OFDMA

Amel Ali c Tehnika viestrukog pristupa s OFDMA
ii
Saetak z
OFDMA tehnika viestrukog pristupa je privukla veliku panju u akademskoj i industrijskoj s z oblasti, te postala de facto metodom prenosa podatka na zikom sloju irokopojasnih mrea. c s z Zasniva se na dijeljenu dostupnog propusnog opsega na niz ortogonalnih podnosilaca, koji se dalje dijele na nekoliko podkanala (klastera). Podnosioci se dodjeljuju razliitim korisnicima, c dok ortogonalnost podnosilaca obezbjeuje zatitu od interferencije i poveava spektralnu es c kasnost. Iako je princip rada OFDMA tehnike jednostavan u sutini, praktina implementacija s c toga je veoma teak zadatak. Sinhronizacija predstavlja najvei izazov i igra glavnu ulogu u z c kreiranju zikog sloja. c U ovom radu, prvo su objanjene neke tehnike viestrukog pristupa. Nakon toga objanjeni s s s su osnovni principi rada OFDMA tehnike viestrukog pristupa, koja se zasniva na Fourierovim s transformacijama, i analiziraju prednosti i nedostatci. Tree poglavlje obrauje sinhronizaciju c za OFDMA sisteme. Na kraju rada su objanjeni neki sistemi koji koriste ovu tehniku, kao s to je mobilni WiMAX. OFDMA se primjenjuje i u 4G mrei odnosno u LTE, za downlink s z saobraaj. c Kljune rijei: IEEE 802.16, mapiranje, ICI, ISI, OFDM, OFDMA, ortogonalnost, sinc c hronizacija, viestruki pristup s
iii
Abstract
Orthogonal frequency division multiple access (OFDMA) has recently attracted vast research attention from both academia and industry and has become de facto methods of transmission at the physical layer in broadband systems. The available bandwidth are divided into orthogonal subcarriers, that are divided into several mutually exclusive clusters (subchannels or subbands). The subcarriers are assigned to distinct users for simultaneous transmission. The orthogonality among subcarriers guarantees intrinsic protection against interference. Even though the OFDMA concept is simple in its basic principle, the design of a practical OFDMA system is far from being a trivial task. Synchronization represents one of the most challenging issues and plays a major role in the physical layer design. In this paper, we rst describes some multiple access schemes. Then we describes fundamental principles of OFDMA consisting of FFTs/IFFTs, and analyses its advantages and drawbacks. After that, this paper provide a comprehensive survey of the latest results in the eld of synchronization for OFDMA systems. In the end, we introduce some systems who use OFDMA. OFDMA was adopted by the WiMAX Forum for mobile WiMAX systems and more recently by the 3GPP for the downlink of Long Term Evolution (LTE) systems. Keywords: IEEE 802.16, mapping, multiple access, ICI, ISI, OFDM, OFDMA, orthogonal, synchronization
iv
Lista skraenica c
3GPP ACK AMC AP ARQ AWGN BER BPSK BS BSS BWA CAS CDM CDMA CFO CIR CP CQI DAB DMT DVB-T DSSS EIRP ETSI FCH FDD FDMA FEC Third Generation Partnership Project (Projekt partnerstva za treu generaciju) c Acknowledgment (Pozitivna potvrda) Adaptive Modulation and Coding (Adaptivna modulacija i kodiranje) Access Point (Pristupna taka) c Automatic Repeat Request (Automatski zahtjev za ponavljanjem) Additive White Gaussian Noise (Aditivni bijeli Gausov um) s Bit Error Rate Binary Phase-Shift Keying Base Station (Bazna stanica) Basic Service Set (Osnovni skup usluga) Broadband Wireless Access (Sirokopojasni beini pristup) zc Carrier Assignment Scheme (Sema dodjele nosilaca) Code Division Multiplexing (Kodno multipleksiranje) Code Division Multiple Access (Viestruki pristup sa kodnom raspodjelom) s Carrier Frequency Oset (Pomicanje frekvencije nosioca) Channel Impulse Response (Impulsni odziv kanala) Cyclic Prex (Ciklini preks) c Channel Quality Indicator (Pokaziva kvalitete kanala) c Digital Audio Broadcasting (Digitalno audio emitovanje) Discrete Multitone Digital Video Broadcasting - Terrestrial (Digitalno zemaljsko video emitovanje) Direct Sequence Spread Spectrum (Tehnika direktne sekvence) Eective Isotropic Radiated Power (Efektivna izotropska snaga zraenja) c European Telecommunications Standards Institute (Evropski institut za telekomunikacijske standarde) Frame Control Header (Kontrolno zaglavlje okvira) Frequency Division Duplex (Dupleks sa frekvencijskom raspodjelom) Frequency Division Multiple Access (Viestruki pristup sa frekvencijskom s raspodjelom) Forward Error Correction (Zatitno kodovanje unaprijed) s
v
vi
FFT FHSS FUSC GPS GSM IBI IFFT ISI ISM ITU LAN LOS LSB LTE MAC MAN MAP MCM MIMO MSB NAK NCO NIC NLOS OFDM OFDMA OSI-RM PARP PDMA PHY PRBS PSTN PUSC QAM
Fast Fourier Transform (Brza Fourierova transformacija) Frequency Hopping Spread Spectrum (Tehnika frekvencijskog skakanja) Full Usage Subchannel (Puna upotreba podkanala) Global Positioning System (Sistem globalnog pozicioniranja) Global Systems for Mobile communications (Globalni sistem pokretnih komunikacija) Inter-Block Interference (Interferencija izmeu blokova) Inverse Fast Fourier Transform (Inverzna brza Fourierova transformacija) Inter-Symbol Interference (Interferencija izmeu simbola) Industrial Scientic Medical International Telecommunication Union (Meunarodna telekomunikacijska unija) Local Area Network (Lokalna mrea) z Line Of Sight (Optika vidljivost) c Least Signicant Bit (Najmanje znaajan bit) c Long Term Evolution Medium Access Control (Kontrola pristupa mediju) Metropolitan Area Network (Gradska mrea) z Media Access Protocol (Protokol pristupa mediju) Multi Carrier Modulation (Modulacija sa vie nosilaca) s Multiple Input Multiple Output (Viestruki ulaz viestruki izlaz) s s Most Signicant Bit (Najvie znaajan bit) s c Negative Acknowledgment (Negativna potvrda) Numerically Controlled Oscillator (Numeriki kontroliran oscilator) c Network Interface Card (Mrena kartica) z Non-line Of Sight (Bez optike vidljivosti) c Orthogonal Frequency Division Multiplexing Orthogonal Frequency Division Multiple Access Open System Interconnection Reference Model Peak to Average Power Ratio (Odnos vrne i prosjene snage) s c Polarization Division Multiple Access (Viestruki pristup sa polarizacijskom s raspodjelom) Physical layer (Fiziki sloj) c Pseudo-Random Binary Sequence (Pseudo-sluajna binarna sekvenca) c Public Switched Telephone Network (Javna komutirana telefonska mrea) z Partial Usage Subchannel (Djelimina upotreba podkanala) c Quadrature Amplitude Modulation (Kvadraturna amplitudna modulacija)
vii
QoS QPSK RCH RCT RFI SC SDMA SNR SRG SS TDD TDM TDMA UMTS VoIP WDMA WG WiBro WiFi WiMAX WLAN WMAN WPAN
Quality of Service (Kvalitet usluge) Quadrature Phase Shift Keying Ranging Channel (Promjenjivi kanal) Interactive Terrestrial Return Channel (Interaktivni zemaljski povratni kanal) Radio Frequency Interference (Radio-frekvencijska interferencija) Single Carrier (Jedan nosilac) Space Division Multiple Access (Viestruki pristup sa prostornom s raspodjelom) Signal to Noise Ratio (Odnos signal-um) s Shift Register Generator Spread Spectrum (Proireni opseg) s Time Division Duplex (Dupleks sa vremenskom raspodjelom) Time Division Multiplexing (Vremensko multipleksiranje) Time Division Multiple Access (Viestruki pristup sa vremenskom s raspodjelom) Universal Mobile Telecommunication System (Opi pokretni telekomunikacijski c sistem) Voice over Internet protocol (Govor preko IP) Wavelength Division Multiple Access (Viestruki pristup sa valnom s raspodjelom) Working Group (Radna grupa) Wireless Broadband Wireless Fidelity Worldwide Interoperability for Microwave Access Wireless Local Area Network (Beina lokalna mrea) zc z Wireless Metropolitan Area Network (Beina gradska mrea) zc z Wireless Personal Area Network (Beina osobna mrea) zc z
Sadraj z
Saetak z Abstract Lista skraenica c 1 Uvod 1.1 Tehnike viestrukog pristupa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . s 1.1.1 1.1.2 1.1.3 1.1.4 1.2 1.2.1 1.2.2 1.2.3 2 OFDMA 2.1 2.2 2.3 Historijske injenice vezane za razvoj OFDMA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . c Princip ortogonalnosti . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Princip rada OFDMA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.3.1 2.3.2 2.3.3 2.4 2.5 Kodiranje i modulacija . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Mapiranje i transformacija . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Ciklini preks . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . c FDMA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . TDMA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . CDMA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . SDMA i PDMA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . OFDM . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . MAC . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ARQ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . iii iv v 1 1 3 3 4 5 5 6 7 7 8 8 9 12 13 17 20 22 24 25 29 31
Modulacije sa vie nosilaca . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . s
Model sistema . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Struktura OFDMA okvira . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.5.1 2.5.2 OFDMA slotovi i burst-ovi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . OFDMA okvir . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
2.6
Prednosti i nedostaci OFDMA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
viii
SADRZAJ
ix
3 Sinhronizacijske tehnike za OFDMA 3.1 Osnove OFDMA downlinnk -a . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3.1.1 3.1.2 3.2 3.2.1 3.2.2 3.3 3.3.1 3.3.2 3.3.3 3.3.4 OFDMA predajnik i prijemnik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Zadaci downlink sinhronizacije . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Efekat vremenskog pomaka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Efekat frekvencijskog pomaka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Primanje podataka o vremenu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Precizno praenje vremena . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . c Prikupljanje podataka o frekvenciji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Praenje frekvencije . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . c
33 33 33 35 36 36 38 40 41 44 44 47 50 50 51 52 53 53 54 54 56 57 58 58 60 60 61 62 65 66
Osjetljivost na vremenska kanjenja i odstupanja frekvencije . . . . . . . . . . . s
Sinhronizacijski algoritmi za downlink prenos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
4 Primjena OFDMA 4.1 WiFi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4.1.1 4.1.2 4.1.3 4.2 4.2.1 4.2.2 4.2.3 4.2.4 4.2.5 4.2.6 4.3 4.3.1 4.3.2 WiFi standardi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Mrena arhitektura . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . z Primjena . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . WiMAX standardi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . WiMAX tehnologija . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Fiziki sloj WiMAX-a . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . c MAC sloj WiMAX-a . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Primjena . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Parametri sistema . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . PLC mrea . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . z Prednosti i nedostaci PLC tehnike . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
WiMAX . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
PLC . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
5 Simulacija OFDMA sistema 6 Zakljuak c Bibliograja
Poglavlje 1
OFDMA
Koncept kombinacije proirenog opsega i frekvencijskog skakanja sa prenosom sa vie nosilaca s s otvara vrata novim mogunostima nazvanim hibridna multiple access rjeenja kao to su: OFc s s DMA, OFDMA sa CDM-om (Code Division Multiplexing) koja se skraeno zove SS-MC-MA, c i Interleaved FDMA [3]. U ovom radu je obraena samo OFDMA tehnika.
1.1
Historijske injenice vezane za razvoj OFDMA c
Osnovni principi prenosa preko vie nosilaca bili su poznati jo 50-tih godina prolog vijeka. s s s To je bilo vrijeme kada su u upotrebi bile analogne tehnologije. U tim ranim eksperimentima, propusni opseg signala je se dijelio na nekoliko nepreklapajuih frekventnih podkanala, svaki c modulisan sa razliitim nizom podataka koji dolaze od zajednikog izvora. Odsutnost bilo c c kakvog spektralnog preklapanja izmeu susjednih podkanala, pomagalo bi u eliminaciji interferencije. Ali to je rezultiralo veoma neekasnom upotrebom dostupnog spektra. 1966. godine Chang R.W objavljuje rad u kojem govori o prenosu podataka preko ortogonalnih podnosilaca, a istraivanja je provodio u Bell-ovim laboratorijama. On govori o osnovnim principima paz ralelnog prenosa podataka kroz pojasno-ogranieni disperzivni kanal bez ICI-a (inter-channel c interference), i bez interferencije izmeu uzastopno prenesenih simbola tj ISI-a (inter-symbol interference). Krajem 60-tih, MC (multicarrier ) koncept se usvaja u nekim vojnim aplikacijama kao to su KATHRYN i ANDEFT. Ovi sistemi su imali ogromnu hardwersku sloenost, poto s z s je paralelni prenos podataka bio implementiran kroz skup oscilatora, gdje je svaki podeen za s odreenog podnosioca. Kasnije Saltzberg izvodi daljne analize. Glavni doprinos za MC prenos donijeli su 1971. godine Weinstein i Elbert, koji su eliminisali potrebu za oscilatorima i uveli u upotrebu Fourier-ovu transformaciju za obradu u osnovnom opsegu. Takoer uvode zatitni opseg (eng. guard band ), za eliminaciju interferencije. Ova s tehnika, zasnovana na FFT-u, nazvana je OFDM. Uprkos to je smanjena kompleksnost u ods nosu na poetne MC eme, praktina implementacija ovog jo je bila teka u to vrijeme zbog c s c s s ogranienih mogunosti hardvera. Zbog toga OFDM-u se nije davalo puno panje sve do 1985. c c z
1
1.2. Princip ortogonalnosti
godine, kada je Cimini predloio OFDM za beine aplikacije velike brzine prenosa podataka. z zc Razvoj digitalne tehnologije ranih 90-tih, omoguio je praktinu implementaciju FFT-a, i time c c osigurao primjenu OFDM u ianim i beinim prenosima. Sposobnost podravanja adaptivne zc zc z modulacije i smanjenje distorzije kanala bez potrebe adaptivnih ekvalizera, stavili su OFDM kao izabranu emu pristupa za ADSL aplikacije u USA. U Europi 1995. godine, DAB (Digital s Audio Broadcasting), standardizovan od ETSI-a, je bio prvi komercijalni beini sistem koji zc koristi OFDM. Uspjesi su nastavljeni i 1997. kada je usvojen OFDM za DVB-T (Digital Video Broadcasting - Terrestrial ), i 1999. kada su izdati WLAN standardi HiperLAN2 i IEEE 802.11a, oba bazirana na OFDM-TDMA. Sve ee, OFDM je bio u upotrebi u interaktivnom c sc zemaljskom povratnom kanalu DVB-RCT i u IEEE 802.11g WLAN proizvodima [4]. Godine 1998. kombinacija OFDM i FDMA, nazvana OFDMA, je bila predloena od Sari i Kaz ram za kablovske TV (CATV) mree. Glavne prednosti ove eme u odnosu na OFDM-TDMA z s su poveanje eksibilnosti u menadmentu resursa i mogunost dinamike dodjele kanala. U c z c c usporedbi sa obinom FDMA, OFDMA nudi visoku spektralnu ekasnost zbog ukidanja poc trebe za velikim zatitnim opsezima izmeu korisnikih signala. Iako predloena za CATV, s c z prvu upotrebu OFDMA je imala u uplink kanalu DVB-RCT sistema. Veliki uspjeh OFDMA poinje 2002. godine kada IEEE 802.16 radna grupa preporuuje OFDMA kao zrani-interfejs c c c za WMAN aplikacije i time postaje dio tih standarda. 2005. godine OFDMA je kandidat za 3GPP LTE (Long Term Evolution) zrani interfejs E-UTRA downlink -a. Intezivna istraivac z nja su dovela do studija MIMO-OFDM i MIMO-OFDMA kao obeavajuih kandidata za 4G c c irokopojasne beine mree. s zc z
1.2
Princip ortogonalnosti
Matematika denicija za ortogonalnost kae da su dva vektora ortogonalna ako im je skalarni c z proizvod jednak nuli (odnosno ugao izmeu njih je 90o ). Primjer ortogonalnih vektora su jedinini vektori koordinatnog prostora. Ako su u pitanju dvije funkcije tada uslov ortogonalnosti c glasi: j (t)k (t)dt = Kj jk
T
j, k = 1...N
(1.1)
gdje operator jk = 1 0 ako je j = k ako je j = k (1.2)
predstavlja Kronecker -ov delta operator i denisan je jednainom 2.2. Kada je Kj konstantno c i razliito od nule, tada su funkcije ortogonalne. U sluaju da je Kj = 1 tada su normirane. c c
Energija signala odnosno funkcije odgovara konstanti Kj :

T
Ej =
0
j (t)2 dt = Kj
(1.3)
Dakle za dva signala s1 (t) i s2 (t) kaemo da su ortogonalni ako vrijedi relacija: z s1 (t)s2 (t)dt = 0
T
(1.4)
Ista denicija vrijedi i za dva aperiodina signala. Primjer periodinih signala koji su ortogoc c nalni su: s1 (t) = Asin(o t) i s2 (t) = Acos(o t) U osnovi OFDMA spada u kategoriju FDMA u irem smislu, ali ukljuuje ortogonalnost to s c s mu je osnovna odlika. FDMA neekasno iskoritava spektar, poto preklapanje podopsega nije s s dozvoljeno. Zbog toga se u OFDMA sistemima koriste uski, meusobno ortogonalni podnosioci. Dakle, OFDMA dijeli frekventni opseg u viestruke podnosioce, izmeu kojih se bira s jednak frekvencijski razmak (npr u LTE sistemu razmak izmeu podnosilaca iznosi 15 kHz od ukupnog propusnog opsega)1 , i moduliu korisniki podaci na podnosiocu. Na frekvenciji gdje s c je maksimum signala nekog podnosioca, drugi podnosioci na toj frekvenciji imaju vrijednost nula, kao to je prikazano na slici 2.1. Na taj nain je dozvoljeno spektralno preklapanje izmeu s c podnosilaca, jer e ortogonalnost obezbijediti da prijemnik bude u mogunosti da razdvoji podc c nosioce, odnosno svaki podnosilac moe biti nezavisno demodulisan bez ICI-a. Na ovaj nain z c je postignuta bolja spektralna ekasnost. Na primjer, neka je neki podnosilac modulisan koritenjem QPSK (Quadrature Phase Shift s Keying) modulacije, gdje svaki simbol modulie 2 bita. Neka je brzina prenosa simbola 1000 s simbola po sekundi. Poto su svi simboli ogranienog trajanja, teorija signala i sistema govori s c da spektar tako modulisanog signala ima oblik sin(x)/x. Poto je brzina 1000 simbola po ses kundi, to znai da trajanje jednog simbola iznosi 1/1000 sekundi, pa se dobije da je prva nula c na 1000 Hz u frekventnom domenu. Ako drugi nosilac ima frekvenciju tano 1kHz viu od prvog c s nosioca, i ako ga moduliemo sa istim simbolskim protokom, dobija se da se oba signala mogu s detektovati bez meusobne interferncije. Problem sa navedenim pristupom je to je potreban s veliki broj lokalnih oscilatora meusobno zavisnih u smislu da su sve frekvencije izuzetno tani c multipli, kao to je navedeno. Ovo je teko izvodljivo i veoma skupo. Upravo zato se koristi dis s gitalna obrada podataka velike brzine procesiranja. Svaki od oscilatora moe da bude digitalna z predstava sinusnog talasnog oblika nosioca koji moe biti modulisan u numerikom domenu. z c Ako izvrimo modulaciju nad nekim podatkom, dobijemo na izlazu sinusni talasni oblik frekvens cije fk u vremenskom domenu sin(2fk t), pri emu emo reci da je fk = k/T frekvencija k-tog c c podnosioca. Ovo moe simultano da se izvrava za sve podnosioce. Spektar sinusa je Diraz s kova funkcija na frekvenciji fk . Ako ograniimo ovaj sinus tj. pomnoimo ga sa pravougaonom c z
1
Razmak izmeu maksimalnih vrijednosti je jednak 1/T, gdje je T vremensko trajanje jednog nosioca
Slika 1.1: Primjer pet ortogonalnih podnosilaca
funkcijom rectangle(T), to bi znailo konvoluciju u frekventnom domenu (f fk ) i sinc(f T ) c funkcije. I to je u osnovi 1/T pomjerena verzija sinc(f ). Kako postoji reprezentacija signala u frekvencijskom domenu, a potrebno je da se modulie svaki nosilac u vremenskom domenu, s jednostavno se izvrava inverzna brza Fourierova transformacija (IFFT) koja konvertuje blok s podataka iz frekvencijskog u vremenski domen i tada modulie podnosilac. Na prijemnoj strani s se digitalizuje primljeni signal, i vri FFT nad njim kako bi se vratio u frekevencijski domen. s Jo jedan problem koji se javlja je PAR2 (Peak to Average Ratio) poslanog signala, koji zahtjeva s visoku linearnost u predajniku. Postoje tri tipa podnosilaca u OFDMA sistemima: Podnosioci podataka podnosioci koji nose informaciju, odnosno podatke; Pilot podnosioci podnosioci namjenjeni za sinhronizaciju i estimaciju; Null podnosioci podnosioci namjenjeni za zatitne opsege i DC nosioce, tj vre razdvas s janje grupa informacionih kanala. Njihova snaga je jednaka nuli. U modernoj OFDMA, bazne stanice dodjeljuju grupu podnosilaca svakom korisniku, i ziki c podnosioci mogu biti grupisani (lokalizirani, klasterisani) ili razbacani (distribuirani) kroz kanal (pogledati sliku 2.2). Grupa podnosilaca ne mora biti iste veliine za svakog korisnika. Kasnije c emo se upoznati sa nainima dodjeljivanja podnosilaca korisnicima to je i sutina OFDMA. c c s s
2
Crest faktor ili peak to average power ratio (PARP) ili PAR je mjera valnog oblika, izraunava se kao odnos maksic
muma amplitude i RMS vrijednosti vala. Obino se izraava u db c z
1.3. Princip rada OFDMA
(a)
(b)
Slika 1.2: Osnovne varijante OFDMA: a) Grupisani mod, b) Razbacani mod
1.3
Princip rada OFDMA
OFDMA je baziran na digitalnoj obradi signala, odnosno ako emo preciznije govoriti na upoc trebi DFT-a i IDFT-a. Algoritam koji je u primjeni za transformaciju iz jednog domena u drugi je FFT (Fast Fourier Transform) iz vremenskog u frekvencijski i inverzna IFFT iz frekvencijskog u vremenski. Primjer prolaska sinusnog vala kroz FFT blok je prikazan na slici 2.3. Za sinusni signal, FFT predstavlja delta impuls na frekvenciji jednakoj frekvenciji signala. U sluaju pravougaonog impulsa, tada je rezultat FFT-a sinc(x) funkcija. OFDMA c
Vremenski domen Frekventni domen
Odgovara frekvnenciji ulaznog sinusnog vala
FFT
Osnovna frekvencija
FFT
Slika 1.3: Rezultati FFT transformacije sa razliitim ulazima c
komunikacija je zasnovana na dijeljenju dostupnog spektra na odreen broj podnosilaca, te se podaci prenose tako to se mapiraju u te podnosioce. Procedura prenosa je prikazana na s slici 2.4. Kao to se vidi sa slike, ulazni digitalni signal se prvo kodira i modulie, pa onda s s mapira u viestruke OFDMA podnosioce. Tu se ujedno vri konverzija serijskog niza podataka s s
u paralelni niz, i umetanje pilot i null simbola. Rezultujui paralelni signali se transformiu c s sa IDFT-om, ltriraju i konvertuju u analogni signal za prenos preko komunikacijskog kanala. Kanal je disperzivan, i on unosi izoblienja, ali dodaje i um. Da bi se eliminisali neki uticaji c s prolaska kroz kanal, posle IDFT obino se dodaje ciklini preks. Kasnije e biti detaljnije c c c objanjeno dodavanje ciklinog preksa. Na prijemnoj strani analogni signal se uzorkuje, te se s c vri ltriranje i uklanjanje ciklinog preksa, a serijski niz se konvertuje u paralelni, te ide DFT s c transformacija. Paralelni nizovi podataka, koji su bili dodijeljeni viestrukim podnosiocima se s demapiraju, demoduliu i na kraju dekodiraju u izlazni signal. s
Ulazni signal
Kodiranje
M o d u l a c i j a
M a p i r a n j e
IDFT
Filter
DAC
a)
Kanal
Izlazni signal
Dekodiranje
D e m o d u l a c i j a
D e m a p i r a n j e
um
DFT
Filter
ADC
b)
Slika 1.4: Komunikacijska obrada: (a) predajnik, i (b) prijemnik
1.3.1
Kodiranje i modulacija
Prvo kroz ta ulazni (MAC) podaci prolaze je kanalno kodiranje i modulacija. Kanalno kodis ranje ukljuuje randomizaciju - ifriranje (eng. randomization i scrambeling), FEC kodiranje c s (eng. forward error correction), ispreplitanje (eng. bit-interleaving), ponavljanje (eng. repetition). Prilikom slanja, navedeni postupci se primjenjuju spomenutim redom, a kod prijema obrnutim redoslijedom. Nakon procesa ponavljanja slijedi modulacija kao to je prikazano na s slici 2.5 [5].

Kanalno kodiranje
Podaci za prenos
Podaci za map u OFDMA podkanale
Randomizer
FEC
Bit Interleaver
Ponavljanje
Modulacija
Slika 1.5: Kanalno kodiranje i modulacija za OFDMA prijenos Osiguravanje sluajnog pojavljivanja bita c
Na ziki sloj mogu dolaziti dugi nizovi istih bita (npr nula ili jedinica) ili ponavljanje idenc tinih parova bita. Praktino sistem za prenos podataka nema kontrole na bite koje predajnik c c eli slati. Dugi nizovi jedinica i nula se dogaaju veoma esto u praksi i izazivaju potekoe. z c s c Problemi koji se javljaju su prekomjerna radio frekventna interferencija ili RFI (radio frequency interference), presluavanje, i potekoe u vremenskom obnavljanju i adaptivnoj ekvalizaciji. s s c Cilj je mapirati problematine sekvence i prilino vjerovatne (kao to su sve nule) u kodirane c c s sekvence koje izgledaju vie sluajno i manje problematino. Za svaki blok podataka ifriranje s c c s se provodi nezavisno. Poto mapiranje mora biti jedan-na-jedan, takoer mora biti ulazna seks venca koja se mapira u problematinu, kao to su sve nule. Ovo se postie sa primjenom SRG c s z generatora (shift register generator ), ili PRBS (pseudo-random binary sequence) generatora, koji se sastoji od pomjerakih registara, ekskluzivnih OR (XOR) kola i povratnih sprega. Rec gistar je sastavljen od n D ip-opova3 . Mehanizam povratne sprege je realizovan na taj nain c to se izlazi D ip-opa sprovode na ulaz XOR kola a izlaz XOR kola se vraa na ulaz jednog s c ip-opa (najee prvog). Generator sluajne sekvence ima 2n moguih stanja, meutim njec sc c c
LSB D1 D 14 MSB D 15
Z-1
Z-1
Z-1
Z-1
Z-1
XOR
PRBS Ulazni podaci
XOR
SRG Izlazni podaci
Slika 1.6: Generator pseudo-sluajne sekvence c

3
D (Delay) ip-op ili bistabil daje na izlazu podatak koji je na ulazu, uz kanjenje, pa predstavlja i element za s
kanjenje s
gova primjena je ograniena na maksimalnu duinu od 2n 1. SRG se opisuje karakteristinim c z c polinomom Co x0 + C1 x1 + ... + Cn xn . Koecijenti Ci (imaju vrijednost 0 ili 1) predstavljaju prisustvo ili odsustvo povratne sprege sa i-tog bistabila. Primjer PRBS generatora sa polinomom oblika 1 + x14 + x15 je dat na slici 2.6, to znaci da sa 14 i petnestog ip-opa imamo povratnu s spregu na XOR kolo, dok izlaz XOR-a ide na prvi D ip op. Pseudo-sluanji niz bita se kombinira sa podatkovnim nizom kroz XOR kolo te se na taj nain c c vri randomizacija. SRG se resetuje u unaprijed denisano inicijalno stanje na poetku svas c kog FEC bloka. Inicijalno stanje je [LSB]011011100010101[MSB]. Stanje koje dolazi zavisi od inicijalnog i od poloaja povratnih sprega. z
Kanalno kodiranje
Kanalno kodiranje je tehnika koja namjerava ispraviti greke nastale tokom prenosa pomou s c redudantnih bita, dodanih na informacione bite prije prenosa. Zbog ovog razloga, kanalno kodiranje se jo zove i zatitno kodovanje unaprijed (eng. forward error correction). To je glavna s s tehnika za prevazilaenje nepouzdanosti kanala i postizanje robusnije komunikacije. Razvile su z se razliite kodne eme: c s linearno blok kodovanje; konvoluciono kodovanje; ulanano (sloeno) kodovanje; c z Kod linearnog blok kodovanja, u postupku kodovanja bita jedan od osnovnih pristupa jeste uzeti blok bita odgovarajue duine te na sami blok izvriti dodavanje odreenog broja zatitinih c z s s bita. Dodani biti se nazivaju kontrolni biti ili biti provjere na parnost (eng. parity check bits). Primjer ovog su Hamingovi kodovi, ciklini kodovi(Reed-Solomon, BCH, CRC kodovi). c Konvolucioni koder stvara kodiranu bitnu sekvencu prolaskom bita podataka kroz linearni shift registar sa konanim brojem stanja (primjer je Viterbi algoritam). c Ulanano kodovanje koristi dva nivoa kanalnog kodiranja obino razdvojena ispreplitanjem. c c Primjer ulananog kodiranja, koji je u upotrebi u OFDMA sistemima, je turbo kodiranje. c
Ispreplitanje bita i ponavljanje
Proces permutacije kodiranih bita prema nekom unaprijed odreenom nainu naziva se ispreplic tanje bita. Ako se kodirani podaci ispreplitu prije prenosa, i ako nastane veliki broj uzastopnih c greaka tokom prenosa (npr. u sluaju naglog opadanja odnosa signal/um u nekom trenutku) s c s na nekom dijelu signala, na prijemu deispreplitanjem podataka greke se raspravaju i time se s s daje mogunost lakeg detektovanja greki i eventualnog korigovanja. Sklop je denisan s dvije c s s permutacije. Prva osigurava preslikavanje susjednih kodiranih bita na razliite podnosioce, dok c
druga osigurava preslikavanje susjednih kodiranih bita na manje ili vie znaajne bite. Time se s c mijenja raspored grupe bita, i smanjuje se rizik od gubitka cijelog bloka bita tokom prenosa. Ovo se koristi u kombinaciji sa kodovanjem radi lakeg otklanjanja greki. s s Ponavljanje se koristi za poveanje robusnosti. Ponavljanje je proces ponavljanja identinih c c slotova bita R puta. R se naziva faktor ponavljanja. Podaci koji su dobiveni posle prolaska kroz FEC blok i blok za ispreplitanje su segmentirani u viestruke slotove, i svaka grupa bita s odreena da popuni slot je ponovljena R puta. Sema ponavljanja se jedino primjenjuje kada je u upotrebi QPSK modulacija.
Modulacija
Kao to pokazuje slika 2.5, nakon kanalnog kodiranja slijedi modulacija. Biti koji su proli s s kroz proces ponavljanja su unijeti seriski u konstalacijski maper za modulacijski proces. Slika
Slika 1.7: Konstalacijski dijagrami: (a)QPSK, (b)16-QAM, i (c)64-QAM
2.7 prikazuje konstalacijske dijagrame za tri modulacijske eme: (gray-mapiranje) QPSK, 16s QAM, i 64-QAM respektivno. Da bi se postigla jednaka prosjena snaga, vri se normalizacija c s
10
sa faktorom c, koji je 1/ 2, 1/ 10 i 1/ 42 respektivno za ove tri modulacijske eme. Dolazni s podaci (biti) moduliraju se na sve dodijeljene podatkovne podnosioce rastuim redom po poc macima frekvencije. U praksi esto se koristiti drugaija modulacija za pilot podatke u odnosu c c na korisnike. c Koju modulaciju izabrati, najvie zavisi od karakteristika kanala odnosno omjera signal/um. s s Modulacije veeg reda (kao npr. 64-QAM), prenose vie bita po simbolu, pa tako da imaju veu c s c spektralnu ekasnost, ali u tom sluaju imaju manju otpornost na um. Zato se u OFDMA c s sistemima koristi adaptivna modulacija. Ona daje mogunost sistemu da izabere odgovarac juu modulaciju, u odnosu na trenutno stanje odnosa signal/um. Ako u odreeneom trenutku c s opadne taj omjer, sistem izabere modulaciju nieg reda, i time povea otpornost na um. z c s 1.3.2 Mapiranje i transformacija
Kao to nam pokazuje slika 2.4 , nakon procesa kodiranja i modulacije, izlazni podaci se mas piraju u OFDMA podnosioce i onda se vri transformacija. Ovo znai da se originalni ulazni s c podaci posmatraju kao signal u frekventnom domenu, ili frekventna komponenta u OFDMA komuminikaciji. Nakon IDFT-a signal je u vremenskom domenu. Broj podnosilaca zavisi od dostupnog propusnog opsega. Slika 2.8 prikazuje blok dijagram za mapiranje i IDFT transformaciju [5]. Modulisani signali se mapiraju (preslikavaju) u podnosioce u jedinici nazvanoj OFDMA slot, koja je 2D oblast podataka formirana od OFDMA simbola i podkanala (grupe podnosilaca).
Ulazni signal
Koder
Modulator
Mapiranje u podnosioce
IDFT
Ciklini prefiks
Izlani signal
Formiranje ovira
Slika 1.8: Blok dijagram mapiranja i IDFT-a
Mapiranje u podnosioce
U OFDMA sistemima, kodirani i modulisani podaci se mapiraju u viestruke frekventne koms ponente nazvane podnosioci (eng. subcarriers). Kao to smo naveli prije, podnosioci se dijele s na podnosioce podataka, pilot podnosioce i null podnosioce. Dostupni opseg se dijeli na NF F T 4
4
Koristimo FFT u NF F T da izrazimo vezu izmedu broja podnosilaca i veliine FFT-a, tj. broj podnosilaca je jednak c
veliini FFT c
11
podnosilaca, meu kojim Nused podnosilaca se koristi za prenos podataka i pilot tonova, a ostatak je namijenjen za zatitne opsege. Ovi upotrijebljeni podnosioci, osim null podnosilaca, s su aktivni podnosioci u OFDMA sistemima. Poto je svaki podnosilac ogranien vremenom trajanja OFDMA simbola, Tb , u vremenskom s c domenu, u frekventnom domenu ima oblik sinc funkcije. Inverzna Fourijeova transformacija impulsa u(t) u(t T b) je sinc((f kf )Tb ), pri emu je rastojanje izmeu podnosilaca c f (= 1/Tb ), a redni broj podnosioca k. Sinc funkcija ima dug rep, pa to moe izazvati interz ferenciju na susjedne frkeventne opsege. Da bi se ublaio taj uticaj, dodaju se zatitni opsezi z s na oba kraja opsega podnosilaca5 . Dosadanji prikaz govori nam da sa stanovita zikog sloja, OFDMA sistem je u osnovi jeds s c nak OFDM sistemu. Jedina razlika je ta to u OFDMA svaki prenosni blok prenosi simultano s podatke od vie korisnika, dok u OFDM-u nosi podatke od jednog korisnika. Tri su naina za s c dodjelu podnosilaca aktivnim korisnicima koji su prikazani na slici 2.9 [4]. Za ilustraciju pred0
(a)
10
11 12 13 14
15
(b)
(c)
korisnik 1
korisnik 2
korisnik 3
korisnik 4
Slika 1.9: Seme raspodjele podnosilaca: (a) pod-pojasni CAS, (b) ispreplitani CAS, (c) uopteni CAS s
postavimo da imamo 16 dostupnih podnosilaca, 4 korisnika i 4 podkanala. Na pod-pojasnoj (eng. subband ) emi za dodjelu nosilaca (CAS carrier assignment scheme) slika 2.9(a), svaki s korisnik dobiva niz susjednih podnosilaca, pa kao to prikazuje slika prvi korisnik je dobio prva s etiri, drugi korisnik sljedea etiri podnosioca itd. Ako dodjeljujemo uzastopne nosioce istom c c c korisniku, i ako je izraen feding na toj frekvenciji, tada e svi podaci za tog korisnika biti z c izgubljeni. Zbog toga je bolje raspriti nosioce izmeu korisnika i ako se desi greka, popraviti s s je kanalnim kodovanjem. Ta ema dodjele se naziva ispreplitana (eng. interleaved ) CAS ema s s i prikazana je na slici 2.9(b), gdje su podnosioci svakog korisnika uniformno rasporeeni po propusnom opsegu na jednakim rastojanjima. Tree rjeenje, u OFDMA, favorizira mnogo vie c s s eksibilniju strategiju raspodjele gdje korisnici mogu izabrati najbolje podnosioce6 koji su trenutno dostupni. Ova ema se naziva uopteni (eng. generalized ) CAS, i njen osnovni koncept s s
5 6
Napomenimo da su zatitni opsezi sastavljeni od null podnosilaca s Npr. oni sa najveim odnosom signal-um (SNR) c s
12
je prikazan na slici 2.9(c). S obzirom da ne postoji kruta veza izmeu podnosilaca i korisnika, generalizirani CAS dozvoljava dinaminu raspodjelu resursa i osigurava veu eksibilnost nego c c pod-pojasni ili ispreplitani CAS.
Tipovi podkanala
Aktivni podnosioci se grupiu i tako formiraju podkanal (eng. subchannel ), kao na slici 2.10. s Slika prikazuje tri podkanala nastala grupisanjem po dva podnosioca. Takoer prikazuje zatitne opsege na oba kraja i DC podnosilac u sredini. Kao to je sluaj na slici, podnosioci s s c odabrani za formiranje podkanala nisu nuno susjedno smjeteni. Oni su odabrani prema z s unaprijed odreenom obrascu koji sadri efekte frekvencijskog diversity-ja i drugih faktora. z Koncept podkanala moe biti ekasno upotrijebljen u dodjeli podnosilaca ka korisnicima u suz
Podkanal 1 Podkanal 2 DC podnosioc Podkanal 3
Kanal Zatitni opseg Zatitni opseg
Slika 1.10: Ilustracija podkanala u OFDMA
sjednim elijama ili susjednim sektorima. To omoguuje korisnicima da dijele OFDM kanal kao c c u sluaju FDMA, uzimajui prednost ortogonalnosti u frekventnom domenu. U praksi, mogu c c se formirati razliiti tipovi podkanala u zavisnosti od metode grupisanja podnosilaca. c Jedan tip je distribuirano permutirani podkanal (eng. distributed permutationbased subchannel ) u kojem su grupisani oni podnosioci koji su izabrani permutacijom na irem rasponu s podnosilaca, pa se tako dobiva efekat diversity-ja. Drugi tip je susjedno permutirani podkanal (eng. adjacent permutationbased subchannel ) u kojem su grupisani zajedno oni podnosioci koji su ziki susjedni. On se dalje dijeli na podc kanal sa djeliminom upotrebom podnosilaca ili PUSC (partial usage subchannel ) i podkanal c sa punom upotrebom podnosilaca ili FUSC (full usage subchannel ). Kada je u pitanju PUSC podkanal, podnosioci koji pripadaju tom podkanalu mogu biti raspodijeljeni na vie predajnika s (naprimjer podjela podnosilaca u tri sektora), ali je mogua dodjela i samo jednom predajniku. c Ako imamo FUSC podkanale, svi podnosioci u nekom podkanalu mogu biti dodijeljeni samo jednom predajniku. U FUSC modu, koristi se samo jedan zajedniki skup pilot podnosilaca c za sve podkanale, za razliku od UL PUSC moda, gdje svaki podkanal sadri vlastiti skup pilot z podnosilaca. Za DL PUSC mod, postoji skup zajednikih pilot podnosilaca za svaku grupu c ukljuujui i skup podkanala. Za DL FUSC i DL PUSC, prvo se alociraju pilot tonovi, a preosc c
13
Tablica 1.1: Podkanalno grupisanje u 1024-FFT OFDMA sistemu Parametri DL PUSC DL FUSC UL PUSC DL/UL AMC Broj null podnosilaca Broj DC podnosilaca Broj guard podnosilaca, lijevo Broj guard podnosilaca, desno Broj koritenih podnosilaca (Nused ) s Broj pilot podnosilaca Broj podatkovnih podnosilaca Broj podkanala Broj podatkovnih podnosilaca po svakom simbolu/podkanalu 184 1 92 91 840 120 720 30 24 174 1 87 86 850 82 768 16 48 184 1 92 91 840 420/0 420/840 35 12/24 160 1 80 79 864 96 768 48 16
tali podnosioci su namijenjeni za podatke. Za UL PUSC, skup koritenih podnosilaca se prvo s podijeli podkanalima, a zatim se raspodijele pilot podnosioci unutar svakog podkanala. Zadnji tip podkanala je pojasni AMC podkanal (band adaptive modulation and coding subchannel ). Ovaj poboljava ekasnost dodjeljivanjem grupe opsega u dobrom kanalnom stanju ka s korisnicima, time uzimajui prednosti AMC efekta. Broj i pozicija podaktovnih i pilot podnoc sioca se razlikuje za ove tipove podkanala. Tabela 2.1 daje na pregled grupisanje podnosilaca za downlink (DL) i uplink (UL) podkanale u 1024-FFT OFDMA sistemu [5].
IDFT procesiranje
Posle zavrenih procesa, slijedi IFFT transformacija, koja konvertuje NF F T podnosilaca ods nosno signal u frekventnom domenu, u odgovarajui signal u vremenskom domenu. 2D prostor c podataka, u kojem horizontalna osa predstavlja OFDMA simbolsku osu a vertikalna podkanalnu (ili podnosilaku) osu, se procesuira po kolonama (slika 2.16). Svaki OFDMA simbol c duine NF F T , X(k), k = 0, 1, ..., NF F T 1, je konvertovan u signal u vremenskom domenu z x(n), n = 0, 1, ..., NF F T 1. Kada kaemo NF F T kao broj podnosilaca, to ukljuuje Nused z c podnisilaca koji nose podatke i pilot tonove, i guard podnosioce, ije su vrijednosti specicirane c u tabeli 2.1. Diskretnu furieovu transformaciju ovdje neemo objanjavati, nego emo je uzeti c s c zdravo za gotovo. 1.3.3 Ciklini preks c
Posle IFFT bloka dolazi dodavanje ciklinog produetka CP (ciklinog preksa), kao to je pric z c s kazano na slici 2.8. Kada predajnik doda ciklino produenje koje je due nego impulsni odziv c z z kanala, utjecaji predhodnog simbola se eliminiu jednostavnim uklanjanjem ciklinog preksa s c
14
u prijemniku. Neka je efektivna duina simbola Tb , kao na slici 2.11 [5]. CP se dodaje tako to z s se kopira dio simbola na kraju i nalijepi na poetak. Posle dodavanja, ukupna duina OFDMA c z simbola je poveana na Ts = Tg + Tb . U praksi je CP oko 25% duine bloka. Intersimbolska inc z
Kopiranje dijela simbola
Slika 1.11: Umetanje ciklinog preksa c
terferencija (ISI), koju uzrokuje proirenje simbola u druge zbog viestaznih smetnji, predstavlja s s prijetnju ortogonalnosti (ovo je prijetnja na vremenskoj osi, tj. izmeu OFDMA simbola). Da bi se borili sa ISI, uvode se zatitni opsezi izmeu OFDMA simbola, odnosno trajanje korisnog s intervala simbola se poveava sa ciklinim preksom. c c Interferencija izmeu nosilaca ICI (intercarrier interference), koja nastaje prolaskom signala kroz disperzivni kanal takoer ometa ortogonalnost, poto e disperzija kanala uzrokovati da se s c uzastopni blokovi preklapaju7 . Rep prethodnog bloka simbola koji odgovara veem broju nosic laca pomijeati e sa poetkom tekueg bloka simbola vie nosilaca. Zakljuujemo da podkanali s c c c s c nisu striktno nezavisni u frekventnom domenu. Da bi se minimizirale posljedice ICI, dodaje se zatitni interval sa CP izmeu blokova koji ne smije biti krai od efektivne duine impulsnog s c z odziva kanala. CP takoer doprinosi zatiti OFDMA simbola od viestazne interferencije (eng. multipath s s interference), a da se pri tome zadri ortogonalnost izmeu konstitutivnih podnosilaca. Napoz menimo da bilo koji granini Tb dio ciklini-dodanog OFDMA simbola duine Ts u vremenskom c c z domenu doprinosi fazno-zaokrenutoj verziji istog signala u frekventnom domenu, i viestazna s interferencija rezultira u viestruke takve fazno-rotirane verzije istog signala u frekventnom pos druju, koji donosi samo efekat skaliranja na konani primljeni signal. c c Nedostatak CP je taj to uvodi neto kao zaglavlje, koji uinkovito smanjuje ekasnost, zbog s s c toga to imamo viak informacija u prenosu, a to dodatno zauzima komunikacijske resurse. s s
7
ICI postoji zbog konane duine impulsnog odziva kanala c z
1.4. Model sistema
15
1.4
Model sistema
Poto smo upoznali princip rada OFDMA, sada elimo matematiki opisati ta se deava na s z c s s zikom sloju. Recimo da imamo K korisnika koji alju informacije (bite), i neka je N ukupan c s broj podnosilaca (N>K). Neka je dodjeljivanje podnosilaca ostvareno prema pod-pojasnoj CAS emi, tj. korisnicima dodjeljujemo susjedne podnosioce. Kodiranje emo preskoiti ovdje, zato s c c to je ono ne bitno u ovom trenutku. OFDMA simbol na ulazu u kanal imao bi oblik: s 1 x(t) = N
K N
Xk,n ej2fn t Ik (n)

k=1 n=1
(1.5)
gdje je fn centralna frekvencija n-tog podnosioca, Xk,n je podatak od korisnika k koji se nosi preko podnosioca n, a Ik (n) deniemo kao s Ik (n) = 1 0 ako je k-tom korisniku dodijeljen n-ti podnosilac ostalo (1.6)
Spektar signala x(t) predstavlja delta funkcije na frekvencijama fn skalirane sa kompleksnim podatkovnim simbolom. Sada ako ograniimo ovaj signal vremenom trajanja Ts , dobili bi c 1 x(t) = N
K N
Xk,n ej2fn t Ik (n)

k=1 n=1
0 t Ts
(1.7)
Vremenski ograniiti signal znai mnoiti neogranieni signal sa pravougaonom funkcijom u c c z c
Slika 1.12: Konvolucija Delta impulsa i sinc funkcije
vremenu, a to u frekventnom domenu znai konvolucija spektra signala sa sinc funkcijom (slika c 2.12 [12]). Ako pravougaona funkcija traje Ts sekundi, tada je odgovarajua sinc funkcija u c
1.4. Model sistema
16
frekventnom domenu irine 2/Ts (izmeu prve dvije nule). Poto se sinc funkcije preklapaju, s s rastojanje izmeu dvije susjedne sinc funkcije je 1/Ts , pa zbog toga uzimamo da nam je fn = n/Ts . Ubacujui ovo u jednainu 2.7 dobivamo c c 1 x(t) = N
K N
Xk,n ej2 Ts t Ik (n)

k=1 n=1
0 t Ts
(1.8)
Ovo je kontinualna verzija MC signala koji se alje u kanal, odnosno koji se dobije posle s digitalno-analogne konverzije. Za dobijanje diskretne forme, potrebno je uzorkovati x(t) u vremenu. x(t) postoji samo izmeu t = 0 i t = Ts . Poto je trajanje Ts sekundi, a N jeds nako razmaknutih uzoraka se uzima u vremenu, l-ti uzorak se nalazi na mjestu t = (Ts /N )l. Zamjenom t sa ovim izrazom dolazi se do jednaine: c Ts 1 x( l) = N N pa se ovo moe napisati: z x(l) = xl = 1 N
K N K N
Xk,n e
k=1 n=1
n j2 T ( Ts l N s
1 Ik (n) = N
Xk,n ej2 N ) Ik (n)

k=1 n=1
nl
(1.9)
Xk,n ej2 N Ik (n)

k=1 n=1
nl
0 t Ts
(1.10)
Zbog uzorkovanja, 2.10 je digitalna verzija MC signala i ovo je izraz prije digitalno-analogne konverzije na emi 2.4. Ako imamo sluaj da postoji samo jedan korisnik tada jednaina 2.10 s c c ima oblik 1 x(l) = xl = N
N
Xn ej2 N
n=1
nl
0 t Ts
(1.11)
Sa jednaine 2.11 jasno se vidi da ovaj izraz predstavlja N-IDFT transoformaciju. Zbog ovog c
Ts (a)
(b)
Slika 1.13: (a) Prikaz etiri modulisana podatka (b) Superpozicija etiri modulisana podatka c c
razloga OFDMA koristi Fourieove transformacije u svojim sistemima. Slika 2.13(a) prikazuje primjer OFDMA simbola koji se sastoji od etiri simbola podataka (etiri podnosioca), i svaki c c
1.5. Struktura OFDMA okvira
17
podnosilac je predstavljen kosinusom na odgovarajuoj frekvenciji [12]. Sva etiri podnosioca c c imaju iste amplitude, pa tako da svi nose isti podatak. Na slici se vidi da svi simboli podataka imaju isto vremensko trajanje Ts . Frekvencije ovih podnosilaca su 1/Ts , 2/Ts , 3/Ts , 4/Ts . Broj ciklusa koji napravi svaki podnosilac mora odgovarati cijelom broju (npr. etvrti podnosilac ima c etiri ciklusa kao to se vidi na slici). Slika 2.13(b) prikazuje superpoziciju ova etiri simbola u c s c vremenskom domenu. Na slici 2.12, vidi se da se podatkovni simbol Xk na prijemu ita sa vrha c sinc funkcije, a poto ostale sinc funkcije na tom mjestu imaju vrijednost nula, one ne utiu na s c Xk . Signal x(t) se alje sa predajnika, prolazi kroz disperzivan kanal koji unosi izoblienja (jer s c
X(k) Korisnik 1 (Brzina R1) Korisnik 2 (Brzina R2) Korisnik k (Brzina Rk) Korisnik K (Brzina RK) Dodjela podnosilaca sa razliitim modulacijama Adaptivna modulacija Adaptivna modulacija IDFT Adaptivna modulacija Adaptivna modulacija Umetanje zatite (ciklini prefiks) x(n) xf(n)
P/S
h(n) Kanal Kanal Informacije o kanalu Kanal za kor 1
Maksimalna snaga
Modul raspodjele resursa (podnosioci, bitska raspodjela i raspodjela snage, informacije)
Path Loss
Y(k) Adaptivna demodulacija Adaptivna demodulacija Korisnik k Adaptivna demodulacija Adaptivna demodulacija Izdvajanje korisnika k
y(n)
yf(n)
DFT
Odbacivanje zatite (ciklini prefiks)
S/P
AWGN w(n)
Slika 1.14: OFDMA sistem
kanal posmatramo kao lter propusnik opsega), pa se na njega nalijepi um, te se na prijemu s dobije: y(t) = x(t) h(t) + w(t), (1.12)
gdje h(t) impulsni odziv kanala, a w(t) AWGN um. Ovaj signal se prvo provodi kroz analognos digitalni konvertor gdje se uzorkuje opet istom brzinom uzorkovanja fs = N/Ts . Poto u s ovim jednainama nismo ubacivali CP, odmah se vri serisko-paralelna pretvorba i N-FFT c s transformacija. Na slici 2.14, prikazan je jedan opti model OFDMA sistema sa K korisnika [6]. s
1.5
Struktura OFDMA okvira
Kao to smo rekli ranije, OFDMA simbol ini vie podnosilaca. NF F T je ukupan broj podnos c s silaca, i sadri podnosioce podataka, pilot podnosioce i null podnosioce. Aktivni podnosioci z
18
se dijele u podskupove podnosilaca na razne naine, te smo te podskupove nazvali podkanali. c Ovisno od naina grupisanja imali smo razliite tipove podkanala. Dalje, podkanal slui kao osc c z novni blok u organizaciji OFDMA slot-a, koji je opet osnovni gradivni blok za DL/UL burst-ove podataka. DL/UL burst-ovi za razliite korisnike se ubacuju (mapiraju) u strukturu OFDMA c okvira zajedno sa bitnim zaglavljima za mapiranje informacije. Struktura OFDMA okvira ima zasebne vremenske kanale za uplink i downlink saobraaj. O svim ovim funkcijama se brine c blok struktuiranja okvira. 1.5.1 OFDMA slotovi i burst-ovi
OFDMA slot i burst su osnovni gradivni blokovi strukture OFDMA okvira. OFDMA slot je dvodimenzionalan (u vremenu i frekvenciji) i osnovni je gradivni blok za organizaciju DL/UL burst-a podataka. Burst podataka je dvodimenzionalni blok podataka u koji se mapira vie s OFDMA slotova koji pripadaju svakom pojedinanom korisniku. Zakljuno, OFDMA simboli c c koje generira korisnik mapiraju se u burst kojeg dalje ini vie OFDMA slotova. c s
Jedan simbol Dva simbola Ploica 4x3: 8 podatkovnih/ 4 pilot podnosioca 8 podatkovnih/ 1 pilot podnosioca
Podnosioci podataka
1x6 AMC slot Klaster: 12 podaktovnih/ 4 pilot podnosioca
2x3 AMC slot
DL PUSC: 1 podkanal x 2 simbola
UL PUSC: 1 podkanal x 3 simbola
3x2 AMC slot
DL&UL AMC 1 podkanal x 2, 3, 6 simbola
DL FUSC: 1 podkanal x 1 simbol
Slika 1.15: Struktura slota
OFDMA slotovi
OFDMA slot je minimalna mogua jedinica za dodjelu podataka. Sposobnost dodjele jednog ili c vie slotova pojedinom korisniku je bitna zbog toga to korisnik moe dobiti neku minimalnu rass s z
19
Sema
Tablica 1.2: Denicija OFDMA slot-a Broj podkanala Broj simbola po slot-u 1 1 1 1 po slot-u 2 1 3 (1, ili 2, ili 3, ili 6)
podkanalizacije DL PUSC DL FUSC UL PUSC DL/UL AMC
podjelu propusnog opsega, i tada bazna stanica moe promijeniti raspodjelu na osnovu zahtijeva z za propusnim opsegom pojedinog korisnika. Denira se u dvije dimenzije, jednoj vremenskoj (broj OFDMA simbola) i jednoj frekventnoj (broj podkanala). Denicija OFDMA slota zavisi od strukture ODFMA simbola, koja je razliita za DL i UL, te za PUSC, FUSC i pojasne AMC c podkanale kao to je prikazano na slici 2.15 [6]. s OFDMA slotovi za PUSC, FUSC i AMC podkanale su denirani ovako: U sluaju DL FUSC c koristei raspodjeljenu permutaciju podnosilaca, svaki slot je sastavljen od jednog podkanala i c jednog OFDMA simbola (tj. 1 podkanal x 1 OFDMA simbol), to je 48 podnosilaca podataka s preko 1 simbola. Za DL PUSC koritenjem raspodjeljene permutacije podnosilaca, jedan slot s je jedan podkanal puta dva OFDMA simbola (tj. 1 podkanal x 2 OFDMA simbola), to je 2 s klastera (48 podnosioca podataka) obuhvaena sa dva simbola. Za UL PUSC svaki slot ima c jedan podkanal puta tri OFDMA simbola (tj. 1 podkanal x 3 OFDMA simbola), to je 6 ploica s c (48 podnosioca podataka) obuhvaena sa tri simbola. Meutim, kod AMC podkanala za uplink c i downlink se koristi permutacija susjednih podkanala, pa imamo jedan slot kao jedan podkanal puta tri OFDMA simbola8 (tj. 1 podkanal x 3 OFDMA simbola). U svim sluajevima, c OFDMA slotovi sadre 48 podnosilaca podataka. Tabela 2.2 prikazuje gore navedene podatke z [5].
Burst-ovi podataka
Vie OFDMA slotova koji sadre OFDMA simbole nastale u korisnikom ureaju se mapiraju s z c u grupi u dvodimenzionalni blok podataka nazvan burst. Burst je grupa susjednih slotova. Uopteno, burst je oblast podataka (eng. data region) koji je dvodimenzionalni blok, sastoji s se od uzastopnih podkanala u grupi uzastopnih OFDMA simbola. Uzastopni OFDMA simboli se alociraju kroz MAP poruku za alokaciju resursa, koju proizvodi bazna stanica kroz MAC sloj. Slika 2.16 ilustrira oblast podataka [5]. Kada se tok podataka koji dolazi iz bloka za modulaciju i kodiranje mapira u DL/UL burst-ove, mapiranje je zasnovano na OFDMA slotovima, prema procedurama koje emo objasniti. c
8
U zavisnosti od izvedbe, moe biti ukljueno jedan, dva, tri ili est simbola z c s
20
Objasnit emo mapiranje u oblast podataka za PUSC mod. Sto se tie downlink -a, mapiranje c c se vri u skladu sa sljedeim pravilima: s c 1. modulisani tok podataka se dijeli u blokove koji odgovaraju jednom OFDMA slotu na takav nain, da svaki slot prekriva jedan podkanal na frekventnoj osi i jedan ili vie OFc s DMA simbola na vremenskoj osi, prema nainu raspodjele podataka u OFDMA slotovima, c prikazanom u tabeli 2.2; 2. mapirati slotove tako da slot sa najniim brojem zauzima podkanal sa najniim brojem z z kod OFDMA simbola sa najniim brojem (mapiranje poinje od podkanala sa najniim z c z brojem i obuhvata jedal ili vie OFDMA simbola u zavisnosti od denicije slota); s 3. mapiranje se radi u smijeru podkanala, tj. od manjeg prema veem indeksu OFDMA c podkanala. Kada se doe do kraja oblasti podataka, mapiranje se nastavlja na OFDMA podkanalu sa najniim brojem u slijedeem dostupnom OFDMA simbolu. z c Slika 2.17(a) ilustrira smijer mapiranja OFDMA slotova u podkanale i simbole kod downlink -a za PUSC sluaj [5]. Primjetite da je mapiranje u vertikalnom smjeru zasnovano na dvostrukom c OFDMA simbolu, kao to denira tabela 2.2. Kod uplink saobraaja, mapiranje podataka se s c
Broj OFDMA simbola
Slika 1.16: Ilustracija oblasti podataka
radi u dva koraka: prvi korak, OFDMA slotovi se dodjeljuju svakom burst-u (od manjeg prema veem rednom broju simbola), a drugi je mapiranje alociranih slotova u oblast podataka (od c manjeg prema veem indeksu podkanala). c Prvi korak: 1. podaci se dijele u blokove koji odgovaraju jednom OFDMA slotu, tako da svaki slot prekriva jedan ili vie podkanala u frekventnoj osi i jedan ili vie OFDMA simbola u s s vremenskoj osi, prema deniciji OFDMA slotova datoj u tabeli 2.2; 2. mapirati slotove tako da slot sa najniim brojem zauzima podkanal sa najniim brojem u z z OFDMA simbolu sa najniim brojem; z 3. mapiranje se nastavlja poveavanjem indeksa OFDMA simbola (horizontalno). Kada se c doe do ruba uplink zone, mapiranje se nastavlja od OFDMA simbola sa najniim brojem z u sljedeem dostupnom podkanalu. c
Broj podkanala
21
Drugi korak: 1. mapirati slotove tako da slot sa najniim brojem zauzima podkanal sa najniim brojem u z z OFDMA simbolu sa najniim brojem; z 2. mapiranje se nastavlja poveavanjem indeksa podkanala. Nakon zadnjeg podkanala, mac piranje se nastavlja od podkanala sa najniim brojem u sljedeem dostupnom OFDMA z c simbolu. Slika 2.17(b) ilustrira smijer mapiranja OFDMA slotova u podkanale i simbole kod uplink -a za PUSC sluaj. Primjetite da je mapiranje u vertikalnom smjeru zasnovano na trostrukom c OFDMA simbolu, kao to denira tabela 2.2. s
Broj simbola k-1 S S+1 S+2 Broj podkanala k k+1 k+2
Slot (n) Slot (n+1)
Slot (n+12)
Slot (n+11) Podruje podataka (a)
Broj simbola k-1 S S+1 S+2 Broj podkanala k k+1 k+2 Slot (n+11) Slot (n) Slot (n+22)
Slot (n+10) Podruje podataka (b)
Slika 1.17: Ilustracija mapiranja podataka u oblast podataka u PUSC modu: (a) downlink ; (b) uplink
22
1.5.2
OFDMA okvir
Burst-ovi se koriste za konstruisanje DL podokvira i UL podokvira, koji zajedno ine okvir. c Burst-ovi podataka se mapiraju u strukturu OFDMA okvira zajedno sa bitnim opisima mapiranja (MAP) i ostalim zaglavljima. Struktura OFDMA okvira se u optem sluaju sastoji s c od perioda za UL prenos i perioda za DL prenos, koji se ciklino obru sa malim razmakom c c izmeu. OFDMA okvir takoer moe imati vie zona za PUSC, FUSC ili AMC saobraaj. z s c
Struktura okvira
Slika 2.18, koja je preuzeta iz [5], prikazuje primjer strukture OFDMA okvira mobilnog WiMAX sistema sa TDD (Time Division Duplex ) emom9 . Kod TDD-a, prvo ide DL podokvir, te posle s njega UL podokvir. Kod downlink -a se prvi simbol alocira na poetku tj. u uvodu, iza ega c c slijedi DL-MAP i ostali DL-burst-ovi. Dio za downlink takoer sadri MAP za uplink tj. ULz MAP. Kod UL segmenta se alociraju promjenljivi kanal RCH (eng. ranging channel ), CQI i ACK kanal. Primjetite OFDMA strukturu u PUSC sluaju - iz organizacije blokova jasno je c da su DL burst-ovi mnoitelji od dva OFDMA simbola, a za uplink saobraaj imamo mnoitelj z c z od tri OFDMA simbola (pogledajte tabelu 2.2 i sliku 2.17). Tx /Rx razmak izmeu prenosa (TTG - Tx /Rx transition gap) se ubacuje izmeu dijelova za uplink i downlink u isti okvir, a Rx /Tx razmak (RTG) se ubacuje izmeu kraja jednog i poetka c drugog okvira. TTG daje vremena hardveru i softveru u baznoj stanici da promijene svoje stanje, iz stanja slanja u stanje primanja, dok je uloga RTG-a obrnuta. Vrijednosti TTG i RTG se odreuju na osnovu kanjenja u prenosu kod korisnikih terminala postavljenih blizu i s c onih udaljenijih od bazne stanice. Tajming moemo odrediti sa RCH kanalom. U vrijednosti z se uraunavaju i pokrivanje relejnih stanica, vrijeme obrade signala u baznoj stanici i mobilnoj c stanici. Za sluaj WiBro sistema koji radi na 2.3 GHz, za TTG se uzima 87.2 s, a za RTG 74.4 c s. U ovom sluaju struktura OFDMA TDD okvira ima duinu od 5 ms, koja ima 42 OFDM c z simbola i TTG/RTG (npr., 42 OFDM simbola 115.2 s/simbol + TTG 87.2s + RTG 74.4s = 5 ms). Generalno, prednost dueg okvira je vea prenosna ekasnost zato to tada okvir z c s moe prenijeti vie korisnikih podataka, ali mana dueg okvira je vee kanjenje, jer korisnik z s c z c s mora due ekati procesuiranje okvira. Okvir od 5 ms pokazuje balansu izmedu kanjenja i z c s ekasnosti. Downlink prenos poinje sa jednim poetnim simbolom (eng. preamble). Ovaj c c simbol se koristi za sinhronizaciju, estimaciju frekvencije i estimaciju kanala. Nakon poetnog c
9
Fiziki sloj podrava i vremensko i frekvencijsko polu i puno dupleksiranje. Razlika izmeu punog i polu dupleksa c z
jeste da u punom dupleksu bazna stanica moe istovremeno da prima i alje informacije, dok u polu dupleksu mogua je z s c ili samo predaja ili prijem, u datom trenutku. Kod FDD (Frequency Division Duplex), bazna stanica prenosi DL okvir u jednom frekventnom opsegu, a prima UL okvir u drugom. Kod TDD-a bazna stanica prenosi DL okvir i prima UL okvir u razliitim trenucima. Struktura okvira u FDD nije mnogo razliita u odnosu na TDD. TTG i RTG se ne koriste c c u FDD modu

Broj simbola
k k+1 k+3 k+5 k+7 k+9 k+11 k+13 k+15 k+17
Promijen jivi kanal
23
t
k+20 k+23 k+26 k+29 k+30 k+32
Logiki broj podkanala
FCH
DL burst #1 (noenje,UL-MAP)
s s+1 s+2
DL burst #3
DL burst #1 Poetni simbol
FCH
Poetni simbol
DL-MAP
DL burst #5 DL burst #2
DL burst #3 DL burst #4 DL burst #5
S+L
ACK kanal
DL burst #6
DL
TTG
UL
RTG
Slika 1.18: Primjer strukture OFDMA okvira u TDD modu
simbola ide kontrolno zaglavlje okvira (FCH - frame control header ) koje sadri emu kodiranja z s i raspoloivih podkanala, kao i duinu MAP poruka. Za 2048, 1024, 512 FFT, maksimalna z z duina MAP-a je 256 slotova, dok za 128-FFT je 32 slota. Nakon FCH ide downlink DL-MAP z i blokovi DL burst podataka. DL-MAP i UL-MAP sadre kontrolne informacije za DL i UL z podokvir. DL-MAP sadri informacije o podkanalima i OFDM simbolima koji su dodijeljeni z svakom mobitelu u DL podokviru, i UL-MAP ima informacije o potkanalima i OFDM simbolima koji su dodijeljeni svakom mobitelu u UL podokviru. Dva simbola koja idu nakon poetnog se c uvijek alociraju za PUSC podkanal, koji sadri FCH za prenos informacije o organizaciji okvira. z Izmeu DL burst-ova, prvi podokvir sadri UL-MAP za uplink. z Oblast za uplink alocira prostor za RCH kanal, CQI kanal i ACK kanal, to prikazuje slika s 2.18. RCH kanal je sastavljen od grupe od 6 susjednih UL PUSC podkanala. On se dodjeljuje MS-u za poetni raspon, periodini raspon, handover, i zahtjev za propusnim ospegom. CQI c c (Channel Quality Indicator ) je mjera kvaliteta beinih kanala. zc
Struktura okvira sa vie oblasti s
OFDMA okvir se moe sastojati od vie oblasti (OFDMA, PUSC, FUSC, AMC), kao to priz s s kazuje slika 2.19 [5]. Okvir za downlink moe imati podkanale PUSC, FUSC i AMC tipa, ali z uplink moe imati samo podkanale PUSC i AMC tipa. z Kod viestrukih oblasti za uplink i downlink podokvire, samo je bitan poetni simbol (poes c c tak) i prvi PUSC u downlink podokviru - svi ostali su opcionalni. Prvi PUSC sadri FCH i z DL-MAP polja. Prelaz iz jedne u drugu oblast oznaavaju strelice u DL-MAP-u. Alokacije c downlink i uplink MAP - a ne mogu prelaziti u vie oblasti. Fiziki parametri poput stanja s c kanala i nivoa interferencije se mogu mijenjati od oblasti do oblasti. Kod alokacija u downlink podokvire, najvei broj downlink oblasti u jednom downlink podokviru je ogranien na 5 (od c c
DL-MAP
CQI kanal
DL burst #4
DL burst #2
1.6. Prednosti i nedostaci OFDMA

DL podokvir PUSC (prva oblast sadri FCH i DL-MAP PUSC (DL_PermBase X) FUSC (DL_PermBase Y) FUSC (DL_PermBase Z) UL podokvir
24
Poetak
PUSC
AMC
Prebacivanje zona u DL-MAP
Moraju biti
Mogu biti
Slika 1.19: Struktura okvira sastavljenog od viestrukih oblasti alokacije s
strane WiMAX foruma). Za svaku mobilnu stanicu je maksimalan broj burst-ova za dekodiranje po jednom downlink okviru ogranien na 64. Za svaku mobilnu stanicu najvei broj c c burst-ova blokova koji se istovremeno10 alju i usmjeravaju prema mobilnoj stanici je ogranien s c sa unaprijed speciranom vrijednou. U sluaju mobilnog WiMAXa ova vrijednost je jednaka sc c 10.
1.6
Prednosti i nedostaci OFDMA
OFDMA ima niz prednosti u odnosu na ostale tehnike viestrukog pristupa. Te prednosti daju s dobre ocjene ovoj tehnici, iako OFDMA sistem kao i svaki realni sistem ima nedostatke, koji oteavaju primjenu ovog naina viestrukog pristupa. z c s
Prednosti OFDMA
Prva prednost koju daje OFDMA jeste bolja spektralna ekasnost, u odnosu na FDMA, zbog toga to je kod FDMA bila potreba za zatitnim opsezima a kod OFDMA ne. Podnosioci su s s ortogonalni te se mogu preklapati (pogledati sliku 2.20). Jo jedna prednost je niska kompleks snost modulacije. OFDMA uzima prednosti frekvencijskog diversity efekta kroz distribuirane podnosioce za jednog korisnika. Pseudo-sluajna distribucija korisnikovih podnosilaca irom c s opsega znai da neki podnosioci nee iskusiti propade (eng. fades) koji se mogu nalaziti na c c odreenim frekvencijama kanala, dok neki podnosioci hoe. OFDMA uzima prednosti i viec s korisnikog diversity-ja kroz susjedne podnosioce. Viekorisniki diversity se javlja zbog toga c s c to e razliiti korisnici koji se nalaze na razliitim mjestima razliito doivljavati odziv kanala, s c c c c z pa tako da sistem moe poboljati link pojedinog korisnika tako to mu dodijeli skup susjednih z s s podnosilaca u onom frekventnom opsegu gdje su uslovi kanala najbolji. OFDMA tehnika se uspjeno bori sa razliitim interferencijama, kao to je inter-simbolska i interferencija izmeu s c s podnosilaca. Moe svakom podnosiocu prilagoditi modulaciju i kodiranje. OFDMA sistem z
10
Misli se na one burst-ove koji dijele isti OFDMA simbol
AMC
1.6. Prednosti i nedostaci OFDMA
25
ima jednostavnu ekvalizaciju (u sluaju da je potrebna), koja predstavlja dijeljenje primljenog c simbola sa frekventnim odzivom kanala (u frekventnom domenu).
FDMA spektar Frekvencija
Slobodan propusni opseg
OFDMA spektar Frekvencija
Slika 1.20: Dobitak slobodnog propusnog opsega
Nedostaci OFDMA
Jedan od nedostataka jeste raunska kompleksnost, zbog Fourierovih transformacija, i konverc zija. Najbitniji nedostatak jeste potreba za otrom sinhronizacijom. Frekvencijski pomak i s fazni um mogu ozbiljno uticati na odravanje ortogonalnosti izmeu podnosilaca. Osim toga, s z nedostatak OFDMA moe biti visok odnos vrne i prosjene snage ili PARP odaslanog signala, z s c koji zahtijeva veliku linearnost u predajniku. PARP je proporcionalan broju podnosilaca koji se koriste u sistemu. OFDMA sistem sa velikim brojem podnosilaca e imati veliki PARP kada c se podnosioci dodaju koherentno. Visok PARP oteava implementaciju ADC i DAC konverzije, z a dizajn RF pojaavaa postaje sve tei kako se poveava vrijednost tog odnosa. c c z c
Poglavlje 2
Sinhronizacijske tehnike za OFDMA

Iako je princip rada jednostavan, kao to se vidi u predhodnom poglavlju, praktina imples c mentacija OFDMA sistema je daleko od trivijalnog zadatka. Sinhronizacija predstavlja jedan od glavnih izazova i igra glavnu ulogu u dizajniranju zikog sloja. U radu su objanjene sinc s hronizacijske tehnike samo za downlink prenos, poto su u sutini sline ili gotovo iste i za s s c uplink.
2.1
2.1.1
Osnove OFDMA downlinnk -a

OFDMA predajnik i prijemnik
Posle kanalnog kodiranja i simbolskog mapiranja (nije prikazano na slici 3.1), niz podataka od svakog korisnika je podijeljen na blokove duine P, gdje je P broj podnosilaca po jednom kanalu z (P = N/R), a bm,i obiljeava i-ti blok od m-tog korisnika. CAS mapira P simbola svakog bloka u z podnosioce dodijeljene odgovarajuim korisnicima. Ova operacija je lako izvodljiva proirenjem c s bm,i sa umetanjem N P nula1 , i za rezultat dobijemo N-dimenzionalni vektor dm,i sa ulazima dm,i (n) = cm,i (n) 0 ako n Im ostalo (2.1)
gdje je cm,i (n) podaktovni simbol preneen preko n-tog podnosioca, a Im skup indeksa onih s podnisilaca koji pripadaju m-tom podkanalu. Vektori dm,i se onda sumiraju pa se dobije i-ti blok uzoraka u frekventnom domenu
M
di =
m=1
dm,i
(2.2)
Dalje kao to smo govorili ide IDFT u N taaka, a posle dolazi dodavanje Ng taaka CP za s c c izbjegavanje interferencije izmeu susjednih blokova. Izlaz IDFT je smjeten u vektor si = s
1
N je broj podnosilaca, M je broj korisnika, R je broj podkanala
26
2.1. Osnove OFDMA downlinnk -a

b1,i d1,i OFDM modulator
27
CAS
di
IDFT
si
Umetanje CP
s(T)(k)
bM,i CAS
dM,i
Slika 2.1: Blok diagram OFDMA downlink predajnika
[si (0), si (1), ..., si (N 1)]T
i CP je dodan u si pa je si (k) = si (k + N ) za Ng
1. i-ti
blok u vremenskom domenu izgleda kao N 1 1 di (n)ej2nk/N , N si (k) = n=0 0, gdje su {di (n)} ulazi od di .
ako Ng ostalo
N 1
(2.3)
Diskretni vremenski downlink signal je dobiven kao serijski niz nekoliko blokova uzoraka u vremenskom domenu i ima oblik s(T ) (k) =
i
si (k iNT )
(2.4)
gdje je NT = N + Ng duina bloka (ukljuen je i CP). U praksi, sekvenca sT (k) se prenosi preko z c kanala koritenjem linearnog modulatora sa impulsnim odzivom g(t) i signalizacijskim intervas lom Ts . U ovom sluaju, rastojanje izmeu dva susjedna podnosioca je 1/(N Ts ), to rezultira c s ukupnim propusnim opsegom priblino jednakim 1/Ts . Oznaimo h = [h(0), h(1), ..., h(L z c 1)]T kao Ts -razmaknute uzorke kanalnog impulsnog odziva obuhvaajui ziki kanal kao prec c c dajno/prijemne ltere. h(l ) su modelirani kao statistiki nezavisne Gausove sluajne varijable sa c c nultom srednjom vrijednou (Raylijev feding) i sa kanjenjem sa eksponencijalnim opadanjem sc s snage3 E{|H(l)|} = el/L (2.5)
gdje je pogodan faktor izabran za normalizaciju prosjene energije CIR-a (channel impulse c response). OFDMA prijemnik je prikazan na slici 3.2. Poslije nisko-propusnog ltriranja, primljeni signal je poslan na analogno-digitalni (A/D) konvertor, gdje je uzorkovan sa frekvencijom fs = 1/Ts . U savreno sinhronizovanom sistemu, izlaz iz A/D konvertora je s
L1
r(k) =
i
2 3
h(l)si (k l iNT ) + w(k)

l=0
(2.6)
T predstavlja transpoziciju E predstavlja operator matematikog oekivanja c c
2.1. Osnove OFDMA downlinnk -a

gruba procjena vremena
28
r(k)
frekvencijska i vremenska ispravka
Odbacivanje CP
ri
DFT
Ri kanalna ekvalizacija
detekcija podataka
gruba procjena frekvencije
fina procjena frekvencije
kanalna estimacija
Slika 2.2: Blok diagram OFDMA downlink prijemnika

2 gdje je w (k) AWGN um sa varijansom w . Nakon toga r(k) se dijeli na susjedne segmente s
duine NT ,i svaki od njih odgovara odaslanom OFDMA bloku. Koncentriui se na i-ti segment, z s c posle uklanjanja CP, preostalih N uzoraka se skuplja u vektor ri = [ri (0), ri (1), ..., ri (N 1)]T i proputa kroz N-takastu diskretnu Fourierovu transformaciju. Pretpostavljajui da je CP s c c dui nego trajanje CIR-a, DFT izlaz Ri z Ri (n) = H(n)di (n) + Wi (n)
2 gdje je Wi (n) udio uma sa snagom w a s L1
0nN 1
(2.7)
H(n) =
l=0
h(l)ej2nl/N
(2.8)
je kanalni frekvnetni odziv preko n-tog podnosioca. Predzadnja jednaina oznaava da se OFDMA moe gledati kao skup paralelnih prenosa preko c c z N Gausovoih kanala sa razliitim kompleksno-vrijednosnim slabljenjima H(n). c 2.1.2 Zadaci downlink sinhronizacije
Kao to je prije pomenuto, model signala u 3.6 opisuje idealan sistem, gdje nema greki u s s frekvenciji i vremenskog kanjenja. Meutim, u praktinim primjenama, Doppler-ovi pomaci4 i s c nestabilnosti oscilatora uzrokuju pomicanje frekvencije nosioca (CFO-carrier frequency oset) fd izmeu primljenog signala nosioca i lokalnih sinusoida koritenih za demodulaciju signala. s Dodatno, pri pokretanju prijemnik ne zna gdje poinju OFDMA blokovi i prema tome DFT c prozor moe biti postavljen na pogrenu poziciju. Ovo uzrokuje greku vremenskog kanjenja z s s s (eng. timing error ), oznaka d , koja se mora na odgovarajui nain popraviti da bi se izbjegao c c veliki pad performansi. Zapravo, male greke u vremenskoj sinhronizaciji se mogu ispraviti s
4
Doppler-ov pomak ili Doppler-ov efekat predstavlja pomjeraj frekvencije tokom prenosa, to dovodi do pojave dos
datnog spektra frekvencija
2.2. Osjetljivost na vremenska kanjenja i odstupanja frekvencije s
29
kroz izjednaavanje kanala, pa je dovoljno nai poetak svakog primljenog OFDMA bloka unuc c c tar jednog perioda uzorkovanja. Zbog ovoga je uobiajeno modelirati vremensku greku kao c s viekratnik perioda uzorkovanja i smatrati preostalu frakcionu greku dijelom CIRa. s s Ako nazovemo = N fd Ts frekventnim pomakom normaliziranim na rastojanje izmeu podnosilaca 1/(N Ts ), primljeni uzorci sa prisutnim grekama sinhronizacije preuzimaju oblik s
L1
r(k) = e
j2k/N i l=0
h(l)si (k l iNT ) + w(k).
(2.9)
Kao to je prikazano na slici 3.2, ureaji za grubu procjenu frekvencije i vremena koriste prims ljeni niz r(k) kako bi izraunali procjenu i , oznaeni sa i , respektivno. Prvi se koristi za c c rotiranje r(k) u suprotnom smjeru pri ugaonoj brzini 2 /N (gruba korekcija frekvencije), dok se procjena vremena koristi za pravilno postavljanje DFT prozora (gruba korekcija vremena). Kontra zarotirani uzorci sa indeksima iNT + k iNT + + N 1 se grupiu zajedno i s proslijeuju DFT ureaju. Osim za detekciju podataka, DFT izlaz se takoer moe iskoristiti z za praenje malih kratkotrajnih promjena frekventnog pomaka (precizna ili na procjena frekc vencije). Kao to je prije pomenuto, kompenzacija frakcionih greaka sinhronizacije (precizna s s sinhronizacija) se obino vri kanalnim ekvalizatorom. c s
2.2
Osjetljivost na vremenska kanjenja i odstupanja frekvencije s
U ovom poglavlju procjenjujemo uticaj nekompenziranog kanjenja i odstupanja frekvencije na s rad OFDMA sistema. Radi pojednostavljenja analize, fokusiramo se na downlink prijenos, iako se isti rezultati mogu ak primjeniti i na uplink prijenos. c 2.2.1 Efekat vremenskog pomaka
U sistemima sa vie nosilaca, DFT prozor bi trebao ukljuivati uzorke samo iz jednog bloka, s c kako bi se izbjegla interferencija izmeu blokova tj. IBI (inter-block interference). Kao to s prikazuje slika 3.3, rep svakog primljenog bloka se protee preko prvih L 1 uzoraka narednog z bloka, kao posljedica putovanja signala preko vie puteva (viestazne disperzije). Kako duina s s z CPa mora biti vea od trajanja CIRa u dobro dizajniranom sistemu, odreeni opseg zatitnog c s intervala nije pod uticajem prolog bloka u prijemniku. Sve dok DFT prozor poinje bilo gdje u s c ovom intervalu, nee biti interferencije izmeu blokova na izlazu DFTa. Ova situacija se deava c s kad god greka sinhronizacije = pripada intervalu N g + L 1 0 i rezultira s samo u ciklinom pomaku primljenog OFDMA bloka. Prema tome, zbog osobine Furijerove c transformacije o vremenskom pomaku i pod pretpostavkom savrene frekventne sinhronizacije s ( = 0), izlaz DFTa preko ntog podnosioca poprima oblik Ri (n) = ej2n/N H(n)di (n) + Wi (n). (2.10)
30
Jednaina pokazuje da se greka sinhronizacije javlja kao linearna faza po svim podnosiocima c s i prema tome se moe kompenzirati djelovanjem ekvalizatora, koji ne razlikuje fazne pomake z koje uvodi kanal i one uzrokovane grekama u vremenskim pomjerajima. s Meutim, ako je vremenska greka izvan intervala N g + L 1 0, uzorci na DFT ulazu s e biti spoj dva susjedna OFDMA bloka. Pored IBI, gubi se i ortogonalnost meu podnosiocima, c to proizvodi ICI (inter-channel interference). U ovom sluaju, n-ti DFT izlaz je dat sa s c Ri (n) = ej2n/N ()H(n)di (n) + Ii (n, ) + Wi (n) (2.11)
gdje je () faktor slabljenja dok Ii (n, ) predstavlja uraunate IBI i ICI i moe se modelirati c z
2 2 kao sluajna varijabla srednje vrijednosti nula sa snagom I (). Oba faktora () i I () c
ovise o greci sinhronizacije i prolu kanalnog kanjenja. Koristan pokazatelj pri procjeni uticaja s s
(i-1)-vi blok i-ti blok
Poslani blokovi
CP
Podaci
Ng L-1 Primljeni blokovi CP Podaci
Rep (i-1)-vog bloka
IBI - slobodan dio CP-a
Slika 2.3: Djelimino preklapanje izmeu primljenih blokova zbog rasipanja na vie pravaca c s
vremenskog kanjenja na performanse sistema je gubitak u SNR-u. Ova veliina se denie sa s c s () = SN R(idealni) SN R(realni) (2.12)
gdje je SN R(idealni) SNR savreno sinhronizovanog sistema, a SN R(realni) SNR uz prisutni s vremenski pomak. Pod pretpostavkom normaliziranog odziva kanala sa jedininom srednjom c
2 snagom (E{|H(n)|2 } = 1) i ako je D2 = E{|di (n)|2 }, imamo da je SN R(idealni) = D2/W
iz (3.7). Drugo, kako su tri sabirka na desnoj strani (3.11) statistiki nezavisni, slijedi da je c
2 2 SN R(realni) = D2 2 ()/[W + I ()].Ako ubacimo ove rezultate u (3.12), dobivamo
() =
1 2 () 1+ I 2 2 () W
(2.13)
Slika 3.4 pokazuje grak () (u decibelima) kao funkciju greke sinhronizacije za N = 256 s
2 i neke vrijednosti D2 /W (slika preuzeta iz [4]). Kanal je sa Rayleighovim fedingom duine z
L = 8 i sa kanjenjem sa eksponencijalnim opadanjem snage dato jednainom (3.5). CP duine s c z
31
Ng = 16 se dodaje na blokove koji se prenose. Pri svakoj simulaciji se pravi nova slika kanala i rezultati se numeriki usrednjavaju prema statistikama kanala. c
2 Za datu greku sinhronizacije, vidimo da se () poveava sa D2 /W . Ovo se moe objasniti s c z
injenicom da se pri niskom SNR-u glavni gubitak predstavlja toplotnim umom i uticaj greaka c s s sinhronizacije postaje manje oigledan. Rezultati sa slike 3.4 pokazuju da, kako bi zadrali c z opadanje SNR-a na prihvatljivom nivou manje od 1.0 dB, preostala greka posle vremenskog s ispravljanja treba biti ograniena na par procenata duine bloka. Kao to je prije spomenuto, c z s IBI se ne nalazi na izlazu DFT-a dokle god je N g + L 1 0. U ovom sluaju c imamo SN R(realni) = SN R(idealni) , pa je () = 0 dB. Zahtjev na vremensku sinhronizaciju je odreen brojem uzoraka kojim CP prelazi trajanje CIR-a.
()(dB)
Vremenska greka ()
Slika 2.4: SNR gubitak zbog greki sinhronizacije s
2.2.2
Efekat frekvencijskog pomaka
Frekvencijski pomak u nosiocu proizvodi pomak primljenog signala u frekventnom domenu i moe uzrokovati gubitak ortogonalnosti meu podnosiocima signala. Kako bi bolje objasnili z ovaj koncept, pretpostavljamo idealnu vremensku sinhronizaciju ( = ) i raunamo DFT izlaz c prema i-tom OFDMA bloku uz prisutnu frekvencijsku greku . Nakon standardnih manipulas cija dobivamo
N 1
Ri (n) = e
ji p=0
H(p)di (p)fN ( + p n) + Wi (n)
(2.14)
32
gdje i = 2iNT /N i fN (x) se denie kao s fN (x) = sin(x) ejx(N 1)/N . N sin(x/N ) (2.15)
Treba razlikovati dvije situacije zavisno je li frekventna greka cjelobrojni multipl rastojanja s nosilaca 1/N Ts ili ne. U prvom sluaju, je cjeli broj i (3.14) postaje c Ri (n) = eji H(|n |N )di (|n |N ) + Wi (n) (2.16)
gdje je |n |N vrijednost n skalirano na interval [0, N 1]. Ova jednaina pokazuje c da cjelobrojni frekvencijski pomak rezultira samo u pomjeranju moduliranih podnosilaca za mjesta. Ortogonalnost meu nosiocima je ouvana, iako se primljeni simboli pojavljuju na c pogrenom mjestu na izlazu DFT-a. s Ova situacija je dosta drugaija kada nije cijeli broj. U ovom sluaju podnosioci nisu vie c c s ortogonalni i (3.14) se moe napisati kao z Ri (n) = eji H(n)di (n)fN () + Ii (n, ) + Wi (n) (2.17)
2 gdje Ii (n, ) je ICI sa srednjom vrijednosti nula i snagom I () = E{|Ii (n, )|2 }. Ako je
E{|H(n)|2 } = 1, nakon par manipulacija dobijamo

2 I () = D2 [1 |fN ()|2 ].
(2.18)
Uticaj frekvencijske greke na performanse sistema se procjenjuje kao SNR gubitak s () = SN R(idealni) SN R(realni) (2.19)
2 gdje SN R(idealni) = D2 /w je SNR savreno sinhronizovanog sistema, a SN R(realni) = s 2 2 D2 |fN ()|2 /[w + I () je SNR uz prisustvo frekvencijskog pomaka . Uvrtavanjem ovih rezuls
tata u (3.19) i pratei (13.8), dobijamo c () = 1 |fN ()|2 1+ D2 [1 |fN ()|2 ] . 2 w (2.20)
Jednostavniji izraz za () se dobija za manje vrijednosti koritenjem razvoja funkcije |fN ()|2 s u Taylorov red oko = 0. Ovim nastaje () 1 + 1 D2 ()2 2 3 w (2.21)
iz koje slijedi da je SNR gubitak povezan sa kvadratom normaliziranog pomaka frekvencije.

2 Jednaina (3.20) je prikazana na slici 3.5 kao funkcija od za neke vrijednosti D2 /w (slika c
preuzeta iz [4]). Ovi rezultati pokazuju da se pojavljuju neznatni padovi performansi kada vrijednost frekventne greke pree 4% 5% vrijednosti udaljenosti nosilaca. s
2.3. Sinhronizacijski algoritmi za downlink prenos
33
()(dB)
Normalizirana frekvencijska greka,
Slika 2.5: SNR gubitak zbog frekvencijskih greki s
2.3
Sinhronizacijski algoritmi za downlink prenos
Kod OFDMA downlink prijenosa, svaki terminal vri procjenu (estimaciju) frekvencije i vres mena koritenjem odaslanog signala od strane BS-a na slian nain kao i jednokorisniki OFDM. s c c c Kao to je standardizovano u mnogim komercijalnim sistemima, prijenos je normalno organis zovan po okvirima. Primjer strukture okvira je ilustrovan u slici 3.6, gdje se dodaju ispred paketnog dijela neki referentni blokovi sa tano odreenim uzorkom za treniranje, kako bi poc mogli u procesu sinhronizacije. U nastavku pregledat e mo neke popularne eme za procjenu c s
OKVIR
Referentni blokovi
Blokovi podataka
Vrijeme
Slika 2.6: Primjer strukture ovira
vremena i frekvencije u OFDMA downlink scenariju. Razlikovat emo period primanja podac taka (eng acquisition step) i fazu praenja (eng. tracking phase). Tokom primanja podataka, c referentni blokovi koji su postavljeni na poetak okvira se koriste za dobijanje grubih procjena c parametara sinhronizacije. Ove procjene se poboljavaju kroz fazu praenja, kako bi se pos c
34
nitile kratkotrajne promjene nastale klizanjem oscilatora ili vremenski zavisnim Dopplerovim s pomacima. Za ovu svrhu je dostupno nekoliko tehnika u javnoj literaturi, koje iskoritavaju res dundantnost CP-a ili pilot tonove unutar svakog bloka. Mogu se koristiti i alternativne, slijepe metode. Metode naslijepo se mogu koristiti i tokom poetnog perioda primanja podataka. c 2.3.1 Primanje podataka o vremenu
U vie primjena gdje se koristi vie nosilaca, dobivanje informacija o vremenu (eng. Timing s s Acquisition) je prvi korak procesa downlink sinhronizacije. Ova operacija ima dva glavna cilja. Prvi, mora otkriti prisutnost novog okvira u nizu primljenih podataka. Drugi, nakon to je s okvir otkriven, mora obezbjediti grubu estimaciju vremenske greke, kako bi pravilno postavili s DFT prozor na strani prijemnika. Kako je CFO obino nepoznat u ovoj fazi, poeljno je imati c z robusnu emu vremenskog oporavka zbog moguih velikih frekvencijskih pomaka. s c Jedan od prvih algoritama su predloili Nogami i Nagashima i zasnovan je na koritenju praznog z s referentnog bloka, gdje se nita ne prenosi (signal nema snagu). Pad primljene snage odgovara s praznom bloku i koriten je da se otkrije dolazak novog okvira. Naalost, ova metoda daje jako s z neprecizne vremenske procjene. Takoer nije pogodna za prenos preko burst blokova, jer se prazni blok ne moe otkriti u periodu mirovanja izmeu uzastopnih burst blokova. Popularan z pristup prevazilaenja ovih ogranienja je koritenje nekih referentnih blokova sa ponavljajuom z c s c strukturom u vremenskom domenu. U ovom sluaju, robusni ureaj za procjenu vremena se c moe dizajnirati traenjem iljka (eng. peak ) korelacije izmeu ponavljajuih dijelova. Ovu z z s c ideju su prvo primjenili Schmidl i Cox (S&C), gdje se na poetku svakog okvira prenosi referentni c blok sa dvije identine polovice duine N/2. Primjetite da se blok sa takvom strukturom moe c z z lako napraviti u frekventnom domenu modulacijom podnosilaca sa parnim indeksima sekvencom sa pseudoumom PN (eng. pseudonoise), pri emu se priguuju nosioci sa neparnim indeksima. s c s Kako bi objasnili logiku S&C algoritma, moe se potvrditi da, dokle god je trajanje CP due od z z trajanja CIR-a, dvije polovice referentnog bloka e ostati identine pri prolasku kroz prenosni c c kanal, a jedino e biti uveden fazni pomak koji uvodi CFO. Ako model primljenih uzoraka za c prvu polovicu napiemo kao s r(k) = s(R) (k)ej2k/N + w(k), k + N/2 1 (2.22)
sa s(R) (k) koji oznaava korisni signal, a w(k) doprinos uma, tada uzorci druge polovice imaju c s slijedei oblik c r(k + N/2) = s(R) (k)ej2k/N ej + w(k + N/2), k + N/2 1 (2.23)
U ovom sluaju, primanje podataka o vremenu se moe obaviti ubacivanjem uzoraka iz vrec z menskog domena u korelator sa kliznim prozorom sa kanjenjem od N/2, od kojeg se oekuje s c da proizvede iljak kada se klizni prozor savreno poklopi sa primljenim referentnim blokom. s s
35
Rezultirajua procjena sinhronizacije je data sa c = arg max{|()|}

(2.24)
gdje je () slijedea normalizovana autokorelacijska funkcija: c

+N/21
r(q + N/2)r (q) () =

q= +N/21
(2.25) |r(q + N/2)|2
q=
Slika 3.7 pokazuje primjer metrike sinhronizacije, () kao funkciju razlike = (slika preuzeta iz [4]). Rezultate dobijamo numeriki preko Rayleighovog multipath kanala sa L = 8. c Broj podnosilaca je N = 256 i CP ima duinu N g = 16. SNR primljenih uzoraka se denie z s
2 2 2 kao SN R = s /w , sa s = E{|s(R) (k)|2 } i postavljenim na 20 dB.
Kao to je prije pomenuto, prvi korak procesa primanja podataka o vremenu je oznaen otkrivas c se stalno prati i kaemo da njem novog okvira u primljenom nizu podataka. Za ovu svrhu |()| z smo naili na poetak novog okvira kada |()| pree dati prag . se mora pravilno odabrati s c praenjem statistike metrike sinhronizacije, kako bi postigli optimum izmeu lanog otkrivanja c z i promaivanja okvira. Jednom kada se otkrije prisutnost novog okvira, procjena vremena se s rauna traenjem maksimuma |()| funkcije kako je opisano u (3.24). Naalost, vidimo iz slike c z z
Vremenska metrika
Slika 2.7: Primjer vremenske metrike za S&C algoritam
3.7 da je u vremenskoj metrici S&C algoritma prisutna velika zaravan, koja moe uveliko z smanjiti preciznost procjene. Rijeenja problema su predloena u nekim skorijim radovima, s z gdje se koriste referentni blokovi sa odgovarajuim dizajnom uzoraka, kako bi dobili otriju c s putanju vremenske metrike. Naprimjer, Shi i Serpedin (S&S) su koristili trenirajui blok sa 4 c

Klizni prozor (N uzoraka) Uzorci u vremenskom domenu r0() r1() r2() r3()
36
Slika 2.8: Klizni prozor koriten u emi S&S primanja podataka o sinhronizaciji s s
ponavljajua dijela [+B +B B +B] sa inverzijom znaka u treem segmentu. Kao to pokazuje c c s slika 3.8, klizni prozor sa duinom N prelazi preko primljenih uzoraka u vremenskom domenu sa z indeksima k +N 1 i skuplja ih u etiri vektora rj () = {r(l+jN/4+ ); 0 l N/41 c sa j = 0, 1, 2, 3. Metrika sinhronizacije se tada rauna kao c () = |1 ()| + |2 ()| + |3 ()|
3 2 3 j=0
(2.26)
||rj ()||2
gdje je5
H H H 1 () = r0 ()r1 () r1 ()r2 () r2 ()r3 () H H 2 () = r1 ()r3 () r0 ()r2 () H 3 () = r0 ()r3 ()
(2.27)
Slika 3.9 ilustrira () za S&S algoritam u istim uslovima rada kao i na slici 3.7 (slika preuzeta iz [4]). Kako je znatno smanjena zaravan prisutna u metrici S&C algoritma, oekujemo c precizniju vremensku estimaciju. Referentni blokovi sa vie od 4 ponavljajua segmenta se s c mogu dizajnirati kako bi se poveala otrina vremenske putanje. Iako je koritenje referentnih c s s
Vremenska metrika
Slika 2.9: Primjer vremenske metrike za S&S algoritam

5
H predstavlja konjugovanu transpoziciju
37
blokova najpopularniji pristup za prikupljanje podataka o sinhronizaciji za aplikacije sa burst nainom prijenosa, slijepe metode prikupljanja su popularnije kod stalnog prijenosa, poto se c s mogu izbjei nepotrebne informacije (zaglavlja) u paketima. Sljedea autokorelaciona funkcija c c sa kanjenjem od N se koristi kao vremenska metrika: s
Ng 1
(k) =
q=0
r(k q)r (k q N )
(2.28)
gdje je k vremenski indeks zadnjeg primljenog uzorka. Kako je CP samo kopija zadnjih Ng uzoraka svakog OFDMA bloka, oekujemo da amplituda od (k) ima periodine piceve kad c c s god uzorci r(k q N ) sa 0 q Ng 1 pripadaju CP-u. Pozicije piceva ukazuju na poetak s c primljenih blokova i koriste se za kontrolu pozicije DFT prozora. 2.3.2 Precizno praenje vremena c
Ako su oscilatori za prenos i prijem dovoljno stabilni, procjena , koju daje ureaj za procjenu vremena, se moe koristiti za otkrivanje podatkovnih simbola u cijelom okviru. U odreenim z primjenama, meutim, prisutnost nezanemarivih greaka u frekvenciji uzorkovanja moe uzros z kovati dugoronu promjenu vremenske greke , koju moramo pratiti na neki nain. Sa matec s c matikog gledita, moemo postmatrati kao varijablu koju uvodi ziki kanal, a ne klizanje c s z c oscilatora. Time bi ubacili u CIR vektor ili bi zamijenili h() = [h(0), h(1), ..., h(L 1)]T sa svojim vremenski pomaknutim vektorom h () = [h(), h(1 + ), ..., h(L 1 + )]T . Prema tome, ako su prisutni mali pomaci frekvencije uzorkovanja, tada se kanalne procjene razliitih OFDMA blokova razliito odgaaju kao posljedica dugoronih promjena . Mogua c c c c metoda praenja ovih promjena je da pratimo kanjenje prvih znaajnih podataka u procjec s c njenom CIR vektoru. Ovaj pristup je usvojen, gdje se procjena sinhronizacije vri za svaki s novi primljeni blok i koristi za precizno postavljanje DFT prozora. Kao to je prije pomenuto, s frakcione vremenske greke se nadoknauju ureajem za izjednaavanje kanala, jer se prikazuju s c kao fazni pomaci na izlazu DFT-a. 2.3.3 Prikupljanje podataka o frekvenciji
Nakon otkrivanja okvira i podataka o vremenskoj sinhronizaciji, svaki terminal mora izraunati c grubu procjenu frekvencije, kako bi podesio lokalni oscilator na frekvenciju primljenog nosioca. Ova operacija se zove prikupljanje podataka o frekvenciji (eng. frequency acquisition) i vri se za s svaki primljeni okvir koritenjem istih referentnih blokova, sa moguim dodatnim namjenskim s c blokovima. Jedan est pristup je koritenje trenirajueg uzorka sa ponavljajuim dijelovima, c s c c koji ostaju isti i nakon prolaska kroz prenosni kanal, osim fazne promjene koju uzrokuje greka s u frekvenciji. Greka se procjenjuje mjerenjem faznog pomaka. Ovu metodu je prvi koristio s Moose, gdje je mjeren fazni pomak izmeu dva susjedna identina bloka u frekventnom domenu c
38
na izlazu DFT-a. Preciznije, pretpostavimo da je izvreno prikupljanje podataka o vremenu i s neka su R1 (n) i R2 (n) n-ti DFT izlazi, koji odgovaraju dvjema referentnim blokovima. Tada piemo s R1 (n) = S(n) + W1 (n) R2 (n) = S(n)ej2NT /N + W2 (n) (2.29) (2.30)
gdje je S(n) komponenta signala (ista za oba bloka dokle god je kanal statiki), dok su W1 (n) c i W2 (n) komponente uma. Jednaine iznad govore da se procjena moe raunati kao s c z c 1 = arg 2(NT /N )
N 1 R2 (n)R1 (n) . n=0
(2.31)
Glavni nedostatak ove eme je relativno kratak period prikupljanja podataka. Kako arg{} s funkcija vraa vrijednosti u opsegu [, ), vidimo iz (3.31) da je N/(2NT ), to je manje c s od jedne polovine razmaka izmeu podnosilaca. Dobra metoda poveanja perioda prikupljanja c podataka je ona koju su predloili Schmidl i Cox. Oni rastavljaju greku frekvencije na decimalni z s dio, po amplitudi manji od 1/(N Ts ), i cjelobrojni dio, koji je multipl od 2/(N Ts ). Normalizirana greka frekvencije je tada s = + 2 (2.32)
gdje je (1, 1), a je cijeli broj. Procjena u S&C algoritmu se oslanja na prenos dva odgovarajue dizajnirana referentna bloka, kao to prikazuje slika 3.10. Prvi blok je isti kao i c s onaj za prikupljanje podataka o vremenu. Sastoji se od dvije identine polovice duine N/2, koje c z se prave modulacijom podnosilaca sa parnim indeksima, dok se ostali podnosioci postavljaju na nulu. Drugi blok sadri diferencijalno enkodiran niz uma PN1 na parnim podnosiocima i z s niz PN2 na neparnim podnosiocima. Uzorci u dvije polovine prvog bloka se dobijaju zamjenom (3.32) u (3.22) i (3.23). Ovime dobivamo r(k) = s (k) + w(k), k + N/2 1 k + N/2 1 (2.33) (2.34) r(k + N/2) = s (k)ej + w(k + N/2),
gdje je s (k) = s(R) (k)ej2(+2)k/N za pojednostavljenje izraza, a koristi se i identitet ej2 = 1. Jednaine iznad govore da su, pored toplinskog uma, dvije polovice identine, osim faznog c s c pomaka od . Prema tome, procjena se dobiva kao +N/21 1 r(k + N/2)r (k) . = arg
k=
(2.35)
Kao to je gore prikazano, informacija o vremenu je neophodna za raun . U praksi se u (3.35) s c datom u (3.24). Slijedei korak je procjena cjelobrojnog frekvencijskog mijenja sa procjenom , c pomaka . Uzorci koji pripadaju dvjema referentnim blokovima na slici 3.10 se prvo rotiraju

Prvi referentni blok (procjena od ) Drugi referentni blok (procjena od )
39
CP
Prva polovica Druga polovica
CP
PN1 i PN2 sekvence
Slika 2.10: Referentni blokovi S&C algoritma za prikupljanje podataka o frekvenciji
u smjeru suprotnom od smjera kretanja kazaljke na satu ugaonom brzinom od 2/N , kako bi nadoknadili decimalni pomak . Zatim se blokovi ubacuju u DFT ureaj, koji stvara R1(n) i R2(n) za 0 n N 1. Kao to je objanjeno, u sluaju savrene eliminacije , na DFT s s c s izlazima nema ICI. Meutim, zbog nenadoknaenog cjelobrojnog frekventnog pomaka, uzorci e biti pomaknuti za 2. Iz (3.16) imamo c R1 (n) = ej1 H(|n 2|N )d1 (|n 2|N ) + W1 (n) R2 (n) = ej2 H(|n 2|N )d2 (|n 2|N ) + W2 (n) (2.36) (2.37)
gdje je |n 2|N vrijednost n 2 skalirana na interval [0, N 1]. Ako radi jednostavnosti zanemarimo um i ako nazovemo p(n) = d2 (n)/d1 (n) diferencijalno enkodiranom PN sekvencom s na parnim nosiocima drugog bloka, iz (3.36) i (3.37) vidimo da vai R2 z R2 (n) = ej(2 1 ) p(|n 2|N )R1 (n) za parno n. Prema tome, procjena se moe raunati nalaenjem cijelog broja koji maksiz c z mizira sljedeu metriku c
R2 (n)R1 (n)p (|n 2|N )
B() =
n parno
|R2 (n)|2
n parno
(2.38)
gdje moe biti iz opsega moguih cjelobrojnih pomaka frekvencije. Sa (3.32), procjena CFO z c se dobiva u obliku = + 2. Kao to je prije pomenuto, glavna prednost S&C algoritma nad Moose emom je povean period s s c prikupljanja podataka o frekvenciji. Zanimljivo pitanje je moemo li dobiti bre isti rezultat z z nego to to radi S&C. Rijeenje daju Morelli i Mengali (M&M). Oni razmatraju jedan referentni s s blok sastavljen od Q > 2 identinih dijelova, od kojih svaki sadri N/Q uzoraka. Procjena CFO c z se dobiva kao 1 = 2/Q
Q/2
(q)arg{(q) (q 1)}
q=1
(2.39)
gdje su (q) odgovarajue dizajnirani koecijenti dati sa c (q) = 12(Q q)(Q q + 1) Q2 2Q(Q2 1) (2.40)
40
a (q) je slijedea autokorelacija sa kanjenjem od qN/Q: c s

+N 1qN/Q
()q) =
k=
r(k + qN/Q)r (k),
q = 1, 2, ..., Q/2
(2.41)
Raspon procjene ove eme je || Q/2. Prema tome, ako se Q dizajnira tako da mogui s c frekventni pomaci lee u intervalu [Q/2, Q/2], tada se CFO procjenjuje pomou jednog refez c rentnog bloka, pa se procjena izvri duplo bre u odnosu na S&C metodu. s z Slika 3.11 poredi S&C i M&M prema vrijednostima MSE (srednja kvadratna greka) procjene s
2 2 2 2 frekvencije prema SN R = s /w , gdje je w snaga uma, a s = E{|s(R)(k)t |2 } (slika preuzeta iz s
[4]). Pretpostavljamo da ima N=256 nosilaca i da imamo Rayleighov multipath kanal sa L=8. Parametar Q u M&M algoritmu je postavljen na 8. Za usporedbu, prikazujemo i Cramer-Rao granicu CRB(eng. CramerRao bound ) za procjenu frekvencije kompleksne sinusoide ugraene u AWGN. Iako je preciznost obje eme relativno blizu granice, M&M ima bolje performanse i s ima bolje pojaanje od priblino 1.0 dB u odnosu na S&C. c z
Frekventni MSE
SNR
Slika 2.11: Preciznost procjene frekvencije naspram SNR za S&C i M&M algoritme
2.3.4
Praenje frekvencije c
Procjena CFO dobijena u fazi prikupljanja podataka se koristi za rotaciju primljenih uzo raka r(k) u smjeru suprotnom od smjera kretanja kazaljke na satu pri ugaonoj brzini 2 /N ,
ime nastaje novi niz r (k) = r(k)ej2k/N . Sa prisutnim vremenski zavisnim Dopplerovim c
pomacima, ostatak greke frekvencije = se mora stalno pratiti i nadoknaivati kako s bi izbjegli ICI na izlazu DFT-a. Ova operacija se obino vri na svakom bloku koritenjem c s s
41
strukture zatvorene petlje kao to prikazuje slika 3.12. Ovdje su ri (m) (Ng m N 1) s rotirani uzorci u vremenskom domenu i-tog primljenog OFDMA bloka (ukljuujui CP), a ei c c je signal greke koji daje informaciju o . Ovaj signal koristi lter petlje kako bi dobio novu s procjenu frekvencije prema slijedeoj rekurziji: c i+1 = i + ei (2.42)
gdje je i procjenjena greka frekvencije i-tog bloka, a je parametar (veliina koraka) koji s c kontrolira dinamiko ponaanje petlje. U praksi se mora dizajnirati na odgovarajui nain, c s c c kako bi razumno optimizirali izmeu brzine konvergencije i preciznosti u stanju mirovanja. Procjena i se tada alje u numeriki kontroliran oscilator NCO (eng. numerically controlled s c
r'i(m) x'i(m) Odbacivanje CP DFT Ri(n)
e-ji(m)
NCO
Filter petlje
ei
Generator greke
Slika 2.12: Struktura zatvorene petlje za praenje ostatka CFO c
oscillator ), koji proizvodi eksponencijalni lan eji (m) . Faza i (m) se mijenja linearno u c vremenu sa nagibom proporcionalnim sa i i rekurzivno se rauna kao c i (m) = i (m 1) + 2i /N, Ng m N 1 (2.43)
gdje je i (Ng 1) jednak i1 (N 1) kako bi izbjegli fazni skok izmeu dva susjedna bloka. Eksponencijalni lan se koristi za dobijanje frekventno ispravljenih uzoraka xi (m) = c s ri (m)eji (m) za Ng m N 1. Nakon odbacivanja CP-a, uzorci se alju u DFT ureaj, koji proizvodi uzorke u frekventnom domenu Ri (n) (0 n N 1). Nekoliko ema za praenje frekvencije koje su dostupne u literaturi su zasnovane na strukturi s c zatvorene petlje prikazane na slici 3.12, a razlikuju se samo po signalu greke ei . Razlikujemo s algoritme u frekventnom i vremenskom domenu, zavisno rauna li se ei iz Ri (n) ili iz xi (m). c Primjer eme u frekventnom domenu je dato u literaturi [7], gdje se ei rauna iz pristupa najvee s c c vjerovatnoe ML (eng. maximum likelihood ) i ima oblik c
N 1
ei =
n=1
Ri (n)[Ri (n + 1) Ri (n 1)] .
(2.44)
Slina metoda sa poboljanim performansama je data u [8], koja koristi slijedei signal greke c s c s
N 1
ei =
n=1
Ri (n)[Ri (n + 1) Ri (n 1)] 1 + |Ri (n)|2
(2.45)
42
gdje je parametar dizajna povezan sa SNR-om. Primjeri metoda u vremenskom domenu su dati u [9] i [10], gdje se prati fazni pomak izmeu CP i posljednjih Ng uzoraka svakog bloka, kao indikator preostalog frekventnog pomaka. Signal greke je dat sa s ei = 1 Ng
1
xi (m + N )x (m) i
m=Ng
(2.46)
gdje su xi(m) (Ng m 1) uzorci uzeti iz CP-a i-tog primljenog bloka. Treba napomenuti da su signali greke u (3.44)-(3.46) koriteni u slijepim emama, koje ne koriste pilot simbole s s s ugraene u niz podataka koji se prenosi.
Poglavlje 3
Simulacija OFDMA sistema

U MATLAB programskom jeziku izvrena je simulacija jednog jednostavanog OFDMA sistema s koji je prikazan na slici 5.1. Sa predajne strane OFDMA sistema imamo K korisnika koji alju s bite. Biti koje korisnici alju se konvtertuju iz serijskog niza u pralelne nizove, pri emu svaki s c paralelni niz sadri onoliko bita koliko je potrebno za modulaciju jednog M-PSK simbola. U z naem sluaju, koritena je BPSK i 16-PSK modulacija. Ovo je raeno za svakog korisnika s c s zasebno. Svaki paralelni niz predstavlja prenos preko jednog podnosioca, pa ako pogledamo sliku 5.1 moemo primjetiti da je prvi korisnik dobio N1 podnosilaca, drugi korisnik N2 itd. Jez dan podnosilac moe biti dodijeljen samo jednom korisniku, a ema dodjeljivanja koja se ovdje z s koristi je podpojasni CAS. Posle toga simboli se vode na IFFT blok, gdje se vri transformacija s iz frekventnog u vremenski. Meutim, pored korisnikih simbola kojih ima N, dovodi se jo N-1 c s konjugovano kompleksnih simbola da bi izlazi bloka za transformaciju imali realne vrijednosti. Ovo neki OFDMA sistemi uzimaju u obzir dok neki ne uzimaju. To sada znai da se simboli c prenose preko 2N 1 podnosilaca to je ukupan broj podnosilaca. Vri se serijska pretvorba, s s bez dodavanja ciklinog preksa jer je koriten samo AWGN kanal, koji samo unosi um bez c s s distorzije. Na prijemnoj strani se radi obrnut postupak. Primljene informacije se opet konvertuju u paralelni niz, izvri se FFT transformacija, te odbace konjugovano kompleksne vrijednosti. Vri se s s M-PSK demodulacija, i konvertovanje iz paralelnih u serijske nizove. Poto mi znamo koje smo bite slali sa izvora, moemo ih uporediti sa primljenim i iscrtavat s z BER (bit error rate). Svaki korisnik je jednako doivio kanal, neovisno kojom brzinom alje z s bite, pa su se krive priblino poklapale. Dijagram 5.2 prikazuje BER za OFDMA sistem kada z je koritena 16-PSK modulaciona tehnika, dok dijagram 5.3 prikazuje BER za OFDMA sistem s kada je koritena BPSK modulaciona tehnika. Kao to je logino, dijagram za BPSK modulas s c ciju pokazuje manju vjerovatnou greki, u odnosu na 16-PSK, ali to je uticalo na vremensko c s trajanje simulacije, koje je mnogo due za BPSK, jer se manje bita umetne u jedan BPSK z simbol.
43
44
X1[1] X1[2] x[0] x[1] x[2]
Korisnik 1
S/P
M-PSK
X1[3]
X1[N1]
2N-IDFT (IFFT)
XK[1] XK[2]
x[N-1] x[N] x[N+1]
Korisnik K
S/P
M-PSK
XK[3]
P/S
XK[NK]
Konjugovanje
x[2N-2] x[2N-1] Y1[1] y[0] y[1] y[2]
AWGN Kanal
Korisnik 1
Y1[2]
P/S
M-PSK Dem
Y1[3]
Y1[N1]
YK[1]
2N-DFT (FFT)
y[N-1] y[N] y[N+1]
Korisnik K
YK[2]
P/S
M-PSK Dem
YK[3]
S/P
YK[NK]
Odbacivanje
y[2N-2] y[2N-1]
Slika 3.1: OFDMA sistem
45
Slika 3.2: BER za 16-PSK modulaciju
Slika 3.3: BER za BPSK modulaciju
Poglavlje 4
Zakljuak c
Vremenom su se razvijale razliite tehnike viestrukog pristupa, koje su nale svoju primjenu c s s u komunikacijskim sistemima. Svaka tehnika je imala niz dobrih osobina, ali postojale su i one loe, to je tehnikama ograniavalo primjenu. To je podsticalo naunike za novim istraivanjima s s c c z i razvojem tehnika sa boljim osobinama. Primjena komunikacijskih tehnologija je uveliko uzela maha, kao i zahtjevi korisnika koji su postajali sve vei. Svi ti uticaji doveli su do razvoja jedne c nove tehnike viestrukog pristupa, koja je stavljena na prvo mjesto za primjenu u irokopojass s nim beinim mreama. Tehnika koja se zasniva na ortogonolanosti podnosilaca nazvana je zc z OFDMA tehnika, i ima veoma dobre osobine od zatite podataka prilikom prenosa od raznih s tetnih uticaja kanala, do odlinog iskoritavanja propusnog opsega. Jedini problem donosila je s c s sinhronizacija, koja je rijeena primjenom odgovarajuih sinhronizacijskih algoritama. OFDMA s c se moe kombinovati sa drugim tehnikama, to dovodi do raznih varijanti. Potrebno je istai z s c kombinaciju OFDMA tehnike sa MIMO tehnikom za poboljanje performansi, to ju je stavilo s s u plan primjene u nadolazeoj 4G mrei. c z U programskom paketu MATLAB, gdje je izvrena simulacija jednog jednostvnog OFDMA s sistema, pokazano je da se OFDMA tehnika dobro bori sa AWGN umom. Bolji rezultati za s pojedine korisnike mogli bi se oekivati kada bi im bili dodijeljeni oni podkanali koji su imali c vei odnos signal/um. Jednom korisniku se moe dodijeliti proizvoljan broj podnosilaca, i c s z mnogo vei broj nego drugima. Pored toga, mogu mu se dodijeliti najbolji podnisoci pa tako c obezbijediti traeni QoS. z
46

OFDMA

Încărcat de

Informații document

Descriere originală:

Drepturi de autor

Formate disponibile

Partajați acest document

Partajați sau inserați document

Opțiuni de partajare

Vi se pare util acest document?

Este necorespunzător acest conținut?

Drepturi de autor:

Formate disponibile

OFDMA

Încărcat de

Drepturi de autor:

Formate disponibile

Amel Ali c Tehnika viestrukog pristupa s OFDMA

Modulacije sa vie nosilaca . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . s

Prednosti i nedostaci OFDMA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Osjetljivost na vremenska kanjenja i odstupanja frekvencije . . . . . . . . . . . s

Sinhronizacijski algoritmi za downlink prenos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

5 Simulacija OFDMA sistema 6 Zakljuak c Bibliograja

Historijske injenice vezane za razvoj OFDMA c

1.2. Princip ortogonalnosti

gdje operator jk = 1 0 ako je j = k ako je j = k (1.2)

1.2. Princip ortogonalnosti

Energija signala odnosno funkcije odgovara konstanti Kj :

1.2. Princip ortogonalnosti

Slika 1.1: Primjer pet ortogonalnih podnosilaca

muma amplitude i RMS vrijednosti vala. Obino se izraava u db c z

1.3. Princip rada OFDMA

Slika 1.2: Osnovne varijante OFDMA: a) Grupisani mod, b) Razbacani mod

Princip rada OFDMA

Slika 1.3: Rezultati FFT transformacije sa razliitim ulazima c

1.3. Princip rada OFDMA

Slika 1.4: Komunikacijska obrada: (a) predajnik, i (b) prijemnik

1.3. Princip rada OFDMA

PRBS Ulazni podaci

SRG Izlazni podaci

Slika 1.6: Generator pseudo-sluajne sekvence c

1.3. Princip rada OFDMA

1.3. Princip rada OFDMA

Slika 1.7: Konstalacijski dijagrami: (a)QPSK, (b)16-QAM, i (c)64-QAM

1.3. Princip rada OFDMA

Slika 1.8: Blok dijagram mapiranja i IDFT-a

1.3. Princip rada OFDMA

1.3. Princip rada OFDMA

Kanal Zatitni opseg Zatitni opseg

Slika 1.10: Ilustracija podkanala u OFDMA

1.3. Princip rada OFDMA

1.3. Princip rada OFDMA

Kopiranje dijela simbola

Slika 1.11: Umetanje ciklinog preksa c

ICI postoji zbog konane duine impulsnog odziva kanala c z

1.4. Model sistema

Xk,n ej2fn t Ik (n)

Xk,n ej2fn t Ik (n)

Vremenski ograniiti signal znai mnoiti neogranieni signal sa pravougaonom funkcijom u c c z c

Slika 1.12: Konvolucija Delta impulsa i sinc funkcije

1.4. Model sistema

Xk,n ej2 Ts t Ik (n)

Xk,n ej2 N ) Ik (n)

Xk,n ej2 N Ik (n)

1.5. Struktura OFDMA okvira

h(n) Kanal Kanal Informacije o kanalu Kanal za kor 1

Modul raspodjele resursa (podnosioci, bitska raspodjela i raspodjela snage, informacije)

Odbacivanje zatite (ciklini prefiks)

Slika 1.14: OFDMA sistem

Struktura OFDMA okvira

1.5. Struktura OFDMA okvira

1x6 AMC slot Klaster: 12 podaktovnih/ 4 pilot podnosioca

2x3 AMC slot

DL PUSC: 1 podkanal x 2 simbola

UL PUSC: 1 podkanal x 3 simbola

3x2 AMC slot

DL&UL AMC 1 podkanal x 2, 3, 6 simbola

DL FUSC: 1 podkanal x 1 simbol

Slika 1.15: Struktura slota

1.5. Struktura OFDMA okvira