Sunteți pe pagina 1din 33

Ciências da Natureza e suas

Tecnologias - Biologia
Os ácidos nucléicos e o código genético

PROF. RENDERSON
BIOLOGIA, 1º Ano (Ensino Médio)
Os ácidos nucléicos e o código genético
1) Conceito:
Os Ácidos Nucléicos são assim chamados pelo seu caráter ácido e por terem
sido originalmente descobertos no núcleo das células, no séc. XIX. A partir da
década de 1940 passaram a ser estudados, pois se descobriu que eles
constituem os GENES e são responsáveis pelo armazenamento, na
transmissão e no uso da informação genética.
Existem dois tipos de Ácidos Nucléicos:
a) DNA (Ácido Desoxirribonucléico)
b) RNA (Ácido Ribonucléico)
2) Composição Química: são compostos por monômeros chamados
nucleotídeos.
Estrutura de um nucleotídeo: Fosfato Base nitrogenada
1 Ácido Fosfórico; P Base
1 Pentose;
1 Base Nitrogenada.
Pentose Açúcar
Nucleosídeo não tem o fosfato.
Nucleotídeo
BIOLOGIA, 1º Ano (Ensino Médio)
Os ácidos nucléicos e o código genético
Formação de um nucleotídeo (clique: animação)
Estrutura H N H
molecular do Pentose (Desoxirribose)
Pentose (Ribose)
C
fosfato
ácido fosfórico CH2 O OH N C N
OH
C C C H C H
C
O P O
OH H H H N
N
H
C C Adenina
OH
OH OH
H
Bases Nitrogenadas
Adenina Guanina CITOSINA TIMINA
BIOLOGIA, 1º Ano (Ensino Médio)
Os ácidos nucléicos e o código genético

Formação das pontes de Hidrogênio entre Timina e Adenina:

H H
H
H O H N N
C
H C
C C C
C
N H N C N
H C

N C C N

TIMINA O H ADENINA

PONTES DE HIDROGÊNIO

O pareamento se dá unicamente entre a timina e a


adenina por duas pontes de hidrogênio.
BIOLOGIA, 1º Ano (Ensino Médio)
Os ácidos nucléicos e o código genético

Pontes de Hidrogênio entre a Citosina e a Guanina:


H

H
H N H N N
C
C C C
C
N H N N
C C
H
N C C N

O H N
CITOSINA GUANINA
N
PONTES DE HIDROGÊNIO

O pareamento se dá unicamente entre a Citosina e a Guanina


por três pontes de hidrogênio.
BIOLOGIA, 1º Ano (Ensino Médio)
Os ácidos nucléicos e o código genético

Classificação das bases nitrogenadas :


ADENINA (A) GUANINA (G)
( ) = Nitrogênio
( ) = Carbono
Púricas ( ) = Hidrogênio
( ) = Oxigênio

TIMINA (T) CITOSINA (C) URACILA (U)

Pirimídicas

Imagens : Sergeswi/Public Domain (A , B , C e D) / Kemikungen/Public Domain ( E ).


BIOLOGIA, 1º Ano (Ensino Médio)
Os ácidos nucléicos e o código genético
Animação da formação de um trecho do DNA.

T
A
Imagem : USDA/
ud Federal Govt.,
USDA

Base
Fósforo pentose nitrogenada
BIOLOGIA, 1º Ano (Ensino Médio)
Os ácidos nucléicos e o código genético

DNA e RNA ... Qual a Diferença ?


Pentose
Pentose
(Desoxirribose)
(Ribose) NO RNA Pentose do tipo RIBOSE.
HOCH2 O OH Fórmula C5 H10 O5

C C As bases nitrogenadas:
H H são adenina , citosina,
H H guanina e uracila.
C C
NO DNA Pentose do tipo DESOXIRIBOSE.
OH OH
H
Fórmula C5 H10 O4
Fórmula C5 H10 O45
As bases nitrogenadas:
são adenina , citosina,
guanina e timina.
BIOLOGIA, 1º Ano (Ensino Médio)
Os ácidos nucléicos e o código genético

DNA
• É o meio material que armazena as informações biológicas, na forma
de código de “letras” A, T, C e G (iniciais das bases nitrogenadas),
constituintes dos nucleotídeos.

• A molécula de DNA é usada como molde para formação do RNA, mas


isso só ocorre em alguns trechos da molécula de DNA que codifica uma
proteína, chamados de gene. Neste caso, o RNA formado será o
mensageiro que levará informação. A transcrição é a síntese de uma
molécula de RNA formada a partir desse trecho do DNA.
• Esse processo só ocorre no núcleo da célula, assim como a duplicação
do DNA que é denominada de REPLICAÇÃO.

• O RNA mensageiro formado contém a informação que determina a


sequência de aminoácidos de uma proteína, sendo assim, direciona a
síntese proteica. Corresponde a apenas 5% do total de RNA da célula e
atua transportando a informação genética do núcleo da célula
eucariótica ao citosol, onde ocorrerá a biossíntese protéica e é utilizado
como molde nesta biossíntese.
Fonte: http://www.portalsaofrancisco.com.br/alfa/acidos-nucleicos/acidos-nucleicos.php#ixzz1y3zE1DR9
BIOLOGIA, 1º Ano (Ensino Médio)
Os ácidos nucléicos e o código genético

• RNA ribossômico (RNAr): componente estrutural do ribossomo,


corresponde a até 80% do total de RNA da célula;
Fonte: http://www.portalsaofrancisco.com.br/alfa/acidos-nucleicos/acidos-nucleicos.php#ixzz1y3ud2hRA.

• RNA transportador (RNAt): transporta aminoácido até os ribossomos;


é a menor molécula dos três tipos de RNA; está ligado de forma
específica a cada um dos 20 aminoácidos encontrados nas
proteínas; e corresponde a 15% do RNA total da célula;
Fonte: http://www.portalsaofrancisco.com.br/alfa/acidos-nucleicos/acidos-nucleicos.php#ixzz1y3xk9Tpb

Transcrição
A molécula de DNA é usada como molde para formação do RNA,
mas isso só ocorre em alguns trechos da molécula de DNA que, na
maioria das vezes, codifica uma proteína, chamados de gene, pois há
genes, que formarão moléculas de RNAt ou RNAr, uma vez que só o
RNAm contém a informação que determina a sequência de aminoácidos
de uma proteína.
COMO OCORRE A TRANSCRIÇÃO.

CLIQUE AQUI E ACOMPANHE A ANIMAÇÃO a seguir.


BIOLOGIA, 1º Ano (Ensino Médio)
Os ácidos nucléicos e o código genético

FRAGMENTO DE UMA MOLÉCULA DE DNA

GENE é um trecho de DNA que na maioria das vezes codifica uma proteína
5’ 3’

PONTES DE HIDROGÊNIO

PROMOTOR FIM
3’ 5’
A região promotora que A região promotora que indica
indica a sequência de gene o término do processo
que se ligará a enzima de TRANSCRIÇÃO do RNA e a
responsável pelo processo dissociação da RNA
de TRANSCRIÇÃO; a RNA polimerase.
polimerase (Enzima).
http://pt.wikipedia.org/wiki/Enzima
CLIQUE PARA CONTINUAR A ANIMAÇÃO
BIOLOGIA, 1º Ano (Ensino Médio)
Os ácidos nucléicos e o código genético

SEPARAÇÃO DAS FITAS DE DNA

5’ T C G A T A G A 3’

PROMOTOR A G C T A T C T FIM
3’ 5’

QUEBRA DAS LIGAÇÕES DE HIDROGÊNIO


ENTRE AS DUAS CADEIAS DE DNA

CLIQUE PARA CONTINUAR A ANIMAÇÃO


BIOLOGIA, 1º Ano (Ensino Médio)
Os ácidos nucléicos e o código genético

Liberação da RNA
C G U
polimerase
G
U A A A
Síntese da molécula de RNA
RIBONUCLEOTIDEO
RNA
POLIMERASE
NOVA MOLÉCULA DE RNA FORMADA
Reconhece o
gene
U C G A U A G A
promotor
PROMOTOR A G C T A T C T FIM
3’ 5’

CLIQUE PARA CONTINUA A ANIMAÇÃO


BIOLOGIA, 1º Ano (Ensino Médio)
Os ácidos nucléicos e o código genético

RESTABELECIMENTO DAS PONTES DE HIDROGÊNIO


ENTRE AS DUAS CADEIAS DE DNA
5’ 3’
5’ UT C G A U
T AA GG AA 3’

3’ PROMOTOR A G C T A T C T FIM 5’

O DNA FOI USADO COMO MOLDE PARA FORMAÇÃO DA MOLÉCULA DE RNA

NOVA FITA DE RNAm


BIOLOGIA, 1º Ano (Ensino Médio)
Os ácidos nucléicos e o código genético

A célula
5’ retira os íntrons e religa os éxons, e esses que vão para tradução3’

5’ ÉXONS ÍNTRON ÉXONS ÍNTRON ÉXONS ÍNTRON 3’

3’ ÉXONS ÍNTRON ÉXONS ÍNTRON ÉXONS ÍNTRON 5’


Éxons: sequência Íntron: sequência
que que nada codifica .
codifica TRANSCRIÇÃO
uma proteína. ÍNTRONS REMOVIDOS POR SPLICING
3’ ÉXONS ÍNTRON ÉXONS ÍNTRON ÉXONS ÍNTRON 5’

RNAm

RNA mensageiro editado


BIOLOGIA, 1º Ano (Ensino Médio)
Os ácidos nucléicos e o código genético
TRADUÇÃO é o nome dado ao processo biológico no qual a sequência
nucleotídica de uma molécula de RNAm (RNA mensageiro) é utilizada para
ordenar a síntese de uma cadeia polipeptídica com sequência de
aminoácidos que determina uma proteína.[1]
(FONTE:http://pt.wikipedia.org/wiki/Tradu%C3%A7%C3%A3o_(gen%C3%A9tica)

Um códon corresponde a uma sequência de três nucleotídeos nas


moléculas de DNA e RNA, a qual define um aminoácido específico a ser
adicionado à cadeia de polipeptídica que será sintetizada. Esses códons
são representados pelas letras iniciais das bases nitrogenadas (A, U, C e G)
e são organizadas em trincas chamadas de códons, sendo que cada códon
corresponde a um aminoácido.

O código genético: as quatro bases (A, U, C e G), reunidas três a três ,


formam 64 códons distintos; dos 64 códons, 61 correspondem aos vinte tipos
de aminoácidos que entram na constituição das proteínas, os três restantes
indicam o final da informação genética na molécula do RNAm.
PRÓXIMO SLIDE
BIOLOGIA, 1º Ano (Ensino Médio)
Os ácidos nucléicos e o código genético

2ª U C A G 3ª
UUU fenilalanina UCU serina UAU tirosina UGU cisteína U
UUC UCC UGC
fenilalanina serina UAC tirosina cisteína C
U UUA UCA UAA UGA
leucina serina PARE PARE A
UUG leucina UCG serina UAG PARE UGG triptofano G
CUU leucina CUU prolin CCU histidina CGU arginina U
1ª BASE DO CÓDON

CUC leucina CCC prolin CAC histidina CGC arginina C


C CGA
CUA leucina CCA prolin CAA glutamina arginina A
CUG leucina CCG prolin CAG glutamina CGG arginina G
AUU isoleucina ACU treonina AAU aspagina AGU serina U
AUC isoleucina ACC treonina AAC aspagina AGC serina C
A ACA AGA
AUA isoleucina treonina AAA lisina arginina A
AUG metionina ACG treonina AAG lisina AGG arginina G
GUU valina GCU alanina GAUÁc.aspartico GGU glicina U
GUC valina GCC alanina GAC Ác.aspartico GGC glicina C
G GUA GCA GAAÁc.glutamico GGA
valina alanina glicina A
GUG GCG GAG GGG
valina alanina Ác.glutamico glicina G
BIOLOGIA, 1º Ano (Ensino Médio)
Os ácidos nucléicos e o código genético
CCU
C CGU Clique para continua a animação .
CCC
Ó CGC

D GCU CGA GGU CCA

ACU
O GCC CGG GGC CCG

N GCA AGA GAU AAU UGU GAA CAA GGA CGU ACC UUA AAA

S GCG AGG GAC AAC UGC GAG CAG GGG CGC ACA UUG AAG

Ala Arg Asp Asn Cys Glu Gln Gly His Ile Leu Lys
Como a maioria
C UCU AMINOÁCIDOS dos aminoácidos
Ó UCC podem ser
codificados por
D CCU UCA ACU GUU
mais de um
O CCC UCG ACC GUC UAA códon, dizemos
N UUU CCA AGU ACA UAU GUA UAG que o código
genético é
S AUG UUC CCG AGC ACG UGG UAC GUG UGA
“degenerado”.
Met Phe Pro Ser Thr Trp Tyr Val STOP AMINOÁCIDOS
BIOLOGIA, 1º Ano (Ensino Médio)
Os ácidos nucléicos e o código genético

ÁC.GLUTÂMICO
C CGU
CCU

GLUTAMINA
AC.ASPÁTICO
Ó

ISOLEUCINA
CCC

ASPARGINA
CGC

HISTIDINA

LEUCINA
D
ARGININA

CISTEÍNA
CCA
ALANINA

GCU CGA GGU

GLICINA

LISINA
O GCC CGG GGC ACU CCG

N GCA AGA GAU AAU UGU GAA CAA GGA CGU ACC UCA AAA

S GCG AGG GAC AAC UGC GAG CAG GGG CGC ACA UCG AAG

Ala Arg Asp Asn Cys Glu Gln Gly His Ile Leu Lys

AMINOÁCIDOS
C
FENILALANINA

UCU
Ó TRIPTOFANO
METIONINA

UCC
TREONINA

D
PROLINA

TIROSINA
ACU GUU

VALINA
CCU UCA
SERINA

O CCC UCG ACC GUC UAA


N UUU CCA AGU ACA UAU GUA UAG
S AUG UUC CCG AGC ACG UGG UAC GUG UGA

Met Phe Pro Ser Thr Trp Tyr Val STOP AMINOÁCIDOS
BIOLOGIA, 1º Ano (Ensino Médio)
Os ácidos nucléicos e o código genético

A tradução gênica:
Em um gene, a sequência de bases
de uma das cadeias do DNA é transcrita
Cadeia dede
DNA Cadeia do DNA-molde para o RNA
na forma uma molécula de RNAm,
que por sua vez será traduzida emA uma
C C
cadeia
A A A C C G A G T
TRANSCRIÇÃO
de polipeptídica. Cada trinca de base no
GÊNICA
RNAm (códon) corresponde a um aminoácido
U
na proteína.
Cadeia do RNA G G U U U G G G U G A
moldeem Campbell e cols., 1999)
(Animação baseada:
Códon Códon Códon Códon
Tradução gênica

Phe Gly Ser


Trp ‘

Polipeptídio Aminoácido
Ligação peptídica
Clique para iniciar a animação
BIOLOGIA, 1º Ano (Ensino Médio)
Os ácidos nucléicos e o código genético
O RNAt transporta metionina e inicia a tradução gênica, encaixa-se
no local do ribossomo chamado de sítio P (de Peptidil), o RNAt tem um anticódon
(UAC) que se liga ao códon do RNAm (AUG).

A ligação peptídica é formada


RNAt O RNAt contém um
anticódon que é
complementar ao
códon do RNAm com
RNAt
o qual se liga no sítio
Sitio Sitio A.
P A

O 1º códon é AUG CGG AUC G C C U UA UA G


RNA mensageiro
tipicamente AUG

Clique
Cliqueaqui
aquipara
paracontinuar
iniciar a animação
a animação
BIOLOGIA, 1º Ano (Ensino Médio)
Os ácidos nucléicos e o código genético

Ligação peptídica

Met Arg

Saída do RNAt

À medida que o
ribossomo se desloca AUG CGG AUC G C C U UA UA G
RNA mensageiro
sobre uma cadeia de
RNAm vai
Deslocamento do ribossomo
traduzindo sua
mensagem na forma de
uma cadeia
Polipeptídica . Clique aqui para continuar a animação
BIOLOGIA, 1º Ano (Ensino Médio)
Os ácidos nucléicos e o código genético

Ligação peptídica

Met Arg Ile

Saída do RNAt

À medida que o
ribossomo se desloca AUG CGG AUC G C C U UA UA G
RNA mensageiro
sobre uma cadeia de
RNAm vai Deslocamento do ribossomo
traduzindo sua
mensagem na forma de
uma cadeia
Polipeptídica. Clique aqui para continuar a animação
BIOLOGIA, 1º Ano (Ensino Médio)
Os ácidos nucléicos e o código genético

Ligação peptídica

Met Arg Ile Ala

Saída do RNAt

À medida que o
ribossomo se desloca AUG CGG AUC G C C U UA UA G
RNA mensageiro
sobre uma cadeia de
RNAm vai Deslocamento do ribossomo
traduzindo sua
mensagem na forma de
uma cadeia
Polipeptídica . Clique aqui para continuar a animação
BIOLOGIA, 1º Ano (Ensino Médio)
Os ácidos nucléicos e o código genético

Após o deslocamento do ribossomo, finalmente chega ao códon que não


codifica nenhum aminoácido correspondente (UAG= Stop códon).
Quando isso ocorre, o sítio A é ocupado por uma
proteína denominada fator de liberação e todos os
participantes do processo se separam.
Fator de liberação
Clique aqui e observe :
Met Arg Ile Ala Leu

Saída do RNAt FL

AUG CGG AUC G C C U UA UA G


RNA mensageiro

(UAG= Stop códon) Deslocamento do ribossomo

Clique aqui para continuar a animação


BIOLOGIA, 1º Ano (Ensino Médio)
Os ácidos nucléicos e o código genético
Depois que esse fator se ligar ao códon (UAG), o aminoácido anterior
dissocia-se do complexo ribossômico.

O ribossomo se dissocia, assim como o fator de liberação e o recém formado


polipeptídio é liberado.

A proteína é formada a
partir da informação da Met Arg Ile Ala Leu
sequência de códons do
RNAm e assim finaliza a Polipeptídio recém sintetizado
SubunidadeF L
tradução.
maior
AUG CGG AUC G C C UA UA G
U Sub
RNA mensageiro
unidade
menor

FIM DA TRADUÇÃO
BIOLOGIA, 1º Ano (Ensino Médio)
Os ácidos nucléicos e o código genético

À medida que um ribossomo se desloca sobre uma cadeia de RNAm,


traduzindo sua mensagem na forma de uma cadeia polipeptídica,
outro ribossomo pode também iniciar a tradução do mesmo RNAm.

Assim, vários ribossomos podem se encaixar sucessivamente no início


de um RNAm, percorrendo-o e saindo na extremidade oposta, todos
sintetizando o mesmo tipo de cadeia polipeptídica.

O conjunto formado por vários ribossomos, traduzindo um mesmo


RNAm é chamado de POLIRRIBOSSOMO.
BIOLOGIA, 1º Ano (Ensino Médio)
Os ácidos nucléicos e o código genético

Situação-problema
1- (U.F. Uberlândia-MG) O aminoácido leucina pode ser codificado por
mais de uma trinca de nucleotídeos do DNA (AAT, GAA e outras). Assim
sendo, podemos dizer que:
I. o código genético é degenerado, o que significa que um aminoácido
pode ser codificado por mais de uma trinca;
II. um aminoácido pode ser codificado por apenas uma trinca de
nucleotídeos de DNA;
III. assim como a leucina pode ser codificada por diferentes trincas, uma
determinada trinca também pode codificar diferentes aminoácidos.

Estão corretas as afirmativas:


a) Apenas III. d) I e III.
b) Apenas II. e) nenhuma delas.
c) Apenas I.
Clique e veja a resposta: Letra C
BIOLOGIA, 1º Ano (Ensino Médio)
Os ácidos nucléicos e o código genético

2. (U. Alfenas-MG) Uma proteína tem sua sequência de aminoácidos determinada


pelas trincas de bases presentes na molécula de DNA correspondente. Abaixo
temos algumas dessas trincas e os aminoácidos que as mesmas codificam. Se um
segmento de RNA mensageiro tiver a seguinte sequência:
CGG UUG UCC CCC CAU, a sequência correta de aminoácidos no segmento
proteico será:
a) leucina – prolina – histidina – arginina – serina; Sequencia de base aminoácidos
b) serina – histidina – arginina – leucina – prolina; do DNA
c) arginina – prolina – serina – leucina – histidina; AAC 2ºAAC (LEUCINA)
LEUCINA
d) leucina – histidina – serina – arginina – prolina; GTA 5ºGTA (HISTIDINA)
HISTIDINA
e) arginina – leucina – serina – prolina – histidina;
AGG 3ºAGG (SERINA)
SERINA
GCC 1ºGCC (ARGININA)
ARGININA
RNAm
GGG 4ºGGG (PROLINA)
PROLINA
CGG UUG UCC CCC CAU

GCC AAC AGG GGG GTA


DNA

CLIQUE AQUI E VEJA A RESPOSTA


BIOLOGIA, 1º Ano (Ensino Médio)
Os ácidos nucléicos e o código genético

3. (UEMS) Em relação aos ácidos nucléicos, a única afirmativa incorreta é:

a) Participam da síntese proteica que ocorre nos polissomos, localizados no


citoplasma das células eucariontes.
b) A síntese de RNA a partir de DNA recebe o nome de transcrição.
c) Adenina, timina, citosina e guanina são as bases nitrogenadas do DNA.
d) Hoje em dia, técnicas modernas de estudo do DNA estão sendo muito
usadas em paternidades duvidosas e crimes.
e) Em seres como os vírus, encontramos os dois tipos de ácidos nucléicos,
DNA e RNA, espalhados no citoplasma viral.

RESPOSTA: OS VÍRUS OU TEM DNA OU RNA NO SEU CITOPLASMA VIRAL.


CLIQUE AQUI
BIOLOGIA, 1º Ano (Ensino Médio)
Os ácidos nucléicos e o código genético

4. (UESC-BA) Um evento decisivo no mecanismo da decodificação da


informação genética para garantir a fidelidade da tradução é:

a) a ligação correta, através de pontes de hidrogênio, entre o anticódon e um


determinado aminoácido;

b) a formação das ligações peptídicas entre dois aminoácidos, na construção


da cadeia polipeptídica;

c) a formação do complexo ribossômico pela associação das suas duas


subunidades maior e menor;

d) o reconhecimento códon/anticódon estabelecido pelo emparelhamento


entre trios complementares do RNAt e do RNAm;

e) a interação do aminoácido com o seu códon específico.


BIOLOGIA, 1º Ano (Ensino Médio)
Os ácidos nucléicos e o código genético

5. (UFRN) Observe as sequências de nucleotídeos de um vírus de RNA:


5’ GCA UCA CAC CUC AUU GCG UAG 3’
Considerando que esse segmento de RNA codifica um determinado peptídeo, é
correto afirmar:
a) Os códons dessa sequência sinalizam os mesmos aminoácidos em seres
humanos.
b) A inserção de um nucleotídeo entre a 4ª e a 5ª base não altera o código genético.
c) Os códons GCA e GCG são degenerados porque codificam aminoácidos
diferentes.
d) Os anticódons do 1º e do 2º códon dessa sequência são, respectivamente, GCA
e UGA. Os anticódons são CGU e AGU.

6. (UFPE) Nos últimos anos, a biologia molecular tem fornecido


ferramentas úteis para a produção de plantas e animais transgênicos. As
informações armazenadas nas moléculas de DNA são traduzidas em
proteínas por meio de moléculas intermediárias denominadas:

a) Proteases b) Plasmídios c) RNA-r d) RNA-t e) RNA-m


BIOLOGIA, 1º Ano (Ensino Médio)
Os ácidos nucléicos e o código genético

7. (PUC-RJ) Com relação ao código genético e à síntese de proteínas, assinale a


afirmativa falsa.
a) Todas as células do corpo têm a mesma coleção de genes, mas, apesar disso,
encontramos células com formas e funções diferentes. Esse processo chama-se
diferenciação celular.

b) Os ácidos nucléicos podem aparecer livres na célula ou podem estar associados a


proteínas, compondo os cromossomos e ribossomos na forma de moléculas complexas
de nucleoproteínas.

c) Duas grandes etapas estão envolvidas na síntese das proteínas: a transcrição, que
compreende a passagem do código genético do DNA para o RNA, e a tradução, que
compreende o trabalho do RNA de organização dos aminoácidos na sequência
determinada pelo código genético.

d) A mutação constitui uma alteração na sequência de bases nitrogenadas de um


segmento de DNA e pode ser provocada por radiações, por raios cósmicos, por raios-X,
ou mesmo por exposição aos raios ultravioletas do sol.

e) Na molécula de DNA, encontramos sempre desoxirribose e cinco tipos de bases:


adenina, guanina, citosina, timina e uracila. Uracila só tem no RNA

S-ar putea să vă placă și