'VIGII..O,
lar soJ,J•u. Atender con todocui- nue,·o.
dndo. JTtDB!IJ: adv. Do 1u m lama manern.
INVIOI..ATU8 1 a • \4nt: p. p . lnt.acto. ITYS, Ut!O&: m. Hh11 hijo de Tereo
Respetado. lioso: sin manrha. 'Y Pa·ognc.

© Biblioteca Nacional de España


474
.J
J.
JACS:o,es,twe, td,cUum : v .Yn~ JuO,\LIS , le : adj . Conyugal.
cel• : estar tendido, echado, JUCA I~IS, 'is : m f. l!;sposo ó espo sa.
abandonado . .Jum:m lJM . t : o. Yogadn. ..-
J AC IO , ts,et·e¡ject , ;actum : v. JucuJ.o, as, at·e, avt, afum : v. )
Echar : art-n a1· : lanzar. Oegollat·: mntnr.
J AC1'0 , a.~ , at·e, avi , a.eu.m : v. Juob>~ , t : n. Elyu:¡o. Yunta de
J octars~ : \'anaglo i·inrsc. Mover~ bueyes. Y\t g~u'ln de t,iena. E l
t-tA:itnr. Malt.1·nta.r. yugo militar, rlebajo del cual
JACTUS , us : m. L a acción de pasa ban los \'enchlos. El $\igno
cchnr ó :li"I'Ojnr. celc6te llamado Lit'lrn. E l cielo.
J .~\CULA1' 0R , o,~ts: m. Tirador : dis· Jut.us, i : m. J ulo Ascauio, hijo du
parador . E n e~.u; .
JACU I.on . m·is , cwt, ct.tus sum : JUMENTO M, t : n. Jumento : nano:
v . Lanzn1· : al'l'Ojar . bestia d a en rga.
JAcULU~t . t : n . Dardo : ttecba. J uNCEUS, a, tun : adj. Parecido al
JAM : adv. Ya. junco : flexible como el j unco.
JAMDVOUM : adv. Hn ya mucho JONGO,#S, et·e, xt , ctHtn: v. Jun-
ti~mpo . l.al· : unir-. Agt·egar. Añadh·.
' JANlTOB. • o1·ls : .m. Portc1'0. Just o a, ·us: comp. Más joven.
JANUAI\IUS , tí : m. E l mes de J UNlUS, ii : n1. Ml mes de Junio.
enero. JUt>ITEi\, Jov~s : m . Júpiter.
JBCUR , ot·ts : n. E l hígado. JUnA, <e: n1 .1~1 monteJut·a .
JBJUKIUM 1 tt : n. AyUt1 0 : absti• J UI\!11\JBNTU ~I , t: n. Jlll'tll'nento.
nencia. JUitaJUM , U : o . Querelln,contieu·
JBJU:-1'0 , as, a,·e, avt, atum : v. da, rhla: denuesto.
Ayunnx: nbstenerse. .luso. as, at·e , at>t , atwn: v. J\1·
Jen us¡\J.E~I: i od. Je¡·usnl én. l'ilL'. Asegut·a r. Pronu~ terconj u-
J ESUS 1 1( : m. J eSl\S. ram ento. -
J ocOH, c¿rts , <wt : v. Chnncear!ie. Jus, rts : n. Derecho: justicia.
J ocus , i, nl. Chanza: dicho ngu- Equidad.
<lo , chiste. JUS.JURANOUM 1 f : 11. Jur~mento.
.!'ONICUS, a , um : adj. Jónico: Jussu:.t . t : n. Mandato : pr ecep ~o .
propio de la Jonia . JUSTR : adv. Justamente : coojus-
J OHDANB, t& : m. El rio Jordán. tic ia : con razóu.
Jov rNus , a, um. : adj. Pertene· JusTIOR , us: comp. de Justus.
cie:ll·l :t Júpiter. JU$1\tSSIMUS : S\lp. de .Ttt.<;tu.S.
JUBA , re : f. Crin : guedeja. Jus·rniA , ce : f . La justicia.
Juneo, es, ~we, j usst, iussmn : Jus1·us. a . um : n<lj. Justo : equi·
v. msmd:lJ' : cncm·q-nr: or<lenar. t1.1tivo: razon1l ble.Entero: per-
JUCUNDIOI\ • us: coro p. de Jucatn- feci.O : completo. ·
dus. J u sus, us, m . :\tandato : manda-
J UCUND11'AS , atiS ; {. Alegría: de- miento : orden.
leite : placer. · JtJVENCUS, i: m. Novillo. Joven.
JucUNDUS , ", um : adj. Alegre: E~ t.' \mbién e l nombre de un
¡!rato : ngt·nd ~• b le. ilust1·e español, elegante p oeta
JUOF.A a;;: f. Ln .Ju(tea .
1 crist iano tlél siglo t v.
Juosx, ~cí.s: ru. Jue-z. JUvl:tNI:5 , ts: adj . ·Joven.
JVOI CIU~I, it : n . •l uiCÍO : SPn t en- JUVP.NTUS, utts: f. Juven tud. LO·-
ci a: opinión. Di~ce1·nimiento . zau ia.
J uotco, a$, at'e, aot, atwn: "'· Juvo, as, m ·e, vt, tum : v. A yud~ r.
.Jm,gar: opinar. Dal' ó decir su Jux·rA : p r ep. Cerca de : al la do
dictámen. rle. SegUn : COilfm•tw.?. _

© Biblioteca Nacional de España


475

L.
14ABARUll. f:n. Ubaro. estandar- LAcus, us: m. Lago.
te mili lar, e.n el cual b1zo J)4Jner I.....Eoo, u, er-e, st, n•m.: v. O(e.D·
ConsLOnUno ln.cifratteJ,._sueristo tler: dailar. lnjurter: uhrajar.
LA8Bl'ACI0 1 ft.~t'e. {ed,{aC-tttm. L&TU·-ICO, al, at•t!, aot, atton:
v. Asrtlar. Mover, para hncer v. A!egrnr: resrocJjar.
caer. Contno\'er. L.tETJOR.., u1: comp. de C.ret1cs.
LAUKS, t•: f. RuinR : d;,ño: pcr~ L,ETtTIA, ro: r. Al~gríA: aoto.
dlelón. Vicio: mancha. L..t.:TIUS : adv. Con més alegria.
LAUJI.IS 1 te : udj.IA que fácilmente con más f(ust.o.
cnf'. 1''1'1\f;U: I)Ct·ec;o<lei'O. l..iETOn, tn·ts, at•i, alH$ .!utn.: v.
L ,\IJJ U~I,U: n. t.l labio, los labios. Al~g i'tu·se. I\ecrcnL'80.
LA UO_.t lt$ 1 at•e: V. Ua.mbol~ar. L.-E1US,a, tnn. : Udj. AICgN : COU·
Ol&atw. 1 tento.
LAoon,~wh , fJ.!aV~'Its.tum: ,•.Oes. LMVUt:i 1 t,,
1w1: odj.lzqulcrdo.
li;.~J•rse de. '-'ftdr t•fapld80'\~nte. LAMHNTATIO, 01tt$ : (, Lomen. lo:
L;. ooll., rwts: m. Trabajo: fatiga. queja.
MolesUu : s urrimlento. Cuiriado. LAMENTUM, i: n. Lamento.
LA DORO, cu • aJ·~, av-1. atum : v. L~o.MI¡\, re: r. Br~o, hcchteero.
·rrnhajaa· : eslat· enfei'IUO. Pa- L..A>I PAS, ad!s: f. L..A.ml)ara. Antor-
..
decer. eha : luz.
LAOl\USC~t., ro: f. Vid Sllveslre. LANA., ce: (. LO laoa.
J..,..UtYRIHTilRUS, ti, um: acU. Pt'O· LANCHA,~: (. L.aou.
t>io del laberlolo. LAsoutto , t$ ere, td : v. Ser 9

LAC, actt1: n. l ..eche. linjtuido. Fal\ar el ''olor. Estnr


LACKO&WOSIUS, a., U»>: adj. La- emermO.
Cedé-n\ODIO. _. LANGUIOIOR, H.t: comp. tfe
LACBI\ 1 a, U»l; t\dj, Despeda1ad0: LASGUIOUS, 4 1 um: adj l..l\DRUido:
hecho ped•tos. débil: extenuado. D•seuldado.
LACBRATlO, Ottls: r. J~a acción de LANGUOR, orts: m. Languidez:
hacer pe(btoa , de desgarrar. nbandono: pc•·ezu.
LACHUNA, ro: f Gahñn: abrigo LANIOen, e,•ts: m. Que erfo. l nnn.:
conlt·a ol f)•!o y In lluvia. eorde1•o.
l .ACIUlO, a.t , cu•e, (Wt , attmt : .... LA:-.I IO, as, a1·c, avl, aeum: \'.
La.cea·a t•: mnlli'D~!'\1': estJ·opear. lleSiledaztu· : daetl'OZ&t',
LAClU\1'US, 1: m. Pna·tedl!l b r-zo LANI US, 1t: m. l•:l curniect·o.
desd!l e l codo n.l homhro. El Lu• ... ·ruuM , n: )' I_.At'ATnos, i: f.
bt·nzo. La :'cedOI'O..
Li\CH-sso. 1s, m·e, iut, 1lwn : \•, LAPtoa.us, a, unt: ndj. Cosa do
Aeunlctot·. Atacu•·: provocm·. piedrn.
LACUESIS, 1s: f. (,t\(tUeSiS, unn de LAPILLU~, t: m. PJed t•echn . Laptl·
las trd Porc,as. lus vtrt<lt& : In esmc¡·alda.
LACINIA, Cl!: (. Frruljf\: e~trerni- LA PIS, 1.d.ls : m. L4 ¡>leda·n.
dad: borde del ..•es,if1o. LAQUE AR., ts : o. Techo orteso-
LACONacua, a, um: adj. Esparta· nado.
no: lac8J\ttrnonlo. LAOUtS.&.TUS, a, um: adj ..\rteso-
LAC&YMA,m : (. L6grima. Llanto. narto.
LACl\Y)IASS,antll:p. de p. El qu& LAOURUS, f: m. LaZO: 'rnmpa:
11om. e-ugnño.
LACI'Y.WOR,at•ft, arf: v. Llorar. LAR. arU: m.IArtdloadel ho.
LACTSot.us, G, lWl: :~dj. Ucteo, gar doméstico. t~l nogAr.
de teche: blanco eomo ln teche.¡ LARAJ~IU)l, tt: n. CApilla a>rlvnd3
Puro. en donde los antiguos venera-
LACUNAR, arts: n. Tt:M:ho arte:so· bao sus dio-.e!J t.nres.
nado. LARG101\, iJ'Í$, t1•t, fttU I UtJ'l: V.

© Biblioteca Nacional de España


476
Dnt• eoo abundo.ncln: repat·Ut• LAXO, as, m•e, aut, atwn: v.Sol-
pró<llgnment e. t.:u· : aOojnr.
LAROIT.AS , atts: f, UJrg-ueza': libe· Luc·roR, ot•fs : m. Lector.
rnlld1d. LBCTULUS, t : m. LechO Ó Cama
LAROITKR' adv. Pródlgamenl<l. pequeña.
LAROITIO, 01lis : (. lArgueza: pro- LBcTus, f: m. Lecho: cama.
dl¡¡olidad. LEOATIO, Onls: (, Embajadn: dlpu-
LA1\0JUB: adv. Con rolla lat'guezn. tOCióo: lug~trtenencta; gob\or-
Lhnous ,a, ton :adj. Abuudante: uo de \ llln JH'Ovincia.
copioso. Gen l!roso. LUOA ·rus, f: m. L~U"udo: embajn.--
a . ton: p. p. de
LAS.SATUI:S, dor: diput.udo. lugartenient e.
LASSO, tu. a-r e, aol, arunl: v. LKOIO, onu: f. J...e:,ción.
1 a. I'Jtt: adj. LO
C"naar, fatigar. LBGIOSARIUS pero
LAssus, a, u1n: adj. Cansado, fa- teoeciente a la legión romana.
llffado. LHOl'[IMUS, a, um: adj. LegfUmo.
LA'I'&: adv. Lata.largnrnente. Con L.icJlo.
extensión LEGO, as , <wc, aut, atunt: ''. Le·
LATKJmA_1 re: f, Escondtijo. Cue- go t·. E flvlor.
va. Mnariguern. Lttoo , ts, e1·e , gt , ctunt. : v. Leer.
LATBO , es, ere ut: v. Estar Elegir: escoger.
oculto, esrondldo, olobrigo. LB>IANL'S, 1, m. Lago de Ginebra
LATHX, fct.s : m. Agua: manan- ó Lemán.
tia l : liquido. LBNIS, ne: adj. Blando: SUAVe:
LA'riNU:J:, a, 1~1n: ndJ. LaUno. delicado .
LATJOJ•, us : comp. do Lc,tus. loUNIO, is ¡ 1J' C_1 ta>t 1 1tUm : V. ~Jl.
l .ATISS IMH: ndv. Slll) , .M uy: IDU· U¡;ca1' : a >lnnoar. Apl&cnr. .....
cho : muy extensa, u. uy a m.. LMNru.s, ati<t: r. Leo idad : suavle:.
pllamenle. dnd: d elicadeza. :\laustdumbr
LATISSU.atJS:su p. de LaltA$. indulgencia.
LATITO, a.s, are: v. Llevar con adv. Suave, afable-
l..KNITt:R:
rrecuencio. mente.
LA'fJ'fU DO, tnts : (, Latitud: Ull- Lf-_;N·rus, a, um : n<ij. fo'le~lhte.
C11Ul'Q, l.()nto. ·rardo. t.enus cat·bot~t·
LATJUS : adv. comp. Más larga, lws : Ov. A fuego le nto.
ex tenan. explici tn mente. LxN"rus, a 1 tmt: adj. Lento: trun·
LATI\O, as,are, aol, actmt: v. Lu- quilo, sosog•do.
drAr. LMO, <m.U: m. Elltón.
LATRO, onts : m. Lndrón. l.tuous, OJ"1s: w(. lA liebre.
LATROCINIUM tU: n, Lft\rOCioiO: t.K'rUAt.IS, le: artj. Letal: mortal.
Robo. Lt-rrnuM, (: n. t.n muerte .
LATttOCINOR , arfs, a,.l, atus sttm:I,J<vos, ""' nrlj.l.ove' llgero.Ftlcll.
v. Robar. t ..uviTA, aJ: Ind ividuo de la tribu
LA·rus a., utn : a<lj. Lato: ancho. de Levi. Sacerdote.
1
Expl ello.
Lado: costado.
LKVITAS 1 a l f4: (. Ligereza.
LKvJoa, 1u : comp. ae LerJtJ.
LA TUS 1 t:t>IS: n .
loAUDAUILIOt c, U.S: COmp. de LB\tJU.s: ad,•. comp. Con més 11-
LAUDAIJILIS 1 le : adj. Laudable;
digno de nlabnnzn.
LAUDO, a$, a,·e1 aut, tttum. : v.
Alobbr: ens:1lzsu· : elogif'll'.
ge•·ez.a .
Luvo, a.s, cu·c, aut , atton : v. Le-
vftutaa·: ah:a1·.
LKX , egts ' f. L.n l ey.
LAUI\.KATUS, a, Unt: adj. JAUrea. LIUANUS, i :m. El monle Lf bano.
do: coronado de la oral. LIBSLLUS, f: m. Ubrito.

LAURMUS, a,um: adj. De laurel. LJHSsT&R' a~v. Con gusto, do
LAUS, ttts: f. Alaba nz.~ : elo:;.l'i_o. bueoa gttnn.. . .
LAVACRUM, ( : n. Bai\O OU (!lit! UD(> LtOEll, a, t'm: L.lbro.adJ . L1 bre.
~w Ja,·n . 1!:1 bautismo. Ltngn, brt: m.
LAVO, as, are, lavt ó Juuaut ~ ltwa .. l.. lllKn 1 ert: m. Uaco 1 dios de l
tum: lautumy lQttmt : v. Lavar. vino. El vino.
LAXATUI 1 (1. 1 Uffl: p. p. DilatadO; LJBKKALIS, le: •rlJ. Liberal: pró ·
alnr¡¡ado: suelto: deaal.\do. digo , generoso: b.névolo.

© Biblioteca Nacional de España


1
.... 477
LIBBRALITAS, atls: f. Liber:1lid ad: LlNQuo, t.s, u-e. uqut, llctwn : v.
prodigali dad. Dejar: abandona r. SOlla r.
LlDEI\ATI O, &ntl: r. El acto de dar LtNTKR, !rl3 : mr. Cbalupn:
(al o-
libertad . Remisión. cho : htn·ca: lancha.
LIUJUU , ot·um.: m. Los h tjos de LI NO M, f: n. C:llino.
padre$ 1lbi'~S .... l.ts, ltls : f. l'lollo.
LulRauus: ndv. comp. con más l ..IQUEFACI O. f$' ere r A·ct' ra-
libertad. ctum : v. Ltquidar: desldr.
LIUBRO, a$ J Q.~, 4PÍ, ClltUn : V. Ablandar .
Llbi'Qt: libertnr: 13a lvar. Ltquso , ts, ere, uf: v. Pooerse
LtuRI\TAS , at1s : f. 1.\bertnd. L\~ liquido. Ser e \•ldentc.
cene in. LIQUIDUS, a, tmt: adj. Lfquido:
LtDKitUS, a., 1inl: ndj. Llbre. sutil.
LIBKT, eiXJt, Ult Ó itum tlt: V. LrouoK, ttrt1: m. Liquido:
ag11a.
Agrada: guata. l..ITTERA, te': r. Wtra: en plur.
Lllli DO, 1'tfl: r. Antojo: cnpl'icho. Cnrta.
Liviandad . L11'US , 01'11: n. Ol'llln ó ribe ra
LmrTus, us: m. Cnprlcho. • del mar: costa. Puert.o.
L1oo, as,a,·e, a.vt, atum: v. L1· l..IVIDUS ,a, lUU: adj. LiYidO: cá_r--
bar. Probar. dt.no. amoratad o.
LtORO, as, aJ•e, arrl, atum: v. Pe-. L1 voa, oril: m. Color Cárdeno,
sur: nivelar. Mnnteocr en e<¡ut- amoratado. Euvidin. Odio.
llbrlo: sostener. Laozat•: nrro· Loco . a.s, M'C , avi , a-tum: v Al-
jar. qullat· : arrendar.
L•ouu, t: n. Torta. Llbación, JACUPLESA.TIO, , f.lfs : adj. Rico.
orreoda de vino. LocUPLt:'T OUÚ: (. La ACCión
LIDYCUS, a , UJn: udj. AfriCAno. de enriquece r. Riquna.
LIC BN'riA ,m:(, Llceocia: permi· r.ocus, í : m. t!n plur. n. Lugar.
60. Disolució u: llbertinoj e. Sitio : punto.
I.tCRT: adv. Aunque. LOCUSTA , m : r. La langostn.
L•c•T, tbat, ere, 1titó ftum. e.rt: LoLIUll, i : n. La cizañn. : adj. Viejo:
v. Ser llcilo, permitido . LOxo.d a..us, a, um
Lrcrr•: odv. l.lcllatr.eo le. de lnrgaedad . Antiguo: •·e moto.
Lrcron, o1·1s: m. Lic tor. Vet•dugo. LOSOB: adv. Lejos : a IOI'ga dis-
LIOAMRN, i-nts: n. Ligaduru : lazo. t~:~nc ia. Muy: mucho.
LIOA.l-IENTU)J, t: n. Lagadnra : ven· LONOIOR • u&: Comp. de
d•J•· LONOUS , 4. lUU : adj. Largo. Dis-
Lto~xus , a, 111n: adj. De madera. tante: ltjano. Abundant e.
LJOHOR, arts, tu·t, atu.s sum: v. LONOI~QUUS, a, 1(1tl : \_dj. l_.argo:
Hacet· le1\a: Ir ti traerla. durndtwO. Antiguo.
LtoNuM,t : n. t\tndtwa.: leñn: t.a·ooco. sup. de longe.
L ONOJSSIME : ndv.
Lroo, tu, a,·~,aut, at.tmr.: \'. Lt· LONOlTUD O, 1J1U: f. Longitud :
gar: alar: suJetar. largura.
LILJUN, ft: n. El lirio. Los01us: ad'·· comp. de llmge.
Lnuts fnfs: n. Umbral de la LOOUOI\, ~'·ts • 1, quutu.r 6 cutus '
puerln. En\J•ntln. Barrern. ¡.·t·on- .sum: \•. Hnblnr: decir.
tera. t.fmile. L OR UM , 1 : n. Corl'ta : enero. Bt'i-
LJJdBI, f.tis: m. Stnda 6 calle que rla : riendo.
•a de u o punto 4 otro. Limite: LUCESSIS, 1e: Adj. Lo perlentcie o·
frontera: extremo. le ti Luca.
LIMUI, t: m. Limo: lodo : cieno. LUCHO, es, et•e: v. Lucir: brillar:
LJNHAMI<NTUM, t : n. Line~Ult cnto . J·aaplnndecer.
L tnea.ment a OJ"ÍS vullu.vqm~ : LUC IU\NA, 0:: f. LuCei'Jlfi: cande-
Llv. L..os rns"oa del sembln11te : la: lá.mpnra.
llsonomln. C01·porU: Id. l'or- Luc1ous 1 a, ton: adj. l.ucieote:
mns del cuer po. hrllloole.
LINOONRS, ton: m. J..os Ling ones, LUCRA TUS, a, um : p. p. Que ha
pueblo ele la Onlia Céltico. gnnndo.
LtNOUA, re: r. Lengua: lenguaje. LUCI\U)t, t : n.
J>l"O\•echo.
LUCl'O: gnnancia
ldtoma.

1 © Biblioteca Nacional de España


1

478
LUCTAWBN, tnll: n. LUCha. LUPUS ,1: m. E l lobo.
LUCTUI, us: m. Llanto. Penn; : LCSITANUS, a 1 tcm: al'\j. Lusila·
unthulcnto. Luto. no: pOrlug-uu.
Lucus, f: m. Bosque. a1, are. ool, atum: v.
LUSTRO.
i
LUDO, l$, t"t'e~ JI ll!tn: V. t:•plnr eon saerlftelos. Reeo·
Jug:ar:
divt'rtirse. Bur M ~"$-C. rr~r. Obscrvnr. Alumbrar.
Luou~, 1: m. Jue.:o. Di\"'ersión: LUTU>J,I: n. yLUTUI¡ 1: m. LodO:
pasnlleru_p o: ~t>leit.e. Eacueln_. c~e-no: barro: arel la.
LUt-:81 U : f. Epuleo.tia : contagiO: Lux , uclo: r. Lut: elor!dad. El
p•ew. dfa.
LUOOUXEN&lS 1 se: adj. Natural de L UXURIA, at : f. L ujo: " lelo. S en-
L yon. SUDlidoU:mollete.
LUOOUNUI\.t, f: n. L you . Luxunro, ru, are , aut, atum: v.
LUG J¡;o( ts, tt·e,a;t, ctum : v. Lloral': J ugua•, retozar. P roduc ir con
gcru 1', Aniglrse. Ponerse l uto. nbundancln.
J,.UMitN, 1n1s: n. r_,nz : c larldad : l a LYBIA, Ql : Bl Africa.
vl8tn. LV DIA , ro : f. P1·ovlncin d el Asi a
LUMt NO, as , are, a .l um : " · Hacet· Menor.
lurnlnO.!iO : dnt· lut : poner cl aro. L'\'M PuA, ro : r. E l o~ un.
L UNA ro : t'. L n lunn. LYRA \ ro: f. L.lrn, mst r umento
Luo , l-1, ~·e, ut , itum: v. Lavnt·: mus CO de CUCI'dR.
pugar la pena : expinr.

Jll.

MACIDONBS, 10U: m . Los natura• MAOSIPICB: adv. Magníftcamenle.


les de M a•~onla. Hoorusa, gloriotamente. Coa
MACIKI, el: (, Flaqueta: debili- dlgnld•d.
dad : eaterilldad: pali det. MAONlPICO t CU 1 are, 401, alum:
:.t ACII..BNTUS, a, um: adj. Maei· "· l!::stiutnt•en mucho. t-:nsa.lt.ftr.
lento : pi !Ido: escuálido. AIAGNITUDO, IIIÚ: (. Magnitud:
~bCUIN,\ 1 lV: f. Máquma : nrtiftC(O. gránuez.n.
MAC UI SIH~ 1 at'($ ~ art , a tus $U»l: i\l AONoPBRR: adv. Grandemente:
v. ~l~.t<auilun : discurr ir: in veo· eo grn n mnncrn.
~nr. U1•d 1r: trnm a r . \\'l AONUS , a, um: nc\j . Grande. PO·
M ACTO, as, m·e, avt . atum: v. I n· dcroso.
molar. Mnhw. Aaot a1· : arruimw. MAJ HSTAS' (lt#$: M n.icstnd. r.
MACU 1~0 1 (I,I) , CI''e ,a.vt , a tum : v. M AJOI'\, U$: COm l)• t\hÍil g rand e:
Plntoa· : nbignrrat·. ~bo char . U \11) 10 1',
M ADHO 1 CS, eJ•e, Uf : v. E$tnr m o~ M .\ 1 0 1\~S , tmt: m. t tOs nntepasu-
jodo, htlmedo . dos: nscendiontee.
MAOIDUS, a 1 t4J'lt : adj. HU medO : MALE: UdV. Mol.
mojndo. MALBDlCUS, (l 1 ·u m: A~ . Ma ldi·
1
-
M&NAI..IU!l, cien tu: mut·murudor: de tractor.
a, tmt: adj. t.o que es
del Molll& Ménalo ó de Arcad la. MAI.EFICJU)I, tt: n . MaleOcio : da·
MA08: odv. Mas: més b1eu. ño. Heebleerfo .
~.IAOICUS, "¡'"n: ndj. Mágico. MALt:IUADUS . a, um: adj. E l que
propio de. t\ magia. da nulos consejos: quo induce
lJAOI.S: adv . Mns. ni mnl.
~1.\0ISTKR 1 lrl: m. :\hteS-lro. M.Ar.ao:uis, o. tW1, adj. Maligno:
MAo 16TitA , m: f. MaestriL pen•erso. Bseaao: d~bil .
MAOI8TKATU!,1(1: m. ~.13gislrado. liALlTIA ~ (11: r. Moticl3: astucia.
El (Juo •Jerre u n cargo ptiblleo. Mttldad.
La maglSlratura. MALO, tnaots, malle, tnalut : v.
M AONAtuwus, a, um: ndj. Mag- Qnere1· más: prererlr.
nt\nhno : de gran corazón. AtAr~Ull , ~: n. lA\ mnn'lana.
MAONATHS , ut?l: m. LOS grandes: MALU1ol, i: n. Mal : dni10: pe rj ul-
¡>oderosos : rleos . eio. Pena: aft leelón. Mold ad.

© Biblioteca Nacional de España


,.
1
MALVS, a, vm: odj. ).la lo.
MAL \fA, ce: f. la ma1o;n .
479
1MARSJ arll&: m. Mnrte, dio s de la
guer r a.
MMfDATU)I, f: n. Encargo: comi.- ~ Al'Sl'PIU~I, fl: n. Boba: bols1-
i slon. Nand~mleoto:
Recornendoc•ón.
mandato. llo del dwero.
MA&T\'tt, vrt.s: mf. Ml\rlir.
MA,DO,O#, at·e, aet, atum: ' · AI.\RT \'kiUU, U: n. :\l .• rllrlo.
Mambr.lt:nCtllr<_(:tr : comistonar: ~l..\SSA. ~: (. 4\t;:t«tl'l: hi<trln • mcor-
m~wdar : e~rdcnar. porada coo agua. Perlr~On d&
MANDUco. (U . are . ato~ t. attun : v. m ar mo1.
Mh 1.lcm·. Co•uer ~ATA KA, m : y Malartl 6 M ati!-
MAÑK : ln(J. La rnai\nnn : el pri n~ rl$, ts : f. Lttnza , ¡>leo de los Cel·
CJ¡>i o del dfn. Adv. POI" la m a- t os ó Gal os
ñnnu. M A T RR , li'IS : f. Mndr e.
:\J ANeO. e.tt., (We ,st, .ntm: "· Pe'r - ~bTF.RFA~IILIAS : f. Madre de rn-
ronnccc:r: periSeYf'rrt J': dorar. mil io.
:\101'3 1' : h ~t bltU I'. Es pctUl'· MA1' HR IA 1 ro : r. MtllC1'10. As unto.
MANt·:S , tum: m. J,o$ mnucs : las Medio : HlOU \'O, MtHl..,•·n .
som brO$, nl mug d!l los mue•·tos. MA'ri\UtON IU'-1, tt : H. Mat.l'im.ooio.
~J.\.N IIlfiST UtJ , a, u m : adj. M ani-¡ MA'I'I\ONA 1 ce : r. Mnta•o na : m udro
UesLo: d lii'O, .,. de fa mil ia S<'i10l'l\ d d ct•ll ~ln d.
M \ NII,Ut.,\1\IS, ts: m. SoMa do raso. m . l•;t i\ltu·no 1 rio de F1·unein.
i\l ANII,Ut~UI , l: u\, Mnnojo da hier- M ATI:\ONALl S, lC: O(lj, Propio de
bA. Compaiiht de soldados. la m t~ trOilO .
M ANO, ns , aJ•e, act: , .. Manar: hlATUntus: adv. comp. Más pronto.
ft uh·: 1tesUio r . MATülu-:sco, 1!1. tt•e: v. Madurar.
~ANSUBTUDO, hatl: ( . :\lansedum · pertectlonal·se.
bra:: hu1ni1dad. llATURO 1 a.s, a•·cr, ad, att' lll: '"·
MANSURTUI, a, unl: adj. Mans.o : )ladu~r : Matau-ut. ab w'be JW<>-
apoc•ble. r~set: e,.,•. Se apreoJlra' uli.r
~hNUUKIUN, u: u. :\lann.brio, •le la cau.-tnd.
mansro: n~a. MATURRI)I.B: ll!d\', su p. Quo.m 1na·
M ANla'ACIO, tR, CJ<C1 (tct, ract.um: b,,.,.fnt.e: Cte!-. Lo •ntes,lo más
v. Hacer á. u\ano, Artificial - pronto posih1e.
monl.e. ?..IATURUS 1 at..rcm : ndj . Madur o.
~lA NliS, u.•: f. Mnuo . T1•opa : es. Opor tuno. I,.NH1lo .
euadr·ón. Pollet·. t-·~eu ltad. M AT U'riNUS , a. utn : Adj . Mututi-
MAI'' AL1 A, fH»t: n. Cnbaüas: ebo- uo : cte In m ni'lnn n.
t.ns. M AOR U8 1 a , 1HJl : O.dj. P I'O)\iO, 1\R ..
MAnc l OU" a, u nt : adj. l, a sndo: t.ur;1i dó In ~lanriltinia.
cono mp{cJo: mufl tio: lrlng uido. )IA ~ lt.LA, ro : r. M(\)Uln. Quljndn.
MAUCOMANNI• O?'Hm : m.l,.os Mar· ;\IAXIM~: Udv. Mt\xlmo : pl'inCi-
COil\01\06, ¡Htt!blo Que h abito la pa lln eot4;': gobl'O todo.
parlo t'tui.. E~te de ía Ge1·ma nia. MAxlMUS 1 a, 1tm. : a up. do Jlfa-
MARK , f.~ : n. 10:1 m tll'. pn v s.
MAKOARTTA , tu : f. Marg~u·ita : :.hmst.A, ro : f. i\lediclnn : consu~
pt!rln. lo : alivio.
MAllO O, fnlJ : f. Sowle : orln : ex· M.&DIC•\ T US, a 1 u m: p. p. Com·
tromldnd: ma rgen. p uesto, o.nerf'ttu\o con medico ...
MARITALIS, le: adj. P ropio del es- • 1neutos.
1)0!1\. .)JKDICU$ , f: m • .)lédiC(l.
&1.\ RITI)li'S, a. um: ndj. Mariti· M&D10CRI·. et-e: Adj. ;l.lec\lano.
mo: del mar. llF.orocaiT.\S, utt-: r. ;\lediania.
MARITO, a.t, are, arl, a~wn : v . Térnuno tntJlo. Justo rued1o.
Dar en mAt.-imoniq : enlatar. "'Eoaocat fRK: 1111\\'. Medl&n!\men·
MAniTUS, 1: m. Marido : esposo. te: eoo mode<Jt..la • •vou medio·
M ARWOI\ 1 o,.,,: n. 81 mármol. c•·tter : no poco.
Ah.nrB$1US, a. um : !'dj. LO per- M.EDITATIO, onts: f. Meditación :
Lcneclenle t~ l n'lonte Ma:r¡>eso, re-ftex ión. Consideración.
t1e la isln de Pa ro s . .Ma1-pt~ta. l\IEDJToa, cn · tf, art , a fui sttm: v.
catete& : Vlr g . Roen de m ármol. Medi la1·: r e flext, na r. r.antctem

© Biblioteca Nacional de España


480
tltecllttu· l &enutn : Prml. lmilnr Mt.:llcto:S, tdl J: f. Merced : fhvo r.
eljulclo , la reflexión de losan- Salarlo, poga.
cllnO~. :\1 KRC~.II\, flJ•tt, art, OWI 3Um ; V .
Msuaus a. ttm: odj. Medio: in- Comerciar: comprar.
terroMho. Dm1oso. ~entral. MERKOR, rt•h, et•l, mertll'S&Um :
M RDULLA, re: (. MedUI:'I: tuét:\UO. v. \ltrec:er: 8t•r di(Cno.
Meollo. ~rehro. SuhsLAnCht. :\hmoo , ''. ~~Y, 11, .tum : v. zam-
MRnus, a., mn: adj. Natural de b ttllir: I(UiuCr~ lr
Media. MHKID1RS, el: m. l~lmecHodfa. La
MMOHRCULK: inL Á fe mfa. m 11.11~ del ~fu. Rl Sur.
Mt:1.. 1 cllú: n. ~liel: dnlzura: sna- MttiHOSHS, CtJ: m. \tcrión, nuriga
vland: guslo : deleite. et q ue ¡tulabn el cnrt·o deldome-
MELIOn, us: comp. de Bonus. n ~o en l a guerra de T roya.
MKLIUS: Rtlv. comp. Mejor . M slnTO: ndv. Con I'Otón: con j us·
M 1u.os, t : n. Canto : mel od ía. Uclo.
V0 1'80. ~ I BR I TUM, f: n . Módto: mer eci·
M G~lO IU TU.I : ild v. Miembro pOI' mionto.
mi c m bt·o. Pot• pa l'tes: por piezas. M BIUTUS,lt, tUn : 1). p. d e MC"I'#J()t~.
M SM 1\1\ U~I, 1 : n. M ic n •bro. M 1mUM, t: n. VI no PU\"0.
~ I B MI N I , 1sl1 : V, ACOrdtH•s.e. MESSIS , fs: f. Mies : tie m p o de In
MeMott • ot·ts: odj. J~ t que se siego.
acuerdo. Mt:$SOI\, m·ts: m. Segndor.
M B)IOU ADH.UJ, le : adj. Memor a- MHTA , OJ : f. Mela: Umlle.
b le. MI!T,\Lf••\ltiU~ t 1l: m. Mlnero.
M R)IOR IA, a>: C. ~temoria . Tradi- MF!TALL UM , 1: m. Metnl: mina :
ción. Monumento. Mención. Re· riquez.n.
cuerdo. ~IKTATU~, te, '"'': Jl. p. Medido :
MBliOilO, as,at-e, act, awm : v. señalnfto.
Recordar: lraer á la memoria . MBTJOR, tt•ltt, 1J'I, naensuJ sum:
MKSDACIUN, f1: n. M en lira.: ero· , .. Medir. PrtcnlenUml ~xtJ·ct ­
bu O!~ . htl: Cfes. Racionar el e-jército.
l!IBSDAX, acts: adj. :\fent.iroso: MSTO, 11, ~re, Mtlfttf, ))lt>$kJUit :
embuS\ero. ''· SeJt&r.
MRN'OICO, as, a,·e, act, auma. : v. MET.RU)J, 1: u. MCIN), medida del
Mendigar: pedh· limosna. verso. Vcrao.
MKNRLAUS , i: m. Menelao, h ijo Mtnuo, Lt, tt•e, ,e: ''· Tener
de ALreo y I!.J•O¡>es, h ermnno de m iedo: h!IUCI'. l!:st-(lt• lndeciso.
Agnmenón . M1nus, t'$: m. Miedo: temor :
M RN8 1 cnt -tt : r. Mente: entendi- i nee r~ld umb t·e.
mi .;l\ lo . A nlmo. rutencióo. € spf· M sus , a, u m : pr. SlOS. M(o •
.-!Lu. Mtco , a.s, cu·c, 1ft : \' . Brtllat·.
M BNSA 1 lV : f. M esa. Sa1Lnr L1'lh uul o: pulritor.
M ENS18 , 1.-t : m. K l mes. M u. es, tlts : m .So ltln,o.
MRNS'I'l\UU$ , a , ,,m : adj . D e un M JL J"rAR 18, t•e : ndj. Milito•· : g ue-
mes. )· ~·~ ro : hclleoso.
M RN6UH A 1 l1J : f. Medida . M JJ.lTlA . {U: r.
Milicia : protos ióo
M .&NAUI\ATI.).I : ndv. A m edid a : de ln guerrtl.
con
medida . Mtr.JTO, a.t, are: v. Ser s oldado :
MBNTIOI\ 1 t••11, tt--t, f.tU3 rum. : V. servir 4·cnno lnl.
~hmtlr: tlogtr. Menth'"f. "m·tos MtLLt: ~ ind. Mil: un millar : en
colm·eJ: V¡rg. Tomar varios plur. JlllUn ~ um.
colores con f'l lin te. M!LLI\RIUN. 11: n. Millo: piedra
W:G:rtTUM, t: n. LA barba. miliar.
M so, at. <U"'• aof, atum : v. Ir: MtLLIAlUU8, a, um: Adj. Com-
pasnr de un lugar a otro, ca mi . pm•$1\) de mil : de nlil pasos.
ner, mnrch:1r. ).IU.I.JKtJ: odv. Mil vtees.
loi RRCATOR • ()t•(s: 0\. Mercader: :\111.\"IUl't. ft: m. Milano. Pon l e
eomercínn tc. Mole, pututt soba·e f'l Tlbel' en
'MERCBNARIUS, ft: m. MPrcenario : Jn crun¡)Diin de n omn.
hom b •·c quo si r\•e pot• la paga. i'ol JNA, QJ: f, Amenun.

© Biblioteca Nacional de España


48 1
Ml~!:RVA, te: f. ~iner\'R, diosa d_, Mr~BMnnaus,
tu Sflbit.hu 1 '·
{1. wa: aup. Jnfe·
lirf;l;hliO: muy .t~l"g raeiado.
-MINUtP.:n•\v OP.ning\\ n moclo:lo Mt~Rn ~ ll,ru·l$ . (IJ'i , atux &mn :
me1iOS pottihlo. N1•1tu. v. Comv:Hie cerl'•·.
MISI'-IUl l: :ltlv. Muy )JOCo. 1.0 )IISH.t'1 ·h : n. 'l~IJIIO génerO de
menospo~lh1e. aruut nrrojadi:&!l
Mt ~l)fUS . «-· Hul: SU!l• Mínimo: ~IISSA, ro:(. I.K ;\lj.;~.
1nflmo. Corto: mez•ruino. MtTJr.nJ rl$, <u·t:,(m i, alwn: v .
i\IINts -rnn, td: t'u. ~l i ntt~tt·o . Ct·i a· • Miti,:r,•r: fHIHIIhW r: a¡)ltiCIH'.
tlo: sh·•·vo. Mrrro. llf, Ct·e, ,'ft, S$W1t: "· F.n .
MtSI~TBRI UW , U, n. \lioisteri t': \'i'1l':dt"S il.."tchAI' : ml'n•htr. 1<8-
~rvicto. Ohra . .6mpl~. eriblr, hncer ~:-thel'. De!¡•edir .
Mrs1~Tt\O , me,
at·e: \', .Sct'\'ir: su... Mrrn.\, a:: f. ~~~ pecie d \! tocn2o
mlnlstrn a•. Cf)lllrlbuil•, Ad 1n inl :s· nt"atiO llf.lt' lo ~ Ol'lt>-nt.nlt"S.
Lrtu· : gobol'nnt·. Mon~nATO ic . ot·t.'f : m . Modfll•nd or:
MINOR . ttrh 1 art . Rlrt.tiUJ' Il: V., 8h3CiJlUO.dOr. Rt*':tulad or.
Amenaw r. Prome~r. MoDsROlt, a'-1~, a,·t, a tu.~ 1u:t1t:
MISOR ,,ort,.~ n"j. ~h:nor: m6" \•. Ml')dCI'1U': t~mp1:u: n.1ust.sr:
r>equetlf)l lnrerlor. goim· . •
M aNUO, 1$, tJ·C, 'H i 1 utum. : V. Ois· \ f(ID!o;STI>:: .3d~· . \IOdeSt:l , dtCCnLe·
minuir. mente.
:\II.,.US: ad\', \tenos. \fODUTI ,\. te:(. "NielliO
M1MA8JL IS. t': 3dj. Admi;o!"h1e: :.foDHSTUf;, a , 1ml: a1\•, MOtl~g.
1\:Ctrnordin:u-io. . lo: .•.m•: N I ido. Moacstu.~ flt'lla,, :
.M uu nuNntJ& ~ r1 , 'ldn : ndJ. 81 e¡ un P t•tad. O•ttl nndtl con l't•CO!d·
Ol>tn lh~11n 1\a ndmil•r,rion. ml<:nt•J.
MlkACUL ü)J, 1: n. MUogN :mo· -
\Joolr.K: adv.Mode~ada, mode~-
rrwitl~: poJ'Ientn . t.amcnte. .1.ll)lllr,. se t"Cctverc :
Mnuv•cus, a. ton: nrlj. Admiro· J.i\•. 1\t>lil'sH'.iC ~:on ordnu, sin
blc: ll1:H·1wi lioso. Precl ¡\ Ilac ión.
Mmon. cu·l$, a.·t, alus .ttum.: v. )IODICtl~, a. mn: ntlj.
~\tlmirnr: mor!wtll or .e.
:\fo•lrornd o.
liOtlfl~lo . Medl .• no
~11RUS. (t, utn: adj. Admir.¡b le. \ loDJus. fl : m. Motli'>. MPdldn a1-
. Extrai'w . J.!O meno1· que nue.,;tr._, rw~.-•ga.
Mt~(:R'> , es, cre 1nt~c1d , m1swm \ lonn: adv.
1 Pot:o lm: 11J pl'f~C nte:
ó OltXtHm : v. Melchn·. Per·tu a·· r.bOI'O. Con l nl fiHC: a vecell: ya.
l))t': lllbOI'Otn r. ~IODUI...\~Je~, IUI&: D. Module -
M1<4KRABII,I~, 1,: :'ldj. Misen.hi P: ci•1n: r.rmoui···
dtR!1•J •1e C••lll)l:t~ióll. :\fODtlt,()R . (U'/<t 1 tWJ , att.tl 8W'it.:
~hs auu·rw. rm1.1: f. Compn~ión . v l)l~pOihll' , nnl:lgl u¡· á una
M un~ I\ATUS, a, um: 1>· p. Que ac rnedulrt. JJ!odulat ·t cauttca: S.
hn dolido, cnmpadeo:i~lo. 1 Pnul. de N" o l. Bntoo&t ·, enular.
MI ~~tER, a, um: :ldj. Miser: bit: ~Joous. 1: m. Moclo:
h,fcl:z. Tris:e, d~plornhle. V ti: ~> gla: m<:di•ln. M(tjm·em mao••r . . . Re.
malvado : iur;~ml'. ó mi·
,.,mt 1u modum : Cic. Bn g t•tul
.M t Slm~o; : :Hh1• :\lisea·abl c, laman- n1an.-ro: en :liLU e r ado.
table, desga· ,cbrt:unc ··atc. liCE.,.IA ~ iwn: u. :\lurnllf s; znut·os.
MISBREOR ,t!Wl8 1 tri. rrlU$S,t »f: ··~<ER ttO, es. trt: \'.
~~tpr l.riSle.
v. Corupad.-cerA~. Tentr mase- .!a:;aoR. o'·fs: m. TristE>za.
r1cordaa. '.1<RSTITI A, (!!:f. 'fJ'tstezn.
i\l iSI~ttET 1 eb<r.t : y l \'10:hfi'U$ • a\ u m : ttdj . Tt'i~to
MISP.HESCO ,ls, CJ'C : ' '· Compo:~de- \h.H.A. ro: Ptt<h·.• tle-
ccrse : l~IH't· compulO n. nlollno. Ha.
riun lO:o.tnriR. )' upol\·ore ac.ln de
MtJHRtA • tP: f. :Uistrln: cataml- !al, d"' que usnhan los romnnos
rlfllll : <h!'e.~t.lcia. <Hl lc>at ~t· tt·iftrios.
MHnmJcons , fJ?'dis: ndj. Miscd- .'vlot.\ ll l :t,,·e: :tdj .M olnl' : lo¡lf'rLc ..
COr•tli(JSO: COillp::tsivo. ue:cienlt' <i la piedra de H10Hno.
MI$KR1COROIA. fR: r. Míserico r-1 \ fot.Y.S , ls: f.llolo: Cfl3$.:4
di:t: \:QOlpaKi Óo. KI'Ande.
.MOLINK~TUN, f: u.I~Sftl ..rz(). Apa·
MUJKI\10 1\. u&: com¡;. d<" ¡1fi!Otr. rato. Sf,,e
1 ''tatmo mollmti lt():
31

© Biblioteca Nacional de España


482
e res. Sin ~ ra n moleatin: si o ~l uc R o , oat~: m . La pu nta ele la
g l'nn dispendio . espafJn.
MOL.ton, ft•i.t., tt·t, -ttus.~um: v. M uo to , f.t, 1r('l : v . i\'lugir. Ot·amnr.
A ul OUtoiiUI', Coni-ttuh·. lforUtl· ~ ( Ul.C!!O 1 f,t 1 Cr(' 1 x i , ctum : V.
car. Pro)'e('lat'. ~aquinar: urdtr. Htala~.-r.
:'oiOLLis, lle: adj. Rhmdo: .utwe. ~OLI ~:IIIHil , twe: :•dj. Propio do
l>«:ltc~do: ;•femin:~clo.
MoL('I, 1s, CJ'C, uf, ftum: v. Mo.
mUjer. JlullebJ'Ú 1nlt•t•ta.: l_.iv.
Ullrajo hecho i una mujer.
MUt.rea, e•·t.•: r. Mujer.
...
ler: machacar.
l\lm.tF.STU )t , U: u . :\Jovlm lonto: :\1Ut.TtMODt& : n dv. Oe m uchos
Vtu·iacion. MomenLo : imHnnLe. rnodos.
lutlttencln. l<u e r ZJl. MUL'rTPLICO, as , m·e , avL, <'tu m :
MONACHU$ 1 t : ll'l. t\lonjc. V. Mu lLtpliCfll': OUruCntOI' : n.er C--
M6:-;:f:o , t!l, e,.e,td, ftum: v. cectar.
AtOOOCt-tnr:acons.ejar: lWi~Or . MULTIPL8X. fci-t : adj. Multfpli·
luSlruir. Re¡u·ender. ce: ~e \'Rrios modos. Ext.enao:
MoNn.t:, U•: n. Cott:Jr: Adorno del grat.de.
cuellu. i\IULTITuuo, bth : r. Multitud: m u-
MoNJTIO, onts, r. Amonc~lo.clón: chcdumb•·e.
avi:;o. ~l UI:ro: ad\1. Mucho .
M O~J'rU:.I , t:n .yMonttus,, , .~: m . ~1 L1 l.'l'O, M ,m ·c . avt , tttmn : v.
consejo: :ttnonesl:wióu. Mnn· Jroponcl' una pena : ca;;tlgru-.
da lo. Mu•~·ruM: ntlv. !\'l ucho .
Mo~s, nucts: m . Kl monte. ~l uL·rus. lt. t.Wl: :tdj. Mucho: nu-
:Mos .,TRO, n.<c, a•·~. at::i,IJ'ltmt: v. mt:::-oso. L : multitud : el comt\s\
~ostrnr, hacer ver. Dtmo~nrar. 1 de los hombres.
MONS:TRUlJ, t : n. Mon!S1.ruo. ¡ l tUSDANUtt, a, um: adj. Propio
del muudo: muodttuo.
MOS1'¡\NUS, a, ton : ._.dj. M1.mtailo-.
so: muutaruz.. 1 :\lUNDO. O-', (U'6 . avt , an.mt: v.
1\-I ON UM I~N'l'UM 1 1: : n . MonumenLo. Limpin l' : pt1l'incal·.
Sepulcro. M UNO US, it., tcm : adj . l.hnpJo,
~t on" 1 w: f. Ddencióh : cu LOI'fiC'" nseacto. glcgnnte. 1le1·moso. Pu·
Cilnleuto. J'lftcado.
~onnus, t: m. Snftrme.dotl. )JUSDUIJ 1 t: m. El un i\"CriO : el
MOG.DAX, act~: rt.dj. Mordaz.. mundo.
)iOI\DHO, Cl, ct•e, momordl, nll))'• MUXHRO, (U, are 1 }' JlfWUU'OJ',
sum : v. Morder: herlr. aJ·t& . m·t: , •. Recompensar. Re-
Mmuon, tt·l :, 1, mortuus sum : v. gnlur.
Mori1•. A(n,gtu·!'e. ~I UN I C I P JU:. I J 1! : n . :\lunic lplo , clu-
i\lonon, (Wf.f , a1·-t , atus .t~tmt : " · du..t c¡uc so goiX!rnllbu J)Or sus
Tll J·du t· : d e LtWCl'.SC. Rt' t~Nint· : l eyes y CU '~ tmub res y_got abn el
detcnea·. Jmpcd1r. d~ r ceho ele ctudndamn r ownnn .
~fons . m·us: f . ln. mucrtr. M UNt>ocRNTUM, t: : n. For lltl~nclón :
Monsus, ''"' : m. Mo:dedur:t. ~li'r· N¡)aro. .\rnudura del cuer¡,o.
disco. PenA . h•, , fot, ituua: v. Jtor-
~f U !'fl t) ,/t,
Moa.T.\t.•q, l e : Rdj. llorlnl. titlcar: gu~rn~er. Constrnir .
M o ttTIFF.I\US , a,um:J:tflj, Mf.)rU- )IU/IOI'rm . OH($ : r.
l<'orliJICBCIÓil :
r~rO : (tUC Jlr Odu ce l tl IIIUCI'lO. J.;Crh'(WhO.
M ow•·nut;, e, , tmt : p. p. Muct·to : M UNI'r i~M;\l VR , a J u m. : s u p . de
<llfunLt>. tlttvlflw~.
M os 1
m ·tt: m . Costumbre. l,..ey : MUNI TOI\, Ot"ts : m . E l quo l zotlbaja
derecho. Conduela. · en l as fo r tHieaclones.
:MoTus, u1: m . ~tovimtento: ogi· Muxus, e• t.~: n. Dun: prestnt.e :
tación. Sedición. Tumul\0. re!.ta1o. Empleo: cargo.
MOVKO, t$,eJ'e, tl'i ,lunt: \', Mo- MUNUSCULU)I , f: n. Rtg'bllto.
venre: u¡.;~ t-U rbe. Conmover: pt!r· :\I URALIS, le: Mural. Cm·ona. co ..
t.urbtu·. r onn. 1\Hil':tl (¡ue se duba a l pri ..
M0 \'11. 1 ~ , te : ndj . ).toviblc. m e1·0 qu o e n el nsulto llognba á
Mox : fHi v. J·:n segu i dn : nl mo- lo ulto del tnttro.
m on to. Munux 1 tcls : m.:\hil'icc , mnr lsco

© Biblioteca Nacional de España


483
l
de que los ontlguos sacaban el MUTU~, a, tcm: ndj. C41l•do: •1-
colur de purpura. lenctoso. Obt~euro: i¡non•do. Jn-
Mmu; a, f: m. El muro. animod\l.
Mes. tuof&: m. Rl ratón. liUTUt!R~ a, tun: lltlj. Mutuo : re.
Museo&ua, a, u m.: ndj. CUbierto elproco. Prt.&Uhlo.
de musgo. MYI.UCA, m,\' Myt·tct, f#: (. El
Musrcua, t: m. Müsieo. ta•uar1z. arbu~lo.
Muaso, aa, are: v. Hnblnr bajo, ~tvRuw:, t: o. J~ ..enci& Uqul(la y
entre dlenteM: murmurar. ~~crrunlndo.
M UITUM 1 1.: n. Mosto: zumo de la MYST6RIUM 1 ll: U. Misterio, nt••
uva. cano.
MuTo, M, art~ , ao« , atum : v. MYSTJCUs, a, um:
Mudar : cambia r : troca1·.
Mf&Lico:
relatho fl los mlsten ol.
ndJ.
MUTUO: odv. Mutua , J•espectivn- M''nTus, 1: E l m h·to.
mentc.

N.
N.... a.~: couj. PneB que : porque. NA VITA, m: m. Mal'illf"I'O.
~u cfecl.o : puts. NAvo, as, are: '"· llaeor cOt\ cui·
NANC:I&COR, tt"ts, f, naclus tum : dndo : ron celu. Nar)(n·c ope-
v. Alconzur. t·mn altc"l: Clc. Prestar á uno
~ANQUK : couj. Porque: pues. sus senlcios.
NARCIMU~, 1: m. Narciso, flol". ~E:corj. ~o:g_ueno.N nseo qoe.
NAl\BS, tum: f. t..oa nartces. NEBULA 1m: r. :\lebla: nube.
NA KRO, at, at~, at~l , acum: ,.. ~EC: conj Ni:)' no.
COuLar: reftrir: narrar. NEct;s~.uuo: a•n·. ~ecunri:tmen-
NA&COR, et·ts. t,taaws .rmn: v., le: pornt~ce~idad.
Nacer: pro,•cnlr: tomar origeo. :\RCESSARIUA, a, um: 11dj. :ieee-
NATALIS, u: adj. Natal: oasali- sario: indispensable. P·arlente.
clo: nas.urrtl. 1
J NEcES.SITAS , atlt: r. Ne«~td!td . •
NATIO, OUfl: (, Nnelón: pueblo. 1 Precisión. l'ur~olfSCO.
NATU: abl. do Natus, tts : No' N.&CKSSI1'llDO 1 tuts: f. Neeesl-
USRdo. Do ednd • .Nntu magno : ! dnd. Pa¡·ent.etco:nmiatod.ttstre-
J.Av. oe ll'ltlehn ednd . .MaJm·es 1 chez.
"'a'": C1e. J-As auei:wo:;. 1N!~Cl~l!.SR : intl. ~eco8ot•lo: preciso.
NAT UR,, ,co: r.J..n nnt.tu·n leza. Es· ]'1; 1~C~H : t'Oilj. O no.
tndo: concllelón . lndole : incli .. :1 Nt~co , as, are, cwl, nlmn: v.
noelón. 1 Mo t.:1r. ,\ ¡>:t¡.;ot·.
NATUUA I.I~ 1 lC: adj. NMU I'OI, l"ECOI)li:\'A'tU8 1 (4 1 1tm : nclj. l m-
N!\1'U81 a, u,,: p. p . Nneido. Hijo. pt!ll&ado : ioespern,lo. .
NAUPRAO IU)l \ 111 n . Naur~·ag to .~ NP.C'tAR t lU'IS: rl. NéClRI': bebt-
Pér~Hd n: ru nn. 8orrascn. da de tos diosas. VIno tlulce:
NAUT,\, CP : m. MJldne1·o: Ot\Ve- tniel.
gnntc. NseTo. fS, ttJ't, Xl't, xwn : v.
NAUTICUS. n . tmt: odj. ~áutioo: AL~r :Ju ul:tr: unir.
nnval. Nau.ctca pt,tus: flor. lA :O:F.nClJ: Mucho mt"nO', cuento
nave. ment>s: no POhlnltn~.
~AZARISUB, a, um: ndj. D~ )i~l .. ~t:FANDUS, n, wu: nttj. Neftando:
uret.. torpe: Indigno.
NAV.U.IS, lt: N&\111: propio de la XF.PAIUCil, a, IWI: nd.J. MolO,
mnrhua. NaMltS soctt: Lh•. La inlpfo.
chusma del oavio. . ~KPAS: ind. lllclt..o: tnjut.lo. ~la1-
NA. VICULA , tl!: f. ~avec11la . dad. Crhnen.
NA VIOATIO , O»l$: (. Nan~gnelón: ~.EGLIOSNTSU: ndv. ~egligente-
\'iajC por mnr. mento: con descuido.
NAVI8, ts: r. N•,·e: buque.: ero· ~EOLIOENTIA, ro: r. Ntgligencia:
bnl'caclón. descuido : t)l,)nndono.

© Biblioteca Nacional de España


484
NEOT.. too, 1s, m·e, a:t , clum: v. NITEO, es , c~·c, td : v. Bril lar:
n• cnoSI)reciu•··
Des¡>recln~·: ¡·cs¡llnndecoL·.
i\&GO , as, m·e, ctvi J auma.: ''· ~n:mus . a, 1c.m: ndj. Nilido. lim~
Negal'. 1\chusur. p to: chu·o: J'cspl rmdcciente.
NKGOTIU)I 1 tf: n. NegOCiO: 1\$ 110• .NITOR o t!rl!f, l . tt!SltS Ó niXI($
to. Proceso : ocupacaón: em¡lh:~u. .sum. : v. l~ srorzarse: procurar.
NB»&TBS \
Galla bel~aca.
vm: ro. PueblO$ de la
Ntuao, 1nt.t: arlj. l\n.dic: ninguuo.
Ht:lp~ilu.(e,
~ITOR . OJ'i,<t: 10. Esp!endor: bri-
llo. q,•·neln: b~Jleza . r.ujo: t•le-
-.
NJo;ltORo\LI" , le: adj. Del bO~{IUU. gnnc1:1.
NEMPK : ndv. A ~abe r . NlvE us, q, tmt : ndj . Blnncocomo
N~MUS, rn·ts : n. Bosc¡ue. Solvn. la n ieve.
Floreslu. Nit. 1vts : r. Ln nle\"e.
NEo>orRNIA . ro:(. ~ov iluni<l. f :'\'onn.tou. lts: <'om¡). dn
NP. POS, o''': m. Nielo. En J)lur. _ ~ooru~. le: adj. Kohte: generoso.
Deseeodlente&. 1 Co nocido: famoso.
NEPTONUS, f: m . ~eptuDO, diOS NOBILIS~U·I US, a , tcnt: aup. do
del mnr. .J.Yobaltt.
NSQUAQt.:AM ~ ndv. De ninguna ~ootr.tT.\$, alts: f, C\ob1ezn: grnn·
roane ru. dezn. l.os nobles.
NeQUK : COnj, Nl: )'no. NOCHO , C$ . C''C 1 uf : V. Dnfinr.
NEOUEO, fs, 11-c, 1Dt: v. No po· NocTu: nd\•. Oe noche.
der. Noc·ruRNUR, e",
um: adj. Noetur-
NEOUIOOUAM: nd\', En vano. no: de noche.
N,.:OOITtA,C:V: f.M alt!St.ado: alle· xoous. t: m. Xudo : difteult.nd:
racióo. Malicia. Pereza. Indo- embarn,o.
lencia . KoLO, U011tlt,nolle, 11olul: ,., :i'o
Ntuwus, f: m. Nervio: m!lsculo. que1·er.
Fue rzo . Cucrd1t etc i ns\runwnlo NoMEN, ln1~: n. NOllJbre. [1'omo:
tntlsieo. rep utncib u.

.. NE-SCIO, 1.~t, 1t·c, tvt. 1tum. : v.


No sube1· : ignOI'Ar. No Ad \•Crth·.
NBSTOM . Ot'll : m. Nest.or , h ijo tlo
Neleo y oe Clorls, rey de Pilos.
No~uNA TIM : Hd\•, No01innl, ex -
J>re¡;u. fo•·mnlmeote.
~OMISO, (t$ , (n•c : \', NO!Ubrar.
l.larnar por ~:u nombre.
famoso por •u larga vid u. Xos: ad\•. No.
NEu,npócOpede JYt:ce: conj. O no: XONDU)I: odv. Aún n o.
y no. 8dV, Al~Uilf\
~0;->~ C MQU,Uf : vez.
NEUTHR, tra , tJ"'ton. : pr. N L uno Xo(\~T'.: conj.¿AcasonO!
ni Ot•·o. il"iOX~HII I# : udv. Algo : algün tnn to.
Oo ning\ln modo . NONNtll.LUS 1 l,, um : act.). A lg uuo.
N tW'l'IQUM•I: ndv.
NEX, ccis: f. Muet·t.c. Ma~onzo. Noxus, a, 'Hrl. : nuo•. Novono:
NEtO, as are: v. JSn laznr: unir.
1
nono. .~Vmta Jw,·a : las t1·os do
NExus, us: m. Nexo: nurlo. l!:nla. Ja Uu•de.
ce. Traba:t\n. . XOR)I.\, m : f. Regla: ~orma :
NIC&A, a:: (. i\Lcea, eiurlad de Ot- f>jen..plo.
tioi:J. d XORICt,;g, a , tmt: adj . Xórieo.
N IDUS, f: m. Ni o ele l os ptljn1·os. NoscJTo . tttt, a,·e : v. Conocer:
NlGt:n, gt·a, orttm : adj. NcgJ'O : reconoteJ",
obscuro: triste. Nosco, l$ ~we, vi, twn. : v. Cono ~
N miL y N1l : ind. Natla. cer: snhtw. Confesa r: rocono ·
NIMIPUM: nch. Ciertamento: aln ce1·. Oil·. ~nlender.
duda. Noto.TEn 1 u•a , h ·um : pr. pos. Nue.s·
Nous: ad''· Dtmnsiado : eu exce~. tJ-o.
!'\J)dJU)I: udv. Oemnsi:.do. iNOTA, m: r. ~ollt : seña): tndicio:
NIMIUS 1 a, um : adj. Dem:t.&lado: prueba.
exces1vo. NOTO. a.... , tu·e. avt, ahtm: v. No-
NISJ: conj. Sino: ñ no ser qua: lar: nnot.,r. Señalar. flustraJ•,
fuera de : excepto. NOTUS, f : m. ~~ Noto, viento del
Ntsus, tt.t: m. Es fuerzo: connto: Mediodfa .
empeño. No v EM: nllm. lud. Nueve.

© Biblioteca Nacional de España


-
' 485
NovsliBER, ln"fs: m. El mes de NUliEAO, as, a''': v. Cootnr.
Noviero hre. · NUMRROSl!S, a., um: adj. ~ume-
N'0\'1. 1111: ". C:onocer : saber. roso: uhundante. C•dencloso.
No~ u ta: arh. Nue,·c veC'}& N"UYSRUS . t: lfl. ~Umero. CRoti-
:\0 \'16"UIK: adv. UlUmament.e: ñ~d . ~tedlda . H18t ,u,net"D a.u~
por nn. Clf' St-rvir dtt ulgo.
Qt«>:
NoVIS!!>U.IUS, a, 1mt: adj. El tllli- r. Naturnt de Nu·
~U)IIDA' (fJ:
uao: el nuwor. noldle.
Novn Att, uUs: r. NO\'edad. c osa NU)U.WS. t: nt. Monech de cobre.
nue,·a, ext.n.nn. NUMQUAM y .Nunquam: adv. Non·
~ovu~, a , um : ndj. Nuevo. C•• : jnmns.
Nox , cttf(: r. LA ooehe. ~U,)IQUID y NUNQOIO: adv. tACnSOl
NOXIUS 1 (t , tctn: ut1j. Culpado. i"\U!'\C : adv. AhOI'O,
noilvsc\ : pN·.iudleinl. X UNCIUS y twttliUS 1 tt: m. Noti-
N Uni~~, ts : f. NuiJo. cin : nov6dnd,nnovn. Mcnsuje•·o,
Nnnu.A , o•·um: n. t..os.ut•bes : nu- e1l\•iado.
blndod. '1'¡•\it.{lzn : atnccio n. NU NC UI'ATI~t: ndv. Poa· au nom-
Nuuo, ls, et·e . 1>st . plum. : v. Ca- bt·., : en pat·Ueulnt•.
S'! l'd~ In mujel·. 1\UN'rao , a•, U.J'e¡ ttt.1l, atum: v.
Nuoo, a$, cwe, ar>l, atum: v. AuuJH•itu·. lnt nun·: mandat'.
Deauudtw: despojar: desgmu·- :'>ollllcnt'.
oecer. NUNTI UJol Ó JYtmchtnl, U : n. Notl-
N uout, u, t.Mt: ;,~,tj. Desuudu: des- cia : nueva, Men~njc.
uuo•·nocldo. Oe¡matJtelado. Pe- NUPER: ndv. Poco hn.
f•do. NUPTI~, tiJ'Wn: (, Rotlaa .
~uM.AT~NUS: adv. De niogün :iU!QUA~I: adv. Kn nlngunaa,arte
modo. XUTO, as, a•·e: v. Hacer señas
NULLUS, a, 1CIII: adj. Ninguno, con la en beta. nnmbolear. va-
ruufie. cilar.
Nu )t: eouj. ; Acaso? J Por ven· NUTttiO, U, IJ•e, fef , ittun: V.
lura r Cri<!r, nutrir: ulimentar. ..
NU)IKN, h&if: n. Numeu : dei- ~UTUS. u.t: an. Oe& lO: ''otunlad:
ciad. C8J)rJcho.

o.
0: iul. o. OnJunoo 1 <M , ru•c, flvl, atum:
Ou : prea•. Pot·: por cn utm. v. Rcpt•tmdca· : re i•h·. Cnsh ..
ÜUAMIIUI.0 1 !lS 1 O'J'C 1 avt , ((/Wn: g'H I',
v. Pustru·. OuL.I~c·r·A-riO, onts: f. Daleite: dl-
onr-:u ro, f:¡, Ir.:.:\', Obedecer : dut· venlióu.
t..'idor~. o BLt::c·ro, a,ot, are : v. Deleitar :
Otu-:o, f.!l, tt•c, lf'l, 1tum : .... R. e- di vea·tt.·.
cOl'l'Ct': rtgi~t,·or. necm·ril·. Ir OoLwo. tu, w·e: v. Alur: ligar.
en buscu de. Morlc·. Obltgnr.
OUEQUITO, CIS. are: v. Cnbalgor: 0BLIQUUS, a, um: adj. Obl icuo:
hOdoa· (L caballo: ni rededor de. de CO$l4do.
OoKsus, a, aun : adj. Obeso: OBLITBRO, a1 , a)•e : v. Borrar:
l_li"UtAo.
OlJOUCO. ,,
l abolir.
e,·t. ~' ctum: v. Lle· OBLIVIO' out•: r. Oltarto.
1

vnrdelanle, talr~erlQr ó contra. OoLtVI~k, t*r'll. tNUr>llet, oblf-


Oanu L.C.,TU,;., a, ,,,,1 : ¡l. p. Oulei- tu$ ·' ""': v. Otvid:lr.
/lc~tdo: sua,·lzndo. 0RLI'' 'U"I, tt: n . Olvtdc:.
OUITUl', lt3: m. La mu~rk~ t.ut.OQUOH,t:dl. t, ctttu8 ó qtmttt~
ODJRCTCJ, tM, at·r: ' '·Oponer: pre- .~v,n: v. Jtahlar en conLra : in-
6ent.n•· llOrdel,wte. tet·runlpir hal>hnd(l. Oblor¡ut -
Oo.ucJO, l$, ere . tct, ectum. : v. t:ur ,a,nun-ls scplem. tltsc,.tmt-
Oh,iet.o t•: OI>Oner . ACuSnl', ,tavucum. : Vlrg. Ca nta ncotn-

© Biblioteca Nacional de España


,..,
486
pni\liudose con &u lira de si ete /lclfl: Cws. Oanar con benetl-
CUt!rdñll. clos.
OtiMTOJt, erls, t . nlxus mm : " · O~TUPEPACIO, ls. t')'e 1 tecl, t a-
Luchar conlr.-. Hacer fueru: cttun: v. Pn11nUt r: G~a r :ttó.
re~:~1stlr~e. nito, t!olupefecto.
Oao1uott, h·ls, tri, m· tul sunt: v. OataliPl.KO, cts .. at·e, trot ~ atunt:
A1.mreeér: oneer: dejars.e ,.e1'. , .• SólllOier~tt 8 11\ \'OloJDlltd , á.
Sura:t•r. hzs órd~ue~e dts otro: condescen-
Ooi\IJO, Lf, firt! , td, t:ltun : ,•. Cu· der: obcal'*~er.
brlr Cm\ U· rrn: cut..-1·rar. ~cm · 0DTHNDO. l$ , e''C 1 lli, IHtn : \' ,
br11t. O¡Jrimir: :.arr u illal". Tender: eXl<'ll.der. Cobrlr. Ale ...
·on_,ñ!Pit). ls, '"''~'• pst , plvm.: v. t;"8r: ~l:r. ta ~oo•·l' ,
C<H·cnr r:ou u"a bttl"rt rn. : intcr- OI•Ttmo, 1,,1 ta-e, tt·tr;t, trttum. : v.
teplllt' _,¡ phn. Pisar: ph.nLCt~ r. l)aJn·lmir. Dl)oo
Out!oCHNllll, f1 1 um : ndj. Obsceno : l'l'lh·• l' . o,, ri mh·.
iiH IIU ttdO : JillriO. l ttf:t UStO. O oT~ s·ro u 1 twls , m •t: \'. Ates:ti-
On ~CUIW, a.•. (~¡ ,·e : v. Ob.scurecer. "u:u· : p 0 11 0 1' J}UI' l.f•liLigo.
Oeulhu· : rlhl:hou la r. O n'I' I NHO , fs, ('J'C , u t
1 entunt: v.
Oo.sCUk US . a , U n t : adj. Obsc m·o . Ohlenet·: a·elune•·· Admi uistrar.
1ni n Lc•ll¡:lhlr. Ocu p" t·. Co nti ('~Uit•.
OuSKCkO, as, m·c , atrt,atum : v . Oo·rRUNCO, as, at··e, aDt 1 a tunt:
P"tl l r: ro)ltH' evn i u~ tn nc ia , eu "· Podnn di!S[HUinzur . Dtg(\llnr.
nmnbr t- Uu lliO.<t. 0 BTUTUS 1 Ul: 01. Mil·ndn: \'lSt.a :
O.DSMOUIUU, il : n. Obsequio : 000· ojeacl:i.
dit~~IICiti, Oouxcus, a , tun: 1ulj. Cor vo.
OüttUl VA NTI\ • a: : C . Respe to : On,'HRIHK, a~ll, a t'f¡ atu-c suut :
curHtldf"raeloo: vcneracioo. v. t>rrsenta.nre, lu•l ore~ deJan·
08!HH.Vo\NTI.,<;tUIU:S 1 O, tcut : oi.lj l~: orrtC("ri t 4 la vida. Obt>er·
tiUp itt'SftPlUOiiSiffi· •. Ob$~,._ 8(n:t ~ltcul r~t: llaeer frente :
t)tlll:tl.tllnwt mee homo ; Cit. r~1 o\lr.
Hornbre que me guarda todf' 00VIAM : ~d\1 , Al entUéDt ro.
gétH'tO etc ntenclones. , 0DV I U8, a, mn : adj. Obvio, fá-
OUSBR V(), as. a,..e, aot, attun : v. c il , acCetiÍ ble. LO <1ue S.'\16 al
Obs,.. rvnr : guard;u·: notar. OIJ· encuen tro.
set·vare t'llqtamt : Cic . Gunrd:u· OcCASIO, ont": f, Ocnsión: op ortu-
d <-reronc1u u u no. uif111d.
O us 1D1~o, C$, et·~, n:at. sessum : v. occ., sus 1 us: m. Oca so : Oeetden~
P o n c •·~t> dclrmt.e. Sitiut·: cereal'. te. Muerto : J'uinn : e~ddo.
l ll'l¡lcdl l·. Occ HAN US 1 t: m. 11.1Ocóuno.
OusJOHIJ, um : m. R<•hcncs. 0CC IDO , f~· ~ tJt•c , t;ti,sum. :\•, Ma~
Ootumo , onts : r. Cerco. Sillo. lur: lllOI' ¡•, Cne r.
OJUSIONO , os, m ·c, al't, alttm : \', OCCIDUU~ , Cl , um : ndJ. Occidon.-
SellOI' : nnrnuu·. OlJ.<;f{lnm·e l e - t nl : occidcutil.
~tanttmW : Fil•ma t•, J·er,·enda r OccuLCJ. ts, ;'re. u t, tdtuM: v.
un tf'~>~Lillll\:lllo . Ocullnr : encuhri1•: l-UJUll. Pasar
Onsul'ro, ls. e•·e, 1Ulf . stttum : v. en an leoc1o: om iti r.
Oot.(!ner. (U)stste,·e illtcut : Cic. OccULTO, as, tu·e: v . Ocullar:
0¡)01181"bt •
1 cubr lr. Call3r.
OB.iTJ"(A.Tt : adv. Obatinada. l e - Occot.TUs. a, um: ;.adj. Oculto,
u:azrounte: eou constancia. ~coru1ic:to.
OoSTINn. 01. ure, y Ob$tiw,r, Occu...o, a•. at·e . act. at:1mt : v.
arf3: "· Oh.~~otinnr ..e 1 ernpetia~e Ocupnr : ftpodcrnrsc de. Tener
eo unA r~.,,,Jueion. Ot;.sclncu:...- t-mllle.. do.
runtlmunts olncere, aut morl. Occun!•O f$, er·e, cm·.-t,cm·.runt:
Li,., l•::uobhn resueltos a vencer v . A.cu1\ir: n•lstlr. J-:nCQntrarse
6 morrr. uno con olru. Adelont nrse. 0¡10-'
Ou STO. a~. atoe $tití, .stilum.: \'.
1 ncrsc.
K~t ..u• e\_, lo ni-e : ce1·rnr e l ¡>aso. Octn.LUIII, 1: o. Ciuda'l d~ Jos
Ons·rJHNOO , ts, eJ•e : ,., Lig8r: Al pes.
n ttll': o bligar. OIJs l rtn!)eJ•eben~- Oc·ro : num. ind. Ocho.

© Biblioteca Nacional de España


,
1 487
1
OCTOOINTA: núm. ind. Ocheol:t. : O~J.;KAtu v ~, a, um: adj. llecar-
OCULUS, 1: m. El ojo: la ' 'i Sla. 1 ga. ...Ya~u OJitr'tU'I!fJ: naves de
001, l$tl: ,., Aborrecer: odia.r. trrwsporte.
OrHosus, a, 1cm: adJ. Od1oso: . O~t.r.o, as 1 cu-e, a~l. acum.: v.
nborreC"ible. j C::rgar: groH'Ir.
Ootuw, H: u. Aborrecimiento : O~us, e••l•: n. Cnrga : J)e&O.
Odl~ 1O~US~ TUS, (1 1 'ttnt: \)• p. C8fg&.·
Ooon . 11: 1u. Olot·. Mal o lo r. In· do: nbrumado.
diclo. nuuhio. OPACOS, a, u m: adj. Opaco, !Om-
OoOJtA'l'US , a, 11u1 : p . p. O!OJ•o~:o: brio, obscun>.
(z·ngJtuh:. 1 OPBKA 1 (Q : r. Ol.wn. ,\~llldd.
OPP!t. 1 W : (. A lbón<li'f8 hechA d e ÜI'RR,\ ·rro 1 OU(S: (. Op't~nclón, AC·
1>01>. oot·nG v o Iros ingredientes. cl6n de obrar. Ku loa escl"iw-
0J1J'HNOO , ts' , et·t , dt, .-.tlm : v. res cr lslian os , "l t•jet·cieio t1e la
Oft•nctcr: hljul'l lll'. El·ra ••: peear. etu·irlnd.
Ú lt'Jo'I::NSA, a.t: (, Ofrmso: injuda. 10PEII IO , t.~, ft•~ , Ut 1 Cl' lum : V.
OPF~NSIO ,ouls: f. Ofcn::m: injuria.! Ccrt·m• : cubdl': tllJlar : ocultar.
Q¡t¡~ l~NS0 1 ft~, tt1'e : v. CIV>MI': (l:u· ¡ Enter•·nr·.
con ll'a una c08tl, Otfe":sa)·e ca- 1Ot••nwn, aJ•Is, m·t, e' tus ncm : v.
1JIUJ: l,i\', nar con ha ca baza e11! Obi'f.ll' : JII'Otlurir un erecto.
e l Aut-lu en ~en a t de dcs~spern. 1 OP1-:s, u m : f. U ir¡c.h:lll: bienes.
clón. t"tlet·z.uJ: polle•··
OPFHicO, es. ,.,.e, CibtuU, oblalum : 0 1-IDANUd. a, wn: udj. De In ciu-
v. Oft~C#'I': v resentar. D·)d•cnr. dRd.
OvvJCI.U.ll, ts: m. t-:1 que desem- Ot>Jf'E:t, tctJ: m. Arle.ano: fnbri·
pee)n un C*rgo pt\blico. . cante.
OYriCINA' lt": (.Oficina.: obrador : 0P13JUS, a, ftnl.: adj. Oplmo: r~r-·
laborat.urto. til: r·iC'"o: gordo.
OvrrctOSIOR, us: eomp. de Ot¡t- Ort:sATU.it a, um: adj. l,enl'lado:
ciOIIUI. coneebiao.
OrvJCIOSISSIWU~, a. Jnn: sup. de Ori:SIO, onts: .r. Oplnidn:ju!cio :
0Jo'Jo' ICIOSUK 1 a, um: a-tj.OHetoso: <'reencia.Jnc1Jclo
5ervlclal : cum1>hdo. OPI:son, aJ•Is, m·t, ocus ~una. : v.
OVFJCtU).I, U : n. Oficio . ObHga~ Ovina •· : pt!IIFDr: jur.1nr.
tión: deber. Ca r~o: em)>leo. OI•Ou'rHT , ctJac, utt: \', Conve-
Sct'\•icio : fa \'Ot', ni t•. '
01•' ¡.1 UN'U0 1 (~, tWe, f)Ult {U$$Wi! : 0PJ~E1'0 1 ($ 1 CI'C. 1 tt Ó (pi , (lum : \',
v. Oon·amu t·: cspnr·e{r ul re1a~ h· oontru ó :.idt luntc.. Ir 1\ bu scar
•IO t'. 0{(m1t.lCl'C caligtnem. ocu.- un m:tl. ,\ l' t08Lt'UI': ,.uft'ir.
u.~: t.i,·. Qui ttir ln lu:r.ile los o,jo:;. Ot>l'II)UM. t: 11. J!ol:•7.1\ rucl'to.
Ot.UMi't'tm, Wl: m. l·:t o.celmch~. OI'I'ONO, ts, c;·e , tJOS141.vosflum.:
OI.nUM, t : n. 1~1 nccite . \'. Cl!lOncr·: J)OI•e•· dc-l»nlo : Op·
Ot..nt : odv. J•:u ot.ro tio•npo. A nt.i·¡ pruttwe taomen alfcujws. AfJO-
gunmeu Lc. ~o h a mueh..,, yntsc en d uotnl,re óca·édllo dt!
Ot.l\'A, fe: f. Oliva : nceiluma. alguno.
01~ 1v~T UM, t: n. Otivnr. 0Pl~on·ruNG: ud\•, Oportuuamen-
OL \')JP U!, i: !U. Ohmpo, monte te : 8 Uelll¡lu.
da ·r 4!Malln ~ donde, $t!igUn la Ol'PORTUNI!~U.IU~, a, u m~ su,l.
fabula, hnbít.nbam 1· s musas. tle Opporllmvs, a, u m: adj.
0~1 rro,t.,~ t•·e, ~~, 1um : \'. SOJ. Oporl•mo : A prop iito: i Liem·
l8r. d~ar tscap:~r. Abanr.lvuar : po. r...ómudt": \'tnt:--jo'iO.
dt-jor 6 un lado. Omitir. OrPOH.TUStT.\8 , tdl$: r. o portuni-
O>JSI~O : nd•. AbiOIUI.1 , wl.ol- dad.
mente, OI•Pt\UIO_, l$, ~··e, t1SI 1 t'81UJ1l: V.
0)JNII'ATatlt. t1·ts: m. P'adre de o,11·mur: suj~tar con ' 'lotencia.
todRf' lAS CtlS38. )IAlar. 1\etlucir: dOIU8r.
OwsrroTnsa, entft: ut1j. Omnil'O- Ol•PROUIUUM, 1t: n. Oprobio: va-r--
lont.n: I.Odopodl'!roso. ght:r'lt3: i 't&l()IUlnla: og••:H'io.
OMNIS 1 ne : adj. Todo. . 0PPUONA,'IO, 0111$ : f. A laque:
0NA0 1tUA 1 o•·t: m. A-Sil() Sl iVeStJ•p, nsallo.

© Biblioteca Nacional de España


,.
488
Orruo:so, as, are, act. atwn:' Ol\OANO}I, 1: n. Orgunu: lnst.r u·
Ata~r: asaltar : comtnlla·. 1ner.t.u músico ñf' nirf'.
01'SONJU).I , ii: n. Viandn: pro\'J 0RGJ.t . cwt•rn: u. s~c•·•tleioe que
~~-~n. se hacia11 á UP.CO.
OI·TATIOR, us : comp. y Onii;Ns9 entt.s: m . Ori énto.
Or"TA'riSStMUS, a, 1011: ,u p. d·· 0 1aon, irfs, tt·t, orllu tmn: v.
OPTATVS, a, um : p. J). du OtJ· ~:Jctr : d:u· princl 1•lo : ot·igi-
lo , a.11. • n~u·se.
OI'TUIUS, a, um : su p. •lu /lomc,<t, OnNA M I·:~ T UM . 1: u. 01·nnmeuto :
01'1'0, as, cu·e . a~;t, atlfm : \'. Bh.·· udvt't ('1 . Lust re: ~s ¡ l t" nlhn·.
,ri l' : Opl-.. t' pcit•. AtJht;IDt'. O~t~¡..,. r:;~ J .ltUt!, n, um : SUil· de
Or•u•.I~N1'1SSU I U:> . a, twt: su¡. Ol.NATts, a, um : V·
O~ulentlsiuw: muy rico.
•ltt
Onso, a$, ~re , a e , atw11: v.
f.·
OPULJ·:~n-LS, a, wn: odj. OpuleD· A1.h>rmr. ICtw ...~.r. l!;nrJqu~ccr.
to: ri:-o. Oko . as. at·e. aol, atwn: v.
Opcs. tris: n. Obrn. T~bOj tJ. Orat· : p~! i r: SHJ)Iicor: rogar.
0KA, a: :(. Es.l: eruldad: mar¡ttn: 01\0ST&S, #$: 10. Jefe de loa Li~
tt'rmin., : c..-ol')b: orilln. e¡os, y uno di:! lo$ compañeros
0ftATh) , Ohts: f. Ot3ci6n: dtr-· de Hrle~$.
curFo. ou·rus, us: 111. Nncinalcuto: ori ::en.
0PATOR , o1·1s : nt. Orador. Os , f1~t... : u. Bor_:u: ro»tt o: Pl'd·
Olt.\TOI! ll'M, tt: u. Ora~l•I' W , St!I!C.n.
OnaA·rus , a , 1111t : p. Ji· Pl'iv~trto : Os 1 o ..:sts : u. Hu ~at•.
hl aét·rano. USC11Lúlt 1 urts, a•t 1 attM sum. :
Ou u1s, ts : m. Circulo : l't.!dOnth:t. v. Besa t•: acHr icint.
10:1 o a·he.
Ou nr r,\s, (,as : f. Or(u n dud.
10SCULOM 1 1 : u. OfHmi<J: bt:SO.
O~'l·t~N DO, ís, ere. cll, s1nn: ''·
Onno, (t5, tu·e, cwl . ll~llm : v. Pl'i· i:'tl anifcstar : 11\V&Lra t·. Anuucl~t~•:
vor á uuo de: su~ hijol:f. expouet·.
Otu:u11 • t: m. El iufltof'lh'l, OSTt:NTO: as. a•·e: v. Mos lrnr:
Onoa:o.:.\Tro. o;ds: r. ordt'nl\'1''": ht1ter \'t"r: prethmfl•r. Ot~UII -
,Iecrrto. Sner~mento dd ord, n. lWI$ &bstatouem: t.h . .\me.la-
Onmso, as, a•·e. act. at,,n: ,.. Cu- z.1ndo sith•r.
htear a><or orden. Decrehu·. Or- OTIO~~s ~a, u m: adJ. Oeloa.o: dd-
,!.. nm· Íi~ saeer.Jote. ocupr:tlo. 'fr"'n<Jutlv.
Onoo, 1,1fs: m. Or•1en: coloCA· OnuM, it : u. Octu : dcs.rouso.
c:ic,n. Cluse : coutlici· ll$O('i:J I. OvA:O:.S, lis : p. de 1'· TrJunrnn Lo
Onss·rgs, ts : 111. Ot·eslfs , hUo de el o a:egl'ia.
Aga tntJU\non y Clltenu\ OSll':t. Ovt s, ts : f. L:t o v ('ju.

P.
PAUUI.Oit 1
v. Pacea·.
arl.s 1 ari,
t-'o•· ¡·aj~nr .
<ttUS IW1I: P Y.•\N' . a11ls: m. u· tnno
de AI)Oio.
honor"u
PAUUI.Ull, 1: u. l.)O&SW: furl';:aj~:: t.a.<Y.DOK .orl$: m. Sueie.•lud: Jte--
pitnM,. Alimenlt•. tiiOthhn: feti~~'·
l"M!A"!'ISSJliUS 1 a, um. : SUP• ~~U~ PMSITENTIA. QJ: f. Pcnaleneia:
Jltlralleo. arrtpeulimieu-..l.
P.\CIPJCM: ath•. Pacittcnment!$: dt PAOt~:.. , re: l. l'at(ÍilR: llunn. Kl
paz. t!ISc;rJt.o.
P,,ctvrcu¡; , a, um. : adj. P4cifl ~o : I>AOUto;, f : m . Alelen : Cltlllón.
h•iwc¡uilv. P .\ t.,.J~:sTtu . m:f. Gltnuns1o : lu::;cnt·
P.\r.tsr.on, ~:rEs, l , p cr.ctHs -'H~m: v. 4loncicsc ···,iet·c·ilul}n lu juvon t.w l.
Corn•t~na· : pacLa •· : estip u ln a·. P,\1 ..\M ; tHI V. l'úhJicUJm•nLtt: cl•:-
P ACO, a.f , (U"e , avt , at1UU ; Y. JI ¡~~ lnelte ele tOliOli.
clftrnt· : JlODCl' cu paz: dumur: P AI.•AN~, cu~_u.~: 1•·
de p. J·:rl'nlllt!:
suj etnl'. vnga11 uodn.
PAc·ruM, t: n . Pacto: coudlclón. Y.\1•.<\TI{A. re: f. Puu de higos.

© Biblioteca Nacional de España


/
\:
489
PAL.\TIUW, lt:n.BimonlePala· I>A&CA, ce: r. La parea: la muerte.
tino. Parltnuntta{ IJJ: f.
i>Anca.l.IOsiA ó
PAI..ATUi, a, wn : p. p. Krrnute:
llnct••nda adquiradn cou o eeo-
• t.liiJH~I·so: cxu·avtado. uomfn. Ahorro. AS uno: .•bsli-
PAL •\ 'ru~, f: m. f.;! paladal'. Ntc thmcin.

L
tamt 1t fu,t•• oo sL«putJ'Itnt ce,._ PAuco, i$ 1 ere,, pepe,·ct, 1Jarcl.·
tJa patato: <h'. Y no se (JUedóln tw?t: v. Perdom•t·. Ab~Siuner&e.
lt;uJ.(\IH 1w~ndu al pnladuJ•, p,, IH!Nri, cnlls : rur. Kll.Hidre O ltlU·
l>AL.HN'r,, 1ca: f. ·rert<l de tuu·luu d1·e. PL~r ic nta .
rlu celwda to:!LrtdH . Po\1\RO, es, ere , ut, fl«m : v.
PALLA , flt : f. VestiUo lahll' de Pl•l'eCt!L' ; a 1>ar ecer. Obt:!decea·:
ruutc~·. eujetnrse.
P,\l,l,\8, adl$ : r. La p,\lUO 1 l$, e'•e, Ptptrt, )UU' hHU:
diosa Patas.
p,,r.u:o, es, e,·~:'' · Poners., palldo.v. P¡1rh·: pr-oducar. A.clqulrJr.
PALI.IDUS, Q. u m: m. Pálido. P,\RITt:R: •d\•, lgunlmt!ot.e.
PAI.I.IOI UM.t:n. C3paCOrla:lU3U· PAitU)I: adv. Poco.
lllla rt~ mujer. PAUIUS, a, um: nt1j.. De la Isla de
I 'ALLIU)I, 1: n. Capn : v estido d u PntO$
loa ¡.crl~g·JS, eomU11 a hoaobreb PARO. a.s. aJ-·e, a.el, atunt: v.
y mujt're~. . Pré~HU'at·: lJre\'tnir. Compnnr.
PAt.LO", Ot'IB: m. P~bde1. PAtU'A, ru: (.Parra, a'e d~J mnl ,
JIALLUI.A, re: f. :ut~ ul<l de mujer. ugf\~ ¡'f),
PALMA 1 t:u : f. Pa lma do la milnO. PAUIIICIDIUM, tt : n. P(At' l'iCidlo.
Pnl nltl. Hrt 1nu de l a pa.lmu. Vlt· PArts , m·Us: f. Parto : pedu-to :
t orlu. ))OI'CiÓU,
PALliiH1 1 ttls : m . 1!:1 sarmien tt PAU'I' If:t:a>s, ipts : adj. ¡.;¡ que 1)01'·
rh1IU \'l•l, ti cipn ó tiene parLe.
PALMUI.A , tl:: f. L!t pai'C.e ~xll·e· i'AitTICIP0 1 Q$ 1 are, avt, t:llHUl:
m A th•l remo, e¡ u e tteut! Uguril v. l"¡• rticap:u·: ttme1· pru·te. OBr
d&IH\hOP. ¡uu•lc.
1),\I.Uli.U.(lfs: (. L:tgnnn~p~tnlouo. P.&.lt rUI: :tU,·. J.:.:o parle. LOS VDOS,
P.u~USTtus. tre : adj. Palustre: loa Oti"O$.
P"•Unn')eo. P.un1u, ts. IJ·e : v. Ui\·idtr: dis-
PA)II'ISU.$, t: m. Pd.mpnr:o: sa..-.. lribuil·. ,\dmitir a l:t porte.
1nlan1.o: hoja de pnrrt~ . J"Ait t lTIO. OIIÍ.S : r. Pm·Uci. 11: UIS·
PAS, rllf: w. El e: los Pau. trihnci6n. ..
P.uwo, t:1. ~J·e . di, swn : v. PAwrUJtJO. ts, tre, ' tt:i: \'. Etlnr
Abrir: t4:ndor. Extender . Ocs-- de ¡>nrt<>.
CUill'il'. m . P~ 1·lo: Cl'ÍO .
PJ\ lt1'US, U$ :
t>J\ NOO, ts, (JJ'C , jJéjJigt, 1Jl'Clwn.: PAII UM I•tm: ac\v. U n !JOCO.
v. Puctu t·. 1',\IWUI.US, ti., 1m1 : ndj. P~qu eTll-
PANOU, h, e~ ·e, xl : \' . Ptut(Jere L9: illsignüicante : páa·vuiO.
cm·mina: escdbir : com pouet· P.uwu~, a, um : ddj. Pettuiuio.
verMJt. Pusilánime. Hre\'C: cot·tu.
I"ANIS, •lf: m. g1 Pan. l"ASCIIAI.H . ts : aój. Pc1'teucc1ento
PANNUS,I: m. Pnl1o: vesLido Vlt· á In Pascun.
jo: r.amienrio: rel.:t%0. PA~ (:O, ts, ~)·~, r;;, .Sltmt; v. AJ>Q-
PAI•A, «: m. r-·ava. Ob1spo. P:.dre. cenlttr: pacer: IJatttar. A limen-
PAI• \ VIH • tri$: n. J...a:¡dorntitlera. lar: susteuL-.:r.
PAPII.L,. te: r. P.:cllo. I>Asc;uu.w, t: n. P<~sto: prado.
P"' u, at ts: adj. J !.fU:ll : sem ~jante. PAtJI['ItA.&, es: (. P:tsiftus, h1j:t ctel
l)AUAl)\'StACUS, a, 1rm: adj. Dt!t SCJI y de Per::»i.d:, y ea¡>osa de
put·níKo. Mluo.:.
1\AI\,\O\'oiSIJS , 1: n: . El par:\if5ü. P.\6:11M : ndv. En ó I)Ot' dh•eriuA
p ,,t, ¡\1,\''I' ICtS, a, 1.11n : at.lj. Pal'n· pnt•lt-S : poa· a((uf y JHH nl H. Si u
ltttcu. Ot·tlon. Al acaso.
p,,ltA'I'IOn, 11s: enmp. y P ASSIO . 0111$ : t. P ;1 ~i4)n : ¡>ndec i~
PAUA'l'hiSIM US, a, W?t: Sup. de miento: sufdruieflto. Afecto del
PAttA rus, u, wn: p. p. Pre¡wa·n- tiul mo.
do: dl$1'u••~o. P A.STOil, ts: m. El paStO!'.

© Biblioteca Nacional de España


490
PASTus, us: m. Pasw: comldo: 1 nr co pn ra t.ocar instl'ument os
aUmento. u1üsicos. L> liro.
J
PAssus, us:m. El paso. PaCTo, t.s. e~>·e, zul: \•.Peinnr.
PATAVINu s;o.um:adj. IJePadua. , PMCTUs, orQ: n. P~bo. Amor:
PATBFACIO , 11, ere,ter:t, ractum: corlño.
V, Hacer pu tonta 1 Claro. noto- i'ECUNJ.\ ' te: r. Dlnct·o.
r lo. Patctacet·e cuu•e.t allcut : PKCUS, m~t.s: n. Onnado. Todo gé-
r.tc. Da r oftlo,) á algunu. nero dt!- antmttlt1S.
PATEO , e&, tt·e, itt: v. l::$\8r PKCUS, udis: (. Anitntt.l <l•'H llélttl•
patente, abierto. d~cubierto, co: t.)(lo ctnunal que ¡)olee.
franco. P&OMSTIUs,t~·e: al\j. De u ple.
PA1'Mn, tris: m. Padre. PK.nTrs . um: m.Soldado sdoln-
PATERA , QJ: f. CO¡>a : taza. 1 ftW lOI'Íll : la inf1111 ted11.
l,A'rrmNus , a, um : adj. l)nhwno : PEJOn , us :com¡'· Mt\s rnulo : pOOl' :
del padre. m ~s perjudic ol.
PATt:T, ttJtJt: v. Bslat· potente, P~ t.AOIU:; , a, 1ma: a:!j. Marloo :
claro, á Ir' vl$1.3. marhimo.
PATIBI'\TJA, lt.l: f. Paciencia: tole-- P8t.M1U$, t: u. El m a •··
l'llOCin. Sumisión. PHLAS(Hl$ 1 a,wu: attj . Pl'fJ¡tiG de
PATmNTIS: ;uJU8 : su p. dePatttm..s. , Jos p"lasg-OiS , du l·llS g¡·ic:.ros.
PA·rw a, eJ ~ts, t , passus sum: v. P UI. I, IS, 1s : r. PlPI : emu·o : vellf\)o.
S ufri r : pndecet·. Tolern1•: con- l'SLLO, ts,ere. v~ptdf.pui.fum: v.
sen\ir. PermUir. Behat·: arrojar. De.; &.errar: em.
PATRIA, Qf: (. f.A patrta. J)Ujlir.
PATRJ)ION IU)I,tt: n. PAt.rimooio : PKNA'rt!S, um: m. Dioses l"'ena-
b ienes bc~dndo:; del O!!
1!
l>adrei.
tes ,•h>mé!Ltcos . Bl hognt· : cnsn:
P A'r RUUS , t : m . 'l'ío p atol'IIQ. rum lllu .
PATU LtJS , a, um : adj. AblarLo, PJJNOto::o , es , twe, pt]Je1tdt¡ peu.
palent.e. .funt: v. Colgnr: e~ln r co trAdo.
PAUCJT.\S 1 tUb: f. Corlo mhnero: .'\'ostro tn limtut:t>tn tlu: V ir(:.
escasez. Te dctieoes en nuestl"o umbrol.
J.IA UCUS, a, um.: adj. Poco: escuso. PRsoo. ts, en; pependt, vcnsunt:
P AULAT IM: udv. Poco ñ t>OCO: por v. Posa t·. l'cudet·c setpcncltum·:
pttr·tes. PngAl' t ribut-o.
PAUL ISP81l: oc\v, P ot· poco t.lempo. PKHH: lld\•. Casi.
P.\ ULUloJ: adv. Poco. P.HNBTRO. as, are, a,oi. atum: v.
¡:»,\ULULUll y paululo: adv. lluy nacer entrar: inlroducir.
J)OCO. I"KNINSULA . m: (. Pentn~ ulo.
PAULO : adv. Poco: un poco. PI~Nrrus : adv. Interior , t>rofun ..
PAUNU\ 1 t!'PiS : n<lj. PObi'O, llltnHlute : {~ foodu. l)e rtliz.
PAUPEIH H~ 1 t:l: r.
P'Ob i'OZn . PnN'N A 1 u.:.: t. Phun n d d l l.'IS uiOk y
PAUPERTAS . att.s: f. Pobrc'tn. ln coln.
PAIJXILl.lJl t: Adv. P<lquislruo : po- P HNNUS ,1: m. Pon no Cesóo.
quito. Pusa1o, <»11&: r. Pt'n~óu : pRg:a.
PAvHo, es, e,.t=, rl: v. Tener mie· r,-.seo, as, are : ''· Pesnrcon c ui-
•lo : tem e1•. tlfi1 IO : COITifHHl81H' .
PA vwus . a, um : ndj. 'rtwloroso, 1 P 1w : ptcp . Por: poa· m edio rlo.
t~s u s tnd o . PRnA. m: f. J.u ulforja. -t
PAV ITANS, a~tti$; p. do p. Que . PtmAOO, fs, e)'t:, eut , actunl: v.
tiembln d~ miedo. , Atra,·es::sr: corr~r ti. trn\·és de.
PA voa, o,·i1: m. Pavor: miedo: 1 Pn·agere #ter cteptunl Con
temor. ti-
nu"r e l Cdmlno comeuZ.!H1o.
PA x, act$ : r. La pllz. ¡•:.n nAOilO 1 a~, m·e , at,t, atwn: v.
PRCCA1'1tl x ,~cfs: f. PccadOI'n, l'f!COrt·er·.
I"HCCA1'01t 1 O't'/8: IU. VecaclOt',j P l'!llAMUULO , a.f, Q1'C
PlU:CA"l'U)J, f: n. Pecado: falla. • v. Discm·t·ir: an,lnr:1 at~t, a" u m:
J)t\St!fir.
ort"usn. • PaKCRI.LO. ll, CI"O 1 crdi, cul.fwh : _
t>gcco , a.f l are, <wt. acum: ' '· j v . Ab!lt.ir: derrab3r: quebrnn-
Pecar : ra lar. Orencler. 1 Lar. ) <
PBCTKN, fnl$: n. P f'.iuc. Plcctt·o, ¡ P tmCI I'IO, ts 1 f'I'C, ep i f-ptum.. :
1

© Biblioteca Nacional de España


~-
491
v. tomar: coger: percibir : rt)Ci- PERPOGt~ ($ 1 ere, /Uqt, fUQitum
blr. v. Refuglars.e: guareeene: aco.
PERCUL-SU,, 4. Unt; p. p. Abali· gerse.
do: herido : consternado. PH&Pomull, ft. n. Refuglo:asilo.
PtekCUNCTATIO. out#: f. Pregunta: Pr-uteló.&.o: salida: escape.
int~rrogacl6n. Información. P BRPONDO, l-1, ert:,!Udl, /lf61.Hn:
PF.RCUNCTOit. cu-ts, art , atus ,.. Verter: echar: derramnr. Pu.-
su:m.: v. t'regunt.8r: lnlerro,.ar. <14t•e et gaudío pet·f¡uu•: Liv.
P.KRCU'fiU t 11$ ~ tre • cuut, CUS· Ruboriudo )'lleno no alegría.
su.nt: v. Golpear: herit. Al'l"ui· PRRGt), ls, tr.e, t·c~l. -.·ectum: v.
11nr. Conttnuat· el camino. Marchar.
P~.oatDlT I O' onts: r. Pérdida; ruina: Ocu¡>a r se con nchvldnc'L Km ·
de:;lrucclóu: ale¡·rll('lou. pr ender.
Psk DJ'I'OR ,ot·ts: m. Oe:;tructor. Se- PJtRORATUS', a, unt : odj. M uy
duélot·. :-t~ I'Ehlab l e: m U)' gtaw.
P I-!UDI'l'US, a , um : p. ¡l, de P tt"(lQ. P EIUIIIJEO , es, et·e. ut, ttum : v.
ts, t.wt, tli(U, tlttum. : v.
P KJ\o Q, Oar : exhlbil' : lll()St l ·~u·.
Perder. IJesll'tth·. Arruinar. Co· PJ.o!RIIOIUtHO, t:s, et•t, U(: V. T en er
¡•romper. m ur.ho hon·o•·.
PERDuco, t1 . ere, m, ctum: v. P~R I C:t.JTOR, m·'-:1, m·t, altt&
Con1h.1cu·: Uovor: &rular. sum: v. gstat· en peligt'O. J:.:xpo·
PBRDURO, a.s, at•e, aot . atum : ners.a: nvtnlun.l'8e.
v. Durar mucho. Ponct• muy PERICULOSUS 1 a, um: adj. Peli•
duro: endurecer. groso.
PBR.K.UclSATIQ 1 Ottl$; (, Peregri· PG~I~OLUN,, 1; n. Pe ligro: expo-
nación : viaje: deatierro. SICIÓn : rt~sgo.
P.HKEORI NOR, arl8~ at1, atu.s .sum: P.t:IUlJO, is, ere, ~mt. emptum: , ••
,., Peregrinar: vlojor por t ierrr. Quila.r: t:J:Uogulr: anlc¡ullar :
ex\raña. destruir.
PRRJ;«lkt~U$, a 1ma: adj. Pere.
1
PERIPATh'TlCU:& t a 1 l'»l: ndj. P e•
grano. I!:Xli·OnJero. ripatético. Perfpatctt.ct , orum.
PBRKNHH: udv. Perenne, conti- Daoeípulos de Arl816telea.
nuamente. PERITOS 1 4, tmt: adj. PeritO: há-
• P.GRENNJII,
•·adero.
ne: adj. Perenne: du· bil. SaDio: Instruido.
PERITIA 1 ro : f. Pcricln : hA bilidad .
PaReo, tt, h·e, tut, ttum: v. Pe- PEIUTISSUIUS 1 a, um: IJUp. de Pe·
r ecol'. f..lorh•. lfnllaa·se en situu· -.·ttus.
ción dcso~ p C I'tldlt: J)llfw t· ¡>or . PJ~ RJUit l UM . ft: n. Pet~u rlo.
.PEHJIACH.I·: : ndv. Muy fácilmen te. PKI\LEOO , 1.$, ere, gt , ceum : v.
f'E B.JIHaO 1 CJ'.~. tWt'C 1 tuU, latum. : LeCl' cntel·nmentu.
v. Llevur: condnch·. s urt·ir : w.. PJmLucr-:o, es, et·c, Nl: v. Luc i1·
l er n1·. a t1·nvés : ser dil\rano , t r on spa-
P l-!1\PICIOt l$1 ~re, /t:cl, {Cctum: \'. r onte.
Per roccHmnt·. Cf\ll'lllleto.r. Cum- PERLUSTRO, u, m·c: v. VIsitar :
plir. Llovar A cnbo. a t l':l\'esnr : l'eoorriu·.
PsRPIOI;\' OJ: r. Pot•ftdln: Ílltldeli· P EIUIA NK0 1 ts 1 e1•e 1 11, lltm: V.
dad: G.,.l.nltnd. Per manecer . Pea·severar. Con-
Pt:kPJOUS, a. u m: odj. Pérfido: ttounr.
d ..leai: lrnldor. Psa:wtscso, e~, et·e, ut . .xltma: v.
P HRFOKo, a$, at·e, aol, atum: v. Unir: incorporar.lle'lclnr: con·
A!!t1jereor. tundir.
P 8R9KIS'OO l .( tJ't, /J•egt. fr«· PtUtliiTTO, f4. ere, ~~ , 111m: v.
citan: 'f. Qu .. br:~r f'nt.eramento: Permil1r: conceder. EU\' lRr. De-
roulJWr : hacer lle.taZOJl. Pet·· jar ir. ho¡>e.ler.
(Y'Iti{/CI'e pllaiD•IPCin h4SUU1il: PMR)tiXTUS, ft, , a•m: ll· ll• ~lezcl8·
Cretf. D~hncer lo fc&langc t!e los do: conflludido.
en~ndgos. es, f't'C , ot, tu m : "·
PEtU.IOVKO,
PJ::tu·~RUOk, CJ•I.s,l, fJ•ultU$ Coumover: ugltar fuertemente.
ó {f·u-
ctus sum. : \', Ootur: gor.nr com- PKRMULTUS, a, um: ll(U. Muchf...
p letomrnle. si mo.

© Biblioteca Nacional de España



r-

PmuJUNIO, l$, tt·e, tut, tfum : v.


I1'0r·tnlcceJ': acuhnr dt· fot·tit1cnr.
492
Aprctat': comprjmir. Abreviar:
comp~IHliO L'.
-
P nhNICII~~ . ct : f . l'erdlelón: ru i na. P~n,;u¡,I)EO' C$, ct·e, st, ofHm: v.
Ptm.NICIOii S81:>.JUS 1 (¡ t Hnl: Slip Pcr.suadlr. Con,•encOl', ACOIISC·
Perjudiriolis!m o. jnr.
PattHr:<, lets.: adj. Coust,nnteeu el P~nliiUASiú, onis: f. f'er4uoslón.
trnb:JjO. PF.RTP.IU\t.o. es: t!~'i! , u l. tlttm :
PBRUfto, as. are, avt, aU11il: v. ''· At~tuortz..v: ame~trt·ut.ltr.
1-'~rurur. PhRTISACI,\. (J!: r. Pt·rtinacia:
PKIIOMU&, a, wn : p. 1>· lCI que o).)lltiu:wht!l. Constnnclu : flr-
nbot·rccd ~ 11 exl!·emo. n~t•zu.
Prm l'•'uc r , re, a : ndj. t\l ny pocos. PxwrrNWI' , el'l(lt: imp. t.:OI'&'Oi¡lon-
P~Jn•wnon, erÚI, t:ll , t:csus sum : cler·: r•eL't.(oul!cer.
,•. Prult'C\•r: sovortm•: &u frh· cou I'Ek1'Jt., u o , ts. e1·e • .xt , ctw>a: v.
C<'llohmeín . t.li!\'Or a~·•·asl.rlu do: conducir
Psar~KTitO. a.s .ar-e ,a el, atum: \". vor ru ~ r-Zii.
tl:lcttr: t"jei"uhtr. PhltTKASSKo,1 s, h·c. ftl, flum:
Pt.:fl.rllTI'O: nd'". Perpetuamente : v. r•nsar por: pasar&e el Uem-
ptlra ~•ernpre. ,,o.
PHRI•M'rucs, a. um: ndJ. J•e•·ve- PEk'ruuno,a'f, ar·e. m;f, alum :
too: coull nutl(io: ln pe,·pctuwn. v. l.tert.m·bnr : l'.onrulhli l·.
Pu1•u ~ic m p re. PJWU81'tl~, a . um : i>• ,, . Quem a-
PamQUJttO, ts, e,·e, stol, 11twn. : do: ob• usado.
v. hH¡uirh·.Jnfor111ur~. Pt·c~uu· Pt!HUTU.tS , le : adj. Muy (lttl.
t¡)r. l'CkY,\ Go\ 'tO:S. aJ tma: p. p. Di·
PMttRUMro, i~. er·e. t~pl, 1t1>tum: \· ulgn~ o: que ba corrido por
v. 1\<Jinrer por rned10: nbrir po1· varuh~ pnrte~.
fuera: 1>asar: penetrur. PY.uvusru, ts . tre , ctnt, ctl"ttum :
PEU~A, ro: m. Pe1·sn. v. J.lf'"UUt': 8rt·ibur.
l'KIHmcu·rro, onis : r.Pe•·&CCttC1ón PE u Vtmsvs, a, um : f). p. 'L'ras-
AcciOu de pN·:;eguil·. WJ'nMIO. l"'~J'\' et· so : mnllg no.
P E itSHCU'rOR , ()t•t,-;: lll. 1::1 (JUC i:':i· Pi~lt V IO II , I ~, le : adj. Quu esta
gue ó nconlpaña a oh·o. l"e•·st· siHtuprll en \'f'lu. ·
guldor.
P.MRStcNTJO, is. b·e, .si, sum: ' .
Ptutvot.o, as1 twe: v. Atrav.-sa•·
' '0 1111do: voln.r rápldumenl\!. •
Lle,.cnr á e-ntender: conocer por· Pt!:;, nllt: m. t>ie: b""·
ff'etnmen&.e. l.,t!SM)IUS, a, um. : su¡1. Muy ma-
PMR~ttouon , eri1 1 1, cucu1 f· lo: mnlfslmo.
quutus $Wn : v. ~t'gulr: Ir de PuA t'IYKU • a., u m. : udj. I,Ol'tllclo-
t t•t)g de otr·o . Perseguh·. $0 : f'uue~to: tJellga•o.so.
P.t< nSt(VJUtO 1 as 1 (U'e 1 m;t, <Hum : PHl:l'l'lt~t<N'J'IA, w: f. P~~lü: opide-
v. PeraovPt·ur: per~ustlt-. , mio : cou tagio.
P BRSibrO , t.y, ere. 1~tltf: v. Con U• PKTII'lO, Mil~: f . Petición.
tH•nr: f,lt!r&e,·ercu·. t'~ TO¡ f_
' (, t f't ,itii. tlwn: v. Pedir.
PtWSOLVO, 1&, er·e , ti, ttlWtl: Y. IJn· jti t'lt": euC-:lffiiDtsf*- Atom&-
Pu:~nr tnle!':unente. h~ l\ lt o~nr.
PKittooONh , ro : f. 1-'cr•nnn: ear~o: PH n t ', tr: f. Pictira.
dignitlnd : elllt)leo. HO¡H'O-St:lll.a• PK'I'UI.ANS, a,tt-ts: adJ. IJoLu lante:
CÍÓII. déiS\'CI'~OIIZUdO.
l'ltlU:IONO , 0$, m·e , Ut: V. l\•'St.IIHl!' l'aTIJI.AN'I'IOR, U$: COILlJ). 1\e Pe-
C~tHl ~~l l ·é¡HLO. • l(1lans.
PI:(KSPICW, is, e'·e, e~t, (.'Num : ''· Pu ,\t.ANX, augiJJ : f . Fu l uog~J: com-
Ver: s>~uetr:n· cou la vígtn. ~~~ -
p;.;¡(a: trnpn.
teutler. Pn,\I.KK,Y. . t&t"Uol: (. J~~'l du c:t-
PBRtU'ICI.'tt: :adv. C lnrAntell le. b:11l0. Sid. A p. OrOJ)"'l.
PHftStlfCUCJS, a. 1m1: udJ. Cturo : PMAHAO, (),lfS: m . g}l<'olrl'lóuórey
fncll .te entender. de R¡rlpto.
Pens1'1tt.uoo, f.t, ere. ni: v. fl ncet· PuA IH)'ruA, re : f. AljubJ.
mucho t•uido. Decil· eu oUn voz. Pth\ltSA I.ICUS , re, um : tHlj , De
.PtuurrluN'OO, Ss, et·e, a.Jt, ctum : v. 1-'tU'.iiUJin. -Jo

© Biblioteca Nacional de España

1
493
PuLEGRTON.OnliS: m. l"'leget.Jnte. Pr. ACA8U.ITA~, «ctJ: r. Man~edum·
rio del tnflerr•o. b1·e: fJ.cilldad de nplncane.
PmLOwtu••,. lf1: f. Pilomeln, hij:l Pt..\CRO. t$, tt't, ,,, , lltts .-u m:
eJe Punr l011, rdy toe Alenss. \', J)ar . cau~nr placer: ngradar:
Pmt.o•oPII1\.tr: f.J.aftlosofia. · deldtar.
P1t1L0801•111.:'1, l ; 10. 1:116-;n(i). PL.\CIOU~ . a, m·, t: utU . Ph\rtdo:
Puoc&t.:$~ 1: m.l•'o~, gnerrdro 1 trauqt~~IO: apue•hle. Renóv,lo :
f.truoso. s uave.
Pnttrntvs. 1: m. Fedro. P t.AGA, a: : f. Plagn : ralnmlcta d.
l' ua::slx, tcl.s: r. 1~11we l'énh:. n egió1\ : climn.
PuCE~IS~A, m: IH1J. l"f!nicln: na- ~ Pt.ANCTus. us: m . r~lnnto.
t.U l'td de l•'euici(l, P t.A~B: :tdv. Ch~ra~ nbit•r L'llllCn·
Pno:uscu~, 1: m. 1\ l llf~" tro de te. Del lodo: cntez•"mcrlle.
cnnlo. . PLA..,;oo, tt~. ,.,.(>, :J•t , c:twn : v.
Patwoss 1 uut.: J,os fi'¡•lgios. 1' 1'0~ J.lon.1r : nt altt·a tn l ·~c e n n•Cdlo
yanos. 11 de la tttl ic.;ióu y llanto.
Pnn.Actoes, (U: n'l . P rotes\lno, P L,,~·rA 1 fiJ : f. Plnnta de l t>le. Ra·
Humado nst tllll' In ci 11clíHI d e 1lln de árbo l.
F ilocd, d\'>nc\e rué rey, ó de su PLANus, a, rmt: ndJ. Plono: lla-
blsobuclo Flloco. 1 no ' igual .
PIAcur.uM, 1 : n. fi:x¡liación. Sa- P t.A:"US, t : m . En~tlnndo l": e m ..
o••illcio. (,'mmnt.~.,a plac1da : 1 bustero.
Vi 1•g. Fnlt.O.! r.omeU,IR$. 1Pt.ASltA. all!t : n. l•:l h1HHbre (Or -
PlCT01\, orl,,: m. El pintor. mado de la tierra.
Pn~: ndv. Plldo~nmeute. l PLATASU!', l: f. l'lét.."lnO: drhnl.
oe l'1ero. r..as mu.,.as. . . .
1
P1RRIOKS. wn: (. J.a& nueve hijas PLAUD() • h, er·c, $1, <'U,Il : V.
Aplaudir: d.•r palmud:a8. AJ.ro.
P IGT \$, au,: r. PiedAd: r~llg1ost· bar.
dad. nesptt.o. Ctttnenei". _ Pt.Ausus. V$: m. Ap:au•o: "pro-
Ptogk . tn•a. pr·twl : adj. Tardo: b:lción

l
perCZ.01lO. ~~ PLRrtS. büt: ( J ..-. pl.,bc: el f'Utblo.
P1osus, ortl: n. PrPnda: sei\al: l ?r.F.CTO. b! Cl"e: v. Ctt~t.lgar.
pnteba : seguridad. Pu:cTRV).I', t: n. l'lcctro: u reo ó
P11..uw, t: n. OlH'dO, ¡lica , lnnt:t plum;:¡ pura locnr t os h1•1ru·
arroj~<llzn.Notnbt•ecccudo unn menloR de cuerdn. J.h·a. S1d.
eJe l u~c.llt>7.C••ntur lnsdapiquc ros A p. ¡.;1 Lmtón do In uav~: ó f'l
O U(.'I fl)l'n'IObll ll U!ln leg'IÓII . Cah•)dC él.
P JNCKitNA , ro: m. J?.l coptwo : cs.. PJ.RN ts~UIR: lH.lv. Cul"u plillislmn-
ca nt'iado1'. 1 mente: l>Crfectísi tUAHl~nte.
P JNOO , ls , ,.,.r , .'IJI , c:twn: \', Pi u- PLi::NUS, rt . u m. : a{U . Llono : c:om..
ta l' : ru~.L·ntu t· : t' OPI'Oa~· n Ltu· . pido : cum ¡lllflo.
P t NOUIS, ff iH! : tH\j . l'ét·Lil: nbull- P t..:ruQur:, ruque, «fJI' tJ: lndef. Los
d uuLe : fccuudo. m ás : l a ua•tyor J)tH'\ij.
PtNUs, t : f. ¡.;1 ''lno. Nauuca t.l t- P t. ERU~l QUR : :ulv. 1.:u1 mtis ''C'Ces :
nu.s: tlor. Ul un ve. ordtnarlrun ente: cui stemp1·e.
PJO, ru, tu-e: v.J·:xpinr , apla ca r PLoao , us, cwe, oot, atum : v.
coo s:u;rltlclo3. Liot·ar.
..... P t1UlUII:I. t: m. Pirco, puerto cé· PLU'fA. te: r. Plumn.d_, lns nves .
lebre de Al<"~l:ts. Pu;ltRATliS. n., tor&: thi.J. Oe
PnuT.\, lf': m. Pirat~: corsa· plom'>.
río. PLURt;S . a: ndj. Mucbo•.
P1SCA1'0R 1 01'18: m. Pe;;ca.tiOl". PLURUI.UJd: R.dv.lJu.:h\>: grande-
PtSTt>n . m·t1: m. MI qu• molia el uteok!.
trigo. l'ou:,d<"ro· Pu;RJliUS . a. ttnt.: ndj. Muehi-
P I STOJUUs, a, um: 1uU. t.opertc.. stmo. a: en t)lur. ;\lnrh(&Hnos:
ueciente 81 J)<IURderO Ó pa,ste. (I)S más. '
le ro. J>u;s: :11!v. ~ t:is .

r P l Us, a.,
P I~ACAUil..IS
aplaca•··
wn : :11\j. Plndoso.
1 l~: 1t dj. fl:ictl de
PLU\'Ill's,
POCCL UM 1
copa. Bebida.
a, um: ndj. Llo\'edl:r..o.
t : u . V&SV ¡)arn beber :

© Biblioteca Nacional de España


494

P<B~A, m : r. Pt'na : cns\-if(o. PoRTO, u, t4~,
P<ENAt.ts, u: adj. Propio de lo avt 1 atum: v.
Conduc ir. Llevar : ncnt l·eol' :
pena ó ca ni¡ro. trnJJSportnl'.
P<ENI TET , eba': v. ArrP.pl!: ntirse : PORTOK IU)I, 1(: n. P orlnzgo
tener pesar. Tilutwa r. , peD-
je. nete.
PCENITUJ)O, tnts : f. Arrepen ti- PoRTUS, lrnpuut o.
miento : p~anr. m. u.' :
Puerto.
P oseo , ~s, t t'4, pr~posct, voscttum:
PoHSIS, t s : f. Poesfn . v. Pedtr ~ exlgn·.
PORTA, re: m. El poetn. Po~SY.SS Jo, 011tJt: f. Poaeil6 n: goce:
POLIO, fs, fre 1 f ef, 'lttnn : \'. P u- propled •d. Bleoes: tierras. Ocu-
lir: pt1rfecetonar. p•clM
PoLos, 1: m. 1::1 polo: est rella po· P oSSJDBO ,mllll~r.
c.t, ere, ectt , ess"m: v.
lnr : el c ielo. Posee.-. Ocupa1·.
Pot.YloiiTU$ 1 a, tfm.: adj. Borda- Possuw ,
pott8, ))(11-U
1 potut: v.
do, lf'jidv con muchos hilos rdt Poder: tener facull:l:d . Tener
dlver~os colores. crédtto , pot'\cr, infiuenc i:t.
Po 1,J, l~O , es , Ct'e : v.
J>oder ó vn·· PosT : p r cp. Después de : do·
lm• m ucho : tener mucho pode•·· lrlls de.
Pot.LBX . lct<: m. P.l d..to pulgur. POSTRA: odv. Después.
POLLICB OR, tt"(J , ert • f-Cit.s smn: POSTUA()UAlol: COnj.
Después QU6:
v. t'ro fuct.~r : ofrecer . l uego que.
)JOLLU0 1 fS, tH'l:., Uf , HlV»l : V, l (U• PosTHn l,
01·um.: m. Desctnd i co ..
modecer . Menehar ~ dP.sbonrru·. leo : la posLetidnd.
PO)IPA, QJ: r. Pompa: osteotttc ión. POSTRK ITA5
1 atls: (. Posterid nd:
PowPO, 41 , cu·e: ' ' · Ha cer une dcscend
cosn cou pompa 1 con ostc n \~1- Po8Tim usenciu : t iempo futuro.
. a, um: adj. Slg utcnto :
clóo . Hablar con enfusis. qull vieut- •l.,spués .
PO)I UM , t: n. )Janzan o. Fruta. Pu!TIIAC y POithre c: adv. En ade-
Posoo: iod. Peso. Llbra romnoa . lftnte: en lo J.uc::e.sivo.
PONDUd , t rtl: n. Peso. POST MODO: ndv. y
P ONO, 1-S, e,.tJ, $U1 1 $ltttm : . v. PO· Po51'MODuM : arl v. l)(•spués : en
ner : coloenr : fljUl': senuu· : atlelnnt e.
!unrtar. PoOTRB>tO: adv. Por ~lllmo: Jloal·
PoN&,ontU: m. Puente. m ente : por ftn.
PoNTJf'E:<.,f.ctl: m. PouUfic o: sumo PosTJUD tB:
ndv. Al dfa si~llienle.
sncct·dot.e. Obispo. Pos·r m.ATIO, onts : f. Petición
P ONTIPIC ALUI 1 le: adj. Ponti0c n1. Pos·ruL ATUll , ( : n. Petición .
PoNTlJS , f: m. El mar. .
POSTULO, a.s 1 are, act, Gtt~m: V.
POPUI.ARJS, t"e: arij. Popular : pro- p ,·dlr: rOJ(ar : suplicar ; preten·
piO del ¡melllo. clet·. OemtUJdnr.
P ur·ULAIH S, fs : mf. ltobitan to: POTP.NS ~ cntltl : p. d o p. El q ue
contpai \ero. De h1 m isma sec~o . puede: pod,.ros o.
POPULO R, arll, arl: V. Reparti r: POTKNTATus, •
extende rse. Tnlar , devasta r, tes: m. DoiDJna-
CIOn : m::woo.
asolar. • POTRN'ri A 1 ro : f. PotOilCi ll : poder.
Pot•Ut.us , 1: m. E l pueblo. f. m A IILOJ·iü~t.l. l•'ucrta: \'lolenci A.
al Rmo. Po1·.-· ~TIS$UHJS , a, vm: su p. :\tu y
Po~tCU$ 1 i: m. Puerco. poderos o.
PontttGO , iS, t!t·e, e.xt, cctum: ''· PoTHiiTAS, atfs: (. Pott'Sto d: nuto·
Extcn d"l' : nlar gar. Da r: uf•·e· l'itlod: sobm·anin. Pod ~r .
cel-. MosLI'RI' . P01'1Qn., ~,·ts. frt, Uu.& sunt: v.
P oRRO: adv. Mucho notes. Cierta· Apodem rse: goz.ar d ·.
ment.e. Adtmós . POTJClR, u1: comp. M~or: más
PORTA . ce : C. Puer ta : ontrndn . apetecib le.
Pon'l' UNOO 1 ts , ere, at t"t>t : v.
1 Po1'UI 1 l e : R(y. Bl quo pu~do. •
Mos tra r : anuncia r. Pt·onosUcat·. POTIISI)1UI)..l: edv. E~pectnl · : pfln ..
P OMTICliS , t: m . Pórtico : atrio. clpnlme ule. _
PoRTIO1 onts: f. Porción : ped1zo. PoTI US: adv. l.U.s bien:

-
P onTITOH. , ot•fs : m. Bnr<tuero: e l POTO, a.s, cu·c , anteaJ bien.
quo cobra el flcle <le trnuspot•lo . avt, attcm. y J.J(}-
tum : v. BebeL·.

© Biblioteca Nacional de España


[ 495
J'>uTU$, f y m: m.llehlda. PR&BO, fA. fre¡ 1of., 1t-um : , .• Pre·
I'RA!: prep. Ant.s de: delante ceder: lr de 3ntt-.
de. F.u~re. PR.Ait-' BCTU8, f: nl. t>refecto: jefe:
PnJEov.o, e:;:, e~ ·r., uc, tcum.: v. cnpil:\n.
Otu·: prese n~m·: on·eeor·. Sumi- Pu;BFtmO, CJ'$ , CtTC, tult, latwnt :
nJstt•ar. v , Llcvnt• delonte. á 1:1. vl.st.a.
f'J,..eCA\'EO es, e~-e, caut, cau- [lUIEFICIO 1 f$, tt•e,(PCt, {CCltmt: V.
ttmt: v, 1.tt·ever : prccavet·. Poner ttelnole. Encargar. Hacer
PK,RCeDO, f.s. ere, ct.:tlt, ct.tsum : intervcolr.
v. J reeeder: ir delante. F.xce- PRA:.PIDBNS, eJ"Ilt.s: adj. Muy COD·
der: aventajar. ftado.
l':t:ECKPS,1pltf.s: adj. Preclplt.ado. Pa&FULO&O, t:$, ere, st: v. Brillar
ttrngoso . .Bscarpa.do. mucho: r esplandecer .
J ·uA:CET"TUM, t: n. Pr ecepto : m:m- PK..EGRKDlOR¡ frt:t, t, gressus su m:
dato. v. lr delnn e, A la wbeza: pre·
PltN.Ct PJO ,1s, et·ed cept, ctptum: ceder.
v. M~mdur: or tHuw. 1'omtn• : PnJEt..IU~I, 11 : n. Batalla : com-
I'CCibh· d& antemnno. bnte.
P¡t.eCrPlTO, (.C.'f, cu·c. ovt, a tu m.: PR.-t:MI'rTo.1s¡cr e, sl 1 stcm.:v.
v. Precipitar: m·t·ojMr. Enviar delnn e ó por aelaote.
Pn ..t:CIPITlUltl, il: n. l'reciplclo : PR:E~IlUM , 11 : n. Premio : recom·
dt"Spotñadero. peosa.
I'K.tlCIPUR: ad,•. J>rincipatmente. PR..BOCCUPO, tu, at·e, at~t. attm1.:
Pn.~CirUIJ.:O;, a, uu• : sdj. l"rinci· v. Apoderarse :ocupar antes que
pal. :;ingular: propio. o1ro. Antlelporse.
l'n.+:CLARE: :tdv. Escloreeidn, fa- PRiEOl"TO 1 a.,t:. at·e, aoi,atum: v.
mosa mente. Muy bion. Querer: cto.seur más bien: pro.
Pl\.,nC:t.ARISSE\tUS, a, 1Cnl: 8Up. de forl r.
PnJI~C l~ ¡\RUS, a, ton : ndj. Pr ceLR- Pl\.-EPAUi\1'10. onfs : f. Pr('pal'n-
I'U: ilustre. Butmo. clón : ¡)l'evcnclon: npresto.
l''n ...~c • .uno, is. tn-e, '', .~tm·l: v. PnJEPAKO, aR, a1·c, al:"l, atunt :
Cerrar delan.tc do nlguoo. Jm· v. Preparar. Limpi3r.
peotr la entrada 6 el p:u1o. Ce- PK.&PU.ATUS, a , um: adj. PAlo ó
rrar. asut 1 que tiene a la punta un
PR.Atco , onts: m. Pregoaero. b<>tóu de hierro.
)>1\..t:CO!'JIOll, U : O, Pregón. Anun.. PR.-RPONO , t1,ere,posut, po.tft1un:
clo. AhtOODUl. v. .\ul~poner. Encotnendar. Po-
Pn..t:CURRO 1 f.S, tt•e, CHCtu'1't, ner delnnte.
ctwsum. : v. Corret· rlelr~nte: pre.· PKtERtriO, fs, e,·e, ut , uptttm: v.
ceder: utlelnntnt•se corrlendo. QoHnr por t ue1·za : aJ'I'ebntm·:
Pn,eoA , re : r. nolfn : pl·esi\ : des- r obot• t\ \' l8ttl de s u du<'iiO.
pojo. Gunno(:itt. Prt~SAo r o, ts. h·e : y
Pn~oeCF.SSOR, o·rt.t: m. Predcce. Pnñ:&,\OIOR, 1t•ts, frt: v. P1•eso•
t~~or: antecesor. sriur: prel!lentil': pronosticar.
PRtRDICATtO, ()ftl.f.: f.l' regón. Pu- PR&SAOIU)t, 11: n. Pr:esagto: pre-
bltcncaón. dlceióo.
I'R..ttDICO , as, (u·e, aol, atum : v. PaJ&SCRIOO, fa.etoe, psi., vrwn: v.
Predu::'lr : publicar. Olvulg-:ar: l!:scnblr A lo cabeza de. Ordo·
nlabnr. nar: wondnr: yrcvenir.
i'R,4:01CO • Ü 1 e~ 1 m/, CtiU'n : V, PR.IhSRNT IA, ce: r. El tiempo prc ..
Aotwciur: pronostlctu•: decir sente Acln de presenbu·se.
nntes. PnA<SKNS, cncts : adj . P 1·esento:
PHMOIOM, f~ : 11. i=11'CdiO: pose- nctua l .
alón : heredad. PR.&:sewro, a.ot, a,·e, avl. atum: v.
r-n-t~too , c1,s, tw~. avt, atrun: v. Ro- P1·es.:ntor: Ofrecer.
b:lr: saquear. Sntlenr. Paxsr.crth 18.: n. Pesebre: establo.
Pn,IUlO. onu : m. Ladrón. Saltea.. PR.-BSRRTI)I: odv. Priocipalwen·
t\or. Poseedor injusto. te: ante todo.
PR..eouaus, a,um: adj. MU)' duro. Pa&sss, fcU~: m. Presidente. Go-
~U)' fuerte. bernador.

© Biblioteca Nacional de España


•.
496
Pa.,esrntU)f, lf: n. Guarnic ión de PRsnENDO, ts, ct·c,
tt·OJHlS. A¡>oyo : dar~wsa . di, su m : " ·
J
1

Coge,., nsir. ognl'ra r.

J
PRi8~'1'AX~. antis: IJ· de p. J~~ee- r•n
....MO 1 l.t 1 erP 1 8$( 1 $ttmt: v.
leu&e: aventaj a.Jo. ;\p:~tnr: estrech ar: oprnr.l r.
PRMSTO . 61, ltt'C, &Utf, ~U tum: \•, l~f>et$() (J''It(/u : l.h• . A 1>1180 lt!'ll•
J~8tnr
doiAole. A\'cntnj at·. l'rol(•· to. P~·rmct·c t~csli(Jfa: Virg. Se·
g~r :def\ltHi tU'. Dm· pnlubrn . g ulr In hu<: !In.
Cumpli r. PKKNSA NS. anth:
PM&IIr o: :u\v. Bn pre&en cit. Pron- 1>. de p. El que
CO::!e ó a~nn ra.
Lo, prontnlll~ntt'. PnKSO\ 'TIUt, erl : 1Yl .
Pa11HHlL, uU.t: a<Jl. P1'2:Sirlo nte : Pr·cshft ero:
snc~•·dnt.e. Anclnn v : horn l.n-e ve·
gohern ndor: lWelndo. rH.!•·at>le.
PRiESllM. u, ~ne, (•el: \',Presi dir: rR8~1~kA, m:
est~1r ~~ frPnle: mAntln
(, Presión . Desdi·
r: 'fOber- chn : trrbul .. (·lón.
uur·: dh•iJ.th•. Pn~tx , cct.'\ :
f. Huo:;ro : sdlllicn .
PR ~SUMO, (S.ei"C ,II(UJpS t, IHm -
pcum: v. ·romnr an~. Arro-
PRIAPU S, Í: m. l'tfOpO , UiOS de
lds hue•·lo$-.
~ar&:!. Conjet urar: sospcch :"r. PtuuRM: ndv . Tiempo hoce.
Pn.A-;TBR : prep. &xceJ)t o: ruera JlrUOJB : n1lv.
do. Más que. El di u nnte~.
Pa,¡¡TBlU<A: adv. Adcmas de esto: Pnur.-H v ua. a. um: adj. Rl que
e<ta en la llor M su edod.
además de. l>t!sJ,~Ué'< de e~o: en Pnu.to: ltlv.l'ri ml"r:uu
:ulP.Innte. ente.
1'Ju:.roauNrTUS, a, um: n.rtj. Pr·i-
PnAn'HJ\JTUS, a, ?tm.: p. p. Pn- mogéni to.
ndo: aulcrio r. l~ltt\fOROlUll, U : n. Princip io,
PKtt!TBRQUA\1; adv. Si no: á e x- <"rigen.
C('JlCión. l'unruM : íHh•. Primer: uncnte.
PnJI~T..:nvor.o, as, m·c: v. J'nsnt· Ptti MUs,a. tun: udm. {:;I Jll'imeJ· o.
volAndo. Pnrscer~~, ~pis: mf. Jefe: cr.bezn.
PRA!Tr osus. n.,1tm: tuij. Precios o: l'rinclpe :. adj. Priucip:~l.
\'Rlioso Bxcele nw. Ptu~cll,ATUs, vs: m. P1·1oe11lado:
Pnt~~T IU)t, 1l : n. Precio: ''olor : J>l"imncrn.
coste. P1u~ctPIUM, 11 : n. Prir,eip!o, ort·
PR;t:TOR,Ot•f.l: ro. Pretor, mAgia- gen: cnmieu z•>. Proarl plh: al
trado roruuno Juez: gobern r.- princip io.
tiOI'. .lef~.: del ejérc tt.•>. ·
f'rttOK . Wl: adj. C1)mp. Rl (lrhue-
Ptt.t:'J'OIUUlh a~ tun: ndj. P!'I)LO· ro. l'rOC•'dento : nnterloa·.
rlo: pe1·t.cneciente ni prctOI', PRJSCU S, a, tmt: adj. Antig:l o:
Pa.~TRSt•roANS, anu.,: p. de p.
viejo.
Muy agltt~do. l'mSTINUK, a , um.: adj. Prlm•li -

l
P'RJUVAI !'lO, ts r CPIJ' u.t: v. So- vo: onte l'iol'. Antignr),
brvsall r: nvenln ju r•se: predo- Pnzus: adv. Antei: mfl,]or: mas
minar. bteu.
Pa..evs sro, ls, h·~, f"f• ttum : v. J'RIU$0UAM: acht. Antes que.
Venh· ó lh:ga1· nnt.es. Antici· l'nrvAT I\t: adv. P,·h·a,ll nnente.
parS!<!. · J<:rl ó como ¡wrLicula1·.
PR.;t;vt oso. e$, ~,., cU, &mn: .... .
PMIV.\T UIJ, a, 1ma: p. p. l'rn·ad o:
Pre\·er : pt·eeav er. )J8rlicn lar.
PR..GVHJS, a, ttm: od,1. Previo : lo Pnrv.o, as , cwa, ar.;t: ftlu~n : v.
([llü preCC41e. 1'1"1\'al', oe~¡lQJIIr. P l'Oh lhll'.
Ptu"Noeo,t•f~. t1-e. cll, swn: v. PRO: prep. E'l (tvo·r. f.n lugar.
0~13vunnr~te: almorz ar. nela ute.
P:tATll )t, f:n. F'rddO: Jlrader 'fl . PROAVUtl , i : m . Oisa:)uO IO. LOS
PI\AVITAS, alls : f. Mni a.d. Ocpra· nnlfli)II81Htos.
vnción. Puoo.\OII.IS, l~: !\dj. Probab le.
PRAVUS, a, wn: :ulj. Molv:ulo : R.'\~n:1d0: justiflc ttble. .
d .. pra,·ud o. l'nooAT IS 4U).tn¡:,
Pn t~Co , a.". e, a uf, a' u m : y a, unt: ndJ. su p.
(U" do Pt·obatus.
1-'nBCO R, aJ'i~J (U·l, alU$ .fW1l: V. PRORI'fA
Rogar: au¡;hcar. 11, at:ts: f. P1•0bldl ld: hOII·
radez.

© Biblioteca Nacional de España


497
Paono bas, ar e, aut, t'lur~t: v. $U.Yil: v. Marchar: partir, sa.
Aproar: alAbar. Probar : po. lirde.
ner á prueba: wnlar: expert· PROPIT&OR, n·ts, erl, cs.flU .rum:
meotar. v. Declarar: dt'<'ir ptlblten y 1i-
PaocAX1ac íf: adj. Insolente: utre- br cmentc. ·
vid o. PnoFOR, c1rf:1 ._ art, a tus sum : v ,
PnocJ~oo, ts. er4, sst, SSUf)t : v. Habl &r : decar : contnr.
Adclantllrs e. ~larchnr . Ade lall· PROPUGIO, 1.1 , et•e, {ttOi , /'l.t{li·
lar. Sallr bien ó mal. tu:m: \', nuir , ~cnpnr ltjos.
PROCBLLA, OJ : f. Tempestad : bo-. Acoge r ae, refugtarst.
r r asea. PR.Of'uoos , a, ttm : adj. Prófugo :
PROCRLl.OSUS 1 a, w·n : ndj. 'fem. h u id o .
peSL\10 80 .
PRocnn Rs, wn : m . t,os prócea·es :
P ROFUNDO, 1., , et·e, /)Ull, fL(S$Um :
v. Den 11m nr: vt!rlor. Disipa r:
:nagnntcs : grandes seüores. m algastar.
P~tOCI00 1 ts, erc,lll: v. Caer: PaoPu~ou!l,a, um:octj. Prorun·
díslo•.,.~•- do. Elevado: atto.
Paocc.xeuL, ult.s: m. Proeónsul. PROGBNISS 1 ct: f. Progenie: estirpe.
Pn~tJI4: adj. J A:,ÍOt:J: tle lejOS: U lO PROGP.NITUS, a. h m : p. p, Produ·
1
l eJos. ci<lo : cngenOrudo.
P.~OCUI.CO, (,S, arl!, ovt, atu m : v. PnooRElJJOn,,.,·ls, f, urusus sum :
Hollnr: despt•ecmr . v. Adelaot.ru·sll! : S3lir :marchar:
1-'ROCUJ.mo. ts, eJo·e, "bui , tcbt.. progr esar.
tum: v. Inclinarse: PQS\r arse. I,ROB: in t. Oh.
PnocuRATJO, ont.r : f. P ·roe.urn.- PRom sso, t.s, et·e , uf, 1l!mt: v.
eión: ndmi nlstraeióo : gobierno. Prohibir. fmpedir.
Paocun o, as , are aut, atmn: v. l'ROINDN: odv. AFi quo. ror lo.
Adrnl nlstt·ar : culdar. EsplaJ•, cual: po1• os Lo.
Paocuaao, ls, twe, cucl'rri, e,,._ l'ROJJCio, 1~' , ere, ect, ccum : v.
rum: v. trcorriend o hacia: sa.· Eehnr: Prrojar. Timr, lnoz.ar.
Jir, adelantara c corriendo. Abandonar.
PRODHO, iR , tre , fpt 0 (f, ttu1n: v. PROLES, f.~: f, Prole: deseendt
h •: veoi r. Sal it·. n-
c in. : los bljos. •
Paoo rol UM1 u : n. Jli'Odig io. f'lwt~lxtTAJS, l'lts : f. Abundanci a :
PRODIOU8 1 (¡. , u,n: adj . P r ódigo : COp i O. PrOlijidad .
esplón<lldo. llat¡niftco: costoso. PnoLoous, 1: m. Pr<ilosro.
PRODITJO, OUI4: l. Trnición : per- PROYBRKO 1 t&, ert ~uf. ttm;t : y
fldia. Denuncia: delación .
PRono., ats, atre! dtdt ,cUtum: v
VendCl' : hncer Lratc tón. Sacar.
·¡PROMERBOR, tris , tri, ff1fl smn :
v. Merecer: serdigoo ó nc•·cedor.
Mn mfestnr: pre sc ntm·. Divulga r . 1lRo~• scuus , '','!m : nctj . 1\lcz.cln·
c.lo : confuso.
1 UODVCO ¡ cts 1 ce}·e, XI t cltmt: v. PI\Oi\liSSI0 10,liS: f. Prom~ao:ofe rtn.
Cooduc r delante ó lej<». Hneer PRO)diTTO, ts, tt-e . 11, uum : v.
a ..·aozar. Tirar: arrojnr. P romettr: Ofre·
PROFANAT IO.onts: (.Profanaci ón. ctr.
I'ROPANU& ,a , um : ndj. Profano. P"oMo, fs, n·e, pst, ptum : v.
No sug rndo. Sacar fue rn .
P HOIIHt:'riO , on1s : f. MOl'Cha: pa_r. P ltOMPTB : adv. Prontamen te.
tida. Salida : expcdlctóo . PttOlJ'PTISSI)lUS, a, tml: Hlp. de
PaoPECTO : adv. Cie•·ta, verda- PJ·omptul.
deromenle . PBOl!PTIU&: ad\', comp. MAspron·
PROPRSSIO, onts: f. Profesi ó n: de· to: a ntca.
elaraclon. l'ttOl.fi'TúS , e~ , ~"n: ttfll, Sacado
Pn.oPEno, Cl'W, errc¡ luU, latwm: fuera. Pro nto : e:xped flo . Vale·
v. Pr od\tCil'. Mnn r~s tar. Sacar 1'0SO-
fuera. ~:xpon er. PnONUSTIO, a..J, a;·e. aos, atum :
PR.OFICIO t bt ere,re.:t' (ee.twn: Y. Promancht r.•!.t. nuocio r. 1\eci·
v. Apr01ecbar : ganar. Adelan· tar. J utgftr. Publicar: promul·
tar. Ser uLII. gar .
PROP JCJSCOR, er ts, f , p;·oreclus PKo~B POS, otfll : m . » iznieto.

32

© Biblioteca Nacional de España


498
PRONIOR, 1U : C<Jm)). Má.S luclina.- v. Pro1·rumplr: salir con impo.
c10: m :is propenso. tu. Arrojara&: nl)l'lrse C8mino.
PRONUS. a, um: adj. Inclinado: PftOSP.OUOK erl$. 1, CldUS ó qut 1
1•

propenso. l1tS $U In: V. S~gulr: JtCOmpai\81 ',


PROPAOO ,tu, m·e, aot, atum: v. Proseguir : eontinuor.
PnoS~IWINA l !e : r. l..l'Oserpinn,
Pt·ovagar: oxtendet·: dilnt.ar.
Puoi~Aoo,
vid. Raza:
in.t.s: f. MuRt·ón de la
rn·ole: esttrpe.
diosa del infierno, hiJa deltlpl·
t~1· y de Cer es.
PROPK: nd•. CerCJ> de: junio á . PROSli.IO 1 Í$ . lt•c,
Casi.
td, i~t 6ft: v.
Saltar afuera.: s.nllr.
V . Ver: nll·
l
PRoraor&u : ndv. D':!nt.ro de poco : PROSPXCTO, as, Q)•e: lejos.
en bre,•e. rnr ndclant•, D. lo
PROP I>!L t.. O, is, t.U'~ 1 tH.tlt, 1)U{,(I(nt, : PROSrMu, Cl-. um.: nt\i. P róspero :
''· IIacet· mnrchor 1 ltevnt· d o- rellz: rnvo•·•ble.
lsnte de sf. Hacer a,·anzar. Arro- PROSPRI\& : ndv. PróspeJ'Q, feliZ·
jar, lan¡ar, echar fut!ra. mente.
PaOPKRANTRil: adv. Acelerada- P!lOSPICIO, l$, eJ•e, exl, ~C:um: V.
m ente. Ver , IUirar delante, á l O le_ios.
PI\OPtms : adv. PJ.'OnLamentc: con p,·o8plce,·e aebemwr tct.... Cic.
JH'OSteza. Debernos cuidtn• de que.
P t\OI'BI\O, a.s, <WC, avt, atttm: ''· P R08TRI\NO~ ts, tt•t, Stt'aol , Sl,•a.
Da rae a)ris{'. rum: , .. ::>eOlbl'nr : tendel· por
PR.OPsaus, a, um: adj. Diligente: elauelo. Aballr: bumill:!r: pos-
IOifcilo. trar¡e.
P ROPINO 1 as 1 m·e: V. BebCI' :\ la P ROSTITUO 1 1s, ertl , Uf, ul1un~ '·
sn lud deo1ro: convldnrll heber: P\)llCI' delante de los ojos: ex.-
orrece•· In copa clespuós de ha· ponor. Proslltuh·.
a, wn : p. p. de
PttO&T RATUS ,
ber bebido.
PROPINO O ITAS 1 atLr : f. PrOXimi- Pros no.
, f$,
te,·
eJ•e, ~111, acttml: \'.
dad veclnd•d. PROSUUIGO
PAOPINQUQ , tu, ar•e, aot, atum : RO\'Oiver por delnnte: rcmo-
v. ACel'cnrse: avnnz:u·. \'er. PJ·osubtgeJ·e molcun veae:
Pnot~ Jxgy u:;, <,, 1m~ : n.dj. Corea .. Pl·ur1. Af•lastnr: ptsoLear·.
no, pa ó :o mo. Pn a·¡.~n le. PnOSUM1 eles , d es:w , f'Ul : v. A prO•
I'ROrJoa, us: ndj. comp. ~~á~ pró- ve.chnr : sel'\'ir de.
ximo: mls inmedialo. Pa o·rt~oo , ts, ct·e~ (.'VI, cctum.: v.
JIROP11'1ATU i , a, Utn : p. p. He- I\.H1er á eublerto: resguardar .
cho ó vuelto pr.)picio. D•render: prole"cr.
l')ROI'JUS: adv. comp. Mb ce r~n. PnoTHRO, ts , et·e • h•to~ J tt·ttum:
PROl•ON0,1 s, t ''4 1 posut,1l0&1tum: v. Pisnl': pisoLcnt·: cst rujat·,
adv. Al punto: aJ mo-
v. f~xvon e: J•, tlroponea·. P J•omul. PR01'J:O:Us:desdo
IJRI': publicar. ruenlo: luego.
PROPOSIT UW', f : n. l'ropOSllO: In .. PRovauo,: f.S, eN: 1~xi, cectum: v.
lención. ProyeelO. l...le,·ur transpot·ta r.
PnOPO!ITU S, a t'm: J). p. de Pl'() - PR0\ 1OBXTI A 1 re: (. Prul\encJa:
1

liO>tO.
1
cnutcla. La PJ'Ovidench divlnn.1
f'IHH'l\lf! : ad\•, Propia, vol'dO.dC<- P hOVIOHO , e8 , CI'C 1 (lt , sum.: \•
1'[\tnetJte: solo, exctusi\'BJn cnte. P¡·~VOI': l'H'e\'Otlll'. PrO\•eel' , ACO•
Pttor•I\IUSt a, tmt.: adj. P·ro¡)iO: l)i8J'.
peculiar. Particular. PROVfSCIA , m: (. J>roviocia: re..
PROPTER: prep, I'Or: pOr rusa de. gl6n.
, atvm: v.
Paoa•TSkEA : ndv. Por eso: por PRovoco , as are, aot
esta raz.ón. Pr•o,·oca r: desutlnr. h·r!tat·. Con·
Pno••uLso , as, w•c: v. Reohazor: Vld!ll' •
as, m ·t : \'.Vo la r hacll\
c.cha1• de si: alejar. Paovo1...o,
PJ\ORA 1 aJ: (, 1,#1 proa del n:u•Jo: adeloute: salir: Irse volando.
la nave. P&OXI>IUS, a, Ulll: aclj. Próximo :
PROkSUS : adv. necta, derecha• muy cercAno. Muy semejant.e.
meo te. ·En tora, absolutamente. Prójimo.
PnOI\UMPO , ts, CI'C1 ttl't , Ul)Ctt?n : nto.
Paoxprs: adv. PJ"óximame

© Biblioteca Nacional de España
499
mur ce1"Cn : üttima, reciente· PULCURtOn 1 1CS: &<\j. COmp. de
me.nt.e. Pulcher.
l'aunRsS, ~lUlo: adj. Prudente, PULCURITUDO. inl1: (, Belleza:
procavico. Sabio: inteligente, hermosuro. Bondad.
doeto. PULLUI.O, tu, tu•t 1 4Cf 1 (JlfMl: V,
PRUDBSTBR: adv. Prnden~ 1 sa~ Pulul• r_. Crecer. Extenderse.
h1amente. Derramarse.
PauoasTIA , ce, f. Prudencia: Puu.us, 1: m. Pollo.llijuelo.
ciencia: habilidad . PULS J Ullll: f. Comida beehu de
PRUISA 1 cv: r. Esetrcha: nieve. harma ó de legumbres cocidas.
Frfos: invierno. Pul$ ce¡·c&•·t: Sid. AJ>. C{_heza
Ps .u.T~0 , 11, tt•t: v. Cantar acom- vacla, eaiJeza de ehormo.
pañ4nrtosc Con Ja citara.. PULSO, as, (U"C, <&Vt 1 atum.; V.
P&AI..~IUS, 1 : m. S!\lmo. Cántico Pulsal': toctu·. Echa r: nrl'ojar.
ncom)>ana<lo del Snlterio. Sacudir: goll)eor.
PSITTACU8 1 1 : l\1, El IOl'O. PULSOS , u, um: tl. p. Art·ojndo:
Pu u~<S, ts : n<U. Que ha ll eg~do á llll pellclo.
Ju juvontu<l: 1110:t:O : mn ~ha­ PULV~REUS, (( 1 um : adj. P o lVO•
cho. roso : <¡ue tovnntn polvo: lleno
Pum~& 11: f. Blvelloquoempieza de polvo.
A onllr en la puberl~d. Lojuven· PUL VIS, t!J'l8: m. 81 1)01\'0: SUO•
tud. lo : tltH't'a.
PUDLICB: ndv. P\.\bHcatnent~ . PuMsx, tcl1 : m. Piedrn pómez.
Pum.. tco, a.t f t4,·e , aot, a.ttun: v. Risco : roca.
Publicar: couftsc3r. Dnr á luz. PU"\CTUM. 1: o. Punta: picadura.
PUBLICUS 1 a, tun: ad.j. PúbliCO: El voto.
común. PUNICBU5 • 4, um : adJ. R OjO: ber-
J>uot:T, tbat: ''· A''ergonz'\rse. meJo, de color do p~rpura ó el·
PUDittUSDt:l , a, tUn: :ldj. Que car1ata.
1 lleo< pudor. · PUNIKNDUS , C1 1 U»l : :ulj. Digno
PuoJCtTlA \te: f. J)udor. nooesti- de cnsligo.
<lad : cu !dad. PuNtO, ts, tre, fvt, fttmt: v. Cas-
1 PUDICUS1 a , tCIU: adj. Ptidieo : ho· ugnr.
neslo. PUNICUS, a, um: adJ. Corloginés.

~ PUDOR, ort&: m. Pudor: YergUcnza. PUPNS. 1s : f. l .:t POL>a de1 na \•io :


f't.:lBt.LA, ro: f. :O.Juehachitn: nifla,
tloncellita . ·
la nave.
PURGO , as, m·c, aof o tu m : \' .
l:>UK l~ I~Ut.A 1 tU : f. :\fuehaehita . Pu1·iflcor: l>urgn r : 'llm¡>inr. Si
Niña. sil>l 1JW'(}att c.~we vcllenl: eros.
PUI11\, ct·t : nl. 1\itlo : muchacho. Si quCJ'ilin .) ustillcot·se con él.
Ct•lado. Jt ljo. P URISSUlUS, <t, um: su p. dOPU7't!.'t.
PUIUULIS 1 IC: n<l_l . Pueril. PURPURA , (J) : C. PllrJ) Ul' fi,
PUHI\ILI 'rEl\: :td\1• Puet•ihnentc. PURPUI\.HUS, ct 1 ton : adj. De pUr-
PUONA 1 ro : f. r ugna : b atalla : puro: do co lor do pút·pu ra. R•S·
colllba~e. plnndeciente. BrUlante: her-
Pu01o 1 oats: m. Puñal : dagn. moso.
PUONO 1 M 1 (J1'e, Ot:oft alum : V . Punus, a, um : odj. Puro : lim-
Pelear: combAtir. pio: purificado.
Puo:<U8 1 1: tn. Puüo. Puñada. PusJOLA , tu: f. Mucbacb ita : niña.
PULCI\BR., clu·a, ch)'U.m. : adj. ~ PUTIPHAR 1 tu'll: m. Putifar.
llo : hermoso: bueoo. PuTo, as, lU"e 1 act, atum : v .
PULCUIPI.I).IUS 1 a, tun: adj. sup. Pensar: juzu~r: ln\•gin:\r.
Muy he,•moso: bellisimo. P\"RA, a:: f. P1ra: hoguera.
PULCIIIUI: ad \". Bien : perfecta- P\"RK~aus. a, um: adJ. Perte.·
mente. neeieot.e l loa montes l>ir lneos.

© Biblioteca Nacional de España


;
500
J
QUADRAOl~TA : ntlm. ind. Cua- Q1JHncus. u.t: r. La. encina.
renta. QUE8JH,A, ff': (, Queja: l•nteotO.
QUADRJOA, lt!: f. Tiro de euatro QUERO, b, trtl, &f~ i, $1li&M; ''·
cab•lloa. Corro lirado por ellot. Bu!enr: inJugar: inquirir: ha~
QUA.URINGR'HTl, W, a :t\llj.Cuat.rO· llar.
cien ton. QUERIJn, ~~h. 1, fJUt&~H$ SWH : V.
QU.N.SO, tc,nUI: v. de(. Rogrn•, Que,jl' r su : tumeub.t·se.
Qu.ESTIO, outs: f. Cuestión: indo.- Quv.sTUS, tts: m. Queja: In mento.
gación: dhJtlu~u. Pregunta. Cuos- QUIA: conj. Pot•que: puesto que.
Uón de tormento. QUtCU)IQUE 1 ']HWCWJtqJ(6, (/UOd·
Qu.EsTon, m·lt : m. Cuestor, mc- cum.qa~ ó r1uttlclt1it!fU6: pr.
gistrado rom3nO que tenia 4 su Cua.lqlller:t que: todo el que.
cargo el Tt-IOro y el juzr;ar los Qun>Aw, r¡tta.'da,n, QU(){ldom ó.
<le!Hos pllbllco•. Ql'iddam: ¡lr. Uno cualquier•
Qu..~:s-rus, us: m. Utilidad, gn... QumF.).I: ftdv. Ciertamente: en
nancin , p rovecho. a·ealidnd.
QUAJ.IS, le: ndJ. C uál : de qué el u- Qutes, clis : f. Quietud: descanso.
se 6 géoo:·o. Calma : t·oposo. Paz.
QUA>! : conj. Que. Quu~sco, iR, ct·e, vi, tum: v. nes...
Qu.ulonREJo:t: conJ. Por cuya 1'8• cansa1·, l'i!J>Otllr.

.
j
zón : por lo cual.
QU.\WPLURUII . te. a: adj.
Cbfsimos : los rnns.
QUAltPRili UM: ad''· Cnnnto ontes.
llu-
QUJETI:S, (1, IWl:
s:egndo: tranquilo.
adj. Quieta: 30·
Qll'ILl38T. QUU:libct, (JUOdltkC
q~eítllf{)et: pr. Cualquiera.
6

QUA)l VIS : conJ. Aunque: po1• mt'l::l QutNDt·:cul: nnm. Qumce.


qua. QuuwE:o:'rl, lU," : num. Quinientos.
Qt!ANOIU: nclv. ¡Por cuánto Uom- QUI Nt, w, a: uum. De ci nco en
, po? "icntrns ctue.
Qu• NDO: conj. y ath•. Cuando: en
cinco.
Q1.i1NQUA(HNT.\ : num. ind. Cin-
el tiemrn que. Pues que. cuenltl.
Qt;A:-o:J)()()UIDIUI: ad\·. Puesto que: OtHxous: num. iud. Cinco.
toda vez que. QuaNQUttRBlllS, me: adj. De einco
QUA~QU.\)1: eonj. Aunque. órdene$ de remos.
t(UANTITAS, tllb: r. Cant.idnd; el- QutNTttr~,18: m . El mes cte
tensión : s umtl de dlnel'O. Agosto.
QUAN'TO: 1u.1v. Cunnto: cuanto mo.s. QU lNTUS, a, tUn.: Ord. ¡-¡;) C(Ui lltO.
QUAN·ru>.r: nd\•, r.uanto. Quu•re : con_l. J>ot<rue : en cfecLo:
QUA~·ru!'ó, a, 1'~'' : ndj. Cuanto : rues. A l.!al>et·. Como que: sin
cuán grllndt. dudo.
QU.\NTU!-;\'1'· a~L.rt . tmu:::ts: ndj. Lo QUIRI"NUS, 1: m. Quil·ino: nombrt
más gronde: lu m:tror quu. que s~ dto :\ 1\0mulodéspués dt>
QliAPnoPTKk: conj. Por lo eunl: wuerto.
vo ..
-~
euyn ratón. Qumts, ftl$: an. Ciudndano ro·
(.!O.\. tU:: eonj. Por<[ue: por lo cual. mano.
QUARTUS , n, mn: ord. El cuat·to. Qu1s 6 fJHt, (furo, quoa ó qut<t:
(juAs• : cooj. como: como si : cusi. JH', n .•l. Quo: cuul : c¡uicn.
QUASSO, ((..$, cu·e, avt, all'm.: \', Ql.ISNAM, {JU((IHQ1il t QUO(t•na»t. Ó
Sacudir: con mo \'er : destr-oz.nr. r¡uidnam.: pr. Qutt!n.
QUAT ER: adv. Cuntro•,,eces. QUISPJAltl, (/l1atplaJil, l)lwdptam
QUATJO, 11, tt*e, ut . s.swn: v. So- 6 qutdptat,• : pr. Alguuo.
cudir: ngU.ar. r¡wcquam , quo<V
QUJSQU,\a.l ,
QUATCOI\: mun. ind. Cuat.ro. r¡Ham ó fJH(tlt¡uam : pr. Alguno.
Qus: conj. enclllicn. Y. Qu1SQU!I:, q uccque . quotl(lltC ó
QURMADMODUM : adv. yconj. A ln q uitlqttc! : Jll'. Cada nuo.
mnnern <¡uo. QUISQUIS, qutaqutcl: pr. Coal-
Quso, t .t, trc, tvt, itum: v. Pode¡·, ql11emqth'·

© Biblioteca Nacional de España


L 501
QUI\"IS, (¡tUm..l(.$, Quodrls O quf~- 1 QUOSI.\M 8d\', Ya. (lUO: puesto
t'ts: pr. Cunlqoiera. que: porque.
Quo: odv. Adonde. Para que. QuOQUK: a•h·. También.
Cuanto ru6s. QuOT: hui. Cuu.nt.oa.
QUOADltttQUt.;.: adY. Hasta que. QUOTAN~I.S: odv. Todos los años.
Quocu.wouE: adv. Adonde quiera Qt;OTIIJIA:<1iS, a, t•Jn: adj. Coti.
qut. diano: di;,r1o.
Quoo: conj. Que: porque: pues: QuOTJOIE: odv. Cada día.
como. QUOTJS.S: Adv. C\mn\.15 veces.
Quon,un.IODO:ad,•.En ciertc modo. QUOTI~SCU),IQUK: adv. Siempre
QUOI, Rr·c. 110r Cui. que.
QuO>IINV8: nt\v. Que no: pnro QU01'QUOT: lud. Cuantos~ todos
(JUO no. CUt'IUlOS.
Quo>~ooo : ndv. Cómo : de qué Quousou• : ndv. Hasta cuándo.
mC'IdO. Cutí ulo tio.nwo.
QUO:"''OA:OI: Od\', 8fl Oll'O tiempo. QUU!II: COnj. CUJnO : CUilRdO.

u.
!tAorou_., a, w,1: adj . Rab\o!o: u.sceoo, ts, ere, ct.r&t, ccnum: " .
ful'iooo. Retlrar~e.
1\AOU!::S, el : f. Rabia, irn: furoa·. RacKNS ,
oclj. Reciente. ~nus :
RADIUS, 11: m. El eomp:is : re· 1"\t:ct::-oTMR.: ad,·. 1\ocl~nttmea ­
gla pnrn me llr. Rl r-ayo de las te.
r ucclna. l\8C8PTACUI.U~ 1 (: n. UeccptáCU·
IIADIX. fc/1: (. R•l<= fundamento. lo. Aeo~lda. Asilo.•
Raflf.e ,noutls : la faldt. del 1\Ec~tPTl.is,
us: m. neurada.
monte. !\KCIDO 1 U, tre, ctdt, caswn: v.
l\AD0 1 1s,~J'V:,dt~sum:''· RaeJ·: neeae1·: voh•ers"' 4 caer. Venir
rns¡>nl': llmpua-. t\ fl!'U'!'H'.
ltAMOSUI, a, t'm: ndj. RamOS4>: l\ ECt1'10, Í1, tt•e 1 Crl)i, Cl'¡)tU,il :
eur:tnu1do. \'. voh•t•t•t\ tont:\r,rcc1bir: aeep·
RAMll!ll.: f: eu. namn ó rarun. tor. J\eS!lOnder de. Prometer.
RANA~ ro: f. J J~ runa. Rt•cfJuJrc .tese ftr monte''' : eres.
I\AI'AX, acts: adj. I\apaz: inclina- ACOif~t'M'I1 l'Oiit'Ol'S081 JtlOnt~.
c'lo nl 1·obo. t\BCI'J'O 1 (t<t, a•'(', <uJf , atum : v.
nA1)lllUS 1 tt 1 1'tn: adj . Rápido . Uccit.ot·: p1·onuncit\r : leet· en
1\AI'INA 1 (t) : f. 1\0pil\a. pú~ hco .
1\A NO , {t , f)'t' 1 Hl, 1>twn: \'. Ro· 1\t~CLli00 1 #S , CI'C 1 ,t( , SWU: V.
bna·: m·robntu•· : arrnstra1·. CC!I'J'Ur: CftCCtl'81'. Ahl'ir: manl-
ll.AP'l'nl: nd''· Arrohata.da, apre- ft!St:'\1': fl'nn(lut:H·.
su•·ndamel,te. l\HG01.0 1 ts. CJ"C:, ut, HllWH: \'.La·
1\ARU!Il, a, um: adj. Rnro: poco: horetu: : trnhiiJDl" d•• nuevo. Re·
rscoso. co:·r~r en In lmo~ln~ción: pa-
RASit.ta, le: Mlj.l.imndo: bruñido. sar revlsln.
1\ATIO, onis: f. ltnzón. Caus.aa. Reconoou. arts, a•·l, auc-1 sum:
N:\turaleu: condición. Conve- v. l\ecor.l~ r: aeordnrse.
nlencln. J\&CRKO «', a;·e, art, atum: v.
RATII 1 tr: r. Ualsa p:ara na\'egar. Reprodlttir: reu01':tr. Recrear:
l.aocha, bnrca., u ave. confurtar.
1\Aucus, a 1 um : adj. nonco. R8Cl\UO~'k:O , ti, Ct~: , .. Recru-
1\SATU': us: m. Cul!>1 : <1eltto. d(>~r: W>h·er 6. lrriur.
Rhon~'·", 11e: •dj. Uebelde. RECTK: tutv. Ol~n: rectamente.
1\ ROUI~LO 1 (ll, tu·e; \'... Rebela1·se: Con razón: con justicia.
rcnO\'ftt' In guer1•3.. RJ\C1'1SSJMI'.: ndv. sup. de R.ccl-e.
R &CA ~•NS, cnlfs: p. de p. El que RncTu~ 1 a, WH : a~j. Hecto: jus·
ea\~ muy cnllente. to: convoolenle: prudente.

© Biblioteca Nacional de España


502
'
) RBcuao, C'U, at·e, cub«f, cubtlum.: 1 R.J·a·ruo.&RO, a1, are: ,._ 1\efrige-
v. Acostarse: reelionrse.
R.&CUM80 1 (1, tt·• e,
1 rar. oes.aeredllor.
CUbUi, CUbf-
tum: v. Blt4r tendido, echado,
-
RBFRIN001 ll,tt·t1 (»'t{ll,(,·acucm:
Y.Qnebrar: queornntar: 1'\)mper.
recoat.ado. REPUOIO . 11, er·e. fl: ''· Huir.
RSCUPBUATOR, 0)'fl: m. Juez seña- Refugia~.
lado por loa Emperadores p\lra RBFUNDO, l$. et-e, f'dl . unun : v.
nprcctnr loa d•i'lcs y recobrar Vcr~r: derrt\0\:tr de nue,·o.
1111 coeas entre los soldados. REo.u.ts , l4: odJ. non t.
RRCUPH1t0, ad, m·e, avt, at1m1: R.&OlfiOUS 1 a, UtJ't: ndj. Real:
v. 1\ecuperar: recobrar. magnífico.
RHCUl\tUS us:m. Ln :acción de ,·ol- RBGIO, onts : r. 1\estlón: comarca .
ver corr iendo. Retorno : vue\L!'t. RROHIS, a , u m: nifj. Hegio : real:
n1~:cuso a.• • a1·e, avf at1mt: digno de un r ey.
v. ncl>Usnr: no admilir: des- neoNO, as, m·c : v. Relnn l'.
ecluH·. neoNUM, 1: n. nolno.
nBDAMO, as,w~e: V, PngurtlmOl' HEc;J0,1S! 61'6, a;td clltm: v. no ..
con nmor: omnrsemulunmente. gn·: gol>OI'unr: lt•lgir.
RKOAnovo 1 ts. ere, tlf , utwn : ,., REouJ.mrou, t,·ls, l, essus sum :
Convencct·: coofundh· : r~fular. v. Reh·oceticr: vol\'er ntrá$.
1\EODITIO , O»l$: f. Vuelta. 1\EOULA, ro: f.l\e~ln. Merlldn. l.ey.
lttmoo 1 11, f'·e 1 dtdt , clitum: ,.. RBOt.:LU~. f: m. Jcr..:: tO)•ezurlo.
Voh'er:realllulr. Pag:u·. Traer. Rl-!JJcro,ts. ct·e , tct, ectum ; v.
Entr~~nr: oO·ecer. Kchar bacla ntrlta: reehaur.
RBDBWPTro, ontJ: r. Redención: RsL..\XO. as,"''': v. 1\eloj&\': sol·
rescou. Comprn. · lar: cllojnr: recrear.
RBDtUIPTOR , orh: m. El Re- RGLBGO, 16, t:J'd, t'Oi t ~ClUt» : V.
f\enLOr. Volver i coger. Rtlegere pecu.-
RKDBO, 1-1, lt·e, t~t ó fl, ttudt: f: ttlam.: Recoger el dinero.
Volver. Dar l:t \'Uel~; ,·e.nir de. RBLJOJO, 0'1(1: f. 1\elt¡:lón, eser\i.
1\HDIOO, u, et·e, egt, acttun: ,.. pulo. l\etpelo piadoso.
Volver 1\ lle,•nr: 3 conducir . RELIQUUS, a, tmt: adj. Lo que
Reducir: obligar. Juular. resta: reslant.c.
RHDtMO, 11, ere, ~mt ~ emptunt: t$ 1 ewe, d . ~um : v.
I\R).lANBO,
v. I\edhnlr: rescatar: comprar. Morar: demorar. PermnnecéJ•.
1-\soiNTBOno, as , at·e, aot. atwn: RKMAÑ! IO, ont1: f. Perm:mencin.
v. Renovar : rcparat': resta- 1\E).IEDIOM, 1t: n. nenaedlo.
blecer. RBM~o, a.t 1 at•c: v. Volver.
1\HDITUS,ut: m. Vuelta: regreso. UBMIOIUM, ft: n. t.~ ncclón dor~·
1\uouco,ts, et·e, a;t, ctum: ''·Ha· mar. H.cmo. Chusmn del na vio.
cer ''Oivor: retraer : apartar. RB:IJINISCOU, CI'IS 1 1 : v. )\ecordlll',
neduoll·: nt.raer. Rendir. ocordnrtse.
ll&OUCTT0 1 out.,: t. La acción de RB).II$810 1 OH1S : f. l\em1sión: nli-
repooer: <le hncer volvet'. vio de peno. Diminución.
R Y.t't:LL0 _1 ts, eJ·e,.,·etcllt:v.l\e. ll&).IJTTO, ts, et·e, 11, smn: v.
futt~r: oumenUr. Voh'er á env iar. O<'ja1· tr. Por-
J\GPEI\OI tr& , er,·e, ttdf,, laltrm: donar: coucedcr. IO:ndulzar.
v. Vo ver d traer. Restituir. RBl.IO\'BO , 11, a·e, et, 11n11: 'f.
Contar: referir. Responder. Re- Remo,·er: relirnr: alejar. -
(erre ptdttn: Volver atra~. REWU~BRATOR, ot·t1: m. 'Remune-
1\BPttnT, tbat : v.ImportD: con. rador.
'flene. RB)lUSJ)JilO, (1.$ 1 m·t, y
J\KF1CIOt fl, tre, (tcl, (et:h1m: Y. 1\BMUXBROI\, ttril, a'•(, aiU$ .ttWl:
Rehacer: rtparar. Vol\'erá ha· v. neruunernr: recompensar.
ccr. RE>.nrs, 1: m. El remo.
1· RRF'IOO, ''¡
tri', a:i, xum: v. 1\BNIDt::O, c1, ct·t : v. Relucir, bri·
Arrancar o que esl<i fijo. Re¡t.: llar, reoplandecor.
{Jtr·e leots: AnuJur Jas Jeyes.. 1\JtNOvo, lV, at-e: v. 1\enovar:
nuvott)JIJ>O, as, cu·e : v. Ten1et· l'eslnbleeer.
mucho. RKr->Ut\TIO, as, áJ'e 1 <wt, alwn
!
l
~

© Biblioteca Nacional de España
503
v. Volvet· á auu nciol'. Dcnun. · Buf.q~tr : indago¡•. P&·eguntttl': Jn ..
cin1•: delator. Rcnunclnl', (J\Ili'Jr. Dese&r.
RBou, erts 1 CJ'i, a tus sum : v. JI t<s, ti: r. Cosa mater ial. Asunto:
Conlar: calcular: pflnaor. negocio.
RBPP.Lt.o, u, e~·e. pull, pulftun: R8SALUTO, 01, Ot'~1 0f;f 1 alum: V.
,._F.char: recbatnr: oltljar. Ocvoh·er el !Aiuuo.
REPHNDO, ls, ere, Clt, .nun: V, lh:SCINDO, ts, t1"t, sctclt, sct.uum:
Contr apesnr : devOh'el' en igunl v. CorhH': rt~Jo•·, rlespedazat.
conlldnd. J.?epende>·e alll]ulel R ESCIO 1 ÍS 1 1''8 , 1vl, ittun : V,
al# cut ptVJ awruo : l,agnr. Sobet·: aprender.
REPRsa, entf.s: adj. Repentino: Raacnmo,l& , ere, vst, ptum: v.
l. aúbito. tn..perado.
RBPENTE: ad•o. De repente: súbi·
ta, repenUnrtmente.
Escribir de nue\'O. Conteatar
por escrito. RtU1''ibere leqto-
tttm ad ~quttm. Ctf:s. Convertir
l{.t;PP.NTINUS , a, wn: 01lj. Sübito, en cnbnlleria un regímienlo de
r epentino. lnfnntcl'in.
R EPUIUO, ls, i ''C1 et•t , CJ'lum : V. RESBU'VO , as, tu-e, avt . atum : v.
Hallar: encontrar. Adquirir : Reservar: gun ''do r. Sal vnr: con·
procurarse. Ree01 ocet•. servar.
REPRRTOR, Ori.S: m.ln\'entor. 1\.B!UDBO, ts, ~re, lt'dl, IU1ltn: v.
R!:PETO, t.s, ere, let ó li, ieum: Sentarse. Quedar: permanecer :
v. Ouscar de nuevo. Atacar, durar.
perseguir de nue\'0. Rep<:tet·e RBSIDO, fs, tt•e, e(U: v. Sentarte:
pa:na.-1 ab altqttO : C(C.8. Cu!tignr sosegarse.
a olguno. nr-:sJLIO, 1s 1 ere, tt ó 1vt : v. Sur-
REPI.FO, es, et·e. v-t, ltmt: v. Llc- Ur.Saltorhae tnor r ibn: rebotar.
, n~~tr. Co,npletar. Sallar hacia olr4s.
RBPOXO r il, ere, :J)C)IUf r J)O&ftum: neatNA, t:e: r. Reslua.
<. 1\eponer. Replicar. RRI1ST0,1.f ,tt•e,1Utl, &Ut:um:v.
REPOSCO, f:r, eJ~e, J'Of)Otcf, poscl- Oeleotrse: hacer ollu. Res-tsttJ'e
tum : v. Volver á pedir: recia· al1cut : resistir: hacer ll·ente.
mar: oxiglr. RMSONO, as, a1·e: v. Resonar.
R BPOSTU8 , en \'eZ do .Reposttus : R~:tSO L VO, ts , CJ'tJ, et, il·. u tum: v.
p. 1'· do Rq>o11o. Desalar : soltar. Abr Descu·
RRPR..ESENTO • as. élr'C: V. Hacer brlr: declarar. 1\esolver.
pruente: poner a u te los ojos : 1\BSPBRGO, f-8, tt'C. lf, stmt: Y,
representar. Rociar : regar. Manchar.
REPRF.IIIHtDO , fs, et't 1 df 1 .!'Unl: R8SPEROO r ltttl: f. Aspe.rst6u :ro·
v . A lCtlO'Zilr. Coger. Censurar: elanlleo to.
crittcnl'. Hcpr cn<hw: cnodenar. I\HSVJCt0 1 1s, e•re, l>ta:t, vectmn :v,r
REPRlHIHNs io,oufs: f. Crít.lca:cen· Mh·tn- : ' 'olver loiS ojos. Mira
SU1'8. dctrós de sf.
RBPRI)C0 1 ÍS.z. et•e, lWtl&l, P)'t~· R.KIPLBNDBO, ti, ere:
v. Resplan--
.non: v. Heprim\r : compri- decer: bri11ar.
mir. RIIPOSDBO ,U, tt•e, dt,nmt: V.
REPTO. as 1 at·e : \', Arrnstrarse: 1\espoodor. Hablnr. Correspon-
nndor nrrastrando. der.
RBrun 1o , as, m·e, avt , atum.: v. R. RSPO~S I O , 01H$: r. Resp \lest a.
Repudlnr: alejar Ó UJ)nrtar de RH81'0NSll)1 1 i: n.r.1\cspo esta.
si. Desechar. R"-fSPUDl.lCA 1 re: n.ep úblita: el
Ruruoso, as, are:tt. Luchar: pe. Rsl.lldo.
lear contra. Resistir. na.spuo,1s,e J·e.,td: v. E'scuplr.
RBPUTO, M, m·e, aol, altlm: ,.• Desechnr con deadéo.
Ret>utnr : considernr. Pens:'lr RRITI'TUO 1 f&, trl. 1 td, utum:res'f',..
otontnmen te. Restituir: voJve1·. 1\cpooer:
RT·!ou ms, ct: r. Deseonso: qu\etud : toblecer. Cor r•sl r .
reposo. UHSTO 1 as 1 twel sUtt, atatum: v.
REOUIKSCO, ts, CJ''C, tll, tmn:v. Quedar: reat.nr.
Descon,Rr: repo&ar. RBSUM0 1 i$, tr.,, psi 1 ptum: V..
RRQUlRO, f.l, ere ,llr::t, s-ftum: v. Volyer á tomar.

© Biblioteca Nacional de España


1)04
RUUAGo,ts.et·e,sw·,·ex t,s"rre- Rto~o , es, ere: v. Reir: reina:
ctum: v. Levao&.arse: resucat.ar. sonreir.
1\&SUit\BCTIO, OJti.f: f . 1\esu_rrec.. RIDICUI.E: a.C'\v. 1\ldieulamenl~.
clón. RIDJCULOS, a, tmt: adJ. RldJcu-
1\sTU, í.<: o.l\ed: Ia<o. lo: miblo: g¡·acio•o·
RSTKNTO, as,_ are: v. gusayar de Rrov.o, ttS, e;·e, td: v. Esta1· yer-
nuevo: prooar. to. Endurecerse. Sor lnílcxi-
RKTICHNTIA., re: f. ~ilenclo sobre bl c.
unn cosa que se deberlo. decir. Rroo, a.s, al'e, avt, attm~ : \', 1\e..
Ret.icencia. gar: baüat·: h u mcdecet·.
ltBTlN &O, e' . e1·e , ttt, m1cum: v. nwoa, ())•ts : m. Rigo1·: sevol'Jdnd.
Retener. Guardar: conservnr. Constancia: tinnetA.
Retal"da,·. ReMo, a.s . a ,·e: \'.y
R&TI\ACTO, as, a,·e. avt, attcm: v. Rrw:ou, a,·t.s, at·t: v. r~scudrlñor.
VolYer á tomar, á. tocar. Vt.scera,·tmatt.u• epulf.&: Virg.
RITiu.no, ts, ere, a:t. ctu,n.: v. lA roe los entraü~s.
TlrarhaclaM.ráb: retirar: hncer RIPA, m: C. albera: oral In del rto.
volver. Costa : playa.
R&Tk.O: adv. Por detrás: bacla Rtsus, us: m. La a·isa.
atrás. RITos, u.s: m. Rito: coatuntbre.
RBTJ\01\30)1: ndv. Hacla atr4s: !'l l Ceremonia.
a·evé.s. nrvus, t : rn. Ano yo.
1\Y.Tl\UOO, i-1, e;·e, cU, su m : ,., no· nonotto, a#, teJ-e .l avt, atmn: v.
chnzar: LrMH' ó llevnq>Or fUorta. Reforzar: rortlrtcnr.
Rr(us, t ·m. Reo.
R RVIHI0 ts,et·e, :>Jt,clum :v. VOl·
1
ver!\ Uevnr : trnuspot·tttr.
nouun, m·ls: u.l\ob le. t~"h·meza:
rortaleza.
1\onusTus, a., um: ndj . Robu.s:to:
\
R1wetr~o, ts, ere, tJellt ó t)ut.st, 1
fuerte: ,..¡goroso.
vulAttm: \'. Arrancar: se¡)tH'tlr: Rooo, t.s 1 ere, st, sum: v. 1\oer:
quttar por fuerza. Ctlrroer: murmurar.
1\KvRRB!\'TIA, w : f. Reve1·cncta: a ooo, as, at·e, ae>t, acurn: v. Ro·
respeto. gar: preguotnr.
RKVER\COa.erU, ert, tlus ltm1: v. Roous, f: m. Uoguerc.t on que toa
1\evereoeia.r: respetar. antiguos quemaban los cadfi·
RtcVHM'ro , i& , ere, U: v. y veres.
RBVBMTOR, et~ts, f, et•.ttU &tt»t: V. 1\0)IA, {1J: f. La cludnd de Roma.
Volver; retornar. ftOMANUS . a, um.: adj . Romo. no .
t\HVIN'CIO, is, t1·e, vln3J~r vtncPtm: Ros. orts: m. E l rocfo.
v. Atar: amarrar : &"'-Jetar·. ROSA, re : f. R.oso.
I\KVISO, ts, ere, S(,$tmt: V. Vol VOl' ROSCIDUS1 a, Unt: nc.Jj. A.\)Uitdnn ..
U ver. Visitar. t.e de rocio. Rosctaa mella.
Rsvrvo , is 1 e,.e, xt, cttttft: v. Virg. Miel á. ronnot·a do 1'0Cfo.
•·esucltar : renacer.
r
Roseusl a, 1m&.: :u\v. De rosn: <!o
Rtevoco, as , at·e, avt, U-Cl.4m: "'· colot· de rosa..
l,lamar atrá.s: hncer vol\'et· n i 1\0STP.U~r, f: o. Pico do lns aves.
que 8d va. B$pOióo d -:: la nave.
R.w voL vo , ts , ere, ot, utwn : v. ltOSUI.RSTUS, a. mn: odJ. Abun.
Revolver: volver hacta atrás. dan te en rosas.
Volver á contar. ROTA, m: f. Ruedn: coche.
nsx , e(ltt: m. 8 11\e)·· RoTo, as: m-e: v. Girar: dar ''uet..
RIUDAJUNTUS, t: m. 1\ado.msnto, las alrededor. .
rey t\e Crel.a. ROTUsuos. a, um: n(ij. 1\edondo.
1\tlHDA, a: : f. Carro de cat•ga, do J Armonioso.
1 g uerra y de camluo.
1\URNUS, · t: m. Bl lthío, l'IG do
num~NS, enttf : p. do ll· U. ubio:
berm'\io : quo tlrn u rojo.
~ AlemAnia.
UnODANUS, 't: m . E l Ró<laoo, t'iO
de ltt Gnlin Narbonense.
nuuRsco, is, tn·e: v. l"oncr.so rojo
ól'ubio: eurojecor•sc.
HUOOR, ol'is : m. 1\ubor: pudOl'.
l\rtU1'P.N '. o,-.u,n: m. Rodct, el u .. IU color l'Ojo.
,.lud de Francia. l\UORUS, a, w11.: adj.ltublo: rojo.

r
~- © Biblioteca Nacional de España
- .1\UDIS, de: adj. Rudo: t<>sco.Gro -
505
jarae sobre: correr preclpil•-
&ero. lsrnorante. damente.
RtiGIO, ú, fre: "·Rugir: bramar. RURSU)l, ó RuJ'If": odv. Se$tunda
Ruooaus, o.1 a.m~: adj. Arrugado. veL Ademia. nachl ntrbs. Por
RUISA, a:: r. 1\Ulna: estrago: de- otra patt.e.
sastre: derrota. Rus. urts: n. campo. Pet• trorea
Ruu~osus, a, 1cm.: adj. Ruinoso: ,•awa: Virg. Por tos noridos
que nmtneta ruma. campos.
RuMOlt, U: tn. numor: rama. RosTICUS, 4, um: adj. 1\\lstleo:
Ruuro, ,,, CI'C, vt, ptum: v. Rom· inculto: gro ..oro.
per: deshacer : quebrant:tr: in.. RUTILO, as, are : ''· Pone rae rojo,
terrumplr. resplandecient..e.
Ruo,tt t:t·c,ut , ttwn: v. Caer : RüTILUS,a , wn:adj. BrUlante:
preclp{~na·se : ara•utnarae: arro· . resplandecient-e. '
s.
SAn..v.us, t1 1 um: adj. Nntural de. S,Evos, a~ vm: &lij.llu t·o: cruel
~abá. SAGAX, acls: a<!J. Sugu" astuto.
SA88A'tUM . 1: n. Sébado . S AGlTTA '(C: r. Snet.n.
SABINtJ&. o, vm: adj. Sab ino. SAGITT Aaru:s, tt: m. SRetoro: f\e-
SAoUtULA, a:: f. La.atre de tos 03- cbero.
víoa. SAL, salts; u. La sal: el mar.
SACCULUS, 1: n. Saquito. SALICTU~l • t : n. Sautal : Sitio
8ACCU8, t: m. Kl aaco. 1 pl3nladu de sauces. Snuee.
SACEI\, c~a, crum: ad.l. Sagrado. SALIO, ts, tre, 11 O tct, salhttn: v.
S•c•suoa, o111: mr._Saeeroote ó Sallar: bailar: brincar.
ucerdouaa. S&.LtUNCA, m: r. La aatiunea,
SACtROOTALIS, lt: adj. Sacerdotal: hierba.
propio dtt IJacerdote. SALtx, lcl$: f. Sauce. Varib de
SACRAMKNTUt,J . C: n. Sacrameo- la mimbrer¡a.
tO:Juralnento. SALTKM: ::•dv. A lo menos.
SACI\AKlU)I, ft: n. Orntorio: capi· SALTUS, U$: m. SnHO: danta. Ea·
Ha: ugrtLt·io. trecho: de1ílladero: gargantn
SACRA'rus, a , 1mt: p. ¡l. Sngr ado: de un mont-e.
consngrodo. SAI.UBKR ó Sa.Lubt·ts. In-e: ndj. Sa-
S.-.cttavacstiM , II: u. Snca·itlcio. ludttblo: sono: Utll .
SACf\ l l~ICO, n.s, tu·o : ''· Sncrilicar : S At..US, tdts : Salud . Sn lvnción.
ofa·cctw en t\COión de QTacins. SAI... UTAIUS, ?'C: utU. Sal udable:
SAcJutuotuM, tf: n. Sacl·llegio. t:i3httiloro. VontuJoso: prove-
SACRILHnus, a., um : n.-lj. Sncri- choso.
lego: itntlfO: mal\·ndo. SALU"l'Ja~·en, ct, um: tuij . Saludn·
SACRO, tal, tu·e: ''· CcHl$a g¡•nr . ble: snlutlrero.
SACROSANCTUI 1 (f, WJl: 8(1j. Sncro.. SAI.IJTO, as, tu·(!: \' , Conservar
santo: 8agrndo. intacto. Saludnr.
StECULARt&. •·r:ndj.Secular:pro. SALVEO,n, tJ'e: ''· S8larbucno.
(ano. Salct.J•e luub<lt: rogaba quesa·
SAtCULUM y.Seculmn,l: o. Siglo : ludasen •
..,apaeto d!lcien niios. S,\I..VUSt a, tun: oc\j. Saho: fo -
SMPK: adv. Murhas '·ecos. \acto. Puro. Sa.oo.
SAwtncuwRRO: adv. Muchas veces. S,\NCto. 11 , tre , nxl, nch(tn ó
S.EPJMnsK: adv. sup. Muehlsimas nctlt(.nt: v. S.anclonar: estable-
veces. cer.
S&PUJS: adv. comp. de Scupe. SA.SCTIO, onú: r. S::t.nclón: decr&-
S&vao, (1, ,..,, r, ttum: ,., En- t.o. Sanción rlela ley.
safiarac: e.nrurecerse. SANCTITAS, a.lt1: r. Santidad.
SMVIOI\, US: O~. comp. t1G&l!t>ttS. SANCTUS, a , um. : 84J. Santo.
SM\'ITIA' ce: r. CJ•ueldad: rigor. SANDl!'X.! tcl:t: m f. A Cl>aynl de t.oa-

© Biblioteca Nacional de España


506
J
tado al fuego, que toma un co- Sc.&NA ' QJ : r. Eaeeoa: teatro. Arte
lor rojo subido. dramállco.
s.uu~: ac\v. Sanamente: con sa- Scs~acus, a, u m: adj. Teatral :
lud. Ciertamente: en verdad. cómico.
Ent.era, ab!olutamente. ScnB>JA. at/1: n. Vestido: hibito.
SAt<OUINOLENTO's,a, um: adj. San· Figura : gesto.
gulnolento: cubierto de s:tngre. SCUOLARIS 1 t't:adj. Escolar. Cosa
SANOUIS, fnt.r: m. &angre. propia de lus ¡¡uardlaa del Em-
SAIIITA S,_!lll8: (.Sanidad. JuiCiO: pe•·ador.
rat.óo. t"urezt'l de estilo. SciBNCtA, w: r. Ciencia: eoooci~
SAKO, fU, at•e . avt, atunt: v. Sa- miento.
oor:curA I'· Enmendar: corregir. ScJLJCRT: odv. Ea claro. Es ~ sn-
SANTltNMS¡ ttm: m. LOS Santones, ber. Cierto: ciertamente.
pueblo <e la Gallo. Scumo, ts, Cl'e l sctat , sctswn.
SAPIIICUS, a, W>l; adj. Sfifico. v. lotcl'ru mp t• : sorprender.
SA P JI~ N:, entts: p. de p. Sabio. Al·rancat• loe cabellos. nomper:
SAJ)tRN'I'lA, cv : r'. Snhiduria. l'nsgar. uealrulr.
SAli ii{NTIOU, US: COI'll¡l. ~láS SabiO. Seto, ts, tt•e, tul, ttum : v. Saber :
SAJ)JBNTISSJM~: adv. su p. Sapien- couocer: esLnrenterndo. Saber:
U~Ima, muy snblamcutc. poseer una ciencia.
SAPIHNTIISIJdUS, a, ttm: adj. sup. SciPJJUs, f : m. Copn: vnso.
do Sapt•"•· SclSCtTOR, urll, ut·t: v. Pregun-
SAPIO, 11, ere, 1.,1, fh«tn: v. Teoer tar: informarse.
aabor: anbdr bien ó mal. Cic. SCOPULUS, t: m. Escollo: roca:
Snber, comprender, entender. peí"lftSCO.
SAPOR 1 or/1: m. Sabor: gusto. ScoRPto, ont.t: m. Eicorpión, ani-
GracJa, chiste. mal venenoao: máquioo de gue-
SAACIIIA, 111: (. Carljn: fardo. rra: el octavo ale;-no del Zodfaco.
SARHENTUW:, f: o. Sarmiento: ScRtno, ,,. ,t•·e, ""', ptum: v. Es-
•hlogo de lo vid. cribir.
SAT ó SATIS: adv. Bastante. ScRJNIUN, u: n. Papelera: escri-
SATANAS, ro: m.Satané.s. torio. .
SATIU~t.Jt8, ltfl: m. SoJdndo de SCRIPTIO,O>tiS: f. Eacrilura.Acclóo
guerdln de un prlncipe: guar· do escribir.
dio, defensor. Sa~lle$ Orct: Ca- SCRIP·TUI\A, (V: (, Escritura. Aeto,
róu bnrqnero dellone,·oo. modo de ctcrlbir: estilo. Jns.
8ATI01 as, at•e, t~t;t, a:hWA : v. Sa- cripelón. La Escritura Sagrada.
elnr: ha•·lar. Dugustar, cansar. SeR U1'0k, <u·fs, cu·/ 1 attts smn :
SA'tiSPACIO, ts, et·e, recf. ra.ctum: v. Escudrlflnr.
• V. Cumplh· su obligación . sa. SCU'I'UM, t: n. El OSCUtlO.
tísfucer: clojor snllsfecho. SCY1'111A J ({): r. ~:scitln. Tnrlrtt·in.
S A TOn, OJ''I$: m. Sembrador : cut- SECEUNO 1 1$ 1 ti' e, CJ'CVI 1 C''t:ltml :
llvodor. Padt·e : criador. Motor. v. Sepo •·tu· : l'etll'ill', Privnr:
SATU>.r, t: y mcjo rSATA, orum: OCliiiRI'. Ol&llngull'.
n. Sembrados : mieses. SECB,.SI0 1 oul.~: r. Ap:uLamiento :
SATURI'rAS1 atfl: f.Saciedac.l: a bu o· sepa1'n.clón. S~diclón.
danclo.
SATURNIUS, a, ton: adj. Pertene-
St:.CIUS: adv. comp. Con menos
ardor, con m"'nosllgerezn. Nt- .J
Cionte a Satorno. htlo IICIHI: ~in eanbBrf(O.
SAxu•c, t: o. Peña!CO: roca: es- Saco, as, a,.·e, cul, ltctum: v.
collo. Cortar: t~o~~jar: hender.
SCAI.A, te: (. E&eala. SECTA t ce: r. Secta: ~&cuela. Por ~
SCAWNOW, 1: n. Bacquillo: tari- ~ido : frac:ci6n.
ma. Bsea.i\o: asiento. SEC1'0, a&, are : )'
SCANOO, fl'\ _tt•e, dt, sum : v. Bs.. SRCTOR. o,.·ts, arl, a tus sunt: T.
ea lar: auolr. Seguir.
SOKLRR&TU9, a, UYA: adj. Crimi· SscRKTO: adv. En secreto: par-
n•l: malvado. t.icutnrmenle.
ScaLue, erts : n. Crimen : delito: SacuNoJUtMUS, a, um: nclJ. sup.
molrtnd. de Sccunthcl.

r
¡,
© Biblioteca Nacional de España
-l- 507
SecuNDO: adv. En segundo lugar. SssscTUS 1 utfs: r. Vejez: ancia-
SBCUNDU>I: prep. Según. Detrás: nidad.
después de. SsNss, 1s: m. Anciano.
SECUNDUS, a, UUl: a.dj. Segundo. S J>:Nt OR, us: n(!j. comp. Más nn-
Próspero : fel!r. ciano. o1·U : m. St1i\or.
SaCURlS 1 fs : r. St"Ur : hacha. SENtUM, tt: n. Ln njez : imper·
SBCORIOI\ , ' ' ' : aai. comp. llál tioencia. Ridlculn de ''iejo.
aegoro. SsNan.r : adv. Poco A poco. tosen·
S•cuaus, a, um: adj. Seguro: siblemente.
trnnqmlo : negligente. SsNsus, u1: m. Sentido. Sen ..
Sacus: adv. Do otro modo: al con· toneia.
trar.,, :\!al. ~talnmcnte. SBNT.El'\''l'IA, W: (, OiCLtunen: 05)1·
S1m : conj. flet·o: mas. nlón: pnroce1·. voto . .\lfl~:imo:
SEDHClll : nurn. ind. Olez y seis. dleho sentencioso. Proyecto.
Saoeo, es, ~t·e, dt, 11um: v. Sen- Significación : sentido. Decl'leto:
tarse: estar stotedo. ocioso. Es- oraen : rt"soluclóo.
tar acampado. Pnrarse. SH.STIO 1 1s, tre, 11 , st'm: v. Sen-
Ssoss, fs: t. Silla : asiento: do- Ur. Juzgar: ptnlln.r. Experimen-
micilio : morad•· tar : probar.
SBOJTJ0 1 onts: r. Sedición : tu mol· S&NTIS, ts: m. l.o. espina . C:.m-
to. Pisco t·diu. bronera .
SEorrtosus, a, u m: adj. Sedicioso. SHNTUS, a, um : ndj. Inculto:
SEDO, Q$ 1 at•e, avf, atU1)l.: v. SO· sembrado de C81>inos.
.segaT': mitigar: calmar. SKORSUM : adv. Aporte : separn ..
Ssouco, is, et·e, v. Llamar apar- damente. Prlncipol , partlculor·
te.. Separar. seducir: enget\ar. mente:.
SBDOLO : ndv. Diligente, culdado- SBPARATUI: ndv. Sepurad2mente .
eamente. S svARO, as, at·e, avf, alutn: v.
SBDCCTU.IS, lt: ndJ. Fácil de Se- Separar: apal'tor. Di&tinguh·.
ducir. SKPI·:LIO 1 is, IJ•c, fv-t, ultum: v.
Snoes, Clts : C. Mios, trigo. SepultO!': oeultnr.
SHONIS, ne: ndj. Perezoso : in<lo· S13r1o ó 1S.<EI'IO , ts 1 ere, J?St,
lente. ptum: \ • Cercar: rode:u·. Sillar.
SsostTBR: ad\•. Tarda, perezosa, SBt:>TE).l: num. tnd. Siete.
lenlnment.e. SxvTElrCKEK, brt1: m. El mes de
Sxo¡on os : adv. comp. •Jás lenta-
mente. Con m4& rrlaldnd.
sepLiembre.
8EPT8)1TRtO, OH#$:)' mtjor ...
SBOREOO, as, cu·e, ac-1¡ atum: v. SxTKMTRJONBS , u m: m . El Sep ·
Segregar: separnr. A ejnx de sf tentrión.
SJlJUNOO, 1s, en: : v. Ap.-t'hlr: SEl''tiMUS, a, um: num. Séptimo
separ ar: dt:aunll'. St;a-.·ruAGP.S t~I U$, a, um: num.
StntRt. : adv. Unn vez. Septungésimo.
SB!oiEN. fnfs: n. Semilla: plontel. SBPTUAGINTA : lnd. Setenta.
Ssvncalus, me : adj. Medio ar· SRPULCRUW: 1 t: U. SepulcrO. fu-
mado. SEPULTURA 1 (JJ: ( ExequiaS:
S&lllNARtO).I, 11 : n. Semillero. neral. Sepulcro.
Causa :origen. SKQüAN"A, m: f. El Sena, rfo de
Slt)fiSOltNUS, u 1 vnt: adj. Mf'dlo la Oalia.
dormido. SROUAN I , o'·uur: m. Los Secun..
S~MtTA,tu: r. Scntln : vía : camino. nos pueblo do ICt G•lla.
S•nu~ JT ERNU8, a, u m : adj. So m .. SBQUANUS, a ., um: adj. Det pnfs
plterno : duradero. de los Sequonos.
SBYPER: adv. Siempre. Ssouoa, erts, t, '.lUtclt.u .sum: v.
SBNA.RtUS, a, um: adj. Seo ario: Seguir: perseguir. SeguiJ'l'e d~.
de seis pi~s. SRitaNus ,a, um: ~tdj.Sereno: cle-
SSNATOS , u.s: m. El Senado. ro. Tranquilo. P11ro: brillnote.
.$BNATUSCO!";$U LTUW . t: n . Decreto SJUllUS, nrh·, M61 tordc.
del Senado. Senodo·consulto. SKnMO, ont.~ : m. 1\P:«onnmiento:
SiiNATOR, O)'il: n1. Senador. discu L·s o. Convoa·sactón.
SENEC1'4, lXI: C. Anelnoldad: \'~joz. S•t\O : ndv. Tarde.

© Biblioteca Nacional de España


508
Sano, t1, e,.e, 1evt, satum : ,, . 1StoNua,t, i: o. Si,mo: señal: pre...
J
Somhrar. Plantar. lb.citar: le- aagio. Kstandnrle: bnndera.
vanter. Su.&'STI\'):, tt: n. Silencio: quie·
SERNtHS, ettlll: m. Serpiente: tud.
~pUL Sat.HN'US , 1: m. Sileno, ayo y
SKRPO, ft, e''(' 1 psf: \'. Andar tlHH:Stro do 6l\CO. Uaco.
arrlltrando: nrrast.r arse. Su.so, t i , t)'t., uf: ,., Callar.
SaRTUS, a, um.: p. p. €11trel~ji· StLR~O, '' , et·e: ,., Guardar si- ....,.
do: entrelazAdo. leoclo. Comeour 1\ calmarse:
SBP.VS, a, um.: adj. Tardío: pe:· sosegarse.
rezos~. StLPIA, ce: f. Ciudad de la Bética
SBR.!Ifi,I!t le: ntij. De siervo. Servi l. en Eapn1ha.
SUI\ VIO, f.f 1 ft-e' tf 6 ~~~ ' itum : V SIL V o\ 1 QJ : r. Solv¡l : l.Josque.
Set•vlr: obsectuiar. Ser esclavo. SuuLt.l)ltJS, a , tma: sup. de
SJ<I{V JTitJM, tt: u. Esclnvitud : ser - SIMH.IS, te: odj. Scm ejontQ : pare-
vítlurnbl'e: on.uth•ldnd . cido.
S IH\VITUS t tct1$ : r. Servidumbre. 8JM JI. I1'1tl\: odv. Igu a lmente.
SRt\ vo, as , at·e, a.n , a tu m: v. Sum~t·,·uno, tn-t.t : f. semttlanza.
Con8ervnr: obsen•ar: sah•ar. Su.n•r.J.;X , tcts: uct.i. Simple: puro.
SBI\VUB , ~:m. Sier vo: e~la\'o. Seuclllo: ct\n<lido.
SR u: cooj. O: )'O sen. que: bien. Snl l"LICITA&,alfl : t. Sencill~: lno·
S&VIH\ITAB, aus:
gor.
r. Sevel·idad: ri- cencin: candor.
St';ll't.ICI1'HR: O.d\', Shnple, senci-
SKVIU\UI,o, u1n: adj. Snero: gl'tt· lln, nbsolutomonLe.
ve.: austero. SJ)¡UL: ndv. Al mismo tiempo.
Sax: num. lnd. Seis. SntULACRU.U, c•·l: n. Simulacro:
S&uotNTA: num.lnd. SesenL•. tmogen.Senal. Sem<:janu .
SltXCKNTI, ( r 1 4: num. Seiscien· SUtUI ..\TIO r OHfl: r. Simulación:
toa. ficción: arl!Oclo.
l'sxoac•w: nurn. tnd. Diez y seis. SIN: cooj. Pero SI: si al contrario.
SBXTUS, c:l, um: num. Sexto. SlNS: l't"ep. Slfl.
81: conj. SI: sl aeaso. Puesto que: SINOULA.n~s, t•e: adj. Stngulal': es~
•upueno que. pecio l. l.!xcelenw. nnro.
81011.0, as, at·e: v. Silbar. SlNOUJ.ARtTBR : od'·· Singular,
81Uil.UM, t: n. Silbido. pnrllculal'mcnt.e.
SJnYLI..A, w: f. Sibila: prCifetisa. SINOULI, ro, a: u d.!. Oe uno en
Sac: ndv. Asi : de este modo. uno. Codo uno.
SIC A, (X): r. Pui\nl: daga : cu chl- S t NISTJU\, tra, tt•um: adj. Sinies·
llo. lro. Advorso. Mnlva rto. Jt.qulerdo.
S ceo, as, aJ·c : v. Secar: eujugnt·. StNO, t.o:, Ct't¡ .ttl>t, stlam.: v. l)e·
a
Stcctwe ttbtwa: O••deiia1·. jna· : pm·ani h·. Aba ndonnr .
S 1t:cus, a. u m: adj. Seco-: onjuto. SINOS, u.s: m. Seno: r0g1tzo. Gol-
SICHI.IS, klts: ndj . Sicili81ta. ro. Pliegue. Doblez.
S JCULUS , e:~, u m: adj . Siciliano. .S ION, m&1&: m. Ul monte Sión,
Sacu·r y SICUTI: adv. como: asf junto 1l Jerusalén.
como: cruuo si. SIOUIS, SIQIUV ó &tr¡ua, sf-Quod. ó
SIDO, 11, e,·~ , sttU: v. Paa·ar se: de- dfll'ld: ¡)r. Si nlf:tuuo.
tenoriO: posarse. ~ IST O, ls, CJ'e, $IIU, .rcatum: v.
S mus, t:t'f.J: n . Constelación: as· Para no: hnctr alto. Señalardin
tro: t:$trellt. para com¡.¡aro--:cr enjuiciO.
SIONACULl1N, 1: o. Señal: signo. SITIO. (1, tre 1 fcl • thcm: V, Ter.er
Rnsei\a: estandarte. sed. D-esear con ansia.
SJOSATU:J, a, !m~: p.p.SeÜ'llado: SITJ! 1 U: (.Sed: ardor: seque-
mAreAdO : a .. unado. dnd.
SIONtPICATto, maís: f. Significa· StTUS. a. um: p. p. de Stno. si.
c!On: .eftal. luado. Colocado. Sepultado.
atwn.: v. SI TUS Uf: m. SitiO: situaclón : -
SIOHIPICO, O.S, at·e, ar>f, 1
•.t.ni(caur. Mostrar. Signiticar. :.u~icnto. Pafs: región. Abando-
SIOMO, a.r are: v. Señalar: mar- no, olvido y f.lflleclad.
cur: ae• 1ar. StvR: eon,l. o: yn. ._. ..

© Biblioteca Nacional de España


509
SlU.RAGDUS , í: m. Etmerol da. SoNu.s, 1: m. Sonido.
Color ve rde. SOPHIA, ce: f. Sabidurí a.
SonRIBTAS1 atls:f. Sobrieda d: tem- SOPITUI , a.1 um: adj.
plnnz:l. l!'l·ugulidad . Ah~rdtdo
Sonru us . n, um : ndj. Sobrio: SoPOR, imiento. ot•t$ : m. Sopor
Dormido .
: socf1o:
1
t.emplado. Bn ayunos. Vigillln- adormec
te. Atento. Sobre si. SOPORAT US, a, 1f»l: p. p. AdOr-
SOCIU, et._t: m. Suegr o. mecidO.
SOCIAL1S, le : Adj. Amigabl e : SO· Soronus , a., utn: adj .
Soporí(c ro .
cl•l: conyugn l. Adot•mec ldo.
SOCI8TAS,atf.l: r. &leiednd : alianu . Soanrnu a, a, um : adj. Só1•dido.
Socto, as, a)·e, a~l, utum: ,., A''aro : mezquin o. Vil : bajo.
Asociar: unir. Aliar: co&ar . Torpe : Infame.
Soctua, a, um : adj. Socio. AJia. SoRoR , ort.t :f.t.Su Hermana .
du. Cornpnl1e ro. SoRs, m·lt$ : orLe: acelc1ent e :
acaso. J)osición .
SoDALlS . ts: m . Compatlero : ca-
marada. SoRTIOR , Iris, frl, Utc.r sum.: •·
SOL, olls : m. J.:l sol. Sorte1\r: echar auertes: repnr-
SoJ~A'l'IUM, 1t : n. consuelo : ali- tir: diatribul r. Dusc.a r.
vio: sotaz: socorro. SrAROO, 1s , e,·e ,1t, sum: v. Es-
SOLtUJNJ S, 1M: ndj. Solemne . JJa- parclr: flcrramar. Ext.enddr : di-
bllual. Legíllmo . vulgar.
Sor.Ro, es, ere, solltUI • um.: v. SPARTU) .t, u: t: n. Esparto.
Acos\um bt•-nr : ac:ostum brar3e. SPAT JU)I 1 n. Espacio: intervn-
SOI.>!IIS, e>·t1S: adj . llál)lt: lnge. lo : dlstnncia do fugaró tiempo.
nio&o : astuto. Sr~::: c ms 1 et: f. E¡pecie : forma :
SOLIU\TJA.ar: f. Malicie: hnbiliO.a d. figurn. nermosu ra: pretexto .
SOLIDO, a.s, tu-e: v. Consolid ar: SPEcro..~us, a, unt: adj.o.
nermo-
ttflrmar. so: virtuoso. Magnífic
PKCT1\CU LUM, t : n. Bspecll c ulo.
Sot.IOUS , a 1 ""': ndj. Sólido: fir- S Si•t.:C'rAT IO, ont.s: f. ACCiórl el o ver.
m e : est.t~D l e: verdnde\'0.
Soi.ITAR lUS, Cl, um. : adj. Solita.• A_speclo: especlAclliO : ••pect.a-
r lo, que l'lve solo. a\llado. c•ón.
SOLITUDO • lt1/J: (. Soledad : des. SPECTAT OI\ 1 Ot1-S:1 m.
EspectatJ or.
ampa1·o. SPNCl'O 1 as, lU't! at>t, alum : v.
S0\..1.1Ci 't'ISSUIUIJ, a. u m: tu p. do :\11rnr: consider nr ttt..entaroonle.
1 sozucuus.
SoLI.ICIT O, ru, ar-e, twl 1 atuut: v.
Esperar. Mirar ó caer hncia.
SPHCULA , te : f. AlAIA)'a: ah.u.r:t,
cima.
Conmo,·er. Solicitar . Tentnr.
lnqulelnr . Atrntn-. SPECUL.O I\.a)·fs, m·t: v. Observnr 1
e.spin1·.
i S OLLICIT UOO 1 btfs : (, Solicitud :
molestia : inquietu d. SPJtCULU M, t: n. Espejo.
SOLI.ICITUS, a, tltn: a4j. SolfCUO: 8PHLUNC A. a: f. Cueva : caverna.
Srs.axo, 14, eJ'e, sp,.eR., spt·e-
cuidados o: inq~ieto.
1 SOLUS, a, wa : ndj. Solo. Desierto. S L)EI\0, ttsDespreci
SOLVO ,ís, et·e. vl, utum.: v. Des·
umt ; v. ar.
, are , ovt, atum : v.

t atnr: rlesligar. Pagar: ablandar .


SONNIATOR, ot·l~: m. Soñador : SSvRSt
el que sueüa.
SOMNIO, as , a~··e, cu,-t , catwn : v. ~rt
Espcror.

ceus,
Contlar.
et: f. Esperanz a.
PICA, a>: f. Espira.
a , tan : adJ. De espl¡as.
So~nr . JJellt·ar. Sl•rcur.UM, t: n. Dardo : ttechn: la
S OMN IU:\f 1 H: 11. Suei\o. VIsión. pun Ln "o est.as m· mas.
So>lsus, 1: m. Kl sue~o: acto do SPJNA, a•: r. espino..
dormir. S raRA. m: r. Espiral: linea cur va
S ONITCJS, le.$: m . Sonido. en rormo. de caracol.
SoNO, a$, at·e, cu;t , atwn: v. St,IRA)U.: N, tnt.s : n. Respirad e ro:
Soon.r: hacer ruido: •·e-sonar: ventano de la nariz: soplo viL al.
r e tumbar. Inspiraci ón.

-
1
Soss, !W1Hú: adj. Reo. Delin-
cuente. Nocivo.
IS ó Sl•UUTUA LtS, le: adj.
SrtRlTAL
Espir itual.

© Biblioteca Nacional de España


1
510
SPIRITUS 1 tU: m. Bspfritu: alma. STRLL•, m: r. Estrella.
Animo: alíe'lto. STEMMA, t<tt~' u. Lo gulrnalcla
SPtRO, as, cu·c: v. Soplar : exhn lnr. que s or\ffn. de adorno e n loa re-
Sr1ssos, a, utn : ndj. Espeso : tl·ntos de los antepuudos, y en
denso : condensado. In cuol se esc•·ib1nn sus no m~
St•LENoso, es, CI'IJ: v. ltesplande· bresy t!tulos. Coronn ao glorio.
cet· , lucir' 1Jrllla1·. S-r&n JLJS, le , odj. Estéril, In ro· _
SPLENDJDUS . a, tcm.: ndj. R esplan· cundo: inútil.
deeiente. Ilustre. E•t> léndido. STEI\NO, ts. et·t:, .stra-et, 1trauun :
SPL&."\ooa . orl&: m. ~sP.Iendor: v. Derribar , echar p<>r el aueto.
luz. Esplendidez. Magnt6eeneia, Cubrir.
gloria. STU.IULO¡ af, aJi·e , acl, atte-nt: v.
Spouo,as, cu·e, ttDt, alunt: \~. ~sUmu ar: aguijonear. Ator·
Despojaro privar: desnudar. Ro· mcnlar.
bar. $1' 1f1A.'tUS 1 a, lfnl : 1>. p. A CUJnU"
SPOLJUM. 1t : n. Daspojo : prasn: lodo :amontonado: espeso: a pi·
botío. Trlunro: vleu.)l'iá . f'lll dO.
S r O!iDA, re: f . Armazóo de la S·rn•HNDIAtuus, a, ttm: RdJ. 'fl'l·
cama. Casco ó CllMJ)O <lel na\'íO. bu tarlo , pecnero.
Sro~oeo, e.t, ere, spoponéti, spm- S'l' ll'ENDl Ull , ft: o. J:o:stipendio:
sum : "· Prometer: empeñar su pnga clo la tropa.
palabra. STIPKS ~ tltt: m . B.staca: palo cla-
SPOXGUS 1 1: n'l. BIJ)Onj:a. vado en tierrn. Tronco del irbol'-'
Sroxs" . m: r. EIJ)OSa. STn-o . as, at·e : "· Amontonnr:
S PON SUS, t : m. tssposo. ncurnula1'.
SPOSTH , ab. del Inusitado Spons. STII'ULU11, 1 , u . Poja ó tallo <lela
Sponu sa<a: tlOr su propio mo· m ies. Ras trojo.
t ivo: por su vol untad . S·rrut,8 1 tt·ni8 : f. Ra!t: tronco: t•e.
SrONTB: ~tdv. Espontánea , volun· nuc,•o. gstirpe : familia.
tariamentc. s·ro, as' tu·e 1 suu. stawm: V. Es-
SPU)IANS, a u u;: p. de ll· Que hace, tar on pie. Permane:er. Estu
que Je,·aot.n espuma. parndo.
SPUTI.il l 1 1: n. Esputo. STO t.', re : (. Ropa t:llar c~e las
S0UALBNS, uUII: p. de)>. Que está damas rumanas, con muchos
pálido. pliegues, eeaida a la cintura .
5QUALOR, ort.s: m. Pobreza : mi- STOl.IDE: adY. 1\ecin 1 e.slóptda-
seria: nridcr.. Palidez: 1.risleza. ment..e.
STA BILIS .le: adj. Es table: firme: STOJ.JOUS, a, tttn. : adj. l!:stóltdo:
eonstaniAl. necio, est úpido.
STADIL11' AS, a.tts : f. Estabilidad : STOMM::uus 1 i : m. EsLómogo.
coustancia: nrmeza. STOI\AX 1 actl : m. El, cs tor artue.
STADUL O • as M'6: \', Aprisenl' : s·rnAoss , aots : f. RU\un: eatrugo :
re<:oger. vlvll· en el establo, ca lumidad. Ma tanza.
permanecer: moJ•nr. STRIWI'tUS , teS : m. EStrépitO :
STABULUll, t: D. E1lablo: choza. ruido. Sonido desa¡¡rndabla.
Ganado. STIUUlOr fl , ti'C: ' '· Jl&ctr ruid.o.
ST• CTB, e1: (. El estael.!, licor 1\esonnr: retumbar.
que suda la mirra. STHJDO, f.s, ere: ' '·Rechinar .
STADIUW, tt.: n, ESU.dio, medida S 'ti\INC0 1 11, ere , mt, ctunt: v.
itinernrla. Lu~ar en quesecjer.. A¡>retar: comprimi r.
citaban loe nllctas. S•rJtUO, ts , ere , xt, e tu m: v.
S1'AO N U~I , t: n .l~st.anque : Jaguna. neuuh· :juntar: ncu m ulrw. Ha·
STATIM : ndv. Al momento. clnnt·. f•'al)l'icar : levautat•: eons-
ST ATJO, o"M : r. Estación. Modo de tt·ulr.
estar. Mans1ón : estancia. Guar· STuoa o, es,eJ·e ,ut : ,•. Estudiar.
d ia. Desear : procurar.
STATUA, Q!: f. Estatua. STUDIOSK' adv. COn nOción: con
STAT UO, 1s, C)'e, ut, Ultttn: \'. cuidado. con empeno. Con In-
Enderez-ar: poner en pie. Esta. terés.
bleeer : deeretnr. STUDIOSIS.SIMOS, a, tttn: adj. eup.

© Biblioteca Nacional de España


¡
- Muv estudioso: mu\' descoso.
Sttcdtostsstmu$ met lwmo : Cte.
511
SunL r ~uoa 1 u~: comp. de
Sei vicioHsuno. Mu); solícito. suuLuus, me: ndJ. Sublime: eleva-
do. Grnode. Noble : esclarecido.
nombre quo ~o interesa por mí, S\lOMINJS'I'RO, as, at·c : v. Sumi-
O es parthJarlo 1nío. ulstrar : ¡novear de lo nece-
STUnJosus , a, uut :. ~dj . Estudio- sario.
so. De.seoao. ServJctal. SUDlUSSJO, ont1: f. Sumisión: acto
STuotou, tt: n. Mstudio. AOclón. de bajar lo vot.
Deseo. Cuidado. SUBlUTTO, 1$, ere, si, s.s-tma: v.
S TULTJ'fth, 4': r. f~ura: nece.· ~ovia•· seeretsmeute : en\'ia1·.
dad. Ignornncln. SumuTTOó Sutnmtlo 1 fs, eJ•e, m(·
STUI.T US , a, um : adj . Tonto : st , mtssum : v. Pone r , colocar
necio : futuo. lgno•·tultc. debajo. Somet~ r : hurolllnr.
STUPA, fJ! : f. Ea lO¡>&. 5UBMOV80 1 1:${ (U'el vt, ltmt: V,
STUPF.O, u,<~, td: ''· Pas.mnrac: Apart..'lr: qul ar d.,t medio.
quedarse atónito: absorto. Suuou:s ó Sobf,ltl, ts: f. Linejo:
STUP.KPACJ01 ll,et·e.,(ecl, {a.clum: rua: vrole.
,.. Pasm:ar: dt'jará uno absorto. SUBORlOR, trlr, fJ•t, ortus sum: v.
STUPOR, t>rls: m. Estupor. Pasmo. N'acer: proceder sucesivamente.
Estupidez. Sunnuo, ts, el'C: \',Socavar: de-
su.u>BO, es , n·e , st , swn.: v. moler denll>l'lt',
:
Aconsejn¡·: P"J'Suadir . SUuSCR.JnO, ts, Ct'6 1 psf, f)tw·n.: \',
su .. VIS, ve: odJ. Suav e : dulce: Suscribir : nrmnr \W docmuen-
amnble. t..o. Aprobllr.
Sus: prep. Bajo : dehajo de. SUIJSIOIUY, ((: n. Subsidio: re-
SUBDIACO:<US, 1: m. Subdlaeono. fuerzo: reserva. Refugio: a m·
Suooo, is,n·e .. atdt, dttum: v. \laro.
Meter por deoajo. Sujetar : do- SUliSJS'T'O, ts, trt, ltllt, stttum : v.
mar : rendir. Pararse: detener11e: hacer atto.
~UBDOLUS, a, 'U>Jl : adj. ASt Ut O: Suos·rANTIA, ro: ( Substancla:
r,•auduleutc. P<!Jotldo. esencia. Maleritt.
Suuouco , 1s, ere, (l]l 1 ctwn : " · Sunsu11 , es 1 c1ue, (u.f: v. Esta•·
Lovanllll' de obojo arriOa. Sub-
duceJ•e clautnl : Retirar la es-
cuadra.
Soaso, ts, t~. fl ó tot, ttum: v.
colocado dcbojo : encubleo·tc.
llaber.
SUBTJLITAS, aU.•: f. Plnura: deli-
cadeza: suUieu.
1
Entrar : me&.erac por deblljo. lr: SUBTR,\110, fs, et•t, a:t, Cll())l: V.
llegar. Sufl'ir: aoportar , arroe.
trBI'.
Ret-irar po1· debajo: sustr:'\er.
St.f.btt•altt:J•e se: Sustraerse á la:s l
Sumoo, 1s, r.we 1 cut , actum: v. miradas : desopnrooer.
Lleva r hacin o por ~ e b ajo <lo. SUBVHC'rl O, QHt,: f. Acarr eO: COil•
vencer : dominar: sujet.:\r. ducción . •
SustTATU8, a., um: p. p. Sol._ SUUVECTO 1 Ql, at•e: V. L18V:lr:
t1·enaportar.
prendido con alguna cosa iuea.. conducir:
pera da. SuuvJ>O, u, eN,~~ , ctu»t: ''·
SUBITO: adv. Sílb\ta 1 repentina- Acarrear : conducir: transpor-
mente: presto. tar.
Su s iTOS, a, tcm: adj. Sübito: re- Suuvr;NtO, 11, tre 1 ctmi, venlum:
cie11te: nuevo. v. Sobt•evcnir: veoi L' deSp\lés.
SU UJ I Cl 01 ts 1 m·c, jcct, icctwn : v. Socorrel': nyudur.
(. Poner dcbnjo : som ete r· : suje- SUOVEtt'rO 1 ts 1 n·c, ti 1 .sum: v.
tar : rendir. Levantar: t evolver : destr ulr.
SUOJUGO • a-1 1 lU"t, aot 1 atll»>: \', SUOVKRSI0 1 Ontl: (.RUina: trf\6•
S11byugar: sll)elllr: someter. torno.
SUBJU"SGO, t&, tre,zt,ctum: '' · SUCCBDO, f.s, et·e,t.sst, essum: v.
Añadir: poat:t' : colocar e o se- Suceder. Salir bien. Eotrar den-
guida. tro ó debajo.
SUBLEvo, as, m·e, ar>t , atwn : v. SUCCENDO: (f cwe, (lt , $tun : \'.
Levantar : nlznr del suelo. Soa. Encender . A1u mbrar. Infla mar .
t ener. Subleva r. Successon, <n·ts : m. S ucesor.

'
© Biblioteca Nacional de España

1
1'

~ 512
1 SUCCLA>.ro, a$ 1 are, aui, atum : SuPen us : adv. Sober bia, urro·
v. Vocea r: ¡¡rltnt· por ap la uso ó 1 gantem eote.
lndignncióo.
) va á caer: \'nclln ntc: tnt.e1'l'um-
pido.
Sursa
SUCCID UUS , a, um: ndj. LO que SUP.ERotA, m: f. Soberb ia.
UUS, a , um : ndj. Qr¡ul! o ..
so. P•·osumldo. souerb io.
\

SucciNTUs, a , um: p. p. Arre- St:P~R CILI_UN ff: n. Ceja. Ent~-


CeJo: ceno. ArrogAncia.
mangndo. AgU. VesUC'\o de tú- SUPER IOR, 1t...'f: comp. Super ior:
olea estrecho. Rodendo: cot·o- má.sa lto.
nado. SuPBL LP. :t, tclflt.s : f. ),!uebl es de
Succu)IOO t u, Cl'e. ubut, ttbt- unn c~sa.
twn : v. Sueum bil' : rendil•se. SuPER NK : a dv. De art'iba .
Succu nno, t-1 • t)'e , cm·rt , c ut•.. SUPBK NUS, a, um: adJ. Supe!'iOl'":
.sum: v. Socor rer: remed iar. puealo á la parte de arriba .
Succu s, f : m. Suco : jugo. SUP~RO, as a1·c, aot , attttn:
S uno, a.-t 1 a1·e, av-f 1 a' u m. : v. Su· v.
dat·. Bt éhu·te quet·c us suda· Pasa e· nri'Íbt\: elevru·~:~e. Supe..
bunt roseta a mella : Virg. Y las
rar: nveuts jar.
duros encinos deslil: u·Un miel á Sur.t'm &TRS, ftls: adj. F.l q ue SO·
breviv e.
manot•u de rocfo. Suren s·r•Tro.onf.s: f. Superstición.
Suooa , orts: m. Sudor : fatiga.
Suous , a, um: adj. Seeo: sere- SuPei v.
\STO, cu, (U"e, Jt((f, slacum :
Eslllr
no , sln lluvln . encim o: manleocr~e
Sut:sc o' ls, eJ'I : v. A.cos lumbl'81': SuPF.R aobre.
acostu mbrar se. .SU)I, es, tsse 1 ru.• : \'.Que·
da.r: restar .
SuKvr , orum : m . sue\· os, pue- SUPER
blos de In Gt!ll'JlH.InitL US, a,w,l . : acU. Supea·Jor:
SuEvu s, a, um: adj. Suevo. Lo mó sa lto. Supe·r f, onan: Los
S UPFER O, e,.$, Ct")'tJ ' I'H&tu lf 1 SU- SUPER DiMe&
blatum : v. Suti·•r : soport nr. VACUOS , a , Unl: n.d~l · Su-
Sosten ea·. Eng1·ei rs &~ perllu o, iol\lil , innccesm·w.
SUPE!\ VtcSIO, 13, fre, vent. J•en-
SurPIC IO ts. e ~e : v. Poner b:ajo: tu m: v. Venir sobro : sobre\'e~
1mstit.ulr. Bastar : poder. Sum1· otr: llegnr do improviso~
nistrn t•: dar. SUPINO
·
S UPFOco, tM, m·e, avt, atum: v. S, tl, u m: adj. Supin o: boca
Sofue ar: aboga r. l'!ltree hcr. R1·rib a: de~uldado: pereLCk.O.
SUPFR AOIUM , ti: n. Sufl·a gio: \'O"
SUPP8ntTO, as tu·~ = v. Abund ar:
haber en ahund~nela: d:u· lo
lo . R.ecom.endacióu. Ot!recbo d e bttslau te.
votar. ~UPPETO, 11. ere , U: v. Ettar:
SUPPU NDO. ts 1 tt"t', uat, tuum : v.
Derro. mnr por debajo : espiU'Ci r, hallarse presen te: cncoota•ar·ae
extend er por encim a. ó. la l'nano : llbtHHIO.l', Bnsta r:
SUGOBRO. 18, ser sullcte ntc.
a•e, geul, ge$Utn t:
v. Poner bnjo. Sumin istrar: ser- S UPVLA !'fTO. cu, aJ•e: V. Derrib ar:
hace r caer.
vlr. Añndi r. Avanz ar. SU I' PLJ.;Mf::-ITUM, 1 : n. ~u plomeo -
Sur , sttil : pr. Oe sí : de ól. to: compl ement o. Ayudn : so-
SuLco , as , a~>·e , a.-t, acum : v. corrCI.
Surctt r: arar: exc:wa.r. Naveg ar . SuPPL EX, icts: ndj. SUJJiicante.
SULCUS, f: ru. Sn l'CO.
Suw, es, eu~.(Hf : v. Ser. Estar. SUs11plic.~
PPLTCI'l'V.R: odv. Eu tOnO de
~.
liaber . SUPPLICJUM, 11: u. SUnlic a. Su~
r.
SUM MA' (11 : Sumn lota l.
SUMMIStUiJ: adv. eorup. ~1 68 su- SUPPO pl icio. • •
m111a , más humil demen te. R'ro, as, at·e, " t:l ,a.tum : \'.
COndu
SUMliUS, a, tmt: sup. Sumo : 8\1· SurRA cir : trnnsp ortar.
pt·emo. : ndv. Sobre : encim a. Más:
más nlli\: más que.
SU)lO, ls . ere , pst, ptunt : v. To- SUPR..
SliUS.a ., um : su¡l. Supremo,
mar: elegir. "prop lor. muy alto.
SU)tP'TU&, us: n1. Gnsto.
Sut)Jm : Pl'ep. Sobre : acorea do. Sunoo , t.t ,ere, t•t:cl recnm t: v.
Levan tnrsc: alzars1e: crece1•.

© Biblioteca Nacional de España


513
SURRIPI0 1 Svsrrcoa , at·is 1 at•t 1 attcs sum :
11 1 tt"e! 'Wi , pt1tm.: \',
Quitar á esconaldas: en poco v. Sos¡>echnr : rtcelnr•.
tiempo. SUSf'lltfU:o.t, ft: n. Suspiro: so11ozo.
Sus, suts : m. El ce,•do. JabaH.
,
SUSPIRO , as, at•e, avt, atunt: v.
SuSCIPIO, 1s- . ere, pt 1 ptum: v. Suspirat· : soll our.
Emr,render. Tomar a su cargo. SVSTBNTO, as, are, at)1 , auau:
Sos ener. comete•·· v. Sostener: susttntar. Defen -
SUSPBCTIOR 1 U$: comp. l(is $0~ c\er: prot.eger. Alentar .
pecbo3o: meno1 seguro. SUSTINKO, e1 . ere, tmct . enttcnt :
SU8PBND0 1 f.$ , er·e, df • IUtn: V. ''·Sostener : sut~~tent.ar. Padeeer:
Suspender. Col~tar. lnterrum- sufrir. Reslstl r.
flir . Tener ínclerto , suspen .. SUSUl\RUS 1 t: n. SUSlll'I'O : mur ..
80. mu llo.
SUSPrc ro ,ts , ere, :el , ceunt : v. SUTII.IS, IC: a<\). Co•ldo. St<illl$
Mirar de arriba nbojo : levautar cvmba : Virg. Barca hecha de
los ojos: mtror. Considerar. esparto.
Sospechar. Suus. a, tcm: poe. Soro.
SUSPICI O, 01lll: (. Sospecha. SYLLABA, m: r. Sflebe.

T.
TADEF¡\Cl O, ts , 61'C1 (~Ci, (actum: TANTU}.r: adv. Tnnto: tnn fl:ran,le:

v. nacer: d e,·rcllr : rlebllltar. mucho.
TABRLLARIUS 1 U : m. Correo. TANTUli'O:S)I: adv. Otro tanto.
TABRNS 1 entü: p. de p. Corrompi- TASTUYllODO: 8d\', Tan SOla-
do : podrido. mente.
TABBRS ACUt.U)Il 1: n. tie-nda dt TASTos, a, t<m: odj. Tan grnnde:
campaña. Habttación. tanto.
TABES,Is: f. Humorcorl'lomp ido: TARDIUS: adv. M48 tordlsmente:
pus. Con tagio. fUera de tiempo.
TAnULA "TatMlla, a; : f. Tabla: TAnoo, as, at·c, aut , atum. : v.
cu.aqro : pintur o. 'fabla parn es· Retardar: diln tat·. Detenerse.
Cl'lbtr. C:art3. T1\ RDUS, a, tnn : Adj. Tsrdo : leo ·
TAcao , u, ere, td, t tum: v. · to: pesado Torpe. Dificil.
Callar. T.u tRACO, mtl.t: f. Torr:.Jrona .
TACITB: odv. Callada, sileneiosa- TARTA1lBUS O, ttnt: adj. Tarti·
mente. 1
r eo: iofer nnl: horrible.
TACITURNlTAS 1 at(l: (. Tacilurni• TARTARUS, 1: tn. 1~1 Tártaro : e-l
dad: silencio. intl e•·no.
TAc·r us, 1.($: m . El tact.o : acción TAUI\US, t : m. Toro.
de tocnr. T P.CTUU , ~ : n. Techo: casa.
'1' MOA 1 re : r. J.a ten. TUO).IBN, inls: o. Cl~ierta. TOdo
TAI.ARIS , 1·e : adj. Ta 1Rr: q'.le llega lo que sirve pnro cubrir y arro-
á los talones. par.
TALtS, U: adj. Tal. Igual. Seme- Taoo, l$, er~, zf chon : v. Cu- 1
J•ote. brir : envolver: oeullar. Prote·
• TA)f: adv. Tan : en tanto grado. ger : defender .
TAMOIU, y Tatldh~: adv. Tanto : TJtLLUS, urú: f. Ln. tierra: suelo.
por lanto tiempo. t.a diosa Telu~ .
·rAMRN: eonj . Slu embargo : no ·r·n,.uM, t : n. onrdo : lanza : ne-
obstAn te. cho: todR arrtu\ nrrojntHza.
T AHDBM : Bd\' , f'innlmente. TIMBRARIUS, a, 1tm: ndj . Teme..
1'ANOO, t.s . ere, ll'tlfll, taclum: rar lo.
"· TOCAr. u~rír. Guel8r. T&W1itR& : adv. T~mert~tria, ineoo ..
TAN'OUAl! )' Tam.t¡ttQm: conj.Co.. alderada, precipilAdnmen te.
mo : asf como. TRNSI\ITAS, aftt: f. Temeridad:
TASTO : adl•.l'nnt.o. Atrevimiento.
T ANT'OPERE : :"h1\', Tanto, en l.llnt.o TRMRRO, as, a'·t, avt , lllum: ,.,
g1·udo. Vio lal': mnnc1utl': prof:tHt\ 1'.
33

© Biblioteca Nacional de España


'l'tiMP IUW as, m·e . avE, auttn :
\'. Metcior. Tem pl•r. Refre nar.
514
1'EII.' riUS , t4 ,
cero.
1em: num. 1!;1 ter-
.J
Gunrc1ar Jo debld !l m odero clón. Tr-:~s nRA , ro : f. Oado ptu·a jugar.
Gobc l·nar. J.n
'fJUIP !STA S, ti$: r. Tem pt tad: TKST coott· aseí1 0 de In milie ia.
borrl lscn. Tiem po, é flOea. A»&h TU)J, f: u. Testa ment o.
TSST I)IONIU:>-J , Jt : O. Testi moniO
1' f;Mrr. u ~•, t : n. 1'emp lo.
·res1' r" . .
·ra-::\1 &-0lU LII , te: udj. Tt>mpo•·at. 11: mr. ~:l testig o ó lo.tea -
TtoJr Us, OJ'I8 : n. m liosnpu. tigo.
T.~:;:;ro n ~ (U"is 1 m ·t. ati(.S
sum v.
1'KN¡ \X 1 ac-t.,. ~ 3tU . COUl l:tantc
•·nble. Ob•linndo. : ( (U· Alesti guat·: pone1· 110r testig: o.
T B!'ojOO , ts , 11oee.r te1ta ment o.
r,·e . lrtcn tll, tensu m: 'l'F:S1 'UJ)O, tnts: f. La to1·tugn : s u
v. 'l'end er·: ~x. ~t n dm·. Al:u·gat·.
conch a. Bóverlu. Tulu do 6
ir: dlrig rrs4 á.
1'HN 1HtH~ , arvu t: r. t.as
luga milit ar que form aban lor-
loa
l>lns. tlnac· soldados levanW tulo tos e.scu-
dossoba~sua tabez .aspa ro
1' BN t>OROSUI, ll ,
brOSO : obsc ur o: ciego.
1Ull: 8dj. Tene- tir los golpea deleuemlgo~resi•
tam·
b i ón se llnmu hn asf una ospcc l o
TKNH O, e-f, eJ"e, ut~ tntu m : v. do galca·Iu ~cuyo objet
Tene r. Gotn r: 11o0seer. Rete ner. o ern pro-
tegeJ· A los znl>ndc"H-e:s a1 aeer·
• Conc ebir: com_preod er .
'rg :.~JUl,a, vm : tHIJ. Tiern o. cu 1·so Cllos muro s.
Dulce . TtWTONrcus. a . vm: adj. Teut
co: germ ámco : alem án. óni-
THSK tUt : ac\v. Con ternu ra.
TSNK "IOit, US : COJU) ), de TCHC
) '. TKX0,1.~. err, ttxut ,
Tr~N iSU ITAM ' · atL'f: f. SuUiez.a. te.r.lf,·m: v.
\~u~ T•J>~·.
dex11 . Oebl lidad . Ts"<Tus. a,,,, ,, : p. p.'l'e
1'ENNUJs, 11 : arlj. Tenu o: s util. jtdo : cn-
'J'..:No n,ot ·#: m. MovimieDtocou lrel<\iulo.
tinuo. Tenor. Scrte : eontm ua· - Tn.u. Alltl" , t: m. Tj laruo : lecho
ción: orden segui do. nupcitt:l.
1.'EN1 ',\'fl0 , out,<t: r. Teuln tiva ·r uMSAUUUS 1 Í : m.1'e 8lll'0,
: C.X.-
perim euto ó l)rueba. Tenta ción. TnR,\ Ct!. t'!( : f. Tracl n • regló o de
Huro)·l'i.
TRN1 '0, a.~, a~·c , avt, at-um
: v.
Teulrn-. P1·ob at· : ex~t·im en tar. T uuuru tlfi 1 a, 11111.: Ullj. Tl' ilCfO.
Tu tH;ICl
Poco : pequ •ño. lléb1l. UL.tl~ . 1: n. Turib ulo ó in-
TEPK NS, ent#s : p. do p. TibiO censa rio.
nlgo calie nte: temp lado. : •ru us , 1 ' 1.~: n. lneieoso.
TBPOR¡ o r ls: m. Calo r temp lado. TuvR do
sus, t : m. El tronc o ó tallo
lns
Eoft• amie nto. plant as. Tirso , vara ó
1'ER: od v. Tt•e.s voces . pico cuhle.-ta de yedra <¡ue llc·
TERO UU', t{ y Ttrq u.t,Cn •ts: voba ll<lco y los que aslslloo 6
piel ó pe IQjo. Cuet'I)O del n.an1..8 i·
sus saerrRclos .
mol. La espaldn. TwJm tN U$ , a, tmt : ndj. Ool Ti be l'.
TBRUI~Us, t: m. Térm ino: 'rmr• , u.•: f. Canil la de la piern a.
confi n: FIRut .l.
lim ite.
Ten~1 ts t CJ'e , tJ'ivt , trlt"t 'm: . Tu.rA , cu: f. F.l lilo ó ~ej o, árbol .
M¡ya r: moebncnr : mole v. Taou .u;)l, 1: n. Viga. Leiia para
T•aa • , "': r. La tier•·n: elr. glooo T JONU qnemnr.
tet'I'()Strc. M, t : o. ¡\Jadel.'n: tabla : ma-
TERR Rsus , a , w,&: adj. Terre no: dero : ptlo.
terre nal: tc.rrcSLI'e. TJOVRI!'o:liK I a , Húl : Odj . Del
C811"'
'rEn.auo , I'S , e•·e 1 ut, ftum : v. tó n d e Zuric h, clu<\ncl de Suba .
Espan&.ar: amed reot.e r: aterr TJUIIO w '8, t!)·t 11 i : v. Temer: te-
'fBRR 1!$TlHS, t,•e : ndj , Véti.SC ar.
1
ner mied
t•em.cs. 'J.'e;•.. 'l'uuo us. a o. , ·u m\ adj. Ti mido : l~
TERl \Rl'S . tl, UnJ: acij. ()e tierrn meroso.
T•~n urou.J $ , le : tHtj. Tot·ri blo:
. Tato n, m·fs : m Tctno r: 1nlec
es- T I NOo. ts, ere, .:ri. to.
nh·. Moja r : empa par. : ,.. ·r\!-
pauto $0: fot·mltluble. , rtu1n
Tt!RROk ods : m. 'fClrr or : es-
1
pau to. Tmo \ ont.~ : m. :-:oJrlu do blsoi fo:
rcc utrt. !'lovlc io: opren dlz.

© Biblioteca Nacional de España


515
TlTUONUS, i : m . Titono, hijo de • TRAMgs, uu: m. Trámite: sende-
t.aomedont e y de lo Aurora. t·o: camino.
T ITULUS 1 1: m. TILUIO: ioserip- TRAXO 1 Ql, (U't:: v. Pasar i nado.
cioo: tót.ulo. Spilafto. ' fRASQtilLL US¡ a,u;,a.: adj. Tran-
TooA 1 (C: r. La toga. quilo : apnc ))le: sel·~no.
·ro~A ·rus, a, um : od.l. Togado . 'fltAl\S ; prcp.AloL ro Indo : de la
Covll. o tra p<ll·tc.
TOLER ,\Ñ'I'11A, ce: f. Tolel"nncin . TRANSACTU S, a, um. : t>· ¡>. TL'80$·
TOLERO, a1, a1·e: ,., Tolerar: su- currido: pan do.
frlr: soportar. rRA SSCK!'\00,1s, ere, dl, .stmt : v.
-roi.L0 1 11, eJ-e, "''tuU, .stt.blG.· 1'rnnseend er : atrovesar de la
tum : v. Levantor·: olznr. Qui- otra parl~. Pnsarsu.b lendo: atra-
lat'. Llev3 r. \'esal'. ~u lto r .
'fONDKO, e.~, CJ'6 1 COUJIU)t , tOa• 'I'RA~SC UU I \0 Ó 'rR.ASCU iutO,
$Um: V. napa¡•: .. rttllor : l.r as·
is,
eJ·e, cu.t·d.ctn- swn: \',Correr:
quilar. Pn.cer. pasar do un lado á otro.
Toxo, a1, are, ut, ftt'm: v. Tronar. , TR:\,."\SDUCO \'TilADCCO,
TOR)LiiSTU)I, f : n. Tormento : toro. 1 etum.: ' '· hacer pasnt·'"·e•-e, xt,
de un lu-
tura: dolúr. gar ti ota·v: h·ansportu r.
1'o nt)Ko 1 t!..'i , e1·e, td: v. Entm•pe- l'ltAN8RO, ls , e~·e, tvl ó tt, itum:
cer. l,tl smnrse. St!t'tH!Sudo. \' . Pasttr c\c una pa1·tc t\ otr(l.
TORQUEO, es, e·r e, sl, ~um: v. Cambiarse
AlOrlnenla r. Torcer : retorc.e•·· l'RANSt'.t;IIO, ,,.~, e.·re, tull. ta-
TORitBO, a,~, ut , tostum.: ''· tum : v. Trnos(erir. Ttuns¡~rt-ar.
Secar. Tostar : c1uemnr: abra- CCI¡>iar. Traducir.
sar: consumir. 'I'J\.-\NSPUOIO , ts, c;·c: v. Pasat·se
TORl\IDUS , <' , u m : Otlj. Tos~uJo: nl campo enemigo : dcs~rtar.
a"dicotc. THANSILIO ,IS, 1t't, tt () t~f, SUl-
TORUS, 1 : m. Lecht) conyt. tl. t"m : v. ~alta.r por cncimn : J.la-
Yioeulo del matrimoni o. 'i(wf sar saltando .
rtpat·&.ml: Virp;. Partes eleva- TRASSITIO, 01tls: f. Pasnje: lrán-
da.s y cublertnsd e blerbnsde tns sil.O , poso. Deserción.
riboraa que pueden St:t•vit• dt! Tn~ N$1TUH ,us : m . Tráuslto: paso.
a siento y lecho . , Oesel'ción.
Toav ua, a , wn: ndj. l!eilUdO: TRANS)tl'l"'rO, ·i s, e1·t 11, sum: v.
fiero. Enviar de un lugar a1 otro: ._rans.•
ToT: tnd. Tantos. mhlr.
TOTIDB)I: ind. Otros tontos. TkA'!\SS O, a~, cut:,., Pasa•· á nado.
TOTUS, a, Wíl : adj. ·rodO: ent.ero. 1'RANSPOI\TO, (U , al'C, (tU, t altmt;
TOXICOM. t : n. 'J'6s1go : veneno . "· Tt·an~t¡)OI'lnr.
1'RAU~ :i,
ts :, f. Ln vign: techo de ' l'ltAN:i'l'l\¡\, m·wn : n.lt.l banco do
unn easn 1-':mburcnclón. los ¡•em "ros.
'l'a.Acru:t, us : ru. Lu acción de 'TRAXSULTO, as, tu-e: v. Pasar sal·
traer por tuerzo. ¡o;s¡,acio de tando.
tiempo. Acción de extenderse. ·ri\ANSvsn VKRO, a-1, at·e. aol,
T,·ac·ttts m .rwts: Vh·g. La ex ten. atum: v. Tt·asl>asn••: nu·avesar
sión del ma•·· de pnrto ~\ pnt·Le.
T.IU.OO Lts, ere, cllctl, tlitttot : v. TtuSn.IKNU S Lacus: m . ~~
lago
Oar. t;ulregar ~o·· tl·alcióo. ¡.;o. 1'l'asiweuo , hoy d e ~eru !Kl, en
seüar: lranl:lmllir. ·ro.sc;u\a.
·raAGJCC'li t a, lfnt: • tU. Trágico. fKRBI.\. \ 11! ; r. ·rrebl8 'ciudAd
Gravu : sublime. de
la Umorfn. nio que nace eu el
'fRAOUL,\ 1 (0 : (. OO t·~lo: chui.O: ApcninO Y deaagua en el P01
at·nla. o•·t·ojadiza. junto (t PftlCencia.
·rnAIIO, ts, twe., 3.·/, ctwn : v. 'l'R &Ce~·rr ,(c,a :num .1' t•fsol entos.
atrae•· : traet' httcln se. Llevar 'l'REDBCI\1 : tnd. Trec.,.
arrastrand o. TRE).IHBUM DUS, tl. tul\: a(lj. Que
Ta.u ac10, ts, a·e., j t"CI. Jcctttnl: tiembla mucho: tr6mulo.
V. A.rrojat•: JaoU.r mis a116. TI\8)1Ht-..ACTU:l a, tun: p.
1 11· Ale-
Alravesar . Dispnra.r. morlzndo: amcdrenlnd o.

' © Biblioteca Nacional de España


516
TRB~lO 11, t)~: V. TRCCULBNTUI, a, W?l: adj. f'iero:
E.stremecer·s e:
temb1ar. • terrible: cruel. lnsenttible,
TREPIDATIO, onts: (. A¡>resura- Tat:DO, f.S 1 e,·e, SI , 11Cnt: v. Empu•
tolenlo : nzotflmiento. jar: impeler con ruera. r,·udi·
TRJ:PIDE: ad v. Apresurada, a.zo· Ct•)' dtu el-le. }(or. Los dfas se.
ra.da.mente. empujan lus unc»' loa otros.
TkBPIOO, as, are , a.ot, atttm : TauN"co, as, are, act,atum: '"·
v. Aprosu l·ar~e : at.or:arse. Te- Truncar : routllor. Cortar.
mar. TRu~cu s, t: m. Tt'()DCO. El tronco
TJu~PlDUS , a., um: adj. Apresu- ...S el cuerpo humnno.
rado: Rtorado. Tnux, uct& : adj. Terrlbla:atroz,
TJ\K.S, fa: uum. Tres. cruel , rerox.
1'n evtRt, Q?'lml : m. Ta·everis, T u, tut: pr. ·rl).
ciudud de Alcmanln. TUBA, ro: r. Ln h·ompeto.
TtH»OCCI , o~·unt.: m. Tl'lbocos, TUROR, twts , twt, tuteus y tu tus
pueblos de lo 1\lsucia. sum: v. Mlrnr. neren<lt1r. ProLe·
'fHI UULA'l'IO/OU($: f. Tl'ibulació u. ger.
·rurout.us . :m. b:L al>rojo. T UOUI\IUM, tt : n. ·rugul'iO : choza:
TlUBUNAL , alls : n. 'fl'ibunal. cabaña.
TurnUNUSt.. l: tU. Tribuno. Cele- T UM: adv. Holon ces.
rw11 : <;apltlln del cuerpo de TUM&Sc&ss:v.dep.Queaehincba.
guurdltt t\ cubnllo del Empera. T UMlDUS, a, um. : 1td.i. Jllnchado:
dor. Plebl•. Tribuno de la ple- airado: •oberblo. Pomposo.
be: magistrado cuyocargoprin· TU)JULTUA,IUUS{ a, um: adj. Tu-
ci pal üra mo.ntener los de.rechos mulluarto: a n orden.
de la plebe cootralasexlgenclas TU>IULTUOSE: adv. ·rumulluuia-
del Senado. mente : en desorden.
T RIDUO 1 (s, ere~ Ut, utum : V. TUliULTUOSUS , a, wn: adj. TU·
Atribuir. Tributar. Dor. ,¡pultuoso: revuelto.
Tnrous, tu: f. La tribu. TI!»ULUS. 1: m. Mont.cillo: cerro.
T•ruuuu, ul: n. Espacio de tres Sepulcro.
dlas. TU>IULTUS, W: m. Tumulto. Sedi-
TR!FAUX, auc11: adj. Que tiene ción: alboroto.
tres rauces 6 gargantns.: TuNe: adv. Eutonees.
TJ\IGIS'Ti.: num. iod. Treinta. TQNICA' CIJ: r. Tüulea.
TRun,c:v, a:num . De tres en tres : TuRnA.at: (.Turba: tropel. Al-
triple. boroto.
TRINITAS , litis: f, La Santísima TURBIDU8, a, U>>t: adj. Turbio:
'rrlnldno. per turbado: revuelto: agitado.
TRIPL J~ x. tcts: ndj. Trlple. TURBO, as, at·tr , avt atum: v.
TlUPU.OIO\as, a1'6: \' . Bnihll': dan· Turbur. Albor otal': desordenar.
ZtU'. Bu IRI' unn danza sagrada. TUR.BO , tnt&: m. 'L'orbelltno de
·r RIPU8, ocJh : m . 'rl'i¡>ode. Orá.cu· viento: hm·ocd.n. Romolino de
lo do Apolo.
'fiHSTI OI\, tU: Comp. dG
1TURDUS
agua.
1 t: m. E l tordo.
T!US'I'IS, C< :Rdj. T¡•1ste. LUgubre. TUR>IA, a: f. CompuMa de á ca-
lofellz. bailo, compuest• do tre inta aol-
TtuTtCU)I, t: n. ELtrigo. dados.
TRIUHPUO, tu, a•·e, aut,atum: v. TURUATUl: edv. Por bandas: por
Trlunrar: r&eibir los honores eacuadrooes.
del l.rluofo. TURPITUDO , hall:(, Torpetft : feal-
TRIU.\IPlUJI , t: m. Triunfo. dad: deshonra.
TRIVIUM, t: n. Lurar on que con- TUI\Pts. ~:adj. Torpe. Feo: lnde-
currenu-eseolles. Sit-i o póblieo. coroso. Ornel.
'f'i'OIUS, '' , tcm: adj. Troyano. TURPISSIMUS, Gt Utn: dUp. de
rox•rus. u.J : m. Trueno. T u r"pts.
·rROPHBU~ l 1: n . Trofeo. La vic- TURPITJ:U\:adv. Torpe, fea. \'U•
t orla y sus desl>Ojos. gontosament.e.
TrWCilM1'10 1 <mts ; f. Matanza TURlllS, 1$: f. Torre.
c•·uol : car·nlcerfa. TuaTun, ur·ts: m. La l6rtola.

© Biblioteca Nacional de España


517
TuTKLA, ar: c. Defensa: protee· TuTus, a. um: ntlj.·SC¡uro: de..
e Ión. Tu lela. rendido. Ca ulo: prudente.
T UTIOR, 1U: eomp. de Tuos, a, um:pr. poa. Tuyo.
TUT ISSUIUS, a, 1nn: su p. da TUhfS:. TY~PAÑUll, f : n. T'mpaoo: tlmlx\1.
TUTO: adv. SeJturameote. TYilANNUS1 l: rn. Tirano.
T UTOK, "''~,a•·l, atu.s ~um: , .. TYRRHRNU8, a, um: adj. Tirreno :
Defooder: prowgcr. Guardar. toscano.
Socorrer.

lJ.·
Uoun, tt'l& : n. Pecho: mumn: ubre. 1 UNoA, CtJ: r. Ln oln : el ogun.
U mm, ct·Js : ntlj. F'ecurlclO : fCrt.il: 1UNo&: nc.lv. Do donde.
ubundunto. . UNo~Nr. ro, u : udj. Once.
UU~ItTMI, tt.lis : r. Abundancia. J•'e- U NO&'l'I\IOUSSUIUS 1 a, « t» : num.
cundldncl. Vigésimonooo.
U u a: IHh•, En donde. UNoaQug: ndv. De ~(h,tns purles.
UOICUMQUS : ntlv. DOndequiera UNDISUS US, a, 1t.nl:. nd.). Que l'C·
quo: en eualqule•·n pnrt.A que. t umba cou cl l'uidD do l aa olns.
U UI QliK 1 Od\•, l!:n todas pnrt.es. UXOUIS , fS: IH. l.·- t11\JII.
Uo us, a, t•m: odj . Hli.medo : roo~ UNGO, is,trl¡ (.tf, chml: v. Ungir:
jado. u nLat·. Tt•i\ r .
ULCt SCOJl, et·ls, f . tcUt'' .su m : v. UxoULA, Cl!: f. Uiilto. Uñas ó gar~
Vengarse: castigAr. tios de bierro con que nt.ormen·
UL)IUS, 1 : t. El olmo. 1:\J)ln A los nutrt.irfs.
ULI~Us, a, tnn : in de f. Alguno, Usicus. a. um: adj. Un leo: fOto.
alguno. ÜNlTAS, tUU : r. Untctacl. Unl6n.
ULTRtuoa,tu: comp. UU~rio r: lo U!'\tv EasrT.\S, atU: r. Tot.etidn.d:
que es lA 10As nllá d" alcttlll sitio. eoojunLO.
ULTKRIUS: 3d\•. Mh allá : m ás UNI\TBRSUS, 0-, wn: adj. Todo:
lejos. todas l•a eo•oa.
ULTIMUs, a, um: sup. ú ltimo : 0!'\QUM•l: adv.;\ lgunn\'et : algUn
tlnol: pOSh'E"fO. !nOmo . dfn: ja.més.
UJ.TIO, onts : f. v enganza. UNuS, a, ton: n um. t•no:uuosolo.
ULTOit, ot•l$: m. VengarlO!'. U~USQU T SQUB ,II H(IQ'Ulft"fl'e,u n um-
UL'J.'lt.\: ~tdY. AMs alh\. 'JIWtl-Quc ó tuttttnr¡uULr¡uc : pt·.
u r_.,·nrx, tct.'l: r v engadora . <.:adn uno.
UL'I'UO: ndv. Mt\s u lit\: do l a p:H"te Uru t.s , bt.~: f. r.ill<IOd .
do ll l lt\. l .oüo.. Además. U n ~OO , !nh : r. Quom8dllrn : CO•
ULUI.A'I'U8 , wt: m. CloiUOJ' : la- m etóll : picazón.
morllo ldgubrc. Un.oBO, c.s 1 eJ·e, sf. : '-'· Empujnr :
ULur.o, ""' at•t!, f•ol, au,m : v. lmJ)eler: ostt•cchot·.
Clnmn 1· con tristes l::~mentos. UltO, t.:r, n~·. t1 &SI, tt"lwu: v. Que·
AUIIHi' l oa pen os. mar: nb1·as:u·.
ULVA,ar: r. r.a ovn queseerinen Uf\S¡\. re: r. La OSCI. Ln conste -
el aguo. lación llamada Oso n\Oyor y
UW.HILICUS,l: m. F.l ombligo. meoor.
UNDI\A, ce : r.sombra. I.J!SIT\TUS. a, um: p. p. Usndo:
a, te m: adj. Que bac~ ucosLumbradt).
U a.IBRIPMR,
!ombra. USOUA)I: ad\•. Kn ol~unn parta.
UNA: adv. Junlamenta: en com- USQUB: prep. H r.~t.,_, ,
pañf:.. USUI\PO, ('t$. OJ"C'" t a11lt atum: v.
UNANIJ.tll, me: :ulj. Uru\nime: con· U:sat· : IWArtieor f'recuent.emen ~
corde : t\,•1 m l~m o 1•arP<"..e1'. te.. Us,.r,lar: a¡,ropiarse sin de~
UNANI)ollTAS, aUs: f. Unanimidad: r echo.
concordia. Usus, tu· : m . U !SO: pt·ácLlcn : cos-
U NANns us, C4>, um. V, UNANilllS. lumbre. ULiUdud.
u~c u s, «1 wu : ad,i. Encorvado. UsTus, e", um: 1'·1'· Quemado.

© Biblioteca Nacional de España


518
UT y Ull: conj. Que. 1 ara que: á UTILITAS, ael.s: r. Uttlhlnd: pro-
ftn fl,~ qu~. Como. Luego que. vecho.
UTCU>IOUK: adv. Oe cualquiera UTILITER: ad\•. (.i\ihnent..e.
modn. .Siem¡)re que. U nNA)I: cooj. OjalA.
UTt:R, tt·a, tJ•wn: ~r. Quién: cu41 UTOn, eJ•is, utt, f 1.~1tl IUUl: v.
de los ctos : el uno d• los dos. Usat•: servirse de. OotiU', Tener :
UTI·!IuNus, <e 1 um: adj. Ulet·lno, poseer.
Hel'mano de madre. UTtHNOUE : ad''· De nmbns pnrtes.
0T t~I~QUJ~ , utt·aque, utncmquc: u·rnornQUK: ndv. Eo uun y ott·n
¡H'. Uno y oll·o : nm boa. f1111'l-u: pot· ambas ptu·tcs.
UTIC¡\ , Cf! : f. Utica , ci UdtH.l dt 1 UT uU~I : cooj. Si : si acnsl).
Afl'iea. UvA . cv: f . l.n tH'tJ: rne imo.
U'rll.IOI\, HJ: eo'n \p. de UxoR,o·d .s: f. l\luj"r: esposa.
UTU.,tll, le: adj. UUI: pro,·eeho~v.

V.
VACO, as, a•re, act, aun»:,.. \'s · divPr$oseolorc.s. Vario: diverso.
cat·: t-star vacnnte 1 libr~, dejo¡ lnconstilnle.
ocupnclo. VA~, (iSts: n. Vaso: vasijn.
VACUUS, a, Wil: aclj. VaCÍIJ: dCb V'AS'l' lSSUIUS 1 lt , Htn : Sup. VnstJ'-
OCUJHtdo, vncanlc, 1ihre. SimO : muy extenso.
v.,cuo, as , a1·e, av.t, atum: ,., VAS'I'O. llS) a,·e, avt, c'tum: v.
l~'·ucunr : desocupal'. Devttstnr: asolru·: llestntir.
v.,uo. '·' • e1··e : ,., It·: mat·chnt· : VAS'rus, a¡ wn : adj. Vnsto: ex ..
cnmituu·. tenso : di alado.
VAOU8, t: m. Vado: fondo de u u VATF.S, ts : m f. Profela: profeliM.
pcrto. VATlCINATIO, onf& : r. Vatlclolo:
VAOITUS, 'U $: 1'0. LlOro de lOS nj ... profecía.
ÜO.i, YECTIOAL, alts: D. TributO: im-
V AOOK , m·ts, 4r'"f, tU't1$ IUIJI : \ puesto.
VO$rAI': :tf!dar vag-ando: Ir d,. \'~CTJ(u.us, le: adj. Trlbut.arlo:
uua p!ll'le a otra. ¡)eche•·o.
V.M;us, (,,u,H: adj. Vago: errnn- VKCTo. a.t;. aJ•e: v . Transportar:
t~: ludcrto: dudoso. conduci r : .ocat·rear.
VAJ..OI~: odv. .i'lluy: mucho. VJ~11m1r:Ns, ell.lt$ ; udj. Vohemen·
VAL.IWIC0¡1s, Cl'C, a;t 1 Clmn: \ 10: ifn!Jeluoso. Atrndo: fua·ioso.
Dcch·lHI ó:;. S:.1ludar. Vm t e~u-:~T tm: adv. Vl!hcmcnto·
V,\I.MO. es . e1·e . ut : v, Podca• : te· menLtJ : con ímpetu.
uer nutut·idad. R;:;tar hueno. Si A· VunP.;\IEN'riSSIMK: adv. euv. AJlU-
ulflcnt·. SiUiladi::siJilatnt!llte.
VA I.Kt' UJ)fl , htf.'>: f. Salud. v.-a.: cooj.O. Ya. Aun. Por(\jemplo.
VALIOU"• a, H.lll: <Jdj. ~ano: I'Q• Vta.u:Hs, tuts : n. Vestido. Cinta.
hn$\\1 • fut"rle. VKLINUS Ja, um.: adj. PeJ•leoo-
VAI.E.ATU$ 1 a, U1"il: adj. f'Ortifl la ciudad de V ella.
("ltDle tt
tutlo: ddendido. V~I.ITR8, um: m. Soldados do ln·
VAM.f$, ls: (. Valle. raoh:ria 3rmttdos á 11\ ligt'ra,
VALl.U)f, t: o . E:.t3cac1a: trinclte- <tue comeoz.aban el combate.
rn : defensa. V•U.L0 1 is, e;·c, 1 ó ul&t 1 ul.run&:
VANt;JONB.S, um. : Hl. PuebiO:I d v. Arrancar: quit&J' : reUrnr.
Gcruu.mia sobre el Rhin. Vtu.t.us, ct·ts: n . Vellón do lnna:
VANUíJ, a, un?.: :1.dj. Vano: ''nt!o. piel de oveja.
lm\11 1. l•nllo de. vur.ociOtt, tes : comp. do Vclo.1l.
VAt•OR, Ot'($ ; m. Va¡)Ot': cxhniU VIU.OC!SSt)JU.S) a 1 10;-¿: 8 \t() . clo
ción. IJum o•·· Fuego. l',.tox.
VAtliMTo\8, atis : f. Varicdtu\. lli VF: t.or:t'l',\S. aUs : f. Vulocldnd :
ver.drtnd. Diferenein. po·onlitud : liget·ezn. Acllvldnd.
VAUUJ~, a 1 HJH: a.dj. Vtu·ludo. Ot• VF.t.OCIUS: adv. 1\lli.$ velozmente

© Biblioteca Nacional de España


519
var.ox, octs : adj. Vo1oz: llgern. VERNA , at : m. Eseln.vo nacido
Activo: enérgico. eo ensn.
VrH.U)I 1 t: n . (.a vela do In IHlV•~. VHRNA IAIJ, ir; adj. Proplo de ID
Velo : cortin:l. Pt·imaver".
V1.:t.u1·: eonj . como : n¡sf oomo. v t.; Ro : con.1. Poro : más.
VBNA• tu: f. V ena: lH'~CI'ÍR. Vt!Jttt VJo.:RH.O, t.~ 1 e)'C, t Ó ~f , $lUn: v.
bentunaingeatt: Ho1·. ve un poc· Arrastrar: Hevar tras de si:
Uc.n muy fecunda. bau ... r.
VRNANS 1 anlf.(: p. 1>· El ((Ue caza. VERSO. Q.l. cu·e~ avi, atwn: Y.
Ve:cATOR. ts: m. cazador. Volver : revoh'er: mO\'er de
VB:oi'DO, f$ 1 e,-e, Cli•ll, cliUcul: ' · ona parto d o1.ra.
Vender. VERSOP, ('lt'tl 1 tu•t, atU.S $1'Ut: V.
VKNKO, ts. tJ·e, ventt"t, vcmmt: "· Hallursc. residir en al,::una paro-
Ser vendido. te. J'.sludlnr : dedicarse :i.
VKNI-~SATUS, a, wn.: udj. Enve V~lt'iUS, 'f': m. Verso.
uenuc1o. Venenoso. VsnTMX: tcfs : m. Vértice: cabeza.
VKHKNU~J, t : n. Veneno. ?l'l edlca- VEltTO , 1s~ m·c: "· Volver : \.Or-
mcnto. nar. 1'r:H'Iuch·.
V1<:NKI\AUILIS, le: adj. VenCl·uhle: v €k u:.~ : con]. Pero.
digno rle re•pelo. Vsnus, ce, u m: adj. Verdadero:
Vt;~KRAon.tTP.R: nd\', vcn~rable­ cierto.
mento: restletuosnneut~. \'t:SCOI\, Cd$ 1 t: V, Comer: ali ..
VKNRROR 1 4l'fl 1 art , tUH.I IUi,l: menlarse.
''· Venerar: respetar. Saludar- VE.SPKlt, t•'ll, y Vt:SPERUS, t: m,
Dnr culto : ndorocióo. L..'\ t.arde: el ocaso.
VKSIA re: f. Venia: l)ílrmlso : li- VJ::SPRI\TINUS, a 1 10n : adj. Ves-
cenda. Perdón. pertino.
VuNJO , ts,1Ye,vet¿t , V611lum.: v. VJ~~Ttm, lt'"• tt·lml : pos. v uestro.
Von it• : llegn r. It·. VESTIUULUM, f: tll. VeStíbulO: en ..
V J~NOI\, a•·is, ari, alus swn : \' . trada. Atrio: 1>urta l.
Cn:r.UI', VHSTIGIU~l, U: U. Vestigio: Seiinl:
V't~.NTBit, lris : m. Vientre. indtcio.
VMNTILO,as, at·e, aoi, otwn: v. V&STI)olt,NTUN, t: n. Vestido: fOlla.
Remover en el aire : sacud lr : VESTlO. ts, f,-c:, tetó tt, tUml: \',
a¡¡l~<or. Vesllr.
VH.l'nua, <:m . Viento. VsSTIS,ú: (,Vestidura: vestido.
VHNUNDO, a~, cu-e, cUcll, ctatwn: VRTRtu~ua:,a. u
m. : adj. Vet.erano.
''· Vender. VETHKNO!UJ!iJ 1 a., Hm: adj. AIO-
Vt~sus, ct·ts: f. l~n diosa Venus. l.a t•gadO. 'l'n l·do : lenlo.
Ot·aeln : donaire. VP.·ro, as, m·e, «vi, atum. : v. '1/f>o
Vt~NUS'I'AS : Mis : C. UelltJZtl: gt· t~ ~ dnl': I)I'Ohil)i¡•,
clo. ¡\ulol· id~ld. V!:TUS 1 et·t.~ : ndj. Vi €ti o: antiguo.
Vsvtu-Js, tum: m. Esl)hHus: nbt·o· V.e:<ILI.oU~I, l: n. Aa ndera , insig-
joe·. Vicio , pecado. nln Jn.i llt~u·.
VKR, ee,·t.t: u. La pt·ima\'Ora. VHXO, a&, a•·e, act, atutn: v. Agi·
VRRUKB., a•l$: u. Azote: gotpo. l~r con fuerz.a : \'ejar. Maltra-
Vt:koe"o· as, are, aot, auma: ,., tar' p•rs•gulr.
Asolar: herir ú goiJ)4!l'l. V1A, m:(. Vfn: CAmino.
VHRilUM, t: n. Vcrl)O, Pufttbra. VroUnNUM, t: n. l..a mimhrcru.
VmtR: adv. Verda.dea·amunte. VICINU8 1 a, Hm: a.dj. Vecino :
Vmtt<CUNnK: o.dv. Voa·uont.osa- l>t·óximo: cca·cano.
ltHHlle : con pudo•·· VJCIS: gan. del fr1us itndo V1x, vt~
V'HU I~CUN I)IA, (6: (, Vc•·gU61l7.U. c-t, vlcem. , t>ltc:, 1>lcilms , vtccs :
tete,( IW11: V.
VJUtKOil, ITfS 1 Cr'l 1 f. ve~: nllet·nuttva : suer-te : des·
Revea·cnciar. Temer: •·e<:~ lar. tino. orn.
Vtmoo, ts . twe: v. Indionr'o: do- VtCISSI ruoo, tul&: r. Vicisitud. Co-
blnue. Mirar :i. ó haclo. .-rcspondenetn. Rerounerncton.
VBRIS~UolUS, a, tUil: SUV. da Ve- VtCTllrU 1 étr: (. Víctima.
J'f4$, VtC'fOK. m·U: 111. Vencedor.
VBIUTAS, atts : (.Verdad. VtCTOltlA, ({1: ( , Vicloria.

© Biblioteca Nacional de España


520
Vt<:Tus, us : m. Alimento: sus· V muo, ts, ct•e,
ten to. ul: v. Estnt.· ver-
de. Florec er.
VJCUS, t: m. Villa. Barrio. Quint.n . VIRITU Y, t: n. Vergel .
VIOeLr cHT: odv. Cierta , verdad &· VJKOIN KUS, a wn: adj. Virgin a l.
rnmen te. A s.nbcr. vmoo, tnis: l Vi rgen : doncella.
V IOEO , C$ , ere, Clt.su m: v. VOl'. VJIUOIS, <l~:adj.
VJDEOR, Verde.
l't'ts , el'l, Uf.IUI .fttm: V. VIRILI S, e: adj. \'lrll: varoni
l,areee r. Ser visto. Vmn.tTKH: ndv. vn,•oo ilmentl.e.
VJOUA, aJ: f. Viudo.. VUtTUS, Utltot : f. Vh·lud : vaiOI' :
VaOUITAS 1 aUs: (, Viude-&. fortale ¡a, Pocler.
VJORO, U, et·e: v. Tener vigor: Vts, ts : ( Puerza . Poder. VIolen•
ser robust o. l'lorec er. cla. Vigor.
Vt~ILJ ¡\,ar: f. Vela: vlgHia :uc. Vrscus , crls:n . Vfscera. r.as en.
ct.óu d~J
vetat'. Una de los cuatro trnbas .t.os c::.arnes.
parw en que los roman os divl· VJSJtULts,t.e: adj. Vilible : JUtlente.
ition la noche. VtSIO, onts: f. Vistón : ''tlt.n. Es·
V•orto , tu>, at·<J , avt, altmt: \', pcetllc u lo. Sueño. l"an~li S ma.
Vel:tr. Alend er: eutdar . Despcr- VISITO, M, are: v. Visitft r: ver
t;¡rse. freeuent~1nente . Proba r: atli-
VJOJNTI: num. ind. Veinte . glr.
VJOO n,m·ts :m. Vlgor: ruerza: L'O· Vz~o, 1s, et·e , a;t , s-um. : v. Vet•
bus~ez. atenta mente : conter nvlar. Vi·
VILr s .le: adj. VIl :bajo: despre . sll<lr.
c::iable. VJd US , 1u: m. Visión : suoño. Pot··
VIJ.ISS IMUS, a 1 tml : SUJ). de Vílt8. tento. LO Vista.
VINCto, t1\1re, t:tt, ctum : v. Atar. VnA, ce: f. Vida. Modo de vhir.
Uoir: en azar. VITAr.rs, tr: ndj. De la vida: vit.al.
VINCO, fs, et~e, vfct . ofctun t : v. VITIOSus, a, um. : ndj. Vicioso : co·
Vence¡•, rrompi do:dep rnvodo . Enferm o.
VINCULU¡)I 1 l; ú. Vtocnl o. Unión : Vttl8. 1$; f. L.a. vid.
enlace. La cárcel : las prlsloo es. YITI U>l, 11: n. Y
VJsou x, fcts: m. F'lador . Venga - lelo: defecto, d~-
dor. DefensoJ•: protec tor. rol'l'nidnd . Cul¡.m.
VINOtco, as, aJ·e, avt, atum:· v. Vrro, as, a,·e, at1t, atum: v• .Evt ..
l.nr:
V engar : vengar se. Reclam aJ·. VITTAhuir: suslrn erá.
. w: f. Vendo.: faja para en·
1\eivlo dtcnr. 1\cJ)on cr. trctejer los cabell os, cot·ona s y
VJNDtC'fA.! Ce: f. Vind(C ta. Ven~ gulrnnl<JOS.
g:anza. uefe11sn. VITUL us, t: m. Becerr o: no,•illo .
VINJU ., ((I: f. Viñt: cepn. liante-· VrTu rsao,a
let..e ( ml\([ui na de guc rrn ). s, are,a ct.atu m:v.
, Vltupe rn r. Reprob ar: rcpJ•ender· .
VrNr'ru n, <n·t.s: m. VcndlmiadC1'1'.[ VJVA x, act1: ndJ.
VaNU)f r t: n. El vluo. Vividor :de largn
V•o•~"', 4": r. l. u violeta : su color.
vldn.
Vtot.ARIU>ol. it: n. Sitio donde nn-
vrvtPJCO, a.r, al't. a.ot, auun: v.
Vlvitlc nr: dnr \'ida.
con lns vloletn s. V1vo, 1.f, e•·e, a:t, cttmt: v. Vivh·.
VrOLATOK, orl$: m. Violad or : J)ro· A1imeu
(an:t.dor. tn(rnct.Or. LArse. Pa.sor la vldn.
VJ\'US , a, um.: adj. Vivo.
VJOLJ::NTttR: adv. Vlolon tnment o: v.rx.:
J)Ol' fuct·za. adv. A~enas: con diRcultad: 1
V'IOt.IH NTIA, <e: f. Violencla.Iotuer· VI
con traba o.
z.a. Soherbi:'t.
X:DU>f: V ase V~
V OCAnUJ ..Ulf 1 t: n. V~biO: dic-
VIOu;~TIOI\, u.1: comp. Mt\~ vio-
len lo: más impclu oso: más U- Voco e Ión.
rtmo. . as, m·e, at:l, atum: v.Lla·
mor: nombr ar. COn\•ldftr. In·
VroLO, a..r, are, aot, atwn.: v. \'OCar.
Violar : C(UCtU':tOtal': infl'ing ir, VOt.A'r
U:; 1 11 $: nl. Vuelo.
Vrr~<;n&us, a, um: adj. p,·opiu de
VOt.ITO , a&, are: v. Volar ele aqur
vibora. para all&: revolo tear.
Vra. t: m. Varón : hOUlbr e. -
VtnMNS,lls: adj. VoL·cle: norecionLo. VosuLo, a..t, a,·e: v. Volar. Ir a pro·
t·adam onte.

© Biblioteca Nacional de España



521
VOL~.,,,, velle. voltd: v. Querer: fundldad Inmensa de agua: re-
desear. Consentir. molino.
VOLUCBR ,crls: m. Vol4t.il: rápi- VOTUM,(: o. Voto: pro mesa.
dO: veloz: Uget·o. Vox, ocl J : r. Voz. Palabr a. DI cito.
VOLUCRIS, ts: f. Ave: p4jll l'O. Vut.oo, a$ 1 twe, avt, a.t v.m : ... Ex·
V OLUMEN , tnts: n. Volumen: lj- tender: divulgar.
bro: tomo. Rosca, y \odo l o que Vur•.:;us , 1: m. y n. El vulgo. El
da vueltas. pueblo.
V OLUSTAS, at-1$: f. Voluntad. VULNERO, tu·, are, avt, atum: v.
VOLUPTAS,att.f: (. Placer:tleleite: Herir .
gusto. V ULNIFICUS 1 4 1 utn: adj. Que hace
VOLUTO, as, are, ®l, G(tHn: V. herida.
llacer rodar. VUL.XUS, trtl: o . Herida.
VOl. vo, f.s, ere, vt , utum : v. Re- V OL PES, tr: mr. La zorra.
volver : voltear: dar vueltos. V ULPJNUS, a, ~m: adj. Perlen e ...
Ojear. Meditar. cienle A la zot•ra : vul pino.
VOJ.IEH. 1 et•ts: m. Lo l'O.iO dGI ora- V OLT UI\1US 1 it: m . El boiLré.
do : el arado. VOL1'US, us: m. Cara : rostro
VOHAGO, hlfS: f . Abel'LUrO: pro• semblante.

z.
Z&LUS 1 1: m.
Jern alvina.
Celo. !fervor. l.8 có·j Zst•BtRUI , 1: m. El eól\ro: • lento
pooientt.

© Biblioteca Nacional de España


© Biblioteca Nacional de España


l OBRAS DEL MISMO AUTOR

Grnmft.C te~" do lu: leUJJtU\ e a8te llnu .. , compuesta con arreglo aJ


plan y m~todo más genernlmentc seguidos en la enstilanza del latht,
para racilittr á los alumno.s de 2.• enstibnu el C".Studio de este idiom ;~ .

Cuut:& edición.

Grutn{aCI(Hl c h .un eutnl de la lengua castellana. Segunda edición.

1). P od l'O C uhl4H'ÓD do ' " Bnreu , e:studjo biográfico-critico.

El Dicelouau·io d e 111 ICn ll'un en8tOIIRtu a, po•· he A. e lldenala


"E~!!: tulñ oha , colección de artículos de critica gramatical y filológica,

publicados en varios periódico:. y revistas. Un tomo de 144 piginu


en S.•

EN PRENSA
OICCIOUUI•I u ct á•le.O•OC IUIOIÓ~Ieo laUt:tO•Iil•tt• 8.•1·

© Biblioteca Nacional de España


© Biblioteca Nacional de España


' .

Á
1 •

© Biblioteca Nacional de España


© Biblioteca Nacional de España
BIBLIOTECA NACIONAL DE ESPAÑA

1 1104102388
J

© Biblioteca Nacional de España

S-ar putea să vă placă și