Sunteți pe pagina 1din 96

gurmiq pRkwS

>

dsMMbr 2011

< siqgur pRswid]

gurmiq swcI swcw vIcwru]

(Drm pRcwr kmytI dw mw


mwii sk-p`qr)
m`Gr-poh, nwnkSwhI 543

>

dsMbr 2011

ijld 55

AMk 9
sMpwdk

ismrjIq isMG
AYm.ey., AYm.AYm.sI.

swlwnw
lweI&
swlwnw
lweI&

(dy S )
(dy S )
ivdy S
ivdy S

cMdw

pR q I kwpI

sk` q r

` 20

` 200
` 500

` 5000
` 2

cMdw Byjx dw pqw

Drm pRcwr kmytI


(SRomxI gu: pR: kmytI)
sR I AMimRqsr-143006

Secretary
Dharam Parchar Committee
(S.G.P.C.)
Sri Amritsar-143006

Pon : 0183-2553956-59 AYks 304 PYks : 0183-2553919


website : www.sgpc.net e-mail : gurmat_parkash@yahoo.co.in
fwk rwhIN gurmiq pRkwS nw puj
` x bwry auprokq Pon nMbr imlw ky
ieMcwrj gurmiq pRkwS nwl AYks: 303 qy sMprk kro jI[
Approved for School Libraries by the Director of Public Instructions Punjab
Vide Circular No. 4580-2/25-58-B-49154 Dated Oct. 1958

gurmiq pRkwS

dsMMbr 2011

qqkrw
gurbwxI ivcwr

sMpwdkI

v`fy swihbzwidAW dI Shwdq

-pRo. ikrpwl isMG bfUMgr

srihMd Sihr Aqy swkw srihMd : ieiqhwisk jwxkwrI

-s. ismrjIq isMG

14

cmkOr dI gVHI dw ivl`Kx ieiqhws

-bIbI mnjIq kOr l`Kpur

26

Ad`uqI inSkwm syvk : BweI Gn`eIAw jI

-fw. muhMmd iedrIs

32

mhwn ShId BweI jIvn isMG

-s. dmnjIq isMG

35

pIr murIdw iprhVI dw su`cw moqI ShId BweI moqI rwm jI

-fw. jgjIvn isMG

37

Bgq sYx jI

-fw. hrbMs isMG

39

ijn pRym kIE

-s. rUp isMG

42

BweI vIr isMG jI

-s. mnjIq isMG

55

sMq ispwhI bwbw ivswKw isMG jI ddyhr

-s. dljIq isMG

58

sRI gurU gRMQ swihb: tIky Aqy Anuvwd

-fw. prmvIr isMG

62

sRI gurU hirgoibMd swihb jI nwl sMbMiDq ieiqhwisk AsQwn -mnmohn kOr

66

bwbwxIAw khwxIAw puq spuq kryin

-s. blivMdr isMG jOVwisMGw

76

gwgr c swgr-10

-fw. ieMdrjIq isMG gogoAwxI

79

sRI gurU rwmdws jI dw jIvn ibrqWq (rIivaU)

-fw. kuldIp isMG

80

sRI gurU qyg bhwdr jI dI kurbwnI (kivqw)

-s. rxjIq isMG

82

Coty swihbzwdy (kivqw)

-s. jsivMdr isMG jrmsqpur

83

Piqh (kivqw)

-bIbI prmjIq kOr srihMd

85

^brnwmw

87

Drm pRcwr kmytI dIAW pRcwr vhIr srgrmIAW

92

gurmiq pRkwS

dsMMbr 2011

gurbwxI ivcwr
poiK quKwru n ivAwpeI kMiT imilAw hir nwhu]
mnu byiDAw crnwribMd drsin lgVw swhu]
Et goivMd gopwl rwie syvw suAwmI lwhu]
ibiKAw poih n skeI imil swDU gux gwhu]
jh qy aupjI qh imlI scI pRIiq smwhu]
kru gih lInI pwrbRhim bhuiV n ivCuVIAwhu]
bwir jwau lK byrIAw hir sjxu Agm Agwhu]
srm peI nwrwiexY nwnk dir peIAwhu]
poKu suohMdw srb suK ijsu bKsy vyprvwhu ]11]
(pMnw 135)
pMcm pwqSwh sRI gurU Arjn dyv jI mhwrwj bwrh mwhw mwJ dI ies
pwvn pauVI dy mwiDAm duAwrw jIv smJwauNdy hn ik ijs jIv rUpI
iesqrI ny pqI rUpI pRBU dy nwm nwl sWJ pweI hY ArQwq ijs ny Awpxw mn
pRBU dI isPq-slwh ivc joiVAw hY, ivkwrW rUpI TMf aus dw kuJ nhIN ivgwV
skdI[ ikauNik aus dw ic`q/mn ArQwq aus dw iek-iek swh hmySW hI pRBU dy
dIdwrW dI cwh ivc juiVAw rihMdw hY[ gurU swihb Purmwn krdy hn ik ijs
jIv rUpI iesqrI ny jgq dy mwlk Aqy pwlxhwr pRBU dw Awsrw ilAw hY, aus
ny hI pRBU-pqI dI syvw ivc sPlqw pRwpq kIqI hY[ gurU swihb d`sdy hn ik
ijs ny pRBU dy guxW dI ivcwr kIqI hY, aus mwieAw rUpI hnyrw Coh vI nhIN
skdw[ AijhI jIv iesqrI hmySW aus prmwqmw dI hI isPq-slwh ivc
juVI rihMdI hY ArQwq aus dI ilv pRBU dI hI pRIq ivc lIn rihMdI hY ijs qoN
aus ny jnm ilAw hY[ Asl ivc prmwqmw ny hI AijhI jIv iesqrI h`Q
PV ky Awpxy nwl joiVAw huMdw hY Aqy auh kdI vI aus qoN ivCVdI nhIN[ gurU
swihb d`sdy hn ik Aijhw s`jx rUpI prmwqmw AphuMc hY, aus dy guxW dI
fUMGweI qk nhIN phuMicAw jw skdw, mYN Aijhy pRBU-prmwqmw qoN lK vwr
kurbwn jWdw hW jo dr AwieAW/srx ipAW dI lwj r`Kdw hY[ prmwqmw bhuq
hI nrm-idl vwlw idAwlU hY, aus Awpxy srx pey BgqW dI lwj r`KxI hI
pYNdI hY[ gurU swihb AMq ivc Purmwn krdy hn ik ijs jIv au~qy byprvwh
idAwlU prmwqmw imhr dI ingwh pwauNdw hY, aus swry hI su`K iml jWdy hn,
aus poh dI kkrIlI TMf vwlw mhInw vI in`Gw Aqy suhwvxw l`gdw hY[

gurmiq pRkwS

dsMMbr 2011

sMpwdkI

AwE! ShIdW dI AsIs pRwpq krIey...


Bwrq dyS ZulwmI dy jUly c jkiVAw ipAw sI[ BolI-BwlI
lokweI hwkmW dy zulm nwl qRwhI-qRwhI kr rhI sI[ iksy koeI
rwh nzrIN nhIN sI Aw irhw[ sRI gurU nwnk dyv jI ny jnqw jwigRq
krn leI lwmbMd kIqw[ jnqw ivc jwigRqI pYdw kIqI[ aunHW ny
lokweI jwq-pwq, aUc-nIc, mrd-iesqrI hr qrHW dI ZulwmI
dIAW zMjIrW qoVn dI pRyrnw kIqI[ lokweI nwm jpo, ikrq kro
qy vMf Cko dw aupdyS dy ky iek mMc qy iek`Ty KVHw kIqw[ gurU jI
hwkmW dy zulm dy ivru`D AzwdI dI Avwz auTwauNidAW bwbr dI
jylH ivc c`kI vI clwauxI peI[ dUsry gurU swihbwn v`loN vI AwpxyAwpxy smyN iesy ivcwrDwrw qy f`t ky pihrw id`qw igAw[ ies leI
aunHW keI qrHW dy Akih Aqy Asih qsIhy vI J`lxy pey[ pMjvyN
pwqSwh swihb sRI gurU Arjn dyv jI q`qI qvI qy bYT ky ShIdI
pRwpq krnI peI[ nOvyN pwqSwh swihb sRI gurU qyg bhwdr swihb jI
id`lI dy cWdnI cONk ShIdI dyxI peI[ is`K gurU swihbwn ij`Qy
jbr-zulm dI jVH pu`tx leI ShIdIAW pRwpq kr rhy sn au~Qy
hwkm jnqw Dmkwaux leI iek-dUjy qoN v`D ky zulm kr rhy sn[
ies lVI A`gy qoridAW swihb sRI gurU goibMd isMG jI ny Awpxw
srbMs vwr id`qw[
cmkOr swihb dI jMg ivc bhuq v`fI zwlm POj nwl jUJidAW
swihbzwdw bwbw AjIq isMG jI qy swihbzwdw bwbw juJwr isMG jI
h`k-s`c leI ShIdI pRwpq kr gey[ ibrD aumry mwqw gujrI jI qy
Coty swihbzwdy bwbw zorwvr isMG qy bwbw Pqih isMG jI bwl-vrys
aumry Aiq iGnwauxy qsIhy dy ky srihMd ivKy ShId kr id`qw[ vzIr
KW dw ieh Aiq iGnwauxw kwrw muZl rwj dI ZulwmI qoN AzwdI dy
sMGrS leI rwh p`Drw kr igAw[
dsvyN pwqSwh swihb sRI gurU goibMd isMG jI ny Awpxy sdIvI

gurmiq pRkwS

dsMMbr 2011

Azwd pu`qrW (Kwlsy) leI Awpxy cwry swihbzwdy, mwqw gujrI jI


kurbwn kr id`qw[ swfy leI AzwdI dy icMnH sMq-ispwhI dI vrdI
dI b^iSS kIqI[ sw sdw-sdw leI s`cI-su`cI gurbwxI dI is`iKAw
nwl joV id`qw[ hr qrHW dI ZulwmI qoN j`ugW-jugWqrW qk Cutkwrw
idvw id`qw[
swihbzwidAW dI ShIdI dI Xwd is`KW dy mnW ivc Dur AMdr
qk aukrI geI[ ies swky dI Xwd ihMdosqwn dI lokweI AiqAMq
qIbr pIVw nwl mihsUs krdI hY[ ShIdI AsQwn PiqhgVH swihb
qy cmkOr swihb dy ielwikAW dI lokweI A`j vI aus pIVw
hMFwauNdI dyKI jw skdI hY[ ies Kyqr dy siBAwcwrk jIvn ivc
kruxw dy Aihsws ny Awpxw sMjIdw Asr pwieAw hY[ ienHIN idnIN
ie`QoN dy lok Awpxy GrW-prvwrW ivc ij`Qy dUroN-dUroN AweIAW sMgqW
dI AwE-Bgq krdy hn, au~Qy vYrwgy ijhy, msosy ijhy, guMm-suMm ijhy
vI idKweI idMdy hn[ keI ipMfW dIAW bzurg AOrqW A`j vI ienHIN
idnIN sPYd k`pVy pihn ky vYrwgmeI AvsQw ivc nqmqsk hox
leI ShIdI AsQwn qy phuMcdIAW hn[ keI prvwr qW mMijAWibsqirAW C`f ky BuM\y lytdy hn qy c`ulHy c A`g qk nhIN bwldy[
ies Kyqr dy lok ienHW idnW ivc koeI ivAwh-SwdI dw smwgm vI
nw krn dw sMjm krdy hn[ ienHW swry auprokq kwrnW ny Awpxy
mhwn ShIdW sdw-sdw leI cyiqAW ivc vsweI r`Kx dw bwnHxU
bMinHAw hoieAw hY[
A`j AsIN Awpxy mhwn ShIdW dI kurbwnI Bulw ky Pyr ZulwmI
dIAW zMjIrW dy jUly ivc Awpxw isr m`lo-m`lI Psw rhy hW[ AwpxI
v`KrI Azwd id`K iqlWjlI dy rhy hW[ niSAW dy Zulwm ho rhy hW[
s`cy gurU C`f ky AKOqI swDW-sMqW dI ZulwmI leI p`bW Bwr hoey
iPrdy hW[ AwE! Ajy vI fu`lHy byrW dw kuJ nhIN ivgiVAw[ AwpxI
Azwd hsqI dIAW DuMmW swry sMswr ivc pw ky Awpxy ShIdW dw mwx
vDweIey! AsIs pRwpq krIey[

gurmiq pRkwS

dsMMbr 2011

v`fy swihbzwidAW dI Shwdq


-pR.o ikrpwl isMG bfUg
M r*
sRI gurU goibMd isMG jI dy cwry swihbzwidAW dI ShIdI dI idlkMbwau, invyklI, lwimswl Aqy ieiqhwisk Gtnw hY[ ies Gtnw
pUrI qrHW smJx leI Bwrq dy aus qoN ipCly ieiqhws qQw smyN dy
Dwrimk, AwriQk, smwijk Aqy rwjnIiqk hwlwq bwry jwxnw aupXogI
hovg
y w[ sMKp
y ivc ieh smJx dI loV hY ik iksy smyN ieh dyS sony dI
icVI sI[ iv`idAw dw gVH, siBAqw dw pMGV
U w, rwjnIiqk qOr qy
blvwn vjoN jwixAw jWdw sI[ ieh dyS, BwrqI smwj dI kIqI geI
jwq-vMf, vrx-vMf, AwSrm-vMf, Dwrimk k`tVqw, CUq-Cwq, aUcnIc Awid kwrn lIro-lIr ho igAw[ ies dy nwl hI ie`QNo dy dysI
irAwsqI rwijAW dy AYS-pRsqI, lut
` -kut
` , AwpsI vYr-ivroD, AwriQk
kwxI vMf ny bldI au~qy qyl pwaux dw kMm kIqw[ nqIjy vjoN dyS AMdr
Fyr swrIAW kmIAW-kmzorIAW Aw geIAW[ dyS Awpxy Drm, gYrq,
AxK Aqy srh`dW dI r`iKAw krn qoN Asmr`Q ho igAw[ hwlwq AYsy bx
gey ik hzrq muhm
M d swihb dy 632 eI: ivc v&wq (Akwl clwxy) qoN
80 swl bwAd 712 eI: ivc APgwinsqwn dw 18 swl dw Cokrw
muhMmd-ibn-kwsm 200 GoV svwr lY ky dyS au~qy hmlwvr ho ky
AwieAw Aqy swry dyS lut
` Aqy kut
` ky vwps clw igAw[ ies qoN v`fI
qRwsdI iksy dyS dI hor kI ho skdI hY? ienHW ieslwmI hmilAW dw dOr
jwrI irhw Aqy AMq 1192 eI: ivc dyS ies nvIN auBrI ieslwmI
SkqI dw gulwm ho igAw[ Awpxw Drm, dyS Aqy smwijk qwxw-bwxw
bcwaux dI QW ie`QNo dy rjvwiVAW Aqy dyS dy lokW ny gulwmI hI kbUl
kr ilAw[ Drm qbdIlI SurU ho geI[ AMqir pUjw pVih kqybw sMjmu
qurkw BweI] dw bolbwlw ho igAw[ BwrqI irAwsqI rwijAW, Dwrimk
k`tVvwdI SkqIAW Aqy ieslwmI rwjkI SkqI dy zulmW hyT BwrqI
ikrqI jmwq qrws-qrws kr rhI sI[ aunWH pws nw hI gurU sI, nW hI
Drm sI, nw hI koeI SkqI sI Aqy nw hI aunWH dI AgvweI krn vwlw
koeI smr`Q Aqy Xog rwjnIiqk nyqw sI[ hwlwq ie`QNo qk inGr gey ik
*swbkw pRDwn, SRomxI gurduAwrw pRbMDk kmytI, sRI AMimRqsr[

mo: 99158-05100

gurmiq pRkwS

dsMMbr 2011

ijnHW rwijAW ny dyS dI jwn-mwl Aqy srh`dW Aqy Drm dI rwKI krnI
sI, aunWH ny Coty Coty vkqI lwBW ihq gulwmI hI kbUl kr leI[ rwjpUq
rwjw mwn ishuM ny AwpxI BYx joDw bweI dw folw hI bwdSwh Akbr dy
hvwly kr id`qw[ Awp aus dy drbwr ivc AihlkwrI pRwpq kr leI[
Aijhy smyN 12vIN, 13vIN, 14vIN sdI ivc pihlW sUPI lihr qy
BgqI lihr ny lokW jgwaux dw Xqn kIqw[ ies lihr pUrw
bl qy srbp`KI AgvweI sRI gurU nwnk dyv jI dy rUp ivc hI imlI[ gurU
jI dw isDWq inmwixAW mwx, inqwixAW qwx, inEitAW EtAwsrw, AgvweI hIx lokW imswlI AgvweI dyx, Drm-hIx kIqy gey
lokW Drm, AxK, gOrv, gYrq, mnuK
` I brwbrI Aqy jwq-pwq qy CUqCwq rihq vwlw iblkul inrwlw Aqy kRWqIkwrI sI[ sRI gurU nwnk dyv
jI ny Awpxy Awp dyS dI ikrqI Aqy AKOqI nIc jwq nwl hI KVw
kIqw[ aunWH dy auQwn leI kRWqIkwrI Avwz buld
M kIqI[ ies srbp`KI
kRWqI dw swr-AMS ieM\ kih skdy hW:- nIcw AMdir nIc jwiq nIcI hU Aiq nIcu]
nwnku iqn kY sMig swiQ vifAw isau ikAw rIs]
- ijn kI jwq AOr kul mWhI
srdwrI nih BeI kdWhI...[
ien hI ko srdwr bnwvoN
qbY guibMd isMG nwm sdwvoN]

(pMnw 15)

(pMQ pRkwS)

sRI gurU nwnk dyv jI dw AKOqI nIc jwqW dy h`k ivc jordwr Avwz
auTwauxw, BweI mrdwnw jI Awpxw swQI bxwauxw, kQw qy kIrqn
ivc ibnW iksy jwq-pwq, Byd-Bwv dy Swml hox dI K`l
u H sI[ sRI gurU
AMgd dyv jI v`lNo sMgq-pMgq ivc ibnW iksy jwq-pwq ivqkry dy Swml
hox dI K`l
u ,H sRI gurU Amrdws jI v`lNo pihly pMgq pwCy sMgq dw
isDWq idRVH krvwieAw[ sRI gurU rwmdws jI v`lNo suSio Bq kIqy sRI
AMimRqsr srovr ivc ibnW iksy iBMn-Byd dy lokweI dy hr bsr
ieSnwn dI K`l
u H sWJ sQwipq kIqI[ sRI gurU Arjn dyv jI v`lNo sMpwdq
Awid sRI gurU gRQ
M swihb ivc ibnW iksy ivqkry dy sMqW-BgqW Kws
krky AKOqI nIc jwqW nwl sMbiM Dq BgqW dI bwxI Swml kIqw[ sRI
hirmMdr swihb ivc hr iksy kIrqn srvx krn Aqy sMgq ivc
juVn dw h`k pRdwn kIqw[ ienHW kwrnW krky dysI rwjy, pujwrI vrg,

gurmiq pRkwS

dsMMbr 2011

AKOqI au~c jwqIAW dy lok Aqy ieslwmI SkqI sB ie`k jut


` ho ky ivroD
ivc f`t gey[ ies qrHW ieh kRWqIkwrI lok-p`KI lihr smyN dI rwjsI
SkqI, k`tVpMQIAW, lokW dy h`kW au~qy fwky mwrn, lut
` Aqy kut
` krn
vwilAW leI kwbly-brdwSq nhIN sI[ ies leI dysI irAwsqI rwijAW,
Dwrimk k`tVpMQIAW Aqy ieslwmI SkqI v`lNo ies nvIN roSnI, nvIN
SkqI Aqy mukm
M l ienklwbI lihr Awpxy rsqy dw roVw mMn ilAw
igAw[ ienHW swrIAW hI SkqIAW v`lNo svY-ivroD hox dy bwvjUd iekjut
` ho ky is`K lihr dw f`t ky ivroD SurU ho igAw[ sRI gurU Arjn dyv
jI Aqy sRI gurU qyg bhwdr swihb jI dI ShIdI ies sMdrB ivc vyKx
dI loV hY[ bwdSwh jhWgIr v`lNo sRI gurU Arjn dyv jI ShId krn
leI id`qy PYsly jwiej Tihrwaux leI jo quzk-ey-jhWgIrI ivc
drj hY, auh ies q`Q dI puStI krdw hY[
ijnHW Drm ipAwrw sI auh blhIx hox krky Drm dI r`iKAw
krnoN Asmr`Q sn[ kSmIrI bRwhmx pMfq ikrpw rwm dI AgvweI
ivc sRI gurU qyg bhwdr jI dy drbwr ivc PirAwdI bx ky phuc
M [
y gurU
swihb ny aunWH dI bWh PVI, bwhyN ijnHW dI pkVIey isr dIjY bWhy n
CoVIey dw kOqk mhwn blIdwn dy ky rcwieAw[ sRI gurU goibMd isMG jI
ies ShIdI bwry ieauN puStI krdy hn, iqlku jMJU rwKw pRB qw kw]
kIno bfo klU mih swkw]
sRI gurU nwnk dyv jI ny aus smyN dy Dwrimk, rwjnIiqk Aqy
smwijk hwlwq bwry AwpxI bwxI ivc BrpUr jwxkwrI id`qI hY:
- kwdI kUVu boil mlu Kwie] bRwhmxu nwvY jIAw Gwie]
jogI jugiq n jwxY AMDu] qIny EjwVy kw bMDu]
(pMnw 662)
- rwjy sIh mukdm kuqy] jwie jgwiein@ bYTy suqy]
cwkr nhdw pwiein@ Gwau] rqu ipqu kuiqho cit jwhu]
(pMnw 1288)
- KqRIAw q Drmu CoifAw mlyC BwiKAw ghI]
isRsit sB iek vrn hoeI Drm kI giq rhI]
(pMnw 663)
- rwjy pwpu kmWvdy aultI vwV Kyq kau KweI[
kwjI hoey irsvqI vFI lY kY hku gvweI[
iesqRI purKY dwim ihqu BwvY Awie ikQwaUN jweI[
vriqAw pwpu sBis jig mWhI[
(vwr 1:30)

gurmiq pRkwS

dsMMbr 2011

BwrqI jnqw Apmwnjnk ijMdgI iv`cNo k`F ky iek nroAw,


sMqiu lq, mnuK
` I-brwbrI, sWJIvwlqw, gYrq, gOrv Aqy AxK-BrpUr
jIvn muhe
` IAw krwaux ihq gurU swihbwn ny iek srbp`KI kRWqI dw muF
`
bMinHAw[ ies nvIN roSnI dy pRkwS nwl BwrqI smwj dy hr pihlU au~qy
kwbz lokW ny f`t ky ivroD SurU kr id`qw[ ies qrHW ie`k tkrwA ArMB
ho igAw[ ies lMmy sMGrS dOrwn gurU prvwrW, Axigxq isMGW-isMGxIAW
Aqy BuJg
M IAW qsIhy J`lxy pey[ jMglW ivc jIvn bqIq krn leI
mjbUr hoxw ipAw[ lwimswl ShIdIAW pw ky dyS dy Drm, gOrv, AxK,
hoNd-hsqI bcwA ilAw[ ienHW lwimswl ShIdIAW hr roz smuc
` w
is`K jgq Ardws ivc Xwd kr ky aunWH mhwn ShIdW SrDw Aqy
siqkwr Byt krdw hY[ iksy mShUr ieslwmI swier ny TIk hI ikhw hY:
nw khUM Ab kI nw khUM qb kI
Agr nw hoqy gurU goibMd isMG
suMnq hoqI sB kI[

sRI gurU goibMd isMG jI dy cwry swihbzwidAW dI Shwdq dunIAW dy


ieiqhws ivc sB qoN v`D drdnwk Gtnw hY[ ieh idl kMbwA dyx
vwlw Gor pwp Aqy iGnwauxy zulm dw swkw hY[ ieh Gtnw mnuK
` I
dirMdgI dw iGnwauxw ic`qr pyS krdI hY[ swihbzwidAW dy AMdr jUJ
mrn, idRVq
H w Aqy is`KI isdk dI Bwvnw dy isKr pRgt krdI hY[ 8
poh Aqy 13 poh, 1761 ibkRmI gurU jI dy do v`fy swihbzwdy bwbw
AjIq isMG jI Aqy bwbw juJwr isMG jI cmkOr dI jMg lVdy hoey ShId
ho gey[ do Coty swihbzwdy bwbw zorwvr isMG jI Aqy bwbw Piqh isMG jI
sUbw srihMd v`lNo ijaUNdy-jIA kMDW ivc icxvw ky Akih qsIhy dy ky
ShId kr id`qy gey[ ies Shwdq dI mhwnqw bwry mYiQlI Srx gupq
ny iliKAw hY:
ijs kul jwqI dyS ky b`cy, dy skqy hYN XON blIdwn[
aus kw vrqmwn kuC BI ho, BivSX hY mhW mhwn[

gurmiq Anuswr AiDAwqimk AnMd dI pRwpqI leI mnuK


` Awpw
imtwaux dI loV hud
M I hY[ ieh mwrg ie`k mhwn sUrmgqI dw mwrg hY[
is`K Drm dI nINh r`Kx vwly pihly pwqSwh sRI gurU nwnk dyv jI ny is`KI
mwrg qy c`lx leI isr Byt krn dI Srq r`KI sI[ iesy lIh qy
quridAW sRI gurU goibMd isMG jI ny mwrc, 1699 eI: Kwlsy dI swjnw

gurmiq pRkwS

10

dsMMbr 2011

kIqI[ Kwlsw ie`k AwdrSk, sMpr


U n Aqy suqq
M r mnuK
` hY[ gurbwxI ivc
ies sicAwr, gurmuK Aqy bRhm igAwnI gurisK Aqy sMq-ispwhI
ikhw igAw hY[ Kwlsw sdgux BrpUr inrwlI S^sIAq hY[ Kwlsw gurU
qn, mn qy Dn sONp idMdw hY[ jbr-zulm dy twkry leI jUJ mrn qoN
iJjkdw nhIN hY[ siqgurW dw ies mwrg dy pWDI leI isDWq ies pRkwr
hY:
- jau qau pRym Kylx kw cwau isru Dir qlI glI myrI Awau]
iequ mwrig pYru DrIjY isr dIjY kwix n kIjY]
(pMnw 1412)
- sIsu vFy kir bYsxu dIjY ivxu isr syv krIjY]
(pMnw 558)
- qnu mnu kwit kwit sBu ArpI ivic AgnI Awpu jlweI]
(pMnw 757)
- Aru isK hoN Awpny hI mn kO ieh lwlc hau gun qau aucroN]
jb Awv kI AauD indwn bnY Aq hI rn mY qb jUJ mroN]
(cMfI cirqR)

pihlW phwVI rwjy Aqy muZl slqnq iek`Ty sRI gurU goibMd isMG
jI nwl BMgwxI dy XuD
` ivc tkrwey iPr phwVI rwjy qy sUbw srihMd gurU
jI dy ivruD
` ie`k-jut ho gey sn[ 1704 eI: ivc muZl Aqy phwVI
rwijAW dIAW POjW ny sWJI kmwn hyT sRI AnMdpur swihb Gyrw pw
ilAw[ Gyrw lMmw hox qy duSmx v`lNo gurU jI nwl smJOqw kIqw igAw[
smJOqy dI Srq ieh sI ik iek vwr gurU jI sRI AnMdpur swihb C`f dyx
aunWH byrk
o jwx id`qw jwvygw[ ies bwry ilKqI ksmW vI gurU jI
ByjIAW geIAW[ dInw kWgV qoN bwdSwh AOrg
M zyb gurU jI v`lNo Byjy
z&rnwmy ivc kIqy izkr qoN ienHW q`QW dI puStI hud
M I hY[ gurU jI
AOrg
M zyb ilKdy hn ik jykr aus loV mihsUs hovy qW auh aus
ilKqI kIqy vwAdy, KwDIAW piv`qr kurwn SrIP dIAW ksmW Byj skdy
hn:qurw gr bbwXd kauil kurW[
binzdy Sumw rw rswnm hmW[

(z&rnwmw)

gurU jI dy iklHw KwlI kr ky jwx qy duSmx ny swrIAW ksmW qoV


ky aunWH dw ip`Cw krnw SurU kr id`qw[ ieh DrmhIx rwj s`qw dw hI nMgw
nwc sI[ byeImwnI, vwiedw-iKlwPI, cMgz
y I Aqy dirMdgI dw iGnwauxw
kwrw sI[ kvI Alwmw iekbwl Aijhy hwlwq bwry ieauN ilKdy hn:

gurmiq pRkwS

11

dsMMbr 2011

jlwl-ey-pwqSwhI ho ik jmhUrI qmwSw ho[


zudw ho dIN sy isAwsq qo rih jwqI hY cMgyzI[

srsw ndI dy nyVy phuc


M idAW gihg`c lVweI hoeI ijs dOrwn dohW
iDrW dw BwrI jwnI Aqy mwlI nukswn hoieAw[ iesy Gmswn dy XuD
` dOrwn
siqgurW dw prvwr iqMn ih`isAW ivc vMifAw igAw Aqy Awps ivc
iv`CV igAw[ gurU jI dy do Coty swihbzwdy qy mwqw gujrI jI vhIr qoN iek
pwsy v`K ho gey[ mwqw sud
M rI jI Aqy kuJ isMG hor pwsy ho gey[
dunIAW dy jMgW-XuD
` W dy ieiqhws ivc ieh ie`ko ie`k Gtnw hoeI jdoN
mrd-ey-mYdwn, SihnSwh-ey-SihnSwh sRI gurU goibMd isMG jI pws
ij`Qy jMg dw swzo-smwn qIr, qlvwr, Fwl, brCw, CvI Awid sn, au~Qy
gurmiq sMgIq dy swz isrMdw, isqwr Awid vI nwl sn[ 6 Aqy 7 poh
dI rwq dw smW AMimRq vyly dw hoieAw[ duSmxW ny BwrI hmlw boilAw
hoieAw sI, pwqSwh ny Awpxy v`fy spuq
` r bwbw AjIq isMG, BweI jIvn
isMG (jYqw jI), BweI audy isMG hor isMGW smyq hmlwvrW dw mukwblw
krn dw hukm kIqw[ dUjy pwsy BweI dieAw isMG Awid AMimRq vylw
scu nwau vifAweI vIcwru Anuswr Awsw kI vwr dw kIrqn krn
leI ikhw[ Aijhw kwrj kyvl qy kyvl dsmyS ipqw hI kr skdy sn,
jdoN Aijhy Aiq ibKm, ^qry BrpUr hwlwq ivKy Aqy mYdwn-ey-jMg ivc
auh Awpxw Prz-ey-ielwhI nhIN Bul
` [
y dunIAW dy ieiqhws ivc ieh
ie`ko ie`k AlokwrI Aqy invyklI Gtnw sI[ srsw ndI ivc BwrI hVH
Aqy duSmxW dw zordwr hmlw ieauN jwpdw sI ijvyN dovNy iek dUjy nwl
ies iGnwauxy kwrnwmy ivc Swml ho gey hox[ BwvyN ies X`D
u ivc sYNkVy
hI mrjIvVy isMGW smyq BweI jIvn isMG (jYqw jI) Aqy BweI audy isMG
ShId ho gey[ prMqU duSmx dy dMd K`ty kr id`q[
y ij`QNo gurU swihb dy
kw&ly nwloN gurU prvwr iv`CiVAw, aus sQwn au~qy gurduAwrw prvwr
ivCoVw swihb suSio Bq hY, jo ieiqhws dI ies drdnwk Gtnw dI Xwd
sMBwly hoey hn[ auprMq srsw pwr kr ky gurU jI ny ie`k idn ropV dy
nyVy inhMg Kwn dI gVHI (kotlw inhMg Kwn) ivc ibqwieAw[ rwq A`gy
c`l pey, pr duSmx dIAW POjW ny vI ip`Cw krnw SurU kr id`qw[ gurU jI
ny cmkOr dI k`cI gVHI ivc dwKl ho ky morcw-bMdI kr leI[ gurU jI
dy nwl do v`fy swihbzwdy qy pMj ipAwirAW smyq cwlHI ku isMG sn[
duSmx dI ds l`K POj ny gVHI Gyrw pw ilAw[ swrw idn jMg hud
M I

gurmiq pRkwS

12

dsMMbr 2011

rhI[ Swm q`k gurU jI kol qkrIbn swrw golI is`kw ^qm ho igAw[ hux
isMGW ny gVHI qoN bwhr Aw ky lVnw SurU kr id`qw[ gurU jI ny Awp vwrovwrI bwbw AjIq isMG jI Aqy bwbw juJwr isMG jI pUry Ssqr sjw
ky mYdwn-ey-jMg ivc ByijAw[ AMq v`fy jMgjU XoiDAW vwly jOhr ivKwauNidAW
swQI isMGW dy nwl gurU jI dy dovNy v`fy swihbzwdy bVI sUrmgqI nwl gurU
jI dy swhmxy mYdwn-ey-jMg ivc jUJdy hoey ShId ho gey[ bwbw AjIq
isMG jI ny Ajy jvwnI ivc pYr r`iKAw hI sI[ bwbw juJwr isMG jI qW
Ajy ikSor AvsQw ivc sn[ ierwk dyS dy Sihr krblw dy mYdwn ivc
hsn husn
Y dI ShIdI qoN ielwvw dunIAW dy ieiqhws ivc ies qrHW dI
koeI hor imswl nhIN imldI[ siqgur jykr cwhud
M y qW Awpxy spuq
` rW
bcwaux leI Xqn kr skdy sn prMqU aunWH ny Aijhw nhIN kIqw[
dunIAwvI lok Awpxy in`jI svwrQW dI Kwqr swry AsUl, isDWq Aqy
kOmI ih`qW vI kurbwn krn qoN nhIN iJ`jkdy[ Aijhy lokW ieiqhws
ivc iGrxw dI nzr nwl hI vyiKAw jWdw hY[ gurU jI leI isMGW Aqy
spuq
` rW ivckwr koeI AMqr nhIN sI[ siqgurW v`lNo mYdwn-ey-jMg ivc
jUJidAW ShIdI pwaux leI kIqI iqAwrI Aqy rihMdy mh`qvpUrn pMQk
kwrjW dI pUrqI muK
` r`KidAW pMj isMGW v`lNo gurU rUp ho ky siqgurW
gVHI C`f ky cly jwx leI ikhw igAw[ Kwlsy dw hukm mMnidAW jdoN gurU
jI ny qwVI mwr ky muZlW vMgwr ky bwhr cwly pwey[
krblw dI jMg Aqy cmkOr dI jMg ivc ie`k v`fw AMqr sI[
krblw dI jMg ivc dovNy POjW brwbr dIAW sn[ ies dy mukwbly qy
cmkOr dI jMg dunIAW dI sB qoN v`D AswvIN jMg sI[ ies jMg dw izkr
kridAW sRI gurU goibMd isMG jI ny AOrg
M zyb ilKy z&rnwmy ivc iliKAw
hY ik BuK
` y Bwxy cwlHI AwdmI kI kr skdy hn, jy aunWH qy ds l`K dw
lSkr Acwnk tut
` pvy:
gursn : ich kwry kun`d ichl nr[
ik dh l`k ibAwXd bro by^br[

(z&rnwmw)

ies qrHW dIAW AswvINAW jMgW dIAW imswlW is`K ieiqhws ivc
sRI mukqsr swihb Aqy swrwgVHI dI jMg dIAW imldIAW hn, pr bwkI
kOmW dy ieiqhws ivc Swied nw dy brwbr hn[
mhwn ShIdW dw piv`qr KUn f`l
u x
H nwl cmkOr dI DrqI cmkOr
swihb bx geI Aqy ie`Qy cmkOr swihb dI ieiqhwisk jMg dI Xwd ivc

gurmiq pRkwS

13

dsMMbr 2011

gurduAwrw kqlgVH swihb, gurduAwrw k`cI gVHI swihb, gurduAwrw


dmdmw swihb, gurduAwrw qwVI swihb, gurduAwrw rxjIqgVH swihb
suSio Bq hY[ ies mhwn piv`qr ShIdI AsQwn au~qy hr swl is`K sMgqW
joV-myly qy iek`qr ho ky aunWH mhwn ShIdW SrDw Aqy siqkwr Byt
krdIAW hn[
A`lw Xwr KW jogI qW dunIAW dy qIrQ AsQwnW nwloN swihbzwidAW
dy ShIdI sQwnW Drm-Xwqrw leI au~cqm mMndw hY, ikauNik AijhI
ShIdI dunIAW dy ieiqhws ivc nw qW pihlW kdI hoeI Aqy nw hI Biv`K
ivc Aws hY[ jogI jI ieauN ilKdy hn:
bs eyk ihMd myN qIrQ hY XwqRw ky lIXy[
ktwey bwp ny b`cy jhW ^udw ky lIXy[

swihbzwidAW dI lwimswl ShIdI Xwd kridAW jdoN Awpxy


Awly duAwly v`l Jwq mwrdy hW Aqy is`K kOm AMdr Aw cuk
` y Gor inGwr
mihsUs krdy hW qW isr Srm nwl Juk jWdw hY[ kI AsIN socWgy ik
AsIN ikDr jw rhy hW? siqgurU ny Awpxy lKqy-ijgr swihbzwidAW
ShId krvw ky Bwrq vwsIAW Aqy is`K kOm izMdgI b^SI sI[
swihbzwidAW ny Awpxy sIs Byt kr ky Bwrq dw sIs, Drm, AxK,
gOrv Aqy siBAwcwr bcwieAw[ prMqU AsIN kOm qbwhI v`l D`k ky
AwpxI Aqy AwpxI AOlwd dy kUVy suK
` -Arwm Aqy vkqI Swno-SOkq leI
q`qpr hW[ auh kOmW dunIAW dy qKqy qoN imt geIAW, ijnHW ny KudgrzI
kwrn Awpxy Dwrimk isDWq, mhwn ivrwsq, ieiqhws Aqy ShIdW
AxgOilAW kr ky AwpxIAW kUVIAW lwlswvW pUrIAW krn ivc hI
glqwn ho geIAW[ ies dy nwl hI pMQ-ivroDI SkqIAW qrHW-qrHW dIAW
swjSW Aqy mnGVq khwxIAW GV ky is`K isDWq, mhwn ivrwsq,
SwnWm`qy ieiqhws Aqy mirAwdw s`t mwrn leI pUrI qrHW srgrm
hn[ jo ik AqI Kqrnwk mslw hY[ sw ies Kqry qoN swvDwn hox dI
loV hY, vrnw srbnwS XkInI hY[ AwE! AsIN Awpxy mhwn isDWq Aqy
ivrwsq dy shI vwirs bxn dw Xqn krIey Aqy Apnw ibgwr ibrWnw
sWFY dy isDWq au~qy pihrw dyeIey Aqy swihbzwidAW dI Shwdq qoN syD
lYNdy hoey ies kwrj ivc qnoN mnoN Awpo-Awpxw Xogdwn pweIey Aqy
Awpxw jnm skwrQw krIey Aqy Awpxy dyS Aqy kOm dy gOrv, AxK Aqy
Swn au~cw krIey, rOSn krIey[

gurmiq pRkwS

14

dsMMbr 2011

srihMd Sihr Aqy swkw srihMd : ieiqhwisk jwxkwrI


-s. ismrjIq isMG*
srihMd iek bhuq purwxw Sihr hY[ ies dw Anumwn Awly-duAwly
dy QyhW iv`coN inkldIAW purwqn ie`tW, TIkrIAW, tu`ty TUiTAW Aqy
im`tI dy BWifAW qoN l`g jWdw hY[ keI lokW dw ivcwr hY ik ies dw nW
'srihMd' muslmwnW ny muZl-kwl vyly r`iKAw sI ikauNik ieh ihMdusqwn
dy isr au~qy (sr+ihMd) au~qr v`l AwKrI Sihr sI[ ieh g`l TIk
nhIN jwpdI ikauNik ieh sQwn muslmwnW dy ie`Qy Awaux qoN bhuq
purwxw hY[ ies dw mu`F pRwcIn AwrIAw lokW nwl jw juVdw hY[ ho skdw
hY ik ieh aus qoN vI pihlW dw hovy[ ies dw izkr sB qoN pihlW
'prwSr-sMihqw' ivc AwauNdw hY ij`QoN lY ky vrwh imhrI ny AwpxI
'ibRhq-sihMqw' ivc ies dw izkr kIqw hY[ vrwh imhrI mhwrwjw
ibkrmwid`q dy nON rqnW iv`coN iek sI[ auh ilKdw hY ik, isrHMd Sihr
Squdr dyS dw mu`K AsQwn huMdw sI[ ie`Qy sYirMD nwauN dI AwrIAw jwqI
dy lok v`sdy sn[ sYirMD lokW dy nW qoN hI aunHW dy ies mu`K ngr dw nW
isrHMd pY igAw[ Squdr dyS iek ivSwl ielwkw sI[ A`jklH dy BUgol
Anuswr ihmwcl pRdyS dI aUnw qihsIl, sRI AnMdpur swihb Aqy
kIrqpur swihb dy ielwky nwlwgVH Aqy iSmly dy ielwky, AMbwlw
qihsIl dw au~qr cVHdw pwsw, srihMd (PiqhgVH swihb) rwjpurw,
izlHw luiDAwxw, nwBw Aqy pitAwlw Awid Squdr dyS ivc AwauNdy
hn[
ieh vI izkr hY ik srihMd Sihr pMjwb ivc swlbwhn dy
pu`qr swr rwau ny vswieAw sI[ aus smyN ies dy v`fy Brw irswlU dy
ADIn, BwdsoN, hoflw qy sunwm Awid prgxy sn[ hWsI ivc ies dy
BweI hMs rwey dw rwj sI[ JMfU rwie dw ihswr ivc rwj sI[
iProzSwh quglk ny ies ngr bhuq qr`kI id`qI[ Akbr dy smyN
ie`Qy 52 l`K dI AwmdnI vwly 32 prgixAW dI srkwr bxI[
* sMpwdk, gurmiq pRkwS/gurmiq igAwn[

gurmiq pRkwS

15

dsMMbr 2011

muslmwn bwdSwhW ny ies ihMd dw drvwzw smJ ky bhuq pRPulq


kIqw[ kihMdy hn ik ieh ngr 12 mur`bw mIl ivc v`sdw sI[ ieh
srkwr 'mdr dys' AQvw 'gurU ky mwlvy' dI rUp-ryKw bxwaux dw A`j
qk pRqIk mMnI jWdI hY[
Al-ibrUnI pusqk 'Al-ihMd' ivc ilKdw hY ik pihlW ie`Qy
sUrj-bMsI rwjy rwj krdy sn[ bwAd dy ihMdU rwj dy smyN ivc ieh
lwhOr (rwjDwnI biTMfw) dy pwl rwijAW dw au~Gw srh`dI Sihr huMdw
sI[ aunHW dI d`KxI h`d Qwnysr qoN d`Kx qk jWdI sI[ PirSqw dI
ilKq Anuswr srihMd, kwbl dy bRwhmxSwhI rwijAW dI cVHdI srh`d
huMdw sI[ vlI-aul-sdIkI AwpxI pusqk 'AweInw bwgV bMs' ivc
ilKdw hY ik ies Sihr dw nwm 'srihMd rwE' lwhOr dy rwjy lomwn rwE
v`loN 531 ibkRmI sMmq ivc ies dI buinAwd r`Kx kwrn ipAw[ keI
ieiqhwskwrW dw ivcwr hY ik nUr-aud-dIn ny ies dw nW 'sIh' Aqy
'ihMd' joV ky bxwieAw, ijs dw mqlb hY SyrW dw jMgl[ aus smyN
ieh ielwkw SyrW Aqy cIiqAW dy Bwry jMglW vwlw sI, ijs kwrn ies
dw nW 'srihMd' pY igAw[ sMn 1011 eI: ivc mihmUd gznvI ny
pihlI vwr ies , Qwnysr dy mMdrW Aqy hor SihrW lu`itAw qy qbwh
kr id`qw[ pr ihMdU rwj ie`QoN aus smyN Kqm hoieAw jdoN 1193 eI:
ivc muhMmd gOrI ny ipRQvI rwj cOhwn PV ky kql krvw id`qw[
Zulwm Grwxy dy sulqwn milk nwisrudIn kbcw ny sMn 1210 eI: ivc
ies ielwky au~qy kbzw kr ilAw pr ielquqmS ny CyqI hI ies
vwps lY ilAw[ nwisrudIn (1246-1266 eI:) dy vyly blbn dy
BqIjy Syr KW ny srihMd ivc iek iklHw bxvwieAw[ sMn 1360 eI:
ivc iProzSwh quglk ny srihMd smwxy dI hkUmq qoN Al`g kr ky
ies ADIn 28 prgny kr id`qy Aqy ies izlHy dw sdr mukwm bxw
id`qw[ isrmOr dI phwVI k`t ky sqluj dirAw dw pwxI slImw ndI
ivc su`t id`qw Aqy srihMd dI nihr (hMslI) bxw id`qI, ijs nwl
sunwm qk dw ielwkw KuShwl ho igAw[ iProzSwh quglk ny sMn
1360 eI: ivc hMslI dy iknwry iek bhuq v`fw iklHw bxvwieAw[
hMslI A`jk`lH srihMd coA krky jwixAw jWdw hY[
pihly s`Xd bwdSwh s`Xd iKjr KW dy AwKrI idnW ivc srihMd

gurmiq pRkwS

16

dsMMbr 2011

dI hkUmq loDI APgwnW pws clI geI[ ies ny sMn 1415 eI: ivc
Awpxy pu`qr mwilk mubwrk iProzpur Aqy srihMd dw gvrnr
QwipAw[ swDU nwdrw aup-gvrnr muk`rr kIqw sI[ pr sMn 1416
eI: ivc qmwm reIs Aqy horW ny swDU nwdrw dw kql kr id`qw[
Agly swl ies bZwvq smwxy dy gvrnr jIrk KW ny dbw id`qw[
s`Xd mubwrk Swh (1421-1435 eI:) dy vyly g`KVW ny lwhOr qy
jlMDr au~pr kbzw krn qoN bwAd srihMd au~qy hmlw kIqw[ ie`QoN dw
hwkm ieslwm Swh bVy ^qry ivc sI[ pr SwhI &Oj id`lI qoN Aw pu`jI
Aqy g`KV AkqUbr 1421 eI: ivc muV lwhOr cly gey[
bihlol loDI vI srihMd dw hI sI[ auh ie`Qy hI pilAw Aqy v`fw
hoieAw[ ie`QoN hI sMn 1401 eI: ivc sulqwn dI aupwDI gRihx kr ky
hwkm bixAw[ ie`QoN hI auh id`lI jw ky ihMdusqwn dw bwdSwh bx
igAw[ bwbr bwdSwh ny 1526 eI: ivc iebrwhIm loDI pwxIpq
dI lVweI ivc hrw ky ihMdusqwn dw rwj sMBwl ilAw[ srihMd vI aus
dy kbzy ivc clI geI[ qwrIK-ey-swlwiqn-ey-APgInw Anuswr
ies smyN srihMd dy rwjw iKlvwr ny AwpxI izmINdwrI kwiem r`Kx
leI bwbr 3 pMfW sonw Byt kIqw[ ies qoN bwAd sulqwn dulMdI
srihMd dw POjdwr inXukq kIqw igAw[ aus smyN aus dy ADIn 15
l`K dI Awmdn vwlw ielwkw AwieAw[
sMn 1529 ivc pMjwb dy gvrnr imrzw kwmrwn ny bwbr
pMjwb dy jwgIrdwrW dI mulwkwq leI lwhOr bulwieAw[ bwbr dy pu`jx
qoN pihlW aunHW ny muZl rwj dI eIn mMn leI[ ies dy nwl hI id`lI
qoN sqluj qk dw ielwkw muZl rwj ADIn ho igAw[
qwbwikq-ie-AkbrI Anuswr bwdSwh hmwXUM dy smyN rwjkumwr
Akbr srihMd ivKy bYrm KW pws pVHn leI ByijAw igAw[ qwrIKie-hmwXUM Anuswr imkrI jMg-jMg hmwXUM duAwrw srihMd srkwr dw
hwkm QwipAw igAw[ Awien-ie-AkbrI Anuswr iskMdr APgwn
ny srihMd ivKy hmwXUM nwl iBAMkr XuD
` kIqw[ Akbrnwmw Anuswr
Akbr dy smyN bYrm KW srihMd dw POjdwr inXukq kIqw igAw[
Akbr bwdSwh srihMd bhuq cMgw l`gw aus ny ies dI pRis`DI
vDwaux leI smwxw Aqy sunwm vI srihMd dI srkwr ADIn kr

gurmiq pRkwS

17

dsMMbr 2011

id`qy[ srihMd dw sbMD is`Dw id`lI nwl joV id`qw igAw[ 'Awien-ieAkbrI' Anuswr ies dy ADIn 52 l`K dI AwmdnI vwly 32 prgny
hyT ilKy Anuswr sn- 1. AMbwlw 2. bnUV 3. pwiel 4. BdOV 5.
biTMfw 6. prMdr 7. iqgVw 8. Qwnysr 9. Cq 10. ciVk 11.
iKjrwbwd 12. durwlw 13. drUq 14. dyaugxw 15. ropV 16. srihMd
jW hvylI 17. smwxw 18. sunwm 19. sMFOrw 20. sulqwnpur (bwrwh)
21. Swhbwd 22. Pqypur 23. krXwq rwie swmU 24. kYQl 25.
GuVwm 26. luiDAwxw 27. musq&wbwd 28. msINgx 29. mnsUrpur
30. mwlyr 31. mwCIvwVw 32. hwprI[ ies ivc 22 Aqy 23 nMbr
dw pqw nhIN l`gdw ik ikhVy QW hn Aqy prMdr vI srsvqI ndI
au~pr v`isAw koeI purwxw ksbw ho skdw hY ikauNik ies dw ArQ hY,
ieMdr dyvqy dw Sihr (dYqW dIAW 99 purIAW dlx vwlw purMdrieMdr) Awid srsvqI au~qy hI ho skdw hY[
muslmwn bwdSwhW dw lwhOr qoN id`lI jwx vyly rsqy dw sB qoN
v`fw pVwA srihMd huMdw sI[ ies leI iksy vI bwdSwh dy auqwry qoN
do-iqMn mhIny pihlW Sihr ivc gihmw-gihmI ho jWdI sI[ muZlW
dI hkUmq smyN srihMd iek v`fw Gu`g v`sdw Sihr bx igAw sI[ ikhw
jWdw hY ik aus vyly ie`Qy 360 msijdW, mkbry, srwvW Aqy KUh sn[
Awien-ie-AkbrI Anuswr kuJ smyN leI imrzw rusqm vI
srihMd ivKy inXukq kIqw igAw[ mInwr-aul-aumrw Anuswr Akbr
qoN bwAd Swh jhwn dy smyN 1630 eI: ivc srihMd dy sUby dy sMbD
M muZlW
nwl suKwvyN nw rhy[ 1631 eI: ivc Swh jhwn ny pihlW rwey kwSI dws
qy bwAd ivc idAwnq KW dIvwnI, AmInI Aqy POjdwrI dy Ahudy
sONpy[ ienHW qoN bwAd syT tofr m`l rwie dIvwn dI pdvI dy ky
auprokq swry AiDkwr dy id`qy gey[ dIvwn tofr m`l dy kMm qoN KuS ho ky
bwdSwh ny 1648 eI: ivc 'rwjw' dw iKqwb id`qw[ bwdSwh ny idpwlpur,
jlMDr Aqy sulqwnpur loDI dy 50 l`K rupey dI Awmdn dw ielwkw vI
dy id`qw[ dIvwn tofr m`l dy kMmW qoN jnqw vI bhuq KuS sI[ bwdSwh
ny aus dy kMm qoN KuS ho ky iKlq id`qI[ hwQI, GoVy snmwn vjoN id`qy gey[
dIvwn tofr m`l dy smyN ivc srihMd ny bhuq qr`kI kIqI[
Swhjhwn qoN bwAd AOrMgzyb dy smyN ivc srihMd dw pRbMD dIvwn

gurmiq pRkwS

18

dsMMbr 2011

tofr m`l qoN lY ky mIr bwikr KW, Abdul AzIj KW qy bwAd ivc vzIr
KW sUbw-srihMd pws AwieAw[ ie`QoN hI swkw srihMd dw mu`F b`Jxw
SurU ho igAw[ ies ibAwn krn vwly ieiqhwskwr, sMswr pRis`D
krblw dy duKWq qoN vI v`fw mMndy hn[
dsMbr 1704 eI: dy idn swihbzwdw zorwvr isMG Aqy swihbzwdw
Piqh isMG, aunHW nwl aunHW dI dwdI mwqw gujrI jI moirMfy dw
koqvwl vzIr KW pws srihMd C`f igAw[ gur iblws pwqSwhI
dsvIN ivc ies dw izkr hY ik jd swihbzwidAW srihMd ilAWdw
igAw qW aus smyN aunHW ny nIlw bwxw pwieAw hoieAw sI[ aunHW dy
^UbsUrq bdn ieMJ l`g rhy sn, ijvyN b`dlW ivc ibjlI cmk rhI
hovy[ h`QW ivc h`QkVIAW Aqy pYrW ivc byVIAW pweIAW hoeIAW sn:
nIly JgIAW qn mo kYsy[ ibjlI sXwm ABR mY jYsy[
koml Amg hQoVI hwQw[ pwd jMjIrI iqnu ko swQw[
kcihrI ivc pyS hox vyly aunHW kysrI bwxw sjw ilAw....
kysrI AMg poSwk mhwbr[

aunHW dyK sUbydwr dy mn ivc AwieAw ik ienHW dIn-eymuhMmdI ivc ilAwauxw cwhIdw hY[
ienHW iqMnW srihMd dy iklHy dy TMfy burj ivc kYd kr id`qw
igAw[ TMfy burj srd-burj vI ikhw jWdw sI[ Sihr srihMd dy
cwry pwsy iek kMD sI[ aus ivc A`T burj sn[ TMfw burj aus ies
leI ikhw jWdw sI ik ieh 140 Pu`t au~cw sI Aqy ies dy nwl TMfy
pwxI dw nwlw vgdw sI, ijs kwrn ieh bhuq TMfw rihMdw sI Aqy sUbw
grmI dy idnW ivc ie`Qy TihirAw krdw sI[ A`q dI TMf dy idnW ivc
ibrD mwqw gujrI jI Coty-Coty b`icAW AwpxI bu`kl ivc lY ky in`G
dyx dI koiSS kr rhy sn[ mwqw jI swihbzwidAW Drm au~qy fty
rihx dI is`iKAw dy rhy sn[ ie`Qy BweI moqI rwm nW dw Blw-purK
nvwb vzIr KW dw rsoeIAw sI[ ieh gurU-Gr dw SrDwlU vI sI[ auh
mwqw jI Aqy swihbzwidAW AwpxI jwn dI prvwh nw krdy hoey TMfy
burj ivc du`D phuMcwauNdw irhw[ ies g`l dw pqw l`gx au~qy nvwb
vzIr KW ny aus swry prvwr smyq kohlU ivc pIV ky ShId kr
id`qw[

gurmiq pRkwS

19

dsMMbr 2011

srihMd dy sUbydwr vzIr KW ny swihbzwidAW kcihrI ivc pyS


krn dw hukm id`qw[ hukm dI qwmIl kridAW dIvwn su`cw nMd dI
AgvweI hyT ispwhI TMfy burj qoN mwqw gujrI jI pwsoN swihbzwidAW
lY ky Awey[ A`lw Xwr KW jogI ny ies Gtnw klm-bMd krdy hoey
iliKAw hY:
b`coN ko lyny Awey grj cMd by-hXw,
srdwr ienkw khqy ik su`cw nMd Qw[

mwqw gujrI jI pwsoN swihbzwidAW dI judweI dw smW isr au~qy


Awx phuMcw[ A`lw Xwr KW jogI ies bwry mwqw gujrI jI dy ivcwr
klm-bMd krdw ilKdw hY ik:
jwny sy phly AwE gly sy lgw qo lUM[
kysoN ko kMGI krUM zrw mMUh Dulw qo lUM[
ipAwry sy sroN py nMnHI sI klgI sjw qo lUM[
mrny sy pihly qum ko dulhw bnw qo lUM[

swihbzwidAW ilAw ky kcihrI ivc pyS krn leI ispwhI


pYdl hI vzIr KW dI kcihrI v`l qur pey[ jd auh kcihrI dy nyVy
phuMcy qW swihbzwidAW ny dyiKAw ik v`fw drvwzw bMd kr id`qw igAw
hY[ in`kI bwrI Ku`lHI hY, ijs dy AMdr jwx leI isr Jukwauxw pYNdw hY[
sUJvwn swihbzwdy hwkmW dI cwl smJ gey[ bVI cusqI nwl aunHW
pihlW pYr AMdr kIqy Aqy ibnW sIs Jukwey AMdr dwKl ho gey[ vzIr
KW dI kcihrI l`gI hoeI sI[ swihbzwidAW ny AMdr phuMcidAW hI
g`j ky Pqh bulweI:
vwihgurU jI kw Kwlsw,vwihgurU jI kI Pqh[

aunHW dy au~cy jYkwry nwl kcihrI gUMj au~TI qy sB dIAW nzrW


bhwdr qy infr swihbzwidAW au~qy itk geIAW[ sUbydwr ny aunHW
ieslwm kbUl krn leI ikhw[ keI qrHW dy qsIihAW dy nwl-nwl
lwlc vI id`qy gey[ ieh ikhw ik AOrMgzyb nwl quhwfI mulwkwq vI
krvwauNdy hW, rwj lY idMdy hW, rySmI k`pVy pwE, SihzwdIAW dy foly
lY lvo, isr& ieslwm kbUl kr lvo:
qumy swh ky myl krwvY[ bhu dysn ko rwj idvwvY[
pt BUKn qum Anmn dY hY[ duKqr sihq sUbqr hY hY[

gurmiq pRkwS

20

dsMMbr 2011

joqI nwr cwh jo dy hI[ nIl ptMbr Dwro ey hI[

pr sUrmy swihbzwidAW ny sB lwlc Tukrw id`qy[ aunHW ikhw ik


auh Drm au~qy p`ky rihxgy cwhy ies leI Shwdq hI ikauN nw dyxI pvy:
hmry bMs rIq iem AweI[ sIs dyq pr Drm n jweI[

qW su`cw nMd ny ikhw:


ieh mUey ibn nih klXwnI[

'kQw gurU jI ky suqn kI' ivc BweI du`nw isMG ny iliKAw hY ik


ikqnw du`K id`qw igAw pr swihbzwdy idRVH rhy:
bwl bulwie ley jb hI, qb Awn Adwlq bIc pTwey[
dyKq hY sB hI jg Awie, mnhu PUl gulwb suhwey[
qih mlyC lgy duK dyvn, cwhq hY, Kl dIn imlwey[
nwih mMnY duK sIs shY, idRVqw hir Awp deI iqn Awey[

hwr mMn ky sUby ny aunHW dUsry idn pyS krn dw hukm dy id`qw[
Agly idn Pyr kcihrI l`g geI[ swihbzwidAW pyS krn dw
hukm hoieAw[ auhI ipAwry b`cy A`gy nwloN vI cVHdI klw ivc pyS hoey[
sUbydwr dw gu`sw Awpy qoN bwhr huMdw jWdw sI[ aus dI koeI pyS nhIN sI
jw rhI[ kwzI swihbzwidAW dw ksUr smJw ky aunHW szw dyx
leI ikhw igAw[ kwzI ny ikhw ik ieslwm mwsUm b`icAW aunHW dy
bwp dy kIqy AprwD dI szw dyx dI iejwzq nhIN idMdw[ mlyrkotlw
dw nvwb Syr muhMmd KW vI hwzr sI[ sUby ny Syr muhMmd KW dy jzbwqW
BVkwaux dI koiSS kIqI geI[ aus ikhw igAw ik aus dy Brw
nwhr KW Aqy aus dy Bwxjy iKjr KW sRI gurU goibMd isMG jI ny
cmkOr dy Xu`D ivc mwr id`qw sI, auh aunHW dw bdlw ienHW b`icAW koloN
lY lvy[ nvwb Syr muhMmd KW ny ies dlIl r`d hI nhIN kIqw, sgoN
hwA dw nwArw vI mwirAw ik SIrKorW au~qy zulm Fwhuxw TIk nhIN:
bdlw hI lynw hogw qo hm lyNgy bwp sy[
mihPUz r`Ky hm ko Kudw AYsy pwp sy[

ies dw vrxn 'mihmw pRkwS vwrqk' ivc ies qrHW kIqw igAw
hY ik:
"ieh SIrKor lVky hYin, ien kI bdI cwhnw bVw Ajwb hY[

nvwb mlyrkotly dw ieh dlyrI BirAw jvwb sux ky su`cw nMd ny

gurmiq pRkwS

21

dsMMbr 2011

AwpxI mlIn b`uDI nwl BrpUr ie`k vwr hor kIqw:


aun khXo nvwb, ieh srp ibsUry[ Coty bVy ey f`sg zrUry[
ieh bwq sux ky- sUbydwr ko ^O& Kudw kw huAw[
s`ucw nMd ny ikhw- ieh SIr nhIN, Syr ky b`cy hYN[
jd isAwxy hoieMgy qd ieh qUPwn auTwvyNgy[
Ar ien ko slwm krn kih, ieh nhIN krngy[
vzIr KW ny ikhw- ien ko kho slwm kro[
su`cw nMd ny ikhw- sUby ko slwm kro[

qd swihbzwidAW bcn kIAw:


jo hm ny s`cy pwqSwh ko slwm kIAw hY,
Aaur ko slwm nhIN krqy[

su`cw nMd ny mOkw sMBwl ikhw:


jo mYN Arz kIAw so Awp ny dyKw[

ies bwq ko icq moN dyK ky, JUTw nMd dw kihxw idRV BieAw, qd
aus ny jlwd kau ikhw[
ies qrHW ieh kwrw hUAw["

A`j vI g`l iksy kMFy nw l`gdI dyK ky AglI pySI r`KI geI iPr
auhI purwxI r`t ik ieslwm kbUl kro[ pr swihbzwdy Afol, SWq qy
byprvwh rhy[ Blw ijnHW b`icAW ny bcpn ivc hI dwdy, pVdwdy dIAW
bhwdrIAW dy ik`sy AwpxI dwdI qoN suxy hox[ sRI AnMdpur swihb ivKy
sUrbIr is`KW Awpxy Drm leI Awpxy A`KIN ShId huMdw vyiKAw hovy[
BweI bic`qr isMG vrgy sUrmy hwQI nwl lVdw vyiKAw hovy[ aunHW
Drm bdlx leI koeI lwlc jW fr kI kr skdw sI[ ieiqhwskwr
muhMmd lqIP 'pMjwb dw ieiqhws' ivc ilKdw hY ik jdoN sUby ny b`icAW
p`uiCAw ik jy quhw Azwd kr id`qw jwvy qW qusIN kI krogy?
swihbzwidAW dw au~qr sI, iKMfy-puMfy is`KW jQybMd krWgy[ aunHW
jMgI hiQAwr jutwvWgy[ quhwfy nwl lVWgy qy quhw mOq dy Gwt auqwrWgy[
nvwb ny iPr pu`iCAw, jy qusIN jMg ivc hwr gey qW iPr kI krogy? ies
'qy swihbzwidAW dw iPr auhI au~qr sI ik krnw kI hY? iPr
AwpxIAW POjW iek`TIAW krWgy[ qd qk lVdy rhWgy jd qk qusIN
mu`k nhIN jWdy jW AsIN ShId nhIN ho jWdy[

gurmiq pRkwS

22

dsMMbr 2011

ies g`l dw vI izkr imldw hY ik b`icAW dI prK krn leI


suhxy-suhxy k`piVAW, iKfOixAW, miTAweIAW Aqy jMgI swjo-swmwn
dIAW dukwnW sjweIAW geIAW[ jdoN b`icAW aunHW dukwnW pws
iljwieAw igAw qW auh bwkI dukwnW C`f ky hiQAwrW vwlI dukwn 'qy
jw KVHy Aqy aunHW dI jWc-prK krn l`g pey[
dUjy pwsy jdoN srihMd dI sMgq ny swihbzwidAW nIhW ivc icx
ky ShId krn dy &qvy bwry suixAw qW Sihr dy kuJ muKIAW ny dIvwn
tofr m`l dy Gr iek`T kIqw[ slwh-mSvry dOrwn mqw pkwieAw ik
ienHW dy qol dy brwbr sonw dy ky b`icAW bcw leIey[ pr iek
isAwxy is`K ny ikhw ik muZlW qusIN nhIN jwxdy, Bwxw vrq ky rihxw
hY[ ieh sonw vI r`K lYxgy qy aunHW ShId vI kr dyxgy:
sIrMd kI sMgq sbY, mn mYN krq bIcwr[
qol suien kr dIjIAY, knk Xwih inrDwr[
eyk is`K qb XoN khI svrn lyihNgy lUt[
hovg so gur ny TtI, hmrI khw phUc[

dIvwn tofr m`l dI AgvweI ivc iek vPd vzIr KW imilAw[


vzIr KW ny ies vPd JUTw Brosw dy id`qw ik gurU-prvwr dw pUrw
iKAwl r`iKAw jwvygw[
auDr koeI vI jlwd swihbzwidAW ShId krn leI nhIN sI
mMn irhw[ id`lI dy SwhI jlwd swSl byg qy bwSl byg smwxy dy rihx
vwly sn[ ienHW 'qy kql dy sbMD ivc srihMd dI kcihrI ivc muk`dmw
c`l irhw sI[ nvwb vzIr KW ny muk`dmw br^wsq krn dI Srq au~qy
aunHW swihbzwidAW izbh krn leI mnw ilAw[ ies qrHW pihlW
mwsUm swihbzwidAW ijMdw hI kMDW ivc icx id`qw Aqy bwAd ivc
izbh kr ky ShId kr id`qw igAw[ BweI rqn isMG (BMgU) 'pRwcIn pMQ
pRkwS' ivc ilKdy hn:
huqo auhW Qo Curw iek vwro, dY gofy hyT, kr izbh fwro[
qVP qVP geI ijMd aufwie, iem SIr Kor duie dey kqlwie[

BweI su`Kw isMG, 'gur iblws' ivc ilKdy hn:


doau sIsn ky sIs auqwrI[ dey kwt aun ADm gvwrI[274[

dunIAW dy lwlcW Aqy iK`cW dw swihbzwidAW dy idRVH ierwidAW

gurmiq pRkwS

23

dsMMbr 2011

au~qy koeI &rk nhIN ipAw[ ies dw v`fw kwrn auh ipqw-purKI pUMjI
sI, jo aunHW ny Awpxy vfyirAW qoN pRwpq kIqI sI[ inrsMdyh hI SWqI
dy puMj sRI gurU Arjn dyv jI, sRI gurU qyg bhwdr jI, BweI sqI dws
jI, BweI mqI dws jI Aqy BweI idAwlw jI Awid duAwrw id`qIAW
ShIdIAW b`icAW dy mn Afol r`Kx ivc shweI hoeIAW[ ihMdI dy
rwStr kvI mYQlI Srn gupq ny Awpxy mhW kwvX Bwrq BwrqI
ivc ies dw vrxn krdy hoey iliKAw hY ik:
ijs kul jwiq kOm ky b`cy, dy skqy hoN XUM blIdwn,
aus kw vrqmwn kuC BI ho, pr BivS hY mhW mhwn[

b`icAW dI ShIdI dI ^br mwqw gujrI jI pws phuMcwaux leI


dIvwn tofr m`l ikhw igAw jo ik iek s&l vpwrI sI Aqy gurU
swihbwn dIAW is`iKAwvW dw AnuXweI sI[ aus ny Bry mn nwl mwqw
jI ieh kihr dI ^br suxweI qW auh TMfy burj ivc bMd kihr dI
TMf nw shwrdy hoey Awpxy pMj-BUqk ibrD srIr nwl A`q dy qsIhy
J`ldy hoey ShIdI pRwpq kr gey[ b`icAW ShId kr ky aunHW dIAW
Aqy mwqw jI dI imRqk dyh bwhr r`K id`qw igAw[ dIvwn tofr m`l
ny joKm auTwauNdy hoey vzIr KW pws mwsUm b`icAW Aqy mwqw jI dw
AMqm-sskwr krn dI ie`Cw pRgt kIqI[ vzIr KW v`loN qurMq iek
Purmwn jwrI kr id`qw igAw ik ienHW dw AMqm-sskwr srihMd dI
DrqI au~qy nhIN kIqw jw skdw ikauNik ieh swrI DrqI muZl slqnq
dI hY[ sskwr leI dIvwn tofr m`l ny jgHw KrIdx dI pySkS kIqI[
vzIr KW ny ies au~qy iek bhuq hI s^q Srq r`K id`qI ik ijMnI
DrqI KrIdxI hY, auqnI au~qy KVHy ru^ mohrW icxIAW jwx[ dIvwn
tofr m`l ny Dn iek`Tw kr ky sskwr leI mohrW KVHy ru^ icx ky
muhMmd A`qw nW dy iek cODrI pwsoN QoVHI ijhI jgHw KrIdI, ijs au~qy
iqMnW dw sskwr kIqw igAw[
izlHw PiqhgVH swihb ivc zmIn dw ieh tukVw dunIAW dI sB
qoN mihMgI DrqI dy rUp ivc A`j vI mOjUd hY, jo dIvwn tofr m`l ny
DrqI 'qy KVHy ru^ sony dIAW mohrW icx ky KrIidAw sI[ ies qoN pihlW
jW ies qoN bwAd A`j qk dunIAW ivc koeI vI DrqI eynw mu`l qwr ky
nhIN KrIdI geI[

gurmiq pRkwS

24

dsMMbr 2011

dUjy pwsy ijs Dn dy lwlc ivc gMgU ny AYfw v`fw pwp kIqw sI,
auhI Dn aus dI mOq dw kwrn bixAw[ imlI irport dy AwDwr au~qy
jwnI KW Aqy mwnI KW ny nvwb vzIr KW d`isAw ik mwqw gujrI jI,
jo mohrW dI KurjI nwl lY ky Awey sn, auh gMgU kol hY[ vzIr KW ny auh
rkm srkwrI Kzwny ivc jmHW krvwaux vwsqy ikhw[ gMgU ny mMnx qoN
ienkwr kr id`qw, qW hwkmW v`loN mwr-kutweI SurU ho geI[ ku`t dw
mwirAw gMgU mwieAw dyxI mMn igAw[ aus ny keI QW ivKwey, ij`Qy Dn
d`ibAw sI pr auh iksy jgHw qoN nhIN imilAw, ikauNik Dn qW hVH dy
pwxI nwl ruVH igAw sI[ hwkm smJ irhw sI ik gMgU aunHW jwxb`uJ ky DoKw dy irhw hY[ ispwhIAW ny iPr gMgU mwrnw-ku`txw SurU kr
id`qw, ijs dw nqIjw ieh inkilAw ik gMgU srkwrI bMidAW h`QoN k`ut
Kw-Kw ky mr igAw[
sRI gurU goibMd isMG jI qoN AMimRq dI dwq pRwpq kr ky mwDo dws
qoN bwbw bMdw isMG bhwdr bxy mhwn is`K XoDy ny 12 meI 1710
srihMd au~qy Dwvw bol id`qw[ srihMd pws c`pV-icVI dy mYdwn ivc
jMg hoeI sI, ijs ivc zwlm sUbw srihMd vzIr KW mwirAw igAw[
ies lVweI ivc 6000 is`K ShId ho gey[ Piqh pRwpq krn ip`CoN
su`cw nMd igR&qwr kr ilAw igAw[ aus dy n`k ivc nkyl pw ky aus
h`tI-h`tI iPrwieAw igAw, hr QW au~qy aus ju`qIAW pYNdIAW sn,
auh ju`qIAW KWdw-KWdw hI nrk jw pu`jw[ srihMd dI ij`q ip`CoN
srihMd dy prgixAW dy POjdwrW ny eIn mMn leI[ dIvwn tofr m`l
Awpxy swQIAW smyq bwbw bMdw isMG bhwdr imly Aqy siqkwr vjoN
aunHW ny v`fI rkm vI Byt kIqI[ bwbw bMdw isMG bhwdr ny syT tofr m`l
qoN vzIr KW Aqy aus dy AihlkwrW v`loN BolI-BwlI jnqw 'qy kIqy gey
zulm dIAW swrIAW GtnwvW suixAw[ dIvwn tofr m`l nwl lY ky
mwqw gujrI jI qy swihbzwidAW dy sskwr vwlI QW dI inSwndyhI kr
ky aus duAwly cwrdIvwrI bxw id`qI[ srihMd dy pUry sUby dI Awmdn
36 l`K rupey sI[ bwbw bMdw isMG bhwdr ny srihMd Piqh krn qoN
bwAd drbwr lwieAw[ ielwky dy mMny-pRmMny cODrI drbwr ivc hwzr
hoey[ crnwrQl dw cODrI Aqy jrg dw cODrI mohrW dw Qwl Aqy gurj
lY ky pyS hoey[ ienHW ny bwbw bMdw isMG bhwdr dI eIn mMn leI[ bwbw

gurmiq pRkwS

25

dsMMbr 2011

bMdw isMG jI ny BweI bwj isMG srihMd dw gvrnr Aqy BweI AwlI
isMG slOdI shwiek gvrnr Qwp ky Awp sFOry dy nyVy iek Coty ijhy
phwVI iklHy (lohgVH) ivc clw igAw[ ieh rwj izAwdw dyr kwiem
nw rih sikAw[
14 jnvrI 1764 eI: srihMd dy nvwb jYn KW hwr dy ky
isMGW ny srihMd iPr Piqh kr ilAw[ is`K srdwrW ijnHW ivc
PUlkIAw imsl dw vI kw&I h`Q sI ny piv`qr gurDwmW v`l qurMq iDAwn
id`qw[ srihMd dI Piqh qoN bwAd koeI vI ies Sihr Awpxy kbzy
ivc nhIN sI lYxw cwhuMdw ikauNik swihbzwidAW au~qy hoey kihr kwrn
ies QW mnhUs smiJAw jWdw sI[ ies leI gurmqw kr ky isMGW
ny ieh Sihr BweI bu`Fw isMG jo pRis`D BweI Bgq jI dI AMs iv`coN sn,
Ardws krvw id`qw Aqy aunHW pwsoN Pyr pitAwly dy mhwrwjw Aqy
PUlkIAw imsl dy srdwr Awlw isMG ny 2 Agsq 1764 eI:
25000 rupey ivc KrId ilAw[ purwxy is`K Ajy vI ies gurU-mwrI
srihMd kihMdy hn[ PUl-bMsI bwbw Awlw isMG ny srihMd au~pr kbzw
krn auprMq 12 imslW dy imlvrqn nwl sB qoN pihlw kMm Coty
swihbzwidAW dI Xwdgwr gurduAwrw PiqhgVH swihb dI nINh rKvweI[
irAwsq pitAwlw dy mhwrwjw krm isMG ny sMn 1813 eI: ivc
swihbzwidAW dI Adu`qI ShIdI dy swky sdIvI rUp ivc sjIv r`Kx
leI iek gurduAwrw bxwaux dI Xojnw bxweI[ aunHW ny nw kyvl
gurduAwrw joqI srUp dI hI syvw kIqI, sgoN lMgr dI pRQw vI cwlU
kIqI[ mhwrwjw nirMdr isMG ny Awpxy pUrv auqrwiDkwrIAW dy pRlok
suDwr jwx qoN bwAd aunHW dIAW XojnwvW isry cwiVHAw[
sro q pu s qkW :
1. BweI kwnH isMG nwBw - gurSbd rqnwkr mhwn koS
2. fw. POjw isMG - srihMd QrU dI eyizj
3. fw. gMfw isMG - bMdw isMG bhwdr
4. s. rCpwl isMG - pMjwb koS
5. fw. rqn isMG j`gI - is`K pMQ ivSvkoS
6. fw. gMfw isMG - pMjwb

gurmiq pRkwS

26

dsMMbr 2011

cmkOr dI gVHI dw ivl`Kx ieiqhws


-bIbI mnjIq kOr l`Kpur*
cmkOr gVHI dI jMg dw is`K ieiqhws ivc ivl`Kx sQwn hY[ is`K
ieiqhws ies g`l dI gvwhI Brdw hY ik dsm ipqw swihb sRI gurU
goibMd isMG jI dsMbr 1704 c sRI AnMdpur swihb dy iklHy C`fx
auprMq vwAidAW qoN munkr hoey PrybI rwijAW nwl kihr dI srdI
ivc srsw ndI dy kMFy qy jMg krnIN peI[ ieh is`K ieiqhws ivc
srsw dI jMg dy nwm nwl pRis`D hoeI[ phwVI rwijAW duAwrw KwDIAW
gaU Aqy jnyaU dIAW ksmW Aqy hwkmW duAwrw KwDIAW kurwn dIAW
JUTIAW ksmW qoVn dy au~qr ivc iek p`qr z&rnwmw dy rUp ivc
sRI gurU goibMd isMG jI ny mhIaudIn AwlmgIr AOrMgzyb s`c-JUT
dy AMqr smJx dI jwxkwrI dyx leI iliKAw aus dy bMd 18,46,47
ies qrHW ibAwn krdy hn:
ksm mushPy Ku&IXh gr eIN Kurm[
n A&vwj AzIN zyir sum A&gnm[18[

AOrMgzyb qyrI QW qy mYN huMdw qW Kudw swKI mMn ky Aqy kurwn dI


ksm Kw ky kdI vI aus qoVdw nw Aqy nw hI kdI AwpxI POj
hmlwvr hox idMdw[
nw eImW prsqI n Aauz`wie dIN[
n swihb SnwsI, muh`md XkIN[46[

AOrMgzyb! Drm eImwn vwlI qyry ivc koeI g`l nhIN hY, nw qUM Kudw
jwxdw hY Aqy nw hI muhMmd swihb qy qyrw XkIn hY[
hrW ks ik eImW prsqI kun`d[
n pYmW ^udS pySo psqI kun`d[47[

jo ienswn KudwpRsq bx ky eImwn pwldw hY auh Awpxy kIqy


vwAdy qoN kdI munkr nhIN huMdw[
gurU swihb dy sRI AnMdpur swihb C`fx qoN pihlW muZlW ny sRI
AnMdpur swihb dw Gyrw eynw s^q kr id`qw sI ik AMdr AMn-pwxI
jwxw vI bhuq muSkl ho igAw sI ijs dOrwn pRSwdI hwQI Aqy bhuq
* ipMf qy fwk: l`Kpur[ mo: 98156-14956

gurmiq pRkwS

27

dsMMbr 2011

swry isMGW dy GoVy dm qoV gey sn[ gurU swihb jI dy sRI AnMdpur
swihb C`fx auprMq phwVI rwijAW Aqy AOrMgzyb duAwrw kurwn dIAW
KwDIAW ksmW ijs ivc AOrMgzyb v`loN iliKAw sI:
ik qSrI& dr ksbh kWgV kund[
vzWps mulwkwq bwhm Svd[58[
n z`rw drIN rwih ^qrh qurwsq[
hmh kauim bYrwV hukmy mrw Asq[59[
ibAw qw su^n Kud zbwnI kunym[
brUey Sumw myhrbwnI kunym[60[

qy ivcwr kr ky jdoN gurU swihb jI ny sRI AnMdpur swihb C`fx


dw inrxw kIqw qW kurwn dIAW KwDIAW ksmW qy vwAdy iC`ky tMg ky
ip`T ip`Cy vwr krn Aw cVI SwhI POj Aqy phwVI rwijAW nwl gurU
dy Kwlsy srsw ndI dy kMFy qy jMg krnI peI[ ies jMg ivc BweI
audy isMG, BweI rxDIr isMG, BweI rxjoD isMG, BweI jIvn isMG
rMGrytw Aqy hor bhuq swry isMG grmjoSI nwl vYrIAW nwl jUJdy hoey
Shwdq dw jwm pI gey[ bhuq swry isMG srsw dy pwxI dy qIbr vhwA
dI Byt cVH gey[ ie`Qy hI gurU swihb jI Awpxy Coty lwlW Aqy mwqw jI
nwloN iv`CV gey[ aus jgHw qy aunHW mhwn AwqmwvW dI piv`qr Xwd
ivc gurduAwrw prvwr ivCoVw swihb suSoiBq hY[
ipqw qoN iv`CVy hoey Coty lwlW Aqy mwqw gujrI jI mOky dw
Pwiedw auTw ky gurU swihb dw rsoeIAw gMgU Awpxy ipMf shyVI lY
igAw[ ies PrybI ny mohrW dy lwlc vs ho ky gurU-Gr nwl DoKw kIqw[
gurU swihb dy Coty lwl qy mwqw jI moirMfy dy Qwxydwr jwnI KW Aqy
mwnI KW dy hvwly kr id`qw[
srsw dI jMg qoN bwAd jdoN gurU swihb jI cmkOr ipMf phuMc
gey[ aus vyly gurU swihb jI nwl sRI AnMdpur swihb qoN c`ly v`fy jQy
dy rUp iv`coN dovyN v`fy swihbzwidAW qoN ielwvw 40 dy krIb isMG rih
gey sn[
cmkOr ipMf ivKy Aw ky gurU swihb jI ny ipMf dy bwhrvwr rwey
jgq isMG dy bwg ivc Awpxw Awsx lwieAw[ ies jgHw qy gurduAwrw
dmdmw swihb suSoiBq hY[ rwq vyly Awp jI ny b`uDI cMd rwvq dI Coty
ijhy iklHy dy Akwr dI k`cI hvylI rUpI gVHI ivc ivSrwm kIqw[

gurmiq pRkwS

28

dsMMbr 2011

gurU swihb dI srsw qoN bc inklx Aqy cmkOr ivKy rukx dI


Kbr Swm qk hkUmq dy kMnW qk phuMc geI sI[ gurU swihb Aqy gurU
dy Kwlsy dw hkUmq qy BYA hox krky, rwqo-rwq nwhr KW Aqy KuAwjw
zPr byg dI AgvweI ivc Axigxq POj ny cmkOr ipMf Aw Gyrw
pwieAw[
idn cVHdy swr hI duSmx hnyrI dI qrHW cmkOr dI gVHI dy v`fy
drvwjy v`l viDAw[ iek pwsy qW isr& igxqI dy Bu`Ky iqhwey isMG Aqy
dUjy pwsy Axigxq vYrI dl dIAW POjW ny byS`k dupihr qk AnykW vwr
AwpxI pUrI qwkq lw ky gVHI qy hmly kIqy[ hr vwr aunHW hwr dw
mUMh dyKxw ipAw[ nwhr KW qW gurU swihb dy ie`ko qIr ny ic`q kr
id`qw[ j&r byg ny kMD Ehly luk ky jwn bcweI[ ies Gmswn dI jMg
ivc bhuq swry isMG Shwdq dw jwm pI gey[ ies g`l gurU swihb
jI z&rnwmw ivc ies qrHW spSt krdy hn:
hm Awi^r ich mrdI kund kwrzwr[
ik br ichl qn AwXdS by Sumwr[

cmkOr gVHI dI jMg ivc gurU swihb jI dy swihbzwidAW dI rONgty


KVHy kr dyx vwlI Adu`qI Shwdq dy nwl 1756 ibkRmI dI vYswKI qy
swjy pMjW ipAwirAW iv`coN iqMnW ipAwirAW BweI mohkm isMG, BweI
ihMmq isMG Aqy BweI swihb isMG dI Shwdq dy nwl-nwl AnykW hor
isMGW dI Shwdq ho geI[ ijs dy duKWq Kwlsw pMQ ny Apxy idlW
qy hMFwieAw[ byS`k pu`qr vI ShId ho gey pr gurU swihb pu`qrW dI
Shwdq qoN rqI Br vI foly nhIN, ikauNik pu`qrW nwloN izAwdw ipAwr
qW auh Awpxy Kwlsy krdy sn[ pu`qrW dI Shwdq qy vI Akwl purK
dw Sukrwnw krdy hn, imrzw Abdul gnI KW, pu`qrW dy pRqI gurU swihb
dI AvsQw ies qrHW ibAwndy hn:
byty ky kql kI phuMcI jUhIN Kbr,
Sukry Alw kIAw J`t auTwky sr[
muJ pr sy Awj qyrI iemwnq Adw hUeI,
byty kI jwn Drm kI Kwqr iPdw hUeI[

sUrj Asq hox nwl jdoN jMg bMd hoeI[ gVHI ivc igxqI dy isMG
rih gey sn, ijMnW ivc ShId ipqw dw pu`qr Aqy ShId pu`qrW dw
ipqw jMg ivc jUJx leI iqAwr-br-iqAwr sI[ jd rwq dw dUsrw

gurmiq pRkwS

29

dsMMbr 2011

pihr hoieAw qW isMGW ny duSmx dw Gyrw dyKdy hoey Aqy ibKVy smyN ivc
vI gurU swihb jI dI AgvweI dI loV mihsUs kIqw[ sRI AnMdpur
swihb ivKy AMimRq Ckwaux smyN Kwlsy b^SI vifAweI sinmr Awpy
gurU Aqy Awpy cylw bxn vwly dsmyS ipqw jI dy snmuK ho ky pMjW
ipAwirAW ny gurU swihb jI Awpxy ipAwr dw vwsqw idMdy hoey cmkOr
dI gVHI C`f jwx dI bynqI kIqI[ pRis`D kvI s. krqwr isMG bl`gx
ny gVHI C`fx smyN dy hwlwqW bhuq suMdr kwiv-bMd kIqw hY:
swfy ijhy l`KW pYdw kryNgw qUM,
pwsw AsW koeI jgq dw QMmxw nhIN[
pr jy qUM nw rihau dsmyS dUly,
goibMd isMG muV ky Pyr jMmxw nhIN[
qUM hYN gurU qy Kwlsw gurU qyrw,
auhdw hukm prqwx dI AwigAw nhIN[
qyrI jwn Amwnq hY Kwlsy dI,
auh ikqy Avwx dI AwigAw nhIN

A`gy dw idRS kvI dI klm ies qrHW klm-bMd krdI hY:


goibMd ikhw gMBIrqw nwl isMGo!
kI mYN ip`T ivKw ky n`T jwvW?
ijMnHw mOq qIkr myrw swQ id`qw,
mYN auh pu`q mrvw ky n`T jwvW?
cwr idnW dI kUVI ijhI ijMdgI leI,
mYN hux GoVw Bjw ky n`T jwvW?
AMimRq dy ky ijMnHW Amr kIqY,
mYN auh pu`q mrvw ky n`T jwvW?

BwvyN gurU swihb jI jMg ivc vYrIAW nwl jUJdy hoey Shwdq pRwpq
krnw cwhuMdy sn[ pr klgIAW vwly ny Kwlsy dy inrxy A`gy isr
invwieAw Aqy ieh &rmwieAw, Kwlsw jI! ies vyly qusIN gurU pRwpq
ruqby brwbr ho, quhwfy ivc Aqy gurU ivc iCn-mwqr vI Byd nhIN hY,
ies leI quhwfw hukm isr m`Qy pRvwn hY[
suixAw gurU ny gurU dw hukmnwmw,
CyqI sIs Jukw ky au~T tuirAw[
h`Q joV id`qy A`KW Br AweIAW,

gurmiq pRkwS

30

dsMMbr 2011

Aqy hukm bjw ky au~T tuirAw,


Bytw pMQ dI klgIAW ijHgy kIqy,
bwj auNglI lw ky au~T tuirAw[
goibMd isMG Awpy gurU Awp cylw,
jgq qWeI ivKw ky au~T quirAw[

gurU ipqw ny Kwlsw pMQ vifAweI bKiSS kr ky iek AYsw


ivl`Kx ieiqhws isrijAw, ijs dI imswl sMswr dy ieiqhws ivc
ikDry nhIN imldI ik gurU ny Awpxy sIs qy sjI SihnSwhI dI pRqIk
hIirAW jVHI klgI Awpxy sIs qoN auqwr ky Awpxy h`QIN Awpxy iksy
murId dy sIs qy sjweI hovy[ ieh gurU nwnk swihb dy dr dI
vifAweI hY ik ies dr qy AmlW dI prK kIqI jWdI hY[ ijnHW guxW
dI prK qihq dsm pwqSwh ny Awpxy bcpn dy bylI, hm-Skl Aqy
hm-aumr BweI sMgq isMG jI, jo gurU swihb jI qoN cwr ku mhIny Coty
sn Aqy gurU-Gr qoN lgweI jWdI hr syvw sIs Jukw ky pRvwn krdy
sn, jo dlyr jMgjU ispwhI vI sn, iehI kwrn sI ik gurU swihb jI
ny BweI sMgq isMG jI Drm-Xu`D dI ies syvw leI vfm`ulw mwx
bKiSS kr ky AwpxI CwqI nwl lwieAw[ AwpxI hIirAW jVHI
klgI, BweI sMgq isMG dy sIs qy sjweI[ Awpxy Ssqr-bsqr
aunHW bKiSS kr ky Drm-X`uD leI QwpVw id`qw[ gurU pwqSwh ny sRI
AnMdpur swihb dI piv`qr BUmI qy KVyH ho ky is`KW pRqI jo bcn kIqy
sn, aunHW Aml ivc ilAWdw ik:
nwauN grIb invwz hmwrw, jg myih pRisD Apwrw[
so sPlw jg mYN qb bON hYN, lGU jwqn ko bfpn dy hYN[
ijn kI jwq AOr kul mwhIN, srdwrI nih BeI kdWhI[
ien hI ko srdwr bnwvoN, qbY guibMd isMG nwm sdwvoN[

guriblws pwqSwhI ds jo BweI kuier isMG ny gurU swihb jI


dy joqI joq smwaux qoN 43 swl bwAd sMn 1751 ivc iliKAw[ ies
ivc auh ilKdy hn:
joq deI iqh ko ApnI puin, klgI AO ijgw suKdwnI[
sMgq isMG hY nwm ijsY kCu, qw bpu hY kir sRI gur swnI]29]
mukt dXo As bYn khY, qum mo pr jwie AbY sun pwhI[
mYN pC Awvhu kwm rhY kCu, QwpI deI iqn ko br bwhI[

gurmiq pRkwS

31

dsMMbr 2011

Awpny Awsn qwih bYTwie ky, kIn KusI AiqsY suK mwhI[
dY kr bwn kro Kl KMfn, jwvq hYN hm mwlv qwhI]30]

BweI sMgq isMG jI qusIN myry mgroN myrI pOSwk ivc myry morcy vwly
Awsx qy bYTxw[ idn cVHy jdoN muZl POjW gVHI qy hmlw krn qW vYrI
dw f`t ky mukwblw krnw[ ijaUNdy jIA vYrI dy h`Q nhIN Awauxw[
mYdwn-ey-jMg ivc dY kr bwn kro Kl KMfn Bwv ik dohIN-dohIN h`QIN
qIr clw ky vYrI dw Kwqmw krnw hY[ mYdwn-ey-jMg ivc vYrI nwl
jUJidAW hoieAW Shwdq pRwpq krnIN[ Drm-Xu`D pRqI gurU swihb dy
ivcwr z&rnwmW ivc ies qrHW AMikq hn:
cu kwr Az hmh hIlqy dr guzSq[
hlwl`sq burdn b SmSIr dsq[

jdoN isMGW dI bynqI qy gurU swihb jI cmkOr dI gVHI Alivdw


kih ky c`ly sn qW aus vyly aunHW dy nwl iqMn isMG sn[ BweI mwn isMG
qoN ielwvw vYswKI qy swjy gey pMjW ipAwirAW iv`coN do ipAwry BweI
Drm isMG jI Aqy BweI dieAw isMG jI ienHW c Swml sn[
cmkOr dI jMg qoN pihlW BweI sMgq isMG jI ny bsI klW qoN
swihbzwdw AjIq isMG nwl pMfqwxI Cufwaux, BMgwxI dw Xu`D, AgMmpury
dI lVweI, srsw dI jMg ivc pUrI bhwdrI Aqy sUrbIrqw dw sbUq
id`qw sI[ BweI sMgq isMG jI gurU swihb jI dI qrHW dohW h`QW nwl
qIr-AMdwzI krn ivc muhwrq hwsl sI[ ieh muhwrq BweI sMgq
isMG jI gurU swihb jI dy bcpn dy swQ qoN pRwpq hoeI sI[ dUjw gurU
swihb jI duAwrw iklHw AnMdgVH swihb qoN jwrI kIqy gey hukmnwmy
sIs JukwauNidAW hoieAW BweI sMgq isMG jI ny mwlvy ivc gurU-Gr dy
syvwdwr bx ky pUrI qndyhI nwl is`KI dw pRcwr kIqw sI[
svyr jdoN muZl POjW ny cmkOr dI gVHI Gyrw pwieAw qW BweI
sMgq isMG jI dy pihnIN hoeI gurU swihb jI vwlI pOSwk Aqy klgI ny
bwr-bwr muZlW sRI gurU goibMd isMG jI dw BulyKw pwieAw[ auh
qwbV-qoV hmly krdIAW rhIAW[ BweI swihb jI ny vI pUrI bhwdrI
idKwauNdy hoey muZlW dw f`t ky mukwblw kIqw[ ikrpwn, qIrW Aqy
nyizAW dI vrqoN kr ky muZlW dy AwhU lwh C`fy[ zKmI hoey vI BweI
sMgq isMG jI AMq smyN qk gurU Pqh dy jYkwry gjwauNdy rhy[ zwlmW
(bwkI s&w 36 qy )

gurmiq pRkwS

32

dsMMbr 2011

Ad`uqI inSkwm syvk : BweI Gn`eIAw jI


-fw. muhMmd iedrIs*
is`K ieiqhws dI iek mhwn S^sIAq ijs BweI Gn`eIAw jI
dy nW nwl jwixAw jWdw hY ijs ny sRI AnMdpur swihb dI lVweI dOrwn
iek AijhI lwswnI prMprw dw sbUq id`qw ijs dI imswl dunIAW dw
ieiqhws Prolx qy Swied nw iml sky[ ibnW iksy Drm Aqy jwqpwq dy BydBwv qoN auh P`tV hoey gurU jI dy is`KW qy duSmxW iek A`K
nwl vyKdy hoey pwxI iplwaux dI inSkwm syvw ivc j`uty rhy[ jd gurU
jI ny BweI Gn`eIAw qoN duSmxW pwxI iplwaux dI g`l dw rwz jwxnw
cwihAw qW BweI Gn`eIAw jI bol au~Ty ik qusIN hI qW mY ieh rwh
isKwieAw hY ik mnu`K-mn`uK ivc koeI AMqr nhIN hY ies krky sB
z^mI mY brwbr nzr AwauNdy hn[ gurU jI BweI Gn`eIAw jI dy au~qr
qoN bhuq KuS hoey[
BweI Gn`eIAw jI dw jnm ipMf soDrw (pwiksqwn) ivKy mwqw
suMdrI jI dy Gr hoieAw[ Awp dy ipqw BweI n`QU rwm jI sn jo iek
v`fy sOdwgr sn[ BweI Gn`eIAw jI dy ipqw jI SwhI POjW rsdpwxI phuMcwaux dw kwrj krdy sn[ BweI Gn`eIAw jI dI ibrqI
bcpn qoN hI pRBU-BgqI ivc l`gI hoeI sI[ grIbW, AnwQW, loVvMdW
dI syvw Aqy mdd krnw aunHW dw mu`K SOk sI[ mn`uKI syvw dI lgn dw
dIvwnw BweI Gn`eIAw jI kmzorW, ibrDW, AjnbI musw&rW dw shI
pYrokwr ho in`biVAw[ ies inSkwm syvw dy sdky Awpxy Gr mW-bwp
koloN fWt-iPtkwr sihMdy rihMdy pr inrsvwrQ mn`uKqw dI syvw krn
qoN kdy vI ip`Cy nw rihMdy[ iesy rMg mwx ky BweI Gn`eIAw jI
dunIAW Br dI KuSI pRwpq huMdI[ ikhw jWdw hY ik Awp jdoN vI Awpxy
GroN bwhr jWdy AwpxIAW jybW kOfIAW, pYisAW Aqy ruipAW nwl Br
lYNdy qy loVvMdW ivc vMf idMdy[ BweI Gn`eIAw jI grIbW Aqy byv`s lokW
au~pr Fwhy jWdy zulm vyK, aunHW pRqI Awpxw sB kuJ vwrn leI
qqpr rihMdy[ auh rsiqAW Aqy sVkW au~pr muswPrW Aqy bygwrIAW
* lYkcrwr, ieiqhws ivBwg, pMjwbI XUnIvristI, pitAwlw[ Pon : 98141-71786

gurmiq pRkwS

33

dsMMbr 2011

dw swmwn cu`kI iPrdy[ mW-bwp BweI Gn`eIAw jI dI ieh g`l psMd


nhIN sI[
ipqw jI dy Akwl clwxy qoN bwAd swry BrwvW iv`coN v`fy hox krky
prvwr dI izMmyvwrI Awp dy isr au~pr hI AweI[ Awp SwhI POjW
rsd-pwxI phuMcwaux dy kMm ivc ft gey[ ies smyN ihMdusqwn ivc
muZl bwdSwh AOrMgzyb dw rwj sI Aqy dUsry pwsy gurg`dI au~pr sRI
gurU qyg bhwdr jI ibrwjmwn sn[
BweI nnUAW nW dy is`K koloN iek vwrI BweI Gn`eIAw jI ny nOvyN
pwqSwh jI dy slok suxy qW AYsI iK`c peI ik pRym ivc lIn ho gey[
bYrwg dI AvsQw aupj geI[ moh mwieAw Aqy jgq-suKW Bulw ky
jMglW inkl gey[ QW-QW au~pr iPrdy Akwl purK dI pRwpqI leI
koeI aupwA l`Bdy rihMdy[ iPrdy-iPrdy iek guris`K nwl myl hoieAw
Aqy aus swrI mnodSw dw hwl suxwieAw[ aus guris`K ny ikhw ik
qusIN igRhsq iqAwg ky cMgw nhIN kIqw[ BweI swihb ny aus is`K qoN
pu`iCAw ik AivnwSI Kym ik`QoN imly qW is`K ny ikhw ik Asl pRsMnqw
lYx ivc nhIN dyx ivc hY[
iek vwr BweI swihb jI sMgq nwl sRI AnMdpur swihb Awey[
gurU swihb ny Awp jI AwauNidAW hI pwxI dw GVw Br ky ilAwaux
leI ikhw igAw[ Awp jI ny jdoN pwxI ilAWdw qW gurU swihb ny h`Q
Do ky bwkI dw pwxI folH id`qw Aqy hor pwxI dw GVw Br ky ilAwaux
leI ikhw[ gurU jI ny pYr Doqy Aqy bwkI dw pwxI Pyr folH id`qw[ ies
qrHW kwPI smW huMdw irhw[ gurU jI ieh prK rhy sn ik jy A`j gurU dw
pwxI folHxw ies cu`iBAw qW Awaux vwly smyN ivc ieh sB iek
jwx ky pwxI ikvyN iplweygw[ pr BweI Gn`eIAw jI qW AnMq l`Bx
leI Awey sn[ nw gurU kI krnI qy iZlw kIqw, nw ikMqU qy nw hI
icMqw[ sRI gurU qyg bhwdr jI ny nzr Br ky BweI Gn`eIAw jI v`l
vyiKAw qW swKIkwr ilKdw hY ik aus smyN Awp jI hor au~cI rUhwnI
AvsQw pRwpq ho geI[ Awp jI ny kuJ icr hor jd sMgqW Aqy gurU
swihb dy GoiVAW dI syvw kIqI[ b^iSSW krdy nOvyN pwqSwh ny
&rmwieAw ik ieh dwq BrosgI dI quhw imlI hY, hornW vI
vMfo[ BweI jI ny Atk qoN koeI 20 koh aurW iek ipMf ivc DrmSwlw

gurmiq pRkwS

34

dsMMbr 2011

bxw ky syvw dy pRcwr dw pRvwh clwieAw[ mwnv-syvw ivc prmwqmw


dI pRwpqI Awpxw jIvn-mksd aulIk ilAw[ ies kwvyh nwmk ipMf
ivc hI musw&rW leI pwxI Aqy hr shUlq dw pRbMD kIqw[ ie`Qy hI
Awp ny sRI gurU qyg bhwdr jI dI Shwdq bwry suixAw[ iPr Awp
kwvyh qoN sRI AnMdpur swihb ivKy Aw gey Aqy sRI gurU goibMd isMG jI
dI syvw ivc ju`t gey[ Awp idn-rwq moFy qy pwxI dI mSk r`Kdy qy
sMgqW pwxI ipAwauNdy[
sRI AnMdpur swihb dI lVweI iv`coN Awp sB z^mIAW ibnW
iksy Byd-Bwv dy pwxI ipAwauNdy gey[ jdoN isMGW ny gurU jI pws
iSkwieq kIqI ik AsIN duSmxW z^mI krdy hW pr BweI Gn`eIAw
duSmxW pwxI ipAw ky iPr hoS ivc lY AwauNdw hY qW gurU jI dy pu`Cx
qy BweI Gn`eIAw jI ny ikhw ik mhwrwj, mY qW hr iksy iv`coN
quhwfw hI mu`K nzr AwauNdw hY[ gurU jI ny BweI Gn`eIAw jI AwpxI
ih`k nwl lw ilAw Aqy ikhw ik BweI Gn`eIAw, qUM DMn hYN, DMn qyrI
kmweI hY! gurU jI ny BweI Gn`eIAw jI iek m`lHm dI f`bI vI id`qI
qy &rmwieAw ik z^mIAW pwxI dy nwl-nwl m`lHm-p`tI vI krdw
jwh[ Awp jI dIAW pYVW qy keI inSkwm syvk syvw dy Kyqr ivc
kmrk`sw krky auqry[ jo jMgW ivc qurk-Aqurk dw ivqkrw myt ky
jl dI syvw qy P`tW sINdy qy p`tI bMnHdy[ BweI Gn`eIAw jI dw nwm
inSkwm syvw dw iek pRqIk bx cu`kw hY[
BweI Gn`eIAw jI dy suBwA sbMDI iliKAw imldw hY ik auh sdw
hI sihj ivc ivcrdy sn qy kdy vI in`j dw iKAwl nhIN sn krdy[
auh praupkwr leI sdw qqpr rihMdy sn[ BweI Gn`eIAw jI duAwrw
ArMBI geI syvw-pMQI sMsQw ny swrI dunIAW dy ieiqhws iek nvW
moV id`qw sI[
BweI swihb ny swrI aumr mn`uKqw dI syvw ivc Awpxw jIvn lgw
id`qw[ aunHW dw imSn iekqr&w nhIN sgoN hr kOm Aqy Drm dI
rihbrI krdw sI[ s`cmuc hI BweI Gn`eIAw jI mn`uKqw dy iek
Adu`qI inSkwm syvk sn[

gurmiq pRkwS

35

dsMMbr 2011

mhwn ShId BweI jIvn isMG


-s. dmnjIq isMG*
is`K ieiqhws ShIdIAW dw ieiqhws hY[ is`K Drm dI nINh sRI
gurU nwnk dyv jI ny r`KI[ aus smyN qoN lY ky hux qk is`K Drm smyN
dy hwkmW dy zulmW dw swhmxw krnw pY irhw hY[ is`KW dI v`KrI pihcwx
leI sRI gurU goibMd isMG jI ny 1756 ibkRmI dI vYswKI Kwlsy dI
swjxw kIqI sI[ is`KW dIAW ShIdIAW dI igxqI krnw muSkl hI nhIN
blik AsMBv hY[ is`K ShIdW dy ivc BweI jIvn isMG dw ivSyS sQwn
hY[ ikauN jo sRI gurU goibMd isMG jI ny BweI jIvn isMG rMgrytw gurU
dw bytw dI aupwDI dy ky snmwinAw sI[ BweI jIvn isMG dw jnm ipMf
gMgm
o whl (sRI AMimRqsr) ivKy mwqw pRm
y o dI k`K
u No sRI sdw nMd dy Gr
hoieAw[ Awp dy mwqw ipqw gurU Gr dy pRm
y I sn[ BweI jIvn isMG dy
ipqw sRI gurU qyg bhwdr jI dy drbwr ivc kQw kirAw krdy sn qy BweI
jIvn isMG ny vI Awpxw jIvn gurU swihb dy crnW ivc lgw id`qw qy
AwKrI dm qk sRI gurU qyg bhwdr jI nwl rhy Aqy aus qoN bwAd sRI gurU
goibMd isMG jI kolNo AMimRq Ck ky isMG sj gey[ Awp dw prvwr pihlW
hI gurU prvwr nwl juiVAw hoieAw sI[ Awp gurU Gr dy lV lwieAw
qy Awp qy gurU Gr dI ikrpw hoeI qy is`KI dI rMgq cVI[ ij`Qy Awp
nwm nwl juVy auQy Awp ny Ssqr-is`iKAw dI vI tRiy nMg leI[ Awp iek
XoDy dy rUp ivc auBry[ gurU swihb dy nwl hr musIbq ivc KVHy hoe[
y BweI
jIvn isMG ny sRI gurU goibMd isMG v`lNo lVIAW lVweIAW ivc vD cVH ky
ih`sw ilAw[
is`K Drm ny jwq-pwq bMDnW dw ivroD kIqw[ AKOqI nIvIN jwq
vwilAW dI Awps ivc vD rhI n&rq smwpq kIqw[ ieh isDWq
sRI gurU nwnk dyv jI drsw ky gey Aqy bwkI dy 9 gurU swihbwn ny vI ies
Aml ivc ilAwaux leI hr sMBv Xqn kIqy[ sRI gurU goibMd isMG
jI ny vI sRI gurU nwnk swihb dI dwrSinkqw Aqy imSn Aml ivc
ilAwaux leI vD qoN vD kurbwnIAW kIqIAW[ kSmIrI pMfq AOrg
M zyb
* #889, Pyz 10, mohwlI-160062

gurmiq pRkwS

36

dsMMbr 2011

dy zulmW qoN A`k ky sRI gurU qyg bhwdr jI dI Srn ivc Awey qy swrI
iv`iQAw suxweI[ hwlwq dyKdy hoey sRI gurU qyg bhwdr swihb jI ny
cWdnI cONk id`lI ivKy ShIdI dy id`qI[ kudrq dI krnI AjyhI hoeI ik
gurU swihb jI dI ShIdI qoN bwAd bhuq hnyrI J`KV Jui` lAw Aqy mOky dw
Pwiedw auTwauNdy hoey BweI jIvn isMG gurU swihb dw sIs sMBwln ivc
kwmXwb ho gey Aqy aunWH ny id`lI qoN gurU swihb dw sIs ilAw ky sRI gurU
goibMd isMG jI kol siqkwr sihq Byt kIqw[ sRI gurU goibMd isMG jI ny
BweI jIvn isMG dI ihMmq dI pRSs
M w kIqI Aqy aunWH rMgrytw gurU kw
bytw dw iKqwb id`qw[ jdoN gurU swihb ny muZlW Aqy phwVI rwijAW
dIAW JUTIAW ksmW qy ivSvws krdy hoey sRI AnMdpur swihb dw iklHw
KwlI kIqw qW BweI jIvn isMG vI aunWH dy nwl hI hr musIbq ivc A`gy
hud
M w irhw Aqy zwlmW nwl lVdw hoieAw Shwdq dw jwm pI igAw[ ies
qrHW BweI jIvn isMG ny muZlW dy zulmW dw twkrw krdy hoey Aqy Drm
dI r`iKAw krdy hoey Shwdq dw ipAwlw pIqw qy gurU Gr dy AwKrI dm
qk ivSvws pwqr bxy rhy[

cmkOr dI gVHI dw ivl`Kx ieiqhws

(s&w 31 dw bwkI ih` s w)

ivru`D Xu`D leI gurU swihb jI dy &ls&y qy c`lidAW hoieAW duSmxW


nwl cmkOr dI Adu`qI jMg lV ky gurU-AwSy srAMzwm dy ky AMq
Shwdq dw jwm pI gey[
ies qrHW cmkOr dI jUJvIN jMg ivc dsm ipqw ny cmkOr dI gVHI
dw ivl`Kx ieiqhws isrijAw[ ies dI imswl sMswr dI iksy vI
ieiqhwisk jMg ivc nhIN imldI, jo ibnW iksy loB, lwlc dy lVI
geI hovy[ is`K Drm dy bUty sdw hrw-Brw r`Kx leI iek bwp ny
Awpxy pu`qrW dy KUn nwl aus bUty mihkwieAw[ aus bUty dI Kwqr gurU
ipqw ny pu`qrW dy nwl Awpxy nwdI pu`qrW (Kwlsy) kurbwn kIqw[
gMij-ShIdW ivc A`lHw Xwr KW jogI jI ilKdy hn:
b`s eyk ihMd myN qIrQ hY, XwqRw ky ilXy[
ktwey bwp ny b`cy jhW, Kudw ky lIey[
cmk hY imhr kI cmkOr! qyry z`roN myN[
XhI sy bn ky sqwry gey smw` ky ilXy[

gurmiq pRkwS

37

dsMMbr 2011

pIr murIdw iprhVI dw su`cw moqI


ShId BweI moqI rwm jI
-fw. jgjIvn isMG*
ShIdW dI DrqI PiqhgVH swihb ivKy sQwipq gurduAwrw
TMfw burj swihb dw is`K ieiqhws AMdr Awpxw ivSyS sQwn hY[
ies ieiqhwisk sQwn nwl juVIAW bhuq hI Aihm is`K ShIdW
dIAW XwdW Aqy qsvIrW ivc iek ivSyS Xwd gurU-Gr dy aus s`cys`ucy Aqy pRvwn cVHy murId BweI moqI rwm jI dI vI juVI hoeI hY[
BweI moqI rwm jI ny AwpxI jwn dI pRvwh nw kridAW bVy dlyrwnw
AMdwz nwl rwq dy hnHyry ivc lgwqwr iqMn idn TMfy burj ivc kYd
mwqw gujrI jI Aqy Coty swihbzwidAW jl Aqy du`D ipAwaux dI
v`fI syvw kIqI sI[ ieh syvw BweI moqI rwm jI ny aunHW iBAwnk
simAW ivc kIqI jdoN mwsUm b`icAW Aqy aunHW dI ibrD dwdI mW
TMfy burj ivc nzrbMd kr id`qw igAw sI[ ies dy is`ty vjoN srihMd
dy cwr-cuPyry v`sdy gurU-Gr dy murIdW/SrDwlUAW ivc au~T rhy roh
Aqy ivdroh BWpidAW fry hoey vzIr ^W duAwrw lokW AMdr sihm
Aqy dihSq pYdw krn dy mMqv nwl ieh AYlwn krvwieAw jw cu`kw
sI ik jo vI AwdmI hkUmq dy bwgI sRI gurU goibMd isMG Aqy aus dy
prvwr dI iksy vI qrIky mdd krn dI zurAq krygw aus prvwr
smyq kohlU ivc pIV id`qw jwvygw[
BweI moqI rwm srihMd dy sUbydwr vzIr KW dy SwhI iklHy AMdr
kwiem jylH dy lMgr ivc mulwzm sn Aqy aunHW dI m`uK izMmyvwrI ihMdUis`K kYdIAW lMgr-pwxI Ckwaux dI sI[ so suBwivk hI BweI moqI
rwm TMfy burj ivc kYd mwqw gujrI jI Aqy Coty swihbzwidAW leI
jylH ivc iqAwr kIqw Bojn lY ky gey[ mwqw jI ny ies grIbW dw
KUn incoV ky iek`TI kIqI mwieAw qoN iqAwr kIqw Bojn AwK ky
vwps moV id`qw[
* lYkcrwr, mwqw gujrI kwlj, PiqhgVH swihb[

gurmiq pRkwS

38

dsMMbr 2011

BweI moqI rwm dy koml ihrdy AMdr gurU-Gr pRqI bVI AQwh
SrDw, ipAwr Aqy siqkwr Bwvnw sI[ auh bVy duKI mn nwl Gr
priqAw Aqy iPr ipAwr ivc Ajb dIvwngI BrI dlyrI, isdkidlI
Aqy byprvwhI vwlI AvsQw ivc vzIr KW dy BYA Aqy aus duAwrw
Fwhy jwx vwly sMBwvI byikrk qS`dd dI iblkul pRvwh nw kIqI[ auh
lgwqwr ibrD mwqw gujrI jI Aqy mwsUm b`icAW TMfy burj AMdr
Awpxy Gr dw piv`qr jl Aqy du`D Ckwaux dI bwkmwl syvw krdw
irhw[
vzIr KW dy hukmW A`KoN proKy krn dw is`Dw mqlb mOq
shyVnw sI[ AijhI siQqI ivc BweI moqI rwm jI ny ijvyN syvw
kIqI, auh inrsMdyh kwbl-ey-qwrI& hY[ gurU-Gr dy ies SrDwlU ny
swihbzwidAW Aqy mwqw jI dI Shwdq auprMq aunHW dIAW imRqk dyhW
dy AMqm sskwr leI l`kVW iek`qr krn Aqy ies nwl sMbMiDq hor
pRbMDW leI dIvwn tofr m`l dI mdd vI kIqI[ swihbzwidAW Aqy
mwqw gujrI jI dI Shwdq Aqy AMqm sskwr qk BwvyN vzIr KW
BweI moqI rwm dIAW bwgI gqIivDIAW bwry koeI ielm nhIN sI pr
sskwr qoN bwAd ijauN hI vzIr KW Awpxy KuPIAw qMqr Aqy
muKbrW qoN ies iksm dIAW gqIivDIAW dw pqw l`gw qW aus ny zulm
dI A`q kridAW BweI moqI rwm jI smyq prvwr kohlU ivc pIV
ky ShId kr id`qw[ Shwdq pRwpq krky ij`Qy BweI moqI rwm ny
srihMd dy ielwky dy gurU Gr dy murIdW dI lwj r`KI Aqy is`K sMgqW
duAwrw bwbw moqI rwm hox dw v`fw mwx hwsl kIqw au~Qy Awpxy
nW (moqI) dI au~cqw Aqy su`cqw qy pUry auqridAW BweI gurdws jI
duAwrw d`sI murIdI dI Asl krnI pRq`K kr ivKwieAw:
murdw hoie murIdu n glI hovxw[
swbru isdik shIdu Brm Bau Kovxw[

(vwr 3:18)

gurmiq pRkwS

39

dsMMbr 2011

Bgq sYx jI
-fw. hrbMs isMG*
Bgq sYx jI m`DkwlIn Bwrq Aqy BgqI lihr dy iek pRis`D
Bgq hoey hn[ aunHW dy jIvn Aqy aunHW dI rcnw bwry koeI Tos Aqy
spSt vyrvy pRwpq nhIN[ mMinAw jWdw hY ik Awp jI Bgq kbIr jI,
Bgq rivdws jI, Bgq pIpw jI Aqy Bgq DMnw jI dy smkwlI sn[
hor Anyk sMq kvIAW vWg Awp jI ny vI kWSI dy rihx vwly Bgq
rwmwnMd jI qoN dIiKAw leI sI[ Awp jI jwq dy kiQq nweI sn[
ies dy pRmwx sw BweI gurdws jI dIAW vwrW Aqy sRI gurU gRMQ swihb
jI ivclI bwxI ivc iml jWdy hn[ sRI gurU gRMQ swihb jI ivc Bgq
sYx jI bwry pMj QW izkr AwieAw hY[
Awm pRcilq prMprw Anuswr Bgq sYx jI bWDogVH (jW rIvw, m`D
pRdyS) dy rwjy rwm ishuM (bIr ishuM bwGylw) dy drbwrI syvk sn[
iensweIklopIfIAw Aw& is`Kiezm Anuswr Awp jI dw smW 1300
qoN 1411 eI: dy ivckwr dw hY[ BweI kwnH isMG jI nwBw, mhwn koS
ivc Bgq sYx jI bwry ilKdy hn ik Bgq sYx bWDv gVH (rIvw) dy
rwjw rwjw rwm dw nweI (nOkr) sI[ rwmwnMd dw is`K ho ky ieh
swDUsyvw prwiex hoieAw Aqy au~c SyRxI dy BgqW ivc igixAw igAw,
sYx dI vMS ies vyly rIvw iv`c ivdXmwn hY[
iek pRis`D kQw Anuswr iek vwr ngr ivc kuJ sMq mhWpurS Aw
gey[ Bgq sYx jI swrI rwq aunHW dI syvw ivc l`gy rhy[ rYx sbweI
kIrqn dw rs mwxdy rhy[ iesy kwrn Awp jI AglI Blk rwjy dI
syvw ivc hwzr nw ho sky[ Bgq sYx jI bhuq fry hoey sn ik A`j dI
gYr-hwzrI dI pqw nhIN rwjw aunHW kI szw dyvygw? pr Agly idn
jdoN Bgq sYx jI rwjy dI syvw ivc hwzr hoey qW rwjw bhuq pRsMn sI[
aus ny Bgq sYx jI AwauNidAW hI ikhw ik mY quhwfI k`l dI syvw
kwrn bVI SWqI Aqy su`K imilAw hY[ mYN quhw Fyr swrw ienwm dyxw
cwhuMdw hW[ BweI gurdws jI iesy kQw AwDwr bxw ky ilKdy hn:
* # 4840, Stret No. 44, Raghavpura Karol Bagh, New Delhi 110005. Ph.
011-55742182.

gurmiq pRkwS

40

dsMMbr 2011

suix prqwpu kbIr dw dUjw isKu hoAw sYxu nweI[


pRym Bgiq rwqI krY BlkY rwj duAwrY jweI[
Awey sMq prwhuxy kIrqnu hoAw rYix sbweI[
Cif n skY sMq jn rwj duAwir n syv kmweI[
sYx rUip hir jwie kY AwieAw rwxY no rIJweI[
swD jnW no ivdw kir rwj duAwir gieAw srmweI[
rwxY dUrhMu sid kY glhMu kvwie Koil pYnHweI[
vis kIqw hauN quDu Aju bolY rwjw suxY lukweI[
prgtu krY Bgiq vifAweI]
(vwr 10:16)

BweI gurdws jI ny Bgq sYx jI bwry keI hor QwvW qy vI izkr


kIqw hY[ BweI gurdws jI dIAW vwrW iv`coN Bgq sYx jI dI au~cI qy
su`cI S^sIAq dy, ijhVI ik r`b dy rMg ivc rMgI hoeI hY, dy drSn
huMdy hn[
Bgq sYx jI bwry iqMn m`q pRcilq hn[ iek qW ieh ik Awp
ibdr, mhwrwStr dy rihx vwly sn qy Awp sMq igAwnySvr dy cyly
sn[ ies m`q dw AwDwr ieh d`isAw jWdw hY ik mhwrwStr ivc Ajy
vI Bgq sYx jI dy keI mrwTI ABMg (Bjn) pRcilq hn[
dUjw m`q ieh hY ik Awp jI pMjwb dy rihx vwly sn qy Awp jI
dw jnm ipMf sohl izlHw sRI AMimRqsr ivKy hoieAw sI[ Awp jI dy
ipqw dw nwm sRI mukMd rwey Aqy mwqw dw nwm jIvnI dyvI sI[ Awp
jI dI pqnI dw nwm sRImqI swihb dyvI d`isAw jWdw hY[ Bgq sYx
jI dw iek dyhurw pRqwbpurw jlMDr ivc siQq hY[ aunHW dy nwm dw
sYx swgr gRMQ dI rcnw ie`Qy hI kIqI d`sI jWdI hY[ ies dy bwvjUd
vI aunHW dy pMjwb nwl sMbMiDq hox dy koeI Tos sbUq Aqy pRmwixq sbUq
auplbD nhIN[ pr aunHW bwry Awm pRcilq Aqy lok pRmwixq Dwrnw
iehI hY ik Awp rIvw (bWDvgVH) dy rwjy dy SwhI syvk (nweI) sn[
BweI gurdws jI dIAW vwrW ivc AweI swKI Aqy sMq nwBw suAwmI
duAwrw ricq Bgq mwlw dy AwDwr qy sYx Bgq jI nwl juVI Gtnw
iesy rwjy dy mihlW ivc vwprI sI[ ies Gtnw mgroN rIvw dw rwjw
vI Bgq sYx jI dw iSS bx igAw sI[
sRI gurU gRMQ swihb ivc drj Bgq sYx jI bwry ivcwr aunHW dI
vifAweI pRgt krn leI bhuq mh`qqw r`Kdy hn[ sRI gurU Arjn dyv

gurmiq pRkwS

41

dsMMbr 2011

pwqSwh jI &rmwauNdy hn:


sYnu nweI buqkwrIAw Ehu Gir Gir suinAw]
ihrdy visAw pwrbRhmu Bgqw mih ginAw]

(pMnw 487)

Bgq rivdws jI, Bgq sYx jI pRis`D BgqW dI SyRxI ivc


igxdy hn[ Awp jI ilKdy hn ik ieh Bgq, pRBU BgqI Aqy aus dy
ismrn kwrn hI ies sMswr-swgr qoN qr gey hn:
- nwmdyv kbIru iqlocnu sDnw sYnu qrY]
kih rivdwsu sunhu ry sMqhu hir jIau qy sBY srY] (pMnw 1106)
- auAw Aausr kY hau bil jweI]
AwT phr Apnw pRBu ismrnu vfBwgI hir pWeI]1] rhwau]
Blo kbIru dwsu dwsn ko aUqmu sYnu jnu nweI]
aUc qy aUc nwmdyau smdrsI rivdws Twkur bix AweI]1]
(pMnw 1207)

hor BgqW vWg Bgq sYx jI vI iek Akwl purK (inrMkwr) dI


bMdgI qy aupwsnw ivc l`g gey[ aunHW dI bwxI ivc inrgun inrMkwr
qy inrMjn dI BgqI qy aus dy ismrn qy zor id`qw igAw hY[ pRBU dy
srUp bwry Awp jI ny AwpxI bwxI ivc ieh Sbd vrqy hn hir,
kmlwpiq, inrMjn, pUrn, prmwnMd, mdn mUriq, BY qwir, goibMd qy
rwjw rwm[ prmwnMd aus dw AwnMd rUp hY qy inrMjn Sbd (mwieAw
Awid qoN inrlyp) inrgux rUp drswauNdw hY[ Bgq sYx jI Anuswr auh
prmwqmw srb ivAwpk hY, AwnMd srUp hY qy auh kyvl BgqI duAwrw
hI pwieAw jw skdw hY[ mn`uK dw AwdrS vI pRBU BgqI Aqy aus dy
gux gwauxw hY[ aus dI pRwpqI leI iksy ivKwvy dI AwrqI dI loV
nhIN[ Bgq sYx jI dw iek Sbd sRI gurU gRMQ swihb jI ivc drj hY:
DUp dIp iGRq swij AwrqI] vwrny jwau kmlw pqI]1]
mMglw hir mMglw] inq mMglu rwjw rwm rwie ko]1] rhwau]
aUqmu dIArw inrml bwqI] quhI inrMjnu kmlw pwqI]2]
rwmw Bgiq rwmwndu jwnY] pUrn prmwndu bKwnY]3]
mdn mUriq BY qwir goibMdy] sYnu BxY Bju prmwndy]4]2]
(pMnw 695)

Bgq sYx jI ies Sbd rwhIN rsmI AwrqI Aqy AwrqI leI
(bwkI s&w 57 qy )

gurmiq pRkwS

42

dsMMbr 2011

ijn pRm
y kIE
-s. rUp isMG*
ijn pRm
y kIE iqn hI pRB pwieE sRI gurU goibMd isMG jI
aucwrq pwvn bwxI q pRswid sv`Xy coN nOvNy bMd qy AwDwirq hY[ ies
ivSy bwry ivcwr krn qoN pihlW smuc
` I bwxI bwry sMKp
y jwxnw zrUrI hY[
pRBU mihmw qy sv`Xy pRis`D ihMdI CMd hY[ q pRswid sv`Xy AMimRq sMcwr smyN
pVHI jwx Aqy inqnym dI bwxI hY[ ies dw pwT AMimRq vyly krn dI
mrXwdw hY[ sv`Xy bwxI dw nW hY qy q pRswid mMgl hY ijvyN sRI gurU gRQ
M
swihb c mUl mMqr, mMgl rUp c AMikq hY, ijs dw ArQ hY ieh rcnw
mYN qyrI ikrpw nwl aucwrn kr irhw hW[ q pRswid sv`Xy bwxI bYrwgmeI
hY[ ies bwxI c sRI gurU goibMd isMG jI spSt krdy hn ik mYN boDI,
iBkSU, jogI, bRhmcwrI, sUrmy, dYNq AnykW m`qW dy smUh, v`K-v`K m`qm`qWqr dyKy hn jo Awpxy-Awpxy krmkWfW ivc aulJy hoey hn pr iksy
pws pRBU pRm
y ipAwr SrDw nhIN[ sMswr qy ivcridAW jykr mnuK
` pws
hzwrW sjy-svwry hwQI-GoVy hox, rwjy-mhwrwjy Aw ky slwmW krn qW vI
kI hY? AMq qW vI nMgy DV jwxw pvygw[ jykr mnuK
` dyS-dySWqrW
ij`q lvy, aus kol AYSo ieSrq dw byAq
M swmwn hovy iPr vI mOq ny AMq
Gyr lYxw hY qy sB kuJ ie`Qy hI rih jwxw hY[ qIrQ, dwn-pun
M ,
smwDIAW lgw ky Drm gRQ
M pVH lvy, paun-AwhwrI ho jwvy qW vI pRBU pRm
y
ibn iek rqI dw nhIN[ jykr iksy pws bhwdr XoDy hox, ijhVy phwVW
ij`fy duSmx vI hrw skx, pr AMq KwlI h`Q hI jwxw pvygw[ mwlk
pRBU dy dr qy sB mMgqy hn[ prmwqmw jpx vwly hI s`K
u pwauNdy hn
BwvyN jl, Ql jW AkwS ivc hox[ jykr c`krvrqI rwjw hov,y swrI
isRStI dw rwjw hov,y kroVW qIrQW qy ieSnwn kry, byAq
M dwn kry,
AnykW ivAwh kry, bRhmw, ivS, mhyS sB kwl dy v`s hn[ kyvl auhI
jnm-mrn qoN bcy hn jo jnm-mrn qoN rihq pRBU hr smyN Xwd krdy
hn[ iDAwn nwl sux,o idKwvy dy Drm-krm sB ivArQ hn[ prmwqmw
qW aus imlygw ijhVw isrjxhwr qy isrjxw iek smwn vyKg
y w,
* fwierYktr, is`K ieiqhws rIsrc borf, sRI AMimRqsr[ mo: 98146-37979

gurmiq pRkwS

43

dsMMbr 2011

mMng
y w, svIkwrygw qy siqkwrygw[ pr hYrwnI hY ik kuJ lok gl c p`Qr
leI iPrdy hn[ kuJ pUrb,p`Cm dI idSw dy Brm c Psy hn Aqy kuJ
buq
` pUjw qy kuJ imRqkW dI pUjw c msq hn[ ies qrHW bhuml
u` w jIvn
ivArQ pwKMfW, ByKW Aqy idKwivAW c brbwd kr rhy hn[ prmwqmw
pwaux leI kyvl pRm
y -BgqI dy mwrg qy hI c`lxw pvygw[ pRIqm
pRwpqI dy pRcilq swDnW dw hvwlw idMidAW gurU jI ny pRm
y dy swDn qy
swDnW pRmK
`u qw qy pRvwngI id`qI hY[ nOvW sv`Xw hY :
khw BXo jo doaU locn mUMd kY bYiT rihE bk iDAwn lgwieE]
nHwq iPirE lIey swq smudRin lok gXo prlok gvwieE]
bws kIE ibiKAwn soN bYT kY AYsy hI AYsy su bYs ibqwieE]
swcu khoN sun lyhu sBY ijn pRym kIE iqn hI pRB pwieE]9]29]
(Akwl ausqq)

swry iDAwn nwl sux,o r`b nw qW smwDIAW lgwaux, nw hI qIrQ


BRmx krn nwl imldw hY Aqy nw hI jMgl ivc vws krn nwl prmwqmw
dI pRwpqI hud
M I hY[ prmwqmw dI pRwpqI iksy pwKMf, ByK, idKwvy,
pihrwvy nwl vI nhIN hud
M I, pRwpqI dw swDn iek hI hY ik pRm
y dy mwrg
qy c`l[
o r`b dI pRwpqI ^wlk qy ^lkq nwl ipAwr krn nwl hI
hovg
y I[
pRm
y sMsikRq ipCokV vwlw Sbd hY, ijs dI vrqoN sRI gurU gRQ
M
swihb, dsm gRQ
M qy BweI gurdws jI dIAW vwrW c vwr-vwr hoeI hY[
pRm
y Sbd dI vrqoN qoN ies dy mh`qv dw AMdwzw hI lgwieAw jw skdw
hY[ sRI gurU gRQ
M swihb c pRm
y Sbd v`K-v`K Sbd-joVW ijvyN pRm
y
165 vwr, pRm
y u 43 vwr qy pRiy m 20 vwr AwieAw hY[ pRm
y Sbd
sRI gurU goibMd isMG jI dI pwvn bwxI c 108 vwr AwieAw hY Aqy
pihlI vwr nOvy sv`Xy ivc ieh Sbd AMkq hY[ ies pMgqI c hI
q`qswr id`qw igAw hY[ pUrn pRm
y dy pRBwv ibnW, iksy ny prmwqmw
pRiqSTw, siqkwr sihq iks ny pRwpq kIqw hY! Bwv pRm
y qoN ibnW
prmwqmw dI pRwpqI sMBv nhIN:
pUrn pRym pRBwau ibnw piq isau ikn sRI pdmw piq pwey]

pRm
y dy ArQ ipAwr, sunh
y , muhb
` q, pRIq qoN ley jWdy hn[ pRm
y
ipR DwqU qoN bixAw hY ijs dw ArQ hY, idl Bw jwx vwlw ipAwr-

gurmiq pRkwS

44

dsMMbr 2011

pRm
y quhwfy bolW, nzr, Kwx-pIx, pihrwvy qoN vI pRgt hud
M w hY[ jIv
prmwqmw dI AMS hY pr jnm krky Awqmw rUp c prmwqmw qoN
iv`CiVAw hY[ ivCoVw sMswr dy duK
` W coN pRmK
`u hY[ iv`CVy hoey mwnv pRBU
prmwqmw nwl imlx leI v`K-v`K m`qW ny v`K-v`K ivDIAW inrDwirq
kIqIAW hn[ ies rcnw c sRI gurU goibMd isMG jI ny v`K-v`K ivDIAW
dw izkr kridAW, pRBU imlwp dw FMg pRm
y dw mwrg d`isAw hY[ pRm
y hI
iek AYsw hiQAwr hY ijs nwl mnuK
` ny KUK
M wr jIv-jMqA
U W, jwnvrW qy
vsIkwr kIqw hY[ jo pRm
y nwl prmwqmw ismrdw hY auh imlwp dw suK
`
pRwpq kr lYNdw hY[ BweI gurdws jI sp`St krdy hn:
jo ismrih nr pRym isau phucY drbwrw [

(vwr 41-18)

jd pRm
y dI iK`c mwlk nwl bx jWdI hY qd ieh qoiVAW tut
` dI
nhIN[ C`ifAW Cut
` dI nhIN:
mU lwln isau pRIiq bnI] rhwau]
qorI n qUtY CorI n CUtY AYsI mwDo iKMc qnI]1]

(pMnw 827)

gurU nwnk swihb jpu jI swihb ivc Awp hI svwl krdy hn ik


mUh
M qoN iks qrHW dy bol boly jwx ik mwlk nwl bx Awvy? juAwb vI Awp
hI dy rhy hn ik jykr aus dy nwm dI vifAweI ivcwr kIqI jwvy qW
swfI pRIqm nwl pRIq bx AwauNdI hY[ pRBU prmwqmw sdw iQr rihx
vwlw hY, aus dy inXm vI At`l hn[ aus dI BwSw pRm
y hY[ pRm
y bol hI
aus nwl imlwp dy swDn hn:
swcw swihbu swcu nwie BwiKAw Bwau Apwr]
muhO ik bolxu bolIAY ijqu suix Dry ipAwru]
AMimRq vylw scu nwau vifAweI vIcwru]

(pMnw 2)

pr ieh bol idl qoN hoxy cwhIdy hn nw ik idmwg qoN, AwpxI


isAwxp-cqurweI nwl pRIqm nwl pRIq nhIN bxdI[ ijnHW dy mn ivc
hor qy muK
` ivc hor bol hn auh k`cy hn:
idlhu muhbiq ijMn@ syeI sicAw]
ijn@ min horu muiK horu is kWFy kicAw]1]

(pMnw 488)

pRBU dw dUsrw nW pRm


y hY[ pRm
y jzbw hY, kbzw nhIN, ijs AnuBv
kIqw jw skdw hY, ibAwn nhIN[ pRm
y dI iK`c hryk ivc hud
M I hY[ swrw
bRihmMf pRm
y dI iK`c dw b`Jw hoieAw pRm
y Kyf, Kyf irhw hY[ sUrj, cMd,

gurmiq pRkwS

45

dsMMbr 2011

qwry, DrqI, jIv-jMq, sB pRm


y dI Kyf ivc b`Dy hoey hn[ pRm
y , pRIq dw
jzbw hr ienswn c hud
M w hY[ pRm
y izMdgI hY[ ijs ivAkqI ivc pRm
y ibrhw vYrwg dw jzbw nhIN auh qW iek loQ hY[ Bgq &rId jI kQn
krdy hn:
PrIdw ijqu qin ibrhu n aUpjY so qnu jwxu mswnu]

(pMnw 1379)

ieh pRm
y -pRIq dI rIq kudrqI hox krky sMswirk vI hY qy smwijk
vI[ sMswr dw hr jIv iksy nw iksy rUp ivc iksy dUsry pRm
y krdw hY[
pRm
y dy v`K-v`K p`Dr hn qy aumr dy pMD nwl pRm
y -sMbD
M qy siQqI bdldI
rihMdI hY[ pRm
y dw iezhwr kyvl mwnv jwqI hI nhIN krdI sgoN sMswr
dw hr jIv-jMq,U jwnvr qy bnspqI pRm
y dw pRgtwA iksy nw iksy rUp
ivc krdI hY[ AiDAwqimk, smwijk, sMswirk p`Dr qy pRIqm nwl
pRIq krn c rMg, nsl, jwq, Drm, Kyqr, Kwx-pIx, pihrwx, ilMg
qy aumr Byd Awid bMDn nhIN bxdy[ pRIqm dI pRwpqI vwsqy pRm
y I leI
koeI vI muSkl-musIbq, rukwvt nhIN, sB hulws hI hulws hY[ pRm
y pujwrI sMswirk, smwijk bMDnW qoN injwq pRwpq kr Brm, ByK, pwKMf
idKwvy qoN suqq
M r ho, idKwvy dI BgqI, is&q-slwh, jp-qp, qIrQ,
vrq Awid sB bykwr jwxdw hY[ aus XkIn ho jWdw hY ik kyvl qy
kyvl gurU dy mwrg qy c`ilAW hI pRIqm dy dyS dI sYr ho skdI hY[ jIvjMqA
U W dI pRm
y khwxI BweI gurdws jI drswauNdy hn:
dIpk hyqu pqMg dw jl mIn qrMdw [
imrgu nwd ivsmwdu hY Bvr kvil vsMdw [
cMd ckor prIiq hY dyiK iDAwnu DrMdw [
ckvI sUrj hyqu hY sMjogu bxMdw [
nwir Bqwr ipAwru hY mW puqu imlMdw [
Awpy Awip vr`qdw gurmuiK prcMdw]17]

(vwr 2:17)

pRm
y c k`cy GVy qy qirAw jw skdw hY[ pRIqm dI pRwpqI vwsqy
murId murdw Kwx, mINh-hnyrI, hnyry c k`cI kMD auswrn, buFp
y y c
swlW b`DI gwgr Fox, q`qI qvI qy bYTx, dyg c aubwly Kwx, Awry dy
dMidAW, crKVI qy cVHn Awpxy b`icAW dIAW botIAW dy hwr glW c
pvwaux, nyijAW qy tMgwaux qy KMfy dI Dwr qy c`lx leI iqAwr ho jWdw
hY[ pRm
y -pujwrI qW sMswirk szwvW coN vI svrgI suK
` pRwpq kr lYNdw

gurmiq pRkwS

46

dsMMbr 2011

hY[ bs Srq kyvl pujwrI dI iek hI hud


M I hY ik aus dI pRIqm qoN dUrI
nw pvy[ pRIq-pRm
y dw vxjwrw pRIqm dw sdw hwzr-nwzr rihxw locdw
hY[ ies qrHW hI smwijk-sMswirk pRIq gwQw BweI swihb rUpmwn
krdy hn:
lylY mj AwskI chu ckI jwqI [
soriT bIjw gwvIAY jsu suGVw vwqI [
ssI puMnU dosqI huie jwiq AjwqI [
myhIvwl no sohxI nY qrdI rwqI [
rWJw hIr vKwxIAY Ehu iprm prwqI [
pIr murIdw iprhVI gwvin prBwqI]1]

(vwrW 27:1)

pRm
y -pujwrI pRIqm dy imlwp leI ibKVy rwhW dw vI pWDI bxdw hY[
ivCoVy rUpI drd G`t krn vwsqy auh imlwp rUpI mlHm dI vrqoN
krdw hY[ ijvyN sMswirk qOr qy suhwgx dw suK
` mwxn vwsqy suhwgx vwly
gux gRihx krny pYNdy hn[ pRm
y -pujwrI pRIqm dw Aqw-pqw iksy pwsoN
puC
` x dI loV nhIN pYNdI, nw koeI Aw ky d`sdw hI hY[ kIVIAW, pqMigAW
koeI imTws qy dIpk dw pqw nhIN drswauNdw, auh Kud hI Bwl lYNdy
hn[ BweI gurdws jI spSt krdy hn:
pUCq pQik iqh mwrg n DwrY pig,
pRIqm kY dys kYsy bwqnu ky jweIAY [
pUCq hY bYd Kwq AauKd n sMjm sY,
kYsy imtY rog suK shj smweIAY [
pUCq suhwgn krm hY duhwgin kY,
irdY ibibcwr kq ishjw bulweIAY [
gwey suny AWKy mIcY pweIAY n prmpdu,
gur aupdysu gih jau lau n kmweIAY]439]

(kib`q sv`X)y

pRBU prmwqmw pRm


y srUp vI hY[ jykr vwihgurU pRm
y rUp jwx ky
aupwsnw kIqI jwvy qd vYr, ivroD, eIrKw, dvYS, haum,Y hMkwr, ^udIKudgrzI sB ^qm ho jWdy hn[ AijhI AvsQw c pRm
y -pujwrI, pRm
y I
pRIqm nwloN Awpxy Awp v`K nhIN smJdw:
Awpy pRIiq pRym prmysuru krmI imlY vfweI]2]

(pMnw 1330)

iPr pRIqm-pRBU hwzr-nwzr nzrIN AwauNdw hY ijvyN ckvI sUrj

gurmiq pRkwS

47

dsMMbr 2011

nwl pRIq hY, ies pRIq ivc dUrI koeI sm`isAw nhIN; sgoN ckvI sUrj
AMg-sMg jwxdI hY:
ry mn AYsI hir isau pRIiq kir jYsI ckvI sUr]
iKnu plu nId n soveI jwxY dUir hjUir]

(pMnw 60)

ijs pws pRIq dI icxg nhIN mnu`K swh-sqhIx, kmzor qy


imrqk dy smwn hY BwvyN ik auh sMswirk qOr qy sunK
` w, v`fw KwndwnI,
isAwxw qy cotI dw igAwnI jW Dnvwn vI ikauN nw hov:y
Aiq suMdr kulIn cqur muiK i|AwnI DnvMq]
imrqk khIAih nwnkw ijh pRIiq nhI BgvMq]1]

(pMnw 253)

pr gurbwxI c ieh Sbd sDwrn ArQW ivc nhIN vriqAw igAw,


AiDAwqimk ArQW ivc hI ies Sbd dI vrqoN hoeI hY[ pRm
y dI Kyf
sMswirk p`Dr qy KyfxI bVI Aswn qy suKwlI l`gdI hY pr AiDAwqimk
p`Dr qy ieh KMfy dI Dwr qy c`lx smwn hY[ qd vI ijnHW dw pRm
y pRIqm
nwl bx jwvy auh iPr ivCoVw nhIN J`l skdy:
vYswiK DIrin ikau vwFIAw ijnw pRm
y ibCoh]
u

(pMnw 133)

pRm
y sQUl rUp c vI hud
M w hY qy sU^m rUp ivc vI[ smwijk irSqynwiqAW c pRm
y iek pRmK
`u kVI hY[ iesqrI purK dy sMbD
M vI pRm
y qy
inrBr hn[ ieh pRm
y kyvl vwSnw pUrqI nhIN ies ivc sU^m imlwp
dw AnuBv vI hY[ pqI pqnI iek hI srIr dy do AMg hn jo iv`CVy hox
krky imlxw locdy hn[ iek hox dw AnuBv-Aihsws hI Asl imlwp
hY[ pqI prmwqmw hY qy pqnI jIv-iesqrI[ ieh imlwp vI ivsmwd
dy iCn hud
M y hn ijnHW ivAkq nhIN kIqw jw skdw[ kwm dI sMswirk
ibrqI vwsnw hY qy AiDAwqimk ibrqI pRm
y hY[
pR.o pUrn isMG dy kQn Anuswr suAwrQ dI Bwvnw AMdr vwsnw hYvwn
hY[ hYvwn dI mOq ho jWdI hY qW aus iv`cNo inrol pRm
y v`sx l`g jWdw hY[
pRm
y koeI lYx-dyx dw vpwr nhIN; ieh Bog-ivlws vI nhIN, ieh qW
imlwp hY, Aijhw pRm
y hI pRm
y w-BgqI c qbdIl ho jWdw hY[ pRm
y dohW
c pYdw hud
M w hY iPr iml ky iek ho jWdw hY[ pRm
y dw ivSw sdIAW purwxw
hud
M w hoieAw vI hr smyN nvIn hY[ pRm
y vrqmwn dI BwSw hY[ pRm
y
pRgtwaux leI gurbwxI c bhuq swrIAW audwhrxW hn ijvyN pwxI qy
kMvl, jl qy duD
` , pwxI qy mClI, cwiqRk qy pwxI, ckvI qy sUrj Awid[

gurmiq pRkwS

48

dsMMbr 2011

gurbwxI spSt sMkq


y krdI hY:
- ry mn AYsI hir isau pRIiq kir jYsI jl kmlyih]
- ry mn AYsI hir isau pRIiq kir jYsI jl duD hoie]
Awvtxu Awpy KvY duD kau Kpix n dyie]

(pMnw 59)
(pMnw 60)

pRm
y qy moh c bhuq AMqr hY, pr AsIN lokW ny ienHW donW iek
hI smJ ilAw hY[ moh ivkwr hY pr pRm
y inrMkwr imlx dw swDn hY[
moh qoVdw hY, pRm
y joVdw hY[ moh pMj ivkwrW kwm, kRD
o , loB, moh,
AhMkwr c Swml iek ivkwr hY pr pRm
y sdgux hY[ moh qW KUh hY, ijs
iv`cNo inklxw muSkl hY, sMswirk, prvwrk moh qW dldl dI inAweIN
hY ijs iv`cNo swbq inklxw sUrimAW dw krm hY:
pMkju moh pgu nhI cwlY hm dyKw qh fUbIAly]1]

(pMnw 12)

gurbwxI dI inmnilKq pMkqI ienHW SbdW inKyV ky smJwauNdI


hY:
jau hm bWDy moh Pws hm pRym bDin qum bwDy]
Apny CUtn ko jqnu krhu hm CUty qum AwrwDy]1]

(pMnw 658)

moh c kbzy dI Bwvnw hY[ pRm


y c iqAwg dI ibrqI hY[ pRm
y c
inmrqw, grIbI, smrpx dI Bwvnw hY, Awpw inCwvr krn dI g`l hY[
sMswr dy krqy imlx leI haum,Y hMkwr dIAW dIvwrW qoVnw pvygw[
pwKMfW, ByKW, ivKwvy dw iqAwg kr ky, pRm
y dy mwrg qy c`l ky krqy dI
kudrq ipAwr kridAW ie`kimk hoxw hY, ieh ies pwvn pMkqI dw
pRm
y sMds
y rw hY[ swihby-kmwl sRI gurU goibMd isMG jI dw pRBU prmwqmw
pRm
y srUp hY:
j`qR q`qR idsw ivsw huie PYilE Anurwg]80]

(jwpu swihb)

hr mwnv suK, SWqI, sihj locdw hY[ ies locw dw sroq kyvl qy
kyvl pRm
y hI hY[ pRm
y imlwp dw swDn hY[ imlwp c suK
` hY[ ivCoVy c
duK
` hY[ sMswirk s`K
u W vwsqy AwpsI imlvrqn, pRm
y -ipAwr dI ijvyN
zrUrq hY[ ies qrHW hI sdIv suK-SWqI, sihj, AnMd, KyVy vwsqy
pRm
y w-BgqI ie`ko ie`k rsqw, srl qy spSt pRIq dw mwrg hY, ijs ivc
pRwpqI hI pRwpqI hY, Krcw, K`jl-KuAwrI koeI nhIN[
sMpr
U n qOr qy hr mwnv Dn, dOlq, ^UbsUrqI, qwkq, hkUmq
Awid pRwpq krnw locdw hY pr ienHW dI pRwpqI nwl mnuK
` s`K
u nhIN

gurmiq pRkwS

49

dsMMbr 2011

nsIb hud
M w, sgoN ieh cIzW mnuK
` haumY ivc Psw ky hMkwrI bxw idMdIAW
hn[ pRm
y c ieh SkqIAW vI nukswndyh nhIN, guxkwrI ho jWdIAW hn[
SwhI mh`lW nwloN JOpVI cMgI l`gdI hY ij`Qy pRm
y hY[ pRm
y dw Aihsws
pRIqm imlx nwl hMdw hY, ijs dy AMdr pIVw rUpI bYrwg pYdw nhIN
hud
M w, aus pRm
y rUp dvweI dI zrUrq nhIN[ pRm
y vwsnw nhIN[, vwsnw
c kwm hY[ vwsnw AMDkwrmeI hY jd ik pRm
y pRkwSmeI hY[ pRm
y dy
pRwpq hox dI pihlI Srq drSn, dUsrI ivcwr-crcw qy qIsrI
ipAwr hY[ pRm
y idl qoN hud
M w hY, idmwg qoN nhIN[ pRm
y iek rwg hY jo kdy
vI &nwh nhIN hud
M w[ pRm
y dI pirBwSw qW pRm
y -pujwrI bulbul, Bm`kV,
ckvI, cwiqRk qoN hI puC
` I jw skdI hY[ pRIqm-ipAwry nwl pRm
y dI sWJ
sRI gurU AMgd dyv jI ibAwn krdy hn:
ijsu ipAwry isau nyhu iqsu AwgY mir clIAY]
iDRgu jIvxu sMswir qw kY pwCY jIvxw]2]

(pMnw 83)

pRm
y -pRIq dw gIq sRI gurU Arjn dyv jI ny gw ky idKwieAw, jd
auh q`qI-qvI qy cONkVw mwr ivsmwdI AvsQw c aucwrdy hn:
qyrw kIAw mITw lwgY] hir nwmu pdwrQu nwnku mWgY]

(pMnw 394)

pRm
y bwdSwh qy iBKwrI iek smwn rUp jW drjy ivc hud
M w hY[
pRm
y I hukm nhIN krdw sgoN hukmI bMdw bxdw hY[ pRm
y I pRIqm dy suK vwsqy
Awpw inCwvr kr dyNdw hY[ pRm
y I pym
R Cupw nhIN skdw[ pRm
y dI khwxI
sRI gurU nwnk dyv jI qy BweI mrdwnw jI dI pRIq iv`cNo pRwpq hud
M I hY jd
BweI mrdwnw jI kihMd,y qU inrMkwr dw fUm
M , mYN qyrw fUm
M , ies ivc AMqr
kI hY? gurbwxI c is`K Bwvnw ies qrHW pRgt kIqw igAw hY:
qohI mohI mohI qohI AMqru kYsw] knk kitk jl qrMg jYsw]1]
(pMnw 93)

pRm
y iek nSw hY, ^umwrI hY, ivsmwdI Bwvnw hY, iKVwE hY, ijs
mwixAw jw skdw hY, drswieAw nhIN jw skdw[ pRm
y dI ^umwrI pRwpq
krn vwsqy Awpw vwrnw pYNdw hY[ pihlI Srq hY AwpxI hoNd-hsqI qy
pihcwx pRIqm c AByd krnw[ pRm
y dI Kyf hor KyfW dy smwn jW swzW
nwl nhIN KyfI jWdI[ ieh qW sIs Byt krn dI Kyf hY:
jau qau pRym Kylx kw cwau] isru Dir qlI glI myrI Awau]
iequ mwrig pYru DrIjY] isru dIjY kwix n kIjY]20] (pMnw 1412)

gurmiq pRkwS

50

dsMMbr 2011

s`cw pRm
y KudI dw iqAwg hY[ AYsy imlwp rUpmwn krnw hY ijs
ivc ivCoVy dI guj
M wieS hI nhIN[ ieh AYsI kiSS hY jo qoiVAW vI tut
` dI
nhIN- C`ifAW vI C`fI nhIN jWdI[ pwvn kQn hY:
qorI n qUtY CorI n CUtY AYsI mwDo iKMc qnI]1]

(pMnw 827)

qlvwr ijMd-nrijMd dy tukVy-tukVy kr idMdI hY pr pRm


y -SkqI
tukiVAW joV idMdI hY[ ihMdI dy kvI rhIm jI dw kQn hY ik pRm
y dy
Dwgy qoVnw nhIN cwhIdw[ jykr ieh tut
` jwvy qW ies ivc gMF pY jWdI
hYrihmn Dwgw pRym kw mq qoVy Jtkwey,
qutY sy iPr n imly imly gwT pV jwey[

pRm
y nw hI grz pUrqI hY, nw hI KudgrzI[ pRm
y qW pRIqm dI
pRwpqI hY[ pRIqm dI Xwd hrdm hox nwl pRIqm dw rMg pRm
y I qy cVH
jWdw hY[ pRm
y I c pRIqm vwly qy pRIqm c pRm
y I vwly gux qbdIl ho jWdy
hn[ iPr ieh AvsQw Awpy gur cylw vwlI ho in`bVdI hY[ ieh
AvsQw hY ij`Qy gurU cyly nmskwr krdw hY[ ieh AvsQw hY, ij`Qy gurU
ipAwry pwsoN pRm
y rUpI AMimRq dI dwq mMgdw hY Awpxy Awp AByd krn
leI[ sMswirk qOr qy ij`Qy bhuq ipAwr hovy au~Qy ie`ko brqn c Kwxw
Kw ilAw jWdw hY pr AiDAwqimk qOr qy pRIqm dy pRm
y -ipAwr ivc
ie`ko bwty coN smuc
` I lokweI AMimRq CkwieAw jWdw hY[ pRm
y c
smrpx hY, lwlc nhIN[ bwbw &rId jI dy bcn hn:
PrIdw jw lbu qw nyhu ikAw lbu q kUVw nyhu] (pMnw 1378)

pRm
y I swh-sqhIx nhIN hud
M w, auh hmySW cVHdI klw ivc ivcrdw
hY[ pRIqm imlx vwsqy aus ivc ieqnI SkqI, Brosw qy svYivSvws hud
M w hY ik koeI sMswirk rukwvt aus dy rsqy dw roVw nhIN bx
skdI[ bwbw &rId jI dy pRm
y dy iB`jy bcn hn:
PrIdw glIey ickVu dUir Gru nwil ipAwry nyhu]
clw q iBjY kMblI rhW q qutY nyhu]24]
iBjau isjau kMblI Alh vrsau myhu]
jwie imlw iqnw sjxw qutau nwhI nyhu]25] (pMnw 1379)

pRIqm nwl pRm


yu hox qy mnuK
` hr smyN inMmw-inMmw h`sdw hY, muskrwauNdw
hY qy guxguxwauNdw hY[ pRm
y dI BwSw mUk hY, ies il`pI dy rUp c nhIN

gurmiq pRkwS

51

dsMMbr 2011

iliKAw jw skdw[ pRm


y iek SkqI hY, BgqI hY jo do iek kr idMdI
hY! pRm
y I AwSwvwdI hud
M w hY[ AwSwvwdI hox krky hI auh muSkl-musIbq
iKVy-m`Qy pRvwn kr, pRvwn cVHdw hY[ pRm
y I BogI nhIN hud
M w, auh XogI
bx jWdw hY, pRIqm nwl juV ky[ ipAwr kIqw nhIN jWdw, ieh ho jWdw
hY[ pRm
y bzwrI vsqU nhIN, pRm
y KRIidAw nhIN jWdw blik pRm
y nwl sB
kuJ pwieAw jw skdw hY[
ijn pRm
y kIE iqn hI pRB pwieE.. c PYslw suxwieAw hY ik pRm
y
hI SkqI hY, pRm
y hI BgqI hY, ijs nwl ipAwry imilAw jw skdw hY!
prmwqmw pRwpqI dy pRcilq jitl swDnW dI pol Kold
H y hoey gurU jI
spSt krdy hn ik kI hoieAw jy dovNy A`KW bMd kr ky bgl-smwDI lgw
leI , ieh qW ivArQ hY[ A`KW qW kudrq dy krqw ny sMswr jwxnmwnx vwsqy id`qIAW hn pr hy AigAwnI mnuK
` ! qUM ienHW bMd kr ky
bYT igAw! qUM bwhrI qOr qy A`KW bMd krI bYTw hY pr AMdrUnI qOr qy
sMswr dy rMg-qmwSy dyK A`KW r`j hI nhIN rhIAW[ mn kr ky qUM itkdw
nhIN pr qUM idKwvy dI smwDI lgweI hoeI hY[
AKI q mItih nwk pkVih Tgx kau sMswru]

(pMnw 662)

qIrQ-BRmx qy qIrQ-ieSnwn Drm dw zrUrI AMg mMinAw igAw


sI pr gurbwxI ny spSt kr id`qw ik qIrQ qW pRBU dI hoNd-hsqI
srvivAwpI-srvSkqImwn mMnxw hY:
qIriQ nwvx jwau qIrQu nwmu hY]

(pMnw 687)

pRm
y dI AkQ khwxI hY pr ijhVw ies smJwauNdw hY aus dy pYrIN
l`gx icq krdw hY[ iehI kwrn hY ik AsIN sMswirk pRm
y -kQwvW
bVy cwA qy qv`jNo nwl suxdy hW:
AkQ khwxI pRym kI ko pRIqmu AwKY Awie]
iqsu dyvw mnu Awpxw iniv iniv lwgw pwie] (pMnw 759)

prmwqmw s`c srUp hY jo Awid-jugwdI sc hY, jo smyN-sQwn dIAW


sImwvW qoN suqq
M r hY[ aus nwl qn-mn qoN juVnw, s`c dy DwrnI hoxw pRm
y
leI zrUrI hY[ ijs pws s`c qy pRm
y hY aus dy sB dws bxn iqAwr
hn ikauNik auh pRIqm rUp hI ho jWdw hY:
swcu irdY scu pRym invws] pRxviq nwnk hm qw ky dws]
(pMnw 224)

gurmiq pRkwS

52

dsMMbr 2011

pr pRm
y -pRIq vI pRBU ndr qy inrBr hY[ iek pwsV ipAwr kdy
vI isry nhIN cVHdw:
pRym kI swr soeI jwxY ijs no ndir qumwrI jIau]

(pMnw 1016)

pRm
y c pRIqm dI Xwd kdy vI iv`srdI nhIN, pRm
y qW prmwqmw nwl
ies qrHW dw cwhIdw hY ijvyN mClI qy pwxI dw, pwxI qoN ivCoVw mClI
dI mOq hY[ jykr mClI pkV ky, k`t ky, irMnH ilAw jwvy qW vI pwxI
nwloN AwpxI pRIq nhIN qoVdI sgoN Kwx vwly pwxI pIx leI mjbUr
krdI hY:
mInu pkir PWikE Aru kwitE rWiD kIE bhu bwnI]
KMf KMf kir Bojnu kIno qaU n ibsirE pwnI]

(pMnw 658)

pRm
y pwKMf nhIN, ByK nhIN, idKwvw nhIN, pwKMf nwl pRIqm dI
pRwpqI nhIN hud
M I sgoN mnuK
` dw pwj auKV jWdw hY:
pwKMif pRymu n pweIAY Kotw pwju KuAwru]

(pMnw 54)

sRI gurU goibMd isMG jI ny inmnilKq pMkqIAW c ^wlsy dy pRm


y
AwdrS rUpmwn kIqw hY ik myrw is`K hr smyN jwgq-joq dw pujwrI
hovg
y w[ auh iksy dI, iksy vI rUp ivc, iksy vI siQqI ivc mUrqI pUjw,
aupwsnw nhIN krygw[ ibnW krqw purK dy auh mn ivc dUsry dw iKAwl
vI nhIN ilAwvygw[ myrw is`K mVHIAW, mswxW, m`TW, kbrW vI nhIN
mMng
y w[ auh kyvl pRm
y -pRIq dy hI inXm dI pwlnw krygw ijhVw ik kyvl
iek nwl hI ho skdw hY, dUsry nwl nhIN[ myry is`K vwsqy pRBU BgqI,
pRIq-ipAwr hI qIrQ, ieSnwn, dwn, dieAw, qp qy sMjm hovg
y w[
ies mrXwdw dI pwlxw krn nwl hI pRm
y I dy ihrdy ivc pRIq dI joq
jgygI qd hI auh myrw ^ws rUp ^wlsw AKvw skygw:
jwgiq joiq jpY inis bwsur eyku ibnw min nYk nw AwnY]
pUrn pRym pRqIiq swjY bRq gor mVHI mT BUl n mwnY]
qIrQ dwn dXw qp sMjm eyku ibnw nih eyk pCwnY]
pUrn joiq jgY Gt mY qb Kwils qwih n Kwils jwnY] (33 svY~Xy)

ieh pRm
y dI AijhI AvsQw ij`Qy pRIqm qy pRm
y I iek ho jWdy hn[
ieh qW eyk joiq duie mUrqI dy isDWq dw hI pRgtwA hY[ Bgq kbIr
jI bw^UbI drswauNdy hn:
rwm kbIrw eyk Bey hY koie n skY pCwnI]

(pMnw 969)

gurmiq pRkwS

53

dsMMbr 2011

ieh pRm
y dI hI SkqI hY ik smuc
` I mwnvqw mnuK
` iek smJxmMnx l`g jWdw hY[ aus smuc
` I kwienwq krqy dI ikrq nzrIN AwauNdI
hY[ auh Drm, jwq, dyS, rMg, nsl dy ivqkirAW vKryivAW qoN au~pr
au~T jWdw hY qy suBwivk ieh pMkqI aucwrdw hY :
koaU BieE muf
M IAw sMinAwsI koaU jogI BieE koaU bRhmcwrI koaU jqI Anumwnbo]
ihMdU qurk koaU rwPjI iemwm swPI mwns kI jwiq sbY eykY pihcwnbo]
krqw krIm soeI rwjk rhIm EeI dUsro n Byd koeI BUl BRm mwnbo]
eyk hI kI syv sB hI ko gurdyv eyk eyk hI srUp sbY eykY joq jwnbo]15]85]
(Akwl ausqq)

pRm
y I vwsqy koeI duSmx nhIN, sB Awpxw, prwieAw koeI nhIN[
jd pRm
y -pujwrI ie`k ho igAw qW dvYS qW Awpy ^qm ho jwvygI[ ieh
bygmpury dI AvsQw hY[ auh K`qrI, bRwhmx, sUd, vYS, chu vrnW qoN
suq
M qr ho pukwrdw hY :
sBy swJIvwl sdwiein qUM iksY n idsih bwhrw jIau]

(pMnw 97)

prmwqmw Akwr nhIN, inrMkwr hY[ inrMkwrI joq BwSw, bolIAW,


il`pIAW c vI kYd nhIN kIqw jw skdw[ aus dI ausqq kyvl sMsikRq,
PwrsI, pwrsI, pwlI jW pMjwbI c hI nhIN kIqI jw skdI, ikauNik
AsImq sImq SbdwvlI dI kYd c kYd nhIN kIqw jw skdw[ gurdyv
spSt krdy hn:
- khUM AwrbI qorkI pwrsI ho]
khUM phlvI pSqvI sMsikRqI ho]
khUM dys BwKw khUM dyv bwnI]
khUM rwj ibidAw khUM rwjDwnI]26]116]
(Akwl ausqq)
- Ak isau pRIiq kry Ak iqfw Ak fwlI bih Kwie]
KsmY BwvY Eho cMgw ij kry Kudwie Kudwie]
(pMnw 1286)

hrI kyvl ihMdA


U W dw nhIN, Kudw kyvl muslmwnW dw nhIN, auh
smsq sMswr pYdw krn vwlw sWJw bwp hY[
sRI gurU goibMd isMG jI qW quhI-quhI-quhI dI Dun aucwrdy hoey
spSt krdy hn ik mMdr qy msijd iBMn nhIN, pUjw qy inmwz c koeI
AMqr nhIN[ koeI ihMd,U muslmwn, mlyS, kw&r nhIN[ prmwqmw
pwaux leI Bwvnw dI zrUrq hY[ Bwvnw dw pRgtwA pRm
y coN hud
M w hY, ijs
pRm
y ho jwvy aus vwsqy sB smwn hn:

gurmiq pRkwS

54

dsMMbr 2011

dyhrw msIq soeI pUjw AO invwj EeI mwns sbY eyk pY Anyk ko BRmwau hY]
dyvqw Adyv j`C gMDRb qurk ihMdU inAwry inAwry dysn ky Bys ko pRBwau hY]
eykY nYn eykY kwn eykY dyh eykY bwn Kwk bwd Awqs AO Awb ko rlwau hY]
Alh AByK soeI purwn AO kurwn EeI eyk hI srUp sBY eyk hI bnwau hY]16]86]
(Akwl ausqq)

iehI kwrn hY ik sRI gurU nwnk swihb qy sRI gurU goibMd isMG jI
dI ivcwrDwrw mMnx vwlw svyry Swm iehI Ardws krdw hY:
nwnk nwm cVHdI klw] qyry Bwxy srbq dw Blw]

ijs vyly Drm, jwqI, nsl, vrx-vMf dy nW qy kqlyAwm ho irhw


sI, hr pwsy n&rq dw bolbwlw sI, muslmwn gYr-muslmwnW kw&r,
ihMdU gYr-ihMdA
U W mlyC kih irhw sI[ iek pwsy rwj-SkqI sI qy
dUsry pwsy ipqw-purKI gulwmI pr Drm-smwj Awps ivc pwtoDwV
sI[ mnuK
` , mnuK
` dw prCwvW lYx qoN vI frdw sI[ Kwx-pIx, pihrwx,
Dwrimk, smwijk, rwjnIiqk vMfIAW ny mwnv-smwj ClxI-ClxI
hI kr id`qw sI[ sRI gurU goibMd isMG jI dw vI rwjsI, Dwrimk,
smwijk qOr qy ftvW ivroD ho irhw sI Aijhy ibKVy smyN gurU swihbwn
ny iksy vI qrHW dy jwqI-ivroD jmwqI ivroD nhIN bxn id`qw[ aus smyN
sRI gurU goibMd isMG jI ny AwpsI imlvrqn, BweIcwrk sWJ, Dwrimk,
smwijk brwbrI sQwipq krn qy sdguxW dw sMcwr krn vwsqy ijn
pRm
y kIE iqn hI pRB pwieE- AlwhI sMdS
y idRVH krvwieAw[ ArQBwv bVy spSt hn ik jykr qusIN mwnvqw, kudrq nwl ipAwr krogy qW
hI krqy pw skog[
y aunWH hwlwqW c vI sWeIN mIAW mIr, pIr buD
` U
Swh, gnI KW, nbI KW, BweI nMd lwl Awid AnykW gYr-is`KW nwl pRm
y pUrvk im`qrqw vwly sMbD
M sn[ gurU swihb dI ieh invyklI KUbI hY ik
ie`Qy rwjw-rMk brwbr hY[ pRm
y dy mwrg qy c`l ky BMgI coN vI Bgq
Bgvwn dy drSn ho skdy hn[ AsIN kih skdy hW ik pRm
y AwpsI
sihhoNd qy n&rq dI AxhoNd dw pRqIk hY[ ieh pRm
y dI hI SkqI sI
ik iek Gr ivc do-do cul
` Hy bwlx vwly sMgqI rUp ivc iek hI smyN iek
hI QW qy bYT ky prSwdw Ckx l`gy qy gurU ikrpw dy pwqr bxy[ pRm
y ,
eIrKw, dvYS, n&rq, inMdw, cuglI, vwsnw, ^udgrzI dI AxhoNd qy
siq, sMqK
o , shj, sMjm, suK
` -SWqI qy SkqI dw pRqIk hY[ iehI ijn
pRm
y kIE iqn hI pRBu pwieE dw AwdrS hY[

gurmiq pRkwS

55

dsMMbr 2011

BweI vIr isMG jI


-s. mnjIq isMG
BweI vIr isMG jI dw jnm 5 dsMbr sMn 1872 fw. crn isMG
dy Gr sRI AMimRqsr ivKy hoieAw[ Awp Awpxy Cy BYx-BrwvW iv`cNo sB
qoN v`fy sn[ Awp jI dy jnm vyly pMjwb ivc nvyN ivcwr auQl-puQl
ilAw rhy sn[ smwijk qy siBAwcwrk ipCvwVw qyjI nwl bdl irhw
sI[ is`K rwj dw AMq hoieAw Aqy ies dI QW AMgryzI rwj sQwipq
hoieAW pMJI vrHy ho cuk
` y sn[ pMjwb Bwrq dw AwKrI v`fw ielwkw sI
ijhVw AMgryzI rwj dw Bwg bx igAw sI[ AMgryzW dy Awaux nwl
h`dbMdIAW tut
` geIAW sn Aqy pMjwb aus nvIN cyqnw dI pkV ivc Aw
cuk
` w sI jo p`CmI iv`idAw dy pRBwv hyT dyS Br ivc auqpMn ho rhI sI[
sMn 1863 ivc pMjwb leI bweIbl qy tRk
Y t suswietI dI sQwpnw
kIqI geI ijs dw muK
` kMm Awpxy pRcwr leI tRk
Y t Cwp ky vMfxw sI[
sMn 1867 ivc sRI AMimRqsr ivc sB qoN pihlw AKbwr sRI drbwr
swihb SurU kIqw igAw sI[ BwvyN ieh gurmuKI il`pI ivc sI prMqU ies
dI BwSw ibRj sI[ mUrqI pUjw dw is`K Dwrimk AsQwnW ivc ruJwn vD
irhw sI[ auh lok ijnHW ny pMjwbI BwSw AwpxI mW dI god ivc plidAW
is`KI sI auho AwpxI mwq BwSw qoN bymK
u` ho rhy sn[ auh aurdU dy SyAr
gwauNdy sn, ZzlW psMd krdy sn[ ic`TI-p`qr aurdU qy AMgryzI ivc
ilKdy sn[ bolcwl jW qW kc-GrV aurdU boldy jW auh tut
` I-Put
` I ihMdI
boldy sn[ sRI drbwr swihb sRI AMimRqsr dw d&qr Aqy is`K irAwsqW
dy Awm d&qr ivc sB kMm aurdU c kIqy jWdy sn[ is`K gurduAwirAW
Aqy piv`qr Dwrimk AsQwnW ivc kurIqIAW pRcilq sn[
sMn 1852 ivc crc AwP ieMglYNf v`lNo pMjwb dy imSnrIAW jo
hdwieqW imlIAW aunWH Anuswr
pMjwb dI ies smyN bhuqI v`sNo bRwhmxW dy Dwrimk pRBwv ADIn
hY Aqy v`sNo dw iek dUsrw Bwg ieslwm mMndw hY prMqU ipClI iek
* Flat No. B-2, Plot No. 8, Ashoka Apartment, Sector 12, Dwarka, New
Delhi-110078. Mob. 093116-18089

gurmiq pRkwS

56

dsMMbr 2011

SqwbdI qoN is`K m`q ijhVw ik inrol eISvrvwdI hY[ ies ielwky dw
pRBwvSwlI Drm qy qwkq hY[ ies g`l dI AwSwjnk audwhrx ieh hY
ik is`K, muslmwnW Aqy ihMdA
U W v`lNo vDyry bweIbl ivcly s`c kbUl kr
skdy hn[
is`K Drm rwjsI sqw Kohy jwx ip`CNo bVI aulJx ivc sI Aqy hux
PYsly dI GVI isr qy Awx phuc
M I sI[ is`K Drm dy Awly-duAwly cl
rhIAW Dwrimk qy siBAwcwrk lihrW kwrn ies svY-pVcol leI
mzbUr hoxw ipAw[ rwj sqw dI drbwrI SwnON-SOkq smyN ijhVw
aupcwrvwd Aqy ijhVy rIqI-irvwj aupjy sn aunWH bwry ieh ivcwr
hoieAw ik auh gurU mrXwdw ivroDI sn Aqy AYvNy ivArQ dw AfMbr sn[
bcwau kyvl ies g`l ivc sI ik ienHW kurIqIAW qijAw jwey Aqy
mrXwdw dI piv`qrqw muV surjIq kIqw jwey[ pMjwb au~qy AMgryzW dy
kbzy ip`CNo is`KW dI Dwrimk inSTw ivc eynI igrwvt Aw geI sI ik
keI brqwnvI drSkW dI rwey ivc is`K pqnmuKI ho gey sn[
dIvwn kOVw m`l is`KW dw ihqYSI sI[ auh is`KW ivc eynw hrmnipAwrw ho igAw sI ik is`K aus kOVw m`l dI QW im`Tw m`l dy nW nwl
Xwd krdy sn[ dIvwn kOVw m`l ny ivauNqb`D FMg nwl Awp ivc pY ky
is`KW kuJ smyN leI jwbrW dy zulmW qoN bcwieAw sI[ ies dy nwl hI
kuJ ielwikAW ivc srkwrI vsUlI dw h`k is`KW idvwieAw sI[ ies
h`k dy sdkw hI is`KW rwjsI AiDkwr pRwpq hoieAw[ aus ny sRI
AMimRqsr ivKy sRI drbwr swihb dy nW jwiedwd lgweI qy sRI gurU nwnk
dyv jI dI Xwd ivc iek gurduAwrw swihb aunWH dy jnm AsQwn nnkwxw
swihb ivKy sQwipq kIqw[ dIvwn kOVw m`l dy Kwndwn iv`cNo BweI vIr
isMG jI sn ijnHW ivrsy ivc KwlsweI icMnH gurmiq mrXwdw sRI gurU
gRQ
M swihb jI dI is`iKAw imlI[ audNo Awp Aijhy smyN ivc ivcrnw
ipAw jdoN bwhrlIAW SkqIAW is`KI dy inSwn imtwaux leI qqpr ho
rhIAW sn[ is`tw BweI swihb ny Awpxy AMdrly jvwlwmuKI AwpxI
klw rwhIN is`K pMQ ivc nvIN rUh BrI Aqy Aijhw bMnH lgw id`qw jo
sIimMt vWg mzbUq sI[
BwvyN BweI vIr isMG dy swihq Kyqr ivc pRvS
y qoN pUrblI pMjwbI
ivc gurmiq kwiv sUPI kwiv, ik`sw kwiv, vwrW qy kuJ pwqrW ivc

gurmiq pRkwS

57

dsMMbr 2011

vwrqk pYdw ho cuk


` I sI prMqU auh eIsweIAW dy aus pRcwr dw twkrw krn
qoN Asmr`Q sI ijhVw auh Coty Coty pYNPlt Cwp ky nvIn lIhW au~qy kr
ky lokW Awpxy v`l pRiy rq krn ivc sPl ho rhy sn[ BweI swihb qoN
pUrbly is`K ilKwrI AwpxIAW rcnwvW swD BwSw qy ibRj BwSw ivc rcdy
sn[ mgroN is`K ieiqhws kwiv-b`D krn vwly muK
` ilKwrI BweI sMqK
o
isMG jI Aqy igAwnI igAwn isMG jI hoey hn[ aunWH dIAW rcnwvW vI
ibRj BwSw ivc hox krky Awm pMjwbI dI smJ ivc sOiKAW nhIN sn
AwauNdIAW ijs krky aunWH dw pRBwv vI Alp-mwqr hI pYNdw sI[
BweI vIr isMG iek Dwrimk ivdvwn Grwxy dy jMmpl sn ies
leI kudrqI qOr qy SurU qoN hI Awp au~qy is`K mrXwdw qy prMprw dw bVw
Asr hoieAw[ ptnw swihb dy mhMq BweI sumr
y isMG ny BweI vIr isMG
aunWH dy muFly swihqk jIvn ivc pMjwbI BwSw qoN mn htw ky ibRj BwSw
Apxwaux vwsqy pRiy rAw qy ies islisly ivc aunWH qoN muFlIAW pMjwbI
rcnwvW suxIAW[ ijs qoN BweI sumr
y isMG bhuq pRBwivq hoey qy BweI
swihb dy ipqw fw. crn isMG ieh slwh id`qI ik auh aunWH pMjwbI
pwsy hI rihx dyx[ ies Gtnw qoN BweI swihb dI pRiqBw qy swihqk
rucIAW dw pqw l`gdw hY[

Bgq sYx jI

(s&w 41 dw bwkI ih` s w)

vrqI jWdI sm`grI dw KMfn krdy hn qy &rmwauNdy hn, hy mwieAw


dy mwlk pRBU! mYN qYQoN sdky jWdw hW[ qYQoN sdky jwxw hI (mwnoN) DUpdIvy qy iGau (Awidk) sm`grI iek`TI kr ky qyrI AwrqI krnI hY[
qyrI myhr sdkw myry AMdr nwm-ismrn dw AwnMd-mMgl vrq irhw
hY[ qUM inrMjn hI myry leI AwrqI dw sohxw dIvw Aqy inrml v`tI hY[
ijhVw mn`uK pRBU dy gux gwien krdw hY, auh pRBU dy imlwp dw AwnMd
qy KuSI mwxdw hY[ Bgq sYx jI ies Sbd rwhIN sMswrI jIv smJw
rhy hn ik (hy myry mn), aus prm-AnMd prmwqmw dw ismrn kr,
jo sohxy srUp vwlw hY, jo (sMswr dy) frW qoN pwr lMGwaux vwlw hY qy
jo isRStI dI swr lYx vwlw hY[

gurmiq pRkwS

58

dsMMbr 2011

sMq ispwhI bwbw ivswKw isMG jI ddyhr


-s. dljIq isMG*
bwbw ivswKw isMG jI dw jnm ipMf ddyhr, izlHw qrnqwrn ivc
pihlI vYswK sMmq 1943 ibkRmI ipqw srdwr idAwl isMG qy mwqw
bIbI ieMd kOr dy Gr hoieAw[ vYswKI vwly idn jnm hox krky mwipAW
ny nwm ivswKw isMG r`K id`qw[ bcpn qoN hI gurbwxI nwl pRm
y dI in`GI
lgn l`gI[ ies lgn in`Gr bxwaux ivc bwbw KuShwl isMG jI ny
mh`qvpUrn BUimkw inBweI jo Awp jI dy qwieAw jI sn[ gurbwxI
pVHnI is`KI, gurbwxI kMT kr ky aus dI AQwh gihrweI smJx dI
qWG hmySW jIaUNdw rihx id`qw[ izMdgI dy s&r dI AwKrI GVI qk
ies nym inBwieAw[
jvwnI ivc AnMd-kwrj hoieAw pr cwr swl dy swQ qoN bwAd
ipAwrI supqnI bIbI rwm kOr ivCoVw dy geI[ prmwqmw dw Bwxw mMn
ky dubwrw ivAwh nhIN krvwieAw Aqy AwpxI izMdgI mn`K
u qw, dyS, kOm
dy spurd kr id`qI[ gurU AwSy Anuswr jIvn jIaux dI klw is`Kx Aqy
isKwaux vwlw ieh bwbw jdoN POj ivc BrqI hoieAw qW Awpxy swQIAW
holI Kyfx dI jgHw holw-mh`lw mnwaux dI pRr
y nw id`qI[ holy vwly idn
gurduAwrw swihb ivc AKMf pwT dw Bog pwieAw igAw[ gurU ieiqhws
Aqy gurbwxI kIrqn dy sohxy dIvwn sjy, gurU dw lMgr Aqut
` vriqAw[
imhnq, isdk Aqy ismrn dI mUrq bwbw ivswKw isMG jI POjI
jIvn-kwl dOrwn ij`Qy iemwndwrI nwl AwpxI ifaUtI ivc idRVH rhy
au~Qy AxK gulwmI dIAW zMjIrW ivc swh GutidAW mihsUs kIqw Aqy
ies lwhnq qoN ip`Cw Cufwaux leI meI 1907 eI: dy pihly hPqy
nOkrI C`f ky Gr prq Awey[ kuJ smW ipMf rihx auprMq ivdyS cly
gey[ cIn phuc
M ky kuJ smW nOkrI kIqI iPr AmrIkw jw fyry lwey kuJ
smW bwgW Aqy KyqW ivc kMm krn l`g pey[ Awp ny srdwr jvwlw isMG
nwl iml ky kYlP
y r
o nIAW ivc swnPrWissko qoN 80 ku iklomItr dI dUrI
au~qy, stwktn Sihr dy nyVy holtivl dirAw dy kMFy pMj sO eykV zmIn
srkwr pwsoN lMmI imAwd qy Tyky au~qy leI[ ies imhnq nwl
* lYkcrwr, ShId is`K imSnrI kwlj, sRI AMimRqsr[

gurmiq pRkwS

59

dsMMbr 2011

vwihAw-bIijAw Aqy ielwky ivc AwpxI pihcwx bxw leI[ holtivl


Pwrm pMjwbIAW dI kYlP
y r
o nIAW ivc pihlI srHW bx geI[ ij`QNo aunWH
hr qrHW dI shwieqw pRwpq hud
M I[ holtivl Pwrm ivc sRI gurU gRQ
M
swihb jI dy pRkwS ho jwx nwl gurU Gr bx igAw[ Awpxy s`cy pwqSwh
dI srpRsqI hyT buld
M IAW Cuhx vwly ieh gurU dy is`K muV AwpxI DrqI
v`l q`kx l`g[
y ij`Qy gulwmI fYx AwpxI slqnq kwiem krI bYTI sI[
lokW dI v`fI igxqI ies AnuswrI jIvn jIaux dI AwdI ho cuk
` I sI[
swnPrWissko ivc gdr AwSrm (XugWqr AwSrm) dI sQwpnw
kIqI geI[ gdr AKbwr pihlI vwr iek nvMbr 1913 eI:
spqwihk prcy dy rUp c aurdU ivc CwipAw igAw[ jnvrI 1914 c
pMjwbI Aqy ies qoN bwAd hor BwSwvW ivc Cpxw vI ArMB ho igAw[ ies
AKbwr ny dyS Aqy ivdyS ivc AzwdI dI lihr BwrI auqSwh id`qw[
kwmwgwtwmwrU jhwz dy BuK
` y XwqrIAW rwSn phuc
M waux Aqy aunWH dy
kYnf
y w ivc auqwry leI bwbw jI Aqy aunWH dy swQIAW ny bVI koiSS kIqI
pr aunWH dy auqwry dw pRbD
M nw ho sikAw[ iPr vI bVI huiSAwrI nwl
srkwrI AiDkwrIAW qoN A`K bcw ky rwSn jhwz qy phuc
M w id`qw[ ies
qoN bwAd AzwdI dI lVweI is`Dy qOr qy lVn leI dyS prqx dIAW
iqAwrIAW ArMB id`qIAW[ keI swQIAW v`K-v`K izMmv
y wrIAW nwl dyS
qor id`qw igAw[ bwbw jI holtivl Pwrm dw kMm sWBx dI izMmv
y wrI
sONpI geI[ 28 sqMbr 1914 kwmwgwtwmwrU jhwz dy bj-bj Gwt
phuc
M x qy muswiPr puils dI burCwgrdI dy iSkwr ho gey[ keI mry
keI P`tV ho gey[ bwbw jI jdoN ies dI Kbr phuc
M I qW sB kuJ iv`cy
C`f ky dyS v`l c`l pey[ 7 jnvrI 1915 mdrws (cyneI) p`j
u x qy
hI Sih lweI bYTI puils ny swry XwqrUAW PV ky s^q pihry hyT
pMjwb Byj id`qw[ p`C
u -pVqwl qoN bwAd bwbw jI ipMf Byj id`qw
igAw[ aunWH dI ingrwnI dy AwdyS jwrI kIqy[ pr bwbw jI ny Awpxy
swQIAW nwl sMprk kr ky aunWH iek`iTAW kIqw Aqy srkwr ivruD
`
sMGrS jwrI r`KidAW iqAwrI ArMB id`qI[ aunWH ny idn-rwq lokW
ivc jwigRqI pYdw krn leI keI au~dm kIqy[ AMgryz srkwr ies
dI ^br l`g jwx krky sMGrS AsPl irhw[ v`fy p`Dr qy igRPqwrIAW
hoeIAW[ bwbw jI vI s^q pihry hyT mulqwn dI CotI jylH ivc bMd
kIqw igAw[ jylH dI vrdI puAw id`qI geI[ isroN dsqwrW auqrvw ky

gurmiq pRkwS

60

dsMMbr 2011

topIAW pwaux vwsqy id`qIAW geIAW[ bwbw jI ny topI pihnx qoN


ienkwr kr id`qw, keI hor vI ies h`k ivc KVHy ho gey[ ijs krky aunWH
s^q szwvW id`qIAW geIAW jo ienHW dy mnobl qoV nw skIAW[ ieh
g`l hor jylWH Aqy bYrkW ivc vI PYl geI Aqy AMdl
o n dw rUp Dwr geI[
AwiKr AMgryzW Jukxw ipAw qy pMj-pMj gz dIAW p`gW bMnx
H dI
iejwzq dy id`qI geI[ ies qrHW ienHW rwjsI kYdIAW dI ieh pihlI
Swndwr ij`q hoeI[
7 dsMbr 1915 sqwrW hor swQIAW smyq bwbw ivswKw isMG
klk`qy qoN smud
M rI jhwj rwhIN port blyAr phuc
M wieAw igAw[ ie`QNo
h`QkVIAW qy byVIAW ivc jkV ky sYll
U r jylH (kwly pwxI) ivc phuc
M w
id`qw igAw[ ij`Qy bwbw jI Aqy ienHW dy swQIAW iBAwnk qS`dd dw
swhmxw krnw ipAw[ pihly ivSv XuD
` qoN bwAd hwlwqW ivc Awey
pirvrqnW krky ienHW kYdIAW irhwA kIqw jwx l`gw[ bwbw jI dI
ishq Krwb ho jwx krky SwhI AYlwn rwhIN bwbw jI Aqy kuJ hor dySBgqW 14 ApRl
Y 1920 AMfm
y wn qoN irhwA kIqw igAw[ srkwrI
ingrwnI hyT ipMf phuc
M waux dw pRbD
M kIqw igAw[ bwbw jI pihlW sRI
drbwr swihb, sRI hirmMdr swihb sRI AMimRqsr qy iPr qrnqwrn
swihb dy drSn ieSnwn qoN bwAd ipMf phuc
M [
y srIirk hwlq nwzuk hox
dy bwvjUd Awp ny dyS BgqW dy prvwrW dI shwieqw leI sYNtrl is`K
lIg dy dUjy slwnw smwgm ivc phuc
M [
y ienHW ny AwieAW sroiqAW
mu^wqb huiM dAW dyS Bgq prvwirk shwiek kmytI dI qurq
M sQwpnw dw
suJwA id`qw[ AwpxI ies qkrIr ivc Awp ny bVy sihj nwl ieh g`l
AwKI ik myrIAW nzrW ivc s`cw DrmI qy s`cw Bgq auh hY jo dyS dI
ZulwmI leI Gol krdw hY qy grIbW dy duK
` hrn dw auprwlw krdw hY[
loVvMdW dIAW zrUrqW Aqy dyS BgqW dy prvwrW dIAW qMgIAW dUr
krn leI bwbw jI ny idn rwq imhnq kIqI[ dyS Bgq prvwirk
shwiek kmytI SurU SurU ivc koeI Kws sPlqw nw imlI[ Awp ny
rwjsI kYdI prvwr shwiek PMf nW qy in`jI qOr qy shwiek sm`grI
iek`qr krn Aqy vMfx dw kwrj ArMB id`qw[ rwjsI lIfrW vI ies
sbMDI jwgrUk kIqw jWdw irhw[ pihlI sMswr jMg krky hwlqW ivc
Awey pirvrqnW krky ivdySW coN BwrqIAW dw ie`Qy Awauxw ArMB ho
igAw[ bwbw jI dy XqnW nwl srdwr hrcMd isMG lwielpurI, srdwr

gurmiq pRkwS

61

dsMMbr 2011

gurmuK isMG, srdwr sMqK


o isMG, srdwr eISr isMG mrhwxw, srdwr
qyjw isMG smud
M rI, srdwr ieMdr isMG sur isMG Awid vI ies muihMm
ivc Swml ho gey[ CyqI hI is`K dyS Bgq kmytI nW dI suqq
M r sMsQw
kwiem kr id`qI geI[ ijs dy pRDwn bwbw ivswKw isMG jI bxwieAw
igAw[ gurU rwmdws srW nyVy bzwr ivc iek cubwrw ikrwey au~qy lY ky
kmytI dw d&qr kwiem kIqw igAw[ ies qrHW ieh auprwlw kYdIAW,
prvwrW Aqy grIbW leI shwrw bx igAw[ aunWH ny kYdI prvwr shwiek
kmytI dI Atut
` syvw AwKrI dm qk kIqI Aqy aus dy pRDwn rhy[ dUsry
swQIAW ny vI keI dyS BgqW qy PWsI au~qy ltk cuk
` y swQIAW dy prvwrW
dI shwieqw s`cy idl nwl kIqI[ s`c qW ieh hY ik gdr pwrtI ijMdw
hI ies syvw dy isr qy rhI[
Awpxy sMGrSmeI jIvn ivc bwbw jI ny jylWH Aqy qklIPW nwl
kdI Gbrwht jW audwsI mihsUs nhIN kIqI[ auh sdw Dwrimk Aqy
smwijk syvw ivc q`qpr rhy[ aunWH dI srpRsqI hyT ArMB kIqy gey
Dwrimk Aqy smwijk Adwry A`j vI Awpxy krqvW dw pwlx krn leI
idRVH hn[ 1932 eI: ivc Awp dI srpRsqI hyT bwbw Bgvwn isMG jI
duAwrw kwiem kIqI AMimRq pRcwr sMgq sRI gurU gRQ
M swihb jI dy
drgwhI ielm gurbwxI, kIrqn, gurU ieiqhws Aqy gur Sbd viKAwx
rwhIN pRcwrn Aqy pRswrn ivc l`gI hoeI hY[ bwbw jI dy praupkwrI
jIvn dI Xwd ivc loVvMdW dI shwieqw leI AMimRq pRcwr sMgq
duAwrw 1966-67 qoN keI SihrW Aqy ksibAW ivc bwbw ivswKw isMG
hoimE PRI hspqwl cl rhy hn[ sRI AnMdpur sihb ivKy AnwQ Aqy
ibrD AwSrm vI clwieAw jw irhw hY[
5 dsMbr 1957 gurpurI gmn qoN pihlW Awp ny sMgq AwKrI
vwrI ieh bcn khy, BweI! nwm ismrn dw bVw pRqwp hY, nwm jpx
ivc mhW suK imldw hY[ nwm jipAw kro[ siqgurU s`cy pwqSwh Blw
krngy[ Awpxy s`cy siqgurU DMn sRI gurU gRQ
M swihb jI qy idRVH inScw
r`Kx vwlw ieh gdrI bwbw Awpxy GwlxwmeI jIvn ivc kdI vI gurU
gurU krnoN nw KuiM JAw[ Asl ivc ieho auh jugqI sI ijs ny inrMqr Awp
qwkq Aqy mwrg-drSn dI rh`smeI Kurwk dy ky mhwn Awqmw bxw
id`qw[

gurmiq pRkwS

62

dsMMbr 2011

nvM b r 2011 dw bwkI ih` s w:

sRI gurU gRQ


M swihb: tIky Aqy Anuvwd
-fw. prmvIr isMG*
lkSmx cy l w rwm
ienHW dw jnm sihjDwrI isMDI is`K prvwr ivc hoieAw[ ienHW
dy ipqw dw nwm dwdw BweI cylw rwm sI[ is`KI pRcwr krn kr ky ienHW
dI pRis`DI smu`cy is`K-jgq ivc sI[ dwdw BweI cylw rwm ny pihlW
krwcI ivc iek AwSrm sQwipq kIqw Aqy dyS-vMf auprMq id`lI Aw
ky 1958 eIsvI ivc inj Qwau nwmk Dwrimk kyNdr sQwipq
kIqw[ 1964 eIsvI ivc ienHW dy clwxy auprMq ienHW dy spu`qr
lkSmx cylw rwm ny Dwrimk gqIivDIAW jwrI r`KIAW[ ienHW dw sB
qoN mh`qvpUrn kwrj sRI gurU gRMQ swihb jI dw ihMdI ivc Anuvwd hY[
lkSmx cylw rwm dI Drm pqnI dw nwm sRImqI rwmI jI sI[
ienHW dI Drm pqnI dI vI sRI gurU gRMQ swihb jI ivc pUrn SrDw Aqy
ivSvws sI, ies ny hI Awpxy pqI sRI gurU gRMQ swihb jI dw Anuvwd
kr ky ies dI AiDAwqimk Bwvnw lokW qk phuMcwaux leI ikhw[
pqnI duAwrw id`qy ivcwr ny lkSmx jI bhuq pRBwivq kIqw[ ies
ivcwr qy Aml krdy hoey ienHW ny sRI gurU gRMQ swihb jI dw Anuvwd
kwrj ArMB id`qw[ lkSmx jI dw kihxw hY ik mYN aunHW (supqnI
rwmI jI) dy jIvn kwl ivc iek sO p`cI SbdW dw hI Anuvwd kr
sikAw[ aunHW dI SuB ie`Cw sMpUrn krn leI 19 nvMbr 1985 ivc
aunHW dI dUjI brsI qk mYN sRI gurU gRMQ swihb jI dy l`gBg cwr sO cuxy
hoey SbdW dw srl ihMdI Anuvwd kr ky gurbwxI isrlyK hyT
pRkwiSq kIqw[ ihMdI Anuvwd krn ivc ieh myrw pihlw Xqn sI
ijs dI pwTkW ny BrpUr SlwGw kIqI[ pwTkW dy auqSwh ny mY ipRX
rwmI jI dI SuB ie`Cw swkwr rUp dyx dI AwDwrBUmI pRdwn kIqI Aqy
ies dy pirxwm srUp mYN sRI gurU gRMQ swihb jI dw Anuvwd krn dI
* rIfr, is`K ivSvkoS ivBwg, pMjwbI XUnIvristI, pitAwlw[ mo: 98720-74322

gurmiq pRkwS

63

dsMMbr 2011

rUp-ryKw iqAwr kIqI[


lkSmx jI ny pMj ijldW ivc sRI gurU gRMQ swihb jI dw Anuvwd
kIqw[ ies dy pihly Bwg ivc is`K Drm Aqy sRI gurU gRMQ swihb jI
sbMDI muFlI qy mh`qvpUrn jwxkwrI id`qI geI hY ijs v`K-v`K
isrlyKW ADIn pyS kIqw igAw hY[ sRI gurU gRMQ swihb jI ivc mOjUd
prmwqmw dy iviBMn nwm, ies dI sMpwdnw, AMqirk rUp, ies ivc
Swml bwxIkwrW dw sMKyp jIvn-pircX, ies dI AMqrIvI bxqr,
bwxI ibaurw, ds gurU swihbwn dI bMswvlI Awid dw vrxn, gurmiq
isDWq, ieiqhws Aqy prMprw sbMDI BwvpUrq jwxkwrI pRdwn krdw
hY[
Anuvwdk ny inqnym dIAW bwxIAW dy nwl-nwl sRI gurU gRMQ swihb
ivc Swml mh`qvpUrn bwxIAW ijvyN bwrhmwhw, ptI, suKmnI Awid,
bwry sMbMiDq bwxI dy Anuvwd qoN pihlW sMKyp rUp ivc aus dI jwxkwrI
id`qI hY qW ik ienHW pVHn qoN pihlW pwTk ienHW dy mUl Bwv qoN jwxU
ho sky[
fw. jo D isM G (1942-)
fw. joD isMG dw jnm 15 meI 1942 gurdwspur izlHy dy
sMgqpur ipMf ivKy hoieAw[ Awp rylvy dI nOkrI krn dy Awhr vjoN
pMjwb qoN bwhr bnwrs jwxw ipAw[ au~Qy ienHW ny bnwrs ihMdU XUnIvristI
qoN AYm. ey. (i&lws&I, AMgryzI, ihMdI) pws krn auprMq pI-AYc.
fI. dI ifgrI hwsl kIqI[ pI-AYc. fI. dw QIiss The Religious
Philosophy of Guru Nanak pusqk isrlyK hyT pwTkW dy snmuK
pyS kIqw[ 1977 eIsvI XUnIvristI dy ausy ivBwg ivc Koj dy
nwl AiDAwpn kwrj ArMiBAw[ Koj-kwrj mukMml hox qy lYkcrwr
vjoN AiDAwpn kwrj jwrI irhw[ 24 mwrc 1983 eIsvI pMjwbI
XUnIvristI, pitAwlw, dy Drm AiDAYn ivBwg ivKy c`l rhy is`K
ivSvkoS dy pRojYkt qy rIfr vjoN inXukq hoey[ is`K Drm Aqy drSn
nwl sMbMiDq mh`qvpUrn iviSAW qy AMgryzI, pMjwbI Aqy ihMdI BwSwvW
ivc pusqkW dI rcnw kIqI[ is`K Drm dy muFly sroqW dw Anuvwd kr
ky is`K AiDAYn dI Koj dw Gyrw ivSwl krn dI rucI kwrn sMpUrn
dsm gRMQ dw cwr BwgW ivc ihMdI Anuvwd, vwrW BweI gurdws dw do-

gurmiq pRkwS

64

dsMMbr 2011

do BwgW ivc AMgryzI Aqy ihMdI Anuvwd mukMml kr ky pwTkW dy snmuK


pyS kIqw[ is`K ivSvkoS ivc kwrj kr rhy Awpxy swQI fw. Drm
isMG nwl iml ky dsm gRMQ dIAW kuJ mh`qvpUrn rcnwvW dw AMgryzI
Anuvwd vI swhmxy ilAWdw[
sRI gurU gRMQ swihb dw ihMdI Anuvwd 2001 eIsvI ivc ArMB
kIqw Aqy l`gBg iqMn swl dI sKq imhnq auprMq 2004 ivc
mukMml kr ilAw[ ies Anuvwd dy 82 pMinAW dI ivsiqRq BUimkw
ivc sRI gurU gRMQ swihb dy srUp Aqy AwDwr, is`K Drm dI ivSySqw,
gurmiq dI q`q-mImWsw, hukm Aqy Sbd-gurU Awid iviSAW dw vrxn
kr ky pwTkW ies Drm-gRMQ dI mUl Bwvnw qoN jwxU krwaux dw Xqn
kIqw igAw hY[ BUimkw qoN bwAd Anuvwd kwrj ArMB huMdw hY ijs leI
SbdwrQ sRI gurU gRMQ swihb jI dy pMinAW dI qrqIb swhmxy r`K
ky K`by pMny qy mUl pwT dw ilpIAMqrx kr ky ausy dy swhmxy s`jy pMny
qy Anuvwd pyS kIqw igAw hY[ hr Bwg ivc AweIAW mh`qvpUrn
bwxIAW dI sMKyp jwx-pCwx ausy Bwg dy AMq ivc id`qI geI hY[ sRI
gurU gRMQ swihb jI dw AiDAYn krn vwilAW dI suKYnqw swhmxy r`K
ky ies dy ArMB ivc is`K Drm nwl sMbMiDq qknIkI SbdwvlI dw
sMKyp vrxn kIqw igAw hY[ ieh Anuvwd sRI gurU gRMQ swihb jI dw
AiDAYn krn vwly ihMdI pwTkW leI lwhyvMd hY[
fw. jrnY l isM G
fw. jrnYl isMG 1959 eIsvI ivc kYnyfw gey Aqy au~Qy hI
1963 eIsvI ivc mYQymYitks ivc pI.AYc.fI. dI ifgrI hwsl kr
ky au~QoN dI srkwr kol nOkrI kr leI[ nOkrI dOrwn au~QoN dy lokW dw
PrYNc BwSw pRqI ruJwn vDyry mihsUs kIqw qW iesy BwSw ivc sRI gurU
gRMQ swihb jI dw Anuvwd krn dw kwrj ArMB kr id`qw[ PrYNc qoN
ielwvw ienHW ny jrmn BwSw ivc vI ies Drm-gRMQ dw Anuvwd iqAwr
kIqw Aqy A`jklH spyinS BwSw ivc sRI gurU gRMQ swihb jI dy Anuvwd
leI Xqn kr rhy hn[ AMgryzI qoN ielwvw hornW BwSwvW ivc Anuvwd
krn ivc ienHW ny mohrI BUimkw inBweI hY[
PrY N c BwSw ivc Anu v wd
fw. jrnYl isMG syNt mweIkl kwlj torWto ivKy kwrj kr rhy

gurmiq pRkwS

65

dsMMbr 2011

hn[ iek SrDwlU Aqy ivdvwn is`K hox dy nwqy ienHW ny sRI gurU gRMQ
swihb jI dw PrYNc BwSw ivc Anuvwd kIqw hY[ ienHW dy Xqn sdkw
sRI gurU gRMQ swihb jI dy igAwn dw lwhw PrYNc BwSw jwxn vwly lY skdy
hn[ ienHW ny ieh Anuvwd SbdwrQ sRI gurU gRMQ swihb jI dy pMinAW
Anuswr cwr BwgW ivc kIqw hY Aqy ies dy ArMB ivc sRI gurU gRMQ
swihb jI dy bwxIkwrW dw sMKyp jIvn-ibaurw id`qw hY qW ik sRI gurU
gRMQ swihb jI dw igAwn hwsl krn vwly sRI gurU gRMQ swihb jI dy
bwxIkwrW dy srvoqm AiDAwqimk jIvn qoN jwxU ho skx[ Anuvwd
smyN ienHW ny hr pMny qy Awaux vwly AOKy Sbd dI smJ leI Put not
id`qy hn ijnHW ivc ArQ KolH ky smJwieAw igAw hY[ 1660 pMinAW
ivc Anuvwidq ieh gRMQ 1996 eIsvI ivc sMpUrn kr ky pwTkW dy
rUbrU kr id`qw igAw sI[ Intellectual Services International
duAwrw ies pRkwiSq kIqw igAw hY[
jrmn BwSw ivc Anu v wd
sRI gurU gRMQ swihb jI dw PrYNc BwSw ivc Anuvwd krn auprMq
fw. jrnYl isMG ny sRI gurU gRMQ swihb jI dw jrmn lokW ivc bolI jWdI
f`c BwSw ivc Anuvwd kIqw[ 2005 eIsvI ivc ieh Anuvwd cwr
BwgW ivc isMG bRdrz sRI AMimRqsr ny CwipAw[
is`K Drm dy pYrokwr dunIAW dy kony-kony ivc PYly hoey hn Aqy
ienHW iv`coN kuJ igxqI jrmn dyS ivc vI jw v`sI hY[ au~QoN dy is`K
prvwrW ivc jnmy b`cy gurmuKI pVHn qoN Asmr`Q hn prMqU iPr vI auh
Awpxy bzurgW dy Drm bwry jwxkwrI hwsl krn dy ie`Cuk hn[ fw.
jrnYl isMG ny ies Anuvwd rwhIN aunHW b`icAW dI ies AiDAwqimk
Bu`K dUr krn dw Xqn kIqw hY[ ies qoN ielwvw jrmn AQvw f`c
BwSw ivc jwxkwrI hwsl krn vwly KojwrQI vI ies Anuvwd rwhIN
is`K Drm dy mUl AiDAwqimk sroq bwry igAwn hwsl kr skdy hn[
cwr BwgW ivc kIqw ieh Anuvwd SbdwrQ sRI gurU gRMQ swihb jI dy
pMinAW dI ivauNq Anuswr mukMml kIqw igAw hY[ l`gBg 1850
pMinAW ivc kIqy ies Anuvwd kwrj dy cOQy Bwg dy AMq ivc glwsrI
id`qI geI hY jo ik ies gRMQ ivclI qknIkI is`K SbdwvlI smJx
ivc ivc shweI is`D huMdI hY[
(bwkI s&w 78 qy )

gurmiq pRkwS

66

dsMMbr 2011

ieiqhwisk gur-AsQwn:13

sRI gurU hirgoibMd swihb jI


nwl sMbMiDq ieiqhwisk AsQwn
-mnmohn kOr*
izlH w sR I AM i mR q sr
20. gurduAwrw ATsT qIrQ swihb: sRI hirmMdr swihb, sRI
drbwr swihb dy kMplYks ivc du`K BMjnI byrI dy nzdIk ieiqhwisk
AsQwn ATsT qIrQ suSoiBq hY[ ieiqhwisk sroqW Anuswr sRI gurU
hirgoibMd swihb jI ny ie`Qy bYT ky buMigAW Aqy pOVIAW dI kwr-syvw
krvweI sI[
21. gurduAwrw sMgrwxw swihb : sRI AMimRqsr ivc sRI AMimRqsrqrnqwrn mwrg au~qy sRI gurU hirgoibMd swihb jI dI piv`qr Awmd
dI Xwd ivc gurduAwrw sMgrwxw swihb suSoiBq hY[ ieiqhwisk sroqW
Anuswr ie`Qy gurU jI ny mweI sul`KxI drSn dy ky inhwl kIqw sI[
22. gurduAwrw swihb mwdoky brwV : sRI AMimRqsr izlHy dy ngr
mwdoky brwV ivKy sRI gurU hirgoibMd swihb jI dI piv`qr Awmd dI
sdIvI Xwdgr vjoN gurduAwrw swihb suSoiBq hY[ ieiqhwisk sroqW
Anuswr gurU swihb rwmpury qoN c`l ky ie`Qy phuMcy sn[
23. gurduAwrw swihb pwqSwhI CyvIN, bwbw bkwlw: sRI AMimRqsr
izlHy dy ngr bwbw bkwlw ivKy sRI gurU hirgoibMd swihb jI dI piv`qr
Awmd dI Xwd ivc gurduAwrw swihb pwqSwhI CyvIN suSoiBq hY[
ieiqhwisk sRoqW Anuswr gurU swihb ie`Qy Awpxy mihl mwqw nwnkI jI
dy mwqw, mwqw gMgw jI dy AMqm smyN sMswirk rsmW inBwaux leI
pDwry sn[
izlH w kpU r Qlw
1. gu r du A wrw QM m H swihb, fu m y l I (PgvwVw): gu r du A wrw QM m H
swihb fumylI sRI gurU hirgoibMd swihb jI dI piv`qr Awmd dI Xwd
ivc PgvwVy dy iek ipMf fumylI ivKy suSoiBq hY[ ie`Qy iek QMmH hY,
* # 8363, glI nM: 2, gurU rwmdws ngr, sulqwnivMf rof, sRI AMimRqsr[

gurmiq pRkwS

67

dsMMbr 2011

jo gurU swihb dI piv`qr inSwnI vjoN A`j vI mOjUd hY[


2. gu r du A wrw swihb pwqSwhI Cy v IN, plwhI (PgvwVw): sR I
gurU hirgoibMd swihb jI dI piv`qr Awmd dI Xwd ivc PgvwVy dy
plwhI ngr ivc gurduAwrw swihb pwqSwhI CyvIN suSio Bq hY[ ieiqhwisk
sroqW Anuswr gurU swihb sRI krqwrpur swihb qoN kIrqpur swihb
jwx smyN ie`Qy Awey sn[ B`t vhIAW Anuswr ie`Qy gurU swihb dI muZlW
nwl jMg hoeI sI, ijs PgvwVy dI jMg AwiKAw jWdw hY[
3. gurduAwrw suKcYnAwxw swihb, PgvwVw: gurduAwrw suKcYnAwxw
swihb sRI gurU hirgoibMd swihb jI dI piv`qr Awmd dI Xwd ivc
PgvwVw ivKy suSoiBq hY[ ieiqhwisk sroqW Anuswr gurU swihb ie`Qy
krqwrpur qoN kIrqpur jwx smyN Awey sn[ iesy sQwn qy hI muZlW
nwl hoeI iek JVp ivc BweI dysw, BweI suhylw (BweI mnI isMG dy
cwcy) Aqy BweI j`gU spu`qr BweI Drmw (lfovwl) ShId ho gey sn[
ies AsQwn qy sRI gurU hirgoibMd swihb jI qoN ielwvw sRI gurU
hirrwie swihb jI ny vI Awpxy piv`qr crn pwey sn[
4. gurduAwrw ishrw swihb, sulqwnpur loDI: sulqwnpur loDI
izlHw kpUrQlw dI iek qihsIl hY[ ieh pRis`D Sihr iProzpur,
jlMDr rylvy stySn qoN 46 iklomItr, kpUrQlw qoN 25 iklomItr, mKU
qoN 30 iklomItr Aqy lohIAW Kws qoN 6 iklomItr dI dUrI qy siQq
hY[ ie`Qy ieiqhwisk gurduAwrw ishrw swihb, gurduAwrw koTVI swihb
dy nzdIk hI suSoiBq hY[ ieiqhwisk sroq d`sdy hn ik sRI gurU
hirgoibMd swihb dy ivAwh smyN aunHW dI jM\ f`ly jWdy smyN rsqy ivc
iek rwq ie`Qy TihrI sI[
5. gurduAwrw mwqw dmodrI jI (f`lw) kpUrQlw: izlHw kpUrQlw
dw ipMf f`lw sRI gurU hirgoibMd swihb jI dy mihl mwqw dmodrI jI dw
pykw ipMf hY[ ieiqhwisk gurduAwrw mwqw dmodrI jI ipMf f`lw ivKy
mwqw dmodrI jI dI irhwieS AsQwn qy suSoiBq hY[
6. gu r du A wrw swihb pwqSwhI Cy v IN, nfwlw: kpU r Qlw-Bu l ` Q
mwrg qy iek ipMf nfwlw siQq hY[ ies ipMf ivc sRI gurU hirgoibMd
swihb jI dI piv`qr Awmd dI Xwd ivc gurduAwrw swihb pwqSwhI
CyvIN suSoiBq hY[ ie`Qy gurU swihb dI Xwdgwr twhlI dy dr`Kq A`j vI

gurmiq pRkwS

68

dsMMbr 2011

mOjUd hn[
izlH w jlM D r
1. gurduAwrw mMjI swihb,pwqSwhI CyvIN, krqwrpur: gurduAwrw
mMjI swihb krqwrpur ivKy gurduAwrw gMgsr swihb pwqSwhI pMjvIN
dy pRkwS AsQwn dy nzdIk A`j vI mOjUd hY, ijs bwry ieiqhwisk
sroq d`sdy hn ik ie`Qy sRI gurU hirgoibMd swihb bYT ky sMgqW iek
Akwl purK dI BgqI dw aupdyS idMdy sn[
2. gurduAwrw cub`cw swihb pwqSwhI CyvIN (krqwrpur) jlMDr:
gurduAwrw cub`cw swihb pwqSwhI CyvIN sRI gurU hirgoibMd swihb jI dI
piv`qr Xwd ivc gurduAwrw QMmH swihb qoN drvwzy idAwlpur dy rsqy
ivc suSoiBq hY[ ieiqhwisk sroq d`sdy hn ik ie`Qy pwxI dy iek
cub`cy dy iknwry bYT ky sRI gurU hirgoibMd swihb Bjn-bMdgI kirAw
krdy sn[ auprokq gurduAwrw swihb gurduAwrw QMmH swihb dI pRbMDk
kmytI dy ADIn hY[
3. Xwdgr AsQwn mwqw kO l W jI (krqwrpu r ): gu r du A wrw
cub`cw swihb dy nzdIk hI mwqw kOlW jI dw XwdgrI AsQwn hY[ ikhw
jWdw hY ik mwqw kOlW jI ny AwpxI izMdgI dy AwKrI vrHy ie`Qy hI guzwry
sn Aqy aunHW dI SrDw-Bwvnw Anuswr sRI gurU hirgoibMd swihb jI ny
aunHW dy AMqm smyN ie`Qy phuMc ky aunHW Awpxy drSn id`qy Aqy AMqmsskwr kIqw sI[
4. gurduAwrw cOpV swihb (krqwrpur): mwqw kOlW jI dy XwdgrI
AsQwn dy nzdIk hI iek iek dr`Kq dy hyTW cOpV bixAw hoieAw hY
ijs bwry ikhw jWdw hY ik ie`Qy gurU hirgoibMd swihb pYNdy KW jrnYl
nwl cOpV KyifAw krdy sn[
5. gu r du A wrw dmdmw swihb (krqwrpu r ) jlM D r: gurduAwrw
dmdmw swihb pwqSwhI CyvIN sRI gurU hirgoibMd swihb jI dI piv`qr
Awmd dI Xwd ivc krqwrpur ivKy gurduAwrw gMgsr swihb dy
nzdIk suSoiBq hY[ ieiqhwisk sroqW Anuswr ie`Qy jrnYl pYNdy KW dI
mOq hoeI sI[ ie`Qy hI gurU swihb ny Awpxw kmr-k`sw KolH ky dm ilAw
sI[ gurU swihb dI Xwdgr iek KMfw gurduAwrw QMmH swihb dy nzdIk
hI siQq gurduAwrw SIS mihl swihb ivKy suSoiBq hY[

gurmiq pRkwS

69

dsMMbr 2011

6. gurduAwrw qIr swihb, Piqhpur (jlMDr): gurduAwrw qIr


swihb sRI gurU hirgoibMd swihb jI dI piv`qr Awmd dI Xwd ivc
jlMDr dy ipMf Piqhpur ivc suSoiBq hY[ ieiqhwisk sroqW Anuswr
gurU swihb krqwrpur swihb qoN Awaux auprMq ie`Qy Tihry sn Aqy ie`Qy
hI aunHW ny sMgqW dI mMg qy iek pwxI dw somw pRgt kr ky ies ielwky
dI pwxI dI Gwt dUr kIqw sI[
7. gu r du A wrw crn kM v l swihb pwqSwhI Cy v IN, bsqI Sy K
(jlMDr): gurduAwrw crn kMvl swihb pwqSwhI CyvIN sRI gurU hirgoibMd
swihb jI dI piv`qr Awmd dI Xwd jlMDr dI bsqI SyK dy mu`K bzwr
ivc suSoiBq hY[ pRis`D muslmwn pIr SyK drvyS jo ik mhwn sUPI
PkIr sWeI mIAW mIr jI dw gurBweI Aqy ieh gurU-Gr dw bhuq hI
SrDwlU sI, ie`Qy rihMdw sI[ auh hr smyN gurU swihb dy drSnW dI
kwmnw krdw rihMdw sI[ ieiqhwisk sroqW Anuswr gurU swihb ny
AwpxI AwKrI lVweI krqwrpur swihb qoN lVn auprMq ie`Qy Awpxy
iesy SrDwlU SyK drvyS dI pRym BrI bynqI qy drSn dy ky aus nwl
bcn-iblws sWJy kIqy sn[ gurduAwrw swihb dI KUbsUrq Cy mMzlI
iemwrq ivc mIrI-pIrI dy inSwn swihb BgqI Aqy SkqI dw isDWq
idRVH krvwauNdy hn[
izlH w nvWSihr
1. gu r du A wrw crn kM v l swihb pwqSwhI Cy v IN, jINdo v wl:
gurduAwrw crn kMvl swihb pwqSwhI CyvIN izlHw nvWSihr dy ngr
bMgw qoN koeI iek iklomItr dI dUrI qy siQq ipMf jINdovwl ivKy sRI
gurU hirgoibMd swihb jI dI piv`qr Awmd dI Xwd ivc mhwrwjw
rxjIq isMG jI ny bxvwieAw[ ieiqhwisk sroqW Anuswr gurU swihb
suKcYnAwxw swihb, PgvwVy qoN kIrqpur swihb jwx smyN Awpxy GoVy
suhylw dy bImwr ho jwx kwrn ie`Qy Tihry sn[
2. gu r du A wrw swihb gu r plwh pwqSwhI Cy v IN (nvWSihr):
gurduAwrw swihb gurplwh pwqSwhI CyvIN pMjwb dy izlHw nvW Sihr dy
ipMf sOqrW ivKy sRI gurU hirgoibMd swihb jI dI piv`qr Awmd dI Xwd
ivc suSoiBq hY[ ieiqhwisk sroqW Anuswr sRI gurU hirgoibMd swihb
jI krqwrpur swihb qoN kIrqpur swihb jWdy smyN ie`Qy iek plwh dy

gurmiq pRkwS

70

dsMMbr 2011

dr`Kq hyTW ibrwjy sn[


3. gu r du A wrw swihb pwqSwhI Cy v IN, du r gwpu r (nvWSihr):
gurduAwrw swihb pwqSwhI CyvIN sRI gurU hirgoibMd swihb jI dI
piv`qr Awmd dI Xwd ivc nvWSihr dy ipMf durgwpur ivKy suSoiBq
hY[ ieiqhwisk sroqW Anuswr gurU swihb jINdovwl qoN krqwrpur
swihb jWdy hoey rsqy ivc durgwpur Tihry sn[
4. gurduAwrw swihb pMj qIrQ (jMfU isMGw) jlMDr: pMjwb dy
izlHw jlMDr ivc jlMDr qoN huiSAwrpur jwx vwlI sVk qy 9
iklomItr dI dUrI qy jMfU isMGw ipMf ivc sRI gurU hirgoibMd swihb jI
dI piv`qr Awmd dI Xwd ivc gurduAwrw swihb pMj qIrQ suSoiBq
hY[ ieiqhwisk sroqW Anuswr gurU jI ny ie`Qy bYT ky Al`g-Al`g
idSwvW v`l pMj qIr C`fy sn[ ijs kwrn ies AsQwn dw nW gurduAwrw
swihb pMj qIr pRcilq ho igAw jo bwAd ivc gurduAwrw swihb pMj
qIrQ dy nW nwl jwixAw jwx l`gw[ iesy hI ipMf ivc sRI gurU
hirgoibMd swihb jI dI Xwd ivc iek hor gurduAwrw swihb gurduAwrw
ShIdW pwqSwhI CyvIN vI suSoiBq hY[
5. gu r du A wrw pM j qIrQ swihb, prwgpu r , nvWSihr: pM j
qIrQ swihb gurduAwrw pMjwb dy izlHw nvWSihr ivc prwgpur ipMf
ivc siQq hY[ sRI gurU hirgoibMd swihb ny krqwrpur swihb qoN
kIrqpur swihb jwx smyN 29 ApRYl 1635 ivc ie`Qy Awpxy crn pwey
sn[ gurU swihb ny ie`QoN dy invwsIAW iek Akwl purK dI pUjw
krn leI AwiKAw[ ienHW ipMf invwsIAW leI gurU swihb ny Awp pMj
ie`tW r`K ky gurduAwrw swihb dI nINh r`KI[ lok rvwieq Anuswr gurU
swihb ny aunHW AwiKAw, jo vI ie`Qy Awvygw auh pMj qIrQW qy jwx
dy brwbr hovygw[ iesy leI gurduAwry dw nW pMj qIrQ pRis`D ho
igAw[
izlH w lu i DAwxw
1. gu: swihb pwqSwhI CyvIN (AlUxw) luiDAwxw: izlHw luiDAwxw
dy ipMf AlUxw ivc sRI gurU hirgoibMd swihb jI dI piv`qr Awmd dI
Xwd ivc ieiqhwisk gurduAwrw swihb gurduAwrw swihb pwqSwhI
CyvIN suSoiBq hY[

gurmiq pRkwS

71

dsMMbr 2011

2. gurduAwrw QVHw swihb, ieAwlI klW (luiDAwxw): luiDAwxw


dy iek ipMf ieAwlI klW ivc sRI gurU hirgoibMd swihb jI dI piv`qr
Awmd dI Xwd ivc ieiqhwisk gurduAwrw swihb gu: QVHw swihb
suSoiBq hY[ ieiqhwisk sroqW Anuswr gurU swihb ie`Qy mihrwj dI
lVweI qoN bwAd krqwrpur swihb jwx smyN Tihry sn[
3. gurduAwrw pwqSwhI CyvIN, eIsVU (luiDAwxw): izlHw luiDAwxw
dy Sihr KMnw qoN 13 iklomItr dUr ipMf eIsVU ivKy sRI gurU hirgoibMd
swihb jI dI piv`qr Awmd dI Xwd ivc ieiqhwisk gurduAwrw
gurduAwrw swihb pwqSwhI CyvIN suSoiBq hY[
4. gurduAwrw swihb pwqSwhI CyvIN, gurUsr suDwr (luiDAwxw):
izlHw luiDAwxw dy hlvwrw hvweI A`fy dy lwgy siQq ipMf suDwr ivKy
sRI gurU hirgoibMd swihb dw ieiqhwisk gurduAwrw gurU hirgoibMd
swihb pwqSwhI CyvIN gurUsr suSoiBq hY[ ieiqhwisk sroqW Anuswr
kMgx ipMf dw rwie joD jo ik sKI srvr dw pYrokwr sI, ie`Qy gurU
swihb imlx auprMq aunHW dI ivcwrDwrw qoN pRBwivq ho ky aunHW dw
is`K bixAw sI[ ie`Qy hI sRI gurU hirgoibMd swihb ny Awpxy syvk BweI
pRymw dI syvw qoN KuS ho ky aus Awpxy pYrW dy joVy dI bKiSS kIqI
sI[ gurU swihb dI ies piv`qr inSwnI nUM BweI JMfy dy vMSjW ny A`j
vI sMBwl ky r`iKAw hoieAw hY[
5. gu r du A wrw gu r U s r pwqSwhI Cy v IN, isAwhV (lu i DAwxw):
luiDAwxw izlHy dy ipMf isAwhV ivc sRI gurU hirgoibMd swihb jI dw
ieiqhwisk gurduAwrw gurduAwrw gurUsr pwqSwhI CyvIN suSoiBq hY[
ieiqhwisk sroqW Anuswr gurU swihb v`loN ipMf rwVw qoN jwgIrW jwx
smyN rsqy ivc aunHW dy GoVy dy bImwr ho jwx kwrn gurU swihb ie`Qy
Tihry sn[ ie`Qy hI Awp jI ny Awpxy GoVy dI mOq auprMq aus
dPnwieAw sI[
6. gu r du A wrw swihb pwqSwhI Cy v IN Aqy dsvIN, hy h r
(luiDAwxw): izlHw luiDAwxw dy ipMf hyhr ivKy sRI gurU hirgoibMd
swihb Aqy sRI gurU goibMd isMG jI dI piv`qr Awmd dI Xwd ivc
gurduAwrw swihb pwqSwhI CyvIN Aqy dsvIN suSoiBq hY[ ieiqhwisk
sroqW Anuswr ie`Qy sRI gurU hirgoibMd swihb, Awpxy is`K BweI hmIrw

gurmiq pRkwS

72

dsMMbr 2011

dI ipAwr BrI bynqI auprMq Awey sn[


7. gurduAwrw swihb pwqSwhI CyvIN, hwQr (luiDAwxw): izlHw
luiDAwxw dy jgrwauN nyVy ipMf hwQr ivKy sRI gurU hirgoibMd swihb jI
dI piv`qr Awmd dI Xwd ivc ieiqhwisk gurduAwrw gurduAwrw
CyvIN pwqSwhI suSoiBq hY[
8. gurduAwrw swihb pwqSwhI CyvIN Aqy dsvIN, dygsr swihb
ktwxw (luiDAwxw): izlHw luiDAwxw dy ipMf ktwxw ivc sRI gurU
hirgoibMd swihb Aqy sRI gurU goibMd isMG jI dI piv`qr Awmd dI Xwd
ivc ieiqhwisk gurduAwrw swihb gurduAwrw pwqSwhI CyvIN Aqy
dsvIN suSoiBq hY[ ieh gurduAwrw swihb dygsr swihb, ktwxw
swihb dy nW nwl pRis`D hY[
9. gu r du A wrw swihb gu r U s r/Bo r w swihb (kwau N ky ) lu i DAwxw:
luiDAwxw dy ipMf kwauNky jo jgrwauN qoN 7 iklomItr dI dUrI qy sRI
gurU hirgoibMd swihb jI dI piv`qr Awmd dI Xwd ivc ieiqhwisk
gurduAwrw swihb gurUsr suSoiBq hY[ gurduAwrw swihb gurduAwrw
Borw swihb vI AwiKAw jWdw hY[
10. gu r du A wrw dmdmw swihb pwqSwhI Cy v IN, iklH w rwey p u r
(luiDAwxw): izlHw luiDAwxy dy iklHw rweypur ksby ivc sRI gurU
hirgoibMd swihb jI dI piv`qr Xwd ivc ieiqhwisk gurduAwrw
dmdmw swihb pwqSwhI CyvIN suSoiBq hY[ ieiqhwisk sroqW Anuswr
gurU swihb iF`loN qoN gu`jrvwl jwx smyN ie`Qy Tihry sn[
11. gurduAwrw mMjI swihb, kYly (luiDAwxw): izlHw luiDAwxw dy
ipMf kYly ivKy sRI gurU hirgoibMd swihb jI dI Awmd dI Xwd ivc
gurduAwrw mMjI swihb suSoiBq hY[
12. gurduAwrw mMjI swihb, KMfUr (luiDAwxw): luiDAwxy dy ipMf
KMfUr jo mu`lWpur-dw^w qoN ds iklomItr dUr hY ivKy sRI gurU hirgoibMd
swihb jI dI piv`qr Awmd dI Xwd ivc gurduAwrw mMjI swihb
suSoiBq hY[
13. gurduAwrw gurUsr mMjI swihb, pwqSwhI CyvIN, gu`jrvwl
(luiDAwxw): izlHw luiDAwxw dw ipMf gu`jrvwl jo iklHw rweypur rylvy
stySn qoN Cy iklomItr dUr hY ivKy sRI gurU hirgoibMd swihb jI dI

gurmiq pRkwS

73

dsMMbr 2011

piv`qr Awmd dI Xwd ieiqhwisk gurduAwrw gurduAwrw gurUsr mMjI


swihb, pwqSwhI CyvIN suSoiBq hY[ ie`Qy hI gurU swihb ny cODrI PqoeI
dy hMkwr dw nwS kIqw sI[
14. gurduAwrw mMjI swihb pwqSwhI CyvIN, Gulwl (luiDAwxw):
luiDAwxw izlHy dw ipMf Gulwl smrwly qoN 6 iklomItr dI dUrI qy
siQq hY[ ie`Qy sRI gurU hirgoibMd swihb jI dI piv`qr Awmd dI Xwd
ivc gurduAwrw mMjI swihb pwqSwhI CyvIN suSoiBq hY[ ieiqhwisk
sroqW Anuswr ie`Qy gurU swihb gurUsr mihrwj (biTMfw) dI lVweI qoN
bwAd kIrqpur swihb jWdy smyN Tihry sn[ ie`Qy gurU jI ny ipMf
vwsIAW dI bynqI qy Syr dw iSkwr kIqw sI[ ieh auhI AsQwn hY
ij`Qy gurU swihb gvwlIAr dy iklHy qoN irhwA hox auprMq sRI AMimRqsr
jWdy smyN Tihry sn[
15. gu r du A wrw co l w swihb pwqSwhI Cy v IN, Gu V wxI klW
(luiDAwxw): izlHw luiDAwxy dy ipMf GuVwxI klW ivc sRI gurU hirgoibMd
swihb jI dI piv`qr Awmd dI Xwd ivc do ieiqhwisk gurduAwrw
swihb suSoiBq hn[ pihlw sQwn gurduAwrw colw swihb pwqSwhI
CyvIN hY[ ies AsQwn qy gurU swihb dy msMd BweI sUrqIey dw Gr huMdw
sI[ ie`Qy hI gurU swihb ny AwpxI pRcwr PyrI dOrwn Tihrwv kIqw sI[
ies AsQwn qy sRI gurU hirgoibMd swihb jI dw auh piv`qr colw ijs
bwry ikhw jWdw hY ik ies pihn ky gurU swihb ny gvwlIAr dy iklHy
coN 52 rwijAW irhwA krvwieAw sI, mOjUd hY[ iesy krky
gurduAwrw swihb dw nW colw swihb pwqSwhI CyvIN pY igAw[ ie`Qy gurU
swihb jI dIAW kuJ hor piv`qr vsqW vI sWBIAW geIAW hn[
16. gu r du A wrw swihb inM m sr pwqSwhI Cy v IN, Gu V wxI klW
(luiDAwxw): gurduAwrw inMmsr swihb ipMf dy bwhrvwr siQq hY[
ie`Qy sRI gurU hirgoibMd swihb ieSnwn krn auprMq Akwl purK dI
BgqI ivc lIn huMdy sn[ ie`Qy gurU swihb dI piv`qr Coh pRwpq iek
inMm dw dr`Kq A`j vI mOjUd hY[
17. gurduAwrw swihb pwqSwhI CyvIN Aqy dsvIN, ckr: izlHw
luiDAwxw ivc jgrwauN qoN 17 iklomItr dUr ipMf ckr ivc sRI gurU
hirgoibMd swihb Aqy sRI gurU goibMd isMG jI dI piv`qr Awmd dI Xwd

gurmiq pRkwS

74

dsMMbr 2011

ivc gurduAwrw swihb gurUsr pwqSwhI CyvIN Aqy dsvIN suSoiBq hY[
18. gurduAwrw mMjI swihb pwqSwhI CyvIN, jgyVw (luiDAwxw):
luiDAwxw izlHy dy ipMf jgyVw jo AihmdgVH qoN cwr iklomItr dUr hY
ivKy sRI gurU hirgoibMd swihb jI dI piv`qr Awmd dI Xwd ivc
gurduAwrw mMjI swihb pwqSwhI CyvIN suSoiBq hY[
19. gu r du A wrw sR I gu r U hirgo i bM d swihb, jrg (lu i DAwxw):
izlHw luiDAwxw dy ngr KMny qoN 19 iklomItr dUr ipMf jrg ivKy sRI
gurU hirgoibMd swihb jI dI Awmd dI Xwdgr vjoN gurduAwrw sRI gurU
hirgoibMd swihb suSoiBq hY[
20. gu r du A wrw hirgo i bM d swihb pwqSwhI Cy v IN, jM f wlI
(luiDAwxw): izlHw luiDAwxw dy ipMf jMfwlI ivKy sRI gurU hirgoibMd
swihb dI piv`qr Awmd dI Xwd ivc gurduAwrw gurU hirgoibMd
swihb pwqSwhI CyvIN suSoiBq hY[
21. gu r du A wrw dmdmw swihb pwqSwhI Cy v IN, fy h lo N
(luiDAwxw): izlHw luiDAwxw ivc iklHw rwiepur qoN iqMn iklomItr
dUr ipMf fyhloN ivKy sRI gurU hirgoibMd swihb jI dI piv`qr Awmd dI
Xwd ivc gurduAwrw dmdmw swihb pwqSwhI CyvIN suSoiBq hY[
ieiqhwisk sroqW Anuswr gurU swihb jgyVy qoN g`ujrvwl jWdy smyN
ie`Qy Tihry sn[
22. gurduAwrw dmdmw swihb pwqSwhI CyvIN, fogrI (luiDAwxw):
luiDAwxw dy ipMf fogrI ivKy sRI gurU hirgoibMd swihb jI dI Xwd ivc
gurduAwrw dmdmw swihb suSoiBq hY[
23. gu r du A wrw dmdmw swihb pwqSwhI Cy v IN, do r whw
(luiDAwxw): izlHw luiDAwxw dy ngr dorwhw ivKy sRI gurU hirgoibMd
swihb jI dI piv`qr Awmd dI Xwd ivc gurduAwrw dmdmw swihb
pwqSwhI CyvIN suSoiBq hY[ ieiqhwisk sroqW Anuswr gurU swihb
gvwlIAr iklHy dI irhweI auprMq, iek rwq ies ipMf Tihry sn[
24. gu r du A wrw swihb pwqSwhI Cy v IN, Dmo t (lu i DAwxw):
luiDAwxw dy ngr pwiel qoN 5 iklomItr dUr ipMf Dmot ivc sRI gurU
hirgoibMd swihb jI dI piv`qr Awmd dI Xwd ivc gurduAwrw swihb
pwqSwhI CyvIN suSoiBq hY[ ieiqhwisk sroqW Anuswr ie`Qy gurU jI ny

gurmiq pRkwS

75

dsMMbr 2011

myhrU nW dy kohVI qMdrusq kIqw sI[


25. gurduAwrw mMjI swihb pwqSwhI CyvIN, ibrk (luiDAwxw):
jgrwauN qoN 10 iklomItr dI dUrI qy siQq ipMf ibrk ivc sRI gurU
hirgoibMd swihb jI dI piv`qr Awmd dI Xwd ivc gurduAwrw mMjI
swihb pwqSwhI CyvIN suSoiBq hY[ ieiqhwisk sroqW Anuswr ie`Qy gurU
jI isDvW klW qoN AwauNdy hoey ivSrwm leI ruky sn[
26. gurduAwrw dmdmw swihb pwqSwhI CyvIN, rkHbw: jgrwauN
qoN 18 iklomItr dI dUrI qy siQq ipMf rkHbw hY[ ie`Qy sRI gurU
hirgoibMd swihb jI dI piv`qr Awmd dI Xwd ivc gurduAwrw
dmdmw swihb pwqSwhI CyvIN suSoiBq hY[ ieiqhwisk sroqW Anuswr
gurU swihb ieAwlI klW qoN dwKw huMdy hoey ie`Qy phuMcy sn[
27. gurduAwrw QVHw swihb, rwVw (dorwhw) luiDAwxw: dorwhy qoN
16 iklomItr dI dUrI qy ipMf rwVw siQq hY[ ies ipMf ivc sRI gurU
hirgoibMd swihb jI dI piv`qr Awmd dI Xwd ivc gurduAwrw QVHw
swihb pwqSwhI CyvIN suSoiBq hY[ ieiqhwisk sroqW Anuswr gurU
swihb GuVwxI qoN vwpsI auprMq ivSrwm leI iek bohV dy dr`Kq Q`ly
Tihry sn[
28. gurduAwrw swihb pwqSwhI CyvIN, rOxI (luiDAwxw): KMny
qoN 22 iklomItr dI dUrI qy ipMf rOxI hY[ ie`Qy sRI gurU hirgoibMd
swihb jI dI piv`qr Awmd dI Xwd ivc gurduAwrw swihb pwqSwhI
CyvIN suSoiBq hY[
29. gurduAwrw mMjI swihb pwqSwhI CyvIN, il`qr (luiDAwxw):
rweykot qoN 8 iklomItr dI dUrI qy ipMf il`qr hY[ ies ipMf ivc sRI
gurU hirgoibMd swihb jI dI piv`qr Awmd dI Xwd ivc gurduAwrw
mMjI swihb pwqSwhI CyvIN suSoiBq hY[ ieh gurduAwrw krIr swihb
dy nW nwl vI jwixAw jWdw hY[
30. gurduAwrw sRI gurU hirgoibMd swihb bMdICoV, lMmy j`tpurw:
rweykot qoN 14 iklomItr dI dUrI qy ipMf lMmy j`tpurw hY[ ie`Qy sRI gurU
hirgoibMd swihb jI dI piv`qr Awmd dI Xwd ivc gurduAwrw gurU
hirgoibMd swihb bMdICoV suSoiBq hY[
cldw...

gurmiq pRkwS

76

dsMMbr 2011

bwbwxIAw khwxIAw pu q spu q kry i n

Drm igRhsq ko dwn ghIr


-s. blivMdr isMG jOVwisMGw*
swihb sRI gurU nwnk dyv jI ny s`c Drm dI nINh r`KI sI[ ies
vrsoey sRI gurU rwmdws jI dy Gr sRI gurU Arjn swihb jI AprMpr
rUp Dwrn kr ky sMswr ivc ivcry[ B`t klH jI ies qrHW vifAweI
krdy hn:
guru nwnku scu nIv swij siqgur sMig lIxw]
guru Arjunu Gir gur rwmdws AprMpru bIxw]3]

(pMnw 1407)

inrMkwr rUp sRI gurU Arjn swihb jI dw drbwr l`gw hoieAw


sI[ sMgqW pwqSwh jI qoN mUMhoN mMgIAW murwdW pw rhIAW sn Aqy SrDw
pRym nwl siqgurU jI dI mihmw dw gwien kr rhIAW sn[ BweI pYVw
jI qy BweI durgw jI siqgurU jI dy hzUr Awey[ aunHW pwqSwh A`gy sIs
invwieAw qy mukqI dy dwqy dy snmuK Arz kIqI hy siqgurU jI! swfI
mukqI kro, AsIN suuixAw hY ik hzwrW lokW ny syvw kmw ky mukqI pRwpq
kIqI hY[ sw vI Awpxy bcnW rwhIN AYsw aupdyS kro ijs nwl swfy
d`uK imt jwx:
bYTy snmuK Arz guzwrI[ krhu pRBU k`lwn hmwrI[
is`K hzwro syv kmweI[ hmny sunI prmgiq pweI]22]
(sRI gur pRqwp sUrj gRMQ, rws qIjI, AMsU 52)

imhrW dy sweIN pwqSwh jI ny BweI pYVw jI qy BweI durgw jI


dI SrDw qy idRVH ihrdw jwx ky aupdyS kridAW bcn kIqw hy BweI!
ijnHW ny ip`Cy dwn kIqw hY aus dw Pl hux pwieAw hY[ jo hux dwn krogy
aus dw Pl A`goN pRwpq krogy[ jo quhwfy kol vrqx leI hY, Awpxy Kwx
qoN ielwvw jo vI vDy aus dw dwn-puMn krnw hY, Drm dI ikrq krnI
hY[Gr Awey loVvMd ipAwr nwl Bojn Ckwauxw hY[ Bojn CkwauNidAW
mn ivc hMkwr nhIN ilAwauxw qy inmrqw nwl iehI kihxw hy pRBU jI
ieh Bojn vI quhwfw hI id`qw hoieAw hY[ ieh smJxw Aqy ieh SrDw
* mIq sk`qr, SRomxI gurduAwrw pRbMDk kmytI, sRI AMimRqsr[ mo: 98148-98212

gurmiq pRkwS

77

dsMMbr 2011

mn ivc ilAwauxI ik ieh pRSwdw siqgurU jI ny Awp CikAw hY:


qib siqgur ko Dwrih Dwn[ ibnY bKwnih bin ibn mwn[
kr jorY aur mihN iem khY[ ieh pRswid pRBu qyro AhY]32]
siB is`Knko bMdn krY[ Aco gurin-iem SrDw DrY...[
(sRI gur pRqwp sUrj gRMQ, rws qIjI, AMsU 52)

loVvMdW k`pVy bxw ky dyxy hn[ TMF dw mOsm hovy qW rjweI


kMbl dyxw hY[ igRhsqI lokW ivc ieh dwn sB qoN au~qm hY[ iPr
pwqSwh ny hor ikhw jo Awpxw srIr puMn-dwn leI bxw lYNdw hY Aqy
Klkq dI syvw krdw hY, auh gMgw jl dI qrHW piv`qr ho jWdw hY[
igRhsq ivc rih ky dwn krnw hI v`fw Drm hY[
krin dwn ies ibiD ky doie[ srb krY ieh Aiq ihq hoie[
jQw Skiq ieh siB ky jog[ igRhsq Drm Dwro ijs log]36]
bcn kho SRI nwnk DIr[ puMn dwn kw krY srIr[
so igrhI gMgw kw nIr[ Drm igRhsq ko dwn ghIr]37]
(sRI gur pRqwp sUrj gRMQ, rws qIjI AMsU 52)

sRI gurU gRMQ swihb jI dI bwxI ivc vI h`QIN Drm dI ikrq krn
Aqy loVvMdW dI shwieqw krn dw aupdyS hoieAw hY[ ijvyN ik gurbwxI
AMdr Purmwn hY:
Gwil Kwie ikCu hQhu dyie] nwnk rwhu pCwxih syie]1]
(pMnw 1245)

siqgurW dw aupdyS pw ky BweI pYVw jI qy BweI durgw jI Awpxy


ngr Aw gey qy siqgurU jI dy hukm kmwaux l`gy[ Gr Awey is`K dI
bVy ipAwr qy SrDw nwl syvw krdy sn[ ies qrHW smW bIqdw igAw[
Gr dI Awmdn GtdI geI qy Krc vDdw igAw[ pr gurU hukm
kmwauNidAW auh krzw lY ky vI sMgq dI syvw krdy rhy[ krnI r`b dI
iek smyN bhuq swrI sMgq Aw geI qy aunHW ny AwpxIAW AOrqW dy
gihxy-g`ty vyc ky Bojn CkwieAw pr DIrj nw C`fI[ Agly idn jdoN
auh bwhr KyqW ivc gey qW aunHW koeI cIz idsI[ kOqk r`b dw jdoN
h`QW nwl zmIn KoidAw qW aunHW sony dIAW mohrW nwl BirAW iek
dygcw imilAw[ aunHW ny auh Gr lY AWdw qy iPr swrw krz auqwr
ilAw[ AOrqW dy gihxy vI bxw ley qy loVvMd is`KW dI mdd krky

gurmiq pRkwS

78

dsMMbr 2011

pRsMnqw vI pRwpq kIqI[ auh gurbwxI pVHdy qy vwihgurU dI BgqI ivc


mgn rihMdy[ aunHW ny pwqSwh dy hzUr jw ky swrw hwl suxwieAw qW
siqgur jI ny bcn kIqw, hy guris`Ko! jo vwihgurU dy nW au~qy dwn idMdw
hY, inrMkwr aus QuV nhIN Awaux idMdw[ ies qrHW siqnwmu dw
ismrn kridAW BweI pYVw jI qy BweI durgw jI ny prmwqmw pRwpq
kr ilAw qy AMq smyN gurU jI shweI hoey:
gurbwxI piT Bgiq krMqy[ SRI Arjn ko Awie idKMqy[
suin siqgur ny Dn ibrqWq[ bcn kro jo bMfiq Kwq]46]
vwihgurU iqs QuVin n dyiq[ srb pdwrQ hoiq inkyq[
s`iqnwm ismriq giq pweI[ AMq smY gur Bey shweI]47]
(sRI gur pRqwp sUrj gRMQ, rws qIjI, AMsU 52)

BweI gurdws jI ny AwpxIAW vwrW rwhIN BweI pYVw jI Aqy BweI


durgw jI v`fw dwnI AwKidAW ies qrHW vrxn kIqw hY:
purIAw cUhVu cauDrI pYVw drgh dwqw Bwrw[

sRI gurU gRMQ swihb : tIky Aqy Anuvwd

(vwr 11-18)

(s&w 65 dw bwkI ih`sw)

sRI gurU gRMQ swihb jI dy hornW BwSwvW ivc vI Anuvwd imldy hn


jo ik AnuvwdkW ny bhuq imhnq auprMq pwTkW dI suivDw iDAwn
ivc r`K ky iqAwr kIqy hn[ s. gurdyv isMG Kwlsw ny spyinS
(Spanish) BwSw ivc, bIbI jspwl kOr ny QweI (Thai) BwSw ivc sRI
gurU gRMQ swihb jI dw Anuvwd kIqw hY[ dwdw cylw rwm dy prvwr v`loN
isMDI BwSw ivc kIqw Anuvwd id`lI is`K gurduAwrw pRbMDk kmytI
duAwrw CwipAw igAw hY [ ies qoN ielwvw sRI gurU gRMQ swihb jI
dUjIAW BwSwvW ivc smJx leI SbdwrQ vI iml jWdy hn[ ihMdI
BwSw ivc bIbI gurdyv kOr Aqy s. gurcrn isMG (AnMd) duAwrw
iqAwr kIqw sRI gurU gRMQ swihb jI dw ilpIAMqrx sihq iek SbdwrQ
pMjwbI XUnIvristI, pitAwlw duAwrw CwipAw igAw hY[ s. ikRpwl
isMG (pMnU) ny aurdU BwSw ivc sRI gurU gRMQ swihb jI dw ilpIAMqrx
iqAwr kIqw hY jo ik ieMtrnYt qy vyiKAw jw skdw hY[
smwpq

gurmiq pRkwS

79

dsMMbr 2011

10
gwgr c swgrswgr-10

igAwn pRwpqI dw Byd


-fw. ieMdrjIq isMG gogoAwxI*

suKI, ibKwDI AwlsI, kumiq, risk, bhu soie[


iqh AiDkwr n SwsqR ko, Kt doKI jn joie[
(swrukqwvlI)

jIvn ivc koeI vI kwrj krn vwsqy kuJ inXm jW AsUl hn[
ijhVw mn`uK aunHW dI pwlxw krdw hY jW inXmW dI ksv`tI qy pUrw
auqrdw hY, auh Awpxy lkS pRwpq kr lYNdw hY[ bhuigxqI lokW dI
sPlqw dw kwrn sihj rUp ivc iehI huMdw hY[ dUjy pwsy AsPl
AwdmIAW dy bcwau leI kuJ Et-Awsrw hY ik auh Awpxy isr aulWBw
lYx nwloN iksmq jW m`Qy dy krm kih ky nw-muS`kqI hox dw boJ lwh
lYNdy hn[ sDwrn mn`uK pws ies qoN v`fw hor idlwsw vI koeI nhIN ik
auh AwpxIAW kmIAW qy kmzorIAW au~pr ikhVw prdw pwvy?
auprokq pMkqIAW hridAwl jI dIAW swrukqwvlI gRMQ ivc
hn[ ieh igAwn pRwpqI ivc muhwrq hwsl krn dI cwhq r`Kx vwly
KojwrQIAW leI hn[ ies igAwn pRwpqI dw Byd ikhw jw skdw hY
ik jykr iksy mn`uK ivc ieh Kt doK (Cy doS) hn qW auh koeI au~c
igAwn pRwpq nhIN kr skdw[ pihlw doS suKI (suK rihxw) kdy
s^q imhnq nhIN kr skdw[ dUjw ibKwDI (JgVwlU) vI ies
igAwn pRwpqI qoN ivrvw rih jWdw hY[ qIjw doS Awls hY ikauNik
AwlsI qy susq iksy mMzl qy nhIN phuMcdw[ cOQw doS kumiq (inMdq
bu`D) hY, Bwv motI b`uDI vwlw koeI Cotw-motw kMm qW kr skdw hY, pr
iv`idAw auhdy v`soN bwhrI g`l hY[ pMjvW doS risk (jIB dw rsIAw)
hY jo hr vyly jIB rs leI B`jdw, auh iekwgr ic`q ho ky imhnq nhIN
kr skdw[ CyvW doS bhu soie (bhuqw sOx vwlw) Bwv bhuqw sOxw vI
iek doS hY qy soqV bMdw jo smyN isr jwg nhIN skdw,auh vI igAwn
qoN vWJw rih jWdw hY[ q`qswr vjoN igAwn dy Kyqr ivc ku`dx vwly hr
is`iKAwrQI leI ienHW Cy doSW qoN mukq hoxw zrUrI hY[
* Kwlsw kwlj, sRI AMimRqsr[ mo: 98159-85559

gurmiq pRkwS

80

dsMMbr 2011

pu s qk rIivaU :

sRI gurU rwmdws jI dw jIvn ibrqWq

pusqk : sRI gurU rwmdws jI dw jIvn ibrqWq


s&y: 408
sMpwdk : fw. ikrpwl isMG
kImq : 90 rupey
pRkwSk : SRomxI gurduAwrw pRbMDk kmytI, sRI AMimRqsr[

fw. ikrpwl isMG duAwrw sMpwidq sRI gurU rwmdws jI dw jIvn


ibrqWq mhWkvI BweI sMqoK isMG ricq sRI gur pRqwp sUrj gRQ
M ivc
AMikq kwiv-ibrqWq dI ivAwiKAw hY[ BweI swihb jI duAwrw ricq sRI
gur nwnk pRkwS Aqy sRI gur pRqwp sUrj gRQ
M is`K ieiqhws dy mh`qvpUrn
ieiqhwisk sroq hn[ ieh swfw mhwn srmwieAw hn[ ienHW gRQ
M W dI
kQw-ivAwiKAw gurduAwirAW ivc krn dI purwxI prMprw hY jo A`j vI
jwrI hY[ ienHW gRQ
M W dI BwSw sDwrn pMjwbI nhIN, ienHW ivc pyS ieiqhws,
ivSvws, rihxI, rIqI-rvwieqW Awid ivc vI ikqy-ikqy keI imiQhwsk
pRBwv hn[ QwvW qy q`QW/iqQW Aqy vyrivAW bwry vI nvIN ieiqhwisk Koj
Anuswr BulK
y y hn[ ikqy-ikqy kvI dy in`j jW kwivk klpnw kwrn vI
Brm-BulK
y y pYdw hox dIAW sMBwvnwvW hn[ ies leI ienHW sroq gRQ
M W dw
bwrIkI nwl AiDAYn krn auprMq ienHW dy sMpwdn qy ivAwiKAw dI zrUrq
sI qW jo ienHW dw v`D qoN v`D lwB qW auTwieAw jw sky prMqU ienHW dy AwDwr
au~qy is`K isDWq Aqy ivhwr dI SuD
` qw ivc iksy Kot jW imlwvt qoN kOm
inrMqr swvDwn r`iKAw jwvy[ SRm
o xI gurduAwrw pRbD
M k kmytI ny is`K ih`qW
dI rwKI krdy hoey is`KI pRcwr ihq ies kwrj dy mh`qv pCwxdy hoey
is`K sroq ieiqhwisk gRMQ sMpwdnw pRojYkt ivauNiqAw Aqy ies dI
izMmv
y wrI Ajoky smyN dy AMqr-rwStrI pRis`DI vwly is`K ieiqhwskwr fw.
ikrpwl isMG sONpI[ ieh pusqk iesy pRojk
Y t dI hI dyx hY[
aukq pRojYkt ADIn sRI gur nwnk pRkwS gMQ
R dI ivAwiKAw Aqy
sMpwdn dw kwrj cwr v`fIAW ijldW ivc pRkwiSq ho c`k
u w hY[ iehI nhIN
aus auprMq sRI gurU AMgd dyv jI Aqy sRI gurU Amrdws jI dy jIvn ibrqWq
vI pRkwiSq ho c`k
u y hn[ cOQy pwqSwh dw ieh ibrqWq iesy lVI A`gy
qordw hY[ fw. ikrpwl isMG ny ies sm`c
u y kwrj krdy smyN hr ieiqhwisk
q`Q/iqQ pRwpq qqkwlIn Aqy nvInqm ieiqhwisk Koj/AwDwr sm`grI
dy AwDwr qy ivSlyiSq kr ky aus priKAw hY[ ij`Qy vI iksy vyrvy bwry
rwey dI iBMnqw hY, aus ny qrk qy hvwly dy ky q`QW drusq kIqw hY[ ij`Qy

gurmiq pRkwS

81

dsMMbr 2011

bRwhmxI pRBwv kwrn is`K isDWq qoN koeI vyrvw pwsy jWdw hY, au~Qy sMpwdk
ny aus v`l iDAwn idvwieAw hY[
sRI AMimRqsr vswaux vyly qug
M , sulqwnivMf, iglvwlI Awid ipMfW dy
nwl l`gdI zmIn sRI gurU Amrdws jI dy smyN nw lY ky sRI gurU rwmdws jI
dy gurg`dI au~pr bYTx auprMq KRIdx dy pRmwx vI fwktr swihb ny id`qy
hn[ ihMdwlIAW v`lNo sRI gurU nwnk dyv jI dI jnmswKI ivgwVx Aqy
Kwlsy ivru`D AbdwlI kol muKbrI krn dy v`l iDAwn dvw ky aunHW
ihMdwlIAW bwry is`K sMgqW sucq
y kIqw hY[
ieM\ hI sRI gurU Arjn dyv jI dy Sbd myrw mnu locY gur drsn
qweI dy pidAW bwry ivsiqRq ivcwr Aqy inSkrS hn[ bwaulI dw kV
tut
` x Aqy icqOV dw iklHw Akbr bwdSwh v`lNo Piqh hox bwry BweI sMqK
o
isMG jI dy ivvrx ivcly iqQW dy Prk v`l vI fw. ikrpwl isMG ny sMkq
y
kIqw hY[ Akbr bwdSwh dy gurU drbwr ivc Awaux bwry sMpwdk ny
ivsqwr nwl crcw kIqI hY[ qIrQ pRgtwaux vwly dUjI rws dy igAwrvyN
AiDAwie fwktr swihb ny mUl pwT dw AMg bxw ky pyS krn dI QW
AMiqkw dw ih`sw bxwieAw hY[ Aijhw isDWqk idRStI nwl kIqw igAw hY[
isDWqk SuD
` qw qy sMpwdkI iemwndwrI dy suinSicq mwp-dMfW dy AwDwr qy
hI icqOV Aqy bwaulI swihb vwlI kQw AMiqkw dI QW mUl pwT ivc hI r`KI
geI hY[
ieM\ sRI gur pRqwp sUrj gRQ
M dI dUjI rws dy cOvI AiDAwieAW dI
srl pMjwbI vwrqk ivc fw. ikrpwl isMG duAwrw pyS ieh ivAwiKAw
is`K ieiqhws dy punr-lyKx Aqy pMjwbI dIAW purwqn ilKqW dy sMpwdn dy
Kyqr ivc svsQ Aqy Anukrx Xog pRiqmwn sQwipq krdI hY[ BweI sMqK
o
isMG jI dy gRQ
M W dI kQw ivAwiKAw krn suxn vwly ivdvwnW qy is`K sMgqW
ies auprwly dw BrpUr lwB auTwauxw cwhIdw hY[
rIvIaUkwr :
fw. kuldIp isMG
mkwn nM: 2, glI nM: 9
gurU nwnk ngr (pitAwlw)
mo: 98722-60550

gurmiq pRkwS

82

dsMMbr 2011

sRI gurU qyg bhwdr jI dI kurbwnI


-s. rxjIq isMG*
koeI nw bixAw nOvyN gurW dw ies dunIAW qy swnI[
ihMdU Drm bcwvx Kwqr, jw id`qI kurbwnI[
c`l ky sI kSmIrI pMfq, kol gurW dy Awey[
swfw bVw ijauxw AOKw, du`KVy KolH suxwey[
AOrMgzyb bVw hY zwlm, krdw auh mn-mwnI[
ihMdU Drm bcwvx Kwqr, jw id`qI kurbwnI[
mMdr swfy FwhI jWdw, kr nI skdy pUjw[
in`q jnyaU lwh lwh su`ty, kMm hor nw dUjw[
auhdw mu`K mnorQ krnw, eys Drm dI hwnI[
ihMdU Drm bcwvx Kwqr, jw id`qI kurbwnI[
jdoN goibMd ny suxI, aunHW dI du`KW BrI khwxI[
socx l`gy paU iksy , izMdgI lyKy lwxI[
in`kI aumry ichry au~qy vrq geI hYrwnI[
ihMdU Drm bcwvx Kwqr, jw id`qI kurbwnI[
kol Kyfdy goibMd rwey, g`l ipqw AwKI[
bwJ quhwfy hor ipqw jI, kOx krygw rwKI[
j`g au~qy koeI nzr nI AwauNdw, Qofy vrgw dwnI[
ihMdU Drm bcwvx Kwqr, jw id`qI kurbwnI[
nOvyN gurW ny id`lI v`l , J`t cwly sI pwey[
isrV sdw ijauNdw r`Kxw, isr jwvy qW jwey[
AOrMgy nSw hkUmq, auh mUrK AiBmwnI[
ihMdU Drm bcwvx Kwqr, jw id`qI kurbwnI[
ihMdU Drm dI r`iKAw kIqI, bxky ihMd dI cwdr[
ies leI swrI dunIAW AwKy, DMn gurU qyg bhwdr[
dUijAW Kwqr jwn vwr ky, kr gey kMm lwswnI[
ihMdU Drm bcwvx Kwqr, jw id`qI kurbwnI[
jdoN vriqAw swkw id`lI, QW-QW CwieAw sog[
hY hY hY sB j`g khy, jY jY jY sur log[
jd q`k sUrj cMd rhygw, kr gey kwiem inSwnI[
ihMdU Drm bcwvx Kwqr, jw id`qI kurbwnI[
* vwrf nM: 23, nyVy Kwlsw skUl, KMnw-141401 (luiDAwxw) mo: 98145-28023

gurmiq pRkwS

83

dsMMbr 2011

Coty swihbzwdy
-s. jsivMdr isMG jrmsqpur*
ikhw sUby ny Syr Kwn qWeIN, bdlw is`KW dy gurU qoN lY Kwnw!
dwdI poqy ny swfy Awey kwbU, ijvyN mrzI qUM aunHW kih Kwnw!
bwZI pkV srkwr dy ^qm kr, qy koeI is`K izMdw nw rhy Kwnw[
gM g U rso e Iey ny PVw id` q y , kY d swfI AM d r gey pY Kwnw[
ikhw Kwn mlyrIey ny, zulm b`icAW qy nw kMm ieslwm dw
ault SrHw dy jo ny kMm krdy, auh nw r`Kdy idl iemwm dw
pwk rUh nhIN BYVw kMm krdI, r`Ky loB nhIN koeI ienwm dw
gurU imly qW lvWgw mYN bdlw, zulm nMinAW qy kMm bdnwm dw
mrd jMg mYdwn dy ivc lVdy, krdy ip`T qy kdy vwr
fwh CwqIAW sUry llkwrdy ny, krdy izMdgI nwl ipAwr
fO l y &rkdy vy K ky vY r IAW , Xo D y r` K dy fr qlvwr
A`lwh dy kihr qoN fr sUby! jwnW in`kIAW qweIN qUM mwr

ey[
ey[
ey[
ey[

nwhIN[
nwhIN[
nwhIN[
nwhIN[

gM g U FwihAw kihr BwrI, dO l q bdly mwr ikrdwr id` q w[


su`cw nMd ZdwrI dI h`d kIqI, lwlc ivc Drm ivswr id`qw[
moqI rwm qy tofr m`l jI ny, dwdI poiqAW siqkwr id`qw[
Syr KW inkilAw iemwm s`cw, nwhrw hwA dw aus ny mwr id`qw[
g` l s` c dI iksy nw mM n I, vwjy kU V dy swry vjwau x l` g y [
DrmI idl idlgIr ho e y , SY q wn Awpxy rM g ivKwau x l` g y [
sbzbwZ bVy vKwey nMinHAW , nwly lwlcW nwl Brmwaux l`gy[
mMnI eIn nw aunHW dI sUirAW ny, iPr kwzI Pqvy SrHw dy lwaux l`gy[
jdoN vyiKAw ieh DrmoN hwrdy nhIN, Pqvw mOq dw kwzI suxw id`qw[
* mo: 93567-04893

gurmiq pRkwS

84

dsMMbr 2011

nIhW ivc icxn dw hukm hoieAw, kMD krn leI imsqrI lw id`qw[
ie`tW, gwry dI kMD iqAwr kIqI, nMinHAW qweIN sI au~Qy KVHw id`qw[
nIhW ivc icx ky ShId kIqy, duStW pwpIAW kihr sI Fwh id`qw[
Drm qoN jwnW vwr gey, aunHW qweIN hY ipAw snmwn imldw[
ijnH W zwlmW kihr Fwey , au n H W pwpIAW Apmwn imldw[
Pu`l SrDw dy Bytw sMgqW, krdIAW ny, nwm ilAW sMqoK hY imldw[
JMfy JUldy j`g qy DrmIAW dy, Drm dw s`cw igAwn imldw[
lwl AOKy iemiqhwn coN pws hoey, peI l`K-l`K Sukr mnwey dwdI[
dwdy vWg sI pwilAw Drm aunHW, ausy rwh gey ijvyN smJwey dwdI[
is`iKAw AxK qy Drm dI sdw id`qI, jWdI vwr sn gl lgwey dwdI[
lwVI mOq dI h`s prvwn kIqI, ishry bMnH sI burjoN Glwey dwdI[
isdk r`iKAw, isdkI nw rqw foly, vwr gey auh Drm qoN jwn
jwnW in`kIAW swkw bhuq v`fw, kwiem kr gey is`KI inSwn
nMnHy lwlW qy kihr srhMd hoieAw, fol gey zmIn Asmwn
pweIAW lwhnqW j`g ny pwpIAW , j`s K`t gey sUry ivc jhwn

donyN[
donyN[
donyN[
donyN[

klgIDr d`isAw Awx nUry, sUby lwlW qy kihr guzwirAw sI[


TMfy burj AMdr dwdI poqy kYd kIqy, lwlW qweIN dwdI mW iSMgwirAw sI[
cMigAW bMidAW Drm dw kMm kIqw, nwhrw hwA dw mlyrIey mwirAw sI[
dwdI poqy du`D iplwey moqI, tofr m`l QW dw mu`l qwirAw sI[
ro ro nUry ny d`isAw gurW qweIN, ikvyN srhMd sI lwlW nwl bIqI!
ikvyN lwlc id`qy gey nMinHAW ,iks-iks ny ZdwrI dI h`d kIqI!
AYpr qyry lwlW nw dwqw eIn mMnI, BwvyN geI sI aunHW dI r`q pIqI!
jrmsqpur bUtw dwqy p`uitAw ey, zwlm rwj dI jVH hI pu`t lIqI[

gurmiq pRkwS

85

dsMMbr 2011

Piqh
-bIbI prmjIq kOr srihMd*
Fwh ky zulm qy jbr dy iklHy,
bxw id`qy Qyh,
hoeI jdoN s`c dI Piqh[
KVkw id`qI jwbrW dI ie`t nwl ie`t
bhwdr bMidAW,
gUMjI jdoN h`k dI Piqh[
bYTxw pYNdw hY q`qI qvI qy ies leI kdy,
kdy dygW c aubwly Piqh[
cVHnw pYNdw hY kdy crKVIAW qy,
kdy nyijAW qy, mwvW dy lwl auCwly Piqh[
pYdw krdI hY Awpy dwnI,
Awpy cWdnI cONk ivc
sIs dw blIdwn lYNdI hY Piqh[
p`uj jWdy ny BweI jYqw jI vrgy au~Qy hI,
ij`Qy iemiqhwn lYNdI hY Piqh[
kdy icrwauxw pYNdw hY qn ,
AwirAW dy nwl,
qW krIb huMdI hY Piqh[
mr ky vI auh nhIN mrdy
rihMdI dunIAW qIk
ik`fI AjIb huMdI hY Piqh[
Cufw ky m^mlI syjW
sohl ijMdW qoN,
poh dIAW rwqW ivc
srsw dy iknwry
TMfW ivc Twry Piqh[
* # 209, pRIq ngr, bsI rof, srihMd, PiqhgVH swihb[ mo: 98728-98599

gurmiq pRkwS

86

huMdy ny ishry bMnHx dy mOsm,


GoVI cVHn dIAW ru`qW,
juJwrW jdoN rx c pukwry Piqh[
nIhW ivc icxy jWdy jdoN,
A`D-iKVI klI vrgy mwsUm,
dyK ky isr JukwauNdI hY Piqh!
Bulwey nhIN jWdy
auh vI rihMdI dunIAW qk,
zry im`tI dy bdly ijnHW qoN,
mohrW DrwauNdI hY Piqh[
vwry koeI ipqw, pu`qr, mwqw
swrw srbMs Awpxw[
isjdy aus krdI hY Piqh[
qury iPrdy ny jMglW ivc,
qwjW q^qW vwly jdoN,
bVI AOKI ho ky jrdI hY Piqh!
lw ky itMf dw srHwxw,
sOxw pYNdw hY kMifAW au~qy
sUlW dI nok qy
qurwauNdI hY Piqh[
ipAwrw l`gdw hY
XwrVy dw s`Q murIdW ,
murIdW qoN im`qr ipAwry
hwl khwauNdI hY Piqh[
kdy ipE dy mUMh ivc quMinAW jWdw hY,
klyjy dw tu`kVw,
kwljw PV ky shwrdI hY Piqh[
qoV ky qwkqW dy mwx
Fwh ky kUVH pwp dy iklHy,
Piqh dy gVH auswrdI hY Piqh....!

dsMMbr 2011

gurmiq pRkwS

87

dsMMbr 2011

is`K jbr dw mukwblw sbr nwl krdw hYigAwnI mwn isMG


AM i mR q sr: 03 nvM b rnvbr 1984 c id`lI Aqy Bwrq
dy hor keI SihrW ivc G`t-igxqI
is`KW nUM hzwrW dI igxqI c ShId
kr id`qw igAw sI ijs dI Xwd
qwzw kridAW s`cKf sRI hirmdr
swihb sRI AMimRqsr c gurduAwrw
ShId bwbw gurbKS isG jI ivKy
sR I AK f pwT swihb dw Bo g
pwieAw igAw[
ies mOky juVIAW sgqW nwl
ivcwrW dI sWJ pwauNidAW s`cKf
sRI hirmdr swihb dy gRQI isG
swihb igAwnI mwn isG ny ikhw
ik, jnqw Awpxy numwiedy cux ky
jwn-mwl Aqy kwn dI rwKI leI
srkwr bxwauNdI hY pr jykr vwV
hI Kyq Kwx l`g pey qW iPr
Aijhy dyS dw r`b hI rwKw hY[
qkrIbn 27 swl pihlW Aijhw
hI ies dyS c vwpirAw[ dyS
dI AzwdI c 80 pRqISq qoN vI
v`D kurbwnIAW dyx vwlI is`K kOm
smyN dy srkwrI hwkmW ny AwpxI
srpRsqI hyT is`KW dI nslkuSI
kIqI[ is`KW dy ijauNdy jIA gLW
c twier pw ky hzwrW nOjvwn,

bzurg, b`cy Aqy bIbIAW ShId


kIqw igAw qy kyNdr srkwr v`loN
A`j qIk iksy vI doSI jW aunHW dI
AgvweI krn vwly smyN dy rwjsI
AwgU szw qW kI dyxI sI sgoN
vzIrIAW dy ky invwijAw jWdw
irhw hY qy ie`QoN is`D huMdw hY ik
dunIAW c sB qoN v`fy lokqqrI
dyS c G`t igxqI is`K kOm leI
kwn v`Krw hY[
aunWH ikhw ik, is`KW leI ieh
koeI nvIN g`l nhIN[ is`K kOm
kurbwnIAW qoN nhIN frdI[ Shwdq
dw jwm pIxw is`K kOm gurU swihb
dy smyN qoN hI ivrsy c imilAw
hY[ sw jbr dw mukwblw sbr
nwl krnw cwhIdw hY qy gurU swihb
qy Brosw r`Kxw cwhIdw hY[ ie`k
idn Awvygw jdoN ieh kwql qy
aunHW dy srpRsq inAW dy ktihry
c KVHy hoxgy[
ies mOky sRI Akwl q^q
swihb dy mu`K gRQI isG swihb
igAwnI gurmuK isG, s`cKf sRI
hirmdr swihb dy gRQI igAwnI
rvy l is G , SR o m xI gu r du A wrw
pRbDk kmytI dy AYfISnl sk`qr

gurmiq pRkwS

88

dsMMbr 2011

s. qrlocn isG, s. sqbIr isG,


s. mnjIq isG qy s. hrBjn
isG, mIq sk`qr s. hrBjn isG
mnwvW, s. rxjIq isG, s. suKdyv
isG BUrw kohnw, s. idljIq isG,
s. kuldIp isG, s. iCdr isG,
s`cKf sRI hirmdr swihb dy

mYnyjr s. hrbMs isMG m`lHI qy s.


pR q wp isM G qo N ielwvw SR o m xI
kmytI, Drm pRcwr kmytI qy sRI
drbwr swihb dy sm`Ucy stwP qoN
ielwvw v`fI igxqI c sMgqW
hwzr sn[

AMimRqsr, 31 AkqUbrDrm pRcwr kmytI v`loN pRkwiSq


huMdy mhInyvwr mYgzIn gurmiq
pRkwS (pMjwbI) Aqy gurmiq
igAwn (ihM d I) dy shwiek
sMpwdk s. suirMdr isMG inmwxw
syvw-mukq hox qy Swndwr
ivdwiegI id`qI geI[ AYfISnl
sk`qr s. sqbIr isMG ny aunHW dI
ny k -nIAqI qy qndy h I nwl
inBweIAW sy v wvW dI SlwGw
kridAW au n H W sR I swihb,
isropwau, cWdI dw pY~n, tweItn

dI GVI qy grm sUt nwl snmwinq


kIqw[
ies mOky SRomxI gurduAwrw
pRbMDk kmytI dy AYfISnl sk`qr
s. hrjIq isMG, mIq sk`qr s.
blvIr isMG, s. idljIq isMG
bydI, s. blivMdr isMG, s. kuldIp
isMG, s. suKdyv isMG BUrw qy s.
hrBjn isMG, suipRMtYNfYNt s. sMqoK
isM G , gu r miq pR k wS/gu r miq
igAwn dy sMpwdk s. ismrjIq
isMG Aqy Drm pRcwr kmytI dw
smu`cw stw& hwzr sI[

s. suirMdr isMG inmwxw syvw-mukqI smyN in`GI ivdwiegI

p`qr ivhwr kors dI AMgyrzI mwiDAm c SurUAwq


AimRqsr: 2 nvMbr- SRomxI
gurduAwrw pRbMDk kmytI dyy pRDwn
jQydwr Avqwr isMG jI dy idSw
inrdySW Anuswr Drm pRcwr kmytI
v`loN do swlw is`K Drm AiDAYn
p`qr ivhwr kors nMU AMgryzI ivc
vI ArMB kr id`qw igAw hY[ ies
qoN pihlW ieh kors pMjwbI Aqy
ihMdI ivc clwieAw jw irhw hY[

AMgryzI ivc ArMB kIqy gey ies


kors dI pusqk Study of the
Sikhism jo ies ko r s dy
fwierYktr fw. jsbIr isMG swbr
ny sMpwidq kIqI hY[ ies pusqk
nMU ipCly idnIN SRomxI gurduAwrw
pRbMDk kmytI dy pRDwn jQydwr
Avqwr isMG jI ny rIlIz kIqw[
pRDwn swihb ny ies kors bwry

gurmiq pRkwS

89

jwxkwrI idMidAW ikhw ik is`K


Drm dw pRcwr qy pRswr leI ies
kwrj nMU AwDuink, qknolojI Aqy
nvIN p`qr ivhwr iv`idAk pRxwlI
rwhIN jigAwsUAW dy brUhW q`k
phuMcwaux leI ieh kors ArMB
kIqw igAw hY [ ieh ko r s
jigAwsUAW nMU ibnW iksy lwgq dy
muPq krvwieAw jWdw hY[ hr
iksm dI pwT-sm` g rI Aqy
iemiqhwnW dw kwrj muPq kIqw
jWdw hY[ ijs dw swrw Krc Drm

dsMMbr 2011

pRcwr kmytI sihx krdI hY[ ies


smyN kors dy fwierYktr fw. swbr
ny d`isAw ik ies kors ivc
gurbwxI, is`K ieiqhws, is`K sRoq
gRMQ, is`K rihq mrXwdw, sMswr
dy pRis`D Drm, is`K siBAwcwr,
is`K iqauhwr, is`K lihrW qy is`K
sMpd
R wvW Awid bwry muFlI jwxkwrI
id`qI jWdI hY[ aunWH d`isAw ik
A`T hzwr jigAwsU pMjwbI, ihMdI
Aqy AMgryzI ivc jwxkwrI lY rhy
hn[

iv` i dAk AdwirAW c gu r du A wrw swihbwn sQwipq


kIqy jwxgy

AimRqsr: 20 AkqUbris`K jgq dI pRqIinD sMsQw SRm


o xI
gu r du A wrw pR b M D k kmy t I ny
gurduAwrw pRbMD nUM scwrU bxwaux
dy nwl-nwl is`KI dy pRcwr qy pRswr
Aqy iv`idAw dy Kyqr c Aihm
pYVW sQwipq kIqIAW hn[ ies
dy pRbMD ADIn c`l rhIAW sMsQwvW
c Akwdimk, ieMjInIAirMg Aqy
mY f Ikl is` i KAw dy Dwrimk
sMskwrW nUM aujwgr krn leI
pihl id`qI jw rhI hY[ ienHW
ivcwrW dw pR g twvw SR o m xI
gurduAwrw pRbMDk kmytI dy pRDwn
jQy. Avqwr isMG ny A`j sQwnk
sRI gurU rwmdws ieMstIicaUt Aw&
mYfIkl swieMsz AYNf rIsrc dy

pRbMDkW, stwP Aqy ividAwrQIAW


sMboDn kridAW kIqw[
aunHW ikhw ik gurU swihbwn
v`loN drsweI gurmiq jIvn-jugq
mnu`KI jIvn dy hr pihlU pRqI
sucyq krdI hY Aqy sRI gurU rwmdws
jI v`loN sihj, ismrn, smrpx
qy sihnSIlqw vrgI inStw nwl
gurU-Gr dI kIqI syvw dI mhwnqw
dw vrxn kridAW ividAwrQIAW
qy fwktrW nUM Awpxy ik`qy c au~cIs`c
u I BwvnW nwl syvw krn dI pRr
y nW
kIqI[ aunHW ikhw ik gurmiq c
syvw dI mh`qqw nUM mu`K r`KidAW
ividAwrQIAW nUM gurmiq nwl joVn
dI Bwvnw nwl SRomxI gurduAwrw
pRbMDk kmytI v`loN Awpxy pRbMD

gurmiq pRkwS

90

ADIn c`l rhy iv`idAk AdwirAW


c gurduAwrw swihbwn sQwipq
krn dw PYslw kIqw hY[
ies qoN pihlW aunHW hspqwl
dy b`cw ivBwg c iksy vI rog qoN
pIVq nv jMmy b`icAW dy ielwj
leI ADuink shUlqW vwlI NICU
c lgweIAW nvIAW mSInW dw
audGwtn kIqw[ ies mOky tR`st dy
sk` q r s. jo i gM d r isM G
AdlIvwl, ny vI sM g qW nwl
gurmiq ivcwrW dI sWJ kIqI[
ies mOky sRI gurU rwmdws
cYrItybl tRs
` t dy mYNbr s. rwijMdr
isMG mihqw qy fw. guirMdr isMG,
sRI gurU rwmdws ieMstIicaUt Aw&
swieMsz AYNf rIsrc v`lw dI

dsMMbr 2011

fwierYktr ipRMsIpl fw. gIqw


Srmw, sRI gurU rwmdws fYNtl
swieMsz AYNf rIsrc dy ipRMsIpl
fw. crnjIq isMG, fI.AYm.sI.
hIro hwrt luiDAwxw dy muKI fw.
gurpRIq isMG, SRomxI kmytI dy
mY N brwn s. gu r bcn isM G
krmU M v wlw, s. AmrIk isM G
Swhpur gorwieAw, s. AmrjIq
isMG BlweIpur, s. surjIq isMG
iB`tyv`f, s. KuSivMdr isMG, s.
hrjwp isMG sulqwnivMf, swbkw
mYNbr s. kSmIr isMG birAwr,
AYfISnl sk`qr fw. ey.pI. isMG,
tR`st dy ieMcwrj s. AmndIp
isMG, E.AYs.fI. fw. bljIq isMG
Awid hwzr sn[

SR o m xI gu r du A wrw pR b M D k kmy t I dw sQwpnw idvs


mnwieAw igAw
A i mR q sr: 14 nv b rgurduAwrw pRbMD nUM mhMqSwhI qoN
Azwd krvw ky sMgqI pRbMD c
ilAwaux leI mhwn kurbwnIAW
auprMq hoNd ivc AweI is`K jgq
dI isrmOr sMsQw SRomxI gurduAwrw
pRbMDk kmytI dy sQwpnw idvs nUM
smripq sRI Akwl q^q swihb
ivKy AKMf pwT dy Bog auprMq
s`cKMf sRI hirmMdr swihb dy
hzUrI rwgI BweI bldyv isMG
vfwlw dy jQy ny ielwhI bwxI dw

kIrqn kIqw Aqy Ardws igAwnI


kulivMdr isMG ny kIqI[
ies mOky sRI Akwl q^q
swihb dy jQydwr isMG swihb
igAwnI gurbcn isMG, mu`K gRMQI
isMG swihb igAwnI gurmuK isMG,
s`cKMf sRI hirmMdr swihb dy gRMQI
isMG swihb igAwnI jgqwr isMG
(luiDAwxy vwly) qy isMG swihb
igAwnI rvyl isMG, is`K ieiqhws
rIsrc borf dy fwierYktr s.
rUp isMG, SRomxI kmytI dy AYfI.

gurmiq pRkwS

91

sk` q r s. qrlo c n isM G , s.


sqbIr isMG, s. mnjIq isMG,
s. hrBjn isMG qy s. idlbwg
isMG, mIq sk`qr s. suKdyv isMG
BUrw kohnw, s. AMgryz isMG, s.
kuldIp isMG, s. iCMdr isMG qy
s. rxjIq isM G , s` c KM f sR I

dsMMbr 2011

hirmMdr swihb dy mYnyjr s.


hrbMs isMG m`lHI, SRomxI kmytI,
Drm pRcwr kmytI qy s`cKMf sRI
hirmMdr swihb dy smucy stwP qoN
ielwvw v`fI igxqI c is`K sMgqW
mOjUd sn[

hlkw jlwlwbwd ivKy gu r miq smwgm


BweI jsivMdrpwl isMG pRcwrk v`loN pu`jI irport Anuswr
jQydwr Avqwr isMG jI pRDwn SRomxI gurduAwrw pRbMDk kmytI dy
idSw-inrdySW hyT Drm pRcwr lihr dy gurmiq qy AMimRq-sMcwr
smwgm BweI bldyv isMG muKI AKMf kIrqnI jQw ieMtrnYSnl qy
ieMcwrj is`K ivrsw sMBwl muihMm imqI 12 AkqUbr qoN 16 AkqUbr
2011 qk jlwlwbwd hlky dy ipMf c`k sYdokI, roVWvwlw, c`k
jwnIsr (CINibAW vwlI), gurduAwrw bwbw bic`qr isMG jI jlwlwbwd
qy m`uK smwgm gurduAwrw rwmgVHIAw jlwlwbwd ivKy kIqy gey[
ienHW smwgmW ivc 240 pRwxIAW ny AMimRqpwn kIqw qy 510 dy
l`gBg nOjvwnW ny kys r`Kx dw pRx kIqw[ ienHW smwgmW ivc BweI
hrpRIq isMG hY~f gRMQI sRI drbwr swihb sRI mukqsr, jQydwr
drSn isMG moTWvwlw mYNbr SRomxI gurduAwrw pRbMDk kmytI v`loN swry
smwgmW ivc hwzrI Br ky sMgqW gurmiq vIcwrW nwl inhwl
kIqw igAw[ s. qimMdr isMG mIfIAw slwhkwr, BweI jsivMdrpwl
isMG pRcwrk, s. ikRpwl isMG bwdIAW, BweI sivMdr isMG hzUrI
rwgI jQw sRI drbwr swihb, sRI AMimRqsr swihb, BweI AmrjIq
isMG AxKI qy BweI jsbIr isMG im`fyvwl dy FwfI jQy, BweI
srbjIq isMG, BweI gurmuK isMG, BweI mnjIq isMG pRcwrk,
BweI jgjIq isMG, BweI muKiqAwr isMG ny swry smwgmW ivc
hwzrI BrI[ Dwrimk iPlmW vI idKweIAW geIAW[ mu`K smwgm
ivc gurduAwrw rwmgVHIAw jlwlwbwd ivKy iProzpur dy mYNbr pwrlImYNt
s. Syr isMG GubwieAw ny hwzrI BrI[

gurmiq pRkwS

92

dsMMbr 2011

Drm pRcwr kmytI dIAW pRcwr vhIr srgrmIAW


sRRI Akwl qKq swihb v`loN AMimRq-sMcwr smwgm
BweI gurmuK isMG Kwlsw hY~f gRMQI v`loN pu`jI irport Anuswr sRI
Akwl qKq swihb sRI AMimRqsr v`loN pMjwb Aqy pMjwb qoN bwhr v`Kv`K sQwnW qy mhInw sqMbr qy AkqUbr 2011 ivc hoey AMimRq-sMcwr
smwgmW dOrwn AMimRq-pwn krn vwly pRwxIAW dI igxqI hyT ilKy
Anuswr hY:-

imqI
1-9-11
3-9-11
4-9-11
5-9-11
6-9-11
7-9-11
11-9-11
13-9-11
14-9-11
15-9-11
16-9-11
18-9-11
21-9-11
24-9-11
24-9-11
25-9-11
28-9-11
2-10-11
2-10-11
5-10-11
8-10-11
9-10-11

AsQwn
rwey isMG ngr (rwjsQwn)
gu: swihb gurU nwnk drbwr, gWDI ngr (iProzpur)
sRI Akwl qKq swihb
ipMf jwqI ky sMjoglw (kpUrQlw)
gurduAwrw bwbw sRI cMd jI bwrT swihb (gurdwspur)
sRI Akwl qKq swihb
sRI Akwl qKq swihb
ipMf pMjvVH gurduAwrw sMqsr swihb (qrnqwrn)
sRI Akwl qKq swihb
gu: bwaulI swihb, sRI goieMdvwl swihb (qrnqwrn)
gurduAwrw bwbw b`uFw jI rmdws (sRI AMimRqsr)
sRI Akwl qKq swihb
sRI Akwl qKq swihb
gurduAwrw swihb dwqI morI, jY pur (rwjsQwn)
ipMf sYdpur (qrnqwrn)
sRI Akwl qKq swihb
sRI Akwl qKq swihb
sRI Akwl qKq swihb
ipMf kMifAwxw, iPlOr (jlMDr)
sRI Akwl qKq swihb
gurduAwrw bIV bwbw b`uFw jI T`Tw (qrnqwrn)
sRI Akwl qKq swihb

pR w xI
18
51
228
37
51
187
190
19
188
7
50
200
186
45
25
113
181
186
28
169
32
159

gurmiq pRkwS

9-10-11
10-10-11
11-10-11
12-10-11
12-10-11
13-10-11
14-10-11
15-10-11
16-10-11
16-10-11
16-10-11
18-10-11
19-10-11
20-10-11
21-10-11
22-10-11
23-10-11
23-10-11
25-10-11
26-10-11
27-10-11
29-10-11
30-10-11
30-10-11
30-10-11
31-10-11
31-10-11

93

dsMMbr 2011

gurduAwrw swihb klgIDr irhwVI (jMmU)


ipMf kwmlpur (sRI AMimRqsr)
gurduAwrw sqlwxI swihb (sRI AMimRqsr)
sRI Akwl qKq swihb
ipMf c`k sYdoky jlwlwbwd (Pwizlkw)
ipMf roVW vwlI jlwlwbwd (Pwizlkw)
ipMf c`k jwnIsr jlwlwbwd (Pwizlkw)
gurduArw bwbw bic`qr isMG jlwlwbwd (Pwizlkw)
gurduAwrw rwmgVHIAw jlwlwbwd (Pwizlkw)
sRI Akwl qKq swihb
gurduAwrw BweI mMJ jI ipMf lohkw (qrnqwrn)
ipMf qlvMfI dsONDw isMG (sRI AMimRqsr)
sRI Akwl qKq swihb
ipMf joDpur (qrnqwrn)
ipMf BUrwkohnw (qrnqwrn)
bwbw AwieAw isMG kwlj quglvwl (gurdwspur)
sRI Akwl qKq swihb
gu: bwbw b`uFw jI jnm AsQwn k`QUnMgl (sRI AMimRqsr)
sRI Akwl qKq swihb
sRI Akwl qKq swihb
sRI Akwl qKq swihb
hlkw jlwlwbwd ipMF twhlIvwl (Pwizlkw)
sRI Akwl qKq swihb
ipMf BMgwlIAw (sRI AMimRqsr)
jlwlwbwd ipMf prBwq vwlw (Pwizlkw)
jlwlwbwd ipMf nmocV klW (Pwizlkw)
ipMf n`QK
U ihrw (gurdwspur)

97
35
43
145
35
33
33
53
70
142
21
13
173
50
35
223
150
36
6
127
18
50
233
28
40
9
51

is`K imSn auqrwKMf v`loN gurmiq Aqy AMimRq-sMcwr smwgm


BweI hrijMdr isMG ieMcwrj is`K imSn auqrwKMf v`loN p`ujI
irport Anuswr imSn v`loN imqI 26-5-11 gurduAwrw sRI gurU isMG
sBw cUnw Kwn (bYlpVwE) izlHw nYnIqwl ivKy bwbw Bgvwn isMG jI
Kwlsw v`loN ivSwl gurmiq smwgm swihb sRI gurU Arjn dyv jI dy
ShIdI purb smripq krvwieAw igAw[ ijs dOrwn hoey AMimRqsMcwr smwgm ivc 16 pRwxI AMimRqpwn kr gurU vwly bxy[

gurmiq pRkwS

94

dsMMbr 2011

is`K imSn auqrwKMf kwSIpur v`loN gurduAwrw gol mwrkIt rudrpur


ivKy ivSwl gurmiq smwgm imqI 2-10-2011 krvwieAw igAw[
ijs dOrwn hoey AMimRq-sMcwr smwgm smyN 35 pRwxI AMimRqpwn kr gurU
lV l`gy[
imSn v`loN hI gurmiq pRcwr suswietI kwnpur dy sihXog nwl
imqI 6-11-2011 ipMf Bogpur fYm fwkGr bVIENvwlw qihsIl
jspur izlHw aUDm isMG ngr (auqrwKMf) ivKy AMimRq-sMcwr smwgm
dw AwXojn kIqw igAw ijs dOrwn 17 pRwxI AMimRqpwn kr gurU vwly
bxy[
auprokq imSn v`loN imqI 11-10-2011 gurduAwrw CInW Pwrm
FkIAw gulwbo kwSIpur auqrwKMf ivKy slwnw gurmiq smwgm krvwieAw
igAw[ smwgm ivc is`K imSn kwSIpur dy FwfI jQy BweI gurmIq
isMG ny sMgqW bIr rsI vwrW rwhIN gur ieiqhws dI jwxkwrI id`qI[
aucycy qOr qy pu`jy sRI Akwl q^q swihb dy jQydwr isMG swihb
igAwnI gurbcn isMG jI ny gurmiq ivcwrW dI sWJ pweI Aqy bwbw
guraupdyS isMG jI v`loN ArMB kIqw gur ikrpw cYrItybl nSw CufwaU
kyNdr dw audGwtn kridAW ikhw ik A`j nOjvwn pIVHI jo ik niSAW
ivc glqwn ho rhI hY, aus T`lH pwaux leI bwbw jI v`loN SurU kIqw
auprokq kyNdr SlwGwXog hY, ijs leI auh vDweI dy pwqr hn[ isMG
swihb igAwnI pUrn isMG swbkw jQydwr sRI Akwl q^q swihb jI ny
vI sMgqW nwl gurmiq ivcwrW sWJIAW kIqIAW[
ies mOky s. hrBjn isMG (cImw) AYm.AYl.ey. kwSIpur, pRDwn
SRomxI AkwlI dl XU.pI. XU.ky. styt, s. idlbwg isMG lwielpurI,
s. lKivMdr isMG (CInw), bwbw kuldIp isMG jMmU, bwbw suKpwl, is`K
imSn auqrwKMf dy ieMcwrj BweI hrijMdr isMG, pRcwrk BweI krm
isMG, BweI nirMdr isMG, BweI mihMdr isMG, BweI jogw isMG, Amrpwl
isMG, BweI ivnod isMG Aqy BwrI igxqI ivc ielwkw invwsI sMgqW
ny hwzrI BrI[

gu : B` T w swihb pwq:10vIN ivKy AM i mR q -sM c wr smwgm


mYnyjr gurduAwrw B`Tw swihb, pwqSwhI 10vIN, kotlw inhMg
(ropV) v`loN p`ujI irport Anuswr gurduAwrw swihb ivKy imqI 17-

gurmiq pRkwS

95

dsMMbr 2011

10-11 AMimRq-sMcwr smwgm krvwieAw igAw ijs dOrwn 41


pRwxI AMimRq Ck ky gurU vwly bxy[

q^q sRI dmdmw swihb (gurU kwSI) qlvMfI swbo,


biTMfw v`loN AMimRq-sMcwr Aqy gurmiq isKlweI kYNp
jQydwr Avqwr isMG pRDwn SRomxI gurduAwrw pRbMDk kmytI v`loN
bxwey gey sb-AwiPs rwhIN siqkwrXog isMG swihb igAwnI blvMq
isMG dI pRyrnw sdkw mhInw jUn Aqy julweI 2011 ivc gurmiq
isKlweI kYNp dw AwXojn kIqw igAw[ pihlw kYNp gurduAwrw klgIDr
swihb hzUrw kpUrw klonI ivKy imqI 10-11-12 jUn 2011
AwXojn kIqw igAw ijs ivc Drm pRcwr kmytI dy v`K-v`K numwieMidAW,
pRcwrkW, gRMQI swihbwn v`loN gurmiq vIcwrW Aqy kQw-kIrqn rwhIN
iqMn idnW dy smwgmW dOrwn sMgqW gurmiq bwry jwxkwrI id`qI geI
Aqy piqqpuxy, niSAW Awid qoN bc ky KMfy-bwty dw AMimRq Ck ky isMG
sj ky gurU-swihbwn dIAW is`iKAwvW qy c`lx dI pRyrnw id`qI geI[
iesy lVI qihq imqI 18 jUn qoN 28 jUn qk gurduAwrw buMgw swihb
rwmpur mMfI ivKy 10-rozw gurmiq isKlweI kYNp lgwieAw igAw ijs
ivc pRcwrk BweI Awqmw isMG dy XqnW sdkw BweI BrpUr isMG
ArdwsIey, sRI drbwr swihb, sRI AMimRqsr ny ds idnW dOrwn gurbwxI
Su`D aucwrn Aqy inqnym dIAW bwxIAW dI sMiQAw, isKlweI dy ky
sMgqW gurmiq iv`idAw Aqy is`K ieiqhws nwl joiVAw[ iesy pRcwr
muihMm A`gy qoridAW hoieAW imqI 8-9 julweI 2011 gurmiq
ividAwlw (biTMfw) ivKy do-idnW gurmiq smwgm krvwieAw igAw
ijs ivc biTMfw Sihr Aqy lwgy dy ipMfW dI sMgq ny gurbwxI Aqy
gurmiq-sbMDI ivcwrW srvx kIqIAW[ ienHW smwgmW qoN ielwvw
imqI 11 qoN 15 julweI 2011 qk iek hor ivSyS pMj-idnW gurmiq
isKlweI kYNp gurduAwrw klgIDr swihb ivKy lgwieAw igAw[ mwnsw
mMfI ivKy imqI 22-23-24 julweI 2011 iqMn-rozw gurmiq
isKlweI kYNp lgwieAw igAw ijs ivc pMQ dIAW Kws S^sIAqW Aqy
BweI primMdr isMG pRcwrk ny sMgqW gur-mrXwdw bwry jwxU krvwauNdy
hoey inqnym dIAW bwxIAW dy Su`D aucwrn sbMDI iek ivSyS sMQXw
klws vI lgweI[ rwq dy smyN sMgqW Dwrimk iPlmW Aqy Dwrimk

gurmiq pRkwS

96

dsMMbr 2011

nwtk ivKw ky gur-ieiqhws dy mhwn ivrsy qoN jwxU krvwieAw igAw[


q^q sRI dmdmw swihb dy pMj ipAwry swihbwn v`loN KMfy-bwty dI pwhul
iqAwr kr ky AnykW pRwxIAW AMimRq CkwieAw Aqy is`KI jIvn-jwc
ivc rihx dI mrXwdw d`sI[ auprokq swry smwgmW ivc jQydwr
blvMq isMG, s. BrpUr isMG Kwlsw mYNbr Drm pRcwr kmytI, s.
BrpUr isMG ieMcwrj sb-AwiPs Drm pRcwr kmytI pRcwr vhIr, s.
suKdyv isMG (mYNbr), BweI Awqmw isMG pRcwrk, BweI mihMdr isMG
(mYNbr), s. jgrUp isMG (mYNbr), BweI hrpRIq isMG hY~f gRMQI sRI
mukqsr swihb, bIbI divMdr kOr (mYNbr), BweI gurcrn isMG kQwvwck
gurduAwrw hwjIrqn, s. suKdyv isMG bwhIAw (mYNbr), fw. AmrjIq
isMG, ipRMsIpl gurmiq kwlj qlvMfI swbo, s. gurcrn isMG, BweI
gurmIq isMG (pRcwrk), s. drSn isMG (mYnyjr gurduAwrw swihb
BIKI swihb) S^sIAqW ny ivSyS rUp ivc hwzrIAW BrIAW[

is`K imSn hirAwxw qy ihmwcl pRdyS v`loN AMimRqsM c wr smwgm


is`K imSn hirAwxw v`loN is`K Drm dy pRcwr Aqy pRswr dI lihr
A`gy qoridAW hoieAW AkqUbr dy mhIny hyT ilKIAW v`K-v`K QwvW
qy AMimRq-sMcwr smwgm krvwey gey : auprokq smwgmW ivc pMjW
ipAwirAW dI syvw is`K imSn hirAwxw dy pRcwrkW BweI qrlocn
isMG, BweI Syr isMG, BweI rxjIq isMG, BweI surjIq isMG Aqy BweI
mlkIq isMG ny inBweI[ AMimRq AiBlwKIAW is`K imSn hirAwxw
v`loN is`K rihq mrXwdw Aqy kkwr Bytw rihq id`qy gey[

imqI
5-10-11
11-10-11
16-10-11
25-10-11

AsQwn
gu: sRI lKnOr swihb, AMbwlw
gu: bwdSwhI bwg, AMbwlw
gu: isMG sBw ieMdrI, krnwl
gu: swihb s`cw sOdw, sPIdoN (krnwl)

pR w xI
6
8
24
73

golfn AwPsY~t pRYs, gurduAwrw rwmsr swihb, sRI AMimRqsr qoN SRomxI gurduAwrw
pRbMDk kmytI leI s. dlmyG isMG ipRMtr qy pbilSr ny Cpvw ky d&qr SRomxI
imqI 5-12-2011
gurduAwrw pRbMDk kmytI sRI AMimRqsr qoN pRkwiSq kIqw[

S-ar putea să vă placă și