Tema 5.

- Filosofa Moderna (II):

ILUSTRACIN E CRTICA DA RAZN: KANT.

Interpretacin: Marco histrico e conceptual. - Factores polticos, sociais e culturais que no sculo XVIII conducen Ilustracin. - As novas ideas: progreso, educacin ou iluminacin, humanidade, civilizacin, natureza. - Caractersticas da razn ilustrada. Comprensin: - A idea kantiana de Ilustracin. - A sntese entre racionalismo e empirismo en Kant. - O formalismo moral.

1.- BIOGRAFA Immanuel Kant nace en Knigsberg, un 22 de abril de 1724. Na Universidade da sa cidade estudou matemticas, fsica e filosofa. En 1755 nomeado profesor desa mesma universidade, posto que desempeou ata os seus ltimos anos. A sa vida, integramente dedicada ao pensamento, caracterizouse pola ausencia de sucesos salientables. A segunda edicin da sa obra A relixin dentro dos lmites da mera razn, valeulle un conflicto co goberno prusiano; o rei Federico Guillerme II, que limitou a liberdade de prensa e instaurou unha rxida censura, prohibiu a Kant a ensinanza e difusin do pensamento contido nesa obra por considerala contraria Biblia e ao cristianismo. Kant, anda que non se recoeceu culpable, aceptou a prohibicin. Morreu un 12 de febreiro de 1804 na sa cidade natal, sendo os ltimos anos da sa vida particularmente tristes, xa que foi perdendo progresivamente as sas facultades ata carecer de fala e de memoria. O proxecto Kantiano. As sas obras. Kant entende que a filosofa busca responder a unha cuestin fundamental: que o ser humano, pero esta cuestin concrtase en tres: qu podo coecer, qu debo facer, qu me cabe esperar. A primeira pregunta respondida desde a Metafsica e bscase establecer os principios e lmites que fan posible o coecemento cientfico. A Crtica da razn pura (1781) a obra fundamental na que expn a sa teora do coecemento e o rexeitamento da metafsica tradicional. Volver a editarse en 1787 con variacins. Prolegmenos a toda metafsica futura, 1783, un resumo divulgativo da obra anterior. segunda respndese desde a moral e busca xustificar os principios de accin e as condicins da liberdade. As obras nas que expn a sa filosofa moral son a Crtica da razn prctica (1788) e a Fundamentacin da metafsica dos costumes (1785). terceira responde a relixin e trata de delinear o destino ltimo do home e as condicins e posibilidades da sa realizacin. O proxecto da crtica Kantiana compltase con obras como Crtica do xuzo (1790), sobre o xuzo esttico, A relixin dentro dos lmites da mera razn e A paz perpetua. 2.- KANT E A ILUSTRACIN. Factores Polticos, Sociais E Culturais que no S. XVIII conducen Ilustracin. A Ilustracin un complexo conxunto de movementos culturais cuxo desenvolvemento coincide, basicamente, co sculo XVIII (de forma mis concreta a Ilustracin adoita encadrarse entre a Gloriosa revolucin inglesa de 1688, e a Revolucin Francesa de 1789, das revolucins de marcado carcter poltico-liberal). O sculo XVIII denominase sculo da Ilustracin ou das Luces, en razn da esixencia de clarificacin ou iluminacin que se propuxo con respecto a todos os aspectos da vida humana. Feitos coma a Revolucin Cientfica, a transformacin da economa, a
1

evolucin tecnolxica, o descubrimento de novas terras e novas culturas, cambiaron a forma de vida dos europeos e modificaron as ideas dos intelectuais acerca do mundo en que vivan. Pode entenderse a Ilustracin desde o esprito do Renacemento e o racionalismo da Filosofa moderna levado ata as sas ltimas consecuencias. Probablemente o concepto mis utilizado, non so en Filosofa, senn na ciencia, na poltica, na literatura, na relixin, racional: o que non sexa racional debe ser rexeitado. A Ilustracin non foi un fenmeno uniforme e homoxneo na Europa do sculo XVIII. Os pases nos que a Ilustracin tivo mis forza foron Gran Bretaa, onde propiamente se iniciou; Francia, onde adquiriu brillantez e resonancia; e Alemaa, onde a sa incorporacin foi tarda. En INGLATERRA, a Enlghtement, identifcase co empirismo ingls. O seu desenvolvemento transcorre nun estado poltico liberal e tolerante, oposto ao Absolutismo. O seu gran mestre ser Locke, o seu mtodo emprico e as sas ideas poltico-liberais constiten o punto de partida da filosofa ilustrada. No campo das ciencias da natureza, o gua o modelo cientfico establecido por Newton. Newton o punto de referencia, o seu mtodo seguido cegamente no campo das ciencias naturais e ata Hume intentou traspasalo ao terreo da Filosofa. En FRANCIA, as Lumires, un movemento crtico e ata destrutor: xstase na tensin social produto dunha organizacin poltica autoritaria e unha ascendente clase media burguesa. O sistema poltico que predomina na Francia do sculo XVIII o que se coece como Despotismo Ilustrado, sistema que pode definirse coas palabras do rei Luis XIV: Todo para o pobo, pero sen o pobo, o que implica a bsqueda do ben da nacin (ou do que os gobernantes entenden que ese ben) e unhas reformas que proveen do poder sen contar coa opinin dos cidadns. Este sistema o que entrar en crise nos ltimos anos do sculo e que desencadear a Revolucin Francesa. Os temas de preocupacin son as cuestins de orde moral, de dereito poltico e do progreso histrico. A Enciclopedia, obra de 35 volmenes que comenzou a publicarse no 1751 e finalizou no 1780, froito do labor dos intelectuais franceses (Voltaire, Montesqueu, D'Alembert e Diderot, entre outros moitos), converteuse na obra mis representativa da actitude ilustrada. En ALEMAA, a Aufklrung, a mis tarda, ten un ton distinto. unha revolucin intelectual desde arriba, desde unha minora apoiada polo Despotismo Ilustrado. un movemento elitista e acadmico, cuxo centro reside nas universidades. O pensamento ilustrado alemn centrarase na anlise dos fundamentos e alcance da razn. Anda que podemos citar tamn a Leibniz, a figura mis representativa e Kant, o mximo filsofo da cultura ilustrada. As Novas Ideas: Progreso, Educacin ou Iluminacin, Humanidade, Civilizacin, Natureza. No sculo XVIII reina o optimismo cultural. A obra da razn debe promover o PROGRESO, crese que a iluminacin e clarificacin pola razn de todos os aspectos da vida humana permitir unha mellora constante da sociedade e un progreso econmico e cultural ilimitado. De acordo con esta idea, xorden programas de extensin da cultura e acrecntase a preocupacin pola EDUCACIN, por elevar o nivel cultural da sociedade e sacala da ignorancia. Esto explica a aparicin dun dos smbolos da Ilustracin: a Enciclopedia, que denota a mentalidade dos ilustrados: creron necesario codificar, resumir e difundir o enorme saber do seu momento para alcanzar un novo tipo de ser humano, crtico e libre. A cultura que se difunde cada vez mis secular, marxe da tradicin cristi. Non se renega de Deus, pero si de todas as formas de relixin institucional. Desenvlvense formas de relixin como o Desmo, unha concepcin da relixin que rexeita a revelacin, especialmente porque pensan que vai ligada supersticin e ao fanatismo e, pola contra, defende e practica a tolerancia relixiosa. En definitiva, os Ilustrados (cando non se volven cara ao atesmo ou o materialismo) contrapoen relixin revelada a relixin natural, que a relixin reducida -como dir Kant- aos lmites da mera razn. Esta cultura secular elimina o recurso a Deus na explicacin ltima das cousas, agora a NATUREZA quen asume ese papel. Os ilustrados exaltan a capacidade da razn para descubrir as
2

leis da natureza e o sculo XVIII cra que atopara o camio seguro de facer ciencia co mtodo experimental de Newton. A filosofa reflexiona de modo especial sobre a natureza do home. A Ilustracin un Humanismo, pero non ao estilo renacentista, no que se trata de devolver o protagonismo ao ser humano tras o teocentrismo medieval, e que se expresa fundamentalmente a travs de formas literarias e artsticas. O Humanismo do XVIII de corte cientfico, un Humanismo resultante da reflexin e a anlise emprica-racional. O estudo do humano desenvolvese a travs da epistemoloxa ou a psicoloxa. Especialmente relevante foi a perspectiva iniciada por Locke e Hume; non se conciba outro modo de estudar ao home que o seguido polas sas anlises empricas psicolxicas. Pero as anlises non eran o fin en si mesmo; tratbase de atopar unha teora xeral do coecemento humano partindo da experiencia e non da razn, como fixera Descartes e os seus sucesores. A outra preocupacin no que respecta ao ser humano a reflexin sobre o pensamento poltico. Son as ideas liberais de Locke as que sinalan a pauta inicial, pero o desenvolvemento mximo ten lugar en Francia con obras como O esprito das leis de Montesquieu, na que defende a divisin de poderes ou o Contrato social de Rousseau, que defende a existencia dunha vontade xeral soberana, da que o individuo forma parte, como fundamento dun estado democrtico. Todas estas obras do pensamento ilustrado contriburon a derrubar o antigo rxime desde unha concepcin liberal e tolerante en todas as ordes da vida humana e poden entenderse ase mesmo, como expresin da ideoloxa crtica da puxante clase burguesa. Outra das cuestins fundamentais son os problemas ticos e morais. Bscase proporcionar unha explicacin e unha certa normativa conducta humana; ser en Kant onde esta orientacin tica atope unha formulacin rigorosa. Caractersticas da Razn Ilustrada. Fronte filosofa racionalista do XVII, que fundamentaba todo o saber nos principios metafsicos, os filsofos ilustrados sern crticos coa metafsica e cos sistemas pechados desde os que se explicaban os mbitos fundamentais da realidade: o eu, o mundo e Deus. O xenuno da Ilustracin consistir no seu peculiar xeito de entender a clarificacin racional; Kant definir razn dos filsofos racionalistas como dogmtica e entende que se queremos que a razn sexa a gua necesario facer unha crtica da razn: hai que analizar razn para coecer o seu alcance e os seus lmites, esta a tarefa da filosofa Kantiana. A razn cartesiana, infalible e omnipotente, dogmtica segundo Kant, quedou, por obra dos empiristas Locke e Hume, reducida aos lmites da experiencia. O Empirismo mostrou que a razn non pode prescindir da experiencia nin estender os seus poderes mis al do que a experiencia mostra. Facelo supn, para a Filosofa, problemas insolubles ou ficticios. A Ilustracin fai sa esta leccin de modestia e polemiza contra o dogmatismo da razn cartesiana. As, condnase o esprito de sistema, dicir, a utilizacin da razn na creacin de concepcins xerais do universo nos cales os fenmenos observados sexan logo adaptados forza. Para os Ilustrados o froito mis logrado da razn, totalmente oposto aos sistemas da filosofa tradicional a obra de Newton, que entende a ciencia como unha xeneralizacin conceptual desde os datos observados e a esixencia de non proceder mis al de tal xeneralizacin. De aqu que para os Ilustrados a autolimitacin rigorosa da razn dentro dos lmites da experiencia algo necesario. Por iso, a razn ilustrada tamn se fixa a si mesma as regras dun mtodo rigoroso, dentro das cales unicamente pode aspirar ao xito. Este propsito da obra kantiana, Kant ser o gran terico das relacins entre a experiencia e a razn. A Ilustracin en Kant Nun artigo publicado en 1783, no que da resposta pregunta Que a Ilustracin?, Kant define a Ilustracin como a sada do home da sa minora de idade, unha minora da que el mesmo culpable pola sa preguiza e covarda. O lema da Ilustracin , pola contra, sapere aude,
3

atrvete a usar do teu propio entendemento. Debe superarse a perpetua minora de idade. Hai que romper lazos para atreverse a pensar por un mesmo. Ilustrarse significa estar libre da influencia da tradicin e da autoridade relixiosa e facer uso da propia razn. Kant sinala que son dous os males que actan en contra do proceso de ilustracin: a covarda e a preguiza Para alcanzar a Ilustracin so precisamos liberdade. Pero Kant advirte que non unha liberdade total, diferenciando entre o uso pblico e privado da razn. O uso privado o que temos cando actuamos como representantes dun determinado posto na sociedade, neste caso a persoa non debe razoar, senn obedecer. cando facemos un uso pblico da razn, cando nos diriximos ao pblico dos lectores por exemplo, di el, cando non hai limitacin. Kant pon o exemplo do soldado que cumpre ordes na esfera privada, como soldado, pero pode criticar, como persoa libre que , asuntos militares na esfera pblica. En calquera caso a liberdade, requisito para a ilustracin constite o fundamento do sistema Kantiano, dado que, entende Kant, a liberdade o fundamento de toda actividade humana, s os homes libres poden ser considerados radicalmente como persoas, ou, o que o mesmo, se se lle arrebata a liberdade a un ser humano estselle a arrebatar a sa humanidade. A idea de liberdade vai ligada de igualdade. Seguindo a lia iniciado polos contractualistas Locke e Rousseau, Kant considera indispensable o respecto liberdade e igualdade para que se poida falar de lexitimidade dun determinado poder, de ai que neste artigo no que define que a Ilustracin diga que "O que non pode decidir o pobo (a totalidade dos sbditos) sobre si mesmo e os seus compoentes, tampouco pode o soberano decidilo sobre o pobo" A liberdade en Kant constite o postulado fundamental da Razn Prctica. Kant define a liberdade como a capacidade dos seres racionais para determinarse a si mesmos a obrar segundo leis que son dadas pola sa razn. Isto significa que o sentido ltimo da liberdade debe fundamentarse nunha nica lei. Os homes non son sbditos dun seor ou un rei, pero si sbditos dunha lexislacin universal, comn a todos, includos os propios gobernantes. Kant expresar esta lei a travs do imperativo categrico. A finalidade ltima do imperativo a instauracin dun reino no que as persoas sexan fins en si mesmos, e non simplemente cousas ou medios. Este reino dos fins expresase nun Estado de Dereito no que a mxima liberdade persoal coexista coa mxima liberdade dos demais, esta a tarefa da Ilustracin. Desde esta perspectiva a Ilustracin unha obrigacin tica, estamos obrigados a construr ese reino dos fins. Kant constata que a sa poca so anda unha poca de Ilustracin, un proceso dinmico no que se est no camio para alcanzar o ideal, a poca Ilustrada, ese estadio de plenitude humana no que os homes acten racionalmente, no que a dignidade humana non ten prezo, unha poca na que todos os homes alcancen a sa autonoma ou maiora de idade. este ideal o que esixe unha razn ilustrada, non dogmtica. 3.- A CRTICA DA RAZN PURA. A anlise transcendental do coecemento. A sntese entre racionalismo e empirismo. O exemplo da Fsica, que estaba conseguindo describir a natureza en linguaxe matemtica, fixera que racionalistas e empiristas puxeran cada un a nfase no aspecto que consideraban esencial ao coecemento verdadeiro: para uns a razn, para outros a experiencia. Kant intenta superar o dogmatismo do racionalismo, que cra que a razn por si soa poda establecer un discurso que reflectira a estructura e o sentido da totalidade do real, e o escepticismo dos empiristas, en concreto de Hume, que limitan o coecemento experiencia. Formado na tradicin metafsica racionalista, Kant di que a lectura de Hume e a que lle esperta do seu sono dogmtico, dicir, da sa inxenua adhesin metafsica racionalista. Considerar que necesaria unha anlise en toda a sa amplitude do coecemento, sobre os requisitos do coecemento universalmente vlido co que se edifica calquera ciencia ou, dito doutro xeito, unha anlise crtica da razn, que o racionalismo, que parta da confianza absoluta nesta, non fixera. A publicacin en 1781 da Crtica da Razn Pura, intenta ser unha resposta definitiva pregunta de se posible que a metafsica sexa unha ciencia, do mesmo xeito que o son as
4

matemticas e a fsica: Houbo un tempo en que se chamou metafsica a raa das ciencias...sen embargo hoxe un campo de polmicas e de batallas sen fin. Dito doutro xeito, Kant vai intentar clarificar como posible a ciencia matemtica, como posible a ciencia fsica e se posible que a metafsica sexa unha ciencia: posible, en xeral, a metafsica? Esta pregunta, non obstante, non ha de ser respondida con obxeccins escpticas fronte a unha metafsica existente (pois agora non damos por boa a ningunha), senn a partir do concepto puramente problemtico dunha tal ciencia. O problema de que tipo de coecemento constite a metafsica, vai ser polo tanto, o motor da filosofa crtica, pero responder pregunta de se a metafsica ciencia s posible dende unha anlise crtica das condicins que fan posible o coecemento. A anlise kantiana non ser, sen embargo, unha anlise de como o suxeito chega a ter ideas e cales destas poden ser consideradas como certas. Esta a anlise (psicoloxista) que fixo o empirismo e que conduce ao escepticismo de Hume, quen sostivo que no tocante ao coecemento non era posible ir mis al do que nos dan a coecer os sentidos e a memoria (lmbrese crtica idea de causa ou sustancia). Kant entende que este xeito de argumentar, non s constitua unha crtica da metafsica, senn que tamn desprova de todo fundamento a calquera coecemento da experiencia, includa a fsica de Newton, que para Kant o modelo de toda ciencia. A anlise kantiana ser por iso TRANSCENDENTAL. Transcendental todo aquilo que non depende da experiencia concreta, senn que cmpre supoelo para que esa experiencia se poida dar. Kant pensa, como os empiristas, que o punto de partida do coecemento a experiencia, pero engade que os racionalistas teen razn ao subliar o papel activo do suxeito no coecemento, a experiencia inexplicable se non se aceptan uns compoentes independentes dela, a priori da experiencia, e que Kant define como principios transcendentais. Na Crtica da Razn Pura, Kant ofrece unha sistematizacin rigorosa destes principios a priori ou transcendentais que son necesarios para xustificar o coecemento en toda a sa amplitude; por elo, a filosofa Kantiana defnese como unha Filosofa Transcendental. Pero como esta Filosofa Transcendental ademais unha crtica da razn valndose da razn mesma, dicir, unha razn crtica que examina os seus propios lmites e posibilidades, costume denominar filosofa Kantiana como criticismo, fronte ao dogmatismo racionalista ou ao escepticismo empirista. O Criticismo kantiano este exame transcendental ao que hai que someter razn para coecer o seu alcance e os seus lmites, exame ou autocrtica que se corresponde ademais co ideal ilustrado de atreverse a pensar por un mesmo. Resumindo, Kant ten que afrontar en toda a sa extensin o problema do coecemento. Parte dun modelo de ciencia, a fsica de Newton, e quere responder pregunta de se a metafsica tamn unha ciencia. Realizar para iso unha anlise transcendental, un exame da razn humana onde o punto de partida claro: todo coecemento comeza coa experiencia, pero non por iso se orixina todo el na experiencia. Os Xuzos Sintticos A Priori. Saber se a Metafsica posible como ciencia supn esclarecer antes as condicins do coecemento cientfico. Pois ben, toda ciencia un sistema de xuzos, polo tanto, o primeiro que hai que facer establecer cal o tipo de xuzos xenuinamente cientficos. A lxica tradicional presenta a Kant varios tipos de xuzos:

Analticos A Priori: analticos, ou explicativos, onde o predicado non engade informacin ao contido do suxeito, e a priori porque a verdade do xuzo non depende da experiencia, polo que son universais e necesarios: un corpo extenso todo tringulo ten tres lados. Sintticos A Posteriori: sintticos ou ampliativos, porque o predicado di algo que non est contido no suxeito: os alumnos teen dous recreos, e a posteriori, porque a verdade do xuzo depende da experiencia, polo que estes xuzos son continxentes e particulares.
5

Sen embargo, en opinin de Kant, os xuzos cientficos deben cumprir das condicins: deben engadir algo ao noso coecemento, e por tanto ser sintticos, e deben ter validez por enriba da experiencia e ser a priori. Kant entende que s os xuzos Sintticos A Priori poden fundamentar un autntico coecemento cientfico. A pregunta polas condicins do coecemento cientfico queda as trasladada pregunta sobre como son posibles os xuzos sintticos a priori nas matemticas e na fsica, e se son posibles na metafsica. O Xiro Copernicano. Os xuzos que fundamentan a ciencia son os xuzos sintticos a priori, pero de onde provn a universalidade e necesidade deses xuzos, dicir, o a priori? Non pode provir da experiencia, como o demostrou o empirismo e en concreto a anlise de Hume da idea de causa (das cuestins de feito, dicir do que coecemos na experiencia non podemos ter coecementos universais e necesarios). Debemos, polo tanto, enunciar o problema doutro xeito; Kant, entn, da a volta ao modo tradicional de entender o coecemento: o denominado xiro copernicano. Kant di: admitiuse ata agora que o noso coecemento ten que adecuarse aos obxectos. Pero todos os intentos feitos ata agora para coecer algo deles mediante conceptos teen fracasado. Vexamos pois, se non adiantaremos mis nos temas do coecemento e da metafsica partindo da suposicin inversa, dicir, que os obxectos teen que se adecuar ao noso coecemento. Denomnao como xiro copernicano porque ocorre aqu coma cos primeiros pensamentos de Coprnico, que vendo que non consegua explicar os movementos celestes se aceptaba que todo o exrcito de estrelas xiraba arredor do espectador, probou se non obtera mellores resultados facendo xirar ao espectador e deixando as estrelas en repouso. Este xiro implica que para Kant todo coecemento parte dos datos da sensibilidade, como dican os empiristas, pero, a diferencia destes, nega que o suxeito sexa totalmente pasivo. Ns s recibimos a experiencia adaptndoa aos esquemas baleiros que xa temos e que son a priori da experiencia. Coecer non reproducir pasivamente a experiencia, unificar e sintetizar os datos dispersos da experiencia. dicir, o coecemento o resultado da sntese entre o dado na experiencia, o material emprico, e o posto polo suxeito, as formas a priori ou condicins transcendentais s cales se ten que adecuar a experiencia. importante ter en conta que estas formas a priori non son ideas innatas, nin ideas desenvolvidas que ns temos, son simplemente esquemas baleiros, planos, que se actualizan ao contacto coa experiencia e que, por tanto, s na experiencia tern unha aplicacin vlida. Kant est convencido de que este cambio, este xiro o que posibilitou o desenvolvemento cientfico das matemticas e da fsica, tal como expn no Prlogo da 2 edicin da Crtica da razn pura. As matemticas gregas fundaban a sa certeza na construccin da figura que o xemetra conciba na sa mente; e a ciencia moderna debe a sa innovacin ao feito de que o cientfico interpela natureza mediante as hipteses elaboradas pola razn. Nun e noutro caso a razn s recoece o que ela mesma produce segundo o seu proxecto. A Anlise Transcendental da filosofa de Kant o estudo rigoroso de como se realiza esa sntese entre experiencia e a priori (que espontnea e s se descobre nunha reflexin posterior) nos distintos niveles de coecemento ou facultades cognoscitivas fundamentais: sensibilidade, entendemento e razn. A esto responde exactamente a estructuracin da Crtica da Razn Pura. Os captulos fundamentais desta son: I.- ESTTICA TRANSCENDENTAL: sntese da sensibilidade. II.- LXICA TRANSCENDENTAL: - ANALTICA TRANSCENDENTAL: sntese do entendemento. - DIALCTICA TRANSCENDENTAL: anlise da razn.

ESTTICA TRANSCENDENTAL: Anlise da sensibilidade; espacio e tempo como formas a priori da sensibilidade; os xuzos sintticos a-priori nas Matemticas. A capacidade de recibir impresins por parte do suxeito o que Kant chama sensibilidade. Kant est de acordo co empirismo na idea de que todo coecemento precisa sensacins, sendo este o nico vehculo que pon en contacto ao suxeito cos fenmenos da realidade exterior. Pero a sensibilidade non mera recepcin pasiva de tales impresins, pois ns non recibimos nunca unha mera multiplicidade de impresins, senn que nos son dadas dentro dunha certa orde. Coa materia dada a posteriori pola realidade exterior, hai unha forma que lle imposta e que ten que ser propiedade da mesma sensibilidade, forma que se impor a priori experiencia, xa que non posible ningunha experiencia que non estea ordenada por ela; as, o a priori ser na sensibilidade a condicin de posibilidade da experiencia. As formas a priori da sensibilidade, tamn denominadas intuicins puras, son das: o espazo e o tempo. Nin o espazo nin o tempo son cualidades das cousas reais; se as fose comezariamos a percibilas coas cousas, pero as cousas son percibidas ocupando un determinado lugar no espazo e un momento dentro dunha determinada sucesin temporal. Espazo e tempo son, polo tanto, independentes da experiencia sensible. O espazo a intuicin pura ou forma a priori da sensibilidade externa, e o tempo de toda sensibilidade, a interna e a externa. Ademais de describir as condicins que fan posible o coecemento sensible, Kant ocpase dentro da Esttica transcendental do coecemento matemtico. A formulacin de xuzos sintticos a priori en matemticas posible precisamente porque o espazo e o tempo son as intuicins puras da sensibilidade. Os axiomas bsicos da xeometra esixen a intuicin do espazo, e os axiomas bsicos da aritmtica a do tempo. Exemplos destes xuzos son, por exemplo: A lia recta a distancia mis corta entre dous puntos ou Con tres lias constrese unha figura. O resultado da primeira sntese do coecemento, dicir, o producto da unin entre experiencia e formas a priori da sensibilidade o que Kant denomina FENMENO entendido como o que aparece. O fenmeno ser sa vez o material emprico do seguinte proceso cognoscitivo. ANALTICA TRANSCENDENTAL: Anlise do entendemento; as categoras a priori como condicins transcendentais do entendemento; os xuzos sintticos a priori na Fsica. A sensibilidade a capacidade de recibir impresins; a outra fonte do coecemento o entendemento. Se a sensibilidade permite percibir os fenmenos, o entendemento permite pensalos, no sentido de comprendelos: Sen sensibilidade ningn obxecto nos sera dado, e sen entendemento ningn podera ser pensado. O coecemento sempre sntese entre un material emprico e os apriorismos do suxeito, no caso do entendemento a materia o fenmeno, dicir, o percibido pola sensibilidade; os a priori sern, daquela, os conceptos puros ou categoras a priori do entendemento que posibilitan a comprensin de tales fenmenos.O resultado ser o coecemento do OBXECTO. Cales son eses conceptos ou categoras a priori? Kant establece que o entendemento equivale facultade de xulgar; dicir, comprender os fenmenos poder referilos a un concepto e esto faise a travs dun xuzo: esto unha casa. Casa un concepto emprico e unha forma de organizar e ordenar unha variedade e multiplicidade de impresins sensibles; pero ao mesmo tempo unha regra, dicir, unha norma para aplicar dito concepto a outras variedades e multiplicidades semellantes. Hai regras, sen embargo, que non proceden da experiencia, senn que pertencen ao entendemento, son os conceptos puros ou categoras por medio das cales xulgamos, sobre o intudo na sensibilidade. As, partindo dos distintos modos posibles de xuzos, podemos extraer os distintos conceptos a priori do entendemento. Kant toma a tboa de xuzos que lle presentaba a lxica formal do seu tempo, e de a deduce as categoras que teen validez a priori.

XUZOS Universal Particular Singular Afirmativo Negativo Indeterminado Categrico Hipottico Disxuntivo Problemtico Asertrico Apodctico

CRITERIO CANTIDADE

CATEGORAS Unidade Pluralidade Totalidade Realidade Negacin Limitacin Sustancia Causa Comunidade Posibilidade Existencia Necesidade

CALIDADE

RELACIN

MODALIDADE

A exposicin e xustificacin da funcin que desempean as categoras no coecemento denominada por Kant deduccin transcendental das categoras. Antes de Kant, o concepto categora tia sido entendido de diversos xeitos: como ideas xerais da mente, xneros supremos das cousas, estructuras xerais lingsticas ou ontolxicas... Kant entende as categoras dende o punto de vista transcendental, dicir, son modos de ordenar e conceptuar os fenmenos, son formas de coecer, son, como diciamos antes, regras de coecemento. Esto significa que o entendemento non pode comprender os fenmenos, e por tanto coecer os obxectos, se non aplicndolle estas categoras. Evidentemente estes conceptos puros son baleiros. Ao igual que o espazo e o tempo han de encherse coas impresins sensibles, os conceptos puros do entendemento ou categoras han de encherse cos datos da sensibilidade. As categoras, polo tanto, non teen unha aplicacin vlida mis al da experiencia, dos fenmenos; non poden aplicarse lexitimamente a realidades suprasensibles. A sa validez limtase mundo da experiencia. Para Kant, as categoras sen intuicins que as enchan, son baleiras; do mesmo xeito, que as intuicins, sen conceptos que as pensen, son cegas. A sntese de experiencia e categoras da por resultado un novo tipo de xuzos sinttico a priori, os que fundamentan o carcter cientfico da fsica. Por exemplo: Todo o que sucede ten que ter unha causa ou En todas as transformacins do mundo corporal a cantidade de materia permanece inalterable; os dous son xuzos sintticos a priori, que se basean na aplicacin da categora de causa e substancia respectivamente. O Idealismo Transcendental: a distincin entre fenmeno e numeno. Kant sintetiza o aportado polo racionalismo e o empirismo: recoece que todo coecemento comeza coa experiencia, mais afirma que non todo procede da experiencia. Ademais do recibido (impresins) atopamos o posto activamente polo suxeito (intuicins puras de espazo e tempo e categoras). Pero se o obxecto do coecemento non algo previo ao coecemento mesmo, senn que algo constitudo no proceso de coecemento (nas snteses da sensibilidade e do entendemento), xa non pode considerarse o obxecto coecido como o que en si, senn como o que para min. De a a distincin kantiana entre numeno, as cousas tal e como son en si mesmas, e fenmeno, as cousas tal e como as coezo. O numeno, por definicin, incognoscible, porque do contrario, se o coeceramos, lle estaramos aplicando as nosas estructuras a priori e xa non sera numeno. Nin sequera podemos afirmar que exista (sera un xuzo cognoscitivo), pero Kant non o nega e considrao un concepto-lmite. A sa funcin reside en establecer a fronteira da nosa capacidade cognoscitiva.
8

Fronte ao Racionalismo e o Empirismo, a filosofa de Kant un Idealismo Transcendental, que significa que se ben existe o mundo exterior como algo independente do suxeito, no mbito transcendental, esto , no proceso do coecemento, o obxecto amsase como unha construccin do suxeito. Dito doutra maneira, e aplicndollo ao coecemento cientfico, a Natureza e o seu conxunto de leis (a ciencia) son o producto da actividade lexisladora do suxeito que fai ciencia, dicir, o coecemento cientfico o resultado das preguntas que ns facemos Natureza e o modo de preguntar infle na resposta obtida. DIALCTICA TRANSCENDENTAL: Anlise da razn, as ideas a priori da razn, rexeitamento da metafsica tradicional. A sntese da sensibilidade e do entendemento explican a formulacin de xuzos sintticos a priori que fundamentan a ciencia Matemtica e Fsica. Pero debemos recordar que o problema fundamental da filosofa kantiana responder definitivamente cuestin de se a Metafsica unha ciencia semellante. Por qu esta preocupacin pola Metafsica? Porque para Kant est claro que a tendencia do ser humano Metafsica un feito. A Metafsica a mis antiga de todas as ciencias e seguira existindo anda que todas as demais desapareceran no abismo dunha barbarie que o aniquilara todo. O ser humano aspira a coecer mis al dos fenmenos, aspira a coecer as realidades ltimas, e a esa aspiracin que responde a Razn e o que d lugar Metafsica. Do mesmo xeito que o entendemento unifica o coecido na sensibilidade mediante conceptos, a Razn persegue tamn unha sntese que pretende unificar toda a experiencia e coecer o incondicionado, o que se sita mis al de toda experiencia. Esta unificacin d lugar s ideas a priori da razn: a idea de Mundo, a idea de Eu e a idea de Deus. moi importante comprender que para Kant estas ideas non son algo caprichoso e intil. Estas ideas, que constiten o obxecto de coecemento da Metafsica tradicional, responden a esa bsqueda do incondicionado que aspira a razn humana. Cando a razn fai inferencias non busca mis que xeitos cada vez mis xerais de pensar ou captar a realidade e as:

Chgase idea do EU, ou Alma, como unha totalidade que teen que pertencer todos os fenmenos que se refiren subxectividade. Chgase idea de MUNDO como totalidade das diversas series de fenmenos alleos subxectividade e externos a ela. E, por ltimo, chgase idea de DEUS como totalidade suprema de todos os fenmenos. Deus ten que ser pensado como o fundamento ltimo de todo acontecer fenomnico.

Dicimos ten que ser pensado, dicir, Deus non coecido como tampouco coecido o eu substancial e o mundo-totalidade; insistimos en que son ideas pensadas pola razn como fundamento incondicionado ltimo de todo aquilo que se coece na experiencia, eso fai destas ideas numenos fronte ao coecido na experiencia, os fenmenos. O problema que a Metafsica tradicional pretenda un coecemento directo desas ideas, e empregando sobre elas as categoras do entendemento construr pretendidas ciencias. As a Metafsica estableca que o eu unha sustancia independente, que Deus causa da idea de perfeccin, o ser perfecto a cuxa esencia pertence a existencia,... dicir, a Metafsica tradicional aplicaba s ideas de Eu (ou Alma), Mundo e Deus as categoras de sustancia, causa, existencia, necesidade... Pero esas categoras a priori do entendemento s poden aplicarse aos fenmenos, a aquelo que procede da experiencia e estas ideas da razn son ideas a priori, numenos, dos que non pode haber ningn tipo de experiencia. O uso que aqu se fai das categoras , en realidade, un abuso, un uso transcendente, mis al da experiencia, e non transcendental, como condicin previa e necesaria da experiencia cognoscitiva.

Dito doutro xeito, os xuzos que fundamentan as ciencias son xuzos sintticos a priori, xuzos que son o resultado da sntese entre o dado na experiencia e o posto polo suxeito. Cando a Metafsica establece que Deus existe, por exemplo, non est formulando un xuzo sinttico a priori porque est aplicando unha categora a priori, existencia, a unha idea a priori, Deus. Deste xeito, o nico que nos ofrece a Metafsica unha ilusin transcendental, dicir, unha ilusin de coecemento que non pode ser tal por faltar o dato da experiencia. De a que este captulo da Crtica se titule Dialctica, no sentido de lxica da aparencia. Kant amosa como todos os argumentos da Metafsica tradicional, os argumentos para defender que o eu sustancia ou o argumento ontolxico sobre a existencia de Deus por exemplo, son inconsistentes, pois desembocan en paraloxismos (argumentos mal construdos) ou antinomias (contradiccins). Pero se estas ideas responden a unha tendencia natural no home, debe haber un uso vlido delas. o que Kant denomina funcin regulativa da experiencia. O que esto quere dicir que responden a un ideal cognoscitivo que debe servir como norma que impulse o coecemento cientfico ( dicir, o fsico debe traballar guiado pola conviccin de chegar a unha imaxe acabada do mundo, anda sabendo que nunca poder alcanzar esta meta). Pero ao mesmo tempo son conceptos lmite, no sentido de que representan o punto que a ciencia non pode por principio sobrepasar. A conclusin que chega a Dialctica transcendental , en certo modo, frustrante. Kant recoece o fracaso da Metafsica occidental. Lembremos que Kant quera responder cuestin de si a Metafsica poda ser ciencia como o son as Matemticas e a Fsica. A sa conclusin que a metafsica racionalista que pretenda ser o fundamento de todo saber non ciencia, a razn non est lexitimada nas sas conclusins mximas, as ideas da razn pura non poden constitur obxectos de coecemento, o seu valor unicamente regulativo. Pero hai que ter en conta que a Metafsica si ciencia cando a razn se analiza a si mesma para delimitar claramente o alcance do coecemento humano. As, o aparente balance negativo vlvese inmediatamente positivo porque, en primeiro lugar, esta crtica da Metafsica era absolutamente necesaria para que a razn, de acordo co ideal ilustrado, poida constiturse na gua da humanidade e, en consecuencia, unha defensa da razn crtica fronte ao dogmatismo e ao escepticismo: S a travs da crtica posible cortar as mesmas races do materialismo, do fatalismo, do atesmo, do fanatismo e a supersticin, todos os cales poden ser nocivos en xeral, pero tamn do idealismo e do escepticismo. E en segundo lugar, e esto o verdadeiramente importante, esta limitacin do uso terico da razn a que permite dar paso ao outro uso, o uso prctico que establecer as ideas de liberdade, inmortalidade e Deus como postulados que fundamentan o comportamento tico: Tiven que limitar o saber para deixar paso fe.

4.- A CRTICA DA RAZN PRCTICA. Anlise e fundamentacin da conducta moral. O formalismo moral kantiano. Na Crtica da Razn Pura Kant expn como posible o coecemento; pero o ser humano non s se pregunta polo que poida ou non poida coecer, se non tamn sobre qu debe facer. Cabe entn falar dunha Razn Prctica. Non que no home haxa das razns, senn das funcins diferentes da mesma razn: unha ocpase de saber como son as cousas e crnese sobre o mbito da Natureza; a outra de cmo debe ser a conducta humana e crnese sobre o mbito da Liberdade. A Crtica da Razn Prctica busca unha clarificacin dos principios que moven aos homes a obrar de tal modo que a sa conducta sexa moral. As como Kant explicou basicamente o coecemento dende a forma de coecer que pose a razn -Xiro Copernicano- de igual xeito fundamentar a moral na forma de actuar que a Razn dicta Vontade humana.
10

ticas Materiais - tica Formal. A tica Kantiana oponse s denominadas ticas materiais. Unha TICA MATERIAL aquela na que a vida moral das persoas se orientou cara un fin que se considera como BEN. A tica de Epicuro que identifica o Ben co Pracer, a de Aristteles ou de San Tom que o identifican coa Felicidade, seran exemplos de ticas materiais. Kant critica estas ticas materiais por considerar que: Son concepcins empricas, esto , a posteriori, non sentido de que o que se establece como fin e os medios para conseguilo fndase na experiencia ( dicir, supoamos que o Ben coincide co fin da existencia humana, e a existencia humana fndase no pracer: entn o Ben e vivir para o pracer. Consecuentemente, como a experiencia ensina que a poltica causa desgustos, estableceramos como norma que o sabio, o home bo, non debe participar en poltica se quere levar unha vida feliz.). Isto fai que estas ticas sexan continxentes e concretas, nunca necesarias ni universais. Os seus imperativos, esto , as normas ou mandatos polos que nos sentimos coaccionados a obrar, son hipotticos, os preceptos morais formlanse como condicionais. (Se queres conseguir a felicidade debes apartarte da poltica; seguindo o exemplo anterior.) unha concepcin heternoma, porque a persoa recibe os preceptos morais de fra da sa propia razn. unha tica non emprica, senn A PRIORI, dicir, necesaria e universal O seu imperativo CATEGRICO, un precepto absoluto, sen condicin ningunha. unha tica AUTNOMA onde o propio suxeito se determina a si mesmo a obrar.

A proposta Kantiana, por ser oposta s ticas materiais, coecida como TICA FORMAL.

As ticas materiais poen a esencia do tico nun fin material e sensible: pracer, felicidade... Pois ben, a tica Kantiana pon o seu fundamento na pura forma da vontade que se da a si mesma unha Lei. Para Kant o nico bo sen restriccins a BOA VONTADE e esa Boa Vontade a que acta por DEBER. O Deber convrtese as na peza clave da moral kantiana, trtase, xa que logo, dunha tica DEONTOLXICA. Para Kant, a diferencia entre unha accin legal e unha moral que nas legais podemos actuar conforme ao deber pero nas morais actuamos por puro respecto ao deber, sen agardar nada a cambio. Trtase dun deber que a vontade se impn a si mesma, AUTONOMA, que non contn ningn contido material e que se expresa no IMPERATIVO CATEGRICO. As ticas materiais formulan imperativos hipotticos, esto , formulan normas de accin como medios ou condicins para conseguir o fin. Pero ademais, os imperativos hipotticos non poden formular normas de accin universais e necesarias, que o que a tica de Kant pretende. O Imperativo Categrico, pola contra, formula unha LEI MORAL, dictada pola Razn, que non ten contido: non establece o que temos que facer, senn cmo; non establece ningunha norma concreta, senn a forma que ha de posur calquera norma das nosas accins, de a a sa universalidade e necesidade. Kant entende que s hai un Imperativo Categrico, pero que ten diversas formulacins; as tres mis importantes: Obra segundo unha mxima tal que poidas querer ao mesmo tempo que se torne lei universal. Obra de tal xeito que uses a humanidade tanto na ta persoa como na de calquera outro sempre como un fin e nunca como un medio. Obra como si, por medio das tas mximas, foses sempre un membro lexislador nun reino universal dos fins
11

A primeira formulacin implica unha perspectiva de universalidade que esixe facer o que esixiramos que fixesen os demais. A segunda establece a obriga de tratar a todas as persoas con dignidade, sen utilizalos como instrumentos para os nosos intereses. De acordo coa segunda formulacin do imperativo, Kant cree que esta tica deber desembocar no que establece a terceira formulacin: un reino dos fins, unha comunidade na que as persoas sexan os valores supremos, no que a dignidade o nico que non ten prezo (poca Ilustrada). Se os seres humanos somos quen de darnos a ns mesmos este tipo de leis que nos permiten asumir a perspectiva da universalidade iso amosa a autonoma humana, imposible nunha tica material na que o ser humano est sometido a inclinacins como a felicidade ou o pracer. Postulados Da Razn Prctica. Primaca Da Razn Prctica. A Crtica da razn pura pon de manifesto a imposibilidade da metafsica como ciencia, dicir, a imposibilidade dun coecemento obxectivo da Alma, do Mundo e de Deus. Isto non supn que Kant negue a existencia da Alma ou de Deus, pese crtica que realiza dos argumentos que sobre Deus, a Alma e o Mundo tia empregado a Metafsica tradicional. Lembremos que a Crtica da Razn Pura remata coa afirmacin de que tivo que anular o saber para deixar paso fe. O que Kant quere sinalar con esta afirmacin que o lugar axeitado no que se ten que situar o tema de Deus e o da Alma non a razn pura, senn a razn prctica. Segundo Kant as realidades metafsicas non son obxecto de coecemento obxectivo, non poden demostrarse, mais temos que admitilas como POSTULADOS da Razn Prctica, esto , como condicins necesarias para que a moral sexa posible. As fronte idea de Mundo da razn pura e o determinismo da natureza que amosaba a Fsica, a razn prctica postula a idea da Liberdade humana, pois de non habela non poderiamos falar de autonoma moral, non tera sentido o comportamento moral. A idea de liberdade clave na filosofa Kantiana: a liberdade o fundamento da dignidade das persoas e dende ela posible proxectar un reino dos fins, un mundo no que, como establece o imperativo categrico, cada persoa sexa considerada un fin en si mesma e non un medio: a lei moral non expresa nada mis que a autonoma da razn pura prctica, dicir, a liberdade, e esta mesmo a condicin formal de todas as mximas, as cales unicamente baixo de tal condicin poden coincidir coa lei prctica suprema. A liberdade tamn o nico requisito para que haxa Ilustracin. De igual maneira, a razn prctica postula a inmortalidade da alma xa que esa aspiracin virtude que a moral esixe s posible nun proceso ilimitado, o mantemento da orde moral esixe outra vida en que se recompense a virtude; e, por ltimo, a existencia de Deus como garanta de que ser e deber se identifican finalmente; Deus representa o referente da moralidade. Deste xeito Kant establece a primaca da Razn Prctica sobre a Razn Pura, xa que a primeira afirma como postulados o que esta non pode demostrar, e como postulados atpanse mis firmemente arraigados na existencia humana que se dependeran unicamente dos argumentos producidos pola Razn Pura: Eu pregunto aos mis inflexibles dogmticos se as demostracins da inmortalidade da alma a partir da simplicidade da substancia, da liberdade da vontade fronte ao mecanicismo natural a partir de distincins suts ou da existencia de Deus a partir do concepto dun ser perfecto, foron quen de chegar ao gran pblico e exercer a menor influencia nas sas conviccins. Se pola contra no que se refire inmortalidade unicamente a disposicin natural, observable en cada home, de que as cousas temporais satisfagan plenamente, o que produciu a esperanza nunha vida futura; se polo que atinxe liberdade, a conciencia desta dbese s clara exposicin desas obrigacins en oposicin s inclinacins; se finalmente a beleza, a orde da natureza o que motivou a fe nun creador, conviccins as tres que se estenden entre a xente en canto baseadas en motivos racionais.
12