Analiza Bilansa Uspjeha

ANALIZA BILANSA USPJEHA
1
2
FORMIRANJE BILANSA USPJEHA
Bilans uspjeha smatran je povjerljivom informacijom
preduzea i dugo je bio u sjenci bilansa stanja.
nije tretiran kao poseban finansijski izvjetaj
Njegov znaaj poeo je naglo da raste u drugoj deceniji
dvadesetog vijeka sa razvojem proizvodnih snaga,
pojavom novih preduzea i konkurencije, raanjem
problema realizacije proizvoda, porastom znaaja
poslovnog rezultata po budunost firme,
Bilans uspjeha treba posmatrati u stalnoj uslovljenosti i
povezanosti sa bilansom stanja iz koga genetiki vue
svoj korijen.
3
predstavlja specifikaciju poslovnih operacija i transakcija
sa stanovita njihovog uticaja na kapital preduzea,
dobitak poveava, a gubitak smanjuje kapital odnosno
imovinu preduzea.
Bilans uspjeha predstavlja finansijski izvjetaj u kome su
prikazan prihodi i rashodi za dati obraunski period te
finansijski rezultat
Prihode, rashode i rezultat poslovanja bilans uspjeha
prikazuje po:
vrstama,
visini
izvorima.
4
Bilans uspjeha figurira pod nazivom raun dobitka i
gubitka odnosno raun uspjeha.
Bilans uspjeha moe da bude prikazan u formi:
jednostranog i
dvostranog pregleda.
Bilans uspjeha prikazan u forrni jednostranog pregleda
omoguava segmentiranje rezultata.
Kada je bilans uspjeha dat u vidu dvostranog rauna na
lijevoj strani prikazuje rashode i dobitak, a na desnoj
strani prihode i gubitke.
5
Rashodi i prihodi mogu da se prikazuju u BU u:
nesaldiranim (bruto) i
ne kompenziraju se pojedine vrste rashoda i prihoda;
svaka vrsta prihoda i rashoda se iskazuje posebno.
Bruto princip ima veu iskaznu mo od neto principa.
saldiranim iznosima (neto).
Saldiranje prihoda i rashoda moe da se vri potpuno
ili djelimino
Iskazna mo bilansa uspjeha sainjenog po neto
principu je mala;
ono se brani poslovnom tajnom
6
Poto se proizvedene i prodate koliine, po pravilu, ne
podudaraju one se, da bi periodini rezultat mogao da
bude obraunat, usklauju.
To se ini na nain to se prihodima u bilansu uspjeha
dodjeljuju rashodi, koji su u korelaciji s prihodima.
Obraun rezultata poslovanja vri se:
po metodi ukupnih i
metodi prodatih uinaka
7
Metoda ukupnih trokova
poznata pod nazivom raun proizvodnje, raun uinaka;
polazi se od ostvarene proizvodnje odnosno izvrenih
uinaka kao osnove za obraun uspjeha.
Rezultat poslovanja po ovoj metodi se utvruje
komparacijom svih rashoda i prihoda proizvedenih
proizvoda i izvrenih usluga u obraunskom periodu, bez
obzira da li su realizovani ili ne.
Cilj ove metode je da prikae ukupne rashode i prihode
obraunskog perioda.
8
Raunsko sueljavanje rashoda i prihoda obraunskog
perioda iz koga proizilazi rezultat, zasniva se na
sljedeim premisama:
rashodi perioda sadre se u proizvedenim uincima
(realizovanim i nerealizovanim, koji imaju karakter
zaliha),
realizovani uinci perioda prikazuju se u visini
ostvarenog prihoda, a nerealizovani (zalihe) po cijeni
kotanja.
naspram ukupnih trokova obraunskog perioda stoje
prihodi koje su oni izazvali, a sadrani su u
relizovanim odnosno nerealizovanim proizvodima
9
Razlika izmeu prihoda koji se suprotstavljaju rashodima
je u nainu obraunavanja vrijednosti.
Prihodi obraunati po osnovu realizovanih uinaka
odgovaraju vrijednosti koju je priznalo trite (princip
realizacije),
dok prihodi sadrani u nerealizovanim uincima
(zalihama) odgovaraju visini ulaganja (tj. cijeni
kotanja), to je u skladu sa principom opreznosti
odnosno principom nie cijene
10
Razlika izmeu rashoda i prihoda predstavlja rezultat.
vee se za masovnu proizvodnju.
Informacije koje prua ova metoda prikladne su za
sagledavanje ukupnih ulaganja i njihovih rezultata.
Podobne su za analizu rentabilnosti, komparacije i
izraunavanje statistikih agregata drutvenog proizvoda
i nacionalnog dohotka
11
Metoda trokova prodatih uinaka
bilans uspjeha prikazuje prihode i rashode koji se
odnose na prodate uinke (proizvode i usluge) u
posmatranom obraunskom periodu.
Rezultat poslovanja obraunskog perioda predstavlja
razliku izmeu prihoda od prodaje i pripadajuih
rashoda.
U bilansu sainjenom po ovoj metodi ne prikazuju se
prihodi i rashodi koji se odnose na neprodate uinke.
Ova metoda obrauna rezultata po prodatim uincima
vee se za pojedinanu proizvodnju.
12
Metoda trokova prodatih uinaka
bilans uspjeha prikazuje prihode i rashode koji se
odnose na prodate uinke (proizvode i usluge) u
posmatranom obraunskom periodu.
Rezultat poslovanja predstavlja razliku izmeu prihoda
od prodaje i pripadajuih rashoda.
U bilansu sainjenom po ovoj metodi ne prikazuju se
prihodi i rashodi koji se odnose na neprodate uinke.
Ova metoda obrauna rezultata po prodatim uincima
vee se za pojedinanu proizvodnju.
Bilans upsjeha sainjen po metodi prodatih uinaka
pogodan je za analizu rezultata poslovanja zbog jasnog
prikaza rashoda i prihoda
13
Ralanjavanje bilansa uspjeha
Ralanjavanje bilansa uspjeha treba da zadovolji
odreene principe medu kojima su najznaajniji:
Prema principu potpunosti bilans uspjeha treba da prikae
ukupne prihode i rashode - i ukupan rezultat poslovanja po
vrstama.
Prema preovladajuem miljenja, u bilansu uspjeha treba jasno
razlikovati tri grupe prihoda i rashoda: poslovne, finansijske i
vanredne.
Prema zahtjevu principa kontrole, bilans uspjeha treba da
omogui identifikovanje prihoda, rashoda i rezultata poslovanja
po podrujima njihovog "nastajanja, na dio koji potie iz sfere
proizvodnje (koji se posmatra po proizvodima ili njihovim
grupama) i sfere prometa, po osnovu plasmana kapitala i po
drugim osnovama.

14

Prihodi i rashodi po svom karakteru mogu biti:
poslovni,
finansijski i
vanredni.
Izmeu poslovnih prihoda i rashoda postoji uzajamnost
odnosa, nastanak rashoda povlai za sobom priticanje
prihoda.
Izmeu finansijskih i vanrednih prihoda i rashoda,
meutim, ne postoji uzajamnost odnosa. Rashodi ne
"raaju" prihode.
15

Optu analizu stanja i dinamike prihoda i rashoda i
rezultata poslovanja preduzea mogue je vriti na
osnovu slijedeeg sintetikog pregleda:
16
ANALIZA PRIHODA

Analizom prihoda treba sagledati
obim formiranog prihoda u tekuoj godini i
trend njegove dinamike u odnosu na prethodnu
izraunavanjem indeksa rasta ili smanjenja.
prikaz opte konstitucije prihoda,
Prikaz uea rashoda i rezultata poslovanja u njemu,
uzroka koji su uslovili njihove oscilacije.
17
ANALIZA STRUKTURE PRIHODA

Analizom strukture prihoda stie se uvid u osnove
njihovog sticanja.
Odgovara se na pitanje koji je dio prihoda steen po
osnovu osnovnih poslovnih aktivnosti (poslovni prihodi),
koji dio po osnovu finansijskih transakcija (finansijski
prihodi), a koji dio po osnovu vanrednih okolnosti.
Ujednaenost nivoa njihovog ostvarivanja znak je
stabilnosti poslovanja preduzea, a neujednaenost
izraz nestabilnosti.
18
ANALIZA POSLOVNIH PRIHODA

Poto poslovni prihodi predstavljaju najsigurnije prihode,
treba ih svestrano analizirati.
To je mogue initi na osnovu podataka koje daje
pregled koji slijedi
19

Na osnovu navedenog pregleda treba izvesti
konstataciju o:
obimu formiranog poslovnog prihoda u tekuoj godini,
trendu njegove dinamike u odnosu na prethodne godine i
faktorima koji su uslovili njegov rast, odnosno pad.
Poto se gro poslovnog prihoda formira po osnovu
fakturisane, odnosno naplaene realizacije uinaka,
faktori poslovnog prihoda su koliine proizvoda i usluga i
prodajne cijene:
P = Q x C,
Gdje je: P = poslovni prihod, Q = koliina proizvoda, a
C = prodajne cijene.
20

Koliina proizvoda i usluga utie na nivo poslovnog
prihoda preko proizvedene i prodate koliine, odnosno
preko faktora proizvodnje i realizacije
Faktori proizvodnje su faktori obima poslovanja i
poslovnog prihoda.
Obim poslovanja je opredijeljen proizvodnim
kapacitetom, brojem zaposlene radne snage i njihovim
korienjem.
Faktori realizacije opredjeljuju mogunost realizacije
proizvedenih proizvoda, a preko njih i nivo ostvarenog
prihoda. To su kvalitet proizvoda, cijena proizvoda,
saobraajni uslovi itd.
21

Znaajan faktor poslovnih prihoda su cijene proizvoda,
koji se mogu formirati na tritu i administrativno.
Izvjestan uticaj na nivo cijena koje se trino formiraju,
firma moe da vri preko asortimana i kvaliteta
proizvoda.
Identifikacijom faktora koji determiniu nivo formiranog
poslovnog prihoda sagledavaju se mogunosti za
preduzimanje mjera za njegovo poveanje u budunosti.
22

Analiza strukture poslovnih prihoda svodi se na
analizu njihovih vrsta
U tom smislu treba izvesti konstataciju o ueu
pojedinih vrsta u formiranju poslovnog prihoda
Poto se gro poslovnih prihoda formira po osnovu
realizacije uinaka na domaem i inostranom tritu
treba izvesti konstatacije o njihovom obimu i strukturi
ostvarenom na tim tritima.
To je mogue izvesti na bazi slijedeeg pregleda:
23

Analiza poslovnih prihoda - vri se za:
preduzee u cjelini,
po organizacionim djelovima i
po proizvodima odnosno grupama proizvoda.
Organizacioni djelovi za koje se vri obraun poslovnih
prihoda treba da imaju karakter profitnih centara,
Analizom po organizacionim djelovima izvode se
konstatacije o obimu ostvarenih prihoda po poslovnim
podrujima, njihovom pojedinanom doprinosu ukupnom
prihodu preduzea u cjelini, izvodi se sud o zaslugama
pojedinih profitnih centara za uspjeh preduzea u cjelini.
24

Analizom po proizvodima se identifikuje obim prihoda za
svaki proizvod (ili grupa proizvoda) posebno. Prihodi po
proizvodima predstavljaju znaajan indikator u mjerenju
ekonominosti i rentabilnosti proizvodnje pojedinih
proizvoda.
Analizu poslovnog prihoda po profitnim centrima i
grupama proizvoda mogue je vriti na bazi slijedeeg
pregleda:
25
ANALIZA PRIHODA OD FINANSIRANJA

Uee prihoda od finansiranja u ukupnom prihodu
preduzea, u principu skromno je, jer se transakcijom
novca bave profesionalne finansijske organizacije.
Njihov nivo uslovljen je finansijskom stabilnou firme i
umjenou njenih finansijera da latentno slobodna
novana sredstva (posebno u nestabilnim uslovima
privreivanja) pozajmljuju poslovnim partnerima
Analizu prihoda po vrstama mogue je vriti na osnovu
pregleda koji slijedi:
26
ANALIZA VANREDNIH PRIHODA

Posljedica su neurednog poslovanja koje prati poslovne
transakcije preduzea sa okruenjem.
Njihovo uee u ukupnom prihodu preduzea obino je
simbolino.
Znaajnije uee vanrednih prihoda u ukupnom prihodu
je simptom vanrednih, kratkoronih okolnosti u preduzea.
Analizu vanrednih prihoda mogue je vriti na osnovu
slijedeeg pregleda:
27
ANALIZA RASHODA

Dijele se na poslovne, finansijske i vanredne
Onaj dio rashoda koji je vezan za proizvodnju proizvoda,
koji moe biti ukalkulisan u cijenu kotanja ini kategoriju
trokova.
Njih ine poslovni i finansijski rashodi.
To znai da je pojam rashoda, prema ovom shvatanju, iri
od pojma trokova za kategoriju vanrednih rashoda
28
ANALIZA OBIMA RASHODA

svodi se na analizu ukupnih i pojedinanih vrsta rashoda.
Analizu rashoda treba poeti sa izvoenjem konstatacija o
obimu ostvarenih rashoda u tekuoj godini i trendu njihove
dinamike u odnosu na ostvarene rashode preduzea u
prethodnoj godini i rashode grupacije tekue godine.
Procenat uea rashoda u ukupnom prihodu treba da
bude predmet serioznih analitikih opservacija.
Rast stope uea rashoda u ukupnom prihodu znak je
pada, a smanjenje znak poveanja ekonominosti
poslovanja preduzea.
29
ANALIZA STRUKTURE RASHODA

prikauje uee pojedinih vrsta rashoda (poslovnih,
finansijskih, vanrednih) u ukupnim rashodima.
Procenat uea poslovnih rashoda u ukupnim rashodima
treba daje priblino isti procentu uea poslovnih prihoda
u ukupnim prihodima.
Vei procenat ovih rashoda od poslovnih prihoda znak je
niske ekonominosti preduzea i obratno.
Analiza treba da identifikuje procenat uea pojedinih
poslovnih rashoda u ukupnim rashodima i njihov uticaj na
nivo ostvarenog poslovnog prihoda, to se, prije svega,
odnosi na materijalne i nematerijalne trokove,
amortizaciju i ostale trokove.
30
ANALIZA STRUKTURE RASHODA

Uee finansijskih rashoda u ukupnim rashodima
uslovljeno je stepenom zaduenosti i visinom
kamate koju preduzee plaa na pozajmljene
kredite i racionalnog uupravljanja obrtnim
sredstvima.
Uee vanrednih u ukupnim rashodima indikator
je vanrednih aktivnosti koje prate poslovanje
preduzea. Njihovo svoenje na nulu znak je
pozitivnih trendova u ekonomiji preduzea.
31
ANALIZA TROKOVA

Sve definicije o pojmu trokova mogu se svesti na one
koje pojam trokova posmatraju u uem i irem smislu.
Trokovi u uem smislu,
predstavljaju novani izraz utroaka sredstava za
rad, predmeta rada i rada.
nazivaju se ekonomskim trokovima.
Trokovi u irem smislu
obuhvataju trokove u uem smislu uveane za
trokove prometa i izdatke namijenjene za pokrie
optedrutvenih i zajednikih potreba.
Takvi izdaci poprimaju karakter trokova na osnovu
zakonskih propisa i nazivaju se kalkulativnim, kvazi,
neekonomskim trokovima.

32
ANALIZA TROKOVA

Trokovi presudno utiu na racionalnost ekonomije
poslovnog subjekta.
Rije ekonomija se u obinom govoru identifikuje sa
racionalnim troenjem sredstava i rada.
Njihov nivo i dinamika deterministi nivo poslovnog
rezultata.
Otuda ekonomski postulat - sa to manje trokova
proizvesti to vei obim proizvodnje, odnosno ostvarili to
vei poslovni rezultat.
33
ANALIZA UKUPNIH TROKOVA

Cilj analize trokova je dobijanje neophodnih informacija
za djelovanje u pravcu njihovog smanjenja odnosno
analize trokova svodi se na analizu obima, strukture i
dinamike trokova,
i jedna i druga analiza moe se vriti za krae i due
vremenske periode.
Analiza trokova za krae vrijeme moe se vriti u toku i
po zavretku poslovne godine.
Preduzee permanentno, u toku poslovne godine, prati
dinamiku trokova, vri njihovu komparaciju sa planom,
odnosno normativnim i ostvarenim trokovima srodnih
organizacija.
Ova analiza ima preventivni i kontrolni karakter.
34

Analiza dinamike trokova "posmatra" trokove na due
vrijeme.
Ona se svodi na komparaciju ostvarenih trokova u tekuoj
godini sa ostvarenim trokovima u prethodnim godinama;
ostvarenih trokova preduzea sa ostvarenim trokovima
srodnih organizacija, ostvarenih sa planiranim trokovima
za posmatrani period.
Analiza trokova na due vrijeme informie o tendencijama
i karakteristikama dinamike trokova za pojedine godine
posmatranja u odnosu na ostvarenje i plan.
Na osnovu ove analize planiraju se trokovi budueg
perioda zavisno od promjena obima poslovanja, cijena,
normativa itd.
35

U prvoj fazi analize analizira se obim trokova i njihove
promjene u fizikom i vrijednosnom smislu.
Na osnovu analize trokova u statici izvode se konstatacije
o obimu i strukturi ostvarenih trokova u posmatranom
periodu.
Na osnovu analize obima trokova u dinamici izvode se
konstatacije o njihovim razvojnim tendencijama koje mogu
pokazivati stagnaciju, rast ili pad.
Za analizu obima ukupnih trokova moe posluiti sljedei
pregled:
36

U okviru analize trokova interesantno je izvesti
odgovarajue konstatacije
o obimu ostvarenih trokova u prethodnom periodu i planiranim
trokovima tekueg perioda.
o ueu ukupnih trokova u ukupnom prihodu i njihovom uticaju
na poslovni rezultat;
o nivou trokova po jedinici proizvoda u posmatranom
periodu u odnosu na prethodni period, plan i trokove
srodnih organizacija.
37

Trokovi se u analizi tretiraju kao sloena kategorija
Ralanjavanjem i analizom trokova utvruju se uzroci
njihovog odstupanja i na taj nain prua mogunost za
potenciranjem pozitivnih i eliminisanjem negativnih uticaja
na nivo trokova.
Analizom treba utvrditi uticaj utroaka i nabavnih cijena na
promjenu obima trokova.
U tu svrhu moe posluiti sljedei pregled:
38

za analizu promjene trokova u odnosu na planirane
relevantan je intenzitet uticaja utroka i cijena.
To se moe utvrditi uporeivanjem stvarnih i planiranih
trokova izraenih kao proizvod utrosaka i cijena na
sljedei nain:
Us*Cus/UP*Cup,
gdje je
UP - utroci planirani,
Cup = cijene planiranih utroaka,
Us - utroci stvarni, a
Cus = cijene stvarnih utrosaka.
39

Polazei od ovog obrasca mogue je razdvojiti i
kvantificirati uticaj utroka i cijena na trokove.
Uticaj utroaka e se utvrditi ako se u brojilac izraza
umjesto stvarne cijene stavi planirana.
Obrazac e biti:
Us x Cup/Up x Cup.
Uticaj cijena e se utvrditi stavljanjem u brojilac izraza
stvarnih utroaka i stvarnih cijena, a u imenilac izraz
stvarnih utrosaka i planiranih cijena. Obrazac e biti:
Us x Cus/Us x Cup.
40
ANALIZA TROKOVA PO VRSTAMA

Podjela trokova po vrstama se vri sa stanovita faktora
proizvodnje na trokove materijala, trokove sredstava za
rad i trokove rada.
Ovakvo grupisanje trokova po vrstama smatra se
prirodnom, odnosno osnovnom podjelom trokova.
Materijal i osnovna sredstva se u procesu reprodukcije
fiziki troe i prenose svoju vrijednost na nove proizvode.
Izmeu trokova materijala i osnovnih sredstava postoji
izvjesna razlika.
Materijal se troi u jednom ciklusu procesa reprodukcije,
osnovna sredstva se troe postupno, u vie ciklusa.
41

Trokovi rada nastaju po osnovu utroaka ljudske energije
u procesu reprodukcije.
Trokovi materijala i rada se analiziraju sa stanovita
utroaka i njihovih cijena.
Kod materijala se utroene koliine, normirane ili stvarne,
mnoe sa odgovarajuim cijenama;
kod radne snage asovi rada se mnoe sa zaradama po
jedinici rada,
kod sredstava za rad posljedice troenja se izraavaju u
vidu amortizacije koja oznaava alikvotni dio smanjenja
njihove vrijednosti nastao povodom proizvodnje proizvoda.
42

Analizom ukupnih trokova po vrstama ispituje se doprinos
svake prirodne vrste trokova ukupnim trokovima.
Analiza trokova po vrstama moe biti statika i dinamika.
Statikom analizom se ispituje uee pojedinih vrsta
trokova u ukupno ostvarenim trokovima u posmatranom
periodu i odstupanja stvarnih u odnosu na planirane
trokove, odnosno trokove srodnih organizacija.
U dinamikoj analizi se vri uporeivanje pojedinih vrsta
ostvarenih,trokova u posmatranom u odnosu na
prethodne periode.
Nakon konstatacija o stanju i dinamici pojedinih vrsta
trokova slijedi istraivanje njihovih uzroka i posljedica.
43

Uzroci koji uslovljavaju promjenu trokova po vrstama su,
izmeu ostalih, sljedei;
nauno-tehniki progres
promjene obima i strukture proizvoda, promjena kvaliteta i cijena
materijala koji se upotrebljava u proizvodnji, stepen ekonomisanja
materijalom.
promjene obima i strukture osnovnih sredstava, osnovica za
amortizaciju, vrste, metode i stope amortizacije;
promjene obima i strukture radne snage, korienje fonda radnog
vremena, izmjene obrauna naknada za uloeni rad itd.
44

Polazei od izloenog, analizu trokova po vrstama
mogue je vriti na osnovu podataka koje sadri sljedei
pregled;
45
ANALIZA TROKOVA MATERIJALA

Trokove materijala ine novani izrazi utroka materijala.
Materijal se prema nainu utroaka, obino dijeli na:
Osnovni materijal ini supstancu novog proizvoda.
pomoni materijal je vezan za utroak osnovnog
materijala.
Neki pomoni materijali ine materijalni sastav gotovog
proizvoda a neki, pak, samo omoguavaju tehnoloki
proces.
46

Po pravilu, trokovi osnovnog i pomonog materijala
predstavljaju direktan utroak.
Njihov nivo zavisi od obima proizvodnje.
Opti utroci materijala vezani su za organizaciju procesa
rada i obavljanje raznih funkcija (tu spadaju trokovi
kancelarijskog materijala, vode, materijala za ienje itd.).
Nivo trokova materijala odreuju faktori koji utiu na
njihove utroke i cijene.
47

Utroci materijala zavise od:
kvaliteta materijala,
oblikovanja proizvoda,
tehnolokog procesa,
sredstava za rad,
organizacije,
uslova rada,
znanja i iskustva,
interesa radnika za ekonomisanje materijalom.
Poto trokovi materijala - kod veine preduzea imaju
dominantno uee u ukupnim trokovima, njihova analiza
ima poseban znaaj.
48

Ona treba da ispita utroke materijala za cjelokupnu
ostvarenu proizvodnju, za ostvarenu proizvodnju pojedinih
proizvoda i utroke po jedinici proizvoda, utroke pojedinih
vrsta materijala, utroke materijala po pojedinim
vremenskim periodima i utroke materijala po pojedinim
pogonima, odjeljenjima i fazama procesa reprodukcije.
U tu svrhu, moe da poslui slijedei pregled:
49

Uporeenjem stvarnih s planskim trokovima izvode se
konstatacije o njihovim pozitivnim i negativnim
odstupanjima u cijeni i po pojedinim vrstama materijala.
Odstupanjk stvarnih utroaka materijala u odnosu na
planirane je obino posljedica subjektivnih uticaja.
Analizom treba utvrditi kako se koliinsko smanjenje
utroaka materijala odraava na kvalitet proizvoda, iz
razloga to utede ispod normativa, koji je realno utvren,
imaju negativan odraz na kvalitet proizvoda.
Promjene u nabavnim cijenama u odnosu na planirane
mogu biti posljedica promjena spoljnih, objektivnih usiova
poslovanja i subjektivnih uticaja.
50
ANALIZA TROKOVA AMORTIZACIJE

Amortizacija je izraz smanjenja vrijednosti osnovnih
sredstava koje nastaje njihovim angaovanjem u procesu
reprodukcije.
Njenu veliinu odreuju predmet, osnovica, metod
obrauna i stopa.
Obraunata amortizacija po osnovu nabavne cijene biva
manja od amortizacije obraunate po osnovu
revalorizacione, odnosno reprodukcione cijene ako je
prisutan rast cijena i obratno.
Veliina vremenske amortizacije je proizvod osnovice za
amortizaciju, vremena (korisne) upotrebe osnovnih
sredstava i metode amortizacije.
Ona u masi ima karakter fiksnog troka,
51

Veliina funkcionalne amortizacije zavisi od osnovice za
amortizaciju i planiranog i ostvarenog efekta izraenog u
uincima ili asovima rada. Funkcionalna amortizacija ima
karakter proporcionalnog troka.
Po jedinici proizvoda amortizacija je fiksna.
Analiza trokova amortizacije svodi se na analizu:
stanja i dinamike amortizacije,
pravilnosti i realnosti njenog obrauna
uticaja korienja osnovnih sredstava na amortizaciju
52

Analizom stanja amortizacije izvode se konstatacije o
njenom nivou i ueu u ukupnoj strukturi trokova
Analizom dinamike amortizacije izvode se konstatacije o
obimu ostvarene amortizacije u pojedinim vremenskim
periodima i uzrocima koji su je uslovili.
Analizom pravilnosti i realnosti obrauna amortizacije
utvruje se;
pravilnost primjene zakonskih propisa pri obraunu amortizacije,
postupak revalorizacije i
realnost visine obraunate amortizacije kao elementa trokova.
U okviru analize amortizacije treba sagledati uticaj
korienja osnovnih sredstava na degresiju i progresiju
trokova amortizacije po jedinici proizvoda
53
ANALIZA ZARADA
Trokove rada ine zarade zaposlenih.
Razlikuju se zarade koje se isplauju nezavisno od
poslovnog rezultata i zarade iz dobiti.
Analiza zarada, kao reprezenta trokova rada, vri se sa
aspekta obima i strukture.
Analizom obima izvode se, izmeu ostalih, konstatacije o:
obimu ostvarenih zarada u posmatranom periodu za cjelokupno
ostvarenu proizvodnju i po jedinici proizvoda za preduzee u cjelini
i njene organizacione djelove,
odstupanju ostvarenih u odnosu na planirane zarade,
odnosu ostvarenih kalkulativnih zarada u posmatranom u odnosu
na prethodne periode, i
ueu kalkulativnih zarada u strukturi ukupnih trokova i strukturi
cijene kotanja pojedinih proizvoda,
54
ANALIZA ZARADA
Za analizu obima i dinamike kalkulativnih zarada mogu
posluiti podaci dati u sljedeem pregledu:
55
ANALIZA ZARADA
Promjena kalkulativnih zarada u tekuem u odnosu na
prethodni period i plan nastaje zbog promjene koliine i
strukture uloenog rada i promjene plata po jedinici rada.
Promjena uloenog (izvrenog) rada sagledava se preko
promjene obima proizvodnje i potrebnog rada po jedinici
proizvoda.
Promjena obima proizvodnje, u principu, uslovljava
promjenu kalkulativne zarade.
Promjene ukupnih zarada nastale pod uticajem promjena
zarada po jedinici rada treba posebno analizirati, izmeu
ostalog, zato to u uslovima rasta trokova ivota
kalkulativne zarade po jedinici, po pravilu, rastu.
56
ANALIZA ZARADA
U okviru ove analize interesantno je dati pokazatelj
izvrenja normi
Analiza strukture kalkulativnih zarada vri se sa razliitih
aspekata: po kvalifikacijama, normi i vremenu, po mogunostima
obuhvata (direktne, indirektne), mjestima nastanka, po organizacionim
jedinicama, nosiocima.
Analizu strukture zarada prema kvalifikacijama zaposlenih
mogue je izvriti na osnovu slijedeeg pregleda;
57
ANALIZA KALKULATIVNIH TROKOVA
Kalkulativni izdaci predstavljaju veoma sloenu kategoriju
iji elementi imaju razliiti karakter.
Jedni omoguavaju poslovanje, odravanje reprodukcije i
promet proizvoda, a drugi nastaju raspodjelom rezultata.
Prvu grupu ine "trokovi" koji se obraunavaju u cijenu
kotanja bez obzira na rezultat; kao takvi oni utiu na
formiranje prodajne cijene.
Pozitivna strana ovih izdataka sastoji se u tome to za
trgovinska preduzea i druge institucije (kao to su banke,
zavodi za osiguranje, komore...) imaju karakter prihoda.
Tu spadaju trokovi prometa, doprinosi komorama i
poslovnim udruenjima, kamate za bankarske usluge i
trokovi platnog prometa, premije za osiguranje imovine i
lica itd.
58
ANALIZA KALKULATIVNIH TROKOVA
Drugu grupu ine razne dabine kao to su porezi i
doprinosi, gdje spadaju: doprinosi za penzijsko, invalidsko
i zdravstveno osiguranje, doprinosi za obrazovanje, nauku
i kulturu, porezi - koji ine prihode budeta iz kojih se
finansiraju institucije drave.
Kalkulativni trokovi mogu imati direktan i indirektan
karakter.
Da bi bilo mogue pristupiti njihovoj analizi neophodno ih
je "vezati" za odgovarajua mjesta i nosioce.
Na osnovu analize ovih "trokova" izvode se konstatacije o
njihovom obimu i strukturi (u statici i dinamici), ueu u
ukupnoj strukturi trokova i u strukturi cijene kotanja,
ueu u ostvarenom rezultatu tekueg perioda, o nivou
ekonominosti tih izdataka.
59
ANALIZA TROKOVA PO MJESTIMA
Mjesto trokova je ui pojam od pojma djelatnosti.
Ono predstavlja organizacioni dio preduzea iji se uinci
mogu vrednovati po cijeni kotanja ili trinoj cijeni.
Atribut mjesta trokova vezuje se za prostor, funkciju i
odgovornost za izvrenje zadatka.
Mjesta trokova se u praksi obino formiraju
kombinovanjem navedenih kriterijuma (prostornog,
funkcionalnog, prema mjestima odgovornosti) ili se
identifikuju sa organizacionim jedinicama poslovnog
sistema, to je najednostavnije i najpraktinije.
60
Broj mjesta trokova koje preduzee formira zavisi od
prirode njenog poslovanja, veliine, sloenosti, naina
organizacije proizvodnje i evidencije.
Poto se po mjestima trokova, u principu, evidentiraju
ukupni trokovi, po njima se i vri analiza trokova.
Smisao analize trokova po mjestima nastanka sastoji se u
tome "da se nastanak troka dri pod kontrolom i da se
utvrde uzroci i odgovornost za nastanak trokova iznad
normale".
Zbog toga je "za svako mjesto trokova neophodno znati
koliki su i koliki treba da budu trokovi".
61
Analizu trokova prema mjestima nastanka mogue je
vriti na osnovu slijedeeg pregleda
62
Na osnovu podataka datih u pregledu mogue je izvesti
konstatacije o:
iznosu ukupnih trokova po pojedinim mjestima,
iznosu pojedinih vrsta trokova po mjestima,
ueu pojedinih vrsta trokova u uk. trokovima pojedinih mjesta,
planiranim trokovima po vrstama,
odstupanju ostvarenih u odnosu na planirane trokove.
Zadatak analize trokova po mjestima je da utvrdi:
obim,
strukturu i dinamiku trokova po pojedinim mjestima trokova,
ekonominost pojedinih mjesta trokova
doprinos ukupnim utedama pojedinih mjesta trokova i radnika
koji rade na njima radi ostvarivanja stimulativne raspodjele,
cijenu kotanja pojedinih proizvoda i usluga kroz prethodno
alociranje indirektnih trokova po mjestima nastanka.
63
ANALIZA CIJENE KOTANJA
Nosioce trokova ine proizvodi i usluge.
Obraunom (svoenjem) trokova po nosiocima dobija se
cijena kotanja.
Shodno tome, analiza trokova po nosiocima svodi se na
analizu cijene kotanja.
Prema kriterijumu veze trokova s njihovim nosiocima oni
mogu biti:
pojedinani - koji nastaju odvojeno za svaki proizvod (takvi su
trokovi materijala i rada radnika koji su na proizvodu radili) i
zajedniki koji nastaju kao posljedica procesa troenja elemenata
proizvodnje pri proizvodnji vise vrsta proizvoda (takvi su razni
kalkulativni trokovi).
64
Po nainu reagovanja na promjene obima proizvodnje
trokovi se dijele na:
proporcionalne koji se mijenjaju u istoj proporciji sa promjenom
obima proizvodnje,
fiksne koji ostaju nepromijenjeni pri promjeni obima proizvodnje,
relativno fiksne, koji pri promjeni obima proizvodnje ciklino reaguju
(jedno vrijeme miruju, a zatim se naglo promijene).
Zavisno od naina obrauna po nociocima trokovi se
dijele na:
Direktne - trokovi koji se direktno, neposredno obraunavaju po
nosiocima.
Indirektne - zajedniki trokovi za grupu proizvoda ili ukupni
asortiman.
65
Obraunavaju se indirektno po proizvodima pomou
"kljueva".
Sa analitikog aspekta posmatrano, razlikuju se:
Planski
Stvarni
Stvarna cijena kotanja esto odstupa od planske.
Snienje cijene kotanja u odnosu na planiranu ima
pozitivan, a poveanje negativan karakter.
66
Analizu trokova po nosiocima treba vriti sa svih
navedenih aspekata.
Poto se u praksi trokovi najee manifestuju kao
direktni i indirektni, njihovu analizu treba vri ti na osnovu
podataka prikazanih u sljedeem pregledu:
67
Odstupanje stvarne cijene kotanja od planske moe da
nastane zbog promjene obima proizvodnje, utroka i
cijena.
Smisao analize trokova po nosiocima sastoji se u tome
da identifikuje, kvantificira i ralani uzroke koji su uslovili
odstupanje stvarne od planske cijene kotanja.
Uzroci odstupanja stvarne od planske cijene kotanja za
pojedine vrste direktnih trokova mogu biti utroci i cijene
68
Promjene obima proizvodnje, koje izazivaju promjene
indirektnih trokova, utvruju se empirijskom analizom u
duem periodu.
U tu svrhu se sainjava fleksibilan plan indirektnih trokova
za razliite stepene korienja kapaciteta, odnosno
razliite nivoe proizvodnje.
Pri tome se kao razliit obim proizvodnje uzima prelomna
taka u kojoj se mijenja obim trokova.
Trokovi koji se fleksibilno planiraju, za pojedine stepene
korienja kapaciteta i obima proizvodnje, ine standardni
trokovi.
69
Snienje, odnosno poveanje cijene kotanja, moe biti:
objektivno i
subjektivno uslovljeno, zavisno od toga koji faktori utiu na
njihovo formiranje, unutranji (koji su rezultat zalaganja
radnika) ili spoljni (koji nastaju pod uticajem spoljnih
faktora, npr. dinamika cijena).
Snienje odnosno poveanje cijene kotanja koje nastaje
pod uticajem dinamike cijena, po pravilu smatra se
eksternim - objektivno uslovljenim faktorom i kao takvo ne
moe se pripisivati kao zasluga ili teret radnom kolektivu.
70
Analizu cijene kotanja treba vriti i sa aspekta njene
strukture u statici i dinamici.
Za analizu strukture cijene kotanja treba koristiti analognu
tabelu na osnovu koje se vri analiza trokova po vrstama,
iz razloga to cijenu kotanja ine: trokovi materijala,
amortizacije, zarade, kalkulativni trokovi.
Nalazi analize trokova po nosiocima slue, prije svega, za
voenje poslovne politike preduzea u domenu proizvodne
orijentacije, za kontrolu: ekonominosti, politiku razvoja,
politiku voenja cijena.
Analiza cijene kotanja vri se za preduzee u cjelini i
njegove organizacione jelove
71
ANALIZA GRANINIH TROKOVA
Granini trokovi ne predstavljaju posebnu vrstu trokova.
Javljaju, se sa poveanjem obima proizvodnje koje se
moe deavati bez ili sa promjenom postojeeg kapaciteta.
U sluajevima kada se poveanje proizvodnje odvija u
okviru postojeeg kapaciteta, poveavaju se samo
varijabilni trokovi; trokovi dopunske proizvodnje se
svode samo na varijabilne.
Ukoliko se poveanje obima proizvodnje odvija uz
poveanje kapaciteta, dopunska proizvodnja uzrokuje
dopunske varijabilne i relativno - fiksne trokove.
Trokovi dopunske proizvodnje obuhvataju varijabilne i
relativno - fiksne trokove.
72
Veliina graninih trokova se dobija diobom dopunskih
trokova AT sa dopunskom proizvodnjom AQ.
Tgr = AT/AQ,
gdje je
Tgr = granini trokovi,
AT - dopunski trokovi, a
AQ = dopunska proizvodnja.
Granini trokovi se mijenjaju sa promjenom obima
proizvodnju.
Njihove promjene mogu biti razliite za istu promjenu
obima proizvodnje
73
U nastojanju da minimizira trokove po jedinici proizvoda
preduzee treba da analizira granine trokove u statici i
dinamici, i u korelaciji sa potencijalnim prihodom i
poslovnim rezultatom.
Analiza treba da obuhvati trokove zavrene proizvodnje
(vrednovane po stalnim cijenama) i njihove potencijalne
prihode po tekuim, odnosno stalni m prodajni m cijenama.
Zavrena proizvodnja i trokovi koji se odnose na nju,
iskazuju se za svaki mjesec.
74
Analizu graninih trokova mogue je vrsi ti na osnovu
slijedeeg pregleda:
75
ANALIZA TROKOVA FINANSIRANJA
Trokovi finansiranja nastaju po osnovu korienja
pozajmljenih izvora finansiranja (kredita) od banaka i
ostalih poslovnih partnera za koje se plaa naknada u vida
kamate
Vei stepen zaduenosti preduzea i vee kamatne stope
izazivaju vee trokove finansiranja i obratno.
Komparacijom trokova finansiranja koji nastaju po osnovu
pasivnih kamatnih stopa i finansijskih prihoda koje
preduzee ubira po osnovu aktivnih kamatnih stopa izvodi
se saldo finansiranja koji moe biti pozitivan i negativan;
pozitivan je ako su finansijski prihodi vei od finansijskih
rashoda, i obratno,
76
ANALIZA TROKOVA FINANSIRANJA
Analizu trokova finansiranja mogue je vrsi ti na osnovu
pregleda koji slijedi
77
ANALIZA VANREDNIH RASHODA
Vanredni rashodi predstavljaju izdatke (smanjenje
sredstava ili poveanje obaveza) koji ne donose efekte.
Posljedica su propusta u radu:
otpisi potraivanja nastaju zbog nelikvidnosti i nesolventnosti
dunika;
otpisi osnovnih sredstava u momentu rashodovanja nastaju zbog
precijenjenosti vijeka njihovog trajanja;
otpisi zastarjelih zaliha nastaju zbog loe procjene tranje
proizvoda i zbog promjene tehnologije proizvoda,
manjkovi se javljaju zbog neurednog materijalnog i finansijskog
poslovanja.
78
ANALIZA VANREDNIH RASHODA
Vanredni rashodi su povremena propratna pojava
poslovanja preduzea. Indikator su negativnog poslovanja.
Analizu vanrednih rashoda mogue je vriti na osnovu
slijedeeg pregleda
79
ANALIZA REZULTATA POSLOVANJA
Pojmovno odreenje rezultata zavisi od cilja poslovanja
preduzea i faktora koji detemiiniu njegov nivo.
Odreenje poslovnog rezultata preduzea vezano je za
razne kategorije i evoluiralo je sa razvojem proizvodnih
snaga.
Najprije su to bite naturalne veliine izraene u obliku
uinaka.
Prema klasinom shvatanju primarni cilj poslovanja
preduzea je da maksimira profit u korist vlasnika kapitala.
Ovakav koncept cilja poslovanja preduzea vezanje za tzv.
vlasniku teoriju firme prema kojoj preduzetnik "djeluje
iskljuivo u korist samoga sebe kao vlasnika kapitala".
80
Takav je sluaj sa inokosnim i ortakim preduzeima i
korporacijama porodinog tipa.
Poto akcionarska drutva i javne korporacije ine
dominantan oblik preduzea pojavila se tzv. teorija
(entiteta) poslovne firme.
Prema njoj se na korporaciju gleda kao na samostalni
pravno-ekonomski, subjekt (entitet) koji je odvojen od
vlasnika.
Na upravljanje i privreivanje presudan uticaj ima
profesionalni menader
Zbog toga se zastupa teza o maksimiranjii rentabilnosti
poslovnih ulaganja kao primarnom cilju finansijskog
"upravljanja.
81
Rezultat poslovanja preduzea moe se posmatrati sa
aspekta:
vremena,
prostora,
porijekla,
karaktera itd.
Sa vremenskog aspekta u teoriji se razlikuju:
totalni i
periodini rezultat preduzea.
82
Totalni rezultat se odnosi na ukupni poslovni vijek
preduzea. On, apstraktno zamiljen, sadri sve rashode i
prihode koji nastaju u toku poslovanja preduzea od dana
osnivanja do dana likvidacije.
Svi izdaci imaju karakter definitivnih trokova. - rashoda, a
primanja, od prodaje karakter definitivnih prihoda ".
Totalni rezultati se "pojavljuju kao razlika izmeu
suprostavljenih primanja i izdavanja gotovine - razlika
izmeu krajnjeg i poetnog, novca (finansijski rezultat) on
poiva na uvjerenju da se u robnonovanoj privredi novac
ulaze da bi se dobilo vie novca";
rije je o tzv. nominalistikom shvatanju bilansa uspjeha.
83
Poto totalni rezultat treba sastavljati na kraju poslovnog ivota
preduzea, vjeruje se da on jedino moe bi ti realan prikaz stepena
oplodnje uloenog kapitala.
Periodini rezultat se odnosi na pojedine poslovne periode
(tromjeseja, polugodita, godinu).
U vremenskim intervalima kraim od ukupnog trajanja poslovnog
ivota jednog preduzea procesi nisu zavreni i ne postoje zbog toga
elementarni uslovi za obraunavanje finansijskog rezultata direktnim
sueljavanjem svih primanja i izdavanja".
Kao rezultat toga razvilo se shvatanje "po kome finansijski rezultat
predstavlja razliku izmeu svih prihoda ostvarenih u skladu i sa
naelom realizacije i svih definitivnih troenja (rashoda) odnosnog
obraunskog perioda korigovanih u skladu sa naelom impariteta
nezavisno od toga da li su oni efektivna primanja i izdavanja tekueg i
ranijih obraunskih perioda ili e to tek biti u buduim obraunskim
periodima".
84
Princip impariteta zahtijeva objektiviziranje indiciranih, a ne
samo realizovanih gubitaka.
Potreba sagledavanja periodinog rezultata obrazlae se,
izmeu ostalog, potrebom: permanentne kontrole
poslovnih aktivnosti preduzea i ocjenjivanja njegovih
pozitivnih i negativnih karakteristika, raspolaganja
informacijama o uspjenosti funkcionisanja poslovnog
sistema i njegovih podsistema radi kreiranja koncepta
poslovne politike i upravljanja sistemom, pruanja
informacija finansijerima o sigurnosti poveanja uloenog
kapitala i potrebom informisanja eksternih interesenata o
poslovanju preduzea.
85
Sa prostornog aspekta rezultat se moe odnositi na
preduzee u cjelini ili na njegove organizacione djelove.
Finansijski rezultat prikazan na nivo sloenog poslovnog
sistema ima konsolidovan karakter, a na nivo djelova
(podsistema) izvoran, formiran po osnovu interne i
eksterne realizacije.
Analitiar je duan da ukaze na kvantitativne i kvalitativne
razlike rezultata. Kvantitativne razlike su odraz kvantiteta
poslovnih aktivnosti koje se odvijaju na nivou sistema i u
podsistemima, a analogno tome kvantiteta prihoda i
rashoda koji nastaju po tom osnovu.
86
O rezultatu se govori i sa aspekta pojedinih faza
reprodukcije.
U procesu proizvodnje, pri proizvodnji novih upotrebnih vrijednosti,
nastaju utroci i efekti, raa se viak vrijednosti, nastaje poslovni
rezultat koji je mogue identifikovati.
U fazi prometa verifikuje se, kroz prodajnu cijenu, stepen drutvene
korisnosti proizvedenih proizvoda.
Kroz fazu prometa stvoreni viak vrijednosti u procesu proizvodnje
u istom; veem ili manjem iznosu biva realizovan.
Analogno tome, rezonuje se - faza prometa ima znatan uticaj na
veliinu formiranog rezultata poslovanja preduzea.
Taj njen doprinos treba sagledati i izraziti u vidu rezultata.
87
Prema porijeklu rezultat moe biti poslovni, finansijski i
vanredni.
Po svom karakteru rezultat moe biti uporediv i
neuperediv, nerealizovan i realizovan, naplaen i
nenaplaen, pozitivan i negativan.
Uporediv je onaj rezultat koji nastaje pod uticajem radnog
kolektiva, tj. internih faktora privreivanja.
Neuporediv rezultat nastaje pod uticajem eksternih. faktora
(promjene cijene...).
Na rezultat koji se dobija po osnovu eksternih faktora
preduzee ne moe da utie; on je konjukturan, nestabilan,
javlja se sluajno.
88
Razlikuju se nerealizovan i realizovan rezultat.
Nerealizovan rezultat je sadran u proizvedenim, a
nerealizovanim uincima, a realizovani onaj koji se
obraunava po osnovu fakturisane realizacije uinaka.
Realizovani rezultat se dijeli na naplaeni i nenaplaeni.
Naplaeni rezultat se izraava u novcu koji se stie na
iro-raunu preduzea.
Nenaplaeni je, pak; sadran u potraivanjima od kupaca
koja nastaju po osnovu fakturisane realizacije.
Prelazni oblik izmeu nenaplaenog i naplaenog rezultata
predstavlja tzv. naplativi rezultat.
89
ANALIZA DOBITKA
Uee dobitka razliite namjene u ukupnom dobitku ini
njegovu strukturu sa stanovita raspodjele:
DOBITAK (d)
porezi i doprinosi (pd),
dividenda (dd),
akumulacija (ak);
rezerve (r),
zarade iz dobiti (zd),
zajednika potronja (zp).
Sud o realnosti odnosno korektnosti izvrene raspodjele
dobitka na njegove segmente zavisi od stepena respekta
eksternog i internog zakonodavstva koje se odnosi na
raspodjelu od strane preduzea.
90
ANALIZA DOBITKA
Analiza daje ocjenu o opravdanosti raspodjele sa
stanovita ciljeva, odnosno vaeih propisa i mjerila
raspodjele.
O izdvojenim sredstvima za akumulaciju sudi se na osnovu
tehno-ekonomske kompletiranosti procesa reprodukcije i
finansijske konstitucije preduzea.
Ukoliko finansijska konstitucija nije uravnoteena
izdvajanjem sredstava u poslovni fond treba je
uravnoteiti, treba obezbijediti ravnoteu izmeu
dugoronih mobilisanih sredstava i dugoronih izvora
finansiranja.
Sud o formiranim sredstvima rezervi treba donositi prema
propisima koji reguliu pitanje rezervi,
91
ANALIZA GUBITKA
gubitak moe biti uzrokovan internim i eksternim faktorima.
Interni faktori su izraz poremeaja u tokovima reprodukcije
preduzea.
Interni uzroci koji dovode do pojave gubitaka, izmeu ostalih, su
sljedei:
neiskorienost kapaciteta,
pogrean izbor tehnologije i sredstava rada,
neorganizovanost procesa rada i tehnoloka nedisciplina,
nedostatak kreativno sposobnih kadrova,
slab sistem upravljanja i rukovoenja - niska produktivnost rada.
Eksterni faktori koji uzrokuju pojavu gubitka koji "asimiliraju"
negativan uticaj okruenja na poslovanje preduzea su:
inflacija,
poveanje kursa stranih valuta,
carinske stope,
revalorizacija sredstava.
92
ANALIZA GUBITKA
Analizom treba istraiti njihov uticaj na veliinu gubitka i
predvidjeti mjere za eliminaciju.
Gubitak moe da ima poslovan, finansijski i vanredan
karakter.
Analizu obima i strukture gubitka mogue je sagledati na
osnovu slijedeeg pregleda:
93
ANALIZA GUBITKA
Meu najee uzroke poslovnih gubitaka navodi se nizak
stepen korienja kapaciteta, pad produktivnosti rada.
Njih treba posebno kvantificirati i analizirati.
Ukoliko, gubitak ima finansijski i vanredan karakter (kad su
finansijski i vanredni rashodi vei od finansijskih i
vanrednih prihoda) prolazan je.
Konaan sud o reperkusijama gubitka na poslovnu
budunost preduzea i mogunost njegovog pokria izvodi
se nakon sagledavanja njegovog karaktera - da li je u
pitanju gubitak u supstanci koji se javlja u onim
sluajevima kada su trokovi materijalne reprodukcije
(materijalni trokovi i amortizacija) vei od ukupnog
prihoda, ili gubitak u dohotku, (koji se javlja kada se iz
dohotka ne mogu isplatiti plate, porezi, doprinosi...).
94
ANALIZA RENTABILNOSTI
Dobija se iz odnosa izmeu efekata i ulaganja u procesu
proizvodnje i prometa.
Poto izrazi efekata i ulaganja reprezentuju razliite
kategorije, prisutni su razliiti pokazatelji rentabilnosti.
Za efekat se u izrazu rentabilnosti uzima kategorija koja
izraava rezultat poslovanja preduzea.
Informativnu osnovu za analizu rentabilnosti ine bilans
stanja i bilans uspjeha.
Bilans stanja daje prikaz kapitala (izvora finansiranja) i
angaovanih sredstava, a
bilans uspjeha prikaz nastalih prihoda i rashoda i
postignutog rezultata poslovanja preduzea.
95
Finansijska analiza "poznaje" niz pokazatelja rentabilnosti,
od kojih su najznaajniji:
pokazatelj rentabilnosti ukupnog kapitala,
poslovnih sredstava,
sopstvenog kapitala i
prometa.
Rentabilnost ukupnog kapitala se dobija iz odnosa izmeu
bruto i neto dobitka na ukupan kapital.

R1 = bruto dobitak/ukupan kapital x 100

R2 = neto dobitak / ukupan kapital x 100
96
Bruto dobitak ine neto dobitak, kamate i porezi na
rezultat.
Neto dobitak je veliina koja se dobija kada se od bruto
dobitka odbiju porezi i kamate.
Ostvarena stopa bruto i neto dobitka na ukupan kapital
pokazatelj je sposobnosti preduzea da oplouje kapital.
Visina stope dobitka i njen trend reprezentuju bonitet
preduzea - njegovu poslovnu uspjenost u prolosti,
sadanjosti i budunosti.
Poresku optereenost preduzea pokazuje slijedei odnos:
Poreske obaveze / bruto dobitak x 100
97
Interesantan idikator predstavlja uee kamata u dobitku.
Vee uee ukazuje na vei rizik, u pogledu plaanja
kamata, a
nie uee kamata pokazuje sposobnost preduzea da
podnese i vee trokove kamata i da se moe dopunski
zaduiti.
Sa pokazateljem rentabilnosti ukupnog kapitala
komplementaran je pokazatelj rentabilnosti poslovnih
sredstava (osnovnih i obrtnih).
R3 = dobitak / poslovna sredstva x 100.
98
Stopa rentabilnosti ukupnog kapitala i poslovnih sredstava
zavisi od racionalnog korienja sredstava i ekonominosti
poslovanja.
Rentabilnost prometa se dobija komparacijom dobitka i
prihoda.
R4 = dobitak / prihod x 100.
Na osnovu ovog pokazatelja se izvodi sud sa koliko
procenata dobitak uestvuje u prihodu. Ukoliko je to
uee vee stopa dobitka je vea.
99
Na stopu dobiti utiu: proizvodnja, trite i produktivnost
rada.
Proizvodnja na stopu dobiti utie veliinom i strukturom,
vea proizvodnja pretpostavlja vei dobitak.
Struktura proizvodnje se ocjenjuje sa aspekta proizvedenih
i prodatih uinaka i postignute razlike (dobitka) izmeu
prodajnih cijena i cijene kotanja.
Po osnovu prodatih proizvoda se formira prihod ija
veliina zavisi od trine tranje, koliine i kvaliteta
prodatih uinaka i prodajnih cijena.
Kvalitetniji proizvodi omoguavaju prodaju veih koliina
proizvoda i postizanje povoljnijih cijena.
Na kvalitet uinaka i cijenu kotanja produktivnost rada
utie i potronje elemenata proizvodnje.
10
0
Analizu stope dobiti zato treba vezati za analizu
produktivnost rada i trita.
U kontekst ove analize treba sagledati i recipronu
vrijednost stope dobiti koja pokazuje koliko je prihoda
potrebno ostvariti za postizanje jednog dinara dobiti.
Na osnovu ostvarene stope dobiti ne moe se suditi pod
kojim je uslovima ona ostvarena, koliko je kapitala trebalo
uloiti da bi se ostvario dobitak.
Zbog toga je potrebno sagledati obim i strukturu
angaovanih poslovnih sredstava i analizirati koeficijent
njihovog obrta koji se dobija iz odnosa izmeu prihoda i
kapitala (prihod/kapital).
10
1
Od brzine obrta zavisi obim angaovanih sredstava i
veliina ostvarenog prihoda i dobitka.
Bri obrt i manji broj dana vezivanja sredstava uslovljavaju
manje angaovanje sredstava, vei stepen njihove
oplodnje - i vei dobitak.
Koeficijent koji se dobija iz odnosa izmeu ukupnog prema
sopstvenom kapitalu pokazuje koliko na dinar sopstvenog
kapitala dolazi ukupnog kapitala, koliko je puta sopstveni
kapital manji od ukupnog.
Reciproan odnos ovog koeficijenta pokazuje uee
sopstvenog u ukupnom kapitalu - stopu pokria aktive
sopstvenim kapitalom, stopu samofinansiranja.
10
2
- Kao osnov za analizu rentabilnosti moe da poslui
sljedei pregled:
10
3
Rentabilnost obezbjeuje ostvarenje interesa vlasnika,
suvlasnika i ostalih interesenata za poslovanje preduzea.
Stope profita se razlikuju po granama i preduzeima; u oviru
grane zavisno od karakteristika proizvoda i trine strategije
preduzea.
Preko pokazatelja rentabilnosti se izvodi sud o stepenu
oplodnje kapitala preduzea: to je taj stepen vei, vea je
rentabilnost.
Da bi sud o rentabilnosti preduzea bio to objektivniji treba
stopu dobitka posmatranog perioda uporediti sa prosjenom
stopom postignutom u privredi, grani, najboljem preduzeu, i
sa stopama prinosa koje su u preduzeu ostvarivane proteklih
3-5 godina.
Rentabilnost treba raunati i za organizacione dijelove
preduzea koji sastavljaju bilans.
10
4
ANALIZA DONJE TAKE RENTABILNOSTI
Donja taka rentabilnosti oznaava taku u kojoj prihodi
ostvareni po osnovu osnovne djelatnosti preduzea
pokrivaju ukupne rashode (fiksne i varijabilne).
Ona se dobija obraunom potrebne sume poslovnih
prihoda za ostvarenje neutralnog poslovnog rezultata,
kako to prikazuje sljedei pregled:
10
5
10
6
Maru pokria ine poslovni prihodi umanjeni za varijabilne
rashode.
Poslovni dobitak se dobija kada se mara pokria umanji
za fiksne trokove,
bruto dobitak kada se poslovni dobitak umanji za rashode
finansiranja.
Donja taka rentabilnosti se mijenja sa promjenom
elemenata koji utiu na njen nivo - sa promjenom obima i
asortimana proizvodnje, prodajnih cijena, fiksnih trokova
u masi i varjabilnih trokova po uinku.
Analiza treba da testira sve varijante formiranja donje
take rentabiliteta i menadzmentu ih saopti, kao
orjentir koji treba imati u vidu pri donoenju poslovnih
odluka.
to se sa manje poslovnih prihoda pokrivaju rashodi
opasnost od negativnog rezultata je manja.
10
7
Preduzea iji bilans uspjeha sadri znaajne stavke
finansijskih prihoda i rashoda treba da izraunaju prihod
potreban za ostvarenje neutralnog finansijskog rezultata.
To se ini stavljanjem u odnos fiksnih rashoda iz redovnog
poslovanja uveanih za rashode finansiranja sa procentom
uea mare pokria u poslovnom prihodu.
Procenat iskorienja prihoda za ostvarenje neutralnog
poslovnog i finansijskog rezultata uvijek je nii od 100 ako
je ostvaren pozitivan bruto rezultat.
to je ovaj procenat vie udaljen od 100, manji je rizik
ostvarenja neutralnog rezultata.
Vee uee mare pokria u poslovnom prihodu
smanjuje faktor poslovnog rizika i obratno.
10
8
ANALIZA REPRODUKTIVNE SPOSOBNOSTI
Reproduktivnu sposobnost izraava mogunost preduzea
da iz sopstvenih sredstava finansira prostu i proirenu
reprodukciju.
Prosta reprodukcija se svodi na obnavljanje osnovnih sredstava i
stalnih zaliha i poslovnih aktivnosti na nepromijenjenom nivou,
proirena reprodukcija se svodi na poveanje poslovnih sredstava
i poslovnih aktivnosti na uveanom nivou.
Reproduktivna sposobnost preduzea je uslovljena:
Strukturom osnovnih sredstava,
vremenom njihove amortizacije,
upravljanjem zalihama, i
visinom rezultata,
dugoronih ulaganja sopstvenog kapitala.
10
9
Osnovna sredstva se amortizuju stalno a zamjenjuju
povremeno.
Vrijeme amortizacije i vrijeme njihove reprodukcije nije
sinhronizovano.
Brzina priliva novanih sredstava po osnovu amortizacije
je vea od brzine odliva za njihovu zamjenu.
Racionalnim upravljanjem smanjuje se broj dana vezivanja
zaliha, a oslobaa kapital za ulaganja u poslovna sredstva.
Vei rezultat uveava akumulaciju, odnosno sopstveni
kapital za ulaganja u osnovna sredstva i stalne zalihe.
Vee uee sopstvenog od pozajmljenog kapitala u
strukturi pasive pretpostavlja veu mogunost
usmjeravanja sredstava akumulacije za ulaganja u
osnovna sredstva i stalne zalihe.
11
0
Odravanje realne vrijednosti sopstvenog kapitala
obezbjeuje sredstva za zamjenu dotrajalih osnovnih
sredstava i obnavljanje utroenih zaliha, a smanjenje
realne vrijednosti sopstvenog kapitala smanjuje fiziki
obim poslovanja i poslovni rezultat, onemoguava prostu
reprodukciju i dovodi u pitanje kreditnu sposobnost
preduzea.
Ocjena odravanja realne vrijednosti sopstvenog kapitala
zasniva se na bazi komparacije indeksa sopstvenog
kapitala i indeksa stope inflacije.
Indeks sopstvenog kapitala dobija se iz odnosa
sopstvenog kapitala tekue i prethodne godine,
indeks stope inflacije je jednak indeksu cijena na malo, koji
se dobija iz odnosa cijena na malo tekue i prethodne
godine.
11
1
Sredstva reprodukcije ine akumulacija i amortizacija.
Ocjena reproduktivne sposobnosti preduzea se zasniva
na osnovu kvantifikacije sredstava reprodukcije, stanja
dugorone finansijske ravnotee i stepena otpisanosti
opreme.
U tu svhu moe da poslui sljedei pregled:
11
2
Vei obim sredstava reprodukcije, vei stepen pokria
dugorono vezanih sredstava dugoronim izvorima i manja
stopa otpisanosti ini finansijsku situaciju preduzea
povoljnijom i obratno.
Sredstva reprodukcije su slobodna za finansiranje
zamjene osnovnih sredstava i obnavljanje stalnih zaliha
ako postoji dugorona finansijska ravnotea
U sluajevima kada nije obezbijeena dugorona
finansijska ravnotea, finansijska sredstva reprodukcije se
usmjeravaju za tu namjenu.
Kada su sredstva za reprodukciju jednaka nabavnoj
vrijednosti osnovnih sredstava koja su prispjela za
zamjenu, preduzee je u mogunosti da finansira prostu
reprodukciju.
11
3
Ako su sredstva reprodukcije manja od novonabavne
vrijednosti osnovnih sredstava koja treba zamijeniti,
preduzee nije sposobno da finansira prostu reprodukciju.
To se obino deava kod preduzea:
koja nemaju obezbijeenu dugoronu finansijsku ravnoteu,
ija su ulaganja nisko rentabilna,
posluju sa gubitkom i nisu u mogunosti da odre uloenu
supstancu kapitala.
Kada su sredstva reprodukcije vea od novonabavne
vrijednosti osnovnih sredstava prispjelih za zamjenu,
preduzee je sposobno da finansira prostu reprodukciju i
dio proirene reprodukcije.

11
4
ANALIZA RIZIKA OSTVARENJA REZULTATA
Ishod poslovnih aktivnosti preduzea praenje poslovnim i
finansijskim rizicima, koji se u literaturi tretiraju pod
nazivom leverid ("leverage").
Poslovni rizik izraava neizvjesnost, u ostvarivanju
oekivanog poslovnog dobitka kao prinosa na poslovna
sredstva.
Osnov rizika ine fiksni trokovi koji se ne mijenjaju s
promjenom obima poslovanja.
Faktor poslovnog rizika izraava odnos izmeu mare
pokria i poslovnog dobitka.
On pokazuje koliko se bre mijenja poslovni rezultat nego
to se mijenja mara pokria. Vea mara pokria ini
faktor poslovnog rizika niim i obratno.
11
5
Procenat poveanja odnosno smanjenja mare pokria
pomnoen sa faktorom poslovnog rizika pokazuje
promjenu poslovnog rezultata.
to je faktor poslovnog rizika nii, manji je rizik
ostvarivanja poslovnog rezultata.
Shodno tome, preduzee treba da podstie faktore koji
smanjuju poslovni rizik, a suzbija one koji ga poveavaju.
Visina poslovnog rizika zavisi od:
stepena korienja kapaciteta,
obima proizvodnje i realizacije,
visine fiksnih i varijabilnih trokova,
pariteta nabavnih i prodajnih cijena.
11
6
Vei stepen korienja kapaciteta, obim proizvodnje i
prodaje i vee prodajne cijene obezbjeuju veu maru
pokria i nii faktor poslovnog rizika, i obratno; vea ili
manja ulaganja u osnovna sredstva imaju za pretpostavku
vee ili manje fiksne trokove, vei ili manji faktor
poslovnog rizika, i analogno tome manji ili vei poslovni
rezultat.
Finansijski rizik je uslovljen neizvjesnou ostvarivanja
prinosa na sopstvena poslovna sredstva zbog prisustva
(fiksnih) rashoda finansiranja.
Dejstvo finansijskog leverida na stopu prinosa na
sopstvena sredstva zavisi od razlike izmeu stope prinosa
na ukupna poslovna sredstva i kamatne stope na
pozajmljena sredstva i od uea dugova u ukupnim
izvorima finansiranja.
11
7
Finansijski rizik moe imati pozitivan i negativan karakter.
Interes za privlaenje stranog kapitala pokazuje primjer
koji slijedi:
11
8
Interes za privlaenje stranog kapitala prestaje, dakle,
kada se trina cijena pozajmljenog kapitala izjednai sa
njegovim doprinosom ostvarenom profitu i obratno, kada je
stvarno ukamaenje vee od trine kamate jaa interes
za privlaenje pozajmljenog kapitala, jer razlika izmeu
ostvarene i plaene kamate poveava sopstveni kapital.
Finansijski rizik je pozitivan kada je stopa prinosa na
ukupna poslovna sredstva vea od cijene pozajmljenih
sredstava, a negativan kada je cijena pozajmljenog
kapitala vea od stope prinosa na ukupna poslovna
sredstva.
11
9
Faktor finansijskog rizika izraava odnos poslovnog
dobitka i bruto dobitka,
Da bi faktor finansijskog rizika bio to nii, preduzee treba
da podstie faktore koji smanjuju finansijski rizik, a suzbija
one koji ga poveavaju.
Visina faktora finansijskog rizika zavisi od visine poslovnog
rezultata i visine rashoda finansiranja, a visina rashoda
finansiranja zavisi od visine pozajmljenog kapitala i kamate
koja se plaa za njegovo korienje.
Dejstvo poslovnog i finansijskog rizika na poslovanje
preduzea izraava se kroz ukupan rizik koji je jednak
proizvodu faktora poslovnog i finansijskog
rizika.
12
0
ANALIZA UTICAJA SISTEMA OBRAUNA
TROKOVA NA REZULTAT
Sistemi obrauna trokova su kompatibilni sa pojedinim
konceptima periodinog rezultata preduzea.
Sistemu obrauna po stvarnim trokovima odgovara (neto)
dobitak kao osnovni izraz periodinog rezultata,
sistemu obrauna po varijabilnim trokovima odgovara
mara pokria kao osnovni (primarni) oblik periodinog
rezultata.
Prvi oblici obrauna trokova pominju se kao sistem
obrauna po primarnim trokovima, sistem obrauna po
oekivanim trokovima;
12
1
TROKOVA NA REZULTAT
Sa razvojem proizvodnih snaga ljudski rad sve vie ustupa
mjesto mainskom radu.
Analogno tome poveava se uee optih (posebno
fiksnih) trokova u ukupnoj strukturi trokova.
Pored direktnih trokova, sastavni elemenat strukture
trokova postaju opti trokovi.
Porast fiksnih trokova s gledita obrauna imao je
dvostruki znaaj, i to:
1) to je uticao da fiksni trokovi sada predstavljaju poslovnu
kategoriju koja se mora obraunom obuhvatati
2) to je obuhvatanje fiksnih trokova u obraunu daleko sloenije
nego varijabilnih
12
2
ANALIZA UTICAJA SISTEMA OBRAUNA PO
STVARNIM TROKOVA NA REZULTAT
Onog momenta kada je priznat ekonomski karakter optim
trokovima pokavla se cijena kotanja
Do cijene kotanja uinaka dolazi se kroz obraun
primarnih i sekundarnih trokova.
Sa nastankom cijene kotanja pojavio se sistem obrauna
po stvarnim trokovima.
Krajnji domet sistema obrauna po stvarnim trokovima
sastoji se u kontroli trokova
On poiva na shvatanju da su trokovi neophodni da bi se
proizvodi proizveli i prodali.
Analogno tome vri se podjela trokova na trokove
podruja proizvodnje i trokove podruja prodaje.
12
3
U nizu sukcesivnih perioda cijena kotanja ima fleksibilan
karakter zbog razliitog stepena korienja kapaciteta,
materijala, radne snage; smanjenje proizvodnje odraava
se na poveanje cijene kotanja po jedinici proizvoda.
Ukupno stvarno nastali trokovi uraunavaju se u
vrijednosti proizvedenih zaliha.
Njihovo pokrie u bilansu uspjeha vri se na principu
realizacije gotovih proizvoda (po ovom konceptu rashodi
ne postoje dok se gotovi proizvodi ne realizuju).
Analogno tome obraun rashoda vezan je za akt
realizacije. Njihova visina identina je cijeni kotanja
gotovih proizvoda, koja predstavlja izraz stvarne
ekonomske rtve nastale pri proizvodnji proizvoda.
12
4
Periodini rezultat - dobitak se dobija sueljavanjem
prihoda sa pripadajuim trokovima
U periodizaciji trokova, cijena kotanja ima ulogu
vrijednosnog kriterijuma i opredjeljuje njihov nivo.
Pomou nje se bilansiraju trokovi realizovanih proizvoda
u bilansu uspjeha i zalihe proizvoda u bilansu stanja.
U sistemu obrauna po stvarnim trokovima periodini
obraun zavisi ne samo od obima prodaje i prodajnih
cijena nego i od ekonominosti troenja elemenata
reprodukcije koji se ostvaruje pri proizvodnji proizvoda
ijom se realizacijom ostvaruje tekui prihod.
12
5
Nivo periodinog rezultata zavisi i od dinamike zaliha.
U periodu poveanja zaliha uz nepromijenjen obim prodaje
i prodajne cijene, sistem obrauna po stvarnim trokovima
uslovljava porast periodinog rezultata iz razloga to se
smanjuje nivo fiksnih trokova koji optereuju tekui
prihod.
Degresija fiksnih trokova po jedinici proizvoda je
uslovljena odlaganjem alokacije optih fiksnih trokova koji
su sadrani u vrijednosti zavrnih zaliha proizvoda; njihov
iznos je vei od iznosa optih - fiksnih trokova koji su
sadrani u poetnim zalihama.
12
6
Sistem obrauna po stvarnim trokovima u periodu
smanjenja zaliha koje nastaju zbog manjeg obima
proizvodnje od obima prodaje, uz nepromijenjen obim
prodaje i prodajne cijene, uslovljava pad periodinog
rezultata u odnosu na prethodni period, iz razloga to se
poveava nivo fiksnih trokova koji optereuju tekui
period.
Progresija fiksnih trokova po jedinici, nastaje zbog
odlaganja manjeg iznosa fiksnih trokova u vrijednost
zavrenih zaliha od iznosa ovih trokova sadranih u
poetnim zalihama proizvoda.
12
7
rezultat se ne mijenja pod uticajem optih fiksnih trokova
ako se iz perioda u period obim proizvodnje poklapa sa
obimom prodaje.
U izlaganjima koja slijede navodi se primjer obrauna po
stvarnim trokovima, u kom se polo od sledeih
pretpostavki;
svi trokovi se tretiraju rashodima perioda;
u posmatranirn godinama se proizvodi ista vrsta proizvoda u
nepromijenjenim koliinama, a
cijene kotanja i prodajne cijene se ne mijenjaju.
12
8
rezultat se ne mijenja pod uticajem optih fiksnih trokova
ako se iz perioda u period obim proizvodnje poklapa sa
obimom prodaje.
12
9
Osnovne slabosti obrauna po stvarnim trokovima
ogledaju se, izmeu ostalog, u tome to je:
sumnjiva realnost cijene kotanja jer obuhvata trokove koji nastaju
usljed subjektivnih i objektivnih slabosti koje prate poslovanje
preduzea i opte trokove ija se alokacija na proizvode vri na
arbitraran nain;
cijena kotanja proizvoda u nizu sukcesivnih obraunskih perioda
fleksibilna zbog promjene obima proizvodnje, utrosaka i faktora
proizvodnje, promjena nabavnih cijena, efikasnosti rada;
obraun cijene kotanja sloen i neauran; to cijena kotanja ima
istorijski karakter, jer inkorporira stvarno nastale trokove faktora
proizvodnje, radi ega je neprikladna za kontrolu trokova po
mjestima nastajanja,
nerealna za ocjenu rentabilnosti, profitabilnosti proizvoda, i
donoenje alternativnih poslovnih odluka.
13
0
Poto u sistemu obrauna po stvarnim (ukupnim) trokovima
obim proizvodnje ima dominantnu ulogu na nivo prikazanog
rezutata, postoji mogunost skrivanja gubitaka pri procjenjivanju
zaliha u uslovima smanjenog obima proizvodnje
Negativni efekti takvog nerealnog procjenjivanja zaliha
efektuirae se prilikom njihove realizacije.
Poto je cijena kotanja bazirana na injenicama iz prolosti,
ona je neprikladna za analizu i kontrolu trokova, ne djeluje
stimulativno na snienje trokova
Cijena kotanja ne predstavlja solidnu osnovicu za kontrolu
dinamike trokova, iz razloga to se tehniki (opremljenost
rada), drutveni (cijene, carine) i organizacioni (korienje
kapaciteta, materijala) uslovi troenja mijenjaju.
13
1
STANDARDNIM TROKOVA NA REZULTAT
Sistem obrauna po standardnim trokovima predstavlja
specifinu metodu registrovarnja (prostornog, predmetnog
i vremenskog), alociranja, planiranja i kontrole trokova,
iji je cilj da se prui mogunost za alternativno poslovno
odluivanje.
U sistemu obrauna po standardnim, trokovima cijenu
kotanja ine isti elementi kao i u sistemu obrauna po
stvarnim trokovima, s tim to u sistemu obrauna po
stvarnim trokovima cijena kotanja apsorbuje stvarne
iznose svih vrsta proizvodnih trokova, a u obraunu po
standardnim trokovima samo standardne iznose trokova
proizvodnje.
13
2
Obraun po standardnim trokovima dijeli trokove na
trokove proizvoda, koji su jednaki visini standardnih
trokova i trokove perioda koji obuhvataju odstupanje
stvarnih od standardnih trokova proizvodnje.
Ovaj sistem obrauna polazi od stava da je za svaki
proizvod potrebna jedna normalna, standardna veliina
direktnih i optih trokova, koja zavisi od vrste proizvoda i
kapaciteta.
U literaturi se vodi polemika po pitanju koji kapacitet treba
da predstavlja osnovicu za alokaciju optih trokova na
proizvode; prema jednom stavu to treba da bude normalni,
praktini kapacitet, a prema drugom prosjeni kapacitet.
13
3
Svako odstupanje od standardnih trokova (direktnih i
optih) izraz je neracionalnog korienja materijala i rada,
nenormalnog korienja kapaciteta, a manifestuje se u
smanjenju uspjeha.
Ovaj sistem obrauna ini periodini rezultat zavisnim od
obima prodaje i prodajnih cijena, od ekonominosti
troenja faktora i ekonominosti rada u buduem periodu.
Poto u trokove proizvoda ukljuuje i (opste) fiksne
trokove proizvodnje, na periodini rezultat, pored
pobrojanih faktora, utie stepen korienja kapaciteta,
obim ostvarene proizvodnje i prodaje.
13
4
U periodima kada proizvodnja raste bre od prodaje, kada
dolazi do poveanja zaliha, periodini rezultat se prikazuje
veim nego u periodima smanjenja zaliha, iz razloga to
se smanjuje nivo fiksnih trokova koji optereuju tekui
period.
U uslovima nepromijenjenog obima proizvodnje sistem
obrauna po standardnim trokovima ne utie na
periodini rezultat "kanalom" (optih) fiksnih trokova
proizvodnje zato to se njihov neapsorbovani dio ponavlja
u istom iznosu iz perioda u period
13
5
VARIJABILNIM TROKOVA NA REZULTAT
Sistem obrauna po varijabilnim trokovima u fokus svojih
razmatranja stavlja fiksne trokove, vee ih za kapacitete,
smatra ih trokovima perioda koji nastaju nezavisno od
obima poslovnih aktivnosti preduzea.
Poto nastaju nezavisno od obima poslovnih aktivnosti
preduzea, fiksni trokovi se ne alociraju na proizvode
nego tretiraju iskljuivo kao rashodi perioda.
Pristalice obrauna po varijabilnim trokovima insistiraju
na tome da su fiksni trokovi funkcija vremena i da njihov
nastanak u tekuem obraunskom periodu ne moe
sprijeiti nastanak istog iznosa fiksnih trokova u
narednom i nizu narednih perioda".
13
6
Kao takvi oni se suprotstavljaju prihodima od prodatih
proizvoda u tom periodu nezavisno od vremena njihove
proizvodnje.
Varijabilni trokovi su, pak, vezani za poslovnu aktivnost
preduzea i zavisni su od nje, proporcionalni su sa
obimom proizvodnje, smatraju se trokovima proizvoda.
Podaci o visini varijabilnih trokova po jedinici proizvoda
od posebnog su znaaja za politiku cijena.
Oni predstavljaju donju granicu prodajne cijene
13
7
Prodaja po nioj cijeni od varijabilnih trokova dovodi do
poveanja gubitka.
Ako bi prodajna cijena bila jednaka varijabilnim trokovima
gubitak bi bio jednak fiksnim trokovima.
U zonu dobitka preduzee ulazi u momenta pokria fiksnih
trokova (u donjoj taci rentabiliteta).
Varijabilni trokovi se podvrgavaju kontroli preko
utvrivanja standarda.
Posebno se odreuju standardi za utroke, a posebno za
cijene
13
8
U sistemu obrauna po varijabilnim trokovima periodini
rezultat je odreen obimom proizvodnje i prodajnim
cijenama.
Marginalni dobitak se dobija na taj nain to se od
ukupnog prihoda oduzmu ukupni varijabilni trokovi
prodatih proizvoda:
dm = Up -Vt,
gdje je: dm - marginalni dobitak, Up = ukupan prihod, a
Vt = varijabilni trokovi).
13
9
To upuuje na zakljuak da je granica rentabiliteta
preduzea odreena ueem fiksnih u ukupnim
trokovima.
Ukoliko je uee ovih trokova vee potreban je vei obim
za njihovo pokrie.
zalihe koje se prenose iz perioda u period permanentno su
podcenjene za odgovarajui dio fiksnih trokova, i samim
tim kriju latantne rezerve.
Obraun po varijabilnim trokovima u periodima formiranja
zaliha iskazuje manji periodini rezultat, jer ne odlae
nastale fiksne trokove, a u periodima likvidacije zaliha
pokazuje vei periodini rezultat jer u trokove bilansa
uspjeha kalkulie samo tekue fiksne trokove.
14
0
- Prema ovoj metodi rezultat je uslovljen realizacijom;
- Rezultat nije vezan za vremensku sinhronizaciju proizvodnje
proizvoda i njihovu realizaciju.
U obraunu po varjabilnim trokovima vrijednost zaliha je nia
od obrauna po stvarnim trokovima; one sadre samo
varjabilne - nerealizovane trokove, a fiksni trokovi
predstavljaju trokove perioda.
U obraunu po varjabilnim trokovima periodini retultat (dobitak
-gubitak) je nii odnosno vii u odnosu na obraun po punim
trokovima u periodima formiranja odnosno likvidacije zaliha,
zbog razliitog tretmana fiksnih trokova
14
1
Ovoj metodi se sa stanovita bilansiranja upuuju kritike.
Smatra se da ona "zamagljuje raunovodstvenu logiku
povezivanja trokova i prihoda. Ekonomski je opravdano i
teorijski ispravno tretirati i fiksne trokove trokovima
proizvoda", iz razloga to je "svakom razumnom
privredniku poznato da su za dugorone odluke relevantni
ukupni, a ne samo varijabilni trokovi".
Prema nekim autorima, sistem obrauna po varijabilnim
trokovima ne treba tretirati kao poseban sistem iz razloga
to on nema sopstvenu metodologiju ve koristi metode i
postupke sistema obrauna po stvarnim i standardnim
trokovima
14
2
ANALIZA UTICAJA OSTALIH SISTEMA
OBRAUNA TROKOVA NA REZULTAT
Osim pomenutih metoda obrauna trokova, teorija i
praksa poznaju i druge
sisteme od kojih su najznaajniji:
normativni sistem obrauna trokova i
obraun po relevantnim trokovima.
Cilj normativnog sistema obrauna trokova je da
obezbijedi ekonomino poslovanje putem normiranja i
kontrolisanja dinamike trokova.
Obraun po relevantnim trokovima bavi se
projektovanjem oekivanih - buduih trokova, u odnosu
na pretpostavljene poslovne alternative.
14
3
OBRAUNA PRIHODA NA REZULTAT
Ukupan prihod kao vrijednosni izraz rezultata poslovanja
preduzea obraunava se na bazi fakturisane ili naplaene
realizacije.
Nain obrauna ukupnog prihoda opredjeljuje nivo dobitka.
U sluaju obrauna ukupnog prihoda po fakturisanoj
realizaciji polazi se od stava da je prodajna vrijednost
realizovanih proizvoda u posmatranom periodu izraz
drutveno priznate vrijednosti, koja se moe prihodovati.
Momenat nastanka i obrauna ukupnog prihoda, dakle,
"vee" se za akt realizacije.
14
4
Nivo ukupnog prihoda jednak je proizvodu koliine
realizovanih proizvoda i prodajnih cijena:
P = QxC,
gdje je P = prihod, Q = koliina proizvoda, a C = prodajne
cijene,
Rashodi obraunskog perioda jednaki su trokovima
realizovanih proizvoda i rashodima obraunskog perioda
bez obzira na vrijeme plaanja.
Rezultat je jednak razlici izmeu obraunatog ukupnog
prihoda i trokova:
D = P-T.
14
5
Prema ovom konceptu vri se raspodjela rezultata koji nije
naplaen ili nee biti sigurno naplaen.
Raspodjelom ovako utvrenog rezultata poveava se
finansijsko naprezanje preduzea (povjerioca) za iznos
rezultata koji je sadran u nenaplaenim potraivanjima -
usmjerenog na poreze i doprinose, linu i zajedniku
potronju i akumulaciju.
Do poveanog finansijskog naprezanja prodavca
(povjerioca). dolazi iz razloga to nenaplaena
potraivanja, koja nastaju po osnovu relizacije proizvoda
do momenta naplate, on finansira.
14
6
U sluaju obrauna ukupnog prihoda po naplaenoj
realizaciji polazi se od stava prema kojem je prodajna
vrijednost proizvoda koji su realizovani drutveno priznata
kada je naplaena.
ukupan prihod posmatranog perioda jednak je naplaenoj
realizaciji i ostalim vanrednim prihodima, bez obzira kada
je fakturisana realizacija i obraun prihoda izvren.
Rashodi perioda jednaki su trokovima sadranim u
naplaenoj realizaciji uveanim za vanredne rashode.
Rezultat je jednak razlici izmeu naplaenog prihoda i
isplaenih trokova.
14
7
Raspodjela ovako utvrenog rezultata je realnija.
Ona se kree u granicama njegovog naplaenog nivoa.
Njome se otklanja potreba finansijskog naprezanja
preduzea za "obaveze" koje se odnose na nenaplaenu
realizaciju.
Varijantu sistemu naplaene realizacije ini koncept
naplative realizacije, prema kojem se u ukupan prihod
perioda obraunava realizacija proizvoda koja je
naplaena ili je "pokrivena" instrumentima plaanja
Rashodi perioda po ovom konceptu ine materijalni
trokovi koji su sadrani u naplaenoj realizaciji i ostali
vanredni rashodi.
14
8
U komparativnim analizama treba imati u vidu sistem
obrauna ukupnog prihoda i njihov uticaj na rezultat.
Ovo iz razloga to se pri prelasku na sistem obrauna po
fakturisanoj realizaciji na sistem obrauna po naplaenoj i
naplativoj realizaciji i obratno samo u prvoj godini osjetno
smanjuje odnosno poveava rezultat za iznos
nenaplaene realizacije.
14
9
PODBILANSI BILANSA USPJEHA
bilans uspjeha predstavlja sloenu kategoriju.
Sastoji se iz segmenata aktive i pasive (rashoda i prihoda)
izmeu kojih postoji izvjestan koorelativan odnos.
15
0
Pregled pokazuje da se rezultat dekomponuje na etiri
dijela (poslovni, finansijski, vanredni, revalorizacioni).
Horizontalnim presijecanjem bilansa uspjeha mogue je
dobiti sljedee podbilanse:
podbilans poslovnih rashoda i prihoda,
podbilans finansijskih rashoda i prihoda,
podbilans vanrednih rashoda i prihoda,
podbilans revalorizacionih rashoda i prihoda
15
1
Pregled pokazuje da se rezultat dekomponuje na etiri
dijela (poslovni, finansijski, vanredni, revalorizacioni).
Horizontalnim presijecanjem bilansa uspjeha mogue je
dobiti sljedee podbilanse:
podbilans poslovnih rashoda i prihoda,
podbilans finansijskih rashoda i prihoda,
podbilans vanrednih rashoda i prihoda,
podbilans revalorizacionih rashoda i prihoda

Pojedini podbilansi mogu biti predmet posebne analize.

Analiza Bilansa Uspjeha

Încărcat de

Informații document

Titlu original

Drepturi de autor

Formate disponibile

Partajați acest document

Partajați sau inserați document

Opțiuni de partajare

Vi se pare util acest document?

Este necorespunzător acest conținut?

Drepturi de autor:

Formate disponibile

Analiza Bilansa Uspjeha

Încărcat de

Drepturi de autor:

Formate disponibile

ANALIZA BILANSA USPJEHA

S-ar putea să vă placă și