Documente Academic
Documente Profesional
Documente Cultură
- wasi
- wasi-y
- wasi-y-man
- wasi-y-man-pis
2. El quechua carece de artculo
definido
- tata
- mama
3. Carece de gnero
- Para personas
Qhari wawa
Warmi wawa
- Para animales
Urqu misi
China misi
4. El acento
Prosdico
Allqu
Pampa
Ortogrfico
1- Palabras agudas
Im sutiyki?
2- sufijo -ch
qharich
3 - Interjecciones u onomatopeyas
Ataty
Chulltn
Alaly
Alfabeto
Vocales
a (a)- sara, wasa, mama
i (i) - simi, pisi, sikimira
- i (e) - cerca de la q, q, qh
qina, qhipa, qita
u (u) tusu, suti, chumpi
- u (o) cerca de q, q, qh
urqu, qhura, quwi
Consonantes
PRONUNCIACIN PRONUNCIACIN PRONUNCIACIN
SIMPLE ASPIRADA GLOTALIZADA
CH CHH CH
chaka Puente chhaka hormiga grande chaka ronco
K KH K
kuyuy moverse khuyuy silbar kuyuy torcer
P PH P
pampa suelo phampa plano pampay enterrar
Q QH Q
qallu lengua qhallu capote, rebozo qalluy cortar, rebanar
T TH T
tanta junto thanta viejo, usado tanta pan
Regla de pronunciacin de
consonantes
La letra q
- Se pronuncia como la/g/ cuando est al inicio de la slaba
Ejemplos: - qam
- qayna
- paqarin
- Se pronuncia /j/ cuando est al final de la slaba
Ejemplos: - suqta
- pusaq
- riqsiy
Regla de pronunciacin de
consonantes
La letra k
Qayakama
(Qaya) minchhakama
Waq punchawkama
Waq kutikama
Waq tinkunakama
Rimanakuy # 1
A: Allin punchaw!
B: Allin punchaw!
A : Imaynalla (kachkanki)
B: walliqlla, qamr?
A: uqapis walliqlla,
B: uqa Mara kani, im sutiyki?
A: Sergio sutiy
B: Kusikuni riqsinakusqanchikmanta
A: uqapis
B: waq punchawkama
A: waq punchawkama
Pronombres personales
Singular Plural
uqanchik (inclusivo)
uqa yo nosotros (todos)
uqayku (exclusivo)
nosotros (pero no t)
Qam t
Qamkuna ustedes
- Yakuchu? - Es agua?
- Tantachu? - Es pan?
- Pay takinchu? - l canta?
- Mamay kanchapichu? - Mi mam est en
la cancha (patio)?
RESPUESTA AFIRMATIVA
Se usa la palabra ar (s), y la palabra correspondiente en
forma afirmativa.
Mineromanta yuyakunki
minerojina kawsakusaq
niwarqachari kawsaspari
waqarikuspa ripuchkani
Preguntas con Sufijo ta
1.Imata uqanchik mikhunchik?
_________________________________________
2. Pita Carlos yanapan?
_________________________________________
3. Mayta qam rinki?
_________________________________________
4. Pita Jos parlan?
_________________________________________
5. Imata Patricia waykun?
_________________________________________
6. Mayta paykuna rinku?
_________________________________________
7. Pita qam parlanki?
_________________________________________
8. Imata Juan rantin?
_________________________________________
9. Pikunata Carlos yanapan?
_________________________________________
10. Mayta qamkuna rinkichik?
_________________________________________
Escribe oraciones usando las imgenes
PRESENTE CONTINUO O PROGRESIVO
Para formar los tiempos progresivos se usa el sufijo chka
(pronunciado sha sqa -sa ) entre la raz y los sufijos de persona.
- wasipi - en la casa.
-
INSTRUMENTAL
Sufijo: -wan (con, en compaa de)
Este sufijo indica el instrumento o la compaa con la que se
realiza la accin.
aaywan qhipakurqani.
- yo me qued con (en compaa de) mi hermana.
Rimanakuy: 2
wasimanta - de la casa
chay punchawmanta - desde ese da
maymanta jamunki? - De dnde vienes?,
-Desde dnde vienes?
Completa las oraciones con los siguientes sufijos:
-pi, - wan, -manta, -ta, -p/-pa.
1. Maria tikakuna.. rantin.
2. uqa Oruru. jamuchkani.
3. Paykuna Punata richkanku.
4. Pay platanu ranqhachkan.
5. uqayku ladrillu..ruwayku.
6. Valeria Semapa llankachkan.
7. uqa Quchapampa kani.
8. Jos Sacaba tiyakuchkan.
9. Waway tatan.. kachkan.
10. Marina maman wasiypi kachkan.
11. Juan Susy... yanapachkan.
12. May.. qam jamuchkanki?
13. Javier warmin jamuchkan.
14. Qamkuna Sabina parlachkankichik.
Completa la narracin usando las siguientes palabras:
waykunku, rinku, tusuy , ranqhanku, rinku, ruwan,
llankan, kutinku, tiyakunku, takiy , rantinku, mikhunku,
yanapan, ruwanku, tusun
Josu Punatamanta, pay Quchapampapi tiyakun.
Tatankunataq Punatapi (1)Pay Semapapi
(2) .., payta (3) gustan.
Cuecata wayuta ima (4).., nitaq
tinkuta (5) yachanchu.
Sutiyaymanta, maman tantata (6),
tatantaq (7).., chanta kanchata
(8) ..., chaypi tantata (9)
Chaymanta, wasinta (10), almuerzuta
(11), chayta ruway tukuqtinku, iskayninku
(12) Sukhayaypi, paykuna watiqmanta
kanchata (13)..., chaypi jakuta , kachita, runtuta,
levadurata ima (14).. Qhipan punchawta,
watiqmanta kikin (15).
Tapuykuna
1.- Im sutin?
K.- _________________________________________
2.- Imata Carlos apamuchkan?
K.- _________________________________________
3.- Imawan waykuchkan?
K.- _________________________________________
4.- Imamanta phiakuchkanki?
K.- _________________________________________
5.- Mayta richkanki?
K.- _________________________________________
6.- Maypi tiyakunki?
K.- _________________________________________
7.- Maymanta jamuchkan?
K.- _________________________________________
8.- Pitaq Marinap tatan?
K.- _________________________________________
9.- Pita Jos parlachkan?
K.- _________________________________________
10.- Piwan Paola richkan?
K.- _________________________________________
Ordena las palabras y forma oraciones
1.- waykuy / Pay / mikhuna / wasi